بسم الله الرحمن الرحیم

BİSMİLLAHİR-RƏHMANİR-RƏHİM

TəDQIQAT şöBəSI

səh:2

ŞƏFAƏT

Ayətullah Seyid Həsən

Tahiri Xürrəmabadi

Tərcümə edən:

ELMAN AĞAMOĞLANOV

səh:3

səh:4

məqsəd qoymuşdur. Bununla əlaqədar Beynəlxalq əl-Mustəfa (s) Universitetinin tədqiqat şöbəsi fundamental proqramın təşkili, mövcud avadanlığın düzgün təmini və dini sahələrdə araşdırma aparmaq istəyənlərin cəlb olunmasını özünün ən mühüm vəzifələrindən bilir. Ümid edirik ki, elmi-təhqiqi işlərə qarşı maraq və dirçəlişlərə zəmin yaratmaq və potensial imkanları inkişaf etdirməklə dünyanın hər bir guşəsində dini mədəniyyətin çiçəklənməsinin şahidi olaq!

Beynəlxalq əl-Mustəfa (s) Universiteti

Nəşr və Tərcümə Mərkəzi

səh:6

Cavab: Hansı dua qadağan olmuşdur?. 55 [1]

İMAMLAR (ə) – DAN ŞƏFAƏT İSTƏMƏK VƏHHABİLƏRİN NƏZƏRİNDƏ   59 [2]

Duanın mənalarına yenidən bir baxış. 59 [3]

Şəfaət istəmək,birinci mənadakı duadır. 61 [4]

Mübarək “Və ənnəl məsacidə lillah” ayəsi üçün başqa məna. 65 [5]

Dua və ibadətin müqayisəsi 68 [6]

PEYĞƏMBƏR (s)-DƏN DİRİ OLARKƏN VƏ VƏFATINDAN SONRA ŞƏFAƏT İSTƏMƏK   71 [7]

Peyğəmbər (s) - in həyatı zamanı dua istəmək. 72 [8]

Peyğəmbər (s) diri olarkən, ondan şəfaət istəmək. 74 [9]

Şəfaətin forması 75 [10]

Başqa neçə nümunə. 76 [11]

Peyğəmbər (s) – dən dua və şəfaət istəməyin hər bir zamanda mümkün olması 78 [12]

Daha neçə nümunə. 80 [13]

ŞƏFAƏT İSTƏMƏK SÜNNİ ALİMLƏRİNİN KƏLAMINDA.. 85 [14]

Əmirəl-möminin (ə) və Əbu-Bəkrin şəfaət istəməsi 87 [15]

Dörd məzhəb alimlərinin sözlərinə bir baxış. 88 [16]

Həzrət Rəsul (s) - un ziyarət və dualarında araşdırma. 91 [17]

ŞƏFAƏTİN ƏSASINA AİD OLAN İRADLARA CAVAB. 97 [18]

Şəfaət bəşər cəmiyyətlərində. 98 [19]

Şəfaət lüğətdə. 100 [20]

Şəfaətin qisimləri 101 [21]

1. Xilqətdə şəfaət 101 [22]

2. Əməldə şəfaət, yaxud şəriətdə şəfaət 103 [23]

3. Rəhbərin şəfaəti 105 [24]

4.Tövbə. 109 [25]

5.İlahi peyğəmbərlərin duası 111 [26]

6.Bağışlanmaq şəfaəti 113 [27]

ŞƏFAƏT NƏTİCƏSİNDƏ RUH VƏ NƏFSDƏN ÇİRKİNLİKLƏRİ APARMAQ   117 [28]

Birinci müqəddimə: Allahın geniş rəhməti 117 [29]

Geniş rəhmətin təcəssümünə bir neçə nümunə. 119 [30]

Bağışlamaq İlahinin geniş rəhmətinin təcəssümüdür. 121 [31]

İkinci müqəddimə: Səbəblər aləmi 124 [32]

səh:8

GİRİŞ. 11 [1]

ŞİƏ VƏ ŞƏFAƏT. 13 [2]

Birinci dəlil: Şəfaət Allaha məxsusdur. 13 [3]

Birinci yozum: Qeyri-mümkün işi tələb etmək şirkdir. 14 [4]

Birinci cavab: Şəfaətçi müstəqil deyil 18 [5]

İkinci cavab: Səhv bölgü. 19 [6]

Məhəmməd bin Əbdül-Vəhhabın yanıltmaları 23 [7]

Dəlil müddəanın özüdür. 25 [8]

Arqumentdə ziddiyyət 26 [9]

İkinci yozum: Allahın işlərinə müdaxilə etmək. 28 [10]

Dəlil ilə Müddəanın eyni olması 30 [11]

Üçüncü yozum: Şəfaət istəmək, tövhidə ziddir! 31 [12]

Dəlil müddəanın özüdür. 32 [13]

Dördüncü yozum: Şəfaət istəməyin bihudə olması 34 [14]

Beşinci yozum: Şəfaət istəmək şəfaət edənin müstəqilliyinə etiqad bəsləməkdir  34 [15]

İkinci dəlil: Müşriklərin şirki, şəfaət istədiklərinə görədir. 39 [16]

Birinci cavab: Müşriklərin şirki, bütlərə ibadət etdiklərinə görədir. 43 [17]

İkinci cavab: Müşriklərin rübubiyyətdə şirki var idi 48 [18]

Üçüncü cavab: Vəhhabilərin arqumentindəki yalnışın izahı 50 [19]

Diqqətə layiq bir məsələ. 51 [20]

Səhv müqayisə. 51 [21]

Üçüncü dəlil: Allahdan qeyrisini çağırmaq qadağan olubdur. 53 [22]

Cavab: Hansı dua qadağan olmuşdur?. 55 [23]

İMAMLAR (ə) – DAN ŞƏFAƏT İSTƏMƏK VƏHHABİLƏRİN NƏZƏRİNDƏ   59 [24]

Duanın mənalarına yenidən bir baxış. 59 [25]

Şəfaət istəmək,birinci mənadakı duadır. 61 [26]

Mübarək “Və ənnəl məsacidə lillah” ayəsi üçün başqa məna. 65 [27]

Dua və ibadətin müqayisəsi 68 [28]

PEYĞƏMBƏR (s)-DƏN DİRİ OLARKƏN VƏ VƏFATINDAN SONRA ŞƏFAƏT İSTƏMƏK   71 [29]

Peyğəmbər (s) - in həyatı zamanı dua istəmək. 72 [30]

Peyğəmbər (s) diri olarkən, ondan şəfaət istəmək. 74 [31]

Şəfaətin forması 75 [32]

Başqa neçə nümunə. 76 [33]

Peyğəmbər (s) – dən dua və şəfaət istəməyin hər bir zamanda mümkün olması 78 [34]

Daha neçə nümunə. 80 [35]

ŞƏFAƏT İSTƏMƏK SÜNNİ ALİMLƏRİNİN KƏLAMINDA.. 85 [36]

Əmirəl-möminin (ə) və Əbu-Bəkrin şəfaət istəməsi 87 [37]

Dörd məzhəb alimlərinin sözlərinə bir baxış. 88 [38]

Həzrət Rəsul (s) - un ziyarət və dualarında araşdırma. 91 [39]

ŞƏFAƏTİN ƏSASINA AİD OLAN İRADLARA CAVAB. 97 [40]

Şəfaət bəşər cəmiyyətlərində. 98 [41]

Şəfaət lüğətdə. 100 [42]

Şəfaətin qisimləri 101 [43]

1. Xilqətdə şəfaət 101 [44]

2. Əməldə şəfaət, yaxud şəriətdə şəfaət 103 [45]

3. Rəhbərin şəfaəti 105 [46]

4.Tövbə. 109 [47]

5.İlahi peyğəmbərlərin duası 111 [48]

6.Bağışlanmaq şəfaəti 113 [49]

ŞƏFAƏT NƏTİCƏSİNDƏ RUH VƏ NƏFSDƏN ÇİRKİNLİKLƏRİ APARMAQ   117 [50]

Birinci müqəddimə: Allahın geniş rəhməti 117 [51]

Geniş rəhmətin təcəssümünə bir neçə nümunə. 119 [52]

Bağışlamaq İlahinin geniş rəhmətinin təcəssümüdür. 121 [53]

İkinci müqəddimə: Səbəblər aləmi 124 [54]

Bağışlamaq səbəbləri 125 [55]

Bağışlanmanın şamil olmasında, şəfaətin rolu. 127 [56]

HAQQ VƏ BATİL ŞƏFAƏTİN FƏRQLƏRİ 131 [57]

Birinci irad və onun cavabı 135 [58]

İkinci irad və onun cavabı 139 [59]

Üçüncü irad və onun cavabı 139 [60]

Dördüncü irad və onun cavabı 139 [61]

ŞƏFAƏTİN ŞƏRTLƏRİ 143 [62]

Şəfaətin şərtləri ağıl baxımından. 143 [63]

1. İman. 144 [64]

Rəvayətlərə bir baxış. 151 [65]

Yəmin (Sağ) və Şimal (Sol) səhabələrini tanımaq. 153 [66]

Əllamə Təbatəbi və ayənin təfsiri 155 [67]

Bir suala cavab. 158 [68]

2. Ədalət 160 [69]

Peyğəmbər(s)-in əhli-beytinin düşmənləri şəfaət olunmazlar. 160 [70]

Şəfaət Allahın razı olduğu şəxslərə şamil olur. 162 [71]

Bir suala cavab. 165 [72]

Günahı təkrar etməyin nəticəsi 166 [73]

MƏNBƏLƏR.. 175 [74]

səh:9

səh:10

Amma çox təəssüf ki, müsəlman firqələrinin içində kök və əsli olmayan vəhhabilik, şiənin tövhidinin xalis olmasında, şəkk və şübhə yaradıb, şəfaət, ziyarət, təvəssül və bu kimi əqidələri şirk əməllər kimi tanıtdıraraq, əsassız iradlar bəyan etmişlər. Şiə alimləri, hətta sünnilərin bəzi insaflı və həqiqət axtaran alimləri bu töhmət və iradlara cavab verərək, qiymətli əsərlər yazmışlar. Bu əsərlərdən biri, bu beş cildli kitabdır ki, onda Ayətullah Seyid Həsən Tahiri Xürrəm Abadi aşağıdakı beş mövzuda, şiənin inanclarını Quran və hədislərdən, həmçinin əhli-sünnənin qədimi və əsl mənbələrindən istifadə edərək, bəyan etmişdir:

1. Tövhid və ziyarət.

2. Quranın təhrif olmaması.

3. Dua və təvəssül.

4. Təbərrük və qəbirlər.

5. Şəfaət.

Ümid edirik ki, bu kitab, şiə əqaidini tanıtdırmaq üçün irəliləyiş olub, elm və insaf əhlinə faydalı olsun.

səh:12

haqqı yoxdur. Bu cümlə əslində doğrudur. Quran ayələrindən də bu məsələ aydın olur. Bu şərif ayə kimi:

{مَن ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ}

“Allahın izni olmadan, Onun yanında kim şəfaət edə bilər?”.(1)

Onların sözləri budur ki, şəfaət Allahın işidir və buna görə də, belə bir işi Allahdan qeyrisindən tələb etmək şirkdir. Bu söz bir məntiqi müqayisədən qaynaqlanır. Bu müqayisənin birinci mülahizəsi budur: Şəfaət Allaha məxsus işdir. İkinci mülahizəsi isə belədir: “Allaha məxsus olan hər bir işi, Allahdan qeyrisindən istəmək şirkdir”.

Bu arqumentin oxşarına qeyri şəfaətdə də etiqadlıdırlar; Peyğəmbər (s) və imamlar (ə)-dan hacət istəmək kimi və deyirlər: Allaha məxsus işi, Allahdan qeyrisindən istədiyinə görə müşrikdir.

Bu arqumentin aydın olması üçün, əvvəlcə neçə sual açıqlayıb, sonra isə cavablandırırıq.

Birinci sual: Bu dəlilin ikinci mülahizəsindən məqsəd nədir? Əlbəttə, qəbul edirik ki, “şəfaət işi onun əlindədir” və bu məsələ Quran ayələrində açıqca bəyan olunub. Amma bu sözlələri: “Allahın işini, Allahdan qeyrisindən istəmək şirkdir” nə deməkdir?

qarşılaşırıq ki, bəlkə onunla bu dəlili belə yozub və izah etmək mümkün olsun. Onlar deyirlər: “Allahdan qeyrisinin gücü çatmadığı bir işi, Ondan qeyrisindən istəmək, şirkdir”.(1)

O yerlərdən biri, “Əlhədiyyətus-sünniyyə” kitabından bir ibarə gətirək. Bu kitab neçə məqalə toplusudur. Onların mötəbər kitablarındandır və ondan çox istifadə edirlər. Kitabın ikinci məqaləsində deyir:

“Biz şəfaəti doğru bilirik... . bu formada ki, deyək: “İlahi! Bizim peyğəmbərimizMəhəmməd (s) - i qiyamət günündə bizə şəfaətçi qərar ver”. Ya deyək:

“İlahi! Saleh bəndələrini və mələklərini bizə şəfaətçi qərar ver”. Belə ki, Allahdan istəyək, nəinki onlardan. Belə demək olmaz: Ey Allahın Rəsulu! Ya, ey Allah vəlisi! Mən səndən şəfaət istəyirəm. Ya da digər işlər, (xəstənin şəfası kimi) hansı ki Allahdan qeyrisinin ona qüdrəti yoxdur. Deməli, belə bir hacəti bərzəxdə olan bir kəsdən istəmək, şirkin qisimlərindən biridir”.(2)

O, bu ibarəni ki deyir: “deyilməməlidir”- çalışır ki, bir ümumi qayda düzəltsin, şəfaətə və hər bir başqa hacət istəməyə şamil olsun. Dəlili də budur ki, Allahdan başqa heç bir kəsin qüdrəti yoxdur və belə bir istəmələri şirk sayır.

İkinci yer, həmin kitabın əvvəlinci məqaləsində belə gəlmişdir:

“Hər bir müsəlmana, qəsdini Allahına tərəf yönəltməsi, Allaha üz tutması, Allaha təvəkkül edib və onun bəndəlik haqqını yaxşıca yerinə yetirməsi vacibdir. Belə olduqda, Allahpərəst dünyadan gedərsə, Allah da Peyğəmbərlərini

səh:15

onun üçün şəfaətçi qərar verəcək. Bu vəzifəni tərk edib, onun əksini yerinə yetirən, Allahdan qeyrisinə üz tutub, ona təvəkkül edən, Allahdan qeyrisinə ümidli olan və Allahdan qeyrisindən baş verə bilməyən işlərdə, Ondan qeyrisinə pənah aparıb, şəfaət istəyib və ona təvəkkül edən şəxsin əksinə olaraq. Fərq etmir, Peyğəmbər(s)-dən istəsin ya qeyri peyğəmbərdən. Belə istəklər müşriklərin iş və əqidəsidir. Dünyada bütün fitnələr yalnız həmin etiqadlarla yarandı”.(1)

Buna əsasən, bir şəxsin Peyğəmbər (s)-in ona şəfaət edəcəyinə ümidi olarsa, halbuki şəfaət Allahın əlindədir, ya onun xəstəsinə şəfa verəcəyinə ümidi olarsa, bu müşriklərin əqidəsi olacaq. Onun dəlili də şəfaət və şəfanın Allah əlində olmasıdır. Xəstənin şəfa tapması barəsində də Qurani- Kərim İbrahim peyğəmbər (s)-in dilindən buyurur:

{وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفِینِ}

“Xəstələnən vaxt, O (Allah) mənə şəfa verir”.(2)

Beləliklə, bu şəxs Allahdan qeyrisi üçün mümkün olmayan bir işə ümid edib və onu tələb etdiyinə görə, müşrik olmuşdur.

Gördüyünüz kimi, bu ibarətlərdə də, meyarı bu cümlə ilə bəyan edir: yalnız Allah tərəfindən mümkün olan bir işi, Allahdan qeyrisindən istəmək şirkdir.

Başqa bir ibarə, Məhəmməd bin Əbdül-Vəhhabın ərbə qəvaid məqaləsindəki sözüdür ki, Mərhum Əmin, Kəşful-irtiyabda onu nəql etmişdir. O deyir:

“Şəfaət iki qisimdir: Mənfi Şəfaət və müsbət şəfaət. Mənfi şəfaət, Allahdan qeyrisinin gücü çatmadığı işlərdə,

səh:16

Allahdan qeyrisindən istənilən şəfaətdir. Çünki Allah-taala buyurur:

“Ey iman gətirənlər! Alış-verişin, dostluğun və şəfaətin mümkün olmayacağı gün gəlməmişdən əvvəl sizə verdiyimiz ruzidən paylayın! Kafirlər isə zülm edənlərdir!”(1).(2)

Bu mübarək ayədə, şəfaət inkar edilmişdir. Məhəmməd bin Əbdül-Vəhhab deyir: “Şəfaət Allahdan qeyrisinin gücü çatmadığı işlərdən olduğuna görə, onu Allahdan qeyrisindən istəmək olmaz və axirətdə də belə bir şəfaət yoxdur”. Ardınca deyir:

“Müsbət və doğru şəfaət, insanın Allahdan istədiyi şəfaətdir. Şəfaətçinin şəfaət haqqı olduğuna görə əzizlənmişdir. Şəfaətçi o şəxs üçün şəfaət edər ki, Allah onun söz və işindən razı olsun. Şəfaət etməsi də, Allah ona icazə verəndən sonradır, necə ki, Quran buyurur:” “Allahın izni olmadan, Onun yanında kim şəfaət edə bilər?”.(3)

Gördüyünüz kimi, bu üç ibarənin (hansıki biri də Məhəmməd bin Əbdül-Vəhhabın ibarəsidir) eyni məzmunu var, o da budur ki;

Şəfaət və Allahdan qeyrisinin edə bilmədiyi hər bir işi, Allahdan qeyrisindən istəmək doğru deyil və şirkdir. Beləliklə, hacət istəmələrin şirk olması və doğru olmaması barəsində bir ölçü bəyan ediblər.

Bu hacət istəmələr, niyə şirkdir? Bu məsələni də açıqlamayıblar. Burada biz onlara kömək etməyə və

səh:17

iddianı yozmağa çalışacağıq. Ona görə də, onların adından bu iddianın yozumunu bu formada açıqlayırıq:

Əgər Allahdan qeyrisinin gücü çatmadığı, yalnız Allahın gücü çatdığı işi, Allahdan qeyrisindən istəsək, bu istək Allahdan qeyrisinin ilahiliyini lazım tutur. Çünki Allahdan qeyrisini və insanı o işə qüdrətli bilmişik. Həqiqətdə onu qadir bilməsəydik, ondan bir şey istəməyin mənası olmazdı. İndiki onu qadir bildik, bu işin Allaha məxsus olmadığına etiqadlı olmuşuq. Həm Allah edə bilər, həm də Zeyd, ona görə də şirkə düçar olumuşuq.

Bu, onların sözlərinin açıqlanmasında, ən uzağı yozula bilən bir yozumdur. Əlbəttə, onlar şəfaət istəməyi, ibadətdə şirkə səbəb olmasına inanırlar, bu baxışla ki, dua istəmək, ibadətdir. Ancaq bizim dediyimizə əsasən, şəfaət istəmək, feldə tövhidin əksinə və feldə şirkə səbəb olacaq, Çünki feldə (işdə) Allah üçün şərik qərar vermişik. İndi arqumentin əsası aydın olduğuna görə ona cavab verməyə başlayırıq.

olacaq. Peyğəmbər (s) də həmçinin şəfaətə məxsus deyil, bütün işlər də və bütün şəxslər də, bu cür istək şirkdir.

Feldə tövhidin mənası budur. Bu məsələ öz işlərmizdə də belədir. Allah tərəfindən güc və qüvvə verilmədən, bir şeyi götürə bilməyimi düşünsəm, bu şirkdir. Niyə “bihəvlil-lahi və qüvvətihi əqumu və əqudu” deyirik. Yəni mən qalxıram və otururam, amma Onun güc və qüvvəsi ilə.

Hansı müsəlman, peyğəmbərlərdən bu formada hacət istəyir? Biz Peyğəmbər, ya İmamdan bir şey və şəfaət istəyəndə, bu etiqadla istəyirikmi?

Belə etiqadımız olsa ki, Peyğəmbər (s) Allah ona icazə, qüdrət və güc vermədən, şəfaətə qadirdir. Ya bizim xəstəyə şəfa verər, ya Həzrət Əbül-fəzl (əleyhis-səlam), Allah ona qüdrət vermədən, dua etmədən və Allahdan istəmədən, şəfa verməyə qadirdir, bu şirkdir. Həqiqətən avam bir şəxsdən soruşsaq ki, Həzrət Əbül-fəzl (ə), sənin övladına necə şəfa verir? Şübhəsiz deyəcək: “Allahdan istəyir və Allah şəfa verir” və ya mümkündür desin: “Allah ona belə bir qüdrət vermişdir”.

çatmamasıdırmı? Əgər məqsədləri bu olsa, belə bir bölgü düzgün deyil. Çünki bütün işlər belədir və heç kəsin özü-özündən heç bir işə qüdrəti yoxdur. Biz etiqadlıyıq:

«لا مؤثرفی الوجود الا الله لا مدبر للامور الا الله، لا خالق لشی إلا الله»

“_Allahdan başqa heç bir təsir qoyan yoxdur, Allahdan başqa işləri tədbirə salan heç kəs yoxdur, Allahdan başqa varlıqlar üçün heç bir xaliq yoxdur_”.

Əslində, məsələnin cövhərinə nəzər salsaq, aləmdə zatən (özü-özündən) qadir olan bir varlıq yoxdur. Mənim vücudum və varlığım ondandır. Yaranmışların hamısı onun kölgəsidirlər. Günəşin qarşısında duran şəxsin kölgəsi də, əgər O, olmasa, kölgə də olmaz. Əgər divar olmasa, kölgə də yoxdur. “Əgər bir an naz eləsə, qaliblər sökülərlər”.

Amma məqsəd bu olsa ki, Allahın işidir, lakin bu qüdrəti bəşərə də vermişdir. Məni yaratmış, mənim bədənim üçün əsəb sistemi, beyin, ruh və nəfs qərar vermişdir. O ruha əmr vermək qüdrətini vermiş ki, əsəb sistemi işə düşür, bir şeyə əl uzadıb və onu götürür ancaq hamısı Allah tərəfindəndir; Əgər Allah bir şəxsə güc və qüdrət versə və o Allahın qüdrət verməsi ilə bir işə qüdrətli olsa, o işi ondan istəmək, niyə şirkdir? Istəmək şirk olarsa onda bizim bir – birmizdən bütün kömək istəmələrimiz şirk olacaq. Məsələn, siz bu xalçanı tək götürə bilərsiz, amma mən götürə bilmərəm. Çünki sizin güclü əsəb sisteminiz və güclü əliniz var. Bu qüdrəti Allah sizə verib, mən sizdən bunu götürüb və bura qoymağınızı istəyirəm, bu şirkdirmi? Qətiyyən şirk deyil, onların özləri də buna şirk demirlər.

Əgər biz Həzrət Məsih (ə) zamanında olsaydıq və Həzrət Məsih (ə) – dan onu müstəqil fail və özü-özündən

səh:20

ölüləri diriltməyə qadir bilmək əqidəsi ilə, bizim ölümüzü diriltməsini istəsəydik, bu şirk olardı. Amma Həzrət Məsih (ə) – dan belə istəsək (necə ki, istəyirdilər), Çünki Allah sənə icazə və qüdrət verib və buyurub:

{وَتُبْرِیءُ الأَکْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِی وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوتَی بِإِذْنِی} (1)

“Sən Mənim iznimlə anadangəlmə kora və cüzamlı xəstəyə şəfa verir və Mənim iznimlə ölüləri dirildirdin.”

Buna görə mənim bu ölümü dirilt deməyimiz, qətiyyən şirk olmayacaq. Keçmiş tayfalar ki, Peyğəmbərlər (ə)-dan möcüzə istəyirdilər. Onlardan uşaqlarının şəfa tapmasını ya ruzilərinin çoxalmasını istəyirdilər, bu istəmələrin mənası bu olsa ki, “sən müstəqil formada bu işi et”, bu şirkdir. Amma qətiyən onların istəmələri bu cür olmamışdır.

Beləliklə, cavabın xülasəsi belədir: Əgər biz Allahdan qeyrisindən bir işi istəsək, bu şərtlə ki, onu müstəqil və Allahdan ehtiyacsız fail bilək, bu istək şirkdir, şəfaətə də məxsus deyil və hər bir işdə belədir. Lakin Allahdan qeyrisindən Allahın qüdrəti və Allahın izni ilə bir işi yerinə yetirməsini nəin ki, Allaha ehtiyacı olmadan yerinə yetirməsini istəsək , bu şirk olmayacaq. Şəfaət də belədir. Deməli, şirk deyil.

Yada salınmalı lazım olan mühüm məsələ budur ki, Vəhhabilərin özü və Məhəmməd bin Əbdül-Vəhhab Peyğəmbər (s) - in şəfaət etməsini qəbul edirlər. Deməli, Peyğəmbər (s) şəfaət etməyə qadirdir. Peyğəmbər özü müstəqil formada şəfaət etmir, əksinə Allahın izni ilə şəfaətə qadirdir. Allah istəməsə Peyğəmbər (s) şəfaət edə bilməz. Hər halda Peyğəmbər(s) şəfaət etməyə qadirdir,

səh:21

ona görə də özləri (Vəhhabilər) də deyirlər: “Peyğəmbər (s) şəfaəti qəbul olunan şəfaətçidir. Allahdan Peyğəmbər(s)-in bizə şəfaət etməsini və Peyğəmbər(s)-i şəfaətci qərar verməsini istəyirik. İndiki Peyğəmbər (s) onun izni, onun qüdrət və gücü ilə şəfaətə qadirdir. Peyğəmbərdən bizə şəfaət etməsini istəyirik. Necə ki, Həzrət İsa(ə)-dan (Allahın izni, onun qüdrət və gücü ilə ölüləri diriltməyə qadir idi) istəyirik ki, bizim ölümüzü dirilt. Bu ki, şirk deyil.

SUAL

Feldə tovhidi nəzərdə tutaraq, Peyğəmbər-Əkrəm (s) bu möcüzəni, ya bu işi yerinə yetirdi desək, iradı yoxdurmu?

CAVAB

Allahın vasitələrlə yerinə yetirdiyi işi; yəni qüdrətini başqalarına verməsi, bu işi həm Allaha və həm də o vasitələrə nisbət vermək olar. Quranda da görürsünüz ki, Allah ölüləri diriltmək barəsində buyurur:

{هُوَ یُحْیِی وَیُمِیتُ}(1)

Çoxlu ayələrimiz var ki, buyurur: yalnız O dirildir və öldürür. Amma eyni halda, Qurani-kərim həmin diriltməyi Həzrət İsaya (ə) – a nisbət verir. Həmçinin öldürməyi bəzən özünə nisbət verir və buyurur:

{اللَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهاَ}(2)

Eyni halda başqa yerdə həmin öldürməyi mələklərə nisbət verir.(3) Buyurur: {تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا}(4) “Elçilər və Göndərilənlər

səh:22

onu qəbz ruh edirlər”.

Ya buyurur: {یَتَوَفَّاکُم مَّلَکُ الْمَوْتِ}(1) “Ölüm mələyi sizin canlarnızı alır”.

Hər halda vasitələrə bu cür nisbət verməyin iradı yoxdur. Misal üçün, siz əlinizə qələm alıb bir şey yazırsınız. Bu yazını bəzən özünüz yazırsız, bəzən də sizdən yuxarı bir şəxs sizə əmr edib. Ya rəis öz əlaltısına, ya katibəsinə deyir ki, bu məktubu yaz. Burada rəisin məktubu yazmasını da deyə bilərik, halbuki o yazmayıb, lakin məktubun yazılmasına o səbəb olduğuna görə, işi ona nisbət veririk. O faili səbəbdir. Həm də işi yazan şəxsə nisbət verə bilərik ki, bu şəxs məktubu yazıb. Bəzən də nisbəti qələmə verib, deyirik: Bu qələm çox yaxşı yazır. Həmçinin ələ nisbət veririk. Bunların hamısına nisbət veririk - qələm, əl, əmr edən şəxs və yazan, hərəsinin bir çürə dəxaləti var. Ona görə də, işi onların hər birinə nisbət verə bilərik. Hər bir işdə də bu cürdür, işi həm əvvəlinci səbəbə, həm axırıncı səbəbə və həm də ortada olan səbəblərə nisbət vermək olar.

eybi var? Cavab budur ki, bəli Allah Peyğəmbər(s)-ə şəfaət qüdrəti verib, lakin sənə şəfaət istəməyi qadağan edib, buyurub:

“Allahla yanaşı başqa bir kəsi çağırmayın. (Heç bir kəsdən hacət istəməyin.)”.(1),(2)

Burada, irada düzgün cavab vermək əvəzinə, öz ardıcıllarına, bəhs və cədəl etməyi öyrədir və deyir bu cür bəhs et.

