همراه زائران حج تمتع (2)

مشخصات كتاب

نام كتاب: همراه زائران حج تمتع( 2)

نويسنده: مركز تحقيقات حج

موضوع: مباحث اجتماعى و سياسى

زبان: فارسى

تعداد جلد: 1

ناشر: نشر مشعر

مكان چاپ: تهران

نوبت چاپ: 1

ص: 1

اشاره

ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

پيش گفتار

حمد و سپاس خداى سبحان را سزاست كه در كمال صحت و سلامت، توفيق انجام يكى از فرايض بزرگ اسلامى، يعنى حجّ تمتّع و زيارت خانه ى خود و نيز درك زيارت حرم مطهّر پيامبر عظيم الشّأن اسلام صلى الله عليه و آله و بارگاه ملكوتى ائمه ى معصومين عليهم السلام در بقيع را نصيبمان كرده است.

حال كه خداوند منّان ما را به مهمانى خود مفتخر و اين سعادت بزرگ را به ما عطا فرموده، شايسته است كه به پاس اين توفيق و لطف الهى، از آن لحظه كه آهنگ سفر مى كنيم، عزم خود را جزم نماييم تا با روحى والا و عزمى راسخ، رفتار و گفتار و انديشه مان را چنان سازيم كه زيبنده ى مهمانى اوست.

از لحظه ى ورود به فرودگاه جدّه يا مدينه و حضور در سرزمين وحى، رسالتى ديگر بر دوش ما قرار مى گيرد و نگاه هايى كه به سوى ما دوخته مى شود، هر يك از ما را نماينده ى ملت بزرگ ايران قلمداد مى كند. از يك سو،

ص: 10

فرهنگ و تمدّن كهن و درخشان ايران اسلامى؛ و از سوى ديگر عظمت ملّت فداكار و بزرگ ايران و خون پاك شهيدان والامقام و امام شهداء (ره)، يكايك ما را بر آن مى دارد كه در فراسوى مرزها، چنان عمل كنيم كه آيينه اى تمام نما از آن همه عظمت، شكوه، جهاد، ايثار و اخلاص را در مقابل ديدگان برادران و خواهران مسلمان خود از ديگر كشورهاى جهان به نمايش بگذاريم.

اى عزيز! براى پيشبرد بهتر امور خود در طول سفر و تنظيم برنامه هاى خود با شوراى فرهنگى كاروان كه در طول سفر براى بهينه سازى برنامه ها تلاش مى كند مشورت نماييد.

*** زائران محترم!

ضمن آرزوى سلامتى و سفرى خوش براى شما، قبولى طاعات و زيارت هايتان را از درگاه ايزد متعال خواهانيم.

چنان كه مى دانيد، اين گونه سفرهاى معنوى بسيار كوتاه وگذرا هستند، پس بايد از آموخته هاى ديگران كه در سال هاى گذشته اين گونه سفرها را تجربه كرده اند، استفاده نماييم. مجموعه ى حاضر، يادداشت ها و تذكّرات لازم را كه با بهره گيرى از تجربيات و راهنمايى هاى مسؤولان و كارگزاران حج در طول چندين سال تهيّه و تنظيم شده است، در بر دارد، بدان اميد كه با به كارگيرى آنها شما نيز همچون

ص: 11

افراد باسابقه، به طور كامل از ابعاد معنوى اين سفر روحانى بهره مند شويد. توجّه داشته باشيد كه اين مجموعه، شما را از مطالب و تذكّراتى كه مدير و روحانى محترم كاروان در جلسات ارائه مى نمايند، بى نياز نمى كند.

اين مجموعه در 16 بخش تنظيم شده است:

1- مقدّمات سفر؛

2- فرودگاه؛

3- در شهرهاى مدينه و مكه؛

4- بهداشت؛

5- در محل سكونت؛

6- تغذيه؛

7- حمل و نقل

8- بازار

9- تذكرات در مورد برخى احكام حرمين

10- تذكراتى در بخش مناسك

11- تذكرات مربوط به وقوف در عرفات

12- تذكرات وقوف به مشعرالحرام

13- تذكرات ايام حضور در منا

14- توصيه هاى براى پس از سفر

15- فرم ها

16- اسرار حج (ديدار شبلى با امام سجاد عليه السلام)

ص: 12

ص: 13

جغرافياى عربستان

موقعيت عربستان:

عربستان كشورى آسيايى است كه در منطقه استراتژيك خاورميانه قرار دارد و بزرگ ترين كشور اين منطقه مى باشد.

اين كشور بخش بزرگى از شبه جزيره عربستان يعنى حدود 85 درصد اين شبه جزيره را تشكيل مى دهد. از غرب و شرق به درياى سرخ و خليج فارس مرتبط است و همين دسترسى به آب هاى آزاد اين امكان را براى اين كشور به وجود آورده تا از دو سوى آن براى حمل و نقل هاى دريايى و واردات و صادرات استفاده شود. مرز دريايى اين كشور را حدود 2640 كيلومتر برآورد كرده اند كه بيشترين مرز آبى كشورهاى منطقه است.

مساحت:

عربستان سعودى 2 ميليون و 240 هزار كيلومتر مربع برابربا 864 هزار و 869 مايل مربع وسعت دارد. اين وسعت

ص: 14

تقريباً 5/ 1 برابر ايران، سه برابر فرانسه و چهار برابر عراق است. ليكن حدود 75 درصد از اين وسعت را بيابان هاى خشك و بى آب و علف پوشانده اند. سه صحراى بزرگ «نفود»، «دهنا» و «ربع الخالى» مهم ترين كويرهاى عربستان هستند. عربستان از نظر هندسى بيشتر به شكل يك مستطيل طولانى است به گونه اى كه طولانى ترين قطر طولى اين كشور كه از خليج عقبه شروع و تا بندر جده امتداد مى يابد، 2260 كيلومتر است و قطر ديگر آن كه عرضى است، از بندر ظهران در كنار خليج فارس در شرق شروع و تا بندر جده در كنار درياى سرخ ادامه دارد 1260 كيلومتر مى باشد.

همسايه ها:

كشور عربستان سعودى نخستين كشورى است كه به نام بنيانگذاران آن ناميده شده است از شمال به كويت، عراق و اردن، از شرق به خليج فارس، قطر و امارات متحده عربى و از جنوب به كشورهاى عمان و يمن محدود است و تمامى مرزهاى غربى اين كشور را كرانه هاى درياى سرخ در بر گرفته است. عربستان به دليل برخوردارى از 4415 كيلومتر مرزهاى زمينى، بيشترين اختلاف را با كشورهاى همسايه خود از جمله با دو كشور عربى جمهورى يمن و سلطنت نشين عمان داشته كه در سال هاى اخير براى رفع اين اختلافات گام هايى برداشته شده است.

ص: 15

نواحى سه گانه:

جغرافى دانان، عربستان را به طور كلى به چهار منطقه و سه ناحيه تقسيم مى كنند. ارتفاعات غربى كه از خليج عقبه شروع و به حجاز و عسير در جنوب پايان مى يابد، منطقه نجد كه در مركز شبه جزيره عربستان است، منطقه احساء كه در سواحل جنوبى خليج فارس قرار دارد و در نهايت منطقه كويرى و بيابانى كه منطقه قابل توجهى از مساحت اين كشور را پوشانده است. اما سه ناحيه عربستان را «تهامه»، «نجد» و «حجاز» ناميده اند كه تهامه از سواحل درياى سرخ تا سرزمين نجران است، ناحيه نجد شامل منطقه وسيعى در مركزيت عربستان است و كانون شكل گيرى فرقه وهابيت و دولت سعودى است و سرانجام ناحيه حجاز كه از شمال غربى شروع و تا جنوب غربى كشور امتداد دارد و شهرهاى مقدس مكه و مدينه و نيز بندر استراتژيك جده را در بر گرفته است.

آب و هوا:

كشور عربستان سعودى در منطقه نيمكره شمالى و نزديكى خط استوا واقع شده و به همين دليل خورشيد بر اين كشور به صورت مستقيم مى تابد به گونه اى كه درجه حرارت در برخى مناطق اين كشور بسيار طاقت فرساست. به دليل همين نزديكى به استوا اختلاف دما و نيز مدت روشنايى و

ص: 16

تاريكى بين فصول اختلاف اندكى وجود دارد. به دليل وجود صحراها و گرماى شديد هوا، ميزان نزولات جوى در عربستان بسيار اندك است، به گونه اى كه در رياض سالانه حدود يكصد ميلى متر و در جده تا 85 ميلى متر باران مى بارد. در حالى كه در بندر انزلى ما بعضى از روزها تا 200 ميلى متر باران مى بارد.

تقسيمات كشورى (مناطق) و نحوه اداره مناطق:

كشور عربستان سعودى از نظر تقسيمات كشورى (ادارى) به 13 منطقه يا استان تقسيم شده و مسؤوليت اداره هر منطقه برعهده يك امير از خاندان بزرگ سعودى است.

اين امرا در حوزه تحت مسؤوليت خود از اختيارات كامل برخوردار هستند و سطح آنان از نظر كشورى در مرتبه وزرا است. مناطق 13 گانه عربستان عبارتند از: الشرقيه، الرياض، الحائل، القصيم، التبوك، المدينةالمنوره، مكةالمكرمه، الباحه، العسير، نجران، جوف، جيزان و الحدودالشماليه كه مهم ترين مناطق از نظر مذهبى مدينه و مكه و از نظر اقتصادى منطقه شرقيه است كه بيشترين سكنه آن را شيعيان تشكيل مى دهند.

جمعيت:

طبق آخرين سرشمارى صورت گرفته جمعيت عربستان

ص: 17

سعودى 5/ 23 ميليون نفر است كه با احتساب مساحت آن (2240000 كيلومتر مربع) تراكم نسبى جمعيت در هر كيلومتر مربع 12 نفر مى باشد. 85 درصد مردم عربستان در شهرها و 15 درصد در روستاها زندگى مى كنند. حدود 7 ميليون نفر يعنى حدود 13 از اين جمعيت را مهاجران به اين كشور تشكيل مى دهند كه قسمت اعظم آن اتباع چشم بادامى كشورهاى جنوب شرق آسيا و اتباع كشورهاى شبه قاره هند هستند كه به كارهاى فنى و خدماتى اشتغال دارند. رشد جمعيت عربستان حدود 2/ 3 درصد است و كارشناسان پيش بينى كرده اند، چنانچه رشد جمعيت به همين وضعيت ادامه يابد در سال 2025 جمعيت عربستان به 70 ميليون نفر بالغ گردد.

ص: 18

ص: 19

مقام معظم رهبرى:

مردمى را كه مى خواهند مسافر حج شوند از پيش در آنها ظرفيت و آمادگى بوجود بياورند با تهيه كتاب، با برنامه هاى گوناگون، با آموزش و بيان مسائلى كه احتياج دارند، چه مسائل فقهى، چه مسائل اجتماعى و سياسى و اخلاقى و معنوى و عبادى و عرفانى و ...

بخش اول: مقدمات سفر

1. پس از اعلام نوبت تشرف از سوى سازمان و پذيرفته شدن اوليه در كاروان بايد به پزشك مراجعه و آزمايشات و معاينات لازم را انجام دهيد و پس از اطمينان از سلامت، فيش مابه التفاوت سفر حج را به حساب مربوطه واريز كنيد، عوارض خروج از كشور را بپردازيد، هزينه هاى داخل ايران را به حساب اعلام شده از سوى مدير كاروان وازير كنيد. اگر گذرنامه نداريد حتماً در اسرع وقت براى دريافت آن اقدام نماييد (هر فرد يك گذرنامه) و اگر داريد اعتبار آن را كه بايد از تاريخ اعزام هفت ماه باشد كنترل كنيد.

* توجه داشته باشيد كه پس از پرداخت مابه التفاوت و هزينه هاى داخل كشور كه به حساب مدير كاروان واريز مى كنيد هيچ وجه ديگرى نبايد بپردازيد. (البته پول قربانى،

ص: 20

واكسن مننژيت، ساك و ... جداگانه دريافت مى شود)

2. پس از پذيرش در كاروان، گذرنامه ها در ماه شوال (35 روز قبل از اعزام) توسط مدير كاروان جمع آورى مى شود و سپس از طريق سازمان حج و زيارت براى گرفتن رواديد به سفارت عربستان ارسال مى گردد و بعد از صدور رواديد، به مدير كاروان بازگردانده مى شود و وى براى گرفتن بليت به فرودگاه يا سازمان حج مراجعه مى كند. در بليت، علاوه بر شماره ى صندلى، تاريخ، شماره و ساعت پرواز رفت و برگشت نيز درج شده است. پس از صدور بليت، تمام مدارك نزد مدير كاروان خواهد ماند و به هنگام تشرف، در وقت و مكان مناسب به شما تحويل داده مى شود (زائرين پس از تحويل مدارك، رسيد را دريافت و فرم رسيد پذيرش را امضاء نمايند تا از مقررات انصراف آگاهى يابند).

* گذرنامه شما تا پايان سفر در اختيار شما نخواهد بود.

* از به همراه داشتن مدارك اضافى مانند شناسنامه- كارت شناسايى محل كار، دسته چك، كارت ملى و ... در سفر خوددارى كنيد.

3. به منظور حفظ سلامت خود لازم است سوابق پزشكى و بيمارى خاص و هر سوابق دارويى و معالجاتى خود را صادقانه در اختيار پزشك و مدير كاروان قرار دهيد تا در مواقع اضطرارى مورد بهره بردارى قرار گيرد. با

ص: 21

راهنمايى وى از قرص ها و داروهايى كه مصرف مى كنيد به اندازه موردنياز همراه ببريد. خانم ها هم قبل از تشرف با پزشك زنان مشورت كنند.

4. با توجه به اينكه آموزش مناسك و احكام و آداب و اسرار سفر و مسائل اجرايى و پزشكى در حج بسيار ضرورى است و بر بينش و معرفت و آمادگى زائر براى اين سفر عظيم الهى مى افزايد لازم است در تمام جلسات كاروان (مدينه قبل ده جلسه و مدينه بعد 12 جلسه) كه قبل از سفر و طبق برنامه زمان بندى شده و موضوعات مشخص برگزار مى شود، شركت نماييد و به تذكّرات مدير، روحانى و پزشك كاروان و ديگر مسؤولان با دقّت و توجّه كامل، گوش فرا دهيد. از كتب، نوارها و هاى آموزشى كه در اختيار شما قرار مى گيرد استفاده نموده و آمادگى بيشترى كسب نماييد.

5. با راهنمايى پزشك به يكى از مراكز درمانى مراجعه و واكسن هاى لازم را تزريق كنيد و كارت ها را تا پايان سفر در اختيار داشته باشيد، اعتبار كارت سه سال مى باشد. چنانچه كارت داراى اعتبار داريد نياز به تزريق مجدد واكسن نيست.

6. مقدار واجب لباس احرام براى آقايان دو عدد حوله يا پارچه احرام مى باشد، ولى اگر به سرما حساس هستيد يا مى خواهيد از حوله براى حمّام استفاده كنيد، يك حوله اضافى همراه خود ببريد، البته توجه داشته باشيد كه احرام ها

ص: 22

ندوخته باشد. دو جفت دمپايى احرام (غير ابرى) و يك كمربند (كه احتياطاً دوخته نباشد)، نيز به همراه داشته باشيد.

براى خواهران محترمه، يك دست لباس سفيد احرام و مقنعه بلند كافى است، چون آنان مى توانند در لباس هاى خود نيز محرم شوند. البته بايستى دقّت نمايند لباس احرام نازك نباشد، زيرا مواضع بدن در هنگام خيس شدن لباس يا عرق كردن، نمايان مى شود و موجب خدشه دار شدن اعمال مى گردد.

ضمناً خواهران محترمه لازم است آرم مخصوص كاروان را به چادر احرام خود نصب كنند تا در مواقع ازدحام، به راحتى شناسايى شوند.

* چون در اين سال ها حج در فصل سرما قرار دارد داشتن لباس گرم مازاد هم توصيه مى شود.

7. وصيّت نامه ى خود را با آگاهى از اصول شرعى و قانونى، در دو برگ نوشته و يك برگ آن را در جاى مخصوصى كه اعضاى خانواده از آن مطّلع باشند، قرار دهيد و نسخه اى هم در دست خودتان باشد. در وصيت نامه طلب ها، بدهى ها، نماز و روزه قضا و ساير حقوق الهى و حقوقى را كه مردم بر گردن شما دارند، ذكر نموده و سفارش هاى لازم را به اعضاى خانواده نماييد و وضعيت خمس خود را نيز روشن كنيد.

8. براى تأمين آرامش هرچه بيشتر، زائران و بار همراه

ص: 23

آنان از ابتدا تا پايان سفر تحت پوشش بيمه ى ويژه اى قرار دارند كه قرارداد آن با شركت بيمه توسط سازمان حجّ و زيارت منعقد شده است.

اگر مشكلى در رابطه با بار شما ايجاد شد، از طريق بيمه آن را جبران نماييد. توجه داشته باشيد كه پول، جواهرات و ارز تحت پوشش بيمه نيستند.

9. در طول سفر در صورت نياز مى توانيد با مراجعه به پزشك يا درمانگاه ها و بيمارستان هيئت پزشكى، از درمان رايگان استفاده نماييد.

10. چنانچه به صورت دائم به ويلچر (صندلى چرخ دار) نياز داريد، در ايران آن را خريدارى كرده و يا از بهزيستى امانت بگيريد تا در طول سفر راحت باشيد، امّا اگر نياز هميشگى نداريد، در عربستان نيز مى توانيد به طور موقت ويلچر به امانت گرفته و از آن استفاده كنيد.

11. تهيه ى ارز براى هزينه هاى شخصى بر عهده ى زائران است. با هماهنگى مديركاروان، به بانك معرفى شده از سوى مدير كاروان مراجعه و پس از پرداخت مبلغ ريالى، ارز مورد نياز خود را تهيه نماييد.

12. واحد پول عربستان سعودى «ريال» و نرخ برابرى آن با دلار تقريباً ثابت است؛ يعنى هر دلار آمريكا برابر با 75/ 3 ريال سعودى است. با اين حساب 100 دلار معادل 375 ريال است. البته صرّافى هاى مكّه و مدينه، در برابر هر 100

ص: 24

دلار 372 يا 373 ريال مى پردازند.

13. شما مى توانيد با مراجعه به صرّافى هاى مورد اعتماد داخل ايران، يا صرّافى هاى مكّه و مدينه، دلار خود را به ريال سعودى تبديل كنيد، ولى انجام اين كار در داخل كشور مقرون به صرفه تر است. ضمنا پيش از معاوضه ى دلار با ريال، شماره اسكناس هاى خود را يادداشت نماييد، زيرا ممكن است به مقدار پول شما پس بدهند ولى آن را با دلار تقلّبى عوض نمايند. مصرف كردن دلار و ريال تقلّبى در بازارهاى عربستان پيگرد قانونى دارد.

* چك پول هاى ايرانى در عربستان مورد قبول نمى باشد.

14. شايسته است براى اين سفر تقريباً يك ماهه، وسايل زير را به همراه داشته باشيد:

قرص مسكّن (بدون كدئين)، سرماخوردگى و اسهال، چسب زخم، پماد سوختگى، مسواك و خميردندان، پودر عرق سوز، سوزن و نخ سياه و سفيد و نخ دندان، ناخن گير، ماسك، قيچى كوچك، ساعت زنگ دار، مقدارى آجيل و تنقّلات، نبات، آلو، يك قاشق و چنگال و ليوان استيل، چند عدد سنجاق قفلى، ليف حمّام، صابون كوچك بى بو، تيغ خودتراش، كسيه كفش، خودكار و دفترچه ى يادداشت، قرآن و كتاب دعا، كلاه براى آقايان، چتر براى خانم ها، پيش بند براى حلق (مخصوص مردان)، بند عينك براى

ص: 25

افرادى كه از عينك استفاده مى كنند، مقدارى طناب براى بند لباس، گيره لباس، عطر يا موادّ خوش بوكننده (براى استفاده در زمانى كه محرم نيستيد)، زيرانداز پلاستيكى، پتوى مسافرتى سبك، دستمال كاغذى و پارچه اى و ....

15. براى ارتباط با خانواده و بستگان مى توانيد اطلاعات محل استقرار خود را در هتل هاى مكّه و مدينه، از مدير كاروان پرسيده و در اختيار آنان قرار دهيد. اين اطلاعات در كارت هاى شناسايى مخصوصى كه به هر زائر مى دهند، درج شده است. براى سهولت برقرارى ارتباط مى توانيد با آوردن يك دستگاه گوشى تلفن همراه در عربستان سيمكارت اعتبارى تهيه نماييد تا بستگان شما به راحتى بتوانند با شما تماس بگيرند.

16. اشياى فلزى، مانند چاقو، قيچى، ناخن گير و ... را در ساك بزرگ قرار دهيد.

چنانچه اين وسايل را در ساك دستى يا در جيب خود بگذاريد، بازرس هاى فرودگاه از بردن آنها به داخل هواپيما جلوگيرى خواهند كرد.

17. پول و جواهرات خود را در ساك ها قرار ندهيد، بلكه به همراه خود داشته باشيد تا آن ها را در هتل (مدينه يا مكّه) به صندوق امانات تحويل دهيد، گرچه بهتر آن است كه خواهران محترمه، جواهرات زينتى خود را از ايران به همراه نبرند.

ص: 26

18. برخى از وسايل و اشيايى كه خروج آنها بر اساس قانون گمرك ممنوع بوده يا ورود آنها به كشور عربستان مجاز نمى باشد، عبارت اند از:

مواد مخدّر (كه بر اساس قوانين جمهورى اسلامى ايران، همراه داشتن آن جرم است و در عربستان، مجازات اعدام دارد)، فرش دست باف، اوراق بهادار، اشياى عتيقه، كتاب هاى خطى و قديمى، و جواهرات (بيش از حد متعارف)، و ....

19. چند روز قبل از پرواز، ساك هاى بزرگ توسط مدير و خدمه ى كاروان تحويل گرفته شده و توسط آنان به قسمت بار هواپيمايى سپرده شده و سپس به عربستان ارسال مى شود، از اين رو وسايلى را كه آنجا به آن نياز داريد، درون ساك گذاشته و تحويل دهيد. البته زائرين مدينه بعد، لباس احرام خود را در ساك هاى دستى خود قرار دهند تا در ميقات جحفه از آن استفاده كنند. توجه كنيد كه ساك ها قفل نباشد، زيرا در فرودگاه محتويات آن را بازرسى مى كنند. تأكيد مى شود كه وسايل ممنوع داخل هواپيما را حتماً داخل ساك هاى بزرگ قرار دهيد.

20. روى تمام ساك ها و بسته هايى كه به همراه داريد، نام، نام خانوادگى، شماره ى كاروان، نشانى و شماره تلفن

ص: 27

محلّ سكونت خود را در مدينه، مكّه و ايران بنويسيد.

