ص: 2

نشانه های قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف (انتظار 13)

 مؤلف: سید حسن زمانی

ویراستار: زینب احمدیان

ناشر: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف

طراح و صفحه آرا: عباس فریدی

سال تولید : 1390

شمارگان : چهار هزار

شابک: 0-13-6262-600-978

این کتاب با حمایت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به چاپ رسیده است

ص: 3

ص: 4

اول. حتمی بودن خروج سفیانی.... 45

دوّم. روش شناسایی سفیانی.... 45

سوّم. زمان خروج سفیانی.... 47

چهارم. مکان خروج سفیانی.... 48

پنجم. اقدام های سفیانی.... 49

ج) خسف بیداء   50

د) یمانی     52

اول. مکان خروج یمانی.... 53

دوّم. زمان خروج یمانی.... 54

سوّم. نسب یمانی.... 55

چهارم. عملکرد یمانی.... 56

ه) قتل نفس زکیه   57

اول. حتمی بودن قتل نفس زکیه.. 58

دوّم. زمان و مکان کشته شدن نفس زکیه.. 59

و) قیام گروهی از مشرق زمین    61

اول. خراسانی.... 62

دوّم. اهل قم... 64

فصل چهارم:  آسیب شناسی  طرح نشانه های قیام... 69

الف. نشانه های قیام و مشخص نبودن زمان ظهور   70

ب. نمادین معرفی کردن نشانه های قیام   74

ج. تطبیق نشانه های قیام   77

کتابنامه   79

ص: 5

ص: 6

برای مردم گفته اند. در دین اسلام نیز بخش زیادی از روایات پیشوایان دین در بحث مهدویت، مربوط به علامت های قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

در این نوشتار، به جهت رعایت اختصار، نشانه هایی که متصل به قیام امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و دارای اهمیت بیشتری است بیان می شود. در کنار این بحث، اوضاع انسان ها و جهان، قبل از ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و همچنین آسیب های طرح نشانه های ظهور، بررسی می شود.

ص: 7

ص: 8

ص: 9

علامت، برای نشانه های قیام استعمال شده است؛ مانند: «علامة خروج المهدی»(1) و «قبل قیام القائم خمس علامات محتومات»(2) مقصود از این کلمه، امر یا اموری است که به وسیله آن ها زمان قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف برای ما آشکار می شود.

2. «آیة»: آیه به معنای نشانه آشکار، دلیل و معجزه آمده و جمع آن «آیات» است. درباره معنای آن راغب آورده است: «الآیة: هی العلامة الظاهرة(3)؛ آیه به معنای نشانه آشکار است». مفرد وتثنیه و جمع این کلمه درباره نشانه های قیام به کار رفته است؛ مانند: «إذا اختلف رمحان بالشام فهو آیة من آیات الله تعالی»(4) و «آیَتَانِ تَکُونَانِ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ عجل الله تعالی فرجه الشریف»(5)  مقصود از این کلمه در مبحث نشانه های قیام، مشابه کلمه «علامت» است.

3. «قدّام»: قدّام از مادّه «قدم» و به معنای چیزی است که جلوتر می آید. این کلمه از پای

ص: 10

انسان گرفته شده است که پیش می گذارد و راه می رود. درباره معنای آن آمده است: «قدمته إلی کذا: قربته إلیه. و قدام بضم القاف: نقیض وراء؛(1) به سوی آن چیز قدم برداشتم یعنی به آن نزدیک شدم و «قدام» نقیض «وراء» است». یعنی آن چیزی است که جلوتر می آید. این کلمه نیز درباره نشانه ها استعمال شده است؛ مانند: «قدّام هذا الامر علامات»(2).

4. «قبل»: کلمه «قبل» _ که معنایی مشابه کلمه «قدّام» دارد _ درباره بیان نشانه ها به کار رفته است؛ مانند: «قبل هذا الامر السفیانی»(3) هر دو کلمه درباره اموری به کار رفته اند که جلوتر از قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف رخ می دهند و راهنمای ما به سوی زمان قیام خواهند بود.

ص: 11

است که به طور خلاصه بیان می شود:

اول: نشانه های حتمی و غیر حتمی؛ که توضیح آن به خواست پروردگار در همین فصل بیان خواهد شد.

دوّم: نشانه های متصل و منفصل.

نشانه های متصل، علامت هایی است که نزدیک قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف واقع می شوند؛ به صورتی که فاصله زمانی میان آنها و قیام حضرت، مشخص است. مانند قتل نفس زکیه که پانزده شب با قیام فاصله دارد؛ چنانچه امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «لیس بین قیام القائم و بین قتل النفس الزکیه إلا خمس عشرة لیلة(1)؛ بین قیام قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف و کشته شدن نفس زکیه، فاصله ای نیست مگر پانزده شب».

علائم منفصل، نشانه هایی است که فاصله زمانی آنها با قیام امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف مشخص نیست؛ اما تحقق آنها باعث اطمینان قبلی مؤمنان و ایجاد روحیه امید در میان آنان می شود؛ مانند اختلاف بنی عباس. اهل بیت علیهم السلام در هنگامی که آنان در اوج قدرت بودند و شیعیان زیر فشارشان

ص: 12

 قرار داشتند، از اختلاف و نابودی آنان سخن می گفتند و آن را جزء علامت های قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می شمردند.(1) اما اکنون صدها سال از زوال بنی عباس می گذرد.

سوّم: نشانه های عادی و غیر عادی.

نشانه های عادی، نشانه هایی هستند که واقع شدن آنها، مانند پیدایش سایر پدیده ها، روال عادی و طبیعی دارد؛ مانند خروج سفیانی و قتل نفس زکیه.

اما نشانه های غیر عادی، نشانه هایی می باشند که واقع شدن آنها از راه عادی و طبیعی ممکن نیست و برای محقق شدن، نیازمند معجزه هستند؛ مانند ندای آسمانی و خسف بیداء.

چهارم: نشانه های آسمانی و زمینی.

برخی نشانه ها در آسمان پدید می آیند؛ مانند خورشید و ماه گرفتگی در ماه رمضان یا ندای آسمانی.

اما محل وقوع برخی علامت ها، زمین است؛ مانند خسف بیداء و قتل نفس زکیه.

پنجم: نشانه های عام و خاص.

نشانه های عام به بیان اوضاع عمومی قبل از

ص: 13

ظهور می پردازد؛ مانند افزایش فساد، ناامنی، بیماری ها و واقع شدن زلزله های ویران گر.

درمقابل، برخی از نشانه ها مواردی خاص را مطرح می کنند که قبل از ظهور یا قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف رخ خواهند داد. به این نوع نشانه ها، نشانه های خاص و موردی گفته می شود؛ مانند خروج سفیانی و ندای آسمانی.