Əlbəttə bu ayəyə istinad, onların sözlərinin bəzisində gözə çarpır ki, onun barəsində bəhs edəcəyik. Amma “Ərbəu – qəvaid” risaləsindən gətirdiyimiz sitatda, arqumentin əsası bu idi: “Allahdan qeyrisinin gücü çatmadığı işi, Allahdan qeyrisindən istəmək olmaz, əks təqdirdə şirkdir”. Qeyd etdiyimiz, məntiqi müqayisə bu idi ki, şəfaətlərin hamısı ona məxsusdur. Şəfaət qüdrəti, şəfaət izni, şəfaət əmri onun əlindədir. Deməli, yalnız Allahın ona qüdrəti var və belə bir şeyi Allahdan qeyrisindən istəmək şirkdir. Bu, onların arqumenti idi. İndi bu irad onlara edilir ki, əgər Allah öz Peyğəmbərinə şəfaət izni və qüdrəti veribsə, ondan şəfaət istəmək də Allahın ona bağışladığı işi istəməkdir və bu şirk olmamalıdır. Bu irada cavab vermək əvəzinə deyir: “Sənə qadağan olunub, ona görə də istəməməlisən!”. Bu, insanları yanıltmaqdır.

mələklərin və övliyaların şəfaət etmələri doğrudur. Amma görəsən onun mənası budur ki, Allah onlara şəfaət haqqı verib və mən də onlardan şəfaət istəməliyəmmi? Əgər belə bir əqidən olsa, onda salehlərə ibadət etmisən və bu da şirkdir. Hansıki Allah öz kitabında onu bağışlanmayan günah zikr etmişdir. Əgər desən: yox, onda öz sözün batil olacaq ki, deyirdin: Allah ona şəfaət haqqı vermişdir və mən ondan, Allahın ona verdiyi şeyi istəyirəm”.(1)

Əgər diqqət etsəniz, arqumentin “Dəlil müddəanın özüdür” olmasını görərsiz: Ümumiyyətlə bəhs budur ki, Peyğəmbər(s) və övliyalardan həmçinin mələklərdən şəfaət istəmək şirkdir və ya şirk deyil? O, verdiyi cavabda qətiyyətlə şirk saymışdır. O deyir: Sənin tərəf müqabilin deyərsə: bəli, biz şəfaət istəyirik. Ona de: Sən salehlərə pərəstiş etmisən, hansı ki, Allah onu şirk qərar vermişdir. Bizim bəhsimiz budur ki, şəfaət istəmək, ibadət və pərəstişdir, ya yox? Onlar bunu dəlil kimi qeyd etmişdir ki, şəfaət istəmək ibadət olduğuna görə şirkdir. Halbuki şəfaət istəməyi əslən ibadət bilmirik. Deməli, onun dəlili müddəanın özüdür.

Biz deyirik: Xeyir! Şirk deyil. Allah şəfaəti salehlərə bağışlayıb, necəki Peyğəmbər (s)-ə də bağışlamışdır. Deməli, həm peyğəmbərdən və həm də salehlərdən şəfaət istəmək olar. Dediyi bu söz, ”Salehlərin pərəstişinə düçar olmusan”, bu sözün əvvəlidir və biz qəbul etmirik. Çünki dəlil müddəanın özü və müddəanı dəlil qərar verməkdir.

Biz soruşuruq: Quranın harasında buyurur ki, əgər salehlərdən şəfaət istəsəniz, ona ibadət etmisiz? Hansı

səh:25

təfsirçi bunu demişdir. Siz nəyə əsasən bunu Qurana nisbət verir və deyirsiz:

“Allah öz kitabında onu, bağışlanmayan şirk zikr edib”.

Bəli, Allahdan qeyrisinə ibadət, Quranda şirk sayılmışdır. Amma şəfaət istəmək, qətiyyən ibadət deyil, əksinə hacət istəmək və dua etməkdir. Yəni Ey Allahın Rəsulu! Dua edib Allahdan bizim günahlarmızı bağışlamasını istə, bu ibadətdirmi? İbadətin xüsusiyyətləri vardır və şəfaət istəməkdə o xüsusiyyətlər yoxdur.

Əlbəttə, mümkündür desinlər, islamdan qabaq “lat” adında bütə pərəstiş olunmuşdur. Bəli, “lat” Allahın saleh bəndələrindən birinin adıdır ki, camaat onun xatirəsinə bir heykəl düzəltdilər. Yavaş - yavaş bütə çevrildi və adını “lat” qoydular və ona pərəstiş edirdilər. Əslində o bütə pərəstiş edirdilər, nəinki saleh bəndəni.

Amma hər halda, şəfaət istəməyin şəfaətçiyə ibadət olması, bu bəhsin əvvəlidir və heç cürə qəbul edilən deyil.

xeyr, mən inkar etmirəm, çünki Peyğəmbər (s) şəfaəti qəbul olan şəfaətçidir və mən də onun şəfaətinə ümidvaram”.(1)

Gördüyünüz kimi, şəfaəti Peyğəmbər (s) üçün mümkün bilir. Hacət istəmək bəhsində deyir: Başqası üçün mümkün olan bir işi istəmək, şirk deyil. Əgər bu iki məsələ, hansı ki, onların öz sözüdür, bir – birinə əlavə olunsa, nəticə bu olur ki, birinci: öz etirafınıza əsasən peyğəmbər (s) şəfaət edər. İkinci: Allahdan qeyrisindən, mümkün işi istəmək, şirk deyil ki, bu da özünüzün etirafınızdır. Nəticədə peyğəmbərdən şəfaət istəmək şirk olmayacaq. Deməli, sizin sözlərinizin arasında, ziddiyyət var. Bir tərəfdən deyirsiz: Şəfaət istəmək şirkdir, Allahdan başqa, heç bir şəxs üçün mümkün deyil. Digər tərəfdən deyirsiz: Şəfaət Peyğəmbər (s) üçün mümkündür və mümkün işi Allahdan qeyrisindən istəmək şirk deyil. Nəticə də budur ki, şəfaət istəmək, şirk deyil.

Əgər məqsədiniz bu olsa ki, şəfaət Peyğəmbər (s) üçün “özü-özündən” mümkün deyil. Peyğəmbər(s) zatən və özündən qadir deyil, bu məsələnin şəfaətə məxsus olmadığını dedik. Heç bir insan və heç bir iş görənin zatən heç bir işə qüdrəti yoxdur. Hər bir iş görən və hər bir insanın vücudu Allahdandır, qüdrəti də ondandır və heç bir kəsin özü-özündən qüdrəti yoxdur.

Allahın iradə və izninə nəzər etmədən, Həzrət İsa (ə) da, ölüləri diriltməyə qadir deyildi. Peyğəmbər (s) də, möcüzələrə qadir deyildi. Biz də öz işlərimizdə beləyik, qadiriksə, Allaın izni, gücü və qüvvəsilədir. Əgər

səh:27

məqsədiniz budur ki, şəfaət Peyğəmbər (s) üçün mümkündür, onda özünüz dediyiniz kimi, mümkün işi istəmək şirk deyil. Nəticə alırıq ki, peyğəmbər (s)-dən şəfaət istəmək şirk deyil.

“günahkarları şəfaət etmək üçün Allahın ona bağışladığı haqqın vasitəsilə, bizə də şəfaət etsin”. Şəfaət etməyin ixtiyar və icazəsi Peyğəmbər (s)-ə aiddir və hamını şəfaət etməyə məcbur deyil. Əlbəttə onun şəfaəti müəyyənləşmişdir. Yəni xüsusi şərtləri olan şəxslərə şəfaət olunacaq. Allahın izni də şəfaət üçün bu kəslər barəsində verilmişdir. İndi əgər biz desək: “Ey Allah Rəsulu! Bizi də onlardan qərar ver” bu niyə şirkdir?

Kəşful-irtiyabda və onların digər sözlərində də gözə çarpan başqa bir ibarə vardır ki, onu da araşdırmalıyıq. Əvvəlcə öz ardıcıllarına belə bəhs etməyi öyrədir ki, əgər bir kəs sizə desə: Allah Rəsulu (s)-in şəfaətini inkar edirsənmi? Ona de: xeyr, inkar etmirəm, əksinə onu şəfaət edənlərin şəfaətçisi bilirəm və onun şəfaətinə ümidim var. Bu sözlərdən sonra deyir:

Şəfaət ümumiyyətlə Allaha məxsusdur, Allahın buyurduğu kimi: “De, şəfaətin hamısı Allahındır”.(1) Təkcə o icazə verəndən sonra şəfaət olacaaq. Necə ki, Quran buyurur: “Allahın izni olmadan, Onun yanında kim şəfaət edə bilər?”(2) Peyğəmbər (s) də, Allahın iznindən sonra, hamı üçün şəfaət edəcək. Necə ki, Quranda buyurur: “Yalnız Allah bəyənən kəslər üçün şəfaət edərlər”.(3) və Allah yalnız tövhidlə razılaşır, necə ki, buyurmuşdur: “Kim islamdan başqa bir din ardınca gedərsə, (belə bir din) heç vaxt ondan qəbul olunmaz və o, axirətdə zərər çəkənlərdən olar”.(4),(5)

səh:29

{سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ}

“Tezliklə sizin üçün istiğfar edərəm”.(1)

Şəfaətin mənası yalnız budur ki, Peyğəmbər (s), imamlar (ə), övliya və salehlərdən, qiyamət günü bizim üçün dua və istiğfar etmələrini istəyirik. Həmçinin mələklərdən bizim üçün bağışlanmaq istəmələrini istəyirik. Çünki mələklər möminlər üçün istiğfar edirlər. Bu Allahdan qeyrisinə üz tutub və Allahdan qeyrisinə təvəkkül etməkdirmi? Kim peyğəmbər(s)-ə Allahdan ayrı şəkildə təvəkkül etmişdir? Şəfaət istəmək, Peyğəmbər (s)- ə təvəkkül edib, Allahdan üz döndərmək sayılırmı?

Əlbəttə, bütpərəstlər belə idilər, Allahla işləri yox idi, yalnız bütü görürdülər və deyirdilər: Biz Allaha ibadət edib və ona yaxınlaşa bilmirik. Ona görə də diqqətləri yalnız bütə idi.

Peyğəmbərdən, ya Allah övliyalarından hacət və şəfaət istəyən şəxs, Allahdan üz çevirib, Allahdan qeyrisinə üz tutmamışdır. Peyğəmbər (s) - dən istəyir ki, mənim üçün dua et. Bu şəxs Allaha üz tutmuşdur. Lakin deyir: “Ey peyğəmbər (s)! Mənim üçün dua et”.

Bunların özləri deyirlər: Peyğəmbər (s) və mömin diri olarkən, dua istəməyin iradı yoxdur. Şəfaət istəməyin də dua istəmək kimi olduğunu deyirik. Lakin o Həzrətin ölüm zamanındadır. Peyğəmbər (s) – in ölümü, şəfaət istəməyin şirk olmasına səbəbdirmi?

Bu “Allahdan qeyrisinə üz tutmaq” deyil və tövhidlə ziddiyyəti yoxdur.

səh:33

firqələrində olmuşdur. Tarixi dəlillər və rəvayətlər də bu məsələni təsdiqləyir. Bizim dövrümüzdə, mənfi təbliğat nəticəsində şəfaət istəmək məsələsi bir az məhdudlaşmışdır, bununla belə, hal - hazırda müsəlmanların çoxu əziz Peyğəmbər (s) - dən şəfaət istəyirlər və bu məsələ şiəyə məxsus deyil.

Onlar elə bilirlər ki, şəfaət istəmək bu mənadadır ki, Peyğəmbər(s), ya Allah övliyaları Allahın izni olmadan şəfaət etsinlər. Əgər belə bir nisbət doğru olsaydı, onların sözü də düz olardı.

Biz peyğəmbər (s)-dən, Allahın izni olmadan bizə şəfaət etməsini istəsək, Peyğəmbər (s) üçün mümkün olmayan bir işi istəmişik. Çünki Peyğəmbər Allaın izni olmadan şəfaət edə bilməz. Bu iş həm qeyri mümkündür və həm də Allahın haqqına qarışmaqdır.

İndi Məhəmməd bin Əbdül Vəhhabın sözlərində işlənən və “Ərbəul - qəvaid” risaləsində gələn, onların bizim barəmizdə bu cür təsəvvür etmələrini göstərən ibarəni araşdırırıq. Əlbəttə, bu ibarəni qabaqcadan oxumuşduq, lakin daha çox diqqət üçün, təzədən oxuyuruq.

Burada şəfaəti iki qisim edir və deyir:

“Şəfaət iki qisimdir: Mənfi (qadağan olunmuş) şəfaət və Müsbət (doğru) şəfaət. Mənfi şəfaət odur ki, Allahdan başqa heç kəsin qadir olmadığı şeyi, Allahdan qeyrisindən istəmək. Onun dəlili mübarək ayədir ki, buyurur: “Ey iman gətirənlər! Alış-verişin, dostluğun və şəfaətin mümkün olmayacağı gün (qiyamət günü) gəlməmişdən əvvəl, sizə verdiyimiz ruzidən paylayın! Kafirlər (bunu inkar edənlər) isə (özlərinə) zülm edənlərdir!”.(1)

səh:35

CAVAB:

Bu ayə buyurur: Qiyamət günündə şəfaət yoxdur. Amma görəsən şəfaət qapısı ümumiyyətlə bağlı olub, heç bir şəfaət yoxdurmu? Qətiyyən məqsəd bu deyil. Çünki bu ayədən sonra, “ayətul kursi” dir ki, buyurur:

{مَن ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ}

“_Allahın izni olmadan, Onun yanında kim şəfaət edə bilər?_”(1)

Şəfaətin Allahın iznilə olması məsələsini, Qurani-Kərim də onun mümkünlüyünü və baş verməsini təsdiqləmişdir.

Başqa ayələr də var ki, şəfaətin ümumiyyətlə qadağan olmamasına dəlalət edir, o cümlədən bu ayə:

{لَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَی}

“_Onlar yalnız (Allahın)__ __razı olduğu (izin verdiyi)__ __kəslərdən ötrü şəfaət edə bilər_”.(2)

Onların özləri də, Allahın izni ilə olan şəfaəti qəbul edirlər. Hər vaxt ayə buyursa:

«ولا شناعةً» Heç bir şəfaət yoxdur”, bu ümumidir. Çünki “la nəfy” işlənib və nəkrə nəfylə, ümumiyyəti çatdırır. Zahirdə şəfaət ümumiyyətlə inkar olmuşdur. Amma sonrakı ayədə buyurur:

{الا باذنه}

“yalnız onun iznilə”, mənfi şəfaətin, icazəsiz şəfaət olması məlum olur. İndi ki, mənfi şəfaət icazəsiz şəfaət oldu, şəfaət iki qisim olur: İcazəli şəfaət və icazəsiz şəfaət. Mənfi şəfaət icazəsiz, müsbət şəfaət isə icazəli şəfaətdir. Sonra Məhəmməd bin Əbdül-vəhhab, yuxarıdakı ibarənin ardınca, şəfaətin ikinci qismi barəsində deyir:

səh:36

“Müsbət şəfaət, Allahdan istənilən şəfaətdir. Şəfaət edən o şəxsdir ki, şəfaət haqqı olduğuna görə əziz tutulub. Şəfaət olunan da o kəsdir ki, onun sözü və işi bəyənilsin.”

Bu sözün mənası budur ki, Allahdan qeyrisindən istənilən şəfaətlərin hamısı, Quranda inkar olunmuşdur və belə bir şəfaət, Allahın izni olmadandır. Bu sözlər təqribən bunu çatdırır ki, təsəvvür edirlər, şəfaətçilərdən istənilən şəfaət, icazəsiz şəfaət və şəfaət edənin müstəqilliyinə etiqad ilədır.

Digər məsələ, “əl-Hədiyyətus-sunniyyə” məqaləsinin əvvəlində gələn məsələdir ki, qabaqlar onu gətirmişdik. “Bu Allahdan qeyrisinə üz tutub və təvəkkul etməkdir, hansı ki, müşriklərin iş və etiqadları ilə eynidir və s...”. deyəndən sonra yazır:

Bu dünyada Allahdan qeyrisindən şəfaət istəmək, şəfaətin Allahın izni və Onun razı olduğu şəxslə rabitənin olmasına etiqad və gumanla birgədir. Bir halda ki, Allah buyurur: “Sizin Ondan başqa heç bir haminiz və şəfaət (əzabı dəf) edəniniz yoxdur”.(1) (2)

Bu cümlə bunu çatdırır ki, hər kəs Allahdan qeyrisindən şəfaət istəsə, etiqadı budur ki, şəfaətin nə Allahın iznilə rabitəsi var və nə də şəfaət olunan şəxsdən Allahın razı olmasına bağlıdır.

Aydındır ki, şəfaətin iki şərti var: Biri Allahın izni və o birisi şəfaət olunan şəxsin qabiliyyəti. Bu dünyada Allahdan qeyrisindən şəfaət istəmək, bizim həm Allahın razılığını şərt bilməməyimizi və həm də şəfaət olunandan razılığın olmamasını lazım tutur. Bir halda ki,

səh:37

Allah buyurur:

{مَا لَکُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِیٍّ وَلَا شَفِیعٍ}

“Sizin Ondan başqa heç bir haminiz və şəfaət (əzabı dəf) edəniniz yoxdur”.(1)

Şəfaət istəmək barəsində onların belə təsəvvür və nəticə almalarına bizim üçüncü sübutumuz olan digər bir ibarə, Sənanidən nəql olunan məsələdir.

O deyir:

“Hər kəsin diri, ya ölü barəsində belə bir fikri olsa ki, o insanı Allaha yaxınlaşdırır, həmçinin dünya ehtiyaclarından biri barəsində, ondan şəfaət istəməklə, Allah yanında şəfaət edir və onun ehtiyacını yerinə yetirir, Allaha şərik qərar vermişdir. Necə ki, müşriklər bütlər barəsində belə düşünürdülər. Ona görə də malları halal və qanlarını tökmək mübah oldu”.(2)

Əgər onların nəzəri budursa, deməliyik ki, heç bir şəxs Peyğəmbər (s), ya İlahi övliyalardan, heç bir şərt, əhd və Allahın izni olmadan, təkcə şəfaət istəməklə onun üçün şəfaət edərlər əqidəsilə, şəfaət istəmir.

Əslində “Ey Allahın Rəsulu (s) bizə şəfaət et!”, “Allahın vəlisi bizə şəfaət et!” mənası bu deyil ki, sənin Allah qarşısında müstəqil aparatın var və özün Allahın izin və icazəsi olmadan şəfaət et, ya bizim günahlarımızı bağışla. Əgər bir kəsin belə əqidəsi olsa, biz də deyirik şirkdir. Amma hansı müsəlman və təkallahçının belə bir batil əqidəsi var?

İkinci dəlil: Müşriklərin şirki, şəfaət istədiklərinə

səh:38

Biz Allaha müşrik deyilik, əksinə şəhadət veririk ki, şəriksiz və vahid Allahdan başqa heç kəs yaratmır, ruzi vermir, zərər və xeyir yetirmir. Hətta Həzrət Məhəmməd (s)-in də öz xeyir və zərəri əlində deyil, o ki qala Əbdülqadir(1) ya başqalarına. Lakin mən günahkaram, salehlərin isə Allah yanında məqam və dəyəri olduğuna görə, Allahdan onların vasitəsi ilə hacət istəyirəm”.(2)

Əslində belədir, onun diliylə Allah düşmənləri və bizim dilimizlə, Allah dostları bunu deyirlər ki, ruzi verən, yaradan, dirildən və öldürən Allahdır. Peyğəmbər (s) – də özü üçün xeyir, zərər, ölüm və həyata, həşr və nəşrə sahib deyil, o ki qala qeyri peyğəmbərə. O, bu sözlərdən sonra, öz ardıcıllarına öyrədir ki, əgər belə bir şey desələr, onlarla bəhs et və de:

“Peyğəmbər (s) - in müharibə etdiyi kəslər də bu sözü dəyişdirdilər və onların məqsədi də Allah yanında məqam, dəyər və şəfaət idi. Nümunə olaraq, onun üçün Quran ayələrini oxu və izah ver”.(3)

Onun məqsədi bütpərəstlər barəsində olan ayələrdir. O cümlədən, aşağıdakı ayələr ki, bu bəhsdə çox istifadə olunur.

{وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِیَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونَا إِلَی اللَّهِ زُلْفَی}

“Allahı qoyub (bütləri) özlərinə dost tutanlar: “Biz onlara yalnız bizi Allaha yaxınlaşdırmaq üçün ibadət

səh:40

edirik!” (deyirlər)”.(1)

{وَیَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ یَضُرُّهُمْ وَلاَ یَنفَعُهُمْ وَیَقُولُونَ هَؤُلاء شُفَعَاؤُنَا}

“Onlar Allahı qoyub özlərinə nə bir xeyir, nə də bir zərər verə bilən bütlərə ibadət edir və: “Bunlar Allah yanında bizdən ötrü şəfaət edənlərdir!”- deyirlər”.(2)

Məhəmməd bin Əbdül-Vəhhab ardında deyir:

“Əgər desə ki bu ayələr bütpərəstlər barəsində nazil olub, salehlər isə büt deyildir, ona qabaqlar dediyimizlə cavab ver. Çünki əgər təsdiq etsə ki, kafirlər də, rübubiyyətin Allaha məxsus olduğuna şəhadət verirdilər, onların başqalarına üz tutmaqlarından məqsədləri, şəfaətdir.

Kafirlərin işi ilə öz işi arasında fərq qoymaq istəsə, ona de: Kafirlərdən bəzisi bütləri çağırırdılar və bəziləri də övliyalardan istəyirdilər ki, Allah onlar barəsində buyurmuşdur: “Onların tapındıqları tanrıların özlərindən hər hansı biri (Allah dərgahına) daha yaxın olsun deyə, Rəbbinə vəsilə axtarır”.(3) Həmçinin Məryəm oğlu İsanı və anasını çağırırlar, bir haldaki Allah buyurur: “Məryəm oğlu Məsih ancaq bir peyğəmbərdir. Ondan əvvəl də peyğəmbərlər gəlib getmişdir”.(4),(5)

Bu məsələni və bir neçə ayə zikr edəndən sonra, deyir:

“Ona de: Bütlərə üz gətirən şəxsi Allahın kafir bildiyini, salehləri qəsd edən şəxsi də kafir saydığını və Peyğəmbər (s) –in də onlarla müharibə etdiyini bilirsənmi? Əgər desə: Kafirlər bütlərin və salehlərin

səh:41

özündən istəyirdilər, mən isə şəhadət verirəm ki, təkcə Allah fayda verən, zərər yetirən və müdəbbirdir. Mən Allahdan qeyrisindən istəmirəm və dünya işlərini salehlərin ixtiyarında bilmirəm. Lakin mən onları qəsd edirəm və Allahdan onların şəfaətinə ümidim var. Ona cavab ver ki, bu kafirlərin dediyilə eynidir (deyirdilər: bütlər heç nə edə bilmirlər, biz Allahdan istəyirik və bunları vasitə və şəfaətçi qərar veririk), bu vaxt Allahın sözünü onun üçün oxu ki, buyurdu, kafirlər deyirdilər:

“Biz bütlərə yalnız bizi Allaha yaxın etdiklərinə görə pərəstiş edirik”.(1) Ya deyirdilər: “Bunlar Allah yanında bizdən ötrü şəfaət edənlərdir”.(2) , (3)

Bu iki ayəyə istinad etməklə, mərhum Əmin nəql edir ki, bunlar Şeyx Məğribiyə bir məktubda yazdılar:

“Hər kəs özü və Allah arasında vasitələr qərar verib, onlardan şəfaət istəsə, onları pərəstiş etdiyini və müşrik olduğunu xəbər ver”.(4)

İstifadə etdikləri arqumentin xülasəsi budur ki, Quran iki ayədə, müşriklərin və büt- pərəstlərin şirkini bu cür bəyan etmişdir ki, onlar deyirdilər:

{هَؤُلاء شُفَعَاؤُنَا}

“Bunlar Allah yanında bizdən ötrü şəfaət edənlərdir!”.(5)

{مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونَا إِلَی اللَّهِ زُلْفَی}

“Biz onlara yalnız bizi Allaha yaxınlaşdırmaq üçün ibadət edirik!”.(6)

səh:42

Bu işi siz də görürsünüz. Onların şirki bunda idi. Peyğəmbər (s) də buna görə onlarla vuruşdu. Çünki onlar başqa bir şeyə görə müşrik olmadılar. Sizin işiniz də peyğəmbərləri, övliyaları və salehləri vasitə qərar vermək olduğuna görə, onların işi kimidir, siz də müşriksiz.

“Üstündə Allahın adı çəkilməmiş heyvanların ətindən yeməyin”.(1)

Bütpərəstlər, heyvan kəsən vaxt, Allahdan qeyrisinin adını, Lat və Üzza, ya başqa bütlərin adını çəkirdilər və sonra kəsirdilər. Onların şirki bunda idi ki, Allahpərəst və təkallahçı insanın Allah qarşısında ibadət və pərəstiş kimi yerinə yetirdiyi şeyi, başqa cür formada bütlər üçün yerinə yetirirdilər. Onların şirki şəfaətə inandıqlarına aid olmamışdır.

İkinci ayədə də iki məsələ qeyd olmuşdur: Biri “Və yəbudunə min dunillah”. O biri. “Və yəqulunə haulai şufəauna”. Bu iki məsələ “vav atifə” vasitəsilə ki, fərqə dəlalət edir, bir - birindən ayrılmışdır. Deməli, ayə müşriklərin şirkinin bütləri şəfaətçi bilmələrinə görə olduğuna dəlalət etmir. Hər iki ayədə, əvvəlcə Allahdan qeyrisinin pərəstişi deyilir və pislənilir, sonra müşriklərin sözləri nəql olur ki, deyirdilər: “Biz bunları şəfaətçi və Allaha yaxınlaşma vəsiləsi qərar veririk”. Aydındır ki, şirkə səbəb olan birinci hissədir. Müşriklərin ibadətdə şirkləri olduğunu demək lazımdır. Vəhhabilərin özü də müşriklərin əməlini, ibadətdə şirk bilirlər.

Əgər ibadət arada olmasa, insan şəfaətçini pərəstiş etməsə və şəfaətçinin (Allahla əlaqəsini nəzərdə tutmadan) xeyir və zərər yetirmədiyinə, əksinə öz xeyir və zərərinin də öz əlində olmadığına, lakin eyni halda kamil varlıq və Allah dərgahına yaxın olan uca bir insan olduğuna, məsələn mürsəl peyğəmbər olmasına etiqadlı olsa, bu şirk olmayacaq. Müşriklərin əməli ilə heç bir rabitəsi olmayıb

səh:44

və onların işi ilə müqayisə ediləsi deyil. Çünki onlar şəfaətçini Allah bilirdilər.

Bəzən bir şəxs bütə səcdə edir və deyir: bu mənim Allahımdır, ya mübarək ayəyə əsasən:

“Vəlləzinət-təxəzu min dunihi əvliya”(1)

Onu öz ağası qərar verir, ona ibadət edir, onun üçün qurbanlıq kəsir. Qurban kəsən vaxt onun adını çəkir, onun üçün namaz qılır və hac edir. Bütün işləri onun üçün yerinə yetirir və deyir: Mənim şəfaətçim bu bütdür. Bu şəxs yüz faiz müşrikdir və ibadətdə şirki vardır. Bunu peyğəmbəri insan və Allah məxluqlarından biri bilən və yalnız, Allah ona şəfaət izni verdiyinə görə, ondan mənə şəfaət etməsini istəyirəm, deyən şəxslə müqayisə edin. Bunlar bərabərdirlərmi?

Vəhhabilər (onlardan nəql olunanlara əsasən) hər vaxt bütpərəst və müşriklərin növlərini (ibadətdə şirk bəhsində) açıqlamaq istəyəndə, heç vaxt şəfaəti bəhs etməyiblər. Bunun özü buna dəlildir ki, onların özü də, şirki təbii formada açıqlayanda, müşriklərin şirkini, şəfaət istəməkdən başqa yerlərdə bilirlər.

