مَعاشِرَ النَّاسِ، إِنَّهُ آخِرُ مَقامٍ أَقُومُهُ في هذَا الْمَشْهَدِ، فَاسْمَعُوا وَأَطيعُوا وَانْقادُوا لِأَمْرِ [اللَّهِ] رَبِّكُمْ، فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ هُوَ مَوْلاكُمْ وَإِلهُكُمْ، ثُمَّ مِنْ دُونِهِ رَسُولَهُ وَنَبِيَّهُ الْمُخاطِبَ لَكُمْ، ثُمَّ مِنْ بَعْدي عَلِيٌّ وَلِيُّكُمْ وَإِمامُكُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ رَبِّكُمْ، ثُمَّ الْإِمامَةُ في ذُرِّيَّتي مِنْ وُلْدِهِ إِلي يَوْمٍ تَلْقَوْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ. .

اي مردم، اين آخرين باري است كه در چنين اجتماعي بپا مي ايستم. پس بشنويد و اطاعت كنيد و در مقابل امر خداوند، پروردگارتان سر تسليم فرود آوريد، چرا كه خداوند عزوجل صاحب اختيار شما و معبود شما است، و بعد از خداوند رسولش و پيامبرش كه شما را مخاطب قرار داده، و بعد از من علي صاحب اختيار شما و امام شما به امر خداوند است، و بعد از او امامت در نسل من از فرزندان اوست تا روزي كه خدا و رسولش را ملاقات خواهيد كرد.

خطابه غدير

سپس حضرت چنين خواندند: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ، الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ...» تا آخر سوره ي حمد و سپس فرمودند:

اين سوره درباره ي من نازل شده، و به خدا قسم درباره ي ايشان (امامان) نازل شده است. به طور عموم شامل آنهاست و به طور خاص درباره ي آنان است. [368] ايشان دوستان خدايند كه ترسي بر آنان نيست و محزون نمي شوند، بدانيد كه حزب خداوند غالب هستند.

خطابه غدير

خطابه غدير

خطابه غدير

وعظتنابوعظ الله في علي أميرالمؤمنين والأئمة الذين ذكرت من ذريتك من ولده بعده، الحسن والحسين ومن نصبه الله بعدهما. فالعهد والميثاق لهم مأخوذ منا، من قلوبنا وأنفسنا وألسنتنا وضمائرنا وأيدينا. من أدركها بيده وإلا فقد أقر بلسانه، ولانبتغي بذلك بدلا ولايري الله من أنفسنا حولا.نحن نؤدي ذلك عنك الداني والقاصي من أولادنا وأهالينا، ونشهد الله بذلك وكفي بالله شهيدا وأنت علينا به شهيد». اي مردم، شما بيش از آن هستيد كه با يك دست و در يك زمان با من دست دهيد، و پروردگارم مرا مأمور كرده است كه از زبان شما اقرار بگيرم درباره ي آنچه منعقد نمودم براي علي اميرالمؤمنين و اماماني كه بعد از او مي آيند و از نسل من و اويند، چنان كه به شما فهماندم كه فرزندان من از صلب اويند.

پس همگي چنين بگوئيد: «ما شنيديم و اطاعت مي كنيم و راضي هستيم و سر تسليم فرود مي آوريم درباره ي آنچه از جانب پروردگار ما و خودت به ما رساندي درباره ي امر امامتِ اماممان علي اميرالمؤمنين و اماماني كه از صلب او به دنيا مي آيند. بر اين مطلب با قلبهايمان و با جانمان و با زبانمان و با دستانمان با تو بيعت مي كنيم. بر اين عقيده زنده ايم و با آن مي ميريم و (روز قيامت) با آن محشور مي شويم. تغيير نخواهيم داد و تبديل نمي كنيم و شك نمي كنيم و انكار نمي نمائيم و ترديد به دل راه نمي دهيم و از اين قول برنمي گرديم و پيمان را نمي شكنيم.

تو ما را به موعظه ي الهي نصيحت نمودي درباره ي علي اميرالمؤمنين و اماماني كه گفتي بعد از او از نسل تو و فرزندان اويند، يعني حسن و حسين و آنان كه خداوند بعد از آن دو منصوب نموده است. پس براي آنان عهد و پيمان از ما گرفته شد، از قلبهايمان و جانهايمان و زبانهايمان و ضمايرمان و دستهايمان. هر كس توانست با دست بيعت مي نمايد و گرنه با زبانش اقرار مي كند. هرگز در پي تغيير اين عهد نيستيم و خداوند (در اين باره) از نفسهايمان دگرگوني نبيند. ما اين مطالب را از قول تو به نزديك و دور از فرزندانمان و فاميلمان مي رسانيم، و خدا را بر آن شاهد مي گيريم. خداوند در شاهد بودن كفايت مي كند و تو نيز بر اين اقرار ما شاهد هستي».

ص: 6

خطابه غدير

و بر سر اختلاف سنّتهايى جنگيدند و بگروههاى مختلفى متفرّق شدند كه هر كدام ديگرى را لعن و از ديگرى تبرّى و بيزارى مى جست- و آن كلمه «ولايت» بود و بر سر آن به جنگ برخاستند كه: ما احقّ و اولى به امر ولايت و خلافتيم- جز فرقه اى كه تبعيّت كتاب خدا و پيروى سنّت پيامبر را نمود، پس هر كه مطابق رفتار أهل قبله- كه اجماعى است- عمل كندو موارد اختلافى را به خدا واگذارد جان سالم بدر برده و از آتش جهنّم نجات يافته و به بهشت رود، و هر كه را كه خداوند توفيق داده مورد منّت خود قرار دهد و حجّت خود را بر او تمام سازد به آنكه دل آن بنده پسنديده خود را منوّر به نور معرفت ولات امر از امامان دوازده گانه و معدن علم كه آن در كدام مقرّ مستقرّ است گرداند پس آن بنده در نزد خداوند سعيد و خوشبخت و از اولياى او به شمار خواهد رفت.

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 54-65

سپس شايع ساختند كه مقدار زيادى از قرآن ضايع شد؛ بخدا سوگند كه دروغ گفتند، تمامى قرآن در نزد أهل قرآن محفوظ است.

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 54-65

اى مغيرة بن شعبه، تو دشمن خدا، و تارك قرآن، و تكذيب كننده رسول خدايى، تو مرتكب زنا شده و مستوجب حدّ رجم (سنگسار شدن) مى باشى، و بر اين گناهت افرادى عدول صالح پرهيزگار گواهى دادند، پس رجم تو به تأخير افتاد،

و حقّ به باطل دفع، و راستى به دروغ و كذب ردّ شد، و اين بخاطر آن است كه خداوند برايت عذابى دردناك مهيّا فرموده است، و خوارى در دنيا، و رسوايى عذاب آخرت بدتر است، و تو همان هستى كه فاطمه دخت گرامى رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله را ضربه زدى تا آنجا كه خون آلود شده و فرزند در شكمش را سقط كرد، اين كارت از سر خوار ساختن رسول خدا و مخالفت با امر او، و هتك حرمت او بود، حال اينكه رسول خدا به فاطمه فرموده بود: «تو بانوى زنان بهشتى هستى»، و خداوند خود تو را راهى آتش نموده، و وبال آنچه بر زبان جارى ساختى متوجّه خودت خواهد ساخت، پس به كداميك از اين سه چيز علىّ را سبّ و دشنام دادى! آيا نقص در نسب او بود، يا دورى اش از رسول خدا، يا بدى در اسلام از او ظاهر شده؟ يا در حكمى مرتكب بيدادى شده؟ يا تمايلى بدنيا نموده؟ اگر بگويى به يكى از اينها؛ دروغ گفته اى و همه تكذيبت كنند.

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 13-43

بعد از آن، بيست و پنج سال غدير پشت درِ خانه ي آتش زده ي علي و فاطمه عليهماالسلام گريست، تا روزي كه صاحب غدير قدرت را به دست گرفت و اولين جشن غدير با حضور او در كوفه انجام شد. روز جمعه مصادف با عيد غدير بود و اميرالمؤمنين عليه السلام در خطبه ي نماز بيانات مفصلي در عظمت غدير بيان كردند، و سپس همه ي مردم به اتفاق حضرت براي مراسم اطعام مخصوص غدير به منزل امام حسن مجتبي عليه السلام رفتند.

اسرارغدير صفحه 364

و حال آنكه خداوند عمل هارون را در سكوت جايز شمرده وقتى او را خوار و زبون داشته و نزديك بود او را بقتل رسانند، و او نيز هيچ يار و ياورى عليه ايشان نيافت، و خداوند رسول خود را در فرار از قوم مخيّر نمود هنگامى كه هيچ يار و ياورى عليه ايشان نيافت، و همچنين است كار من و پدرم؛ هنگامى كه امّت ما را تنها گذاشته و با ديگرى بيعت نمودند و ما يار و ياورى نيافتيم از جانب خداوند جايز است، و هر آينه اين سنّت و مثالهايى است كه مو به مو تكرار مى شود.

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 67

عمرو عاص گفت: آيا بيم آن دارى كه باطل او بر حقّ ما و بيمارى اش بر صحّت و سلامتى ما رفعت گيرد؟ معاويه گفت: نه، گفت: پس همين الآن پى او بفرست.

عتبه گفت: اين رأى شما را صلاح نمى دانم، و بخدا سوگند كه همگى شما نيز قادر نخواهيد بود بيشتر و عظيمتر از آنچه با شما است با او روبرو شويد، و او نيز بيش از آنچه دارد با شما روبرو نخواهد شد، زيرا او از خاندانى است كه در مبارزه و جدال سرسختند.

...معاويه گفت: مگر به شما نگفتم از پس او بر نخواهيد آمد، اگر همان بار نخست حرف مرا گوش كرده بوديد او بر شما پيروز و كامياب نشده و رسوا نمى شديد، بخدا او از اين مكان برنخاست مگر اينكه تمام اين خانه را بر سر من تاريك نمود، و من تمام تلاشم را كردم كه اين حال بر او وارد شود ولى نشد، و پس از امروز ديگر خيرى در ميان شما بنى اميّه نخواهد ماند!!.

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 13-43

سپس همه اتان را بخدا سوگند مى دهم كه آيا بخاطر مى آوريد وقتى رسول خدا بنى قريظه و بنى نضير «1» را محاصره كرد؛ عمر بن خطّاب را با رايت مهاجرين و سعد بن- معاذ را با رايت انصار مبعوث فرمود؟.

امّا سعد بن معاذ در آن صحنه مجروح شد، و امّا عمر پا به فرار گذاشته و مى ترسيد و يارانش را نيز مى ترساند، در اين حال بود كه رسول خدا فرمود: «فردا رايت را به مردى مى سپارم كه خدا و رسولش را دوست داشته و محبوب آن دو مى باشد، دائماً در يورش است و عارى از فرار، و تا وقتى كه خدا فاتحش نساخته باز نخواهد گشت».

در اينجا أبو بكر و عمر و ديگر مهاجر و انصار مترصّد رايت بودند كه نصيب او شود، و علىّ عليه السّلام در آن روز مبتلا به چشم درد شده بود، پس رسول خدا او را خوانده و آب دهان مبارك خود را بر آن نهاده و درمان شد، پس رايت را بدو سپرده و آن حضرت بى آنكه رايت را خم كند به لطف و منّت خداوند پيروزمندانه بازگشت، و تو اى معاويه در آن روز در مكّه دشمن خدا و رسولش بودى. پس آيا مردى كه خير خواه خدا و رسول است با كسى كه دشمن آن دو است برابر مى باشد؟.

سپس بخدا سوگند كه قلب تو بعداً هرگز اسلام نپذيرفت، ولى زبان ترسان است، و آن بگونه اى خلاف آنچه در دل است سخن مى گويد.

شما را بخدا سوگند آيا مى دانيد كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله حضرت علىّ را در غزوه تبوك- بى آنكه از او در غضب بوده يا ناراضى باشد- جانشين خود در مدينه ساخت، و منافقين در اين حركت به سخن آمده و آن حضرت نزد رسول خدا شتافته و عرض كرد: اگر امكان دارد مرا در مدينه باقى مگذاريد چون من در هيچ غزوه اى غايب نبوده ام، و رسول خدا بدو فرمود: تو وصىّ و جانشين در أهل من هستى همچون منزلت هارون از موسى، سپس دست علىّ را گرفته و فرمود: اى مردم هر كه ولايت مرا بپذيرد؛ ولايت خدا را پذيرفته،و هر كه ولايت على را قبول كند؛ ولايت مرا قبول نموده است، و هر كه مرا اطاعت كند خدا را اطاعت نموده، و هر كه علىّ را اطاعت كند مرا اطاعت كرده است، و هر كه مرا دوست بدارد خدا را دوست داشته، و هر كه علىّ را دوست بدارد مرا دوست داشته است.

ص: 15

سپس فرمود: شما را به خدا قسم آيا مى دانيد كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله در حجّة الوداع فرمود: اى مردم من در ميان شما دو چيزى باقى نهاده ام كه پس از آن ديگر گمراه نخواهيد شد: كتاب خدا و عترتم؛ أهل بيتم را، حلال قرآن را حلال و حرامش را حرام بدانيد، به محكم آن عمل نموده و به متشابهش ايمان آوريد، و بگوييد: به تمام آنچه خداوند در قرآن نازل فرموده ايمان داريم، و عترت و أهل بيتم را دوست بداريد، و با دوستانشان دوست و ايشان را عليه دشمنانشان يارى نماييد، و آن دو پيوسته با هم مى باشند تا در روز قيامت بر حوض بر من وارد شوند.

سپس آن رسول گرامى در حالى كه بر منبر بود علىّ را نزديك خود خوانده و او را بدست خود گرفته و فرمود: خداوندا! با دوست او دوست و با دشمنش دشمن باش، خداوندا! هر كه با او دشمنى كند او را در دنيا مسكن و مأوى مده، و روحش را به آسمان متصاعد مگردان، بلكه او را در پائينترين مكان جهنّم قرار ده!.و شما را به خدا سوگند مى دهم آيا مى دانيد كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله بدو فرمود: تو در روز قيامت؛ مردم [ناأهل] را از حوض من مى رانى! همچنان كه شما شتر غريب را از ميان شتران خود مى رانيد؟و شما را به خدا سوگند مى دهم آيا مى دانيد كه حضرت أمير عليه السّلام در ايّام بيمارى رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله بر او وارد شد و آن حضرت گريست و چون علىّ علّت گريه را پرسيد فرمود:

ص: 16

آنچه مرا به گريه انداخت اين بود كه مى دانم در دلهاى برخى از اين مردم عداوت و بغض به تو بسيار است ولى آن را تا بعد از وفات من اظهار نمى كنند؟و شما را به خدا سوگند مى دهم آيا مى دانيد كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله هنگام وفات؛ آنگاه كه أهل بيت او اطرافش بودند فرمود: خداوندا! اينان أهل بيت و عترت من هستند، خداوندا! با دوستانش دوستى فرما و ايشان را بر دشمنانشان يارى فرما». و نيز فرمود:

«مثل أهل بيت من مانند كشتى نوح است، هر كه بدان داخل شود نجات يافته و هر كه از آن تخلّف نمايد غرق گردد»؟.

و شما را به خدا سوگند! آيا مى دانيد كه صحابه در زمان حيات و عهد پيامبر بر او (حضرت أمير عليه السّلام) بعنوان ولايت سلام مى كردند؟.

و شما را به خدا سوگند مى دهم آيا مى دانيد كه علىّ در ميان صحابه أوّل كسى است كه تمام شهوات را بر خود حرام ساخت تا اينكه اين آيات نازل شد: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد، چيزهاى پاكيزه را كه خدا براى شما حلال كرده حرام نكنيد و از حدّ مگذريد، كه خدا از حدّ گذرندگان را دوست ندارد. و از آنچه خدا شما را حلال و پاكيزه روزى داده بخوريد و از خدايى كه به او ايمان داريد پروا داشته باشيد- مائده: 86 و 87»؟ و نزد او بود علم منايا و علم قضايا و فصل خطاب و رسوخ بعلوم فراوان و همو عارف بمحلّ نزول قرآن بود. علىّ از گروهى بود- كه گمان ندارم تعدادشان به ده برسد- كه خدا پيامبر را بر ايمانشان با خبر ساخت، و شما در گروهى به شمار اينان؛ ولى ملعون از زبان خود پيامبريد، پس من بر له و عليه شما شهادت مى دهم كه شما همگى از زبان خود پيامبر لعن شده ايد.

ص: 17

و شما را به خدا سوگند مى دهم آيا [اى معاويه] يادت هست وقتى كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله نزد تو فرستاد تا نامه اى به بنو خزيمه- در قضيّه خالد بن وليد- بنويسى، و تا سه بار فرستاده رسول خدا بازگشته و گفت كه تو در حال خوردنى كه در آخر رسول خدا در باره ات فرمود: «خدايا! دلش را سير مگردان» كه شكم او تا روز قيامت در پى شهوات و شكم چرانى است.سپس فرمود: شما را به خدا سوگند مى دهم آيا مى دانيد كه آنچه مى گويم حقّ است و تو اى معاويه يادت هست كه در روز احزاب؛ شترى كه پدرت سوار آن بود زمام گرفته حركت مى دادى و برادرت- همين كه اينجا نشسته- از پشت؛ شتر را مى راند، در اين حال رسول خدا فرمود: «لعنت خدا بر راكب شتر و آنكه مى راند و بر آنكه زمام گرفته مى كشاند باد»؟ و تو اى ازرق مگر همان صاحب زمام، و برادرت- همين كه اينجا نشسته- آن نبود كه از پشت مى راند؟.

شما را به خدا سوگند مى دهم آيا مى دانيد كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله در هفت موضع أبو سفيان را لعن كرد:

اوّلين آنها زمانى بود كه آن حضرت از مكّه به مدينه مهاجرت فرمود، أبو سفيان در حال بازگشت از شام به مكّه بود و در ميان راه با ديدن آن حضرت بى ادبى به او نموده و قصد قتل و اظهار تهديد و وعيد وى را داشت كه خداوند شرّش را از آن حضرت دور ساخت.

و دوم در «روز عير» كه أبو سفيان كاروان خود را از آن حضرت گريزانيده بيرون برد.

ص: 18

و سوم در روز احد كه رسول خدا فرمود: خدا مولاى ما است و شما مولايى نداريد، و أبو سفيان گفت: بت عزّى مال ما است و شما عزّى نداريد. و با اين كلام مورد لعن خداوند و فرشتگان و انبياء و همه أهل ايمان قرار گرفت.

و چهارم روز حنين «1» است همان روز كه أبو سفيان با گروهى از قريش و افراد قبيله هوازن بهمراه عيينة بن حصين از غطفان يهود گرد آمدند، و خداوند همه اشان را مورد غضب خود قرار داده و به خير و خوبى نرسانيد، و اين همان فرمايش خداوند در دو سوره قرآن است كه در هر دو آنها به نام؛ أبو سفيان و يارانش را كافر خوانده است، و تو اى معاويه در آن روزگار در مكّه بر عقيده پدرت مشرك بودى، و حضرت علىّ با رسول خدا بوده و هم رأى و هم عقيده با آن جناب بود.

و پنجم همان فرمايش خداوند است كه: « [ايشانند كه كافر شدند و شما را از مسجد الحرام بازداشتند] و قربانى را بازداشتند و نگذاشتند كه به قربانگاهش (منى) برسد- فتح: 25»، تو و پدرت و مشركان قريش سدّ و منع آن رسول گرامى نموديد، در آن روز أبو سفيان مورد لعن خداوند قرار گرفت، لعنتى كه تا روز قيامت شامل نسل او خواهد شد.

و ششم روز احزاب بود، روزى كه أبو سفيان با گروهى از قريش، و عيينة بن حصين از غطفان آمدند، و رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله تمامى ايشان را؛ تابع و متبوع، آنكه لشكر را كشيدو آنكه لشكر را رانده به جنگ او آورده تا روز قيامت مشمول لعن خود ساخت.

ص: 19

و از آن حضرت پرسيدند: اى رسول خدا مگر در اتباع مؤمن نبود؟ فرمود: لعن من به مؤمنان اتباع نخواهد رسيد، امّا در لشكركشان هيچ مؤمن و مجيب و ناجى نبود.

و هفتم روز ثنيّه «2» بود، روزى كه دوازده نفر عرصه را بر رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله تنگ كرده و سخت نمودند، هفت تن اينان از بنو اميّه و پنج نفر از ساير قريش بودند، پس خداوند تبارك و تعالى و رسول او همه كسانى كه از ثنيّه عبور كردند- جز آن حضرت و سائق (آنكه زمام شتر را گرفته) و قائد (آنكه شتر را مى راند)- را لعن فرمود.

شما را به خدا سوگند! آيا بياد مى آوريد كه أبو سفيان (با چشمانى كور) هنگام بيعت خلافت بر عثمان در مسجد داخل شده و گفت: اى برادرزاده، آيا در اينجا جاسوس و غير خودى هست؟ گفت: نه، پس أبو سفيان گفت: امر خلافت را ميان جوانان خود دست به دست بگردانيد كه سوگند به آنكه جان أبو سفيان بدست اوست بهشت و جهنّمى در كار نيست!.

و شما را به خدا سوگند! آيا مى دانيد كه أبو سفيان دست حسين عليه السّلام را- وقتى با عثمان بيعت شد- گرفته و گفت: اى پسر برادر مرا به قبرستان بقيع ببر. تا اينكه به وسط قبرستان رسيد پدرت با آوازى بلند (خطاب به شهداى صحابه) گفت: اى أهل گورستان آنچه شما با ما بر سر آن مى جنگيديد الحال بدست ما افتاده و شما استخوان پوسيده ايد! پس حسين بن علىّ عليهما السّلام فرمود: خدا موى سفيد و رويت را قبيح و زشت سازد! سپس دستش را از او كشيده و رهايش ساخت، و اگر نعمان بن بشير دستش را نگرفته و به مدينه باز نگردانده بود هلاك شده بود.

