ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

ص: 10

ص: 11

ص: 12

«كارگاه هاى آموزشى زيارت فعال» در جهت ارتقاءِ كيفىِ زيارت و به تبع آن تغيير رفتار پايدار طراحى شده است كه با همراهى روحانيون كاروان ها داراى اثرى مضاعف خواهد بود.

مجموعه حاضر كه با عنوان «نگرشى ديگر به حج و عمره» تدوين شده است قسمتى (1) از اين كارگاه ها مى باشد كه در برگيرنده محتواى آموزشىِ لازم براى تغيير نگرش زائر نسبت به اين سفر روحانى است.

اميد است زائرين محترم با استناد به روايت «تَفَكُّرُ سَاعَه افضَلُ مِن عِبَادَه سَبعِينَ سَنَه» (2)، با حوصله و دقت، مراحل اين كارگاه را دنبال كنند و براى پاسخ به سؤالات مطرح شده لحظاتى را در درون ذهن و ضميرِ خود سپرى سازند و بر پاسخ هاى پيشنهادى تأمل نمايند.

شيخ عبدالحميد واسطى

مؤسّسه مطالعات راهبردى علوم ومعارف

اسلام

مشهد مقدس رضوى- ربيع الأول 1429

ص: 13

كجا مى رويم؟

مكه:

به سرزمينى مى رويم كه حريم خداست (1)، خانه اولِ تمام مردم است (2)، دور و نزديك همه نزديكند (3)، دل ها به سوى آن پر مى كشد (4)، محل امن (5) و پاكى (6) است، تمام توجه ها به سوى آن است (7)، نشانه هاى آشكار خداوند در آن قرار دارد (8)، خداوند سفر به آن را مكرر در مكرر از مردم

ص: 14

خواسته است (1)، مركز تمام جهان است (2)، پُر خير و بركت است (3).

سرزمينى كه پيامبر خدا را بزرگ كرد و كوه هاى آن وحى الهى را شنيد و اسلام را آشكار ساخت، سرزمينى كه جاى جاى خاك آن محل قدم هاى پيامبر خدا و محل نزول جبرئيل بوده است. (4) سرزمينى كه كوه صفاى آن هنوز نداى قولوا لا إله إلّا الله تُفلِحوى پيامبر را سر مى دهد، كوه مروه آن بوسه بر قدم هاى پيامبر دارد. مُستجارش هنوز، بوى اميرالمؤمنين مى دهد.

سرزمينى كه نردبان آسمان است و با طواف خانه خدا مى توان هفت آسمان را صعود كرد.

سرزمينى كه به هر جاى آن نگاه مى كنى، نشانه اى از خدا و اولياء خدا مى بينى، دريايى از نور و گروه هاى ملائك و ...

زيارت خانه خدا يعنى قصد خانه خدا؛ يعنى قصد خروج از توجه به عالم طبيعت، به سوى توجه به ملكوت؛ احساس عظمت خدا و عشق به خدا.

زائر، وارد سرزمين امن الهى مى گردد تا آرام آرام بر

ص: 15

صفات نفسانى و خواطر خود غلبه كند و از وساوس شيطانى دور گردد؛ وارد مكه مى گردد تا به ذات مقدس ربوبى توجه كند، احرام مى بندد تا از قوه شهوت و غضب خارج شده به معبود توجه كند. در پشت مقام مى ايستد تا به بى نهايت متصل گردد. طواف مى كند تا با همه وجودش خدا را احساس كند؛ تقصير مى كند تا هر چه در دنيا به آن دل بسته از خود دور كند و ...

مدينه:

به سرزمينى مى رويم كه پيامبر فرمود: خداوند از سرزمين ها، چهار سرزمين را برگزيده است و گفته است: «و التّينِ و الزّيتونِ* و طُورِ سينينَ* و هذا البَلَدِ الأمينِ»؛ تين، مدينه است؛ زيتون، بيت المقدس است؛ طور سينين، كوفه است؛ و البلدالأمين، مكه است. (1) در هيچ سفرى، پيامبر به مدينه بازنگشت مگر اينكه تا شهر را ديد گفت: اى سرزمين دلچسب و پاك (2)؛ و فرمود كه خداوند به من دستور داده است تا مدينه را اين گونه نام ببرم. (3) پيامبر خدا فرمودند: هر پيغمبرى حرمى دارد و حرم من مدينه است. و فرمود كه ابراهيم، مكه را حرم قرار داد و من مدينه را حرم قرار دادم. و فرمود: خدايا ابراهيم براى

ص: 16

مكه دعا كرد و من براى مدينه دعا مى كنم؛ خدايا همان گونه كه مكه را محبوب ما كرده اى مدينه را نيز محبوب ما بگردان. (1) مدينه، سرپناه اسلام و سرزمين ايمان و منزلگاه دين است. شهرها و كشورها با جنگ و سلاح فتح مى شوند اما مدينه با قرآن فتح شد.

پيامبر فرمود: هر كه بعد از مرگ من، قبر مرا زيارت كند مانند كسى است كه در زمان حيات من به همراه من باشد. (2) سزاوار است كه انسان براى زيارت مسجد پيامبر خدا در مدينه، پَر بكشد.

