پيامبر صلي الله عليه وآله منصب تشريع را در غدير خم براي اميرالمومنين عليه السلام قرار دادوفرمود:

ألا إن الحلال والحرام أكثر من أن أحصيهما وأعرفهما فآمر بالحلال وأنهي عن الحرام في مقام واحد، فأمرت أن آخذ البيعة منكم والصفقة لكم بقبول ما جئت به عن الله عز وجل في علي أميرالمؤمنين والأوصياء من بعده الذين هم مني ومنه إمامة فيهم قائمة، خاتمها المهدي إلي يوم يلقي الله الذي يقدر ويقضي.

معاشر الناس، وكل حلال دللتكم عليه وكل حرام نهيتكم عنه فإني لم أرجع عن ذلك ولم أبدل. ألا فاذكروا ذلك واحفظوه وتواصوا به، ولاتبدلوه ولاتغيروه.

ألا وإني أجدد القول: ألا فأقيموا الصلاة وآتوا الزكاة وأمروا بالمعروف وانهوا عن المنكر.

ألا وإن رأس الأمر بالمعروف أن تنتهوا إلي قولي وتبلغوه من لم يحضر وتأمروه بقبوله عني وتنهوه عن مخالفته، فإنه أمر من الله عز وجل ومني. ولا أمر بمعروف ولا نهي عن منكر إلا مع إمام معصوم.

بدانيد كه حلال و حرام بيش از آن است كه من همه ي آنها را بشمارم و معرفي كنم و بتوانم در يك مجلس به همه ي حلالها دستور دهم و از همه ي حرامها نهي كنم. پس مأمورم كه از شما بيعت بگيرم و با شما دست بدهم بر اينكه قبول كنيد آنچه از طرف خداوند عزوجل درباره ي اميرالمؤمنين علي و جانشينان بعد از او آورده ام كه آنان از نسل من و اويند، (و آن موضوع) امامتي است كه فقط در آنها بپا خواهد بود، و آخر ايشان مهدي است تا روزي كه خداي مدبر قضا و قدر را ملاقات كند.

اي مردم، هر حلالي كه شما را بدان راهنمايي كردم و هر حرامي كه شما را از آن نهي نمودم، هرگز از آنها بر نگشته ام و تغيير نداده ام. اين مطلب را داشته باشيد و آن را حفظ كنيد و به يكديگر سفارش كنيد، و آن را تبديل نكنيد و تغيير ندهيد.

من سخن خود را تكرار مي كنم: نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد و به كار نيك امر كنيد و از منكرات نهي نمائيد.

بدانيد كه بالاترين امر به معروف آنست كه سخن مرا بفهميد و آن را به كساني كه حاضر نيستند برسانيد و او را از طرف من به قبولش امر كنيد و از مخالفتش نهي نمائيد، چرا كه اين دستوري از جانب خداوند عزوجل و از نزد من است،و هيچ امر به معروف و نهي از منكري نمي شود مگر با امام معصوم. (1)

سقيفه نشينان از كلام پيامبر تخلف كردند تا اينكه بعد از بيست و پنج سال اميرالمومنين عليه السلام بدعت هاي آنها را بر مي شمارند:

سليم بن قيس هلالى گويد: امير مؤمنان عليه السّلام خطبه اى ايراد فرمود بدين ترتيب كه پس از حمد و ثناى الهى درود بر پيغمبر صلي الله عليه وآله فرستاد سپس فرمود:

آگاه باشيد كه آنچه بيشتر از آن بر شما بيمناكم دو خصلت است: پيروى از هواى نفس و آرزوى دراز، اما پيروى از هواى نفس شخص را از حق باز دارد، و اما آرزوى دراز آخرت را بدست فراموشى سپارد، آگاه باشيد كه همانا دنيا پشت كنان كوچ كرده، و آخرت روى كنان (بسوى شما) روى نموده، و براى هر يك از اين دو فرزندان (و علاقه مندانى) است، شما از فرزندان (و علاقه مندان) آخرت باشيد و از فرزندان دنيا نباشيد، زيرا كه امروزه روز عمل است و حسابى در كار نيست، و فرداى قيامت روز حساب است و عملى در كار نيست، و جز اين نيست كه آغاز وقوع فتنه ها و آشوبها از هواهاى نفسانى پيروى شده و احكامى است كه بدعتگزارى شده و در آنها با حكم خدا مخالفت شود و مردانى در آنها بجاى مردان ديگر سرپرستى آن احكام را بعهده گيرند.

ص: 2

آگاه باشيد كه اگر حق خالص و پاك (از باطل در ميان مردم) بود هيچ اختلافى در كار نبود، و اگر باطل خالص (از حق) نيز ميبود بر هيچ خردمندى پوشيده نمى ماند، ولى از هر كدام آنها مشتى

برگرفته شده و آنها را با هم آميخته اند، و در اينجاست كه شيطان بر دوستان خود استيلا يابد و آنان كه از جانب خدا برايشان سرانجام نيك پيش بينى شده نجات يابند، من خود شنيدم از رسول خدا صلي الله عليه وآله كه ميفرمود چگونه ايد در آن وقتى كه شما را در بر گيرد فتنه (و گمراهى) آنچنانى كه كودك خردسال در آن پرورش يابد و مرد بزرگسال در آن پير شود، مردم بدان طريقه كج بروند و آن را براى خود روش و سنّتى قرار دهند كه چون چيزى از آن روش كج بروش حق تبديل يابد بگويند: سنت تغيير يافته و كار زشتى بنظر مردم بيايد، سپس بلا و گرفتارى سخت شود و ذريّه و نژاد (مسلمانان) باسارت افتند. و فتنه و آشوب آنان را درهم بكوبد چنانچه آتش هيزم را بكوبد و آسيا دانه گندم را.

آنان براى غير خدا مسأله آموزند، و براى غير عمل دانش جويند، و با كارهاى آخرت دنيا طلبند سپس رو باطرافيان خود كه جمعى از خانواده و خاصان آن حضرت و شيعيانش بودند كرد و فرمود:

حكمرانان پيش از من كارهائى انجام دادند كه در آنها با رسول خدا صلي الله عليه وآله مخالفت كردند و از روى تعمد راه خلاف پيمودند، و پيمانش را شكستند، و سنت و روشش را تغيير دادند، و اگر من بخواهم مردم را بترك آنها وادارم و بجاى اصلى آنها بازگردانم و بهمان ترتيب كه در زمان رسول خدا صلي الله عليه وآله بود مقرر دارم لشكر از دور من پراكنده شوند تا جز خودم تك و تنها بجاى نمانم و يا اندكى از شيعيان من كه برترى مرا شناخته و وجوب اطاعت و امامت مرا از روى كتاب خداى عز و جل و سنت رسول خدا صلي الله عليه وآله دانسته اند بجاى مانند.

ص: 3

(در اينجا امير المؤمنين عليه السّلام براى نمونه بچند موضوع كه رسول خدا صلي الله عليه وآله آنها را بطورى مقرر فرموده بود و أبو بكر و عمر و ديگران و بخصوص عمر آنها را تغيير داده اشاره ميفرمايد:)

اگر ميديديد كه من دستور ميدادم تا مقام حضرت ابراهيم عليه السّلام را بجاى اصلى آن كه رسول خدا صلي الله عليه وآله آن را در آنجا نهاده بود (و عمر آن را بجاى كنونى آورد) برميگرداندم.

و فدك را (كه ابو بكر بغصب از فاطمه عليها السّلام گرفت) بورثه فاطمه عليها السّلام برميگرداندم.

و صاع رسول خدا صلي الله عليه وآله را بهمان نحو كه بود برميگرداندم (صاع مقدار آبى بود كه رسول خدا صلي الله عليه وآله با آن غسل ميكرد و مقدار آن شش رطل بود و پس از آن حضرت اين مقدار را كم دانستند و خود آن حضرت نيز فرمود: مردمى بيايند كه آن را كم دانند).

و زمينهائى را كه رسول خدا صلي الله عليه وآله بمردمى واگذار كرد ولى حكم آن حضرت اجرا نگشت من آنها را بصاحبانش بدهم و حكم آن حضرت را اجرا كنم.

و خانه جعفر را (كه داخل در مسجد الحرام كرده اند) بورثه اش بازگردانم و آن قسمت را از مسجد خراب كنم.

و احكامى را كه از روى ستم و زور بدانها حكم شده (مانند تحريم متعه حج و متعه نساء و قانون عول و غير آن از بدعتهاى مشهور عمر و جواز سه طلاق در يك مجلس) بازگردانم.

و زنانى را كه بناحق در تحت اختيار مردانى هستند بسوى شوهران (مشروع و حقيقى) خود باز ميگرداندم (مانند زنانى را كه بدون حضور عدلين يا در غير حال طهر طلاق ميدادند و پس از انقضاء عده بزنى ميگرفتند) و در باره آنها با حكم خدا در باره فروج و احكام روبرو ميشدم.

ص: 4

و فرزندان بنى ثعلب را باسارت ميگرفتم (كه عمر بدون جهت جزيه را از آنان برداشت و بجاى آن دو برابر زكاة بر آنها مقرر داشت، چنانچه در تواريخ است).

و آنچه از سرزمين خيبر (ميان متنفذين زمان عمر) تقسيم شده بود برميگرداندم.

(مترجم گويد: جريان تقسيم اراضى خيبر كه حضرت بدان اشاره فرمايد بدين نحو بود كه در زمان عمر عبد اللَّه پسرش كه سهمى در خيبر داشت هنگامى براى سركشى اموال خود بخيبر رفت و شبانه مورد حمله يهود خيبر- كه بدستور رسول خدا صلي الله عليه وآله در آنجا سكونت داشتند- قرار گرفت، اين جريان كه بگوش عمر بن خطاب رسيد يهود مزبور را- با اينكه رسول خدا صلي الله عليه وآله آنها را در آنجا مسكن داده بود و زمينهاى خيبر را بآنها واگذار كرده و در مقابل سهمى از محصولات از آنها ميگرفت- يكسره از خيبر بيرون كرد و املاك آنجا را ميان جمعى خاص تقسيم نمود كه از آن جمله پسرش عبد اللَّه بن عمر و عثمان و زبير و عبد الرحمن و غيره بودند- و براى اطلاع از تفصيل داستان بسيره ابن هشام ج 2 ص 356 به بعد مراجعه فرمائيد-).

و دفاتر حقوق و عطايا را (كه بدستور عمر روى سوابق اشخاص و نفوذ و ساير جهات باختلاف تعيين شده بود) از بين ميبردم، و مانند رسول خدا صلي الله عليه وآله آن را بالسوية تقسيم ميكردم و آن را در دست (جمع مخصوصى از) توانگران قرار نميدادم.

و مساحت را در گرفتن خراج ملغى ميكردم (چنانچه عمر اين كار را كرد و بر خلاف دستور رسول خدا صلي الله عليه وآله كه در مانند سرزمينهاى شام و عراق ماليات را از روى درآمد زراعت معين فرموده بود او روى مساحت زمين قرار داد).

ص: 5

و در موضوع ازدواج بطور برابرى و مساوات رفتار ميكردم (چون عمر بر خلاف دستور رسول خدا صلي الله عليه وآله كه فرموده بود هر مرد مسلمانى كفو زن مسلمان است و سياهى و سفيدى و عرب و عجم و قرشى و غير قرشى را ملغى كرده بود او دستور داد غير قرشى نبايد از قرشى زن بگيرد و غير عرب نبايد از عرب زن بگيرد).

و خمس پيغمبر صلي الله عليه وآله را بهمان نحو كه خداى عز و جل نازل فرمود و واجب كرده بود مقرر ميداشتم (اشاره بخلافى است كه عمر در باره خمس مرتكب شد و آن را از خاندان رسول خدا صلي الله عليه وآله منع كرده و ميان عموم مسلمانان تقسيم ميكرد چنانچه بيان آن در پايان خطبه آمده).

و مسجد رسول خدا صلي الله عليه وآله را بهمان وضعى كه بود برميگرداندم و درهائى را كه در آن گشوده اند مى بستم و آنها را كه بسته اند باز ميكردم.

و مسح بر روى كفش را (كه عمر در مواردى اجازه داده بود) حرام ميكردم.

و بر نوشيدن نبيذ (شراب خرما كه پس از رسول خدا صلي الله عليه وآله حلالش كردند) حدّ ميزدم.

و دستور بحلال بودن متعه حج و صيغه زنان ميدادم (كه طبق روايتى كه ميان شيعه و سنى معروف است عمر خود گفت: اين دو در زمان رسول خدا صلي الله عليه وآله حلال بود و من آن دو را حرام كردم).

و براى نماز ميت گفتن پنج تكبير را دستور ميدادم (كه عمر روى سليقه خود يكى از پنج تكبير را كسر كرد و چهار تكبير مقرر داشت).

ص: 6

و مردم را مجبور ميكردم تا «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» را در نماز بلند بگويند (چنانچه مخالفين يا آن را نميخوانند يا در تمام نمازها آهسته ميخوانند).

و بيرون مى آوردم كسانى را كه بهمراه رسول خدا صلي الله عليه وآله در مسجد درآوردند با اينكه رسول خدا صلي الله عليه وآله آنها را بيرون كرد، و در مى آوردم در مسجد رسول خدا صلي الله عليه وآله آنكه را اينان بيرون كردند و رسول خدا صلي الله عليه وآله او را وارد كرد.

(فيض (ره) گويد: محتمل است مراد از جمله اولى ابو بكر و عمر باشند كه بدون اجازه آن دو را در مسجد رسول خدا صلي الله عليه وآله دفن كردند با اينكه رسول خدا صلي الله عليه وآله حتى اجازه نداد آن دو در بمسجد باز كنند، و مراد از جمله دوم خود آن حضرت باشد كه رسول خدا صلي الله عليه وآله دستور فرمود همه درهائى كه اصحاب بمسجد باز كرده اند ببندند جز درى كه بخانه على عليه السّلام باز ميشد و اينان پس از آن حضرت بر خلاف آن رفتار كردند).

و مردم را بحكم قرآن واميداشتم. و طلاق را روى سنت قرآن قرار ميدادم (چون قرآن دستور ميدهد در مورد طلاق كه بايد در حضور دو شاهد عدل باشد و در نكاح وجود شاهد را شرط نميكند و اينان بعكس رفتار كردند).

و زكاة را (فقط) از اصناف (نه گانه) آن طبق مقررات و حدودش ميگرفتم (نه مانند اينها كه بر چيزهاى ديگرى نيز زكاة بسته اند).

و باز ميگرداندم وضو و غسل و نماز را به اوقات و قوانين و جاهاى خودشان. (چون در تمام اينها دست بردند و بدعت يا بدعتهائى گذاردند مانند مسح بر گوشها و شستن پاها و امثال آن در وضوء و وجوب وضوء با غسل، و اسقاط غسل در مورد التقاء ختانين بدون انزال، و برداشتن جمله «حى على خير العمل» از اذان و نهادن جمله «الصلاة خير من النوم» بجاى آن، و تكتف و آمين و خواندن نماز نافله را بجماعت و امثال اينها كه در كتب تواريخ و غيره مانند كتاب شافى سيد مرتضى رحمه اللَّه مضبوط است).

ص: 7

و اهل نجران را بجاهاى خودشان برميگرداندم (كه عمر آنها را از يمن كه سرزمين آنها بود بسرزمين عراق كوچ داد بتفصيلى كه در فتوح البلدان بلاذرى ص 72- 73 ط مصر مذكور است).

و اسيران فارس و ملتهاى ديگر را از روى كتاب خدا و سنت پيامبرش صلي الله عليه وآله باز ميگرداندم.

در اين صورت (و با اجراى اين كارها و بازگرداندن آنها از مسير منحرفى كه اكنون در آن است بمسير حقيقى آن) مردم از دورم پراكنده ميشدند.

بخدا سوگند اگر بمردم دستور ميدادم كه در ماه رمضان جز نماز فريضه را بجماعت نخوانند (و از خواندن نوافل شبهاى ماه رمضان بجماعت كه عمر دستور داده جلوگيرى ميكردم) و بآنها اعلام ميكردم كه نوافل بجماعت خواندن بدعت است، برخى از همين لشكريانم كه اكنون بهمراه من جنگ ميكنند فرياد ميزدند: اى مسلمانان سنت عمر دگرگون شد، على ما را از نماز نافله در ماه رمضان باز ميدارد، و ترس آن را دارم كه از يك سوى لشكر (بر من) شورش كنند.

من چه كشيدم از دست اين امت! از اختلافشان، و از پيروى كردنشان از پيشوايان گمراه و خوانندگان بسوى دوزخ. (در اينجا دوباره سخن امام عليه السّلام بدنبال سخنان پيشين باز گردد و فرمايد):

و اگر از خمس بهره خويشاوندان را ميپرداختم كه خداى عز و جل (در باره آن) فرمايد: «اگر بخدا و آنچه روز تميز حق و باطل روزى كه دو گروه تلاقى كردند ايمان آورده ايد»، (سوره انفال آيه 41، و اين قسمت كه امام عليه السّلام استشهاد فرموده دنباله آيه خمس است، و برخى گفته اند ذكر قسمت اخير براى اين است كه عقيده بخمس آل پيغمبر صلي الله عليه وآله شرط ايمان بخدا و قرآنست).

ص: 8

پس مائيم بخدا سوگند مقصود از خويشاوندان كه خدا ما را بخود و رسول خود صلي الله عليه وآله مقرون ساخته و فرموده: «از آن خدا و رسول و خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و در راه ماندگان» (در باره مابالخصوص است) تا دستگردان ميان توانگران شما نباشد، و آنچه را پيغمبر براى شما آورد بگيريد و آنچه را از آن نهى فرمود خوددارى كنيد و از خدا بترسيد (در ستم كردن بخاندان محمد) كه براستى خدا سخت كيفر است» نسبت بكسى كه بدانها ستم كند.

و اين گفتار را خداى تعالى از روى مهرى كه بما داشته فرموده و ثروتى است كه خدا ما را بدان بى نياز كرده و پيامبرش صلي الله عليه وآله را بدان سفارش فرموده، و در سهم صدقه براى ما بهره اى مقرر نفرموده، و خدا گرامى داشته رسولش صلي الله عليه وآله و ما خاندان را از اينكه از چركى دست مردم بما خوراك بدهد، و اينان خدا را تكذيب كرده و رسولش را نيز تكذيب كردند، و كتاب خدا را كه گوياى بحق ما است انكار كردند، و آن فرضى را كه خدا براى ما فرض كرده بود از ما بازداشتند، هيچ خانواده پيغمبرى از امت پيغمبرش نديد آنچه را ما پس از پيغمبر صلي الله عليه وآله ديديم، و خدا كمك كار ما است بر هر كس كه بما ستم كرده و جنبش و نيروئى نيست جز بخداى والاى بزرگ.(2)

لذا براي اميرالمومنين عليه السلام جايگاهي در حكم الهي قائل نبودند تا آنكه در زمان حضرت اميرالمؤمنين اراده فرمودند كه بدعت عمر را در نماز تراويح كه در جميع صحاح ايشان هست كه عمر گذاشته است برطرف كند و حضرت امام حسن را فرستاد كه بدعتست ترك كنيد همگى فرياد بر آوردند كه وا عمراه حضرت فرمودند كه هر چه خواهند بكنند.

