ص: 2

ص: 3

ص: 4

تصویر

ص: 6

تصویر

ص: 7

تصویر

ص: 8

ص: 10

که پژوهشگران از اقشار و تخصصهای مختلف به ابعاد حج و زیارت پرداخته اند و هرساله صدها کتاب و مقاله در این زمینه عرضه میشود و در اینجا هم مثل دیگر بخشهای جامعه اگر پژوهشگران و نخبگان به خوبی به وظایف خود عمل کنند، جامعه هدایت خواهد شد. اما با نگاهی به آثار عرضه شده در این زمینه معلوم میشود که مشکلات و نواقصی هست؛ ابتکار، و از دیگر سو، پرداختن به دغدغه ها و معضلات کمتر به چشم میخورد.

یک علتِ مشکلات در عرصه ی حج و زیارت، فقدان اطلاع رسانی مناسب است. این کمبود، مؤلفان را به سوی تألیف کارهای تکراری و بدون توجه به واقعیتها و مشکلات سوق میدهد. حال در صورت فعال شدن سامانه های اطلاع رسانی، وضعیت پژوهش در این عرصه سامان میپذیرد و به تبع آن جامعه هدایت و توجیه خواهد شد و میلیونها دلاری که در سراسر جهان هزینه میشود و زمانهای زیادی که مصروف میگردد، تأثیر بسیار زیادتر و ماندگارتری بر جای خواهد گذاشت. همانگونه که قرآن مجید فرموده در حج منافع زیادی هست که باید صید شود و مسلمانان با بهره گیری از این فرصت ها به سازندگی خود و جامعه، بهبود اخلاقیات و توسعه اجتماعی همت گمارند.

بنابراین هدف این پژوهش اطلاع رسانی در عرصهی آثار منتشره پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تاکنون است، تا از این طریق، حج پژوهی و زیارت پژوهی در مسیر صحیح قرار گیرد و با این تصحیح، جامعه هم در مسیر صحیح قرار گیرد. به ویژه مدیریت حج و زیارت با بهره گیری از همین اطلاعات میتواند برنامه ریزی داشته باشد یا خط مشی خود را اصلاح نماید.

پیشینه: حج و زیارتِ خانه خدا و مزارات بزرگان اسلام و تشیع از قرون نخستین اسلامی توجه مسلمانان را جلب کرد و دانشمندان از همان روزگار از منظرهای مختلف به ابعاد این دو پدیده پرداخته اند. ابنندیم در کتاب مشهورش از نویسندهای به نام اباعبدالله محمدبن الحسن (درگذشت 189 ق، مقیم کوفه و درگذشت در ری) یاد کرده که کتابی به نام الحج و کتاب دیگری در نقد

ص: 12

دانشمندان و فرهنگ شهر مدینه به نام الردّ علی اهل المدینه نگاشت. همو از محمدبن ادریس (درگذشت 204 ق، در مصر) یاد کرده که کتابی به نام کتاب الحج نوشت. نیز از ابن محمدبن عبدالله الفقیه مشهور به بُندار از فقهای متقدم امامیه یاد کرده که کتابی در زمینه حج عمره به نام کتاب العمره نگاشت. (1)

در فرهنگ شیعه اهتمام فراوان به حج شده است. نخستین آثاری که دانشمندان امامیه در این باره نوشتند عبارت اند از:

- کتاب الحج از ابان بن عبدالملک الثقفی از اصحاب امام صادق (ع) (مذکور در الرجال نجاشی)

- کتاب الحج از ابی منصورالزیادی (مذکور در المعالم ابن شهرآشوب)

- کتاب الحج از احمدبن القمی (درگذشت 350 ق، مذکور در الرجال نجاشی)

- کتاب الحج از جعفربن محمدبن قولویه القمی (درگذشت 368 ق، مذکور در الرجال نجاشی)

آقابزرگ تهرانی، چهل اثر از شیعیان متقدم از قرون نخستین اسلامی را شناسایی و معرفی کرده است. (2)

البته اینها فقط آثار با عنوان کتاب الحج است و شیعیان آثار دیگری با عنوان عمره یا مکه نوشته و عرضه کردهاند و با احتساب آنها، آمار کتابها و رساله هایی که مسلمانان در هر سده عرضه کردهاند، افزایش چشمگیر مییابد.

به دلیل کثرت و زیادی آثار درباره حج، مکه، مدینه و امثال این کلیدواژه ها، کسانی در صدد گردآوری اطلاعات این آثار و تنظیم آنها برآمده اند. از اینرو چند کتابشناسی درباره حج و زیارت تولید و عرضه شده است.

در ایران حداقل سه اثر در قالب کتابشناسی دربارهی حج و زیارت تاکنون

ص: 13

شناسایی شده است. مشخصات آنها عبارت اند از:

- کتابنامه حج، به کوشش محمدحسن بکائی، به سفارش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امورر حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1374، 392 ص.

این اثر معرفی کتابها و نشریاتی است که درموضوع حج به زبانهای عربی، فارسی و اردو عرضه شده است و حداکثر تا سال 1373 شمسی را پوشش میدهد. فهرست موضوعی این آثار نیز در پایان کتاب آمده است. آثار معرفی شده ذیل یکی از این موضوعات جای گرفته اند: احرامنامه؛ احکام حج؛ احکام میقات؛ بهداشت حاجیان؛ پیامهای امام خمینی؛ حجاز مقدس؛ حج خونین؛ حجنامه؛ حرمین شریفین؛ دعاها و زیارات حج؛ سفرنامه؛ طواف نامه؛ عمره مفرده؛ قربانی؛ مدینه شناسی؛ مکه شناسی؛ مناسک حج.

- معجم ما کتب فی الحج والزیاره والمعالم المشرفه فی الحجاز، به کوشش عبدالجبار الرفاعی، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 376 ص.

فهرستی از آثار فارسی و عربی است که در رابطه با حج و مکه مکرمه و مدینه منوره و اماکن متبرکه و زیارتی حجاز است. اطلاعات بیش از 2200 کتاب شامل اسم کتاب و نام نویسنده و سال و محل نشر را آورده است.

- کتابشناسی و ادبیات حج: مختصری از اشعار و فهرستی از کتب منتشره درباره حج، به کوشش اداره کل ارشاد اسلامی خراسان، مشهد، بی نا، چاپ 1، 1363.

- آینه آثار: فهرست آثار و معرفی کتابهای منتشر شده حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، به کوشش مرکز تحقیقات حج، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1387، 223 ص.

معرفی آثار منتشر شده توسط مرکز تحقیقات حج و به کمک نشر مشعر است. این تولیدات درباره حج و ابعاد گوناگون فقهی، تاریخی، عرفانی، سیاسی و اجتماعی آن و نیز درباره عتبات عالیات است. به همراه اطلاعات مأخذشناسی

ص: 14

کتاب، معرفی کوتاهی از آن کتاب نیز آمده است. کتاب در یازده فصل تدوین شده که عبارت اند از: قرآن و تفسیر؛ آداب، اخلاق، اسرار و معارف حج؛ احکام و مناسک؛ اعتقادات؛ آثار تاریخی؛ ادعیه و زیارات؛ سفرنامه ها و خاطرات؛ حج در آینه شعر و ادب؛ نشریات امور اجرایی حج؛ آثار متفرقه؛ کتب و نشریات به زبانهای خارجی.

اما در باب زیارت هم از قرون اولیه اسلامی، آثاری نوشتند و در دوره جدید چند کتابشناسی عرضه شد. مهمترین اثری که از سده چهارم بر جای مانده کامل الزیارات ابن قولویه قمی است. پس از آن کامل الزیارت یا مزار نوشته شهید اول اهمیت دارد.

اما از کتابشناسی ها، بخشی از موسوعه الزیارات المعصومین (ع) از آقای رفیعی پور است. که چهارصد کتاب زیارتی را معرفی کرده و بسیار مهم است. دوم کتابشناسی مستقل زیر اهمیت دارد:

کتابشناسی زیارت: کتابشناسی زیارت، مزار، زیارتگاه های اسلامی، توسل، شفاعت، تبرک، به کوشش سیدرضا باقریان موحد، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 400 ص.

گزارشی از مهمترین کتابهای درباره زیارت به زبان فارسی یا عربی که نوشته یا ترجمه شده و در ایران چاپ یا پخش شده است. گردآورنده در بخش اول یکصد کتاب مهم درباره زیارت و مزار و زیارتگاه و موضوعات مرتبط را برگزیده و به صورت توصیفی معرفی کرده است. در بخش دوم با عنوان «کتابشناسی غیر توصیفی زیارت» اطلاعات مأخذشناسی 562 اثر را آورده است. همچنین در بخش سوم با عنوان «نسخه شناسی زیارت» برخی از نسخه های خطی درباره زیارت معرفی شده است. آثاری که در این کتابشناسی آمدهاند، حداکثر تا سال 1386 شمسی چاپ شدهاند.

مناسب است از کتابشناسی دیگری با عنوان کتابشناسی امامزادگان و بقاع

ص: 15

متبرکه (به کوشش اصغر احمدی، برای سازمان اوقاف و امور خیریه و مؤسسه اطلاع رسانی اسلامی پارسا، قم، صیح صادق، 1384) نیز یاد شود.

اما همه اینها متعلق به گذشته اند و اطلاعات آثار چند سال اخیر را شامل نمیشوند و بعضاً طبق استانداردهای بین المللی تنظیم نشده اند. متعارف است، در هر موضوع، کتابشناسی ها هر سال و حداکثر هر دو سال یکبار ویرایش جدید و تکمیل شوند. معمولًا پژوهشگران از آخرین کتابشناسی استفاده میکنند.

قلمرو: عنوان این پروژه «کتابشناسی حج و زیارت» است و مشتمل بر سه اصطلاح حج، زیارت و کتابشناسی است. منظور از کتابشناسی، اطلاع رسانی در زمینه ی کتب، مقالات و پایان نامه ها است. البته این مأخذشناسی فقط کتابها را معرفی خواهد کرد. اطلاع در این موارد مشتمل بر دیتاهای صوری مربوط به چاپ، عنوان، نویسنده اثر و نیز اطلاعات مربوط به محتوای اثر است. از اینرو هر اثر در دو لایهی مأخذشناسی و توصیف محتوا یا چکیده معرفی میشود. در همه این فرآیندها، مطابق ضوابط و استانداردهای بین المللی کار میشود و از آخرین تجارب استفاده میشود.

اما حج، اصطلاحی است که گویای مجموعهای از اعمال و نیات است که هر فرد مسلمان در دیدار مکه مکرمه و خانه خدا انجام میدهد. زیارت هم مجموعهای از کارها و نیتها است که مسلمانان در دیدار مسجد رسول الله (ص) و مرقد شریف آن حضرت و نیز مراقد دیگر معصومین (ع) انجام میدهند. معلوم است شیعیان با اعتقاد به امامت، احترام ویژهای به چهارده معصوم (ع) دارند و مفهوم زیارت نزد شیعیان گستردهتر است.

به هرحال حج و زیارت گویای مفهوم دیدار؛ ولی در حج، دیدار خانه خدا و در زیارت دیدار مرقد رسول الله (ص) یا امام علی (ع) یا امام حسین (ع) یا دیگر ائمه (ع) مطرح است. البته گاه غیر از چهارده معصوم (ع)، مرقد حضرت زینب در دمشق هم در قلمرو قرار میگیرد.

این کتابشناسی در صدد معرفی همه آثار حج و زیارت نیست بلکه فقط

ص: 16

کتابهایی را معرفی میکند که در محدوده زمانی 1358 (پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران) تا 1388 و انتشار در ایران است. این محدوده زمانی و جغرافیایی بر اساس نظر مدیریت مرکز تحقیقات حج و نیز مدیریت «همایش حرم» است. هر کتابی به هر زبانی در این محدوده منتشر شده باشد، در این پروژه اطلاعرسانی میشود.

اما از نظر موضوعی، همه ابعاد حج و زیارت یعنی ابعاد اجتماعی، سیاسی، کلامی، فقهی، اخلاقی، عرفانی، هنری، ادبی، تاریخی و جغرافیایی همگی در قلمرواند. البته آثار مرجع مثل دائرةالمعارفها یا کتابشناسیها هم در قلمرواند و در رده کلیات جای میگیرند.

آنچه از قلمرو این پروژه خارج است عبارت اند از:

* آثار درباره محور زیارتگاهها یعنی شخصیت معصومین (ع) در قلمرو نیست. خوشبختانه تاکنون چندین کتابشناسی درباره حضرت محمد (ص)، امام علی (ع)، امام حسین (ع) و ائمه دیگر منتشر شده است.

* کتابهای متن زیارتنامهها.

* دربارههای اماکن متبرکه که جنبه زیارتی ندارند نیز در قلمرو نیست. مثلًا کتابهای درباره کربلا و نجف درصورتی که صرفاً به ابعاد سیاسی، اجتماعی و یا جغرافیایی این شهرها پرداخته باشند در قلمرو نیست.

* تفسیرهای قرآنی در قلمرو نیست، البته اگر کتابی تنها به بررسی آیات حج پرداخته باشد و به اصطلاح تفسیر موضوعی حج باشد، در قلمرو قرار میگیرد.

* موضوعهای کلامی مثل توسل و شفاعت که از لوازم زیارتاند و اشتراکاتی با زیارت دارند، در حوزهی این کتابشناسی نیست.

ص: 17

* قلمرو این کتابشناسی تنها اماکن زیارتی مرتبط با حوزه اختیارات سازمان حج و زیارت است که عبارت اند از مکه و مدینه، عتبات عالیات و عتبات شامات. البته با نظر مدیریت همایش برخی اطلاعات مربوط به آستان قدس رضوی نیزآمده است. از اینرو اطلاعات مرتبط با امامزادگان و زیارت آنها و نیز زیارت اهل قبور در این کتابشناسی نمی آید. مشخصاً دانشهایی مثل تذکرةالقبور و مزارات که در قدیم از شاخه های علم تاریخ بود، در این پروژه نمی آیند.

توصیف و چکیده: پروژه های کتابشناسی متناسب با اقتضائاتی که دارند، نوع چکیده را انتخاب میکنند. چکیده ها انواع مختلف دارند.

ویژگیهای چکیده ها در این مجموعه عبارت اند از:

- تلاش شده تمایزها و برجستگیهای یک اثر نشان داده شود.

- در ابتدای چکیده تعریفی از مدخل عرضه شده است. این تعریف با نام «شناسه» نیز شناخته میشود. هدف اینست که کاربر با مطالعه ی شناسه اگر اقناع و ارضاع شود، میتواند راجع به مدخل تصمیم بگیرد و نیازی به مطالعه بقیه چکیده نیست.

- از سوی دیگر آثاری که عنوان آنها گویا است و عنوان، گویای کل محتوا میباشد، چکیده نشده اند. از اینرو در صدد چکیده نگاری برای همه ی آثار نبوده و نمی خواسته ایم حجم کتابشناسی بی جهت افزایش یابد.

فصلها یا بخشهایی که وضعیت خاصی از نظر چکیده نگاری داشته اند، در ابتدای بخش، توضیحاتی آمده است و مسائل و مشکلات چکیده نگاری توضیح داده شده است.

ساختار: اطلاعات گردآوری شده در یازده بخش طبقه بندی و تفکیک شده اند. عناوین این یازده بخش چنین است:

بخش نخست: تاریخ و جغرافیا؛ بخش دوم: سفرنامه و خاطره نگاری؛ بخش

ص: 18

سوم: عرفان، اخلاق و کلام؛ بخش چهارم: قرآن و حدیث؛ بخش پنجم: ادبیات و هنر؛ بخش ششم: فقه و حقوق؛ بخش هفتم: علوم اجتماعی (1)؛ بخش هشتم: بهداشت و درمان؛ بخش نهم: مدیریت حج و حجّاج؛ بخش دهم: تشرف و نیایش؛ بخش یازدهم: کلیات: مرجع شناسی. البته ذیل هر بخش، اطلاعات تفکیک و معمولًا در چند فصل آمدهاند.

ملاحظات: ذکر چند نکته ضروری است:

* آثار دو یا چند وجهی که تعداد آنها هم اندک است در جاهای مناسب با خودشان تکثیر شدهاند.

* آثاری که در حوزه های علوم سیاسی، اقتصاد، جامعه شناسی، روان شناسی است، همگی در بخش هفتم ذیل عنوان علوم اجتماعی قرار گرفته است. این انتخاب بر اساس قواعد سرعنوانهای فارسی است.

* کتابهایی که به بررسی اسناد زیارتنامه ها پرداخته اند در بخش کلیات قرار گرفته است.

* ترجمه های منظوم زیارتنامه ها در ذیل شروح زیارات در بخش دهم آمده است.

* به علت فراوانی کتابهای راهنمای اماکن زیارتی و اینکه اکثراً شبیه هم هستند، تنها چند نمونه ذکر شده است.

* چند بخش ویژه، به جهت اهمیت آنها ایجاد کردیم که عبارت اند از: 1- حوادث ویژهی مکه و مدینه شامل وقایعی مثل تخریب حرمین شریفین و واقعه حج خونین (کشتار زائران ایرانی در سال 1366)، 2- ادبیات کودک و نوجوان، 3- شبه شناسی، ردیه ها و دفاعیه ها در باب زیارت.

ص: 19

در پایان: این کتابشناسی به پیشنهاد همایش حرم و مدیریت محترم مرکز تحقیقات حج اجرا شد و به اتمام رسید. و مسئولان این همایش از ابتدا تا انتها دلسوزانه مشکلات را تدبیر و مرتفع نمودند. همین جا از آنها تشکر میشود.

همایش حرم که به همت بعثه مقام معظم رهبری شکل گرفت، به منظور تشویق وتکریم مؤلفان وتجلیل ازبرترینهای علمی وپژوهشی حج وزیارت است.

همگان مستحضر هستند مأخذشناسی، پیچیدگی و دشواریهای فراوان دارد. اگر دلگرمیها و مساعدتهای مسئولین محترم مرکز تحقیقات حج نبود، سرنوشت این کار معلوم نبود به کجا برسد. همچنین از دیگر آقایان و خانمهایی که هرکدام به نوعی در پیشبرد این مأخذشناسی مساعدت نمودند تشکر میشود؛ نامهای این افراد در صفحه پدیدآورندگان آمده است. آقایان حضرت حجةالاسلام والمسلمین آقای سیدعلی قاضی عسکر، نماینده محترم ولی فقیه در امور حج و زیارت و سرپرست بعثه مقام معظم رهبری، و حجةالاسلام والمسلمین آقای حجت الله بیات، معاون آموزش و تحقیقات بعثه مقام معظم رهبری، که با تصویب این پروژه و رفع موانع اداری آن موجبات پیشرفت را فراهم آوردند؛ همینجا از آنان تشکر میشود؛ اما آقایان جناب سیدحسین اسحاقی مدیر مرکز تحقیقات حج و جناب حجة الاسلام والمسلمین محسن محمدی مسئول برنامه ریزی و پژوهش مرکز تحقیقات حج در همه ی مراحل این پروژه مساعدت کرده و با رایزنیها و ابراز نظریات راهگشا، زمینه های پیش برد پروژه را فراهم آوردند؛ در اینجا لازم است از اینان تشکر شود.

در آخر از همه فرهیختگان و پژوهشگران خواهشمندم، معایب و اشکالات را تذکر دهند و مطمئن باشند نظریات آنها در چاپ های بعدی اعمال خواهد شد.

اباذر نصر اصفهانی

E- mail: abazarnasr@ gmail. com

ص: 20

ص: 22

ص: 24

شابک: 4- 35- 5795- 964

گزینش و اقتباس مطالبی از ترجمه کتاب مکه و ماجاء فیها من الآثار (تألیف محمد بن عبدالله ازرقی، ترجمه مهدوی دامغانی) است. در این گزیده به تاریخ و فلسفه ساخته شدن خانه کعبه زیر این عناوین می پردازد: آفرینش کعبه قبل از آفرینش زمین و آسمان ها؛ طواف کشتی نوح (ع) به دور خانه کعبه؛ گزینش ابراهیم (ع)؛ بت لات و عزی؛ چگونگی راه رفتن در طواف.

انصاری، عبدالقدوس

تاریخ مفصل کعبه معظمه قبل از اسلام، ترجمه اختر علوی (1)، اصفهان، چهارباغ، چاپ 1، 1385، 96 ص، وزیری.

شابک: 9- 38- 7282- 964

عنوان اصلی: التاریخ المفصل الکعبه المشرفه قبل الاسلام.

بررسی حوادث و تحولات تاریخ کعبه قبل از اسلام است. دارای این مباحث است: نام های کعبه؛ بناهای کعبه قبل از اسلام؛ مصونیت کعبه؛ حجرالاسود و مقام؛ کعبه مرکز زمین؛ پرده داری کعبه قبل از اسلام؛ هدایای کعبه و اولین اهدا کنندگان؛ مهم ترین رخدادهای کعبه قبل از اسلام؛ آثار

مقدس و تاریخی موجود در کعبه و پیرامون آن. مستندات نگارنده آیات قرآن، دیوان های شعرای معروف جاهلی، کتب معتبر لغوی و تاریخی است. نیز به نقد آرای مستشرقان پرداخته است.

حسینی ادیانی، سیدابوالحسن (2) (متولد 1334)

زیارت عارفانه: زیارت در گذر زمان، زیارت از دیدگاه اسلام، فلسفه زیارت، اماکن زیارتی مدینه، تهران، قائم، چاپ 1، 1386، 216 ص، رقعی.

شابک: 3- 89- 6139- 964- 978

ص: 26

بررسی اهمیت، آثار و برکات زیارت، مشروعیت آن و معرفی اماکن معروف زیارتی مدینه است. ذیل اماکن زیارتی مدینه به معرفی مراقد و مساجد، زیارتگاه های شخصیت های مقدس، صحابه و یاران پیامبر و حوادث تاریخی مربوط به این اماکن می پردازد. مسجد و روضه شریف نبوی، مأذنه بلال، محراب پیامبر، بقیع، مراقد دختران پیامبر، قبور عمه های رسول خدا، همسران پیامبر، قبور امامان شیعه و مساجد سبعه و مسجد قبا از دیگر اماکن زیارتی است. بخش اول تا سوم به تاریخ زیارت، زیارت از دیدگاه اسلام و فلسفه و اسرار و آثار زیارت اختصاص یافته است.

حسینی شاهمرادی، سیدقدرت الله (1) (متولد 1325)

دیار نور، قم، دفتر نشر الهادی، چاپ 1، 1378، 388 ص، وزیری.

شابک: 2- 038- 400- 964

چاپ دیگر

تهران، دبیزش، چاپ 1،، 560 ص.

شابک: 4- 48- 7712- 964- 978

بررسی حج به شیوه ی گزارشی و با محتوای تاریخی- کلامی است. نیز در بخش پایانی، فصلی در فضیلت کربلا و زیارت امام حسین (ع) آمده است. اهم عناوین کتاب عبارت اند از: جایگاه و فضیلت حج در اسلام؛ تاریخ کعبه؛ تاریخ حج؛ آداب سفر؛ اقسام حج؛ آداب مناسک و مواقف مختلف حج؛ آداب وداع؛ حج و عمره پیامبر اسلام (ص)؛ فضیلت مکه و نام های مختلف آن؛ فضایل کربلا و زیارت امام حسین (ع).

الخرابشه، سلیمان

رقابت عباسیان و فاطمیان در سیادت بر حرمین شریفین (قرن پنجم و ششم هجری)، ترجمه رسول جعفریان (2)، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1385، 144 ص، رقعی.

ص: 27

شابک: 1- 020- 540- 964

عنوان اصلی: التنافس السلجوقی- الفاطمی علی بلاد الحجاز و امره الحج

الدقن، محمد

کعبه و جامه آن از آغاز تا کنون، ترجمه هادی انصاری، ویرایش علی ورسه ای، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1383، 303 ص، وزیری.

شابک: 5- 43- 7635- 964

رهبر، محمدتقی (متولد 1314)

زمزم، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1382، 179 ص، پالتویی.

بررسی تاریخ تحولات چشمه ی زمزم مثل آسیب ها، گسترش و بازسازی

ص: 28

آن است. نویسنده در صدد پاسخگویی به این پرسش ها است: در گستره زمان چه تحولاتی بر زمزم گذشته است؟ آیا آنچه امروزه به نام آب زمزم در مکّه عرضه می شود برآمده از همان چشمه اسماعیل است؟ یا منابع دیگری آن را تقویت می کند؟

مستندات نگارنده در درجه اول روایات و متون تاریخی بوده ولی با استفاده از منابع عرفانی و اخلاقی به نکته های جالب و شنیدنی درباره زمزم دست یافته که در چند فصل عرضه کرده است. این نوشتار پیشتر به صورت پنج مقاله در فصلنامه میقات حج منتشر شده است.

سعد، طعمه (متولد 1304)

الحج تاریخاً و آداباً و فریضه، قم، نورالنور، چاپ 1، 1382، 288 ص، وزیری.

شابک: 7- 5- 940180- 964

بررسی آداب، احکام و فضیلت حج با استناد به آیات و روایات است. نویسنده به عنوان مقدمه بحث، مطالبی درباره سفر و اوقات مبارک و نحس سفر بیان داشته و در خصوص سفر به حج توصیه هایی کرده است. سپس به تاریخ ساخت و بازسازی و اهمیت کعبه پرداخته و نقش ابراهیم و اسماعیل و هاجر را در تعمیر کعبه یادآور شده است. ثواب و فضیلت حج، حج ملائکه و پیامبران، عمره، حج اکبر، مناسک حج، استطاعت، مواقیت، آداب احرام، اعمال حج، ترک احرام، زیارت در حج از مباحث اصلی کتاب است.

شیخی، علیرضا

معارج: تئوری تطبیق مواقف حیات حضرت ابراهیم علیه السلام با مناسک حج، گرگان، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی علوم طبیعی پدیده گرگان، چاپ 1،، 260 ص.

شابک: 2- 4- 91693- 964

عنوان دیگر: تئوری تطبیق مواقف حیات حضرت ابراهیم علیه السلام با مناسک حج.

ص: 29

بررسی اعمال و احکام هر یک از کارهای حج است. مهم ترین ویژگی این کتاب اینست که زندگی حضرت ابراهیم و مواضع و رفتارهای او را با اعمال و مناسکی که حجاج انجام می دهند مقایسه کرده و در هر مورد پس از تحلیل تاریخی، نتیجه گیری نموده است.

طاهرپور، نصرت السادات (متولد 1360)

پرواز به خانه ی مردم، تهران، روناس، چاپ 1، 1387، 112 ص، رقعی.

شابک: 1- 34- 7587- 964- 978

معرفی حوادث تاریخی مکه و مدینه در قالب داستان و پژوهش تاریخی است. مؤلف تأکید می کند میلیون ها مسلمانی که هر ساله از سراسر جهان برای شرکت در مراسم حج به مکه و مدینه می روند، به شناخت تاریخی مکه و مدینه نیاز دارند. حج یعنی رفتن، به دست آوردن فهم و دستیابی به معرفت و رسیدن به معرفت روحی است. کتاب حاضر با بیانی ساده به مسائل حج پرداخته است. نویسنده نخست شرح زندگی حضرت ابراهیم (ع) و چگونگی ساخت خانه ی کعبه و سپس داستان زندگی حضرت محمد (ص) و تاریخ اسلام را بازگو می نماید؛ سپس توضیحاتی درباره مدینه و اماکن متبرکه آن به همراه وضعیت مسجد النبی در گذشته و حال، اماکن مکه و مناسک حج و فلسفه ی هریک بیان می کند.