برخى از اصحاب حضرت صادق(ع) به مدينه سفر كردند و خدمت حضرت رسيدند، حضرت سؤال كرد: ان شاءالله چقدر مى مانيد؟ گفتند: پانزده روز. حضرت فرمود: به شرف اقامت در حرم رسول خدا رسيده ايد، پس خوب حواستان جمع باشد كه براى آخرت خود كار كنيد؛ مردم برخى از افراد را كه در معامله و تجارت به سودهاى زياد دست مى يابند زرنگ و باهوش مى دانند اما زرنگ و باهوش واقعى كسى است كه به دنبال سودهاى آخرتى است. (3)

ص: 17

برنامه كارگاه

حج و عمره، مجموعه فعاليت هاى حساب شده اى است كه داراى نظام و سيستم كاملًا مشخص است و آثار و اهداف تعيين شده اى را دنبال مى كند؛ زائر بايد خود را از نقطه شروع به نقطه پايان برساند و به نتايج مورد نظر برسد.

كارگاه آموزشى «نگرشى ديگر به حج و عمره»، به اين منظور آماده سازى شده است تا زائران گرامى بتوانند نگرشى كلان نسبت به حج و عمره را تجربه كنند و رابطه آنها با زندگى را عميق تر به دست آورند.

اين كارگاه ها براساس روند منطقى در هر حركت و فعاليت موفّق، برنامه ريزى شده اند يعنى شش مرحله اساسى را پشت سر خواهند گذاشت:

1. تعيين هدف

2. نقطه شروع

3. نقطه مركزى

4. برنامه حركت

5. نقاط بحران و خطر

6. نقطه مقصد

ص: 18

فهرست موضوعات در يك نگاه

1. تعيين هدف: حج، معنا دهنده به زندگى

2. نقطه شروع: تنظيم زندگى، نقطه شروع

3. نقطه مركزى: چشم بگشا و خدا را ببين

4. برنامه حركت: به تنهايى يا با راهنما؟

5. نقاط بحران و خطر: خطرها در مسير

6. نقطه مقصد: برنامه زندگىِ جديد

هر يك از اين مراحل حاوى دو بخش كلى است:

صفحه سؤال: در اين قسمت زائر با خواندن مقدمه اى ملموس، با سؤالى مواجه مى شود كه او را به تفكر وا مى دارد. لازم است توضيحات كوتاهى توسط استاد، راجع به سؤال و هدف آن ارائه گردد. پس از اتمام تفكر در همان صفحه پاسخ سؤال توسط زائر يادداشت مى گردد.

صفحه پاسخ(بازخورد): بعد از اينكه زائر به

ص: 19

سؤال پاسخ داد، به صفحه بعد مراجعه مى كند. در آن صفحه به همين سؤال پاسخ دقيقى داده شده است. از آنجا كه ذهنْ فعال شده است، مقايسه اى بين پاسخ خود و پاسخ ارائه شده صورت مى گيرد و نقاط ضعف و قوت آشكار مى گردد و نكات ارائه شده در ذهنِ فراگير جايگزين مى شود.

در پايانِ صفحه قسمتى براى نتيجه گيرى مشخص شده است تا زائر نتيجه نهايى به دست آمده را در يك جمله بنويسد. اين كار موجب تعميق و تثبيت مطلب در ذهن خواهد شد.

ص: 20

ص: 21

ص: 22

ص: 23

ص: 24

ص: 25

ص: 26

معناى زندگى يك نفر «پول» است يعنى جهت اصلى زندگى او براى رسيدن به پولِ بيشتر است، يعنى او منفعتِ «پول درآوردن» را بيشتر از منفعت هرگونه تلاش و فعاليت ديگر مى داند.

معناى زندگى يك نفر «زن و بچه اش» است، يعنى بيشترين تلاش فكرى، روحى و رفتارى او براى ارتباط با خانواده اش مى باشد؛ يعنى او احساس خوشايندى را كه از ارتباط با آنها دارد بر منافع ديگر ترجيح مى دهد.

معناى زندگى يك نفر «شغل و كارِ» اوست يعنى اگر شغلش را از دست بدهد، ديگر هيچ مسأله و موضوعى نيست كه فكر و روح و رفتار او را به حركت و تلاش وا دارد.

زندگىِ برخى «بى معنى» است، زيرا هيچ موضوعى در زندگى نيست كه براى آنها اولويت و اهميتى بيشتر از ديگر موضوعات داشته باشد. بنابراين هر روز به روزمره گى و رفع نيازهاى اوليه جسمى و روحى مى گذرد. اينها دورنمايى از زندگى ندارند، زندگى آنها جهت خاصى ندارد و هيچ نقطه روشن و قابل اتّكايى نيز در آينده آنها به چشم نمى خورد.

معنى زندگى شما چيست؟ چه چيزى در زندگى شما نقش محورى را به عهده دارد و اگر از بين برود ديگر

ص: 27

زندگى براى شما بى معنى خواهد شد؟

حج و عمره، به زندگى معنى مى بخشد يعنى:

مسائلى را براى انسان ملموس مى كند كه آنها محور زندگى را تغيير مى دهند، اولويت هاى حياتى را جابجا مى كنند، تعريف جديدى از نفع و ضرر ارائه مى نمايند و تمام وجود انسان را براى دست يابى به حقايق و رشدى ديگر سوق مى دهند. (1) اگر بخواهيم در اين مسير حركت كنيم و معناى جديدى را كه زيارت خانه خدا براى زندگى ما عرضه مى كند لمس كنيم، از كجا بايد شروع كنيم؟

پاسخ اين سؤال در مرحله دوم، «تنظيم زندگى، نقطه شروع» بررسى مى شود.

