آيين برنامه سازي مهدويت

مشخصات كتاب

سرشناسه: رضايي آدرياني، علي، 1350 -

عنوان و نام پديدآور: آيين برنامه سازي مهدويت/علي رضايي آدرياني.

مشخصات نشر: قم: صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران، مركز پژوهش هاي اسلامي، 1393

مشخصات ظاهري: 216 ص.

ISBN: 978 – 964 – 514 – 343 – 3 80000 ريال؛.

وضعيت فهرست نويسي: فيپا

موضوع: مهدويت -- انتظار

موضوع: محمدبن حسن(عج)، امام دوازدهم، 255ق -

موضوع: رسانه هاي گروهي -- جنبه هاي مذهبي -- اسلام

شناسه افزوده: صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران، مركز پژوهش هاي اسلامي

رده بندي كنگره: 1393 9 آ 564 ر / 35 / 51 BP

رده بندي ديويي: 959 / 297

شماره كتاب شناسي ملي: 3507001

ص: 1

اشاره

ص: 9

پيشگفتار

مهدويت و انتظار از هويت هاي بنيادين تشيع است و يكي از علت هاي بالندگي و شكوفائي تاريخ تشيع به شمار مي رود. چنانكه تشيع بدون اصل معرفتي مهدويت و فرهنگ اجتماعي انتظار شناخته نخواهد شد.

تشيع در ميان فرقه هاي اسلامي، تنها فرقه اي است كه رويكرد آينده گرا دارد، اين آينده نگري ديني را به عناصر فرهنگي تبديل كرده است و اين اصل در تمامي سطوح معرفتي و رفتاري شيعه جريان دارد. چنانكه مهدويت هم آيينه تمام نماي اصل امامت است و هم در فروع دين تجلي تبري و تولي است كه شيعه بر محور امام هر زمان، تعريف مي كند. از ديدگاه اخلاق نيز انتظار منتظران نمود سبك زندگي روزآمد شيعيان است.

به همين دليل مهدويت فقط مناسبت و رويدادي مذهبي _ شيعي در نيمه شعبان و نهم ربيع الاول نيست؛ بلكه آموزه اي است كه در تمامي لحظه هاي زندگي منتظران بروز دارد.

از آنجا كه مهدويت و انتظار در مكتب تشيع جايگاه ويژه اي دارد، شايسته است در نظام برنامه سازي رسانه اي نيز براي آن اهميت ويژه اي قائل شويم. و پيوسته در قالب برنامه سازي به اين اصل بنيادين توجه گردد.

اين اثر مجموعه اي از ايده ها و سوژه هاي محتوايي را كه قابليت تبديل شدن به برنامه رسانه اي را دارند، به مديران و برنامه سازان معرفي مي كند. همچنين براي غني سازي و تنوع بخشي به ايده هاي مهدوي، به صورت موجز فرايند برنامه سازي ديني _ مهدوي را آسيب شناسي كرده و روش ايده يابي بينا رشته اي را قالبي جديد و روزآمد براي ايده يابي موضوع هاي ديني، معرفي مي كند. سپس با نگاهي تطبيقي به معارف

ص: 10

مهدوي و علوم انساني اين روش را برگزيده و ايده هايي متنوع و روزآمد را در زمينه معارف مهدوي ارائه مي كند. در گام بعدي براي تحقق اين هدف قصد دارد فرايند برنامه سازي با موضوع مهدويت را با توجه به به فراواني شبكه ها و مخاطبان گوناگون آنها، تنوع بخشد.

يادآوري اين نكته لازم است كه ضعف برنامه سازي معارفي _ مهدوي ناشي از فقر پژوهش هاي روزآمد ديني در مراحل سياستگذاري و پيش توليد است. ازاين رو اين اثر مي كوشد گام نخست را براي رفع اين معضل در قالب مجموعه اي نسبتا كامل و متنوع از ايده هاي برنامه سازي با موضوع مهدويت بردارد. بديهي است كه بازخواني، بسط و گسترش اغلب اين ايده ها به پژوهشگران مسلط به پژوهش بينارشته اي و آگاه به معارف ديني نياز دارد.

ص: 13

پيش درآمدي در مفهوم شناسي مهدويت

اشاره

پيش درآمدي در مفهوم شناسي مهدويت

مهدويت تجلي روزآمد اصل امامت در مكتب شيعه است. از آنجا كه امامت رمز هويت تشيع در مقايسه با تمام فرقه ها و مذاهب اسلامي و غير اسلامي است، مهدويت در كنار عاشورا و محرم به يكي از عناصر كليدي و شناسنامه هويتي تشيع تبديل شده است.

بدين جهت مهدويت در تشيع، آموزه اي اعتقادي همراه با بروندادهاي تاريخي، فرهنگي، اجتماعي زنده و پوياست؛ چراكه مبتني بر اعتقاد به امام زنده و فعال و دلسوز است؛ امامي كه مهربان اما غايب از نظر مي باشد؛ امامي كه در پس پرده غيبت، مديريت تاريخ و جوامع بشري را به سوي بهشت ظهور بر عهده دارد. مهدويت در مكتب تشيع بسيار وسيع تر از نگرش اهل سنت به آن است؛ زيرا مهدويت نزد اهل سنت آموزه اي مفهومي و انتزاعي آن هم مبهم و مجمل است بدون اينكه هيچگونه آثار اجتماعي و فرهنگي بر آن مترتب باشد.

با اين نگاه، مهدويت شيعي چون به معني امتداد روزآمد اصل امامت و وجود و حضور انسان كامل براي انسان ها و جوامع انساني در جريان پيوسته تاريخ و به ويژه در دوران غيبت است، ارتباطي تنگاتنگ با بسياري از گستره ها و ابعاد انسان شناختي و مسائل زندگي انسان ها مي يابد و از اين منظر مهدويت اصلي جاري و ساري در حوزه هاي سه گانه دين داري يعني «شناخت ها، باور ها، رفتار ها» است.

از سوي ديگر ناظر به وسعت زماني گستره مهدويت (از منظر نگرش فلسفه تاريخي كه در دعاي ندبه بر آن تأكيد شده است) اين آموزه از جهت افق و امتداد زماني شامل «ديروز، امروز، فردا» مي شود. بدين جهت با هويت تاريخي انسان ها و به ويژه انسان هاي مؤمن پيوندي عميق مي يابد.

ص: 14

البته بايد توجه داشت كه مهدويت مبتني بر امامت معصومانه، اگرچه آموزه اي شيعي است، دستاوردهايش و پيامش به فرقه يا گروه و نژاد خاصي اختصاص ندارد؛ مهدويت پيامي فراگير و راهكاري نجات بخش براي تمام انسان ها در همه گستره هاي جغرافيايي است.

نگاه جامع به مهدويت را در جدول زير مي توان مشاهده كرد:

براي ديدن عكس به پي دي اف مراجعه كنيد

با نظر به وسعت جايگاه نرم افزاري مهدويت در جامعه شيعه است كه مناسبت هاي مرتبط با اين آموزه(1) جايگاه مهمي در فرهنگ و جامعه شيعه مي يابد و از جهت كميت و كيفيت فعاليت هاي فرهنگي و مشاركت اجتماعي منتظران هم شأن حضور اجتماعي مردم در عزاداري محرم مي باشد. اين بدين معني است كه عاشورا نقطه اوج آيين هاي حزن آميز شيعه و نيمه شعبان نقطه والاي جشن و شادي مذهبي در مكتب تشيع است. آن چه باعث اهميت توجه بيشتر به فرهنگ جشن هاي مهدوي مي شود، گسترش و جهاني شدن اين جشن ها ناشي از انقلاب اسلامي ايران و بالندگي هاي پيوسته آن است به گونه اي كه امروزه اين جشن، به عنوان مهم ترين جشن مذهبي در ايران، مورد اقبال و توجه جهانيان هم قرار گرفته است.

1. نسبت سنجي موضوع مهدويت با پديده انقلاب اسلامي

در ميان اديان و مذاهب آسماني، مكتب تشيع عمل گرا و سبك ساز ترين مكتب است. بدين جهت سبك زندگي شيعي حتي با سبك زندگي ديگر فرقه ها و مذاهب اسلامي هم تفاوت

ص: 15

آشكار و گسترده اي دارد. علت اين استقلال و تمايز در اين سبك، در نوع تعريف و طراحي آن بر اساس اصالت انتظار و تعليق پيوسته در رابطه با ولي معصوم در متن زندگي روزمره نهفته است. بدين معنا كه در همه سبك هاي زندگي غير شيعي، آدمي از علم يا از دين و يا از عرف؛ مباني و اصول ثابت را اخذ و بر اساس آن يك نوع زندگي ثابت را طراحي مي كند. آنگاه بر اساس آن، روش و شيوه اي ثابت و ماندگار از زيستن طراحي مي گردد؛ زيستني كه مشخص و ثابت و غالباً تاريخي است و جز در زيستن هاي سكولارانه و غير ديني كه مبنايش روزآمدي است، همگي از روزآمدي فاصله دارد. بدين جهت است كه امروزه اكثر قريب به اتفاق زيستن هاي سنتي و مذهبي مستقيم يا غير مستقيم مغلوب زيستِ روزآمد و مدرن سكولار و علم زده قرار گرفته اند. مهم ترين عامل پويايي سبك زندگي سكولار در اصالت دادن به تغيير و نسبيت در تمام اصول حتي در اصول اخلاقي و اجتماعي و فرهنگي است كه باعث شده اين نظام تمدني و سبك زندگي از اصول ثابت انديشه اي يا رفتاري فاصله بگيرد، ولي در برابر تمام نظام هاي سنتي با شدت و ضعف دچار نوعي ركود و سكون باشد.(1)

ولي سبك زندگي شيعي، در كنار طراحي اصول ثابت زندگي بر مبناي خصوصيات ذاتي انساني و ويژگي هاي ثابت و مشترك فطري، سعي مي كند انسان كمال جو را براي به تعالي رساني، به انسان كامل روزآمد وصل نمايد. در اين سبك در كنار توجه به اصول ثابت در نظام زندگي ديني، همواره از انسان ديندار مي خواهند كه در ارتباطي پيوسته با انسان كاملي كه در بستر زمان و مكان است، قرار بگيرد. بدين جهت مؤمن كسي است كه در نوع رابطه اش با وليّ زمانش در يك انتظار و پيوند پيوسته باشد و ناظر به اين انتظار و پيوند، هيچ گاه مدعي ثبات فراگير و گرفتار ركود و سكون و روزمرگي نشود و هماهنگ با نگرشي متعالي كه انسان كامل از حركت زمان و مكان به سوي آرمانشهر پاياني دارد، زندگي روزآمدي را براي خود طراحي كند.

ص: 16

براي ديدن عكس به پي دي اف مراجعه فرماييد

همين مبنا در تبيين اصل امامت و مهدويت شيعي باعث شده است كه زاينده انقلاب اسلامي در مكتب تشيع باشد.(1) چراكه در اين مكتب در دوران غيبت اگرچه ارتباط مردم با امام به ظاهر قطع است، در درجه اي پايين تر با علمايي كه در علم و عدل و تدبير نشانه او هستند، اين ارتباط پيوسته بر قرار خواهد بود و بنا بر آن، علما همانند امامان معصوم عليه السلام بايد پرچمدار انتظار و زمان شناسي روزآمدي باشند. از اين منظر است كه اصل ثابت مرجعيت علمي و اجتماعي علما در يك بلوغ تاريخي و اجتماعي به مرجعيت سياسي و اصل ولايت فقيه مي رسد.

با اين نگرش، هم مبنا و ريشه انقلاب و هم عنصر حافظ و هويت بخش به آن و هم سند چشم انداز انقلاب اسلامي بر مبناي اصل امامت و مهدويت و تقويت فرهنگ انتظار است.

پس با اين جايگاه زيربنايي كه مهدويت در مكتب و سبك زندگي شيعي دارد، هر گونه تضعيف و كم توجهي يا تحريف و انحراف در موضوع مهدويت و فرهنگ انتظار در ميان مدت يا بلند مدت باعث تضعيف روحيه و فرهنگ انقلابي در جامعه خواهد شد.

از سوي ديگر ناظر به همين جايگاه مبنايي براي مهدويت است كه وقتي پس از گذشت سه دهه از انقلاب، تحولات فراگير منطقه اي و جهاني رخ مي دهد، زيباترين

ص: 17

تحليل از اين پديده ها در بيان رهبر معظم انقلاب شكل مي گيرد كه همگي اين رويدادها را بر آمده از ارزش هاي فطري و انساني مشترك و معطوف به مطالبه آينده اي روشن كه همان مهدويت و انتظار شيعي است، مي داند.(1)

اين تحليل بدين معني است كه آغاز حركت هاي سياسي و اجتماعي در كشورهاي اسلامي و غير اسلامي با محوريت شعارهاي خستگي از ظلم و تبعيض و استثمار و مطالبه عدالت اقتصادي و اجتماعي و سياسي، بيانگر آغاز خيزش هاي جهاني به سوي فرهنگ انتظار است.

يكي از وظايف رسانه ملي در مقوله انتظار و مهدويت، توجه به مطالبات رهبري در زمينه فرهنگ مهدوي است. اهميت اين موضوع وقتي مشخص مي شود كه بيانات ايشان را در دو سال اخير بررسي كنيم.

عناويني همانند جنبش نرم افزاري توليد علم، علوم انساني اسلامي، بيداري اسلامي، بصيرت اجتماعي، سبك زندگي ديني، و پيچ تاريخي(2) بيانگر اهداف و راهبردهاي بسيار كلاني است كه ايشان به عنوان سند و رسالت هاي پيش رو و چشم انداز انقلاب اسلامي و رسانه ديني در مقام ايجاد اتصال بين جامعه مسلمانان و جامعه جهاني با فرهنگ انتظار مي بينند.(3)

نقطه اوج اين ضرورت تعميق و گسترش سند چشم انداز انقلاب و فرهنگ انتظار را در آن بخش از سخنان مقام معظم رهبري مي توان مشاهده كرد كه ايشان سير و مرحله بندي تدريجي براي سند چشم انداز انقلاب اسلامي را طراحي مي كنند.

3- سالك راه خدا - در هر نوع سلوكى - به سمت آرمانهاى گوناگون و متنوّع اسلامى كه حركت ميكند، به هر شكلى و به هر نحوى هست، بايد از شيوه هاى متنوّع استفاده كند براى رسيدن به مقصود. وِ مَن يُوَلِّهِم يَومَئِذٍ دُبُرَهُ اِلّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ اَو مُتَحَيِّزاً اِلى فِئَةٍ فَقَد بآءَ بِغَضَبٍ مِنَ الله؛ هرگونه حركتى - چه حركت به جلو، چه حركت به عقب - مثل ميدان رزم نظامى، بايد به دنبال رسيدن به اهدافِ ازپيش تعيين شده باشد. اهدافى وجود دارد؛ نظام اسلامى در هر مرحله اى يكى از اين اهداف را دنبال ميكند، براى پيشرفت، براى رسيدن به نقطه ى تعالى و اوج، براى ايجاد تمدّن عظيم اسلامى؛ بايد سعى كند به اين هدف در اين مرحله برسد. (بيانات در تاريخ : 1392/08/29).

ص: 18

براي ديدن عكس به پي دي اف مراجعه فرماييد

با اين نگاه رسالت مهم رسانه اين است كه از يك سو با وسعت بخشي به اهداف انقلاب و از سوي ديگر با خارج سازي اصل مهدويت و انتظار از رويكردهاي انحصاري مبتني بر احساس و عاطفه و ظاهرگرايي، بين انقلاب به عنوان واقعيت موجود جامعه مسلمان ايراني و مهدويت به عنوان مهم ترين نرم افزار اسلامِ شيعي پيوند برقرار كند و مهم ترين پيام اميدبخش و تعالي آفرين و حركت زا را به جوامع مسلمان و غير مسلمان بدهد و آنها را در مقطع تحولات بسيار مهمِ جاري، از ركود و يأس و انحراف و تحريف دور سازد. چراكه در برابر نظريه آمريكايي سازي تمدني جهان اسلام و يا نظريه ارتجاعي سلفي گرايي و يا الگو هاي اقتصادي جوامع سكولار كه مبتني بر تحمل رياضت بيشتر از سوي توده ها و ملت هاست، يگانه نظريه آينده نگر، معنويت جو، عدالت خواه و اميد آفرين، مهدويت و انتظار شيعي است كه با سرشت و فطرت بشري و مطالبات جهاني آنها هماهنگي كامل دارد و در اين شرايط حساس هر گونه تعلل يا نگاه جزيي نگر به اين قدرت نرم افزاريِ ويژه و استثنايي شيعه باعث فرصت سوزي تاريخي براي نشر پيام حق در گستره جهاني خواهد شد. و به فرموده مقام معظم رهبري در اين پيچ تاريخي مهم هر گونه تعلل و سهل انگاري مسئولان باعث ضربه جبران ناپذير ي به جريان حق خواهد شد.

2. نسبت سنجي ميزان توجه رسانه به فرهنگ مهدويت

پس از پيروزي انقلاب اسلامي و به ويژه در مقطع جنگ تحميلي و دفاع مقدس ارزش هاي ديني و شعائر مقدس در كنار نهادينه شدن در جامعه وارد عرصه رسانه ملي هم گرديد. البته اين ورود چون بيشتر ناظر به تقويت هويت ملي و روحيه مقاومت عمومي مردم بود، متأسفانه پس از پايان دفاع مقدس رو به كاهش گذاشت و پس از گذشت يك دهه و آشكارشدن ضعف ها و سهل انگاري ها به ويژه در مواجهه با تهاجم فرهنگي و فتنه افروزي هاي دشمن بود كه كم كم نمود و حضور شعائر ديني و فرهنگ مناسبت هاي مذهبي در رسانه ملي پررنگ تر شد. از همان سال ها بود كه در كنار پخش

ص: 19

دعاي كميل به تدريج پخش دعاي ندبه به صورت منظم شروع شد. به موازات آن در روزهاي جمعه گهگاه برخي از شبكه ها به برنامه سازي در موضوع مهدويت پرداختند. همچنين به موازات گسترش جشن هاي شعبانيه در سطح جامعه، توجه و اقبال رسانه ملي نيز به پوشش رويدادها يا برنامه سازي مناسبتي ويژه اين مناسبت، فزوني يافت. اتفاقي كه از آن بيش از يك دهه مي گذرد و امروزه تقريباً كمتر شبكه اي را مي توان يافت كه از اين موضوع مهم غفلت ورزيده باشد. اين اتفاق مبارك همزمان بود با راه اندازي نهادها و مؤسسات علمي _ پژوهشي در حوزه مهدويت كه باعث تقويت و تعميق اين پديده شد و بعضاً باعث توليد برنامه هاي مشاركتي هم در سازمان در موضوع مهدويت گرديد؛ فرايندي كه بسيار زود گفتمان مهدويت را از محدوده داخلي بيرون برد و گاه گستره جهاني سازي آن را البته در حد شعار و تبليغ فراهم آورد.

3. آسيب شناسي فرهنگ عمومي و برنامه سازي رسانه اي در حوزه مهدويت

پس از پايان دفاع مقدس و گذار از سال هاي ابتدايي دوران سازندگي، انتظار مي رفت كه با طراحي و راه اندازي نهادها و مراكز پژوهشي _ فرهنگي در سطح حوزه و دانشگاه، نسبت به روزآمدسازي و غني سازي و پويايي و جهاني كردن ارزش هاي فرهنگي مكتب تشيع با نگرش انقلابي آن تلاش ها و اقدام هاي فراگير صورت گيرد. ولي اين اتفاق به صورت محدود و بسيار دور صورت گرفت و در زماني كه جامعه ديني خسته از نزاع هاي سياسي و مشكلات اقتصادي و گريزان از عرفان هاي كاذب وارداتي تنها پناه خود را در شعائر ديني و فرهنگ عاشورا و جشن هاي شعبانيه مي ديد، شاهد رونق مجدد جشن هاي شعبانيه در سال هاي پس از دفاع مقدس بوديم. البته با نظر به عرفي گرايي و سياست گريزي پيش آمده در اين جشن ها بسيار زود اين اتفاق با بي ميلي و يا انتقادهاي نهادهاي حاكميتي مواجه شد. امري كه بازتابش از يك سو تضعيف فرهنگ موجود بود و از سوي ديگر عدم طراحي پشتوانه هاي نرم افزاري و محصولات فرهنگي مناسب باعث ابتذال و فزوني بيشتر آسيب هاي موجود شد. در اين دوران بود كه رفته رفته در مواجهه با اقبال عمومي، ضعف دستگاه هاي فرهنگي و ديني و تشويق ها و هجوم ها آسيب هاي اجتماعي در موضوع مهدويت و جشن هاي شعبانيه فزوني گرفت.

برخي از آسيب ها كه ضرورت نگاه آسيب شناسي را تقويت مي كند به قرار زير است:

ص: 20

خاستگاه آسيب

آسيب و شرح آن

ظاهرگرايي

تهي سازي آموزه و اصلي هويت ساز از جايگاه ارزش آفريني سياسي _ اجتماعي و تبديل آن به مجموعه اي از مناسك ظاهري و احساسي درون مكتبي.

نگاه انحصارگرايانه

تبديل مهدويت از يك پيام فطري و اميد جهاني به نجات بخشي اختصاصي درون فرقه اي.

عرف گرايي

غفلت ورزي نخبگان و خواص ديني و علمي از فرهنگ سازي روزآمد انتظار از جهت محتوا و شكل و واگذاري آن به فرهنگ عامه دور از بينش روزآمد سياسي _ اجتماعي (و در نهايت دنباله روي رسانه ها و نهادهاي فرهنگي از عرف جاري).

بزرگ نمايي

_ بزرگ نمايي بحث جنگ هاي امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف و ارائه چهره هاي منفي از حضرت و دوران ظهور

يا بزرگ نمايي بحث ملاقات ها و ديدارها كه زمينه ساز رواج مدعيان مي شود.

كوچك نمايي

_ كوچك نمايي تصوير شخصيت امام در دوران غيبت در قالب امامي كه منفعل، منزوي و دور از جوامع است (اين در حالي است كه امام را مجاهد تعريف كرده اند).

_ كوچك نمايي نقش مرجعيت و روحانيت در فرهنگ انتظار و جشن هاي شعبانيه.

طرح مباحث غيرضروري

دامن زدن به بحث ازدواج حضرت و يا بحث محل سكونت حضرت و جزيره خضرا.

تطبيق تحميلي و جرئي نگر مصاديق

تلاش براي تطبيق هر حادثه بر نشانه هاي ظهور (بدون در نظر گرفتن مباحث سندي _ استدلالي در روايات نشانه ها و نبود نگاه جامع و كلان به هندسه نشانه ها).

تفسير وارونه

همانند نگاه اغلب مردم به معني غيبت و تفسير آن به دوري امام از متن زندگي روزمره.

ص: 21

تفسير به متضاد

همانند تفسير انتظار (و زمينه سازي) به رها كردن جامعه به حال خود تا شرايط آخرالزماني گسترش يابد (بسط آخر الزمان به جاي بسط انتظار براي تحقق ظهور).

تعريف و تفسير بر اساس پيش فرض ها

اجراي جشن هاي مهدوي بر اساس خواسته هاي نفساني خود به جاي تلاش براي هماهنگ سازي آن با معيارهاي جشن و شادي ديني.

آرزوانديشي به جاي تلاش منتظرانه

برخورد با نشانه ها با رويكرد تطبيق و توقيت و ايجاد هيجان هاي كاذبي كه ضد فرهنگ انتظار و تكليف گريز است (و ريشه در تحميل آرزوهاي رشدنايافته مستعجلانه بر نشانه ها دارد).

احساس خطر از اين فضاي آشفته در سطح جامعه اگرچه از يك دهه پيش زمينه ساز پيدايش مراكز و مؤسسات علمي _ پژوهشي در حوزه مهدويت و باعث شد تا شاهد كاهش تدريجي آسيب هاي فكري و اجتماعي در حوزه مهدويت باشيم، آن گونه كه از اين مراكز توقع مي رفت مسئله مطالعه و به روزرساني فرهنگي فعاليت هاي مهدوي در آن مراكز و نهادها صورت نگرفت و مشكل آسيب ها و انحراف هاي فرهنگ و جشن هاي مهدويت همچنان باقي است.(1)

در اين شرايط شايسته است نظام برنامه سازي با موضوع مهدويت در رسانه ملي هم نظام مناسبي داشته باشد؛ به گونه اي كه با سياستگذاري راهبردي يا نيازشناسي اجتماعي و يا با هدف مديريت فرهنگي جامعه گام هايي بلند و محكمي در اين راستا بردارد.

در فرايند برنامه ريزي مذهبي نمي توان تصور كرد برنامه ريزي كلان و خصوصاً نرم افزاري برنامه هاي مذهبي بدون حضور كارشناسان مذهبي طراحي گردد. به ويژه كه اكنون كارشناسان مذهبي رسانه شناس و متخصص فراواني هم در مركز پژوهش هاي اسلامي و همچنين در دانشكده صداوسيما در قم و در نهاد هاي حوزوي هستند، كه مي توانند در تمام مراحل برنامه سازي در مقام طراح و برنامه ريز يا حداقل مشاور مذهبي

ص: 22

نقش آفريني كنند تا تعريف كارشناس مذهبي از كارشناس دور از فرايند برنامه سازي به كارشناس طراح نرم افزاري برنامه ها توسعه و تعميم يابد.

4. اهداف مورد نظر از برنامه سازي در موضوع مهدويت و جشن هاي شعبانيه

اميد و نشاط در هر جامعه نشانه سرزندگي و بالندگي آن است. جشن و شادي هم يكي از نياز هاي فطري انساني است و اديان و مذاهب آسماني بدون توجه به نياز فطري به اميد آفريني نمي توانند ادعاي كامل و جامع بودن را داشته باشند. بلكه نقطه اوج و تعالي يك دين جامع آنگاه است كه به تعالي و قدسيت بخشي به نيازها و گرايش هاي زميني آدمي بپردازد. به ويژه گرايش هايي كه به ظاهر از فضاي قُرب و معنويت دور است.

با مطالعه ميداني روزآمد و مشاهده تاريخي مشخص مي شود كه تشيع يگانه مذهبي است كه توانسته به اين نياز بشري در كنار تعالي بخشي به آن پاسخ جامع دهد. كثرت اعياد و مناسبت هاي مذهبي شاد و مفرح و نشاط آور(1) در مكتب تشيع و پراكندگي آن در ميان مناسبت هاي ديگر و به ويژه مناسبت هاي حزن آور نشان از هوشمندي اين مكتب هم در پاسخ گويي به اين نياز و هم در توزيع زماني آن است.(2)

در اين ميان، نيمه شعبان _ با نظر به پيام ها و مفاهيم مترتب بر آن _ مهم ترين جشن در فرهنگ شيعي است؛ جشني كه ضمن پيوند ناگسستني با مهدويت و انتظار، جايگاه هويتي براي انقلاب اسلامي نيز دارد و در تحولات معاصر منطقه اي مي تواند مبتني بر بُن مايه هاي خود، يكي از ارزش هاي نرم افزاري و رسانه اي مهم جمهوري اسلامي ايران باشد. با اين نگاه رسانه براي توجه به اين موضوع هم در زمان جشن هاي شعبانيه و هم در طول سال مي تواند اهداف كلان زير را دنبال كند:

1. تعميق و ارتقاي ايمان ديني و اخلاق نيك و رفتار ديني در بستر فرهنگ اميدآفرين و نشاط آفرين مهدويت؛

2. ايجاد پيوند بين ارزش هاي و فرهنگ ديني و ارزش هاي انقلاب اسلامي و پويا كردن به اين پيوند در قالب قرار دادن بالاترين چشم انداز هاي ديني و معنوي براي انقلاب؛

ص: 23

3. خنثي سازي امواج گسترده تهاجم فرهنگي دشمنان با ارائه بالاترين آرمان ها براي انقلاب مبتني بر نگاه آينده گراي مهدويت شيعي؛

4. تقويت فرهنگ و هويت ايراني _ اسلامي بر مبناي توجه ويژه روابط متقابل تاريخي تشيع و ايران و تاريخ و آينده گرايي مهدويت و رسالت مسلمان و شيعه ايراني؛

5. طراحي كلان ترين هدف و چشم انداز براي نظام و تك تك شهروندان از منظر رسالت ها و سياست هاي گام به گام زمينه سازي جهاني؛

6. تضعيف جريان ها و فرقه هاي انحرافي روزآمد با ارائه برترين و متعالي ترين بسته اعتقادي _ هويتي؛

7. تقويت اسلام ناب بر مبناي آينده گرايي ديني در برابر جريان سكولار آينده گرايي آمريكايي و اسلام سلفيِ گذشته گرا؛

8. تقويت روحيه كار و تحرك و نشاط آفريني حداكثري در جامعه با تأكيد بر ضرورت هماهنگي مؤمنان با امام معصومي كه در مسير تحقق ظهور داراي برترين تلاش از جهت كيفي و كمي است؛

9. ايجاد روحيه اميد و آينده نگري مثبت و عدم توقف و ركود و ايستايي، چه در دوران خوشي و چه در دوران سختي ها و هجوم ها و بحران ها؛

10. ايجاد نگرش مثبت و آرمان طلبي در سطح جهاني و براي همه بشر بر محور مكتب و دين حق؛

11. پاسخ دهي به نياز طبيعي و فطري بشر براي نشاط و فرح و جشني كه جامع معنويت و جلوه هاي مشروع زندگي دنيوي باشد؛

12. ايجاد جاذبه جهاني براي مكتب حق (در كنار فرهنگ حزن و عزا) بر مبناي فرهنگ شادي مقدسي كه آرمانش رهايي و رشد و تعالي تمام جهانيان است.

با نظر به اهداف مذكور، راهبردها در دو حوزه برنامه سازي و محتوايي طراحي مي گردند كه شرح و گزارش آن چنين است:

5. راهبردهاي برنامه سازي در موضوع مهدويت

اشاره

5. راهبردهاي برنامه سازي در موضوع مهدويت

پس از آنكه مقام معظم رهبري دهه نود را دهه پيشرفت و عدالت ناميدند و با نظر به همزماني اين دهه با اوج زمان اجراي سند چشم انداز و تأكيد مكرر ايشان بر مسئله پيچ

ص: 24

تاريخي، همچنين با توجه به گستردگي هجوم هاي رسانه اي و گسترش كمّي و كيفي شبكه هاي ماهواره اي و اينترنتي، به نظر مي رسد براي موضوعي همچون مهدويت و فرهنگي چون انتظار و مناسبتي به مهمي نيمه شعبان در رسانه ملي و شبكه هاي گوناگون برون مرزي، ملي و استاني بايد تحولات و اتفاقات مهمي رخ بدهد تا در نهايت صدا و سيما در رويدادي همانند جشن هاي مهدويت و انتظار از نقش حاشيه اي بيرون بيايد و به فرموده امام راحل رحمه الله به دانشگاه تبديل شود؛ دانشگاهي فعال، مهم و اثرگذار در زمينه فرهنگ سازي، كه هدفش مديريت و هدايت غير مستقيم اين جشن هاي مذهبي و مناسبتي با نظر به اهداف روزآمد جامعه شيعي و سياست هاي كلان نظام مقدس جمهوري اسلامي است.

با نظر به اين اهداف كلاني كه از رسانه ملي انتظار مي رود، مي توان راهبردهاي دستيابي به آن اهداف را در سطوح زير دسته بندي كرد:

الف) راهبردهاي كلان در حوزه برنامه سازي و مديريت سازماني؛

ب) راهبردهاي محتوايي:

1. راهبردهاي انديشه اي _ كلامي؛

2. راهبردهاي سياسي؛

3. راهبردهاي اجتماعي؛

4. راهبردهاي فرهنگي.

الف) راهبردهاي كلان در حوزه برنامه سازي

پيشينه برنامه سازي سازمان در حوزه مناسبت هاي مذهبي نشان داده كه متولي توليد اين دسته از برنامه ها عمدتاً گروه معارف يا گروه مناسبت هاي ديني _ مذهبي در شبكه هاست.

به نظر مي رسد با توجه به اهميت موضوع، لازم است حداقل براي مناسبت مهمي مانند جشن نيمه شعبان، راهبردهاي زير در حوزه طراحي و برنامه ريزي اتخاذ گردد:

1. تشكيل شوراي عالي مهدويت(1) در صدا وسيما با تركيبي از مديران و كارشناسان (هم از سوي كارشناسان مذهبي رسانه شناس و هم كارشناسان تخصصي مهدويت) و برگذاري

ص: 25

جلسات منظم ماهانه براي رصد نيازها و آسيب ها، شناسايي پيوسته اولويت ها، برنامه ريزي عملياتي همراه تقسيم كار مهندسي شده بين شبكه ها، و جلوگيري از موازي كاري و تكرار.(1)

2. تشكيل شورايي از گروه هاي گوناگون در هر شبكه براي فعال سازي حداكثري گروه ها به منظور برنامه سازي در اين زمينه و ضرورت توجه به تنوع فرمت ها و قالب هاي برنامه سازي نمايشي و غير نمايشي و تنوع و گستردگي موضوع ها و مفاهيم مهدوي، جهت عملياتي شدن فعاليت حداكثري گروه هاي برنامه سازي در فرصت زماني كافي و مطلوب و همراه با بسيج كردن منابع مالي كافي و فعال كردن گروه هاي برنامه سازي توانمند.

3. توسعه دادن به كنداكتور پخش از زمان حداقلي شب و روز مناسبت، به دهه جشن هاي مهدويت و برنامه ريزي مناسب براي همراهي و هماهنگي با نياز هاي جامعه براي آماده سازي جشن ها و خوراك دهي تدريجي و مطلوب در حوزه هاي گوناگون علمي، فرهنگي، هنري، اجتماعي و... و تلاش براي اثر گذاري مثبت در حوزه مديريت نرم افزاري جشن هاي مردمي با هدف آسيب زدايي و غني سازي نرم افزاري آنها؛

4. تشكيل كارگروه علمي _ پژوهشي تخصصي رصد در مركز پژوهش هاي سازمان، براي جمع آوري روزآمد مطالب علمي در حوزه مهدويت و شناسايي روزآمد نيازها، آسيب ها و بازخواني زمانمند اهداف و سياست هاي كلان نظام و رسانه ملي در هر سال تا در نهايت اين گروه با نظر به تنوع گروه هاي برنامه ساز انواع ايده ها، و موضوع هاي برنامه سازي را پيشنهاد و ارائه دهدريال؛(2)

1- در همين جا تأكيد مي گردد كه هدف اين نوشته نقد و بررسي برنامه هاي سازمان در يك دهه اخير چه در حوزه برنامه سازي و چه در حوزه مديريت ها و فعاليت هاي جانبي همانند جشواره آخرين منجي نيست و اين امر مجال فراخي ديگر و مطالعه اي فراگير مي طلبد. ولي باز براي نمونه، نگاهي اجمالي به يكي از طولاني ترين مجموعه ها در اين زمينه در اين سال ها يعني برنامه بسوي ظهور كه از شبكه دو كه در سه مجموعه متوالي توليد و پخش شد شاهدي بر بسياري ازمدعاهاي فوق است؛ چراكه اين برنامه اگرچه به ظاهر با همكاري بنياد فرهنگي حضرت مهدي موعود تهيه مي شد، در هيچ يك از مراحل سياست گذاري و بخش هاي برنامه سازي كارشناسان مهدوي آن مركز مشاركت نداشتند و نقش آن كارشناسان فقط هنگام پخش برنامه، آن هم در گوشه اي از برنامه بود. از جهت موضوعات هم به ويژه در بخش پاياني چندان نوآوري و تازگي اي براي مخاطب نداشت و... و اخيراًٌ هم در مقام بازشناسي بحران جريان انحرافي يماني و يا گسترش خرده ادعاهاي انحرافي نمي توان نقش برنامه هايي همانند آن را كه بر مسئله تشرفات يا احساس گرايي دامن مي زد، ناديده گرفت.

ص: 26

5. سرمايه گذاري و اهتمام به برنامه ريزي براي توليد آثار داستاني و نمايشي و انيميشن و مستند در موضوع مهدويت در كنار راه اندازي كارگروه ايده ها جهت توليد ايده ها و موضوعات عالمانه و روزآمد و متنوع از بين كارشناسان مذهبي رسانه شناس و خلاق و ايده پردازان و نويسندگان برجسته سازمان در گروه هاي مختلف برنامه سازي؛

6. ايجاد پيوند مستمر با نهادهاي نخبگاني و علمي چه در حوزه مهدويت و چه در حوزه هاي فرهنگي و اجتماعي براي مشاركت دهي و فعال سازي نرم افزاري و سخت افزاري آنها در فرايند برنامه سازي و به ويژه شناسايي تنوع كارشناسان مهدوي و غير مهدوي مرتبط در گرايش هاي علمي گوناگون به منظور تنوع بخشي و غني سازي علمي و محتوايي برنامه ها و ارائه بسته هاي نرم افزاري مطلوب به جامعه در سراسر مراحل اجراي جشن ها؛

7. شناسايي جامع جغرافياي اماكن و فرهنگ هاي مهدوي در گستره جغرافياي شيعه و برنامه ريزي حساب شده براي پوشش دهي هوشمندانه از آن ايده هاي مكاني يا فرهنگي در كنار ارائه بسته هاي كارشناسسي و نخبگاني لازم؛(1)

8. راه اندازي كارگروهي براي جذب و تأليف قلوب و تغذيه ايده اي و برنامه اي نسبت به تمام شبكه هاي شيعي فارسي، عربي، اردو و...(2) با هدف ايجاد انجمن برنامه سازي شبكه هاي شيعي در موضوع مهدويت و دور كردن آنها از انديشه هاي انحرافي در اين زمينه؛

1- در اين زمينه يكي ازكاستي هاي بسيار مهم سازمان عقب افتادن از شرايط و تحولات منطقه اي است؛ چراكه در بحث مهدويت يكي از ضرورت هاي برنامه سازي، توليد برنامه هايي است كه متناسب با اقتضائات وحدت اسلامي و شرايط حاكم بر جغرافياي جهان اسلام، شناسايي و تعيين اولويت هاي برنامه سازي بر اساس جغرافياي تشيع باشد؛ حصوصاً در يك دهه اخير و به ويژه پس رشد فزاينده حضور سياسي و اجتماعي شيعيان در منطقه و خاصه در كشورهاي عراق و افغانستان و... . با وجود عتبات عاليات در عراق، در كنار سيل زائران ايراني در عراق و وجود اماكن و فرهنگ هاي مهدوي بسيار قوي در ان منطقه مي طلبيد كه پس از سقوط صدام سازمان، كارگروهي ويژه براي اين منطقه تشكيل دهد و ضمن رصد ظرفيت ها به شناسايي فرصت هاي برنامه سازي و تعيين اولويت ها بپرازد و برنامه هاي مذهبي _ مهدوي بسياري توليد كند؛ خصوصاً در شهري همانند كربلا يك استديو يا حتي يك شبكه فعال شبانه روزي براي پخش در داخل كشور (حتي با كمك بعثه رهبري يا برخي از شبكه هاي شيعي همسو و با همكاري آستانه مقدسه دو حرم حسيني و عباسي) طراحي و اجرا مي گرديد. ولي متأسفانه امروزه سازمان نه تنها مخاطب شيعه عراق را در اختيار ندارد، بلكه درباره ظرفيت هاي برنامه سازي در موضوع عتبات مقدسه و اماكن مذهبي به تازگي هم از شبكه هاي شيعي عراقي همسو و هم از مثل شبكه اي همانند امام حسين7 در حال عقب افتادن است.

ص: 27

9. توجه به رويكرد هاي گوناگون برنامه سازي و تلاش براي برنامه سازي در همه حوزه ها با رويكرد اطلاع رساني، آموزشي، ارشادي، تربيتي، تفريح و سرگرمي؛

10. تلاش براي سفارش ايده هاي روزآمد پيش بيني شده در فرصت كافي به جامعه خطبا، مداحان و هنرمندان.

ب) راهبردهاي محتوايي در موضوع مهدويت

در زمينه راهبردهاي محتوايي مهم ترين راهبردي كه سازمان بايد در نظر قرار دهد، ايجاد نگاه جامع به هندسه مفاهيم و موضوع هاي مهدوي در فرصت جشن هاي مهدويت (و در ديگر فرصت هاي ساليانه) است. نگاه جامعي كه بر آمده از مباني عقلي و نقلي مكتب تشيع باشد و به آشنايي كامل مديران و برنامه سازان با حوزه هاي گوناگون معارفي و معرفتي مهدويت منجر شود. هدف كلان در اين حوزه بايد دور سازي موضوع مهدويت و انتظار از فضاي احساسي و عرفي گرايي صرف، و جهت دهي آن به سوي اهداف كلان نظام در حوزه هاي سبك زندگي ديني منتظرانه و نظام و تمدن سازي زمينه ساز باشد؛ رويكردي كه براي نمونه يكي از بركات مهمش معطوف سازي جامعه منتظران از علامت گرايي (علائم و نشانه هاي ظهور) به سوي عوامل زمينه ساز خواهد بود. در اين زمينه بايد آثاري توليد شود كه هم تبيين جامعي از هندسه معرفتي مهدويت داشته باشد و هم به معرفي ايده ها و موضوعات نمايشي و غير نمايشي توليد و تهيه ياري رساند. همچنين بايد يك مركز براي برنامه ريزي توليد محتوايي و جمع آوري آثار موجود در سازمان راه اندازي گردد.

با اين پيش درآمد، فهرست راهبردهاي ارائه پيام در حوزه امامت، مهدويت و انتظار در رسانه ملي چنين خواهد بود:

يك _ راهبرد هاي اعتقادي _ بينشي

مهم ترين آسيب در زمينه جشن هاي مهدوي نگرش غلط و همراه با افراط و تفريط به آموزه هاي مهدويت است. در حقيقت هنوز پيوند عميقي در سطح جامعه بين مهدويت و نظام اسلامي و رسالت هاي تمدني و جهاني آن صورت نگرفته است. بر اين اساس، از راهبردهاي مهم رسانه بايد اصلاح نگرش مخاطبان به مهدويت و فرهنگ انتظار باشد.

ص: 28

اول _ راهبرد معرفي تشيع در روش مقايسه اي و تطبيقي با ديگر اديان و مذاهب، به عنوان يگانه مكتب آينده گرا: يكي از راهبرد هاي سازمان در ايجاد بينشي عميق و آگاهانه، بايد آموزش دهي و نهادينه سازي روش دين شناسي مقايسه اي و تطبيقي عالمانه باشد؛ روشي كه قرآني _ عقلاني و در حد فهم و توان آحاد جامعه است. همچنين در زمينه بازشناسي مهدويت شيعي در مقايسه با تعطيلي يا ابهام آينده نگري غير شيعي بهترين روش براي اصلاح و ارتقا و تعميق بينش مهدوي مي باشد.

دوم _ راهبرد نقد نظريات تلاشگر براي حداقل انگاري يا در حاشيه برنده آموزه مهدويت شيعي (همانند منجي اهل سنت و يا مسيحيت و...).

سوم _ راهبرد بازشناسي شخصيت جامع و كامل امام زمان (راهبردي درون ديني براي ارتقابخشي به ذهنيت هاي ناقص و نارساي مهدي باوران): متأسفانه برداشت اكثر افراد جامعه از امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف برداشتي ناقص و شخصي است؛ برداشت هايي كه غالباً از آگاهي ها يا مطالعات سطحي و ناقص ناشي شده است؛ مواردي همانند اينكه امام در دوران غيبت غايب و منفعل است و در آينده داراي كنشگريِ مثبت و فعال خواهد بود (و زمان حال را به حال خود رها كرده يا نگاه حداقلي به زمان حال دارد) و يا اينكه رابطه متقابل ما و آن حضرت به جاي رابطه دو سويه تبديل به رابطه اي يك سويه و همراه با مطالبات و توقع هاي فراوان از امام است. فراواني ذهنيت هايي همانند اين نوع نگاه ها باعث شده كه اكثر مهدي باوران در متن زندگي خود، از انتظار و سبك زندگي منتظرانه تعريفي حداقلي داشته باشند. اين در حالي است كه بر اساس آموزه هاي ديني امام در هر لحظه از زمان داراي بالاترين تلاش و فعاليت، البته در پس پرده غيبت است. ازاين رو لازمه مهدي باوري؛ گونه حداكثري خواهد بود و دائره اين مهدي ياوري را بايد در باز شناسي روزآمد حق و باطل سياسي و اجتماعي و جغرافيايي دانست و تعريف كرد.

بنابراين، وظيفه برنامه سازان، توليد مجموعه برنامه هايي خواهد بود كه به بازشناسي عالمانه شخصيت امام غايب در حد فاصل ذهنيت مخاطبان تا واقعيت و حقيقت ديني بپردازد. آنان بايد در قالب اين مجموعه برنامه ها ضمن آسيب شناسي باورها، به ارائه باور درست و تعميق آن باور درباره شخص و شخصيت امام ياري برسانند.

ص: 29

چهارم _ راهبرد بازشناسي زيبا شناسانه آموزه هاي مهدويت (راهبردي با رويكرد دفع و پاسخگويي به تبليغات سوء دشمنان): در سال هاي اخير به ويژه با شبهات و هجمه هاي شبكه هاي ماهواره اي و اينترنتي، دشمنان مهدويت و تشيع كوشيده اند شخصيت و چهره اي منفي از امام زمان و معارف مهدويت به نمايش بگذارند. بازتاب اين تلاش تضعيف باورداشت مهدويت در سطح جامعه به ويژه در ميان جوانان و نوجوانان است. بر اين پايه، يكي از راهبردهاي مهم رسانه در زمينه مهدويت بايد بازشناسي ابعاد زيبا گرا و جذاب شخصيت امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف و آموزه هاي مهدويت و جلوه هاي مهر و محبت و مهرباني امام زيبايي ها و مهرباني ها باشد و باعث تقويت ايمان مهدي باوران و ايجاد گرايش و كشش در غير شيعيان نسبت به مهدويت گردد.

پنجم _ راهبرد ترويج نگاه عالمانه به ادعيه و زيارات مهدوي: ادعيه و زيارات مهدوي بخش مهمي از معارف ناب مهدوي است كه حداقل در قالب كتاب مفاتيح الجنان در اختيار سطح وسيعي از جامعه قرار دارد. نگاه به اين ادعيه و زيارات غالباً جزئي و ناقص و احساس و عاطفي است. در حالي كه مواجهه عالمانه و انس مداوم با اين ادعيه و زيارات مي تواند به غنابخشي معرفتي جامعه در حوزه معرفت مهدوي منجر شود و در نتيجه هم رفتار و هم فرهنگ منتظران ارتقا بيابد.

دو _ راهبرد هاي سياسي

در حوزه سياسي براي تعميق باور پذيري آموزه مهدويت چند راهبرد مهم بايد مورد توجه قرار گيرد، از جمله:

اول- معرفي مهدويت به عنوان يگانه اصل ديني _ سياسي آينده نگر كه توانايي طراحي كلان ترين چشم انداز و هدف گذاري در مسير نظام و تمدن سازي و جهاني سازي ارزش هاي سياسي اسلام را دارد؛

دوم- ايجاد نياز در مخاطب براي مهدي باوري از منظر استقرا و تحليل تجربه هاي سياسي _ تاريخي بشر و اثبات ضرورت سياسي مهدويت خواهي و حركت به سوي پايان تاريخ ديني، بر مبناي ناكارآمدي تجربه هاي سياسي _ اجتماعي بشر در بستر تاريخ؛

سوم- اثبات و باورپذير سازي ولايت فقيه در دوران غيبت به عنوان استمرار اصل نبو ت و امامت و بهترين شيوه حكومت غيرمعصومانه ديني؛

ص: 30

چهارم- تبيين ظرفيت هاي نرم افزاي و اميدبخش و عدالت گراي مهدويت شيعي به عنوان مهم ترين بستر براي گسترش ارزش ها و شعارهاي انقلاب اسلامي _ به ويژه در فرصت بيداري اسلامي و جنبش هاي ضد سرمايه داري _ ؛

پنجم- هشدار دهي به جامعه ايراني در اوج فتنه هاي آخرالزماني ؛

ششم- توسعه بينش سياسي جامعه در موضوع دشمن شناسي با ارائه تحليل تاريخي درگيري حق و باطل و تشريح و تبيين كمّي و كيفي دشمني هاي فراگير آخرالزماني ؛

هفتم- گسترش و تعميق علاقه مندي و گرايش عمومي جهاني نسبت به انقلاب و نظام از منظر يگانه نقطه اتكاي شيعيان، مسلمانان، محرومان و مستضعفان جهان؛

هشتم- گسترش بخشي و عينيت دادن به احساس فطري ظلم گريزي و پرهيز از توسعه فرهنگ اجتماعي انظلام (ظلم پذيري) و ايجاد حس همدردي با مستضعفان جهان به گونه اي كه هر فرد به صورت جدي به مسئله عدالت جهاني بينديشد و در اندازه مقدورات خود عمل نمايد؛

نهم- جهت دهي حضور مردم در جشن هاي شعبانيه به عنوان حضوري ديني، انقلابي، سياسي در مسير افزايش وحدت عمومي (سياسي، اجتماعي) به ويژه در شرايط حساس داخلي يا منطقه اي.

دهم- احياي همبستگي اجتماعي پس از تنش ها و دلزدگي هاي احتمالي ساليانه بر محوريت مشاركت اجتماعي در جشن هاي مهدويت؛.

يازدهم- تقويت روحيه اميد و مبارزه طلبي و استكبارستيزي؛

سه _ راهبرد هاي اجتماعي

اول _ راهبرد تشويق به جمع گرايي ديني و تشكيل هيئت در فضاي جشن هاي مهدوي: در مكتب شيعه و در فرهنگ عاشورايي مشاركت اجتماعي شيعيان در قالب «هيئت» است. ساختار هيئت به گونه اي است كه مشاركت همگاني به همراه استفاده از كارشناسان مذهبي و مشاركت عوام و خواص و همراه با تواضع نخبگاني در انجام دادن امور خير است. تا در نهايت فرهنگي پديد آيد كه غني، روزآمد و همراه با احتمال كمتري از تحريف ها و انحراف ها باشد.

ص: 31

اين موضوع متأسفانه كمتر در فرهنگ جشن هاي شعبانيه رخ مي دهد؛ زيرا درست است كه در اين فرهنگ اكثر مردم مشاركت دارند؛ مشاركتي غالباً خودجوش، اما خودرأي و با كمترين پشتوانه هاي معرفتي و علمي و كمترين بهره گيري از مشاركت فكري كارشناسان مذهبي است. بدين جهت آسيب هاي جشن هاي شعبانيه اخيراً به شدت رو به فزوني گذاشته است.

ازاين رو يكي از راهبردهاي مهم اجتماعي رسانه در جشن هاي شعبانيه، بايد ترغيب و تشويق آحاد جامعه و خصوصاً علاقه مندان به فعاليت در حوزه جشن هاي مهدوي براي تشكيل يا حضور در هيئت هاي مذهبي با همكاري كارشناسان ديني و مذهبي و ارباب فرهنگ و هنر باشد.

دوم _ راهبرد ارتقاي سطح فضايل و اخلاق اجتماعي با تأكيد بر احياگري اصول اخلاقي جامعه ساز: در بينش شيعي جامعه و شهر انتظار و شهروندان منتظر، در حدفاصل مدينه النبي (به عنوان ريشه ها و مباني) و مدينه المهدي (به عنوان چشم انداز و الگوي ديگر جوامع) قرار دارند. ازاين رو بايد اين دو سويه ديروزي و فردايي را مبناي رفتار اجتماعي خود قرار دهند؛ به ويژه اصول اخلاقي اي همانند رعايت عدل و قسط و تقدم حقوق اجتماعي بر حقوق فردي (تقدم ايثار گري بر فردگرايي).

سوم _ راهبرد ترويج مهدويت به عنوان نرم افزاري براي طراحي سبك زندگي منتظرانه (سبك زندگي مهدوي) و جايگزيني مهدي گرايي احساسي با مهدي زيستي عملي و فراگير: از آسيب هاي رايج در فرهنگ انتظار در جامعه، تبديل شدن مهدويت به يك آموزه احساسي و عاطفي است؛ در حالي كه مهدويت به عنوان تجلي روزآمد اصل امامت شيعي، مهم ترين نرم افزار در مكتب تشيع است كه بايد شكل دهنده سخت افزار عملي و عيني زندگي روزمره و به ويژه مسائل كلان آن باشد. تأكيد بر انتظار و منتظرانه زيستن جزو سفارش هاي فراوان ائمه معصومين عليهم السلام دردوران غيبت و به ويژه در دوران آخرالزمان است؛ چراكه در اين دوران هجوم ها و آسيب ها در سبك و روش زندگي زياد مي شود تا بدان حد كه خطر وارونگي در شخصيت انساني و هويت هاي اجتماعي بلاي فراگير انسان ها شده و سقوطي فراگير گريبان گير بشر مي گردد. بر طبق آموزه هاي

ص: 32

ديني در اين شرايط، يگانه راه نجات، منتظرانه زيستن است. بديهي است اين زيست منتظرانه نبايد در حد شعار باشد، بلكه بايد جلوه هاي عيني و عملي آن شناسايي شود و پس از معرفي، مبناي فرهنگ سازي قرار گيرد.

