کتابنامه آثار ماندگار تنها یادگار پیامبر صلی الله علیه و آله

مشخصات کتاب

سرشناسه : مهدی پور، علی اکبر، 1324 -

عنوان و نام پدیدآور : کتابنامه آثار ماندگار تنها یادگار پیامبر علیه السلام/ علی اکبر مهدی پور.

مشخصات نشر : مشهد: کنگره میراث علمی و معنوی حضرت فاطمه زهرا (س)قم: دبیرخانه کتاب سال ولایت، 1384.

مشخصات ظاهری : 127 ص.

شابک : 6500 ریال 964-06-7028-6 :

یادداشت : کتابنامه به صورت زیرنویس.

موضوع : فاطمه زهرا (س)، 8؟ قبل از هجرت - 11ق. -- کتابشناسی

شناسه افزوده : کنگره میراث علمی و معنوی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها

شناسه افزوده : دبیرخانه کتاب سال ولایت

رده بندی کنگره : Z8563/5/م 9ک 2 1384

رده بندی دیویی : 016/297973

شماره کتابشناسی ملی : م 84-15234

ص:1

اشاره

ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

مقدمه

زندگانی سراسر افتخار صدیقه کبری ، فاطمه زهرا سلام اللّه علیها سرمشق جامعی برای همه بانوان با فضیلت است.

صداقت ، شرافت ، عفّت ، عصمت ، فضیلت و پرهیزکاری مافوق تصوری در وجود او ترکیب یافته ، از او یک بانوی ملکوتی و آسمانی ، با عالیترین سجایای انسانی پدید آمده است.

او بانوی نمونه ، دختر نمونه ، همسر نمونه ، مادر نمونه ، و انسان نمونه ای است ، که باید همه بانوانِ فضیلت طلب ، درس انسانیت ، آیین همسرداری و شیوه تربیت فرزند را در مکتب او بیاموزند.

نام پر افتخار او با خطوط زرّین بر تارک صفحات طلائی تاریخ ثبت شده و برای همیشه زینت بخش آن خواهد بود.

نگارنده در این صفحات محدود درصدد بر شمردن فضایل بی شمار آن نادره خلقت نیست ، که اقیانوس بیکران کوثر در برکه ای نمی گنجد ، بلکه کتاب شناختی بسیار فشرده آثار مکتوب ، پیرامون خطبه ها ، گفته ها ،

ص:7

سروده ها ستایش ها و نیایشهای ماندگار از تنها یادگار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را به محضر فرهیختگان و پژوهندگان آثار علمی محبوبه یکتا ، صدیقه کبری ، حضرت فاطمه زهرا سلام اللّه علیها تقدیم می نماید ، به این امید که محققان را به کار آید و گوشه چشمی از یوسف زهرا را به سوی فرزانگان همایش میراث علمی و معنویِ مادر مکرمه اش جلب نماید ، ان شاء اللّه.

ص:8

بخش اول

خطبه حضرت فاطمه  علیهاالسلام در مسجد پیامبر  صلی الله علیه و آله

در حضور مهاجر و انصار (خطبه فدکیّه)

سر سلسله بانوان بزرگی که کرسی خطابه را با خطبه های شور انگیز خود زینت بخشیده اند ، صدیقه کبری ، فاطمه زهرا سلام اللّه علیها می باشد ، که قدرت بیان ، گیرایی تعبیر ، بلندی معانی و شیوایی اسلوب را از پدر والا قدرش به ارث برده ، در فصاحت و بلاغت هم سنگِ همسر بزرگوارش امیرمؤمنان صلوات اللّه علیه قرار گرفته ، گوی سبقت را از همه بانوان عالم برده است.

خطبه ای که در این بخش ، منبع شناسی و کتاب شناسیِ آن تقدیم می گردد ، خطبه ایست که پس از شهادت رسول اکرم صلی الله علیه و آله در مسجد مدینه منوره ، در حضور مهاجر و انصار ، به عنوان «استیضاحِ خلیفه» و انتقاد از نظام حاکم ایراد شده است.

بزرگ بانوی جهان آفرینش ، به هنگام القای این خطبه ، در سوگ پدر بزرگوارش به شدّت متأثّر ، از غصب حق شوی گرامی اش در دریای غم و اندوه

ص:9

غوطه ور ، از ناحیه سینه ، بازو ، کمر و صورت به شدت مجروح و مصدوم بود ، ولی در این خطبه از طرز تشکیل حکومت و تحریف مسیر خلافت انتقاد نموده ، آثار زیانبار آن را در اجتماع نو بنیاد اسلامی به تفصیل بیان کرده ، از توحید ، نبوت ، امامت ، فلسفه احکام ، حقایق تابناک اسلام و معارف والای تشیع سخن گفته ، چهره کریه غاصبان خلافت و متصدیان نامشروع زعامت را به شایسته ترین وجه ممکن ترسیم نموده ، که از دیدگاه عمق مطالب ، استحکام معانی ، استدلال به آیات قرآن ، استشهاد به سنت قطعی ، شیوایی بیان و تناسب آن با هدف خطابه ، به قدری بلند و پر مایه است که نظیر آن ، جز در سخنان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امیر بیان ، مولای متقیان ، پیشوای پروا پیشگان ، حضرت علی علیه السلامیافت نمی شود.

فرازهای تابناک این خطبه در سینه ها ضبط شد ، در بایگانی تاریخ نقش بست و در سر لوحه اوراق زرین تاریخ ثبت گردید ، که در اینجا به تعدادی از منابع مورد اعتماد و استناد اشاره می کنیم :

1 _ ابوالفضل احمد بن ابی طاهر ، مشهور به «ابن طیفور» متوفای 280 ه . آن را با سلسله اسنادش از طریق «زید بن علی بن الحسین علیه السلام» روایت کرده است.(1)

2 _ ابوبکر احمد بن عبد العزیز جوهری ، محدث پر آوازه قرن چهارم ، با سلسله اسنادش از عقیلة العرب حضرت زینب سلام اللّه علیها روایت کرده است.(2)

ص:10

1- [1] . ابن طیفور ، بلاغات النّساء ، ص 20 _ 26.
2- [2] . ابن ابی الحدید پس از ستایش فراوان از جوهری به عنوان : عالم ، محدّث  ، کثیر الادب ، ثقه و پرهیزکار ؛ این خطبه را از کتاب «السقیفة و فدک» از جوهری روایت کرده است . [ ابن ابی الحدید ، شرح نهج البلاغه ، ج 16 ، ص 211 ] و اربلی آن را از روی نسخه کهن «سقیفه» که در ربیع الآخر 322 ه . بر مؤلف قرائت شده ، روایت کرده است [ اربلی ، کشف الغمه ، ج 2 ، ص 106 ] .

3 _ ابن مردویه ، احمد بن موسی بن مردویه اصفهانی ، متوفای 410 ه . آن را با سلسله اسنادش از طریق عایشه روایت کرده است.(1)

4 _ سید مرتضی علم الهدی ، متوفای 436 ه . آن را با سلسله اسنادش از طرق مختلف روایت نموده است(2).

5 _ شیخ طوسی ، متوفای 460 ه . آن را با همان اسناد روایت کرده است(3).

6 _ ابو جعفر محمد بن جریر بن رستم طبری _ امامی _ از بزرگان قرن پنجم هجری ، آن را با اسناد مختلف از طریق ابن عباس ، امام باقر علیه السلام حضرت زینب علیهاالسلام و عایشه روایت کرده است(4).

7 _ ابو منصور احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی ، از شخصیتهای برجسته قرن ششم ، آن را از طریق عبداللّه محض روایت کرده است.(5)

8 _ ابو المؤید ، موفق بن احمد مکی خوارزمی _ اخطب خوارزم _ متوفای 568 ه . آن را با سلسله اسناد خود از عایشه حدیث کرده است(6).

9 _ رضی الدین ، علی بن موسی _ ابن طاووس _ متوفای 664 ه . آن را از طریق ابن مردویه ، ابن ابی الحدید و جوهری روایت نموده است(7).

ص:11

1- [1] . سید ابن طاووس آن را از کتاب «المناقب» ابن مردویه روایت کرده است [ سید ابن طاووس ، الطرائف ، ص 409 ] .
2- [2] . سیّد مرتضی علم الهدی ، الشّافی فی الامامة ، ج 4 ، ص 69 _ 77.
3- [3] . شیخ طوسی ، تلخیص الشّافی ، ج 3 ، ص 139.
4- [4] . طبری ، دلائل الامامه ، ص 109 _ 125.
5- [5] . طبرسی ، الاحتجاج ، ص 97 _ 108.
6- [6] . خوارزمی ، مقتل الحسین ، ج 1 ، ص 121 _ 123.
7- [7] . ابن طاووس ، الطرائف ، ص 409 _ 421.

10 _ علی بن عیسی اربلی ، متوفای 693 ه . آن را از کتاب «السقیفه» از یک نسخه کهن ، که در سال 322 ه . بر مؤلّف قرائت شده ، روایت کرده است(1).

اگر بخواهیم همه منابع خطبه حضرت زهرا سلام اللّه علیها را نقل کنیم در این صفحات نمی گنجد ، و لذا به 10 مورد یاد شده بسنده می کنیم و یادآور می شویم که شیخ صدوق فرازهایی از آن را در علل الشرایع ، ابن ابی الحدید معتزلی قسمت اعظم آن را در شرح نهج البلاغه و متن کامل آن را علامه مجلسی از بیش از 10 طریق در بحار الانوار روایت کرده است(2).

کتابنامه شروح خطبه فدکیه

به جهت جایگاه خاص خطبه حضرت فاطمه سلام اللّه علیها که بعد از شهادت رسول اکرم  صلی الله علیه و آله در مسجد النبی در محضر مهاجر و انصار ، به عنوان استیضاح خلیفه ایراد گردیده ، بر این خطبه شروح مستقل و ضمنی فراوان در کتب حدیثی ، ادبی و عقیدتی در طول قرون و اعصار نوشته شده ، که احصا کردن آن در این صفحات محدود ممکن نیست.

فی المثل ابن ابی الحدید معتزلی ، متوفای 656 ه . شرح مفصلی در شرح نهج البلاغه اش بر این خطبه نوشته است.(3) و علامه مجلسی در دائرة المعارف بزرگ بحار الأنوار شرح گسترده ای نوشته ،(4) ولی ما در این بخش به

ص:12

1- [1] . اربلی ، کشف الغمه ، ج 2 ، ص 105 _ 118.
2- [2] . علامه مجلسی ، بحار الأنوار ، ج 29 ، ص 215 _ 333.
3- [3] . ابن ابی الحدید ، شرح نهج البلاغه ، ج 16 ، ص 210 _ 237.
4- [4] . علامه مجلسی ، بحار الانوار ، ج 29 ، ص 247 _ 333.

کتاب شناسی بسیار فشرده کتابهایی می پردازیم که مستقلاً در شرح خطبه فدکیه به رشته تحریر در آمده است.(1)

1 _ أدب الزّهراء علیهاالسلام (عربی)

سید محمد جمال هاشمی (م : 1397 ه)

شرح خطبه فدکیه حضرت فاطمه علیهاالسلام _ مخطوط _(2)

2 _ اسرار فدک (فارسی)

محمد باقر انصاری و سید حسین رجائی

نشر الهادی ، قم ، 1420 ه . 304 صفحه وزیری.

متن ، ترجمه ، سند و تحلیل خطبه فدکیه

3 _ إعلموا أنّی فاطمة علیهاالسلام (عربی)

عبدالحمید مهاجر

دار الکتاب و العترة ، بیروت ، 1413 ه . ده مجلّد ، 7600 صفحه وزیری

گسترده ترین شرح خطبه حضرت فاطمه سلام اللّه علیها.

4 _ بررسی خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

محسن واعظ

بررسی نکات خطبه فدکیه _ مخطوط _

ص:13

1- [1] . کتابهایی که در شرح هر دو خطبه نوشته شده ، در بخش دوم معرفی می شوند.
2- [2] . مؤلف در کتاب «الزهراء» چاپ بغداد ، ص 81 ، از آن نام برده است.

5 _ بررسی خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام و ترجمه آن (فارسی)

سید علی اکبر سجادی پور

ترجمه و بررسی خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام _ مخطوط _(1)

6 _ ترجمه خطبه فدک از بزرگ بانوی اسلام (فارسی)

احمد معصومی

چاپ تهران ، 1397 ه . 80 صفحه جیبی

7 _ ترجمه السحاب المطیر (فارسی)

سید حسن عباس موسوی نیشابوری کنتوری

شرح و ترجمه خطبه فدکیه _ مخطوط _(2)

8 _ تفسیر خطبه فاطمه الزهرا علیهاالسلام (عربی)

ابو عبداللّه ، احمد بن عبد الواحد بن احمد بزّاز ، مشهور به : ابن عبدون

نجاشی مقدم رجالیون از آن نام برده(3).

9 _ چهل حدیث در مناقب امّ أبیها و خطبه تاریخی آن حضرت (فارسی)

علی اکبر مهدی پور

انتشارات رسالت ، قم ، 1379 ش. 64 صفحه جیبی

متن و ترجمه خطبه فدکیه و 40 حدیث در مناقب حضرت فاطمه علیهاالسلام

ص:14

1- [1] . انصاری زنجانی، حاج شیخ اسماعیل، فاطمه علیهاالسلام در آیینه کتاب، چاپ دلیل ما، قم، 1422 ه . ص 171.
2- [2] . انصاری ، همان ، ص 207.
3- [3] . نجاشی ، الرجال ، ص 87 ، رقم 211.

10 _ حقیقت جاویدان (فارسی)

محمد باقر ملبوبی

انتشارات صدر ، تهران ، 1391 ه . 439 صفحه وزیری.

شرح قسمتی از خطبه فدکیه ، به عنوان جلد اول.

11 _ حماسه بزرگ (فارسی)

ناصر مکارم شیرازی

نشر انجمن محبّان الفاطمه ، مشهد ، 1406 ه . 104 صفحه رقعی.

متن ، ترجمه ، سند و شرح فرازهایی از خطبه فدکیه.

12 _ خطابه بزرگ بانوی اسلام (فارسی)

عبد رضی ربانی

ناشر : مؤلف ، 96 صفحه جیبی

متن و ترجمه خطبه فدکیه.

13 _ خطابه فاطمه زهرا علیهاالسلام (فارسی)

خلیل کمره ای (م : 1405 ه)

کتابخانه سقراط ، تهران ، 1367 ه . 133 صفحه وزیری

شرح خطبه فدکیه و تحلیل غصب فدک.

14 _ خطابه فدک (فارسی)

محمد باقر انصاری و سید حسین رجائی

نشر الهادی ، قم ، 1376 ش. 128 صفحه رقعی

ص:15

متن ، ترجمه ، سند ، شرح و کتابنامه خطبه فدکیه ، گزیده کتاب «اسرار فدک»

15 _ خطبه آتشین بانوی اسلام (فارسی)

علی کاظمی

نشر ایمان ، قم ، 1365 ش. 85 صفحه رقعی.

ترجمه خطبه فدکیه

16 _ خطبه آتشین بانوی نمونه اسلام حضرت فاطمه علیهاالسلام(فارسی)

حسین عمادزاده (م : 1410 ه)

دفتر نشر ، قم ، 1391 ه . 76 صفحه وزیری

متن و ترجمه خطبه فدکیه ، صفحه مقابل.

17 _ خطبه تاریخی بانوی بزرگ اسلام حضرت فاطمه علیهاالسلام(فارسی)

سید علی سید نژاد

نشر امور تربیتی منطقه 2 ، قم ، 1371 ش. 60 صفحه وزیری.

شرح خطبه فدکیه و دیگر خطبه حضرت فاطمه علیهاالسلام

18 _ خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

غلامحسین حسین زاده _ مخطوط _(1)

19 _ خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

ص:16

1- [1] . انصاری ، همان ، ص 293.

عبدالرحمن انصاری

نشر انصار المهدی ، قم ، 1373 ش. 128 صفحه جیبی

متن و ترجمه خطبه فدکیه و دیگر خطبه حضرت فاطمه علیهاالسلام

20 _ خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

سید ابوالفضل موسوی گرمارودی

متن و ترجمه خطبه فدکیه و دیگر خطبه حضرت فاطمه علیهاالسلام

21 _ خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام _ ویژه نوجوانان _ (فارسی)

کنگره بین المللی حضرت زهرا علیهاالسلام ، ساری ، 1376 ش. 60 صفحه جیبی

22 _ خطبه حضرت فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

کریم کاظمی

نشر کوشا مهر ، شیراز ، 1379 ش. 175 صفحه رقعی

ترجمه منظوم خطبه فدکیه

23 _ خطبه حضرت فاطمه علیهاالسلام اصیل و جاودانه است (فارسی)

محمد علی شمشیری میلانی

انتشارات منشور ، تبریز ، 1373 ش. 106 صفحه رقعی

سند و اصالت خطبه و پاسخ به یاوه سرایی های برخی از کج اندیشان (یوسف شعار).

24 _ خطبه حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام (فارسی)

ص:17

اداره ارشاد اسلامی شرق تهران ، 25 صفحه رقعی.

متن ، ترجمه و منابع خطبه فدکیه.

25 _ خطبه حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام (فارسی)

شیخ حسینعلی منتظری

نشر بلاغت ، قم ، 1374 ش. 344 صفحه وزیری.

متن ، ترجمه ، شرح و اثبات خطبه فدکیه و دیگر خطبه حضرت

26 _ خطبه حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام (اردو)

شیخ حسینعلی منتظری

ترجمه عنوان بالا به زبان اردو ، 1996 م. 376 صفحه وزیری.

27 _ خطبة الزهراء علیهاالسلام (اردو)

محمد تقی خان حیدر آبادی

چاپ حیدر آباد ، هند

ترجمه خطبه فدکیه به اردو

28 _ خطبة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

از مؤلف ناشناخته ، 39 صفحه رقعی.

متن و تعلیقات و مقدمه ای تحت عنوان : نقش حضرت زهرا در ادای رسالت.

29 _ خطبة الزهراء علیهاالسلام (فارسی)

محمد رضا انصاری

ص:18

ترجمه عنوان بالا ، چاپ قم ، 1361 ش. 80 صفحه رقعی

30 _ خطبة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

تنظیم و نشر مؤسسه البلاغ ، بیروت ، 1410 ه

31 _ خطبة الزهراء علیهاالسلام (فارسی)

تنظیم و نشر مؤسسه فاطمیه سمنان ، 1407 ه . 40 صفحه رقعی

متن ، ترجمه ، اسناد و منابع.

32 _ خطبة الزهراء علیهاالسلام و قصتها (عربی)

جمعی از فضلای نجف اشرف

نشر دار الأضواء ، بیروت ، 1417 ه . 54 صفحه جیبی

متن تحقیق شده خطبه فدکیه ، با تعلیقات

33 _ خطبة الصدیقة الکبری فاطمة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

از مؤلفی ناشناخته ، بیروت ، 1416 ه . 44 صفحه رقعی.

متن و شرح مفردات خطبه فدکیه و دیگر خطبه حضرت فاطمه علیهاالسلام

34 _ خطبه فاطمه زهرا علیهاالسلام (عربی)

از مؤلف ناشناخته _ قرن 11 _

نسخه خطی ، در 15 ورق(1).