در این نوشتار به نشانه هایی پرداخته می شود که متصل به قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف هستند و از اهمیت بیشتری برخوردارند. در ضمن، به خواست خدای عزیز، نشانه های عام با عنوان «اوضاع عمومی قبل از ظهور» در فصلی جدا خواهد آمد.

ص: 14

انسان به امید زنده است. وقتی امید می آید، تلاش و حرکت، جایگزین رخوت و سستی می شود. نشانه های قیام، علامت های نزدیک شدن برپایی دولت کریمه اهل بیت علیهم السلام است. با پدیدار شدن هر یک از نشانه ها، نور امید در دل های مؤمنان، پرفروغ تر می شود و بر اثر آن، مقاومت آنان در برابر سختی های دوران غیبت و حیرت، بیشتر، و تلاش شان برای آمادگی جهت همراهی امامشان فزونی می گیرد.

ص: 15

آینده است. با طرح اخبار واقعی از آینده در روایت های اسلامی، جلوی پخش اخبار کاهنان و غیب گویان شیّاد گرفته می شود و انسان های با ایمان، شناخت درستی از حوادث آینده پیدا می کنند. علاوه بر این، با شناخت نشانه های واقعی قیام، دروغین بودن ادعای کسانی که ادعای مهدویت می کنند، روشن می شود.

ص: 16

2. نشانه حتمی: به علامتی می گویند که به طور حتم و صد درصد واقع شود.

3. بَداء: معنی لغوی بداء، آشکار شدن است. شیخ طوسی در این باره می گوید: «حقیقت بداء در لغت به معنی «ظهور» آمده است. برای همین وقتی گفته می شود «بَدا لنا سُور المدینه»، یعنی دیوارهای شهر برای ما آشکار شد. و «بدا لنا وجه الرأی» یعنی برای ما مقصودِ نظر آشکار شد و هم چنین است در کلام خدای بلند مرتبه: «وَ بَدَا لَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا کَسَبُوا؛(1) اعمال بدی را که انجام داده اند (در روز قیامت) برای آن ها آشکار می شود» و «وَ بَدَا لَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا عَمِلُوا؛(2) و بدی های اعمالشان برای آنان آشکار می شود». در همه این ها، مقصود از بَداء، ظهور و آشکار شدن است».(3)

اگر مراد از بَداء آشکار شدن بعد از جهل باشد، استعمال این کلمه درباره خداوند درست نیست؛ زیرا خداوند به همه چیز و در همه زمان ها آگاه است. ولی اگر مراد از بَداء را

ص: 17

مانند معنای لغوی آن (آشکار شدن) بدانیم، می توانیم آن را به خداوند اسناد دهیم.

سید مرتضی علم الهدی می گوید: «ممکن است کلمه بداء را در جمله «بَدا له تعالی» حمل بر معنای حقیقی آن کنیم؛ یعنی بگوییم امری که در گذشته آشکار نبود در خارج ظاهر شد».(1)

مقصود از بَداء در نشانه های قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، رخ ندادن برخی از خصوصیات و یا تغییر در آن ها می باشد؛ یا اینکه آن نشانه اصلاً اتفاق نیفتد. رخ دادن بَداء در نشانه های غیر حتمی، امری قابل قبول است؛ زیرا ممکن است شرایط وقوع آن ها محقق نباشد و یا مانعی از رخ دادنشان جلوگیری کند. امّا وقوع بَداء در نشانه های حتمی را نمی توان پذیرفت؛ زیرا شرایط واقع شدن آن ها آماده است و مانعی برای وقوعشان وجود ندارد بنابراین، با توجّه به حتمی بودن اصل وقوع علائم در نشانه های حتمی، احتمال بَداء فقط در برخی از خصوصیات آن ها می رود.

ص: 18

ص: 19

ص: 20

قبل از ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف جهان و به خصوص، منطقه خاورمیانه، دارای اوضاع و شرایط خاصی چون فتنه و آشوب، کشتار و ناامنی، ستم و بیداد گری، یأس و ناامیدی از گشایش می شود که در احادیث اهل بیت علیهم السلام به آن ها اشاره شده است. در این قسمت، برخی از این موارد بررسی می شود.

ص: 21

جودته من ردائته».(1) ایشان اضافه می کند که این کلمه برای دخول انسان در آتش، وسیله عذاب و همچنین آزمایش و ابتلا به کار رفته، و در حقیقت با کلمه فتنه، معامله کلمه «بلا» شده است که هر دو، در سختی و آسانی به انسان می رسد؛ ولی کاربردشان در سختی بیشتر است. چنانچه در قرآن کریم آمده است: «و نَبْلُونکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَة؛(2) شما را به امتحان بدی(سختی و مصیبت و بلا) و نیکی (آسانی و نعمت و دولت) می آزماییم».

 پروردگار بلند مرتبه، انسان ها را در این دنیا با وسایل مختلف می آزماید تا انسان های خوب و نیک سرشت از بدان و زشت کرداران، جدا و هر کدام مطابق رفتارشان جزا داده شوند. یکی از این فتنه ها و آزمایش ها در احادیث اهل بیت، غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف معرفی شده است.

برای نمونه حسن بن محبوب روایت کرده است که امام رضا علیه السلام به من فرمود:

«به ناچار فتنه ای سخت و هولناک اتفاق خواهد افتاد که در آن هر صمیمیت و دوستی ساقط می شود و آن هنگامی است که شیعه،

ص: 22

سومین نفر از نوادگان مرا از دست بدهد و اهل آسمان و زمین و هر دلسوخته و اندوهناکی بر او بگرید».(1)

امام هشتم از فتنه ای خبر می دهد که بعد از ایشان اتفاق می افتد. مقصود ایشان از سومین نفر از نوادگانشان، امام حسن عسکری علیه السلام است. با شهادت ایشان، شیعه با امامی مواجه شد که از دیدگان آنان پنهان بود. این موضوع، فتنه و آزمایشی سخت برای شیعیان محسوب می شد. گرچه پیشوایان معصوم با روش های گوناگون، پیروان خود را برای برخورد با چنین روزی آماده کرده بودند؛ از جمله پیشگویی غیبت امام دوازدهم و کم کردن ارتباط مستقیم با مردم که توسط امام دهم و یازدهم صورت گرفت تا شیعیان به ندیدن امامشان عادت کنند. اضافه بر این، امام حسن عسکری علیه السلام فرزندش را به بزرگان شیعه معرفی کرده بود؛ ولی با این حال، پذیرفتن امامی که بسیاری از شیعیان، او را ندیده بودند دشوار بود؛ زیرا شیعه، برای اوّلین مرتبه با این مشکل مواجه می شد.