ساك ها بايد بر اساس اندازه هاى اعلام شده از سوى سازمان حج انتخاب شوند و وزن آنها از حد مجاز بيشتر نباشد، در غير اين صورت مشمول پرداخت هزينه ى اضافه بار شده و حتى در مواردى از حمل آنها ممانعت به عمل مى آيد. در فرودگاه مدينه ساك ها توسط زائرين به محل بازرسى منتقل و پس از بازرسى مأمورين سعودى، به هتل حمل مى شود، لذا قبل از خروج از سالن حتماً ساك خود را پيدا كرده و از سالن خارج نماييد.

21. در صورتى كه از عينك استفاده مى كنيد، در تمام مراحل سفر مواظب عينك خود باشيد، زيرا تعويض يا تعمير آن شما را با مشكل روبرو مى كند. همچنين جلد و بند مخصوصِ عينك را به همراه داشته باشيد. داشتن عينك يدك هم توصيه مى شود.

22. كارت هاى شناسايى خود را در طول سفر به گردن آويزان نماييد يا داخل جيب خود قرار دهيد تا در موارد ضرورى، دسترسى به آن آسان باشد.

23. در اين سفر كه سرشار از معنويت است، زائران محترم بيش از هر زمان به همكارى و صميميّت نياز دارند، بنابر اين در صورتى كه در ميان اعضاى كاروان كسى از خانواده و بستگان شما حضور ندارد، دوستان و همراهانى براى خود انتخاب كنيد و با معرفى هم اتاقى ها در يك برگ،

ص: 28

مدير كاروان را در تنظيم ليست هم اتاقى ها يارى كنيد تا در همه جا با هم باشيد و در مسائل و مشكلات يكديگر را يارى كنيد. اين شناسايى ها معمولًا از همان جلسات توجيهى كاروان در مسجد آغاز مى شود.

24. همواره بردبار، صبور و رازدار باشيد و اسرار برادران و خواهران مؤمن را فاش نكنيد. دوستى هايى كه در اين سفر آغاز مى شود، ممكن است مدت هاى طولانى ادامه يابد، بنابراين اخلاق انسانى و اسلامى را همواره مراعات نماييد كه منافع بسيارى براى شما در دنيا و آخرت دارد.

25. اعضاى كاروان همچون اعضاى خانواده اى هستند كه بايد در طول سفر يكديگر را يارى كنند، حساسيت هاى لازم را براى حفظ آبرو و حيثيت يكديگر داشته باشند و مسؤولان را از هر حركت مشكوك آگاه نمايند.

26. صبر و تحمّل، مهم ترين مسأله اى است كه بايد از ابتداى سفر به آن توجه داشته باشيد. بدانيد همان گونه كه چهره ى افراد مختلف است، روحيّات و اخلاق آنها نيز تفاوت دارد. بنابراين، كوشش نماييد خود را با اخلاق همسفران و اعضاى كاروان تطبيق دهيد و از خطاها و لغزش هاى احتمالى ديگران چشم پوشى و از هرگونه درگيرى و مشاجره جدّاً پرهيز نماييد. البته اگر نصيحت يا امر به معروف و نهى از منكر مى كنيد، به گونه اى باشد كه به برخوردهاى تند و نامناسب منجر نشود.

ص: 29

27. شما به عنوان سفيران جمهورى اسلامى ايران، در كشور عربستان موقعيّت حسّاسى داريد. كارى نكنيد كه بهانه به دست افراد تندرو بيفتد و از آن به عنوان دستاويزى عليه نظام بهره بردارى كنند. همواره از آنچه موجب وهن تشيع و نظام مقدس جمهورى اسلامى است، بپرهيزيد. در رهنمودهاى ائمه معصومين عليهم السلام آمده است: كار نيك از هر فرد نيكو است، ولى از شما شيعيان نيكوتر؛ و كار زشت از هركسى سر زند زشت است، ولى از شما شيعيان زشت تر.

روحانى محترم كاروان در اين زمينه راهنمايى هاى لازم را خواهد كرد.

28. قبل از سفر، روزانه دقايقى پياده روى كنيد تا بدن شما آمادگى بيشترى براى انجام مناسك پيدا كند. خوب است در اين ايام بيشتر با دمپايى تردد كنيد تا پاهاى شما به استفاده از اين نوع كفش ها عادت كنند.

29. براى مشخص نمودن هم اتاقى مواردى از جمله سيگارى بودن استفاده از كولر و ... را مدنظر خودتان قرار دهيد و براى خود يك همسفر يك ماهه گزينش كنيد.

30. قبل از تحويل ساك به مدير كاروان مجدداً لوازم داخل ساك را چك كنيد، حواستان باشد هچ چيز فراموش نشود.

31. به علت اينكه لباس احرام و دمپايى احرام چه زنانه و چه مردانه تقريباً همگى شبيه هم مى باشد شايسته است اسم

ص: 30

يا علامتى روى آنها بنويسيد تا اينكه امكان اشتباه را به حداقل برسانيد.

32. قبل از سفر حتماً از ممنوع الخروج نبودنتان مطمئن شويد. (مثلًا بدهى مالياتى به سازمان امور مالياتى استان خودتان نداشته باشيد)

* يقيناً مهمترين كار زائر پس از پذيرش در كاروان تا زمان اعزام، شركت در كلاس هاى آموزشى كاروان است كه زائران بايد در همه آن ها شركت كنند تا بتوانند سفر خوبى داشته باشند و مناسك خود را به صورت صحيح انجام دهند.

* پيش از سفر شايسته است به كليه مسائل اجرايى كاروان در ايران و عربستان ونيز اصول درمانى و بهداشتى آشنا شويد و در طول سفر يار و ياور كاروان باشيد.

ص: 31

بخش دوم: فرودگاه

اشاره

1. بار همراه مسافر كه مى تواند آن را به داخل هواپيما ببرد، به اندازه ى يك ساك دستى كوچك مى باشد. وسايلى را كه بايد در ساك هاى بزرگ گذاشته شود، قبلًا به عوامل كاروان تحويل داده و فقط ساك هاى كوچك را به همراه بياوريد. از قرار دادن نوشيدنى و هرگونه مايعات در ساك هاى بزرگ كه تحويل قسمت بار مى دهيد، خوددارى كنيد.

* بهتر است كه خواهران محترمه لباس هاى خاص خود را در ساك دستى گذاشته و همراه داشته باشند.

2. زائران محترم بايد سه يا چهار ساعت قبل از پرواز، در فرودگاه حاضر شوند. پس از حضور همه ى افراد كاروان و خداحافظى با بدرقه كنندگان و انجام سرشمارى، جهت كنترل گذرنامه به سالن دوم وارد مى شويد. هنگام ورود به اين سالن بايد هر كدام از شما گذرنامه و بليت هواپيما را كه

ص: 32

از مدير كاروان دريافت كرده ايد، به صورت جداگانه در دست داشته باشيد. (مدارك زن و مرد بصورت جداگانه باشد) با توجه به خطر احتمالى تصادفات و حوادث ناگوار براى بدرقه كنندگان در فرودگاه استان ها لازم است با هماهنگى مدير كاروان، حداقل چهار ساعت پيش از پرواز، زائران در محلى تجمع و با مشايعت كنندگان خداحافظى كنند و سپس با اتوبوس به فرودگاه اعزام شوند.

زائرانى كه شهر آنها فاقد فرودگاه مى باشد زمان حركت آنها توسط مدير كاروان اعلام مى شود.

بار ديگر تكرار مى شود كه اشياى فلزّى را بايد در ساك بزرگ بگذاريد يا به قسمت بار هواپيما تحويل دهيد و مجدّداً بررسى كنيد كه از همراه داشتن وسايل ضرورى سفر و يا نداشتن وسايل ممنوع، مطمئن شويد. سپس با ساك دستى خود حركت كرده و به سالن بعدى برويد.

در باجه هاى مستقر در اين سالن، گذرنامه ها كنترل مى شود و مهر خروج روى آنها مى خورد و سپس فيش عوارض خروج اخذ مى گردد.

پس از بازرسى گذرنامه، با در دست داشتن بليت و گذرنامه و ارائه ى آن به مأموران، براى سوار شدن به هواپيما از سالن بيرون مى رويد.

هنگام ورود به هواپيما كارت پرواز خود را در دست داشته باشيد تا مهمان داران طبق شماره ى صندلى، شما را به

ص: 33

محل استقرار، راهنمايى كنند. از نشستن در صندلى ديگران و بى نظمى اجتناب نماييد. چنانچه در هواپيما بين شما، دوستان و خانواده فاصله وجود دارد بر تغيير جا و نشستن در كنار يكديگر اصرارى نداشته باشيد، زيرا زمان پرواز طولانى نيست. اگر در كارت پرواز شما شماره صندلى قيد نشده است با كمك مهماندار و ساير زائرين مشكل احتمالى را رفع كنيد. مدت اين سفر (از فرودگاه هاى ايران تا جدّه و يا مدينه) حدود 5/ 2 تا 3 ساعت است.

3. علاوه بر گذرنامه و بليت، لازم است كارت زرد رنگى را كه پس از تزريق واكسن مننژيت به شما داده شده همراه داشته باشيد. تمامى مدارك را در كيف مخصوص گذرنامه كه در اختيار شماست، قرار داده و پيوسته با خود داشته باشيد. پول و اشياى قيمتى خود را هم در ساك قرار ندهيد و حتى الامكان آن را به همراه داشته باشيد.

4. شتاب زدگى در فرودگاه، به آشفتگى و بى نظمى منجر شده و در نهايت، موجب تأخير در انجام كارها مى گردد. بنا بر اين، آرامش و نظم را رعايت و طبق دستور مأموران فرودگاه عمل نماييد.

ص: 34

5. چنانچه نماز نخوانده ايد يا به تجديد وضو نياز داريد، پيش از سوار شدن به هواپيما (در سالن هاى انتظار) اقدام كنيد تا در هواپيما دچار مشكل نشويد.

6. ممكن است گاهى مجبور شويد نماز را در هواپيما به جا آوريد، از اين رو بهتر است پيش از سوارشدن، وضو بگيريد. همچنين توجه داشته باشيد كه هنگام رفتن به عربستان، جهت قبله تقريباً به طرف جلوى هواپيما و در برگشت، به سوى عقب هواپيما مى باشد. در اين زمينه از ميهمانداران كمك بگيريد تا شما را راهنمايى كنند.

7. سعى كنيد مقررات داخل هواپيما را كه توسط مهمانداران اعلام مى شود (مانند نكشيدن سيگار، بستن كمربند، خوددارى از رفت وآمدهاى اضافه و بى موقع، صحبت كردن با صداى بلند، باز و بسته كردن صندوق هاى بالاسر و ...) رعايت نماييد.

8. رعايت مقرّرات و نظافت در هواپيما بسيار ضرورى است؛ رفتار شما مى تواند بيان كننده ى فرهنگ، اخلاق و تربيت دينى و مذهبى شما باشد.

9. پس از رسيدن به مقصد، هنگام خروج از هواپيما عجله نكنيد، اثاثيه ى خود را برداريد و به آرامى و با رعايت نوبت، خارج شويد و توجه داشته باشيد كه گذرنامه را در داخل هواپيما جا نگذاريد.

ص: 35

10. هنگام رسيدن به فرودگاه جدّه يا مدينه، ابتدا به سالنى وارد مى شويد كه گذرنامه ها را در آن بررسى مى كنند.

سعى كنيد پشت سر هم مقابل كيوسك هاى كنترل گذرنامه بايستيد و تا وقتى بررسى گذرنامه ى نفر جلويى تمام نشده، از خط قرمزى كه به فاصله ى يك مترى باجه ها روى زمين كشيده شده است، عبور نكنيد.

پس از عبور از باجه هاى كنترل گذرنامه در فرودگاه هاى جدّه يا مدينه، معمولًا كارت زرد رنگ (واكسيناسيون) را كنترل مى كنند، سپس وارد سالنى مى شويد كه پيش از اين ساك هاى شما به آنجا رسيده يا در حال رسيدن است. ساك ها را برمى داريد و به سالن بازرسى اثاث مى بريد. در آن جا همه ى ساك هاى بزرگ و كوچك شما مورد بازرسى قرار مى گيرند. پس از انجام تشريفات گذرنامه شما توسط عوامل سعودى گرفته مى شود و تا پايان سفر در اختيار شما قرار نمى گيرد. در اينجا ممكن است به دليل تهيه اتوبوس و يا صرف غذا 2 يا 3 ساعت معطل شويد. سپس از فرودگاه خارج مى شويد و به سوى هتل خود در مدينه و اگر مدينه بعد هستيد، به سوى مسجد جحفه به راه مى افتيد. اگر مدينه بعد هستيد از همراه بردن لباس احرام اطمينان حاصل كنيد.

هنگام سوار شدن به اتوبوس، شماره آن را به ياد داشته باشيد تا در هنگام پياده و سوار شدن، دچار مشكل نشويد.

ص: 36

البته براى جلوگيرى از هرگونه اشتباه مى توانيد پيش از سوار شدن، از مسؤولان كاروان اطلاعات لازم را كسب كنيد.

در صورت گم شدن يا بروز هرگونه تأخير، بدون نگرانى و اضطراب، در فرودگاه به دفتر ستاد حج و زيارت مراجعه نماييد تا شما را به كاروان برسانند، يا با شماره تلفن هتل محل اقامت در مدينه يا مكّه تماس گرفته و موقعيّت خود را اعلام نماييد.

در بازگشت

11. براى بازگشت به ايران بايد حدود ده ساعت قبل (مدينه قبلى ها) از پرواز، آماده ى حركت به سوى فرودگاه باشيد. بنابراين، در روز آخر از رفتن به زيارت يا بازار كه ممكن است موجب تأخير در حركت به سوى فرودگاه شود، اجتناب كنيد. در فرودگاه جده و يا مدينه، مدير كاروان گذرنامه و بليط را به شما تحويل مى دهد؛ دقت شود كه گذرنامه دست خودتان و در كيف مخصوص گذاشته شود و تحويل بار نشود.

* ساك بزرگ روز قبل به قسمت بار داده مى شود. بعد از تحويل ساك ها ديگر خريد نكنيد زيرا اجازه بردن به داخل هواپيما را نداريد.

12. هم چنان كه براى سفر به عربستان يادآورى شد،

ص: 37

هنگام بازگشت به ايران نيز بردن اشيا زير به داخل هواپيما ممنوع است: چاقو، قيچى، ناخن گير و هر چيز فلزى (اسباب بازى هاى كنترل دار)، قاب فلزى و شيشه اى، انواع قاشق و چنگال، انواع اسپرى، باترى هاى شارژ شونده، و ....

بنابر اين در صورت به همراه داشتن اين قبيل كالاها، آنها را در ساك بزرگ گذاشته و به قسمت بار هواپيما تحويل دهيد.

به منظور تسهيل در بار هواپيما از ساك هاى متحدالشكل و استاندارد كه مدير كاروان تهيه مى كند استفاده كنيد و از به همراه داشتن ساك هاى حجيم و غير استاندارد بپرهيزيد.

13. توجّه داشته باشيد كه شركت هاى هواپيمايى سعودى و ايران اير از حمل كالاهايى نظير تلويزيون، كپسول گاز، انواع اسپرى و لوازم كمپرسور يخچال و ... جلوگيرى مى كنند.

14. چنانچه گالن هاى آب زمزم به همراه داريد، بايد در فرودگاه جدّه و يا مدينه به محل تعيين شده مراجعه كرده و آن را در كيسه هاى مخصوص قرار داده و با خود به داخل هواپيما ببريد. اين كيسه هاى مخصوص «كيس الماء» نام دارد و براى هر يك از آنها حدود 5 ريال سعودى دريافت مى شود.

15. وسايل و اشياء موجود در هواپيما، مانند جليقه ى نجات و ... را از هواپيما بيرون نبريد. همچنين غذا و

ص: 38

خوراكى هايى را كه در هواپيما توزيع مى شود، حتى المقدور به همراه نبريد، زيرا ممكن است تا رسيدن به منزل فاسد شود.

16. حداكثر بار مجاز براى هر زائر 40 كيلوگرم و در قالب دو ساك مى باشد و هر كيلو بار اضافه 21 ريال سعودى كرايه دارد. حداكثر بار مجاز براى بردن به داخل هواپيما نيز يك كيف دستى به وزن هفت كيلوگرم مى باشد. افزايش بار از اين ميزان و اضافه كردن عدد ساك ها برايتان مشكل جدى در پى دارد.

17. فاصله ى زمانى مكّه تا جدّه (با اتوبوس) حدود يك ساعت و فاصله ى جدّه تا فرودگاه هاى ايران حدود سه ساعت است.

18. هنگام ورود به سالن فرودگاه مقصد در ايران، نظم و ترتيب را رعايت نماييد و تحمل داشته باشيد تا گذرنامه ها بررسى شده و مهر ورود بر آنها زده شود. عجله نكنيد، زيرا معلوم نيست كه شما زودتر از ديگران از سالن اصلى خارج شويد.

19. هنگام تحويل گرفتن اثاثيه و ساك ها نيز نظم و ترتيب را رعايت نماييد و از مزاحمت و برخوردهاى غيراخلاقى پرهيز كنيد، زيرا ممكن است به دليل حجم زياد بارها و شلوغى محوطه مدتى براى دريافت بار خود منتظر

ص: 39

باشيد، ليكن پس از مدتى همه ى افراد كاروان اثاثيه ها را تحويل گرفته و خارج مى شوند. به مستقبلين خود نيز سفارش كنيد كه ممكن است خروج شما از سالن يك يا دو ساعت طول بكشد، به آن ها تأكيد كنيد كه وارد سالن نشوند و مشكلات راافزايش ندهند. انتظار دارد در اين مقطع پايانى سفر، افراد توانمند از مساعدت سالخوردگان دريغ نكنند.

* امكان دارد تمام ويا مقدارى از بار شما به دلايل مختلف با پرواز شما به مقصد نرسد. نگران اين موضوع نباشيد.

* به علت وجود مشكلات در فرودگاه هاى مبدأ و مقصد و يا بروز نقص فنى، برخى پروازها با تأخيراتى مواجه مى شود. انتظار اين است كه زائران صبر و بردبارى پيشه كنند.

* در هنگام ورود و خروج از فرودگاه ها دقت كنيد كه گذرنامه شما به مهرهاى ورود و خروج ممهور شود.

ص: 40

ص: 41

مقام معظم رهبرى:

حج يك فريضه پرظرفيتى است كه اگر درست عمل شود و آنچنان كه شارع مقدس خواسته است در هر دوره و زمانى متناسب با آن زمان به شكل شايسته اى انجام بگيرد، تأثيرات آن علاوه بر تأثيرات فردى و ملى، تأثيرات بين المللى خواهد بود.

بخش سوم: در شهرهاى مدينه و مكه

1. به محض ورود به مدينه يا مكّه و استقرار در محل سكونت خود، فرم شماره 1 را كه در صفحه 132 همين كتاب آمده است، تكميل كنيد تا در مواقع نياز بتوانيد از آن استفاده نماييد و ساعت هاى خود را با ساعت عربستان تنظيم كنيد. (عربستان در 6 ماهه اول سال يك ساعت و نيم ساعت و در 6 ماهه دوم نيم ساعت از ايران عقب تر است)

2. توجه داشته باشيد كه هريك از شما در كشور عربستان، نماينده ى ملت شهيدپرور ايران و نظام مقدس جمهورى اسلامى هستيد، بنابراين كارى نكنيد كه خداى ناكرده موجب خدشه دار شدن مذهب اهل بيت عليهم السلام و عزت ملّى گردد.

ص: 42

3. ضمن خوش رويى در هر مكان و هر زمان، با رعايت ادب و احترام نسبت به زائران كشورهاى مختلف، باعث سربلندى مذهب و ميهن اسلامى خود باشيد. طبق رواياتى كه از ائمه ى معصومين عليهم السلام به ما رسيده، احترام مؤمن از احترام خانه ى كعبه بيشتر است. بنابراين در سلام كردن به ديگران، به ويژه در برخورد با برادران و خواهران اهل سنّت در همه جا، اعم از مساجد، اماكن زيارتى، فروشگاه ها و اماكن عمومى، دريغ نورزيد، زيرا سلام كردن تأثير بسيار خوبى در جذب ديگران به شما دارد.

4. خواهران محترمه حجاب كامل (چادر مشكى) را حفظ كرده و از رفت وآمد در قسمت هايى از حرم كه مخصوص برادران است، خوددارى كنند. در دو شهر مكّه و مدينه، به ويژه در مسجدالحرام و مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله با رعايت اصول و احكام اسلامى و با عمل به دستورات اخلاقى، مبلّغ مذهب جعفرى عليه السلام باشيد.

5. امربه معروف و نهى از منكر، همانند نماز از واجبات الهى است. بنابراين، بر همه ى ما لازم است كه در صورت مشاهده ى موارد خلاف، به هموطنان خود تذكر دهيم.

خواهران محترمه نيز به بانوانى كه عفاف و حجاب اسلامى را رعايت نمى كنند، محترمانه تذكّر دهند.

6. در تمام نقاط مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله و مسجدالحرام و برخى

ص: 43

اماكن ديگر، دوربين هاى مداربسته نصب شده است، بنابراين از انجام هر كارى كه موجب خدشه دار شدن و وهن ايرانيان مى گردد، پرهيز كنيد.

نمازهاى جماعت مسجدالحرام ومسجدالنّبى صلى الله عليه و آله به طور مستقيم از تلويزيون سراسرى عربستان و از طريق ماهواره براى كشورهاى ديگر پخش مى شود. بنابراين رفتار شما در هنگام نماز در بينندگان تأثير خواهد داشت، لذا از نگاه كردن به اطراف و بى نظمى هاى ديگر و اعمال تفرقه انگيز جدّاً خوددارى كنيد.

7. براى اقامه نماز جماعت در مسجدالنّبى و مسجد الحرام و آگاهى از مسائل خاصّ آن، تذكرات بخش احكام را مطالعه و يا از روحانيون محترم كاروان سئوال نماييد.

ضمن اينكه انتظار اين است كه در نمازهاى جماعت حرمين شركت نموده و در مواقع نماز از پرسه زدن در بازارها و خيابان ها خوددارى كنيد و در صورتى كه به نمازهاى حرمين نرسيديد، شركت در نمازهاى جماعت محل توصيه مى شود.

8. با توجه به اين كه شما به زبان عربى مسلط نيستند، از ورود به مباحث اعتقادى و سياسى خوددارى كنيد. هرگاه در چنين موقعيّت هايى قرار گرفتيد، افراد مذكور را به مبلّغان و مسؤولان ذى ربط ارجاع دهيد تا از عهده ى اين كار برآيند.

از آن جا كه در اين سفر با فرقه هاى مختلف اهل سنّت

ص: 44

روبه رو مى شويد و ممكن است بخواهيد با آنان وارد بحث شويد، لازم است در زمينه ى مباحث امامت و ولايت و مسائل اعتقادى شيعه، مطالعاتى داشته باشيد و خصوصاً در جلساتى كه برگزار مى شود، از محضر روحانيون محترم كاروان ها استفاده نماييد.

9. چه بسا از سوى عناصر تندرو به بهانه هاى مختلف، مورد اهانت، بى مهرى و برخوردهاى غيراخلاقى قرار بگيريد، در اين صورت، بهترين جواب و برخورد، سكوت و رفتار كريمانه است.