ص:19

1- [1] . عربزاده ، فهرست نسخه های خطی کتابخانه آیة اللّه گلپایگانی ، ج 1 ، ص 285 ، به شماره32/46 و 32/66.

35 _ خطب فاطمة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

حلم حائری

چاپ نجف ، 24 صفحه جیبی

36 _ خطبه فدک (فارسی)

علی فصیحی

نشر هوشیار ، مشهد ، 1376 ش. 72 صفحه جیبی

متن ، ترجمه و منابع خطبه با شرح وضع جغرافیائی فدک

37 _ خطبه فدک حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام (فارسی)

تنظیم و نشر منیر ، تهران ، 1374 ش. 48 صفحه رقعی

متن و ترجمه صفحه مقابل خطبه فدکیه و دیگر خطبه حضرت فاطمه علیهاالسلام

38 _ خطبه فدکیه حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

محمد روحانی علی آبادی

متن و ترجمه خطبه فدکیه ، از 60 منبع شیعه و اهل سنت _ مخطوط _(1)

39 _ الخطبة الفدکیة و شرحها (عربی)

از مؤلف ناشناخته

ص:20

1- [1] . انصاری ، همان ، ص 301.

متن و شرح فرازهای خطبه _ مخطوط _

40 _ خطبه منظومه حضرت زهراء علیهاالسلام (فارسی)

سید رضا آل یاسین

ترجمه منظوم خطبه فدکیه _ مخطوط _

41 _ خطبه منظومه ملکه اسلام فاطمه زهرا علیهاالسلام (فارسی)

محمد افتخاری ساوجی

ترجمه خطبه فدکیه به نظم ، 1354 ش. 16 صفحه جیبی

42 _ خطبه و اشک (فارسی)

محمد لک علی آبادی

تحلیلی پیرامون خطبه فدکیه ، 80 صفحه رقعی

43 _ الدّرة البیضاء فی شرح خطبة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

سید محمد تقی رضوی قمی (م : 1344 ه .)

کتابفروشی علمی ، تهران ، 1354 ه . 190 صفحه خشتی.

متن ، شرح ، سند خطبه و تاریخچه فدک

44 _ رخساره خورشید (فارسی)

محمد تقی خلجی

نشر میثم تمار ، قم ، 1379 ش. 437 صفحه وزیری

شرح خطبه و بیان اسناد و منابع آن

ص:21

45 _ الزّهراء و خطبة فدک (عربی)

علامه مجلسی ، مولی محمد باقر (م : 1110 ه .)

تقدیم ، تحقیق و تکمیل محمد تقی شریعتمداری

نشر دار گلستان کوثر ، تهران ، 1423 ه . 255 صفحه وزیری.

متن ، شرح ، اسناد و منابع خطبه فدکیه و دیگر خطبه حضرت.

46 _ السّحاب المطیر (عربی)

سید حسن عباس موسوی نیشابوری کنتوری

شرح خطبه فدکیه _ مخطوط _(1)

47 _ سخنان برترین بانو (انگلیسی)(2)

جلیل سید ابراهیمی

نشر ثار اللّه ، تهران ، 1379 ش. 60 صفحه رقعی.

48 _ سخنرانی حضرت فاطمه علیهاالسلام در مسجد پیامبر اکرم علیه السلام(فارسی)

علیرضا اللهیاری

نشر انجام کتاب ، تهران ، 1367 ش. 488 صفحه وزیری.

شرح فرازهای خطبه به تفصیل.

ص:22

1- [1] . همان ، ص 390.
2- [2] . The Speech of Supreme Iady

49 _ سخنرانی فاطمه علیهاالسلام جلوه گاه ایده آل اسلامی (فارسی)

توران انصاری

رسالت قلم ، تهران ، 1360 ش. 88 صفحه جیبی

50 _ سوگنامه فدک (فارسی)

سید محمد تقی نقوی

نشر جلیل ، تهران ، 1414 ه . 631 صفحه وزیری

شرح تفصیلی خطبه فدکیه

51 _ سیری مختصر در ماجرای غم انگیز فدک (فارسی)

سید اصغر محمود آبادی

300 صفحه وزیری

شرح خطبه فدکیه

52 _ شرح خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

سید عز الدّین حسینی زنجانی

چاپ دفتر تبلیغات اسلامی ، قم ، 836 صفحه رقعی (دو جلد)

شرح تحلیلی و بیان نکات و دقایق خطبه فدکیه

53 _ شرح خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

سید احمد بن عطاء اللّه امامی (م : 1414 ه .)

شرحی گسترده ، ولی _ مخطوط _

ص:23

54 _ شرح خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

الیاس شریفی اشکوری

چاپخانه اسلام ، قم ، 1405 ه . 64 صفحه رقعی

55 _ شرح خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام (اردو)

سید حسن نقوی لکهنوی

چاپ هند.

56 _ شرح خطبه حضرت فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

سید علی اکبر برقعی (م : 1407 ه .)

شرح خطبه فدکیه _ مخطوط _ (1)

57 _ شرح خطبه حضرت فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

احمد ارجمند اردبیلی

شرح گسترده خطبه فدکیه و دیگر خطبه حضرت ، در دو مجلد _ مخطوط _

58 _ شرح خطبه حضرت فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

احمد مدرس وحید ، مشهور به : حاج میرزا آقا باغمیشه ای (م : 1404 ه .)

چاپخانه علمیه ، تبریز ، 1348 ش. 439 صفحه وزیری.

شرح مزجی ، ادبی و تاریخی خطبه فدکیه.

ص:24

1- [1] . جواهر کلام ، تربت پاکان قم ، ج 2 ، ص 373.

59 _ شرح خطبة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

سید ابوالقاسم بن حسن حسینی موسوی

شرح خطبه فدکیه _ مخطوط _(1)

60 _ شرح خطبة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

سید ابوالقاسم جعفر کبیر ، بن حسین خوانساری (م : 1158 ه .)

شرح خطبه فدکیه _ مخطوط _(2)

61 _  شرح خطبة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

از مؤلف ناشناخته

شرح واژه های مشکل خطبه _ مخطوط _(3)

62 _ شرح خطبة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

فضل علی ، بن ملاّولی اللّه شریعت قزوینی (م : 1367 ه .)

در شرح خطبه فدکیه ، موسوم به : «شرح خطبة اللّمّة» _ مخطوط _(4)

63 _ شرح خطبة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

ص:25

1- [1] . استادی ، فهرست هزار و پانصد نسخه آستان قدس رضوی ، ش 567.
2- [2] . اشکوری ، تلامذة العلامة المجلسی ، ص 19 رقم 16.
3- [3] . ثقة الاسلام تبریزی ، مرآت الکتب ، ج 2 ، ص 206.
4- [4] . جلالی ، سید محمد جواد ، فهرس التّراث ، ج 2 ، ص 380.

سید علی اکبر بن محمد جعفر حسنی حسینی یزدی (م : حدود 1288 ه .)

شرح خطبه فدکیه _ مخطوط _(1)

64 _ شرح خطبة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

سید محمد حسن بن محمد مهدی موسوی شوشتری _ ق 14 _

شرح خطبه فدکیه _ مخطوط _(2)

65 _ شرح خطبة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

سید محمد سعید _ حفید صاحب عبقات _

شرح خطبه فدکیه _ مخطوط _(3)

66 _ شرح خطبة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

هادی بنابی (ق 13)

شرح خطبه فدکیه ، موسوم به «شرح خطبة اللّمّة» _ مخطوط _(4)

67 _ شرح خطبة الزهراء علیهاالسلام (فارسی)

از مؤلف ناشناخته ، چاپ نجف اشرف(5).

ص:26

1- [1] . کحاله ، معجم المؤلّفین ، ج 7 ، ص 40.
2- [2] . تهرانی ، نقباء البشر ، ج 1 ، ص 444.
3- [3] . میلانی ، نفحات الأزهار ، ج 1 ، ص 149.
4- [4] . تهرانی ، الذریعه ، ج 13 ، ص 225.
5- [5] . خانبابا مشار ، فهرست کتابهای چاپی فارسی ، ج 2 ، ص 2119.

68 _ شرح خطبة سیدتنا الزهراء فی مسجد النبی بالمدینة المنورة (عربی)

محمد مهدی مراغی حائری _ بنابی _

پیرامون سند و منابع خطبه فدکیه

69 _ شرح خطبة الصدیقه فاطمة الزهرا علیهاالسلام (عربی)

محمد طاهر آل شبیر خاقانی ( م  : 1406 ه . )

نشر انوار الهدی ، قم ، 1412 ه . 270 صفحه وزیری

بخش اول کتاب به قلم مؤلف و بخش تکمیلی آن به قلم فرزند برومندش محمد کاظم خاقانی است.

70 _ شرح خطبة فاطمه زهرا علیهاالسلام (فارسی)

بنیاد فرهنگی فاطمة الزهرا علیهاالسلام ، تهران

71 _ شرح خطبة فاطمه الزهرا علیهاالسلام و أسبابها (عربی)

نزیه قمیحه

نشر الوفاء ، بیروت ، 1405 ه . 192 صفحه وزیری

72 _ شرح خطبه فدک (فارسی)

محمد تقی شریعتمداری

نشر منیر ، تهران ، 1379 ش. 94 صفحه رقعی

73 _ شرح خطبه فدک (فارسی)

سید محمد تقی قائنی خراسانی

ص:27

74 _ شرح الخطبة الکبیرة للزّهراء البتول (عربی)

مسلم جابری (م : 1374 ه)

چاپ نجف ، 24 صفحه جیبی

75 _ شرح خطبة اللّمّة (عربی)

محمد نجف کرمانی مشهدی (م : 1292 ه .)

شرح خطبه فدکیه _ مخطوط _(1)

76 _ شرح خطبة اللّمّة (اردو)

سید علی محمد بن دلدار علی نقوی لکهنوی (م : 1312 ه .)

چاپ هند.(2)

77 _ شرح خطبة اللّمة لسیّدة النّساء فاطمة الزّهراء علیهاالسلام (عربی)

از مؤلف ناشناخته _ مخطوط _(3)

78 _ صدای فاطمی فدک (فارسی)

محمد باقر انصاری ، سید حسین رجائی

نشر دلیل ما ، قم ، 1382 ش. 84 صفحه رقعی

ص:28

1- [1] . بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 2 ، ص 380.
2- [2] . مدرس خیابانی  ، ریحانة الأدب  ، ج 1  ، ص 319 .
3- [3] . انصاری ، همان ، ص 431.

متن عربی ، ترجمه ، تحقیق در متن و سند خطبه فدکیه.

79 _ غیرت عشق (فارسی)

بنیاد فرهنگی فاطمة الزهراء علیهاالسلام

نشر بنیاد ، تهران ، 1380 ش. 31 صفحه رقعی

متن و ترجمه مصحّح خطبه فدکیه

80 _ فاطمه علیهاالسلام و فدک (فارسی)

محمد حسین ضیائی بیگدلی

نشر دار العلم ، قم ، 1380 ش. 160 صفحه رقعی.

شرح خطبه فدکیه

81 _ فریاد فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

تنظیم و نشر دفتر مطالعات دینی زنان

82 _ فریاد یک انقلاب (فارسی)

محمد یوسف حریری

نشر بدر ، تهران ، 1354 ش. 126 صفحه

تحلیل خطبه فدکیه.

83 _ قطره ای از دریا (فارسی)

علی ربانی گلپایگانی

نشر مدرسه حجتیه ، قم ، 1410 ه . 173 صفحه خشتی

ص:29

شرح کوتاهی بر خطبه فدکیه

84 _ کشف المحجّة فی شرح خطبة اللّمة (عربی)

سید عبداللّه شبّر (م : 1242 ه)

نسخه خطی آن در کتابخانه شوشتری های نجف اشرف موجود است(1).

85 _ کلام فاطمة فی فدک (عربی)

ابوالفرج ، علی بن حسین اصفهانی ، صاحب «الأغانی» (م : 356 ه)

شرح خطبه فدکیه _ مخطوط _(2)

86 _ کلمة الزّهراء (عربی)

سید عباس مدرسی

نشر عاشورا ، قم ، 1414 ه . 128 صفحه رقعی

خطبه فدکیه به صورت منظوم

87 _ لؤلؤ لالا ، در تاریخ و خطبه حضرت زهراء علیهاالسلام (فارسی)

سید علی اکبر برقعی قمی (م : 1407 ه)

تحت عنوان شرح خطبه حضرت فاطمه گفته شد _ مخطوط _

88 _ اللمعة البیضاء فی شرح خطبة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

ص:30

1- [1] . کشمیری ، تکلمة نجوم السماء ج 1 ، ص 451.
2- [2] . تهرانی ، الذریعه ، ج 18 ، ص 109.

محمد علی انصاری قراچه داغی (م : 1310 ه)

نشر الهادی ، قم ، 1418 ه . 912 صفحه وزیری

شرحی گسترده بر خطبه فدکیه

89 _ لمعة الضیاء فی شرح خطبة الزهرا علیهاالسلام (عربی)

از مؤلف ناشناخته

چاپ سنگی

90 _ متن کامل خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

حسین عماد زاده (م : 1410 ه)

نشر کانون شریعت ، تهران ، 1373 ش. 55 صفحه رقعی

متن ، ترجمه و شرح کوتاه خطبه فدکیه

91 _ مروری بر خطبه ای کم نظیر از بانویی بی همتا (فارسی)

احمد بهشتی

سازمان تبلیغات اسلامی ، تهران ، 1369 ش. 24 صفحه رقعی.

92 _ من فقه الزّهراء علیهاالسلام (عربی)

سید محمد حسینی شیرازی (م : 1422 ه .)

جلد دوم : دار الصادق ، بیروت ، 1419 ه . 480 صفحه وزیری.

جلد سوم : دار المهدی ، اصفهان ، 1421 ه . 416 صفحه وزیری.

آیة اللّه شیرازی جلد دوم و سوم از دائرة المعارف «من فقه الزهراء» علیهاالسلامرا به

ص:31

تحلیل خطبه فدکیه از دیدگاه تشریع اسلامی اختصاص داده ، بُعد تازه ای از ابعاد شخصیت والای صدیقه طاهره سلام اللّه علیها را فرا روی پژوهشگران فرهنگ فاطمی گشوده است(1).

ص:32

1- [1] . مرحوم آیة اللّه شیرازی مجلدات بعدی جلد چهارم و پنجم را نیز به شرح خطبة فدکیه _ آنهم از زاویه احکام فقهیِ مستفاد از خطبه _ اختصاص داده ، چنانکه در جلد سوم ، ص 402 ، به آن تصریح شده ، ولی هنوز به طبع نرسیده است.

بخش دوم

خطبه زهرای اطهر علیهاالسلامدر بستر شهادت برای بانوان مهاجر و انصار

هنگامی که بیماری حضرت زهرا علیهاالسلام شدت یافت ، بانوان مدینه متوجه شدند که آخرین شعله های زندگی حضرت فاطمه علیهاالسلام در حال سوسو کشیدن است ، از این رهگذر یکدیگر را خبر کردند و به صورت دسته جمعی به عیادت آن بانوی مظلومه شتافتند.

با مشاهده جسم رنجور و تن مصدوم آن حورای انسیّه به شدت دچار غم و اندوه شدند و در هاله ای از حیرت و تعجب فرو رفتند و سکوت سهمگینی بر مجلس حکمفرما شد.

یکی از بانوان سکوت را شکست و با جملاتی بریده عرضه داشت : ای یادگار پیامبر! وضع مزاجی و بیماری شما چگونه است؟

گویی مرزبان اسلام و مرزدار ایمان منتظر همین یک جمله بود ، با آن تن رنجور و دل مهموم سخن آغاز کرد ، خطبه ای بسیار گیرا ، با تعبیراتی بسیار شیوا و واژه هایی بسیار والا ایراد نمود ، از جور هیئت حاکمه ، سکوتِ مرگبار مهاجر و انصار ، سرنوشت شوم خلافت ، تعدی به حریم نبوت ، غصب میراث پیامبر ، منحرف ساختن راه مستقیم امامت از مسیر صحیح و تعیین شده آن و دهها هشدارهای لازم و ضروری را گوشزد نمود ، به طوری که بانوان عیادت کننده چون به خانه های خود آمدند ، شب تا به سحر با گریه و فریاد ، سیمای مظلومانه تنها یادگار پیامبر را به تصویر کشیدند.

آن شب در کلّ مدینه احدی به خواب نرفت

ص:33

این نغمه های فاطمه بود که از حلقوم بانوان مدینه بیرون می آمد و در فضای یثرب طنین می انداخت و خواب را از دیدگان همه می ربود.

متن کامل این خطبه در صدها منبع مورد اعتماد و استناد از بزرگان عامه و شیعه ثبت شده ، که به چند نمونه از آنها به عنوان مثال اشاره می کنیم :

1 . ابوالفضل ، احمد بن ابی طاهر ، مشهور به : «ابن طیفور» متوفای 280 ه . با سلسله اسنادش از «عطیه عوفی»(1).

2 . ابوبکر ، احمد بن عبدالعزیز جوهری ، متوفای 323 ه . با سلسله اسنادش از فاطمه بنت الحسین علیه السلام(2).

3 . ابوجعفر ، محمد بن جریر بن رستم طبری ، مشهور به : «طبری امامی» ، از شخصیتهای برجسته قرن پنجم ، همنام و معاصر صاحب تاریخ طبری ، با سلسله اسنادش از امام زین العابدین و فاطمه دختر امام حسین علیهماالسلام.(3)

4 . ابو جعفر ، محمد بن علی بن حسین بن بابویه ، مشهور به : «شیخ صدوق» متوفای 381 ه . با سلسله اسنادش از عمر بن امیر مؤمنان و فاطمه بنت الحسین علیهماالسلام.(4)

5 . ابو جعفر ، محمد بن حسن طوسی ، متوفای 460 ه . با سلسله اسنادش از ابن عباس.(5)

ص:34

1- [1] . ابن طیفور ، بلاغات النساء ، ص 28 _ 30.
2- [2] . جوهری ، السقیفة و فدک ، ص 120 _ 121.
3- [3] . طبری ، دلائل الامامه ، ص 125 _ 129.
4- [4] . شیخ صدوق ، معانی الأخبار ، ص 354 _ 357.
5- [5] . شیخ طوسی ، الامالی ، ج 1 ، ص 374 _ 376 ، مجلس 13 ، ح 804.

6 . ابو منصور ، احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی ، از علمای قرن ششم ، از سوید بن غفله ، یار باوفای مولای متقیان علیه السلام.(1)

7 . ابو عبداللّه ، حسین بن جبیر ، صاحب کتاب «نخب المناقب» از علمای قرن هفتم.(2)

8 . زین الدین علی بن یوسف بن جبر ، از رجال برجسته قرن هفتم.(3)

9 . ابو حامد ، عزالدین ، عبدالحمید بن هبه اللّه مداینی ، مشهور به : «ابن ابی الحدید» متوفای 656 ه . از فاطمه بنت الحسین علیه السلام.(4)

10 . ابو الحسن ، علی بن عیسی بن ابی الفتح اربلی ، متوفای 693 ه . از طریق فاطمه بنت الحسین علیه السلام.(5)

اگر بخواهیم همه منابع خطبه را نقل کنیم سخن به درازا می کشد و لذا به همین ده مورد بسنده می کنیم.