نتيجه تفكر و مطالعه خود نسبت به مرحله اول را در يك جمله در كادر زير بنويسيد:

نتيجه نهايى

ص: 28

ص: 29

ص: 30

ص: 31

ص: 32

حجّ، حركت به سوى تولّدى دوباره است؛ انسان به سوى اين رشد و ولادت جديد حركت نمى كند مگر اينكه وضعيت زندگى قبلى خود را سامان داده باشد.

در زندگى، حداقل سه محور اساسى نياز به ساماندهى و بررسى دارند:

* محور ارتباطات روحى و عاطفى

* محور وضعيت مالى

* محور وضعيت آتى زندگى

به نظر شما در هر يك از اين محورها چه بررسى ها و فعاليت هايى بايد انجام شود؟

محور ارتباطات روحى و عاطفى:

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

ص: 33

محور وضعيت مالى:

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

محور وضعيت آتى زندگى:

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

ص: 34

................ ................ ................ ................ ................ ...........

ص: 35

بزرگترها كه به قصد اصلاح برقرار شوند، از بهترين راه حل هاست.

اگر به موارد مبهم و پيچيده اى مبتلا هستيد كه به تنهايى قابل حل وفصل نيستند يا غير قابل حل وفصل ديده مى شوند، مى توانيد با روحانى كاروانِ خود مشورت كنيد. از كنار اين موارد نگذريد كه تأثيرات حياتى در زندگانى شما دارند.

محور وضعيت مالى:

تدارك و پشتيبانى زندگى با كار و درآمدها انجام مى شود. فضاى كسب و كار، به افكار و روحيات انسان شكل مى دهد؛ پس زندگى بر اساس فضاى كسب و كار، شكل مى گيرد. تأثير لقمه حلال و لقمه حرام بر همين اساس است.

بياييد مرورى دوباره به فعاليت هاى كارىِ خود داشته باشيم؛ نوع معاملاتى كه انجام مى دهيم، كارى كه تحويل مى دهيم، تعهدى كه اجرا مى كنيم، آيا با ملاك هاى خداوند مانند ملاك زير منطبق هستند؟

عملكردى درست است كه اگر ديگرى نسبت به خودِ تو آن را انجام دهد ناراحت نشوى و آن را درست بدانى! (1) آيا فقط به خودمان فكر مى كنيم يا فقرا و

ص: 36

تهى دستان را نيز شريك زندگى خود كرده ايم؟!

خمس و زكات، سهم فقرا در اموال ما هستند؛ آن هم در اموالى كه نيازهاى خودمان را از آنها برطرف كرده ايم و اضافه بر مخارج ساليانه ما بوده اند؛ و آنهم فقط به اندازه يك پنجم!

محور وضعيت آتى زندگى:

برخى افراد چنان امورشان به هم ريخته است كه هيچ كس در غياب آنها از عهده رتق و فتق امورشان برنمى آيد و اگر عمرشان سرآيد، اطرافيان حيران و سرگردان و بيچاره خواهند شد.

انسان عاقل هميشه موقعيت خود را در زندگى در نظر دارد و مشخص مى كند. نوشتن وضعيت زندگى و مشخص كردن امور مالى، ارتباطى، امانت ها، تعهدات و ... موجب مى شود بار فكرى و روحى فرد هنگام سفر، آنهم سفر به سوى خداوند، سبك باشد و فرد بتواند وجود خود را در فضاى حج بارور كند.

وصيّتى شفاف بنويسيم و هميشه با ديدنِ آن به ياد مرحله انتقال به آخرت بيفتيم و براى آن روز محاسبات روشن داشته باشيم. (1)

ص: 37

حال كه به زندگى شفافيت و نظمى نسبى بخشيديم و با فكر راحت و قلب آرام، عازم سفر شديم، به نظر شما روحِ اصلىِ حج و نقطه مركزى آن كه در طول سفر بايد كاملًا بر آن متمركز شويم كجاست؟

پاسخ اين سؤال در مرحله سوم «چشم بگشا و خدا را ببين» بررسى مى شود.

نتيجه نهايى

................ ................ ................ ................ ................

................ ................ ................ ................ ................

ص: 38

ص: 39

ص: 40

ص: 41

ص: 42

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

ص: 43

ص: 44

هر چه غير خداست خالى كن.

7. وقتى لبيك مى گويى با تمام وجود روى به خدا بياور.

8. وقتى طواف مى كنى، قلبت طواف كند آنهم به همراه ملائكه خداوند، و به دور عرش او.

9. وقتى سعى بين صفا و مروه مى كنى، از غير خدا فرار كن، از خودبينى فرار كن، از غفلت ها و بى خيالى ها فرار كن، از زياده خواهى ها و ظلم ها فرار كن.

10. در عرفات، اعتراف به اشتباهات و نادانى ها بكن و عهد خودت را با خدا تازه نما: عهدِ پرستش، عهدِ توحيد، و فقط او را ديدن و رضاى او را انجام دادن.