Bu yerlərdən biri, İmamul-Bəkrinin, əl-Hədiyyətus - sunniyyənin üçüncü məqaləsində nəql olunan bir ibarədir. Qurani - Kərimin bəzi ayələrində, müşriklərin etiqadlarından danışanda, onlarda Allahtanıma fitrətini sabit bilir və buyurur: Onlar işlərin müdəbbirini, malik və xaliqini Allah bilirdilər. Bu ayələrdən biri Yunus surəsindəndir ki, İmam Bəkri onun ardınca bir neçə məsələyə işarə edir:

səh:45

Mübarək ayə budur:

{قُلْ مَن یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ أَمَّن یَمْلِکُ السَّمْعَ والأَبْصَارَ وَمَن یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَیُخْرِجُ الْمَیَّتَ مِنَ الْحَیِّ وَمَن یُدَبِّرُ الأَمْرَ فَسَیَقُولُونَ اللّهُ فَقُلْ أَفَلاَ تَتَّقُونَ}

“(Ya Rəsulum!) De: “Sizə göydən və yerdən kim ruzi verir? Qulaqlara və gözlərə sahib olan (onları yaradan) kimdir? Ölüdən diri, diridən ölü çıxardan kimdir? Hər işi düzüb qoşan (sahmana salan) kimdir? Onlar: “Allahdır!” -deyəcəklər. De: “Bəs onda Allahdan qorxmursunuz?”(1)

“Əgər desən: Müşriklərin Allahın xaliqliyi, işlərin tədbiri və malikliyinə və s... etiqadları olduqları vaxt, bəs necə olur ki, yenə də bütlərə ibadət edirdilər?

Cavab veririk ki, Onların etiqad və təsəvvürləri bu idi ki, bütlərin ibadəti Allahın ibadətidir və onlar bütlərin ibadəti vasitəsilə, Allaha yaxınlaşırlar. Bu barədə hər bir firqənin özünə məxsus etiqad və yolu var idi. Onların bir dəstəsi deyirdilər: Bizim Allahı vasitəsiz ibadət etmək üçün ləyaqət və səlahiyyətimiz yoxdur. Çünki Allahın əzəməti çox böyükdür, ona görə də biz bütləri ibadət edirik ki, bizi Allaha yaxınlaşdırsınlar. Başqa dəştə deyirdi: Mələklərin Allah yanında məqam və üstünlükləri var. Biz mələklər formasında heykəllər düzəldirik ki, bizi Allaha yaxın etsinlər. Başqa bir dəstə də deyirdi: Biz bütləri özümüzə qiblə qərar veririk, necə ki, Kəbə Allahın ibadəti üçün qiblə qərar verilmişdir. Başqa bir dəstə də inanırdı, hər bir mələyin yanında şeytan qərar verilib ki, Allahın əmrinə əməl edir. Bütün ibadət haqqını yerinə yetirən və lazımınca ona ibadət edən şəxsin ehtiyaclarını şeytan yerinə yetirir. Əgər belə etməsə, şeytan Allahın əmri ilə onu çətinliyə və

səh:46

müsibətə düçar edir”.(1)

Görürsüz ki, İmam Bəkrinin dediyinin hamısı, bütlərin ibadəti barəsindədir, yəni Müşriklərin sözləri yalnız bu deyildi ki, büt bizim şəfaətçimizdir, əksinə onlar bütə ibadət edirdilər və şirkləri də bütün ibadətinə aid idi. Yalnız Allaha pərəstiş etsəydilər və təkcə bütün onlara şəfaət etməsinə inansaydılar, müşrik olmazdılar. Əlbəttə, bu etiqad da səhv və bihudədir. Çünki bütün şəfaət etmək qüdrəti yoxudur və şəfaətə izinli də deyil. Hər halda, əgər bütün ibadətilə yanaşı olmasa, şirkə səbəb olmaz.

İndiki zamanda da, bütpərəstlərin bütə ibadəti üçün xüsusi adət və ənənələri vardır. Ən azı ibadəti budur ki, xüsusi bir formada bütün qarşısında dayanırlar və işarə ilə, bütün qarşısında təzim kimi xüsusi hərəkətlər yerinə yetirirlər.

Hindistanda bu səhnəyə çox rast gəlinir ki, bütxanaya getmək üçün vaxtı olmayan şəxs, hoteldən çıxarkən, orada qoyulan bütün qarşısında dayanır, dodaq altında bəzi şeyləri zümzümə edir, xüsusi hərəkətlər də yerinə yetirir. O həqiqətdə bütə ibadət edir və sonra işinin dalınca gedir.

ibadət edib, müşrik olurdular. Halbuki onlar ibadətdə müşrik idilər. Onların ibadətdə şirklərinin mənşəyi, rübubiyyətdə şirk idi, yəni dəlilsiz bütə pərəstiş etmirdilər, əksinə etiqadları bu idi ki, deyirdilər: Allah aləmi yaradıb və aləmin tədbirini mələklərə və ruhlara tapşırmışdır.

Əlbəttə əgər Allahın mələklər vasitəsilə işləri tədbir etməsinə inansaq, bu şirk deyil. Quran da buyurur:

{فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا}

“And olsun işə əncam çəkənlərə”.(1)

Mələklər və iş görən qüvvələr, Allahın əmri ilə, işlərin tədbirinə əmr olunmuşlar. Aləm əslində səbəb və nəticə aləmidir. Amma bütün bu səbəb və nəticələrə, Allahın nüfuzu və onun əmri altında əməl edirlər: Musəxxəratin biəmrih. Bu etiqad şirk olmayıb, eyni tövhiddir.

Müşriklər bizim etiqadın əksinə, inanırdılar ki, Allah bəşərin rizq və ruzisini bir ruha, ya bir mələyə, ya filan ulduza, məsələn şera ulduzuna tapşırdı. Evlənmə işinə əncam çəkməyi, yer, əkinçilik və bitki bitməsi işlərinə əncam çəkməyi başqa bir ruha, ya mələyə, dənizlərin işinə əncam çəkməyi digərinə tapşırdı. Xülasə budur ki: Dünya işlərinin, tədbir və rübubiyyətində müstəqil əncam çəkən və tədbirçilərə etiqadlı idilər. Qurani-Kərim də “ərbab” kəlməsi ilə bu məsələyə işarə edir: Ərbabun mutəfərriqun. Rəbb, yəni tərbiyə və tədbir edən şəxs.

Müşriklər, saysız rəbblərə inanırdılar və hər bir növ varlıq üçün, rəbb və tədbir edənə etiqadlı olub, deyirdilər: məsələn, insan növü üçün bir mələk rəbbdir. Hər bir şeyin bir növ rəbbi var, lakin biz o ruh, mələk, ya cini görmür və əlimiz ona yetişmir. Ona görə də ruh, mələk və cinlərin hər

səh:48

biri üçün, bir surət düzəldir və heykəl ucaldırdılar ki, onun nişanəsi olsun.

Əlbəttə, ağacın və daşın raziq olmadığını qəbul edirdilər, amma deyirdilər: Bu daşı onun üçün heykəl düzəltdiyimiz mələk, ya ruh, ruzi rəbbi və ruzi Allahıdır. Onun heykəlini ibadət edirdilər, əslində o mələk, ya ruh ibadət olunurdu.

Həzrət İsa (ə)-ı Allah bilənlər də, təkcə ondan şəfaət istəmirdilər, əksinə təslisə (üçlük əqidəsinə) inanc bağlamışdılar. Məsihi Allah və Allahı “üç ünsürdən təşkil” bilirdilər. Müşriklərdən bəzisi də deyirdi: Mələklər Allahın fərasətsiz qızları deyil, əksinə çox bacarıqlı və işgüzar qızlarıdır. Hansı ki, işləri tədbir edəndirlər, Allah işləri onların öhdəsinə qoyub. Qurani-Kərim bu məsələyə işarə etmişdir.(1)

Nəticə: 1. Müşriklər bütlərə ibadət edir və ibadətdə şirkləri var idi.

2. İbadətdə şirkdən əlavə, rübubiyyət və tədbirdə də şirkləri var idi.

deyirdilər: “Bütlərə yalnız bizi Allaha yaxın etdiklərinə görə pərəstiş edirik”.

Onların əqidəsinə görə bütlərə ibadət etməyin nəticəsi, Allaha yaxınlaşmaqdır. ”Biz bütlərdən vasitə olmalarını və bizə şəfaət etmələrini istəyirik” məsələsi isə bu ayədə açıqlanmır. Hətta yaxınlaşmaq istəmək də ayədə yoxdur, əksinə nəticəsi yaxınlaşmaq olan ibadət açıqlanıb. Əgər yaxınlaşmaq istəmək də açıqlansaydı, yenə də bu, şəfaət istəməkdən başqadır, hansı ki, “günahı bağışlamaq və bağışlanmaq istəməkdən” ibarətdir.

İkinci ayədə də buyurur:

“Bütlərə ibadət edir və: “Bunlar Allah yanında bizdən ötrü şəfaət edənlərdir!”- deyirlər”.(1)

Bu ayədə də şəfaət istəməkdən danışılmır. Əgər bu iki ayədə şəfaət istəmək məsələsi ümumiyyətlə açıqlanmayıbsa, onda ayəyə necə istinad edib, demək olar ki, mübarək ayə onların şirkini, bütlərdən şəfaət istəməklərində bilir.

şəfaətçimizdir” cümləsi isə, şirkə səbəb deyil?

Bizim fikrimizcə, heç biri şirkə səbəb deyil. Ayədə (dediyimiz kimi) yalnız bütpərəstlərin dediyi söz, ”Bunlar bizim şəfaətçilərmizdir” açıqlanıb, Şəfaət istəmək məsələsi isə açıqlanmamışdır, o ki qala onların şirkinə səbəb ola. Əgər yalnız bu cümləni demək, şəfaət istəmək mənasında və şirkə səbəb olarsa, Peyğəmbər (s) barəsində o cümləni demək də, həmin mənanı daşıyır və şirkə səbəb olacaq.

Biz deyirik: Peyğəmbər (s) -ın, mələklər və Allah övliyalarının (ə) Allah yanında üstünlük və məqamları vardır. Əgər Allah onlara şəfaət izni versə, biz onlardan Allah yanında bizə şəfaət etmələrini istəyirik. Bunların ikisi heç vaxt bir-birilə müqayisə olunan deyil ki, o şirk olarsa, bu da şirk olsun.

Quranın “izin” kəlməsinə çox təkid etməsinin hamısı müşrik və kafirləri nəzərə alaraq, onların qarşısındadır. Əks halda, heç bir müsəlman, nə Peyğəmbər (s) zamanında, nə sonrakı zamanlarda və nə də ümumiyyətlə heç dindar və Allahpərəst (əgər dini təhrif olmayıbsa) belə bir iddia etməyib və dilinə gətirməyib ki; “Bizim elə şəfaətçilərimiz var ki, Allahın izni olmadan bizə şəfaət edərlər”.

Kafirlərin əqidələri müsəlmanların əqidəsi ilə müqayisə oluna bilməz ki, deyirlər: Aləmin Allahı əgər peyğəmbərin duasını, bəndələrindən biri barəsində yerinə yetirmək, ehtiyacını yerinə yetirmək istəsə, onun ehtiyacını yerinə yetirər və ya onun günah və təqsirini bağışlayar. Bu bağışlamaq və qəbul da qəti və yüz faiz bir iş deyil, Allah məsləhət bilərsə, qəbul edər.

_başqa heç kəsə ibadət etməyin!_”(1)

“La təd-u” “dəvət” sözündən çağırmaq mənasındadır. Bu ayədə Allahdan qeyrisindən hacət istəmək, çağırmaq və dua qadağan olmuşdur.

Məhəmməd bin - Əbdül vəhhab deyir: “Allah düşmənləri ilə belə bəhs edin: Ona de, Allahın sənə ibadətdə ixlaslı olmağını vacib etməsinə və Allahın sənin boynunda bu haqqının olmasını təsdiq edirsənmi? Əgər desə: bəli etiraf edirəm. Ona de: Mənim üçün izah ver ki, sənə vacib olan şey nədir? İbadəti yalnız Allah üçün yerinə yetirmək (hansı ki, Allahın sənin boynunda olan haqqıdır) nə deməkdir? Bu formada ondan sual et, ona görə ki Allahın düşmənləri, nə ibadəti tanıyırlar və nə də onun növlərini”.(2)

Burada mərhum Əmin Kəşful-irtiyabda deyir:

“Bu cümlə, bütün müsəlmanlara və islam alimlərinə hörmətsizlikdir. Ona görəki iddia edir, bizim qarşı tərəfimiz, nə ibadəti tanıyır və nə də onun növlərini. Yalnız biz bilirik ki, ibadət hansıdır. Bu böyük bir hörmətsizlikdir, Çünki müsəlmanların hamısı vəhhabi deyildir. Vəhhabilər balaca bir firqədir. Onlar bu sözləri ilə, digər müsəlmanları Allah düşmənləri və ibadət məsələsində cahil sayırlar”.

Məhəmməd bin Əbdül-Vəhhab ardınca deyir:

“İbadəti onun üçün belə açıqlayıb de: Allah Quranda buyurmuşdur: Allahınızı nalə və ağlamaq halında və gizlincə çağırın... .(3) Bu sözü ona deyəndən sonra, soruş: Çağırmaq və dua etmək ibadətdir, ya yox? Naçar qalıb

səh:53

deyəcək: bəli, ibadətdir və əslində ibadətin əsası dua və çağırmaqdır. Bu zaman ona de: İndiki, çağırmağın ibadət olmasını təsdiqləyirsən və özün də gecə və gündüz, qorxu, ya ümid üzündən, Allahı çağırır və hacət istəyirsən və eyni halda, həmin hacətdə peyğəmbəri ya ondan qeyrisini də çağırır və ondan istəyirsən, Allahın ibadətində, Allahdan qeyrisini şərik qərar verməyibsənmi?(1)

Bu istidlalın xülasəsi məntiqi müqayisə ilə belədir: Dua etmək və hacət diləmək, ibadətdir. Allahdan qeyrisinə ibadət şirkdir. Buna əsasən Allahdan qeyrisindən hacət istəmək və sığınmaq şirkdir.

Sonra məsələnin ardınca deyir:

“Həmçinin ona de: Quranın pislədiyi müşriklər, mələkləri, salehləri, latı və onlardan qeyrilərini pərəstiş etmirdilərmi? Çarəsiz qalıb, bəli deyəcək. Bu vaxt de:

Məgər onların mələklər, salehlər və lat qarşısındakı ibadətləri, dua, qurban kəsmək və sığınmaqdan başqa bir şey idimi? Onlar da inanırdılar ki, Allah bəndələri olub və onun əmri altındadırlar. Allahın işləri tədbir etməsinə etiqadlı idilər. Amma onlar üçün etiqadlı olduqları məqama görə onları çağırır, onlara pənah gətirir və onlardan şəfaət istəyirdilər”.(2)

Beləliklə, o zaman ki, biz, Peyğəmbər (s) və İmam (ə)-a ərz edirik:

“Ey Allahın Rəsulu!” Ey mənim ağam və rəhbərim! Qiyamət günündə mənə şəfaət et”. Ya bu dünyada bir hacət istəyirik. Bunların hamısı çağırmaq və duadır, halbuki, ayə bu işi qadağan edib, buyurmuşdur:

səh:54

{فلا تدعوا مع الله احدا}

“_Allahdan başqa heç kəsə ibadət etməyin!_”

“dua”-nın mənalarının ardınca, oxuduğumuz ayəni zikr edəndən sonra deyir:

{ودعوته اذا سالته و اذا ا ستغثته}

“_Onu çağırdın, o zaman ki, bir kəsdən sual ya kömək istəmiş olsun_”.(1)

Demək olar: “دعوته” yəni onu çağırdım”. Nalə və yalvarışla bir şey istəmək də belədir. Siz bir kəsin ətəyindən yapışıb, deyirsiniz: “Xahiş edirəm bu işi mənim üçün yerinə yetir”. Yaxud yalvarırsız ki: “Bu işə qarışma, ya güzəşt et”. Bu yalvarışdır, lüğət cəhətdən duadır, amma ibadət deyil.

Deməli, mütləq istəmək, nida etmək, səsləmək, sual etmək, nalə və zarlıqla yanaşı olan yalvarışa şamil olur, hamısı çağırmaq və duadır, lakin ibadət deyil. Belə olmasa, onda gərək deyək, Həzrət Nuh (ə) öz tayfasına ibadət edibdir.

“Dua”nın lüğət mənasından başqa da, xüsusi bir mənası var ki, bu mənada dua ibadət sayılır. İnsan yaradan və ruzi verən Allahın qarşısında dayanır və yalnız onu yaradan və işləri tədbirə salan əqidəsilə çağırır və ondan hacət istəyir. Allahdan istəmək o kəs qarşısında təvazö və zəlillikdir ki, yaradan və ruzi verəndir, aləmin rəbbi və tədbir edənidir. Bu dua ibadətdir, amma hər bir dua ibadət deyil, əksinə duanın qisimlərindən bəzisi ibadətdir və o, insanın öz xaliqi, ruzi verəni, tədbirə salanı və Allahı qarşısında, təvazö və zəlilliklə etdiyi bir duadır.

Bütpərəstlər bütlərin qarşısında, müşriklər də məbudlarının qarşısında dua edirdilər. Onların duaları ibadət idi. Çünki büt və məbudu “Allah” bilirdilər.

səh:56

səh:57

səh:58

“ürfi həqiqət” olmuşdur, təvəssül etmək, hacət istəmək və çağırmaqdır ki, biz uca Allah üçün, həmçinin hər kəs öz Allahı və məbudu qarşısında yerinə yetirir.

Bütpərəstlər də, bütlərin qarşısında belə dua edirlər.

Duanın ikinci mənası, onun ikinci dərəcəli mənasıdır. Hər vaxt siz desəniz: dua etmək istəyirik, “səhər duası”, “gecənin əvvəlinin duası” və bundan qeyri ibarələr işlədirsiz, “dua” kəlməsini, onun ikinci mənasında işlətmisiniz. Bu işlətməyin iki ehtimalı var: Ya kullini öz əczalarından (hissələrindən) birinə şamil etmək cəhətindəndir. Çünki dua xüsusi mənada da, lüğətdəki duanın əczalarından sayılır. Ona görə ki, hər bir halda çağırmaqdır”. Allahummə inni əsəlukə” nidadır, “Ya Allah, ya Allah, ya Allah” nidadır. Həmçinin belə demək olar: “Dua” kəlməsi ikinci mənada (ibadət mənasında) çox işləndiyi üçün, ibadət onun ikinci mənası olaraq qəbul edilmişdir. Çünki ibadət bir iş, ya sözdür ki, onda bir mövcud qarşısında son dərəcə təvazö və zəlillik olsun ki, insan onu malik, rəbb və tədbir edən bilir.

Rəvayətlərdə gəlmişdir ki, “Əd-dua hiyəl ibadə”(1) (Dua eyni ibadətdir) ya “Əd-dua moxxulibadə”(2)

(Dua ibadətin beynidir), məqsəd bu növ duadır. Sizin oğlunuzu səsləməyiniz isə ibadət deyil. Həzrət Nuh (ə) da deyir:

”Rəbbi inni dəvtu qəvmi”. Mənası bu deyil ki, öz tayfasına ibadət etmişdir. Doğrudur, tayfasını çağırıb, amma hər çağırmaq ibadət deyil, bəzi çağırmalar ibadətdir.

Beləliklə, demək lazımdır ki, “Fəla təd’u məllahi

səh:60

əhəda” ayəsinin mənası budur; Allahı çağırıb, ibadət duası yerinə yetirib və raz - niyaz etdiyin kimi, digərini çağırma. Bu söz doğrudur. Ona görə ki, heç vaxt Allahı səslədiyimiz kimi, Allahdan qeyrisini səsləməməliyik.

Biz Allahı, iradə etdiyi hər bir şeyin faili, ruzi verəni və xaliqi bilirik. Ondan istəyir, Onu çağırır və Onun qarşısında təvazö və zəlillik edirik. Amma Allahdan qeyrisinin qarşısında (kim olursa olsun) bu işi etməməliyik.

{وَالَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ لاَ یَسْتَطِیعُونَ نَصْرَکُمْ وَلآ أَنفُسَهُمْ یَنْصُرُونَ}

“_Sizin Ondan başqa tapındıqlarınız isə nə sizə, nə də özlərinə bir köməklik edə bilər!_”.(1)

Bu ayədən onların bütlərdən kömək istəmələri başa düşülür, əks halda, ayənin bu əməli inkar edib, pisləməyinin mənası olmazdı.

{إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ عِبَادٌ أَمْثَالُکُمْ}

“_Allahdan başqa ibadət etdiyiniz bütlər də sizin kimi bəndələrdir_”.(2)

Yəni sizin öz ehtiyaclarınızı yerinə yetirməyə qüdrətinizin olmadığı kimi, onlar da sizin hacətlərinizi yerinə yetirə bilməzlər.

{وَالَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ مَا یَمْلِکُونَ مِن قِطْمِیرٍ}

“_Sizin Ondan qeyri ibadət etdikləriniz bir çəyirdək qabığına belə sahib deyillər._”.(3)

{لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ وَالَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِهِ لاَ یَسْتَجِیبُونَ لَهُم بِشَیْء}

“_Haqq olan (qəbul edilən) dua yalnız Ona (Allaha) olan duadır. Ondan başqasına edilən dualar (Ondan qeyrisinə ibadət edənlərin duaları) qəbul olunmaz (bütlər, tanrılar onların dualarını əsla eşitməzlər)_”.(4)

{وَلاَ تَدْعُ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ یَنفَعُکَ وَلاَ یَضُرُّکَ}

“_Allahdan başqa, sənə nə bir xeyir, nə də zərər verə bilən şeylərə (tanrılara və bütlərə) ibadət etmə!_”.(5)

Bu ayədən, Allahdan qeyrisini çağıranların məqsədlərinin, hacət istəmək və mənfəət əldə etmək, ya zərəri aradan qaldırmaq olması məlum olur.

{وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّن یَدْعُو مِن دُونِ اللَّهِ مَن لَّا یَسْتَجِیبُ لَهُ إِلَی یَومِ الْقِیَامَةِ}

səh:62

“_Allahı qoyub qiyamətədək özünə cavab verə bilməyən bütlərə ibadət edən kimsədən daha çox (haqq yoldan) azmış kim ola bilər?!_”.(1)

{قُلِ ادْعُواْ الَّذِینَ زَعَمْتُم مِّن دُونِهِ فَلاَ یَمْلِکُونَ کَشْفَ الضُّرِّ عَنکُمْ وَلاَ تَحْوِیلاً}

“De: “_(Allahdan) başqa tanrı güman etdiklərinizi (köməyə) çağırın. Onlar sizi nə möhnətdən qorumağa, nə də onu dəyişməyə (sizdən sovuşdurub başqasına tərəf yönəltməyə) qadir deyillər!_”.(2)

Bu ibarə, onların bütlərdən zərər və giriftarlığı aradan götürməyi istəmələrini və bütləri öz Allahları düşünən halda, onlara ümidvar olduqlarını göstərir. Əgər onlar hacətlərini və zərəri uzaqlaşdırmağı və mənfəəti istəməsəydilər, yalnız “bizə şəfaət et, ya bizim üçün dua et”, desəydilər, bu ayənin cavabında deyərdilər: İlahi! Biz ki, bütlərdən giriftarlığı aradan götürməyi, ya mənfəət əldə etməyi və hacət istəmədik.

Əlbəttə, burada avam camaatın nadanlıq üzündən elədiyi bəzi işlər barəsində, izah vermək lazımdır:

Arabir bəzi şəxslərin, ağac budağına parça, ya başqa şeylər bağlamaları və ağacdan hacət istəmələri ilə rastlaşırıq. Əgər bu işi diqqət və bilərəkdən yerinə yetirsələr, ağacdan heç bir xeyir və zərərin onlara yetişmədiyini nəzərə alaraq, bunların işinin bütpərəstlərin işi kimi olduğunu demək lazımdır. Amma bir kəs Allah övliyalarından birinə (ə), ya Allah dərgahına yaxın olan bir saleh insana təvəssül etsə və avam ruhuna görə təvəssülün kənarında, zərihə, ya başqa yerə qıfıl da bağlasa, lakin həqiqətən nəzəri budur ki, o, onun üçün dua edə, nəinki,

səh:63

öz hacətini zərihdən, ya başqa şeylərdən istəyə, belə təvəssülün eybi yoxdur. Amma yalnız daşdan, ya taxtadan, yaxud ağacdan öz hacətini istəsə, bunların xeyir və ya zərər yetirmədiyini nəzərə alaraq, bu iş bütpərəstlərin işinə oxşayacaq.

Hər halda, bütpərəstlərin əksinə olaraq, bizim Peyğəmbər (s)-ə və Allah övliyalarına təvəssülümüz, həmçinin onlardan dua, şəfaət və hətta hacət istəməyimiz bu mənadadır ki, onlar vasitə olsunlar. Allahdan bizim hacətimizi yerinə yetirməyi, Allahın bizim duamızı qəbul etməsini, Allahın Peyğəmbər (s)-in şəfaətini bizim haqqımızda qəbul etməsini diləmək, bu istəmələrin hamısı Allaha qayıdır, lakin ondan istəyirik ki, “sən istə”.

Möminlərdən və salehlərdən, diri olduqları zaman hacət istəmək və dua etmək, vəhhabilərin özünün, o cümlədən ibn Teymiyyənin qəbul etdiyi məsələdir. Digər sözlərində də gəlmişdir ki, Allah istəsə, sonradan danışacağıq.

Deməli, ayənin qadağan etdiyi yer, ibadət halında olan duadır. Bu məsələni ayənin əvvəlində gələn ibarə də təsdiqləyir. Əvvəlcə buyurur: “Və ənnəl məsacidə lillah” sonra təfri (bir - birindən ayırma) fa – sı vasitəsilə buyurur: “Fəla təd’u məəllahi əhəda” yəni Məscidlər Allaha məxsus olduqlarına görə, məsciddə Allahla yanaşı başqa birisini çağırmamalısınız. Bu ayə demək istəmir ki, Məscidlərdə bir - birinizi səsləməyin və hətta deməyin: Cənab! Mənə su ver, çay gətir, səccadəni gətir və... .

Məscidlərdə qadağan olunan budur ki, Məscidlərdə Allahdan başqa, digər bir varlığı ibadət formasında dua edib və çağırmaq olmaz. Yəni Allahdan istədiyi kimi,

səh:64

həmin etiqadla Allahdan qeyrisindən istəməməlidir. Çünki “La təd’u məllah” ayəsi ona şamil olur.

Amma əgər desə: {یا رسول الله استغفرلی} “_Ey Allahın Rəsulu mənim üçün bağışlanmaq istə_”. Bu yalnız xahişdir və qətiyyən ibadət deyil. Bu “mənə su ver” deyən şəxs kimdir.

Deməliyik ki, bu ayədə “Məscidlər” kəlməsinin zikr olması yalnız məscidlərdə Allahdan qeyrisini çağırmağın qadağan olması və məscidlərdən başqa yerdə maneçiliyin olmaması mənasında deyil, əksinə çox vaxt dua və ibadətin məsciddə baş verdiyinə görə “Məscidlər” kəlməsi işlənmişdir.

iki əlin içi, iki diz və ayağın iki böyük barmağı. Əgər onun əlini biləkdən ya dirsəkdən kəssəniz, onun üçün səcdə etməyə bir əl qalmaz. Allah taala da buyurub: “Və ənnəl məsacidə lillah fəla təd’u məəllahi əhəda”. Allaha məxsus olan şey kəsilməz”.

Mötəsim bu sözdən sevindi və oğrunun əlini barmaqların ələ birləşdiyi yerdən kəsilməsini əmr verdi.(1)

Bu rəvayətdə, İmam Cavad (ə) ayədəki “məscid” kəlməsini, səcdədə yerə qoyulan yeddi üzv mənasında təfsir etmişdi.

Bu mənanın aydın olması üçün, diqqətlə şərif ayəyə baxdıqda, səbəbləndirmə və nəticə almanın olduğunu görürük. Ayənin birinci hissəsi səbəbləndirmə, ikinci hissəsi isə nəticə almadır. Səbəbləndirmə və nəticə almanı bir–biri ilə əlaqələndirmək üçün, belə məna etməliyik: Səcdə yerləri Allahındır və buna görə də səcdə və ibadət Allahdan başqası üçün yerinə yetirilməməlidir. Çünki (...Fəla təd’u…) xüsusi dua mənasındadır, yəni bir növ ibadətdir. Ona görə də səbəbləndirməyə, bu nəticə alma əlavə olubdur. İmam Cavad (ə) – ın təfsirinin ayənin təvili olması mümkündür, nəinki onun zahiri mənası və təfsiri.