کتابنامه شرح های خطبه حضرت فاطمه در بستر شهادت

خطبه فاطمه اطهر خطاب به بانوان مدینه همچون خطبه فدکیه در سطح بسیار گسترده ای نقل شده ، شرح های مستقل و ضمنی فراوانی در طول قرون و اعصار بر آن نگاشته شده ، که احصای آنها در این صفحات محدود امکان ندارد.

ما در اینجا به کتابشناختی بسیار فشرده کتابهایی می پردازیم که به صورت

ص:35

1- [1] . طبرسی ، الاحتجاج ، ج 1 ، ص 108.
2- [2] . ابن جبیر ، الاعتبار فی ابطال الاختیار _ مخطوط _ .
3- [3] . ابن جبر ، نهج الایمان ، ص 621 _ 622.
4- [4] . ابن ابی الحدید ، شرح نهج البلاغه ، ج 16 ، ص 233 _ 234.
5- [5] . اربلی ، کشف الغمه ، ج 2 ، ص 118 _ 120.

مستقل به رشته تحریر در آمده است :

1 . البلاغة الفاطمیة (عربی)

عبدالرضا بن محمد علی مطبعی

چاپ مطبعة الزهرا ، نجف اشرف ، 1368 ه .

2 . البلاغة الفاطمیة (عربی)

از مؤلف ناشناخته

چاپ مطبعة الغری ، نجف اشرف ، 1364 ه .(1)

3 . البلاغة الفاطمیة من الدوحة المحمدیة (عربی)

سید جاسم بن حسن شبّر.

چاپ نجف اشرف ، 1951 م.

4 . پیام فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

حاج شیخ حسن سعید ، متوفای 1416 ه .

نشر مدرسه چهلستون ، تهران ، 1350 ش.

5 . پیام فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

محمد واصف لاهیجانی ، متوفای 1417 ه .

ص:36

1- [1] . امینی ، معجم المطبوعات النجفیه ، ص 109.

چاپ قم 1375 ش.

6 . حماسه ای بی نظیر در کنار بستر زهرا علیهاالسلام (فارسی)

محمد حسین بروجردی

انتشارات ناصر ، قم ، 1370 ش.

7 . خطبات الزهرا علیهاالسلام (اردو)

سید حیدر جوادی _ سید ذیشأن _ اله آبادی

چاپ 1379 ش.

8 . خطب فاطمة الزهرا علیهاالسلام (عربی)

حلم حائری

چاپ نجف.

9 . خطبه آتشین بانوی اسلام در بستر شهادت (فارسی)

ناصر مکارم شیرازی

نشر انجمن محبان الفاطمه ، مشهد ، 1409 ه .

10 . خطبه آتشین بانوی اسلام در بستر شهادت (ترکی آذری)

ناصر مکارم شیرازی

ترجمه : فاطمه موسوی

ص:37

چاپ بنیاد بعثت ، تهران ، 1416 ه .

11 . خطبه آتشین بانوی اسلام در بستر شهادت (فرانسوی)

ناصر مکارم شیرازی

ترجمه : حسین کریمی

چاپ بنیاد بعثت ، تهران ، 1416 ه .

12 . خطبه های حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

سید علی فانی

چاپخانه اسلام ، قم ، 1405 ه .

شامل خطبه فدکیه و خطبه در بستر شهادت.(1)

13 . خطبه های حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

علی اسلامی

نشر بنیاد بعثت ، تهران ، 1416 ه .

14 . خطبه های حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

مهدی جعفری

انتشارات صائب ، تهران ، 1375 ش.

ص:38

1- [1] . هفت عنوان کتاب که به عنوان «خطبه های ...» معرفی شده ، شامل خطبه فدکیه و خطبه در بستر شهادت می باشد.

15 . خطبه های حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا علیهاالسلام (فارسی)

فریبا مقصودی کرمانشاهی

نشر برگ زیتون ، تهران ، 1377 ش.

16 . خطبه های حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام (فارسی)

تدوین و نشر سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران ، معاون امور اجتماعی.

17 . خطبه های روشنگرانه حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام (فارسی)

تدوین و نشر بنیاد بعثت ، تهران ، 1366 ش.

18 . خطبه های روشنگرانه حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام (فرانسوی)

همان

ترجمه : علی لواسانی

نشر بنیاد بعثت ، تهران ، 1416 ه .

19 . دفاع از حریم حق (فارسی)

عمران علیزاده

نشر رسالت ، قم ، 1377 ش.

20 . دفاع زهرا از ولایت (فارسی)

سید محمد عابدین زاده

نشر بسیج ، تهران ، 1376 ش.

ص:39

21 . سخنان حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

پژوهشکده باقر العلوم

مجموعه خطبه های و سخنان حضرت زهرا علیهاالسلام _ مخطوط _(1)

22 . کلام فاطمة مع النّساء عندما یعدنها (عربی)

از مؤلف ناشناخته(2)

23 . گلچینی از آموزه های تربیتی در زندگانی حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام(فارسی)

علی اکبر حسینی ، مسعود حسین چارلی و فریده یوسفی

نشر اطلاعات ، تهران ، 1379 ش.

24 . المصاحف الفاطمیه (عربی)

تدوین هیئت المحسن المظلوم الشهید ، قم _ مخطوط _(3)

یادآوری

بسیاری از منابع و مآخذ خطبه فدکیه که در بخش نخستین معرفی شدند ، خطبه در بستر شهادت را نیز در بر دارند.(4)

ص:40

1- [1] . انصاری ، فاطمه در آیینه کتاب ، ص 390 ، ش 911.
2- [2] . همان ، ص 594 ، ش 1746.
3- [3] . همان ، ص 650 ، ش 1746.
4- [4] . از جمله ، شروحی که به شماره های : 17 ، 19 ، 20 ، 33 ، 37 ، 45 و 57 معرفی شدند.

بخش سوم

خطبه فاطمه اطهر  علیهاالسلام در پشتِ در

هنگامی که شیفتگان قدرت و دلباختگان حکومت ، خانه وحی را نشانه رفتند ، احدی را یارای دفاع از تنها جانشین پیامبر نبود ، و لذا شمشیر زنانِ عرصه های بدر و حنین ، شمشیرهای خود را غلاف کردند و به نهانخانه منازل خود خزیدند ، تا از نیروهای مهاجم که به احدی رحم نمی کردند ، مصون و

ص:41

سالم بمانند.

حضرت فاطمه علیهاالسلام هنگامی که غربت و مظلومیت امام زمانش را مشاهده کرد ، خود را برای دفاع جانانه از حجت خدا مهیا نمود.

پس از بیعت مردم با ابوبکر ، به عمر گزارش رسید که حضرت علی علیه السلام و زبیر به محضر حضرت فاطمه می رسند و با او به رایزنی می پردازند ، عمر به محضر حضرت فاطمه شتافت و به او عرضه داشت :

به خدا سوگند پدرت در نزد ما از همه عزیزتر است ، و بعد از ایشان شما در نزد ما از همه گرامی تر می باشید ، ولی اگر اینها (زبیر و حضرت علی) در خانه ات گرد آیند ، حرمتِ تو مانع نمی شود از اینکه دستور بدهم خانه را بر سرشان آتش بزنند.(1)

ابوبکر عمر را فرستاد تا افرادی را که در خانه حضرت علی علیه السلام به بست نشسته بودند ، از آن خانه بیرون بیاورد ، هنگامی که آنها امتناع ورزیدند ، عمر هیزم طلبید و گفت :

سوگند به خدایی که جان عمر در دست اوست ، اگر بیرون نیایند خانه را آتش می زنم و بر سرِ کسانی که در آن هستند فرو می ریزم.

برخی از مردم گفتند : ای ابا حفص! فاطمه دخت پیامبر در این خانه است! گفت :

اگر چه فاطمه نیز در این خانه باشد!(2)

در این هنگام ابوبکر به او فرمان داد :

کسانی را که در خانه علی علیه السلام گرد آمده اند ، از آنجا بیرون کن و اگر امتناع کنند با آنها نبرد کن.

عمر با مقداری آتش به سوی خانه وحی رفت که آنجا را آتش بزند ، حضرت فاطمه علیهاالسلام با او مواجه شد ، فرمود :

ص:42

1- [1] . ابن ابی شیبه ، المصنّف ، ج 8 ، ص 572 ، کتاب المغازی ، باب 43 ، ح 4.
2- [2] . ابن قتیبه ، الامامة و السیاسة ، ج 1 ، ص 19.

آیا آمده ای که خانه ام را آتش بزنی؟ گفت : آری. مگر اینکه شما نیز وارد شوید در آنچه دیگران وارد شده اند.(1)

اینجا بود که حضرت فاطمه علیهاالسلام در تصمیم خود استوار شد و خود را برای فدا شدن در راه دفاع از حریم امام زمانش مهیا نمود و خطبه ای کوتاه و لکن به صلابت کوه ایراد فرمود.

این خطبه از نظر تسلسل زمانی نخستین خطبه حبیبه خداست ، و لکن به جهت اهمیت خاصی که خطبه فدکیه و خطبه در بستر داشت ، این خطبه را به عنوان سومین خطبه آوردیم.

منابع خطبه فاطمه اطهر در پشتِ در :

این خطبه که در پشتِ در ایراد شده ، با جمله :

«لا عهدلی بقوم أسوء محضرا منکم ...»

آغاز می شود و به شدت توبیخ می کند کسانی را که جنازه پیامبر صلی الله علیه و آله را روی زمین نهاده ، برای رسیدن به قدرت در سقیفه گرد آمدند ، آنگاه برای وادار کردن اهلبیت پیامبر به بیعت برای آتش زدن خانه شان اجتماع نموده ، گستاخی و بی تقوایی را به بالاترین حدّ رسانیده ، نور چشم پیامبر را به شدت تهدید می کنند.

این خطبه در منابع فراوانی آمده ، که به برخی از آنها اشاره می کنیم :

ص:43

1- [1] . ابن عبد ربه ، العقد الفرید ، ج 5 ، ص 13.

1 . ابو محمد ، عبداللّه بن مسلم دینوری ، مشهور به : «ابن قتیبه» متوفای 276 ه .(1)

2 . ابو عبداللّه ، محمد بن محمد بن نعمان ، مشهور به : «شیخ مفید» متوفای 413 ه .(2)

3 . ابو منصور ، احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی ، از شخصیتهای قرن ششم.(3)

4 . مولی محمدباقر مجلسی ، متوفای 1110 ه . در دائره المعارف بزرگ بحارالأنوار.(4)

و دهها منبع مورد اعتماد و استناد.(5)

علیرغم اهمیت خاص این خطبه در تصویر سیمای غاصبان و ترسیم چهره های مردم ساکت و بی تفاوت و بودن آن در منابع معتبر ، اهتمام خاصی به این خطبه نشده و شرح مستقلی پیرامون آن به دست ما نرسیده است ، امیدواریم پژوهشگران فرهنگ فاطمی آن را در دستور کار خود قرار دهند و کتابهای ارزشمندی در شرح این خطبه به شیفتگان ارایه داده ، دل یوسف زهرا را شادمان سازند.

ص:44

1- [1] . ابن قتیبه ، الامامة و السیاسة ، ج 1 ، ص 19.
2- [2] . شیخ مفید ، الأمالی ، ص 50 ، مجلس 6 ، ح 9.
3- [3] . طبرسی ، الاحتجاج ، ج 1 ، ص 80.
4- [4] . علامه مجلسی ، بحارالانوار ، ج 29 ، ص 205 و 232.
5- [5] . چون : علامه امینی ، الغدیر ، ج 5 ، ص 372 ؛ محدث قمی ، بیت الأحزان ، ص 60 ؛ محمودی ، نهج السعادة ، ج 1 ، ص 39 ؛ اسعد عبود ، صحیفة الزهراء ، ص 211 ؛ البکری ، من حیاة الخلیفة عمر بن الخطاب ، ص 167.

بخش چهارم

مصحف فاطمه  علیهاالسلام

یکی از اسامی حضرت فاطمه سلام اللّه علیها «محدَّثه» می باشد.

محدَّثه به کسی گفته می شود که فرشته با او سخن بگوید.

سخن گفتن فرشته با یک بانو از بانوان امم پیشین از نظر قرآن بدون هیچ شبهه ، به صراحت آمده است :

«هنگامی که فرشته گفت : ای مریم خدا ترا برگزیده ، پاک و پاکیزه نموده ، و ترا بر بانوان جهان برگزیده است».(1)

قرآن همچنین به صراحت از سخن گفتن فرشته ها با همسر حضرت ابراهیم علیه السلام سخن گفته است.(2)

ص:45

1- [1] . سوره آل عمران 3 ، آیه 42.
2- [2] . سوره هود 11 ، آیه 71 _ 73.

و در مورد مادر حضرت موسی علیه السلام واژه «وحی» به کار برده است.(1)

یکی از بانوانی که فرشته وحی بر او نازل می شد و با او سخن می گفت ، حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام بود.

شیخ صدوق با سلسله اسنادش از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود :

حضرت فاطمه علیهاالسلام از این رو «محدَّثه» نامیده شده ، که فرشته از آسمان برای او فرود می آمد ، و او را ندا می کرد ، همانگونه که بر مریم دخت عمران فرود آمد.(2)

امام ششم در حدیث دیگری در این رابطه فرمود :

حضرت فاطمه علیهاالسلام 75 روز بعد از رسول اکرم صلی الله علیه و آله درنگ کرد ، در فراق پدر ، اندوه فراوان او را فراگرفت ، جبرئیل همواره به نزد او می آمد و او را نیکو تسلیت می گفت و دلداری می داد ، از جایگاه پدرش سخن می گفت و از آنچه پس از وی برای ذرّیه اش رخ خواهد داد نوید می داد. و علی علیه السلام آنها را می نوشت.(3)

امام صادق علیه السلام به هنگام شمارش ویژگیهای خاندان عصمت و طهارت فرمود :

«مصحف فاطمه در نزد ماست»

پرسیدند : مصحف فاطمه چیست؟ فرمود :

ص:46

1- [1] . سوره قصص 28 ، آیه 7.
2- [2] . شیخ صدوق ، علل الشّرایع ، ج 1 ، ص 182 ، باب 146 ، ح 1.
3- [3] . کلینی ، اصول کافی ، ج 1 ، ص 458.

«کتابی است سه برابر قرآن شما ، ولی از قرآن شما حتی یک حرف در آن نیست».(1)

در حدیث دیگری در همین رابطه فرمود :

در مصحف فاطمه هر آنچه مردمان _ برای آن _ به ما نیاز دارند وجود دارد ، ولی ما _ با وجود آن _ به احدی نیاز نداریم. مورد یک ضربت ، نیم ضربت ، یک چهارم ضربت ، حتی دیه ایجاد خراش در آن هست.(2)

امام صادق علیه السلام داشتن مصحف فاطمه علیهاالسلام را از نشانه های امام حق دانسته ، از پیروان بنی الحسن(3) مطالبه می کند که مصحف فاطمه را بیرون آورند ، اگر راست می گویند.(4)

و در حدیثی دیگر در همین رابطه فرمود :

کتاب حضرت فاطمه علیهاالسلام را می دیدم ، نام هر کس که مقدر است به حکومت برسد ، با نام و نام پدرش در آن نوشته شده ، برای اولاد امام حسن علیه السلام چیزی در آن نیافتم.(5)

امام باقر علیه السلام در مورد محتوای مصحف فاطمه فرمود :

ص:47

1- [1] . همان ، ص 239.
2- [2] . همان ، ص 240.
3- [3] . مجلسی ، مرآة العقول ، ج 3 ، ص 58.
4- [4] . کلینی ، اصول کافی ، ج 1 ، ص 241.
5- [5] . همان ، ص 242.

آنچه در گذشته رخ داده ، آنچه در آینده رخ می دهد ، اخبار هر یک از آسمانها ، شمار فرشتگان هر آسمان ، نام و شمار پیامبران مرسل ، نام و شمار پیامبران غیر مرسل ، اسامی امت هر پیامبر ، باور داران و تکذیب کنندگان هر پیامبر ، اسامی مؤمنین و کافران از اولین و آخرین ، اسامی شهرها ، توصیف همه شهرها و شمار مؤمنین و کافران هر یک از آنها ، وصف قرون اولیه ، شمار طاغوتها و مدت حکومت هر یک از آنها ، نام و سیرت هر امام و مدت امامت هر یک ، اوصاف آنها در عالم رجعت و اوصاف همه آنانکه از اولین و آخرین در آن دوره ها رجعت می کنند ، در آن آمده است.(1)

آنگاه کیفیت نزول مصحف فاطمه را اینگونه شرح داد :

هنگامی که خدا خواست مصحف را به حضرت فاطمه نازل کند ، به جبرئیل ، میکائیل و اسرافیل امر فرمود که مصحف را برای حضرت فاطمه فرود آمدند. و آن در شب آدینه ای در ثلث دوم شب بود. چون فرشته ها بر او وارد شدند او مشغول تهجّد و عبادت بود. ملائکه بر سرِ پا ایستادند تا او نشست ، چون از نمازش فارغ شد ، بر او سلام کردند و عرضه داشتند :

سلامْ ، سلامت می رساند.

آنگاه مصحف را در کنار او قرار دادند.

ص:48

1- [1] . طبری ، دلائل الامامه ، ص 105.

حضرت زهرا فرمود :

خدای سلام است ، سلام از اوست و به سوی او باز می گردد. بر شما فرشتگان خدا نیز درود باد.(1)

بر اساس روایت طبری «مصحف فاطمه» در نیمه شبی توسط سه فرشته بزرگ به صورت مکتوب بر حضرت فاطمه علیهاالسلام با تشریفات خاصی نازل شده است.

بر اساس روایت برقی آن را فرشته املا کرده و امیرمؤمنان علیه السلام به رشته تحریر در آورده است. امام صادق علیه السلاممی فرماید :

حضرت فاطمه مصحفی از خود به یادگار گذاشت که قرآن نیست و لکن گفتار خداوند است. خداوند بر او نازل کرده ، فرشته املا نموده و علی علیه السلام نوشته است.(2)

در روایت کلینی نیز آمده است که امام صادق علیه السلام فرمود :

... جبرئیل می آمد ، تسلیت نیکو می گفت ، دلداری می داد ، از جایگاه پدرش خبر می داد ، از آنچه مقدر بود که برای ذرّیه اش رخ دهد سخن می گفت و علی علیه السلام آن را می نوشت ، این مصحف فاطمه است.(3)

احتمال این معنی هست که حضرت فاطمه دو مصحف داشته باشد که یکی

ص:49

1- [1] . همان ، ص 106.
2- [2] . صفّار ، بصائر الدرجات ، ص 156 ، جزء 3 ، ح 14.
3- [3] . کلینی ، اصول کافی ، ج 1 ، ص 241.

به صورت مکتوب نازل شده باشد و دیگری توسط جبرئیل املا شده و توسط امیر مؤمنان علیه السلام به رشته تحریر در آمده باشد.

