با گذشت 11 سال از انتشار مجله مبلّغان، مجموعه ارزشمندی از مقالات در موضوعات فرهنگ و سیره اهل بیت(ع)، آموزش تبلیغ، اخلاق مبلّغان، شبهه شناسی، پاسخ به سؤالات، معرفی چهره های تبلیغی، خاطرات و تجارب تبلیغی و... گرد آمده است که به نظر بسیاری از مبلّغان و مربیان محترم، گنجینه ارزشمندی جهت استفاده در عرصه تبلیغ می باشد.

برخی از مباحث در این نشریه به صورت سلسله مقالات چاپ شده و در بعضی از موضوعات، مقالات فراوانی از زوایای مختلف مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته است. انتشار مقالات مرتبط با یک موضوع به صورت کتاب مستقل می تواند دسترسی مبلّغان و مربیان محترم به مقالات خاص را تسهیل نموده، آنان را در تبلیغ دین یاری رساند؛ از اینرو طرح انتشار کتابهای مبلّغان در جلسات هیئت تحریریه مجله مبلّغان مطرح و تصویب گردید. درخواستهای مکرّر خوانندگان مجله مبنی بر چاپ کتابهای مبلّغان نیز بر انگیزه دست اندرکاران افزود.

اولین کتاب از این مجموعه با عنوان «تبلیغ در محرم» منتشر گردید و مورد استقبال مبلّغان محترم قرار گرفت، و دومین کتاب با عنوان «امام مهدی(ع)» به چاپ رسید و سومین کتاب از سلسله کتابهای مجله مبلّغان با عنوان «حضرت زهرا(س)» در اختیار شماست.

ص: 2

یاد آوری این نکته را لازم می دانیم که مقالات ارائه شده جهت استفاده در سخنرانی است؛ ولی شکل سخنرانی و هماهنگ سازی مطالب با مخاطبان و گره زدن بحث با نیازها، ظرفیتها و شرایط خاص آنان، به عهده سخنوران عزیز می باشد. شایسته است مبلّغان و مربیان محترم با توجه به نیاز جلسه سخنرانی، با چینش مناسب و افزودن توضیحات و مواد لازم، محتوای مقالات را مطرح کنند.

امیدواریم نوشته حاضر که محصول زحمات نویسندگان و مجریان مجله مبلّغان است، مورد لطف و توجه خاص حضرت بقیهالله الاعظم(ع) قرار گیرد و مبلّغان و مربیان را در تبلیغ معارف اسلامی یاری رساند.

در پایان از برادر ارجمند جناب حجه الاسلام و المسلمین اکبر اسدعلیزاده که زحمت تنظیم این اثر را پذیرفتند و به خوبی از عهده آن برآمدند تقدیر و تشکر می کنیم و ضمن استقبال از نظرات ارزشمند مبلّغان و پژوهشگران گرامی، امیدواریم خوانندگان محترم، ما را از دعای خیر خویش محروم نفرمایند.

ص: 3

هیئت تحریریه مجله مبلّغان

ص: 4

اما بر احدی پوشیده نیست که صدیقه طاهره، فاطمه زهرا(س) برترین بانوی مقرب درگاه خداوند و منشأ برکات بی پایان در عالم است. او دختر بهترین پیامبران، همسر برترین امامان، مادر سید و سالار شهیدان و یازده نور پاک آسمانی است که ولایتشان تا قیامت پابرجاست و وارثان همه فضیلتها و کمالات هستند.

در طول تاریخ بشریت، درباره هیچ بانویی تا این حد فضیلت، عظمت و بزرگی بیان نشده است، صدها روایت معتبر و متواتر در مناقب آن حضرت از پیامبر اکرم(ص) و دیگر معصومان(ع) رسیده است که نمونه های آن در این مجموعه با ارزش آمده است.

حضرت فاطمه(س) یکی از کلمات بی پایان خداوند است که زبان از شمارش فضایل او و قلم از نوشتن آن عاجز است. لذا بر ماست که قدر این الگوی الهی خود را بدانیم و بر محبت نسبت به او استوار مانیم و در زندگی مادی و معنوی خود سیره و سخن او را سرمشق سعادت و نجات قرار دهیم.

ص: 6

روش تدوین

آنچه در این مجموعه گردآمده نزدیک به پنجاه مقاله چاپ شده در مجله مبلغان است که در هشت فصل تنظیم و در اختیار مبلغان و محققان گرامی قرار می گیرد. در تنظیم این اثر اقدامات زیر انجام شده است:

1. ارائه طرح جامع برای موضوعات و عناوین مقالات و تنظیم منطقی آنها طبق طرح ارائه شده؛

2. یکسان سازی و ویرایش علمی در موارد لزوم؛

3. حذف مطالب تکراری؛

4. ادغام برخی از مقالات براساس موضوعات مرتبط و یا تبدیل برخی از مقالات به دو مقاله جداگانه؛

5. یکسان سازی منابع و مستندات مطالب مقالات؛

6. تصحیح و اعراب گذاری آیات و روایات و رفع اشکالات تایپی، و اضافه یا حذف متن آنها در موارد لزوم؛

7. مستند سازی برخی از آیات و روایات و مطالب علمی ارائه شده بدون سند؛

ص: 7

8. تلخیص و تکمیل برخی از موضوعات و مقالات؛

9. ارائه فهرست تفصیلی مطالب؛

10. ارائه فهرست منابع و مآخذ.

در پایان از تک تک محققین، اعضای هیئت تحریریه، سردبیر و مدیرمسئول محترم مجله مبلّغان، امور فنی و از تمامی برادرانی که در تنظیم و تدوین این اثر به ما یاری رساندند تقدیر و تشکر می کنم. امیدوارم این اثر ارزشمند مورد قبول حضرت باری تعالی قرار گیرد و همه ما از عنایات و توجهات ویژه حضرت فاطمه زهرا(س) و از شفاعت آن حضرت بهره مند گردیم.

آخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمین

15 جمادی الاولی 1432 ق مطابق با 30 فروردین 1390

قم المقدسه / اکبراسد علیزاده

ص: 8

زین سبب گلواژه ها در جستجوی مکّه اند

"

با وجود زهره زهرا چه جای حیرت است

"

مریم و حوّا اگر مهمان کوی مکّه اند

"

در شب میلاد کوثر از شعف کرّوبیان

"

در نماز عشق و مستی رو بروی مکّه اند

"

یازده کوکب که از دامان او برخاستند

"

آبروی آفرینش آبروی مکّه اند. )(1)( 

"

ص: 10

امام صادق(ع) فرمود: «وقتی حضرت خدیجه(س) پیامبر اکرم(ص) را به همسری برگزید، زنان مکّه به دلیل دشمنی با آن حضرت، از او دور شدند، آنان نه تنها به خدیجه(س) سلام نمی کردند؛ بلکه حتّی از رفت و آمد زنان دیگر هم جلوگیری می نمودند. به این ترتیب وحشتی عجیب بر وجود خدیجه مستولی شد؛ البته او بیش تر از این می ترسید که به پیامبر(ص) آسیبی برسانند.

وقتی خدیجه(س) به فاطمه(س) حامله شد، فاطمه(س) در شکم مادر با او سخن می گفت و مونس مادر بود و او را به صبر توصیه می فرمود؛ امّا خدیجه(س) این حالت را از پیامبر(ص) مخفی می داشت تا آن روزی که حضرت داخل شد و شنید حضرت خدیجه با کسی سخن می گوید. حضرت به اطراف نگریست؛ امّا کسی را ندید، پرسید: «ای خدیجه! با چه کسی سخن می گویی؟» خدیجه(س) در پاسخ به کودکی که در شکم داشت، اشاره کرد و پاسخ داد: «فرزندی که در شکم دارم، با من سخن می گوید و مونس من است.» حضرت فرمود: «در همین لحظه جبرئیل به من خبر داد که این فرزند دختر است. او و نسل او طاهر، بابرکت و خجسته اند و خداوند نسل مرا از او به وجود خواهد آورد. از نسل او امامان دین متولّد می شوند و حق تعالی بعد از قطع وحی، آنها را جانشین خود در زمین قرار می دهد.» خدیجه(س) همواره در چنین حالتی بود تا آنکه موعد ولادت فرا رسید و درد زایمان را احساس کرد. شخصی را نزد زنان قریش و فرزندان هاشم فرستاد که به سوی او بشتابند؛ امّا همان فرستاده بازگشت و چنین جواب آورد که: تو به حرف ما گوش ندادی و به همسری یتیم عبدالله درآمدی؛ مردی که فقیر است و دارایی ندارد. حالا ما نیز به سخن تو گوش نمی دهیم و به خانه ات نمی آییم.

شنیدن این پیغام، خدیجه(س) را به شدت اندوهگین کرد؛ امّا در همان لحظات غم و اندوه به یک باره چهار زن گندمگون بلند بالا را دید که پیش رویش ایستاده اند. خدیجه(س) از مشاهدۀ آنان ترسید؛ امّا یکی از آن بانوان گفت: «ای خدیجه! نترس! ما فرستادۀ پروردگار و پشتیبان تو هستیم. من «ساره» همسر ابراهیم خلیل(ع)، دومی «آسیه» دختر مزاحم، رفیق تو و همسر شوهرت در بهشت، سومی «مریم» دختر عمران و چهارمی «کلثوم» خواهر موسی بن عمران(ع) هستیم. خداوند ما را فرستاد تا در وقت ولادت، نزد تو باشیم و تو را کمک کنیم، بعد از این گفتگو بانوان اطراف حضرت خدیجه(س) را گرفتند و فاطمه(س) پاک و پاکیزه به دنیا آمد.

ص: 12

هنگامی که حضرت فاطمه(س) متولّد شد، از او نوری ساطع شد، چنان که خانه های مکّه را روشن کرد و در مشرق و مغرب جایی نماند که از آن نور روشن نشود. ده حورالعین به آن خانه وارد شدند، هر یک دو ظرف پر از آب کوثر به دست داشتند. بانویی که پیش روی خدیجه بود، فاطمه را برداشت و با آب کوثر غسل داد. او لباس سفیدی را که از شیر سفیدتر و از مشک و عنبر خوشبوتر بود، بیرون آورد. فاطمه(س) را در پارچه پیچید و پارچه دیگر را مقنعۀ او کرد. آن گاه با او سخن گفت. حضرت فاطمه(س) فرمود: «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ أَبِی رَسُولُ اللَّهِ سَیِّدُ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَنَّ بَعْلِی سَیِّدُ الْأَوْصِیَاءِ وَ وُلْدِی سَادَهُ الْأَسْبَاطِ؛ گواهی می دهم به یگانگی خدا و اینکه پدرم رسول الله(ص)، بهترین پیامبران و همسرم بهترین جانشین پیامبران و فرزندانم بهترین فرزند زاده های پیغمبران هستند.» )(1)( 

آنگاه به یکایک آن بانوان سلام کرد و هر یک را به اسم صدا زد. آن زنان نیز شادی کردند و حوریهای بهشتی خندان شدند و به یکدیگر بشارت دادند. اهل آسمانها نیز ولادت سیدۀ زنان عالمیان را به یکدیگر بشارت دادند. در آن لحظه، نور روشنی در آسمان پیدا شد که تا آن روز چنان نوری دیده نشده بود. این بار بانوان رو به خدیجه(س) کردند و گفتند: این دختر را بگیر که طاهر، مطهر و با برکت است. خداوند به او و نسل او برکت داده است،

ص: 13

خدیجه آغوش گشود و چون کودک دلبندش در دامن او جای گرفت، خوشحالی از سیمایش نمودار شد و سینه اش را در دهان فرزندش جای داد. )(1)(  و این چنین بود که فاطمه(س) دختر رسالت در سال پنجم بعثت، بیستم جمادی الثانیه به دنیا آمد. )(2)( 

ص: 14

هرچند مدیریّت قوی و درایت بی نظیر وی در تجارت خود مقوله ای مهم است؛ امّا تابناک ترین صفحات زندگی او زمانی شکل می گیرد که با وجود زیبایی ظاهر و برخورداری از تمام صفات عالی زنانه، هرگز در جامعۀ فاسد آن روز خود را نباخت و به چنان درجه ای از کمال رسید که به وی لقب «طاهره» دادند. او از یاری فقرا روی بر نمی تافت و خانه اش مأمن و محل پناه بی سرپرستها و نیازمندان بود. کرم و سخاوت، دوراندیشی و درایت، عفت و پاکدامنی از وی بانویی پارسا ساخت و لقب «سیده نساء قریش» که در آن زمان به وی داده شد، از عمق نفوذ اجتماعی و نهایت احترام مردم به وی پرده برمی دارد.

کمالات روحی و عقلی و حسن ظاهر وی سبب شد گروه زیادی از مردان همچون «عقبه بن ابی معیط»، «صلت بن شهاب»، «ابوجهل» و «ابوسفیان» اندیشۀ همسری اش را در سر بپرورانند؛ اما خدیجه(س) تمام این درخواستها را رد کرد. او در بخشی از گفتگوی خود با «ورقه بن نوفل اسد بن عبدالعزی» پسر عمویش، نیافتن شخص مورد نظر را دلیل عدم تمایل به ازدواج می دانست. خدیجه(س) بر آیین حنیف ابراهیم(ع) باقی بود و از همین رو اوقاتی از روز را با علمای مذهبی به گفتگو می گذراند و از سخنان و معارف آنان بهره می برد. در این نشستها گاه صحبت از ظهور پیامبری از قریش به میان می آمد که خدیجه را سخت به فکر فرو می برد.

ص: 16

روزی همراه گروهی از زنان با یکی از علمای یهود گفتگو می کرد که رهگذری جوان و بلند قامت توجّهشان را جلب کرد. عالم یهودی از خدیجه(س) خواست او را به مجلس خود دعوت کند و او نیز رهگذر را به منزل آورد. عالم یهودی از جوان خواست که کتف خود را نشان دهد. رهگذر گوشه پیراهنش را کنار زد. او به دقّت نگریست. درخشش نور نبوّت را که در کتابهایشان بشارت داده بودند، در کتف او دید و گفت: این مُهر پیامبری است. خدیجه(س) بعد از سؤال از دلیل عالم یهودی و دریافت پاسخ، گفت: اگر عموهایش اینجا بودند، اجازه نمی دادند تو چنین کاری انجام دهی؛ زیرا به شدّت از وی مراقبت می کنند. عالم یهودی سخنانش را پی گرفت و گفت: این جوان با زنی از قریش که بزرگ قبیلۀ خود است ازدواج می کند...» خدیجه یک بار نیز در خواب دید که خورشید بالای مکه چرخید و در خانه اش فرود آمد. او این خواب را با پسرعمویش «ورقه» که مسیحی بود در میان گذاشت. وی که با کتب آسمانی آشنایی داشت در پاسخ گفت: با مردی بزرگ و صاحب شهرت جهانی ازدواج خواهی کرد.

این شواهد خدیجه(س) را به فکر انداخت و او نتیجه گرفت که با شیوه ای عاقلانه گمشده اش را به سوی خود بکشاند. پس شخصی را نزد محمّد فرستاد و پیام داد که با مقداری از اموال او به تجارت بپردازد. خدیجه(س) شرح موفّقیّت محمّد(ص) در تجارت را توسط غلام خود شنید و به این ترتیب جوانۀ مهر او را به دل نشاند. چنان که خود تقاضای ازدواج کرد و گفت: «ای پسر عمو! من به خاطر خویشاوندی، شرافت نسب تو در میان مردم، امانت، خوش اخلاقی و راستگویی ات به تو تمایل پیدا کرده ام.»

ص: 17

حضرت محمد(ص) پیشنهاد خدیجه(س) را پذیرفت و عمویش ابوطالب را از آنچه رخ داده بود، آگاه کرد. ابوطالب نزد «عمر بن اسد» عموی خدیجه(س) رفت و تقاضای ازدواج کرد و به این ترتیب خورشید مکّه که بیست وپنج سال از عمرش می گذشت (15 سال قبل از بعثت) با خدیجه(س) ازدواج کرد.

خدیجه(س) بارها علاقه اش به محمّد امین را به اثبات رساند و البته در کنار این، تلخیهایی را نیز به جان خرید. زنان آن روزگار عموماً با مفاهیمی چون: خوش رفتاری، راستگویی و امانتداری بیگانه بودند؛ لذا فلسفه ازدواج خدیجه(س) با یتیم عبدالله را نمی توانستند درک کنند. از این رو لب به طعنه می گشودند و خواسته و ناخواسته سرور زنان را در اندوه فرو می بردند، تا جایی که روابط خود را با او قطع کردند.

خدیجه(س) در مقام تذکّر به زنان قریش، بزرگ بانوان را گردآورد و گفت: «از زنان عرب شنیده ام شوهران شما بر من خرده می گیرند که چرا با محمّد(ص) وصلت کرده ام؟ اینک از شما می پرسم آیا مانند محمّد(ص) در جمال، خوش رفتاری، ویژگیهای پسندیده و فضل و شرف در اصل و نسب در مکّه و غیر آن سراغ دارید؟» و به این ترتیب ثبات خود را در مسیری که برگزیده بود به طور مستدل به آنان اطلاع داد.

ص: 18

رسول خدا(ص) خود در موقعیتهای مختلف از نحوۀ شکل گیری نور فاطمه(س) سخن می گفت و از تمام آنها به یک حقیقت واحد؛ یعنی، آسمانی بودن فاطمه تأکید می نمود. )(1)( 

نذر خدیجه(س)

هنگامی که حضرت خدیجه(س)، فاطمه(س) را باردار بود، مانند «حنّه» مادر مریم(س) چنین نذر کرد: «خدایا من از مادر مریم بهترم و محمّد(ص)، شوهرم، از عمران، شوهر مادر مریم(س)، برتر. این کودکی را که در رحم دارم، برای تو «مُحَرَّر» کردم. آزادش کردم که پس از رشد تا آخر عمر در خدمت مسجد و دین بماند و از عبادت کنندگان مسجد شود. جبرئیل از طرف خداوند بر پیامبر(ص) نازل شد و عرض کرد: «به خدیجه(س) بگو خداوند فرمود: «لا اعتاقَ قَبْلَ المُلکِ خَلّی بَینی و بین صَفِیّتی فَاِنّی اَمْلکُها و هی اُمُّ الائمهِ و عَتیقی من النارِ؛ )(2)(  آزاد کردن قبل از ملکیت روا نیست. این فرزندِ برگزیده ام را به من واگذار. او مملوکۀ من و مادر امامان است و من او را از آتش آزاد کرده ام.» و البته این چنین مهر و علاقۀ مادری به واگذاری فرزندش جهت خدمت و بندگی خدا، خود گویای بُعدی دیگر از فضایل بی کران حضرت خدیجۀ کبری(س) است.

مونس مادر

ص: 20

همان گونه که شکل گیری وجود حضرت فاطمه(س) شگفت انگیز است، دوران حمل او نیز قضایای عجیبی را در پی داشت که سخن گفتن او با مادر از جملۀ این شگفتیهاست. از جمله زمانی که کفّار از پیامبر اسلام(ص) خواستند ماه را دو نیم کند، خدیجه(س) از چنین درخواست عجیبی هراسان شده بود و در دل احساس ناراحتی می کرد. او با خود گفت: «زهی تأسف برای کسانی که محمّد را تکذیب می کنند، با اینکه او از طرف پروردگار فرستاده شده است.»

در این لحظات که خدیجه(س) دلشوره عجیبی داشت، به ناگاه فاطمه(س) لب به سخن گشود و خدیجه(س) با تمام وجود صدای او را شنید که می گفت:

«ای مادر! نترس و محزون نباش، خدا با پدر من است.» )(1)( 

ص: 21

نامگذاری

روایات فراوان حکایت از آن دارند که نام آسمانی «فاطمه» از سوی خداوند متعال برای دختر رسول الله(ص) انتخاب شد و پیامبر(ص) بر این اساس نام او را فاطمه نهاد تا همه بدانند او از بدیها برکنار است، )(1)(  شیعیان راستین او در پناهش از آتش جهنّم محفوظ می مانند، )(2)(  به سبب او طمع دشمنان اسلام از وراثت پیامبر(ص) قطع می شود )(3)(  و دانش همراه شیر به او ارزانی می گردد. )(4)( 

یکی از روایاتی که بر آسمانی بودن این نام تأکید دارد، روایت پیامبر اکرم(ص) است که فرمود: «... جبرئیل آن سیب (خداوند نور فاطمه(س) را به شکل سیب در آورده بود) را از بهشت برای من آورد... و گفت: این سیبی است که خداوند به عنوان هدیه از بهشت برای تو فرستاده است. من سیب را گرفتم و به سینۀ خود چسباندم، جبرئیل به من گفت: خداوند می فرماید: این سیب را بخور! وقتی سیب را پاره کردم، نوری از آن برخاست که من ترسیدم.

جبرئیل پرسید: چرا نمی خوری؟ بخور و نترس. این نور کسی است که نام او در آسمان منصوره است و در زمین فاطمه. من از علّت آن پرسیدم، گفت: چون در زمین شیعیانش را از آتش جهنم و دشمنانش را از محبت خود قطع کرده و در آسمان دوستداران خود را یاری می کند. چنان که خدا می فرماید: (یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللَّهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ) )(5)( ؛

ص: 22

امام موسی بن جعفر(ع) دلیل این نامگذاری را چنین بیان می فرماید: «خداوند می دانست که پیامبرش از قبایل زیادی دختر خواهد گرفت و هر یک نیز در جانشینی او طمع خواهند کرد. به همین جهت وقتی فاطمه(س) به وجود آمد، او را فاطمه نامید؛ زیرا که خبر داد خلافت او در شوهر و فرزندان فاطمه(س) خواهد بود. به این ترتیب با ولادتش از دیگران نسبت به خلافت قطع طمع شد.» )(1)( 

همچنین طبق فرمودۀ امام باقر(ع) این نام از سوی خداوند به پیامبر(ص) القا شد و او نام دخترش را فاطمه گذاشت. حضرت می فرماید: «وقتی حضرت سیده النساء(س) متولّد شد، خداوند فرشته ای را فرستاد، او بر زبان پیامبر(ص) جاری گردانید که آن حضرت را فاطمه بنامد. پس به فاطمه(س) خطاب کرد که: تو را به علم بریدم از جهل و تو را بریدم از حائض شدن....» )(2)( 

ص: 23

این دوره همزمان با اوج دعوت رسول خدا(ص) و از طرف دیگر فشارهای مشرکان مکه بود؛ زیرا حدود یک سال از دعوت علنی پیامبر(ص) می گذشت و مشرکان به دلیل رویکرد طبقۀ فقیر به پیامبر، بی اندازه به خشم آمده بودند. در صفحات تاریخ موارد زیادی از این آزار و اذیتها را می یابیم که گاه در حضور فاطمۀ زهرا(س) انجام می شده است که نمونه ای ذکر می شود.

«عبدالله بن مسعود» می گوید: «هیچ وقت رسول خدا(ص) را ندیده بودم که به قریش نفرین کند؛ مگر یک روز که پیامبر(ص) در حال نماز بود و عده ای از قریش نشسته بودند و نزدیک آن ها بچه دان شتری افتاده بود. آنها با خود گفتند: آیا کسی می تواند این بچه دان شتر را بردارد و بر پشت پیامبر(ص) بگذارد؟ یکی از آن جمع برخاست و بچه دان را برداشت و بر پشت پیامبر(ص) انداخت. در این لحظه پیامبر(ص) در حال سجده بود. فاطمه(س) خود را به پدر رساند و آن را از پشت پدر برداشت و سر و صورت او را تمیز کرد.

صحنه غمباری بود و پیامبر(ص) چنان از این بی حرمتی غمگین شد که بعد از نماز عرض کرد: خدایا! خودت به حساب اینها برس! آن گاه یک به یک اهانت کنندگان را اسم برد و فرمود: خدایا! بر توست جزای عتبه فرزند ربیعه، خدایا! بر توست جزای شیبه فرزند ربیعه، خدایا! خودت کار ابوجهل را تمام کن. خدایا! خودت به حساب عقبه فرزند ابی معیط برس. خدایا! خودت ابیّ بن خلف و امیّه بن خلف را نابود فرما.»

ص: 26

ابن مسعود در ادامه می گوید: «دعای پیامبر(ص) به اجابت رسید و در جنگ بدر همۀ این افراد به دست پیامبر(ص) و علی(ع) کشته شدند. جنازه های آنها را بعد از قتل به چاه ریختند و ابیّ و امیه چون قوی هیکل بودند، ابتدا پیکرشان را قطعه قطعه کردند، سپس در چاه انداختند.» )(1)( 

در هر صورت فاطمه(س) سالهای آغازین رشد و نمو خود را در محیطی پر از خفقان، و هراس انگیز و ناامن می گذراند. او هنوز کودکی 2 ساله بود که واقعۀ تلخ شعب ابی طالب(ع) را تجربه کرد. براساس این واقعه که به توطئه ابوسفیان در جلسۀ مشورتی «دار الندوه» اتخاذ شد، آنان در سال هفتم هجری تعهدنامه ای نوشتند که به موجب آن قرار شد هیچ نوع مواد غذایی به محمّد و پیروانش نفروشند، هیچ چیز از آنها نخرند، هیچ نوع معامله ای با آنان ننمایند؛ و معاشرت و رابطه ای نداشته باشند، به آنها دختر ندهند و از آنان دختر نگیرند، و در هر حادثه ای که روی داد به طرفداری از مخالفان آنان برخیزند. جمعیّت حاضر بعد از امضای تعهدنامه برخاستند و به سوی کعبه رفتند. ورقۀ تعهدنامه را در داخل کعبه نهادند و در برابر بتها قسم یاد کردند که به پیمان خود وفادار بمانند. این پیمان موجب شد حتّی به مسلمانان آذوقه هم نفروشند. و عرصه را چنان برایشان تنگ کردند که آنان ناچار شدند، از مکّه خارج شوند و در درّه ای به نام شعب ابوطالب پناه گیرند.

ابوطالب، خدیجه(س)، فاطمه(س) و... در بین این جمع بودند. دوستان ابوطالب و خدیجه برایشان به طور مخفیانه غذا می آوردند و پیامبر(ص) این آذوقه را بین اصحاب تقسیم می کرد. این سکونت اجباری سه سال طول کشید و البته در تمام سختیها و گرفتاری ها فاطمۀ کم سن وسال نیز همراه پدر و شریک سختی های او بود. )(2)( 

ص: 27

وفات مادر

به فاصله ای اندک از پایان محاصرۀ شعب ابوطالب، عموی پیامبر(ص) و خدیجه(س) وفات یافتند و فاطمه(س) در پنج سالگی مادر خود را از دست داد. آری آن شب دیگر چشمان مهربان خدیجه(س) نمی توانست چشم معصوم فاطمه(س) را ببیند، به همین جهت بانوان حاضر فاطمه(س) را بیرون بردند و به این ترتیب اولین بانویی که اسلام را پذیرفت، درگذشت.

امام صادق(ع) فرمود: «وقتی خدیجه(س) از دنیا رفت، فاطمه(س) نزد پدر آمد، او که مضطرب بود، پرسید: مادرم کجاست؟ حضرت به او جواب نداد؛ اما فاطمه(س) دست بردار نبود و پشت سرهم از مادر می پرسید. از اهل خانه نیز سراغ مادرش را می گرفت. در آن حال جبرئیل از جانب خداوند نازل شد و به پیامبر(ص) گفت: پروردگارت امر می کند به فاطمه(س) سلام برسان و بگو: مادر تو در خانه ای از خانه های بهشت است که از نی ساخته شده است و نیها را در طلا نصب کرده اند، ستون های آن از یاقوت سرخ است و در میان قصر آسیه(س)، زن فرعون، مریم(س)، دختر عمران هستند.

و این چنین بود که قلب فاطمه(س) آرام گرفت و گفت: حق تعالی سالم از نقص و عیب است و سلامتیها از اوست و سلامها به او برمی گردد.» )(1)( 

ص: 28

از آنجا که پیامبر(ص) دو تن از استوارترین حامیان خود را از دست داده بود، فرصتی طلایی برای آزار و اذیت و حتی نابودی حضرت پیامبر(ص) فراهم شده بود. در این شرایط فرزند خردسال رسول خدا(ص) با انبوهی از حزن و غم و مظلومیت پدر رو به رو شد. ابن هشام یکی از این مصیبتها را این گونه نقل می کند:

«پس از رحلت ابوطالب، روزی یکی از سفیهان جلوی پیامبر(ص) را گرفت و مقداری خاک بر سرش ریخت. رسول خدا(ص) همچنان که خاکها روی سرش بود، به خانه آمد. یکی از دختران که فاطمه بود برخاست و خاکها را از سر و روی پدر پاک کرد و گریست. رسول خدا(ص) او را دلداری داد و فرمود: دخترکم گریه نکن! خدا پدرت را محافظت خواهد کرد.» )(1)( 

این فشارها همچنان ادامه داشت تا این که در سال سیزدهم بعثت پیامبر(ص) به مدینه هجرت کرد. حضرت بعد از خروج خود از مکه، به حضرت علی(ع) پیام فرستاد که فاطمه(س) و تعدادی از زنان را به مدینه بیاورد و مسلمانان را نیز به هجرت دعوت کند. وقتی پیام رسید، فاطمه(س) همراه «فاطمه بنت اسد(س)» و«فاطمه بنت زبیر» با کمک علی(ع) سوار بر شتر، عازم مدینه شدند.

ص: 29

البته در مسیر کفّار راه را بر کاروان بستند؛ امّا علی(ع) با رشادت یکی از مهاجمان را به هلاکت رساند و به این ترتیب کاروان سالم به منزل رسید. )(1)( 

ص: 30

ابوبکر، عمر و سعد بن معاذ در مسجد بودند که سخن از ازدواج فاطمه(س) به میان آمد. ابوبکر گفت: «بزرگان قریش از او خواستگاری کرده اند؛ ولی پیامبر(ص) جواب داده که امر او با پروردگار است. اگر بخواهد او را تزویج خواهد کرد؛ ولی این علی(ع) پیرامون خواستگاری تا به حال چیزی نگفته است. کسی هم به علی(ع) پیشنهادی نکرده است. فکر می کنم چیزی جز تنگدستی مانع تقاضای او نیست و البته می دانم خدا و پیامبر(ص) هم فاطمه(س) را فقط برای او نگاه داشته اند.» ابوبکر به عمر و سعد بن معاذ گفت: «برخیزید به نزد علی(ع) برویم و از او بخواهیم به خواستگاری برود و اگر تنگدستی را بهانه کرد، ما کمکش می کنیم.» سعد بن معاذ گفت: «بسیار درست گفتی.»

آن گاه برخاستند و به خانۀ علی(ع) رفتند؛ امّا او را در خانه اش نیافتند. در آن موقع روز علی(ع) شتر خود را برای آب کشی به باغ مردی از انصار برده بود تا اجرتی بگیرد. آنها نیز به باغ رفتند و خدمت حضرت رسیدند. ابوبکر گفت: «ای علی! هیچ ویژگی ای وجود ندارد که تو در آن از همه پیشی نگرفته باشی، رابطۀ تو با پیامبر(ص) از جهت خویشاوندی، همنشینی دایمی، یاری و روابط معنوی معلوم است. تمام بزرگان فاطمه(س) را خواستگاری کرده اند؛ ولی پیامبر(ص) هیچ یک را نپذیرفت و فرمود امر او با پروردگار است. پس چه مانعی وجود دارد که نمی توانی خواستگاری کنی؟ من گمان دارم خدا و پیامبر(ص)، او را برای تو نگاه داشته اند.»

ص: 32

امیر المؤمنین(ع) با شنیدن این جملات متأثر شد و فرمود: «... کیست که فاطمه(س) را نخواهد؛ امّا به خاطر تنگدستی از اظهار تمایل خود شرم دارم.» آن گروه به هر صورت بود او را راضی کردند. علی(ع) `جهاز` شتر خود را گشود و به خانه آورد. آن گاه نعلین پوشید و راهی منزل رسول خدا(ص) شد. تا علی(ع) در زد، ام سلمه پرسید: «کیستی؟» قبل از آنکه علی(ع) جواب دهد، پیامبر(ص) فرمود: «ای ام سلمه! برخیز و در را باز کن. او مردی است که خدا و رسول(ص) را دوست دارد و خدا و رسول نیز او را دوست دارند.»

ام سلمه پرسید: «پدر و مادرم فدای تو باد! کیست که تو در حق او چنین می گویی، با اینکه او را هنوز ندیده ای؟» حضرت فرمود: «ساکت باش ای ام سلمه! که این مردی است که سفاهت ندارد و زود از جا به در نمی رود. این برادر و پسر عم من و محبوب ترین خلق خدا نزد من است.»

ام سلمه می گوید: «من جستم تا زود در را باز کنم که لباسم به پایم پیچید و چیزی نمانده بود به زمین بخورم. وقتی در را باز کردم، علی(ع) را دیدم. از حیا و شرم سر به زیر افکنده بود.

ص: 33

بعد از درخواست پیامبر(ص) پیرامون حاجت خود گفت: پدر و مادرم فدای تو باد! می دانی یا رسول الله! که وقتی من کودک بودم مرا از عموی خودت ابوطالب و فاطمه بنت اسد(س) گرفتی. از غذای خود به من دادی و با آداب خود مرا تربیت کردی. نسبت به من از پدر و مادر مهربان تر بودی. حق تعالی مرا به برکت تو هدایت کرد و... .

یا رسول الله! به درستی که تو ذخیرۀ من در دنیا و آخرت هستی. به آن کرامتها که حق تعالی به برکت تو نسبت به من کرده می خواهم همسر و خانه داشته باشم و نزد شما برای خواستگاری آمده ام.»

ام سلمه گفت: «در این هنگام چهرۀ رسول خدا(ص) از شنیدن آن سخنان شکفته شد و با تبسّم به او گفت: آیا خود چیزی داری که او را به تو تزویج کنم؟ حضرت پاسخ داد: پدر و مادرم فدایت! به خدا سوگند چیزی از دارایی من از شما پنهان نیست؛ شمشیری دارم و زرهی و شتری که با آن آب می کشم و مالک چیز دیگری نیستم. رسول خدا(ص) فرمود: شمشیر تو برای جهاد و شتر برای آب کشی نخلستان و رفع نیاز اهل خود و سفر لازم است. تو را به زره تزویج کردم و به آن راضی هستم. ای علی! می خواهی بشارتی به تو بدهم؟ عرض کرد: بلی یا رسول الله! پیامبر(ص) فرمود: بشارت باد بر تو! به درستی که خداوند فاطمه(س) را به تو تزویج کرد در آسمان پیش از آنکه من او را به تو در زمین تزویج کنم... .» )(1)( 

بعد از این امور، مراسم اعلام عمومی و تأیید پیامبر(ص) و سپس ولیمه دادن انجام شد، و بعد از یک ماه امام علی(ع) حضرت زهرا(س) را به خانه برد. )(2)( 

ص: 34

همسرداری فاطمه(س)

در حدیثی می خوانیم که پیامبر اسلام(ص) از علی(ع) پرسید: «کَیْفَ وَجَدْتَ أَهْلَکَ؟ قَالَ: نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَی طَاعَهِ اللَّهِ، وَ سَأَلَ فَاطِمَهَ، فَقَالَتْ: خَیْرُ بَعْلٍ؛ )(1)(  (ای علی) فاطمه(س)، همسرت را چگونه یافتی؟ گفت: بهترین یار بر اطاعت `و بندگی` خداوند، و `سپس` از فاطمه(س) سؤال کرد: گفت: او بهترین شوهر است.»

حضرت فاطمه(س) در موقعیتی بسیار حساس و بحرانی در خانه حضرت علی(ع) زندگی می کرد؛ چرا که سپاه اسلام همیشه در حال آماده باش بود و در هر سال، چندین جنگ واقع می شد و امام علی(ع) در تمام یا اکثر آن جنگها شرکت داشت. هرگاه با پیکری خسته به خانه باز می گشت، از مهربانیها، دلگرمیها و نوازشهای همسر عزیزش کاملاً برخوردار می شد؛ زخمهای تنش را شستشو می کرد و لباسهای خون آلود او را می شست، )(2)(  فداکاریها و شجاعتهایش را می ستود، و بدین وسیله دلش را گرم و برای جنگ آینده آماده اش می نمود.

حضرت علی(ع) می فرماید: «وَ لَقَدْ کُنْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهَا فَتَنْکَشِفُ عَنِّی الْهُمُومُ وَ الْأَحْزَان؛ )(3)(  به راستی همیشه این گونه بود که وقتی به او نگاه می کردم، و تمام غمها و غصه هایم برطرف می شد.»

ص: 35

حضرت فاطمه(س) هرگز بدون اجازه علی(ع) از خانه خارج نشد و هیچ گاه او را غضبناک نکرد. او در ساعات وداع خویش به علی(ع) گفت: «یَا ابْنَ عَمِّ! مَا عَهِدْتَنِی کَاذِبَهً وَ لَا خَائِنَهً وَ لَا خَالَفْتُکَ مُنْذُ عَاشَرْتَنِی فَقَالَ(ع) مَعَاذَ اللَّهِ أَنْتِ أَعْلَمُ بِاللَّهِ وَ أَبَرُّ وَ أَتْقَی وَ أَکْرَمُ وَ أَشَدُّ خَوْفاً مِنَ اللَّهِ مِنْ أَنْ أُوَبِّخَکِ بِمُخَالَفَتِی؛ )(1)(  پسر عمو! هرگز مرا دروغگو و خائن نیافتی، از روزی که با من معاشرت کردی، با دستورات تو مخالفت نکردم. امام علی(ع) فرمود: `ای دختر پیامبر!` معاذ الله `که تو در خانه من بدرفتاری نموده باشی؛ زیرا` مراتب خداشناسی، نیکوکاری، پرهیز کاری، بزرگی و خداترسی تو به حدی است که جای ایراد و خرده گیری در مورد مخالفت با من ندارد.»

ص: 36

روزی حضرت علی(ع) و فاطمه(س) نزد پیامبر(ص) آمدند و تقاضا کردند کارهای خانه و زندگی را برای هریک معین کند. پیامبر(ص)، کارهای داخلی منزل را برای فاطمه(س) و بیرون از خانه را برای علی(ع) تعیین فرمود. حضرت فاطمه(س) عرض کرد: «فقط خدا می داند که من چقدر خوشحالم از اینکه رسول خدا(ص) مرا مأمور به کارهایی نکرد که فقط از عهده مردان بر می آید.» )(1)(  در عمل نیز چنین شد. امام صادق(ع) می فرمود:

«رسم این بود که علی(ع) آب و هیزم می آورد و فاطمه(س) آرد آسیاب می کرد....» )(2)( 

ساده زیستی

سلمان از ملاحظۀ لباسهای ساده، کم قیمت و کهنۀ حضرت زهرا(س) تعجب کرد. روزی حضرت(س) نزد رسول خدا(ص) رفت و عرض کرد: «یا رسول الله! سلمان از لباس من تعجّب کرده است. سوگند به خدایی که تو را به حق مبعوث کرد، من و علی(ع) پنج سال است که چیزی نداریم به جز پوست قوچی که روزها شترمان روی آن علف می خورد و شب آن را فرش خود می کنیم و نیز بالش ما چرمی است که از لیف خرما درست شده است.» )(3)( 

و اما سلمان خود می گوید: «روزی حضرت فاطمه(س) را دیدم که چادری وصله دار و ساده بر سر دارد. در شگفت ماندم و گفتم: عجبا! دختران پادشاه ایران و قیصر روم بر کرسیهای طلایی می نشینند و پارچه های زربفت به تن می کنند و این دختر رسول خداست که نه چادرهای گران قیمت بر سر دارد و نه لباسهای زیبا. فاطمه(س) در جوابم فرمود: «ای سلمان! خدای بزرگ لباسهای زینتی و تختهای طلایی را برای ما در روز قیامت ذخیره کرده است.» )(4)( 

ص: 38

تحمل سختی کار

روزی رسول خدا(ص) به خانه حضرت فاطمه(س) آمد، او را دید که لباسی از پشم شتر دارد و با دست آسیاب را می گرداند و در همان حال فرزند خود را شیر می دهد. پیامبر(ص) با دیدن این وضع، متأثر شد و گریست، و فرمود: «ای دخترگرامی! امروز تلخیهای دنیا را برای شیرینیهای آخرت بچش.»

فاطمه(س) عرض کرد: یا رسول الله! خدا را بر نعمت هایش حمد می کنم و بر کرامتهایش شکر می گذارم. آن گاه این آیه نازل شد: (وَ لَسَوْفَ یُعْطیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی)؛ )(1)(  «حق تعالی در قیامت آن قدر به تو خواهد داد که راضی شوی.» )(2)( 

ص: 39

«محمود بن لبید» می گوید: «پس از رحلت رسول خدا(ص)، دختر آن بزرگوار فاطمه زهرا(س) همواره کنار قبر شُهدای احد می رفت و از فراق پدر گریه می کرد. روزی برای زیارت قبر حضرت حمزه(ع) رفتم، فاطمه(س) را دیدم که با سوز و گداز مشغول گریه است، صبر کردم تا ساکت شد. گفتم: ای سرور زنان جهان! به خدا سوگند از گریه شما رگهای قلبم پاره شد، فرمود: ای ابا عمر! سزاوار است گریه کنم؛ زیرا با مصیبت رحلت بهترین پدرها رو به رو شده ام. آه! چقدر مشتاق دیدار رسول خدا(ص) هستم.» )(1)( 

ص: 43

پیامبر(ص) از نرفتن این عده به شدّت برآشفت و فرمود: «اَیُّهَا النَّاسُ سُعِّرَتِ النَّارُ وَاَقْبَلَتِ الْفِتَنُ کَقِطَعِ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ وَ اِنِّی وَاللَّهِ مَا تُمَسِّکُونَ عَلَیَّ بِشَی ءٍ اِنِّی لَمْ اُحِلَّ اِلَّا مَا اَحَلَّ الْقُرْآنُ وَلَمْ اُحَرِّمْ اِلَّا مَا حَرَّمَ الْقُرْآنُ؛ ای مردم! آتش (فتنه) برافروخته شده و فتنه ها مانند پاره های شب تاریک روی آورده و شما هیچ نوع دستاویزی بر ضد من ندارید. من حلال نکردم؛ مگر آنچه را که قرآن حلال کرده و تحریم نکردم؛ مگر آنچه را که قرآن حرام کرده است.» )(1)( 

پیامبر(ص) از اینکه مانع نوشتن نامه شدند به شدت ناراحت بود. او چاره ای اندیشید و با وجود بیماری سخت، خود را به پای منبر رساند و به طور شفاهی و علنی فرمود: «میان شما دو چیز گران بها می گذارم.» در این لحظه مردی برخاست و عرض کرد: منظورتان چیست؟ پیامبر(ص) برافروخت و فرمود: «خود می گویم؛ یکی قرآن و دیگری همان عترت من است.» )(2)( 

ص: 47

ابن حجر می نویسد: پیامبر(ص) در یکی از این روزها دست علی(ع) را گرفت و فرمود: «هَذَا عَلِیٌ(ع) مَعَ القُرآنِ وَ القُرآنُ مَعَ عَلِیٍ(ع) لایَفتَرِقَانِ.» )(1)( 

شگفت آور اینکه با این همه تأکید، بعد از رحلت پیامبر(ص) گروه نفاق بلافاصله به سوی سقیفه شتافتند و در آنجا با تشریفات و حقه هایی خاص ابوبکر را خلیفه کردند و به زور از مردم برای او بیعت گرفتند. آری، این بود راز آن همه ناله های حضرت فاطمه(س)؛ زیرا بعد از این انحراف آشکار بود که تمام فتنه ها رخ نمود و حضرت از همۀ آنها آگاه بود.