10. رعايت نظافت، از ضرورت هاى اين سفر مقدس است. از كثيف كردن معابر و ريختن دستمال كاغذى، پوسته ى تخمه، تنقلات، پسته و مانند اين ها روى زمين جدّاً پرهيز نموده و آنها را در سطل هاى مخصوص زباله بيندازيد و حتى الإمكان از خوردن تنقلات در اماكن مقدس خوددارى نماييد. اين موارد در مواقع برگزارى دعاى كميل در مدينه منوره بيشتر مورد تأكيد است.

11. وهابيان، بوسيدن ضريح، درها و ديوارها را حرام و از مصاديق شرك مى دانند. از اين رو براى جلوگيرى از برخوردهاى تند و متعصبانه، از انجام اين اعمال پرهيز نماييد.

12. از برداشتن خاكِ اماكن زيارتى، به ويژه قبرستان بقيع، خوددارى فرماييد، زيرا سفارشى از بزرگان دين براى

ص: 45

اين كار نداريم و علاوه بر اين، چنين كارى موجب برخورد تند مأموران مى شود، اين خاك ها آلوده هستند و خوردن آنها هم حرام است.

13. از خريد گندم و ريختن آن در بقيع يا اماكن ديگر خوددارى كنيد، زيرا معمولا اين گندم ها به مصرف نمى رسد و به علاوه، اين كار، برخورد تند نيروهاى پليس سعودى را نيز به دنبال دارد.

14. از خواندن برخى زيارتنامه ها و دعاها (مانند زيارت عاشورا) با صداى بلند و يا خواندن نماز در مقابل بقيع خوددارى كنيد و با انجام اين اعمال، زمينه ى درگيرى و برخوردهاى اهانت آميز را به وجود نياوريد. از پارچه بستن به پنجره هاى بقيع و ديگر اماكن مذهبى و يا عريضه انداختن بر روى قبرها نيز اجتناب كنيد. توجه داشته باشيد در ايران از كسى پول يا عريضه براى انداختن به بقيع يا ضريح پيامبر دريافت نكنيد.

15. حرم نبوى صلى الله عليه و آله نيز مانند مسجدالحرام بصورت شبانه روزى باز مى باشد و شما مى توانيد براى ساعات حضور در آن برنامه ريزى كنيد.

16. بهترين عمل در مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله و مسجدالحرام، اقامه نماز (خصوصا به جماعت)، قرائت قرآن، ختم صلوات و دعا و نيايش است، سعى كنيد در طول سفر حداقل يكبار

ص: 46

قرآن را ختم كنيد. چون قرآن هاى موجود در حرمين شريفين وقف است، سعى كنيد از همان ها استفاده كنيد و از قرآن خود در محل سكونت بهره بردارى نماييد.

17. آن دسته از زائرانى كه سواد ندارند، از ديگر زائران بخواهند كه ادعيه را براى آنها با صداى آرام بخوانند. علاوه بر اين مى توانند در زيارت هاى گروهى، از محضر روحانيون كاروان استفاده كنند. اگر اين هم ممكن نشد، مى توانند به نيابت از پدر، مادر و بستگان ديگر نمازهاى قضا و مستحبى بخوانند يا با استفاده از تسبيح همراه به ذكرهاى مستحب، مانند صلوات، استغفراللَّه ربّى واتوب اليه، سبحان اللَّه، الحمداللَّه، اللَّه اكبر، لا اله الّا اللَّه و ... مشغول باشند. هم چنين خواندن فاتحه در قبرستان بقيع براى هر كدام از بزرگان دين نيز امرى بسيار پسنديده است. علاوه بر اين، يادكردن از همه ى حاجت مندان و دعاكردن براى برآورده شدن حاجات ملتمسين دعا، پاداش زيادى دارد.

18. اقامه نماز شب در سرزمين وحى از ثواب ويژه اى برخوردار است.

19. افراد باسواد هنگام تشرّف به حرم مطهر و قبرستان بقيع، كتابهاى زيارت را به همراه داشته باشند و چنانچه افراد بى سواد از آنان درخواست كردند، ادعيه را به صورت آرام براى ايشان بخوانند. عنايت داشته باشيد كه صداى شما به

ص: 47

اندازه اى باشد كه همان چند نفر نزديك شما بشنوند، زيرا اگر صدا بلندتر از اين مقدار شود، اطرفيان اذيت مى شوند و مأموران نيز معمولًا با افراد برخورد مى كنند.

20. از فرصتى كه در اين سفر براى شما به دست آمده بيشترين استفاده ى معنوى را بنماييد و بيشتر وقت خود را در حرم بگذرانيد. اين فرصتى است كه هزاران نفر آرزوى آن را در دل دارند.

21. برادران جوان از پوشيدن لباس هاى نامناسب و پيراهن آستين كوتاه خوددارى نمايند. همراه داشتن زنجير، حلقه، انگشتر و ساعت طلا نيز علاوه بر حرمت و بطلان نماز، موجب بدبينى ديگران به مذهب اهل بيت عليهم السلام مى شود.

22. در همه جا، رعايت حال سالمندان و بانوان بر جوان ترها لازم است، اين كار در مواقعى مانند سوار و پياده شدن اتومبيل، ورود و خروج آسانسورها و ... اهميت بيشترى دارد.

23. افراد سالخورده و بيمار توجه داشته باشند كه اگر براى انجام زيارت يا اعمال حجّ و عمره به ويلچر نياز دارند، براى كرايه ى اين وسايل يا مزد كارگر، ريال عربستان در حد كافى به همراه داشته باشند تا در پرداخت با مشكل مواجه نشوند، زيرا كارگران، ساير پول ها را قبول نمى كنند.

24. چنان كه مى دانيد، مدير و خدمه ى كاروان ها از افراد

ص: 48

متديّن و خدمت گزار هستند و تنها به قصد خدمت افتخارى به زائران بيت اللَّه، بخشى از عمرشان را در اين راه صرف مى كنند. زحمات اين عزيزان با ماديات قابل جبران نيست و فقط توجّه و احترام متقابل شما، خستگى را از تن ايشان دور مى كند.

25. هنگام نقل و انتقال زائران، مدير و خدمه ى محترم كاروان در اتوبوس ها تقسيم مى شوند. اين عزيزان براى اداره ى اتوبوس و راهنمايى راننده و مسائل ديگر بايد در قسمت جلوى اتوبوس مستقر باشند. علاوه بر اين، اجازه دهيد مردان جوان نيز در صندلى هاى رديف جلوى اتوبوس بنشينند تا در تقسيم آب و غذا و هدايت كاروان همكارى داشته باشند.

26. كارت شناسايى و كارت هتل را به دقت حفظ كرده و در همه جا و هر زمان به همراه داشته باشيد؛ زيرا اين كارت، تنها وسيله ى شناسايى افراد بوده و نشانى محلّ اقامت آنها در شهرهاى مكّه و مدينه، روى آن نوشته شده است. در صورت نياز آن را به مأموران سازمان حج يا پليس سعودى ارائه دهيد تا شما را راهنمائى كنند.

27. اهميّت گذرنامه در خارج از كشور مانند شناسنامه در داخل و حتى بيش از آن است، در سفر حج گذرنامه ها به مسؤولان مؤسسه هاى مطوفى و ادلاء سپرده مى شود و

ص: 49

هنگام رفتن به فرودگاه براى بازگشت به ميهن، به زائران بازگردانده مى شود. آن ساعاتى كه گذرنامه به شما سپرده مى شود مانند فرودگاه عربستان يا فرودگاه ايران يا در اتوبوس ها هنگام بازگشت، به طور جدى در حفظ آن بكوشيد و آن را داخل كيف مخصوص گذرنامه قرار دهيد و به گردن بياويزيد، تا هر لحظه كه نياز شد تحويل دهيد.

28. در صورت گم شدن يا احتياج به راهنمايى و هر نياز ديگر، بدون هيچ گونه اضطراب و نگرانى، تنها از زائران ايرانى يا نيروهاى امداد گمشدگان كه لباس هاى آبى رنگ به تن دارند، يارى بخواهيد. در اين زمينه، كاملًا احتياط نموده و به ديگران نيز اين نكته مهم را يادآورى كنيد.

29. در اين سفر، چندين بار با استفاده از اتوبوس و وسايل نقليه ى مختلف، از محلى به محل ديگر منتقل مى شويد، از اين رو در حفظ و مراقبت از وسايل و اثاثيه ى خود كوشا بوده و دقت كنيد كه چيزى را جا نگذاريد، زيرا در بسيارى از موارد امكان برگشت به محلّى كه قبلا در آنجا بوده ايد، وجود ندارد و پس از حركت اتوبوس، ديگر اميدى به پيداشدن اشياء جامانده نيست.

30. زمانى كه براى زيارت دوره و بازديد از اماكن مختلف اعزام مى شويد، هنگام پياده شدن از اتوبوس، كاملًا دقّت كنيد و رنگ اتوبوس، نشانه ى مخصوص و شماره آن

ص: 50

و نيز نقطه اى را كه پياده شده ايد، به خاطر بسپاريد تا هنگامى كه براى سوارشدن مجدّد برمى گرديد، دچار مشكل نشويد.

البته بهتر است كه در همه جا به همراه دو يا سه نفر از دوستان خود باشيد تا چنين مشكلاتى پيش نيايد. سعى كنيد به موقع، زيارت و مراجعه نماييد و زمان اعلام شده از طرف كاروان را رعايت كنيد.

31. عبور و مرور در خيابان هاى مكه و مدينه براى رهگذران و عابران پياده امن نيست، خودروها بسيار سريع حركت مى كنند و برخى رانندگان بسيار بى احتياط مى باشند.

بنابراين، فقط از پياده روها استفاده نماييد و براى عبور از عرض خيابان، حتماً از محل هاى ويژه ى عابران پياده، استفاده كنيد. خواهران نيز در شب بيشتر مراعات كنند.

32. خواهران محترمه همواره براى رفت و آمدها، فقط از سرويس هاى ويژه زائران ايرانى استفاده كرده و از سوار شدن به خودروهاى شخصى خوددارى نمايند. در صورت نياز به تاكسى، حتماً همراه يكى از دوستان يا خانواده ى خود باشيد و از تردد انفرادى و بدون همراه، خصوصاً در ساعات پايانى شب بپرهيزند.

33. از چند سال پيش زائران ايرانى در مدينه و مكّه از حدود 600 دستگاه اتوبوس كه با پرچم جمهورى اسلامى مزيّن هستند، استفاده مى كنند. سعى كنيد كه شماره ى خط و

ص: 51

محلّ توقّف اتوبوس مسير خود را در رفت و برگشت به خاطر بسپاريد. در مكه بعلت ترافيك سنگين سعى كنيد كه يك ساعت پس از اقامه نماز به محل پاركينگ اتوبوس مراجعه كنيد.

34. در صورت مشاهده ى هرگونه تخلّف، شماره ى اتوبوس يا خودرويى را كه سوار شده ايد، يادداشت كنيد تا به تخلّفات آنها رسيدگى شود.

35. توجه داشته باشيد كه عكس گرفتن و فيلمبردارى در حرم هاى شريف ممنوع است و با افراد برخورد مى شود و گاهى هم آنها را دستگير و وسيله فيلم بردارى را ضبط مى كنند.

36. براى ارتباط تلفنى از مدينه يا مكّه به ايران، مى توانيد از كابين هاى مخابراتى كه در سطح شهر فراوان هستند، استفاده كنيد. البته تماس گرفتن با تلفن همراه از ايران به عربستان، مقرون به صرفه تر است. استفاده از سيم كارت عربستان نيز امكان پذير است.

37. از بستن هر نوع كيف يا تلفن همراه (موبايل) به كمر و تظاهر به داشتن آن خوددارى كنيد، زيرا در معرض خطر و سرقت قرار مى گيريد.

38. در مسجدالحرام و مسجدالنّبى (به ويژه هنگام اقامه ى نماز) تلفن همراه خود را خاموش كنيد. همچنين از

ص: 52

كشيدن سيگار در مسجد النبى صلى الله عليه و آله و مسجد الحرام و صحن هاى اطراف آنها جداً خوددارى نماييد. مأمورين سعودى با كسانى كه در اماكن متبركه سيگار بكشند برخورد مى كنند.

39. از دمپايى هاى ابرى (كه در صورت خيس بودن زمين، بسيار لغزنده مى شوند) استفاده نكنيد، بلكه از دمپايى هاى پلاستيكى و مانند آن استفاده كنيد كه وقتى روى كاشى يا سنگ هاى صاف و خيس راه مى رويد، دچار مشكل نشويد.

40. بردن هر وسيله اى به داخل حرم مطهر پيامبر صلى الله عليه و آله در مدينه، و مسجدالحرام در مكّه، ممنوع است. از طرفى بيرون از حرم نيز جاى امنى براى گذاشتن اثاثيه نيست، بنابراين زمان خريد را طورى تنظيم نماييد كه پس از خريد اجناس از بازار، مستقيماً به هتل يا محلّ سكونت خود برويد.

41. جايگاه خواهران محترمه در مدينه ى منوّره، در قسمت هاى عقب مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله است. چنانچه بخواهيد از فيض حضور در قسمت هاى جلوى حرم كه مرقد پيامبر صلى الله عليه و آله و خانه ى حضرت فاطمه ى زهرا عليها السلام قرار دارد، بهره مند شويد، مى توانيد از ساعت ويژه ى خواهران (صبح ها از طلوع آفتاب تا حدود ساعت 10 و ظهرها نيم ساعت پس از نماز ظهر تا حدود ساعت 15 و شب ها بعد از ساعت 7) استفاده

ص: 53

كنيد. در اين صورت بايد ساعات زيارت خود را طورى تنظيم نماييد كه هم به صبحانه و ناهار هتل برسيد و هم از حضور در قسمت هاى نزديك قبر مطهّر و روضه ى منوّره بهره مند شويد. همچنين در مسجدالنبى جهت زيارت افراد سالخورده و ويلچرى در صحن بانوان تمهيداتى جهت زيارت روضه مطهره و محدوده قديمى مسجد بدون تحمل فشار ناشى از جمعيت انديشيده شده است.

ساعت حضور برادران در بقيع بعد از نماز صبح و عصر است و خواهران نيز بعد از نماز عصر مى توانند به سكوى مقابل بقيع بروند.

42. از خوابيدن در مسجد و حرم مطهّر بپرهيزيد، زيرا علاوه بركراهت، ممكن است اتّفاقاتى همچون سرقت پول، كفش و وسايل ديگر براى شما پيش آيد.

43. هنگامى كه قرآن را از جايگاه هاى مخصوص برمى داريد، پس از قرائت، آن را در همان جا قرار دهيد و از گذاشتن آن روى زمين، فرش يا هر جاى ديگر جدّاً خوددارى نماييد. هم چنين از حمل قرآن و كفش ها با يك دست بپرهيزيد، زيرا اين كار بى احترامى به كتاب خدا به شمار مى آيد. رعايت اين نكته در هر موقعيّتى، ضرورى مى باشد و بهتر است قرآن در دست راست نگه دارى شود.

ص: 54

نقشه هاى مكّه و مدينه

ص: 55

نقشه هاى مكّه و مدينه

ص: 56

44. از بردن كفش ها به محوّطه ى روضه ى منوّره، كه همان قسمت قديمى مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله است، پرهيز نماييد، چنين كارى نوعى بى احترامى به آن مكان مقدّس است.

45. براى جابه جايى كفش هاى خود، هنگام تشرّف به حرم مطهر نبوى صلى الله عليه و آله از كيسه هاى مخصوصى كه توسط كاروان به شما داده مى شود، استفاده كرده و آنها را در قفسه هاى ويژه اى كه در مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله و مسجدالحرام وجود دارند، قرار دهيد. البته شماره ى قفسه را به خاطر بسپاريد تا هنگام برگشت محلّ آن را گُم نكنيد. هيچگاه اسامى مقدس را روى دمپايى و يا كفش خود ننويسيد.

46. كلمن هاى آب سرد در همه جاى حرم موجود است. در طرف راست آن، ليوان هاى استفاده نشده و در طرف چپ، ليوان هاى استفاده شده قرار دارد. شما نيز براى نوشيدن آب از ليوان هاى سمت راست استفاده نموده و پس از مصرف، آن را در سمت چپ قرار دهيد. هرگز از اين آب ها براى وضو استفاده نكنيد.

47. از سخن گفتن و صلوات فرستادن با صداى بلند در مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله، مسجدالحرام و ديگر مساجد پرهيز كرده و دوستان و همراهان خود را با صداى بلند صدا نكنيد، زيرا برخى از اهل سنت اين كارها را حرام و نشانه ى بى احترامى به اين مكان هاى مطهّر مى دانند.

ص: 57

48. هنگام استفاده از تلفن همراه در اماكن مقدّس، ضمن رعايت احترام، از انتخاب آهنگ هاى نامناسب به عنوان زنگ تلفن و گفت وگوهاى طولانى، آن هم با صداى بلند (به ويژه در اوقات قبل از نماز كه حالت سكوت و معنويت در صفوف نماز حاكم است) جدّاً خوددارى نماييد.

49. در برخى از اماكن مقدّس، مانند مسجد ذوقبلتين و مسجد قُبا، حتى از همراه داشتن كفش جلوگيرى مى شود، بنابراين، ضمن پرهيز از بحث و نزاع با مأموران، كفش ها را در جاى مخصوص قراردهيد.

50. از همراه داشتن پول نقد زياد و اشياء قيمتى در حرمين شريفين و مكان هاى شلوغ خوددارى كنيد و هرگز همه ى پول هاى همراه خود را در يك جيب قرار ندهيد.

51. هنگام نماز از مقابل نمازگزاران عبور نكنيد، زيرا اين عمل در فقه شيعه مكروه است و از نظر برخى فرقه هاى اهل سنت، عملى حرام به شمار مى آيد.

ص: 58

ص: 59

بخش چهارم: بهداشت

1. رعايت بهداشت در طول سفر، ضامن سلامتى شماست. تنها با بهره مندى از سلامتى مى توانيد در اماكن شريف حضور يافته و اعمال خود را به درستى انجام دهيد.

بنابراين براى حفظ سلامت خود در اين سفر، به نكات بهداشتى كه از سوى مدير يا پزشك كاروان اعلام مى شود، توجّه فرماييد. ضمناً جزوه هايى را كه از طرف مركز پزشكى حج منتشر مى شود، مطالعه و به تذكرات آنها توجه و عمل نماييد. مطالب اين مجموعه، شما را از مطالعه ى آن جزوه ها بى نياز نمى كند.

2. يكى از نخستين اقدامات ضرورى، تزريق واكسن مننژيت و آنفلوانزاست. اين موضوع را جدى بگيريد و دست كم ده روز پيش از اعزام، به آدرسى كه مدير و پزشك كاروان اعلام مى كنند، مراجعه كرده و ضمن اطمينان از سلامت خود، كارت ويژه ى معاينه ى پزشكى و تزريق

ص: 60

واكسن را دريافت نماييد.

3. توجّه داشته باشيد كه زائران در طول سفر تحت پوشش بيمه قرار دارند، پس هرگاه احساس ناراحتى نموديد، به پزشك كاروان مراجعه كنيد تا در صورت لزوم، شما را به مراكز بهداشتى و درمانى ايرانيان راهنمايى كند و از خدمات درمانى رايگان بهره مند شويد.

4. پس از دستشويى و پيش از غذا خوردن و بعد از آن حتماً دست هاى خود را با آب و صابون و يا مايع دستشويى شسته و با حوله ى شخصى خشك كنيد.

5. كسانى كه به بيمارى قند مبتلا هستند، از پرخورى و مصرف نوشابه و آب ميوه ها، عسل و مواد شيرين اجتناب نمايند. هم چنين كسانى كه فشار يا چربى خون بالا دارند، از مصرف غذاهاى چرب و پرنمك پرهيز كنند.

6. افرادى كه دچار نارسايى كليوى هستند در مصرف گوشت، شير و ميوه كه مملو از پياسيم است تعادل را رعايت كنند.

7. با توجّه به گرمى هوا (در مدينه و مكه) و پياده روى هاى زياد، ازشست وشوى بدن، به ويژه پاها، غفلت نكنيد. چنانچه هر موضعى از بدن عرق سوز شد، آن محل را كاملًا با آب شسته و خشك نماييد، و در صورت عدم بهبودى به پزشك كاروان مراجعه كنيد.

8. اگر چشمان شما به تابش آفتاب حساسيت دارد، از عينك هاى آفتابى يا كلاه هاى مخصوص كه لبه ى بلندى دارند، استفاده كنيد.

ص: 61

9. در صورت ابتلا به اسهال، حدّاقل يك وعده غذا نخوريد و تنها از مايعات استفاده كنيد. سپس با مراجعه به پزشك كاروان اقدامات لازم را انجام دهيد.

10. خوب است مقدارى عرق نعنا و خاكشير به همراه داشته باشيد تا در مواقع لزوم مصرف كنيد.

11. نوشابه هاى گازدار، با برخى از مزاج ها سازگارى ندارد و ناراحتى معده ايجاد مى كند. اگر ناراحتى گوارشى احساس نموديد، نخستين كار، ترك نوشابه است. سعى كنيد بيشتر از آب خالص استفاده نماييد.

12. از نوشيدن آب يا نوشابه ى بسيار سرد، به ويژه هنگامى كه از زيارت يا خريد برمى گرديد، پرهيز كنيد. اين كار معمولًا باعث سرماخوردگى، سينه درد و گلودرد مى شود.

13. در مراسم حجّ تمتّع به دليل كمبود وسايل نقليه و مسافت زياد هتل تا حرم، گاهى مجبور مى شويد مقدارى پياده روى كنيد، از اين رو همواره دستمال سفيد يا كلاه مناسب به همراه داشته باشيد تا در صورت لزوم از آن استفاده كنيد.

14. در صورتى كه احتمال سرماخوردگى مى دهيد از انجام غسل هاى مستحبى، به ويژه در فصل سرما پرهيز نماييد، بعد از غسل نيز با سر و بدن خيس، مقابل باد پنكه و كولر داخل ماشين و حرم و منازل قرار نگيريد.

15. در صورت ابتلا به سرماخوردگى، بيشتر مايعات گرم مانند چاى كم رنگ بنوشيد و از آشاميدن آب يخ و نوشابه و

ص: 62

نيز خوردن غذاهاى سنگين، چرب و سرخ كرده اجتناب كنيد. با استراحت كافى و پرهيز از رفت وآمدهاى زياد در كوچه و بازار، زمينه ى بهبودى سريع تر خود را فراهم آوريد.

ضمناً هنگام عطسه و سرفه حتماً جلوى دهان و بينى خود را با دستمال بگيريد و از روبوسى بپرهيزيد تا ديگران را به بيمارى مبتلا نسازيد.

16. از نگه دارى غذا در اتاق محل استراحت خويش حتى در داخل يخچال خوددارى نموده و حتماً غذا را در زمانِ توزيع و در محل معين شده و به اندازه ميل كنيد. در ضمن از خوردن غذا و شيرينى در ميانِ وعده هاى ناهار و شام بپرهيزيد تا هنگام صرف غذا، اشتهاى شما بهتر باشد.