ص: 23

اکثر شیعیان در آن زمان با هدایت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و به وسیله نایبان خاص و بزرگان شیعه، شرایط حساس و فتنه انگیز را پشت سر گذاشتند؛ ولی تا وقت ظهور، فتنه و آزمایش برای انسان ها به وسیله امامی که از دیدگان آنان پنهان است همچنان ادامه دارد. در حدیثی که از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده، به بودن این فتنه در زمان غیبت اشاره شده است. رسول گرامی اسلام فرموده اند:

«و الذی بعثنی بالحق بشیرا لیغیبن القائم من ولدی بعهد معهود إلیه منی حتی یقول أکثر الناس ما لله فی آل محمد حاجة و یشک آخرون فی ولادته فمن أدرک زمانه فلیتمسک بدینه و لا یجعل للشیطان إلیه سبیلا بشکه فیزیله عن ملتی و یخرجه من دینی فقد أخرج أبویکم من الجنة من قبل و إن الله عز وجل جعل الشیاطین أولیاء للذین لا یؤمنون؛(1) قسم به کسی که مرا بشیر مبعوث کرد، به تحقیق، قائم از فرزندان من است و طبق پیمانی که از جانب من بر عهده

ص: 24

اوست، غایب می شود تا جایی که اکثر مردم گویند خدا را به خاندان محمّد علیهم السلام نیازی نیست و دیگران در اصل ولادت او شک کنند. پس هر کس در زمان او واقع شود، باید به دین او متمسک شود و به واسطه شک خود، راه شیطان را باز نسازد تا شیطان او را از آیین من زایل ساخته و از دین من بیرون ببرد که او پیش تر، پدر و مادر شما را از بهشت بیرون کرد و خدای تعالی شیطان ها را سرپرست انسان های بی ایمان قرار داده است». این روایت از جهت سند، معتبر است.

ص: 25

اصبغ بن نباته می گوید: «نزد امیرمؤمنان علی علیه السلام رفتم و دیدم در حال تفکر، بر زمین می زند. گفتم: ای امیرمؤمنان؛ چرا با حال تفکر، بر زمین نشانه می گذاری؟ آیا به آن میل داری؟! فرمود: «لَا وَ اللَّهِ مَا رَغِبْتُ فِیهَا وَ لَا فِی الدُّنْیَا یَوْماً قَطُّ وَ لَکِنِّی فَکَّرْتُ فِی مَوْلُودٍ یَکُونُ مِنْ ظَهْرِی الْحَادِیَ عَشَرَ مِنْ وُلْدِی هُوَ الْمَهْدِیُّ الَّذِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً؛(1) به خدا سوگند، هرگز؛ حتّی یک روز هم به زمین و دنیا رغبت نداشته ام؛ ولی اندیشه من درباره فرزندی است که از پشت من است. او مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف یازدهمین نفر از نوادگان من است. او کسی است که زمین را پر از عدل و داد می کند، همچنان که پر از ستم شده باشد».

ص: 26

جعفر صادق علیه السلام فرمود:

«یشمل الناس موت و قتل حتی یلجأ الناس عند ذلک إلی الحرم فینادی مناد صادق من شدة القتال فیم القتل و القتال صاحبکم فلان؛ (1) مرگ و کشتار، مردم را فرا می گیرد تا اینکه مردم درآن وقت به حرم الهی پناه می برند. در آن هنگام خبر دهنده راستگویی به دلیل شدت کشتار، ندا می دهد: برای چه قتل و کشتار؟! امامتان فلانی است». روایت از جهت سند، معتبر است.

در حدیثی دیگر، احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی می گوید: امام رضا علیه السلام فرمود: «قدّام هذا الامر قتل بیوح؛ پیش از این امر، کشتار بیوح است». پرسیدم: بیوح چیست؟ فرمود: «دائم لا یفتر(2) دائمی است و قطع نمی شود». یعنی قبل از ظهور، کشتار و غارتی دامن گیر مردم می شود که تمامی ندارد. این روایت نیز از جهت سند، معتبر است.

ص: 27

در جامعه، باعث سقوط آن می شود. در دوره قبل از ظهور، فساد های اخلاقی افزایش می یابد؛ به صورتی که حتی نگاه ها وارونه می شود و مردم، خوب را بد و زشتی را زیبا می بینند. این مطلب به دلیل فاصله گرفتن جوامع از اخلاق و معنویت، کنار گذاشتن انسان های باایمان از قدرت و ترک امر به معروف و نهی از منکر است.

مسعدة بن صدقه در این باره گوید: امام جعفر صادق علیه السلام به نقل از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

«کَیْفَ بِکُمْ إِذَا فَسَدَتْ نِسَاؤُکُمْ وَ فَسَقَ شَبَابُکُمْ وَ لَمْ تَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ لَمْ تَنْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ فَقِیلَ لَهُ وَ یَکُونُ ذَلِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ نَعَمْ وَ شَرٌّ مِنْ ذَلِکَ کَیْفَ بِکُمْ إِذَا أَمَرْتُمْ بِالْمُنْکَرِ وَ نَهَیْتُمْ عَنِ الْمَعْرُوفِ فَقِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ وَ شَرٌّ مِنْ ذَلِکَ کَیْفَ بِکُمْ إِذَا رَأَیْتُمُ الْمَعْرُوفَ مُنْکَراً وَ الْمُنْکَرَ مَعْرُوفاً(1)؛ چگونه خواهید بود وقتی زنان شما فاسد و جوانان شما اهل گناه شوند و امر به معروف و نهی از منکر را ترک کنید؟ به ایشان گفته شد: ای رسول خدا؛ آیا

ص: 28

چنین خواهد شد؟ فرمود: بله و بدتر از آن خواهد شد و آن اینکه چگونه خواهید بود وقتی امر به منکر کنید و نهی از معروف کنید؟ به ایشان گفته شد: ای رسول خدا؛ آیا چنین خواهد شد؟ فرمود: بله و بدتر از آن خواهد شد و آن اینکه چگونه خواهید بود وقتی معروف را منکر و منکر را معروف ببینید؟» روایت از جهت سند، معتبر است.

ص: 29

«… لایقوم القائم علیه السلام إلا علی خوف شدید من الناس و زلازل و فتنة و بلاء یصیب الناس…؛ (1) حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف قیام نمی کند مگر وقتی که ترس شدید، زلزله ها، فتنه و بلا مردم را فرا گرفته باشد.»

ص: 30

فی حینه و جراد فی غیر حینه کألوان الدم فأما الموت الأحمر فالسیف و أما الموت الأبیض فالطاعون؛(1) پیش از آمدن قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف مرگ سرخ و مرگ سفید، ملخ فصل و ملخ غیر فصل که مانند خون، سرخ رنگ است، خواهد بود. مرگ سرخ با شمشیر و مرگ سفید به وسیله طاعون می باشد.»

ص: 31

الیأس؛(1) همانا گشایش، هنگام یأس و ناامیدی می آید.»