حضرت فاطمه(س) که علاوه بر ملاحظۀ تأکیدهای فراوان رسول خدا(ص) دربارۀ ولایت علی(ع)، بنا بر تحقیق در «حجه الوداع» و به تبع آن در غدیر حضور داشت، )(2)(  در این برهه وظیفۀ حمایت از ولایت علی را بر دوش می کشد و سعی در افشای حقایق می نماید. برخی از این حمایتهای تبلیغی عبارتند از:

1. حضرت زهرا(س) روایات پیامبر(ص) پیرامون علی(ع) را برای مردم بازگو می کرد. از جمله فرمود: «از پدرم رسول خدا(ص) در مرضی که منجر به وفاتش شد، در حالی که حجره او مملو از اصحاب بود شنیدم که فرمود: ای مردم! نزدیک است که به زودی از میان شما رخت بربندم. آگاه باشید که در میان شما کتاب پروردگار عزّوجلّ و اهل بیتم را به یادگار می گذارم. آن گاه دست علی(ع) را گرفت و فرمود: این علی(ع) با قرآن است و قرآن با علی(ع)؛ این دو از هم جدا نمی گردند تا در کنار حوض بر من وارد شوند. آن گاه است که از شما سؤال خواهم کرد: چرا از آن دو سرپیچی کردید؟»

ص: 48

2. ابن قتیبه در کتاب «الامامه و السیاسه» می نویسد: «علی بن ابی طالب(ع) شبها فاطمه(س) را سوار بر مرکبی می کرد و به مجالس مدینه می برد و فاطمه(س) آنها را به یاری شوهرش می خواند؛ ولی آنها در پاسخ فاطمه(س) می گفتند: ای دختر رسول خدا! بیعت ما با این مرد (ابوبکر) پایان یافته و اگر شوهر تو پیش از ابوبکر به نزد ما می آمد، ما کسی را به او ترجیح نمی دادیم و با او بیعت می کردیم.

علی(ع) که این گفتار را می شنید، می فرمود: آیا جایز بود من جنازۀ پیامبر(ص) را در خانه اش بگذارم و برای منازعه بر سر خلافت بیرون آیم؟ سخن که به اینجا می رسید، فاطمه(س) می گفت: ابوالحسن کاری را که شایسته بود انجام داد، آنها نیز کاری کردند که مورد بازخواست خدای تعالی قرار خواهند گرفت.» )(1)( 

3. حضرت فاطمه(س) در ملاقات زنان که برای عیادت وی آمده بودند فرمود: «به خدا سوگند! اگر زمام مرکب خلافت را که رسول خدا(ص) به دست او سپرده بود، در دست او می گذاردند و از وی دفاع و پیروی می کردند، به خوبی آن را مهار می کرد، آن گاه به نرمی و راحتی آنان را به راهشان می برد و هدایت می کرد که او پایگاه اشرار و اساس محکم نبوت و مهبط روح الامین و در کار دنیا و آخرت خبیر بود. اینک روزگار آبستن است، پس بنگرید تا چه می زاید! آن گاه قدحهای بزرگ بیاورید و آنها را از خون تازه و زهر کشنده پر کنید.» )(2)( 

ص: 49

4. محمود بن لبید حضرت زهرا(س) را در قبرستان شهدای احد ملاقات کرد. از حضرت پرسید: «آیا رسول خدا(ص) کسی را برای خلافت و رهبری تعیین کرد؟ فرمود: عجب! آیا روز غدیر را فراموش کردید؟ گفت: نه؛ ولی می خواهم سخنی ویژه از شما بشنوم. فاطمه(س) فرمود: خدا را گواه می گیرم که پیامبر(ص) فرمود: علی خیر من اخلّفه فیکم و هو الامام بعدی و سبطای و تسعه من صلب الحسین(ع) ائمه...؛ علی بهترین انسانی است که من او را در میان شما جانشین خود کردم. او امام بعد از من است و دو سبط من و نه نفر از صلب حسین(ع) امامان به حق هستند.» )(1)( 

ص: 50

در همین ایّام بود که ابوبکر شخصی را فرستاد تا علی(ع) را به بیعت دعوت کند؛ امّا حضرت فرمود: «سوگند یاد کرده ام ردا بر دوش نگیرم؛ مگر برای نماز تا قرآن را جمع کنم.» چند روز بعد که قرآن جمع شد، آن را به مسجد آورد و فرمود: «ای مردم! وقتی رسول خدا(ص) از دنیا رفت، مشغول غسل و تجهیز و تکفین او شدم. بعد از آن مجموع قرآن را در این جامه جمع کردم و هیچ آیه ای نازل نشد؛ مگر اینکه حضرت بر من خوانده و تأویلش را به من گفته است. در قیامت نگویید که ما از این غافل بودیم و نگویید که من شما را به یاری خود نخواندم و حق خود را به یاد شما نیاوردم و شما را به کتاب خدا دعوت نکردم.»

حضرت بعد از این به خانه برگشت؛ ولی عمر به خلیفه گفت: «علی را بخواه تا بیعت کند؛ وگرنه ایمن نیستم.» و به این ترتیب بود که ابوبکر شخصی را فرستاد که بگوید: «خلیفه رسول خدا را اجابت کن!» علی(ع) در پاسخ فرمود: «چه زود دروغ بر پیامبر(ص) بستید. ابوبکر و جماعتِ دور او همه می دانند که خدا و رسول(ص) غیر مرا خلیفه نکرده اند...» آن شب نیز حضرت همسر و فرزندانش را برای اتمام حجت به در خانه اصحاب رسول(ص) برد که باز فقط چهار نفر حاضر به حمایت شدند.» )(1)( 

ص: 52

2. هجوم و احراق بیت فاطمه(س)

در پی نپذیرفتن پیشنهاد فرستاده خلیفه، مشاورش به او گفت: «چرا نمی فرستی علی(ع) را برای بیعت بیاورند؟» خلیفه پرسید: «چه کسی را بفرستم؟» او پاسخ داد: «قنفذ را بفرست که مردی درشت، غلیظ و بی شرم از قبیله بنی عدی است.» به این ترتیب قنفذ همراه عده ای به در منزل علی(ع) آمد؛ ولی علی(ع) اجازه ورود نداد و او بازگشت و گزارش عملیات ناموفق خود را به خلیفه داد. عمر از آنان خواست بی اجازه داخل شوند. این بار که آنان به در خانه علی(ع) آمدند، فاطمه(س) آنان را سوگند داد که بی اجازه به خانه اش وارد نشوند.

قنفذ ماند و بقیه برای مشاور خلیفه خبر بردند. او خشمگین شد و دستور داد هیزم جمع کنند، و به سوی خانه رفتند. او فریاد زد: «یا علی! بیرون بیا و با خلیفه رسول خدا بیعت کن؛ وگرنه خانه ات را آتش می زنم.» سپس حضرت فاطمه(س) برخاست و گفت: «از ما چه می خواهی؟» گفت: «در را باز کن؛ وگرنه خانه را با شما می سوزانم.» فاطمه(ص) فرمود: «از خدا نمی ترسی و می خواهی بی اجازه به خانه من وارد شوی؟» )(1)( 

ص: 53

فاطمه زهرا(س) خود می فرماید: «هیزم بسیار به خانه می آوردند تا خانه و اهلش را بسوزانند. من پشت در ایستاده بودم و آن قوم مهاجم را به خدا و رسولش سوگند دادم که دست از ما بردارند و ما را یاری نمایند. او تازیانه را از دست قنفذ، غلام آزاد شده ابوبکر گرفت و با آن به بازویم زد و اثر آن چون رگه های بازوبند در بازویم باقی ماند. آن گاه لگدی به در زد و در را به طرف من فشار داد. در این هنگام به صورت بر زمین افتادم؛ در حالی که فرزند در رحم داشتم. آتش زبانه می کشید و صورتم را می سوزانید. او با دستش مرا می زد، گوشواره ام قطع و پراکنده شد. درد مخاض مرا فرا گرفت. محسن من بی گناه سقط و کشته شد.» )(1)( 

3و4. خارج کردن حضرت علی(ع) با اهانت از منزل و سقط جنین فاطمه

ص: 54

اقدام دیگری که جبهه نفاق حاکم انجام داد این بود که به خانه حضرت ریختند و بعد از مقاومت حضرت علی(ع) او را گرفتند و کشان کشان به سوی مسجد حرکت دادند. فاطمه(س) بار دیگر مانع شد و گفت: «به خدا قسم نمی گذارم علی(ع) را به زور به مسجد ببرید» جمعیّت که دیدند چنین است، امام را رها کردند. عمر به قنفذ دستور داد که در صورت مقاومت فاطمه(س)، او را بزند. او فاطمه(س) را به تازیانه گرفت تا آنجا که اثرش در جسم او باقی ماند و فرزندش نیز سقط شد. )(1)( 

«سلیم بن قیس» می گوید: «عمر در یک سال نصف حقوق همه کارگزارانش را به عنوان غرامت و کمبود بیت المال کم کرد امّا از حقوق قنفذ چیزی نکاست.» و نیز می گوید: «به مسجد رسول خدا(ص) رفتم، گروهی را دیدم که در گوشه ای نشسته اند، همۀ آنها از بنی هاشم بودند جز سلمان، ابوذر، مقداد، محمد بن ابی بکر، عمر بن ابی سلمه و قیس بن سعد بن عباده... عباس عموی پیامبر به علی(ع) گفت: چرا عمر مانند همه کارگزاران از حقوق قنفذ نکاست؟ علی(ع) به اطراف نگاه کرد. قطرات اشک از چشمانش سرازیر شد و فرمود:

شَکَرَ لَهُ ضَرْبَهً ضَرَبَهَا فَاطِمَهَ(س) بِالسَّوْطِ فَمَاتَتْ وَ فِی عَضُدِهَا أَثَرُهُ کَأَنَّهُ الدُّمْلُج؛ )(2)(  حقوق قنفذ را کم نکرد تا از او تشکر کند به خاطر ضربت تازیانه ای که بر فاطمه(س) نواخت که وقتی فاطمه وفات یافت، اثر آن همانند بازوبند بر بازوی او بود.»

ص: 55

5. هتک حجاب

امام موسی بن جعفر(ع) به نقل از امام صادق(ع) فرمود: «پیامبر اکرم(ص) هنگام رحلت فرمود: آگاه باشید که درِ خانۀ فاطمه(س)، درِ خانۀ من و خانه اش خانۀ من است. هر کس او را هتک حرمت کند، حجاب خدا را دریده است.» عیسی که راوی این حدیث است می گوید: «حضرت موسی بن جعفر(ع) مدتی طولانی گریست و بقیۀ سخن حضرت رسول(ص) را قطع کرد و فرمود: «به خدا سوگند که حجاب خداوند هتک شد. به خدا سوگند حجاب خدا هتک شد. به خدا سوگند حجاب خدا هتک شد. ای مادر! درود خدا بر تو باد.» )(1)( 

امام حسن(ع) در مجلس معاویه به مغیره بن شعبه فرمود: «تو بودی که فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص) را زدی تا خون از بدن او جاری شد و آنچه که در شکم داشت سقط نمود و تو چیزی به جز خار کردن رسول الله(ص)، مخالفت با دستورهای وی و هتک حرمت او در نظر نداشتی. مگر رسول خدا(ص) به او نفرمود: تو سرور زنان اهل بهشتی؟ به خدا سوگند سرنوشت تو در آتش جهنم است.» )(2)( 

غصب فدک

ص: 56

بعد از غصب خلافت در صدد بودند فدک را نیز از حضرت فاطمه(س) بگیرند. فدک چند قلعه بود که پیامبر آنها را بدون جنگ گرفته بود و حق تعالی آیۀ (وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ) )(1)(  را نازل کرد و جبرئیل گفت: «خداوند می فرماید: فدک را به فاطمه(س) بده که از برای او و فرزندان او باشد تا روز قیامت.» پیامبر(ص) به امر الهی آن را به فاطمه(س) داد و در تصرّف وکلای آن حضرت بود تا وقتی پیامبر(ص) درگذشت. خلیفه و مشاورش فکر کردند چون حاصل بلاد فدک مبلغ عظیمی است، اگر این مبلغ نزد اهل بیت باشد، مردم به طرف آنها متمایل خواهند شد؛ لذا اتفاق کردند که حدیثی جعل کنند که پیامبر فرموده: «ما پیامبران میراث از خود بر جای نمی گذاریم و هرچه از ما بماند برای همۀ مسلمانان تصدّق است.» و با این بهانه تراشی فدک را گرفتند.

طلب گواهی برای رد فدک

ص: 57

وقتی خبر به فاطمه(س) رسید، با گروهی از زنان بنی هاشم نزد خلیفه آمد و فرمود: «می خواهی زمینی را که پیامبر(ص) به امر خدا به من داد و حضرت غیر از آن چیزی برای فرزندان خود نگذاشت، از من بگیری؟ مگر نشنیدی که رسول خدا(ص) فرمود: حرمت هر کس را باید در باب فرزندان او رعایت کرد؟ خلیفه از ترس تحریک مردم دوات خواست که نامه ای مبنی بر برگرداندن فدک بنویسد؛ ولی عمر مانع شد و گفت: تا گواه نیاورد ننویس، فاطمه فرمود: آیا حکمی که دربارۀ همۀ مسلمانان است دربارۀ من جاری می کنی که بیّنه را از مدّعی می خواهند؟ تو از من بیّنه و گواه می خواهی با اینکه فدک در تصرّف من است؟ تو که می خواهی فدک را از من بگیری باید گواه بیاوری. در هر صورت عمر مانع شد و گفت: بی گواه نمی دهم.

حضرت رفت و علی، حسن، حسین(ع)، ام ایمن را گواه آورد. عمر گفت: شهادت علی(ع) نفعی ندارد چون ذی نفع است، حسن و حسین(ع) کودک اند و ام ایمن اعجمی است و گواهیش اعتبار ندارد.» )(1)( 

ص: 58

به روایت دیگر ابوبکر نامه ای برای فاطمه(ص) نوشت و فدک را رد کرد؛ امّا در راه به عمر برخورد و او نامه را گرفت و پاره کرد و به حضرت نیز اهانت نمود. )(1)(  فاطمه(س) نیز به عمر نفرین کرد.

ص: 59

علی(ع) فرمود: «چون گواهی خدا را در مورد پاکی فاطمه(س) رد کرده و گواهی مردم را پذیرفته ای، همان طور که حکم خدا و رسول(ص) را رد کردی، آنجا که رسول خدا(ص) به امر خدا فدک را به فاطمه(س) داد و فاطمه(س) در زمان حیات پدرش آن را در تصرّف داشت. این قرارداد را رد می کنی؛ امّا گواهی یک نفر اعرابی را که روی پاشنه اش بول می کند (اوس بن حدثان که گواهی داد پیامبر ارث نمی گذارد) می پذیری، با اینکه رسول خدا(ص) فرمود: گواهی بر مدعی و سوگند بر منکر است؟» در این لحظه مردم با قیافه های خشمگین به هم نگاه می کردند و گاه زمزمه می کردند که حق با علی(ع) است. )(1)( 

ص: 61

اسماء بنت عمیس می گوید: «فاطمه زهرا(س) هنگام وفات به من فرمود: مادر جان! من از این وضعی که دربارۀ حمل جنازۀ زنها مرسوم است شرم می کنم و خوش ندارم؛ جنازه زنان را روی تخته ای می گذارند و پارچه ای روی آن می اندازند و پستی و بلندی بدنش آشکار است.»

اسماء می گوید: «من دربارۀ تابوتی که در حبشه دیده بودم، توضیح دادم و آن را ساختم. فاطمه(س) با دیدن آن تبسّم کرد. او از روزی که رسول خدا(ص) از دنیا رفته بود، تا به آن روز تبسّمی نکرده بود.» )(1)( 

سفارش حضرت فاطمه(س)

هنگام وفات، حضرت علی(ع) از او خواست هر وصیّتی دارد، بگوید. حضرت فاطمه(س) فرمود: «خدا پاداش نیک به تو بدهد ای پسر عموی رسول خدا! نخستین وصیّت من این است که پس از من با «امامه» دختر خواهرم ازدواج کن! چون او نسبت به فرزندان من همانند خودم مهربان است... وصیّت دیگرم این است که کسی از این مردم که به من ستم کردند و حق مرا گرفتند، در تشییع جنازه و دیگر مراسم من شرکت نکنند؛ زیرا اینان دشمن من و دشمن رسول خدا(ص) هستند... ای اباالحسن! مرا شب هنگام که همه خواب هستند، دفن کن!» )(2)( 

کار در آخرین روز

ص: 64

روز آخر حیات فاطمه(س) گاه نشسته و گاه ایستاده به طرف محلی رفت که در خانه برای شستشو بود، رخت و لباس اطفال را با دستهای لرزان خود شست. آن گاه یک یک کودکان را فرا خواند و شستشو داد.

حضرت علی(ع) وارد خانه شد... فاطمه زهرا(س) به او گفت: چون امروز آخرین روز عمر من است، خود برخاستم تا سر و لباس فرزندام را بشویم؛ زیرا آنان به زودی یتیم و بی مادر خواهند شد.» )(1)(  آن گاه فاطمه(س) هنگام رحلت به مظلومیّت علی(ع) بعد از خود گریه کرد. )(2)(  دربارۀ ام کلثوم و دادن اثاثیه به او به عنوان جهازیه توصیه کرد، و به زینب که دختری 5 ساله بود، سفارش نمود که از دو برادرش جدا نشود و از آنان نگهداری کند و برایشان به جای مادر باشد. )(3)( 

در «علل الشرایع» روایت است که: «وقتی وفات فاطمه زهرا(س) نزدیک شد، به اسماء فرمود: آبی بیاور تا وضو سازم! بعد از وضو `یا غسل` عطر خوش زد و لباسی نو پوشید و فرمود: ای اسماء! جبرئیل در وقت وفات پدرم چهل درهم کافور از بهشت آورد. حضرت آن را سه قسمت کرد؛ یک بخشش را برای خود گذاشت. بخش دوم برای من و بخشی برای علی. آن کافور را بیاور! وقتی کافور را آورد، فرمود: نزدیک سر من بگذار! آن گاه پای خود را رو به قبله کرد و خوابید و پارچه ای روی سرش کشید و فرمود: ای اسماء! لحظاتی صبر کن، بعد مرا صدا بزن، اگر جواب ندادم، علی را بخواه و بدان من به پدرم ملحق شده ام. او نیز چنین کرد؛ هرچه صدا زد، فاطمه(س) جوابی نداد. او خود را روی حضرت انداخت. او را می بوسید و می گفت: وقتی به خدمت رسول خدا(ص) رفتی، سلام مرا به آن حضرت برسان!

ص: 65

در همان حال حسن و حسین وارد شدند و پرسیدند: ای اسماء! مادرمان در این وقت خوابیده است؟! اسماء گفت: مادرتان نخوابیده بلکه؛ به رحمت خدا رفته است. آن دو خود را روی مادر افکندند و هر یک با سوز دل سخن گفتند. اسماء گفت: ای جگر گوشه های رسول! نزد پدر بروید و او را مطّلع کنید. آن دو از خانه بیرون رفتند و چون نزدیک مسجد شدند، ناله شان بلند شد، و به پدر وفات مادر را خبر دادند. علی(ع) با شنیدن این خبر با خود می گفت: بعد از تو خود را به که تسلّی دهم؟» )(1)( 

به سوی پدر

هفتاد و پنج، یا نود و پنج روز، بعد از رحلت پیامبر(ص) سرانجام حضرت فاطمه(س) نیز درگذشت. طبق وصیّت او، علی(ع) در همان ساعت شب مشغول تجهیز و تکفین او شد. پس از غسل و کفن، جنازه را بیرون آورد و او را به خاک سپرد. صبح هنگام، ابوبکر و عمر به عیادت حضرت فاطمه(س) آمدند. در راه مردی را دیدند. از او پرسیدند: «از کجا می آیی؟» گفت: «از تعزیت فاطمه!(س)» گفتند: «مگر وفات یافت؟» گفت: «بله.» آن دو از ترس مردم متغیّر شدند و نزد علی(ع) آمدند و عرض کردند: به خدا سوگند هیچ فرونگذاشتی از مکر و حیله و بد کردن با ما. اینها همه از کینه هایی است که از ما داری. این مثل آن است که حضرت رسول(ص) را غسل دادی و ما را خبر نکردی.» )(2)( 

ائمه و حضرت فاطمه(ع)

ص: 66

«بشار مکاری» می گوید: «در کوفه نزد امام صادق(ع) رفتم. دیدم طبقی از خرما برایش آورده اند و حضرت از آن می خورد، به من هم فرمود: بیا جلو و خرما بخور! عرض کردم: گوارا باد! در راه می آمدم، حادثه ای دیدم که غیرتم به جوش آمد و قلبم درد گرفت و گریه گلویم را فشرد. فرمود: به حقی که بر گردنت دارم، جلو بیا و بخور! جلو رفتم و خوردم، آن گاه فرمود: چه حادثه ای دیدی؟ عرض کردم: در راه یکی از مأموران حکومت را دیدم که برسر زنی می زند و او را به سوی زندان می برد و او با صدای بلند می گوید: پناه می برم به خدا و رسولش و به غیر خدا و رسولش پناهی ندارم.» امام صادق(ع) پرسید: چرا آن زن را می زدند و به زندان می بردند؟

گفتم: از مردم شنیدم که پای آن زن لغزید و به زمین افتاد و گفت: ای فاطمه! خداوند آنان را که به تو ظلم کردند از رحمت خود دور سازد! گماشتگان او را دستگیر کردند. امام تا این را شنید، از خرما دست کشید و گریه کرد، به گونه ای که دستمال، محاسن و سینه اش پر از اشک شد. سپس فرمود: ای بشّار! برخیز با هم به مسجد سهله برویم و برای نجات او دعا کنیم و از خدا بخواهیم او را حفظ کند! و با دعای امام بود که آن زن آزاد شد و آزاری به او نرسید. )(1)( 

ص: 67

`بار الها` از تو می خواهم علاقه مندان خود و فرزندانم را در آتش نسوزانی. خداوند به او وحی می کند: ای فاطمه! به عزت و جلالم و به بلندی موقعیتم سوگند! دو هزار سال پیش از آنکه آسمانها و زمین را خلق کنم، بر خودم لازم کرده ام که علاقه مندان به تو و فرزندانت را با آتش عذاب نکنم.»

و در روایت دیگر فرمود: «وقتی روز قیامت شود، از باطن عرش ندا می رسد: ای اهل قیامت! چشمهای خویش را پایین افکنید تا اینکه فاطمه(س)، دختر محمد(ص) با پیراهن خضاب شده به خون حسین(ع) عبور کند. در آن عرصه حضرت فاطمه(س) پایه عرش را گرفته و عرضه می دارد: پروردگارا! تو جبار عادلی، بین من و کسانی که فرزندان مرا کشتند قضاوت فرما! رسول اکرم(ص) فرمودند: به حق خدای کعبه سوگند که پروردگارم به سنت من حکم خواهد فرمود.

آنگاه زهرا(س) عرضه می دارد: اَللَّهُمَّ اشفِعنِی فِیمَن بَکَی عَلَی مُصِیبَتِهِ؛ پروردگارا! به من اجازه شفاعت کسانی را بفرما که در مصیبت حسینم(ع) گریه کرده اند. و خدای تعالی اذن شفاعت آنان را به ایشان عنایت می فرماید.» )(1)( 

ص: 75

جابر بن عبدالله انصاری می گوید: «به حضرت باقر(ع) عرض کردم: فدایت شوم! یا بن رسول الله! برای من حدیثی در فضیلت جده ات فاطمه زهرا(س) بفرمایید تا هنگامی که آن را برای شیعیان بیان می کنم، خوشحال گردند. امام باقر(ع) فرمود: پدرم و او از جدم، از رسول خدا(ص) نقل می فرمود که: در روز قیامت برای انبیا و رسل منبرهایی از نور برپا می شود و منبر من در روز قیامت از همه بلندتر است. آنگاه خداوند می فرماید: خطبه بخوان! پس خطبه ای بخوانم که احدی از انبیاء و رسل مانند آن را نشنیده است. پس برای اوصیا نیز منبرهایی از نور برافراشته می شود و در میان آنها منبری برای وصی من، علی بن ابی طالب(ع) نصب می گردد که از همه بلندتر است؛ آنگاه خداوند به علی(ع) می فرماید: خطبه بخوان! پس خطبه ای می خواند که احدی از اوصیا مانند آن نشنیده است.

آنگاه برای فرزندان انبیا و رسل منبرهایی از نور نصب می گردد، پس برای دو فرزند و نوه و دو ریحانه ایام حیاتم (حسنین(ع)) منبری برپا می شود و به آنان گفته می شود: خطبه بخوانید! و آن دو خطبه هایی می خوانند که هیچ یک از فرزندان انبیا و رسل مانند آن را نشنیده اند.

ص: 76

آنگاه منادی که جبرئیل است ندا می دهد: فاطمه(س) دختر محمد(ص) کجاست؟ آنگاه فاطمه(س) برمی خیزد، `تا اینکه فرمود:` خدای تعالی می فرماید: ای اهل محشر! کرامت و بزرگواری از آن کیست؟ محمد و علی و حسنین(ع) عرض می کنند: برای خدای واحد قهار. آنگاه خداوند می فرماید: ای اهل محشر! من امروز کرامت وبزرگی را برای محمد و علی و فاطمه و حسنین(ع) قرار دادم. ای اهل محشر! سرها را پایین افکنده و چشمها را ببندید، این فاطمه(س) است که به سوی بهشت می رود.

آنگاه جبرئیل شتر بهشتی می آورد، در حالی که دو طرفش را دیباج آویزان کرده اند، و مهار آن از لؤلؤ تازه است. حضرت `فاطمه(س)` بر آن سوار می شوند و خدای متعال صدهزار فرشته را در طرف راست و صدهزار فرشته در سمت چپ وی می فرستد، و صدهزار فرشته را مأمور می فرماید تا حضرت فاطمه(س) را بر روی بالهای خود سوار کنند تا ایشان را به در بهشت برسانند. وقتی که به در بهشت می رسند، حضرتش می ایستد، خدای متعال می فرماید: ای دخت حبیب من! چرا توقف کردی و حال آنکه من تو را امر کرده بودم به بهشت من درآیی؟ حضرت صدیقه(س) عرض می کند: پروردگارا! دوست می دارم که ارزش و قدر و قیمت من در مثل چنین روزی شناخته شود.

خداوند می فرماید: یَا بِنْتَ حَبِیبِی! ارْجِعِی فَانْظُرِی مَنْ کَانَ فِی قَلْبِهِ حُبٌّ لَکِ أَوْ لِأَحَدٍ مِنْ ذُرِّیَّتِکِ خُذِی بِیَدِهِ فَأَدْخِلِیهِ الْجَنَّهَ! ؛ ای دختر حبیب من! برگرد و بنگر! هر که در قلبش محبت تو و یا محبت یکی از فرزندان تو باشد، دستش را بگیر و او را داخل بهشت نما.»

ص: 77

آنگاه امام باقر(ع) به جابر فرمود: «ای جابر! به خدا سوگند فاطمه(س) در آن روز شیعیان و محبان خود را از صحرای محشر جدا می کند، همان طور که مرغ دانه خوب را از دانه بد جدا می کند. وقتی شیعیان فاطمه به در بهشت می رسند، حق تعالی به دل ایشان می اندازد که به پشت سر نگاه کنند. چون چنین می کنند، خداوند می پرسد: ای دوستان من! چرا به پشت سر نگریستید، با اینکه شفاعت فاطمه(س)، حبیب خودم را در حق شما پذیرفتم؟ آنها می گویند: پروردگارا! می خواستیم در این روز قدر ما نزد تو، بر اهل محشر معلوم شود، خداوند می فرماید: ای دوستان من! برگردید به سوی محشر و بنگرید که هر کسی را شما برای دوستی فاطمه(س) دوست دارید، و هر که شما را برای محبت فاطمه(س) غذا داده باشد، هر که جامه پوشانیده باشد برای محبت فاطمه(س) یا آب داده باشد برای محبت فاطمه(س)، و هر که از شما غنیمتی را رد کرده باشد به خاطر محبت فاطمه(س)، دست ایشان را بگیرید و داخل بهشت کنید.» )(1)( 

حضرت فاطمه(س) وحی خداوند به پیامبر(ص)

ص: 78

در روایات زیادی به این مطلب اشاره شده است که نطفه فاطمه زهرا(س) از میوه بهشتی تکون یافته است. از آن جمله، روایتی است که در «امالی» صدوق( آمده که امام رضا(ع) فرمود: «پیامبر(ص) فرمود: وقتی به معراج رفتم، جبرئیل دست مرا گرفت و وارد بهشت نمود. پس رطب بهشتی به من داد که آن را خوردم و آن غذا در صلبم به نطفه تبدیل شد. پس چون به زمین آمدم، با خدیجه(س) هم بستر شدم و او به فاطمه(س) حامله شد.» )(1)( 

همچنین از مناقب آن حضرت این است که پیامبر(ص) برای به وجود آوردن فاطمه(س) مأمور به چهل روز عبادت شد و عظمت این منقبت آنجا روشن می شود که حضرت موسی(ع) نیز برای آوردن تورات مأمور به چهل روز عبادت شده بود. اگر چه پیامبر اکرم(ص) برای آوردن قرآن مدتی را در غار حرا معتکف بود؛ ولی برای ایجاد فاطمه(س) مأمور به چنین عبادتی طولانی گردید.

علامه مجلسی(ره) روایت می کند: «روزی پیامبر گرامی اسلام(ص) در سرزمین ابطح نشسته بود و با او عمار، منذر بن ضخصاح، ابوبکر، عمر و عباس بودند. علی(ع) هم در آن جمع بود که جبرئیل به صورت اصلی بر حضرت نازل شد و عرض کرد: خدا به تو سلام رسانده، می فرماید: باید چهل روز از خدیجه(س) دوری کنی... پس چون چهل روز به پایان رسید، جبرئیل نازل شد وعرض کرد: خدایت سلام می رساند و می فرماید: خود را برای هدیه و تحفه ای آماده کن. حضرت فرمود: آن تحفه چیست؟ در جواب عرض کرد: از این تحفه خبری ندارم. بعد از آن، میکائیل فرود آمد و با او طبقی بود و حضرت روزه خود را با طعام درون طبق افطار کرد. بعد از آن، جبرئیل خطاب به پیامبر(ص) عرض کرد: خداوند به ذات خود سوگند یاد نموده که امشب از صلب تو ذریه ای طیب بیافریند.» )(2)( 

ص: 79

گوهر پاک بباید که شود قابل فیض

"

ورنه هر سنگ و گلی لؤلؤ و مرجان نشود

"

شباهت فاطمه(س) به پیامبر خدا(ص)

ام سلمه می گوید: «فاطمه(س) شبیه ترین مردم از لحاظ صورت به پیامبر(ص) بود.» )(1)(  و عایشه می گوید: «شبیه تر از فاطمه(س) در گفتار به پیامبر(ص) ندیدم.» )(2)(  و جابر می گوید: «هر گاه فاطمه(س) راه می رفت، به یاد حضرت رسول(ص) می افتادم.» )(3)(  پس فاطمه(س) شبیه ترین مردم به پیامبر(ص) بود صورتاً، سیرتاً و کلاماً.

فاطمه(س)؛ حجت خدا بر خلق

رسول الله(ص) فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ عَلِیّاً وَ زَوْجَتَهُ وَ أَبْنَاءَهُ حُجَجَ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ- وَ هُمْ أَبْوَابُ الْعِلْمِ فِی أُمَّتِی- مَنِ اهْتَدَی بِهِمْ هُدِیَ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیم؛ )(4)( 

ص: 80

خداوند متعال علی(ع)، همسر و فرزندانش را حجت بر مخلوقاتش قرار داده و آنان درهای علم در میان امت من هستند. هر کس به وسیله آنان هدایت جوید، به راه راست هدایت یافته است.»

ص: 81

روزی رسول خدا(ص) با عده ای از اصحاب نشسته بودند، حضرت رو به اصحاب کرده، فرمودند: «برای زنان چه چیزی بهتر است؟» آنها نتوانستند جوابی بگویند. حضرت علی(ع) این خبر را به فاطمه(س) رسانید و آن حضرت پاسخ داد که: «`شما نگفتید` بهترین چیز برای زن آن است که نه مردی او را ببیند و نه او مردی را ببیند؟»

علی(ع) این جواب را به رسول خدا(ص) عرض کرد. حضرت فرمودند: «چه کسی این جواب را به تو گفت؟» عرض کرد: «فاطمه(س).» حضرت فرمودند: «به راستی که او پاره تن من است.» )(1)(  و چه بسیار اتفاق می افتاد که زنان مسائل خود را از حضرت فاطمه زهرا(س) می پرسیدند.

ص: 83

اولین بهشتی

حضرت فاطمه(س) از نخستین کسانی است که به بهشت می رود. )(1)(  در روایتی می خوانیم: «اَوَّلُ شَخصٍ یُدخِلُ عَلَی الجَنَّهِ فَاطِمَهُ بِنتِ مُحَمَّدٍ(ص)؛ )(2)(  اول کسی که وارد بهشت می شود، فاطمه دختر محمد(ص) است.»

ص: 85

رسول خدا(ص) `چون سخن دخترش را شنید` فرمود: سپاس خدایی که تو را همانند مریم(س)، سرور زنان بنی اسرائیل قرار داده؛ زیرا او نیز هرگاه خداوند برایش چیزی می فرستاد و از او درباره آن سؤال می شد، می گفت: این طعام از جانب خداست و خداوند به هر کسی که بخواهد روزی بی حساب می دهد.» )(1)( 

آنگاه رسول خدا(ص) علی(ع) را نیز به حضور فراخواند و همگی از آن غذا خوردند و سیر شدند و زنان و اهل بیت نیز دعوت شدند و خوردند، در حالی که غذا و مائده آسمانی به همان صورت باقی بود؛ حتی فاطمه(س) برای همسایگان نیز از طعام آسمانی که از الطاف خفیه الهی سرچشمه گرفته بود، ارسال داشت. )(2)( 

در روایتی دیگر آمده است: روزی پیامبر اکرم(ص) به خانه فاطمه زهرا(س) رفت و وقتی وارد شد، دید چهره فاطمه(س) زرد است. از حال او سؤال کرد، جواب داد: «سه روز است که غذا نخورده ایم.» پیامبر(ص) وارد شد و حسن و حسین(ع) را بر پای راست و چپ خود نشاند. بعد از آن علی(ع) وارد شد. سپس پیامبر(ص) رو به آسمان کرد و فرمود: «إِلَهِی وَ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیْتِی اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِیراً؛ ای خدا و آقا و مولای من! اینها اهل بیت من هستند. خدایا! پلیدی را از آنها ببر و آنها را حقیقتاً پاک گردان.»

ص: 87

بعد از آن فاطمه(س) برخاست و دو رکعت نماز گزارد و دستها را رو به آسمان برده، فرمود: «إِلَهِی وَ سَیِّدِی! هَذَا مُحَمَّدٌ(ص) نَبِیُّکَ وَ هَذَا عَلِیٌّ(ع) ابْنُ عَمِّ نَبِیِّکَ وَ هَذَانِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ(ع) سِبْطَا نَبِیِّکَ، إِلَهِی! أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَهً مِنَ السَّماءِ کَمَا أَنْزَلْتَهَا عَلَی بَنِی إِسْرَائِیل؛ ای خدا و آقای من! این محمد(ص) پیامبر تو و این علی(ع) پسر عموی پیامبر تو و این دو حسن و حسین(ع)، دو فرزند پیامبر تو هستند. خدایا! مائده ای از آسمان بر ما نازل کن! همان گونه که بر بنی اسرائیل نازل فرمودی.» پس غذایی برای آنها فراهم شد و علی(ع) گفت: «این از کجا رسید؟» پیامبر(ص) فرمود: «ای اباالحسن! بخور و سؤال نکن! خدا را شکر که نمردیم و خدا فرزندی را به ما مرحمت کرد، مانند مریم(س) که (کُلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکَرِیَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقا)؛ )(1)(  «هرگاه زکریا(ع) بر او در کنار محراب وارد می شد، نزد او رزقی را مشاهده می کرد.»

ص: 88

حبّ فاطمه(س) برابر با حبّ خدا و رسول او

حب و بغض معصومین(ع) - که از جمله آنها فاطمه زهرا(س) است، در بسیاری از روایات مورد تأکید قرار گرفته است؛ به طوری که پیامبر اکرم(ص) در روایتی فرمودند: «خدایا! تو خود شاهد باش که من دوستدار آن کسی هستم که آنها را دوست بدارد و دشمنم با آنکه آنها را دشمن می دارد.» )(1)(  اما به طور خصوص در مورد محبت فاطمه(س) روایاتی نقل شده است که دلالت بر عظمت مقام آن بانوی یگانه می کند.

از جمله، سلمان روایت کرده است که پیامبر(ص) فرمود: «مَنْ أَحَبَّ فَاطِمَهَ(س) ابْنَتِی فَهُوَ فِی الْجَنَّهِ مَعِی وَ مَنْ أَبْغَضَهَا فَهُوَ فِی النَّارِ یَا سَلْمَانُ حُبُّ فَاطِمَهَ(س) یَنْفَعُ فِی مِائَهِ مَوْطِنٍ أَیْسَرُ تِلْکَ الْمَوَاطِنِ الْمَوْتُ وَ الْقَبْرُ وَ الْمِیزَانُ وَ الْمَحْشَرُ وَ الصِّرَاطُ وَ الْمُحَاسَبَهُ فَمَنْ رَضِیَتْ عَنْهُ ابْنَتِی فَاطِمَهُ(س) رَضِیتُ عَنْهُ وَ مَنْ رَضِیتُ عَنْهُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْه؛ )(2)(  هر کس فاطمه(س)، دخترم را دوست بدارد، او در بهشت با من خواهد بود و هر کس او را دشمن دارد، در آتش است. ای سلمان! محبت فاطمه(س) در صد جا سود می رساند که کم ترین آن هنگام مرگ، قبر، میزان، حشر، صراط و محاسبه اعمال است. پس دخترم فاطمه از هر کس راضی باشد، من از او راضیم و هر کس من از او راضی باشم، خداوند از او راضی است.»

این گوشه ای از فضایل آن گوهر یکتا بود که در این مقال به رشته تحریر در آمد و باید در وصف آن حضرت گفت:

ص: 90

وصف تو بگذشت از قدر عقول

"

عقل در شرح شما شد بوالفضول

"

ص: 91

«یَا عَلِی! الْإِسْلَامُ عُرْیَانٌ وَ لِبَاسُهُ التَّقْوَی ... وَ أَسَاسُ الْإِسْلَام حُبِّی وَ حُبُّ أَهْلِ بَیْتِی )(1)( ؛ یاعلی! همانا اسلام عریان است و تقوا و پرهیزکاری لباس آن می باشد... و اساس اسلام محبت من و اهل بیت من است.» پس محبت فاطمه(س) نیز به عنوان اهل بیت پیامبر(ص) اساس اسلام می باشد.

در روایت دیگری حضرت رسول(ص) پیرامون مودّت دخترش فاطمه(س) و همسر و فرزندان او چنین می فرماید: «أَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَکُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکُم (قَالَهُ لِعَلِیٍّ وَ فَاطِمَهَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْن)؛ )(2)(  من دشمن کسی هستم که با شما دشمنی کند و یار کسی هستم که با شما از در مسالمت درآید.» (این مطلب را پیامبر اکرم(ص) به علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) فرمود).

همچنین آن حضرت در حدیث دیگری می فرماید: «یَا سَلْمَانُ! مَنْ أَحَبَّ فَاطِمَهَ(س) فَهُوَ فِی الْجَنَّهِ مَعِی وَ مَنْ أَبْغَضَهَا فَهُوَ فِی النَّارِ؛ )(3)(  ای سلمان! هر کس دخترم فاطمه(س) را دوست بدارد، او در بهشت با من خواهد بود و چنانچه کسی او را به خشم آورد، جایگاهش آتش است.»

ص: 93

و باز فرمود: «فاطمه(س) بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) 75 روز بیش تر زنده نماند، و غم جانسوز داغ پدر قلب او را لبریز کرده بود، به این جهت جبرئیل پی در پی به حضورش می رسید، و او را در عزای پدر تسلیت می گفت. جبرئیل گاه از مقام و منزلت پدر بزرگوارش وگاه از حوادثی که بعد از رحلت او بر ذریه اش وارد می شد، خبر می داد. امیرالمؤمنین(ع) نیز آنچه جبرئیل گزارش می داد، می نوشت.» )(1)(  مجموعه این سخنان به «مصحف فاطمه(س)» معروف شده است.

در زیارتنامه حضرت فاطمه(س) نیز می خوانیم: «السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُحَدَّثَهُ الْعَلِیمَه». )(2)( 

علم و عصمت فاطمه(س)

ص: 95

در مقاله بعدی به این دو موضوع خواهیم پرداخت.

ص: 96

یاس را پیغمبران بو کرده اند

"

یاسها یادآور پروانه اند

"

یاسها پیغمبران خانه اند

"

یاس خوشبوی محمد داغ دید

"

صد فدک زخم از گل این باغ دید

"

باید از فقدان گل خونجوش بود

"

در فراق یاس مشکی پوش بود

"

حضرت زهرا دلش از یاس بود

"

دانه های اشکش از الماس بود

"

داغ عطر یاس زهرا زیر ماه

"

ص: 98

می چکانید اشک حیدر را به چاه

"

اشک می ریزد علی مانند رود

"

بر تن زهرا گل یاس کبود )(1)( 

"

ص: 99

شاعر عرب به همین نکته اشاره کرده و می گوید:

وَحُبُّهَا مِنَ الصِّفَاتِ الْعَالِیَهِ

"

عَلَیْهِ دَارَتِ الْقُرُونِ الْخَالِیَهِ

"

«دوستی او از صفات ارزنده است، و قرنهای گذشته بر محور او چرخیده.»