ص: 20

پس اين بود حال تو اى معاويه، آيا قادر به پاسخ يكى از مواردى كه گفتم هستى؟

و از موارد لعن بر تو اى معاويه اين است كه پدرت أبو سفيان قصد داشت مسلمان شود، و تو با ارسال قطعه شعرى كه در ميان قريش و ديگران معروف شده قصد سدّ و منع او را كردى.

و ديگر روزى بود كه عمر تو را والى شام ساخت و تو به او خيانت كردى، و چون عثمان تو را والى ساخت همان راه گذشته پيشه ساخته و انتظار حادثه و مرگ او را داشتى، سپس بزرگتر از آن جرأت تو بر خدا و رسول بود كه با علم به سوابق و فضل علىّ با او جنگيدى؛و از اولويّت او بر حكومت بر خود و ديگران نزد خدا و مردم نيك واقف بودى، و كوركورانه مردم را به سوى خود كشانده و خون خلق بسيارى را با خدعه و كيد و ظاهر سازى ريختى، كار كسى كردى كه اعتقاد به معاد نداشته و از عقاب ترس ندارد، پس چون اجل تو برسد جايگاهت بدترين مكان خواهد شد، و علىّ عليه السّلام منتهى به بهترين جايگاه خواهد شد، و خداوند در كمينگاه تو مى باشد.

و اينها اى معاويه همه براى تو بود، و آنچه از عيوب و بديهايت امساك نموده و صرف نظر كردم اكراه از طولانى شدن بحث بود [و گر نه همه را مى گفتم].

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 13-43 1-در اين فراز از حديث اضطراب واضح و آشكار است، زيرا با اندك مطالعه در تاريخ اسلام بخوبى مبرهن و آشكار است كه أبو سفيان و عيينة بن حصين در روز حنين مسلمان بودند و خود رسول گرامى از ناحيه غنائم به هر كدام از اين دو از سر تأليف قلوب مقدار زيادى مال عطا فرمود، و ظاهراً لفظ «حنين» تصحيف «احزاب» بوده، و سهو از كاتب باشد.

ص: 21

2- شرح كامل اين واقعه در مجلّد أوّل از قول حذيفة اليمانىّ نقل شد.

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 13-43

بخدا اى مروان نه تو و نه هيچ كدام از اين حضّار منكر اين نيست كه اين لعنت از جانب رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله ويژه تو بوده و هست، و افسوس كه نتيجه عكس داد و نه تنها موجب خوف تو نشد بر طغيان كبير تو نيز افزود، و خدا و رسول راست گفتند، خداوند در قرآن فرموده: «و آن درخت نفرين شده در قرآن را جز براى آزمايش مردم نكرديم و مى ترسانيمشان، ولى آنان را جز سركشى بزرگ نمى افزايد- إسراء: 60»، اى مروان تو و نسلت- بنا بگفته خود پيامبر- همان شجره ملعونه در قرآن هستيد.

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 13-43

تجمّلت تبغّلت و ان عشت تفيّلت لك التّسع من الثّمن و بالكلّ تملّكت

مقصود شاعر آن است كه آنچه از عايشه به وجود آمد بعد از وفات پيغمبر، مرضى خالق و مشكور خلايق و نسبت به حال وى لايق نبود. عجب سرى است كه عايشه و حفصه پدران خود را آنجا دفن كردند و فرزندان مصطفى و مرتضى و فاطمه زهرا [عليهم السلام] را از آن منع نمايند. اما فرزندان رسول را از آن چه زيان و چه نقصان؟

اخلاق رضيه و مكارم مرضيه امام حسن- عليه السلام- بيش از آن است كه استيفاى آن توان نمود، بدين چند بيت اختصار مى رود، بيت:

اگر عمرى بيارايم سخن را نشايد نظم من نعت حسن را

سخن گيرم كه جز در عدن نيست سزاى وصف اخلاق حسن نيست

سخن گر بگذرد از چرخ اخضر هنوز از وصف او باشد فروتر

دو گيتى را وجودش زيب و زين است نظير او اگر جويى حسين است آثار احمدى، استرآبادى ،ص:488

احتجاج امام حسن عليه السّلام در حضور معاويه درحقانيت صاحب غدير از شعبى و أبو مخنف و يزيد بن ابى حبيب مصرى نقل است كه ايشان همگى گفتند: در اسلام هيچ روزى در باب منازعه و مشاجره و مبالغه در كلام قومى مجتمع در يك مكان بپاى آن روز نمى رسد كه: عمرو بن عثمان بن عفّان و عمرو بن عاص و عتبة بن- أبى سفيان، و وليد بن عقبة بن أبي معيط، و مغيرة بن شعبه نزد معاوية بن أبى سفيان اجتماع كرده و بر يك امر اتّفاق نمودند.

پس عمرو عاص بن معاويه گفت: آيا وقت آن نشده كه پى حسن فرستى تا اينجا حاضر شود؟ او سيره و روش پدرش را احيا نموده و همه گوش به فرمان او شده و هر چه امر كند اطاعت و هر چه بگويد تصديق شود، و اگر كار بدين منوال ادامه يابد كارشان به بالاتر از اين نيز خواهد انجاميد، اگر پى او فرستى ما همگى او و پدرش را كوچك داشته و هر دو را سبّ و دشنام دهيم و قدر و منزلت هر دو را خوار و بى مقدار سازيم،و ما اينجا مى نشينيم تا اين مطلب برايت روشن شود.

معاويه به ايشان گفت: من ترس آن دارم كه حسن در اين مناظره آنچنان قلّاده اى به گردن شما بيندازد كه تا دم مرگ عار و ننگ آن گريبان شما را بگيرد، بخدا قسم كه من پيوسته از ديدار او كراهت داشته و از هيبتش ترسيده ام، و من اگر در پى او فرستم شيوه عدل و انصاف را در حقّ او از جانب شما رعايت نمايم.

عمرو عاص گفت: آيا بيم آن دارى كه باطل او بر حقّ ما و بيمارى اش بر صحّت و سلامتى ما رفعت گيرد؟ معاويه گفت: نه، گفت: پس همين الآن پى او بفرست.

ص: 26

عتبه گفت: اين رأى شما را صلاح نمى دانم، و بخدا سوگند كه همگى شما نيز قادر نخواهيد بود بيشتر و عظيمتر از آنچه با شما است با او روبرو شويد، و او نيز بيش از آنچه دارد با شما روبرو نخواهد شد، زيرا او از خاندانى است كه در مبارزه و جدال سرسختند.

پس همگى دنبال امام حسن عليه السّلام فرستادند، وقتى فرستاده نزد آن حضرت رسيد بدو عرض كرد: معاويه شما را فراخوانده است، فرمود: چه كسانى نزد اويند؟ گفت: نزد او فلانى و فلانى- و تا آخر نام يكايكشان را برد-.

آن حضرت عليه السّلام فرمود: چه شده كه سقف بر سرشان نريخته و عذاب از آنجا كه فكرش را نمى كنند بر ايشان نازل نمى شود؟ سپس گفت: اى جاريه لباسهايم را بده! و گفت: «اللّهمّ إنّي أدرأ بك في نحورهم، و أعوذ بك من شرورهم، و أستعين بك عليهم، فاكفنيهم بما شئت، و أنّى شئت، من حولك و قوّتك، يا أرحم الرّاحمين»

و به آن فرستاده گفت: اينها كه گفتم كلام فرج و گشايش بود.و چون داخل مجلس ايشان شد معاويه از جاى برخاسته و از وى استقبال نموده و تحيّت و مرحبا گفت و با وى مصافحه نمود.

فرمود: اين تحيّتى كه بمن نمودى نشانه سلامتى و مصافحه علامت امن و امان است.

معاويه گفت: آرى، اين جماعت بدون اجازه من بدنبال شما فرستادند كه شما افتراى ايشان را در اينكه عثمان مظلومانه بقتل رسيده استماع نماييد، و اينكه پدرت او را كشته، پس كلامشان گوش دار و همان طور كه مى پرسند جوابشان را بده، و حضور من شما را از پاسخ به ايشان منع نكند.

ص: 27

امام عليه السّلام فرمود: سبحان اللَّه! خانه خانه تو است و اجازه همه در اينجا نزد تو است، بخدا سوگند اگر جوابى كه ايشان مى خواهند بدهم از گفتن فحش نزد تو حيا مى كنم، و چنانچه بر تو غالب آيم از ضعف و ناتوانى تو شرم كنم، پس كداميك از آن دو را قبول دارى و از كدامشان معذورى؟ و اين را بدان كه اگر من از اين اجتماعشان با خبر بودم به تعدادشان از بنى هاشم مى آوردم، هر چند كه ايشان با تمام جمعشان از من ترسانترند، زيرا خداوند در حال و آينده سرپرست و ولىّ من است پس ايشان را رخصت ده تا سخن آغاز كنند و من هم گوش مى دهم،و لا حول و لا قوّة إلّا باللَّه العليّ العظيم پس ابتدا عمرو بن عثمان بن عفّان شروع به سخن كرده و گفت: رضا ندارم همچو امروز پس از قتل خليفه عثمان بن عفّان فردى از قبيله بنى عبد المطّلب بر روى زمين باقى مانده باشد، حال اينكه او خواهرزاده اينان بود، و منزلتش در اسلام افضل همه بود و در شرافت اختصاص به رسول خدا داشت، اى بدا به اين كرامت الهى! تا اينكه خون او را- از سر كينه و فتنه گرى و حسد و طلب آنچه أهل آن نبودند- ريختند، با اينكه سابقه و منزلت او در نزد خدا و رسول و اسلام بر هيچ كس پوشيده نبود، واى بر خوارى و بى گناهى او! كه حسن و ساير افراد بنى عبد المطّلب زنده بر روى زمين باشند و عثمان بخون خود رنگين و دفين باشد، با اينكه ما دعوى نوزده خون ديگر از بزرگان بنى اميّه از كشته شدگان جنگ بدر بر شما بنى عبد المطّلب داريم.

ص: 28

سپس عمرو عاص پس از حمد و ثناى الهى گفت: پسر أبو تراب! ما بدنبالت فرستاديم تا همگى اقرار كنيم كه پدرت؛ أبو بكر صدّيق را مسموم ساخت، و در قتل عمر فاروق شركت نموده و عثمان ذو النّورين را مظلومانه به قتل رساند، و ادّعاى مقامى را كرد كه حقّ او نبود و در آن واقع شد- و آن فتنه را ذكر كرده و به مقام او بد گفت-.

سپس گفت: شما اى بنى عبد المطّلب؛ خداوند حكومت را به شما نبخشيد كه در آن مرتكب آنچه برايتان جايز نيست شويد، سپس تو اى حسن در دلت مى گويى كه أمير المؤمنين توئى، حال اينكه تو ... و اين بخاطر بدى كار پدرت مى باشد، و ما تنها بدين خاطر تو را خوانديم كه تو و پدرت را دشنام گوييم!.

و اين را بدان كه تو قادر نيستى بر ما عيب گرفته و ما را تكذيب كنى، و اگر فكر مى كنى ما بر تو در موردى دروغ بسته و در باطل زياده روى كرده ايم، و خلاف حقّ بر تو ادّعا نموده ايم حرف بزن، و گر نه اين را بدان كه تو و پدرت شرّ خلق خداييد، و خداوند شرّ پدرت را با قتل او از ما دور ساخت، و تو اكنون در دست ما گرفتارى، اگر خواهيم تو را بكشيم مختاريم، كه در اين كار نه نزد خدا گناهكار و نه نزد مردم عيبى داريم.

سپس عتبة بن ابى سفيان سخن آغاز كرده و أوّل سخنى كه گفت اين بود كه:اى حسن، پدرت بدترين فرد قرشى براى قبيله قريش بود، پيوند فاميلى را بريد، و خونشان را ريخت، و تو از قاتلين عثمان هستى، و حقّ اين است كه تو را بكشيم، و ما بنا به همان حقّ قصاصى كه در كتاب خدا مذكور است با تو رفتار كرده و همگى قاتلين تو هستيم، و امّا پدرت؛ خود خداوند او را كشت و شرّش را از ما دور ساخت، و امّا اميد تو به خلافت؛ تو مرد اين ميدان نبوده و افضل از ديگران نمى باشى.

ص: 29

سپس وليد بن عقبه داد سخن داده و همچون يارانش گفت:اى گروه بنى هاشم، شما همانهاييد كه ابتدا اظهار عيب به عثمان نموده و مردم را بر او جمع نموديد، تا اينكه او را كشتيد و اين نبود جز حرص بر حكومت و قطع رحم و نابودى امّت و ريختن خون همه ايشان براى رسيدن به خلافت، و آن خون را از سر اين دنياى بى ارزش و دوستى آن ريختند، حال اينكه عثمان؛ دايى شما بود و خوب دايى بود، وى داماد شما و خوب دامادى برايتان بود، شما همانها بوديد كه پيش از همه بر او حسد برده و بر او طعن زديد، سپس عهده دار قتل او شديد، پنداريد خداوند با شما چه خواهد كرد؟! سپس مغيرة بن شعبه آغاز به سخن كرده- و نيش حرفهايش تماماً متوجّه حضرت أمير عليه السّلام بود- و گفت:اى حسن، عثمان مظلومانه بقتل رسيد، و در اين رابطه هيچ عذرى براى پدرت باقى نمانده كه تبرئه شود، و گناهكار بهانه و عذرى ندارد، جز اينكه اى حسن ما گمان آن داريم كه پدرت با تمام كارهايى كه به نفع عثمان كرد در نهايت به قتل او راضى بود، و بخدا سوگند كه او شمشيرى طويل و زبانى گويا داشت، زنده را مى كشت و مرده را معيوب مى ساخت، و بنو اميّه براى بنى هاشم بهتر بودند تا بنى هاشم براى بنى اميّه، و معاويه براى تو بهتر بود تا تو براى معاويه، و پدرت در زمان حيات رسول خدا بدو در دل بد بود، و پيش از فوت آن حضرت براى خود جلب سود مى نمود و قصد قتل او را داشت، و اين را آن حضرت دريافته بود، سپس از بيعت با أبو بكر كراهت داشت تا اينكه بنوعى تلافى كرد، سپس در فكر قتل أبو بكر بود تا اينكه سمّى به او نوشانده و او را كشت، سپس با عمر به منازعه پرداخته تا اينكه خواست گردن او را بزند، ولى او در قتل عمر ساعى بود تا او را كشت، و در خلافت عثمان آنقدر بر او طعن زد تا وى را به قتل رساند، و در تمامى اين كشتار او شركت داشت، با اين همه ديگر پدرت نزد خدا چه منزلتى دارد اى حسن؟ و خداوند در قرآن اختيار را به اولياى مقتول سپرده است. و معاويه ولىّ مقتولى است كه ناحقّ كشته شده، و حقّ اين است كه تو و برادرت را بكشيم، و قسم به خدا كه خون علىّ از خون عثمان بالاتر نيست، و شما فرزندان عبد المطّلب اين را بدانيد كه خداوند بنا ندارد كه حكومت و نبوّت را در شما گرد آورد. سپس ساكت شد.

ص: 30

پس آن امام همام؛ حضرت مجتبى؛ كريم أهل بيت عليهم السّلام سخن آغاز كرده و فرمود:

حمد و ستايش خداوندى را سزا است كه أوّل شما را به أوّل ما هدايت نمود، و آخرتان را به آخر ما رهنمون شد، و صلوات و سلام خداوند بر جدّم محمّد نبىّ و بر آل او باد گفتارم را گوش داريد و علم و فهمتان را تا پايان آن نزد من بعاريت گذاريد. و ابتداى سخنم را به تو آغاز مى كنم اى معاويه.

سپس آن حضرت به معاويه فرمود: بخدا قسم اى ازرق كسى جز تو مرا شتم نكرد و اين ناسزا از جانب اين گروه نبود، و جز تو مرا دشنام نكرد و اين از جانب ايشان نبود، بلكه تنها تو مرا شتم گفته و دشنام دادى، و اين از بدى رأى و بغى و حسد توست نسبت به ما و عداوت و دشمنى با حضرت محمّد رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله، بغض قديم و جديد كه تو را با آن حضرت است. و اين را بدان اى ازرق اگر اين گروه در مسجد رسول خدا و در حضور مهاجر و انصار با من روبرو مى شدند هرگز قادر نبودند كلمه اى بر زبان رانده و اين گونه با من روبرو شوند.پس اى گروهى كه عليه من متّحد شده ايد خوب گوش دهيد، و هيچ حقّى را كه بدان واقفيد بر من كتمان نكنيد، و هيچ باطلى كه از زبانم جارى شد تصديق نكنيد، و به تو آغاز مى كنم اى معاويه، و البتّه كمتر از آنچه لايق توست خواهم گفت.

شما را بخدا سوگند آيا هيچ مى دانيد آن مردى كه دشنامش داديد هموست كه با رسول خدا بر دو قبله نماز گزارده و تو خود به چشم خود آن منظره را ديده اى در حالى كه در گمراهى بوده و «لات» و «عزّى» را مى پرستيدى؟ همان شخصيّتى كه در دو بيعت شركت جسته: بيعت رضوان و بيعت فتح، و تو اى معاويه در بيعت نخست كافر، و در بيعت دوم ناكث و عهدشكن بودى؟سپس فرمود: شما را بخدا سوگند آيا مى دانيد- آنچه من مى گويم حقّ است- علىّ عليه السّلام در روز بدر با شما روبرو شد در حالى كه رايت و پرچم رسول خدا و أهل ايمان در دست داشت، و با تو اى معاويه رايت مشركان بود و تو در آن روز مشغول پرستش لات و عزّى بودى، و جنگ با رسول خدا را فرض و واجب مى پنداشتى؟ و آن حضرت در روز احد در حالى با شما روبرو شد كه در دستش رايت رسول خدا بود و در دست تو اى معاويه رايت مشركين؟ و در روز احزاب (جنگ خندق) نيز رايت رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله در دست او بود ورايت مشركان در دست تو؟ هر كدام اين موارد حجّت او را غالب نموده و دعوتش را آشكار ساخته و پيروز ميدانش مى سازد، و در تمامى اين موارد اظهار رضايت در رخسار مبارك پيامبر از وى هويدا، و اظهار نارضايتى و غضبش بر تو آشكار بود.

ص: 31

سپس همه اتان را بخدا سوگند مى دهم كه آيا بخاطر مى آوريد وقتى رسول خدا بنى قريظه و بنى نضير «1» را محاصره كرد؛ عمر بن خطّاب را با رايت مهاجرين و سعد بن- معاذ را با رايت انصار مبعوث فرمود؟.

امّا سعد بن معاذ در آن صحنه مجروح شد، و امّا عمر پا به فرار گذاشته و مى ترسيد و يارانش را نيز مى ترساند، در اين حال بود كه رسول خدا فرمود: «فردا رايت را به مردى مى سپارم كه خدا و رسولش را دوست داشته و محبوب آن دو مى باشد، دائماً در يورش است و عارى از فرار، و تا وقتى كه خدا فاتحش نساخته باز نخواهد گشت».

در اينجا أبو بكر و عمر و ديگر مهاجر و انصار مترصّد رايت بودند كه نصيب او شود، و علىّ عليه السّلام در آن روز مبتلا به چشم درد شده بود، پس رسول خدا او را خوانده و آب دهان مبارك خود را بر آن نهاده و درمان شد، پس رايت را بدو سپرده و آن حضرت بى آنكه رايت را خم كند به لطف و منّت خداوند پيروزمندانه بازگشت، و تو اى معاويه در آن روز در مكّه دشمن خدا و رسولش بودى. پس آيا مردى كه خير خواه خدا و رسول است با كسى كه دشمن آن دو است برابر مى باشد؟.

سپس بخدا سوگند كه قلب تو بعداً هرگز اسلام نپذيرفت، ولى زبان ترسان است، و آن بگونه اى خلاف آنچه در دل است سخن مى گويد.

شما را بخدا سوگند آيا مى دانيد كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله حضرت علىّ را در غزوه تبوك- بى آنكه از او در غضب بوده يا ناراضى باشد- جانشين خود در مدينه ساخت، و منافقين در اين حركت به سخن آمده و آن حضرت نزد رسول خدا شتافته و عرض كرد: اگر امكان دارد مرا در مدينه باقى مگذاريد چون من در هيچ غزوه اى غايب نبوده ام، و رسول خدا بدو فرمود: تو وصىّ و جانشين در أهل من هستى همچون منزلت هارون از موسى، سپس دست علىّ را گرفته و فرمود: اى مردم هر كه ولايت مرا بپذيرد؛ ولايت خدا را پذيرفته،و هر كه ولايت على را قبول كند؛ ولايت مرا قبول نموده است، و هر كه مرا اطاعت كند خدا را اطاعت نموده، و هر كه علىّ را اطاعت كند مرا اطاعت كرده است، و هر كه مرا دوست بدارد خدا را دوست داشته، و هر كه علىّ را دوست بدارد مرا دوست داشته است.