در حدیثی دیگر، حسن بن محبوب نقل کرده است که امام رضا علیه السلام به من فرمود: «… هنگام از دست دادن ماء معین (آب گوارا که کنایه از غیبت امام است) بسیاری از زنان و مردان مؤمن، دلسوخته و اندوهناک خواهند بود. گویا آنان را در ناامیدترین حالتشان می بینم که ]ناگهان[ ندایی داده می شود که از دور، مانند نزدیک، شنیده می شود؛ آن ندا رحمتی برای مؤمنان و عذابی برای کافران است».(2)

ص: 32

ص: 33

ص: 34

بر اساس احادیث اهل بیت علیهم السلام قبل از قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف علامت هایی اتفاق خواهد افتاد. برخی از این نشانه ها اهمیت بیشتری دارند که در این قسمت به آن ها اشاره می شود.

ص: 35

احادیث شیعه و عامه مطرح شده است.(1)

چندین روایت، مقصود از آیه «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعین»(2) را ندای آسمانی دانسته اند که به یکی از آن ها _ که از جهت سند، معتبر است _ اشاره می شود.

عبدالله بن سنان گوید: نزد امام جعفر صادق علیه السلام بودم که شنیدم مردی از اهل همدان به حضرت، عرض می کند: «آنان (عامه) ما را مسخره می کنند و به ما می گویند شما گمان می کنید منادی از آسمان به اسم صاحب این امر ندا می دهد؟!» در این حال، امام که تکیه داده بود، ناراحت شد و صاف نشست. سپس فرمود: «لاترووه عنّی و أرووه عن أبی و لاحرج علیکم فی ذلک، أشهد أنی قد سمعت أبی علیه السلام یقول: والله إنّ ذلک فی کتاب الله عزوجل لبیّن حیث یقول: «إن نشأ ننزل علیهم من السماء آیة فظلت اعناقهم لها خاضعین» فلایبقی فی الارض یومئذ

ص: 36

أحد إلا خضع و ذلت رقبته لها…؛ (1) از من نقل نکنید و از پدرم روایت کنید و این مطلب برای شما اشکالی ندارد. شهادت می دهم همانا از پدرم شنیدم که می فرمود: به خدا قسم، این مطلب در کتاب خدای بلند مرتبه، آشکار است. سپس آیه را تلاوت فرمودند و گفتند: در آن وقت، کسی در زمین نمی ماند مگر اینکه گردنش در مقابل آن، افتاده و خم می شود».

نکته هایی که درباره ندای آسمانی از روایت های اهل بیت علیهم السلام استفاده می شود، به شرح ذیل است:

ص: 37

الْقَائِمِ مِنَ الْمَحْتُوم …؛ (1) اختلاف بنی عباس، نداء و قیام قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف از امور حتمی است».

2. ترکیب «نفی» و واژه «حتی»: از حسن بن زیاد صیقل نقل است که امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «إن القائم لا یقوم حتی ینادی مناد من السماء تسمع الفتاة فی خدرها و یسمع أهل المشرق و المغرب و …؛ (2) قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف قیام نمی کند مگر اینکه ندا دهنده از آسمان ندا دهد و دختران در سرا پرده شان و اهل مشرق و مغرب زمین آن را بشنوند».

3. واژه «لابدّ»: حمران بن أعین از امام جعفر صادق علیه السلام نقل می کند که ایشان فرمود: «من المحتوم الذی لا بد أن یکون من قبل قیام القائم خروج السفیانی و خسف بالبیداء و قتل النفس الزکیة و المنادی من السماء؛(3) از امور حتمی که باید قبل از قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف رخ دهد، خروج سفیانی، خسف در سرزمین بیداء و کشته شدن نفس زکیه و ندایی از آسمان است».

ص: 38

این احادیث _ که از جهت سند، معتبر هستند _ حتمی بودن اصل ندای آسمانی را می رسانند؛ ولی بیان کننده حتمی بودن خصوصیات ندای آسمانی نیستند. به عنوان مثال، زمان وقوع این ندا مشخص نیست. یعنی اگر زمان ندا، شب جمعه و بیست و سوم ماه مبارک رمضان معرفی می شود (که در این صورت، ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در روز جمعه بیست و سوم ماه رمضان خواهد بود) این مطلب، حتمی نیست و احتمال بداء در آن می رود. بنابراین، می توان در هر روز و شب، منتظر ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بود: «توقعوا الفرج صباحاً و مساءاً».(1)

ص: 39

جبرئیل علیه السلام از آسمان خواهد بود.»

از ابوبصیر یحیی بن قاسم نیز نقل است که امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «… الصیحة لاتکون إلا فی شهر رمضان لأن شهر رمضان شهر الله و الصیحة فیه هی صیحة جبرئیل علیه السلام إلی هذا الخلق …؛ (1) صیحه مگر در ماه رمضان نیست. چون ماه رمضان، ماه خدا است و صیحه در این ماه، صدای جبرئیل بر این مردم است.»

ص: 40

در ندای دوّم، برحق بودن حضرت علی علیه السلام و پیروانشان مطرح می شود تا کسانی که حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را با نام و نسب نشناخته اند، به وسیله شیعیان حضرت علی علیه السلام که در جهان شناخته شده اند، ایشان را بشناسند. در این قسمت، به دو روایت صحیح السند اشاره می شود.

هشام بن سالم درباره ندای آسمانی از امام جعفر صادق علیه السلام نقل می کند که ایشان فرمود: «… هی الصیحة من السماء باسم صاحب الأمر؛(1) آن صیحه از آسمان به اسم صاحب الامر عجل الله تعالی فرجه الشریف خواهد بود».

هم چنین محمد بن علی حلبی گوید امام جعفر صادق علیه السلام می فرمود: «یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَوَّلَ النَّهَارِ أَلَا إِنَّ عَلِیّاً وَ شِیعَتَهُ هُمُ الْفَائِزُون…؛ (2) منادی از آسمان در ابتدای روز، ندا می دهد: آگاه باشید همانا علی علیه السلام و شیعه او، همان رستگاران هستند».

2. محتوای انشایی: دستور پیروی از

ص: 41

حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف مهمترین محتوای دستوری ندای آسمانی است که در این باره به یک حدیث اشاره می شود.

ابوبصیر از امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده است: «… لا یخرج القائم حتی ینادی باسمه من جوف السماء فی لیلة ثلاث و عشرین فی شهر رمضان لیلة جمعة قلت بم ینادی قال باسمه و اسم أبیه ألا إن فلان بن فلان قائم آل محمد فاسمعوا له و أطیعوه…؛ (1) حضرت مهدی قیام نمی کند مگر اینکه به نام او از آسمان، در شب جمعه، شب بیست و سوم ماه رمضان ندا داده شود. گفتم: به چه چیزی ندا می دهند؟ فرمود: به نام او و نام پدر او؛ و آن اینکه آگاه باشید فلانی فرزند فلانی، قائم آل محمّد است. سخن او را بشنوید و از او پیروی کنید.»

ص: 42

است. در این قسمت به بیان موارد آن و همچنین، چگونگی شنیدن صوت توسط مخاطبان می پردازیم.