17. به منظور حفظ سلامت شخصى و بهره گيرى هرچه بيشتر از معنويات اين سفر، حتى الامكان از غذاهاى سبك و ساده استفاده كنيد و بويژه در ايام تشريق از پرخورى به شدت پرهيز كنيد.

18. از خريد هرگونه مواد غذايى از دست فروش ها و اغذيه فروش هاى داخل شهرهاى مكه و مدينه خوددارى نماييد، زيرا به دليل بهداشتى نبودن برخى از آنها ممكن است به بيمارى دچار شويد.

19. اتاق هاى محل اقامت به كولر گازى مجهز هستند.

هواى اتاق را در حدّى تنظيم كنيد كه گرم نباشد، اما به اندازه اى اتاق را سرد نكنيد كه هنگام بيرون رفتن از هتل، تحمل گرما برايتان دشوار باشد.

ص: 63

20. هنگام بارندگى يا شستشوى صحن ها، به دليل لغزندگى كف صحن هاى مسجدالحرام و مسجدالنبى صلى الله عليه و آله، امكان زمين خوردن و آسيب ديدگى زياد است، مراقب باشيد.

21. هنگام سوار و پياده شدن از سرويس ها شتاب ننماييد و اجازه دهيد كه خودرو كاملًا متوقف شود تا دچار سانحه نشويد.

22. پيوسته نظافت حمام و سرويس هاى بهداشتى را حفظ كرده و از نگه دارى زباله در اتاق پرهيز نماييد. هر روز صبح و عصر زباله ها را در كيسه هاى مخصوص بريزيد و پس از گره زدن، در سطل هاى بزرگ كنار سالن ها بگذاريد تا عوامل كاروان آنها را بيرون ببرند.

23. در صورت نياز از مأموران نظافت بخواهيد تا مايع ضدّعفونى كننده دراختيار شما قرار دهند. از انداختن تفاله چاى به دستشويى ها يا ظرف شويى ها خوددارى كنيد.

24. هر نفر بايد از حوله شخصى خود استفاده نمايد.

هم چنين از مسواك، شانه، تيغ، ليف و صابون مخصوص خود استفاده كنيد و هيچ گاه از اين وسايل به طور مشترك استفاده نكنيد.

25. در تمام مدّتى كه در مدينه يا مكّه هستيد، ساعات استراحت خود را طورى تنظيم كنيد كه بيش ترين استفاده را از لحظات معنوى حضور در حرمين شريفين ببريد و ضمناً به اندازه كافى استراحت كنيد تا دچار خستگى و بى خوابى نشويد.

26. از خريد لباس هاى دست دوم و مستعمل از حراجى ها و كنار خيابان ها بپرهيزيد؛ چنين لباس هايى معمولًا

ص: 64

ناقل بيمارى هاى خطرناك هستند.

27. از خريد لوازم آرايشى غيرمطمئن و دارو، بدون نسخه ى پزشك خوددارى كنيد ودر اين گونه موارد با پزشك كاروان يا پزشكان مستقر در مركز پزشكى حج مشورت نماييد.

28. چنانچه دچار مشكلات تنفسى هستيد، از ماسك هاى مخصوص استفاده كنيد. طول دوره بيمارى تنفسى بايد طى شود. از مراجعه مكرر به درمانگاه ها خوددارى كنيد. هم چنين اگر به سرماخوردگى و زكام مبتلا شديد، حتماً از ماسك هايى كه توسط مراكز پزشكى حج در اختيار شما قرار مى گيرد، استفاده نماييد.

29. در اماكن زيارتى، از سجّاده هاى مخصوص استفاده كنيد تا مجبور نباشيد دستان خود را روى زمين يا فرش هاى آلوده بگذاريد، در اين صورت، گردوخاك و آلودگى هاى زمين را نيز از راه بينى، استنشاق نمى كنيد.

30. استعمال دخانيات در تمامى اماكن عمومى عربستان، ممنوع است. بنابراين، از كشيدن سيگار حتّى در اتاق ها و راهروهاى ساختمان محل اقامت خوددارى نماييد. تا آنجا كه امكان دارد در اين سفر معنوى نسبت به ترك آن اقدام نماييد.

31. ناخن هاى خود را هميشه كوتاه نگه داريد، زيرا ناخن هاى بلند يكى از راه هاى انتقال ميكروب است.

32. لباس هاى زير خود را به موقع عوض كنيد و بشوييد.

بهتر است لباس ها سفيد رنگ و از جنس نخى باشند.

ص: 65

33. چنانچه قصد رفتن به اماكن زيارتى يا گردش در بازار را داريد، در مواقعى كه هوا گرم است يك شيشه آب يا دست كم يك ليوان مخصوص و يك بادبزن كوچك به همراه داشته باشيد و حتى الامكان از منبع هاى آب آشاميدنى سرراهى، به ويژه از ليوان هاى موجود در آب خورى هاى عمومى، استفاده نكنيد.

34. مرتب استحمام كنيد تا بوى پا و بدن شما موجب آزردگى همسفران نشود. هنگام استحمام، از پوشيدن دمپايى ابرى كه موجب سُر خوردن و ايجاد خطر سقوط مى شود، خوددارى كنيد.

35. اگر تحت رژيم يا پرهيز غذايى هستيد، آن را ادامه دهيد و از غذاخوردن زياد پرهيز كنيد. هم چنين هرگونه مشكلات غذايى خود را با مدير و پزشك كاروان در ميان بگذاريد.

36. برخى از زائران در طول سفر به يبوست مبتلا مى شوند كه مهم ترين دلايل آن عبارت اند از:

- عرق كردن زياد و كاهش آب بدن؛

- آشاميدن نوشابه هاى گازدار و چاى پررنگ؛

- مصرف زياد موز، به ويژه موزهاى نرسيده.

بنابراين، با رعايت موارد فوق از بروز اين مشكل جلوگيرى كنيد. سعى كنيد براى مقابله با اين بيمارى بيشتر آب بنوشيد.

37. بانوان محترمه توجه داشته باشند كه پيش از سفر حجّ

ص: 66

براى آغاز مصرف قرص جلوگيرى از عادت ماهيانه و مسائل ديگر، با پزشك كاروان مشورت كنند و در صورت ابتلا، بدون هيچ اضطرابى مسائل شرعى خود را از روحانى محترم كاروان بپرسند. همچنين در طول سفر از فشارهاى روحى (اضطراب و تشويش خاطر) و پياده روى هاى زياد، پرهيز كنند تا به مشكل لكّه بينى و نگرانى هاى ديگر دچار نشوند. دستيارِ زن كاروان نيز در اين موارد مى تواند مشاور خوبى براى بانوان باشد.

38. با توجه به گرماى هوا و فعاليت بدنى، حتما روزانه شش تا هشت ليوان آب بنوشيد. به ياد داشته باشيد كه براى آشاميدن، فقط از آب هاى معدنى كه در بطرى هاى پلمب شده در اختيار شما قرار مى گيرد استفاده كنيد.

39. به منظور جلوگيرى از شكستگى اعضاى بدن در هنگام استحمام و استفاده از وان دقت كافى داشته باشيد زيرا كف صابون و ليز بودن سراميك در منزل و حرمين باعث سقوط انسان و شكستگى مى شود و شيرينى سفر را به كام شما تلخ مى نمايد.

* پزشك كاروان در طول سفر همراه شماست. تلاش كنيد با مشورت او تمامى موارد بهداشتى و درمانى را رعايت كنيد تا بتوانيد به راحتى مناسك خود را انجام دهيد.

* ميوه و مواد لبنى نيز به حد كافى مصرف كنيد.

ص: 67

بخش پنجم: در محل سكونت

مقدمه

سازمان حج و زيارت بنا بر رسالت خود و با عنايت به حقوق زائرين بيت ا ... الحرام و ميهمانان حرم شريف نبوى صلى الله عليه و آله بر خود لازم مى داند از امكانات موجود در كشور عربستان به صورت بهينه استفاده نمايد. اگرچه منازل موجود در مكه و مدينه و بويژه مكه وضعيت ويژه خود را دارد. در همين راستا تلاش فراوانى صورت گرفته تا در طول سفر، زائرين عزيز در خصوص اقامت و اسكان خود بيش از گذشته از امكانات رفاهى مناسب برخوردار شوند.

اهميت مسأله اسكان بر كسى پوشيده نيست و مسؤولان امر همواره در تلاش بوده اند كه هر سال بهتر از گذشته، در حد امكان از ساختمان هاى مناسب در منطقه مركزى و نزديك به حرمين شريفين استفاده شود. ليكن وضعيت كوهستانى مكه باعث شده است كه اين شهر ساختمان هاى متفاوتى با مدينه

ص: 68

داشته باشد كه زائران عزيز بايد نسبت به آن آگاهى يابند.

اميد آن كه زائرين محترم، به اهميت اين امر و تلاش هاى مسؤولان سازمان حج و زيارت در خدمت به ضيوف الرحمن و خدمت رسانى ويژه ى جمهورى اسلامى ايران به زائران بيت اللَّه الحرام عنايت داشته باشند و واقعيت هاى موجود را همواره مدنظر داشته باشند.

در سال جارى در مكه مكرمه براى اقامت بيش از 20 درصد از زائران در فاصله نزديك تر به مسجدالحرام منازل با نظام فرهنگى اجاره شده است. تخريب گسترده اطراف مسجدالحرام و نيز روى آورى به ساختمان هاى همانند هتل و علاوه بر آن تورم غيرقابل پيش بينى سال جارى عربستان باعث افزايش هزينه اسكان در مكه مكرمه شده است. البته بخش بزرگ افزايش هزينه مسكن مربوط به بهبود كيفيت است.

اقامت و اسكان در مدينه منوره از چند سال قبل به تدريج، از بخش غير مركزى به منطقه مركزى انتقال يافته و اكنون تمامى زائران ايرانى در منطقه ى مركزى و يا حاشيه اين منطقه اسكان داده شده اند. اميد است اقدامات انجام شده در سال جارى، بيش از گذشته موجب رضايت زائران محترم گردد. در اين زمينه به نكات ذيل عنايت داشته باشيد:

1. هنگام ورود به هتل و يا ساختمان محل اقامت خود، صبر و حوصله پيشه كنيد تا مديران و مسئولان محترم كاروان بتوانند زمينه را براى استقرار سريع شما فراهم سازند.

2. توجه داشته باشيد كه قراردادهاى تنظيمى با مالكان

ص: 69

ساختمان ها بر اساس گروه هاى قيمتى و طبق سرانه ى اسكان زايران تنظيم شده است، لذا توقع شما بايد در حد امكانات موجود در ساختمان ها باشد و از تقاضاهاى خارج از قراردادها جداً خوددارى نماييد. نحوه گروه بندى و عواملى كه در اين زمينه دخالت دارند را مى توانيد از مدير كاروان جويا شويد.

3. در ساختمان هايى كه چند كاروان به طور هم زمان اسكان مى يابند، همكارى مديران، عوامل و زائرين در جهت بهره مندى از خدمات و امكانات رفاهى، اهميت بسيار دارد.

4. محدوديت آسانسورها در تمام ساختمان ها به ويژه در اوقات اوج مصرف و ازدحام، ايجاب مى نمايد كه زائرين از استفاده غيرضرورى پرهيز نموده و براى سرعت در رسيدن آسانسور، از توقف بيش از حدّ در طبقات خوددارى كنند.

هنگام استفاده از آسانسور و پله برقى، به نكات ايمنى توجه كنيد و مراقب سالمندان و بيماران باشيد. توصيه مى شود كه ساكنان طبقات اول و دوم حتى المقدور از آسانسور استفاده نكنند.

5. به زائران محترم توصيه مى شود تا ضمن همراه داشتن كارت شناسايى و كارت ساختمان يا هتل و نصب آن به لباس خود، زمان رفت و آمد را به گونه اى انتخاب نمايند كه يك ساعت قبل از نمازهاى پنج گانه، از محل اسكان خارج شوند و بلافاصله بعد از اتمام نماز جماعت به يكباره به هتل ها و ساختمان هاى محل اقامت خود مراجعه نكنند.

اجراى اين توصيه و تذكر در جهت رفاه بيشتر حال زائرين

ص: 70

بوده و از ازدحام در آسانسورها و سالن غذاخورى جلوگيرى خواهد كرد.

6. در سفر حج تمتع، معيار تعيين كيفيت هتل ها و اماكن مسكونى، درجه آنها نيست، بلكه گروه قيمتى مورد توجه قرار مى گيرد. ضمناً از آنجا كه امكانات همه ى هتل ها و ساختمان ها يكسان نيست، نبايد آنها را با هم مقايسه كرد.

امكان دارد دو گروه قيمتى در هتل باشند در اين صورت تفاوت پرداخت مربوط به مسكن شهر ديگر مى باشد.

اختلاف در ايستگاه پرواز هم در تفاوت پرداخت دخيل است.

7. پول و اشياء قيمتى خود را به صندوق امانات هتل ها و ساختمان ها سپرده و اگر كليدى دريافت كرديد، در نگهدارى كليد صندوق دقت لازم را داشته باشيد.

8. هنگام خروج از هتل يا ساختمان محل اقامت، كليد اتاق ها را به هيچ عنوان همراه خود نبريد و آنرا به مسئول پيش خوان تحويل دهيد چرا كه ممكن است ديگران بعلت نبودن كليد پشت در اتاق معطل بمانند.

9. از روزى كه وارد مكّه يا مدينه مى شويد، يك اتاق به شما و دوستان همراه كه قبلًا انتخاب كرده ايد اختصاص مى يابد و پس از چند روز بايد آن را تحويل دهيد، از اين رو نظافت را مراعات نماييد. خدمه ى كاروان و مأموران هتل، وسايل نظافت از قبيل كيسه پلاستيكى، سطل زباله و امكانات ديگر را در اختيار شما قرار مى دهند. سعى كنيد لباس هاى خود را جايى پهن كنيد كه در محل ديد و عبور ديگران

ص: 71

نباشد. پاكت ها، كاغذها و زباله ها را نيز در سطل هاى مخصوص زباله بريزيد.

10. در بيش تر ساختمان ها، جهت قبله با علامت ويژه اى بر ديوار يا سقف اتاق ها مشخص و نصب شده است. معمولًا در ساخت سرويس هاى بهداشتى، جهت قبله رعايت نشده است، بنابراين هنگام استفاده، به گونه اى بنشينيد كه رو به قبله يا پشت به قبله قرار نگيريد.

11. سرويس هاى بهداشتى اغلب فرنگى است. از ايستادن روى لبه ى آنها پرهيز كنيد و اگر چگونگى استفاده از آن را نمى دانيد، از همراهان و يا مسؤولان كاروان بپرسيد.

12. زائران محترمى كه تاكنون از وان حمّام استفاده نكرده اند، به ويژه سالمندان عزيز توجّه داشته باشند كه در وان هاى حمام خطر ليز خوردن وجود دارد، به ويژه اگر پابرهنه يا با دمپايى ابرى باشند. بنابراين، مراقب باشيد هنگام استحمام، خداى ناكرده مشكلى براى شما پيش نيايد.

هم چنين پرده ى حمام را در داخل وان قرار دهيد تا آب دوش به كف حمام نريزد.

13. حمّام، توالت و آشپزخانه هايى كه در هر اتاق يا سوئيت وجود دارد، براى استفاده ى همه ى افراد ساكن در آن اتاق است. بنابراين، پس از استفاده، سرويس هاى بهداشتى را تميز كنيد و از باقى گذاشتن موى سر و صورت، صابون و شامپو و تيغ هاى مصرف شده لباس زير و ... جداً پرهيز نماييد.

14. با توجه به اين كه سالن ها و رستوران هاى غذاخورى

ص: 72

هتل يا ساختمان محل اقامت، محلّ رفت وآمد افراد مختلف بوده و محلّى عمومى به شمار مى آيد، از تردّد در اين اماكن با لباس هاى راحتى كه آنها را در اتاق مى پوشيد، خوددارى كنيد.

- خواهران محترمه زمان خارج شدن از اتاق حتماً جوراب بپوشند.

15. هنگام خروج، كليد ياكارت خود را داخل اتاق جا نگذاريد، زيرا گرفتن كليد يدك مشكلات زيادى دارد، خصوصاً اگر مدير كاروان در آن ساعت در محل سكونت حضور نداشته باشد. مسئول هتل تا مطمئن نشود كه اتاق متعلق به خود شماست، كليد را تحويل نمى دهد. اگر كليد را به همراه خود مى بريد، در حفظ آن دقّت زيادى داشته باشيد.

16. در روزهاى نخست، براى استفاده از آسانسور و پلّه هاى برقى، حتماً همراه افرادى باشيد كه با طرز كار آنها آشنا هستند. سالمندان عزيز و برادران و خواهرانى كه تاكنون از اين وسايل استفاده ننموده اند، در اين باره بيش تر دقّت كنند و از افراد با تجربه كمك بخواهند. ظرفيت آسانسورها را رعايت كنيد تا مشكل سقوط يا خرابى و نقص فنّى آن پيش نيايد.

17. خواهران محترمه، در تمام اوقات، به ويژه شب ها كه داخل اتاق روشن و بيرون تاريك است، به پنجره ى اتاق هاى خود توجه داشته باشند و دقت كنند كه حتماً پرده ها آويخته و جاى ديگرى به آن مشرف نباشد.

18. از خواهران محترمه تقاضا مى شود در لابى هتل ها بيش از حد ننشينند.

ص: 73

19. در صورت بروز هرگونه نقص ساختمانى در داخل اتاق، مانند چكّه نمودن آب از سقف، خرابى شيرها و دست شويى ها يا مشكلات ديگر، به سرعت مدير يا خدمه ى كاروان را آگاه سازيد تا مشكل را برطرف نمايند.

20. از ايجاد سروصدا در داخل اتاق و زياد كردن صداى تلويزيون يا ضبط صوت خوددارى كنيد، زيرا ممكن است همسايگان شما در حال استراحت باشند.

21. همواره از شوخى هاى ناراحت كننده، كلمات نامناسب و سخنان آزار دهنده پرهيز نماييد و شخصيّت ديگران را در نظر داشته باشيد.

22. هيچ يك از وسايل ساختمان را بيرون نبريد و از آنها استفاده ى نابه جا نكنيد. در صورت خرابى يا مفقود شدن هريك از اسباب و اثاثيه، خسارت آن را از سازمان حج دريافت مى كنند و از نظر شرعى، شما ضامن هستيد.

23. توجه داشته باشيد كه هتل ها و اماكن اقامتى مدينه در مقايسه با ساختمان هاى مكّه، از امكانات بسيار بهترى برخوردارند. بنابراين در صورتى كه در منازل مكّه محدوديت هايى را مشاهده كرديد، تصوّر نكنيد كه تغييرى در سيستم خدمات رسانى ايجاد شده است، زيرا به طور كلى مراكز اقامتى مكّه سطح پايين ترى دارند.

24. مدير و خدمه كاروان در سفر حج، وظايف تعريف شده اى دارند كه آنها را به دقت انجام مى دهند، امّا در برخى موارد هيچ گونه دخالتى نمى توانند داشته باشند، زيرا كارها

ص: 74

به صورت متمركز و طبق برنامه ى مشخّصى كه از طرف ستاد حج تنظيم گرديده، انجام مى شود، مثلًا در امورى مانند نوع غذا، كيفيت هتل ها و منازل مسكونى و امكانات اتاق ها، آنها تنها مى توانند كمبودها را گزارش دهند، بنابراين توقّع اضافه و ناممكن از آنان نداشته باشيد.

25. در هر كاروان، براى هر نفر از زائران مقدار معينى اقلام بهداشتى از قبيل پودر لباس شويى و مايع دستشويى در نظر گرفته شده است. در مصرف آنها زياده روى و اسراف نكنيد.

البته خدمه ى كاروان تا حد امكان موارد نياز را تأمين مى كنند.

26. افراد سالمند و مريض را حتى براى مدت كوتاه در اتاق تنها نگذاريد. هم چنين جهت احتياط بيشتر، دقت كنيد آنان هنگام خروج، مشخصات كامل و آدرس محل اقامت و شماره كاروان را همراه داشته باشند.

27. از قرار دادن لباس و هرگونه شى ء پارچه اى بر روى آباژورها خوددارى كنيد، زيرا ممكن است باعث آتش سوزى شده و خسارات جبران ناپذيرى به بار آورد. خانم ها نيز لباس هاى شسته خود را در معرض ديد آقايان قرار ندهند.

28. در زمانى كه در داخل هتل استراحت مى كنيد، از باز گذاشتن درب اتاق ها جداً خوددارى كنيد و از تردد و ايستايى با لباس زير در راهرو و سالن غذاخورى نيز پرهيز نماييد.

ص: 75

بخش ششم: تغذيه

1. سازمان حج و زيارت براى رفاه حاجيان و نيز فراهم آوردن وقت كافى براى آنان جهت رسيدگى به مسائل معنوى، از سال ها پيش آماده سازى تغذيه زائران را در دستور كار خود قرار داده است.

2. تا چند سال گذشته همه كاروانها توسط آشپزهاى اعزامى در داخل ساختمان هاى خود غذاى زائران را طبخ مى كردند.

ليكن از چند سال گذشته به دلايل متعدد از جمله مسايل بهداشتى و امنيتى، سازمان ناگزير به استفاده از پخت متمركز گرديد.

3. تا سال گذشته 100 درصد دو وعده غذاى زائران حج در روزهاى اقامت در مدينه منوره در دو آشپزخانه متمركز اين شهر مقدس و 70 درصد نيز در مكه مكرمه در همين تعداد آشپزخانه پخت و روانه كاروان ها مى شد. 30 درصد ديگر به علت كمبود امكانات به همان روش سنتى عمل مى كردند.

4. سازمان حج و زيارت به لحاظ اهميت دادن به كيفيت تغذيه و نيز ذائقه زائران در اين سالها تمامى تلاش خود را به

ص: 76

كار گرفته تا آنجا كه ممكن بوده مواد غذايى را از ايران به عربستان منتقل كرده و كمبودها را به صورت مستقيم از بازارهاى داخل كشور ميزبان تهيه كرده است.

از جمله چنانچه گوشت وارداتى ازايران براى آشپزخانه كافى نبوده در مكه ومدينه دامداران براى تهيه گوشت گرم قرارداد بسته است و ...

5. در چهار آشپزخانه تحت پوشش سازمان حج و زيارت در مدينه منوره و مكه مكرمه اولين شعار دست اندركاران، بهداشت و سپس توليد غذاست.

6. تمامى نيروهاى آشپزخانه اعم از مدير، سر آشپز، آشپز، نيروهاى ادارى و ... از افراد مجرّب در داخل كشور و آشنا به مسئوليت خود در حج هستند كه يك هفته قبل از استقرار زائران عزيمت مى كنند و تاهنگامى كه زائران حضور دارند به انجام وظيفه مشغول هستند.

7. تمامى اين عدّه هم قبل از عزيمت و هم هنگام حضور در عربستان، مورد آزمايش هاى گوناگون و تست سلامت قرار مى گيرند.

8. تمامى مواد غذايى قبل از مصرف، در آزمايشگاههايى كه در آشپزخانه ها وجود دارد آزمايش مى شوند و سپس وارد چرخه آماده سازى غذا قرار مى گيرند.