عثمانی، محمد شفیع (1) (1897- 1976 م)

تاریخ قربانی و حقیقت و اهمیت آن، گردآوری محمدامین حسین بر (2)، تربت جام، احمد جام، چاپ 3، 1387، 60 ص، رقعی.

چاپ دیگر

سراوان، حوزه علمیه اشاعت التوحید، چاپ 1،، 47 ص.

شابک: 7- 15- 6765- 964

ص: 30

بررسی تحولات قربانی حاجیان در مکه در طول تاریخ و نیز بررسی تأثیرات واقعی آن است. از زمان خلقت حضرت آدم (ع) تا کنون، اقوام

مختلف ذبح قربانی را به عنوان یک سنت حفظ کرده و با روش های گوناگون آن را انجام داده اند. با ظهور اسلام، «قربانی کردن» در مجموعه عبادات مهم اسلام قرار گرفت که با استناد به آیه 34 سوره ی حج، خداوند متعال روش خاصی را برای آن تعیین نموده است. این کتاب هم به دیدگاه اهل سنت پیرامون تاریخچه ی قربانی و هم، نظریات دانشمندان شیعه درباره اهمیت این عمل می پردازد. نیز به ماجرای قربانی کردن حضرت اسماعیل (ع)، احکام و آداب ویژه ی قربانی می پردازد و به سؤالات مختلفی در این زمینه پاسخ می دهد.

قهرمانی نژاد شائق، بهاءالدین (1) (متولد 1343)

از حج آدم علیه السلام تا حج خاتم صلی الله علیه و آله و سلم: مروری به داستان مکه و حج از ابتداء آفرینش، بی جا، مؤسسه فرهنگی ولیعصر (عج)، چاپ 1، 1378، 115 ص.

عنوان دیگر: مروری به داستان مکه و حج از ابتداء آفرینش.

بررسی تحولات تاریخی حج از ابتدا تا دوره ی اسلام است. نویسنده به زوایای تاریخی حج از جمله حج در دوره ی حضرت آدم، جایگاه حج در فقه شیعه و مکتب اهل بیت علیهم السلام و حج انبیا می پردازد.

محمدزاده مزینان، مهدی (متولد 1355)

حج در آینه ی تاریخ، تهران، الهه ناز، چاپ 1،، 11+ 64 ص.

شابک: 9- 21- 8354- 964

بررسی تحولات حج در طول تاریخ است. از نظر این کتاب، حج آموزشگاهی است که در همه ادیان الهی مورد توجه بوده است. زیرا زمینه های افزایش معنویت و انسانیت را در اقشار جامعه ایجاد می کرده و

ص: 31

راهی برای وصول توحید و شیوه ای برای خداشناسی بوده است. به همین دلیل وضعیت مناسک حج در دوره های مختلف را بررسی کرده است.

منصورنژاد، محمد (متولد 1340)

زنان و حج: عصر هاجر و مقطع اسلامی، ویرایشِ حجت الله محمدشاهی (1)، تهران، جوان پویا، چاپ 1،، 48 ص، رقعی.

شابک: 6- 9- 96298- 964- 978

عنوان فرعی: عصر هاجر و مقطع اسلامی.

فروست: دغدغه های جوان پویا- جلد 37.

بررسی ارتباط هاجر، همسر ابراهیم، با حج و جایگاه زنان در مراسم حج است. زنان همیشه، و به ویژه در صدر اسلام در سیر تحولات حج تأثیر داشته اند. این مسأله را با استفاده از برخی شواهد و متون تاریخی بررسی می کند. سپس نویسنده به خدیجه و نماز او در کعبه، بیعت زنان با پیامبر در حج، ام سلمه و گره گشایی، توجه رسول اکرم (ص) به زنان در سخنرانی حجة الوداع می پردازد. مبحث زنان و حج در فقه شیعه آخرین موضوعی است که توجه نویسنده را جلب کرده و آراء فقهای شیعه را درباره احکام زنان در حج و حقوق زنان در مکه و مدینه بررسی نموده است.

هاشمی، سیدمحمود (متولد 1331)

حج و رویدادهای تاریخی حرمین، تهران، محمود هاشمی، چاپ 2،، 400 ص، رقعی.

شابک: 8- 939- 330- 964

بررسی رخدادهای مکه و مدینه و حوادث حج در طول تاریخ است. حرم مکه و حرم نبوی در دوره های مختلف، حوادث مختلفی به خود دیده است. مورخان، آنها را در کتاب های خود گزارش کرده اند. نویسنده بر

ص: 32

اساس شواهد تاریخی، به بررسی و تحلیل این حوادث پرداخته است.

هجرانی، علی (به کوشش)

تاریخ، احکام و ارزشهای معنوی حج: به زبان روسی، قم، مهدی یار، چاپ 1، 1385، 160 ص، رقعی.

شابک: 7- 97- 7643- 964

دیدگاه ها و تحلیل های فقها و عارفان در این کتاب گردآوری و مجموعه سازی شده است. مناسک و احکام حج دستخوش تحولات شده و با گذشت زمان در هر دوره کامل تر گردیده است.

یوسف پور، رحمان

460 نکته نورانی درباره حج، ویرایش علی اکبر امامی، قم، میراث ماندگار، چاپ 1، 1387، 264 ص، رقعی.

شابک: 4- 04- 2959- 964- 978

بررسی زوایای گوناگون علمی، فلسفی، اخلاقی، فقهی، تاریخی و عرفانی حج و پاسخ به سؤالاتی در این زمینه ها است. نویسنده به 460 سؤال متنوع درباره حج و مناسک حج و تاریخچه ی اعمال حج، پاسخ داده است. بیشتر این سؤالات به اهمیت مسافرت به ویژه سفر معنوی حج،

فلسفه احرام و میقات، اهمیت شهر مکه و کعبه، تاریخچه ی ساخت خانه خدا، حجر اسماعیل می پردازد. نیز این موضوعات را بررسی می کند: پرده کعبه، حجرالاسود، طواف، مقام ابراهیم، مسجد الحرام، تقیه در حج، سعی بین صفی و مروه، عرفات، مشعرالحرام، منی، رمی جمرات و قربانی. در پایان اطلاعات مختصری از کشور عربستان (حجاز) و آثار تاریخی مکه و همچنین آداب سفر می دهد.

ص: 33

ص: 34

پالتویی.

شابک: 2- 54- 8508- 964

بررسی سیره پیامبر (ص) در آداب و مسائل حج است. در فصول مختلف به این مقولات می پردازد: نکات ارزنده اخلاقی مانند سادگی، پاکیزگی، عبادت، خوش اخلاقی، مدارا، تواضع، تعاون، آداب سفر، رعایت حقوق همسفران. هدف نویسنده عرضه ی الگویی است که با تبعیت از آن، موجب رشد کیفی حج مسلمانان شود. از اینرو با اجرای دستورات پیامبر (ص) می توان به حجی کامل و معنوی دست یافت.

حکیم، منذر

الحج فی مدرسة اهل البیت علیهم السلام: معالمه آفاقه، قم، مجمع جهانی اهل بیت (ع)، ق/، 223 ص.

شابک: 5- 314- 529- 964- 978

بررسی سیره اهل بیت (ع) و مشرب آنان در عرصه ی حج است. این کتاب به مباحث زیر می پردازد: حج، فریضه ی بزرگ اسلامی؛ نشانه ها و شعار حج در قرآن کریم؛ فلسفه و تاریخ حج؛ علائم و نشانه های حج در مدرسه ی اهل بیت (ع)؛ زیارت پیامبر (ص)، ائمه ی معصومین (ع) و مساجد؛ حج در روایات اهل بیت (ع)؛ اهمیت، آثار و برکات حج؛ ادب حاجی و عرفان حج؛ حج انبیای الهی و پیامبر مکرم اسلام (ص) در نصوص اهل بیت (ع)؛ حج در سیره ی اهل بیت (ع)؛ حج امامان معصوم (ع)؛ حج امام صادق (ع) و حج امام مهدی (عج).

حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، معاونت آموزش و تحقیقات

حج الانبیاء و الائمة علیهم السلام، تحقیق معاونت آموزش و پژوهش حوزه نمایندگی ولی فقیه، اخراج حیدر الخزرجی، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1416 ق/ 1374، 544 ص، وزیری.

معرفی ویژگی های حج انبیاء و ائمه (ع) بر اساس احادیث است. این اثر شامل 973 حدیث درباره کیفیت به جاآوردن مناسک حج توسط هفده تن

ص: 36

از پیامبران و ائمه اطهار (ع) است. برخی از عناوین مطرح شده در کتاب عبارت اند از: حج آدم، حج پیامبر (ص) و عمره او، حجة الوداع، حج ائمه (ع). در واقع این کتاب پاسخی به این سؤالات است: پیامبران چگونه حج می گزاردند؟ حج و جایگاه آن در معرفت دینی و نقش آن در زندگی انسان را چگونه تبیین می کردند؟ رازها و رمزهای نهفته در حرکات و اعمال را در این مجموعه چگونه تفسیر می کردند؟ پیشوایان الهی چگونه؟ امامان معصوم (ع) چه سان حج می گزاردند؟

قهرمانی نژاد شائق، بهاءالدین (1) (متولد 1343)

از حج آدم علیه السلام تا حج خاتم صلی الله علیه و آله و سلم: مروری به داستان مکه و حج از ابتداء آفرینش، بی جا، مؤسسه فرهنگی ولیعصر (عج)، چاپ 1، 1378، 115 ص، رقعی.

عنوان دیگر: مروری به داستان مکه و حج از ابتداء آفرینش.

بررسی چگونگی اجرای مناسک حج توسط رهبران دینی و تحولات تاریخی نمادها و اعمال حج است. این نوشتار، به برخی زوایای حج از جمله تاریخ حج، جایگاه حج در فقه شیعه و مکتب اهل بیت (ع) و حج انبیاء می پردازد. مکه و توجه انسان به حج به عنوان سمبل و نماد خداشناسی از ابتدای تاریخ انسان مطرح بوده؛ اما با اینکه خداشناسی اصل ثابتی در جوامع انسانی بوده ولی سمبل های آن تحولاتی داشته است. ائمه (ع) حج واقعی را در دوره خود به مردم آموختند و سمبل ها را به اندازه کافی ارتقا و توسعه دادند. این نوع حج الگویی برای دوره های بعد شد.

حج البیت در مکتب اهل البیت (علیهم السلام): شامل داستانهایی از حج معصومین (علیهم السلام)، قم، نصایح، چاپ 1، 1379، 212 ص، رقعی.

شابک: 1- 21- 6377- 964

ص: 37

بررسی سیره ائمه (ع) در عرصه ی حج به عنوان الگویی برای شیعیان است. سیره ی معصومین (ع) شامل گفتار، رفتار و تقریر آنان در همه مسائل حجیت داشته و الگویی برای شیعیان است. این کتاب جنبه ها و ابعاد سیره ی حجی امامان را گزارش کرده است. منبع اصلی این گزارش ها، کتب روایی و احادیث معصومین (ع) و در مرحله بعد کتب تاریخی است.

حج خوبان حکایت آنان که به دیدار دوست بار یافتند، تهران، سبوح، چاپ 1،، 125 ص.

شابک: 9- 0- 94001- 964

بررسی داستان هایی درباره فریضه حج توسط چهارده معصوم (ع) است. ائمه (ع) چگونگی اجرای مناسک و اعمال حج را بیان کرده اند و نیز با عمل خود، چگونگی اجرای آن را تبیین کرده اند. این کتاب سیره ی حج ائمه (ع) را در قالب داستان معرفی کرده است. و تلاش کرده حج مقبول را از این طریق به مؤمنان آموزش دهد.

واثقی، حسین (متولد 1336)

حجة الوداع کما رواها اهل البیت علیهم السلام و یلیها: میزات الحج الجاهلی، حجج النبی (ص)، عمرات النبی (ص) من مکیات المعصومین (ع) العریض، قم، مرکز فقه الائمه الأطهار (ع)، چاپ 1، 1383، 599 ص، وزیری.

شابک: 5- 14- 7709- 964

بررسی حجة الوداع، به عنوان آخرین حج پیامبر (ص) بر اساس روایات و متون معتبر شیعه است. به ضمیمه سه موضوع دیگر را بررسی کرده است: ویژگی های حج در دوره جاهلیت، حج های رسول اکرم (ص) و عمره های ایشان. نویسنده در صدد است سیره نبوی را در حج شناسایی و به مسلمانان معرفی کند. حجة الوداع به عنوان آخرین و کامل ترین حج پیامبر در تاریخ از اعتبار ویژه ای برخوردار است زیرا پیامبر در این حج، بسیاری از معارف و مسائل اسلامی را به مناسبت به مسلمانان معرفی کرد. وی به تفصیل سیره پیامبر را درباره کیفیت احرام، طواف، تلبیه، حجرالأسود، سعی، وقوف در عرفات و مشعر و قسمت های دیگر حج

ص: 38

توضیح داده است. سپس به مشخصات حج عصر جاهلیت، دیگر حج ها و عمره های پیامبر و برخی از حج های امامان شیعه، سیره برخی از عالمان شیعه در حج گزاری و اهتمام به این فریضه را تحلیل می کند.

اثر حاضر را می توان ترجمه و تلخیص کتاب حجة الوداع کما رواها اهل البیت (ع) دانست که نویسنده با استفاده از منابع تاریخی و روایی و با ذکر تصاویر و نمودارهایی در ضمن چند بند به سفرنامه رسول خدا از مدینه به مکه پرداخته است. در ضمن، در صدد توضیح و شرح خطبه های پیامبر (ص) درباره مسائل حج است. بنابراین به همین بهانه به مسائل و احکام حج، از جمله احرام، میقات، تلبیه، طواف، وقوف در مشاعر اشاره کرده است. همچنین به مشاهد و مقامات دره مکه، از جمله مقام ابراهیم، زمزم، پوشش کعبه، عرفات، منا، وادی مشعر، حجر اسماعیل، اشاره شده است. نویسنده همچنین تفاوت های حج پیامبر با حج در جاهلیت را برشمرده و به برخی از بدعت های جاهلی، از جمله طواف برهنه، نرفتن به عرفات و جابه جا کردن ماه های حرام اشاره کرده است و در پایان با اشاره به عمره های پیامبر، به خاطراتی از معصومان (ع) درباره مکه پرداخته است.

واثقی راد، محمدحسین

همگام با فرشتگان، قم، آفاق غدیر، چاپ 1، 1387، 255 ص، رقعی.

شابک: 6- 9- 96881- 964

ص: 39

بررسی جنبه هایی از کعبه و مناسک حج و بیان احکام و فضایل معنوی سفر حج است. پژوهش حاضر با رویکردی اخلاقی، عبادی و فقهی به مسأله حج پرداخته و تفسیری از مناسک حج از قبیل احرام، طواف، میقات، سعی، رمی جمرات، تلبیه، وقوف در منی و عرفات و فضای معنوی حاکم بر مناسک حج عرضه می کند. نگارنده ضمن معرفی اجمالی کعبه و فضیلت و ثواب سفر حج و آموزش احکام و مناسک حج، به آثار فردی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حج توجه نموده و مقام و منزلت حج و حاجی را از دیدگاهی روایی و قرآنی بررسی می نماید. از این رو وی

به سیره پیامبران الهی و ائمه در اجرای عبادت حج اشاره کرده و احکام حج را تفسیری معنوی می نماید.

هروی، جمال الدین (متولد 1349)

با پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم در حج، تربت جام، شیخ الاسلام احمد جام، چاپ 1،، 111 ص.

شابک: 7- 88- 8688- 964- 978

بررسی ویژگی های حج رسول الله (ص) است. نویسنده سیره پیامبر اکرم (ص)، رفتارها و دیدگاه های ایشان را به گونه ای تحلیل و بررسی کرده که مسلمانان بتوانند الگوبرداری کنند.

ص: 40

شابک:x- 161- 333- 964

عنوان اصلی: مزارات اهل البیت (ع) و تاریخ ها.

فروست: به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی)؛.

معرفی آرامگاه های خاندان پیامبر (ص) و برخی از صحابه ایشان است. مؤلف به این مباحث می پردازد: زیارت و مشروعیت و دلایل جواز آن؛ دیدگاه های وهابیت درباره زیارت؛ نقدی بر این عقاید؛ معرفی آرامگاه ها در شهرهای مدینه منوره، کربلا، نجف، کوفه، کاظمین، سامرّاء، مشهد، قم، ری و شیراز؛ آرامگاه های واقع در کشور اردن و مصر.

حسینی خلخالی، محمدباقربن مرتضی (درگذشت 1337 ق)

جنات الثمانیة: سیری در تاریخ و جغرافیای هشت زیارتگاه مقدس جهان اسلام، تحقیق محمدرضا انصاری قمی (1)، قم، دلیل ما، چاپ 1،، 896 ص، وزیری.

شابک: 5- 82- 7528- 964

عنوان دیگر: سیری در تاریخ و جغرافیای هشت زیارتگاه مقدس جهان اسلام.

بررسی تاریخ و جغرافیای هشت زیارتگاه مهم جهان اسلام است. مؤلف ابتدا به پیشینه تاریخی هر یک از این زیارتگاه ها پرداخته و در ادامه، بر اساس روایت های دینی و گزارش های مورخان، دورنمای تاریخی هر کدام از این زیارتگاه ها و شهرها را تحلیل می کند. سپس به تاریخ جایگاه مقدس هر شهر پرداخته و تمامی روایت های مذهبی و تاریخی درباره آن را جمع آوری نموده و دسته بندی و بررسی می کند. شهرهای مکه، مدینه، بیت المقدس، کربلا، نجف، کاظمین، سامراء و مشهد مقدس شهرهایی هستند که در این بررسی آمده است. مؤلف در بررسی سه شهر مقدس مکه، مدینه و بیت المقدس، به تفصیل به کعبه، مسجد الحرام، مسجد النبی و دیگر مزارهای مدینه و اطراف مسجدالاقصی و قبةالصخره می پردازد. اما در بررسی دیگر شهرها، به زندگانی امامان معصوم آرمیده در این شهرها

ص: 42

پرداخته و درباره تولد، دوران امامت، خلفای معاصر آنان و مسائل جنبی و تاریخی و وقایع ویژه هر یک از آنان، به تفصیل نوشته است. در پایان سبب شهادت و چگونگی دفن و سیر تاریخی ساختمان سازی و تحولات معماری بقاع و اماکن مقدس آنان و حوادث تاریخی مرتبط این آرامگاه ها را بررسی می کند.

حیدری، ابراهیم (متولد 1344)

جغرافیای تاریخی اماکن مقدسه، تهران، زعیم، چاپ 1،، 339 ص، وزیری.

شابک: 5- 14- 5403- 600- 978

بررسی ابعاد عتبات، مرقدها، مدفن های بزرگان، ابرار و رهبران دینی است. نویسنده اماکن مقدس را بر اساس معیارهای جغرافیایی تقسیم و دسته بندی کرده، آنگاه رخدادهای مهم مرتبط و منتسب به این اماکن را بررسی می کند. اماکن مقدس شامل ابعادی مثل معماری، نمادها و سمبل ها، شخصیت شناسی، آسیب شناسی، نظریات مردم درباره آنان، آراء

و دیدگاه خودشان و موقوفات وابسته است. هر یک از این ابعاد خود مشتمل بر چندین مقوله دیگر است. مثلًا معماری شامل فنونی همچون گچ بری، آینه کاری، کاشی کاری است. نویسنده تلاش کرده این نوع مقولات را بررسی کند.

الخلیلی، جعفر (متولد 1904 م)

آشنایی با عتبات مقدسه و زندگانی چهارده معصوم، ترجمه علی چراغی (1)، تهران، حمید، چاپ 1،، 372 ص، وزیری.

عنوان اصلی: مدخل الی موسوعة العتبات المقدسه.

مجموعه اطلاعاتی درباره عتبات و مراقد شریف معصومین (ع) است. نویسنده زندگینامه چهارده معصوم (ع) و اخلاقیات و خدمات اجتماعی آنان را به تفصیل آورده و بررسی نموده است. آنگاه مراقد و بارگاه های

ص: 43

آنها در شهرهای مختلف عراق، عربستان و ایران را تحلیل و بررسی می کند.

رامین نژاد، رامین

مزار پیامبران، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، چاپ 1، 1387، 316 ص، وزیری.

شابک: 8- 189- 971- 964- 978

بررسی ابعاد مقبره های انبیاء است. از حضرت آدم شروع می کند. آدم پس از 930 سال حیات دنیوی به بیماری سختی مبتلا و توسط فرزندش «شیث» در منطقه ای به نام «ابوقبیس» دفن شد و بعدها در زمان حضرت نوح برای در امان بودن از طوفان، خداوند به حضرت نوح دستور داد تا

استخوان های ایشان را به نجف اشرف منتقل کنند و هم اکنون مزار ایشان پشت مزار حضرت علی (ع) می باشد. مزار پیامبران کتابی است که ضمن بیان توضیحاتی مختصر پیرامون حیات انبیاء الهی، اطلاعاتی درباره آرامگاه آن بزرگواران نیز ارائه می دهد. تصاویری از مرقدهای مطهر این بزرگواران نیز در انتهای کتاب آورده است.

سمواتی، فاطمه (متولد 1346)

اماکن مقدس در سفرنامه ها، تهران، قصیده، چاپ 1،، 171 ص.

شابک: 5- 18- 5087- 600- 978

استخراج، گردآوری و تنظیم گزارش های مندرج در سفرنامه ها است. از قرن نخست قمری با دفن رسول اکرم (ص) در مدینه منوره به بعد، تا کنون، صدها محقق، تاجر، گردشگر به شهرهای دارای عتبات و مراقد مسافرت کرده و به شرح رخدادها و مراحل سفر خود پرداخته اند. نیز آثار فردی و اجتماعی سفرهایشان را ثبت و نوشته اند. بسیاری از این سفرنامه ها چاپ و منتشر شده است. مؤلف این کتاب، این سفرنامه ها را مطالعه کرده و بخش های مرتبط با عتبات و مراقد بزرگان اسلام و رهبران مسلمانان را از لابه لای آنها گردآوری و در یک ساختار علمی و منطقی مجدداً تنظیم و در قالب یک کتاب جدید عرضه کرده است.

ص: 44

لقمانی، احمد (متولد 1342)

هفت شهر عشق، قم، بهشت بینش، چاپ 1،، 429 ص، جیبی.

شابک: 9- 340- 938- 964

عنوان روی جلد: هفت شهر عشق، اثری معرفت آفرین برای زائران نجف، کربلا، کاظمین، سامرا، کوفه، مشهد و دمشق.

معرفی اماکن مقدس در نجف، کربلا، کاظمین، سامرا، کوفه، مشهد و دمشق

است. نویسنده تلاش کرده ابعاد مختلف این زیارتگاه ها را بررسی کند؛ برای مثال به ویژگی های هنری و معماری، به تحولات تاریخی، به شخصیت شناسی، و مدفونین در این اماکن می پردازد.

وحید دامغانی، ابراهیم

راهنمای حج و زیارتگاهها در جهان اسلام، تهران، رودکی، چاپ 1، 1362، 224 ص.

اطلاع دهی و هدایت در عرضه ی موضوعات مرتبط با حج، حجاج، جغرافیا و تاریخ اماکن زیارتی و مذهبی است. محدوده این کتاب تمامی مناطق جهان اسلام است. نویسنده همه عتبات و مراقد و نیز اماکن مذهبی- زیارتی مکه و عربستان را معرفی کرده است. این توضیحات شامل تاریخ تأسیس، تحولات تاریخی، معماری و شخصیت شناسی می شود.

ص: 45

عنوان دیگر: اخبار المدینه المنوره.

این نوشتار، ترجمه بخش نخست اخبار المدینة المنوره می باشد. مؤلف در این بخش، وضعیت شهر مدینه در روزگار پیامبر را بررسی کرده و به پاره ای از رخدادها و آثار این دوره می پردازد.

احمدوند، محسن (متولد 1353)

سفر به بیت عتیق: اسرار و معارف حج، مناسک و اعمال حج، معرفی آثار مکه و مدینه، قم، میثم تمار، چاپ 1، 1386، 472 ص، وزیری.

شابک: 1- 00- 2786- 964

عنوان دیگر: اسرار و معارف حج، مناسک و اعمال حج، معرفی آثار مکه و مدینه.

بررسی منفعت ها، تأثیرات، فلسفه مناسک حج و نیز راهنمای زائران خانه خدا برای آشنایی با مشاهد مشرفه مکّه و مدینه است. بخش اول به ذکر آیات و روایاتی در فضیلت و اهمیت کعبه و آداب سفر حج و بخش دوم به احکام و اعمال حج اختصاص یافته و مجموعه ای از واجبات و محرمات و مکروهات و مستحبات این واجب شرعی بر مبنای فقه عملی شیعه در آن ارائه گردیده است. در بخش سوم موقعیت شهر مدینه و بخش های مسجد النبی و اماکن زیارتی، مقبره ها و مساجد این شهر مقدس معرفی شده است.

احمدی، حسنعلی

ره توشه مدینه، قم، میثم تمار، چاپ 2، 1378، 128 ص، رقعی.

شابک: x- 9- 91554- 964

معرفی و بررسی تاریخی- دینی زیارتگاه های مقدس در مدینه منوره است. مدینه منوره با هجرت رسول الله (ص) تبدیل به ام القری جهان اسلام شد و از همان زمان، اماکن مقدس و دینی فراوان و نیز مدارس آموزشی زیاد در اینجا ساخته شد. به طوری که هم اکنون مجموعه ای از همه نمادهای اسلام و گویای حوادث تاریخ اسلام و یک دوره تاریخ مجسم

ص: 47

اسلام است. نویسنده در صدد برآمده زائرانی که چند روزی از ایام حج را در این شهر اقامت دارند، آگاهی و معنویت کسب کنند.

احمدی، محمد (متولد 1339)

جغرافیای عربستان سعودی و اماکن حرمین شریفین، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 211 ص.

شابک: 5- 188- 540- 964- 978

بررسی متغیرهای جغرافیایی کشور عربستان مثل آب و هوا، مختصات شهری، تقسیمات کشوری و نیز عتبات دینی و محل های حرم الهی و حرم نبوی است.

الازرقی، محمد بن عبدالله (درگذشت 250 ق)

ترجمه کتاب اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، تحقیق رشدی الصالح ملحس، ترجمه و تحشیه از محمود مهدوی دامغانی، تهران، چاپ و نشر بنیاد، چاپ 1،

دوجلد در یک مجلد، 623 ص، وزیری.

عنوان اصلی: اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار.

عنوان روی جلد: اخبار مکه.

بررسی حوادث تاریخی و تاریخچه ای از شهر مکه و مراسم حج و نیز تاریخ اماکن و مشاهد مقدس در این شهر است. این اثر که در قرن سوم قمری تألیف شده، جزء قدیمی ترین آثار درباره مکه است. چگونگی اجرای مناسک حج در آن زمان، اماکن مذهبی مکه و ... در آن دوره به خوبی معرفی شده است. به نظر نویسنده، عربستان قبل از اسلام دارای فرهنگ و مدنیت خاص بوده و بعد از اسلام تبدیل به یک قطب فرهنگی و اجتماعی در جهان اسلام شده است. از اینرو اماکن بسیاری در طول تاریخ ساخته شده است. نویسنده به معرفی اینها می پردازد.

استوان، محمد حسن

کعبه امن دل، شیراز، میرازی شیرازی، چاپ 1، 1386، 156 ص، وزیری.