11. در مشعر، با تمام وجود بر خدا متمركز شو.

12. در مِنى، در قربانگاه، تمايلات و كشش هاى نفسانى را ذبح كن.

13. در رمى جمرات، به شهوات، پَستى ها، رفتارهاى زشت سنگ بزن و آنها را از خود دور كن و به شيطان بازگردان.

14. وقتى سر تراشيدى، تمام ناپسندهاى درونى را تميز كن.

15. وقتى دوباره به حرم بازگشتى، خود را به حفظ و حمايت خداوند بسپار و با حالِ خضوع و احساسِ عظمت صاحب خانه به زيارتِ دوباره برو.

16. استلام (1) حجرالاسود كن و با دست زدن به اين سنگ، رضايت خود از تقدير و تدبير خداوند در زندگى ات را اعلام كن و در برابر بزرگوارىِ او سر فرود بياور.

17. با طوافِ وداع، هر چه غير خداست را رها كن.

18. روحت را براى ديدار خدا آماده ساز و خود را دائم در محضر خدا ببين.

19. تعهّدى را كه با خدا بستى، خوب بخاطر بسپار و دائم با خود مرور كن.

20.

ص: 45

تمام اين سفارشات يك محور و يك روح بيشتر نداشت:

خدا را احساس كن.

احساس خود را از خدا تقويت كن.

با تمام وجود خدا را درياب. (1) در سفر حج، تمام تلاش را براى جستجوى خدا و يافتن او در قلب و دل خود انجام مى دهيم.

به نظر شما آيا مى توان اين سفر را بدون معلم و راهنما انجام داد؟

مرحله چهارم، «به تنهايى يا با راهنما؟» پاسخگوى اين سؤال است.

نتيجه نهايى

................ ................ ................ ................ ...............

................ ................ ................ ................ ...............

ص: 46

ص: 47

ص: 48

ص: 49

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

ص: 50

ص: 51

به راهنماست. نكات و كليدهاى بسيارى وجود دارد كه به طور معمول قابل دست يابى نيست، مطالعات و بررسى ها و درس آموزى در ساليان متوالى لازم دارد تا بتوان نكته اى را درست فهميد و درست انتقال داد.

حقائق و دقائق حج تمام شدنى نيست، باطنى پشت ظاهر و باطنى ديگر در پشت باطن، هميشه زنده است و فهم جديد ايجاد مى كند.

اگر با راهنماى كاروان همراه شويم و اهل سؤال و تحقيق باشيم مى توانيم در اين فرصت، سرمايه هايى به دست آوريم كه ابديتى استوار از آن پديد آيد.

روحانى كاروان راهنماى شماست و البته روحانيون كاروان ها، افرادى متفاوت با توانايى هاى مختلف و روحيّات گوناگون هستند، درست به مانند اساتيد مراكز آموزشى كه همگى صلاحيت هاى عمومى براى تدريس را حائز مى باشند ولى هر كدام توان و شخصيت خاصى دارند. اگر اهل سؤال و پيگيرى باشيم مى توانيم كليدهاى لازم براى زندگىِ آينده را چه از روحانى كاروانمان و چه از ديگر متخصّصين و راهنمايان داراى صلاحيت، در طول سفر به دست آوريم و به جاى سوغاتِ دست و خاطرات چشم، سطح فكر برتر و افق ديدِ گسترده تر و زندگىِ بامعنى تر را به ارمغان ببريم و زندگى ديگران را نيز متحول كنيم.

خطرها و بحران هاى معنوى كه شما را در سفر زيارت خانه خدا تهديد ميكند در مرحله پنجم مورد

ص: 52

بررسى قرار مى گيرد.

نتيجه نهايى

................ ................ ................ ................ ................

................ ................ ................ ................ ................

ص: 53

ص: 54

ص: 55

ص: 56

ص: 57

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

ص: 58

ص: 59

كنيم نداى «قَد أفْلَحَ مَن زَكَّيها» را با تمام وجود خواهيم شنيد.

«ظاهرگروى» سرچشمه اى ديگر براى بسيارى از مشكلات و حسرت هاست. عادت به پُر كردنِ چشم از ديدنى هاى جالبِ مادى، وقت صرف كردنِ دائم در بازارها به بهانه مستحب بودن سوغات، نمازها و طواف هاى مستحب به قيمت آزار و اذيت ديگران و هم سفران، به دنبال خاطرات توريستى و اطلاعات تاريخى بودن، البته نَه براى عبرت بلكه براى گزارش به ديگران؛ بى اهميتى به آزردن دل ديگران ولى دقت در قرائت نمازِ آنها و ...

همه مى دانيم كه بدون رعايت صحيح احكام و مناسك نمى توان اعمال درست و زيارت مطلوبى داشت ولى برخى نمى دانند كه بدون رعايت شرايط فكرى، روحى و رفتارىِ لازم، تمام زحمات ظاهرىِ آنها هم از بين خواهد رفت.

حقايق بسيارى در انتظار است، تا وقت باقى است دست به راه خدا بزنيم و نفسِ سركش را مهار كنيم.