امام رضا علیه السلام در ضمن یک حدیث طولانی که نشانه های امام را می شمارد ، می فرماید :

باید مصحف فاطمه علیهاالسلام نیز در نزد او باشد.(1)

از این رو امام صادق(2) و امام کاظم علیهماالسلام می فرمودند :

مصحف فاطمه در نزد من است.(3)

مصحف فاطمه علیهاالسلام یکی از ودایع امامت است و اینک در محضر حضرت بقیه اللّه ارواحنا فداه می باشد(4) ، هنگامی که ظهور کند آن را می گشاید و به آن عمل می کند.(5)

روی این بیان مصحف فاطمه ربطی به قرآن ندارد ، و مربوط به احکام نمی باشد ، در محضر امام معصوم نگهداری می شود ، و علمای شیعه به آن دسترسی ندارند.(6)

کتابنامه مصحف فاطمه  علیهاالسلام

ص:50

1- [1] . شیخ صدوق ، عیون اخبار الرضا ، ج 1 ، ص 169 ، باب 19 ، ح 1.
2- [2] . کلینی ، اصول کافی ، ج 1 ،ص 240 ، ح 2.
3- [3] . مجلسی ، بحارالانوار ، ج 26 ، ص 45 ، ح 79.
4- [4] . تهرانی ، الذریعه ، ج 21 ، ص 126.
5- [5] . مجلسی ، بحارالانوار ، ج 26 ، ص 51 ، ح 98.
6- [6] . تبریزی ، آیه اللّه میرزا جواد آقا ، ظلامات فاطمة الزهرا علیهاالسلام ، ص 33.

در غالب کتابهایی که به صورت گسترده پیرامون امامت و یا شرح زندگانی حضرت فاطمه  علیهاالسلام تألیف شده ، بخشی به « مصحف فاطمه » اختصاص یافته ، و پژوهشهایی در این رابطه منتشر شده است ، ما در اینجا فقط از کتابهایی نام می بریم که مستقلاًّ در این رابطه نگارش یافته است :

1 . حقیقة محصف فاطمه علیهاالسلام (عربی)

اکرم برکات عاملی

نشر دار الهادی ، بیروت ، 1419 ه . 270 صفحه وزیری.

2 . مصحف فاطمه علیهاالسلام (عربی)

از مؤلفی ناشناخته

نسخه دستنویس آن در کتابخانه انجمن آسیائی بنگال محافظت می شود.(1)

3 . مصحف فاطمه علیهاالسلام (عربی)

مصطفی قصیر عاملی

نشر دار الثقلین ، بیروت ، 32 صفحه رقعی.

4 . مصحف فاطمی (فارسی)

عبداللّه امینی

پژوهشی در مصحف حضرت فاطمه علیهاالسلام بر اساس «حقیقة مصحف فاطمه»

ص:51

1- [1] . انصاری ، فاطمه در آیینه کتاب ، ص 651 ، به نقل از فهرست کتابخانه انجمن آسیائی بنگال ، ج 2 ، ص 228.

نشر دلیل ما ، قم ، 1382 ش. 100 صفحه رقعی.

5 . نور الهدایا (فارسی)

بی بی بهشتی

چاپ تبریز ، 1353 ش. 155 صفحه وزیری.

دستنویس حضرت فاطمه علیهاالسلام

آنچه مسلم است این است که «مصحف فاطمه» دستنویس حضرت زهرا علیهاالسلام نمی باشد ، زیرا بر اساس روایت طبری به صورت مکتوب از سوی خداوند جلیل بر او نازل شده است(1) و اگر قائل به تعدّد باشیم ، مصحف دوم به املای فرشته و دستنویس امیر مؤمنان علیه السلام می باشد ، چنانکه روایت کلینی بر آن صراحت داشت.(2)

ولی احتمال این معنی هست که حضرت فاطمه کتاب یا کتابهای دیگری داشته باشد که در آن احکام ، ملاحم ، سنن و اخلاقیاتی را که از پدر بزرگوار و همسر گرامی اش می شنید نوشته باشد و آنها را برای فرزندان عزیزش یادگار نهاده باشد ، چنانکه برخی از بزرگان این احتمال را داده اند.(3)

پس آنچه در مورد احکام و مسائل اخلاقی از آن حضرت روایت شده ، احتمالاً در این کتاب گرد آمده باشد.

یکی از شواهد این گفتار حدیث ظریفی است که منصور دوانیقی توسط

ص:52

1- [1] . طبری ، دلائل الامامه ، ص 106.
2- [2] . کلینی ، اصول کافی ، ج 1 ، ص 241.
3- [3] . هاشم معروف الحسنی ، سیر الأئمّة الاثنا عشر ، ج 1 ، ص 104.

والی مدینه از امام صادق علیه السلام در مورد مقادیر و موازین و برخی از مشکلات احکام پرسیده ، امام علیه السلام پاسخ کافی و شافی داده ، مشکل حکومتی حل شده ، آنگاه عبداللّه محض (پدر نفس زکیه) به خدمت امام رسیده عرضه داشته : مولای من این حکم را از کجا به دست آورده ای؟ امام علیه السلام در پاسخ فرمود :

«آن را در کتاب مادرت فاطمه خواندم».(1)

با توجه به احادیث فراوانی که تأکید دارند چیزی از احکام در مصحف فاطمه نیست ، معلوم می شود که منظور از کتاب فاطمه در این حدیث چیزی به جز مصحف فاطمه می باشد.

ص:53

1- [1] . کلینی ، فروع کافی ، ج 3 ، ص 507 ، ح 2.

بخش پنجم

مسند فاطمه علیهاالسلام

حضرت فاطمه زهرا سلام اللّه علیها «محدَّثه» و «محدِّثه» بود.

«محدَّثه» بود ، زیرا فرشته با او سخن می گفت.(1)

«محدِّثه» بود ، زیرا او در رأس بانوان با فضیلتی بود که به محضر رسول اکرم صلی الله علیه و آلهشرفیاب شده از آن حضرت حدیث استماع کرده ، به دیگران روایت کرده بودند.

ابو عمر ، یوسف بن عبداللّه بن محمد بن عبدالبر قرطبی ، متوفای 463 ه . بیوگرافی 407 تن از بانوان صحابی را گرد آورده ؛(2)

عز الدین ، ابوالحسن ، علی بن ابی الکرم ، مشهور به : «ابن اثیر» متوفای 630 ه . قریب یکهزار بانوی صحابی معرفی نموده ،(3)

شهاب الدین ، ابوالفضل ، احمد بن علی بن محمد عسقلانی ، مشهور به : «ابن حجر» تعداد 1545 نفر از صحابیات را برشمرده است.(4)

در این میان کسی این سعادت را نداشت که در هر لحظه از لحظات شبانه روز بدون هیچ محدودیتی بتواند به محضر رسول گرامی شرفیاب شده ، با او سخن گفته ، از او حدیث استماع کند ، زیرا که او تاب و توان ، روح و روان ، نور بصر ، مام پدر و جانِ پیمبر بود ؛ چنانکه خود فرمود :

ص:54

1- [1] . شیخ صدوق ، علل الشّرایع ، ج 1 ، ص 182 ، باب 146 ، ج 1.
2- [2] . ابن عبدالبر ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب ، ج 4 ، ص 342 _ 520.
3- [3] . ابن اثیر ، اسد الغابة فی معرفة الصحابة ، ج 5 ، ص 389 _ 642.
4- [4] . ابن حجر عسقلانی ، الاصابة فی تمیز الصحابة ، ج 8 ، ص 2 _ 291.

أنْتِ بَضْعَةٌ منّی وَ رُوحِیَ الَّتی بَیْنَ جَنْبیَّ ؛

تو پاره تن من و روح منی که در میان دو پهلویم قرار داری.(1)

جالب تر اینکه احدی به حدیث ابن مسعود توجه فرمایید :

یکی از اصحاب به محضر صدیقه کبری رسید و عرضه داشت : آیا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چیزی در نزد شما به ودیعت نهاده که به من افتخار دهید من آن را ببینم.

حضرت زهرا علیهاالسلام به خادمه اش فرمود :

«آن پارچه ابریشمی را بیاور».

خادمه مدتی گشت و آن را پیدا نکرد ، بی بی فرمود :

«وَیْحَکِ اُطْلُبیها ، فَاِنَّها تَعْدِلُ عِنْدِی حَسَنا وَ حُسَیْنا ؛

وای بر تو ، جست و جو کن و آن را پیدا کن ، که آن در نزد من همسنگ حسن و حسین می باشد».

پس جستجو کرد و پیدا نمود ، آنگاه احادیثی را که بر آن نوشته بود بر آن شخص ارایه داد.(2)

متن این احادیث در منابع حدیثی عامه نیز از طریق حضرت فاطمه از رسول گرامی روایت شده است.(3)

ص:55

1- [1] . اربلی ، کشف الغمه ، ج 2 ، ص 124.
2- [2] . طبری ، دلائل الامامه ، ص 65.
3- [3] . متقی هندی ، کنز العمال ، ج 15 ، ص 877 ، ح 43485.

نظیر این تعبیر از شخص دیگری نقل نشده است.

صدیقه طاهره با این ارج و قیمتی که به احادیث پیامبر قائل بود ، روایات فراوانی را از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و همسر گرامی اش امیرمؤمنان علیه السلام روایت کرده است.

زینب کبری ، امام حسن مجتبی ، حضرت سیدالشهداء و بسیاری از اصحاب و صحابیات از آن حضرت روایت کرده اند.

جالبتر اینکه پیشوای پروا پیشگان امیرمؤمنان علیه السلام نیز احادیثی را از همسر والا تبارش روایت کرده است.(1)

کتابنامه مسند فاطمه علیهاالسلام

کتابهای حدیثی و مرجع که احادیث نورانی حضرت فاطمه علیهاالسلام را نقل کرده اند ، بیرون از حد شمار است و احصاء آنها امکان پذیر نیست ، ما در اینجا به اسامی کتابهایی که منحصرا و مستقلاً پیرامون احادیث آن حضرت به رشته تحریر درآمده بسنده می کنیم :

1 . الاحادیث الغرّاء فی مسند فاطمة الزهرا علیهاالسلام (عربی)

در 82 صفحه وزیری از مؤلفی ناشناخته به چاپ رسیده است.

2 . اخبار الزهراء علیهاالسلام (عربی)

ابو جعفر ، محمد بن علی بن حسین بن بابویه ، مشهور به شیخ صدوق ، متوفای 381 ه

ص:56

1- [1] . طبری ، دلائل الامامه ، ص 69.

این کتاب به دست ما نرسیده ، ولی سید ابن طاووس در کتاب «الیقین» از آن روایت کرده است.(1)

علامه تهرانی گزارش شش کتاب دیگر به عنوان «اخبار فاطمه» را آورده(2) ، ولی چون احتمالاً بیوگرافی حضرت فاطمه است ، نه احادیث ایشان ، از این رو از معرفی آنها خودداری شد.

3 . تحقیق جزء من احادیث فاطمة علیهاالسلام (عربی)

عاطف احمد امان الدقن

چاپ 1402 ه .

4 . جامع احادیث فاطمة الزهراء علیهاالسلام (عربی)

محمد روحانی علی آبادی

این کتاب هنوز به طبع نرسیده و بالغ بر ده مجلد می باشد.(3)

5 . چهل چشمه کوثر (فارسی)

سید محمد حسینی شاهرودی

نشر بسیج ، تهران ، 1376 ش. 47 صفحه جیبی

6 . چهل حدیث آموزنده از حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

ص:57

1- [1] . تهرانی ، الذریعه ، ج 1 ، ص 331.
2- [2] . همان ، ص 343 _ 344.
3- [3] . انصاری ، فاطمه در آیینه کتاب ، ص 223.

نشر و تدوین کنگره بین المللی حضرت زهرا علیهاالسلام ، ساری ، 1376 ش.

40 صفحه جیبی.

7 . چهل حدیث از حضرت زهرا علیهاالسلام (ترکی آذری)

تدوین مؤسسه الزهراء ، بنیاد بعثت ، تهران ، مخطوط.

8 . چهل حدیث از سخنان گهر بار حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

نشر وزارت ارشاد ، تهران ، 1374 ش. 98 صفحه پالتویی.

9 . چهل گوهر از زهرای اطهر (فارسی)

سید محمد موسوی جلادتی

نشر قدر ، تهران ، 1376 ش. 80 صفحه رقعی.

10 . چهل گوهر از زهرای اطهر (ترکی استانبولی)

سید محمد موسوی جلادتی

نشر مجمع جهانی اهل بیت ، قم ، 1380 ش. 80 صفحه رقعی.

11 . چهل گوهر از زهرای اطهر (انگلیسی)

سید محمد موسوی جلادتی

نشر مجمع جهانی اهل بیت ، قم ، 1380 ش. 80 صفحه رقعی.

12 . خلاصه مسند فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

مهدی جعفری

ص:58

نشر الهادی ، قم ، 1374 ش. 79 صفحه جیبی.

13 . راویان مشترک فریقین از حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

محمد علی پور

چاپ 1374 ش.

14 . فاطمة الزهراء علیهاالسلام اقوالها و افعالها (عربی)

علی کریمی جهرمی _ مخطوط _ (1)

15 . الکلمات الباهرة للصّدیقة الطاهرة (عربی)

عبدالمجید بن محمد یزدی (متوفای 1345 ه .) _ مخطوط _(2)

16 . الکلمة الطّیبه ، یا سخنان حضرت فاطمه (فارسی)

امیر ظهیری

چاپ تبریز ، 1377 ش. 32 صفحه جیبی.

17 . کلمة فاطمة الزهرا علیهاالسلام (عربی)

شهید سید حسن شیرازی ( مستشهد 1400 ه . )

چاپ دار العلوم ، بیروت ، 1421 ه . 344 صفحه وزیری.

18 . کوثر تسبیح (فارسی)

ص:59

1- [1] . همان ، ص 503.
2- [2] . انصاری ، همان ، ص 594.

جعفر رسول زاده

نشر حضور ، 1376 ش. 240 صفحه رقعی.

19 . گلبوته های گلستان فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

محمد دشتی ( م : 1380 ش . )

نشر مؤسسه امیرالمؤمنین علیه السلام قم ، 1376 ش. 271 صفحه جیبی.

20 . گهرهای فاطمی (فارسی)

محمود لطیفی

نشر معروف ، قم ، 1376 ش. 80 صفحه نیمه جیبی.

21 . مسند فاطمه (عربی)

ابو حفص ، عمر بن احمد بن عثمان مروروذی بغدادی ، مشهور به : «ابن شاهین» ، متوفای 385 ه . صاحب «فضائل فاطمه».(1)

22 . مسند فاطمه (عربی)

علی بن عمر دار قطنی ، صاحب سنن دار قطنی ، متوفای 385 ه .

تنها سر نخ ما از این کتاب ، این است که محدث بحرانی در تألیف کتاب ارزشمند غایة المرام از آن بهره جسته است.

23 . مسند فاطمه (عربی)

ص:60

1- [1] . محقق طباطبائی ، اهل البیت فی المکتبة العربیة ، ص 472 ، رقم 661.

ابو جعفر ، محمد بن جریر بن رستم طبری امامی ، قرن پنجم هجری.

از این کتاب نیز محدث بحرانی در کتاب تفسیر البرهان بهره جسته است.

24 . مسند فاطمه علیهاالسلام (عربی)

این کتاب در دسترس شیخ حر عاملی بوده ، جز اینکه مؤلفش شناخته نشده.(1)

25 . مسند فاطمه علیهاالسلام (عربی)

از مؤلفی ناشناخته

علامه تهرانی گزارش داده که مؤلف در این کتاب با یک واسطه از شیخ صدوق و با یک واسطه از صدوق اول ، و ... روایت کرده و محدث بحرانی در مدینة المعاجز از آن روایت کرده است.(2)

26 . مسند فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

مهدی جعفری

نشر مرضیه ، تهران ، 1372 ش. 432 صفحه وزیری.

27 . مسند فاطمه علیهاالسلام (عربی)

ابوالفضل ، عبدالرحمن بن ابی بکر ، مشهور به : «جلال الدین سیوطی» ، متوفای 911 ه .

نشر مؤسسة الکتب الثقافیة ، بیروت ، 1413 ه . 120 صفحه وزیری.

ص:61

1- [1] . شیخ حر عاملی ، امل الآمل ، ج 2 ، ص 365.
2- [2] . تهرانی ، الذریعه ، ج 21 ، ص 27 ، رقم 3789.

سیوطی در این اثر ارزشمند 284 حدیث از حضرت زهرا و یا پیرامون آن حضرت روایت کرده است.

28 . مسند فاطمه علیهاالسلام (عربی)

عزیز اللّه عطاردی قوچانی

نشر عطارد ، تهران ، 1413 ه . 615 صفحه وزیری.

29 . مسند فاطمة الزهراء (عربی)

سید حسین شیخ الاسلامی

نشر دفتر تبلیغات ، قم ، 1419 ه . 592 صفحه وزیری.

شامل 496 حدیث در 45 باب.

30 . من روی عن فاطمه علیهاالسلام (عربی)

ابو جعفر ، محمد بن علی بن بابویه ، مشهور به «شیخ صدوق» ، متوفای 381 ه .

شیخ صدوق مجموعه ای در 15 جزء تألیف کرده ، که راویان هر معصومی را جداگانه آورده و آن را «مصابیح» نام نهاده است.

مصباح 1 و 2 را به راویان از پیامبر ، مصباح 3 را به راویان از امیرمؤمنان و مصباح چهارم را به راویان حدیث از حضرت فاطمه علیهاالسلام اختصاص داده است.(1)

31 . من فقه الزهرا علیهاالسلام (عربی)

ص:62

1- [1] . نجاشی ، الرجال ، ص 390 ، رقم 1049.

سید محمد حسینی شیرازی ، متوفای 1422 ه .

مرحوم آیة اللّه شیرازی مجموعه گرانسنگی به حوزه فقاهت در فرهنگ حضرت فاطمه اختصاص داده ، برخی از مجلدات آن پیرامون آن سلسله از احادیث حضرت فاطمه است که از آنها حکم فقهی استنباط می شود.

32 . مواعظ الزهراء (فارسی)

علی اکبر تلافی

نشر نیک معارف ، تهران ، 1375 ش. 36 صفحه نیمه جیبی.

شامل احادیث اخلاقی حضرت زهرا علیهاالسلام.

33 . موسوعة کلمات الزهرا علیهاالسلام (عربی)

محمد دشتی ( م : 1380 ش . )

نشر مؤسسه امیرالمؤمنین علیه السلام ، قم ، 1416 ه . 243 صفحه وزیری.

34 . میراث حضرت زهرا علیهاالسلام و صحیفه منظوم (فارسی)

محمد رضا آل یاسین

نشر آل یاسین ، تهران ، 1377 ش. 208 صفحه وزیری.

35 . نهج الحیاة (فارسی)

محمد دشتی ( م : 1380 ش . )

نشر مؤسسه امیرالمؤمنین علیه السلام ، قم ، 1372 ش. 420 صفحه وزیری

نهج الحیاة یا «فرهنگ سخنان فاطمه» احادیث آن حضرت را به صورت

ص:63

موضوعی و به تربیت حروف الفبا گرد آورده ، و کتاب «موسوعة کلمات الزهراء» تعریب شده این کتاب است.