ص: 9

واللَّه كه امر كردم مردم را كه نافله ماه رمضان را به جماعت نگزارند (چنانچه عمر مقرّر كرده و آن را تراويح نام كرده اند) و ايشان را اعلام نمودم كه اجتماع در نوافل، بدعت است. پس، از لشكريان من، جمعى كه در جنگ ها با من مى بودند و با دشمنان مقاتله مى نمودند، يكديگر را ندا كرده، گفتند: يا اهلَ الإسلام! سنّت و طريقه عمر از دست رفت و ما را نهى مى كند از نماز سنّت در ماه رمضان! و ترسيدم كه در طرفى از اطراف لشكر من، فتنه برانگيزند.

بعد از آن فرمود كه: چه كشيدم از اين امّت در اطاعت نكردن [از] من و پيروى نمودن [از] جمعى كه ايشان را به ضلالت مى انداختند و به آتش جهنّم، دعوت مى نمودند و ايشان، آنها راامام مى دانستند! و از اين حديث، تقيّه آن حضرت در بسيارى از امور مبتدعه، ظاهر شد.

از حريز از بعضى رجال شيعه از يكى از دو امام يعنى باقر و صادق (عليهما السلام) روايت آمده كه فرمود: آن روزها كه امير المؤمنين عليه السلام در كوفه بود، مردمى به حضورش آمدند و عرضه داشتند! براى ما پيشنمازى معين كن كه در ماه مبارك رمضان به او اقتداء كنيم، حضرت فرمود: لازم نيست و آنان را نهى كرد از اينكه در ماه رمضان جمع شوند، مردم نامبرده عصر آن روز دور هم جمع شدند و براى ماه رمضان، مجلس بر پا كردند و مرثيه خوانى كردند، وا رمضانا گفتند، حارث اعور با جمعى نزد امير المؤمنين آمده، عرضه داشتند: مردم به گريه و شيون در آمدند و سخن تو سخت آنان را ناخوش آمده، حضرت فرمود:

ص: 10

حال كه چنين است به حال خود واگذارشان كنيد، هر كس را كه خواستند خود امام جماعت خودشان كنند، آن گاه استشهاد كرد به آيه شريفه:" وَ يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيراً"(3)

در زندگى خوارج درموردتشريع تضادهاى عجيب و نكات عبرت انگيزى ديده مى شود كه مانند آن در باره گروههاى ديگر بسيار كم ديده شده است از جمله:

عبد اللّه بن خبّاب- كه فرزند خبّاب بن ارت، صحابى معروف پيامبر بود در حالى كه قرآنى بر گردن خود آويخته و همراه همسرش- كه باردار بود- سوار بر مركبى از نزديكى مركز خوارج مى گذشت، خوارج، جلوى او را گرفتند و گفتند: «همين قرآنى كه بر گردن تو است ما را به كشتن تو فرمان مى دهد». عبد اللّه به آنان گفت: «آنچه را قرآن زنده كرده است، زنده كنيد و آن چه را قرآن از بين برده است، بميراند». خوارج كمترين اعتنايى به گفتار حكيمانه او نكردند. در اين هنگام يكى از خوارج دانه خرمايى را كه از درخت نخلى بر زمين افتاده بود برداشت و بر دهان گذاشت. دوستانش بر سرش فرياد كشيدند كه «چرا به حق ديگران تجاوز كردى و مال غصبي خوردى» و او خرما را از دهان بيرون افكند يكى ديگر از آنها خوكى را كه راه بر او بسته بود كشت، ديگران بر او اعتراض كردند كه اين عمل نادرستى بود و اين در واقع مصداق فساد در ارض است سپس رو به عبد اللّه بن خبّاب كرده گفتند: «براى ما حديثى از قول پدرت نقل كن» او گفت: «از پدرم شنيدم كه از پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل كرد: «به زودى بعد از من فتنه اى خواهد بود كه در آن دل مردم مى ميرد، آن گونه كه بدن مى ميرد. بعضى روز مؤمنند و شب كافر».

ص: 11

سپس گفتگوهاى زيادى با او كردند، تا به اينجا رسيدند كه به او گفتند: «در باره على عليه السّلام پس از پذيرش حكميت چه مى گويى» او گفت: «على عليه السّلام به (حكم) خدا داناتر است و نسبت به حفظ دين خود از همه استوارتر و آگاه تر».

خوارج گفتند: «تو پيرو هدايت نيستى». او را به كنار نهر آوردند و خواباندند و (همانند گوسفند) سرش را بريدند سپس رو به سوى زنش كردند، او هر چه فرياد زد كه من زنى (باردار) هستم، گوش ندادند و شكمش را پاره كردند و خودش و جنينش را كشتند.(4)

(1)خطابه غدير

(2)الروضة من الكافي / ترجمه رسولى محلاتى، ج 1، ص: 85-90

(3) ترجمه الميزان، ج 5، ص: 153

(4)پيام امام شرح تازه وجامعى برنهج البلاغه، ج 2 ، صفحة 377

حضرت جملاتى را بيان مى كنند و سپس ادامه مى دهند: «فَصَغى رجل منهم لِضغْنِهِ و مالَ الآخرُ لِصهْره مع هَن و هَن»; يكى از افراد شورا به خاطر كينه و حسدى كه داشت از من روى برتافت و راه باطل را در پيش گرفت _ مقصود حضرت، سعد بن ابي وقاص است كه حتى بعد از به خلافت رسيدن اميرمؤمنان(عليه السلام)با آن حضرت بيعت نكرد _ و مرد ديگر به خاطر دامادى و خويشى خود با عثمان از من اعراض كرد _ مراد عبدالرحمان بن عوف است كه شوهر خواهر مادرى عثمان بود _ هم چنين اعراض ديگران _ طلحه و زبير دلايلى دارد كه ذكر آن خوشايند نيست. واقعيت اين است كه اين شورا معايب فراوانى داشته كه از ديد اهل نظر دور نمانده است و كسانى مانند قاضى افندى صاحب كتاب تشريح و محاكمه در تاريخ آل محمد(صلى الله عليه وآله) به آن پرداخته اند. به طور مثال خليفه دوم مى گويد: اگر پنج نفر متحد و متفق شدند و يكى مخالفت كرد، او را بكشيد، اگر سه نفر موافق بودند و سه نفر مخالف، آن جمعى كه عبدالرحمان بن عوف در ميان آنهاست برگزينيد و سه نفر ديگر را بكشيد. در اين مورد مورخ معروف و شارح نهج البلاغه ابن ابى الحديد مى نويسد: «ثم قال _ اى عمر _ اُدْعُوا اِلىَّ اباطلحة الانصارى فدعوه له فقال: أنظر يا ابا طلحة اذا عُدْتُمْ مِنْ حُفرتى فكن فى خمسين رجلا من الانصار حاملى سُيُوفَكم فخذ هولاء النفر بامضاء الامر و تعجيله، و اَجْمِعهُمْ فى بيت، و قِفْ باصحابك على باب البيت لِيَتَشاوَروا ويختاروا واحداً منهم، فان اتفق خمسةٌ و اَبى واحدٌ فاضرب عنقه، و ان اتفق اربعة، و اَبى اثنان فاضرب اَعْناقَهُما، و ان اتفق ثلاثةٌ و خالف ثلاثةً فانظر الثلاثة التى فيها عبدالرحمن فارجع الى ما قد اتفقتْ عليه، فان اَصرّتِ الثلاثة الاُخْرى على خلافها فاضرب اعناقها، و ان مضتْ ثلاثة ايام و لم يتفقوا على امر فاضرب اعناق الستة وَدَع المسلمين يَخْتاروُا لانفسهم»; عمر، ابوطلحه انصارى را به حضور طلبيد و گفت: وقتى از نزد من رفتيد همراه پنجاه نفر از انصار، با شمشيرهاى آماده مراقب آن شش نفر باشيد تا به سرعت كار خود را انجام دهند و يك نفر را برگزينند. اگر پنج نفر آنان متفق شدند و يك نفر مخالفت كرد او را بكش; اگر چهار نفر موافق بودند و دو نفر مخالفت كردند، آن دو نفر را به قتل برسان و اگر سه نفر با هم موافقت كرده و سه نفر ديگر مخالفت كردند، رأى آن جمعى را كه عبدالرحمان بن عوف در ميان آنان است برگزين و اگر آن جمع ديگر بر مخالفت خود اصرار ورزيدند گردن آنها را بزن و اگر سه روز گذشت و هيچ تصميمى نگرفتند همه آنان را بكش و كار را به خود مسلمانان واگذار.(2)

ص: 13

ودر نامه 9 به معاويه نوشت: (شگفتا از روزگار، كه كسى را همتاى من دانند كه چون من گام برنداشته وسابقه درخشانى مانند من ندارد سابقه اى كه احدى نيز مدعى آن نيست مگر آن مدعى كه من نمى شناسمش ونپندارم كه خدا هم او را بشناسد ! سپاس خدا را بر همه حال).آرى، شگفتا از مردمى كه على مظلوم عليه السلام را كه جان پيامبر صلى الله عليه واله وسلم وهمتاى قرآن است با گروهى از مردم بى سر وپا و اوباش قياس كردند ! گويى گوششان سنگين بود واين سخن پيامبر صلى الله عليه واله وسلم را نشنيدند كه فرمود: (على بن ابى طالب از من است ومن از على، هر كه او را با ديگرى قياس كند به من جفا كرده، وهر كه به من جفا كند مرا آزرده است. اى عبد الرحمن، خداوند كتاب روشنى را بر من فروفرستاد ومرا فرمود كه آنچه براى مردم نازل شده برايشان بيان دارم جز براى على بن ابى طالب كه نيازمند به بيان وتوضيح نيست، زيرا خداى متعال فصاحت او را چون فصاحت من ساخته وفهم او را مانند فهم من قرار داده است، واگر حلم مجسم مى شد به صورت على در مى آمد، واگر عقل مجسم مى شد به صورت حسن مى شد، واگر جود وسخا مجسم مى شد به شكل حسين مى گشت، واگر زيبايى مجسم مى شد صورت فاطمه را به خود مى گرفت بلكه باز هم فاطمه بزرگتر است، همانا دخترم فاطمه در نژاد وشرف وكرامت بهترين مردم روى زمين است).(3)

(1)الغارات / ترجمه آيتى، ص: 111

(2)نهج البلاغه، خطبه 3، بخش 8.

ص: 14

(3)نهج البلاغه نامه 9

اى پسر ابو قحافه چگونه است كه خداوند مقرر فرموده است تو از پدرت ارث ببرى ولى من از پدرم ارث نبرم!؟(4)

(1)الطرائف-ترجمه داود الهامى، ص: 391

(2)الطرائف-ترجمه داود الهامى، ص: 393

(3)الطرائف-ترجمه داود الهامى، ص: 393

(4) جلوه تاريخ درشرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 7 ، صفحة 91

مقداد در محل معروف به جرف در چند ميلى مدينه خانه اى بنا كرد و بالاى آن بالكنها ساخت و از درون و برون گچ كشيد. يعلى بن منيه وقتى بمرد پانصد هزار دينار نقد بجا گذاشت مبالغى هم از مردم بستانكار بود و اموال و تركه ديگر او سيصد هزار دينار قيمت داشت.

و اين بابى مفصل است و وصف كسانى كه در ايام عثمان تمول يافتند بدرازا ميكشد.

در زمان عمر بن خطاب چنين نبود راهى روشن و طريقى معين بود.

عمر بحج رفت و در رفتن و برگشتن شانزده دينار خرج كرد و بپسرش عبد الله گفت «در مخارج اين سفر اسراف كرديم» در سال بيست و يكم مردم كوفه از اميرشان سعد بن ابى وقاص شكايت كردند عمر محمد بن مسلمه انصارى را كه هم پيمان بنى عبد الاشهل بود بفرستاد تا در قصر كوفه را آتش زد و سعد را در مسجد كوفه با مردم روبرو كرد و درباره وى از ايشان پرسيد كه بعضى او را ثنا گفتند و بعضى شكايت كردند كه عمر او را عزل كرد و عمار بن ياسر را حاكم و عثمان بن حنيف را خراج گير و عبد الله بن مسعود را عهده دار بيت المال كوفه كرد و بعبد الله بن مسعود گفت مردم را قرآن و مسائل دين آموزد. براى آنها روزى يك گوسفند مقرر كرد كه يك نيمه با سر و پوست از عمار باشد و يك نيمه ديگر را عبد الله بن مسعود و عثمان بن حنيف قسمت كنند عمر كجا و اينها كه گفتيم كجا؟

عثمان عموى خود حكم بن ابى العاص و پسرش مروان و ديگر بنى اميه را بمدينه آورد. حكم مطرود رسول الله صلى الله عليه و سلم بود كه او را از مدينه برون رانده و از جوار خود تبعيد كرده بود. از جمله عمال وى وليد بن عقبة بن ابى معيط عامل كوفه بود كه پيمبر صلى الله عليه و سلم خبر داده بود كه اهل جهنم است. عبد الله بن ابى سرح حاكم مصر و معاوية بن ابى سفيان حاكم شام و عبد الله بن عامر حاكم بصره بودند ولى وليد بن عقبه را از كوفه برداشت و سعيد بن عاص را حاكم كوفه كرد.

ص: 17

مروج الذهب/ترجمه،ج 1،ص:690

متأسفانه پس از شهادت آن حضرت، گردانندگان سقيفه و احزاب آن دوره از تعصبات قبيله اى و حزبى ياران پيامبرصلى الله عليه وآله بهره برده و ساختار نظام اجتماعى امت اسلامى را بر هم زدند. با كنار زدن حقيقت غدير و روى كار آمدن باطل، بزرگترين خيانت اهل سقيفه به بشريت آشكار گرديد، كه ثمره آن جلوگيرى از تداوم نظم و وحدت الهى بود. در سقيفه ملاك براى تعيين خليفه، دين خدا و وصيت پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله و لياقت و كاردانى افراد نبود، بلكه بحث ها بر محور قبيله گرايى يا عصبيّتِ حزبى بود.

در اينجا اشاره اى خواهيم داشت به گروه هايى كه در آن شرايط حضور داشتند. عرب بر اساس محيط قبيلگى زندگى مى كرد و اين محيط و مناسبات آن بود كه زمينه را براى شكل گرفتن احزاب گوناگون آماده مى كرد. اين احزاب عبارت بودند از: حزب ثلاثه، حزب تيم و عَدىّ، حزب امويان و طُلَقاء، حزب انصار خَزرَج كه شامل دو جناح مخالفِ هم بود: جناحِ سعد بن عباده و جناحِ بشير بن سعد، و حزب انصارِ اَوس.

بعد از شهادت پيامبرصلى الله عليه وآله بعضى افراد پيشِ روى جامعه آن زمان اهداف و فعاليت هاى خود را در قالب گروه و حزبِ خاص انجام مى دادند، و با ديد حزبى و قبيله اى در جريانات گام برداشته و اقدام نمودند، و باعث تفرقه و بى نظمى در امت اسلام مى شدند.

و اين تفرقه و جدايي از غدير،عاقبت كار را به شهادت اميرالمومنين،بدست ابن ملجم يكي از جدا شدگان از خط ولايت منجر كرد.

بار اول همسر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در ميدان جنگ در برابر على عليه السلام ظاهر شد، در حالى كه طلحه و زبير دو صحابى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله نيز در كنار او بودند. حضور زن در ميدان جنگ از يك سو و همسر پيامبر بودن از سوى ديگر براى عوام فريبى راه شكننده اى بود و تأثير به سزائى هم داشت، ولى دختر مؤسس سقيفه بودن و سابقه هاى شومى كه از جاسوسى براى پدر در حيات و پس از رحلت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در پرونده داشت معرف خوبى براى نمايندگى او از سقيفه در مقابل غدير بود.

بار دوم به بهانه ى قتل عثمان، آخرين نماينده ى تام الاختيار سقيفه كه با نقشه ى صاحب سقيفه انتخاب شد. معاويه و بقاياى سقيفه حزب واحدى تشكيل دادند و به عنوان خونخواهى خليفه ى مقتولِ سقيفه پرچم برافراشتند. پيراهن سقيفه را بر منبر دمشق كه پايه هاى سقيفه در آن محكم شده بود آويختند و عناوينى از قبيل خال المؤمنين و كاتب وحى را هم زيور آن نمودند و به جنگ غدير آمدند.

غديريان نيز آنچنان كه بايد خود را نشان دادند و به دست نيروهاى فداكار و ريشه دار خود چون عمار و اويس قرنى و مالك اشتر چنان حماسه هايى آفريدند كه نقش طلايى غدير را بر آسمان تاريخ حك نمودند.

بار سوم كج فكران نهروانى كه در واقع مولود سقيفه بودند و آرمان خودرأيى وعدم اطاعت از امام معصومِ منصوب از جانب پروردگار را همچون اهل سقيفه بر دوش مى كشيدند به ميدان غدير آمدند.

ص: 20

پس از آن، شهادت صاحب غدير با شمشيرى كه آب طلائى از اسم اسلام بر آن داده بودند و زهرى از ناب سقيفه بر تيغ آن كشيده بودند، براى سقيفيان آغاز راهى براى ذبح غدير به نظر مى آمد.

اسرار غدير،محمد باقر انصاري،صفحه 306

عمر گفت: كسى غير از خالد بن وليد او را نمى تواند كفايت كند، پس دنبال خالد فرستاده او را خواستند، ابو بكر به او گفت: مى خواهيم تو را براى امر خطير و بزرگى مأمور سازيم.

خالد گفت: هر كارى كه مى خواهى به من واگذار اگر چه كشتن على باشد.

ابو بكر گفت: اتّفاقا اين كار كشتن على است.

خالد گفت: مرا به طرف او بفرست فرمانبردارم با شمشير گردنش را خواهم زد.

اسماء بنت عميس كه والده ماجده محمّد بن ابى بكر بود خادمه خود را خواست و به او گفت خدمت بانوى دو عالم فاطمه سلام اللَّه عليها مى روى سلام محضر مباركش عرض مى كنى و وقتى از درب داخل شدى اين آيه را بخوان: إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ، فَاخْرُجْ، إِنِّي لَكَ مِنَ النَّاصِحِينَ (رجال در باره تو شور مى كنند كه به قتلت برسانند بزودى از شهر بگريز و بدان كه من در باره تو نصيحت مى كنم) اگر متوجّه شد كه هيچ و الّا بار ديگر آن را تكرار كن.

