ص: 2

تمثیلات مهدوی

مؤلف: محسن قرائتی به کوشش حسن سلم آبادی

ناشر: انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)

ویراستار: فاطمه اکبری

طراح جلد و صفحه آرا: مسعود سلیمانی

نوبت چاپ: اول/ زمستان 1393

شابک:  0-62-7120-600-978

شمارگان: دوهزار  نسخه

قیمت: 5000 تومان

تمامی حقوق© محفوظ است.

* قم: انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج) / خیابان شهدا/ کوچه آمار(22)/ بن بست شهید علیان/ پ: 26/ همراه: 09109678911/ تلفن: 37749565 و 37737801(داخلی 117و116)/37841130 (فروش)/ 37841131 (مدیریت)/ فاکس:37737160 و 37744273

* تهران: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)/ تلفن: 88959049/ فاکس: 88981389/ ص.پ:355-15655

www.mahdi313.com

www.mahdaviat.ir

info@mahdaviat.ir

Entesharatbonyad@chmail.ir

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

فصل چهارم: تمثیلات مهدوی در روایات

1.ایمان و اعتقاد به حضرت مهدی... 66

2. غیبت.... 67

ناامیدی در غیبت.... 67

ابتلائات فراوان در غیبت.... 68

دین داری در غیبت.... 69

3. علائم ظهور. 71

4.یاران.. 74

5. ظهور. 75

امتحان در آستانه ظهور. 79

6. عصر ظهور. 80

فصل پنجم: تمثیلات مهدوی در غیر روایات

نیروگاه. 82

نخ اسکناس.... 82

پدر... ... 82

مهتاب... 83

مهمانی.. 84

کشتی.. .. 84

فرودگاه. 85

آهن.. . 85

بستنی.. 86

مأمور. .. 88

خورشید.. 88

چراغ.. 89

ص: 7

مهمان.. 90

دریا .. 91

دوربین.. 92

فلش و کامپیوتر. 92

تمرین.. 92

بچه. .. 93

کلاس.... 93

اسب بی صاحب.... 94

اتوبان.. .. 94

کتاب... .. 95

تبلیغات... 95

برج مراقبت.... 96

قلب.... . 96

سنگ..97

ترازو. 98

ابرو ومژه. 98

خلبانان.. 100

گاو صندوق گوشتی.. 100

تابلو. . 101

بدلیجات... 101

دود. .. 102

مهمان و میزبان.. 103

قائم مقام. 104

موکت، قالی و پتو. 106

ص: 8

درد زایمان.. 106

ریل قطار. 107

زعفران.. 108

مغز با پوست.... 109

تماشای فوتبال.. 109

پزشک..... 110

پروژکتور. 110

طلا.. ... 111

الماس.... 111

مدال.. . 112

دو لیتر گریه. 112

بشکه. 113

سفره. 113

مهرمادر. 114

ظرف حنا 115

آب خنک..... 115

طناب..116

گل مصنوعی.. 116

گنبد.. . 117

برگ سبز. 118

کنکور. ..118

پستانک.. 119

ص: 9

ص: 10

است.(1)

خداوند، پیامبرش را نیز مأمور کرده تا از تمثیل استفاده کند و در این باره می فرماید: « وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا...».(2)

در سخنان ائمه علیهم السلام نیز بارها به استفاده از تمثیل سفارش شده است. همچنین امّ الائمة، حضرت صدّیقه شهیده، فاطمه زهرا علیها السلام نیز در مسجد مدینه در خطبه ای علیه حاکمان وقت، این آیه شریفه(3) را تلاوت کرد و فرمود: مثال شما به خاطر پیمان شکنی نسبت به بیعتی که در غدیرخم با علی علیه السلام داشتید، مثال همان زنی است که می بافت و سپس بافته های خود را پنبه می کرد.(4)

تمثیل، از ساده ترین، فطری ترین و عمومی ترین شیوه های انتقال مطلب است که مسائل معقول را محسوس و بدین وسیله راه را نزدیک و عمومی می کند. در مثال زدن، تذکر، تفهیم، تعلیم، بیان و پرده برداری از حقایق والا وجود دارد که می توان آن را با زبان ساده بیان کرد.

تمثیل صورتی از اندیشیدن و شکلی از سخن گفتن است که در آن به همانندی میان دو چیز توجه می شود. درتمثیل می کوشیم ویژگی ها و احکام یک شیء شناخته شده یا مأنوس را به شیء ناشناخته یا نامأنوسی نسبت دهیم و به این وسیله آن را بشناسیم یا مأنوس کنیم.

ص: 11

از آنجایی که انسان با محسوسات انس بیشتری دارد، تمثیل به راحتی معارف عمیق و دقیق را در اختیار انسان قرار می دهد و یکی از ابزارها و شیوه های بیان و از روشهای تبلیغ پیامبران به شمار می آید و درکتابهای آسمانی هم تمثیلات فروانی دیده می شود. در قرآن کریم نیز تمثیلات فراوانی بیان شده، مخاطب مثال ها را متفکران و عاقلان شمرده و همواره آوردن مثل را وسیله ای برای تفکر و تعقل دانسته است: «وَ تِلْکَ الاْمْثَ_لُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ; و آن مثل ها را برای مردم می زنیم شاید که تفکر کنند.»(1)

در فلسفة به کارگیری مثل ها می خوانیم: « وَلَقَدْ صَرَّفْنَا لِلنَّاسِ فِی هَ_ٰذَا الْقُرْآنِ مِن کُلِّ مَثَلٍ فَأَبَیٰ أَکْثَرُ النَّاسِ إِلَّا کُفُورًا: و همانا ما در این قرآن برای مردم هرگونه مثال(و بیان روشن) آوردیم(تا مگر هدایت شوند) لیکن اکثر مردم به جز کفر و عناد از هر چیز امتناع کردند. »(2)

نزدیک به همین مضمون در سوره کهف آیه 54 و سوره روم آیه 58 نیز تکرار شده است. قرآن فلسفة طرح مثال ها را تذکر و تنبیه مخاطبین برشمرده است. (3) در قرآن کریم بیش از چهل آیه با لفظ مثل آمده که افزون بر آن آیاتی که در آن از عنصر تشبیه استفاده شده، بسیار بیشتر است.

امام علی علیه السلام نیز در تأکید بر این مسأله چنین می فرمایند:

اوصیکُمْ عِباد اللّه بتقوی اللّه الَّذی ضَرَب الأمثال؛ سفارش می کنم شما را ای بندگان خدا به تقوای پروردگاری که برای

ص: 12

بیدرای شما مثل های پندآموز آورده است.(1)

بسیاری از حقایق دینی در قالب تشبیه و تمثیل به کار رفته و فراتر آنکه خداوند آشکارا در قرآن مجید می فرماید:

إِنَّ اللَّ_هَ لَا یَسْتَحْیِی أَن یَضْرِبَ مَثَلًا مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا ؛ خدا را باک از آن نیست که به پشه و چیزی بزرگتر از آن مثل زند.(2)

این تمثیلات از دیرباز مورد توجه بوده است و تا کنون هم کتابهایی در این باره به زیور طبع آراسته شده است که به برخی از آنان اشاره می کنیم:

1. امثال القرآن؛ جنیدبن محمد قواریری(متوفای 298).

2. امثال القرآن؛ ابراهیم بن محمدبن عرفه(معروف به ابن نفطویه)(متوفای 323).

3. الدرة الفاخرة فی الامثال السائره: حمزه بن حسن اصفهانی(متوفای 351).

4. امثال القرآن؛ محقق شیعی محمدبن احمدبن جنید اسکافی(متوفای 381).

5. امثال القرآن؛ شیخ ابوعبدالرحمن محمدبن حسین سلمی نیسابوری(متوفای 412).

6. الامثال القرآنیه؛ ابوالحسن علی بن محمد ماوردی شافعی(متوفای 450).

7. امثال القرآن؛ شیخ شمس الدین محمدبن قیم الجوزیه(متوفای 751).

9. روضة الامثال؛ فقیه بزرگوار احمدبن عبدالله الکوزکنانی(متوفای

ص: 13

1327).

10. الصورة الغنیه فی المثل القرآنی؛ دکتر محمد حسین علی صغیر.

11. امثال قرآن به زبان فارسی؛ علی اصغر حکمت.

12. تفسیر امثال القرآن؛ دکتر اسماعیل اسماعیلی.

13. الامثال فی القرآن الکریم؛ آیت الله جعفر سبحانی.

14. تمثیلات تفسیر نور؛ محسن قرائتی.

بنابراین یکی از شیوه های بیان معارف دینی، عرفانی و اخلاقی بهره گیری از ابزار زبان تمثیل و تشبیه است. این معبر و مسیر، راه را برای سایر اسوگان و زبدگان دینی هموار می کند تا برای بیان مقاصد معنوی و بلند از تمثیل و تشبیه بهره گیرند.

در تورات درباره حضرت سلیمان آمده است: «خدا به حضرت سلیمان فهم وحکمت بی نظیری بخشید و بصیرت او بی حد وحصر بود. . . سه هزار مثل گفت و هزار و پنج سرود نوشت.»

از مجموع سی و نه کتاب عهد قدیم، کتابی با عنوان امثال است که دربردارنده تمثیلات فراوان است و این چنین آغاز می شود: «مثل های سلیمان پادشاه اسراییل که پسر داوود بود، این مثلها به شما کمک خواهند کرد تا حکمت و ادب را بیاموزید و بتوانید معنی سخنان پرمغز را درک کنید. آنها به شما یاد خوا هند داد که چگونه رفتار عاقلانه داشته باشیم و با صداقت و عدالت و انصاف عمل کنید. این مثلها به جاهلان حکمت و به جوانان فهم و بصیرت می بخشد. باشنیدن ودرک این مثل ها حتی دانایان دانا ترمی شوند ودانشمندان چاره اندیشی کسب می کنند تا بتوانند معانی گفتار پیچیده حکیمان را بفهمند.»

ص: 14

حضرت عیسی نیز از تمثیلات به طور گسترده در بیان معارف کمک گرفته است. در انجیل متی پس از اشاره به مثال های فراوانی که مسیح برای شاگردان خود ارائه کرده، آمده است:

عیسی برای بیان مقصود خود همیشه از این نوع امثال و حکایات استفاده می کرد و این چیزی بود که انبیاء نیزپیشگویی کرده بودند. پس هرگاه برای مردم سخن می گفت، مثلی نیز می آورد، زیرا درکتاب آسمانی پیشگویی شده بود که: من با مثل و حکایت سخن خواهم گفت و اسرار را بیان خواهم کردکه از آفرینش دنیا تا حال پوشیده مانده است.

در انجیل مرقس نیز آمده است: «او پیام خدا را تا آنجا که مردم می توانستند بفهمند، به صورت داستان و مثل برای ایشان بیان می فرمود. درواقع عیسی همیشه به صورت داستان و مثل به مردم تعلیم می داد».

در متون اسلامی هم از پیامبران پیشین تمثیلاتی وجود دارد؛ مثلاً مواعظ حضرت عیسی در آثار اسلامی نیز فروان به چشم می آید؛ همچنین روایات معصومین هم سرشار از تمثیلات است که محققان اسلامی تا کنون آثاری در این رابطه نگاشته اند.

علمای ادبیات عرب نیز به طور گسترده در این باب سخن گفته اند و فواید و اهمیت آن ها را بیان داشتند.

با توجه به همین اهمیت و فواید است که در متون دینی وسخنان بزرگان علم و دین همواره از این ابزار کارآمد استفاده شده است. با سیری در روایات

ص: 15

امامان معصوم علیه السلام می توان انبوهی از تمثیلات و تشبیهات را مشاهده کرد(1) که این، افزون بر حکمت ها و ضرب المثل هایی است که برخی بزرگان به گردآوری آن پرداختند.

از این رو می توان برای مهدویت از نقش تمثیل و تشبیه در تشویق و یا توصیف و تبیین بهره گرفت.چنانچه اهل بیت علیه السلام نیز چنین کرده اند و استخراج و تحلیل همة آن ها نیازمند تالیف کتاب های جداگانه است. در اینجا با توجه به موضوع این اثر برخی از تمثیل و تشبیهات به کار رفته در مهدویت مورد استشهاد قرار می گیرد.