سفر حج و عمره، و هم سفر شدن با ميهمانان خداوند، فرصتى بسيار عالى براى تمرين خدامحورى و دور شدن از خودمحورى است؛ زمينه اى مناسب براى تقويت ديدِ عقلى و قلبى و نفوذ به حقايق و عبور از ديدهاى ظاهرى است. (1)

ص: 60

مى خواهيم از اين سفر ملكوتى و عرفانى بازگرديم، آيا قرار نيست كه حاجى واقعى شده باشيم؟

قرار است چه كنيم تا نور حج را هميشه در قلب خود احساس كنيم؟

مرحله ششم، «برنامه زندگى جديد» پاسخگوى اين سؤال است.

نتيجه نهايى

................ ................ ................ ................ ................

................ ................ ................ ................ ................

ص: 61

ص: 62

ص: 63

ص: 64

ص: 65

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

................ ................ ................ ................ ................ ...........

ص: 66

ص: 67

فهرستى از احساس هاى درونى ام تهيه كنم و خوب موشكافى كنم كه آيا اين روحيه و احساس، خدايى است؟

اگر با اين احساس و روحيه با او روبرو شوم او مرا مى پذيرد؟

فهرستى از خيالات و خواطرى كه زياد در ذهن و فكرم مى آيند و مرا به خود مشغول مى كنند تهيه كنم و خدايى يا شيطانى بودن آنها را بررسى كنم.

فهرستى از خوبى ها و كمالات تهيه كنم و سعى كنم در هر ماه حداقل روى يكى از آنها تمركز كنم و تا حدودى به آن نزديك شوم.

فهرستى از بدى ها و پستى ها تهيه كنم و سعى كنم در هر ماه حداقل روى يكى از آنها تمركز كنم و تا حدودى از آن دور شوم.

اول هر ماه، حداقل يك ساعت براى ارزيابى و بررسى موارد فوق اختصاص بدهم و پس از تشخيص موارد منفى، حداقل يك مورد را انتخاب كنم تا در طول ماه براى دور شدن از آن كار كنم. (1)

نتيجه نهايى

ص: 68

ص: 69

ص: 70

ص: 71

ص: 72

حاجى! كجاى كارى!!

نگاهى به خودت بينداز، مرور كن، ورانداز كن، سر به پايين انداخته اى به كجا مى روى و زندگى را به كجا مى برى؟!

كم نبودند كسانى كه جدى گرفتند و بار بستند و ...

و كم نبودند كسانى كه گفتند: حوصله دارى ها!! و عمر آنها هم مثل بالايى ها گذشت ولى ...

واقعاً تا كِى؟ پس كِى؟ اگر بعد از زيارت خانه خدا نَه پس بعد از كِى؟

چند روزى در اين سفر خواهيم بود كه به سرعت خواهد گذشت؛ به گفته اميرالمؤمنين(ع) «اغتَنِم الفُرَص فَإنَّه تَمُرُّ مَرَّ السَّحاب». (1) اين فرصت ها غنيمتى است كه شايد تكرار نگردد. پس تأملى بايد و ...

اين لحظه را بسيار نزديك ببينيد كه اين سفر به اتمام رسيده است و شما عازم خانه خود هستيد. آخرين زيارت، آخرين طواف، آخرين عهد و آخرين وداع.

ص: 73

نصيب تو كند؛ و برو و روبروى حجرالأسود بايست و بگو: خدايا با حالِ توبه از اين شهر مى روم و ستايش تو را مى كنم و قلبم به تو متوجه است و به سوى تو بازخواهم گشت. (1) پيامبر خدا(ص) هنگامى كه وداع مى كرد در نزديك درِ مسجدالحرام به سجده مى افتاد و مى فرمود: «اللهُمَّ إنّي خَرَجْتُ عَلى أنْ لا إله إلّا أنتَ»، خدايا من با باور به اينكه خدايى جز تو نيست از اين شهر مى روم. (2) حسّ توحيد و لمس يگانگى و عظمت خداوند را بايد از اين شهر با خود ببريم.

روز آخر در مسجدالحرام بنشينيد، چشم هاى خود را ببنديد، و مرحله به مرحله سفر را در درون خود مرور كنيد، و حس هايى كه از مشاعر مقدّسه به دست آورده ايد را تجديد كنيد؛ همانطور كه چشم ها را بسته ايد با قلب خود به دور خانه خدا بگرديد و اين حس را در اعماق وجودتان نفوذ دهيد و با تمام وجود خدا را لمس كنيد.

ص: 74

ص: 75

ص: 76

ص: 77

زائر گرامى؛

اين كاروان يك كاروان صِرفاً زيارتى نيست كه در ضمنِ برنامه زيارت ها آموزش هايى نيز داده شود، بلكه اين كاروان در حقيقت يك كارگاه آموزشى سيار است كه زائران به صورت گروه هاى چهار نفره گروه بندى مى شوند و در مرحله به مرحله سفر، سؤال و مسأله اى متناسب با آن مرحله را دريافت مى كنند، با تفكّر و تأمّلِ فردى ابتدا پاسخى را براى سؤال توليد مى نمايند، سپس به بحث و مشورت گروهى پرداخته و نظر گروهى توليد مى كنند و در مرحله سوم منابع مطالعاتى لازم را كه توسط تيم آموزش دهنده در اختيار آنها قرار مى گيرد مطالعه مى كنند و نتايج را با نظر گروه مقايسه مى نمايند و در نهايت مقاله اى با عنوان متناسب با موضوع، توسط هر يك از زائرين تدوين مى گردد.