خادمه محضر بانوى اسلام سلام اللَّه عليها رسيد و عرض كرد: خانم من عرضه مى دارد: اى دختر رسول خدا چطور هستيد و سپس آيه را خواند و هنگامى كه خواست خارج شود دوباره آيه را خواند.

امير المؤمنين عليه السّلام به آن خادمه فرمودند: از من به خانم خود سلام برسان و به او بگو خداى عزّ و جلّ بين ايشان و مقاصدشان مانع مى شود ان شاء اللَّه.

بارى خالد بن وليد در جنب امير المؤمنين عليه السّلام ايستاد و وقتى خواست آن حضرت را تسليم كند، حضرت تسليمش نشد، ابو بكر گفت: اى خالد آنچه را به تو امر كرده بودم انجام مده و سپس به امير المؤمنين سلام نمود امير المؤمنين عليه السّلام به خالد فرمود: امرى كه تو را به آن مأمور ساخت و سپس پيش از تسليم نمودن تو را از آن نهى كرد چيست؟خالد گفت: مرا امر كرد گردن تو را با شمشير بزنم، البته بعد از آن كه تسليم شدى.

ص: 22

حضرت فرمودند: آيا اين كار را مى كردى؟

خالد گفت: به خدا سوگند آرى، اگر مرا نهى نمى كرد انجام داده بودم.

امام صادق عليه السّلام فرمودند: امير المؤمنين عليه السّلام از جا برخاست يقه پيراهن خالد را گرفتند سپس او را به ديوار كوبيده و به عمر فرمودند: اى پسر صهاك به خدا قسم اگر عهد و پيمانم با رسول خدا نبود و از ناحيه حقّ تعالى اين حكم (صبر كردن) قبلا ابلاغ نشده بود آنگاه مى دانستى كه كدام يك از ما از نظر ياور كمتر و از حيث عدد كمتر هستيم.(3)

وابوبكر باگفتن اقيلوني ولست بخيركم وعلي فيكم مردم را به كشتن اميرالمومنين عليه السلام مي شوراند.واگرابن ملجم برحضرت شمشير مي كشد خلفاءاين باب رابازكردند.

(1)تاريخ الطبرى: (4 / 567، 568) و (4 / 569، 571، 572) و (4 / 574، 5 / 12).

(2)عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج 2، ص: 270

(3)علل الشرائع / ترجمه ذهنى تهرانى، ج 1، ص: 625

عمر گفت: «در را باز كن و گر نه خانه را بر سر شما آتش مى زنيم»! فرمود: «اى عمر، از خداى عز و جل نمى ترسى، كه داخل خانه ام مى شوى و بر منزل من هجوم مى آورى» ؟

ولى عمر تصميم بر بازگشت نگرفت، و آتش طلب كرد و آن را كنار در شعله ور ساخت بطورى كه در آتش گرفت. سپس در را فشار داد (و در باز شد).

أسرار آل محمد عليهم السلام / ترجمه كتاب سليم، ص: 560

زندگانى حضرت زهرا عليها السلام ( ترجمه جلد 43 بحار الأنوار) ترجمه روحانى، ص: 593

سپس حسن بن على عليه السّلام چنين فرمود: عموجان! اين مردم با تو آن كردند كه ديدى و همانا خداوند سبحان از والاترين ديدگاه وضع تو را مى نگرد، پس ياد دنيا با ذكر مرگ و جدايى از آن از سر بنه و سختى آنچه را بر تو مى رسد به خاطر آسودگى و سعادت سرانجامش بر خود هموار كن و شكيبا باش، تا پيامبرت را ديدار كنى در حالى كه او از تو خوشنود است، إن شاء اللَّه.

سپس حسين عليه السّلام چنين فرمود: عموجان! همانا خداوند تبارك و تعالى مى تواند آنچه را ديدى دگرگون سازد و او هر روز در كارى است. همانا اين جماعت، تو را از دنيايشان بازداشتند و تو هم در برابر، آنها را از دين خود بازداشتى، و تو چه بى نيازى از آنچه ايشان تو را از آن بازداشتند و آنها چه نيازمندند به آنچه تو از ايشان بازداشتى، پس بر تو باد شكيبايى كه خير از شكيبايى برمى خيزد و شكيبايى از كرامت، و بى تابى را وارهان كه بى تابى بى نيازت نسازد.

سپس عمّار رضى اللَّه عنه چنين گفت: اى ابا ذر! خداوند به هراس افكند، آنكه تو را به هراس افكند و بترساند، آنكه تو را ترساند. براستى سوگند بخدا كه چيزى مردم را از گفتن حق باز نداشت، مگر دل بستن به دنيا و دوست داشتن آن. بدان كه طاعت و فرمانبرى با جماعت است و حكومت از آن كسى است كه بر آن چيرگى يابد. همانا اين جماعت، مردم را به دنيايشان فرا خواندند و مردم بديشان پاسخ گفتند و دينشان را بديشان بخشيدند، پس دنيا و آخرت را زيان دادند و اين است همان زيان آشكار.

ص: 26

سپس ابو ذر رضى اللَّه عنه چنين گفت: سلام و رحمت و بركات خداى بر شما باد و پدر و مادرم فداى اين چهره هايى باد كه هر گاه ايشان را مى بينم به ياد پيامبر اكرم صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم مى افتم.

دلخوشى من از بودن در مدينه تنها شما بوديد، ولى بودنم در مدينه بر عثمان گران بودچنان كه در شام بر معاويه، و از همين رو تصميم گرفت مرا به شهر ديگرى تبعيد كند. من از او خواستم مرا به كوفه تبعيد كند ولى او به خيال خود ترسيد كه اگر من به كوفه روم آن شهر را عليه برادرش [وليد بن عقبه] بشورانم، و بخدا سوگند خورد كه مرا به شهرى تبعيد كند كه در آن نه همنشينى داشته باشم و نه آوازى بشنوم، و بخدا سوگند كه من نمى خواهم مگر آنكه خداى را به يارى و ياورى گيرم و من در پناه او هراس و وحشتى ندارم. بس است مرا خدا و معبودى جز او نيست. بر او توكل مى كنم و اوست پروردگار عرش عظيم و درود خدا بر آقاى ما محمّد و خاندان پاكش.

بهشت كافى / ترجمه روضه كافى، ص: 252-253

حديقه الشيعه ص294

آثار احمدى، استرآبادى ،ص:411

بكشيد او را، كه خدايش بكشد.

قيس بن سعد كه چنين شنيد بر جست و ريش عمر را بگرفت و بگفت: اى پسر صهّاك حبشيّه! و اى ترسنده گريزنده در ميدان! و شير شرزه امن و امان! اگر يك موى سعد بن عباده جنبش كند، از اين بيهوده گويى يك دندان در دهان تو به جاى نماند از بس دهانت با مشت بكوبند.

و سعد بن عباده به سخن آمد و گفت: اى پسر صهّاك! اگر مرا نيروى حركت بود در كيفر اين جسارت كه تو را رفت هرآينه تو و أبو بكر در بازار مدينه از من نعره شيرى مى شنيديد كه با اصحاب خود از مدينه بيرون مى شديد و شما را ملحق مى كردم به جماعتى كه در ميان ايشان بوديد ذليل و ناكس تر مردم به شمار مى شديد. آنگاه گفت: يا آل خزرج! احملونى من مكان الفتنة. او را به سراى خويش حمل كردند. و بعد هم هر چه خواستند كه از وى بيعت بگيرند بيعت نكرد و گفت:

سوگند با خداى كه هرگز با شما بيعت نكنم تا هر چه تير در تركش دارم بر شما بيندازم، و سنان نيزه ام را از خون شما خضاب كنم، و تا شمشير در دستم است بر شما شمشير زنم و با اهل بيت و عشيره ام با شما مقاتلت كنم، و به خدا سوگند كه اگر تمام جنّ و انس با شما جمع شوند من با شما دو عاصى بيعت نكنم تا خداى خود را ملاقات كنم و آخر الأمر بيعت نكرد تا در زمان عمر از مدينه به شام رفت.

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 301

ص: 30

در سقيفه يكى بعد از ديگرى با «ابوبكر» بيعت كردند و چيزى نمانده بود كه «سعد بن عباده» زير دست و پا، پايمال شود. «عمر» صدا زد: «او را بكشيد» و خودش به سراغ «سعد بن عباده» آمد و به او گفت: «تصميم داشتم با پاى خود تو را از هم متلاشى كنم». «سعد» ريش «عمر» را گرفت. «عمر» گفت: اگر يك تار موى آن جدا شود، تمام دندان هايت را خرد مى كنم. «ابوبكر» صدا زد: «اى عمر مدارا كن مدارا در اينجا بهتر است». «عمر»، «سعد» را رها كرد و از هم جدا شدند.

پيام امام شرح تازه وجامعى برنهج البلاغه،(آيت الله مكارم شيرازي) ج 3 ، صفحة 116

در اينكه سبب مرگ «سعد» چه بود مشهور آن است كه او را ترور كردند و گفته مى شود: قاتل او «خالد بن وليد» بود و نيز گفته مى شود: اين كار به فرمان «عمر» صورت گرفت، و عجب اينكه «خالد» و يك نفر ديگر، شبانه در تاريكى براى كشتن او كمين كردند و با دو تير، كار او را ساختند، سپس جسد او را در چاهى افكندند و در ميان عوام شايع كردند كه جنّيان «سعد بن عباده» را كشتند و بعد كه بدن او را در آن چاه پيدا كردند- در حاليكه رنگ او به سبزى گراييده بود- گفتند: «اين هم نشانه كشتن جنّيان است».

جالب اينكه مى گويند: كسى به «مؤمن طاق» (محمّد بن نعمان احول)- كه از شيعيان مبارز و مجاهد بود و داستان هاى او در دفاع از مكتب اهل بيت عليهم السّلام معروف است- گفت: «چرا على عليه السّلام به مبارزه با ابوبكر در امر خلافت برنخاست» او در جواب گفت: «فرزند برادر مى ترسيد جنّيان او را بكشند»«».

مرحوم «علّامه امينى» نيز با تعبير كنايى زيبايش مى گويد: «بيعت ابوبكر با تهديد و زير برق شمشيرها صورت گرفت و مردانى از جنّ نيز با آنها همراهى مى كردند همانها كه «سعد بن عباده» را ترور كردند و كان من حشدهم اللّهام رجال من الجنّ رموا سعد بن عبادة، أمير الخزرج.

جالب اينكه بسيارى از مطالب بالا كه در «تاريخ طبرى» آمده است در «صحيح بخارى» نيز از قول عمر بن خطّاب نقل شده است.

پيام امام شرح تازه وجامعى برنهج البلاغه، ج 3، صفحة 116

امام عليه السلام در جايى ديگر از نهج البلاغه بدون آن كه به فرد خاصى تصريح نمايند، رفتار سقيفه نشينان را به افشاندن بذر گناه تشبيه مى كنند و مى فرمايند: «زرعوا الفجور و سقوه الغرور و حصدوا الثبور»;(1) كسانى كه تخم گناه افشاندند و با آب فريب، آبيارى كردند و محصول آن را كه جز عذاب و بدبختى نبود، برداشتند.

اين بذر گناه افشاندن كار را به جايي رساند كه مولا امير المومنين عليه السلام با لحني شكوه آميز از فضاى اجتماعى و سياسى دوران خلافت خود كه متأثر از دوران گذشته است چنين انتقاد مى كنند: «واعلموا _ رحمكم الله _ انكم فى زمان القائل فيه بالحق قليل و اللّسان عن الصدق كليل و اللازم للحق ذليل. اهله معتكفون على العصيان، مصطلحون على الادهان»;(2) خدا شما را رحمت كند، بدانيد كه شما در روزگارى هستيد كه گوينده حق اندك، زبان از راستگويى عاجز و حق طلبان بى ارزشند و مردم گرفتار گناه و به سازشكارى هم داستان شده اند.

(1) نهج البلاغه، خطبه 2، بخش 12.

(2) نهج البلاغه، خطبه 233، بخش 2.

نهج البلاغه، خطبه 210، بخش 6 _ 7.

التهابشان خاموش گشت و صدا و آوازه شان بريده شد و روزگار، عليه ما خورد و نوشيد. سال ها به همين منوال گذشت و بسيارى از بلندپايگانِ مُردند و افرادى كه شناخته شده نبودند، پا به عرصه نهادند.

اگر [پيامبرصلى الله عليه وآله را] فرزندى بود، چه مى شد؟! شما آگاهيد كه پيامبرصلى الله عليه وآله مرا به خاطر نژاد و خويشاوندى، به خود نزديك نكرد؛ بلكه به خاطر جهاد و خيرخواهى [من] چنين كرد. آيا فكر مى كنيد كه اگر او پسرى داشت، آنچه را من انجام داده ام، انجام مى داد؟! يقيناً به اندازه اى كه من نزديك شدم، نزديك نمى شد. افزون بر آن، اين نزديكى، نزد قريش، دليلى براى برخوردارى از شأن و مقام نبود؛ بلكه خود، وسيله اى بود براى محروميّت و مظلوميّت.

بار الها! تو آگاهى كه نه خواهان حكومت بودم و نه خواهان بهره مندى از جاه و مقام. به درستى كه خواهان برپايى فرمان هاى تو، اجراى دستورهايت، قرار دادن امور در جايگاهش، باز گرداندن حق به صاحبانش، گام نهادن بر روش پيامبرت، و راهنمايى گمگشتگان بر راه هاى رستگارى ات بوده ام». (2)

طلحه وزبير به خاطر منع حضرت از دنيا طلبي برعليه حضرت قيام نمودند.

(1)- مَثَلى است كه در بازگشتن كارها به وضع سابق خود، زده مى شود. (م)

(2)- شرح نهج البلاغة: 20/298/414.

نهج البلاغه، نامه 53، بخش 70 _ 71.

امام على عليه السلام - بخشى از سخنرانى ايشان به هنگام بيرون رفتن براى جنگ بصره ايراد نمود و در آن، شورشيانى را كه عليه وى برخاسته بودند، مذمّت كرد -:

مرا چه با قريش؟ به خدا سوگند، آن روز كه كافر بودند، با آنان پيكار نمودم و اكنون كه فريب خورده اند [نيز] آماده كارزار با آنانم. ديروزْ من هماورد آنان بودم و امروزْ نيز پاى پس نمى گذارم.

به خدا سوگند، قريش از ما كينه به دل نگرفتند، مگر براى آن كه خدا ما را بر آنان برگزيد. ما آنان را در زمره خود در آورديم، در حالى كه آنان چنان بودند كه شاعر گفته است:

به جانم سوگند، بامدادان، پيوسته شير بى آميغ مى نوشيدى /

و سرشير و خرماى بى هسته مى خوردى.

ما، اين رتبه را به تو داديم، وگرنه تو شايسته اين مرتبه بلند نبودى /

و ما بوديم كه اسبان كوتاه مو و نيزه ها را گرداگرد تو فراهم آورديم. (3)

شرح نهج البلاغة - به نقل از ابن عبّاس، در گفتگويش با عثمان -: امّا علّت اين كه قوم ما حكومت را از ما دور ساخت، حسدى است - كه به خدا سوگند - آن را مى دانى و ظلمى است كه -به خدا سوگند - از آن، آگاه بودى. خداوند، ميان ما و ايشان قضاوت كند. (4)

1. شرح نهج البلاغة: 7/220.

2. العدد القويّة: 189/19، مناقب آل أبى طالب: 2/201، الصراط المستقيم: 3/42.

3. نهج البلاغة: خطبه 33، الإرشاد: 1/248. نيز، ر. ك: ج 5 (ح 2025).

4. شرح نهج البلاغة: 9/9.

در فرازي از دعاي ندبه مي فرمايد:

وَ يُقَاتِلُ عَلَى التَّأْوِيلِ وَ لا تَأْخُذُهُ فِي اللَّهِ لَوْمَةُ لائِمٍ قَدْ وَتَرَ فِيهِ صَنَادِيدَ الْعَرَبِ وَ قَتَلَ أَبْطَالَهُمْ وَ نَاوَشَ ذُؤْبَانَهُمْ فَأَوْدَعَ قُلُوبَهُمْ أَحْقَادا بَدْرِيَّةً وَ خَيْبَرِيَّةً وَ حُنَيْنِيَّةً وَ غَيْرَهُنَّ فَأَضَبَّتْ عَلَى عَدَاوَتِهِ وَ أَكَبَّتْ عَلَى مُنَابَذَتِهِ حَتَّى قَتَلَ النَّاكِثِينَ وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمَارِقِينَ وَ لَمَّا قَضَى نَحْبَهُ وَ قَتَلَهُ أَشْقَى الْآخِرِينَ يَتْبَعُ أَشْقَى الْأَوَّلِينَ....

كار پيامبر(درود خدا بر او خاندانش)را پى گرفت،و براساس تأويل قران جنگ مى كرد،و درباره خدا سرزنش هيچ سرزنش كننده اى را به خود نمى گرفت،خون شجاعان عرب را،در راه خدا به زمين ريخت،و دلاورانشان را از دم تيغ گذراند و با گرگانشان در افتاد،پس به دلهايشان كينه سپرد،كينه جنگ بدر و خيبر و حنين و غير آنها را،پس دشمنى او را در نهاد خود جا دادند و به جنگ با او رو آوردند،تا پيمان شكنان و جفا پيشگان و خارج شدگان از دايره دين را كشت،و هنگامى كه درگذشت و او را بدبخت ترين پسينيان،كه از بدبخت ترين پيشينيان كرد،به قتل رساند.

مفاتيح الجنان،دعاي ندبه

بر جبينهاشون اگر چه پينه بود زير هر پينه هزاران كينه بود.

گفتم ،اى رسول خدا، علت گريه شما چيست ؟

فرمود: كينه هايى كه براى حكومت پس از من ، از تو در سينه هايى مردانى نهفته است كه بر تو آشكار نمى كنند.

گفتم : آيا در آن هنگام دين من در سلامت است ؟

فرمود: آرى تو در سلامت است .

إمام علي (عليه السلام)- آيت الله رحماني همداني صفحه 881

به نقل از تاريخ بغداد،398/12

حسن بن على بن فضّال، در گفتگو با امام رضاعليه السلام درباره امير مؤمنان پرسيدم كه: چگونه مردم از وى روى گرداندند و به سوى ديگران رفتند، با وجود آن كه از برترى، سبقت در مسلمانى، و جايگاه وى در نزد پيامبر خدا باخبر بودند؟

فرمود: «آنان به اين جهت از على عليه السلام روى گرداندند و به سوى ديگران رفتند - و حال آن كه از برترى وى آگاه بودند - كه على عليه السلام بسيارى از پدران، بزرگان، برادران، عموها، دايى ها و نزديكان ايشان را - كه دشمن خدا و پيامبرش بودند - كشته بود.