ص: 48

شابک: 3- 13- 2710- 964- 978

بررسی جذابیت های مکه و مدینه هم برای توریست ها و هم جذابیت های دینی است. حج را یک فریضه دانسته و سفر به مکه و مدینه را دارای اثرات مهم در زندگی می داند. نویسنده معتقد است سفر به مکه و مدینه باید با شناخت و آگاهی باشد و مسلمانان قبل از سفر درباره تاریخ و جغرافیای این دو شهر مطالعه نمایند.

اسدی، علی محمد (متولد 1342)

مدینه منوره: راهنمای اماکن، زیارات و اعمال، گزیده اشعار، تهران، ندای مهرآفرین، چاپ 1، 1384، 96 ص، جیبی.

شابک: 0- 24- 7600- 964

بررسی و معرفی اماکن دینی- تاریخی در این شهر، چگونگی و احکام زیارت و قطعه هایی از اشعار درباره اماکن زیارتی آن است. نویسنده در صدد راهنمایی زائران و تأمین نیازهای آنها به اطلاعات است.

اسلامی، محسن

عربستان سعودی در یک نگاه، قم، فقاهت، چاپ 1، 1387، 48 ص، پالتویی.

شابک: 5- 47- 7911- 964

معرفی نمائی از کل کشور عربستان سعودی است. مؤلف در ابتدا به جغرافیای طبیعی پرداخته و ضمناً به جغرافیای سیاسی نیز می پردازد. مسائل جمعیتی، زبان، مذاهب و ... از نکات مهمی است که در این قسمت، تحلیل می شود. در ادامه نویسنده به ساختار حکومتی و رژیم سیاسی عربستان پرداخته و سه دوره حکومتی را توضیح می دهد. اوضاع اقتصادی عربستان و جایگاه این کشور در منطقه از دیگر مباحثی است که در این کتاب مورد توجه قرار می گیرد. دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی عربستان از جمله مباحث جذاب کتاب است، زیرا دانشجویان و دیگران می توانند نسبت به مراکز علمی کشور عربستان آشنا شوند.

ص: 49

اسین، امل (1)

مکه مکرمه، مدینه منوره، ترجمه احمد آرام، تهران، امیرکبیر، چاپ 1، 1358، 231 ص، رقعی.

عنوان انگلیسی:

Mecca the Blessed Madinah The Radiant

بررسی تاریخ شهرهای مقدس مکه و مدینه با استناد به منابع قدیمی است.

نویسنده که از خاورشناسان و اسلام شناسان است این اثر را برای مردم کشورهای اروپا و آمریکا به زبان انگلیسی نوشته است از اینرو مطالب و ساختار آن برای ما مسلمانان جذاب است. مهم ترین ویژگی این کتاب اینست که تلاش کرده اثری مستند به منابع تاریخی و معتبر و کاملًا پژوهشی و علمی عرضه کند و با تزئین به نقاشی ها و تصاویری زیبا و کمیاب به خوانندگان اطلاعات و شناخت بدهد.

امینی، محمدهادی

تاریخ مکه، ترجمه محسن آخوندی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ 2، 6، 480 ص، وزیری.

شابک: 1- 472- 430- 964

چاپ دیگر

مکه، تهران، مکتب نشر العلم و الادب، ق/، 376 ص، وزیری.

بررسی تحولات تاریخی مکه در دوره اسلامی و معرفی حوادث مهمی که در این شهر به وقوع پیوسته است. مکه به عنوان یکی از مادرشهرها (متروپل) در فرهنگ اسلام و جهان مسلمانان، شاهد تحولات تاریخی فراوان بوده است. به ویژه پس از حاکمیت خاندان آل سعود بر کشور عربستان و مناسبات آنان با دیگر مسلمانان، مکه شاهد حوادث تلخ و شیرین بوده است. از جمله به حادثه کشتار حجاج ایرانی در سال 1366 شمسی اشاره می کند.

ص: 50

انصاری، عبدالرحمن و آخوندی، مصطفی (متولد 1338) و حجتی، عزیز

مشاهد و مشاعر حج، قم، زمینه سازان ظهور امام عصر (عج)، چاپ 1،، 276 ص، پالتویی.

شابک: 6- 9- 94198- 964

بررسی و معرفی اماکن، مشاهد و مشاعر و نیز جغرافیای مدینه، مکه و

برخی مسائل تاریخی عربستان است. این کتاب که مجموعه ای از پژوهش های سه نویسنده شیعی است، بیشتر بیانگر تفکرات و ایده های شیعیان در ارتباط با مشاهد مشرفه و اماکن مقدس و تحولات تاریخی مکه و احکام و مناسک حج است.

الانصاری، محمد حسن (1) (متولد 1342)

تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ترجمه عبدالمحمد آیتی (2)، ویرایشِ علی ورسه ای، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1378، 223 ص، وزیری.

شابک: 7- 55- 6293- 964

بررسی تفصیلی تاریخ تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی و اجزای آن در گذر ادوار اسلامی است. مؤلف با استناد به متون تاریخی و روایی، این گزارش را ارائه نموده است. زبان اصلی کتاب عربی است و اهم موضوعات کتاب عبارت اند از: نیروها و عوامل اقلیمی مؤثر در بنای مسجد نبوی، ویژگی های جغرافیایی و تاریخی مدینه منوره، مدینه از عصر جاهلی تا دوران عثمانی، فضیلت مسجد نبوی و مدینه و مردم آن، هجرت پیامبر (ص) به مدینه، اقدامات پیامبر (ص) در بنای مسجد نبوی و اجزای آن، حجره و روضه شریف نبوی، حجره همسران پیامبر (ص)، شرح مکان صفه، گزارش تاریخ تعمیر و توسعه مسجد نبوی و محراب ها و ستون ها و درها و مناره ها و منبرهای آن از قرن یازدهم هجری تا زمان حاضر.

ص: 51

تلخیص

مسجد شریف نبوی، ترجمه عبدالمحمد آیتی

، تلخیص رضا مختاری، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1379، 215 ص، جیبی.

شابک: 5- 73- 6293- 964

این نوشتار، تلخیصی از کتاب تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ نوشته ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری است که توسط عبدالمحمد آیتی به فارسی برگردانده شده است. این گزیده در شش فصل سامان یافته است: نیروها و عوامل مؤثر در بنای مسجد؛ نخستین مرحله بنای مسجد؛ تحولات مسجد طی سالهای 11- 1344 قمری؛ تحولات مسجد در دولت سعودی؛ تحولات مسجد در عهد ملک فهد موضوعاتی هستند که در فصول ششگانه بررسی شده اند.

بحرالعلوم، سیدمحمد مهدی بن مرتضی (1155- 1212 ق)

تحفه الکرام فی تاریخ مکه وبیت الله الحرام، پژوهشِ سیدمحمدجواد جلالی (1) و خالد غفوری، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1425 ق، 344 ص، وزیری، عربی.

شابک: 3- 58- 7635- 964

بررسی تاریخ کعبه و دیگر مشاهد مشرفه مکه است. نویسنده با بهره گرفتن از منابع روایی و تاریخی ابتدا به تاریخ بنای کعبه اشاره کرده و تاریخ اولیه بنا را در عهد آدم (ع) و تجدید بنای آن را در عهد ابراهیم (ع) می داند. دیگر تحولات این بنای مقدس در عهد عمالقه، قصی، قریش، عبدالله بن زبیر و حَجاج بن یوسف از دیگر مباحث کتاب است. مؤلف همچنین به مباحثی دیگر از جمله: حجر الاسود، درب

کعبه، حجر اسماعیل، مقام ابراهیم، زمزم، مسجد الحرام، صفا، مروه، حطیم و رکن یمانی پرداخته است. در ضمن، برخی از رویدادها و حوادث تاریخی مکه را ذکر نموده است. دیگر مشاهد مکه از جمله منی، مزدلفه، عرفات، قرن المنازل و مکان هایی که پیامبر در آن نماز خوانده از

ص: 52

محورهای مورد بحث در این کتاب است. مؤلف همچنین برخی از احکام حج و مناسک آن را بازگو کرده است. وی در پایان به جهت قبله، زندگانی پیامبر، ایمان پدران پیامبر (ص) و عمر دنیا پرداخته است. محققان در مقدمه کتاب، شمه ای از زندگانی و حیات فکری بحر العلوم را بازگو کرده اند.

بیگلری، حسن

احکام حج و اسرار آن، تهران، کتابخانه سنائی، چاپ 1،، 403 ص، وزیری.

بررسی تفصیلی احکام حج و اسرار آن و نیز تاریخ سرزمین حجاز و جغرافیای آن به همراه مختصری از زندگی پیامبر (ص) است. به نظر نویسنده همه احکام تابع مصالح و مفاسد است. همچنین به هدف و مقصود و جعل احکام پرداخته و علل جعل احکام را واقعی می داند.

بهرام نسب، محمدسهیل

استوانه نور: نگاهی به مسجد قبا، نخستین بنیان تقوا، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، چاپ 1، 1383، 102 ص، وزیری.

شابک: 0- 73- 8606- 964

عنوان دیگر: نگاهی به مسجد قبا، نخستین بنیان تقوا.

معرفی مسجد قبا به عنوان نخستین مسجدی که توسط پیامبر اسلام (ص) و اصحاب آن حضرت در مدینه ساخته شد. پایه تمدن و فرهنگ اسلام از

این نقطه آغاز گردید. در کتاب حاضر ضمن شناساندن منطقه قبا، از سیر تاریخی حوادث این مسجد با استناد به گزارش های تاریخی زیر این عناوین بحث شده است: قبا در گذرگاه هجرت؛ معرفی روستای قبا؛ قبا میزبان رسول خدا؛ پایه گذاری و ساخت مسجد قبا؛ فضیلت مسجد قبا؛ سیر تاریخی مسجد قبا؛ مسجد ضرار در مقایسه با مسجد قبا؛ درس ها و عبرت ها. در پایان نیز گزیده ای از نثر و نظم ادب فارسی درباره اهمیت و جایگاه این مسجد تاریخی به همراه پیشنهادهایی به برنامه سازان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ارائه گردیده است.

ص: 53

پورامینی، محمدامین (1) (متولد 1341)

بقیع الغرقد فی دراسه شامله، تهران، نشرمشعر، چاپ 1، 1428 ق/ 1386، 480 ص، وزیری، عربی.

شابک: 1- 045- 540- 964- 978

بررسی تاریخ بقیع و شخصیت شناسی افراد مهم که در آن دفن شده اند، است. به نظر نویسنده، هر جامعه ای نسبت به حفظ آثار و تمدن گذشتگان خود حسّاس می باشد. در صورتی که این آثار و تمدن به عقاید و مذهب آنها برگردد، سعی و تلاش آنها در حفظ و نگهداری آن چند برابر می گردد. بقیع نیز از جمله مکان هایی است که یادآور تاریخ و تمدن اسلامی است. عناوین فصول دهگانه کتاب عبارت اند از: بقیع در لغت وموارد استعمال این واژه؛ تاریخ بقیع؛ پیامبر و بقیع، اهل بیت (ع) و بقیع؛ صحابه و بقیع؛ قبور مشاهیر بقیع، امامان بقیع؛ برخی از مدفونین بقیع؛ در بقیع چه چیزی وجود دارد؟؛ حوادث بقیع؛ بقیع در شعر؛ آلبوم بقیع.

تاجی گلداری، حسین (متولد 1347)

مدینه شهر پیامبر (ص)، شیراز، ایلاف چاپ 1، 1388، 152 ص.

شابک: 1- 026- 198- 964- 978

مجموعه اطلاعات تاریخی- مذهبی درباره شهر مدینه است.

جعفرزاده، حسین (متولد 1330)

سیری در دیار عشق، تبریز، احرار، چاپ 1، 1387، 31 ص، رقعی.

شابک: 0- 021- 976- 964- 978

معرفی جنبه ها و رخدادهای مکه و مدینه است. نویسنده خاطرات و مطالعات خود را درباره مکه و مدینه نوشته و در قالب کتاب حاضر منتشر کرده است. نتیجه گیری او اینست که این دو شهر زمینه ساز وصول انسان به الله و افزایش عشق و محبت الهی در قلب آدمی است.

ص: 54

جعفریان، رسول (متولد 1343)

آثار اسلامی مکه و مدینه، به کوشش علی ورسه ای، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1379، 312 ص، وزیری.

شابک: 9- 85- 6293- 964

چاپ دیگر

آثار اسلامی مکه و مدینه با تجدید نظر و اضافات، تهران، نشر مشعر، چاپ 4، 1377، 223 ص، رقعی.

شابک: 1- 13- 6293- 964

ترجمه اردو

مکه اور مدینه کی مقدس مقامات، ترجمه به اردو سیدقلبی حسین رضوی، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 300 ص، رقعی.

شابک: 7- 139- 540- 964- 978

بررسی تاریخ مکه و مدینه و معرفی بناها و اماکن و سایر آثار تاریخی این دو شهر است. انگیزه نویسنده، معرفی این آثار و اماکن به زائران خانه خدا می باشد. کتاب در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول (مکه مکرمه) دارای این سرفصل هاست: جغرافیای جزیره العرب، مکه و کعبه پیش از اسلام، تاریخ مکه در دوره اسلامی، کعبه و مسجد الحرام در دوره اسلامی، تاریخچه بنای بخش های مسجد الحرام، مساجد مکه، مشاعر مقدسه و مساجد آنها، آثار مذهبی و تاریخی مکه. در بخش دوم (مدینه منوره)، این سرفصل ها مطرح است: یثرب در اسلام، مسجد النبی (ص)، قسمت های داخلی مسجد النبی، مساجد و اماکن متبرکه جنوب و غرب مدینه (قبا)، آثار تاریخی بقیع، اماکن و آثار تاریخی جنگ احد.

حاجی زاده اسفدن، محمدرضا

عربستان در یک نگاه: سه سال در حریم حرم امن الهی: قابل استفاده زائران بیت الله الحرام، مشهد، ضریح آفتاب، چاپ 1، 1386، 162 ص، وزیری.

شابک: 0- 192- 429- 964- 978

ص: 55

عنوان دیگر: سه سال در حریم حرم امن الهی: قابل استفاده زائران بیت الله الحرام.

بررسی جنبه ها و مسائل کشور عربستان سعودی از زوایای مختلف و نیز عرضه ی اطلاعات ضروری برای زائران خانه خدا است. نویسنده طی دوازده فصل، این موارد را بررسی کرده است: جغرافیای طبیعی؛ اماکن تاریخی، شهرها و بنادر؛ نکات ضروری در بدو ورود به عربستان؛ تحولات تاریخی؛ جغرافیای انسانی؛ جغرافیای سیاسی؛ وضعیت اقتصادی؛ وضعیت اجتماعی فرهنگی؛ آموزش و پرورش؛ وضعیت ایرانیان در عربستان؛ وضعیت مدارس ایرانی در عربستان.

هدف نویسنده اینست که زائران بیت الله الحرام را با عربستان و از جمله

مکه و مدینه آشنا کند تا با چشم باز و آگاهانه سفر نمایند. نیز نکات مهم و حساس و ضروری را برای آنان تشریح کرده است.

الحبشی، منصور

میقات قرن المنازل، السیل الکبیر، قم، حق یاوران، چاپ 1، 1386، 192 ص، وزیری.

شابک: 8- 29- 2709- 964- 978

بررسی مسائل و احکام قرن المنازل به عنوان یکی از مواقیت سفر روحانی و معنوی حج است. این میقات مربوط به مردمانی است که از شرق مکه به سوی سرزمین وحی عزیمت می کنند؛ به همین دلیل در برخی منابع و متون به نام میقات اهل طائف و واردشوندگان از آن طرف توصیف شده است. نویسنده به تفکیک سعی کرده قرن المنازل را از دیدگاه روایات، آراء فقها و علمای شیعه و اهل سنت و رساله ها و منابع فقهی، مورخان و جغرافی دانان بررسی و در یک فصل مستقل تحلیل نماید.

حسن زاده آملی، حسن

تعیین سمت قبله و تشخیص ظهر حقیقی مدینه منوره، قم، قیام، چاپ 1، 1373، 31 ص، رقعی.

بررسی مدینه منوره از نظر طول و عرض جغرافیایی و مختصات نجومی

ص: 56

به منظور تعیین جهت قبله و اوقات شرعی است. نویسنده که در نجوم قدیم تخصص دارد با ابزار و روش های این علم به بررسی ویژگی های جغرافیا- نجومی مدینه پرداخته و این اثر را تألیف کرده است.

حسنی، علی اکبر

سیری در اماکن سرزمین وحی، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت آموزش و تحقیقات، چاپ 1،، 136 ص، رقعی.

بررسی جنبه های کشور عربستان و مسائل حج و مواقف و مشاهد مشرفه و اماکن متبرکه به منظور آشنایی زائران ایرانی است. نویسنده تلاش کرده به بسیاری از سؤال ها و ابهام های زائران بیت الله الحرام پاسخ مناسب بدهد. کتاب در دو بخش تدوین یافته است: بخش اوّل درباره مدینه و بخش دوّم درباره مکه است. سخن از مدینه را با نگاهی گذرا به جغرافیای آن و بررسی کوه های معروف مدینه آغاز کرده؛ آنگاه نام های مدینه را بررسی می کند. عظمت این دیار، فضیلت و شرافت مدینه و امتیازهای دیگر آن نیز گزارش شده است. سپس از مسجد النبی و چگونگی شکل گیری آن بحث کرده و تحوّلات و توسعه آن را در گذرگاه تاریخ نمایانده است. بخش دوّم کتاب (درباره مکه) با عنوان «آشنایی مختصری با تاریخ شبه جزیره عربستان» آغاز می شود و با اشاره ای به جدّه و میقات ها ادامه می یابد. آنگاه به خود شهر مکه، نام ها و اماکن معنوی- تاریخی مکه می پردازد. این فصل با گزارش تفصیلی مسجد الحرام آغاز می شود و با توضیح و تبیین چگونگی ساختمان آن ادامه می یابد.

حسین، شاهرخ (متولد 1950)

مکه شهر مقدس، ترجمه مصباح خسروی، تهران، کتاب روشن، چاپ 1،، شش+ 66 ص.

شابک: 9- 016- 909- 964

فروست: مجموعه کتاب روشن.

ص: 57

بررسی ابعاد و مسائل مکه مکرمه است. غیر از تاریخچه و تحولات تاریخی این شهر، اماکن و زیارتگاه ها، جغرافیا و آب و هوا و دیگر جنبه های این چنینی را بررسی می کند.

حسینی ادیانی، سیدابوالحسن (متولد 1334)

زیارت عارفانه: زیارت در گذر زمان، زیارت از دیدگاه اسلام، فلسفه زیارت،

اماکن زیارتی مدینه، تهران، قائم، چاپ 1، 1386، 216 ص، رقعی.

شابک: 3- 89- 6139- 964- 978

بررسی اهمیت، آثار و برکات زیارت و مشروعیت آن و معرفی اماکن معروف زیارتی مدینه است. در توضیح اماکن زیارتی مدینه مراقد و مساجد و زیارت گاه های شخصیت های مقدس و صحابه و یاران پیامبر و حوادث تاریخی مربوط به این اماکن معرفی شده است. مسجد و روضه شریف نبوی، مأذنه بلال، محراب پیامبر، بقیع، مراقد دختران پیامبر، قبور عمه های رسول خدا، همسران پیامبر، قبور امامان شیعه و مساجد سبعه و مسجد قبا از جمله این اماکن زیارتی است. بخش اول تا سوم به تاریخ زیارت، زیارت از دیدگاه اسلام و فلسفه و اسرار و آثار زیارت اختصاص یافته است.

حسینی بلداجی، گلبهار

خانه پاک برای پاکان، ویرایشِ مهدی طهماسبی دژکی، فرخ شهر، جهان بین، چاپ 1، 1388، 70 ص، وزیری.

شابک: 9- 37- 2637- 964- 978

بررسی تاریخ و موقعیت شهر مکه و معرفی و تشریح بناهای تاریخی آن و ارکان اعمال مراسم حج است. نگارنده معتقد است روح و جان زیارت کعبه، پذیرش ولایت است. زیرا کعبه و حرمت اش، زمزم و شرافت اش، صفا و مروه و صفایش، قربانگاه و تقوای قربانی اش، رمی جمرات و طرد شیطانش، عرفات و نیایش خالصانه اش، و سرزمین حرم با تمام برکاتش در پرتو ولایت و امامت رسول خدا و اهل بیت (ع) است. اگر کعبه به همه این شرافت ها مزین است روح عمل و مناسک اش، ولایت و امامت و

ص: 58

شناخت امام و خضوع در برابر امام است. در پایان کتاب، شعری از «سید حشمت الله علوی بلداجی» با عنوان «در حریم حرم یار» به رشته تحریر

درآمده است.

حسینی شیرازی، سیدمحمد (1305- 1380)

بقیع، ترجمه محمدعامر پاشازاده، بی جا، بینش آزادگان، چاپ 1، 1422 ق/ 1380، 72 ص.

شابک: 6- 03- 7722- 964

عنوان اصلی: البقیع الغرقد.

حسینی کاشانی، زین العابدین بن نورالدین (قرن 11 ق)

مفرحة الانام فی تأسیس بیت الله الحرام، تحقیق عمار عبودی نصار و حیدر لفته مال الله، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 135 ص، رقعی.

شابک: 7- 56- 5400- 964- 978

بررسی تأسیس کعبه و بازسازی مکه مکرمه پس از تخریب و ویرانی بر اثر سیل سال 1039 قمری است. مؤلف که در بنای مسجد خانه کعبه خود بعنوان یک کارگر فعالیت داشته شرحی از ابعاد تخریب و آنگاه بازسازی به دست داده است.

متن فارسی این رساله که آن هم به قلم خود زین العابدین کاشانی بود در مجله میقات فارسی و متن عربی نیز در المیقات عربی چاپ و منتشر شد. اخیراً متن عربی تحقیق شده آن با توجه به اهمیت آن به طور مستقل و به صورت کتاب نیز چاپ شده است.

حسینی میلانی، سیدمرتضی

دلیل الحاج إلی مکه و المدینه، قم،

نقش، چاپ 1، 1426 ق، 172 ص، رقعی، عربی.

شابک: 2- 67- 7629- 964

چاپ های دیگر

قم، مدین، چاپ 1،/ ق، 176 ص.

ص: 59

شابک: 6- 89- 6642- 964

عنوان روی جلد: آثار مکه و المدینه و دلیل المرشد الی الحج و العمره.

قم، نقش، چاپ 1، ق/، 172 ص.

شابک: 2- 67- 7629- 964

فروست: بحوث فی التبلیغ الاسلامی؛،.

معرّفی آثار زیارتی و دیدنی مکّه و مدینه و راهنمایی حاجیان و زائران این دو شهر مقدس است. کتاب در دو بخش تدوین شده: بخش اول درباره مکّه است. نویسنده با اشاره به جغرافیای مکّه، به معرفی کعبه و دیگر مناسک حج از جمله حجر اسماعیل، مقام ابراهیم، صفا و مروه، مشعر و منا و جمرات می پردازد. دارالندوة، شعب ابی طالب، کوه های مکّه و مساجد این شهر از دیگر مکان های معرفی شده در کتاب است. بخش دوّم کتاب معرفی مدینه و مکان های دیدنی این شهر است. مسجد النبی (ص) چون نقطه ای فیروزه ای بر تارک این شهر مقدس می درخشد، بقیع، کوه احد، فدک و خیبر از دیگر مکان های دیدنی این شهر و اطراف آن می باشد. نویسنده در پایان به برخی از آداب حج و زیارت اشاره کرده است.

حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، معاونت آموزش و تحقیقات

اطلس اماکن مکه مکرمه و مدینه منوره

، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1382، 42 ص، خشتی.

معرفی اماکن مکه و مدینه با تصاویر، نمودار و نقشه های قدیمی و جدید است. مؤلف تصاویر و نقشه های شهر مکه و مدینه، مسجد الحرام و مسجد النبی، کعبه معظمه و دیگر اماکن و مناطق را همراه با توضیحات در چند فصل تنظیم کرده است. حتی نقشه های مراحل توسعه را آورده تا مراحل تحولات مشخص باشد.

بقیع، تدوین معاونت آموزش و تحقیقات، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 36 ص، پالتویی.

شابک:

x

- 76- 6293- 964

ص: 60

فروست: اماکن چهارگانه.

ترجمه ترکی استانبولی

تدوین معاونت آموزش و تحقیقات، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، بی تا، 28 ص، پالتویی.

ترجمه عربی

البقیع، تدوین معاونت آموزش و تحقیقات بعثه مقام معظم رهبری، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، بی تا، 31 ص، پالتویی.

معرفی قبرستان بقیع به عنوان مزار مطهّر چهار تن از پیشوایان معصوم و ائمه شیعه و آرامگاه جمعی از صحابه و همسران و فرزندان پیامبر خدا است. از این رو شیفتگان مقام ولایت پس از زیارت پیامبر (ص) به سوی بقیع برای زیارت پیشوایان خویش می شتابند. این کتاب به منظور آشنایی زائران بیت الله الحرام با دفن شدگان در بقیع، به صورت مختصر تدوین شده و ذیل هر شخصیت، زندگینامه و خدمات او گزارش می شود.

شناخت عربستان، تهران، نشر مشعر، چاپ 4، 1380، 175 ص، رقعی.

شابک: 3- 09- 6293- 964

معرفی ویژگی های جغرافیایی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و

فرهنگی کشور عربستان است. مؤلف مطالب را در پنج فصل تنظیم کرده و شامل این موضوعات و مباحث است: جغرافیای طبیعی، انسانی و سیاسی عربستان؛ آل سعود بر اریکه قدرت؛ تاریخ عربستان از قدرت گیری آل سعود در قرن دوازده هجری قمری تا حال حاضر؛ ساختار سیاسی عربستان؛ مذهب و تشکیلات مذهبی؛ اوضاع اجتماعی، فرهنگی و آموزشی عربستان.

مسجد النبی (ص)، تهران، نشر مشعر، 1379، 36 ص، پالتویی.

ترجمه ترکی استانبولی

قم، نشر مشعر، بی تا، چاپ 1، 18 ص، پالتویی.

عنوان اصلی:

dicseM

- nu- (V. A. S) iben بررسی ابعاد مسجد النبی به عنوان شریف ترین مسجد پس از مسجد

ص: 61

الحرام است. مسجد النبی (ص) واقع در شهر مدینه منوره دارای گزارش های جالب و تحولات بسیار در تاریخ بوده است. این مسجد با افزایش جمعیت مسلمانان، مراحل مختلفی از توسعه و تحوّل را، تا عصر کنونی پشت سر گذاشته است. این کتاب به طور فشرده، آگاهی های مفیدی درباره تاریخچه ساختمان و سیر گسترش آن تا زمان حاضر، در اختیار خوانندگان قرار می دهد.

مکه و مدینه، تهران، نشر مشعر، بی تا، 36 ص، پالتویی.

ترجمه عربی

مکه والمدینه، تهران، نشر مشعر، بی تا، 32 ص، پالتویی.

معرفی دو شهر مقدّس مکه و مدینه و آثار و اماکن آنها به صورت اختصار است. کتاب در چهار بخش با عناوین شبه جزیره عربستان؛ مساجد مکه؛ مدینه منوره و مساجد مدینه سامان یافته است.

الخرابشه، سلیمان

رقابت عباسیان و فاطمیان در سیادت بر حرمین شریفین (قرن پنجم و ششم هجری)، ترجمه رسول جعفریان (1)، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1385، 144 ص، رقعی.