بر اين اساس، از راهبردهاي مهم رسانه در جشن هاي ديني به صورت عام و در جشن هاي مهدوي به صورت خاص، بايد ترويج مهدي زيستي از جهت مفهومي و مصداقي باشد.

چهارم _ راهبرد معطوف سازي جامعه منتظر از علامت پيمايي به جامعه اي عامل گرا: در مسير آسيب زدايي و تلاش براي ارتقاي بينش مهدوي، منتظران به جاي تكليف گريزي و عافيت طلبي و توقع تعجيل با تطبيق هاي ناقص و بي مبنا و آسيب زا در زمينه نشانه هاي ظهور، بايد به سوي بازشناسي عوامل و شرايط ظهور معطوف شوند و تك تك افراد و نهاد ها خود را در مسير ظهور، صاحب مسئوليت و تكليف ببينند و به جاي نشانه پيمايي به وظيفه گرايي روي بياورند.

چهار _ راهبردهاي فرهنگي

فرهنگ جشن هاي مهدوي در نيمه شعبان امروزه مهم ترين جشن و هويت شادي بخش در جوامع شيعي است و البته فرهنگي است كه متأسفانه امروزه گرفتار انواع گرايش هاي عرفي گرايي و سطحي زدگي شده است. در اين زمينه رسانه وظيفه دارد كه در تعميق و غني سازي فرهنگ اصيل مهدوي به توليد آثار فاخر بپردازد و براي بهسازي فرهنگ مهدويت وانتظار برنامه ريزي كند. بنابراين در اين زمينه رسالت سنگيني بر عهده مديران و برنامه سازان رسانه است. آنان ابتدا بايد خود را از فقر و ضعف آگاهي نسبت به معارف مهدوي و از بي اعتنايي به آسيب هاي فراگير در فرهنگ مهدوي موجود در سطح جامعه دور كنند و آنگاه براي توليد آثار فاخر در اين برنامه ريزي كنند. راهبردهاي معطوف به اين رسالت چنين است:

راهبرد فعال سازي نخبگان فرهنگي و هنري در زمينه جشن هاي مهدوي: رسانه ملي مي تواند با برنامه ريزي درست و فعال سازي هنرمندان و نخبگان در قالب برنامه هاي گوناگون و متنوع علمي، فرهنگي و هنري، به تدريج با پرهيز از توليد آثار تكراري، و پخش نواها و موسيقي ها و محصولات موجود نازل يا متوسط در سطح جامعه، زمينه ساز توليد آثار فاخر و ممتاز در

ص: 33

حوزه هاي گوناگون فرهنگي و هنري و حتي در زمينه خطابه و تبليغ ديني باشد؛ چراكه تبليغ ديني از رسانه ملي, با نظر به اقتضائاتي كه دارد, هميشه بايد عالمانه و تخصصي باشد.

در اين زمينه توليد اثار استوديويي، حتي در زمينه مداحي ها و آواهاي مذهبي آييني، با توجه به گستردگي نيازهاي جامعه، بايد در دستور كار برنامه سازان قرار بگيرد.

ج) راهبردهاي ناظر به مخاطب و شبكه

با توجه به تنوع مخاطبان برنامه هاي سازمان صدا و سيما و گستردگي شبكه هاي راديويي و تلويزيوني آن، بخشي از راهبردهاي پيشنهادي راهبردهاي ناظر به تنوع مخاطب و تنوع شبكه ها و بدين شرح است:

يك _ راهبرد برنامه سازي مهدوي در شبكه هاي استاني

نظر به غلبه و حاكميت شبكه هاي ملي بر جامعه و فرهنگ كشور و خلأ ها و كمبودهاي فرهنگي و برنامه سازي در اين شبكه ها در كنار غنا و قوت فرهنگ هاي بومي و محلي موجود يا بالقوه، راهبرد طراحي و سفارش برنامه هاي بومي و استاني با رويكرد مخاطب كشوري مي تواند باعث غناي فرهنگ و برنامه سازي مهدوي و تنوع بخشي به آنها شود.

تنوع آواها، فرهنگ ها و جشن ها اگر با كيفيت بالاي كارگرداني و به گونه اي تخصصي و هنري توليد گردند، ضمن عرضه از شبكه هاي گوناگون رسانه در اختيار عموم هم قرار مي گيرند و به غناي عمومي فرهنگ انتظار ياري مي رسانند.(1) در اين زمينه همچنين متناسب با تنوع آسيب هاي مهدي باوري در جغرافياي استاني، ضرورت فعال سازي شبكه هاي استاني در مرزباني و دفاع از فرهنگ مهدويت و انتظار در هر استان ضروري است.(2)

2- براي نمونه، در سال هاي اخير سه گانه وهابيت، بهائيت و به تازگي جريان انحرافي يماني، هريك به نوعي به جان مهدويت شيعي در جغرافياي استاني افتاده اند. در اين زمينه وهابيت در مناطق هم جوار با اهل سنت يا در محدوده اقليت هاي نژادي و زباني قوي تر عمل مي كند (همانند خوزستان و بلوچستان) و بهائيت بر دو فرصت اجتماعي قشر هاي مدرن و سكولار يا قشرهاي محروم در محدوده استان هاي مركزي تر عمل مي كند. جريان يماني هم اگر چه نقطه ورودش از منطقه عرب نشين خوزستان بوده تا خراسان، كانون تبليغات خود را بر قشرهاي مذهبي خصوصا دو قشر عاشقان امام مهدي و محرومين مذهبي قرار داده است. جالب است اين جريان كه متمسك به برخي از روايات ضعيف و خواب گرايي و نشانه گرايي و استخاره است در هر استان بر اساس يك فرهنگ شناسي محلي يكي از اين عناصر را بزرگ نمايي كرده است.

ص: 34

دو _ راهبردهاي شبكه هاي برون مرزي

اول _ راهبرد انتقال و ترويج مهدويت به عنوان فطري ترين پيام تشيع براي مخاطب غير مسلمان: برنامه سازي مهدوي براي مخاطب جهاني يكي از حوزه هاي مهجور در سازمان است؛ چراكه تلقي برنامه سازي مهدوي، برنامه سازي درباره شخص و شخصيت امام مهدي يا آموزه هاي تاريخي مهدويت و يا انحصاراً فرهنگ هاي بومي شيعيان درباره مهدويت شيعي است؛ آموزه هايي كه كمترين جايگاه را براي مخاطب خارجي غير مسلمان را ندارد. اين در حالي است كه مهدويت شيعه مبتني بر گرايش هاي فطري انسان ها تعريف گرديده است. از اين منظر مي توان انواع برنامه ها را ناظر به اين قابليت فراگير انساني با ملاحظات زيرتوليد كرد:

1. برنامه سازي ناظر به مهدي خواهي فطري از منظر معرفي و تعالي بخشي گرايش هاي فطري انساني همانند عدالت خواهي، معنويت گرايي، زيبايي جويي، ميل به دانايي و رشد و شكوفايي، آرمان گرايي و كمال طلبي و مدينه فاضله خواهي در گستره جهاني؛

2. برنامه سازي با هدف نقد و بررسي ناكامي تاريخي تمام مكاتب و مذاهب در تحقق گرايش هاي فطري و آرزوهاي انساني؛

3. برنامه سازي در حوزه ظلم هاي جديد حتي در جوامع به ظاهر پيشرفته كنوني و در حقيقت بي عدالتي ها و استثمار مدرن علمي، اجتماعي و اقتصادي اي كه جوامع وجود دارد و حتي در اين جوامع هم عدالت گمشده اكثر انسان هاست؛

4. برنامه سازي در حوزه مشتركات اديان و مذاهب در زمينه موعودباوري و تلاش براي خارج ساختن منجي گرايي اديان از نگاه هاي انحصار گرايانه به سوي تلاش براي ايجاد همگرايي و تقريب بين الاديان و بين المذاهبي بر محوريت مشتركات موعودباوري؛

5. تلاش براي شناسايي مسائل اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي مناطق گوناگون جغرافيايي با كمك دفاتر برون مرزي و برنامه سازي مهدوي فطري و انساني و هماهنگي متناسب با آن.

براي نمونه، برنامه سازي براي جغرافياي نژاد زرد (چين و كره و ژاپن) كه در حال تجربه توسعه و مدرنيسم است با برنامه سازي براي جامعه آمريكاي لاتين و جنوبي يا حوزه كشورهاي اسپانيايي زبان و يا حتي براي جغرافياي منطقه هندوچين (كشورهايي همانند تايلند و ويتنام و لائوس و مالزي و... )، متفاوت خواهد بود. در اين رصد بايد

ص: 35

حداقل هاي مشترك فطري انساني تا موارد انحصاري يا مشتركات ديني يا فرهنگي و يا اجتماعي شناسايي شوند و موضوع برنامه سازي قرار گيرند. پس از رصد اين موضوعات و ايده ها، برنامه سازي مي تواند با هدف برنامه سازي براي دو گروه مخاطب خاص در همان جغرافياها و همچنين براي مخاصب عام جهاني صورت بگيرد؛

6. راهبرد تلاش براي جذب نخبگان با محوريت تبليغ براي عدالت علمي در جهان بشري و همچنين تأكيد بر عقلاني و فطري و عالمانه بودن مهدويت شيعي؛

7. ضرورت معرفي راهبرد مهدويت و جهاني سازي و آينده نگري شيعي كه مبناي انقلاب اسلامي ايران است به عنوان يگانه نرم افزار رقيب براي آينده گرايي و جهاني سازي آمريكايي و غربي؛

8. معرفي راهبرد ضرورت خاورميانه پژوهي براي پيروان اديان سه گانه يهوديت، اسلام و مسيحيت براي حساس سازي آنها نسبت به مسير گذشته، آينده و حال اديان در اين منطقه و جغرافياي حق و باطلي كه در اين زمان هاي سه گانه در اين منطقه وجود داشته، دارد و خواهد داشت؛ همچنين تبيين رسالت ها و مسئوليت هايي كه براي انسان هاي آگاه و مسئول و دلسوز تعريف مي گردد و ارائه راهكارهايي كه مي تواند باعث دفع فتنه هاي ديني و تقويت همزيستي اديان در منطقه بگردد؛

9. مهدي شناسي تطبيقي بر مبناي بازخواني تاريخي و شخصيت پيامبران، با هدف دفع شبهات اهل كتاب و اهل سنت از شخصيت، معارف و تاريخ مهدويت شيعي بر مبناي گفتمان مشتركي كه همگان در مورد پيامبران دارند.

دوم _ راهبرد انتقال پيام براي مخاطب مسلمان: مهدويت اگرچه آموزه اي مشترك در انديشه اسلامي است, از سويي تحريف ها و انحراف ها در فرقه هاي گوناگون اسلامي، باعث ايجاد فاصله ها و تفرقه گرايي در اين آموزه شده و از سوي ديگر باعث ركود و ايستايي اين آموزه در جوامع مسلمان هم شده است. بدين جهت در فرصت جشن هاي مهدوي برنامه سازان بايد در يك زمان شناسي، نياز شناسي و آسيب شناسي روزآمد نسبت به فضاي جهان و جغرافيا و جوامع اسلامي (و همچنين مخاطبان استان هاي اهل سنت نشين داخلي) در مقام برنامه سازي در نگاهي تركيبي بين مقام جاذبه و دافعه عمل كنند؛ بدين معني كه ضمن بزرگنمايي مشتركات مهدويت شيعي و غير شيعي در يك نگاه تطبيقي، به آسيب شناسي عوامل ايستايي فرهنگ مهدويت در فرقه هاي ديگر بپردازد.

ص: 36

در اين زمينه مي توان از مباني فطري مهدويت شيعه كه در ديگر فرقه هاي اسلامي دچار تحريف شده است ياري گرفت و گرايش هاي فطري مسلمانان را به سوي مهدي خواهي فطري _ اسلامي برانگيخت. در اين زمينه راهبرد پرداختن به مباحثي همانند بحث عدالت از منظر كلامي، سياسي و تجربه تاريخي آن در جهان اسلام يا بحث آسيب شناسي تاريخي حكومت ها و جوامع اسلامي و يا بحث تحليل ريشه هاي ركود اجتماعي مسلمانان و عوامل مؤثر بر بيداري اسلامي مي تواند راه گشا باشد.

بديهي است نرم افزار مهدويت شيعي بر بنيان اصول فطري آن مي تواند مهم ترين نرم افزار آينده نگر اسلامي براي دور ساختن جوامع مسلمان از وهابيت سلفي گرا يا سكولاريسم غرب گرا باشد.

سوم _ راهبرد انتقال پيام براي مخاطب شيعي در گستره جهاني: نظر به رواج نگرش هاي فرقه اي و درون ديني و غفلت و بي توجهي از الزامات همزيستي جهاني با مسلمانان و غير مسلمانان، متأسفانه بسياري از شيعيان، چه در ايران و چه در جغرافياي تشيع و چه در قالب اقليت هاي شيعي كه در جغرافياي كشورهاي اسلامي يا غير اسلامي زندگي مي كنند، نسبت به انديشه مهدويت و فرهنگ انتظار داراي قرائت و تفسيري انحصار گرايانه و درون فرقه اي هستند و حتي مراسم ها و جشن هايي كه بر گزار مي كنند غالباً رويكردي درون گروهي دارد و كمتر سمت و سوي جاذبه آفريني براي مخاطب جهاني دارد. آنان متأسفانه از قابليت ها و جلوه هاي فطري و جهاني مهدويت شيعي غافل اند. بدين جهت نتوانسته اند جشن هاي مهدي خواهي را رفته رفته به جشن و فرهنگي شناخته شده و حامل پيام جهاني براي جهانيان تبديل كنند (برخلاف عاشورا كه براي جهانيان بيشتر شناخته شده است). بدين جهت يكي از راهبردهاي بسيار مهم و كلان رسانه بايد تلاش براي فعال سازي گسترده مخاطبان شيعي و مسلمان، در مسير ايجاد جاذبه جهاني براي اين فرهنگ و جشن ديني _ فطري باشد. يكي از گروه هاي اجتماعي كه مي توانند به عنوان گروه هدف مورد توجه قرار گيرند شيعيان ايراني مهاجر يا شيعيان داراي همزيستي با اهل سنت يا مسيحيت اند تا در نهايت جامعه گسترده شيعه از جامعه اي منفعل و مواجه با تهاجم فرهنگي به جامعه اي فعال و مدعي ترويج فرهنگ هاي فطري و اميد بخش و آينده نگري اسلامي در سطح جهاني تبديل بشوند.

ص: 39

پيش درآمد

در فرايند برنامه سازي رسانه اي نخستين مسئله و دغدغه هميشگي برنامه سازان، معضل ايده يابي و روزآمد سازي ايده هاي ناب است. اينكه ايده هاي ناب چه هستند و از كجا مي آيند دغدغه هميشگي برنامه سازان و فيلمنامه نويسان است. البته يافتن ايده, يگانه مشكل در آفرينش اثر رسانه اي _ هنري نيست؛ بلكه پس از يافتن ايده اي جذاب، دغدغه بعدي پرورش آن است.

اينكه ايده جذاب چه ويژگي هايي دارد و چگونه مي توان اين گونه ايده ها را با ذهني خيال پرداز پرورش داد، موضوع اين اثر نيست؛ اما براي تبيين موضوع پژوهش كه ايده هاي مهدوي است، به آن اشاره مي كنيم. در ابتدا بايد ايده را به اجمال تعريف كرد.

ايده، يك مفهوم يا يك اثر ذهني است و اگر با خلاقيت همراه شود راهكاري باارزش براي حل چالش موجود ارائه مي دهد. ازاين رو، ايده خلاق تغذيه كننده فرايند برنامه سازي است و مي تواند به محتواي برنامه هاي مهدوي انسجام دهد.

منشأ پيدايش ايده را شش امر مي دانند(1) كه عبارتند از:

1. شخصيت؛ 2. حادثه؛ 3. مكان؛ 4. انديشه (و سخن)تأمل برانگيز؛ 5. موقعيت (روابط انساني)؛ 6. حوزه اطلاعاتي نويسنده.

موضوع بعد درك اين مسئله است كه در چه زماني ايده خام ابتدايي در ذهن جرقه مي زند. البته زمان جرقه زدن ايده در ذهن را نمي توان پيش بيني كرد, ولي هنرمند و نويسنده مي تواند آگاهانه به بستر سازي براي ذهن بپردازد تا فرصت هاي بارش ايده ها را تسهيل نمايد. منابع مؤثر بر خلاقيت و جولان و بارش فكري كه احتمالاً مي توانند به پيدايش ايده منجر شوند، عبارت اند از:

ص: 40

تجربه زمان حال، گفت وگو، مطالعه، يادآوري، تخيل.

موضوع بعدي پس از تولد و يافتن ايده، پرورش و شكوفايي و غني سازي آن است؛ بدين معني كه چگونه ايده را مبتني بر ساختارهاي گوناگون علمي _ رسانه اي در ذهن خود بازگويي و بازسازي كنيم تا به خوبي ورز بيايد و جنبه هاي گوناگون پردازش آن كشف گردد.

با تبييني كه از عوامل مؤثر بر پيدايش و شكفاسازي ايده بيان شد، معلوم مي گردد كه در فرايند توليد آثار هنري _ رسانه اي رسالت و مسئوليت سنگيني بر عهده هنرمندان و برنامه سازان و حتي مديران و تصميم گيران است. چراكه بر آنان است كه براي خلاق سازي ذهن و فكر خود بسترهاي لازم را براي بارش ايده هاي نو و جذاب فراهم سازند. اين مهم در فرايند برنامه سازي مذهبي با توجه به حساسيت هاي اجتماعي اش سنگين تر است.

بدين جهت براي داشتن مجموعه اي از ايده هاي متنوع در مسير برنامه سازي در موضوع مهدويت و انتظار _ كه تأمين كننده انبوه نيازهاي برنامه سازي به ويژه معطوف به گستردگي راهبردهاي پيشين باشد _ ابتدا بايد در جست وجوي الگويي براي فرايند توليد و كشف ايده ها بود تا در مقام برنامه سازيِ عالمانه و تخصصي گرفتار تكرار و فقر محتوا نشد.

براي تأمين اين نياز و با هدف پويا سازي خلاقيت هنرمندان و برنامه سازان به نظر مي رسد بتوان الگويي بر اساس روش بينا رشته اي در علوم ارائه داد. بدين گونه كه حوزه اطلاعاتي نويسنده و برنامه ساز را در موضوعي مثل معارف مهدوي از حصر گرايي در آورد و از دستاورد همه علوم مرتبط با آن _ خاصه در علوم انساني _ براي غني سازي اين دانش و فرهنگ كمك گرفت.(1)

فرايند اين روش بينارشته اي معطوف به ايده سازي در نخستين گام و در ساده ترين روش چنين است كه:

در آغاز بايد تلاش نمود تا گستردگي تنوع مخاطب را بر موضوع اصلي عرضه كرد. اين مواجهه ابتدايي تنوع مخاطب با موضوع و زير مجموعه هاي آن، نخستين گام در ايجاد پرسش هاي جديدي است كه مي تواند در مواجهه با معارف اصيل مهدوي، باعث شكوفايي و تنوع و روزآمد سازي آن بگردد. در اين مرحله با واشكافي نيازها و پرسش ها و مسائل مخاطب مي توان موضوع هاي جديد را در يك رابطه دو سويه جستجو كرد.

ص: 41

البته بايد توجه داشت كه براي كشف و فرآوري پرسش هاي انساني، حداقل دو عنصر ديگر هم بايد دخالت داشته باشد:

يكي از دانش هايي كه در مقام واشكافي و فهم و كشف و نقد و بررسي پيچيدگي هاي زندگي مخاطب بشري هستند و در قالب علوم انساني به مسائل زندگي بشري مي پردازند؛(1) ديگري تنوع و شيوه هاي ارائه پيام است. در يك طرحواره كلي عناصر اثرگذار در ايده سازي و به روز كردن آنها چنين است:

براي ديدن عكس به پي دي اف مراجعه فرماييد

توضيح كليدواژه ها:

1. موضوع اصلي: منظور مهدويت شيعي است كه توضيح آن خواهد آمد. ولي در اين روش بايد توجه داشت كه براي كارايي هرچه بيشتر اين روش بايد صورت بندي و تصوير و هندسه جامعي از مجموعه آموزه هاي مهدويت فطري _ شيعي داشت.

2. مسائل علوم انساني/ كاربردي: منظور آن دسته از علوم بشري است كه مستقيماً به زندگي بشر مي پردازند يا در زندگي بشري كاربرد مستقيم دارند و در مقام ايده يابي در علوم ديني _ كه مدعي طرح و برنامه براي زندگي بشري است _ مي توانند نقش فعالي ايفا كنند. علومي كه فهرست آنها چنين است:

ص: 42

انسان شناسي

اخلاق

الهيات

تعليم و تربيت

فلسفه

منطق

اقتصاد

سياسي

جامعه شناسي

مطالعات فرهنگي

مطالعات زنان

روان شناسي

حقوق

مديريت

علوم ارتباطات

هنر

آينده پژوهي

ادبيات

تربيت بدني

تاريخ

جغرافيا

3. مخاطب: شامل همه انسان هايي مي شود كه مي توانند بالفعل يا بالقوه مخاطب يكي از شبكه هاي راديويي يا تلويزيوني سازمان صدا و سيما در داخل يا خارج از كشور باشند. اين مخاطب ممكن است داراي دسته بندي هاي فراواني باشد. ولي آن چه از دسته بندي مخاطب و به تبع آن تقسيم شبكه در اين طرح قابل توجه مي باشد، تقسيم بندي هاي زير است:

الف) تنوع مخاطب

ب) تنوع شبكه

ج) رويكرد زماني در پخش برنامه ها

ص: 44

4. فرم: شامل انواع فرمت هاي برنامه سازي راديويي و تلويزيوني مي شود.

مبتني بر اين روش مي توان يك گفتمان درون ذهني گسترده ايجاد كرد؛ بدين معنا كه تنها به جاي مطالعه انحصاري در موضوع اصلي اي همانند مهدويت، از منظر پرسش هاي توليد شده فرامتني به معارف اصيل در موضوع اصلي نگريست و به گسترش و پردازش آن پرداخت. البته در اين زمينه بايد بر اساس نكاتي كه در مباني پيدايش و شكوفايي ايده گفته شد، هوشيار بود و دانست كه جايگاه موردي همانند علوم انساني در اين روش تنها در مقام كمك به بارش فكر است و بايد از التقاط محتوايي يا نفسير به رأي در آموزه هاي ديني به شدت پرهيز كرد.

اكنون كه به اجمال روشي براي كمك به ايده يابي علمي در فرايند برنامه سازي رسانه اي معرفي گرديد(روش و شيوه اي كه هدفش خلاق سازي ذهن نويسنده و برنامه ساز و حتي مديران تصميم گير است)براي اين هدف ابتدا تصويري كلي از مهدويت شيعي ارائه مي شود. آن گاه برمبناي همان فهرستي كه از علوم انساني معرفي شد، تلاش مي شود جداگانه در هر موضوع ابتدا موضوع اصلي در يك گزارش اجمالي معرفي گردد و آنگاه در نگاه تطبيقي بين دو فهرست موضوعي _ مهدوي, نمونه اي از ايده هاي متنوع ارائه گردد.

براي ديدن نمودار به پي دي اف مراجعه فرماييد

ص: 45

در بخش بعدي اين اثر هم دسته بندي ايده ها بر اساس شبكه ها و مخاطبان ارائه خواهد شد. بدان اميد كه در نهايت اثري نسبتاً جامع از ايده هاي مهدوي براي طراحي برنامه سازي هاي گوناگون و متنوع در موضوع مهدويت و به ويژه در جشن هاي مهدويت فراهم گردد.

با اين نگاه مباحث بعدي در اين بخش شامل موارد زير است:

1. بازشناسي اجمالي مهدويت؛

2. نمونه ابتدايي از ايده يابي بر اساس نگاه بينارشته اي موضوعي.

1. بازشناسي اجمالي مهدويت

اشاره

1. بازشناسي اجمالي مهدويت

مهدويت در مذهب شيعه دوازده امامي، برگرفته از باور به ظهور امام دوازدهم شيعه، حجة بن الحسن (مهدي) به عنوان منجي آخرالزمان است. مهدويت گونه اي از موعودباوري است.

شيعيان دوازده امامي معتقدند بنابه وعده الهي دوازدهمين امام از نسل پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و هم نام وي، نهمين فرزند از نسل حسين بن علي عليه السلام ، با لقب «مهدي» ظهور و زمين را پُر از عدل و داد مي كند.

اهل سنت هم معتقدند كه مهدي از خاندان پيامبر اعظم با نام «محمد صلي الله عليه و آله » است و در آخرالزمان به همراه عيسي ظهور مي كند. اعتقاد به آمدن مهدي در بين مسلمانان آنچنان قوي است كه در طول تاريخ حتي در ميان سنيان هم، به خصوص در زمان هاي فشار و سختي، باعث ظهور مدعيان مهدويت شده است.

اما مفهوم مهدي هيچ گاه از مفاهيم اصلي اعتقادي اهل سنت نبوده و نيست و با وجود حمايت بعضي محدثان مهم اهل سنت از اعتقاد به مهدي، اعتقاد به مهدي هيچگاه به عنوان مبنايي از مباني اصلي فقه و كلام و سياست اهل سنت در نيامده است و پرهيز بسياري از علماي مشهور اهل سنت از بحث كردن در مورد اين موضوع به خاطر برنيانگيختن شورش ها و جنبش هاي اجتماعي بوده است.

ص: 46

الف) خلاصه زندگاني امام

حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف امام دوازدهم شيعيان است كه در سال 255 ه_. ق در سامرا در ضمن شديدترين حساسيتي كه نسبت به ميلاد اولياي حق در طول تاريخ بي سابقه بوده است، متولد گرديد. پنج سال از عمر گرامي آن حضرت با پدرش امام عسكري عليه السلام در تقيه و زندگي پنهاني شديد گذشت.

با شهادت امام عسكري عليه السلام در سال 260 ه_. ق، آن حضرت در پنج سالگي به امامت رسيد, ولي آغاز امامتش با آغاز غيبت صغري هم زمان است. در مدت 69 سال غيبت صغري تا سال 329 ه_. ق، امام با رهبري و مديريت واسطه اي چهار نائب خاص, با شيعيان در ارتباط بود. از نيمه شعبان سال 329 پس از رحلت نائب چهارم, غيبت كبراي آن حضرت آغاز شد.

بر طبق پيش بيني هاي آسماني، آن هنگام كه اكثريت بشر از حكومت هاي ظالمانه زميني خسته و تشنه راه و روش آسماني شوند، امام ظهور خواهد كرد و در آينده حكومت عدل جهاني را كه تاكنون بي نظير بوده است، بر روي زمين برقرار خواهد كرد.

از نگاه مكتب تشيع زندگاني امام مهدي عليه السلام شامل دوره هاي زماني ذيل است.

ب) مهدي شناسي و مهدويت از منظر گاه شمار تاريخي

ادوار زندگي حضرت

حاكم زمانه

وضعيت اجتماعي (با رويكرد جامعه شيعه)

دوران همراهي با پدر

معتمد عباسي

جامعه اسلامي در اوج فاصله گيري از امام بود. جامعه شيعه هم به واسطه زندگي در تبعيد امام عسكري در حال آشنايي و كسب آمادگي براي ورود به دوران غيبت بود.

دوران غيبت صغري

ادامه خلافت خلفاي عباسي

جامعه شيعه به مدت 69 سال شاهد مديريت واسطه اي و مستقيم نواب اربعه بود. در اين مدت جامعه شيعه از جامعه اي بسته و در تقيه شديد، به جامعه اي هويت يافته، پويا و تثبيت شده در جهان اسلام تبديل شد تا بتواند در دوران غيبت به كمك نواب عام روي پاي خود بايستد.

ص: 47

دوران غيبت كبري

تمامي حاكمان در كشورهاي مسلمان و غير مسلمان

دوران غيبت كبري، جهان اسلام سير و روندي رو به انحطاط دارد تا انگاه كه به دوره آخرالزمان برسد. در برابر, جامعه شيعه در تجربه هاي تاريخي خود به تدريج بايد دو رسالت را محقق كند: يكي ايجاد جامعه زمينه ساز در درون جغرافياي شيعه و ديگر امكان تبليغ جهاني پيام ها و ارزش هاي مكتب اهل بيت عليهم السلام تا در برايند نهايي همه اين وضعيت ها, زمينه هاي اجتماعي در گستره جهاني براي ظهور فراهم گردد.

دوران ظهور

خلافت امام مهدي در گسترۀ جهاني

دوران ظهور دو مرحله كلي دارد:

مرحله اول دفع نظام هاي ستم و انحراف.

مرحله دوم تحقق نظام عبوديت و عدالت.

پس از تحقق اين دو مرحله رسالت امام كه تحقق بهشت موعود بر روي زمين باشد، به آنجا مي رسد.

پس از آنكه با امام مهدي عليه السلام و مهدويت تاريخي به اجمال آشنا شديم، نوبت به باز شناسي سيمايي كلي از موضوعات مهدوي است.

ج) دسته بندي موضوعي كلي معارف مهدوي

تقسيم بندي مباحث مهدويت را بايد در امتداد بحث امامت جستجو كرد. با نظر به روش هاي مرسوم و مدرسه اي در زمينه مهدي شناسي، مباحث اصلي مهدويت به شرح زير دسته بندي مي گردد:

ضرورت وجود منجي و موعود

ضرورت اثبات وجود منجي از راه عقل و نقل

(ضرورت, آثار)

ضرورت اثبات وجود پيوسته انسان كامل در هر زمان

بحث منجي گرايي تطبيقي در اديان و مذاهب و مكاتب

اثبات وجود امام مهدي شيعي و شخصيت شناسي ايشان

مباحث تولد و كودكي حضرت

خصوصيات و ويژگي هاي حضرت؛ القاب، شباهت ها.

ص: 48

دوران امامت حضرت: بحث غيبت

مباحث كلي غيبت (معني غيبت, طول عمر, فلسفه غيبت, انواع غيبت)

مجموعه مباحث

بحث دوران هاي غيبت صغري و كبري

مرتبط با غيبت

بحث رهبري در دوران غيبت

بحث تاريخ جامعه شيعه در دوران غيبت

بحث امكان ملاقات و تشريفات

بحث انتظار

معنا و فضيلت

اقسام و انواع

وظايف منتظران

بحث ظهور

فرهنگ مهدويت در دوران انتظار (ادعيه و زيارات, اماكن، آداب و رسوم)

نشانه هاي ظهور (حتي و غير حتمي)

آخرالزمان

ظهور

ياوران امام مهدي

مراحل حكومت جهاني امام مهدي

بحث رجعت و دوران پساظهور

مباحث سلبي

بحث فرقه هاي انحرافي و آسيب ها

موضوع دشمن شناسي

يادآوري اين نكته لازم است كه همانند اين نوع دسته بندي محتوايي از مباحث مهدويت, به فراواني در منابع كتابخانه اي و پايگاه هاي اينترنتي و نرم افزارها وجود دارد؛ به گونه اي كه با وجود فراواني سايت هاي اينترنتي و منابع كتابخانه اي شاهد نوعي تكرار در تمام اين محصولات فرهنگي هستيم.

ص: 49

د) آسيب شناسي شيوه طرح مباحث مهدويت

مهدويت در قرائت و روش ارائه و مطالعه سنتي و تخصصي خود، شامل مجموعه اي از مباحث كلامي، تاريخي و نقلي (آيات و روايات) است. قرائت تشيع از منجي گرايي نسبت به فرقه ها واديان ديگر داراي جايگاه و برجستگي هاي ويژه اي است. ناظر به اين مجموعه مباحث تخصصي است كه هرگاه با عنوان مهدويت دوره هاي كلاسي يا تبليغي و يا رسانه اي برگزار مي شود، غالباً مفاهيمي كه به مخاطب ارائه مي شود, در همين حوزه هاي علوم تخصصي و البته با كمي مكمل هاي مباحث اجتماعي و تربيتي است.

مشاهده مي گردد كه غالب معارف مهدوي كه در قالب هاي كلاسي، خطابه، برنامه هاي گوناگون رسانه اي، و حتي جشنواره ها و نمايشگاه ها و كتاب ها و جزوه ها به مخاطب ارائه شده, از جهت ساختار مفهومي چندان تنوع نداشته و بازتاب اجتماعي آن كمرنگ بوده و در برابر آسيب ها روند و رشد تصاعدي داشته است.

همچنين بر خلاف آنكه تصور مي شد, تعميق و گسترشِ فرهنگ انتظار هماهنگ با پيشرفت زمانه و نيازهاي زمان و مكان در جامعه صورت نپذيرفته است.(1) در برابر اگرچه در سطح جامعه توجه ها به اين موضوع بيشتر شده است, همين توجه ها غالباً در همان سطح عرفي باقي مانده است. بازتاب توسعه بخشي عرفي و سطحي اين مباحث، گسترش ضمني برداشت هاي انحرافي در جامعه از سطوح كلان سياسي تا مدعياني است كه در گوشه و كنار به چشم مي آيند.(2)

به نظر مي رسد مهم ترين عامل اثر نگذاشتن بحث مهدويت در سطح جامعه, طي نشدن فرايند تبديل علوم تخصصي مهدوي از علوم انتزاعي و مفهومي و نظري و مدرسه اي، به علومي راهبردي و كاربردي (البته به پشتوانه همان علوم نظري) هماهنگ با تجربه پيشرفت جامعه به سوي جامعه سازي ديني است.(3) بدين معنا كه وقتي مخاطبي

ص: 50

كه از همه جا سرخورده است به سوي معارف مهدويت مي آيد توقع دارد با آموزه اي مواجه شود كه خروجي نهايي آن، داشتن راهكار و طرح عملياتي و منسجم براي زندگي روزمره اش و معنابخشي به آن باشد؛ اما در همين جا هم او با مجموعه اي از دانش هاي انتزاعي در حوزه تاريخ و كلام روبه رو مي شود، كه بيشتر دانستني و در نهايت باور كردني است؛ بدون اينكه اين دانش و باور به كنش هاي فراگير در متن زندگي فردي و اجتماعي او تبديل شود.

اينك پرسش اصلي اين است كه: اگر مهدويت در امتداد بحث امامت و به معني تجلي روزآمد اصل امامت در اين زمانه است و تمام هويت شيعه مي باشد و بر اساس نظريه و اصل امامت و مهدويت است كه تشيع از هر فرقه و دين و مذهب اسلامي و غير اسلامي امتياز مي يابد, آيا اين اصل بنيادين صرفاً مجموعه اي الهياتي و در حد آموزه هاست يا اينكه براي مشخص شدن حقيقت و واقعيت تشيع بايد اين آموزه به مجموعه از طرح هاي تربيتي انسان ساز، و نظام ساز اجتماعي و در نهايت به فرايندي عيني براي تمدن سازي زمينه ساز ظهور تبديل گردد؟!

با توجه به آن هدف گذاري ها و اين آسيب شناسي است كه در يك نگاه بينارشته اي تلاش مي گردد تا ايده هاي متنوع نظري و همچنين روزآمد كاربردي و ناظر به زندگي مهدوي و جامعه زمينه ساز ارائه گردد.

در همين جا يادآور مي گردد كه اين تلاش در گام اول خود است و ضمن تكميل، نيازمند نقد و بررسي و بهسازي است.

2. بخش ايده يابي ناظر به نگاه بينارشته اي در حوزه علوم انساني

اشاره

2. بخش ايده يابي ناظر به نگاه بينارشته اي در حوزه علوم انساني

زير فصل ها

شيوه نامه ايده يابي در اين بخش

گرايش هاي علوم انساني و ايده هاي مهدوي

شيوه نامه ايده يابي در اين بخش

در اين بخش ابتدا در هر موضوع، پس از ارائه تعريفي اجمالي، براي كمك به بارش فكري نمونه اي از ريز موضوع هاي آن علم ارائه مي گردد(1) و سپس در يك جدول

ص: 51

تطبيق سازي كه كاركردش نسبت سنجي ابتدايي بين برخي ريز موضوعات بحث مهدويت با ريز موضوعات آن علم است، تلاش مي شود تا نمونه اي از ايده هاي نو معرفي گردند و آن گاه به پيوست ايده هاي تكميلي ارائه خواهد شد.

يادآوري ها

_ جدول ايده ها ناظر به اولويت ها و دغدغه ها يا تخصص برنامه سازان قابليت تكميل دارد و آنچه ارائه مي شود صرفاً نمونه است.

- باز تأكيد مي شود كه استفاده از علوم انساني در اين مراحل به معني تعريف و تفسير و شرح مهدويت و انتظار در چارچوب علوم انساني روز نيست، بلكه هدف ياري گرفتن از آن بخش از مسائل علمي موجود در علوم انساني است كه ناشي از پرسش هاي روزآمد در زندگي و تمدن جاري بشر مطرح است؛ بدين معنا كه نقش اين علوم در مسئله يابي و نياز شناسي است (فارغ از انكه پاسخ هاي علوم انساني روز چيست) تا اين مسائل بستر ساز ايده هاي رسانه اي جديد براي برنامه سازان و پژوهشگران رسانه اي و يا پژوهشگران عرصه مهدويت باشد.

- هدف اين اثر صرفاً معرفي ايده هاي برنامه سازي است. بديهي است كه پس از انتخاب هر ايده، براي پژوهش و توسعه و غني سازي آن نيازمند استفاده از كارشناسان ديني رسانه شناس است تا مبتني بر نگاه بينارشته اي به پژوهش هاي لازم و معصوف به برنامه سازي بپردازد. در ايده هاي معرفي شده، برخي ظرفيت محتوايي بالا و برخي ظرفيت علمي ضعيف تري دارند. ضمن اينكه در اغلب موارد مي توان با تجميع چند ايده يك ايده غني تر و يا مجموعه اي از ايده هاي مرتبط را بدست آورد.

گرايش هاي علوم انساني و ايده هاي مهدوي

اشاره

گرايش هاي علوم انساني و ايده هاي مهدوي

گرايش هاي علمي مورد استفاده در اين بخش شامل گرايش هاي علمي زير است:

فلسفه، كلام، روان شناسي، جامعه شناسي، اخلاق، فرهنگي، هنر و ادبيات، اقتصادي، سياسي، حقوق، آينده پژوهي، تاريخي، جغرافيا، مديريت، دشمن شناسي و آسيب شناسي.

ص: 52

الف) فلسفه

فَلسفه دانش مطالعهٔ كلّي و اساسي موضوعاتي همچون هستي، واقعيت، آگاهي، ارزش، خرد، ذهن و زبان است. تفاوت فلسفه با ديگر راه هاي پرداختن به چنين مسائلي، رويكرد نقّادانه و معمولاً سازمان يافته و تكيه آن بر استدلال هاي عقلاني و منطقي است.

نمونه ريز موضوعات:

دستگاه هاي فلسفي

( فلسفه باستان: فلسفه هاي مذهبي و ديني (فلسفه يهودي، مسيحي، اسلامي)

مكاتب فلسفي پس از دوران رنسانس تاكنون:

1. مباحث و مفاهيم فلسفي (مسئله شناخت، بحث مدينه فاضله، حركت و حركت جوهري، هستي شناسي و فلسفه خلقت، حقيقت انسان و نفس و عقل او؛ حقيقت و واقعيت؛ غايت شناسي هستي؛ فيزيك و متافيزيك و رابطه آن ها؛ حقيقت زندگي و معناي آن )، مسائل فلسفي (مسئله جبر و اختيار و مسئله شر).

2. رويكردهاي بينارشته اي فلسفه: فلسفه تاريخ، فلسفه زندگي، مردم شناسي فلسفي، فلسفه زندگي، فلسفه زيست شناسي، فلسفه عشق، فلسفه علم، فلسفه علوم ،فلسفه فناوري ،فلسفه قانون، فلسفه اخلاق، فلسفه دين.

3. مباحث روش شناسي: استدلال گرايي، مغالطات منطقي، نسبيت گرايي، شك گرايي، فلسفه متن. هرمنوتيك، فلسفه تحليل زباني، پوچ گرايي، عمل گرايي، انسان گرايي و... .

يادآوري: در نگاه تركيبي بين فلسفه و منجي گرايي مي توان و بلكه بايد مهم ترين پرسش هاي بنيادين انساني را درباره هدف و چيستي زندگي طرح كرد و بر اساس نرم افزار مهدويت شيعي گسترده ترين جستجوها را در ميان نظريه ها و مكاتب فلسفي انجام داد. در يك تلاش انتقادي همه نظريه هاي فلسفي را در زمينه واژگان بنيادين منجي خواهي كه عبارت اند از «كمال، نجات، آرمان شهر، حقيقت وجود آدمي و ابعاد آن، پايان تاريخ و روند آن»(1) به پرسش يا حتي به چالش

ص: 53

كشيد.(1) در اين زمينه بايد دانست كه روح اكثر روش ها و مكاتب عقلي _ فلسفي حامل نوعي نگرش عقلاني خودبنياد و بسيار انتزاعي و كلي نگر و به دور از بسياري از واقعيات عيني زندگي زميني انساني است. بدين جهت حتي فلسفه هاي ديني هم از جهت گرفتاري در كلي نگري انتزاعي با واقعياتي وحياني _ تاريخي همانند مهدويت كمترين نسبت و همراهي را دارند. ولي امروزه با حركت فلسفه به سوي واقعيات و عينيات، زمينه ها براي مطالعه فلسفي بسياري از مسائل فراهم شده است. بدين جهت در يك رويكرد تطبيقي مي توان به اثباتگري طرح ضرورت مباحث مهدويت از منظر انديشه بشري پرداخت.

نمونه ايده هاي مهدوي

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

مهدويت به مثابه پاسخي به بنيادي ترين پرسش هاي فلسفي

فلسفه خلقت و غايت شناسي هستي دنيوي

بحث ظهور

انديشه خود بنياد بشر از مهم ترين موانع ظهور

علل غيبت/ امتداد غيبت

آخرالزمان شناسي از نگاه فلسفه انتقادي به تمدن معاصر

غيبت و آخرالزمان

دوران ظهور به معني حل نهايي مسئله شرّ (مباني و روش شناسي حل مسئله شر در دوران ظهور، در يك بازخواني تطبيقي بين تشيع و فلسفه و عرفان)

آيا زندگي زميني بدون شر و بلايا امكان پذير است؟

مسئله شرّ

ظهور

ص: 54

عدالت مهدوي، از تعريف تا راهكار تحقق

مسئله عدل

ظهور

بررسي تطبيقي تعريف ها و روش ها و دامنه ها

بحث مدينه فاضله در ديدگاه مكاتب فلسفي گوناگون

جامعه انتظار

جامعه ظهور

نسبت رجعت با معاد و امكان سنجي معاد مادي/ جسماني

بحث فلسفي معاد

رجعت

انسان شناسي قطري جامع ترين

مطالعه فلسفي/ عقلي انديشه هاي ديني ازجهت گذشته گرايي و يا ايستا گرايي يا آينده گرايي در موضوع چگونگي تحقق كمال بشري

فلسفه كمال گرايي

اينده گرايي و نجات در پايان تاريخ

تمدن قدسي ظهور چه نسبتي با تمدن هاي خود بنياد عقلي بشري پيشاظهور دارد؟ (تغاير، امتداد، تكامل، و...)

تمدن هاي علمي/ فلسفي پيشا ظهور

تمدن دوران ظهور

مثال هاي ديگر

_ بررسي فلسفي _ كلامي چيستي و چرايي رجعت در منجي گرايي شيعي؛

_ بحران ايدئولوژي هاي بشري در جهان امروز؛

_ نقد مباني فلسفي جهاني شدن غربي و مقايسه آن با مباني انديشه مهدويت؛

_ جايگاه مهدويت در مكتب هاي فلسفي اسلامي (منشأ، اشراق، حكمت متعاليه)؛

_ تعريف و مصداق انسان كامل و كمال نهايي انساني در فلسفه؛

_ فرجام گرايي در ميان مكاتب غربي؛

_ مدينه هاي فاضله فيلسوفان (فارابي، تامس مور، افلاطون و...) و مقايسه آن با انديشه مهدويت؛

_ ضرورت فلسفي وجود آخرالزمان (اوج شر) به مثابه معبري براي رسيدن به مدينه فاضله؛

_ نسبت عقل گرايي (خودبنياد) با آخرالزمان سازي؛

ص: 55

_ چرايي و علت مداخله مستقيم نكردن خداوند در سرنوشت بشر پس از خاتميت (و واگذاري امر ظهور به اراده اكثريت)؛

_ رفع استبعاد از مهدويت پژوهي به عنوان يك حوزه مستقل معرفتي؛

_ بن بست انديشه هاي فلسفي به مثابه پيش درآمد تسليم عقلانيت در برابر وحي؛

_ آيا در فلسفه اسلامي به واسطه كلي نگري، از نظام سازي آرمانيِ زميني غفلت نشده؟ (دليل كمرنگي انديشه منجي گرايي در فلسفه اسلامي، يا سرّ كمرنگي نجات گرايي در فلسفه و عرفان اسلامي در مقايسه با كلام و علوم نقلي اسلامي)؛

_ نسبت عقلانيت تاريخي بشري با عقلانيت ديني در دوران ظهور؛

_ از شرق تا غرب و فلسفه ها و عرفان هاي گوناگون بشري و الگوهاي مختلف كمال نگري؛

_ شك گرايي و نسبيت گرايي بشر در آخرالزمان و استحاله انسان آخرالزماني؛

_ تناسخ و نسبت سنجي آن با مسئله رجعت؛

_ نظريه سعادت در آراء فلسفي گوناگون؛

_ جريان شناسي فلسفه و نقش آن در تمدن سازي هاي بشري خودبنياد؛

_ فلسفه بي توجه به عقل هدايت گر ديني، و مهجوريت مهدويت فطري در آن؛

_ جست وجو در ميان فلسفه هاي شرق و غرب، براي يافتن نزديك ترين فلسفه به نجات گرايي و كمال جويي تمدني؛

_ تلاش براي خلق فلسفه اي كه با مباني معرفتي مهدويت هماهنگ بوده، كاركرد تبيين فلسفي آن را داشته باشد؛

_ جايگاه فطرت در نگرش هاي فلسفي گوناگون، و امكان سنجي اثبات منجي فطري جهاني از نگرش فلسفي؛

_ نگاهي نقدانه به جريان شناسي انديشه هاي سنتي و مدرن فلسفي معاصر ايران، با نگرش به تصور آنها نسبت مسئله كمال نگري؛

_ نگاه انتقادي به جريان تمدن سازي نگرش هاي فلسفي پس از رنسانس تاكنون؛

_ آيا فلسفه اسلامي ظرفيت و توان ارائه طرح تمدن سازي نهايي اسلامي را دارد؟؛

ص: 56

_ معنا و غايت زندگي انساني از ديدگاه مكاتب فلسفي گوناگون؛

_ غرب شناسي فلسفي و نقد تمدن سازي فلسفي _ علمي غرب؛

_ جهان تسنن (و جهان عرب مسلمان) و تعطيلي انديشه فلسفي، به مثابه عاملي براي ركود اجتماعي و غفلت از تلاش براي كمال گرايي؛

_ دعواي شرق و غرب فلسفي در تمدن سازي، و ديدگاه وحي شيعي در اين ميان؛

_ نگاهي فلسفي به مباني و دستاوردهاي موعودباوري شيعي؛

_ زمان از منظر قرائت تطبيقي بين انديشه هاي فلسفي و نگرش شيعي؛

_ آيا امكان فلسفي انديشيدن مباني مهدويت شيعي وجود دارد؟

_ سير نظريه كمال در نزد فيلسوفان اسلامي از فارابي و ابن سينا تا نو صدرايي ها؛

_ فلسفه فطرت، فطرت فلسفي و اثبات مهدويت؛

_ بررسي يهوديت فلسفه و تمدن مدرن و كاركرد آخرالزماني آن؛

_ چشم انداز تحقق خوشبختي و محدوديت هاي آن در نگاه فلسفي؛

_ نسبت سنجي بين فلسفه، علم و دين؛ از منظر پويايي بخشي به انسان و زندگي او، و سرانجام انسان در هركدام؛

_ بازخواني علل فاصله گيري فلسفه اسلامي از آموزه هاي ديني (همانند مهدويت) و نيازهاي جامعه ديني، در مقايسه با فلسفه هاي مدرن غربي كه مي كوشد كاركرد و كاربرد اجتماعي و تمدني وسيعي داشته باشد؛

_ بحران هاي انديشه اي و رفتاري انسان معاصر و جستجوگري از فلسفه پاسخگوي ديني براي او.

ب) عرفان

عرفان در تعريفي جامع و جهان شمول به مفهوم شناختي «رازگونه و نهاني» است براي يافتن حقيقت و پيوستن به از طريق «شهود»، «تجربه دروني» و «حال» كه نشانه هاي آن در مكاتب مختلف جهان به چشم مي خورد. به عبارت ديگر، عرفان شناختي حقيقت گرايانه و تلاشي عمل گرايانه فراتر از واقع گرايي حسي _ عقلي و آرمان گرايي تصوري است؛ ازاين رو اين مرام با رازگونگي و غيب باوري آميخته از «عشق» و «ذوق»

ص: 57

و «اشراق» همراه است. همچنين گفته مي شود عرفان شناخت قلبي است كه از طريق كشف و شهود، نه بحث و استدلال حاصل مي شود و آن را علم وجداني هم مي خوانند. كسي را كه واجد مقام عرفان است عارف گويند.

نمونه ريز موضوعات

عرفان نظري و عملي، سير و سلوك، كشف و شهود و مكاشفه، علم حضوري، ولايت تكويني، انسان كامل، تصوف، عرفان هاي كاذب، عرفان هاي غير ديني يا بشري و زميني، سير و سلوك، از خود شناسي تا خود سازي و تهذيب نفس، عشق آسماني، كمال و تعالي و سعادت انساني، تجلي اسماء و صفات الهي.

در مباحث تطبيقي بين عرفان و مهدويت، مهم ترين بحث، بحث انسان كامل و ديدگاه هاي مختلف عرفاني در اين زمينه است كه مي تواند محور بحث و مطالعه قرار گيرد. از سوي ديگر از كاستي ها و ضعف عرفان در اين زمينه، بي توجهي به بحث آرمان شهر جمعي در اين روش و تمركز غالب بر سلوك و كمال فردي است.

نمونه ايده هاي مهدوي

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

اثبات وجود امام مهدي از رهيافت نگرش هاي عرفاني (با توجه به كارايي اين نگرش در جوامع تسنن صوفيانه)

براهين عرفاني وجود انسان كامل

ضرورت اثبات مهدوي

تعالي بخشي و نظام بخشي به انگارۀ پراكنده انسان كامل در عرفان و تصوف، با پذيرش مهدويت شيعي

بحث انسان كامل عرفاني

ضرورت اثبات مهدويت

امام مظهر عشق و رحمت بي پايان بر بندگان

امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف در دوران ظهور و عينيت تجلي صفات خداوند در ايشان

تجلي صفات حق تحلي

شخصيت امام موعود

شخصيت عرفاني امام مهدي در آثار عرفاني شيعي و سني

آثار عرفاني

شخصيت امام موعود

نگرش عرفاني به سبك زندگي منتظرانه، و الزامات خودسازي سالكانه منتظران

سير و سلوك

انتظار

ص: 58

تلاش براي جمع بين دنياگريزي آخرالزماني عرفاني با دنياخواهي ديني مهدوي

دنيا گريزي عرفاني

حكومت آرماني مهدوي

بن بست ها و حيرت هاي فكري، گرايشي، عاطفي تمدن بشري و احياي عرفان هاي سكولار با هدف تخدير بشر

عرفان گرايي بشر معاصر

آخرالزمان

كاركرد شناسي عرفاني ادعيه و زيارات مهدوي از جهت اميدبخشي و آرامش بخشي براي مخاطب رها شده در دوران غيبت

مطالعه عرفاني

ادعيه و زيارات مهدوي

كاركرد اتصال به انسان كامل زنده و معاصر در زدودن موانع كمال، و جهش در تعالي و قُرب

حجاب ها و موانع سير و سلوك

ادعيه مهدوي

بررسي تطبيقي عرفان شيعه با محوريت ادعيه مهدوي، با عرفان هاي سكولار و نوظهور معاصر (ازجهت مباني، روش ها، اهداف و...)