آنان كينه على عليه السلام را در دل داشتند و مايل نبودند كه على عليه السلام بر ايشان حكومت كند. چنين كينه اى از ديگران در دل هايشان نبود؛ براى اين كه [ديگران] در جهاد، مانند وى پيشاپيش پيامبر خدا نبودند. به همين دليل، از وى روى گرداندند و به ديگرانْ روى آوردند».

علل الشرائع: 146/3

بدان كه عرب، تمام خون هايى را كه پيامبر خدا با شمشير على عليه السلام و غير او روان ساخت، پس از وفات پيامبر خدا، به تمامى به على عليه السلام نسبت داد؛ چون در گروه مردانشان كسى كه بر طبق روش، آداب و سننشان سزاوار باشد كه اين خون ها را به گردن او بيندازند، يافت نمى شد، مگر على عليه السلام. و اين، سيره عرب بود كه وقتى فردى از آنان كشته مى شد، خون بهاى او را از قاتل، طلب مى كردند و چنانچه قاتل مى مرد يا خونخواهى از او ناممكن مى شد، از فردى از خاندانش كه نزديك تر از همه به وى بود، طلب مى نمودند.

به نقيب، ابو جعفر يحيى بن ابى زيد - كه رحمت خدا بر او باد - گفتم: در شگفتم كه چگونه على عليه السلام پس از پيامبر خدا مدّتى طولانى دوام آورد و چگونه با افروخته بودن كينه ها عليه او، در درون خانه اش ترور نشد!

او پاسخ داد: چنانچه على عليه السلام تواضع نشان نمى داد و گونه اش را بر روى خاك نمى نهاد، حتماً كشته مى شد؛ امّا او خود را پنهان داشت و به عبادت و نماز و تدبّر در قرآن مشغول شد و از آن روش و شعار نخستين، فاصله گرفت. شمشير را كنار نهاد و چون عيّارانى گشت كه توبه مى كنند و به سياحت مى پردازند و يا در كوه ها رهبانيّت را در پيش مى گيرند.

چون از كسانى كه زمام حكومت را به دست گرفتند، اطاعت كرد و در برابرشان فروتنى و تواضع نشان داد، رهايش كردند و از وى دست شستند. عرب به او روى نياورد، مگر با موافقت سردَمداران و يا به طور مخفيانه. و بدين ترتيب، زمانى كه حاكمان، انگيزه و دليلى براى كشتن وى نداشتند، از اين كار، دست كشيده شد. اگر چنين نبود، حتماً على عليه السلام كشته مى شد.

ص: 42

شرح نهج البلاغة: 13/299

قد قتلنا القوم من ساداتهم وعدلنا ميل بدر فاعتدل

فاهلوا و استهلوا فرحا ثم قالوا يا يزيد لا تشل

لست من خندف ان لم انتقم من بنى احمد ما كان فعل

لعبت هاشم بالملك فلا خبر جاء و لا وحى نزل

ترجمه:

كاش بزرگان قبيله من در جنگ بدر (كه شكست خوردند)، بى قرارى مسلمانان خزرجى را از ضربات نيزه ما مى نگريستند (كه در احد چگونه شكست خوردند).

ما بزرگانشان را كشتيم، و انحرافى را كه در جنگ بدر پديد آمد تعديل كرديم.

آنگاه، همه از روى خوشى و شادكامى، آفرين گفته مى گفتند: يزيد دستت درد نكند. (اين شعر تلفيق از خود يزيد است).

من از نسل پدرانم (خندف) نيستم اگر از آل احمد آنچه را بر ما كردند انتقام نگيرم.

بنى هاشم، با ملك و قدرت بازى كردند، پس بايد دانست نه خبرى آمده و نه وحيى نازل گرديده است.

ترجمه الفتوح ،متن،ص:915

ص: 44

-پيامبر خداصلى الله عليه وآله - در وصف على عليه السلام -: خداوند مى فرمايد: «كسى كه با على دشمنى ورزد، با من دشمنى كرده است؛ و كسى كه دوستدار على باشد، دوستدار من است و كسى كه او را ناسزا گويد، مرا ناسزا گفته و كسى كه با او به مخالفت برخيزد، با من مخالفت كرده و كسى كه نافرمانى او كند، نافرمانى من كرده و كسى كه او را بيازارد، مرا آزار داده و كسى كه دشمن اوست، دشمن من است و كسى كه او را دوست بدارد، مرا دوست داشته است و كسى كه بر او بتازد، بر من تاخته است و كسى كه با او حيله كند، با من حيله كرده است و كسى كه او را يارى دهد، مرا يارى كرده است. (3)

-كنز العمّال - به نقل از ابن عبّاس -: روزى پيامبر خدا دست على عليه السلام را گرفته، خارج شد و فرمود: «بدانيد! كسى كه با اين [شخص] دشمنى ورزد، با خدا و پيامبرش دشمنى ورزيده است؛ و كسى كه اين [شخص] را دوست بدارد، خدا و پيامبرش را دوست داشته است». (4)

-تاريخ دمشق - به نقل از ابن عبّاس -: پيامبرصلى الله عليه وآله به على بن ابى طالب عليه السلام نظر افكند و فرمود: «تو در دنيا سَرور و در آخرت سَرور هستى. دوستدار تو دوستدار من است و دوستت دوست خدا؛ و دشمن تو دشمن من است و دشمنت

دشمن خدا. پس، واى بر كسى كه پس از [درگذشت] من، با تو دشمنى كند». (5)

1. مجمع الزوائد: 9/174/14737، شرح الأخبار: 1/153/98.

ص: 46

2. تاريخ بغداد: 13/32/6988.

3. الأمالى، طوسى: 118/185، بشارة المصطفى: 65 و 111.

4. كنز العمّال: 13/109/36358.

5. تاريخ دمشق: 42 / 292 / 8822، المناقب: 327 / 337، مناقب على بن أبى طالب: 382 / 430.

1. المستدرك على الصحيحين: 3/138/4640، فضائل الصحابة، ابن حنبل: 2/642/1092.

2. الخصال: 652/53 و 430/9 و 429/6 و 7، بشارة المصطفى: 77 و 128.

3. معانى الأخبار: 373/1.

4. الأمالى، صدوق: 678/924. نيز، ر.ك: بشارة المصطفى: 16 و 153.

5. الخصال: 496/5، الأمالى، صدوق: 149/146، بشارة المصطفى: 20.

6. الأمالى، صدوق: 271/299، بشارة المصطفى: 31، كنز الفوائد: 2/13، مائة منقبة: 58/14.

گفتم: اين، على بن ابى طالب است.

پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: «اين، درياى عميق و خورشيد نورافشان است. دستانش بخشنده تر از فُرات و قلبش گسترده تر از دنياست. پس، هر كه با وى دشمنى ورزد، نفرين خدا بر او خواهد بود». (2)

1. الاحتجاج: 1/146/32.

2. كنز الفوائد: 1/148، مائة منقبة: 55/12، بحار الأنوار: 27/228/29.

-پيامبر خداصلى الله عليه وآله: سه چيز است كه در هر كس يافت شود، نه او از من است و نه من از وى هستم: كينه على بن ابى طالب، دشمنى با اهل بيت، و اين كه كسى كه بگويد: ايمان، كلامى بيش نيست. (4)

-تاريخ دمشق - به نقل از عبد اللَّه بن عطاء، از عبد اللَّه بن بُرَيده، از پدرش -: پيامبر خدا هر يك از على بن ابى طالب عليه السلام و خالد بن وليد را به تنهايى [به جايى] فرستاد و [قبل از رفتن،] هر دوى آنان را جمع كرد و فرمود: «هر گاه گرد هم آمديد، از على پيروى كنيد».

هر يك به جانبى رفتيم. على دورتر رفت و زنى را به اسيرى گرفت و كنيزى را به عنوان خمس برداشت.من از دشمنان سرسخت على عليه السلام بودم و خالد بن وليد از اين دشمنى باخبر بود. مردى نزد خالد آمد و به او خبر داد كه على كنيزى را به عنوان خمس گرفته است. خالد گفت: اين چيست [كه مى گوييد]؟ سپس خبر اين ماجرا توسط افراد ديگر، پى در پى به خالد رسيد. خالد، مرا فرا خواند و گفت: اى بريده! فهميدى كه چه كار كرده است. نامه مرا نزد پيامبر خدا ببر و اين خبر را به ايشان برسان.

با نامه خالد رفتم و بر پيامبر خدا وارد شدم. پيامبرصلى الله عليه وآله نامه را در دست چپ گرفت و او - همان گونه كه خداوند فرموده است - نمى خوانْد و نمى نوشت. من طبق عادت، سرم را پايين انداختم و ماجراى على را براى ايشان توضيح دادم و بدگويى كردم. وقتى سخنم تمام شد، سرم را بالا آوردم. متوجّه شدم كه پيامبر خدا چنان خشمگين است كه هرگز چنين خشمى را در او، جز در نبرد با بنى قُرَيظه و بنى نضير نديده بودم.

ص: 50

[پيامبرصلى الله عليه وآله] به من نظر انداخت و فرمود: «اى بُرَيده! به درستى كه على پس از من، ولىّ شماست. پس، على را دوست بدار. او آنچه را به او امر شده، انجام مى دهد».

من (عبد اللَّه بن عطاء)، اين روايت را براى ابو جرب بن سُوَيد بن غَفله نقل كردم. وى گفت: عبد اللَّه بن بريده، قسمتى از اين حديث را از تو پنهان داشته است؛ زيرا پيامبر خدا به بريده فرمود: «آيا مى خواهى پس از من، منافق شوى؟». (5)

-المعجم الأوسط - به نقل از عبد اللَّه بن بُرَيده، از پدرش -: پيامبر خدا على عليه السلام را به حكومت يمن و خالد بن وليد را به حكومت جَبَل فرستاد و [قبل از رفتن آن دو] فرمود: «اگر شما دو نفر گِرد هم آمديد، از على پيروى كنيد».

دو گروه به هم رسيدند و غنايم بسيارى به دست آوردند كه همانند آن را پيش تر به دست نياورده بودند و على عليه السلام كنيزى را به عنوان خمس ستاند. خالد بن وليد، مرا فرا خواند و گفت: فرصت را غنيمت شمار و آنچه را على انجام داده است، به پيامبرصلى الله عليه وآله خبر بده».

به مدينه رفتم و وارد مسجد شدم. پيامبر خدا در منزلش بود و جمعى از يارانش بر درِ منزل ايشان ايستاده بودند. گفتند: اى بريده! چه خبر است؟ پاسخ دادم: خير است؛ خداوندْ مسلمانان را پيروز كرد. پرسيدند: چرا به مدينه برگشتى؟ پاسخ دادم:

-على كنيزى را به عنوان خمس برداشته است. آمده ام تا اين خبر را به پيامبر برسانم. مردم گفتند: به پيامبر خبر بده؛ زيرا اين خبر، على را از چشم پيامبرصلى الله عليه وآله مى اندازد.

ص: 51

پيامبر خدا اين سخنان را مى شنيد. خشمناكْ بيرون آمد و فرمود: «چرا بعضى ها بر على خُرده گيرى مى كنند؟ كسى كه از على بدگويى كند، از من بدگويى كرده است؛ و كسى كه از على جدا شود، از من فاصله گرفته است. على از من است و من از على هستم. على از سرشت من آفريده شده است و من از سرشت ابراهيم عليه السلام هستم و البته من از ابراهيم، برترم.

"ذُرِّيَّةَ بَعْضُهَا مِن بَعْضٍ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ؛ (6) نسلى كه بعض از آنان از [نسل] برخى ديگرند؛ و خداوندْ شنواى داناست"».

سپس فرمود: «اى بريده! آيا نمى دانى كه حقِ ّ على بيش از كنيزى است كه به عنوان [سمهش از] خمس براى خود برداشته است؟ و على پس از من، ولىّ شماست؟».

گفتم: اى پيامبر خدا! به حقّ هم صحبتى، دستت را بگشا تا دوباره با تو بر اسلام، بيعت كنم.

پيامبر خدا فرمود: «از اسلام، جدا نشده اى كه دوباره بيعت كنى». (7)

-مسند ابن حنبل - به نقل از عبد اللَّه بن بُرَيده -: پدرم بُرَيده، به من خبر داد و گفت: چنان با على عليه السلام دشمن بودم كه كسى چنين با او دشمن نبود. مردى از قريش را فقط به خاطر دشمنى اش با على دوست مى داشتم. اين مرد با جمعى از سواركارانْ فرستاده شد و من همراه آنان بودم، و با آنان همراه نشدم، مگر به خاطر عداوتى كه با على عليه السلام داشتند. اسيرانى گرفتيم و آن مرد، نامه اى براى پيامبر خدا نوشت و درخواست كرد كه براى گرفتن خُمس، كسى را نزد ما بفرستد. [پيامبرصلى الله عليه وآله] على را به نزد ما فرستاد.

ص: 52

در بين اسيران، دخترى نوجوان بود. على، غنايم را تخميس كرد و قسمت نمود.

آن گاه، سرپوشيده بيرون آمد. به وى گفتيم: اى ابو الحسن! چه شده است؟ گفت: «آيا متوجّه نشديد كه در بين اسيران، دخترى نوجوان بود؟ [غنايم را] تقسيم و تخميس كردم و آن دختر، جزء خمس شد و در [سهم] اهل بيت پيامبرصلى الله عليه وآله قرار گرفت و آن گاه به [سهم] آل على انتقال يافت و با وى نزديكى كردم».

آن مرد، نامه اى به پيامبرصلى الله عليه وآله نوشت. گفتم: مرا همراه نامه بفرست. او هم مرا به عنوان گواه فرستاد. [نامه را نزد پيامبرصلى الله عليه وآله بردم و] شروع كردم به خواندن نامه و [هر بار] مى گفتم: راست گفته است.

پيامبرصلى الله عليه وآله نامه و دست مرا گرفت و فرمود: «آيا با على دشمنى مى ورزى؟». گفتم: بله.

فرمود: «با على دشمنى نكن، و اگر او را دوست دارى، دوست داشتنت را اضافه كن. سوگند به كسى كه جان محمّد در دست اوست، بهره آل على از خمس، بيش از آن دختر نوجوان است».

[پدرم مى]گفت: پس از شنيدن اين سخنِ پيامبر خدا، كسى محبوب تر از على عليه السلام نزد من نبود.

سوگند به كسى كه غير از او خدايى نيست، در روايت اين ماجرا، ميان من و پيامبر خدا كسى ديگر جز پدرم (بُرَيده)، واسطه نيست. (8)

-الإرشاد - درباره اسير كردن على عليه السلام زنانى از قوم عمرو بن مَعْديْكَرِب را و اختصاص دادن كنيزى به خويش -: بريده گفت: اى پيامبر خدا! اگر به مردم در چنين كارهايى اجازه دهيد، بيت المال مردم از بين مى رود!

ص: 53

پيامبرصلى الله عليه وآله به وى گفت: «واى بر تو، اى بريده! آيا نفاق را ترويج مى كنى؟ آنچه از غنايم براى من حلال است، براى على نيز حلال است. على بن ابى طالب، بهترينِ مردم براى تو و قومت است و بهترين كسى است كه پس از خودم در ميان همه امّتم جانشين كرده ام.

اى بريده! بپرهيز از اين كه با على دشمنى كنى؛ چرا كه خدا با تو دشمنى مى كند».

بريده گفت: آرزو كردم كه: اى كاش زمين برايم شكافته شود و من به درونش فرو روم؛ و گفتم: از خشم خدا و پيامبرش به خدا پناه مى برم. اى پيامبر خدا! از خدا برايم آمرزش بخواه. پس از اين، هرگز با على دشمنى نخواهم كرد و درباره اش چيزى جز خير نخواهم گفت.

آن گاه پيامبرصلى الله عليه وآله براى او آمرزش خواست. (9)

1. خصائص أمير المؤمنين، نسايى: 42 / 8، البداية والنهاية: 5 / 212.

2. مناقب على بن أبى طالب: 431/9 و 277/323، شرح نهج البلاغة: 4/107.

3. الأمالى، صدوق: 188/197، بشارة المصطفى: 24، التحصين، ابن طاووس: 550/12.

4. تاريخ دمشق: 42/284/8816، الفردوس: 2/85/2459، مناقب الامام أمير المؤمنين: 2/473/969.

5. تاريخ دمشق: 42/191/8646 و 8647؛ الأمالى، طوسى: 249/443.

6. آل عمران، آيه 34.

7. المعجم الأوسط: 6/162/6085. نيز، ر.ك: كشف المحجّة: 244.

8. مسند ابن حنبل: 9 / 13 / 23028، فضائل الصحابة، ابن حنبل: 2 / 691 / 1180، خصائص أمير المؤمنين، نَسايى: 178 / 98.

9. الإرشاد: 1/161، كشف الغمّة: 1/230، إعلام الورى: 1/253.

-پيامبر خداصلى الله عليه وآله - درباره على عليه السلام -: خداوندا! دوستش را دوست بدار و دشمنش را دشمن بدار، و يارى كننده اش را يارى كن و خواركننده اش را خوار گردان. (2)

-پيامبر خداصلى الله عليه وآله: هر كه من مولاى اويم، على مولاى اوست. خداوندا! با هر كه با على دوستى مى كند، دوستى كن و با هر كه با على دشمنى مى كند، دشمنى كن؛ و هر كه او را دوست مى دارد، دوستش بدار و با هر كه با او كينه مى ورزد، كينه بوَرز؛ و هر كه او را يارى مى كند، يارى اش كن و هر كه او را خوار مى كند، خوارش گردان. (3)

-امام حسن عليه السلام: [پيامبر خدا] بر منبر بود كه على عليه السلام را خواست و دست وى را گرفت و فرمود: «خداوندا! دوستش را دوست بدار و دشمنش را دشمن بدار. خداوندا! براى دشمن على، بر روى زمين، نشيمنگاهى و در آسمان، راه عروجى قرار مده و او را در اعماق آتش، جاى ده». (4)

-پيامبر خداصلى الله عليه وآله: هر كه با على دشمنى كند، با خدا دشمنى كرده است. (5)

-پيامبر خداصلى الله عليه وآله - در حَجّة الوداع، در حالى كه بر شترش نشسته و دستش بر شانه على عليه السلام بود: خداوندا! آيا ابلاغ كردم؟ خداوندا! آيا ابلاغ كردم؟ اين، پسر عموى من و پدر فرزندان من است. خداوندا! دشمنانش را در آتش، واژگون ساز. (6)

-پيامبر خداصلى الله عليه وآله - خطاب به على عليه السلام -: خداوند دشمن تو را بكُشد و با دشمنت دشمن باشد! (7)

ص: 55

-الإصابة - به نقل از ابن زبير -: معاويه حج مى گزارْد كه داخل مسجد شد. پيرمردى را ديد كه دو گيس بافته شده داشت و خوش چهره ترين و پاكيزه لباس ترينِ پيرمردها بود. معاويه نام او را پرسيد. به وى گفتند كه او پسر عُرَيض است.