ص: 32

سپس فرمود: شما را به خدا قسم آيا مى دانيد كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله در حجّة الوداع فرمود: اى مردم من در ميان شما دو چيزى باقى نهاده ام كه پس از آن ديگر گمراه نخواهيد شد: كتاب خدا و عترتم؛ أهل بيتم را، حلال قرآن را حلال و حرامش را حرام بدانيد، به محكم آن عمل نموده و به متشابهش ايمان آوريد، و بگوييد: به تمام آنچه خداوند در قرآن نازل فرموده ايمان داريم، و عترت و أهل بيتم را دوست بداريد، و با دوستانشان دوست و ايشان را عليه دشمنانشان يارى نماييد، و آن دو پيوسته با هم مى باشند تا در روز قيامت بر حوض بر من وارد شوند.

سپس آن رسول گرامى در حالى كه بر منبر بود علىّ را نزديك خود خوانده و او را بدست خود گرفته و فرمود: خداوندا! با دوست او دوست و با دشمنش دشمن باش، خداوندا! هر كه با او دشمنى كند او را در دنيا مسكن و مأوى مده، و روحش را به آسمان متصاعد مگردان، بلكه او را در پائينترين مكان جهنّم قرار ده!.و شما را به خدا سوگند مى دهم آيا مى دانيد كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله بدو فرمود: تو در روز قيامت؛ مردم [ناأهل] را از حوض من مى رانى! همچنان كه شما شتر غريب را از ميان شتران خود مى رانيد؟و شما را به خدا سوگند مى دهم آيا مى دانيد كه حضرت أمير عليه السّلام در ايّام بيمارى رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله بر او وارد شد و آن حضرت گريست و چون علىّ علّت گريه را پرسيد فرمود:

ص: 33

آنچه مرا به گريه انداخت اين بود كه مى دانم در دلهاى برخى از اين مردم عداوت و بغض به تو بسيار است ولى آن را تا بعد از وفات من اظهار نمى كنند؟و شما را به خدا سوگند مى دهم آيا مى دانيد كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله هنگام وفات؛ آنگاه كه أهل بيت او اطرافش بودند فرمود: خداوندا! اينان أهل بيت و عترت من هستند، خداوندا! با دوستانش دوستى فرما و ايشان را بر دشمنانشان يارى فرما». و نيز فرمود:

«مثل أهل بيت من مانند كشتى نوح است، هر كه بدان داخل شود نجات يافته و هر كه از آن تخلّف نمايد غرق گردد»؟.

و شما را به خدا سوگند! آيا مى دانيد كه صحابه در زمان حيات و عهد پيامبر بر او (حضرت أمير عليه السّلام) بعنوان ولايت سلام مى كردند؟.

و شما را به خدا سوگند مى دهم آيا مى دانيد كه علىّ در ميان صحابه أوّل كسى است كه تمام شهوات را بر خود حرام ساخت تا اينكه اين آيات نازل شد: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد، چيزهاى پاكيزه را كه خدا براى شما حلال كرده حرام نكنيد و از حدّ مگذريد، كه خدا از حدّ گذرندگان را دوست ندارد. و از آنچه خدا شما را حلال و پاكيزه روزى داده بخوريد و از خدايى كه به او ايمان داريد پروا داشته باشيد- مائده: 86 و 87»؟ و نزد او بود علم منايا و علم قضايا و فصل خطاب و رسوخ بعلوم فراوان و همو عارف بمحلّ نزول قرآن بود. علىّ از گروهى بود- كه گمان ندارم تعدادشان به ده برسد- كه خدا پيامبر را بر ايمانشان با خبر ساخت، و شما در گروهى به شمار اينان؛ ولى ملعون از زبان خود پيامبريد، پس من بر له و عليه شما شهادت مى دهم كه شما همگى از زبان خود پيامبر لعن شده ايد.

ص: 34

و شما را به خدا سوگند مى دهم آيا [اى معاويه] يادت هست وقتى كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله نزد تو فرستاد تا نامه اى به بنو خزيمه- در قضيّه خالد بن وليد- بنويسى، و تا سه بار فرستاده رسول خدا بازگشته و گفت كه تو در حال خوردنى كه در آخر رسول خدا در باره ات فرمود: «خدايا! دلش را سير مگردان» كه شكم او تا روز قيامت در پى شهوات و شكم چرانى است.سپس فرمود: شما را به خدا سوگند مى دهم آيا مى دانيد كه آنچه مى گويم حقّ است و تو اى معاويه يادت هست كه در روز احزاب؛ شترى كه پدرت سوار آن بود زمام گرفته حركت مى دادى و برادرت- همين كه اينجا نشسته- از پشت؛ شتر را مى راند، در اين حال رسول خدا فرمود: «لعنت خدا بر راكب شتر و آنكه مى راند و بر آنكه زمام گرفته مى كشاند باد»؟ و تو اى ازرق مگر همان صاحب زمام، و برادرت- همين كه اينجا نشسته- آن نبود كه از پشت مى راند؟.

شما را به خدا سوگند مى دهم آيا مى دانيد كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله در هفت موضع أبو سفيان را لعن كرد:

اوّلين آنها زمانى بود كه آن حضرت از مكّه به مدينه مهاجرت فرمود، أبو سفيان در حال بازگشت از شام به مكّه بود و در ميان راه با ديدن آن حضرت بى ادبى به او نموده و قصد قتل و اظهار تهديد و وعيد وى را داشت كه خداوند شرّش را از آن حضرت دور ساخت.

و دوم در «روز عير» كه أبو سفيان كاروان خود را از آن حضرت گريزانيده بيرون برد.

ص: 35

و سوم در روز احد كه رسول خدا فرمود: خدا مولاى ما است و شما مولايى نداريد، و أبو سفيان گفت: بت عزّى مال ما است و شما عزّى نداريد. و با اين كلام مورد لعن خداوند و فرشتگان و انبياء و همه أهل ايمان قرار گرفت.

و چهارم روز حنين «2» است همان روز كه أبو سفيان با گروهى از قريش و افراد قبيله هوازن بهمراه عيينة بن حصين از غطفان يهود گرد آمدند، و خداوند همه اشان را مورد غضب خود قرار داده و به خير و خوبى نرسانيد، و اين همان فرمايش خداوند در دو سوره قرآن است كه در هر دو آنها به نام؛ أبو سفيان و يارانش را كافر خوانده است، و تو اى معاويه در آن روزگار در مكّه بر عقيده پدرت مشرك بودى، و حضرت علىّ با رسول خدا بوده و هم رأى و هم عقيده با آن جناب بود.

و پنجم همان فرمايش خداوند است كه: « [ايشانند كه كافر شدند و شما را از مسجد الحرام بازداشتند] و قربانى را بازداشتند و نگذاشتند كه به قربانگاهش (منى) برسد- فتح: 25»، تو و پدرت و مشركان قريش سدّ و منع آن رسول گرامى نموديد، در آن روز أبو سفيان مورد لعن خداوند قرار گرفت، لعنتى كه تا روز قيامت شامل نسل او خواهد شد.

و ششم روز احزاب بود، روزى كه أبو سفيان با گروهى از قريش، و عيينة بن حصين از غطفان آمدند، و رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله تمامى ايشان را؛ تابع و متبوع، آنكه لشكر را كشيدو آنكه لشكر را رانده به جنگ او آورده تا روز قيامت مشمول لعن خود ساخت.

ص: 36

و از آن حضرت پرسيدند: اى رسول خدا مگر در اتباع مؤمن نبود؟ فرمود: لعن من به مؤمنان اتباع نخواهد رسيد، امّا در لشكركشان هيچ مؤمن و مجيب و ناجى نبود.

و هفتم روز ثنيّه «3» بود، روزى كه دوازده نفر عرصه را بر رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله تنگ كرده و سخت نمودند، هفت تن اينان از بنو اميّه و پنج نفر از ساير قريش بودند، پس خداوند تبارك و تعالى و رسول او همه كسانى كه از ثنيّه عبور كردند- جز آن حضرت و سائق (آنكه زمام شتر را گرفته) و قائد (آنكه شتر را مى راند)- را لعن فرمود.

شما را به خدا سوگند! آيا بياد مى آوريد كه أبو سفيان (با چشمانى كور) هنگام بيعت خلافت بر عثمان در مسجد داخل شده و گفت: اى برادرزاده، آيا در اينجا جاسوس و غير خودى هست؟ گفت: نه، پس أبو سفيان گفت: امر خلافت را ميان جوانان خود دست به دست بگردانيد كه سوگند به آنكه جان أبو سفيان بدست اوست بهشت و جهنّمى در كار نيست!.

و شما را به خدا سوگند! آيا مى دانيد كه أبو سفيان دست حسين عليه السّلام را- وقتى با عثمان بيعت شد- گرفته و گفت: اى پسر برادر مرا به قبرستان بقيع ببر. تا اينكه به وسط قبرستان رسيد پدرت با آوازى بلند (خطاب به شهداى صحابه) گفت: اى أهل گورستان آنچه شما با ما بر سر آن مى جنگيديد الحال بدست ما افتاده و شما استخوان پوسيده ايد! پس حسين بن علىّ عليهما السّلام فرمود: خدا موى سفيد و رويت را قبيح و زشت سازد! سپس دستش را از او كشيده و رهايش ساخت، و اگر نعمان بن بشير دستش را نگرفته و به مدينه باز نگردانده بود هلاك شده بود.

ص: 37

پس اين بود حال تو اى معاويه، آيا قادر به پاسخ يكى از مواردى كه گفتم هستى؟

و از موارد لعن بر تو اى معاويه اين است كه پدرت أبو سفيان قصد داشت مسلمان شود، و تو با ارسال قطعه شعرى كه در ميان قريش و ديگران معروف شده قصد سدّ و منع او را كردى.

و ديگر روزى بود كه عمر تو را والى شام ساخت و تو به او خيانت كردى، و چون عثمان تو را والى ساخت همان راه گذشته پيشه ساخته و انتظار حادثه و مرگ او را داشتى، سپس بزرگتر از آن جرأت تو بر خدا و رسول بود كه با علم به سوابق و فضل علىّ با او جنگيدى؛و از اولويّت او بر حكومت بر خود و ديگران نزد خدا و مردم نيك واقف بودى، و كوركورانه مردم را به سوى خود كشانده و خون خلق بسيارى را با خدعه و كيد و ظاهر سازى ريختى، كار كسى كردى كه اعتقاد به معاد نداشته و از عقاب ترس ندارد، پس چون اجل تو برسد جايگاهت بدترين مكان خواهد شد، و علىّ عليه السّلام منتهى به بهترين جايگاه خواهد شد، و خداوند در كمينگاه تو مى باشد.

و اينها اى معاويه همه براى تو بود، و آنچه از عيوب و بديهايت امساك نموده و صرف نظر كردم اكراه از طولانى شدن بحث بود [و گر نه همه را مى گفتم].

و امّا تو اى عمرو بن عثمان، به جهت حماقتت در خور آن نيستى كه تتبّع اين امور را بكنى، و تنها تو مانند پشه اى هستى كه به درخت خرمايى گفت: خود را نگاه دار كه مى خواهم از تو فرود آيم!. و درخت خرما در جواب گفت: من أصلًا متوجّه نشستنت نشدم، پس چگونه برخاستنت بر من گران باشد؟! و بخدا سوگند كه مرا گمان آن نبود كه تو را قوّت حسن معادات با من باشد كه بر من سخت و گران باشد، ولى الحال جواب آن ياوه سرائيهايت را خواهم داد: سبّ و دشنام تو به علىّ آيا از سر نقص در حسب او است؟يا دورى اش از رسول خدا؟ يا بدى در اسلام از او ظاهر شده؟ يا در حكمى بيداد كرده؟ يا تمايلى بدنيا نموده؟ كه اگر هر كدام آنها را بگويى دروغ بافته اى.

ص: 38

و امّا اينكه گفتى: «ما دعوى نوزده خون از بزرگان بنى اميّه از كشته شدگان جنگ بدر بر شما بنى عبد المطّلب داريم» همه آنها را خدا و رسول او به قتل رساندند، و بجان خودم سوگند كه از بنى هاشم نوزده نفر، و سه نفر پس از اين تعداد كشته شدند، و از بنو اميّه نوزده و نوزده نفر در يك مقام و موطن كشته شدند غير از آنچه از ايشان در جاهاى ديگر كشته شدند كه تعدادشان را جز خدا نمى داند.

روزى رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله [كنايه وار] فرمود: هر گاه تعداد بچّه هاى وزغ «4» به سى مرد برسد، بيت المال را ميان خود دست بدست كرده بغارت برند، و آزادى بندگان خدا را سلب كنند و آنان را برده خويش سازند، و كتاب و دين خدا را به تباهى و فساد كشند، و چون تعدادشان به سيصد و ده نفر رسد لعن و نفرين بر او و آنها واجب شود، و چون به چهار صد و هفتاد و پنج رسند هلاك و نابودى اشان سريعتر از جويدن خرمايى است. پس در اين حال حكم ابن أبى العاص در حالى كه أصحاب در اين مطلب و كلام حضرت بودند نزديك آن جمع شد كه رسول خدا به ياران خود فرمود آهسته سخن گوييد كه وزغ مى شنود!!.

و اين زمانى بود كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله تمام آنان و كسانى كه پس از وى متصدّى حكومت خواهند شد را در خواب ديد، و اين اوقاتش را تلخ و كار را بر وى سخت نمود، در اينجا بود كه خداوند اين آيه را فرستاد كه: «و آن خوابى را كه به تو نموديم و آن درخت نفرين شده در قرآن را جز براى آزمايش مردم نكرديم- إسراء: 60»، و مراد از درخت ملعونه؛ بنو اميّه است، و نيز فرمود: «شب قدر بهتر از هزار ماه است- قدر: 3»، پس من بر له و عليه شما گواهى مى دهم كه حكومت و سلطنت شما پس از شهادت حضرت علىّ عليه السّلام جز همان هزار ماهى نخواهد بود كه خداوند در كتاب خود مقرّر فرموده است.

ص: 39

و امّا تو اى عمرو پسر عاص، اى بدگوى لعين ابتر (بى دنباله)، تو فقط به سگ مانى، ابتداى كار تو با مادرت كه بدكاره بود شروع شد، و تو بر فراشى مشترك تولّد يافتى، و در باره ولايت و سرپرستى تو مردانى از قريش ادّعا نمودند بنامهاى: أبو سفيان بن حرب، وليد بن مغيره، و عثمان بن حارث، و نضر بن حارث بن كلده، و عاص بن وائل، و هر كدامشان تو را فرزند خود مى دانست، و دست آخر پدرت كسى شد كه در حسب از همه پست تر،و در منصب از همه خبيث تر و خلاصه بدكاره ترينشان بود، سپس تو براى سخنرانى برخاسته و گفتى: من بدگوى محمّد هستم، و پدرت عاص گفت: محمّد مردى بى دنباله است و پسرى ندارد، كه اگر بميرد نسلش منقطع خواهد شد، در اينجا خداوند آيه «همانا دشمن تو، همو دنبال بريده است- كوثر: 3» را نازل فرمود، و اين در حالى بود كه مادرت هنوز نزد عبد قيس رفته و خواهان فسادكارى بود و در جايجاى آنجا خود فروشى مى كرد، و تو اى عمرو در تمام مكانهايى كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله حضور داشت از بدترين دشمنان و تكذيب كنندگان او بودى، سپس تو از افراد كشتى شدى كه براى كشتن جعفر بن- ابى طالب و ساير مهاجرين رهسپار ديار حبشه و نزد نجاشى رفت، و در نهايت مكر زشت و فكر بدكارى گريبان خودت را گرفت و نقشه ات جواب عكس داد، و اميدت به نابودى گراييد، و تلاشت به شكست انجاميد، و نقشه ات بر آب شد، «و خداوند نداى كافران را پست گردانيد و نداى خدا (دعوت اسلام) را مقام بلند داد- توبه: 40».

ص: 40

و امّا گفتارت در باره عثمان؛ اى بى حياى بى دين! تو خود در خانه اش آتش انداختى، سپس به فلسطين گريخته در انتظار عاقبت فتنه بودى و بمحض شنيدن خبر قتل عثمان خود را تماماً در اختيار معاويه قرار دادى، و دين خود را اى خبيث به دنياى ديگرى فروختى،و ما قصد ملامت تو بر بغض خود را نداشته و بر حبّ خود سرزنش نمى كنيم، زيرا زمان جاهليت و اسلام پيوسته دشمن ما بنى هاشم بوده اى، تو همان هستى كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله را با هفتاد بيت شعر هجو كردى، و آن حضرت بدرگاه خداوند عرضه داشت: «خداوندا! من شعر بنكويى نمى دانم، و سزاوار هم نيست كه شعر گويم، خداوندا! در برابر هر بيت شعرى كه عمرو عاص گفته هزار بار او را لعن فرما!». سپس تو اى عمرو اى كسى كه دنياى ديگرى را بر دين خود برگزيدى، هداياى بسيار نزد نجاشى روانه ساخته و براى بار دوم قصد او نمودى، و شكست سفر أوّل تو را مانع از سفر دوّم نشد، و در تمام اين دو سفر خائب و خاسر و آزرده بازگشتى، تو قصد كشتن جعفر و اصحابش را داشتى، و هنگامى كه اميد و آرزويت تو را به خطا انداخت، بسوى صاحبت عمارة بن وليد مراجعت نمودى.

و امّا تو اى وليد بن عقبه! بخدا سوگند من تو را بر بغض علىّ سرزنش نمى كنم چرا كه او بر تو حدّ شرب خمر جارى نموده و هشتاد تازيانه زد «5»، و پدرت را در روز بدر پس از اسارت گردن زد، و چگونه او را دشنام مى دهى كه خدا در ده آيه از قرآن او را مؤمن خوانده است،و تو را فاسق نامبرده، و آن همين آيه شريفه: «آيا كسى كه مؤمن است همچون فاسق (كسى كه از فرمان خداى بيرون رفته) است؟ هرگز برابر نيستند- سجده: 18» و آيه:

ص: 41

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد، اگر فاسقى (برون شده از فرمان خداى) به شما خبرى آورد نيك بررسى كنيد تا مبادا نادانسته به مردمى آسيب رسانيد، و آنگاه بر آنچه كرديد پشيمان گرديد- حجرات: 6» مى باشد، تو را چه به ذكر و ياد قريش؟! و جز اين نيست كه تو پسر مردى از كفّار عجم از شهر صفّوريّه (از نواحى اردن در شام نزديك طبريّه) به نام ذكوان هستى.

و امّا پندارت كه ما عثمان را كشته ايم بخدا قسم كه طلحه و زبير و عائشه توان آن نداشتند كه اين تهمت بر علىّ بن ابى طالب عليه السّلام زنند تا چه رسد به تو؟! و تمنّى من اين است كه تو از مادرت در باره پدر خود پرسش كنى آنگاه كه ذكوان (همسرش) را ترك گفت و تو را ملصق به عقبة بن أبي معيط كرد، و بدين كار جامه برترى و رفعتى بر تن نمود، همراه با آنچه خداوند براى تو و پدر و مادرت از عار و خوارى در دنيا و آخرت مهيّا ساخته، و خداوند ستمكار به بندگان نيست.

سپس اى وليد- بخدا- تو از نظر سنّ بزرگتر از كسى هستى كه پدر خود مى خوانى، با اين رسوائى چگونه لب به سبّ و دشنام علىّ عليه السّلام مى گشايى؟! پس بهتر است تو مشغول اثبات نسب خود به پدرت باشى نه آنكه ادّعا مى كنى، و مادرت به تو گفته است:«اى فرزندم پدر واقعى تو لئيم تر و خبيث تر از عقبه است»!.

و امّا تو اى عتبة بن ابى سفيان، بخدا سوگند كه تو كسى نيستى كه در حساب و شمار آئى تا من متوجّه جواب تو گردم، و عاقل به رأى درست نيستى تا به تو خطاب و عتاب كنم، نه خيرى دارى كه بدان اميدوار بود و نه داراى شرّى هستى كه از آن ترسيد، و من هر چند كه علىّ عليه السّلام را دشنام و سبّ گويى حاضر به سرزنش و توبيخت نيستم، زيرا تو نزد من همتا با برده علىّ هم نيستى تا پاسخ ياوه هايت را گويم، بلكه خداوند در كمينگاه تو و پدر و مادر و برادرت مى باشد، و تو از نسل افرادى هستى كه خداوند در قرآن اين گونه وصفشان فرموده كه: «كوشنده اند- در اين جهان- و رنج كشيده- در آن جهان.

ص: 42

در آتشى سخت سوزنده در آيند. از چشمه اى بسيار گرم آبشان دهند. آنها را هيچ خوردنى نيست مگر خار درشت تلخ (كه هيچ چارپايى نمى خورد). كه نه فربه مى كند و نه از گرسنگى سودى دهد (گرسنگى را از ميان نمى برد)- غاشيه: 1 تا 7».

و امّا تهديدى كه به قتل من كردى، چرا كمر به قتل آنكه در فراش تو با حليله ات خوابيد نمى بندى؟! و حال آنكه او شريك غالب تو در فرج او و شريك در فرزند تو شد تا آنجا كه فرزندى كه از تو نيست را به تو چسباند، واى بر تو! اگر نفس خود را در گرفتن اين حقّ از او وادار نمايى شايسته تر است و در خور، تا مرا تهديد به قتل و وعيد نمائى!.و من تو را در سبّ علىّ ملامت نمى كنم چرا كه برادرت را در مبارزه به قتل رسانده، و با شراكت عمويش حمزه جدّت را كشت، و خداوند بدست اين دو آن دو نابكار را روانه آتش جهنّم ساخته و طعم دردناك و سوزانش را بديشان چشاند، و نيز عمويت بدستور رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله از شهر تبعيد و اخراج شد.