در اين كاروان، زائر از اينكه فقط شنونده باشد ارتقاء يافته، در دست يابى به محتواى آموزش و فعاليت هاى زيارتى مشاركت مى كند.

محتواى آموزشى اين مجموعه صِرفاً اطلاعات تاريخىِ حافظه اى يا بازديدهاى جهانگردانه يا صِرفاً انتقال حجمى از احكام و مناسك نيست بلكه فعال سازى آيات و روايات، و به حس رساندن اطلاعات تاريخى و مشاهده اماكن تاريخى و مناسك براى ايجاد تغيير در نگرش و رفتار و تمرين بر مهارت تصميم گيرى هاى پايدار در زندگى است.

برنامه قدم به قدم اين كاروان به ضميمه مى باشد.

در اين كاروان فرصت اضافه اى براى فعاليت هاى غيرآموزشى وجود ندارد.

ص: 78

ص: 79

در كارگاه را در فضاى اماكن مقدسه تمرين مى كند.

در هر جلسه با يك مسأله مواجه مى شود كه بايد ابتدا با بارش فكرى فردى پاسخى را براى اين سؤال و مسأله بيابد، سپس گفتگو و مباحثه گروهى و توليد يك نظر گروهى انجام مى گيرد و نتايج فعاليت هاى گروهى در كارگاه با يكديگر مقايسه مى شود، در مرحله بعد مطالعه در مورد پاسخ همان سؤال و مسأله صورت مى گيرد تا نظر كارشناسان و متخصصين فن استخراج شود و با نظر فردى و گروهى مقايسه شود و در نهايت بازخورد نهايى و پيشنهاد استاد مطرح شده و جمع بندى توسط اساتيد كارگاه صورت مى پذيرد. شركت كنندگان نتايج به دست آمده در كارگاه را با برگه راهنمايى كه در اختيار آنها قرار داده مى شود در محيط مربوطه(حرم نبوى يا بقيع يا مساجد مقدسه يا بيت الله الحرام يا ...) مرور مى كنند و تمرين هاى فكرى و روحى تعريف شده را انجام مى دهند و در نهايت كل فعاليت و نتايج به دست آمده به صورت يك مقاله در قالب از پيش آماده شده كه در اختيار آنها قرار داده مى شود مى نويسند.

مجموعه اين مقالات، طورى تنظيم شده است كه اگر در انتهاى سفر كنار هم گذاشته شوند و صحافى شوند علاوه بر سفرنامه، يك تأليف توسط زائر با محورهاى زير توليد خواهد شد:

دين شناسى، نبوت وپيامبرى، امامت وولايت، قرآن شناسى، ملكوت و ابديت شناسى، ديندارى در دنياى معاصر،

ص: 80

برنامه عملياتى زندگى در دنيا براى عبور به سوى ابديت.

زائر در مورد اين محورها لايه هاى درونى روح خود را فعال ساخته است و مطالبْ از فهم حافظه اى به فهم كاربردى ارتقاء يافته اند.

ص: 81

9. نسبت به مرگ: از احساسى تاريك و ترسناك، به حقيقتى روشن و تعالى بخش و نيازمند برنامه ريزى

10. نسبت به پيامبرى و امامت: از مفاهيمى بر فراز ابرها، به اصلى ترين حقايق زندگى

11. نسبت به پيامبر: از شخصيتى كه گاهى مورد توجه قرار مى گيرد، به راهبرى عظيم و نافذ در زندگى

12. نسبت به حضرت زهراء و ائمّه معصومين: از شخصيت هايى حاجت ده، به نيروهايى خدا افزا

13. نسبت به قرآن: از كتابى براى قرائت ثواب آور، به معلّمى يگانه براى زندگى

14. نسبت به احكام: از تكاليفى بدون چون و چرا، به رفتارهايى آگاهانه براى ارتقاء كيفيت زندگى شبكه اى

15. نسبت به نماز: از عملياتى عادتى و روزمره و با خواطر سنگين، به گفتگويى با خودآگاهى مستمر با خداوند

16. نسبت به مسجد: از مكانى صِرفاً براى عبادت، به محيطى براى ارتقاء تفكر و نيروهاى درونى

17. نسبت به تاريخ: از حكاياتى تكرارى، به راهنماى تصميم گيرى در زندگى

18. نسبت به برنامه ريزى براى زندگى: از كارى نشدنى و دور از اجراء، به رفتارى ضرورى و عملياتى

ص: 82

عنوان كارگاه: نگرشى ديگر به زيارت

محل و زمان اجرا: هواپيما در حال حركت به سوى مدينه

محتوا: تأمل و بررسى هويّت زيارت و برقرارى ارتباط با انسان كامل و خليفى الله.

هدف: تغيير نگرش به زيارت از حاجت خواهى به خداجويى، پاسخ به شبهات وهابيت در مورد زيارت.

عنوان كارگاه: در آغوش رحمت

محل و زمان اجرا: روز اول هتل- قبل از اولين زيارت حرم نبوى

محتوا: تأمل و بررسى هويّت پيامبرى و نبوت و موقعيت پيامبر اسلام در هستى، نقشه شناسى حرم نبوى.

هدف: ايجاد حسّ عظمت نسبت به پيامبر.