مطالعات تطبيقي عرفاني

ادعيه و زيارات مهدوي

مفهوم شهود و تجربه آن از شهود غيب الغيوب تا رؤيت امام غايب در انديشه شيعي

شهود و تجربه ديني و مكاشفه

تشرف

نقش تاريخي تصوف و عرفان (اسلامي/ سني) در تقويت انديشه مهدويت در جهان اسلام

نقش عرفان در گذار از تسنن صوفيانه به تشيع و آرمان گرايي شيعي

عرفان و تصوف در اهل سنت

مهدويت در بينش عرفاني

نقش تبليغ و ترويج ارزش هاي عرفاني مهدويت شيعه در ايجاد جاذبه و اقبال امام موعود

حيرت و سرگرداني بشر معاصر

بن مايه هاي عرفاني مهدويت

بازتاب تاريخي تصوف در گذار جوامع اسلامي از تسنن به تشيع

نقش تصوف در تاريخ تمدن اسلامي

آموزه هاي كمال گراي عرفاني

بهترين تعريف و تبيين از مرگ انديشي، نه به معني گريز از دنيا، بلكه به معني آرزوي انتقال به دوران بهشت زندگي در جوار انسان كامل

مرگ انديشي

رجعت

بررسي تطبيقي رابطه تكويني انسان و طبيعت بين دوران آخرالزمان و ظهور

نسبت و ميزان قدرت اثرگذاري انسان بر طبيعت

سنت هاي رحمت و عذاب

ص: 59

مثال هاي ديگر

_ تحليل ديدگاه هاي عرفاي اهل سنت درباره حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ؛

_ تحليل ديدگاه هاي عارفان مسيحي درباره حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ؛

_ نقش معرفت عرفاني در زمينه سازي ظهور عجل الله تعالي فرجه الشريف ؛

_ بررسي و تحليل تأويلات عرفا از آيات مهدوي؛

_ بررسي و تحليل عرفاني عوامل و موانع ظهور (تعجيل و تأخير)؛

_ بررسي عرفاني امكان رؤيت امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف ؛

_ بررسي و تحليل مقامات عرفاني و الهي امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف ؛

_ بررسي انتقادي مكاتب عرفاني مرتبط با انديشه منجي گرايي:

_ مكاتب عرفاني مغرب زمين؛

_ مكاتب عرفاني مشرق زمين؛

_ مكاتب عرفاني نوپديد در ايران زمين؛

_ رابطه انديشه مهدويت با ابعاد عرفان عملي با هدف جست وجو از سبك زندگي مهدويِ عارفانه؛

_ نقش امام زمان در سيرو سلوك عرفاني در عرفان شيعي؛

_ جايگاه انديشه مهدويت و ضرورت پيوند قلبي مستمر با امام حاضر در دستوركارهاي عرفاني شيعه؛

_ نقش مكاشفات و يافته هاي عرفاني در باورداشت مهدويت؛

_ تحليل معناي كامل (كمال) در نظريه انسان كامل؛

_ نَفْس شناسي عرفاني (مراتب نفس و رابطه آن با كمال نفس امام)؛

_ مباني عرفاني صدور كرامات از ائمه و اولياء؛

_ بررسي نقدهاي عرفاي شيعه بر عرفان و تصوف اهل سنت در زمينه ولايت حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ؛

_ سبك شناسي تطبيقي عرفاي شيعه و سني در مورد بحث مهدويت؛

_ ساختارشناسي مسائل مهدويت در عرفان؛

_ نقش دعا در انديشه مهدويت؛

ص: 60

_ سبك شناسي ادبي _ عرفاني ادعيه مهدوي؛

_ سبك شناسي ادبي _ عرفاني احاديث مهدوي؛

_ بررسي مشكلات عرفان هاي نو ظهور با انديشه مهدويت؛

_ تبيين تشابه خلق نبوي و خلق مهدوي در انديشه عرفا؛

_ نقش امدادهاي غيبي در پيروزي حضرت حين ظهور و بعد از ظهور؛

_ واسطه فيض از نگاه قرآن و عرفان؛

_ بررسي تطبيقي بين دنياگريزي عرفاني، دنياي آخرالزماني و حكومت آرماني مهدوي؛

_ از غربت عرفاني انسان در دنيا تا غربت دوري از انسان كامل؛

_ بازخواني شخصيت سلمان فارسي در نگاهي تطبيقي بين عرفان و نظريه هويتي نسل سلمان؛

_ بررسي تطبيقي عرفان شيعي با عرفان هاي غير شيعي خاصه تصوف و عرفان هاي غير اسلامي (از حيث جامع دنيا و آخرت بودن اين عرفان با نگرش به مهدويت خواهي دنيايي، و دنيا گريزي آنها)؛

_ شخصيت و سبك زندگي منتظرانه از رهيافت ادعيه عرفاني صحيفه سجاديه؛

_ جاذبه هاي عرفاني مهدويت شيعي براي مستشرقان و مستبصران؛

_ گزاره هاي تمثيلي (با رويكرد آرمان خواهي و انسان كامل جويي) در اشعار عرفاني؛

_ بررسي تطبيقي بين شخصيت و كاركرد عرفاني موعود شيعي و مسيحي؛

_ عشق و عبوديت راستين الهي، تنها از معبر عشق و تولي به ولايت ولي حاضر؛

_ اوصاف عرفاني جامعه دوران ظهور؛

_ مهدويت عرفاني و كاركردهايش در ايجاد همگرايي بين فرقه هاي اسلامي؛

_ اسرار و لطائف عرفاني مهدويت شيعي.

ج) كلام

علم كلام يا عقائد، دانشي در محدوده دين اسلام است كه به بحث درباره اصول اعتقادي و جهان بيني ديني بر مبناي استدلال عقلي و نقلي مي پردازد و به شبهه هايي كه در اين زمينه مطرح مي شود، پاسخ مي دهد. علم «كلام» از علوم اسلامي است كه رويكرد هاي متفاوتي در آن وجود دارد. در برخي رويكردها بر كاربرد عقل و علم در

ص: 61

مسائل اعتقادي تأكيد مي شود و در برخي رويكردهاي ديگر بر جنبه نقلي و سمعي آن. علم كلام معتقد به تحقيقي بودن باورهاي اعتقادي است، نه تقليدي بودن آن ها. اين علم به پايه هاي اعتقادي در يك دين و مقابله و بحث با نظريات ديگر انديشه ها مي پردازد. از جُستارهايي مانند برهان هاي اثبات وجود خدا، حدوث يا قدم جهان هستي، نبوت خاصه و نبوت عامه، عدل الهي، امامت، معاد و... در اين رشته نظري بحث مي شود.

نمونه ريز موضوعات

كلام سنتي: انواع اديان و مذاهب، مفاهيم ديني (عدل، ضرورت رسالت، خاتميت و استمرار و و يا انقطاع ولايت، عوالم وجود در اديان، قضا و قدر، جبر و اختيار،...) بحث امامت (عصمت، علم غيب، عدد امامان، بحث ايمان و انواع و مراتب آن، بدا، تقريب مذاهب، رجعت، تقيه،...) امامت خاصه.

كلام جديد: ضرورت دين باوري، نسبت دين با علم و عقل و سياست، تكثر گرايي، تجربه ديني جامعيت و كمال دين، انتظار متقابل دين و بشر از همديگر.

يادآوري: مهدويت در كلام سنتي در زير مجموعه مباحث امامت قرار مي گيرد، ولي امروزه با نظر به پيدايش و توسعه كلام جديد بسياري از مباحثي كه در ضرورت دينداري يا اثبات نبوت و امامت مطرح مي شود به اين موضوع سرايت يافته است. اصولاً كاركرد موضوع روزآمد مهدويت و كلام جديد، تبيين ضرورت مهدويت بر مبناي بديهيات و اضطرار بشر به دينداري و بيان ضرورت روزآمدي آن است.

نمونه ايده هاي مهدوي

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

روش شناسي روزآمد اثبات مهدويت از منظر انسان شناسي فطري _ ديني

كاركرد و نقش آموزه فطرت در جهاني سازي گفتمان مهدويت

انتظار متقابل بشر از وجود پيوسته انسان و بالعكس

روش شناسي در كلام جديد

ضرورت مهدويت

ص: 62

فرايند تبديل مهدويت از گزاره هاي حديثي به آموزه كلامي _ اعتقادي در نگرش فرقه هاي گوناگون اسلامي

انواع قرائت كلامي فرقه هاي اسلامي، نسبت به احاديث مهدوي

نگرش به مهدويت در تطور كلامي فِرَق اهل سنت (از پيوستن ابوحنيفه و مالك به جريان هاي مدعي مهدويت در زمانه خود تا مهدويت گريزي تسنن معاصر)

مباني حديثي مهدويت در اسلام

مهدويت از نگرش فرقه هاي اسلامي

پويايي يا ايستايي مهدويت در جوامع مسلمان

وهابيت و پارادوكس جمع بين احاديث نقلي مهدوي و آموزه مبنايي سلفي گرايي

مباني كلامي فرقه هاي اسلامي

ضرورت و محدوده مهدويت

تعريف انحرافي از خاتميت و ايستاگرايي در تمام اديان و مذاهب ابراهيمي و غيره به جز تشيع

خاتميت و استمرار و يا انقطاع ولايت

امام غائب مستمر

بازتاب ظهور و آرمانشهر زميني بر جهان هاي طولي و موازي

عوالم وجود

ولايت تكويني

دشواري ها و ارزش ايمان به غيب و امام غايب در دوران آخرالزمان

بحث ايمان و انواع و مراتب آن

ايمان در دوران غيبت

ايمان در دوران ظهور

نسبت تمدن كنوني با تمدن دوران ظهور

نسبت شناسي تمدني دوران كنوني و دوران ظهور

نسبت دين با علم و عقل و سياست

دوران ظهور

نسبت سنجي جامعيت تشيع بين دوران غيبت و ظهور

جامعيت و كمال دين

تفاوت دوران غيبت و ظهور

ص: 63

آيا رجعت پاسخ زميني مناسبي به ميل فطري جاودانگي است؟

ميل فطري به جاودانگي و مرگ گريزي

رجعت

امام مهدي از انساني معصوم و آسماني تا خليفه اي مصلح و متعارف

پارادوكس قرائت هاي مختلف حديثي، كلامي، عرفاني تسنن، در مسئله افضليت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف يا مسيح عليه السلام

نگاه تطبيقي بين شيعه و تسنن

شخصيت مهدي موعود در دوران ظهور

آيا از انديشه و تجربه تاريخي اديان و مذاهب معاصر مي توان توقع نجات گرايي عدالت محور داشت؟

تناقض هاي بينشي و روشي اديان در مسئله عدل گرايي

جايگاه و مرتبه عدالت گرايي در انديشه هاي كلامي اديان معاصر

كاركرد مبنايي عدل در مهدويت شيعي

مثال هاي ديگر

_ ماهيت و چيستي مهدويت باوري؛

_ روش شناسي مهدي باوري و مهدي پژوهي در مكتب شيعه؛

_ مبادي و پيش فرض هاي مهدي باوري اسلامي/ شيعي؛

_ رابطه و نسبت مهدويت پژوهي با حوزه هاي ديگر معرفتي؛

_ بررسي تطبيقي اراده هاي موازي خدا، امام، ابليس، و اكثريت مردم در تحقق فرايند ظهور؛

_ نقشه علمي مهدويت در كلام شيعي؛

_ پيوند سنت هاي الهي با مهدويت؛

_ سنت هاي حق گرايي آسماني و وظايف منتظران؛

_ بررسي مباني كلامي مسئله بدأ و نقش آن در تقدم و تأخير ظهور؛

_ بررسي كلامي اصلاح و تجديد شريعت در عصر ظهور؛

_ ماهيت شناسي آموزه منجي موعود در هر دين (مثلاً پيش گويانه بودن، يا فلسفة تاريخي بودن)؛

ص: 64

_ گونه شناسي موعود منجي در هر دين (مثلاً متشخص يا نامتشخص، شخصي يا غيرشخصي، متعين يا نامتعين، الوهي يا بشري بودن، به لحاظ كاركرد و رسالت و...)؛

_ بررسي تطبيقي پيش فرض هاي موعودباوري؛ يهودي، مسيحي، سني، شيعي؛

_ سير تاريخي موعودباوري مسيحي؛

_ بازتاب انديشه مسيحا در تاريخ مسيحيت؛

_ زبان شناسي اخبار نشانه هاي ظهور؛

_ تحليل عقلاني علايم ظهور؛

_ بررسي كلامي زعامت و رهبري در عصر غيبت (مباني كلامي ضرورت تشكيل حكومت در عصر غيبت)؛

_ شناسايي حوزه هاي قابل بررسي در مورد مهدويت در قرآن؛

_ روش شناسي قرآن در بيان انديشه مهدويت؛

_ اثبات وجود فعلي امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف براساس روايات اجماعي فريقين (من مات, ائمه اثناعشر, حديث ثقلين،...)؛

_ بازخواني مهدويت در منابع تسنن در مطالعه اي تطبيقي بين منابع حديث آنها و منابع كلامي آنان (مهدويت در نگرش اهل سنت بين روايت و بين برداشت ها)؛

_ راه هاي تشخيص مدعيان دروغين مهدويت در روايات؛

_ اهداف قيام امام زمان از منظر روايات شيعه و سني؛

_ نقش تربيتي تقيه در زمينه سازي ظهور؛

_ تبيين كلامي نقش شيطان در مسئله آخرالزمان و ظهور؛

_ اثبات مهدويت از رهيافت عدل الهي؛

_ اثبات امكان غيبت ولي معصوم، از رهيافت بازخواني آيات و روايات مرتبط به تاريخ پيامبران.

ص: 65

د) انسان شناسي

نمونه ريز موضوعات

انسان شناسي كه قرابت بسيار نزديكي با مردم شناسي دارد(1) دانشي است كه به صورت مستقل و تخصصي به مطالعه حقيقت و چيستي و ابعاد وجودي موجود انساني مي پردازد. البته اين دانش و گرايش در رويكرد علمي _ دانشگاهي غير اسلامي خود ريشه در علوم انساني، علوم طبيعي و علوم اجتماعي سكولار دارد. بدين جهت از مهم ترين مباني آن بي توجهي به ابعاد ماورائي آدمي در كنار تعبد به نظريه تكامل در انسان شناسي تاريخي است. ولي در نگرش ديني و خصوصاً اسلامي شيعيِ آن، مبنايش بر دوگانه علم و دين مي باشد. اين گرايش شامل موضوعات زير است:

انسان شناسي ذاتي، انسان شناسي تاريخي، انسان شناسي تكامل، انسان شناسي زيستي، انسان شناسي توسعه، انسان شناسي شهروندي، مردم شناسي فرهنگي، زبان شناسي، انسان شناسي جنسي و جنسيتي، انسان شناسي باستاني، انسان شناسي كمال و... .

يادآوري: نظر به اهميت دانش جديد انسان شناسي در تمدن معاصر ودامنه گسترده آن _ كه شامل تمام مسائل و پرسش هاي معطوف به شناخت حقيقت آدمي است _ تلاش براي باز شناسي مهدويت از منظر انسان شناختي _ البته مبتني بر روش عقلاني/ وحياني)(2) در مقام اثبات ضرورت مهدويت و در مقام تبيين و توصيف حقيقت آن و اثبات گستره و ساحت هاي وجودي آن و نيز در مقام از ميدان به در كردن اكثر مدعيان انحرافي, كاركردهاي فراوان و جالب و جذابي خواهد داشت.

ص: 66

نمونه ايده هاي مهدوي

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

تلاش براي اثبات مهدويت از رهيافت انسان شناسي (خودشناسي جامع و كامل علمي/ ديني)

انسان شناسي فطري

انسان شناسي كمال

اثبات ضرورت مهدويت

ضرورت مهدويت از رهيافت فلسفه تاريخ و ادوار شناسي جريان تاريخي حق و باطل

انسان شناسي تاريخي

اثبات مهدويت

به چالش كشيدن بسياري از مباني و نتايج فلسفه و عرفان سنتي (اسلامي) از جهت ناكارامدي تبيين واقعيت وجودي و تاريخي و دنيوي زندگي بشر، و ضرورت بازنگري در آنها

انسان شناسي فطري/ علمي/ ديني

اثبات مهدويت

بازخواني تطبيقي انسان شناسي فرقه ها و اديان و مكاتب، و كشف سعه و ضيق موعود باوري مبتني بر آن

انسان شناسي تطبيقي

گستره و دائره مهدويت

الگوي پيدايش تدريجي شهر هاي شيعي

( با رويكرد مطالعه پيدايش شهر هاي شيعه نشين با محوريت بقاع متبركه و فرهنگ زيارت و انتظار)

انسان شناسي شهري

دوران غيبت/ انتظار

اصالت خانواده مبناي كمال و رشد و توسعه در نگاه ديني/ شيعي (در برابر نظريه اصالت فرد يا جامعه و يا اصالت هردو با هم)

انسان شناسي جنسيتي

الگوي كمال

ريشه يابي اختلاف اديان و مذاهب و مكاتب فكري در الگوي كمال بر اساس اختلاف ديدگاه و تعريف آنها از انسان

انسان شناسي كمال

مدينه فاضله خواهي فطري

انسان كامل (منجي)شناسي تطبيقي (مبتني بر انسان شناسي فطري) بين اديان و مذاهب و مكاتب از جهت دامنه و گستره وجودي منجي و مأموريت هاي او

ابعاد شخصيتي انساني

شخصيت منجي

ص: 67

باز تعريف آخرالزمان از منظر وارونگي انسان ها در نقش آفريني و استحاله و مسخ شدن وجودي انسان ها

نقش شناسي انساني بر مبناي تعريف ها از انسان و جنسيت او

حقيقت آخرالزمان

باز شناسي ظهور از منظر نهايت هاي رشد و تعالي و شكوفايي انساني

انسان شناسي كمال

ظهور

بررسي تطبيقي زن بين هر دو دوران از جهت تعريف هويت و واگذاري نقش ها و بازتاب هاي انسان شناختي هريك

انسان شناسي جنسيتي (مسئله زن)

آخرالزمان/ ظهور

نمونه هاي ديگر

_ پيش فرض هاي انسان شناختي مهدويت شيعي؛

_ سيماي انسان كامل از ديدگاه تشيع و اديان و مذاهب و مكاتب ديگر؛

_ الگوي ارتباطي انسان كامل _ انسان كمال جو، مبناي اثبات ضرورت امامت و مهدويت پيوسته در نگرش شيعي؛

_ بررسي تأثير مهدويت باوري و مهدي زيستي در ساحت هاي وجودي گوناگون آدمي (با تأكيد بر دوگانه طينت _ فطرت)؛

_ نظريه انسان شناسي تكامل به مثابه بنيان تئوري تمدن آخرالزماني؛

_ انسان شناسي موعود پاياني در نگرش اسلام سني و نقش آن در انتظارستيزي و جايگزيني آن با سلفيت؛

_ انسان شناسي غيب باوري (نگرش تشيع به به عالم غيب و وجود روح انساني) سرّ جامعيت و گستردگي منجي شيعي (در مقايسه با نقص هاي منجيان ديگر كه ريشه در نگاه نافي يا ناقص آنها به مسئله عالم غيب دارد)؛

_ ضرورت مطالعه تطبيقي انسان شناسي رشد، از جهت رشد موازي جسم و فطرت (گرايش هاي روحاني) در نظام سازي جامع براي الگوي كمال؛

_ نقش فطرت و مشتركات ذاتي انساني در ترويج گفتمان انتظار و زمينه سازي در عرصه جهاني؛

ص: 68

_ انسان شناسي ديني _ فطري شيعي، و اثبات ضرورت طراحي برنامه جامع و كامل براي نظام تعليم و تربيت اسلامي؛

_ نياز هاي متعالي انسان (فطرت) و اثبات ضرورت مهدويت از رهيافت آنها؛

_ داستان آفرينش از منظر انسان شناسي ديني _ قرآني و اثبات مهدويت از رهيافت هاي آن؛

_ جايگاه موجودات ماورائي (جن و فرشته) در زندگي انساني و كمال يا انحطاط او (با نگرش به بررسي تطبيقي اين جايگاه در دو دوره پسا و پيشا ظهور)؛

_ قبض و بسط در سيماي انسان آرماني مبتني بر نوع ديدگاه انسان شناسي؛

_ به چالش كشيدن، فمينيسم و انحطاط شخصيت و نقش زنانه در آخرالزمان، از رهيافت انسان شناسي جنسيتي ديني؛

_ تلاش تاريخي ابليس براي وارونه سازي شخصيت و هويت وجود اكثر انسان ها و توفيق نسبي او در آخرالزمان؛

_ بازشناسي نقش تاريخي ابليس در دشمني با انسان در حدفاصل داستان آفرينش تا داستان ظهور؛

_ خود شناسي و معرفه النفس و انسان شناسي (تاريخي و...)، بخش اعظمي از معارف ديني (قرآن و روايات) ولي مهجوريت آن در فلسفه و عرفان اسلامي؛

_ بازخواني نسبت بين انسان شناسي فلسفه صدرايي و مباني و مسائل مهدويت اسلامي _ شيعي؛

_ انسان مجازي در آخرالزمان از خود بيگانگي هاي فراگير تا حركت به سوي نابودي؛

_ انسان مدرن، خود فراموشي هاي فراوان (ذاتي، تاريخي، معنوي، جنسيتي، و...) و بيشترين دورافتادگي از كمال و تعالي و آرامش؛

_ انسان آخرالزماني و بيشترين توسعه بيروني و كمترين عمق دروني.

ه) روان شناسي

روان شناسي علم مطالعهٔ رفتار و فرايندهاي ذهنِ انسان بر اساس روش علمي است. يافتن ارتباط ذهن و روان آدمي، با مفاهيمي نظير رشد، سلامت، رفتارهاي اجتماعي،

ص: 69

شناخت و… از وظايف روان شناسي است. در دنياي امروز با پيشرفت تمدن و نهادن علم به جاي دين و اخلاق، روان شناسي، جايگاهي گسترده، هم در شغل هاي تخصصي و هم در گستره عمومي يافته است.

نمونه ريز موضوعات

مباحث شخصيت و انواع شخصيت هاي موجود در هر انساني (شخصيت فردي، خانوادگي، سياسي، اقتصادي، اجتماعي، اخلاقي، هنري، فرهنگي، تربيتي، فكري و علمي و عاطفي همانند عادت ها و دغدغه ها و نگراني ها و شادي ها و...) بحث هويت، فضايل و رذايل برجسته رواني انسان، روان شناسي رشد، تعريف و الگوي كمال گرايي، بحث هنجاري ها و ناهنجاري ها، نسبت تن و روان، تعريف روان به روح يا مغز و اعصاب، خواب و رؤيا، افراد بر اساس نوع نگاه به خود، جنسيت و امور جنسي، بيماري هاي رواني... .

يادآوري: در بحث روان شناسي اولاً بايد توجه داشت كه هيچگاه نبايد آن را در جاي اخلاق يا تعليم و تربيت نشاند. چراكه تمام مكاتب و گرايش هاي روان شناسي صرفاً در حد نظريه و فرضيه بوده و مبتني بر انسان شناسي تك ساحتي اند. بدين جهت در اين بحث در مقام ايده يابي، و برنامه سازي به ويژه نسبت به ساحت انسان كامل يا انسان هاي صالح و سالم، كاربرد اين نگرش بينارشته اي بيشتر براي بارش فكر و خلاقيت است نه براي اينكه فرضيه هاي ناظر به ناهنجاري هاي رواني بر اوليا و صالحين تطبيق شود.

اما در مقام ايده يابي، يكي از بحث هاي مهم در روان شناسي بحث شخصيت شناسي است. در اين بحث پس از تهيه يك جدول كامل از ابعاد شخصيتي انساني مي توان با مراجعه به مباني و ادله عقلي و نقلي در مقام انسان شناسي، جدولي كامل از ابعاد وجودي شخصيتي تهيه كرد، و آنگاه اين جدول را بر طيف هاي گوناگون انساني بر معيار حق و باطل به معني رشد يافتگي و رشد نايافتگي تطبيق كرد. از دستاوردهاي قابل استفاده اين الگو در مباحث مهدويت موارد زير است:

ص: 70

شخصيت شناسي جامع و كامل امام زمان(1) (در دو دوره غيبت و ظهور به صورت جداگانه)؛

شخصيت هاي سفيد، سياه، خاكستري؛ در دوران تاريخي غيبت؛

شخصيت هاي سفيد, سياه، خاكستري در دوران آخرالزمان؛

شخصيت كمال يافته انساني در دوران ظهور.

نمونه ايده هاي مهدوي

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

1. نگاهي جامع به ابعاد وجودي امام غائب از دريچه ادله نقلي شيعي

2. تفاوت هاي بروز شخصيتي امام بين دوران غيبت و ظهور

3. مراتب مهرورزي امام غائب نسبت به جوامع گوناگون بشري حق و باطل

ابعاد شخصيتي انسان كامل

مهدي شناسي

نسبت سنجي ابعاد رشديافته و جامع فرد منتظر با نياز هاي زمان مند امام در دوران غيبت

تعليم و تربيت ديني

انسان منتظر

در جست وجوي اثبات مهدويت از رهيافت نظام جامع نيازهاي متعالي انساني

نيازهاي متعالي/ فطرت

مباني مهدي باوري

شخصيت شناسي تاريخي مدعيان انحرافي

روان شناسي آسيب ها و ناهنجاري ها

مدعيان انحرافي

1- در اينجا يادآور مي گردد كه نبايد بين كمال واقعي امام معصوم با ضرورت امام شناسي اجتماعي خلط كرد و كاركرد اين روش در امام شناسي جامع و كامل براي جامعه بر مبناي روش فطري، افضل جويي و انسان كامل جويي است. اين روش همان الگويي است كه پيامبر اكرم9 در خطبه طولاني غدير خم به هنگام معرفي امام علي7 براي مسلمانان انجام مي دهد. در آن خطبه پيامبر به نزديك به هشتاد آيه چه در مورد شخصيت شناسي اميرالمؤمنين7 و چه در مورد جامعه شناسي حق و باطل بر مدار ولايت استفاده مي فرمايد. و فضايل بسياري از امام را هم در قالب روايت رويدادهاي تاريخي بيان مي كند، تا در نهايت بر اساس مصاديق عيني و شواهد تاريخي افضليت و شايستگي امام علي 7 را اثبات كند. همين روش را هم مي توان و بلكه بايد براي معرفي اوليه يا بازشناسي شخصيت جامع و كامل امام زمان [ با كمك آيات، روايات، ادعيه و زيارات مهدوي به كار برد.

ص: 71

زمينه هاي خودشكوفايي انساني در دوران ظهور

انسان شناسي

ظهور

بازشناسي جامع ابعاد شخصيتي نواب اربعه

شخصيت شناسي

نواب خاص در دوران غيبت صغري

بازشناسي عمومي شخصيتي مراجع و علماي شيعه از جهت افراد خودساخته از هر فرهنگ و نژاد و ...؛ و انتخاب بر معيار بيشترين رشد يافتگي ها

شخصيت شناسي

نواب عام و مراجع

تحليل و بررسي روان شناختي فتنه و حيرت و ناهنجاري ها در آخرالزمان

مديريت روان شناختي بحران هاي جهاني در جهت زمينه سازي ظهور

روان شناسي آسيب ها

آخرالزمان

طراحي نظام تعليم و تربيت معارف مهدوي بر اساس فرايند و مراحل رشد آدمي

روان شناسي رشد

مفاهيم مهدويت

نقش و كاركرد ادعيه مهدوي در ارتقاي بينش و ايجاد همگرايي و همساني انگيزشي مشترك در جامعه ايماني

روان شناسي انگيزش

ادعيه و زيارات مهدوي

جنسيت به مثابه مؤثر ترين سلاح رواني شيطان در آخرالزمان

روان شناسي جنسيت و امور جنسي

آخرالزمان

آخرالزمان نقطه اوج وارونگي انسان ها در ايفاگري نقش شخصيتي خود

اختلال شخصيت

آخرالزمان

كاركرد جشن هاي مهدوي از جهت شادي آفريني دنيوي و معنوي در آفرينش حداكثر مرتبه اميد و آرامش و آينده نگري فردي و اجتماعي

روان شناسي شادي

جشن هاي مهدوي

نسل سلمان به مثابه كلان طرح هويتي براي تعريف روزآمد نقش شيعه ايراني در دورا ن غيبت

جامعه شيعه ايراني

فرهنگ انتظار

ص: 72

نمونه هاي ديگر

خاستگاه رواني منجي باوري

_ خاستگاه رواني مهدويت (زمينه ها و عوامل)؛

_ خاستگاه روان شناختي مدعيان مهدويت؛

_ خاستگاه روان شناختي منكران مهدويت.

آثار روان شناختي مهدي گرايي

نقش مهدويت در مؤلفه هاي سلامت روان (اميد، آرامش و رفع اضطراب، خودباوري، مسئوليت پذيري، معنايابي و هدفمندي و...)

_ خودشكوفايي در سبك زندگي مهدوي؛

1. زمينه هاي خود شكوفائي در زندگي و جامعه مهدوي

2. ويژگي هاي انسان خودشكوفا از منظر فرهنگ انتظار

_ جاذبه هاي ميان فردي در مهدويت؛

1. بررسي جاذبه هاي ميان فردي مهدي باوران

2. جاذبه هاي ميان فردي امام مهدي عليه السلام

_ معناي زندگي در دوران ظهور؛

_ روان شناسي كمال از منظر قرآن و فرهنگ روايي شيعي؛

_ چگونگي پذيرش همگاني حكومت جهاني از ديدگاه روان شناختي؛

_ آموزش مفاهيم مهدويت بر اساس نظريه هاي روان شناسي رشد؛

_ مقايسه ابعاد مختلف رشد در دوره قبل و بعد از ظهور؛

_ بررسي انگيزه هاي رواني منتظران؛

_ انگيزه انتظار؛

_ انگيزه گرايش به دعا و زيارت امام زمان عليه السلام ؛

_ انگيزه ادعاي ارتباط و ملاقات گرايي با مهدي موعود؛

_ بررسي سختي ها و ابتلائات انتظار با رويكرد روان شناختي؛

_ مقايسه ابعاد كمي و كيفي مختلف رشد در دوره قبل و بعد از ظهور؛

_ بررسي ناهنجاري هاي رواني در آخرالزمان از منظر روايات؛

_ بررسي ادعيه و روايات مهدويت با رويكرد روان شناختي؛

ص: 73

_ آثار روان شناختي وجود امام غائب؛

_ بررسي فطري يا اكتسابي بودن موعود گرايي؛

_ رابطه اعتقاد به رجعت و سلامت روان؛

_ آسيب تفاوت نگذاشتن ميان اميد و رجاي واقعي با خيال پردازي و آرزوگرايي؛

_ نبود مباحث انتظار در نظام آموزشي (جغرافياي ظهور، دشمن شناسي، راهبرد انتظار و...)؛

_ روش هاي تربيتي ايجاد رغبت به حكومت مهدوي؛

_ شخصيت شناسي امام از دريچه القاب و صفات (القاب در رابطه با خداوند، مردم، مؤمنان، گمراهان، طبيعت)؛

_ بررسي تطبيقي نقش ها و هويت جنسيتي در دو دوره پيشا و پسا ظهور؛

_ بررسي بسترهاي روان شناختي اي كه در گستره جهاني بايد ايجاد شود تا شرايط براي زمينه سازي يا ظهور فراهم گردد؛

_ بازخواني تأثيرات روان شناسي اجتماعي كه به نام رشد و پيشرفت، بشر را وارد شرايط و دوران آخرالزماني مي كند؛

_ تربيت شخصيتي مبتني بر رهاشدگي و آزادي به معني خودبيني افراطي و... كه در نهايت بشر را به طغيان و انحطاط آخرالزماني مي كشاند؛

_ روان شناسي دشمنان ظهور و نجات پاياني؛

_ مطالعه روان شناختي حزن مقدس (نُدبه) در فرهنگ مهدوي؛

_ آينده نگري مقدس و متعالي در انديشه مهدويت و كاركردهاي رواني آن بر فرد و جامعه؛

_ جايگاه خشم و بغض مقدس در فرهنگ انتظار و بازتاب هاي رواني آن در پرورش حس ظلم ستيزي تا بهشت موعود؛

_ بازخواني علل شيوع نشانه پژوهي در ميان مهدي باوران در برخي از ادوار تاريخي و راهكار مهار آن؛

_ مقايسه روان شناختي اجتماعي دوجامعه منتظر و جامعه آخرالزماني در گزاره هاي ديني؛

_ مطالعه شخصيت مؤمنان منتظر و كشف عوامل استواري آنان بر صراط مستقيم در شرايط بسيار دشوار آخرالزماني؛

ص: 74

_ بازخواني روان شناختي سبك زندگي شيعي _ مهدوي، از جهت ارتباط روحي _ رواني پيوسته منتظر با امام؛

_ نقش تصور از حضور و نقش آفريني امام غائب در زندگي منتظرانه، و هويت انتظار در زندگي ديني؛

_ رابطه بين احساس و ادراك فراگيري ظلم و بين ميزان رضايت به وضع موجود در زندگي فردي و اجتماعي؛

_ بررسي تطبيقي بين معيار رضايتمندي در زندگي بين روان شناسي و مباني زندگي شيعي؛

_ شخصيت شناسي دينداران جذب شده به سوي جريان هاي انحرافي مهدوي (در جريان هايي همانند اليماني)؛

_ تصوير ذهني مهدي باوران و جست وجوي از خاستگاه ها و ميزان سلامت آن؛

جدول شخصيت شناسي انسان كامل و انسان كمال جو (در حالات سه گانه) بر معيار انتظار زيستي؛

و) جامعه شناسي

جامعه شناسي دانش بررسي جامعه است. اين رشته علمي به بررسي جوامع بشري، برهم كنش هاي آنها، و فرايندهايي مي پردازد كه جوامع را در وضعيت جاريشان نگاه مي دارد يا تغيير مي دهد. هدف اين حوزه علمي پرداختن به تجزيه جامعه به بخش هاي تشكيل دهنده اش مانند انجمن ها، نهادها، گروه هاي هم جنس، هم نژاد، يا هم سن، و بررسي نحوه برهم كنش فعال اين اجزا با همديگر است. علاوه بر اينها، اين علم موضوعاتي مانند طبقه اجتماعي، قشربندي، جنبش اجتماعي، تغييرات اجتماعي و بي نظمي هايي مانند جرم، انحراف، و انقلاب را در كانون تحقيق قرار مي دهد.

نمونه ريز موضوعات

مباحث جمعيت و جغرافياي اجتماعي، سازمان و نهاد، ساختار قدرت اجتماعي شهر و شهروندي، حقوق اجتماعي، حقوق شهروندي، تحرك اجتماعي، هجرت ها و مهاجرت ها، جنبش هاي اجتماعي، تغيير اجتماعي و بحث انقلاب، گروه ها، طبقه بندي اجتماعي، فقر و غناها و شغل ها، تحولات يا بحران هاي اجتماعي، آسيب شناسي

ص: 75

اجتماعي، سرمايه هاي اجتماعي هر فرقه و مذهب، هويت اجتماعي هر فرقه، روابط اجتماعي، فاصله ها و تقابل ها، غم ها و شادي ها در فرهنگ هاي اجتماعي و آداب و رسوم اجتماعي، حقوق اجتماعي و...، سلوك اجتماعي، آگاهي اجتماعي، پويايي و يا توقف گرايي اجتماعي، شور اجتماعي، افكار اجتماعي، انتظار اجتماعي، سنت هاي اجتماعي، فتنه هاي اجتماعي، فرايند جامعه سازي و...، مسئله نفاق و ريا و دروغ و خطر واگرايي در جامعه، قوميت ها و نژادها، مسئله زنان، اميد به زندگي نظام خانواده، خويشاوندي، روابط اجتماعي و حقوق متقابل.

يادآوري: دربحث مهدويت و جامعه شناسي، مطالعه انواع جوامع بر معيار حق و باطل و به ميزان قرب و بُعد آنها نسبت به فرهنگ انتظار كه دسته بندي سه گانه جوامع سفيد، سياه، خاكستري را به همراه دارد، بايد مورد توجه قرار بگيرد. اين در حالي است كه هريك از اين جوامع ناظر به ادوار تاريخي، شامل سه نوع جامعه اند:

جامعه گذشته (دوران غيبت صغري)؛ جامعه حال (به معني وسيع آن كه شامل سراسر دوران غيبت كبري مي شود و به دو جامعه انتظار و جامعه آخرالزماني تقسيم مي شود)؛ جامعه ظهور.

بدين گونه دامنه وسيع و متنوعي براي بحث از جوامع مهدوي پيش روي برنامه سازان و پژوهشگران قرار خواهد گرفت.

نمونه ايده هاي مهدوي

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

مدينه النبي معيار و الگوي مدينه المهدي در دوران ظهور

مباني همگرايي و مشاركت فعال اجتماعي در مدينةالنبي و مدينه المهدي

مباني الگويي و سرمايه هاي ارزشي اجتماعي

مدينه النبي/ علوي

بررسي مقايسه اي پيامبر صلي الله عليه و آله و امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ، در گذار دادن بشر از جاهليت به تمدن ديني

تغيير اجتماعي

از جاهليت سنتي تا جاهليت مدرن آخرالزماني

ص: 76

عدالت اجتماعي در دوران ظهور؛ مباني، راهبردها، دستاوردها

ساختار اجتماعي و شهروندي

عدالت

دگرگوني هاي اجتماعي در گذار از غيبت به ظهور

بحث تغيير

آخرالزمان

تغيير و تحول جوامع مسلمان ناشي از خستگي از حكومت هاي فاسد و ستمگر

بيداري اسلامي

آخرالزمان

نهادهاي اجتماعي در عصر غيبت

هيئت به مثابه نهادي فراگير و همگراافزا در جامعه شيعه

نهادها و سازمان ها

جامعه غيبت

تأثير آموزه مهدويت در جنبش هاي اجتماعي شيعه در يك سده اخير

جنبش هاي اجتماعي

انتظار

فرايند اجتماعي _ جهاني گذار از آخرالزمان به ظهور خواهي در قالب انقلاب، قوه قهريه و يا...

تغيير و جنبش هاي اجتماعي

ظلم ستيزي

نظام شهروندي در دوران ظهور

الگوي شهروندي

دوران ظهور

شخصيت و جايگاه زن در بررسي تطبيقي بين آخرالزمان خودبنياد بشري و دوران ظهور

مسئله زن

نظام اجتماعي ديني مبتني بر نظريه هاي اصالت فرد يا اصالت جامعه يا اصالت هردو و يا اصالت خانواده

مبناي انسان شناختي جامعه

جامعه منتظرانه

سرمايه ها و جاذبه هاي اجتماعي زمينه سازي در مقايسه با دوران و جوامع آخرالزماني

سرمايه اجتماعي

زمينه سازي

بازشناسي نهايت حضيض جوامع بشري از جهت كمي و كيفي در انتهاي آخرالزمان

بحران هاي اجتماعي

نشانه هاي ظهور

نمونه هاي ديگر

_ جامعه آرماني در بازخواني تطبيقي در اديان ابراهيمي؛

_ نقش زيارت در طراحي الگوي شهري شيعي در خاورميانه؛

_ بازخواني جامعه شناسي علل شيوع ناگهاني آسيب هاي مهدوي در برخي از شهر ها يا مناطق شهري؛

ص: 77

_ جامعه شناسي جنگ ها و بحران هاي آخرالزماني در ديدگاه تطبيقي شيعي و غير شيعي؛

_ جريان شناسي انحراف هاي ديني در يك دهه اخير در جامعه شيعه ايراني؛

_ عوامل سقوط جوامع آخرالزماني از نظر روايات؛

_ بشر آخرالزماني و زندگي در جوامع مجازي و احساس از خود بيگانگي و تنهايي فراگير؛

_ امنيت و ناامني در شهرهاي آخرالزماني باوجود كنترل هاي فراگير؛

_ فرايند تحقق بلوغ اجتماعي در جامعه منتظر براي رسيدن به جامعه زمينه ساز؛

_ فرايند سه گانه رغبت اجتماعي، شكايت اجتماعي، استعانت اجتماعي در امر زمينه سازي؛

_ نقش نخبگان ديني در فرايند دگرگوني هاي اجتماعي و فرهنگي؛

_ گونه شناسي بردگي مدرن و نهايت بي عدالتي اجتماعي در دوران آخرالزمان؛

_ جهاني سازي گناه و طغيان؛ سلاح آخرالزماني ابليس در برابر فرايند ظهور؛

_ خانواده مهدوي (شاخصه هاي خانواده مطلوب بر اساس الگوهاي برجسته دوران حضور و غيبت)؛

_ نقش آموزه مهدويت در شكل گيري بستر هاي اجتماعي انقلاب اسلامي ايران؛

_ جنبش ها و نهضت هاي پيش از ظهور (سفيد، سياه، خاكستري)؛

_ تغييرات اجتماعي در دوران ظهور؛

_ دگرگوني در روابط اجتماعي در عصرظهور؛

_ دگرگوني نهادهاي اجتماعي در عصرظهور.

_ ويژگي هاي نظام اجتماعي در عصرظهور(كنش ها، روابط مردم و حاكمان)؛

_ شاخص ها و گونه هاي منزلت اجتماعي در عصر ظهور؛

_ ابزارها و شيوه هاي جامعه پذيري در عصر مهدوي؛

_ سير تحول جامعه منتظر از منظر قرآن (با تكيه بر جامعه يهود)؛

_ آسيب شناسي جامعه منتظر از منظر قرآن؛

_ بررسي تطبيقي جامعه مطلوب قرآني با جامعه عصر ظهور (شاخصه ها، آسيب ها، راه تحقق)؛

_ عوامل عيني پيدايش امت شيعه در دوران غيبت كبري.

ص: 78

ز) اخلاق

علم اخلاق شاخه اي از علوم انساني است كه موضوع آن، شناخت مصاديق ارزش ها و بيانگر راه هاي كسب فضائل و ترك رذائل اخلاقي است. اخلاق به سه شاخهٔ مجزا تقسيم مي شود: فلسفه اخلاق، اخلاق نظري، و اخلاق عملي.

نمونه ريز موضوعات

اخلاق و سبك زندگي، مفاهيم اخلاقي، تعريف و چيستي اوصاف اخلاقي، انواع نظام هاي اخلاقي هر فرقه از فرقه هاي اسلامي و غير اسلامي، مطلق يا نسبي بودن اخلاق، اخلاق شغلي، اخلاق فردي، اخلاق اجتماعي، فهرست فضايل و رذائل اخلاقي، تربيت يافتگي و يا رها شدگي اخلاقي، فساد اخلاقي، الگوهاي اخلاقي، وجدان اخلاقي، چالش هاي اخلاقي در تحولات اجتماعي، اخلاق نقد، اخلاق رهبري، اخلاق قدرت و...، رابطه اخلاق و حقوق، مراتب و طبقات اخلاق، اخلاق به عنوان وسيله يا هدف.

يادآوري: در موضوع اخلاق، بحث بسيار مهم سبك زندگي شيعي قرار دارد كه مبتني است بر ارتباطي پيوسته بين انسان كمال جو با انسان كامل. عنوان سبك زندگي شيعي _ مهدوي در فرهنگ انتظار از جديدترين حوزه هاي مطالعاتي روزآمد در معارف مهدوي است.

نمونه ايده هاي مهدوي:

موضوع / ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

سبك زندگي مهدوي : نسخه روزآمد سبك زندگي ديني در نگرش شيعي

ثابت و متغير هاي زندگي مهدوي در بستر زمان شناسي پيوسته تاريخي در دوران غيبت

سبك زندگي

مهدي زيستي

امام نماد رحمت و مهرباني و زيبايي براي انسان ها

روابط اخلاقي انساني

امام تجلي صفات خداوندي

ص: 79

مطلوب ها در اخلاق فردي و اجتماعي منتظران بر اساس ادعيه مهدوي

طبقات و اصناف جامعه

دعاي امام زمان

(اللهم ارزقنا توفيق...)

نهايت شكوفايي فضائل اخلاقي در امام و تجلي و عينيت آن در ايشان به عنوان آخرين معصوم

فضايل اخلاقي

امام انسان كامل

پيش بيني جلوه هاي اخلاق ابليسي در تمدن آخرالزماني در روايات اسلامي

آسيب هاي اخلاقي

آخرالزمان

وارونگي در نقش هاي جنسي و انحطاط اخلاقي انسان آخرالزماني، نقطه اوج موفقيت ابليس

اخلاق جنسي

علماي برجسته شيعه الگوهاي روزآمد تربيت يافتگي و سبك زندگي منتظرانه

روزآمدي اخلاق ديني

علماي شيعه در دوران غيبت كبري

بازتاب اخلاق مداري فراگير فردي و اجتماعي در شكوفاسازي تمام استعدادهاي آدمي در دوران ظهور

اخلاق مداري

انسان دوران ظهور

نمونه هاي ديگر:

_ شخصيت اخلاقي امام مهدي بر اساس ادعيه و زيارات مهدوي؛

_ غايت و هدف اخلاقي از مهدي زيستي؛

_ شهر ظهور شهري مبتني بر ارزش هاي اخلاقي ناب و خالص؛

_ انسان منتظر در آيينه اخلاق اسلامي؛

_ تحليل و بررسي آموزه هاي اخلاقي در روايات و ادعيه مهدوي؛

_ وظيفه گرايي به جاي نتيجه گرايي اخلاقي در سبك زندگي مهدوي؛

_ بررسي موانع اخلاقي ظهور و راهكارهاي رفع موانع آن؛

_ بازشناسي اخلاق مهدوي در اخلاق حرفه اي و شغل هاي گوناگون؛

_ مشكلات اخلاقي زندگي مدرن و سبك زندگي منتظرانه؛

_ تحليل و بررسي اخلاقي روايات مهدوي؛

_ تحليل و بررسي اخلاق ادعيه مهدوي؛

_ نقش مهدي باوري در رشد فضايل اخلاقي؛

ص: 80

_ تكامل اخلاق ديني در عصر ظهور؛

_ مهدويت اخلاق گراترين انديشه جهاني؛

_ اصل قطعيت امتحان مردم در دوران غيبت و ضرورت كسب آمادگي براي آن؛

_ ضرورت تبيين مصداقي و جزئي الگوي زندگي مهدوي (در فرهنگ عامه) براي استفاده از آن در سياست گذاري فرهنگي؛

_ مباني اخلاقي جامعه زمينه ساز؛

_ نقش مهدي باوري در رشد فضايل اخلاقي؛

_ بررسي اخلاق در آخرالزمان با تكيه بر روايات؛

_ راه هاي برون رفت از بحران هاي اخلاقي پيش از ظهور؛

_ آخرالزمان به مثابه غلبه اخلاق اقتصادي نسبي گرا؛

_ دشواري هاي ترويج اخلاق منتظرانه در نظام هاي سازماني آخرالزماني و...؛

_ آسيب هاي اخلاقي آخرالزماني و خطر ريزش هاي گسترده و دور افتادگي از مسير حق؛

_ آداب و وظايف شيعيان در دوران غيبت؛

_ راهكارهاي استواري و ثبات قدم بر دين در دوره سخت آخرالزمان؛

_ جاذبه هاي اخلاقي امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف در زمان ظهور و نقش آن در جاذبه آفريني به سوي حق؛

_ الگوي تلفيق اخلاق و سياست در سيرت مهدوي؛

_ خصال ياران مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ؛

_ شاخصه اخلاقي ياران رجعت كننده امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ؛

_ كمال جويي بي نهايت، بالاترين چشم انداز براي تربيت اخلاقي انساني؛

_ اخلاق كاگزاران در دولت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ؛

_ زمانه ظهور، زمانه مرزبندي كامل لشكر هاي عقل و جهل و طهارت همه جانبه انسان ها؛

_ الزامات و اقتضائات اخلاقي زيستن در زمانه يا جوامع آخرالزماني (از جهت لزوم در پيش گرفتن بيشترين مراقبت هاي اخلاقي)؛

_ آسيب شناسي اخلاق سازماني در آخرالزمان (در جوامع حق)؛

_ قرار دادن روان شناسي به جاي اخلاق و بحران در كلان شهرها و خانواده هاي پيشرفته؛

_ فناوري و بسط فرصت هاي لغزش و گناه و دشواري هاي زيست آخرالزماني؛

ص: 81

_ نقش جنسيت در سبك زندگي منتظرانه؛

_ پيشرفت هاي تكنولوژيك و ژنتيك، و بحران اخلاقي انسان پست مدرن آخرالزماني؛

_ جريان شناسي سير تاريخي انحطاط تمدني بشر و جهاني شدن انحطاط تا دوران آخرالزمان ابليسي.

ح) فرهنگي

فرهنگ را به مجموعه پيچيده اي از دانش ها، باورها، هنرها، قوانين، اخلاقيات، عادات و هرچه فرد به عنوان عضوي از جامعه از جامعه خويش فرامي گيرد، تعريف مي كنند. فرهنگ، راه مشترك زندگي، انديشه و كنش انسان است. فرهنگ در بر گيرنده همه آن چيزهايي است كه فرد را با سازمان اجتماعي مشتركي كه براي برآوردن نياز هاي اقتصادي و اجتماعي و سياسي كه از محيط پيرامون او بر خاسته اند، پيوند مي دهد.

نمونه ريز موضوعات:

چيستي فرهنگ، عناصر اساسي فرهنگ، پيوستگي يا گسستگي عناصر فرهنگي، تنوع فرهنگي، تهاجم فرهنگي، مبادله فرهنگي، فرهنگ و مسئله نسبيت يا مطلق بودن آن، پلوراليسم فرهنگي و پيامدهاي آن، امكان وجود فرهنگ عام بشري، برابري يا تفاوت و نبود برابري در فرهنگ ها، امكان و ملاك و مبناي داوري در ميان فرهنگ ها، جايگاه فرهنگ سازي در جامعه سازي، جامعيت نگاه به فرهنگ حزن و شادي، فرهنگ هاي التقاطي، مهندسي فرهنگي جامعه شيعه، آداب و رسوم فرهنگي، فرهنگ عامه، نهاد هاي فرهنگي، سرمايه فرهنگي، ارزش ها و ضد ارزش هاي فرهنگي، ميراث فرهنگي، ايجاد مناطق فرهنگي، طراحي نمادها و شعائر فرهنگي، سنت ها و مدها و عادت هاي قديم و جديد، افتخارات فرهنگي، هويت فرهنگي، استقلال و غناي فرهنگي، خرده فرهنگ ها، حوزه هاي نفوذ فرهنگي، رويدادهاي فرهنگي، الگوها و افتخارات فرهنگي.

يادآوري: در مسئله فرهنگ، تبديل شدن يك آموزه كلان ديني به فرهنگي فراگير و سبك ساز، با عنوان فرهنگ انتظار و سبك زندگي مهدوي بايد مورد توجه قرار گيرد و پويايي و نشاط آن در نسبت به ايستايي، تمام موعودباوري هاي ديگر به نمايش گذاشته شود.