9. در آشپزخانه ها، مهندس تغذيه ايرانى همواره حضور دارد و بر كيفيت طبخ از ابتدا تا انتها نظارت مى كند.

10. مأموران بهداشت از سوى مركز پزشكى حج

ص: 77

جمهورى اسلامى ايران، وزارت بهداشت عربستان و نيز شهردارى هاى مكه و مدينه بر بهداشت محيط آشپزخانه و نيز سالم بودن مواد غذايى مورد استفاده نظارت مى كنند.

11. نگه دارى و آماده سازى مواد غذايى در يك شرايط 100 درصد بهداشتى صورت مى گيرد. همه نيروهاى آشپزخانه از لباس هاى مخصوص و دستكش هاى مخصوص استفاده مى كنند و آمد و شد به محيط به صورت كاملًا كنترل شده و بهداشتى است.

12. جداول غذايى بر اساس نياز جسمى زايران، امكانات موجود در بازار عربستان و با نظر مهندسان علوم تغذيه و مركز پزشكى حج تدوين و به صورت يكنواخت به اجرا در مى آيد.

13. با توجه به اينكه در كشور ما تنوع غذايى، بسيار متفاوت و دامنه سليقه ها بسيار گسترده است و پاسخ گفتن به همه خواسته ها در شرايط دشوار حج امكانپذير نمى باشد، در آشپزخانه هاى مركزى سعى شده آنچه كه تهيه مى شود بيشترين نزديكى را به فرهنگ تغذيه ايرانى ها داشته باشد. اگرچه ممكن است برخى غذاها نظر بعضى زائران استانها را تأمين نكند.

14. غذاهايى كه در آشپزخانه هاى متمركز طبخ مى شود به وسيله ماشين هاى داراى گرمكن به كاروان ها منتقل مى شود. در داخل هر كاروان مسؤولى براى تحويل و گرم نگه داشتن غذا تعيين شده و بايد طبق وظيفه اى كه به او سپرده شده است تا هنگام سرو، غذا را گرم نگه دارد. آشپز كاروان موظف است غذا را آماده و با دورچين مناسب در اختيار زائران قرار دهد. بديهى است

ص: 78

كه گذر از اين چرخه، قدرى از كيفيت اوليه غذا را كاهش مى دهد.

15. براى بيماران معمولًا همه روزه طبق سفارش مدير كاروان غذاى رژيمى توسط آشپزخانه ها تهيه و در اختيار افراد متقاضى قرار مى گيرد.

16. زائران بايد با رعايت بهداشت در رستوران و يا اتاق هاى خود و سرو به موقع غذا طبق برنامه زمان بندى، بخش تغذيه را در انجام بهينه مأموريت خود مساعدت نمايند.

17. معمولًا همه ساله با هماهنگى مديران كاروان ها و مسؤولان مناطق مكه و مدينه، عده اى از زائران، داوطلب بازديد از آشپزخانه ها مى شوند.

18. سازمان حج و زيارت از همان سال ابتدايى، تحول در شيوه آماده سازى غذاى زائران را در دستور كار جدى خود قرار داده و با ورود دستگاه هاى مدرن از داخل و خارج كشور به آشپزخانه ها، سعى كرده است كه تنوع و كيفيت غذاها را افزايش دهد.

19. مطالعات جدى براى تهيه غذاهاى ايرانى به صورت انبوه و با استفاده از توان شركت هاى معتبر داخلى از جمله برنامه هاى آينده سازمان است كه ممكن است در حج سال جارى تا اندازه اى پاسخ دهد.

20. آب نوشيدنى زائران در قالب بطرى هاى نيم ليترى بهداشتى تهيه و در اختيار آنان قرار مى گيرد.

21. خدمتگزاران زائران در طول سفر تلاش مى كنند تا متناسب با ذائقه و نياز زائران ميوه تهيه و در اختيار قرار دهند.

ص: 79

بخش هفتم: حمل و نقل

1. حمل و نقل زائران معمولًا در سه بخش هوايى، بين شهرى و درون شهرى صورت مى گيرد كه در بخش هوايى جابه جايى زائران بين فردگاه هاى داخلى و دو فرودگاه مدينه منوره و بندر جده توسط دو شركت هواپيمايى جمهورى اسلامى ايران و خطوط هوايى سعودى انجام مى شود.

2. در بخش بين شهرى كه مسيرهاى جده به حجفه و مكه، مدينه به مكه، مكه به مدينه، مكه به جده و نيز مشاعر مقدس را شامل مى شود سازمان حج و زيارت با پنج شركت معتبر سعودى كه اتوبوس هاى با مدل بالاتر در اختيار دارند قرارداد مى بندد و آنها در طول سفر و در مسيرهاى ذكر شده زائران ايرانى را طبق برنامه تنظيم شده توسط ستادهاى حج جا به جا مى كنند. زائران بايد در مسيرهاى مختلف، شماره اتوبوس و محلى را كه بايد مجدداً سوار شوند به خاطر بسپارند، حركت دستجمعى را از ياد نبرند و به تذكرات مدير

ص: 80

و عوامل كاروان توجه ويژه داشته باشند.

3. يكى از مهمترين دستاوردهاى حج جمهورى اسلامى ايران كه از هفت سال گذشته پياده شده، راه اندازى يك سيستم حمل و نقل داخل شهرى ويژه براى تردّد زائران ايرانى بين محل هاى استقرار و حرمين شريفين است.

4. از حج گذشته كه قريب 100 درصد زائران ايرانى در مدينه منوره در دو دايره اطراف حرم شريف نبوى (ص) اسكان مى يابند حمل و نقل درون شهرى برچيده شده و فقط چند مينى بوس براى مواقع موردنياز در اختيار هستند.

5. در مكه مكرمه حدود 600 اتوبوس و مينى بوس در قالب 18 خط، زائران ايرانى را از قسمت هاى مختلف شهر كوهستانى مكه در نوبت هاى متعدد به مسجدالحرام منتقل كرده و باز مى گردانند.

6. همه اتوبوس ها كه با عنوان «نقل صلوات» نامگذارى شده اند مزين به پرچم جمهورى اسلامى هستند و وظيفه دارند كه فقط زائران ايرانى را در مسيرهاى تعيين شده به صورت رايگان جابه جا كنند.

7. همه زائران بايد در روز اول استقرار در مكه با كمك مديران و عوامل كاروان خود با نزديكترين توقف گاه اتوبوس آشنا شده و شماره خط را به خاطر بسپارند و به محل سوار شدن و پياده شدن كاملا آگاهى يابند.

8. براى همه خطوط حمل و نقل درون شهرى كه متناسب با تعداد زائرى كه در منطقه هستند به اندازه كافى

ص: 81

اتوبوس پيش بينى مى شود.

9. در ايام پر ازدحام اول ذيحجه به بعد رفت و آمد اتوبوس ها كندتر مى شود. حتى ممكن است اتوبوس ها نتوانند در زمان هاى از پيش تعيين شده در محل سوار و پياده شدن حضور يابند. در اين هنگام شايسته است كه زائران صبر و حوصله داشته باشند.

10. براى هر اتوبوس در ابتدا و انتها و نيز برخى مسيرهاى بين راهى ايستگاه هايى تعيين شده است. زائران عزيز انتظار نداشته باشند كه اتوبوسها در هر جايى توقف داشته باشند.

11. برخى زائران به دليل بعد مسافت بايد فاصله منزل تا حرم را توسط دو خط اتوبوس طى كنند. انتظار اين است كه ضمن رعايت نظم با مسؤولين حمل و نقل كه با لباس هاى ويژه خدمتگزار زائران در اين بخش هستند همكارى لازم صورت گيرد.

12. مسجدالحرام و اطراف آن در مواقع برگزارى نمازهاى پنجگانه بسيار شلوغ و پر رفت و آمد است. زائران ايرانى حتما برنامه خود را طورى تنظيم كنند تا يك ساعت قبل از شروع هر نماز راهى حرم شوند و تا يك ساعت پس از اقامه نماز نيز حرم را ترك نكنند تا بتوانند به راحتى به محل هاى استقرار خود برگردند.

13. نظم انقلابى ويژه شهروندان ايرانى در هنگام سوار و پياده شدن و نيز رعايت حال كهنسالان و افراد ناتوان و نيز زنان مورد انتظار است. درخواست اين است كه در هنگام بازگشت از حرم، زائران در جاهاى تعيين شده براى سوار

ص: 82

شدن بايستند و به نوبت وارد اتوبوس ها شوند و به تذكرات مأموران حمل و نقل به صورت جدى توجه كنند.

14. از ابتداى ماه ذيحجه كه عدد زائران حاضر در مكه مكرمه به اوج مى رسد، محدوديت هاى ترافيكى اعمال مى شود و در اطراف مسجد و تا فاصله هاى دورتر اتوبوس ها اجازه توقف پيدا نمى كنند. در اين وضعيت مسؤولان بخش اتوبوسرانى ستاد حج جمهورى اسلامى ايران در مكه مكرمه مجبور به جابه جايى ايستگاه ها مى شوند. زائران در اين چند روز بايد آمادگى طى مسافت بيشترى را به صورت پياده پيدا كنند.

15. از آخرين ساعات روز پنجم ذيحجه و يا ساعات اوليه روز ششم تمامى اتوبوس هاى مورد استفاده در حمل و نقل درون شهرى به بخش حمل و نقل مشاعر منتقل شده و سيستم اتوبوسرانى بر چيده مى شود. زائران در روزهاى باقى مانده (6، 7 و 8 ذيحجه) بايد خودشان با هماهنگى مدير كاروان براى رفت و برگشت به حرم (يا به صورت پياده و يا با استفاده از خودروهاى كرايه اى) برنامه ريزى كنند. اين روند در برگشت از منى تا صبح روز چهاردهم ذيحجه ادامه دارد.

16. سيستم حمل و نقل درون شهرى علاوه بر مسؤوليت جابه جايى زائران در فاصله ميان منازل و حرم، براى انجام طواف اول زائران و نيز زيارت دوره آنان برنامه ريزى مى كنند.

17. انتظار مسؤولان حج از زائران عزيز در نحوه بهره بردارى از حمل و نقل درون شهرى رعايت نظم، داشتن صبر و تحمل و مراعات كردن همواره حال افراد مسن و ناتوان مى باشد.

ص: 83

مقام معظم رهبرى:

انگيزه هاى مادى را تا آنجا كه ممكن است بايد از دل خارج كرد، بايد نفس را مراقبت كرد ... اين انگيزه هاى بازارگردى و سوغات خرى و اينها را بايد كم كرد، انگيزه هاى مادى در حج بايد از حاجى، همراه و كارگزار دور شود.

بخش هشتم: بازار

1. از خريد اجناس حجيم و كالاهاى صوتى، تصويرى و ديگر وسايل برقى كه بهاى آنها معمولا در ايران ارزان تر است، خوددارى كنيد. علاوه بر اين اجناس بدل و قلّابى كه با نمونه اصلى شباهت زيادى دارد، در بازار عربستان بسيار مشاهده شده، و در بسيارى از موارد پس از خريد، امكان برگشت و معاوضه ى كالا وجود ندارد. تلاش كنيد كه در همه موارد خريد، از فروشنده فاكتور دريافت كنيد.

2. هنگام برپايى نماز جماعت، از رفت و آمد در خيابانها و نشستن كنار پياده روها و فروشگاه ها جداً اجتناب نمائيد.

3. حتى المقدور از خريد كالاهايى كه نسبت به چگونگى و ارزش آن اطلاعات لازم را نداريد خوددارى

ص: 84

كنيد و در صورت ضرورت، به عيار و كشور سازنده آن توجه داشته باشيد. ضمناً از فروشنده فاكتور بخواهيد و در صورت امكان و با حضور يك فرد خبره و با تجربه خريد كنيد.

4. خواهران محترمه، ضمن رعايت كامل حجاب اسلامى، از بحث و جدل، خنديدن با صداى بلند، اصرار و چانه زدن با مردان بيگانه جداً پرهيز نمايند.

5. مراقب كيف پول، اجناس خريدارى شده و تلفن همراه خود باشيد و آنها را در مغازه ها جانگذاريد. هنگام خريد سعى كنيد با در اختيار داشتن اسكناس هاى مختلف (پول خرد) قيمت اجناس خريدارى شده را پرداخت كنيد و از دادن اسكناس هاى درشت پرهيز كنيد، زيرا برخى از فروشندگان در پس دادن باقيمانده ها سخت گير بوده و يا در محاسبه عمداً يا سهواً اشتباه مى كنند. مسؤوليت حفظ و نگهدارى ارز زائر به عهده خود اوست و هيچ دستگاه ايرانى يا سعودى براى جبران پول سرقت شده مسؤوليتى ندارد، لذا توصيه مى شود در اماكن مقدسه و محيطهاى شلوغ و پرازدحام مراقب پول همراه باشيد.

6. پاساژها و فروشگاه هايى در شهرهاى مدينه و مكّه بنا شده كه از مركز شهر فاصله دارند. فروشندگان اين مراكز اتومبيل هاى ويژه اى را مقابل هتل ها مستقر مى كنند و افراد را براى خريد اجناس به آن جا مى برند. دقت كنيد كه اجناس را

ص: 85

گران تر نفروشند. فريب خودروى رايگان آنها ياشلوغى هاى ساختگى فروشگاه را نخوريد. برخى از اتومبيل ها به بهانه خريد نكردن از بازگرداندن زائران خوددارى مى كنند.

7. سعى كنيد خريد خود را متناسب با دو ساك كه در اختيار داريد تنظيم كنيد.

8. تا حدّ امكان از فروشگاه هايى كه اجناس آنها برچسب قيمت دارند، خريد نماييد.

9. زائران محترم خصوصاً خواهران هرگز به تنهايى به داخل پاساژها نشوند و يا به فروشگاه هاى خارج از شهر مكه و مدينه نروند.

10. در هنگام حضور در مجامع عمومى در آراستگى ظاهر و لباس خود دقت نموده و از استفاده از لباس هاى نامتناسب و راحتى كه منظره زننده اى اغلب پيدا مى كند، جداً خوددارى نماييد.

* توصيه اكيد اين است كه بيشتر سوغات مورد نياز خود را از داخل كشور و فروشگاه هايى كه معرفى مى شوند تهيه نماييد تا بتوانيد بيشتر از معنويت سفر استفاده كنيد. در اين زمينه فروشگاه هاى شاهد (وابسته به بنياد شهيد) امكانات خوبى رادر مبادى خروجى فراهم كرده اند كه مى توانيد از اين امكانات بهره مند شويد.

11. هميشه تمامى پول خود را همراه نبريد بلكه به اندازه اى كه قصد خريد داريد همراه داشته باشيد. بعضى

ص: 86

سارقين با اظهار خيرخواهى سعى مى كنند كه كت شما را نگه دارى نموده و يا به نوعى به شما كمك كنند و در حين نگهدارى اقدام به سرقت جيب شما كنند. در اين زمينه توجه ويژه داشته باشيد.

ص: 87

بخش نهم: تذكرات در مورد برخى احكام حرمين

در اين بخش از كتاب تذكراتى درباره ى برخى از احكام مبتلا به داده مى شود. البته مسايل مربوط به احكام در جلسات كاروان توسط روحانيون مطرح مى شود و زائرين محترم تذكرات ايشان را به دقت مورد توجه قرار مى دهند.

1. چنانچه مدّت اقامت شما در شهرهاى مكّه و مدينه كم تر از ده روز است، نمى توانيد قصد اقامت ده روزه داشته باشيد. بنابراين نمازهاى چهار ركعتى شما شكسته خواهد بود، البته در مسجدالنّبى يا مسجدالحرام وبنا به فتواى برخى مراجع، در همه جاى مكه و مدينه مى توانيد نمازهاى چهار ركعتى را شكسته و يا تمام بخوانيد.

2. تلاش نماييد كه در اوقات نماز، در حرم يا در نزديك ترين مسجد محل سكونت خود حضور يابيد. در اين مواقع از راه رفتن يا نشستن در كنار خيابان ها يا مقابل فروشگاه ها و هتل ها و خصوصاً حركت در خلاف جهت

ص: 88

جمعيت عازم به حرم جداً خوددارى فرماييد.

3. براى خواندن نمازهاى واجب، در مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله مى توانيد از سجاده هايى استفاده نماييد كه در قسمت بالاى آن قطعه كوچكى حصير دوخته شده است و به هيچ وجه از مهر و كاغذ استفاده نكنيد. در مورد خواندن نمازهاى مستحبى، مانند نماز زيارت يا تحيّت مسجد، اگر امكان سجده روى سنگ يا آن سجاده ها نبود، مانند روضه ى منوّره در مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله مى توانيد روى همان فرش ها سجده كنيد. با اين حال، خوب است قبلًا از نظر مرجع خود آگاه باشيد.

4. از آن جا كه در عربستان نماز خواندن در كنار قبور را حرام مى دانند، براى جلوگيرى از برخوردهاى تند و نامناسب، نمازهاى زيارت را داخل حرم و مسجد نبوى بخوانيد. خواهران محترمه از خواندن نماز زيارت روى سنگ فرش هاى پشت ديوار و پنجره هاى بقيع جدّاً پرهيز نمايند.

5. معمولًا پس از نمازهاى جماعت اعلان نماز ميّت مى شود و موذن مى گويد: «الصَّلاةُ عَلَى الأمواتِ يَرحَمُكُمُ اللَّه». شما نيز در اين نماز (كه چهار تكبير دارد) شركت كنيد و هنگامى كه نماز ميّت خوانده مى شود، از رفت وآمد در بين صفوف جدّاً پرهيز نماييد.

6. برخى از اهل سنت خواندن نمازمستحبى را بعد از نماز جماعت صبح حرام مى دانند (البته اين كار از نظر شيعه

ص: 89

نيز مكروه است) بنابراين بعد از نماز جماعت صبح، از خواندن نمازهاى مستحبى در اين يك ساعت (يعنى بعد از نماز جماعت صبح) در روضه ى منوّره، محراب حضرت صلى الله عليه و آله و ستون توبه پرهيز نماييد، زيرا با ممانعت شديد مأمورانى روبه رو مى شويد كه كنار محراب ايستاده اند و با صداى بلند مى گويند:

«النّافِلةُ بَعدَ صَلاةِ الصُّبحِ حَرامٌ».

7. توجّه داشته باشيد كه تأكيد بر شركت در نماز جماعت حرمين، به معناى آن نيست كه همه ى كارهايى را كه آنها در نماز انجام مى دهند، بايد طبق نظر آنها به جا آوريم، بنابراين، هنگام خواندن نماز جماعت، از قراردادن دست ها روى هم و گفتن آمين پرهيز نماييد.

8. طبق نظر بيشتر مراجع، حدود شرعى مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله عبارت است از تمام ساختمانى كه در حال حاضر ديوار و سقف دارد، به ضميمه ى دو محوطه اى كه سقف آن، چتر است؛ بنابراين صحن هاى اطراف، حكم مسجد را ندارد. لذا اگر مى خواهيد از فضيلت مسجد بهره مند باشيد، بايد در محوطه هاى داخلى مسجد، حتى المقدور نزديك به مسجد اصلى كه در جلو قرار دارد، حضور يابيد.

9. در بعضى از روزها، مانند روزهاى جمعه كه جمعيّت نمازگزار بسيار است، ممكن است مجبور شويد كه به طبقات بالاى مسجد برويد. توجّه داشته باشيد كه اتّصال صفوف نماز در آن جا برقرار نمى باشد. بنابراين نماز خود را پس از

ص: 90

اقامه ى نماز جمعه اعاده نماييد يا قبل از نمازجمعه (در فاصله ى دقايق بين اذان اوّل و اقامه ى نماز جمعه) نماز ظهر را اقامه كنيد.

10. اهل سنّت در نماز جماعت به نظم در صفوف بسيار اهمّيّت مى دهند، ولى در مورد اتّصال صفوف، اين دقّت را ندارند. بنابراين، لازم است در مكان هايى بايستيد كه اتّصال صفوف نماز برقرار باشد.

11. توجّه داشته باشيد كه امام جماعت اهل سنّت معمولًا بعد از حمد به جاى سوره، چند آيه و گاهى در نماز صبح، به ويژه نماز صبح جمعه، آيه هاى سجده دار مى خواند. در اين وقت همه ى نمازگزاران به سجده مى روند و سپس به حالت قيام برگشته و نماز را ادامه مى دهند و شما تصوّر مى كنيد كه يك ركعت بدون ركوع به نماز اضافه شد. به هر حال، شما نيز از آنها پيروى نماييد، ولى پس از چنين نمازى حتماً بايد نماز صبح را اعاده كنيد، يا اين كه بايد پيش از اقامه ى جماعت، نماز صبح را خوانده باشيد.

12. پس از اذان اول هر نماز، همه مشغول خواندن نماز نافله و مستحبى مى شوند و منتظر اذان دوم، يعنى اقامه ى نماز جماعت هستند. شما نيز بعضى از نمازهاى مستحبى يا قضا را در همين فاصله به جا آوريد و تا هنگام اذان دوم از سخن گفتن با يكديگر خوددارى نماييد.

13. صفوف نماز بايد مستقيم و كامل باشند. اين، دستورى است كه امام جماعت پيش از شروع هر نماز اعلام

ص: 91

مى دارد: «استَوُوا ... اقيموا صُفُوفَكُم و اعتدلوا و سدّو الخِلل ...»، بنابراين، شما نيز تا جاى خالى در صف جلو ايجاد شد آن را پر كنيد. دقيقا در كنار ديگران قرار گرفته و جلو يا عقب تر از آنها نايستيد.

14. اهل سنّت در نماز جماعت پس از بلند شدن از ركوع، مكث زيادى مى كنند و سپس به سجده مى روند.

توجّه داشته باشيد كه در روزهاى نخست، دچار اشتباه نشويد و طبق عادت، سريعاً به سجده نرويد. در اين صورت ممكن است مأمورين به اتهام اختلال در نماز جماعت با شما برخورد نمايند و يا حتى بازداشت كنند.

15. هنگام خواندن نماز جماعت يا فرادى، فقط به محل سجده نگاه كنيد. برخى به اين نكته توجّه ندارند و ديگران اين كار را دليلِ اهميّت ندادن به نماز و عدم خضوع و خشوع مى دانند.

16. اگر نماز (واجب يا مستحب) را به صورت فرادى مى خوانيد، كوشش كنيد سجده و ركوع را كامل انجام دهيد؛ يعنى پس از ركوع و سجده اندكى صبر كنيد تا بدن آرام گيرد. خواندن قنوت هم مستحب است و مى توانيد در مسجدالحرام و مسجدالنبى آنرا نخوانيد.

17. در نماز جماعت، اذكار را بسيار آرام بخوانيد تا در آن سكوت خاصّى كه در هنگام نماز بر مسجد حاكم است، صداى شما شنيده نشود.

18. اهل سنّت در پايان نماز با گفتن: «السّلام عليكم و

ص: 92

رحمةاللَّه»، صورت را به طرف راست و بعد به طرف چپ بر مى گردانند. اين كار نزد ما هيچ استحبابى ندارد. شيعيان پس از سلام، سه بار «اللَّه اكبر» مى گويند. البته توجه داشته باشيد به دليل تبليغ نادرستى كه براى بالا آوردن دستها تا كنار گوش صورت گرفته است، بدون بالا آوردن دست سه مرتبه اللَّه اكبر بگوئيد، و يا اگر چنين كرديد، ذكر «اللَّه اكبر» را طورى ادا كنيد كه شنيده شود.