1. ندای آسمانی همگانی است.

همگانی بودن ندای آسمانی با عبارت های مختلف در روایت های اهل بیت علیهم السلام بیان شده است که برای نمونه، یک مورد بیان می شود.

ابوبصیر از امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده است: «فلایبقی شیء خلق الله فیه الروح الّا یسمع الصیحه؛(1) چیزی از مخلوقات پروردگار که روح داشته باشد، نمی ماند، مگر اینکه صیحه را می شنود.»

2. هر قومی، محتوای ندا را به زبان خود می شنود.

ویژگی دوّم ندای آسمانی برای مخاطبان، شنیدن محتوای آن به زبان های مختلف است؛ یعنی اگر زبان مادری کسی عربی باشد، صوت را به زبان عربی می شنود و اگر فارسی باشد، فارسی می شنود و غیره. برخی از روایت های دلالت کننده بر این مطلب، به شرح ذیل

ص: 43

است:

ابوحمزه ثمالی گوید از امام جعفر صادق علیه السلام پرسیدم: ندا چگونه است؟ فرمود: «منادی در اول روز از آسمان، ندا می دهد و هر گروهی با زبان خود آن را می شنوند.»(1)

زرارة بن أعین نیز از امام جعفر صادق علیه السلام درباره ندای آسمانی چنین پرسیده است: ندای آسمانی خاص است یا عام؟ امام فرموده اند: «عام است و هر قومی با زبان خود آن را می شنوند».(2) دو حدیث از جهت سند، معتبر هستند.

3. همگان ندا را یکنواخت می شنوند.

ویژگی سوم ندای آسمانی برای مخاطبان، یکنواخت شنیده شدن آن است. یعنی مخاطبان ندای آسمانی، هر کجا باشند به صورت یکسان آن را می شنوند و دوری یا نزدیکی در شنیدن آن اثری ندارد. در حدیث معتبری که از حسن بن محبوب از امام علی بن موسی الرضا علیه السلام نقل شده است،

ص: 44

می خوانیم: «قد نودوا نداءً یسمع من بعد کما یسمع من قرب؛(1) به تحقیق ندایی می دهند که از دور، مانند نزدیک، شنیده می شود».

ص: 45

ص: 46

می تواند قابل تفسیر باشد:

1. نسب سفیانی به خاندان ابوسفیان می رسد و واقعاً او از نوادگان ابوسفیان می باشد. برخی از احادیث، او را از بنی امیه، نسل ابوسفیان و از فرزندان زن جگرخوار(1) معرفی می کنند.

2. مقصود از انتساب سفیانی به خاندان ابوسفیان، توجه دادن مسلمانان به عملکرد او است. یعنی او روشی چون ابوسفیان و خاندان او دارد. سفیانی مانند بنی امیه _ که تمام تلاش خود را برای مقابله با اسلام و اهل بیت به صورت آشکار و پنهان به کار گرفت _ نهایت تلاش خود را برای مقابله با حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به کار می گیرد. هدف او جلوگیری از بر پایی دولت کریمه مهدوی است و به همین دلیل، دست به کشتار پیروان آن حضرت می زند و به دنبال دستگیری ایشان است.(2)

در حدیث جالبی، امام جعفر صادق علیه السلام

ص: 47

دراین باره می فرماید: «إنّا و آل أبی سفیان أهل بیتین تعادینا فی الله قلنا صدق الله و قالوا کذب الله قاتل أبوسفیان رسول الله و قاتل معاویة علی بن أبی طالب علیه السلام و قاتل یزید بن معاویة الحسین بن علی علیه السلام و السفیانی یقاتل القائم عجل الله تعالی فرجه الشریف؛(1) ما و خاندان ابوسفیان، دو خانواده هستیم که به خاطر خداوند با یکدیگر دشمنی کردیم. ما خدا را تصدیق کردیم و آنان خداوند را تکذیب کردند. ابوسفیان با رسول خدا، معاویه با علی بن ابی طالب علیه السلام و یزید بن معاویه با حسین بن علی علیه السلام نبرد کرد و سفیانی نیز با قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف جنگ خواهد کرد».

ص: 48

«السفیانی من المحتوم و خروجه فی رجب و من أول خروجه إلی آخره خمسة عشر شهرا ستة أشهر یقاتل فیها فإذا ملک الکور الخمس ملک تسعة أشهر و لم یزد علیها یوما؛(1) سفیانی از امور حتمی است و خروج او در ماه رجب می باشد. از ابتدای خارج شدن تا آخر حرکت او، پانزده ماه طول می کشد. شش ماه به جنگ می پردازد و وقتی بر پنج منطقه (شام) حاکم شد، نه ماه حکومت می کند و به آن، حتّی یک روز اضافه نمی شود».

بنابر آنچه در حتمی بودن خروج سفیانی مطرح شد، زمان خروج سفیانی قابل تغییر و بداء است.

ص: 49

«و ما تصنع باسمه إذا ملک کور الشام الخمس دمشق و حمص و فلسطین و الأردن و قنسرین فتوقعوا عند ذلک الفرج …؛ (1) به نام او چه کار داری؟ وقتی او پنج منطقه شام، یعنی دمشق، حمص، فلسطین، اردن و قنسرین را اشغال کرد، در آن هنگام، منتظر گشایش باشید.»

ص: 50

مدینه به سوی مکّه رهسپار می شود. لشگر سفیانی که حضرت را در مدینه نمی یابند، دست به غارت شهر می زنند و سپس به سوی مکّه حرکت می کنند که در میان راه، در سرزمین بیداء گرفتار می شوند.(1)

در روایتی که تفسیر عیاشی آن را از امام محمد باقر علیه السلام نقل کرده، به کشته شدن سفیانی در سرزمین شام؛ به دست حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و پیروان ایشان اشاره شده است.(2)

ص: 51

آنان زمانی که برای دستگیری حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف راهی مکه می شوند، برای استراحت در منطقه بیداء توقف می کنند که از آسمان به زمین بیداء دستور داده می شود تا آنان را در خود فرو برد و جز چند نفر برای عبرت دیگران، بقیه لشگر سفیانی به زمین فرو می روند. حدیثی زیبا و طولانی که با سندهای مختلف و معتبر، در کتاب غیبت نعمانی آمده و از جابر بن یزید جعفی از امام محمد باقر علیه السلام نقل شده است، این حادثه را در کنار سایر حوادث دوره ظهور مطرح می کند.(1)

هم چنین حسین بن خالد گوید: خدمت ابوالحسن الرضا علیه السلام عرض کردم: «عبدالله بن بکیر حدیثی را نقل می کند و آن را به تأویل می برد. دوست دارم آن را خدمت شما عرضه کنم». فرمود: «آن حدیث چیست؟» گفتم: «ابن بکیر می گوید عبید بن زراره برای من حدیثی روایت کرد و گفت: هنگام خروج محمد بن عبدالله بن حسن نزد امام جعفر صادق علیه السلام بودم که فردی از اصحاب ما وارد شد و به امام گفت: محمد بن عبدالله قیام کرده است و مردم همراه او شده اند؛ درباره همراهی با او