ص: 82

نمونه ايده هاي مهدوي:

موضوع / ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

مكتب تشيع به مثابه فرهنگي ترين مذهب و آيين

توجه به فرهنگ سازي معطوف به آينده نگري در تشيع در مقام طراحي چشم اندازها و رسالت هاو مسئوليت ها مبتني بر جامعيت آموزه هاي ديني

فرهنگ سازي و استقلال فرهنگي

فرهنگ انتظار

تلاش هاي گسترده مستكبران جهاني براي تضعيف فرهنگ انتظار پس از پيروزي انقلاب اسلامي با تقويت سلفي گرايي، ترويج انتظار ايستا و ترويج اسلام و انتظارهراسي

تهاجم فرهنگي

فرهنگ آخرالزماني در قالب نهادينه سازي وارونگي نقش ها با هدف استحاله و دور سازي آدمي از فرهنگ مهدويت و انتظار

سرمايه فرهنگي/ تهاجم فرهنگي

آخرالزمان

تناقض هاي شديد در فرهنگ حزن (ديني) و شادي (غير ديني) منتظران در متن زندگي روزمره و توسعه فضاي آخرالزماني

فرهنگ حزن و شادي

فرايند تدريجي و تاريخي و مراحل فرهنگ سازي براي انتظار و مهدويت از سوي امامان معصوم عليه السلام

فرايند فرهنگ سازي

فرهنگ انتظار

جلوه هاي گوناگون فرهنگ انتظار و ميراث هاي معنوي آن در جغرافياي شيعه معاصر

ميراث معنوي

ضرورت جهاني سازي فرهنگ انتظار از مسير شكوفاسازي گرايش هاي فطري انساني

جهاني شدن و مخاطرات آن براي فرهنگ مهدويت

جهاني سازي

فرهنگ زمينه سازي

ص: 83

نمونه هاي ديگر:

_ پيوندهاي عاشورا و انتظار در فرهنگ شيعي؛

_ ضرورت سالم سازي خرده فرهنگ هاي قومي و منطقه اي جوامع شيعي با كمك فرهنگ همگراساز مهدويت و انتظار و زمينه سازي؛

_ بررسي مقايسه اي نقش فرهنگي زنان در جامعه جهاني با نقش زنان شيعه در جامعه زمينه ساز؛

_ ضرورت نقد و بررسي (ميداني، نظرسنجي) و آسيب شناسي باورهاي عاميانه در بحث انتظار، موعود، آخرالزمان، حضرت مهدي عليه السلام و اهتمام به بهسازي آن؛

_ بازتاب فرهنگ انتظار در ايجاد روند تاريخي رشد دهنده از جهت اجتماعي و جغرافيايي؛

_ نقش تاريخي فرهنگ انتظار در مواجهه جوامع شيعي با استعمار؛

_ پويايي و روزآمدي فرهنگ انتظار هماهنگ با تحولات و شرايط زمان و مكان؛

_ ضرورت كنترل فرهنگي دولت زمينه ساز براي محدودسازي آسيب هاي اجتماعي؛

_ سالم سازي خرده فرهنگ ها با بسط فرهنگ زمينه سازي؛

_ نقش فرهنگ انتظار در جلوگيري از انحرافات اجتماعي و در ايجاد نشاط اجتماعي؛

_ نسبت سنجي نقشه جامع فرهنگي (كشور) با آينده نگري مهدوي در بينش آينده نگرامامان معصوم عليه السلام ؛

_ الگوهاي ترويج فرهنگ مهدوي در جوامع غير اسلامي؛

_ شيوه هاي ترويج فرهنگ مهدوي در جوامع اسلامي؛

_ وجوه رويارويي و برخورد يا امكان همزيستي فرهنگ هاي منجي گرايانه در جوامع چند فرهنگي؛

_ مديريت فرهنگي در حد فاصل جامعه انتظار تا جامعه زمينه ساز؛

_ فرهنگ مهدويت و توسعه (سياسي، اقتصادي، فرهنگي)؛

_ فرهنگ التقاطي، بلاي جوامع حق در آخرالزمان؛

_ بازتاب خُلقيات ايراني در فرهنگ انتظار شيعه ايراني؛

_ ژئوپلتيك شيعه و كاركردهاي فرهنگ انتظار در آن؛

_ فرهنگ جاهليت مدرن در آخرالزمان از نگاه گزاره هاي ديني؛

_ ضرورت ايجاد همگرايي بين فرهنگ هاي منتظرانه در جغرافياي گسترده تشيع.

ص: 84

ط) هنر، رسانه، ارتباطات

هنر مجموعه اي از آثار يا فرايندهاي ساخت انساني است كه در جهت اثرگذاري بر عواطف، احساسات و هوش انساني يا به منظور انتقال يك معنا يا مفهوم خلق مي شوند.

رسانه يا Medium به معني رساندن است. در اينجا منظور رسانه هاي گروهي است كه عبارت اند از مجموعه اي از وسايل ارتباطي كه عموماً ارتباطي يكسويه را دنبال مي كنند. مگر در مثل اينترنت كه مانند پايگاه هاي اينترنتي خبرگزاري ها، امكان تعامل مخاطب را نيز فراهم مي كنند.

ارتباطات هم فرايند انتقال پيام از فرستنده به گيرنده به شرط همسان بودن معاني بين آنهاست.

نمونه ريز موضوعات:

فلسفه هنر و زيبايي شناسي فلسفي، نشانه ها و نماد ها، احساس، تخيل و قوه خيال، هنرمند و مسئله نيت و تعهد، ماهيت و مباني هنر ديني و قدسي و معنوي، مكاتب هنري و مباني آنها،

، نماد ها و نشان هاي مذهبي، محدوديت هاي ديني در خلق هنري، سبك هاي هنري و سينمايي، الگوي قهرمان و ضد قهرمان، انواع هنرها، انواع سبك ها در هنر، انواع سبك ها در ادبيات، اينترنت، ماهواره، ارتباطات رسمي، ارتباطات توسعه اي.

نمونه ايده هاي مهدوي:

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

ضرورت بازشناسي انسان كامل از جهت معرفي نهايت كمال در حس زيبايي شناسي انساني و بازتاب هاي آشكار و پنهان آن بر عوالم هستي

دوران ظهور امتداد و تجلي بيروني زيبايي هاي باطني فراگير موعود معصوم

جلوه هاي زيباشناسي شخصيت و سيرت امام موعود

زيباشناسي فطري

شخصيت و سيره امام

ص: 85

نمادهاي مهدوي براساس معارف ديني

نماد ها و نشانه ها

تمثيلات روايي مهدويي

ضرورت بازشكوفايي حس زيبايي بيني فطري انسان ها در هماهنگي با عدالت و اخلاق، براي حركت انسان ها به سوي آرما شهر ظهور

زيبايي شناسي فطري انسان ها مهم ترين عمل در تحول و هدايت (استبصار) غير مسمانان در مواجهه با معارف زيبا و آرامش بخش مهدوي

انسان شناسي فطري

دوران ظهور

سرگرمي هاي آخراالزماني، ظاهري فريبنده، باطني ميان تهي و آرامش گريز

پارادوكس فريبندگي

آخرالزمان

آسيب نگاه فرقه اي و درون ديني در برنامه سازي هاي رسانه اي، و غفلت از جهاني سازي رسانه اي پيام هاي مهدوي به ويژه هماهنگ با تغيير و تحولات منطقه اي و جهاني

جهان رسانه

تبليغ مهدوي

لحظه هاي تشرف، زيباترين و آرامش بخش ترين تجربه معنوي و ديني و دنيوي

زيبايي شناسي حضور و روايت

تشرفات

تناقض در زيبايي هاي ظاهري، اما زشت و نابودگر باطني آخرالزماني؛ عامل فراگيرترين بي قراري هاي تاريخي و مؤثر در خودنابودگري هاي انسان آخرالزماني

وارونگي در زيبايي ها

آخرالزمان

بشر آخرالزماني، اقيانوسي كم عمق از اطلاعات بيهوده و علم غير نافع، به دور از فرصت انديشه و تفكر؛ در نهايت بردگي مدرن در برابر رسانه ها

گستردگي رسانه ها

پيش بيني (روايي/ حديثي) جاذبه آفريني جهاني سازي مهدويت از معبر تبليغ و اطلاع رساني ارزش هاي فطري مهدويت براي انسان آخرالزماني

ارتباطات/ رسانه

انتظار/ آخرالزمان

ص: 86

تربيت و سبك زندگي مهدوي و نقش آن در شكوفاسازي زيبايي شناسي فطري آدمي هماهنگ با تمام ابعاد وجودي و روابط بيروني و اجتماعي آدمي

انسان مهدوي رشد يافته، و گريز فطري از شرايط فريبنده و در نهايت آلودگي آخرالزماني

فطري بودن انتظار و آينده گرايي مقدس در انسان ها، در صورت شكوفايي حس زبيايي شناسي فطري آنها

زيباشناسي انسان متعالي در سبك زندگي شيعي _ مهدوي؛ مبتني بر تركيب زيبايي بيني شنيداري (امور غيبي _ ماورائي متعالي) و ديداري (امور دنيوي محسوس نشانه اي و آيه اي) و تعالي بخشي جامع به گرايش زبياشناسي انساني

زيبايي شناسي فطري

تربيت و سبك زندگي مهدوي

رشددهي به گرايش فطري زيبايي بيني و زشتي گريزي، و تقويت روحيه ظلم گريزي و موعودخواهي در انسان ها

زيباشناسي هماهنگ با گرايش اخلاقي فطري

سبك زندگي مهدوي

نمونه هاي ديگر:

_ نگاهي تطبيقي به پايان خوش داستاني _ فيلمي در آثار هاليوودي (تعريف ها، مباني، روش ها) و پايان خوش (عاقبت به خيري) در انديشه شيعي؛

_ بررسي تطبيقي الگوي قهرمان و ضد قهرمان در درام آمريكايي و انديشه شيعي؛

_ هنر شيعي نزديك ترين هنر به ساحت هنر زمينه ساز؛

_ تأثيرات رواني رسانه هاي آخر الزماني (تلويزيون، سينما، موبايل، اينترنت ...) بر مهدي باوران؛

_ اسطوره هاي ابليسي در توليدات رسانه اي غربي _ هاليوودي و نقش آنها در توسعه شرايط آخرالزماني؛

_ سريال هاي شبكه هاي ماهواره اي و تلاش براي تحميل سبك هاي زندگي آخرالزماني؛

ص: 87

_ جايگاه شيطان پرستي و شيطان گرايي در توليدات هنري و رسانه اي غربي؛

_ انتظار هراسي در ادبيات رسانه اي _ هنري معاصر؛

_ سينما، اينترنت و رسانه ها در مقام غفلت، سرگرمي و حيرت زايي براي انسان آخرالزماني؛

_ رسانه، جامعه سازي مجازي، و از خود بيگانگي انسان پيشرفته؛

_ بن مايه هاي سينمايي هاليودي و اثبات نقش انسان در مقام خدايي؛

_ بن مايه هاي جشنواره اي اروپايي و ترويج فرهنگ وارونگي ارزش ها و استحاله انساني؛

_ رسانه، در مقام پيامبران مدرن مؤثر در زندگي بشر؛

_ هنر شيعي به عنوان حركت آفرين هنر در ميان هنر هاي ديني و اسلامي؛

_ ضرورت بازشناسي هنر تاريخي شيعي در مقام يك هنر هويت ساز و عامل پويايي جوامع شيعي؛

_ آخرالزمان دوران نهايي غلبه زيباشناسي تصويري صرف (ديدن صرف) بر زبيايي شناسي تركيبي ديني مبتني بر شنيدار _ ديدار (انديشه و ديدن) و ميان تهي شدن بشر.

مقايسه هنر و زيبايي ديني و غير ديني آخرالزماني، در اينكه هنر ديني و منتظرانه، با فعال سازي تمام گرايش هاي فطري، در نهايت آدمي را به انديشه وامي دارد. ولي هنر آخرالزماني جز غفلت و سكون و از خود فراموشي و لذت و هيجان آني دستاوردي ندارد.

ي) اقتصادي

اقتصاد به نظام رفتاري بشر در يك منطقه جغرافيايي مشخص اطلاق مي شود كه در برگيرنده توليد، توزيع يا تجارت و مصرف كالاها و خدمات باشد. اقتصاد مجموع كل ارزش معاملات ميان فعالان اقتصادي نظير افراد، گروه ها، سازمان ها و حتي ملت ها و برايند كليه فرايندهايي است كه فرهنگ، ارزش ها، آموزش، تكامل فناورانه، تاريخ، سازمان اجتماعي، ساختار سياسي و نظام هاي قانوني و همچنين جغرافيا و مواهب طبيعي را دربرمي گيرد.

ص: 88

نمونه ريز موضوعات :

نوع نگاه به دنيا و طبيعت، ارزش كار و استقلال اقتصادي (توليد ملي)، خمس و زكات، مديريت فقرزدايي، ثروت و تجمل در فرهنگ اهل بيت عليهم السلام (مصرف گرايي)، قدرت اقتصادي، بحران اقتصادي، فساد و انحراف اقتصادي، الگوي اقتصادي، عدالت اقتصادي، ارزش بهره وري، تعاملات اقتصادي، كارمندي براي دولت و نظام باطل، سوء استفاده هاي اقتصادي، روايات فقهي اقتصادي، اخلاق اقتصادي و...، الگو هاي كسب و كار، توسعه، مكاتب و الگوهاي اقتصادي، بحران اقتصادي، رفاه اجتماعي، بنگاه هاي اقتصادي (بانك، بورس، بيمه ...)، پول، اخلاق اقتصادي (خيريه، بخشش، انفاق و صدقه...).

يادآوري: در بحث اقتصاد، مسئله مهم عدالت و رشد و توسعه جهاني همه انسان ها، محور مطالعات مهدوي است. البته در اين زمينه مسئله فقر هم مطرح است. ولي بايد عدالت اقتصادي و پيشرفت فراگير جامع را اعم از مسئله فقر ديد.

نمونه ايده هاي مهدوي:

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

تنوع ديدگاه ها در سعادت و كمال اقتصادي و دنيوي انسان، و سير تاريخي رشد يا انحطاد اخلاقي آدمي

انسان شناسي اقتصادي

سعادت و كمال

عدالت اقتصادي دوران ظهور بر مبناي برابري جهاني در بهره وري نعمت ها

مباني اقتصادي

عدالت

تحولات انساني در دوران ظهور از جهت مولفه هايي همانند بينش و عقلانيت و علم و قدرت؛ بسترساز اخلاق اقتصادي ظهور

مبناي رشد و توسعه

انسان شناسي ظهور

نقش و كاركرد عبوديت و تقوا در بسترسازي براي شكوفايي طبيعت و فراواني و عرضه گسترده نعمت هاي زميني

منابع طبيعي

مباني ديني تمدن ظهور

ص: 89

آخرالزمان به مثابه پيشرفته ترين و نظام مندترين تمدن ظلم و بي عدالتي در گستره جهاني

بحران هاي اقتصادي

آخرالزمان

بحران ها و بن بست هاي اقتصادي و خستگي جهاني بشر از بي عدالتي اقتصادي مهم ترين بستر براي گسترش منجي خواهي آخرالزماني

بحران هاي اقتصادي

زمينه سازي

الگوسازي اقتصادي ويژه امامان براي جامعه شيعي با هدف طراحي جامعه اي (همزيست با جامعه اسلامي اما) مستقل و رو به رشد از جهت اقتصادي

مديريت اقتصادي

غيبت

تمدن و فناوري ابليسي در نقش هجوم فراگير بر ضد مومنان در آستانه ظهور

فناوري ابليسي

آخرالزمان

الگوهاي اقتصادي جامعه نبوي و علوي به عنوان ارزش ها و هويت اقتصادي جامعه منتظر

مباني اقتصادي

جامعه منتظر

دوران غيبت و نظام اخلاق اقتصادي مبتني بر تعاملات اقتصادي فرافرقه اي مبتني بر عدالت و امانت ورزي با هدف جاذبه آفريني براي مكتب شيعه

روابط اقتصادي

جامعه منتظر و زمينه ساز

تحليل اقتصادي جشن هاي شعبانيه (اخلاقي، اجتماعي، سياسي...)

الگوي اقتصادي

جشن هاي نيمه شعبان

نقش وسوسه هاي اقتصادي در فرقه سازي انحرافي و پيدايش مدعيان مهدويت

وسوسه هاي اقتصادي

فرقه هاي انحرافي

نمونه هاي ديگر:

_ خصوصيات و شاخصه هاي عدالت اقتصادي در جامعه انبيا و اوليا؛

_ معنا و چيستي سعادت اقتصادي انسان در اسلام؛

_ چستي و چگونگي و الزامات اسلاميت (با قرائت شيعي و چشم انداز مهدوي) پيشرفت و توسعه؛

ص: 90

_ الگوي ايراني _ اسلامي پيشرفت منطقه اي (با نگاهي به جغرافياي منطقه اي شيعه، فرصت ها و رسالت ها و مسئوليت ها)؛

_ در جستجوي الگوي سعادت محور مصرف؛

_ مطالعه نظام اقتصادي مستقل و تاريخي تشيع در دوران امامان، غيبت صغري و غيبت كبري و نقش آن در استقلال و پويايي تشيع؛

_ بازخواني نظريه هاي عدالت اقتصادي در مكاتب گوناگون و مطالعه دستاوردهاي بيروني و انساني آنها؛

_ بازتعريف جايگاه دنيا وثروت در زمانه ظهور؛

_ وقف هاي مهدوي، چيستي، چرايي، چگونگي؛

_ بحران ها و وارونگي هاي اقتصادي آخرالزمان در پيشگويي هاي اسلامي؛ هشدارها و راهكارها؛

_ چگونگي تبيين اضطرار بشر به عدالت اقتصادي در جوامع رشديافته و پيشرفته؛

_ تحليل اقتصادي سفرهاي زيارتي در جامعه شيعه، در سه لايه سفرهاي داخلي، عتبات، حج؛

_ ژئوپلتيك (جغراسياست) اقتصادي شيعه در خاورميانه معاصر؛

_ اخلاق اقتصادي در سبك زندگي مهدوي (الگوي اسلامي اخلاق توليد و مصرف)؛

_ جايگاه منابع طبيعي در توسعه دوران ظهور؛

_ انحطاط اخلاق اقتصادي مسلمانان، از مهم ترين عوامل سقوط تمدن اسلامي در قرون معاصر؛

_ بحران هاي اقتصادي آخرالزمان در گستره جهاني، از بحران تئوري تا بحران هاي مديريت و زيست محيطي؛

_ در جستجوي آموزه هاي اقتصادي در سبك زندگي منتظرانه در ادعيه و احاديث مهدوي؛

_ انسان ديني/ منتظر، در اوج فعاليت و توليدگري اقتصادي، بهره وري فردي حداقلي و خيررساني اجتماعي حداكثري؛

_ بازخواني تشرفات از منظر تحليل سيره اقتصادي امام در دوران غيبت؛

ص: 91

_ بازخواني سيره اقتصادي نواب اربعه و سير اقتصادي جامعه شيعه در آن دوران از محاصره شديد تا...؛

_ تحليل چيستي و گستردگي فقر آخرالزماني با وجود پيشرفت و توسعه جهاني؛

_ فعاليت اقتصادي اقليت هاي شيعه در گستره جهاني؛ راهبردها و رسالت هاي جاذبه آفريني؛

_ كالبدشناسي فسادهاي اقتصادي آخرالزماني؛

_ از هزينه هاي نظامي تا جنگ هاي آخرالزماني؛ تلاش بشر براي خود نابودگري؛

_ نقش گروه هاي شغلي و صنفي در ترويج فرهنگ مهدويت و انتظار؛

- بازار مطلوب مهدوي؛

- آسيب شناسي اقتصاد در عصر غيبت؛

- نقش مال حرام در تاخير ظهور؛

- نظام توزيع ثروت در حكومت موعود؛

_ قدرت اقتصادي شيعه و احساس خطر دشمنان از آن و تلاش هاي تاريخي براي محروم سازي يا تحريم شيعيان؛

_ جايگاه خمس در فرهنگ اقتصادي شيعه با توجه به ايجاد استقلال و قدرت مالي و اقتصادي براي رهبران شيعه؛

_ توصيه امامان مبني بر حضور اقتصادي شيعه مبتني بر امانت و انصاف در جامعه اقتصادي با هدف ايجاد جاذبه جهاني براي تشيع؛

_ وارونگي و فساد نقش جنسيتي و صنفي در نقش آفريني اقتصادي در آخرالزمان؛

_ جلوه هاي پيشگويانه انحطاط اخلاق اقتصادي در آخرالزمان؛

_ نقش و جايگاه اخلاق اقتصادي در سخنان و سيره امام غائب در دوران غيبت؛

_ الگوي اقتصادي در مكتب اهل بيت عليهم السلام و سبك زندگي شيعي.

ك) سياسي

سياست معني امور مربوط به دولت و مديريت و تعيين شكل و مقاصد و چگونگي فعاليت دولت و كوشش براي نگهداري يا به دست آوردن قدرت يا كاربست قدرت دولت در جهت هدف ها و درخواست هاي گوناگون. سياست همچنين به معناي نظام اجتماعي است كه كنشگرانش به نظام سازمان دهنده آن مشروعيت مي دهند.

ص: 92

نمونه ريز موضوعات:

حيات سياسي انسان و روابط زندگي سياسي انسان، مسائل سياسي (قانون، قدرت، حكومت، عدالت، برابري، آزادي، دولت)، تأمل در منشأ حكومت، اهميت و ضرورت حكومت، هدف و ساختار حكومت، انواع حكومت، ساختار و كاركرد حكومت آرماني، ارتباط ميان فرد و حكومت، مشروعيت حكومت، مسئله اخلاق و سياست، دين و سياست، جامعه مدني و ماهيت آن، جامعه مدني و دين، استبداد ديني و غيرديني، سكولاريسم، ليبراليسم، دموكراسي، حكومت ديني و غيرديني، حكومت و مسئله كارآمدي، مسئله عقلانيت، مصلحت، اطاعت از حكومت، احزاب سياسي، غايت اصلي زندگي سياسي، توسعه سياسي، الگوي سياسي تقيه زيستي، الگوي تعامل سياسي خرد و كلان با نظام خلافت، سياستمداران شيعه در هر مقطع تاريخي، اخلاق سياسي، فرهنگ سياسي، فساد سياسي، استعمارگري سنتي و پيشرفته.

يادآوري: در مسئله سياست، مهم ترين مسئله بحث ساختار سياسي جامعه شيعه در دوران غيبت كبري است، كه در اين زمينه با يك نگاه تطبيقي و بازخواني دوران غيبت صغري مي توان مباني و روند تاريخي اين نظام را تبيين و تحليل كرد.

نمونه ايده هاي مهدوي:

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

عملكرد سياسي نواب اربعه

تعامل و مصلحت سياسي

سياست تقيه محور

غيبت صغري

نواب اربعه

شاخص هاي منفي اقتصادي _ سياسي و فروپاشي دولت ها و حكومت ها در آخرالزمان

حكومت و مسئله كارآمدي

آخرالزمان

خستگي سياسي و انتظار بشر آخر الزماني از دين

بحران هاي سياسي

الگوي نظام هاي سياسي حاكم در برابر ظهور در آخرالزمان (بر اساس روايات پيش بيني ها)

الگو هاي سياسي

ضرورت بلوغ فلسفه سياسي بشر به عنوان پيش نياز ظهور

توسعه و بلوغ سياسي

ظهور

ص: 93

مفاهيم فطري فلسفه سياسي اسلام مبناي روابط بين الملل در حكومت زمينه ساز

روابط بين الملل

آخرالزمان

تأثيرات عصر غيبت بر نظريه سياسي شيعه

نظريه هاي سياسي

غيبت

ولايت فقيه و حل معضلات سياسي _ اجتماعي جامعه اسلامي در غياب امام معصوم عليه السلام

نظريه سياسي

ولايت فقيه

تعامل سياسي مستقيم و غير مستقيم جريان هاي انحرافي مهدويت با جريان استعمار (استعمارگران از كشف مدعيان تا خلق مدعيان)

فساد سياسي

بازيگري سياسي

مدعيان دروغين (معاصر)

تحليل تاريخي مواجهه سياسي _ اجتماعي حق و باطل در دعاي ندبه

تاريخ سياسي

دعاي ندبه

مثال هاي ديگر:

_ ساختار سياسي خلافت و تأثير آن بر امامان و جامعه شيعه؛

_ نقش سياسي مرجعيت شيعه در دو سده اخير؛

_ نقش مرجعيت شيعه در ژئوپلتيك (جغراسياست) معاصر شيعه؛

_ نقش سياسي شيعيان در تمدن سازي اسلامي؛

_ الگوي روابط امامان شيعه با قيام هاي زيديه؛

_ موضوع انتظار قيام از امامان و تطبيق مهدويت و قيام خواهي بر امامان؛

_ كلام سياسي شيعه و توانمندي آن در مقايسه با نظريه هاي سياسي اديان ابراهيمي و مذاهب اسلامي؛

_ تحولات عمومي جهان اسلام و بازتاب هاي آن بر شيعه و...؛

_ از جهاني سازي غربي تا روند جهاني شدن فرهنگ انتظار؛

_ بحران حاكميت در آستانه ظهور؛

_ مصاديق تقيه در فعاليت هاي سياسي آخرالزماني؛

_ بررسي رويكردها و عملكردهاي حكام جور در باب احاديث مهدويت؛

_ مفهوم شناسي استضعاف و حاكميت مستضعفان در قرآن كريم؛

_ مهدويت و مسئله انتظار بشر از دين در عرصه سياسي _ اجتماعي؛

ص: 94

_ مهدويت و وضعيت سياسي شيعه در عصر غيبت؛

_ نقش و جايگاه نواب خاص درتنظيم زندگي سياسي جامعه اسلامي در عصر غيبت صغري؛

_ وظايف سياسي منتظران و جامعه منتظر در اسلام؛

_ ولايت فقيه و مسئله حكومت در عصر غيبت؛

_ نقش طولاني شدن عصر غيبت در تحول و تكامل بشري؛

_ نسبت سنجي عدالت و آزادي در مدينه فاضله مهدوي؛

_ بررسي نظريه هاي سياسي شيعه در عصر غيبت؛

_ ساختار حكومت امام زمان و مقايسه آن با حكومت هاي فعلي؛

_ مطالعه عملكرد غرب، به عنوان بهترين دليل بر عدالت ستيزي توسعه سياسي غربي؛

_ نسبت سنجي انديشه توسعه انساني اسلام با توسعه سياسي و عدالت مهدوي؛

_ بازتاب انديشه سياسي اهل سنت در انزواي اصل مهدويت؛

_ تأثير متقابل انقلاب اسلامي و فرهنگ مهدويت؛

_ آثار و پي آمدهاي استفاده ابزاري از موضوع مهدويت در مناقشات سياسي؛

_ جامعه شناسي سياسي آستانه ظهور؛

_ نقش جنگ وخشونت در انقلاب حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ؛

_ وضعيت سياسي جهان در آستانه ظهور؛

_ وضعيت سياسي و اجتماعي مسلمانان در آستانه ظهور؛

_ فرايند شكل گيري لشكر و ياران حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ؛

_ موضع دشمنان و مخالفان سياسي حضرت در آستانه ظهور؛

_ ماهيت شناسي زندگي سياسي در عصر حضور و غيبت؛

_ جايگاه عصر غيبت در تكامل انسان ها از منظر كلام سياسي شيعه؛

_ نقد و بررسي نظريه ليبرال دموكراسي به مثابه پايان تاريخ؛

_ نقش و جايگاه مردم در نگرش هاي اديان در باب حكومت آخرالزمان؛

_ مهدويت در انديشه سياسي اهل سنت (تقدم اصل امنيت بر اصل عدالت، تعطيلي امر به معروف و نهي از منكر سياسي و جايز نبودن قيام و اعتراض بر حاكم ستمگر)؛

ص: 95

_ روان شناسي سياسي مهدويت (روان شناسي شايعه و جنگ رواني در آخرالزمان، تحليل روان شناختي فتنه و حيرت در آخرالزمان)؛

_ بيداري اسلامي و احياي گفتمان عدالت محوري در بينش سياسي _ كلامي اهل سنت (بسترسازي بيداري براي تقريب اهل سنت با تشيع بر مبناي گفتمان عدالت)

_ جهاني سازي و مشكلات سياسي پيش روي جوامع و حكومت هاي شيعي؛

_ نقش جنگ وخشونت در انقلاب حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ؛

ل) حقوق

حقوق را معمولاً مجموعه قواعد و مقرراتي مي دانند كه نظم اجتماعي را تأمين مي كند. علم حقوق به بررسي قواعد اجتماعي و سير تحول اين قواعد مي پردازد. بررسي روابط بين دولت و شهروند در حقوق عمومي و روابط بين اشخاص خصوصي با هم در حقوق خصوصي محور بحث قرار مي گيرد. حقوق بين الملل نيز به مسائل و روابط بين ملت ها، دولت ها، اشخاص و سازمان ها در عرصه فراملي و بين دولي مي پردازد.

نمونه ريز موضوعات:

ماهيت و چيستي حق، تفاوت حق با ارزش، اختلاف و اشتراك و بايدها و نبايدهاي حقوقي و اخلاقي، عيني يا ذهني بودن قواعد و قوانين حقوقي، رابطه ارزش حقوق با واقعيت، ثبات و تغير در قواعد و قوانين حقوقي، مباني حقوق، منابع حقوق، حقوق و اخلاق، حقوق و دين، هدف حقوق، فهم و تفسير قوانين حقوقي، تأثير ديدگاه هاي انسان شناختي و معرفت شناختي و... در آراء حقوقي، انواع مكاتب حقوقي: طبيعي، سودگرايي، تاريخي، ديني و...، انواع نظام هاي حقوقي: سكولار و...، مسئله سازگاري و هماهنگي دروني نظام هاي حقوقي، عدالت و تحليل آن، ملاك صدق و كذب قواعد و قوانين حقوقي، جرم شناسي،

، انواع حقوق: حقوق شهروندي، حقوق بشر، حقوق تجارت، حقوق حمل و نقل، حقوق خانواده، حقوق خصوصي.

يادآوري: مهم ترين مسئله در زمينه حقوق، مسئله حقوق امام غائب از جهت معرفت و ياوري حداكثري است. تجلي اين ياوري با رعايت حقوق متقابل در نظام شهروندي در شهر انتظار با بيشترين ايثارگري و در جوامع غير شيعي با هدف جاذبه آفريني حداكثري است.

ص: 96

نمونه ايده هاي مهدوي:

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

حقوق متقابل مردم و حكومت امام زمان در زمان غيبت و ظهور

حقوق سياسي _ ديني

اصل امامت

بررسي تطبيقي مباني حقوقي انسان در دو دوران آخرالزمان و ظهور

انسان به مثابه حيواني هوشمند و زميني

كرامت آسماني انسان

شيوه هاي پيش گيري از جرائم در حكومت امام زمان عليه السلام

ظهور

نظام هاي حقوقي سكولار خاستگاه جوامع حق گريز

مكاتب حقوقي

آخرالزمان

عدالت قضايي در دوران ظهور

نظام قضايي

عدالت مهدوي

نمونه هاي ديگر:

_ مقايسه شاخصه انسان آخرالزماني در مقام حق گرايي نتيجه طلب (دنيوي) با انسان ظهور در مقام تكليف گراييِ عبوديت محور؛

_ حق زندگي و تعالي جويي مشترك همه انسان ها از شعار تا واقعيت؛

_ حق انتخاب آزاد در دنياي آخرالزماني، از توهم تا واقعيت اسارت رسانه اي؛

_ مباني قضاوت و داوري در حكومت امام زمان عليه السلام ؛

_ حقوق شهروندي در شهرهاي امروزي در حدفاصل نگرش آخرالزماني با فرهنگ انتظار؛

_ نظام شهر سازي و حقوق شهروندي در آرمانشهر ظهور؛

_ آزادي و حدود آن در دوران ظهور؛

_ قرآن (بر اساس ترتيب نزول به همراه مصحف امام علي عليه السلام ) كتاب قانون دورا ن ظهور؛

_ دوران ظهور، دوران تساوي همگان در برابر قانون؛

_ شرط عدالت در نظام حقوقي اسلامي، به ويژه در دوران ظهور؛

_ نسبت حقوق بشر با آموزه مهدويت؛

ص: 97

_ هم زيستي مسالمت آميز اديان در حكومت جهاني حضرت مهدي عليه السلام ؛

_ احوال شخصيه اقليت هاي ديني در حكومت امام زمان عليه السلام ؛

_ شيوه هاي پيش گيري از جرائم در حكومت امام زمان عليه السلام ؛

_ حقوق شهروندي در آرمان شهر جهاني مهدوي؛

_ نحوه مشاركت مردم در نظام سياسي وحكومتي امام زمان عليه السلام ؛

_ نظارت متقابل دولت و مردم در حكومت امام زمان عليه السلام ؛

_ قانون و قانون گذاري در حكومت جهاني حضرت مهدي عليه السلام ؛

م) آينده پژوهي

آينده پژوهي به معني بهره گيري از طيف وسيعي از روش ها براي مطالعه آينده است، تا به جاي تصوّر «تنها يك آينده»، به گمانه زني هاي نظام مند و خردورزانه، در مورد نه تنها «يك آينده» بلكه «چندين آينده متصوّر» مبادرت مي شود. بدين جهت آينده پژوهي مشتمل بر مجموعه تلاش هايي است كه با واكاوي منابع، الگوها، و عوامل تغيير يا ثبات، به تجسّم آينده هاي بالقوّه و برنامه ريزي براي آنها مي پردازد. آينده پژوهي بازتاب دهنده چگونگي زايش واقعيت «فردا» از دل تغيير (يا ثبات) «امروز» است.

موضوعات آينده پژوهي دربرگيرنده گونه هاي «ممكن»، «محتمل» و «دلخواه» براي دگرگوني از حال به آينده هستند.

نمونه ريز موضوعات

آينده، آينده پژوهي، آينده نگري، جامعة آرماني، سنت هاي اجتماعي، انتظار، روش هاي آينده پژوهي (تجزيه و تحليل پيشران ها، سناريوپردازي، چشم انداز سازي، نقشه راه، پس نگري، الگو سازي، شبيه سازي، ديده باني آينده، مطالعات راهبردي، سند راهبرد، مديريت راهبردي، آينده دلخواه، آينده محتمل، انواع آينده: آينده بلافصل، آينده نزديك، آينده ميان مدت، آينده بلندمدت، آينده دور.

يادآوري: در مسئله آينده پژوهي مهدوي اگرچه ضرورت نگاه جامع به هندسه نشانه هاي زميني ظهور لازم است، در كنار آن ضرورت مطالعه علمي آينده ژئوپلتيك شيعه و نقشه هاي محتمل براي شيعه هراسي و ايران هراسي آخرالزماني بايد محور مطالعه قرار گيرند.

ص: 98

نمونه ايده هاي مهدوي:

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

مذهب تشيع يگانه مكتب آينده نگر و در مقام آينده سازي در ميان مذاهب اسلامي

نقشه راه

چشم انداز سازي

مهدويت شيعي مهدويت سني

تقابل آينده گرايي ايراني شيعي با آينده گرايي آمريكايي

آينده گرايي

زمينه سازي

آينده پژوهي روايات نشانه هاي پايان و ارائه الگويي براي زمينه سازي و برنامه ريزي راهبردي

آينده پژوهي

نشانه هاي ظهور

نسل سلمان؛ هويت آينده نگر شيعه ايراني در مقام جهاني سازي پيام عدالت خواهي منجي گرايانه

شيعه ايراني

آخرالزمان

هشداردهي و آماده سازي روايات انذار دهنده به جامعه شيعه نسبت به هجوم ها و فتنه هاي آخرالزماني

دشمن شناسي

نشانه هاي ظهور

انواع آينده هاي محتمل پيش روي جامعه حق در شرايط سخت آخرالزماني از منظر قانون سنت ها و روايات نشانه شناسي

الگو هاي آينده

آخرالزمان

عدم تعيين قطعي و نهايي آينده در علم فعلي خداوند و امكان تغيير پذيري در آن، و بازتاب آن در تقدم و تأخر مسئله ظهور

آينده دلخواه

آينده محتمل

اصل بدا در كلام شيعي

اهتمام به ايجاد گفتمان مشترك آينده پژوهي در جهان اسلام به جاي گذشته گرايي وهابي و آبنده گرايي سكولاريسم غربي

چشم اندازسازي

آيات قرآني مهدوي

ص: 99

مثال هاي ديگر

_ مباني غايت شناختي مهدويت پژوهي؛

_ مهدويت و آينده پژوهي:

اهميت بازنگري آينده پژوهي از نگاه اسلام؛

جايگاه آينده پژوهي در تدوين الگوي توسعة ايراني و اسلامي؛

نشانه شناسي (علم العلايم)؛

زمينه شناسي (علم الشرايط)؛

آينده انديشي پابرجا (توقّع)؛

ديدباني مؤثّر (ترقّب)؛

فتنه شناسي (علم التحذير)؛

امتحان شناسي (علم الابتلا)؛

توان انگيزي جمعي (آمادگي آينده نگر)؛

برنامه ريزي راهبردي (راهبرد انتظار)

شبيه سازي (الگوبرداري)؛

_ لزوم ايجاد مراكز مطالعات راهبردي (با گرايش هاي مختلف) در حوزه هاي علمي؛

_ بررسي (لوازم فرهنگي) نظريات پايان تاريخ؛

_ آينده شناسي با رويكرد فرصت شناسي داخلي و خارجي؛

_ آينده شناسي با رويكرد تهديد شناسي و دشمن شناسي؛

_ مطالعه روايات پيشگويي در قالب روش swot؛

_ نقد وبررسي نهادهاي آينده پژوه از جهت قرب و بُعد نگرش آنها به مسئله آينده پژوهي قدسي (مهدويت)؛

_ نقد و بررسي مكاتب آينده شناسي (فيوچريسم) در جهان معاصر؛

_ چگونگي تعامل و رويارويي اديان ومكاتب آينده نگر در مورد آخرالزمان؛

_ بررسي تطبيقي آينده محتوم مهدويت (يا نشانه هاي ظهور) و آينده هاي محتمل بيداري اسلامي؛

_ بازخواني آينده هاي پيش روي شيعيان منطقه، در جمع بين فرصت هاي تاريخي زمينه سازي و هشدارهاي آخرالزماني؛

ص: 100

_ ضرورت رصد مخاطرات احتمالي پيش روي ژئوپلتيك (جغراسياست) شيعه، با هدف رسالت دفاع از مهدي ياوران؛

_ بحران آينده نگري در مذهب تسنن، و اسارت در پارادايم هاي آينده سازي وارداتي.

ن) تاريخي

تاريخ، پژوهش در رخدادها و كارهاي آدمي در گذشته است. فلسفه تاريخ نيز به معني كشف قوانين عامي است كه بر روند رويدادهايي حاكم است كه مورخ به شرح و نقل آنها مي پردازد.

نمونه ريز موضوعات

مبدأ تاريخ، هدف و غايت تاريخ، سازوكار حركت و فرمول سير تاريخ، مسير و منازل و مراحل برجسته تاريخ، عليت در تاريخ، مسئله مشيت الهي و تاريخ، انسان و اختيار و تاريخ، تاريخ و ماهيت انسان (انسان شناسي تاريخي)، تحول و تكامل و تنازل يا يكنواختي در تحولات تاريخ، تاريخ و ارزش هاي انساني، رابطه هست ها و بايدها در تاريخ، قانونمندي در تاريخ، تاريخ و معني داري آن، تنازع و تعاون در تاريخ، فلسفه تاريخ، ادوار شناسي تاريخي، نقد تاريخي فرقه ها و مذاهب، خاندان هاي تاريخي _ علمي در هر دوران، تاريخ علمي، تاريخ بانوان و زنان، نقش آفريني تاريخي شهرهاي مذهبي، الگوي رفتار سياسي _ مذهبي.

يادآوري: در زمينه مطالعات تاريخي ضمن ضرورت توجه به ابعاد تاريخي مسئله مهدويت، بحث بسيار مهم، ضرورت تبيين فلسفه تاريخي و انسان شناسي تاريخي شيعي است تا بر مبناي آن انسان هاي هر دوره زماني جايگاه و نقش تاريخي خود را بهتر درك و كشف نمايند. در همين زمينه همچنين مطالعات گاه شمار دقيق و سپس تحليلي دوران غيبت صغري كليد فهم بسياري از مسائل در دوران غبيت كبري خواهد بود.

از ديگر مسائل مهم در اين زمينه، مسئله «پيچ تاريخي» در اوضاع جاري در منطقه و جهان است كه بسته به نوع عملكرد فرهنگي شيعيان دو سويه فرصت ها و تهديدها را متوجه جغرافياي شيعه خواهد كرد.

ص: 101

نمونه ايده هاي مهدوي:

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

بررسي گزارش هاي تاريخي تولد با روش هاي:

_ گاه شماري و كشف رويدادهاي مستند و بازتاب ها

_ تحليلي و تبيين تقابل شديد حق و باطل در آن

_ تطبيقي با هدف جست وجواز منابع عامه

روش هاي تاريخ پژوهي

داستان تولد

جريان شناسي سازمان وكالت از زمان پيدايش در زمان امام صادق عليه السلام تا زمان اوج فعاليت هاي سياسي _ اجتماعي در دوران غيبت صغري

جريان شناسي تاريخي

سازمان وكالت

آسيبشناسي انديشه مهدويت در تاريخ اسلام و تشكيل حكومتها و فرقه هاي گوناگون با سوءاستفاده از انديشه مهدويت

تاريخ فرقه سازي ها

فرق انحرافي

گاه شمار تحليلي دوران غيبت صغري به مثابه الگويي براي فهم دوران غيبت كبري

تاريخ تحليلي

غيبت صغري

بانوان نقش آفرين شيعي در دوران غيبت صغري

شخصيت هاي تاريخي

مطالعات تازيخي زنان

تاريخ مرجعيت شيعه در دوران غيبت كبري و روند رو به رشد تاريخ اجتماعي شيعه

تاريخ مرجعيت

تاريخ غيبت كبري

بررسي روند تطبيقي انحطاط تدريجي اديان ابراهيمي و مذاهب اسلامي در مقايسه با تاريخ رو به رشد مكتب تشيع

تاريخ تطبيقي

سنت هاي تاريخي

ضرورت بازنگري در دانش تاريخ نظام آموزشي از جهت بازتعريف تاريخ از هبوط تا ظهور بر محوريت شناخت تقابل حق و باطل

فلسفه تاريخ

تربيت نسل منتظر

نقش تاريخي شيعه ايراني در دوران طولاني غيبت صغري و كبري

شيعه ايراني

تاريخ دوران غيبت

ص: 102

بررسي تطبيقي نظريات فلسفه تاريخ علمي معاصر با انديشه مهدويت شيعه (بررسي تطبيقي نظريه آينده گرايي شيعه با نظريه سلفي گرايي اسلام سُنّي)

نظريات فلسفه تاريخ معاصر

فلسفه تاريخ شيعي

بازشناسي تحليلي نقاط عطف تاريخي تشيع در دوران غبيت كبري (همانند پس از دوران مغول، تشكيل صفويه، انقلاب اسلامي) با هدف بازطراحي الگوي نقش آفريني فعال در تحولات جاري منطقه

پيچ تاريخي

تاريخ دوران غيبت كبري

مثال هاي ديگر

_ بازخواني سيره مديريت امام غائب در دوران غيبت صغري براي بازفهمي چگونگي مديريت ايشان در دوران غيبت كبري؛

_ سير تاريخي نگرش به مهدويت در جامعه علمي اهل سنت در ادوار تاريخي گوناگون؛

_ سير تاريخي رويكرد ملل غيرمسلمان به مسئله مهدويت؛

_ بررسي و ريشهيابي علل پيدايش مدعيان دروغين مهدويت در تاريخ اسلام؛

_ تقابل تاريخي نظام خلافت عباسي با انديشه مهدويت شيعي و شيوه ها و برنامه هاي سلبي آنها؛

_ امامان شيعه و آماده سازي تدريجي شيعيان براي ورود به دوران غيبت؛

_ تاريخ و روند سازمان وكالت در دوران غيبت صغري؛

_ تاريخ اجتماعي مهدي باوري و مهدي زيستي در دو سده اخير در ايران ناظر به مواجهه با دوگانه تهاجم فرهنگي و توسعه؛

_ بازخواني تاريخ مرجعيت شيعه در دوران غيبت كبري؛

_ تاريخ تحليلي روند رويه رشد پيوسته تشيع در دوران غيبت كبري؛

_ بررسي چگونگي پرداختن مورخان و فلاسفه تاريخ به مسئله پايان تاريخ و فرجام گرايي؛

_ بررسي نقش مهدويت در ايجاد قيام ها، جنبش هاي مردمي و نهضت هاي اصلاحي؛

ص: 103

_ جريان شناسي تاريخي توليد منابع علمي مهدوي در جامعه شيعه (كتاب شناسي تاريخي)؛

_ دوران طلائي قرن هاي چهارم و پنجم در همكاري تمدني _ سياسي شيعه و سني به مثابه الگويي براي تمدن سازي اسلامي معاصر؛

_ سير تاريخي غلوّ در مهدويت، ريشه ها، علل و پيامدها.

س) جغرافيا

جُغرافيا يا جُغرافي، مطالعه روابط بين جوامع متشكل انساني و محيط زندگي آنهاست. به بياني ديگر، جغرافيا دانشي است كه درباره سطح زمين و پديده هاي طبيعي، آب و هوا، رُستني ها، خاك، فراورده ها و مانند آن و پراكندگي آنها بر روي زمين و روابط آنها با انسان گفت وگو مي كند. جغرافيا به مثابه «پلي ميان انسان و علوم فيزيكي»، به دو شاخه اصليِ جغرافياي انساني و جغرافياي طبيعي تقسيم شده است. پس جغرافيا علم روابط متقابل انسان و طبيعت است؛ چراكه طبيعت امكان هايي را در اختيار انسان قرار مي دهد كه انسان براساس فرهنگش از آنها بهره برداري مي كند.

نمونه ريز موضوعات

جفرافياي طبيعي، جغرافياي سياسي، جغرافياي فرهنگي، جغرافياي ديني، درك حقايق فضاي زندگي انسان، جغرافياهاي اجتماعي، جغرافياي فرقه ها و مذاهب در هر عصر، مهاجرت ها، جغرافياهاي معنوي، جغرافياي مطلوب در مهاجرت ها، اولويت هاي جغرافيايي، جغرافياي توسعه، جغرافياي فقر و غنا، نقاط بحراني يا بحران خيز.

يادآوري: موضوع مهم در نگاه تطبيقي بين جغرافيا و مهدويت، مسئله بازشناسي جغرافياي شيعه و تشيع است. اين بازشناسي _ كه در قالب كلان طرح اصلي مهدويت قرار مي گيرد _ در حقيقت بخشي از طرح حق و باطل شناسي جغرافيايي _ تاريخي از هبوط تا ظهور با محوريت مثلث طلايي و آسماني خاورميانه: «مكه، بيت المقدس، كوفه و كربلا» است. در اين طرح از منظر دوران معاصر، هم جغرافياي سكونت و هم جغرافياي سياسي و هم جغرافياي فرهنگي _ مذهبي در كانون بازخواني و تحليل قرار مي گيرد تا بر اساس مدل تحليلي swot، فرصت ها و ضعف ها و قوت ها و تهديدهاي پيش روي جاري و در زمان آينده نسبت به جامعه شيعه مطالعه و تحليل شود.

ص: 104

نمونه ايده هاي مهدوي:

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

بازخواني روند توسعه جغرافيايي تشيع در دوران امامت و اولويت هاي توسعه جمعيتي در آن زمان در نزد امامان

جغرافياي تشيع

تاريخ دوران امامت

ادوار شناسي جغرافياي شيعه در دوران غيبت كبري

جغرافياي اجتماعي

دوران غيبت

اطلس تاريخ گاه شماري، توصيفي، تحليلي دوران غيبت صغري

اطلس

غيبت صغري

اطلس تاريخ تشيع در دوران غيبت كبري

اطلس

غيبت كبري

بازكاوي نسبت هاي احتمالي بين جغرافياي بيداري و جغرافياي نشانه ها

بيداري اسلامي

آخرالزمان

بازشناسي نسبت جغرافياي شيعه با جغرافياي نشانه ها از منظر بيم ها و اميدها، فرصت ها و تهديدها

ژئوپلتيك (جغراسياست) شيعه

(آينده پژوهي ژئوپلتيكي)

نشانه هاي ظهور

پيوند جغرافياي شيعه و جغرافياي منابع اقتصادي در منطقه: « فرصت ها، آسيب ها، ظرفيت ها، تهديدها

ژئوپلتيك اقتصادي

جغرافياي شيعه

جغرافياي بقاع متبركه و اماكن مهدوي و بازتاب هاي فرهنگي _ اجتماعي آن در حفظ و گسترش تشيع

كاركردهاي جامعه سازي بقاع متبركه

جغرافياي اماكن مذهبي _ مهدوي

مثال هاي ديگر

_ جغرافياي شيعه در ادوار تاريخي؛

_ جغرافيايي تاريخي و تمدن مناطق شيعه نشين؛

_ ويژگي جغرافيايي مناطق شيعه نشين؛

_ قدرت ژئو پولتيكي تاريخي شيعه در خاورميانه؛

ص: 105

_ ژئوپلتيك شيعه در عراق نوين؛

_ ژئوپلتيك و ژئوكالچر شيعه ايراني و فرصت هاي منطقه اي و جهاني پيشرو؛

_ جغرافياي مهاجرت علويان (امامزاده ها) و علماي شيعه در تاريخ تشيع براي نشر تشيع؛

_ جغرافياي معنوي تشيع و سفرهاي زيارتي شيعيان و بازتاب هاي سياسي _ فرهنگي آن؛

_ بيداري اسلامي و ژئوپليتيك شيعه؛

_ اقليت هاي شيعه در جهان و فرصت و مسئوليت هاي فرهنگ انتظار و مهدويت براي آنها؛

_ بازتاب تحولات جغرافيايي شيعه پس از سقوط صدام در تقويت موازي فرهنگ انتظار و آسيب هاي مهدوي در منطقه؛

_ جغرافياي مناطق مستعد فرقه هاي انحرافي؛

_ وضعيت جغرافيايي حق و باطل در جهان در آستانه عصر ظهور؛

_ وضعيت جغرافياي سياسي و اجتماعي و ژئوپلتيكي دشمنان حضرت در آستانه ظهور؛

_ جغرافياي دين و نظريه جنگ تمدن ها؛

_ جغرافياي سياسي آخرالزمان آشفتگي ها و به هم ريختگي مرزبندي هاي سياسي؛

_ بازخواني تحولات جهاني در دو دهه اخير بر مبناي جغرافياي حق و باطل و رسالت هاي پيش روي مهدي باوران (سقوط شوروي، تحولات بالكان، بيداري اسلامي و...)؛

_ بازخواني فلسفه تاريخي جغرافيايي خاورميانه در ادوار شناسي تاريخي مواجهه حق و باطل از هبوط تا كنون؛

_ تحليل كاركردهاي سياسي شهر مذهبي قم از ديدگاه جغرافياي سياسي؛

_ تحليل كاركردهاي سياسي شهر مذهبي نجف و حوزه آن از ديدگاه جغرافياي سياسي در تاريخ دوران غيبت كبري؛

_ جغرافياي فرقه هاي اسلامي در منطقه و فرصت هاي پيش رو در فرهنگ مهدويت و انتظار.

ع) مديريت

مديريت فرايند به كارگيري مؤثر و كارآمد منابع مادي و انساني در برنامه ريزي، سازماندهي، بسيج منابع و امكانات، هدايت و كنترل است كه براي دستيابي به اهداف سازماني و بر اساس نظام ارزشي مورد قبول صورت مي گيرد.

ص: 106

نمونه ريز موضوعات

مديريت منابع انساني، مديريت زمان، مديريت منابع مالي، مديريت راهبردي، مديريت بحران، مديريت اجتماعي، مديريت ارتباطات و نفوذ، مديريت حمايتي، مديريت سياسي و مذاكره، مديريت تبليغي، مديريت عمليات، مديريت سازماني، مديريت امنيتي، مديريت تقيه هاي سه گانه (حفاظتي، نفوذ و جذب)، و... .

يادآوري: در زمينه بحث مديريت، مطالعه تحليلي سيره مديريتي موازي امام غائب و نواب اربعه، هم مي تواند پاسخگوي بسياري از پرسش ها درباره الگوي مديريتي امام غائب در دوران غيبت كبري باشد و هم مبناي مشروعيت و دامنه مديريت نواب عام امام غائب را در دوران غيبت كبري معرفي كند.

نمونه ايده هاي مهدوي:

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

بازخواني اصول كلي مديريت واسطه اي امام غائب از طريق نواب اربعه

مديريت واسطه اي

غيبت صغري

كاركردهاي اجتماعي و فرهنگي سازمان وكالت در دوران حضور و غيبت صغري

مديريت سازماني _ اجتماعي

سازمان وكالت

اصول كلي حاكم بر مديريت علمي، ديني، اجتماعي مرجعيت در سراسر دوران غيبت كبري

تاريخ مرجعيت

غيبت كبري

روزآمدي اطلاعات و ارزيابي هاي امام غائب از جامعه حق و باطل در مسير مديريت كلان جامعه بشري به سوي ظهور

مديريت واسطه اي منابع انساني

عرضه اعمال

طرح و برنامه آسماني و مديريت غيبي ساليانه بر تمام عوالم هستي

طرح و برنامه

شب قدر

مراتب سه گانه تقيه به مثابه روش هاي سه گانه مديريتي براي حفظ و توسعه جامعه حق در روند تاريخ تا مرحله زمينه سازي

مديريت حفاظت نيروها و توسعه منابع انساني

اصل تقيه

ص: 107

آگاهي رساني در مورد اهداف و چشم اندازها و نقاط قوت و آسيب هاي مسير؛ با هدف آماده سازي و به روز رساني جبهه حق در تمام مراحل طي مسير به سوي هدف نهايي

مديريت هشدارها و آسيب ها

انبوه روايات آخرالزماني و نشانه ها و هشدارها

الگوي نيروي انساني اي كه در مسير آرمان شهر نهايي مورد نياز حضرت است

الگوي مديران واسطه اي

خصال ياران خاص حضرت در استانه ظهور

آخرالزمان و نقطه اوج مديريت بر مبناي رذائل و وارونگي ارزش ها و نهايت جنايت گري و اشاعه فساد و فحشا با هدف جلوگيري از تحقق فرايند ظهور

الگوي مديريتي

شيطان و آخرالزمان

بازتاب دوران طولاني غيبت و سختي دوران آخرالزمان در غربال گري و خالص سازي و آماده سازي مؤمنان براي رسالت ها و مسئوليت هاي بسيار سنگين

فرايند ارزيابي و گزينش

دوران طولاني غيبت

راهبري و مديريت اجتماعي شيعه در اوضاع گوناگون اجتماعي و فرهنگي و سياسي

مديريت اجتماعي

مديريت راهبردي

مرجعيت در دوران غيبت كبري

بازشناسي مديريت امام و نواب اربعه در دوران غيبت صغري در مقام گذاردادن تدريجي جامعه شيعه از سخت ترين هجوم ها به سوي جامعه مورد پذيرش جامعه اسلامي در آستانه غيبت كبري

مديريت بحران، مديريت دوره گذار

دوران غيبت صغري

مثال هاي ديگر

_ زندگي مهدوي در دوران غيبت و ضرورت زمان شناسي در مهدي ياوري؛

_ آگاهي روزآمد از جغرافياي حق و باطل و به روز رساني نقش آفريني: مهم ترين مهدي زيستي و مهدي ياوري؛

_ اصل تعليق و انتظار و رصد پيوسته نيازهاي ولي زمان؛ به عنوان مهم ترين اصل و بنيان مديريتي در زندگي شيعه؛

ص: 108

_ اصحاب الحسين الگوي شخصيتي _ مديريتي اصحاب المهدي عليه السلام ؛

اصحاب المهدي عليه السلام به مثابه برترين الگوهاي مديريتي تاريخي جبهه دين ياوري و امام ياوري؛

_ نقش سلوك عبادي در توانمند سازي مهدي ياوران در مواجهه با سخت ترين مسئوليت هاي اجتماعي؛

_ شاخصه بصيرت مهدي باوران در آخرالزمان؛ دوري از انبوه هراسي در مواجهه با هجوم هاي آخرالزماني؛

_ مهدي ياوري و مديريت شناسايي و شكار فرصت ها در جوامع باطل به هنگام بحران هاي آخرالزماني براي تبليغ هدفمند و ايجاد جاذبه به سوي دين حق؛

_ آخرالزمان و توسعه و تكثر دشنمان شيعه و مهدويت و شيعه ايراني؛ و ضرورت مديريت فعال و هوشمندانه.