19. تا جايى كه ممكن است در صفوف جماعت براى ايستادن، به ديگران جا دهيد.

20. معمولًا پس از نمازها و نماز ميّت، دو يا چهار ركعت نافله ى نماز را به صورت فرادى مى خوانند. شما هم نيّت كنيد و چند ركعت نماز مستحبى بخوانيد و توجّه داشته باشيد تا نمازهاى نافله تمام نشده و صفوف نماز به هم نريخته، از بين صفوف نمازگزاران عبور نكنيد، زيرا بعضى از افراد در حال خواندن نافله هستند و عبور افراد را از مقابل خود جايز نمى دانند، و چه بسا با دست به سينه ى شما بزنند.

پس كمى صبركنيد و مشغول تعقيبات نماز باشيد، سپس به قصد خروج از حرم، حركت كنيد.

21. در مسجد شجره كه محل احرام زائران مدينه قبل و مسجد جحفه كه محل زائران مدينه بعد مى باشد، نظافت را رعايت كرده و از ريختن پاكت و زباله ى ميوه و تنقّلات خوددارى كنيد.

22. مواد آرايشى خانم ها مانع رسيدن آب به مواضع

ص: 93

وضو و غسل است، بنابراين خواهران محترمه در هنگام احرام و خواندن نماز به اين مسأله دقّت نموده و از استعمال آن خوددارى نمايند.

23. به هنگام پوشيدن لباس احرام، حتى اگر در هتل باشد، قصد قربت نماييد.

24. خواهران محترمه مى توانند در صورتى كه براى خواندن نماز طواف در پشت مقام ابراهيم جا نبود، به قسمت هاى عقب تر بروند.

25. سجدهِ ى نماز طواف روى سنگ فرش مسجدالحرام صحيح و بى اشكال است.

26. هنگام تردد در مسجدالحرام يا مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله روى محل سجده ى افراد پا نگذاريد، زيرا انجام اين كار نوعى بى احترامى به نمازگزاران محسوب مى شود.

27. در هنگام شلوغى و ازدحام در محل طواف، خصوصاً بانوان محترمه از انجام طواف مستحبى خوددارى كنند.

28. انجام اعمال مفرده تا چند روز پس از اعمال حجّ تمتع توصيه نمى شود ليكن اگر خواستيد آن را به جا آوريد، در ساعات نخستين شب، يعنى پس از نماز عشا انجام دهيد تا خلوت باشد و به استراحت شبانه نيز برسيد و از طرفى نماز صبح هم قضا نشود.

29. برنامه هايى كه مى توانيد در وقت تشرّف به مسجدالحرام انجام دهيد، عبارت اند از:

ص: 94

- ختم قرآن مجيد؛

- خواندن نماز قضا؛

- دعا و نيايش كه بهترين دعاها، همان مناجات هاى موجود در مفاتيح الجنان و صحيفه ى سجّاديه است، مانند دعاى جوشن كبير، دعاى مجير و ...؛

- نگاه كردن به كعبه كه بسيار توصيه شده است.

30. بوسيدن حجرالأسود و هروله براى بانوان مستحب هم نيست. بنابراين بانوان از بوسيدن حجرالأسود كه موجب اختلاط با مردان مى باشد، و در بعضى مواقع خطرات جانى در بردارد، جدّاً پرهيز كنند. مردان نيز هنگام ازدحام و يا حضور زنان به حجرالأسود نزديك نشوند تا مورد اتهام قرار نگيرند.

31. حجّاج محترم پس از انجام عمره ى تمتّع و قبل از احرام براى حج تمتع، حق خروج از شهر مكّه را ندارند.

32. خواهران محترمه اگر مى دانند در ايام حجّ تمتّع، مبتلا به عادت ماهيانه مى شوند، مسأله را از روحانى محترم كاروان سؤال كنند تا با جلو انداختن اعمال مكه مكرمه، در انجام مناسك با مشكل روبه رو نشوند.

33. در مسجدالحرام، نمازگزاران، از هر طرف به جانب كعبه نماز جماعت مى خوانند. يكى از احكام جماعت در فقه شيعه، ايستادن پشت سر امام جماعت است. امام جماعت مسجدالحرام در نماز صبح، مغرب و عشا، پشت مقام ابراهيم و براى نماز ظهر در طبقه ى اوّل، تقريباً بين ركن

ص: 95

حجرالاسود و ركن يمانى و براى نماز عصر نيز در قسمت مطاف، كنار ركن عراقى مى ايستد. بنابراين حتى الامكان طورى در صفوف نماز جماعت بايستيد كه ضمن رعايت اتّصال صفوف، جلوتر از امام جماعت يا در مقابل وى قرار نگيريد.

34. سعى بين صفا و مروه اضافه بر مناسك هيچ استحبابى ندارد، بنابراين پس از انجام طواف مستحبى نيازى به انجام سعى نيست.

35. خواهران گرامى توجه داشته باشند كه در محيط معنوى و ملكوتى مسجدالحرام عفاف را رعايت نموده و از تردّد در قسمت هايى كه معمولًا برادران در آنجا حضور دارند، بپرهيزند.

36. پس از انجام طواف مستحبى در هر جاى مسجدالحرام مى توانيد نماز طواف بخوانيد؛ اصرار نداشته باشيد كه در پشت مقام ابراهيم نماز بخوانيد، حتى در طواف واجب نيز چنانچه طواف تا پشت مقام ابراهيم امتداد دارد، سعى نكنيد كه با ايجاد مزاحمت براى طواف كنندگان، پشت مقام نماز بخوانيد.

37. در هيچ موردى با دستورات پليس و مأموران انتظامات مخالفت نكنيد، زيرا آنها مجرى قوانينى هستند كه به آنها ابلاغ شده است. البته چنانچه برخوردهاى بى ادبانه اى داشته باشند، مى توانيد از آنها شكايت كنيد و به همراه يكى از برادران ايرانى كه به زبان عربى تسلط دارد، شكايت خود

ص: 96

را در دفاتر مسئولان آنها مطرح نماييد.

38. در ساعات نزديك به اذان و نماز، از حضور افراد در حجر اسماعيل ممانعت مى شود. اگر قصد اقامه ى نماز در اين مكان مقدس را داريد. فقط در ساعاتى كه اجازه حضور در آنجا داده مى شود، وارد شويد و در مواقع ديگر اصرارى براى ورود به حجر اسماعيل نداشته باشيد.

39. اگر توفيق اقامه نماز در حجر اسماعيل را يافتيد، دو ركعت نماز به نيّت همه ى افرادى كه در نظر داريد، به جا آوريد. و سپس محلّ نماز را خالى كنيد و به ديگران هم فرصت استفاده از اين فيض الهى را بدهيد.

ص: 97

بخش دهم: تذكراتى در بخش مناسك

اشاره

اين مجموعه، كتاب مناسك نيست و بيشتر مربوط به برخى رفتارها در اين حوزه است. بنابراين اطلاعات مربوط به اعمال و مناسك حج را از طريق روحانيون محترم و يا با مطالعه كتاب مناسك به دست آوريد. در اينجا توجّه خوانندگان محترم را به چند تذكر جلب مى كنيم:

1. زائرين مدينه قبل، در آخرين روز حضور در مدينه، تمامى وسايل خود را در ساك هاى بزرگ بسته بندى كرده و براى حمل به مكه، به مدير كاروان تحويل مى دهند و فقط يك ساك دستى را كه حاوى لباس هاى احرام، كتاب، قيچى، ناخن گير و كارت شناسايى مى باشد، نزد خود نگه مى دارند. در اين روز زائران پس از صرف ناهار و كمى استراحت آماده ى حركت مى شوند.

2. ابتدا به حمام رفته، نظافت كرده و براى احرام غسل كنيد، سپس لباس هاى احرام را با نيّت «قربةً الى اللَّه» پوشيده

ص: 98

و با آرامش كامل، آماده رفتن به ميقات شويد. اگر مدينه قبل باشيد، از مدينه به مسجد شجره مى رويد، امّا اگر مدينه بعد باشيد از فرودگاه جده مستقيماً به مسجد جحفه رفته و در آن جا محرم مى شويد.

3. توجه داشته باشيد كه پس از غسل مستحبى احرام، وضو بگيريد تا هنگام اقامه نماز در مسجد ميقات آمادگى لازم را براى نماز و دعا داشته باشيد.

4. زائرين مدينه قبل بعد از صرف ناهار در فرودگاه جدّه طبق برنامه ريزى مدير و روحانى كاروان براى رفتن به مسجد شجره، سوار اتوبوس مى شوند و حركت مى كنند و بعد از خواندن نماز مغرب و عشاء و محرم شدن با اعلام مدير و روحانى كاروان از مسجد خارج مى شوند.

5. در مسجد شجره كاملًا دقت كنيد كه از كدام طرف مسجد و كدام در داخل شده ايد و اتوبوس شما كجا توقف كرده تا براى برگشت سرگردان نشويد، چون ورود شما به مسجد در روز است، ولى خروج شما پس از نماز مغرب و عشا مى باشد و اگر نشانه هايى براى خود مشخص نكرده باشيد، دچار مشكل مى شويد.

6. مسجد شجره دو پاركينگ، يكى در جنوب مسجد (طرف قبله) و ديگرى در شمال (طرف مدينه) دارد. و در صورتى كه اتوبوس ها زياد شود از مناطق باز اطراف مسجد نيز استفاده مى شود.

ص: 99

7. پيش از ورود به مسجد در ميقات، كتاب دعا و مناسك را همراه خود برداريد تا با استفاده از فرصت به دست آمده در ميقات، ادعيه مربوطه را بخوانيد.

8. همه ى افراد كاروان در يك نقطه از مسجد كه روحانى محترم معيّن مى كند، جمع مى شوند و پس از تذكرات روحانى كاروان در مورد مسايل اخلاقى و يادآورى موقعيت زمانى و مكانى به زائران و ارزش توبه و تضرّع به درگاه الهى در اين مكان، از زائرانى كه سال اول تشرف آنهاست مى خواهد تا نيّت احرام حجةالاسلام نمايند، كسانى هم كه به نيابت آمده يا حج مستحبى انجام مى دهند بايد نيت خاص خود را داشته باشند. پس از آن «تلبيه» رابه گونه اى كه در كتب مناسك آمده ذكر گردد.

9. تا فرا رسيدن موعد اذان مغرب، در مسجد شجره، (زائران مدينه قبل) مشغول تلاوت قرآن، نماز قضا و نمازهاى مستحب ديگر مى شويد بعد از اذان نماز را به جماعت مى خوانيد و با اعلام مدير و روحانى كاروان، از مسجد خارج و سوار اتوبوس ها مى شويد تا به سوى مكّه ى مكرّمه حركت كنيد.

10. در اين هنگام، همه زائران با لباس احرام، شبيه يكديگر هستند. اتوبوس ها نيز هم شكل هستند و اطراف مسجد نيز تقريباً هم شكل و به يك رنگ است و تنها نشانه ى هر كاروان، پرچمى است كه در دست يكى از افراد

ص: 100

مى باشد. بنابراين مراقب باشيد كه از اعضاى كاروان خود جدا نشويد. اگر از جمع كاروان فاصله نگيريد و با ديگران همراه باشيد، مشكلى نخواهيد داشت.

11. بعد از محرم شدن در محل ميقات، چنانچه شك و شبهه اى يا مسأله اى در مورد احرام داريد، با روحانى كاروان مطرح نماييد، زيرا برگشت به مسجد ميقات امكان ندارد و احرام نيز بايد در همين مكان، به طور كامل و صحيح، انجام شده باشد.

12. خواهران محترمه نيز در بخش ويژه ى بانوان در مسجد محرم مى شوند و اگر معذور باشند، با راهنمائى روحانى محترم كاروان در بيرون مسجد نيت كرده، محرم مى شوند. پس از حركت اتومبيل ها به طرف مكّه ى مكرمه، ذكر لبيك و ديگر ذكرهاى مستحب را تكرار نماييد.

در مسير مسجد شجره تا مكه ى مكرمه، شام مختصرى به شما داده مى شود. در توزيع غذا با يكديگر همكارى نموده و نظافت داخل اتوبوس را نيز رعايت كنيد.

13. در يكى از استراحتگاه هاى نيمه ى راه مدينه تا مكّه، براى مدت كوتاهى جهت استراحت و تجديد وضو، پياده مى شويد و سپس ادامه ى مسير مى دهيد. در اين جا نيز با توجه به تاريكى هوا و حضوركاروان هاى متعدد، دقّت نماييد تا اتوبوس خود را گم نكنيد.

14. زائرين مدينه قبل معمولا پس از نيمه شب وارد

ص: 101

مكّه ى مكرّمه مى شوند. در اين صورت شما در مجموع حدود پنج يا شش ساعت در راه بوده ايد و طبعاً خسته هستيد، بنابراين يكسره به هتل و محل سكونت رفته و مدير يا معاون كاروان، اتاق ها را طبق شماره هايى كه در كارت شما نوشته شده است، تحويل مى دهند و در اتاق ها مستقر مى شويد.

زائران مدينه بعد نيز پس از انجام تشريفات از جده به مسجد حجفه مى روند و پس از گذراندن مراحل گفته شده راهى مكه مكرمه مى شوند.

15. پس از رسيدن به هتل و استراحت لازم با هماهنگى مدير و روحانى با انجام غسل و وضو براى ادامه اعمال عمره تمتع روانه حرم مى شويد، لذا از عجله بى مورد و تك روى در انجام اعمال خوددارى نماييد. چراكه انجام اعمال به طور جمعى و در وقت مناسب موجب انجام صحيح اعمال خواهد شد. همچنين از همراهى افرادى كه مدعى هستند قبلًا مشرف شده اند و كاملًا به اعمال اشراف دارند خوددارى و با روحانى و مدير كاروان براى انجام اعمال به حرم مشرف شويد. سعى كنيد با وضو از منزل خارج شويد و كارت شناسايى با كيسه كفش و دعاى طواف را همراه داشته باشيد.

پس از ورود به مسجدالحرام، سجده ى شكر به جا مى آوريد. در نخستين لحظه، با ديدن خانه ى كعبه، حاجات مهم خود را از خداوند متعال طلب كنيد، چرا كه در مهمانى

ص: 102

خاص الهى وارد شده ايد و بايد قدر اين ساعات و لحظات را بدانيد.

16. اگر براى نخستين بار به اين سفر پربركت مشرّف مى شويد، پيش از آغاز اعمال عمره ى تمتع، اندكى صبر كنيد تا با فضاى مسجدالحرام آشنا شويد و به تذكّرات روحانى كاروان كاملًا گوش فرا دهيد.

17. دومين عمل در عمره ى تمتّع، طواف است كه بايد از روبه روى حجرالأسود شروع شود و هفت دور كامل به دور كعبه بگرديد.

در اين زمينه به تذكرات روحانى كاروان كاملًا توجه كنيد و برنامه هاى مدير كاروان براى مجموعه زائران را رعايت كنيد.

- پس از طواف سعى كنيد در پشت مقام در هر كجا كه امكان داشت نماز طواف را بخوانيد به گونه اى كه مزاحم طواف كنندگان نباشيد.

- پس از خواندن نماز، كمى عقب تر، نزديك پلّه ها و ديوارهاى اطراف مسجد اجتماع نماييد. كمى از آب زمزم بنوشيد و و سپس منتظر بمانيد تا همه ى افراد كاروان جمع شوند.

- در هنگام سعى صفا و مروه نيز تذكرات روحانى و مدير را مدنظر داشته و حركت به صورت دست جمعى را رعايت كنيد.

ص: 103

- استراحت و آب نوشيدن در بين سعى صفا و مروه بلا اشكال است.

- در تقصير حتماً مقدار موى قيچى شده و يا ناخن كوتاه شده را در سطل هاى مخصوص بريزيد و از ريختن آنها در محل عبور و مرور زائران خوددارى كنيد.

2. در شهر مكّه و پس از تعيين منزل و انجام اعمال عمره، فرم شماره 2 را كه در صفحه 137 همين كتاب آمده تكميل كنيد.

* چند تذكر

1. به تجربه ثابت شده كه بهترين زمان براى انجام و تكميل اعمال عمره ى تمتّع، نيمه شب و يا پس از نماز صبح است. سعى كنيد همه با هم باشيد تا اعمال براى شما و كسانى كه اين سفر، نخستين سفرشان است، به سادگى انجام پذيرد.

همه اعمال را زير نظر روحانى كاروان انجام دهيد.

2. هنگام طواف و سعى بين صفا و مروه، جمع شدن اعضاى كاروان در يك محل مشكل است، پس لازم است قبلًا احكام مربوط به مناسك و وظيفه ى خود را بدانيد و طبق آن عمل نماييد، گرچه روحانى محترم و مدير كاروان در هر حال، شما را همراهى خواهند كرد و نيروهاى امداد ايرانى نيز با لباس هاى آبى در داخل و خارج حرم مستقر هستند.

ص: 104

با دوستان و همراهان خود قرار بگذاريد كه پس از انجام هريك از اعمال، يكديگر را در نقطه ى مشخصى ملاقات كنيد. اما توجه داشته باشيد كه مبادا به خاطر باهم بودن، از اعمال واجب غافل شده و انجام بخشى از آنها را فراموش كنيد.

چنانچه از كاروان عقب افتاديد، روحانيون محترم كه در محوّطه ى پشت مقام ابراهيم و كنار كوه صفا مستقر هستند، پاسخ گوى پرسش هاى شما خواهند بود و اگر راه را گم كنيد، نيروهاى واحد امداد كه لباس هاى آبى بر تن دارند، شما را راهنمايى مى كنند.

3. زائران سالمند و افرادى كه مبتلا به پادرد و كمردرد هستند و به كمك ديگران نياز دارند، اجازه دهند شخصى كه همراه آنهاست در روز اوّل، اعمال خود را انجام دهد و سپس به كمك آنها بيايد، چون بسيار مشكل است كه كسى بخواهد در يك زمان، علاوه بر اعمال خود، كارهاى ديگرى را انجام دهد، به ويژه اگر براى هر دو نفر، سفر اوّل باشد.

4. در صورتى كه براى انجام سعى يا طواف به ويلچر نياز داريد، مى توانيد با در دست داشتن كارت شناسايى، به دفتر «العربات المجانيّه» نزديك كوه صفا (طبقه دوم) مراجعه و ويلچر دريافت نماييد. البته اين كار را براى بار اوّل همراه با مدير يا خدمه ى كاروان انجام دهيد.

ص: 105

5. اگر بخواهيد از چرخ دستى هاى ويژه اى كه كارگران عرب آنها را مى برند استفاده نماييد، بايد كرايه ى آن را آماده كنيد و با مراجعه به دفتر مذكور در محلّ كوه صفا، طبق نوبت و مقرّرات ديگر، يكى از چرخ دستى ها را اجاره كنيد.

6. خواهران محترمه از گره زدن چادرهايشان به يكديگر در حال طواف خوددارى كنند، زيرا با اين كار موجب زحمت براى خود و ديگران خواهند شد. علاوه بر اين، هريك از خواهران در حالت عادى و انفرادى بهتر مى تواند طواف را انجام دهد.

7. همواره سعى كنيد هنگام طواف، ذكرها را آهسته بخوانيد (مگر اين كه طواف اوّل باشد كه براى انسجام و هماهنگى كاروان، معمولًا يك نفر بلند مى خواند و ديگران همراهى مى كنند). ضمناً به دليل حساسيت هاى اهل سنت، در حال طواف از گفتن ذكرهايى مانند يا على عليه السلام، يا حسين عليه السلام، يا فاطمة الزهرا عليها السلام و ... با صداى بلند اجتناب كنيد.

بكوشيد از كتاب هاى دعاى مخصوص طواف يا مناجات هاى ديگرى كه در اين زمينه وجود دارد، استفاده كنيد و چنانچه سواد خواندن نداريد يا كتاب دعا همراهتان نيست، دعاها و ذكرهايى مانند: «ربَّنا آتنا فى الدّنيا حسنه ...»، «لا اله الّا اللَّه الملك الحق المبين»، «يا رحمان يا رحيم»، «يا ارحم الرّاحمين»، صلوات و ... را زمزمه كنيد.

8. خواهران محترمه هنگام طواف و خواندن نماز طواف

ص: 106

در پشت مقام ابراهيم از چادرهاى نازك استفاده نكنند، زيرا اقامه ى نماز واجب با چنين پوشش هايى، باطل است و اعمال آنان دچار اشكال مى شود.

9. خواهران محترمه توجّه داشته باشند كه طواف مستحب يا واجب را در ساعات نزديك به اذان انجام ندهند، زيرا با مشكل روبه رو مى شوند. هم چنين تأكيد مى شود كه در بين نماز مغرب و عشا و يك ساعت مانده به اذان صبح مشغول طواف نشوند، زيرا در اين ساعات، صفوف نماز تشكيل شده و مجبور هستند كه در مقابل مردان يا در بين صفوف آنان نماز بخوانند كه اين كار دور از شأن يك زائر متعهّد است و علاوه بر اين، مأموران سعودى هم از آن جلوگيرى مى كنند.

10. برادران محترم توجه داشته باشند كه از باز و بسته كردن لباس احرام در برابر نامحرم و نمايان ساختن مواضع بدن و هم چنين از نشستن روى پله ها، بپرهيزند. خواهران محترمه نيز روى پلّه ها و راه هاى عبور زائران ننشينند، مأموران هم از نشستن روى پله ها جلوگيرى مى كنند.

تذكرات لازم در مورد اعمال حجّ تمتّع

1. در روز هشتم ماه ذى حجّه عموم كاروان ها و زائرين آماده مى شوند تا مرحله ى دوّم اعمال حجّ تمتّع را به جاى آورند. زائرين در هتل ها غسل احرام نموده و لباس هاى

ص: 107

احرام را با قصد قربت مى پوشند و در ساعت معينى كه مدير محترم كاروان اعلام مى كند، وضو مى گيرند و براى محرم شدن حاضر مى شوند.

مراسم مُحرِم شدن طبق نظر روحانى محترم كاروان انجام مى شود.

2. معمولًا كاروان ها در عصر روز هشتم، پس از صرف ناهار برابر ساعتى كه مدير كاروان اعلام مى كند به سوى عرفات حركت مى كند.

آقايان در ماشين هاى بى سقف و خانم ها در ماشين هاى مسقف سوار شده و پس از اعمال عرفات، مشعر و منا مجدّداً به منازل خود باز مى گردند.

3. آنچه براى وقوف در عرفات، مشعر و منا مورد نياز است، عبارت است از: يك دست لباس معمولى (كه راحت و مناسب فصل باشد تا پس از خارج شدن از احرام آن را در منا بپوشيد) و نيز بعضى از وسايل شخصى (قرآن، كتاب دعا و زيرانداز) و احياناً داروهايى كه براى اين مدّت مورد نياز است.