شابک: 1- 020- 540- 964

عنوان اصلی: التنافس السلجوقی- الفاطمی علی بلاد الحجاز و امره الحج

بررسی تاریخی مدیریت حرم، مسجد و روضه شریفه رسول اکرم (ص) در مدینه و رقابت عباسیان و فاطمیان بر سر این مدیریت ها است. این اثر، ترجمه کتاب التنافس السلجوقی- الفاطمی علی بلاد الحجاز و امره الحج است که در سال 1999 در شهر اربد در کشور اردن توسط جامعه الیرموک به چاپ رسیده است. نویسنده در صدد بیان تلاش های دو دولت عباسی و فاطمی برای گسترش، نفوذ و تثبیت سیادت خود در حرمین شریفین است. هر کدام از آنها در صدد استفاده ابزاری از مکه و مدینه و استفاده از مزایای معنوی و سیاسی آن بوده اند.

ص: 62

خویلد، عبدالرحمن

المساجد و الاماکن الاثریة المجهولة لزائر المدینة المنورة المیمونه، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1378، 96 ص، رقعی.

معرّفی تعدادی از مساجد و اماکن تاریخی و باستانی شهر مدینه است. از جمله آثار معرفی شده عبارت اند از: مسجدالمصلّی (الغمامه)، مسجد الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام، مسجد السقیا، مسجد المنارتین، مسجد الإجابه، مسجد السجده أو البحیر أو أبی ذر، مسجد السبق، کهف بنی حرام، مسجد الرایه، مسجد الدرع، مسجد الشیخین أو البدائع أو المستراح، جبل عینین (الرماه)، الزبیة (الحفرة)، مسجد الفسح (المسجد المسوّر)، المهراس،

قبر النبی هارون علیه السلام، مسجد الکاتبیة، مسجد المغیسله، ثنیه الوداع، مسجد بنات النجّار.

الدقن، محمد

کعبه و جامه آن از آغاز تا کنون، ترجمه هادی انصاری، ویرایشِ علی ورسه ای، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1383، 303 ص، وزیری.

شابک: 5- 43- 7635- 964

بررسی تاریخی پوشش کعبه و خود کعبه است. کتاب، نخستین اثر تحقیقی درباره «جامه کعبه در طول تاریخ» است. و به چگونگی و تغییرات آن از زمان حضرت ابراهیم (ع) تاکنون می پردازد. مؤلف از کارگاه جامه بافی قدیم، که در خرنفش قاهره بوده، بازدید کرده و گزارش جالب توجهی از آن آورده است. سپس چگونگی بافت آن در کارگاه جامه بافی کنونی در مکه، به نام «امّ الجود» شرح می شود. این ترجمه پیش از این با عنوان «جامه کعبه در طول تاریخ» در فصلنامه میقات حج چاپ شده است. بیش از شصت صفحه ابتدای کتاب درباره چگونگی ساخت و بنای کعبه توسط مترجم تألیف و به اصل کتاب افزوده شده است.

ص: 63

دملوجی، سلمی سمر (1)

ساختمان حرم نبوی، مدینه منوره، ترجمه محمدرضا مروارید و بنیاد پژوهش های اسلامی، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1377، 63 ص، رقعی.

شابک: 1- 44- 6293- 964

معرفی ابعاد ساختمان حرم و مسجد نبوی در شهر مدینه است. این کتاب که در تهیه آن تنها از اسناد و مدارک معماری استفاده شده، عملیات گسترده نوسازی حرم شریف نبوی و طرح بزرگ و پیشرفته توسعه این مسجد باشکوه و بافت شهری پیرامون آن را تعریف و گزارش می کند. عملیات توسعه حرم، تنها ساختن تأسیساتی جدید در کنار مسجد قدیمی نیست، بلکه نوسازی فراگیر مسجد قدیم نیز در چارچوب طرح و برنامه آن قرار می گیرد و بدین ترتیب، مسجد نبوی به بزرگترین مسجد جهان بدل می شود. نویسنده در بخش اول به صورتی گزیده، تحوّلات تاریخی مسجد النبی را در عهد پیامبر (ص)، خلفای نخستین، امویان، عباسیان، مملوکیان، عثمانی و سعودی تشریح می کند و در بخش دوم به آموزه ها و عناصر طرح توسعه جدید، طرح معماری و زیبایی های هنری و اطراف مسجد می پردازد حجم کم و تصاویر متعدد و زیبای این اثر از جمله ویژگی های این اثر است.

ساختمان مسجد الحرام مکه مکرمه، ترجمه محمدرضا مروارید، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1377، 63 ص، رقعی.

معرفی ابعاد ساختمان مسجد الحرام در شهر مکه مکرمه است. این کتاب از دو بخش تشکیل شده است. بخش نخست آن به تحولات تاریخی مسجد الحرام در دوره های اموی، عباسی، عثمانی و سعودی می پردازد. و در بخش دوم به طرح توسعه جدید مسجد می پردازد و ویژگی های مهندسی و معماری و شهرسازی و عمرانی این طرح را معرفی و جنبه های مختلف آن از مورد نقد و بررسی قرار می دهد.

ص: 64

رشیدی، اسماعیل و نظری، محمد

زائر پیر: گذری بر نیم قرن تغییر و تحول مکه و مدینه از زبان حاج مصطفی رشیدی

، شیراز، میرزای شیرازی، چاپ 1، 1387، 128 ص، رقعی.

شابک: 5- 06- 2710- 964- 978

عنوان دیگر: گذری بر نیم قرن تغییر و تحول مکه و مدینه از زبان حاج مصطفی رشیدی.

بررسی و تحلیل مسائل حج از زبان قدیمی ترین امیرالحاج در شیراز است. در طول پنجاه سال اخیر شهر مکه و مدینه بسیار تغییر یافته و مسائل حج تحولات زیاد داشته است. آقایان رشیدی و نظری کوشیده اند با شناسایی و معرفی باسابقه ترین خادم الحاج در شهر شیراز، گوشه ای از خاطرات حج را بیان کنند. قدیمی ترین خادم الحاج، حاج احمد رشیدی است که طی یک مصاحبه که در سفر عمره با ایشان انجام شده، خاطرات سفرهای زیارتی او در این نوشتار عرضه شده است.

السباعی، احمد (1)

تاریخ مکه: ازآغاز تا پایان دولت شرفای مکه (ق)، ترجمه رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 839 ص، وزیری.

شابک:

x

- 004- 540- 964

بررسی ابعاد تاریخی، سیاسی، تمدنی، اجتماعی و فرهنگی مکه مکرمه است. هدف نویسنده از تألیف این اثر نگارش کتاب برای تمامی کسانی بوده که علاقمند به داشتن نگاه جامع و فراگیر به طور همزمان نسبت به این شهر بوده اند. محدوده کتاب، از تاریخ مکه از دورترین ادوار تاریخی تا پایان حکومت اشراف و ورود وهابیان به مکه در آغاز دهه پنجم قرن چهاردهم هجری است.

ستاد عمره دانش آموزی (به کوشش)

در مقام محو، تهران، سنا، چاپ 1، 1384 ص، رقعی.

ص: 65

شابک: 3- 41- 6126- 964

عنوان روی جلد: مکه مکرمه، مدینه منوره در مقام محو.

اطلاعاتی درباره کشور عربستان و شهرهای مقدس مکه و مدینه و نیز اماکن مقدس در این شهرها است. زائران ایرانی مکه و مدینه اغلب با شناخت و آگاهی به این سفر می روند و نویسنده می خواهد اطلاعات ضروری راجع به اماکن و مسائل به آنها بدهد.

سمهودی، نورالدین

اخبار مدینه: ترجمه خلاصه الوفاء بأخبار دار المصطفی، ترجمه سیدکمال حاج سیدجوادی، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1376، 597 ص، وزیری.

شابک: 7- 07- 6293- 964

این نوشتار از کتاب های مهم و معتبر اهل سنّت است که به عنوان مرجع نخست و اوّل مدینه شناسی، شناخته شده و در عین حال مورد توجه علمای شیعه نیز قرار گرفته است. مؤلف در ابتدا، کتاب الوفا باخبار دار المصطفی را در چهار جزء و با صفحات زیاد نوشت. اما به منظور سهولت دسترسی زائران و علاقه مندان، خود خلاصه ای از آن را به صورت کتاب مستقلی و با نام خلاصه الوفا باخبار دار المصطفی تهیه و تدوین کرد. مطالب مندرج در گزیده عبارت است از: اسامی مدینه، فضیلت زیارت و فضل مسجد نبوی، اخبار ساکنان مدینه تا زمان ورود پیامبر اکرم (ص) به آن شهر، معماری مسجد نبوی، مساجدی که پیامبر در آنها نماز خوانده، اسامی چاه ها، مساجدی که بین راه مکه در راه غزوات

بود و پیامبر در آنها نماز خواند و جغرافیای مدینه که در هشت باب تنظیم شده است.

سیدکباری، سیدعلیرضا (متولد 1344)

سیمای مکه: معبد عشق، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز چاپ و نشر، چاپ 1،، 276 ص، رقعی.

ص: 66

عنوان روی جلد: هفت شهر عشق: سیمای مکه، معبد عشق.

فروست: دیار ابرار- 1

در این نوشتار، شهر مکه از ابعاد تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بررسی شده است. همچنین اطلاعاتی درباره اماکن مقدس و تاریخی این شهر بیان شده است.

شالچی، مجید

فرازهایی از حج، تهران، آرون، چاپ 1، 1388، 416 ص، وزیری.

شابک: 6- 058- 231- 964- 978

بررسی برخی از ابعاد حج از جمله تاریخ و جغرافیای اماکن و مشاهد مشرفه، آداب و مناسک حج و نیز بیان برخی از احادیث معصومین (ع) درباره فلسفه و اسرار مناسک و اعمال حج است.

شرکت رفاه فرهنگیان (به کوشش)

در مقام محو، تهران: سنا، چاپ 1، ق/، 71 ص، رقعی.

شابک: 0- 41- 6126- 964

عنوان از روی جلد: مکه مکرمه مدینه منوره در مقام محو.

اطلاعاتی درباره کشور عربستان و شهرهای مقدس مکه و مدینه و نیز اماکن مقدس در این شهرها است. زائران ایرانی مکه و مدینه اغلب با شناخت و آگاهی به این سفر می روند و نویسنده می خواهد اطلاعات ضروری راجع به اماکن و مسائل به آنها بدهد.

شمس الدین، سیدمهدی (متولد 1337)

سیری در وادی عشق: آشنایی با مکه مکرمه و مدینه منوره، قم، شفق، چاپ 1،، 160 ص، رقعی.

مجموعه ای از مسائل مختلف حج و معرفی جنبه های شهر مکه و مدینه است. این کتاب در پنج بخش با این عناوین تنظیم شده است: مدینه منوره؛ مکه مکرمه؛ اعمال حج و عمره؛ ادعیه و زیارات؛ عکس ها و تصاویر.

ص: 67

شهیدی، سیدجعفر (متولد 1297)

عرشیان، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 2، 1384، 120 ص، پالتویی.

شابک: 6- 48- 7635- 964

چاپ دیگر

عرشیان بانگ و لله علی الناس زنند، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 136 ص، رقعی.

مجموعه ای درباره اماکن مقدسه و متبرک مکه و مدینه است.

نویسنده برای آشناسازی زائران خانه خدا، نخست به بیان مطالبی درباره وجوب حج و جایگاه سیاسی و اقتصادی عربستان سعودی و نیز اندیشه های محمدبن عبدالوهاب می پردازد؛ سپس به معرفی

یکایک اماکن مقدسه در دو شهر مقدس مکه و مدینه پرداخته و تاریخچه آنها را بیان کرده است. در هر مورد، تصویری از آن مکان ارائه شده است.

صابرزاده، فریدون (متولد 1348)

خاک سپاسگزار، بوشهر، لیل، چاپ 1، 1386، 136 ص، رقعی.

شابک: 08- 9008- 964- 978

بررسی مسائل حج به عنوان روشی برای عبادت خداوند و سر به خاک عبودیت ساییدن است. در هر فصل جنبه ای از زیارت مدینه یا حج گزاری بررسی شده است.

صافی، عبدالجبار (1)

علی اعتاب بیت الحبیب، قم، مؤسسه عاشورا، چاپ 1، ق/، 192 ص.

بررسی جوانب زیارتگاه های عربستان سعودی و شخصیت شناسی اشخاص منتسب به این اماکن است.

ص: 68

صبری پاشا، ایوب (1) (درگذشت 1890)

مرآه الحرمین: سفرنامه مکه، ترجمه عبدالرسول منشی، به کوشش جمشید کیان فر (2)، تهران، دفتر نشر میراث مکتوب، چاپ 1،، 518 ص، وزیری.

شابک: 6- 30- 6781- 964

گزارش دیدنی ها و شنیدنی ها در سفر حج که بیانگر مسائل و احکام حج و تاریخ تحولات مکه و مدینه است. نویسنده کتاب، ایوب صبری پاشا از فضلا و صاحب منصبان دولت عثمانی است. وی زمانی امیرالامراء و در پایان عمر رئیس اداره حسابداری دریایی (محاسبات دایره بحریه) عثمانی بود. کتاب مرآه الحرمین در پنج جلد درباره تاریخ مکه و مدینه، به زبان ترکی عثمانی تألیف شده است. اما تنها دو جلد آن که مشتمل بر تاریخ مکه است در سال 1308 ه- ق به اهتمام میرزا عبدالرسول منشی، از مترجمان دارالترجمه ناصری، به فارسی برگردانده شده است. کتاب حاضر تصحیح دو جلد ترجمه فارسی کتاب است. کتاب از سه بخش تشکیل شده است. بخش اول حاوی این مطالب است: موقعیت جغرافیایی مکه، وضعیت بناهای معظم آنجا، شکل خانه های اهالی مکه، آب و هوا، گیاهان خواص دارویی یا مضرات آن ها، بیماری های رایج در حجاز، چگونگی ساخت کعبه، فضایل کعبه، چگونگی و ویژگی های زندگی مردم در مکه. مطالب این بخش با روایات مختلف همراه است. در بخش دوم با استناد به روایات و منابع متعدد از تاریخچه تأسیس و ساخت اولیه کعبه و تغییرات بازسازی های آن در طول تاریخ سخن رفته است. بخش سوم درباره گسترش و توسعه حرم مطهر کعبه در مرحله نخست است.

صحتی سردرودی، محمد (3) (متولد 1343) و قلی زاده، مصطفی

سیمای مدینه: شهر پیامبر صلی الله علیه و آله، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز

ص: 69

چاپ و نشر، چاپ 1، 1377، 256 ص، رقعی.

عنوان دیگر: شهر پیامبر صلی الله علیه و آله.

چاپ دیگر

قم، میثم تمار، چاپ 1، 1388، 256 ص، رقعی.

شابک: 0- 48- 2786- 964- 978

بررسی جنبه های مختلف تاریخی، مذهبی، معماری و شهرسازی و هنری مدینه است. نویسندگان تلاش کرده اند، اطلاعات مورد نیاز حجاج را در اختیار آنها قرار دهند.

صفری فروشانی، نعمت الله (متولد 1345)

مکه در بستر تاریخ، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ 1، 1386، 3000 ص، وزیری.

شابک: 6- 73- 7741- 964- 978

فروست: مرکز جهانی علوم اسلامی. معاونت پژوهش؛.

معرفی جغرافیای تاریخی شهرمکه و پیرامون آن از آغاز پیدایش تا کنون، به ویژه در زمان پیامبر اسلام (ص) است. هدف نویسنده، عرضه ی اطلاعات لازم و ضروری حجاج و اطلاع رسانی برای آنها است. نوشتار حاضر برای دست یابی به هدف خود، در سه فصل تنظیم شده است. فصل اول، نمایی کلی از موقعیت طبیعی و اجتماعی شهر مکه در صدر اسلام را ارائه می دهد. فصل دوم به بیان محدوده مسجد الحرام و مرکز آن یعنی کعبه معظمه و مشاهد وابسته به آن می پردازد. فصل سوم درباره مضافات مکه همچون منی و عرفات است.

صلاحی اصفهانی، گیتی (متولد 1337)

مسجد النبی (ص) زیارتگاهی برای تمام نسل ها، تهران، نیک خرد، چاپ 1، 1387، 64 ص،

بیاضی.

شابک: 9- 08- 8101- 964- 978

بررسی تاریخچه ای از بنای مسجد النبی (ص) و بخش های مختلف آن و

ص: 70

نیز تعمیر و توسعه آن در طول تاریخ است. به نظر نویسنده مسجد النبی (ص) به دلیل خصوصیاتش از جمله در برداشتن مقبره نبی اکرم (ص) همواره مورد توجه مسلمانان در سراسر جهان بوده است: از اینرو نویسنده تحلیلی از هر دوره تاریخی و اهم حوادث آن دوره عرضه کرده است.

طالب نژاد، محسن

مسجد میقات عشاق، تهران، زعیم، چاپ 2، 1388، 170 ص، رقعی.

شابک: 4- 40- 5403- 600- 978

چاپ دیگر

تهران، انتشارات بین المللی شمس، چاپ 1، 1388، 170 ص.

معرفی جنبه های مذهبی، فقهی، و معماری مساجد است. نویسنده با مطالعه مساجد ایران و عربستان سعودی و نیز مطالعه آیات مربوط به مسجد به بررسی تطبیقی آنها اهتمام ورزیده است. به نظر نویسنده، مسجد به عنوان نهاد مهمی در اسلام و قرآن تأثیر ژرفی در توسعه فرهنگ دینی ایفا کرده است.

طاهرپور، نصرت السادات (متولد 1360)

پرواز به خانه ی مردم، تهران، روناس، چاپ 1، 1387، 112 ص، رقعی.

شابک: 1- 34- 7587- 964- 978

مجموعه اطلاعاتی درباره مکه و مسجد الحرام و مدینه و مسجد نبوی به منظور اطلاع رسانی به حجاج و زائران است. هرساله میلیون ها مسلمان از سراسر جهان برای شرکت در مراسم حج به مکه می روند. حج یعنی رفتن، به دست آوردن فهم و دست یابی به معرفت و رسیدن به روحی که خداوند در جسم، به ودیعه نهاده است. نگارنده در کتاب حاضر با بیانی ساده درقالب داستان- پژوهش به مسائل حج پرداخته است. وی نخست شرح زندگی حضرت ابراهیم (ع) و چگونگی ساخت خانه ی کعبه و سپس داستان زندگی حضرت محمد (ص) و تاریخ اسلام را بازگو می نماید؛ پس از آن سفر آغاز شده و در خلال آن توضیحاتی درباره ی مدینه و اماکن متبرکه ی آن به همراه وضعیت مسجد النبی در گذشته و حال، اماکن مکه و انجام مناسک حج و فلسفه ی هریک بیان می کند.

ص: 71

عبایی خراسانی، محمد (متولد 1318) و حسینی نسب، سیدمحمدرضا

یادگارهای جاودان: نگاهی به آثار تاریخی ویران شده صدر اسلام، تهران، الست فردا، چاپ 1، 1379، 186 ص، رقعی.

شابک: 8- 7- 90273- 964

عنوان دیگر: نگاهی به آثار تاریخی ویران شده صدر اسلام.

چاپ دیگر

گنجینه های ویران: نگاهی به آثار تاریخی ویران شده صدر اسلام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، بی تا، 240 ص، وزیری.

معرفی شماری از آثار تاریخی مربوط به صدر اسلام که اکنون دچار ویرانی است. از جمله اماکن معرفی شده در این کتاب که بسیاری از آنها با تصویر یا طرحی هندسی همراه است عبارت اند از: محل ولادت پیامبر (ص)، خانه ارقم، خانه حضرت خدیجه (س)، خانه امام جعفر صادق (ع)، خانه علی بن ابی طالب (ع)، بیت الاحزان، جایگاه عهدنامه مشرکان علیه پیامبر (ص)، شعب ابیطالب، جاده غار حرا، مساجد ویران شده، حرم های ویران شده (حرم اهل بیت (ع)، حرم حضرت عبدالله، حرم همسران پیامبر (ص)، حرم خویشاوندان پیامبر (ص)، حرم های شهدای اسلام، حرم حمزه و شهدای فخ، گنبد و بارگاه اصحاب پیامبر (ص) و

دیگر آثار ویران شده حرمین شریفین.

عبدالغنی، محمد الیاس (1)

تاریخ مکه مکرمه در گذشته و حال حاضر، ترجمه فاطمه نارویی، تربت جام، شیخ الاسلام احمد جام، چاپ 1، 1387، 160 ص، وزیری.

شابک: 1- 48- 8688- 964- 978

بررسی تحولات تاریخی شهر مکه است. این شهر به دلیل اهمیت و قطب بودن آن در جهان همواره مورد توجه جهانیان بوده است. مخالفان

ص: 72

خداپرستی در صدد تخریب اینجا بودند ولی در مقابل، خداپرستان برای آبادانی این شهر کوشش کرده اند. از سوی دیگر سوانح طبیعی مثل سیل و زلزله در چند نوبت موجب تخریب این شهر شده اند. نویسنده همه این عوارض را بررسی کرده است.

عبداالهی نیا، بهمن

تاریخچه آثار اسلامی مکه و مدینه به همراه ادعیه و آداب حرمین و راهنمای حج، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی نورالعطیه، چاپ 1، 1380، 280 ص، جیبی.

شابک: 9- 2- 92353- 964

مجموعه ای از اطلاعات مورد نیاز حجاج و زائران مکه و مدینه است. عمده ی این کتاب، گزارش تحولات تاریخی مکه و مدینه است.

غریفی بحرانی، سیدمحمود (1)

الحرم المکی الشریف، قم، مؤسسه السیده المعصومه، چاپ 2، 1385/ 1427 ق، 24 ص، پالتویی.

شابک: 3- 35- 8975- 964

بررسی ویژگی های معماری، هنری، مذهبی و اجتماعی حرم مقدس و مسجد الحرام است.

المساجد السبعه و بیت الاحزان، قم، مؤسسه السیده المعصومه، چاپ 1، 1385/ 1427 ق، 24 ص، پالتویی.

شابک: 7- 33- 8975- 964

مجموعه اطلاعات تاریخی جغرافیایی درباره مساجد هفت گانه و بیت الاحزان از اماکن مقدس شهر مکه به همراه برخی اعمال و نیز فضائل این مشاهد است. این مساجد بر اساس نیازی در دوره ای ساخته شده اند.

جبل الرحمه و مسجد النمره، قم، مؤسسه السیده المعصومه، چاپ 1، 1385/ 1427 ق،

ص: 73

12 ص، پالتویی.

شابک: 6- 39- 8975- 964

فروست: الدلیل العاشر.

بررسی جنبه های کوه جبل الرحمه و مسجد نمره از اماکن مقدس شهر مکه است. نویسنده علاوه بر اطلاعات تارریخی، برخی فضائل این اماکن را معرفی کرده است. مشخصات جغرافیایی و طبیعی این اماکن و اهمیت تاریخی و مذهبی آنها را تحلیل می کند.

جنه البقیع، قم، مؤسسه السیده المعصومه، چاپ 2، 1385/ 1427 ق، 24 ص، پالتویی.

شابک: 9- 32- 8975- 964

بررسی جنبه هایی از قبرستان بقیع واقع در شهر مدینه است. این قبرستان

نمادی از مظلومیت برای شیعیان است زیرا تعدادی از معصومین (ع) مثل امام صادق (ع) در آنجا مدفون اند ولی دولت عربستان اجازه ساخت بنا حتی گذاشتن سنگ قبر نمی دهد.

غفاری، ابراهیم (متولد 1301)

راهنمای حرمین شریفین، مشهد، ولایت، جلد دوم، چاپ 1،، وزیری.

شابک: 2- 0- 6172- 964

چاپ دیگر

تهران، اسوه، چاپ 1، 1370، وزیری.

مجموعه ای از اطلاعات درباره حج و ارکان آن و نیز شهرهای مکه و مدینه است. این کتاب در پنج جلد تدوین یافته و هر جلد در 14 بخش تنظیم شده است. در جلد دوم موضوعاتی از قبیل مسافرت از نظر اسلام، وظایف معنوی، شرعی و اخلاقی زائران خانه خدا، جغرافیای عربستان، تاریخ آل سعود و فرقه وهابیت و آشنایی با برخی از واژگان عربی آمده است.

غفاری، سلمان (متولد 1313)

مکه المکرمه، تهران، بنیاد همدمی، چاپ 1، 1362، 91 ص، جیبی.

ص: 74

مجموعه اطلاعاتی درباره شهر مکه و اماکن مقدس این شهر است. به منظور راهنمایی زائران و حجاج تدوین شده و اطلاعات ضروری درباره جاهای مختلف و مسائل لازم را عرضه می کند.

غلامعلیان، علی (متولد 1343)

بقیع قطعه ای از بهشت، اصفهان، الحج، چاپ 1،، 135 ص.

شابک: 5- 11- 7132- 964- 978

بررسی جنبه های مذهبی و تاریخی قبرستان بقیع است. نویسنده با تکیه بر روایات اهمیت مذهبی بقیع و دیدگاه شیعیان درباره آن را بیان کرده است. نیز از منظر تاریخی با تکیه بر متون تاریخی تحولات آنجا را بررسی کرده است.

غلامی مایانی، ابوالقاسم (متولد 1327)

مدینه: وادی زیارت، تهران، اندیشه معاصر، چاپ 1، 8، 156 ص.

شابک: 0- 5- 90314- 600- 978

مجموعه گلچینی از مطالب درباره شهر مدینه و زیارت مزارات آن است. عناوین برخی موضوعات کتاب عبارت اند از: تاریخ مدینه؛ ادب سفر و آداب زیارت؛ مسجد النبی؛ زیارت قلمرو دل و وادی محبت؛ بقیع.

نویسنده با هدف راهنمایی زائران حج و مدینه این کتاب را تألیف کرده است.

الفاسی، محمد بن احمد (1) (- ق)

شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، ترجمه محمد مقدس، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 2 جلد (455+ 664 ص)، وزیری.

شابک: 6- 040- 540- 964- 978

از متون قدیمی درباره مکه و مسجد الحرام و بیان کننده ابعاد مختلف این

ص: 75

شهر است. این کتاب از معتبرترین کتاب ها در تاریخ مکه مکرمه است که با تفصیل بسیار و دقّت نظر درباره اخبار مکه (تاریخ محلی) است. به طوری که پس از کتاب «ازرقی» و «فاکهی»- که درباره اخبار مکه نگاشته اند- از منابع مهم، درموضوع خود به شمار می آید. نویسنده، کتاب خود را در چهل باب مرتّب کرده و در آنها به تمامی آنچه- از دوران

جاهلی تا زمان خود- به نحوی به تاریخ مکه مربوط می شود، پرداخته است و نیز تاریخ تأسیس و ساخت و عمارت مسجد الحرام را در زمان های گوناگون و همچنین ویژگی های جغرافیایی تاریخی، سیاسی و اجتماعی جزیرةالعرب را در همه دوره های تاریخی بیان کرده و به فضایل کعبه و اعمال مربوط به آن و اماکن مقدّس مکّه و اطراف آن، اشاره نموده است. نیز تاریخ مکّه را در زمان جاهلیت بررسی کرده و برخی آثار بنا شده در مکه و اطراف آن؛ از جمله مکتب خانه ها را معرفی کرده و هر آنچه درباره کارگزاران مکه در دوره اسلامی می دانسته، به طور اجمال بر مطالب کتاب خود افزوده است.