اینجانب، خود نیز، از این وسیله در سخنان خود بهره می برم. از آن جا که بیشتر تمثیلاتی که استفاده می کنم، ابتکاری و ساخته و پرداخته خودم می باشد و این ویژگی، باعث شده که همه اقشار جامعه از سخنانم بهره برده، احساس خستگی نکنند. با توجّه به اهمیت این شیوه و تمثیلات بسیار زیبا و جذاب، بر آن شدم تا تمثیلات مهدوی را برای استفاده علاقه مندان در کتابی جداگانه بیاورم؛ امیدوارم مورد رضایت حضرت بقیة الله «روحی فداه» قرار گیرد.

محسن قرائتی

پاییز1393

ص: 16

ص: 17

ص: 18

تمثیل در توضیح و تفسیر مباحث مهدوی نقش مهمی دارد و برای اثبات حقایق و روشن ساختن و نزدیک کردن مطالب به میزان زیادی در روایات مهدوی به کار رفته است. برخی از آثار و فواید آن عبارت است از:

ص: 19

به در آورد. گوید: من گفتم: یاابن رسول اللَّه امام و خلیفه پس از شما کیست؟

آن حضرت شتابان برخاست و درون خانه رفت و سپس برگشت و بر شانه او بچه پسری بود که رویش چون ماه شب چهارده بود. کودک سه سالی می نمود و فرمود: ای احمد بن اسحق! اگر نزد خدای عزوجلّ و نزد حجج او گرامی نبودی، من این پسر خود را به تو نمی نمودم ؛ به درستی که او هم نام رسول خدا و هم کنیه اوست و آن کسی است که پر کند زمین را از عدل و داد، چنانچه پر شده باشد از جور و ستم. ای احمد بن اسحق! مثل او در این امت مثل خضر علیه السلام است و مثل ذوالقرنین. به خدا یک غیبتی دارد که در آن کسی از هلاکت نجات نیابد جز آنکه خدای عزّوجلّ او را بر قول به امامت وی ثابت دارد و او را موفق سازد که برای تعجیل فرجش دعا کند. احمدبن اسحق گفت: گفتم: ای مولای من! آیا نشانه ای دارد که دل من بدان مطمئن شود؟ آن کودک به زبان فصیح گفت: منم بقیةاللَّه فی ارضه و منتقم از دشمنان او؛ ای احمدبن اسحق پس از مشاهده عین دنبال اثری نگرد. احمدبن اسحق گوید: من شاد و خرم بیرون آمدم و چون فردا رسید، خدمت آن حضرت برگشتم و عرض کردم: یاابن رسول اللَّه! هر آینه شادی من بدان چه بر من منت نهادی، بزرگ است؛ بفرمائید آن روشی که از خضر و ذوالقرنین دارد، چیست؟

فرمود: ای احمد! آن طول غیبت است. عرض کردم: یاابن رسول اللَّه، حتما غیبتش طولانی باشد؟ فرمود: آری به پروردگارم تا آنکه بیشتر معتقدان به امر امامت او از آن برگردند و مگرآنکه خدای عزّوجلّ عهد و پیمان ولایت ما را از او گرفته و ایمان را در دلش نوشته و او را به روح خود کمک

ص: 20

کرده. ای احمد بن اسحق! این امری است از امر خدا و سرّیست از سرّ خدا و غیبی است از آن خدا. آنچه من به تو افاده کردم، بگیر و پنهان دار و از شکرگزاران باش تا در علیین با ما باشی.(1)

ص: 21

مثال های حسی آنها را که در فاصله دورتری قرار دارد، نزدیک می آورد و در آستانه حس قرار می دهد. مثلاً در روایت زیر از حس بینایی استفاده شده است.

ابوبصیر از امام صادق علیه السلام روایت کند که فرمود:

چون کارها منتهی به صاحب الامر شود، خدای تعالی پستی ها و بلندی های زمین را برابر کند و دنیا نزد او به منزله کف دستش شود، کدام یک از شما اگر در کف دستش مویی باشد، آن را نمی بیند؟(1)

ص: 22

همه اینها، مثل ها موجب لطافت و زینت سخن می شوند و به طور طبیعی سخن جذاب بر دل می نشیند و مخاطب خود را جذب می کند. مثلاً بنابر  برخی روایات در همین دوران سخت غیبت نیز بعضی افراد با نور قرآن دل های ثابت و نورانی دارند.

 امیر مؤمنان درباره این افراد می فرماید:

امام از مردم پنهان می ماند و بیننده هر چند در پی او نظر اندازد، او را نمی بیند. پس گروهی پاک و ثابت و مهذب گردند، مانند شمشیری که آهنگر آن را صیقل دهد. دیدگان آنها به نور قرآن روشن شود و تفسیر آن در گوشهایشان جایگزین گردد. و جام حکمت را در صبح و شام به آنها بنوشانند.(1)

یعنی همان طوری که آهنگر شمشیر را برق می اندازد، عده ای با نور قرآن دیده و دل خود را جلا می بخشند.

ص: 23

ص: 24

یکی از نکته های برجسته در روایات مهدوی وجود تشبیهات و تمثیلات است که تاکنون مغفول ومهجورمانده است. بی شک هدف امامان معصوم علیه السلام از این تمثیلات راهنمایی وتربیت انسان ها بوده است. مثلاً امام صادق علیه السلام برای توجه ما می فرماید:

به خدا سوگند بدون تردید بسان درهم شکستن شیشه درهم خواهید شکست؛ البتّه آن شیشه به صورت اوّلیه بازگردانده شود (آن را ذوب کرده از نو بسازند) و بدان صورت [چنان که بوده] بازمی گردد (قابل ترمیم و بازیافتن شکل نخستین خود است). به خدا سوگند حتماً درهم خواهید شکست همچون شکستن سفال (گل پخته)، همانا سفال البتّه می شکند ولی (بدان صورت نخستین) چنان که بوده است باز نمی گردد (قابل ترمیم نیست) [و] به خدا قسم حتماً غربال خواهید شد [و] سوگند به خدا بدون شکّ از یک دیگر باز شناخته خواهید شد [و] به خدا قسم پاکسازی خواهید گشت تا جایی که از شما جز اندکی باقی نماند و

ص: 25

(در این حال حرکتی حاکی از بی اعتنائی به مردم به دست خود داده) کف دست خویش را به یک سو برگرداند.(1)

وقتی امام با این مثال در پی تغییر و دگرگونی ماست و خواهان این است که ما توجه ویژه به این امور داشته باشیم، جایگاه این گونه تمثیلات آشکارتر می شود. مرحوم نعمانی در این باره می نویسد: پس شما ای جماعت شیعه بدین احادیث روایت شده از امیر المؤمنین علیه السلام و امامان علیهم السلام پس از آن ژرف بینانه بنگرید و از آنچه شما را برحذر داشته اند، دوری کنید و نسبت به آنچه از ناحیه آنان رسیده، با تأمّل کافی بیندیشید و در آن تفکّر کنید؛ چنان تفکّری که توأم با دقّت کامل و تحقیق باشد، که در جلوگیری (از شکّ و کجروی و گمراهی) چیزی رساتر از گفتار ایشان وجود ندارد که: «همانا مرد صبح می کند بر طریق امامت ما، و شب می کند درحالی که از آن بیرون رفته است و شب می کند بر طریقه امر ما و صبح می کند درحالی که از آن رویّه خارج شده است». آیا این گفتار دلیل خارج شدن (گروهی) با وجود روشنی راه، از آئین امامت و رها کردن آنچه درباره امامت معتقد بودند نیست؟!.

درروایت دیگری امام محمد باقر علیه السلام می فرماید:

ای شیعه آل محمّد، حتماً باید مورد پاکسازی قرار گیرید همچون پالودن و برطرف شدن سرمه از چشم، که صاحب چشم می داند چه وقتی سرمه در چشمش جای می گیرد؛ ولی نمی داند

ص: 26

چه زمانی از آن بیرون می شود و به همین گونه است حال مردم که بر طریق امر ما (امامت) صبح می کند (روز را آغاز می کند) و بعد روز را شب می کند و (بعد) درحالی که از آن خارج شده، شب را به صبح می برد. (یعنی بامداد مسلمان است و شامگاه کافر و بالعکس).

این گونه تمثیلات حکایت از جایگاه بلند و اهمیت و ظرافت این کلام ها دارد. هیچ گاه جایگاه موضوعی با بزرگی یا کوچکی کلام سنجیده نمی شود. بلکه انطباق آن بر مقصود جایگاه را روشن می سازد؛ گاه کوچک بودن کلام، بزرگترین نقطه قوت است و گاه مثال زدن به حیوانات، معنی را بهتر منتقل می کند. برای نمونه هنگامی که سخن ازبی امامی است، باید از گله گوسفند مثال انتخاب کرد که بهتر از هر چیزی می تواند این سرگشتگی را نشان دهد.

امام علی علیه السلام می فرماید:

برای قائم ما غیبتی است که مدتش طولانی است؛ گویا من شیعه را می بینم که در غیبتش چون چهارپایان جولان می زنند و چراگاه می جویند و به دست نمی آورند. هر کدامشان بر دین خود ثابت بماند و برای طول غیبت امام دلش دچار قساوت نشود، او در روز قیامت در درجه من با من است.(1)

یا در روایت دیگری امام رضا علیه السلام می فرماید:

گویا شیعه را می بینم که وقتی سومین فرزند مرا از دست بدهند؛

ص: 27

مانند چهارپایان چراگاه می جویند و نمی یابند. به او عرض کردم: یاابن رسول اللَّه! برای چه؟ فرمود: برای آنکه امامشان از آنها پنهان است.عرض کردم: برای چه؟ فرمود: برای آنکه چون با شمشیر قیام کند، بیعت کسی در گردنش نباشد.(1)    

در این حدیث انسان بدون امام مانند گوسفند بدون چراگاه و چوپان است که برای سیر کردن و پاسخ دادن به افکار و غرایزخود جایی رانمی یابد وهمواره سرگردان است، در حقیقت انسان بدون امام اسیر و آواره بدبختی ها ونکبت هاست.

بی شک دست یافتن به تمام ویژگی های تمثیلات مهدوی، آسان نیست. درک تمام لطائف و ظرافت های کلام معصوم پدیده ای دشوار اما ممکن است؛ بنابراین به برخی از این ویژگی ها و مشخصات تمثیلات مهدوی اشاره می کنیم.

ص: 28

ظهورحکومت و رجعت را دربرگرفته است. در این روایات از مؤمن، کافر، گوسفند، گیاه، باغ، آتش، تاریکی و روشنایی گرفته تا مظاهرطبیعی دیگر، که انسان را به تعقل و تفکر وا می دارد، از سوی دیگر تمثیلات مهدوی تنها در بردارندة بیان مفهوم و موضوع خاص و یا منحصر به افراد(عربها) گروه(شیعه) و محیط خاص مانند(جزیره العرب) نیست، بلکه مخاطب آن همة انسان ها هستند وهمه می توانند این مفاهیم را درک کنند.

ص: 29

سال مردن حقیقی آشکار ساخت، قائم را نیز (بعد از صدها سال غیبت و پنهانی) ظاهر می گرداند. این توجیهی است که در تأویل این گونه اخبار نزدیک به فهم است.

اما بسیاری از این تمثیلات برای عموم قابل فهم است. سهولت و سلالت از امتیازات این گونه تمثیلات است. مثلاً برای بیان کمی یاران کهنسال حضرت آمده است:

یاران امام مهدی جوانانند، کهنسال در میان آنان یافت نمی شود مگر به اندازه سرمه درچشم و نمک در غذا که به اندازه کم درتوشه نمک است.(1)

امام محمد باقر علیه السلام نیز دراین باره می فرماید:

علم به کتاب خدای تعالی و سنّت پیامبرش در قلب مهدی ما روید و نشو و نما کند همچنان که نباتات به بهترین وجه نشو و نما کنند.(2)

به طور قطع تمثیل موجود در این روایت برای هر مخاطبی در هر قوم و قبیله ای هیچ ابهامی ندارد.