ضمناً چند عدد تيغ و صابون بدون بو و وسايل لازم براى تراشيدن سر را در ساك دستى قرار دهيد و چنانچه لباس احرام اضافى هم تدارك ديده ايد همراه خود بياوريد.

4. در اين سال ها كه موسم حج در فصل زمستان و پاييز واقع شده، معمولًا شب هاى مشعر سرد است. چنانچه تحمّل

ص: 108

سرما را نداريد، دو عدد حوله ى اضافه يا پارچه و پتوى غير دوخته همراه داشته باشيد.

5. خانم هاى محترمه بدانند كه در اين چند روز (ايّام تشريق) كاملًا از شوهران خود جدا و مستقل هستند؛ يعنى آقايان و خانم ها جدا از هم و به صورت دسته جمعى در چادرها به سر مى برند. بنابراين، وسايل و امكاناتى را كه هر نفر به آن نياز دارد، در ساك شخصى خود قرار دهد.

6. همراه داشتن كيف و وسايل ديگر (گرچه دوخته باشند)، براى مردِ مُحرم اشكالى ندارد، آنچه حرام است، پوشيدن لباس دوخته به عنوان «لباس احرام» است.

ص: 109

مقام معظم رهبرى:

شكى نيست كه استكبار جهانى با دنياى اسلام بد است. فقط هم بغض نيست، اظهار هم مى كنند، دشمنى هم مى كنند ... مى خواهند اسلام نباشد تا بر اين ملّت ها و منافع آنها سلطه پيدا كنند. مسلمان ها نسبت به اين رفتار موضع خودشان را ابراز كنند، همه بايد اعلام موضع كنند، همه ملت ها، همه رؤساى كشورها.

بخش يازدهم: تذكرات مربوط به وقوف در عرفات

اكنون به تذكّراتى كه در مرحله ى وقوف به عرفات لازم است، توجه فرماييد:

1. مساحت چادرها به گونه اى است كه جاى استراحت براى اعضاى كاروان در آن منظور شده است. البته همگى براى استراحت در كنار يكديگر قرار مى گيريد و بايد ملاحظه و مراعات يكديگر را بنماييد. چون سرزمين عرفات محدود است و زائران در حال افزايش اند و تعيين مكان در عرفات با دستور و نظارت مسئولان سعودى است و آنها نيز با توجه به حضور جمعيت فراوان، فضاى موجود

ص: 110

را تقسيم مى كنند. نتيجه اين كه به دوستان هم سفر خود جا دهيد و از آنان بخواهيد حتى المقدور فضاى كمترى را اشغال كنند. مهربانى و ادب را در حال احرام حفظ كنيد تا از اين لحظات معنوى بهترين بهره ها را ببريد.

2. سرويس هاى دستشويى عمومى در جهات مختلف و با فاصله از چادرها واقع شده است. همواره سعى كنيد از نزديك ترين سرويس استفاده كنيد، زيرا امكان گم شدن در لابه لاى چادرها كه به صورت يكنواخت برپا شده، بسيار است. گرچه جاى نگرانى نيست و نهايتاً با سؤال و جست وجو چادر خود را پيدا خواهيد كرد.

3. به دليل شلوغى سرويس هاى دستشويى، سعى كنيد دقايقى زودتر برويد و در نوبت باشيد تا مشكلى پيش نيايد و ديگران هم ناراحت نشوند.

4. خواهران محترمه هنگام خروج از چادرها و حتّى در داخل آنها، حجاب كامل را رعايت كنند، زيرا داخل چادرها از لابه لاى آن ها پيداست.

5. توجه داشته باشيد كه دستشويى آقايان و خانم ها به هم متّصل است، لذا از صحبت كردن با صداى بلند و داد و فرياد زدن بى جا پرهيز نماييد. هم چنين نسبت به زائرين ديگر، رعايت نوبت، احترام و ادب را داشته باشيد، خصوصاً اگر از كاروان ها يا كشورهاى ديگرى باشند.

6. پس از خروج از دستشويى ها حتماً دست هاى خود را

ص: 111

با آب و صابون يا مايع بدون بو بشوييد و مراقب باشيد كه ساعت، انگشتر و ديگر اشياء خود را در دستشويى ها جا نگذاريد.

7. تا زمانى كه عين نجاست را در جايى نديده ايد، همه جا را پاك بدانيد، پس چنانچه ترشّحى از آب ها به بدن و لباس شما پاشيد يا گوشه اى از لباس احرام شما در آن افتاد، نگران نباشيد. از فرياد زدن و اهانت كردن به يكديگر جداً بپرهيزيد.

8. در نحوه ى جمع كردن لباس احرام يا درآوردن آن براى رفتن به دستشويى ها بر اعصاب خود مسلّط باشيد.

عجله نكنيد و مسائل شرعى را رعايت نماييد.

9. چنانچه كاروان شما قبل از غروب روز هشتم وارد عرفات شود، با توجه به خلوت بودن عرفات، امكان استراحت شبانه و آشنايى بيشتر با منطقه وجود دارد.

10. پس از صرف صبحانه در روز نهم ذى حجّه طبق برنامه ى سنواتى، بعثه ى مقام معظّم رهبرى (مدّظلّه) مراسم برائت از مشركين را در چادرهاى محل استقرار بعثه برگزار كرده و از همه ى كاروان ها جهت شركت در اين مراسم، دعوت مى نمايد. لذا كليه ى خواهران و برادرانى كه امكان شركت براى آنها فراهم است، در اين مراسم سياسى مذهبى شركت نمايند. هم چنين سعى كنيد با پرچم مخصوص كاروان خود فاصله ى زيادى نداشته باشيد. البته مى توانيد

ص: 112

نشانه هايى هم براى خود قرار دهيد تا اگر در شلوغى جمعيت همراهان خود را گم كرديد، بتوانيد به چادر برگرديد. در هر حال مى توانيد با كمك مديران و خدمه ى كاروان هاى ديگر چادر خود را بيابيد، چون كاروان هاى هر استان نزديك به يكديگر مستقر هستند. توجّه داشته باشيد كه در بين راه از دادن هرگونه شعارى خوددارى كنيد.

11. مستحبّات روز عرفه را انجام دهيد. خواهران و برادرانى كه با سواد هستند، مطالب را براى كسانى كه سواد ندارند بخوانند و به هر حال، سعى كنيد جمع كاروان خود را جمعى علمى و معنوى قرار دهيد و از فرصت ها حداكثر استفاده را بنماييد.

12. توجه داشته باشيد كه نمازهاى ظهر و عصر و عشا در عرفات، مشعر و منا فقط براى كسانى كه قبل از عرفات ده روز در مكه قصد داشته اند، تمام و براى ديگران شكسته است.

14. قبل از اذان ظهرِ روز عرفه در هر كجا كه هستيد در چادر كاروان خود جمع شويد تا براى وقوف در عرفه نيت كنيد.

15. در روز عرفه پس از اقامه ى نماز جماعت ظهر و عصر و صرف ناهار سعى كنيد كمى استراحت نماييد.

16. پس از ناهار و استراحت، هر كاروان مراسم دعاى عرفه را با جمع زائران خود شروع مى كند و چنانچه

ص: 113

روحانيون محترم كاروان صلاح بدانند، از بين چند كاروانى كه در مجاورت هم هستند، يك نفر را كه خوش صداتر است، براى خواندن دعا انتخاب مى كنند تا تداخل صداى بلندگوها ايجاد مزاحمت نكند. اين آيين معنوى در بعثه مقام معظم رهبرى نيز اقامه مى گردد. زائران محترم هنگام عصر روز نهم از چادرهاى خود دور نشوند تا به محض اعلام مدير كاروان جهت حركت به مشعر در چادرهاى خود حضور داشته باشند. ضمناً توجه داشته باشند كه در هنگام اقامت در عرفات از محدوده اين سرزمين مقدس خارج نشوند.

17. با نزديك شدن مغرب، زائران اثاثيه ى خود را جمع مى كنند تا پس از اقامه ى نماز جماعت مغرب و عشا به طرف مشعرالحرام حركت نمايند. دقّت كنيد كه چيزى را در چادرها جا نگذاريد، زيرا برگشت به اين نقطه، امكان پذير نيست. با توجه به شلوغى سرويس هاى بهداشتى در مشعر، حتى المقدور در روز نهم از پرخورى امساك كنيد.

18. در صورت امكان، چند بطرى آب معدنى كوچك و مقدارى كيك يا بيسكويت در ساك دستى خود به همراه داشته باشيد.

ص: 114

نقشه عرفات

صفحه 16 اطلس

ص: 115

نقشه عرفات

ص: 116

19. يكى از مراحل دشوار حجّ تمتّع، خروج از منطقه ى عرفات تا رسيدن به محلّ استقرار در مشعرالحرام است.

زيرا جمعيتى نزديك به دو ميليون نفر به طور هم زمان و با هر وسيله اى مى خواهند خود را به مشعر برسانند. تمام راه ها و خيابان ها مملو از خودروهاى شخصى، تداركاتى و اتوبوس است. جالب اين كه معمولًا همه ى راه ها بسته مى شوند يا حركت ماشين ها به كندى صورت مى گيرد و حتّى اين كندى حركت تا بعد از نيمه شب ادامه دارد. در اين موقع تنها راهنماى شما علامت و پرچم كاروان است.

ص: 117

بخش دوازدهم: تذكرات وقوف به مشعرالحرام

1. خواهران محترمه و افراد سالمند و بيمار از اين مرحله به بعد، تابع احكام خاصّى هستند. به اين صورت كه پس از وقوف اضطرارى، به همراه يكى از عوامل اجرايى كاروان، به منا مى روند و پس از رمى جمره در شب در چادرها مستقر مى شوند، ولى آقايان مجاز به اين كار نيستند.

2. يكى از طرح هاى جالبى كه در سال هاى اخير به آن توجه شده اين است كه افراد جوان در كاروان ها كه توان پياده روى حدود شش كيلومتر را دارند، به صورت دسته جمعى از عرفات حركت مى كنند و خود را به مشعر مى رسانند و با اين كار علاوه بر بهره مندى از اجر معنوى، از خستگى ناشى از حركت با خودرو نيز اجتناب مى كنند.

البته اين كار بايد با موافقت مدير و روحانى محترم كاروان و هماهنگى هاى لازم صورت گيرد.

3. توجه داشته باشيد كه در عرفات، خدمه ى كاروان اثاثيه ى شما را در وانت بار قرار داده و به چادرهاى منا

ص: 118

مى برند، اما بهتر است وسايل ضرورى را با خود برداريد، زيرا مشكل، فقط حمل ساك در صبح روز عيد قربان و زمانى است كه مى خواهيد (حدود چهار كيلومتر) پياده از مشعر تا منا برويد و اين باعث نشود كه حوله يا پتوى غيردوخته اى كه براى اين مرحله از اعمال، يعنى شب مشعرالحرام آماده كرده ايد، به همراه خود نياوريد.

چنانچه زائرى به هر دليلى از كاروان جا مانده باشد، مى تواند به همراه ساير كاروان هاى ايرانى عازم مشعرالحرام شود و يا خود را به

ستاد امداد گمشدگان معرفى نمايد.

4. در ايام تشريق (عرفات و منا) از نوشيدن آب كلمن ها خوددارى و از بطرى هاى آب معدنى استفاده كنيد.

به هنگام وقوف در مشعر الحرام به نكات ذيل توجه داشته باشيد:

5. در هر ساعتى از شب كه به وادى مشعر يا مزدلفه رسيديد، سعى كنيد با نظر مدير كاروان يا خدمه اى كه همراه شماست در محل مناسبى كه نزديك به خروجى از مشعر به منا باشد مستقر شويد تا فردا صبح زودتر به منا برسيد و اعمال روز عيد قربان را انجام دهيد.

6. مجموعه كاروان سعى مى كنند زائرانى را كه با چند اتوبوس به مشعر منتقل شده اند در يك نقطه جمع كنند تا به هنگام نيّتِ وقوف، كه قبل از اذان صبح است همه در كنار هم باشند، شما هم سعى كنيد از جمع دور نشويد.

ص: 119

7. خانم ها و آقايان سالمند و افراد بيمار يا ناتوان، قبل يا پس از نيمه ى شب، طبق برنامه اى كه با هماهنگى مدير و روحانى تنظيم شده، براى وقوف اضطرارى در مشعرالحرام نيت كرده و به طرف منا حركت مى كنند. آنان همان شب، وارد منا شده و رمى جمره ى عقبه را انجام مى دهند و سپس به چادرهاى مخصوص محلّ اقامت در منا رفته و تا صبح روز بعد كه بقيّه ى افراد كاروان وارد مى شوند، در آنجا مستقر خواهند بود.

8. يكى از اعمالى كه بهتر است در سرزمين مشعرالحرام انجام شود، جمع كردن تعداد 49 عدد ريگ در اندازه ى حدود فندق يا پسته (يك بند انگشت) است. معمولًا براى احتياط، تعداد بيشترى جمع مى كنند. البته ريگ ها را مى توان از هر نقطه اى كه به آن حرم اطلاق مى شود جمع آورى كرد.

9. برخى از افراد قبلًا اين تعداد سنگ را از همان كوه هاى شهر مكّه جمع كرده اند كه چون از داخل حرم جمع آورى شده مانع ندارد، اما از عرفات به دليل اينكه در خارج حرم واقع شده نمى توان براى رمى، ريگ جمع كرد.

* براى جمع كردن ريگ ها بهتر است از دستكش يكبار مصرف استفاده كنيد.

10. چنانكه قبلًا تذكّر داده شد، در اين سال ها شب هاى مشعر، سرد و همراه با باد و گردوغبار است. در چنين شرايطى مى توانيد از حوله هايى كه براى در امان بودن از سرما به همراه آورده ايد، استفاده كنيد؛ البته مى توانيد از

ص: 120

پتوى غيردوخته نيز استفاده كنيد. بهتر است زيرانداز و جانماز هم همراه داشته باشيد.

11. سعى كنيد مدتى هرچند كوتاه، بخوابيد و استراحت كنيد تا نيروى لازم را براى ادامه ى اعمال داشته باشيد.

12. سرويس هاى بهداشتى در نقاط مختلف مشعرالحرام وجود دارد، ولى چون تعداد آنها محدود است، معمولًا شلوغ هستند. براى استفاده از آنها بايد قبلًا نوبت بگيريد.

13. نماز شب (يازده ركعت) را در آن شب سراسر رحمت و مغفرت فراموش نكنيد و با خواندن مناجات هاى متعدّدى كه در كتب ادعيه وارد شده است، حالت معنوى خود و دوستان همراه را حفظ نماييد. اگر با اين برنامه ها و عبادات مشغول نشويد، طبعاً گفتگوهاى بى معنا و بى فايده اى پيش خواهد آمد و بعدها افسوس اين لحظات را خواهيد خورد.

- نيت وقوف و نيز اعمال اين شب را با هدايت روحانى محترم كاروان انجام دهيد. اگر موفق به انجام نيت با كاروان خود نشديد مى توانيد با هر كاروانى نيت كنيد و حتى تا منا همراه آن كاروان باشيد. پس از طلوع خورشيد براى حركت به سمت منا آماده مى شويد، سعى كنيد چون مسير پر ازدحام است و داشتن هر وسيله ديگر حركت را كند مى كند چيز اضافى همراه نداشته باشيد.

ص: 121

بخش سيزدهم: تذكرات ايام حضور در مِنا

اشاره

1. سرزمين مقدس منا مكان محدودى است كه زائر مى بايست صرفا در اين فضاى محدود اسكان يابد. طى اين سال ها به رغم افزايش تعداد زائران ايرانى، مساحت و تعداد چادرهاى اختصاص يافته به زائران ثابت مانده و محدوديت بيشترى را ايجاد كرده است.

پس تا حد امكان در هنگام بيتوته در منا به افراد ديگر جا دهيد و از اشغال فضاى اضافى خوددارى كنيد و خداى ناكرده عملى كه باعث رنجش خاطر ديگران باشد، انجام ندهيد. مهربان باشيد، زيرا مدّت اقامت شما در آنجا كوتاه است. در همه ى شرايط، مراعات حال يكديگر را بنمائيد.

2. در تمام مدّتى كه در منا هستيد، از معنويات و معارف و اسرار آن سرزمين مقدس كه توسط روحانيون محترم بيان مى شود، بهره بگيريد.

3. معمولًا پس از ورود به منا ابتدا به چادرهاى

ص: 122

مخصوص كاروان خود مى رويد و پس از كمى استراحت و صرف صبحانه، همراه با كاروان براى رمى جمره ى عقبه حركت مى كنيد.

4. فاصله ى چادرهاى ايرانى تا محلّ رمى جمرات حدود 5/ 2 كيلومتر است. پس در اين مسير سعى كنيد از همراهان عقب نمانيد تا مجبور شويد به تنهايى بازگرديد. قبل از حركت به جمرات، كارت شناسايى و بندعينك خود را به همراه داشته باشيد.

5. براى رمى جمره ى روز اول، فقط هفت ريگ واجب است، ولى تعدادى سنگ اضافه نيز برداريد كه چنانچه برخى از آنهابه هدف نخورد، دچار كمبود نشويد. اگر ريگ كم آورديد، از همراهان قرض بگيريد، اما از ريگ هاى ريخته بر روى زمين استفاده نكنيد.

6. پس از رمى با احتياط خود را از جمعيت جدا كرده و به محلّى كه قبلًا توسط افراد كاروان تعيين شده، باز گرديد.

قبل از بازگشت ضمن مشورت با روحانى از صحت عمل خود اطمينان پيدا كنيد.

7. چنانچه در مسير برگشت از كاروان عقب افتاديد به يكى از كاروان هاى ايرانى بپيونديد. اگر آن كاروان از استان شما بود، مشكلى نخواهيد داشت، زيرا تقريباً به نزديكى محلّ كاروان شما مى روند و مى توانيد به راحتى به مقصد برسيد، امّا اگر از استان شما هم نبود، با آنان به منطقه ى استقرار

ص: 123

حجاج ايرانى برويد و سپس به كاروان خود ملحق شويد.

8. براى رفت و برگشت از جمرات، ظرف آب يا قمقمه به همراه داشته باشيد، گرچه در مسير هم آب آشاميدنى موجود مى باشد، ولى براى عقب نيفتادن از كاروان چنين تمهيداتى لازم است. اگر در شلوغى جمعيّت قمقمه يا ظرف آب شما هم از دست رفت، نگران نباشيد و معطّل نشويد.

همراه كاروان به مسير خود ادامه دهيد.

9. چادر امداد گمشدگان در طول ايام تشريق در عرفات و منا مستقر است، اگر راه را گم كرديد، به اين چادر مراجعه كنيد تا برادران امدادگر، شما را به محل استقرار كاروان هدايت نمايند. سعى كنيد تمامى علائم را براى راه يافتن به محل چاردهاى ايرانى ها و خيمه هاى خود شناسايى كنيد.

10. پس از رمى جمره ى عقبه، به چادرها باز مى گرديد و منتظر مى مانيد تا افرادى كه قبلًا به آنها وكالت با حق توكيل داده بوديد، خبر ذبح گوسفند قربانى توسط ذابحان ايرانى را براى شما بياورند. هر زمان اين خبر به شما رسيد، نوبت انجام عمل بعدى، يعنى حلق يا تقصير (تراشيدن موى سر براى آقايان و تقصير براى خانم ها) فرا مى رسد.

11. بانوان محترمه دقت نمايند كه چيدن ناخن يا كوتاه كردن مو در محل حضور يا رؤيت آقايان انجام نشود.

نظافت را رعايت نموده، مو و ناخن خود را در سطل زباله بريزيد و از پراكنده ساختن آن در محيط بپرهيزيد.

ص: 124

نقشه منا

(صفحه 17 اطلس)

ص: 125

نقشه منا

ص: 126

12. آقايان محترم، وسائل لازم براى حلق يا تقصير را برداشته و در محل هاى مخصوصى كه در كنار دستشويى ها در نظر گرفته شده، عمل حلق را انجام دهند.

13. مهم ترين مسأله در انجام اين مرحله از اعمال، رعايت نظافت و بهداشت شخصى، خصوصاً محل تراشيدن مو و حلق است. براى اين منظور، توجه به نكته هاى زير توجه ضرورى است:

* هرگز از تيغ مشترك استفاده نكنيد؛

* براى جلوگيرى از ريزش مو، ازپيش بند پلاستيكى استفاده كنيد؛

* موها را حتماً در سطل هاى زباله بريزيد؛

* چنانچه دچار بريدگى هاى بزرگ در پوست سر شديد، با محلول بتادين و پانسمان، محلّ مورد نظر را ضدعفونى نماييد.

* پس از انجام حلق، زير دوش ها برويد و تمام بدن را با صابون بدون بو بشوييد و به شستن زير شيرها اكتفا نكنيد.

14. در روزهاى يازدهم و دوازدهم ذى حجّه مى بايد براى رمى جمرات سه گانه برويد، لذا توصيه مى شود پيش از گرم شدن هوا به طرف جمرات حركت نماييد. در برگشت به چادرها نيز حتماً با افراد كاروان خود باشيد تا دچار نگرانى و اشتباه در مسيرها نشويد.

ص: 127

15. از ظهر روز دوازدهم، كوچ از منا شروع مى شود و تا غروب همان روز بايد از منا خارج شويد كه عملًا اين كار صورت مى گيرد و چنانچه كسى در منا بماند، احكامى دارد كه بايد از روحانى محترم كاروان پرسيده شود.

* در منا و عرفات هنگام ورود به چادرها حتماً از كيسه كفش استفاده كنيد.

* از شستن لباس هاى احرام و پهن كردن بين چادرها كه سبب اتلاف وقت و سد معبر مى گردد خوددارى كنيد.

ص: 128

پس از بازگشت از منا

1. در زمان برگشت از منا به مكه، اكثر زائرين خسته از اعمال حج و چند روز دورى از شهر و هتل بوده و لازم است در اين زمان حوصله و صبر بيشترى داشته باشند.

2. پس از بازگشت از منا به منازل رفته و استحمام كامل نماييد. ليكن به دليل اينكه آب هتل ها در ساختمان هاى مكه توسط تانكرهاى بزرگ تهيه و با مشكلات زياد به ساختمان ها آورده مى شود، بهتر است براى اينكه با بى آبى در ساختمان ها مواجه نشويد از شستن لباس هاى احرام خودددارى نموده و در روزهاى سيزدهم به بعد كم كم اين كار را صورت دهيد.

- برخى از كاروان ها اعمال حج تمتع را با هماهنگى مدير و روحانى در هنگام حضور در منا انجام مى دهند و بعضى هم آن را به بعد از بازگشت از منا موكول مى كنند. در اعمال پس ازمنا كه طواف، نماز طواف، سعى بين صفا و مروه و نماز طواف نسا مى باشد رعايت تذكراتى كه در انجام عمره تمتع داده شد مورد انتظار است.

ص: 129

بخش چهاردهم: توصيه هاى براى پس از سفر

دستاورد اين سفر معنوى چنان عظيم است كه گفتار گويندگان و آثار نويسندگان، از بيان واقعيت آن عاجز است.

آنچه مى توان گفت اين است كه حالات و خاطرات اين سفر، دريافتنى است، نه گفتنى.