Təfsir alimlərinin çoxu da duanı bu ayədə “ibadət” mənasında tutblar. Fərq eləməz, istər “məsacid” kəlməsini “məscid” - in cəmi bilək (necə ki onların çoxu belə deyiblər) və istər səcdə yerləri mənasında. Biz dedik ki, “təd’u” dua mənasındadır, lakin ibadət olan bir dua, amma təfsirçilər əsasən “la tədu” – nu “la tə`budu” mənasında tutublar.

səh:66

Bu barədə Əlmənarın təfsirçisi, “İnnəlləzinə təd’unə min dunillahi ibadun əmsalukum”(1) ayəsinin ardınca deyir:

“Dua, ibadətin özəyi, əsası və böyük sütunudur. Deməli, yalnız Allahı çağıran və Onunla yanaşı başqasını çağırmayan şəxsin tövhidi doğrudur. Necə ki, Allah buyurur: Allahla yanaşı heç bir kəsi çağırmayın və dua etməyin. Təfsirçilər də deyirlər: Dua belə ayələrdə ibadət mənasındadır və bu kullun cüzün adıyla adlandırılması qəbilindəndir. Ona görə də təfsirçilər “tədunə” kəlməsini “tə`budunə” – yə (çağırmayın kəlməsini, pərəstiş etməyin kəlməsinə) təfsir edirlər”.(2)

Beləliklə, təfsirçilərin təfsirinə əsasən, ayənin mənası budur ki, Allahla yanaşı, Allahdan qeyrisinə ibadət etməyin. Amma Əlmənar təfsiri bu mənanı qəbul etmir və deyir: “tədu” xüsusi mənada olan dua etməkdir, yəni ibadət duası və insanın Allah qarşısında yerinə yetirdiyi dua mənasındadır. Bu düz sözdür. Çünki məşhur məna, zahiri mənanın əksinədir. Zahiri məna budur ki, “la tədu” yəni dua etməyin, məqsəd duanın ikinci qismi, yəni ibadət duasıdır, nəinki mütləq dua, hətta səsləmək və nida etməyə də şamil olmur. “La təd’u” “la tə`budu” mənasındadır deməklə, öz mənasında olur, yəni duadır, lakin ibadət halında olan bir duadır, deməli arasında fərq var.

ibadət deyildir. Məsələn bir-birimizi dəvət edirik, səsləyirik, hacət istəyirik, hətta Peyğəmbər (s), imam, övliya və mələkləri də bu formada çağırmaq duadır, lakin ibadət deyil.

Şəfaət və təvəssüldə, biz Peyğəmbər (s)-i çağırırıq, hətta təkid, yalvarış və zəlillik də edirik, amma onu rəbb və müstəqil təsir sahibi, malik və Allah bilmirik. Ona görə də ona ibadət etmirik.

Bəzi ibadətlərimiz var ki, onlarda dua yoxdur. Xüms və zəkatı ödəmək ibadətdir, yəni qürbət qəsdi onda şərtdir, lakin onda dua yoxdur. Səcdənin özü ibadətdir, hətta insanın bir şey demədən, Allahın ilahilik və rəbbliyinə etiqadla torpağa baş qoyması, ibadətdir. Əlbəttə, hər səcdə də ibadət deyil. Mələklərin Həzrət Adəm qarşısında etdikləri səcdə ibadət deyil. Əks halda, “fə səcədu illa iblis”(1) ayəsinə əsasən, İblisdən başqa, bütün mələklərin müşrik olmalarını demək lazımdır. Yəqubun, arvadının və övladlarının, Yusif qarşısındakı səcdəsi, Yusifə ibadət deyildi, əks halda onların hamısının müşrik olmalarını (Allaha sığınırıq) demək lazımdır. Aydındır ki, Allah peyğəmbəri Yəqub (ə) Allahdan qeyrisinə ibadət etməz. Ona görə də, hər bir səcdə ibadət deyil və yalnız onu Allah və İlahi sanaraq onun üçün səcdə etsələr, ibadət olacaq.

Bəzən də bir əməl, həm ibadətdir və həm dua. Namaz kimi, həm duadır və həm də ibadət. Ya da dua ilə yanaşı olan səcdə kimi. Həmçinin, insanın Allah qarşısında oxuduğu dua.

“La təd’u” da duanın xüsusi mənasında qadağan

səh:68

olunması məsələsi barəsində, başqa şahid və sübutlar var. O cümlədən, Qurandan oxuduğumuz və müşriklərin pislənməsinə aid olan ayələr. O ayələrin çoxunda “dua və dəvət” maddəsindən olan müxtəlif ibarətlər var idi. Əgər bu ayələrə diqqət etsək, orada da duanın xüsusi mənasında nəzərdə tutulduğunu görərik.(1)

Bu ayələrin hamısında, qadağan və ya pislənən dua, həmin ibadət mənasında olan duadır. Hansı ki, Allah-taaladan başqa bir mövcudun qarşısında təvazö və zəlilliklə yanaşı ola.

səh:69

səh:70

arasında, həm də bizim aramızda, bu məzmunla təbirlər var ki, O Həzrəti ziyarət edəndə deyirik:

«واعطه الوسیله» İlahi! Öz Rəsuluna vəsilə məqamını mərhəmət buyur”.

İbn Teymiyyə deyir: “Çünki peyğəmbər (s) dua edib, ona görə də, bir kəs insandan dua etməsini istəsə, onun duasını qəbul etmək və onun üçün dua etmək olar”. Sonra rəvayət nəql edir ki, Peyğəmbər (s) buyurdu: “Azan verənin səsini eşitdiyiniz vaxt, onunla azanı təkrar edin və sonra mənə salavat göndərin ki, hər kəs bir dəfə mənə salavat göndərsə, Allah on dəfə ona salavat göndərəcək. Bu zaman Allahdan mənim üçün vəsilə məqamını istəyin, hansı ki, behiştdə bir dərəcədir ki, Allah bəndələrindən yalnız birinə verilər. Mən o şəxs olmağıma ümidvaram. Hər kəs mənim üçün Allahdan vəsiləni istəsə, mənim şəfaətim qiyamət günündə ona şamil olacaq”(1)

İbn Teymiyyə bir neçə rəvayət nəql edəndən sonra deyir: “Həmişə aşağı insanların, özlərindən yuxarılardan dua istəmələri lazım deyil, yuxarı insanlar da özlərindən aşağılardan dua istəyə bilərlər”. Bu barədə bir neçə hadisəni nəql edir, o cümlədən deyir:

“Özündən yuxarı və aşağıdan dua istəməyin hər ikisi caizdir. Çünki Peyğəmbər (s) ömrəyə yola düşən Ömərlə vidalaşan vaxt buyurdu: Ey qardaş! Bizi dualarında unutma”.(2)

“Səhih hədisdə gəlmişdir ki, Peyğəmbər (s) bir dəfə, Oveys Qərəni barəsində söhbət edən vaxt, Ömərə buyurdu: Oveys Qərəninin sənin üçün istiğfar etməsinə

səh:73

görə bir iş etmək istəsən, bu işi gör”.(1)

Bu istəmək dua, hətta şəfaət istəməkdir. Çünki istiğfar istəməyin özü, bir növ dua və şəfaət istəməkdir.

Məsələnin ardınca deyir:

“Səhih Müslim və səhih Buxaridə gəlmişdir ki, Əbu Bəkr və Ömərin arasında, ixtilaf baş verdi. Əbu Bəkr Ömərə dedi: Mənim üçün istiğfar et”.(2) Həmçinin həmin iki kitabda nəql olmuşdur: Camaat bir zaman quraqlıq və susuzluğa düçar oldular. Peyğəmbər (s)-in xidmətinə gəldilər. Həzrətin onlar üçün Allahdan su və yağış istəməsini istədilər. Peyğəmbər (s) dua buyurdu, Allah yağış göndərdi və camaat sirab oldu”.(3)

üçüncü şəxsin yanına gedirlər və deyirlər: Mən günah və pis iş görmüşəm, başçım, ya başqa bir nəfər mənə etinasız və məhəbbətsiz olub, maaşımı kəsib, ya məni çıxarmışdır, xahiş edirəm, mənim günahımdan keçib və ondan göz yumması, mənim çətinliyimi həll etməsi üçün, siz onun yanında vasitəçi və şəfaətçi olun.

Ümumi camaatın fikrində şəfaət istəmək, həmin dua və hacət istəməkdir, yəni vasitə olmasını və dua etməsini istəyir. Dua da istəməkdən başqa bir şey deyil.

İbn Teymiyyə əgər dua və istəməyi düz bilib, qəbul edib və hətta bu barədə bəzi rəvayətlərə istinad edibsə, şəfaət istəməyi də doğru bilməlidir. Çünki şəfaət istəmək, dua istəmək və vasitəçilikdən başqa bir şey deyil. Qeyd etdiyi rəvayətlərdə də həmin məsələ gözə çarpır. Məsələn: Peyğəmbər (s) Allahın ona behiştdəki xüsusi dərəcəni verməsi üçün, müsəlmanlardan onu dua etmələrini istəməsi, dua istəməkdir. Bunun bir şəxsin peyğəmbərdən onu dua etməsini istəməsilə heç bir fərqi yoxdur, hər ikisi icazəli və iradsızdır.

_bağışlanmasını dilə, Biz doğurdan da, günahkar olmuşuq_ “.(1)

Bu dilək, həmin şəfaət istəməkdir, yəni sən Allahdan bizim günahlarmızın bağışlanmasını istə.

Səhih Termizidə (sünnilərin mötəbər kitablarından biridir) Ənəs bin Malikdən şəfaət istəmək barədə açıqca bəyan olunan bir rəvayət nəql olunmuşdur. Ənəs deyir:

«سالت النبی| ان یشفع لی یوم القیامة فقال|: انا فاعل. قلت یا رسول الله: فاین اطلبک؟ قال: اطلبی اولا ما تطلبنی علی الصراط. قال قلت فان لم القک علی الصراط؟ قال: فاطلبی عند المیزان. قلت فان لم القک عند المیزان؟ قال: فاطلبنی عندالحوض فانی لا اخطی هذه الموضع»

“_Peyğəmbər (s) – dən qiyamət günündə mənə şəfaət etməsini istədim. O Həzrət buyurdu: Bu işi yerinə yetirərəm._

_Dedim: O gün sizi harada tapım? Buyurdu: siratda._

_Dedim: Əgər sizi orada tapmasam? Buyurdu: Mizanın kənarında (sirat kimi, qiyamət dayanacaqlarından biridir)_

_Dedim: Əgər orada da sizi tapmadım, neyləyim? Buyurdu:_

_Hovuzun kənarında məni axtar ki, mən bu üç yerdə olacağam_”.(2)

Nəql olunubdur, Səvad bin Qarib (Peyğəmbərin səhabələrindan biri) Peyğəmbərin mədhində bir neçə şer oxudu və beytlərindən birində bu cür Peyğəmbər (s)-ə xitab etdi:

«فکن لی شفیعا یوم لا ذو شفاعة بمعن فتیلا عن سواد بن قارب»

“_Ey Allahın Rəsulu! Səvad bin Qaribin fəryadına heç bir şəfaətçinin yetişmədiyi gündə, mənim şəfaətçim ol_”.(3)

Nəql etdiyimiz iki rəvayətdə, Ənəs bin Malik və Səvad bin Qarib, əziz Peyğəmbər(s) - dən nəinki niyə şəfaət istəyirsiz?

səh:77

Niyə müşrik olursuz? Buyurmadı, əksinə buyurdu:

“Siratda, mizanın və hovuzun yanında özünüzü mənə yetirin ki, sizə şəfaət edəm. Halbuki vəhhabilərin dəlillərinin hamısını burada icra etmək olar.

O cümlədən: “lillahiş-şəfaətu cəmia”, ya “fəla təd’u məllahi əhəda”, ya “Bu işin büt pərəstlərin işinə oxşarlığı” və sair. Qeyd olunan arqumentlərə əsasən, Ənəs və Səvadın işi şirk olacaq.

Əhməd bin Hənbəl, Allah Rəsulnun xidmətçisindən nəql edir ki, dedi:

«کان النبی| مما یقول للخادم الک حاجة؟ قال حتی کان ذات یوم. فقا ل یا رسول الله! حاجتی، قال وما حاجتک؟ قال حاجتی ان تشفح لی یوم القیامة، قال ومن ذلک علی هذا، قال ربی»

“_Peyğəmbər (s) həmişə xidmətçiyə deyərdi: Sənin hacətin varmı? Bir gün xidmətçi dedi: Ey Allahın Rəsulu! Bir hacətim var. Peyğəmbər (s) buyurdu: Nə hacətin var? Dedi: Mənim hacətim budur ki, qiyamət günündə mənə şəfaət et. Peyğəmbər (s) buyurdu: Kim sənə bunu başa salıb, öyrətdi? Dedi: Mənim Allahım_”.(1)

desəydilər, ya “ölü peyğəmbər (Allaha sığınırıq) cansız və hərəkətsiz cism kimidir, qətiyyən bizim istəklərimizi anlamır və ondan bir şey istəmək şirkdir” desəydilər, bu zaman diri və ölü arasında fərq qoyardılar və onlardan müdafiə etməyin də yeri var idi. Amma onlar öz istidlallarında, “fəla təd’u məllahi əhəda” ayəsini elə məna ediblər ki, o mənaya əsasən, ümumiyyətlə dua və şəfaət istəmək, istər diridən və istərsə də ölüdən, şirk olacaq. Ona görə də Ənəs və Səvadın şəfaət istəmələri də “fəla təd’u” ayəsinə şamil olacaq.

Digər arqumentlərində deyirdilər:” Şəfaət, Allahdan qeyrisinin qüdrətində olmayan bir işdir və belə bir işi Allahdan qeyrisindən istəmək şirk sayılacaq. Çünki onun mənası budur ki, Allahın işini Allahdan qeyrisindən istəyək”.

Bu arqumentdə də diri və ölü haqqında danışılmayıb. Ümumiyyətlə Allahın işini, Allahdan qeyrisindən istəmək şirk sayılmışdır. Deməli, bu arqumentə əsasən, diri və ölüdən şəfaət istəmək arasında heç bir fərq yoxdur və hər ikisi şirkdir.

İndi soruşuruq ki, əziz Peyğəmbər (s) (Allaha sığınırıq) bunları bilmədiyinə görə Ənəs ya Səvadı şəfaət istəməkdən çəkindirmədi və bunların şirk olmasını buyurmadı? Məhəmməd bin Əbdülvəhhab və İbn Teymiyyə ayələrin mənasını anlayırlar, Peyğəmbər (s) ki, bu şirkdir buyurmayıb, (Allaha pənah aparırıq) anlamamışdı? Bu ayələri Peyğəmbər (s) eşitməmişdimi? Hər halda, bütün arqumentlərdə, diri və ölüdən hacət istəmək arasında bir fərq yoxdur. Bu iki rəvayətdə də, Peyğəmbər (s) nə Ənəs bin Malikə və nə də Səvad bin Qaribə şəfaət istəməyin haram və iradlı olmasına dəlalət edən bir söz

səh:79

buyurmadığını görürük.

fərq olmadığına görə, istinad etmək olar. Orada Əbdullah bin Abbas, Peyğəmbər (s)-dən nəql etmişdir ki, buyurdu:

«ما من رجل مسلم یموت فیقوم علی جنازته اربعون رجلا لا یشرکون بالله شیئا الا شفعهم الله فیه»

“_Hər zaman müsəlman bir kişi dünyadan getsə, qırx nəfər Allaha şərik qoşmayan, onun cənazəsinə hazır olsa (və onun barəsində dua edib ya namaz qılsalar) Allah onları ona şəfaətçi qərar verər_”.(1)

Meyyit namazı meyyit üçün dua və iki şəhadətə şamildir. Çünki nə rukusu var və nə səcdələri və nə həmd və surə, əvvəldən axıracan duadır. Hər halda, əgər qırx nəfər namaz qılsa və namazda dua etsələr, həmçinin yalnız onun üçün dua etsələr, bu dua etmək, həqiqətdə onun üçün şəfaət etməkdir.

Allah da onları meyyit üçün şəfaətçi qərar verər. Bu qırx nəfəri şəfaətçi qərar vermək, yəni onların şəfaətlərini qəbul etmək, dua və istəklərini qəbul etmək, həmçinin şəfaət izni verməkdir.

Digər bir hədisdə Ayişə Peyğəmbər (s) - dən nəql edir:

«مامن میت یصلی علیه امة من المسلمین، یبلغون مائة، کلهم یشفعون له الا شفعوا فیه»

“_Əgər bir müsəlman ölsə, bir dəstə, yüz nəfərə yaxın adam ona namaz qılsalar və onun üçün rəhmət və bağışlanmaq istəsələr və hamılıqla onu şəfaət etsələr, Allah onların şəfaətini qəbul edər və onları onun şəfaətçisi qərar verər._”(2)

İndi sual edirik, əgər bir şəxs bu rəvayətləri, yaxud ən azı bu iki rəvayəti eşitsə və ölən vaxt vəsiyyət etsə ki, mən dünyadan gedəndən sonra qırx nəfər, ya yüz nəfər müsəlmanı mənim cənazəmin kənarına gətirin ki, mənim

səh:81

üçün dua etsinlər. Bu şəxs o qırx, ya yüz nəfərdən şəfaət istəməkdən qeyri bir şey istəməmişdirmi? Bu iş şirkdir və iradı vardırmı? Bu şəxs, bu rəvayətlərə əsasən, qırx ya yüz nəfərdən dua və şəfaət istəmişdir. Bunun nə iradı ola bilər?

İbn Teymiyyə özü ziyarətul - qübur risaləsində belə nəql etmişdir:

“Çöldə yaşayan bir şəxs Peyğəmbər (s) - ə dedi: hamımız çətinliyə düşmüşük, arvad - uşaq acdı və pulumuz da yoxdur. Sən bizim üçün dua et ki, biz Allahı sənin yanında şəfaətçi qərar veririk, səni də Allah yanına şəfaətçi gətiririk. Allah Rəsulu (s) (bu sözdən narahat oldu və) buyurdu: Subhanallah! Vay olsun sənə! Allahı məxluqları yanında şəfaətçi qərar vermək olmaz. Allahın şən və dərəcəsi bundan daha üstündür”.(1)

Burada çöl adamı iki tərəfli şəfaətçi gətirir; Peyğəmbəri Allah yanında və Allahı Peyğəmbər yanında. Peyğəmbər bu sözdən narahat oldu və onu danladı. Bir az diqqət etsək, Allah Rəsulu (s) - in onun əvvəlinci cümləsinə irad və etiraz buyurduğunu anlayacayıq. Çünki şəfaət edən həmişə şəfaət qəbul edəndən daha aşağıdır, nəinki əksinə. Amma ikinci cümləyə, hansı ki, Peyğəmbəri Allah yanında şəfaətçi qərar vermək məsələsinə irad buyurmadı. Həqiqətdə etiraf və təsdiq etdi. Burada İbn Teymiyyə deyir:

“Peyğəmbər çöl adamının, biz səni Allah yanında şəfaətçi qərar veririk, cümləsini təsdiq, Allahı sənin yanında şəfaətçi qərar veririk, cümləsini isə inkar etdi. Çünki şəfaətçi şəfaət qəbul edənin yanında şəfaət edir. Bəndə Allahından (şəfaət) istəməli və onun yanına şəfaətçi

səh:82

gətirməlidir. Lakin Allah-taala heç bir bəndədən bir şey istəmir və heç bir kəsin yanında şəfaət buyurmur”.(1)

Zikr olunan nümunələrlə, heç bir şəkk qalmır ki, Peyğəmbər (s) diri olan zaman bəzi vaxtlar bəzi şəxslər əziz Peyğəmbər (s)-dən dua, ya şəfaət istəyiblər. Şəfaət istəmək də dua istəməyin özüdür. Onlar dua istəməyi caiz bilir, diri olan zaman şəfaət istəmək barəsində isə, sükut ediblər. Bunların bir – biri ilə nə fərqi vardır? Bəli əgər siz istinad və iradı, ölüm məsələsinə diqqət edərək açıqlasaz və diri zamanını, ölüm zamanından ayrı bilsəniz, bəhsə yer var. Amma siz “fəla təd’u məllahi əhəda” və “lillahiş-şəfaətu cəmia” ayəsinə, ya “şəfaət Allahdan qeyrisinin qüdrətində deyil və Allahdan qeyrisindən istənilməməlidir”ə istinad etmisiz. Bu arqumentlərdə diri və ölü arasında heç bir fərq yoxdur, yəni əgər ölümdən sonra şirk və haramdırsa, diri zamanı da şirk və haramdır.

səh:83

səh:84

Ey Əmirəlmöminin! Səsini bu məsciddə ucaltma, çünki Allah bu ümməti ədəbləndirib (onlara əxlaq və ədəbi öyrədib) və buyurub: “Səsinizi Peyğəmbər (s)-in səsindən uca etməyin.(1)” Bir dəstəni tərifləyib və buyurub: “Allah Rəsulnun yanında ahəstə danışanlar, o şəxslərdilər ki, Allah onların qəlblərini iman üçün yoxlamışdır”... Bir dəstəni də danlayıb və buyurur: “Otaqların arxasından səni səsləyənlərin çoxu düşünmürlər”. Bilki, Allah Rəsulnun hörməti ölüm halında, onun diri halındakı hörməti kimidir”.(2)

Ondan sonra Mənsur xəcalət çəkdi və təvazö halətində dedi:

“Ey Malik! Peyğəmbərin qəbrinin kənarında dua edərkən, üzü qibləyə dayanmalıyam, yoxsa Allah Rəsulu (s) - in qəbrinə üz tutmalıyam? Malik dedi: Üzünü qəbirdən niyə çevirməlisən, bir halda ki, Peyğəmbər qiyamət günündə sənin və atan Adəmin vəsiləsidir. Üzü qibləyə dayan və Peyğəmbər (s) - dən şəfaət istə ki, Allah yanında sənin üçün şəfaət etsin. Allah da buyurmuşdur: Əgər özlərinə zülm edənlər sənin yanına gəlib, Allahın onları bağışlamasını istəsələr və Allah Rəsulu da onlar üçün istiğfar etsə, həqiqətən Allahı tövbə qəbul edən və mehriban görərlər”(3). (4)

Bu günlər vəhhabilər, heç kəsi üzü Peyğəmbər (s) - in qəbrinə dayanmağa qoymurlar və camaatı bu işdən çəkindirirlər. Elə bil bu məsələ, o dövrdə də var imiş və

səh:86

ona görə də Mənsur Malikdən bu sualı edib. Malik ki, dörd məzhəbdən birinin rəisidir, açıq və aydın ibarələrlə deyir: “Üzü qəbrə dayan və şəfaət istə”. Ayədən başa düşülür ki, insan Peyğəmbər (s) - dən şəfaət, dua və bağışlanmaq istəyə bilər və Peyğəmbər (s) də dua edər və Allah da onun şəfaətini qəbul edər.

Bu hədisi Əlqədir(1) də nəql etmişdir. Sünnilər müxtəlif kitablarda gətiriblər və hamısı İbn Həmiddən nəql edib və sənədinin doğru olduğunu deyiblər.

Malikin o dövrün xəlifəsi ilə sözləri (onların nəzərilə Əmirəl-möminin) əlbəttə o dövrün cəmiyyətində yayıldı. Çünki bu xüsusi dialoq deyildi, əksinə Allah Rəsulu (s) - in məscidində və cəmiyyət içində baş verdi. Əgər bu iş düzgün olmasaydı və şirk sayılsaydı, hətta əgər şirkə bənzəsəydi və haram olsaydı, Malik heç vaxt belə bir söz deməzdi. O dövrdə baxmayaraq ki, Allah Rəsulu (s) – in səhabələri yox idi, lakin tabein və tabeinlərin tabeini mədinədə var idi. Həmçinin camaatın Allah Rəsulu (s)-nun zamanına yaxın olduğu bir vaxt idi. Bununla belə heç kəs bu məsələni inkar etmədi. Əgər inkar və etiraz olsaydı, nəql olunardı.

Bu xitab, meyyitdən dua istəməkdir. Deməli, Əmirəl - möminin (ə) Peyğəmbər (s) - in vəfatından sonra, ondan dua istəmişdir.

Buna oxşar xülasətul-kəlam kitabında, sünni alimlərindən birinin əsərində, Əbu Bəkrdən nəql etmişdir (Əlbəttə, Peyğəmbər (s) - in pak bədənini, camaatın hamısının ətrafdan gəlib namaz qılmaları üçün, iki, ya üç gün saxladıqlarına görə ikinci hadisə, Əmirəl - möminin (ə) hadisəsindən sonra olmuşdur.)

“Səhih sənədlə gəlmişdir: Allah Rəsulu (s) dünyadan köçəndən sonra, Əbu Bəkr yaxına gəldi və kəfəni o Həzrətin üzündən götürdü və özünü Peyğəmbər (s) - in bədəninə atdı, onu öpdü və dedi: ata - anam sənə fəda! Diri və ölü olanda pak və təmiz idin. Ey Məhəmməd! Bizi rəbbinin yanında yad et və yadında saxla”.(1)

Bu hədisləri zikr edəndən sonra, dörd məzhəb alimləri və böyüklərindən təxminən qırx nəfərin sözlərini nəql edir ki, Peyğəmbər (s) - in ziyarətinin qaydaları və onun müstəhəb olması barəsində məsələlər deyiblər.(1)

O Həzrətin (s) qəbrini ziyarət etməyi bidət bilmək, vəhhabilərin bidət qoyduqları məsələlərdən olması və dörd məzhəb alimlərinin onlarla bir əqidədə olmaması məlum olur. Əllamə Əmini (q. s) sünni alimlərinin sözlərini nəql edərkən, Maliki məzhəb alimlərindən biri olan “İmamul-qüdvə” adlı bir şəxsin sözünü gətirib və deyir:

İmamul-Qüdvə “əl-Mədxəldə” qəbirlərin ziyarəti fəslində deyir: “Hər vaxt ziyarətçi peyğəmbərlərin və Allahın böyük elçilərinin ziyarət qəsdini etsə, onların yanına yetişdikdə, təvazö, sınıqlıq, ehtiyac, fəqr, yoxsulluq, ehtiyac, çarəsizlik və aşağılıq halətində olmalıdır.

Hüzuri qəlb və diqqətlə, onları başın gözü ilə yox, əksinə qəlbin gözü ilə görməlidir. Çünki onların bədəni köhnəlmir və dəyişilmir. Sonra Allaha layiq onu tərif etsin. Bu zaman onlara salavat göndərsin və onların vasitəsi ilə Allaha təvəssül etsin, ya hacəti yerinə yetirilsin və günahları bağışlasın, onlara yalvarsın və hacətlərini onlardan istəsin..., Çünki onlar İlahi dərgaha daxil olmaq üçün həmişə açıq qapılardır. İlahi sünnət belə icra olur ki, hacətlər onların əli ilə yerinə yetirilsin... Kim peyğəmbərlərin qəbirlərini ziyarət edə bilmirsə, uzaqdan onlara salam desin, hacət və günahların bağışlanmasından və s... nəyə ehtiyacı varsa, dilinə gətirsin və istəsin”.(2)

səh:89

Bu məsələləri bütün peyğəmbərlər (ə) - ın ziyarəti barəsində zikd edir, sonra Həzrət Rəsul (s) - in ziyarəti barəsində geniş və maraqlı şeylər açıqlayır, lakin onun qeyd etdikləri çox olduğuna görə qısa olmağı nəzərdə tutaraq, onlardan bir hissəsini nəql edirik:

“İlk və son seyid və başçı (Allahın salavat və salamı ona olsun) - nın ziyarəti barəsində. Hər kəs ona təvəssül edə, kömək istəyə və öz hacətlərini ondan istəsə, istəyi rədd olmaz və cavabsız qalmaz. O Həzrətin ziyarətçisi, elə hiss etməlidir ki, o diridir, necə ki, diri olanda belə idi, O Həzrətlə üz - üzə dayanmışdır, çünki onun diriliyi və ölümü arasında heç bir fərq yoxdur, yəni o, öz ümmətini görür və onların fikir, qərar, niyyət və hallarından xəbərdardır. Onların hamısı o Həzrət üçün aydındır... Deməli, o Həzrətə təvəssül etmək, xəta və günahların ağır yüklərinin tökülməsinə səbəbdir, çünki günahlar onun şəfaətinin böyüklüyü və bərəkəti müqabilində, çox kiçikdir. Onun şəfaəti günahların hamısından daha böyükdür. Buna əsasən, O Həzrəti ziyarət edən hər bir kəsə müjdə olsun. O Həzrətin ziyarətinə gedə bilməyən şəxs, Həzrətin İlahi dərgahındakı şəfaətinə pənah gətirib, desin: İlahi! Səni Həzrət Rəsul (s) -in yanındakı hörmətinə and veririk, bizi onun şəfaətindən məhrum etmə. Hər kəs dediyimizdən başqa şeyə etiqadlı olarsa, məhrumdur. Belə bir şəxs Allah - Taalanın buyurduğunu eşitməmişdirmi? Əgər özlərinə zülm edənlər sənin yanına gəlib, Allahdan bağışlanmaq istəsələr və sən də onlar üçün istiğfar etsən, əlbəttə Allahı tövbə qəbul edən və mehriban görərlər. Deməli, hər kəs onun yanına gəlib, dərgahında dayana və təvəssül edə, Allahı tövbə qəbul edən və mehriban görəcək, çünki Allah vədəyə xilaf çıxmaqdan

səh:90

münəzzəhdir. Peyğəmbəri şəfaətçi qərar verən şəxsə, tövbəni qəbul etmə vədəsini verib və bu elə bir məsələdir ki, heç kəsin onda şəkk və şübhəsi yoxdur, yalnız dini inkar edib, Allah və onun Rəsulnun müxalifi olan şəxslərdən başqa. Biz bəhrəsizlik və məhrumiyyətdən Allaha pənah aparırıq”.(1)

ziyarət forması və s... qəbilindən olur.(1) Sonra ziyarət babına varid olur və təxminən doqquz növ ziyarəti, sünni alimlərindən nəql edir. Biz şiələrin dua və ziyarət kitablarında bir neçə ziyarətdən başqa ziyarətimiz yoxdur, amma onların doqquz ziyarəti vardır ki, orada şəfaət istəmək məsələsi çox gözə çarpır:

Əssəlamu ələykə ya səyyidi ! Ya Rəsuləllah ! Əssəlamu ələykəYa nəbiyyəllah ! Əssəlamu ələykə Ya həbibəllah ! Əssəlamu ələykə Ya nəbiyyər- rəhmə ! Əssəlamu ələykə Ya şəfiəl-ümmə!... Ya Rəsuləllah! nəhnu vifdukə və zuvvaru hərəmik. Təşərrəfna bil-hululi bəynə yədəykə və ci’na... bi-qəsdi ziyarətikə li-nufuzi bi-şəfaətik... fə-innəl-xətaya qəd-qəsəmət zuhurəna vəl-əvzaru qədisqələt kəvahiləna; və əntə əş-şafiul-muşəffəul məv’ud biş-şəfaətil-uzma vəl-məqamil-məhmudi vəl- vəsilə,və qəd qaləl-lahu təala: vələv ənnəhum iz-zələmu ənfusəhum və qəd ci’nakə zaliminə li-ənfusina, mustəğfirinə li-zunubina, fəşfə ləna ila rəbbikə vəs’əlhu ən yumitəna əla sünnətikə və ən yəhşurəna fi zumrətik və ən yurədəna hovzək və ən yəsqiyəna bi-kəsik... Əş-şəfaə əş-şəfaə ya Rəsuləl-lah !(Üç dəfə deyirsən).(2)

Səkkizinci ziyarətdə də həmin ibarələrə oxşarlıq vardır.