چگونه می توان او را شناخت، در حالی که خدای متعال به پیامبر اکرم(ص) فرموده است: «یَا اَحْمَدَ! لَوْلَاکَ لَمَّا خَلَقْتُ الْاَفْلَاکَ وَلَولَا عَلِی لِمَا خَلَقْتُکَ وَلَوْلَا فَاطِمَهُ لِمَا خَلَقْتُکُمَا؛ )(1)(  ای پیامبر! اگر تو نبودی هستی را نمی آفریدم، و اگر علی(ع) نبود تو را خلق نمی کردم، و اگر فاطمه نبود شما دو نفر را به وجود نمی آوردم.»

و پیامبر گرامی اسلام(ص) درباره او فرمود: «ولو کان الحسن شخصا لکان فاطمه بل هی اعظم؛ ان فاطمه ابنتی خیر اهل الارض عنصرا وشرفا وکرما؛ )(2)(  اگر `خوبیها و` زیباییها به صورت انسانی درآید، او فاطمه خواهد بود؛ بلکه او برتر `از آن` است، براستی که دخترم فاطمه برترین انسان روی زمین از نظر عنصر و ذات، و از نظر شرافت و بزرگواری است.»

ص: 69

قطب عالم امکان، مهدی صاحب الزمان(ع) آنکه همه خوبیها در او جمع شده است، فاطمه(س) را الگو و مقتدای خویش می داند و درباره مادرش فاطمه اطهر(س) فرمود: «وَ فِی ابْنَهِ رَسُولِ اللَّهِ(ص) لِی أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ وَ سَیَتَرَدَّی الْجَاهِلُ رِدَاءَ عَمَلِهِ وَ سَیَعْلَمُ الْکَافِرُ لِمَنْ عُقْبَی الدَّارِ؛ )(1)(  دختر رسول خدا(ص) زیباترین الگو برای من است، و به زودی نادان پستی عمل خویش را خواهد دید و کافران درمی یابند که پایان کار به نفع چه کسی می باشد.»

فاطمه(س)، لیله القدر ناشناخته است. امام صادق(ع) در تفسیر انا انزلناه فی للیله القدر فرمود: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ اللَّیْلَهُ: فَاطِمَهُ(س) وَ الْقَدْرُ: اللَّهُ، فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَهَ(س) حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَکَ لَیْلَهَ الْقَدْرِ وَ إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَهَ(س) لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا؛ )(2)(  `اینکه خداوند می فرماید:` ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم، `مراد از` شب، فاطمه(س) و مراد از قدر، خداوند است. در نتیجه هر کسی فاطمه(س) را آنچنان که باید بشناسد، به حقیقت شب قدر را درک نموده است، و اینکه فاطمه(س)، فاطمه نامیده شده است، برای این است که مخلوق از `کنه` معرفت او عاجز است.»

حضرت زهرا(س) از نظر زندگی مادی؛ بشری همچون دیگران است؛ اما از جنبه معنوی بدانجا رسید که شناخت تمامی ابعاد شخصیتی آن حضرت بسی دشوار و دست یابی به تمام جوانب آن مشکل می نماید. مقامی که آن بزرگوار در اثر بندگی، شناخت و معرفت حضرت حق بدست آورد، مقامی بس عظیم و فضایل او بی شمار است.

ص: 70

پیامبر اسلام(ص) فرمود: «الویل، ثم الویل، الویل لمن شک فی فضل فاطمه(س)؛ وای `و عذاب باد،` سپس وای، وای بر کسی که در فضیلت حضرت زهرا(س) شک روا دارد.»

در طول تاریخ همواره درباره مناقب و فضایل یگانه گوهر عالم هستی و سرّ مستتر الهی فاطمه زهرا(س) کتابهای متعددی نوشته شده است که از آن جمله، می توان از کتب عامه به: «اتحاف السائل بمالفاطمه - رضی الله عنها - من الفضائل» از محمد حجازی شافعی؛ «الثغور الباسمه فی مناقب السیده فاطمه(س)» از جلال الدین سیوطی؛ «فضائل فاطمه الزهرا(س)»، از حاکم نیشابوری، و از کتب شیعیان به: «الروضه الزهراء(س) فی مناقب فاطمه الزهراء»، از محمد بن احمد خزاعی؛ «فضائل الزهراء(س)»، از احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی؛ «الاربعون حدیثا فی فضائل السیده فاطمه(س)»، از نجم الدین شریف عسکری، و دهها کتاب دیگر اشاره کرد.

علی محمد علی دخیل می گوید: «کتابخانه عمومی علمین در نجف به سال 1387 ه . ق از کسانی که در مورد فاطمه زهرا(س) کتاب یا مقاله ای نوشته اند، فراخوانی داده و این جانب حدود 300 کتاب که درباره ایشان نوشته شده بود، جمع کردم.» )(1)( 

ص: 71

آری، علم آدم، علم مکتبی و مدرسه ای نبود؛ چرا که در آن زمان مکتب و مدرسه ای وجود نداشت؛ بلکه برگرفته از علم خداوند و تعلیم داده شده توسط ذات الهی بود.

قرآن کریم در مورد حضرت خضر(ع) می فرماید: (وَعَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنّا عِلْماً)؛ )(1)(  «علم فراوانی از نزد خود به او آموخته بودیم.» اصطلاح «علم لَدُنّی» نیز برگرفته از همین آیه مبارکه است.

آنچه پیش رو دارید، گزارش مختصری است از علم لَدُنّی حضرت فاطمه زهرا(س)، تا در پرتو آن، قدری از شأن و مقام علمی آن بانو تبیین گردد. و در صدد بیان این نکته هستیم که تمام رفتار و حرکات آن بانوی مطهر، از سر آگاهی و برگرفته از علم الهی همراه با عصمت بوده و مقایسه آن بانوی بزرگوار و بی همتا با زنان عالم، کاری عبث و ناستودنی است.

ص: 101

سپس حضرت علی(ع) نزد فاطمه(س) آمد و او خطاب به علی(ع) گفت: «کَاَنَّکَ رَجَعْتَ اِلی اَبِی(ص) فَاَخْبَرْتَهُ بِما قُلْتُهُ لَکَ؛ گویا نزد پدرم رفتی. پس آنچه را گفته بودم، به او خبر دادی؟» علی(ع) فرمود: چنین است ای فاطمه! «فَقالَتْ: اِعْلَمْ یا اَبَا الْحَسَنِ اِنَّ اللّهَ خَلَقَ نُورِی... وَاَنَا مِنْ ذلِکَ النُّورِ اَعْلَمُ ما کانَ وَما یَکُونُ وَما لَمْ یَکُنْ یا اَبَا الْحَسَنِ اَلْمُؤْمِنُ یَنْظُرُ بِنُورِ اللّهِ تَعالی؛ آنگاه فاطمه(س) فرمود: بدان ای ابا الحسن! خداوند نور من را آفرید... من از همان نورم، گذشته و آینده و حال را می دانم. ای ابا الحسن! مؤمن با نور خدای تعالی نظر می کند (و از امور پنهانی آگاهی می یابد).» )(1)( 

در حدیث دیگری از امام صادق(ع) چنین رسیده است:

ص: 103

«إِنَّ فَاطِمَهَ(س) مَکَثَتْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ(ص) خَمْسَهً وَ سَبْعِینَ یَوْماً وَ قَدْ کَانَ دَخَلَهَا حُزْنٌ شَدِیدٌ عَلَی أَبِیهَا وَ کَانَ جَبْرَئِیلُ(ع) یَأْتِیهَا فَیُحْسِنُ عَزَاءَهَا عَلَی أَبِیهَا وَ یُطَیِّبُ نَفْسَهَا وَ یُخْبِرُهَا عَنْ أَبِیهَا وَ مَکَانِهِ وَ یُخْبِرُهَا بِمَا یَکُونُ بَعْدَهَا فِی ذُرِّیَّتِهَا وَ کَانَ عَلِیٌّ(ع) یَکْتُبُ ذَلِکَ؛ )(1)( 

فاطمه(س) پس از رحلت رسول خدا، هفتاد و پنج روز زندگی کرد و `در این ایام` بسیار محزون بود. در طول این مدت جبرئیل به حضورش می رسید، او را در عزای پدر تسلیت می گفت و دلش را از غصه ها پاک می ساخت و او را از پدرش و جایگاه عظیم او آگاه می کرد، حتی اخبار آینده را در مورد فرزندانش به اطلاع او می رساند و امیرالمؤمنین(ع) آنها را می نوشت.»

چنانچه از حدیث ص 81 بر می آید؛ حضرت فاطمه(س) با جبرئیل ارتباط مستقیم و مداوم داشت و اخباری را از دنیا و آینده و عالم برزخ از او دریافت می کرد. بدین وسیله میزان علم، اطلاع و آگاهیش محدود به زمان و مکان خود نبوده است؛ بلکه علم او بسیار گسترده بود و از علم الهی سرچشمه می گرفت.

ص: 104

حضرت فاطمه زهرا(س) بر اموری اشراف داشتند که نزد دیگران پوشیده و پنهان بود. از جمله این موارد، علم حضرت به زمان مرگ خویش بود! چنانچه در روایتی «اسماء بنت عمیس» چنین می گوید: «حضرت زهرا(س) هنگام وفات به من فرمودند: هنگام وفات پیامبر(ص)، جبرئیل مقداری کافور بهشتی برای رسول خدا(ص) آورد. پیامبر آن را سه قسم کرد؛ یک قسم آن را برای خود برداشت؛ قسم دیگر را برای علی(ع) و قسم آخر را برای من گذاشت. ای اسماء! آن مقدار کافور را بیاور و کنار سرم بگذار، اندکی صبر کن و در انتظار من باش، پس مرا صدا بزن، اگر جوابت را ندادم؛ بدان که به پدرم رسول خدا(ص) ملحق شده ام.

اسماء می گوید: اندکی صبر کردم و آنگاه فاطمه(س) را صدا زدم، جوابی نشنیدم، دانستم که فاطمه(س) به ملکوت اعلی پیوسته است. )(1)( »

ص: 105

ابن عباس دربارۀ تفسیر آیه شریفه (فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْر)؛ «بپرسید از صاحبان ذکر!» او می گوید: «هُوَ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَهُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ( وَ هُمْ أَهْلُ الذِّکْرِ وَ الْعِلْمِ وَ الْعَقْلِ وَ الْبَیَانِ وَ هُمْ أَهْلُ بَیْتِ النُّبُوَّهِ» )(1)( 

همچنین «سلمی امّ بنی رافع» نقل می کند: «در واپسین لحظه های عمر حضرت زهرا(س) که من در محضر آن بزرگوار بودم، ایشان از من آبی برای غسل و شستشوی بدنش خواست. آب را آماده کردم، سپس فرمود: لباسهای نو را نیز بیاور! چنین کردم. آن بزرگوار پس از غسل، آن لباسها را بر تن کرد و در بستر رو به قبله خوابید. آنگاه خطاب به من فرمود: ای سلمی! من در همین لحظه قبض روح می شوم و به سوی پروردگارم خواهم رفت، بعد از مرگ من هیچ کس این لباس مرا از تن برنگیرد.» )(2)( 

ص: 106

همچنین فرمود که فاطمه بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) 75 روز بیشتر زنده نماند و غم جانسوز داغ پدر قلب او را لبریز کرده بود. به این جهت، جبرئیل پی درپی به حضورش می رسید و او را در عزای پدر تسلیت می گفت. آن حضرت در ادامه فرمود: «وَیُخْبِرُها عَنْ اَبِیها وَمَکانَهُ، وَیُخْبِرُها بِما یَکُونُ بَعْدَها فی ذُرِّیَتِها وَکانَ عَلِیٌّ(ع) یَکْتُبُ ذلِکَ فَهذا مُصْحَفُ فاطِمَهَ(س) ؛ )(1)(  و او را از پدرش و مقام و منزلتش `در بهشت` و نیز به حوادثی که بعد از رحلت او بر ذریه اش وارد خواهد گشت، خبر می داد. علی(ع) نیز آنچه را جبرئیل گزارش می داد، می نوشت. پس این `مجموعه` همان مصحف `معروف `فاطمه زهرا است.»

در زیارتنامه حضرت فاطمه(س) می خوانیم: «السَّلامُ عَلَیْکِ اَیَّتُهَا الْمُحَدَّثَهُ الْعَلِیمَهُ؛ سلام بر تو ای محدّثه دانا.»

ص: 108

2) لزوم خداشناسی و بیان گوشه هایی از اوصاف الهی؛

3) فلسفه بعثت پیامبر خاتم(ص)؛

4) فواید و ره آورد بعثت پیامبر اکرم(ص)؛

5) ویژگیهای قرآن و اهل بیت(ع)؛

6) بیان فلسفه فروع و امامت؛

7) مردم در عصر جاهلیّت؛

8) ویژگیها و نقش امام علی(ع) در راه پیشرفت اسلام؛

9) نکوهش بی تفاوتیهای دیروز و تشنگان قدرت امروز؛

10) علل انحراف مردم پس از پیامبر اکرم(ص) ؛

11) اثبات ارث خود (فدک) با براهین محکم قرآنی؛

12) نکوهش از سستی و بی تفاوتی انصار؛

13) دادخواهی از مسلمین؛

14) علل سستی مردم در دین یا حمایت از علی(ع)؟؛

15) علل روی گردانی مردم از قرآن؛

ص: 110

16) علل سیر ارتجاعی و عقب گرد مردم.

خطبه دوم

این خطبه به سخنرانی در جمع زنان مهاجر و انصار اختصاص دارد و شامل نکات مهم و اساسی است. مهم ترین عناوین آن از این قرارند:

1) نکوهش مردم از سیر ارتجاعی و عقب گردی؛

2) علل مظلومیّت امام علی(ع) و غصب خلافت او؛

3) نکوهش از انحراف مهاجران و انصار؛

4) هشدار از آینده ای خونین و فتنه های خطرناک.

خطبه سوم

آنگاه که کودتاگران تصمیم گرفتند به خانه ولایت هجوم برند، حضرت در خطبه مختصری فرمودند: «من ملّتی را مثل شما نمی شناسم که این گونه عهدشکن و بدبرخورد باشند. جنازه رسول خدا(ص) را روی دست گذاشته و رها کردید، و عهد و پیمانهای میانتان را بریدید و فراموش نمودید، و ولایت و رهبری امام علی(ع) و ما اهل بیت را انکار کردید و حق مسلّم ما را باز نگرداندید. گویا از آنچه رسول خدا(ص) در روز غدیر خم فرمود، آگاهی ندارید؟ سوگند به خدا که رسول گرامی اسلام(ص) در آن روز ولایت و رهبری علی(ع) را مطرح کرد و از مردم بیعت گرفت تا امید شما فرصت طلبان را قطع نماید؛ ولی شما رشته های پیوند معنوی میان پیامبر(ص) و خودتان را پاره کردید. این را بدانید که خداوند در دنیا و آخرت بین ما و شما داوری خواهد کرد.» )(1)( 

خطبه چهارم

ص: 111

این خطبه در نکوهش پیمان شکنان و مردمان بی تفاوت و ساکت ایراد شده است. در بخشی از آن می خوانیم: «... و چه بد رأیی دادید که حق را از اهلش گرفتید و به دست نااهلان دادید، و چه بد گناه و ستمی کردید، گران خواهید یافت و در آن روز که پرده از کار شما برداشته شود، سرانجامش را سخت و دشوار خواهید دید....» )(1)( 

خطبه پنجم

این خطبه در مقابل مهاجمان بیت وحی ایراد شده است که در بخشی از آن آمده است:

«اَیُّهَا الضّالُّونَ الْمُکَذِّبُون! ماذا تَقُولُون؟ وَاَیُّ شَیءٍ تُرِیدُون؟ یا عُمَرُ! اَما تَتَّقِی اللّه؟ تَدْخُلُ عَلی بَیْتی؟...؛ )(2)(  شما ای گمراهان و دروغگویان! چه می گویید و چه می خواهید؟ ای عمر! آیا از خدا پروا نداری که داخل خانه من می شوی؟....»

فصاحت و محتوای این خطبه ها و همین طور روایات فراوانی که از حضرت نقل شده است، همگی نشان دهنده آگاهی و دانش ژرف آن بانوی بی همتا است.

ص: 112

2. خبر از شهادت امام حسین(ع)

سالها قبل از شهادت امام حسین(ع) حضرت زهرا(س) به این مسئله در موارد متعددی اشاره نموده است، از جمله در اشعاری چنین فرمود:

اَمْسَوْ اِجباعاً وَهُمْ اَشْبالی

"

اَصْغَرُ هُمْ یُقْتَلُ فِی الْقِتالِ

"

بِکَرْبَلا یُقْتَلُ بِاغْتِیالٍ

"

لِقاتِلِیهِ الْوَیْلُ مَعَ وَبالٍ )(1)( 

"

«فرزندانم دیشب را گرسنه به روز آوردند. کوچک ترین آنان `حسین(ع)` در میدان جنگ کشته می شود. در کربلا فرزندم را با حیله و تزویر شهید می کنند. نکبت و عذاب بر قاتلانش باد.»

آن حضرت(س) در لحظات آخر عمرش خطاب به امام علی(ع) عرضه داشت:

ص: 114

اِبْکِنی وَابْکِ لِلْیَتامی وَلا تَنْسَیْ

"

قَتِیلَ الْعِدا بِطَفِّ الْعِراقِ

"

فارَقُوا اَصْبَحُوا یَتامی حَیاری

"

اَخْلَفُوا اللّهَ فَهُوَ یَوْمُ الْفِراقِ )(1)( 

"

«بر من و بر یتیمانم گریه کن؛ اما کشته دشمنیها را در سرزمین عراق فراموش نکن. در حالی جدا می شوند که یتیمان با حالت سرگردانی صبح می کنند و در حالی که به خدا سوگند می خورند، پس آن روز روز جدایی است.»

3. خبر از شهادت خویش

حضرت نسبت به شهادت خویش گزارشهای گوناگون و خبرهای لحظه به لحظه داد است:

ص: 115

الف) اوّلین میهمان پیامبر(ص)

حضرت فرمود: «یا اَبَا الْحَسنَ! اِنَّ رَسُولَ اللّهِ عَهِدَ اِلَیَّ وَحَدَّثَنی اَنّی اَوَّلُ اَهْلِهِ لُحُوقاً بِهِ وَلابُدَّ مِنْهُ فَاصْبِرْ لاَِمْرِ اللّهِ تَعالی وَارْضَ بِقَضائِهِ؛ )(1)(  ای ابا الحسن! به راستی رسول خدا(ص) با من پیمان بسته و خبر داده است که من اوّل کسی خواهم بود که به آن حضرت می پیوندم و گریزی از آن نیست. پس در برابر اوامر و خواست خداوند بزرگ بردبار و به حکم او راضی باش!»

ب) خبر از نزدیک شدن شهادت

در ساعات آخر، این گونه امام علی(ع) را از شهادت و مرگ خویش خبر داد: «یا اَبَا الْحَسَنِ! رَقَدْتُ السّاعَهَ فَرَأَیْتُ حَبِیبی رَسُولَ اللّهِ(ص) فی قَصْرٍ مِنَ الدُّرِّ الاَْبْیَضِ فَلَمّا رَانی قالَ(ص) : «هَلُمّی اِلَیَّ یا بُنَیَّهَ فَاِنّی اِلَیْکِ مُشْتاقٌ» فَقُلْتُ وَاللّهِ اِنّی لاََشَدُّ شَوْقا مِنْکَ اِلی لِقائِکَ، فَقالَ: «اَنْتِ اللَّیْلَهَ عِنْدی» وَهُوَ الصّادِقُ لِما وَعَدَ وَالْمُوْفی لِما عاهَدَ؛ )(2)(  ای ابا الحسن! قدری به خواب رفتم. حبیبم رسول خدا(ص) را در قصری از مروارید سفید دیدم. پس زمانی که مرا دید، فرمود: دخترم! به نزد من بشتاب که سخت مشتاق توام. پس جواب دادم: به خدا قسم اشتیاق من برای زیارت و ملاقات شما شدیدتر است. در این هنگام `پدرم` فرمود: «تو امشب در پیش من خواهی بود.» و او هر چه وعده دهد، راست است و به عهد خود وفا می کند.»

ج. لحظه شهادت

ص: 116

ابن عباس نقل می کند: «حضرت زهرا(س) در لحظه های واپسین شهادت، دست حسن و حسین(ع) را گرفت و به طرف قبر رسول خدا(ص) شتافت. سپس بین قبر و منبر پیامبر(ص) دو رکعت نماز خواند. پس از نماز، حسنین(ع) را در آغوش خود فشرد و با آنها وداع نمود و فرمود: پدرتان علی(ع) در حال نماز خواندن است، پیش پدر بمانید. آن گاه خود به سوی منزل حرکت کرد. «اسماء»، همسر جعفر طیّار را صدا زد و فرمود: «لا تُضاقِدِیْنی فَإِنّی فی هذَا الْبَیْتِ واضِعَهٌ جَنْبی ساعَهً، فَاِذا مَضَتْ ساعَهٌ وَلَمْ اَخْرُجْ فَنادینی فَاِنْ اَجَبْتُکِ فَادْخُلی وَاِلاَّ فَاعْلَمی اَنّی اُلْحِقْتُ بِرَسُولِ اللّهِ؛ )(1)(  `ای اسماء!` از من جدا مشو! به راستی من در این اتاق ساعتی استراحت می کنم. پس از گذشت ساعتی، اگر `از اتاق` خارج نشدم، مرا صدا بزن. اگر جوابت دادم، وارد شو؛ امّا اگر پاسخی نشنیدی، بدان که به رسول خدا(ص) پیوسته ام.»

تمام رفتار و حرکات آن بانوی مطهر، از سر آگاهی و برگرفته از علم الهی همراه با عصمت بوده و مقایسه آن بانوی بزرگوار و بی همتا با زنان دیگر، کاری ناروا و ناستودنی است.

ص: 117

همچنین سَلْمی، امّ بنی رافع، نقل می کند: در لحظه های واپسین زندگانی حضرت زهرا(س) در محضرش بودم. آبی برای غسل و شستشوی بدن خواست. فورا آماده کردم. سپس فرمود: لباسهای تازه مرا بیاورید. لباسهای آن حضرت را آوردم. آنها را پوشید و وارد اتاق خود شد و در بستر استراحت رو به قبله قرار گرفت. آنگاه خطاب به من فرمود: «یا اُمّاهُ اِنّی مَقْبُوضَهٌ اَلاْآنَ اِنّی قَدْ فَرَغتُ مِنْ نَفْسی وَاِنّی قَدِ اغْتَسَلْتُ فَلا یَکْشِفْنی اَحَدٌ؛ )(1)(  ای مادر! به راستی من در همین لحظه قبض روح می شوم `و به سوی پروردگارم خواهم رفت.` به درستی که از جانم فارغ شدم و غسل کرده ام `و بدنم را شستشو داده ام.` پس کسی لباس از تن من برنگیرد.»

عصمت فاطمه(س)

ص: 118

در شأن نزول آیه تطهیر، روایات متواتری در دست است و حکایت از آن دارد که آیه تطهیر در خانه «ام سلمه» نازل شده است. هنگام نزول آیه، رسول خدا(ص)، فاطمه زهرا(س)، علی(ع) و حسنین(ع) حضور داشتند. پیامبر(ص) عبای خویش را بر سر آنان افکند و بدین ترتیب آنان از باقی اهل خانه جدا و مشخص شدند. آن گاه حضرت رسول(ص)، دستها را به سوی آسمان بلند کرد و فرمود: «خدایا! اینان اهل بیت من هستند، پس بر اهل بیت و آل من درود فرست!» خداوند عزوجل این آیه را در شأن آنان نازل فرمود )(1)( : (إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً)؛ )(2)(  «همانا خداوند اراده فرمود که زشتیها و پلیدیها را از شما اهل بیت دور سازد و شما را پاک و مطهر گرداند.»

ص: 119

علی(ع): «در این صورت در پیشگاه خداوند کافر می شوی.»

ابوبکر: «چرا؟!»

علی(ع): «زیرا در این فرض تو شهادت خدا را که به پاکی فاطمه(س) گواهی داده، قبول نکرده و گواهی مردم را پذیرفته ای، همان طور که شهادت خدا و پیامبر(ص) را در این مورد نادیده گرفته و فدک را از فاطمه(س) به یغما برده ای! ای ابوبکر! مگر فدک در دست فاطمه(س) نبود؟ چرا و چگونه چیزی را که در دست او است برای اثبات مالکیتش از او بینه و شاهد می خواهی!؟»

مردم چون این مناظره و سخنان علی(ع) و ابوبکر را شنیدند، به یکدیگر نگاه کرده، گفتند: «صَدَقَ وَالله عَلِیُ بن اَبِی طَالِب(ع)؛ سوگند به خدا که علی(ع) راست می گوید.»

در اینجا علی(ع) با استفاده از آیه تطهیر بر عصمت فاطمه(س) استدلال نمود و مهاجر و انصار نیز آنرا پذیرفته و مورد تایید قرار داده اند.

ص: 121

عایشه می گوید: «بامداد یکی از روزها رسول خدا(ص) بالاپوش خود را به دوش انداخت و خواست به بیرون از خانه برود. در این موقع حسن، حسین، فاطمه و سپس علی(ع) وارد شدند. هر یک که می آمدند، پیامبر(ص) عبای خود را بر سر او می گذاشت تا اینکه همه زیر عبا جمع شدند. در این لحظه پیامبر(ص) آیه تطهیر را تلاوت کرد. در این موقع ام سلمه، یکی از همسران پیامبر(ص)، نیز خواست به آنها ملحق شود که پیامبر(ص) مانع شد.» )(1)( 

ص: 122

همچنین از شیعه و سنی نقل شده است که حضرت رسول(ص) فرمودند: «فَاطِمَهُ بَضْعَهٌ مِنِّی مَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ؛ فاطمه(س) پاره تن من است، هر کس او را آزار دهد، مرا آزار داده، و هر کس مرا اذیت کند، خدا را اذیت نموده است.» )(1)( 

آنچه که از این احادیث در رابطه با عصمت حضرت زهرا(س) می توان استفاده کرد این است که اگر فاطمه(س) معصومه نبود، چگونه پیامبر خدا(ص) به طور مطلق خشم او را خشم خدا و رضای او را رضای الهی معرفی می کند؟ ! مگر می توان رضا و خشم اشخاص غیر معصوم را به طور مطلق، با رضا و خشم خدا مرتبط دانست!؟

ص: 124

همچنین برای وجه تسمیه فاطمه(س) وجوه دیگری نقل شده است که عبارتند از:

1. فاطمه از اسم خداوند؛ یعنی فاطر گرفته شده است. )(1)( 

2. چون دوستان و شیعیان او از آتش جهنم در امان اند. )(2)( 

3. چون از عادت ماهانه بریده و منقطع بوده است. )(3)( 

ما در این مقاله به جهت اختصار به تعدادی از آن متذکر می شویم .

ص: 126

علامۀ طبرسی نیز می نویسد: «رسول خدا(ص) فرمود: خداوند پیامبران را از درختان مختلفی آفرید و من و علی از یک درخت آفریده شدیم. من ساقۀ درختم و علی شاخۀ آن، فاطمه شکوفه، حسن و حسین(ع) میوه های آن و پیروان ما برگهای آن، هرکس به شاخه ای از شاخه های آن دست گیرد، نجات می یابد و آنکه انحراف یابد، سقوط خواهد کرد؛ حتی اگر بنده ای هزار سال عبادت کند و هزار سال دیگر و هزار سال دیگر هم عبادت کند، چنان که چون مشک کهنه شود؛ ولی ما را دوست نداشته باشد، خداوند او را با سر در آتش می افکند سپس آیۀ مودّت را تلاوت فرمود.» )(1)( 

ص: 130

سپس حضرت به آنها فرمود: «وقتی دعا کردم، آمین بگویید!» وقتی رئیس گروه نجرانیها آنها را شناخت، به همراهانش گفت: «ای جماعت نصاری! صورتهایی را می بینم که اگر از خدا بخواهند، کوهی را از زمین برکند، به دعای آنان این کار را می کند. با اینان مباهله نکنید که هلاک خواهید شد و تا روز قیامت دیگر هیچ نصرانی روی زمین نخواهد ماند.» )(1)( 

مفسران شیعه و سنی در اینکه مراد از «انفسنا» علی(ع) و «ابناءنا» حسن و حسین(ع) و «نساءنا» فقط فاطمه(س) است، اتفاق نظر دارند. )(2)( 

نکته ظریف این است که دعوت آیۀ شریفه شامل تمام فرزندان، زنان و جانها می شود )(3)(  و در عین حال پیامبر(ص) فقط این چهار نفر را آورد و این دلیل برتری آنها بر همه فرزندان، زنان و جانهای دیگر است. و البته در مواردی دیگر پیامبر اکرم(ص) فرموده بود: «ابْنَتِی فَاطِمَهَ سَیِّدَهِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ؛ دخترم فاطمه(س) بانوی زنان عالم است.» )(4)( 

ص: 136

و سوم، فرزندانی مانند حسن و حسین(ع) داری که من ندارم. با این وصف شما از من و من از شما هستم، )(1)( 

«علّت اینکه فاطمه(س) را علی(ع) غسل داد، این بود که فاطمه(س) صدیقه بود و صدیقه را جز صدیق نباید غسل دهد. همان طور که مریم را حضرت عیسی(ع) غسل داد.» )(2)( 

ص: 138

حضرت محمد(ص) فرمود: «لَیْسَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ لَمْ یَأْمَنْ جَارُهُ بَوَائِقَهُ وَ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یُؤْذِی جَارَهُ وَ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلْیَقُلْ خَیْراً أَوْ یَسْکُتُ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْخَیِّرَ الْحَلِیمَ الْمُتَعَفِّفَ وَ یُبْغِضُ الْفَاحِشَ الْبَذَّاءَ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ إِنَّ الْحَیَاءَ مِنَ الْإِیمَانِ وَ الْإِیمَانَ فِی الْجَنَّهِ؛ از مؤمنین نیست کسی که همسایه از آزار وی در امان نباشد و هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، همسایه اش را آزار نمی دهد و هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید سخن خوب بگوید؛ وگرنه ساکت باشد. خدای متعال اهل خیرِ بردبارِ عفیف را دوست و شخص بد زبان، سست و لجوج را دشمن می دارد. حیا از ایمان است و صاحب ایمان در بهشت.» )(1)( 

ص: 142

از «احمد بن حنبل» باید پرسید: مگر پیامبر(ص) در این مدت نُه سال به خانه زهرا(س) رفت و آمد نداشته است؟ آیا به هنگام ملاقات این دو کاملاً سکوت می کردند تا بگوییم فقط نه یا ده روایت از پدرش نقل کرده است؟ آیا چنین چیزی باورکردنی است؟ آیا به هنگام میلاد امام حسن، امام حسین و حضرت زینب کبری(ع)، آن حضرت جهت تبریک به خانه زهرا(س) نرفته و چیزی نفرموده است که وی آنها را ضبط و نقل کند؟ آیا به هنگام رحلت و روزهای بیماری، فاطمه(س) به عیادت پدر نرفته و هیچ حدیث و روایتی از او نقل نکرده است؟ آیا این ظلم آشکاری نیست؟ و آیا از یک عالم حدیث شناس چنین ظلمی بخشودنی است؟

ص: 146

3. امام باقر(ع) می فرمایند:

«... و لقد کانت(س) مفروضه الطاعه علی جمیع من خلق الله من الجن والانس والطیر والوحش والانبیاء والملائکه... ؛ )(1)(  اطاعت از فاطمه(س) بر تمامی آفریدگان خدا از جن و آدمیان و پرندگان و وحوش و پیامبران و فرشتگان واجب است.»

دستورهای فاطمه(س)

4. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «...یَا عَلِیُّ انْفُذْ لِمَا أَمَرَتْکَ بِهِ فَاطِمَهُ فَقَدْ أَمَرْتُهَا بِأَشْیَاءَ أَمَرَ بِهَا جَبْرَئِیلُ(ع)...؛ )(2)(  ای علی! آنچه را فاطمه(س) بدان امر می کند، انجام ده؛ زیرا من چیزهایی را به او امر کرده ام که جبرئیل(ع) به آنها امر کرده است.»

خلقت فاطمه(س)

ص: 150

5. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «إِنَّ فَاطِمَهَ خُلِقَتْ حُورِیَّهً فِی صُورَهِ إِنْسِیَّه... ؛ )(1)(  بی شک فاطمه(س) حوریه ای است که به صورت انسان آفریده شده است.»

چرا نام فاطمه(س)

6. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «إِنَّمَا سُمِّیَتْ ابْنَتِی فَاطِمَهَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَطَمَهَا وَ فَطَمَ مَنْ أَحَبَّهَا مِنَ النَّار؛ )(2)(  من نام دخترم را فاطمه(س) گذاشتم؛ زیرا خدای - عزوجل - فاطمه(س) و هر کس که او را دوست دارد، از آتش دوزخ دور نگه داشته است.»

آثار نام فاطمه(س)

7. امام کاظم(ع) می فرمایند: «لَا یَدْخُلُ الْفَقْرُ بَیْتاً فِیهِ اسْمُ مُحَمَّدٍ أَوْ أَحْمَدَ أَوْ عَلِیٍّ أَوِ الْحَسَنِ أَوِ الْحُسَیْنِ أَوْ طَالِبٍ أَوْ عَبْدِ اللَّهِ أَوْ فَاطِمَهَ مِنَ النِّسَاء؛ )(3)(  در خانه ای که نام محمد یا احمد یا علی یا حسن یا حسین یا جعفر یا طالب یا عبدالله و یا از میان زنان، فاطمه باشد، فقر `و تنگدستی` وارد نمی شود.»

احترام به نام فاطمه(س)

ص: 151

8. امام صادق(ع) به شخصی که نام دخترش را فاطمه گذاشته بود، فرمود: «...إِذَا سَمَّیْتَهَا فَاطِمَهَ فَلَا تَسُبَّهَا وَ لَا تَلْعَنْهَا وَ لَا تَضْرِبْهَا؛ )(1)(  حالا که نام او را فاطمه گذاشته ای، پس دشنامش مده، نفرینش مکن و کتکش مزن.»

الگوی نمونه

9. امام زمان(ع) در یکی از نامه هایشان می فرمایند: «فِی ابْنَهِ رَسُولِ اللَّهِ(ص) لِی أُسْوَهٌ حَسَنَه ... ؛ )(2)(  در دختر پیامبر خدا(ص) برای من الگوی نیکویی است.»

یاور خوب

10. پیامبر اکرم(ص) از حضرت امیرالمؤمنین، علی(ع) درباره حضرت فاطمه زهرا(س) پرسیدند، حضرت پاسخ دادند: «نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَی طَاعَهِ اللَّه؛ )(3)(  `فاطمه(س)` خوب یاوری در راه اطاعت و بندگی خداست.»

عزیزترین مردم

ص: 152

11. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «... فَاطِمَهُ أَعَزُّ الْبَرِیَّهِ عَلَیّ )(1)(  ؛ فاطمه(س) عزیزترین مردم در نزد من است.»

نور چشم و میوه دل من

12. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «... إِنَّ فَاطِمَهَ بَضْعَهٌ مِنِّی وَ هِیَ نُورُ عَیْنِی وَ ثَمَرَهُ فُؤَادِی... ؛ )(2)(  فاطمه(س) پاره تن و نور چشم و میوه دل من است.»

خشم و خشنودی حضرت فاطمه(س)

13. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَهَ وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا؛ )(3)(  بی شک خداوند با خشم فاطمه(س) به خشم می آید و با خشنودی او خشنود می شود.»

دشمن فاطمه(س) در دوزخ

ص: 153

14. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «... یَا فَاطِمَهُ! لَوْ أَنَّ کُلَّ نَبِیٍّ بَعَثَهُ اللَّهُ وَ کُلَّ مَلَکٍ قَرَّبَهُ- شَفَعُوا فِی کُلِّ مُبْغِضٍ لَکِ غَاصِبٍ لَکِ مَا أَخْرَجَهُ اللَّهُ مِنْ النَّارِ أَبَداً؛ )(1)(  ای فاطمه! اگر تمام پیامبرانی که خدا برانگیخته و تمام فرشتگانی که مقرب درگاه خود گردانده است، برای هر کینه توزی که حق تو را غصب نموده است، شفاعت کنند، هرگز خدا او را از آتش `دوزخ` خارج نمی سازد.»

اختر تابناک

15. امام صادق(ع) می فرمایند: «... فَاطِمَهَ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ بَیْنَ نِسَاءِ أَهْلِ الدُّنْیَا...؛ )(2)(  فاطمه(س) اختری تابناک در میان زنان دنیاست.»

سرور زنان

ص: 154

16. امام صادق(ع) می فرمایند: «... فَاطِمَهَ سَیِّدَهِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِین؛ )(1)(  فاطمه(س) سرور زنان جهانیان از اولین تا آخرین است.»

تسبیحات حضرت زهرا(س)

17. امام باقر(ع) می فرمایند: «مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ ءٍ مِنَ التَّحْمِیدِ أَفْضَلَ مِنْ تَسْبِیحِ فَاطِمَه(س)... ؛ )(2)(  خداوند در حمد و ستایش به چیزی برتر از تسبیح فاطمه(س) عبادت نشده است.»

درود بر فاطمه(س)

18. امام رضا(ع) می فرمایند: «أَوَّلُ مَنْ جُعِلَ لَهُ النَّعْشُ- فَاطِمَهُ بِنْتُ مُحَمَّد، صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهَا وَ عَلَی أَبِیهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِیهَا؛ )(3)(  نخستین کسی که پیش از مرگش برای او تابوت ساخته شد، فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص) بود؛ درود و صلوات خدا بر او و پدر و شوهر و فرزندانش باد.»

نفرین الهی برای دشمنان فاطمه(س)

ص: 155

19. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ یَظْلِمُ بَعْدِی فَاطِمَهَ ابْنَتِی وَ یَغْصِبُهَا حَقَّهَا وَ یَقْتُلُها... ؛ )(1)(  مورد نفرین است، مورد نفرین است هر کس پس از من به فاطمه(س) دخترم ستم کند و حقش را غصب نماید و او را بکشد.»

زیارت فاطمه(س)

20. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «... مَنْ زَارَ فَاطِمَهَ فَکَأَنَّمَا زَارَنِی... ؛ )(2)(  هر کس فاطمه(س) را زیارت کند، مانند این است که مرا زیارت کرده است.»

نماز مخصوص فاطمه(س)

21. امام صادق(ع) می فرمایند: «مَنْ صَلَّی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ فَقَرَأَ فِی کُلِّ رَکْعَهٍ خَمْسِینَ مَرَّهً قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ کَانَتْ صَلَاهَ فَاطِمَه(س)... ؛ )(3)(  هر کس چهار رکعت نماز بخواند `هر دو رکعت به یک سلام` و در هر رکعت `پس از سوره حمد` پنجاه مرتبه سوره «قل هو الله احد» را بخواند، این نماز، نماز فاطمه(س) است.»

هستی پیامبر و فاطمه

ص: 156

22. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «یا فَاطِمَه... أَنْتَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکَ... ؛ )(1)(  ای فاطمه! تو از من هستی و من از تو هستم.»

جان پیامبر(ص)

23. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «... فِدَاکِ أَبُوک یا فَاطِمَه ؛ )(2)(  پدرت به قربان تو باد ای فاطمه(س)!»

بوی بهشت

24. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «... فَفَاطِمَهُ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّهٌ فَکُلَّمَا اشْتَقْتُ إِلَی رَائِحَهِ الْجَنَّهِ شَمِمْتُ رَائِحَهَ ابْنَتِی فَاطِمَه(س)؛ )(3)(  فاطمه(س) حوریه ای است به صورت انسان که من هرگاه مشتاق بوی بهشت می شوم، دخترم فاطمه(س) را می بویم.»

فاطمه(س) قلب محمد(ص)

ص: 157

25. حضرت امیرالمؤمنین، علی(ع) می فرمایند: «... إِنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ سِبْطَا هَذِهِ الْأُمَّهِ وَ هُمَا مِنْ مُحَمَّدٍ کَمَکَانِ الْعَیْنَیْنِ مِنَ الرَّأْسِ وَ أَمَّا أَنَا فَکَمَکَانِ الْیَدَیْنِ مِنَ الْبَدَنِ وَ أَمَّا فَاطِمَهُ فَکَمَکَانِ الْقَلْبِ مِنَ الْجَسَد...؛ )(1)(  حسن و حسین(ع) دو سبط این امت هستند، و آن دو برای محمد(ص) همانند دو چشم برای سرند، و من `برای محمد(ص)` همانند دست برای بدن هستم، و فاطمه(س) `برای محمد(ص)` همانند قلب برای بدن.»

افتخار علی(ع) به فاطمه(س)

26. حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) می فرمایند: «... أَنَا زَوْجُ الْبَتُولِ سَیِّدَهِ نِسَاءِ الْعَالَمِین... ؛ )(2)(  من همسر بتول(س) هستم؛ همان کسی که سرور زنان جهانیان است.»

ص: 158

فاطمه(س) زهره است

27. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «أَنَا الشَّمْسُ وَ عَلِیٌّ(ع) الْقَمَرُ وَ فَاطِمَهُ الزُّهَرَهُ وَ الْفَرْقَدَانِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْن؛ )(1)(  من خورشیدم و علی(ع) ماه و فاطمه(س)، زهره (ناهید) است و حسن و حسین(ع) دو ستاره نور افشان فرقدان هستند.»

ایمان فاطمه(س)

28. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «یَا سَلْمَانُ! إِنَّ ابْنَتِی فَاطِمَهَ مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهَا وَ جَوَارِحَهَا إِیمَاناً إِلَی مُشَاشِهَا تَفَرَّغَتْ لِطَاعَهِ اللَّه ... ؛ )(2)(  ای سلمان! به راستی که خداوند قلب و اعضای فاطمه(س) تا استخوانهایش را از ایمان و یقین آکنده ساخته است؛ به گونه ای که در طاعت خدا جدیت دارد.»

زیارت شهیدان

ص: 159

29. امام صادق(ع) می فرمایند: «إِنَّ فَاطِمَهَ(س) کَانَتْ تَأْتِی قُبُورَ الشُّهَدَاءِ فِی کُلِّ غَدَاهِ سَبْت... ؛ )(1)(  فاطمه(س) در هر بامداد شنبه به مزار شهیدان می رفت.»