ص: 52

چه می فرمایید؟ امام صادق علیه السلام فرمود: مادامی که آسمان و زمین آرامند آرام باش ]و هر کس ادعای مهدویت می کند با او همراهی نکن[. عبدالله بن بکیر گوید: وقتی امر به این صورت است که تا آسمان و زمین آرامند قیامی نیست، پس قائمی وجود ندارد و خروجی صورت نمی گیرد». امام رضا علیه السلام فرمود: «حدیث همان است که عبید بن زراره گفت؛ ولی تأویل ابن بکیر درست نیست. در واقع ابوعبدالله علیه السلام فرمود: آرام باش مادامی که آسمان از ندا و زمین از خسف سپاه(سفیانی) ساکت است».(1)

ص: 53

الخسف بالبیداء؛(1) پیش از قیام قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف پنج نشانه حتمی یمانی، سفیانی، صیحه، قتل نفس زکیه و خسف بیداء خواهد بود.» حدیث از جهت سند معتبر است. در روایت دیگری نیز به حتمی بودن این نشانه اشاره شده است.(2) البته حتمی بودن خروج یمانی دلالت بر حتمی بودن خصوصیات خروج او، مانند زمان خروجش نمی کند.

نکاتی که درباره یمانی از روایت های اهل بیت علیهم السلام استفاده می شود، به شرح ذیل است.

ص: 54

الشام و خروج الیمانی من الیمن و …؛ (1) خروج سفیانی از شام و خروج یمانی از منطقه یمن است.»

ص: 55

ص: 56

ص: 57

گروهِ سفیانی و خراسانی و یمانی در یک سال، در یک ماه و در یک روز خواهد بود و در میان این سه، پرچمی هدایت یافته تر از پرچم یمانی نیست؛ چون او به سوی حق فرا می خواند.»

همچنین یمانی با سفیانی به مقابله بر می خیزد. در حدیثی عبید بن زراره گوید: نام سفیانی را نزد امام جعفر صادق علیه السلامبر زبان آوردم. ایشان فرمود: «أنی یخرج ذلک و لما یخرج کاسر عینیه بصنعاء؛(1) چگونه او خروج می کند، در حالی که در آورنده چشمانش، هنوز از صنعا (پایتخت کشور یمن) قیام نکرده است».

ص: 58

باقر علیه السلام می پرسد: «قائم شما اهل بیت چه وقت قیام می کند؟» امام علامت هایی را مطرح می کنند که یکی از آن ها قتل نفس زکیه است. ایشان می فرماید: «… و قتل غلام من آل محمد علیهم السلام بین الرکن و المقام اسمه محمد بن الحسن النفس الزکیة …؛ (1) و کشته شدن شخصی از خاندان پیامبر علیهم السلام میان رکن و مقام که نام او محمد بن حسن است و او همان نفس زکیه است.»

در این قسمت به نکاتی درباره قتل نفس زکیه که از روایت های اهل بیت علیهم السلام به دست می آید، اشاره می شود.

ص: 59

النفس الزکیة من المحتوم …؛ (1) و کشته شدن نفس زکیه از امور حتمی است». روایت از جهت سند، معتبر است.

2. حمران بن اعین گوید: «امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «من المحتوم الذی لابدّ أن یکون من قبل قیام القائم خروج السفیانی و خسف بالبیداء و قتل النفس الزکیة و المنادی من السماء؛(2) از امور حتمی که به ناچار، قبل از قیام قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف خواهد بود، خروج سفیانی و خسف بیداء و قتل نفس زکیه و ندا دهنده از آسمان است». روایت از جهت سند، معتبر است.

ص: 60

بآخر ملک بنی فلان قلنا بلی یا أمیر المؤمنین قال قتل نفس حرام فی یوم حرام فی بلد حرام عن قوم من قریش و الذی فلق الحبة و برأ النسمة ما لهم ملک بعده غیر خمس عشرة لیلة …؛(1) آیا شما را از پایان حکومت بنی فلان آگاه نکنم؟ گفتیم: چرا ای امیرمؤمنان. فرمود: کشته شدن انسانی بی گناه در روز حرام و در شهر حرام (مکّه معظّمه) از قومی از قریش. قسم به کسی که دانه را شکافت و انسان را آفرید، برای آنان بعد از این جنایت، جز پانزده شب حکومت نخواهد بود». روایت از جهت سند، معتبر است.

در حدیث دیگری نیز امام جعفر صادق علیه السلام فاصله میان قتل نفس زکیه و قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را پانزده شب معرفی می کند.(2)

البته حتمی بودن اصل قتل نفس زکیه را نمی توان به حتمی بودن خصوصیات آن، چون زمان کشته شدن او سرایت داد و احتمال تغییر و بداء در موارد جزئی وجود دارد.

ص: 61

ص: 62

صاحب این امر نگه می داشتم.»

و در حدیثی که از پیامبر اکرم نقل شده است، می خوانیم: «یخرج ناس من المشرق فیوطئون للمهدی یعنی سلطانه؛(1) گروهی از اهل مشرق قیام می کنند و زمینه را برای حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف فراهم می کنند». روایت، در منابع عامه آمده است.

در این قسمت، به معرفی برخی از مردم مشرق زمین و اقدام هایشان که بیشتر در روایت های اهل بیت علیهم السلام آمده است می پردازیم.

ص: 63

سیستان ادامه می یابد.

دو. به مناطق و سرزمین های اطراف خراسان که حاکمان خراسان در آن منطقه ها حاکمیت داشته اند.(1)

برخی از نکاتی که از روایت های اهل بیت علیهم السلام درباره خراسانی استفاده می شود، به شرح ذیل است.

حرکت خراسانی همزمان با خروج یمانی و سفیانی معرفی شده است. بکر بن محمد ازدی از امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده است: «خروج الثلاثة الخراسانی و السفیانی و الیمانی فی سنة واحدة فی شهر واحد فی یوم واحد …؛(2) خروج سه گروه سفیانی، خراسانی و یمانی در یک سال، در یک ماه، و در یک روز خواهد بود.»

خراسانی برای مقابله با سفیانی، یاری کردن اهل عراق و همراهی با حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف حرکت خود را آغاز می کند. در حدیث معتبری که از جابر بن یزید جعفی به نقل از امام محمد باقر علیه السلام با سندهای مختلف

ص: 64

وارد شده، آمده است:

«… و یبعث السفیانی جیشا إلی الکوفة و عدتهم سبعون ألفا فیصیبون من أهل الکوفة قتلا و صلبا و سبیا فبینا هم کذلک إذ أقبلت رایات من قبل خراسان و تطوی المنازل طیا حثیثا و معهم نفر من أصحاب القائم …؛ (1)

سفیانی سپاهی به سوی کوفه می فرستد که تعداد آنان هفتاد هزار نفر است. آنان در کوفه به قتل و تجاوز و غارت می پردازند. در آن حال (برای کمک به اهل عراق) نیروهایی از طرف خراسان با سرعت به سوی کوفه می آیند و در میان آنان، تعدادی از اصحاب حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف وجود دارند».