عنوان كارگاه: نگرشى ديگر به حضرت زهراء(س)

محل و زمان اجرا: روز اول- هتل- قبل از اولين زيارت حرم نبوى

محتوا: تأمل و بررسى شخصيت حضرت زهراء، فرهنگ زن مسلمان.

هدف: تغيير نگرش نسبت به كمال زن و تعميق رابطه قلبى

ص: 83

با حضرت زهراء.

عنوان كارگاه: چهار خورشيد و يك كهكشان ستاره

محل و زمان اجرا: هتل- قبل از اولين زيارت بقيع(بعد از ظهر)

محتوا: تأمل و بررسى هويّت امامت و ولايت و رابطه ولايت با نبوت، هويّت بقيع و نقشه شناسى بقيع.

هدف: احساس موقعيت وجودى امام در شبكه هستى و زندگى

عنوان كارگاه: اولين نجوا

محل و زمان اجرا: حرم نبوى به صورت فردى- اولين شب

محتوا: گفتگوى كتبى با پيامبر خدا

هدف: ايجاد حس حضور و همراهى در زندگى

ص: 84

ص: 85

عنوان كارگاه: عقل مجسم

(نگرشى ديگر به امام حسن مجتبى(ع))

محل و زمان اجرا: نيمى از كارگاه قبل از دومين تشرف به بقيع و نيمى به صورت فردى و غيرآشكار در بقيع

محتوا: تأمل و بررسى نگرش ها و رفتارهاى امام حسن مجتبى(ع) با تمركز بر مديريت بحران در زندگى، توليد تصوير ذهنى از آنچه در مدينه بر حضرت گذشت توسط خود زائر براى دست يابى به سرچشمه هاى تصميم در زندگى.

هدف: تعميق حسّ حضورامام مجتبى(ع) درفضاى درونى زائر و خروج از تصورات شناسنامه اى به باورهاى شخصيتى.

ص: 86

ص: 87

عنوان كارگاه: معادلات ماورايى

محل و زمان اجرا: قبل از بازديد از مسجد غمامه و مسجد مباهله

محتوا: تأمل و بررسى معادلات ماورائى و كيفيت تأثير آنها در زندگى، بررسى هويّت مباهله و نتايج آن براى زندگى امروز ما.

هدف: ايجاد حسّ ارتباط عميق و مستمر ملكوت با زندگى روزمره.

ص: 88

ص: 89

عنوان كارگاه: نگرشى ديگر به مسجد

محل و زمان اجرا: قبل از بازديد از مسجد قبا و مسجد قبلتين و مساجد سبعه

محتوا: تأمل و بررسى هويّت مسجد و الگوى مسجد در اسلام، بررسى آيات و تاريخ مرتبط با اماكن فوق(با توجه به جريان مسجد ضرار و نقش آن در تاريخ، جنگ خندق، حمراءالاسد، خيبر و بدر).

هدف: دست يابى به رابطه مسجد و زندگى.

عنوان كارگاه: نگرشى ديگر به زندگى

محل و زمان اجرا: قبل از بازديد از احُد

محتوا: بررسى و تأمل در جريان جنگ احد،(نقشه شناسى، آيات، شخصيت ها، نتايج)، تحليل فيلم جنگ در ضمن فيلم محمد رسول الله.

هدف: برقرارى ارتباط با وضعيت معاصر جهانى و دست يابى به تصميمات كلان براى زندگى جهانى.

ص: 90

ص: 91

عنوان كارگاه: زيارت دوست

محل و زمان اجرا: هتل

محتوا: تأمل و بررسى هويّت عمره، مكّه شناسى اوليّه و حرم

و نقشه مسجدالحرام، كشف برنامه قدم به قدم اجرايى عمره مفرده.

هدف: ايجاد حسّ اشتياق به خانه دوست، تثبيت مراحل انجام عمره.

عنوان كارگاه: نداى دوست

محل و زمان اجرا: هتل

محتوا: بررسى هويت و فلسفه احكام، بررسى هويّت و احكام احرام و لبيك، نقشه شناسى مسجد شجره.

هدف: تغيير نگرش به احكام از يك سرى ضوابط اجرايى بودن به عوامل رشد دهنده بودن، تثبيت دستورالعمل هاى شرعى براى اجراء.

ص: 92

ص: 93

هدف: زمينه سازى براى استمرار ارتباط درونى با پيامبر، حضرت زهراء و ائمه بقيع:.

عنوان كارگاه: لبيك

محل و زمان اجرا: مسجد شجره

محتوا: پاسخ به سؤالِ «چرا به سوى تو آمدم؟»

نوشتن عهدنامه با خدا و امضاء با لبيك ها

هدف: تعيين برنامه زندگى جديد.

ص: 94

ص: 95

عنوان كارگاه: چه كرديم؟

محل و زمان اجرا: روز اول- در هتل و بعد از انجام اعمال عمره

محتوا: بازنويسى مرحله به مرحله آنچه گذشت به صورت يك گزارش و بيان افكار، رفتار و احساس هايى كه حاصل شد.

هدف: كنترل اعمال، تثبيت حسّى كه از انجام عمره به دست آمده است.