ف) مغالطات، دشمن شناسي، آسيب شناسي، فرق انحرافي

اشاره

ف) مغالطات، دشمن شناسي، آسيب شناسي، فرق انحرافي

مغالطه به معني وارونه سازي و به غلط اندازي است كه براي وارونه كردن حقيقت به كار رود. مغالطه گر كسي است كه از روي استدلال نادرست به نتيجه اي درست يا نادرست رسيده است و ممكن است آن نتيجه را براي نتيجه گيري هاي ديگري هم به كار گيرد.

آسيب شناسي، هم رشته اي است كه به شناسايي آسيب ها و انحراف ها مي پردازد. دشمن شناسي نيز به شناخت مفهومي و مصداقي جريان هاي نابودگر و معرض مي پردازد.

ريز موضوعات

شيطان شناسي، مغالطات، افراط و تفريط ها، تقدم و تأخر بر معصوم، خودتحميل گري، استعمار و استكبار، خودكارشناسي، غلوّ، ترك محكمات و اخذ به متشابهات، يهود شناسي تاريخي، نگاه جزئي و يا التقاطي، توقيت، تعجيل، تطبيق، انحراف، تحريف، تعطيل، خرافات، انتظار ايستا، وارونگي ارزش ها، جاهليت مدرن، وسيله گرايي.

يادآوري: در بازشناسي سيماي كلي انحراف و تحريف در مهدويت، شاخه مغالطات در دانش منطق مي تواند هم معيار و هم نظام بخش باشد. از سوي ديگر، در يك بررسي

ص: 109

تطبيقي بين انحراف هاي مهدوي در تشيع و تسنن بايد دانست كه در تسنن غالباً با پديده مهدويت (امام مهدي بودن) روبه رو هستيم، ولي در تشيع غالباً با ادعاهاي پيراموني همانند ادعاي بابيت و ملاقات گرايي روبه رو هستيم. آسيب هاي مهدوي در جامعه شيعه، اصولاً ناشي از اين موارد است:

برداشت هاي افراطي و تفريطي درباره شخص و شخصيت امام، مواجهه احساسي با انتظارزيستي، مواجهه تفريطي با مسئله نواب عام در دوران غيبت كبري، غفلت از آخرالزمان شناسي و سختي هاي آن، تطبيق گرايي در نشانه ها. در همه اين موارد در صورت نهادينه شدن آسيب و انحراف در نهايت باعث جايگزيني انتظار زيستي با آخرالزمان زيستي مي شود و غربت هاي امام غائب را در جامعه اسلامي فزوني خواهد بخشيد.

در زمينه دشمن شناسي هم بايد دانست كه پس از پيروزي انقلاب اسلامي و سپس تحولات منطقه اي كه به تقويت هژموني تشيع و مهدي باوري و آينده نگري شيعي منجر شده است، دشمني ها با مهدويت وسيع تر، فراگيرتر شده و هم در قالب سلفيت اسلامي و هم در قالب جريان هاي صهيونيستي و... خود را نشان داده و خواهد داد؛ دشمني هايي كه برونداد آن در رفتار هاي سياسي و اجتماعي و اقتصادي و محصولات فرهنگي و هنري و هجوم هاي گسترده خود را نشان خواهد داد.

نمونه ايده هاي مهدوي:

موضوع/ ايده

نگاه و زاويه ديد علمي

موضوع كلي مهدوي

شيطان به مثابه كلان ترين دشمن انتظار وظهور و در تلاش براي تحقق دنياي آخرالزماني در برابر جريان زمينه سازي

دشمن شناسي تاريخي

فلسفه غيبت و باطل شناسي كلي

بازتاب جريان هاي انحرافي بر لطمه زدن به فرايند انتظار، زمينه سازي و سبب سازي براي تأخير ظهور

آسيب شناسي تاريخي _ اجتماعي

فرقه هاي انحرافي درون شيعي

برخورد سريع، صريح و قاطع معصومان عليهم السلام با جريان هاي انحرافي براي جلوگيري از پيدايش التقاط و ركود و انصراف در جامعه شيعه

مديريت ديني _ اجتماعي

سيره انذاري معصومان

ص: 110

دوري از نگاه و تربيت جامع و پيوسته در زندگي مهدوي بسترساز احتمال تحقق انحراف

آسيب هاي تربيتي

تربيت و زندگي مهدوي

طرح ارتباط پيوسته با امام يا نواب ايشان و عرضه عقائد و اعمال برنامه اي

برنامه تربيتي _ علمي

اصل عرضه عقائد

روايات آخرالزمان شناسي به مثابه هشدار هاي آماده ساز براي مهدي باوران در مواجهه با فتنه ها و مخاطرات مهدي زيستي در آن زمان

آينده نگري ديني

آخرالزمان شناسي

زندگي شيعي _ مهدوي و ضرورت تربيت و رشد علمي و معرفتي آحاد شيعه و به ويژه فرزندان در آخرالزمان با هدف واكسينه سازي شيعيان در برابر سيل شبهات و هجوم هاي ابليسي

اصول تربيت ديني _ شيعي

تشيع به مثابه يك مكتب علمي

مثال هاي ديگر

_ ضرورت ايجاد نگاه معرفتي و هندسه جامع مهدويت در جامعه با هدف از بين بردن فرصت هاي انحراف و تحريف؛

_ مهدي هراسي با سياه نمائي فرايند ظهور؛

_ چگونگي برخورد ائمه عليهم السلام با فرقه هاي انحرافي؛

_ چگونگي برخورد علما با فرقه هاي انحرافي؛

_ كشف تناقضات و ايرادها در فرق منحرف؛

_ كشف اهداف فرق منحرف و مدعيان از متون و سخنان و رفتار خود آنها؛

_ كشف روشهاي جذب اعم از رفتاري و شعاري و...؛

_ بررسي نقش فرق پيشين (مثل صوفيه، اسماعيليه، و...) در شكلگيري فرقه هاي نو؛

_ كشف و بررسي بافت سازماني و تشكيلاتي در فرق انحرافي در مهدويت؛

_ بررسي مشتركات فرق مختلف انحرافي در مهدويت؛

_ شناسايي علل و عوامل پيدايش و رشد فرق انحرافي با هدف پيش گيري از بروز عوامل مشابه؛

ص: 111

_ علل پيدايش انحراف:

_ سوء استفاده از روايات جعلي گذشته يا جديد؛

_ سوء استفاده از اختلاف يا تقطيع در روايات مهدويت؛

_ انگيزههاي شخصي در مهدويت؛

_ اغراض سياسي و نقش حاكمان و استعمارگران؛

_ فرقهها و گروهاي مذهبي قبلي؛

_ نشناختن درست مهدويت و آموزههاي آن؛

_ زمينههاي انحراف:

_ تفسير و تطبيق نادرست مهدويت (القاب علائم ظهور و...)؛

_ استفاده از منابع غيرموثق مهدويّت؛

_ انطباق آموزه هاي مهدويت با آوردههاي بشري فلسفي، اجتماعي، اقتصادي، سياسي و...؛

_ نقل قول ناقص و يك سويهنگري؛

_ عرفي شدن و عوام زدگي،

_ آسيب هاي فراوان تر در موضوع مهدويت به قرار ذيل اند:

_ برداشت هايي انحرافي از مقوله انتظار فرج؛

_ افراط و تفريط در ارائه چهرة مهر و قهر از امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف ؛

_ طرح مباحث غيرضروري؛

_ شتابزدگي و تعجيل؛

_ توقيت و تعيين وقت ظهور؛

_ تطبيق نادرست نشانه هاي ظهور؛

_ افراط و تفريط در تبيين مفهوم غيبت؛

_ ملاقات گرايي؛

_ آرزوگرايان بي عمل؛

_ عاشق نمايان دنياخواه؛

_ مدعيان دروغين مهدويت و نيابت خاصه و عامه؛

_ پيروي نكردن از ولايت فقيه و نواب عام؛

_ فعاليت هاي غرب و مستشرقان.

ص: 112

ديگر موارد: نامعقول جلوه دادن مهدويت، اعتقاد به حل معجزه آساي امور، ارائه چهره اي خشن توأم با قتل و خون ريزي، بحث درباره امور بيهوده و غيرضروري، تطبيق ناصحيح افراد و حوادث بر علائم ظهور، بي توجهي به ايجاد معيارهاي شخصيتي براي پذيرش فرهنگ مهدويت و ضعف و ناكارآمدي روش ها در كانون هاي ديني.

پيامدهاي تلخ و منفي آسيب ها

_ قانع بودن به وضع موجود و نكوشيدن براي تحقق وضعي برتر؛

_ عقب ماندگي توده؛

_ تسلّط بيگانگان و زبوني در مقابل آنها (نبودن استقلال و آزادي)؛

_ نااميدي و پذيرش شكست در حوزه فرد و اجتماع؛

_ ناتواني دولت و نابساماني كشور؛

_ فراگير شدن ستم و انفعال و بي تحرّكي در مقابل ظلم؛

_ قبول ذلّت و بدبختي در حوزه فرد و اجتماع؛

_ تنبلي و بي مسئوليتي؛

_ مشكل تر ساختن حركت و قيام امام زمان عليه السلام .

تعطيلي محتواي بسياري از آيات و روايات مانند: امر به معروف و نهي از منكر، منشأ برداشت هاي انحرافي:

_ كوته فكري و عدم بصيرت كافي نسبت به دين؛

_ انحرافات اخلاقي؛

_ انحرافات و عقده هاي سياسي؛

_ عدم فهم صحيح روايت هايي متشابه در مهدويت مانند رواياتي كه ظلم و جور آخرالزمان را مطرح مي كنند؛

_ تمسك به نظريه هدف، وسيله را توجيه مي كند.

ديگر موارد

_ قرآن و فرقههاي انحرافي؛

_ فرقههاي انحرافي در كلمات معصومان عليهم السلام ؛

ص: 117

پيش درآمد

تنوع و فراواني مخاطب در جامعه جهاني امروز باعث تنوع و فراواني شبكه ها در صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران شده است. بدين جهت در مقام معرفي ايده هاي معرفتي و معارفي، ضمن اينكه تنوع و فراواني و تكثر ذاتي خود ايده را مي توان در نظر گرفت، تنوع نياز رسانه را از دو زاويه تنوع مخاطب و همچنين تنوع فرم و قالب ايده و پيام رسانه اي را هم بايد در نظر گرفت.

بدين جهت در اين بخش در دو مرحله ايده هاي مهدوي ارائه مي شود:

1. ايده هاي ناظر به تنوع مخاطب؛

2. ايده هاي ناظر به تنوع فرم و قالب بيان رسانه اي؛

1. ايده هاي ناظر به تنوع مخاطب

اشاره

1. ايده هاي ناظر به تنوع مخاطب

زير فصل ها

1/ الف) ايده هاي ناظر به ادوار زندگي بر اساس مراحل رشد در زندگي انساني

الف/ 2: ايده هاي مهدوي مناسب گروه سني نوجوان:

الف/ 3: ايده هاي مناسب براي گروه سني جوانان:

الف/ 4: ايده هاي گروه سني ميان سال:

1/ ب) ايده هاي ناظر به مسئله جنسيت و زن:

1/ ج) ايده هاي ناظر به طبقات و اصناف شغلي:

1/ د) ايده هاي ناظر به رويكرد هاي علمي و تمدني:

1/ ه) ايده هاي ناظر به رويكرد هاي معرفتي و ايماني:

1/ و) ايده هاي ناظر به تنوع شبكه هاي استاني

1/ ز) ايده هاي ناظر به شبكه هاي ماهواره اي فارسي زبان

1/ ح) ايده هاي ناظر به زمان پخش مناسبتي

ط) ايده هاي ناظر به بحران هاي اجتماعي ناشي از سوء استفاده هاي احتمالي سياسي در سطح كلان از بحث مهدويت

1/ الف) ايده هاي ناظر به ادوار زندگي بر اساس مراحل رشد در زندگي انساني

اشاره

1/ الف) ايده هاي ناظر به ادوار زندگي بر اساس مراحل رشد در زندگي انساني

زير فصل ها

الف 1: ايده هاي مهدوي گروه سني كودك:

شخصيت شناسي امام از دريچه تمثيلات و نماد هاي زيبايي و روشني در طبيعت؛

شخصيت شناسي امام بر اساس ترسيم نقطه اوج صفات مثبت انساني؛

معرفي مدينه فاضله و يك دنياي قشنگ تر از معبر آرزوهاي پاك كودكانه؛

تلاش براي جلب عواطف پاك كودكي به امام به عنوان انسان كامل؛

ص: 118

ايجاد علاقه مندي در آنها نسبت به اصول كلي زندگي مهدوي؛

تشريح عنايات و جلوه هاي مهر و محبت معصومان و امام غائب به كودكان؛

بيان سرگذشت كودكي مهدي ياوران بزرگ به ويژه روحانيت و مرجعيت براي ايجاد علاقه مندي در آنها نسبت به مهدي زيستي و مهدي ياوري؛

معرفي دشمنان امام به عنوان نماد زشتي ها و بدي ها و ستمگري ها؛

تلاش براي توجه دهي كودك به زندگي عدالت محور؛

معرفي اصول ابتدايي زندگي مهدوي مبتني بر ارزش هاي اخلاقي و فطرت انساني.

الف/ 2: ايده هاي مهدوي مناسب گروه سني نوجوان:

طرح هويتي نسل سلمان براي نوجوان مسلمان ايراني مبتني بر آموزه هاي اسلامي و ارزش هاي ملي؛

برنامه سازي ناظر به تاريخ شناسي توصيفي و تحليلي اجمالي حق و باطل (اطلس تاريخي حق و باطل و نقشه هاي تاريخي پيامبران و امامان)؛

برنامه سازي ناظر به معرفي جغرافياي گوناگون انساني همانند: جغرافياي جمعيت، جغرافياي اديان و مذاهب موجود، جغرافياي سياسي حق و باطل موئجود و محتمل در آينده، جغرافياي رشد و توسعه در برابر عقب ماندگي، جغرافياي خيزش هاي مردمي در گستره جهاني و...؛

معرفي الگوهاي تاريخ مهدوي ياوري در دوران غيبت كبري از زنان و مردان؛

بازخواني داستان هاي قرآني از منظر معرفي سنت ها و عبرت هاي تاريخي در مسير حق زيستي يا باطل گرايي؛

معرفي گرايش هاي فطري انساني كه اثبات گر نياز به انسان كامل و حركت در مسير مدينه فاضله است؛

برنامه سازي معطوف به طبيعت، از معرفي بحران هاي زيست محيطي اي كه ناشي از تمدن بشري است تا دانش ها و فناوري هاي پيشرفته اي كه حكومت جهاني موعود را باورپذيرتر كرده است و همچنين معرفي قوانين طبيعي و علمي اي كه اگر به صورت كامل به خدمت گرفته شوند مي توان تصوري واقعي تر از بهشت موعود داشت؛

ص: 119

برنامه سازي با موضوع الگوي تربيت و هويت سازي براي نوجوانان در كشورهاي گوناگون دنيا و آسيب شناسي واقعي يا احتمالي آن از منظر نقد و بررسي وضع موجود آن كشورها؛

برنامه سازي در مورد ابعاد وجودي انساني اي كه قابليت رشد و تربيت و كمال پذيري دارد و تلاش براي ارائه يك برنامه تحصيلي _ تربيتي جامع در مسير كمال جويي انساني؛

معرفي امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف به عنوان انسان كامل و بهتر الگو و مدل براي كمال جويي و تعالي جويي در كنار نقد و بررسي روش هاي غلط الگويي در سنين نوجواني؛

بازسازي داستاني ياران رجعت كننده تاريخي امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف در دوران ظهور، به عنوان الگوهاي موفقيت در گذشته و آينده؛

شخصيت بخشي روايي به اماكن مهدوي _ همانند كعبه _ تا گذشته، حال و آينده خود را در قالب روايت هاي انيميشني (پويانمايي) روايت كند و از ديدارها و اشتياقش به امام غائب بگويد.

الف/ 3: ايده هاي مناسب براي گروه سني جوانان:

برنامه سازي گسترده در حوزه انسان شناسي فطري _ ديني و آگاه سازي و علاقه مند كردن مخاطب جوان به تعالي بخشي كامل و جامع خود؛

برنامه سازي هدفمند و مستمر در زمينه زندگي انساني از آسيب شناسي زندگي هاي آخرالزماني موجود، از نقد و بررسي سبك زندگي هاي وارداتي و ماهواره اي تا معرفي سبك زندگي ديني _ مهدوي به عنوان يگانه سبك زندگي تعالي بخش در دوران آخرالزماني؛

برنامه سازي در موضوع ازدواج هماهنگ با نيازهاي روزآمد فرهنگ انتظار و مهدويت؛ با هدف تعالي بخشي به مسئله ازدواج از مسير هدفگذاري آن در مسير خانواده سازي اي كه در نهايت مبناي زمينه سازي ظهور باشد؛

آموزش دين پژوهي عقلاني و تحقيقي (هدفي كه دين در اصول خود تأكيد و تعقيب مي كند كه دين پژوهي حتماً بايد عقلاني باشد) با تأكيد بر روش دين پژوهي

ص: 120

تطبيقي و مقايسه با تمركز بر مسئله بازتاب هاي كاربردي دين در متن زندگي آدمي و باز شناسي حق و باطل در دين از معبر جامعيت و هماهنگي دستاوردها يا نقصان ها و تناقض ها در سبك سازي روزآمد و پيوسته؛

معرفي مكتب شيعه به عنوان يگانه مكتب ديني آينده نگر در برابر تمام فرقه ها و مذاهب و اديان سلفي گرا و مكاتب علمي حال نگر سكولار؛

باز تعريف مسئوليت ها و رسالت ها و اولويت ها و نقش آفريني در زندگي مهدوي ناظر به تحولات روزآمد جوامع حق و باطل و نياز هاي معاصر ولي معصوم و غائب در مديريت جامعه جهاني به سوي ظهور (برنامه سازي جامع و كامل و جذاب با موضوع: اطلس شيعه و مهدويت)؛

برنامه سازي با محوريت مستبصرين و معرفي نگاه انتقادي آنها در مواجهه با انواع اديان، مذاهب و مكاتب، و سير و مراحل و روند ايماني اي كه در سلوك از باطل به حق طي كرده اند با هدف تقويت و تعميق ايمان عقلاني در دوره بحران هاي فكري آخرالزماني .

الف/ 4: ايده هاي گروه سني ميان سال:

برنامه سازي با هدف نقد و بررسي زندگي هاي دچار روزمرگي و سرگرداني و در مسير احياي هدف هاي كلان و اميدافزايي و به روزرساني طرح و برنامه هاي زندگي مؤمنان ناظر به زمان شناسي و نياز شناسي پيوسته وليّ زمان.

برنامه سازي با هدف تبيين اصول زندگي ديني در مقام ارزيابي و ارزشيابي پيوسته همانند ارتباط پيوسته با بزرگان ديني، نظام بخشي به مديريت اقتصادي زندگي از نگرش ديني، برنامه ريزي براي عرضه پيوسته عقايد و اعمال و پاكسازي آن از آسيب هاي احتمالي؛

برنامه سازي با هدف روزآمد سازي اصول تربيت ديني براي والدين ناظر به اقتضائات زمانمند حق و باطل و آينده هاي محتمل پيش رو و رسالت هايي كه والدين در برابر فرزندان براي تربيت آنها هماهنگ با نيازهاي آينده جبهه حق دارند.

ص: 121

برنامه سازي براي خانواده ها به هنگام هجوم فتنه ها و شبهه ها و گسترش آسيب حيرت و سرگرداني فكري و رفتاري براي بصيرت افزايي آنها در مسير زندگي مهدوي در بن بست هاي آخرالزماني؛

برنامه سازي با هدف تبيين اصالت خانواده در نگرش اسلام شيعي و جايگاه خانواده محوري در تربيت مهدوي و جامعه سازي بر بستر ارزش هاي انتظار، زمينه سازي، ظهور؛

برنامه سازي با هدف معرفي الگوهاي خانوادگي موفق در تاريخ شيعه از جهت طراحي خاندان هاي مهدي ياور در بستر زمان و امتداد و استمرار نسل ها (همانند ابن بابويه پدر و پسر، مجلسي پدر و پسر و...)؛

برنامه سازي با هدف تشويق خانواده هاي مهدوي براي فعال شدن در متن جامعه و در مسير هندسه نشر و گسترش ارزش هاي نرم افزاري مهدوي از معبر سرمايه اجتماعي همسران و دامنه و گستره نفوذ آينده در خويشامندان، همسايگان، همكاران و همشهريان و...؛

معرفي الگوهاي تاريخي و موفق هجرت خاندان هاي شيعي به جوامع نيازمند حق و باطل در تلاش براي نشر و گسترش ارزش هاي انتظار و مهدي زيستي همانند: علماي لبناني مهاجر به ايران در دوران صفويه يا هجرت شخصيت هاي شيعي معاصر به لبنان (همانند امام موسي صدر و شهيد چمران) يا خاندان هاي شيعي مهاجر به جغرافياهاي گوناگون بين المللي و بازتاب هاي آنها در نشر تشيع.

1/ ب) ايده هاي ناظر به مسئله جنسيت و زن:

برنامه سازي هاي متنوع و از سطوح تخصصي تا مخاطب عامه پسند در مورد تعريف و جايگاه زن از منظر بينش اسلامي؛

معرفي نظريه اسلامي _ شيعي درباره زن در يك نگاه تطبيقي با ديگر اديان و مكاتب با هدف بازشناسي ارزش تشيع كه معتقد به وجود زني معصوم (حضرت زهرا عليها السلام ) است تا در مقام تعالي و كمال و رساندن زن به بهشت ظهور به استعدادها و تفاوت هاي زنان توجه كامل و جامع داشته باشد؛

ص: 122

معرفي شخصيت و روح زنانه به عنوان مظهر صفات جمال و زيبايي و مهر و محبت خداوندي كه نقش بهشت سازي را در قالب الگوي خانه اسلامي و نظام خانواده مهدوي دارد؛

معرفي مفهوم پيام امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف كه حضرت زهرا عليها السلام را الگوي خود معرفي مي كند با هدف مبنا بودن معيارها و الگوهاي بهشت فاطمي در خانه آن حضرت براي آرمان شهر و بهشت ظهور مهدوي؛

معرفي الگوهاي تاريخي زنان منتظر كه با زمان شناسي و زن شناسي بهترين نقش آفريني را در مسير مهدي ياوري در مقطع زمانه خود داشتند.

1/ ج) ايده هاي ناظر به طبقات و اصناف شغلي:

برنامه سازي با هدف معرفي بنيان هاي جامعه مهدوي (منتظر و ظهور) مبتني بر بنيان ارزش هاي جامعه نبوي و جامعه علوي و ضرورت بازشناسي الگوهاي برجسته انساني در كنار پيامبر و اميرالمؤمنين عليه السلام در مقام الگوهاي تعالي يافته تاريخي؛

معرفي ويژگي هاي شخصيتي ياران رجعت كننده امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف در دوران ظهور به عنوان الگوهاي مهدي زيستي و مهدي ياوري در بستر تاريخ؛

برنامه سازي با هدف بازشناسي نسبت بين موقعيت هاي شغلي و جامعه سازي هاي سه گانه انتظار و زمينه سازي و ظهور و بنيان گذاري اخلاق حرفه اي و اقتصادي بر اساس چشم انداز ايجاد جاذبه جهاني به مهدي زيستي با كمك اخلاق مهدوي در حوزه زندگي شغلي؛

معرفي جامعه زمينه ساز ظهور به عنوان جوامع در اوج همگرايي بين دين و دانش و در مقام معرفي الگوهاي نظام اجتماعي و علمي ديني در برابر جامعه آخرالزماني كه مبتني بر بيگانگي علم و مهارت و صنعت و فناوري با ارزش هاي ديني است.

معرفي الگوهاي موفق اقتصادي و اجتماعي رفتاري و شخصيتي مورد تأييد حضرت در دوران غيبت با هدف الگو سازي روزآمد زندگي مهدوي؛

بازشناسي مباني معيارهاي زندگي مهدوي در حوزه اخلاق حرفه اي و اقتصادي؛

ص: 123

باز شناسي رفتارهاي آخرالزماني در حوزه اخلاق حرفه اي و اقتصادي كه به آسيب و عقب ماندگي جامعه حق در مسير حركت به سوي زمينه سازي و ظهور منجر مي شود؛

الگوسازي زندگي اقتصادي ديني بر مبناي سيره اقتصادي معصومان عليهم السلام مبني بر تلاش حداكثري، بهره مندي متعارف و خير رساني اجتماعي حداكثري و پيوسته براي پيشبرد جامعه حق به سوي ظهور و ايجاد جاذبه جهاني براي جامعه حق و الگوي اقتصادي آن؛

بازشناسي هشدارها در روايات آخرالزماني و نشانه شناسي از جهت وارونگي و هجوم ارزش هاي شيطاني به حوزه نقش آفريني اجتماعي و اقتصادي و شغلي؛

معرفي امام غائب به عنوان فعال ترين و پويا ترين و با بهره وري ترين شخصيت انساني و ضرورت همانندي شيعيان در عرصه حضور اجتماعي و اقتصادي به مثابه يك مهدي زيست مهدي ياور با بازدهي حداكثري.

1/ د) ايده هاي ناظر به رويكرد هاي علمي و تمدني:

جامعه شيعه و رسالت ايجاد جامعه زمينه ساز با هدف ايجاد جاذبه و بسترهاي اجتماعي و جهاني براي ظهور؛

رسالت جامعه شيعه ايراني بر اساس روايات پيشگويانه، در آخرالزمان براي زمينه سازي بر بنيان ايمان و علم؛

برنامه سازي با هدف معرفي دانش و معرفت اهل بيت عليهم السلام به عنوان يگانه راهبرد و نجات بخش براي انسان گرفتار و درمانده در بحران هاي آخرالزماني؛

برنامه سازي با هدف معرفي خستگي ها و اعتراض متفكران و دانشمندان معاصر از بي عدالتي ها و استثمار ها و جهت گيري هاي غلط در مطالعات و توليدات علمي و آرزومندي آنها براي تحقق عدالت علمي؛

برنامه سازي انديشه محور در مورد بازشناسي و نسبت سنجي بين تمدن معاصر با تمدن ظهور از جهت مباني، انديشه ها و روش ها و اهدافي كه دنبال مي كنند؛

ص: 124

برنامه سازي با هدف سير انديشه و مكاتب بشري در گرايش هاي گوناگون علوم انساني و بن بست ها و حيرت هاي انديشه معاصر كه بسترساز فضاي آخرالزمان از يك سو و ايجاد انتظار ماورايي از سوي ديگر شده است؛

برنامه سازي با هدف آسيب شناسي علم و فناوري بشر بر زيست بوم (در نگاه تطبيقي با روايات آخرالزماني)؛

برنامه سازي با هدف تبيين ضرورت طراحي الگوي حضور عالمانه ايماني جوانان شيعي در محيط هاي علمي بين الملل به منظور ايجاد جاذبه براي ارزش هاي تمدني جامعه انتظار و زمينه سازي (در كنار آسيب شناسي حضور جهاني دانشجويان و دانشمندان ايراني _ شيعي كه با كمترين اثرگذاري ايماني و معرفتي است).

1/ ه) ايده هاي ناظر به رويكرد هاي معرفتي و ايماني:

ضرورت برنامه سازي بر مبناي دين پژوهي تحقيقي _ تطبيقي براي مخاطب داخلي، منطقه اي، و جهاني با هدف معرفي مكتب تشيع و دفاع عقلاني از ادعاي كامل و جامع بودن آن؛(1)

برنامه سازي با هدف منجي شناسي تطبيقي (نظريه نجات، شخصيت منجي، مدينه فاضله، راه رسيدن به مدينه فاضله و...) و با هدف تبيين كارآمدي نظريه نجات شيعي در كنار ناكارآمدي يا نقصان نظريه هاي ديگر؛

معرفي جذابيت هاي نظريه نجات و منجي شيعي از منظر علمي، تاريخي و اجتماعي معاصر و تبيين آثار و بركات پذيرفتن ولايت منجي معصوم و كامل شيعي (در برابر عوارض ولايت گريزي)؛

باز تعريف ارزش هاي عرفاني نظريه نجات و منجي شيعي و بازتاب هاي رواني حضور پيوسته (و البته غائبانه) او در زندگي بشر و امكان ايجاد ارتباط عاطفي _ معنوي با او از سوي مؤمنان و مستضعفان؛

ص: 125

برنامه سازي با هدف معرفي شيوه هاي آخرالزماني شيطان در هجوم به ايمان مؤمنان و بيان راهكار هاي حفظ ايمان و اعتقاد در اوج هجوم ها و بحران ها و حيرت هاي آخرالزماني؛

برنامه سازي هاي گسترده با محوريت تأكيد بر نجات گرايي مبتني بر ارزش هاي انسان شناختي فطري با هدف جذب مخاطبيت رها شده يا گريزان از اديان انحرافي و يا دچار اديان و مذاهب طبيعي و عرفي؛

برنامه سازي براي مخاطب جهاني با هدف تبيين اراده هاي فردي و اجتماعي انسان ها در مسير به حاكميت رساندن جوامع باطل يا به چالش كشيدن آنها و اينكه بهشت جهاني ظهور جز به اقبال جهاني اكثريت اراده هاي انساني به سوي حق محقق نخواهد شد.

1/ و) ايده هاي ناظر به تنوع شبكه هاي استاني

برنامه سازي با هدف معرفي فرهنگ انتظار تاريخي و معاصر در گستره استان؛

برنامه سازي بر معيار آسيب شناسي منطقه اي و محلي؛

معرفي الگوهاي تاريخي استان در عرصه مهدي زيستي و مهدي ياوري با محوريت علما و مراجع تاريخي برخاسته از جغرافياي استان؛

معرفي ظرفيت هاي اجتماعي، علمي و فرهنگي استان در راستاي توسعه فرهنگ و جامعه انتظار و زمينه سازي؛

برنامه سازي با هدف فعال سازي استعدادهاي ويژه جوانان استان در فضاهاي خاص همانند فرهنگ و هنر، اينترنت و رايانه، ايجاد و فعال سازي هيئت ها و ... معطوف به نشر و ترويج فرهنگ روزآمد انتظار و منجي خواهي فطري و بستر سازي براي انتظار در دو گستره فيزيكي و مجازي جهاني؛

تلاش براي ايجاد همگرايي در استان و منطقه بين نهاد ها و شخصيت هاي علمي و فعال در زمينه فرهنگ تشيع و انتظار (حوزه و نهادهاي حوزوي و ديني) با سطح جامعه و به ويژه با فضاهاي علمي _ دانشگاهي و كانون هاي فرهنگي و اهتمام به

ص: 126

الگوسازي و به تصوير كشيدن الگو هاي موجود يا محتمل از اين همگرايي و پيوند علم و دين يا هنر و دين و يا جامعه و دين؛

فعال سازي شخصيت ها و نهاد هاي علمي و ديني و فرهنگي در مواجهه با آسيب هاي موجود با برنامه سازي هاي به موقع؛

در استان هايي كه فرقه ها يا مذاهب رسمي و شناخته شده وجود دارند (همانند اهل سنت و مسيحيت) توليد مجموعه برنامه هايي با هدف معرفي منجي گرايي تقريبي مي تواند به فضاي همگرايي ملي _ استاني بر محور منجي گرايي ياري برساند.

1/ ز) ايده هاي ناظر به شبكه هاي ماهواره اي فارسي زبان

تهيه برنامه هاي بازشناسي مهدويت براي ايرانيان خارج مبتني بر روش تلفيقي سه گانه انسان شناسي فطري، مباني شيعي، نگاه تطبيقي و بين الادياني، تا بينش مخاطب بينشي علمي و جامع و كاربردي بگردد و او را در جامعه آخرالزماني بين المللي بر ايمانش استوار نگه دارد؛

تلاش براي فعال سازي ايرانيان خارج در جغرافياي زندگي خود و با هدف ايجاد جاذبه مرحله اي براي مكتب تشيع و منجي شيعي (ضمن توجه به اصول تقيه و اقتضائات زندگي در كشور خارجي و رعايت اصل تدريج در هدايت و تربيت)؛

آموزش روش هاي ايجاد جاذبه رفتاري، علمي و روش گفتمان مناظره اي و روش علمي مقايسه اي و تطبيقي بين ادياني به مخاطبان براي مسلح سازي علمي و روش مند آنها در عرصه فعاليت و تلاش براي نشر مهدي باوري؛

توليد مجموعه برنامه هاي نقد علمي _ فلسفي تمدن آخرالزماني غرب با كمك آثار انتقادي منتشر شده در نشريات و رسانه هاي علمي غرب؛

توليد برنامه هايي با هدف معرفي الگوهاي فردي يا اجتماعي مهدي زيستي و مهدي ياوري در فضاي منطقه اي و جغرافيايي گوناگون از شيعيان ايراني (براي نمونه معرفي چگونگي فعاليت در كشورهاي مسيحي يا چگونگي اجراي سلوك ديني و تبليغ مهدوي در كشورهاي حوزه بوديسم و نژاد زرد يا روش انجام دادن آن در آمريكاي لاتين با معرفي نمونه هاي عيني و تجربه هاي انجام شده)؛

ص: 127

تلاش براي ايجاد پيوند و همگرايي بين فضاي علمي _ ديني داخل (و حوزه هاي علميه داخل) و مخاطب خارجي با هدف غني سازي علمي مخاطب ايراني در گستره جهاني.

1/ ح) ايده هاي ناظر به زمان پخش مناسبتي

اشاره

1/ ح) ايده هاي ناظر به زمان پخش مناسبتي

يادآوري: مناسبت هاي مهدوي بر معيار رويدادهاي هفتگي يا ساليانه، شامل موارد متعددي مي شود كه عبارت اند از:

براي ديدن نمودار به پي دي اف مراجعه فرماييد

در مورد يادكرد هفتگي ضمن پخش ادعيه و زيارات مهدوي مي توان از ميان برنامه هاي كوتاه با موضوع بازشناسي مفاهيم و معارف ادعيه و زيارت مهدوي تا ويژه برنامه هفتگي _ تركيبي با موضوع دائرة المعارف مهدويت تهيه و توليد كرد.

در صورت توليد برنامه هفتگي تأكيد مي شود كه بايد بخش اصلي برنامه ناظر به آسيب شناسي هاي تربيتي، خانوادگي، اجتماعي متوجه بحث تربيت نسل منتظر و سبك زندگي مهدوي، و جامعه زمينه ساز باشد و از بزرگنمايي مباحث دشمن شناسي يا گستردگي مباحث اطلاعات عمومي و دائرة المعارفي كم فايده اجتناب گردد. در مورد برنامه هاي مناسبت هاي مهدوي نيز _ همان گونه كه در راهبردها تبيين شد _ بايد توليد

ص: 128

مجموعه برنامه هايي كه به غني سازي انديشه اي، فرهنگي و هنري جشن ها و آيين هاي مردمي ياري مي رساند، در دستور كار قرار بگيرد.

در مورد مناسبت نيمه شعبان هم بايد در فرايند برنامه سازي بر سه گانه «رويداد ميلاد از جهت تاريخي و آسماني، جايگاه معنوي شب و روز نيمه شعبان و ضرورت احياي آن، و زيارت سيدالشهدا در آن شبانه روز» توجه داشت. همچنين از يادكرد پيامبر صلي الله عليه و آله نيز در اين مناسبت مهم در نيمه ماه نبايد غافل گرديد. اهميت و جايگاه ماه شعبان را در ميانه فصل نيايش در جدول زير مي توان ديد:

موضوع ماه

رجب

شعبان

رمضان

انتساب

حق تعالي

پيامبر

بندگان

رويكرد كلي ماه

ماه رحمت

ماه خيرات

ماه غفران و سرنوشت

وضعيت ملكوت

ماه گسترش شاخه هاي درخت بهشتي طوبي بر آسمان دنيا (به موازات وجود شجره زقوم و ...)

بسته شدن در هاي جهنم و بازداشت موقت ابليس

شب هاي ويژه

شب مبعث

شب نيمه شعبان

شب هاي قدر

توصيه كلي ازجهت اذكار

تهليل

صلوات

قرآن

رزق و روزي

وسعت رزق براي ايجاد فرصت معنوي در ماه رمضان

تقدير ساليانه رزق و روزي و سرنوشت

روز هاي هفتگي ويژه از جهت اعمال و فضائل

جمعه ها

پنج شنبه ها و جمعه ها

همه روزهاي ماه

ثواب اعمال

پاداش حسنات هفتاد برابر نوشته مي شود

در اين ماه حتي خواب روزه دار عبادت است و تلاوت يك آيه قرآن ثواب يك ختم قرآن دارد.

ص: 129

بدين جهت در جشن هاي شعبانيه كه غالباً در قالب دهه مهدويت برگزار مي شود، يادكرد جايگاه عبادي ماه شعبان و پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله يكي از ضرورت هاي برنامه سازي است تا مخاطبان از سه گانه مقام هاي ملكوتي پيامبر كه تجلي روزآمدش در امام زمان است، هماره بهره مند شوند؛ مقام هايي كه بر طبق گزارش قرآن شرح آنها چنين است:

آيات قرآني در مورد شخصيت پيامبر

پيام ها

آيه صلوات: 56 احزاب

درود و دعا و سلام ويژه خداوند بر پيامبر. اين درود به دنبال خود صلوات و درود فرشتگان به عنوان برترين موجود عالم معنا را به همراه خود دارد؛ بدين معنا كه اراده حق تعالي اراده تمام ملكوت را با خود به همراه دارد.

آيه رحمت، 107 انبياء

پيام آور از سوي خداوندي كه رحمان و رحيم است؛ مقام و منزلتي جز رحمت براي عالميان نمي تواند داشته باشد و ثمره رحمت بودن اين است كه هر كسي خود را در مسير اين رحمت قرار دهد از بركات و عنايات بسيار ويژه اي بهره مند خواهد شد.

آيه استغفار، 64 نساء

يگانه راه نجات انسان هاي غير معصوم، پاكيزه شدن آنها از ظلم بر خود است و تنها راه زدودن ستم بر خود، استغفار است و استغفار بر اساس اين آيه دو مرتبه دارد: اسغفار مستقيم هر انسان از خداوند كه ممكن است سنگيني گناهان فاصله را زيادكرده باشد و ... لذا براي اين استغفار معبري نزديك و سريع قرار داده شده است كه آن هم استغفارجويي از پيامبر است.

و تجلي روزآمد اين بركات و خيرات در اين زمان امام زمان است.

در همين جا تأكيد مي شود كه در كنار مناسبت مهم نيمه شعبان كه عيد اميد و انتظار است، مهم مهدوي ديگر،مناسبت نهم ربيع الاول با عنوان سالروز آغاز امامت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف است. ناظر به در امتداد عيد غدير بودنِ اين مناسبت، بايد به پاسداشت و احياي اين روز و

ص: 130

برنامه سازي مناسب براي آن توجهي ويژه شود. بدين جهت در اين بخش و به عنوان پيش درآمد ايده هاي مناسبتي برخي ايده هاي اختصاصي و مناسب اين روز چنين است:

ح 1: ايده هاي مربوط به عيد نهم ربيع الاول ( عيد آغاز امامت):

عيد آغازهاي ملكوتي، از نگاه قرآني؛

سطوح معنايي آغازهاي مقدس در زندگي معصومان عليهم السلام و اهميت مُلكي و ملكوتي آن؛

آغاز امامت امامان معصوم عليهم السلام در تاريخ؛

معناي فلسفه تاريخي نهم ربيع الاول؛

گاه شمار آغاز آخرين امامت؛

شخصيت شناسي امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف در آستانه امامت؛

همه ياوران امام غائب در آغازين روزهاي امامت؛

جامعه و جغرافياي شيعه در آغاز امامت امام موعود عليه السلام ؛

شيعه ايراني از اولين تا آخرين غدير با چشم انداز آخرين آغاز (ظهور)؛

فرهنگ سازي براي جشن هاي عيد غدير در سيره اهل بيت عليهم السلام به مثابه مبنايي براي پاسداشت عيد آغاز امامت؛

پيشينه و جايگاه فرهنگ بيعت و تجديد بيعت در تاريخ اسلام و جهان امروز؛

نياز جامعه شيعه به شادي و لزوم توجه به شادي آفريني ديني در جامعه شيعي پس از دو ماه محرم و صفر؛

آغاز امامت امام زمان عليه السلام و بحث حقوق امام، حقوق روز آغاز امامت، و مسئله شكر نعمت امامت؛

بازخواني و بازشناسي مفاهيم دعاي عهد و كاركردهاي آن در تأكيد بر فرهنگ تجديد بيعت؛

بازشناسي زيبايي هاي امام زمان عليه السلام در فضاي بهاري «مام بهار مردم (ربيع الانام)»؛

پيشينه تاريخي نهم ربيع الاول و ايرانياني كه اولين بيعت گران با امام زمان عليه السلام بودند.

پيشينه معرفي آغاز امامت هر يك از امامان و روز هاي آغازين امامت هر يك؛

ص: 131

پيشينه بيعت هاي مسلمانان با معصومان عليهم السلام همانند:

_ بيعت هاي گوناگون مسلمانان با پيامبر صلي الله عليه و آله در مكه و مدينه؛

_ بيعت هاي گوناگون مسلمانان با اميرالمؤمنين عليه السلام ؛

شيوه هاي ترويج فرهنگ پاسداشت عيد غدير، به عنوان نخستين و مهم ترين عيد امامت نزد اهل بيت عليهم السلام و به ويژه پاسداشت ويژه عيد غدير توسط امام صادق عليه السلام و امام رضا عليه السلام .

ح 2: ايده هاي مهدوي در مناسبت هاي مذهبي و ملي و جهاني:

از ديگر ظرفيت هاي برنامه سازي مهدوي، و يادكرد امام غائب، استفاده از ظرفيت ديگر مناسبت هاي مذهبي و ملي و بين المللي است؛ چراكه مفاهيم عام و فراگير و فطري مهدوي با بسياري از اين مناسبت ها مرتبط است و در نقش نگاه به وضعيت مطلوب يا تبيين بهتر رويدادهاي گذشته و يا بازخواني و به روز رساني سيره ها و نقش هاي الگويي مي تواند كارايي فراوان داشته باشد. در مناسبت هاي اسلامي و اهل بيتي ظرفيت هاي مشترك اجتماعي و فرهنگي فراواني وجود دارد كه مي تواند ياري گر برنامه سازان در غني سازي برنامه هاي مناسبتي (از يك ميان برنامه كوتاه تا يك ميزگرد كارشناسي) باشد.

نمونه اي از ايده هاي مهدوي در مناسبت ها چنين است:

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

ميلاد پيامبر صلي الله عليه و آله

بازتاب هاي ملكوتي و ماورائي ميلاد هر دو معصوم؛

انتظار تاريخي اهل كتاب و مؤمنان براي هر دو ميلاد؛

توطئه هاي مشترك دشمنان براي جلوگيري از هر دو ميلاد؛

شخصيت پاك و مظلوم مادر اولين و آخرين معصوم (به ويژه در مسئله ميلاد)؛

استمرار بركت سالروز ميلاد ها در بستر تاريخ؛

ص: 132

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

رحلت پيامبر

رابطه رحلت نبي با غيبت ولي (اللهم انّا نشكوا اليك فقد نبينا و غيبة ولينا)؛

آموزه هاي مهدوي در آخرين ماه هاي حيات نبوي؛

بازخواني تطبيقي معنا و تعريف خاتميت در دو نگاه شيعي و سني و بررسي بازتاب هاي تاريخي هر دو قرائت؛

ادوار شناسي غربت ها و مهجوريت هاي تاريخي _ اجتماعي معصومان عليهم السلام .

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

عيد مبعث

مقايسه جاهليت پيش از بعثت با جاهليت آخر الزماني؛

وحشت و ناله مشترك ابليس به همگام بعثت و ظهور؛

انواع انتظار هاي سفيد، سياه و خاكستري مؤمنان و اهل كتاب نسبت به رويداد بعثت و ظهور؛

مكه در انتظار بعثت و ظهور؛

بعثت و ظهور از جهت ظهور در مكه، سن شخصيت ظهوركننده و يكساني شخصيت آنها (امام مهدي آيينه تمام نماي پيامبر) و... يكسان اند؛

همانندي بعثت و ظهور: از جهت جاهليت فراگير (آخرالزماني) در جهان و به ويژه در مكه در آستانه تحقق آنها كه بيانگر تحمل سختي ها و آزارهاي فراوان از سوي هر معصوم خواهد بود؛

همانندي بعثت و ظهور: از جهت گستردگي نشانه ها و انتظارها براي تحقق آنها به واسطه خستگي مردم از جاهليت ها و انحطاط و فسادهاي موجود و خواستن نجاتي آسماني؛

رخ دادن ظهور همانند بعثت پس از دوراني طولاني از فترت و حيرت؛

قرآن دوران ظهور (مصحف اميرالمؤمنين) همانند قرآن زمان پيامبر صلي الله عليه و آله بر اساس ترتيب نزول است تا هماهنگ با حقيقت وجودي فردي و اجتماعي انسان ها در يك فرايند تدريجي و درست به تمدن دين سازي بپردازد.

ص: 133

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

تولد و شهادت حضرت زهرا عليها السلام

تجلي شخصيت و سيره نبوي در اين دو يادگار پيامبر صلي الله عليه و آله ؛

حضرت زهرا عليها السلام (ترجمه جمالي و رحماني از شخصيت پيامبر) به مثابه الگويي براي رحمت و زيبايي حضرت مهدي عليه السلام در دوران ظهور؛

ميلاد غريبانه هر دو معصوم؛

حزن و غم مصائب فاطميه نخستين و سنگين ترين غم مشترك معصومان عليهم السلام و به مثابه بنيان لقب «منتقم» براي امام زمان عليه السلام ؛

مباني سبك زندگي منتظرانه براي بانوان و شخصيت و سيرت فاطمي.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

ميلاد حيدر عليه السلام

كعبه در انتظار اولين و آخرين امام؛

شهادت اميرالمؤمنين عليه السلام

غم ها و غربت هاي سنگين هر دو امام؛

عدالت علوي مبناي عدالت مهدوي؛

از خانه نشيني امام علي عليه السلام تا غيبت امام مهدي عليه السلام

ولايت گريزي سرِّ انحطاط جامعه اسلامي در حد فاصل رحلت پيامبر صلي الله عليه و آله تا ظهور امام مهدي عليه السلام ؛

صبر عظيم و سنگين هر دو معصوم؛

عيد غدير

پيام هاي مهدوي در خطبه غديريه پيامبر صلي الله عليه و آله ؛

سلمان از بيعت خالصانه غدير تا بيعت تاريخ ساز ظهور؛

فرهنگ امامان براي جشن غدير، مبناي جشن هاي مهدوي نيمه شعبان و نهم ربيع الاول؛

عيد غدير و ضرورت تجديد بيعت با امام هر زمان.

ص: 134

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

تولد و شهادت امام مجتبي عليه السلام

امام مهدي عليه السلام از تبار مشترك حسنين(عل)؛

بازخواني غيبت و انتظار مهدوي از منظر صلح تاريخي امام مجتبي عليه السلام ؛

انتظار و سرور ويژه پيامبر صلي الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام با اولين و آخرين ميلاد معصومان عليهم السلام در خانه اهل بيت عليهم السلام .

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

ميلاد امام حسين عليه السلام

ابتهاج ويژه ملكوت و فرشتگان از هر دو ميلاد؛

نامگذاري هر دو معصوم توسط پيامبر صلي الله عليه و آله ؛

ميلاد هردو معصوم در ماه شعبان، ماه پيامبر صلي الله عليه و آله ؛

يادكرد پيامبر از امام مهدي عليه السلام به هنگام تولد سيدالشهداء آنگاه كه از آينده نوزاد براي مادرش حضرت زهرا عليها السلام فرمود، يادي هم از منتقم خون آن نوزاد فرمود.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

دهه محرم و عاشورا

پيوند هاي عاشورا و انتظار در:

مباحث فلسفه تاريخي مشترك عاشورا و انتظار؛

ظلم اجتماعي فراگير به هر دو امام معصوم؛

خصال مشترك ياوران حسيني و مهدوي؛

زيارات حسيني و مهدوي، پيوند ها و رهيافت ها.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

اربعين

كاركرد اجتماعي زيارت و فرهنگ اربعين در حفظ هويت شيعه در دوران غيبت و انتظار؛

پيوند عاشورا و انتظار در حماسه عظيم پياده روي اربعين؛

جلوه ها فرهنگ انتظار در پياده روي اربعين؛

ص: 135

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

تولد و شهادت امام سجاد عليه السلام

غربت مشترك هر دو امام پس از عاشورا در جغرافياي جهان اسلام و به ويژه در حجاز؛

اهتمام هر دو امام براي احيا و حفظ هويت تشيع در قالب نهضت ادعيه اي كه جامع شور و شعورند؛

رساله حقوق امام به مثابه بنياني براي طراحي سبك زندگي منتظرانه.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

تولد و شهادت امام باقر عليه السلام

پيشگويي و سلام مشترك پيامبر صلي الله عليه و آله به هر دو محمد با نام و نشان؛

احياگري مشترك تشيع از سوي هر دو امام بر بنيان دانش نبوي

هر دو امام آيينه تمام نماي پيامبر صلي الله عليه و آله به ويژه ازجهت نياز اجتماعي زمانه براي احياگري نام و ياد پيامبر صلي الله عليه و آله .

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

تولد و شهادت امام صادق عليه السلام

امام صادق عليه السلام و امام مهدي عليه السلام دو امام هويت ساز براي مكتب تشيع.

نهضت احياگري هر دو امام براي اسلام؛

نقش ياران علمي و فرهيخته هر دو امام در تاريخ سازي؛

شخصيت ايماني، عبادي، علمي و اجتماعي ياران هر دو امام؛

امام صادق عليه السلام و طراحي الگوي علمي و فكري و فرهنگي دوران غيبت براي تشيع؛

امام صادق عليه السلام و طراحي سازمان وكالت و نيابت و مرجعيت براي آينده جامعه شيعه؛

گزاره هاي مهدوي در احايث امام صادق عليه السلام .