Ümumiyyətlə, bu ziyarətlərin hamısında təvəssül, dua, şəfaət istəmək və “və ləv ənnəhum iz- zələmu” ayəsini oxumaq var.

Əllamə Əmini bu ziyarətlərdən sonra, O Həzrəti (s) ziyarət edən vaxt oxunan duaları, “Əd- dua ində rə`sin-

səh:92

nəbi (s)” adı altında və ondan başqa adlarda gətirmişdir. Sonra bir neçə alimdən nəql edir ki, deyiblər: Peyğəmbər (s) – in qəbrinin kənarında oxunan ən yaxşı ibarədən biri budur ki, o Həzrətin yanında tövbəni təzələyib və “... və ləv ənnəhum iz zələmu ənfusəhum”.(1) ayəsini tilavət edəndən sonra deyəsən:

“Nəhnu vifdukə ya Rəsuləllah! Və zuvvarukə, ci`nakə liqəzai həqqikə və li təbərruki biziyarətikə vəl istişfai bikə mimma əsqələ zuhurəna və əzləmə qulubəna (... fəstəğfir ləna vəş fə`na ila rəbbikə ya şəfiəl muznibin)”.(2)

Əllamə Əmini bu ibarələri nəql edəndən sonra, Peyğəmbər (s) - ın qəbrinin kənarında ondan şəfaət istəmək, yalvarmaq və təvəssül etməyi təkid edib. Əməl qaydaları verən, sünni alimlərindən bir neçəsindən iyirmi sözə yaxın, nəql edir. Onlardan biri Qəstəlani, Buxariyə şərh verənlərdəndir(3) ki, əl-Məvahibud-diniyyə də deyir:

“O Həzrətin ziyarətçisinə layiqdir ki, çoxlu dua və zarlıq etsin. Ona təvəssül etsin. Ondan istiğasə və şəfaət istəsin. İstənilən vaxt hər bir adam peyğəmbərlərdən şəfaət istəsə, Allahın peyğəmbərinin onun üçün şəfaət verməyə ləyaqəti vardır”.

Bundan sonra, bu sözlərin hamısını mənalandırıb, deyir:

“İstiğasə, hacət istəmək və pənah (pənah istəmək) mənasındadır. Deməli, pənah istəyən, pənah istəniləndən, pənah vermək istəyir ki onun üçün sığınacaq hazırlasın. İstiğasə kəlməsi, ya təvəssül kəlməsi, ya şəfaət kəlməsi və

səh:93

yaxud təvəccoh və təcəvvuh (hər ikisi dərəcə və məqamın ucalması mənasındadır) kəlmələrilə deməsi arasında heç bir fərq yoxdur”.

Şəfaət, dua istəmək və təvəssül etməyin şirk və haram olmasına, saleh sələfinin icma etməsinə aid vəhhabilərin iddiası, səhv və dəlilsiz bir iddiadır. Bunların saleh sələflərinin kimliyi məlum deyil. Çünki sünni alimləri (hansı ki, onların neçəsindən bir neçə ibarə nəql etdik) dörd məzhəbin böyüklərindəndirlər, onların hamısı Peyğəmbər üçün ziyarət, dua və təvəssül nəql ediblər, xüsusilə şəfaət istəməyi dəfələrlə öz kitablarında zikr ediblər.

Bütün bu sənədlərlə, vəhhabilərin iddia etdikləri məsələlərin yeni olmadığı, əksinə İbn Teymiyyənin zamanından və sonralar Məhəmməd bin Əbdül-vəhhab tərəfindən açıqlanması məlum olur. Əgər bu dəstə olmasaydı, indi həm şiələr və həm də digər müsəlmanlar, rahatlıqla bu əməlləri yerinə yetirərdilər. Çünki bu məsələlər tək şiələrə məxsus deyil.

Dediklərimiz şəfaət istəmək barəsində idi, indi isə, şəfaət bəhsinin əsasına keçirik. Bu barədə şübhə və suallar var. O cümlədən:

- Şəfaət necədir?

- Günahların hamısı şəfaət oluna bilər, yoxsa bəzi günahlar?

- Şəfaətin şərtləri nədir?

- Şəfaət edən kimdir?

- Kimlər şəfaət olunarlar və s...?

Bu məsələlər haqqında da bəhs etmək lazımdır, çünki biz də belə ifrat və təfritlərlə qarşılaşırıq. Bəzi şəxslər elə

səh:94

bilirlər ki, əgər namaz qılmasalar, oruc tutmasalar və vəzifələrini yerinə yetirməsələr də, qiyamət günü İmam Hüseyn (ə) hökmən onlara şəfaət edəcək və özlərini indidən behişt əhli bilirlər.

səh:95

səh:96

Üçüncü irad: Şəfaət bir növ tərəf saxlama və istisnadır. Allahın halal-haram, hökm və qanunları var. Vacib və haramlar müəyyənləşdirib və onları insanların hamısına çatdırmışdır. Bir dəstə öz vəzifələrinə əməl edirlər və başqa bir dəstə əməl etmirlər. Əməl etməyənlər günahkar olurlar. Günahkarlar üçün əzab və cəzalar müəyyənləşdirib. Buna əsasən, günahkarların hamısı cəzalanmalıdır. Əgər Allah onlardan bəzisini cəzalandırmayıb və günahlarından keçsə, bu bir növ ədalətsizlik, yersiz üstünlük və istisnadır, hansi ki, Allahdan uzaqdır.

Dördüncü irad: Məsələ iki haldan xaric deyil: Ya günahkarı cəzalandırmaq, ədalətə uyğundur və ya zülmə uyğundur. Əgər günahkarı cəzalandırmaq və əzab vermək zülmdürsə, onda cəza qanunu yersizdir və qoyulmamalı idı. Yox, əgər cəza və əzab ədalətdirsə, onda cəzanı icra etməmək və günahkarın günahından keçmək zülm olacaq. Buna əsasən bunların ikisindən biri, zülmdür və hər ikisi də uca Allahın şənindən uzaqdır.

Şəfaət bəhsində digər məsələlər də deyilib, lakin ən əsas iradlar açıqlananlar idi.

və onunla müxalifətçilik etmək nəticəsində, hökumətinin vəziyyətinin qarışmasından qorxur.

Bəzi vaxtlarda da vasitə və şəfaət edən, hakimin, ya qüdrət sahibinin şəfqət və məhəbbətini bir yolla təsiri altına salır. Məsələn, günahkarın yaşayışı, vəziyyəti və onun çarəsizliyindən danışır, onu şəfqət və mərhəmətə gətirir. Bəzən də şəfaətçi qüdrət sahibi ilə dostdur və bu iki nəfər necə deyərlər, bir - birlərini nəzərə alırlar, bir - birinə çörək verib və bir - birləri üçün iş görürlər. Hər halda, bu səbəblərdən biri ilə şəfaətçi və vasitə, bəşər şəfaətlərində, qüdrət sahibini təsiri altına salır və ona nüfuz edib, iradə və qərarını dəyişir.

Belə yerlərdə şəfaətçi, dostu barəsində qanunun icra olunmasının qarşısını almağa çalışır.

Dediyimiz iradların bəzisi, bu təsəvvürlə açıqlanıb ki, şəfaət qiyamət günü də belədir. Əlbəttə, bu cür şəfaətə də irad var, çünki bu həqiqətdə qanunu sındırmaqdır.

Misal üçün, zina edib və günahı da tam sabit olan şəxs üçün, digər bir şəxs, günahkara hökm və cəzanın icra olunmaması üçün, hakimin yanında vasitə olsa, bu əlbəttə ki, tərəf saxlamaqdır.

Həmçinin, bu sual və iradın yeri var ki, deyək: Bu günah və pis iş üçün qoyulan cəza iki haldan xaric deyil: ya ədalətdir, ya da zülm. Əgər ədalətdirsə, onu yerinə yetirməmək zülmdür və əgər zülmdürsə, qoyulmamalı idı. Belə bir cəzanın qoyulması özü zülmdür.

Günaha həvəsləndirmə məsələsi də belədir. Əgər partiyabazlıq yayılsa və hər kəs hər bir işi görsə, onun üçün şəfaət edib və günahından keçmələri üçün vasitə

səh:99

gətirsə, belə bir cəmiyyətdə qanun sındırmaq və cinayət etmək üçün camaatın əli açıq olur.

Həmçinin, əgər bir cəmiyyətdə pul hər bir işi görsə və cinayətkar şəxslər pul verməklə, öz işlərini necə istəsələr yerinə yetirsələr, camaat cinayət edəndə, öz qarşılarında mühüm bir mane görməyəcəklər və cinayət, pis iş, qanun sındırma və qanun cəzasından qaçmaq, yayılacaq.

Batil vasitələr, şəfaətlərdə olan fəsadlar və həmçinin Qiyamət günündə salehlərin, övliyaların, peyğəmbərlərin və İlahi şəfaətçilərinin şəfaətini, Allahın müqəddəs yanında, nüfuzlu və qüdrətli insanların, bəşərin qüdrət sahiblərinin və hakim dairələrinin yanında etdikləri şəfaət kimi təsəvvür etmələri, şəfaət məsələsinə belə bir iradların olmasına səbəb olmuşdur. Bu islam məsələlərinin çoxunun həqiqət və mahiyyətinin, camaat üçün aydın olmamasını göstərir. Bir halda ki, şəfaət qəti və hamının qəbul etdiyi əsaslardandır, hansı ki, Quranın onun barəsində açıq ayələri var. Müsəlmanların da ona icması var, ona görə də şəfaətin həqiqəti ətrafında bəhs etmək və bu məsələnin müxtəlif tərəflərinin aydın olması üçün, ayə və rəvayətlərə müraciət etmək lazımdır.

əlavə olsun. Şəfaət qiyamətdə bucürdür”.(1)

Şəfaətin lüğəti mənası, istənilən nəticə və təsiri verməsi üçün, biri o birisini təkmilləşdirməkdən ötəri, iki şeyi bir - birinə əlavə etməkdən ibarətdir. İstər o iki dənə eyni dərəcədə olsun və ya biri daha yuxarı dərəcədə və daha güclü olsun. Lakin çox vaxt o yerdə işlənir ki, güclü şəxs zəif şəxsə və üstün aşağıya əlavə olub və təsir mənşəyi olsun.

Şəfaətin terminoloji mənası və bütün camaat içində şəfaət adlanan şey odur ki, qanunu pozan, cinayətə məhkum olan və cəzalanması lazım olan bir şəxs, onu cəza və işkəncədən xilas etməsi və onun barəsində vasitə və şəfaətçi olması üçün, bir şəxsi vasitə qərar verir və ya maddi mənfəət və üstünlüklərə yetişmək üçün, bir şəxsdən istifadə edib, onun vasitəçiliyi ilə öz məqsədinə yetişir.

və həyat gövdələrinin torpağın altından və dənələrdən cücərməsi üçün hazırlayır. Bunun özü bir növ şəfaətdir. Çünki bir güc başqa bir gücə əlavə olur ki, zəif gücün təkamülü üçün yol açılsın.

Digər tərəfdən, yaranış səbəblərinin hamısı Allah-Taalanın zatı ilə bitir. Onların hamısı, Allahın saysız nemətlərinin və sonsuz rəhmətinin yayılması üçün, Allah ilə yaranış və varlıq aləmi arasında vasitələrdir. Bu açıqlamaya əsasən, təbiətin bütün səbəbləri, Allah feyzinin məcrasıdır. Hər bir səbəb, öz nəticəsinə feyz yetirmək vasitəsidir. Deməli, hər bir səbəb, İlahi rəhmətin yayılması və yaranış nemətinin yetişməsində şəfaətçi bir vasitədir.

Yaranış səbəbləri, Allah - Taalanın zatının məxluqudurlar. Özlərindən heç bir vücud müstəqilliyi yoxdur. Onların vücudu ondandır. Allahın uca sifətlərindən kömək istəyirlər. Əslində vücud feyzi və rəhmət yayımının mənşəyi Allahın uca sifətləri, o cümlədən Allahın həyat, xaliqlik, raziqlik və rəhmaniyyətidir ki, həyat, ruzi, yaranış və bunlardan başqalarının mənşəyidir.

Başqa ibarə ilə, İlahi feyzlər uca sifətlərdən süzülür və səbəb məcrasından bu feyzlərin qabiliyyəti olan yerlərə nemət və rəhmətləri yetirir.

Buna əsasən, nemət və rəhmətin genişlənməsi, yayılmasında və vücud feyzinin yetişməsində həqiqi şəfaətçi, Allah Taalanın zatıdır və mütləq şəfaətçi Odur. Səbəbləri yaradıb və onları geniş rəhmətinin və vücud feyzinin yetişməsində vasitə qərar verən Allahdır.

Buna əsasən, əgər Allahdan başqa bir mövcud, şəfaətçi

səh:102

olub və şəfaət etsə, istər yaranış mərhələsində və istərsə də axirət bağışlanması və məğfirəti məqamında, hamısı onun izni ilə və onun tərəfindən seçilməklədir.

Səhifeyi-Səccadiyyədə belə oxuyururq:

«اللهم صل علی محمد وآله وشفع فی خطایای کرمک... ولا شفیع لی الیک فلیشفع لی فضلک»

“_İlahi! Məhəmməd və ali Məhəmmədə salam göndər və mənim səhvlərimdə öz kərəmini şəfaətçi qərar ver, İlahi! Mənim sənin yanında heç bir şəfaətçim yoxdur, onda sənin fəzlin mənim üçün şəfaət etsin_”.(1)

cəzalardan xilas olmaq üçün, doğru və ağıl qəbul edən yol odur ki, İlahi əmrlərə əməl olunsun. Səmavi qanunları və hökmləri çatdırmaq vasitəsi olan İlahi rəhbərlərdən və peyğəmbərlərə itaət olunsun. İlahi rəhbərlərə itaət edib, Allahın qanun və əmirlərinə əməl edən şəxslər, əlbəttə, savab - mükafat və maddi - mənəvi təkamülə yetişib, qanun və hökmləri pozmanın əzab və cəzalarından amanda qalacaqlar.

Digər mühüm məsələ budur ki, əməllərin nəticəsi və mükafatlar, axirət dünyasına məxsus deyil, əksinə İlahi göstərişlər və əməllərin bəzisi, öz yaxşı, ya pis nəticələrini bu dünyada da göstərəcəklər. Yəni axirət dünyasında itaət və günahın, mükafat və cəzasından əlavə, bu dünyada da yaxşı və pis nəticələri olacaq.

İlahi rəhbərlərdən itaət, səmavi göstərişlər və vəzifələrə əməl etmək də bir növ şəfaətdir. Hansıki insanla yanaşı olduqda, insanın təkamülünə və xoşbəxtliyə yetişməsinə səbəb olub, insanı cəzalardan qoruyur və İlahi razılığa yetişməyə və mükafatlanmalarla sona yetir.

Şəfaətin bu qismini, təşrii şəfaət də adlandırmaq olar. Çünki, təşri və qanun qoymaq, insanın dünyəvi və axirət təkamülünə və xoşbəxtliyinə yetişməsində vasitə və şəfaətçidir.

Həmçinin onu əməlin şəfaəti adlandırmaq olar, çünki əməl insana şəfaətçidir və onunla olub, onu əzab və cəzadan qurtarıb və əməlin mükafat və savabına yetirir.

Rəvayətlərdə də, bəzən şəfi (şəfaətçi) kəlməsi, Allahın itaətinə deyilib; necə ki, Əmirəl - möminin (ə) - ın Nəhcül - bəlağəsində oxuyuruq:«فاجعلوا اطاعة الله... شفیعا»  “_Allahın itaətini_

səh:104

_şəfaətçi qərar verin_”.(1)

Buna əsaən, Allahın itaəti, özü şəfaətçidir və insan Allaha itaət etmək vasitəsilə, ona layiq olan təkamül və xoşbəxtliklərə yetişəcək.

Şəfaətçi kəlməsi, Qurani-kərim barəsində də işlənib. Quranın şəfaəti bu cürdür: Bir cəmiyyət və ya bir şəxs Qurana əməl edərsə, Qiyamət günündə Quran onun üçün şəfaətçi və vasitə olar.

Bu məsələ rəvayətlərdə müxtəlif ibarələrlə bəyan olmuşdur, o cümlədən:

«الشفعاء خمسة: القرآن والراحم والامانة و نبیکم و اهل نبیکم»

“_Şəfaət edənlər beş dənədir: Quran, qohumlar, əmanətdarlıq, sizin peyğəmbəriniz və sizin peyğəmbərin əhli __-__ beyti_”.(2)

üçün vasitə və şəfaətçi olacaqlar. Başqalarının zəlalət və azğınlığına səbəb olan batil rəhbərlər də , O gün öz ardıcıllarını əməllərinin əzab və cəzasına tərəf rəhbərlik edəcəklər. Əslində onların İlahi əzablara yetişmələrində vasitə və şəfaətçi olacaqlar. Bunu nəzərə alaraq, şəfaətin qisimlərindən birini, rəhbərin şəfaəti bilmək lazımdır.

Allah Quranda buyurur:

{یوم ندعوا کل اناس باما مهم...}

“_Bir gün (qiyamət günü) bütün insanları öz imamları (ardınca getdikləri rəhbərləri, yaxud peyğəmbəri və ya əməl dəftərləri) ilə birlikdə (hüzurumuza) çağıracağıq_”.(1)

{یقدم قومه یوم القیامة فاور دهم النار...}

“_(Firon) qiyamət günü camaatının qabağında gedib, onları atəşə (Cəhənnəmə) aparacaq_”.(2)

Buna əsasən, həm həqiqi və əsl rəhbərlər, axirət dünyasında öz ardıcıllarının vasitə və şəfaətçiləridilər,onları cənnətə və İlahi nemətlərə tərəf göndərərlər və həm də zəlalət və azğınlıq rəhbərləri (fironlar), öz ardıcıllarını cəhənnəmə yetirməkdə, onların şəfaətçisi olarlar.

Bunların hər ikisi, bu dünyada itaət və rəhbərliyin təcəssümüdür. Əlbəttə, bu dünyada insan üçün hər bir rəhbərə itaət etmək, ixtiyaridir. O biri dünyada isə, qeyri ixtiyari olacaq, yəni ki, insan qiyamət günündə dünyada ardınca getdiyi imamın itaətindən boyun qaçırıb və onun ardıyca getməyə bilməz. Çünki o gün olunan tabeçilik və ardıcıllıq, bu dünyadakı hərəkət və ardıcıllığın xarici təcəssümüdür.

səh:106

Rəvayətlərdə belə bir şəfaətə də işarə olunub. Bir neçə nümunəni diqqətinizə çatdırırıq:

A - İslamın əziz Peyğəmbəri (s) - dən nəql olub:

«فاذا التبست علیکم الفتن کقطع اللیل المظلم فعلیکم بالقرآن فانه شافع مشفع وماحل مصدق ومن جعله امامه، قاده الی الجنة ومن جعله خلفه، ساقه الی النار و هو الدلیل یدل علی خیر سبیل و هو کتاب فیه تفصیل و بیان»

“_Nə vaxt fitnələr qaranlıq gecə kimi sizi tutsa, Qurana pənah aparın, Çünki Quran, şəfaəti qəbul olunan bir şəfaətçidir və vasitəçiliyi təsdiq olunan bir vasitəçidir. Kim Quranı özünə rəhbər və hakim tutsa, onu behiştə aparar. Km ki_,_ Qurana arxa çevirsə, onu cəhənnəmə aparar. O, ən yaxşı yollara hidayət edən bir hidayətçi və elə bir kitabdır ki, onda xoşbəxtlik və bədbəxtlik yolları və vəzifələr geniş şəkildə bəyan olmuşdur_”.(1)

Bu hədisə işarə etməkdə məqsədimiz əsasən, “və mən cə`ələhu əmaməhu, qadəhu iləl cənnəti və mən cə`ələhu xəlfəhu, saqəhu ilənnar” cümləsidir. Çünki, bu dünyada Quranı özünə rəhbər və imam qərar verən şəxsin, o dünyada Quran onun behiştə tərəf aparan rəhbər və imamıdır. Bu dünyada Qurana arxa çevirən şəxsi, orada da Quran onu cəhənnəmə tərəf aparacaq. Bu, dünyada rəhbərə itaətin təcəssümüdür ki, şəfaətin örnəklərindən sayılır.

B. İmam Sadiq (ə) aşağıdakı ayənin izahında buyurublar.

{وَأَنذِرْ بِهِ الَّذِینَ یَخَافُونَ أَن یُحْشَرُواْ إِلَی رَبِّهِمْ لَیْسَ لَهُم مِّن دُونِهِ وَلِیٌّ وَلاَ شَفِیعٌ لَّعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ}

“_Rəbbinin hüzuruna cəm ediləcəklərindən qorxanları onunla (Quranla) xəbərdar et. Onların Allahdan başqa heç bir hamisi və havadarı yoxdur. Bəlkə də, onlar (bununla) pis əməllərdən_

səh:107

_qorxub çəkinələr!_”.(1)

Buyurur:

«وانذر بالقرآن من یرجون الوصول الی ربهم ترغبهم فیما عنده فان القرآن شافع مشفع لهم»

“_Quran vasitəsilə, Allaha yetişmək ümidi olan şəxsləri qorxut və Allah yanında olanlarla həvəsləndir. Çünki Quran şəfaəti qəbul olan şəfaətçidir_”.(2)

C. İslamın əziz Peyğəmbəri (s) - dən nəql olunmuşdur:

«تعلموا القرآن فانه شافع یوم القیامة»

“_Quranı öyrənin. Çünki Quran qiyamət günündə şəfaətçidir_”.(3)

D. Əmirəl-möminin Əli (ə) - dan nəql olmuşdur:

«واعلموا انه شافع مشفع وقائل مصدق وانه من شفع له القرآن یوم القیامة شفع فیه»

“_Bilin ki, Quran şəfaəti qəbul olunan şəfaətçidir və təsdiq olunan danışandır və hər kəs üçün Quran şəfaət etsə, onun şəfaəti də başqaları üçün qəbul olunar_”.(4)

Buna əsasən, Quranın şəfaəti bu cürdür: kim bu dünyada ona itaət etsə, ona əməl etsə, onu özünə rəhbər və hidayətçi etsə, bu əlaqə və bağlılıq o dünyada xarici və zahiri formaya düşəcək və Quran onu behiştə, mənəvi təkamül və İlahi nemətlərə tərəf hidayət edəcək. Quranın onun əleyhinə danışması da, onun bu dünyada Qurani - Kərimdən itaətsizliyinin təcəssümüdür. Bu da insanın axirət dünyasında cəhənnəmə getməsinə səbəb olacaq.

Şəfaətin, rəhbərin şəfaəti məsələsidə, o biri dünyada, öz ardındakı bir dəstəyə rəhbərlik edən, özü başqa bir

səh:108

rəhbərin aradıcılı və başqa bir imamın itaətçisi olsun. Ona görə də əziz Peyğəmbər (s) kimi bir şəxs, bütün məsum imamlar (ə) - ın və digər haqq rəhbərlərinin, rəhbəri olacaq. Çünki o bu dünyada hamının rəhbəri və bütün imamların imamıdır. Əlbəttə imamlardan və rəhbərlərdən heç biri əziz Peyğəmbər (s) qədər şəfaət etməyəcəklər. Bu barədə rəvayətlərimiz var ki, inşallah gələn bəhslərimizdə onlara işarə edəcəyik.

2. Tövbə hamıya şamil olan və ümumi bir şəfaətdir və bütün günahlarda, hətta küfr və şirkdə də təsirlidir. Bu mənada ki, əgər müşrik və kafir də tövbə edib, Allaha tərəf qayıtsa və islama iman gətirsə, əlbəttə Allahın bağışlamasına şamil olacaq. Amma Qurani Kərimin buyurduğu:

{إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاء}

“_Allah Ona şərik qoşmağı əsla bağışlamaz. Bundan başqa olan günahları isə dilədiyi kimsə üçün bağışlar_”.(1)

Burada işarə şirk halında, küfr və şirkdən tövbə etmədən dünyadan gedən şəxsədir. Belə bir şəxs İlahi bağışlanmağa şamil olmur. Amma tövhid və islamla dünyadan gedən şəxslərin digər günahları , hətta tövbə də etməsələr, bağışlanması mümkündür.

3. Tövbə, onda olan şərtlərlə, günahkar şəxsdə daxili bir dəyişiklik yaradır,onun düzəlməsinə səbəb olur və onun keçmiş günahları tövbə sayəsində silinir. Bu məsələ barəsində Əmirəl- möminin (ə) - dan nəql olunmuşdur:

«ثمرة التوبة استدراک فوارط النفس»

“_Tövbənin faydası, nəfsin səhvlərini silməkdir_”.(2)

Həzrət Yusif (ə) - ın əhvalatında görürük, Yəqubun övladları öz işlərindən peşman olan vaxt, atalarına üz tutub, ərz edirlər:

{قَالُواْ یَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا کُنَّا خَاطِئِینَ}

(Oğlanları ona:) "_Ata! Bizim üçün günahlarımızın bağışlanmasını dilə. Biz, doğrudan da, günahkar olmuşuq!" dedilər_”.(1)

Həzrət Yəqub (ə) da cavabında buyurur:

{قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّیَ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ}

“_(Yəqub) dedi: Mən Rəbbimdən sizin bağışlanmağınızı diləyəcəyəm. O, həqiqətən, bağışlayandır, rəhm edəndir!_”(2)

Qurani Kərim, həmçinin islamın əziz peyğəmbəri (s) barəsində buyurur:

{وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوکَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّابًا رَّحِیمًا}

“_Onlar (münafiqlər) özlərinə zülm etdikləri zaman dərhal sənin yanına gəlib Allahdan bağışlanmaq diləsəydilər və Peyğəmbər də onlar üçün əfv istəsəydi, əlbəttə, Allahın tövbələri qəbul edən, mərhəmətli olduğunu bilərdilər_”.(3)

Mələklər barəsində buyurur:

{وَالْمَلَئکَةُ یُسَبِّحُونَ بحَِمْدِ رَبهِِّمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فیِ الْأَرْضِ أَلَا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیم}

“_Mələklər də Rəbbini həmd - səna ilə təqdis edər və yerdəkilərin (günahlarının) bağışlanmasını diləyərlər. Bilin ki, Allah, həqiqətən bağışlayandır, rəhm edəndir!_ ”.(4)

Həmçinin başqa yerdə belə buyurur:

{الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَّحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ}

səh:111

“_Ərşi daşıyanlar və onun ətrafında olanlar (mələklər) öz Rəbbini həmd-səna ilə təqdis edir, Ona (qəlbən) inanır və mö’minlərin bağışlanmasını diləyərək belə deyirlər: "Ey Rəbbimiz! Sənin rəhmin və elmin hər şeyi ehtiva etmişdir. Artıq tövbə edib Sənin yolunla gedənləri bağışla, onları cəhənnəm əzabından qoru!_” (1)

Əlbəttə, peyğəmbərlər, övliyalar, mələklər, və möminlərin duası, şəfaətin lüğəti mənasını nəzərdə tutaraq və həmçinin onların duasının günahkar şəxslə yanaşı olub və onu günahın təsir və nəticələrindən xilas etməsini nəzərdə tutaraq, bir növ şəfaətdir, lakin şəfaətçi kəlməsinin işlənməsi nəzərindən, rəvayətlərdə elə bir yer tapmadıq ki, bu bağışlanmaq vasitəsi şəfaət kimi işlənmiş olsun. Bir halda ki, tövbə, əməl və... kimi yerlərdə, şəfaətçi kəlməsi işlənmişdir.