عنوان كارگاه: گفتگو با خدا

محل و زمان اجرا: براى اولين تشرف فردى بعد از اعمال

محتوا: تدوين متن آزاد براى گفتگو با خدا قبل از شروع به طواف

(در طواف با خدا سخن بگو! چه مى گويى؟)

هدف: ايجاد موقعيت براى تعميق احساس حضور خدا و زنده بودن گفتگو با خدا.

ص: 96

ص: 97

عنوان كارگاه: در اين جهان چه خبر است؟

محل و زمان اجرا: نيمى از كارگاه قبل از بازديد از مسجد جن و نيمى در مسجد جن به صورت فردى

محتوا: تأمل و بررسى آيات سوره جن.

هدف: ايجاد حسّ نسبت به تنها نبودن در هستى و شعور داشتن كل هستى، كاربردى سازى پيام هاى سوره جن براى ارتقاء كيفيت زندگى و تصميم گيرى ها.

ص: 98

ص: 99

عنوان كارگاه: قهرمانان با وفا

محل و زمان اجرا: نيمى از كارگاه قبل از بازديد از قبرستان مَعلاى و نيمى به صورت فردى در هنگام بازديد

محتوا: تأمل و بررسى آنچه در سال هاى محاصره بر پيامبر و اطرافيان گذشت، شخصيت شناسى حضرت ابوطالب و خديجه(س) و برخى شخصيت هاى مدفون در اين قبرستان.

هدف: زمينه سازى براى تغيير در تصميمات در زندگى در مواقع بحرانى، تعميق حسّ مفهوم وفادارى به حقيقت.

ص: 100

ص: 101

عنوان كارگاه: محور ملكوت

محل و زمان اجرا: نيمى از كارگاه قبل از چهارمين تشرف به حرم و نيمى به صورت فردى در حرم، در پشت بام مسجدالحرام در شب

محتوا: تأمل و بررسى در صحنه چرخش طواف كنندگان به دور بيت و تصويرسازى از چرخش كل هستى به دور عرش، بررسى آيات ملكوتيه.

هدف: ايجاد حسّ حضور نسبت به ملكوت و فعال سازى ارتباطهاى قلبى با ماوراء.

ص: 102

ص: 103

ص: 104

محل و زمان اجرا: هتل

محتوا: تنظيم و طبقه بندى اطلاعات توليد شده و جمع آورى شده در طول سفر.

هدف: توليد بسته اطلاعاتى «سفر عمره و زندگى».

عنوان كارگاه: وداع

محل و زمان اجرا: حرم

محتوا: نامه اى به خدا

هدف: ايجاد حسّ شكرگزارى و برقرارى ارتباط و شوق.

عنوان كارگاه: گزارش سفر

محل و زمان اجرا: در فرودگاه و در هواپيما

محتوا: تدوين گزارش سفر و يافته ها براى زندگىِ در پيش رو به صورتى كه براى برنامه ريزى در زندگى مورد مراجعه قرار گيرد.

هدف: تثبيت و تنظيم يافته هاى سفر با قابليت انتشار.

ص: 105

كتابنامه

* القرآن الكريم، مصحف مدينه.

* نهج البلاغى، سيد رضى، تصحيح صبحى صالح، مؤسّسى دارالهجرى، قم: [بى تا].

*** 1. الله شناسى(3 جلد)، علامه آيى الله سيد محمد حسين حسينى طهرانى، انتشارات علّامه طباطبائى، مشهد: طبع دوم، 1418 ق.

2. بحارالأنوار(110 جلد)، علّامه مجلسى، مؤسّسى الوفاء، بيروت لبنان: 1404 ق.

3. التهذيب(10 جلد)، شيخ طوسى، دارالكتب الإسلاميّى، تهران: 1365 ق.

4. رساله لقاء الله، ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى، انتشارات فيض كاشانى، تهران: طبع چهارم، 1370.

5. غُرر الحكم و دُرر الكلم، عبدالواحد بن محمد تميمى آمدى، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى، قم: 1366.

6.

ص: 106

7. الكافى(8 جلد)، ثقى الإسلام كلينى، دارالكتب الإسلاميّى، تهران: 1365 ق.

8. المراقبات، ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى، انتشارات امام مهدى، قم: 1363.

9. مستدرك الوسائل(18 جلد)، محدث نورى، مؤسّسى آل البيت(عليهم السلام)، قم: 1408 ق.

10. مصباح الشريعى، منسوب به امام صادق(ع)، مؤسّسى الأعلمى للمطبوعات، بيروت لبنان: 1400 ق.

11. معاد شناسى(10 جلد)، علّامه آيى الله سيد محمد حسين حسينى طهرانى، انتشارات نور ملكوت قرآن، مشهد: طبع هفتم، 1420 ق.

12. معراج السعادى، ملا احمد نراقى، انتشارات هجرت، قم: طبع يازدهم، 1384.

13. من لا يحضره الفقيه(4 جلد)، شيخ صدوق، انتشارات جامعه مدرسين، قم: 1413 ق.

14. الميزان فى تفسير القرآن(20 جلد)، علّامه سيد محمد حسين طباطبائى، دارالكتب الإسلاميى، تهران: طبع سوم، 1397 ق.

15. وسائل الشيعى(29 جلد)، شيخ حرّ عاملى، مؤسسى آل البيت(عليهم السلام)، قم: 1409 ق.