معاويه، پيرمرد را فرا خواند و او آمد. معاويه به وى گفت: زمينى را كه در تَيماء (8) داشتى، چه كردى؟

پيرمرد گفت: هست.

معاويه گفت: آن را به من مى فروشى؟

پيرمرد گفت: بله، [كه] اگر [به پول آن] نياز نداشتم، آن را نمى فروختم.

معاويه از او خواست كه مرثيه اى را كه براى پسرش سروده بود، بخواند. او مرثيه اى خواند. ميان آن دو، سخنْ بالا گرفت تا اين كه از على عليه السلام سخن به ميان آمد. ابن عُرَيض از معاويه خشمگين شد. معاويه گفت: خِرِفت شده است. پيرمرد را بلند كردند. گفت: من ديوانه نيستم؛ امّا اى معاويه! تو را به خدا سوگند، آيا آن زمان را به ياد نمى آورى كه نزد پيامبر خدا نشسته بوديم و على عليه السلام وارد شد.

پيامبرصلى الله عليه وآله از وى استقبال كرد و فرمود: «خداوند آن را كه با تو مى جنگد، بكُشد و دشمنت را دشمن بدارد!»؟ (9)

1. سنن ابن ماجة: 1/43/116، مسند ابن حنبل: 6/401/18506.

2. الجمل: 81، فضائل الصحابة، ابن حنبل: 2/599/1022، تاريخ دمشق: 42/228/8727.

3. تاريخ دمشق: 42/219/8713.

4. الاحتجاج: 2/27/150، بحار الأنوار: 44/75/1.

5. الإصابة: 2/373/2560، اُسد الغابة: 2/238/1589، كنز العمّال: 11/601/32899.

6. المعجم الأوسط: 6/300/6468، كنز العمّال: 5/291/12914 و 11/609/32947.

7. الجمل: 81، الفصول المختارة: 245، بشارة المصطفى: 166، مائة منقبة: 99/43.

ص: 56

8. تَيماء، جايى نزديك كوفه از سمت شام است. (معجم البلدان: 5 / 345)

9. الإصابة: 3/82/3254.

-الأمالى - به نقل از انس بن مالك -: خدمتگزار پيامبرصلى الله عليه وآله بودم. هر گاه او از على عليه السلام ياد مى كرد، شادى را در چهره اش مى ديدم.

روزى، مردى از فرزندان عبد المطّلب بر او وارد شد و نشست و از على عليه السلام سخن به ميان آورد و شروع به بدگويى از وى كرد. چهره پيامبرصلى الله عليه وآله دگرگون شد. طولى نكشيد كه على عليه السلام وارد شد و سلام كرد. پيامبرصلى الله عليه وآله جواب سلامش را داد. آن گاه فرمود: «على و حق، چنين همراه هم اند» و با دو انگشتش همراهى را نشان داد [و در ادامه فرمود:] «هرگز از يكديگر جدا نمى شوند تا در حوض بر من وارد شوند. اى على! هر كس به تو حسادت كند، به من حسادت كرده و حسادت كننده به من به خدا حسادت كرده و حسادت كننده به خدا در آتش است». (3)

-امام على عليه السلام: نزد پيامبر خدا شِكوه كردم كه مردم به من حسادت مى كنند. فرمود: «آيا راضى نيستى كه از نخستين چهار نفرى باشى كه وارد بهشت مى شوند؟ من، تو، حسن و حسين، و همسرانمان از سمت چپ و راستمان، و فرزندانمان از پشت همسرانمان، و شيعيانمان در پى ما مى آيند». (4)

1. الأمالى، طوسى: 623 / 1287. در اين كتاب، شعر عُرَنى نيز آمده است كه مى گويد:

من مورد حسادت واقع شدم و خداوند نيز در اين حسادت افزود / كسى كه يك روزْ مورد حسادت واقع نشد، زندگى نكرد.

انسان، جز به خاطر فضايلش (مانند: علم، انديشه، نيرو و بخشش)، مورد حسادت قرار نمى گيرد.

ص: 58

2. الأمالى، طوسى: 623/1286، مناقب آل أبى طالب: 3/213.

3. الأمالى، طوسى: 624/1288، بحار الأنوار: 38/30/4.

4. فضائل الصحابة، ابن حنبل: 2/624/1068، تفسير القُرطُبى: 16/22.

حضرت امير عليه السلام گفت : يا رسول الله ! اگر چنين كنند اول از كتاب خدا حجت بر ايشان تمام كنم ، اگر قبول نكنند سنت تو را و آن چه در بيان وجوب اطاعت من و لزوم حق من فرموده اى بر ايشان حجت خواهم كرد، اگر قبول نكنند خدا را و تو را بر ايشان گواه خواهم گرفت و با ايشان قتال خواهم كرد. حضرت فرمود: يا على ! قتال كن و شتر عايشه را پى كن و پروا مكن ، پس گفت : خداوندا تو گواه باش .پس فرمود: يا على ! چون چنين كنند، ايشان را طلاق بگو و از من بيگانه گردان كه هر دو بيگانه اند از من در دنيا و عقبى ، و پدرهاى ايشان شريكند با ايشان در عمل ايشان . پس گفت : يا على ! صبر كن بر ستم ظالمان ، به درستى كه كفر و ارتداد و نفاق رو خواهد آورد به سوى مردم با خلافت ابوبكر، و عمر از او بدتر و ستمكارتر خواهد بود، و همچنين سوم ايشان عثمان ، چون او كشته شود براى تو جمع خواهند شد گروهى از شيعيان كه با ايشان جهاد خواهى كرد با ناكثان و قاسطان و مارقان ، نفرين و لعنت كن بر ايشان كه ايشان و شيعيان و دوستان ايشان احزاب كفر و نفاقند.

بحارالانوار، 22/488.

ص: 60

امام على عليه السلام: خداوندا! قريش را از طرف من مجازات كن! آنان پيوند خويشاوندى ام را بريدند، مرا از حقّم دور ساختند، كم خِردان را بر من جَرى ساختند و بر خون من تشنه گشتند. (4)

امام على عليه السلام: خداوندا! قريش را از طرف من مجازات كن! آنان در حقّم ستم ورزيدند، منزلت مرا كوچك شمردند و مرا از ميراثم بازداشتند. (5)

امام على عليه السلام: خدايا! من از تو عليه قريش، يارى مى جويم؛ چرا كه آنان در حقّم ستم ورزيدند، مرا از ميراثم بازداشتند و عليه من گرد آمدند. (6)

امام على عليه السلام: ما را با قريش، چه كار؟ آنان به نام ما دنيا را مى بلعند و بر گُرده ما گام مى نهند. به خدا كه شگفت آور است: نامى بزرگ بر نام گيرنده اى خوار! (7)

امام على عليه السلام - در نامه اى به برادرش عقيل -: قريش را در تاختنشان در گم راهى و جولانشان در دشمنى و غرق شدنشان در سرگردانى رها كن، كه آنان بر

جنگ با من گرد آمده اند، همان گونه كه پيش از من، بر جنگ با پيامبر خدا گرد آمده بودند. خداوند، قريش را از طرف من مجازات كند! آنان پيوند خويشاوندى ام را بريدند و حاكميّت پسر مادرم را از من گرفتند. (8)

ابن ابى الحديد مى گويد:كلام آن حضرت كه: «قريش را در تاختنشان در گم راهى و جولانشان در دشمنى و غرق شدنشان در سرگردانى رها كن» تا آن جا كه فرمود: «بر جنگ با پيامبر خدا گرد آمده بودند»، سخن درستى است؛ چرا كه از روزى كه با على عليه السلام بيعت شد، قريش به خاطر بغض، حسد و كينه اش نسبت به وى، بر جنگ با او گرد آمدند و همه، دست به دست هم، به مخالفت و جنگ با وى پرداختند، همان گونه كه در آغاز اسلام با پيامبر خدا چنين كردند؛ و [از اين لحاظ،] هيچ فرقى بين وى و پيامبر خدا نبود، جز آن كه خداوندْ پيامبر خدا را از كشته شدن، نگه داشت و او به مرگ طبيعى در گذشت؛ ولى بر على عليه السلام شخصى كمين كرد و وى را كشت.

ص: 62

[امّا ادامه] كلام آن حضرت، كه مى گويد: «فجزت قريشاً عنّى الجوازى...؛ خداوند، قريش را از طرف من مجازات كند! آنان پيوند خويشاوندى ام را بريدند و حاكميّت پسر مادرم را از من گرفتند»، جمله نخست آن، در شكل مَثَل به كار مى رود، [بدين صورت كه] به كسى كه به تو بدى كرده است، نفرين مى كنى و مى گويى: «خداوند، تو را از طرف من مجازات كند!».

همچنان كه گفته مى شود: «جزاه اللَّه بما صنع؛ خداوند، او را به خاطر آنچه انجام داده، جزا دهد» و «جازاه اللَّه بما صنع؛ خداوند به خاطر آنچه انجام داده، با وى برخورد كند». مصدر اوّلى «جزاء» است و مصدر دومى «مجازاة».

كلمه «جوازى»، جمع «جازيَة» است؛ مثل: «جوارى» كه جمع «جاريَة» است.

گويى [على عليه السلام در اين قسمت از كلامش] گفته است: قريش به خاطر هر چه بدى، تُندى، مصيبت و سختى كه در حقّ من روا داشته است، جزا ببيند! يعنى خداوند، همه اين بدبختى ها را جزاى قريش - به خاطر آنچه عليه من انجام داده است - قرار دهد!

[و امّا جمله:] «سلطانُ ابنِ اُمّى؛ حكومت پسر مادرم». [«سلطان»] يعنى «حاكميّت»؛ و [مقصود از] پسر مادرش، پيامبر خداست؛ چون آن دو، پسران فاطمه (دختر عمرو بن عمران بن عائذ بن مخزوم) مادر عبد اللَّه و ابو طالب عليهما السلام هستند.

[حضرت عليه السلام] نفرمود: «حاكميّت پسر پدرم»؛ چون برادران ابو طالب در رسيدن نسبشان به عبد المطّلب با وى شريك بودند. (9)

1. الأخبار الطوال: 167، تاريخ الطبرى: 4 / 566، مروج الذهب: 2 / 385.

2. تاريخ الطبرى: (4 / 567، 568) و (4 / 569، 571، 572) و (4 / 574، 5 / 12).

ص: 63

3. تاريخ الطبرى: (4 / 567، 568) و (4 / 569، 571، 572) و (4 / 574، 5 / 12).

4. تاريخ الطبرى: (4 / 567، 568) و (4 / 569، 571، 572) و (4 / 574، 5 / 12).

5. تاريخ دمشق: 46/51، الأخبار الطوال: 172، وقعة صفّين: 206.

6. تاريخ الطبرى: 5/71، الكامل فى التاريخ: 2/397، اُسد الغابة: 6/14/5692.

7. اُسد الغابة: 6/13/5692، الاستيعاب: 4/162/2878.

8. تاريخ الطبرى: 5/71، الكامل فى التاريخ: 2/397، الأمالى، طوسى: 725/1525.

9. تاريخ دمشق: 10/149/872، الأخبار الطوال: 167 و 172، شرح نهج البلاغة: 3/215.

پيش على عليه السلام آمدم و به وى خبر دادم. فرمود: چه قدر بنى اميّه، ميراث محمّدصلى الله عليه وآله را تاراج مى كنند! سوگند به خدا، اگر قدرت را به دست گيرم، آنها را چون قصّابى كه شكنبه خاك آلوده را دور مى افكند، دور مى افكنم (پراكنده مى سازم). (3)

الكامل فى التاريخ - به نقل از ابو زَناد -: هشام بن عبد الملك [، خليفه اُموى] را ديدم. و من در كاروان او [در مكّه] بودم كه سعيد بن عبد اللَّه بن وليد بن عثمان بن عفّان به ديدارش آمد و به كنارش رفت. شنيدم كه سعيد مى گفت: اى امير مؤمنان! خداوند، همواره بر اهل بيتِ امير مؤمنانْ نعمت داده و خليفه مظلومش را يارى كرده است. در اين جاها، مردم، همواره ابو تراب را نفرين مى كنند. اين جاها، جاهايى خوب [براى مستجاب شدن دعا] است، و سزاوار است كه امير مؤمنان هم ابو تراب را نفرين كند.

اين سخن بر هشام، سنگين آمد و گفت: ما براى بدگويى كردن و نفرين فرستادن به كسى اين جا نيامده ايم. ما براى حج آمده ايم. (4)

1. شرح نهج البلاغة: 6/316، وقعة صفّين: 461.

2. أنساب الأشراب: (3 / 211) و (3 / 213) و (3 / 212).

3. أنساب الأشراب: (3 / 211) و (3 / 213) و (3 / 212).

4. أنساب الأشراب: (3 / 211) و (3 / 213) و (3 / 212).

و من در جايگاهم در كنار حوض [كوثر] و در جايگاه شايسته، شهادت خواهم داد كه آنان در دنيا و آخرت، دشمن من اند. اگر جاى پايم محكم شود، هر قبيله را به قبيله اى برمى گردانم (قبايل نوظهور را به قبايل مادر، پيوند مى زنم) و شصت قبيله را كه سهمى در اسلام ندارند، باطل خواهم ساخت. (3)

امام صادق عليه السلام: امير مؤمنان على عليه السلام فرمود: «پيش من نوشته اى با مُهر پيامبر خداست كه در آن، نام شصت قبيله باطل وجود دارد كه سهمى در اسلام ندارند و از جمله آنان، دو قبيله غنى و باهله هستند».

و فرمود: «اى افراد قبايل باهله و غنى! فردا بياييد و سهمتان را بگيريد، تا [آن روز كه] در جايگاه شايسته گواهى دهم كه شما مرا دوست نمى داريد و من هم هرگز شما را دوست نمى دارم».

و فرمود: «انتقامى از قبيله غنى خواهم گرفت كه قبيله باهله از آن به لرزه بيفتد».

در بيت المال، مالى از مَهر (كابين) زناكاران بود. فرمود: «آن را بين دو قبيله غنى و باهله تقسيم كنيد». (4)

1. الفتوح: 4/233 - 236.

2. اُسد الغابة: 1/375/406، الاستيعاب: 1/243/175.

3. اُسد الغابة: 1/374/406، الاستيعاب: 1/242/175. نيز، ر.ك: التاريخ، ابن معين: 2/58.

4. الغارات: 2/640، شرح نهج البلاغة: 2/18. نيز، ر.ك: الإرشاد: 1/321.

فَرحةُ الغَرىّ - به نقل از هشام بن سائب كلبى، از پدرش -: بنى اود را ديدم كه بدگويى به على بن ابى طالب عليه السلام را به فرزندان و خدمتكارانشان آموزش مى دادند.

در بين آنان، مردى از ياران عبد اللَّه بن ادريس بن هانى بود كه روزى بر حَجّاج بن يوسفْ وارد شد و سخنى گفت و حَجّاج به وى جواب درشتى داد.

وى به حَجّاج گفت: اى امير! چنين نگو؛ زيرا در بين قريش و ثَقيف، فضيلتى متداول نيست، مگر آن كه در بين ما نيز همانند آن، وجود دارد.

حَجّاج گفت: فضيلت هاى شما چيست؟

پاسخ داد: هيچ گاه عثمان در جمع هاى ما بدگويى نمى شود و به بدى ياد نمى گردد.

حَجّاج گفت: اين، فضيلت است.

مرد گفت: هيچ گاه در بين ما، خارجى ديده نشده است.

حَجّاج گفت: اين، فضيلت است.

مرد گفت: در جنگ ها از ما، جز يك نفر همراه ابو تراب شركت نكرده است كه اين كارش، او را از چشم ما انداخته و مُنزوى ساخته است و وى هيچ ارزش و منزلتى نزد ما ندارد.

حَجّاج گفت: اين، فضيلت است.

مرد گفت: هر كس از ما كه بخواهد با زنى ازدواج كند، درباره او مى پرسد كه: «آيا وى ابو تراب را دوست داشته و يا او را به نيكى ياد كرده است؟». اگر گفته شود كه اين زن، چنين كرده است، از او دورى مى گزيند و با او ازدواج نمى كند.

حَجّاج گفت: اين، فضيلت است.

مرد گفت: در بين ما پسرى به دنيا نيامده كه على يا حسن يا حسين ناميده شود و نيز دخترى به دنيا نيامده كه فاطمه ناميده شود.

ص: 67

حَجّاج گفت: اين، فضيلت است.

مرد گفت: روزى كه حسين به سوى عراق آمد، زنى از قبيله ما نذر كرد كه اگر خدا حسين را بكشد، ده نفر شتر قربانى كند و هنگامى كه او كشته شد، به نذرش وفا كرد.

حَجّاج گفت: اين، فضيلت است.

مرد گفت: از يك نفر از ما خواسته شد كه از على برائت بجويد و او را نفرين كند. وى گفت: باشد؛ حسن و حسين را هم مى افزايم.

حَجّاج گفت: سوگند به خدا كه اين، فضيلت است.

مرد گفت: امير مؤمنان، عبد الملك، به ما گفت: شما لباس زير بالاپوش و ياران بعد از انصار هستيد. (3)

حَجّاج گفت: اين، فضيلت است.

مرد گفت: در كوفه، جز قبيله بنى اود، نمكين نيستند.

حَجّاج، خنده اش گرفت.

پدرم به من گفت: خداوند، ملاحت (نمكين بودن) را از آنان گرفت. (4)

1. سير أعلام النبلاء: 3/410/65، اُسد الغابة: 1/375/406، الاستيعاب: 1/243/175.

2. الغارات: 2/640، شرح نهج البلاغة: 4/79 و 15/98.

3. مروج الذهب: 3/172، تاريخ بغداد: 1/211/49، اُسد الغابة: 1/375/406، الغارات: 2/640. ر.ك: ص 95 (پذيرفته شدن نفرين وى درباره بسر بن ارطات).

4. سير أعلام النبلاء: 3/411/65.

وقعة صِفّين - به نقل از ليث بن سُلَيم -: على عليه السلام قبيله باهله را فرا خواند و گفت: اى جمع باهله! خداوند را گواه مى گيرم كه شما مرا دشمن مى داريد و من هم شما را دشمن مى دارم. سهم خود را بگيريد و به سمت ديلم برويد.

آنان از اين كه همراه وى به صفّين بروند، ناراضى بودند. (5)

الغارات - به نقل از سعيد اشعرى -: هنگامى كه على عليه السلام به سوى نهروان حركت كرد، شخصى را از قبيله نَخَع، به نام هانى بن هوذه، به جاى خود گذاشت.

وى به على عليه السلام نوشت: «دو قبيله غنى و باهله فتنه كرده اند و از خدا مى خواهند كه دشمنت را بر تو پيروز گرداند».