Şəfaətin dörd qisminin hamısı, onun baş vermə yerini və insana əlavələnməsi bu dünyada olan şəfaətdir. Bu şəfaətin ardınca, bağışlanmaq və məğfirət, bəzən bu dünyada şəxsə nəsib olur və onun nəticə və təsiri, o dünyada da ona yetişəcəkdir.

nəzərində olan şəfaət deyil. İstilahi şəfaət odur ki, günahların bağışlanması, əfvi və məğfirət üçün vasitəçilik, qiyamət günündə baş versin. Şəfaətin bu qisminə çoxlu iradlar etmişlər.

Şəfaətə aid ayələr də (istər şəfaəti inkar edən ayələr və istərsə də isbat edən ayələr) şəfaətin baş vermə yerini qiyamət günü qərar veriblər. Burada bu ayələrdən bəzisinə işarə edirik.

{وَاتَّقُواْ یَوْماً لاَّ تَجْزِی نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَیْئاً وَلاَ یُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ}

“_Qorxun o gündən ki, (Allahın izni və köməyi olmayınca) heç kəs heç kəsin karına gələ bilməsin (heç kəs heç kəsə öz əməlindən bir şey verə bilməsin), heç kəsdən şəfaət (bu və ya digər şəxsin günahlarının bağışlanması barəsində xahiş, iltimas) qəbul olunmasın_”.(1)

{یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاکُم مِّن قَبْلِ أَن یَأْتِیَ یَوْمٌ لاَّ بَیْعٌ فِیهِ وَلاَ خُلَّةٌ وَلاَ شَفَاعَةٌ}

“_Ey iman gətirənlər! Alış - verişin, dostluğun və şəfaətin mümkün olmayacağı gün (qiyamət günü) gəlməmişdən əvvəl, sizə verdiyimiz ruzidən paylayın!_”(2)

{یَوْمَئِذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِیَ لَهُ قَوْلًا}

“_O gün Rəhmanın izin verdiyi və söz danışmağına razı olduğu kəslərdən başqa, heç kimin şəfaəti fayda verməz!_”(3)

{وَکَم مِّن مَّلَکٍ فِی السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِی شَفَاعَتُهُمْ شَیْئًا إِلَّا مِن بَعْدِ أَن یَأْذَنَ اللَّهُ لِمَن یَشَاءُ وَیَرْضَی}

“_Göylərdə neçə-neçə mələklər vardır ki, onların şəfaəti heç bir fayda verməz. Ancaq Allah Öz istədiyi və razı olduğu kimsəyə (mələyə, yaxud möminə) izin verdikdən sonra (onun_

səh:113

_şəfaəti fayda verər)_”.(1)

Ayələri düşünəndə, Qurani-Kərimin nəzərində olan şəfaətin qiyamət günündə baş verəcəyi məlum olur və belə bir gündə, bir dəstə Allahın iznilə, şəfaətə layiq olan günahkarlardan bir dəstəsini şəfaət edəcəklər.

Əlbəttə, şəfaətdən faydalanmaq şəraiti bu dünyada hazırlanmalıdır və şəfaətdən faydalanmaq üçün ləyaqət, bu dünyada əldə edilməlidir.

səh:114

səh:115

_mərhəmət sahibidir_”.(1)

İndi bu sual qarşıya çıxır ki, Allahın rəhməti nədir? İlahi rəhmətin nişanələri hansıdır? Biz adətən “rəhmət” kəlməsini eşidəndə, ürək yanan, rəhimli və mehriban bir adam zehnimizə gəlir. Halbuki, “Allahın rəhməti genişdir və hər şeyi əhatə edir, “ya” rəhmət və elmi, hər yerdə və hər şeydə caridir” deyən vaxt, mənası mən və sizdə olan rəhmət deyil, əksinə İlahi rəhmətin genişliyində məqsəd budur ki, aləmin hamısı Allahın rəhmətinin təcəllisidir. Varlıq aləmi, istər maddə və istərsə də qeyri maddə aləmində onların hamısı, onun rəhmətinin təcəlli və təcəssümüdür. Varlıq aləminin hamısı, Allahın rəhmətidir. Hər nə varsa onun rəhmətidir. Qurani-Kərimdə buyurur:

{وَ هُوَ الَّذِی یُنزَِّلُ الْغَیْثَ مِن بَعْدِ مَا قَنَطُواْ وَ یَنشُرُ رَحْمَتَهُ}

“_(İnsanlar) ümidsizliyə qapılandan sonra, yağmur göndərən, nemətini (yağışını) açıb paylayan Odur_”.(2)

Yağışın yağması nəticəsində, yer yaşıl, təravətli olur və özünə yeni həyat tapır. Buna əsasən, təbii və yaranış təsiri olan və yerdə yaranan həyatı, Quran rəhmət adlandırır. İndi “ğəys” (yağış) deyəndə məqsəd, istər yağışın özü olsun (hansı ki, rəhmətidir və hər yerdə yayılır) və istərsə də yağışdan yaranan nəticə olsun (hansı ki, gül və bitkinin bitməsindən və həyatdan ibarətdir.), fərq etmir. Hər halda, Quran təbii bir mövcuda, rəhmət kəlməsini işlətmişdir.

Deməli, hər bir şey, insan, varlıq sistemi və vücud aləminin hamısı, İlahi rəhmətlərdən biridir. Allahın nemətlərinin hamısı, İlahi rəhmətlərdir:

Su, hava, işıq, qaranlıq, gündüz, gecə, günəş, ay, ulduzlar,

səh:117

yer, gül, bitki, bunların hamısı İlahi rəhmətin təcəllisidir.

bizim diqqətimiz olmadan, bizim ətrafımızdadır və öz işlərini görürlər.

İnsan çoxlu ifrazat və zibil istehsal edir. Heyvanlar da belədir, ifrazatları var. Öləndən sonra da bədənləri iylənir. Bunların hamısı bu formada yerdə qalsaydı, yer kürəsində daha yaşamaq olmazdı, lakin Allah Taala, kiçik varlıqlar yaradıb, hansı ki, biz onlara mikrob, bakteriya və s... deyirik. Bunlar ifrazat və artıq şeyləri bir – birindən ayırıb, məhv etəməyə əmr olunublar. Bunlar olmasaydı, çox çəkməzdi ki, dünya zibil ilə dolardı və diri varlıqlar heç vaxt öz həyatlarına davam edə bilməzdilər.

Deməli, insan maddə və təbiət aləminin harasına baxsa; öz bədəninə, bitkilər aləminə, heyvanlar aləminə, dənizlərə, atmosferə və s. İlahi nemətləri, mehribanlığı, lütf və mərhəmətin təzahürünü görər. Allahın rəhmətinin genişliyinə və çoxluğunu etiraf edər. Əlbəttə, bəla, müsibət, sel və zəlzələ kimi hadisələr də qarşıya çıxır. Bunlar Allahın sonsuz nemətlərinin qarşısında, sıfır və yox dərəcəsindədir.

İlahinin rəhmət təzahüründən biri də, insanların nəfs və ruhudur. İnsanın fitrəti pak, Allah- pərəst və Allah axtaran, haqq və ədaləti, yaxşılıqları və üstünlükləri istəyəndir. Bu Allahın rəhmətinin təzahürüdür. Əlbəttə, yaşayış mühiti, ailə, ata, ana və s.., insanı dəyişir, amma insanın zat və fitrəti pak və sağlam yaradılmışdır. Mübarək ayə buyurur:

{فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا}

“_(Ya Rəsulum! Ümmətinlə birlikdə) batildən haqqa tapınaraq (pak bir müvəhhid, xalis təkAllahlı kimi) üzünü Allahın fitri_

səh:119

_olaraq insanlara verdiyi dinə (islama) tərəf tut”._(1)

Yuxardakı ayəyə əsasən, insanların fitrəti din, Allahpərəstlik və tövhidə əsasən qurulub.

İlahi peyğəmbərləri göndərməyin özü, Allahın rəhmətinin təzahürlərindəndir. Allah peyğəmbərlər və kitablar göndərdi; Yəni bizə ağıl verdi, pak fitrət bağışladı və yol göstərən də göndərdi ki, doğru yolu bizə göstərsin. Bunların hamısı, İlahi rəhmətin təzahürlərindəndir.

arasında bir şəxs günah etsə, onu tənbeh edən və cəzalandıran şəxs, onu bağışlasa, günahkar şəxsdə və onun ruhunda heç bir dəyişiklik baş vermir, yalnız “sənə güzəşt etdim və fikrimdən daşındım” deyir.

Dünyəvi cinayətlər barəsində də demək olar: Yalnız dünyəvi olan cinayət və pis işlər, insanın ruhuna təsir etmirlər; Yəni nə cinayət özü və nə də onun cəzası, heç biri insanın ruhuna təsir etmir. Amma Allaha itaətsizlik və günah edəndə, həmçinin günahın əfv və bağışlanmasında, ruhda zəncirvari dəyişikliklər və təsirlər yaranır. Günah edən insan belə deyil ki, yalnız bir əməli yerinə yetirdi və qurtardı, əksinə zina edən, yalan danışan, qeybət edən, şərab içən, bir nəfəri öldürən və başqa bir günahı edən şəxsin, nəfs və ruhunda onun mənfi təsirləri yaranır.

Allahın əmrinə qarşı çıxmaq və Allahın əmr və qadağalarına məhəl qoymamaq, insanın ruhunda pis təsir qoyur və onu İlahi dərgahdan uzaqlaşdırır. Buna görə rəvayətlərdə gəlmişdir ki, insan qiyamət günündə, nəfsinin əməllər nəticəsində yaranacağı formada məşhur olacaq. Yəni əməlin nəticəsi nəfsani halət olub, onun nəfsində hər hansısa bir surətdə yaransın və ola bilsin ki, müəyyən bir heyvan formasına düşsün və həmin formada məşhur olsun.

İnsanın nəfsindəki günah, ağ vərəqdəki ləkə və çirkinliyə bənzəyir. Rəvayətlərimizdə var ki, insanın qəlbi ağ səhifə kimidir, birinci günahı edərkən, bu səhifəyə qara bir ləkə düşür; qara ləkə, əslində günahın insan nəfsinə etdiyi təsirdir. Sonrakı günah isə daha çox təsir edir, hətta o yerə çatır ki, insanın nəfs və qəlbinin səfihəsinin hamısı, qaralıb zülmətə çevrilir. Bu Allaha

səh:121

günah və itaətsizliyin nəticəsidir.

İndi əgər, İlahi bağışlanma bu şəxsə şamil olsa, bunu yalnız güzəşt hesab edib, fikrimizdən daşınmamalıyıq. Bağışlamaq Allahın geniş rəhmətinin budaqlarından və İlahi mərhəmətinin təzahürlərindən olduğuna görə, (bunu fürsət bilib) nəfsi yumaıı və günahın pis nəticələrindən təmizləməlidir.

Bağışlanmanın şərt və yollarından biri, tövbədir. Peşman olan, ağlayan, təvəssül edən, göz- yaşı tökən və tövbə edən bir şəxsin ruhunda, dəyişiklik yaranır. Bu daxili dəyişiklik, ruh və nəfsi çirkinlikdən saflaşdırır. Ona görə də, yalnız dildə olan, qəlb və daxillə bağlı olmayan istiğfar, rəvayətdəkilərə əsasən, məsxərə sayılır.

Hər halda, İlahi məğfirət, Allahın rəhmətinin təzahürlərindən biridir və ona görə də mübarək ayə Allah mələklərinin dilindən buyurur:

{... رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَّحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ}

“_Ey Rəbbimiz! Sənin rəhmin və elmin hər şeyi ehtiva etmişdir. Artıq tövbə edib Sənin yolunla gedənləri bağışla, onları cəhənnəm əzabından qoru!_”(1)

Bu ayədə “fəğfir” kəlməsindəki “fa” təfri fasıdır: yəni sənin rəhmətin geniş və əhatəli olduğu üçün, tövbə edənləri və öz yolunu gedənləri bağışla və öz rəhmətini onların halına da şamil et.

Allahın məğfirət və geniş rəhməti elədir ki, günah və Allahın müqəddəs nahiyəsindən uzaqlaşma səbəbilə, zülmətdə qaranlıqlaşan, qaranlıq və qəsavətli nəfsləri, saflaşdırır. Necə ki, təbiətdə bitkilər, ağaclar, dəniz suları

səh:122

çirkli və boğucu qazlardan havanı təmizləyir və saflaşdırırlar. Həmçinin Allaha məxsus varlıqları, yer və dənizdəki və s… varlıqların ifrazatını məhv edib, ya istifadə etməyi, təbiəti təmizləməyi onlara əmr edib və tapşırmışdır. İnsanın ruh və nəfsi də, günah nəticəsində qaranlıq və çirkinlik tapanda, Allahın bağışlanması ilə yuyulub, təmizlənməlidir.

Ona görə də namaz barəsində bəzi rəvayətlərdə buyurulub: “Hər gün beş dəfə namaz qılan bir şəxs, evinin qarşısından keçən arxda, hər gün beş dəfə özünü yuyan şəxs kimidir”.

Başqa bir rəvayətdə buyurur:

“Hər gün beş dəfə yuyunan şəxsin bədənində çirkinlik qalarmı? Qətiyyən yox, hər gün beş dəfə namaz qılmaq, ruhu beş dəfə yumaqdır”.

Bağışlanmaq vasitələri; tövbə, namaz, yaxşı əməllər və digər vasitələr kimi, bunların hamısı ruhu qaranlıqlardan təmizləyən vasitələrdir, beləliklə İlahi bağışlanma, insanın halına şamil olur.

Deməli birinci müqəddimə bu idi ki, ilahi rəhmət qalibdir , hər şeyi və hər yeri əhatə etmişdir. Allahın rəhmətinin təzahür və təcəssümlərindən biri, İlahi bağışlamaqdır.

saflaşdırır, bunun səbəbini dəniz suları, ağaclar və bitkilər və s... qərar vermişdir. Filan xəstəliyi aradan qaldırmaq istəsə, onun səbəbini xüsusi bir dərman, ya yemək, yaxud da bitkidə qərar vermişdir. İnsanın bədəninin mikrob, bəla və zəhərlərlə mübarizə edib, davam gətirməsi üçün, bədəndə bəzi qüvvələr qərar vermişdir.

Bu qanun, bəşərin hidayəti barəsində də caridir. Allah bəşəri hidayət etmək istəsə, (hansı ki, hidayət də Allahın rəhmətinin təzahürlərindən biridir) bu hidayətin xüsusi nəzm və sistemi varıdır., Allah vasitəsiz bir şəxsə vəhy etməz, əksinə bəzi şəxsləri rəsul və peyğəmbər kimi müəyyənləşdirib. Onlar da bir-birlərindən fərqlənirlər. Peyğəmbərlər (ə) – ın möcüzələri var. Bu möcüzələr də fərqlidirlər. Deməli, İlahi rəhmətin təcəssüm və təzahürlərindən olan camaatın hidayəti də, xüsusi səbəbə və məxsus bir nəzm və hesaba malikdir.

kərimdə buyurur:

{الْحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئَاتِ}

“_Həqiqətən, (beş vaxt namaz kimi) yaxşı əməllər pis işləri (kiçik günahları) yuyub aparar_”.(1)

“Günah” məxsus bir zamanda yerinə yetirilib və tamam olub. İndi günahdan bir şey qalmayıb ki, yaxşı iş onu aradan apara. Deməli, “günah”ın özü qalmayıb, lakin onun təsiri ruhda qalıbdır. İnsanın nəfsində, günahın yaratdığı qaranlıq və zülmət hələ də var. Yaxşı işlər həmin qaranlıq və təsirləri aradan aparır və məhv edir.

Günahın silinmə səbəblərindən biri də, böyük günahları tərk etməkdir. Bəzən kiçik günah edən şəxs, tövbə etməsə də, əgər böyük günahı tərk etsə, onda kiçik günahı aradan gedəcək. Əlbəttə əgər bir şəxs kiçik günahı təkrar etsə və onu həmişə yerinə yetirsə, bunun özü böyük günahdır. Bu barədə Qurani-Kərim buyurur:

{إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَنُدْخِلْکُم مُّدْخَلاً کَرِیمًا}

“_Əgər sizə qadağan olunmuş böyük günahlardan çəkinərsinizsə, Biz də sizin qəbahətlərinizin (kiçik günahlarınızın) üstünü örtər və sizi (şərəfli bir mənzilə) çatdırarıq_”.(2)

Balaca günahları örtmək, Allahın geniş rəhmət və bağışlanmasının təzahürlərindəndir.

Başqa bir ayədə, “Allah Taala yaxşı iş görənlərin mükafatını, layiqincə verəcək,” bəyan edəndən sonra buyurur:

{الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّکَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ...}

_“(O yaxşılıq edənlər ki) kiçik günahlar (xətalar) istisna olmaqla, böyük günahlardan və rəzil işlərdən (zinadan) çəkinərlər. Həqiqətən, sənin Rəbbin çox bağışlayandır”.(3)_

səh:125

Bağışlanmaq səbəblərindən o birisi, şəfaətdir. Yəni günahı olub, dünyada tövbə və istiğfar etməyən, günahlarını silmək üçün o qədər də yaxşı əməli olmayan və bunun nəticəsində, günahlarından bir miqdarını özü ilə o biri dünyaya aparan şəxs üçün, Allahın geniş rəhməti lazım bilinir ki, yenə də bir yol və şərtlərlə, bağışlanmağa şamil ola bilsin. O yol budur: İlahi məğfirət kamil nəfslər, Peyğəmbərlər və övliyalar (ə) vasitəsilə, ona şamil olsun. Əlbəttə, belə bağışlanmanın şamil olmasının da xüsusi şərt, hesab və sistemi var.

layiqliyi və qabiliyyəti olarsa, şəfaət edən onun nəfsində dəyişiklik yaradar, onun ruh və nəfsinin çirkinlik və zülmətini “İlahi kömək” və “vilayi təsərrüf”lə təmizləyər. (Köynəyi yuyan kimi, o təmizlənər və saflaşar) Beləliklə, İlahi məğfirət ona şamil olar.

Buna əsasən, qabiliyyət mühüm bir şeydir. İlahi məğfirət baxmayaraq ki, geniş və ümumidir, lakin qiyamətdə, təmizlənmək və saflaşmağa qabiliyyəti olan şəxsə şamil olacaq. Bu dünyada da belədir, Allahın rəhməti ümumidir, yağış da İlahi rəhmətdir, lakin bəzi yerlərin qabiliyyəti var və yağış nəticəsində, gül və bitki bitirir. Bəzi yerlərin də bu cür qabiliyyəti yoxdur, məsələn, zibilliyə yağış yağarkən, əksinə, pis iylər çoxalır.

Yağışın təbiətinin lətifliyində şübhə yoxdur. Lakin bağda lalə bitər, şoranlıqda tikan.

Yəni İlahi rəhmət geniş və ümumidir, lakin bu yerin çıxarı yoxdur. Qiyamətdə də İlahi məğfirət hamıya şamil ola bilər, amma insanlarda qabiliyyət də lazımdır. Bəzi insanların ləyaqəti var, bəzilərinin isə yoxdur.

Hər halda, bütün şərtlər cəm olarsa, Allahın ümumi vilayət məqamına malik olan kamil insanların vilayi təsərrüfləri, bu insanın nəfsinin səhifəsini yuyarlar.

Əlbəttə, kamil nəfslər vasitədirlər, feyz Allahdan yetişir, bu dünyada Allah öz rəhmətini vəsilələr və vasitələrlə yetirdiyi kimi, məsələn məxsus varlıqlar vasitəsilə yer və havanı saflaşdırır, orada da bu kamil nəfslər vasitəsilə, qabiliyyəti olan çirkin nəfsi yuyar və təmiz edər.

Şəfaətin forması belədir ki, Allahın bağışlanması və rəhmətinin layiqli və qabiliyyətli şəxslərə şamil olmasını nəzərə alaraq, şəfaətçi vilayət əməlləri ilə şəfaətə ləyaqəti

səh:127

olan bir şəxsin nəfsində dəyişiklik yaradır və günah nəticəsində onda yaranan qaranlıq və çirkləri aradan aparır və nəfsi yuyur.

İnsan günah edərkən, özü də nəfsində yaranan qaranlığı hiss edir, hansı ki, bu özü İlahi nemətlərdəndir. Bunu hiss etməsə, tövbə fikrinə düşməz. Səhv və günah edən insan görsə ki, neçə müddətdir tövbə etmir, dua oxumur, ağlamır, heç bir moizə məclisində olmayıb, Quran oxumayıb, dünya, maaddiyyat, dünyanın bər–bəzəyi, qadın, uşaq, pul və vəzifəyə neçə müddətdir məşğul olduğunu görsə, bu məsələlərə diqqət etsə, özündə qaranlıq hiss edər və dua məclisində oturanda, Kumeyl və İftitah duasını ləzzətlə oxuyar. Mübarək Ramazan ayının səhərlərində, heç olmasa Əbu Həmzə duasından neçə hissə oxuyar və ağlayar, nuraniyyət və qəlbinin saf olmasını hiss edər və uçmaq istəyər. Bu nəfsdə yaranan dəyişiklikdir. Ağlamaq və Allaha üz tutmaq, onu saflaşdırıb və nurlu etmişdir, necə ki, paltar yuyulandan sonra, təmiz və pak olur. Şəfaətdə də dəyişiklik baş verir, amma bu dəyişiklik, peyğəmbərlərin, övliyaların və şəfaətçilərin əli ilə və Allahın iznilə, şəfaətə layiq olan şəxslər üçün baş verir.

səh:128

səh:129

{قُل لِّلَّهِ الشَّفَاعَةُ جَمِیعًا}

“De: "_Bütün şəfaət yalnız Allaha məxsusdur_”.(1)

Bu ayə, şəfaətin bütün növlərini Allaha məxsus etmişdir. Peyğəmbərlər, imamlar, mələklər və möminlərin və s. vasitəsi ilə baş verən müxtəlif şəfaətlər. Yaranış sistemində səbəb və vasitələrin hamısı onun tərəfindən olub və Allah qarşısında heç bir müstəqillikləri olmadıqları kimi, qiyamət səhnəsində də, Allah-Taalanın rəhmət və bağışlanmasını çatdırmaqda vasitə olan kamil nəfslər, Allah tərəfindən hərəkətə gətirilər. Onun istəyi və izni olmadan, vasitə və şəfaətçi olmazlar. Günahkarın da şəfaətçi qərar verməyə gücü yoxdur. Necə ki, çoxlu ayələr bu məsələyə dəlalət edir. Aşağıda bir neçə nümunəyə işarə edirik:

{مَا لَکُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِیٍّ وَلَا شَفِیعٍ}

“_Sizin Ondan başqa heç bir haminiz və şəfaət (əzabı dəf) edəniniz yoxdur_”.(2)

{مَن ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ}

“_Allahın izni olmadan (qiyamətdə) Onun yanında (hüzurunda) kim şəfaət (bu və ya digər şəxsin günahlarının bağışlanmasını xahiş) edə bilər?_”(3)

{یَوْمَئِذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ...}

“_O gün Rəhmanın izin verdiyi və söz danışmağına razı olduğu kəslərdən başqa, heç kimin şəfaəti fayda verməz!_”(4)

Allahın izni olmadan şəfaəti qadağan və qeyri mümkün bilən, başqa ayələr də var. Duaların bəzisində də Allahdan məsum imamları (ə) bizə şəfaətçi etməsini

səh:131

istəyirik, necə ki, Həzrət Rza (ə)ı ziyarət edəndən sonra oxunan duada, belə oxuyuruq:

«وابلغ امتی سلامی و دعائی شفعهم فی جمیع ما سئلتک»

“_İlahi! Mənim salam və duamı imamlarıma yetir, və onları hacətlərimdə şəfaətçi et_”.(1)

2. Bu iki növ şəfaət arasında olan başqa bir fərq odur ki, bəşərin adi şəfaətlərində, camaat şəfaətçinin seçimində azaddır və günahkar özü vasitə və şəfaətçini seçir, qiyamət gününün şəfaətində isə, şəfaətçinin seçimi Allahın yanındadır.

O, öz geniş rəhmətinə əsasən, günahkarlara bağışlanmanı çatdırmaq üçün, kamil nəfslərdən şəfaətçilər seçir.

Bütpərəstlər elə bilirdilər ki, özləri üçün şəfaətçilər seçə bilərlər. Ona görə də bütləri özlərinə şəfaətçi qərar verirdilər. Qurani-Kərim bu batil və puç xəyalı rədd edir və bir çox ayələrdə, açıq şəkildə buyurulurr ki, heç bir mövcudun, onun izni olmadan, şəfaət haqqı yoxdur və şəfaətçi seçimi ona məxsusdur.

3. Batil şəfaətlərdə, “onun yanında şəfaət olunan” (başqalarının şəfaəti onun yanında olunan şəxs); Yəni qüdrət, yaxud hökümət sahibi, şəfaətçinin təsiri altına düşür, hökm və qanunu icra etmək üçün, onun iradəsində dəyişiklik yaranır. Amma günahkar və cinayətkarda heç bir dəyişiklik baş vermir. Doğru şəfaətdə qüdrət sahibi; Yəni Allah şəfaət edən şəxsdə təsir qoyur. Onu təsiri altına salır, şəfaətə vadar və məcbur edir.

“Şəfaətçi” də izah verildiyi kimi, günahkar şəxsi

səh:132

dəyişir və onu günahın təsirlərindən və ruhi qaranlıqlardan saflaşdırır.

4. Batil və səhv şəfaətlərdə hər cür günahkar və cinayətkarın, şəfaət oluna bilməsi mümkündür. Əlbəttə, bəzi şəxslər şəfaət üçün heç bir yer qoymurlar və qüdrət sahibinin nəzərində bağışlanmaz sayılırlar. Amma hər halda, batil şəfaətlər üçün xüsusi şərtlər yoxdur. Doğru şəfaətlərdə isə, belə deyil və hər bir günahkar şəfaətə şamil olmur.

5. Dünyəvi şəfaətlər, qanunda bir növ ayrı - seçkilikdir. Çünki qanuna, şəfaət olunan şəxsə görə, istisna formasında, göz yumulmuşdur. Amma şəfaət olunmayan şəxslər barəsində icra olunur. Axirət şəfaətlərində isə, şəfaət Allahın sonsuz rəhmətidir. Kamil nəfslər vasitəsilə, təmizlənmək və dəyişikliyə ləyaqət və qabiliyyti olan şəxslərə şamil olur. Onları cəza və əzab yerindən çıxarır. Pak olandan sonra, qətiyyən, günahın pis təsir və nəticələri onlara şamil olmayacaq. İnsanın bədənində cərrahiyyə əməliyyatı ilə, şiş yaxud çürümənin qarşısını alan bir həkim kimi. Xəstə onun pis nəticələrindən amanda qalacaq.

Axirət şəfaətinə şamil olmayan şəxslər, qanunda ayrı - seçkilik olmasına görə deyil, əksinə, onlarda Allahın rəhmət və məğfirətinə şamil olmaq üçün qabiliyyət və ləyaqət yoxdur. Günahkar onların özləridir ki, dünyada şəfaətə şamil olmaq üçün ləyaqət əldə edə bilməyiblər.