ص: 30

مشخص و معین محدود نمی شود.گاهی این تمثیلات به طور مستقیم و با لفظ «مثل» بیان شده است ازجمله:

امام محمد باقر علیه السلام می فرماید:

کسانی که از ما اهل بیت پیش از قیام قائم علیه السلام قیام می کنند، مانند جوجه هایی هستند که بپرند و به سوراخ دیواری درافتند، و بچه ها با آنها بازی کنند.(1)

یا در روایت دیگری اما م حسن عسکری علیه السلام به فرزندش می فرماید:

بدان که دلهای مردم دیندار و با اخلاص مانند پرندگانی که میل به ایشان دارند، مشتاق لقای تو می باشد.(2)

یا در روایتی پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم در نص بر قائم علیه السلام و اینکه او دوازدهمین امام است، می فرماید:

   سه بار فرمودند: مژده باد بر شما! مثل امّتم مانند باران است که معلوم نیست اوّل آن بهتر است یا آخر آن، و مثل امّتم مانند باغی است که سالی گروهی از آن طعام برگیرند و سالی دیگر گروهی دیگر، شاید آخر آن گروهی باشد که از دریا عریض تر و طول و فرع آن عمیق تر و پربارتر باشد! و چگونه امّتی هلاک شود که من اوّل ایشان باشم و پس از من اوصیای دوازده گانه من

ص: 31

که از سعداء و اولی الالباب هستند و عیسی بن مریم آخرینشان باشد؛ لکن در این میان گروهی خودرو هلاک شدند که از من نیستند و من نیز از آنها نمی باشم.(1)

یا این روایت که جابربن عبداللَّه انصاری می گوید:

   در سال حجة الوداع با پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم به حج رفتم، پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم  پس از انجام اعمال حج آمد تا با خانه خدا وداع کند. حلقه در را گرفت و با صدای رسا فرمود: ای مردم! با این صدا تمام مردمی که در مسجدالحرام و بازار بودند، جمع شدند. آنگاه پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: ای مردم! آنچه را که پس از من روی می دهد و هم اکنون به شما می گویم از من بشنوید و حاضران شما به غائبین خود برسانند.

سپس پیغمبر گریست به طوری که از گریه حضرت همه مردم گریستند، چون حضرت از گریستن آرام گرفت، فرمود: ای مردم! خدا شما را بیامرزد! بدانید که شما از این روز تا صد و چهل سال بعد مانند برگی هستید که خار نداشته باشد، آنگاه تا دویست سال برگ و خار خواهد داشت و پس از آن خار بدون برگ است به طوری که در آن زمان جز سلطان ظالم یا ثروتمند بخیل یا عالم دنیاپرست یا فقیر دروغگو یا پیرمرد زناکار یا بچه

ص: 32

بی آبرو و یا زن احمق دیده نمی شود، آنگاه پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم گریست، سلمان فارسی برخاست و عرض کرد: یا رسول اللَّه! بفرمایید بدانیم آنچه فرمودید، کی واقع می شود؟

فرمود: ای سلمان! در زمانی که علمای شما کم شوند و قاریان قرآن شما از میان بروند، و زکات خود را ندهند و کارهای زشت خود را آشکار سازند و صدای شما در مساجد بلند شود و امور دنیا را روی سر بگذارید و دانش را زیر پا بنهید، سخنان شما دروغ و شیرینی گفتارتان غیبت و آنچه به دست می آورید، حرام باشد! نه بزرگان شما به کوچکتر رحم کنند و نه کوچکتران احترام بزرگتر را به جا آورند.(1)

گاهی این تمثیلات به صورت غیر مستقیم و در قالب استعاره تمثیلی ارائه می شود. مانند این روایت نبوی:

ص: 33

رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

نزدیک شده که همه امت ها به دور شما اجتماع کنند آن طورکه خورندگان غذا به دور کاسه جمع می شوند، پرسیدند: از نظر اینکه (نفرات) ما کم است؟ فرمود: نه بلکه شما زیاد هستید ولی نظیر غثاء خواهید بود.(1)

«غثاء» به زباله و خار و خاشاکی که سیل از جا کنده و با خود می آورد، گفته می شود.

 این تمثیل بیانگر استقبال سایرین به اسلام و کم مقداری و کم وزنی مسلمانان است.

یا مانند این روایت که امام صادق علیه السلام می فرماید:

  صاحب الامر را غیبتی است که هر کس در غیبت او بخواهد بدین خود چنگ زند، مثل این است که بخواهد با دست شاخه درخت خاردار قتاد را از خار صاف گرداند؛ سپس در حالی که با دست مبارک اشاره می نمود، فرمود: این طور. آنگاه فرمود صاحب الامر را غیبتی است که باید بندگان پناه به خدا برند و چنگ به دین خود چنگ زنند.(2)

«درخت قتاد» مثالی برای امور سخت وطاقت فرساست که در اینجا بدون

ص: 34

واژه مثال بیان شده است و بیانگر این مطلب است که همان طوری که با دست یک شاخه خاردار را با سختی می توان صاف کرد همان طور هم نگه داشتن دین در عصر غیبت سخت و جانکاه و به عبارت دیگر ممکن ولی دشوار است.

ص: 35

پیدا نبودن رسولان مبعوث شد.(1)

یا روایتی که وضعیت پرداخت جزیه را این گونه به تصویر می کشد.

سلّام بن مستنیر می گوید:

   از امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «آن گاه که قائم علیه السلام ظهور کند ایمان را بر هر شخص ناصبی عرضه کند، پس اگر از روی حقیقت ایمان آورد چه بهتر و الّا گردنش را می زند، یا باید جزیه بپردازد چنان که امروزه اهل ذمّه جزیه می پردازند، و همیانی به کمرشان می بندند و آنها را از شهرها به روستاها می فرستند».(2)

یا به روایتی که به مقایسه مساجد به عبادتگاههای دوران حضرت موسی می پردازد. امام باقر علیه السلام فرمود:

نخستین کاری که قائم ما خاندان، بدان خواهد پرداخت، سقف مساجد است که آنها را خراب می کند و دستور می دهد بصورت داربستی درآورند، همانند داربست برگ پوش حضرت موسی علیه السلام.(3)

ص: 36

یعنی سقف ساده که تنها از آفتاب جلوگیری می کرد؛ زیرا برخی از مساجد در این عصر و زمان به تجملات فروان مبتلا شده اند.

تمثیل کافر به مرده و مؤمن به زنده یکی دیگر از این نمونه هاست:

به نقل سلّام بن مستنیر از امام باقر علیه السلام در تفسیر این کلام خدای تعالی: « اعْلَمُوا أَنَّ اللَّ_هَ یُحْیِی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا» فرمود:

«خدای تعالی زمین را به واسطه قائم علیه السلام زنده می کند از آن پس که مرده باشد و مقصود از مردن آن، کفر اهل آن است و کافر همان مرده است».(1)

یا مثلاً درروایات مقایسه ای درباره انکار حضرت مهدی(عج) با پیامبر صورت گرفته است. ابن مهران از امام ششم جعفربن محمد علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «کسی که به همه امامان اقرار آورد و مهدی را انکار کند، چون کسی است که به همه پیغمبران اقرار آورد و نبوت محمد صلی الله علیه و آله و سلم را انکار کند». (2)

ص: 37

ص: 38

گندم داشته باشد و آن را باد داده و غربال و پاکیزه کرده و در خانه ای انبار نموده و در آن را بسته باشد، تا آنقدر که خدا خواسته، پس از مدّتی که در آن را بگشاید و ببیند در گندم جانور پیدا شده است (کرم گذاشته)، آن را بیرون آورده دوباره پاک کند و باد بدهد، سپس آن را در آن خانه بگذارد و در آن را ببندد و بعد از مدّتی که در انبار را می گشاید ببیند باز کرم در گندم پیدا شده [آن را خارج ساخته، پاکیزه کند و دوباره در انبار قرار دهد، باز پس از مدّتی آن را بیرون آورده و ببیند این بار هم کرم گذاشته است] پس این عمل همچون گذشته چندین بار تکرار شود تا نماند مگر اندکی گندم از یک بار که دیگر کرم نتواند هیچ آسیبی به آن برساند. شما را نیز گرفتاریها باید این گونه خالص نماید، تا اینکه از شما جز گروهی که فتنه ها نمی تواند آسیبی بدان برساند، کسی دیگر باقی نماند.(1)

ص: 39

با این تمثیلات دو وظیفه در این عصر برای ما مشخص می شود: 1. تقیه، یعنی حفظ و نگهداری خود؛ 2. امتحان، یعنی در این عصر امتحان و ابتلائات فروانی وجود دارد و مواظبت در دین لازم است تاموجب فساد و مفسده نشود.

ص: 40

اهتزاز درآید و چونان شب تار و دریای متلاطم به مردم روی آورند. از آن بیشتر، چه طوفانهای سختی که شهر کوفه را بشکافد و چه تند بادهایی که بر آن وزیدن گیرد و به زودی گروه های گوناگون به جان یکدیگر یورش آورند؛ آنها که بر سر پا ایستاده اند، درو شوند و آنها که بر زمین افتادند، لگد مال گردند....(1)

در روایات هجوم فتنه ها همانند «هجمه سیاهی شب بر سفیدی روز» بیان شده که فهم آن بر همگان آسان است؛ اگر چه فهم «دریای طوفانی»، به بار نشستن کشتزار و آب دار شدن میو ه ها نیز آسان است.

ابوخالد کابلی روایت نموده که امام علی بن الحسین علیه السلام به من فرمود:

 ای ابوخالد! فتنه هایی پدید خواهد آمد که مانند شب ظلمانی تاریک باشد. کسی از آن فتنه ها نجات پیدا نمی کند مگر آنان که خداوند از آنها پیمان گرفته (که در راه حفظ ایمان پیوسته ثابت بمانند)، آنها چراغهای هدایت و چشمه های دانش اند؛ پروردگار آنها را از هر فتنه و آشوب تاریک نجات دهد.(2)

یا این حدیث که خروج شیصبانی را به «جوشیدن آب چشمه» تشبیه کرده است.

ص: 41

جابر جعفی می گوید: از امام باقر علیه السلام از حال سفیانی پرسیدم، فرمود:

شما کجا به سفیانی می رسید تا آنکه پیش از او شیصبانی خروج کند که در سرزمین کوفان خروج خواهد کرد و همچون چشمه آب از زمین می جوشد و کاروان شما را می کشد، پس از آن به انتظار سفیانی و خروج قائم(عج) باشید.(1)

ص: 42

ص: 43

ص: 44

قرآن کریم هدف از تمثیلات را یادآوری، اندیشه و تفکر و تعقل مردمان معرفی می کند. از این رو نام های حیوانات گوناگونی در قرآن به کار رفته است. مانند: عنکبوت، سگ، الاغ، پشه و ... .

امامان معصوم علیهم السلام نیز که سخنگویان حقیقی قرآن کریم هستند بارها از تمثیل و تشبیه در مسائل گوناگون اعتقادی، اجتماعی، تربیتی و. . . بهره گرفته اند. و هدف و غرض تمثیلات، در جهت شأن امامان است. از آنجایی که هدف ائمه هدایت انسان است، هدف از این تمثیلات نیز هدایت است و بیان آنها فقط برای بیان احساسات یا جلوه های ادبی و هنری نیست. برخی از این اهداف عبارتند از:

ص: 45

کسانی که از شما عارف به این امر هستند و منتظرند و آرزوی پاداش نیک دارند، به خدا قسم مانند آن کسی است که به همراه قائم آل محمّد(عج) جهاد کرده.

پس فرمود:

 به خدا قسم مانند کسی است که با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به وسیله شمشیرش جهاد نمود. برای مرتبه سوم فرمود: به خدا قسم مانند کسی است که در خیمه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به درجه شهادت رسیده. درباره شما یک آیه در قرآن هست.