ص:64

بخش ششم

صحیفة الزهراء  علیهاالسلام (نیایشهای فاطمی)

بخش عظیمی از معارف والای تشیع در متون ادعیه و نیایشهای واصله از پیشوایان معصوم علیهم السلام نهفته است.

دعاها ، گنجهای شایگانی است که به رایگان در دسترس ما قرار گرفته اند و لذا اهتمام خاصی به گردآوری ، مطالعه ، بررسی ، شرح و تفسیر آنها ابراز نمی شود.

نیایشها ، انسان را به جهانی روشن ، به عاملی آکنده از بهجت و سرور ، در هاله ای از نور و شور می برد ، در اعماق دل نفوذ کرده ، لذتی فوق تصور برای انسان به ارمغان می آورد.

بسیاری از دقایق علمی ، حقایق عرفانی ، مسائل اجتماعی و تربیتی در قالب دعا در اختیار شیفتگان اهل بیت و عاشقان حق و حقیقت قرار گرفته ، تا ضمن راز و دل با آفریدگار جهان و مناجات با قاضی الحاجات ، معارف والا و حقایق تابناک تعالیم اسلام در اعماق دل نفوذ کرده ، دل را جلا داده ، دیده را

ص:65

ضیاء بخشیده ، زنگار گناه و هوای عصیان را از دلها بزداید و دل را شایسته کسب نور و آماده نزول رحمت پروردگار نماید.

بخشی از فرهنگ ماندگار تنها یادگار پیامبر را دعاها و نیایشهای آن حضرت تشکیل می دهد که به هنگام تهجد و مناجات با خداوند منّان ، بر زبان جاری کرده ، در بایگانی حافظه فرزندانش ثبت شده ، بعدها به دوستان ، عاشقان و فرزندان آنها منتقل شده ، در منابع پایه و مرجع ضبط گردیده به دست ما رسیده است.

در هر کتابی که پیرامون دعا در طول قرون و اعصار نگارش یافته ، فصلی به دعاهای صدیقه طاهره اختصاص یافته است ، که نقل آنها به طول می انجامد.

ما در اینجا تنها کتابهایی را معرفی می کنیم که مستقلاً پیرامون دعاهای حضرت فاطمه علیهاالسلام تألیف شده است.

کتابنامه نیایشهای فاطمی  علیهاالسلام

1 . ادعیه فاطمیه (فارسی)

محمد دشتی (م : 1380 ش).

نشر مؤسسه امیرالمؤمنین علیه السلام ، قم ، 1377 ش. 123 صفحه جیبی.

2 . ادعیه واذکار حضرت فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

محمد روحانی علی آبادی

ص:66

شامل 87 دعای واصله از صدیقه طاهره _ مخطوط _(1)

3 . ترجمه صحیفة الزهرا علیهاالسلام (اردو)

سید ذی شأن حیدر جوادی اله آبادی

چاپ 1379ش.

4 . دعاء فاطمه علیهاالسلام (عربی)

از مؤلفی ناشناخته

نسخه خطی آن در کتابخانه سلطنتی برلین ، در مجموعه ای به شماره 3629 (رساله 45) محافظت می شود.(2)

5 . دعاهای حضرت فاطمه برای روزهای هفته (فارسی)

محمد روحانی علی آبادی _ مخطوط _

6 . دعاهای حضرت فاطمه در تعقیب نمازهای یومیه (فارسی)

محمد روحانی علی آبادی _ مخطوط _(3)

7 . دعای ایام هفته حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام (فارسی)

تدوین و نشر دار القرآن الکریم ، قم ، 1419 ه .

ص:67

1- [1] . انصاری ، فاطمه در آینه کتاب ، ص 122.
2- [2] . فهرست کتابخانه سلطنتی برلین ، ج 3 ، ص 330.
3- [3] . انصاری ، همان ، ص 326.

8 . صحیفة الزّهراء علیهاالسلام (فارسی)

جواد قیومی اصفهانی

دفتر انتشارات اسلامی ، قم ، 1373 ش. 356 صفحه وزیری.

9 . صحیفة الزّهراء علیهاالسلام (عربی)

اسعد عبّود

نشر دار المفید ، بیروت ، 1421 ه . 284 صفحه وزیری.

شامل 63 از حضرت فاطمه علیهاالسلام

10 . صحیفة الزّهراء علیهاالسلام (عربی)

محسن عقیل

نشر دار العلم ، بیروت ، 1421 ه . 290 صفحه رقعی

11 . صحیفه فاطمه زهرا علیهاالسلام (اردو)

سید محمد هادی جونپوری

چاپ هند.(1)

12 . صحیفه فاطمیه (فارسی)

جواد قیومی

چاپ قم ، 1372 ش. 160 صفحه رقعی.

ص:68

1- [1] . همان ، ص 440.

13 . الصّحیفة الفاطمیّة (عربی)

ابو احمد عبداللّه عدنان منتفکی رفاعی _ مخطوط _

14 . الصّحیفة الفاطمیّة الجامعة (عربی)

سید محمد باقر موحد ابطحی

نشر مؤسسه امام مهدی (عج) ، قم ، 1421 ه . 80 صفحه وزیری.

شامل 65 دعا از حضرت زهرا علیهاالسلام

15 . لمعة من صحیفة فاطمة علیهاالسلام (فارسی)

تدوین و نشر حسینیه کربلائیها ، اصفهان ، 28 صفحه نیمه جیبی.

شامل دعاهای حضرت فاطمه در ایام هفته

16 . مناجات حضرت بی بی فاطمه علیهاالسلام (ترکی آذری)

از مؤلفی ناشناخته

نسخه خطی آن در کتابخانه آپسالا ، در سوئد ، در ضمن مجموعه ای به شماره 577 (رساله چهارم) محافظت می شود.(1)

ص:69

1- [1] . همان ، ص 668 ، به نقل از فهرست کتابخانه آپسالا ، ج 3 ، ص 389.

بخش هفتم

حدیث لوح فاطمه علیهاالسلام

حدیث لوح از احادیث مشهور است و خلاصه اش این است که روزی جابر بن عبداللّه انصاری به محضر حضرت فاطمه علیهاالسلام شرفیاب می شود که میلاد مسعود امام حسین علیه السلام را تبریک بگوید ، لوح سبز رنگی در دست مبارک حضرت فاطمه علیهاالسلام مشاهده می کند و تصور می کند که از زمرّد است و در آن نوشتاری نورانی شبیه نور خورشید می بیند ، از سرور بانوان در مورد لوح می پرسد ، می فرماید :

این لوحی است که آن را خداوند منان به رسول عالمیان اعطاء فرمود ، در این لوح نام پدرم ، شوهرم ، دو فرزندم و دیگر جانشینان از تبار من ثبت شده ، پدرم آن را به من اهدا فرمود تا مرا شادمان سازد.

آنگاه جابر اجازه می گیرد و متن آن را استنساخ می کند.

روزی امام باقر علیه السلامبا قرار قبلی به منزل جابر می آید ، جابر دست نوشته خودش را می آورد ، امام باقر علیه السلام متن لوح را می خواند و جابر با نوشته خودش مطابقت می کند ، حتی یک حرف اختلاف پیدا نمی شود.

متن کامل لوح فاطمه را همه محدّثان با اسناد فراوان ، از امام صادق علیه السلام ، از امام باقر و از جابر بن عبداللّه انصاری به شرحی که گفته شد ، روایت کرده اند ، و اینک به تعدادی از این محدثان بزرگ به تسلسل زمانی اشاره می کنیم :

ص:70

1 . ابو جعفر ، محمد بن یعقوب کلینی ، متوفای 329 ه .(1)

2 . ابوالحسن ، علی بن حسین بن علی مسعودی ، متوفای 346 ه .(2)

3 . ابوجعفر ، محمد بن علی بن حسین بن بابویه ، مشهور به شیخ صدوق ، متوفای 381 ه .(3)

4 . ابن ابی زینب ، محمد بن ابراهیم نعمانی ، از اعلام قرن چهارم.(4)

5 . ابو عبداللّه ، محمد بن محمد بن نعمان ، مشهور به شیخ مفید ، متوفی 413 ه .(5)

6 . ابو جعفر ، محمد بن حسن طوسی ، مشهور به شیخ طوسی ، متوفای 460 ه .(6)

7 . ابو جعفر ، محمد بن علی بن شهر آشوب ، متوفای 588 ه .(7)

8 . امین الاسلام ، ابو علی ، فضل بن حسن طبرسی ، صاحب تفسیر مجمع البیان _ قرن ششم _ (8)

9 . شیخ الاسلام ، ابراهیم بن محمد بن مؤیّد جوینی حموینی ، متوفای .73

ص:71

1- [1] . کلینی ، اصول کافی ، ج 1 ، ص 527.
2- [2] . مسعودی ، اثبات الوصیة ، ص 260.
3- [3] . شیخ صدوق ، عیون الاخبار ، ج 1 ، ص 34 و کمال الدین ، ج 1 ، ص 308.
4- [4] . نعمانی ، الغیبة ، ص 62.
5- [5] . شیخ مفید ، الاختصاص ، ص 210.
6- [6] . شیخ طوسی ، الغیبة ، ص 143.
7- [7] . ابن شهر آشوب ، مناقب آل ابی طالب ، ج 1 ، ص 359.
8- [8] . طبرسی ، إعلام الوری بأعلام الهدی ، ج 2 ، ص 174.

ه .(1)

10 . محمد بن الحسن عاملی ، مشهور به : «شیخ حر عاملی» متوفای 1104 ه(2)

اینها ده تن از محدثان والا مقام بودند که حدیث لوح را در کتابهای پایه و مرجع خود با اسناد معتبر و مورد استناد روایت کرده اند.

کتابنامه حدیث لوح

1 _ ترجمه حدیث لوح فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

احمد بروجردی جواهری

چاپ کرمانشاه ، 1321 ش. 16 صفحه جیبی.

2 _ حدیث لوح ، أئمه هدی در لوح فاطمه زهرا علیهاالسلام (فارسی)

علی لباف

نشر جلی ، تهران ، 1375 ش. 47 صفحه رقعی

شامل متن ، ترجمه و منابع حدیث لوح.

3 _ رساله لوح حضرت فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

سید عزیز اللّه امامت کاشانی

چاپ کاشان ، 40 صفحه جیبی

ص:72

1- [1] . حموینی ، فرائد السمطین ، ج 2 ، ص 136.
2- [2] . شیخ حر عاملی ، اثبات الهداة ، ج 1 ، ص 468 ، باب 9 ، ح 107.

4 _ شهادة الشهدا ، در حدیث لوح فاطمة الزهرا علیهاالسلام (فارسی)

سید اسماعیل هاشمی طالخونچه ای

چاپ نشاط ، اصفهان ، 1364 ش. 174 صفحه وزیری.

5 _ صحیفه فاطمیّه (لوح فاطمه) (فارسی)

سید محمد هادی جونپوری

نشر کاظمی ، جونپور ، هند ، 1334 ه .

ص:73

بخش هشتم

حدیث کساء

گردهمایی پنجتن آل عبا در زیر کسا و نزول آیه تطهیر(1) در شأن آنان ، از مسلّمات تاریخ است و در صدها منبع معتبر از منابع حدیثی ، تفسیری ، تاریخی و رجالی شیعه و سنی با اسناد معتبر روایت شده است.(2)

در میان روایات فراوانی که پیرامون حدیث کساء و گرد آمدن پنجتنِ آل عبا در زیر کساء و نزول آیه تطهیر در حق آنان ، در منابع شیعه و سنی آمده ، متن گسترده ایست که با سند بسیار قوی از طریق جابر بن عبداللّه انصاری از صدیقه طاهره ، حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلامروایت شده است.(3)

ص:74

1- [1] . سوره احزاب 33 ، آیه 33.
2- [2] . در کتاب گرانسنگ «فاطمه زهرا» اثر گرانمایه شخصیت برجسته جهان تشیع ، افتخار بزرگ صفحات تاریخ ، علامه بزرگوار ، آیة اللّه حاج شیخ عبدالحسین امینی ، صاحب دائرة المعارف بزرگ الغدیر ؛ راویان حدیث کساء و نزول آیه تطهیر در شأن خمسه طیّبه ، در منابع و مآخذ مورد اعتماد و استناد اهل تسنن گردآوری شده ؛ تعداد 300 نفر از آنها به ترتیب قرون و اعصار معرفی شده ، مورد اعتماد و استناد بودنشان بر اساس کتب رجالی عامه اثبات گردیده ، مدارک و منابع روایتشان از کتب پایه و مرجع اهل سنت به دقت درج شده است. علاقمندان به کتاب «فاطمة زهرا» از علامه امینی ، چاپ 1376 ش. نشر استقلال ، تهران ، ناصر خسر ، کوچه حاج نایب ، ص 387 _ 511 ، مراجعه فرمایند.
3- [3] . سلسله روایت متن گسترده حدیث کسا به قرار زیر است :      1) شیخ عبداللّه بحرانی ، صاحب کتاب «عوالم العلوم»      2) از روی دستنویس علامه سید هاشم بحرانی ، صاحب غایة المرام      3) از استادش سید ماجد بحرانی      4) از استادش شیخ حسن ، صاحب معالم (پسر شهید ثانی).      5) از استادش مقدس اردبیلی.      6) از استادش علی بن عبدالعالی ، مشهور به محقق کرکی.      7) از استادش شیخ علی بن هلال جزایری.      8) از استادش شیخ احمد ، ابن فهد حلی.      9) از استادش شیخ علی بن خازن حائری.      10) از استادش شیخ ضیاء الدین علی ، پسر شهید اول.      11) از پدر و استادش محمد مکی ، مشهور به شهید اول.      12) از استادش فخر المحققین ، فرزند علامه حلی.      13) از پدر و استادش علامه حلی.      14) از استادش محقق حلی.      15) از استادش ابن نما حلی.      16) از استادش محمد بن ادریس حلی.      17) از استادش ابن حمزه طوسی ، صاحب «ثاقب المناقب».      18) از استادش ابن شهر آشوب ، صاحب «مناقب آل ابی طالب».      19) از استادش علامه طبرسی ، صاحب «احتجاج».      20) از استادش حسن بن محمد طوسی ، پسر شیخ طوسی.      21) از پدر و استادش شیخ طوسی.      22) از استادش شیخ مفید.      23) از استادش ابن قولویه.      24) از استادش کلینی ، صاحب «اصول کافی».      25) از استدش علی بن ابراهیم قمی ، صاحب «تفسیر قمی».      26) از پدر و استادش ابراهیم بن هاشم.      27) از استادش احمد بن ابی نصر بزنطی.      28) از استادش قاسم بن یحیی جلاء کوفی.      29) از ابوبصر.      30) از ابان بن تغلب.      31) از جابر بن یزید جعفی.      32) از جابر بن عبداللّه انصاری.      33) از سیده نساء عالمیان حضرت زهرای مرضیه سلام اللّه علیها.           برای تحقیق و پژوهش پیرامون سلسله روات حدیث کساء به ترتیب فوق ، ر. ک : عوالمالعلوم ، ج 11 ، ص 930 ، از علامه بحرانی ؛ احقاق الحق ، ج 2 ، ص 554 ، از مرحوم آیة اللّه مرعشی نجفی ؛ سند حدیث شریف کساء ص 11 ، از نگارنده.

ص:75

ص:76

سیره بزرگان شیعه در طول قرون و اعصار بر این جاری شده که این متن را در مجالس و محافل مذهبی می خوانند.

آثار شگفت تلاوت حدیث کساء در حلّ مشکلات ، دفع ناملایمات ، شفای بیماران و دیگر حوائج مهم ، مکرر به تجربه رسیده است.

متن گسترده حدیث کساء آنگونه که در محافل خوانده می شود ، در منابع زیر آمده است :

1 . غرر الأخبار و در الآثار فی مناقب الأخیار

حسن بن محمد دیلمی ، صاحب ارشاد القلوب ، از شخصیتهای برجسته جهان تشیع ، در قرن هشتم.(1)

2 . منتخب طریحی

فخر الدین ، صاحب مجمع البحرین ، متوفای 1087 ه .(2)

ص:77

1- [1] . تهرانی ، الذریعه ، ج 16 ، ص 36.
2- [2] . طریحی ، المنتخب ، ص 186.

3 . عوالم العلوم و المعارف و الأحوال ، من الآیات و الأخبار و الأقوال

شیخ عبداللّه بحرانی اصفهانی ، شاگرد برجسته علامه مجلسی ، قرن یازدهم.(1)

4 . نهج المحجة ، فی فضائل الائمة

شیخ علی نقی بن احمد احسائی ، متوفای 1264 ه .(2)

5 . نور الآفاق

شیخ محمد جواد رازی مازندرانی ، متوفای 1355 ه .(3)

6 . المجموعه

سید مهدی مجدد شیرازی ، متوفای 1380 ه .(4)

7 . وفاة الصدیقة الطاهرة

حجت تاریخ سید عبدالرزاق موسوی مقرم ، متوفای 1391 ه .(5)

برای حدیث کساء که یکی از میراثهای علمی حضرت زهرا علیهاالسلام است ، ترجمه ، شرح ، تعلیقه ، تحقیق و مأخذ شناسی فراوان در ضمن کتب حدیثی ، عقیدتی ، فقهی ، شعری ، رجالی ، ادعیه و اذکار آمده است ، که نقل آنها در این

ص:78

1- [1] . بحرانی ، عوالم العلوم ، ج 11 ، ص 930.
2- [2] . احسائی ، نهج المحجة فی فضائل الأئمّة ، به نقل علامه تهرانی ، الذریعه ، ج 24 ، ص 424.
3- [3] . مرعشی ، احقاق الحق ، ج 2 ، ص 558.
4- [4] . شیرازی ، الدّعاء و الزیارة ، ص 805.
5- [5] . مقرّم ، وفاة الصّدیقة فاطمه ، ص 43 _ 53.

صفحات نمی گنجد.

ما در اینجا تنها از آثاری نام می بریم که به نظم یا نثر پیرامون حدیث کساء به صورت مستقل تدوین شده اند.

کتابنامه حدیث کساء

1 . احسن الجزاء فی تصحیح حدیث الکساء (عربی)

سید عباس کاشانی

این اثر در اثبات اصالت و صحت سند حدیث کساء ، بالغ بر 600 صفحه می باشد ، ولی هنوز به طبع نرسیده است.(1)

2 . ارجوزة فی حدیث الکساء (عربی)

سید محمد بن سید معز الدین محمد مهدی حسینی قزوینی حلی ، متوفای 1335 ه .(2)

3 . اکسیر الشفاء ، ترجمه حدیث کساء (اردو)

سید وجاهت حسین ، متوفای 1340 ه .

چاپ گلستان محمدی ، لکنهو

4 . انوار حدیث کساء (فارسی)

سید اسد عالم نقوی

نشر طاووس بهشت ، قم ، 1379 ش. 54 صفحه رقعی.

ص:79

1- [1] . نسخه خطی آن در کتابخانه مؤلّف محافظت می شود.
2- [2] . تهرانی ، الذریعه ، ج 1 ، ص 470.

5 . انوار حدیث کساء (سندی)

سید اسد عالم نقوی

ترجمه کتاب فوق به زبانهای : انگلیسی ، اردو ، و سندی.