ص: 136

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

تولد و شهادت امام كاظم عليه السلام

سيره مشترك هر دو امام در تقيه شديد حفاظتي و الگوي مديريت جامعه شيعه در بحران ها و هجوم هاي فراگير دشمنان؛

امام كاظم عليه السلام و الگوي فرزندپروري براي رسالت جامعه سازي ديني و منتظرانه.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

تولد و شهادت امام رضا عليه السلام

هويت مشترك جريان واقفيه با بسياري از جريان هاي انحرافي در دوران غيبت كبري؛

بازشناسي انحراف در قالب پديده واقفيه و بازشناسي الگوي مديريتي امام رضا عليه السلام در اين زمينه؛

بازشناسي نقش سفر تاريخي امام رضا عليه السلام به ايران در بازسازي و جهش تاريخي هويت شيعي ايراني.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

تولد و شهادت امام جواد عليه السلام

مسئله عصمت و امامت در كودكي؛دوران سخت آغاز امامت هر دو امام در مديريت دوگانه؛

دوست و دشمن (حق و باطل) در آن شرايط دشوار؛

تربيت بانواني ويژه (حكيمه خاتون) براي دوران دشوار واپسين سال هاي حضور امامان و آغازين دوره غيبت.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

تولد و شهادت امام هادي عليه السلام

امام هادي عليه السلام و رسالت نيرو سازي براي دوران غيبت صغري (تربيت نائب اول و دوم از نواب اربعه)؛

تبعيد تاريخي امام هادي عليه السلام به سامرا براي جلوگيري از تولد امام زمان عليه السلام ؛

ضرورت مرجعيت و ولايت فقها در عصر غيبت كبري، بر اساس پيشينيه شناسي اين نهاد در سازمان وكالت در عصر ائمه و به ويژه در عصر امام هادي عليه السلام .

ص: 137

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

تولد و شهادت امام عسكري عليه السلام

مديريت پيچيده امام عسكري عليه السلام در مورد مسئله ميلاد امام زمان عليه السلام ؛

غربت ويژه امام در آستانه غيبت؛

امام عسكري عليه السلام و آماده سازي شيعه براي ورود به دوران غيبت صغري؛

امام عسكري عليه السلام و نيرو سازي براي دوران غيبت صغري.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

رحلت حضرت ابوطالب

ابوطالب عليه السلام الگوي تقيه حفاظتي و مداراتي در برابر دشمن و جامعه باطل؛

الگوي معصوم ياوري مخلصانه و همه جانبه در شخصيت و زندگي حضرت ابوطالب؛

دشواري ايمان در جامعه جاهلي مكه و همانندي دشواري حفظ ايمان در دوران آخرالزمان با آن (و نقش الگويي ابوطالب براي حفظ ايمان و نقش آفريني پيوسته در اين شرايط)؛

ابوطالب عليه السلام در مقام اولين مصداق تقيه اسلامي در برابر تقيه هاي آخرالزماني كه اخرين تقيه هاست و هر دو هم در اوج مرتبه تقيه اند.

در آستانه بعثت نشانه هاي ظهور پيامبر عليه السلام چنان فراوان بود كه نه تنها علماي اهل كتاب، كه قبايل يهودي ساكن حجاز و حتي جمع بسياري از عرب هاي مكه و مدينه در باره آنها اطلاعات جسته و گريخته اي داشتند اما مواجهه ها با اين نشانه ها متفاوت بود:

عناد و تلاش براي ضديت و تحقق نيافتن: يهود مدينه؛

غفلت و بي اعتنايي: توده جامعه مكه؛

تلاش براي كسب آمادگي براي جبهه گيري: مشركان مكه؛

تلاش براي سوء استفاده: منافقان؛

تلاش براي كسب آمادگي و همراهي به هنگام نمود آشكار يافتن حق: حضرت خديجه و حضرت ابوطالب.

ص: 138

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

حضرت اباالفضل عليه السلام

اوج مقام ولي ياوري، اتكاي امام به رهرو خود در سخت ترين اوضاع؛

مقام والاي مادر هر دو عزيز كه از فضاي باطل با پاكي و اخلاص به سوي حق آمدند و تا آخر بر بالاترين و سخت ترين مراتب حق استوار ماندند؛

نهايت مرتبه رشد و كمال انسان، رسيدن به مرتبه اي است كه فرد تكيه گاه و عصاي دست ولي زمان در مهم ترين فعاليت ها و بحراني ترين شرايط باشد.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

علي اكبر عليه السلام

جوانان و ياوران حضرت مهدي عليه السلام در دوران ظهور؛

شخصيت شناسي هر دو حضرت مبتني بر شباهت ها با شخصيت نبوي.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

حضرت خديجه عليها السلام

الگوي بانوان منتظر در جوامع جاهلي و هجوم هاي آخرالزماني؛

الگوي نشانه شناسي و عمل به وظيفه همراه با بصيرت و درايت؛

الگوي فداكاري و ايثارگري براي ولي معصوم زمانه تا پاي جان و مال.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

حضرت زينب عليها السلام

زيباشناختي شخصيت هر دو بزرگوار؛

شخصيت تاريخي حضرت زينب الگوي زنان مهدوي و منتظر؛

حضرت زينب با سيره خود در دوران اسارت نشان داد هرگاه در دوران تقيه هجوم ها و بحران ها بر جامعه شيعه به نقطه اوج خود برسد، در اين شرايط رسالت و نقش زنان شيعه نه تنها نبايد انفعالي و انزوايي و احساسي باشد، بلكه آنها بايد آماده ايفاي سخت ترين نقش ها باشند.

ص: 139

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

حضرت معصومه عليها السلام

حضرت معصومه عليها السلام الگوي منتظرانه زيستي بانوان و دختران

مسئوليت پذيري و نقش آفريني تاريخي حضرت در بنيان گذاري حرم اهل بيت براي دوران غيبت و انتظار؛

نقش تاريخي قم و حرم حضرت معصومه عليها السلام در ايجاد هويت علمي _ عقلاني براي مكتب تشيع؛

نقش آخرالزماني قم در جهاني سازي پيام و معارف اهل بيت و تحقق شرايط زمينه سازي.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

شب قدر

شب تفويض تقدير ساليانه به حضرت؛

الگوي مديريت آسماني و غيبي حضرت؛

امام و مديريت كلان تاريخ به سوي ظهور؛

امام نقطه كانوني مُلك و ملكوت در شب قدر؛

بازتاب سلوك معنوي مؤمنان در فصل نيايش (رجب، شعبان، مضان) در بستر سازي براي تقدير شايسته.

مناسبت هاي ملي _ بين المللي

ايده هاي مهدوي

ميلاد مسيح عليه السلام

مسيح عليه السلام برترين ياور مهدي عليه السلام در حساس ترين مراحل ظهور؛

انتظار مشترك يهودي، مسيحي، اسلامي براي رجعت دوباره مسيح عليه السلام ؛

تفسير شيعي از ظهور دوباره مسيح عليه السلام ، زيباترين تفسير از چرايي و دستاوردهاي اين رجعت.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

اعتكاف

مسجد زيستي و زندگي عبادي _ معنوي بالاترين هويت مشترك منتظران و امام مهدي عليه السلام .

ص: 140

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

عقد اخوت

اخوت ايماني مبناي مدينة الرسول صلي الله عليه و آله و مدينة المهدي عليه السلام ؛

اخوت سلمان و ابوذر الگوي اخوت مؤمنان با همديگر.

مناسبت هاي قمري

ايده هاي مهدوي

هفته وحدت

مهدويت به مثابه يكي از بنيان هاي مشترك و تقريب زا بين مسلمانان؛

هويت اهل بيتي عليهم السلام امام مهدي در آموزه هاي روايي مشترك شيعه و سني؛

آينده روشن بشري از منظر فرقه هاي اسلامي؛

احياي مهدويت به مثابه احياي شخصيت تاريخي پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله .

مناسبت هاي ملي _ بين المللي

ايده هاي مهدوي

دهه فجر

آرمان هاي انتظار و مهدويت به مثابه مباني پيدايي و استمرار انقلاب؛

جهاني سازي فرهنگ انتظار به عنوان مهم ترين رسالت انقلاب؛

عوامل آسيب زا و فتنه ها و انحراف هاي مشترك در فرهنگ انتظار و انقلاب؛

مهدويت باوري زير بناي نظريه ولايت فقيه شيعه.

مناسبت هاي ملي _ بين المللي

ايده هاي مهدوي

روز قدس

دشمني تاريخي يهود با فرهنگ انتظار و ظهور؛

سلفي گرايي و انحصار گرايي نژادي از انديشه هاي راهبردي يهود در زمينه موعودباوري؛

نقش نرم افزاري اسرائيليات (=روايت هايي با خاستگاه يهودي و مسيحي) در به حاشيه بردن انديشه مهدويت در تاريخ اسلام؛

ظهور به مثابه پاياني بر دو گانه ابليس و صهيونيسم.

مناسبت هاي ملي _ بين المللي

ايده هاي مهدوي

نوروز

اعتدال طبيعي نو روز بسترساز احتمالي ظهور عدالت انساني؛

جلوه هاي زيبايي بهار، يادآور زيبايي هاي امام بهار؛

ظهور امام موعود و ارمغان بهاري جاودانه؛

هويت معنوي نوروي در اعتدال بين عيد غدير (شمسي) و عيد ظهور.

ص: 141

مناسبت هاي ملي _ بين المللي

ايده هاي مهدوي

روز جهاني خانواده

اصالت خانواده در انديشه شيعي به مثابه بنيان طراحي سبك زندگي مهدوي؛

نقش تاريخي خانواده هاي علمي شيعي در مهدي ياوري؛

آخرالزمان به مثابه اوج فروپاشي اخلاقي نظام خانواده.

مناسبت هاي ملي _ بين المللي

ايده هاي مهدوي

روز جهاني محيط زيست

دوران ظهور، دوران همگرايي جهاني بشري بر محور توحيدباوري؛

جهاني سازي جامعه بشري در دوران ظهور بر بنيان رشد عقلاني و عدالت گرايي؛

توسعه و پيشرفت همسان ملت ها و نژاد ها در دوران ظهور.

مناسبت هاي ملي _ بين المللي

ايده هاي مهدوي

روز جهاني حقوق بشر

مبناي توحيدي نظام حقوقي جامعه ظهور؛

رواج فرهنگ باوري در دوران ظهور كه بستر ساز تجلي جامعه حقوقي فراگير مي گردد (در برابر حق خواهي برآمده از خودخواهي هاي مدرن آخرالزماني).

مناسبت هاي ملي _ بين المللي

ايده هاي مهدوي

روز جهاني ميراث فرهنگي

امام وارث و ميراث دار معنوي پيامران و امامان عليهم السلام ؛

امام و احياي ميراث معنوي _ تاريخي معصومان عليهم السلام در مقام بهشت سازي ظهور؛

ميراث معنوي _ فرهنگي عاشورا و انتظار و شكوفايي تاريخي تشيع

گردشگري ديني و نقش آن در همگرايي ايماني منتظران.

ص: 142

مناسبت هاي ملي _ بين المللي

ايده هاي مهدوي

روز اصناف

سبك زندگي منتظرانه صنفي؛

رسالت تخصصي هر صنف در ايجاد الگوي سبك زندگي شغلي منتظرانه و اهتمام به فراگير سازي آن؛

ظلم هاي پنهان صنفي در جامعه ايماني و نقش آن در امتداد غيبت و فراگيرسازي شرايط آخرالزماني؛

رسالت شغلي شيعيان در ايجاد جاذبه براي مكتب تشيع در بستر شغلي _ صنفي.

مناسبت هاي ملي _ بين المللي

ايده هاي مهدوي

روز تعاون

تعاون بر گناه و فساد و ظلم در آخرالزمان (وارونه سازي مفهوم تعاون) تا اوج فرهنگ تعاون ايماني بين ياران مهدي عليه السلام ؛

رسالت تعاون اجتماعي _ اقتصادي شيعيان در دوران غيبت با هدف به اوج رساني بهروري ظرفيت ها و فرصت هاي اقليت شيعه در زندگي منتظرانه؛

فرهنگ فراگير تعاون بر «خير» در دوران ظهور در برابر فرهنگ تعاون بر «شر» و فساد در آخرالزمان

مناسبت هاي ملي _ بين المللي

ايده هاي مهدوي

هفته بهداشت رواني

آخرالزمان به مثابه نقطه اوج آسيب هاي رواني و انحطاط بشر؛

جشن و فرهنگ انتظار به مثابه اميدآفرين ترين عيد مقدس؛

فرهنگ ادعيه و زيارات مهدوي و تركيب حزن و شادي مقدس با هدف سالم سازي شخصيت انساني در سخت ترين شرايط و بحران ها.

ص: 143

مناسبت هاي ملي _ بين المللي

ايده هاي مهدوي

هفته پژوهش

عنايات و امداد هاي غيبي حضرت نسبت به پژوهش هاي ديني اي كه حافظ جامعه شيعه باشد؛

رسالت انديشه وران در بازشناسي روزآمد نياز هاي جامعه شيعه و ياوري معنوي و علمي آن؛

شاخصه ماندگاري معنوي علماي برجسته شيعه در دوران غيبت بر معيار زمان شناسي و روزآمد سازي مهدي ياوري.

ط) ايده هاي ناظر به بحران هاي اجتماعي ناشي از سوء استفاده هاي احتمالي سياسي در سطح كلان از بحث مهدويت

-برنامه سازي در مورد جريان انحرافي اسلام منهاي روحانيت و آسيب هاي آن بر اساس تجربه كشورهاي اسلامي غير شيعي كه به عقب نشيني اسلام ناب در برابر اسلام هاي التقاطي و وارداتي منجر شده و مي شود؛

-. برنامه سازي در مورد ريزش هاي كلان در تاريخ تشيع كه ريشه در اغراض و مقاصد دنيوي داشته، همانند جريان واقفيه و معرفي سيره و برنامه معصومان عليهم السلام در برابر آن؛

- بازخواني روايات هشدار هاي آخرالزماني در كنار بازشناسي روش هاي معرفتي و تربيتي كه باعث بصيرت سياسي و حفظ دين در فتنه هاي آخرالزماني مي شود.

- بازخواني آيات قرآني در موضوع نفاق و جريان شناسي نفاق هاي آشكار و پنهان در جامعه اسلامي و نحوه واكنش قرآن و پيامبر در مقابله فتنه افروزي ها و تفرقه افكني هاي منافقان؛

- بازخواني تاريخ معاصر و جريان هاي شبه روشنفكري ديني كه در نهايت باعث به انحراف كشيده شدن جامعه اسلامي و فرهنگ ديني و سوء استفاده استعمارگران شده است؛

- بازخواني جريان هاي تاريخي خودتحميل گر بر معصومان عليهم السلام ، به ويژه در دوران خلافت علوي و معرفي آثار و بازتاب هاي سوء آن بر جامعه ديني؛

- برنامه سازي ناظر به فرهنگ تجديد بيعت در تاريخ تشيع با هدف حفظ انسجام و وحدت سياسي _ اجتماعي؛

ص: 144

- باز شناسي فتنه افروزي هاي فرقه اي و فكري دشمنان در جغرافياي اسلامي و جغرافياي تشيع در دهه اخير و بازتاب هاي آن بر عقب نشيني دينداران، تبليغ ناكارآمدي ديني و حاكميت يافتن تدريجي جريان ها و ارزش هاي غربي.

2. ايده يابي ناظر به تنوع فرم و قالب بيان رسانه اي

اشاره

2. ايده يابي ناظر به تنوع فرم و قالب بيان رسانه اي

فرم ها و قالب هاي رسانه اي و هنري در يك نگاه كلي چنين است:

براي ديدن نمودار به پي دي اف مراجعه فرماييد

ص: 145

در اين مرحله براي نمونه و پيش درآمد برخي از ايده هاي مهدوي ناظر به فرم، ارائه مي شود:

2/الف) ايده هاي داستاني _ نمايشي:

1. تأكيد بر توليد سريال بلند الف و همچنين توليد مجموعه برنامه هاي نمايشي در مورد شخصيت سلمان فارسي و مقاطع مختلف زندگي او (در راستاي كلان طرح نسل سلمان كه محورهاي پژوهشي آن در بخش پاياني ارائه خواهد شد) و ساختار مفهومي كلي آن شامل محورهاي زير است:

نگاهي كلي به دوره هاي سه گانه زندگاني سلمان

سلمان در جست وجوي پيامبر صلي الله عليه و آله

_ ارزش هاي فرهنگي جامعه اي كه سلمان در آن متولد شد؛

_ سلمان و توجه به انسان شناسي فطري و آغاز بيقراري او؛

_ يك عمر جست وجوگري با معيارهاي كامل انسان شناسي جامع؛

_ يافتن پيامبر صلي الله عليه و آله و انتخاب او بر اساس دقت كافي و امتحان هاي لازم.

سلمان در كنار پيامبر صلي الله عليه و آله

_ حضور فعال در برنامه هاي عبادي، علمي، اجتماعي و عمومي پيامبر صلي الله عليه و آله ؛

_ گرفتن وقت اختصاصي از پيامبر (پس از نماز عشاي هر شب)؛

_ انس مداوم با اهل بيت عليهم السلام پيامبر صلي الله عليه و آله ؛

_ برادري ويژه با ابوذر؛

_ برنامه ريزي سير و سلوك ويژه تربيتي و خودسازي نو (در عين سن بسيار زياد) بر مبناي الگوگيري از شخصيت و سيره پيامبر صلي الله عليه و آله ؛

_ ياوري خالصانه براي پيامبر صلي الله عليه و آله .

سلمان پس از پيامبر صلي الله عليه و آله

_ پذيرش ولايت و همراهي با آن در سخت ترين اوضاع؛

_ سنگ صبور ولي معصوم در غربت ها و مهجوريت ها؛

_ تقيه نفوذي در جامعه باطل زير نظر هدايت هاي پنهاني امام؛

_ سعي در محقق ساختن پيشگويي ها و آرزوها و طرح هاي امام حق در اوج قدرت و حاكميت باطل؛

_ فرصت سازي و ايجاد هسته هاي علمي _ اجتماعي حق محور در متن جامعه باطل.

ص: 146

2. توليد آثار نمايشي در مورد نواب اربعه و شخصيت هاي برجسته دوران غيبت صغري با رويكرد بازخواني اصول مديريتي و رهبري جامعه شيعه در آن دوران؛

3. توليد آثار نمايشي با محوريت علماي شيعه ايراني در دوران غيبت كبري با هدف بازخواني تربيت نسل منتظر و سبك زندگي مهدوي روزآمد بر بستر زمان شناسي و نياز شناسي در لحظه به لحظه دوران غيبت كبري؛

4. ايده هاي داستاني در مورد شخصيت هاي شيعه مهاجر به جغرافياهاي جديد و باز نشرتشيع؛

5. ايده هاي داستاني در مورد شخصيت هاي مستبصر در بستر تاريخ يا دوره معاصر با هدف دين پژوهي تطبيقي؛

6. ايده هاي مرتبط با زندگي طلبگي از منظر تلاش هاي علمي مستند علما در توليد يك اثر علمي يا تلاش هاي طاقت فرساي آنها در مسير تبليغ دين يا مبارزات تاريخي آنها در مقابل ظلم و استكبار و استعمار؛

7. ارائه نمايي تخيلي از جهان آينده (آخرالزماني و وارونگي تمدني و استحاله انسان ها) و دستاورهاي متعدد و پيچيده بشري كه در تعاملات پيچيده اجتماعي، اقتصادي و سياسي، در نهايت بشر را به بحران ها و بن بست ها و حيرت ها مي رساند؛

8. پرداختن به برخي از قيام ها و حركت هاي آزادي بخش به صورت داستاني و رديابي انديشه هاي مهدوي و منجي گرايي يا بسترهاي ظلم ستيزي و جست وجوي گري از راه هاي نجات ماورايي و... در آن قيام ها؛

9. ساخت فيلم سينمايي و سريال از نقشه ها، تدابير و توطئه هايي كه يك قدرت مادي جهاني _ مثل آمريكا _ براي مقابله با ظهور يك منجي در بين مسلمانان تدارك مي بيند و سرانجام آن(1)

10. به تصوير كشيدن سياست هاي مسيحيت صهيونيست كه مي خواهد ظهور منجي را با سازوكار هاي بشري به جلو بكشد و سلطه خود را بر جهان حاكم كند؛

11. داستان فردي كه به دروغ خود را موعود مي داند و پيرواني نيز دارد و در نهايت. ..؛

ص: 147

نمونه اي از ايده هاي پيشنهادي نمايشي با بُن مايه هاي تاريخي مستند:

الف) مستند حكيمه خاتون و رسالت و نقش آفريني تاريخي زينب گونه اش

موضوع: شخصيت حكيمه خاتون، دختر امام جواد عليه السلام ، و نقش ايشان در ماجراي ميلاد امام زمان عليه السلام و پس از آن و همچنين در ماجراي اثبات ولادت امام موعود پس از شهادت امام عسكري عليه السلام و نقش ويژه اي كه ايفا نمود به گونه اي كه به اشاره برخي روايات ايشان در اين زمان رسالتي زينب گونه در معرفي امام حق و دفاع از ايشان را به عهده داشته است.

رويكرد:

_ بازشناسي شخصيت حكيمه خاتون از منظر نقش ايشان در موضوع ميلاد موعود؛

_ بازشناسي روشنگري هاي تاريخي ايشان پس از شهادت امام عسكري؛

_ بازشناسي احاديث مهدويتي كه از اين بانو به ما رسيده است.

مستند داستاني بقعه محمد بن عيسي بحريني، روستاي دمستان، بحرين.

خلاصه سرگذشت: در سال هاي آغازين استعمار در خليج فارس، بحرين به اشغال نيروهاي خارجي در آمد (در زمان حكومت صفويه). آنها براي تضعيف تشيع در اين منطقه و مقابله با دولت شيعي ايران، حاكمي ناصبي بر اين سرزمين انتخاب مي كنند و اقليت ناصبي و تندرو در نقشه اي حساب شده و به اصطلاح با ابزار معجزه سازي براي براندازي تشيع در بحرين و شرق جزيرة العرب مي كوشد. شيعيان مضطر منطقه به علما و صلحا پناه مي برند و آنها با انتخاب سه نفر كه هر نفر يك شب در بيابان به امام زمان عليه السلام متوسل شود، در انتظار فرجي مي مانند. شب سوم كه محمد بن عيسي به استغاثه راهي بيابان مي شود... .

بقعه محمد بن عيسي اكنون در غرب بحرين در كنار ساحل دريا در روستاي دمستان زياتگاه شيعيان بحرين و مناطق شرقي عربستان است و هر ساله نمايش هاي محلي از داستان كرامت انار در اين محل برگزار مي شود.

ج) مستند داستاني فقيه احمد آبادي: نويسنده كتاب مكيال المكارم

اواخر دوره قاجار و اوائل حكومت پهلوي دوره قدرت گيري جريان هاي روشنفكري و ضد ديني و به قدرت رسيدن فرقه هاي انحرافي اي همچون بهائيت است؛ پديده اي كه با تمام تلاش سعي در تخريب اعتقادات ديني شيعيان ايران زمين دارد.

ص: 148

در اين زمان در حوزه با سابقه اصفهان عالمي بزرگ _ با توجه به فعاليت روزافزون بهائيت و بابي ها كه مهدويت شيعي را كانون تحريف و حمله خود قرار داد _ پرجم حمايت از دين بر مي دارد و در اين راه پس از سال ها تلاش به تاليف كتابي جامع در موضوع مهدويت متناسب با نياز زمان خود مي پردازد: كتاب مكيال المكارم في فوائد الدعا. للقائم كه اكنون از كتاب هاي مرجع در زمينه مهدويت است.

تلاش ها و فعاليت هاي اين عالم وارسته در زمينه دفاع از دين و مهدويت و مبارزه با انحرافات چنان موجب خشم استعمار و عوامل دست نشانده آنها مي شود كه سرانجام ايشان را به هنگام بيماري و بستري شدن در يكي از بيمارستان هاي اصفهان به گونه اي مشكوك به شهادت مي رسانند.

2/ ب) فيلم هاي مستند

اشاره

2/ ب) فيلم هاي مستند

زير فصل ها

مستند تاريخي

مستند محض

مستند گزارشي

مستند تاريخي

_ تحليلي درباره نهضت ها و قيام هاي آزادي بخش در گستره جهاني و نقش انديشه منجي گرايي و موعود گرايي در آنها؛

_ تحليلي درباره نهضت ها و قيام هاي آزادي بخش اسلامي و نقش انديشه مهدويت در آنها؛

_ مستندي درباره نواب اربعه دوران غيبت صغري؛

_ بررسي جايگاه مهدويت، غيبت و انتظار در شكل گيري حوزه هاي علميه و استمرار آن؛

_ علماي ايراني برجسته در دوران غيبت كبري كه در حرم امير المومنين عليه السلام در نجف اشرف مدفون اند.

مستند محض

_ آخرالزمان در نگاه رسانه هاي غرب؛

_ آخرالزمان در نگاه نظريه پردازان معاصر غرب؛

_ بررسي سخنان و تفكرات انديشوران غرب درباره موعود، منجي و پايان دوران؛

ص: 149

_ بررسي جغرافياي ظهور با تكيه بر تعاليم اديان توحيدي؛

_ نقش جهاني شدن (با رويكرد بازخواني دستاوردهاي علمي بشر كه باعث تبديل دنيا به دهكده واحد جهاني گرديده است) در زمينه سازي ظهور؛

_ ناكامي مكاتب و ايسم ها در نجات انسان معاصر؛

_ ترسيم جهان تشنه عدالت و نيازمند معنويت؛

مستند گزارشي

_ مكان هاي منتسب به حضرت مهدي عليه السلام در كشور عراق؛

_ خادمان مهدويت در سراسر كشور؛

_ دلبستگان حضرت در كشورهاي خارجي؛

_ جشن هاي انتظار در گستره جغرافياي تشيع؛

2/ ج) كليپ (نماهنگ)

_ نماهنگ كاروان هاي زيارتي در شب چهارشنبه در مسير جمكران در قالب تصاوير مستندي از اسامي چهارده معصوم بر پرچم هيئت ها و تابلو نوشته اتوبوس هاي كاروان ها و...، هماهنگ با نواي دعاي توسل يا نواي موسيقايي؛

_ نماهنگ تصاوير موازي زيارت شب چهاشنبه مسجد جمكران در قم و مسجد سهله در كوفه، و نمايش گستره انتظار فراگير شيعيان؛

_ نماهنگ فرهنگ و نماد هاي انتظار در پياده روي اربعين و شعبانيه به سوي كربلا در عراق؛

_ نماهنگ اطلس تاريخي و جغرافياي شيعه از جهت پيدايش در بستر تاريخ تا رشد و نمو در قرن معاصر و درخشش انديشه و جوامع شيعي در تحولات منطقه اي معاصر (نماهنگي مبتني بر نقشه هاي گرافيكي تاريخي در كنار عكس ها و نماد هاي امروزي)؛

_ نماهنگ گاه شمار (تايم لاين) تاريخ بشري از هبوط تا ظهور؛

_ نماهنگ كودكانه بازشناسي شخصيت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف با كمك گل ها (گل محمدي، ياس، نرگس، مريم، هميشه بهار، شب بو، آفتابگردان و...)؛

_ آخرالزمان و تحولات آن و شكست قدرت هاي ظاهري و مادي؛

ص: 150

_ مراسم هاي شب نيمه شعبان در شهرهاي مذهبي ايران و عراق؛

_ مراسم هاي پياده روي منتظران در عراق و ايران.

انيميشن (پويانمايي):

- سرگذشت كعبه از زمان پيدايش تا زمان ظهور (كعبه و تاريخ پيامبران، تاريخ امامان، ديدارهاي ساليانه با امام غائب، دوران ظهور)؛

_ گاه شمار (تايم لاين) از طهور تا هبوط: مروري اجمالي بر تاريخ حق و باطل بر مبناي نگرش و تحليل تاريخي دعاي ندبه؛

_ داستان هاي مبتني بر قوه خيال و آرزو گرايي بچه ها از يك دنياي زيباي كودكانه (فطرت پاك كودكي و شهر زيباي زمينه سازي)؛

_ داستان كودكي مهدي ياوران بزرگ همانند كودكي شيخ صدوق و شيخ حر عاملي؛

ص: 151

بخش چهارم : نمونه هايي از ايده هاي تفصيلي و پژوهش برنامه اي

اشاره

بخش چهارمنمونه هايي از ايده هاي تفصيلي و پژوهش برنامه اي

زير فصل ها

پيش درآمد

1. نگاهي تحليلي به مسئله تولد و تاريخ غيبت صغري

2. بازشناسي ابعاد شخصيتي امام مهدي عليه السلام بر اساس ادعيه و زيارات مهدوي

3. جلوه هاي مثبت نگري به امام زيبايي ها و مهرباني ها

4. جدول شباهت ها

5. از نسل سلمان تا سبك زندگي مهدوي

6. مهدويت و بيداري اسلامي

سخن آخر: ميان برنامه هاي گرافيكي مهدوي

كتاب نامه

ص: 153

پيش درآمد

در اين بخش نمونه اي از پژوهش هاي تفصيلي _ كه به شرح و توضيح بيشتر برخي از ايده ها پرداخته تا ظرفيت و قابليت ايده هاي پيشنهاد شده پيشين را نمايش دهد _ ارائه مي گردد. بديهي است هريك از اين ايده هاي تفصيلي خود در قالب يك يا چند فرم برنامه سازي، قابليت برنامه سازي هاي متعددي را خواهند داشت.

فهرست اين ايده ها چنين است:

1. نگاهي تحليلي به مسئله تولد و تاريخ غيبت صغري؛

2. بازشناسي ابعاد شخصيتي امام مهدي عليه السلام بر اساس ادعيه و زيارات مهدوي؛

3. جلوه هاي مثبت نگري به امام زيبايي ها و مهرباني ها؛

4. جدول شباهت ها؛

5. طرح نسل سلمان؛ بازخواني مهدويت ناظر به نيازهاي هويتي شيعه ايراني؛

6. مهدويت و بيداري اسلامي.

1. نگاهي تحليلي به مسئله تولد و تاريخ غيبت صغري

اشاره

1. نگاهي تحليلي به مسئله تولد و تاريخ غيبت صغري

توضيح كلي

يكي از اشكالات مهم در معارف مهدوي، چگونگي ارائه مباحث تاريخي مهدويت است. متأسفانه در اين بخش كه عمدتاً شامل رويدادهاي تولد و كودكي حضرت و

ص: 154

آنگاه مسئله غيبت صغري است، هم در قالب آثار مكتوب و هم در ساختار خطابي، به اين دو موضوع به صورت احساسي و اسطوره پردازي و به دور از مطالعات تحليلي _ تاريخي پرداخته مي شود.

بدين جهت هر ساله در آستانه ميلاد حضرت، شاهد يك روايت داستاني هستيم كه آن هم بيشتر درباره مادر است تا اينكه در باره امام زمان عليه السلام باشد (داستان هم از جهت اسنادي جاي بحث دارد). اين در حالي است كه با مطالعه و دقت در روايات مهدوي مي توان هم مسئله تولد و هم غيبت صغري را _ با هدف فهم ماهيت غيبت كبري و درك چگونگي سيره و مديريت غائبانه امام در اين دوران _ با نگاهي عالمانه و مستند و تحليلي به مخاطب ارائه داد.

در اين بخش به اجمال به دو مقطع تاريخي زندگاني حضرت پرداخته مي شود:

_ داستان ميلاد؛

_ دوران غيبت صغري.

1/ الف) داستان ميلاد

اشاره

1/ الف) داستان ميلاد

داستان ميلاد امام غائب عليه السلام در روايت سنتي دو بخش دارد: يكي داستان آمدن مادر از سرزمين روم است (كه جاي بحث دارد) و دوم روايت حكيمه خاتون از ميلاد است (كه مستند است). بدين جهت خلاصه اي از داستان ميلاد بر مبناي روايات مستند ارائه مي گردد و آنگاه نكات ايده اي آن مطرح خواهد شد.

جدول شخصيت ها و گروه ها و جايگاه آنها در ماجراي ميلاد

شخصيت ها و گروه ها

نقش تاريخي آن ها

امام عسكري عليه السلام

امام با توجه به سن جواني و آگاهي از عمر كوتاه خود مي بايست به تولد امام موعود توجه داشته باشد ولي با توجه به تبعيد تقريباً بيست ساله امام هادي عليه السلام و ايشان به سامرا و نظارت شديد، هم بايد اصل ميلاد را در تقيه اي شديد به اجرا مي گذاشت و هم پس از ميلاد در سياستي دوگانه، خبر ميلاد را از دشمنان مخفي مي كرد و هم حداقل خواص شيعيان را نسبت به آن مطلع مي نمود.

ص: 155

خلافت عباسي به رهبري معتمد عباسي

خلفاي عباسي از سال هاي آغازين به خلافت رسيدن به سبب آگاهي از پيشگويي ها درباره امام مهدي عليه السلام هماره نگران اين تولد بودند. بدين جهت آنها روزي خليفه اي به نام مهدي عباسي را علَم كردند، زماني امامان را ناچار به ازدواج تحميلي با دختران بني عباس نمودند و در آخر هم با انتقال آخرين امامان به سامرا سعي در جلوگيري از تولد هر گونه فرزندي از امام عسكري عليه السلام داشتند.

در اين راه براي امام عسكري عليه السلام جاسوس هاي فراوان گذاشتند و پيوسته منزل امام را تحت مراقبت شديد گرفتند.

عثمان بن سعيد

وكيل اول امام عسكري عليه السلام كه در پوشش روغن فروش ساكن سامرا و رابط بين امام و شيعيان بود، در مسئله ميلاد رسالت مهم اطلاع رساني مخفيانه از سوي امام به شيعيان را به شيوه هاي گوناگون به عهده داشت.

نرجس خاتون

بانويي كه در پوشش كنيزي به منزل امام منتقل شده بود و از معدود كنيزهاي منزل امام بود. او براي رسيدن به مقام همسري و مادري دو امام معصوم، سال ها نزد حكيمه خاتون تربيت يافت و سپس پنهاني و در خلوت خود حامل وجود مطهر و پاك امام موعود شد. البته در حملي شگفت كه اگرچه دوره طبيعي خود را طي كرد اما كمتر به چشم آمد تا جاسوس ها بويي نبرند.

مادر دوران حمل، تولد و آنگاه شيردهي فرزند را در تنهاترين گونه مادرانه اما مسرور از همراهي و انس با فرزند سپري كرد.

حكيمه خاتون

دختري از خاندان ولايت است كه همانند حضرت زينب عليها السلام در اوج فشارها و هجوم ها به اهل بيت عليهم السلام و قطع رابطه شيعيان و بني هاشم با امام، يگانه يار و ياور امام و خاندانش به ويژه در مسئله ولادت امام موعود است و بعدها راوي ماجراي تولد و معرفي شخصيت امام مولود.

شيعيان امام در قم

امام عسكري عليه السلام با اينكه سعي فراوان در كتمان خبر تولد فرزند از عباسيان دارد به واسطه پيكي كه (توسط عثمان بن سعيد) به قم مي فرستد، عنايت دارد كه قمي ها را از ميلاد فرزندش آگاه سازد. دريافت كننده نامه امام در قم احمد بن اسحاق قمي است. او مأموريت دارد مخفيانه قمي ها را از مسئله ميلاد آگاه سازد.

ص: 156

بني هاشم در سامرا

صبح روز نيمه شعبان مقدار فراواني گوشت و نان از سوي عثمان بن سعيد بين بني هاشم در شهر سامرا توزيع مي گردد.

برخي ياران امام در عراق

دستور امام حسن عسكري عليه السلام به عقيقه كردن تعدادي گوسفند براي فرزندي كه برايش متولدشده است به تعدادي از شيعيان در مناطق گوناگون عراق.

نگاهي تحليلي به مسئله ميلاد

تولد امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف يكي از صحنه هاي حساس و مهم در مصاف حق و باطل با همديگر است و در تاريخ بشر، تولد هيچ انساني به اين اندازه هم مهم و هم تحت فشارها و مراقبت ها نبوده است. حساسيت اين در نظر دشمنان تا آنجا بود كه رهبري حق حتي پس از تولد فرزند و نشان دادن ايشان به خواص شيعه، با در پيش گرفتن سياست و اصل منع تسميه، مراقبتي تاريخي و پايدار در جامعه گسترده شيعه ايجاد كردند تا مبادا شيوع نام حضرت از سوي شيعيان به آشكار شدن تولد و وجود حضرت بينجامد و باعث هجوم هاي سنگين جريان هاي باطل بر شيعه نگردد. (چرا كه خود امام موعود، غايب بود و خطري هم اگر بود، متوجه جامعه شيعه سرازير مي شد، همان گونه كه نيمي از دوران غيبت صغري در شرايط بسيار دشواري گذشت).

در اين باره آن چه شايسته توجه ويژه است، نقش آفريني و حضور مؤثر نرجس خاتون، حكيمه خاتون و عثمان بن سعيد است كه با پذيرش مسئوليت در اين دوره سخت توانستند رسالتي مهم و سخت را به دوش بكشند، و ياور امام عسكري عليه السلام در اين مهم باشند. وحشت عباسيان از تولد احتمالي امام موعود تا آنجا بود كه از يك سو با جذب جعفر، برادر امام، و همچنين با قرار دادن جاسوس هاي فراوان ديگر در اطراف حضرت، سعي در رصد پيوسته منزل امام داشتند.

آنها آنگاه كه احساس كردند شايد هيچ يك از نقشه هايشان جواب ندهد، امام را در جواني (28 سالگي) و با كوتاه ترين دوره امامت (در ميان امامان شيعه با شش سال امامت) به سرعت به شهادت رساندند. آنان پس از شهادت امام با اجراي سياست هاي سركوب و مراقبت شديد، سعي در القاي مسئله ابتر بودن (بي فرزند بودن) امام را داشتند تا جامعه شيعه كم كم مضمحل شود و از بين برود. ولي برنامه ريزي هاي دقيق و

ص: 157

منسجم امام عسكري عليه السلام نه تنها باعث تولد فرزند و حفظ ايشان شد، بلكه باعث حفظ و گسترش شيعه با كمك سازمان وكالت هم گرديد و تولد مخفيانه امام حتي در يگانه شهر شيعي آن زمان، قم، موجي از شادماني آفريد.(1)

خاستگاه ايده

ايده و شرح آن

امام عسكري عليه السلام

_ مديريت فعال و نتيجه بخش امام حتي در اوج هجوم ها، محاصره ها و نظارت ها؛

_ مديريت موازي و دشوار امام بين مسئله كتمان ولادت از دشمنان با وجود گستردگي دستگاه هاي اطلاعاتي آنها، در كنار خبررساني به شيعيان (خواص) و بيعت گيري از آن ها.

نرجس خاتون

بانويي كنيز اما تربيت يافته تا بدان حد كه سال ها تحمل حمل و ولادت و شيردهي امام موعود را در نهايت غربت و تنهايي داشته باشد.

حكيمه خاتون

بانوان شيعه و الگوگيري از نقش آفريني حضرت حكيمه خاتون براي اوضاع بسيار دشوار و در مقام ياوري وليّ معصوم.

جامعه شيعه

_ ظرفيت بالاي جامعه شيعه در آن سال ها پس از سال ها ريزش ها و رويش ها و تربيت يافتگي زير نظر اهل بيت عليهم السلام ؛ بر اي اينكه مواجهه اي هوشمندانه با مسئله ولادت و آغاز امامت امام زمان عليه السلام داشته باشند.

_ فرمان پذيري جامعه شيعه در نام نياوردن (عدم تسميه) باعث حساسيت زدايي تدريجي دشمنان هم از امام موعود و هم از جامعه شيعه در آن اوضاع و احوال سخت و خطرناك شد.

عثمان بن سعيد

نهايت آمادگي سازمان وكالت براي مديريت واسطه اي جامعه شيعه در سخت ترين شرايط تقيه.

شهر قم

افتخار نخستين شادمانيِ اجتماعيِ شيعيان ايراني و برگزاري (پنهاني) جشن ميلاد منجي موعود در همان سال تولد حضرت در حرم اهل بيت عليهم السلام .

تولد در سحرگانه نيمه شعبان

سحر بهترين زمان در شبانه روز، ماه شعبان ماه پيامبر رحمت صلي الله عليه و آله ، شب نيمه شعبان شب رحمت و بركت ويژه و همانند شب قدر؛ تولد منجي عالم بشري در اين بستر زماني به معني نهايت فيض و رحمت و بركت آسماني حق تعالي براي زمينيان است.

ص: 158

1/ ب) دوران غيبت صغري

اشاره

1/ ب) دوران غيبت صغري

زير فصل ها

روايت تاريخي و اجمالي اين دوران

غيبت صغري از آغاز امامت امام زمان عليه السلام در 9 ربيع الاول سال 260 شروع مي شود و در 15 شعبان 329 با رحلت نائب چهارم به پايان مي رسد. در اين دوران 69 ساله رهبري آشكار شيعه با چهار نائب خاص به مركزيت شهر بغداد است.

در طي رهبري اين چهار نائب، جامعه شيعه از جامعه اي ايستا و بسته و در تقيه شديد نسبت خلافت و جامعه اسلامي در آغاز و شروع دوران غيبت صغري، به جامعه اي آشكار و باز در جامعه اسلامي در پايان اين دوره تبديل مي شود و گويا جهان اسلام رسماً ناچار به پذيرش تشيع و جايگاه اجتماعي _ فرهنگي و حتي سياسي و اقتصادي شيعيان مي شود.

جدول نگاه اجمالي به زندگاني نواب اربعه

ادوار نيابت

خلافت عباسي

وضعيت اجتماعي شيعه

برنامه مديريتي نائب

دوران ايجاد نيابت خاصه

عثمان بن سعيد (در حدود پنج سال)

_ تلاش شديد براي رهگيري خبري از مولود احتمالي

_ حساسيت به وجود نائب يا رهبري پس از امام عسكري عليه السلام براي جامعه شيعه

_ اعمال محدوديت شديد براي آمد و شد به سامرا

با هدف نابودي تشيع در پايان دوران حضور امامان

ضعف اطلاع رساني در موضوع ولادت امام غائب در جامعه شيعه

_ ضعف اطلاع رساني در آغاز در مورد نيابت نائب اول به سبب شدت تقيه

_ ممكن نبودن فعاليت علني و گسترده نائب اول در جامعه شيعه در كنار وجود برخي مدعيان كوچك كه باعث شبهه افكني و پيدايش حيرت و سرگرداني موقت و محدودي در جامعه شيعه در آغاز غيبت شد

انتقال از سامرا به بغداد بزرگ ترين كانون جمعيتي شيعه (در كنار باقي گذاشتن بانوان اهل بيت عليهم السلام در سامرا)

_ انتخاب چند دستيار و وكيل براي مديريت واسطي بين خود و جامعه (كه دو نفر از آنها قمي بودند و نقش ويژه اي در ارتباط با شيعه ايراني داشتند)

_ ارائه كرامات يا برخي اخبار غيبي توسط نائب اول و از طريق اتصال به امام غائب، براي

ص: 159

شبهه زدايي و رسوا كردن مدعيان فريبكار

باور تدريجي و قاطعانه تشيع به پذيرش مسئله نيابت خاصه

دوران تثبت نيابت:

محمد بن عثمان (در حدود چهل سال)

_ انتقال مجدد پايتخت خلافت عباسي به بغداد براي كنترل رشد و فعاليت تشيع در آنجا

_ كشف اخباري ابتدايي مبني بر ولادت فرزند امام عسكري عليه السلام در سال ها پيش و همچنين وجود سازمان پنهاني وكالت و نيابت پس از بيست سال از آغاز غيبت صغري و شروع موجي جديد از هجوم هاي عباسيان براي نابودي امام و اين سازمان

_ سخت تر شدن ارتباطات نائب با شيعه

_ پيدايش نخستين گروه از مدعيان نيابت و افشا شدن برخي اسرار تشيع توسط آنها كه به تشديد فشارها منجر شد.

_ توسعه وكلاي خاص به ده نفر وكيل عرب و عجم

_ اجراي شديد ترين الگوي تقيه حفاظتي در اين زمان

_ ابراز شيوه هاي علمي و نشان دادن كرامت در برابر مدعيان دروغين

_ فزوني گرفتن توقيعات از ناحيه امام براي تثبيت باور داشت به نيابت و همچنين رفع مشكلات شيعيان

دوران اقتدار و پذيرش اجتماعي:

حسين بن روح نوبختي (در حدود 21 سال)

_ تحولات خلافت و تعويض خلفا و وزرا در جبهه باطل و مشاهده تاريخي تشيع به عنوان جامعه اي فرهنگي و فرهيخته؛ به تدريج باعث رفع ذهنيت هاي سوء و فشارها از سوي خلفا نسبت به شيعه شد.

_ قيام هاي گسترده شيعيان غير امامي و بازگشت موقت برخي فشارها (قيام هاي قرامطه)

_ آزادي عمل يافتن تدريجي شيعيان براي برقراري ارتباط با نائب خاص

_ گسترش نفوذ شخصيت هاي شيعي در جامعه و حتي اركان حكومت

_ شكوفا شدن تدريجي مدرسه علمي بغداد و آغاز مدرسه تحصيلي و تأليفي بغداد (مرحوم كليني و خاندان نوبختي و...)

_ نائب سوم و در پيش گرفتن سياست تقيه مداراتي و آنگاه تقيه نفوذي در حكومت و تلاش براي اجراي سياست هاي تقريبي و همزيستي مسالمت آميز.

_ نائب سوم و صبر و

ص: 160

تحمل زندان با سعه صدر و بزرگواري در سوء تفاهم ها تا نشان دهد بين شيعه امامي و قيام هاي كور زيدي و اسماعيلي هيچ ارتباطي نيست و شيعه امامي هويت علمي _ فرهنگي و اجتماعي مستقلي دارد.

_ تكميل مبارزه با غلو و مدعيان انحرافي و جريان هاي صوفيانه به گونه اي كه باعث مصونيت تاريخي تشيع شد.

دوران برزخ و آماده سازي براي غيبت كبري:

علي بن محمد سمري (در حدود سه سال)

_ تضعيف نسبي خلافت عباسي و به كارگيري تدريجي شخصيت ها و رجال شيعه در مناصب حكومتي.

_ قدرت گيري تدريجي حنابله و شورش هاي آنها بر ضد شيعيان در بغداد، ولي خلافت و جامعه بغداد در مقابل افراطي گري آنها ايستادگي و آنها را سركوب مي كند.

_ حيات اجتماعي شيعه در بغداد و ديگر مناطق اسلامي رسميت مي يابد؛ تشيع آزادانه رو به رشد و گسترش مي نهد و مدارس علمي آن به ويژه در بغداد و قم رو به شكوفايي مي گذارد.

نائب چهارم، جامعه شيعه را براي پذيرش دوران غيبت كبري آماده مي سازد.

ص: 161

نگاهي تحليلي به دوران غيبت صغري

غيبت صغري دوراني برزخي _ انتقالي بين دوران حضور امامان و دوران غيبت كبري است. اين بدين معنا است كه مكتب تشيع، برخلاف تمام اديان آسماني ديگر كه معتقد به خاتميت قطع كامل و ناگهاني وحي و رابطه آسمان و زمين هستند، با توجه به نيازهاي انساني و واقعيت هاي اجتماعي فرايند انتقال از دوران وحي به دوران غيبت كبري را در قالب مقعطي تاريخي كه بيش از 3 قرن طول مي كشد، طراحي مي كند.

براساس اين طرح، رابطه آسمان و زمين در قالب ولايت و عصمت و علم غيب امامان هيچگاه قطع نخواهد شد اما به دليل آماده نبودن جامعه جهاني و فشار رأس هرم نظام هاي باطل، ناچار رهبري معصوم به غيبت مي رود. ولي اين غيبت از منظر و زاويه جبهه و جامعه حق وقتي صورت مي گيرد كه جامعه شيعه پس از سال ها تربيت يافتگي، آن هم نه بر مبناي زور و تزوير بلكه بر مبناي علم و فرهنگ، به بلوغ اجتماعي _ فرهنگي براي پذيرش غيبت رسيده باشد.

اين در حالي است كه در فرايند انتقال از دوران حضور امام به دوران غيبت كبري از جهت نظام رهبري، با طراحي نظام نيابت خاصه و آنگاه نظام نيابت عامه، سعي مي شود براي جريان پيوسته تشيع در طول تاريخ بر محوريت شايسته سالاري و بر مبناي علم و فرهنگ، نظام رهبري شيعه طراحي شود؛ نظامي با تاريخي طولاني زير نظر امامان شيعه تا با پيمودن فراز و نشيب هاي گوناگون علمي، اجتماعي، مديريتي، حتي تحقق ريزش ها و رويش ها در آن، زمينه را براي به بلوغ بيشتر رسيدن شيعيان نسبت به فهم و پذيرش رهبري و مديريت واسطه اي شيعه در دو دوران غيبت صغري و كبري فراهم سازد.

خاستگاه ايده

ايده و شرح آن

نيمه شعبان رحلت نائب چهارم

- روز نيمه شعبان هم روز تجلي امام موعود بر زمينيان است و هم روز گرفته شدن نعمت حضورش به واسطه قدرناشناسي مردمان است.

دوران غيبت صغري

_ تشيع مكتبي معقول و داراي مهندسي و مديريت تاريخي نظام مند براي طراحي جامعه اي مكتبي، علمي و فرهنگي محور است؛

_ تشيع، يگانه جامعه اي است كه قائل به استمرار جريان پيوسته فيض و

ص: 162

رحمت آسماني در قالب انسان كامل براي انسان هاست؛

_ تحولات و انتقال هاي تاريخي تشيع از دوره اي به دوره بعد ناگهاني و بدون برنامه و انفعالي به گونه اي ضربه زننده به هويت و كيان اجتماعي شيعه نيست.

نواب خاص و عام

_ تشيع يگانه مكتب و جريان اجتماعي در جهان بشري است كه به فرض نبود انسان كامل، معتقد به شايسته سالاري علمي _ مديريتي براي انتخاب رهبران خود مي باشد.

دوره غيبت صغري از منظر امام غائب

_ جلوه هاي مديريت واسطه اي امام در اين دوران توسط نواب خاص خود؛

_ سير تاريخي صدور توقيعات و پيام هاي سياسي _ اجتماعي موجود در آنها ناظر به اوضاع و تحولات زمانه، يكي از جلوه هاي بارز مديريت امام غائب است؛

_ امام غائب و مديريت جامعه شيعه در حد فاصل آغاز تا پايان غيبت صغري از سياست تقيه حفاظتي به سوي تقيه مداراتي و آنگاه وارد كردن اين جامعه به تقيه نفوذ و جذب و اثرگذاري در جهان اسلام؛

_ مديريت غائبانه امام در برابر جريان هاي انحرافي و مدعيان فريبكار به گونه اي بود كه معيارهاي نائب صادق و كاذب در اين سال ها به روشني براي جامعه شيعه مشخص گردد.

جمع بندي و نتيجه گيري

دوران غيبت صغري معاصر با زندگي نزديك به دو تا سه نسل از جامعه شيعه است. اين مقطع مبنا و زيرساخت دوران غيبت كبري را از بسياري جهات فراهم مي كند. مهم ترين دستاورد هاي اين دوران چنين است:

_ در اين دوران است كه طرح رهبري غير معصومانه اما بر محور شايسته سالاري علمي _ ديني (البته از باب اضطرار) طراحي مي شود.

_ در اين دوران است كه ساختار نهايي رابطه شيعه با جهان اسلام طراحي مي شود.

ص: 163

_ در اين دوران است كه ساختار نهايي و الگوي مدارس علمي شيعي شكل مي گيرد.

_ در اين دوران است كه فرهنگ شيعه به ثبات خود مي رسد و بر محوريت عاشورا و انتظار تثبيت مي گردد.

در يك كلام، پيام كلي دوران غيبت صغري براي جامعه شيعه اين است كه تشيع بايد بر مبناي علم و مكتب و فرهنگ و حتي نظام اجتماعي مستقل، هويت خود را براي هميشه حفظ كند و رويكرد مبناي اين هويت نيز هماره علمي _ فرهنگي است.

آنگاه در تعامل با جهان اسلام ضمن رعايت همزيستي مسالمت آميز، با توجه به قوت انديشه اي و فرهنگي تشيع و روند هاي تنزلي جهان اسلام از جهت انديشه اي و فرهنگي و تمدني، بايد به گونه اي عمل نمايد كه با مسلمانان تعامل حداكثري را در پيش بگيرد. و همچنين در رويارويي با جهان اسلام و غير مسلمانان به گونه اي رفتار نمايد كه باعث ايجاد جاذبه ها براي تشيع و مكتب حق شود و بستر گسترش فرهنگ انتظار و زمينه سازي را فراهم آورد.

2. بازشناسي ابعاد شخصيتي امام مهدي عليه السلام بر اساس ادعيه و زيارات مهدوي

امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ، حقيقتي انساني است كه اكنون زنده ولي غايب مي باشد. اين فاصله و غيبت باعث شده است كه بسياري از دوستداران و شيعيان آن حضرت به واسطه ارتباط نداشتن با ايشان و انس نداشتن با آموزه هاي معرفت افزا، ذهنيتي از مهدويت و امام مهدي عليه السلام داشته باشند كه غالباً دچار نوعي كاستي يا نوعي افراط و تفريط است.

محبت به امام مهدي عليه السلام اگر با نگاهي عالمانه نباشد، در بلند مدت و رفته رفته هم در اشخاص و هم در جامعه مي تواند زمينه پيدايش و گسترش انحراف و تحريف را فراهم آورد و در نهايت اين ذهنيت هاي ناقص، مستقيم يا غير مستقيم، عاملي تشديدكننده براي استمرار غيبت گردد.