اينك شما زائر گرامى كه پس از تحمل مشقت هاى فراوان، اين سفر عبادى را به پايان رسانيده ايد، بايد توجه داشته باشيد كه بركات اين سفر را از دست ندهيد.

در اين زمينه مواردى را در حد تذكر يادآورى مى كنيم، اميد است در اين باره، از محضر روحانيون محترم كاروان و گويندگان مذهبى استفاده نماييد.

1- در ديدارهايى كه پس از بازگشت با دوستان و اقوام خواهيد داشت، از كارهاى خوب و بركات و جاذبه هاى سفر معنوى حج تعريف كنيد و از بيان مسائلى كه موجب ريا و خودنمائى مى گردد، اجتناب نمائيد.

2- يقيناً در اين سفر، دوستانى مخلص كه شرايط برادرى

ص: 130

دينى را دارند، پيدا خواهيد كرد. براى استمرار اين رابطه ها تلاش كنيد.

3- اكنون كه در مسجدالحرام به دورخانه ى حضرت حق طواف كرده ايد، تلاش كنيد از اين پس محور زندگى و عمل شما حق و حقيقت باشد و ديگر به گرد باطل نگرديد.

4- يقيناً در مكان ها و زمان هاى مختلف با خداى بزرگ خلوت كرده و پيمان هايى با خدا بسته ايد. آنچه مهم است، وفادارى به اين پيمان هاست. در اين صورت خداوند نيز به عهد خود وفا خواهد كرد.

5- اكنون كه لذت معنوى اين سفر را احساس كرديد، ديگران را كه استطاعت رفتن به اين سفر را دارند، به انجام آن تشويق كنيد.

6- حال كه به لقب «حاجى» مفتخر شده ايد، موقعيتى متفاوت با سال هاى سابق خواهيد داشت، از اين رو مراقب اعمال و رفتار و گفتار خود باشيد و به گونه اى عمل كنيد كه امام صادق عليه السلام از شما خواسته است: «مردم را نه با زبان، بلكه با اعمال خود به سوى ما بخوانيد.»

7- از بركات دنيايى اين سفر، دورى از فقر و تنگ دستى است، به شرط آن كه شما نيز واسطه ى فيض خدا به بندگان فقير و بى بضاعت باشيد. از تشريفات سنگين در زندگى خود بكاهيد و به مستمندان رسيدگى كنيد و نشان دهيد كه زائر خانه ى خدا و در پى رضاى صاحب خانه هستيد.

ص: 131

8- ايتام، تهيدستان، اقوام، همسايگان و دوستانى را كه به كمك هاى شما نياز دارند فراموش نكنيد، توجه به آنها بركات بيشتر خداوند را موجب مى شود و گرفتارى هاى دنيوى را از شما دور مى كند.

9- چه بسا در اين سفر، فيلم و عكس تهيه كرده باشيد و آن را به ديگران نشان دهيد، اما مهم خاطرات جالبى است كه از صفا و معنويت بندگان شايسته ى خدا با رنگها و مليت هاى مختلف ديده ايد؛ آنها را براى دوستان تعريف كنيد و با بيان مناسك و فلسفه ى اعمال و حكايات و احياناً كراماتى كه شنيده يا ديده ايد، مجالس را معطر نماييد.

ص: 132

ص: 133

بخش پانزدهم: فرم ها

«فرم 1»

زائران محترم، اين فرم را براى آگاهى خود هنگام ورود به مدينه ى منوره، تكميل نموده و در دسترس داشته باشيد.

جدول اوقات شرعى به ساعت رسمى عربستان

صبح

اذان اوّل (براى نماز نافله ى شب)، ساعت: ....

اذان دوم (براى اعلام وقت اذان صبح)، ساعت: ...

اقامه ى نماز جماعت صبح، ساعت: ...

طلوع آفتاب، ساعت: ...

ظهر

اذان اوّل (براى اعلام وقت ظهر)، ساعت: ...

اقامه ى نماز (اقامه ى نمازجماعت ظهر)، ساعت: ...

ص: 134

عصر

اذان اوّل (براى اعلام وقت عصر)، ساعت: ...

اقامه ى نماز (اقامه ى نمازجماعت عصر)، ساعت: ...

مغرب

اذان اوّل (براى اعلام وقت مغرب)، ساعت: ...

اقامه ى نماز (اقامه ى نمازجماعت مغرب)، ساعت: ...

عشا

اذان اوّل (براى اعلام وقت عشا)، ساعت: ...

اقامه ى نماز (اقامه ى نمازجماعت عشا)، ساعت: ...

* چند تذكّر

1- نماز صبح را حتماً حدود ده دقيقه پس از اذان دوم بخوانيد، زيرا اذان اوّل براى نافله ى شب است و هنوز وقت نماز صبح نرسيده است.

2- توجّه داشته باشيد كه نماز مغرب را پس از اذان اوّل نخوانيد، بلكه صبر كنيد تا نماز را با جماعت يا پس از آن اقامه نماييد.

برنامه ى سالن غذاخورى

صبحانه، از ساعت ... تا ...

ناهار، از ساعت ... تا ...

شام، از ساعت ... تا ...

ص: 135

* تذكّر:

از آن جا كه غذاى تمامى كاروان ها در مدينه و بخش عمده اى از كاروان هاى مكه در آشپزخانه ى مركزى تهيه و طبخ مى شود، لذا وقت صرف غذا را طبق آنچه از طرف مديريت كاروان اعلام مى شود، تنظيم نماييد تا با مشكلى مواجه نشويد و خدمه ى محترم بتوانند سرويس بهترى ارائه دهند.

برنامه فرهنگى كاروان

ساعات جلسات كاروان كه شامل تذكّرات لازم، بيان احكام، معارف حج و تاريخ اماكن مقدسه مى باشد.

از ساعت ... تا ... عصر

از ساعت ... تا ... شب

برنامه زيارت دوره

اين برنامه، شامل بازديد و زيارت قبرستان احد، مسجد ذوقبلتين، مساجد سبعه و مسجد قباست.

روز: ... ساعت: ...

برنامه بازديد دسته جمعى از مساجد داخل مدينه

شامل مسجد مباهله، مسجد غمامه و ... مى باشد.

ساعت ... تا ... عصر

ص: 136

اتاق مدير كاروان در مدينه

طبقه: ... شماره ى اتاق: ... شماره ى تلفن اتاق: ...

ساعات تماس: ... شماره ى تلفن همراه: ...

اتاق روحانى كاروان در مدينه

طبقه: ... شماره ى اتاق: ... شماره ى تلفن اتاق: ...

ساعات تماس: ... شماره ى تلفن همراه: ...

محلّ مديريت هتل در مدينه

طبقه: ... شماره ى اتاق: ... شماره ى تلفن دفتر: ...

شماره ى تلفن لابى هتل: ...

اتاق پزشك كاروان (در مدينه)

طبقه: ... شماره ى اتاق: ... شماره تلفن: ...

مركز پزشكى ايران در مدينه

شارع: ... هتل: ... طبقه: ... شماره ى تلفن: ...

محلّ بعثه ى مقام معظم رهبرى (در مدينه)

نشانى، شارع: ... شماره تلفن: ...

مركز ستاد اجرايى حج منطقه (در مدينه)

نشانى، شارع: ... شماره تلفن: ...

ص: 137

«فرم 2»

زائران محترم! اين فرم را براى آگاهى خود هنگام ورود به مكّه ى مكرّمه تكميل نموده و در دسترس قرار دهيد.

جدول اوقات شرعى

صبح

اذان اوّل (براى نماز نافله ى شب)، ساعت: ...

اذان دوم (براى اعلام وقت اذان صبح)، ساعت: ...

اقامه ى نماز (اقامه ى نماز جماعت صبح)، ساعت: ...

طلوع آفتاب، ساعت: ...

ظهر

اذان اوّل (براى اعلام وقت ظهر)، ساعت: ...

اقامه ى نماز (اقامه ى نمازجماعت ظهر)، ساعت: ...

عصر

اذان اوّل (براى اعلام وقت عصر)، ساعت: ...

اقامه ى نماز (اقامه ى نمازجماعت عصر)، ساعت: ...

مغرب

اذان اوّل (براى اعلام وقت مغرب)، ساعت: ...

اقامه ى نماز (اقامه ى نمازجماعت مغرب)، ساعت: ...

ص: 138

عشا

اذان اوّل (براى اعلام وقت عشا)، ساعت: ...

اقامه ى نماز (اقامه ى نمازجماعت عشا)، ساعت: ...

برنامه ى سالن غذاخورى

صبحانه، از ساعت ... تا ...

ناهار، از ساعت ... تا ...

شام، از ساعت ... تا ...

برنامه فرهنگى كاروان

ساعات جلسات كاروان كه شامل تذكّرات لازم، بيان احكام، معارف حج و تاريخ اماكن مقدسه مى باشد. از ساعت ... تا ... عصر از ساعت ... و شب

برنامه ى بازديد دسته جمعى از مساجد داخل مكّه، شامل: مسجد الجن، مسجد الاجابه، مسجد الرّايه، شعب ابيطالب، محلّ تولّد پيامبر صلى الله عليه و آله، خانه حضرت خديجه عليها السلام و محلّ تولّد حضرت زهرا عليها السلام مى باشد.

روز ...

ساعت ...

اتاق مدير كاروان در مكّه

طبقه: ... شماره ى اتاق: ... تلفن: ... ساعات تماس: ....

اتاق روحانى كاروان در مكّه

طبقه: ... شماره ى اتاق: ... شماره تلفن ... اتاق: ...

ساعات تماس: ...

ص: 139

مديريت هتل در مكّه

طبقه: ... شماره ى اتاق: ...

شماره تلفن دفتر: ... شماره ى تلفن لابى هتل: ...

اتاق پزشك كاروان (درمكّه)

طبقه: ... شمارى اتاق: ...

تلفن: ...

مركز پزشكى ايران در مكّه

شارع: ... هتل: ... طبقه: ...

تلفن: ...

محلّ بعثه ى مقام معظم رهبرى (در مكّه)

شارع: ...

تلفن: ...

مركز ستاد اجرايى حج منطقه (در مكّه)

شارع: ...

تلفن: ...

روز آخر در مكّه

طواف و وداع دسته جمعى در مسجدالحرام يا هتل روز:

... ساعت: ...

خروج از مكّه، روز: ... ساعت: ...

ص: 140

ص: 141

بخش شانزدهم: اسرار حج

اشاره

(ديدار شبلى با امام سجاد عليه السلام)

عالم بزرگوار سيّد عبداللَّه از نوادگان مرحوم محدّث جزائرى در كتاب شرح نخبه مى نويسد:

در منابع متعدّد، كه مورد تأييد من است، به خط بعضى از بزرگان در حديث مرسل چنين نقل شده است كه: شبلى پس از حجّ با امام زين العابدين عليه السلام ديدار كرد، حضرت به او فرمود:

[شبلى!] آيا حج گزاردى؟ گفت: آرى فرزند رسول خدا، فرمود: آيا به ميقات فرود آمدى و لباس هاى دوخته خويش را از تن به در كردى وغسل نمودى؟ شبلى پاسخ گفت: آرى.

امام عليه السلام: آنگاه كه به ميقات درآمدى نيت كردى كه لباس معصيت و نافرمانى را از تن درآورده، و جامه طاعت و فرمانبرى خداوند را به جاى آن پوشيده اى؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: هنگامى كه لباس هاى دوخته را درآوردى، آيا نيت كردى كه خود را از ريا و دورويى و ورود در شبهه ها

ص: 142

برهنه و دور سازى؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: به هنگام غسل كردن، نيّت كردى كه خود را از اشتباهات و گناهان شستشو دهى؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: [پس تو در حقيقت] نه به ميقات درآمده اى، و نه لباس هاى دوخته را از تن كنده اى و نه غسل كرده اى ..! سپس حضرت از او پرسيد: آيا خود را تميز كردى و احرام پوشيدى و پيمان حج بستى؟ شبلى: آرى.

امام عليه السلام: آيا اين نيت را داشتى كه خود را با نور توبه خالص پاكيزه مى سازى؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: به هنگام محرم شدن، نيت آن كردى كه هر چه را خداوند بر تو روا نداشته، بر خود حرام بدارى؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: به هنگام بستن پيمان حج، آيا قصد آن كردى كه هر پيمان غير الهى را گشوده اى (رها كرده اى)؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: نه احرام بسته اى، نه پاكيزه شده اى و نه نيت حج كرده اى! آنگاه چنين پرسيد: آيا به ميقات داخل شدى و دو ركعت نماز احرام بجاى آوردى و لبيك گفتى؟ شبلى: آرى.

امام عليه السلام: به هنگام خواندن دو ركعت نماز (طواف)، نيت آن داشتى كه به بهترين كارها و بزرگترين نيكى هاى بندگان (كه همان نماز است)، خود را به خدا نزديك مى كنى؟ شبلى:

نه.

امام عليه السلام: آنگاه كه لبيك گفتى، نيّت آن كردى كه به هر چه فرمانبردارى محض خداوند است، سخن مى گويى و از هر نافرمانى و معصيتى سكوت مى كنى؟ شبلى: نه.

ص: 143

امام عليه السلام: نه در ميقات داخل شده اى، نه نماز گزارده اى و نه لبيك گفته اى!

وباز پرسيد: آيا به حرم داخل شدى و كعبه را ديدى و نماز خواندى؟

شبلى: آرى.

امام عليه السلام: به هنگام ورود به حرم نيت آن كردى كه هر غيبت و بدگويى مسلمانى از جامعه اسلامى را بر خود حرام مى كنى؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: به هنگام رسيدن به مكه، نيت كردى كه فقط خدا را مى خواهى [و مى جويى] شبلى: نه.

امام عليه السلام: پس نه به حرم وارد شده اى و نه كعبه را ديده اى و نه نماز گزارده اى! و ادامه داد: گرداگرد خانه خدا طواف كردى؟ و اركان خانه را لمس نمودى؟ وسعى انجام دادى؟

شبلى: آرى.

امام عليه السلام: به هنگام سعى، نيّت آن داشتى كه (از شرّ شيطان ونفس) به خدا پناه مى برى و او كه آگاه به پنهان هاست، نسبت به اين مسأله داناست؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: پس نه طواف خانه كرده اى، نه اركان را لمس نموده اى و نه سعى نموده اى!

سپس فرمود: آيا با حجر الاسود دست دادى، كنار مقام ابراهيم ايستادى، و دو ركعت نماز خواندى؟ شبلى: نه.

در اين هنگام امام عليه السلام فريادى برآورد چونان كه گويى نزديك است از دنيا برود، سپس فرمود: آه، آه ... آنگاه

ص: 144

فرمود: كسى كه با حجر الاسود دست داده و مصافحه كند، در حقيقت با خداوند متعال دست داده است، پس اى نادار ناتوان! بنگر و بيانديش، و پاداش آنچه را حرمت قائل شده و بزرگ داشته اى، ضايع مگردان و همچون معصيت كاران، دستى كه به خدادادى (و پيمانى را كه با خدا بستى) نگسل و نشكن.

سپس فرمود: آنگاه كه نزد مقام ابراهيم قرار گرفتى آيا نيّت كردى كه مصمّم بر انجام همه دستورهاى الهى و فرمانبردارى از آن و مخالف با هر معصيت و نا فرمانى خدا باشى؟ گفت: نه.

امام فرمود: آنگاه كه دو ركعت نماز طواف را به جاى آوردى آيا نيّت كردى كه با ابراهيم عليه السلام نمازگزاردى و با نمازت بينى شيطان را به خاك ماليدى؟ گفت: نه.

امام فرمود: پس در حقيقت، نه با حجرالاسود دست داده و مصافحه كرده اى، و نه در مقام ابراهيم توقّف كرده و ايستاده اى، و نه دو ركعت نماز در آنجا خوانده اى!

سپس فرمود: آيا بر سر چاه زمزم رفتى و از آب آن نوشيدى؟ گفت: آرى.

امام فرمود: آيا نيّت كردى كه بر فرمانبردارى خداوند اشراف يافته، و از گناه و معصيت چشم پوشيده و روى گردانده اى؟ شبلى گفت: نه. امام فرمود: پس در حقيقت بر چاه زمزم اشراف نيافته اى و از آب آن ننوشيده اى!

امام سپس فرمود: آيا سعى صفا و مروه را انجام دادى؟

ص: 145

و پياده بين آن دو كوه رفت و آمد داشتى؟ گفت: آرى.

امام فرمود: آيا نيّت كردى كه ميان خوف و رجاء و ترس و اميد در حركتى؟ گفت: نه.

امام فرمود پس سعى صفا و مروه انجام نداده اى و ميان آن دو كوه تردّد نكرده و راه نرفته اى!!

سپس فرمود: آيا سوى منا رفتى؟ گفت: آرى.

امام فرمود: آيا نيّت كردى كه مردم را از زبان و قلب و دست خود ايمن سازى؟ گفت: نه. امام فرمود: پس به منا نرفته اى! سپس پرسيد: آيا در عرفات وقوف كردى؟ و بالاى جبل الرحمه رفتى و وادى نَمِره را شناختى و كنار جَمَره ها، خداى سبحان را خواندى؟ گفت: آرى.

امام فرمود: آيا با وقوف در عرفات، آگاهى خداوند را بر شناخت ها و دانش ها دريافتى؟ و دانستى كه خداوند نامه عمل تو را مى گيرد و از درون و فكر و قلب تو آگاهى دارد؟

گفت: نه.

امام فرمود: آيا در بالا رفتن از جبل الرّحمه نيّت آن را داشتى كه خداوند به هر زن و مرد با ايمان رحمت آورد، و هر مرد و زن مسلمان را سرپرستى مى كند؟ گفت: نه.

امام فرمود: آيا در وادى نَمِره نيّت آن را داشتى كه فرمان ندهى، تا خود فرمان برى و نهى نكنى تا زمانى كه خود نهى پذير باشى؟ گفت: نه.

آيا هنگامى كه نزد نشانه و دو نَمِره وقوف كردى، نيّت كردى كه آنها بر عبادات و طاعات تو گواه باشند و همراه با

ص: 146

نگهبانان خداوند و به امر او از تو حفاظت كنند؟ گفت: نه، حضرت فرمود: پس تو در عرفات وقوف نكرده اى! واز جبل الرحمه بالا نرفته اى! ونَمِره را نشناخته اى! و دعا نكرده اى و نزد دو نمره وقوف نكرده اى!

آنگاه پرسيد: آيا از ميانِ دو نشانه عبور كردى و پيش از گذشتنِ از آنجا، دو ركعت نماز گزاردى؟ و پياده به مزدلفه رفتى و از آنجا سنگريزه جمع كردى و از مشعر الحرام گذشتى؟ گفت: آرى.

امام فرمود: وقتى دو ركعت نماز خواندى، نيّت كردى كه آن نماز، نماز شكرِ در شب دهم است، كه هر سختى را دور و كارها را آسان مى كند؟ گفت: نه.

امام فرمود: هنگامى كه از ميان دو نشانه عبور كردى و به چپ و راست منحرف نشدى، آيا نيّت كردى كه از دين حق به چپ و راست منحرف نشوى، نه با قلبت، نه با زبانت و نه با اعضاى بدنت؟ گفت: نه.

امام فرمود: هنگامى كه به مزدلفه رفتى و از آنجا سنگريزه جمع كردى، آيا نيّت كردى كه هر معصيت و جهل را از خود برداشتى و هر علم و عمل صالحى را در خود پايدار سازى؟ گفت: نه.

امام فرمود: وقتى كه بر مشعر الحرام گذر كردى، آيا نيّت كردى كه دلت را به بينش اهل تقوى و خوف از خدا بيارايى؟

گفت: نه.

امام فرمود: پس نه از دو كوه عبور كرده اى، نه دو ركعت

ص: 147

نماز خوانده اى، نه به مزدلفه رفته اى، نه از آنجا سنگريزه برداشته اى و نه از مشعر الحرام عبور كرده اى! سپس پرسيد: آيا به منا رسيدى و جمره را رمى كردى؟ و سرت را تراشيدى؟ و قربانى ات را سر بريدى؟ و در مسجد خيف نماز گزاردى؟ و به مكّه بازگشته، «طواف افاضه» را انجام دادى؟ گفت: آرى.

امام فرمود: وقتى به منا رسيدى و رمى جمرات كردى، آيا احساس كردى كه به خواسته ات رسيده اى و خداوند همه حاجت هايت را برآورده است؟ گفت: نه.

امام فرمود: وقتى سنگريزه به جمرات زدى، آيا نيّت كردى كه دشمنت ابليس را رمى كرده اى؟ و با تمامى حج گرانبهايت، او را به خشم آورده اى؟ گفت: نه.

امام فرمود: وقتى سرت را تراشيدى، آيا نيّت كردى كه از آلودگى ها و از گناهان بنى آدم پاك شده اى و از گناهانت بيرون آمدى، همچون روزى كه از مادر زاده شدى؟ گفت:

نه.

امام فرمود: وقتى در مسجد خيف نماز خواندى، نيّت كردى كه جز از خداى متعال و گناهت نترسى و جز به رحمت خدا اميدوار نباشى؟ گفت: نه.

امام فرمود: آنگاه كه قربانى ات را سربريدى، آيا نيّت كردى كه با تمسك به حقيقتِ ورع و پرهيزكارى، گلوى طمع را ببرى و از ابراهيم عليه السلام، كه فرزندش و ميوه دلش و گُل قلبش را به قربانگاه آورد و آن را سنّتى براى آيندگان و وسيله اى

ص: 148

براى تقرّب به خداوند براى نسل هاى بعد قرار داد، پيروى كنى؟ گفت: نه.

امام فرمود: چون به مكّه بازگشتى و «طواف افاضه» كردى، آيا نيّت كردى كه از رحمت خدا كوچ كرده به طاعت او بازگردى و به دوستى او چنگ زده و واجبات الهى را ادا كرده اى و به خدا نزديك شده اى؟ گفت: نه.

امام فرمود: پس نه به منا رسيده اى، نه سنگريزه پرتاب كرده اى، نه سرت را تراشيده اى، نه اعمال حجّ خود را انجام داده اى، نه در مسجد خيف نماز خوانده اى، نه «طوافِ كوچ» به جاآورده اى ونه به قرب خدا رسيده اى!

برگرد! زيرا تو حجّ بجا نياورده اى!

سپس شبلى سخت به گريه افتاد و از اينكه نتوانسته حجّ را آن گونه كه هست بشناسد و مناسك حج را عارفانه انجام دهد، از شدّت ناراحتى به خود پيچيد و از آن پس به دنبال فراگيرى اسرار و معارف حج بود تا بتواند حج سال بعد را از روى شناخت و يقين به جاى آورد.

ص: 149

خاطرات

بسمه تعالى

زائران عزيز، كارگزاران محترم

روابط عمومى سازمان حج و زيارت از هرگونه نقد عالمانه و پيشنهاد سازنده استقبال مى كند، ما را در ارائه خدمت بهتر به حجاج گرامى، معتمرين ارجمند و زائران معزز يارى فرماييد.

نمابر شماره 6692335، صندوق پستى شماره 4561- 145781 و 1115- 145781 و سايت. آماده دريافت نقطه نظرات شماست.

روابط عمومى سازمان حج و زيارت

ص: 150

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109