على عليه السلام به وى نوشت: «از كوفه اخراجشان كن و هيچ كس از آنان را رها نكن». (6)

تاريخ بغداد - به نقل از ابو محمّد سعيد بن سَلَم بن قُتَيبه باهلى -: به قصد حج، به راه افتادم و همراه من، هودج ها و كجاوه هاى بسيار بود. به باديه رسيدم، در حالى كه من بر پشت الاغم سوار و جلودار قافله بودم. باديه نشينى را ديدم كه در جلوى خيمه اش چمباتمه زده بود و با نگاهش كاروان را دنبال مى كرد. به وى سلام كردم.

گفت: اين هودج ها و كجاوه ها از آنِ كيست؟

گفتم: از آنِ يك مرد باهلى.

گفت: سوگند به خدا كه فكر نمى كنم خداوند به يك فردِ باهلى، چنين ببخشد.

وقتى تحقير او را نسبت به باهلى ها ديدم، نزديكش رفتم و گفتم: اى باديه نشين! دوست دارى كه اين كجاوه ها و هودج ها از آنِ تو باشد و تو مردى باهلى باشى؟

ص: 69

گفت: خدا نكند!

گفتم: دوست دارى كه امير مؤمنان باشى و در عين حال، مردى باهلى باشى؟

گفت: خدا نكند!

گفتم: دوست دارى كه باهلى باشى و اهل بهشت باشى؟

گفت: به يك شرط.

گفتم: به چه شرط؟

پاسخ داد: به شرط اين كه بهشتيان نفهمند من باهلى هستم.

همراهم يك كيسه درهم بود. آن را به وى دادم. آن را گرفت و گفت: نياز مرا برآورده ساختى.

وقتى آن [كيسه] را به خود چسباند، گفتم: من مردى باهلى هستم.

كيسه را به سويم پرت كرد و گفت: به آن، نياز ندارم.

گفتم: اى بينوا! بردار. خودت گفتى كه نيازمند هستى.

گفت: دوست ندارم خدا را، در حالى كه ببينم شخصى باهلى بر من منّت دارد.

پيش مأمون آمدم و داستان باديه نشين را نقل كردم. آن قدر خنديد كه به پشت افتاد. به من گفت: اى ابو محمّد! چه قدر شكيبايى! و آن گاه، صدهزار دِرهم جايزه به من داد. (7)

الكُنى و الألقاب: باهلى، منسوب به قبيله باهله را گويند و عرب ها از منسوب شدن به اين قبيله اِبا داشتند، تا جايى كه شاعر مى گويد:

اگر روح باهلى داشته باشى /

نژاد هاشمى داشتن، سودى ندارد!

و ديگرى گفته است:

اگر به سگى گفته شود: «اى باهلى!» /

از زشتىِ اين انتساب، به عو عو مى افتد. (8)

1. الاستيعاب: 1/245/175.

2. جَوْف يا جَوْف المحوّرة، جايى است در سرزمين هَمْدان. (معجم البلدان: 2 / 188)

3. تاريخ دمشق: 10/152/872. نيز، ر.ك: أنساب الأشراف: 3/211.

4. چاه ميمون، چاهى است در منطقه مكّه، منسوب به ميمون بن عامر. (معجم البلدان: 1 / 302)

ص: 70

5. نجران، سومين شهر بزرگ يمن (پس از صنعاء و عدن) است. در آن جا، نخل هاى خرما وجود دارد. فاصله آن از صنعاء، ده منزل است. پس از فتح، ساكنانش نخست درخواست مباهله كردند؛ ولى بعد از مدّتى از آن دست كشيدند و جزيه دادن را قبول كردند. (تقويم البلدان: 92)

6. جَيشان، سرزمينى در يمن است كه چون جيشان بن غيدان در آن منزل گزيد، به اين اسم، نامبردار شد. (معجم البلدان: 2 / 200)

7. صنعاء (پايتخت يمن)، در جنوب حجاز و شمال شهر عدن قرار دارد و از گذشته دور، از مهم ترين شهرهاى يمن و حجاز، به شمار مى رفته است.

8. حضرموت، ناحيه اى وسيع در شرق عدن و در نزديكى درياست. سرزمين شنىِ پس از آن با نام «احقاف» شناخته مى شود و در آن، مقبره هود پيامبرعليه السلام و در نزديكى آن، چاه بَرَهوت قرار دارد. از جمله مناطقِ يمن شرقى و بزرگ ترين آنهاست و نامش در تورات، «حاضرميت» است. (معجم البلدان: 2 / 270)

او مى دانست پيغمبر در نظر دارد با مدرك كتبى امر امامت بعد از خود را، كه قرآن آن را مكمّل دينش دانسته با تعيين اسم رهبرى به مردم اعلام كند، لذا گفت:

«حَسبُنا كتابَ اللَّه» و تراوش اين جملات از دو لب مشكوك آن فرد نشان مى داد كودتاى خزنده اى در حال شكل گرفتن است.

معاني الأخبار / ترجمه محمدى، مقدمه، ص: 6

ابن عبّاس گفت: خداوند در قرآن مى فرمايد: «يُرِيدُونَ أَن يُطْفِئُواْ نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَيَأْبَى اللَّهُ إِلآَّ أَن يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ ؛ مى خواهند نور خدا را با سخنان خويش خاموش كنند؛ ولى خداوند نمى گذارد، تا نور خود را كامل كند، هر چند كافران را خوش نيايد».

شرح نهج البلاغة: 4/58

حق ندارى بعد از اين روايت هاى رسول الله را نقل نمائى؟! اين ها نمونه هائى بود كه ما در اين مورد آورديم، در كتب رجال و حديث از اين گونه مطالب فراوان است، جلوگيرى از نقل احاديث رسول اكرم صلّى اللَّه عليه و اله علل و جهاتى داشت كه شرح و تفصيل آن در اين مقدمه مناسب نيست و موجب اطاله سخن مى گردد جويندگان مى توانند به كتب رجال حديث مراجعه كنند. (1)

اين عمل بحدّى رسيده بود كه بخارى مى گويد: 7275 حديث كتاب خود را از ميان ششصد هزار حديث انتخاب كردم، و مرحوم علّامه امينى در مجلّد پنجم الغدير، 122 صفحه را به دروغگويان و وضّاعين و جاعلين حديث اختصاص داده، و 42 تن را نام برده كه چهار صد و هشتاد هزار و سيصد و بيست و چهار حديث دروغ و بى اصل و مقلوب در فضيلت ابو بكر و عمر و عثمان و معاويه و ابو عبيده جرّاح و ابو حنيفه، ساخته و منتشر كرده اند. در اثر از ميان رفتن احاديث صحيح و انتشار اين حديثهاى ساختگى مى بينيم چگونه در نزديك ترين عصر به عصر پيغمبر اكرم، مكتبهاى انحرافى رائج شد و اصل يگانگى و بى همتائى خدا را مخدوش و مكتب مجسّمه و مشبّه پديد آمد، و ذهن عوام النّاس را نسبت به شريف ترين عنصر فضيلت و الگوى شرافت علىّ عليه السلام در جهل مركّب قرار داد، كه اين دو قضيه را كه جرجى زيدان نوشته، مشتى است از خروار كه هر خواننده مى تواند حديث مفصل را از اين مجمل فراگيرد وى گويد*:

مورد اوّل: در بغداد مردى نزد والى آمد و راجع به يكى از علماى علم كلام سعايت كرده گفت: اين مرد زنديق است! والى پرسيد مگر چه مذهبى دارد؟

ص: 74

مردك گفت: او مرجئى، قدرى، أباضى، رافضى است، از معاوية بن خطّاب بدش مى آيد، از همان معاويه اى كه با علىّ بن عاص جنگ كرد.

والى كه اين ياوه ها را از آن مرد شنيد گفت: واقعا كه هم تاريخ مى دانى، و هم از مذاهب مختلف اسلام با خبرى!! مورد دوم: در آن ايّام معمولا دانشمندان گرد هم مى نشستند و راجع به على و معاويه و ابو بكر و غيره مناظره مى كردند و مردم عوام هم اطراف آنان را گرفته به حرفهايشان گوش مى دادند تا آنكه روزى مرد قد بلندى از ميان طبقه عوام برخاسته گفت: تا كى راجع به علىّ و معاويه و فلان و فلان سخن مى گوئيد؟! از وى پرسيدند تو ميدانى علىّ كيست؟

گفت: آرى ميدانم او پدر فاطمه بود.

گفتند: فاطمه را مى شناسى؟

گفت: آرى فاطمه زوجه پيغمبر صلّى اللَّه عليه و آله مادر عايشه و خواهر معاويه است.

گفتند: از على چه ميدانى؟

گفت: علىّ در جنگ حنين با پيغمبر بود، و در آن جنگ كشته شد، پسرش عبد اللَّه بن علىّ به شام رفت و مروان را در شام كشت، سپس پيرمردانى را از شام نزد ابو العبّاس سفّاح فرستاد، آنان آمدند و با ابو العبّاس سفّاح بيعت كردند و خدا را گواه گرفتند كه در تمام مدّت حكومت بنى اميّه كسى را جز بنى اميّه وارث خاندان پيغمبر ندانند!! (نقل از صفحه 914 كتاب تاريخ تمدّن اسلام) جاى ترديد نيست كه جلوگيرى از ثبت و نگارش احاديث صحيح كه مبيّن قانون اساسى اسلام (قرآن) بود و نشر احاديث جعلى، دو عامل قوى در انحراف قسمتى از مبانى اسلام از مسير اصلى اش بود.

ص: 75

زمامداران خودسر كه خويشتن را متولّيان دين ميدانستند، و هر يك مكتب خاصّى از نيرنگ و تزوير و خيانت داشتند، براى انحراف مردم از معنويّت و حقيقت و راستى و درستى همواره از همان منبع آلوده به اغراض و شهوات «تحريف واقعيّتها و جلوگيرى از انتشار سنّت اصيل نبوىّ» استفاده مى كردند.(2)

(1)ايمان و كفر ( ترجمه كتاب الإيمان و الكفر بحار الأنوار جلد 64 / ترجمه عطاردى)، ج 1، ص: 6

(2)معاني الأخبار / ترجمه محمدى، مقدمه، ص: 9

جلوه تاريخ درشرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 5 ، صفحة 142

در بيان مظلوميّت امير مؤمنان -: زمامدارانِ ستمكار، كسانى را كه از آن حضرت به نيكى ياد مى كردند، به زير شلّاق مى گرفتند و حتّى به خاطر آن، گردنشان را مى زدند و مردم را به اعلام بيزارى از وى وا مى داشتند.

رسم بر آن شده بود كه به هيچ شكل از على عليه السلام به خوبى ياد نشود، چه رسد به اين كه از فضايل (برترى ها) او ياد شود، يا مناقب (بزرگوارى هاى) او گزارش گردد و يا درباره حقّانيت او استدلالى صورت گيرد.

شرح نهج البلاغة: 13/231

«از مردم كسى هست كه جان خود را در راه كسب خشنودى خدا مى فروشد و از خودش در مى گذرد» درباره «ابن ملجم» شقى ترين فرد مرادى نازل شده است».

ترجمه الغدير فى الكتاب و السنه و الادب، ج 21، ص: 45

چون اين نامه او براى مردم خوانده شد، اخبار بسيارى كه ساخته و پرداخته و خالى از حقيقت بود در مناقب صحابه منتشر شد و مردم در اين مورد چندان كوشش كردند كه اندك اندك روى منابر گفته شد و به مكتب داران القاء مى شد كه بسيارى از رواياتى از اين دست را به كودكان و پسر بچه ها آموزش دهند. آنان نيز چنان كردند و همان گونه كه قرآن را به آنان ميآموختند آن روايات را هم آموزش دادند. سپس كار به آنجا كشيد كه به دختركان و زنان و خدمتگزاران و وابستگان خود نيز آموزش دادند و سالها بدين گونه گذشت.

جلوه تاريخ درشرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 5 ، صفحة 143

واليان هم جايگاه نشستن آنان را به محل خود نزديك ميساختند و به منزلت و اموال و املاك ميرسيدند، تا آنكه اين احاديث و اخبار به دست دين دارانى رسيد كه هرگز دروغ و بهتان را حلال نمى شمردند ولى چون گمان ميكردند كه آنها بر حق و صحيح هستند پذيرفتند و روايت كردند و اگر ميدانستند آن احاديث باطل است هرگز روايت نمى كردند و به آن معتقد نمى شدند. كار همين گونه بود.

جلوه تاريخ درشرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 5 ، صفحة 144

«بسر بن ارطاة» يك فرد سنگدل و درشت خو و خونخوار بود. از رحمت و مهربانى بوئى نبرده بود. بدستور معاويه تمام راه حجاز و مدينه و مكه را گرفت، تا به يمن رسيد. معاويه دستور داده بود: بر هر جايى كه مردمش از على عليه السّلام پيروى مى كنند رسيدى، زبان خشونت و ناسزاگويى را بر آنها بگشاى، آنگونه كه هيچ گريزى پيدا نكنند، و تو بر مال و جان آنها مسلطى. سپس همه را به بيعت دعوت كن، و هر كس مخالفت كرد، به قتل برسان. شيعيان على را هر جا ديدى به قتل برسان.

ترجمه الغدير فى الكتاب و السنه و الادب، ج 21، ص: 33

و مدّت عمر شريفش شصت و سه سال بوده، ده ساله بود كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلم به پيغمبرى مبعوث گرديد و به آن حضرت ايمان آورد.

و بعد از بعثت، سيزده سال با آن حضرت در مكّه ماند و بعد از هجرت به مدينه با آن حضرت ده سال در مدينه بود، و پس از آن به مصيبت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلم مبتلا شد، و بعد از آن حضرت سى سال زندگانى فرمود، دو سال و چهار ماه در خلافت أبو بكر، و يازده سال در خلافت عمر و دوازده سال در خلافت عثمان به سر برد. و خلافت ظاهريّه آن حضرت قريب به پنج سال كشيد و در اكثر آن مدت با منافقان مشغول قتال و جدال بود....

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 411

وكلينى و شيخ طوسى به سندهاى صحيح روايت كرده اند كه در شب بيست و يكم ماه مبارك رمضان، غسل مستحبّ است، و آن شبى است كه اوصياء جميع پيغمبران در آن شب به عالم بقا رحلت كرده اند، در آن شب عيسى به آسمان بالا رفت و موسى در آن شب به رحمت حق واصل گرديد.

جلاء العيون، ص: 321

مؤلّف گويد كه: اين اخفاء قبر براى آن بود كه مبادا ملاعين خوارج و بنى اميّه كه در نهايت دشمنى و عداوت آن حضرت بودند بر قبر مطلع شوند و اراده كنند جسد مطهر آن حضرت را از قبر بيرون آورند.»

و پيوسته آن قبر مخفى بود تا زمان حضرت صادق عليه السّلام كه بعضى از اصحاب و شيعيان به توسّط زيارت كردن آن حضرت جدّ خود را ،قبر را دانستند، و در زمان هارون الرشيد بر همه ظاهرشد.

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 437

امّا سوّم آن است كه به اهل بيت تو خواهد رسيد بعد از تو كشته شدن، امّا علىّ بن أبي طالب برادر تو پس خواهد يافت از امّت تو دشنام و درشتى و سرزنش، و محروم خواهند كرد او را از حقّ خود، و به مشقّت و تعب خواهند افكند او را، و ستم بر او خواهند كرد، و در آخر كار او را شهيد خواهند كرد. حضرت فرمود: پروردگارا قبول كردم و انقياد نمودم، از تو توفيق و صبر مى طلبم....

جلاء العيون، ص: 236

بحار الانوار 28 / 76

مشاهدات اميرالمؤ منان (عليه السلام)، ج 2، (ص ) 44.

بحارالانوار، 22/488.

شما همچون گله شترى هستيد كه چوپان آن گم شده باشد. هر چه از يك طرف جمع آورى شوند از سوى ديگر پراكنده مى شوند.

اسرار آل محمد، ص 316 -314.

مردى در مدينه عبور مى كرد و با كمال ناراحتى فرياد مى زد: انا مظلوم : (من ستم ديده ام ، به من ظلم شده است ).

امام على (عليه السلام) وقتى او را ديد و فرياد او را شنيد، به ياد مظلوميت خودش افتاد كه غاصبان ، حقّش را غصب كردند و او را خانه نشين نمودند، به او فرمود: (هلم فلنصرخ معا فانّى مازلت مظلوما) (بيا با هم فرياد بزنيم ، من نيز همواره مظلوم بوده ام ).

شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 9، ص 307

دعاى آن حضرت در شكايت ايشان از قومش، در شب شهادتش

خداوندا! من در ميان اين گروه به آنچه پيامبر و برگزيده ات امر كرد انجام وظيفه نمودم، اما بمن ستم كردند، و همچنانكه امر كردى منافقين را كشتم اما قدرم را نشناختند، و از آنان ملولم و آنان نيز از من ملول شده اند، و آنان را دشمن داشته و آنان نيز مرا دشمن مى دارند، و تنها در انتظار "ابن ملجم" مرادى هستم.

خدايا! شقاوت او را نزديك ساز و مرا سعادتمند گردان، خدايا پيامبرت بمن وعده داد كه هر گاه از تو بخواهم مرا نزد خود مى برى، خدايا به آمدن نزد تو راغب شده ام.

بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج 42، ص: 253

(اى كاش در برابر شما، قدرتى داشتم ، تا تكيه گاه و پشتيبان محكمى در اختيار من بود) (هود 80).

4:از موسى (عليه السلام) كه به فرعونيان گفت : ففرت منكم لما خفتكم : (پس از شما فرار كردم هنگامى كه از شما ترسيدم ) (شعرا 21).

5:و هارون (برادر موسى (عليه السلام) كه به موسى (عليه السلام) گفت : ان القوم استضعفونى و كادو يقتلوننى : (مردم مرا تضعيف كردند و نزديك بود كه مرا به قتل رسانند) (اعراف 150).

سپس به جمع آورى و تنظيم قرآن پرداخت و آن را در جامه اى پيچيد و آن را بسته و مهر نمود و به مردم فرمود: (اين كتاب خدا است كه آن را طبق امر و وصيت پيامبر(ص ) همان گونه كه نازل شده است جمع آورى نموده ام .

بعضى از حاضران گفتند: (قرآن را بگذار و برو).

فرمود: رسول خدا(صلي الله عليه و آله) به شما فرمود: (من در ميان شما دو يادگار گرانمايه مى گذارم ، كتاب خدا و عترت من ، و اين دو از هم جدا نمى شوند تا اين كه در كنار حوض كوثر بر من وارد گردند) پس اگر سخن پيامبر(صلي الله عليه و آله) را قبول داريد، مرا با قرآن بپذيريد، كه بر اساس دستورات قرآن بين شما حكم مى كنم .