در اين زمينه بهترين و در دسترس ترين ابزار در سطح جامعه شيعي، ادعيه و زيارات مهدوي است كه در كتاب ارزشمند مفاتيح الجنان وجود دارد. متون علمي و تخصصي در سطح جامعه كم يا استفاده از آنها نيازمند به مطالعه تخصصي يا دوره آموزشي است، ولي مفاتيح الجنان كتابي در دسترس همه است كه بسياري از مهدي دوستان هم با آن انس دارند.

ص: 164

در مفاتيح الجنان در بخش هاي سه گانه آن مجموعه اي از ادعيه و زيارات مهدوي وجود دارد كه جمع آوري آنها در يك مجموعه و تلاش براي ايجاد ارتباط علمي با آنها به همراه انس معنوي به طور هم زمان، مي تواند هم باعث بهسازي و ارتقاي معرفت مهدوي شود و هم به رشد باور و شور و نشاط معنوي ياري برساند. چنان كه مي توان به آسيب زدايي از معرفت ها و محبت ها و باورها و رفتارهاي مهدوي و منتظرانه منجر شود. براي مواجهه عالمانه با اين ادعيه و زيارات (با توجه به تفاوت دعا و زيارت كه اولي در مقام ارتباط مستقيم با حق تعالي و دومي در مقام ارتباط و مواجهه با ولي معصوم است) بايد به نكات زير توجه كرد:

_ ادعيه شيعه، برخلاف ادعيه ها و مناجات ها در ديگر اديان و فرقه ها، جامع شور و شعورند. بدين جهت مواجهه عالمانه با آنها مي تواند درس هاي فراواني براي مهدي پژوهان داشته باشد.

_ ادعيه و زيارات مهدوي اگرچه موضوع و متعلق واحدي دارند، با نگاهي به فهرست آنها در مفاتيح الجنان با تنوع و تكثر فراوان در آنها از جهت مضمون و روش روبه رو مي شويم.

براي تحليل عالمانه ادعيه و زيارات مهدوي، محور هاي سه گانه زير مي تواند مفيد باشد:

براي ديدن شكل به پي دي اف مراجعه فرماييد

ص: 165

بر اساس اين محور هاي سه گانه، برنامه ساز محترم خود يا با كمك اهل ذوق مي تواند جدولي را طراحي كند كه بر اساس آن به رمزگشايي از تك تك جملات دعاها بپردازد. مبناي اين جدول در بخش محتوايي فهرست و جدول شخصيت شناسي در رويكرد فردي و جدول جامعه شناسي در مباحث اجتماعي است. هدف از طراحي اين جدول اين است كه هم مبلغ و هم مخاطب او، در هر يك از اين ادعيه بر مبناي جدول انسان شناسي در تك تك جمله ها به كشف پيام ها به صورت جزئي بپردازد و آنگاه كه فرايند استخراج پيام ها به اتمام رسيد، در يك نگاه جامع به فهم روند و سير محتوايي، نظام حاكم بر آن و سرانجام كاركردي بپردازد كه از انس با آن دعا توقع مي رود.

جدول تنوع ساختار و محتواي ادعيه و زيارت هاي مهدوي در مفاتيح الجنان

دعا و زيارت

دستور

فرم/ ساختار

امام شناسي

منتظ شناسي

جامعه منتظر

آسيب شناسي

دشمن شناسي

زيارت روز جمعه

روز جمعه

سلام ها، اقرار و شهادت

شخصيت امام در رابطه با خدا و جامعه

باز تعريف هفتگي انتظار

صلوات ابوالحسن ضراب اصفهاني

عصر جمعه و در گرفتاري ها

صلوات

صلوات بر 14 معصوم/ صلوات ويژه بر امام

شخصيت خانوادگي و معنوي و...

دسته بندي انواع دشمنان

صلوات بر امام

دعاي فرج

در شدت ابتلا و گرفتاري

دعا، استغاثه

فريادرسي

نگاه جامع به عوارض غيبت

ص: 166

دعاي حضرت مهدي

دو مرحله اي: فردي، اجتماعي

جلوه هاي انتظار در فرد منتظر

معيارهاي انتظار در گروه هاي اجتماعي

دعاي استغاثه

سلام

شخصيت خانوادگي و سيره دوران ظهور

شفاعت طلبي در حاجات

دعاي افتتاح

هر شب ماه رمضان

سه مرحله اي: توحيد، نبوت و امامت، مهدويت

بازتاب شخصيت معنوي _ تكويني امام بر مردم

توجه دهي ويژه روزه دار منتطر به آينده نگري مهدوي

كاركرد ولايت پنهاني امام بر جامعه شيعه

دعاي شب قدر

شب 23 ماه رمضان

دعا

زيارت عاشورا

امامِ منتقم

تعريف انتظار بر مبناي هويت عاشورايي

پيشينه و ريشه شناسي جريان باطل

زيارت آل يس

به قصد توجه ويژه به امام

دو مرحله اي:

سلام / اقرار

شخصيت شناسي عبادي _ معنوي

اعتقادنامه منتظران

زيارت هاي امام در سامرا

زيارت در مكان خاص

سلام/شهادت

شخصيت شناسي چند بُعدي، به ويژه ناظر به ظهور

باز تعريف انتظار با هدف ياوري كامل امام

ص: 167

دعاي عهد بعد از نماز صبح

تعقيب نماز صبح

دعا

عهد و پيمان

دعاي عهد

40 صبح

باز تعريف عملي انتظار در متن زندگي

دعاي ندبه

هر جمعه

دعا، گزارش، استغاثه ، ادوار شناسي تاريخي

رسالت هاي جامعه از انتظار تا زمينه سازي

آسيب شناسي تاريخي جوامع ديندار

دشمن شناسي تاريخي

زيارت جامعه

جامع ترين جدول شخصيت امام شناسي

تعريف درست و جامع رابطه انسان با امام

باز شناسي حقيقت و كنه دشمن شناسي

دعا در زمان غيبت امام زمان

به روز سازي انتظار با معرفت افزايي پيوسته

بازشناسي اسيب هاي معرفتي و ايماني و رفتاري و درمانگري آنها

اين جدول پس از تكميل شدن مي تواند دربردارنده پيام هاي فراواني براي علاقه مندان به بحث مهدويت باشد؛ چرا كه در فرهنگ مهدويت شيعي ناظر به پيوندي كه با زندگي شيعيان دارد و متناسب با مشكلات گوناگون آن يا ناظر به تنوع زمان هاي زندگي يا حالات انساني _ ادعيه و زياراتي طراحي شده اند كه كاركرد معرفتي و تربيتي و عاطفي دارند.

ص: 168

در همين جا يادآور مي گردد كه منظور از ادعيه و زيارات مهدوي دعاهايي است كه از ديد متن، با معارف مهدوي مرتبط باشد يا اينكه از امام مهدي در دوران غيبت به ما رسيده باشد (همانند دعاي افتتاح) و يا همانند زيارت جامعه در امام شناسي تفصيلي جايگاه ويژه اي داشته باشد.

بر اساس جدول شخصيت شناسي مي توان جدولي همانند جدول پيشين طراحي كرد و آنگاه تمام ادعيه و زيارات مهدوي را جمله به جمله و بند به بند مورد بازخواني و واكاوي قرار داد و در نهايت با كنار هم گذاشتن يافته ها مشخص نمود در بخش شخصيت شناسي براي امام مهدي عليه السلام ، بر اساس زيارات و ادعيه چه تعريفي و چه شخصيتي ارائه شده و در برابر، ما چه مي انديشيم.

كاربرد ديگر اين جدول در يك فعاليت پژوهشي بسيار ارزشمند، امكان استخراج بن مايه هاي مهدوي در ادعيه و زيارات است. آنگاه بر اساس محاسبه اماري مي توان كشف كرد كه كدام مفاهيم بيشتر و كدام كمتر استفاده شده است و احتمالاً سرّ اين فراواني يا كاستي چيست يا اينكه ناظر به اينكه رويكرد هر يك از اين دعاها معرفت بخشي يا آسيب زدايي يا فريادرسي و استغاثه است، در هر يك از اين رويكردها از كدام مفاهيم و بن مايه ها بيشتر استفاده شده است و... .

كاربرد ديگري كه جدول ادعيه مهدوي دارد، بازشناسي پيام هاي كلي در هر يك از اين دعاها در يك نگاه تطبيقي و تحليلي با همديگر و در مقام نظام سازي مفهومي _ تربيتي است. براي نمونه، به موارد زير توجه فرماييد:

دعاي ندبه، دعاي آسيب شناسي اراده اكثريت مردم و جوامع در طول تاريخ و بيانگر به بيان گرايش آنها به سوي باطل و بررسي بازتاب هاي تاريخي آن است (فلسفه تاريخ با محوريت جايگاه اراده هاي مردم).

دعاي عهد، دعاي تربيت و تعالي بخشي به اراده فردي سالك منتظر است تا او را ازجامعه آلوده جدا كند.

دعاي زمان غيبت، دعاي دفع آسيب ها و وسوسه ها و شبهه ها و حيرت ها و چگونگي مواجهه معرفتي با ترديدهاست.

بدين گونه است كه انس عالمانه و عارفانه با ادعيه مهدوي، به اصلاح ذهنيت و عواطف مهدي باوران ياري مي رساند.

ص: 169

تكميل و گسترش اين جدول با ياري گيري از ديگر جدول ها و نمودارها، مي تواند دريايي از ايده هاي مهدوي و معارفي را در اختيار برنامه سازان رسانه قرار دهد.

ابعاد شخصيتي انساني

امام در دوران غيبت

امام در دوران ظهور

شخصيت خانوادگي

شجره طيبه

شخصيت جسمي

امام در دوران حضور با غيبت با كمترين تجلي ها و ظهورات ماورايي

تجلي نهائي انسان كامل در دوران ظهور در اوج ولايت آسماني خود

ياران ودوستان و اطرافيان

ياران پنهان (حضرت خضر و ابدال)

_ نواب عام در طول دوران غيبت

313 نفر+ حضرت عيسي

گفتاري

_ توقيعات دوران غيبت

اخلاقي

- سبك زندگي امام غائب

_ نظام اخلاقي جامعه و تمدن دوران ظهور

شخصيت عاطفي (غم ها و شادي ها جلوه هاي محبت)

_ دغدغه ها و نگراني هاي امام غائب

_ غم ها و شادي هاي امام غائب

_ جلوه هاي محبت امام غائب

_ امام در دوران ظهور امام قهر و غضب و با امام رحمت و محبت؟

فرهنگي اجتماعي

_ امام غائب در ميان جوامع بشري در آرزوي جامعه منتظرانه

_ نسبت سنجي جامعه آخرالزماني با جامعه

_ شيعي/ اسلامي/ غربي

_ ساختار اجتماعي در دوران ظهور و نقش و جايگاه امام در آن

علمي (نوع و ميزان آگاهي ها)

شخصيت علمي امام و نسبت آن با عوالم وجود امام و مديريت علمي و پنهاني علماي شيعه

_ شخصيت علمي ايمان آورندگان به حضرت

_ سيره علمي امام و تمدن علمي دوران ظهور

ص: 170

عبادي _ معنوي

كاركرد و نقش عبادت هاي غائبانه امام براي جامعه بشري و به ويژه جامعه شيعي

تمدن عبوديت محور

اقتصادي

_ امام واسطه فريادرسي غائبانه براي شيعيان مضطر

_ الگوي روابط اقتصادي جامعه شيعه در غيبت

_ امام عادل، امامي كه بيشترين بركت را داشته و منشأ تمامي نعمت هاست اما كمترين منفعت شخصي و بيشترين خير اجتماعي را دارد.

سياسي

امام و مديريت پنهان جامعه شيعه توسط نواب عام

شخصيت و سيره سياسي دوران ظهور

مديريتي

مديريت امام غائب:

1. عرضه اعمال هفته اي دو مرتبه.

2. تقدير ساليانه شب قدر

مديريت جهاني حضرت در دوران ظهور

هنري و زيباشناختي

ذائقه زيباشناسي انسان كامل

تمدن ظهور از منظر بن مايه هاي زيباشناسي

3. جلوه هاي مثبت نگري به امام زيبايي ها و مهرباني ها

اشاره

3. جلوه هاي مثبت نگري به امام زيبايي ها و مهرباني ها

در اين نوشتار تاكنون در بحث امام شناسي و مهدي شناسي بر شروع از جدول انسان شناسي تأكيد مي شد، ولي در نهايت همراه با ارتقاي معرفتي مخاطب كم كم بايد سطح معارف و زاويه و رويكرد مباحث به سوي دين شناسي توحيدمحور و معارف تخصصي معطوف شود تا حقيقت وجودي مهدويت از منظر مباحث توحيدي ها آشكار گردد. از اين منظر و با توجه به جايگاه و مرتبه ملكوتي امام است كه امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف در حد وسط و در مرتبه اي بين حق تعالي و مردم قرار مي گيرد و مظهر صفات و منشأ بركات گوناگون مي گردد. گستره و تنوع اين روابط واسطه اي را در طرح زير مي توان به تصوير كشيد:

ص: 171

براي ديدن نمودار به پي دي اف مراجعه فرماييد

توضيح آن كه:

رابطه شماره يك: بيانگر واسطه فيض آسماني بودن است؛ فيضي كه از معبر انسان كامل بر انسان ها و آفريده ها نازل مي شود.

رابطه شماره دو: بيانگر كانون توجه بودن امام مهدي (انسان كامل) از دو سوي آسمان و زمين است و نشان مي دهد كه امام مهدي عليه السلام هم محبوب حق تعالي و هم چشم اميد مظلومان است.

رابطه شماره سه: بيانگر عنايت حضرت به آن دو سو و بدين معني است كه ايشان از يك سو در اوج عبوديت و عبادت نسبت به حق تعالي است و از سويي ديگر نهايت محبت و دلسوزي نسبت به مردمان ر دارد.

ص: 172

رابطه شماره چهارم: هم بيانگر راه توسل (و آمرزش خواهي) بندگان به واسطه امام از درگاه حق تعالي است.

در ميان اين رابطه ها، رابطه اول و رابطه سوم بيانگر يكي از جلوه هاي ملكوتي امام مهدي و آن اين است كه امام در قوس نزولي از جهت اينكه در مرتبه كامل بودن است و روح او خليفه الله راستين است، روح او و بلكه وجود او آيةالله و مظهر و تجلي اكمل صفات حق تعالي است.

از اين منظر، اگر خداوند رحمان و رحيم است و رحمت او بر غضبش غالب و سبقت دارد، رسول او هم رحمت عالميان خواهد بود. همچنين امام زمان هم كه امتداد و آيينه تمام نماي پيامبر است، دو جلوه رباني خواهد داشت:

الف) از جهت مقام ذات و حقيقت وجودي؛ امام زيبايي ها خواهد بود؛

ب ) از جهت مقام صفات و براي ما سواي خود؛ امام مهرباني ها خواهد بود؛

ناظر به همين دو صفت است كه خود ايشان هم انسان كامل است، و هم در پايان تاريخ مي تواند سازنده بهشت زميني براي مردمان و انسان ها باشد.

3/ الف) بازشناسي جلوه هاي رحمت امام مهرباني ها

اشاره

3/ الف) بازشناسي جلوه هاي رحمت امام مهرباني ها

براي بازشناسي دامنه و عمق رحمت امام دوازدهم، مي توان اين رحمت را از ابعاد زير در كانون مطالعه قرار داد:

چيستي

محبت و رحمت امام ناشي از خليفه و آيه بودن امام نسبت به حق تعالي است؛

چرايي

محبت و رحمت قرار داده شده تا با جذب انسان ها، آن حضرت امامِ هدايت و سعادت براي آنها باشد؛

چگونگي

با دعا و تجلي هاي عارفانه به پيشگاه حق تعالي؛

با فعاليت ها و فريادرسي ها و مديريت خود به گونه اي مستقيم يا به شيوه مديريت و نيروهاي واسطه اي و غير مستقيم (خضر نبي، ابدال و...)؛

تجلي و آثار بركات

توفيق افزايي؛

بلا زدايي، شر و دشمن زدايي؛

ياوري پنهان و نظارت گري؛

ياري رساني و فريادرسي.

ص: 173

يك نكته ارزنده

يكي از آرزوها و تلاش ها در زندگي آدمي ميل به ديده شدن و حتي شهرت اجتماعي است. مقبوليت و محبوبيت در جامعه آرزويي مشترك در انسان هاست؛ منتهي براساس جدول انسان شناسي، آنچه از سوي نظام ديني در مسير انسان سازي براي انسان ها توصيه شده، معطوف سازي اين ميل ها به سوي تلاش براي كسب محبوبيت نزد حق تعالي و آنگاه ولي هر زمان است (چراكه: فان العزة لله جميعاً و...).

از اين منظر همان گونه كه براي آدمي مهم است كه اسمش در برخي از پرونده ها باشد تا به چشم آيد، تلاش او بايد ناظر به مهم ترين پرونده اي باشد كه نامش در آن قرار دارد؛ يعني پرونده و فهرست اسامي و آنگاه نامه اعمال شيعيان كه نزد امام زمان عليه السلام است.

وجود نام ها در اين فهرست دو كاركرد مهم (مديريتي، عرفاني) دارد. يكي كاركرد هفته محور است و ديگري كاركرد سال محور. نام و پرونده ما هفته اي دو مرتبه در پيش روي امام مهرباني ها قرار مي گيرد. بازتاب اين وضعيت ناظر به مشاهده خوبي ها و اعمال نيك، شادي و سرور امام است كه دعاي خير و بركت ايشان و در نتيجه توفيق افزوني را به همراه دارد. همچنين به مشاهده لغزش ها و خطاها، استغفار و آمرزش خواهي امام تطهير و پاكسازي ويژه را به ارمغان مي آورد.

در كاركرد سال محور هم در شب قدر سالي يك بار در نهايت دلسوزي به دعاي امام و در اوج رحمت از سوي حق تعالي _ و البته به شرط سعي و تلاش بنده _ بهترين تقديرها مي تواند شامل حال آدمي گردد.

پس چه زيباست كه امام مهرباني ها ما را مي شناسد، نام ما را مي داند و از حال ما باخبر است.

از اين منظر است كه اگر گرايش فطري ديده شدن و محبوب شدن در جامعه و در ميان انسان ها را، معطوف به امام مهرباني ها قرار دهيم هم از سوي خداوند و هم از سوي امام مهرباني ها و هم از سوي انسان هاي شايسته ديده خواهيم شد و در اين ديده شدن هاست كه بركت هاي مُلكي و ملكوتي بر آدمي خواهد باريد.

ص: 174

3/ ب) بازشناسي درخشش امام زيبايي ها

اشاره

3/ ب) بازشناسي درخشش امام زيبايي ها

زيبايي برآمده از تناسب و هماهنگي است تا باعث حظ جسم و روح و آرامش انسان شود.

از اين منظر يكي از آرزوهاي تاريخي بشر جست وجوگري از زيباترين زيبايي ها براي زيباسازي فراگير در زندگي روزمره است، تا به در پناه كسب لذت از آن به آرامش بخش ترين زندگي دست يابد. ولي مشكل بزرگ او عدم امكان برقراري زيبايي فراگير يا ناهماهنگي بين ابعاد گوناگون زيباسازي در مسائل مختلف زندگي است ويا اين كه از زيبايي به واسطه دنيازدگي و حس گرايي فقط جهت و جنبه ظاهري را مي بيند. از اينجاست كه آشفتگي ها و در هم ريختگي ها خود را نشان مي دهند.

از سويي ديگر، دنياي طبيعت با وجود مادي و فيزيكي بودن، وقتي ميزبان آدمي مي شود و جلوه هاي شگفت خود را به او نشان مي دهد، باعث آرامش بخشي براي او مي شود. منشأ اين اتفاق، عظمت و وسعت طبيعتِ سراسر آكنده از زيبايي هاست. تركيب عظمت و زيبايي باعث ايجاد احساس لذت و عجز و شگفتي است. تركيب اين احساس ها ناخودآگاه باعث ارجاع فرامتني براي آدمي مي شود و بدين گونه است كه شگفتي هاي طبيعت به دنيا و نظام نشانه هاي حق تعالي تبديل مي شود. از اين منظر است كه برهان نظم در قرآن مهم ترين برهان خداشناسي و در مقام اثبات صفات خداوند هم قرار مي گيرد.

اين رابطه از سوي آدمي هرچه با حضوري همراه با دقت و توجه بيشتر باشد، در ضمنِ حظ و لذت بردن، او را به انديشه اي ساده و راحت وامي دارد. در اين مرحله است كه پيام هاي معنايي و معنوي از سوي طبيعت و جهان هستي به او منتقل مي شود و از او درخشش و عظمت نشانه ها به توحيد ناب مي رسد.

از اين جهت نظام و ساختار جهان هستي پيام مهمي دارد؛ هم از جهت تعريف زيبايي هم از جهت معرفي الگوهاي آن براي جهان انساني و زيبايي را هماهنگي فراگيري مي داند كه به معنايي فراتر از خود دلالت نمايد.

فرايند انتقال مفاهيم عرفاني از معبر نشانه ها، به فهم عالم غيب مطلق اختصاص ندارد، بلكه در روند و قوسي صعودي از هر آن چيزي نشان خواهد داشت كه با غيب الغيوب متصل باشد.

ص: 175

اين بدين معناست كه در روندي نزولي شاهد جرياني پيوسته از زيبايي ها از سرمنشأ جمال و از معبر واسطه تجلي (انسان كامل و امام زيبايي ها) تا جهان مُلكي سراسر زيبا هستيم. بازتاب اين به هم پيوستگي در قوس صعودي نظام نشانه ها را ايجاد مي كند. بدين گونه است كه زيبايي هاي طيبعت در كنار آيه بودن، سراسر نشانه براي امام مهدي عليه السلام امام زيبايي هاست. در مجموعه معارف مهدوي دريايي از تمثيلات و تشبيهات وجود دارد تا يكي از راههاي بازشناسي امام غائب (همانند روش آيه شناسي) استفاده از گرايش فطري زيبايي شناسي و زيبايي جويي انساني در قالب استفاده از تمثيلات مفهومي است. كاركرد اين روش در باورپذيري و يا تبيين دو رويكرد غيبي است كه در مسئله مهدويت وجود دارد. اين دو مورد يكي شخصيت خود امام غائب است و ديگري جامعه دوران ظهور است كه اينك پيش روي مخاطب قرار ندارد. غفلت از اين روش در معارف مهدوي باعث شده است كه ذهنيت جامعه امروزه نسبت به امام و يا جامعه ظهور چندن مثبت و روشن و با نگرش زيباگرايي نباشد و در برابر به ميزان رشد ذهنيت هاي منفي از امام زيبايي ها دور افتد. اين در حالي است امام مهدي عليه السلام در نقطه اوج همه زيبايي هاي ظاهري و باطني است و مقصد نهايي اش هم به اوج زيبايي رساندن تك تك انسان هاست.

جالب است بدانيم كه در روايات و ادعيه و زيارات مهدوي شاهد تشبيهات فراواني هستيم كه در آنها امام از منظر سه ويژگي مهم به اشيا و موجودات عالم هستي تشبيه شده است كه عبارت اند از:

_ هر آنچه زيبايي باشد، همانند گل ها و طاووس؛

_ هر آنچه روشنايي و نور است، همانند ماه و خورشيد؛

_ هر آنچه نشاط آفرين است، مثل همانند آب گوارا، چشمه جوشان و... .

اينك براي نمونه و از منظر ذوقي و با كمك مجموعه اي از گل ها به بازخواني شخصيت امام مي پردازيم. (اين جدول براي مخاطب پيش دبستاني تا نوجوان كاربرد و جذابيت فراوان دارد.)

ص: 176

شخصيت شناسي امام بر اساس دسته اي از گل هاي زيبا و معطر:

گل ها

كاركرد معنايي آن براي امام زيبايي ها

گل نرگس

بيانگر شخصيت نَسبي و مادر پاك و مطهر آن حضرت.

گل محمدي

بيانگر جدّ (پدر بزرگ) معصوم ايشان و برترين و زيباترين انسان در جهان هستي.

گل ياس

بيانگر حضرت زهرا عليها السلام آيينه تمام نماي پيامبر و اسوه و مقتداي امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف .

گل مريم

بيانگر بهترين يار و ياور امام (در دوران ظهور كه حضرت عيسي بن مريم است)

گل هميشه بهار

از اين جهت كه امام وجودش و حضورش هميشه بهاري است (چراكه از يك سو هديه دهنده بهار در آينده به عالميان؛ يعني «ربيع الانام» است و از سوي ديگر در تشرفات غالباً صحنه هاي حضور را بهاري و زيبا توصيف كرده اند؛ ازاين رو امام نه تنها ارمغان دهنده براي بهاري ماندگار در آينده است، بلكه هم اينك هم حتي در دوران غيبت وجودش و محضرش، هر جا كه باشد بهاري است).

گل شب بو

آن ها كه شب ها محضرش مشرف شده اند از عطر و روشنايي وجودش گفته اند.

گلستان بهار

امام را در زيارتش چنين خوانده اند: السلام علي ربيع الانام و نضرة الايام.

گل آفتاب گردان

اگر او مجموعه (كلكسيوني) از گل هاي زيبا و خوشبوي گلستان است. دوستدارانش همانند گل آفتا ب گردان بايد هميشه چشم به سوي خورشيد داشته باشند.

از اين منظر است كه هر كسي او را ديد شيفته او شد:

چه خوش صورت قرآن، ز تو دلربا شنيدن

به رخت نظاره كردن / سخن خدا شنيدن

ص: 177

ايده ها و نكته ها:

خاستگاه ايده

ايده و شرح آن

امام آخرين انسان كامل

_ امام مجموعه و عصاره تمام زيبايي ها و رحمت ها و رحمانيت هاي پيامبران و امامان گذشته؛

_ شدت زيبايي و رحمت براي امام موعود و منجي ضروري است تا ناظر به رسالت بسيار مهم ايشان باشد كه همان ايجاد مدينه فاضله جهاني است، تا بر مبناي زيبايي هاي مُلكي و رحمت ملكوتي خود آن هدف بزرگ را محقق سازد.

فراواني تشبيهات مهدوي به ويژه در ادعيه و زيارات

_ كاركرد تربيتي تشبيهات براي ارائه تعريف و شخصيت زيبا و مهرورز از امام مهدي عليه السلام در نهاد و درون مهدي باوران.

جبهه مقابل امام

_ مجمع زشتي هاي و خشونت ها و ويرانگري ها تا آنجا كه سرانجام دنيا را به سوي گسترش زشتي و آلودگي و نابودي مي برد.

تعريف آخر الزمان

_ دوره اي ضد مهدوي و پيش از ظهور كه در آن، نهايت زشتي ها و ظلم ها و آشفتگي ها و خشونت ها و درندگي ها رخ خواهد داد.

زندگي منتظرانه و جامعه منتظر و فرهنگ انتظار

_ يعني حداكثر تلاش هاي فردي، خانوادگي و اجتماعي براي هم شكلي و همانندي با امام زيبايي ها و مهرباني ها.

جمع بندي و نتيجه گيري

به فرموده اهل بيت عليهم السلام مردم اگر محاسن كلام ايشان را دريابند جذب آن خواهند شد. ازاين رو به شيعيان توصيه شده تا هم از جهت گفتاري و هم رفتاري مايه زينت ائمه عليهم السلام (كونوا لنا زيناً و لاتكونوا علينا شيناً).

خواهي نخواهي روزي باطن زشت و خشن باطل آشكار خواهد شد تا همه از آن گريزان شوند؛ اما آنچه كمي سخت تر و مهم است نمايش واقعيت حق است كه بر محور زيبايي جويي و مهرورزي (خالصانه نه منفعت طلبانه) است. از اين منظر است كه يكي از وظايف مهم منتظران زيباسازي فرهنگ ها و شعائر و جلوه ها و نمودهاي مهدوي در دوران

ص: 178

انتظار براي جامعه جهاني است. به ويژه در جشن ها و شادي ها، مهدي باوران بايد التفات داشته باشند كه ضمن توسعه كمي و كيفي جشن ها، ساختار جشن نباشد به گونه اي باشد كه ظاهرش جذاب و باطنش آلوده باشد. همچنين در ارائه معارف نبايد به گونه اي عمل كرد كه چهره امامي كه منجي و موعود است معكوس نشان داده شود.

همچنين خوب است بدانيم به فرموده روايات، از زيبا ترين انسان ها در تاريخ بشر انسان هايي هستند كه در سياهي آخرالزمان، بر فرهنگ انتظار استواري ورزند و چراغ زيبايي ها و مهرورزي هاي معنوي و اهل بيتي را روشن نگه دارند. همچنين گفته اند كه در دوران ظهور از جهان غير مسلمان ناگهان خيل عظيمي از محرومان به امام جذب خواهند شد و يا اينكه اولين مومنان به ايشان در جغرافياي غير اسلامي دانشمندان هستند. پيام اين همه احاديث زيباسازي خود همانند امام زيبايي ها و آنگاه زيبانمائي واقعي فرهنگ انتظار است.

4. جدول شباهت ها

تاريخ انبيا در قرآن ضمن اين كه در مقام بيان خط سير درگيري حق و باطل است، بيانگر سنت ها و قوانين كلي حاكم بر تاريخ از نگاه آسماني است. بر اساس اين نگاه، پيامبران آسماني در خط سير تاريخي خود، هر يك هماهنگ با پيشرفت جبهه حق و تحولات جبهه باطل شخصيت و نمود و جلوه ويژه اي دارند؛ به گونه اي كه يك پيامبر نماد حلم و صبر مي گردد و ديگري نماد علم و دانش و يكي ديگر مظهر زهد و عرفان و... و چون سرانجام خط تاريخ به پيامبر خاتم مي رسد، در ايشان تمام نمادها و نمودها جمع مي گردند. پس از ايشان در سلسله امامت و ولايت هم اگرچه در مرتبه ذات همگي واجد تمام نشانه هاي نبوي هستند، دوباره به اقتضاي زمانه تجلي ها متغير مي گردد.

در زمانه ظهور يكي از شگفتي هايي كه انسان ها در امام زمان مشاهده مي كنند اين است كه ايشان هم ميراث دار (آثار معنوي) و هم وارث (صفات و خصوصيات برجسته انساني) انبيا و اوليا هستند.

جلوه اي از اين شباهت هاي آن حضرت با پيامبران چنين است:

ص: 179

دوران زندگاني امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف

ويژگي ها و شباهت ها

نام هاي پيامبران

پيش از تولد

سال ها پيش از تولد آن حضرت، خبر ولادت و ظهورش پيشگويي شده بود تا مردم منتظر و آماده ياري رساني او باشند.

همانند بشارت ميلاد چهار نفر از پيامبران اولوالعزم: ابراهيم، موسي، عيسي، پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله .

ستمگران و حاكمان چپاولگر، تلاش هاي فراواني انجام دادند كه آن مولود موعود متولد نشود.

ستمگران همانند

پادشاه بابل

پادشاه مصر

ولادت نوراني او

دوران پيش از تولد و ولادت نوراني او كاملاً پنهاني و مخفيانه انجام شد تا از گزند و آسيب دشمنان درامان ماند.

همانند نوزادي كه به رودخانه نيل سپرده شد

و نوزادي كه در غار متولد شد و مدتي در آنجا پنهان بود.

در آغاز ولادت نه تنها با پدر گرامي خود سخن گفت، بلكه به تلاوت آيات قرآني نيز پرداخت.

همانند آخرين پيامبر بني اسرائيل.

كودكي و نوجواني

امامت و سرپرستي شيعيان را در سنين كودكي، پس از شهادت زود هنگام پدر عهده دار شد.

همانند پيامبري كه در گهواره سخن گفت و فرمود: من پيامبر برگزيده خدا به سوي شما هستم.

او در همان سنين كودكي و نوجواني به پرسش هاي گوناگون پاسخ مي داد و...

همانند پيامبري كه در نوجواني در نبرد با جالوت ستمگر به پيروزي رسيد

و پيامبري كه پسرخاله مسيح بود.

جواني؛ ويژگي هاي شخصيتي و اخلاقي و جسماني

وارث دانش اولين و آخرين

همانند پيامبري كه خداوند در بهشت تمام دانش ها را به او آموخت.

ص: 180

يگانه راه نجات و هدايت

همانند پيامبر كشتي سوار.

زيبايي و كمالات ظاهري

همانند زيباترين پيامبر

دربردارنده تمام صفات و اخلاقيات زيبا و نيكوي انساني در بالاترين حد

همانند برترين و آخرين پيامبر آسماني

دوران غيبت او

غيبت از جامعه به واسطه تهديد شدن حاكمان ستمگر و آماده نبودن مردم براي ياري رساني او و پذيرش حق

همانند پيامبري كه از مصر به مدين پناه برد.

ناشناخته ماندن در دوران غيبت و مظلوميت و غربت او

همانند پيامبري كه برادرانش پس از سال ها او را در كشور مصر ديدند، ولي وي را نشناختند.

صبر و تحمل آن حضرت بر سختي و طولاني بودن دوران غيبت

همانند پيامبري كه اسوه صبر بود.

عمر طولاني و با بركت

همانند: پيامبري كه 950 سال گمراهان را ارشاد كرد.

و همانند: پيامبري كه آب حيات را نوشيده و اكنون زنده است.

غيبت هاي چندگانه و امتحان شدن مردم در دوران غيبت او

همانند پيامبري كه چند مرتبه از قومش غيبت كرد و در غيبت او، برخي از مردم گوساله پرست شدند.

ولايت باطني آن حضرت و آگاهي او به باطن و آينده هر كس و نيز فعاليت هاي پنهاني و ناشناخته اش

همانند پيامبري كه در سوره كهف داستان او آمده است.

انتظار كشيدن مردم براي ظهور او و ديدن روي نكويش و ايمان آوردن به او

همانند تنها پيامبري كه قومش از عذاب آسماني نجات يافتند

و همانند پيامبري كه بني اسرائيل سال ها انتظارش را مي كشيدند.

ص: 181

حزن و اندوه طولاني او بر مصيبت هاي اجدادش

همانند پيامبري كه سال ها از پسرش دور افتاد.

دوران ظهور و حكومت او

ظهور او در سنين جواني

همانند پيامبر شهر نينوا

فرج و رهايي پس از سال ها سختي و شدت

همانند پيامبر اسوه صبر

ظهور در شهر مكه و همانندي شمار ياران اصلي او با حماسه سازان جنگ بدر و ياري رساني فرشتگان به او

همانند آخرين پيامبر اولوالعزم

تشكيل حكومت ديني بر روي زمين و در اختيار گرفتن آسمان و زمين

همانند پيامبران پدر و پسري كه به حكومت و رهبري بني اسرائيل رسيدند.

اصلاح و تجديدبناي كعبه

همانند پيامبري كه پدر دو پيامبر ديگر است.

يادآوري مي شود كه بحث شباهت ها با پيامبران در مباحث موعود شناسيِ تطبيقي و تقريبي با اهل سنت و اهل كتاب كاربرد و كاركرد فراواني دارد. اين كاركرد هم از جهت تبييني و در مقام استفاده از مشتركات تاريخ انبيا براي فهم و باورپذير سازي معارف مهدوي مي تواند باشد. هم از جهت انتقادي و تطبيقي در مقام دفع شبهات آنها باكمك بحث شباهت هاي مورد اتفاق است.

در ضمن، اين بحث از جهت فرم و قالب رسانه اي، ظرفيت بالايي براي توليد انيميشن (پويانمايي) مناسب براي گروه سنّيِ كودك و نوجوان دارد.

5. از نسل سلمان تا سبك زندگي مهدوي

اشاره

5. از نسل سلمان تا سبك زندگي مهدوي

بحث سبك زندگي ديني از مباحث روزآمد اجتماعي است. بر هم گذاري مهدويت با زندگي روزمره انساني را مي توان «سبك زندگي مهدوي، نسل سلمان» نامگذاري كرد. سبك زندگي مهدوي به معني مديريت زندگي روزمره با نرم افزار مفهومي مهدويت

ص: 182

است. در اين طرح انسان منتظر ناظر به اعتقاد به وجود انسان كامل در پس پرده غيبت، براساس انسان شناسي جغرافيايي و تاريخي به شناسايي نيازهاي ولي زمانه مي پردازد و آنگاه مي كوشد نظام زندگي خود را بر اساس تأمين بخشي از اين نيازها در اندازه ظرفيت ها و استعدادهايش طراحي كند؛ چراكه نقطه اوج كمال جويي و فعليت بخشي به اين آرزوي رشد جامع در هر زماني از معبر همانندي و قرب به انسان كاملِ همان زمان محقق مي شود.

براي ديدن عكس به پي دي اف مراجعه فرماييد

از اين منظر سبك زندگي مهدوي به معني نگاه به دو جدول انسان شناسي (نگاه عرضي به خود) و نمودار مراحل رشد (نگاه طولي به سير زندگي) به طور همزمان است. آنگاه كه در اين نگاه تركيبي، توانمندي ها و استعدادهاي عمومي و ويژه هر فرد شناخته شد، در چارچوب نرم افزار كلان مهدوي بايد به هماهنگ سازي بين تك تك اين موارد با آن طرح كلان پرداخت.

سبك زندگي مهدوي را در يك نگاه كلي و جامع در قالب طرح زير مي توان ارائه داد:

براي ديدن عكس به پي دي اف مراجعه كنيد

ص: 183

در همين جا يادآور مي شود كه مهم ترين تفاوت سبك زندگي شيعي _ مهدوي از ديگر سبك هاي زندگي، در مسئله تعليق و انتظار مستمر و پيوستگي مدام بين فرد و امام تعريف مي گردد. بدين معني كه در تمام سبك هاي ديگر سرانجام از منظر آن مكتب سرانجام در يك مرحله انسان به حد نهايي خود مي رسد و به حال خود رها مي شود. اما در تشيع به لحاظ اينكه امام انسان كاملي است كه نشان از خداوندي دارد كه نامتناهي است، كمال جويي انساني نمي تواند نقطه پاياني داشته باشد.

از منظري ديگر هم در تشيع، هدف گذاري و طراحي زندگي بايد در جهت اهداف متعالي و روزآمد و مستمر ولي زمانه باشد. از اين منظر، هميشه بايد نوعي تعليق و حالت منتظرانه در زندگي شيعه وجود داشته باشد و او هيچگاه نبايد خود را در اخر خط ببيند يا در طرحي ثابت و نهايي خود را اسير نكند. بلكه ناظر به رصدِ استغاثۀ امام و نيازهاي روزآمد جديد در جامعه، هماره در كنار امور ثابت زندگي خود نوعي حالت منتظرانه داشته و پيوسته گوش به زنگ باشد. از اين منظر، زندگي مهدوي را اين گونه مي توان ارائه داد:

براي ديدن عكس به پي دي اف مراجعه فرماييد

ص: 184

سبك زندگي با اين تبيين مهم ترين امتياز و بالاترين راهبرد نرم مكتب تشيع است. البته اين وضعيت رسالت كلي مكتب تشيع براي همه انسان هاست. اين در حالي است كه بر مبناي استعدادهاي منطقه اي شيعه ايراني و در چارچوب طرح نسل سلمان و بر مبناي آيه 54 سوره مائده، چشم انداز زندگي مهدوي براي شيعه ايراني را اين گونه مي توان تصوير كرد:

براي ديدن عكس به پي دي اف مراجعه فرماييد

مباني هستي شناسانه اين طرح به شرح زير هستند:

_ مهدويت براي زندگي و جوامع بشري طرح و برنامه دارد.

_ در ميان جوامع بشري آنها كه استعداد هاي فرهنگي ويژه اي دارند رسالت اشان سنگين تر است.

_ بر اساس پيش بيني هاي نبوي و اهل بيتي براي جامعه و جغرافيا و فرهنگ ايران شيعي، رسالت هاي مهدوي ويژه اي در دوران غيبت در نظر گرفته شده است.

_ در تاريخ اسلام سلمان فارسي در مقام والاترين صحابي (برترين شاگرد غير معصوم پيامبر كه در كنار حضرت به بالاترين مرتبت كمال انساني رسيد) مي باشد.

ص: 185

_ در فرهنگ اهل بيت سعي شده است شخصيت سلمان كاركردي اسطوره اي (خاطره اي ماندگار و مشترك در ذهنيت يك جامعه) براي جامعه شيعه و خصوصاً جامعه شيعه ايراني داشته و به منزله نقشه راه از انسان كمال جو به سوي انسان كامل باشد.

_ شيعه ايراني در آخرالزمان در نخستين گام رسالت طراحي جامعه زمينه ساز را بر عهده دارد و در مرحله بعد مسئوليتش جهاني سازي پيام ها و شعارهاي اهل بيتي است.

اكنون بر مبناي ارزش هاي بالا با محوريت جدول هاي سه گانه انسان شناسي «ذاتي، تاريخي، جغرافيايي» طرح نسل سلمان با هدف نظام بخشي و كاربردي سازي معارف مهدوي براي مخاطب داخلي، ارائه مي گردد. البته در اين طرح براي رعايت اختصار در جدول انسان شناسي ذاتي، صرفاً بر رويكردهاي فطري انساني تمركز ويژه اي شده است؛ چراكه اين بُعد از زندگي آدمي به مثابه نرم افزار اصلي و واقعي زندگي انساني است.

فهرست كلي و روند محتوايي طرح نسل سلمان، در روندي شش مرحله اي چنين است:

1. در مقام آسيب شناسي

2. جدول انسان شناسي به مثابه نقشه راه

3. انسان شناسي فطري در مقام نرم افزار تحول

4. هويت سازي تاريخي ايرانيان بر بنيان اين نقشه راه

5. دشمن شناسي تاريخي

6. كاربردي سازي اين نرم افزا در قالب سبك زندگي مهدوي

بحران هويت و سرگرداني و سرگشتگي شيعه ايراني به ويژه نسل جوان آن

در جست وجوي راهي براي شروعي دو باره و يافتن الگويي ديني و ملي در مسير هويت يابي

فطرت و ابعاد 4 گانه آن نقطه بازشناسي هويت فردي با محوريت حركت سلمان فارسي با توجه به هويت فطري خود به سوي پيامبر صلي الله عليه و آله

هويت آفاقي ايرانيان بر محوريت محبت اهل بيت و برگزيدن تشيع؛ و روند شكل گيري شيعه ايراني از پيشگويي هاي نبوي تا نهايت رشد و اعتلاي آن تا عصر انقلاب اسلامي و پس از آن

ابليس و تمدن آخر الزماني ابليس بزرگ ترين مانع و سد راه حركت شيعه ايراني به سوي زمينه سازي و تلاش او براي محاصره و نابودي شيعه ايراني به عنوان كانون حق در....

شيعه ايراني و رسالت زمينه سازي در آخرالزمان در گستره جهاني (جهاني سازي ديني) و پيش نيازها و مراحل آن، در كنار روش هاي حفظ و تقويت آن

ص: 186

بر اساس اين جدول يكي از رسالت هاي مهم هر يك از شيعيان ايراني جستجو در تجربه هاي تاريخي مومنانه است تا به كمك بازشناسي بهترين تجربه ها به الگو سازي براي كمال يابي در پناه انسان كامل برسد. در اين مسير سير و سلوك تاريخي _ عرفاني سلمان از سلمان فارسي تا سلمان محمدي بهترين الگو براي هر سالكي و به ويژه براي شيعيان ايراني مي تواند باشد.

اين طرح در هفت بخش ارائه مي گردد:

5/ الف) شناسنامه من

(اثبات ولايت و مهدويت از منظر انسان شناسي ذاتي)

1. انسان موجودي هوشمند و ضرورت انتخاب هدف و راه و روش رسيدن به هدف؛

2.سرگشتگي و سرگرداني در هدف و راه و روش رسيدن به اهداف مشكل بيشتر انسان ها؛

3. انسان ها و زندگي هاي كاريكاتوري و شبيه هم معاصر؛

4. بحران هويت جوانان از مشكل جهاني تا مشكل جوانان و نوجوانان نسل سوم و چهارم انقلاب؛

5. بحران هويت و رابطه آن با غيبت و توسعه و گسترش آخرالزمان؛

6. معيار ها و مباني انتخاب طرح درست براي زندگي؛

7. هر طرحي كه بر اساس شروع از خود نباشد ناقص است؛

8. شروع از خود بايد بر مبناي نگاه فطري _ ديني باشد تا انسان به خودِ جامع خود برسد؛

9. پارادوكس پذيرش مهدويت در برابر فرار از مهدوي شدن در جامعه كنوني ايراني و دلايل آن؛

10. رابطه خود شناسي با انسان شناسي ديني؛

11. قصه آفرينش نقطه آغازين خود شناسي وحياني است؛

12. تركيب جسم خاكي و فطرت روحاني، شناسنامه من انساني؛

13. بازشناسي و تهيه فهرستي جامع از ويژگي ها و نيازهاي انساني با نگاه تركيبي به جسم و فطرت؛

ص: 187

14. ابعاد و سير تكاملي بُعد جسمي انساني در يك دوره زندگي طبيعي؛

15. ابعاد و دامنه بُعد روحاني بشر يا همان فطرت به عنوان موتور محركه بشر؛

16. تمدن هاي بشري و جديد و غفلت از هويت فطري و انفسي انسان؛

17. نسبت استعداد و فعليت در ابعاد وجودي انسان و باز شناسي روند رشد و تكامل و چگونگي آن در يك دوره عمر انساني؛

18. بحث انسان كامل پژوهي با عنوان آيا انسان ها همه به هنگام تولد در مرحله استعداد هستند يا اينكه انسان كاملي هم يافت مي شود؛

19. معني و مفهوم كمال در انسان كامل و ضرورت وجود او در عالم انساني؛

20. توجه جامع به نيازها و استعدادها در ابعاد فردي، راه و مبناي جست وجو از انسان كامل و سعي در همراهي و همانندي با او در مسير كمال يابي؛

21. مهدويت به عنوان انسان كامل پيوسته و مستمر و روزآمد، يگانه راه براي كمال انسان معاصر؛

22. مهدويت، يگانه راه هويت و شخصيت يابي و رسيدن به طرح جامع و هماهنگ در رشد آدمي.

نتيجه گيري و جمع بندي

شروع دين پژوهي و مهدويت پژوهي با نگاه به انسان شناسي در قالب طرح (كمال انساني جويي = ضرورت وجود انسان كامل) راهكاري براي خروج مهدويت از سطحي زدگي و پيوند آن با عمق شخصيت و جان انسان هاست؛ روشي كه يگانه راه براي رسيدن به طرح جامع انساني و دست يافتن به هويت و شخصيت رشد و كمال يافته است.

5/ ب) پازل (جورچين هستي)

(اثبات امامت و مهدويت از منظر انسان شناسي تاريخي)

انسان امروز در انتهاي ديروز و در آستانه فردا؛ ضرورت درك رابطه ديروز و فردا در طراحي نوع حركت براي امروز؛

بحران هويت تاريخي بشر آخرالزماني و شكاف نسل ها و پيدايش زندگي روزمره آخرالزماني؛

ص: 188

غفلت از ميراث داري تاريخي حقيقي باعث واگذاري طراحي آينده خود و جامعه به دست ديگران و اسارت در دست آنها؛

فلسفه تاريخ و يا نگاه جامع به سير حركت تاريخ انساني و يافتن خود در آن، دومين اصل رسيدن به هويت جامع در مسير كمال جويي؛

فلسفه تاريخ جويي راهكاري براي به روز سازي و برقراري تعريف و پيوندي درست بين نقش فردي با نقش اجتماعي؛

جايگاه زمان و مكان در شكل گيري شخصيت تاريخي انسان ها؛

مهدويت تنها فلسفه تاريخ و راهكار براي يافتن نقش اجتماعي و تاريخي جامع انسان ها؛

حديث نبوي (از كجا، در كجا، تا كجا) ولايه هاي معنايي آن در حوزه ادوار شناسي سير حركت تاريخي انسان ها؛

انواع نگاه ها ديني و علمي به آغاز و انجام تاريخ بشر و بازتاب آن بر نوع نگاه انسان به زندگي امروزين او (بررسي تطبيقي نظريه تكامل با قصه آفرينش)؛

تفاوت تاريخ شناسي بر اساس تاريخ تمدن هاي بشري و پادشاهان با تاريخ پژوهي بر مبناي اديان و پيامبران در الگو و نوع زندگي امروز؛

بازكاوي دوباره قصه آفرينش با هدف بازشناسي: نقطه آغاز آفرينش، فلسفه آفرينش، غايت و سرانجام آفرينش از منظر ديني؛

اراده و اختيار انسان ها؛ دامنه و اندازه آن، و نسبت آن با اراده حق تعالي و اراده اولياي حق و باطل در تاريخ سازي؛

نقش اراده هاي فردي در جريان سازي تاريخي و تاريخ سازي (در نگاهي تطبيقي و تحليلي بين دو دعاي مهدوي: ندبه و عهد)؛

سنت هاي آسماني و نقش كنترل آن در برابر اراده هاي انساني؛

ادوار شناسي تاريخي بشر و جست وجوگري براي سير تاريخي بر اساس هدايت، رسالت، ولايت؛

مهدويت و مدينه فاضله ظهور به مثابه سند چشم انداز تاريخ انساني؛

ص: 189

شناسايي و تحليل تقابل تاريخي حق و باطل در مسير آرمان شهر پاياني از منظر بازكاوي ظهور و سقوط اديان و فرقه ها و مكاتب در جغرافياهاي ديني؛

غيبت و آخرالزمان، مرحله كنوني تاريخ بشري و انواع نگاه ها و نقش ها در اين مقطع تاريخي؛

بزرگان شيعه در امتداد دوران غيبت و تلاش براي يافتن و ايفاي نقش تاريخي خود؛

امام راحل و سعي براي تاريخ سازي متناسب با شرايط آخرالزماني و با رويكرد آخرالزمان زدايي (رابطه انقلاب اسلامي با تاريخ و مهدويت)؛

هويت تاريخي هر انسان با نگاه به چشم انداز تاريخي _ آسماني و حركت به سوي زمينه سازي براي ظهور تعريف مي گردد؛

آيا در صورت سستي و غفلت من از نقش تاريخي ام چه سنتي از سنت هاي خداوندي فعليت مي يابد و دائره اثرگذاري تلاش يا غفلت من بر تاريخ تا چه اندازه است؟

5/ ج) تشيع يگانه مذهب جامع و كامل

(تشيع به مثابه يگانه پاسخ به نيازها و پرسش هاي انساني)

انسان شناسي فطري _ ديني و ايجاد نگاه جامع به ويژگي ها و نيازهاي هويت فردي و اجتماعي و تاريخي و ضرورت پاسخ دهي جامع به آنها؛

تعقل و تدبر با رويكرد نگاه جامع به نيازهاي خودمبنا و روش دين پژوهي؛

جغرافياي آشفته بازار اديان و فرقه ها و مكاتب؛

دنياي پيشرفته امروز در كشاكش تعصب يا نسبيت گرايي در برابر دين پژوهي عالمانه و استدلالي؛

انتخاب دين و استمرار بر آن بايد با روشي تحقيق باشد و نه تقليدي (معيار دين حق نه تقليد است و نه كميت جمعيتي و نه وسعت تاريخي و جغرافيايي)؛

روش عقلي مقايسه تطبيقي بين اديان با انسان پژوهي جامع، بهترين راه براي بازشناسي دين حق؛

ص: 190

در شناخت و مطالعه فرقه ها؛ پيشينه شناسي، وضعيت موجود و طرح آنها براي آينده و روش هاي تحقق آن هم بايد مطالعه گردد؛

منجي شناسي و آرمان شهر او و نسبت شناسي هر انسان با آن، از معيارهاي ديگر در بازشناسي اديان است؛

ضرورت مطالعه جغرافياي اديان فعال و پويا و زنده در دنياي كنوني و بررسي تطبيقي بين آنها بر اساس جدول نيازهاي انساني و الگوي انسان كامل شناسي؛

دين اسلام با رويكرد مكتب تشيع از منظر آمار و ارقام تا جايگاه آن در جريان سازي در تاريخ معاصر جهاني؛

بررسي تطبيقي بين تشيع و جريان هاي ديني مطرح معاصر شامل: وهابيت و القاعده در اهل سنت، صهيونيسم مسيحي، عرفان هاي نو ظهور و...؛

جريان تاريخي دين حق و سنت استبدال آسماني در ميان امت ها و ملت ها (بني اسرائيل، عرب ها، شيعه ايراني)؛

چرا من شيعه هستم:

يك _ تشيع آيين و مذهب جامع و كامل بين بينش و ارزش و رفتار؛

دو _ نظام اعتقادي عقلاني و هماهنگ مكتب تشيع؛

سه _ تشيع و معرفي الگوهاي كامل انساني؛

چهار _ تاريخ تشيع تاريخي روشن و مثبت و رو به رشد (ادوار شناسي تاريخي شيعه)؛

پنج _ تشيع مذهب انتخابي انديشوران ديروز و امروز؛

شش _ تشيع، مذهبي ضد خشونت و تبعيض و احترام تاريخي به اديان و ملت ها و اهل بيت محور؛

هفت _ منجي شناسي و آرمان شهر شيعه شفاف ترين و جامع ترين در ميان ديگر مكاتب؛

هشت _ جغرافياي معاصر تشيع و بازتاب هاي جهاني آن و ميزان رشد تشيع در جهان معاصر؛

نه _ خدمات متقابل تشيع و ايران؛

ده _ نقش و رسالت تاريخي شيعه ايراني در مسير زمينه سازي ظهور.