بوی خوش فاطمه(س)

30. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «رَائِحَهُ الْأَنْبِیَاءِ رَائِحَهُ السَّفَرْجَلِ وَ رَائِحَهُ الْحُورِ الْعِینِ رَائِحَهُ الْآسِ وَ رَائِحَهُ الْمَلَائِکَهِ رَائِحَهُ الْوَرْدِ وَ رَائِحَهُ ابْنَتِی فَاطِمَهَ الزَّهْرَاءِ رَائِحَهُ السَّفَرْجَلِ وَ الْآسِ وَ الْوَرْد... ؛ )(2)(  بوی پیامبران بوی به و بوی حورالعین بوی آس و بوی فرشتگان بوی گل سرخ است؛ ولی بوی دخترم فاطمه(س) بوی به و آس و گل سرخ با هم است.»

علی(ع) کفو فاطمه(س)

ص: 160

31. امام صادق(ع) می فرمایند: «... لَوْ لَا أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ(ع) تَزَوَّجَهَا لَمَا کَانَ لَهَا کُفْوٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهِ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ آدَمُ فَمَنْ دُونَه؛ )(1)(  به راستی اگر امیرالمؤمنین(ع) فاطمه(س) را به ازدواج خود در نیاورده بود، تا روز قیامت بر روی زمین از آدم تا پس از آدم برای فاطمه(س) همتایی نبود.»

پیوند آسمانی

32. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «مَا زَوَّجْتُ فَاطِمَهَ إِلَّا لَمَّا أَمَرَنِی اللَّهُ بِتَزْوِیجِهَا؛ )(2)(  من فاطمه(ع) را به ازدواج در نیاوردم؛ مگر پس از آنکه خداوند مرا به ازدواج او فرمان داد.»

انجام کارهای سخت خانه

ص: 161

33. حضرت امیرالمؤمنین(ع) درباره حضرت فاطمه زهرا(س) می فرمایند: «أَنَّهَا اسْتَقَتْ بِالْقِرْبَهِ حَتَّی أَثَّرَ فِی صَدْرِهَا وَ طَحَنَتْ بِالرَّحَی حَتَّی مَجِلَتْ یَدَاهَا وَ کَسَحَتِ الْبَیْتَ حَتَّی اغْبَرَّتْ ثِیَابُهَا وَ أَوْقَدَتِ النَّارَ تَحْتَ الْقِدْرِ حَتَّی دَکِنَتْ ثِیَابُهَا فَأَصَابَهَا مِنْ ذَلِکَ ضَرَرٌ شَدِید؛ )(1)(  حضرت فاطمه زهرا(س) آن قدر با مشک آب کشید که اثر آن در سینه اش آشکار شد و چندان با دست خود آسیاب کرد که دستهایش پینه زد و آن قدر خانه را جارو کرد که لباسهایش خاک آلود گردید. و چندان آتش در زیر دیگ روشن کرد که لباسهایش سیاه و دود آلود شد، و از این کارها رنج و سختی زیادی به او رسید.»

فاطمه(س) مطیع دائم علی(ع)

ص: 162

34. حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) می فرمایند: «فَوَ اللَّه ... وَ لَا أَغْضَبَتْنِی وَ لَا عَصَتْ لِی أَمْراً وَ لَقَدْ کُنْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهَا فَتَنْکَشِفُ عَنِّی الْهُمُومُ وَ الْأَحْزَان؛ )(1)(  سوگند به خدا که فاطمه(س) هیچ گاه مرا خشمگین نکرد و در هیچ کاری از من سرپیچی ننمود. و من هرگاه به فاطمه(س) نگاه می کردم، غم و اندوه از من زدوده می شد.»

نور فاطمه(س) برگرفته از نور خدا

35. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «... نُورُ ابْنَتِی فَاطِمَهَ مِنْ نُورِ اللَّهِ وَ ابْنَتِی فَاطِمَهُ أَفْضَلُ مِنَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْض... ؛ )(2)(  نور دخترم فاطمه(س) از نور خداست، و دخترم فاطمه(س) برتر از آسمانها و زمین است.»

فاطمه(س) بر بالین آدمی

ص: 163

36. امام باقر و امام صادق(ع) می فرمایند: «حَرَامٌ عَلَی رُوحٍ أَنْ تُفَارِقَ جَسَدَهَا حَتَّی تَرَی الْخَمْسَهَ؛ مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً وَ فَاطِمَهَ وَ حَسَناً وَ حُسَیْناً بِحَیْثُ تَقَرُّ عَیْنُهَا أَوْ تَسْخَنُ عَیْنُهَا... ؛ )(1)(  بر روح آدمی حرام است که از بدنش جدا شود؛ مگر آنکه پنج تن را ببیند: محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع)، و آن هم به گونه ای است که یا چشم آدمی روشن و یا تاریک و محزون می شود.»

فاطمه(س) شهیده

37. امام کاظم(ع) می فرمایند: «إِنَّ فَاطِمَهَ(س) صِدِّیقَهٌ شَهِیدَه... ؛ )(2)(  فاطمه(س) بانوی بسیار راست گویی است که او را به شهادت رساندند.»

اشتیاق بهشت به فاطمه(س)

ص: 164

38. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «اشْتَاقَتِ الْجَنَّهُ إِلَی أَرْبَعٍ مِنَ النِّسَاءِ: مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ وَ آسِیَهَ بِنْتِ مُزَاحِمٍ زَوْجَهِ فِرْعَوْنَ وَ خَدِیجَهَ بِنْتِ خُوَیْلِدٍ وَ فَاطِمَهَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ(ص)؛ )(1)(  بهشت مشتاق چهار زن است: مریم دختر عمران، آسیه دختر مزاحم و زن فرعون، خدیجه دختر خویلد و فاطمه(س) دختر محمد(ص).»

حضرت فاطمه(س) و خردسالان

39. امام صادق(ع) می فرمایند: «إِنَّ أَطْفَالَ شِیعَتِنَا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ تُرَبِّیهِمْ فَاطِمَهُ(س)؛ )(2)(  بی شک خردسالان شیعه ما از مؤمنان را (که قبل از بلوغ از دنیا می روند) فاطمه(س) پرورش می دهد.»

شفاعت فاطمه(س)

ص: 165

40. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «... یَا فَاطِمَهُ الْبُشْرَی فَلَکِ عِنْدَ اللَّهِ مَقَامٌ مَحْمُودٌ تَشْفَعِینَ فِیهِ لِمُحِبِّیکِ وَ شِیعَتِک؛ )(1)(  ای فاطمه(س) مژده باد! که در پیشگاه خدا مقامی شایسته داری که در آن مقام برای دوستان و شیعیانت شفاعت می کنی.»

ص: 166

در این حدیث، مقام اهل ذکر کثیر از مقام رزمندگان اسلام نیز بالاتر و برتر معرفی شده است. دلیل آن نیز این است که جهاد خالصانه، بدون یاد خدا و توجّه به او ممکن نیست.

در کلمات مفسّران قرآن و روایات اسلامی برای ذکر کثیر تفسیرهای گوناگونی بیان شده است که ظاهراً تمام آنها از قبیل بیان مصداق بوده، مفهوم وسیع ذکر کثیر (بسیار به یاد خدا بودن) شامل تمام آنها می شود.

بعضی از مفسّران گفته اند: «ذکر کثیر آن است که در حال قیام و قعود و به هنگامی که به بستر می رود، یاد خدا کند.» )(1)( 

ودر کلمات بعضی از مفسّران قرآن، ذکر کثیر به ذکر صفات علیا و اسماء حسنی و تنزیه پروردگار از آنچه شایسته او نیست، یا مانند آن تفسیر شده است. )(2)( 

در حدیثی از پیامبر اسلام(ص) چنین نقل شده است: «اِذا اَیْقَظَ الرَّجُلُ اَهْلَهُ مِنَ اللَّیْلِ وَتَوَضَّئا وَصَلَّیْا کُتِبا مِنَ الذاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَالذَّاکِراتِ؛ )(3)(  هرگاه مرد همسرش را شبانگاه بیدار کند و هر دو وضو بگیرند و نماز (شب) بخوانند، از مردان و زنانی خواهند بود که بسیار یاد خدا می کنند.»

ص: 172

در تفسیر آیاتی از قرآن که به ذکر کثیر دستور داده یا آن را از صفات مؤمنان شمرده اند، روایاتی وارد شده است که آن آیات را با تسبیح فاطمه(س) تطبیق داده و از مصادیق ذکر کثیر شمرده اند؛ البته درست است که ذکر کثیر به معنای توجه قلبی به خدا و بلکه توجّه با تمام وجود به او است، و تسبیح فاطمه(س) در ظاهر تنها چند ذکر لفظی و زبانی است که در مجموع صد بار تکرار می شود، ولی اگر همین ذکرهای زبانی، با توجه کامل ادا شود، می تواند مقدمه توجّه قلبی قرار گیرد، همان گونه که در نماز و امثال آن نیز مطلب از این قرار است.

در ادامه ضمن ارائه برخی از آیات که درباره ذکر نازل شده است، به روایاتی از ائمه(ع) اشاره می کنیم که مصداق ذکر کثیر را تسبیح حضرت زهرا(س) معرفی کرده اند.

ص: 173

در ذیل این آیه «محمّد بن مسلم» از امام باقر(ع) روایت کرده است که فرمود: «تَسْبِیحُ فاطِمَهَ(س) مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ الْکَثِیرِ الَّذِی قال اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: (فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ)؛ )(1)(  «تسبیح فاطمه(س) از `اقسام ` ذکر بسیار است که خدا `به آن دستور داده و` فرموده است که: به یاد من باشید تا به یاد شما باشم.»

از این حدیث چنین استنباط می شود که تسبیح حضرت فاطمه زهرا(س)، مصداقی از ذکر کثیر خدا است. شاید منظور این باشد که اگر گفتن تسبیح فاطمه(س) همراه با توجّه قلبی باشد، مصداق ذکر کثیر است.

2. قرآن کریم پس از مذمّت شاعران بی هدف، می فرماید: (إِلَّا الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ وَ ذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیرًا وَانتَصَرُواْ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُواْ)؛ )(2)(  «مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دهند و خدا را بسیار یاد کنند و به هنگامی که مورد ستم واقع شوند، به دفاع از خویشتن `و مؤمنان` برخیزند `و از شعر در این راه کمک گیرند`.»

ص: 175

در این آیه شریفه چهار صفت شاعران با هدف بیان شده است: 1) ایمان. 2) عمل صالح. 3) بسیار به یاد خدا بودن. 4) با نیرو گرفتن از قدرت شعر، در برابر ستمها به پا خواستن.

در تفسیر این آیه آمده است: شخصی از امام صادق(ع) پرسید: «مراد از ذکر کثیر در این آیه چیست؟» حضرت فرمود: «مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فاطِمَهَ(س) فَقَدْ ذَکَرَ اللَّهَ الذِّکْرَ الْکَثِیرَ؛ )(1)(  هر کس با تسبیح فاطمه(س) تسبیح گوید، در حقیقت خدا را با ذکر کثیر یاد کرده است.»

3. خداوند در قرآن کریم می فرماید: (إِنَّ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتینَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقینَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرینَ وَ الصَّابِراتِ وَ الْخاشِعینَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقینَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمینَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاکِرینَ اللَّهَ کَثیراً وَ الذَّاکِراتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَهً وَ أَجْراً عَظیماً)؛ )(2)(  «به یقین، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ایمان و زنان با ایمان، مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شکیبا و زنان صابر و شکیبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده، مردان روزه دار و زنان روزه دار، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانی که بسیار به یاد خدا هستند و زنانی که بسیار یاد خدا می کنند، خداوند برای آنان مغفرت و پاداش عظیمی فراهم ساخته است.»

جمعی از مفسران گفته اند: «هنگامی که «اسماء بنت عمیس» همراه شوهرش «جعفر بن ابی طالب» از «حبشه» بازگشت و به دیدن همسران پیامبر آمد، یکی از سؤالاتی که مطرح کرد این بود که: آیا چیزی از آیات قرآن درباره زنان نازل شده است؟ آنها در پاسخ گفتند: نه!

ص: 176

«اسماء» به خدمت پیامبر(ص) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! جنس زن گرفتار خسران و زیان است! پیامبر فرمود: چرا؟ عرض کرد: به خاطر اینکه در اسلام و قرآن فضیلتی درباره آنها همانند مردان نیامده است. اینجا بود که آیه فوق نازل شد.» )(1)(  و به زنها اطمینان داد که زن و مرد در پیشگاه خدا از نظر قرب و منزلت یکسان اند. مهم آن است که از نظر اعتقاد و عمل و اخلاق اسلامی واجد فضیلت باشند.

در رابطه با اینکه منظور از ذکر کثیر در این آیه چیست، در روایات اسلامی و کلمات مفسّرین، تفسیرهای گوناگونی بیان شده است؛ ولی همان گونه که در گذشته نیز گفته شد، ظاهراً تمام آن تفسیرها از قبیل بیان مصداق است و مفهوم وسیع این کلمه، شامل همه آنها می شود.

در حدیثی از امام صادق(ع) چنین روایت شده است: «مَنْ باتَ عَلی تَسْبِیحِ فاطِمَهَ(س) کانَ مِنَ (الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَالذَّاکِراتِ)؛ )(2)(  کسی که با تسبیح فاطمه(س) بخوابد، از `مصادیق این آیه شریفه است که می فرماید:` «مردان و زنانی که خدا را فراوان یاد می کنند.» ملاحظه می شود که در این حدیث، گوینده تسبیح فاطمه(س) - اعم از مرد و زن - از مصادیق بسیار ذکر کنندگان شمرده شده است.

ص: 177

4. قرآن کریم می فرماید: (یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَهً وَ أَصِیلاً)؛ )(1)(  «ای کسانی که ایمان آورده اید! خدا را بسیار یاد کنید، و صبح و شام او را تسبیح گویید.»

این آیه مؤمنان را موظّف می کند که در تمام احوال به یاد خدا باشند؛ یعنی ای مؤمنان! به هنگام عبادت او را یاد کنید و حضور قلب و اخلاص داشته باشید. به هنگام حضور در صحنه های گناه، او را یاد کنید و چشم بپوشید. اگر لغزشی روی داد، توبه کنید و به راه حق بازگردید.

به هنگام نعمت، او را یاد کنید و شکرگزار باشید. به هنگام بلا و مصیبت او را یاد کنید و صبور و شکیبا باشید. خلاصه، یاد او را در هیچ صحنه ای از صحنه های زندگی فراموش نکنید.

همان گونه که از سیاق آیات استفاده می شود؛ منظور از «تسبیح خدا در هر صبح و شام» همان دوام تسبیح است، و ذکر خصوص این دو وقت، به عنوان آغاز و پایان روز می باشد. و اینکه بعضی آن را به نماز صبح و عصر و یا مانند آن تفسیر کرده اند، باز از قبیل ذکر مصداق است. )(2)( 

ص: 178

«اسماعیل بن عمار» می گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم که حدّ و اندازه ذکر کثیر (ذکر بسیار) که خداوند در قرآن فرموده، چقدر است؟ حضرت فرمود: «اِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) عَلَّمَ فاطِمَهَ(س) اَنْ تُکَبِّرَ اَرْبَعاً وَثَلاثِینَ تَکْبِیرَهً وَتُسَبِّحَ ثَلاثاً وَثَلاثِینَ تَسْبِیحَهً وَتُحَمِّدَ ثَلاثاً وَثَلاثِینَ تَحْمِیدَهً فَاِذا فَعَلْتَ ذَلِکَ بِاللَّیْلِ مَرَّهً وَبِالنَّهارِ مَرَّهً فَقَدْ ذَکَرْتَ اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً؛ )(1)(  رسول خدا(ص) به فاطمه(س) یاد داد که 34 بار تکبیر، 33 بار تسبیح و 33 بار تحمید بگوید. پس اگر تو یک بار شب و یک بار روز این کار را انجام دهی، در حقیقت خدا را با ذکر بسیار یاد کرده ای.»

البته باید توجه داشت که منظور از ذکر کثیر این نیست که شخصی آن را فقط به زبان بگوید؛ ولی در زندگی یادی از خدا نکند و مرتکب گناه شود؛ بلکه همان گونه که در گذشته اشاره شد، منظور از ذکر کثیر آن است که بنده در تمام احوال به یاد خدا باشد و هرگز او را فراموش نکند. تسبیح فاطمه(س) نیز در مرحله لفظ و ذکر زبانی از مصادیق ذکر کثیر است که خود مقدمه ذکر قلبی و به یاد خدا بودن است و آن نیز مقدمه انجام وظایف بندگی و ترک معصیت می باشد.

ص: 179

ذکر و تسبیح فاطمه(س)

از امام علی(ع) نقل شده است که: «یکی از پادشاهان عجم برده ای به پیامبر(ص) هدیه نمود، من به فاطمه گفتم: نزد رسول خدا برو و خدمتگزاری برای خود درخواست کن! زهرا(س) نزد رسول خدا(ص) رفته و این موضوع را با ایشان در میان گذارد. پیامبر(ع) فرمودند: فاطمه جان! چیزی به تو می دهم که برایت از خادم و آنچه در دنیاست بهتر باشد؛ بعد از نماز، 34 بار الله اکبر، و 33 مرتبه الحمدلله و 33 بار سبحان الله بگو. آنگاه این اذکار سه گانه را با «لا اله الا الله» پایان بخش، و این برای تو از آنچه خواسته ای و ازدنیا و آنچه در دنیاست بهتر خواهد بود.» )(1)( 

حضرت فاطمه زهرا(س) مقید بود که این تسبیحات را بعد از هر نماز بگوید و به همین علت تسبیحات فاطمه زهرا(س) نامیده شده است.

ص: 180

فضیلت تسبیحات فاطمه(س)

درباره اهمیت تسبیح فاطمه زهرا(س) و فضیلت آن روایات زیادی از معصومین(ع) وارد شده است، در ذیل به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم:

1) امیر مؤمنان علی(ع) فرمودند: «فَوَ اللَّهِ ما تَرَکْتُهُنَّ مُنْذُ عَلَّمَنِیهِنَّ رَسُولُ اللَّهِ؛ به خدا سوگند! از آن روزی که رسول خدا آن ذکرها را به من یاد داده است، هیچ گاه ترک نکرده ام.»

شخصی پرسید: «حتّی در شبهای جنگ صفین هم ترک نکرده ای؟!» فرمود: «نَعَمْ وَلا لَیْلَهَ صِفَّیْنِ؛ آری! حتی در شبهای جنگ صفین هم ترک نکردم.» )(1)( 

2) امام باقر(ع) فرمودند: «ما عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْی ءٍ مِنَ التَّحْمِیدِ اَفْضَلَ مِنْ تَسْبِیحِ فاطِمَهَ(س) وَلَوْ کانَ شَیْی ءٌ اَفْضَلَ مِنْهُ لَنَحَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ فاطِمَهَ(س)؛ )(2)(  از جهت حمد و ذکر، خدا با چیزی بهتر از تسبیح حضرت فاطمه زهرا(س) عبادت نشده است. اگر عملی بهتر از آن بود، پیامبر خدا آن را به حضرت زهرا(س) عطا می کرد.»

در روایت دیگر فرمودند: «مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فاطِمَهَ(س) ثُمَّ اسْتَغْفَرَ غُفِرَ لَهُ وَهِیَ مِائَهٌ بِالّلِسانِ وَاَلْفٌ فِی الْمِیزانِ وَتَطْرُدُ الشَّیْطانَ وَتُرْضِیَ الرَّحْمَنَ؛ )(3)(  هر کس تسبیح حضرت فاطمه زهرا(س) را بگوید و بعد از آن استغفار نماید، بخشیده می شود. و آن در زبان صد ذکر است؛ ولی در میزان اعمال هزار به حساب می آید. شیطان را دور می کند و خدا را راضی می نماید.»

ص: 181

3) امام صادق(ع) فرمود: «مَنْ سَبَّحَ اللَّهَ فِی دُبُرِ الْفَرِیضَهِ تَسْبِیحَ فاطِمَهَ الْمِائَهَ مَرَّهً وَاَتْبَعَها بِلا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ مَرَّهً غُفِرَ لَهُ؛ )(1)(  هر کس پس از نماز واجب، با تسبیح فاطمه(س) صد بار به تسبیح خدا بپردازد، و به دنبال آن یک بار «لا اِلهَ اِلَّا اللَّه» بگوید، آمرزیده می شود.»

و نیز فرمودند: «تَسْبِیحُ فَاطِمَهَ الزَّهْرَاءِ(س) - مِنَ الذِّکْرِ الْکَثِیرِ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ- : (اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیرا)؛ )(2)(  تسبیح فاطمه زهرا(س) مصداق ذکر کثیری است که خداوند فرمود: خدا را یاد کنید، یاد کردنی بسیار است.»

و در حدیث دیگری فرمود: «تَسْبِیحُ فاطِمَهَ(س) فِی کُلِّ یَوْمٍ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلاهٍ اَحَبُّ اِلَی اللَّهِ مِنْ صَلاهِ اَلْفِ رَکْعَهٍ فِی کُلِّ یَوْمٍ؛ )(3)(  تسبیح فاطمه زهرا(س) هر روز بعد از هر نماز، از هزار رکعت نماز در هر روز نزد خدا محبوب تر است.»

ص: 182

«مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فاطِمَهَ الزَّهْراءِ(س) فِی دُبُرِ الْفَرِیضَهِ قَبْلَ اَنْ یَثْنِیَ رِجْلَیْهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ؛ )(1)(  هر کس بعد از نماز واجب، پیش از آنکه پاهای خود را جفت کند (قبل از به هم خوردن حالت جلوس تشهد و سلام)، تسبیح فاطمه زهرا(س) بگوید، خداوند او را می آمرزد.»

از این احادیث معلوم می شود که گفتن تسبیح حضرت فاطمه زهرا(س) ارزش فوق العاده ای دارد و بهترین زمان گفتن آن، بعد از نماز واجب، بدون فاصله و پیش از به هم خوردن حالت نماز است.

ص: 183

پس از تولد آن حضرت، ده نفر حور العین که در دست هر یک ظرفی بهشتی پر از آب کوثر و یک طشت بهشتی بود، وارد شدند و حضرت فاطمه(س) را با آب کوثر شستشو دادند و سپس در میان پارچه ای که از شیر سفیدتر، و از مشک و عنبر خوشبوتر بود پیچیدند. )(1)( 

حضرت فاطمه(س) در هنگام ولادتش حور العین و بانوان عالی مقام یاد شده را کاملاً شناخت و با ذکر نام به تک تک آنها سلام کرد. این کرامت نشان می دهد که ملاقات و آشنایی آن حضرت با آنان بی سابقه نبوده، و آن وجود مقدس قبلا عوالمی را طی کرده و در مسیر ملکوتی خویش، آن فرستادگان آسمانی را دیده و شناخته است. )(2)( 

ص: 187

در روایت اهل سنت نیز آمده است: «فلمّا تم امد حملها وانقضی وضعت فاطمه فاشرق بنور وجهها الفضاء )(1)( ؛ آن هنگام که مدت حمل فاطمه تمام شد، خدیجه او را به دنیا آورد، و به نور جمال او، فضا روشن و منور گردید.»

این نور در روز قیامت آشکارتر خواهد شد، چنانکه از ابن عباس نقل شده است که: «در روز قیامت، اهل بهشت ناگهان متوجه می شوند که بهشت همانند روشنی روز توسط خورشید روشن شد، سؤال می کنند: خدایا! فرمودی در بهشت خورشیدی وجود ندارد، )(2)(  پس این نور چیست؟ جبرئیل جواب می دهد: این نور خورشید نیست؛ بلکه نور خنده فاطمه و علی(ع) است.» )(3)( 

ص: 189

فاطمه(س) ظرف غذا را آورده، در مقابل پیامبر(ص) و علی(ع) نهاد. علی(ع) سؤال کرد: «ای فاطمه! این طعام از کجاست؟ من هرگز طعامی به این خوشرنگی ندیده و خوش بوتر از آن بویی استشمام نکرده و خوش مزه تر از آن نخورده ام.» رسول اکرم(ص) دست مبارک خود را بین دو کتف علی(ع) نهاد، مختصری فشرد و فرمود: «این پاداش دیناری است که تو در راه خدا دادی.»

آن گاه اشک رسول خدا(ص) جاری شد و فرمود: «سپاس خدای را که ابا می کند شما را بدون مزد و پاداش از دنیا ببرد. ای علی! پروردگارت می خواهد آنچه را که بر زکریا(ع) جاری فرموده، بر تو نیز جاری نماید.

آنگاه رو به حضرت زهرا(س) کرد و فرمود: «وَ یَجرِیکَ یَا فَاطِمَهُ فِی المَجرَی الَّذِی اَجرَی فِیهِ مَریَمَ (کُلَّمَا دَخَلَ عَلَیهَا زَکَریَا المِحرَابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزقَاً قَالَ یَا مَریَمُ اَنِّی لَکِ هَذَا؟ قَالَ: هُوَ مِن عِندِاللهِ)؛ و تو را ای فاطمه(س) در همان مسیری که مریم را حرکت داد، پیش برد. `چنان که قرآن می گوید:` «هر گاه زکریا وارد محراب او می شد، غذای مخصوصی در آنجا می دید، از او می پرسید: ای مریم، این را از کجا آورده ای؟! می گفت: این از سوی خداست.» )(1)( 

ص: 197

قابل دقت است که هرچند این غذا پاداش عطای امام علی(ع) است و کرامتی برای او به حساب می آید؛ ولی برای فاطمه(س) نیز کرامت محسوب می شود؛ چرا که خداوند به احترام او چنین میوه ای را از بهشت فرستاده است.

ص: 198

این نوع کرامت، ریشه قرآنی هم دارد؛ چرا که خداوند آتش را بر ابراهیم(ع) سرد و گلستان قرار داد: (قُلْنا یا نارُ کُونی بَرْداً وَ سَلاماً عَلی إِبْراهیمَ) )(1)(  پس بُعدی ندارد که بدن فاطمه(س) را که انبیا به او توسل جسته اند، بر آتش حرام گرداند.

ص: 200

ب) پیراهن شب عروسی

«صفوری شافعی» از «ابن جوزی» نقل می کند که: «رسول خدا(ص) در شب عروسی فاطمه(س) برای او پیراهن تازه ای آماده کرد. جامه ای کهنه و وصله دار نیز در نزد ایشان بود. سائلی در زد و گفت: از خانه رسول خدا(ص) جامه ای کهنه می خواهم. فاطمه(س) می خواست جامه کهنه را بدهد؛ ولی سخن خدا به یادش آمد که می فرماید: (لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ) ؛ «به نیکویی نخواهید رسید مگر اینکه از آنچه دوست دارید انفاق کنید.»

پس جامه نو را به وی داد. وقتی که هنگام زفاف حضرت شد، جبرئیل به محضر رسول خدا(ص) آمد و عرض کرد: یا رسول الله! پروردگارت سلام می رساند، و مرا نیز فرمان داده که به فاطمه(س) سلام برسانم و برای فاطمه(س) توسط من جامه ای از دیبای سبز و جامه های بهشتی فرستاده است.

ص: 203

ناگاه شنیدم هاتفی در آسمان ندا داد: «یَا أَبَا الْحَسَنِ! ارْفَعْهُمَا عَنْهَا فَلَقَدْ أَبْکَیَا وَ اللَّهِ مَلَائِکَهَ السَّمَاوَات...؛ ای علی(ع)! حسنین(ع) را از روی سینه مادرشان بردار. سوگند به خداوند که فرشتگان آسمان را به گریه انداختند.» )(1)( 

2. نام زهرا(س) و نزول آب بهشتی

امام صادق(ع) فرمود: «از ام ایمن نقل شده است که: در راه مکه به جحفه به عطش شدیدی دچار شدم، تا آنجا که جانم به خطر افتاد، پس رو به آسمان نموده، عرض کردم: ای پروردگار من! مرا دچار تشنگی نموده ای، در حالی که من خادمه دختر پیغمبرت می باشم؟ آن گاه دیدم که سطلی از آب بهشتی ظاهر شد، از آن نوشیدم. قسم به خانمم فاطمه زهرا(س) که بعد از آن تا هفت سال گرسنگی و تشنگی بر من عارض نشد.» )(2)( 

3. شفا دادن به بیماران لا علاج

ص: 205

یکی از ذاکرین نقل می کرد: «در محضر آیت الله العظمی سید محمد هادی میلانی بودم. مرد و زنی آلمانی همراه دختر خود وارد شدند، پس از تعارفات معمول گفتند: ما آمده ایم به شرف اسلام نائل شویم. آیت الله میلانی علّت را پرسید. آن مرد گفت: پهلوی دخترم در اثر حادثه ای شکست و استخوانهایش خورد شد، چنان که پزشکان از معالجه آن عاجز شدند، و گفتند: باید عمل شود؛ ولی خطرناک است. دخترم راضی نشد و گفت: اگر در خانه بمیرم، بهتر از این است که زیر عمل جان دهم.

به هر حال او را به خانه آوردیم. ما خدمتکاری ایرانی داشتیم که او را بی بی صدا می زنیم. دخترم به او می گوید: حاضرم تمام دارایی خود را بدهم تا سلامت خود را بازیابم؛ ولی می دانم که چنین چیزی نمی شود.

السلام است که پهلوی او را به ظلم شکستند. تو با دل شکسته بگو: یا فاطمه! مرا شفا بده.

ص: 206

دخترم با دل شکسته شروع می کند به صدا زدن و از آن بانو یاری خواستن. بی بی هم در گوشه ای از اتاق گریه می کند و می گوید: «یا فاطمه زهرا! این بیمار آلمانی را با خود آورده ام و شفای او را از شما می خواهم. مادر جان! کمکم کن و آبرویم را حفظ فرما.

من هم از دیدن این صحنه منقلب شدم و در گوشۀ اتاق با خود زمزمه کردم: یا فاطمۀ پهلوی شکسته! دیدم دخترم ساکت شد، ناگاه مرا صدا زد و گفت: بابا! بیا که دردم آرام شد. جلو رفتم و دیدم کاملاً شفا یافته است. دخترم گفت: الان بانوی مجلّله ای نزد من آمد و دست به پهلویم کشید، پرسیدم شما کیستید؟ فرمود: من همانم که او را صدا می زدی. دخترم برخاست و راهی شد و دانستم که اسلام حق است. آیت ا... میلانی از این معجزه مسرور شد و اسلام را به آنان آموخت.» )(1)( 

برای حضرت زهرا(س) کرامات بسیاری نقل شده است که به دلیل ضیق مقال، به همین مقدار بسنده می کنیم.

ص: 207

آنچه پیش رو دارید، در گام اول بررسی این حدیث در منابع شیعه و اهل سنت است و در گام بعدی، این مسأله را مورد بررسی قرار می دهیم که حضرت فاطمه زهرا(س) که بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) با فاصله کمی از دنیا رفت و به شهادت رسید، امام خویش را چگونه شناخت؟ و چه کسی را به عنوان امام خویش معرفی کرد؟

ص: 209

از آن حضرت فقط در یک مورد شبیه همان چیزی که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده، روایت شده است. )(1)( 

امام حسین(ع)

وقتی از حضرت حسین بن علی(ع) درباره معرفت خداوند سؤال شد، حضرت فرمود: «مَعْرِفَهُ اَهْلِ کُلِّ زَمَانٍ اِمَامَهُم الَّذی یَجِب عَلَیْهِم طَاعَته؛ )(2)(  شناخت اهل تمام زمانها امامشان را که اطاعت او بر آنها واجب است.»

امام باقر(ع)

از امام باقر(ع) سؤال شد: «هَلْ مَعْرِفه الاِمَامِ مِنْکُم وَاجِبهٌ عَلَی جَمِیعِ الخَلْقِ؛ آیا شناخت امام از شما، بر مردم واجب است؟ فرمود: خدای تبارک و تعالی حضرت محمد(ص) را به پیامبری به سوی تمام جهانیان برانگیخت. هر کس به خدا و محمد(ص) ایمان بیاورد و او را پیامبر خدا بداند و از او پیروی کند، بر او واجب است که امامی از ما را بشناسد:

«فَاِنَّ مَعْرِفَه الاِمَامِ مِنَّا وَاجِبَهٌ عَلَیْهِ....»

ص: 211

و همچنین به سند معتبر در محاسن نقل شده است که حضرت باقر(ع) فرمود: «هر کس بمیرد و امام نداشته باشد، به مرگ جاهلی از دنیا رفته است. و مردم `در پیشگاه الهی` معذور نیستند؛ مگر اینکه امام خود را بشناسند. هر کس امام خود را بشناسد و بمیرد، ضرر نمی کند... .» )(1)( 

حضرت صادق(ع)

امام صادق(ع) در این باره بیانات مختلف و شیوایی دارد و گاه کلام پیامبر اکرم(ص) را تفسیر و تبیین کرده است؛ چنآنکه در روایت صحیحه ای از آن حضرت سؤال شد که مراد از مردن جاهلی در کلام پیامبر اکرم(ص) چیست؟ فرمود: «جَاهِلِیّه کُفْرٍ وَ نِفَاقٍ وَ ضَلَالٍ؛ )(2)(  جاهلیت کفر و نفاق و گمراهی مراد است.»

و در جای دیگر، در تبیین کلام پیامبر اکرم(ص) به بیان مصداق پرداخته و فرموده است: «پس شما را باد به اطاعت امام خود! به راستی دیدید اصحاب امیرمؤمنان(ع) را که از آن حضرت متابعت نکردند، سرانجام کارشان به کجا منتهی شد، و شما کسی را که در نشناختن او معذور نمی باشید، پیروی کنید... .» )(3)( 

ص: 212

و همچنین فرمود: «...بلی، اگر مردم متابعت علی بن الحسین(ع) را می کردند `و امام زمان خود را می شناختند` و عبدالملک بن مروان را ترک می کردند، هدایت می یافتند.» )(1)( 

و در تعبیر دیگر، آن حضرت تفسیر و تعبیر رساتری بیان فرموده، می فرماید: «مَنْ بَاتَ لَیْلَهً لَا یَعْرِفُ اِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتهً جَاهِلِیَّهً؛ )(2)(  هر کس شبی را به صبح آورد، در حالی که امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهلی مرده است.»

امام موسی بن جعفر(ع)

از آن حضرت به این صورت نقل شده است: «مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَعْرِف اِمَامَ حَیٍّ یَعْرِفُهُ مَاتَ مِیتَهَ الجَاهِلِیَّهً؛ )(3)(  هر کس بمیرد و امام زنده ای را نشناسد، با مرگ جاهلی مرده است.»

امام رضا(ع)

ص: 213

در« کمال الدین» به سند معتبر نقل شده است که از حضرت رضا(ع) پرسیدند: هر کس بمیرد و امام خود را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است؟ فرمود : «بلی، هر کس در امامت امام `زمان خویش` شک و توقف کند، کافر است و هر کس انکار یا اظهار عداوت کند، مشرک است؛ یعنی مانند بت پرست است.» )(1)( 

و در روایتی طولانی که آن حضرت در جواب مأمون نگاشته و امامان معصوم را معرفی کرده اند، می فرماید: «مَنْ مَاتَ لَا یَعْرِفُهُم وَ لَا یَتَوَلَّاهُمْ بِاَسْمَائِهِم وَ اَسْمَاءِ آبَائِهِم مَاتَ مِیتَهَ الجَاهِلِیّهً؛ )(2)(  کسی که بمیرد و آنها (امامان) را با نامشان و نام پدرانشان نشناسد و دوست ندارد، به مرگ جاهلی مرده است.»

در این روایت، مصداق امامان بیان شده و شناخت نام پدران آنها و محبت به آنها نیز لازم شمرده شده است.

ص: 214

آنچه بیان شد، ار اهم منابع شیعه بود که روایت مذکور را با بیانهای مختلف بیان کرده اند و از آنها استفاده می شود که نه تنها شناخت امام هر زمان لازم است؛ بلکه شناخت تمامی آنها با نام و نشان و مقامات شان واجب بوده است و حتی یک شب را با عدم شناخت امام سر کردن، باعث مرگ جاهلی می شود.

ب) منابع اهل سنت

حدیث مذکور را برخی از علمای اهل سنت به همان صورت معروف، یعنی: «مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَعْرِف اِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَهً جَاهِلِیّهً» نقل کرده اند )(1)( . البته برخی از آنها تفسیر نامناسبی کرده اند که مراد از امام، قرآن است و حال آنکه این تفسیر اولاً خلاف ظاهر است و ثانیاً اضافه زمان به ضمیر (زمانه) ظاهر در این است که در هر زمانی امامی وجود دارد؛ و قرآن مشترک بین همه زمانهاست. )(2)( 

«فخر رازی» در جایی نقل کرده است که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَعْرِف اِمَامَ زَمَانِهِ فَلْیَمُتْ اِنْ شَاءَ یَهُودِیّاً وَ اِنْ شَاءَ نَصْرَانِیّاً؛ )(3)(  کسی که بمیرد و امام زمان خویش را نشناسد، پس باید به خواست خودش یا یهودی یا نصرانی بمیرد `ولی مسلمان از دنیا نخواهد رفت`.»

ص: 215

مرحوم علامه امینی در «الغدیر» حدیث مذکور را به طرق مختلفی از علمای اهل سنت نقل کرده است که فشرده و خلاصه آن چنین است:

احمد حنبل: «مَنْ مَاتَ بِغَیْرِ اِمَامٍ مَاتَ مِیتَهَ الجَاهِلِیّهً؛ )(1)(  کسی که بدون امام بمیرد، به مرگ جاهلی از دنیا رفته است.» و همین طور حافظ هیثمی )(2)(  و ابو داوود طیاسی )(3)(  نقل کرده اند.

تفتازانی، عقائد النسفی، و قاری و مسلم به این صورت نقل کرده اند :« مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَعْرِف اِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَهً جَاهِلِیّهً» )(4)( .

ابو جعفر اسکافی در نقض کتاب العثمانیه )(5)( ، هیثمی در مجمع الزوائد )(6)(  به صورت: «مَنْ مَاتَ وَ لَا یَعْرِف اِمَامَهُ مَاتَ مِیتَهَ الجَاهِلِیَّهً» نقل کرده اند. )(7)( 

حال با توجه به این روایت که از طرق مختلف و بیانهای گوناگون در کتب شیعیان و اهل سنت نقل شده است، این سؤال رخ می نماید که آیا فاطمه زهرا(س) امام زمان خویش را شناخت و از دنیا رفت، و یا خیر؟ برای پاسخ به این پرسش سه راه داریم:

ص: 216

الف) بگوییم روایات پیش گفته هیچ کدام اعتبار ندارند. در نتیجه، هیچ لزومی ندارد که حضرت فاطمه زهرا(س) امامی بعد از پیغمبر(ص) را شناخته باشد و با او بیعت کرده باشد. این راهی است نرفتنی؛ چرا که روایات مذکور از طریق شیعه و سنی نقل شده و در برخی صحاح نیز موجود است و امت نیز آن را تلقی به قبول کرده است. )(1)( 

گذشته از این، لزوم شناخت امام و پایبندی به اطاعت از او فقط از طریق روایات پیشین ثابت نشده است؛ بلکه دلایل و براهین عقلی و نقلی فراوانی داریم که در جای خود مطرح شده است. )(2)( 

ب) راه دوم این است که العیاذ بالله بگوییم: صدیقه طاهره یک ضروری از ضروریات دین پدر را زیر پا گذاشته و از پذیرش امام و شناخت او سر باز زده و بر خلاف گفته پدر خویش قدم برداشته است! این راه نیز به هیچ وجه رفتنی و پذیرفتنی نیست که پاره تن رسول خدا(ص) و همسر وصی مصطفی ضرورتی از ضروریات دین پدر خویش را انکار کرده باشد. این را نه عقل می پذیرد، )(3)(  و نه عصمت کبرای او این اجازه را می دهد؛ چرا که شمول آیه تطهیر به اتفاق سنّی و شیعه، نسبت به فاطمه زهرا(س) حتمی است. نکته مورد بحث این است که آیا اهل بیت شامل همسران پیغمبر هم می شود یا نه؟ که شیعه این را انکار می کند و برخی از مفسران اهل سنت ادعا دارند که اهل بیت، زنهای آن حضرت را نیز شامل می شود. )(4)( 

حال باید دید که حضرت فاطمه زهرا(س) با چه کسی بیعت کرده و چه فردی را به عنوان امام خویش شناخته بود؟ یقیناً حضرت زهرا(س) با ابابکر بیعت نکرد؛ چرا که تا آخرین لحظه با او حرف نزد و اگر او و علی(ع) و همراهان آن دو که در خانه علی(ع) تحصن کرده بودند، بیعت می کردند که در خانه زهرا(س) را آتش نمی زدند.

ص: 217

سلطان الواعظین شیرازی از صحیح مسلم، ج5، ص9 و صحیح بخاری، ج 7، ص 87 و از محمد بن یوسف گنجی شافعی در باب 99 کفایه نقل کرده است که اینها نوشته اند: «فاطمه(س) در حال خشم و غضب ابی بکر را ترک کرد و بر او غضبناک ماند و با او حرف نزد تا وفات کرد و علی(ع) شبانه بر او نماز گزارد و دفنش کرد و ابی بکر را خبر نداد که بر جنازه او حاضر شود و نماز گزارد.» )(1)( 

و همین طور عبد الله بن مسلم بن قتیبه دینوری )(2)( ، نقل کرده است که: فاطمه زهرا(س) از بستر بیماری خطاب به ابی بکر و عمر فرمود : «اِنِّی اُشْهِدُ الله وَ مَلائِکَتَهُ اَنَّکُمَا اَسْخَطْتُمَانِی وَ مَا اَرْضَیْتُمَانِی وَ لَئِنْ لَقِیتُ النَّبِیَّ(ص) لَاَشْکُوَنَّکُمَا؛ خدا و ملائکه را شاهد و گواه می گیرم که شما دو نفر (ابوبکر و عمر) مرا به غضب آوردید و رضایت مرا جلب نکردید. اگر پیغمبر را ملاقات کنم، از دست شما دو نفر شکایت می کنم.» )(3)( 

در منابع روایی شیعه می خوانیم که حضرت فاطمه(س) به آن دو فرمود: «سوگند به خدا! بعد از این با شما دو نفر حتی یک کلمه نیز سخن نمی گویم تا به ملاقات خدا بشتابم و شکایت شما دو نفر را به نزد خدا می برم و توضیح خواهم داد که شما با من چه کردید و چه اعمالی را مرتکب شدید.» )(4)( 

ص: 218

و در خصوص ابو بکر فرمود: «وَاللهِ لا اُکَلِّمَکَ اَبَداً وَ اللهِ لاَدْعُوَنَّ اللهَ عَلَیْکَ فِی کُلِّ الصَّلاهِ؛ )(1)(  سوگند به خدا! از این پس هرگز با تو سخن نخواهم گفت. سوگند به خدا! `شکایت تو را به خداوند خواهم کرد و` در هر نماز تو را نفرین خواهم کرد.»