فاطمیان، علی (متولد 1351)

اماکن مقدس مکه و مدینه: معرفی اماکن مذهبی و زیارتی مکه و مدینه با تصویر، تهران، قاف، چاپ 1، 1387، 60 ص، رقعی.

شابک: 6- 6- 961432- 964- 978

عنوان دیگر: معرفی اماکن مذهبی و زیارتی مکه و مدینه با تصویر.

معرفی اماکن تاریخی- مذهبی مکه و مدینه با کمک تصاویر و نمودار است. این کتاب به منظور راهنمایی زائران خانه خدا تألیف شده و شامل اطلاعاتی درباره مکان های باستانی- تاریخی و مذهبی است.

فرقانی، محمد

سرزمین یادها و نشانه ها، ویرایشِ علی ورسه ای، تهران، نشر مشعر، چاپ 15، 1386، 191 ص، پالتویی.

شابک: 1- 86- 6293- 964- 978

مجموعه احکام، مسائل و اطلاعات مختصری درباره مناسک حج و عمره

ص: 76

است. ابتدا اهمیت و فضیلت و آداب سفر حج بیان شده و در ادامه

سرگذشت سرزمین مکه و داستان زندگی ابراهیم و اسماعیل و اجداد پیامبر (ص) و تاریخ کعبه ذکر شده است. قسمت های گوناگون کعبه و مسجد الحرام و نیز احکام هر یک و مسائل مربوط به احرام و طواف، تاریخ مدینه و اماکن مذهبی و مساجد این شهر و اهمیت آن در تاریخ اسلام موضوع های دیگری است که بررسی شده است.

فهیم کرمانی، مرتضی (1) (متولد 1313)

سرزمین وحی، قم، دارالنور، چاپ 1،، 558 ص، جیبی.

عنوان دیگر: راهنمای مکه معظمه و مدینه منوره.

عنوان روی جلد: سرزمین وحی: راهنمای مکه معظمه و مدینه منوره به ضمیمه ادعیه و زیارت.

شابک: 1- 14- 8138- 964

راهنمای سفر به مکه ی معظمه و مدینه ی منوره به ضمیمه ی ادعیه و زیارات است. اهمیت سرزمین مکه و مدینه در متون دینی و مذهبی و سفر میلیون ها زائر در هر سال به این سرزمین، موجب شده نویسنده این اثر را تألیف کند؛ تا زمینه ساز رشد و ارتقای معنوی آنها باشد.

فیض قمی، عباس (متولد 1288)

جستاری بر تاریخ مکه، به کوشش جمال الدین محمد فیض، قم، کمال الملک، چاپ 1، 1383، 10+ 622 ص، وزیری.

شابک: 8- 48- 7271- 964

بررسی تاریخ مکه و اماکن مختلف آن، از آغاز تاکنون با استناد به منابع معتبر و مشاهدات نویسنده است. صاحب این اثر که از نویسندگان معاصر است، گزارش خود را در بیست و دو فصل سامان داده است. موقعیت جغرافیایی و تاریخی شهر مکه؛ وضعیت فرهنگی، مذهبی، قومی و ساختار

ص: 77

اعتقادی مکه در گذر تاریخ و قبل از اسلام؛ تاریخ کعبه و مسجد الحرام و ویژگی های اماکن مقدس؛ مساجد مختلف؛ کوه های مکه؛ مراحل تاریخی تعمیرات کعبه و اطراف آن از جمله مطالبی است که نویسنده به آنها پرداخته است. ارائه برخی از دیدگاه های دانشمندان غربی و گزارش سفر آنان به این شهر، مطالب پایانی این کتاب است.

قاضی عسکر، سیدعلی (متولد 1325)

تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد، تهران، نشر مشعر، چاپ 2،، 168 ص، پالتویی.

شابک: 0- 85- 7635- 964

بررسی وضعیت گذشته و حال قبرستان بقیع با تکیه بر اسناد معتبر است. کتاب حاضر ابتدا شرح حال مختصری از مدفون شدگان معروف در بقیع ارائه کرده و سپس به تاریخ تخریب بقیع و بقاع متبرکه مدینه و مکه می پردازد و آنها را به روایت اسناد تاریخی گزارش می کند. گزارش نویسنده بر مبنای واکنش های افراد و نهادهای مختلف به تخریب بقیع است.

قائدان، اصغر (متولد 1343)

تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره با تجدید نظر و اضافات، تهران، نشر مشعر، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، چاپ 9، 1387، 416 ص، وزیری.

شابک: 3- 40- 6293- 964- 978

بررسی تحولات تاریخی اماکن مذهبی- باستانی مکه و مدینه است. در این نوشتار که بر اساس منابع تاریخی قرون اولیه اسلامی و پژوهش های متأخر و جدید تهیه شده، سیر تاریخی آثار و اماکن مقدس مکّه و مدینه را از آغاز تا کنون در دو بخش مورد بررسی قرار می دهد. در بخش اول تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و در بخش دوم تاریخ و آثار اسلامی مدینه منوره مورد بررسی قرار گرفته است. این کتاب همچنین توسط

ص: 78

انتشارات دارالنبلاء بیروت با عنوان تاریخ آثار مکه والمدینه به عربی ترجمه شده است.

قره چانلو، حسین (متولد 1319)

حرمین شریفین: تاریخ مکه و مدینه، تهران، امیرکبیر، چاپ 1،، 190 ص، وزیری.

شابک: 1- 0733- 00- 964

عنوان دیگر: تاریخ مکه و مدینه.

بررسی جنبه های جغرافیایی و تاریخی و معماری مکه و مدینه است. در این نوشتار، تاریخچه مکه و مدینه از قدیمترین ایّام که صورت اسطوره ای در کتاب های تاریخی و جغرافیایی درآمده، به خواننده معرفی می شود. نگارنده تلاش کرده است که تاریخ و جغرافیایی این دو شهر را بر اساس کتب تاریخی و جغرافیایی با توجه به تاریخ اسلام بیان نماید.

قندچی، آرش (متولد 1350)

فضای مَبکی: طراحی قبرستان بقیع و حرم ائمه معصومین (ع)، تهران، مهدی رضایی، چاپ 1، 1388، 233 ص، رحلی (بیاضی).

شابک: 8- 02- 5472- 600- 978

عنوان دیگر: طراحی قبرستان بقیع و حرم ائمه معصومین (ع).

بررسی وضعیت شهرسازی و معماری شهر مدینه و به ویژه قبرستان بقیع و ارائه معماری جدید برای قبرستان بقیع است. این کتاب پایان نامه کارشناسی ارشد نویسنده در رشته معماری و شهرسازی (دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1377، 220 ص) است. نویسنده هدف خود از ارائه چنین طراحی را کاوش در حاشیه آن و نقدی بر تفکرات وهابیت عربستان، شناسایی مدفونین در قبرستان بقیع و اعتبارگذاری افراد براساس اصول عقاید اسلامی دانسته است. وی در همین راستا تحولات قبرستان بقیع در طول تاریخ و نیز معماری آن را با نگاهی علمی بررسی کرده است. نویسنده مطالب را در هفت فصل با عناوین ذیل عرضه کرده است: 1. مدینه شناسی؛ 2. بقیع؛ 3. مرگ؛

ص: 79

4. گونه شناسی مقابر اسلامی؛ 5. اجزای تشکیل دهنده طرح؛ 6. خدمات جانبی طرح؛ 7. تحلیل سایت.

کاظمینی، میرزامحمد (متولد 1343)

حجر الأسود، یزد، بنیاد ریحانه الرسول؛ تشیع، چاپ 1، 1379، 135 ص، رقعی.

شابک: 7- 17- 6399- 964

چاپ دیگر

یزد، صحیفه خرد، چاپ 1،، 166 ص.

شابک: 8- 35- 8653- 964

بررسی تاریخی «حجرالاسود» است. هدف نویسنده، بررسی پیدایش و سیر تاریخی حجرالاسود به عنوان یکی از اجزای کعبه بوده است. وی قبل از ورود به این بحث معرفی اجمالی از شهر مکه، مسجد الحرام، کعبه و دیگر اجزای آن داشته است.

کعبه، یزد، بنیاد ریحانه الرسول؛ تشیع، چاپ 1، 1388، 131 ص، رقعی.

شابک: 5- 54- 8009- 964- 978

فروست: ریحانه 9

بررسی ابعاد «کعبه» و عظمت، فضایل و اهمیت آن در مناسک حج است. در نوشتار حاضر ضمن بیان تاریخچه ای از کعبه و بنای آن به عظمت و امتیازات این مکان شریف اشاره شده و موقعیت مکانی و نام های ارکان، ابواب و پوشش آن توصیف شده است. نگارنده همچنین به ویرانی ها و بازسازی های مکرر کعبه در طول تاریخ اشاره نموده و کیفیت طواف دور کعبه و دعاهای هفت دور طواف اطراف کعبه را بیان می نماید. توصیف کعبه در سفرنامه ها و اشعار شاعران فارسی، توصیف حجرالاسود و چاه زمزم از دیگر مباحث مطرح شده در این کتاب است.

کردی، عبیدالله محمدامین

مکه و مدینه: تصویری از توسعه و نوسازی، ترجمه حسین صابری، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 312 ص، وزیری.

ص: 80

شابک:

x

- 93- 6293- 964

معرفی پروژه های نوسازی دو حرم نبوی و مسجد الحرام و وضعیت پیشرفت این پروژه ها است. این کتاب، برگردانی از دو اثر عربی به نام الکعبه المعظمه والحَرَمان الشریفان عمارهً و تاریخاً و قصّه التوسعه الکبری است که به ترتیب به قلم عبیدالله محمد امین کردی و حامد عباس تألیف شده است. محتوای کتاب در چهار بخش، آگاهی هایی روزآمد درباره عربستان سعودی، مکه، مدینه، مسجد الحرام و مسجد النبی به دست می دهد و در واقع، گزارش جامعی از نوسازی ها و توسعه های حرم های مکه و مدینه در طول تاریخ و به ویژه در دهه های اخیر است.

برخی از عناوین و فصل های کتاب چنین است: نکات جذاب درباره کعبه، فهرست برخی از حوادث تاریخی کعبه، تاریخچه زمزم و تأمین برق حرم نبوی.

این کتاب به تصویرهایی چند نیز آراسته شده و اطلاعاتی از کتاب قصه التوسعه در پاورقی های کتاب آمده است. مترجم، پاورقی های کتاب را از کتاب قصه التوسعه الکبری اثر حامد عباس

انتخاب کرده است.

کردی مکی، محمد طاهر (1) (1903- 1979 م)

کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ، ترجمه هادی انصاری، ویرایشِ علی ورسه ای، تهران، نشر مشعر، 1378، 328 ص، وزیری.

شابک: 3- 57- 6293- 964

عنوان روی جلد: گزیده التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم.

بررسی تحولات تاریخی مکه و مسجد الحرام است. این اثر ترجمه و گزیده کتاب التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم است. شیوه نگارش آن گزارشی است. این کتاب زوایای تاریخ کهن کعبه و مسجد الحرام و شهر مکه را به صورتی جالب بیان می کند و شامل پاره ای اطلاعات تاریخی

ص: 81

است که در دیگر کتاب های تاریخ این سرزمین مقدّس به ندرت به چشم می خورد. اهم عناوین کتاب عبارت اند از: بنا و ساختمان کعبه از زمان حضرت آدم تا قرن یازدهم هجری، گزارش خصوصیات تفصیلی ابعاد مختلف ساختمان کعبه و مسجد الحرام و مناصب آن در ادوار مختلف تاریخی، چاه زمزم، اندازه مطاف قدیم و جدید و شکل آنها، مرمت کنندگان مسجد الحرام، حرم و نشانه ها و تجدید بنای نشانه ها در طول تاریخ، کیفیت اداره مسجد الحرام.

کمال الدینی، سیدمحمد باقر (متولد 1345)

معبد عشق و مرقد معشوق: نوشته ها و تصویرهایی از مکه و مدینه، یزد، کمال،

چاپ 1، 1379، 88 ص، رقعی.

شابک: 6- 1- 91191- 964

عنوان دیگر: نوشته ها و تصویرهایی از مکه و مدینه.

مجموعه اطلاعات درباره مکه و مدینه و مساجد و بناها و اماکن مقدس این دوشهر است. نویسنده به منظور آشنایی زائران، با سابقه تاریخی و مقام و منزلت دینی آنها این اثر را آماده و تألیف کرده است. بخش عمده کتاب را عکس هایی رنگی از اماکن و ابنیه مقدس مکه و مدینه تشکیل می دهند.

لایق فرد، اکبر

مکه و مدینه، بی جا، بی نا، چاپ 1، 1358، 392 ص، جیبی.

مجموعه ای از اطلاعات درباره شهرهای مکه و مدینه و اماکن مقدس آنها است. مؤلف تلاش نموده تمام نیازهای اطلاعاتی زائران را تأمین و به همه پرسش های آنها پاسخ گوید. از اینرو هم مسائل فقهی حج و مناسک را آورده و هم بر اساس روش تاریخی به تحولات مکه و مدینه می پردازد.

لقمانی، احمد

نکته ها و گفته های حج و عمره: صدها نکته ضروری و کاربردی برای زائران، روحانیان و مدیران، قم، بهشت بینش، چاپ 1، 1388، 240 ص، رقعی.

شابک: 9- 29- 7877- 964- 978

ص: 82

عنوان دیگر: صدها نکته ضروری و کاربردی برای زائران، روحانیان و مدیران.

اطلاعاتی درباره اماکن مقدس مکه و مدینه ونیز آداب و اعمال مخصوص هر کدام است. نویسنده با ارائه توضیحاتی درباه اعمال عمره مفرده و

فلسفه برخی ارکان حج می خواهد حجاج را کاملًا توجیه کند تا آنان با چشم باز به این سفر اقدام کنند.

محمدی همدانی، اصغر (متولد 1339)

ره توشه زائرین عمره مفرده، تهران، گلزار کتاب، چاپ 1،، 164 ص.

شابک: 9- 00- 8860- 964

معرفی نیازهای اطلاعاتی زائران عمره مفرده از احکام و مناسک حج تا اطلاعاتی درباره تاریخ خانه خدا یا مدینه منوره است.

ره توشه ساکنان حرم یار: کتاب دوم ویژه عمره مفرده، تهران، گلزار کتاب، چاپ 1، 1386، 140 ص، رحلی.

شابک: 5- 50- 8860- 964

مجموعه اطّلاعات و راهنمایی هایی برای زائران اماکن مکه و مدینه منوره است. این اثر که ویژه عمره مفرده است به معرفی زیارتگاه های عربستان می پردازد. ابتدا توصیه هایی به روحانیون کاروان و مدیران شده سپس اسرار و رموز حج و جنبه های معنوی آن از زبان صاحب کتاب المراقبات بیان شده است. در ادامه اوضاع جغرافیایی شهر مکه و برخی از اصطلاحات حج به همراه احکام عمره مفرده ذکر شده است. برخی از عناوین این راهنمای زیارتی عبارت اند از: احکام احرام، معراج، سعی، عرفات، پیمان عقبه، شعب ابوطالب، رمی جمرات، مساجد مکه مکرمّه، حضرت هاجر و اسماعیل، کوه حرا و کعبه.

هزار و یک نکته درباره حرمین شریفین، تهران، فرزین، چاپ 1،، 387 ص، جیبی.

شابک: 0- 09- 6256- 964

عنوان روی جلد: هزار و یک نکته درباره حرمین شریفین بانضمام- اطلاعات

ص: 83

از کشور عربستان.-

ادعیه و زیارات مکه و مدینه.- دعاهای کمیل و عرفات.

چاپ دیگر

تهران، زعیم، چاپ 2، 1379، 416 ص، جیبی.

شابک: 0- 3- 91060- 964

مجموعه ای از نکات که زائران حج ضرورت دارد نسبت به آنها آگاه باشند. این نکات به صورت گزارشی یا سؤال و جواب تنظیم شده، بر اساس تجارب مدیریت حج گردآوری شده است و تقریباً شامل همه زمینه ها و موضوعات می شود.

محیی لاری (1) (درگذشت 933 ق)

توصیف آثار تاریخی مکه و مدینه و فلسفه مناسک حج در فتوح الحرمین، به کوشش رسول جعفریان، قم، انصاریان، چاپ 1،، 94 ص، وزیری.

مجموعه اشعاری درباره مکه، مدینه و فلسفه حج است. این مجموعه در قالب کتابی به نام مثنوی فتوح الحرمین اثر محیی لاری از شاعران قرن نهم و دهم قمری آمده است. این اثر مشتمل بر بیان آثار تاریخی مکه و مدینه است که در قالب شعر آگاهی هایی درباره مسجد الحرام، مسجد النبی، بقیع، قبرستان ابوطالب، مسجد قبا، مساجد سبعه و برخی اماکن مقدس و تاریخی دیگر مکه و مدینه می دهد. همچنین این مثنوی، تحلیلی از فلسفه حج و ارکان آن است. ناظم این مثنوی، کتاب را به تصاویری از مساجد و مزارها و اماکن مقدس مکه و مدینه نیز مزین کرده است.

مدنی، عبدالعزیز صالح

فجر الاسلام فی تاریخ مکه و المشاعر الحرام، قم، ناجی جزائری، ق/، چاپ 1، 123 ص.

بررسی تاریخ مکه و تکالیف حجاج در ایام حج است. نویسنده با تکیه بر

ص: 84

مدارک تاریخی به تحولات شهر مکه و مسجد الحرام می پردازد. نیز اهمیت این شهر را تبیین می کند.

مرادقلی کلوخی، محمد

راهیان خانه خدا، تهران، محمد مرادقلی کلوخی، چاپ 1،، 118 ص، رقعی.

عنوان روی جلد: راهنمای مکه معظمه و مدینه منوره.

مجموعه اطلاعاتی درباره کشور عربستان و شهرهای مقدس مکه و مدینه و اماکن زیارتی آنها به همراه برخی ادعیه و زیارات و است. این کتاب به منظور تأمین نیازهای علمی زائران و راهنمایی آنان است تا با آگاهی و معرفت این سفر را به انجام رسانند.

مرکز تحقیقات و آموزش حج (به کوشش)

آثار اسلامی مکه و مدینه، قم، نشر مشعر، چاپ 1، بی تا، 35 ص، جیبی.

معرفی وضعیت جغرافیایی و تاریخی شبه جزیره عربستان و اماکن متعدد مکه و مدینه است. یکی از نهادهای معتبر حج به تهیه این اثر مبادرت ورزیده تا زائران با شناخت، مراحل حج را اجراء کنند. خواننده با مطالعه این اثر، نسبت به ابعاد و مسائل مسجد الحرام، کعبه، ارکان کعبه، صفا و مروه، غار حِرا، شعب ابی طالب واقف می شود. و با مکه و مسجد النبی، صُفّه، بقیع و مساجد مدینه آشنا می شود. نقشه های متعدد، فایده کتاب را دوچندان کرده است.

احد، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 24 ص، پالتویی.

شابک: 7- 11- 7635- 964

فروست: مکه و مدینه، مسجد النبی، بقیع، احد

مصطفی، صالح لمعی (1)

مدینه منوره، تحولات عمرانی و میراث و معماری، تهران، سازمان چاپ و انتشارات

ص: 85

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1372، 339 ص، وزیری.

عنوان اصلی: المدینه المنوره، تطورها العمرانی و تراثها المعماری

بررسی شهر مدینه از منظر شهرسازی و معماری است. مدینه از مادرشهرهای بزرگ جهان اسلام است و به دلیل جذابیت های معنوی آن در بین مسلمانان، در همه ادوار تاریخی، بهترین متخصصان شهرسازی و معماری در ساخت و زیباسازی این شهر مشارکت داشته اند. نویسنده گزارش از این تلاش ها عرضه کرده است.

المغربی، عمرعبدالقادر (1)

المهدم من آثار المدینه المنوره، تهران، منشورات الحج، چاپ 1، ق/، 42 ص.

گزارش از تلاش های وهابیون در تخریب اماکن مذهبی- تاریخی و آثار باستانی است. نویسنده دلیل های آنها را نقل و نقد کرده و نیت و اهداف اصلی آنها را بر ملا می سازد

، تهران، نشر یاس کبود، چاپ 1، 1380، 128 ص، جیبی.

شابک: 2- 23- 7154- 964

عنوان روی جلد: هفت شهر عشق، شهر اول مکه.

مجموعه ای از بررسی هایی درباره ابعاد مختلف جغرافیایی، تاریخی و مذهبی هفت مکان بسیار مهم و مقدس در جهان اسلام است. نام های این شهرها چنین است:. مکه مکرمه،. مدینه منوره،. نجف اشرف،. کربلا،. کاظمین،. طوس،. سامرا.

ص: 86

هفت شهر عشق: مدینه منوره، تهران، نشر یاس کبود، چاپ 1، 1380، 164 ص، جیبی.

شابک: 0- 24- 7154- 964

ملکوتی فر، ابراهیم (متولد 1352)

کعبه میعاد وحدت مسلیمن: نگاهی به کتاب اخبار مکه (ابوالولید ازرقی، قرن سوم هجری)، قم، عبادالرحمن، چاپ 1،، 167 ص.

شابک: 7- 2- 95369- 964- 978

عنوان دیگر: نگاهی به کتاب اخبار مکه (ابوالولید ازرقی، قرن سوم هجری).

بررسی کتاب اخبار مکه و ما جاء فیها من الاثار تألیف محمدبن عبدالله ازرقی است. آقای ملکوتی فر، در چند فصل به ساختار کتاب، اغلاط و اشتباهات، نتیجه گیری ها، منابع و صحت و سقم گزارش ها می پردازد و به شیوه علمی به نقادی محتوای این اثر می پردازد. این اثر از قرن سوم باقی

مانده و جزء اولین آثاری است که درباره مکه و خانه خدا نوشته شده است.

منوری، علی (متولد 1324)

مکانهای مقدس و زیارتی، تهران، دانش آفرین، چاپ 1،، 38 ص.

شابک: 3- 06- 7035- 964

عنوان روی جلد: مکان های مقدس و زیارتی از مکه معظمه تا مدینه منوره از مدینه تا جده.

معرفی مکان های تاریخی- مذهبی در شهرهای مکه، مدینه و جده است. مؤلف به موضوعاتی مثل معماری، شهرسازی، اهمیت و شخصیت شناسی می پردازد.

مؤمنی ها، محمدمهدی (متولد 1356)

ژرفای حج: آنچه درباره حج باید بدانیم، تهران، پیام آزادی، چاپ 1، 1386، 321 ص، وزیری.

ص: 87

شابک: 4- 808- 302- 964- 978

گزارشی از شهر مکه و مدینه و اماکن مذهبی آنها و بررسی ابعاد عرفانی حج است. در نوشتار حاضر ابتدا به صورت اجمالی سرزمین عربستان سعودی (حجاز) و موقعیت جغرافیایی و مذهبی آن معرفی گردیده و مشاعر و اماکن مقدس آن سرزمین به ویژه مکه و مدینه و تاریخچه و جغرافیای این دو شهر توصیف گردیده است. در ادامه اسرار و معارفی از حج به عنوان یکی از عبادات مهم الهی مطرح شده و منازل عرفانی حج و مناسک آن تشریح گردیده است. ادعیه و آداب و مستحبات سفر حج و لزوم توجه به کیفیت عبادت حج از مباحث پایانی این کتاب است.

مهرزاد صدقیانی، محمدرضا (1) (متولد 1311)

راهیان نور: تاریخچه مکه مکرمه، مدینه منوره، کربلا و سوریه" راهنمای زائران"، تبریز، پریور، چاپ 1،، 176 ص.

شابک: 5- 09- 5714- 964

راهنمای زائران نسبت به تحولات تاریخی مکان های مهم زیارتی است. قلمرو جغرافیایی این تحقیق، مکه، مدینه، کربلا و سوریه است. مؤلف در صدد تأمین نیازهای علمی زائران است تا با معرفت و آگاهی اقدام به زیارت کنند و با حضور قلب به اجرای مناسک بپردازند.

میرصفی، سیداکبر

آشنایی با مکه و مدینه، قم، پیام حجت، چاپ 1، 1383، 176 ص، رقعی.

شابک: 5- 1- 95140- 964

عنوان روی جلد: آشنایی با مکه و مدینه برای زائران خدا.

مجموعه اطلاعات تاریخی- مذهبی درباره شهرهای مکه و مدینه است. نویسنده مطالب را در قالب سه فصل تنظیم کرده است. در فصل اول با عنوان «آشنایی با مکه» توضیحاتی درباره آثار و مشاعر مکه، توسعه مکه

ص: 88

و مسجد الحرام، حاکمان مکه و کعبه و مساجد مکه داده شده است. فصل دوم به معرفی آثار تاریخی و متبرک مدینه اختصاص داده شده است. در فصل سوم خواننده آشنایی اجمالی با کشور عربستان پیدا می کند از جمله وضعیت جغرافیایی، فرهنگی و سیاسی.

نادری رارانی، نادرقلی (1)

تاریخ مکه و مدینه، اصفهان، گلبهار، چاپ 1،، پنج+ 246 ص، وزیری.

عنوان دیگر: تاریخ مکه معظمه و مدینه منوره.

شابک: 2- 05- 5691- 964

چاپ دیگر

شهرکرد، مرید، چاپ 1،، 255 ص.

شابک: 2- 05- 5691- 964

بررسی وضعیت جغرافیایی، اجتماعی و اقتصادی عربستان نیز پیشینه تاریخی و حکومت های آن در طول تاریخ است. این نوشتار به اجمال به تحولات تاریخی و مسائل جغرافیایی مکه و مدینه می پردازد. افزون بر آن شرحی از اماکن مقدسه و بناهای تاریخی دو شهر مکه و مدینه- با تصاویری از گذشته و حال- در کتاب به چاپ رسیده است.

نجفی، سیدمحمدباقر

مدینه شناسی، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1386، 2 جلد، وزیری.

شابک: 7- 043- 540- 964- 978

چاپ دیگر

خرمایستان، چاپ 1،، 92+ 105+ 435 ص، رحلی.

پژوهشی گسترده، جامع، مستند و گزارشی درباره ابعاد و جغرافیا، تاریخ و موقعیت مدینه در گذشته تاریخ اسلام و پس از آن است.

مؤلف به منظور بیان وضعیت مدینه در صدر اسلام و حوادث و اتفاقات تاریخی آن، این کتاب را نوشته است. کتاب چهار بخش

ص: 89

اصلی دارد با عناوین زیر: مسجدهای مدینه؛ خانه های مدینه؛ چاه های مدینه و مقابر مدینه. در ذیل هر یک از این عناوین اطّلاعات جغرافیایی در کنار حوادث تاریخی و گزارش هایی مرتبط با پیامبر، یاران، همسران و نزول سوره ها در این اماکن ارائه شده است. از جمله در بخش چهارم مقبره ها و بقعه های همسران، بسیاری از صحابه و شخصیت های صدر اسلام در مدینه، شناسایی و توصیف شده است. ارائه گزارش های متعدد از مورخان و محدثان، جامعیت در شناسایی اماکن و اشخاص، استفاده از تصاویر، نقشه ها و جداول از خصوصیات این اثر است. جلد دوم این اثر به جنگ ها، سریه ها و اقدامات سیاسی پیامبر در مدینه اختصاص دارد.

نجمی، محمدصادق (1) (متولد 1315)

تاریخ حرم ائمه بقیع علیهم السلام و آثار دیگر در مدینه منوره، تهران، نشر مشعر، چاپ 3، 1384، 375 ص، وزیری.