قوم گفتند: (ما نيازى به تو و قرآن تو نداريم ، اكنون آن قرآن را بردار و ببر و از آن جدا نشو).

حضرت على (عليه السلام) از قوم ، روى گردانيد و به خانه اش رفت ، و شيعيان او نيز خانه نشين شدند، زيرا رسول خدا(صلي الله عليه و آله) از آنها پيمان گرفته بود كه چنين كنند.

ص: 91

ولى آن قوم ، دست نكشيدند، به خانه على (عليه السلام) هجوم آوردند و در خانه اش را سوزاندند و آن حضرت را با اجبار به سوى مسجد بردند، و فاطمه

(سلام الله عليها) را در كنار در خانه ، در فشار قرار دادند به طورى كه فرزندش محسن ، سقط گرديد.

به على (عليه السلام) گفتند: بيعت كن ، او بيعت نكرد و گفت : بيعت نمى كنم ، گفتند: اگر بيعت نكنى تو را مى كشيم .

فرمود: اگر مرا بكشيد، من بنده خدا و برادر رسول خدا(صلي الله عليه و آله) هستم ،در حالى كه دستش بسته بود، (دست ابوبكر را) بر دست او ماليدند.

اثبات الوصية، ص: 146

نامه 28 نهج البلاغه

اما والله لو ان حمزة و جعفر كانا بحضرتهما، ما وصلا الى ما وصلا اليه ، و لو كانا شاهديهما لاتبقا نفسيهما.

آگاه باش ، سوگند به خدا اگر حمزه و جعفر (عليهما السلام) زنده و حاضر بودند، آن دو نفر (خليفه ) به آن مقام كه رسيدند، نمى رسيدند، و اگر حمزه و جعفر (عليهما السلام) شاهد و ناظر بودند، آن دو نفر جان سالمى از ميان بيرون نمى بردند و خود را به هلاكت مى رساندند).

طرف من الأنباء و المناقب، ص: 238

و به خاطر همين تنهايى و مظلوميت است كه نقل شده حضرت على (عليه السلام) وقتى كه به منبر مى رفت ، هميشه آخرين سخنش قبل از پايين آمدن از منبر، اين بود ما زلت مظلوما منذ قبض الله نبيه (از آن هنگام كه خداوند، پيامبرش را قبض روح كرد، همواره و هميشه مظلوم شدم ).

مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج 2، ص: 115

عيون اخبار الرضا عليه السلام 2 / 6

يا اميرالمؤ منين (عليه السلام ) بشارت باد تو را به فتح و پيروزى ، چشمت روشن باشد، به خدا قسم ! همه خوارج كشته شدند، حضرت در پاسخ او فرمود: جلو نهر يا پشت نهر؟ عرض كرد: جلوى نهر. حضرت فرمود: دروغ گفتى ، به آن خدايى كه دانه را شكافت و بشر را آفريد از نهر عبور نكنند تا كشته شوند، آن مرد گفت : پس بصيرتم در حق او زياد شده سپس سوار ديگرى آمد و مثل اولى خبر داد، حضرت هم مثل جواب اولى را به او داد. آن مرد شكاك گفت : همت گماشتم تا بر على حمله كنم و سرش را با شمشير بشكافم . سپس دو سوار ديگر آمدند به طورى كه اسبانشان را به عرق آورده بودند و گفتند: يا اميرالمؤ منين ! خدا چشمت را روشن كند، بشارت بادت به فتح و پيروزى . به خدا سوگند! همه خوارج كشته شدند، حضرت فرمود: پشت نهر يا جلوى آن ؟ گفتند: بلكه پشت نهر، و هنگامى كه اسبانشان را در نهروان فرو بردند و آب بر سينه اسبها مى زد، برگشتند و كشته شدند، فرمود: شما راست گفتيد. آن مرد از اسبش پياده شد و دست و پاى اميرالمؤ منين على (عليه السلام ) را گرفت و بوسيد،

اميرالمؤ منين على (عليه السلام ) فرمود: اين نشانه اى است براى تو (كه با آن حق را بشناسى ) .

أصول الكافي / ترجمه كمره اى، ج 2، ص: 595

ص: 96

اسرار غدير،محمد باقر انصاري،صفحه 307

اصول كافي،جلد1 صفحه 381

الامامة والسياسة 1 / 19

نفسي على زفراتها محبوسة * ياليتها خرجت مع الزفرات لاخير بعدك في الحياة وإنما * أبكي مخافة أن تطول حياتي (جانم روى نفسهايم حبس شده، اى كاش با نفسهايم بيرون مى آمد). (ديگر خيرى پس از تو در زندگى نيست وگريه من از آن است كه مبادا پس از تو عمرم در از باشد). سپس گفت: اى اندوه بر تو اى پدر، واى از مصيبت حبيبت ابو الحسن كه مورد اعتماد تو وپدر دو سبط تو حسن وحسين است، همو كه او را در كودكى پروريدى ودر بزرگى به برادرى برگزيدى وبزرگترين دوستان ومحبوبترين ياران در نظر توست، سابقه دارترين آنها در اسلام وهجرت به سوى تو اى بهترين مردمان ! اينك او را اسير نموده وريسمان به گردن او بسته وچون شتر به جلو مى كشند !... آن گاه اميرمؤمنان عليه السلام را در برابر اولى نگاه داشته وگفتند: دست بيعت در از كن ! فرمود: به خدا سوگند كه بيعت نمى كنم زيرا بيعت من به گردن شماست.

عدى بن حاتم گويد: به خدا سوگند هيچ گاه دلم به حال كسى به اندازه على بن ابى طالب عليه السلام نسوخت آن گاه كه گريبان او را گرفته به سوى اولى برده وبه او گفتند: بيعت كن. فرمود: اگر نكنم ؟ گفتند: گردنت را مى زنيم، وآن حضرت سر به آسمان برداشت وگفت: (خداوندا، تو را گواه مى گيرم كه اينان آمده اند مرا بكشند در حالى كه من بنده خدا وبرادر رسول خدايم). باز گفتند: دست بيعت در از كن، حضرت امتناع كرد وآنان به زور دست او را در از كردند، حضرت دست خود را مشت كرد وهمگى خواستند آن را باز كنند ونتوانستند، واولى روى همان دست بسته دست كشيد، وآن حضرت در حالى كه به قبر رسول خدا صلى الله عليه واله وسلم مى نگريست مى گفت: (اى پسر مادرم، اين قوم مرا به استضعاف كشاندند ونزديك بود مرا بكشند). آن گاه با اين دو بيت با اولى سخن گفت:

ص: 101

فإن كنت بالشورى ملكت امورهم * فكيف بهذا والمشيرون غيب وإن كنت بالقربى حججت خصيمهم * فغيرك أولى بالنبى وأقرب (اگر به دليل شورا حكومت مردم را به دست گرفته اى، اين چه شورايى است كه اهل شورا غايب بودند) ؟ ! (واگر به دليل خويشاوندى با رسول خدا صلى الله عليه واله وسلم بر خصم حجت آوردى، غير تو كه به پيامبر صلى الله عليه واله وسلم سزاوارتر ونزديكتر بود) ! وآن حضرت بارها مى فرمود: شگفتا ! آيا خلافت به امتياز صحابى بودن صورت مى گيرد ولى به امتياز صحابى وخويشاوند بودن صورت نمى گيرد ؟ !

عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآيات و الأخبار و الأقوال ج 11-قسم-2-ص: 571

الامامة والسياسة 1 / 19

زبير در معارضه خود گفت: من هم شما را گواه مى گيرم كه من حق خود را از شورا به على بخشيدم، واو از آن رو چنين كرد كه ديد با بخشيدن طلحه حق خود را به عثمان، على عليه السلام تضعيف شد وتنها ماند وتعصب خويشاوندى به او دست داد، زيرا وى پسر عمه اميرمؤمنان عليه السلام يعنى فرزند صفيه دختر عبد المطلب بود و ابو طالب دايى وى به شمار مى رفت. ودليل اين كه طلحه جانب عثمان را گرفت آن بود كه ميانه خوبى با على عليه السلام نداشت، زيرا او از قبيله بنى تيم وپسر عموى ابو بكر بود ودر دلهاى بنى هاشم از بنى تيم بر سر خلافت كينه شديدى وجود داشت وهمين كينه را نيز بنى تيم از بنى هاشم داشتند، واين مسأله ريشه در طبيعت بشر دارد به ويژه در سرشت وطبيعت مردم عرب، وتجربه تا به امروز نشان داده است.با شرايط فوق چهار تن باقى ماندند، سعدبن ابى وقاص گفت: من سهم خودم را از شورا به پسر عمويم عبد الرحمن بخشيدم، زيرا هر دو از بنى زهره بودند ونيز سعد مى دانست كه رأى نمى آورد وحكومت به چنگ وى نمى آيد. چون سه تن بيشتر نماند، عبد الرحمن به على وعثمان گفت: كدام يك از شما خود را از خلافت بيرون مى كند وبه يكى از دو نفر باقى مانده رأى مى دهد ؟ هيچ كدام پاسخ ندادند. عبد الرحمن گفت: من هم شما را گواه مى گيرم كه خود را از خلافت بيرون كردم تا يكى از شما دو نفر را انتخاب كنم. باز آن دو ساكت ماندند. عبد الرحمن رو به على عليه السلام كرد وگفت: با تو بيعت مى كنم به شرط آن كه

ص: 104

به كتاب خدا وسنت رسول خدا وسيره شيخين ابو بكر وعمر رفتار كنى.على عليه السلام فرمود: بلكه به كتاب خدا وسنت رسول خدا ونظر خود رفتار مى كنم. عبد الرحمن رو به عثمان نمود وهمين پيشنهاد را به وى كرد وعثمان پذيرفت. دوباره پيشنهاد را به على عليه السلام تكرار كرد وآن حضرت همان پاسخ داد، عبد الرحمن سه بار اين پيشنهاد را تكرار كرد وچون ديد كه على عليه السلام از رأى خود بازنمى گردد وعثمان پاسخ مثبت مى دهد با عثمان دست بيعت داد وگفت: سلام بر تو اى اميرمؤمنان. گويند: على عليه السلام به عبد الرحمن گفت: به خدا سوگند، تنها بدين دليل چنين كردى كه همان اميدى را به وى بسته اى كه رفيقتان به دوست خود داشت، خداوند ميان شما اختلاف افكند گويند: چندى بعد ميان عثمان وعبدالرحمن اختلاف افتاد وتا دم مرگ با يكديگر سخن نگفتند.

شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، ج 1، ص: 187

براى روشن شدن بيشتر مظلوميت ودردمندى وتأثر على عليه السلام از اين شورا به سخن حضرتش در همين زمينه بنگريد كه فرمود: (من بر اين مدت طولاني و محنت جانكاه صبر كردم تا دومى هم درگذشت ودر وقت مرگ خلافت را در گروهى قرار داد كه مرا يكى از آنان پنداشت، خدا به فرياد رسد از اين شورا ! كى در نابرابرى من با اولى آنان ترديدى وجود داشت كه اينك در كنار اين گونه افرادقرار گيرم ؟ ولى با آنان به پرواز درآمدم ودر فرود وفراز با آنان همراهى نمودم، اما يكى از آنها به جهت كينه اى كه با من داشت ميل به ديگرى كرد وديگرى به جهت رابطه دامادى، وانگيزه ها وحوادث ديگر (كه جاى گفتنش نيست).(1)

ص: 105

ونيز فرمود: (من در روزگار رسول خدا صلى الله عليه واله وسلم به سان عضوى از او بودم، مردم به من مانند ستاره اى در افق آسمان مى نگريستند، ولى روزگار چندان از قدر من كاست كه همتاى فلان وفلان شدم، وسپس در كنار پنج نفرى قرار گرفتم كه بهترينشان عثمان بود، وگفتم: اى افسوس ! وروزگار به اين هم بسنده نكرد وتا آنجا مرا فرود آورد كه نظير پسر هند(معاويه) وپسر نابغه (عمروعاص) قرار داد ! راستى كه كودكان هم دندان در آورده اند حتى شير خوارگان). (2)

(1)نهج البلاغه خطبه 3

(2)شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، ج 20، ص: 326

اگر مرا بشناسد نزد سلطان موجب آزار من شود -، شبث بن ربعى كه بيش از من از او حرف شنوايى داشت پيش آمد وگفت: سخنى بدتر از اين سخن تو و موقعيتى زشت تر از موقعيت تو نديدم، كارت به جايى رسيده كه زنان را مى ترسانى ؟ ! من گواهى مى دهم كه شمر با شنيدن اين سخن شرم كرد وبازگشت. من گويم: اين شمر با آن كه مردى سختدل وبى شرم بود از شبث شرم كرد و بازگشت اما آن كس كه به در خانه اميرمؤمنان وخاندانش عليهم السلام آمد وآنان را تهديد به آتش زدن كرد وگفت: سوگند به خدايى كه جانم به دست او است يا بايد خارج شوند يا خانه را با هر چه در آن است مى سوزانم، وگفتند: فاطمه دختر رسول خدا صلى الله عليه واله وسلم وفرزندان وآثار رسول خدا صلى الله عليه واله وسلم در آن است، من گواهى مى دهم كه او شرم نكرد وبازنگشت بلكه كرد آنچه كرد، و اميرمؤمنان عليه السلام را يك ياور ومدافع نبود وتنها زبير بود كه روايت شده: چون ديد گريبان على عليه السلام را گرفته واز خانه خارج كردند شمشير بركشيد وجلو آمد و گفت: اى گروه فرزندان عبد المطلب، آيا شما زنده ايد وبا على چنين مى كنند ؟ ! و با شمشير بر دومى حمله كرد، خالدبن وليد با تخته سنگى بر پشت او زد واو زمين خورد وشمشير از دستش افتاد ودومى شمشير را برداشت وبر سنگ كوفت تا شكست. شيخ كلينى از سدير روايت كرده كه گفت: خدمت امام باقرعليه السلام بوديم كه سخن از حوادثى كه مردم پس از پيامبر خود آفريدند واميرمؤمنان عليه السلام را خوار نمودند پيش آمد، مردى گفت: امام به سلامت باد، پس عزت بنى هاشم ونفرات آنها چه شد ؟ فرمود: مگر چه كسى از بنى هاشم باقى مانده بود ؟ جعفر وحمزه كه به شهادت رسيده بودند، ودو نفر ضعيف وذليل تازه مسلمان با حضرتش بودند: عباس وعقيل كه هر دو از طلقا بودند آن دو را از پا در مى آوردند. از همين رو از اميرمؤمنان عليه السلام روايت شده كه هيچ گاه منبر نرفت جز آن كه در آخر سخن پيش از فرودآمدن مى فرمود: من از روزى كه خداوند پيامبر خود را قبض روح نمود پيوسته مظلوم بوده ام... آرى اين سخن برخاسته از سينه اى دردمند وبرخى از مصائبى است كه سنگها را آب مى كند.

ص: 107

بيت الاحزان / 102

ابن بابويه و سيّد ابن طاووس و ديگران به سندهاى معتبر از حضرت رضا عليه السّلام روايت كرده اند كه: حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمود كه: حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در جمعه آخر ماه شعبان خطبه اى در فضيلت ماه مبارك رمضان ادا كرد، و چون خطبه را تمام كرد من برخاستم و گفتم: يا رسول اللّه بهترين عملها در اين ماه مبارك چيست؟ فرمود: اى ابو الحسن بهترين عملها در اين ماه پرهيزكارى از محرّمات الهى است، پس قطرات اشك از ديده مبارك فرو ريخت، گفتم: يا رسول اللّه سبب گريه تو چيست؟ فرمود: يا على گريه مى كنم بر آنچه بر تو واقع خواهد شد در اين ماه، گويا مى بينم كه تو مشغول نمازى براى پروردگار خود، برانگيخته شود بدبخت ترين اوّلين و آخرين، جفت پى كننده ناقه صالح، پس ضربتى بر سر تو زند كه ريش مباركت را از خون سرت رنگين كند.

حضرت امير المؤمنين عليه السّلام پرسيد: آيا آن حالت با سلامتى دين من خواهد بود؟ فرمود:

بلى دين تو به سلامت خواهد بود. پس حضرت فرمود: يا على هر كه تو را بكشد مرا كشته است، و هر كه تو را دشمن دارد مرا دشمن داشته است، و هر كه تو را ناسزا گويد مرا ناسزا گفته است زيرا كه تو از من به منزله جان منى و روح تو از روح من است و طينت تو از طينت من است، به درستى كه حق تعالى مرا و تو را با هم آفريد و از ساير خلق برگزيد، و مرا براى پيغمبرى و تو را براى امامت اختيار نمود، پس هر كه انكار كند امامت تو را چنان است كه انكار پيغمبرى من كرده، يا على تو وصىّ منى و پدر فرزندان منى و شوهر دختر منى و خليفه منى در امّت من در حال حيات و بعد از وفات من، امر تو امر من است و نهى تو نهى من است، سوگند ياد مى كنم به خداوندى كه مرا به پيغمبرى فرستاده است و مرا بهترين خلايق گردانيده است، كه تو حجّت خدائى بر جميع خلق، و امين خدائى بر اسرار او، و خليفه خدائى بر بندگان.

ص: 109

جلاء العيون، ص: 311

عرض كرد: سيزده روز، پس به جانب امام حسين عليه السّلام نظرى كرد و فرمود: اى ابا عبد الله! از اين ماه رمضان چند روز باقى مانده؟ عرض كرد: هفده روز، پس حضرت دست بر محاسن شريف خود زد و در آن روز لحيه آن جناب سفيد بود فرمود:

و اللّه ليخضبها بدمها اذ انبعث أشقاها.

به خدا قسم كه اشقاى امّت، اين موى سفيد را با خون سر خضاب خواهد كرد.

پس اين شعر را انشاد فرمود:

اريد حياته و يريد قتلى عذيرك من خليلك من مراد

ترجمه: من زندگى او را طالبم، اما او كشتن مرا، عذر خود را نسبت به دوست مرادى بياور

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 412

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 418

قطام گفت كه: من از قبيله خود جمعى را با تو همراه مى كنم كه تو را در اين امر معاونت كنند.

و ابن ملجم نيز در اين اوقات كه مصمّم قتل على عليه السّلام بود وقتى شبيب بن بجره را كه از قبيله اشجع بود، و مذهب خوارج داشت ديدار كرد گفت: اى شبيب! هيچ توانى كه كسب شرف دنيا و آخرت كنى؟! گفت: چه كنم؟

ابن ملجم ملعون گفت كه: در قتل على مرا اعانت كنى.