و فرمود «ای ابوبکر! چه زود کینه های پنهانی خود را علیه اهل بیت رسول خدا(ص) ظاهر کردید؟» و فرمود: «وَ اللهِ لَا اُکَلِّمُ عُمَرَ حَتَّی اَلقَی الله؛ )(2)(  و سوگند به خدا! تا زنده ام با عمر سخن نخواهم گفت تا با خدا ملاقات کنم.»

در ادامه بحث باید به سراغ کلمات فاطمه زهرا(س) رفت که او امام خود را چه کسی می داند و شناخت او درباره امامش چگونه است؟

شهادت به امامت علی(ع) هنگام ولادت

ص: 219

حضرت زهرا(س) که پارۀ تن رسول خدا(ص) و صدیقه مطهره است، نمی تواند نسبت به مسائل مهم اعتقادی خویش بی خبر و بی تفاوت باشد. او لحظه ای که پا به عرصه زمین خاکی گذاشت، لب به سخن گشود و فرمود: «اَشْهَدُ اَنْ لَا اِلَهَ الَّا الله وَ اَنَّ اَبِی رَسُولُ الله سَیِّدُ الاَنْبِیاءِ وَ اَنَّ بَعْلِی سَیِّدُ الاَوْصِیاء وَ وُلْدِی سَادَهُ الاَسْبَاط؛ )(1)(  شهادت می دهم که معبودی جز خدا نیست و به راستی پدرم رسول خدا، بزرگ پیامبران، و شوهرم بزرگ اوصیا است و فرزندانم سادات و بزرگان امت هستند.»

نام علی(ع) در صحیفه فاطمه(س)

«جابر بن عبد الله انصاری» نقل می کند که: «خدمت زهرا(س) رسیدم و صحیفۀ نورانی سفید و روشنی را در دستان مبارک آن حضرت مشاهده کردم. پرسیدم: این چه کتابی است؟ فرمود: «هَذَا لَوْحٌ اَهْدَاهُ اللهُ اِلی رَسُولِهِ(ص) فِیهِ اِسْمُ اَبِی وَ اِسْمُ بَعْلِی وَ اِسْمُ ابْنَیَّ وَ اَسْمَاءُالاَوْصِیاءِ مِنْ وُلْدِی...؛ این کتابی است که خدا آن را به پیامبر(ص) اهدا فرمود. در این کتاب نام پدرم، شوهرم و اسم دو فرزندم و امامانی که همگی از فرزندان من می باشند، وجود دارد.»

ص: 220

بعد فرمود: رسول خدا(ص) آن را به من عطا فرمود تا خوشحالم کند.» جابر گفت: دوازده نامی که در این کتاب است، چه کسانی می باشند؟ فرمود: اینها نام جانشینان پیامبر است که اول آنها علی(ع) و یازده نفر دیگر که همه از نسل من می باشند و آخرین آنها حضرت قائم(ع) است.» )(1)( 

اعلام امامت علی(ع) توسط پیامبر(ص)

حضرت فاطمه زهرا(س) در کنار قبر حضرت حمزه در احد عزاداری می کرد. «محمود بن لبید» عرض کرد: آیا برای امامت علی(ع) از سخنان رسول گرامی اسلام(ص) می توان دلیل اقامه کرد؟ حضرت زهرا(س) فرمود: «... سَمِعْتُ رَسُولِ الله یَقُولُ: عَلِیٌّ خَیْرُ مَنْ اَخْلَفَهُ فِیکُمْ وَ هُوَ الاِمَامُ وَ الخَلِیفَهُ بَعْدِی وَ سِبْطَایَ وَ تِسْعَه مِنْ صُلْبِ الحُسَیْن(ع) اَئِمَهٌ اَبْرارٌ...؛ شنیدم که رسول خدا(ص) فرمود : علی بهترین کسی است که او را جانشین خود در میان شما قرار می دهم و او امام و خلیفه بعد از من است و دو فرزندم (حسن و حسین(ع)) و نُه نفر از فرزندان حسین(ع) امامانی نیک اند.» )(2)( 

امام علی(ع) امام ربانی

ص: 221

حضرت فاطمه(س) در برابر یکی از افراد نادان مدینه که خفاش صفت در برابر آفتاب وجود امام زبان به سرزنش گشوده بود، فرمود: «وَ هُوَ الاِمامُ الرَّبَّانِی وَ الهَیْکل النُّورانِی قُطْبُ الاَقْطَاب وَ سُلَالَهُ الاَطْیَاب النَّاطِقُ بالصَّوَاب نُقْطَهٌ دَائِرَهٌ الاِمَامَه وَ اَبُو بَنِیهِ الحَسَنِ وَ الحُسَیْنِ...؛ )(1)(  علی امامی ربانی و هیکلی نورانی و مرکز توجه تمام عارفان و خدا پرستان و فرزندی از خاندان پاکان، گوینده به حق و صواب، محور امامت و پدر حسن و حسین است.»

غصه غصب خلافت

حضرت زهرا(س) نه تنها امامت علی(ع) را شناخت و آن را ابراز کرد؛ بلکه در اوج غصه های خود که رحلت پیامبر اکرم(ص) بود، غصه اصلی اش این بود که خلافت علی(ع) غصب شده است.

ام سلمه می گوید: خدمت حضرت زهرا(س) رسیدم و پرسیدم: ای دختر رسول خدا! شب را چگونه صبح کردی؟ (حالت چگونه است؟) فرمود: «اَصْبَحْتُ بَیْنَ کَمَد وَ کَرْب فُقِدَ النَّبِیُّ وَ ظُلِمَ الوَصِیُّ هُتِکَ وَ اللهِ حِجَابُهُ...؛ )(2)( صبح کردم در میان حزن شدید و اندوه عظیم، در حالی که پیامبر از دست رفته، و وصی او مظلوم واقع شده و سوگند به خدا! پرده `حشمت و عظمت` او دریده و نابود شده است....»

ص: 222

وصیت حضرت فاطمه(س) درباره غاصبان خلافت

حضرت در تداوم مبارزه منفی و حمایت از امامت امام خویش در کاغذی نوشت: «لَا تُصَلِّی عَلَیَّ اُمَّهٌ نَقَضَتْ عَهْدَ اللهِ وَ عَهْدَ اَبِی رَسُولُ اللهِ(ص) فِی اَمِیرِ المُومِنِینَ عَلِیٍ(ع)...؛ )(1)(  امتی که عهد و پیمان خدا و پیامبرش(ص) را در `ولایت و رهبری` امیرمؤمنان، علی(ع) شکستند، حق ندارند بر من نماز بگذارند.»

دفاع از امام تا پای جان

حضرت فاطمه(س) امام خویش را شناخت و هم با گفتار خویش از او حمایت کرد و هم تا پای جان در مقابل دشمنان امام ایستاد و سرانجام جان خویش را فدا کرد و شهید راه امامت شد. آن حضرت در لحظه غمباری که علی(ع) را با زور به طرف مسجد می بردند، فریاد کشید: «وَ اللهِ لَا اَدَعُکُم تَجُرُّونَ اِبْنِ عَمِّی ظُلْماً...؛ )(2)(  به خدا سوگند! نمی گذارم پسر عمویم را ظالمانه بکشانید.»

از آنچه بیان داشتیم، به خوبی به دست آمد که حضرت فاطمه(س) از آغاز امام خویش امیرمؤمنان علی(ع) را شناخت و در موارد مختلف از امامت او تبلیغ کرد و با غاصبان خلافت او درگیر شد و تا پای جان از مقام امامت علی(ع) دفاع کرد.

ص: 223

اگر این نتیجه را با آنچه در بخش اول بیان گشت، همراه کنیم که «هر کس امام خویش را نشناخت، به مرگ جاهلی از دنیا رفته است.» نتیجه گران سنگی به دست می آید که می تواند تاریخ اسلام را عوض کند و باید کسانی که چنین امامی را نشناختند، به تاریخ اسلام و بشریت جواب دهند و از چنین انحرافی در پیشگاه الهی عذر تقصیر بیاورند.

آن روز تمام آسمان نیلی بود

"

بر دوش علی بیعت تحمیلی بود

"

وقتی ثمر باغ فدک قسمت شد

"

ای وای که سهم فاطمه سیلی بود

"

ص: 224

الف) بیان احکام شرعی بانوان:

زنان مدینه خدمت آن حضرت می رسیدند و پرسشهای شرعی خود را از محضرش می پرسیدند و ایشان نیز با صبر و حوصله به پاسخ آنها می پرداخت، چنانکه حضرت امام حسن عسکری(ع) می فرماید:

«زنی به حضور فاطمه(س) رسید و عرض کرد: من مادری ناتوان دارم که نسبت به مسائل و احکام نمازش دچار شبهه و اشتباهی شده است، مرا نزد شما فرستاده تا آن را بپرسم. حضرت به پرسش او پاسخ گفت. وی مسئله ای دیگر پرسید و حضرت پاسخ گفت. پرسش سومی مطرح کرد و همین طور تا ده پرسش و حضرت نیز پاسخ گفتند. آن زن از اینکه پرسشهایش زیاد شد، خجالت کشید و عرض کرد: ای دختر پیامبر! شما را زحمت ندهم. حضرت فرمودند: هر وقت خواستی بیا و هر چه می خواهی بپرس... .» )(1)( 

ب) حل اختلاف در مسائل دینی

ص: 227

امام حسن عسکری(ع) می فرماید: «دو زن که در یکی از مباحث دینی با هم اختلاف داشتند، خدمت حضرت زهرا(س) آمدند. بحث آن دو به نزاع و دعوا کشید. یکی از آن دو با ایمان بود و دیگری معاند و مخالف با اسلام. حضرت به زن مسلمان در گفتن دلایل و ادله خود کمک کرد تا بتواند مطالب حق خود را ثابت کند. او که توانست حرف خود را اثبات کند، از این جهت خیلی خوشحال شد. حضرت زهرا(س) فرمودند: «اِنَّ فَرَحَ الْمَلائِکَهِ بِاسْتِظْهارِکِ عَلَیْها اَشَدُّ مِنْ فَرَحِکِ وَ اِنَّ حُزْنَ الشَّیْطانِ وَ مَرَدَتِهِ بِحُزْنِها اَشَدُّ مِنْ حُزْنِها؛ )(1)(  خشنودی فرشتگان از پیروزی تو بر او بیش از خشنودی تو می باشد، چنانکه غمگین شدن شیطان و پیروانش بیش از ناراحتی و حزن آن زن می باشد.»

ج) بیان معارف الهی

ص: 228

از رسالتهایی که آن حضرت در اجتماع آن روز، خود را عهده دار آن می دانست، بیان معارف الهی بود، هر چند حوادث بعد از پیامبر اکرم(ص) و کوتاهی عمر آن حضرت، جامعه را از کسب فیض بیش تر محروم ساخت.

«ابن مسعود» از بزرگان اصحاب پیامبر اکرم(ص) می گوید: «مردی به نزد حضرت فاطمه(س) آمد و عرض کرد: آیا رسول خدا(ص) چیزی نزد شما گذاشته است که من نیز از آن بهره مند شوم؟ آن حضرت به خدمتکار منزل فرمود که برود آن دستمال ابریشمی را بیاورد. او هر چه به دنبال آن گشت، آن را پیدا نکرد. حضرت زهرا(س) فرمودند: حتماً آن را پیدا کن؛ زیرا به اندازه حسن و حسین(ع) برایم ارزش دارد. خدمتکار پس از جستجو آن را پیدا کرد. در آن صحیفه و نوشته ای بود که بر آن چنین نوشته شده بود:

«قال محمد النبی(ص) : لَیْسَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ مَنْ لَمْ یَأْمَنْ جارُهُ بَوائِقَهُ. مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللّه ِ وَ الْیَوْمِ الاْخِرِ فَلایُؤْذی جارَهُ. وَ مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللّه ِ وَ الْیَوْمِ الاْخِرِ فَلْیَقُلْ خَیْرا اَوْ یَسْکُتْ. اِنَّ اللّه َ یُحِبُّ الخَیِّرَ الْحَلیمَ الْمُتَعَفِّفَ وَ یُبْغِضُ الْفاحِشَ الضَّنینَ السَّئّال المُلْحِف. اِنَّ الْحَیاءَ مِنَ الایمانِ وَ الایمانُ فِی الْجَنَّهِ وَ اِنَّ الْفُحْشَ مِنَ الْبَذاءِ وَ الْبَذاءُ فِی النّارِ؛ )(1)(  پیامبر اکرم(ص) فرمودند: کسی که همسایه اش از شر او در امان نباشد، از مؤمنان نیست. هر کس به خداوند و روز قیامت ایمان دارد، همسایه اش را آزار ندهد. کسی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد: یا سخن نیکو بگوید، یا سکوت کند. همانا خداوند انسان نیکوکار بردبار و پاکدامن را دوست دارد و انسان زشت کار بخیل و بسیار سؤال کننده و بی حیا را مبغوض. همانا حیا از ایمان است و با ایمان نیز در بهشت جای دارد و فحش `و ناسزاگویی` از بی حیایی است و `آدم` بی حیا در آتش.»

ص: 229

در مواردی بعضی از مؤمنان همسران خود را خدمت آن بانوی بزرگ می فرستادند تا پرسشهای خود را از محضر آن بزرگوار بپرسند، چنانکه مردی همسرش را فرستاد تا به نزد حضرت برود و از ایشان بپرسد که: آیا او از شیعیان و پیروان شما می باشد یا خیر؟ او به حضور حضرت آمد و چنین پاسخ شنید که: به شوهرت بگو: «اِنْ کُنْتَ تَعْمَلُ بِما اَمَرْناکَ وَ تَنْتَهی عَمّا زَجَرْناکَ عَنْهُ فَاَنْتَ مِنْ شیعَتِنا وَاِلاّ فَلا؛ اگر به آنچه که به شما امر کرده ایم عمل می کنی و از آنچه که نهی کرده ایم دوری می کنی، از شیعیان ما هستی؛ وگرنه خیر.»

مرد بعد از شنیدن پاسخ آن حضرت مضطرب شد و به خود گفت: «وای بر من! چه کسی پیدا می شود که از گناه و خطا به دور باشد؟ پس من همواره در جهنم خواهم بود؛ زیرا هر کس از شیعیان آنان نباشد، در آتش جهنم جاودان است.»

ص: 230

همسرش به حضور حضرت برگشت و سخنان شوهر را بازگو کرد. حضرت فرمودند: «قُولی لَهُ لَیْسَ هکَذا، شیعَتُنا مِنْ خیارِ اَهْلِ الْجَنَّهِ وَ کُلُّ مُحبّینا وَ مُوالی اَوْلیاءِنا وَ مُعادی اَعْدائِنا وَ الْمُسْلِمُ بقَلْبِهِ وَ لِسانِهِ لَنا. لَیْسُوا مِنْ شیعَتِنا اِذا خالَفُوا اَوامِرَنا وَ نَواهینا فی سائِرِ الْمُوبِقاتِ وَ هُمْ مَعَ ذلِکَ فِی الْجَنَّهِ وَ لکِنْ بَعْدَما یُطَهَّرُونَ مِنْ ذُنُوبِهمْ بِالْبَلایا وَ الرَّزایا اَوْ فی عَرَصاتِ القیامَهِ بِاَنْواعِ شَدائِدِها اَوْ فِی الطَّبَقِ الاَْعْلی مِنْ جَهَنَّم بِعَذابِها اِلی اَن نَسْتَنْقِذَهُمْ بِحُبِّنا وَ نَنْقُلَهُمْ اِلی حَضْرَتِنا؛ )(1)( 

به او بگو: این چنین نیست. شیعیان ما از بهترین اهل بهشتند و تمام دوستان ما و دوستداران دوستان ما و دشمنانِ دشمنان ما و هر کس با قلب و زبان تسلیم ما اهل بیت باشد. اگر با اوامر و نواهی ما یا دیگر گناهان مخالفت کنند، از شیعیان `واقعی` ما نخواهند بود؛ ولی در عین حال آنها نیز در بهشت خواهند بود؛ البته پس از آنکه در این دنیا به بلایا و گرفتاریها و یا در عرصه های قیامت به انواع شدائد و سختیها و یا در طبقه بالای جهنم گرفتار عذاب شدند، تا ما به خاطر محبت `دوستی` که با ما داشته اند، نجاتشان دهیم و آنان را به نزد خود منتقل کنیم.»

ص: 231

از هنگامی که رسول خدا(ص) به رسالت مبعوث شدند، تا زمانی که به مدینه هجرت کردند، در مکه مورد اذیت و آزارهای فراوانی قرار گرفتند. بزرگان قریش و حتی عموهای پیامبر اکرم(ص) علاوه بر تشویق و تحریک مردم و حتی کودکان به اذیت و آزار پیامبر، خود نیز به طور مستقیم از هیچ تلاشی در این کار دریغ نداشتند. گاهی خاک بر سر پیامبر می ریختند و زمانی سنگ بارانش می کردند و یا در کنار کعبه و هنگام نماز، شکمبه حیوانات بر سر و پشت حضرت می گذاشتند. در این دوران مردانی مانند حمزه سیدالشهدا به دفاع از پیامبر(ص) برمی خاستند؛ اما تاریخ نام بانویی بزرگوار را که در آن وقت 5 تا 8 سال بیش تر نداشته است نیز در کنار مدافعان پیامبر ضبط و ثبت کرده است، )(1)(  او علاوه بر اینکه در منزل و خصوصاً بعد از رحلت مادر بزرگوارش خدیجه(س) پرستاری پدر را بر عهده داشت، بیرون از منزل نیز همیشه مراقب پدر بود.

«ابوبکر بیهقی» می نویسد: «روایت شده است که مشرکان قریش در حجر اسماعیل(ع) گردآمده بودند و می گفتند: چون محمد(ص) عبور کند، هر یک از ما به او ضربه ای خواهیم زد و چون فاطمه(س) این را شنید نزد مادر رفت و سپس این مطلب را به اطلاع پیامبر رساند... .» )(2)( 

ص: 233

آن بانوی بزرگوار در مواردی نیز علاوه بر اطلاع و پیشگیری از اقدام آنان، خود مستقیماً به صحنه می رفت و به حمایت و دفاع از پیامبر عزیز می پرداخت.

«عبداللّه بن مسعود» می گوید: «با پیامبر اکرم(ص) در کنار کعبه بودیم، حضرت در سایه خانه خدا مشغول نماز بود، گروهی از قریش و از جمله ابوجهل در گوشه ای از مکه چند شتر نحر کرده بودند، شکمبه آنها را آوردند و بر پشت پیامبر(ص) گذاشتند، فاطمه(س) آمد و آنها را از پشت پدرش برداشت.» )(1)( 

ب) دفاع و حمایت از امام علی(ع)

حضرت زهرا(س) مقام، موقعیت و جایگاه امام علی(ع) را خوب شناخته بود و از تواناییهای ذاتی، خدادادی و شایستگیهای ایشان نیز مطلع بود. )(2)(  دیدگاههای پیامبر اکرم(ص) را نسبت به امام به صورت مرتب شنیده بود و بدان ایمان و اعتقادی راسخ داشت و صلاح و مصلحت جامعه نوپای اسلام را در رهبری و امامت امام علی(ع) می دانست )(3)(  و جایگزین دیگری را با وجود ایشان برای این مقام و منصب جایز نمی دید. از این رو برای اثبات و تحقق آن از هیچ تلاشی دریغ نکرد و تا آخرین لحظه دست از حمایت و دفاع از امام(ع) و مقام امامت بر نداشت.

در بیعت با خلیفه اول سه گروه امتناع کردند:

ص: 234

اول: گروه انصار، که در سقیفه حضور داشتند و هر چند در ابتدا از بیعت با ابوبکر خودداری کردند؛ ولی مسائلی موجب شد تا بیش تر آنها در همان جلسه به ابوبکر دست بیعت دهند.

دوم: بنی امیه و در رأس آنها ابوسفیان، که منتظر رسیدن به پست و مقام و منصب بودند و در عصر جاهلیت، مقداری از آن برخوردار بودند.

سوم: بنی هاشم و تعدادی دیگر از مسلمانان مانند: عمار، سلمان، مقداد، ابوذر و دیگران.

مشکل انصار تا حد زیادی به نفع خلیفه حل شد. بنی امیه نیز با تطمیع مالی و مقام و منصب حکومتی بیعت کردند؛ اما مشکل بنی هاشم همچنان باقی بود، هر چند حزب حاکم در جلب رأی و نظر آنان نیز تلاش زیادی کرد و حتی چند شب بعد از بیعت در سقیفه به منزل «عبداللّه بن عباس» رفتند و پیشنهاد پست و حکومت به او و دیگر افراد خانواده اش داده اند؛ اما مورد قبول او قرار نگرفت و ابن عباس مسئله را به امام علی(ع) واگذار کرد و هیچ یک از بنی هاشم تا امام بیعت نکرد دست بیعت به ابوبکر ندادند و تا حضرت زهرا(س) زنده بود، امام نیز بیعت نکرد. به همین جهت حزب حاکم چاره دیگری اندیشید و به فکر تهدید افتاد. )(1)( 

ابتدا مدافعان امام علی(ع) که در منزل حضرت زهرا(س) اجتماع کرده بودند، به دنبال تهدید جدی حکومت و شاید مصلحت اندیشی امام(ع) متفرق شدند، سپس طرفداران حکومت برای جلب امام(ع) به جهت بیعت با خلیفه به منزل آن حضرت حمله ور شدند. )(2)(  بانوی بزرگوار اسلام خود در مقابل مهاجمان ایستاد و با آنان صحبت کرد و فرمود:

ص: 235

«اَیُّهَا الضّالُّونَ الْمُکَذِّبُونَ ماذا تَقُولُونَ وَ اَیُّ شَیْ ءٍ تُریدُونَ؟ یا عُمَرُ اَما تَتَّقِی اللّه َ؟ تَدخُلُ عَلی بَیْتی؟ اَبِحِزْبِکَ الشَّیْطان تُخَوِّفُنی وَ کانَ حِزبُ الشَّیْطانِ ضَعیفاً؛ )(1)(  ای گمراهان و دروغگویان! چه می گویید و چه می خواهید؟ ای عمر! آیا از خدا نمی ترسی؟ می خواهی وارد خانه من شوی؟ آیا با حزبت که حزب شیطان است مرا می ترسانی، در حالی که حزب شیطان ناتوان است.»

و هنگامی که امام(ع) را با زور به طرف مسجد می بردند، حضرت زهرا(س) با اینکه صدمه دیده بود خود را به میان آنان و امام(ع) رساند و فرمود: «وَاللّه ِ لااَدَعُکُمْ تَجُرُوّنَ اِبنَ عَمّی ظُلْماً؛ )(2)(  به خدا سوگند! نمی گذارم پسر عموی مرا `ظالمانه به سوی مسجد` بکشانید.»

و بعد از آنکه امام(ع) را آنچنان به مسجد بردند، حضرت وارد مسجد شد و با تهدیدی جدی فرمود:

ص: 236

«خَلُّوا عَنْ اِبْنِ عَمّی فَوَالَّذی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ لَئِنْ لَمْ تُخِلُّوا عَنْهُ لاََنْشُرَنَّ شَعری وَ لاَضَعَنَّ قمیصَ رَسُولِ اللّه(ص) عَلی رَأسی وَ لاََصْرُخَنَّ اِلَی اللّه ِ تَبارَکَ وَ تَعالی؛ )(1)(  پسر عمویم را رها کنید. قسم به آن خدایی که محمد(ص) را به حق برانگیخت، اگر از او دست برندارید گیسوان خود را پریشان کرده و پیراهن رسول خدا(ص) را بر سرافکنده و در برابر خدا فریاد خواهم زد `و نفرین خواهم کرد`.»

و هنگامی که سلمان فارسی با اشاره امام(ع) از آن بانوی بزرگوار خواست تا نفرین نکند و به منزل برگردد، خطاب به سلمان این چنین فرمود: «یُریدُونَ قَتْلَ عَلِیٍّ(ع) وَ ما عَلی عَلِیٍّ(ع) صَبْرٌ؛ )(2)(  می خواهند علی(ع) را به قتل برسانند و `من` بر قتل علی(ع) صبر ندارم.»

خلیفه و دیگران که مرعوب دفاع و حمایت جدی آن بانوی بزرگوار از امام(ع) شدند، به ناچار امام(ع) را آزاد کردند و حضرت زهرا با دیدن امام(ع) به او چنین عرض کرد: «روُحی لِروُحِکَ الْفِداءُ وَ نَفْسی لِنَفْسِکَ الْوَقاءُ یا اَبَاالْحَسَنِ اِنْ کُنْتَ فی خَیْرٍ کُنْتُ مَعَکَ وَ اِنْ کُنْتَ فی شَرٍّ کُنْتُ مَعَکَ؛ )(3)(  جانم فدای جان تو! روحم سپر بلاهای جان تو، ای ابوالحسن! اگر تو در خیر و نیکی بودی با تو خواهم بود و اگر در سختی و بلاگرفتار شدی `باز هم` با تو خواهم بود.»

ص: 237

ج) اعتراض و انتقاد

آن حضرت می دید که با خروج رهبریِ امت از محور خود، چه بسا ممکن است امور مهم دیگری نیز دچار این آفت شود و هر گونه ساکت ماندن نوعی تأییدی بر کارهای ناروا باشد، و چه بسا حتی برای همیشه کاری قانونی جلوه داده شود و نشانی بر حقانیت مدعیان خلافت تلقی گردد. بدین جهت حضرت زهرا(س) در مواردی مخالفت خود را با اعتراض، انتقاد و شِکوه به اثبات رساند.

د) اعتراض به غصب فدک

بعد از آنکه حضرت چند بار برای گرفتن فدک )(1)(  که حق آن حضرت بود به خلیفه اول مراجعه کرد )(2)(  و او نیز با استناد به حدیثی که کسی غیر از او آن را از پیامبر اکرم(ص) نشنیده و نقل نکرده است و بعد از استناد حضرت زهرا(س) به آیاتی از قرآن و بیانات پیامبر اکرم(ص) و حتی شهادت شاهدان، از باز گرداندن فدک به آن حضرت خودداری کرد، آن بانوی بزرگوار با اعتراض چنین فرمود:

«وَاللّه ِ لاَدْعُوَنَّ اللّه َ عَلَیْکَ وَ اللّه ِ لا اُکَلِّمُکَ بِکَلِمَهٍ ما حَیَیْتُ؛ )(3)(  سوگند به خدا تو را نفرین می کنم و به خدا قسم تا زنده هستم با تو یک کلمه سخن نخواهم گفت.»

ص: 238

ه ) اعتراض به یورش به خانه حضرت

بعد از آنکه تعدادی به در منزل حضرت علی(ع) آمدند و با تهدید خواستند امام(ع) را با اجبار به بیعت وادارند و یا متعرض اهل خانه شوند، و خانه را به آتش بکشانند که متأسفانه این کارها نیز به انجام رسید )(1)(  حضرت زهرا(س) در مسجد و خطاب به خلیفه اول فرمود:

«یا اَبابَکْر! ما اَسرَعَ ما اَغَرْتُمْ عَلی اَهْلِ بَیْتِ رَسُولِ اللّه(ص) وَ اللّه ِ لااُکَلِّمُ عُمَرَ حَتّی اَلْقَی اللّه َ؛ )(2)(  ای ابوبکر! چه زود کینه های پنهانی خود را علیه اهل بیت رسول خدا(ص) ظاهر کردید، سوگند به خدا! تا زنده ام با عمر سخن نخواهم گفت.»

و) اعتراض به بی حرمتی به امام(ع)

ص: 239

بعد از آنکه امام علی(ع) را به طرز نامناسبی به مسجد بردند، حضرت زهرا(س) خود را به مسجد رساند و اعتراض خود را به مهاجمان و دیگر کسانی که آنجا بودند ابلاغ کرد. از جمله خطاب به خلیفه دوم که نقش اصلی را در این کارها داشت فرمود:

«طُغْیانُکَ یا عُمَر اَخْرَجَنی اَلْزَمَکَ الْحُجَّهَ وَ کُلَّ ضالٍّ غَوِیٍّ. اَما وَاللّه ِ یَابْنَ الْخَطّابِ لَوْلا اَنّی اَکْرَهُ اَنْ یُصیبَ الْبَلاءُ مَنْ لاذَنْبَ لَهُ لَعَلِمْتَ اَنّی سَأقْسِمُ عَلَی اللّه ِ ثُمَّ اَجِدُهُ سَریعَ الاِْجابَهِ؛ )(1)(  ای عمر! طغیان تو مرا `از خانه` بیرون کشید و حجّت را بر تو و دیگر گمراهان اغوا شده تمام کرد. ای پسر خطاب! سوگند به خدا! چون کراهت دارم که بی گناهان دچار بلا و گرفتاری شوند `از نفرین دست برمی دارم. اگر چنین نبود` می دانستی که بر خدا سوگند یاد `و نفرین` می کردم و سپس خدا را سریع الاجابه می یافتم.»

ز) اعتراض به مردمان ساکت و خاموش

ص: 240

فرازهایی از خطبه حضرت زهرا(س) در مسجد مدینه گواهی گویا بر این مطلب است که آن حضرت با دلی پر خون از حوادث ناگوار پیش آمده، با زبان شکوه و اعتراض خطاب به انصار فرمودند:

«یا مَعْشَرَ النَّقیبَهِ وَ اَعْضادَ الْمِلَّهِ وَ حَصَنَهَ الاِْسْلامِ! ما هذِهِ الْغَمیزَهُ فی حَقّی وَ السِّنَهُ عَنْ ظُلامَتی؟؛ )(1)(  ای انجمن نقبا! ای بازوان ملّت! ای حافظان اسلام! سکوت شما در مورد حق من چیست؟ و چرا در برابر دادخواهی من سهل انگارید؟»

در فراز دیگری ضمن بیان علتهای سستی و تساهل مردم فرمودند:

«اَلا وَقَدْ اَری اَنْ قَدْ اَخْلَدْتُمْ اِلیَ الخَفْضِ وَ اَبْعَدْتُمْ مَنْ هُوَ اَحَقُّ بالبَسْطِ وَ الْقَبْضِ وَ خَلَوْتُمْ بِالدَّعَهِ وَ نَجَوْتُمْ مِنَ الضّیقِ بِالسَّعَهِ فَمَجَجْتُم ما وَعَیْتُمْ وَ دَسَعْتُمُ الَّذی تَسَوَّغْتُم؛ )(2)(  می بینم که به تن آسایی خو کرده اید، و کسی که سزاوارتر `به زمامداری` بود با شادی و دنیاطلبی دور کردید، و با رفاه و آسایش خلوت کرده؛ از سختی زندگی به راحتی و خوشگذرانی رسیده اید؛ به همین جهت آنچه را که حفظ کرده بودید از دست دادید و آنچه را که فرو بردید، استفراغ کردید.»

ح) اعتراض به عملکرد خلیفه اول و دوم

ص: 241

در روزهای آخر عمر حضرت زهرا(س) هنگامی که آن دو با اجازه امام علی(ع) به ملاقات آن بانوی بزرگوار رفتند، آن حضرت صورت خود را به سوی دیوار برگرداند و از آنان پرسید: شما را به خدا سوگند می دهم، آیا شنیده اید که رسول خدا(ص) فرمود: «فاطِمَهُ بَضْعَهٌ مِنّی، مَنْ آذاها فَقَدْ آذانی، رِضا فاطِمَهَ مِنْ رِضایَ وَ سَخَطُ فاطِمَهَ مِنْ سَخَطی؛ فاطمه(س) پاره تن من است، هر کس او را بیازارد مرا آزرده است، رضایت فاطمه(س) از رضایت من و خشم فاطمه(س) از خشم من است.»؟

گفتند. آری شنیده ایم. حضرت فرمودند: «فَاِنّی أُشْهِدُ اللّه َ وَ مَلائِکَتَهُ اَنَّکُما اَسْخَطْتُمانی وَ ما اَرَضَیْتُمانی وَ لَئِن لَقیتُ النَّبِیَّ(ص) لاَشْکُوَنَّکُما اِلَیهِ؛ )(1)(  پس خدا و فرشتگانش را به شهادت می گیرم که شما دو نفر مرا به خشم آوردید `و آزار دادید` و موجبات خشنودی مرا فراهم نکردید. اگر با `پدرم` رسول خدا(ص) ملاقات کنم، شکایت شما را نزد او خواهم برد.»

ص: 242

امام صادق(ع) نیز این سیره و روش حضرت را چنین بیان فرموده است:

«کانَتْ فاطِمَهُ(س) اِذا دَعَتْ تَدْعُو لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ لاتَدْعُو لِنَفْسِها فَقیلَ لَها فَقالَتْ: اَلْجارُ ثُمَّ الدّارُ؛ )(1)(  فاطمه(س) چنین بود که هر گاه دعا می کرد، برای مردان و زنان مؤمن دعا می کرد؛ ولی برای خودش دعا نمی کرد. به او گفته شد `و از او علت این ماجرا سؤال شد`، پس فرمود: همسایه و سپس خانه.»

چنانکه از این دو حدیث بر می آید، حضرت زهرا(س) هنگام دعا برای همسایگان، آنها را با نام دعا می کرده است و این بیانگر ارتباط آن بانوی بزرگوار با مردم و همسایگان می باشد.

ب) سرکشی و کمک به همسایه ها

ص: 244

حضرت زهرا(س) هم به عیادت مریضهای همسایه می رفت و هم به جهت تعزیت و تسلیت در مورد اموات آنها در بعضی از مجالس شرکت می کرد، چنانکه نوشته اند: «کانَتْ تَعُودُ مَرْضاهُمْ؛ )(1)(  از مریضهایشان عیادت می کرد.» و «خَرَجَتْ فی تَعْزِیَهِ بَعْضِ جیرانِها؛ )(2)(  در عزای بعضی از همسایگانش `از خانه `خارج شد.»

در سیره آن بانوی گرانقدر آمده است: حضرت زهرا(س) فقیران و بینوایان را اطعام می داد و به همسایگان مستضعف خود رسیدگی می کرد و به زنان و اطفال مخصوصاً یتیمان توجه می کرد و به آنها رسیدگی می نمود و غذا می داد تا جایی که اثر گرسنگی بر صورت مبارکش آشکار می شد. )(3)( 

حتی آن زمانی که خانواده بزرگوار زهرای مرضیه(س) سه روز پی در پی غذای خود را به یتیم و فقیر و مسکین دادند )(4)(  و خداوند به در تشکر از این کار، غذایی برای آنها فرستاد، فاطمه(س) از آن غذا نیز بین همسایگان توزیع و تقسیم کرد. در این ماجرا، رسول خدا(ص) اهل بیت خود را جمع کرد و به آنها غذا داد تا سیر شدند و قدری از غذا باقی ماند و حضرت زهرا(ع) آن را به همسایگانش بخشید. )(5)( 

ص: 245

جابر بن عبداللّه انصاری می گوید: نماز عصر را با پیامبر اکرم(ص) به جا آوردیم، حضرت هنوز در محراب نماز نشسته بودند که پیر مردی از مهاجران عرب که لباسی کهنه و مندرس به تن داشت وارد شد، پیامبر اکرم(ص) احوال او را پرسید و از او دلجویی کرد. آن مرد گفت: «ای رسول خدا! شکمم گرسنه است، غدایم بده، تنم برهنه است، لباسم بپوشان، تهیدستم، بی نیازم فرما.»

پیامبر اکرم(ص) فرمود: «ما اَجِدُلَکَ شَیْئاً، اِنْطَلِقْ اِلی مَنْزِلِ مَنْ یُحِبُّ اللّه َ وَ رَسُولَهُ وَ یُحبُّهُ اللّه ُ وَ رَسُولُهُ، یُؤْثِرُ اللّه َ عَلی نَفْسِهِ، اِنْطَلِقْ اِلی حُجْرَهِ فاطِمَهَ؛

«چیزی برای تو نمی یابم، به در خانه کسی برو که هم او خدا و رسولش را دوست دارد و هم خدا و رسولش او را دوست دارند، او خدا را بر خودش مقدم می دارد، برو به خانه فاطمه(س).»

ص: 247

آنگاه پیامبر به بلال فرمود که او را به منزل فاطمه(س) برسان. بلال با او آمد و قضیه را به عرض زهرای مرضیه(س) رساند. حضرت زهرا(س) گردن بندی را که دختر عمویش فاطمه دختر حمزه سیدالشهداء به او هدیه داده بود، از گردن درآورد و به آن مرد فقیر داد و فرمود: «خُذْهُ وَبِعْهُ فَعَسَی اللّه ُ اَنْ یُعَوِّضَکَ بِهِ ما هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ؛ )(1)(  این را بگیر و بفروش. امید است خداوند در مقابل آن چیزی به تو دهد که از آن بهتر است.»

همچنین ابن عباس نقل می کند: برای عرب تازه مسلمان شده ای تهیه کند، به خانه زنان پیامبر اکرم(ص) رفت؛ اما چیزی نیافت، چشمش به خانه حضرت زهرا(س) افتاد و با خود گفت: اگر خیری باشد، از خانه فاطمه(س)، دختر پیامبر(ص) خواهد بود. رفت و در خانه آن حضرت را کوبید و قضیه را به عرض ایشان رساند. آن حضرت فرمود: «وَالَّذی بَعَثَ مُحَمَّدا(ص) بِالْحَقِّ نَبِیّا اِنَّ لَنا ثَلاثا ما طَعِمْنا وَ اِنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ قَدِ اضْطَرَبا عَلَیَّ مِنْ شِدَّهِ الْجُوعِ.... وَلکِنْ لا اَرُدُّ الْخَیْرَ اِذا نَزَلَ الْخَیْرُ بِبابی؛ سوگند به آن کسی که محمد(ص) را به حق به پیامبری بر انگیخت، سه روز است که چیزی نخورده ایم و حسن و حسین(س) از شدت گرسنگی می لرزیدند `تا اینکه خوابشان برد....` اما خیری را که به در خانه ام آمده است، برنمی گردانم.»

حضرت(س) پیراهن خود را به سلمان داد تا ببرد و از شمعون یهودی مقداری خرما و جو بگیرد. سلمان آنها را گرفت و آورد. آن حضرت بلافاصله آنها را آسیاب کرد، نان پخت و به سلمان داد تا برای آن مرد فقیر ببرد. سلمان عرض کرد: یک قرص از این نانها را برای حسن و حسین(ع) بردارید. حضرت فرمودند: «یا سَلْمانُ! هذا شَیْءٌ اَمْضَیناهُ للّه ِِ عَزَّوَجَلَّ لَسْنا نَأْخُذُ مِنْهُ شَیْئاً؛ )(2)(  اینها را که در راه خدای عزیز و بزرگ داده ایم، چیزی از آن برنمی داریم.»

ص: 248

آری، حضرت زهرا(س) جلوه ای کامل از تمام کمالاتی است که یک زن در طول حیات خود ممکن است به آن نایل شود. حضرت امام خمینی در این باره می فرماید: «تمام ابعادی که برای زن متصور است، برای یک انسان `کامل` متصور است، در فاطمه زهرا(س) جلوه کرده و بوده است.» )(1)( 

امام خمینی برای شناساندن ویژگی یک بانوی کمال یافته با اشاره به وجود مقدس حضرت زهرا(س) می فرماید: «آن بزرگوار یک زن معمولی نبوده است؛ یک زن روحانی، یک زن ملکوتی، یک انسان به تمام معنا انسان. او موجودی ملکوتی است که در عالم به صورت انسان ظاهر شده است. زنی که تمام خاصه های انبیا در اوست. زنی که اگر مرد بود، نبی بود، به جای رسول الله(ص) بود. معنویات، جلوه های ملکوتی، جلوه های الهی، جلوه های جبروتی، همه در این موجود مجتمع است.» )(2)( 

با توجه به این ویژگیهای کم نظیر، بهترین کسی که می تواند درس زندگی را به بانوان عصر ما بیاموزد، شخص حضرت زهرا(س) است. از این رو، در این مقال بخشهایی از سیره و سخن آن بزرگوار را که قابلیّت الگو برداری و درس آموزی برای زنان مسلمان دارد، تقدیم می کنیم. به امید آنکه بتوانیم در عصری که از هر سو دشمنان اسلام و شیاطین وسوسه گر، ایمان و ارزشهای اصیل جامعه و امنیت اخلاقی جوانان و زنان را هدف گرفته اند و با هر وسیله ای برای تضعیف باورهای دختران و زنان مسلمان تلاش می کنند رفتارهای خود را با آن حضرت هماهنگ نماییم و درسهایی از آن بانوی مخدّره فرا گیریم.

ص: 250

آن گاه حضرت فاطمه(س) به محضر رسول خدا(ص) آمد و عرض کرد: «یا رسول الله! سلمان از لباس ساده من تعجب کرد. قسم به خدایی که تو را به رسالت در راه حق بر انگیخت! من و همسرم علی(ع) همواره زندگی ساده را پیشه خود کرده ایم. فرش خانه ما پوست گوسفندی است که روزها شترمان بر روی آن علف می خورد و شبها بر روی آن می خوابیم و بالش ما چرمی است که از لیف خرما پر شده است.» )(1)( 

همچنین روزی رسول خدا(ص) وارد منزل حضرت زهرا(س) شد و دخترش را مشاهده کرد که روی زمین نشسته، با یک دست فرزندش را در آغوش گرفته، شیر می دهد و با دست دیگر با آسیاب دستی گندمها را آرد می کند. از دیدن زندگی ساده؛ امّا گرم و پرعاطفه حضرت فاطمه(س) اشک در چشمان رسول خدا(ص) حلقه زد و فرمود: «یَا بِنْتَاهْ! تَعَجَّلِی مَرَارَهَ الدنیا بِحَلاوَهِ الْآخِرَهِ؛ دخترم! مشکلات دنیا را به یاد شیرینی `و حلاوت زندگی در` جهان آخرت بر خود هموار ساز و تحمل کن!»

حضرت فاطمه(س) نیز عرضه داشت: «یَا رَسُولَ اللَّهِ! الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی نَعْمَائِهِ وَ الشُّکْرُ لِلَّهِ عَلَی آلَائِهِ؛ )(2)(  ای رسول خدا! حمد و سپاس خداوند را در مقابل این همه نعمتی که به ما داده است.»

ص: 252

البته ساده زیستی بانوی مسلمان به این معنا نیست که ژولیده، آلوده و بد لباس زندگی کند؛ بلکه سادگی او باید توأم با پاکی و تمیزی باشد.

ص: 253

امام علی(ع) فرمود: چرا به من اطلاع ندادی؟» حضرت زهرا(س) پاسخ داد:

«کَانَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) نَهَانِی أَنْ أَسْأَلَکَ شَیْئاً فَقَالَ: لَا تَسْأَلِی ابْنَ عَمِّکِ شَیْئاً إِنْ جَاءَکِ بِشَیْءٍ عَفْواً وَ إِلَّا فَلَا تَسْأَلِیهِ؛ )(1)(  رسول خدا(ص) مرا نهی فرموده است که از تو چیزی بخواهم و به من سفارش کرده است که: از پسر عمویت چیزی درخواست نکن! اگر خودش چیزی آورد، بپذیر؛ وگرنه خودت درخواست نکن!»