ص: 65

بوده است.(1) اهل قم در معراج پیامبراکرم به ولایت مداری ستوده شده اند.(2) شهر قم با آغاز غیبت صغری به عنوان مرجع علمی شیعیان مطرح شد. حسین بن روح نوبختی(نایب سوم) در آن زمان برای تأیید کتابی، آن را برای عالمان قم فرستاد.(3) این مطلب نشان از جایگاه علمی و حدیثی این شهر در آن دوره دارد. در روایتی امام جعفر صادق علیه السلام به خالی شدن کوفه از دانش اهل بیت علیهم السلام و آشکار شدن آن در شهر قم در نزدیکی ظهور اشاره می کند و می فرماید:

«… سَتَخْلُو کُوفَةُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ یأزر عَنْهَا الْعِلْمُ کَمَا تأزر الْحَیَّةُ فِی جُحْرِهَا ثُمَّ یَظْهَرُ الْعِلْمُ بِبَلْدَةٍ یُقَالُ لَهَا قُمُّ وَ تَصِیرُ مَعْدِناً لِلْعِلْمِ وَ الْفَضْلِ حَتَّی لَا یَبْقَی فِی الْأَرْضِ مُسْتَضْعَفٌ فِی الدِّینِ حَتَّی الْمُخَدَّرَاتُ فِی الْحِجَالِ وَ ذَلِکَ عِنْدَ قُرْبِ ظُهُورِ قَائِمِنَا فَیَجْعَلُ اللَّهُ قُمَّ وَ أَهْلَهُ قَائِمِینَ مَقَامَ الْحُجَّةِ

ص: 66

…(1)؛ کوفه از مؤمنان، خالی خواهد شد و دانش از آن مکان جمع می شود؛ مانند جمع شدن مار در لانه اش. سپس دانش در شهری که به آن قم گویند، آشکار شود و آن مکان، معدن دانش و فضیلت می شود؛ به صورتی که در زمین، مستضعف دینی _ حتی در بانوان پشت پرده _ باقی نمی ماند. و این اتفاق نزدیک ظهور قائم ما رخ خواهد داد. خداوند، قم و اهلش را در آن زمان، جانشینان حجّت قرار می دهد.»

بنابر این حدیث و روایت های مشابه،(2) قم به وسیله گسترش معارف اهل بیت علیهم السلام همگان را با حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف آشنا می کند و به پذیرش عمومی و پرورش نیرو جهت یاری امام عصر می پردازد.

در حدیثی که از امام موسی کاظم علیه السلام نقل شده، به تشکیل حکومت توسط فردی از اهل قم برای بر پایی حق اشاره شده است. در این روایت می خوانیم:

«رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ قُمَّ یَدْعُو النَّاسَ إِلَی الْحَقِّ

ص: 67

یَجْتَمِعُ مَعَهُ قَوْمٌ کَزُبَرِ الْحَدِیدِ لَاتُزِلُّهُمُ الرِّیَاحُ الْعَوَاصِفُ وَ لَا یَمَلُّونَ مِنَ الْحَرَبِ وَ لَایَجْبُنُونَ وَ عَلَی اللَّهِ یَتَوَکَّلُونَ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ؛(1) مردی از اهل قم، مردم را به سوی حق فرا می خواند. گروهی مانند پاره های آهن، همراه او جمع می شوند که بادهای تند، آنان را منحرف نمی کند. از نبرد، خسته نمی شوند و نمی ترسند و بر خداوند توکل می کنند و عاقبت برای اهل تقوا است.» البته در این حدیث، اشاره ای به نزدیکی قیام مردی از قم، به ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نشده است.

ص: 68

ص: 69

ص: 70

ص: 71

دوّم. احادیثی که ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را ناگهانی مطرح می کنند. چنانچه امام علی بن موسی الرضا علیه السلام فرمود:« به پیامبر گرامی اسلام گفته شد: ای رسول خدا، قائم از ذرّیه شما چه وقت خروج می کند؟ رسول خدا فرمودند: «مَثَلُهُ مَثَلُ السّاعَةِ لایُجَلِّیها لِوَقْتِهَا إِلّا هُوَ… لَاتَأتِیکُم إِلا بَغْتَةً؛(1) زمان خروج قائم اهل بیت علیهم السلام مانند زمان قیامت است که وقتش را جز خداوند نمی داند… و آن مگر به صورت ناگهانی نمی آید».

سوّم. روایاتی که طبق آن ها امر ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در یک شب اصلاح خواهد شد. برای مثال، رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «المهدی منّا اهل البیت یصلح الله له امره فی لیلة؛(2) مهدی از ما اهل بیت است و خداوند امرش را در یک شب درست می کند.

چهارم. احادیثی که مشخص کنندگان زمان ظهور را تکذیب می کنند. مثلاً وقتی فضیل بن یسار از امام محمد باقر علیه السلام پرسید:آیا برای این امر

ص: 72

(ظهور) وقت مشخصی است؟ امام در پاسخ سه بار فرمود: «کذب الوقاتون» و در حدیثی دیگر امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «کذب الوقاتون و هلک المستعجلون و نجا المسلمون؛(1) تعیین کنندگان وقت، دروغ گفتند و عجله کنندگان هلاک شدند و تسلیم شدگان نجات یافتند».

بر اساس این احادیث، نشانه های قیام قائم آل محمد علیهم السلام به دلیل تعیین کردن وقت و تدریجی بودن وقوعشان، در امر ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نمی توانند جایگاهی داشته باشند. زیرا این امر با مشخص نبودن زمان ظهور و ناگهانی بودن و تکذیب مشخص کنندگان وقت برای ظهور نمی سازد.

برای پاسخ به این شبهه، چند فرض بیان می شود و در ضمن آن ها به این اشکال پاسخ داده می شود.

فرض اوّل: مراد از تعیین وقت برای ظهور، مشخص کردن سال ظهور است؛ اما ماه و روز ظهور، می تواند مشخص باشد. در هیچ یک از علایم قیام، سال ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

ص: 73

مشخص نشده است و کسی نمی داند در چه سالی، امر ظهور رخ خواهد داد. به عبارت دیگر، علایم قیام به صورت دقیق و مشخص، وقتی برای ظهور مشخص نمی کنند؛ در حالی که مراد از توقیت، مشخص کردن وقت دقیق، مثلاً پنجاه سال دیگر است(1). این پاسخ، گرچه مشکل توقیت را نسبت به سال پاسخ می دهد، امّا ناگهانی بودن امر ظهور را پاسخ نمی دهد.