شابک: 4- 04- 7635- 964

چاپ عربی

تاریخ حرم ائمه البقیع و آثار اخری فی المدینه المنوره، ترجمه به عربی سیدمحمدرضا مهری، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ 1، 1386، 376 ص، وزیری.

شابک: 2- 87- 7777- 966- 978

معرفی قبرستان بقیع و بررسی تاریخی نقش وهابیان در تخریب حرم بقیع است. نظری بر عقاید وهابیان و آراء آنها، فتوای فقهای وهابی، تحریم زیارت حرم انبیاء و امامان توسط وهابیان از جمله مواردی است که بخش مقدماتی کتاب را تشکیل داده است. در ادامه مطالبی در باب تاریخ

حرم ائمه بقیع، نظرات فقهای مسلمان در خصوص حرم بقیع و پاسخ علمای مسلمان به وهابیان، قبر حضرت فاطمه به رای علمای اهل سنت،

ص: 90

بیت الاحزان و ... بیان شده است. نحوه شهادت حمزه (ع)، جنگ احد، برخورد پیامبر و صحابه با شهادت حمزه از دیگر مطالب کتاب هستند.

نشر مشعر

احد، قم، نشر مشعر، بی تا، 16 ص، پالتویی.

بررسی ابعاد و جنبه های جنگ احد و منطق احد است. احد نام مجموعه ای از کوه های بزرگ و کوچک در شمال مدینه است که دومین جنگ بزرگ میان مسلمانان و مشرکان در کنار آن، در سال سوم هجری رخ داد. این کتاب به معرفی موقعیت این کوه و شهدای این جنگ و زیارت آنان اختصاص یافته است.

نصیری، عبدالله

آشنایی با عربستان، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1386، 72 ص، پالتویی.

شابک: 9- 052- 540- 964- 978

مجموعه اطلاعاتی درباره کشور عربستان است. نویسنده تلاش کرده به اجمال همه بخش های این کشور را معرفی کند. از جمله به جغرافیای عربستان، اوضاع کشاورزی و اقتصادی، قوای سه گانه، مناسبات با آمریکا، اوضاع اجتماعی و معرفی نهادهای عربستان و مناسبات جمهوری اسلامی ایران و عربستان پرداخته است.

نقدی، محمد (متولد 1327)

آشنایی با حرمین شریفین و اعمال و مناسک حج و عمره، قم، هجرت، چاپ 1،، 272 ص.

شابک: 8- 66- 5875- 964

آنچه یک زائر باید بداند: احکام و مناسک حج و عمره، آشنایی با اماکن و آثار تاریخی، قم، هجرت، چاپ 1،، 127 ص، پالتویی.

شابک: 5- 45- 5875- 964

عنوان دیگر: احکام و مناسک حج و عمره، آشنایی با اماکن و آثار تاریخی.

ص: 91

معرفی اماکن زیارتی و احکام و دیگر مسائل حج است. این کتاب دارای این مباحث است: احکام و مناسک حج و عمره، آشنایی با اماکن و آثار تاریخی، تفاوت دیدگاه های شیعه و اهل سنت، توصیه های ضروری، آشنایی با لغات عربی و برخی ادعیه و زیارات.

نقی زاده، محمد (متولد 1331)

جلوه هایی از زیبایی و هنر در سرزمین وحی، تهران، سوره مهر، چاپ 1،، 201 ص، رقعی.

شابک: 2- 743- 506- 964- 978

بررسی آثار تاریخی مکه و مدینه از منظر هنر و زیبایی شناسی است. مکه از مادرشهرهایی است که به دلیل اهمیت و جذابیت آن، مهندسان و معمارانی نخبه برای ساختن آن اقدام کرده اند. نتیجه این زحمات، شهری زیبا و آرام با جلوه های هنری است.

نوری کوهبانی، محمدرضا

راهنمای زائرین حرمین شریفین در شناخت اماکن مکه و مدینه، مشهد، عروج اندیشه، چاپ 1،، 136 ص.

مجموعه ای از دستورالعمل ها برای راهنمایی زائران حج است تا با معرفت

اقدام به زیارت اماکن مذهبی کرده و تأثیر سفر حج در آنها عمیق تر شود.

نیلفروشان، محمدرضا

زمین آسمانی (1): مکه و مدینه، عکس عبدالرسول افشین، ویرایشِ رقیه کیخائی، اصفهان، گنبدهای فیروزه ای، چاپ 1، 1387، 384 ص، پالتویی.

شابک: 4- 0- 90100- 600- 987

معرفی وضعیت زیستی، طبیعی، جغرافیایی، سیاسی و ... عربستان سعودی به طور عام و شهرهای مکه و مدینه به طور خاص است. نویسنده همچنین به مراسم و فرائض مختلف حج و فلسفه هریک می پردازد. بخشی از کتاب نیز معرفی اماکن متبرکه از جمله قبرستان بقیع، مدفن همسران و فرزندان پیامبر (ص)، مساجد مختلف است.

ص: 92

وثوقی، محمدعلی

مکه، کوه ها، رویدادها، مشهد، ایوار، چاپ 1، 1384، 232 ص، وزیری.

شابک:

x

- 4- 95950- 964

بررسی جغرافیای طبیعی مکه به ویژه کوه های این شهر است. نویسنده به اهمیت و تأثیر کوه ها در آب و هوای شهر مکه می پردازد و نمونه هایی را ذکر می کند.

هاجری، یوسف

بقیع: سرگذشت اسفبار ویرانی آثار اسلامی حجاز به دست آل سعود، ترجمه ی محمد محمدرضایی، تهران، نشر بقیع، چاپ 1،، 176 ص.

عنوان دیگر: سرگذشت اسفبار ویرانی آثار اسلامی حجاز به دست آل سعود.

بررسی تاریخی و مذهبی اقدامات آل سعود و وهابیون در تخریب آثار اسلامی و اماکن تاریخی است.

هاشمی، سیداسماعیل (1)

(1282- 1378)

ارمغان سفر حج، اصفهان، نقش مانا، چاپ 1، 1379، 264 ص، وزیری.

شابک: 6- 3- 91236- 964

معرفی اماکن مقدس در مکه و مدینه است. نویسنده گزارشی از دیده ها و شنیده های خود در سفر به حج را تنظیم کرده و به تألیف کتاب حاضر مبادرت ورزیده است. هدف او نشان دادن اهمیت و تأثیر اماکن مذهبی است.

هاشمی، سیدمحمود (متولد 1331)

حج و رویدادهای تاریخی حرمین، تهران، محمود هاشمی، چاپ 2،، 400 ص، رقعی.

ص: 93

شابک: 8- 939- 330- 964

بررسی حوادث تاریخی خانه خدا و حرم نبوی و نیز مسائل حج است. مؤلف حوادث هر دوره را به تفکیک معرفی و بررسی کرده است.

هاشمی نوربخش، حسن (متولد 1349) (به کوشش)

راهنمای حج و عتبات: ده کتاب در یک کتاب، قم، حسنین (ع)، چاپ 1، 1385، 448 ص، وزیری.

شابک: 4- 59- 8262- 964

مجموعه ای از ده عنوان کتاب است که به منظور راهنمایی زائران تألیف شده اند. این مجموعه به آداب و اعمال زیارت می پردازد؛ اما عمده مطالب آن به شرح و نقل احکام و مناسک حج و عمره اختصاص دارد. نویسنده می کوشد با معرفی مساجد و اماکن مذهبی و مقابر مکه و مدینه و عراق و سوریه، آداب زیارت این مشاهد مشرفه را تشریح کند. در بخشی از کتاب، خلاصه ای از عقاید شیعه و آداب زیارت پیامبر (ص) نیز آمده است. کتاب مشتمل است بر خلاصه و گزیده ی ده کتاب با این عناوین: مناسک حج/ مرکز تحقیقات حج؛ صهبای حج/ عبدالله جوادی آملی؛ آثار اسلامی مکه و مدینه/ رسول جعفریان؛ فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام (ص)/ جعفر سبحانی؛ تاریخ و اماکن سیاحتی و زیارتی سوریه/ اصغر قائدان؛ مع الشیعه الامامیه فی عقائدهم (ترجمه)/ جعفر سبحانی؛ سنن النبی (آداب زندگی پیامبر (ص)/ سیدمحمدحسین طباطبایی، راهنمای عتبات عالیات عراق/ حسن هاشمی نوربخش؛ شناخت عربستان/ علی محمدی آشنایی؛ سخن و سخنوری/ محمدتقی فلسفی.

هژبری، محمد (متولد 1330)

خورشید شب پوش: مکه مکرمه و مدینه منوره، تهران، محمد هژبری، چاپ 1،، 164 ص، پالتویی.

شابک: 0- 7745- 06- 964

راهنمای سفر حج است. مؤلف به مطالبی در خصوص مساجد، مکان ها، و

ص: 94

زیارتگاه های مکه و مدینه و نیز مطلبی در زمینه ی اعمال و آداب حج می پردازد.

ی زدانی، علی اکبر

مدینه آشنای غریب، ساری، آوای مسیح، چاپ 1، 1385، 88 ص، رقعی.

شابک: 0- 0- 96021- 964

تاریخچه ی مختصری از شهر مدینه و معرفی زیارتگاه های این شهر است. مؤلف علاوه بر آن، به موضوعاتی چون فلسفه و فواید تاریخ، آشنایی با حق، موجبات تفکر، ثبات و آرامش دل، عبرت و پند، افشای چهره ی خیانتکاران، پیامبر اعظم اسوه ی حسنه، شیعیان در عربستان و مطالبی دیگر اشاره نموده است.

ی وسف، عبدالله

مساجد و آثار باستانی مکه و مدینه، ترجمه غلامحسین انصاری (1)، تهران، فرازاندیش سبز، چاپ 1،، 276 ص، رقعی.

شابک: 1- 45- 8034- 964

عنوان اصلی: المساجد والاماکن الاثریه فی مکه والمدینه.

بررسی جنبه های مختلف مسجدها و اماکن باستانی در مکه و مدینه است. مخاطبان این کتاب در دو بخش، مساجد و آثار کهن و تاریخی را از نظر معماری، هنری، اجتماعی، و دینی بررسی می کنند. بخش اول، درباره اسامی مکه و مواقیت حج و حدود حرم و بیست و هفت مسجد و اثر تاریخی شهر مکه است. بخش دوم، چهل و یک مسجد و مکان کهن و باستانی مدینه معرفی و بررسی شده است از آن جمله به مسجد اجابت، مهراس، غار نبی حرام، مسجد جمعه، کوه قریظه، و مسجد ابوذر غفاری می پردازد. منابع نگارنده غیر از آیات، احادیث، و روایات، متون تاریخی

و برخی منابع علوم دیگر مثل هنر و معماری است.

ص: 95

بنگاش، ظفر (1)

کشتار مکه و آینده حرمین، ترجمه هادی دبستانی، تهران، سروش (انتشارات صدا و سیما)، چاپ 1،، 127 ص.

عنوان اصلی:

The Makkah and future of the haramain

بررسی کشتن حجاج ایرانی در سال 1366 شمسی توسط نیروهای سعودی از منظر حقوق بین الملل و فقه اسلامی است. به نظر نویسنده حرم نبوی و خانه خدا از اماکن بین المللی است.

بنیاد شهید انقلاب اسلامی. واحد روابط عمومی و بین المللی (به کوشش)

حج خونین: گزیده اشعار سروده شده به مناسبت فاجعه خونین مکه مکرمه و در رثای شهدای گرانقدر حج 1366، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اداره کل انتشارات و تبلیغات،، 213 ص.

مجموعه اشعاری درباره واقعه ی کشتار زائران ایرانی در سال 1366 در شهر مکه است.

کعبه در خون، تهران، بنیاد شهید انقلاب اسلامی، واحد روابط عمومی و بین المللی، چاپ 1،، 200 ص، وزیری.

گزارشی از واقعه جمعه خونین مکه در مرداد ماه سال 1366 است. معرفی شهدای این حادثه خونین به همراه تصاویر و اطلاعات شناسنامه ای این شهدا بخش دیگری از این کتاب است.

جانقلی، منیژه (متولد 1351)

میهمان خدا: گزیده ای از زندگی شهیده حافظه سلیمان شاهی، تهران،: سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران، معاونت پژوهش و ارتباطات فرهنگی، نشر شاهد، چاپ 1،، 53 ص.

شابک: 4- 313- 394- 964- 978

ص: 97

عنوان دیگر: گزیده ای از زندگی شهیده حافظه سلیمان شاهی.

این نوشتار درباره شخصیت و زندگی یکی از شهدای واقعه خونین کشتار زائران بیت الله الحرام در سال 1366 است.

جوادی آملی، عبدالله (1) (متولد 1312)

قداست و امنیت حرم، تهران، مرکز تحقیقات و انتشارات حج؛ نشر مشعر، چاپ 1،، 49 ص، رقعی.

چاپ عربی

قدسیه الحرم وامنه، قم، نشرمشعر، 1408 ق، 44 ص، رقعی.

چاپ انگلیسی

The Sanctity and Security of The Holy Shrin, 1989, 46 p.

بررسی دو ویژگی خانه خدا و حرم الهی مکه یعنی مقدس و منزه بودن و دوم امن بودن وعدم جواز هرنوع آزار و اذیت در این حرم است. این کتاب در سال 1366 (1407 قمری)، همزمان با شهادت تعدادی از حجاج بیت الله الحرام در کشتار خونین مکه تدوین یافته است. آخرین بخش های آن، منعکس کننده حال وهوای آن روزگار است. نویسنده ذیل سرفصل هایی از قبیل فرق انسان با فرشته و حیوان؛ اساس وحدت؛ چگونگی وحدت؛ اوصاف موحدان وحدت طلب و اهتمام به حرم به بررسی قداست و امنیت حرم از منظر فقه و معارف اسلامی می پردازد. نتیجه گیری مؤلف این است

که مطابق قواعد و موازین شریعت اسلامی همه جانداران در حرم آزادند و کسی حق تعرض به آنها ندارد. از سوی دیگر هرگونه رفتار و عملی که توهین به حرم باشد، حرام و مستوجب توبیخ است.

حکمت، یوسف

تجاوز آل سعود به حرم امن الهی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، معاونت فرهنگی، چاپ 1،، 76 ص.

بررسی واقعه مکه در سال 1366 و کشتار تعدادی از حجاج خانه خدا است. مؤلف به علل و زمینه های شروع عملیات مأمورین سعودی

ص: 98

نمی پردازد و فقط رفتار وحشیانه نظامیان سعودی در حرم را محکوم می کند. شریعت اسلام تأکید کرده که همه جانداران در حرم آزاد می باشند و هرگونه آزار و اذیت آنها نامشروع است چه رسد به تجاوز به جان انسان ها و کشتن انسان ها. ادله مشروع نبودن اقدامات مأمورین آل سعود را آورده است.

خسروی، شمسی

تعبیر یک خواب: زندگی و خاطرات شهیده فاطمه نیک، تهران، نشر شاهد، چاپ 1، 1387، 112 ص، پالتویی.

شابک: 4- 313- 394- 964- 978

فروست: زنان آسمانی- 10

عنوان دیگر: زندگی و خاطرات شهیده فاطمه نیک.

«حافظه سلیمان شاهی» در سال 1313، در شهر اردبیل، به دنیا آمد و در کودکی، همراه خانواده، به شهر مقدس مشهد کوچ کرد. این خانواده به عنوان سرایدار یک میهمان سرا، در همان شهر ساکن شدند. وی در سال 1352، همسر خود را از دست داد و مسئولیت نگهداری فرزندان را پذیرفت. حافظه، در جریان انقلاب برادر کوچک خویش را از دست داد و

در سال 1361، نوه دختری و در سال 1363 و 1365، دو پسر خویش خود را تقدیم انقلاب و اسلام کرد. او سرانجام در سال 1366، در سفر حج و در جریان راهپیمایی برائت از مشرکین، به دست نیروهای سعودی به شهادت رسید. دهمین شماره از مجموعه «زنان آسمانی» به معرفی «حافظه سلیمان شاهی» اختصاص دارد.

خمینی سید روح الله(1281-1368)

لوح زرین انقلاب:ِِِبیام حضرت امام خمینی به مناسبت سالگرد فاجعه خونین مکه وحجاج بیت الحرام.به کوشش واحد روابط عمومی ستاد مرکزی جهاد سازندگی.

ص: 99

تهران.جهاد سازندگی .چاب1367.1

متن بیام امام خمینی یک روز بعد از کشتار حجاج در مکه توسط دولت آل سعود است.از نگاه این بیام.تمامی تقصیرها متوجه دولت سعودی است.واین دولت رفتارهای انجام داده که با هیچ سند مدرکی توجیه نمی شود بلکه قواعدواحکام شرعی به روشنی آنرا محکوم می کند.

دبیرخانه دائمی کنگره بررسی قداست و امنیت حرم

المضیف الخصم: رساله المثقفین الایرانیین الی جمیع المفکرین و اساتذه الجامعات فی العالم، االاماله الدائمه للمؤتمر العالمی لبحث قداسه الحرم و امنه، قم، الحج، چاپ 1، 1363، 35 ص.

متن نامه ی بیانیه گونه ی اندیشمندان فرهنگی ایران خطاب به متفکرین و

استادان دانشگاه های جهان به مناسبت حادثه حج خونین سال 1366 شمسی است. این بیانیه با عنوان دشمنی میزبان با حجاج میهمان به کنگره جهانی امنیت و قداست حرم عرضه شده است. محتوای آن گزارشی از تجاوز دولت سعودی به حقوق حجاج و کشتن آنها است.

دلشاد، متین

جمعه خونین مکه، تهران، روزنامه ایران، چاپ 1،، 55 ص، رقعی.

شابک: 4- 10- 4347- 600- 978

فروست: با چشم باز؛.

بررسی ابعاد واقعه مکه در سال 1366 و تأثیرات جهانی آن است. پس از کشتار حجاج در مکه، بعضی از متفکران و نویسندگان جهان آن را محکوم کردند، روزنامه ها و مجلات به تحلیل این حادثه پرداختند و چند همایش برای بررسی آن برپا شد. نویسنده به گزارش همه رخدادها می پردازد.

رهنورد، زهرا (متولد 1326)

نشید الطریق الدامی: حول فاجعه مکه، تهران، مؤسسه بین المللی کتاب، ق/، 39 ص، رقعی.

عنوان دیگر: حول فاجعه مکه.

[نشید الطریق الدامی: حول فاجعه مکه. انگلیسی]، تهران، مؤسسه بین المللی کتاب، 1988/ 1367، 39 ص، رقعی.

ص: 100

این کتاب به زبان انگلیسی است و اطلاعات مأخذشناسی آن به صورت زیر است:

The song of the bloody road( Massacre in Mecca )1987, by

Zahra Rahnavard, Tehran, Ketab international institute, 1988, 39 p.

گردآوری و مجموعه سازی از اشعار عربی درباره فاجعه خونین مکه در

سال 1366 شمسی (1407 قمری) است. خانم رهنورد پس از گردآوری اشعار به تنظیم آنها پرداخته است. این اشعار از منابع مختلف در سراسر جهان گردآوری شده است.

شاهرخی، محمود (1) (متولد 1306)

جمعه خونین مکه به روایت شاعران امروز، به کوشش محمود شاهرخی (جذبه) و عباس مشفق کاشانی (2)، تهران، سروش، چاپ 1،، 425 ص.

شریف عسگری، صاحب (3)

الوجه الاخر لاحداث مکه الدامیه، تهران، مؤسسه کیهان، چاپ 1، 1367، 171 ص، وزیری.

بررسی عوامل پشت پرده رویدادهای خونین مکه در سال 1366 یا علل و عوامل مخفی است. این حادثه باعث شهادت بسیاری از زائران بیت الله الحرام شد و باید تحقیق و بررسی جدی و بی طرفانه درباره آن انجام شود و همه عوامل پیدا و پنهان مورد توجه قرار گرفته و معلوم شود فرد یا جریان های مؤثر در این حادثه چه نقشی داشته اند.

ص: 101

علی پور، منوچهر (متولد 1343)

حج خونین: عروج ملکوتی، شیراز، انتشارات تخت جمشید، چاپ 1،، 52 ص.

شابک: 6- 38- 6794- 964

مجموعه سازی از داستان های کوتاه فارسی است که درباره حج سال 1366 نوشته اند. این داستان ها هرچند از تخیل نویسندگان بهره گرفته و خیال در آنها وجود دارد ولی گویای بسیاری از واقعیت ها و انعکاس دهنده نظریات مردم درباره این حادثه مهم تاریخی است.

قاضی عسکر، سیدعلی (متولد 1325)

ابوطالب یزدی: (1) شهید مروه، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 143 ص، پالتویی.

شابک: 3- 75- 7635- 964

عنوان دیگر: شهید مروه.

گزارشی از شهادت میرزا ابوطالب یزدی است. او در مکه توسط حکومت سعودی در سال 1322 شمسی به اتهام آلوده کردن حرم و کعبه به اعدام محکوم و در محل صفا و مروه گردن زده شد. مؤلف اسناد تاریخی این ماجرا را نیز منعکس کرده است.

تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد

، تهران، نشر مشعر، چاپ 1385،2،

ص: 102

، 168 ص، پالتویی.

شابک: 0- 85- 7635- 964

بررسی وضعیت، گذشته وحال قبرستان بقیع باتکیه براسناد معتبراست. کتاب حاضر ابتدا شرح حال مختصری از مدفون شدگان معروف در بقیع ارائه کرده و سپس به تاریخ تخریب بقیع و بقاع متبرکه مدینه و مکه می پردازد و آنها را به روایت اسناد تاریخی گزارش می کند. گزارش نویسنده بر مبنای واکنش های افراد و نهادهای مختلف به تخریب بقیع است.

کاظمی، اقدس (1) (متولد 1318)

حج خونین، فاجعه قرن: شهدای 1366 هجری شمسی در مکه مکرمه، قم، مثلث عشق، چاپ 1، 1387، 144 ص، وزیری.

شابک: 8- 0- 90472- 600- 964

عنوان دیگر: شهدای 1366 هجری شمسی در مکه مکرمه.

مجموعه ای از اشعار است که به معرفی و اسامی شهدای مراسم حج در سال 1366 می پردازد.

المؤتمر العالمی لبحث قداسه الحرم و امنه

قداسه الحرم و امنه، تهران، مرکز تحقیقات و انتشارات حج، چاپ 1، 1988 م، 95 ص، رقعی.

گزارشی از برنامه های کنگره جهانی بررسی قداست و امنیت حرم (تهران، 1367) و معرفی مقالات عرضه شده به کنگره است. این کنگره پس از حج خونین سال 1366 توسط نهادهای متصدی حج مثل سازمان حج برگزار شد.

میردامادی، حسن

آنسوی حج خونین، یا، تبلیغات آل سعود، تهران، مرکز تحقیقات و انتشارات حج،

ص: 103

جاپ 1،، 471 ص، رقعی.

بررسی حادثه حج خونین از نگاه مسئولان کشور عربستان سعودی و نیز از منظر جراید و نشریات عربستان است. البته نویسنده در هر مورد به نقد آنها پرداخته است. این کتاب، حاوی عکس های رنگی از کشتار حجّاج ایرانی به دست رژیم آل سعود و نیز عکس هایی از شهدا است.

جنایت وهابیت، تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، چاپ 1، 1369، 691 ص، وزیری.

مجموعه ای از خاطرات شاهدان عینی واقعه کشتار حجاج و زائران بیت الله الحرام در سال 1366 است. از نگاه این کتاب، تفکرات وهابی و انحرافات موجود در عقاید طرفداران وهابیت، علت اصلی این حادثه است.

الصور: تفضح اعلام آل سعود، تهران، مرکز تحقیقات و انتشارات حج، چاپ 1، ق/، 52 ص.

عنوان دیگر: تفضح اعلام آل سعود.

[عکسها: افشاگر تبلیغات آل سعود. انگلیسی]، تهران، مرکز تحقیقات و انتشارات حج، چاپ 1، 1367.

این کتاب به زبان انگلیسی است. اطلاعات مأخذشناسی آن:

Photographs, exposing the saudis propaganda stunts, by Hassan Mirdamadi, Tehran, Center for Hajj Research and Publications, 1988.

مجموعه ای از عکس های مربوط به حوادث حج خونین سال 1366 است. گردآورنده، به گونه ای این عکس ها را انتخاب و چیده است که ماهیت رژیم آل سعود را افشا می کند و زمینه ساز هدایت و راهنمایی مردم است.

نشر شاهد

کبوتران خونین بال حرم: تحلیلی بر جنایت وهابیت در کشتار زائر بیگناه کویتی، تهران، نشر شاهد،1369، 44ص

ص: 104

عنوان دیگر: تحلیلی بر جنایت وهابیت در کشتار زائر بیگناه کویتی.

بررسی جنبه های واقعه مکه در سال 1366 است. نویسنده در چند فصل این حادثه را بررسی کرده است. در فصلی زائران شهید را معرفی کرده به ویژه از نظر ملیت آنها را دسته بندی کرده و تحلیل برای هر دسته آورده است.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ستاد امور جنگ

روایت حج خونین، تهران، پیام آزادی، چاپ 1،، 298 ص.

معرفی ابعاد مختلف حادثه کشتار حجاج ایرانی در سال 1366 است. حادثه را از زوایای مختلف و بر اساس گزارش ها و روایت های گوناگون بررسی کرده است. در فصلی افکار وهابیون را نقادی کرده و یکی از عوامل حادثه را همین افکار معرفی می کند.

هاجری، یوسف

بقیع: سرگذشت اسفبار ویرانی آثار اسلامی حجاز به دست آل سعود، ترجمه ی محمد محمدرضایی، تهران، نشر بقیع، چاپ 1،، 176 ص.

عنوان دیگر: سرگذشت اسفبار ویرانی آثار اسلامی حجاز به دست آل سعود.

بررسی تاریخی و مذهبی اقدامات آل سعود و وهابیون در تخریب آثار اسلامی و اماکن تاریخی است.

ص: 105

طولانی از شاعران مختلف آورده که مترجم، ترجمه همه آنها را ضروری ندانسته و فقط گزیده ای از آنها را ترجمه و آورده است.

ابن طاوس، غیاث الدین بن عبدالکریم (- 692 ق)

فرحه الغری فی تعیین قبر امیرالمومنین علی بن ابیطالب (ع) فی النجف، به کوشش تحسین آل شبیب موسوی، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، چاپ 1، 1377، 192 ص، وزیری.

مجموعه ای از روایات، درباره تعیین قبر حضرت علی (ع) است. مؤلف با گردآوری این روایات در صدد اثبات این نکته است که سخن ناآگاهان و شبهه ی آنان درباره مرقد شریف حضرت علی (ع) بی اساس است و خاندان علی بارها و به صراحت جایگاه قبر او را تعیین کرده اند. در مقدمه کتاب استدلال نظری در اثبات وجود قبر مطهر حضرت در نجف و علت مخفی بودن قبر حضرت ذکر شده است. همچنین در انتهای کتاب حکایاتی از کراماتی که از ضریح مقدس نجف ظاهر شده، بیان گردیده است.

اثنی عشری، فاطمه

کعبه عشق، تهران، حافظ نوین، چاپ 1،، 95 ص.

شابک: 8- 53- 8264- 964

بررسی جنبه های مختلف مرقد حسین بن علی (ع) و زیارت کربلای معلی است. نویسنده در صدد تبیین اهمیت و تأثیر زیارت مرقد حسینی بر زندگی فردی و اجتماعی شیعیان است. و با استناد به احادیث و گفته های بزرگان زیارت مرقد امام حسین (ع) را دارای آثار دنیوی و اخروی، و نیز خیر و برکت فراوان می داند.