ص: 258

به راستی خوشبختی و سعادت زن و جامعه بهترین و نیکوترین عمل زنان آن است که `بدون ضرورت` مردان `نامحرم` را نبینند و مردان `نامحرم` نیز آنان را ننگرند. در همین جمله نهفته است که زن تا می تواند از نامحرمان دوری کند و کم ترین ارتباطی را با آنان داشته باشد؛ امّا متأسفانه در عصر ما شیاطین وسوسه گر و دشمنان اسلام تلاش می کنند به هر وسیله و عنوانی زنان مسلمان را از هویت خود جدا کنند و به مجامع عمومی و معرض دید نامحرمان بکشانند و به این وسیله آنان را از اهداف اصلی خلقتشان بازدارند.

ص: 261

حضرت فاطمه(س) مهربانیها، گذشتها و بردباریهای مادر فداکار خویش را در سالهای نخستین عمر خود شاهد بود و رفتارهای مهرآمیز پیامبر(ص) نسبت به همسر و فرزندانش را نیز به نظاره نشسته بود، و این چنین بود که خاندان رسالت، بنیان مهر و وفا را در منطقه ای که به غیر خشونت و بربریّت چیز دیگری حاکم نبود، به روابط عاطفی و احیای آیین مهرورزی تبدیل ساخت.

حضرت زهرا(س) در اوج بی مهریهای انسانهای جاهل به دخترانشان، بیش ترین محبت را از پدر بزرگوارش احساس کرد و تمام آن را در زندگی به دیگران بخشید. حضرت(س) را «حانیه» نامیدند؛ یعنی بانویی که با شوهر و فرزندانش بسیار مهربان و دلسوز بود. «حبیبه» گفتند؛ یعنی دوستدار و محبوب رسول خدا(ص) بود. «امّ ابیها» لقب گرفت؛ چراکه برای پدر گرامی اش نیز نه تنها یک دختر؛ بلکه چون مادر بود.

حضرت زهرا(س) بر این باور بود که: «بِشْرٌ فِی وَجْهِ الْمُؤْمِنِ یُوجِبُ لِصَاحِبِهِ الْجَنَّهَ؛ )(1)(  خوش رویی مؤمن موجب می شود که او به بهشت برود.»

ص: 265

بعد از رحلت حضرت خدیجه(س)، فاطمه(س) دامان پر مهر مادری عزیز را از دست داد و دختر 5 ساله ای بود که از آن به بعد می بایست جای خالی مادر را در کانون خانواده پیامبر(ص) پر کند. حضرت فاطمه(س) خود در مورد مقام مادر فرموده است: «اِلْزَمْ رِجْلَهَا فَاِنَّ الْجَنَّهَ تَحْتَ اَقْدَامِهَا؛ )(1)(  همواره در کنار مادر باش! زیرا بهشت زیر پای مادر است.»

ص: 267

حضرت فاطمه(س) آن چنان به پدر بزرگوارش مهر می ورزید که حاضر نبود ذرّه ای آثار ناراحتی در سیمای حضرتش مشاهده کند. «احمد بن حنبل» می نویسد: «هر گاه رسول خدا(ص) به مسافرت می رفت، آخرین کسی را که با او وداع می کرد، دخترش فاطمه(س) بود و چون از سفر برمی گشت، نخستین کسی را که ملاقات می کرد، فاطمه(س) بود. روزی پیامبر(ص) از جنگی برگشت و طبق معمول به خانه فاطمه(س) رفت. دید که پرده ای به در خانه آویخته اند و حضرت فاطمه(س) در وضع ظاهری منزل تغییراتی داده است. آن حضرت از همان جا بازگشت و قدم به خانه ننهاد. فاطمه(س) همان لحظه از سیمای پدر، ناراحتی او را فهمید و سریعاً تمام لوازمی را که تهیه کرده بود، به حضور پدر فرستاد.» )(1)( 

ص: 270

از پدرم شنیدم که فرمود: «إِنَّ عُلَمَاءَ شِیعَتِنَا یُحْشَرُونَ فَیُخْلَعُ عَلَیْهِمْ مِنْ خِلَعِ الْکَرَامَاتِ عَلَی کَثْرَهِ عُلُومِهِمْ وَ جِدِّهِمْ فِی إِرْشَادِ عِبَادِ اللَّهِ حَتَّی یُخْلَعَ عَلَی الْوَاحِدِ مِنْهُمْ أَلْفُ أَلْفِ حُلَّهٍ مِنْ نُورٍ؛ دانشمندانی که پیرو مکتب ما هستند، هنگامی که در روز قیامت محشور می شوند، نسبت به زیادی علوم و معارفی که کسب کرده اند و به اندازه کوششها و تلاشهایی که در راه هدایت و ارشاد بندگان خدا به کار برده اند، بر ایشان لباسهای کرامت و پوششهای آسمانی پوشانیده می شود، به طوری که وجود هر یک از آنان به وسیله یک میلیون لایه و پوشش نورانی آراسته شود.»

آن گاه از جانب خدای متعال در میان اهل محشر ندا داده می شود: ای گروهی که سرپرستی یتیمان آل محمد(ص) را پذیرفته اید (یتیمانی که پدران روحانی و رهبران دینی خود را از دست داده اند و سایه پیشوایان معصوم(ع) از بالای سرشان کوتاه شده است)! اینان شاگردان شمایند در دنیا و همان یتیمانی هستند که شما تکفّل کرده اید و وجود آنان را با دانش آراسته اید و آنان نیز به نوبه خود شاگردان دیگری را پرورش داده و لباس علم به اندامشان پوشانده اید. آن گاه خداوند دستور می دهد که بر پاداش چنین دانشمندانی بیفزایند و در حد کمال به آنان تکریم کنند.» )(1)( 

ص: 273

هنگامی که فاطمه(س) به حال احتضار رسید، وصیت کرد که آن پارچه را روی سینه و زیر کفنش قرار دهند و فرمود: آن گاه که در روز قیامت محشور شدم، این نوشته را با دستم بلند کرده، در مورد گناهکاران امت پدرم شفاعت می کنم. )(1)( 

«اسماء بنت عمیس» می گوید: در آخرین لحظات زندگی حضرت فاطمه(س) حضور داشتم. آن سرور بانوان عالم غسل کرده، لباسهایش را عوض کرد و در گوشه منزل به راز و نیاز مشغول شد. پیش رفتم تا از نجواهای آن بزرگوار با حضرت حق آگاه باشم. فاطمه(س) را دیدم که رو به قبله نشسته و دستها را به سوی آسمان برده و با کمال خلوص زمزمه می کند: «إِلَهِی وَ سَیِّدِی! اَسْئَلُکَ بِالَّذینَ اصْطَفَیْتَهُمْ وَ بِبُکاءِ وَلَدَیَّ فی مُفارِقَتی اَنْ تَغْفِرَ لِعُصاهِ شیعَتی وَ شِیعَهِ ذُرِّیَتِی؛ )(2)(  خداوندا! ای آقای من! تو را قسم می دهم به حق انسانهایی که برگزیده ای و به ناله های دو فرزندم (حسن و حسین) در فراق من! از تو درخواست می کنم که از گناه شیعیان من و پیروان فرزندانم درگذری `و آنان را مورد عفو و رحمت خود قرار دهی`!»

آن حضرت نه تنها در لحظات حساس و سرنوشت ساز زندگی خویش همچون هنگام ازدواج و در آستانه رحلت به فکر مردم مسلمان و شیعیان بود؛ بلکه در قیامت نیز به پیروان خود عنایت خاصی خواهد داشت.

ص: 275

«جابر بن عبد الله انصاری» از رسول خدا(ص) نقل می کند که: «در روز قیامت، دخترم فاطمه(س) با تمام جلال و شکوه و عزت و احترام در میان خیل عظیم فرشتگان آسمان وارد عرصات محشر می شود. در آن لحظه، منادی خداوند با صدای رسایی ندا می دهد که: ای اهل محشر! چشمان خود را ببندید که فاطمه(س) دختر محمد(ص) می خواهد عبور کند. در آن روز پیامبران، اولیای الهی، صدّیقان، شهیدان و تمام خلایق چشمان خود را می بندند تا اینکه دخترم فاطمه(س) در میانهاله ای از نور از صفوف محشر رد می شود و به مقابل عرش الهی می رسد. در آنجا عرضه می دارد: «إِلَهِی وَ سَیِّدِی ذُرِّیَّتِی وَ شِیعَتِی وَ شِیعَهُ ذُرِّیَّتِی وَ مُحِبِّیَّ وَ مُحِبِّی ذُرِّیَّتِی؛ بارالها! ای آقای من! فرزندانم و شیعیانم و پیروان فرزندانم و دوستانم و دوستان فرزندانم `را نجات بده`!» در آن لحظه، خداوند فرمان می دهد: کجایند فرزندان، شیعیان و دوستان فاطمه(س) و دوستان فرزندان فاطمه(س)؟ آنان به پیش می آیند، در حالی که فرشتگان الهی و ملائکه رحمت گرداگردشان را گرفته اند. فاطمه(س) تمام آنان را داخل بهشت می برد. )(1)( 

ص: 276

هر چه زمان می گذرد، احساس نیاز به دعا و معنویات بیش تر می شود. دعا، هم نیاز فطری انسان برای یافتن تکیه گاه است و هم برآورنده نیازها؛ اما چگونه باید دعا کرد و با خدای بی نیاز چگونه باید حرف زد؟

برای درک این چگونگی دست به دامن معصومانی می شویم که راههای ارتباط با خدا را به خوبی دانسته، و در زندگی خویش بهترین و بیش ترین بهره ها را از دعا برده اند. آنچه پیش روست، سیری در رفتار و گفتار حضرت فاطمه زهرا(س) پیرامون دعا و نیایش است.

الف) اهمیّت دعا از دیدگاه حضرت فاطمه(س)

روزی رسول گرامی اسلام(ص) به فاطمه(س) فرمود: دخترم! آیا دوست داری دعایی به تو بیاموزم که هیچ کس آن را نمی خواند؛ مگر آنکه خواسته هایش تحقق می پذیرد؟ )(1)(  فاطمه(س) در پاسخ پدر عرض کرد: «یا اَبَه! لَهَذا اَحَبُّ اِلیَّ مِنَ الدُّنْیا وَ ما فیها؛ )(2)(  پدر جان! چنین چیزی از دنیا و آنچه در آن است نزد من محبوب تر است.»

جمله فوق، جمله بلندی در اهمیت دعا است که جز قدم گزارندگانِ این وادی کسی عمق آن را درک نمی کند.

ص: 278

ب) سفارش به دعا

نه تنها صدیقه طاهره خود اهل دعا و راز و نیاز بود؛ بلکه دیگران را نیز بدان سفارش می نمود. پس از وفات رسول اکرم(ص)، زنان بنی هاشم در منزل آن حضرت اجتماع و گریه زاری می کردند و افتخارات گذشته را بر می شمردند. حضرت زهرا(س) به آنان فرمود: «اُتْرُکْنَ التَّعْدادَ وَ عَلَیْکُنَّ بِالدُّعاءِ؛ دست از شمارش `افتخارات` بردارید و به دعا بپردازید.» )(1)( 

حضرت نه تنها در زمان حیات به این مسئله اهمیت می داد بلکه پس از شهادت خویش نیز سفارش کرد برایش دعا کنند؛ چرا که انسان پس از مرگ نیز نیازمند دعاست.

حضرت زهرا(س) در وصیت خویش به علی(ع) فرمود: «اِذا أَنَامِتُّ فَتَولِّ اَنْتَ غُسْلی وَجَهِّزْنی وَصَلِ عَلَیَّ وَاَنْزِلْنی قَبْری وَاَلْحِدْنی وَسَوِّ التُّرابَ عَلَیَّ وَاجْلِسْ عِنْد رَاْسی قُبالَهَ وَجْهی فَاَکْثِر مِنْ تِلاوهِ الْقُرْآنِ وَالدُّعاءِ فَاِنَّها ساعَهً یَحْتاجُ فیها اِلی اُنْسِ الْاَحْیاءِ...؛ )(2)(  وقتی من وفات کردم، تو غسل و کفن مرا بر عهده گیر و بر من نماز بگزار و مرا درون قبر قرار ده، دفنم کن و سنگ قبر را بر روی قبرم گذار `و خاک بر آن بریز` و آن را هماهنگ و صاف نما، آن گاه بالای سرم روبروی من بنشین، و زیاد قرآن بخوان و دعا کن؛ زیرا در چنین لحظه هایی `میت` به انس گرفتن با زندگان `سخت` محتاج است!»

ص: 279

ج) دعاهای حضرت فاطمه(س)

دعاهای آن حضرت را می توان به چهار دسته تقسیم نمود که هر یک برطرف کننده بخشی از نیازهای زندگی انسان است:

1. در عظمت و صفات خداوند

در دعای معروف حضرت می خوانیم: «بِسْمِ اللّه ِ النُّورِ، بِسْمِ اللّه ِ الَّذی یَقولُ لِشَیْ ءٍ کُنْ فَیَکونُ، بِسْمِ اللّه ِ الَّذی یَعْلَمُ خائِنَهَ الْاعْیُنِ وَماتُخْفیِ الصُّدُورُ، بِسْمِ اللّه ِ الَّذی خَلَقَ النُّورَ مِنَ النُّور، بِسْمِ اللّه ِ الَّذی هُوَ بِالْمَعْروفِ مَذْکور، بِسْمِ اللّه ِ الَّذی اَنْزَلَ النُّورَ عَلَی الطُّورِ بِقَدَرٍ مَقْدورٍ، فی کِتابٍ مَسْطورٍ، عَلی نَبِیِّ مَحْبورِ؛ به نام خدای نور، به نام خدایی که به هر چیزی بگوید باش، می باشد، به نام خدایی که چشمها و نگاههای پنهان در سینه ها را می داند. به نام خدایی که نور را از نور آفرید. به نام خدایی که به نیکی یاد می شود. به نام خدایی که نور را بر کوه طور به اندازه معین نازل کرد در نوشته ای بر پیامبری عظیم.» )(1)( 

دعاهایی که پیامبر اکرم(ص) به فاطمه(س) تعلیم فرموده نیز از همین دسته است، مانند: دعایی که با این جمله شروع شده است: «یا اَعَزَّ مذْکورٍ وَاَقْدَمَه قَدَماً فی الْعِزِّ و الْجَبَروتِ...» )(2)(  و یا دعایی که با جمله «اللَّهمَّ رَبَّنا وَرَبَّ کُلِّ شی ءٍ» شروع می شود. )(3)( 

ص: 280

همین طور دعایی که آن حضرت از پیامبر اکرم(ص) برای قبل از خواب نقل نموده است: خواندن سوره توحید سه مرتبه، صلوات بر محمد و پیغمبران، استغفار برای مؤمنان و گفتن این جمله: «سُبْحان اللّه ِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا اِلهَ الاّ اللّه ُ وَاَللّه ُ اکْبر.» )(1)( 

2. درخواست کمالات معنوی

گاه انسان در ضمن دعا یک سلسله کمالات معنوی و اخروی را از خداوند می خواهد. این نوع درخواست، گاه درخواست کمالات به صورت غیرمستقیم، از طریق عذرخواهی، مناجات و طلب عفو است و گاهی درخواست کمالات به صورت مستقیم و صریح، مانند: «...اللّهُمَّ فَرِّغْنی لِما خَلَقْتَنی لَهُ، وَلاتَشْغَلْنی بِما تَکَفَّلْتَ لی بِهِ، وَلاتُعَذِّبْنی وَ اَنااَسْتَغْفِرُکَ، وَلاتَحْرِمْنی وَ اَنا أسْئَلُکَ أللّهُمَ ذَلِّلْ نَفْسی وَعَظِّمْ شَأْنَکَ فی نَفْسی وَاَلْهِمْنی طاعَتَکَ وَالْعَمَلَ بِما یُرْضیکَ وَالتَّجَنُّبَ لِما یَسْخَطُکَ...؛ )(2)(  خدایا! مرا برای آنچه آفریده ای (عبادت و بندگی) آماده کن، و به آنچه خود عهده دار آن هستی و برایم تضمین نموده ای (رزق و روزی) مشغولم نکن، و عذابم ننما، در حالی که استغفار می کنم! و محرومم نفرما، در حالی که درخواست می نمایم! خدایا! نفسم را `پیش خودم` خوار کن و مقامت را در نفسم بزرگ جلوه ده، و طاعت خود و عمل به آنچه رضای تو در آن است و دوری از غضب را به من الهام نما.»

3. نیازمندیهای زندگی

ص: 281

نوع سوم، دعاهایی است که در آن نیازمندیهای زندگی دنیوی درخواست می شود، مانند: رزق و روزی فراوان، پیشرفت در کارها، گشایش سختیها، شفای بیماران و خلاصه همه: بیمار و سالم، فقیر و غنی، گرفتار و غیر گرفتار... نیازمند دعا هستند و محتاج عنایت خدای بی نیاز، چنان که قرآن می فرماید: (أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمیدُ) )(1)( ؛ «شما همه نیازمند خدا هستید و تنها خداوند است که بی نیاز و شایسته هر گونه حمد و ستایش است.»

حضرت فاطمه زهرا(س)، فرزندش امام حسن(ع) را که بیمار شده بود، خدمت رسول خدا برد و عرض کرد: «یا رَسُولَ اللّه!ِ اُدْعُ اللّه َ لِابْنِکَ اَنْ یَشْفِیَهُ؛ )(2)(  ای رسول خدا! خدا را بخوان برای فرزندت، تا او را شفا دهد.»

همین طور حضرت در دعاهای دیگرش گاه خواسته های دنیوی نیز دارد، از جمله در دعایی از آن بانو می خوانیم: «اَللّهُمَّ قَنِّعْ بِما رَزَقْتَنی وَاسْتُرْنی وَعافِنی اَبَدا مااَبْقَیْتَنی...؛ خدایا! مرا به آنچه رزقم داده ای، قانع کن، و بپوشان و تا زنده ام عافیتم ده.» )(3)( 

ص: 282

4. دعا در حق دیگران

در نوع چهارم از دعا، انسان از حیطه خود و خواسته های خویش پا را فراتر نهاده و به دنبال کمالات معنوی است و نیازمندیهای مادی و رفع گرفتاری کل جامعه مسلمین را مدّ نظر دارد. در این مرحله انسان از خداوند برآورده شدن نیازها و رفع گرفتاریهای تمام انسانها را می خواهد. این گونه دعا، هم در زندگی دیگران اثر مستقیم دارد آنجا که دعا مستجاب و مورد قبول واقع می شود و هم نسبت به کل افراد اثری غیر مستقیم دارد، تا در مورد نیازمندیهای معنوی و مادی مردم در صورت توان و قدرت کوتاهی نکند. در منابع دینی، بر این گونه دعاها بسیار سفارش شده است، از جمله رسول خدا(ص) فرمود:

«اِذا دَعا اَحَدٌ فَلْیُعِمَّ فَاِنَّهُ اَوْجَبُ لِلدُّعاءِ وَ مَنْ قَدَّم اَرْبَعْینَ مِنْ اِخْوانِهِ قَبْلَ اَنْ یَدْعُوَ لِنَفْسِهِ اُسْتُجیْبَ لَهُ فِیِهمْ وَ فِی نَفْسِه؛ )(1)(  هرگاه فردی خواست دعا کند، برای عموم دعا نماید؛ زیرا عامل استجابت دعا می شود و کسی که چهل نفر از برادران خود را در دعا قبل از خودش مقدم بدارد، دعای او در حق آنان و خودش پذیرفته می شود.»

ص: 283

در «شرح لمعه» از مرحوم کلینی، از علی بن ابراهیم و او از پدرش نقل شده است که: «عبداللّه بن جندب» را در عرفات دیدم، در حالی که دستهایش به سوی آسمان بلند بود و به قدری اشک ریخته بود که زمین زیر پایش گل شده بود. وقتی مردم پراکنده شدند، گفتم: ای أبا محمد! هیچ موقفی را بهتر از موقف تو ندیدم. گفت: به خدا قسم! دعا نکردم جز برای برادران دینی ام ؛ چرا که از موسی بن جعفر )(1)(  شنیدم که فرمود:

«مَنْ دَعا لِاَخیْهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ نُودیَ مِنَ الْعَرْشِ وَلَکَ مِأهُ اَلْفِ ضِعْفٍ مِثْلُهُ؛ کسی که برای برادر `دینی اش` در پشت سر دعا کند، از عرش الهی ندا می رسد که برای توست صد برابر `آنچه دعا کردی`.» و من دوست ندارم که صدهزار را به خاطر یک دعا `برای خودم` که نمی دانم مستجاب می شود یا نه! ترک کنم.

حضرت فاطمه زهرا(س) خود بنیان گذار چنین مکتب و فرهنگی است؛ لذا نمی تواند در حق دیگران دعا نداشته باشد.

ص: 284

امام حسن مجتبی(ع) شب جمعه ای مادر را دید که برای همسایگان، مؤمنان، و... دعا می کند و برای خود دعا نمی نماید. عرض کرد: مادر جان! چرا برای خود دعا نمی کنی؟ فرمود:

«اَلْجارُ ثُمَّ الدّارُ؛ )(1)(  پسرم! اول همسایه سپس خانه `خود`.»

حضرت فاطمه(س) در آخرین لحظه های عمر خویش، هنگام جدایی از همسر و فرزندان خویش در حق شیعیانش دعا می کرد. اسماء، همسر جعفر طیار نقل می کند: در لحظه های پایانی زندگانی حضرت زهرا(س) متوجه آن بزرگ زن عالم بودم که ابتدا غسل کرد و لباسها را عوض نمود و در خانه مشغول راز و نیاز با خدا شد. فاطمه را دیدم که رو به قبله نشسته و دستها را به سوی آسمان برآورده، چنین دعا می کند:

«اِلهی وَسَیِّدی! أسْئَلُکَ بِالَّذینَ اصْطَفَیْتَهُمْ وَبِبُکاءِ وَلَدَیَّ فی مُفارِقَتی اَنْ تَغْفِرَ لِعُصاه شیِعَتی وَشیِعَهِ ذُرّیَتِی؛ )(2)(  خدای من! و آقای من! به حق پیامبرانی که آنها را برگزیدی و به گریه های دو فرزندم حسن و حسین(ع) در فراق من، از تو می خواهم از گناهکاران شیعیان من و شیعیان فرزندان من درگذری.»

ص: 285

راستی این نهایت غمخواری و مهربانی است که دراوج غصه ها و گرفتاریهای خویش، از درد پهلو گرفته تا مظلومیت امامش، این همه به فکر شیعیان خود باشد و در حق آنان دعا کرده و خود را فراموش نماید!

د) تقسیمی دیگر

تقسیم دیگر برای دعا این است که دعا یا با زبان «قال» و حرف زدن است که غالب دعاهای مردم این گونه می باشد. اگر این نوع دعا با شرایط باشد، به استجابت می رسد و اگر هم به اجابت نرسد، باز هم قابل توصیه است؛ چرا که ذکر خدا و ارتباط با ذات بی نهایت او محسوب می شود.

نوع دیگر دعا، دعا با زبان «حال» است؛ یعنی دعا در حالی که اشک جاری، دل شکسته و قلب متوجه خدای متعال است. اثر این نوع دعا بیش تر و برد اجابتش بالاتر است.

نوع دیگر دعا، دعا با زبان استعداد می باشد، به این معنی که انسان در اثر انجام کار خیر و عمل صالح، استعداد دریافت کمال را می یابد و قطعاً آن کمال به او داده می شود. در قرآن کریم می فرماید: (وَ ءَاتَیکُمْ مِنْ کُلِّ ما سَاَلْتُمُوهُ) )(1)( ؛ «و از هر چیزی که از او خواستید، به شما داد.»

ص: 286

در روایات نیز به این مسئله اشاره شده است: خداوند به داود وحی کرد: «یا داوُدُ! اِنَّهُ لَیْسَ عَبْدٌ مِنْ عِبادِی یَطیِعُنِی فیِما آمُرُهُ اِلاّ اَعْطَیْتُهُ قَبْلَ اَنْ یَسْأَلَنی، وَاسْتَجیِبُ لَهُ قَبْلَ اَنْ یَدْعُوَنی؛ )(1)(  ای داود! اگر بنده ای از بندگان دستورات مرا اطاعت کند، به او عطا می کنم، قبل از آنکه درخواست کند و برای او اجابت می کنم، پیش از آنکه دعا نماید.»

رسول خدا(ص) می فرماید: خداوند فرمود: «مَنْ شَغَلَهُ ذِکْری مِنْ مَسْألَتی أعْطَیْتُهُ فَوْقَ مااُعْطیَ السّائِلیِنَ؛ )(2)(  هر کس به خاطر مشغول شدن به یاد من از درخواست از من باز ماند، به او بیش از درخواست کنندگان عطا می کنم.»

این همان دعا به زبان استعداد است. حضرت صدیقه کبری(س) علاوه بر دعاهای مقالی و زبانی، و افزون بر دعاهای حالی، دعاهایی با زبان استعداد نیز داشت و غرق در کمال و جمال الهی بود؛ به گونه ای که گاه از درخواست باز می ماند.

ص: 287

روزی پیامبر اسلام(ص) به دخترش فرمود: «هم اکنون فرشته وحی در کنار من است و از طرف خدا پیام آورده است تا هرچه بخواهی تحقق پذیرد! ای فاطمه! چه درخواست و حاجتی داری؟» آن بانوی عارفه پاسخ داد: «شَغَلَتنی عَنْ مَسْئَلَتِهِ لَذَّهُ خِدْمَتِهِ لاحاجَهَ لی غَیْرُ النَّظَرِ اِلی وَجْهِهِ الْکَریم؛ لذتی که از خدمت او (حضرت حق) می برم مرا از خواهش باز داشته است. حاجتی جز این ندارم که پیوسته ناظر جمال والای خدای کریم باشم»! )(1)( 

پروردگارا! از زندگی خسته و روی گردان شده ام و از بندگان دنیا، بلاها و مصیبتهای ناگوار دیدم! خدایا! مرا به پدرم ملحق گردان و مرگم را به سرعت برسان.»

این همان دعا با زبان استعداد است که هر کس به آن مرحله رسید، لب باز نکرده خدا به او عطا می کند. نکته در خور دقت این است که دعای مقالی و حالی گام به گام بر استعداد درونی انسان می افزاید و او را به درجه بالاتر سوق می دهد.

ص: 288

ه ) زمان استجابت دعا

برای استجابت دعا، مکانها و زمانهای خاصی توصیه شده است. در بین زمانها، ماه رمضان، شبهای قدر، شب جمعه، لحظه نزول باران و روبرو شدن لشکریان حق با باطل و... دیده می شود. یکی از زمانها عصر جمعه است که در سخن نقل شده از حضرت فاطمه زهرا(س) بدان توصیه شده است. آن بانو از رسول گرامی اسلام(ص) نقل نموده است که:

«اِنَّ فی الْجُمْعَهِ لَساعَهً لایُوافِقُها رَجُلٌ مُسْلِمٌ یَسْألُ اللّه عَزَّوَجَلَّ فیِها خَیْرا اِلاّ اَعْطاهُ اِیّاهُ فَقُلْتُ یا رَسُولَ اللّه ِ اَیُّ ساعَهٍ هِیَ؟ قالَ اِذا تَوَلّی نِصْفُ عَیْنِ الشَّمْسِ لِلْغُروب؛ )(1)(  به راستی در روز جمعه ساعتی است که مرد مسلمان در آن ساعت چیزی را از خدا می خواهد و خداوند عطا می کند `و دعایش مستجاب می شود`. پرسیدم: ای رسول خدا! آن کدام ساعت است؟ فرمود: آنگاه که نصف قرص خورشید در افق پنهان می شود.»

از آن پس، حضرت فاطمه زهرا(س) در این ساعت از غروب جمعه در دعا و خیرخواهی مسلمانان همت می نمود و فردی را می گماشت تا این لحظه را به او اطلاع دهد.

ص: 289

و) دعای مستجاب

حضرت فاطمه زهرا(س) برای امت اسلامی دعا می کرد؛ اما روزگاری رسید که برای خویش نیز دعا نمود و چه زود آن دعا مستجاب شد! آری، غمهای بی شماری چون: آتش کشیده شدن در خانه، شکستن پهلو، ورم کردن بازو، و... آن چنان طاقت فرسا بود که حضرت فاطمه(س) را از پا در آورد، تا آنجا که در حق خود چنین دعا کرد:

اَلّلهُمَّ عَجِّلْ وَفاتِی سَریِعاً قَدْ نَقَضْتُ الْحیوهَ یا موْلائی )(1)( 

«خدایا! وفاتم را با سرعت نزدیک گردان؛ چرا که از زندگی `خسته و` نا امید شده ام، ای آقای من!»

پیامبر اکرم(ص) نیز از دعاهای جانسوز حضرت زهرا(س) خبر داد و به اصحابش فرمود: دخترم در امواج بلاها و مصیبتها آن چنان غمناک و نگران می شود که دست به دعا برداشته، از خدا آرزوی مرگ و شهادت می کند و می گوید: «یا رَبِّ! أنّی قَدْ سَئِمْتُ الْحَیاهَ وَتَبَرَّدْتُ بِاَهْلِ الدُّنْیا فَاَلْحِقْنی بِاَبی اِلهی عَجِّلْ وَفاتی سَریِعاً؛ )(2)(  پروردگارا! از زندگی خسته وروی گردان شده ام و از بندگان دنیا، بلاها و مصیبتهای ناگوار دیدم! خدایا! مرا به پدرم ملحق گردان و مرگم را به سرعت برسان.»

ص: 290

به فصل جوانی زغم پیر گشتم

"

ز عمر گرانمایه ام سیر گشتم

"

خدایا نخواهم دگر زندگانی

"

رسان مرگ زهرا به فصل جوانی

"

چه رنجی کشیدم من از جور امّت

"

که دیگر نمانده برایم سلامت

"

زد آتش عدو بر در خانه من

"

زکین کُشته شد طفل دردانه من

"

مرا سینه پر خون شد از ضرب مسمار

"

شکست استخوانم از آن درب و دیوار

"

ص: 291

ز مسمار و از ضربت تازیانه

"

کنم گریه شبها ولی مخفیانه )(1)( 

"

و... چیزی نگذشت که دعای حضرت فاطمه(س) به اجابت رسید و بهار جوانی زهرا(س) و زندگانی علی(ع) و فرزندانشان به خزان تبدیل شد و ناباورانه جنازه او را در شب به خاک سپردند!

شبی در عمق تاریکی نشسته

"

زمین و آسمان با هم گریسته

"

روان در کوچه ها تابوت غربت

"

در آن تابوت یاقوت شکسته

"

ص: 292

3. رقبای امام علی(ع) در امر خلافت، به هیچ قیمتی حاضر به چشم پوشی از مسند خلافت نبودند و اگر حضرت مخالفت علنی می کرد، آنها قبایل حامی خود را علیه بنی هاشم بسیج کرده، جنگ قبیلگی تمام عیاری شروع می شد و وحدت و انسجام امت پیامبر(ص) در همان روزهای نخست از دست می رفت و هسته مرکزی نظام اسلامی به شدت تضعیف می شد.

این اختلاف چند پیامد مهم داشت:

الف) با این درگیریها زمینه به قدرت رسیدن بنی امیه فراهم می آمد. پس از ماجرای سقیفه، ابوسفیان، سرکرده بنی امیه سعی کرد آتش درگیری و نزاع را در میان اصحاب برافروزد؛ لذا نزد امام علی(ع) آمد و گفت: «سوگند به خدا! اگر بخواهی این شهر را علیه ابوبکر پر از سواره و پیاده می کنم»؛ )(1)(  ولی امام علی(ع) با فراست خاص و بینش عمیق سیاسی و اجتماعی خویش پی برده بود که اگر این نزاع بین اصحاب به وقوع بپیوندد، سرانجام به پیروزی ابوسفیان و فرزندانش ختم خواهد شد؛ لذا به او فرمود: «تو در پی کاری هستی که ما اهل آن نیستیم )(2)( ، تو مدتها بدخواه اسلام و مسلمانان بوده ای.» )(3)( 

ب) اختلاف میان اصحاب، سرکوب مرتدین را به تأخیر می انداخت و حتی موجب نومیدی مردم بلاد تازه مسلمان جزیره العرب و هرج و مرج روزافزون می شد و خطر سقوط حکومت مدینه و از بین رفتن مجاهدتهای پیامبر(ص) برای گسترش اسلام در جزیره العرب را در پی داشت.

ص: 294

4- اعتراض امام علی(ع)، به عنوان تلاشی برای به دست آوردن قدرت و منفعت فردی تلقی می شد؛ زیرا جامعه کوته نظر و آلوده به تعصبات جاهلی آن روز، نمی توانست به نیت پاک امیرمؤمنان(ع) ایمان پیدا کند؛ لذا زمینه مناسبی برای معارضین حضرت فراهم می آمد تا ایشان را به خودکامگی و ریاست طلبی متهم سازند و بگویند: علی(ع) خواسته خویش را بر رأی و تصمیم امت مقدم می دارد و مستبدانه عمل می کند!

بنابراین، امیرمؤمنان(ع) به ناچار سکوتی تلخ و شکننده را تحمل کرد و بدین وسیله، از بروز شکاف در امت اسلامی جلوگیری نمود. آن حضرت در فلسفه سکوت خود فرمود: «فَرَأَیْتُ أَنَّ الصَّبْرَ عَلَی ذَلِکَ أَفْضَلُ مِنْ تَفْرِیقِ کَلِمَهِ الْمُسْلِمِینَ، وَ سَفْکِ دِمَائِهِمْ، وَ النَّاسُ حَدِیثُو عَهْدٍ بِالْإِسْلَامِ، وَ الدِّینُ یَمْخَضُ مَخْضَ الْوَطْبِ یُفْسِدُهُ أَدْنَی وَهْنٍ، وَ یَعْتِکُهُ أَقَلُّ خُلْفٍ )(1)( ؛ دیدم صبر بر این حادثه، بهتر از ایجاد تفرقه میان مسلمانان و ریختن خونشان است. مردم، تازه مسلمانند و دین مانند مشک شیر به هم زده می شود و کوچک ترین سستی آن را فاسد و کم ترین پیمان شکنی آن را واژگون می سازد.»

سکوت امیرالمؤمنین(ع) موجب وحدت امت اسلام و کوتاه شدن دست بدخواهان و تحکیم حکومت اسلامی گردید؛ اما یک مشکل اساسی باقی ماند و آن اینکه سکوت حضرت علی(ع) موجب می شد انحراف در امر خلافت نادیده گرفته شود. اگر همین روند از سوی خاندان اهل بیت(ع) ادامه می یافت، بیم آن می رفت که اندک اندک زشتی انحرافِ پدید آمده در مسیر خلافت، در میان اصحاب، تابعین و مسلمانان نسلهای آینده از بین برود و خط ولایت و تشیع در طول تاریخ محو گردد.

ص: 295

اهل بیت(ع) مأمور بودند در مقابل انحراف جامعه اسلامی از مسیر اسلام ناب ایستادگی نموده و همواره خط اسلام ناب را برای مسلمانان ترسیم کنند. در میان اهل بیت پیامبر(ص)، علی(ع) به دلایلی که ذکر شد مأمور به سکوت بود. امام حسن، امام حسین، حضرت زینب و ام کلثوم(ع) به خاطر صغر سن، پذیرش مردمی جهت اقدام گسترده را نداشتند. تنها کسی که از موقعیت اجتماعی و قداست بسیار بالایی برخوردار بوده و می توانست با ایستادگی در برابر جریان حذف علی(ع) حقایق را برای حق طلبان روشن کند، حضرت زهرا(س) بود؛ لذا بی درنگ این بار سنگین را بر دوش گرفت و علی(ع) نیز با سکوت خویش، رضایت خود را از فریاد فاطمه(س) اعلان فرمود.

ص: 296

سعد بن ابی وقاص می گوید: از پیامبر(ص) شنیدم که فرمود: «فَاطِمَهُ بَضْعَهٌ مِنِّی مَنْ سَرَّهَا فَقَدْ سَرَّنِی وَ مَنْ سَاءَهَا فَقَدْ سَاءَنِی فَاطِمَهُ أَعَزُّ الْبَرِیَّهِ عَلَیَّ؛ فاطمه(س) پاره تن من است، هرکس او را مسرور کند مرا خوشحال کرده و هر کس به او بدی کند به من بدی کرده است. فاطمه(س) عزیزترین خلق نزد من است.» )(1)( 

ابوهریره با آن همه بی مهریش نسبت به اهل بیت(ع) می گوید: رسول خدا(ص) فرمود: «أَوَّلُ شَخْصٍ تَدْخُلُ الْجَنَّهَ فَاطِمَه؛ اولین کسی که وارد بهشت می شود، فاطمه است.» )(2)( 

رفتار پیامبر(ص) با فاطمه(س) نیز موجب افزایش قدر و منزلت اجتماعی آن بانوی بزرگوار می شد. وقتی رسول خدا(ص) از مسافرت بر می گشت، قبل از اینکه به خانه خود برود، بر حضرت فاطمه(س) وارد می شد و مدت زیادی نزد آن حضرت مکث می کرد. گاه اصحاب همچنان پشت در خانه فاطمه(س) می ماندند تا پیامبر(ص) از خانه خارج شود )(3)( . و یا دستهای دختر گرامی اش را می بوسید )(4)( .

ص: 298

تعریفهای مکرر رسول خدا(ص) از فاطمه زهرا(س) به گوش تمام اصحاب رسید، به طوری که تقریباً همه اصحاب نامدار و اهل نظر جامعه اسلامی می دانستند که حضرت فاطمه(س) از محبوب ترین افراد نزد پیامبر(ص) است. افرادی مثل: ابو سعید خدری، )(1)(  بریده )(2)(  و حتی عایشه )(3)(  در تاریخ به این حقیقت گواهی داده اند.

از این رو، اصحاب پیامبر برای آن حضرت احترام ویژه ای قایل بودند. به علاوه، نفس افتخار فرزندی پیامبر، خود موجب محبوبیت و منزلت اجتماعی حضرت زهرا(س) بود؛ لذا مواضع، دیدگاه ها و خواسته های آن بزرگوار به عنوان تنها یادگار باقی مانده از رسول خدا(ص)، تداعی کننده خواسته ها و دیدگاه های پیامبر اکرم(ص) بود.

علاوه بر اینها، حساسیتهایی که قریش نسبت به علی(ع) داشتند، در مورد حضرت فاطمه(س) نداشتند؛ لذا شرایط به گونه ای بود که در میان اهل بیت(ع) هیچ کس به اندازه حضرت فاطمه(س) در مبارزه با انحرافات پدید آمده پس از رحلت رسول خدا(ص) موفقیت نداشت. از این رو، آن مبارز خستگی ناپذیر به طور غیرمترقبه وارد میدان مبارزه با خلفا و اساساً کل جامعه اسلامی مدینه شد، و ظرف هفتاد و پنج یا نود و پنج روز چنان حماسه آفرید که عرصه را بر خلفا تنگ نمود، و آنان را به اظهار ندامت و عذرخواهی واداشت. و از آن مهم تر مسیر اسلام ناب را که در جریان سکوت تحمیلی بر امیرالمؤمنین(ع) و زیاده طلبیها و فرصت طلبیهای سران اصحاب تیره و تار شده بود، روشن ساخت. ما در حد گنجایش این مقاله به برخی راهکارها و اهداف اساسی مبارزات سیاسی آن حضرت اشاره خواهیم کرد.

ص: 299

خلیفه و طرفدارانش در صدد بودند به هر طریق ممکن؛ ولو به قیمت کشتن، امام علی(ع) را به پذیرش حاکمیت خود وادار کنند؛ اما با مقاومت شدید حضرت زهرا(س) مواجه شدند. شخصیتی که هنوز جملات پیامبر(ص) در شأن و منزلت او در فضای جامعه طنین انداز بود، و سفارشهای رسول خدا(ص) در حفظ حرمت و مودّتش فراموش نشده بود.

مبارزه حضرت فاطمه(س) کار خلفا را بسیار دشوار ساخت؛ زیرا آنان می دانستند چنانکه تسریع در بیعت گرفتن از امام علی(ع) موجب تثبیت حکومتشان می شود، جسارت زیاد نسبت به دختر پیامبر(ص) نیز پایه حکومتشان را سست خواهد کرد. طبق نقل مسعودی، تا حضرت زهرا(س) در قید حیات بود، آنها نتوانستند از علی(ع) بیعت بگیرند. بنی هاشم نیز پس از شهادت زهرای اطهر(س) با ابوبکر بیعت کردند )(1)( . همین امر به عنوان سندی روشن بر عدم مشروعیت خلافت ابوبکر از دیدگاه امیرمؤمنان و حضرت فاطمه(س) و بنی هاشم در تاریخ ثبت گردید.

روایات و اسناد تاریخی مربوط به مقاومتهای حضرت زهرا(س) فراوان است و ما تنها به ذکر برخی از فرازهای یک سند نسبتاً مفصل و هماهنگ از کتاب «الامامه و السیاسه» اکتفا می کنیم. دینوری می نویسد: «ابوبکر از کسانی که از بیعت با او سرباز زده و نزد علی(ع) گرد آمده بودند پرس و جو کرد و عمر را به دنبال آنها فرستاد. عمر آنها را صدا زد؛ ولی آنها بیرون نیامدند؛ لذا هیزم خواست و گفت: یا بیرون می آیید و یا خانه را با اهلش به آتش می کشم!

ص: 301

به او گفته شد: ای اباحفص! در این خانه فاطمه هست. گفت: اگر چه او (فاطمه) باشد... !

در این هنگام حضرت فاطمه پشت در ایستاد و فرمود: «لَا عَهْدَ لِی بِقَوْمٍ أَسْوَأَ مَحْضَراً مِنْکُمْ تَرَکْتُمْ رَسُولَ اللَّهِ(ص) جَنَازَهً بَیْنَ أَیْدِینَا وَ قَطَعْتُمْ أَمْرَکُمْ فِیمَا بَیْنَکُمْ وَ لَمْ تُؤَمِّرُونَا وَ لَمْ تَرَوْا لَنَا حَقّا؛ )(1)(  من امتی بد برخوردتر از شما نمی شناسم، جنازه رسول خدا(ص) را روی دست ما رها کردید و کار `خلافت` خود را `بین خودتان` سامان دادید، از ما طلب امر نکردید و حق را به ما باز نگرداندید.»