و امّا اميد من به خلافت، پس بجان خود قسم اگر اين چنين باشد به آن سزاوار و شايسته ام، و تو نه مانند برادرت مى باشى و نه جانشين پدرت، زيرا برادرت بيشتر از همه از فرامين الهى تمرّد و سرپيچى مى كرد، و بيشتر سعى در ريختن خود مسلمين داشت، و طلب چيزى كه شايستگى آن را نداشت مى كرد، مردم را مى فريفت و خدعه مى كرد، و با خدا به مكر رفتار مى كرد و خداوند بهتر از هر كس مكر تواند كرد.

ص: 43

و امّا اينكه گفتى: «پدرت بدترين فرد قرشى براى قبيله قريش بود» بخدا سوگند نه فرد مرحومى را حقير ساخته و نه مظلومى را به قتل رساند.

و امّا تو اى مغيرة بن شعبه، تو دشمن خدا، و تارك قرآن، و تكذيب كننده رسول خدايى، تو مرتكب زنا شده و مستوجب حدّ رجم (سنگسار شدن) مى باشى، و بر اين گناهت افرادى عدول صالح پرهيزگار گواهى دادند، پس رجم تو به تأخير افتاد،

و حقّ به باطل دفع، و راستى به دروغ و كذب ردّ شد، و اين بخاطر آن است كه خداوند برايت عذابى دردناك مهيّا فرموده است، و خوارى در دنيا، و رسوايى عذاب آخرت بدتر است، و تو همان هستى كه فاطمه دخت گرامى رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله را ضربه زدى تا آنجا كه خون آلود شده و فرزند در شكمش را سقط كرد، اين كارت از سر خوار ساختن رسول خدا و مخالفت با امر او، و هتك حرمت او بود، حال اينكه رسول خدا به فاطمه فرموده بود: «تو بانوى زنان بهشتى هستى»، و خداوند خود تو را راهى آتش نموده، و وبال آنچه بر زبان جارى ساختى متوجّه خودت خواهد ساخت، پس به كداميك از اين سه چيز «6» علىّ را سبّ و دشنام دادى! آيا نقص در نسب او بود، يا دورى اش از رسول خدا، يا بدى در اسلام از او ظاهر شده؟ يا در حكمى مرتكب بيدادى شده؟ يا تمايلى بدنيا نموده؟ اگر بگويى به يكى از اينها؛ دروغ گفته اى و همه تكذيبت كنند.

آيا مى پندارى كه علىّ؛ عثمان را مظلومانه كشته؟ بلكه او با تقواتر و پاكتر از ملامتگر خود در اين اتّهام است، و بجان خودم اگر علىّ عثمان را مظلومانه كشته بود، بخدا تو كاره اى نبودى،زيرا نه او را در زمان حياتش يارى نمودى و نه در مرگش تعصّب بخرج دادى، و پيوسته خانه و مأواى تو همان طائف است كه در آن دنبال هرزگى و فساد مى گردى، و امر جاهليّت را احياء مى كنى، و اسلام را مى ميرانى، تا اينكه ديروز آنچه بايد رخ بدهد داد «7».

ص: 44

و امّا اعتراض تو در مورد بنى هاشم و بنى أميّه اين تنها ادّعاى تو و معاويه است (يا:اين دعا و درخواست تو به معاويه است).

و امّا سخنت در باره حكومت و سخن يارانت در باره ملكى كه بچنگ آورده ايد، همانا فرعون چهار صد سال حكومت مصر را تصاحب نمود و موسى و هارون دو نبىّ مرسلى بودند كه آنچه بايد اذيّت و آزار ديدند و آن همان ملك خدايى است كه به نيكوكار و فاجر عطا مى فرمايد، و خداوند خود فرموده: «و نمى دانم شايد اين شما را آزمونى باشد و برخورداريى تا هنگامى- انبياء: 111»، و نيز فرموده: «و چون بخواهيم مردم شهرى را هلاك كنيم، كامرانان آنجا را فرماييم تا در آنجا نافرمانى و گناه كنند، آنگاه آن گفتار بر مردم آن سزا شود، پس آن را به سختى نابود كنيم- إسراء: 16».

سپس امام حسن عليه السلام برخاسته و خاك لباس خود تكانده و گفت: «زنان پليد براى مردان پليدند و مردان پليد براى زنان پليدند- نور: 26» بخدا قسم اى معاويه اين گروه تو و ياران و پيروانت مى باشند، «و زنان پاك براى مردان پاك اند و مردان پاك براى زنان پاك اند؛ اينان از آنچه در باره اشان مى گويند پاك و بيزارند، ايشان راست آمرزش و روزى بزرگوارانه- نور: 26» و اين گروه علىّ بن ابى طالب عليه السلام و أصحاب و شيعيان او مى باشند.

سپس در حالى كه خارج مى شد فرمود: و بال عملى كه مرتكب آن شدى بچش، و آنچه خداوند براى تو و ايشان مهيّا فرموده خوارى دنيا و عذاب دردناك آخرت است.

معاويه با شنيدن اين كلام رو بياران خود كرده و گفت: و شما بچشيد وبال جنايتى كه مرتكب شديد.

ص: 45

وليد بن عقبه گفت: بخدا ما نچشيديم جز آنچه تو چشيدى، و جز بر تو جرأت نكرد.

معاويه گفت: مگر به شما نگفتم از پس او بر نخواهيد آمد، اگر همان بار نخست حرف مرا گوش كرده بوديد او بر شما پيروز و كامياب نشده و رسوا نمى شديد، بخدا او از اين مكان برنخاست مگر اينكه تمام اين خانه را بر سر من تاريك نمود، و من تمام تلاشم را كردم كه اين حال بر او وارد شود ولى نشد، و پس از امروز ديگر خيرى در ميان شما بنى اميّه نخواهد ماند!!.

راوى گويد: خبر اين افتضاح كه از امام حسن عليه السلام بر سر معاويه و يارانش آمد بگوش مروان بن حكم رسيد پس نزد ايشان رسيده و پرسيد: اين چه كدورت و رنجشى است كه از حسن به شما رسيده؟ گفتند: همين طور است! مروان گفت: بايد او را اينجا حاضر كنيد كه بخدا او و پدر و تمام أهل بيتش را آنچنان سبّ و دشنام گويم كه تمام غلامان و كنيزان قريش به غنا و سرود افتند!.

پس معاويه و همه آنان گفتند: فرصتى از تو فوت نشده- چون ايشان از بد زبانى و ناسزاگويى مروان نيك با خبر بودند-.

مروان گفت: پس اى معاويه بدنبال او فرست، او دگربار فرستاده اى نزد امام حسن عليه السلام گسيل داشته و او را فراخواند.

وقتى فرستاده نزد آن حضرت رسيد او را گفت: اين فرد طاغى از من چه مى خواهد؟

كه بخدا سوگند اگر باز همان گفتار را گويند گوششان را تا روز قيامت پر از عار و رسوايى و بد نامى كنم!بارى آن حضرت به مجلس حاضر شد و تمامى آنان را به همان حالتى كه تركشان گفته بود يافت، جز آنكه مروان به جمعشان پيوسته بود، پس پيش رفته و بر سرير (تخت) كنار معاويه و عمرو عاص جلوس فرمود.

ص: 46

سپس آن امام همام به معاويه فرمود: براى چه بدنبال من فرستادى؟

گفت: من كارى ندارم، اين مروان بود كه دنبال شما فرستاده.

مروان به آن حضرت گفت: اى حسن اين تو بودى كه مردان قريش را سبّ و دشنام گفتى؟

فرمود: چه قصدى دارى؟

گفت: بخدا سوگند تو و پدر و تمام أهل بيتت را آنچنان سبّ و دشنام گويم كه تمام غلامان و كنيزان قريش به غنا و سرود افتند!.

امام حسن مجتبى عليه السّلام فرمود: امّا تو اى مروان من نه تو و نه پدرت را سبّ گويم، بلكه خود خدا تو و پدرت را و همه أهل بيت و نسل و ذرّيّه و اولادى كه از صلب پدرت تا روز قيامت متولّد شوند را بر زبان رسولش محمّد صلّى اللَّه عليه و آله مشمول لعن خود ساخته است.

بخدا اى مروان نه تو و نه هيچ كدام از اين حضّار منكر اين نيست كه اين لعنت از جانب رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله ويژه تو بوده و هست، و افسوس كه نتيجه عكس داد و نه تنها موجب خوف تو نشد بر طغيان كبير تو نيز افزود، و خدا و رسول راست گفتند، خداوند در قرآن فرموده: «و آن درخت نفرين شده در قرآن را جز براى آزمايش مردم نكرديم و مى ترسانيمشان، ولى آنان را جز سركشى بزرگ نمى افزايد- إسراء: 60»، اى مروان تو و نسلت- بنا بگفته خود پيامبر- همان شجره ملعونه در قرآن هستيد.

با شنيدن اين مطلب معاويه از جا جسته و دست بر دهان مبارك آن حضرت نهاده و گفت:

اى أبا محمّد، تو أهل ناسزا نبوده و نيستى!.

ص: 47

پس آن حضرت برخاست و پس از تكاندن جامه خارج شد، سپس يك يك آن جماعت با غيظ و حزن و رخسارى سياه پراكنده شدند.

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 13-43

1-اين مطلب مربوط است به غزوه خيبر، و در آن دو اشكال وارد است: ابتدا اينكه قريظه و نضير از يهود أهل مدينه اند، جز اينكه بگوييم برخى از ايشان به خيبر پيوسته باشند، و دوم اينكه سعد بن معاذ در جنگ احزاب مجروح شده و پس از حكم در باره بنو قريظه وفات نمود، و تا روز خيبر زنده نبود، و ظاهراً حضرت مجتبى عليه السّلام با ذكر اين مطالب اشاره اى بر آنچه از پدر بزرگوارش- عليه الصّلاة و السّلام- در آن وقايع رخ داده داشته و امر بر راوى مشتبه شده است. (منقول از بحار الأنوار)

2-در اين فراز از حديث اضطراب واضح و آشكار است، زيرا با اندك مطالعه در تاريخ اسلام بخوبى مبرهن و آشكار است كه أبو سفيان و عيينة بن حصين در روز حنين مسلمان بودند و خود رسول گرامى از ناحيه غنائم به هر كدام از اين دو از سر تأليف قلوب مقدار زيادى مال عطا فرمود، و ظاهراً لفظ «حنين» تصحيف «احزاب» بوده، و سهو از كاتب باشد.

3- شرح كامل اين واقعه در مجلّد أوّل از قول حذيفة اليمانىّ نقل شد.

4-وزغ: كسى است كه دنبال شرّ و فساد بوده و بسيار ترسو و بز دل باشد. (قاموس)

5-البتّه مشهور چهل تازيانه است، و شايد بقولى تازيانه را دوتايى نموده و هر ضربه را دو بار حساب كرده است.

6- ظاهراً صحيح «به كداميك از اين پنج چيز» باشد، يا مواردى از آنها را مشترك كنيم، مثلًا سه مورد آخر را مشترك بدانيم، يا دو تاى أوّل و دو تاى آخر را يكى بدانيم، يا اينكه بگوييم؛ آن حضرت پس از ذكر سه تاى أوّل، دو امر ديگر را گوشزد فرموده باشد. (از بحار)

ص: 48

7- يعنى در گذشته اين گروه شهادت به زناى تو دادند ولى از روى ملاحظه از جارى ساختن حدّ بر تو چشم پوشى نمودند.

معاويه گفت: هر چند بزرگتر از كوه احد و حراء باشد، و تا وقتى كه كسى از أهل شام اينجا نباشد در نظر من هيچ تفاوتى نمى كند!! و اكنون كه خداوند سركرده شما را كشته و جمع شما را پراكنده ساخته و حكومت به أهل و معدن آن رسيده ديگر اهمّيتى به گفته هاى شما نداده و ادّعايتان هيچ زيانى بمن نمى رساند.

عبد اللَّه گفت: شنيدم رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله مى فرمود: «من به تمام أهل ايمان به جان خودشان شايسته ترم، پس هر كه من از نفس خود بر او اولى و شايسته ترم پس تو اى برادرم بر او از خودش اولى و شايسته ترى»، و علىّ در خانه روبروى آن حضرت بود و حسن و حسين و عمر بن امّ سلمه و اسامة بن زيد، و فاطمه عليها السّلام و أمّ أيمن و أبو ذرّ و مقدادو زبير بن عوّام نيز حضور داشتند، و آن حضرت دست مبارك خود را بر بازوى او زده و سه بار اين كلام را تكرار فرمود، سپس نصّ و تصريح بر تمام امامان دوازده گانه نمود «1».

سپس فرمود: امّت من دوازده خليفه و حاكم خواهند داشت كه جملگى گمراه و گمراه كننده اند، ده تاى ايشان از بنو اميّه و دو نفرشان از قريش است، و بار گناه تمامى اين ده نفر بر دوش همان دو نفر است، سپس رسول خدا نام آن دو را برده و نام تك تك آن ده نفر را نيز گفت.

معاويه گفت: نامشان را بگو، گفت: فلانى و فلانى، و صاحب سلسله و فرزندش از آل أبى سفيان و هفت تن از فرزندان حكم بن ابى العاص، كه اوّل آنان مروان است.

ص: 50

معاويه گفت: اگر ماجرا اين گونه است كه تو گفتى كه من از هلاك شدگانم، و نيز هر سه نفر قبل از من و تمام طرفدارانشان از اين امّت همه نابودند، و با اين سخن همه صحابه از مهاجر و انصار و تابعين جز شما أهل بيت و شيعيانتان هلاك و نابودند!!.عبد اللَّه گفت: بخدا آنكه گفتم حقّى است كه از رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله شنيدم.

معاويه خطاب به حسن و حسين عليهما السّلام و ابن عبّاس گفت: عبد اللَّه چه مى گويد؟!!.

ابن عبّاس به معاويه- در حالى كه أوّلين سفر معاويه- پس از شهادت حضرت أمير- به مدينه بود گفت: افرادى كه او نام برد حاضر كن، پس بدنبال عمر بن أمّ سلمه و اسامه فرستاد، پس همگى بر حقّانيّت عبد اللَّه بن جعفر گواهى دادند كه همان كه او شنيده اينان نيز از رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله شنيده اند.

سپس معاويه روى به جانب حسن و حسين عليهما السّلام و ابن عبّاس و فضل و عمر و اسامه كرده و گفت: نظر شما نيز همان است كه ابن جعفر گفت؟ همگى گفتند: آرى.

معاويه گفت: شما اى فرزندان عبد المطّلب دعوى كارى (حكومت) داريد، و در صورت حقيقت؛ احتجاج به حجّت قوى و محكمى مى كنيد، و شما همگى انتظار كارى را مى كشيد و آن را مخفى مى داريد و مردم همگى غافل و چشم بسته اند، و اگر آنچه گفتيد راست باشد براستى تمام امّت هلاك و مرتدّ از دين و كافر به خداى و منكر پيامبرند جز شما أهل بيت و طرفدارانتان، و آنها در صد كم و قليلى از مردمند.

ص: 51

ابن عبّاس به معاويه گفت: خداوند مى فرمايد: «و تعداد قليلى از بندگانم شكرگزارند- سبأ: 13»، و نيز فرموده: «و تعداد آنها قليل و اندك است- ص: 24».

و اى معاويه چرا از من در شگفتى، از بنى اسرائيل در عجب باش آنگاه كه ساحران به فرعون گفتند: «در حقّ ما هر چه توانى بكن- طه: 72»، پس همگى به موسى ايمان آورده و تصديقش كردند، سپس با ايشان و تمام طرفداران خود از بنى اسرائيل براه افتاد تا اينكه دريا راه را بر ايشان بست، و در آنجا نيز عجايبى را به ايشان نماياند، و ايشان همگى تصديق كننده موسى و معترف به تورات و دين او بودند، سپس با عبور از كنار بتانى كه عبادت مى شدند گفتند: «اى موسى براى ما نيز خدايى همچون اينان قرار ده [موسى گفت:] اينان مردمى جاهل پيشه اند- اعراف: 138»، سپس همگى جز جناب هارون سرگرم گوساله پرستى شده و گفتند: «اين خداى شما و خداى موسى است- طه: 88»، پس از آن موسى عليه السّلام بديشان فرمود: «به زمين مقدّس داخل شويد: مائده: 21»، و جوابشان همان بود كه حكايتش را خداوند در قرآن فرمود و موسى گفت: «خدايا من جز بر خود و برادرم مالك و فرمانروا نيستم، ميان ما و اين قوم فاسق نافرمان جدائى انداز- مائده: 25».

كار اين امّت نيز عجيب تر از كار بنى اسرائيل نيست، اين امّت مردانى را آقا و سيّد داشته و اطاعت نموده كه داراى سوابق درخشان و منزلت نيكو با رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله بودند و اصهار و قوم همسرانى بودند كه به دين محمّد و قرآن اعتراف داشتند، تا اينكه كبر و حسد اينان را واداشت تا مخالفت امام و ولىّ خود كنند، همانند قوم موسى كه مجسّمه گوساله اى را ساخته و اطرافش به عبادت پرداخته و سجده اش نمودند، و پنداشتند كه ربّ- العالمين است و همگى جز هارون مرتكب اين عمل شدند.

ص: 52

و همچنين در قضاياى پس از وفات رسول خدا جز رفيق ما (علىّ) از أهل بيتش كه منزلتش نزد آن حضرت همچون هارون بود نزد موسى و گروه اندكى چون: سلمان و أبو ذرّ و مقداد و زبير- سپس زبير بازگشت و اين سه نفر با امامشان تا دم مرگ- ثابت ماندند.

و تو اى معاويه آيا تعجّب مى كنى كه خداوند نام تك تك ائمّه را برده باشد، با اينكه رسول خدا در غدير خمّ به نام تمام آنان تصريح فرموده بود، و به آنان بر تمام امّت احتجاج كرده امر به اطاعتشان نموده بود. و به ايشان گفته بود كه أوّل ايشان علىّ بن أبى طالب است كه او ولىّ تمام أهل ايمان از زن و مرد است، و اينكه او خليفه و وصىّ او در ميانشان مى باشد، و رسول خدا در روز مؤته لشكرى را روانه ساخته و فرمود: أمير شما جعفر است،اگر شهيد شد زيد، و پس از او عبد اللَّه بن رواحه است، پس همگى شهيد شدند، با اين حال تو فكر مى كنى رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله امّت را بدون تعيين خليفه ترك كرده، تا اينكه خودشان اميرى انتخاب كنند، مانند آن است كه رأى و نظر ايشان از رأى و اختيار رسول خدا بهتر و درست تر است؟! و امّت مرتكب خطايى نشد جز آنكه قبلًا براى آنان تبيين شده بود، و رسول خدا ايشان را در كورى و شبهه رها نفرمود.

و امّا آنچه آن گروه چهار نفره عليه أمير المؤمنين عليه السّلام اظهار مخالفت نموده و با كذب بر رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله از قول آن حضرت گفتند كه فرموده: خداوند قصد آن را نداشته و ندارد كه براى ما أهل بيت؛ نبوّت و خلافت را جمع نمايد. با اين تهمت و افتراء و شهادت دروغ و مكّارانه همه امّت را به شبهه انداختند.

ص: 53

معاويه گفت: اى حسن تو چه مى گويى؟

فرمود: اى معاويه، گفتگوى تو و ابن عبّاس را شنيدم، عجب از كمى حيا و جرأت تو بر خداوند آنگاه كه گفتى: «خدا طاغيه شما را به قتل رسانده و امر را به معدن خود بازگرداند»، آيا با بودن ما چون تويى معدن خلافت است؟! عذاب بر تو و سه نفر پيش از توكه بر اين مسند تكيه زدند، و اين سنّت زشت را براى تو به ارمغان گذاشتند، اكنون سخنى را بر زبان رانم كه تو در خور آن نيستى، لكن براى اين مى گويم كه فرزندان پدرم در اين جمع آن را بشنوند: بى شكّ مردم در زمان رسول گرامى اسلام بر امور بسيار كه خير و رضاى حضرت حقّ در آن بود شركت نمودند بى آنكه ميانشان هيچ اختلاف و تنازع و جدايى باشد، يكى شهادت بر كلمه طيّبه «لا إله إلّا اللَّه»، و ديگر «محمّد رسول اللَّه و عبده» و اداى نمازهاى پنجگانه، و پرداخت زكات واجب، و گرفتن روزه ماه رمضان، و انجام حجّ خانه، و امور بسيارى كه در طاعت خداوند بود كه شمارش آنها را فقط خدا مى داند، و اجماع كردند بر تحريم زنا و شرب خمر و سرقت و كذب و قطع رحم، و خيانت و موارد بسيارى از معاصى خداوند كه شمارش را جز خدا كسى نداند.

و بر سر اختلاف سنّتهايى جنگيدند و بگروههاى مختلفى متفرّق شدند كه هر كدام ديگرى را لعن و از ديگرى تبرّى و بيزارى مى جست- و آن كلمه «ولايت» بود و بر سر آن به جنگ برخاستند كه: ما احقّ و اولى به امر ولايت و خلافتيم- جز فرقه اى كه تبعيّت كتاب خدا و پيروى سنّت پيامبر را نمود، پس هر كه مطابق رفتار أهل قبله- كه اجماعى است- عمل كندو موارد اختلافى را به خدا واگذارد جان سالم بدر برده و از آتش جهنّم نجات يافته و به بهشت رود، و هر كه را كه خداوند توفيق داده مورد منّت خود قرار دهد و حجّت خود را بر او تمام سازد به آنكه دل آن بنده پسنديده خود را منوّر به نور معرفت ولات امر از امامان دوازده گانه و معدن علم كه آن در كدام مقرّ مستقرّ است گرداند پس آن بنده در نزد خداوند سعيد و خوشبخت و از اولياى او به شمار خواهد رفت، و حال آنكه خود پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله فرموده: «رحمت حضرت حقّ بر آن كس باد كه عالم به حقّى گرديد و به ديگران گفت و غنيمت يافت، يا خموش گشته و جان سالم بدر برد».

ص: 54

نظر ما أهل بيت اين است كه: بى شكّ امامان از ما هستند، و خلافت جز براى ما خانواده شايسته ديگرى نيست، و خداوند تبارك و تعالى بى هيچ شكّى به تصريح در كتاب و سنّت ما را أهل آن ساخته، و علم نزد ما و فقط ما أهل آنيم، و مجموع آن در نزد ما ثابت و عيان و درخشان است و آنچه بر ما ظاهر است چيزى بر آن تا روز قيامت حادث و زيادت نخواهد شد، حتّى ديه خراش كه آن تنها نزد ما به املاء رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و خطّ مبارك حضرت علىّ عليه السّلام محفوظ و مكتوب است.

و گروهى پنداشتند كه اينان از ما به امر خلافت شايسته ترند، حتّى تو اى پسر هند نيز ادّعاى آن را نمودى، و پنداشتى كه عمر بدنبال پدرم (علىّ عليه السّلام) فرستاده و گفت: من قصد كتابت قرآن در مصحفى را دارم آنچه از مكتوبات قرآن نزد خود دارى نزد من فرست، او نيز آمده و گفت: بخدا اگر چنين مى كردم قبل از رسيدن آن بدستت گردن مرا مى زدى، عمر گفت: براى چه؟ حضرت گفت: زيرا خداوند در قرآن مى فرمايد: «و راسخان در علم» مراد خداوند من هستم نه تو و اصحابت، عمر غضبناك شده و گفت: اى پسر ابى طالب، فكر مى كنى هيچ كس جز تو علمى ندارد!؟، پس هر كه مقدارى از قرائت قرآن مى داند آن را نزد من آرد. بدين ترتيب هر كه مقدارى از قرآن را در سينه داشت و يكنفر هم شهادت مى داد آن آيه را مكتوب مى داشت و گر نه نمى پذيرفت.

سپس شايع ساختند كه مقدار زيادى از قرآن ضايع شد؛ بخدا سوگند كه دروغ گفتند، تمامى قرآن در نزد أهل قرآن محفوظ است.

ص: 55

سپس عمر بن خطّاب به قضات و واليان خود امر نمود كه در نظرات خود اجتهاد كرده به آنچه حقّ است رأى و فتوا دهند، از اين به بعد بود كه او و برخى از واليانش در كار عظيم و خطيرى وارد شدند، و پدرم بود كه براى اتمام حجّت در اين راه از مشكلات عظيم نجاتشان مى داد، امّا در بعضى امور قضات و ولات نزد خليفه حاضر شده و نظرات مختلف ابراز مى داشتند و عمر بن خطّاب نيز تجويز مى كرد، زيرا خداوند متعال وى راعلم حكمت و فصل الخطاب نداده، و هر صنف از اصناف مخالف ما كه از أهل قبله هم بودند مى پنداشت كه گروه او معدن خلافت و علم است نه ما اهل بيت پيامبر!!، پس ما نيز بر ظالمان و منكرين حقّمان، و آنان كه بر ما مستولى شدند و بر زيانمان براى ما سنّتى تراشيدند كه مانند تويى بر آن احتجاج نمايد از خداوند طلب يارى مى كنيم، و خداوند ما را كافى است و همو وكيل خوبى است.

هر آينه مردمان سه گروهند: أوّل مؤمنى كه حقّ ما را شناخته و ما را به ولايت و امام مسلّم دارد و آن را به ما واگذارد، پس او نجات يافته و محبّ خدا و ولىّ او است. دوم فردى ناصبى كه دشمنى ما ظاهر و از ما تبرّى جسته و لعن ما نمايد، و ريختن خونمان را حلال و حقّ ما را انكار مى كند، و برائت از ما را جزء دينش مى داند، پس او كافر است و مشرك است و فاسق، و بى شكّ او از جايى كه نمى داند به كفر و شرك افتاده همچنان كه خداوند را از سر كين بدون علم سبّ و دشنام مى دادند، اين چنين فردى بدون علم مبتلا به شرك خدا شده است.

ص: 56

و ديگرى مردى است كه موارد اجماعى را پذيرفته، و موارد مشكله را به خدا واگذار مى كند، امّا با ولايت ما باشد، و به ما نه اقتدا كند و نه دشمنى، و از حقّ ما نيز بى خبر باشد، پس برايش اميد مغفرت و ورود به بهشت داريم و چنين فردى: مسلمان ضعيف است.

وقتى معاويه اين كلام را شنيد براى هر كدام از آنان يك صد هزار درهم مقرّر كرد، جز حسن و حسين و ابن عبّاس، كه به هر كدامشان يك مليون درهم پرداخت نمود.

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 54-65

1-صدر اين حديث شريف در كتاب كافى آمده و در آن نام مبارك تمام امامان معصوم از حضرت أمير تا حضرت مهدى- صلوات اللَّه عليهم أجمعين- ذكر شده است.

و بنى اسرائيل هارون را ترك گفته و به گوساله پرستى افتادند با اينكه مى دانستند كه هارون خليفه موسى است، و اين امّت علىّ را ترك گفتند با اينكه خود شنيدند كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله به علىّ عليه السّلام فرمود: «تو در نزد من در منزلت همچون هارونى در نزد موسى؛ جز امر نبوّت كه پس از من ديگر پيامبرى نيست»، و خود شخص رسول خدا از قوم خود به غار گريخت با اينكه ايشان را به خدا مى خواند، و اگر داراى اعوان و انصارى بود كه فرار نمى كرد، و من نيز اگر يار و ياورى داشتم هرگز با تو قرار داد صلح نمى بستم.

و حال آنكه خداوند عمل هارون را در سكوت جايز شمرده وقتى او را خوار و زبون داشته و نزديك بود او را بقتل رسانند، و او نيز هيچ يار و ياورى عليه ايشان نيافت، و خداوند رسول خود را در فرار از قوم مخيّر نمود هنگامى كه هيچ يار و ياورى عليه ايشان نيافت، و همچنين است كار من و پدرم؛ هنگامى كه امّت ما را تنها گذاشته و با ديگرى بيعت نمودند و ما يار و ياورى نيافتيم از جانب خداوند جايز است، و هر آينه اين سنّت و مثالهايى است كه مو به مو تكرار مى شود.

اى مردم! اگر شما ميان شرق و غرب عالم را در جستجوى كسى زير پا نهيد كه زاده رسول خدا باشد جز من و برادرم كسى را نخواهيد يافت.

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 66-67

اميرالمومنين وصي ،خليفه ،جانشين ونفس پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم ،سيد الاوصيا وپس از پيامبر شخص اول عالم وجود و ...

مادر آن حضرت:

فاطمه زهراء، دخت پيامبر خدا محمّد- صلّى اللّه عليه و آله و سلّم.

و مادر حضرت زهراء- سلام اللّه عليهما-، خديجه دختر خويلد بن أسد بن عبد العزّى بن قصىّ است. حضرت زهرا ،صديقه طاهره بتول شهيده پاره تن رسول خدا ام الائمه الاطهار حجه الله علي الحجج و...

براستي كه هيچ نسبي به شرف اين نسبت در عالم نرسد.!

روضة الشهداء، الكاشفي ،ص:222 حضرت على بن ابى طالب عليه السّلام ميفرمايد: امام حسن عليه السّلام از سينه تا سر به پيغمبر اكرم شباهت داشت و امام حسين عليه السّلام از سينه به پائين به حضرت محمّد صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم شبيه بود.

زندگانى حضرت امام حسن عليه السلام، ترجمه بحار الأنوار ،ص:145

روز دوم نيز روزه گرفتند و موقع افطار وقتى كه غذا را آماده كردند (همان نان جوين) يتيمى بر در خانه آمد آن روز نيز ايثار كردند و غذاى خود را به او دادند (بار ديگر با آب افطار كردند و روز بعد را نيز روزه گرفتند) در سومين روز اسيرى به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد باز سهم غذاى خود را به او دادند چون صبح شد، على (عليه السلام) دست حسن و حسين (عليهما السلام) را گرفت و به خدمت پيامبر آمدند، هنگامى كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلّم آنها را ديد كه از شدت گرسنگى مثل جوجه مى لرزند، فرمود:

اين حالى را كه در شما مى بينم براى من بسيار گران است، سپس برخاست و با آنها حركت كرد هنگامى كه وارد خانه فاطمه شد ديد در محراب عبادت ايستاده در حالى كه از شدت گرسنگى شكم او به پشت چسبيده و چشمانش به گودى نشسته، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلّم ناراحت شد، پس جبرئيل نازل شد و گفت:

«ها يا محمد هنّاك اللَّه في اهل بيتك»

اى محمد خداوند با چنين خاندانى به تو تهنيت مى گويد. سپس سوره «هَلْ أَتى» بر او خواند «1».

(1) زمخشرى، الكشاف، ج 4، ص 197.

الطرائف / ترجمه داود إلهامى، ص: 261

يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ كه از الحاق و ازدواج آن دو بزرگوار حسن و حسين عليهما السّلام به عنوان لؤلؤ و مرجان ايجاد شدند. سعيد بن جبير از ابن عباس در تفسير قول خداى تعالى نقل كرد:

مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ دو بحر (على و فاطمه عليهما السّلام) هستند كه با هم ازدواج كردند.

بَيْنَهُما بَرْزَخٌ لا يَبْغِيانِ بين آن دو علاقه اى وافر و محبّتى دائم است كه هرگز جدا نشود و فانى نگردد.

يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ نتيجه اين پيوند و ارتباط دو گوهر ارجمند و درّ گرانبها به نامهاى حسن عليه السّلام و حسين عليه السّلام است.

شواهد التنزيل لقواعد التفضيل - ترجمه روحانى، ص: 277

خداى تعالى بار ديگر فرمود: فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ بر طبق فرمان رحمان، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آنان را به ملاعنه فراخواند، آنان هم آماده ملاعنه با مصطفى صلى اللَّه عليه و آله شدند.

رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله على، فاطمه، حسن و حسين عليهم السّلام را به همراه خويش در جايگاه مباهله آورد و گفت: خدايا! اينان، جان، زن و فرزندان من هستند.

چون حارث هيبت و عظمت آن پنج تن را مشاهده كرد، به عبد المسيح گفت: اگر اينان صادق باشند كه هستند ملاعنه كنيم، همه ما هلاك مى شويم.

پس به اتّفاق هم با نبى صلى اللَّه عليه و آله مصالحه كردند و پذيرفتند كه سالانه هزار دست لباس حلّه جزيه بپردازند.

پيامبر صلى اللَّه عليه و آله هم فرمود: قسم به خدايى كه جان محمد صلى اللَّه عليه و آله در دست اوست، اگر منصرف نمى شدند، و ملاعنه مى كردند، خداوند همه آنان را هلاك مى كرد.

«و هم اهل بيت النّبوّة و معدن الرّسالة و مختلف الملائكة و اللَّه ما سمّى المؤمن مؤمنا الّا كرامة لأمير المؤمنين».

(اينان خاندان نبوت و كانون رسالت و محل رفت و آمد ملائكه هستند به خدا قسم مؤمن، مؤمن ناميده نشده است مگر به خاطر گرامى داشت امير المؤمنين على (عليه السلام). الطرائف / ترجمه داود إلهامى، ص: 211

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ قَالَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ ع

وَ يَجْعَلْ لَكُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ قَالَ إِمَامٌ تَأْتَمُّونَ بِه

تفسير القمي، ج 2، ص: 352

چند نفر از اصحاب ما روايت كرده اند، از احمد بن محمد، از حسين بن سعيد، از نضر بن سُويد، از قاسم بن سليمان، از سَماعة بن مهران، از امام جعفر صادق عليه السلام در قول خداى عزّوجلّ: «يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ»، كه آن حضرت فرمود كه: «امام حسن و امام حسين اند»، «وَ يَجْعَلْ لَكُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ» «1»، فرمود كه: «نور، امامى است كه به او اقتدا مى كنيد».

( 1). حديد، 28.

تحفة الأولياء (ترجمه أصول كافى)، ج 2، ص: 473

زندگانى چهارده معصوم عليهم السلام / ترجمه إعلام الورى، متن، ص: 299

پيغمبر بمن امر فرموده كه بشما امر كنم در هنگام رحلت خودت اينها را ببرادرت حسين تسليم كنى و بحسين هم امر كرده است او را بفرزندش على بن الحسين بدهد، امير المؤمنين در اين هنگام دست على بن الحسين را گرفتند و فرمودند شما هم مأمور هستى اينها را بفرزندت محمد برسانى و او را از طرف پيغمبر سلام برسانى و سلام مرا هم بوى برسان.

2- ابو الجارود گويد: حضرت باقر عليه السّلام فرمودند: امير المؤمنين سلام اللَّه عليه در هنگام وفات بفرزندش حسن عليه السّلام گفتند: نزديك من بيا تا او امر حضرت رسول صلّى اللَّه عليه و آله و امانت هاى او را در اختيار شما بگذارم.

3- شهر بن حوشب گويد هنگامى كه امير المؤمنين عليه السّلام بطرف كوفه حركت كردند كتاب هاى خود را در نزد ام سلمه وديعه نهاده و وصيت هايش را در نزد او گذاشتند پس از مراجعت امام حسن عليه السّلام بمدينه، ام سلمه آن امانات را به آن جناب برگردانيد.

زندگانى چهارده معصوم عليهم السلام / ترجمه إعلام الورى، متن، ص: 300

در اين شب عيسى بن مريم عليهما السّلام از دنيا رفته و يوشع بن نون هم در چنين شبى وفات كرده است امير المؤمنين از درهم و دينار جز هفتصد درهم كه از حقوق بيت المال به او رسيده بود چيز ديگرى از خود بجاى نگذاشت و اراده داشت با اين هفتصد درهم خادمى براى اهل بيتش بخرد.

حضرت مجتبى عليه السّلام پس از اين فرمايش گريه اش گرفت و مردم هم گريستند پس از اين فرمود: من فرزند كسى هستم كه مردم را بشارت داد، منم فرزند كسى كه مردم را بيم داد، منم فرزند كسى كه مردم را بطرف خداوند دعوت كرد، منم فرزند كسى كه مانند چراغى فروزنده بود، منم فرزند كسى كه خداوند رجس و پليدى را از ميان آنها برداشته و آنان را پاكيزه قرار داده.

من از خاندانى هستم كه خداوند دوستى آنها را بر مردم واجب گردانيده و اطاعت آنان را در قرآن واجب كرده است در آيه شريفه فرموده قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى وَ مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيها حُسْناً مقصود از «حسنة» در آيه شريفه دوستى ما اهل بيت است.

در اين هنگام حسن بن على عليهما السّلام جلوس فرموده و عبد اللَّه بن عباس برخاست و گفت: اى گروه مردمان اين فرزند پيغمبر شما و وصى امير المؤمنين امام شما است اينك با وى بيعت كنيد، مردمان همگان آمدند با او بيعت كردند پس بنا بر اين وى ناگزير مستحق امامت و شايسته خلافت بوده زيرا كه حضرت رسول در باره آن جناب فرمود اين دو فرزندم (حسن و حسين) امام هستند اگر چه نشسته و يا روى پا باشند.

ص: 68

و نيز پيغمبر فرمود حسنين دو سيد جوانان اهل بهشت هستند قرآن شريف هم بعصمت و طهارت حسنين عليهما السّلام شهادت داده و در آيه شريفه آمده: إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً و ما در گذشته در باره اين آيه مباركه بتفصيل بحث كرده ايم.

زندگانى چهارده معصوم عليهم السلام / ترجمه إعلام الورى، متن، ص: 301-302

حبابه گفت: پس از شهادت حضرت امام حسن خدمت امام حسين رسيدم سيد الشهداء عليه السّلام از من تكريم و تعظيم كرد و فرمود آمدى تا دلالت امامت را مشاهده كنى؟! گفتم: آرى فرمود: سنگريزه را بمن دهيد و او هم مانند برادرش بر او علامت گذارى كرد گويد:بعد از حسين عليه السّلام در نزد حضرت سجاد عليه السّلام حاضر شدم در حالى كه بسيارپير و خرفت شده بودم و در حدود يك صد و سيزده سال از عمرم گذشته بود.

حضرت سجاد عليه السّلام را در حالى كه مشغول ركوع و سجود بود مشاهده كردم من ديگر از دلائل امامت مأيوس شده بودم در اين هنگام حضرت على بن الحسين عليهما السّلام بطرف من اشاره كردند و بلافاصله جوان شدم عرض كردم: يا سيدى چقدر از دنيا گذشته و چه اندازه باقى مانده است؟ فرمود: تا كنون خوب بوده و پس از اين خوبي در بين نيست حبابه والبيه تا زمان حضرت رضا عليه السّلام زنده بود و بعد از اين درگذشت.

حضرت باقر عليه السّلام فرمود حبابه والبيه بدعاى حضرت سجاد جوان شد پس از اينكه يك صد و سيزده سال از عمرش گذشته بود، و او بعد از اينكه جواني را باز يافت در دم حائض گرديد.

زندگانى چهارده معصوم عليهم السلام / ترجمه إعلام الورى، متن، ص: 303

فرمود: آنها به شما چه مى گويند؟ عرض كردم: مى گويند: ممكن است فرزند دختر را فرزند به شمار آورند در حالى كه آن فرزند صلبى نيست. امام عليه السّلام فرمود: شما در برابر، با چه دليلى احتجاج مى كنيد؟ عرض كردم: احتجاج ما بر آنها با اين سخن پروردگار است:

فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ «4» امام عليه السّلام فرمود:

آنها چه مى گويند؟ عرض كردم: مى گويند: چه بسا كه در سخن عرب فرزندان مردى را به خود آن مرد نسبت دهند و شخص ديگرى آنها را به خود نسبت دهد و بگويد: فرزندان ما.

ابو الجارود مى گويد: امام عليه السّلام فرمود: اى ابا الجارود! اينك از كتاب خدا آيه اى به تو مى دهم كه دلالت دارد بر آنكه حسن و حسين عليهما السّلام از پشت پيامبر اكرم صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم هستند و اين دليل را جز شخص كافر رد نكند. عرض كردم: قربانت گردم اين آيه در كجاست؟ فرمود:

آن جا كه خداوند مى فرمايد: ... وَ حَلائِلُ أَبْنائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلابِكُمْ ... «5» پس اى ابا الجارود! از آنها بپرس آيا براى پيامبر اكرم حلال بود كه با زنهاى حسن و حسين عليهما السّلام ازدواج كند؟ اگر در پاسخ بگويند آرى كه مسلما دروغ و بيهوده سخن گفته اند، و اگر بگويند: نه، پس آن دو پسران صلبى پيامبر اكرم صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم باشند.

__________________________________________________

(1) «امروز ما را توان جالوت و سپاهش نيست» (سوره بقره/ آيه 249).

(2) «چه بسيار شده كه باذن خدا عده اى كم بر گروهى زياد غالب آمده و خداوند با صابران است» (سوره بقرة/ آيه 249).

ص: 71

(3) «و از فرزندان ابراهيم، داود، سليمان، ايوب، يوسف، موسى و هارون را ... و نيكوكاران را اين گونه پاداش دهيم» (سوره انعام/ آيه 84).

(4) «بگو بياييد تا پسران خود و پسران شما را و زنان خود و زنان شما را و نفوس خويش و نفوس شما را بخوانيم» (سوره آل عمران/ آيه 61).

( 5)« و زنهاى فرزندانى كه از صلب شما مى باشند»( سوره نساء/ آيه 23).

بهشت كافى / ترجمه روضه كافى، ص: 368

فقام إليه أمير المؤمنين (عليه السلام) و قبّل وجهه و قال له يا بنىّ أنت ابني و هذان ابنا رسول اللّه (صلّى اللّه عليه و آله)

أفلا اصونهما عن القتل؟ فقال لى يا أبتاه جعلنى اللّه فداك و فداهما من كلّ سوء ...»

امير المؤمنين با شنيدن اين سخن بلند شد و دوباره صورت او را بوسيد و فرمود: پسرم علّت اينكه به تو دستور جنگ دادم و به حسنين دستور ندادم از آن جهت است كه تو فرزند و پسر منى ولى اين دو تا فرزندان رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله) هستند آيا من نبايد آنها را از جنگ محفوظ و مصون نگهدارم؟ محمد حنفيّه پس از شنيدن توضيحات پدر عرض كرد: پدر جان! خداوند متعال مرا فداى تو و آنان از هر ناگوارى و بدى حادثه قرار دهد!

بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج 42، ص: 105 به محمّد بن حنفيّه گفته شد: چه شد كه پدرت تو را فريفته در جنگ شركت داد و امّا با حسن و حسين چنين نكرد؟ پاسخ داد: زيرا آنان چشم او و من دست آن حضرت بودم و او با دستش از چشمش حفاظت كرد.

فاطمه زهرا عليها السلام شادمانى دل پيامبر ،ص:239 و در روايت ديگر وارد شده كه امام به محمد حنفيه فرمود اين نيزه را بگير و جمل را پى كن، محمد رفت و از شدت تير باران بازگشت پس از او حسن نيزه را گرفت و شتر را پى كرد و همچنانكه خون از نيزه اش مى چكيد بحضور امام آمد، محمد از اين منظره خجل شد ولى امام به او گفت ناراحت مباش كه او پسر پيغمبر است و تو پسر على هستى.

ص: 73

زندگانى حسن بن على(ع) ،ج 1،ص:287

خدا را قسم داد به حق محمد و على و فاطمه و حسن و حسين (عليهم السلام) كه توبه اش را قبول كند، خداوند نيز توبه او را قبول كرد.

ترمذى در صحيح خود از «ابن عباس» روايت كرده كه گفت: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلّم فرمود:

«أحبّوا اللَّه تعالى يغذوكم به من نعمه و أحبّوني لحبّ اللَّه تعالى و احبّوا اهل بيتى لحبّي»

: خداى را دوست بداريد به خاطر نعمتهايش و مرا دوست بداريد به خاطر خدا و اهل بيتم را دوست بداريد به خاطر من «4».

اين روايت را حاكم در مستدرك «5» ابو نعيم در حليه «6» خطيب در تاريخ بغداد «7» ابن اثير جزرى در اسد الغابة «8» سيوطى در الدر المنثور ذيل آيه «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ» آورده اند.

وجوب مودّت ذى القربى

احمد بن حنبل در مسندش از «سعيد بن جبير» از «ابن عباس» روايت كرده كه گفت: چون آيه: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى» نازل شد مردم

پرسيدند كه

يا رسول اللَّه من قرابتك الّذين وجبت مودّتهم؟ قال: علىّ و فاطمة و ابناهما (عليهم السلام)

». (اى رسول خدا خويشاوندان تو كه مودت آنها بر ما واجب است چه كسانى هستند؟ فرمود: على، فاطمه و دو فرزندان آن دو، اين سخن را سه بار تكرار فرمود «9».

همين روايت را ثعلبى نيز در تفسير خود در تفسير آيه فوق به همين الفاظ و معانى آورده است «10».

بخارى در صحيحش در ذيل آيه: قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى به سند خود از «طاوس» از «ابن عباس» روايت كرده كه گفت: از آيه:

ص: 76

قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ ... سؤال شد سعيد بن جبير گفت: منظور از «قربى» آل محمد صلى اللَّه عليه و آله و سلّم است «11».

سيوطى در درّ منثور در تفسير آيه مورد بحث از «ابن منذر» و ابن ابى حاتم و طبرانى و ابن مردويه از طريق «سعيد بن جبير» از ابن عباس روايت كرده كه چون آيه نازل شد، مردم از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلّم پرسيدند خويشاوندان تو كه مودتشان بر ما واجب شده، كيانند؟ فرمود: على، فاطمه و حسن و حسين و فرزندان آن دو. و همين مضمون را «محب طبرى» در «ذخائر العقبى» «12». و هيثمى در «مجمع الزوائد» «13» و ابن حجر در صواعق «14» و شبلنجى در «نور الابصار» «15» روايت كرده اند.

__________________________________________________

(1) احمد بن حنبل، مسند، ج 1، ص 77- ذخائر العقبى، ص 123- ابن مغازلى، المناقب، ص 370.

(2) ابن مغازلى، المناقب، ص 297 و 90.

(3) ابن مغازلى، المناقب، ص 63- ينابيع المودة، ص 97.

(4) ترمذى، صحيح، ج 2، ص 308.

(5) حاكم، مستدرك الصحيحين، ج 3، ص 149.

(6) ابو نعيم، حلية، ج 3، ص 211.

(7) خطيب، تاريخ بغداد، ج 4، ص 160.

(8) اسد الغابة، ج 2، ص 12.

(9) احمد بن حنبل، بنا به نقل ذخائر العقبى، ص 25- ابن مغازلى، المناقب، ص 309- قرطبى، ذيل آيه مورد بحث، ج 8، ص 43، 58.

(10) احقاق الحق، بنقل از او، ج 9، ص 92.

(11) بخارى، صحيح، ج 6، ص 37.

(12) ذخائر العقبى، ص 25.

ص: 77

(13) هيثمى، مجمع الزوائد، ج 7، ص 103.

(14) صواعق محرقة، ج 7 ص 101.

(15) شبلنجى، نور الابصار، ص 101.

الطرائف / ترجمه داود إلهامى، ص: 267- 269

جلاء العيون، مجلسى ،ص:461

خدمت حضرت رسيدند. آن مرد گفت: اى فرزند رسول خدا- صلّى اللَّه عليه و آله-! من از دوستداران شما هستم براى اين دارو پولى نمى گيرم. ولى از شما تقاضا دارم برايم دعا بفرماييد تا خداوند پسرى سالم و بى عيب به من عطا كند كه شما اهل بيت پيغمبر را دوست داشته باشد؛ چون وقتى كه از خانه خارج شدم، هنگام زايمان همسرم نزديك بود.

حضرت فرمود: به سوى خانه ات مراجعت نما كه خداوند متعال به تو پسرى سالم و بى عيب عطا نموده است.

مرد سياه فورا به خانه اش برگشت و ديد كه زنش پسرى زاييده است. سپس نزد امام حسن- عليه السّلام- برگشت و از ايشان به جهت اين امر، تشكر كرد. و حضرت آن روغن را به پاهاى خود ماليد و ورم پايش، خوب شد .

جلوه هاى اعجاز معصومين عليهم السلام ،ص:191 1- هر ميل، چهار هزار ذراع است (فرهنگ عميد).

ايضا روايت كرده است كه روزى حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در رحبه كوفه نشسته بود، مردى به خدمت آن حضرت برخاست گفت: من از رعيّت تو و اهل بلاد توام، حضرت فرمود: دروغ مى گوئى از رعيّت من و اهل بلاد من نيستى و ليكن پادشاه روم نزد معاويه فرستاده و مسئله اى چند پرسيده، معاويه جواب آن مسأله ها را نمى دانسته، تو را فرستاده است كه جواب آنها را از من سؤال كنى، گفت: راست گفتى يا امير المؤمنين، معاويه مخفى به نزد تو فرستاده و كسى بر اين مطّلع نبود به غير از حق تعالى، تو به الهام خدا دانسته اى، حضرت فرمود: از هر يك از اين دو پسر من كه خواهى سؤال كن، يعنى: حسن و حسين عليهما السّلام، او گفت كه: از امام حسن عليه السّلام سؤال مى كنم. پس جناب امام حسن عليه السّلام فرمود:آمده اى سؤال كنى كه ميان حقّ و باطل چه مقدار فاصله هست و ميان آسمان و زمين چه مقدار مسافت است؟ مغرب از مشرق به چه مقدار دور است؟ قوس قزح چيست؟ مخنّث كيست؟ كدام است آن ده چيز كه بعضى از بعضى سخت ترند، آن مرد گفت: بلى براى اين آمده ام.

جناب امام حسن عليه السّلام فرمود: ميان حقّ و باطل چهار انگشت است، هر چيزى را به چشم مى بينى حقّ است، و به گوش خود باطل بسيار مى شنوى؛ ميان آسمان و زمين به قدر نفرين مظلوم است و به مقدار بصر است؛ و ميان مشرق و مغرب به قدر سير يك روزآفتاب است؛ و قزح اسم شيطان است، و اين قوس شيطان نيست بلكه قوس خداست، و علامت فراوانى روزى است و امانى است از براى اهل زمين از غرق شدن؛ و مخنّث آن است كه ندانند مرد است يا زن كه هر دو آلت را داشته باشد، پس انتظار مى كشند تا بالغ شود، اگر محتلم شود مرد است و اگر حايض شود و پستانش بلند شود زن است، و اگر به اينها ظاهر نشود اگر بولش راست مى رود مرد است، و اگر به روش بول شتر برمى گردد زن است؛ امّا آن ده چيز كه بعضى از بعضى شديدترند، پس سنگ را حق تعالى سخت آفريده است، و آهن را از آن سخت تر گردانيده است كه آن را مى شكند، و آتش را از آهن سخت تر گردانيد كه آن را مى گدازد، و آب را از آتش سخت تر گردانيده كه آن را خاموش مى كند، و ابر را از آب سخت تر كرده كه حكمش بر آن جارى مى گردد، و باد را بر ابر مسلّط گردانيده كه حركت مى دهد، و سخت تر از باد ملكى است كه باد در فرمان اوست، و سخت تر از آن ملك ملك الموت است كه قبض روح او مى كند، و سخت تر از ملك الموت مرگ است كه ملك موت به آن مى ميرد، و سخت تر از مرگ امر خداوند عالميان است كه به فرمان او وارد مى شود و دفع مى شود .

ص: 81

جلاء العيون، مجلسى ،ص:420-419

جلاء العيون، مجلسى ،ص:404

تا آنكه صداى گريه از خيمه ايشان بلند شد و آن اعرابيّه نااميد گرديد بيرون رفت، و حضرت از آن منزل بار كرد. جناب امام حسين عليه السّلام به سبب تعظيم و اجلال از سبب آن حال از حضرت سؤال نكرد تا آنكه شبى جناب امام حسن عليه السّلام از خواب بيدار شد و مى گريست، امام حسين عليه السّلام از سبب گريه آن جناب پرسيد، فرمود: خوابى ديدم و تا زنده ام به كسى نقل مكن، در خواب ديدم كه حضرت يوسف عليه السّلام در جائى نشسته بود و مردم به تماشاى جمال او مى آمدند، من نيز رفتم، چون وفور حسن و جمال او را مشاهده كردم گريان شدم، چون نظر يوسف بر من افتاد گفت: سبب گريه تو چيست اى برادر پدر و مادرم فداى تو باد؟ گفتم: من قصّه زليخا را به خاطر آوردم و عاشق شدن او جمال تو را، و آزارهائى كه تو به سبب او در زندان كشيدى، و آنچه به يعقوب پير رسيد از مفارقت تو، به اين سبب گريستم و تعجّب كردم از حال زليخا، يوسف گفت: چرا تعجّب نمى كنى از حال آن زن بدويّه كه در منزل «ابوا» عاشق جمال زيباى تو گرديد .

جلاء العيون، مجلسى ،ص:408-407

سبحان من لايعزب عنه مثقال ذرة فى الارض و لافى السماء سبحان من السرائر عنده علانية والبواطن عنده ظواهر سبحان الله و بحمده

(1) دعاى آن حضرت در تنزيه خداى بزرگ در روز چهارم ماه :

پاك و منزه است خدائى كه كه بر اسرار قلبها آگاه است ، پاك و منزه است كسى كه شمارش گناهان را مى داند، پاك و منزه است ، آنكه چيزى در آسمانها و زمين از ديد او پنهان نيست ، پاك و منزه است آگاه بر ارزها و داناى بر پنهانيها.

پاك و منزه است آنكه اندك چيز در زمين و آسمان از او پنهان نمى باشد، پاك و منزه ، است آنكه رازها برايش آشكار و اسرار برايش هويدا است ، پاك و منزه است خداوند و ستايش مخصوص اوست .

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى (14)

(15). بخش چهارم : 4-

الهى اطعتك و لك المنة على فى احب الاشياء، اليك ، الايمان ، بك ، و التصديق برسولك ، و لم اعصك فى ابغض الاشياء اليك ، الشرك بك و التكذيب برسولك ، فاغفرلى ما بينهما، يا ارحم الراحمين

(2) دعاى آن حضرت در مناجات

پروردگارا! تو بعد از تمامى مخلوقات ، باقى مانده ، و هيچ موجودى بعد از تو وجود نخواهد داشت ، پروردگارا كار نيك هر كس از تو منشاء گرفته ، و كارهاى زشت هر فرد از خطا و اشتباه خود اوست ، پس نيكوكار از يارى و عنايت ، تو بى نياز نيست و آنچه كار زشت انجام داد، غير تو فرد ديگرى را پيدا نكرده ، و از تحت قدرت و حكومت تو خارج نشده است .

بارالها! عنايت تو را شناخته و به وسيله تو به سوى دينت ، هدايت شوم ، و اگر ياريت ، نبود تو را نمى شناختم ، پس اى كسى كه اينگونه مى باشد و كسى كه چون او نيست بر محمد و خاندانش درود فرست و اخلاص در عمل و وسعت در روزى به من عطا فرما، خدايا بهترين ساعات عمرم را آخرين ساعات زندگيم قرار ده ، و بهترين اعمالم را آخرين كارهايم قدر فرما، و بهترين لحظاتم را زمانى قرار ده ، كه تو را ملاقات مى كنم .

خدايا! بر من منت نهادى تا در محبوبترين چيزها نزد تو، يعنى ايمان ، به تو و شهادت به رسالت پيامبرت ، فرمانبردارى ، تو را بنمايم ، و در مبغوض ترين چيزها نزد تو، يعنى شرك و دوگانه پرستى و تكذيب پيامبرت ، تو را معصيت نكنم ، پس آنچه در ميان اين دو است را بر من ببخشاى ، اى بهترين رحم كنندگان .

ص: 87

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

اغفرلبى خطيئتى ، و يسرلى امرى ، و اجمع لى شملى ، و انجح لى طلبتى ، و صلح لى شاءنى ، و اكفين ما اهمنى ، و اجعل لى من امرى فرجا و مخرجا، ولاتفرق بينى و بين العافية ابدا ما ابقيتنى ، و فى الاخرة اذا توفيتنى ، برحمتك يا ارحم الراحمين

(4) دعاى آن حضرت در طلب مغفرت و برآورده شدن حاجات

اى توشه ام ، در هنگام سختى ، اى فريد رسم ، در زمان گرفتارى ، اى سرپرستم در نعمتها، اى برآورنده حاجتها، اى پناهم ، در لغزشگاهها، اى رهاننده ام از هلاكت و بدبختى ، اى همراه و ياورم در تنهايى .

خطا و لغزشم را ببخش ، و كارم را آسان فرما، به اجتماعمان گرمى بخش ، و حاجتم را برآور، و كارم را اصلاح گردان ، آنچه كه بدان اهتمام دارم را كفايت كن ، و در كارم ، گشايش ، عطا فرما، و تا آنگاه كه زنده ام ، و بعد از مرگ بين و من و سلامتى و عافيت هرگز جدائى مينداز، به رحمتت اى بهترين رحم كنندگان .

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

اللهم و ما وصفتك من صفة او دعوتك من دعاء، يوافق ذلك محبتك و روضانك و مرضاتك فاحينى على ذلك و امتنى عليه ، ما كرهت من ذلك ، فخذ بناصيتى الى ما تحب و ترضى

بؤ ت اليك ربى من ذنوبى ، و استغفرك من جرمى ، و لاحول و لاقوة الا بالله ، لااله الا هو الحليم الكريم ، و صلى الله على محمد واله ، و اكفنا مهم الدنيا و الاخرة عافية ، يا رب العالمين

(5) دعاى آن حضرت در طلب اخلاقهاى نيكو

اى كسى كه فرار كنندگان به سوى او مى گريزند، و كسانى كه در هراسند به او انس و الفت گرفته و دلگرم مى شوند،بر محمد و خاندانش درود فرست و دلگرميم را به خودت قرار ده ، كه شهرهايت برايم تنگ شده است ، و توكل و اعتمادم را بر خودت مقدر فرما، كه دشمنانت به سوى من چشم دوخته اند.

پروردگارا بر محمد، و خاندانش درود فرست ، و مرا آنگونه قرار ده كه به سوى ، توجه كرده و با ياريت ، تلاش كنم ، و بر تو توكل كرده و به سوى تو تضرع و زارى نمايم .

خداوندا! هر صفتى كه با آن تو را ستودم ، و هر دعائى كه تو را بدان ، خواندم ، و رضايت ، و محبت ، و خشنودى تو را در برداشت ، مرا بر آنها زنده بدار و بميران ، و آنچه را كه از آن ناخشنود بودى ، مرا از آن به سوى آنچه موجبات خشنودى تو را فراهم مى سازد، متوجه ساز.

از گناهانم ، به سوى تو روى آورده ، و از خطايم ، استغفار مى كنم ، و نيرو و توانايى جز با قدرت تو ميسر نيست ، معبودى جز تو نبوده ، و او بردبار و بزرگوار است ، و بر محمد و خاندانش درود فرست ، و كارهاى مهم ما را در دنيا و آخرت ، در سلامتى و عافيت ، كفايت فرما.

ص: 90

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

پروردگارا! مرا در زمره كسانى قرار ده كه ايشان را هدايت كرده اى ، و سلامت دار به همراه كسانى كه به آنان سلامتى عطا فرموده اى ، و مرا سرپرستى كن در ميان افرادى كه ايشان را سرپرستى ، نموده اى ، و در آنچه به من عطا كرده اى بركت ، عنايت نما، و شر و بدى ، آنچه كه مقدر كرده اى را از من دو دار، تو حاكم بوده و كسى بر تو حكم نمى كند، به درستيكه تو هر كه را سرپرستى كنى ذليل نمى گردد.

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

و انت اللهم المستعان و عليك التوكل ، و انت ولى ما توليت لك الامر كله ، تشهد الانفعال و تعلم الاختلال وترى تخاذل اهل الخبال و جنوحهم الى ما جنحو اليه ، من عاجل فان و حطام عقباه حميم ان و قعود من قعد، و ارتداد من ارتد و خلوى من النصار، (10) و انفرادى من الظهار، و بك اعتصم و بحبلك استمسك و عليك اتوكل

اللهم قد تعلم انى ما ذخرت جهدى ، و لامنعت و جدى حتى انفل حدى و بقيت وحدى فاتبعت طريق من تدقمنى فى كف العادية و تسكين الطاغية عن دماء اهل المشايعة (11) و حرست ما حرسه اوليائى من امر اخرتى و دنياى .

فكنت لغيظهم اكظم و بنظامهم انتظم ، و لطريقتهم اتسنم ، و بميسمهم اتسم ، حتى ياءتى نصرك و انت ناصر الحق و عونه و ان بعد المدى من المرتاد و ناءى الوقت عن افناء الاضداد.

اللهم صل على محمد و ال محمد و آله و اخرجهم مع النصاب فى سرمد العذاب ، و اعم عن الرشد و ابصارهم و سكعهم فى غمرات لذاتهم ، حتى تاءخدهم بغتة و هم غافلون و سحرة و هم نائمون بالحق الذى تظهره ، و اليد التى تبطش بها، و العلم الذى تبديه ، انك كريم عليم

(8) دعاى آن حضرت در قنوت

اى آنكه با قدرت او مظلوم يارى شده ، و با كمك او مجروح التيام مى يابد، فرمانت ، پيشى گرفته ، و امرت ، پايان پذيرفته ، و تو بر هر كار توانا، و بر آنچه مى گذرد دانائى

اى آنكه در هر پنهانى حاضر و بر هر راز و نهانى آگاهى ، و پناه هر مضطر و درمانده اى ، اوهام در يافتن تو گم گشته ، و علوم از رسيدن به كنه تو درمانده اند، و تو خدائى هستى كه پايدار و دائمى و جاودانى .

ص: 93

آنچه بدان دانا و در آن حكيم بوده و از آن شكيبا و بردبارى ، را مى بينى ، و تو بر يارى كردن براى برطرف ساختن آن و بر بازداشتن از آن قادرى ، و بازگشت هر كار به سوى توست ، همچنانكه آغاز آن از فرمان تو بوده است .

از تصميمات ، هر گروهى جدا بوده و راز و نهان ديگران را مخفى مى دارى ، آن چه حكم كرده اى را اجرا نموده ، و آن چه از دسترس تو دور نمى باشد، را تاءخير مى اندازى ، آنچه عقول در مشيت تو بدان قادر بوده اند، را به آنها داده اى ، تا هر كه هلاك مى گردد يا به راه راست هدايت مى شود با دليل و برهان توام بوده ، و نزد خداوند عذرى نداشته باشند و به درستيكه تو شنوا و دانا، يگانه و بينائى .

پروردگارا! تو يارى كننده بوده و توكل و اعتماد بر توست ، و تو شايستگى سرپرستى ، مخلوقاتت را دارى ، و تمام جهان ، در اختيار توست ، هر تاءثيرى تاءثرى در جهان را شاهد بوده و به هر تغييرى آگاهى ، اعراض و روى گرداندن مكاران ، و تمايل آنان به دنياى فانى و زينتهاى زودگذر آن - كه عقاب الهى را به دنبال خود دارد - و نيز مبارزه نكردن آنان و بازگشتشان از دين ، و بدون ياور شدنم ، و نداشتن پشتيبانى براى خود، را ديده اى ، از تو يارى خواسته و به ريسمان محكم تو چنگ زده و بر تو توكل مى نمايم .

ص: 94

پروردگارا! تو مى دانى كه از هيچ كوششى فروگذار نكرده ، و از هيچ عملى دريغ ننموده ام ، تا آنگاه كه قدرتم كاسته شدم ، و تنها ماندم ، از اينرو راهى را انتخاب كردم كه پيشينيان من براى رفع دشمنى و ساكن نمودن طغيان و آشوب در جهت جلوگيرى از خونريزى شيعيان برگزيده بودند، و آنچه اوليائم از امور دنيا و آخرت حراست كرده اند، را، پاسدارى نمودم .

از اينرو خشمشان ، را تحمل كرده ، و روششان را متابعت نموده ، و راهشان را پذيرفته ، و با نشانه آنان شناخته شده ام ، تا آنگاه كه يارى تو فرا رسد، و تو يارى كننده حق مى باشى ، اگر چه مطلوبمان از ما دور باشد، و زمان براى نابودى دشمنان گذشته باشد.

خداوندا! بر محمد و خاندانش درود فرست ، و آنان را به همراه دشمنانت در عذاب الهى ابدى داخل كن ، و چشمانشان را از يافتن راه حق كور نما، ايشان را در لذات دنيوى فرو بر، تا مرگ آنان به طور ناگهانى فرا رسد، در حاليكه در غفلت به سر مى برند، يا در آن هنگام كه در خواب فرو رفته اند، با حقيقتى كه تو آن را يارى كرده و قدرتى كه با آن دشمنانت را مجازات مى كنى ، و علمى كه آن را آشكار مى گردانى ، به درستيكه تو بزرگوار و دانائى .

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

اللهم انك الرب الرؤ وف الملك العطوف ، المتحنن الماءلوف ، و انت غياث الحيران ، الملهوف و مرشد الضال المكفوف ، تشهد خواطر اسرار لمسرين ، كمشاهدتك اقوال الناطقين

اساءلك بمغيبات علمك فى بواطن سرائر المسرين اليك ، ان تصلى على محمد و آله ، صلاة نسبق بها من اجتهد من المتقدمين ، نتجاوز فيها من يجتهد من المتاءخرين و ان تصل الذى بيننا و بينك ، صلة من صنعته لنفسك و اصطنعته لعينك

فلم تتخطفه خاطفات الظنن و لاواردات الفتن ، حتى نكون لك فى الدنيا مطيعين ، و فى الاخرة فى جوارك خالدين

(9) دعاى آن حضرت در هنگام قنوت

پروردگارا! به درستيكه تو پروردگار رؤ وف ، پادشاه ، عطوف ، مهربان و بردبار بوده ، و تو پناه سرگردان متحير، و راهنماى گمراه بازمانده بوده ، و به اسرار و رازهاى نهانى آگاهى ، همچنانكه گفتار گويندگان را نظاره گر، هستى

از تو مى خواهم به علمهاى نهانى ات از رازهاى باطن ، كه بر محمد و خاندانش درود فرستى ، درودى كه با آن از تلاشگران گذشته پيشى گرفته و از تلاشگران آينده سبقت گيريم ، و بين ما و خودت رابطه اى برقرار كن ، كه براى كسانى كه آنان را بارى خود ساخته اى برقرار مى نمائى .

و گمانهاى باطل و آشوبگران ويرانگر آن را نابود نسازد، تا اينكه در دنيا فرمانبردار تو، و در آخرت ، در جوار تو جاودانه باشيم .

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

(10) دعاؤه عليه السلام فى الاستسقاء

اللهم هيج لنا السحاب بفتح الابواب بماء عباب و رباب بانصباب و انسكاب

يا وهاب ، اسقنا معدقة ، مطبقة مونقة ، فتح اغلاقها و يسر اطباقها، و سهل اطلاقها، و عجل سياقها بالاندية فى بطون الاودية بصبوب الماء

يا فعال اسقنا مطرا قطرا، طلا مطلا مطبقا طبقا، عاملا معما، رهما بهما، رحما(12) رشا مرشا، واسعا كافيا، عاجلا طيبا مريئا، مباركا، سلاطحا بلاطحا يباطح الاباطح مغدودقا مغرورقااسق سهلنا و جبلنا و بدونا و حضرنا، حتى ترخص به اسعارنا، و تبارك لنا فى صاعنا و مدنا، ارنا الرزق موجودا، و الغلاء مفقودا، امين رب العالمين

(10) دعاى آن حضرت در طلب باران

پروردگارا! ابرها را براى ما با گشودن درهايش براى ريزش آبهاى بسيار فراوان و پى در پى به حركت درآور.

اى بخشنده ! براى ما باران فرو ريز، پى در پى فراگير روياننده ، قفلهايش را بگشا، و موانعش را برطرف كن ، و ريزش آنرا آسان گردان ، و در آمدن آن براى نمناك ساختن دشتها به وسيله ريزش آب تسريع فرما.

اى تلاشگر برايمان باران فرو ريز، بارانى قطره قطره ، فراوان و بسيار، پى در پى و فراگير، نمناك كننده ، وسيع و كافى ، سريع و پاكيزه و روياننده گوارا و مبارك ، عريض و گسترده كه دشتها را نمناك سازد.

در كوه و دشتمان ، و شهر و بيابانمان باران فرو ريز، تا قيمتهايمان را كاهش داده ، و در كيل و وزنمان بركت عطا كنى ، روزيمان را بما بنمايان ، و قحطى را معدوم ساز، اى پروردگار جهانيان اجابت فرما.

صحيفة الحسن (ع)

ص: 97

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

يا اله من فى السماء و الارض ، و مابينهما و ما تحت الثرى ، بك استكفى ، و بك استشفى ، و بك استعفى ، و عليك اتوكل فسيكفيكهم الله و هو السميع العليم

(12) دعاى آن حضرت در پوشيدن ماندن از خطرات

پروردگارا! اى آنكه بين دو دريا مانع و فاصله قرار دادى ، اى داراى نيرو و توانمندى اى آنكه جايگاهش برتر است ، چگونه از تو در هراس باشم در حاليكه تو اميدم مى باشى ، و چگونه مورد ستم واقع شوم در حاليكه تو پناهم هستى .

پس با پوشش خود مرا از دشمنانت پوشيده دار، و صبر و بردبارت را بر من فرو ريز، و با قدرتت مرا بر دشمنانم يارى گردان ، و با ياريت كمك فرما، پناه توئى و اعتماد بر توست ، پس در كام گشايش و فرج مقدر كن .

اى آنكه اهل مكه را در مقابل اصحاب فيل يارى كرده ، و پرندگان ابابيل را براى آنان فرستادى ، تا ايشان را با سنگهاى آتشين سنگ باران كردند، هر كه با من دشمنى مى كند را عقوبت كن .

خداوندا! شفاء از هر بيمارى و يارى بر دشمنان و توفيق بر آنچه خشنودى تو در آنست را از تو مى خواهم .

اى پروردگار هر كه در آسمان و زمين و در ميان آنها و در زير زمين است ، از تو شفا طلبيده و از تو بخشش مى خواهم ، و بر تو توكل مى كنم ، و خداوند آنان را كفايت كرده ، و او شنوا و داناست .

صحيفة الحسن (ع)

ص: 99

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

(14) دعاى آن حضرت در دفع حزن اندوه

روايت شده : هرگاه آن حضرت محزون مى گرديد در اتاقى قرار گرفته و اين دعا را مى خواند:

اى كهيعص ، اى نور، اى پاكيزه ، اى دانا، اى خداوند، اى بخشنده - سه بار.

گناهانى كه نعمت و عذاب را بر من فرود مى آورد، و گناهانى كه نعمت ها را به نقمت مبدل مى سازد، و گناهانى كه پرده هاى حيا را مى دريد، و گناهانى كه بالا را نازل مى كند، و گناهانى كه فنا و نابودى را تسريع مى گرداند، را بيامرز.

و گناهانى كه دشمنان را مسلط مى سازد، و گناهانى كه اميدها را نااميد مى كند و گناهانى كه دعا را رد مى كند، و گناهانى كه از نزول باران ممانعت بعمل مى آورد، وگناهانى كه هوا را تاريك مى كند، و گناهانى كه پرده ها را مى درد، را بر من ببخشاى .

آنگاه به آنچه مى خواهد دعا مى كند.

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

ان ولييى الله الذى نزل الكتاب و هو يتولى الصالحين فان تولوا فقل حسبى الله لااله الاهو عليه توكلت و هو رب العرش العظيم

(17) دعاى آن حضرت بر عليه دشمنش ، آنگاه كه نزد معاويه رفت

بنام خداوند بخشنده مهربان ، بنام خداوند برتر و والاتر، پروردگارا اى پابرجا تو از هر عيب و نقصى منزه هستى ، پاك و منزه است زنده اى كه نمى ميرد.

از تو مى خواهم همانگونه كه دانيال را درون چاه از گزنده شيران نجات دادى ، و به او صدمه اى نرساندند، مرا از آزار اين مرد، و هر انسان و جن كه در شرق و غرب جهان است ، در امان دارى ، و گوشها و چشمها و قلبها و اندامشان را در اختيار بگير.

مرا با نيرو و توانمندى خودت از كيد و مكر آنان در امان دار، و از آنان و از هر ستمگر كينه توز و هر شيطان رانده شده اى ، كه به روز قيامت ايمان ندارد، در امان دار.به درستيكه سرپرست من خداوندى است كه كتاب را نازل فرمود و نيكوكاران را سرپرستى مى كند پس اگر روى گرداندند، بگو خداوند مرا كفايت مى كند، معبودى جز او نبوده ، بر او توكل كرده و او پروردگار جهانيان است .

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

(18) دعاى آن حضرت بر عليه ابن زياد

پروردگارا! انتقام من و شيعيانم را از ابن زياد بگير، و مجازات سريعى را در مورد او به عمل آور و بما نشان بده ، به درستيكه ، تو بر هر كار توانائى .

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

يا شديد المحال يا عزيز اذللت بعزتك جميع ما خلقت اكفنى شر فلان بما شئت

و فى رواية :

يا شديد القوى ، يا شديد المحال يا عزيز، اذللت بعزتك جميع من خلقت ، صل على محمد و آل محمد و اكفنى مؤونة فلان بما شئت

(20) دعاى آن حضرت در دفع شر همسايه

شخصى نزد آن حضرت از آزار همسايه اش شكايت كرد، آن حضرت فرمود: بعد از نماز مغرب دو ركعت نماز بگزار، و سپس بگو:اى آنكه كيد و مكرش قوى است ، اى پايدار، با قدرتت ، تمامى مخلوقانت را در اختيار خود قرار داده اى ، شر فلان فرد را با هر چه مى خواهى بگير.

و در روايتى آمده :

اى نيرومند اى آنكه ، مكر و كيدش قوى است ، اى پايدار، با قدرتت تمامى مخلوقاتت را در اختيار گرفته اى ، بر محمد و خاندانش درود فرست ، و رنج فلان فرد را با هر چه مى خواهى از من دور دار.

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

(21) دعاى آن حضرت براى درد پا

از آن حضرت روايت شده كه فرمود: نزد امام حسين عليه السلام بودم كه فردى شيعه از بنى اميه نزد ايشان آمد و گفت :

اى پسر پيامبر بخاطر درد پا نمى توانم نزد تو بيايم ، فرمود: چرا دعاى حضرت امام حسن عليه السلام را نمى خوانى فرمود، آن كدامست ؟ فرمود:

به درستيكه گشايش و پيروزى آشكارى كه براى تو فراهم آورديم ، تا خداوند از گناهان گذشته و آينده تو درگذرد - تا آنجا كه فرمايد: و خداوند استوار و حكيم است

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

(23) دعاؤه عليه السلام فى الاستعاذه

اللهم انى اعوذبك من قلب يعرف و لسان يصف و اعمال تخالف

(23) دعاى آن حضرت در پناه بردن به خدا از بعضى از امور

پروردگارا! از قلبى كه مى شناسد، و زبانى كه توصيف مى كند، و اعمالى كه مخالفت كرده مى شود، به تو پناه مى برم .

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

نورانيت نور از توست ، و پروردگار هر پرورش دهنده اى ، و به تمام كارها احاطه دارى ، پاك و منزه است آنكه چيزى همانند او نيست و او شنوا و بيناست پاك و منزه است آنكه چنين است و همانندى ندارد.

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

بخشنده را شكر گزارده ، و در آنچه به تو داده شده بركت عطا شود، و خداوند او را به نهايت درجه برساند، و از نيكى او تو را بهره مند سازد.

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

صحيفة الحسن (ع)

دعا و كلمات امام حسن (ع)

ترجمه و تنظيم : جواد قيومى اصفهانى

تحف العقول، النص، ص: 226 پرسيدند: زهد چيست؟ فرمود: دلبستن به پرهيزگارى و دل كندن از دنيا. حلم چيست؟فرو خوردن خشم و تسلط بر نفس. سداد (راستى و درستى) چيست؟ بدى را با نيكى جلو گرفتن.شرف چيست؟ خوشرفتارى با خويشان و تحمل بزه (ديه يا خونبهائى كه به گردن كسى افتاده بعهده گيرند). مردانگى چيست؟ دفاع از پناهنده، مقاومت در ميدانها، و اقدام در ناملايمات. بزرگوارى چيست؟ پرداخت غرامت و گذشت از جرم، مروت (جوانمردى) چيست؟نگهدارى دين، عزيز داشتن نفس، نرمخوئى، احسان دائم، اداى حقوق (برادران) و دوستى با مردم. كرم چيست؟ بخشش پيش از درخواست و غذا دادن در قحطى. فرومايگى چيست؟خرده بينى، و مضايقه در چيزهاى بى ارزش. پستى چيست؟ خسيسى و بدزبانى. سخاوت چيست؟ بخشش در رفاه و تنگدستى. بخل چيست؟ آنچه دارى شرف پندارى و آنچه دادى تلف. برادرى چيست؟ مساعدت (و مساوات) در سختى و گشايش. ترس چيست؟ دليرى با دوست و عقب نشينى از دشمن. بى نيازى چيست؟ رضامندى به قسمت گرچه اندك باشد.نيازمندى چيست؟ آزمندى و شيفتگى نفس به هر چيز. بخشندگى چيست؟ بذل به قدر توانائى. كرم چيست؟ نگهدارى قوم و قبيله در سختى و رفاه. پردلى چيست؟ پيكار با هماوران و هم نبردان. دلاورى چيست؟ رزم آورى و درگيرى با نيرومندان. ذلت چيست؟ دلهره به هنگام راستگوئى. حماقت (يا درشتخوئى) چيست؟ در افتادن با فرمانروا و آن كه بر آزار تو تواناست (كه نتيجه آن آزار غير مستقيم به خويشتن است). سربلندى چيست؟انجام زيبائيها و ترك زشتيها. دورانديشى چيست؟ بردبارى فراوان، مدارا با حكمرانان، ملاحظه از همه مردم (عدم اعتماد بر غالب آنها در امور حساس و مسائل سرى). شرف چيست؟ هماهنگى با برادران، و نگهدارى همسايگان. محرومى چيست؟ به اقبال روى آورده پشت پا زدن. بيخردى چيست؟پيروى دونان و همدمى گمراهان. درماندگى در سخن چيست؟ به هنگام گفتن با ريش بازى- كردن و مرتب سينه صاف كردن. شجاعت چيست؟ نبرد با اقران و پايدارى در ميدان. تكلف چيست؟ بيهوده سخن گفتن. نابخرد كيست؟ آن كه در مال احمق و به آبرو بى اعتنا باشد. ناكسى چيست؟ خود را نگه داشتن، و همسر را واگذاشتن.

ص: 112

تحف العقول / ترجمه جنتى، متن، ص: 353

حضرت فرمود: خداوند ابوذر را رحمت كند امّا من مى گويم: آن كس كه بر حسن اختيار خداوند اعتماد كند، چيزى را نمى طلبد كه جز خداوند برايش انتخاب كرده باشد. و اين است معناى خشنودى در برابر حكم خداوند _ سبحان (2)

هر آينه مردمان سه گروهند: أوّل مؤمنى كه حقّ ما را شناخته و ما را به ولايت و امام مسلّم دارد و آن را به ما واگذارد، پس او نجات يافته و محبّ خدا و ولىّ او است. دوم فردى ناصبى كه دشمنى ما ظاهر و از ما تبرّى جسته و لعن ما نمايد، و ريختن خونمان را حلال و حقّ ما را انكار مى كند، و برائت از ما را جزء دينش مى داند، پس او كافر است و مشرك است و فاسق، و بى شكّ او از جايى كه نمى داند به كفر و شرك افتاده همچنان كه خداوند را از سر كين بدون علم سبّ و دشنام مى دادند، اين چنين فردى بدون علم مبتلا به شرك خدا شده است.

و ديگرى مردى است كه موارد اجماعى را پذيرفته، و موارد مشكله را به خدا واگذار مى كند، امّا با ولايت ما باشد، و به ما نه اقتدا كند و نه دشمنى، و از حقّ ما نيز بى خبر باشد، پس برايش اميد مغفرت و ورود به بهشت داريم و چنين فردى: مسلمان ضعيف است. الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 54-65

مردم! ما _ اهل بيت _ از فرزندان آدم و دودمان نوح و فرزندان برگزيده ابراهيم و تبار اسماعيليم، ما آل محمد، در ميان شما همانند آسمان بلند و همچون زمين گسترده و مثل خورشيد پر فروغيم. همانند درخت زيتونيم كه نه به شرق مايل است نه به غرب. درختى كه ريشه اش رسول خدا _ ص _ است و شاخه اش على بن ابى طالب _ ع _ سوگند به خدا ما اهل بيت ميوه آن درختيم، پس هر كس به يكى از شاخه هاى آن چنگ زند نجات پيدا مى كند (سعادتمند است) و هر كس از آن جدا شود جايگاهش آتش است.»(6)

18- مستدرك الوسائل : ج 3، ص 245، ح 4.

19- اءعيان الشّيعة : ج 1، ص 577، بحارالا نوار: ج 75، ص 113، ح 7.

20-كلمة الا مام حسن عليه السلام : ص 212، بحارالا نوار: ج 73، ص 318، ح 6.

شايد بعضيها كه بر اين حديث واقف شوند، بگويند كسانى كه به حسن بن على (عليه السلام) عيب گرفتند، معذور بودند، همچنان كه موسى معذور بود؟

جواب او اين است كه خضر موسى را در آنچه واقع شد، معذور ندانست و لذا از او جدا شد، پس عذر كسى كه بر حسن (عليه السلام) عيب بگيرد پذيرفته نيست.

ديگر اين كه موسى رعيت خضر نبود كه اطاعتش بر او واجب باشد بلكه موسى و خضر با هم مصاحب و رفيق راه بودند، موسى پيامبر بود ولى خضر پيامبر نبود خضر مكلف به باطن بود و مى بايست مطابق آن عمل كند و موسى هم مكلف به ظاهر بود مى بايست با توجه به ظاهر آنها بر وى انكار نمايد، زيرا آنچه در ظاهراتفاق افتاد به ظاهر بدو منكر مى نمود، پس از اين جهت هر دو معذور بودند و شايد هم موسى توجه نداشت كه خضر معصوم است.

اما رعيت امام حسن در عيب گرفتن بر او معذور نبودند، زيرا آنان از نظر شرع مكلف بودند از امام حسن (عليه السلام) متابعت نمايند، خواه صلح كند و خواه جنگ كند، پس هر گاه كسى بر او عيب بگيرد يا مخالفت كند، حكمش حكم كسى است كه با امام زمان خود مخالفت نمايد. و عذر امام حسن (عليه السلام) در پذيرفتن صلح اين بود كه اكثر اصحابش در همراهى وى به همين صفت بودند و موافق رأى و نظر امام نبودند، پس چگونه اين جماعت مى توانستند براى مقابله با دشمن به امام خود يارى كنند.

2- اين كه رجال مذاهب چهارگانه، بالاتفاق روايت كرده اند كه پيامبرشان فرموده كه: «حسن و حسين سيد جوانان اهل بهشتند» پس چگونه از يكى از جوانان بهشت عملى صادر مى شود كه به خاطر آن مورد مذمت و نكوهش قرار مى گيرد و در بهشت جوانانى هستند مثل عيسى بن مريم و يحيى بن زكريا و غير ايشان از اوليا كه عيب در آنها وجود ندارد.

ص: 126

3- اين كه عيب گرفتن بر حسن (عليه السلام) صحيح نيست مگر اين كه اول بايد به پيامبر عيب گرفت كه به امام حسن مدح و ثنا گفته است و عيب گرفتن به پيامبر هم صحيح نيست مگر بعد از عيب گرفتن به خداوند كه در باره پيامبر فرمود: «وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحى» «1».

(هرگز به هواى نفس سخن نمى گويد و سخن او جز وحى نيست).

4- و ديگر اين كه: در ضمن آيه تطهير روايت كرده اند كه خداوند او را از «رجس» پاك گردانيده است و اگر او داراى عيب بود، پاك نبود و آن خدائى كه به پاكى او گواهى داده بود مى دانست كه او در آينده با معاويه صلح خواهد كرد زيرا تمام اوصاف و كردارش پيش خداوند از اول تا آخر و ظاهر و باطن حاضر بود، وقتى كه به طهارت او حكم كرده، اين اقتضاى طهارت و پاكى او بود.

5- و نيز آنها اتفاق دارند بر اين كه پيامبر با «بنى قريظه» و «بنى النضير» پيمان صلح بستند در حالى كه آنها كافر بودند وقتى صلح با كافر جايز باشد صلح با كسى كه به ظاهر مسلمان است، چه اشكالى دارد؟

همچنين اتفاق دارند بر اين كه پيامبر با يهود و نصارى صلح كرد و آنها را در كفر و ضلالتشان باقى گذاشت و از آنها جزيه گرفت و با اين عمل براى پسرش حسن در صلح با معاويه، «اسوه» و سرمشق گرديد چنان كه قرآن مى گويد: لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ و همچنين جريان «صلح حديبيه» در تاريخ اسلام معروف است و طرف قرار داد در آن «سهيل بن عمرو» بود كه به نمايندگى از طرف كفار قريش زير ورقه صلح را امضاء كرد و اين صلح از صلح امام حسن با معاويه تعجب آورتر است.

ص: 127

6- از جمله جوابها اين كه «ابن دريد» در كتاب «المجتبى» روايت كرده است كه امام حسن (عليه السلام) خطاب به مردم فرمود: «شك و پشيمانى، ما را از جنگ لشكر شام باز نداشت بلكه با سلامت نفس و اطمينان و شكيبائى با آنان مى جنگيديم ولى سلامت نفس با كينه و عداوت مخلوط گرديد و استقامت با تزلزل درهم آميخت و شما آنگاه كه به صفين مى رفتيد دين را در پيش رو و دنيا را در پشت سر داشتيد ولى اكنون دنيا را در جلو و دين را پشت سر افكنده ايد، بدانيد ما به شما آنچنانيم كه بوديم (و هيچ تغييرى نكرده ايم) ولى شما نسبت به ما آنچنان كه بوديد، نيستيد» امام با اين سخن، اشاره به اسباب و علل متلاشى شدن لشكريان فرمود آنگاه پيشنهاد صلح معاويه را بر مردم به اين نحو خواند:

«بدانيد معاويه ما را به امرى كه در آن شرافت و انصاف نيست، دعوت كرده اگر كشته شدن را دوست داريد، پيشنهاد وى را بر مى گردانيم و با دم شمشيرها با وى برخورد مى كنيم و اگر زنده بودن را دوست داريد، پيشنهاد معاويه را قبول مى كنيم.

چون سخن امام به اينجا رسيد، همه يك صدا گفتند: التقية التقيّة.

7- پيامبر اكرم از صلح امام حسن (عليه السلام) خبر داده بود.

در كتابهاى صحاح روايت كرده اند و حميدى در كتاب «الجمع بين- الصحيحين» از مسند «ابى بكرة بقيع بن الحرث» روايت كرده كه گفت: رسول خدا را بالاى منبر ديدم حسن بن على (عليه السلام) در كنارش بود پيامبر گاهى به مردم و گاهى به حسن (عليه السلام) نگاه مى كرد و مى فرمود:

ص: 128

«انّ ابنى هذا سيّد و لعلّ اللَّه ان يصلح به بين فئتين عظيمتين من المسلمين»

. (اين فرزند من آقاست شايد خداوند به وسيله او ميان دو دسته بزرگ از مسلمانان صلح برقرار نمايد)

در اين روايت پيامبر، صلح امام حسن (عليه السلام) را به خدا نسبت داده و اين خداوند بود كه به وسيله امام حسن (عليه السلام) ميان دو دسته بزرگ از مسلمانان صلح برقرار نمود بنا بر اين هر كس به امام حسن به خاطر اين صلح عيب بگيرد در حقيقت به خدا عيب گرفته است.

سپس اين حديث در مقام مدح امام حسن (عليه السلام) است به خاطر صلحى كه در آينده ميان مسلمانان برقرار خواهد كرد و لذا پيامبر با لفظ «ابنى» پسرم و جمله «انه سيد» او آقاست و غير اينها كه معنى حديث اقتضا مى كند.

الطرائف / ترجمه داود إلهامى، ص: 365-368

پس اكثريّت آن ها به امام عليه السلام پشت كرده و به خانه هاى خود بازگشتند؛ و حضرت با علم و آگاهى نسبت به اوضاع ، سوار مركب خود شد و عدّه قليلى همراه حضرت روانه شدند.

وفائى را از آن مردمان مشاهده نمود، در همان مكان موعود در ضمن ايراد خطبه اى فرمود: اى جماعت ! شماها خواستيد مرا مغرور نمائيد، پس نيرنگ و حيله به كار گرفتيد همان گونه كه با پدرم چنين كرديد، شماها بعد از من در ركاب شخصى كافر و ظالم خواهيد جنگيد، كه هيچ ايمان به خداوند و رسولش ندارد.

پس از آن حضرت ، شخصى را از قبيله كِنده به عنوان فرمانده لشكر برگزيد و او را به همراه چهار هزار نفر به ميدان جنگ گسيل نمود؛ و فرمود: در سرزمين اءنبار توقّف كنيد و تا دستورى از جانب من نيامده ، هيچ گونه حركتى انجام ندهيد.وقتى معاويه از چنين قضيّه اى آگاه شد، چند نفر ماءمور به همراه پانصد هزار درهم براى فرمانده لشكر فرستاد و به او پيام داد: اگر به ما ملحق شوى ؛ ولايت هر كجا را كه مايل باشى به تو واگذار مى كنيم .

پس فرمانده لشكر چون فردى سست ايمان و دنياطلب بود، به امام مجتبى عليه السلام خيانت كرد؛ و پول ها را گرفت و به همراه تعداد بسيارى از نيروهاى خود به سپاه معاويه ملحق شد.

چون اين خبر به حضرت رسيد اظهار نمود:اى جماعت ! كِنِدى به من و شما خيانت كرد، و اكنون براى بار دوّم تكرار مى كنم و مى گويم كه شما مردمان بى وفا و دنياطلب هستيد، وليكن شخص ديگرى را به جاى او مى فرستم ، با اين كه مى دانم او نيز چون ديگران بى وفا و خائن است .

ص: 130

آن گاه شخصى را از قبيله بنى مراد - به نام مرادى - به همراه چهار هزار نفر روانه نمود؛ و از او عهد و پيمان گرفت كه به مسلمين خيانت نكند و او نيز قسم خورد كه چون كوه ثابت و استوار باقى بماند.

و چون لشكر آهنگ حركت نمودند تا به سوى جبهه جنگ بروند، حضرت به آرامى فرمود: به او نيز اعتمادى نيست .

و هنگامى كه لشكر مُرادى به اءنبار رسيد، معاويه دو مرتبه همان برنامه كِنِدى را براى مُرادى نيز اجرا كرد؛ و او هم فريب خورد و عهد و قسم خود را شكست و به لشكر معاويه پيوست .

امام عليه السلام با شنيدن خبر خيانت مرادى ، به پا خواست و فرمود: باز هم مى گويم كه شماها صداقت و وفا نداريد و عهدشكن هستيد؛ و توجّه نموديد كه چگونه مُرادى مانند كندى عهدشكنى و خيانت كرد.

گفتند: ياابن رسول اللّه ! آن ها خيانت كردند، ليكن ما صادقانه با شما هستيم و آنچه دستور دهى ، به آن عمل مى كنيم .

حضرت فرمود: پس مرحله اى ديگر شما را مى آزمايم تا حقيقت امر براى خودتان ثابت شود، وعده گاه من و شما در سرزمين نُخَيْله باشد، هر كه ميل دارد آن جا حضور يابد؛ با اين كه مى دانم شما مردمى بى وفا و عهدشكن هستيد.پس هنگامى كه حضرت وارد نخيله گرديد و مدّت ده روز در آن جا اقامت گزيد؛ ولى جز تعدادى اندك ، كسى به آن مكان نيامد، پس حضرت به كوفه مراجعت نمود و بر بالاى منبر رفت و فرمود:

تعجّب مى كنم از گروهى بى دين و بى وفا؛ واى بر شما فريفتگان و خودفروشان !

ص: 131

بدانيد كه حكومت اسلامى بر بنى اميّه حرام است ، ولى چنانچه حكومت دست معاويه بيفتد؛ چون شماها را مخالف حكومتش بداند كمترين ترحّمى روا نمى دارد، بلكه با شديدترين شكنجه ها آزارتان مى دهد و نابودتان مى كند.

سپس عدّه بسيارى از مردم دنياپرست و بى وفاى كوفه ، نامه هاى متعدّدى براى معاويه به اين مضمون فرستادند:

اگر مايل باشى ، حسن بن علىّ را دست گير نموده و برايت مى فرستيم ؛ و چون رضايت و خوشنودى معاويه را آگاه شدند، بر محلّ سكونت و استراحت آن امام مظلوم سلام اللّه عليه حمله كردند؛ و به وسيله شمشير جراحاتى بر بدن مقدّس آن حضرت وارد آوردند.

بعد از اين حادثه دلخراش ، حضرت به ناچار نامه اى براى معاويه به اين مضمون نوشت :

با اين كه از جدّم رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيدم كه مى فرمود: خلافت و حكومت بر خاندان بنى اميّه حرام است ، امّا با چنين وضعيّت و موقعيّتى كه پيش آمده است ، به ناچار با شرايطى براى صلح آماده هستم ؛ و آن را بر اين اوضاع ترجيح مى دهم . الخرايج و الجرايح : ج 2، ص 576، ح 4.

إحقاق الحق، الشوشتري ،ج 26،ص:485

سلام بر تو اى ذليل كننده مؤمنين. امام حسن فرمود: به چه دليل اين سخن را ميگوئى!؟ گفت: تو عمدا امر خلافت اين امت را از گردن خود خلع نمودى و باين مرد طاغى و سركش واگذار كردى كه بر خلاف دستور خدا حكومت مى نمايد.

امام حسن فرمود: من تو را از علت اينكه اين عمل را انجام دادم آگاه مى نمايم.

من از پدرم على عليه السّلام شنيدم ميفرمود: پيامبر با عظمت اسلام صلّى اللَّه عليه و آله فرمود:

روز و شب ها نمى گذرند تا اينكه مردى كه داراى گلوئى گشاد و سينه اى عريض باشد، ميخورد ولى سير نمى شود متصدى امر خلافت اين امت شود، آن مرد معاويه است. علت صلح من با معاويه همين است.

چه باعث شد كه نزد ما آمدى؟ گفت: دوستى و حب تو. فرمود: محض رضاى خدا؟ گفت: آرى. فرمود: بخدا قسم هيچ بنده اى ما را دوست ندارد و لو اينكه در ديلم اسير باشد مگر اينكه دوستى ما بنفع وى خواهد بود. دوستى ما آنچنان گناهان را از بنى آدم فرو ميريزد كه باد برگ درختان را فرو ميريزد.

زندگانى حضرت امام حسن(ع)، ترجمه بحار الأنوار ،ص:9

كليات مفاتيح الجنان، ص: 558

*** امام حسن عليه السلام فرمود: بين حق و باطل به اندازه چهار انگشت فاصله است، آنچه با چشم ببيني حق است و چه بسا كه باطل زيادي را با گوش بشنوي. (از هر معصوم چهل حديث، ص 105)

*** گويند كه گرد مَه، زمين مي گردد / دور فلك و عرش برين مي گردد

خورشيد، جمال مجتبي را ديده است / حيران شده است و اين چنين مي گردد

ميلاد دومين اختر تابتاك آسمان ولايت مبارك

*** امام حسن عليه السلام به يكي از فرزندانشان فرمودند: اي پسرم بااحدي برادري مكن تا آنكه بداني كجاها مي رود و از كجاهامي آيد، و چون از حالش خوب آگاه شدي و رفتارش راپسنديدي با او برادري كن. به شرط اينكه رفتارت براساس چشم پوشي از لغزش و همراهي در سختي باشد. (از هر معصوم چهل حديث، ص 108- تحف العقول، ص 236)

*** سلام اي حُسن عالمتاب، اي روح سحر سيما / سلام اي آيه مظلوم، اي غم، سوره زيبا

سلام اي دومين خورشيد، اي روشن ترين اميد / بتاب اي عصمت روشن، بتاب اي عصمت زيبا

ميلاد نور مبارك

***

سرشار شميم اهل بيت آمده است / شادي به حريم اهل بيت آمده است جوشان شده است چشمه فيض خداي / ميلاد كريم اهل بيت آمده است . . .

***

ماهِ روزه بود و ماه پاره اي از وراي ابرها پديد شد آفريدگار عشق و عقل نيز شادمان از آنچه آفريد شد مجتبي كه شيعه رسول بود، اولين وديعه بتول بود از نهاد مرتضي حلول كرد بعد از آن مدينه رو سپيد شد ***

امام حسن عليه السلام فرمود: نابودي مردم در سه چيز است:

ص: 136

1- بزرگ نمائي 2- افزون خواهي بسيار 3- حسد و رشك بردن.

***

با مردم آن گونه نشست و برخاست كن كه دوست داري، با تو رفتار كنند. امام حسن مجتبي (ع)

***

بخشش پيش از درخواست، بزرگ ترين بزرگواري هاست.. امام حسن مجتبي (ع)

***

شوخي، بزرگي و ابهت را از ميان مي برد. شخص ساكت از بزرگي و وقار بيشتري بهره مند است. امام حسن مجتبي (ع)

***

سرآمد عقل، برخورد نيكو و شايسته با مردم است.. امام حسن مجتبي (ع)

***

از حضرت امام مجتبي عليه السلام پرسيده شد نيرومندي چيست؟فرمودند: دفاع از پناهنده، و پايداري در نبرد، و ايستادگي هنگام سختي.(تحف العقول، ص 227)

***

گناه و اشتباه ديگران را به زودي سرزنش مكن و ميان او و اشتباهش

راهي براي عذرخواهي قرار بده.. امام حسن مجتبي (ع)

***

والاترين جايگاه نزد خداوند از آنِ كسي است كه به حقوق مردم آشنا باشد و در برآوردن آن بكوشد.. امام حسن مجتبي (ع)

***

بخل، سرآمد همه بدي ها و زشتي هاست و محبت و دوستي را از دل ها بيرون مي كند.. امام حسن مجتبي (ع) منبع:بيتوته

(حاج غلارضا سازگار)

***

امشب ز لب ماه خدا خنده بر آمد كز خانه خورشيد ولايت قمر آمد يا از دل دريا نبوت گهر آمد يا مهر فروزنده ببام سحر آمد پيغمبر و زهرا و علي را پسر آمد در ماه خدا ماه خدا جلوه گر آمد هم آينه حسن خداوند جمالش هم خلق و حصال نبوي خلق و خصالش هم پير خرد آمده مبهوت جلالش هم عقل ملك آمده حيرا ن كمالش هم مفتخر از او شده پيغمبر و آلش هم او ز نبي و ز علي مفتخر آمد در گلشن دين باغ گل ياسمنش بين در لعل لب بسته عقيق يمنش بين شادابي جان را ز گلستان تنش بين آيات خدا در لب شكر شكنش بين آيينه شو و حسن حسن در حسنش بين گوئي بجهان باز رسول دگر آمد اي ختم رسل بوسه زن بر سر و رويش اي شير خدا عطر جنان جوي ز بويش اي عصمت حق شانه بزن شانه به مويش اي مهر ، ستان وام ز رخسار نكويش اي ماه ببر سجده بخاك سر كويش رشگ ملك است اين كه به شكل بشر آمد در شب نفس صبحدم عيد ببينيد در ماه خدا صورت خورشيد ببينيد روئي كه نبي ديد و علي ديد ببينيد حسني كه ورا فاطمه بوسيد ببينيد رخسار خداوند درخشيد ببينيد كز وصف من و مدح شما خوبتر آمد با طلعت او ماه خريدار ندارد مهر است كم از ذره و مقدار ندارد بي يار بود هر كه چو او يار ندارد بر دشمن او نخل عمل بار ندارد گر بار دهد بار به جز نار ندارد مهرش ثمر جنت و بغضش شرر آمد اي حسن حسن در حسنت حسن خدايي اي صورت زيبايي هستيت فدايي عالم بسر كوي تو مشغول گدايي با مهر توجان كرده ز تن ميل جدايي از آينه دل تو كني زنگ زدائي شادي شب ميلاد تو باز از سفر آمد اي باغ گل ياسمن آل محمد (ع) اي قرص مه انجمن آل محمد (ع) اوصاف تو روح سخن آل محمد (ع) گفتار تو نقل دهن آل محمد (ع) اي حسن خدا اي حسن آل محمد (ع) روح تو در آينه حق جلوه گر آمد لطف تو خدايي و گداي تو كرامت در سايه سرو قدت افتاده قيامت دل امده و جسته بكوي تو اقامت نازد بتو توحيد و كند فخر امامت از صبر تو دين نبوي يافت سلامت با صلح تو از راه سپاه ظفر آمد نور ابد و جلوه حسن ازل از تو است مقبولي طاعات و جزاي عمل از تو است تو طوري و انوار خدا مشتعل از تو است رسوايي و نابودي خصم دغل از تو است پيروزي اسلام به جنگ جمل از تو است حقا كه علي چون تو پسر را پدر آمد اي صحن بقيع تو چراغ ره انجم وي مهر رخت بوسه گه جد و اب و ام بر فاطمه مانند نبي كرده تكلم اول پسر شير خدا حجت دوم در پاسخ دشنام به لبهات تبسم از خلق تو گلزار صفا بارور آمد تو شمع شب تار بقيع دل مايي هر جا كه كن يجلوه ، گل محفل مايي گر بحر بلا موج زند ساحل مايي وز نخل عمل بار دهد حاصل مايي ما خواب و تو مهمان دل غافل مايي ويرانه دل از تو بهشت دگر آمد جبرئيل شراب از لب شيرين تو نوشد كوثر بهمه وسعتش از فيض تو جوشد بي چاره كسي كز كرمت پشم بپوشد درياست دلي كز غم عشق تو خروشد هر كس به كسي فخر و مباهات فروشد "ميثم" به تولاي شما مفتخر آمد

ص: 138

(حاج غلامرضا سازگار)

***

زير پايش خدا غزل مي ريخت

غزلي را كه از ازل مي ريخت

آن امامي كه تا سحر امشب

روي لبهاي من غزل مي ريخت

شب شعر مرا چه شيرين كرد

بين هر واژه اي عسل مي ريخت

آن كه در جيب كودكان يتيم

قمر و زهره و زحل مي ريخت

آن كريمي كه در پياله دست

هر چه مي ريخت لم يزل مي ريخت

از هر آن كوچه اي كه رد مي شد

حُسن يوسف در آن محل مي ريخت

تيغ خشمش ولي به وقت نبرد

رنگ از چهره اجل مي ريخت

شتر سرخ را به خون غلتاند

لرزه بر لشگر جمل مي ريخت

آن امامي كه روز عاشورا

از لب قاسمش عسل مي ريخت

(سيد حميدرضا برقعي)

***

عيد است و يا نيمۀ ماه رمضان است؟

از هر دو بگويم كه هم اين است و هم آن است

عيدي كه به ماه رمضان داد تجلي

ماهي كه در آن روي خداوند، عيان است

ريزد دُر مدح حسن از درج دهان ها

يا نام دل انگيز حسن نقل دهان است

قرآن علي در بغل ام ابيهاست

بر خال و خطش چشم محمّد نگران است

اين بضعۀ پيغمبر و اين يوسف زهراست

اين جان جهان جان جهان جان جهان است

در بين امامان به كرامت شده مشهور

يك گوشه ز بيت الكرمش باغ جنان است

سرتا به قدم يكسره روح است چه روحي

روحي است كه بر پيكر توحيد روان است

تا حشر زند از گلوي خون خدا موج

ص: 139

خوني كه به رگ هاي حسن در جريان است

صبرش سپر سينۀ دين بود، وگرنه

هر يك مژه اش تير و دو ابروش كمان است

داند چو پدر در كند از قلعۀ خيبر

آنجا كه عين است چه حاجت به بيان است

با چشم خيالش منگر فوق خيال است

در حق گمانش نشمر فوق گمان است

گر پايۀ قدرش نگري فوق گمان ها

ور مدّت عمرش نگري كلّ زمان است

در خال و خطش هر چه بخوانيد و ببينيد

از بوس_ۀ پيغمب_ر اس_لام نش__ان است

اين ماه رسول است كه از ماه صيامش

پيوسته درود و صلوات است و سلامش

برتر بوَد از منقبت و مدح خلايق

قدر و شرف و عزت و اجلال و مقامش

روشن شده چشم علي از پرتو حسنش

شيرين شده كام نبي از شهد كلامش

هم فوج ملايك همه افتاده به خاكش

هم خيل نبيّين همه خواندند امامش

رضوان اگر از دوستي اش دست بدارد

والله قسم بوي بهشت است حرامش

دشنام شنيدن كرم و لطف نمودن

اين است همان عادت و احسان و مرامش

بر آب بقا ناز كند تا صف محشر

گر خضر گذارد لب خود بر لب جامش

در حسن خداييش ببينيد و ببينيد

خلق خوش جد خوي پدر عصمت مامش

از بس كه حسن در حسن است و همه حُسن است

از سوي خداوند حسن آمده نامش

نبْود عجب آرند اگر دست توسّل

خيل ملك از عرش به مرغ لب بامش

ص: 140

فرياد حسين بن علي داشت سكوتش

شمشير شرر بار علي بود پيامش

بر تربت بي شمع و چراغش بنويسيد

والله قسم صبر حسن بود قيامش

زيباتر و بالاتر از اين است كه هر صبح

يا مهر بخوانند و يا ماه تمامش

بالله نگفتند نگفتند نگفتند

گويند اگر خلق جهان مدح مدامش

من خارم و اوصاف گل از خار نياريد

اي_ن ك_ار ج_ز از خالق دادار نيايد

اين آينۀ حسن خداوند تعالاست

اين پرتو حسن ازل از صبح تجلّاست

اين سورۀ ياسين به روي دامن كوثر

اين مصحف نور است كه بر شانۀ طاهاست

اين نجل علي اشرف اولاد محمّد'

اين خوب ترين سلسلۀ آدم و حواست

گه سورۀ «واليل» و گهي سورۀ «والشمس»

گه بر سر دست نبي و حيدر و زهراست

در مصحف زيباي رخش سورۀ مريم

در عطر بهشتي نفسش روح مسيحاست

او مثل علي بر همۀ خلق، امام است

حكمش همه جا حكم خداوند تعالاست

گر جنگ كند، جنگ بوَد بر همه واجب

ور صبر كند، صبر براي همه زيباست

هر نكته كه او گفت خدا گفت خدا گفت

هر امر كه او خواست خدا خواست خدا خواست

هر چند حيات دين، از خون حسين است

با صبر حسن، قامت اسلام بوَد راست

ما پيرو صلح حسن و جنگ حسينيم

امر است ز مولا و اطاعت همه از ماست

گر امر به صلح آيد، يا حكم به نهضت

اسلام همان پيروي از گفتۀ مولاست

ص: 141

اين صلح بوَد سخت تر از غزوۀ خيبر

اين صبر همان صبر علي در دل اعداست

يارب تو گواهي كه به هر واقعه ما را

بر دامن اولاد علي دست تولّاست

با خون دل شيعه نوشتند ز آغاز

ديني كه خدا گفته تولّا و تبراست

ياران ولايت هم_ه جا عبد خدايند

آنان كه جدا از حسنينند، جدايند

(حاج غلامرضا سازگار)

*****