İndi “Şəfaətin həqiqəti, dünyəvi və axirət şəfaətləri arasındakı fərqlər” barəsində deyilən məsələlərə əsasən, iradlara cavab verməyə başlayırıq; əvvəlcə

səh:133

xülasə şəklində iradları, sonra isə onun cavabını verəcəyik.

Birinci budur: Xüsusi bir şəxsə, ya ada, məsələn alimlər, seyidlər və onun kimi adlara, qəti formada şəfaət vədəsi versələr, yaxud bir, ya bir neçə xüsusi günah barəsində, qəti və heç bir şərtsiz şəfaət vədəsi versələr.

İkinci isə budur: Bütün günahlar, həmçinin bütün əzablar, axirət mənzillərinin və qiyamət gününün əhvalatlarının hamısı barəsində, şəfaətin heç bir şərtsiz və qəti vədəsi verilmiş olsun. Amma şəfaət müxtəlif cəhətlərdən naməlum olarsa, şəfaətin hansı dəstə, hansı günahkarlar barəsində, nə vaxt, axirət mənzillərinin hansında və hansı şərtlərlə baş verməsi məlum olmasa, bütün bu naməlumluqlarla şəfaətə qəti vədə də verməsələr, belə olduqda günaha cürət etməyə necə səbəb olar?

Heç vaxt, heç bir kəs, şəfaətə şamil olmasına yəqin tapa bilməz, çünki:

1. Şəfaət ayələrində bəyan olunduğu kimi, şəfaət Allahın izninə bağlıdır. Onun izni olmadan heç bir şəfaətçinin şəfaət etmək qüdrəti yoxdur. Heç bir günahkar, Allahın onun üçün şəfaət etməyə izin verməsinə yəqin edə bilməz. Bu naməlumluğun özü, yolu günahkara bağlayır və onun azadlıq hissinin və cürətinin qarşısını alır.

2. Şəfaətin şərtlərindən biri, şəfaət olunan şəxsdən Allahın razı olmasıdır.

Buna əsasən, heç bir günahkar şəfaət şərtlərinə malik olmasına, inana bilməz. Heç bir şəxs, şəfaətə inamı, öz günahının bəhanəsi qərar verib və azadcasına hər bir günaha əl uzada bilməz.

3. Şəfaətin kimlər və ya hansı günahlar barəsində baş verməsi məlum deyil.

səh:135

4. Şəfaətin baş vermə zamanı məlum deyil. Məhşər günü əlli min ilə bərabərdir. Bu gündə çoxlu mənzil və dayanacaqlar var. Şəfaətin hansı mərhələ və zamanda baş verəcəyi məlum deyil. İnsan o mərhələlərin hamısını və həmin çətin sıldırımları keçəndən sonramı baş verəcək? Belə olarsa, onda günahkar illərlə əzab və işkəncə görməlidir. Məhşər günü cür- bəcür əzab və işkəncələr var. Sorğu - sual və hesab - kitab elə çətindir ki, cəhənnəm əzabından heç də asan deyil. Siratdan keçmək, qiyamət gününün təhlükə və əzablarından xilas olmaq, çox çətin bir işdir. Qurani- Kərim həmin günü belə vəsf edir:

{یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ، یَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ کُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَی النَّاسَ سُکَارَی وَمَا هُم بِسُکَارَی وَلَکِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِیدٌ}.

“_Ey insanlar! Rəbbinizdən qorxun. (Allahın əzabından qorxub pis əməllərdən çəkinin, yalnız Ona ibadət və itaət edin). Həqiqətən, qiyamət gününün (axır saatın) zəlzələsi dəhşətli şeydir! , Onu görəcəyiniz gün hər bir əmzikli qadın əmizdirdiyi uşağını unudar, hər bir hamilə qadın bari-həmlini (vaxtından əvvəl) yerə qoyar (uşaq salar). İnsanları sərxoş görərsən, halbuki onlar sərxoş deyillər. Ancaq Allahın əzabı çox şiddətlidir!_”(1)

Məhşər günündən əlavə, bərzəx aləmində olduğu müddətin hamısında (nə qədər uzanacağı məlum deyil) insan öz əməllərilə çətin vəziyyətdədir. Onun çətinlik, sıxıntı və əzabları da, qiyamət günündən az olmayacaq.

səh:136

Buna əsasən, bütün bu naməlumluqla, heç bir günahkar, şəfaətin ona şamil olacağına inana bilməz. Ən uzağı şəfaətə ümidi olacaq ki, ümid də insanda təsir qoyan səbəblərdəndir.

Öz gələcəyinə və özünü düzəltməyə ümidi olmayan, onsuz da cəhənnəm əzabına və oduna düçar olacağam, özlüyündə fikirləşən insan, heç vaxt özünü düzəltmək və tövbə etmək fikrinə düşməz. Çünki cəhənnəm odundan xilas olmağa ümidi yoxdur. Məşhur atalar sözünə əsasən, öz - özünə deyər: “Su ki, başdan yuxarı keçdi, istər bir çubuq olsun və istərsə də yüz çubuq”.

Özlüyündə fikirləşər ki, əgər cəhənnəmdə əbədi yanmalıyamsa, onda dünyada özümü günahın ləzzətlərindən niyə məhrum etməliyəm ki, dünyanı da özümə yandırıcı cəhənnəm edəm.

Nicat tapmağına ümidi olan şəxs, bəzi insanların onu çirkinliklərdən xilas etmələrinin mümkünlüyünü fikirləşsə, onda əməllərin pis nəticələrindən nicat tapıb, dəyişilmək və xoşbəxtliyə yetişmək, onun üçün mümkündür. Özünü düzəltməyə başlayar, həyat prqramını dəyişər və Allaha tərəf qayıtmaq fikrinə düşər.

Şəfaət, günahkarların üzünə ümid qapısının açıq olma səbəblərindən biridir, necə ki, tövbənin də belə bir rolu var.

Bu iradın cavabı da şəfaətin həqiqətinə diqqət etməklə aydın olur. Şəfaət feyz vasitəsi və kamil nəfslər yolu ilə, günahkar şəxsə yetişən, İlahi məğfirət və rəhmət sifətidir. Deməli, şəfaət edəni, şəfaət etməyə vadar edən odur. Şəfaət ondan başlanır və günahkarda qurtarır. Nəinki günahkardan başlaya və şəfaət edən, Allahı öz təsiri altına sala.

Bu təsəvvürün mənşəyi, həqiqi və doğru şəfaəti, dünyəvi şəfaətlərlə müqayisə etməkdir.

qanunun qoyulması zülmdür, ya da oğrunun türməyə salınması zülmdür. Hər halda bunlardan biri zülmdür. Başqa ibarə ilə desək, bu iş qanunu pozmaqdır və əslində cəza qanunun əksidir.

İlahi bağışlanma və şəfaətə şamil olan şəxsə bir şəxsin şəfaət etməsi məsələsində,özünün əvvəlki halında qalmır, əksinə dəyişir, pak olur və bağışlanmağa layiq olur. Allahın iradə etdiyi şeylərin hamısı, hikmət və məsləhətə əsaslanır. Əgər günahı savaba çevirib və günahı örtürsə, hikmət və məsləhət üzündəndir.

Ona görə də, böyük günahlardan qorunan şəxslərin, Allah kiçik günahlarını örtür. Çünki, günah və kişik günah edən şəxslərin ruh və nəfsində bu günah təsir qoymuşdur. Əgər bu təsir qalarsa, behiştə getməz. Ona görə də əvvəlcə pis və günah iş örtülüb, və ya yaxşı işə çevrilməli və sonra bağışlanmalıdır.

Mübarək ayə də buyurur:

{فَأُوْلَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ}

“_Allah onların pis əməllərini yaxşı əməllərə çevirər_”.(1)

Buna əsasən, şəfaət və İlahi bağışlanma, qanunun əksi deyil ki, zülm və ədalətin əksi olsun, əksinə mövzunun dəyişilməsidir. Tövbədə də belədir. İnsan elə bu dünyada tövbə etməklə özünü dəyişir və günahın cəza mövzusundan çıxarıb, yaxşı iş mövzusuna daxil edir. Yaxşı əməllərin bəzisi, insanın öz vasitəsilə günahın örtülməsinə səbəb olur. Şəfaətdə də, peyğəmbərlər və övliyaların kamil nəfsləri vasitəsilə, bu dəyişiklik onda tapılır və bir mövzudan çıxıb, digər mövzuya daxil olur. Ona görə də rəhmətin genişliyi və

səh:139

İlahi bağışlanmaq, ona şamil olur.

səh:140

səh:141

Qeyri məhdud, geniş rəhmət, bütün məxluqatın halına şamil olur. Bundan əlavə, qabiliyyətin olmasını da ağıl başa düşür. Allahın rəhmətinin ona şamil olması üçün, insanda qabiliyyət olmalıdır. Lakin qabiliyyətin nə olması və hansı işlərdə baş verməsini, ağıl anlamır. Bəşər şəfaətlərində, hətta batil şəfaətlərdə də belədir. Yəni mümkün deyil, səlahiyyəti olmayan bir şəxs vasitəçi ola və şəfaət edə. Məsələn, imza etməyi bacarmayan, savadsız bir şəxsi, mühüm bir vəzifəyə, nazir, müavin və ya müdir qoyalar. Çünki belə bir şəxsin, onun üçün şəfaət etmələrinə və bu şəxsi filan vəzifəyə qoyun demələrinə, heç bir qabiliyyəti yoxdur.

Yaxud, fərz edin bir nəfər padşaha qarşı çıxır, ona müxalifdir və onunla müharibə vəziyyətindədir. O şəxsi həmin vəziyyətdə bağışlamaları üçün heç bir kəsin şəfaət etməsi mümkün deyil. Çünki belə bir şəxsin şəfaətə qabiliyyəti yoxdur. Deməli, ləyaqətin olması ağıl baxımından, bəşər şəfaətlərində belə, qəti və vacibi bir əsasdır.

İndi qarşıya belə bir sual çıxır: qabiliyyət nədir? Şəfaət üçün onun nə qədəri lazımdır? Bu məsələyə bəzi ayə və rəvayətlərdə işarə olunub. Qısaca aydın olur ki, insanda hansı vəziyyət və sifətlər qabiliyyəti əldən verməyə, şəfaət və İlahi bağışlanmadan məhrum olmağa səbəb olur və hansı şeylər şəfaətə şamil olmaq üçün lazımdır. İndi şəfaətin şərt və səbəblərinin bəzisinə işarə edirik:

Taalanın zatını inkar etmək (şirk), peyğəmbərliyi inkar etmək, məad və cəza gününü inkar etmək, küfrə səbəb olan üç əsas məsələdir. Küfrə qayıdan hər bir şey, şəfaət və bağışlanma qabiliyyətinin insandan səlb olmasına səbəb olur.

Deməli, insan və Allah arasında əlaqə olmalı və insanın qəlbindən qeyb aləminə bir yol olmalıdır. İnsanın qəlb yolunun qeyb aləminə açıq olması, özü imandır. Əlbəttə, imanın dərəcələri fərq edir: Bəzən bir şəxsin ürəyində, yalnız qeyb aləminə balaca bir yol var. Bəzən isə bu yol bir qədər genişdir, ona görə də onun imanı daha güclü, etiqad və yəqin dərəcəsi bir az yuxarıdır. Bəzən də insanın ürəyi qeyb aləminə tam açıqdır və yəqin mərhələsinə yetişmişdir. Əmirəl – möminin Əli (ə) kimi. O, buyurur:

«لوکشف الغطاء ما ازددت یقینا»

“_Əgər qeyb pərdələri kənara gedib, hər şey aşkar olsa da, mənim yəqinimə heç bir şey artmaz_”.(1)

Əlbəttə, bu mərhələ Allah övliyalarına, mövla Əmirəl - möminin, Allahın Rəsulu və onların pak övladlarına aiddir. Bəzi şəxslər də, onlardan sonrakı mərhələ və dərəcələrdədirlər ki, onların dərəcə və rütbələri fərqlidir. Həmçinin imanın zəif cəhətində də, müxtəlif dərəcələr var/ Sonda elə bir dərəcəyə çatır ki, ürək və qəlb qıfıllanır. Ondan qeyb aləminə heç bir yol açıq qalmır, ürək zülmət və qaranlıq olur. Belə bir şəxsin, kamil nəfslər və peyğəmbərlər vasitəsilə yerinə yetirilən şəfaətə və İlahi bağışlanmanı əldə etməyə qabiliyyətinin olmaması aydındır. Ağzı bağlı bir qab kimi, onu dənizə də atsalar və dənizin dibinə də getsə, yenə də bir damcı su onun

səh:144

daxilinə getməyəcək.

Şəfaət məsələsində imanın şərt və lazım olmasına dəlalət edən ayələrin bəzisinə işarə edirik:

{إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاء وَمَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاَلاً بَعِیدًا}

“_Allah Ona şərik qoşmağı əsla bağışlamaz. Bundan başqa olan günahları isə dilədiyi kimsə üçün bağışlar. Allaha şərik qoşan şəxs, şübhəsiz ki, (haqq yoldan) çox azmışdır_”.(1)

Bu ayəyə əsasən, Allahın bağışlaması, müşrikə şamil olmur. Şirkin də növ və qisimləri var: Zatda şirk, əməllərdə şirk və s. Bəzən insan, bir neçə Allaha inanır, xeyir və şər Allahının olmasına etiqadı var. Bəzən rububiyyətdə şirki var və müxtəlif rəbblərə, ya Quranın təbirilə “cürbəcür rəbblər”ə etiqadlıdir. Aləmin tədbirini, müxtəlif rəbblərin əlində bilir. Bəzən də ibadətdə şirki var, (qabaqlar dediyimiz kimi) onun mənşəyi, işləri tədbir etmə və rübubiyyətdəki şirkdir. Hər halda, küfrə aid olan və küfrə məhkum olan şirklərin qisimlərinin hamısı, insandan qabiliyyətin səlb olmasına səbəb olur.

Bəzən də insanlar, yalnız maddi vəsilə və səbəblərə diqqət edirlər, səbəblərin səbəbinə isə diqqət etmirlər. Əlbəttə, bunlar yalnız əməldə şirkə düçardırlar. Ruzi və dolanışıqlarını rəis və müdirlərinin əlində bilirlər. Belə bir şəxs qəflət etdiyinə görə, öz rəisini əmələn ruzi verən sayır. Amma onun etiqadından soruşsanız, həmçinin onunla bəhs etsəniz, həqiqi ruzi verəni tez tanıyacaq və öz səhvini anlayacaqdır.

Deməli, bəzən insan qəfləti nəticəsində, gizli şirkin bir mərhələsinə düçar olur.

səh:145

Gizli şirk küfrə, İlahi bağışlanma və şəfaətdən məhrum olmağa səbəb olmur, baxmayaraq ki, ona şirk deyilir.

{یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِینَ إِلَی الرَّحْمَنِ وَفْدًا، وَنَسُوقُ الْمُجْرِمِینَ إِلَی جَهَنَّمَ وِرْدً، الَا یَمْلِکُونَ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا}.

“_O gün (qiyamət günü) Biz müttəqiləri Rəhmanın hüzuruna möhtərəm elçilər (şahanə qafilələrlə gələn əziz qonaqlar) kimi cəm edərik. Günahkarları isə Cəhənnəmə susuz vəziyyətdə sürükləyib, gətirərik. Rəhmandan əhd almış kəslər istisna olmaqla, qalanları (kafirlər) şəfaət etməyə qadir olmazlar. (Yalnız iman gətirib, yaxşı işlər görənlər qiyamət günü Rəhmanın izni ilə şəfaət etməyə layiqdirlər)_”.(1)

Bu şərif ayə, günahkarları şəfaətdən məhrum sayır. Əlbəttə, günahkar ümumidir. Günahkar bəzən kafir və bəzən də mömindir. Kafir günah etdiyi kimi, mömin də bəzən günah edir. Əlbəttə, kafirlər həm usuli-din və həm də furu-dinə görə sorğu – sual və əzablanarlar. Hər halda, burada günahkar ümumidir. Gördüyünüz kimi, əvvəlcə buyurur: Günahkarlara şəfaət olunmaz, sonra bir dəstəni istisna edir: Rəhman Allahın yanında əhdləri olan şəxslər”, bu əhdin mənası nədir? Əhd elə imanın özüdür, çünki Allah “Yasin” surəsində bu əhdi bəyan edib və buyurur:

{أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یَا بَنِی آدَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّیْطَانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ، وَأَنْ اعْبُدُونِی هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ}

“_Ey Adəm övladı! Məgər Mən sizdən əhd almadımmı ki, Şeytana ibadət etməyin, o sizin açıq __-__ aşkar düşməninizdir, Və (sizə buyurmadımmı ki) Mənə ibadət edin, doğru yol budur?!_”(2)

Mömin o şəxsdir ki, Allahla əhd və peymanı var, Allahla rabitə yaratmışdır. Sadə və avam ibarələrlə, ürəyindən Allaha və haqqa tərəf yolu var. İmansız şəxsin

səh:146

Allahla heç bir əhd və peymanı yoxdur. Başqa ibarələrlə, Allahla əlaqəsini kəsib və əhd - peymanını ayaq altına qoymuşdur. Allah buyurur: İmanları olsa, şəfaətin onlara şamil olması mümkündür, imansız günahkarlar isə, şəfaətdən məhrum olacaqlar.

Əlbəttə, imanın olması, şəfaətə layiq olmaq üçün lazımı şərtdir. Lakin kifayət etməsi məlum deyil. Ona görə də fərz edək, imanı var, yenə də yəqinliklə iddia edə bilmərik ki, şəfaət onun halına şamil olmalıdır. Ola bilsin ki, digər şərtlər onda olmasın. Heç bir şəxs, yüz faiz şəfaət olunacağına yəqin edə bilməz, baxmayaraq, ehtimal veririk ki, Allah istəsə, şəfaət ona da şamil olar.

{وَنَادَی أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِیضُواْ عَلَیْنَا مِنَ الْمَاءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللّهُ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَی الْکَافِرِینَ، الَّذِینَ اتَّخَذُواْ دِینَهُمْ لَهْوًا وَلَعِبًا وَغَرَّتْهُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا فَالْیَوْمَ نَنسَاهُمْ کَمَا نَسُواْ لِقَاءَ یَوْمِهِمْ هَذَا وَمَا کَانُواْ بِآیَاتِنَا یَجْحَدُونَ}

“_Cəhənnəm əhli cənnət əhlinə müraciət edib: “Üstümüzə bir az su tökün və ya Allahın sizə verdiyi ruzilərdən bizə bir qədər ehsan edin!” - deyəcək. Onlar isə: “Doğrusu, Allah bunları kafirlərə haram buyurmuşdur!” - deyə cavab verəcəklər. O kəslər ki, dinlərini oyun-oyuncaq (əyləncə) etmiş və (fani) dünya həyatı onları aldatmışdı. Onlar bu günə qovuşacaqlarını unutduqları və ayələrimizi (bilə-bilə) inkar etdikləri kimi, Biz də onları bu gün unudarıq!_ ”(1)

Bu ayələrdən sonra kafirlər və onların qiyamət günü İlahi nemətlərdən məhrum olmaları barəsində buyurur:

{وَلَقَدْ جِئْنَاهُم بِکِتَابٍ فَصَّلْنَاهُ عَلَی عِلْمٍ هُدًی وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ، هَلْ یَنظُرُونَ إِلاَّ تَأْوِیلَهُ یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ یَقُولُ الَّذِینَ نَسُوهُ مِن قَبْلُ قَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ فَهَل لَّنَا مِن شُفَعَاءَ فَیَشْفَعُواْ لَنَا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ قَدْ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا کَانُواْ یَفْتَرُونَ}

“_Həqiqətən, Biz onlara (Məkkə müşriklərinə və kafirlərinə) elmlə müfəssəl izah etdiyimiz, inanan bir qövm üçün hidayət və_

səh:147

_mərhəmət olan (dini vəzifələrini öyrətmək üçün mükəmməl) bir Kitab (Qur’an) gətirdik. Onlar (kafirlər) ancaq aqibətimi (Kitabın xəbər verdiyi aqibətimi) gözləyirlər? Onun xəbər verdiyi aqibət (qiyamət) gəlib çatdığı gün əvvəllər onu unutmuş olanlar deyəcəklər: "Doğrudan da, Rəbbimizin elçiləri (bizə) haqqı gətirmişdilər. İndi bizdən ötrü şəfaət edəcək bir kimsə varmı? Yaxud geri (dünyaya) qaytarıla bilərikmi ki, etdiyimiz əməllərdən başqasını edək?" Onlar özlərinə ziyan etdilər. Uyduqları (bütlər də) onlardan uzaqlaşıb qeyb oldu. _” (1)

Burada, kitab deyəndə məqsəd, peyğəmbərlərin göndərilməsi və Allah tərəfindən, peyğəmbərlər (ə) vasitəsilə bəşərə çatdırılan şəriətlərdir. Hər bir zamanda məxsus bir kitab olub, Tövrat, İncil və Quran kimi. Elə bir günki, bu kitabın qayıdış, son və həqiqəti aydın olar. Kitab və şəriəti dünyada unudanlar, özlərinə gəlib, təssüflənib, deyərlər: “Kaş bizə şəfaət edən bir şəfaətçi olaydı, ya biz dünyaya qayıdıb və yaxşı əməllər edərdik”.

Şərif ayə onların cavabında buyurur: “Xeyr! Belə bir arzu qeyri mümkündür. Bunların özləri öz nəfslərini ziyan və xəsarətə düçar etdilər”. Deməli, bu ayə də belə bir şəxslər üçün, şəfaətçinin olmasını inkar edir.

Digər ayədə, müşrik və kafirlərin öz etiraflarına əsasən, onlar üçün hər bir şəfaətçini inkar edir:

{وَبُرِّزَتِ الْجَحِیمُ لِلْغَاوِینَ، وَقِیلَ لَهُمْ أَیْنَ مَا کُنتُمْ تَعْبُدُونَ،  مِن دُونِ اللَّهِ هَلْ یَنصُرُونَکُمْ أَوْ یَنتَصِرُونَ، فَکُبْکِبُوا فِیهَا هُمْ وَالْغَاوُونَ، وَجُنُودُ إِبْلِیسَ أَجْمَعُونَ، قَالُوا وَهُمْ فِیهَا یَخْتَصِمُونَ، تَاللَّهِ إِن کُنَّا لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ، إِذْ نُسَوِّیکُم بِرَبِّ الْعَالَمِینَ، وَمَا أَضَلَّنَا إِلَّا الْمُجْرِمُونَ، فَمَا لَنَا مِن شَافِعِینَ، وَلَا صَدِیقٍ حَمِیمٍ}

“_Cəhənnəm də azğınlara göstərilər. Və onlara belə deyərlər: “İbadət etdikləriniz (bütlər) haradadır? Allahdan başqa (ibadət_

səh:148

_etdikləriniz?). Onlar sizə kömək edə bilərlərmi? Yaxud özlərinə bir köməkləri çatarmı?” Onlar (müşriklər) və azğınlar (üzüqoylu üst-üstə) oraya (Cəhənnəmə) atılarlar! İblisin bütün əsgərləri də (ora sürüklənib salınarlar). Onlar orada (öz bütləri və rəisləri ilə) çənə-boğaz olub deyərlər: Allaha and olsun ki, biz (haqq yoldan) açıq-aydın azmışdıq! Çünki biz sizi (siz bütləri) aləmlərin Rəbbi ilə bərabər tuturduq. Bizi yalnız günahkarlar azdırdı. İndi artıq nə şəfaət edən kimsələrimiz, nə də bir mehriban dostumuz var!_”(1)

Bu ayələr də, Allahdan qeyrisinə ibadət edən şəxslərə aiddir. Cəhənnəmdə dünyada pərəstiş etdikləri yalançı Allahlarla düşmənçilik edərlər. Kafirlər orda öz şirk, küfr və səhvlərini anlayarlar, amma yenə də, günahı digərlərinin boynuna atmağa çalışarlar. Ona görə də deyərlər: “Günahkarlar bizi düz yoldan azdırdılar. Sonda etiraf edərlər ki, bizim burada, əzabdan xilas etmək üçün, nə mehriban bir dostumuz və nə də şəfaətçimiz var”.

{وَکُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ، حَتَّی أَتَانَا الْیَقِینُ، فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِینَ}

“_Haqq-hesab gününü yalan sayardıq. Ölüm bizi haqlayana qədər (bu vəziyyətdə qaldıq)”. Şəfaət edənlərin şəfaəti onlara fayda verməz!_ ”(2)

Bu ayələrdə, kafirlər möminlərin cavabında, öz vəziyyətlərini və cəhənnəm oduna daxil olma səbəblərini bəyan edirlər. Həmin səbəblərdən olan, onların bu sözüdür: “Biz qiyamət gününü, bizim üçün yəqin yaranana kimi, inkar edirdiik”.

Bu ayədə yəqin deyəndə, məqsəd, ya ölüm və ya ölümdən sonrakı aləmdir ki, yəqinə səbəb olur. Əlbəttə,

səh:149

yəqinin özünün olması da ehtimal verilir, hansı ki, o biri dünyaya daxil olmaqla hasil olur.

Hər halda, kafirlərin sözünü bəyan edəndən sonra buyurur: Şəfaət edənlərin şəfaəti, onlara heç bir fayda və mənfəət yetirməz, çünki şəfaətin onlara faydalı və təsirli olmasına qabiliyyətləri yoxdur.

Xülasə budur ki: Şəfaətin ən əsas şərti, Allahla mənəvi bağlılıq və əlaqənin olmasıdır. Şəfaət, Allah övliyalarının köməyidir, onun iznilə, Allahla öz iman əlaqələrini kəsməyən şəxslərə yetişəcək. Əgər süqut və nüzulun elə bir həddində olsa ki, onda pak bir insana çevrilmək imkanı olmasın, bu zaman kömək istəməsinin də, onun üçün heç bir təsir və faydası olmayacaq.

amma necə və nəcür? Bu məlum deyil və qaranlıq qalıb ki, insan qorxu və ümid arasında qalsın.

Bu rəvayət iki dəstəni istisna edir: “Şirk və zülm əhlinə”. Bu iki dəstə şəfaətdən məhrumdurlar.

Peyğəmbər (s) - dən digər rəvayət də nəql olmuşdur ki, buyurdu:

«فهی (شفاعتی) نائلة ان شاء الله من مات لا یشرک بالله شیئا»

“_Mənim şəfaətim, inşallah, o şəxsə yetişər ki, ölüm zamanı, bir zərrə qədər də Allaha şirki olmamış olsun_”.(1)

Digər bir rəvayətdə də Allah Rəsulu (s) - dan nəql olmuşdur ki, buyurdu:

«شفاعتی لمن شهد ان لا اله الا الله مخلصا یصدق قلبه لسانه ولسانه قلبه»

“_Mənim şəfaətim o şəxsə olar ki, ixlasla Allahın birliyinə şəhadət verər, qəlbi dilini və dili də qəlbini təsdiqləyər_”.(2)

Deməli, şirk, küfr və Allaha, peyğəmbərə (s) və qiyamət gününə imansızlıq, şəfaətin şamil olmasına manedir və insandan qabiliyyəti alır.

Əlbəttə, vaqiə surəsində, Məymənə və Məşəmə əshabı da zikr olub. Əshab Məymənə çox güman ki, həmin əshab yəmindir. Onlar, bərəkətli olarlar. Onların müqabilində, Məşəmə əshabıdır , pis və mübarək olmayan şəxslər.

Hər halda, “fə mən utiyə kitabəhu biyəminih” ayəsi, yəmin əshabını belə tanıtdırır ki, onlar o şəxslərdirlər ki, onların kitab və əməl dəftərlərini sağ əllərinə verərlər. Şimal əshabının da qiyamət günü kitab və əməl dəftərlərini sol əllərinə verərlər.