نشر انصاریان ، قم ، 2000 م. 94 صفحه رقعی

6 . اهل بیت در حدیث کساء

حسین استاد ولی

نشر شبر ، تهران ، 1377 ش. 80 صفحه رقعی

7 . بدر کامل ، ترجمه حدیث کساء (اردو)

حسن علی ، متوفای 1282 ه

چاپ لکهنو

8 . بهجة المجالس فی تعریف اهل الکساء (عربی)

خضر بن عطاء الدین محمد ، متوفای 1007 ه . _ مخطوط _(1)

9 . التحفة الکسائیة (عربی)

حسین بن محمد بن علی بن عبدالغفور حائری یزدی ، متوفای 1310 ه .

نشر حائری ، کربلا ، 92 صفحه

ص:80

1- [1] . انصاری ، فاطمه  علیهاالسلام در آیینه کتاب ، ص 185.

10 . ترجمه حدیث کساء (اردو)

سید آغا مهدی لکهنوی

نشر کراچی ، چاپ پنجم ، 1395 ه .

11 . ترجمه حدیث کساء (اردو)

سید زوار حسین میرزاپوری

چاپ دهلی.

12 . ترجمه حدیث کساء (اردو)

سید محمدتقی عرف مجن ، متوفای 1351 ه .

چاپ هند.

13 . ترجمه حدیث کساء (اردو)

مقرب علی خان حسینی زائر

چاپ هند.

14 . ترجمه حدیث کساء (اردو)

از مؤلفی ناشناخته

چاپ جهاد پبلی کیشنز ، لاهور

15 . ترجمه حدیث کساء (فارسی)

شیخ عباس مصباح زاده _ منجم _ مقیم ویرجینا

چاپ تهران _ مکرر _

ص:81

16 . ترجمه حدیث کساء (فارسی)

محمود اشرفی تبریزی

چاپ تهران ، 1398 ه .

17 . ترجمه حدیث کساء منظوم (اردو)

سید قمر عباس رضوی قمی

چاپ انجمن هاشمیه ، حیدرآباد.

18 . ترجمه حدیث کساء و خواص آن (فارسی)

از مؤلفی ناشناخته _ مخطوط _(1)

19 . ترجمه منظوم حدیث شریف کساء (فارسی)

علی اکبر پیروی

چاپ تهران ، 1397 ه . 48 صفحه وزیری

20 . ترجمه و تحشیه حدیث کساء (فارسی)

ملاّ علی خیابانی ، متوفای 1367 ه .

چاپ سروش ، تبریز 1359 ه . (با بررسی سندی).

21 . چکامه مشکل گشا ، در مضمون حدیث شریف کساء (فارسی)

ص:82

1- [1] . همان ، ص 206 ، به نقل از فهرست کتابخانه دکتر مهدوی ، ج 2 ، ص 176 به شماره 877.

سید محمد جواد شاه رکنی دزفولی

چاپ اهواز ، 1353 ش.

22 . حدیث شریف کساء (فارسی)

اسماعیل اسماعیل نژاد

نشر پزشکیان ، تهران ، 1375 ش.

23 . حدیث شریف کساء (فارسی)

سید شهاب الدین مرعشی نجفی ( م : 1418 ه . )

نشر کتابفروشی صابری ، تبریز ، 1356 ه .

24 . حدیث شریف کساء (فارسی)

محمد صدوقی ( م : 1361 ش . )

چاپ تبریز ، 1359 ه .

25 . حدیث شریف کساء (فارسی)

محمدصادق امیدواری

نشر رضوی ، قم ، 1400 ه .

26 . حدیث شریف کساء (فارسی)

نشر عفت ، تهران ، 1377 ش.

27 . حدیث شریف کساء (فارسی)

ص:83

فاطمه امام دزفولی

نشر صافی ، اهواز ، 1331 ش.

28 . حدیث شریف کساء (فارسی)

نشر هلال ، تهران ، 1377 ش.

29 . حدیث شریف کساء (فارسی)

نشر روح ، قم ، 1374 ش.

30 . حدیث شریف کساء _ از بحر طویل _ (فارسی)

اثر طبع شیخ غلامرضا اسدی بشرویه ای ، با تخلص «قنبر» در 99 بیت ، به عدد اسمای حسنی _ مخطوط _(1)

31 .حدیث شریف کساء ، یا شفیعی مطمئن (فارسی)

سید جمال الدین استرآبادی

نشر معارف ، 1379 ش. 158 صفحه رقعی

32 . حدیث کساء (فارسی)

نشر کنکره بین المللی حضرت زهرا علیهاالسلام ، ساری ، 1376 ش. 90 صفحه جیبی.

33 . حدیث کساء (فارسی)

ص:84

1- [1] . نسخه دستنویس ناظم در کتابخانه نگارنده موجود است.

نشر جلی ، تهران ، 1375 ش.

34 . حدیث کساء (فارسی)

نشر حمزه ، تهران ، 1379 ش.

35 . حدیث کساء (فارسی)

نشر معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد ، تهران ، 1374 ش.

36 . حدیث کساء (فارسی)

علی اکبر تلافی

نشر ریحان ، تهران ، 1377 ش.

37 . حدیث کساء (فارسی)

رضا ولی زاده

چاپ تهران ، 1375 ش.

38 . حدیث کساء (فارسی)

سید محمد ریاضی

نشر یاسین ، تهران.

39 . حدیث کساء (فارسی)

محمد حسین بیگر بیگی تاج بخش

نشر مسجد جامع خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله تهران ، 1370 ش.

ص:85

40 . حدیث کساء (فارسی)

جوّاد

نشر کتابخانه اثنا عشری  ، لاهور

41 . حدیث کساء (فارسی)

محمد تقی بافقی

چاپ تهران

42 . حدیث کساء (فارسی)

علی نصر آبادی ، متخلص به ناصری

نشر مفید ، تهران ، 1379 ش. _ به نظم _

43 . حدیث کساء (فارسی)

نشر احمد کتابفروش شیرازی ، شیراز

44 . حدیث کساء (فارسی)

نشر مجمع جهانی اهل بیت ، تهران.

45 . حدیث کساء (ترکی آذری)

اثر طبع محمد علی ذاکر مراغه ای ، متخلص به کریمی

نشر ذاکر کریمی ، مراغه

ص:86

46 . حدیث کساء (ترکی استانبولی)

از مترجم ناشناخته ، 49 صفحه رقعی

47 . حدیث کساء (اردو)

سید علی حسن اختر ، متوفای 1989 م.

چاپ انجمن ، کراچی ، 50 صفحه

48 . حدیث کساء (اردو)

سید فرمان علی ، متوفای 1334 ه .

چاپخانه شیخ شوکت علی ، کراچی ، 48 صفحه

49 . حدیث کساء (اردو)

مقبول احمد دهلوی ، مترجم اسنی المطالب _ به نظم _(1)

50 . حدیث کساء (اردو)

از مؤلف ناشناخته

نشر پیارا پرینتنگ پریس ، غله مندی ، ملتان ، 48 صفحه.(2)

51 . حدیث کساء (فارسی)

علی محمد خسروی ، متخلص به ناصح

ص:87

1- [1] . تهرانی ، الذریعه ، ج 4 ، ص 97.
2- [2] . انصاری ، فاطمه علیهاالسلام در آیینه کتاب ، ص 248.

چاپ مشهد ، 1314 ش. _ به نظم _

52 . حدیث کساء (فارسی)

نسخه نفیس خطی ، با نستعلیق طلایی ، اثر موسی بن جواد ، برای امیر نظام ، پیشکار آذربایجان ، در شعبان 1314 ش.(1)

53 . حدیث کساء (فارسی)

حسین علی بن محمد تقی سائل خوئی

چاپ سنگی 1321 ه . 157 صفحه خشتی

54 . حدیث کساء (فارسی)

نشر اسماء ، تهران ، 1378 ش.

55 . حدیث کساء (لُری)

زلفعلی بختیاری

چاپ اهواز ، 1317 ش. _ به نظم _ به فارسی با گویش «لُری»

56 . حدیث کساء (انگلیسی)(2)

ترجمه ، تدوین و نشر انصاریان ، قم ، 47 صفحه جیبی

57 . حدیث کساء (سواحلی)

ص:88

1- [1] . دانش پژوه ، نسخه های خطی ، ج 7 ، ص 145 ، رقم 1099.
2- [2] . عنوان اصلی آن : The Hadith of Cloak .

ترجمه ، تدوین و نشر مؤسسه امام علی علیه السلام ، قم 1379 ش. 52 صفحه رقعی.

58 . حدیث کساء از زبان فاطمه زهرا (فارسی)

اسداللّه داستانی بنیسی ( م : 1425 ه . )

انتشارات بنیسی ، 1374 ش.

59 . حدیث کساء کاترجمه (اردو)

علی فیاض

60 . حدیث کساء مترجم (اردو)

مهر حسین ایم ای

نشر نامی پریس ، لاهور ، 128 صفحه

61 . حدیث کساء منظوم (فارسی)

اثر طبع یک نوجوان 12 ساله به نام «عبدالحسین» برای دفع بلا ، در مشهد مقدس ، در 54 بیت.

بدایع نگار متن آن را در ضمن کتاب «لباس التقوی» آورده است.

62 . حدیث کساء منظوم (فارسی)

سید محمد شاه رکنی دزفولی

چاپ اهواز ، 1356 ش.

63 . حدیث کساء منظوم (فارسی)

ص:89

میرزا آقا ولادی ، متخلص به «وافی»

چاپ تهران ، 1380 ه .

64 . حدیث کساء منظوم (فارسی)

علی خاموش یزدی _ قرن 13 _

نسخه خطی آن در ضمن مجموعه ای به شماره 3376 (رساله دوم) در کتابخانه مرکزی دانشگاه محافظت می شود.(1)

65 . حدیث کساء منظوم (فارسی)

رضا قلی نوری ، فرزند میرزا بزرگ نوری مازندرانی

چاپ سنگی ، تهران ، 1313 ه . 92 صفحه پالتویی ، در 1198 بیت.(2)

66 . حدیث کساء منظوم (اردو)

سید زوار حسین بنارس

چاپ دهلی ، 1340 ش. در 216 بیت

67 . حدیث کساء منظوم (اردو)

سید علی حسن صاحب اختر امروهی

این منظومه به پیوست منظومه فارسی ناظم در کراچی به چاپ رسیده است.

ص:90

1- [1] . تهرانی ، الذریعه ، ج 9 ، ص 285.
2- [2] . همان ، ج 24 ، ص 207 ، رقم 1078.

68 . حدیث کساء منظوم (اردو)

قیس زنگی پور

چاپ هند.

69 . حدیث کساء منظوم (اردو)

سید افسر عباس زیدی

چاپ لاهور ، 64 صفحه

70 . حدیث کساء و ترجمه پارسی آن (فارسی)

از مترجم ناشناخته

نسخه خطی آن در کتابخانه ملی ایران ، به شماره 1459 نگهداری می شود.(1)

71 . حدیث کساء و ختم صلوات (فارسی)

سلطانعلی نوحه خوان

نشر مدین ، قم ، 1378 ش.

72 . حدیث کساء و سند آن (فارسی)

سید آغا مهدی صاحب لکهنوی

چاپ کراچی ، 1395 ه .

73 . حدیث کساء و منزلت آن (فارسی)

ص:91

1- [1] . سید عبداللّه انوار ، فهرست کتابخانه ملی ، ج 3 ، ص 517 ، رقم 1459.

حسین استاد ولی

نشر شبر ، تهران ، 1376 ش.

74 . حدیث کساء و منظومه آن (فارسی)

سید ضیاء الدین امامی آقا میری

نشر لاهیجی ، قم ، 1379 ش.

75 . حدیث کساء یا پنج تن آل عبا (فارسی)

اسد اللّه داستانی بنیسی ( م : 1425 ه . )

نشر بنیس ، قم ، 40 صفحه وزیری

76 . حدیث مجمع الکساء (فارسی)

آقا خان مازندرانی ،متخلص به «غافل»

چاپ سنگی ، تهران ، 1302 ه . 95 صفحه جیبی

77 . الدّرة البیضاء (عربی)

محمد رضا سیستانی قائمی

در شرح حدیث کساء _ مخطوط _(1)

78 . سند حدیث اصحاب الکساء (عربی)

ص:92

1- [1] . نسخه خطی آن به شماره 8994 در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می شود. محمد آصف فکرت ، فهرست ، ج 13 ، ص 246.

حاج میرزا ولی اللّه اشراقی سرابی ، متوفای 1393 ه .

نسخه دستنویس مؤلف ، به تاریخ 1392 ه . در کتابخانه فرزند مؤلف در تبریز نگهداری می شود.(1)

79 . سند حدیث شریف کساء (فارسی)

علی اکبر مهدی پور

نشر کتابخانه جامع التفاسیر شیعه ، قم ، 1410 ه . 64 صفحه جیبی.

شامل متن ، ترجمه ، منابع ، شروح و ترجمه های منظوم حدیث کساء.

80 . شرح حدیث کساء (فارسی)

محمد باقر انصاری _ مخطوط _

81 . شرح و فضیلت حدیث کساء (فارسی)

شرح فضیلت حدیث کساء و ترجمه منظوم به بحر طویل ، از ناظم ناشناخته ای متخلص به «ناطق» که نسخه خطی آن در کتابخانه ملی تهران ، به شماره 2190 نگهداری می شود.(2)

82 . طور سینا فی شرح حدیث الکساء (فارسی)

شیخ علی اکبر نهاوندی ، متوفای 1369 ه . _ مخطوط _

ص:93

1- [1] . نشریه کتابخانه ملی تبریز ، شماره 15 ، آبان ماه 1355 ، ص 119.
2- [2] . سید عبداللّه انوار ، فهرست کتابخانه ملی ، ج 5 ، ص 271 ، رقم 2190.

83 . فی رحاب حدیث الکساء (عربی)

شیخ علی حیدر المؤیّد

چاپ دار جلال الدین ، قم ، 1425 ه . 416 صفحه وزیری ، شامل شرح کامل حدیث کساء ، 23 منظومه عربی حدیث کساء و بحثی پیرامون آیه تطهیر .

84 . قصیدة دعاء الکساء (عربی)

مهدی الحجار ، متوفای 1358 ه .

چاپ نجف اشرف ، 52 بیت.

85 . قصیدة نونیّة فی نظم حدیث الکساء (عربی)

سیدمحمد ابراهیم شرف الدین بن زین العابدین موسوی عاملی ، متوفای 1139 ه .

در نظم حدیث کساء بر اساس روایت طریحی در منتخب.(1)

86 . کسائیه وفائی (فارسی)

فتح اللّه وفائی شوشتری ، متوفای 1304 ه .

چاپ اهواز ، 1351 ش. 132 بیت.

نسخه دستنویس آن به تاریخ 1298 ه . در کتابخانه ملک تهران ، در ضمن مجموعه ای به شماره 5860 نگهداری می شود.

87 . کشف الغطاء عن حدیث الکساء (عربی)

ص:94

1- [1] . تهرانی ، الذریعه ، ج 17 ، ص 135 ، رقم 700.

محمد علی بن مهدی آل عبد الغفار کشمیری قزوینی ، متوفای 1345 ه .

مؤلف متن حدیث کسا را در ضمن 95 مجلس شرح داده است.

نسخه دستنویس مؤلف را علامه تهرانی دیده و گزارش کرده است.(1)

88 . کشف الغطاء عن فضائل اهل البیت و حدیث الکساء (فارسی)

سید عبدالحسین بن سید فاضل همدانی

نسخه دستنویس مؤلف به تاریخ 1336 ه . در کتابخانه مدرسه مرحوم آخوند در همدان ، به شماره 4778 موجود است.(2)

89 . گلدسته منظوم (اردو)

سید ذاکر حسین امروهی

چاپ راولپندی ، 56 صفحه

90 .لباس التقوی در نظم حدیث کساء (فارسی)

اثر طبع عبدالحسین ، برادرِ میرزا فضل اللّه بدایع نگار.

این چکامه به پیوست نظم عربی شمس المناقب هندی ، به سال 1322 ه . در 96 صفحه به طبع رسیده است.

91 . مختصری از اسناد حدیث شریف کساء (فارسی)

سید محمود میر هندی اصفهانی

ص:95

1- [1] . همان ، ج 18 ، ص 44 ، رقم 608.
2- [2] . دکتر جواد مقصودی ، فهرست کتابخانه غرب مدرسه آخوند ، ص 39 ، رقم 143.

نشر اصفهان ، 1412 ه . 44 صفحه جیبی

92 . مصادر حدیث کساء (فارسی)

محمد روحانی علی آبادی _ مخطوط _(1)

93 . مطمئن القلوب و منفس الکروب (عربی)

محسن آل عصفور

چاپ 1405 ه . _ منظوم _

94 . مفتاح الجنة (فارسی)

مهدی بن محمد حسین حسینی ، قائم مقام فراهانی.

چاپ سنگی ، 1319 ه . تهران ، 41 صفحه.

95 . مفتاح الفرج فی تتمیم نظم حدیث الکساء (عربی)

نظم شیخ عبد علی بن حاج محمد علی ماحوزی ، متوفای حدود 1337 ه .

تکمیل آن توسط شیخ فرج بن حسن قطیفی ، صاحب «الأزهار الأرجیّة».(2)

96 . منظوم حدیث الکساء (عربی)

ادیب لکهنوی

چاپ هند.

ص:96

1- [1] . انصاری ، فاطمه علیهاالسلام در آیینه کتاب ، ص 650.
2- [2] . شیخ علی مرهون ، شعراء القطیب ، ج 1 ، قسم 2 ، ص 26.

97 . منظومه حدیث کساء (فارسی)

فضل اللّه بدایع نگار (بدایع نگارِ آستان قدس) متوفای 1343 ه .

منظومه عربی بدایع نگار در ضمن «لباس التقوی» به چاپ رسیده ، منظومه فارسی ایشان را علامه تهرانی گزارش داده است.(1)

98 . منظومه حدیث کساء (فارسی)

محمد حسین فدائی طبسی

چاپ 1371 ه . 38 صفحه جیبی ، 129 صفحه

99 . منظومه حدیث کساء و ختم صلوات آن (فارسی)

سلطانعلی صابر شوشتری

نشر دار الثقلین ، قم ، 1378 ش. 32 صفحه جیبی

100 . منظومه شمس المناقب (عربی)

چکامه عربی شمس المناقب هندی ، به پیوست منظومه فارسی عبدالحسین برادر فضل اللّه بدایع نگار ، در ضمن کتاب «لباس التقوی» آمده.

چاپ مشهد ، 1322 ه . 96 صفحه

101 . منظومه کسائیه (فارسی)

علی ضیاء الحکماء شیرازی

ص:97

1- [1] . تهرانی ، الذریعه ، ج 18 ، ص 293 ، رقم 156.

چاپ 1321 ش.

102 . منظومه کسائیه (فارسی)

محمد جواد بن محمد رضا دارابی شیرازی

چاپ 1335 ه .

103 . منظومه کسائیه (فارسی)

سلطانعلی صابر شوشتری

نشر مؤسسه البلاغ بیروت ، 1422 ه . 40 صفحه جیبی.

104 . من فقه الزهراء (عربی)

سید محمد حسینی شیرازی ( م : 1422 ه . )

چاپ مؤسسة الرّسول الأعظم صلی الله علیه و آله 1415 ه . 320 صفحه وزیری.