فرض دوّم: در برخی روایات، کلمه «فرج» آمده است که به معنی گشایش است و می تواند مقصود از آن، هر نوع گشایشی برای مؤمنان باشد و اختصاصی به امر ظهور ندارد. این پاسخ، گرچه دسته ای از احادیث را توجیه می کند و جواب می دهد؛ ولی روایت های دیگر بی پاسخ می ماند.

فرض سوم: اصلاح امر حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در یک شب و ناگهانی بودن ظهور را می توان با نشانه های قیام جمع کرد و آن اینکه علامت های متصل به قیام را جزئی از فرایند ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دانست؛ به عبارت دیگر، نشانه های متصل به قیام _ که به فاصله اندکی از قیام حضرت روی می دهد _ جزئی از فرایند ظهور است.

ص: 74

در نتیجه می توان گفت: ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف با اعلام نام مبارکشان از آسمان آغاز می شود و زمینه های قیام در روز دهم محرم فراهم می گردد.

به نظر می رسد بهترین پاسخ، جواب سوم باشد که در آن، هم ناگهانی بودن ظهور و هم، مشخص نبودن وقت ظهور به شکل مناسبی با علایم قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف جمع شده است.

در برخی کتب، این مبحث کاملاً تشریح شده است(1).

ص: 75

طرح شده نیست.

به عنوان مثال، در مقاله ای، «ندای آسمانی» نمادین معرفی شده است. در این نوشتار آمده است: «گرچه پدیدار شدن ندای آسمانی، به گونه معجزه، مانعی ندارد، ولی تحقق آن به طور طبیعی هم امکان دارد و لزومی ندارد که آن را پیچیده و حمل بر معجزه کنیم. در عصر صدور این روایات، پیش بینی چنین حوادثی، فوق العاده عجیب و تحقق عادی آن، غیر ممکن می نموده، ولی در جهان امروز، واقع شدن چنین پدیده ای امری بسیار طبیعی و عادی است. با استفاده از ماهواره و ابزارهای پیشرفته صوتی و تصویری، فرستنده های قوی و مدرن تلویزیونی، رادیویی و وسایل و ابزار پیشرفته قوی که امکان دارد در آینده به کار گرفته شود، به آسانی و همزمان می توان فریاد حق را به گوش همه جهانیان رساند. بر این اساس، منظور از جبرئیل که در برخی روایات آمده، سخن گوی حق و مراد از شیطان، سخن گوی باطل است. امروز استکبار جهانی با استفاده از همین ابزار در گمراهی مردم و ادامه سلطه خویش بهره می برد و سرسختانه

ص: 76

مردم را به حمایت از باطل دعوت می کند».(1)

در پاسخ می توان گفت: با توجه به جنبه های مختلف احادیثِ «صیحه و ندای آسمانی» در می یابیم که گرچه ندای آسمانی، حالت عادی و طبیعی ندارد و معجزه ارتباطی محسوب می شود (چون همگان با زبان مادری و به صورت یکسان می شنوند که جبرئیل امین علیه السلام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را با نام و نسب معرفی می کند)(2) ولی غیر عادی بودن، آن دلیل نمی شود که ما آن را نپذیریم؛ زیرا اوّلاً صدایی با چنان محتوا و خصوصیات، که گفته شده توسط جبرئیل امین علیه السلام بلند می شود، نمی تواند حاصل انفجار یا صداهای مانند آن باشد. و ثانیاً گرچه روش حجّت های الهی در تبلیغ و اجرای دین به صورت عادی و طبیعی بوده است، ولی برای اثبات حقانیت خود از معجزاتی نیز سود می بردند و این معجزات در همه ادیان الهی مطرح و ثابت شده است. امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز برای شناساندن خود به جهانیان و اثبات حقانیت خویش نیازمند این معجزه ارتباطی است.

ص: 77

درباره سفیانی نیز فرضیه نمادین مطرح شده است و برخی آن را یک جریان انحرافی که با اندیشه مهدویت و ارزش های آن مخالف است، دانسته اند. ولی این کلام با مجموعه روایاتی که نام، نسب، وضعیت جسمانی و اقدام های سفیانی را ذکر و او را یک انسان معرفی می کنند، سازگار نیست.(1)

ص: 78

نشانه های ظهور، تطبیق می دهند. به عنوان مثال اگر فردی از منطقه شام خروج کرد سریع نمی توان گفت او سفیانی است؛ بلکه باید منتظر ماند و ویژگی های او را سنجید. اگر تمام خصوصیات و حوادث مربوط به او، چون تسلط بر مناطق شام، فرستادن لشکر به عراق و حجاز، دشمنی با اهل بیت علیهم السلام و کشتار شیعیان و خسف سپاه او در سرزمین بیداء رخ داد، آن وقت می توان این مورد را بر سفیانی تطبیق داد.

تطبیق بدون دلیل، باعث ایجاد امید کاذب در جامعه می شود و به دنبال اتفاق نیفتادن ظهور بعد از این تطبیق، یأس و ناامیدی جای آن را می گیرد و چه بسا انسان هایی که این تطبیق را باور کرده اند، نسبت به اصل ظهور، دلسرد و ناامید و نسبت به روایت های اهل بیت علیهم السلام دچار شک و تردید شوند.(1)

ص: 79

ص: 80

13. جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب ها، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، 1384ش.

14. جمعی از نویسندگان، چشم به راه مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، قم، بوستان کتاب، 1382ش.

15. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، لبنان، دار احیاء التراث العربی، 1399ق.

16. حمیری قمی، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، تهران، کتابخانه نینوا، بی تا.

17. خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی جا، بی نا، 1413ق.

18. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، لبنان، دارالمعرفه، بی تا.

19. زمانی، سید حسن، ندای آسمانی، قم، مرکز تخصصی مهدویت، 1389ش.

20. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، 1414ق.

21. شیخ طوسی، محمد بن حسن، العدّة، قم، چاپخانه ستاره، 1417ق.

22. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، قم، معارف اسلامی، 1425ق.

23. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، عراق، مکتبة المرتضویه، بی تا.

24. صدر، سید محمد، تاریخ ما بعد الظهور، لبنان، دارالتعارف للمطبوعات، 1412ق.

ص: 81

25. طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، قم، دار الذخائر للمطبوعات، بی تا.

26. طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1375ش.

27. علامه مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، لبنان، مؤسسه الوفا، 1404ق.

28. عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، تهران، چاپخانه علمیه، 1380ق

29. فانی اصفهانی، سید علی، بداء از نظر شیعه، مترجم: سید محمد باقر بنی سعید لنگرودی، تهران، دُرسا، 1374ش.

30. قطب الدین راوندی، سعید بن عبدالله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، 1409ق.

31. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، لبنان، دارالاضواء، 1405ق.

32. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، قم، نشر اسلامی، 1407ق.

33. نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، قم، مدین، 1426ق.