شبيب گفت: يا ابن ملجم! مادر به عزاى تو بگريد. انديشه امر هولناك كرده اى چگونه بدين آرزو دست توان يافت؟

ابن ملجم گفت: چندين ترسان و بد دل مباش در مسجد جامع كمين مى سازيم و هنگام نماز فجر بر وى مى تازيم و كار او را با شمشير مى سازيم و دل خود را شفا مى بخشيم و خون خود را بازمى جوييم. چندان از اين گونه سخن كرد كه شبيب را قوى دل ساخت و با خود هم دست و هم داستان نمود، و او را با خود به نزد قطام برد و در اين هنگام آن ملعونه در مسجد اعظم بود و قبّه و خيمه از براى او برپا كرده بودند، و به اعتكاف مشغول بود، پس ابن ملجم از اتفاق شبيب با خود قطام را آگهى داد.

آن ملعونه گفت: هرگاه كه خواستيد او را به قتل آريد، در اينجا به نزد من آييد، پس آن دو ملعون از مسجد بيرون شدند و چند روزى به سر بردند تا شب چهارشنبه نوزدهم رسيد، پس ابن ملجم با شبيب و وردان به نزد قطام در مسجد حاضر شدند، آن ملعونه بافته چند از حرير طلبيد و بر سينه هاى ايشان محكم ببست و شمشيرهاى زهر آبداده را بداد تا حمايل كردند و گفت: چون مردان مرد انتهاز فرصت بريد، و چون هنگام رسيد وقت را از دست ندهيد.

ص: 113

آن سه تن از نزد آن ملعون بيرون شدند و در مقابل آن درى كه حضرت امير المؤمنين عليه السّلام از آن داخل مسجد مى شد بنشستند و انتظار حضرت امير المؤمنين عليه السّلام را مى بردند.

و در اين ايّام كه اين سه ملعون به اين خيال بودند، وقتى اشعث بن قيس را ديدار كرده بودند و او را از عزم خويشتن آگهى داده بودند، اشعث نيز اعانت ايشان را بر ذمّه نهاده بود تا در اين شب كه ليله نوزدهم بود، او نيز حسب الوعده خويش به نزد ايشان آمد. و حجر بن عدى رحمه اللّه كه از بزرگان شيعيان بود آن شب را در مسجد به سر مى برد ناگهان به گوش او رسيد كه اشعث مى گويد: يا ابن ملجم! در كار خويش بشتاب و سرعت كن در انجاح حاجت خويش كه صبح دميد و رسوا خواهى گرديد. حجر از اين سخن غرض ايشان را فهميد و به اشعث گفت: اى اعور! اراده قتل على عليه السّلام را دارى؟ پس به جانب خانه امير المؤمنين عليه السّلام مبادرت كرد تا آن حضرت را از عزيمت ايشان آگهى دهد. از قضا حضرت از راه ديگر به مسجد رفته بود تا حجر به خانه آن جناب رفت و برگشت كار از كار گذشته، چون به مسجد رسيد صداى مردم را شنيد كه به قتل آن حضرت خبر مى دهند.

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 415

چون از نماز فارغ شد، چون آن طبق را نگريست بگريست و فرمود: اى دختر، براى من در يك طبق دو نان خورش حاضر كرده اى؟ مگر نمى دانى كه من متابعت برادر و پسر عمّ خود رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلم مى كنم، اى دختر، هر كه خوراك و پوشاك او در دنيا نيكوتر است ايستادن او در قيامت نزد حقّ تعالى بيشتر است، اى دختر، در حلال دنيا حساب است و در حرام دنيا عذاب. پس برخى از زهد حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلم تذكر فرمود، آنگاه فرمود: به خدا سوگند افطار نكنم تا از اين دو خورش يكى را بردارى، پس من كاسه لبن را برداشتم و آن حضرت اندكى از نان جو با نمك تناول فرمود و حمد و ثناى الهى به جا آورد و برخاست و به نماز ايستاد، پيوسته مشغول ركوع و سجود بود و تضرّع و ابتهال به درگاه خالق متعالى مى نمود.

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 418

و به روايتى: امّ كلثوم يا امام حسن عليه السّلام عرض كرد: اى پدر! چرا فال بد مى زنى؟

فرمود: فال بد نمى زنم، و لكن دل شهادت مى دهد كه كشته مى شوم.

يا آن كه فرمود: اين سخن حقّى بود كه به زبانم جارى شد، آنگاه سفارش مرغابيان را به امّ كلثوم نمود، و فرمود: اى دخترك من! به حق من بر تو كه اين ها را رها كنى زيرا كه محبوس داشتى چيزى را كه زبان ندارد و قادر نيست بر سخن گفتن، هرگاه گرسنه يا تشنه شود، پس آن ها را غذا ده و سيراب كن، و اگر نه رها كن بروند و از گياههاى زمين بخورند.

و چون به در خانه رسيد، قلّاب در كمر بند آن حضرت بند شد و از كمر مباركش بازشد، حضرت كمر را محكم بست و اشعارى چند انشاد كرد كه از جمله اين دو بيت است:

(مورّخ امين مسعودى گفته در خانه آن حضرت از تنه درخت خرما بود و در باز نمى شد و مشكل شده بود فتح، آن حضرت در را از جا كند و كنارى نهاد و از را خود بگشود و محكم بست و اين دو شعر را انشاد فرمود: اشدد (الخ)

اشدد حيازيمك للموت فانّ الموت لاقيكا

و لا تجزع عن الموت اذا حلّ بناديكا

و لا تغرّ بالدّهر و ان كان يوافيكا

كما اضحكك الدّهر كذاك الدّهر يبكيكا

مضمون اشعار آن كه: اى على! ببند ميان خود را براى مرگ، پس همانا مرگ تو را ملاقات خواهد نمود، و جزع مكن از مرگ وقتى كه نازل شود به منزل تو، و مغرور مشو به دنيا هر چند با تو موافقت نمايد، هم چنان كه دهر تو را خندان گردانيده است هم چنين تو را به گريه خواهد در آورد.

ص: 116

پس گفت: الهى، مرگ را بر من مبارك كن و لقاى خود را بر من خجسته فرماى.

امّ كلثوم از شنيدن اين كلمات فرياد وا أبتاه و وا غوثاه برداشت، و امام حسن عليه السّلام از قفاى پدر بيرون رفت، چون به آن حضرت رسيد عرض كرد: همى خواهم با شما باشم، حضرت فرمود كه: تو را سوگند مى دهم به حقّى كه از براى من است بر تو كه برگردى. امام حسن عليه السّلام به خانه بازشد و با امّ كلثوم محزون و غمگين نشستند و بر احوال و اقوالى كه از پدر بزرگوار مشاهده كرده بودند مى گريستند.

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 419

امير المؤمنين عليه السّلام چشم گشود و فرمود: اى فرزند! از پس امروز پدر تو را رنجى و المى نيست، اينك جدّ تو محمّد مصطفى- صلوات اللّه عليه- و جدّه تو خديجه كبرى، و مادر تو فاطمه زهرا عليهما السّلام و حوريان بهشت حاضرند و انتظار پدر تو را دارند تو شاد باش و دست از گريستن بدار كه گريه تو ملائكه آسمان را به گريه در آورده است.

پس با رداى امير المؤمنين عليه السّلام جراحت سر را محكم ببستند و آن حضرت را از محراب به ميان مسجد آوردند و از آن سوى خبر شهادت امير المؤمنين عليه السّلام در شهر كوفه پراكنده شد زن و مرد آن بلده به سوى مسجد شتاب كردند، امير المؤمنين عليه السّلام را ديدند كه سرش در دامن امام حسن عليه السّلام است. و با آن كه جاى ضربت را محكم بسته اند خون از آن مى ريزد و گلگونه مباركش از زردى به سفيدى مايل شده است به اطراف آسمان نظر مى كند و زبان مباركش از زردى به سفيدى مايل شده است.

به اطراف آسمان نظر مى كند و زبان مباركش به تسبيح و تقديس الهى مشغول است و مى گويد:

الهى اسألك مرافقة الأنبياء و الاوصياء و اعلى درجات جنّة المأوى.

پس زمانى مدهوش شد، و امام حسين عليه السّلام بگريست و از قطرات عبرات آن حضرت كه بر روى پدر بزرگوارش ريخت آن حضرت به هوش آمد، و چشم بگشود و فرمود: اى فرزند! چرا مى گريى و جزع مى كنى، همانا تو بعد از من به زهر ستم شهيد مى شوى، و برادرت حسين به تيغ، و هر دو تن به جدّ و پدر و مادر خود ملحق خواهيد شد.

ص: 118

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 425

آنگاه فرمود: قصدى در خاطر دارى كه نزديك است از آن آسمانها فرو ريزد و زمين چاك شود و كوهسارها نگون گردد، و اگر بخواهم مى توانم خبر داد كه در زيرجامه چه دارى، و از كنار او عبور نمود و به محراب رفت و به نماز ايستاد.

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 421

سوگند به خداى كعبه كه رستگار شدم.

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 422

هذا ما وعدنا اللّه و رسوله.

اين همان وعده است كه خدا و رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلم به من داده اند.

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 424

و از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام مروى است كه امير المؤمنين عليه السّلام امام حسن را فرمود: از براى من چهار قبر در چهار موضع حفر كن، يكى در مسجد كوفه، دوّم در ميان رحبه، سيّم در نجف، چهارم در خانه جعدة بن هبيره تا كس در قبر من راه نبرد.

مؤلّف گويد كه: اين اخفاء قبر براى آن بود كه مبادا ملاعين خوارج و بنى اميّه كه در نهايت دشمنى و عداوت آن حضرت بودند بر قبر مطلع شوند و اراده كنند جسد مطهر آن حضرت را از قبر بيرون آورند.»

و پيوسته آن قبر مخفى بود تا زمان حضرت صادق عليه السّلام كه بعضى از اصحاب و شيعيان به توسّط زيارت كردن آن حضرت جدّ خود را ،قبر را دانستند، و در زمان هارون الرشيد بر همه ظاهرشد.

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 437

سپس حضرت رو به امام حسين عليه السّلام كرد و فرمود: پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به تو دستور داده كه آنها را به اين پسرت بسپارى - و در اين حال حضرت دست نوه اش حضرت على بن الحسين عليه السّلام را كه در سنّ كودكى بود گرفت و او را به خود نزديك كرد و فرمود: «پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به تو دستور داده كه آنها را به پسرت محمّد بسپارى. از قول پيامبر و از قول من به او سلام برسان».

أسرار آل محمد عليهم السلام / ترجمه كتاب سليم، ص: 639

نمازم و عبادتم و زندگى و مرگم براى خداى رب العالمين است كه شريكى ندارد.

به اين مطلب دستور داده شده ام و من از تسليم شدگانم....

أسرار آل محمد عليهم السلام / ترجمه كتاب سليم، ص: 640

خدا را خدا را در باره همسايگانتان در نظر بگيريد. كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در باره آنان سفارش كرده است.

أسرار آل محمد عليهم السلام / ترجمه كتاب سليم، ص: 640

خدا را خدا را در نظر بگيريد در باره آن دسته از اصحاب پيامبرتان كه بدعتى ايجاد نكرده اند و بدعت گذارى را پناه نداده اند. پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در باره آنان سفارش كرده، و

بدعت گذار از آنان و از غير آنان و پناه دهنده بدعتگزار را لعنت كرده است.

أسرار آل محمد عليهم السلام / ترجمه كتاب سليم، ص: 641

سپس امير المؤمنين عليه السّلام همچنان «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ» مى فرمود تا از دنيا رفت. و اين در اوّلين شب از دهه آخر ماه رمضان يعنى شب بيست و يكم، شب جمعه از سال چهلم هجرت بود.

أسرار آل محمد عليهم السلام / ترجمه كتاب سليم، ص: 642

پس برداشتى از دوشهاى ايشان بارهاى گران را كه تاب برداشتن آن نداشتند، حفظ كردى هر چه را ضايع گذاشتند و رعايت كردى هر چه را مهمل گذاشتند، بلند شدى در وقتى كه ايشان پست شدند، صبر كردى در وقتى كه ايشان جزع كردند، دريافتى هر چه را ايشان تخلّف از آن ورزيدند، از بركت تو يافتند آنچه را گمان نداشتند، بودى بر كافران عذابى ريزنده، براى مؤمنان بودى باران رحمت و فراوانى نعمت، پس پرواز كردى به رياض جنّت با آزارها كه به تو رسيد از منافقان، و فايز شدى به عطاها و بركتهاى اين امّت. سوابق ايشان را تو ضبط كردى، فضايل ايشان را تو بردى، تندى تو در دين خدا به كندى بدل نشد و دل تو هرگز بسوى باطل ميل نكرد، بينائى تو ضعيف نشد و جبن در نفس تو راه نيافت، هرگز خيانت نكردى، در شدّت ايمان و يقين مانند كوه كه بادهاى تند آن را به حركت نمى آورد، هيچ چيز آن را برنمى كند از جا.

بودى چنانچه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در حقّ تو گفت كه: ضعيف بودى در بدن خود و قوى بودى در امر خدا، متواضع بودى در نفس خود، عظيم بودى نزد خداى تعالى، كسى را در تو راه عيبى نبود، كسى از تو اميد جانبدارى نداشت، تواناى عزيز نزد تو ضعيف و ذليل بود تا آنكه حق را از او مى گرفتى، در احقاق حق دور و نزديك نزد تو مساوى بودند، كار تو حق و مدارا و دوستى بود، گفتار تو حكم و حتم بود، امر تو بردبارى بود، و دورانديشى و رأى تو علم و عزم بود، پس وقتى از دنيا كنده شدى كه راه حق را ظاهر كرده بودى و كارهاى دشوار را بر مردم آسان كرده بودى، آتشهاى فتنه را فرونشانده بودى و امور دين به تو معتدل شده بود، ايمان به تو قوّت يافته بود، مؤمنان به تو ثابت گرديده بودند، پس پيش رفتى پيشى دور و دراز، به تعب انداختى آنها را كه بعد از خود گذاشتى به تعبى شديد، پس مصيبت تو از آن بزرگتر است كه گريه تدارك كند آن را، عظيم شدمصيبت تو در آسمان، در هم شكست مردم را، پس مى گويم: انّا للّه و انّا اليه راجعون، راضى شديم از خدا به قضاى او و تسليم كرديم از براى خدا امر او را.

ص: 129

پس به خدا سوگند كه بعد از تو مصيبتى مثل مصيبت تو نخواهد رسيد، براى مؤمنان كهفى و پناهى بودى، براى كافران غلظت و خشم بودى، پس خدا تو را به پيغمبر خود ملحق گرداند و ما را از اجر مصيبت تو محروم نگرداند، و بعد از تو گمراه نگرداند، پس مردم ساكت شدند، گوش دادند سخن او را و او مى گريست و اصحاب رسول خدا به گريه او مى گريستند. چون سخن او تمام شد، هر چند او را طلب كردند نيافتند.

جلاء العيون، ص: 368

ودرنقل ديگرآمده كه:امير المؤمنين عليه السّلام براى آن ملعون به امام حسن عليه السّلام سفارش كرد فرمود:

او را طعام و آب بده و دست و پاى او را در زنجير مكن، و با او رفق و مدارا كن. چون من از دنيا بروم او را به يك ضربت قصاص كن و جسد او را به آتش مسوزان و مثله مكن او را كه دست و پا و گوش و ساير اعضاى او را نبرى، كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: زنهار مثله مكنيد اگر چه سگ درنده باشد.(2)

(1)جلاء العيون، ص: 325

(2)جلاء العيون، ص: 346

و همانا حديث كرد مرا جدّم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلم كه دوازده تن از اهل بيت و صفوت او مالك امّت و خلافت باشند، و هيچ يك از ما نخواهد بود الّا آن كه مقتول يا مسموم شود.

و چون اين كلمات را به پاىان برد فرمان داد تا ابن ملجم را حاضر كردند، فرمود:

چه چيز تو را بر اين داشت كه امير المؤمنين عليه السّلام را شهيد ساختى و ثلمه بدين شگرفى در دين انداختى؟ گفت: من با خدا عهد كردم و بر ذمّت نهادم كه پدر تو را به قتل رسانم و لا جرم وفا به عهد خويش نمودم، اكنون اگر مى خواهى مرا امان ده تا به جانب شام روم و معاويه را به قتل رسانم و تو را از شر او آسوده كنم، و باز به نزد تو برگردم، آن گاه اگر خواهى مرا مى كشى و اگر خواهى مى بخشى، امام حسن عليه السّلام فرمود:

هيهات به خدا قسم كه آب سرد نياشامى تا روح تو به آتش دوزخ ملحق گردد.

و موافق روايت فرحة الغريّ ابن ملجم گفت: مرا سرّى است كه مى خواهم در گوش تو گويم. حضرت اباء نمود و فرمود كه: اراده كرده از شدّت عداوت گوش مرا به دندان بركند. گفت: به خدا قسم اگر مرا رخصت مى داد كه نزديك او شوم گوش او را از بيخ مى كندم.

پس آن حضرت موافق وصيّت امير المؤمنين عليه السّلام ابن ملجم ملعون را به يك ضربت به جهنّم فرستاد.(1)

كشف الغمّه روايت كرده است كه چون آن ملعون حضرت را ضربت زد، او را به نزد آن حضرت حاضر كردند، به آن ملعون گفت كه: تو را چه باعث شد كه چنين فتنه اى در دين كردى؟ آن ملعون گفت كه: شمشير خود را چهل صباح تند كردم و به زهر آب دادم، از خدا سؤال كردم كه بدترين خلق را به آن بكشم، حضرت در جواب آن ملعون فرمود كه:

ص: 132

دعاى تو مستجاب شده است و تو كه بدترين خلقى به همين شمشير كشته خواهى شد، پس به حضرت امام حسن عليه السّلام فرمود كه: چون من از دنيا بروم، آن ملعون را به شمشير او قصاص كن.(2)

(1)منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 1، ص: 445

(2)جلاء العيون، ص: 374

پس تعجّب من زياده شد، پشيمان شدم كه چرا از آن مرد نپرسيدم كه تو كيستى، به حيرت در آن سنگ نظر مى كردم ناگاه ديدم آن مرغ برگشت و ربع بدن آدمى قى كرد،

تا آنكه در مرتبه چهارم مردى شد ايستاد، پس من به كنار دريا رفتم او را ندا كردم كه: تو كيستى؟ مرا جواب نگفت، پس گفتم: به حقّ خداوندى كه تو را خلق كرده است بگو كه تو كيستى؟ گفت: منم ابن ملجم، گفتم: بگو كه عمل تو چه بوده است كه به اين عذاب مبتلا شده اى؟ گفت: على بن أبي طالب را كشته ام، حق تعالى اين مرغ را بر من موكل كرده است مرا چنين عذاب مى كند تا روز قيامت.

ابن شهر آشوب و ديگران روايت كرده اند كه چون استخوانهاى پليد آن ملعون را در گودالى انداختند، پيوسته اهل كوفه صداى فرياد و ناله از آن گودال مى شنيدند.

جلاء العيون، ص: 374