آیة اللّه شیرازی دائرة المعارف فقه فاطمی را در پنج مجلد تحت عنوان «من فقه الزهرا» به رشته تحریر در آورده ، جلد اول آن را به «حدیث کساء» اختصاص داده ، سند آن را بررسی کرده ، بر اعتبار و استناد آن تأکید کرده ، فروعات فقهی استنباط شده از آن را مبسوطا شرح داده است.

105 . نسخه شریفه حدیث کساء (فارسی)

مهدی مسأله گو قمی

نشر سروش ، تبریز ، 1359 ه .

نسخه مقابله شده حدیث کساء با نسخه حاج ملا علی خیابانی و یک نسخه از

ص:98

کتب عامه.

106 . نظم حدیث الکساء (فارسی)

حیدر علی بن محمد مهدی آسوده شیرازی ، مشهور به «تاج الشّعرا» و متخلّص به «نوا».

چاپ تهران.

107 . نظم حدیث الکساء (عربی)

احمد بن محمد انصاری شیروانی یمنی ، متوفای 1240 ه .

108 . نظم حدیث الکساء (عربی)

محمد رضا بن محمد مراد اُزری _ صغیر _ متوفای 1240 ه . در 72 بیت.(1)

109 . نظم حدیث الکساء (عربی)

جعفر شرف الدین بن محمد باقر بن حسن علی شوشتری ، متوفای 1335 ه .

چاپ اهواز 1371 ه .

110 . نظم حدیث الکساء (فارسی)

حاج ملا حاجی شوشتری ، متخلص به «فائز» ، متوفای 1277 ه .

علامه تهرانی نسخه خطی آن را گزارش داده است.(2)

ص:99

1- [1] . همان ، ج 24 ، ص 205 ، رقم 1073.
2- [2] . همان ، ص 206 ، رقم 1075.

111 . نظم حدیث الکساء (فارسی)

محسن دستغیب بندر عباسی ، متوفای 1319 ه .

112 . نظم حدیث الکساء (عربی)

محمد صالح شمسا _ مخطوط _(1)

113 . نظم حدیث الکساء (عربی)

سید عدنان بن سید شبّر موسوی بحرانی ، متوفای 1341 ه . در 132 بیت.

این چکامه نخست به پیوست رساله «قبضة العجلان» ، سپس به طور مستقل به طبع رسیده است.

114 . نظم حدیث الکساء (عربی)

آقا علی بن میرزا محمد تقی مرعشی شهرستانی

ناظم قسمتی از آن را برای علامه تهرانی انشاد کرده است.(2)

115 . نظم حدیث الکساء (عربی)

محمد صحاف موسوی ، متخلص به «وامق» در 87 بیت.

116 . نظم حدیث الکساء (عربی)

ص:100

1- [1] . همان ، ص 207 ، رقم 1081.
2- [2] . همان ، ص 208 ، رقم 1083.

توسط چهار تن از شعرای عرب :

1) شیخ احمد شافعهی مصری

2) شیخ یوسف نبهانی بیروتی

3) سید محمود خلوتی دمشقی ، متوفای 1321 ه .

4) شیخ عبدالحسین حویزی حائری(1)

117 . نظم حدیث الکساء (عربی)

هاشم بن محسن بن علی موسوی لعیبی ، متوفای 1376 ه .

چاپ نجف اشرف 1376 ه . در 52 بیت.

118 . نظم حدیث الکساء (عربی)

سید محمد علی بن سید محسن غریفی ، متوفای 1368 ه . در 140 بیت.

119 . نظم حدیث الکساء (عربی)

سید محسن امین ، صاحب اعیان الشیعه ، متوفای 1371 ه .

120 . نظم حدیث الکساء (عربی)

محمد حسین خراسانی لکهنوی ، متوفای 1322 ه .

121 . نظم حدیث الکساء (عربی)

سید هادی صائغ

ص:101

1- [1] . مطلع قصاید هر کدام را جداگانه در کتاب «سند حدیث شریف کساء» ، ص 39 آوردیم.

122 . نظم حدیث الکساء (عربی)

محی الدین موسوی غریفی

123 . هدیة السعداء در ترجمه حدیث کساء (اردو)

حکیم سید حسین گریان لکهنوی

چاپ 1344 ه . هند.

یادآوری

یکی از افراد سرشناس که آثار تألیفی فراوان دارد و اهل تلاش و کوشش است ، در مورد حدیث کساء مشهور ابراز تردید نموده است.

جمعی از اساتید حوزه علمیه در تاریخ 10/2/83 اظهارت ایشان را از محضر آیة اللّه العظمی حاج میرزا جواد آقا تبریزی دام ظلّه جویا شدند ، ایشان در پاسخ نوشت :

حدیث کساء به نحو معروف جزء معتقدات شیعه اثنا عشری است و منکر آن باید استغفار کند ، تا خداوند متعال رحمی به او بنماید و در روزی که « لا ینفع مال و لا بنون ، الاّ من أتی اللّه بقلب سلیم » نجات پیدا کند.

نگارنده به سال 1410 ه . به عنوان پاسخ به شبهه افکنی ها در مورد حدیث کساء مشهور ، کتاب «سند حدیث کساء» را منتشر نمود .

ص:102

بخش نهم

اشعار نغز و پر مغز حضرت زهرا علیهاالسلام

قرآن کریم بیست و ششمین سوره خود را «شعرا» نام نهاده و بخش پایانی را به «شعر» و «شاعری» اختصاص داده است.

قرآن کریم شاعران را به دو دسته تقسیم نموده :

1) شاعران خیالباف که گمراهان از آنها پیروی می کنند.

برای این دسته از شاعران دو ویژگی بیان فرموده :

1. آنان در هر وادی سرگردانند.

2. آنها به آنچه می گویند خود عمل نمی کنند.(1)

2) شاعران هدفمند و متعهد که چهار شاخصه دارند :

1. ایمان آورده

2. کار شایسته انجام داده

3. فراوان خدا را یاد کرده

4. چون مورد ستم قرار بگیرند به دفاع برخیزند.(2)

شعر و شاعری از دیدگاه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله

با توجه به تقسیم شعر و شاعری از دیدگاه قرآن کریم ، ستایشهای گفتاری و کرداری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از شعرای هدفمند به اشاره بر می شماریم :

1. پیرامون شاعران کفر ستیز :

ص:103

1- [1] . سوره شعراء 26 ، آیه 224 _ 226.
2- [2] . همان ، آیه 227.

مؤمن همواره با شمشیر و زبان در راه خدا جهاد می کند.(1)

2. در ستایش این دسته از شاعران :

سوگند به خدایی که جانم در دست قدرت اوست ، این اشعاری که پیرامون جبهه دشمن می سرایید ، گویی تیر در چلّه کمان نهاده ، قلب لشکر کفر را نشانه می روید.(2)

3. در مورد تأثیر شعر :

برخی از اشعار ، حکیمانه و حکمت آمیز است و برخی از بیانها سحرآمیز است.(3)

4. همواره حامی بزرگش ابوطالب را می ستود که چگونه با اشعار نغز و پر مغز خود از حق و حقیقت دفاع می کرد و در مواردی چون جنگ بدر فرمود :

اگر عمویم ابوطالب زنده بود و این صحنه را مشاهده می کرد ، چنین و چنان می گفت.(4)

5. به هنگام بازگشت از جنگ تبوک ، عباس بن عبدالمطلب اشعاری در ستایش پیامبر سرود ، پیامبر او را تفقّد نموده ، در حقّش دعای خیر نمود.(5)

6. هنگامی که حسان بن ثابت در هنگامه غدیر آن اشعار معروفش را سرود ، رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود :

ص:104

1- [1] . احمد حنبل ، المسند ، ج 3 ، ص 456.
2- [2] . همان
3- [3] . شیخ صدوق ، الفقیه ، ج 4 ، ص 272.
4- [4] . طبرانی ، معجم کبیر ، ج 10 ، ص 158.
5- [5] . حاکم ، مستدرک الصحیحین ، ج 3 ، ص 327.

تا هنگامی که زبانت به یاری ما و دفاع از ما مترنم است ، روح القدس یاری ات می نماید.(1)

7. نابغه جعدی اشعار حکیمانه ای در ستایش پیامبر سرود ، پیامبر در حق او دعای خیرکرد و آثار این دعا تا پایان عمرش مشهود بود.(2)

8. عامر بن اکوع در جنگ خیبر رجزهای زیبایی سرود ، پیامبر اکرم درحقش دعای خیر کرد.(3)

9. لبهای پیامبر اکرم در جنگ خندق _ به هنگام جا به جا کردن خاکها _ به اشعار عبداللّه بن رواحه مترنم بود.(4)

10. عمرو بن سالم خزاعی ، به هنگام بازگشت پیامبر رحمت از برخی از جنگها اشعاریدر حق آن حضرت سرود ، پیامبر نیز در حق او دعا کرد.(5)

11. هنگامی که کعب بن زهیر قصیده معروف «بانت سعاد» را در محضر پیامبر انشاد می کرد ، پیامبر اکرم به مردم اشاره می کرد که به اشعار او گوش فرا دهند.(6)

12. سحیم بن عبد ، اشعاری در سپاس حق تعالی سرود ، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود :

ص:105

1- [1] . ابن جوزی ، تذکرة الخواص ، ص 39.
2- [2] . ابن حجر ، الاصابه ، ج 6 ، ص 220.
3- [3] . ابن سعد ، الطبقات الکبری ، ج 4 ، ص 303.
4- [4] . احمد حنبل ، المسند ، ج 4 ، ص 302.
5- [5] . ابن اثیر ، اسد الغابه ، ج 4 ، ص 104.
6- [6] . حاکم ، مستدرک الصّحیحین ، ج 3 ، ص 582.

زیبا سرودی ، راست گفتی ، خداوند اینگونه اشعار را پاداش نیکو عنایت می کند ، اگر در این راه پا بر جا باشی ، اهل بهشت خواهی شد.(1)

13. روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بر فراز منبر از خداوند طلب باران نمود ، در همان لحظه باران سیل آسا فرو بارید ، مردی از بنی کنانه اشعاری سرود ، پیامبر فرمود :

خداوند برای هر بیت آن بیتی در بهشت به تو عنایت فرماید.(2)

شعر و شاعری از دیدگاه پیشوایان

14. امام صادق علیه السلام می فرماید :

هر کس در حق ما یک بیت شعر بسراید ، خداوند برای او بیتی در بهشت بنا فرماید.(3)

15. و در همین رابطه فرمود :

کسی در حق ما شعری نسرود ، جز اینکه مورد تأیید روح القدس قرارگرفت.(4)

16. امام صادق علیه السلام به سفیان بن مصعب عبدی فرمود :

چکامه ای بسرای که بانوان به هنگام نوحه سرایی آن را بخوانند.(5)

17. آنگاه به شیعیان امر فرمود که اشعار او را به فرزندان خود تعلیم کنند و

ص:106

1- [1] . ابو الاسود الدّؤلی فی المیزان ، ص 55.
2- [2] . شیخ طوسی ، امالی ، ص 76.
3- [3] . شیخ صدوق ، عیون اخبار الرضا علیه السلام ، ج 1 ، ص 4.
4- [4] . شیخ حر عاملی ، وسائل الشیعه ، ج 14 ، ص 597.
5- [5] . شیخ طوسی ، اختیار معرفة الرجال ، ص 501.

تعلیل فرمود که اشعار او بر اساس آیین حق است.(1)

18. هنگامی که کمیت اسدی قصیده میمیه اش را در محضر امام صادق علیه السلام انشاد کرد ، امام علیه السلام برخی از ابیات او را تصحیح کرد. کمیت گفت : سرورم! انصاف این است که شما به فنون شعر از من داناتر هستید.(2)

19. ابوطالب قمی به محضر امام جواد علیه السلام نامه نوشته رخصت می طلبد که در سوک امام رضا علیه السلام اشعاری بسراید ، امام علیه السلام نوشت :

چکامه ای در سوک من و چکامه ای در سوک پدرم بسرای.(3)

20. و هنگامی که چکامه اش را پیرامون امام رضا علیه السلام سروده به محضر امام جواد علیه السلام فرستاد ، امام علیه السلام در زیر آن نوشت :

چه نیکو سرودی ، خدایت پاداش نیکو عنایت فرماید.(4)

اگر بخواهیم عنایات و الطاف فراوان پیشوایان معصوم را در مورد شاعران متعهد و هدفمند بشماریم ، در این صفحات نمی گنجد. فقط خواستیم خوانندگان گرامی توجه کنند که هر شعری از نظر قرآن و اسلام مذموم نیست ، تنها اشعاری مذموم است که خالی از هدف و صرفا خیالبافی باشد ، و لذا می بینیم که از هر یک از پیشوایان معصوم اشعار نغز و پر مغز فراوان به یادگار مانده است. و اینک :

ص:107

1- [1] . همان.
2- [2] . سید جواد شبّر ، ادب الطف ، ج 1 ، ص 184.
3- [3] . شیخ طوسی ، اختیار معرفة الرجال ، ص 568.
4- [4] . همان.

اشعار نغز و پر مغز حضرت زهرا علیهاالسلام

1) از قافیه «همزه» به مطلع :

قلّ صبری و بان عنّی عزائی

 بعد فقدی لخاتم الأنبیاء(1)

ص:108

1- [1] . علامه مجلسی ، بحار الانوار ، ج 43 ، ص 177 ؛ بحرانی ، عوالم العلوم ، ج 11/2 ، ص 803.

2) از قافیه «ب» به مطلع :

قد کان بعدک أنباء و هنبثة

 لوکنت شاهدها لم تکثر الخطب(1)

ص:109

1- [1] . ابن ابی طیفور ، بلاغات النّساء ، ص 23 ؛ ابن قتیبه ، غریب الحدیث ، ج 2 ، ص 267 ؛ کلینی ، الکافی ، ج 8 ، ص 308 ، ح 564 ؛ مقدسی ، البدء و التاریخ ، ج 5 ، ص 68 ؛ شیخ مفید ، الأمالی ، ص 41 ؛ طبری ، دلائل الامامه ، ص 118 ؛ ابن شهر آشوب ، مناقب آل ابی طالب ، ج 2 ، ص 237 ؛ طبرسی ، الاحتجاج ، ج 1 ، ص 92 و 106 ؛ ابن طاووس ، الطرائف ، ص 265 ؛ ابن جوزی ، تذکرة الخواص ، ص 318 ؛ مجلسی ، بحار الأنوار ، ج 43 ، ص 196 ؛ کحاله ، أعلام النساء ، ج 4 ، ص 114 و 122 ؛ امینی ، الغدیر ، ج 7 ، ص 192 ؛ مرعشی ، احقاق الحق ، ج 10 ، ص 303 و 433 ، ج 19 ، ص 161.     در برخی از منابع این ابیات به «هند» دختر أثاثة بن عبدالمطلب نسبت داده شده و گفته شده که حضرت فاطمه علیهاالسلام اشعار او را انشاد کرده است. [ جوهری ، السقیفة و فدک ، ص 99 ؛ ابن سعد ، الطبقات الکبری ، ج 2 ، ص 332 ؛ ابن ابی الحدید ، ج 16 ، ص 212 ؛ اربلی ، کشف الغمه ، ج 2 ، ص 115 ] ولکن در منابع فوق آنها را از طبع روان حضرت فاطمه علیهاالسلام دانسته است.

3) از قافیه «ب» به مطلع :

و قد رزینا به محضا خلیقته

 صافی الفّرائب و الأعراق و النّسب(1)

ص:110

1- [1] . ابن شهر آشوب ، مناقب آل ابی طالب ، ج 3 ، ص 410 ؛ مجلسی ، بحار الانوار ، ج 43 ، ص 196.

4) از قافیه «ب» به مطلع :

ص:111

اذا اشتدّ شوقی زرت قبرک باکیا

 أنوح و أشکو لا أراک مجاوبی(1)

ص:112

1- [1] . علامه مجلسی ، بحار الأنوار ، ج 22 ، ص 547.

5) از قافیه «ت» به مطلع :

نفسی علی زفراتها محبوسة

 یالیتها خرجت مع الزّفرات(1)

ص:113

1- [1] . محدث قمی ، بیت الأحزان ، ص 94 ؛ دخیّل ، فاطمة الزّهراء علیهاالسلام ، ص 126.

6) از قافیه «ت» به مطلع :

نعت نفسک الدّنیا الینا و أسرعت

 و نادت ألا جدّ الرّحیل و ودّعت(1)

ص:114

1- [1] . بحرانی ، عوالم العلوم ، ج 11/2 ، ص 805 ؛ محسن عقیل ، روائع الأشعار ، ص 353.

7) از قافیه «ح» به مطلع :

قد کنت لی جبلاً ألوذ بظلّه

 فالیوم تسلمنی لأجرد ضاح(1)

ص:115

1- [1] . ابن شهر آشوب ، مناقب آل ابی طالب ، ج 1 ، ص 300.

8) از قافیه «د» به مطلع :

إنّ حزنی علیک حزن جدید

 و فؤادی و اللّه صبّ عنید(1)

ص:116

1- [1] . علامه مجلسی ، بحارالأنوار ، ج 43 ، ص 176.

9) از قافیه «د» به مطلع :

اذا مات یوما میِّتٌ قلّ ذکره

 و ذکر أبی مذمات و اللّه أزید(1)

ص:117

1- [1] . ابن شهر آشوب ، مناقب آل ابی طالب ، ج 1 ، ص 295 ؛ مجلسی ، بحارالأنوار ، ج 22 ، ص 523.

10) از قافیه «ر» به مطلع :

کنت السّواد لناظری

 فبکی علیک النّاظر(1)

ص:118

1- [1] . ابن شهر آشوب ، همان ، ج 1 ، ص 300.

11) از قافیه «ض» به مطلع :

ص:119

ایّها العینان فیضا

 و استهلاّ و لا تغیضا(1)

ص:120

1- [1] . علامه مجلسی ، بحارالأنوار ، ج 45 ، ص 227.

12) از قافیه «ع» به مطلع :

امرک سمع یابن عم و طاعه

 مابی من لؤم و لا وضاعه(1)

ص:121

1- [1] . فرات الکوفی ، تفسیر فرات ، ج 2 ، ص 521 ؛ شیخ صدوق ، الأمالی ، ص 213 ، مجلس 44 ، ح 11 ؛ ابن شهر آشوب ، مناقب آل ابی طالب ، ج 3 ، ص 425 ؛ قرطبی ، الجامع لأحکام القرآن ، ج 19 ، ص 132.

13) از قافیه «ع» به مطلع :

لم یبق ممّا کان غیر صاع

 قد دبرت کفّی مع الذّراع(1)

ص:122

1- [1] . فرات الکوفی ، تفسیر فرات ، ج 2 ، ص 524 ؛ شیخ صدوق ، الأمالی ، 214 ؛ ابن شهر آشوب ، مناقب آل ابی طالب ، ج 3 ، ص 426 ؛ ابن جوزی ، تذکرة الخواص ، ص 283 ؛ قرطبی ، الجامع لأحکام القرآن ، ج 19 ، ص 133.

14) از قافیه «ق» به مطلع :

إبکنی إن بکیت یا خیر هادِ

 و اسبل الدّمع فهو یوم الفراقِ(1)

ص:123

1- [1] . علامه مجلسی ، بحارالأنوار ، ج 43 ، ص 178.