احمدی، محمدمهدی (1) (متولد 1339)

راهنمای زائرین کربلا: تاریخ و آثار اسلامی عتبات عالیات عراق همراه با فضایل

ص: 107

ائمه (ع)، قم، نصایح، چاپ 3، 1378، 150 ص، رقعی.

شابک: 5- 02- 6377- 964

عنوان دیگر: تاریخ و آثار اسلامی عتبات عالیات عراق همراه با فضایل ائمه (ع).

معرفی اماکن مقدس و تاریخی و تبیین پیشینه تاریخی شهر کربلا است. در ابتدا موقعیت جغرافیایی شهر بررسی شده؛ سپس تسمیه کربلا و نظریات درباره نام گذاری به چند اسم متداول در متون تاریخی تحلیل شده؛ در ادامه نویسنده به توصیف خصوصیات ظاهری و هنر معماری حرمین امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) پرداخته و وضعیت بنای قدیمی شهر را که شامل شش دروازه بوده بررسی و وضعیت فعلی شهر و محلات و وجه تسمیه هر یک را تشریح می کند. همچنین به رسوم مردم کربلا در زیارت هر یک از اماکن مقدس که در ایام خاصی از سال صورت می گیرد اشاره هایی شده است. در ادامه اصطلاح مقام تعریف شده و تعدادی از مقامات تاریخی و باستانی شهر مانند مقام حر، مقام ابن فهد حلی، تل زینبیه و غیره معرفی می شود. قسمت پایانی کتاب به معرفی برخی از مجالس عزاداری معروف و نذرهای رایج مردم کربلا اختصاص یافته و در آخر نکاتی پیرامون آداب زیارت ذکر می شود.

اسلامی، حسین (متولد 1326)

نگاهی به تاریخ عتبات: نجف، کربلا، کاظمین، سامراء، ساری، انتشارات پژوهشهای فرهنگی، چاپ 1،، 155 ص.

شابک: 7- 11- 6912- 964

بررسی زیارتگاه ها و عتبات عالیات چهار شهر عراق از منظر تاریخی است. در چهار شهر نجف، کربلا، کاظمین و سامراء، چند تن از ائمه معصوم (ع) شیعیان صاحب بارگاه و مرقدند و شیعیان در طول تاریخ همیشه به این شهرها توجه داشته اند و عاشقانه بر این اماکن مسافرت می کرده اند. از اینرو در هر دوره، حوادث زیادی عارض بر این شهرها شده است. نویسنده این حوادث را با استناد به منابع تاریخی و حدیثی

ص: 108

تحلیل می کند.

امرودی، میثم (متولد 1345)

زائر (): آشنایی اجمالی با عتبات عالیات (اماکن مقدس عراق)، تهران، بنیاد شهید انقلاب اسلامی، نشر شاهد، چاپ 1،، 118 ص، پالتویی.

شابک: 8- 50- 6489- 964

عنوان دیگر: آشنایی اجمالی با عتبات عالیات (اماکن مقدس عراق)

مجموعه حاضر به معرفی آرامگاه ها، مساجد و اماکن متبرکه واقع در عراق، می پردازد. از جمله اماکنی که تحلیل شده، عبارت اند از: قبرستان وادی السلام، خانه منصوب به امیرالمومنین (ع)، مسجد جامع کوفه، آرامگاه مسلم بن عقیل (ع)، آرامگاه کمیل بن زیاد نخعی، حرم مطهر حسین بن علی (ع)، آرامگاه امام موسی بن جعفر (ع)، آرامگاه امام محمد بن علی الجواد (ع)، آرامگاه امام حسن بن علی العسکری (ع) و آرامگاه امام علی بن محمد التقی (ع).

ایدرم، حسن (متولد 1344)

سیمای کاظمین: آرام دجله، به کوشش معاونت پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی

، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ 1،، 228 ص، رقعی.

شابک: 3- 26- 7126- 964

فروست: دیار ابرار- 5

چاپ های دیگر

قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی گرگان، چاپ 1،، 240 ص، رقعی.

شابک: 9- 19- 7225- 964

تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 167 ص، رقعی.

شابک: 6- 095- 540- 964- 978

بررسی شهر کاظمین از جنبه های تاریخی، جغرافیایی، جمعیتی، آداب و

ص: 109

رسوم، آثار و گنجینه های تاریخی است. مؤلف مطالب را در پنج بخش با این عناوین تنظیم کرده است: کاظمین آرام دجله؛ کاظمین در نگاه زمان؛ کاظمین در چشمان یک زائر؛ کاظمین در گستره دین؛ و کاظمین از حماسه تا سالهای فروغ.

بابائی حائری، سعید

سیمای نجف اشرف، به کوشش معاونت پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز چاپ و نشر، چاپ 1،، 251 ص، رقعی.

عنوان روی جلد: هفت شهر عشق: سیمای نجف اشرف: بارگاه نور

فروست: دیار ابرار-.

بررسی تاریخ پیدایش نجف اشرف و معرفی زیارتگاه های این شهر و دیگر جوانب آن است. نجف اشرف از مراکز بسیار مهم شیعه است و تشیع از اینجا ترویج شده و گسترش یافته است. از اینرو مورد توجه شیعیان و مسلمانان بوده و هست. معماران و مهندسان به نام شیعه آثار زیادی در این

شهر بر جای گذاشته اند. مؤلف به جنبه های مختلف مثل معماری، شهرسازی، شخصیت های مهم مقیم یا مدفون در این شهر، بخش ها و نهادهای مهم شهری و حوزه علمیه پرداخته است.

تلخیص

گزیده سیمای نجف اشرف، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 66 ص.

شابک: 9- 151- 540- 964- 978

تلخیصی از کتاب سیمای نجف اشرف از نویسنده ی فوق است، در چهار فصل به معرفی شهر نجف اشرف پرداخته است. در فصل اول با عنوان «نیم نگاه»، نام های شهر، ویژگی های شهر، وضعیت اقتصادی و وضعیت آب و هوای شهر بررسی شده است. «بارگاه نور» عنوان فصل دوم کتاب است که در آن بارگاه حضرت علی (ع) معرفی شده است. در فصل سوم با عنوان «علم و فرهنگ»، مشاهیر، مدارس علمیه و کتابخانه های این شهر معرفی شده است. و در فصل آخر برخی آثار مکتوب و منظوم درباره نجف آورده شده است.

ص: 110

بافنده، ابوالفضل (1) (متولد 1328)

راهنمای کامل عراق: نجف، کربلا، کاظمین (بغداد)، سامرا، کوفه و دیگر مکان های زیارتی، مشهد، کنگره بزرگداشت سرداران شهید و بیست و سه هزار شهید استانهای خراسان، انتشارات ستاره ها، چاپ 1،، 160 ص، وزیری.

شابک: 6- 56- 2546- 964

راهنمای سودمند برای زائرین ایرانی در عراق است و اطلاعات ضروری را به آنها می دهد. دارای این مباحث است: فاصله مرزها تا شهرهای

عراق، طریقه برقراری ارتباط تلفنی بین ایران و عراق، وضعیت جغرافیایی و فرهنگی عراق، واحد پول، نحوه خرید، شهرهای مهم و مکان های زیارتی و مقدس عراق، برنامه های زیارتی کاروان های زیارتی عتبات، اجناس مناسب و سوغات، رستوران ها و هتل ها. در انتهای کتاب، عبارات و کلمات متداول و مورد نیاز زائران به ترتیب الفبا آمده تا تبادل نظر و گفتگو بین زائران و عراقی ها تسهیل گردد.

بغدادی، حمید

سامراء البقیع الثانی، قم، مسجد مقدس جمکران، چاپ 1، ق/، 56 ص.

بررسی جوانب مختلف سامراء و زیارتگاه مرقد امام هادی (ع) و امام عسکری (ع) و دیگر امامزادگان موجود در این منطقه است. شهر سامراء در مکتب شیعه بسیار اهمیت دارد و یادآور نمادها و سمبل های تشیع می باشد. از اینرو مؤلف به تفصیل به تحولات تاریخی این شهر و مختصات جغرافیایی آن پرداخته است.

ترابی، اکبر

کلید بهشت: راهنمای اماکن، عتبات عالیات، قم، دارالهدی، چاپ 1،، 448 ص.

شابک: 4- 58- 8222- 964

راهنمای زائران عتبات عراق است. نویسنده اطلاعات جامع از تاریخ،

ص: 111

جغرافیا و آداب زیارت عتبات عالیات عراق به صورت مستند در اختیار زائران قرار می دهد.

جودکی، رضا (متولد 1340)

: راهنمای اماکن، ادعیه و زیارات، تهران، شعاع، چاپ 1،، 136 ص، جیبی.

شابک: 0- 120- 590- 964

راهنمای اماکن زیارتی عتبات عالیات به همراه متن برخی از زیارات اماکن مقدس است. نویسنده اطلاعات مورد نیاز زائران را به تفکیک آورده تا زائران با چشم باز و معرفت به پابوسی بزرگان دین و مذهب بروند و با اخلاص مرقدهای آنان را زیارت نمایند.

تمامی آنچه زائران به هنگام زیارت مراقد نیاز داشته اند مثل زیارت نامه آورده است.

حسین زاده، مجید

در آستان جانان: راهنمای عتبات عالیات نجف، کربلا، کاظمین، سامراء، کوفه همراه با زیارات، قم، فکرآوران، چاپ 1،، 240 ص، جیبی.

شابک: 8- 3- 92885- 964

راهنمای چهار شهر زیارتی عراق یعنی نجف، کربلا، سامرا و کاظمین است. نیازمندی های زائران به اطلاعاتی درباره تاریخ، فرهنگ، جغرافیا، شخصیت ها و دیگر جوانب این شهرها انگیزه مؤلف برای پرداختن به این شهرها و تدوین این راهنما شده است.

حکیم، حسن عیسی (متولد م)

المفصل فی تاریخ النجف الاشرف: تاریخ المرقد الحیدری الشریف، قم، مکتبه الحیدریه، جلد دوم، چاپ 1، ق/، 400 ص، وزیری.

شابک:

x

- 79- 503- 964

عنوان دیگر: تاریخ المرقد الحیدری الشریف.

ص: 112

بررسی جوانب مختلف مرقد علوی و بارگاه حضرت علی (ع) در نجف

اشرف است. این کتاب جلد دوم از مجموعه ی پنج جلدی المفصل فی تاریخ النجف الاشرف است که تاریخ نجف را از قدیم ترین روزگاران تا به امروز پیگیری کرده است. این جلد خود دارای دو بخش است. بخش اول: تاریخ مرقد علوی شریف شامل بحث هایی درباره مرقد علوی، ضریح، روضه، رواقها، ایوان طلا، گنبد، ساعت و صحن حیدری و بخش دوم: با عنوان خزانه الحیدریه، شامل تاریخ «زیارت مرقد علوی» از ائمه، اولاد ائمه، خلفا و سلاطین و امراء است.

حنایی جهرمی، عبدالحسین (متولد 1348)

مسافر کربلا، جهرم، مصلی، چاپ 1،، 155 ص، رقعی.

شابک: 1- 09- 5375- 600- 978

بررسی تاریخ، جغرافیا و دیگر جوانب کربلا و مرقد حسینی و بارگاه ابوالفضل العباس است. مؤلف در صدد عرضه ی اطلاعات لازم و ضروری از جنبه های مختلف شهر کربلا و زیارتگاه های این شهر است.

حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، واحد آموزش امور روحانیون

آزموده ها (1): نگاهی به تجارب و توصیه های روحانیون (ویژه عتبات و سوریه)، به کوشش واحد آموزش امور روحانیون، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1388، 120 ص، پالتویی.

عنوان دیگر: آزموده های عتبات عالیات: مروری بر شرح وظایف و مأموریت های روحانیون عمره و مدیران کاروان های عمره. بررسی وظایف مدیران کاروان ها در راهنمایی زائران عتبات عالیات عراق و نیز اماکن زیارتی شیعیان در سوریه است. در بخش اول این کتابچه اماکن زیارتی مستند و در بخش دوم اماکن زیارتی غیر مستند مورد بررسی قرار گرفته است. اعمال مسجدین سهله و کوفه عنوان بخش سوم است. در بخش چهارم تجربیات سفر و راهکارهای عملی آمده و در بخش پایانی، کروکی اماکن زیارتی آمده است.

ص: 113

خداکرمی زنجانی، ابوعلی (1) (متولد 1309)

عتبات عالیات سفره معنوی اولیاء الله، قم، افق فردا، چاپ 1، 1381، 325 ص، رقعی.

شابک: 4- 15- 7382- 964

معرفی ابعاد زیارتگاه های مذهبی عراق است. نویسنده در هفت فصل ابتدا به اهمیت زیارت اولیای الهی به ویژه زیارت امام حسین (ع) پرداخته و با بهره گیری از منابع حدیثی و تاریخی به آثار معنوی زیارت در پیوند محبت بنده با پیشوایان دینی و قُرب به حق سخن گفته است، نویسنده با سفر به کاظمین مرقد دو امام شیعه (امام کاظم و امام جواد) به قبور نواب امام زمان و شیخ کلینی اشاره نموده و از تاق کسرا و ایوان مداین نیز سخن گفته است. سپس با زیارت امام هادی (ع) و امام عسکری (ع) در سامرا به شرح حال سیدمحمد یکی از فرزندان امام هادی (ع) پرداخته است. وی، با سیری در کوفه از اماکن زیارتی آن، چون مسجد کوفه، مسجد سهله و مراقد متبرکه بسیاری از اولاد و احفاد امامان بازدید کرده و از اهمیت نجف اشرف و تجدید بنای بارگاه ملکوتی قتلگاه، تل زینبیه و کرامات، و چگونگی زیارت این مَشاهد و عتبات عالیات و آداب و اعمال هر یک، پرداخته است.

خرمی، حسین (متولد 1330)

سفر عشق: زیارت عتبات عالیات همراه با گزیده تاریخ عراق و شهرهای مقدس آن، قم، امام عصر، چاپ 1، 1388، 376 ص، جیبی.

شابک: 9- 26- 5323- 600- 978

بررسی تاریخ، جغرافیا و دیگر جوانب عتبات عراق است. چهار شهر عراق یعنی نجف، کربلا، کاظمین و سامرا به دلیل برخوردار بودن از بارگاه های ائمه ی شیعه اهمیت خاص در نظر شیعیان دارد. زیارتگاه های مستقر در این چهار شهر همواره مورد توجه آنان بوده است. مؤلف تلاش کرده اطلاعاتی به شیعیان بدهد که با معرفت و آگاهانه به زیارت بروند.

ص: 114

دهقان، اکبر (متولد 1345)

آینه کمال، سیری گذرا در سیره امامان معصوم (ع) در عراق، قم، آستانه مقدسه حضرت معصومه (س)، چاپ 1، 1380، 247 ص، رقعی.

شابک: 2- 42- 6401- 964

بررسی سیره علمی و عملی و شرح حال زندگی امامان مدفون در عراق، و توصیف عتبات عالیات است. نویسنده در این کتاب ابتدا زندگانی امام علی (ع) را از ولادت تا شهادت، شامل عبادات، مبارزات، و مظلومیت ایشان، بررسی می کند. آنگاه به توصیف عتبات شهر نجف می پردازد. سپس زندگانی امام حسین (ع) و مسئله عاشورا، زندگانی حضرت عباس، امام کاظم، جواد، هادی، و عسکری (ع) و حرم های آنان را شرح می دهد.

رفیعی، محسن و شریفی، معصومه

عراق، صدف شش گوهر: راهنمای زائران، نقشه و تصویر؛ یادمان سفر گروهی از جانبازان به عتبات عالیات

، با همکاری معصومه شریفی، قم، روح، چاپ 1، بی تا، 248+ 24 ص، وزیری.

شابک: 3- 59- 6790- 964

عنوان دیگر: یادمان سفر گروهی از جانبازان به عتبات عالیات.

مجموعه اطلاعاتی درباره سرزمین عراق، مکان های مقدس و زیارتی و فضایل و مناقب امامان معصوم (ع) است. نگارنده نخست به تشریح موقعیت تاریخی و جغرافیایی کشور عراق و روابط و مناسباتش با کشور ایران پرداخته است. وی سپس درباره تاریخچه شهرهای کاظمین، سامرا، نجف و کوفه و کربلا، مشخصات جغرافیایی و شهری، ابعاد و اجزا و اضلاع مکان های مقدس، ایوانها و ورودی ها و دیگر بخشهای تشکیل دهنده آنها، فضایل زیارت اماکن متبرکه، فضایل و مناقب امامان معصوم و اصحاب و یاران آنها، مراقد سایر بزرگان در این شهرها، و منزل امام علی (ع) در کوفه مطالبی بیان می کند و خاطرات و مشاهدات خود را از این مکان ها عرضه می کند.

ص: 115

رئیسی اردلی، محمدنصیر

شناخت عراق و عتبات عالیات، تهران، نیایشگران وحدت، چاپ 1،، 143 ص، پالتویی.

شابک: 03- 93734- 964

عنوان روی جلد: شناخت عراق و عتبات عالیات: هدیه ای به راهیان وادی عشق و ایثار

بررسی عتبات عراق و جنبه های مختلف تاریخی، مذهبی و زیارتی آنها است. نخست به جغرافیای کشور عراق اعم از ویژگی های طبیعی، انسانی و اقتصادی می پردازد. در ادامه به اختصار درباره ی اوضاع سیاسی و تاریخی عراق اطلاعات و تحلیل هایی می آورد. در بخش اصلی کتاب

اماکن سیاحتی و زیارتی عراق در شهرهای بغداد، کاظمین، سامرا، نجف اشرف، کوفه و کربلا معرفی شده اند.

سالاریان، خادمعلی

آشنایی با کشور عراق و عتبات عالیات، مشهد، رستگار، چاپ 1،، 256 ص، رقعی.

شابک: 7- 341- 721- 964

بررسی جنبه های مختلف عتبات عراق است. این کتاب نخست اطلاعاتی درباره جغرافیای طبیعی- تاریخی- سیاسی و اقتصادی کشور عراق عرضه می کند؛ سپس پیشینه ی تاریخی عتبات عالیات و دیگر اماکن سیاحتی- زیارتی این کشور بررسی می شود.

سپهری اردکانی، علی (1)

عتبات عالیات: آشنایی با اماکن مقدسه، نجف اشرف، کربلای معلی، کاظمین، سامرا همراه با زیارت نامه های مربوطه، قم، مشهور، چاپ 1، 1381، 208 ص، رقعی.

شابک: 6- 73- 6863- 964

ص: 116

چاپ دیگر

قم، میراث ماندگار، چاپ 1، 1382، 208 ص، رقعی.

شابک: 0- 40- 7884- 964

بررسی تاریخچه و دیگر ابعاد عتبات عراق است. نویسنده به منظور معرفی اماکن مقدس عراق و توجیه زائران عتبات عراق این کتاب را تألیف کرده است. از این رو ابتدا اطلاعاتی در باب کشور عراق- موقعیت جغرافیایی و تاریخی آن- درج می گردد. سپس آن اماکن به همراه دعاها و زیارت نامه هایی که در آن جا باید خوانده شود

معرفی می گردد. این اماکن عبارت اند از: نجف اشرف، کربلا، کاظمین، کربلا و سامرا.

سرحدی، مهدی (متولد 1355) و علوی، علی (متولد 1348)

راهنمای حرم مطهر امیر مومنان حضرت علی بن ابیطالب (ع)، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 8، 144 ص، رقعی.

شابک: 9- 180- 540- 964- 978

راهنمای زائران بارگاه امام علی (ع) برای زیارت آگاهانه این مرقد شریف است. امام علی (ع) به عنوان صحابی پاکدامن نزد اهل سنت و امام اول شیعیان از مقام و منزلت ویژه ای برخوردار است. مرقد او در طول تاریخ، محلی برای زیارت میلیون ها زائر بوده است. نیز این مرقد در هر دوره، توسعه یافته و تحولاتی داشته است. این کتاب سعی کرده همه این تحولات و بخش ها را بشناساند.

شمشیری میلانی، محمدعلی (1) (متولد 1309)

راهنمای عتبات عالیات عراق، مشهد، محب، چاپ 1،، 204 ص.

شابک: 4- 13- 6220- 964

چاپ دیگر

مشهد، خاطره، چاپ 1،، 205 ص.

ص: 117

شابک: 1- 59- 5876- 964

راهنمای عتبات عراق و معرفی جوانب مختلف زیارتگاه های مستقر در عراق است. نویسنده تلاش کرده همه موارد مهم را به زائران معرفی کند تا

زائران با حضور قلب و آگاهی به زیارت رفته و به حضور برسند.

شهرستانی، محمدتقی

کربلا، یا، گلزار حسینی از نظر تاریخی، جغرافیایی، مذهبی، اقتصادی و ...، گزینش، تلخیص و افزوده ها محمدباقر محبوب القلوب (1)، قم، مولود کعبه، چاپ 1،، 338 ص.

شابک: 5- 46- 6343- 964

عنوان دیگر: گلزار حسینی از نظر تاریخی، جغرافیایی، مذهبی، اقتصادی

معرفی بارگاه و مرقد امام حسین (ع) در کربلا از منظر مذهبی، اجتماعی، جغرافیایی و تاریخی است. نویسنده با هدف عرضه ی همه اطلاعات لازم و ضروری به زائران اقدام به تألیف این اثر کرده است.

صحتی سردرودی، محمد (2) (متولد 1343)

سیمای سامرا: سینای سه موسی، به کوشش معاونت پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز چاپ و نشر، چاپ 1، 1374، 240 ص.

فروست: دیدار با ابرار- 6

عنوان دیگر: سینای سه موسی.

تلخیص

گزیده سیمای سامراء: سینای سه موسی

، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1388، 155 ص، پالتویی.

ص: 118

شابک: 1- 186- 540- 964- 978

این کتاب تلخیص کتاب سیمای سامراء: سینای سه موسی همین نویسنده است که درباره شهر سامراء و اماکن مقدسی و زیارتی این شهر تألیف شده است. متن کتاب درباره ی تحولات تاریخی سامراء و چهره اجتماعی، دینی و جغرافیایی است. به نظر نویسنده سامراء مرکز تلاقی دیدگاه های ائمه شیعه و رهبران مذهبی است و از این نظر بسیار مهم است. چون غیبت حضرت ولیعصر (عج) هم از همین شهر آغاز شد.

سیمای کربلا: حریم حریت، به کوشش معاونت پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز چاپ و نشر، چاپ 2،، 237 ص.

فروست: دیدار با ابرار- 4

عنوان دیگر: حریم حریت.

چاپ دیگر

تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 144 ص، پالتویی.

شابک: 5- 092- 540- 964- 978

مجموعه مطالبی درباره تاریخ شهر کربلا، آستان مقدس امام حسین (ع) و اماکن تاریخی و زیارتی این شهر است. کربلا در مذهب شیعه سمبل و نماد مظلومیت است و در این مکان دو جریان حق و باطل به مصاف هم رفتند. از اینرو موجب عبرت آموزی است. موضوعات دیگر نیز در کتاب بیان شده از جمله: فلسفه زیارت، فضائل و آداب زیارت امام حسین (ع)، آداب زیارت حضرت ابوالفضل العباس (ع)، آثار معنوی زیارت، تأثیر اجتماعی زیارت.

طباطبایی امیری، سیدجعفر

وادی عشق: در تاریخ عتبات عالیات عراق، قم، زبرجد، چاپ 1، 1382، 192 ص، وزیری.

شابک: 6- 0- 94746- 964

ص: 119

عنوان دیگر: در تاریخ عتبات عالیات عراق.

بررسی تاریخ عتبات عالیات عراق و فضیلت زیارت اماکن مقدس در این سرزمین است. نویسنده ضمن اشاره به آداب زیارات عتبات عراق و استغاثه و توسل به ائمه (ع) و استنباط این موضوع از قرآن و سنت، شهر نجف اشرف را از دیدگاه محدثان و راویان اهل بیت توصیف کرده و درباره ی گنبد و بارگاه نجف سخن گفته است. وی سپس حوزه علمیه نجف و شرح حال شیخ طوسی را مورد بررسی قرار می دهد و نگاهی کوتاه به بغداد و زمان آل بویه دارد. آنگاه شهر کوفه، عظمت و فضیلت آن و نیز مساجد بزرگ این شهر و برخی از بزرگان و حوادث مرتبط به آنها را بررسی می کند. شهر کربلا، حماسه بزرگ عاشورا، ابعاد و اندازه گنبد و بارگاه امام حسین (ع)، تل زینبیه، شهر مدائن، گنبد و بارگاه کاظمین، تعمیر و بازسازی و مرمت اماکن آنجا در دوره های مختلف تاریخ و مشاهیر کاظمین از دیگر مباحث کتاب است. فصل پایانی به معرفی شهر سامرا اختصاص یافته است.

علوی، سیدعلی

راهنمای مسجد مقدس کوفه و اماکن اطراف آن، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1388، 156 ص، رقعی.

شابک: 3- 179- 540- 964- 978

بررسی جوانب مسجد کوفه و پیرامون آن است. مسجد کوفه از مساجد مهم در جهان اسلام است و شاهد بسیاری از حوادث در تاریخ اسلام بوده

است. این کتاب بخش های مختلف این مسجد را معرفی کرده و تحولات تاریخی آن را بررسی می نماید.

غلامی مایانی، ابوالقاسم (متولد 1327)

عراق: وادی زیارت و سیاحت، تهران، کاراپیام، چاپ 1،، 24 ص، پالتویی.

شابک: 2- 2- 95063- 964

بررسی جنبه های مختلف زیارتگاه ها و سیاحت گاه های عراق است. مؤلف

ص: 120

در صدد تهیه کتاب دستی است که همواره در اختیار زائر باشد. در این کتابچه ضمن بیان موقعیت جغرافیایی کشور عراق، شهرهای زیارتی و سیاحتی آن معرفی و مشخصات و نام هر یک از زیارت گاه های آن بازگو شده است.

کربلای عشق: راهنمای سفر زائران به عتبات عالیات، تهران، عابد، چاپ 1،، 296 ص، رقعی.

شابک:

x

- 541- 364- 964

مطالبی درباره ی زیارت گاه های عراق و شرح مختصری از زندگی پیامبران، امامان، و شهدایی است که در عراق دفن شده اند. بخش آغازین کتاب، به اوضاع جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی، و پیشینه ی تاریخی عراق پرداخته؛ و در بخش های بعد زیارتگاه های مستقر در عراق و جنبه های هنری و معماری، مذهبی و اقتصادی و نیز در فصل های بعد به شخصیت های مدفون در این امامزادگان می پردازد.

نینوای عشق: راهنمای سفر زائرین عتبات عالیات، تهران، عابد، چاپ 1، 1384، 156 ص، پالتویی.

شابک: 5- 552- 364- 964

مطالبی درباره ی وضعیت جغرافیایی سرزمین عراق و هم چنین اطلاعاتی

درباره ی زیارت گاه ها و شرحی مختصر از زندگی پیامبران پیشین، امامان معصوم، خاندان اهل بیت و شهدا است. نویسنده با استناد به منابع تاریخی اصیل به این بررسی ها می پردازد و همراه با سروده ها، آیات و احادیثی چند آورده شده است.

فیض، سیدمحمدصادق (متولد 1345)

سفر به عتبات: نجف اشرف، کربلا، کاظمین، سامرا، به کوشش محمدصادق فیض و فاطمه مصطفوی دهکردی، تهران، صباح، مؤسسه فرهنگی بامداد نور، چاپ 1،، 54 ص، پالتویی.