Müddəssir və İnşiqaq surələrində, açıqca buyurur: Əshab yəmin; Yəni əməl dəftərləri sağ əllərinə verilən şəxslər, o nların sadə və tez hesabları olacaq, heç bir gözləmələri olmaz, giriftar olmazlar, girovda olmazlar və tez xilas olarlar. Amma digərlərin hamısı, öz əməllərinin girovundadırlar. «کل نفس بما کسبت رهینة» Bu ayə çox təccüblü və insanı ayıldandır. Yəmin əshabından olsaq, nicat taparıq, əks təqdirdə, hamımız orada giriftar olacağıq. Qurani-Məcid buyurur:

{فِی جَنَّاتٍ یَتَسَاءَلُونَ، عَنِ الْمُجْرِمِینَ، مَا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ، قَالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ، وَلَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ، وَکُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِینَ، وَکُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ، حَتَّی أَتَانَا الْیَقِینُ، فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِینَ}

“_Onlar cənnətlərdədirlər; bir-birindən soruşacaqlar; Günahkarlar barəsində (və sonra həmin günahkarlara müraciət edib belə deyəcəklər): “Sizi Səqərə (Cəhənnəmə) salan nədir?” Onlar deyəcəklər: “Biz namaz qılanlardan deyildik; Yoxsulu da yedirtməzdik; Batilə dalanlarla birlikdə biz də dalardıq; Haqq - hesab gününü yalan sayardıq. Ölüm bizi haqlayana qədər (bu vəziyyətdə qaldıq)”. Şəfaət edənlərin şəfaəti onlara fayda verməz! _”(1)

səh:152

Bu ayələrdə, behişt əhlinin cəhənnəm əhli ilə dialoqunu nəql edir və məlum olur ki, behişt əhlinin, cəhənnəm əhlindən üstünlüyü var və onlardan sual edərlər: Siz cəhənnəmə niyə düşmüsüz? Onlar cavabında, cəhənnəmə düşmələrinin səbəbini, onların vücudunda olan dörd pis xüsusiyyətdə bilirlər:

Birincisi budur ki, “Biz namaz qılanlardan deyildik”. O birisi budur ki, “Kasıblara kömək və yemək vermirdik”. O biri xüsusiyyət budur ki, “və kunna nəxuzu mə`əl xaizin” “xəvz” batmaq və aşağı getmək mənasındadır. Məmulən batil işlər barəsində işlənir və batildə batmaq mənasını çatdırır. Onlar etiraf edirlər ki, biz qiyamət gününü, behişt və cəhənnəmi məsxərə edən və onun barəsində məsxərə ilə danışan şəxslərlə yoldaşlıq edirdik. Yaxud dünya və dünyanın bər - bəzəyində qərq olmuşduq; dənizdə qərq olan şəxs kimiki, nə qədər əl - qol atsa da, çölə çıxmaz.

Cəhənnəm əhlində olan digər bir xüsusiyyət budur ki, deyirlər: “Biz qiyamət gününü və məadı inkar edərdik. Ölümümüz çatana kimi, biz bu vəziyyətdə idik”.

Bu ayələrdə ölüm mənasında olan “yəqin”, ya buna görədir ki, ölüm yəqini bir məsələdir və onda heç bir şəkk və şübhə yoxdur, ya da buna görədir ki, öləndən sonra, insan yəqinə çatır. Dünyada bərzəx aləmi, ölümdən sonrakı aləm, məad, Allah, Peyğəmbər (s) və dünyanın digər həqiqətləri barəsində şəkk edərsə, bu dünyadan gedəndə və ruhu bədənindən çıxandan sonra, gözü açılar, həqiqətləri görər və bütün şeylərin doğru olduğuna yəqin edər.

Hər halda, onlar bu dörd pis xüsusiyyətin ölüm vaxtınacan onlarda olmasını etiraf edərlər. Bu zaman Allah buyurar: “Buna görə şəfaət edənlərin şəfaətinin, onların

səh:153

vəziyyətlərinə heç bir mənfəəti olmayacaq və şəfaət olunmayacaqlar”.

qəlblə və həm də əməllədir, nəticəsi də budur ki, insan bütün vəzifələrinə əməl etsin. Allah qarşısındakı təvazö, Peyğəmbəri də qəbul etməyi əsas tutur. Çünki peyğəmbər Allah tərəfindəndir və Allah taalanın qarşısında qəlbdə və əməldə təvazö etmə, peyğəmbərliyə inam və peyğəmbərin əmrlərinə əməl etməyi, əsas tutur. Hansı ki, dinin ən mühüm sutunu da budur.

Peyğəmbərlər (ə) əsasən camaatın Allah və qiyamət gününə iman gətirmələri, sonra isə dünya yaşayışlarında öz vəzifələrini yerinə yetirmələri üçün, onları doğru və saleh əməllərə hidayət etmələri üçün gəliblər. Bu etiqadlar, insanın Allah məxluqlarına və ehtiyaclılara kömək etməsini və dünyada qərq olmamasını əsas tutur. Etiqad və əməl cəhətdən Allah qarşısında təvazökar olan insan, “nəxuzu mə`əl xaizin”ə şamil olub, dünyada qərq olmayacaq; Buna əsasən, həmin dörd pis sifətin müqabilində, dinin dörd sütunu sayılan, dörd xüsusiyyət dayanır, hansı ki, dinin əsası həmin dörd xüsusiyyətdir.

O buyurur: Bu ayələr, günahkarları və əshab yəmini bir – birinin qarşısında qoymuşdur. Bu qarşıdurmadan, günahkarlar və cəhənnəm əhlində olan dörd xüsusiyyətin, Əshab yəmində olmaması başa düşülür. Əksinə, Əshab yəmin haqq qarşısında təvazökardır. Dünyada qərq olmayıblar. Qiyamət gününə imanları var. Ehtiyaclılara kömək edirlər. Xülasə budur ki, Allahın və camaatın haqqını yerinə yetirirlər.

Sonra buyurur: Günahkarlar dörd xüsusiyyətləri ilə şəfaətdən məhrum olduqları kimi, Əshab yəmində, dörd xüsusiyyət olmayıb və onun əksi onlarda olduğuna görə, şəfaətçilərin şəfaətinə şamil olmalarını demək lazımdır.

səh:155

Əməllərinin girovu olmayan, azad və behiştə daxil olan əshab yəmin, iki dəstədən ibarətdir: Bir dəstə şəfaətə ehtiyacları olmayan şəxslərdir. Digər dəstə isə, şəfaətə ehtiyacı olan şəxslərdir. O kəslər ki, heç bir böyük günah etməyiblər, və ya ediblərsə, tövbə ediblər və böyük günahları tərk etmək, onların kiçik günahlarının gizli qalmasına səbəb olub, şəfaətsiz, girovluqları gedər. Ona görə də, cənnət və nemətlərdədirlər. O biri dəstə ki, böyük günahlar edib və tövbə etməyib, şəfaətçilərin şəfaəti onlara şamil olarsa, onlar da girovluqdan azad olarlar.

Buna əsasən, O (Əllamə), məhdudiyyəti yetirən istisna və ayədəki qarşıdurmadan istifadə edib, deyirlər:

Əshabi-yəminin günahkarlarla (hansı ki, şəfaət olunmazlar) qarşıdurma hökmünə əsasən, təkcə əshab yəminin şəfaət olunacağı və onlardan qeyrisinin şəfaət olunmayacağı məlum olur. Deməli, şəfaətin şərtlərindən biri, insanın əshab yəmindən olmasıdır. Əlbəttə, O (Əllamə), digər bir bəhsin əsnasında, ayələrdən istifadə edir ki, “Əshab-yəmin”, haq və məsum imamlara itaət edən şəxslərdir. Biz bu bəhsi açıqlayacağıq.

onda olsa, yenə də şəfaətdən məhrumdurmu?

Əllamə Təbatəbai bu barədə buyurur: “Ma sələkəkum fisəqər” - in günahkarların hamısından soruşulması buna bənzəyir ki, siz bir zindana gedir və bir dəstəni zindanda görürsüz. Onların nə üçün zindana düşmələrini bilmək istəyirsiz. Zindana nəyə görə düşməsinin səbəbini, ayrı-ayrılıqda onlardan soruşmağınız mümkündür. Bu vaxt onların hər biri cavab verərkən, yalnız öz cinayətlərini deyər. Türməyə düşmələrinin səbəbini hamısından bir yerdə soruşsanız, bir nəfər onların hamısının adından cavab verərək, belə deyə bilər: biz şərab içmişik, oğurluq, zina etmişik, qətl törətmişik və s. Bu, o demək deyil ki, bizim hər birimiz bu cinayətlərin hamısını etmişik, əksinə bu mənadadır ki, bizim bəzimiz qətl törədib, bəzimiz şərab içib, bəzimiz zina etmişik və s. Bu şərif ayədə də sual ümumidir və cəhənnəm əhlinin hamısından soruşub. Onlar da cavab verib, deyiblər: bizim cəhənnəmə düşməyimizin səbəbi, bu dörd xüsusiyyət olub. Bu cavabın mənası budur ki, bizim bəzilərimiz namaz qılmazdı, bəzilərimiz dünyada qərq olmuşdu və s. Əgər məsələ belə olsa, onda bu cinayət və günahların hər birinin təklikdə, insanın şəfaətdən məhrum olmasına səbəb olmasını demək lazımdır.

Onun buyurduğu mənanın sübutu da var. Çünki bu ayə deyir, dünyada namaz qılmayan şəxs şəfaətdən məhrumdur. Bu məsələ məşhur bir rəvayətdə də gəlib. İmam Sadiq (ə) şəhadət zamanı, bütün qohum və əqrəbanı ətrafına yığıb, buyurdu:

«ان شفاعتنا لا تنال مستخفا بالصلاة» (1)

səh:157

“_Bizim şəfaətimiz namazı yüngül sayana yetişməz_”. Bu rəvayət, namazı yüngül saymağı, şəfaətdən məhrum olma səbəbi kimi bildirir.

Həmçinin başqa bir rəvayətdə buyurur: “Namaz qılmayan kafirdir”.(1)

Buna əsasən, ayədəki əshabi-yəmin və əshabi-şimal arasındakı qarşıdurma əlamətinə əsasən, şəfaət əshabi-yəminə məxsusdur, çünki günahkarlar şəfaətdən məhrumdurlar və onların qarşısında duranlar əshabi-yəmindir, şəfaətə şamil olan şəxslər.

«حبیبی یا حسین! کانی اراک عن قریب مرملا بدمائک مذبوحا بارض کرب و بلاء من عصابة من امتی و انت مع ذالک عطشان لا تسقی وظمآن لا تروی وهم مع ذالک یرجون شفاعتی، لا انالهم الله شفاعتی یوم القیامة...»

“_Həbibim. Ey Hüseyn! Elə bil səni, tezliklə öz qanına bələnmiş və Kərbəla torpağında mənim ümmətimin bir dəstəsinin əlilə, su verilmədən, susuz öldürüldüyünü görürəm. Onlar bu əməlləri ilə, yenə də mənim şəfaətimə ümidvardırlar. Allah mənim şəfaətimi onlara qismət etməsin_”.(1)

Buna əsasən, istisnada məqsəd, günahkar şəxsdir. Bu iki ayə də, Allahın günahkar şəxsdən razı olmasını, şəfaətin şərtlərindən biri qərar veribdir.

İzahı budur: Bu iki ayənin təfsirində iki nəzəriyyə var: Biri budur ki, istisna şəfaət edənə aiddir. Belə olanda, ayənin mənası budur ki, qiyamət günündə heç bir kəsin şəfaətinin faydası yoxdur və ya çətinliyi aradan qaldıran deyil, gərək Allah ona izin verib və ondan və ya onun sözündən razı ola. Bu nəzəriyyəyə əsasən, həmin ayələrdə, şəfaət edənin şərtləri zikr olunub, nəinki günahkar şəxsə aid şərtlər.

İkinci nəzəriyyə budur ki, istisnada məqsəd günahkar şəxsdir. Belə olanda, yuxarıdakı ayələrin mənası” … və la yəşfəunə illə limənirtəza …” ayəsilə yaxınlaşacaq və şəfaət olunannın şərtlərini açıqlayan ayələrin sırasında olacaq.

Əlbəttə, burada kimin və nə vaxt Allahın bəyəndiyi şəxslərdən olması, razılığın xırdalıqları və şərtləri dəqiq formada məlum deyil. Amma deyil deyəndə də, Allahın razılığının məsləhətsiz, hikmətsiz və hesabsız olmadığı məlumdur. Heç bir kəsdən səbəbsiz razı ya narazı olmaz. Allahın hər bir kəsdən razılığı, onun əqidə, əməl, rəftar və əxlaqına əsaslanır. Birinci dərəcədə, onun etiqadları doğru və düzgün olmalıdır. Allah bəyənən əqidə, Allahın insandan razı olmasına səbəb olur. Allah Quranda buyurur:

{وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَی لَهُمْ}

“_Allah aranızdan iman gətirib, yaxşı işlər görənlərə - yalnız Mənə ibadət edərlər, heç nəyi Mənə şərik qoşmazlar deyə - onları özlərindən əvvəlkilər kimi yer üzünün varisləri edəcəyini və onlar üçün bəyəndiyi dini dəyişməz və möhkəm edəcəyini,_

səh:161

_vədə veribdir_”.(1)

Bu ayədən Allahın bəzi rəftar və əqidələri bəyənmədiyi və onlardan razı olmadığı aydın olur. Deməli insan, dininin Allahın razılığında olması üçün, şübhəsiz Allaha, onun sifətlərinə inanmalı, qiyamət gününə və doğru əqidələrə imanı olmalıdır. Allahın bəyənib və razılığında olması üçün, Allahın razı olduğu əqidələrə sahib olmalıdır. Ona görə də, bu ayə barəsində olan rəvayət, belə gəlibdir:

«قال: فقلت للرضا× یا بن رسول الله| فما معنی قول الله عز وجل: ...و لا یشفعون الا لمن ارتضی...؟ قال: لا یشفعون الا لمن الله دینه»

_Ravi deyir: “İmam Riza (ə) - dan soruşdum: Ey Allah Rəsulnun övladı, bu ayənin “Şəfaət edənlər yalnız (Allahın) razı olduğu (izin verdiyi) kəslərdən ötrü şəfaət edə bilər”, mənası nədir? Həzrət buyurdu: Şəfaət edənlər yalnız, Allahın dinini bəyənən şəxs üçün şəfaət edərlər_”.(2)

Buna əsasən, şəfaət birinci dərəcədə, doğru və düzgün bir dini və məzhəbi əqidəsi olan şəxslərə aiddir. Quran ayələrinə əsasən, Əshabi-yəmin bu aləmdə, haqq rəhbərlərinə itaət ediblər. Əshabi-yəmin və əshabi-şimalın xüsusiyyətlərini açıqlayan ayələrdən, belə məlum oldu ki, Allaha və qiyamət gününə kafir olan və haqq əqidələri inkar edənlər, şəfaətdən məhrumdurlar. Deməli, təkallahçı olmaq, mömin olmaq və haqq rəhbərlərinə və imamlara itaət etmək, günahkar şəxsin din və əqidəsindən Allahın razı olmasına və şəfaətə səbəb olacaq.

Digər bir rəvayət imam Sadiq (ə) - dan nəql olubdur ki, məktub formasındadır və əslində səhabələr üçün ümumi bir göstəriş və bəyannamədir. O Həzrət yazır:

«واعلموا انه لیس یغنی عنکم من الله احد من خلقه شیئا، لا ملک و لا نبی مر سل و لا

səh:162

من دون ذالک. فمن سره ان ینفعه شفاعة الشافعین عند الله، فلیطلب الی الله ان یرضی عنه»

“_Bilin ki, Allahın məxluqatından heç biri, nə yaxın mələklər, nə mursəl peyğəmbərlər və nə də onlardan qeyrisi, sizi bir az da olsa Allahdan ehtiyacsız etməzlər. Buna görə qiyamət günü Allah yanında şəfaət edənlərin, şəfaətinin ona fayda verməsini istəyən hər bir kəs, Allahın ondan razı olmasını istəsin_”.(1)

İmam Sadiq (ə) bütün dostlarına elan edir və höccəti tamamlayır ki, heç bir şəxs belə fikirləşməsin ki, mənim Peyğəmbər (s) - im, ya imam Hüseyn (ə) - im var, hətta Allahım da olmasa, yenə heç bir qəmim yoxdur. Xeyr, bu bəs deyil. İmam Hüseyn (ə) -ı olmaq istəyən şəxsin, əvvəlcə Allahı olmalıdır, əks halda heç bir yaxın mələk və heç bir mursəl peyğəmbər onu Allahdan ehtiyacsız edə bilməz. Axirətdə şəfaətdən faydalanmaq istəyən hər bir şəxsin, Allahı özündən razı etməkdən başqa, heç bir çarəsi yoxdur. Allahın razılığı bununladır ki, insanın Allah bəyənən dini olmalıdır.

mənfidir. Allahla heç bir rabitəsi olmayan bir şəxs, Allahın razılığında necə ola bilər?

Hər bir şəxsin dinindən Allahın razılığı, təkcə doğru və düzgün əqidəsi olmasıyla deyil, əksinə əməl cəhətdən də elə olmalıdır ki, razılıq həddində olsun. Yəni deyilsin ki, Allah bu şəxsin dinini bəyənib və ya bu şəxsdən razıdır.

nəticəsi budur ki, bu əlaqələri də əldən verir.

Bu çox böyük xəbərdarlıq və təhlükədir. Heç bir kəs fəxr edib deməsin ki, mən etiqadlıyam, mən möminəm, mən Allaha pərəstiş edirəm, mənim qiyamət gününə etiqadım var, əməldə isə heç birini yerinə yetirmir, əksinə vəzifə və vaciblərini tərk edir. Bu onun əqidəsinin zəifləməsinə və axırda da əlindən çıxmasına səbəb olur.

Əlbəttə, bu əqidə ilə dünyadan getməyi bacaran şəxsin halına faydalıdır. Əgər bu əqidələr onun qəlbində və canında olmasa, onları ölümdən qabaq, ya ölən zaman əldən versə, dünyadan kafir gedəcək. İlahi itaəti yerinə yetirməmək və günah etməyin təsiri və rolu budur ki, dayanmadan əqidələri zəiflədir. Biz bilmirik ki, ölən zaman əqidələrimiz bizimlə olacaq, ya yox?

Bəzi rəvayətlərdə gəlibdir ki, can verən zaman, şeytan insan qarşısında, su qabını təcəssüm etdirir və deyir: Mənim bu saf sudan sənə verməyimi istəsən, Allahdan və öz əqidəndən əl çəkməlisən. Son ana qədər insanın küfr və şirki etməsinə naümid deyil. O, bütün insanları yolundan azdırmağa and içib.(1)

Əgər insan günahı təkrar etsə, Allah eləməmiş, can verən zaman, şeytan ona qalib gələr. Şeytan ömür boyu, ölənəcən, şübhə yaratmaqla insanı əqidəsiz etməyə çalışır. Hər an insan öz - özündə desə: bu sözlər nədir, Allah, peyğəmbər və məad nədir? Bu an hər şey bitər. Əgər, insanda bir az da əqidə qalsa, ölüm zamanı onu da insanın əlindən alması mümkündür. Buna əsasən, insan həmişə günahdan qorxmalıdır. Mən günah edirəm, amma öləndə

səh:165

əqidə ilə dünyadan gedib, şəfaət olaram və Allah məni bağışlayar, deməməlidir. Çünki günah bəzən belə bir pis taleyi insan üçün yaradır.

Əqidəsi doğru və düz olan, lakin əməli olmayan şəxs, Allahın razı olduğu şəxsdirmi? Əlbəttə, belə bir təsəvvür çətin, hətta qeyri mümkündür ki, bir şəxsin doğru əqidəsi olsun, Allah, qiyamət gününə, Allahın əzab və cəzasına inansın, bununla belə heç bir itaəti də olmasın. Belə bir şəxsin tapılmasını fərz edək. O, heç bir vaxt Allahın razılığında ola bilməz. Belə bir şəxs Allahı bəyənmir. Deməli, bizim həm əqidəmiz doğru olmalı və həm də əməlimiz olmalıdır. Baxmayaraq ki, insan qəflət nəticəsində, bəzən günah edir.

Sual: Günah edən və böyük günahları yerinə yetirən insan, Allahın razılığında ola bilərmi?

Cavab: Həmin sual, İmam Sadiq (ə) və İmam Musa bin Cəfər (ə) - ın əshabından olan Məhəmməd bin Əbi Oməyr üçün də qarşıya çıxdı və onu imam Musa bin Cəfər (ə) - dan soruşdu. Rəvayət doğru və etibarlı sənədlə bizim əlimizə yetişibdir:

«عن محمد بن ابی عمیر قال: "سمعت موسی بن جعفر× یقول: لا یخلد الله فی النار الا اهل الکفر و الجحود و اهل الضلال والشرک و من اجتنب الکبائر من اﻟﻤﺆمنین لم یسأل عن الصغائر قال الله تبارک و تعالی: {ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه نکفر عنکم سیئاتکم و ندخلکم مدخلا کریما}

_İbn Əbi Oməyrdən nəql olubdur ki, dedi: “İmam Musa bin Cəfər (ə) - dan eşitdim ki, buyurdu: Allah yalnız küfr, inkar, azğınlıq və şirk əhlini cəhənnəmdə əbədi edər. Böyük günahlardan çəkinən mömin şəxsin, kiçik günahları barəsində sorğu - sual olmaz, çünki Allah Taala buyurur: Əgər qadağan_

səh:166

_olunmuş böyük günahlardan çəkinsəniz, sizin günahlarınızı örtərik və sizi yaxşı yerə daxil edərik_.(1)”(2)

Rəvayətin bu hissəsində Həzrət buyurur: Küfr və şirk əhli, həmişəlik cəhənnəmdədirlər. Möminlər də əgər böyük günahlardan çəkinsələr, kiçik günahlarına görə daha soğru – sual olunmazlar. Burada İbn Əbi Oməyr üçün sual qarşıya çıxdı və onu Həzrətdən soruşdu:

«قال: فقلت له: یا بن رسول الله! فالشفاﻋﺔ لمن تجب من المذنبین؟ فقال: حدثنی ابی عن ابائه عن علی× قال: سمعت رسول الله| یقول: انما شفاعتی لا هل الکبائر من امتی فاما المحسنون منهم فما علیهم من سبیل»

“_Deyir: O Həzrətə ərz etdim: Ey Allah Rəsulu (s) - in övladı, belə olanda, kimlərə şəfaət olunar? Həzrət buyurdu: Atam öz atalarından, Əli (ə) - dan mənə rəvayət etdi ki, Allah Rəsulu (s) buyurdu: Mənim şəfaətim, ümmətimin böyük günah edənləri üçündür. Ümmətimin yaxşı iş görənləri isə, (hansı ki, böyük günah əhlindən deyildir) onları çətinlikdə tutmaq üçün heç bir dəlil yoxdur_”.(3)

Burada Həzrət şəfaətin kimlərə şamil olduğunu buyurur ki, onlar böyük günah edənlərdir. Bu cavabın ardınca, İbn Əbi Oməyr, başqa bir sual soruşur:

«یابن رسول الله! فکیف تکون الشفاﻋﺔ لا هل الکبائر والله تعالی یقول: ... ولا یشفعون الا لمن ارتضی وهم من خشیته مشفقون" و من یرتکب الکبائر لا یکون مرتضی فقال: یا ابا احمد! مامن مؤمن یرتکب ذنبا الا سائه ذالک وندم علیه وقدقال النبی|: کفی بالندم توبة وقال: من سرته حسنته وسائته سیئته(4) فهو مؤمن فمن لم یندم علی ذنب یرتکبه فلیس ﺑﻤﺆمن ولم تجب له الشفاعة وکان ظالما و الله تعالی یقول: "...ماللظالمین من حمیم و لا شفیع یطاع»

“_Ey Allah Rəsulnun (s) övladı, şəfaətin böyük günah edənlərə aid olması necə mümkündür, bir halda ki, Allah-taala_

səh:167

_buyurur: Yalnız razılıqda olan, İlahi əzabdan qorxan və narahat olan şəxslərə şəfaət edərlər. Ona görə də böyük günah edən, Allahın razılığında ola bilməz? Həzrət buyurdu: Ey əbu Əhməd, (İbn Əbi Oməyrin künyəsi) elə bir mömin tapılmaz ki, etdiyi günahdan narahat və peşman olmasın. Peyğəmbər (s) da buyurub: Peşmançılıq tövbədə kifayət edir. Həmçinin buyurdu:Yaxşı işi onu xoşhal edən və pis işi onu narahat edən şəxs mömindir. Etdiyi günahdan peşman və narahat olmayan şəxs mömin deyil, şəfaət ona şamil olmayacaq və zalım sayılacaq. Allah-Taala da buyurubdur: Zalımların nə can yandıran dostları və nə də şəfaəti qəbul olan şəfaətçiləri vardır_”.(1)

Rəvayətin bu hissəsində də iki cür insandan söhbət açılıbdır: Biri həssasdır, günahdan kədərlənir və yaxşı işdən xoşhal olur. O birisi isə, nəinki günah edir və ondan qorxusu yoxdur, hətta bəzən günahdan ləzzət də alır. Birinci qismə aid olan insanlar, möminlərdir. İkinci qismin insanları isə mömin deyil, əksinə zalım və şəfaətdən məhrumdurlar. Mömin insanlar fərz edək, günah da etsələr, peşman olarlar. Bu peşmançılıq onlarda imanın olduğunu göstərir. Ona görə də Allahın bəyəndiklərindən olub və şəfaət onlara şamil olar. Əlbəttə, təkcə peşmançılıq tam tövbə sayılmır. Tövbə peşmançılıqdan əlavə, qayıtmamaq qəsdi istəyir və istiğfar da etməlidir. Həzrət Əmirəl – mömin (ə)-ın hədisində, tövbə üçün altı şərt zikr olubdur.(2) Bu şəxsdə heç olmasa, tövbənin əsaslarından biri olan, təəssüf və peşmançılıq olmalıdır.

İmam Kazim (ə) - ın sözlərinin nəticəsində, yenə də ravi üçün bir sual qabağa çıxıb və təccüblə belə soruşub:

səh:168

«فقلت له یابن رسول الله و کیف لا یکون مؤمنا من لم یندم علی ذنب یرتکبه؟ فقال یا ابا احمد! مامن احد یرتکب کبیرة من المعاصی و هو یعلم انه سیعاقب علیها الا ندم علی ماارتکب و متی ندم کان تائبا مستحقا للشفعاعة و متی لم یندم علیها کان مصرا والمصر لا یغفر له لا نه غیر مؤمن بعقوبة ماارتکب ولو کان مؤمنا بالعقوبة لندم وقد قال النبی| لا کبیرة مع الاستغفار ولا صغیرة مع الاصرار»

“_Ey Allah Rəsulunun övladı, günah edib, peşman olmayan şəxs niyə mömin sayılmır? Həzrət buyurdu: Ey Əba Əhməd! Böyük günah edib və ona görə tezliklə əzab və cəzalanacağını bilən hər bir kəs, etdiyi işdən peşman olacaq. Peşman olan zaman, tövbə edən sayılacaq və şəfaətə layiq olacaq. Əgər peşman olmasa (məlum olur ki) günaha təkid edir və günaha təkid edən şəxs, bağışlanmaz. Çünki belə bir şəxs günahının cəzasına iman gətirməyibdir. Cəzaya iman gətirsəydi, etdiyi günahdan peşman olardı. Əziz Peyğəmbər (s) da buyurdu: İstiğfar (və tövbə) – dən sonra, heç bir böyük günah qalmaz və günahı təkrar etməklə də, günah artıq kiçik olmayacaq (və böyük günaha çevriləcək.)_”(1)

Diqqət etsəniz, dünyəvi işlərin sonu da belədir. Əgər insan hər hansı bir işi görür və bilir ki, bu iş onu tezliklə çox təəccüblü bir çətinliyə düçar edər, çox peşman olar və özünü danlayar. Yaxud, insan yemək yeyir və bilir ki, bu yemək onu xəstəxanaya görndərəck, yeyəndən sonra özünü danlayar ki, niyə bu işi gördüm, niyə bu yeməyi yedim. Hər halda, İnsan bilsə ki, cəzalanacaq, cəza və əzaba imanı olsa, günahından peşman olmalıdır. Əgər peşman olmasa, əzaba imanının olmaması məlum olur. Bu məsələnin izahında Həzrət belə buyurur:

«واما قول الله: "...ولا یشفعون الا لمن ارتضی..." فانهم لایشفعون الا لمن ارتضی الله دینه والدین: الا قرار بالجزاء علی الحسنات والسیئات و من ارتضی الله دینه ندم علی ما یرتکبه من الذنوب لمعرفته بعاقبته فی القیامة».

“_Ayədə buyrulur: Şəfaət edənlər, yalnız Allah razılığında olan şəxs üçün şəfaət edərlər; mənası budur ki: Yalnız Allah_

səh:169

_onun dinini bəyəndiyi şəxs üçün şəfaət edərlər. Din, yaxşı və pis işlərin mükafatına iman və təsdiqdən ibarətdir. Dini Allahın razılığında olan hər bir şəxs, etdiyi günahlardan narahat və peşman olar, çünki, qiyamət günündə günahlarının aqibətindən xəbərdardır və imanı var_”.(1)

Deməli, günah etdikdən sonra narahat olmayan şəxs, Allahın razı olduğu, bəyəndiyi şəxslərdən deyil. Yalnız günahından narahat və peşman olan şəxs, razılıqdadır və şəfaətə şamil olmağa layiq olacaqır.

Peşmançılıq barəsində dediklərimiz, tövbənin baş tutması üçün lazımi şərtdir. Tövbənin tam baş tutması üçün isə, peş