15) از قافیه «ل» به مطلع :

فسوف اعطیه و لا ابالی

 و اوثر اللّه علی عیالی(1)

ص:124

1- [1] . فرات الکوفی ، تفسیر فرات ، ج 2 ، ص 523 ؛ ابن شهر آشوب ، مناقب آل ابی طالب ، ج 3 ، ص 425 ؛ ابن جوزی ، تذکرة الخواص ، ص 282 ؛ گنجی شافعی ، کفایة الطّالب ، ص 346 ، قرطبی ، الجامع لأحکام القرآن ، ج 19 ، ص 132.

16) از قافیه «م» به مطلع :

أمسی بخدّی للدّموع رسومٌ

 أسفا علیک و فی الفؤاد کلومٌ(1)

ص:125

1- [1] . بحرانی ، عوالم العلوم ، ج 11/2 ، ص 803 ؛ مرعشی ، احقاق الحق ، ج 10 ، ص 483.

ص:126

17) از قافیه «ن» به مطلع :

أشبه أباک یا حسن

 و اخلع عن الحقّ الرّسن(1)

ص:127

1- [1] . ابن شهر آشوب ، مناقب آل ابی طالب ، ج 3 ، ص 439 ؛ سید محسن امین ، أعیان الشیعه ، ج 1 ، ص 563.

18) از قافیه «ن» به مطلع :

حاشا بنی فاطمة کلّهم

 من خسّة تعرض او من خنا(1)

ص:128

1- [1] . ابن عنبه ، عمدة الطالب ، ص 131 ؛ قندوزی ، ینابیع المودة ، ج 3 ، ص 134 ؛ سمهوری ، جواهر العقدین ، ص 270.

19) از قافیه «ن» به مطلع :

إغبّر آفاق السّماء و کوّرت

 شمس النّهار و أظلم العصران(1)

ص:129

1- [1] . سیوطی ، الثغور الباسمة ، ص 54 ، سید محسن امین ، أعیان الشّیعة ، ج 1 ، ص 223 ؛ کحاله ، أعلام النساء ، ج 4 ، ص 112 ؛ شبلنجی ، نور الأبصار ، ص 70 ؛ خوارزمی ، مقتل الحسین ، ج 1 ، ص 124 ؛ زینی دحلان ، السّیرة النبویّة ، ج 3 ، ص 365 در حاشیه سیره حلبیه.

20) از قافیه «ه» به مطلع :

یا أبتاه أجاب ربّا دعاه

 یا أبتاه إلی جنّة الفردوس مأواه(1)

ص:130

1- [1] . علامه مجلسی ، بحارالأنوار ، ج 79 ، ص 106 ؛ و با اندک تفاوت در : حاکم ، مستدرک الصّحیحین ، ج 3 ، ص 59 ؛ مسند احمد ، ج 3 ، ص 197.

21) از قافیه «ی» به مطلع :

قل للمغیّب تحت أطباق الثّری

 إن کنت تسمع صرختی وندائیا(1)

ص:131

1- [1] . ابن شهر آشوب ، مناقب آل ابی طالب ، ج 1 ، ص 299 ؛ سید محسن امین ، أعیان الشیعة ، ج 1 ، ص 323 ؛ بحرانی ، عوالم العلوم ، ج 11/2 ، ص 805.

22) از قافیه «ی» به مطلع :

ص:132

أنت شبیه بأبی

 لست شبیها بعلی(1)

ص:133

1- [1] . ابن شهر آشوب ، مناقب آل ابی طالب ، ج 3 ، ص 439 ؛ سید محسن امین ، اعیان الشیعة ، ج 1 ، ص 563.

کتابنامه اشعار حضرت فاطمه علیهاالسلام

با نگاهی گذرا به منابع اشعار حضرت زهرا علیهاالسلام روشن می شود که در منابع فراوانی اشعار بی بی ثبت شده ، ولی ما در اینجا فقط کتابهایی را معرفی می کنیم که به عنوان «دیوان حضرت فاطمه» تألیف شده و به اشعار آن حضرت اختصاص دارد :

1. دیوان فاطمة الزّهراء علیهاالسلام (عربی)

کامل سلمان جیوری

چاپ مؤسسه المواهب ، بیروت ، 1419 ه . 72 صفحه وزیری

2. دیوان فاطمة الزّهراء علیهاالسلام (عربی)

محمد عبدالرّحیم

نشر دار إقرء ، بیروت ، 1421 ه .

3. دیوان فاطمة الزّهراء علیهاالسلام (عربی)

محمد روحانی علی آبادی

شامل 29 قطعه _ مخطوط _(1)

در این میان آثار دیگری به همین عنوان منتشر شده که در مورد اشعار

ص:134

1- [1] . انصاری ، فاطمه در آیینه کتاب ، ص 331.

مربوط به حضرت زهرا علیهاالسلام می باشد ، که از موضوع بحث ما بیرون است.

ص:135

بخش دهم

تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام

یکی از آثار ماندگار تنها یادگار پیامبر تسبیح معروف به تسبیح حضرت فاطمه است که همه مسلمانان جهان با آن آشنا هستند و غالب مسلمانان همه روزه بعد از نمازهای یومیه به آن مداومت می کنند.

داستان تسبیح فاطمه علیهاالسلام از این قرار است که حضرت فاطمه در اثر فشار کارهای منزل به محضر رسول اکرم صلی الله علیه و آلهشرفیاب شد و از آن حضرت خادمی را مطالبه نمود ، پیامبر اکرم فرمود :

آیا چیزی به شما یاد بدهم که برای شما از خادم بهتر باشد؟

آنگاه تسبیح معروف را آموخت.(1)

با توجه به اینکه پیامبر اکرم این تسبیح را به تنها یادگار خود آموخته ، این تسبیح به تسبیح حضرت فاطمه شهرت یافته است.

امام باقر علیه السلام در فضیلت تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام می فرماید :

در میان ستایش ها خداوند به چیزی برتر از تسبیح فاطمه پرستش نشده است. اگر چیزی برتر از آن وجود داشت ، پیامبر آن را به حضرت فاطمه عطا می کرد.(2)

امام صادق علیه السلام در این رابطه فرمود :

تسبیح حضرت فاطمه به دنبال هر نماز ، برای من محبوب تر است

ص:136

1- [1] . شیخ صدوق ، الفقیه ، ج 1 ، ص 211.
2- [2] . کلینی ، الکافی ، ج 3 ، ص 343 ؛ شیخ طوسی ، تهذیب الاحکام ، ج 2 ، ص 105.

از اینکه هر روز 1000 رکعت (بدون تسبیح) نماز بخوانم.(1)

به ابو هارون فرمود :

ما کودکان خود را به تسبیح حضرت فاطمه دستور می دهیم ، همانگونه که آنها را به نماز دستور می دهیم. پس به آن مداومت کن. کسی که به آن مداومت کند شقی نگردد.(2)

و در همین رابطه فرمود :

هر کس بعد از هر نماز واجب پیش از آنکه پاهایش را باز کند ، تسبیح حضرت فاطمه را بگوید ، خداوند بهشت را برای او واجب گرداند.(3)

بهتر است که تسبیح حضرت فاطمه بلافاصله بعد از نماز ، رو به قبله ، با توجه ، بدون جا به جا کردن پاها ، با موالات و تربت حضرت حسین علیه السلام باشد ، که پاداش آن را چند برابر می کند.

اول کسی که تربت را رواج داد حضرت فاطمه علیهاالسلام بود ، او از قبر مطهر حضرت حمزه سید الشهداء خاک برداشت و با آن تسبیح درست کرد و تسبیح مخصوص خودش را با دانه های تربت حضرت حمزه بر می شمرد.(4)

آنگاه امام زین العابدین علیه السلام به هنگام فراغت از دفن امام حسین علیه السلام یک

ص:137

1- [1] . کلینی ، همان ؛ شیخ طوسی ، همان.
2- [2] . همان.
3- [3] . سید ابن طاووس ، فلاح السائل ، ص 165.
4- [4] . مطهری ، شهید ، ص 126 به پیوست قیام و انقلاب مهدی.

قبضه از تربت امام حسین علیه السلام برداشت ، که بر آن سجده می کرد و از آن تسبیحی ساخت ، که به هنگام ورود به شام در دست داشت.(1)

روایات وارده از پیشوایان معصوم پیرامون اهمیّت تسبیح حضرت فاطمه ، شرایط آن و کیفیت آن بسیار فراوان است.(2)

چند نکته :

در اینجا به چند نکته فقط اشاره می کنیم :

1. تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام در دو مورد وارد شده و تأکید فراوان بر مداومتِ آن شده است :

1) پس از هر نماز

2) به هنگام خواب(3)

2. کیفیت تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام به دو طریق آمده است :

1) اللّه اکبر 34 مرتبه ، الحمدللّه 33 مرتبه ، سبحان اللّه 33 مرتبه.(4)

2) اللّه اکبر 34 مرتبه ، سبحان اللّه 33 مرتبه ، الحمدللّه 33 مرتبه.(5)

3. مشهور در میان فقها تقدیم «الحمدللّه» بر «سبحان اللّه» است و روایت آن صحیح تر است و روایت دوم قابل تأویل بر اولی است ، زیرا در حدیث اول با «ثمّ» بیان شده که دلالت بر ترتیب دارد ، ولی در حدیث دوم با «واو» آمده که

ص:138

1- [1] . کاشف الغطاء ، الأرض و التربة الحسینیه ، ص 31.
2- [2] . ر. ک : شیخ حر عاملی ، وسائل الشیعه ، ج 6 ، ص 439 _ 446.
3- [3] . شیخ بهائی ، مفتاح الفلاح ، ص 587.
4- [4] . شیخ طوسی ، تهذیب الأحکام ، ج 2 ، ص 105 ، ح 400.
5- [5] . شیخ صدوق ، الفقیه ، ج 1 ، ص 211.

صریح در ترتیب نیست.

4. شیخ بهائی قدس سره پس از تحقیق به این نتیجه رسیده که در تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام در میان آنچه بعد از نماز به عنوان تعقیبات خوانده می شود و آنچه به هنگام خواب به آن امر شده فرقی نیست و در هر دو «الحمدللّه» مقدم بر «سبحان اللّه» می باشد.(1)

5. در روایات عامه کیفیت تسبیح فاطمه به این ترتیب است :

سبحان اللّه 33 مرتبه ، الحمدللّه 33 مرتبه ،اللّه اکبر 34 مرتبه.(2) ولی در برخی از منابع عامه نیز مطابق روایات اهل بیت آمده است.(3)

کتابنامه تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام

1 . آثار و اسرار تسبیح الزّهراء علیهاالسلام (عربی)

علیرضا رجالی/زهرا موسوی

نشر دار الرسول الاکرم صلی الله علیه و آله ، بیروت ، 1420 ه . 86 صفحه رقعی.

2 . اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

علیرضا رجالی تهرانی

نشر نبوغ ، قم ، 1376 ش. 64 صفحه رقعی.

ص:139

1- [1] . شیخ بهائی ، مفتاح الفلاح ، ص 587 _ 595.
2- [2] . بخاری ، صحیح البخاری ، ج 1 ، ص 214 ، باب الذکر بعد الصلاة ؛ مسلم ، صحیح مسلم ، ج 1 ، ص 418 ، باب 26 ، ح 145 ؛ ابن سعد ، الطبقات الکبری ، ج 8 ، ص 25.
3- [3] . خوارزمی ، المناقب ، ص 354 ، فصل 20 ، ح 364.

3 . تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام (فارسی)

عدنان زعفرانی

نشر نیک معارف ، تهران ، 1375 ش. 40 صفحه جیبی.

4 . تسبیحات حضرت فاطمه علیهاالسلام (فارسی)

محمد روحانی علی آبادی _ مخطوط _ (1)

5 . تسبیح فاطمه علیهاالسلام (اردو)

سید مهدی لکهنوی

چاپ کراچی ، 1377 ش. 63 صفحه رقعی

6 . تسبیح فاطمه علیهاالسلام (اردو)

نسیم امروهی

نشر گاما پرنتینگ پریس ، کراچی ، 1393 ه . 82 صفحه.

7 . ثواب تسبیح فاطمه زهرا علیهاالسلام (فارسی)

عباس عزیزی

نشر صلاة ، قم ، 1379 ش. 64 صفحه جیبی.

8 . رسالة فی تسبیح الزهراء علیهاالسلام (عربی)

ص:140

1- [1] . انصاری ، فاطمه علیهاالسلام در آیینه کتاب ، ص 214.

خلف بن عبد علی بحرانی عصفوری ، متوفای 1208 ه . _ مخطوط _ (1)

ص:141

1- [1] . همان ، ص 342.

ختامه مسک

کتابنامه میراث علمی تنها یادگار پیامبر صلی الله علیه و آله در اینجا پایان یافت ، ولی سخنان ناگفته و مطالب ناگفته فراوان باقی ماند ، ولی به دلیل محدود بودن صفحات مقاله به همین مقدار بسنده شد. اگر خدا بخواهد در آینده این فصول دهگانه بسط و گسترش یافته ، بخشهای دیگری چون :

1 . أحراز فاطمی

2 . أذکار فاطمی

3 . نمازهای حضرت فاطمه علیهاالسلام

4 . مناجاتهای حضرت زهرا علیهاالسلام

5 . وصیّتهای حضرت فاطمه علیهاالسلام

6 . وقفنامه های حضرت زهرا علیهاالسلام

7 . احتجاجهای حضرت فاطمه علیهاالسلام

و دیگر آثار ماندگار آن حضرت به آن افزوده شود.

تازه حق آن بی بی دو عالم باز هم ادا نخواهد شد که او تجسید کوثر و مظهر خیر کثیر پروردگار ، تنها دختر رسول عالمیان و تنها همسنگ امیرمؤمنان علیه السلام می باشد ، که مدال پر افتخار «بقیّة النّبوه» منحصرا شایسته قامت آن محبوبه یکتاست.

هنگامی که او در محراب عبادت می ایستد ، خدایش با وجود او به فرشته ها مباهات می کند.

چون به محضر پدر شرفیاب می شود ، پدر او را «امّ أبیها» می خواند ، تمام قد پیش پایش می ایستد ، بر دستانش بوسه می زند و در جای خود می نشاند.

ص:142

هنگامی که از استیضاح دولت وقت و ایراد خطابه فدکیه باز می گردد ، امیر مؤمنان علیه السلام او را با خطاب :

«یا ابنة الصّفوة و بقیّة النّبوة ؛

ای دختر پیامبر برگزیده و بازمانده پیامبری»

مخاطب قرار می دهد.(1)

شرح فراز «بقیة النّبوة» به تألیف کتاب مستقل نیاز دارد که در این صفحات نمی گنجد ، فقط به عنوان تبرّک به تعدادی از فضایل بی بی فقط اشاره می کنیم :

1 . خداوند منّان در شب معراج خطاب به پیامبر رحمت :

ای احمد! اگر تو نبودی جهان را نمی آفریدم ، اگر علی نبود ترا نمی آفریدم ، اگر فاطمه نبود شما را نمی آفریدم.(2)

2 . پیامبر رحمت خطاب به جناب سلمان :

ای سلمان ، محبت دخترم فاطمه در یکصد مورد پر خطر سود می بخشد که از آسان ترین آنها دم مرگ ، محشر ، میزان ، صراط و حساب و کتاب است.(3)

3 . جبرئیل امین پارچه ای از ابریشم آورد که بر آن نوشته شده بود :

ص:143

1- [1] . طبرسی ، الاحتجاج ، ج 1 ، ص 108 ؛ مجلسی ، بحارالأنوار ، ج 29 ، ص 235 ؛ قزوینی ، فاطمة الزهراء من المهدالی اللحد ، ص 431 ؛ محدث قمی ، بیت الأحزان ، ص 123 ؛ أسعد عبود ، صحیفة الزهراء ، ص 204 ؛ شیخ الاسلامی ، مسند فاطمة الزهراء ، ص 132.
2- [2] . میرجهانی ، الجُنّة العاصمة ، ص 149.
3- [3] . خوارزمی ، مقتل الحسین ، ج 1 ، ص 60.

خداوند شفاعت گنگاران را مهریه حضرت زهرا قرار دارد.

حضرت فاطمه وصیت کرد که آن پارچه ابریشمی را از زیر کفن بر روی سینه اش قرار دهند.(1)

4 . امام باقر علیه السلام در مقام بیان عظمت صدیقه طاهره فرمود :

حضرت فاطمه علیهاالسلام بر همه مخلوقات خدا ، از پیامبران ، فرشتگان ، آدمیان ، پریان ، پرندگان و درندگان واجب الاطاعه بود.(2)

5 . امام صادق علیه السلام در همین رابطه فرمود :

او صدّیقه کبری است ، همه قرنهای پیشین بر اساس شناخت و بر محور معرفت او دور زده است.(3)

6 . در علت نامیده شدنش به «زهرا» فرمود :

هنگامی که در محراب عبادتش می ایستاد ، نورش بر اهل آسمانها پدیدار می گشت ، آنگونه که نور ستارگان بر اهل زمین.(4)

7 . امام کاظم علیه السلام فرمود :

ص:144

1- [1] . قزوینی ، فاطمة الزهراء ، من المهد الی اللحد ، ص 134.
2- [2] . طبری ، دلائل الامامه ، ص 28.
3- [3] . شیخ طوسی ، الأمالی ، ج 2 ، ص 61.
4- [4] . شیخ صدوق ، معانی الأخبار ، ص 62.

حضرت فاطمه صدّیقه و شهیده است.(1)

8 . پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود :

فرشته ای به نزد من آمد و مرا بشارت داد که فاطمه بانویِ بانوان بهشت است.(2)

9 . امام حسن عسکری علیه السلام فرمود :

ما _ امامان _ حجت خدا بر مردمان هستیم ، امّا فاطمه علیهاالسلام حجت خدا بر ماست.(3)

10 . وجود اقدس حضرت بقیّه اللّه ارواحنا فداه در ضمن توقیع شریفی می فرماید :

دخت پیامبر صلی الله علیه و آله الگوی خوبی است برای من.(4)

این بود اشاره ای کوتاه به اقیانوس ناپیدا کرانه فضایل حضرت فاطمه علیهاالسلامکه به بهانه برگزاری همایش «میراث علمی و معنوی حضرت فاطمه علیهاالسلام» ، به رشته تحریر درآمد و چون ران ملخی به پیشگاه سلیمان زمان عجل اللّه تعالی فرجه الشریف و از کنار ماه تابانِ قم به جوار رحمت سلطان خراسان ، سلطانِ سریر ارتضا ، حضرت علی بن موسی الرضا ، علیه آلاف التحیة و الثناء ، تقدیم گردید.

ص:145

1- [1] . کلینی ، اصول کافی ، ج 1 ، ص 458.
2- [2] . ذهبی ، سیر أعلام النّبلاء ، ج 2 ، ص 123.
3- [3] . طیّب ، أطیب البیان ، ج 13 ، ص 235.
4- [4] . شیخ طوسی ، الغیبة ، ص 173.

26 محرم 1426 ه .

حوزه علمیه قم

علی اکبر مهدی پور

ص:146

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109