طبق گزارش دینوری، برخورد تند و علنی حضرت زهرا(س) موجب خوف آنها شد؛ زیرا نمی خواستند مردم مدینه خشم حضرت زهرا(س) بر آنها را بدانند. بار دوم و سوم خودشان نیامدند؛ بلکه قنفذ را فرستادند تا از امام علی(ع) بخواهد نزد ابوبکر بیاید و بیعت کند؛ ولی حضرت نپذیرفت. وقتی پیغام آنان بی نتیجه ماند، به ناچار بار دیگر عمر با عده ای به طرف خانه حضرت فاطمه(س) آمدند، دق الباب کردند، وقتی فاطمه(س) سر و صدایشان را شنید، این بار حمله اش را متوجه شخص ابوبکر و عمر کرد، با صدای بلند فریاد زد: «یَا اَبَتِ!ً یَا رَسُولَ اللَّهِ! مَا ذَا لَقِینَا بَعْدَکَ مِنِ ابْنِ الْخَطَّابِ وَ ابْنِ أَبِی قُحَافَهَ؛ )(2)(  ای پدر! ای رسول خدا! ما پس از تو از پسر خطاب و پسر ابی قحافه چه کشیده ایم؟!»

ص: 302

این سخن که از سینه ای مالامالِ درد و رنج برخاسته بود، دلهای عده زیادی از اطرافیان عمر را لرزانید، به طوری که وقتی ناله حضرت فاطمه(س) و گریه اش را شنیدند، گریه کنان برگشتند؛ اما عمر و عده ای ایستادگی کردند، امام علی(ع) را از خانه بیرون آوردند و نزد ابوبکر بردند. درهمین هنگام حضرت زهرا(س) به دنبال امیرمؤمنان وارد مجلس شد.

آنها به امام علی(ع) گفتند: بیعت کن! حضرت علی(ع) فرمود: «فَإِنْ أَنَا لَمْ أَفْعَلْ فَمَهْ؛ )(1)(  اگر بیعت نکنم، چه خواهید کرد؟»

گفتند: در این صورت گردنت را می زنیم. ابوبکر همچنان ساکت بود و حرف نمی زد. لحظه، لحظه سرنوشت سازی بود. اگر ابوبکر کوچک ترین اشاره ای می کرد، علی(ع) به شهادت می رسید؛ ولی حضور زهرای اطهر(س) حداقل یکی از علل پرهیز از قتل امام علی(ع) بود.

طبق گزارش دینوری: عمر از ابوبکر خواست علی(ع) را به زور مجبور به بیعت کند؛ ولی ابوبکر گفت: مادامی که فاطمه در کنار اوست، او را به کاری مجبور نمی کنم. ظاهراً هدف عمر از مجبور کردن، تهدید به قتل بود؛ زیرا علی(ع) پس از گفتگوی آن دو کنار قبر رسول خدا(ص) رفت و در حالی که فریاد می زد و می گریست، قبر را در آغوش گرفته، این آیه را خواند: (قالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونی وَ کادُوا یَقْتُلُونَنی)؛ )(2)(  «ای فرزند مادر! این قوم مرا ضعیف انگاشتند و نزدیک بود مرا به قتل برسانند.» )(3)( 

ص: 303

از این گزارش به دست می آید که صدیقه طاهره نه تنها با خطبه های آتشین خود اعتبار خلافت ابوبکر را زیر سؤال برد؛ بلکه با حضور فعال خود در خط مقدم مبارزه، همچون سپر محکمی از جان امام علی(ع) و حامیانش محافظت کرد و فضای مناسبی را برای بنی هاشم فراهم نمود تا بیعت را به تأخیر بیندازند.

البته شیوه حضرت فاطمه(س) برای اعلان عدم مشروعیت حکومت ابوبکر تنها در مبارزه علنی روزهای نخست رحلت پیامبر(ص) خلاصه نمی شد. آن حضرت تا آخرین روز رحلتش همواره با قطع رابطه و ابراز ناراحتی و اندوه، افکار عمومی را متوجه مسئله سقیفه و غصب خلافت می کرد و نمی گذاشت این مهم به فراموشی سپرده شود. زنان مهاجرین و انصار برای عذر خواهی به عیادت آن بزرگوار آمدند؛ ولی حضرت فاطمه(س) نه تنها از آنان تشکر نکرد؛ بلکه در جواب احوال پرسی آنان فرمود: «أَصْبَحْتُ وَ اللَّهِ عَائِفَهً لِدُنْیَاکُنَّ قَالِیَهً لِرِجَالِکُنَّ لَفَظْتُهُمْ بَعْدَ أَنْ عَجَمْتُهُمْ وَ سَئِمْتُهُمْ بَعْدَ أَنْ سَبَرْتُهُمْ ... وَیْحَهُمْ أَنَّی زَعْزَعُوهَا عَنْ رَوَاسِی الرِّسَالَهِ وَ قَوَاعِدِ النُّبُوَّهِ وَ الدَّلَالَه؛ به خدا قسم! صبح کردم، در حالی که نسبت به دنیای شما بی میل و نسبت به مردان شما ناراحتم. آنان را از دهان خود بدور افکندم، بعد از اینکه آنها را آزمودم، و با آنان بد شدم بعد از آنکه آنها را سنجیدم... وای بر آنها! چگونه خلافت را از `پایه های رسالت و` بنیادهای نبوت و ارشاد دور ساخته اند؟» )(1)( 

در آخرین روزهای زندگی حضرت، وقتی ابوبکر وعمر تقاضای ملاقات کردند، ابتدا حضرت فاطمه(س) نپذیرفت و زمانی که امیرمؤمنان از آن حضرت تقاضا کرد، به احترام شوهر بزرگوارش پذیرفت؛ ولی چنان برخورد سردی با آنها کرد که گزارش آن دیدار به یک سند تاریخی گویا برای اثبات خشم آن حضرت نسبت به خلفا تبدیل گردید. آنها قصد داشتند با دلجویی از زهرای اطهر(س) بر اعمال زشت خویش سر پوش بگذارند؛ ولی حضرت فاطمه(س) هنگام ورود آنان به اتاق، رویش را از آنها برگرداند و بعد از آنکه ابوبکر اظهار پوزش و عذر خواهی کرد، فرمود: «نشدتکما الله الم تسمعا رسول الله یقول: رضا فاطمه من رضای و سخط فاطمه من سخطی؛ شما را به خدا قسم! آیا از رسول خدا نشنیده اید که فرمود: رضایت فاطمه(س) از رضایت من و غضب فاطمه(س) از غضب من است؟»

ص: 304

گفتند: آری، از رسول خدا(ص) شنیده ایم. وقتی از آنها اقرار گرفت، با جملاتی حساب شده و در عین حال تند و تکان دهنده برائت همیشگی خود را نسبت به آن دو اعلان کرد و فرمود: «فَإِنِّی أُشْهِدُ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ أَنَّکُمَا أَسْخَطْتُمَانِی وَ مَا أَرْضَیْتُمَانِی وَ لَئِنْ لَقِیتُ النَّبِیَّ(ص) لَأَشْکُوَنَّکُمَا إِلَیْهِ ... وَ اللَّهِ لَأَدْعُوَنَّ اللَّهَ عَلَیْکَ فِی کُلِّ صَلَاهٍ أُصَلِّیهَا؛ من خداوند و ملائکه اش را شاهد می گیرم که شما دو نفر مرا خشمناک کرده و خشنود نساخته اید، اگر با پیامبر(ص) ملاقات کنم نزد خداوند از شما شکایت خواهم کرد... قسم به خدا! در هر نمازی که می گذارم نزد خدا شما را نفرین می کنم.» )(1)( 

مهم ترین ضربه ای که حضرت فاطمه(س) بر بنیان خلافت ابوبکر و سپس عمر وارد ساخت، وصیت آن حضرت به مخفی ماندن مرقد مطهرش بود. آن حضرت در سفارشهایش به امیرمؤمنان(ع) فرمود: «أُوصِیکَ أَنْ لَا یَشْهَدَ أَحَدٌ جِنَازَتِی مِنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ ظَلَمُونِی وَ أَخَذُوا حَقِّی فَإِنَّهُمْ عَدُوِّی وَ عَدُوُّ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ لَا تَتْرُکُ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَیَّ أَحَدٌ مِنْهُمْ وَ لَا مِنْ أَتْبَاعِهِمْ وَ ادْفِنِّی فِی اللَّیْلِ إِذَا هَدَأَتِ الْعُیُونُ وَ نَامَتِ الْأَبْصَار؛ تو را وصیت می کنم هیچ یک از آنان که به من ظلم کردند و حق مرا غصب نمودند، نباید در تشییع جنازه من شرکت کنند؛ زیرا آنها دشمن من و دشمن رسول خدا(ص) هستند و اجازه نده احدی از آنها و پیروانشان بر من نماز گذارد، و مرا شب دفن کن، آن هنگام که چشمها آرام گرفته و دیده ها به خواب فرو رفته باشند.» )(2)( 

ص: 305

این وصیت، ضربه سهمگینی بر پیکر ابوبکر و عمر وارد ساخت. ضربه ای که تا قیام قیامت استمرار خواهد داشت و سندی زنده و ماندگار در محکومیت حکومت خلفا و غیر عادلانه بودن آن از منظر زهرای مرضیه(س) به شمار می آید.

2. مقابله با توطئه ترور شخصیت امام علی(ع)

مخالفان امیرمؤمنان پس از رحلت پیامبر(ص)، آن بزرگوار را به شدت تحت سانسور تبلیغاتی قرار دادند، به طوری که در جریان سقیفه، هیچ یک از سران مهاجر نامی از امام علی(ع) به عنوان فرد لایق خلافت به میان نیاورد. اصحاب سابقه دار و متنفذ به کلی خدمات و ایثارگریهای امام علی(ع) را مسکوت گذاشتند و حتی با آن بزرگوار در مورد خلافت مشورت نکردند و به دور از چشم امام(ع) ابوبکر را به خلافت برگزیده و برای او بیعت گرفتند.

امام علی(ع) به خاطر محذوراتی که ذکر برخی از آنها گذشت، نمی توانست از حقوق خود دفاع کند. در چنین شرایطی حضرت زهرا(س)، با توجه به شناخت دقیقش از توطئه حذف امام علی(ع) از خاطره ها، و پیامدهای ناگوار آن، معرفی شخصیت والا و ممتاز امام علی(ع) را سرلوحه اهداف مبارزاتی خود قرار داد. آن بانوی بزرگوار در شرایطی که هیچ کس جرأت نمی کرد از امام علی(ع) سخنی به میان آورد، سوابق درخشان امیرمؤمنان را در خطبه های خود مطرح کرده و چهره ممتاز آن حضرت را به تازه مسلمانان معرفی نمود.

ص: 306

گاه از مجاهدتهای امام علی(ع) در لحظه های سرنوشت ساز جنگهای صدر اسلام یاد می کرد و رشادتها، جانبازیها و دلاوریهای حضرت را به خاطر مردم می آورد و می فرمود:

«کُلَّما أَوْقَدُوا ناراً لِلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ، أَوْ نَجَمَ قَرْنٌ لِلشَّیْطَانِ، وَ فَغَرَتْ فَاغِرَهٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ، قَذَفَ أَخَاهُ فِی لَهَوَاتِهَا، فَلَا یَنْکَفِئُ حَتَّی یَطَأَ صِمَاخَهَا بِأَخْمَصِهِ، وَ یُخْمِدَ لَهَبَهَا بِسَیْفِه؛ هرگاه آتش جنگ را برافروختند، خدا آن را خاموش کرد. یا هرگاه شاخ شیطان سر برآورد، یا اژدهایی از مشرکین دهان باز کرد، `رسول خدا(ص)` برادرش `علی بن ابی طالب(ع)` را در کام `اژدها و شعله فتنه ها` افکند، و `علی(ع)` هم باز نمی گشت؛ مگر آنکه گردن سرکشان را پایمال شجاعت خود سازد و آتش آنان را با `آب` شمشیرش خاموش کند.» )(1)( 

و گاه از شأن و منزلت امام علی(ع) در پیشگاه الهی و نزد پیامبر(ص) سخن به میان می آورد )(2)(  و بدین وسیله با صدای بلند و فریادی رسا اعلان می داشت آن کسی که او را خانه نشین کرده اند، پس از رسول خدا(ص) بیش ترین حق را در اعتلای کلمه الله و احیای حاکمیت اسلام داشته است، به طوری که هرگاه اسلام به خطر می افتاد، نبی اکرم(ص) به کمک او اسلام را از خطر می رهاند.

ص: 307

حضرت زهرای مرضیه(س) حکومت امام علی(ع) را همان حکومت پیامبر(ص) و استمرار نبوت و رسالت می دانست. خانه امیرالمؤمنین(ع) را مهبط وحی و شخصیت آن حضرت را شخصیتی دانا به امور دنیا و آخرت معرفی می نمود و کنار زدن آن بزرگوار را خسارتی بزرگ و روشن می شمرد. )(1)( 

3. شناساندن مخالفین و علت مخالفتشان

یکی دیگر از اقدامهای روشنگرانه آن حضرت، افشای ماهیت جریان براندازی و بیان ریشه های سیاست ستیز با امام علی(ع) بود. آن حضرت معتقد بود کسانی که علی(ع) را از صحنه بیرون کرده اند، از شدت عمل او در برابر مخالفان دین و قاطعیتش در مقابل دشمنان اسلام و زیاده خواهان و افزون طلبان بیم دارند، آنان می دانند امام(ع) در اجرای عدالت ذره ای کوتاهی نخواهد کرد و در راه تحقق احکام الهی از مرگ نمی هراسد. از این رو، او را کنار زدند تا به آسانی به اهداف شخصی و خواسته های نفسانی شان دست یابند.

دختر پیامبر(ص) می فرمود: «وَ مَا الَّذِی نَقَمُوا مِنْ أَبِی الْحَسَن؟! نَقَمُوا وَ اللَّهِ مِنْهُ نَکِیرَ سَیْفِهِ وَ قِلَّهَ مُبَالاتِهِ لِحَتْفِهِ وَ شِدَّهَ وَطْأَتِهِ وَ نَکَالَ وَقْعَتِهِ وَ تَنَمُّرَهُ فِی ذَاتِ اللَّهِ )(2)( ؛ به چه دلیلی از ابوالحسن انتقام گرفته اند؟ به خدا قسم! به خاطر سختی شمشیرش و بی باکی نسبت به مردنش و شدت تاختنش `بر آنان` و مجازات `کردن با` آسیب زدنش در جنگ، و خشم کردن او در راه خدا، از او انتقام گرفتند.»

ص: 308

شاید آن روزها بسیاری از اصحاب و تابعین و کسانی که تازه مسلمان شده بودند نمی توانستند باور کنند دستهایی که امام علی(ع) را کنار زده اند، از سر هواپرستی چنین ظلمی را مرتکب شده باشند ؛ چون آنها نیز ظاهراً سالها در رکاب نبی اکرم(ص) شمشیر زده و به اسلام گرویده بودند. به علاوه، برخی از آنها جزء دانشمندان جامعه به حساب می آمده اند؛ لذا کسی جرأت نمی کرد به آنان گمان بد برده و آنها را به بی دینی و خیانت متهم نماید.

مردم دو دسته بودند: یک دسته از ریشه دشمنی و مخالفت با امام علی(ع) خبر نداشتند و دسته دیگر شهامت بیان حقایق را نداشتند؛ ولی حضرت زهرا(س) با کمال شجاعت ماهیت کینه توزانه آنان را افشا کرد و ریشه های فاسد عداوت با امام مولی را برملا ساخت. حضرت فاطمه(س) با این حرکت خود تحلیل وقایع پیچیده سقیفه را آسان کرد و رمز و راز غربت و مظلومیت امام علی(ع) را گشود.

4. مبارزه با تساهل خواص

ص: 309

توطئه کنار زدن اهل بیت(ع) و غصب حقوق سیاسی، مالی و اجتماعی آنان، تنها به وسیله فرصت طلبی چند تن از اصحاب شکل نگرفت؛ بلکه حقیقت آن است که تساهل و تسامح برخی از اصحاب موجب شد تا برخی عناصر جاه طلب و زیاده خواه، اهل بیت(ع) را از حقوق مسلم الهی شان محروم سازد. اگر انصار و سایر علاقمندان خاندان پیامبر(ص) از مهاجرین و قبایل قریش، به صورت فعال در صحنه حضور داشتند و به طور جدی خواهان خلافت امام علی(ع) و حقوق مالی حضرت زهرا(س) می شدند، هرگز آن حوادث تلخ رخ نمی داد.

آنها با عنوان اصحاب نامدار و خواص جامعه با سکوت خود برای شکل گیری و به بار نشستن توطئه ها بستر مناسبی فراهم آوردند. از این رو، حضرت زهرا(س) آنان را توبیخ کرده، مورد سرزنش و ملامتهای آشکار خویش قرار داد. و بدین وسیله حجیت اجماع خواص اصحاب در بیعت با خلیفه را از بین برد.

صدیقه طاهره(س) با این اقدام، اندیشه عدالت صحابه را باطل اعلان نمود و اجماع اهل حل و عقد را در تشخیص حق و باطل نادرست شمرد. اگر اندیشه عدالت صحابه و حجیت و اجماع اهل حل و عقد تثبیت می شد، اثبات حقانیت امام علی(ع) و عدم مشروعیت خلافت ابوبکر و دو خلیفه بعد از او بسیار دشوار بود.

ص: 310

از نگاه حضرت فاطمه(س) اگر اصحاب متساهل، کاهلی را کنار نهاده و به طور جدی در برابر انحرافها ایستادگی می کردند، مشکلات برطرف می شد و امور طبق روال صحیح جریان می یافت؛ لذا در میان احتجاجات خود علیه خلیفه به خاطر غصب فدک، رو به انصار فرمود:

«یَا مَعْشَرَ النَّقِیبَهِ وَ أَعْضَادَ الْمِلَّهِ وَ حَضَنَهَ الْإِسْلَامِ مَا هَذِهِ الْغَمِیزَهُ فِی حَقِّی وَ السِّنَهُ عَنْ ظُلَامَتِی؟ أَ مَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) أَبِی یَقُولُ: «الْمَرْءُ یُحْفَظُ فِی وُلْدِه» سَرْعَانَ مَا أَحْدَثْتُمْ وَ عَجْلَانَ ذَا إِهَالَهٍ وَ لَکُمْ طَاقَهٌ بِمَا أُحَاوِلُ وَ قُوَّهٌ عَلَی مَا أَطْلُبُ وَ أُزَاوِلُ؛ ای گروه نقبا، و بازوان ملت و حافظان اسلام! این چشم پوشی در مورد حق من و این سهل انگاری از دادخواهی من برای چیست؟ آیا پدرم، رسول خدا(ص) نمی فرمود: `حرمت` هرکس در فرزندان او حفظ می شود؟ چقدر با سرعت مرتکب این اعمال شده اید، و چه با عجله این بز لاغر، آب از دهان و دماغش فرو ریخت، در صورتی که شما می توانید مرا در آنچه چاره جویی می کنم کمک کنید و قدرت `حمایت مرا` در آنچه مطالبه می کنم و قصد کرده ام دارید.» )(1)( 

هنگامی که زنان مهاجرین و انصار به عیادتش آمدند، تقریباً از ابتدا تا انتهای سخنانش شوهرانشان را به شدت ملامت فرمود و در پایان بیاناتش عواقب شوم بی توجهی آنان به وصایای پیامبر(ص) در مورد خلافت را متذکر شده و آنان را از آینده ای پر از زورگویی و هرج و مرج بیمناک ساخت و فرمود: «ابشروا بسیف صارم وسطوه معتد غاشم، و بهرج شامل واستبداد من الظالمین، یدع فیئکم زهیدا، و جمعکم حصیدا فیا حسره لکم و انی بکم ؛ بشارت باد شما را به شمشیرهای کشیده و حمله متجاوز ستمکار، و به هرج و مرج عمومی و استبداد ستمگران، که حقوقتان را اندک داده و اجتماع شما را `به وسیله شمشیرهایشان` درو خواهند کرد، پس بر شما حسرت باد که کارتان به کجا می رسد.» )(2)( 

ص: 311

«سوید بن غفله» می گوید: «زنها سخنان فاطمه(س) را برای شوهرانشان نقل کردند و آنها برای عرض پوزش نزد آن حضرت آمده و برای توجیه کار خود گفتند: اگر ابوالحسن قبل از بیعت با دیگری این مطالب را برای ما می گفت، کسی را بر او ترجیح نمی دادیم.» )(1)( 

حقیقت آن است که آنها در برتری امام علی(ع) شکی نداشتند و در غدیر خم با آن حضرت بیعت کرده بودند؛ ولی این بار با اتخاذ سیاست تساهل و تسامح عهد خویش را شکستند؛ لذا حضرت زهرا(س) عذر آنان را نپذیرفت )(2)(  و در فرازی از سخنان خویش فرمود: «`شما در حالی با ابوبکر بیعت کرده اید` که زهرای اطهر(س) با مخالفتهای همه جانبه خویش با خلفا، مخصوصاً با مقاومت حیرت انگیزش در مقابل اصرار ابوبکر و عمر برای بیعت گرفتن از امام علی(ع)، به همگان اعلان کرد که خلافت ابوبکر غیر مشروع است.

هنوز از عهد و قرار شما `یعنی بیعت غدیر خم` چیزی نگذشته بود و شکاف زخم عمیق بود و دهانه زخم هنوز به هم نیامده و بهبود نیافته بود، هنوز پیامبر(ص) دفن نشده بود که هرچه خواستید کردید و بهانه آوردید که از فتنه می ترسیم، اما در آتش فتنه سقوط کردید و راستی که جهنم بر کافران احاطه دارد. شما کجا و فتنه خواباندن کجا؟» )(3)( 

ص: 312

دخت گرامی پیامبر(ص) با محکوم نمودن سیاست تساهل و مدارای بی جای اصحاب، هیبت پوشالی خواص منحرف را شکست و راه گذر از رأی اکثریت متساهل را باز کرد. این اقدام بزرگ زهرای مرضیه(س) موجب شد فلسفه سیاسی اسلام از خطر تحریف و تأویل مصون گردیده و خط سرخ ولایت در تاریخ زنده بماند. گرچه از سقیفه تا به امروز خیل عظیمی از مسلمانان عالم در اثر ضعف و تغافل و تجاهل از اسلام علوی فاصله گرفته و امام علی(ع) را به عنوان خلیفه بلافصل پیامبر(ص) نپذیرفتنه اند؛ اما مجاهدتهای حضرت صدیقه(س) راه شناخت حق و باطل را در فتنه سقیفه آسان کرده و اهداف و عوامل به قدرت رسیدن خلفا را روشن ساخت.

گرچه مبارزات سیاسی حضرت فاطمه(س) به قیمت شهادتش در سن جوانی تمام شد؛ لکن سه دستاورد گرانقدر را به همراه داشت:

ص: 313

اولاً: اعتبار خلافت و بنیان حکومت ابوبکر را سست کرد.

ثانیاً: امیرمؤمنان را به عنوان حاکم بر حق و شایسته ای معرفی نمود که حقش به طور ظالمانه ای غصب شده است.

ثالثاً: با سرزنش رأی دهندگان به ابوبکر، اعتبار رأی اکثریت را در مشروعیت بخشیدن به حکومت خلیفه از بین برد.

ص: 314

دختر گرامی پیامبر(ص) در سخنان تند و عتاب آمیز خود، کسانی را که وصیّ و برادر پیامبر(ص) را از صحنۀ رهبری کنار زده، خود زمام امور مسلمانان را در دست گرفتند، مورد انتقاد قرار داده، که آلت دست شیطان شده اند و به حوزۀ «خلافت» وارد گشته اند که حق آنان نبوده و هنوز سوگ رسول(ص) خدا فراموش نشده، شتاب زده دست به اقدامی زدند (ماجرای سقیفه) که آنان را در گرداب فتنه افکند.

ص: 316

امّا مگر آن تشریفات چه قدر وقت می خواست که در آن مدت، بیم فتنه می رفت؟ آیا در همان مدت اندک، خبر رحلت رسول خدا(ص) (با نبودن وسایل ارتباطی امروزی) در سراسر کشور اسلامی منتشر می شد و همه چیز به هم می ریخت؟ این سؤالها در صحّت و درستی نگرانی از فتنه ایجاد تردید می کند. از این رو، حضرت فاطمه(س) با تعبیر، «زَعم» پندار و خیال از آن یاد کرده است.

امّا اینکه آنان چگونه در فتنه سقوط کردند که موضوع اصلی این نوشتار است پاسخ این است که آنان با این اقدام خود منشأ اختلاف، دو دستگی و شکاف در جامعه اسلامی شدند. شکافی که تاکنون نیز پر نشده است. گرچه آن روزها با بیعت مردم با ابوبکر، کار تعیین زمامدار به ظاهر پایان یافت؛ امّا این انتخاب عواقبی را به دنبال داشت که هر چه مسلمانان از آن سال ها دورتر شدند، آثار نامطلوب آن بیش تر پدیدار گشت. خاطرۀ اختلاف و کشمکشهای مسلمانان بر سر امامت و خلافت، خاطره ای تلخ و غم انگیز است. کدام فتنه ای بزرگ تر از قرنها اختلاف، کشمکش و خونریزی که سنگ زیر بنای آن در سقیفه گذاشته شد؟

شهرستانی می نویسد: «هرگز در اسلام هیچ شمشیری به خاطر یک بنیاد دینی، چون شمشیری که به خاطر امامت کشیده شد، آهیخته نگردید.» )(1)( 

ص: 318

از طرف دیگر، مسیری که در مورد خلافت پیش گرفتند، موجب شد که با فراهم شدن تدریجی زمینه و موافقت عملی خلیفه دوم و سوم، بنی امیه به حکومت برسند و با ظلم و ستمی که بر هیچ مورخی پوشیده نیست با مردم رفتار کنند و بیت المال مسلمین را به یغما برند. با توجه به این حوادث، سخنان حضرت فاطمه(ع) در این زمینه، از نظر تحلیل اجتماعی و سیاسی در تاریخ اسلام بسیار ارزنده و تکان دهنده است.

ص: 320

و به اعتقاد مسعودی، مجموع کشته شدگان جنگ صفین از عراقیها و شامیها، هفتاد هزار نفر بود که بیست و پنج هزار نفر آن عراقی و چهل و پنج هزار نفر شامی بودند.» )(1)( 

عمق فاجعه هنگامی آشکارتر می شود که بدانیم مجموع کشتگان در جنگهای زمان رسول خدا(ص) را (از طرفین) حدود هزار و پانصد نفر تخمین زده اند، در حالی که در آن زمان، جنگ با کفار و مشرکان بود؛ اما در سه جنگ یاد شده، جنگ، جنگ مسلمان با مسلمان و جنگ اهل قبله با اهل قبله بود!.

ص: 322

همچنین نظّام )(1)(  که یکی از علمای برجستۀ معتزله بوده در این باره می گوید: «ان عمر ضرب بطن فاطمه یوم البیعه حتی القت الجنین من بطنها، و کان یصیح: احرقوا `دار` ها بمن فیها، و ما کان فی الدار غیر علی و فاطمه و الحسن و الحسین؛ )(2)( 

ص: 324

بتنونی می نویسد: «طول خانه فاطمه(س) از طرف جنوب 5/14، از طرف شمال 14 و از طرف شرق و غرب 5/7 متر بوده است.» )(1)( 

3- اهدایی خدا و رسول(ص)

پیامبر بزرگوار(ص) از همان ابتدای ورود به مدینه در فکر احداث چنین حجره ای برای حضرت فاطمه(س) بود. بدین جهت زمانی که حجره هایی را در طرف شرق مسجد برای همسران خود احداث کرد، برای فاطمه(س) این حجره را ساخت.

ام سلمه در روایتی که درباره عروسی حضرت فاطمه(س) است، می گوید: «...آن گاه پیامبر(ص) دختر خود، فاطمه(س) و همچنین علی(ع) را پیش خود خواند و دست علی(ع) را در دست راست و دست فاطمه(س) را در دست چپ گرفت و به سینه خود گذارد و میان دو چشم آن دو را بوسه زد. آن گاه به علی(ع) فرمود: علی جان! خوب همسری داری. و به فاطمه(س) فرمود ای فاطمه! تو هم خوب همسری داری. سپس از جای برخاسته و پیشاپیش آن دو راه افتاد تا اینکه آن دو را به خانه ای که از پیش برای آنها ساخته بود، وارد کرد.

سپس هنگام خروج از خانه، در حالی که دستگیره در را گرفته بود، فرمود: «طَهَّرَکُمَا اللهُ وَ طَهَّرَ نَسْلَکُمْ...؛ )(2)(  خداوند شما و نسلتان را پاک گرداند.»

ص: 327

4- موقعیت درِ خانه حضرت فاطمه (س)

از دیگر ویژگیهای این خانه این بود که هیچ گونه راهی به بیرون جز از طریق مسجد نداشت. بدون شک در این کار عنایتی بود. شاید راز این عمل برای مسلمانان آشکار نگردید.

سید محمد باقر نجفی می نویسد: «همگی مورخان اذعان دارند که خانه علی(ع) در دیگری جز آنچه که به سوی مسجد باز می شد، نداشت.» )(1)( 

5- خانه رفیع و پر نور

از دیگر ویژگیهای این خانه این است که همانند دیگر مساجد و خانه های پیامبران، از نورانیت، جلال و شکوه خاصی برخوردار و از خانه هایی بود که قرآن مجید درباره آنها فرمود:

(فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُه؛) )(2)( ؛ «در خانه هایی که خدا رخصت داده که `قدر و منزلت` آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود.»

ص: 328

در روایتی که در ذیل آیه فوق آمده است، «انس» از «بریده» نقل می کند: «هنگامی که پیامبر(ص) این آیه را تلاوت می کرد، مردی از جای برخاست و گفت: مقصود از این خانه ها کدام خانه هاست؟ پیامبر(ص) فرمود: خانه های پیامبران.»

ابوبکر گفت: «هَذَا الْبَیْتُ مِنْهَا وَ أَشَارَ إِلَی بَیْتِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَهَ(ع) قَالَ: نَعَمْ، مِنْ أَفْضَلِهَا؛ در حالی که با دست خود به خانه علی و فاطمه(ع) اشاره می کرد، گفت: آیا این خانه از جمله آن خانه ها است؟ حضرت فرمود: آری؛ بلکه افضل از همه آنها است.» )(1)( 

6- محل نماز و عبادت پیامبر(ص)

خانه فاطمه(س) استراحت گاه موقت پیامبر(ص) هنگام دیدار از یگانه گوهرش بوده. جای جای این خانه قدمگاه، محل نشستن، نماز، عبادت و سجده گاه وجود مقدس نبی اکرم(ص) بود.

ص: 329

حضرت علی(ع) فرمود: «روزی پیامبر(ص) به دیدار ما آمد، ما نیز حریره ای )(1)(  برایش آماده کردیم و ام ایمن هم ظرفی از ماست، کره و مقداری خرما به ما هدیه کرد. پیامبر(ص) از جای برخاست، وضو ساخت، به سوی قبله ایستاد و مدتی دعا کرد. آن گاه با چشمانی پر از اشک، سر به سجده گذارد.

هیبت و عظمت پیامبر(ص) مانع شد که علت گریه اش را بپرسیم. فرزندم حسن(ع)، از جای جست و گفت: پدر جان! کارهایی را دیدم انجام دادی که پیش از این انجام نداده بودی. پیامبر(ص) فرمود: فرزندم! من امروز با دیدن شما آن قدر خوشحال شدم که پیش از این، چنین شادمانی به من دست نداده بود. اینک جبرئیل آمد و به من خبر داد که همه شما کشته خواهید شد و محل دفن شما هم دور از یکدیگر خواهد بود.

با شنیدن این خبر برای شما دعا کردم. امام حسین(ع) عرض کرد: ای رسول خدا! با این وصف که قبرهای ما از هم جدا می باشد، پس چه کسی به زیارت قبور ما می آید؟

ص: 330

پیامبر(ص) فرمود: گروهی از امتم که کمک و صله مرا دوست می دارند. پس در روز قیامت به زیارت این دسته خواهم رفت و بازوانشان را گرفته و آنها را از گرفتاریها و سختیهای روز قیامت نجات خواهم داد.» )(1)( 

7- زادگاه امام حسن و امام حسین(ع)

تردیدی نیست که زادگاه امام حسن، امام حسین، زینب کبری و ام کلثوم(ع) در این خانه است؛ اما نسبت به سایر امامان(ع) بعید به نظر می رسد که زادگاهشان در خانه حضرت فاطمه(س) بوده باشد؛ زیرا در زمان «عبد الملک بن مروان» که حسن بن حسن(ع) در آنجا سکونت داشت، او را از خانه حضرت فاطمه(س) بیرون نمودند و خانه را به بهانه توسعه مسجد پیامبر(ص)، ویران کردند. )(2)( 

همچنین بعید است که امام زین العابدین(ع) هم در آنجا دیده به جهان گشوده باشد؛ زیرا آن حضرت در سال (38 ه. ق) به دنیا آمد و پدرش امام حسین(ع)، در آن سال همراه حضرت علی(ع) در کوفه بود. بنابراین به نظر می رسد که امام سجاد(ع) در کوفه به دنیا آمده باشد؛ اما چنین سخنی را کسی نگفته است.

ص: 331

بنابراین احتمالها که حضرت امام سجاد(ع) در سال (34، 35 یا 36 ه. ق) به دنیا آمده باشد، می توان گفت:حضرت در مدینه به دنیا آمده؛ اما باز هم بعید است که در خانه حضرت فاطمه(ع) بوده باشد؛ زیرا امام حسین(ع) در آن وقت در خانه حضرت فاطمه(ع) زندگی نمی کرد.

8- محل رفت وآمد فرشتگان

امام باقر(ع) فرمود: «خانه علی(ع) و فاطمه(س) بخشی از حجره پیامبر(ص) است و سقف آن خانه، عرش پروردگار و محل فرود وحی و رفت و آمد فرشتگانی که هر صبح و شام، و هر ساعت و لحظه، با آوردن پیام در حال آمد و شد هستند. آنجا خانه ای است که هرگز رفت و آمد فرشتگان در آن پایانی ندارد. گروهی فرود می آیند و گروه دیگر بالا می روند. پروردگار عالمیان پرده را از آسمانها برای حضرت ابراهیم(ع) کنار زد و به نور باصره اش قوت بخشید، تا نگاهش به عرش افتاد. همچنین خداوند به دید چشم محمد، علی، فاطمه، حسن، حسین(ع) قدرت بیش تری داد، و آنها عرش پروردگار را از خانه های خود می دیدند و هرگز سقفی برای خانه هایشان جز عرش پروردگار نمی دیدند....» )(1)( 

آری، بسیاری از آیات الهی به وسیله امین وحی در همین خانه بر پیامبر(ص) نازل گشت. جریان «حدیث کساء» و آمدن جبرئیل نیز در همین خانه بود. )(2)( 

ص: 332

9- سلام پیامبر(ص) بر اهل خانه

پس از آنکه آیه: (وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاهِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها)؛ )(1)(  «ترجمه» بر پیامبر(ص) نازل گشت، آن حضرت چهل روز )(2)( ، شش ماه )(3)( ، هشت ماه )(4)(  یا نه ماه )(5)(  در هر صبح و شام به سوی خانه حضرت فاطمه(س) می رفت و دستگیره در خانه را می گرفت و پس از سلام بر اهل آن خانه، به دستور آیه عمل می نمود و می فرمود: «الصلاه! یَرْحَمُکُمُ اللَّه» )(6)(  و سپس این آیه را تلاوت می فرمود: (إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیرا)؛ )(7)(  « ترجمه»

ابو الحمراء می گوید: «چهل روز پیامبر(ص) را دیدم که هر روز صبح به طرف در خانه علی و فاطمه(ع) می آمد و دستگیره در را می گرفت و می فرمود: «السَّلَامُ عَلَیْکُمْ اهل البیت وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُه الصَّلَاهَ یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً؛ )(8)( 

ص: 333

«قندوزی» حنفی پس از ذکر این حدیث، می گوید: «این حدیث از 300 نفر از صحابه و یاران پیامبر روایت شده است.» )(1)( 

10- بسته شدن در خانه ها جز در خانه حضرت فاطمه(س)

آن گاه که یاران رسول خدا(ص) می بینند در خانه علی(ع) و فاطمه(س) به مسجد باز می شود، هر یک از خانه خود دری به مسجد باز می کنند. دیری نگذشت که فرمان رسول خدا(ص) آمد که تمام درها باید بسته شود، جز در خانه علی(ع). موج اعتراض بالا گرفت؛ اما پیامبر(ص) قاطعانه بر موضوع پافشاری کرد و تمام درها؛ حتی پنجره ها، جز برای خانه علی(ع) را بست.

«زید بن ارقم» می گوید: «برخی از یاران از حضرت خواستند که اجازه دهد درها همچنان باز بماند. پیامبر(ص) از جای برخاست و پس از حمد و ثنای الهی فرمود: به من دستور داده شد که تمام درها، جز در خانه علی(ع) را ببندم. حال می بینم که برخی از شما سخن گفته اید؛ اما این را بدانید که سوگند به خدا! این من نبودم که در خانه ای را بسته یا باز کرده باشم؛ بلکه دستوری بود که من از آن پیروی کردم.» )(2)( 

حدیث یاد شده از احادیث مسلم شیعه و سنی است و تاکنون کسی بر صحت آن اشکال نگرفته، جز «ابن جوزی» که آن را در ردیف احادیث موضوعه و ساخته رافضیها خوانده است؛ اما «ابن حجر عسقلانی» در کتاب «فتح الباری؛ فی شرح صحیح البخاری» در رد گفته ابن جوزی اظهار می دارد:

ص: 334

«اخطأ فی ذلک شنیعاً فانه سلک فی ذلک رد الاحادیث الصحیحه بتوهّمه المعارضه؛ وی دراین کتاب خطای زشتی را مرتکب شده است؛ زیرا به بهانه تعارض، بسیاری از احادیث صحیح را رد کرده است.» )(1)( 

11- احترام ویژه امامان

گرچه در زمان معصومین(ع) به ویژه از اواخر زمان امام سجاد(ع) به بعد، خانه حضرت فاطمه(س) را به بهانه توسعه مسجد ویران کردند؛ اما جایگاه خانه معلوم و مشخص بود و مردم بدون هیچ تقیه ای، نسبت به خانه حضرت فاطمه(س) احترام ویژه ای قائل بودند.

امام جواد(ع) هر روز مقارن اذان ظهر، نخست به زیارت رسول الله(ص) می رفت، سپس به طرف خانه حضرت فاطمه(س) می رفت و کفشهای خود را بیرون می آورد و وارد خانه حضرت فاطمه(س) می گشت و در آنجا نماز می گذارد. )(2)( 

نگاهی دیگر

ص: 335

نگاه دیگری که به این خانه می افکنیم، حیرتمان بیش تر می شود؛ چرا که در این خانه هرگز از زخارف دنیا و تجمل گرایی چیزی یافت نمی شود؛ خانه ای بسیار ساده، نه فرش قابل ذکری دارد و نه وسایل گران قیمتی. اشتباه نشود، خیال نکنید که حضرت علی(ع) فقیر و تهی دست بود؛ بلکه آورده اند که از دسترنج خود هزار بنده را آزاد کرد. این خانواده نمی خواستند غیر از زندگی زاهدانه راه دیگری را در پیش گیرند، بدین جهت آنچه داشتند یا وقف فقرا و تهیدستان می کردند یا به دیگران می دادند و خود در نهایت ساده زیستی زندگی می کردند. )(1)( 

اینک به وسایل این خانه - که در حقیقت همان جهیزیه حضرت فاطمه(س) بود و در آن چند سال هیچ به آن اضافه نگشته بود – نیم نگاهی خواهیم داشت.

ص: 336

در این خانه علاوه بر چوبی که حضرت علی(ع) به دو طرف اطاق جهت آویزان کردن لباس نصب کرده بود، یک پوست گوسفند که در کف اطاق انداخته، یک بالش که داخلش را از لیف خرما پر کرده بود، چیز دیگری جز جهیزیه حضرت فاطمه(س) نبود و ریز آن به قرار زیر است:

1- یک قواره پیراهن به قیمت هشت درهم.

2- یک عدد روسری بزرگ به قیمت چهار درهم.

3- یک حوله سیاه خیبری.

4- یک تخت خواب که با برگ درخت خرما بافته شده بود.

5- دو عدد تشک کتانی از کتانهای مصر که در درون یکی از آنها لیف خرما و دیگری از پشم گوسفند پر شده بود.

6- چهار عدد بالش از پوست میش مکه که از گیاه خوشبویی به نام اذخر پر شده بود.

7- یک تخته پرده پشمی.

ص: 337

8- یک قطعه حصیر.

9- یک عدد دستاس.

10- یک طشت مسی برای شستن لباس.

11- یک عدد مشک چرمی برای آبکشی.

12- یک بادیه بزرگ برای دوشیدن شیر.

13- یک ظرف چرمی برای آب.

14- یک آفتابه گلی لعابی شده.

15- یک سبوی گلی سبز.

16- دو عدد کوزه سفالین.

17- یک قطعه پوست چرمی برای فرش.

18- یک چادر از پارچه های بافت قطر. )(1)( 

ص: 338

در این خانه که آن را هاله ای از غم و مظلومیت فرا گرفته، دو قبر مجهول و گمشده و یک محراب قرار دارد. قبر اول، قبرمحسن، پنجمین فرزند حضرت علی و فاطمه(ع) است وگویا در پای درِ خانه دفن گردید. قبر دوم، احتمالاً قبر فاطمه(س) و یک محراب است که برای همگان قابل رؤیت می باشد و روزی این محراب محل نماز، سجده و دعای حضرت فاطمه زهرا(س) بود.

جای بسی تعجب است که آن خانه ای که در زمان عبد الملک بن مروان به بهانه توسعه مسجد پیامبر خراب می شود، امروزه در محاصره نرده های آهنین قرار گرفته است.

ص: 340

1. در کتابهای «عقد الفرید»، «تاریخ ابوالفداء» و «اعلام النساء» در این باره این گونه آمده است:

«ابوبکر گروهی را به سرکردگی عمر بن خطاب به سوی خانۀ علی(ع) گسیل داشت و به سرکردۀ آنان گفت: اگر در برابر فرمانت سر فرود نیاوردند، با آنان پیکار کن.» عمر با مشعلی حرکت کرد تا خانۀ وحی و رسالت را به آتش بکشد. در این گیر و دار بود که دخت فرزانۀ پیامبر(ص) با او روبه رو شد و فرمود: هان! ای پسر خطّاب! آیا آمده ای تا خانۀ ما را به آتش بکشی؟ عمر پاسخ داد: آری، مگر اینکه همان را بپذیرید که امّت گردن نهاده اند و با خلیفۀ انتخابی ما دست بیعت دهید.» )(1)( 

2. مدائنی از سلمۀ بن محارب، از سلیمان تیمی، از ابن عون روایت کرده است: «ابابکر برای بیعت گرفتن از علی(ع) به دنبال وی فرستاد. پس علی(ع) بیعت نکرد. در این هنگام عمر با مشعلی از آتش، روانۀ خانۀ علی(ع) شد. فاطمه(س) در پشت درب با او این گونه سخن می گفت: ای پسر خطاب! آیا تو را در حال آتش زدن خانه ام می بینم؟!»