ص: 191

5/ د) مهدي شناسي (شيعي)

انتخاب الگوي جامع و كامل پيش نياز به فعليت رساندن استعدادها و پاسخ گويي به نيازها؛

سرگرداني و بي ثباتي در الگوها يا انتخاب الگوهاي زميني، مشكل انسان آخرالزماني؛

الگوهاي تاريخي و ديروزي و قطع رابطه آسمان و زمين در زمان، مشكل اديان و فرقه هاي معاصر؛

امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف شيعي يگانه راه و تنها الگو براي انسان معاصر؛

مهدي شناسي و مهدي باوري ناقص و سطحي منشأ شكل نگرفتن مهدي زيستي و مهدي ياوري همه جانبه؛

ضرورت بازشناسي روش هاي علمي و مطالعاتي مهدي شناسي؛

راه هاي شناخت معصوم از دريچه فطرت (كمال انساني و نيازمندي به انسان كامل)؛

راه هاي شناخت معصوم از روش هاي فلسفي و عرفاني؛

راه هاي شناخت امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف از منظر متون ديني (قرآن، احاديث، زيارات، متون تاريخي، بشارات اديان)؛

امام مهدي شناسي از منظر كلامي:

يك _ امامت يعني عصمت و طهارت و زيبايي شخصيت و ابعاد وجود انساني؛

دو _ امامت يعني آگاهي و علم غيب و آسماني؛

سه _ امامت يعني قدرت و اراده غيبي و واسطه فيض = نقش اراده معصوم در ميان اراده حق تعالي و اراده انسان ها؛

11. امام مهدي شناسي از منظر عرفاني؛

12. امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ميراث دار تاريخي انبيا و اوليا؛

13. تاريخنامه امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف از ميلاد تا شهادت؛

14. مهدي شناسي و مهدي باوري درست و پيوسته از معبر ادعيه و زيارات مهدوي.

ص: 192

5/ ه) سلمان محمدي الگوي شيعه ايراني

الگوجويي پديده اي فطري؛

ولايت پذيري يا ولايت گريزي، بازتاب همه جانبه بر زندگي و سرنوشت انسان؛

علل و عوامل روان شناختي، تربيتي و اجتماعي ولايت پذيري يا ولايت گريزي؛

جريان سازي فرهنگي براي توسعه ولايت پذيري در گستره يك ملت يا جغرافيا، نيازمند اسطوره سازي است؛

هويت فردي، اجتماعي، ملي، تاريخي و جغرافيايي ايران زمين تنها با تشيع و مهدويت معنا داشته و دارد؛

تلاش تاريخي سلمان فارسي براي رسيدن به اوج كمال انساني در كنار برترين معصوم، زيباترين الگو براي تشيع ايراني و مهدي باوري؛

ارزش هاي پيشينه تمدن و فرهنگ ايراني در مقايسه با ديگر تمدن ها و فرهنگ ها در آستانه اسلام (بت گريزي، عفاف گرايي، عدالت خواهي)؛

استعداد انساني و جغرافيايي ايران، پشتوانه حركت تاريخي سلمان بر اساس نداي فطري؛

سلمان و تحمل دشواري هاي رسيدن به حق و حقيقت؛

معيار قرار دادن عقل و دانايي و امتحان براي شناخت حق و آنگاه ايمان و عشق خالصانه به آن؛

پس از حق شناسي سعي در بازسازي تمام ابعاد شخصيتي خود بر اساس الگو و معيارهاي ولي حق؛

تلاش براي رسيدن به والاترين مرتبه در كنار پيامبر صلي الله عليه و آله با دو بال علم و ايمان؛

در مقام يار وياور توانمند و شايسته براي دين و ولي حق و سعي در تاريخ سازي و فرهنگ سازي تاريخي براي حق؛

تلاش تاريخي امامان معصوم عليه السلام براي بستر سازي تدريجي تشيع در ايران به ويژه با ياري امامزادگان؛

ص: 193

روند بسط و گسترش تشيع در دوران امامان و شاگردان ايراني اهل بيت؛

تشيع در ايران در دوران غيبت صغري؛

روند تكامل تاريخ و ادوار سياسي و اجتماعي، و علماي بر جسته شيعه در دوران غيبت كبري؛

هجوم استعمار و تمدن و فرهنگ غرب براي نابودي يا سلطه بر شيعه ايراني، ولي ناكامي در برابر آن؛

انقلاب اسلامي نقطه اوج بالندگي و درخشش شيعه ايراني؛

ارزش هاي انقلاب اسلامي ايران در جهان اسلام و انسان هاي آزاد؛

قم و ايران و جايگاه آن در آخرالزمان و بسط فرهنگ و معارف شيعي و آماده سازي و زمينه سازي ظهور.

5/ و) دشمن من

شناخت موانع و برنامه ريزي براي آنها پيش نياز دست يابي به كمال انساني؛

شيعه ايراني و پرچمداري زمانه، رسالتي كه امت ها و ملت هاي قبلي در آن به واسطه تلاش هاي دشمن ناكام ماندند؛

بازكاوي دوباره قصه آفرينش با هدف دشمن شناسي تاريخي و هميشگي انسان ها؛

در تقابل ابليس و انبيا و اوليا آيا ميزان نفوذ ابليس در تاريخ سازي چقدر است؟ و آيا تاريخ را اراده ولي مديريت مي كند يا ابليس و تمدن هاي باطل؛

هبوط و مهلت زميني ابليس تا بهشت موعود زميني؛

شيطان شناسي زميني و جنود و ياران زميني او؛

فلسفه تاريخ از منظر ابليس و طراحي حركت تدريجي بشر به سوي آخرالزمان و عقب انداختن يا جلوگيري از ظهور؛

ابليس و سعي در تحريف و وارونگي و گرايش هاي فطري انساني و تبديل آنها به ارزش هاي حسي و مادي؛

تحليل تقابل تاريخي ابليس و انبيا و نقش ملت ها در اين زمينه؛

ص: 194

سنت هاي آسماني مهم ترين عامل ناكامي طرح هاي ابليسي در عصر نبوت؛

دوران امامت و اوج تلاش ابليس براي به حاشيه راندن امامان از جامعه اسلامي؛

تلاش تاريخي ابليس در برابر جامعه حق، جامعه شيعي، به ويژه جامعه شيعه ايراني؛

تمدن آخرالزماني نهايت تلاش ابليس در برابر ظهور و زمينه سازي؛

بازشناسي آخرالزماني از آيينه روايات.

بازتاب آخرالزمان بر نظام انساني و نظام هستي و بحران ها و ويرانگري هاي ناشي از آن؛

آشفتگي ها و خستگي هاي آخرالزماني بستر ساز حضور زمينه ساز آن؛

راهكار تبليغ جهاني حق در برابر جهاني سازي باطل و ناكامي هاي آن؛

بسترهاي گفتمان حق محور از سوي زمينه سازان در ميان متفكران و دانشمندان جهان.

نتيجه

اوج تلاش ابليس و تمدن آخرالزماني بر تحريف و تبديل فطرت و گرايش هاي فطري انسان آخرالزماني است.

شيعه ايراني با مقاومت و جهاني سازي ارزش هاي هماهنگ تشيع و فطرت انسان ها مي تواند به رسالت زمينه سازي خود بپردازد.

5/ ز) زندگي مهدوي

پارادوكس مهدي باوري و مهدي گريزي در حوزه زيستن ناشي از انحصار مهدويت در هدف و غايت، بدون نگاه به آن به ديد راه و وسيله است.

در زندگي مهدوي آرماني، نظامي هماهنگ و بر اساس اعتدال بين تمام ابعاد وجودي انسان بر قرار است.

غفلت و سستي از در پيش گرفتن زندگي مهدوي، ناكامي فردي و شرمندگي تاريخي و جهاني را به همراه خواهد داشت.

زندگي مهدوي يعني انتظار، يعني اوج هماهنگي با سنت هاي آسماني، فلسفه تاريخ معنوي، و اوج شكوفايي فطرت انساني است.

زندگي مهدوي، يعني بالاترين هدف، بهترين برنامه، بيشترين سعي.

ص: 195

زندگي مهدوي يعني تلاش براي طراحي همه مراحل زندگي بر معيار معارف مهدوي.

در زندگي مهدوي بايد فهرست تفصيلي نيازمندي هاي خود را تهيه كرد و به تعريف مطلوب هاي روزآمد بر معيار نيازهاي ولي زمان پرداخت.

در زندگي مهدوي انس با رهبران ديني و مشاوره از آنها در طراحي زندگي مهدوي ضروري است.

در حوزه فردي، هدف زندگي؛ تحصيل، ازدواج و اشتغال است كه در اهداف، معيارها، و انتخاب ها بايد مهدويت را ديد.

در نقش آفريني اجتماعي حركت به سوي يافتن جايگاه خواص در جامعه ضروري است تا براي جريان سازي پيوسته اجتماعي به سوي زمينه سازي تلاش و برنامه ريزي شود.

در برابر جهاني سازي باطل، شيعه ايراني با جنبش نرم افزاري و تلاش براي طراحي تمدن اسلامي جهاني، بايد به زمينه سازي بپردازد.

شيعه ايراني با زمان شناسي و فرصت شناسي مي كوشد در هر جغرافيا بهترين نقش را براي زمينه سازي ايفا كند و به جاي وادادگي، جريان ساز باشد.

شيعه ايراني با خودمحاسبه گري، انس مداوم با مهدي باوران برجسته، به حفظ و به روز سازي پيوسته خود مي پردازد.

شيعه ايراني مي كوشد باقيات الصالحاتي از خود در مسير زمينه سازي بگذارد تا تلاش او پيوسته و مستمر باقي بماند.

نتيجه

اگر شيعه ايراني در مسير زمينه سازي به طراحي زندگي مناسب براي خود بپردازد همچون سلمان محمدي و ديگر شخصيت هاي برجسته در تاريخ ماندگار خواهد شد و بركت عملش به صورت مستمر و پيوسته تا ظهور ادامه خواهد داشت.

ص: 196

6. مهدويت و بيداري اسلامي

اشاره

6. مهدويت و بيداري اسلامي

پيش درآمد

در قرن بيستم ميلادي، در اوج انحطاط كشورهاي اسلامي، به واسطه تهاجم فرهنگي غرب و تبليغات آنها به جاي انديشه اسلامي، انديشه ناسيوناليستي و ملي گرايي (عربي، تركي، ايراني و...) بر جهان اسلام حاكم شده بود. اما در ايران با وجود سرمايه گذاري هاي فراوانِ تمدن مهاجم غرب، به واسطه قوت و استحكام فرهنگ شيعه، سرانجام به رهبري بزرگ مردي از حوزه انديشه و مكتب ديني اسلام، خيزش مردم مسلمان آغاز شد و پس از مجاهدت هاي فراوان سرانجام اين انقلاب به پيروزي رسيد.

پيروزي مسلمانان در ايران با گرايش ها و شعارهاي انقلابي، رخدادي بزرگ در جهان اسلام بود؛ زيرا در آن زمان اكثريت مسلمانان دچار ركود و رخوت شده بودند. اما تلاش هاي مشترك غربي ها، ناسيوناليست هاي سكولار در كنار همراهي انديشه هاي سنتي در اسلام غيرشيعي كه با هر گونه حركت انقلابي و قيام مردمي و جريان هاي ظلم ستيز مخالفت مي كرد، باعث شد تا استعمارگران با گذر دادن جهان اسلام از دوران شوك و هيجان هاي اجتماعي سرانجام موفق به سركوبي و مهار مسلمانانِ هوشيار شده به واسطه انقلاب اسلامي ايران شدند.

از سوي ديگر، جريان كلي و كلان باطل در آن سال ها در برابر پويايي انديشه انقلابي و حماسي تشيع و اسلام ناب، با بزرگ نمايي درگيري مجاهدان افغان با شوروي سابق (به جاي تمركز بر درگيري تاريخي مسلمانان با صهيونيست ها در فلسطين اشغالي) سعي در جهت دهي عطش و هيجان هاي تحريك شده مسلمان به آن سو نمود.

بازتاب نهايي اين فرايند (پس از سقوط شوروي و رها شدن اين سيل گسترده مبارزان از سوي حاميان خود) ايجاد دو جريان موازي القاعده (در جهان اسلام) و طالبان (در افغانستان همسايه شرقي ايران) بود. اين جريان ها ابتدا به گونه اي غيرمستقيم از سوي ارباب قدرت آزاد گذاشته شدند تا بازتاب قدرت گيري و خشونت گرايي و ايجاد موج تروريسم اسلامي توسط آنها در جهان و به ويژه در جهان غرب به تخريب چهره اسلام و گسترش اسلام هراسي بينجامد.

ص: 197

بدين گونه بود كه در آغاز هزاره سوم ميلادي نزديك بود مسلمانان در ميان ناكامي همه تجربه هاي اسلام غيرشيعي و فاصله گيري هاي ايجاد شده بين آنها و اسلام اهل بيتي، دوباره باور كنند كه در كشورهاي آكنده از ستم ناچار به تحمل ظلم هاست و نه اسلام و نه هيچ انديشه ديگري ياريگر او نخواهد بود.

در اين زمان كه جهان سلطه پس از اشغال عراق و افغانستان گمان مي كرد آماده آغاز كارزار نهايي با اسلام انقلابي _ اهل بيتي است، ناگهان ناكامي آنها در مواجهه با حزب الله و حماس، دوباره موجي از هيجان خفته را در جهان اسلام ايجاد كرد.

اين هيجان خفته (برخلاف هيجان هاي همزمان با پيروزي انقلاب كه بيشتر حزبي بود) در بطن جامعه و در ميان خيل گسترده جوانان مسلمان به تدريج ايجاد شد و هر روز به هر بهانه رو به فزوني مي رفت. اين جوانان برخلاف گروه هاي ميان سال كه تحت تأثير اسلام سنتي رايج راضي به ظلم و سكوت شده بودند، تحت تأثير تحصيلات و رشد انديشه اي اجمالي كه داشتند تا حدودي از سيطره اسلام سنتي آزاد شده بودند و ديگر كاسه صبرشان هم لبريز شده بود و تجربه اسلام انقلابي (نه اسلام القاعده اي كه با تروريسم همراه است) را ديده بودند. اين بود كه در آغاز به واسطه اختناق شديد حاكم در جوامع خود دست به دامان فضاي مبارز اتي مجازي شدند (همانند زمان هاي قبل از انقلاب كه نوار كاست يا اعلاميه هاي شبانه جايگاه ويژه اي داشت) و آنگاه كه احساس قدرت گيري كردند ناگهان به خيابان ها ريختند و با مقاومت در برابر هجوم هاي نظامي _ رسانه اي، سرانجام خالق نهضت بيداري در جهان اسلام شدند.

6/ الف) شناسنامه بيداري اسلامي

ابعاد و شاخص ها

نمودها و رويكردها

جغرافيا

جغرافياي عرب مسلمان، مركب از كشورهاي گوناگون عقب مانده يا نفتي اگرچه با سرانه درآمد بالا، از جهت نظام سياسي، اجتماعي و فرهنگي داراي جوامعي ايستا و بي تحرك و خفقان زده بود، و نظام سياسي آنها هم سلطنتي يا دموكراسي سلطنت زا بود و از جهت شكل دهي به جامعه اي پويا و با نشاط و نظام تمدني سازي كه در دنيا عرض اندام كند، دور بودند.

ص: 198

انديشه

دين حاكم در اين كشورها اسلام سنّتي و با قرائت سنّتي افراطي بود كه براساس آن، اصل امنيت در برابر اصل عدالت قرار مي گيرد و با تنزل اصل اطاعت مطلق از خليفه عادل، به لزوم اطاعت از هر حاكمي _ اگرچه فاسق و ظالم _ باعث ركود و رخوت مذهبي در جامعه شده بود، اما جوانان جامعه در تركيب كسب تحصيلات جديد و مشاهده اسلام انقلابي، به ساختارشكني اين انديشه پرداختند.

نيروي اجتماعي و منابع انساني

جوانان مسلمان اين جوامع كه در اوج هيجان و نشاط بودند. مشاهده عقب ماندگي و ركود داخلي خود در برابر نشاط ديگر بخش هاي جغرافيايي جهان اسلام ديگر نمي توانست سكوت و سكون را تحمل كند.

واكنش نهادهاي ديني سنتي و احزاب اسلامي

نهاد ها و حوزه هاي سنتي ديني و به ويژه سلفي تا آخرين لحاظت يا منزوي بودند يا با صدور فتواها طالب آرامش بودند و بعضاً در دقايق آخر اعلان همراهي نسبي يا اعلان تبريك داشتند و حتي پس از پيروزي هم نشاني براي خروج از فضاي بسته و سنتي خود نشان ندادند. ولي احزاب اسلامي كه ابتدا مرده بودند با آشكار شدن نشانه هاي پيروزي به سرعت به ميدان آمدند و سعي در خوشه چيني كردند به ويژه پس از آن كه در رسانه ها اخباري از مذاكرات آشكار و پنهان آنها با غربي ها درز كرد و معلوم شد كه احتمال مي رود آنها پياده نظام ارباب سلطه در دوره جديد باشند.

ريشه ها

ستم و تبعيض هاي اقتصادي و اجتماعي، عقب ماندگي هاي فناورانه، ركود سياسي و اجتماعي، همراهي ارباب سلطه در اين كشورها با نظام سلطه جهاني به جاي اسلام انقلابي.

بازتاب ها

_ گسترش سريع اين جريان به سراسر جهان عرب مسلمان و تبديل شدن آن به يك شيوع ثابت اجتماعي در سراسر جهان اسلام كه برگشت ناپذير مي نمايد.

_ انتقال ارزش ها ي فكري و شيوه هاي مبارزه اجتماعي آن به سرعت به جهان غرب و تبديل آن در جهان غرب به خيزش جهاني و جنبش وال استريت (آن هم در متن آمريكا و غرب اروپا كه اوج تمدن بشري معاصر است).

ص: 199

6/ ب) مهدويت و بيداري اسلامي؛ فرصت ها، رهيافت ها، تهديدها

بيداري اسلامي در جوامع عرب مسلمان رخ داد. اسلام در اين جغرافيا مبتني بر انديشه اهل سنت و بلكه كانون اهل سنت است. در انديشه اهل سنت به واسطه تعريف خاتميت به معني انقطاع هرگونه رابطه آسماني و كفايت كتاب و رها شدن مسلمانان به حال خود باعث عرفي شدن نظام سياسي پس از خاتميت شد.

و از آنجا كه در اين مكتب خلافت و صحابه متصل به پيامبر هويت كليدي در برابر امامت شيعي دارد و اين دو هم داري فعليت سياسي _ اجتماعي كامل بودند، نقطه اوج تاريخ در انديشه اهل سنت، زمان پيامبر و دو قرن پس از آن است. (خير القرون قرني ثم قرن الذي يليه...).

بنابراين، درست است كه در اين انديشه روايات مهدويت وجود دارد، ولي با توجه به اهميت بخشي به خلفا و صحابه از يك سو و ضرورت حفظ خلافت هاي تاريخي از سوي ديگر، به تدريج سلفي گرايي فلسفه هويتي اسلام سني شد. چكيده اين نظريه اين بود كه از منظر فلسفه تاريخي، نقطه اوج تاريخ نه در پايان تاريخ بلكه در زمان پيامبر و نه منحصر به پيامبر بلكه هم در دوران پيامبر و هم خلفاست.

در اين انديشه براي اينكه مهدويت با توجه به ظرفيت هاي قوي به نظريه اي سياسي _ اجتماعي و حتي انديشه اي قوي و پويا در جامعه تبديل نشود و مولّد حركت هاي اعتراضي نشود، در محدوده روايات متوقف مي گردد. در انديشه كلامي يا فقهي نيز وارد نمي شود و مقام مهدي و نظريه مهدويت هم به حدّ خلفاي پيامبر بلكه پايين تر از آنها تنزل مي يابد. (چون از نظر اهل سنت افضل الناس پس از پيامبر خلفاي اربعه و سپس عشره مبشره اند).

از اين منظر اگرچه روايات فراوان نبوي در مكتب اهل سنت وجود دارد، اما سلفي گرايي به معني گذشته گرايي جانشين مهدويت گرايي (آينده گرايي و انتظار) مي شود تا جامعه اسلامي باور كند وضع موجود كه امتداد تاريخ اسلام است، همواره بهترين وضع است و بايد به وضع موجود راضي باشد.

اما در سير تاريخ سياسي و اجتماعي جهان اسلام، نظريه سياسي اهل سنت به تدريج در قالب سه خلافت مهم و تاريخي به سوي انحطاط و عقب نشيني مي رود و از تمام شرط و شروط هاي كلامي و ديني درباره خليفه عقب مي نشيند. تا آنگاه كه سقوط نهايي خلافت عثماني براي هميشه ناكاآمدي نظريه خلافت غير معصوم را نشان مي دهد.

ص: 200

سير و ادوار خلافت هاي تاريخي اهل سنت چنين است:

(اموي (100 سال) ، عباسي (500 سال)، فترت دوره مغول و پس از آن (200 سال با رويكرد خلافت مماليك در مصر)

پس از سقوط خلافت در جهان اسلام از جهت جريان سازي ديني و اجتماعي در اوج تفكر سلفي گرايي جريان و مكتب وهابيت ايجاد مي شود؛ فرقه اي كه ساخته و پرداخته استعمارگران است و كاركردش هم آشفتگي و تحجر بيشتر فكري و اجتماعي جهان اسلام در اين اوضاع و احوال اكثريت مسلمانان در قرن بيستم ميلادي ناسيوناليسم يا غرب گرايي را تنها راه حل مي ديدند.

اين وضعيت باعث نزديكي بيش از حدّ جهان اسلام به شرايط آخرالزماني شده بود تا اينكه خيزش اجتماعي جوانان مسلمان باعث پيدايش امواج بيداري اسلامي شد.

شاخص هايي در مهدويت كه مي توان بيداري را از منظر آن مطالعه كرد:

شاخص هاي مهدوي

بازخواني بيداري

حضور جوانان

_ بيشتر ياران امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف به هنگام ظهور جوانان هستند، اين بدين معني است كه خيزش جوانان مسلمان در صورت فراگيري، استمرار و تعميق باورها و انديشه هاي ناب اسلامي مي تواند به سوي زمينه سازي حركت كند.

خستگي از ظلم سياسي و اجتماعي

_ فراگيري ظلم از نشانه هاي آخرالزمان است و خستگي از ظلم اگر به حركت هاي اجتماعي منجر شود كه هدفش تلاش براي ظلم ستيزي باشد، مي تواند اولين شرايط را براي گذار از دوران آخرالزماني به دوران زمينه سازي فراهم سازد.

روح آينده گرايي در جامعه

_ آينده گرايي مبتني بر ارزش هاي اسلامي (و فلسفه تاريخ اسلامي) مهم ترين بن مايه مهدوي است كه مي تواند جانشين تفكر وهابي _ سلفي شود؛ اگر اين آينده گرايي با بن مايه فلسفه تاريخ اسلامي در جهان اسلام گسترش يابد و نهادينه شود، باعث ايجاد نشاط اجتماعي عدالت خواه در جوامع اسلامي خواهد شد.

جاذبه ها و اثرگذاري جهان اسلام براي جامعه جهاني

_ كانون اوليه ظهور امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف در آينده در جهان اسلام است و مقصد نهايي آن، جهاني سازي معنويت و عدالت اسلامي است، بدين جهت در آستانه ظهور فرايند صدور پيام ها و ارزش ها از جهان اسلام (با گرايش اسلام ناب) به جامعه جهاني خواهد بود.

ص: 201

6/ ج) مهم ترين پيام تاريخي و جهاني مهدويت؛ عدالت

تحولات معطوف به بيداري اسلامي باعث پيدايش احزاب گوناگون و جديدي با محوريت شعار عدالت شده است؛ احزابي با نام هايي همانند عدالت و توسعه، عدالت و آزادي، عدالت و رفاه و... در اين زمانه و در اين شرايط همه حتي غرب و شرق و حتي نظام هاي سلطنتي منطقه سعي مي كنند به نظريه پردازي يا مصداق سازي براي عدالت بپردازند.

اين بدين معني است كه همه جريان هاي فعال در جبهه باطل با احساس خطر به تكاپو افتاده اند و در تلاش اند در شرايط خيزش هاي منطقه اي و جهاني با تحريف دوباره عدل و عدالت، مانع معطوف شدن انسان ها به عدالت ديني _ فطري شوند و از حركت مسلمانان و جهانيان به سوي عدالت خواهي آسماني جلوگيري نمايند. در اين شرايط تلاش براي تبليغ عدالت بر مبناي انسان شناسي جامع كه بن مايه اش معنويت و عبوديت باشد، مي تواند مهم ترين پيام از سوي مكتب و فرهنگ اهل بيت عليهم السلام به جامعه اسلامي و جهاني باشد؛ به ويژه كه در اصول دين شيعه اصل عدل وجود دارد. اين بدين جهت است كه در تفكر تاريخي _ كلامي اهل سنت با انكار عقل گرايي، منكر حسن و قبح و عدل عقلي شده اند. ازاين رو يكي از پرسش هاي مهم و بنيادين در تحولات بيداري اسلامي اين است كه براي عدالت چگونه بايد انديشيد و چگونه بايد عمل كرد؟

به نظر مي رسد نظريه پردازي بر مبناي عدالت عقلاني و اهل بيتي مي تواند مهم ترين پيام تشيع براي بيداري اسلامي و خيزش جهاني باشد.

6/ د) ايده ها و نكته ها:

خاستگاه ايده

ايده و شرح آن

پيام هاي آخر الزماني

_ سير زوال حكومت ها و دولت ها و نظريه ها در جبهه باطل حتي در جهان اسلام تا به آن مرحله كه مشخص شود هيچ نظريه يا ساختار زميني توان پاسخگويي به نياز بشر و ظرفيت تمدن سازي را ندارد.

_ گسترش ظلم و خستگي از ظلم و شيوع ناآرامي هاي اجتماعي به واسطه لبريز شدن صبر جامعه ها از نشانه هاي آخر الزمان است.

ص: 202

تهديدهاي پيش رو

_ بيداري اسلامي اگر از جهت نرم افزاري با بن مايه هاي فرهنگ اهل بيت عليهم السلام تغذيه نگردد، مي تواند به نوزايي جريان هاي ضد تقريبي و ضد شيعي در جهان اسلام (بالاترين مرتبه وهابي گري: نوسفياني گري) تبديل گردد.

_ احساس خطر جهان سلطه از توجه يافتن جوانان مسلمان به سوي ارزش هاي حماسي مكتب تشيع (در تجربه حماسه آفريني حزب الله لبنان) و تلاش براي معطوف سازي هيجان هاي جوانان مسلمان در يك مديريت پنهان به سوي شيعه ستيزي مدرن.

_ خطر ضعيف عمل كردن حوزه ها و روحانيت، هم در ايفاي نقش مستقيم خود در قالب توليد پيام ها و اندشه ها، و هم در هدايت گري امواج عمومي جامعه و هم به عنوان مديريت نرم افزاري نهادهاي فرهنگي؛ و احتمال فرصت سوزي در اين موقعيت حساس تاريخي همانند فرصت سوزي در مقطع سقوط شوروي و تحولات بالكان، كه نه تنها باعث راه افتادن امواج فرهنگي دعوت به اسلام در آن مناطق نشد، بلكه حتي مناطق شيعه نشيني همانند جمهوري آذربايجان از جغرافياي شعيه جدا نگه داشته شد و... .

فرصت ها

_ تحولات ناشي از بيداري و فرصت سازي تاريخي و همانندي با تحولات معاصر امامت امام صادق عليه السلام كه باعث گسترش و نشر تشيع در ميان درگيري هاي جريان هاي باطل شد.

_ تحولات ناشي از بيداري اگر از جهت گرايش هاي فطري درست رهبري شود همانند قيام مسلمانان در اواخر دوران 25 ساله خلافت در صدر اسلام است كه وقتي مردم خسته از تمام بي عدالتي ها به پا خاستند، با مديريت ياران و صحابه فهميده (علوي) با طرح شعارهاي عدالت محور در نهايت جامعه اسلامي (با اكثريت اهل سنت) مصداق عدالت را جز در اميرالمؤمنين پيدا نكرد و با آغوش باز پس از سال ها طالب خلافت امام شدند.

ص: 203

_ بيداري اسلامي يعني فرصتي تاريخ همانند سقوط شوروي و فراهم شدن امكان تبليغ مستقيم و غيرمستقيم وجدان هاي تشنه به سوي مكتب اهل بيت عليهم السلام (به صورت تدريجي و پلكاني).

_ بيداري اسلامي و ضرورت مطرح شدن بن مايه هاي مكتب اهل بيت عليهم السلام (به جاي تمركز بر اسم شيعه يا مهدويت شيعي) همانند عقلانيت و معنويت و عدالت و آينده گرايي ديني در جامعه به عنوان راهبرد و قدرت نرم براي بسترسازي و توجه دهي تدريجي جغرافياي بيداري اسلامي به مكتب حق.

_ بيداري اسلامي، فرصتي تاريخي براي فعال سازي و معطوف كردن هيجان هاي جوانان شيعه با رهبري روحانيت براي ايجاد گفتمان هاي واقعي يا مجازي بين آنها و بين جوانان متحير و علاقه مند و به پا خاسته در جهان اسلام و در گستره جهاني (طرح: هرجوان شيعه يك مبلغ دين در حد و اندازه توانمندي هاي فرمي و هنري خود).

رهيافت ها

_ ضرورت بازخواني تطبيقي بين مهدويت شيعي و مهدويت اهل سنت؛ با هدف بازسازي و احياي انديشه مهدويت اسلامي و تقويت آن به عنوان راهبردي آينده نگر اسلام و با هدف تضعيف انديشه سلفي گري _ وهابي در جهان اسلام.

_ آينده نگري اسلامي در قالب مهدويت، يگانه راهبرد اسلامي در برابر آينده نگري و جهاني سازي سكولارها و صهيونيست ها.

جمع بندي و نتيجه گيري

دوره خانه نشيني اميرالمؤمنين عليه السلام در زمان خلفا در آغاز به واسطه هجوم هاي شديد آنها به اهل بيت عليهم السلام همراه با تقيه حفاظتي بود. ولي پس از مدتي اين تقيه به تقيه مداراتي تبديل شد و در اواخر اين دوران اين تقيه به تقيه نفوذي تبديل شد. (در اين زمينه نك: كتاب تقيه نوشته علي صفايي حائري)

ص: 204

در دوران تقيه نفوذ، اميرالمومنين عليه السلام ابتدا به نفوذ دادن ياران خود در جامعه مي پردازد به گونه اي كه محمد بن ابي بكر تربيت يافته امام ساكن مصر شد، مالك اشتر و جمع بسياري از ياران شيعي امام ساكن كوفه شدند و عده اي هم ساكن بصره شدند.

آنگاه به واسطه حضور اجتماعي اين افراد به تدريج برخي از ارزش هاي فرهنگ اهل بيت عليهم السلام در جامعه نهادينه شد؛ مواردي همانند: فرهنگ ظلم ستيزي و عدالت خواهي و همچنين تمركز بر امر به معروف و نهي از منكر به عنوان حق اعتراض اجتماعي.

اين فرهنگ ها آنگاه كه با ظلم هاي گسترده واليان خليفه سوم همراه شد، قيام هايي در پي داشت كه در پايان وقتي به دنبال مصداق جويي براي جايگزيني برآمد، به راحتي اكثريت جامعه اسلامي را متوجه اميرالمؤمنين عليه السلام كرد و باعث به خلافت رسيدن ايشان شد.

براساس روايات پيامبر صلي الله عليه و آله در آخرالزمان همين اتفاق دوباره تكرار خواهد شد؛ چراكه پايان تاريخ به اتفاق شيعه و سني در قالب خلافت خواهد بود، اما خلافتي كه از اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله خواهد بود. مفاد اين روايات اين است كه در آخرالزمان سير جوامع اسلامي به سوي مطالبه بن مايه ها، معارف و ارزش هايي خواهد بود كه تنها در اسلام اهل بيتي يافت خواهد شد.

بر اين اساس اگر تحولات جاري به گونه اي غيرمستقيم از جهت نرم افزاري، آن گونه مديريت شود كه كليد واژه هايي همانند عدالت، معنويت، انسان، خلافت و حكومت، آزادي و... درست تعريف شود، برآيند نهايي آن مي تواند همانند تجربه تاريخيِ اميرالمؤمنين خواهي در جهان اسلام آن هم پس از 25 سال، به مهدي خواهي اسلامي (به معني جست وجوي مهدي در فرهنگ اهل بيت) و موعودخواهي فطريِ جهاني تبديل شود.

براي ديدن عكس به پي دي اف مراجعه فرماييد

ص: 205

6/ ه) طرح تلويزيوني: بيداري اسلامي

اشاره

6/ ه) طرح تلويزيوني: بيداري اسلامي

نام برنامه: دهه بيداري، عصر بيداري، زمانه بيداري؛

تعداد برنامه: 10 _ 13 قسمت در دهه فجر؛

زمان برنامه: 30 _ 45 دقيقه؛

فرمت: تركيبي، مستند گزارشي؛ مجري محور يا مجري و كارشناس و با صداي نريشن بر روي تصاوير مستند آرشيوي و خبري؛

مخاطب: عموم با رويكرد جوان.

تذكر: اين برنامه را مي توان با رويكرد تخصصي و شيعي براي مخاطب جوان داخلي توليد كرد يا اينكه با رويكرد تقريبي و ارائه مفاهيم ناب اسلامي براي مخاطب جوان مسلمان در جغرافياي بيداري توليد كرد.

اهداف

بازخواني پديده بيداري بر مبناي ارزش ها و آرمان هاي انقلاب؛

پيوند جويي عملي بين انقلاب و بيداري؛

ارائه راهكارهاي نظري براي آينده بيداري بر مبناي ارزش هاي انقلاب؛

تعريف نقش و جايگاه روزآمد براي مخاطبان در فرصت بيداري.

ضرورت

پس از رخ دادن بيداري اسلامي موجي از شعار زدگي در رسانه ها و نهادهاي فرهنگي درباره پيوند انقلاب و بيداري زده شد، بدون اينكه براي تبيين اين ادعا دليلي ارائه گردد يا پس از اثبات اين رابطه براي حفظ و استمرار آن تلاشي شود و يا اينكه براي عموم مخاطبان به ويژه جوانان طرح و برنامه و رسالتي تعريف گردد. اكنون به نظر مي رسد با گذشت چند سال از فرصت بيداري اگر ناظر به مطالعه درست آنچه رخ داده و آنچه در حال رخ دادن است برنامه سازي مناسبي صورت نگيرد، به واسطه بي اعتنايي مخاطب عام داخلي وحتي خارجي به پديده بيداري اسلامي و نيازهاي مستمر فردي آن فرصت هاي فراوان و تاريخي اين بيداري مي تواند از دست برود و حتي تهديدآفرين باشد.

ص: 206

بدين جهت در يك مجموعه برنامه تعريف شده سعي مي شود بر مبناي ارزش هاي انقلاب اسلامي كه مبتني بر اسلام اهل بيتي است؛ ضمن بازخواني نقاط ضعف و ركود در قرائت هاي اسلامي رايج به نسبت بين ارزش هاي اسلام نام با مطالبات جريان بيداري اسلامي پرداخته شود و از منظر نسبت جويي بين ارزش ها و فرصت ها نگاهي آينده نگر به تحولات جدي انداخت. همچنين بر مبناي انديشه آينده پژوهانه مهدويت شيعي تعريفي و رسالتي زمينه سازانه براي او در گستره جغرافياي بيداري تعريف كرد.

شرح يك قسمت برنامه

هر برنامه يك قسمت اصلي دارد كه به طرح موضوع دسته بندي شده براي آن قسمت مي پردازد. اين ارائه موضوع در قالب مستند گزارشي، گفت وگوهاي گزارشي و گفتار مجري خواهد بود. هر برنامه از مجموعه اي از ميان برنامه ها هم تشكيل شده است و محورهايي عبارت اند از:

_ سازمان هاي فعال در موضوع بيداري؛

_ معرفي آثار فرهنگي _ هنري يا معرفي وبگاه ها؛

_ مصاحبه با جوانان بيداري در هر قسمت؛

_ گزارشي از جرايد و مطبوعات و سايت هاي عربي و غربي؛

_ گاه شمارهاي مثبت و منفي از جريان ها يا شخصيت ها يا كشورهاي فعال يا نوع ارائه مفاهيم.

پيوست محتوايي

به پيوست در ابتدا يك فهرست به عنوان نمونه اي از موضوع هاي پيشنهادي عام ارائه مي گردد و در مرحله دوم نمونه اي از يك پژوهش برنامه اي در اين زمينه ارائه مي شود.

نمونه موضوعات:

بيداري اسلامي تحوّلي معطوف به احياي اسلامي در نظام سياسي و اجتماعي جهان اسلامي است كه خاستگاه و پرچم دار آن جوانان مسلمان هستند.

ص: 207

اين احياگري در بن مايه هاي فطري و انساني خود، جوياي نفي ظلم و جايگزيني آن با عدالت فراگير و آينده نگر و تمدّن سازي بر مبناي معنويت و عدالت است.

از منظر ارائه همين بن مايه هاي فطري و انساني بود كه بيداري اسلامي خيلي زود به خيزش جهاني تبديل گرديد.

اكنون پس از گذشت چندي از رويدادهاي بيداري اسلامي و خيزش جهاني، پرسشي كه در ميان انبوه پيروزي ها و ناكامي ها، فتنه ها و درگيري ها، تحولات و انتخابات مورد توجّه اذهان همه نخبگان، جوانان و توده هاي اجتماعي است اين است كه چشم انداز نرم افزاري و سخت افزاري پيش روي بيداري اسلامي و خيزش جهاني چيست؟ اين نهضت ها تا كجا؟ چرا؟ و چگونه بايد ادامه يابد؟ و آيا اديان آسماني همراه با خواسته ها و مطالبات فطري انساني پاسخي براي اين پرسش هاي برآمده از بيداري اسلامي و خيزش جهاني دارند؟

مجموعه موضوعات زير با رويكرد نسبت سنجي «موضوع مهدويت و آينده نگري ديني و بيداري اسلامي و خيزش جهاني؛ رويكردها، فرصت ها و تهديدها و نظام سياسي مطلوب»، معرفي مي شود.

موضوعات ناظر به توصيف و فهم موضوع

بازخواني مهدويت اهل سنّت در نگاهي تاريخي و مقايسه اي بين حديث، تفسير و كلام (خاستگاه حديثي مهدويت، نوع قرائت هاي تفسيري، جايگاه نظام مند در تفكّر كلامي)؛

فهم بيداري اسلامي و خيزش جهاني در برزخ بين نفي ها و اثبات ها (مباني فقهي بيداري اسلامي از منظر فقه سياسي و اجتماعي اهل سنّت)؛

بيداري اسلامي و ايجاد نوزايي فكري و فقهي در جهان اسلامي و بسترسازي براي طرد انديشه هاي تحجّرگرايانه.

موضوعات ناظر به فرصت شناسي:

بيداري اسلامي و فرصت سازي براي بازگشت به دين فراتر از قالب هاي سنّتي و سكولار؛

ص: 208

فرصت بازخواني فطري (انسان شناسي فطري و اسلامي) دين و مهدويت؛

فرصت سازي بيداري اسلامي براي ايجاد نگاه هاي جديد در فقه سياسي و اجتماعي جهان اسلام مبتني بر ظلم ستيزي و آينده نگري؛

ضرورت بازخواني سلفيت به مثابه تعطيلي نظريه نجات در برابر مهدويت به مثابه نگاه ديني به آينده روشن؛

بازشناسي بن مايه هاي فرهنگي و اجتماعي مهدويت بر اساس روايات اهل سنّت ناظر به امكان سنجي احياي گفتمان انتظار فراگير اسلامي؛

رهيافت هاي تقريبي در مهدويت اسلامي بين امامت شيعي و خلافت اسلامي اهل سنّت؛ بر محوريت اهل بيت عليهم السلام و سنّت پيامبر صلي الله عليه و آله ؛

جوانان و بيداري اسلامي به مثابه تشنگي جوانان براي اسلامي انقلابي و حماسي و عدالت خواه.

موضوعات ناظر به تهديدشناسي:

احتمال سنجي ائتلاف سلفي ها، سكولارها و صهيونيسم بين الملل براي مصادره بيداري اسلامي و نوزايي تفرقه در جهان اسلام؛

لايه هاي آشكار و پنهان سلفي گرايي حاكم بر جريان هاي اسلامي و نوزايي تحجّر مدرن در برابر بيداري اسلامي؛

گسترش تحير فكري، رفتاري و استمرار و اشتداد انحطاط جهان اسلام؛

نسبت سنجي اجتماعي بر مبناي دانش آينده پژوهي بين آسيب هاي موجود يا احتمالي در تحوّلات جاري و بين برخي از نشانه هاي پايان هشداردهنده (خط تبديل شدن سلفي گرايي وهّابي به سفياني گري آخرالزّماني)؛

خطر غربي سازي جهان اسلام با تفسير و تطبيق عدالت در چارچوب ارزش هاي وارداتي؛

بحران تعطيلي نظريه مدينه فاضله در پايان تاريخ در تفكّر اهل سنّت و آسيب هاي احتمالي آن بر چشم انداز تحوّلات بيداري اسلامي؛

خطر منجرشدن تحوّلات جاري تحت تأثير مديريت هاي التقاطي يا سلفي به

ص: 209

گسترش فضاي آخرالزّمان در جوامع اسلامي (به معني وارونگي ارزش ها به نام نوزايي ديني)؛

موضوعات ناظر به رهيافت ها:

ضرورت نهادنِ مهدويت به مثابه آينده نگري ديني به جاي سلفي گرايي در جهان اسلام؛

بازخواني فقه سياسي اهل سنّت بر مبناي بن مايه ها و اصول مهدويت اسلامي (روايات مهدوي)؛

آينده گرايي و پايان تاريخ و اهمّيت و جايگاه آن در تفكّر نظام مند ديني از منظر قرآن؛

تلاش براي بازخواني عدالت اسلامي با كمك آموزه عدل در روايات مهدوي؛

ضرورت احياي نظريه عدالت فطري و اسلامي و نهادن آن به جاي نظريه هاي سياسي امنيت و قدرت (در فقه سياسي)؛

مهدويت به مثابه خلافتي اسلامي در پايان تاريخ بر مبناي ارزش هاي اهل بيتي؛

مهدويت اسلامي به مثابه سند چشم انداز براي طراّحي و الگوسازي سياسي و اجتماعي كشورهاي مسلمان.

مهدويت اسلامي به مثابه راهبردي براي جهاني سازي اصول و ارزش هاي اسلامي.

ص: 210

سخن آخر: ميان برنامه هاي گرافيكي مهدوي

كليدواژه timeline را كه به معني خط زمان است در بخش تصاوير و همچنين در بخش وب در موتور هاي جست وجو در اينترنت جست وجو نماييد. اين كلمه به معني خط زمان است و به معني به تصوير كشيدن يك دوره زماني در قالب يك نوار خطي تحليلي است.

كلمه اينفوگرافي (infographics) را هم به فارسي و هم به انگليسي، هم در بخش تصاوير و هم در بخش وب جست وجو كنيد تا با روش معماري (و مهندسي تصويري و نشانه اي) اطلاعات آشنا شويد.

واژه atlas را هم جست وجو نماييد تا با گستره و كاركردها و ظرفيت هاي گرافيكي آن بيشتر آشنا گرديد.

آنگاه در مقام برنامه سازي مي توان اين سه فرمت را در مقام ميان برنامه سازي گرافيكي كوتاه مدت در بسياري از ايده هاي اين اثر به كار برد. براي نمونه:

كاركرد تايم لاين به تصوير كشيدن تاريخ به صورت گاه شماري براي مخاطب است. از منظر مهدويت مي توان بر اساس ساختار دعاي ندبه به روايت تاريخ از آغاز تا آينده روشن با همه فراز و نشيب هايش بر محوريت درگيري حق و باطل پرداخت. البته در زمينه فرمت گاه شماري، ايده هاي مهدوي فراواني براي توليد وجود دارد، همانند:

گاه شمار غيبت صغري؛

گاه شمار دوران نيابت هريك از نواب اربعه؛

ص: 211

گاه شمار رويدادهاي روزهاي آغازين امامت امام زمان عليه السلام ؛

گاه شمار زندگاني مهم ترين مراجع شيعه در دوران غيبت كبري.

كاركرد اطلس هم توليد ميان برنامه هاي گرافيكي متعددي بر مبناي نقشه هاي جغرافيايي و حركت در ميان موقعيت هاي گوناگون آن است. در كنار تايم لاين مي توان با نقشه هاي جغرافيايي فراوان كانون هاي تاريخي در درگيري حق و باطل و انواع جوامع حق و باطل را در دنياي كنوني به تصوير كشيد و يا گزارش هايي از اماكن مهدوي در منطقه يا فرهنگ هاي انتظار در جغرافياي شيعه و... توليد نمود.

كاركرد اينفوگرافي هم ارائه اطلاعات مفهومي در ساختاري جالب و كوتاه و جذاب براي مخاطب هاي گوناگون است؛ همانند استفاده از جدول شخصيت شناسي براي امام شناسي يا منتظرشناسي از منظر ادعيه و يا مانند اين ها.

با تركيب اين سه ساختار بر بنيان انبوه معارف مهدوي مي توان انواع برنامه سازي هاي جالب و جذاب و متنوع مفهومي _ مهدوي را توليد نمود و به غني سازي برنامه هاي مهدوي و شبكه هاي گوناگون رسانه اي پرداخت.

براي نمونه، جغرافياي ايران را مي توان در ضمن جغرافياي خاورميانه و از منظر تقابل هاي تاريخي حق و باطل در اين منطقه در ظرف زماني سه گانه (ديروز، امروز، فردا)، موضوع يك كار نمايشگاهي جالب و جذاب _ با هدف اثرگذاري بر مخاطبي كه شيعه ايراني است _ قرار داد.

ص: 213

كتاب نامه

اشاره

كتاب نامه

زير فصل ها

الف) كتاب ها

ب) نرم افزارها

ج) سايت ها

الف) كتاب ها

قرآن كريم.

قمي، شيخ عباس، مفاتيح الجنان.

جعفريان، رسول، اطلس شيعه، تهران: سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح.

رضايي، محمد، انسان شناسي و مهدويت.

______________، سلمان فارسي الگوي زندگي مهدوي، قم: مركز تخصصي مهدويت، چاپ اول: 1392.

زيبايي نژاد، محمدرضا، «هويت و نقش هاي جنسيتي» (مجموعه مقالات) تهران: رياست جمهوري، مركز امور زنان و خانواده رياست جمهوري، 1388.

قراملكي، فرامرز، روش شناسي مطالعات ديني.

كوراني، علي، معجم احاديث الامام المهدي(، قم: مؤسسة المعارف الاسلامي، 1411 ق.

مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، تهران: اسلاميه، چاپ دوم: 1363ش.

موسوي همداني، سيد محمدباقر، ترجمه الميزان، قم: دفتر انتشارات اسلامي جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ پنجم: 1374 ش.

مونس حسين، اطلس تاريخ اسلام، مترجم آذرتاش آذرنوش، تهران: سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1375.

نوشتن براي سينما (مجموعه مقالات)، تهران: بنياد فارابي، 1383.

ص: 214

ب) نرم افزارها

آخرين ذخيره، گروه فرهنگي هنري بشارت.

جامع التفاسير، مركز تحقيقات كامپيوتري علوم اسلامي.

دراية النور، نسخه 2 1، مركز تحقيقات كامپيوتري علوم اسلامي.

سيره معصومان(، مركز تحقيقات كامپيوتري علوم اسلامي.

كتابخانه امام مهدي، حوزه علميه اصفهان.

نرم افزار گنجينه معارف، مركز پژوهشهاي اسلامي صدا و سيما.

نور الجنان، مركز تحقيقات كامپيوتري علوم اسلامي.

ج) سايت ها

پايگاه تخصصي مجلات نور:

http: www.noormags.com.

پورتال جامع علوم انساني:

.http: www.ensani.ir fa mags magazines.aspx.

دائره المعارف اينترنتي ويكي پديا، به نشاني www. wikipedia.org.

سايت انسان شناسي و فرهنگ به آدرس: .http: anthropology.ir

سايت دانشكده صداو سيما _ مركز قم.

سايت مقام معظم رهبري.

نشريه انسان پژوهي ديني در پايگاه: .http: journal.smc.ac.ir

آيين برنامه سازي مهدويت

مشخصات كتاب

اشاره

پيشگفتار

بخش اول : رسانه و موضوع مهدويت

اشاره

پيش درآمدي در مفهوم شناسي مهدويت

اشاره

1. نسبت سنجي موضوع مهدويت با پديده انقلاب اسلامي

2. نسبت سنجي ميزان توجه رسانه به فرهنگ مهدويت

3. آسيب شناسي فرهنگ عمومي و برنامه سازي رسانه اي در حوزه مهدويت

4. اهداف مورد نظر از برنامه سازي در موضوع مهدويت و جشن هاي شعبانيه

5. راهبردهاي برنامه سازي در موضوع مهدويت

اشاره

الف) راهبردهاي كلان در حوزه برنامه سازي

ب) راهبردهاي محتوايي در موضوع مهدويت

ج) راهبردهاي ناظر به مخاطب و شبكه

بخش دوم : در جست وجوي طرحي براي ايده يابي برنامه سازي

اشاره

پيش درآمد

1. بازشناسي اجمالي مهدويت

اشاره

الف) خلاصه زندگاني امام

ب) مهدي شناسي و مهدويت از منظر گاه شمار تاريخي

ج) دسته بندي موضوعي كلي معارف مهدوي

د) آسيب شناسي شيوه طرح مباحث مهدويت

2. بخش ايده يابي ناظر به نگاه بينارشته اي در حوزه علوم انساني

اشاره

شيوه نامه ايده يابي در اين بخش

گرايش هاي علوم انساني و ايده هاي مهدوي

اشاره

الف) فلسفه

ب) عرفان

ج) كلام

د) انسان شناسي

ه) روان شناسي

و) جامعه شناسي

ز) اخلاق

ح) فرهنگي

ط) هنر، رسانه، ارتباطات

ي) اقتصادي

ك) سياسي

ل) حقوق

م) آينده پژوهي

ن) تاريخي

س) جغرافيا

ع) مديريت

ف) مغالطات، دشمن شناسي، آسيب شناسي، فرق انحرافي

اشاره

ديگر موارد

بخش سوم : نمونه اي از ايده هاي ناظر به تنوع مخاطب هاي خاص و شبكه هاي خاص

اشاره

پيش درآمد

1. ايده هاي ناظر به تنوع مخاطب

اشاره

1/ الف) ايده هاي ناظر به ادوار زندگي بر اساس مراحل رشد در زندگي انساني

اشاره

الف 1: ايده هاي مهدوي گروه سني كودك:

الف/ 2: ايده هاي مهدوي مناسب گروه سني نوجوان:

الف/ 3: ايده هاي مناسب براي گروه سني جوانان:

الف/ 4: ايده هاي گروه سني ميان سال:

1/ ب) ايده هاي ناظر به مسئله جنسيت و زن:

1/ ج) ايده هاي ناظر به طبقات و اصناف شغلي:

1/ د) ايده هاي ناظر به رويكرد هاي علمي و تمدني:

1/ ه) ايده هاي ناظر به رويكرد هاي معرفتي و ايماني:

1/ و) ايده هاي ناظر به تنوع شبكه هاي استاني

1/ ز) ايده هاي ناظر به شبكه هاي ماهواره اي فارسي زبان

1/ ح) ايده هاي ناظر به زمان پخش مناسبتي

اشاره

ح 1: ايده هاي مربوط به عيد نهم ربيع الاول ( عيد آغاز امامت):

ح 2: ايده هاي مهدوي در مناسبت هاي مذهبي و ملي و جهاني:

ط) ايده هاي ناظر به بحران هاي اجتماعي ناشي از سوء استفاده هاي احتمالي سياسي در سطح كلان از بحث مهدويت

2. ايده يابي ناظر به تنوع فرم و قالب بيان رسانه اي

اشاره

2/الف) ايده هاي داستاني _ نمايشي:

2/ ب) فيلم هاي مستند

اشاره

مستند تاريخي

مستند محض

مستند گزارشي