عرض کردم: کدام آیه؟ فرمود:

و کسانی که به خدا و پیامبران وی ایمان آورده اند، آنان همان راستینانند و پیش پروردگارشان گواه خواهند بود [و] ایشان راست اجر و نورشان و کسانی که کفر ورزیده و آیات ما را تکذیب کرده اند، آنان همدمان آتشند.(1)

به نقل از ابوبصیر، امام صادق چنین می فرماید:

منتظر کسی است که با قائم در خیمه اش باشد. سپس حضرت

ص: 46

لحظه ای سکوت کرد. و آنگاه فرمود: او مانند کسی است که با پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم بوده.(1)

ص: 47

محمّدبن مسلم از امام باقر علیه السلام چنین نقل می کند:

[هر] کسی که خدا را دین داری کند، به عبادتی که جان خود را در آن به رنج اندازد و پیشوایی از سوی خداوند نداشته باشد [إمامش از جانب خدا نباشد]، کوشش او پذیرفته نیست. او گمراهی سرگردان است و خداوند از اعمال او بیزار است. او به مثل همچون گوسفندی است که چوپان خود و یا گلّه خود را گم کرده پس گم گشته و بدین سو و آن سو در رفت و آمد باشد و همه روز خود را سرگشته بماند، و چون تاریکی شب او را فرا گیرد، در تاریکی رمه ای را با چوپان آن ببیند و گله خود پندارد و به سوی آن میل کند و فریب آن را بخورد، و با آن رمه در آغلشان شب را سپری کند، چون صبح شد و شبان، رمه خویش را به راه اندازد، چوپان و گلّه اش برای او ناآشنا باشد؛ پس سراسیمه در حال تحیّر در پی یافتن چوپان و گلّه خویش برآید و باز چشمش به گلّه گوسفندی [دیگر] با چوپان آن بیفتد باز به آن میل کند و فریب آن را بخورد، آنگاه چوپان گلّه بر او فریاد کشد که: ای گوسفند گم شده سرگردان! به شبان و رمه خود بپیوند که تو گم شده و سرگشته ای، تو از چوپان و گلّه خویش گم شده ای. پس آن گوسفند وحشت زده و سرگردان و گم کرده راه به تکاپو می افتد، چوپانی ندارد که او را به چراگاهش هدایت کند یا او را به آغلش بازگرداند، در کشاکش چنین وضعی که او دارد، گرگ فرصت را غنیمت شمرده و دلخواه خود را به چنگ آورده و او را بخورد.

به خدا سوگند ای پسر مسلم! هر کسی از این امّت که صبح کند (روزی را آغاز کند) و دارای امامی از سوی خدا نباشد، حالش همین گونه است. او گم گشته، سرگردان و گمراه شده است. اگر چنین کسی به همین وضع بمیرد، به مرگ (در حال) کفر و

ص: 48

نفاق مرده است. و بدان ای محمّد که امامان به حقّ و پیروانشان همان کسانی هستند که بر دین حقّ اند و پیشوایان جور؛ البتّه از دین خدا و از حقّ برکنارند.(1)      

ص: 49

من با یاد آوری زندگی و حوادث تلخ و شیرین گذشتگان شما را نصیحت کردم و ضرب المثل های مفیدی برای شما مطرح کردم تا هدایت شوید.(1)

از جمله مثال های مهدوی که با تشریح اقوام گذشته درسی زنده وجاری در اختیارمان می گذارد داستان بنی اسرائیل است.

امام صادق علیه السلام برای تشویق شیعیان نسبت به دعا در تعجیل فرج می فرمایند:

وقتی عذاب و سختی بر بنی اسراییل طولانی شد، چهل روز به درگاه خدا گریه و ناله کردند. خداوند متعال به موسی و هارون وحی فرمود که آنها را از دست فرعون نجات دهند. این درحالی بود که از چهارصد سال(عذاب)، صد و هفتاد سال باقی مانده بود و خداوند متعال به واسطة دعای بنی اسراییل از آن صد و هفتاد سال صرف نظر کرد.

آنگاه امام صادق علیه السلام فرمودند:

همچنین شما اگر این عمل را انجام دهید، خداوند قطعاً فرج و گشایش ما را می رساند و اگر انجام ندهید، این امر به نهایت خود می رسد.(2)

در پایان این فصل لازم است یادآوری شود که اگر چه اهداف شبیه آثار

ص: 50

است؛ اما به آن دلیل که اهداف ابعاد نظری و اعتقادی را هم دربر می گیرد و آثار بیشتر به پدیده های عینی و رفتاری توجه دارد، می توان به برخی از آثار تمثیلات مهدوی چنین اشاره کرد: عبرت گیری، اتمام حجت، شبیه سازی، تذکر، تفکر، تعقل، فراگیری و عمومیت و ماندگاری در ذهن و ... بنابراین ضرورت دارد تمثیلاتی که درروایات مهدوی آمده، مورد دقت و بررسی بیشتری قرار گیرد. مثلاً: در روایتی از امام پنجم درباره آیه شریفه«والنهاراذاتجلی» تأویل به امام مهدی(عج) را می یابید که نمونه ای بارز ازتشبیه تمثیل است.

ایشان می فرماید:

این روز روشن، قائم ما اهل بیت است که چون قیام کند بر دولت باطل پیروز گردد. خداوند در قرآن برای مردم مثلها زده و پیغمبرش و ما ائمه را مخاطب به آن ساخته و جز ما کسی  به تأویل آن عالم نیست.(1)

از جمله مثالهای دیگر برای تشبیه تمثیل این روایت چنین است:

حضرت علی بن محمّد (امام علی النّقی علیه السلام) فرمود:

اگر کسی پس از غیبت و پنهانی قائم ما، (امام زمان علیه السلام) از علماء و دانشمندان که دعوت کننده و خواننده اند به سوی او و دلالت کننده و راهنماینده اند بر او، و به وسیله حجّتها و راهنمایان

ص: 51

خدا (امامان معصوم علیهم السلام) دفاع کننده و جلوگیر (دشمنان)اند از دین و آئین او، و نجات دهنده و رهاننده اند بندگان ناتوان خدا را از دامهای شیطان و ارادت مندان و پیروان او از تله های دشمنان باقی نبوده و همیشه نباشد. هر آینه کسی باقی و به جا نمی ماند مگر آنکه از دین خدا دست برداشته و باز می گردد ولی علماء و دانشمندان کسانی هستند که مهارهای دلهای ضعفاء و ناتوانان شیعه و پیروان (ما) را (از گمراه شدن) نگاه می دارند چنان که کشتیبان سکّان و دنباله کشتی را که به وسیله آن کشتی را به هر سوئی بخواهد می برد، نگاه میدارد، آنان نزد خدای توانا و بزرگ فضیلت داشته و (از دیگران) برترند.(1)

یا به این روایت زیبا توجه فرمایید:

زراره می گوید: حمران از امام باقر علیه السلام پرسید: خدا مرا قربانت کند، ای کاش برای ما بیان می فرمودی که این امر [سر کار آمدن حکومت حقّه] چه زمانی خواهد بود تا بدان شاد و خرسند شویم. حضرت در پاسخش فرمود: ای حمران! تو دوستان و برادران و آشنایانی داری، [یعنی ممکن است سخن سرّی افشا شود].

در گذشته مردی دانشمند بود و این مرد، پسری داشت که به

ص: 52

دانش پدر گرایشی نداشت و از علم او هیچ نمی پرسید؛ ولی همسایه ای داشت که نزد آن مرد عالم می آمد و از او می پرسید و علم او را فرا می گرفت. مرگ آن مرد دانشمند در رسید و پسرش را به بالین خود طلبید و گفت: پسر عزیزم! تو از آموختن علم من دوری می گزیدی و گرایش چندانی بدان نداشتی بنابراین چیزی از من نمی پرسیدی، ولی من همسایه ای دارم که نزد من می آمد، از من پرسش می کرد، دانش مرا می آموخت و آنها را حفظ می کرد، پس هر گاه به چیزی نیاز یافتی، به سوی او برو و همسایه مورد نظر را به پسرش معرفی کرد.

دانشمند از جهان رخت بربست و پسرش بر جا ماند تا اینکه پادشاه آن زمان خوابی دید. سراغ آن مرد عالم را گرفت، به او گفتند: از دنیا رفته است. پرسید: آیا پسری بر جای نهاده؟ گفتند: آری، یک پسر دارد. پادشاه گفت: او را نزد من آرید. کسی را سوی او فرستادند که به نزد پادشاه بیاید. آن پسر با خود گفت: به خدا من نمی دانم پادشاه برای چه مرا احضار کرده و دانشی هم ندارم و اگر از من چیزی بپرسد، بی گمان آبرویم خواهد رفت.

در این هنگام سفارش پدرش را به یاد آورد، بنابراین به سوی همسایه ای که علوم پدرش را فراگرفته بود، رفته و به او گفت: پادشاه مرا خواسته و من دلیل آن را نمی دانم. پدرم به من دستور داده که هرگاه به چیزی نیاز یافتم، نزد تو بیایم. آن مرد گفت: ولی من می دانم برای چه تو را خواسته است، اگر به تو بگویم،و آن وقت خداوند چیزی نصیب تو کرد، برای هر دوی ما باشد. آن جوان پذیرفت. مرد او را سوگند داد و پیمان استواری از او گرفت که به این قرارداد عمل کند، و آن جوانک نیز پیمان استواری با او بست و قول قطعی داد که به قرارداد عمل کند. آن مرد به او گفت: پادشاه خوابی دیده و می خواهد از تو بپرسد

ص: 53

خوابی را که دیده در چه زمانی واقع خواهد شد؟ در پاسخ به او بگو: زمان گرگ باشد. آن جوانک به نزد پادشاه آمد و پادشاه به او گفت: می دانی چرا در پی تو فرستادم؟ گفت: تو به نزد من فرستاده ای تا از من بپرسی خوابی که دیده ای چه هنگام واقع شود؟ پادشاه گفت:

راست گفتی، اکنون بگو چه زمانی خواهد بود؟ او پاسخ داد: زمان گرگ است. پادشاه دستور داد جایزه ای به او بدهند. جوان جایزه را گرفت و به خانه خود بازگشت و به وعده ای که به آن مرد داده بود، وفا نکرد و سهم او را نپرداخت و با خود گفت: شاید این مال برای من تا پایان عمر کافی باشد و از این پس نیز محتاج سؤال از مرد نشوم و مانند سؤالی که از من پرسیدند از من نپرسند. این ماجرا گذشت تا اینکه دوباره پادشاه خوابی دید و به سراغ همان جوان فرستاد. جوان از کرده خویش پشیمان شد و با خود گفت: من که دانشی ندارم تا به نزد پادشاه بروم و از سویی نمی دانم با این پیمان شکنی و بی وفایی که با آن مرد دانشمند کرده ام، چگونه نزدش بروم. ولی باز با خود گفت: به هر روی به نزد او می روم و از او پوزش می خواهم و برایش قسم می خورم تا شاید دوباره مرا آگاه سازد. پس نزد آن مردآمد و به او گفت: من آنچه نباید بکنم کردم و به پیمانمان وفا نکردم و اکنون نیز پولی که به دستم رسید، باقی نمانده ولی دوباره به تو نیاز یافته ام، تو را به خدا سوگند که مرا شرمنده و خوار نکنی! این بار با تو پیمان استواری می بندم که چیزی نصیب من نشود جز آنکه به طور یکسان از آن هردوی ما باشد، و اینک پادشاه مرا خواسته و نمی دانم این بار چه سؤالی دارد. آن مرد گفت: پادشاه دوباره خوابی دیده، می خواهد از تو بپرسد خوابی که دیده در چه زمانی خواهد بود، تو در پاسخ او بگو: زمان قوچ. جوانک نزد پادشاه آمد و بر او وارد شد، پس پادشاه از او

ص: 54

پرسید: می دانی برای چه سراغ تو فرستاده ام؟ گفت: آری، خوابی دیده ای و می خواهی بپرسی در چه زمان خواهد بود. پادشاه گفت: راست گفتی، اکنون بگو چه زمانی است؟ گفت: زمان قوچ است. پادشاه دستور داد جایزه ای به او دادند. جوانک جایزه را گرفت و به خانه اش بازگشت و در کار خود به اندیشه فرو رفت که آیا این بار به پیمان خود وفا کنم یا نه. گاهی تصمیم می گرفت که به وعده وفا کند و گاهی منصرف می شد تا بالاخره با خود گفت: شاید پس از این دیگر من هیچ وقت نیازمند بدین مرد نشوم و بر آن شد تا پیمان خود بشکند و به قولی که داده بود وفا نکرد. این جریان هم گذشت و باز پادشاه خوابی دید و به نزد آن جوان فرستاد. جوانک از پیمان شکنی با آن مرد پشیمان شد و گفت: با اینکه دو بار پیمان شکسته ام اینک چه کنم و حال آنکه دانشی هم ندارم و سرانجام تصمیم گرفت نزد همان مرد دانشمند برود. پس نزد او آمد و او را بخدای تبارک و تعالی سوگند داد و از او خواست که اگر به او بیاموزد، این بار به پیمان خود وفا کند و پیمان را محکم کرده، بدو گفت: مرا با این حال وامگذار و من از این پس پیمان نخواهم شکست و به وعده ای که داده ام وفا می کنم. آن مرد از او پیمان گرفت و بدو گفت او تو را خواسته تا از خوابی که دیده از تو بپرسد که این زمان چه زمانی است؟ و چون این پرسش از تو پرسید، به او بگو: این زمان، زمان ترازو و میزان است. جوان به نزد پادشاه آمد. پادشاه گفت: برای چه تو را خواستم؟ او گفت: تو خوابی دیده ای و می خواهی از من بپرسی که در چه زمانی خواهد بود. پادشاه گفت: راست گفتی، بگو در چه زمانی خواهد بود؟ او گفت: زمان ترازو. پادشاه فرمان داد به او صله ای دادند و او آن را گرفت و نزد مرد دانش آموخته برد و در برابر او نهاده و گفت: من هر چه را به دست آوردم یک جا نزد تو آوردم، آن را با من قسمت کن. آن مرد دانشمند گفت:

ص: 55

آن زمان نخست، دوران گرگان بود و تو هم گرگی بودی؛ زمان دوم دوران قوچ بود که تصمیم می گیرد ولی انجام نمی دهد، و تو هم تصمیم می گرفتی ولی وفا نمی کردی؛ و این زمان، دوران ترازو و عدالت است و تو بر سر وفاداری هستی. تو همه مال خود را برگیر و مرا بدان نیازی نیست و همه را بدو باز گردانید.(1)

ص: 56

باتوجه به جایگاه تمثیل در متون دینی، برمبلغان ومحققان شایسته است که در سخنان و آثار خود از این مسأله بیشتر استفاده کنند. شما می توانید با رجوع به روایات بهره های فراوانی ببرید. مثلاً حضرت فاطمه زهرا علیها السلام فرمودند: مثل امام مثل کعبه است که باید مردم به سراغ او بروند نه اینکه کعبه به سراغ مردم برود.(1)

امام رضا علیه السلام، در حدیث طولانی در توصیف امام تشبیهات و تمثیلات زیبایی بیان فرموده اند. برای مثال می فرمایند:

«...امام ابری باران زا و بارانی پیوسته است...».

ص: 57

برای تشنه هیچ چیز مانند باران خوشحال کننده نیست. ما احساس تشنگی نمی کنیم وگرنه آب و باران هست.

یا در متون دینی از امام زمان(عج) به عنوان بهار نام برده شده است.

در زیارت آل یاسین اینگونه سلام می کنیم:

«السلام علی ربیع الانام و نضرة الایام؛ سلام بر بهار مردم و خرمی دوران».

بهار همیشه با تحفة سرسبزی، شادابی و نشاط همراه است. بنابراین، طبیعت و تمام موجودات به بهار عشق می ورزند. عصر ظهور عصر زیبایی، نوآوری، شکوفایی و خوبی هاست. دوران معنویت گرایی، خرد ورزی و دادگری مطلق است. هنگامه رویش و بالندگی روحی و تکامل واقعی است. زمان نعمت، رحمت، برکت و پیشرفت است. دوران حاکمیت دین، قانون، نظم و عدل است.

از ویژگی های بارز و برجستة این عصر شکوفایی انسان ، یعنی رونمایی از همه استعدادها و ظرفیت های وجودی انسان و بازگشایی راه های پیشرفت مادی و معنوی و بهره وری بهینه از نعمت ها و امکانات است.

1. یکی از ویژگی های بهار، باران فراوان، جوشش نهرها و چشمه ساران است. مهدی فاطمه(عج) خود ابر باران خیز، باران بهاری و چشمه جوشان است.

امام، ابر بارنده، باران پیاپی، آسمان سایه افکن، زمین گسترده، چشمه جوشان، برکه و گلزار است.

2. ویژگی دیگر بهار سرسبزی دشت و دمن است، هر کجا پا می گذارد بوی طراوت و تازگی به مشام می خورد.

هنگام ظهور از کویرها و خشکی ها، سخنی نباید گفت؛ زیرا خداوند با

ص: 58

باران رحمتش بهار مردمان، مهدی زهرا(عج) را سیراب می سازد، زمین گیاه خویش را بیرون می فرستد و دام ها فراوان می شوند. خداوند با باران رحمتش او را سیراب می سازد، زمین گیاه خود را بیرون می فرستد و دام ها فراوان می شود.

3. تازگی، نو و جدید شدن از دیگر ویژگی های بهار است، که جان را صفا می بخشد.

بهار جان ها، مهدی زهرا(عج) نیز با تازگی همراه است، جاهلیت ها را زدوده و اسلام را از نو بنا می کند.

او چون پیامبر عمل می کند؛ چنانکه پیامبر بدی های گذشته را از بین برد، جاهلیت را نابود کرد و اسلام را بنا نهاد، او نیز گذشته را نابود و پس از ریشه کن ساختن بدعت ها، اسلام را از نو پیاده می کند.

 بهار مهدی که بیاید، زمین با عدل زنده می شود. زنده شدن با گل و گیاه، زنده شدن طبیعی است. یک زنده شدن سیاسی هم هست که با عدالت صورت می گیرد.(1)

در سه روایت از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وامام صادق علیه السلام و امام مهدی(عج) بیان شده است: «امام مهدی(عج) مانند خورشید پشت ابر است».

علامه مجلسی در بحارالانوار از تشبیه امام به خورشید پشت ابر، 8 نتیجه گرفته اند:

1. همچنان که خداوند نور و حرارت را از راه خورشید به عالم وجود

ص: 59

می رساند. نور علم نیز از راه توسل و توجه به امامان به بشریت و به ویژه شیعیان آنان می رسد.

2. تشبیه امام به خورشید پشت ابر به آن دلیل است که حالت انتظار را برساند، چرا که در این هنگام انتظار کنار رفتن ابرها و ظهور خورشید را می کشند و از او ناامید نیستند.

3. منکر وجود امام زمان(عج) مانند منکر وجود خورشید پشت ابر است.

4. گاهی ابر از برابر خورشید کنار می رود و خورشید قابل دیدن می شود؛ در زمان غیبت هم گاهی حضرت برای افراد رخ نشان می دهند.

5. دوران غیبت امام علیه السلام  همچون خورشید پشت ابر سودهایی هم دارد.

6. سود امام مانند خورشید فراگیر است، مگر برای کسانی که خود از زیر نور و حرارت آن بیرون روند.

7. همان طور که نمی توان به خورشید مستقیم نگریست، بیشتر افراد نیز به طور مستقیم از خورشید وجود امام نمی توانند بهره ببرند.

8. نور خورشید به همان اندازه که هست، از روزنه ها و پنجره ها داخل می شود، نور و حرارت وجود امام هم به هر کسی به اندازه ظرفیت و آمادگی او خواهد رسید.

آقای نیلی پور با استفاده از تشبیه بهره مندی از امام زمان(عج) در زمان غیبت به خورشید پشت ابر هشت نتیجه دیگر گرفته است:

1. همچنانکه با عبور ابرها می توان خورشید را به تماشا نشست، با عبور از ابرهای تیره اخلاقی و اعتقادی می توان شاهد جمال امام زمان(عج) بود.

2. همچنانکه ابرها در حرکتند و از برابر خورشید کنار می روند، موانع ظهور امام زمان(عج) نیز در حال گذر است و ان شاء الله ظهور حضرتش نزدیک

ص: 60

خواهد بود«الیس الصبح بقریب».

3. موانع ظهور و دلایل غیبت ماندگار نیست و از بین خواهد رفت، همچنانکه ابرها در حال گذر و عبور هستند و تاریخ انقضاء دارند.

4. همان طور که ابرها نمی توانند از همه آثار خورشید جلوگیری کنند، غیبت امام زمان علیه السلام هم موجب محرومیت از همه آثار و برکات امام نمی شود.

5. هر چه به خورشید نزدیکتر شویم، از نور و حرارت بیشتری بهره مند خواهیم شد، همچنین هر چه به امام زمان علیه السلام نزدیکتر شویم، از بهره های وجودی حضرت بیشتر استفاده خواهیم کرد.

6. خورشید سرچشمه نور ستارگان است و دیگر سیارات و ستاره ها از او نور می گیرند، وجود امام زمان علیه السلام هم کانون مرکزی نور است و عالمان، عارفان، حکیمان و بندگان از او نور می گیرند و هر چه دارند از او دارند.

7. با ظهور و طلوع خورشید، دیگر ستاره ها و سیاره ها نوری ندارند. با وجود امام(عج) نیز برای دیگران جایی برای عرض اندام و اظهار نظر نخواهد بود.

8. برای استفاده بیشتر از خورشید باید موانع و ابرها را کنار زد، همچنانکه برای دریافت گرما و نور بیشتر از خورشید وجود امام باید موانع را کنار زد.

بنابر روایت زندگانی امام مهدی(عج) به زندگی حضرت یوسف تشبیه شده است؛ یعنی امام زمان(عج) غایب است و ما او را نمی بینیم ولی او ما را می بیند و از کارهای ما آگاه است و این ما هستیم که اورا نمی شناسیم. مانند حضرت یوسف علیه السلام که برادران خود را شناخت؛ ولی برادرانش او را نشناختند. البته در

ص: 61

این میان شباهت های بیشتری وجود داردکه برخی از آنها عبارت است از:(1)

1. غیبت: در روایت آمده است که شباهت امام مهدی(عج) با حضرت یوسف علیه السلام در غیبت است.(2)

2. حضور: درباره حضرت یوسف علیه السلام در قرآن می خوانیم: «فَدَخَلُواْ عَلَیْهِ فَعَرَفَهُمْ وَهُمْ لَهُ مُنکِرُونَ»(3) امام زمان(عج) هم در بین مردم است.

بنابر روایت:

تا حضرت یوسف علیه السلام، خودش را معرفی نکرد، او را نشناختند؛ امام مهدی(عج) هم در بازارها راه می رود و بر فرش ها گام می نهد ولی مردم او را نمی شناسند... .(4)

3. کودکی: غیبت هر دو از کودکی شروع شد. در قرآن درباره حضرت یوسف علیه السلام می خوانیم:

وَجَاءتْ سَیَّارَةٌ فَأَرْسَلُواْ وَارِدَهُمْ فَأَدْلَی دَلْوَهُ قَالَ یَا بُشْرَی هَذَا غُلاَمٌ.(5)

پیامبر نیز در این باره می فرماید:

لابد للغلام من غیبة.(6)

ص: 62

4. زیبایی و بخشندگی: امام محمد باقر علیه السلام : «شباهت امام مهدی(عج) با یوسف علیه السلام، در زیبایی و بخشندگی   اوست».(1)

رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم درباره بخشش امام زمان می فرماید: «حضرت مهدی(عج)، اموال فراوانی می بخشد».(2)

5. ظلم: دلیل غیبت حضرت یوسف علیه السلام ، ستم برادران در حق وی بود.(3) مهم ترین دلیل غیبت حضرت مهدی(عج) نیز ظلم و ستمی است که در طول تاریخ بر ایشان روا داشته اند و خداوند نیز برای حفظ او، مسأله غیبت را رقم زده است.(4)

6. بهای اندک: درباره حضرت یوسف علیه السلام در قران کریم می خوانیم:

وَشَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرَاهِمَ مَعْدُودَةٍ وَکَانُواْ فِیهِ مِنَ الزَّاهِدِینَ.(5)

برخی شیعیان هم به دلیل ناآگاهی از مقام امام عصر، از سر هواخواهی و دنیاپرستی او را رها کردند. مانند مدعیان دروغین نیابت.(6)

7. هدایت: حضرت یوسف علیه السلام در غیبت (زندان) از رسالت خود غافل

ص: 63

نشد آن چنان که زندانیان از محضر او استفاده می کردند،(1) امام عصر(عج) نیز لحظه ای از انجام رسالت خود غفلت نمی ورزد به این ترتیب که شاید ولی خدا ساکت باشد، ولی ساکن نیست.

 8. محنت و رنج: برادران، حضرت یوسف علیه السلام را ملاقات نکردند مگر پس از رنج ها و محنت های فراوان و خون دل خوردن های یعقوب علیه السلام. امام زمان(عج) هم طلوع نخواهد کرد مگر پس از محنت های فراوان که بر قلب و جان شیعه فروخواهد آمد.

9. دلدادگی: برادران یوسف علیه السلام آذوقه او را می خواستند و به او گفتند: «أَوْفِ لَنَا الْکَیْلَ». اما حضرت یعقوب، وصال یوسف و سیراب شدن از چشمه سار حضور او رامی طلبید: «یَا بَنِی اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن یُوسُفَ». منتظران امام مهدی(عج) هم دو دسته اند: گروهی امام را برای منافع مادی خویش می خواهند؛ اما گروه دیگر شیفته امام هستند و او را برای خویش می طلبند.

10. دمیدن روح امید: حضرت یعقوب علیه السلام از وصال حضرت یوسف ناامید نبود، دیگران را هم از ناامیدی باز می داشت. «وَلاَ تَیْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ» شیعیان نیز افزون بر آن که باید امیدوار باشند، وظیفه دارند روح امید را در دیگران نیز بدمند.

11. اقبال همگانی: برادران یوسف علیه السلام آن گاه از جام ظهور وی سیراب شدند که دسته جمعی به سویش رفتند و به او اظهار نیاز کردند. «وَجَاءَ إِخْوَةُ

ص: 64

یُوسُفَ» مهم ترین شرط ظهور امام مهدی(عج) هم استقبال همگانی است؛(1) آن چنان که برای ظهور امام عصر(عج) راهی جز درخواست همگانی وجود ندارد.

حضرت مهدی(عج) دراین باره می فرماید:

وَ لوْ أَنَّ أَشْیاعَنا _ وَفَّقَهُمُ اللّه لِطاعَتِةِ _ عَلَی اجْتِماعٍ مِنَ القُلُوبِ فِی الوَفاءِ بِالعَهْدِ عَلَیْهِمْ، لَما تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْیُمْنُ بِلِقائِنا، وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ...؛ اگر شیعیان ما _ که خداوند آنان را به اطاعت از خود موفق گرداند _ دل هایشان بر وفای به پیمانی که بدان موظف هستند، اتفاق می کردند، قطعاً توفیق ملاقات با ما برای آنان به عقب نمی افتاد، و قطعاً سعادت مشاهدة ما، بر اساس معرفت دقیقی و صداقت دل، به زودی برای آنان حاصل می شد.(2)

12. میهمان نوازترین: حضرت یوسف علیه السلام بهترین میزبان بود: «وَأَنَاْ خَیْرُ الْمُنزِلِینَ» امام زمان(عج) هم بهترین میزبانان هستند و همه از خوان کرم ایشان به روزی می خورند: «بیمنه رزق الوری».

13. پیروزی: حضرت یوسف علیه السلام پس از پشت سر گذاشتن فراز و نشیب ها به اوج شکوه رسید: «وَ رَفَعَ أَبَوَیْهِ عَلَی الْعَرْشِ وَ خَرُّواْ لَهُ سُجَّداً».

امام عصر(عج) نیز پس از سپری کردن دوران غیبت، افزون بر شکوه معنوی همیشگی به شکوه ظاهری هم خواهند رسید: «و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمه...».

ص: 65

ص: 66

این تمثیلات به ابعاد و روش های مختلف قابل تقسیم است؛ اما این نوشتار آنها را از جنبه محتوا بررسی می کند و مهم ترین انواع این تمثیلات عبارتند از:

ص: 67

که هیچ وقت نورش خاموش نمی شود.(1)

معتقد و پابرجا بر عقیده درست و سالم در این عصر به مشکی تشبیه شده که گذشت روزها و شب ها از چگونگی او نکاهد یا همانند ماهی است که تا زمین و زمان پابرجاست، برای دیگران در شب تاریک پرتو افشانی می کند.

ص: 68

ص: 69

ص: 70

کسی می شود که آتش به دست گیرد.(1)

عناصری که در این تمثیل باید مورد دقت قرار گیرد، عبارت است از:

1. تراشیدن خار با دست که بسیار سخت و طاقت فرساست و همراه با مجروح شدن است یا نگه داشتن آتش در کف دست؛

2. ظرف این عمل که در شب است و موجب سخت تر شدن آن می شود.

امیر مؤمنان نیز برای بیان این مسائل به هنگام بیان ملاحم دوران غیبت، تمثیل زیبایی برای گزیدگی و زخمی شدن دارند، ایشان در این باره می فرمایند:

هان! بدانید! آنان که پدر و مادرم فدایشان باد، در شمار کسانی هستند که در آسمان به نامند و در زمین گمنام. هم اکنون پشت کردن کارهاتان را چشم می دارید و بر بریدن پیوندهای خویش دیده بگمارید، و بر به کار گماشتن طفلان خردسال، و آن هنگامی است که آسیب شمشیر، مؤمن را آسانتر بود از به دست آوردن درهمی حلال. روزگاری که پاداش بخشش گیرنده از دهنده بیشتر بود، چه او ستاند تا زنده ماند، و این دهد امّا حلال از حرام نداند، آن هنگامی است که مست شوید امّا نه از میخوارگی، بلکه از تن آسانی و فراخی زندگی، و سوگند خورید نه از روی بی اختیاری و دروغ گویید نه از راه ناچاری. آن هنگامی است که بلا شما را چنان گزد، که دوش شتر را از پالان آسیب رسد. این رنج چه دیریاز است و این امید چه دور و دراز. ای مردم مهار بارکشهایی را که بار سنگین گناهان را می برد، دست بدارید، و امام حاکم خود را تنها مگذارید تا از آن پس خود را سرزنش کنید و خطاکار بشمارید. خود را در

ص: 71

آتش فتنه ای که پیشاپیش آن رفته اید، بی اندیشه درمی آرید! و به یک سو شوید و راه را برای آن خالی بگذارید، که به جانم سوگند، با ایمان در شعله آن فتنه تباه گردد.(1)

این مضمون که به دست آوردن مال حلال سخت تر از پیکار با شمشیر و زخم برداشتن است در روایت های دیگری هم آمده است.(2) دراین تمثیل بیان شده است همان طوری که پالان پشت مرکب را زخم می سازد، بلاها نیز انسان را گزیده و مجروح می کند.

ص: 72

کار نیست؟ فرمود: چرا. عرض کردم: آن نشانه چیست ؟ فرمود: نابودی عبّاسی، خروج سفیانی، کشته شدن نفس زکیّه، فرو رفتن زمین در بیداء و برخاستن صدایی از آسمان. عرض کردم: فدایت شوم می ترسم که این کار به طول انجامد؟ فرمود: نه، آن مانند رشته منظّمی به دنبال هم خواهد بود.(1)

در برخی روایات، قیام یمانی و سفیانی به دو اسب مسابقه تشبیه شده است.(2)

در روایت دیگری درباره خراسانی و سفیانی چنین آمده است:

بنی عبّاس بایستی به حکومت برسند و هنگامی که به حکومت رسیدند و باختلاف افتادند و رشته کارشان از هم گسیخت، خراسانی و سفیانی بر آنان خروج می کند. این از خاور و آن از باختر و همچون دو اسب مسابقه به سوی کوفه از یک دیگر پیشی می گیرند؛ این از اینجا و آن از آنجا تا آنکه نابودیشان به دست آن دو انجام می پذیرد.هان که آن دو یک نفر از آنان را

ص: 73

هرگز به جای نخواهد گذاشت.(1)

درباره چشم دجال درروایات آمده است:

چشم راست ندارد و چشم دیگر در پیشانی اوست، و مانند ستاره صبح می درخشد؛ چیزی در چشم اوست که گوئی آمیخته به خون است.(2)

در روبه رویی با حضرت عیسی نیز آمده است:

عیسی از آسمان نزول می کند برای (از بین بردن) دجال، چون دجال عیسی را ببیند، آب می شود آن طورکه پیه آب می شود.(3)

در روایت دیگری می خوانیم:

وقتی که دجال به عیسی علیه السلام نظر می کند، آب می شود آنچنان که قلع و سرب در آتش آب می شوند یا آن چنان که نمک در آب، آب شود.(4)

ص: 74

این ذوب شدنها از روی ترس است و براساس این تمثیلات فوری و با سرعت انجام می شود.

در روایتی دیگر از حضرت امیر سؤال می کنند که دجال کی خروج می کند؟حضرت می فرمایند:

...کار دنیا را بر آخرت مقدم دارند، پوست میش را بر دلهای گرگها بپوشند، درحالی که دلهای آنها از مردار متعفن تر و از صبر تلخ تر است... .(1)

این تمثیل بیان کننده ریا و دغل بازی است.

ص: 75

و درباره قدرت آنها می خوانیم:

قلب هایشان مانند پاره های فولاد است. امام سجاد در این باره می فرماید: هنگامی که قائم ما قیام کند، خداوند بیماری را از شیعیان ما برطرف می سازد، و دلهای آنان را همچون پاره های آهن می کند، و به هر مردی از آنها نیروی چهل مرد می دهد، و آنها حکام زمین و رؤسای اجتماع خواهند بود.(1)

در قاموس آمده:

الزبرة بالضم القطعة من الحدید و الجمع زبر و زبر لم یتغیر قلبه أی عقائده التی فی قلبه

بنابراین، این تمثیل صلابت یاران در اعتقاد را نشان می دهد و از رسوخ، شدت و استحکام عقیده سخن می گوید.

ص: 76

ستاره و ... تشبیه شده است. امام صادق علیه السلام می فرماید:

هنگامی که امامتان را نیابید، و همچنان باقی خواهید بود تا بر شما آشکار گردد بدانسان که خورشید بردمد، درحالی که نومیدانه به سر می برید، شما را برحذر می دارم از شکّ و دودلی، ناباوریها را از خود دور کنید، من شما را برحذر داشتم، پس برحذر باشید، کامیابی و هدایت شما را از خدا می خواهم.(1)

یعنی پایان شب سیه، روز سپید است.

محمدبن مسلم از حضرت امام محمدباقر علیه السلام روایت می کند که:

وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی؛ قسم به شب هنگامی که پوشیده دارد. مقصود امیرالمؤمنین علیه السلام است که در دولت باطل مستور گشت و ناگزیر به صبر گردید. وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی؛ قسم به روز هنگامی که بدرخشد. فرمود: این روز روشن قائم ما اهل بیت است که چون قیام کند، بر دولت باطل پیروز گردد. خداوند در قرآن برای مردم مثلها زده و پیغمبرش و ما ائمه را مخاطب به آن ساخته و جز ما کسی به تأویل آن عالم نیست.(2)

ص: 77

ام هانی می گوید: به ابی جعفرمحمّد بن علی امام باقر علیه السلام عرض کردم:

معنای آیه شریفه «فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ؛ (پس قسم نمی خورم به چیزهایی که خود را به تأخیر می اندازند) چیست؟ فرمود: ای امّ هانی! مقصود امامی است که خود را از مردم کنار می کشد تا مردم ندانند او کجا است به سال 260، سپس همچون ستاره ای که در شب تار فروزان است، نمایان گردد. اگر آن زمان را درک کنی، چشمت روشن خواهد شد.(1)

آقای غفاری مترجم کتاب غیبت نعمانی، می نویسد:

خنّس جمع خانس از خنس به معنای تأخیر و دور افتادن است و مقصود از آن در آیه شریفه ستارگانند که در روز دیده نمی شوند و در شب هویدا و نمایانند و در این روایت به امامی که از مردم دور باشد و غایب شود تفسیر شده است و جمع بودنش یا به اعتبار همه اوصیا است، یا از باب تعظیم است و یا امام علیه السلام امام غایب را به ستارگان تشبیه کرده است که بنابراین معنی تشبیه است نه تفسیر.

به نقل از جابربن عبداللَّه انصاری رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

فرزندم مهدی نامش نام من است و کنیه اش کنیه من. اشبه الناس است به من در خلقت و اخلاق. یک غیبتی دارد، یک سرگردانی درباره اش پیش آید که امتها در آن گمراه شوند؛ سپس چون

ص: 78

شهاب ثاقب پیش آید و زمین را پر از عدل و داد کند چنانچه پر از جور و ظلم شده.(1)

 امّ هانی گفت: ابی جعفرمحمّدبن علی ، امام باقر علیه السلام را ملاقات کردم و از آن حضرت معنای این آیه را پرسیدم:

فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوارِ الْکُنَّسِ؛ پس سوگند یاد نمی کنم به چیزهایی که به تأخیر می افتد و سیّاراتی که پنهان می شود». فرمود: امامی است که خود را در زمان خودش به کنار می کشد هنگامی که مردم اطلاعی از او در دست ندارند. در سال 260 ؛ سپس همچون ستاره فروزان در شب تار نمایان می شود اگر آن روزگار را درک کردی، چشمت روشن خواهد شد.(2)

ص: 79

ص: 80

نمی ماند همان اندازه که با حضرت موسی ماندند. این ها در سراسر زمین می گردند و جز او مرجعی به دست نمی آورند و به سوی او برمی گردند. بخدا من می دانم برای آن ها چه می گوید که کافر می شوند.(1)

ص: 81

ص: 82

ص: 83

ابراهیم علیه السلام پدر شما است.(1) پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: من و علی علیه السلام پدر شما هستیم.(2) و امام زمان(عج) نیز چنین نقشی دارند. امام زنده هر زمان، پدر امت است؛ نه تنها پدر شیعیان و مسلمانان، بلکه پدر همة انسانهاست.

امام رضا علیه السلام در توصیف امام فرمودند:

«الامام الانیس الرفّیق والوالد الشفیق والاخ الشقیق...؛ امام برای انسانها، همدمی رفیق و پدری مهربان و برادری همانند است...».(3)

پدر در آسمان زندگی هر فرد، همچون خورشید تابان است که مهر و محبت و زندگی به او می بخشد، چنان که مادر در حکم ماه و برادران چون ستارگان هستند.(4)

ص: 84

ما می تابید؛ اما نور خود را از خورشید وجود امام زمان(عج) می گرفت. ما نباید خط را گم کنیم. عده ای در زمان شاه ظهور امام زمان(عج) را می خواستند؛ ولی وقتی امام خمینی رحمة الله آمد، به او هیچ کمکی نکردند. امام زمان(عج) می خواهد طاغوت ها را بردارد و امام خمینی رحمة الله هم یک طاغوت را برداشت. پس باید به او و نهضتش کمک کرد.

ص: 85

ص: 86

باشند.

امام صادق علیه السلام در وصف یاران امام زمان(عج) می فرمایند:

آنان مردانی هستند که گویا دل هایشان پاره های آهن است و از سنگ سخت ترند و هیچ تردیدی در ذات خداوند ندارند.(1)

این یاوران آن قدر با صلابت و استوارند که سختی ها و مصیبت ها، در آن خللی ایجاد نمی کند، بلاها و امتحانات، آرامش آن ها را به تلاطم نمی افکند و شبهات و سؤالات در آن ها هیچ رخنه ای ایجاد نمی کند؛ چراکه آنان از سرچشمة توحید ناب سیرابند و به حضرت حق اعتقاد محکمی دارند.

ص: 87

است، دوری کند.(1)

 اگر منتظر او هستی، باید کاری انجام دهی؛ چرا که انتظار فرج، خود، عمل و بلکه افضل اعمال است.(2)

امام صادق علیه السلام فرمود:

هرکس دوست دارد از اصحاب قائم باشد، انتظار او را بکشد و تقوا پیشه کند و به محاسن اخلاق، پای بند باشد که در این حالت، او منتظر (واقعی) است.(3)

زمان تلاش و تحرک، همین حالاست. قرآن آشکارا می گوید: کسانی که پیش از پیروزی، انفاق و جهاد می کنند، با کسانی که پس از پیروزی، جهاد و انفاق می کنند، برابر نخواهند بود؛ بلکه فضیلت گروه اول، بیشتر از گروه دوم است:

أُوْلَئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِّنَ الَّذِینَ أَنفَقُوا مِن بَعْدُ وَ قَاتَلُوا.(4)

امروزکه روزگار پیش از ظهور است، هنگام حرکت، کار و اقدام و قیام است. بیداری امروز، هنر است و ارزش دارد؛ وگرنه در فردای روزگار- که ایام با برکت ظهور است - همه، اهل حرکت و تلاش خواهند بود. بیداری

ص: 88

پیش از آفتاب، ارزشمند است و الاّ با آمدن آفتاب، همه بیدار می شوند و نماز قضا خواهد شد.

ص: 89

دیدار خورشیدیم؛ اما این بدان معنا نیست که دست روی دست بگذاریم و هیچ کاری نکنیم، بلکه در زمان غیبت امام زمان(عج) باید به مقدار توان خود با ظلم مبارزه کنیم و در پی اصلاح خود و جامعه برآییم.

در روایت می خوانیم:

أَفضلُ الأعمالِ إنتِظارُ الفَرَج؛(1) بهترینِ اعمال، انتظار فرج [حضرت مهدی(عج)] است.

همان طو رکه می دانید افضل حالات و افکار نیست، بلکه افضل اعمال است. بنابراین انتظار یک عمل ساده و بی روح نیست؛ کسی که منتظر مهمان است، آرام نمی نشیند و خانه را برای آمدن مهمان آماده می کند. بنابراین آمادگی برای ظهور، با خودسازی، امر به معروف، دعوت به حق و آگاه سازی دیگران از وظایفی ممکن خواهد شد که در دوران غیبت امام زمان(عج) دارند.

ص: 90

باقی مانده است. خداوند برای جلوگیری از اشتباه ما که به او آسیبی نزنیم، آن حضرت را از دیدگان ما غایب ساخته است و تا هنگامی که احتمال این اشتباه وجود داشته باشد، غیبت آن حضرت همچنان ادامه پیدا می کند و از ظهور او هم خبری نخواهد بود.

اگر اداره برق یک شهر برای روشنایی کوچه ای، تیر چراغ برقی نصب کرد و لامپی به آن متصل نمود؛ ولی بچه های کوچه با زدن سنگ لامپ را شکستند، مأموره اداره لامپ دیگری می زند. چنانچه بچه ها دوباره لامپ را بشکنند، باز هم اداره برق، برای روشنایی محل اقدام به نصب لامپ دیگری می نماید. حال اگر برای بار سوم بچه های بی ادب لامپ را شکستند، به احتمال بسیار زیاد، اداره برق تمایلی به نصب دوباره لامپ نخواهد داشت، هرچند ممکن است به خاطر خواهش بزرگترها و رفاه حال اهالی آن کوچه، لامپ دیگری را نصب کند. اما فکر می کنید اداره برق چندبار این کار را تکرار خواهد کرد؟

درباره علت غیبت حضرت مهدی(عج) باید گفت: حاکمان ستمگر، یازده چراغ هدایت را شکستند، خداوند نیز چراغ دوازدهم را نگه داشت تا زمانی که مردم لیاقت و آمادگی بهره گیری از این چراغ هدایت را پیدا کنند.

ص: 91

انتظار اولاد این نیست که درد زایمان نکشیم. انتظار یک حالت قلبی نیست. یک عملیات است. وگرنه چنین در روایت می آمد: «افضل الحالات...» نگفته: بهترین حال انتظار است، بلکه گفته است: بهترین «عمل»؛ پس مشخص است که انتظار کار عملیاتی است. اگر منتظر مهمان هستی، وقتی در را زدند، در خانه نمی خوابی و نمی گویی چه کسی است؟ اگر چنین کنی پس معلوم می شود که منتظر نیستی. منتظر است، کنار در و سر کوچه می ایستد. منتظر حضرت مهدی(عج) آماده باش می خواهد. زنی که منتظر مهمان است، سبزی اش را پاک می کند، سفره اش را آماده می کند. امام که یاور ناتوان نمی خواهد. کسی می تواند منتظر باشد که از جنایات تاریخ خبر داشته باشد. بفهمد که در تاریخ چه می گذرد؟ و بفهمد که حضرت مهدی(عج) چه مصلحی است؟

ص: 92

ص: 93

و مدال بگیرند. اکنون ما با گوش سپردن به حرف رهبر در انقلاب اسلامی ایران تمرین می کنیم تا در عصر ظهور پیرو و تسلیم امر امام باشیم؛ در حقیقت دوران غیبت کبری، دوران تمرین اطاعت است.

ص: 94

ص: 95

ص: 96

ص: 97

می کنند، ناراحت می شود و برایشان استغفار می کند.

ص: 98

بالا برد؛ اما بعد از حضرت اسماعیل علیه السلام نام می برد. بالاخره یک پدر و پسری گفتند. یک سرهنگ و سرداری گفتند. یک مکانیک و شاگردی گفتند. باید حساب ها از هم جدا شود.

ص: 99

حضرت نوح علیه السلام و خواب سیصد ساله را برای اصحاب کهف مطرح کرده است. چنانچه در قرآن می خوانیم: فردی (به گفتة روایات و تفاسیر نام این شخص عزیر بود) از کنار یک آبادی عبور کرد درحالی که دیوارهای آن بر روی سقف هایش فرو ریخته بود (که نشانه طولانی بودن زمان ویرانی آن بود و طبیعی است که بر سر ساکنان آن چه آمده است، او با خود) گفت: خداوند، چگونه آنها را پس از مرگ زنده می کند؟

خداوند همانجا صد سال جانش را گرفت و سپس او را زنده کرد و به او گفت: چقدر درنگ کردی؟ گفت: یک روز یا بخشی از یک روز! خداوند فرمود: (نه) بلکه صد سال است که اینجا مانده ای. به غذا و نوشیدنی خود (که همراه داشتی) نگاه کن (که با گذشت سالها) تغییر نکرده است. به الاغ خود نگاه کن که هیچ اثری از آن باقی نمانده است. ما زنده شدن تو را نشانه و حجتی برای مردم قرار می دهیم. اکنون به استخوان های الاغ مرده خود بنگر (و ببین) که چگونه آنها را به هم پیوند می دهیم و بر آنها گوشت می پوشانیم و زندگی دوباره به آن می دهیم. (1)

بنابر این آیه، غذا و نوشیدنی به مدت صد سال تغییر نکرد، درحالی که به طور طبیعی باید پس از چند روزی فاسد می شد. صد سال، 5200 هفته است،  خداوند غذایی را که باید به اندازة یک هفته، سالم بماند، 5200 برابر عمر طبیعی اش، سالم نگاه داشت.

اکنون عمر امام زمان(عج) هنوز حتی به اندازه 20 برابر عمر طبیعی نرسیده است. بنابراین نه دلیل عقلی بر تعیین عمر داریم و نه عمر طولانی امر محالی

ص: 100

است. از سویی دیگر تعجب ما از طولانی بودن عمر امام به دلیل مقایسه آن با عمر خودمان و قدرت محدود خودمان است.

ص: 101

مسجد بسازد، کارهای خیر انجام دهد، ولی خمس خود را پرداخت نکند؛ همه این کارهایی که انجام داده با خمس اموالش برابری نمی کند.

ص: 102

ازجمله « ظهور نزدیک است» را ساختند و خواستند به این مسأله آسیب بزنند.

ص: 103

بنابراین اگر دنیا از ظلم لبریز شد، امام ظهور می کند نه اینکه دنیا پر از ظالم باشد.

ص: 104

ص: 105

یک گاز و ترمز را هم به کسی دیگر داده است. اینطور نیست که اگر خداوند متعال کاری را به کسی بسپارد، دیگر خودش بیکار باشد. کارها همه دست خداست؛ اما کارهایی را هم به افرادی سپرده است.

آلوسی می نویسد:

از این آیه معلوم می شود، تا روز قیامت خلافت، به دست انسان کامل است.(1) اینکه خدا در قرآن می گوید من روی زمین خلیفه دارم، پس باید در طول تاریخ تا روز قیامت یک انسان کاملی جانشینی خدا را برعهده داشته باشد آن چنانکه وقتی این انسان از دنیا برود و دیگر خلیفه نباشد، جهان هم از بین خواهد رفت.(2)

در دعای ندبه هم می خوانیم: «أَیْنَ السَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَیْنَ الْأَرْضِ وَ السَّمَاء»(3) این سبب، حضرت مهدی(عج) است. قرآن می گوید: ابر و باد و مه و خورشید و فلک برای بشر است. «سَخَّرَ لَکُمُ»، «خَلَقَ لَکُم»، «مَتاعاً لَکُم»؛ یعنی ابر و باد و مه و خورشید برای بشر است. بشر هم برای عبادت است. آن وقت عبادت ما چقدر ارزش دارد؟ شما در عمرت دو رکعت نماز با توجه خوانده اید؟ عبادت ما اینقدر می ارزد که خدا خورشید را برای من خلق کند؟ خورشید برای من، من برای نماز غلط و پر از اشتباه! یکبار دیگر می گویم: هستی برای بشر، بشر برای عبادت. پس باید یک عبدی باشد که عبادتش ارزش این را داشته باشد

ص: 106

که خدا هستی را برای او بیافریند.

مثلاً اگر گفتم: من کرمانشاه را با یک چک می خرم! معلوم می شود مبلغ چک باید به قدری سنگین باشد که به عدد همة خانه های کرمانشاه قیمت داشته باشد. اگر گفتم: ایران را، کرة زمین را با یک چک می خرم؛ پس هرچه وزن سنگین تر شد، باید مبلغ چک هم بالاتر رود.  

خداوند متعال فرموده: هستی را برای بشر، بشر را هم برای عبادت آفریدم. پس معلوم می شود باید یک عبادتی روی زمین باشد که به اندازه ی کرة هستی بیارزد. عبادت ما که چیزی نمی ارزد. الان  یکسال نماز مُرده صدهزار تومان است. پنجاه سال نماز، پنجاه تا صد هزار تومان که می شود پنج میلیون. اصلاً همه نماز ما به اندازة یک پیکان است. آنوقت ابر و باد و مه و خورشید برای یک پیکان! با هم سنخیت و سازگاری ندارد. باید در کرة زمین کسی باشد که عبادتش هم وزن هستی باشد. باید کسی باشد که همه آفرینش برای او بیارزد.

ص: 107

بعضی فکر می کنند منتظر حضرت مهدی هستند. فقط منتظر هستند وهیچ کاری انجام نمی دهند. معنای انتظار حضرت مهدی(عج) این نیست که بی غم وغصه کارهایش درست شود. مانند زن حامله که منتظر است بچه دار شود. این به این معنا نیست که درد زایمان نخواهد کشید؛بلکه هم منتظر بچه است و هم درد زایمان را باید تحمل کند.

 از سویی دیگر ممکن است امام زمان(عج) پس از ظهور اموال ما را مصادره کند. ممکن است به ما بگوید: باید بروی فلان منطقه زندگی کنی؛ درست مثل اینکه اگر بچه می خواهی، باید دردها ومشقت هایش را هم تحمل کنی.

ص: 108

الضَّالِّین»(1)، «ضال» یعنی منحرف. «لَنْ تَضِلُّوا» یعنی اگرمی خواهید منحرف نشوید قرآن و اهل بیت، پس شما که در نماز می گویید: خدایا! ما را جزءِ «ضالین» قرار نده. «ضالین» کسانی است که یا اهل بیت را می گیرند، قرآن را رها می کنند. یا قرآن را می گیرند و اهل بیت را ترک می کنند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بارها فرمود: اگر هردو بود «لَنْ تَضِلُّوا»، مانند اینکه اگر دو تا ریل باشد قطار حرکت می کند، ولی با یک ریل قطار چپ می شود. اگر قرآن و اهل بیت بود «لَنْ تَضِلُّوا» .اگر می خواهید از «الضَّالِّین» نباشید، اگر می خواهید هرگز، منحرف نشوید هم قرآن وهم اهل بیت! یعنی معلم و کتاب باید با هم باشد. کسانی که کتاب را گرفتند و معلم را رها کردند، بچه های تنبلی می شوند. آنهایی که به معلم گوش می دهند ولی به کتاب توجهی نمی کنند، آنها هم موفّق نمی شوند. اگر می خواهید شاگرد خوبی باشید، هم به کتاب (قرآن) و  هم به معلم( اهل بیت) تمسّک جویید.

ص: 109

ص: 110

و عبادات بسیار ارزشمندی در آن وارد شده که می توان گفت: در هیچ شبی _ اعم از شب قدر یا غیر آن _ مانند آن یا بیشتر از آن نیامده است.(1)

این فراوانی عبادت، عظمت شب نیمه شعبان را مشخص می کند؛ بنابراین خوب است که شب نیمة شعبان را با عبادت احیاء بگیریم و همه شب را به دیدن چراغانی و تماشای جشن ها سپری نکنیم. دیدن به تنهایی مانند تماشای بازی فوتبال یا نگاه کردن به پول های بانک است که سودی به حال ما ندارد.

ص: 111

 این سؤال مثل تیغ است که اگر در پای انسان فرو برود، نمی تواند حرکت کند.

اگر با چراغ قوه به سالنی تاریک بیایید، فقط چیزهای بزرگ را می بینید؛ ولی اگر پروژکتور داشته باشید، کوچکترین چیزهایی که در سالن وجود دارد را می بینید. از آن جایی که ایمان ما ضعیف است، گناه را فقط قتل و دزدی می دانیم، ولی وقتی مثل نور امامت ایمان قوی شد، خیلی چیزها را گناه می بینند. برای مثال وقتی در محضر مردم هستیم، وقتی سرفه می کنیم، از مردم معذرت خواهی می کنیم با اینکه سرفه کردن گناه نیست. این یک نوع رعایت ادب است، همین طور کسی که ایمانش زیاد است، ریزه کاری ها را هم می بیند و از خدا عذرخواهی می کند.

ص: 112

مطمئناً استفادة درست از الماس این نیست که آن را سنگ ترازو قرار بدهیم و با آن فلفل و زردچوبه وزن کنیم. با امام زمان(عج) هم نباید اینگونه رفتار کنیم. چراکه خیلی با قیمت است.

ص: 113

لیتر برای امام زمان(عج) گریه می کنند؛ ولی حاضر نیستند یک سیلی برای امام زمان بخورند نمی توانند یار آن حضرت باشند!

ص: 114

نیست. مثلاً ما سفره پهن کرده ایم برای اینکه مهمان غذا بخورد، اگر غذا نخورد، سفره را جمع کنیم.

خداوند متعال می فرماید:

«ما کان الله لیعذبهم و انت فیهم؛به خاطر وجود پیامبر است که شما را عذاب نمی کنیم».(1)

مثل اینکه سفره باز است، همه غذا می خورند و بعضی آن را اسراف می کنند؛ اما یک انسان محترم نشسته و مشغول غذا خوردن است، بنابراین صاحب خانه به خاطر او سفره را جمع نمی کند. یا اینکه گاهی خادم مسجد می بیند همه رفته اند، اما یک نفر مرد خدا مشغول عبادت است، به خاطر او لامپ های مسجد را خاموش نمی کند! از امام صادق حدیث داریم «لَولاَ الْحُجَّةُ لَساخَتِ الْاَرْضُ بِاَهْلِها؛ اگر حجت خدا نباشد، زمین اهل خود را فر می برد!»(2).

ص: 115

امید به آینده در فطرت بشر است؛ چون همه مردم به دنبال آینده خوب هستند و در تمام طول تاریخ این چنین بوده است. انسان همیشه به دنبال یک حکومت عادلانه و حق است و این علاقه به یک آینده روشن و بهتر که در تمام روحیه ها هست، فطری است. عقل هم اجازه نمی دهد که ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کار باشند و بعد چهار تا متجاوز مثل گرگ بیایند چهار تا مظلوم مثل میش را بخورند. برای همین وجود یک حکومت عدل، همگانی، فطری وضروری است.

ص: 116

ماهر تر بیشتر می شود. مردم باید به بلوغ فکری برسند و بفهمند غیر از آن مرد آسمانی کسی نمی تواند مشکل جهان را حل کند. زمینیان نیازمند آسمان هستند.

ص: 117

خیلی چیزها نمی رود. به قول شاعر شیراز:

سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی          عشق محمد بس است و آل محمد

ص: 118

می کند. یعنی جنگ امام زمان(عج) جنگ عقل و عدالت است، یعنی جنگی همراه با انصاف خواهد بود.

ص: 119

بیافتیم، یا هر وقت گرفتار شدیم نام او را بر لب بیاوریم و بگوییم: «یا صاحب الزمان». زمان کنکور خیلی ها نذر می کنند و صلوات می فرستند. درحالی که قرآن انتقاد می کند و می گوید چرا هر وقت گرفتار شدید می گویید: یا الله «فاذا رکبوا فی الفلک دعوا الله»(1)؛ چرا وقتی کشتی ات غرق می شود یا الله می گویی؟

یاد موسمی مورد انتقاد است، یاد موسمی کار فرعون است؛ او هم یا الله گفت. فرعون به محض اینکه دید دارد غرق می شود، گفت: «تَبْتُ اَلْانَ؛ خدایا من الان توبه کردم». اصلاً قرآن می گوید: «وَ لَیسَتِ التُوبَهْ»(2) آنهایی که لحظة مرگ استغفر الله می گویند فایده ای ندارد. باید توجه کنید توبه دقیقه آخر هیچ فایده ای ندارد. فرعون هم دقیقه آخر توبه کرد، «یاالله» وقت غرق خاصّیتی ندارد. ما هم وقتی یاد امام زمان علیه السلام می کنیم که دچار سختی می شویم، درحالی که باید همیشه به یاد او باشیم و هر روز برایش صدقه بدهیم، در هر خانه ای یک کتاب باشد تا با زندگینامه امام آشنا بشود و خود را برای رساندن به آن قله آماده کند.

ص: 120

عدالتی که می خواهی من تأمین می کنم.

وقتی بچه گرسنه است و می خواهد شیر بخورد، گاهی در دهان او پستانک می گذارند، بشر فهمیده است ظلم بد است. بایدکرة زمین یک صاحب مناسبی داشته باشد؛ اما ابرقدرت ها این احساس را فهمیده اند و در دهان بشر پستانک می گذارند. این شورای امنیت و سازمان ملل پستانکی است که ابرقدرت ها تراشیدند تا در دهان انسان بگذارند تا انسان آن احساس صادقش به صورت کاذب اشباع شود. این احساس صادقانه ای است که اشباع کاذب دارد.

دختر بچه ها عروسک می سازند و با آن بازی می کنند، یعنی یک چیزی در درون آنها می گذرد که همان حس مادری است و آن را با عروسک بازی اشباع می کنند. بعضی می گویند: به دو دلیل در کرة زمین جنگ برپا می شود: 1.کشورها زیاد هستند. 2. منافع کم است. مثلاً طلا و نفت کم است و برسر آن دعوا می شود؛ اما هیچ کس سر هوا دعوا نمی کند. چون هوا زیاد است کسی سر تنفس دعوا نمی کند. اما از هوا که گذشتیم، آب، خاک، طلا  و پول کم است. چون جمعیت و کشور زیاد است و منافع کم. درخانة حیوان ها هم همینطور است. گربه زیاد و گوشت کم است، گربه ها با هم دعوا می کنند. پرنده ها هم همینطور هستند. حال باید چه کرد؟

 باید منافع را آنقدر زیاد کرد که وضعیت هوا را پیدا کند. این امکان دارد؟ یک جا نفت ندارد. یک جا طلا ندارد. یا باید منافع را زیاد کنیم و یا باید فروانی کشورها را به یک کشور تبدیل کنیم. دنیا در آتش می سوزد. چرا؟ منافع کم و تعدد زیاد است. یا باید منافع را زیاد کنیم یا باید تعدد را برداریم. بنابراین دانشمندان هم به این نتیجه رسیدند که باید یک حکومت واحد وجود داشته باشد.