ص: 342

عمر گفت: «آری! و آن چنان به این امر مصرّ و محکم هستم که پدرت بر دینی که آورده بود، محکم بود.» )(1)( 

3. مؤلف «الامامۀ و السیاسۀ» معروف به «تاریخ خلفا»، تحت عنوان چگونگی بیعت امام علی(ع) می نویسد: «ابوبکر در پی جویی کسانی برآمد که از بیعت سرباز زده و نزد علی(ع) جمع شده بودند. از این رو، عمر را به سوی خانۀ علی(ع) روانه داشت تا آنان را برای بیعت با وی احضار کند. عمر به در خانۀ فاطمه(س) آمد و آنان را ندا کرد؛ اما آنان از آمدن و دست بیعت دادن به ابوبکر خودداری کردند. عمر به همراهان خود دستور داد تا هیزم بیاورند، و فریاد کشید: به خدایی که جان عمر در دست اوست یا باید از خانه بیرون بیایید یا اینکه خانه را با هر کسی که در آن است به آتش می کشم! به او گفتند: ای ابا حفص (عمر)! آیا می دانی که فاطمه (دختر و پارۀ تن رسول خدا(ص)) در این خانه است؟ گفت: گرچه او هم باشد. در این هنگام، فریاد فاطمه(س) بلند شد: بابا! ای رسول الله! آیا می بینی بعد از تو ابن خطّاب و ابن أبی قحافه (ابوبکر) با ما چه می کنند؟» )(2)( 

4. روایت شده است زمانی که پیامبر(ص) از دنیا رحلت فرمود، عباس(ص) نزد امیرمؤمنان(ع) رفت و گفت: دستت را بده تا با تو بیعت کنم. پس امیر مؤمنان(ع) با عدّه ای از پیروان و شیعیانش در منزلش به مبارزه `منفی` روی آوردند؛ چون پیامبر به وی چنین دستور داده بود. در این هنگام، عدّه ای به خانه علی(ع) حمله ور شدند و به آنجا هجوم آوردند و در خانه اش را به آتش کشیدند و او را به زور از خانه خارج کردند. آنها سیدۀ زنان، حضرت فاطمه(س) را پشت در، فشار سختی دادند، به حدّی که محسن را سقط کرد. )(3)( 

ص: 343

5. «ابی الهجاء شبل الدّولۀ حنفی» می گوید: «بعد از آنکه ابوبکر از مردم برای خود بیعت گرفت، عمر را همراه قنفذ، خالد بن ولید، ابوعبیدۀ جراح و جماعت دیگری از منافقان به سوی خانۀ علی و فاطمه(ع) فرستاد.

خلیفۀ دوم هیزم را بر در خانۀ فاطمه(س) جمع کرد و آن را آتش زد و فاطمه(س) به طرف در آمد که از ورود آتش به خانه جلوگیری کند. در این هنگام، عمر و همراهانش در را با فشار باز کردند و فاطمۀ زهرا(س) بین در و دیوار ماند. آن چنان فشاری بر آن حضرت وارد شد که مسمارهای در به سینۀ فاطمه(س) فرو رفت و فرزندش را از شدت فشار سقط کرد و فریاد کشید: ای پدرجان! ای رسول الله! ببین بعد از تو عمر و ابوبکر با من چه کردند؟

در این هنگام، عمر به اطرافیان خود گفت: فاطمه(س) را بزنید. پس، آن از خدا بی خبران با شلاق، حبیبۀ رسول خدا(ص) و پارۀ تن او را زدند، به حدّی که آثار صدمات و شلاق بر جسم مبارک آن حضرت نمایان شد. فاطمه(س) بر اثر این ضربات مریض شد و عاقبت به شهادت رسید. پس فاطمه(س) شهیدۀ خانه نبوّت است و سبب قتل او عمر بن خطاب بوده است.» )(1)( 

ص: 344

اینها تنها نمونه هایی از نقل جریان حملۀ عمر به خانۀ فاطمه(س) بودند.

ص: 345

3. شهرستانی (م. 548. ق) یکی از متکلمان اهل سنت، از ابراهیم بن نظام معتزلی نقل می کند که: «اِنَّ عُمَرَ ضَرَبَ بِبَطْنِ فَاطِمَهَ یَوْمَ الْبِیْعَهِ حَتَّی أَلْقَتِ الْجَنِینَ مِنْ بَطْنِهَا؛ )(1)(  عمر در روز بیعت به پهلوی فاطمۀ زهرا(س) زد؛ به گونه ای که او سقط جنین کرد.»

4. صلاح الدین صَفَدی (م. 548. ق) می نویسد: «نظّام معتزلی می گوید: بدون شک عمر در روز بیعت، چنان به فاطمه(س) لگد زد که محسن(ع) را سقط کرد.» )(2)( 

5. اخلاق خلیفه )(3)( 

توجه به اخلاق خلیفه می تواند حتی اذهان دیر باور را دربارۀ این وقایع قبیح که ادله مسلّم هم دارد، قانع کند. یکی از خصوصیات روحی خلیفه که در کار فکری، سیاسی و اجرایی او نیز تأثیر شدیدی داشت، تند مزاجی او بود )(4)(  و از نظر فکری نیز افراطی بود. او مدیریت را عبارت از نوعی سخت گیری می دید و می کوشید با این سخت گیری، اعراب بدوی را تحت کنترل درآورد. تبلور این امر در افکار و رفتار او، در همان حیات رسول خدا(ص) آشکار بود. به یاد داریم که او در بدر اصرار داشت تا رسول خدا(ص) تمامی اسیران «بدر» را به قتل برساند. شدت و حدّت او در برخورد با «سهیل بن عمرو»، در جریان صلح حدیبیه، در منابع تاریخی آمده است. او حتی دربارۀ صلح حدیبیه، موضع تندی داشت. عمر در همان روز نخستِ خود اعتراف کرد: «خدایا! من تندخو هستم. مرا نرم فرما!» )(5)(  او نخستین خلیفه ای بود که دِرّه (شلاق) در دست گرفت. )(6)(  دربارۀ چوب دستی او گفته شده است که ترسناک تر از شمشیر حجاج بوده است. )(7)(  گذشت که طلحه به دلیل خلق تند عمر به ابوبکر اعتراض کرد که چرا وی را بر آنان می گمارد. )(8)( 

به نقل از ابن شبه: شخصی به عمر گفت: «مردم از تو خشمگین و متنفرند. وی پرسید: برای چه؟ آن مرد گفت: از زبان و عصای تو!» )(9)( 

ص: 347

روزی غلام زبیر بعد از نماز عصر به نماز ایستاد. در همان آن متوجه شد که عمر با دِرّۀ (شلاق) خود به طرف او می آید. او بی درنگ از آنجا فرار کرد. عمر در پی وی رفت تا او را یافت. غلام گفت: «دیگر چنین نخواهم کرد.» )(1)( 

عبدالرزاق صنعانی و ابراهیم نخعی می گویند: «عمر در صفوف زنان می گشت. ناگهان بوی عطری از آنان به مشامش رسید. در آن حال گفت: اگر می دانستم این بو از کیست، با او چه و چه می کردم. زنان باید خود را برای شوهرانشان معطر کنند.» )(2)(  ابراهیم می افزاید: «زنی که در آنجا خود را معطر کرده بود، از ترس بول کرد.» )(3)(  و هم چنین نوشته اند: «زنی با دیدن او سقط جنین کرد.» معمولاً کسی که قصد سؤالی از عمر داشت، شهامت این کار را نمی یافت؛ بلکه از طریق عثمان یا شخص دیگری سؤال خود را مطرح می کرد.» )(4)( 

این اخلاق سبب شده بود تا او در انتخاب فرمانداران خود نیز معیار خشونت را معیاری اساسی تلقی کند. )(5)(  وی در برخورد با افراد خاطی، از هر طایفه ای که بودند، گذشت نمی کرد و اسلام را تنها از زاویه سخت گیری می شناخت. همین رفتارش سبب شد تا «جبله بن ایهم» از شاهان شام که مرتکب خطایی شده بود، از مکه به شام بگریزد و از اسلام روی برتابد. )(6)( 

ص: 348

فرمانداران و فرزندان خلیفه نیز از این سخت گیری در امان نماندند. زمانی که یکی از فرزندانش لباس زیبایی پوشیده بود، از خلیفه کتک مفصلی خورد، تا اندازه ای که فرزند او به گریه افتاد. وقتی حفصه به وی اعتراض کرد، عمر گفت: او خود را گرفته بود، من او را زدم تا تحقیرش کرده باشم. )(1)(  او فرزند دیگرش را که شرب خمر کرده بود، به حدی کتک زد که درگذشت. )(2)( 

گویا عمرو بن عاص، فرزند عمر را به همین دلیل در مصر حد زده بود؛ اما وقتی به مدینه آمد پدرش نیز وی را زد و همین سبب مرگش شد. زمانی که فرزند خلیفه در بستر مرگ افتاده بود، به پدرش گفت: تو مرا کشتی. عمر گفت: اگر خدا را ملاقات کردی، به او بگو که ما حد را جاری می کنیم. )(3)( 

شدت این برخوردها اعتراض مردم را برانگیخت. آنان از عبدالرحمن بن عوف خواستند تا در این باره با عمر سخن گفته، به او بگوید که دختران در خانه نیز از او هراس دارند. عمر در برابر این اعتراض گفت: مردم جز با این روش اصلاح پذیر نیستند و در غیر این صورت، لباس مرا نیز از تنم بیرون خواهند آورد. )(4)(  او خودش تأیید می کرد که مردم از تندی او ترسیده و وحشت کرده اند. )(5)(  در اصل، همین برخوردها می توانست مانعی بر سر راه اعتراضات مردم به عملکرد او باشد. )(6)(  پیش از آن، زمانی که رسول خدا(ص) فرمود: مردها همسرانشان را نزنند، عمر از آن حضرت خواست تا اجازه دهد تا مردان همسران خود را بزنند؛ اما آن حضرت نپذیرفت. )(7)( 

ص: 349

شیخین وارد خانۀ فاطمه زهرا(س) شده و بر او سلام کردند؛ ولی آن حضرت(س) جواب سلام آنها را نداد و صورتش را از آنان به سوی دیوار برگرداند. )(1)(  اصرار و سماجت به جایی نرسید. ابوبکر خیلی ناراحتی می کرد و می گفت: ای کاش من به جای پیامبر می مردم. فاطمه(س) گفت: «اگر حدیثی را از پیامبر خدا(ص) بخوانم، مرا تأیید می کنید؟» گفتند: «بلی.» فرمود: «اَلَمْ تَسْمَعَا رَسُولَ الله(ص) یَقُولُ: فَاطِمَه بِضْعَه مِنِّی مَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی، رِضَا فَاطِمَه مِنْ رِضَای وَ سَخَطُ فَاطِمَه مِنْ سَخَطِی، فَمَنْ اَحَبَّ فَاطِمَه اِبْنَتِی فَقَدْ اَحَبَّنِی، وَ مَنْ اَرْضَی فَاطِمَه فَقَدْ اَرْضَانِی؟ قَالَا: نَعَمْ. قَالَتْ: فَإِنِّی قَدْ اُشْهِدُاللهَ وَ مَلاَئِکَتَهُ اَنَّکُمَا اَسْخَطْتُمَانِی وَ مَا اَرْضَیْتُمَانِی وَ لَئِنْ لَقَیْتُ النَّبِیّ(ص) لَاَ شْکُوَنَّکُمَا إلَیْهِ؛ )(2)(  آیا از رسول خدا(ص) نشنیده اید که می فرمود: فاطمه(س) پاره تن من است، هر کس او را بیازارد، مرا آزرده است. و رضایت فاطمه(س) رضایت من و خشم او خشم من است و هر کس فاطمه(س)، دخترم را دوست بدارد، مرا دوست داشته است و هر کس او را راضی کند، مرا راضی کرده است؟» گفتند: آری. فرمود: «من، خدا و ملائکه اش را شاهد می گیرم که شما مرا به خشم آورده اید و مرا راضی نکردید و هنگامی که پیامبر(ص) را دیدار کنم، از شما به او شکایت خواهم کرد.

ابوبکر پس از شنیدن این سخنان به گریه افتاد و با تمام ناراحتی، خانه حضرت فاطمه(س) را همراه عمر ترک کرد و به مردم گفت: «من از خلافت کنار می روم و حاجتی به بیعت شما ندارم.» و فاطمه(س) نیز اظهار داشت: «من در تعقیب هر نماز شما را نفرین خواهم کرد.» )(3)( 

ص: 351

3. حضرت زهرا(س) خطاب به ابوبکر فرمود: «وَاللهِ! لَاکَلَّمْتُکَ اَبَداً، وَالله لَاَدْعُوَنَّ اللهَ عَلَیْکَ فِی کُلِّ صَلَوهٍ؛ )(1)(  سوگند به خدا! از این پس هرگز با تو سخن نخواهم گفت. سوگند به خدا! در هر نماز تو را نفرین خواهم کرد.»

4. ابن ابی الحدید (امام معتزلی) پس از تحقیق و بررسی دربارۀ واکنش حضرت فاطمه(س) به ستمهای وارده از سوی حکومت وقت می نویسد: «وَالصَّحیحُ عِنْدِی اَنَّهَا مَاتَتْ وَاجِدَه عَلَی اَبِی بَکْرٍ وَ عَمَرَ وَ اَنَّهَا اَوْصَتْ اَلّا یُصَلِّیَا عَلَیْهَا؛ )(2)(  به نظر من، حق این است که فاطمه(س) با دل پر درد از ابوبکر و عمر از دنیا رفت و وصیت کرد: آن دو بر جنازه اش نماز نخوانند.»

اینها نمونه هایی از روایات و مطالبی است که از نارضایتی فاطمۀ زهرا(س) از خلیفۀ اول و دوم حکایت دارد. فاطمه ای که پیامبر اسلام(ص) رضایت او را رضایت خدا و غضبش را غضب خداوند می شمرد. آنجا که می فرماید: «یَا فَاطِمَهُ! اِنَّ اللهَ لَیَغْضِبُ لِغَضَبِکِ وَ یَرْضَی لِرضَاکِ؛ )(3)(  ای فاطمه! همانا خداوند با غضب تو غضبناک و با رضایت تو راضی می شود.»

ص: 353

اکنون با توجه به این حدیث چگونه می توان نارضایتی حضرت فاطمۀ زهرا(س) را از آن دو (عمر و ابوبکر) توجیه کرد؟ از این احادیث چه نتیجه ای می توانیم بگیریم؟ پاسخ این سؤالات برای همه روشن است، چه رسد به افراد تحصیل کرده و آزموده. برای بیش تر روشن شدن پاسخ، به این حدیث توجه فرمایید:

«جوینی» از محدثان بزرگ اهل سنت، حدیثی را از ابن عباس نقل می کند که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «وَ أَمَّا اِبْنَتِی فَاطِمَه فَإِنَّهَا سَیِّدَه نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ آلَاخِرینَ وَ هِیَ بِضْعَه مِنِّی وَ هِیَ نُورُ عَیْنِی وَ هِیَ ثَمَرَه فُؤَادِی وَ هِیَ رُوحِی. اِلَی اَنْ قَالَ: اَللَّهُمَّ الْعَنْ مَنْ ظَلَمَهَا وَ عَاقِبْ مَنْ غَصَبَهَا وَ ذَلّّلْ مَنْ أَذَلَّهَا وَ خَلِّدْ فِی نَارِکَ مَنْ ضَرَبَ جَنْبَهَا حَتَّی أَلْقَتْ وَلَدَهَا فَتَقُولُ الْمَلَائِکَه عِنْدَ ذَلِکَ آمِین؛ )(1)(  اما دخترم فاطمه، او سیّدۀ زنان دو عالم از اولین و آخرین است و او پاره تن من می باشد. او نور چشم و میوۀ دلم است. فاطمه(س) روح و جان من می باشد، تا اینکه فرمود: خدایا! کسانی که به او ظلم کنند، لعنت کن و کسانی که حقش را غصب کنند، عذاب فرما و کسی که او را خوار می کند، خوار کن. خدایا! آن کس که بر پهلوی دخترم فاطمه(س) زند، به طوری که بچه اش سقط شود، جایگاهش را در آتش جهنّم قرار بده، و ملائکه ای که نزد پیامبر بودند، آمین گفتند.»

ص: 354

در طول تاریخ، کم خردان، کوته نظران و مغرضان سعی کرده اند این قطعۀ تاریخ را که از جمله بزرگ ترین حربۀ تبلیغاتی شیعه است، از دست پیروان این مکتب درآورند. فرزندان و شیفتگان اهل بیت( همواره با ارائۀ اسناد و مدارک تاریخی که امروزه در فرهنگ جهانی حرف اول را می زند، اجازه نخواهند داد معاندان و شبهه پراکنان، این پرونده جنایی را مختومه اعلام کنند و در حد توان از حریم امامت و ولایت دفاع خواهند کرد.

از تمام مطالب گذشته روشن می شود که موارد ذیل از امور مسلّم تاریخی است:

1. تهاجم عمر با عدّه ای به خانۀ فاطمه زهرا(س).

2. به آتش کشیدن درِ خانۀ حضرت و وارد شدن به داخل آن.

ص: 356

3. واقع شدن فاطمۀ زهرا(س) میان در و دیوار و مضروب شدن و آزار دیدن آن حضرت به دست عمر با تازیانه و لگد و در نتیجه، سقط محسن و شهادت حضرت زهرا(س).

4. اعتراف و اظهار تأسف دو خلیفه به اذیت حضرت فاطمه(س) و تلاش برای عذرخواهی از آن حضرت.

5. ناراضی بودن حضرت زهرا(س) از آن دو و وصیت به شرکت نداشتن آنها در تشییع جنازه، نماز و دفن آن حضرت و تصریح به نفرین کردن بر ابوبکر بعد از هر نماز.

6. حمله ور شدن امام علی(ع) به عمر در دفاع از حضرت زهرا(س) و زمین کوبیدن او و منصرف شدن از کشتن وی به سبب وصیت پیامبر اکرم(ص) هنگام حضور عمر و عده ای برای مکشوف کردن قبر حضرت زهرا(س) به بهانه نماز خواندن بر جنازه آن حضرت.

ص: 357

خصوصاً که برخی از خانه ها از مقام و منزلت خاصی برخوردارند، همچون خانه هایی که در آن خداوند مورد پرستش قرار می گیرد: (فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصال) )(1)( ؛ «در خانه هایی که خداوند اجازه داده است که دیوارهای آن را بالا برند و نام خدا در آنها برده شود و صبح و شام در آنها تسبیح او می گویند.»

در این میان خانه پیامبر اکرم(ص) از احترام ویژه ای برخوردار است؛ لذا قرآن کریم در این باره دستور مخصوصی می دهد، آنجا که می فرماید: (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُم) )(2)( ؛ «ای کسانی که ایمان آورده اید! به خانه های پیامبر وارد نشوید؛ مگر زمانی که به شما اذن `ورود` داده شود.»

بدون هیچ شکی خانه حضرت فاطمه(س) از آن خانه های رفیع و محترمی است که در درون آن زهرا و علی و فرزندان آن دو(ع) خدا را به بهترین وجه عبادت و تقدیس نموده اند.

ص: 359

اکنون باید دید که مأموران دستگاه خلافت احترام خانه حضرت زهرا(س) را تا چه حد رعایت کردند؟ آنچه از منابع «فریقین» استفاده می شود این است که دستگاه خلافت نه تنها حرمت خانه زهرا و علی(ع) را نگه نداشتند؛ بلکه بدترین جسارتها را بر آنان روا داشتند. در مقاله گذشته حادثه یورش به خانه وحی از نگاه تاریخ نویسان اهل تسنن مفصل بررسی شد. در اینجا حادثه یاد شده را فقط از منابع شیعه مورد بحث قرار می دهیم .

هنگامی که به روایات و کتابهای دانشمندان شیعه مراجعه می کنیم، جریان را روشن تر و گویاتر می یابیم، که به نمونه هایی اشاره می شود:

1. سلیم بن قیس و عیاشی نقل کرده اند: طبق فرمان عمر، قنفذ با جماعتی به در خانه علی(ع) رفتند تا او را برای بیعت با ابابکر دعوت کنند. حضرت علی(ع) در را باز نکرد. سرانجام عمر با جمعی بر در سرای زهرا(س) آمدند، عمر فریاد برآورد که: یا علی! از خانه بیرون آمده، با خلیفه رسول خدا بیعت کن؛ وگرنه آتش بدین سرای می زنم. فاطمه(س) برخواست و فرمود: ای عمر! این چه دشمنی ای است که با ما داری؟ او جواب داد: در را باز کنید؛ والا خانه را به آتش می کشم! فاطمه زهرا(س) فرمود: ای عمر! از خدا نمی ترسی؟...

ص: 360

«ثم دعا عمر بالنار فاضرمها فی الباب فاحرق الباب؛ آن گاه عمر فرمان داد تا آتش بیاورند، پس آن را در میان در افکنند و در `خانه` را به آتش کشید.» )(1)( 

2. امام صادق(ع) فرمودند: «وَ اللَّهِ مَا بَایَعَ عَلِیٌّ(ع) حَتَّی رَأَی الدُّخَانَ قَدْ دَخَلَ بَیْتَهُ؛ )(2)(  به خدا سوگند! علی(ع) بیعت نکرد؛ مگر زمانی که دید دود وارد خانه اش شده است.»

3. مفضل به امام صادق(ع) عرض کرد: گریه چه پاداش و ثوابی دارد؟ حضرت فرمودند: اگر گریه بر حق باشد، ثواب آن قابل احصا نیست. آنگاه مفضل گریه شدید و طولانی نمود و عرض کرد: ای پسر رسول خدا! روز انتقام شما `از جنایتکاران` بزرگ تر از روز محنت و غصه شما خواهد بود. پس حضرت صادق(ع) فرمودند: «ولا کیوم محنتنا بکربلاء، وان کان یوم السقیفه واحراق النار علی باب امیرالمؤمنین والحسن والحسین وفاطمه وزینب وام کلثوم و فضه وقتل محسن بالرفه اعظم وادهی وامر لانه اصل یوم النداب؛ )(3)(  نه چون روز محنت ما در کربلا، و گر چه روز سقیفه `و غصب خلافت` و سوزاندن و آتش بر در `خانه` امیرمؤمنان و حسن و حسین و فاطمه و زینب و ام کلثوم(ع) زدن و کشته شدن محسن(ع) بر اثر فشار، بزرگ تر، دردناک تر و تلخ تر است؛ زیرا اساس روز ندبه ها همان بود.»

4. پیامبر اکرم(ص) در یکی از سخنان خویش که از حوادث آینده خبر می داد، فرمود: «وَ أَمَّا ابْنَتِی فَاطِمَهُ فَإِنَّهَا سَیِّدَهُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ ... وَ أَنِّی لَمَّا رَأَیْتُهَا ذَکَرْتُ مَا یُصْنَعُ بِهَا بَعْدِی کَأَنِّی بِهَا وَ قَدْ دَخَلَ الذُّلُّ بَیْتَهَا وَانتُهِکَت حُرمَتُها وَ غُصِبَ حَقَّهَا وَ کُسِرَ جَنْبُهَا وَ أَسْقَطَتْ جَنِینَهَا وَ هِیَ تُنَادِی یَا مُحَمَّدُ فَلَا تُجَابُ وَ تَسْتَغِیثُ فَلَا تُغَاثُ؛ )(4)(  و اما دخترم فاطمه(س)، سیده زنان جهانیان `از ابتدا تا انتهای آفرینش` است... و من آن گاه که فاطمه ام را می بینم، به یاد آنچه که با او رفتار می شود `از ستمها و اهانتها` می افتم. گویا می بینم که خواری به خانه او راه یافته، و حرمتش هتک، و حقش غصب شده است، و `از` ارثش جلوگیری به عمل آمده، پهلویش شکسته و فرزندش سقط شده است و او ناله می زند: یا محمدا! پس جواب داده نمی شود، و کمک می خواهد، پس کمک نمی شود.»

ص: 361

خداوندا چرا دلها گرفته

"

جهان را ماتمی عظما گرفته

"

چرا سرها بود بر زانوی غم

"

سحاب تیره عالم را گرفته

"

چه غوغایی به یثرب گشته برپا

"

که موج فتنه ها بالا گرفته

"

زجور امت و هجران بابا

"

دل صدیقه کبری گرفته

"

زدند آتش به درب مهبط وحی

"

که دودش گنبد خضرا گرفته

"

امیرمؤمنان سردار اسلام

"

ص: 362

غم عالم بقلبش جا گرفته

"

فدک را از کف دخت پیمبر

"

ریاکاران بی پروا گرفته

"

چه رخ داده مگر از بهر زهرا

"

که روی خویش از مولا گرفته

"

مه برج نبوت منخسف شد

"

که قرص صورت زهرا گرفته

"

سیه کرده است قنفذ بازویش را

"

به دستوری که زان رسوا گرفته

"

گلویش را فشار غصه و غم

"

زدست بی وفائیها گرفته

"

ص: 363

امید از زندگی ببریده دیگر

"

زدنیای دنی دل وا گرفته

"

نه تنها سوخت «فولادی» از این درد

"

که غم بر دهر و مافیها گرفته )(1)( 

"

یکی از سؤالات اساسی در ماجرای آتش زدن خانه حضرت علی(ع) و اهانت به آن بزرگوار این است که: آیا چنان که شیعیان می گویند، به ساحت حضرت فاطمه زهرا(س) نیز جسارت کردند و بر آن حضرت صدماتی وارد شد که به شهادت او و فرزندش منجر گردد یا خیر؟

برخی از دانشمندان اهل سنّت برای حفظ موقعیّت خلفا از بازگو کردن این قطعه از تاریخ خودداری نموده اند؛ از جمله ابن ابی الحدید در شرح خود می گوید: «جساراتی را که مربوط به فاطمه زهرا(س) نقل شده، در میان مسلمانان تنها شیعه آن را نقل کرده است.» )(2)(  برخی از سنّی زدگان معاصر نیز در این نظر با آنان همراه شده، مصایبی را که متوجه بانوی دو جهان شده است، انکار نموده اند. برای روشن شدن حادثه جسارت به بانوی دو جهان، بحث را از دو منظر پی می گیریم.

ص: 364

1. مسعودی: در قسمتی از آنچه در بخش اول مقاله از این مورّخ اهل سنت نقل کردیم، آمده است: «فَوَجَّهُوا اِلی مَنْزِلِهِ فَهَجَمُوا عَلَیْهِ وَ اَحْرَقُوا بابَهُ... وَ ضَغَطُوا سَیِّدَهَ النِّساءِ بِالْبابِ حَتّی اَسْقَطَتْ مُحْسِنا؛ )(1)(  پس `عمر و همراهان` به خانه علی(ع) رو کردند و هجوم برده، خانه آن حضرت را به آتش کشیدند؛ با در به پهلوی سیده زنان عالم زدند؛ چنان که محسن(س) را سقط نمود.»

2. نظّام، طبق نقل عبدالکریم بن احمد شافعی شهرستانی (548 - 479 ق.) می گوید: «اِنَّ عُمَرَ ضَرَبَ بَطْنَ فاطِمَهَ یَوْمَ الْبَیْعَهِ حَتّی اَلْقَتْ اَلْجَنینَ مِنْ بَطْنِها؛ )(2)(  به راستی عمر در روز بیعت، ضربتی به فاطمه(س) وارد کرد که بر اثر آن، جنین خویش را سِقط نمود.»

همین قول را اسفرائینی (متوفای 429 ق.)، به نظّام نسبت داده و گفته است که او قائل بود: «اَنَّ عُمَرَ ضَرَبَ فاطِمَهَ وَ مَنَعَ میراثَ الْعِتْرَهِ؛ )(3)(  عمر فاطمه(س) را زد و از ارث اهل بیت(ع) جلوگیری کرد.»

ص: 366

3. صفدی یکی دیگر از علمای اهل سنّت می گوید: «اِنَّ عُمَرَ ضَرَبَ بَطْنَ فاطِمَهَ یَوْمَ الْبَیْعَهِ حَتّی اَلْقَتْ اَلْمُحْسِنَ مِنْ بَطْنِها؛ )(1)(  به راستی عمر آنچنان فاطمه(س) را در روز بیعت `اجباری برای ابوبکر` زد که محسن(ع) را سِقط نمود.»

4. مقاتل بن عطیّه می گوید: ابابکر بعد از آنکه با تهدید و ترس و شمشیر از مردم بیعت گرفت، «اَرْسَلَ عُمَرَ وَ قُنْفُذا وَ جَماعَهً اِلی دارِ عَلیٍّ وَ فاطِمَهَ(ع) وَ جَمَعَ عُمَرُ الْحَطَبَ عَلی دارِ فاطِمَهَ وَ اَحْرَقَ بابَ الدّارِ وَ لمّا جائَتْ فاطِمَهُ خَلْفَ الْباب تَعَدَّدَ عَمَرُ وَ اَصْحابُهُ وَ عَصَرَ عُمَرُ فاطِمَهَ(س) خَلْفَ البابِ حَتّی اَسْقَطَتْ جَنینَها وَ نَبَتَ مِسْمارُ الْبابِ فی صَدْرِها وَ سَقَطَتْ مَریضهً حَتّی ماتَتْ؛ )(2)(  `ابابکر` عمر و قنفذ و جماعتی را به درب خانه علی و زهرا(ع) فرستاد. عمر هیزم را درِ خانه فاطمه جمع نمود و درب خانه را به آتش کشید، هنگامی که فاطمه زهرا(س) پشت در آمد، عمر و اصحاب او جمع شدند و عمر آنچنان حضرت فاطمه(س) را پشت در فشار داد که فرزندش را سقط نمود و میخ در به سینه حضرت فرو رفت `و بر اثر آن صدمات` حضرت به `بستر` بیماری افتاد تا آنکه از دنیا رفت.»

5. ابن ابی الحدید نقل نموده است: «ابو العاص، شوهر زینب، دختر پیامبر اکرم(ص) در جنگ از طرف مسلمانان به اسارت گرفته شد؛ ولی بعدا مانند اسیران دیگر آزاد شد.

ص: 367

ابو العاص به پیامبر(ص) وعده داد که پس از مراجعت به مکّه، وسائل مسافرت دختر پیامبر را به مدینه فراهم سازد. پیامبر(ص) به زید حارثه و گروهی از انصار، مأموریت داد که در هشت مایلی مکّه توقف کنند و هر موقع کجاوه زینب به آنجا رسید، او را به مدینه بیاورند. قریش از خروج دختر پیامبر از مکّه آگاه شدند. گروهی تصمیم گرفتند که او را از نیمه راه باز گردانند. جبّار بن الاسود (یا هبّار ابن الاسود) با گروهی خود را به کجاوه زینب رساند و نیزه خود را بر کجاوه دختر پیامبر کوبید. از ترس آن، زینب، کودکی را که در رحم داشت، سقط کرد و به مکّه بازگشت. پپامبر(ص) از شنیدن این خبر سخت ناراحت شد و در فتح مکّه (با اینکه همه را بخشید و آزاد نمود) خون قاتل فرزند زینب را مباح شمرد.»

ابن ابی الحدید می گوید:

ص: 368

«من این جریان را برای استادم ابو جعفر نقیب خواندم، او گفت: وقتی که پیامبر(ص) خون کسی که دخترش زنیب را ترسانید و او سقط جنین کرد را مباح شمرد، قطعا اگر زنده بود خون کسانی را که دخترش فاطمه(س) را ترسانیدند که باعث شد فرزندش `محسن(ع)` را سقط کند، حتما مباح می شمرد.»

ابن ابی الحدید می گوید، به استادم گفتم:

«آیا از شما نقل کنم آنچه را مردم می گویند که فاطمه(س) بر اثر ترس `و ضرباتی که بر او وارد شد` فرزندش را از دست داد؟

پس گفت: نه! از طرف من نقل نکن! و همین طور رد و بطلان آن را نیز از طرف من نقل نکن! چون اخبار در این زمینه متعارض است.» )(1)( 

این قصّه، به خوبی نشان می دهد که اخبار موافق با نظریات شیعه در بین روایات اهل سنّت نیز وجود داشته و خود ابن ابی الحدید نیز در قسمتی از کلامش اعتراف می کند؛ آنجا که می گوید: «عَلی اَنَّ جَماعَهً مِنْ اَهْلِ الحَدیثِ قَدْ رَوَوْا نَحوَهُ؛ )(2)(  گروهی از اهل حدیث `از اهل سنّت نیز` مانند آنچه را شیعیان می گویند نقل کرده اند.»

ص: 369

6. سکونی یکی از راویان اهل سنت است. )(1)(  او می گوید: «نزد امام صادق(ع) رفتم؛ در حالی که غمگین و ناراحت بودم. امام صادق(ع) فرمود: ای سکونی! چرا ناراحتی؟! گفتم: خداوند فرزند دختری به من داده `از اینکه فرزندم پسر نبوده و دختر است ناراحتم.` پس حضرت فرمود: ای سکونی، سنگینی دخترت را زمین برمی دارد و روزی او بر خداوند است و بر غیر اجل شما زندگی می کند و از رزق شما نمی خورد `پس چرا ناراحتی؟`.»

سکونی می گوید: `با کلمات امام صادق(ع)` غمم رفت. آن گاه فرمود:

«ما سَمَّیْتَها؟ قُلْتُ: فاطِمَهَ. قالَ: آهْ آهْ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلی جَبْهَتِهِ وَ کَانّی بِهِ قَدْ بَکی وَ قالَ: اِذا سَمَّیْتَها فاطِمَهَ فَلا تَسُبَّها وَلا تَضْرِبْها وَلاتَلْعَنْها. هذَا الاِْسْمُ مُحْتَرَمٌ عِنْدَاللّه ِ عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ اِسْمٌ اِشْتَقَّ مِنْ اِسْمِهِ لِحَبیبَتِهِ الصّدیقه وَ کانَ الاِمامُ لَمّا سَمِعَ بِاسْمِ فاطِمَهَ ذکر جَدَّتَهُ وَ مَصائبَها وَلَمْ یَزَلْ یَذْکُرُ وَ یَقُولُ: وَ کانَ سَبَبُ وَفاتِها اَنَّ قُنْفُذَ مَوْلی فُلان؛ )(2)(  چه نامی بر او گذاردی؟ گفتم: فاطمه: فرمود: آه آه. سپس دست خود را بر پیشانی اش گذاشت و گویا گریه می کرد و فرمود: حال که او را فاطمه نامیدی به او ناسزا نگو؛ او را `کتک` نزن و نفرینش نکن `چرا که` این نام در نزد خداوند با عظمت محترم است؛ و آن نامی است که خداوند از اسم خود برای حبیبه خود صدّیقه گرفته است. `آنگاه سکونی می گوید.` همیشه امام صادق(ع) این گونه بود که وقتی نام فاطمه را می شنید به یاد جدّه اش `فاطمه(س)` و مصیبتهای او می افتاد و همیشه تذکر می داد و می گفت: سبب وفات `و شهادت` فاطمه(س) `ضربتی بود` که قنفذ، غلام فلانی `یعنی عمر بر او وارد ساخت`.»

توجّه دارید که سکونی با همه وثاقتی که دارد، اینجا تعصب سنّی گری خویش را نشان داده و ذیل کلام امام صادق(ع) را حذف و تحریف نموده است. با این حال، مطلب روشن است که سبب شهادت فاطمه زهرا(س) همان ضرباتی بود که به دست قنفذ و عمر بر آن حضرت وارد شد.

ص: 370

چنان که ابابصیر از امام صادق(ع) متن کامل کلام حضرت را به این صورت نقل نموده است:

«... وَ کانَ سَبَبُ وَفاتِها اَنَّ قُنْفُذَ مَوْلی عُمَرَ لَکَزَها بِنَعْلِ السَّیْفِ بِاَمْرِهِ فَاَسْقَطَتْ مُحْسِنا وَ مَرِضَتْ مَرَضا شَدیدا وَلَمْ تَدَعْ اَحَدا مِمَّنْ آذاها یَدْخُلُ عَلَیْها؛ )(1)(  سبب فوت فاطمه(س) ضرباتی بود که قنفذ، غلام عمر با غلاف شمشیر بر آن حضرت به فرمان عمر زد؛ پس محسن(ع) را از دست داد و به شدت بیمار شد و هیچ یک از آزار دهندگان خویش را راه نداد `که به دیدن او بیایند`.»

ص: 371

آنچه که بیان شد و قلم با صد شرمساری آن را بر صفحه کاغذ آورد، تنها گوشه ای از ستمهایی است که بر آن بانوی دو جهان رفته است.

بر خردمندان و منصفان اهل سنّت و همین طور برخی از خودیهای هماهنگ و هم آوا با آنها است که در این روایات تأمّل و تعمّق نموده، کاری کنند و تصمیمی بگیرند که فردای قیامت نزد رسول اکرم(ص) و یگانه دختر معصومه اش، بانوی دو سرا، مرضیه کبری شرمنده نشوند.

ص: 373

باید زتازیانه بپرسم که در بهشت

"

آثار خون به قامت طوبی چه می کند؟

"

گیرم رواست سوختن خانه، میخ در

"

بر سینه شکسته زهرا چه می کند؟

"

طبق مدارک و منابع شیعه و اهل سنت، هجوم به خانه وحی انجام گرفته است و طی این هجوم در خانه حضرت زهرا(س) را آتش زدند و به شخص فاطمه زهرا و امام علی(ع) اهانت کردند و فرزند آن دو را به شهادت رساندند.

حال جای پرداختن به این سؤال باقی است که چه شد و چه پیش آمد که در شهر مدینه، خانه علی و زهرا(س) توسط مسلمانان و حتی کسانی که بارها پشت سر پیغمبر اکرم(ص) نماز خوانده بودند و کراراً توصیه ها و سفارشهای آن حضرت را درباره امیرمؤمنان(ع) و یگانه دختر معصومه او شنیده بودند، آن گونه مورد تهاجم واقع شد و آن چنان به این دو شخصیت آزار و اذیت رساندند که حضرت زهرا(س) بعد از75 و یا 95 روز، بر اثر صدمات وارده از این دنیا رحلت کرد.

از نظر روحی و روانی چگونه قابل تحلیل است که هنوز آب کفن پیامبر(ص) خشک نشده وهنوز پارچه سیاه عزاداری بر تن زهرا(س) باشد و عده ای از امت پیامبر و مسلمانان مدینه بیایند و آن جنایات را ایجاد کنند که همواره تاریخ نگاران از نوشتن آن احساس خجلت می کنند و قلم بر خود می لرزد؟ این عده چه مراحلی را طی کرده بودند که سرانجام به اینجا رسیدند؟

ص: 375

آن گاه که کودتاگران تصمیم گرفتند به خانه ولایت و امامت تهاجم برند و فریب خوردگان نیز دور خانه امام علی(ع) گرد آمده و تسلیم توطئه ها شدند، دختر رسول خدا(ص) از خانه بیرون آمد و در کنار در ورودی منزل ایستاد و بر سر آنان فریاد کشید: «من ملتی را `مثل شما` نمی شناسم که این گونه `عهد شکن و` بد برخورد باشند. جنازه رسول خدا(ص) را بر روی دست ما گذاشتید و رها کردید و امر خود را در بین خود گذراندید و از ما طلب فرمان نکردید و حق ما را به ما ندادید. گویا از آنچه رسول خدا(ص) در روز غدیر فرمود، آگاهی ندارید!

سوگند به خدا! که رسول گرامی(ص) در آن روز ولایت و رهبری را به او (علی(ع)) پیوند زد `و از مردم بیعت گرفت` تا امید شما `فرصت طلبان تشنه قدرت` را از امامت قطع نماید؛ ولی شما رشته های پیوند `معنوی` میان پیامبر(ص) وخودتان را پاره کردید. `این را بدانید که` خداوند در دنیا و آخرت میان ما و شما داوری خواهد کرد.» )(1)( 

ص: 376

این ناله ها و فریادهای حضرت زهرا(س) که دل سنگ را آب می کرد، بر دل مهاجمان اثر نکرد و آنها را به تأمل و اندیشه و یا عقب نشینی وا نداشت. «عبدالفتاح عبدالمقصود» درباره آن لحظه که مهاجمین با حضرت زهرا(س) روبه رو شدند، جملات سوزناکی دارد که وقتی انسان بعد از قرنها آن صحنه را تصور می کند، نمی تواند متأثر نشود و اشکش جاری نگردد. او می نویسد:

«... فَاِذَا وَجْهٌ کَوَجْهِ رَسُولِ اللهِ یَبْدُو بِالبابِ حَائلاً مِنْ حُزْن عَلَی قَسِمَاتِهِ خُطُوطُ آلامِ وَ فِی عَیْنِهِ لَمَعَاتُ دَمْعِ وَ فَوْقَ جَبِینِهِ عَبَسَهُ غُضَب فَائِرٍ وَ خُلْق ثَائِرٍ.. وَ تَوَقَّفَ عُمَرمِن خَشْیَه...؛ )(1)(  پس ناگاه `مقابل خود` چهره ای بسان چهره رسول خدا(ص) را دیدند که از پشت در ظاهر شد، در حالی که هاله ای از اندوه آن را فراگرفته و آثار رنج و ألم از خطوط صورتش نمایان بود و در چشمش روشنایی اشک وجود داشت و فراز جبینش را گرفتگی خشمی عمیق و احساساتی پرگداز فراگرفته بود... و عمر از ترس در جا ایستاد....»

بعد ادامه می دهد: «فشاری که به در خانه وارد شده بود، تدریجاً گسترش می یافت. یارانش که با او آمده و پشت سرش در مقابل در ایستاده بودند، ناگاه مقابل خود چهره رسول خدا(ص) را نگریستند که از میان سیمای حبیبه اش زهرا(س) به آنها نگاه می کند.... ناگاه آهنگ لطیف و اندوهبارش را سرداد. به تدریج آهنگ او اوج گرفت. او محمد را از میان گور فرا می خواند و با صدای ناله ای آمیخته با سرشکی تلخ بار فریاد می کشید: بابا! یا رسول الله!....

ص: 377

گویی زمین در زیر پای این گروه ستمگر از بیم و هراس فریاد او می لرزید. هنوز سخنش به آخر نرسیده بود که دلها از اندوه او گرفت و دیدگان بر او سرشک همی بارید. مردانی از آن میان با خود حدیث می کردند که ای کاش می توانستند زمین را شکافته و در خفایای آن پنهان گردند.» )(1)( 

حال باید دید ریشه اصلی ماجرا و عوامل پشت پرده این اهانت چه چیز بوده است؟ در این زمینه، احتمالاتی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود: