حديث غدير از زبان امام سجاد عليه السلام

ابواسحاق از ياران امام سجاد عليه السلاماست او ميگويد : به امام زين العابدين علي بن حسين عليه السلام گفتم اي مولاي من – معناي اين قول پيامبر صلي الله عليه وآله كه در غدير خم فرمودند: <من كنت مولا فعلي مولاه> هر كس كه من مولاي او هستم پس اين علي مولاي اوست. چيست؟

امام سجاد عليه السلام در پاسخ فرمودند : پيامبر (صلي الله عليه وآله) مردمان را خبر دادند كه پس از ايشان ، اميرمومنان عليه السلام امام و پيشواي آنان است.

معاني الاخبار ص65

پس محمّد ابن حنفيّه بازگشته و پس از آن معتقد به ولايت آن حضرت شد.

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 141-142

«ويلك ايّها الخاطب، اشتريت مرضاة المخلوق بسخط الخالق، فتبوّأ مقعدك من النّار.»

هان اى خطيب! واى بر تو! خشنودى خاطر آفريدگان نيازمند و ناتوان را به خشم خداى توانا خريدى! اينك جايگاه خود را در آتش شعله ور دوزخ آماده بنگر و خود را براى آنجا آماده ساز! [آن گاه آن گرانمايه عصرها و نسل ها رو به يزيد كرد و فرمود:

«يا يزيد! ائذن لى حتّى اصعد هذه الاعواد، فأتكلّم بكلمات للَّه فيهنّ رضا، و لهؤلاء الجلساء فيهنّ اجر و ثواب.»

هاى اى يزيد به من اجازه بده تا بر فراز اين چوبها بروم و سخنان درست و شايسته اى بگويم كه هم خشنودى خدا در آنها باشد و هم اين مردم در بند، بهره ور شوند و به آگاهى و انديشه و پاداشى پر شكوه برسند.

يزيد نپذيرفت، امّا كسانى كه بر گرد او بودند از او تقاضا كردند كه اجازه دهد.

او گفت:

«ان صعد لم ينزل الّا بفضيحتى و فضيحة آل ابى سفيان.»

اگر او بر فراز منبر برود، جز با رسوا ساختن من و نسل و تبار اموى فرود نخواهد آمد! امّا آنان قانع نشدند و پافشارى كردند.

يزيد گفت شما او را نمى شناسيد، من او را مى شناسم او از شيرخوارگى با دانش و بينش و خرد و انديشه سر و كار داشته است.

«انّه من اهل بيت قد زقّوا العلم زقّا.»

او از خاندان بزرگى است كه دانش و كمال را با همه وجود چشيده و از خرد و انديشه اى بزرگ و بينش و دانش ژرف و گسترده اى بهره ور است.

اينجا بود كه حس كنجكاوى مردم نيز بر انگيخته شد و همه آنان تقاضا كردند تا يزيد اجازه سخن به آن جوان دربند بدهد و آن گاه بود كه رهبرى خودكامه و مغرور نظام اموى ناگزير از پذيرش طرح هوشمندانه و ستم ستيز و روشنگرانه امام سجاد عليه السّلام- كه با درايت وصف ناپذيرش پشتيبانى مردم را در جهت خواست عادلانه و انسانى اش برانگيخت- گرديد و بدين سان پيام رسان جنبش اصلاح طلبانه عاشورا، بر فراز منبر نشست و پس از ستايش شايسته و بايسته خدا و سپاس به بارگاه او، در آن شرايط سخت و دشوار، و در آن جو وحشت و ترور و در پايگاه قدرت شوم اموى و در حلقه محاصره دژخيمان و طرفداران تاريك انديش و خشن و بى رحم نظام خلافت، و نيز شرايط نامساعد جسمى و روحى و عاطفى خويش بخاطر فاجعه غمبار عاشورا و اسارت خاندان پيامبر و ... سخن جاودانه و تاريخى و انديشاننده و ستم سوز خويش را آغاز كرد و با قوت قلب و علو روح و بيان پر جاذبه و فصاحت و بلاغت و عظمت و شهامت وصف ناپذيرى چنين فرمود:

ص: 4

«ايّها الناس! اعطينا ستّا و فضّلنا بسبع، اعطينا العلم و الحلم و السّماحة و الفصاحة و الشّجاعة و المحبّة في قلوب المؤمنين، و فضّلنا بأنّ منّا النّبىّ المختار محمّدا، و منّا الصّدّيق، و منّا الطيّار، و منّا اسد اللَّه و اسد رسوله، و منّا سبطا هذه الامّة.»

هان اى مردم! خدا به ما شش نعمت گران و پر ارزش ارزانى داشته، و ما را به هفت ويژگى بر ديگر انسانها برترى و امتياز بخشيده است.

خدا به ما دانش و بينش، حلم و بردبارى، سخاوت و بخشندگى، فصاحت و سخنورى، جوانمردى و آزادگى، شجاعت و شهامت ارزانى داشته و گستره دلها و قلب هاى مردم توحيدگرا و با ايمان و آزاده را كانون مهر و عشق ما ساخته است.

و نيز خداى فرزانه، بر ما خاندان پر شكوه وحى و رسالت منت نهاده و ما را بوسيله اين هفت نشان شكوه و عظمت به همگان برترى بخشيده است:

اين نشانه هاى برترى و ملاك هاى شكوه عبارتند از:

1- پيامبر بزرگ خدا، محمد از خاندان ماست.

2- نخستين ايمان آورنده به آن حضرت و دين و آيين آسمانى او، امير مؤمنان از خاندان ما است.

3- جعفر طيّار، آن شهيد دلاور راه عدالت و آزادى از خاندان ماست.

4- شير شجاع حق و شير پيامبر خدا، جناب حمزه، آن قهرمان ميدانها و آن سرور شهيدان بخون خفته احد از ماست.

5- دو فرزند ارجمند پيامبر، و دو يادگار عزيز آن حضرت، حسن و حسين از ما هستند.

6- و آن آخرين اميد و آخرين نويد و آن بزرگ اصلاحگر زمين و زمان در واپسين حركت تاريخ و فرجام جهان نيز از ما، خاندان توحيد و آزادى و عدالت و تقواست.

ص: 5

آن گاه روى به مردم كرد و فرمود:

«من عرفنى فقد عرفنى و من لم يعرفنى، انبأته بحسبى و نسبى:

ايّها النّاس! انا بن مكّة و منى، انا بن زمزم و صفا، انا بن من حمل الرّكن باطراف الرّداء، انا بن خير من ائتزر و ارتدى، انا بن خير من حجّ و لبّى، انا بن من اسرى به الى المسجد الاقصى، انا بن من بلغ به الى سدرة المنتهى، انا بن من دنى فَتَدَلَّى فَكانَ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنى، انا بن من صلّى بملائكة السّماء، انا بن من اوحى الجليل اليه ما اوحى، انا بن محمّد المصطفى.»

هان اى مردم! هر كس مرا شناخت كه شناخت و بايد مسئوليت خويش را دريابد و هر كس نشناخت، اينك به دقت بشنود تا من خويشتن را، از نظر نسل و تبار و خاندان و موقعيت اجتماعى و معنوى و انسانى بيشتر و رساتر و روشن تر بر او بشناسانم.

هان اى مردم! من فرزند مكّه و منايم، من فرزند زمزم و صفايم، من فرزند بزرگمردى هستم كه حجر الاسود را با عباى خويش جابجا كرد و بر سر جايش نصب فرمود.

من فرزند بهترين انسانى هستم كه جامه احرام بر تن كرده و بر گرد خانه خدا به طواف پرداخته است! من فرزند بهترين انسانى هستم كه كفش پوشيد و آن گاه براى طواف بر گرد خانه خدا آن را از پا در آورد، من فرزند بهترين طواف گران و بهترين سعى كنندگانم! من فرزند بهترين حج گزاران و برترين لبيك گويان به دعوت خدايم، من فرزند آن بزرگ پيشوايى هستم كه بر آن مركب آسمانى سوار شد و در اين فضاى بى كران به پرواز در آمد، من فرزند آن پيامبرى هستم كه شبانگاه، از مكّه و از كهن ترين معبد توحيد و رسالت، به سوى مسجد اقصى پرواز داده شد، من فرزند آن كسى هستم كه در شب معراج و سير وصف ناپذير آسمانى اش به سدرة المنتهى رسيد، و نزديكترين پيام آوران خدا ببارگاه او بود، من فرزند آن كسى هستم كه در اوج آسمانها با فرشتگان نماز خواند و آنان با شادمانى به او اقتدا كردند، من فرزند آن كسى هستم كه خداى فرزانه، آنچه را مى خواست به او وحى فرمود، من فرزند محمّد، آن پيامبر برگزيده بارگاه خدا هستم.

ص: 6

پس از ترسيم پرتوى از شخصيت والاى پيامبر گرامى، اينك براى به تابلو بردن امتيازات شكوهبار و موهبت هاى فراوان و شخصيت پر معنويت امير مؤمنان، فرمود:

«انا بن علىّ المرتضى، انا بن من ضرب خراطيم الخلق حتّى قالوا لا اله الّا اللَّه، انا بن من ضرب بين يدى رسول اللَّه بسيفين، و طعن برمحين، و هاجر الهجرتين، و بايع البيعتين، و قاتل ببدر و حنين، و لم يكفر باللَّه طرفة عين ابدا، انا بن صالح المؤمنين، و وارث النّبيّين، و قامع الملحدين، و يعسوب المسلمين، و نور المجاهدين، و زين العابدين، و تاج البكّائين، و اصبر الصّابرين، و افضل القائمين من آل ياسين، رسول ربّ العالمين، و قاتل المارقين و النّاكثين و القاسطين، و المجاهد اعدائه النّاصبين، و افخر من مشى من قريش اجمعين، و اوّل من اجاب و استجاب للَّه و لرسوله من المؤمنين، و اوّل السّابقين، و قاصم المعتدين، و مبيد المشركين، و سهم من مرامى اللَّه على المنافقين، و لسان حكمة العابدين، و ناصر دين اللَّه، و ولىّ امر اللَّه، و بستان حكمة اللَّه، و عيبة علمه.

سمح، سخىّ، بهىّ، بهلول، زكىّ، ابطحىّ، رضىّ، مقدام، همام، صابر، صوّام، مهذّب، قوّام، قاطع الاصلاب، و مفرّق الاحزاب، اربطهم عنانا، و اثبتهم جنانا، و امضاهم عزيمة، و اشدّهم شكيمة، اسد باسل يطحنهم في الحروب اذا ازدلفت الأسنّة، و قربت الاعنّة، طحن الرّحا، و يذروهم فيها ذرو الرّيح الهشيم، ليث الحجاز، و كبش العراق، مكىّ، مدنى، خيفىّ، عقبىّ، بدرىّ، احدىّ، شجرىّ، من العرب سيّدها، و من الوغى ليثها، وارث المشعرين و ابو السّبطين، الحسن و الحسين، ذاك جدّى علىّ بن ابى طالب.»

هان اى مردم! من فرزند على مرتضايم! من فرزند آن بزرگمردى هستم كه با شهامت و اخلاصى وصف ناپذيرش، بينى گردنكشان شرك و بيداد را، پس از روشنگرى و خيرخواهى بسيار و پس از ستيزه جويى و حق ناپذيرى و زورمدارى از سوى آنها به خاك ماليد تا در برابر حق سر فرود آوردند و زبان به يكتايى خدا گشودند و به برابرى بندگان او و به حقوق و آزادى و امنيت آنان اعتراف نمودند.

ص: 7

من فرزند آن كسى هستم كه در سخت ترين ميدانها و بحرانى ترين شرايط، پيشاپيش پيامبر با دشمن تجاوزكار و مغرور، قهرمانانه مى رزميد؛ و با دو سلاح و نيزه پيكار مى كرد، و دو بار در راه خدا، بار هجرت بست، و دو بار در اوج تنهايى پيامبر با او بيعت كرد، و در روزهاى سرنوشت ساز «بدر» و «حنين» با كفر و بيداد پيكار نمود و در همه اين فراز و نشيب ها، لحظه اى به خداى توانا كفر نورزيد و در راه حق و عدالت و آزادى و حقوق انسانها از پا ننشست.

من فرزند شايسته كردارترين ايمان آوردگان، فرزند جانشينى راستين پيام آوران، فرزند نابودكننده حق ستيزان و تجاوزكاران، فرزند پيشواى حقيقى ايمان آوردگان، فرزند مايه روشنى ديدگان مجاهدان، فرزند زينت و زيور و آراستگى پرستشگران خدا، فرزند سالار و سرور نيايشگران با خدا، فرزند بسيار گريه كنندگان بارگاه دوست،فرزند شكيباترين شكيبايان، و فرزند برترين نمازگزاران، از خاندان پيام آور پروردگار جهانيان هستم من فرزند آن كسى هستم كه جبرئيل و ميكائيل او را يارى كردند، من فرزند آن كسى هستم كه از حريم حرمت مردم و حقوق، امنيت و آزادى آنان دليرانه دفاع كرد و با خشونت كيشان و بيرون رفتگان از مرزهاى دين خدا، با بيعت شكنان و قانون ستيزان و برترى جويان به پيكار برخاست! من فرزند بهترين و سرفرازترين چهره قريش، فرزند نخستين ايمان آورنده به خدا و پيامبر، فرزند نخستين قهرمان پيشتاز در اسلام و ايمان، و فرزند شكننده كمر تجاوزكاران و نابودكننده شرك گرايان و بيداد پيشگان و زورمداران هستم.

من فرزند آن بزرگمردى هستم كه بسان تيرى از تيرهاى خدا بر نفاقگرايان و حق ستيزان بود و زبان حكمت و فرزانگى عبادت كنندگان راستين و پر اخلاص بارگاه خدا؛ يارى رسان دلير دين و مقررات او بود، و سررشته دار دين و دولت حق؛ بوستان پر گل و لاله حكمت خدا بود و گنجينه بيكران و پايان ناپذير علوم و دانشهاى او.

ص: 8

من فرزند همان پيشواى گرانقدرى هستم كه جوانمرد بود و بسيار سخاوتمند و بخشنده؛ بسيار زيبا بود، و داراى سيمايى نورافشان؛ هوشمند بود و دنياى نيكى ها و خوبيها؛ از همه پليديها و ناپسنديها پاك و پاكيزه بود و به همه ارزشها آراسته؛ از سرزمين حجاز بود و خشنود به خواست خدا و مورد پسند حق؛ پيشگام در والايى ها و شايستگى ها بود و پيشتاز در نيكى ها؛ پيشواى بلند همت بود و داراى اراده اى آهنين در راه خدا؛ سمبل شكيبايان بود و نمونه پايدارى در راه حق؛ بسيار روزه دار و روزه گير بود و پاكيزه از هر آلودگى؛ شب زنده دار بود و بسيار نمازگزار بارگاه خدا.

من فرزند آن قهرمان بزرگى هستم كه از هم پاشنده شيرازه دشمنان حق و عدالت بود و پراكنده ساز گروه ها و احزاب سركش و حق ستيز و خودكامه.از همگان پر شهامت تر و قوى دل تر بود، و از همه شجاعان نامدارتر و پرصولت تر و پر صلابت تر؛ در برابر حق ستيزان از همه تزلزل ناپذيرتر بود و از همه پايدارتر.

شير غرّنده اى بود كه در گرماگرم پيكار و آن گاه كه چكاچك شمشيرها و نيزه ها به هم مى آميخت، تجاوزكاران را بسان آسيا در هم مى نورديد و بسان تند باد و طوفانى كه خار و خاشاك را بپراكند، آنان را از هم پراكنده مى ساخت.

شير حجاز بود و شهسوار عراق سردار نامدار مكه، مدينه، خيف، منى، عقبه، بدر، و احد بود و پيشتاز بيعت رضوان و هجرت در راه خدا و در جهت خشنودى او؛ سالار عرب بود و شير ژيان ميدان نبرد؛ وارث مشعر و عرفات بود و پدر گرانمايه دو نواده ارجمند پيامبر، حسن و حسين ....

ص: 9

آرى، اين بزرگمردى كه پرتويى از سيماى نورافشان و سبك و سيره انسان پرور و عادلانه اش ترسيم گرديد، نياى گرانقدر من امير مؤمنان، على، فرزند رشيد ابو طالب است.

آن گاه در ادامه سخنان روشنگر و تاريخسازش در ترسيم پرتوى از شكوه و عظمت مام گرانمايه اش، فاطمه افزود:

«انا بن فاطمة الزّهراء، انا بن سيّدة النّساء، انا بن خديجة الكبرى، انا بن المقتول ظلما، انا بن المجزور الرّأس من القفا، انا بن العطشان حتّى قضى، انا بن طريح كربلا، انا بن مسلوب العمّامة و الرّداء ....»

هان اى مردم! من فرزند دخت فرزانه پيامبر مسلمانان، فاطمه زهرايم؛ من فرزند خديجه، آن بانوى بزرگ و توحيدگرايم؛ من فرزند آن كسى هستم كه از روى ستم و بيداد كشته شد؛ من فرزند آن كسى هستم كه سرش از قفا بريده شد؛

من فرزند آن آزاد مرد تشنه كامى هستم كه در ساحل فرات با لب تشنه به شهادت رسيد؛ من فرزند آن كسى هستم كه بدن نازنين اش بر روى ريگهاى تفتيده نينوا رها شده؛ من فرزند آن كسى هستم كه عمامه و عبايش را ربودند ....

پيام رسان هوشمند و پر شهامت قيام عدالتخواهانه و قانونگرايانه عاشورا با شكستن مهر سانسور و دريدن تورهاى اختناق و در هم نورديدن بافته هاى استبداد و به هيچ انگاشتن دژخيمان رسوا، بسان رگبار باران، حقايق را همچنان بر كوير دلها باراند و دروغها، تحريف ها، سمپاشى ها، و تهمت هاى بيشمار و بى حساب رژيم رسوا و دروغپرداز اموى را- كه نزديك به دو دهه، بنام خدا و در ستار مذهب، استبداد و اختناقى رسوا را بر مردم تيره بخت تحميل كرده و حقوق و آزادى و امنيت و كرامت آنان را پايمال ساخته و به زشت ترين جنايت ها دست مى يازيد و هر شرارت و شقاوتى را در حق آزاديخواهان و ظلم ناپذيران، با تحريف مفاهيم مذهبى توجيه مى نمود و خود را نماينده خدا در زمين و صاحب اختيار دين و دنيا و هستى بندگان او بخورد ساده دلان مى داد- همه را بر ملا ساخت، و همچنان به معرفى خويش و ترسيم شخصيت شكوهبار خاندان و نسل و تبار خويش ادامه داد تا صداى شيون و فرياد مردم به آسمان برخاست، و رهبر نظام اهريمنى اموى از ترس آگاهى و قيام مردم و از هم پاشيدن شيرازه كارها، به چاره انديشى پرداخت كه چگونه پيام رسان شجاع و روشنگر نهضت اصلاح طلبانه عاشورا را از ادامه سخن باز دارد؟ درست در ادامه بازى با مذهب و باورهاى مورد احترام مردم بود كه رو به اذان گوى خود نمود كه: هان اى اذان گو! ديگر هنگامه اذان و نماز اول وقت است، پس اذان بگو ....

ص: 10

اذان گوى يزيد برخاست و در ميان سخن امام سجّاد اذان را آغاز كرد كه:

«اللَّه اكبر، اللَّه اكبر» آن حضرت، با رو به رو شدن با اين شگرد يزيد و بهره بردارى ابزارى او از مذهب، به احترام نام خدا سكوت كرد و پس از اداى جمله نخست از سوى اذان گو، فرمود:

«لا شى ء اكبر من اللَّه.»

هيچ چيزى بزرگتر از خدا نيست.

اذان گو گفت:

«اشهد ان لا اله الّا اللَّه» امام سجاد فرمود:

«شهد بها شعرى و بشرى و لحمى و دمى.»

مو، پوست، گوشت، خون و تك تك سلولهاى وجود من به يكتايى خدا و بى همتايى او گواهى مى دهد.

اذان گو گفت:

«اشهد انّ محمّدا رسول اللَّه» با اداى اين جمله از سوى اذان گو، آن حضرت ندا داد كه: هان اى اذان گو! تو را به حرمت و معنويت محمّد سوگند ساكت باش تا من سخنى بگويم! آن گاه رو به يزيد كرد و قهرمانانه خروشيد كه:

«يا يزيد! محمّد هذا جدّى ام جدّك؟ ...»

هاى اى يزيد! اين محمّد نياى تو مى باشد يا نياى گرانقدر من! اگر بگويى نياى توست كه دروغ مى گويى و كفر مى ورزى، و اگر بر اين باورى كه او نياى من است، پس چرا فرزندان او را بجرم حقگويى و دعوت به رعايت حقوق و آزادى مردم و عمل به دين خدا و دورى گزيدن از حق كشى و خشونت و بى رحمى و تبهكارى، به خاك و خون كشيدى و بانوان و دختران حرم او را به اسارت آوردى؟ راستى چرا؟

در اينجا بود كه امام سجاد دست برد و گريبان چاك زد ... و صداى شيون مردم فضاى مسجد را پر كرد.]

ص: 11

در سوگ امير آزادى گوياترين تاريخ كربلا، ص: 339-347

مؤلّف گويد كه: عليّه همان مخدّره است كه علماء رجال او را در كتب رجال ذكر كرده اند و گفته اند كتابى جمع فرموده كه زراره از او نقل مى كند.

و خديجه زوجه محمّد بن عمر بن على بن ابى طالب عليه السّلام بوده.

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 2، ص: 1177

9. آغاز اسارت امام زين العابدين (عليه السلام) و ساير بازماندگان قافله حسينى به دست لشكريان عمر بن سعد از عصر روز عاشورا.

10. تحمل سختى ها و مشقت هاى امام زين العابدين(عليه السلام) و ديگر بازماندگان در اسارت، كوفه و شام.

11. خطبه خواندن امام سجاد(عليه السلام) براى اهالى كوفه، در حالى كه در غل و زنجير و اسارت دشمنان بود.

12. خطبه خواندن امام سجاد(عليه السلام)، در مجلس بزرگ مسجد اموىِ شام، در حضور يزيد و تاثير شگفت آن بر شاميان.

13. بازگشت امام زين العابدين(عليه السلام) به همراه ساير بازماندگان نهضت كربلا از اسارت كوفه و شام به مدينة الرسول(صلي الله عليه و اله).

14. حزن شديد و گريه هاى طولانىِ امام سجاد(عليه السلام) در مصيبت شهادت امام حسين(عليه السلام) و اهل بيت آن حضرت.

15. قيام مردم مدينه بر ضد يزيد بن معاويه و اخراج بنى اميه از اين شهر و وقوع نبردى خونين در اين واقعه (معروف به واقعه حره)، در سال 63 هجرى.

16. شكست مقاومت اهالىِ مدينه در برابر لشكريان شام، و كشتار فجيع سپاهيان يزيد به سركردگىِ مسلم بن عقبه، در مدينه، و محفوظ و مصون ماندن امام زين العابدين(عليه السلام) و خانواده او از اين كشتار.

17. قيام عبدالله بن زبير در مكه بر ضد بنى اميه و تصرف حجاز (مكه و مدينه) و برخى از سرزمين هاى اسلامى، در سال 64 هجرى.

18. فشار و سخت گيرىِ آل زبير بر خاندان اميرالمومنين و اهل بيت(عليهم السلام).

19. قيام مختار بن ابى عبيده ثقفى، در كوفه، بر ضد بنى اميه براى خون خواهى از قاتلان امام حسين (عليه السلام).

ص: 14

20. مجازات قاتلان امام حسين (عليه السلام) توسط مختار بن ابى عبيده و شادمانىِ امام زين العابدين (عليه السلام) و ساير اهل بيت(عليهم السلام) از كردار مختار.

منبع: سايت تبيان

جابر بن يزيد گويد: پس (روزى) جابر بن عبد اللَّه انصارى بر حضرت على بن الحسين عليه السّلام وارد شد همين طور كه حضرت با او صحبت مى فرمود ناگاه حضرت باقر از نزد زنها بيرون آمد و بر سرش گيسوانى بود، و او كودكى بود، چون (چشم جابر به او افتاد و) او را ديد؛ بدنش به لرزه افتاد و موهايش راست شد و نگاهى ممتد و طولانى به او كرد، سپس گفت: اى كودك نزديك بيا.

حضرت نزديك آمد. گفت: برگرد حضرت برگشت. جابر گفت: به خداى كعبه سوگند شمائل پيغمبر است (كه در شما مى بينم) سپس برخاست؛ و نزد آن حضرت آمده عرض كرد: اى فرزند نامت چيست؟ فرمود: نامم محمد است عرض كرد: فرزند كى؟ فرمود: فرزند على بن الحسين.

عرض كرد: جانم به قربانت اى فرزند، پس شما باقر هستى؟ فرمود: آرى آنچه رسول خدا نزدت گذارده به من برسان؛ عرض كرد: اى آقاى من رسول خدا مرا به زندگى تا زمان ديدار شما مژده داد و فرمود: هر گاه او را ديدار كردى سلام و درود مرا به او برسان، پس اى مولاى من، رسول خدا شما را سلام رسانده است، فرمود: اى جابر درود بر پيغمبر خدا باد مادامى كه آسمانها و زمين برپا است، و درود بر تو چنانچه سلام را رساندى، (پس از اين قصه) جابر گاه گاهى خدمت حضرت باقر عليه السّلام شرفياب مى شد و (علومى كه مى خواست از آن حضرت) فرا مى گرفت (روزى) حضرت راجع به مطلبى از جابر پرسش فرمود، جابر عرض كرد: به خدا سوگند (اگر جواب گويم) در نهى رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله قرار مى گيرم، زيرا به من خبر داد كه شما امامان راهنماى اهل بيتش بعد از او خردمندترين مردم در كودكى، و داناترين آنها در بزرگى هستيد، و فرمود: به ايشان چيزى نياموزيد زيرا ايشان از شما داناترند؛ حضرت فرمود: جدّم رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله راست گفته من به آنچه از تو پرسش كردم داناترم، و دانش و فرزانگى در كودكى به من عنايت شده، و تمامى اينها به فضل و رحمت پروردگار متعال بر ما خانواده است.

ص: 16

الإنصاف في النص على الأئمة الإثني عشرعليهم السلام / ترجمه رسولى محلاتى، فارسى، ص: 176-179

حلالي نيست مگر آنچه خدا و رسولش و دوازده امام حلال بدانند، و حرامي نيست مگر آنچه خدا و رسولش و دوازده امام حرام بدانند.

اسرارغديرصفحه 92

الإنصاف في النص على الأئمة الإثني عشرعليهم السلام / ترجمه رسولى محلاتى، فارسى، ص: 174-175

على بن الحسين عليه السلام بمدينه برگشت به او تحويل داد.

أصول الكافي / ترجمه مصطفوى، ج 2، ص: 77

ايستاد و من دامن او را گرفتم پس گفت: اگر درست توكل مى كردى، هرگز گم نمى گشتى. دست مرا بگير و با من بيا. خيال كردم زمين زير پايم پيچيد و وقتى كه سپيده صبح دميد و گفت: اينجا مكّه است.

پس گفتم: تو را به خدا قسم مى دهم، خودت را براى من معرفى كن.

فرمود: اكنون كه مرا قسم دادى، من على بن الحسين هستم .

جلوه هاى اعجاز معصومين عليهم السلام، ص: 208

حضرت فرمود: اى شكارچى! بخاطر من بچه اش را به او ببخش. شكارچى هم قبول كرد. آهو با بچه اش مى رفت و مى گفت: گواهى مى دهم كه شما از خاندان رحمت هستيد و بنى اميّه از خاندان لعنت .

جلوه هاى اعجاز معصومين عليهم السلام، ص: 205

ابو خالد در ادامه گفت: وقتى كه مادرم مرا زاييد نام مرا «وردان» نهاد و بعد از آن، پدرم آن را نپسنديد و اسم مرا «كنكر» گذاشت. و قسم به خدا تا به حال كسى مرا به اين اسم صدا نكرده بود. پس من گواهى مى دهم كه تو امام آسمانها و زمين هستى .

جلوه هاى اعجاز معصومين عليهم السلام، ص: 206

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 2، ص: 1109-1110

يا من حاز كلّ شى ء ملكوتا، و قهر كلّ شى ء جبروتا، صلّ على محمّد و آل محمّد، و اولج قلبى فرح الاقبال عليك ، و الحقنى بميدان المطيعين لك.

پس در نماز شد، چون ديدم كه اعضاء و اركان او آماده نماز گرديد و حركات او سكون گرفت برخاستم و به آن مكان كه مهيّاى نماز شد شدم، ديدم چشمه آبى مى جوشد، من نيز تهيه نماز ديدم و در پشت سرش بايستادم. ديدم گويا محرابى براى من ممثّل شد و مى ديدم او را كه هر وقت به آيتى مى گذشت كه در آن آيه وعد و وعيد مذكور بودى با ناله و حنين آن را مكرّر فرمودى، پس چون تاريكى شب روى به نهايت گذاشت از جاى خود برخاست و گفت:

يا من قصده الضّالّون فاصابوه مرشدا، و امّه الخائفون فوجدوه معقلا، و لجأ اليه العابدون [العائذون] فوجدوه موئلا، متى راحة من نصب لغيرك بدنه؟! و متى فرح من قصد سواك بهمّته؟ \الهى تقشّع \الظّلام و لم أفض من خدمتك وطرا، و لا من حياض مناجاتك صدرا، صلّ على محمّد و آل محمّد، و افعل بى أولى الامرين بك، يا ارحم الرّاحمين.

حمّاد بن حبيب مى گويد: اين وقت بيم كردم كه مبادا شخص او از من ناپديد گردد و اثر امرش بر من پوشيده ماند، پس در او درآويختم و عرض كردم: تو را سوگند مى دهم به آن كسى كه ملال و خستگى و رنج و تعب از تو برگرفته و لذّت رهبت را در كام تو نهاده بر من رحمت آور و مرا در جناح مرحمت و عنايت جاى ده كه من ضالّ و گمشده ام و همى آرزومندم كه به كردار تو روم و به گفتار تو شوم.

ص: 25

فرمود: اگر توكّل تو از روى صدق باشد گم نخواهى شد لكن متابعت من كن و بر اثر من باش، پس به كنار آن درخت شد و دست مرا بگرفت، مرا به خيال همى آمد كه زمين از زير قدمم حركت مى نمايد، همين كه صبح طلوع كرد به من فرمود بشارت باد تو را كه اين مكان مكّه معظّمه است، پس من صدا و ضجّه حاجّ را بشنيدم. عرض كردم: تو را سوگند مى دهم به آن كه اميدوارى به او در روز آزفه و يوم فاقه (يعنى روز قيامت) تو كيستى؟فرمود: اكنون كه سوگند دادى، منم على بن الحسين بن على بن ابى طالب عليهم السّلام.

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 2، ص: 1113

شاهد اول: راوى صحيفه شخصى است به نام «عمير» از پدرش «متوكل » كه توضيح مى دهد صحيفه چگونه به دستش رسيده وبه دنبال آن در بين مردم منتشر گشته است.

متوكل مى گويد: «موقعى كه يحيى بن زيد- فرزند امام سجادعليه السلام - عازم خراسان بود او را ملاقات كردم، سلام گفتم گفت: از كجا مى آيى؟ گفتم: از حج. او از من حال خانواده،بستگان، دوستان و پسر عموهايش را كه در مدينه بودند پرسيدو درباره امام صادق عليه السلام آهسته سؤال كرد.

حال و وضع آنها را برايش نقل كردم و گفتم از جريان شهادت پدر شما همه اراحت بودند، به اينجا كه رسيدم گفت:«عمويم محمد بن على (امام محمدباقر عليه السلام) به پدرم گفت:صلاح نيست كه الان مبارزه را شروع كنيد.»

بعد مى گويد از من سؤال كرد: آيا پسر عم من جعفر بن محمد را ملاقات كرده اى؟

گفتم: من عذر مى خواهم، دوست ندارم آنچه را كه شنيده ام براى شما نقل كنم.

رو به من كرد و گفت: شما مرا از مرگ مى ترسانى؟ هر چه از امام صادق عليه السلام درباره من شنيدى بگو، گفتم: شنيدم مى گفت يحيى قيام مى كند، كشته مى شود و به دارش مى زنند همانگونه كه با پدرش رفتار كردند.

گفت: آيا از امام صادق عليه السلام نوشته اى همراه دارى؟ عرض كردم: بلى، مطالبى را به من فرمود و من نوشته ام، آن را به اودادم و يكى از اينها هم دعايى بود كه آن حضرت املاء كرده و من نوشته بودم و فرموده بود اين دعايى است كه پدرش املاء نموده و او نوشته و به او خبر داده كه از دعاهاى پدرش على بن الحسين عليه السلام و از دعاهاى صحيفه كامله است.

ص: 27

يحيى آن را گرفت و تا آخر مطالعه كرد و گفت: آيا اجازه مى دهى من اين را استنساخ كنم؟ گفتم: آيا اجازه استنساخ چيزى را از من مى خواهى كه اصلش از خود شما است؟ گفت من هم در عوض صحيفه كاملى به تو خواهم داد; دعاهايى كه از ناحيه پدرم زيد است و به او از پدرش امام سجاد عليه السلام رسيده، ولى پدرم به من وصيت كرده كه آن را حفظ كنم و به دست غير اهلش ندهم.

اين چه دعائى بوده كه امام سجادعليه السلام به زيد املاء كرده وزيد هم به يحيى املاء كرده و به او گفته مواظب باش به دست غير اهلش نيفتد؟

دعا به معنى راز و نياز به دست ديگران بيفتد كه مانعى ندارد.

عمير مى گويد: پدرم گفت: بلند شدم و سر و صورت او را بوسيدم و مى افزايد: يحيى نوشته مرا به جوانى داده گفت: اين دعا را با خط زيبا، خوانا و روشن بنويس و به من بده. من اين دعا را مى خواستم از امام صادق عليه السلام بگيرم به من نمى داد.متوكل مى گويد: من پشيمان شدم كه چرا اين كار را كردم. ادامه مى دهد: در صندوقى را باز كرد، صحيفه قفل زده مهركرده اى را از آن خارج ساخت، آن را بوسيد، گريه كرد، سپس مهرش را شكست و قفل را باز كرد و بعد صحيفه را باز كرده بر چشم گذاشت و به صورت ماليده گفت: «به خدا قسم اى متوكل باتوجه به اينكه از قول امام صادق عليه السلام نقل كردى كه ايشان ازپدرانشان اين مطلب را شنيده اند مطمئنا واقع مى شود و من كشته شده به دار آويخته مى شوم، لذا اين را به شما مى دهم.شما حفظش كنيد.

ص: 28

من از اين مى ترسم كه چنين دانشى به دست بنى اميه بيفتد و آن را در خزائنشان براى خود حفظ كنند. اين را تحويل بگير و فكر مرا از اين جهت راحت كن.»

صحيفه سجاديه كه دست يحيى است، چه دعائى است كه مى گويد: اگر قرار نبود من شهيد و به دار آويخته شوم نمى دادم،چون مى ترسم به دست بنى اميه بيفتد و آنها اين را در خزائن خود حفظ كنند؟

بنابراين مشخص شد كه سند صحيفه، باز گو كننده اين است كه صحيفه نوشته ديگرى غير از دعا است.

بعد يحيى اضافه كرد: وقتى جريان من و اينها تمام شد و من كشته شدم اين يك امانت است تا آن را به پسر عموهاى من محمد و ابراهيم برسانى.

متوكل مى گويد: من صحيفه را از ايشان گرفتم، وقتى يحيى شهيد شد به مدينه رفتم، خدمت امام صادق عليه السلام رسيدم وداستان يحيى را نقل كردم، امام صادق عليه السلام سخت گريه كرد وفرمود: خداوند پسر عمويم را رحمت كند و او را به اجدادش ملحق نمايد، آنچه مانع بود كه من دعا را به او بدهم همين بود كه خودش از آن وحشت داشت (همان كه پدرش وصيت كرده بودكه مى ترسم دعا به دست نااهل بيفتد.)

بعد امام صادق عليه السلام فرمود: صحيفه اى كه از يحيى در دست شماست، كجاست؟ گفتم: اينجا است.

امام صادق عليه السلام آن را باز كرد و فرمود: به خدا قسم اين خط عمويم زيد و دعاى جدم على بن الحسين عليه السلام است.

متوكل مى گويد: آن گاه امام صادق عليه السلام فرمود:اسماعيل بلند شو و آن دعايى را كه تحويلت دادم و گفتم خوب حفظش كن بياور.

ص: 29

معلوم مى شود امام صادق عليه السلام دعا را دست هر كسى نمى داده، بلكه به دست اسماعيل پسر بزرگش داده است.

اسماعيل صحيفه اى را آورد، درست مانند صحيفه اى كه يحيى بن زيد به من داد، امام صادق عليه السلام آن را بوسيد و آن راروى چشمش گذاشت و فرمود: اين خط پدرم امام باقرعليه السلام واملاى جدم على بن الحسين عليه السلام است. من هم شاهد بودم و درحضور من نوشته شد. عرض كردم اگر اجازه مى دهى من اين رادوباره مقابله كنم، فرمود من تو را اهل و شايسته ديدم كه نشانت مى دهم; يعنى به نااهل نشان نمى دهم. پس من هر دو رابا هم مقابله كردم، هر دو يكى بود و حتى يك حرف را نديدم كه در اين دو صحيفه با هم تفاوت داشته باشد. عرض كردم حال اگر اجازه فرمائيد من صحيفه يحيى را به پسر عموهايش تحويل دهم.

فرمود: خداوند امر فرموده كه امانت ها را به اهلش برسانيد.بعد كه خواستم برخيزم و بروم فرمود: باش، سپس كسى رافرستاد دنبال محمد و ابراهيم كه بيايند، وقتى آمدند امام فرمود: اين ميراث پسر عموى شما است كه براى شما فرستاده،تحويل بگيريد ولى ما با شما يك شرط مى كنيم، عرض كردندبفرمائيد، فرمودند: اين صحيفه را از مدينه خارج نكنيد.

باز هم جاى اين سؤال است: چه دعايى بوده كه با آنهاچنين شرط مى شود؟ آيا طرح مبارزاتى بر ضد بنى اميه بوده كه امام صادق عليه السلام مى فرمايد: شرط مى كنم آن را از مدينه خارج نكنيد كه اگر از اينجا خارج شود و به دست بنى اميه بيفتد اسراركشف مى شود؟! گفتند چرا خارج نكنيم آن حضرت فرمود:پسر عموى شما در مورد اين صحيفه از چيزى مى ترسيد كه من هم ترس همان جريان را نسبت به شما دارم و آن اين است كه به دست دشمن بيفتد.

ص: 30

(22) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي دَلَّنَا عَلَى التَّوْبَةِ الَّتِي لَمْ نُفِدْهَا إِلَّا مِنْ فَضْلِهِ، فَلَوْ لَمْ نَعْتَدِدْ مِنْ فَضْلِهِ إِلَّا بِهَا لَقَدْ حَسُنَ بَلَاؤُهُ عِنْدَنَا، وَ جَلَّ إِحْسَانُهُ إِلَيْنَا وَ جَسُمَ فَضْلُهُ عَلَيْنَا (23) فَمَا هَكَذَا كَانَتْ سُنَّتُهُ فِي التَّوْبَةِ لِمَنْ كَانَ قَبْلَنَا، لَقَدْ وَضَعَ عَنَّا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ، وَ لَمْ يُكَلِّفْنَا إِلَّا وُسْعاً، وَ لَمْ يُجَشِّمْنَا إِلَّا يُسْراً، وَ لَمْ يَدَعْ لِأَحَدٍ مِنَّا حُجَّةً وَ لَا عُذْراً.

(24) فَالْهَالِكُ مِنَّا مَنْ هَلَكَ عَلَيْهِ، وَ السَّعِيدُ مِنَّا مَنْ رَغِبَ إِلَيْهِ (25) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بِكُلِّ مَا حَمِدَهُ بِهِ أَدْنَى مَلَائِكَتِهِ إِلَيْهِ وَ أَكْرَمُ خَلِيقَتِهِ عَلَيْهِ وَ أَرْضَى حَامِدِيهِ لَدَيْهِ (26) حَمْداً يَفْضُلُ سَائِرَ الْحَمْدِ كَفَضْلِ رَبِّنَا عَلَى جَمِيعِ خَلْقِهِ. (27) ثُمَّ لَهُ الْحَمْدُ مَكَانَ كُلِّ نِعْمَةٍ لَهُ عَلَيْنَا وَ عَلَى جَمِيعِ عِبَادِهِ الْمَاضِينَ وَ الْبَاقِينَ عَدَدَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُهُ مِنْ جَمِيعِ الْأَشْيَاءِ، وَ مَكَانَ كُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهَا عَدَدُهَا أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً أَبَداً سَرْمَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ. (28) حَمْداً لَا مُنْتَهَى لِحَدِّهِ، وَ لَا حِسَابَ لِعَدَدِهِ، وَ لَا مَبْلَغَ لِغَايَتِهِ، وَ لَا انْقِطَاعَ لِأَمَدِهِ (29) حَمْداً يَكُونُ وُصْلَةً إِلَى طَاعَتِهِ وَ عَفْوِهِ، وَ سَبَباً إِلَى رِضْوَانِهِ، وَ ذَرِيعَةً إِلَى مَغْفِرَتِهِ، وَ طَرِيقاً إِلَى جَنَّتِهِ، وَ خَفِيراً مِنْ نَقِمَتِهِ، وَ أَمْناً مِنْ غَضَبِهِ، وَ ظَهِيراً عَلَى طَاعَتِهِ، وَ حَاجِزاً عَنْ مَعْصِيَتِهِ، وَ عَوْناً عَلَى تَأْدِيَةِ حَقِّهِ وَ وَظَائِفِهِ. (30) حَمْداً نَسْعَدُ بِهِ فِي السُّعَدَاءِ مِنْ أَوْلِيَائِهِ، وَ نَصِيرُ بِهِ فِي نَظْمِ الشُّهَدَاءِ بِسُيُوفِ أَعْدَائِهِ، إِنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيد.

دعاى يكم از دعاهاى امام عليه السّلام است (در حمد و سپاس خداى تعالى، و همواره روش آن حضرت چنين بوده)

هنگاميكه دعا ميكرد در آغاز آن ستايش خداى عزّ و جل مينمود (باقتدار و پيروى از قرآن كريم و عمل بفرمايش مشهور حضرت رسول- صلّى اللّه عليه و آله- كه فرمود: كلّ امر ذى بال لم يبدء فيه بحمد اللّه فهو ابتر يعنى هر كار اهميّت دارى كه در شروع بآن از خدا سپاسگزارى نشود بى بركت و بى نتيجه است) پس (در باره سپاسگزارى چنين) فرمود: [1 سپاس خدايى را كه اوّل است و پيش از او اوّلى نبوده (مبدء هر موجودى است) و آخر است و پس از او آخرى نباشد (مرجع همه اشياء است)-] [2 خدائيكه ديده هاى بينندگان از ديدنش (در دنيا و آخرت) ناتوانند (محال است او را ببينند چون آنچه بچشم سر ديده ميشود بايستى در مكان و جائى باشد، و محتاج بمكان جسم است و خداى تعالى جسم نيست) و انديشه هاى وصف كنندگان از عهده وصفش بر نيايند (هر چه كوشند نميتوانند بطوريكه شايسته است او را وصف نمايند، چنانكه حضرت سيّد المرسلين «صلّى اللّه عليه و آله» فرمود: لا احصى ثناء عليك، انت كما اثنيت على نفسك يعنى مرا توانائى مدح و ثناى تو نيست، تو خود بايد ثناگوى ذات اقدس خويش باشى، و حضرت سيّد الوصيّين امير المؤمنين «عليه السّلام» فرمود: هو فوق ما يصفه الواصفون يعنى او برتر و بالاتر است از آنچه وصف كنندگان او را بستايند-] [3 بقدرت و توانائى خود آفريدگان را آفريد، و آنان را باراده و خواست خويش بوجود آورد بى اينكه از روى مثال و نمونه اى باشد (چون هميشه خداوند بوده و ديگرى جز او نبوده كه نمونه بدست داده باشد)-] [4 سپس آنان را در راه اراده و خواست خويشتن روان گردانيد، و در راه محبّت و دوستى بخود (كه غريزه هر موجودى است، چنانكه در قرآن كريم س 17 ى 44 فرموده: وَ انْ مِنْ شَىْ ءٍ الاَّ يُسَبِحُ بِحَمْدِه وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبيحَهُمْ يعنى موجودى نيست جز آنكه ذكرش تسبيح و ستايش خدا است، ولى شما تسبيح ايشان را در نمييابيد) بر انگيخت، در حاليكه توانائى ندارند تأخير نمايند آنچه را كه ايشان را بآن جلو انداخته، و نميتوانند پيش اندازند آنچه را كه ايشان را از آن عقب خواسته (از آنچه براى آنان تعيين نموده تجاوز نميتوانند كرد، و اين با استطاعت و توانا بودن در انجام عمل نيك و بد منافات ندارد، زيرا معنى فرمايش امام «عليه السّلام» در ظاهر آنست كه خداى تعالى هر گاه چيزى اراده نمود غير آن واقع نميشود)-] [5 و از رزقى كه عطا فرموده هر جاندارى را روزى معلومى قرار داده است (چنانكه در قرآن كريم- س 43 ى 32- فرموده: نَحْنُ قَسَمْنا بَيْنَهُمْ مَعيشَتَهُمْ فِى الْحَيوةِ الدُّنْيا «ما روزى ايشان را در زندگانى دنيا بينشان تقسيم و پخش نموده ايم» بطوريكه) بهر كس از آنان فراخى و فراوانى داده كاهنده اى نميكاهد، و هر كه راكاسته افزاينده اى نميافزايد (جز خداوند سبحان توانا نيست كه آن را زياد و كم گرداند، بنابر اين نبايد براى بدست آوردن روزى از جادّه درستى و پرهيزكارى بيرون رفت و گرد حرام گشت كه آنچه قسمت و بهره است از راه حلال خواهد رسيد، و بايد دانست كه حرام روزى اى كه خداى تعالى قرار داده نيست، پس آنكه هميشه حرام ميخورد از روزى مقسوم خود چشم پوشيده و خداوند آن را حبس نموده كه اگر شكيبائى نموده گرد حرام نميگشت حتما آنچه در خور حال او است بوى ميرسيد)-] [6 پس از آن براى او (هر يك از ايشان) در زندگى مدّتى معلوم تعيين و پايانى معيّن قرار داده (معلوم نموده هر يك از ايشان تا چه مدّتى خواهد زيست) كه با روزهاى زندگيش بسوى آن پايان گام بر ميدارد، و با سالهاى روزگارش بآن نزديك ميشود تا چون بپايانش نزديك شود، و حساب عمر و زندگيش را تمام بستاند، او را بآنچه خوانده از پاداش سرشار (بهشت) يا كيفر ترسناك خود (دوزخ) فرا گيرد (در اينجا از قرآن كريم س 53 ى 31 اقتباس و استفاده نموده فرمود: لِيَجْزِىَ الَّذينَ اساؤُا بِما عَمِلُوا وَ يَجْزِىَ الَّذينَ احْسَنُوا بِالْحُسْنى يعنى) تا كسانى را كه با كردارشان بد كرده و آنان را كه با رفتار شايسته نيكوئى نموده اند جزاء دهد-] [7 و اين جزا (كيفر و پاداش) با عدالت و درستى از او است (از هر عيب و نقصى) منزّه و پاك است نامهاى او، و نعمتها و بخششهايش (براى همه) پى در پى است بكسى ظلم و ستم روا ندارد،بلكه هر چه كند طبق حكمت و مصلحت است، از اين رو چنانكه در قرآن كريم س 21 ى 23 است: لا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْئَلُونَ يعنى از او نپرسند آنچه را كه بجا ميآورد و از (گفتار و كردار) ديگران باز پرسند-] [8 و سپاس خداى را كه اگر بندگانش را از شناختن سپاسگزارى خود بر نعمتهاى پى در پى كه بايشان داده و بخششهاى پيوسته كه براى آنها تمام گردانيده باز ميداشت (امر نفرموده بود كه شكر نعمتهايش بجا آورند) هر آينه نعمت هايش را صرف نموده او را سپاس نميگزاردند، و در روزى كه عطا فرموده فراخى مييافتند و شكرش بجا نميآوردند-] [9 و اگر چنين ميبودند (شكر نميكردند) از حدود انسانيّت بمرز بهيميّت (چارپايان، كه مرتبه بى خردى است) روى ميآوردند و چنان بودند كه در كتاب محكم و استوار خود (قرآن مجيد س 25 ى 44) وصف فرموده: انْ هُمْ الاَّ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ اضَلُّ سَبيلاً، يعنى) ايشان (ناسپاسان) جز مانند چارپايان نيستند بلكه گمراهترند (زيرا چارپايان هيچيك از قواى طبيعى را تعطيل و بيكار ننموده بلكه هر يك را براى آنچه آفريده شده بكار مياندازند، پس اگر گمراه باشند در طلب كمال كوتاهى ننموده اند بخلاف انسان كه اگر قوّه عقليّه را كه بمعرفت حقّ راهنما است و امتياز او از چارپايان بهمين قوّه است تعطيل نموده از كار بيندازد از چارپايان گمراهتر و سزاوار كيفر است)-] [10 و سپاس خداى را كه (با آفرينش آسمان ها و زمين و آنچه در آنها است و فرستادن كتابها و پيغمبران و نصب ائمّه معصومين- عليهم السّلام-) خويشتن را (وجود، علم، قدرت و حكمتش را) بما شناساند و شكر و سپاس (از نعمتهاى) خود را بما الهام نمود (گفته اند: الهام چيزى است كه در قلب افاضه ميشود، و فرق بين الهام و وحى آنست كه الهام بى واسطه ملك است و وحى بواسطه او است، و وحى از خواصّ رسالت است و الهام از خواصّ ولايت، و وحى مشروط برساندن است و الهام مشروط نيست، و در لغت الهام و وحى هر دو بمعنى تلقين و فهماندن است، مرحوم سيّد عليخان در شرح بر صحيفه ميفرمايد: روايت شده چون خداوند سبحان در آدم- عليه السّلام- روح دميد هنگاميكه راست شد و نشست عطسه كرد، باو الهام شد گفت: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ «سپاس خداى را كه پروردگار جهانيان است» خداوند فرمود: يَرْحَمُكَ اللَّهُ يا آدَمُ «اى آدم خدا تو را بيامرزد» پس نخستين حمد و سپاس او از بشر بطور الهام واقع شده است) و درهاى علم بربوبيّت و پروردگاريش را بر ما گشود (أئمّه معصومين- عليهم السّلام- را راهنمايان ما گردانيد تا بوسيله آنان بشهر علم رسيده خدا را بشناسيم، رسول اكرم- صلّى اللّه عليه و آله- فرمود: انا مدينة العلم و علىّ بابها يعنى منم شهر علم و علىّ باب آن) و بر اخلاص (بى رياء و خودنمائى) در توحيد و يگانگيش راهنمائيمان فرمود، و از عدول و كجروى و شكّ و دو دلى در امر خود (معرفت ذات و صفات يا دين و احكامش) دورمان ساخت-] [11 چنان سپاسى كه با آن زندگى كنيم بين كسانى از خلقش كه او را سپاسگزارند، و با آن پيش افتيم بر هر كه برضا و خوشنودى (پاداش) او و عفو و گذشتش پيش افتاده (مراد از سبقت در اينجا بر مانند آن خودمان است، نه بر انبياء و اوصياء ايشان- عليهم السّلام- زيرا بر آنان نميتوان سبقت گرفت)-] [12 سپاسيكه تاريكيهاى برزخ (قبر) را بر ما روشن سازد (مراد از تاريكيها شدّت و سختى آنست، يا آنكه باعتبار تاريكى قبر و تاريكى ترس و تاريكى عمل تعبير بتاريكيها فرموده است، و مراد از حمد و سپاسيكه تاريكيهاى برزخ را روشن ميگرداند تجسّم اعمال و اعتقادات بعد از مرگ است، و در قرآن و اخبار بسيار هست كه اعمال صالحه و اعتقادات صحيحه بصور نورانيّه درآيند و دارنده آن از نور آنها بهره مند گردد، چنانكه خداى تعالى «س 57 ى 12» فرموده: يَوْمَ تَرىَ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ يَسْعى نُورُهُمْ بَيْنَ ايْديهِمْ وَ بِايْمانِهِمْ يعنى ياد آور روزى را كه مردان و زنان با ايمان نورشان پيش رو و سمت راست آنها بشتابد، و اعمال سيّئه و اعتقادات باطله بصور تاريك درآيند كه بجا آورنده آن در تاريكيهاى آنها سرگردان است، چنانكه خداى تعالى «س 57 ى 13» فرموده: يَوْمَ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ لِلَّذِينَ امَنُوا انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِكُمْ قيلَ ارْجِعُوا وَراءَكُمْ فَالْتَمِسُوا نُورًا يعنى ياد كن روزى را كه مردان و زنان اهل نفاق و دو روئى باهل ايمان گويند مشتابيد تا از نور شما روشنائى گيريم، بايشان گويند واپس بگرديد «بدنيا باز گرديد» و نور طلبيد) و راه رستخيز را (راهيكه همه مردم را پس از زنده گردانيدن براى رسيدگى بحساب از آن راه بمحشر ميفرستند) براى ما آسان نمايد، و منازل و جاهاى ما را در جايگاه گواهان (فرشتگان و پيغمبران و ائمّه اطهار- عليهم السّلام- كه روز قيامت بر مردم گواهى ميدهند) آبرومند گرداند، روزيكه (در قرآن كريم «س 45 ى 22» است: وَ لِتُجْزى كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ يعنى) هر كسى بسزاى آنچه كرده ميرسد و بايشان ستم نميشود (اينكه امام- عليه السّلام- در اينجا بجاى وَ لِتُجْزى كه در قرآن كريم است فرمود: تجزى براى آنست كه گفته اند: اقتباس از قرآن در حقيقت قرآن نيست بلكه كلامى است شبيه و مانند آن پس اندك تغيير در آن زيان آور نميباشد. و در قرآن مجيد «س 44 ى 41» است:

ص: 32

يَوْمَ لا يُغْنى مَوْلىً عَنْ مَوْلىً شَيْئاً وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ يعنى) روزى كه دوستى از دوستى چيزى (عذاب و كيفرى) را دفع نكند و ايشان كمك نميشوند (توانائى ندارند كه يكديگر را كمك نمايند)-] [13 سپاسى كه از ما باعلى علّييّن (جاهاى بلند بهشت يا ديوان خير يعنى كتابيكه اعمال فرشتگان و صلحاء و نيكوكاران در آن نوشته ميشود) بالا رود، در نامه نوشته شده اى كه مقرّبين آن را مشاهده نموده نگهدارى مينمايند (يا روز قيامت بآنچه در آن است گواهى ميدهند)-] [14 سپاسى كه چشمهاى ما بآن روشن گردد آن هنگام كه ديده ها (ى مردم) خيره و دوخته شود (بطوريكه از سختى عذاب بر هم نتوانند زد) و چهره هاى ما بآن سفيد گردد آن هنگام كه روها (يا پوست اندام) سياه شود (اين جمله اشاره است بفرمايش خداى تعالى «س 3 ى 106» يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ يعنى روزيكه چهره ها «ى مؤمنين» سفيد روها «ى كافرين و منافقين» سياه گردد، و سفيد و سياه بودن روها در آن روز «چنانكه سيّد نعمت اللّه جزائرى عليه الرّحمة در شرح صحيفه خود مسمّى بنور الأنوار فرموده:» يا آنست كه حقيقتا روها سفيد و سياه ميشود و يا آنكه سفيد و سياهى آنها كنايه از نيكى و زشتى كردار است)-] [15 سپاسى كه بآن از آتش دردناك خدا رسته بجوار رحمتش رهسپار شويم (و اينكه آتش را بخدا نسبت داده و فرموده: مِنْ اليمِ نارِ اللَّهِ چنانكه در قرآن كريم «س 104 ى 6» است: نارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ «آتش بر افروخته شده خدا» براى شدّت و سختى آنست كه كسى نتواند آن را خاموش كرده يا از آن رهائى يابد)-]

ص: 33

[16 سپاسى كه بآن شانه بشانه مقرّبين از فرشتگان رفته جا را بر آنها تنگ سازيم، و بآن، در سراى جاودانى و جايگاه پر بركت هميشگى (بهشت) با پيغمبران فرستاده اش گرد آئيم (و اينكه انبياء را بمرسلين وصف فرموده براى آنست كه هر نبىّ و پيغمبرى رسول نيست، و اينكه بسيارى از مفسّرين گفته اند: رسول كسى است داراى كتاب باشد و نبىّ كتاب ندارد و از جانب خدا خبر ميدهد، در اين گفتار بحث و گفتگو است چون حضرت لوط، اسمعيل، ايّوب، يونس و هارون «عليهم السّلام» چنانكه در قرآن كريم بآن اشاره شده» از جمله مرسلين هستند و بالاستقلال داراى كتاب نبوده اند، و گفته شده: رسول كسى است كه بشريعت جديده و دين تازه مبعوث شده باشد و مردم را بآن دعوت نمايد و نبىّ اعمّ از آنست يعنى هم چنين كسى و هم كسيكه شريعت سابقه و دين پيش از خود را بمردم تبليغ نمايد مانند انبياء بنى اسرائيل كه بين موسى و عيسى «عليهما السّلام» بودند، و بر اين سخن دلالت دارد فرمايش پيغمبر اكرم بابى ذر «رحمة اللّه در مجلّد پنجم بحار الانوار»: انبياء يكصد و بيست و چهار هزار و رسول از ايشان از مهتر و كهتر سيصد و سيزده تن بودند، و «نيز در مجلّد پنجم بحار الأنوار» حضرت امام محمّد باقر عليه السّلام به زراره فرمود: نبىّ كسيست كه در خواب مى بيند و صدا ميشنود و ملك را بچشم نمى بيند، و رسول كسى است كه صدا ميشنود و در خواب مى بيند و ملك را بچشم مى بيند، و اينكه امام عليه السّلام ملائكه را پيش از انبياء بيان فرموده براى مراعات ترتيب است چون ايشان بين خداى تعالى و پيغمبرانش در تبليغ شريعت واسطه هستند، نه از آن جهت كه آنها برتر از انبياء باشند، زيرا اجماع شيعه اماميّه است كه انبياء و ائمّه معصومين «عليهم السّلام» افضل از ملائكه ميباشند و اجماع ايشان حجّت است چون معصوم «عليه السّلام» داخل در ايشان ميباشد)-] [17 و سپاس خداى را كه نيكوئيهاى آفرينش را براى ما برگزيد (زيرا انسان چون خلاصه و نتيجه مخلوقات است خداى تعالى او را در نيكوترين صورت آفريده، چنانكه «س 40 ى 64» فرموده: وَ صَوَّرَكُمْ فَاحْسَنَ صُوَرَكُمْ يعنى شما را آفريد و صورتهاتان را نيكو گردانيد) و روزيهاى پاكيزه (حلال و روا) را براى ما روان (فراوان) گردانيد-] [18 و با تسلّط و توانائى ما را بر همه آفريدگان برترى داد، و از اين رو بقدرت و توانائى او همه مخلوقاتش فرمانبر ما بوده و به نيرو و زورش باطاعت ما در ميآيند (چنانكه در قرآن كريم «س 31 ى 20» فرموده:

ص: 34

انَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الْأَرْضِ يعنى البتّه خداوند آنچه در آسمان ها و زمين است رام شما گردانيده)-] [19 و سپاس خداى را كه در نيازمندى را جز بسوى خود بروى ما بست (چون ما را نيازمند بغير خود نيافريده و اين سخن منافات ندارد با احتياج بيكديگر كه نظام عالم بسته بآن است براى آنكه حاجت بغير خدا در حقيقت حاجت باو است كه مالك و منعم حقيقى است) پس (با اين همه نيازمنديها) چگونه سپاس او را توانائى داريم؟ يا كى ميتوانيم حمدش را بجا آوريم؟ نميتوانيم، كى توانيم؟ (شايسته است كه خواننده دعاء بر هر يك از كلمه لا و متى وقف نموده درنگ نمايد تا دانسته شود كه جمله اى حذف شده است)-] [20 و سپاس خداى را كه ابزار بسط و گشاد را در (بدن) ما بهم پيوسته، و افزارهاى قبض و درهم كشيدن را در (كالبد) ما قرار داد (رگ، پى، استخوان، گوشت، پيه، خون و سائر اندام را با كيفيّت و حركات مخصوصه در پيكر ما نهاد تا بواسطه آنها اندامها گشاده و درهم شود، و گفته شده: مراد از بسط و قبض قوّه دافعه و ماسكه است كه در هر عضوى نهاده شده، و گفته اند: مراد از آنها شادى و اندوه است) و ما را از روانهاى زندگى بهره مند نمود (اين جمله اشاره است بحديث جابر از امام محمّد باقر عليه السّلام كه فرموده: پنج روح براى مقرّبين «اولياء خدا» است: روح قدس كه با آن همه چيزها را ميدانند، و روح ايمان كه با آن خدا را عبادت و بندگى مينمايند، و روح قوّه كه با آن با دشمن جهاد و زد و خورد كرده و معاش و زندگانى را آماده ميسازند، و روح شهوة كه با آن از طعام و نكاح لذّت و بهره ميبرند، و روح بدن كه با آن بآهستگى و نرمى راه ميروند، و چهار روح براى اصحاب يمين «مؤمنين» است چون روح قدس در ايشان نيست، و سه روح براى اصحاب شمال «كفّار و منافقين» است چون داراى روح ايمان نميباشند، و گفته شده: ارواح در فرمايش امام عليه السّلام: و متّعنا بارواح الحيوة جمع روح بفتح راء است كه بمعنى آسايش ميباشد يعنى ما را از آسايش هاى زندگى بهره مند نمود) و اندام كردارها را در ما استوار گردانيد، و ما را با روزيهاى پاكيزه (انواع غذاهاى حيوانى و نباتى) پرورش داد، و ببخشش خود توانگرمان ساخت، و بنعمت خويش سرمايه (زندگانى) بما بخشيد (اين جمله اشاره است بفرمايش خداى تعالى «س 53 ى 48»: وَ انَّهُ هُوَ اغْنى وَ اقْنى يعنى و او است آنكه «بندگانش را» بى نياز كند و سرمايه بخشد)-] [21 پس از آن ما را (برفتار طبق احكام خود) فرمان داده تا طاعت و پيرويمان را بيازمايد (معنى آزمايش خداى تعالى آنست كه با ما رفتار نمايد چون كسيكه ميخواهد ديگرى را امتحان كند و گر نه آشكار و نهان بر او يكسان است) و نهى نموده تا شكر و سپاسگزاريمان را آزمايش نمايد (و اينكه شكر فرموده طاعت نفرموده براى آنست كه شكر در اصطلاح بكار بردن هر نعمتى است در آنچه خداى تعالى براى آن قرار داده و با ارتكاب معاصى جور نميآيد، پس نهى براى آزمايش سپاسگزارى است، حضرت صادق عليه السّلام فرموده: شُكْرُ النِّعْمَةِ اجْتِنابُ الْمَحارِمِ يعنى شكر نعمت دورى گزيدن از حرامها است) پس از راه فرمانش پا بيرون نهاديم (خلاف امرش رفتار كرديم) و بر پشتهاى (مركبهاى) نهيش سوار شديم (گناهانى كه نهى فرموده بود بجا آورديم، و اينكه فرموده: راه فرمانش و پشتهاى نهيش، يكى را مفرد و ديگرى را جمع براى آنست كه راه امر او راه هدايت و رستگارى يكى است ولى نهى او گمراهى است كه داراى راههاى بسيار ميباشد چنانكه در قرآن كريم «س 6 ى 153» فرموده: وَ انَّ هذا صِراطى مُسْتَقيماً فَاتَّبِعُوهُ، وَ لا تَتبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُم عَنْ سَبيلِه «و محققا اين راه من راست است آن را پيروى كنيد، و از راههاى ديگر نرويد كه شما را از راه حق دور ميسازد» و روايت شده: پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله خطّى كشيده فرمود:

ص: 35

اين راه رشد و هدايت است، پس از آن بسمت راست و چپ خطّهائى كشيد و فرمود: اين راههائى است كه بر هر يك از آنها شيطانى است كه بآن دعوت مينمايد) پس (با اين رفتارمان) بكيفر ما شتاب نكرد و در انتقام ما تعجيل ننمود بلكه بر اثر رحمتش از روى كرم و بزرگوارى با ما همراهى نمود، و بسبب مهربانيش از روى حلم و بردبارى باز گشت ما را (براه راست) انتظار كشيد (با ما رفتار نمود مانند رفتار كسيكه ديگرى را چشم براه است، و گفته اند:

اطلاق بعضى از صفات مانند رحمت كه بمعنى رقّت قلب و نرمى دل است و آن مقتضى احسان و نيكى ميباشد بر خداى تعالى باعتبار غايات و مقاصد است يعنى باعتبار نتيجه ان است كه همان احسان باشد، نه باعتبار مبادى و اصول افعال كه همان رقّت قلب است، و يكى از محقّقين رحمه اللّه فرموده: اطلاق آن بر خداى متعال بر وجه اعلى و اشرف است، زيرا صفات هر موجودى بر حسب وجود او است، پس صفات جسم مانند وجودش جسمانيّه و صفات نفس نفسانيّه و صفات عقل عقلانيّه و صفات خداى تعالى الهيّه است، خلاصه عوالم با يكديگر اتّفاق داشته برابر هم هستند پس آنچه از صفات كماليّه در عالم ادنى يافت شود در عالم اعلى بر وجه ارفع و اشرف است-] [22 و سپاس خداى را كه ما را به (حقيقت) توبه و بازگشت (از گناه) راهنمائى نمود، توبه اى كه آن را نيافته ايم جز بفضل و احسان او، پس اگر از فضل و بخشش او جز همان (نعمت) توبه را بشمار نياوريم نعمت او در حقّ ما نيكو و احسانش در باره ما بزرگ و فضلش بر ما عظيم ميباشد (توبه گناهان را ميبرد و زشتيها را ميشويد و خدا را خوشنود ميگرداند، حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرموده: لا شفيع انجح من التّوبة يعنى هيچ شفيع و خواهشگرى پيروزتر و رهاننده تر از توبه و بازگشت نيست، و حضرت باقر عليه السلام فرموده: التّائب من الذّنب كمن لا ذنب له يعنى توبه كننده از گناهان مانند كسى است كه گناه ندارد، و حضرت صادق عليه السّلام فرموده: انّ اللّه تعالى يفرح بتوبة عباده المؤمنين اذا تابوا كما يفرح احدكم بضالّته اذا وجدها يعنى خداى تعالى بتوبه بندگان با ايمانش هر گاه توبه كنند شاد ميشود چنانكه يكى از شما گمشده خود را كه بيابد شاد ميشود)-] [23 و روش او در توبه براى پيشينيان (بنى اسرائيل) چنين نبوده (سنّت و روش خداى تعالى در توبه براى بنى اسرائيل كشتن يكديگر بوده، نه بس پشيمانى، چنانكه در قرآن كريم «س 2 ى 54» فرموده: وَ اذْ قالَ مُوسى لِقوْمِه يا قَومِ انَّكُم ظَلَمْتُمْ انْفُسَكُمْ بِاتِّخاذِكُمُ الْعِجلَ فَتُوبُوا الى بارِئكُمْ فَاقْتُلوا انْفُسَكُمْ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بارِئكُمْ فَتابَ عَلَيْكُمْ انَّهُ هوَ التَّوَّابُ الرَّحيمُ يعنى و ياد كنيد هنگامى را كه موسى بقوم خود «آنانكه گوساله پرستيدند» گفت: اى قوم شما بر اثر گرفتنتان گوساله را «بخدائى» بخود ستم روا داشتيد، اكنون بسوى آفريننده خويش باز گرديد و خود «يكديگر» را بكشيد كه اين كشتن نزد آفريننده شما برايتان «از زندگانى در دنيا» بهتر است پس خدا توبه شما را «پيش از آنكه همگى كشته شويد» پذيرفت، زيرا او بسيار توبه پذير و بسيار مهربان است) و آنچه بآن توانائى نداريم از ما برداشته، و بما جز بآنچه طاقت داريم تكليف نفرموده، و جز كار آسان از ما نخواسته (چنانكه در قرآن كريم «س 22 ى 78» فرموده: وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِى الدّينِ مِنْ حَرَجٍ يعنى و خدا بر شما در دين تنگى و رنج قرار نداده است) و براى هيچيك از ما برهان و بهانه اى جا نگذاشته (چنانكه حضرت صادق عليه السّلام فرموده: هر گاه در همه چيزها بنگرى كسى را در تنگى و سختى نمييابى، و كسى را نمييابى جز آنكه خدا را بر او حجّت و برهانى است، و بكمتر از طاقتشان امر و فرمان داده، و آنچه بمردم امر شده طاقت آن را دارند، و هر چه طاقت و توانائيش را ندارند از آنها برداشته شده ولى نيكى در مردم نيست «تا اين حقائق را بفهمند»)-] [24 پس بد بخت (زيانكار و شايسته عذاب) از ما كسى است كه او را نافرمانى نمايد، و نيكبخت از ما كسى است كه باو رو آورد (طبق اوامر و نواهيش رفتار نمايد)-] [25 و سپاس خداى را بهر چه كه او را نزديكترين فرشتگانش و گرامى ترين آفريدگانش و پسنديده ترين ستايش كنندگانش ستوده اند (گر چه من نتوانم بآن اندازه و بآن جور سپاس گزار باشم، ولى چنين ميگويم تا شايد خداى تعالى بفضل و احسانش مرا در زمره ايشان داخل نمايد)-] [26 سپاسى كه بر سپاسهاى ديگر برترى داشته باشد مانند برترى پروردگار ما بر همه آفريدگانش-] [27 پس او را است سپاس بجاى هر نعمتى كه بر ما و بر همه بندگان گذشته و مانده اش دارد بشماره همه چيزها (از كلّى و جزئى) كه علم او بآنها احاطه دارد و همه را فرا گرفته، و بجاى هر يك از نعمتها بشماره چندين برابر هميشه و جاويد تا روز قيامت-][28 سپاسى كه حدّ آن را انتهاء و عدد آن را شمارش و بپايان آن دسترس و مدّت آن بريدنى نيست (سپاس ابدى و هميشگى)-] [29 سپاسى كه موجب رسيدن بفرمانبرى، و گذشت او، و سبب خشنودى، و وسيله آمرزش، و راه ببهشت، و پناه از عذاب، و آسودگى از خشم، و پشتيبان طاعت، و جلوگير از معصيت، و مدد بر انجام حق (اوامر) او و شرائط آن باشد-] [30 سپاسى كه بوسيله آن در بين نيكبختان دوستان او كامروا گرديم و بسبب آن در رشته كشتگان بشمشيرهاى دشمنانش در آئيم، كه خدا يارى دهنده (مؤمنين) و (در خوشى و سختى) ستوده شده است (زيرا سختى نيز مانند خوشى نعمتى است كه صبر و شكيبائى بر آن موجب ثواب و پاداش است كه باعث حمد و سپاس ميشود).-]

ص: 36

الصحيفة السجادية / ترجمه و شرح فيض الإسلام، ص: 29-41

دعاى دوم از دعاهاى امام عليه السّلام است پس از اين ستايش در درود بر رسول خدا- صلّى اللّه عليه و آله

- گفته اند: فائده صلوات بر آن حضرت براى فرستنده است كه بر اثر اين عمل پاداش ميبايد، زيرا خداى تعالى درجه و مقامى بآن بزرگوار داده و نعمتهائى باد بخشيده كه درود و دعا بر آن چيزى نميافزايد، و گفته اند: فائده آن در خواست بالا بردن درجه و افزوده شدن پاداش آن حضرت هم هست، زيرا نعمتهاى خدا را اندازه نيست، و بر اين گفتار اخبار رسيده از معصومين عليهم السّلام دلالت دارد، و روايات در فضل و برترى صلوات فرستادن بسيار است از آن جمله: از حضرت صادق عليه السّلام رسيده كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: هر كه بر من درود فرستد خدا و فرشتگان بر او درود فرستند پس هر كه خواهد كم و هر كه خواهد بسيار درود فرستد، و هم از آن حضرت رسيده كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: ارفعوا اصواتكم بالصّلوة على فانّها تذهب النّفاق «صداهاتان را بدرود بر من بلند كنيد كه نفاق و دو روئى را از بين ميبرد» و درود بر آن حضرت در غير نماز و هنگاميكه نام او برده نشده مستحب است و درود و تشهد نماز و هنگاميكه نام آن بزرگوار برده شود و اگر چه شنونده مشغول بنماز باشد واجب ميباشد، و اگر شنونده نام آن حضرت در نماز درود نفرستاد گفته اند: نماز او باطل نميشود، و اگر نام آن حضرت پى در پى برده شود براى كسيكه مشغول نماز است پى در پى درود فرستادن واجب نيست، و گفته اند: واجب، درود فرستادن بر آن حضرت است و درود بر آل او براى كمال و برترى آنست، و گفته اند: درود بر آل نيز واجب است و اين قول درست است و اخبار بر درستى آن بسيار ميباشد، از آن جمله رسول اكرم- صلّى اللّه عليه و آله- فرموده: لا تصلّوا علىّ الصّلوةالبتراء، فقالوا يا رسول اللّه ما الصّلوة الببتراء؟ قال ان تقولوا: اللّهم صلّ على محمد، بل قولوا: اللّهم صل على محمّد و آل محمّد «بر من درود بى دنباله نفرستيد، گفتند: يا رسول اللّه درود بى دنباله چيست؟ فرمود: اينكه ميگوئيد:

ص: 38

اللّهم صل على محمّد، بلكه بگوئيد: اللّهم صل على محمّد و آل محمّد، و درود در آغاز دعا بر آن حضرت و آل او براى آنست كه با آن حاجت روا ميشود، حضرت صادق عليه السّلام فرموده: هر كه را بخداى عزّ و جلّ حاجتى باشد هنگام شروع بدرخواست بر محمّد و آل او درود فرستد پس حاجت خود را بخواهد و باز بر محمّد و آل او درود فرستد، زيرا خداى عزّ و جلّ كريمتر و بخشنده تر است از اينكه دو طرف حاجت را بپذيرد و وسط را نپذيرد، چون درخواست درود بر محمّد و آل او پذيرفته است، و ناگفته نماند كه درود بر آن حضرت و بر آل او در نوشته ها بايد بطور آشكار نوشته شود نه بلفظ صلعم و مانند آن كه كمترين زيان آن از دست دادن پاداش بزرگ آن است، از رسول خدا- صلّى اللّه عليه و آله- رسيده كه فرمود: هر كه در كتابى بر من درود فرستد همواره فرشتگان براى او استغفار نموده آمرزش ميطلبند ما داميكه نام من در آن كتاب است):-] [1 و سپاس خداى را كه بمحمّد پيغمبرش- صلّى اللّه عليه و آله- بر ما منّت نهاد (او را بما ارزانى داشت) منّتى كه امّتهاى گذشته و مردم پيش از ما از آن بى بهره بودند بقدرت و توانائى كه از چيزى هر چند بزرگ باشد ناتوان نيست و چيزى از آن نميرهد اگر چه خرد باشد (واو در و سپاس خداى را عطف است بآنچه در دعاى يكم بيان شد، زيرا امام عليه السّلام اين دعاء را بآن وصل مينموده، چنانكه از ظاهر عنوان اين دعا بدست ميآيد، يا اينكه و او استيناف است، و اين جمله از دعاء اشاره است بقول خداى تعالى «س 3 ى 164»:

ص: 39

لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنينَ اذْ بَعَثَ فيهِمْ رسولاً مِنْ انْفُسِهِمْ يَتْلوا عَلَيْهِمْ اياتِه وَ يُزَكّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الحِكْمَةَ وَ انْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفى ضَلالٍ مُبينٍ يعنى خدا بر اهل ايمان منّت نهاد كه فرستاده اى از خودشان در ميان آنها بر انگيخت كه بر آنان آيات او را بخواند و آنها را پاك گرداند و كتاب و حكمت «احكام و حقائق» را بياموزد هر چند از آن پيش در گمراهى آشكار بودند)-] [2 و ما را آخرين همه كسانيكه آفريده (از پيغمبران و امتهايشان) قرار داد (در قرآن كريم «س 35 ى 24» فرموده: وَ انْ مِنْ امَّةٍ الاَّ خَلا فيها نَذيرٌ «و هيچ امّتى نبوده جز آنكه در ميانشان ترساننده و پيغمبرى بوده» پس ما را خاتم همه امّتها گردانيد چون پس از ما امّتى نيست كه رسول و پيغمبرى براى آنها بفرستد) و (بعض از) ما (ائمّه اطهار عليهم السّلام) را بر كسانى (كفّار و منافقين) كه (دين و احكام خدا را) انكار كرده اند گواه گردانيد (اين جمله اشاره است بقول خداى تعالى «س 2 ى 143»: وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُم امَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى الناسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهيداً يعنى و همچنين شما مسلمانان را امّت وسط يعنى با عقل و عدالت قرار داديم تا بر مردم «انكار كنندگان پيغمبر» گواه باشيد، و رسول بر شما گواه باشد. از حضرت صادق عليه السّلام روايت شده فرمود: گمان ميكنى مقصود خدا از اين آيه همه اهل قبله و خدا پرستان بوده؟! آيا ميانديشى كسيكه گواهى او در دنيا بر يك صاع (پيمانه) خرما روا نيست خداوند روز قيامت شهادت از او ميطلبد و آن را بر همه امّتهاى گذشته ميپذيرد؟

ص: 40

چنين نيست، خدا اين جور قصد نكرده، مقصود خدا امّتى است كه دعوت إبراهيم بر او واجب است كُنْتُمْ خَيْرَ امَّةٍ اخْرِجَتْ لِلنَّاسِ «س 3 ى 110» يعنى شما بهترين امّت و گروهى هستيد كه براى مردم بوجود آمده ايد» ايشان ائمه وسطى و بهترين امّت هستند كه براى مردم بوجود آمده اند، و از امير المؤمنين علىّ عليه السّلام رسيده كه فرمود: خداى تعالى در گفتار خود: لِتَكونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ ما را قصد نموده، پس رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بر ما گواه است و ما گواهان خدائيم بر خلق او و در زمين حجّت او هستيم، و مائيم كسانيكه خداى تعالى فرموده: و كَذلِكَ جَعلْناكُم امَّةً وَسَطا) و ما را بنعمت خود بر كسانيكه اندك بودند فزونى بخشيد (دين ما را تا پايان دنيا پايدار نمود بخلاف دين امّتهاى گذشته كه زمان معيّنى بود، يا ما را بر آنها برتر و ارجمندتر گردانيد)-] [3 بار خدايا درود فرست بر محمّد كه بر وحى و پيغام تو درستكار بود (بى تغيير و تبديل و كم و زياد آن را بمردم رسانيد) و برگزيده تو از آفريدگانت و دوست تو از بندگانت و پيشواى رحمت و مهربانى (اشاره بفرمايش خدايتعالى «س 21 ى 107»: وَ ما ارْسَلْناكَ الاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمينَ يعنى ما ترا نفرستاديم جز آنكه براى جهانيان رحمت باشى) و پيشاهنگ خير و نيكى، و كليد بركت (افزونى نيكبختى) است-] [4 همچنانكه او براى انجام فرمان تو خود را آماده نمود-] [5 و در راه (رساندن دين و احكام) تو تن خويش را آماج (هر گونه) آزار ساخت-] [6 و در دعوت (مردم) بسوى تو با خويشاوندانش (كه زير بار نميرفتند) دشمنى آشكار نمود-] [7 و در (راه) رضاه و خوشنوديت (خواسته است) با قبيله اش كارزار كرد-] [8 و در زنده (برپا) داشتن دين تو از خويشانش دورى گزيد (دين تو را بر هر چيز مقدّم داشت و از آنچه مقتضى خويشاوندى است چشم پوشيد-] [9 و نزديكان (خويشان) را بر اثر انكارشان (ترا) دور گردانيد (رشته دوستى را با آنها گسيخت)-] [10 و دوران (بيگانگان) را بر اثر پذيرفتنشان(دين تو را) نزديك نمود (با آنها راه يگانگى پيش گرفت)-] [11 و در راه تو با دورترين (مردم) دوستى كرد-] [12 و در باره تو با نزديكترين (خويشان) دشمنى نمود-] [13 و در رساندن پيام تو خود را خسته كرد-] [14 و با دعوت بدين تو خود را برنج افكند-] [15 و بنصيحت و پند كسانيكه آنان را (براه حق) دعوت كرده اى خود را مشغول داشت-] [16 و (از مكّه معظمه) هجرت و دورى نمود بشهرهاى غربت (مدينه و اطراف آن) و بجاى دور از جاى خويشاوندان و جاى قدم (پرورشگاهش) و جاى بدنيا آمدن و جاى انس و خو گرفتنش (جمله و مسقط رأسه يعنى جاى فرود آمدن، و بدنيا آمدن از سر منافات ندارد با آنچه در اخبار رسيده كه از خصائص آن حضرت صلّى الله عليه و آله است كه هنگام ولادت از پا بدنيا آمد، زيرا مسقط الراس كنايه از جاى بدنيا آمدن است خواه از سر خواه از سر پا، و روايت شده: چون آن حضرت از مكّه هجرت نمود متوجّه آن گرديد و گمان كرد ديگر بآنجا بر نميگردد، دل شكسته شده گريه كرد، جبرئيل عليه السّلام آمد و اين آيه بر او خواند «س 28 ى 85»: انَّ الَّذى فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرانَ لَرادُّكَ الى مَعادٍ يعنى آنكه «تبليغ» قرآن را بر تو واجب نمود تو را بجايگاه خود باز گرداند) و خواسته آن حضرت از هجرت براى ارجمند نمودن دين تو و يارى خواستن (براى غلبه) بر اهل كفر (ملل مختلفه) بود-] [17 تا آنچه (فتح و فيروزى) كه در باره دشمنانت (كافرين بتو) خواسته بود بدست آمد-][18 و آنچه (بزرگى و نيكبختى) كه در باره دوستانت (مؤمنين بتو) ميانديشيد انجام يافت-] [19 پس در حالى كه بمدد تو يارى ميطلبيد، و با ناتوانائيش بيارى تو نيرو مييافت بجنگ ايشان (دشمنانت) قيام نمود-] [20 پس با آنها در ميان خانه هاشان جنگيد-] [21 و در وسط منازلشان ناگهان بر آنان تاخت (مانند جنگيدن آن حضرت با بنو قينقاع «گروهى از يهود» و بنو نضير «قبيله بزرگى از ايشان» كه در خانه هاشان با آنها جنگ كرد و آنها را در پناهگاهشان محاصره و از رسيدن كمك بآنها جلوگيرى نمود)-] [22 تا امر و فرمان (شريعت) تو آشكار شد، و كلمه ات (دعوت باسلام) بلند گرديد (افزايش يافت) هر چند مشركين كراهت داشتن (نمى پسنديدند)-] [23 بار خدايا برنجى كه آن حضرت در باره (دين) تو كشيد او را ببالاترين درجه و مقام بهشت خود بر آور-] [24 تا هيچكس در رتبه با او مساوى و در مقام همانند نباشد، و هيچ فرشته مقرّب و پيغمبرمرسل (صاحب شريعت) با او برابرى نكند-] [25 و او را از شفاعت نيكو (شفاعت پذيرفته شده) در باره خويشانش كه (از هر عيب و نقصى) پاكيزه اند ائمّه معصومين عليهم السّلام) و مؤمنين از امّتش بيش از آنچه بآنحضرت وعده داده اى عطا فرما (وعده ما شفاعت بآن بزرگوار اشاره است بآنچه خداى تعالى در قرآن كريم «س 93 ى 5» فرموده: وَ لَسَوْفَ يُعْطيكَ رَبُّكَ فَتَرْضى يعنى و پروردگارت بزودى بتو عطا كند «در دنيا فتح و فيروزى و در آخرت مقام شفاعت» كه خوشنود گردى، و مراد از شفاعت آن حضرت در باره اهل بيت طاهرين و ائمّه معصومين- عليهم السّلام- شفاعت خاصّه است كه در خواست بلندى درجه و مقام ايشان است، نه در خواست گذشت از گناهان، چون آنها معصومين و از هر گناه و خطاء آراسته اند)-] [26 اى انجام دهنده وعده (كه هرگز خلاف نكنى) اى وفاء كننده گفتار، اى بدل كننده بديها بچندين برابرش از خوبيها (اشاره بفرمايش خداى تعالى «س 25 ى 70»: الا مَنْ تابَ وَ امَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحا فَاولئِكَ يُبَدِّل اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ «جز آنانكه توبه كنند و ايمان آورند و عمل نيكو انجام دهند پس خدا گناهان آنها را بثوابها تبديل گرداند» و تبديل گناه بچندين برابرش از ثواب را سبب آنست كه چون سيّئه و گناه بنده بحسنه و ثواب تبديل شود چنان است كه حسنه اى بجا آورده و خداى تعالى فرموده «س 6 ى 160»: مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ امْثالِها يعنى هر كه كار نيكو كند او را ده برابر آن خواهد بود) كه تو صاحب احسان و نيكى بزرگ ميباشى.-]

ص: 41

الصحيفة السجادية / ترجمه و شرح فيض الإسلام، ص: 43-49

دعاى سوم از دعاهاى امام عليه السّلام است در درود بر نگهداران عرش و هر فرشته مقرب

(عرش در لغت بمعنى سرير و تخت پادشاه و سقف خانه است، و عرش خدا بر دو معنى اطلاق ميشود يكى علم او كه نگهداران آن هشت نفرند، چنانكه در كافى است حضرت صادق عليه السّلام فرموده:

حمله عرش كه مراد از آن علم «خداى تعالى» است هشت نفرند: چهار از ما و چهار از كسانيكه خدا خواسته است، و شيخ صدوق «قدس اللّه سرّه» در كتاب عقائد فرموده: عرشى كه مراد از آن علم است حمله آن چهار كس از اوّلين: نوح، إبراهيم، موسى و عيسى است، و چهار كس از آخرين: محمّد علىّ، حسن و حسين عليهم السّلام، و دوّم «كه مراد در اين دعاء است» جسمى است كه بكرسى احاطه دارد، از حضرت صادق عليه السّلام رسيده: هر چيزى را كه خدا آفريده در جوف كرسىّ است و كرسىّ بآن احاطه دارد جز عرش كه بزرگتر آنست كه كرسىّ بآن احاطه داشته باشد، و فرشتگان را محقّقين از متكلّمين گفته اند: اجسام لطيفه نورانيّه الهيّه هستند و بر تصرّفات سريعه و كارهاى دشوار و تشكل باشكال گوناگون توانا ميباشد و داراى عقل و فهمند و جاى آنها در آسمان ها است و در نزد خدا درجه و مقام آنها تفاوت دارد، چنانكه خداى تعالى از ايشان حكايت كرده «س 37 ى 164»: وَ ما مِنَّا الاَّ لَهُ مَقامٌ مَعْلومٌ «و نيست از ما فرشتگان جز آنكه براى او مقامى معيّن است» و بيشتر از مسلمين اين قول را پذيرفته اند، اخبارهم بر آن دلالت دارد، و ايمان بآنها واجب است، چنانكه خداى تعالى «س 2 ى 285» فرموده: امَنَ الرسُولُ بِما انْزِلَ الَيْهِ مِنْ رَبِّه وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ امَنَ باللَّهِ وَ مَلائكَتِه وَ كُتُبِه وَ رُسُلِه «رسول بآنچه پروردگارش بر او فرستاد ايمان آورده و مؤمنين همه بخدا و فرشتگان و كتابها و پيغمبران خدا ايمان آوردند» و از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله ايمان را پرسيدند فرمود: ايمان آنست كه بخدا و فرشتگان و كتابها و پيغمبرانش ايمان آورى، و فرشتگان داراى عصمتند و واسطه بين خدا و پيغمبرانش بآوردن كتاب و رساندن وحى ميباشند و ميميرند پس از مدّت درازى، و گفته اند: آنها از نر هستند و نه ماده و نه ميزايند و نه ميخورند و نه ميآشامند، لذّت آنان ذكر خداست و زندگانيشان معرفت و طاعت او): [1 بار خدايا و نگهداران عرشت (و او در جمله اللّهمّ و حملة عرشك و او استيناف است و بعد از آن مبتداء و خبر آن در جمله ششم فصلّ عليهم است) كه از تسبيح و منزّه نمودن تو سست نميشوند، و از تقديس و مبرّى گردانيدن تو بستوه نميآيند، و از پرستش تو مانده نميشوند، و تقصير و كوتاهى بر كوشش در (باره) امر و فرمان تو اختيار نمينمايند، و از شيفتگى بسوى تو غفلت و فراموشى ندارند-] [2 و اسرافيل (نامى است فارسى اضافه به ايل شده و ايل بزبان عبرىّ نام خداى تعالى است، از حضرت علىّ ابن الحسين عليه السّلام روايت شده: هر چه كه به ايل اضافه شود عبد اللّه «بنده خدا» است) صاحب صور (چيزيكه در آن ميدمد) كه چشم گشوده و برهم نمينهد منتظر دستور و فرمان تو است تا بدميدن (در صور) افتادگان گرو گورها را آگاه گرداند (مردگان را زنده نمايد)-][3 و ميكائيل كه نزد تو داراى منزلت و از طاعت و بندگيت صاحب مقام بلند است (از امير المؤمنين عليه السّلام رسيده كه فرمود: مؤذن اهل آسمان ها جبرئيل و امام و پيشنمازشان ميكائيل است كه نزد بيت المعمور بر آنها امامت مينمايد، زيرا امامت مقام بلندى است در طاعت و بندگى كه شايسته نيست آن را جز كسيكه مقامش بالاتر و شرائط امامت را جامعتر باشد-] [4 و جبريل امين و درستكار بر وحى و پيروى شده در آسمان ها و ارجمند در پيشگاه و مقرّب در نزد تو است-] [5 و روح (نام فرشته ايست) كه موكّل و گماشته بر فرشتگان حجابها است (حجب جمع حجاب است و حجاب بمعنى چيزى است كه چيزى ديگر را پنهان نمايد مانند پرده و ديوار، و در معانى نيز گفته ميشود: عجز و ناتوانى حجاب است بين انسان و مقصودش و معصيت و گناه حجاب است بين بنده و پروردگارش، و مراد بحجب در اينجا انوارى است بالاتر از آسمان ها كه از علم مخلوقين بما وراء آنها پنهان است-] [6 و روح (نام فرشته بسيار بزرگ) كه از عالم امر (اسرار) تو است، بر آنها درود فرست، و بر فرشتگانيكه پائين تر از آنانند: آنها كه در آسمان هايت جا دارند و بر رساندن پيغامهايت درستكارند-] [7 و فرشتگانيكه از هيچ كوشش خستگى و از هيچ رنج ماندگى و سستى بآنها رو نميآورد، و شهوات و خواهشها آنان رااز تسبيح تو باز نميدارد، و فراموشى كه پيدايش آن از غفلتها و بى خبريها است آنها را از تعظيم و بزرگ دانستن تو جدا نميسازد-] [8 فرشتگانيكه چشمها بسته اند و نگريستن بسوى تو را قصد نمينمايند، و زنخهاى خود را بزير انداخته اند (فروتنى بسيار نموده اعتراف دارند كه ديده عقلشان كوتاه است از اينكه بانوار عظمت تو بنگرند و ما وراء خود را ادراك نمايند) فرشتگانيكه رغبت و خواستشان در آنچه (فيوضات) كه نزد تو است بسيار است، و بياد نعمتهايت حرص دارند، و در پيشگاه عظمت و بزرگواريت فروتنند-] [9 و فرشتگانيكه چون دوزخ را بر گناهكاران تو ببينند كه صداى شعله و بر افروختگيش شنيده ميشود ميگويند: منزّه و پاكى تو ما تو را چنانكه سزاوار عبادت و بندگى تو است پرستش ننموديم-] [10 پس درود فرست بر ايشان و بر روحانيين از فرشتگانت (روحانيون بفتح راء فرشتگان رحمت هستند و نسبت آن بروح بمعنى رحمت است، از حضرت علىّ ابن ابى طالب صلوات اللّه عليه رسيده كه فرمود: در آسمان هفتم حظيره اى است بنام حظيرة القدس «بهشت» در آن فرشتگانى هستند كه آنها را روحانيون ميگويند، چون شب قدر شود از پروردگار براى آمدن بدنيا اجازه ميطلبند، خداوند بآنها اجازه ميدهد،پس بر مسجدى نميگذرند جز آنكه در آن نماز ميخوانند، و در راه با كسى رو برو نميشوند جز آنكه براى او دعاء مينمايند و از ايشان باو بركت و نيكى ميرسد) و آنانكه نزد تو قرب و منزلت دارند، و آنانكه رساننده غيب (امور پنهانى مانند قيامت، حساب و جزاء) به پيغمبرانت ميباشند و آنانكه درستكارند بروحيت-] [11 و بر اصناف گوناگون فرشتگان كه براى خود اختصاص داده اى (جز طاعت و بندگى تو كارى ندارند) و آنان را با تقديس خود از خوردنى و آشاميدنى بى نياز كرده اى، و در درون طبقه هاى آسمان هايت جا داده اى-] [12 و بر فرشتگانى كه در گوشه هاى آسمان هايت توقّف نموده اند براى رسيدن فرمان بتمام گشتن وعده تو (روز رستاخيز)-] [13 و بر خزانه داران باران و رانندگان ابر (حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرموده:

ص: 43

دانه اى باران نميبارد جز آنكه با پيمانه اى است بر دست فرشته اى مگر قوم نوح «عليه السّلام» كه بخود آب فرمان داده شده و آب طغيان كرد بر خزانه داران، و آنست قول خداى تعالى «س 69 ى 11»:

لَمَّا طَغَى الْماءُ «چون آب طغيان كرد و رو بفزونى نهاد» و از ابن عباس رسيده در باره قول خداى تعالى «س 37 ى 2»: فَالزَّاجِراتِ زَجْرًا «پس قسم برانندگان» مراد فرشتگان گماشته برابر هستند)-] [14 و بر فرشته اى كه از صداى زجر و راندنش بانگ رعدها شنيده ميشود و چون ابر خروشان بصداى زجر او بشنا در آيد (رفت و آمد نمايد) شعله هاى برقها بدرخشد-][15 و بر فرشتگانيكه همراه برف و تگرگ اند، و فرشتگانيكه با دانه هاى باران كه ميبارد فرود ميآيند، و فرشتگانيكه بر خزانه هاى بادها زمامدارانند، و فرشتگانيكه بر كوهها گماشته اند تا از هم نپاشند (نا گفته نماند: بى خبران و نادانان اين سخنان را دور از نظر و انديشه ميدانند، ولى قبول آنها واجب است، زيرا مخبر صادق خبر داده و عقل هم دليل قاطعى بر ردّ آن ندارد)-] [16 و بر فرشتگانيكه سنجش آب ها و پيمانه بارانهاى سخت و رگبارها را بآنان شناسانده اى-] [17 و بر فرشتگان فرستاده شده باهل زمين كه گرفتارى ناگوار و گشايش خوشايند (بلا و رحمت) ميآورند-] [18 و بر سفراء گرامى نيكوكار، و نگهبانان بزرگوار نويسنده (فرشتگان نگهبان بر دو دسته اند:

نگهبانان كردار و نگهبانان اشخاص از پيشامدهاى بد) و بر ملك الموت (فرشته مرگ بنام عزرائيل) و يارانش، و بر منكر و نكير (دو فرشته باز پرس در قبر) و رومان آزمايش كننده (اهل) قبرها (رومان نام فرشته اى است كه پيش از منكر و نكير در قبر ميآيد و آدمى را ميآزمايد اگر نيكوكار بود منكر و نكير را آگاه ميسازدكه هنگام سؤال با او بنرمى رفتار نمايند و اگر بد كار بوده بآنان خبر ميدهد، و اعتقاد بسؤال و آزمايش و پاداش و كيفر در قبر حقّ و درست و از ضروريّات و ايمان بآن واجب است، و اينكه فرشتگان را ما نمى بينيم براى آنست كه آنها از عالم ملكوت هستند و چشم ما آنچه را كه راجع بعالم ملكوت است نمى بيند، چنانكه اصحاب پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله بجبرئيل ايمان داشتند و آن حضرت او را ميديد و ايشان نميديدند) و بر طواف كنندگان بيت المعمور (جايگاه عبادت و بندگى فرشتگان در آسمان ششم) و بر مالك و زمامداران دوزخ (مالك پيشواى ايشان است) و بر رضوان و كليد داران بهشت ها (رضوان رئيس بر آنها است)-] [19 و بر فرشتگانيكه خدا را در فرمانهايش نافرمانى نمينمايند، و آنچه بآن مأمورند بجا ميآورند (اين جمله اقتباس از قول خداى تعالى است «س 66 ى 6»: نارًا وَ قُودُهَا النَّاسُ وَ الحِجارَةُ عَلَيْها مَلائكَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا يَعْصُونَ اللَّهَ ما امَرَهُمْ وَ يَفْعَلونَ ما يُؤْمَرونَ يعنى آتشى كه مردم و سنگ آتش گيره آنست، بر آن فرشتگان ترشرو و سخت دل گماشته شده اند كه خدا را در فرمانهايش نافرمانى نميكنند و آنچه بآن مأمورند انجام ميدهند)-] [20 و بر فرشتگانيكه (باهل بهشت) ميگويند: (قرآن كريم س 13 ى 24 سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ يعنى) درود بر شما باد بآنچه (بجا آوردن طاعات و دورى از معاصى) كه شكيبائى نموديد، پس نيكو سر انجامى است دنيا (ى شما) را-] [21 و بر فرشتگانيكه پاسبانانند كه هر گاه بايشان گفته شود (قرآن كريم س 69 ى 30): خُذُوه فَغُلُّوهُ (ى 31) ثُمَّ الْجَحيمَ صَلّوُهُ: او را بگيريد و در غلّ (زنجيرى كه در گردن يا دست قرار ميدهند) كشيد و بدوزخ اندازيد، بشتاب باو رو آورند و مهلتش نميدهند-] [22 و بر هر فرشته اى كه نام او را نياورديم و مقام و منزلتش را درپيشگاه تو و اينكه بچه كارى او را بر گماشته اى ندانستيم-] [23 و بر فرشتگانى كه در هوا و زمين و آب جا دارند، و بر آنانيكه بر خلق (همه آفريده شدگان در آسمان و زمين) گماشته شده اند (روايت شده:

ص: 44

خدا چيزى را نيافريده جز آنكه فرشته اى بر آن گماشته شده)-] [24 پس بر ايشان درود فرست در روزى (قيامت) كه هر كس ميآيد و با او راننده و گواهى (از فرشتگان) است (در قرآن كريم س 50 ى 21 فرمايد: وَ جاءَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهيدٌ يعنى و هر كس ميايد و با او دو فرشته است يكى «او را بمعاد و بازگشت» ميراند و يكى «بعمل او» گواه است)-] [25 و بر آنان درود فرست دروديكه كرامت و مقامى بر مقامشان و پاكيزگى و تقرّبى بر تقرّبشان بيافزايد (چون نعمتهاى خدا غير متناهى است و پايان ندارد، امام عليه السّلام و در باره ايشان دعاء ميكند كه خداى تعالى كرامت و طهارت يعنى مقام و تقرّب ايشان را بيش از پيش گرداند)-] [26 بار خدايا و چون بر فرشتگان و فرستادگانت درود فرستادى و درود ما را بايشان رسانيدى پس بسبب گفتار نيكو (صلوات) در باره ايشان كه راه آن را تو گشودى (توفيق و جور شدن اسباب را تو عطاء فرمودى) بر ما درود فرست (رحمت خود را بما ارزانى دار) كه تو بسيار بخشنده و بزرگوارى (در نسخه هاى صحيفه بيشتر فصلّ عليهم بما فتحت لنا است كه درود بر فرشتگان را خواسته، و در نسخه اى «بطوريكه مرحوم سيّد عليخان در شرح صحيفه خود فرموده» فصلّ علينا بما فتحت لنا است كه در اينجا طبق آن ترجمه شد و آن مناسبتر است).-]

الصحيفة السجادية / ترجمه و شرح فيض الإسلام، ص: 57-51

(1) اللَّهُمَّ وَ أَتْبَاعُ الرُّسُلِ وَ مُصَدِّقُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ بِالْغَيْبِ عِنْدَ مُعَارَضَةِ الْمُعَانِدِينَ لَهُمْ بِالتَّكْذِيبِ وَ الِاشْتِيَاقِ إِلَى الْمُرْسَلِينَ بِحَقَائِقِ الْإِيمَانِ(2) فِي كُلِّ دَهْرٍ وَ زَمَانٍ أَرْسَلْتَ فِيهِ رَسُولًا وَ أَقَمْتَ لِأَهْلِهِ دَلِيلًا مِنْ لَدُنْ آدَمَ إِلَى مُحَمَّدٍ- صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ- مِنْ أَئِمَّةِ الْهُدَى، وَ قَادَةِ أَهْلِ التُّقَى، عَلَى جَمِيعِهِمُ السَّلَامُ، فَاذْكُرْهُمْ مِنْكَ بِمَغْفِرَةٍ وَ رِضْوَانٍ.

(3) اللَّهُمَّ وَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ خَاصَّةً الَّذِينَ أَحْسَنُوا الصَّحَابَةَ وَ الَّذِينَ أَبْلَوُا الْبَلَاءَ الْحَسَنَ فِي نَصْرِهِ، وَ كَانَفُوهُ، وَ أَسْرَعُوا إِلَى وِفَادَتِهِ، وَ سَابَقُوا إِلَى دَعْوَتِهِ، وَ اسْتَجَابُوا لَهُ حَيْثُ أَسْمَعَهُمْ حُجَّةَ رِسَالاتِهِ.(4) وَ فَارَقُوا الْأَزْوَاجَ وَ الْأَوْلَادَ فِي إِظْهَارِ كَلِمَتِهِ، وَ قَاتَلُوا الْآبَاءَ وَ الْأَبْنَاءَ فِي تَثْبِيتِ نُبُوَّتِهِ، وَ انْتَصَرُوا بِهِ. (5) وَ مَنْ كَانُوا مُنْطَوِينَ عَلَى مَحَبَّتِهِ يَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ فِي مَوَدَّتِهِ. (6) وَ الَّذِينَ هَجَرَتْهُمْ الْعَشَائِرُ إِذْ تَعَلَّقُوا بِعُرْوَتِهِ، وَ انْتَفَتْ مِنْهُمُ الْقَرَابَاتُ إِذْ سَكَنُوا فِي ظِلِّ قَرَابَتِهِ. (7) فَلَا تَنْسَ لَهُمُ اللَّهُمَّ مَا تَرَكُوا لَكَ وَ فِيكَ، وَ أَرْضِهِمْ مِنْ رِضْوَانِكَ، وَ بِمَا حَاشُوا الْخَلْقَ عَلَيْكَ، وَ كَانُوا مَعَ رَسُولِكَ دُعَاةً لَكَ إِلَيْكَ. (8) وَ اشْكُرْهُمْ عَلَى هَجْرِهِمْ فِيكَ دِيَارَ قَوْمِهِمْ، وَ خُرُوجِهِمْ مِنْ سَعَةِ الْمَعَاشِ إِلَى ضِيقِهِ، وَ مَنْ كَثَّرْتَ فِي إِعْزَازِ دِينِكَ مِنْ مَظْلُومِهِمْ. (9) اللَّهُمَّ وَ أَوْصِلْ إِلَى التَّابِعِينَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ، الَّذِينَ يَقُولُونَ: رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونا بِالْإِيمانِ خَيْرَ جَزَائِكَ. (10) الَّذِينَ قَصَدُوا سَمْتَهُمْ، وَ تَحَرَّوْا وِجْهَتَهُمْ، وَ مَضَوْا عَلَى شَاكِلَتِهِمْ. (11) لَمْ يَثْنِهِمْ رَيْبٌ فِي بَصِيرَتِهِمْ، وَ لَمْ يَخْتَلِجْهُمْ شَكٌّ فِي قَفْوِ آثَارِهِمْ، وَ الِائْتِمَامِ بِهِدَايَةِ مَنَارِهِمْ. (12) مُكَانِفِينَ وَ مُوَازِرِينَ لَهُمْ، يَدِينُونَ بِدِينِهِمْ، وَ يَهْتَدُونَ بِهَدْيِهِمْ، يَتَّفِقُونَ عَلَيْهِمْ، وَ لَا يَتَّهِمُونَهُمْ فِيمَا أَدَّوْا إِلَيْهِمْ.(13) اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَى التَّابِعِينَ مِنْ يَوْمِنَا هَذَا إِلَى يَوْمِ الدِّينِ وَ عَلَى أَزْوَاجِهِمْ وَ عَلَى ذُرِّيَّاتِهِمْ وَ عَلَى مَنْ أَطَاعَكَ مِنْهُمْ. (14) صَلَاةً تَعْصِمُهُمْ بِهَا مِنْ مَعْصِيَتِكَ، وَ تَفْسَحُ لَهُمْ فِي رِيَاضِ جَنَّتِكَ، وَ تَمْنَعُهُمْ بِهَا مِنْ كَيْدِ الشَّيْطَانِ، وَ تُعِينُهُمْ بِهَا عَلَى مَا اسْتَعَانُوكَ عَلَيْهِ مِنْ بِرٍّ، وَ تَقِيهِمْ طَوَارِقَ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ إِلَّا طَارِقاً يَطْرُقُ بِخَيْرٍ. (15) وَ تَبْعَثُهُمْ بِهَا عَلَى اعْتِقَادِ حُسْنِ الرَّجَاءِ لَكَ، وَ الطَّمَعِ فِيمَا عِنْدَكَ وَ تَرْكِ التُّهَمَةِ فِيمَا تَحْوِيهِ أَيْدِي الْعِبَادِ (16) لِتَرُدَّهُمْ إِلَى الرَّغْبَةِ إِلَيْكَ وَ الرَّهْبَةِ مِنْكَ، وَ تُزَهِّدَهُمْ فِي سَعَةِ الْعَاجِلِ، وَ تُحَبِّبَ إِلَيْهِمُ الْعَمَلَ لِلْآجِلِ، وَ الِاسْتِعْدَادَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ (17) وَ تُهَوِّنَ عَلَيْهِمْ كُلَّ كَرْبٍ يَحِلُّ بِهِمْ يَوْمَ خُرُوجِ الْأَنْفُسِ مِنْ أَبْدَانِهَا (18) وَ تُعَافِيَهُمْ مِمَّا تَقَعُ بِهِ الْفِتْنَةُ مِنْ مَحْذُورَاتِهَا، وَ كَبَّةِ النَّارِ وَ طُولِ الْخُلُودِ فِيهَا (19) وَ تُصَيِّرَهُمْ إِلَى أَمْنٍ مِنْ مَقِيلِ الْمُتَّقِينَ.

ص: 46

دعاى چهارم از دعاهاى امام عليه السلام است در درود بر پيروان پيغمبران و ايمان آورندگان بايشان:

[1 بار خدايا و پيروان پيغمبران و ايمان آورندگان بايشان (و اتباع الرّسل مبتداء است و خبر آن فاذكرهم منك است كه در جمله دوّم ذكر ميشود) از اهل زمين كه از روى غيب و پنهانى (در دل) ايمان آوردند (نه بزبان تنها مانند منافقين و مردم دو رو، و اينكه اهل زمين را اختصاص داده در صورتيكه اهل آسمان نيز ايمان آورده اند براى آنست كه پيش از اين در باره آنها دعاء فرموده است) در آن هنگام كه دشمنان بتكذيب و دروغ پنداشتن ايشان و معارضه نموده رو برو شدند، و آن هنگام كه (ايمان آورندگان) بسبب حقائق ايمان بپيغمبران علاقه مند بودند-] [2 در هر روزگار و زمانيكه در آن پيغمبرى فرستادى و براى اهل آن دليل و راهنمائى گماشتى از زمان آدم تا محمّد صلّى اللّه عليه و آله از پيشوايان هدايت و رستگارى و جلوداران اهل تقوى و پرهيزكارى كه بر همه آنها سلام و درود باد، آنان را از خود بآمرزش و خوشنودى ياد فرما (تخصيص ده)-] [3 بار خدايا و بخصوص اصحاب و ياران محمّد (صلّى اللّه عليه و آله) آنانكه همراه بودن (با آن حضرت) را نيكو بپايان بردند، و آنانكه براى يارى او در جنگ شجاعت و دلاورى برجسته اى آشكار ساختند، و او را يارى كردند، و بايمان آوردن باو شتافتند، و به (پذيرفتن) دعوتش (از ديگران) پيشى گرفتند، و دعوت او را آن هنگام كه برهان رسالتها (پيغامها) ى خود را بگوششان رساند پذيرفتند-] [4 و در راه آشكار ساختن دعوت او (براه حقّ) از زنان و فرزندان دورى نمودند، و در استوار كردن پيغمبرى او با پدران و فرزندان (خودشان) جنگيدند، و بواسطه وجود (با بركت) آن حضرت پيروز گرديدند-][5 و آنانكه محبّت و دوستى آن بزرگوار را در دل داشتند، و در دوستيش تجارت و بازرگانى (سعادت و نيكبختى) را آرزو داشتند كه هرگز كسادى در آن راه نمى يابد-] [6 و آنانكه چون بعروه و دسته آن حضرت خود را آويختند (پيرو دين او گشتند) قبيله ها (شان) از آنها دورى گزيدند، و چون در سايه خويشى با او جاى گرفتند (فرمانبر او گرديدند) خويشان با آنان خود را بيگانه پنداشتند-] [7 پس خدايا آنچه را كه براى تو و در راه تو از دست داده اند براى ايشان فراموش مكن (جزاء و پاداش بسيار بآنان عطا فرما) و براى آنكه مردم را بر (دين) تو گرد آوردند، و براى (رضاى) تو با پيغمبرت (همراه بوده) دعوت كنندگان بسوى تو بودند و ايشان را از خوشنودى (رحمت) خود خوشنود ساز-] [8 و ايشان را در برابر آنكه در راه تو از شهرها و خويشاوندان دورى گزيده از زندگى فراخ بتنگى و سختى رو آوردند (تا اينكه دين تو را گوشزد جهانيان نمودند) جزاء و پاداش ده، و (نيز) جزا ده آنها را كه در ارجمند ساختن دين خود مظلوم و ستم رسيده شانرا فراوان گردانيدى-][9 بار خدايا بهترين پاداش خود را به تابعين و پيروان ايشان (پيروان صحابه پيغمبر از مهاجرين و انصار) كه نيكو كردارند برسان (اين جمله اشاره است بقول خداى تعالى «س 9 ى 100»: وَ السَّابِقُونَ الاوَّلونَ مِنَ الْمُهاجِرينَ وَ الانْصارِ وَ الَّذينَ اتَّبَعُوهُمْ بِاحْسانٍ رَضىَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عنْهُ يعنى و پيشى گيرندگان پيشينيان «در ايمان» از مهاجرين «كه از مكّه بمدينه آمدند» و انصار «اهل مدينه كه به پيغمبر گرويدند» و آنانكه بنيكى «بايمان و طاعت» ايشان را پيروى كردند خدا از آنها خوشنود شد «طاعتشان را پذيرفت» و اينان هم از خدا خوشنود گرديدند «بپاداش خود رسيدند») آنانكه ميگويند: پروردگارا ما و برادران (ايمانى) ما را كه بايمان بر ما پيشى گرفتند بيامرز-] [10 آن تابعين و پيروانيكه طريقه ايشان (صحابه) را قصد كردند و بآنجا كه آنان رو آوردند رو نمودند، و بر روش آنها رفتار كردند (در عقائد و گفتار و كردار پيرو آنها بودند)-] [11 آنان را در بينائى (عقائد و ايمان) شان شكى بر نگردانيد، و در پيروى آثار و اقتداء بنشانه هاى هدايت و رستگارى صحابه دو دلى آنها را نگران نساخت-] [12 در حاليكه يارى كننده و كمك دهنده ايشانند (باينكه) دين آنان را پيروانند، و براه آنها ميروند، و با ايشان يگانگى دارند (و در بين شان اختلاف نيست كه يكى در باره صحابه گفتارى بگويد و ديگرى خلاف آن را بيان نمايد) و در آنچه (اخبار و احكامى را) كه صحابه (از پيغمبر شنيده و) بآنها رسانده اند تهمت بايشان نميزنند (در راستى بيان آنها شكّ نمينمايند)-] [13 بار خدايا از امروز ما تا روز قيامت بر تابعين و زنان و فرزندانشان و بر هر كدام از ايشان تو را اطاعت نموده درود فرست (جمله و بر هر كدام از ايشان ترا اطاعت نموده، از قبيل عطف خاصّ است بر عامّ)-] [14 چنان درودى كه بسبب آن ايشان را از نافرمانى خويش نگهدارى، و در باغهاى بهشت خود براى آنها فراخى دهى، و آنان را از مكر شيطان باز دارى، و بر هر كار نيكى كه از تو كمك خواستند آنها را يارى فرمائى، و آنان را از پيشامدهاى شب و روز جز پيشامدى كه نيكى در آن باشد حفظ نمائى-] [15 و چنان درودى كه بسبب آن ايشان را بر اعتقاد باميد نيكوى بتو و طمع و از در آنچه نزد تو است (روزى كه براى آنها مقدر ساخته اى) و بر تهمت نزدن در آنچه (فراوانى نعمت) كه در دسترس بندگان است (نگويند چنين قسمت بر خلاف عدل است) بر انگيزى-] [16 تا آنان را خواهان بسوى (عبادت و بندگى) خود و ترس از (كيفر) خويش (بر اثر تقصير در طاعات) باز گردانى، و در فراخى (زندگى) دنيا بى رغبت و پارساشان نمائى (بآن چشم ندوخته باشند كه از بندگى تو باز مانند) و عمل براى آخرت (خدمت بخلق) و آمادگى براى پس از مرگ (توبه از گناه و بندگى) را محبوب آنها گردانى-] [17 و هر اندوهى را كه روز بيرون شدن جانها از تنها روى ميدهد بر آنها آسان كنى-] [18 و از آنچه را كه آزمايشهاى ترسناك (بسيار سخت) بميان ميآورد و از سختى آتش (دوزخ) و هميشه و جاويد ماندن در آن رهائيشان بخشى-] [19 و (چنان درودى كه بسبب آن) ايشان را بجايگاه آسودگى (بهشت) كه آسايشگاه پرهيزكاران است روانه گردانى.-]

ص: 47

الصحيفة السجادية / ترجمه و شرح فيض الإسلام، ص: 59-63

دعاى پنجم از دعاهاى امام عليه السّلام است در باره خود و دوستانش:

[1 اى آنكه شگفتيهاى بزرگى او (كمال ذات، بلندى مقام، بزرگى قدرت، بى نيازى از خلق، نيازمندى خلق بسوى او و مانند آنها، يا فكر و انديشه در مخلوقات شگفت آور او كه آنها كمال عظمت او را مينماياند) پايان ندارد (پس اگر انديشه كنندگان روزگار در شگفتيهاى يك مصنوع او انديشه نمايند انديشه آنان بجائى نميرسد) بر محمّد و آل او درود فرست، و ما (گناهكاران) را از ستم در عظمت خود باز دار (چون ارتكاب گناه و عدول از حق، خود يك نوع جورى است نسبت بعظمت خالق)-] [2 و اى آنكه مدّت پادشاهى (قدرت و توانائى) او بآخر نميرسد، بر محمّد و آل او درود فرست، و گردنهاى ما را از عذاب و كيفرت (دوزخ) آزاد فرما (رقبه و گردن بجاى همه انسان بكار رفته)-] [3 و اى آنكه گنجينه هاى رحمت (احسان و بخشش) او نابود نميگردد، بر محمّد و آل او درود فرست، و براى ما در رحمت خود بهره اى قرار ده (و اينكه بهره از رحمت را در خواست نموده براى آنست كه از بهره مقصود بدست آمد چون بهره از رحمت حقتعالى عالم را از نعمت و عفو و بخشش او فرا گيرد)-] [4 و اى آنكه چشمها از ديدن اوباز ميمانند (و چون ديده شدن از لوازم جسم است و حقتعالى جسم نيست) بر محمّد و آل او درود فرست، و ما را (با ياد خود و كردار پسنديده) بقرب (رحمت) خود نزديك نما-] [5 و اى آنكه در برابر منزلت او منزلتها كوچك (ناچيز) است، بر محمّد و آل او درود فرست، و ما را نزد (احسان) خود گرامى بدار-] [6 و اى آنكه درونهاى اخبار نزد او هويدا است، بر محمّد و آل او درود فرست، و ما را (روز رستاخيز) نزد خود (بآنچه دانى) رسوا مگردان-] [7 بار خدايا ببخشش خود ما را از بخشش بخشندگان بى نياز گردان (هبة بمعنى بخشش بى عوض است و معنى حقيقى آن جز در باره خداى تعالى يافت نمى شود، زيرا او است كه نياز هر نيازمندى را بدون عوض و غرضى ميبخشد) و با صله و پيوستن (احسان و بخشش خود) ما را از ترس كسانيكه با ما قطع كرده دورى ميگزينند نگهدار تا با بخشش تو بديگرى رو نياندازيم، و با احسان تو از (دورى گزيدن) ديگرى نترسيم-] [8 بار خدايا بر محمّد و آل او درود فرست، و بسود ما تدبير فرما و بزيان ما كيد منما (كيد اراده زيان رساندن بديگرى است از روى پنهانى و آن از خلق حيله و فريب است و از خداى تعالى تدبير بحقّ و مجازات اعمال خلق است) و براى (دشمنان) ما مكر كن و با ما مكر مكن (مكر خدا بلا و گرفتارى از جانب او است بدشمنانش) و ما را (بر دشمنان دين) پيروز گردان و (آنها را) بر ما پيروز مگردان-][9 بار خدايا بر محمّد و آل او درود فرست، و ما را از (خشم) خود نگهدار، و به (لطف) خود حفظ فرما، و (براه راست) بسوى خود راهنمائى كن، و از (رحمت) خود دور مگردان، زيرا هر كه را تو (از خشم خود) نگهدارى (از هر پيشامدى) سالم و بى گزند ميماند، و هر كه را (بصراط مستقيم) راهنمائى فرمائى (بحقائق پى برده و) دانا ميشود، و هر كه را بسوى (رحمت) خود نزديك گردانى غنيمت و سود (نيكبختى هميشگى) ميبرد-] [10 بار خدايا بر محمّد و آل او درود فرست، و ما را از سختى پيشامدها و اندوه هاى روزگار، و بدى دامهاى شيطان، و تلخى غلبه پادشاه حفظ فرما-] [11 بار خدايا جز اين نيست كه بى نيازان بفضل قوّه تو (از غير تو) بى نيازاند، پس بر محمّد و آل او درود فرست، و ما را بى نياز گردان، و بخشندگان از زيادى عطا و بخشش تو ميبخشند، پس بر محمّد و آل او درود فرست، و (از خوان نعمت خود) بما عطا فرما، و راه يافتگان با نور هدايت و رستگارى تو راه مييابند، پس بر محمد و آل او درود فرست، و ما را (بآنچه خير ما در آن است) راهنمائى نما-][12 بار خدايا هر كه را تو يارى كردى خوارى خوار كنندگان باو زيان نرساند، و هر كه را تو عطا فرمودى جلوگيرى منع كنندگان از او نميكاهد، و هر كه را تو راهنمائى نمودى گمراهى گمراه كنندگان او را از راه نبرد-] [13 پس بر محمّد و آل او درود فرست، و ما را بقدرت و توانائى خود از (زيان) بندگانت دور ساز، و ببخشش خود از ديگرى بى نياز گردان، و براهنمائى خود براه حق ببر-] [14 بار خدايا بر محمّد و آل او درود فرست، و سلامتى دلهاى ما را در ياد عظمت و بزرگى خود، و آسايش تن هاى ما را در سپاسگزارى نعمت خود، و شيرينى زبانهاى ما را در بيان نعمت خود قرار داده-] [15 بار خدايا بر محمّد و آل او درود فرست، و ما را از دعوت كنندگان خود كه بسوى تو ميخوانند، و از راهنمايان خود كه براه تو راهنمائى مينمايند، و از نزديكان (برحمت) خود كه بتو نزديكند قرار ده، اى بخشنده ترين بخشندگان.-]

ص: 49

الصحيفة السجادية / ترجمه و شرح فيض الإسلام، ص: 65-67

(13) اللَّهُمَّ اجْعَلْ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ فِي رُوعِي مِنَ التَّمَنِّي وَ التَّظَنِّي وَ الْحَسَدِ ذِكْراً لِعَظَمَتِكَ، وَ تَفَكُّراً فِي قُدْرَتِكَ، وَ تَدْبِيراً عَلَى عَدُوِّكَ، وَ مَا أَجْرَى عَلَى لِسَانِي مِنْ لَفْظَةِ فُحْشٍ أَوْ هُجْرٍ أَوْ شَتْمِ عِرْضٍ أَوْ شَهَادَةِ بَاطِلٍ أَوِ اغْتِيَابِ مُؤْمِنٍ غَائِبٍ أَوْ سَبِّ حَاضِرٍوَ مَا أَشْبَهَ ذَلِكَ نُطْقاً بِالْحَمْدِ لَكَ، وَ إِغْرَاقاً فِي الثَّنَاءِ عَلَيْكَ، وَ ذَهَاباً فِي تَمْجِيدِكَ، وَ شُكْراً لِنِعْمَتِكَ، وَ اعْتِرَافاً بِإِحْسَانِكَ، وَ إِحْصَاءً لِمِنَنِكَ. (14) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا أُظْلَمَنَّ وَ أَنْتَ مُطِيقٌ لِلدَّفْعِ عَنِّي، وَ لَا أَظْلِمَنَّ وَ أَنْتَ الْقَادِرُ عَلَى الْقَبْضِ مِنِّي، وَ لَا أَضِلَّنَّ وَ قَدْ أَمْكَنَتْكَ هِدَايَتِي، وَ لَا أَفْتَقِرَنَّ وَ مِنْ عِنْدِكَ وُسْعِي، وَ لَا أَطْغَيَنَّ وَ مِنْ عِنْدِكَ وُجْدِي. (15) اللَّهُمَّ إِلَى مَغْفِرَتِكَ وَفَدْتُ، وَ إِلَى عَفْوِكَ قَصَدْتُ، وَ إِلَى تَجَاوُزِكَ اشْتَقْتُ، وَ بِفَضْلِكَ وَثِقْتُ، وَ لَيْسَ عِنْدِي مَا يُوجِبُ لِي مَغْفِرَتَكَ، وَ لَا فِي عَمَلِي مَا أَسْتَحِقُّ بِهِ عَفْوَكَ، وَ مَا لِي بَعْدَ أَنْ حَكَمْتُ عَلَى نَفْسِي إِلَّا فَضْلُكَ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ تَفَضَّلْ عَلَيَّ. (16) اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِي بِالْهُدَى، وَ أَلْهِمْنِي التَّقْوَى، وَ وَفِّقْنِي لِلَّتِي هِيَ أَزْكَى، وَ اسْتَعْمِلْنِي بِمَا هُوَ أَرْضَى. (17) اللَّهُمَّ اسْلُكْ بِيَ الطَّرِيقَةَ الْمُثْلَى، وَ اجْعَلْنِي عَلَى مِلَّتِكَ أَمُوتُ وَ أَحْيَا. (18) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ مَتِّعْنِي بِالاقْتِصَادِ، وَ اجْعَلْنِي مِنْ أَهْلِ السَّدَادِ، وَ مِنْ أَدِلَّةِ الرَّشَادِ، وَ مِنْ صَالِحِ الْعِبَادِ، وَ ارْزُقْنِي فَوْزَ الْمَعَادِ، وَ سلَامَةَ الْمِرْصَادِ. (19) اللَّهُمَّ خُذْ لِنَفْسِكَ مِنْ نَفْسِي مَا يُخَلِّصُهَا، وَ أَبْقِ لِنَفْسِي مِنْ نَفْسِي مَا يُصْلِحُهَا، فَإِنَّ نَفْسِي هَالِكَةٌ أَوْ تَعْصِمَهَا. (20) اللَّهُمَّ أَنْتَ عُدَّتِي إِنْ حَزِنْتُ، وَ أَنْتَ مُنْتَجَعِي إِنْ حُرِمْتُ، وَ بِكَ اسْتِغَاثَتِي إِنْ كَرِثْتُ، وَ عِنْدَكَ مِمَّا فَاتَ خَلَفٌ، وَ لِمَا فَسَدَ صَلَاحٌ، وَ فِيمَا أَنْكَرْتَ تَغْيِيرٌ، فَامْنُنْ عَلَيَّ قَبْلَ الْبَلَاءِ بِالْعَافِيَةِ، وَ قَبْلَ الْطَّلَبِ بِالْجِدَةِ، وَ قَبْلَ الضَّلَالِ بِالرَّشَادِ، وَ اكْفِنِي مَئُونَةَ مَعَرَّةِ الْعِبَادِ، وَ هَبْ لِي أَمْنَ يَوْمِ الْمَعَادِ، وَ امْنَحْنِي حُسْنَ الْإِرْشَادِ.(21) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ ادْرَأْ عَنِّي بِلُطْفِكَ، وَ اغْذُنِي بِنِعْمَتِكَ، وَ أَصْلِحْنِي بِكَرَمِكَ، وَ دَاوِنِي بِصُنْعِكَ، وَ أَظِلَّنِي فِي ذَرَاكَ، وَ جَلِّلْنِي رِضَاكَ، وَ وَفِّقْنِي إِذَا اشْتَكَلَتْ عَلَيَّ الْأُمُورُ لِأَهْدَاهَا، وَ إِذَا تَشَابَهَتِ الْأَعْمَالُ لِأَزْكَاهَا، وَ إِذَا تَنَاقَضَتِ الْمِلَلُ لِأَرْضَاهَا.(22) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ تَوِّجْنِي بِالْكِفَايَةِ، وَ سُمْنِي حُسْنَ الْوِلَايَةِ، وَ هَبْ لِي صِدْقَ الْهِدَايَةِ، وَ لَا تَفْتِنِّي بِالسَّعَةِ، وَ امْنَحْنِي حُسْنَ الدَّعَةِ، وَ لَا تَجْعَلْ عَيْشِي كَدّاً كَدّاً، وَ لَا تَرُدَّ دُعَائِي عَلَيَّ رَدّاً، فَإِنِّي لَا أَجْعَلُ لَكَ ضِدّاً، وَ لَا أَدْعُو مَعَكَ نِدّاً.(23) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ امْنَعْنِي مِنَ السَّرَفِ، وَ حَصِّنْ رِزْقِي مِنَ التَّلَفِ، وَ وَفِّرْ مَلَكَتِي بِالْبَرَكَةِ فِيهِ، وَ أَصِبْ بِي سَبِيلَ الْهِدَايَةِ لِلْبِرِّ فِيمَا أُنْفِقُ مِنْهُ. (24) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْفِنِي مَئُونَةَ الِاكْتِسَابِ، وَ ارْزُقْنِي مِنْ غَيْرِ احْتِسَابٍ، فَلَا أَشْتَغِلَ عَنْ عِبَادَتِكَ بِالطَّلَبِ، وَ لَا أَحْتَمِلَ إِصْرَ تَبِعَاتِ الْمَكْسَبِ. (25) اللَّهُمَّ فَأَطْلِبْنِي بِقُدْرَتِكَ مَا أَطْلُبُ، وَ أَجِرْنِي بِعِزَّتِكَ مِمَّا أَرْهَبُ. (26) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ صُنْ وَجْهِي بِالْيَسَارِ، وَ لَا تَبْتَذِلْ جَاهِي بِالْإِقْتَارِ فَأَسْتَرْزِقَ أَهْلَ رِزْقِكَ، وَ أَسْتَعْطِيَ شِرَارَ خَلْقِكَ، فَأَفْتَتِنَ بِحَمْدِ مَنْ أَعْطَانِي، و أُبْتَلَى بِذَمِّ مَنْ مَنَعَنِي، وَ أَنْتَ مِنْ دُونِهِمْ وَلِيُّ الْإِعْطَاءِ وَ الْمَنْعِ. (27) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ ارْزُقْنِي صِحَّةً فِي عِبَادَةٍ، وَ فَرَاغاً فِي زَهَادَةٍ، وَ عِلْماً فِي اسْتِعْمَالٍ، وَ وَرَعاً فِي إِجْمَالٍ.(28) اللَّهُمَّ اخْتِمْ بِعَفْوِكَ أَجَلِي، وَ حَقِّقْ فِي رَجَاءِ رَحْمَتِكَ أَمَلِي، وَ سَهِّلْ إِلَى بُلُوغِ رِضَاكَ سُبُلِي، وَ حَسِّنْ فِي جَمِيعِ أَحْوَالِي عَمَلِي.(29) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ نَبِّهْنِي لِذِكْرِكَ فِي أَوْقَاتِ الْغَفْلَةِ، وَ اسْتَعْمِلْنِي بِطَاعَتِكَ فِي أَيَّامِ الْمُهْلَةِ، وَ انْهَجْ لِي إِلَى مَحَبَّتِكَ سَبِيلًا سَهْلَةً، أَكْمِلْ لِي بِهَا خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ. (30) اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، كَأَفْضَلِ مَا صَلَّيْتَ عَلَى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ قَبْلَهُ، وَ أَنْتَ مُصَلٍّ عَلَى أَحَدٍ بَعْدَهُ، وَ آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنِي بِرَحْمَتِكَ عَذابَ النَّارِ.

ص: 51

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و ايمان مرا به كامل ترين درجات ايمان و يقين مرا به برترين مراتب يقين و نيّت مرا به نيكوترين نيتها و عمل مرا به بهترين اعمال فرا بر.

اى خداوند، به لطف خود نيّت مرا از هر شائبه مصون دار و به رحمت خود يقين مرا استوار گردان، و به قدرت خود فساد مرا به صلاح بدل نماى.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا از هر كار كه پرداختن به آن از پرداختنم به تو باز مى دارد، بى نياز گردان و به كارى بر گمار كه در روز باز پسين از من خواهى و روزهاى عمر مرا در كارى كه مرا براى آن آفريده اى مصروف دار و مرا بى نياز فرماى و در روزى بر من بگشاى و به نگريستن به حسرت در مال و جاه كسان گرفتار مساز و عزيزم دار و به خود پسندى دچارم مكن. مرا به بندگى خودگير و عبادتم را به عجب و غرور تباه مكن. و بر دست من، در حق مردم كارهاى خير جارى كن و كارهاى خير من به شائبه منت نهادن بر خلق خداى مياميز و از اخلاق متعالى بهره ورم دار و از نازش بر خويش در امان.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و هر گاه مرا در نظر مردم به درجتى فرا مى برى به همان قدر در نفس خود خوارم گردان و هر گاه مرا به عزّتى آشكار مى نوازى به همان قدر در نفس خود ذليل گردان.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا به راه شايسته هدايت راه بنماى و چنان كن كه راه ديگرگون نكنم، و طريق حق پيش پاى من بگشاى و چنان كن كه به راه باطل نگرايم، و نيّتى صوابم ده و چنان كن كه در آن ترديد روا ندارم، و عمر مرا دراز نماى و چنان كن كه در طاعت تو به سر شود و چون مرتع عمر من چراگاه اهريمن گردد، پيش از آنكه خصومت تو بر من تازد يا خشم تو مرا به سر در اندازد، جان من بستان.

ص: 52

اى خداوند، هر خصلت بد كه در من است به صلاح آور و هر زشتى كه با من است و موجب نكوهش من، به زيبايى بدل نماى و هر كرامت كمال نايافته كه در من است كامل فرماى.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و بدل بفرماى كينه توزى دشمنان مرا به محبت و حسد حسودان مرا به مودت و بدگمانى صالحان را در حق من به اعتماد و دشمنى نزديكان را به دوستى و كژتابى خويشاوندان را به نيكخواهى و فرو گذاشتن اقرباى مرا به ياريگرى و دوستى ناپايدار مجامله گران را به دوستى پايدار و ناسازگارى معاشران را به معاشرتى كريمانه و تلخى بيم از ستمكاران را به شيرينى ايمنى از تجاوز ايشان.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا در برابر آن كه بر من ستم مى كند، تنى توانا ده و در برابر آن كه با من به بحث و جدال برخاسته، زبانى گويا ده و در برابر كسى كه با من دشمنى مى ورزد، پيروزى ده و در برابر كسى كه بر من حيله مى كند، مكر ارزانى دار و در برابر كسى كه مرا مقهور خود خواهد، قدرت عطا فرماى و دروغ كسى را كه مرا دشنام مى دهد آشكار ساز و از آن كه تهديدم مى كند مرا به سلامت دار و توفيقم ده كه فرمانبردار كسى باشم كه مرا به راه راست برد و تابع آن كه مرا به طريق رشاد مى كشد.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و رستگارى بخش مرا تا كسى را كه با من ناراستى كند به اخلاص پاسخ دهم و كسى را كه از من دورى گزيند به نيكويى جزا دهم و كسى را كه مرا محروم مى دارد به بذل و احسان بنوازم و با آن كس كه رشته مودت بريده است بپيوندم و كسى را كه از من به بدى ياد كرده به نيكى ياد كنم و خوبى را سپاس گويم و از بدى چشم فرو بندم.

ص: 53

اى خداوند، مرا سيماى صالحان ده و جامه پرهيزگاران: در گستردن عدل و فرو خوردن خشم و خاموش كردن آتش دشمنى و به هم پيوستن تفرقه جويان و آشتى دادن خصمان و فاش كردن نيكى و پوشيدن عيبها و نرمخويى و فروتنى و نيك سيرتى و بيرون راندن باد غرور از سر و خوشخويى و سبقت در فضيلت و ايثار در بخشش و دم فرو بستن از عيب ديگران و ترك افضال در حق كسى كه در خور افضال نباشد و گفتن سخن حق، هر چند دشوار بود و اندك شمردن نيكيهاى خود در كردار و گفتار هر چند بسيار بود و بسيار شمردن بديهاى خود در كردار و گفتار هر چند اندك بود. اى خداوند، اين صفات را در من به كمال رسان به دوام طاعت خود و همسويى با جماعت مقبول و دورى از بدعت جويان و پيروان باورهاى مجعول.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و فراخ ترين روزى ات را به هنگام پيرى به من ارزانى دار و نيرومندترين نيرويت را به هنگام درماندگى. در عبادت دچار كاهليم مگردان و چنان مكن كه ديدگانم از ديدن راه تو نابينا بود يا به خلاف محبت تو گام بردارم، يا به آنان كه از تو بريده اند پيوندم، يا از آنان كه به تو پيوسته اند بريده شوم.

اى خداوند، چنان كن كه به هنگام ضرورت به نيروى تو بتازم و به هنگام نياز از تو يارى خواهم و به هنگام مسكنت به درگاه تو تضرع كنم.

و مرا ميازماى كه به هنگام اضطرار از جز تويى يارى جويم و به هنگام بينوايى به پيشگاه جز تويى خاضع شوم و به هنگام ترس در برابر جز تويى تضرع كنم، تا آنگاه مستحق خذلان و منع و اعراض تو گردم. اى مهربان ترين مهربانان.

ص: 54

اى خداوند، هر آرزو و گمان و حسد كه اهريمن در دل من افكند تو آن را به ذكر عظمتت و تفكر در قدرتت و تدبير بر ضد دشمنت بدل نماى.

هر ناسزا و لغو و دشنام در آبرو، يا شهادت باطل، يا غيبت مؤمن غايب يا ناسزا به حاضران و از اين گونه كه اهريمن بر زبان من مى افكند تو آن را به حمد و سپاس خود و افزونى در ثناى خود و بيان مجد و عظمت خود و سپاس نعمت خود و اعتراف به احسان خود و شمارش نعم خود بدل فرماى.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش. كس بر من ستم روا ندارد، زيرا تو را توان دفع ستم از من هست و من بر كس ستم نكنم، زيرا تو قادرى كه مرا از ستمگرى باز دارى. هرگز گمراه نخواهم شد زيرا تو مى توانى مرا به راه هدايت اندازى. هرگز فقير نشوم، زيرا كه توانگرى ام از توست و هرگز گردنكشى نكنم كه قدرت و توان من از توست.

اى خداوند، بر آستان مغفرت تو فرود آمده ام و به اميد عفو تو آهنگ كرده ام و به بخشايش تو دل بسته ام و به فضل و احسان تو اعتماد كرده ام و مرا آنچه سبب آمرزش تو شود، در دست نيست و كارى نكرده ام كه به پاداش آن شايسته عفو تو باشم و چون بدين سان خويشتن را محكوم كرده ام ديگر جز فضل و احسان تو پناهى ندارم.

پس درود بفرست بر محمد و خاندان او و مرا به فضل خويش بنواز.

اى خداوند، زبانم به هدايت بگشاى و پرهيزگارى را به من الهام كن و مرا به هر كارى كه پاكيزه تر است توفيق ده و به هر چه خشنودى تو در آن است برگمار.

ص: 55

اى خداوند، مرا به طريقت اعلى رهبرى كن و چنان كن كه بر دين تو بميرم و بر دين تو زنده شوم.بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا از ميانه روى بهره مند ساز و در زمره اهل صواب در آور. مرا از راهنمايان طريق حق قرار ده و در شمار بندگان صالح. در قيامت رستگارى را نصيب من فرماى و از آتش دوزخم در امان دار.

اى خداوند، هر خصلتى را كه خلاص نفس من در آن نيست، از من بستان و هر خصلتى را كه اصلاح نفس مرا سبب است براى من باقى گذار. زيرا نفس اگر تواش در امان خود ندارى هلاك شونده است.

اى خداوند، چون محزون شوم تويى ساز و برگ من و چون محرومم دارند طلب روزى را به سوى تو آيم. هر گاه مصيبتى به من رسد به درگاه تو استغاثه كنم و هر چه از دست رود تواش جبران مى كنى و هر چه تباه شود تواش به صلاح مى آورى و هر چه تو را ناپسند افتد تواش دگرگون توانى كرد. پس اى خداوند، پيش از در رسيدن بلا، نعمت عافيتم ده و پيش از آنكه دست طلب فرا كنم، توانگريم بخش و پيش از آنكه كارم به گمراهى كشد، راه هدايتم بنماى. رنج عيبجويى مردم از من دور بدار و ايمنى روز رستاخيز نصيب من فرماى و ارشاد نيك ديگران را به من ببخش.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و به لطف خود آسيب حوادث از من دور دار و به نعمت خود مرا بپروران و به كرم خود اصلاح فرماى و درد من دوا نماى و مرا در سايه امن خود جاى ده و پيكر من به جامه خشنودى خود بياراى و چون كارها بر من آشوبد به گزاردن درست ترين آنها توفيقم ده و چون امور به يكديگر مشتبه شوند به پاكيزه ترين آنها راه نماى و چون ميان عقايد خلاف بر خيزد، تو مرا به آن مذهب رهبرى كن كه بيشتر مورد رضاى توست.

ص: 56

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و تاج بى نيازى بر سر من نه و بر آنم دار كه هر كار كه مى كنم نيكو به انجامش رسانم و هدايت صادقم آموز و مفتون مال و جاهم مساز و آسودگيم عنايت كن و زندگى من به رنج مياميز و دعاى من اجابت ناكرده بر سر من مزن كه من تو را همتايى نشناسم و با وجود تو از ديگرى چيزى نخواهم.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا از اسرافكارى باز دار و روزى من از تلف و تباهى برهان و بر دارايى من به بركت بيفزاى و چون انفاق مى كنم راه درست را به من بنماى.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا از رنج تحصيل معاش بى نيازى ده و بى حساب روزى ام ده، تا از عبادت تو به طلب روزى نپردازم و بار گران عواقب كسب و كار بر دوش نگيرم.

اى خداوند، آنچه را از تو طلب مى كنم به قدرت خود روا گردان و از هر چه بيمناكم به عزت خويش پناه ده.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و آبرويم به توانگرى مصون دار و جاه و منزلتم را به بينوايى مكاه، آن سان كه از ديگر روزى خوارانت روزى بطلبم و دست پيش بندگان شرير تو دراز كنم، آنگاه به ستايش كسى كه به من بخشيده است فريفته شوم و به نكوهش كسى كه دست منع فرا روى من داشته مبتلى گردم، و حال آنكه كسى كه توان بخشيدن و منعش هست تنها تويى و بس.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا تندرستى ده كه تو را پرستش كنم و آسايش عطا كن تا دامن از جهان در چينم و علم مرا با عمل همراه فرماى و پرهيزگاريم را با ميانه روى قرين نماى.

ص: 57

اى خداوند، عمر من با عفو خود به پايان بر و آرزويم را با اميد به رحمت خويش مقرون دار و راه مرا در رسيدن به خشنوديت آسان گردان و در هر حال كه هستم كار من نيكو كن.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و در اوقات غفلتم به ياد خود آگاهى ده و در ايام فرصتم به طاعت خود برگمار و براى وصول به آستان محبت خود راهى هموار پيش پاى من گشاى و در آن راه خير دنيا و آخرت را به تمامى ارزانيم دار.

بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندانش، بهترين درودهايى كه پيش از او به يكى از آفريدگانت فرستاده اى، يا بعد از او به يكى از آفريدگانت خواهى فرستاد. و ما را در اين جهان و هم در آن جهان نيكى عطا كن و به حرمت خويش مرا از عذاب آتش نگه دار.

آنقدر بگويد تا نفس قطع گردد.

بِكَ عَرَفْتُكَ وَ أَنْتَ دَلَلْتَنِي عَلَيْكَ وَ دَعَوْتَنِي إِلَيْكَ وَ لَوْ لا أَنْتَ لَمْ أَدْرِ مَا أَنْتَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَدْعُوهُ فَيُجِيبُنِي وَ إِنْ كُنْتُ بَطِيئا حِينَ يَدْعُونِي وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَسْأَلُهُ فَيُعْطِينِي وَ إِنْ كُنْتُ بَخِيلا حِينَ يَسْتَقْرِضُنِي وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أُنَادِيهِ كُلَّمَا شِئْتُ لِحَاجَتِي وَ أَخْلُو بِهِ حَيْثُ شِئْتُ لِسِرِّي بِغَيْرِ شَفِيعٍ فَيَقْضِي لِي حَاجَتِي وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لا أَدْعُو غَيْرَهُ وَ لَوْ دَعَوْتُ غَيْرَهُ لَمْ يَسْتَجِبْ لِي دُعَائِي ،

تو را به تو شناختم،و تو مرا بر هستى خود راهنمايى فرمودى،و به سوى خود خواندى،و اگر راهنمايى تو نبود،من نميدانستم تو كه هستى؟،سپاس خداى را كه مى خوانمش و او جوابم را مى دهد،گرچه سستى مى كنم گاهى كه او مرا مى خواند،و سپاس خداى را كه از او درخواست مى كنم و او به من عطا مى نمايد،گرچه بخل مى ورزم هنگامى كه از من قرض بخواهد، و سپاس خداى را كه هرگاه خواهم براى رفع حاجتم صدايش كنم،و هرجا كه خواهم براى رازونياز با او بى پرده خلوت كنم و او حاجتم را برآورد،سپاس خداى را كه غير او را نمى خوانم،كه اگر غير او را مى خواندم دعايم را مستجاب نمى كرد،

وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لا أَرْجُو غَيْرَهُ وَ لَوْ رَجَوْتُ غَيْرَهُ لَأَخْلَفَ رَجَائِي وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي وَكَلَنِي إِلَيْهِ فَأَكْرَمَنِي وَ لَمْ يَكِلْنِي إِلَى النَّاسِ فَيُهِينُونِي وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي تَحَبَّبَ إِلَيَّ وَ هُوَ غَنِيٌّ عَنِّي وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي يَحْلُمُ عَنِّي حَتَّى كَأَنِّي لا ذَنْبَ لِي فَرَبِّي أَحْمَدُ شَيْ ءٍ عِنْدِي وَ أَحَقُّ بِحَمْدِي.

و سپاس خداى را كه به غير او اميد نبندم،كه اگر جز به او اميد مى بستم نااميدم مى نمود،و سپاس خداى را كه مرا بخويش وا گذاشت،ازاين رو اكرامم نمود،و به مردم وا نگذاشت تا مرا خوار كنند،و سپاس خداى را كه با من دوستى ورزيد،درحالى كه از من بى نياز است،و سپاس خداى را كه بر من بردبارى مى كند تا آنجاكه گويى مرا گناهى نيست!پروردگارم ستوده ترين موجود نزد من بوده و به ستايش من سزاوارتر است.

ص: 59

اللَّهُمَّ إِنِّي أَجِدُ سُبُلَ الْمَطَالِبِ إِلَيْكَ مُشْرَعَةً وَ مَنَاهِلَ الرَّجَاءِ إِلَيْكَ [لَدَيْكَ] مُتْرَعَةً وَ الاسْتِعَانَةَ بِفَضْلِكَ لِمَنْ أَمَّلَكَ مُبَاحَةً وَ أَبْوَابَ الدُّعَاءِ إِلَيْكَ لِلصَّارِخِينَ مَفْتُوحَةً وَ أَعْلَمُ أَنَّكَ لِلرَّاجِي [لِلرَّاجِينَ] بِمَوْضِعِ إِجَابَةٍ وَ لِلْمَلْهُوفِينَ [لِلْمَلْهُوفِ] بِمَرْصَدِ إِغَاثَةٍ وَ أَنَّ فِي اللَّهْفِ إِلَى جُودِكَ وَ الرِّضَا بِقَضَائِكَ عِوَضا مِنْ مَنْعِ الْبَاخِلِينَ وَ مَنْدُوحَةً عَمَّا فِي أَيْدِي الْمُسْتَأْثِرِينَ وَ أَنَّ الرَّاحِلَ إِلَيْكَ قَرِيبُ الْمَسَافَةِ وَ أَنَّكَ لا تَحْتَجِبُ عَنْ خَلْقِكَ إِلا أَنْ تَحْجُبَهُمُ الْأَعْمَالُ [الْآمَالُ] دُونَكَ وَ قَدْ قَصَدْتُ إِلَيْكَ بِطَلِبَتِي،

خدايا راههاى درخواست حاجتهايم را به جانب تو باز مى يابم،و آبشخورهاى اميد را نزد تو پر مى بينم،و يارى خواستن از فضل براى آن كه تو را آرزو كرد بى مانع مى بينم،و درهاى دعا را براى فرياد كنندگان گشوده مى نگرم،و مى دانم كه تو براى اميدواران در جايگاه اجابتى،و براى دل سوختگان در كمين گاه فريادرسى،و به يقين در اشتياق به جودت،و خشنودى به قضايت جايگزينى از منع بخيلان است،و گشايشى از آنچه در دست ثروت اندوزان،و همانا مسافر به سوى تو مسافتش نزديك است، و تو از آفريدگانت هرگز در پرده نيستى،جز اينكه كردارشان آنان را از تو محجوب نمايد،من با درخواستم آهنگ تو كردم

وَ تَوَجَّهْتُ إِلَيْكَ بِحَاجَتِي وَ جَعَلْتُ بِكَ اسْتِغَاثَتِي وَ بِدُعَائِكَ تَوَسُّلِي مِنْ غَيْرِ اسْتِحْقَاقٍ لاسْتِمَاعِكَ مِنِّي وَ لا اسْتِيجَابٍ لِعَفْوِكَ عَنِّي بَلْ لِثِقَتِي بِكَرَمِكَ وَ سُكُونِي إِلَى صِدْقِ وَعْدِكَ وَ لَجَئِي إِلَى الْإِيمَانِ بِتَوْحِيدِكَ وَ يَقِينِي [وَ ثِقَتِي] بِمَعْرِفَتِكَ مِنِّي أَنْ لا رَبَّ لِي غَيْرُكَ وَ لا إِلَهَ [لِي] إِلا أَنْتَ وَحْدَكَ لا شَرِيكَ لَكَ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْقَائِلُ وَ قَوْلُكَ حَقٌّ وَ وَعْدُكَ صِدْقٌ [الصِّدْقُ] وَ اسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيما وَ لَيْسَ مِنْ صِفَاتِكَ يَا سَيِّدِي أَنْ تَأْمُرَ بِالسُّؤَالِ وَ تَمْنَعَ الْعَطِيَّةَ وَ أَنْتَ الْمَنَّانُ بِالْعَطِيَّاتِ عَلَى أَهْلِ مَمْلَكَتِكَ

ص: 60

و با حاجتم روى به تو آوردم،نياز خواهى ام را به پيشگاه تو قرار دادم،و خواندت را دست آويز خويش نمودم بى آنكه مستحق شنيدن خواهشم،و شايسته گذشت از من باشى،بلكه براى اطمينان به كرمت، و آرامش به درستى وعده ات،و پناه جستن به ايمان به يگانگى ات و يقين به معرفتت كه مرا پروردگارى جز تو نيست،و معبودى جز تو نيست،يگانه و بى شريكى.خدايا تو گفتى و گفتارت بر حق،و وعده ات درست است]فرمودى:[از فضل خدا بخواهيد كه خدا به شما مهربان است،اى آقاى من در شأن تو اين نيست كه دستور به درخواست دهى و از بخشش خوددارى كنى،تو با عطاهايت بر اهل مملكتت بسيار كريمى،

وَ الْعَائِدُ عَلَيْهِمْ بِتَحَنُّنِ رَأْفَتِكَ [بِحُسْنِ نِعْمَتِكَ] إِلَهِي رَبَّيْتَنِي فِي نِعَمِكَ وَ إِحْسَانِكَ صَغِيرا وَ نَوَّهْتَ بِاسْمِي كَبِيرا فَيَا مَنْ رَبَّانِي فِي الدُّنْيَا بِإِحْسَانِهِ وَ تَفَضُّلِهِ [بِفَضْلِهِ] وَ نِعَمِهِ وَ أَشَارَ لِي فِي الْآخِرَةِ إِلَى عَفْوِهِ وَ كَرَمِهِ مَعْرِفَتِي يَا مَوْلايَ دَلِيلِي [دَلَّتْنِي] عَلَيْكَ وَ حُبِّي لَكَ شَفِيعِي إِلَيْكَ وَ أَنَا وَاثِقٌ مِنْ دَلِيلِي بِدَلالَتِكَ وَ سَاكِنٌ مِنْ شَفِيعِي إِلَى شَفَاعَتِكَ أَدْعُوكَ يَا سَيِّدِي بِلِسَانٍ قَدْ أَخْرَسَهُ ذَنْبُهُ رَبِّ أُنَاجِيكَ بِقَلْبٍ قَدْ أَوْبَقَهُ جُرْمُهُ أَدْعُوكَ يَا رَبِّ رَاهِبا رَاغِبا رَاجِيا خَائِفا إِذَا رَأَيْتُ مَوْلايَ ذُنُوبِي فَزِعْتُ وَ إِذَا رَأَيْتُ كَرَمَكَ طَمِعْتُ

و بر آنان با محبّت و رأفت بسيار احسان كننده اى.خدايا مرا در كودكى در ميان نعمتها و احسانت پروريدى،و در بزرگسالى نامم را بلند آوازه ساختى،اى آن كه مرا در دنيا به احسان و فضل نعمتهايش پروريد و برايم در آخرت به گذشت و كرمش اشاره نمود،اى مولاى من معرفتم راهنمايم به سوى تو،و عشقم به تو واسطه ام به پيشگاه توست،من از دليلم به دلالت تو مطمئن،و از واسطه ام به شفاعت تو در آرامشم، اى آقايم تو را به زبانى مى خوانم كه گناهش او را ناگويا نموده،و با دلى با تو مناجات مى كنم كه جرمش او را هلاك ساخته، تو را مى خوانم اى پروردگارم در حال هراس و اشتياق و اميد و بيم،مولاى من هرگاه گناهانم را مى بينم بى تاب مى گردم،و هرگاه كرمت را مشاهده مى كنم،به طمع مى افتم،

ص: 61

فَإِنْ عَفَوْتَ [غَفَرْتَ] فَخَيْرُ رَاحِمٍ وَ إِنْ عَذَّبْتَ فَغَيْرُ ظَالِمٍ حُجَّتِي يَا اللَّهُ فِي جُرْأَتِي عَلَى مَسْأَلَتِكَ مَعَ إِتْيَانِي مَا تَكْرَهُ جُودُكَ وَ كَرَمُكَ وَ عُدَّتِي فِي شِدَّتِي مَعَ قِلَّةِ حَيَائِي رَأْفَتُكَ وَ رَحْمَتُكَ وَ قَدْ رَجَوْتُ أَنْ لا تَخِيبَ بَيْنَ ذَيْنِ وَ ذَيْنِ مُنْيَتِي فَحَقِّقْ رَجَائِي وَ اسْمَعْ دُعَائِي يَا خَيْرَ مَنْ دَعَاهُ دَاعٍ وَ أَفْضَلَ مَنْ رَجَاهُ رَاجٍ عَظُمَ يَا سَيِّدِي أَمَلِي وَ سَاءَ عَمَلِي فَأَعْطِنِي مِنْ عَفْوِكَ بِمِقْدَارِ أَمَلِي وَ لا تُؤَاخِذْنِي بِأَسْوَإِ عَمَلِي فَإِنَّ كَرَمَكَ يَجِلُّ عَنْ مُجَازَاةِ الْمُذْنِبِينَ وَ حِلْمَكَ يَكْبُرُ عَنْ مُكَافَاةِ الْمُقَصِّرِينَ ،

پس اگر از من درگذرى بهترين رحم كننده اى،و اگر عذاب كنى ستم نكرده اى،خدايا حجّت من در گستاخى بر درخواست از تو،با ارتكاب آنچه از آن كراهت دارى جود و كرم توست،و ذخيره ام در سختيها با كمى حيا همانا رأفت و رحمت توست،و اميدم بر ان است كه بين حجّت و ذخيره ام آرزويم را نوميد نكنى، پس اميدم را تحقق بخش،و دعايم را بشنو،اى بهترين كسى كه خواننده اى او را خوانده،و برترين كسى كه اميدوارى به او اميد بسته،اى آقاى من آرزويم بزرگ شده،و كردارم زشت گشته،پس به اندازه آرزيم از عفوت به من ببخش،و به زشت ترين كردارم مرا سرزنش مكن،زيرا كرمت برتر از كيفر گنهكاران و بردباريت بزرگتر از مكافات تبهكاران است،

وَ أَنَا يَا سَيِّدِي عَائِذٌ بِفَضْلِكَ هَارِبٌ مِنْكَ إِلَيْكَ مُتَنَجِّزٌ مَا وَعَدْتَ مِنَ الصَّفْحِ عَمَّنْ أَحْسَنَ بِكَ ظَنّا وَ مَا أَنَا يَا رَبِّ وَ مَا خَطَرِي هَبْنِي بِفَضْلِكَ وَ تَصَدَّقْ عَلَيَّ بِعَفْوِكَ أَيْ رَبِّ جَلِّلْنِي بِسَتْرِكَ وَ اعْفُ عَنْ تَوْبِيخِي بِكَرَمِ وَجْهِكَ فَلَوِ اطَّلَعَ الْيَوْمَ عَلَى ذَنْبِي غَيْرُكَ مَا فَعَلْتُهُ وَ لَوْ خِفْتُ تَعْجِيلَ الْعُقُوبَةِ لاجْتَنَبْتُهُ لا لِأَنَّكَ أَهْوَنُ النَّاظِرِينَ [إِلَيَ] وَ أَخَفُّ الْمُطَّلِعِينَ [عَلَيَ] بَلْ لِأَنَّكَ يَا رَبِّ خَيْرُ السَّاتِرِينَ وَ أَحْكَمُ الْحَاكِمِينَ وَ أَكْرَمُ الْأَكْرَمِينَ ،

ص: 62

و من اى آقايم پناهنده به فضل توام،گريزان از تو به سوى توام، خواستار تحقق چيزى هستم كه وعده كردى،و آن گذشت تو از كسى كه گمانش را به تو نيكو كرده،چه هستم من اى پروردگارم،و اهميت من چيست؟ به فضلت مرا ببخش،و به گذشتت بر من صدقه بخش،پروردگارا مرا به پرده پوشى ات بپوشان،و از توبيخم به كرم ذاتت درگذر،اگر امروز جز تو بر گناهم آگاه مى شد،آن را انجام نمى دادم،و اگر از زود رسيدن عقوبت مى ترسيدم، از آن دورى مى كردم،گناهم نه به اين خاطر بود كه تو سبك ترين بينندگانى و بى مقدارترين آگاهان،بلكه پروردگارا از اين جهت بود كه تو بهترين پرده پوشى،و حاكم ترين حاكمان،و كريم ترين كريمانى،

سَتَّارُ الْعُيُوبِ غَفَّارُ الذُّنُوبِ عَلامُ الْغُيُوبِ تَسْتُرُ الذَّنْبَ بِكَرَمِكَ وَ تُؤَخِّرُ الْعُقُوبَةَ بِحِلْمِكَ فَلَكَ الْحَمْدُ عَلَى حِلْمِكَ بَعْدَ عِلْمِكَ وَ عَلَى عَفْوِكَ بَعْدَ قُدْرَتِكَ وَ يَحْمِلُنِي وَ يُجَرِّئُنِي عَلَى مَعْصِيَتِكَ حِلْمُكَ عَنِّي وَ يَدْعُونِي إِلَى قِلَّةِ الْحَيَاءِ سَتْرُكَ عَلَيَّ وَ يُسْرِعُنِي إِلَى التَّوَثُّبِ عَلَى مَحَارِمِكَ مَعْرِفَتِي بِسَعَةِ رَحْمَتِكَ وَ عَظِيمِ عَفْوِكَ يَا حَلِيمُ يَا كَرِيمُ يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ يَا غَافِرَ الذَّنْبِ يَا قَابِلَ التَّوْبِ،

پوشنده عيبها،آمرزنده گناهان،داناى نهانها،گناه را با كرمت مى پوشانى،و كيفر با بردبارى ات به تاخير مى افكنى،سپاس تو را سزاست بر بردبارى ات پس از انكه دانستى،و بر گذشتت پس از آنكه توانستى،بردبارى ات مرا به جانب گناه مى كشد و بر نافرمانى ات جرأت مى دهد،پرده پوشى ات بر من مرا به كم حيايى مى خواند،و شناختم از رحمت گسترده و بزرگى عفوت،به من در تاختن بر محرّماتت سرعت مى دهد!اى شكيبا،اى گرامى،اى زنده،اى اى به خود پاينده،اى آمرزگار،اى توبه پذير،

يَا عَظِيمَ الْمَنِّ يَا قَدِيمَ الْإِحْسَانِ أَيْنَ سَتْرُكَ الْجَمِيلُ أَيْنَ عَفْوُكَ الْجَلِيلُ أَيْنَ فَرَجُكَ الْقَرِيبُ أَيْنَ غِيَاثُكَ السَّرِيعُ أَيْنَ رَحْمَتُكَ الْوَاسِعَةُ أَيْنَ عَطَايَاكَ الْفَاضِلَةُ أَيْنَ مَوَاهِبُكَ الْهَنِيئَةُ أَيْنَ صَنَائِعُكَ السَّنِيَّةُ أَيْنَ فَضْلُكَ الْعَظِيمُ أَيْنَ مَنُّكَ الْجَسِيمُ أَيْنَ إِحْسَانُكَ الْقَدِيمُ أَيْنَ كَرَمُكَ يَا كَرِيمُ بِهِ [وَ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ] فَاسْتَنْقِذْنِي وَ بِرَحْمَتِكَ فَخَلِّصْنِي يَا مُحْسِنُ يَا مُجْمِلُ،

ص: 63

اى بزرگ نعمت،اى ديرينه احسان،پرده پوشى زيبايت كجاست،گذشت بزرگت كجاست،گشايش نزديكت كجاست،فريادرسى زودت كجاست،رحمت گسترده ات كجاست،عطاهاى برترت كجاست،موهبتهاى گوارايت كجاست،جايزه هاى شايانت كجاست، فضل بزرگت كجاست،عطاى عظيمت كجاست،احسان ديرينه ات كجاست،كرمت كجاست،اى كريم،به حق كرمت و«به محمّد و خاندان محمّد»مرا رهايى بخش،و به رحمتت مرا خلاص كن،اى نيكوكار،اى زيباكار،

يَا مُنْعِمُ يَا مُفْضِلُ لَسْتُ أَتَّكِلُ فِي النَّجَاةِ مِنْ عِقَابِكَ عَلَى أَعْمَالِنَا بَلْ بِفَضْلِكَ عَلَيْنَا لِأَنَّكَ أَهْلُ التَّقْوَى وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ تُبْدِئُ بِالْإِحْسَانِ نِعَما وَ تَعْفُو عَنِ الذَّنْبِ كَرَما فَمَا نَدْرِي مَا نَشْكُرُ أَ جَمِيلَ مَا تَنْشُرُ أَمْ قَبِيحَ مَا تَسْتُرُ أَمْ عَظِيمَ مَا أَبْلَيْتَ وَ أَوْلَيْتَ أَمْ كَثِيرَ مَا مِنْهُ نَجَّيْتَ وَ عَافَيْتَ يَا حَبِيبَ مَنْ تَحَبَّبَ إِلَيْكَ وَ يَا قُرَّةَ عَيْنِ مَنْ لاذَ بِكَ وَ انْقَطَعَ إِلَيْكَ أَنْتَ الْمُحْسِنُ،

اى نعمت ده،اى فزونى بخش،من آن نيستم كه در رهايى از كيفرت بر اعمالمان تكيه كنم،بلكه به احسانت بر ما اعتماد دارم،چرا كه تو اهل تقوا و مغفرتى،از باب نعمت دهى ابتداى به احسان مى كنى،و از جهت كرم از گناه در مى گذرى،پس نمى دانم از چه سپاس گويم،از زيبايى كه مى گسترانى،يا كار زشتى كه مى پوشانى،يا بزرگ آزمونى كه آزمودى و شايسته نيكى نمودى،يا آن همه مشكلى كه مرا از آن رهانيدى،و سلامت كامل بخشيدى؟!اى محبوب آن كه به تو دوستى ورزيد،اى نور چشم كسى كه به تو پناه آورد و براى رسيدن به تو از ديگران گسست،تو نيكوكارى

وَ نَحْنُ الْمُسِيئُونَ فَتَجَاوَزْ يَا رَبِّ عَنْ قَبِيحِ مَا عِنْدَنَا بِجَمِيلِ مَا عِنْدَكَ وَ أَيُّ جَهْلٍ يَا رَبِّ لا يَسَعُهُ جُودُكَ أَوْ أَيُّ زَمَانٍ أَطْوَلُ مِنْ أَنَاتِكَ وَ مَا قَدْرُ أَعْمَالِنَا فِي جَنْبِ نِعَمِكَ وَ كَيْفَ نَسْتَكْثِرُ أَعْمَالا نُقَابِلُ بِهَا كَرَمَكَ [كَرَامَتَكَ] بَلْ كَيْفَ يَضِيقُ عَلَى الْمُذْنِبِينَ مَا وَسِعَهُمْ مِنْ رَحْمَتِكَ يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ يَا بَاسِطَ الْيَدَيْنِ بِالرَّحْمَةِ فَوَ عِزَّتِكَ يَا سَيِّدِي لَوْ نَهَرْتَنِي [انْتَهَرْتَنِي] مَا بَرِحْتُ مِنْ بَابِكَ وَ لا كَفَفْتُ عَنْ تَمَلُّقِكَ لِمَا انْتَهَى إِلَيَّ مِنَ الْمَعْرِفَةِ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ وَ أَنْتَ الْفَاعِلُ لِمَا تَشَاءُ تُعَذِّبُ مَنْ تَشَاءُ بِمَا تَشَاءُ كَيْفَ تَشَاءُ وَ تَرْحَمُ مَنْ تَشَاءُ بِمَا تَشَاءُ كَيْفَ تَشَاءُ لا تُسْأَلُ عَنْ فِعْلِكَ وَ لا تُنَازَعُ فِي مُلْكِكَ وَ لا تُشَارَكُ فِي أَمْرِكَ،

ص: 64

و ما بدكارانيم،به زيبايى آنچه نزد توست،از زشتى آنچه پيش ماست درگذر،پروردگارا كدام جهلى است كه جود تو گنجايش آن را نداشته باشد،و كدام زمان طولانى تر از مهلت دادن توست،در كنار نعمتهايت ارزش اعمال ما چيست،چگونه اعمال خود را بسيار انگاريم،تا با آنها با كرمت برابرى كنيم،بلكه چگونه بر گنهگاران تنگ شود آنچه از رحمتت شاملشان شده؟،اى گسترده آمرزش،اى گشاده دست به رحمت،اى آقاى من به عزّتت سوگند،اگر مرا برانى از درگاهت دور نخواهم شد،و از چاپلوسى و تملق نسبت به تو دست نخواهم كشيد،به خاطر شناختى كه به جود و كرمت پيدا كرده ام،تو انجام دهى آنچه را كه خواهى،هركه را بخواهى عذاب مى كنى به هرچه كه بخواهى و به هر صورتى كه بخواهى،و رحم مى كنى هركه را بخواهى،به هرچه كه بخواهى و به هر كيفيت كه بخواهى،از آنچه كنى بازخواست نشوى،و در فرمانروايى ات نزاع در نگيرد،و كسى در كارت شريكت نگردد،

وَ لا تُضَادُّ فِي حُكْمِكَ وَ لا يَعْتَرِضُ عَلَيْكَ أَحَدٌ فِي تَدْبِيرِكَ لَكَ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ يَا رَبِّ هَذَا مَقَامُ مَنْ لاذَ بِكَ وَ اسْتَجَارَ بِكَرَمِكَ وَ أَلِفَ إِحْسَانَكَ وَ نِعَمَكَ وَ أَنْتَ الْجَوَادُ الَّذِي لا يَضِيقُ عَفْوُكَ وَ لا يَنْقُصُ فَضْلُكَ وَ لا تَقِلُّ رَحْمَتُكَ وَ قَدْ تَوَثَّقْنَا مِنْكَ بِالصَّفْحِ الْقَدِيمِ وَ الْفَضْلِ الْعَظِيمِ،

و در داورى ات با تو هماورد نشود،و در تدبيرت احدى بر تو اعتراض نكند،آفرينش و فرمان توراست،منزّه است خدا پروردگار جهانيان،پروردگارا اين است جايگاه كسى كه به پناهت آمد،و به كرمت پناهنده گشت،و به احسان و نعمتهايت الفت جست،تويى آن سخاوتمندى كه گذشتت به تنگى نمى رسد،و احسانت كاهش نمى پذيرد،و رحمتت كم نمى شود،و به يقين از چشم پوشى ديرينت،و فضل بزرگت،

ص: 65

وَ الرَّحْمَةِ الْوَاسِعَةِ أَ فَتَرَاكَ [تُرَاكَ] يَا رَبِّ تُخْلِفُ ظُنُونَنَا أَوْ تُخَيِّبُ آمَالَنَا كَلا يَا كَرِيمُ فَلَيْسَ هَذَا ظَنَّنَا بِكَ وَ لا هَذَا فِيكَ طَمَعَنَا يَا رَبِّ إِنَّ لَنَا فِيكَ أَمَلا طَوِيلا كَثِيرا إِنَّ لَنَا فِيكَ رَجَاءً عَظِيما عَصَيْنَاكَ وَ نَحْنُ نَرْجُو أَنْ تَسْتُرَ عَلَيْنَا وَ دَعَوْنَاكَ وَ نَحْنُ نَرْجُو أَنْ تَسْتَجِيبَ لَنَا فَحَقِّقْ رَجَاءَنَا مَوْلانَا فَقَدْ عَلِمْنَا مَا نَسْتَوْجِبُ بِأَعْمَالِنَا وَ لَكِنْ عِلْمُكَ فِينَا وَ عِلْمُنَا بِأَنَّكَ لا تَصْرِفُنَا عَنْكَ وَ إِنْ كُنَّا غَيْرَ مُسْتَوْجِبِينَ لِرَحْمَتِكَ فَأَنْتَ أَهْلٌ أَنْ تَجُودَ عَلَيْنَا وَ عَلَى الْمُذْنِبِينَ بِفَضْلِ سَعَتِكَ ،

و رحمت گسترده ات اعتماد نموديم،آيا ممكن است پروردگارا برخلاف گمانهاى ما به خويش رفتار كنى،يا آرزوهايمان را نسبت به رحمتت نوميد سازى هرگز اى بزرگوار،چنين گمانى به تو نيست،و طمع ما درباره تو اين چنين نمى باشد،پروردگارا،ما را درباره تو آروزى طولانى بسيارى است،ما را در حق تو اميد بزرگى است،از تو نافرمانى كرديم و حال آنكه اميدواريم گناه را بر ما بپوشانى،و تو را خوانديم،و اميدواريم كه بر ما اجابت كنى،مولاى ما اميدمان را تحقق بخش،ما دانستيم كه با كردارمان سزاوار چه خواهيم بود،ولى دانش تو درباره ما،و و آگاهى ما به اينكه ما را از درگاهت نميرانى،گرچه ما سزاوار رحمتت نيستيم ولى تو شايسته آنى كه بر ما و بر گنهكاران به فضل گسترده ات جود كنى،

فَامْنُنْ عَلَيْنَا بِمَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ جُدْ عَلَيْنَا فَإِنَّا مُحْتَاجُونَ إِلَى نَيْلِكَ يَا غَفَّارُ بِنُورِكَ اهْتَدَيْنَا وَ بِفَضْلِكَ اسْتَغْنَيْنَا وَ بِنِعْمَتِكَ [فِي نِعَمِكَ] أَصْبَحْنَا وَ أَمْسَيْنَا ذُنُوبُنَا بَيْنَ يَدَيْكَ نَسْتَغْفِرُكَ اللَّهُمَّ مِنْهَا وَ نَتُوبُ إِلَيْكَ تَتَحَبَّبُ إِلَيْنَا بِالنِّعَمِ وَ نُعَارِضُكَ بِالذُّنُوبِ خَيْرُكَ إِلَيْنَا نَازِلٌ وَ شَرُّنَا إِلَيْكَ صَاعِدٌ وَ لَمْ يَزَلْ وَ لا يَزَالُ مَلَكٌ كَرِيمٌ يَأْتِيكَ [عَنَّا] بِعَمَلٍ قَبِيحٍ فَلا يَمْنَعُكَ ذَلِكَ مِنْ أَنْ تَحُوطَنَا بِنِعَمِكَ وَ تَتَفَضَّلَ عَلَيْنَا بِآلائِكَ فَسُبْحَانَكَ مَا أَحْلَمَكَ وَ أَعْظَمَكَ وَ أَكْرَمَكَ،

ص: 66

پس آنگونه كه شايسته آنى بر ما منّت گذار،و بر ما جود كن،كه ما نيازمند به عطاى توييم،اى آمرزگار،به نور تو هدايت شديم،و به فضل تو بى نياز گشتيم،و به نعمتت بامداد نموديم و شامگاه كرديم،گناهان ما پيش روى توست،خدايا از گناهانمان از تو آمرزش مى خواهيم،و به سوى تو باز مى گرديم،تو با نعمتها به ما مهر مى ورزى و ما با گناهان با تو مقابله مى كنيم،خيرت به سوى ما سرازير است،و بدى ما به سوى تو بالا مى آيد،همواره فرشته كريمى،از ما كردار زشت به جانب تو مى آيد،و اين امر مانع نمى شود از اينكه ما را با نعمتهايت فراگيرى، و به عطاهاى برجسته ات بر ما تفضّل نمايى،منزّهى تو،چه بردبار و بزرگ و كريمى،

مُبْدِئا وَ مُعِيدا تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُكَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُكَ وَ كَرُمَ صَنَائِعُكَ وَ فِعَالُكَ أَنْتَ إِلَهِي أَوْسَعُ فَضْلا وَ أَعْظَمُ حِلْما مِنْ أَنْ تُقَايِسَنِي بِفِعْلِي وَ خَطِيئَتِي فَالْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْوَ سَيِّدِي سَيِّدِي سَيِّدِي.

آغاز كننده به نيكى و تكرار كننده آنى،نامهايت مقدس،و ثنايت عظيم،و رفتارها و كردارهايت كريمانه است،خدايا،فضلت گسترده تر،و بردبارى ات بزرگ تر از آن است كه مرا به كردار ناپسند و خطاكارى ام بسنجى،پس گذشت نما،گذشت نما، گذشت نما،آقاى من،آقاى من،آقاى من.

اللَّهُمَّ اشْغَلْنَا بِذِكْرِكَ وَ أَعِذْنَا مِنْ سَخَطِكَ وَ أَجِرْنَا مِنْ عَذَابِكَ وَ ارْزُقْنَا مِنْ مَوَاهِبِكَ وَ أَنْعِمْ عَلَيْنَا مِنْ فَضْلِكَ وَ ارْزُقْنَا حَجَّ بَيْتِكَ وَ زِيَارَةَ قَبْرِ نَبِيِّكَ صَلَوَاتُكَ وَ رَحْمَتُكَ وَ مَغْفِرَتُكَ وَ رِضْوَانُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ إِنَّكَ قَرِيبٌ مُجِيبٌ وَ ارْزُقْنَا عَمَلا بِطَاعَتِكَ وَ تَوَفَّنَا عَلَى مِلَّتِكَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي وَ لِوَالِدَيَّ وَ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرا اجْزِهِمَا بِالْإِحْسَانِ إِحْسَانا وَ بِالسَّيِّئَاتِ غُفْرَانا ،

ص: 67

ما را به ذكرت مشغول كن،و از خشمت پناه ده،و از عذابت نجات بخش،و از مواهبت روزى كن،و از فضلت بر ما انعام فرما،و زيارت خانه ات، و زيارت مرقد پيامبرت را روزى ما كن،صلوات و رحمت و مغفرت و رضوانت بر پيامبر و خاندانش، تو نزديك و جواب دهنده هستى،عمل به طاعتت را روزى ما گردان،و ما را بر دينت و بر روش پيامبرت (درود خدا بر او و خاندانش)بميران.خدايا من و پدر و مادرم را بيامرز و به هر دو آنها رحم كن،چنان كه مرا به گاه كودكى پروردند،احسان هردو را به احسان،و بديهايشان را به آمرزش پاداش ده.

اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ الْأَحْيَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ وَ تَابِعْ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُمْ بِالْخَيْرَاتِ [فِي الْخَيْرَاتِ] اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِحَيِّنَا وَ مَيِّتِنَا وَ شَاهِدِنَا وَ غَائِبِنَا ذَكَرِنَا وَ أُنْثَانَا [إِنَاثِنَا] صَغِيرِنَا وَ كَبِيرِنَا حُرِّنَا وَ مَمْلُوكِنَا كَذَبَ الْعَادِلُونَ بِاللَّهِ وَ ضَلُّوا ضَلالا بَعِيدا وَ خَسِرُوا خُسْرَانا مُبِينا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اخْتِمْ لِي بِخَيْرٍ وَ اكْفِنِي مَا أَهَمَّنِي مِنْ أَمْرِ دُنْيَايَ وَ آخِرَتِي وَ لا تُسَلِّطْ عَلَيَّ مَنْ لا يَرْحَمُنِي وَ اجْعَلْ عَلَيَّ مِنْكَ وَاقِيَةً بَاقِيَةً،

خدايا مردان و زنان مؤمن را بيامرز،چه زنده و چه مرده آنها را،و بين ما و آنان با نيكيها پيوند ده.خدايا بيامرز زنده و مرده ما را، حاضر و غائب ما را،مرد زن ما را،كوچك و بزرگ ما را،آزاد و غير آزاد ما را،برگشتگان از خدا دروغ گفتند،و گمراه شدند گمراهى دورى،و زيان كردند،زيانى آشكار.خدايا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و برايم ختم به خير فرما،و مرا از آنچه كه بى قرارم كرده از كار دنيا و آخرتم كفايت كن،و كسى كه مرا رحم نمى كنم بر من چيره مساز، و بر من از سوى خود نگهبانى هميشگى قرار ده،

ص: 68

وَ لا تَسْلُبْنِي صَالِحَ مَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَيَّ وَ ارْزُقْنِي مِنْ فَضْلِكَ رِزْقا وَاسِعا حَلالا طَيِّبا اللَّهُمَّ احْرُسْنِي بِحَرَاسَتِكَ وَ احْفَظْنِي بِحِفْظِكَ وَ اكْلَأْنِي بِكِلاءَتِكَ وَ ارْزُقْنِي حِجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِنَا هَذَا وَ فِي كُلِّ عَامٍ وَ زِيَارَةَ قَبْرِ نَبِيِّكَ وَ الْأَئِمَّةِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ وَ لا تُخْلِنِي يَا رَبِّ مِنْ تِلْكَ الْمَشَاهِدِ الشَّرِيفَةِ وَ الْمَوَاقِفِ الْكَرِيمَةِ.

و از من شايسته هاى آنچه را كه انعام كردى مگير،و از فضلت روزى گسترده حلال پاكيزه نصيب من كن.خدايا به نگهبانى ات مرا نگهبانى كن،و به نگهدارى ات مرا نگهدار و به پاسدارى ات از من پاسدارى فرما،و زيارت خانه ات را در اين سا و در هر سال،و زيارت مرقد پيامبرت و امامان(درود بر آنان)را روزى من كن،پروردگارا از اين مشاهد پر شرف و مواقف بس گرامى مرا محروم مساز.

اللَّهُمَّ تُبْ عَلَيَّ حَتَّى لا أَعْصِيَكَ وَ أَلْهِمْنِي الْخَيْرَ وَ الْعَمَلَ بِهِ وَ خَشْيَتَكَ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ مَا أَبْقَيْتَنِي يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ اللَّهُمَّ إِنِّي كُلَّمَا قُلْتُ قَدْ تَهَيَّأْتُ وَ تَعَبَّأْتُ [تَعَبَّيْتُ] وَ قُمْتُ لِلصَّلاةِ بَيْنَ يَدَيْكَ وَ نَاجَيْتُكَ أَلْقَيْتَ عَلَيَّ نُعَاسا إِذَا أَنَا صَلَّيْتُ وَ سَلَبْتَنِي مُنَاجَاتَكَ إِذَا أَنَا نَاجَيْتُ مَا لِي كُلَّمَا قُلْتُ قَدْ صَلَحَتْ سَرِيرَتِي وَ قَرُبَ مِنْ مَجَالِسِ التَّوَّابِينَ مَجْلِسِي عَرَضَتْ لِي بَلِيَّةٌ أَزَالَتْ قَدَمِي وَ حَالَتْ بَيْنِي وَ بَيْنَ خِدْمَتِكَ

خدايا به من روى آور تا نافرمانى ات نكنم،و خير و عمل به آن وحشت از خويش را در شب و روز،تا گاهى كه زنده ام مى دارى اى پروردگار جهانيان به من الهام فرما.خدايا هرگاه گفتم مهيا و آماده شدم و در پيشگاهت به نماز ايستاد و با تو راز گفتم،چرتى بر من افكندى،آنگاه كه وارد نماز شدم،و حال راز گفتن را از من گرفتى آنگاه كه با تو رازونياز كردم،مرا چه شده؟هرگاه گفتم نهانم شايسته شد،و جايگاهم به جايگاه توبه كنندگان نزديك گشته برايم گرفتارى پيش آمد،بر اثر آن گرفتارى پايم لغزيد،و ميان من و خدمت به تو مانع شد

ص: 69

سَيِّدِي لَعَلَّكَ عَنْ بَابِكَ طَرَدْتَنِي وَ عَنْ خِدْمَتِكَ نَحَّيْتَنِي أَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَنِي مُسْتَخِفّا بِحَقِّكَ فَأَقْصَيْتَنِي أَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَنِي مُعْرِضا عَنْكَ فَقَلَيْتَنِي أَوْ لَعَلَّكَ وَجَدْتَنِي فِي مَقَامِ الْكَاذِبِينَ [الْكَذَّابِينَ] فَرَفَضْتَنِي أَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَنِي غَيْرَ شَاكِرٍ لِنَعْمَائِكَ فَحَرَمْتَنِي أَوْ لَعَلَّكَ فَقَدْتَنِي مِنْ مَجَالِسِ الْعُلَمَاءِ فَخَذَلْتَنِي أَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَنِي فِي الْغَافِلِينَ فَمِنْ رَحْمَتِكَ آيَسْتَنِي أَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَنِي آلِفَ مَجَالِسِ الْبَطَّالِينَ فَبَيْنِي وَ بَيْنَهُمْ خَلَّيْتَنِي أَوْ لَعَلَّكَ لَمْ تُحِبَّ أَنْ تَسْمَعَ دُعَائِي فَبَاعَدْتَنِي أَوْ لَعَلَّكَ بِجُرْمِي وَ جَرِيرَتِي كَافَيْتَنِي،

سرور من شايد مرا از درگاهت رانده اى،و از خدمتت عز نموده اى،يا مرا ديده اى كه حقّت را سبك مى شمارم پس از پيشگاهت دورم ساختى،يا شايد مرا روى گردان از خود مشاهده كردى،پس مرا مورد خشم قرار دادى يا شايد مرا در جايگاه دروغگويان يافتى،پس به دورم انداختى،يا شايد مرا نسبت به نعمتهايت ناسپاس ديدى،پس محرومم نمودى،يا شايد مرا از همنشينى دانشمندان غايب يافتى،پس خوارم نمودى،يا شايد مرا در گروه غافلان ديدى،پس از رحمتت نااميدم كردى،يا شايد مرا انس يافته با مجالس بيكاره ها ديدى.پس مرا به آنان واگذاشتى،يا شدى دوست نداشتى دعايم را بشنوى پس دورم نمودى،يا شايد به خاطر جرم و جنايتم كيفرم نمودى،

أَوْ لَعَلَّكَ بِقِلَّةِ حَيَائِي مِنْكَ جَازَيْتَنِي فَإِنْ عَفَوْتَ يَا رَبِّ فَطَالَمَا عَفَوْتَ عَنِ الْمُذْنِبِينَ قَبْلِي لِأَنَّ كَرَمَكَ أَيْ رَبِّ يَجِلُّ عَنْ مُكَافَاةِ الْمُقَصِّرِينَ وَ أَنَا عَائِذٌ بِفَضْلِكَ هَارِبٌ مِنْكَ إِلَيْكَ مُتَنَجِّزٌ [مُنْتَجِزٌ] مَا وَعَدْتَ مِنَ الصَّفْحِ عَمَّنْ أَحْسَنَ بِكَ ظَنّا إِلَهِي أَنْتَ أَوْسَعُ فَضْلا وَ أَعْظَمُ حِلْما مِنْ أَنْ تُقَايِسَنِي بِعَمَلِي أَوْ أَنْ تَسْتَزِلَّنِي بِخَطِيئَتِي وَ مَا أَنَا يَا سَيِّدِي وَ مَا خَطَرِي هَبْنِي بِفَضْلِكَ سَيِّدِي ،

يا شايد براى كمى حيايم از تو مجازاتم نمودى،پس اگر پروردگارا عفو كنى،سابقه اينكه از گناهكاران پيش ار من گذشته اى طولانى است،زيرا كرمت پروردگارا از مجازات اهل تقصير بسيار بزرگ تر است،و من پناهنده به فضل توام،از تو به تو گريزانم، خواهان چيزى هستم كه وعده داده اى.و آن چشم پوشى از كسانى است كه به تو گمان نيك برده اند،خدايا فضل تو گسترده تر،و بردبارى ات بزرگ تر از آن است كه مرا به كردارم بسنجى،يا به خطايم بلغزانى،اى آقايم من چيستم،و چه ارزشى دارم، سرور من مرا به فضلت ببخش،

ص: 70

وَ تَصَدَّقْ عَلَيَّ بِعَفْوِكَ وَ جَلِّلْنِي بِسَتْرِكَ وَ اعْفُ عَنْ تَوْبِيخِي بِكَرَمِ وَجْهِكَ سَيِّدِي أَنَا الصَّغِيرُ الَّذِي رَبَّيْتَهُ وَ أَنَا الْجَاهِلُ الَّذِي عَلَّمْتَهُ وَ أَنَا الضَّالُّ الَّذِي هَدَيْتَهُ وَ أَنَا الْوَضِيعُ الَّذِي رَفَعْتَهُ وَ أَنَا الْخَائِفُ الَّذِي آمَنْتَهُ وَ الْجَائِعُ الَّذِي أَشْبَعْتَهُ وَ الْعَطْشَانُ الَّذِي أَرْوَيْتَهُ وَ الْعَارِي الَّذِي كَسَوْتَهُ وَ الْفَقِيرُ الَّذِي أَغْنَيْتَهُ وَ الضَّعِيفُ الَّذِي قَوَّيْتَهُ وَ الذَّلِيلُ الَّذِي أَعْزَزْتَهُ،

و با گذشت بر من كرم فرما،و به پرده پوشى ات خطاهايم را بپوشان،و به كرم وجودت از توبيخم درگذر،آقاى من منم كودكى كه پروريدى،منم نادانى كه دانا نمودى،منم گمراهى كه هدايت كردى،منم افتاده اى كه بلندش نمودى،منم هراسانى كه امانش دادى،و گرسنه اى كه سيرش نمودى،و تشنه اى كه سيرابش كردى،و برهنه اى كه لباسش پوشاندى،و تهيدستى كه توانگرش ساختى،و ناتوانى كه نيرومندش نمودى،و خوارى كه عزيزش فرمودى،

وَ السَّقِيمُ الَّذِي شَفَيْتَهُ وَ السَّائِلُ الَّذِي أَعْطَيْتَهُ وَ الْمُذْنِبُ الَّذِي سَتَرْتَهُ وَ الْخَاطِئُ الَّذِي أَقَلْتَهُ وَ أَنَا الْقَلِيلُ الَّذِي كَثَّرْتَهُ وَ الْمُسْتَضْعَفُ الَّذِي نَصَرْتَهُ وَ أَنَا الطَّرِيدُ الَّذِي آوَيْتَهُ أَنَا يَا رَبِّ الَّذِي لَمْ أَسْتَحْيِكَ فِي الْخَلاءِ وَ لَمْ أُرَاقِبْكَ فِي الْمَلَإِ أَنَا صَاحِبُ الدَّوَاهِي الْعُظْمَى أَنَا الَّذِي عَلَى سَيِّدِهِ اجْتَرَى أَنَا الَّذِي عَصَيْتُ جَبَّارَ السَّمَاءِ أَنَا الَّذِي أَعْطَيْتُ عَلَى مَعَاصِي الْجَلِيلِ الرُّشَا أَنَا الَّذِي حِينَ بُشِّرْتُ بِهَا خَرَجْتُ إِلَيْهَا أَسْعَى أَنَا الَّذِي أَمْهَلْتَنِي فَمَا ارْعَوَيْتُ وَ سَتَرْتَ عَلَيَّ فَمَا اسْتَحْيَيْتُ وَ عَمِلْتُ بِالْمَعَاصِي فَتَعَدَّيْتُ

و بيمارى كه شفايش دادى، و خواهشمندى كه عطايش كردى،و گنهكارى كه گناهش را بر او پوشاندى،و خطاكارى كه ناديده اش گرفتى،و اندكى كه بسيارش فرمودى،و ناتوان شمرده اى كه يارى اش دادى،و رانده شده اى كه مأوايش بخشيدى،من پروردگارا كسى هستم كه در خلوت از تو حيا نكردم،و در آشكار از تو ملاحظ ننمودم،منم صاحب مصيبتهاى بزرگ،منم آن كه بر آقايش گستاخى كرد،منم آن كه جبّار آسمان را نافرمانى كرد،منم آن كه بر معاصى بزرگ رشوه دادم،منم آن كه هرگاه به گناهى مژده داده مى شدم شتابان به سويش مى رفتم،منم آن كه مهلتم دادى باز نايستادم،و بر من پرده پوشاندى حيا نكردم،و مرتكب گناهان شدم و از اندازه گذراندم

ص: 71

وَ أَسْقَطْتَنِي مِنْ عَيْنِكَ [عِنْدِكَ] فَمَا بَالَيْتُ فَبِحِلْمِكَ أَمْهَلْتَنِي وَ بِسِتْرِكَ سَتَرْتَنِي حَتَّى كَأَنَّكَ أَغْفَلْتَنِي وَ مِنْ عُقُوبَاتِ الْمَعَاصِي جَنَّبْتَنِي حَتَّى كَأَنَّكَ اسْتَحْيَيْتَنِي إِلَهِي لَمْ أَعْصِكَ حِينَ عَصَيْتُكَ وَ أَنَا بِرُبُوبِيَّتِكَ جَاحِدٌ وَ لا بِأَمْرِكَ مُسْتَخِفٌّ وَ لا لِعُقُوبَتِكَ مُتَعَرِّضٌ وَ لا لِوَعِيدِكَ مُتَهَاوِنٌ لَكِنْ خَطِيئَةٌ عَرَضَتْ وَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي وَ غَلَبَنِي هَوَايَ وَ أَعَانَنِي عَلَيْهَا شِقْوَتِي وَ غَرَّنِي سِتْرُكَ الْمُرْخَى عَلَيَّ فَقَدْ عَصَيْتُكَ وَ خَالَفْتُكَ بِجُهْدِي فَالْآنَ مِنْ عَذَابِكَ مَنْ يَسْتَنْقِذُنِي وَ مِنْ أَيْدِي الْخُصَمَاءِ غَدا مَنْ يُخَلِّصُنِي،

و مرا از چشمت انداختى،اهميت ندادم،پس با بردبارى ات مهلتم دادى،و با پرده پوشى ات مرا پوشاندى تا آنچا كه گويى مرا از ياد برده اى،و از مجازات گناهان بركنارم داشته اى،گويا تو از من حيا كرده اى!!خدايا،آنگاه كه نافرمانى كردم نافرمانى ات نكردم چنان كه پروردگارى ات باشم،و نه چنان كه سبك شمارنده فرمانت باشم،و نه با گستاخى در معرض كيفرت قرار گيرم، و نه تهيدست را ناچيز شمارم،ولى خطايى بود كه بر من عارض شد و نفسم آن را برايم آراست،و بدبختى ام مرا بر آن يارى نمود،و پرده افتاده ات بر من مغرورم نمود،در نتيجه با كوششم نافرمانى ات نمودم و به مخالفتت برخاستم اكنون چه كس مرا از عذابت نجات مى دهند،و فردا از چنگ ستيره جويان و دشمنى كنندگان چه كسى رهايم مى كند،

وَ بِحَبْلِ مَنْ أَتَّصِلُ إِنْ أَنْتَ قَطَعْتَ حَبْلَكَ عَنِّي فَوَا سَوْأَتَا [أَسَفَا] عَلَى مَا أَحْصَى كِتَابُكَ مِنْ عَمَلِيَ الَّذِي لَوْ لا مَا أَرْجُو مِنْ كَرَمِكَ وَ سَعَةِ رَحْمَتِكَ وَ نَهْيِكَ إِيَّايَ عَنِ الْقُنُوطِ لَقَنَطْتُ عِنْدَ مَا أَتَذَكَّرُهَا يَا خَيْرَ مَنْ دَعَاهُ دَاعٍ وَ أَفْضَلَ مَنْ رَجَاهُ رَاجٍ اللَّهُمَّ بِذِمَّةِ الْإِسْلامِ أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ وَ بِحُرْمَةِ الْقُرْآنِ أَعْتَمِدُ إِلَيْكَ وَ بِحُبِّي النَّبِيَّ االْأُمِّيَّ الْقُرَشِيَّ الْهَاشِمِيَّ الْعَرَبِيَّ التِّهَامِيَّ الْمَكِّيَّ الْمَدَنِيَّ أَرْجُو الزُّلْفَةَ لَدَيْكَ فَلا تُوحِشْ اسْتِينَاسَ إِيمَانِي،

ص: 72

و به رشته چه كسى بپيوندم اگر تو رشته ات را از من بگسلى،مرا چه رسوايى بزرگى است از آنچه كتاب تو از كردارم در شمار آورده،اگر اميدوار به كرم فراوانى رحمتت نبودم،و هم اينكه مرا از نااميدى نهى نموده اى هرآينه نااميد مى شدم به هنگامى كه گناهانم را بياد مى آوردم،اى بهترين كسى كه خواننده اى او را خواند،و برترين كسى كه اميدوارى به او اميد بست.خدايا به پيمان اسلام به تو توسّل مى جويم،و به حرمت قرآن بر تو تكيه مى كنم،و به محبّتم نسبت به پيامبر درس ناخوانده قريشى هاشمى عربى تهامى مكّى مدنى،همجوارى نزد تو را اميد مى نمايم،پس انس ايمانى مرا در عرصه وحشت نينداز،

وَ لا تَجْعَلْ ثَوَابِي ثَوَابَ مَنْ عَبَدَ سِوَاكَ فَإِنَّ قَوْما آمَنُوا بِأَلْسِنَتِهِمْ لِيَحْقِنُوا بِهِ دِمَاءَهُمْ فَأَدْرَكُوا مَا أَمَّلُوا وَ إِنَّا آمَنَّا بِكَ بِأَلْسِنَتِنَا وَ قُلُوبِنَا لِتَعْفُوَ عَنَّا فَأَدْرِكْنَا [فَأَدْرِكْ بِنَا] مَا أَمَّلْنَا وَ ثَبِّتْ رَجَاءَكَ فِي صُدُورِنَا وَ لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ فَوَ عِزَّتِكَ لَوِ انْتَهَرْتَنِي مَا بَرِحْتُ مِنْ بَابِكَ وَ لا كَفَفْتُ عَنْ تَمَلُّقِكَ لِمَا أُلْهِمَ قَلْبِي [يَا سَيِّدِي] مِنَ الْمَعْرِفَةِ بِكَرَمِكَ وَ سَعَةِ رَحْمَتِكَ إِلَى مَنْ يَذْهَبُ الْعَبْدُ إِلا إِلَى مَوْلاهُ وَ إِلَى مَنْ يَلْتَجِئُ الْمَخْلُوقُ إِلا إِلَى خَالِقِهِ.

و و پاداش مرا،پاداش كسى كه غير تو را عبادت كرده قرار مده،چه اينكه مردمى به زبانشان ايمان آوردند تا جانشان را به اين وسيله حفظ كنند،پس به آنچه آرزو داشتند رسيدند،و ما با زبان و دلمان به تو ايمان آورديم،تا از ما درگذرى،پس ما را به آنچه آرزومنديم برسان،و اميدت را در سينه هايمان استوار كن،و دلهايمان را پس از آنكه هدايتمان فرمودى گمراه مكن،و از جانب خود ما را ببخش،كه تو بسيار بخشنده اى،به عزتت سوگند اگر مرا برانى،از درگاهت نخواهم رفت،و از چاپلوسى نسبت به تو باز نخواهم ايستاد،به خاطر الهامى كه از معرفت به كرمت و گستردگى رحمتت به قلب من شده،بنده به جانب چه كسى جز مولايش مى رود؟و آفريده به چه كسى جز آفريدگارش پناه مى برد؟

ص: 73

إِلَهِي لَوْ قَرَنْتَنِي بِالْأَصْفَادِ وَ مَنَعْتَنِي سَيْبَكَ مِنْ بَيْنِ الْأَشْهَادِ وَ دَلَلْتَ عَلَى فَضَائِحِي عُيُونَ الْعِبَادِ وَ أَمَرْتَ بِي إِلَى النَّارِ وَ حُلْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَ الْأَبْرَارِ مَا قَطَعْتُ رَجَائِي مِنْكَ وَ مَا صَرَفْتُ تَأْمِيلِي لِلْعَفْوِ عَنْكَ وَ لا خَرَجَ حُبُّكَ مِنْ قَلْبِي أَنَا لا أَنْسَى أَيَادِيَكَ عِنْدِي وَ سَتْرَكَ عَلَيَّ فِي دَارِ الدُّنْيَا سَيِّدِي أَخْرِجْ حُبَّ الدُّنْيَا مِنْ قَلْبِي وَ اجْمَعْ بَيْنِي وَ بَيْنَ الْمُصْطَفَى وَ آلِهِ خِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ وَ خَاتَمِ النَّبِيِّينَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ.

خدايا،اگر مرا با زنجير ببندى،و عطايت را در ميان مردم از من بازدارى،و بر رسواييهايم ديدگان بندگانت را بگشايى،و مرا به سوى دوزخ فرمان دهى، و بين من و نيكان پرده گردى،اميدم را از تو نخواهم بريد،و آرزويم را از عفو تو باز نخواهم گرداند، و محبتت از قلبم بيرو ن نخواهد رفت،من فراوانى عطايت را نزد خود،و پرده پوشى ات را در دار دنيا بر گناهانم فراموش نخواهم كرد،اى آقاى من محبت دنيا را از دلم بيرون كن،و ميان من و مصطفى پيامبرت و خاندانش،بهترين برگزيدگان از آفريدگانت و پايان بخش پيامبران محمّد(درود خدا بر او و خاندانش)جمع كن،

وَ انْقُلْنِي إِلَى دَرَجَةِ التَّوْبَةِ إِلَيْكَ وَ أَعِنِّي بِالْبُكَاءِ عَلَى نَفْسِي فَقَدْ أَفْنَيْتُ بِالتَّسْوِيفِ وَ الْآمَالِ عُمُرِي وَ قَدْ نَزَلْتُ مَنْزِلَةَ الْآيِسِينَ مِنْ خَيْرِي [حَيَاتِي] فَمَنْ يَكُونُ أَسْوَأَ حَالا مِنِّي إِنْ أَنَا نُقِلْتُ عَلَى مِثْلِ حَالِي إِلَى قَبْرِي [قَبْرٍ] لَمْ أُمَهِّدْهُ لِرَقْدَتِي وَ لَمْ أَفْرُشْهُ بِالْعَمَلِ الصَّالِحِ لِضَجْعَتِي وَ مَا لِي لا أَبْكِي وَ لا أَدْرِي إِلَى مَا يَكُونُ مَصِيرِي وَ أَرَى نَفْسِي تُخَادِعُنِي وَ أَيَّامِي تُخَاتِلُنِي وَ قَدْ خَفَقَتْ عِنْدَ [فَوْقَ] رَأْسِي أَجْنِحَةُ الْمَوْتِ فَمَا لِي لا أَبْكِي أَبْكِي لِخُرُوجِ نَفْسِي أَبْكِي لِظُلْمَةِ قَبْرِي أَبْكِي لِضِيقِ لَحْدِي أَبْكِي لِسُؤَالِ مُنْكَرٍ وَ نَكِيرٍ إِيَّايَ،

ص: 74

و مرا به مقام توبه به پيشگاهت برسان، و هر گريه بر خويشتن مرا يارى ده،من عمرم را به امروز و فردا كردن و آرزوهاى باطل نابود ساختم،و اينك به جايگاه به نااميدان از خير و صلاح فرود آمده ام،پس بدحال تر از من كيست؟اگر من بر چنين حالى به قبرم وارد شوم،قبرى كه آن را براى خواب آماده نساخته ام،و براى آرميدن به كار نيك فرش ننموده ام،و مرا چه شده كه گريه نكنم،و حال آنكه نميدانم بازگشت من به جانب چه خواهد بود،من نفسم را مى نگرم كه با من نيرنگ مى بازد،و روزگار را مشاهده مى كنم كه مرا مى فريبد،و حال آنكه بالهاى مرگ بالاى سرم به حركت درآمده،پس مرا چه شده كه گريه نكنم،گريه مى كنم براى بيرون رفتن جان از بدنم،گريه مى كنم براى تاريكى قبرم،گريه مى كنم براى تنگى لحدم،گريه مى كنم براى پرسش دو فرشته قبر منكر و نكير از من،

أَبْكِي لِخُرُوجِي مِنْ قَبْرِي عُرْيَانا ذَلِيلا حَامِلا ثِقْلِي عَلَى ظَهْرِي أَنْظُرُ مَرَّةً عَنْ يَمِينِي وَ أُخْرَى عَنْ شِمَالِي إِذِ الْخَلائِقُ فِي شَأْنٍ غَيْرِ شَأْنِي لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ ضَاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ وَ وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ عَلَيْهَا غَبَرَةٌ تَرْهَقُهَا قَتَرَةٌ وَ ذِلَّةٌ سَيِّدِي عَلَيْكَ مُعَوَّلِي وَ مُعْتَمَدِي وَ رَجَائِي وَ تَوَكُّلِي وَ بِرَحْمَتِكَ تَعَلُّقِي تُصِيبُ بِرَحْمَتِكَ مَنْ تَشَاءُ وَ تَهْدِي بِكَرَامَتِكَ مَنْ تُحِبُّ فَلَكَ الْحَمْدُ عَلَى مَا نَقَّيْتَ مِنَ الشِّرْكِ قَلْبِي وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى بَسْطِ لِسَانِي أَ فَبِلِسَانِي هَذَا الْكَالِّ أَشْكُرُكَ،

گريه مى كنم براى درآمدنم از قبر عريان و خوار،درحالى كه بار سنگينى را بر دوش مى كشم،يك بار از طرف راست و بار ديگر از جانب چپم نگاه مى كنم،هنگامى كه مردمان در كارى جز كار منند،چه براى هركسى از آنان در آن روز كارى است كه او را بس است،چهره هايى در آن روز روشن و خندان خوشحال اند،و چهره هايى در آن روز بر آنها غبار بدفرجامى نشسته،و سياهى و خوارى آنها را پوشانده،اى آقاى من،تكيه و اعتمادم و اميد و توكلّم بر تو،و آويختنم بر رحمت توست،هركه را خواهى به رحمتت رسانى،و با كرامتت هركه را دوست دارى هدايت كنى،پس تو را سپاس بر اينكه قلبم را از شرك پاك نمودى،و براى تو سپاس بر گشودن زبانم،آيا با اين زبان كندم تو را شكر كنم،

ص: 75

أَمْ بِغَايَةِ جُهْدِي [جَهْدِي] فِي عَمَلِي أُرْضِيكَ وَ مَا قَدْرُ لِسَانِي يَا رَبِّ فِي جَنْبِ شُكْرِكَ وَ مَا قَدْرُ عَمَلِي فِي جَنْبِ نِعَمِكَ وَ إِحْسَانِكَ [إِلَيَ] إِلَهِي إِنَّ [إِلا أَنَ] جُودَكَ بَسَطَ أَمَلِي وَ شُكْرَكَ قَبِلَ عَمَلِي سَيِّدِي إِلَيْكَ رَغْبَتِي وَ إِلَيْكَ [مِنْكَ] رَهْبَتِي وَ إِلَيْكَ تَأْمِيلِي وَ قَدْ سَاقَنِي إِلَيْكَ أَمَلِي وَ عَلَيْكَ [إِلَيْكَ] يَا وَاحِدِي عَكَفَتْ [عَلِقَتْ] هِمَّتِي وَ فِيمَا عِنْدَكَ انْبَسَطَتْ رَغْبَتِي وَ لَكَ خَالِصُ رَجَائِي وَ خَوْفِي وَ بِكَ أَنِسَتْ مَحَبَّتِي وَ إِلَيْكَ أَلْقَيْتُ بِيَدِي وَ بِحَبْلِ طَاعَتِكَ مَدَدْتُ رَهْبَتِي [يَا] مَوْلايَ بِذِكْرِكَ عَاشَ قَلْبِي وَ بِمُنَاجَاتِكَ بَرَّدْتُ أَلَمَ الْخَوْفِ عَنِّي فَيَا مَوْلايَ وَ يَا مُؤَمَّلِي وَ يَا مُنْتَهَى سُؤْلِي فَرِّقْ بَيْنِي وَ بَيْنَ ذَنْبِيَ الْمَانِعِ لِي مِنْ لُزُومِ طَاعَتِكَ فَإِنَّمَا أَسْأَلُكَ لِقَدِيمِ الرَّجَاءِ فِيكَ وَ عَظِيمِ الطَّمَعِ مِنْكَ الَّذِي أَوْجَبْتَهُ عَلَى نَفْسِكَ مِنَ الرَّأْفَةِ وَ الرَّحْمَةِ فَالْأَمْرُ لَكَ وَحْدَكَ لا شَرِيكَ لَكَ

يا با نهايت كوشش در كارم تو را خشنود نمايم،پروردگارا ارزش زبانم در كنار شكرت چيست،و قيمت كارم در برابر نعمتهايت و احسانت چه اندازه است؟!خدايا،جودت آرزويم را گسترد،و سپاست عملم را پذيرفت،اى آقاى من ميلم به سوى توست،و ترسم از جانب توست،و آرزويم به پيشگاه توست،آرزويم مرا به سوى تو كسانده و همّتم بر درگاه تو اى خداى يگانه معتكف شده،و رغبتم در آنچه نزد توست فزونى يافته،اميد خالص و بيمم براى توست،و محبّتم به تو انس گرفته،و دستم را به جانب تو انداختم،و ترسم را به سوى رشته طاعت تو كشيدم،اى مولاى من دلم به ياد تو زندگى كرد،و با مناجات با تو آتش هراس را بر خود سرد نمودم،اى مولايم و اى آرزويم و اى نهايت خواسته ام،ميان من و گناهم جدايى انداز،گناهى كه بازدارنده من از ملامت طاعت توست،تنها از تو درخواست مى كنم،به خاطر اميد ديرينه به تو،و بزرگى طمع از تو، كه از مهر و رحمت بر خود واجب كرده اى،پس فرمان توراست،يگانه اى و شريكى ندارى،

ص: 76

وَ الْخَلْقُ كُلُّهُمْ عِيَالُكَ وَ فِي قَبْضَتِكَ وَ كُلُّ شَيْ ءٍ خَاضِعٌ لَكَ تَبَارَكْتَ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ إِلَهِي ارْحَمْنِي إِذَا انْقَطَعَتْ حُجَّتِي وَ كَلَّ عَنْ جَوَابِكَ لِسَانِي وَ طَاشَ عِنْدَ سُؤَالِكَ إِيَّايَ لُبِّي فَيَا عَظِيمَ رَجَائِي لا تُخَيِّبْنِي إِذَا اشْتَدَّتْ فَاقَتِي وَ لا تَرُدَّنِي لِجَهْلِي وَ لا تَمْنَعْنِي لِقِلَّةِ صَبْرِي أَعْطِنِي لِفَقْرِي وَ ارْحَمْنِي لِضَعْفِي سَيِّدِي عَلَيْكَ مُعْتَمَدِي وَ مُعَوَّلِي وَ رَجَائِي وَ تَوَكُّلِي وَ بِرَحْمَتِكَ تَعَلُّقِي وَ بِفِنَائِكَ أَحُطُّ رَحْلِي وَ بِجُودِكَ أَقْصِدُ [أَقْصُرُ] طَلِبَتِي وَ بِكَرَمِكَ أَيْ رَبِّ أَسْتَفْتِحُ دُعَائِي وَ لَدَيْكَ أَرْجُو فَاقَتِي [ضِيَافَتِي] وَ بِغِنَاكَ أَجْبُرُ عَيْلَتِي وَ تَحْتَ ظِلِّ عَفْوِكَ قِيَامِي وَ إِلَى جُودِكَ وَ كَرَمِكَ أَرْفَعُ بَصَرِي وَ إِلَى مَعْرُوفِكَ أُدِيمُ نَظَرِي،

و همه خلق جيره خوار تو،و در دست قدرت تواند،و هرچيز براى تو فروتن است،منزّهى تو اى پروردگار جهانيان، خدايا به من رحم كن آنگاه كه حجّتم بريده شود،و زبانم از پاسخت ناگويا گردد،و به هنگام بازپرسى ات هوش از سرم برود،اى بزرگ اميدم،زمانى كه بيچارگى ام شدّت گيرد محرومم مكن،و به خاطر نادانى ام از درگاهت مران،و به علت كم تابى ام از رحمتت دريغ مفرما،به جهت تهيدستى ام عطايم كن،و به خاطر ناتوانى ام به من رحم كن،آقايم اعتماد و تكيه،اميد و توكلم بر توست،و آويختنم به رحمت توست،و بارم را به آستان تو اندازم،و خواسته ام را به جود و كرم تو جويم،پروردگارا دعايم را آغاز مى كنم،و رفع تنگدستى ام را به تو اميد مى بندم،و به توانگرى تو نادارى ام را جبران مى كنم،و ايستادنم زير سايه عفو توست،و به جانب جود و كرمت ديده ام را بلند مى كنم،و به سوى احسانت نگاهم را ادامه مى دهم،

فَلا تُحْرِقْنِي بِالنَّارِ وَ أَنْتَ مَوْضِعُ أَمَلِي وَ لا تُسْكِنِّي الْهَاوِيَةَ فَإِنَّكَ قُرَّةُ عَيْنِي يَا سَيِّدِي لا تُكَذِّبْ ظَنِّي بِإِحْسَانِكَ وَ مَعْرُوفِكَ فَإِنَّكَ ثِقَتِي وَ لا تَحْرِمْنِي ثَوَابَكَ فَإِنَّكَ الْعَارِفُ بِفَقْرِي إِلَهِي إِنْ كَانَ قَدْ دَنَا أَجَلِي وَ لَمْ يُقَرِّبْنِي مِنْكَ عَمَلِي فَقَدْ جَعَلْتُ الاعْتِرَافَ إِلَيْكَ بِذَنْبِي وَسَائِلَ عِلَلِي إِلَهِي إِنْ عَفَوْتَ فَمَنْ أَوْلَى مِنْكَ بِالْعَفْوِ وَ إِنْ عَذَّبْتَ فَمَنْ أَعْدَلُ مِنْكَ فِي الْحُكْمِ ارْحَمْ فِي هَذِهِ الدُّنْيَا غُرْبَتِي وَ عِنْدَ الْمَوْتِ كُرْبَتِي وَ فِي الْقَبْرِ وَحْدَتِي وَ فِي اللَّحْدِ وَحْشَتِي وَ إِذَا نُشِرْتُ لِلْحِسَابِ بَيْنَ يَدَيْكَ ذُلَّ مَوْقِفِي وَ اغْفِرْ لِي مَا خَفِيَ عَلَى الْآدَمِيِّينَ مِنْ عَمَلِي،

ص: 77

پس مرا به آتش مسوزان،و حال آنكه تو جايگاه آرزوى منى،و در دوزخ جايم مده كه تو نور چشم منى،اى آقاى من گمانم را به احسان و نيكى ات تكذيب مكن كه تويى مورد اطمينانم،و از پاداشت محرومم مگردان كه تو عارف به تهيدستى منى خدايا اگر مرگم فرا رسيده و كردارم مرا به تو نزديك نكرده پس اعتراف به گناهم را به پيشگاهت وسيله عذرخواهى ام قرار دادم.خدايا اگر گذشت كنى،پس سزاوارتر از وجود تو به گذشت كيست،و اگر عذاب نمايى پس دادگرتر از تو در داورى كيست؟،د راين دنيا به غربت،و به گاه مرگ به سختى جان دادنم،و در قبر به تنهايى ام،و در لحد به هراسم رحم كن،و زمانى كه براى حساب در برابرت برانگيخته شدم و به خوارى جايگاهم رحمت آور،و آنچه از كردارم بر انسانها پوشيده مانده بيامرز،

وَ أَدِمْ لِي مَا بِهِ سَتَرْتَنِي وَ ارْحَمْنِي صَرِيعا عَلَى الْفِرَاشِ تُقَلِّبُنِي أَيْدِي أَحِبَّتِي وَ تَفَضَّلْ عَلَيَّ مَمْدُودا عَلَى الْمُغْتَسَلِ يُقَلِّبُنِي [يُغَسِّلُنِي] صَالِحُ جِيرَتِي وَ تَحَنَّنْ عَلَيَّ مَحْمُولا قَدْ تَنَاوَلَ الْأَقْرِبَاءُ أَطْرَافَ جَنَازَتِي وَ جُدْ عَلَيَّ مَنْقُولا قَدْ نَزَلْتُ بِكَ وَحِيدا فِي حُفْرَتِي وَ ارْحَمْ فِي ذَلِكَ الْبَيْتِ الْجَدِيدِ غُرْبَتِي حَتَّى لا أَسْتَأْنِسَ بِغَيْرِكَ يَا سَيِّدِي إِنْ وَكَلْتَنِي إِلَى نَفْسِي هَلَكْتُ،

و آنچه را كه مرا به آن پوشاندى تداوم بخش،و به من در حال افتادن در بستر مرگ كه دستهاى دوستانم مرا اين طرف و آن طرف كند رحم فرما،و به من محبت فرما در آن حال كه روى تخت غسّالخانه به صورت درازا افتاده ام،و همسايگان شايسه مرا به اين سو و آن سو برمى گردانند بر من تفضّل كن،و در وقت حمل شدنم كه بستگانم گوشه هاى جنازه ام را به دوش برداشته اند،و در حالت حمل شدنم،كه تنها در قبرم وارد پيشگاه تو شده ام بر من جود نما،و در اين خانه جديد بر غربتم رحم كن،تا به غير تو انس نگيرم اى آقاى من،اگر مرا به خودم واگذارى هلاك شده ام،

ص: 78

سَيِّدِي فَبِمَنْ أَسْتَغِيثُ إِنْ لَمْ تُقِلْنِي عَثْرَتِي فَإِلَى مَنْ أَفْزَعُ إِنْ فَقَدْتُ عِنَايَتَكَ فِي ضَجْعَتِي وَ إِلَى مَنْ أَلْتَجِئُ إِنْ لَمْ تُنَفِّسْ كُرْبَتِي سَيِّدِي مَنْ لِي وَ مَنْ يَرْحَمُنِي إِنْ لَمْ تَرْحَمْنِي وَ فَضْلَ مَنْ أُؤَمِّلُ إِنْ عَدِمْتُ فَضْلَكَ يَوْمَ فَاقَتِي وَ إِلَى مَنِ الْفِرَارُ مِنَ الذُّنُوبِ إِذَا انْقَضَى أَجَلِي سَيِّدِي لا تُعَذِّبْنِي وَ أَنَا أَرْجُوكَ إِلَهِي [اللَّهُمَ] حَقِّقْ رَجَائِي وَ آمِنْ خَوْفِي فَإِنَّ كَثْرَةَ ذُنُوبِي لا أَرْجُو فِيهَا [لَهَا] إِلا عَفْوَكَ سَيِّدِي أَنَا أَسْأَلُكَ مَا لا أَسْتَحِقُّ وَ أَنْتَ أَهْلُ التَّقْوَى وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ فَاغْفِرْ لِي وَ أَلْبِسْنِي مِنْ نَظَرِكَ ثَوْبا يُغَطِّي عَلَيَّ التَّبِعَاتِ وَ تَغْفِرُهَا لِي وَ لا أُطَالَبُ بِهَا إِنَّكَ ذُو مَنٍّ قَدِيمٍ وَ صَفْحٍ عَظِيمٍ وَ تَجَاوُزٍ كَرِيمٍ.

اى آقاى من،اگر لغزشم را ناديده نگرى از چه كسى فريادرسى خواهم،و به چه كسى پناه ببرم اگر عنايتت را در آرامگاهمم نداشته باشم،و به چه كسى التجا برم اگر غم و اندوهم را برطرف نكنى؟،اى آقاى من كه را دارم و چه كسى بر من رحم مى كند،اگر تو به من رحم نكنى،و احسان كه را آرزو كنم،اگر احسان تو را روز بيچارگى ام نداشته باشم، و گريز از گناهان به سوى كيست،وقتى كه عمرم سرآيد؟اى آقاى من،مرا عذاب مكن كه اميد به تو دارم،خدايا اميدم را تحقق بخش،و ترسم را ايمنى ده،زيرا من در عين فراوانى گناهانم اميدى جز به گذشت تو ندارم،اى آقاى من چيزى را از تو درخواست دارم كه شايسته آن نيستم،و تو اهل تقوا و آمرزشى،پس مرا بيامرز،و جامه اى از لطفت بر من بپوشان،كه گناهانم را بر من بپوشاند،و آنها را بيامرزى و نسبت به آنه بازخواست نشوم،كه تو دارى كرم ديرينه،و چشم پوشى بزرگ و گذشت كريمانه اى.

ص: 79

إِلَهِي أَنْتَ الَّذِي تُفِيضُ سَيْبَكَ عَلَى مَنْ لا يَسْأَلُكَ وَ عَلَى الْجَاحِدِينَ بِرُبُوبِيَّتِكَ فَكَيْفَ سَيِّدِي بِمَنْ سَأَلَكَ وَ أَيْقَنَ أَنَّ الْخَلْقَ لَكَ وَ الْأَمْرَ إِلَيْكَ تَبَارَكْتَ وَ تَعَالَيْتَ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ سَيِّدِي عَبْدُكَ بِبَابِكَ أَقَامَتْهُ الْخَصَاصَةُ بَيْنَ يَدَيْكَ يَقْرَعُ بَابَ إِحْسَانِكَ بِدُعَائِهِ [وَ يَسْتَعْطِفُ جَمِيلَ نَظَرِكَ بِمَكْنُونِ رَجَائِكَ] فَلا تُعْرِضْ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ عَنِّي وَ اقْبَلْ مِنِّي مَا أَقُولُ فَقَدْ دَعَوْتُ [دَعْوَتُكَ] بِهَذَا الدُّعَاءِ وَ أَنَا أَرْجُو أَنْ لا تَرُدَّنِي مَعْرِفَةً مِنِّي بِرَأْفَتِكَ وَ رَحْمَتِكَ إِلَهِي أَنْتَ الَّذِي لا يُحْفِيكَ سَائِلٌ وَ لا يَنْقُصُكَ نَائِلٌ أَنْتَ كَمَا تَقُولُ وَ فَوْقَ مَا نَقُولُ.

خدايا تويى كه عطايت را پى درپى فرو ريزى،بر كسى كه از تو درخواست نمى كند،و بر آنان كه منكر پروردگاريت هستند،چه رسد آقاى من بر كسى كه از تو خواهش كرده و يقين نمود كه آفرينش از تو و فرمان تنها به دست توست،منزّه و والايى اى پروردگار جهانيان،اى آقاى من بنده ات به درگاه توست،تنگدستى او را پيش رويت قرار داده با دعايش در خانه احسانت را مى كوبد،پس روى كريمانه ات را از من برمگردان،و آنچه مى گويم از من بپذير،من تو را به اين دعا خواندم،اميد دارم كه به خاطر معرفتم به رأفت و مهرت مرا باز نگردانى.خدايا تويى آن كه پرسنده اى ناتوانت نكند،و عطاگيرى از تو نكاهد،تو چنانى كه خود گويى،و بالاتر از آنچه ما مى گوييم.

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ صَبْرا جَمِيلا وَ فَرَجا قَرِيبا وَ قَوْلا صَادِقا وَ أَجْرا عَظِيما أَسْأَلُكَ يَا رَبِّ مِنَ الْخَيْرِ كُلِّهِ مَا عَلِمْتُ مِنْهُ وَ مَا لَمْ أَعْلَمْ أَسْأَلُكَ اللَّهُمَّ مِنْ خَيْرِ مَا سَأَلَكَ مِنْهُ عِبَادُكَ الصَّالِحُونَ يَا خَيْرَ مَنْ سُئِلَ وَ أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَى أَعْطِنِي سُؤْلِي فِي نَفْسِي وَ أَهْلِي وَ وَالِدَيَّ وَ وُلْدِي [وَلَدِي] وَ أَهْلِ حُزَانَتِي وَ إِخْوَانِي فِيكَ [وَ] أَرْغِدْ عَيْشِي وَ أَظْهِرْ مُرُوَّتِي وَ أَصْلِحْ جَمِيعَ أَحْوَالِي وَ اجْعَلْنِي مِمَّنْ أَطَلْتَ عُمُرَهُ وَ حَسَّنْتَ عَمَلَهُ وَ أَتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ وَ رَضِيتَ عَنْهُ وَ أَحْيَيْتَهُ حَيَاةً طَيِّبَةً فِي أَدْوَمِ السُّرُورِ وَ أَسْبَغِ الْكَرَامَةِ وَ أَتَمِّ الْعَيْشِ

ص: 80

خدايا از تو صبرى زيبنده،و گشايشى نزديك و گفتارى درست و مزدى بزرگ درخواست ميكنم پروردگارا از خير تمامش را از تو مى خواهم،آنچه را از آن دانسته ام و آنچه را ندانسته ام،خدايا از تو مى خواهم بهترين چيزهايى را كه بندگان شايسته ات از تو خواستند،اى بهرتين كسى كه از او خواسته مى شود،و سخى ترين كسى كه عطا فرمود،خواسته ام را در حق خودم و خانواده ام و پدر و مادرم و فرزندانم و خاصانم و برادران دينى ام به من عطا كن،زندگى ام را گوارا گردان،مرّوتم را آشكار ساز،و همه احوالم را اصلاح كن،و مرا از كسانى قرار ده كه عمرش را طولانى كردى،و كردارش را نيكو ساختى،و نعمتت را بر او تمام كردى،و از او خشنود شدى،و او را به زندگانى پاكيزه زنده داشتى،در بادوام ترين خوشيها،و كامل ترين كرامتها و كامل ترين زندگيها،

إِنَّكَ تَفْعَلُ مَا تَشَاءُ وَ لا تَفْعَلُ [يَفْعَلُ] مَا يَشَاءُ غَيْرُكَ اللَّهُمَّ خُصَّنِي مِنْكَ بِخَاصَّةِ ذِكْرِكَ وَ لا تَجْعَلْ شَيْئا مِمَّا أَتَقَرَّبُ بِهِ فِي آنَاءِ اللَّيْلِ وَ أَطْرَافِ النَّهَارِ رِيَاءً وَ لا سُمْعَةً وَ لا أَشَرا وَ لا بَطَرا وَ اجْعَلْنِي لَكَ مِنَ الْخَاشِعِينَ اللَّهُمَّ أَعْطِنِي السَّعَةَ فِي الرِّزْقِ وَ الْأَمْنَ فِي الْوَطَنِ وَ قُرَّةَ الْعَيْنِ فِي الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ وَ الْمُقَامَ فِي نِعَمِكَ عِنْدِي وَ الصِّحَّةَ فِي الْجِسْمِ وَ الْقُوَّةَ فِي الْبَدَنِ وَ السَّلامَةَ فِي الدِّينِ وَ اسْتَعْمِلْنِي بِطَاعَتِكَ وَ طَاعَةِ رَسُولِكَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَبَدا مَا اسْتَعْمَرْتَنِي وَ اجْعَلْنِي مِنْ أَوْفَرِ عِبَادِكَ عِنْدَكَ نَصِيبا فِي كُلِّ خَيْرٍ أَنْزَلْتَهُ وَ تُنْزِلُهُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ،

همانا تو هرچه را بخواهى انجام مى دهى و جز تو هرچه را بخواهد توان انجام آن را ندارد.خداى از جانب خود مرا به ذكر خاصت اختصاص ده،و چيزى از آنچه كه به وسيله آن به تو تقرّب مى جويم را در همّ اوقات شب و روز وسيله ريا و شهرت خواهى و هوس رانى و طغيانگرى قرار مده،و مرا از خاشعان درگاهت بگردان،خداى از تو مى خواهم كه به من عطا كنى:گشايش در روزى امنيّت در وطن،نوز چشم در خانواده و مال و اولاد،و پايدارى در نعمتهايى كه نزد من است،و تندرستى در جسم،و توانمندى در بدن،و سلامت در دين،و مرا به طاعتت و طاعت رسولت محمّد كه درود خدا بر او و خاندانش باد،به كار گمار،هميشه و تا هنگامى كه عمرم داده اى،و مرا از پر نصيب ترين بندگانت در نزد خود قرار ده،پر نصيب تر در هر خيرى كه فرو فرستادى،و در ماه رمضان در شب قدر نازل مى كنى،

ص: 81

وَ مَا أَنْتَ مُنْزِلُهُ فِي كُلِّ سَنَةٍ مِنْ رَحْمَةٍ تَنْشُرُهَا وَ عَافِيَةٍ تُلْبِسُهَا وَ بَلِيَّةٍ تَدْفَعُهَا وَ حَسَنَاتٍ تَتَقَبَّلُهَا وَ سَيِّئَاتٍ تَتَجَاوَزُ عَنْهَا وَ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِنَا [عَامِي] هَذَا وَ فِي كُلِّ عَامٍ وَ ارْزُقْنِي رِزْقا وَاسِعا مِنْ فَضْلِكَ الْوَاسِعِ وَ اصْرِفْ عَنِّي يَا سَيِّدِي الْأَسْوَاءَ وَ اقْضِ عَنِّي الدَّيْنَ وَ الظُّلامَاتِ حَتَّى لا أَتَأَذَّى بِشَيْ ءٍ مِنْهُ وَ خُذْ عَنِّي بِأَسْمَاعِ وَ أَبْصَارِ أَعْدَائِي وَ حُسَّادِي وَ الْبَاغِينَ عَلَيَّ وَ انْصُرْنِي عَلَيْهِمْ وَ أَقِرَّ عَيْنِي [وَ حَقِّقْ ظَنِّي] وَ فَرِّحْ قَلْبِي،

و نازل كننده آنى در هر سال،از رحمتى كه مى گسترى،و عافيتى كه مى پوشانى،و بلايى كه دفع مى كنى،و خوبيهايى كه مى پذيرى، و بديهايى كه از آن درمى گذرى،و در اين سال و هر سال زيارت خانه ات را نصيبم فرما، و از فضل گسترده ات روزى فراخ ارزانى من كن،و بديها را اى آقاى من از من برگردان،و بديه مرا بپرداز و جبران ستمهايى كه بر عهده من است را ادا فرما تا به خاطر چيزى از آنها آزار نبينيم و گوشها و ديدگان دشمنان و حسودان و متجاوزان بر من را از من برگير،و مرا بر آنان پيروز كن،و چشمم را روشن فرما،و دلم را شادى بخش

وَ اجْعَلْ لِي مِنْ هَمِّي وَ كَرْبِي فَرَجا وَ مَخْرَجا وَ اجْعَلْ مَنْ أَرَادَنِي بِسُوءٍ مِنْ جَمِيعِ خَلْقِكَ تَحْتَ قَدَمَيَّ وَ اكْفِنِي شَرَّ الشَّيْطَانِ وَ شَرَّ السُّلْطَانِ وَ سَيِّئَاتِ عَمَلِي وَ طَهِّرْنِي مِنَ الذُّنُوبِ كُلِّهَا وَ أَجِرْنِي مِنَ النَّارِ بِعَفْوِكَ وَ أَدْخِلْنِي الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ وَ زَوِّجْنِي مِنَ الْحُورِ الْعِينِ بِفَضْلِكَ وَ أَلْحِقْنِي بِأَوْلِيَائِكَ الصَّالِحِينَ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَبْرَارِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ الْأَخْيَارِ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِمْ وَ عَلَى أَجْسَادِهِمْ وَ أَرْوَاحِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ إِلَهِي وَ سَيِّدِي وَ عِزَّتِكَ وَ جَلالِكَ لَئِنْ طَالَبْتَنِي بِذُنُوبِي لَأُطَالِبَنَّكَ بِعَفْوِكَ وَ لَئِنْ طَالَبْتَنِي بِلُؤْمِي لَأُطَالِبَنَّكَ بِكَرَمِكَ،

ص: 82

و برايم از اندوه و غم گشايش و بيرون رو قرار ده،و هركه از ميان مخلوقاتت نسبت به من به بدى قصد كرده،و زير گامم قرار ده،و مرا از گزند شيطان و گزند پادشاه و بديهاى كردارم كفايت كن،و از همه گناهان پاكم فرما،و به گذشتت از آتش امانم ده،و به رحمتت به بهشت واردم كن،و به احسانت از حور العين به همسرى ام درآور،و مرا به دوستان شايسته ات محمّد و خاندانش آن خوبان و نيكان پاكيزه و پاك ملحق كن،درود بر آنان و بر تنها و جانهايشان،و رحمت خدا و بركاتش بر ايشان،خداى اى آقاى من،به عزّت و جلالت سوگند،اگر مرا به گناهانم پى جويى كنى،من تو را به عفوت پى مى جويم و اگر مرا به پستى ام تعقيب نمايى،من تو را به كرمت مى خواهم،

وَ لَئِنْ أَدْخَلْتَنِي النَّارَ لَأُخْبِرَنَّ أَهْلَ النَّارِ بِحُبِّي لَكَ إِلَهِي وَ سَيِّدِي إِنْ كُنْتَ لا تَغْفِرُ إِلا لِأَوْلِيَائِكَ وَ أَهْلِ طَاعَتِكَ فَإِلَى مَنْ يَفْزَعُ الْمُذْنِبُونَ وَ إِنْ كُنْتَ لا تُكْرِمُ إِلا أَهْلَ الْوَفَاءِ بِكَ فَبِمَنْ يَسْتَغِيثُ الْمُسِيئُونَ إِلَهِي إِنْ أَدْخَلْتَنِي النَّارَ فَفِي ذَلِكَ سُرُورُ عَدُوِّكَ وَ إِنْ أَدْخَلْتَنِي الْجَنَّةَ فَفِي ذَلِكَ سُرُورُ نَبِيِّكَ وَ أَنَا وَ اللَّهِ أَعْلَمُ أَنَّ سُرُورَ نَبِيِّكَ أَحَبُّ إِلَيْكَ مِنْ سُرُورِ عَدُوِّكَ ،

و اگر به دوزخم دراندازى اهل دوزخ را به محبتم به تو آگاه مى سازم.خدايم و آقايم اگر جز اوليا و اهل طاعتت را نيامرزى،پس گنهكاران به چه كسى پناه برند،و اگر جز اهل وفا را اكرام ننمايى،پس بدكاران از چه كسى فريادرسى خواهند؟،خدايا اگر مرا وارد دوزخ كنى اين موجب خرسندى دشمن توست،و اگر مرا به بهشت وارد نمايى،اين سبب خوشحالى پيامبر توست،و من به خدا سوگند اين را مى دانم،كه دلشادى پيامبرت نزد تو،از خرسندى دشمنت محبوب تر است.

ص: 83

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ أَنْ تَمْلَأَ قَلْبِي حُبّا لَكَ وَ خَشْيَةً مِنْكَ وَ تَصْدِيقا بِكِتَابِكَ وَ إِيمَانا بِكَ وَ فَرَقا مِنْكَ وَ شَوْقا إِلَيْكَ يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ حَبِّبْ إِلَيَّ لِقَاءَكَ وَ أَحْبِبْ لِقَائِي وَ اجْعَلْ لِي فِي لِقَائِكَ الرَّاحَةَ وَ الْفَرَجَ وَ الْكَرَامَةَ اللَّهُمَّ أَلْحِقْنِي بِصَالِحِ مَنْ مَضَى وَ اجْعَلْنِي مِنْ صَالِحِ مَنْ بَقِيَ وَ خُذْ بِي سَبِيلَ الصَّالِحِينَ وَ أَعِنِّي عَلَى نَفْسِي بِمَا تُعِينُ بِهِ الصَّالِحِينَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَ اخْتِمْ عَمَلِي بِأَحْسَنِهِ وَ اجْعَلْ ثَوَابِي مِنْهُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ وَ أَعِنِّي عَلَى صَالِحِ مَا أَعْطَيْتَنِي وَ ثَبِّتْنِي يَا رَبِّ وَ لا تَرُدَّنِي فِي سُوءٍ اسْتَنْقَذْتَنِي مِنْهُ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ .

خدايا از تو درخواست مى كنم كه دلم را از محبت و خشيتت،و باور به كتابت،و ايمان به وجودت،و هراس از حضرتت،و اشتياق به ذاتت پر كنى،اى داراى بزرگى و بزرگوارى،ديدارت را محبوب من كن،و تو نيز مرا محبوب خود بدار،و در لقايت براى من آرامش و گشايش و كرامت قرار ده.خدايا مرا به شايستگان از بندگان گذشته ات ملحق ساز،و از شايستگان از آنان كه در آينده اند قرار ده،و مرا بر راه شايستگان نگاهدار،و بر مخالفت با خواسته هاى نفسم يارى ده،آنگونه كه شايستگان را بر مخالفت با خواسته هاى نفسانى يارى مى دذهى،و كردارم را به نيكوترين وجه ختم كن،و پاداشم را در كارها به بركت رحمتت بهشت قرار ده،و بر شايسته اى آنچه عطا كردى يارى ام نما و ثابت قدمم كن،پروردگارا،و در ورطه بديهايى كه از آنها نجاتم دادى باز مگردان،اى پروردگار جهانيان.

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ إِيمَانا لا أَجَلَ لَهُ دُونَ لِقَائِكَ أَحْيِنِي مَا أَحْيَيْتَنِي عَلَيْهِ وَ تَوَفَّنِي إِذَا تَوَفَّيْتَنِي عَلَيْهِ وَ ابْعَثْنِي إِذَا بَعَثْتَنِي عَلَيْهِ وَ أَبْرِئْ قَلْبِي مِنَ الرِّيَاءِ وَ الشَّكِّ وَ السُّمْعَةِ فِي دِينِكَ حَتَّى يَكُونَ عَمَلِي خَالِصا لَكَ اللَّهُمَّ أَعْطِنِي بَصِيرَةً فِي دِينِكَ وَ فَهْما فِي حُكْمِكَ وَ فِقْها فِي عِلْمِكَ وَ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِكَ وَ وَرَعا يَحْجُزُنِي عَنْ مَعَاصِيكَ وَ بَيِّضْ وَجْهِي بِنُورِكَ وَ اجْعَلْ رَغْبَتِي فِيمَا عِنْدَكَ وَ تَوَفَّنِي فِي سَبِيلِكَ وَ عَلَى مِلَّةِ رَسُولِكَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ .

ص: 84

خدايا ايمانى از تو درخواست مى كنم،كه پايانى جز ديدار تو نداشده باشد،بر آن ايمان پايدارم بدار تا زنده ام مى دارى و بر آن بيمران زمانى كه مرا ميمرانى،و بر آن برانگيز،هنگامى كه مرا برمى انگيزى،و دلم را از ريا و شك و شهرت خواهى در دينت پاك فرما،تا عملم براى تو حالص باشد.خدايا از تو مى خواهم كه به من عطا كنى:بصيرت در دينت، و فهم در فرمانت،وآگاهى در علمت،و دو نصب از رحمتت،و پرهيزى كه مرا از نافرمانيهايت بازدارد، و رخسارم را به فروغ نورت سپيد كن،و رغبتم را در آنچه نزد توست قرار ده،و در راه خود و بر آئين پيامبرت-درود خدا بر او و خاندانش-بميران.

اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْكَسَلِ وَ الْفَشَلِ وَ الْهَمِّ وَ الْجُبْنِ وَ الْبُخْلِ وَ الْغَفْلَةِ وَ الْقَسْوَةِ [وَ الذِّلَّةِ] وَ الْمَسْكَنَةِ وَ الْفَقْرِ وَ الْفَاقَةِ وَ كُلِّ بَلِيَّةٍ وَ الْفَوَاحِشِ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ نَفْسٍ لا تَقْنَعُ وَ بَطْنٍ لا يَشْبَعُ وَ قَلْبٍ لا يَخْشَعُ وَ دُعَاءٍ لا يُسْمَعُ وَ عَمَلٍ لا يَنْفَعُ وَ أَعُوذُ بِكَ يَا رَبِّ عَلَى نَفْسِي وَ دِينِي وَ مَالِي وَ عَلَى جَمِيعِ مَا رَزَقْتَنِي مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ .

خدايا به تو پناه مى آورم از كسالت و سرافكندى و اندوه و ترس و بخل و بى خبرى و سنگدلى و نادارى و تهيدستى و بيچارگى و همه بلاها و زشتيهاى آشكار و پنهان،و به تو پناه مى آورم از نفسى كه قانع نمى شود،و از شكمى كه سير نمى گردد،و از قلبى كه فروتنى نمى كند،و دعايى كه به اجابت نمى رسد،و كردارى كه سود نمى بخشد،پروردگارا براى حفظ جان و دين و مال و آنچه كه نصيب من فرموده اى،از شيطان رانده شده به تو پناه مى آورم،همانا تو شنوا و دانايى.

ص: 85

اللَّهُمَّ إِنَّهُ لا يُجِيرُنِي مِنْكَ أَحَدٌ وَ لا أَجِدُ مِنْ دُونِكَ مُلْتَحَدا فَلا تَجْعَلْ نَفْسِي فِي شَيْ ءٍ مِنْ عَذَابِكَ وَ لا تَرُدَّنِي بِهَلَكَةٍ وَ لا تَرُدَّنِي بِعَذَابٍ أَلِيمٍ اللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّي وَ أَعْلِ [كَعْبِي وَ] ذِكْرِي وَ ارْفَعْ دَرَجَتِي وَ حُطَّ وِزْرِي وَ لا تَذْكُرْنِي بِخَطِيئَتِي وَ اجْعَلْ ثَوَابَ مَجْلِسِي وَ ثَوَابَ مَنْطِقِي وَ ثَوَابَ دُعَائِي رِضَاكَ وَ الْجَنَّةَ وَ أَعْطِنِي يَا رَبِّ جَمِيعَ مَا سَأَلْتُكَ وَ زِدْنِي مِنْ فَضْلِكَ إِنِّي إِلَيْكَ رَاغِبٌ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ،

خدايا به يقين جز تو احدى مرا پناه نمى دهد،و به جز تو پناهگاهى نمى يابم،پس هستى ام را در دامن عذابت قرار نده،و به هلاكت و شكنجه دردناك بازمگردان.خدايا از من بپذير و نامم را پرآوازه كن،و درجه ام را بالا ببر،و بار گناهم را بريز،و مرا به اشتباهم ياد مكن،و پاداش به عبادت نشستن و گفتار و دعايم را خشنودى و بهشت قرار ده،پروردگارا،همه آنچه را از تو خواستم به من عطا فرما،و از احسانت بر من بيفزا،من مشتاق توام،اى پروردگار جهانيان،

اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَنْزَلْتَ فِي كِتَابِكَ [الْعَفْوَ وَ أَمَرْتَنَا] أَنْ نَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَنَا وَ قَدْ ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا فَاعْفُ عَنَّا فَإِنَّكَ أَوْلَى بِذَلِكَ مِنَّا وَ أَمَرْتَنَا أَنْ لا نَرُدَّ سَائِلا عَنْ أَبْوَابِنَا وَ قَدْ جِئْتُكَ سَائِلا فَلا تَرُدَّنِي إِلا بِقَضَاءِ حَاجَتِي وَ أَمَرْتَنَا بِالْإِحْسَانِ إِلَى مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُنَا وَ نَحْنُ أَرِقَّاؤُكَ فَأَعْتِقْ رِقَابَنَا مِنَ النَّارِ يَا مَفْزَعِي عِنْدَ كُرْبَتِي وَ يَا غَوْثِي عِنْدَ شِدَّتِي إِلَيْكَ فَزِعْتُ وَ بِكَ اسْتَغَثْتُ وَ لُذْتُ لا أَلُوذُ بِسِوَاكَ وَ لا أَطْلُبُ الْفَرَجَ إِلا مِنْكَ فَأَغِثْنِي وَ فَرِّجْ عَنِّي يَا مَنْ يَفُكُّ الْأَسِيرَ [يَقْبَلُ الْيَسِيرَ] وَ يَعْفُو عَنِ الْكَثِيرِ اقْبَلْ مِنِّي الْيَسِيرَ وَ اعْفُ عَنِّي الْكَثِيرَ إِنَّكَ أَنْتَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ إِيمَانا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِي وَ يَقِينا [صَادِقا] حَتَّى أَعْلَمَ أَنَّهُ لَنْ يُصِيبَنِي إِلا مَا كَتَبْتَ لِي وَ رَضِّنِي مِنَ الْعَيْشِ بِمَا قَسَمْتَ لِي يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

ص: 86

خدايا تو خود در قرآن فرمودى كه از كسى كه به ما ستم روا داشته گذشت كنيم،و ما بر خود ستم ورزيديم،پس از ما درگذر،كه حضرتت به گذشت از ما،شايسته تر از ماست،و هم فرمان دادى كه فقيرى را دست خالى از در خانه هايمان نرانيم،و من اكنون به گدايى از تو به درگاهت آمدم،پس مرا جز با روا شدن حاجتم باز نگردان و نيز به نيكى درباره بردگانمان امر فرمودى،و هم اينك ما بردگان توييم،پس ما را از آتش دوزخ برهان،اى پناهگاهم به وقت غم و اندوه، اى فريادرس به هنگام سختى،به تو پناه آوردم،و از تو فريادرسى خواستم،و جز به تو پناه نمى آورم و جز از تو درخواست گشايش نمى كنم،پس به فريادم رس و گشايشى در كارم قرار ده،اى كه اسير را آزاد مى كنى،و از گناه فراوان مى گذرى،از من عمل اندك را بپذير،و از گناه بسيارم درگذر،همانا تو مهربان و آمرزنده.خدايا ايمانى از تو مى خواهم كه دلم با آن همراه شود و باور صادقانه اى كه بدانم هرگز چيزى به من نمى رسد،مگر آنچه كه تو برايم ثبت كردى و مرا از زندگى به آنچه كه نصيبم فرمودى خشنود بدار،اى مهربان ترين مهربانان.

و تو با اين كار به بهره مندى او از مالت وى را كمك كرده اى، و چنانچه در مالت وآن ارث بجاى مانده به شيوه اى بسيار نيكو رفتار كند كه در اين صورت به طاعت پروردگارش عمل نموده و در نتيجه غنيمت را او ببرد، و بار گناه و افسوس و پشيمانى همراه با مجازات بر گرده تو بماند، و لا قوّة إلّا باللَّه.

و حضرت باقر محمّد بن علىّ بن الحسين عليهم السّلام فرمود: وقتى پدرم اين حديث را بازگفت يكى از افراد مجلس گفت: اى زاده رسول خدا، چگونه خدا نسل اين گروه را بخاطر گناهان و معاصى گذشتگان و پدرانشان مورد عتاب و توبيخ قرار مى دهد؛با اينكه خود فرموده: «هيچ كسى بار ديگرى را بر دوش نگيرد- انعام: 164»؟!.

حضرت زين العابدين عليه السّلام فرمود: بى شكّ قرآن به لغت عرب نازل شده و آن أهل زبان را به لغتشان مخاطب قرار مى دهد، مردى از قبيله تيم- كه قبيله اش يك شهرى را غارت كرده و همه را كشته بودند- گفت: فلان شهر را غارت كرديد و فلان كار را انجام داديد، ولى فرد عرب- بجاى لفظ غارت- مى گويد: ما فلان كار را با فلان قبيله كرديم، و ما آل فلان را به اسارت گرفتيم، و ما فلان شهر را نابود كرديم. قصد آن را ندارند كه خود را در آن كار شريك بدانند، قصد آنان سركوفت است و قصد اينان افتخار، كه قوم ايشان بود كه فلان كار را انجام داد.

و كلام خداوند در اين آيات فقط قصد توبيخ گذشتگان و سرزنش اين افرادى است كه امروز بر آن كردار مباهات مى كنند، زيرا آن لغتى است كه قرآن بر آن پايه نازل شده است، و بدين خاطر بود كه بازماندگان از اعمال گذشتگان خود راضى و خشنود بودند و آن را بر آنان روا مى داشتند، پس مى شود به ايشان گفت: شما مرتكب آن اعمال شديد، يعنى: به زشتى كارشان رضايت داديد.

(1) موبقات: معاصى و گناهان.

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 131-132

احتجاج امام سجاد عليه السلام بر حسن بصرى در منى

روايت شده كه حضرت زين العابدين عليه السّلام بر حسن بصرى عبور كرد در حالى كه او در سرزمين منى مردم را موعظه مى كرد، آن حضرت ايستاده و به او گفت:صبر كن تا حالى كه در آنى برايت بازگو كنم: آيا در اين حال كه هستى از وضع ميان خود و خدا به آن حدّ از رضا رسيده اى؛ اگر فردا تو را مرگ دريابد؟ گفت: نه.

فرمود: آيا قصد دارى از اين حال كه هستى خود را به حالى كه از آن راضى هستى تحوّل و انتقال دهى؟ حسن بصرى سر بزير انداخته و پس از مدّتى گفت: اگر بگويم راست نگفته ام.

فرمود: آيا اميد به پيامبرى پس از محمّد صلّى اللَّه عليه و آله دارى كه با او برايت سابقه اى باشد؟

گفت: نه.فرمود: آيا اميد به سرايى جز اين دنيا دارى كه به آنجا بازگردانده شوى و در آن به عمل پردازى؟ گفت: نه.

فرمود: آيا فرد خردمندى را سراغ دارى كه با اين حال كه از خودش راضى باشد؟ كه تو در حالى هستى از وضع ميان خود و خدا راضى نبوده و در اميد تحوّل و انتقال به حال ديگر هم صادق نيستى، و اميد به پيامبرى پس از محمّد صلّى اللَّه عليه و آله هم ندارى، و نه سرايى جز اين دنيا كه در آن بكار پردازى، با اين حال مردم را موعظه مى كنى؟!!.

[و بروايتى ديگر: براى چه مردم را از عمل مشغول ساخته و آنان را موعظه مى كنى؟] راوى گويد: وقتى آن حضرت رفت حسن بصرى گفت: او كه بود؟ گفتند: علىّ بن- الحسين، حسن بصرى گفت: اينان از خاندان علم و دانشند!.

ص: 118

و پس از آن ديگر مشاهده نشد كه حسن بصرى مردم را موعظه و نصيحت كند.

الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج 2، ص: 135

زندگانى امام سجاد(عليه السلام )و امام محمد باقر(عليه السلام )، ترجمه بحار الأنوار ،ص:35

صالح از خواندن نامه فارغ شد و از منبر بزير آمد، رو بحاضرين نموده گفت چهره مرد مظلومى را مى بينم كار او را تاخير بياندازيد تا در باره اش با امير المؤمنين مكاتبه كنم. نامه اى در اين خصوص بوليد نوشت دستور داد حسن ابن حسن را آزاد كند.

زندگانى امام سجاد(عليه السلام )و امام محمد باقر(عليه السلام )، ترجمه بحار الأنوار ،ص:78

قصص الأنبياء ( قصص قرآن - ترجمه قصص الأنبياء جزائرى)، ص: 763

آنچه من گفتم در تو نيست و من به اين بدى ها سزاوارترم!

(1) سوره آل عمران، آيه 134

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 2، ص: 1098

در اين هنگام حضرت زينب سلام الله عليها امام سجاد عليه السلام را به بغل گرفت و گفت : (اى ابن زياد بس است بيش از اين خون ما را نريز جز اين (اشاره به امام سجاد عليه السلام كسى را براى ما باقى نگذاشته اى اگر تصميم دارى اين را هم بكشى پيس مرا هم بكش ).

در اين وقت امام سجاد عليه السلام بر سر ابن زياد فرياد كشيد و فرمود: اما علمت ان القتل لنا عادة و كرامتنا من الله الشهادة(مگر نمى دانى كه كشته شدن براى ما يك امر عادى است و ما مقام شهادت را كرامت و افتخار از جانب خدا مى دانيم )

ابن زياد وقتى كه اين منظره شهامت امام سجاد عليه السلام و عمه اش را مشاهده كرد، گفت : (دست از على بن حسين عليه السلام برداريد و او را براى زينب سلام الله عليها باقى بگذاريد، در شگفتم از اين پيوندى كه بين اين دونفر (زينب وعلى بن حسين ) است كه اين زن مى خواهد با او كشته شود)

مقتل الحسين مقرم ، ص 405 و 406

به نقل از كتاب: داستانهاى شنيدنى از چهارده معصوم عليهم السلام (محمد محمدي اشتهاردي)

هر زمان طالب علمي خدمتش ميرسيد ميفرمود مرحبا بكسى كه سفارش پيغمبر را مراعات نموده سپس ميفرمود جوينده دانش وقتى از منزل خود خارج مى شود پاى بر هيچ خشك و ترى از زمين نميگذارد مگر اينكه تا زمين هفتم براى او تسبيح ميكنند.

زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر عليهما السلام ( ترجمه جلد 46 بحار الأنوار)، ص: 48

دوستان و اولياء خدا در فعاليّت هاي دنيوي خود را براي دنيا به زحمت نمي اندازند و خود را خسته نمي كنند بلكه براي آخرت زحمت مي كِشند.

بحارالا نوار: ج 73، ص 92، ضمن ح 69.

سوّم از برادر مومن خود (به عيبي كه در خود نيز دارد ) عيب جويي نكند تا آنكه آن عيب را از خودش دور سازد.

تحف العقول: ص 204، بحارالا نوار: ج 75، ص 141، ح 3.

مشكاة الا نوار: ص 172، بحارالا نوار: ج 66، ص 385، ح 48.

مشكاة الا نوار: ص 166، س 3.

مستدرك الوسائل: ج 7، ص 252، ح 8.

وسائل الشيعة: ج 17، ص 647، ح 1، ومشكاة الا نوار: ص 262.

مصيبت دوّم: استيفاء روزى او است، پس هرگاه حلال باشد حساب از او كشند، و اگر حرام باشد او را عقاب كنند.

مصيبت سيّم: از اين بزرگ تر است.

پرسيدند چيست؟

فرمود: هيچ روزى را شب نمى كند مگر اين كه به آخرت يك منزل نزديك مى شود لكن نمى داند كه به بهشت وارد مى شود يا به دوزخ.

منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج 2، ص: 1121

مشكاة الا نوار: ص 229، س 10، بحارالا نوار: ج 78، ص 141، ح 3.

خيزيد كه از اشك و شعف آينه شوئيم

چون لالۀ خندان سر هر شاخه بروئيم

پرواز كنان ت_ا حرم الله بپ_وئ_يم

مانند فرزدق بخروشيم و بگوئ_يم

ريزد ب_ه ثنايش دُر ن_اب از دهن ما

تا شام شود روز «هشام» از سخن ما

اين است كه توحيد از او يافت ولادت

دارد ب_ه وجودش ح_رم الله ارادت

داده ب_ه مقامش ز ازل كعبه شهادت

كردند به مهرش همه حجاج، عبادت

اين سي_د و مولا و امام حرمين است

اين سبط نبي، پور علي، نجلِ حسين است

اين سورۀ قدر و زُمر و يوسف و طاهاست

اين سي_د بطحا پسر سي_د بطحاست

اين ن_ور دل فاطم_ۀ ام ابي_هاست

اين نوح و خليل است و كليم است، مسيحاست

رخشنده چراغ دل هر انجمن است اين

سر ت_ا ب_ه قدم آينۀ پنج تن است اين

اي ي_وسف زهرا شده مب_هوت كمالت!

اي عرش خدا گوشه اي از قصر جلالت!

ي_ادآور خُلق نب_وي، خلق و خصالت

ب_ا آنكه ب_ود حلق_ۀ زن_جير مدالت

با آنكه ب_ه گردن اث_ر سلسله داري

آقائي و اشراف ب_ه هر سلسله داري

غير از تو كه در شام بلا خطبه بخواند

در حلقۀ زن_جير، ع_دو را ب_كشان_د

در كاخ ستم يكسره آتش بفشاند

ب_ر خاك مذلت همگان را بنشاند

تو صاحبِ فري_ادِ ت_مامِ شهدايي

بر جان ستمگر، شرر خشم خدايي

غير از تو كه در سلسلۀ سخت اسارت،

ب_ر فرق ستمكار زن_د مشت حقارت؟

وي_ران_ه كند كاخ ستم را ب_ه اشارت؟

ص: 136

ت_ازد ب_ه سپاه ستم و ظلم و شرارت؟

در خطبۀ ت_و خشم خداي ازلي ب_ود

فرياد خروشان خدا صوت علي ب_ود

اي سرزده از سينۀ ه_ر نسل ن_دايت

اي زمزمۀ وحي خداون_د، صداي_ت

اسلام، رهي_نِ ن_فسِ روح فزاي_ت

در سلسله پيوسته به لب ذكر خدايت

روزي كه نبودي خبري از گل"ميثم"

شد بسته ب_ه زنجير ولايت دل"ميثم"

به صورت حُسنِ صورت آفرينش

ز صورت آفري_نش، آفري_نش

فلك خواند به لب عين الحياتش

ملك گويد به رخ حقّ اليقينش

كلام وحي ري_زد از ده_انش

دعا گل بوسه گيرد از لبانش

خدا مشتاق يارب يارب اوست

سحر دل_دادۀ ذكر شب اوست

كل_يم الله م_دهوش تك_لّم

مسيحا زندۀ لعل لب اوست

عبادت بوسه گيرد از جبينش

خدا فرموده زين العاب_دينش

ولايت تشنۀ ج_ام ولاي_ش

همه دل هاست، دشت كربلايش

چهل پرواز از گودال تا شام

چهل معراج تا طشتِ طلايش

سفر از كبري_ا ت_ا كبريا داشت

عروجي همچو ختم الانبيا داشت

ب_ه خلقت در اسارت مقتدايي

كند در بن_دگي كار خدائ_ي

كند روز اسارت دست بسته

ز كار عالمي مشكل گشائي

فراز ن_اق_ۀ اوج اقت_دارش

زبان هنگام خطبه ذوالفقارش

كلامش همچو آيات شريفه

حماسه، روشني، حكمت، لطيفه

ب_ه دري_اي دلِ اهلِ ت_ولّا

گهر جاري است از متن صحيفه

دعاي اوست وحي آسمان_ي

معاني در معاني در معان_ي

الا سير عروجت تا سحرگاه

من الله و الي الله و م_ع الله

نهان از چشم ها اسرار خود را

علي با چاه مي گفت و تو با ماه

ت_و قرآني ت_و ايماني ت_و ديني

ت_و سر ت_ا پ_ا اميرالمؤمنيني

مزارت بيت قرب داور ماست

بقيعت كرب_لاي دي_گر ماست

به معراج عروج از خويش تا دوست

ت_ولاي شما ب_ال و پ_ر ماست

به "ميثم" از ازل شد اين عنايت

كه ب_ا مهر شما گردد ه_دايت

ص: 138

در بهشت بازه لحظه اعجازه

وقتي خدا از روي آقام پرده رو ميندازه

يه آقايي از جنت اومده

توكرم وبخشش زبون زده

كه خونش پررفت وآمده آقام آقام آقام

يا زين العابدين سيد الساجدين

شده دلم آزاد تو سينه ها فرياد

سركار هركس با دعاست محشور با سجاد

رفيق شفيق خدا شده

به دلاي ما مقتدا شده

قوم و خويش ايرانيا شده آقام آقام آقام

يا زين العابدين سيد الساجدين

«قل اعوذ برب الفلق» بود

خاكستر از هر بام و در بر ما فشاندند

غافل كه من نور خدا سردار عشقم

من رأس هفتاد و دوتن بر نيزه ديدم

خونين مهي تابنده بر هر نيزه ديدم

بر جسم و جانم بوسه از سر نيزه ديدم

خليل دشت كربلا غمخوار عشقم

زين العابدينم

يك چمن گل درد، حاصل دل من

سرهاي بريده، در مقابل من

چون نظر كنم بالا ... افتد به سر بابا

زين العابدينم