ص: 121

عنوان دیگر: راهنمای سفر به عتبات (نجف اشرف، کربلا، کاظمین، سامراء).

اطلاعاتی درباره اماکن مقدس واقع در چهار شهر عراق و سیر تاریخ تحولات عتبات عالیات است. نویسنده به همراه بررسی هر زیارتگاه، زیارتنامه ی مزارات آنجا را آورده است.

فیض قمی، عباس (متولد 1327)

در حریم یار: یادنامه سفر به عتبات عالیات، تهران، مرکز نشر فرهنگی آیه، چاپ 1،، 280 ص، رقعی.

شابک: 7- 01- 5741- 964

عنوان دیگر: یادنامه سفر به عتبات عالیات.

چاپ دیگر

تهران، نشرفیض روشنگر، چاپ 1، 1382، 280 ص، رقعی.

شابک: 8- 1- 94839- 964

بررسی تاریخ تحولات اماکن زیارتی و تاریخی و مذهبی در چهار شهر

عراق است. نویسنده پس از ذکر تاریخچه ای از سرزمین عراق، اماکن زیارتی شهرهای نجف اشرف، کربلا، کاظمین و سامراء به معرفی زیارتگاه های این شهرها می پردازد و زیارت نامه های آنها را همراه با توضیحات آورده است. در پایان داستان گزارش هایی از حیات و ممات انبیای مستقر در عراق آورده و اماکن سیاحتی و آثار باستانی عراق را نیز معرفی کرده است.

قاروبی تبریزی، حسن (1) (متولد 1336)

تحفه زائرین اماکن متبرکه عراق و سوریه، قم، دار التفسیر، چاپ 1،، 288 ص، جیبی.

شابک: 9- 35- 6398- 964

ص: 122

معرفی زیارتگاه های اسلامی در عراق و سوریه و نیز آرامگاه های شخصیت های مؤثر و مهم در عراق است. نویسنده در چند فصل به تاریخ زیارتگاه هایی مثل مرقد علوی در نجف و مرقد حسینی در کربلا، آداب و رسوم زیارت که زائران باید مراعات کنند؛ شهرسازی و معماری و جنبه های هنری و بالاخره جنبه های اقتصادی و اجتماعی آنها می پردازد.

قائدان، اصغر (متولد 1343)

عتبات عالیات عراق، ویرایشِ جواد کامور بخشایش، برای حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1383، 280 ص، وزیری.

بررسی آثار و مکان های مقدس عراق که در اصطلاح از آنها به «عتبات عالیات» یاد می شود است. مجموعه عتبات شامل چهار منطقه است که در فصل های زیر بررسی شده اند: فصل اول: نجف اشرف شامل حرم امیرالمؤمنین (ع) و سایر آثار آن؛ فصل دوم: شامل مسجد کوفه و مقابر و مقام های صحابه و یاران حضرت علی (ع)؛ فصل سوم: کربلا، شامل حرم و

مرقد مطهر امام حسین (ع)، شهیدان کربلا و نیز حضرت ابوالفضل (ع)؛ فصل چهارم: کاظمین، شامل مرقد مطهر امام کاظم و امام جواد (علیهما السلام) و نیز بغداد و مدائن؛ فصل پنجم: سامرا، شامل مرقد مطهر امام هادی و امام عسکری (علیهما السلام) و سرداب غیبت.

قرآنی، فاطمه (متولد 1333)

سرزمین خورشید، مشهد، نشر ولیعصر (عج) توس، چاپ 1،، 2 جلد، جیبی.

شابک: 8- 18- 8062- 964

بررسی زیارتگاه های اسلامی و شیعی در عراق است. نویسنده بر این باور است که چهار شهر عراق یعنی کربلا، نجف، کاظمین و سامراء تاریخ مجسم و عینی شیعه است. شیعیان با مسافرت به این شهرها علاوه بر زیارت ائمه (ع) و بزرگان شیعه، یک دوره تشیع و حوادث این مذهب را مرور می نمایند.

ص: 123

قمی، محمدرضا

اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، ویرایشِ علی ورسه ای، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 96 ص، پالتویی.

شابک: 5- 42- 6293- 964

بررسی اماکن زیارتی و زیارتگاه ها و نیز سیاحت گاه های عراق است. نویسنده پس از مقدمه در هفت فصل، شهرهای زیارتی عراق را در بخش های متعدد و گوناگون معرفی می نماید. ابتدا نجف اشرف، سپس کوفه، کاظمین، بغداد و سامرا. بخش دوم و آخرین قسمت کتاب آثار باستانی عراق و برخی از تصاویر است.

کبیری رهنی، مهران

کربلا ما می آئیم، تهران، مهران کبیری رهنی، چاپ 1،، 40 ص، وزیری.

مجموعه اطلاعاتی درباره اماکن مقدس در سرزمین عراق است. نویسنده پس از کارشناسی نیازهای زائران شهرهای عراق، به این نتیجه رسیده که همه زائران نیاز جدی به راهنمایی علمی دارند و اغلب هر چند به علت اعتقاد قلبی برای زیارت به عراق مسافرت می کنند ولی آگاهی چندانی از تاریخ و دیگر جنبه های زیارت و زیارتگاه ها ندارند. از اینرو اقدام به تدوین این اثر می کند.

محدثی، جواد (متولد 1332)

زائر کربلا، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 59 ص، پالتویی.

شابک: 0- 112- 540- 964- 978

بررسی گذرا به زیارت و آثار آن و آشنایی اجمالی با حرم ها و زیارتگاه ها و اماکن تاریخی سرزمین عراق است. این کتاب مختصراً، به زبانی نوشته شده که عموم زائران، بتوانند از آن استفاده کنند.

کربلا کعبه دلها، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 216 ص، رقعی.

بررسی اهمیت و تحولات تاریخی کربلا و مرقد حسینی و نیز نگاهی به دیگر اماکن زیارتی عراق است. کتاب حاضر در پنج فصل زیارت ائمه

ص: 124

عراق را بررسی کرده و شهرهای مقدس آن کشور را معرفی نموده است. اهم سرفصل های آن چنین است: مکتب زیارت، کربلا قبله عشق، نجف کوی ولایت، کاظمین و سامرا، تحلیل محتوایی زیارتنامه ها، عناوین فصول کتاب هستند.

محقق ورسی، رجبعلی (1) (متولد 1318)

نجف اشرف در ادوار زمان، مشهد، محب، چاپ 1،، 96 ص.

شابک: 4- 2- 90564- 964

بررسی تاریخ تحولات نجف اشرف و مرقد علوی به عنوان بارگاه امام اول شیعیان است. البته علی بن ابیطالب (ع) بین پیروان همه مذاهب اسلامی محبوبیت دارد و صحن و سرای او همواره مورد توجه شیفتگان بوده است. از اینرو نجف اشرف یک قطب معنوی و فکری در جهان اسلام بوده است.

محمد قاسملو، علیرضا

زیارت اماکن متبرکه عراق، تهران، نشر جابر، چاپ 1،، 110+ 10 ص.

شابک: 6- 17- 7120- 964

مجموعه بررسی ها و نحلیل هایی درباره زیارتگاه ها و اماکن متبرکه عراق است. نویسنده اطلاعات مورد نیاز زائران را در اختیار آنها قرار می دهد.

محمدی همدانی، اصغر (متولد 1339)

توشه زائرین عتبات عالیات، تهران، هنرسرای اندیشه، چاپ 1،، ح+ 428 ص، جیبی.

شابک: 6- 00- 7457- 964

ص: 125

چاپ دیگر

تهران، گلزار کتاب، چاپ 1،، 426 ص، جیبی.

معرفی جنبه ها و ابعاد مختلف عتبات عالیات و زیارتگاه های عراق است.

نویسنده تلاش نموده آگاهی زائران را افزایش دهد به گونه ای که آنها با حضور قلب و معرفت به زیارت رفته و توشه ای اخروی ذخیره کنند.

مقدس، احسان (متولد 1341)

راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 361 ص.

شابک: 8- 161- 540- 964- 978

عنوان دیگر: راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق ویژه کارگزاران حج و زیارت.

راهنمای مدیران و زائران در شناخت اماکن و زیارتگاه های عراق است. نویسنده به منظور تهیه متن درسی برای دوره آموزش مدیران و پرسنل گروه های زیارتی این کتاب را نوشته است. و همه اطلاعات مورد نیاز را دقیق و جامع آورده است.

موسوی، ابوالحسن (متولد 1345)

رهپویان عشق: راهنمای اماکن و زیارتنامه های عتبات عراق، با همکاری علی اکبر شفیعی راد، قم، مهدیه، چاپ 1،، 219 ص، جیبی.

شابک:

x

- 06- 7267- 964

راهنمای زیارتگاه ها و اماکن مهم تاریخی عراق است. اطلاعات مورد نیاز درباره همه اماکن را همراه با زیارت نامه ها و دیگر متن های مورد نیاز زائران را آورده است.

موسوی خرسان، حسین

النجف و عماره المرقد الطاهره، قم، دارالاعتصام، مرکز الامیر لاحیاء التراث الاسلامی، چاپ 1، ق/،

66 ص، رقعی.

شابک: 6- 31- 7147- 964- 978

ص: 126

اطلاعات تاریخی درباره مرقد مطهر حضرت علی (ع) و چگونگی پیدا کردن و بازسازی آن در ادوار مختلف تاریخ است. نخست حدیث هایی در فضیلت و جایگاه نجف نقل شده سپس با استناد به متون تاریخی و روایی تاریخ بارگاه حضرت علی (ع) در نجف اشرف و وضعیت ساختمانی آن و بخش های مختلف بیان گردیده است. براساس اطلاعات این کتاب مرقد حضرت علی (ع) در نجف اشرف هفت بار بازسازی شده است. مشخصات هر کدام از این موارد و کسانی که در بازسازی نقش داشته اند بازگو شده است.

مهری، محمدجواد (متولد 1326)

سرزمین آرزوها: راهنمای زائرین اماکن زیارتی عراق به انضمام نقشه، زیارتنامه های مربوط به قطعه عکس، قم، مشرقین، چاپ 1،، 364 ص، جیبی.

مجموعه اطلاعات و مدارکی جهت راهنمایی زائران اماکن زیارتی عراق است. اهمیت شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و سامراء برای شیعیان بسیار است به طوری که همواره این شهرها محل تردد زائران این اماکن بوده است و زائران به راهنمایی همواره نیاز داشته اند. و نویسنده سعی کرده این نیاز را مرتفع سازد.

میلانی، سیدمحمد علی

راهنمای عتبات عالیات عراق، مشهد، محب، چاپ 1، 1378، 204 ص، جیبی.

شابک: 4- 13- 6220- 964

راهنمای زائران اماکن متبرکه عراق است. اطلاعات مورد نیاز زائران در زمینه های تاریخی، شهرسازی و معماری، اجتماعی، زیارتی و غیره را

آورده است.

نجفی، بهاءالدین (متولد 1323)

از ائمه، شیراز، ستاره طلایی، چاپ 1،، 112 ص، رقعی.

شابک: 7- 0- 94179- 964

معرفی زیارتگاه های مذهبی کشور عراق است. به ویژه کربلا و بارگاه

ص: 127

حسینی معرفی شده است. همچنین کرامت هایی از برخی ائمه مدفون در عراق نیز در کتاب بیان شده است.

نیلفروشان، محمدرضا

زمین آسمانی (2): سرزمین مقدس عراق، اصفهان، گنبدهای فیروزهای؛ هم اندیشان، چاپ 1، 1388، 432 ص، رقعی.

شابک: 4- 3- 90743- 600- 978

عنوان دیگر: سرزمین مقدس عراق

بررسی ابعاد مختلف اماکن مقدس و زیارتی کشور عراق است. نویسنده با توجه به تخصصاش در زمینه معماری بیشتر از این جنبه به معرفی بناها پرداخته است. وی جنبههای هنری اماکن زیارتی را برجستهتر کرده است.

وثوقی، رضا (متولد 1346)

کربلا، نجف، کاظمین، کوفه، به روایت تصویری رضا وثوقی، تهران، صحرا دریا، چاپ 1،، 75 ص، خشتی.

شابک: 0- 3- 94692- 964

معرفی اماکن متبرکه چهار شهر عراق و جنبه های مختلف تاریخی، مردمی، هنری این اماکن است.

ویسمه ای، مسعوده (متولد 1335)

سفرنامه کوی عشق: راهنمای زائرین کربلای معلی و عتبات عالیات، قم، نشر نجبا، چاپ 1،، 120 ص، جیبی.

شابک: 1- 40- 7238- 964

راهنمای زائرین شهرهای زیارتی عراق است. نویسنده سعی کرده هر آنچه زائران نیاز داشته اند را بیاورد و به زبان ساده اطلاعات لازم را به آنها بدهد. وی اطلاعاتی درباره تاریخ و جغرافیای اماکن زیارتی، معماری زیارتگاه ها و جنبه های هنری آنها و شخصیت شناسی مدفونین در این اماکن آورده است.

ص: 128

اطلاعاتی از اماکن تاریخی- مذهبی سوریه جهت راهنمایی زائران است. مرقد کسانی مثل حضرت زینب (س)، آثار فردی و اجتماعی زیادی بر زائران دارد.

بابازاده، علی اکبر (متولد 1334)

با من به سوی شام: شرح مزارهای زیارتی سوریه، قم، دانش و ادب، چاپ 1،، 159 ص، رقعی.

شابک: 4- 5- 93820- 964

عنوان دیگر: شرح مزارهای زیارتی سوریه.

بررسی مزارها و زیارتگاه های سوریه جهت راهنمایی زائران است. کتاب در شش فصل با عناوین زیر سامان یافته است: دیدار و زیارت؛ حضرت زینب؛ حضرت سکینه؛ مقام و مرقد حضرت رقیه؛ مسجد جامع دمشق؛ قبور متبرکه در باب الصغیر.

بیگدلی، زکریا

زیارتگاه ها و زیارتنامه های سوریه، قم، شمیم کوثر، چاپ 8، 1386، 120 ص، رقعی.

شابک:

راهنمای مختصر و مفید برای زائران زیارتگاه های سوریه است. مؤلف در قالب گزارشی از آن سفر روحانی و معنوی، به معرفی مرقدها و زیارتگاه های شهرهای سوریه و حلب می پردازد و سیمای کلی زیارتگاه ها و مزارهای آن سرزمین را ترسیم می کند

گزارشی از سفر به سوریه، قم، منشور وحی، چاپ 1، 5، 120 ص، جیبی.

شابک: 4- 0- 94893- 964

عنوان دیگر: گزارشی از سفر به سوریه توسط زوار ایرانی حضرت زینب کبری (سلام الله علیها).

چاپ دیگر

قم، حسنین، چاپ 1،، 144 ص، جیبی.

شابک: 6- 92- 8262- 964- 978

ص: 130

مجموعه اطلاعاتی درباره سفر به سوریه و زیارت اماکن مقدس در این کشور است. نویسنده این اطلاعات را در شش فصل با عناوین ذیل سامان داده است: معرفی اجمالی سوریه؛ مراقد اهل بیت (ع) در دمشق؛ زیارتگاه های حومه دمشق؛ مزارهای شهر حلب؛ از تهران تا دمشق؛ دانستنی های لازم زائرین.

پیشوایی، مهدی

شام سرزمین خاطره ها، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1369، 231 ص، وزیری.

بررسی ابعاد گوناگون اماکن متبرکه شامات است. این کتاب برای آگاهی بخشی به راهنمایان و روحانیون کاروان ها تهیه شده و در مباحث ذیل تدوین یافته است: معرفی سرزمین شام؛ شام در مسیر تاریخ؛ پیدایش نُصیریه؛ جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل؛ آثار تربیتی زیارت و معرفی مزارهای بزرگانی چون سر یحیای شهید، بلال بن رباح، عبدالله بن جعفر، ام سلمه، ام حبیبه، اسماء همسر جعفر طیار، ام کلثوم، حضرت سکینه، حضرت رقیه، عبدالله فرزند حضرت امام زین العابدین (ع)، فضّه و محل سرهای شهدای کربلا.

حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، واحد آموزش امور روحانیون

آزموده ها (1): نگاهی به تجارب و توصیه های روحانیون (ویژه عتبات و سوریه)، به کوشش واحد آموزش امور روحانیون، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1388، 120 ص، پالتویی.

عنوان دیگر: آزموده های عتبات عالیات: مروری بر شرح وظایف و مأموریت های روحانیون عمره و مدیران کاروان های عمره.

بررسی وظایف مدیران کاروان ها در راهنمایی زائران عتبات عالیات عراق و نیز اماکن زیارتی شیعیان در سوریه است. در بخش اول این کتابچه اماکن زیارتی مستند و در بخش دوم اماکن زیارتی غیر مستند مورد بررسی قرار گرفته است. اعمال مسجدین سهله و کوفه عنوان بخش سوم است. در بخش چهارم تجربیات سفر و راهکارهای عملی آمده و در بخش پایانی، کروکی اماکن زیارتی آمده است.

ص: 131

خردمندی، محمدعلی (متولد 1341)

عطر شام: معرفی اماکن و مزارات سوریه، اصفهان، گلبهار اصفهان، چاپ 1،، 176 ص، جیبی.

شابک: 0- 75- 5691- 964- 978

عنوان دیگر: معرفی اماکن و مزارات سوریه.

بررسی جغرافیا، تاریخ، اماکن زیارتی و شخصیت های اسلامی که در سوریه به خاک سپرده شده اند به زائران است. نویسنده تلاش کرده اطلاعات ضروری مسافران سوریه و زائران اماکن متبرک سوریه را

گردآوری کرده و در یک جلد و چند باب تنظیم کرده است.

رمضان، علی

با راهیان نور: راهنمای زائرین سوریه، تهران، جمال الحق، چاپ 1،، 128 ص، جیبی.

شابک: x- 85- 5671- 964

سابقی، محمد حسنین (متولد 1946 م)

پژوهشی پیرامون بارگاه حضرت زینب (س)، قم، نوید اسلام، چاپ 1، 1378، 288 ص، رقعی.

شابک: 5- 06- 6485- 964

عنوان اصلی: مرقد العقیله زینب فی میزان الدراسه و التحقیق و التحلیل.

بررسی پیرامون مدفن و بارگاه حضرت زینب (س) به شیوه تحلیلی و گزارشی است. مؤلف، ابتدا با اشاره به کتاب هایی که درباره زینب کبرا نگارش یافته و ذکر فضیلت زیارت آن حضرت و نظرات مختلف درباره بارگاه ایشان، به کاوش پیرامون مزار زینب (ع) در مصر پرداخته است. وی همچنین نظر سیاحان و تاریخنگاران را در این باره مطرح کرده است. تحقیق درباره بارگاه حضرت زینب (ع) در زمان فاطمیان و زیارتگاههای ساختگی در مصر، و نظرات علمای بزرگ مصر پیرامون حرم زینب (ع) بخش دیگری از کتاب را تشکیل می دهد. وی، در ضمن به تحلیل سند و

ص: 132

محتوای مصادر و روایاتی که مدفن زینب (ع) را در مصر دانسته اند، پرداخته است.

ستوده، فریبا

سفری به سوی سرزمین شام، تبریز، تندیس مهر، چاپ 1، 1380، 128 ص، رقعی.

شابک: 1- 0- 93564- 964

معرفی اماکن متبرکه کشور سوریه و تبیین منزلت حضرت زینب (س) و حضرت رقیه است. کتاب با اطلاعاتی درباره کشور سوریه آغاز می شود، سپس مطالبی درباره حضرت زینب (س) شامل زندگی نامه، شخصیت، خطبه آن حضرت، محل دفن، زیارت نامه فراهم می آید و در پی آن مقبره حضرت رقیه و مرقد برخی مردان و زنان صدر اسلام و یاران ائمه معرفی می شود. کتاب با تصاویر رنگی تعدادی از اماکن مقدس و مذهبی واقع در سوریه به پایان می رسد.

سیدعلوی، سیدابراهیم (1) (متولد 1318)

سرزمین پیامبران، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 264 ص، رقعی.

شابک: x- 018- 540- 964

بررسی سرزمین شام و به خصوص سوریه فعلی با استناد به منابع معتبر تاریخی و بر اساس اطلاعات جدید است. نگارنده ضمن بیان تاریخچه شام، شرح حال کوتاهی از زندگانی پیامبران و برخی دانشمندان و بزرگان دیگر را که به این سرزمین وارد شده و خاطره ای به وجود آورده اند بیان نموده است. کتاب در دوازده فصل با عناوین: سرزمین شام، جمهوری عربی سوریه، ساختار اعتقادی، دمشق، حلب، بیت المقدس، دیگر آثار تاریخی شام، زینبیه، مَرج عذرا، شام و پیامبران، بزرگانی از دانشمندان مسلمان در شام و در نهایت شام و شاهان اموی و مروانی تدوین شده است.

ص: 133

شاهرخ، کمال الدین

شام سرزمین خاطره ها، الشام ارض الذکریات: اماکن زیارتی سوریه به روایت تصویر، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،،

156 ص.

شابک: 7- 014- 540- 964

عنوان دیگر: الشام ارض الذکریات.

عنوان دیگر: اماکن زیارتی سوریه به روایت تصویر.

بررس مسائل و جنبه های زیارتی و تفریحی شام است. منبع اصلی نویسنده خاطرات شخصیت ها می باشد. در هر بخش همراه مطالب عکس هایی هم عرضه کرده است.

شکوهی زنجانی، محمد

تاریخچه شام، یا، دیداری از سوریه، زنجان، ستاره، چاپ 1،، 76 ص، رقعی.

اطلاعاتی درباره کشور سوریه و اماکن مقدس آن است. به ویژه ابعاد مزار حضرت زینب (س) و حضرت رقیه آورده است.

صائب، محسن

راهنمای زائرین عتبات مقدسه در سوریه، ویرایشِ ساهره لبرلیز، تهران، مبتکران، چاپ 1،، 214 ص.

مجموعه اطلاعات ضروری جهت راهنمایی زائران اماکن زیارتی در سوریه است.

صحتی سردرودی، محمد (متولد 1343)

سیمای دمشق آستان زینب (س)، قم، میثم تمار، چاپ 1، 1388، 168 ص، رقعی.

شابک: 6- 46- 2786- 946- 978

بررسی ابعاد تاریخی زیارتگاههای اسلامی شهر دمشق است.

عبداللهی بیشه، رضا

تاریخ و اماکن زیارتی سوریه به ضمیمه ادعیه و زیارات، بابل، مبعث، چاپ 1،

ص: 134

1384، 150 ص.

شابک: 6- 71- 7095- 964

بررسی تاریخی اماکن متبرک و زیارتگاه های سوریه است. نیز ادعیه و متن زیارتنامه ها را آورده است.

عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم (1) (متولد 1322)

شام سرزمین خاطره ها و خطابه ها، قم، دفتر نشر نوید اسلام، چاپ 1،، 176 ص، رقعی.

شابک: 7- 8- 90575- 964

راهنمای زیارتگاه ها و محل های متبرک سوریه و شامات است.

علوی، سیداحمد (متولد 1340)

راهنمای مصور سفر زیارتی سوریه، قم، معروف، چاپ 1،، 192 ص.

شابک: 4- 11- 8275- 964

مجموعه اطلاعاتی درباره زیارتگاه های سوریه است. نویسنده به منظور تأمین اطلاعات زائران و راهنمایی آنان است.

غلامی مایانی، ابوالقاسم (متولد 1327)

سوریه وادی سیاحت و زیارت، تهران،

کاراپیام، چاپ 1،، 143 ص، پالتویی.

مجموعه اطلاعاتی درباره تاریخچه کشور سوریه است. نگارنده به بررسی موقعیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی این کشور می پردازد. در بخش اصلی کتاب، زیارتگاه ها، به ویژه زینبیه، و بارگاه حضرت رقیه (س) و دیگر بزرگان دینی- اسلامی، و اماکن مذهبی و سیاحتی سوریه معرفی شده است. پایان کتاب شامل چند زیارتنامه است.

ص: 135

فهری زنجانی، احمد (1) (متولد 1301)

مراقد اهل بیت (علیهم السلام) در شام، تهران، امیرکبیر، چاپ 1،، 113 ص، رقعی.

تاریخچه مختصری از مراقد و بقاع متبرکه در کشور سوریه است. نویسنده با هدف آشنایی زائران آن مکان های مقدس، به تألیف این اثر اهتمام کرده است. مؤلف در ابتدا به موقعیت جغرافیایی کشور سوریه اشاره می کند و در ادامه، آیات و روایاتی درباره شام می آورد. خواننده کتاب علاوه بر شناخت زیارات و مقابر سوریه، با تاریخ مختصری از زندگی بزرگان مدفون در آنجا مانند حضرت یحیی، بلال، عبدالله بن جعفر بن ابی طالب نیز آشنا می شود.

قائدان، اصغر (متولد 1343)

اماکن سیاحتی و زیارتی دمشق، قم، نشر مشعر، چاپ 1،، 64 ص، پالتویی.

شابک: 4- 20- 6293- 964

بررسی اماکن زیارتی دمشق است. دمشق، از قدیمی ترین شهرهای آباد جهان و از مهم ترین پایتخت های تمدّن قدیم محسوب می شود؛ از این رو

از ابنیه و آثار تاریخی در خور اهمیتی برخوردار است که بخشی از آنها به اماکن و آثار بازمانده از دوره اسلامی اختصاص دارد. مطالب کتاب نگاهی است گذرا به این آثار که از دو بُعد زیارتی و سیاحتی، مورد توجه قرار گرفته است.

تاریخ واماکن زیارتی و سیاحتی سوریه، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 389 ص، وزیری.

شابک: 5- 11- 6293- 964

عنوان روی جلد: تاریخ و اماکن سیاحتی و زیارتی سوریه.

بررسی ابعاد مختلف زیارتگاه ها و اماکن متبرک سوریه است. نویسنده

ص: 136

برای آشنایی ایرانیان و زائران مرقد حضرت زینب (س) با اوضاع تاریخی و جغرافیایی سوریه، کتاب حاضر را تدوین کرده است. این اثر در دو بخش نگارش یافته است: بخش اول به تاریخ و اماکن زیارتی و سیاحتی استان دمشق اختصاص یافته و اوضاع جغرافیایی، مقابر زیارتی و تاریخی، مساجد و مدارس و دارالقرآن های تاریخی را توصیف می کند. در بخش دوم، تاریخ و اماکن سایر استان های سوریه: حلب، صفین، حمص، حماه و سویدا شرح داده می شود.

کفاش، حمیدرضا (متولد 1340)

راهنمای سفر زائرین سوریه: همراه با قافله سالار عشق، تهران، عابد، چاپ 1،، 156 ص، پالتویی.

شابک: 9- 8- 90251- 964

عنوان دیگر: همراه با قافله سالار عشق: راهنمای سفر زائرین سوریه

راهنمای زائران عتبات و اماکن متبرک شامات است. دارای چهار فصل و

شامل اطلاعاتی درباره کشور سوریه است که برای زائران و مسافران ایرانی به آن کشور سفر می کنند، تهیه شده است. در مقدمه، تاریخچه کوتاهی از کشور سوریه ذکر شده است. در فصل اول انبیاء، اولیاءالله و بازماندگانی از اهل بیت (ع) که در دمشق مدفون شده اند معرفی می شوند. در فصل دوم با برخی از مشاهیر، بزرگان و شخصیت های تاریخی که در دمشق به خاک سپرده شده اند آشنا می شویم که عبارت اند از: عبدالله ام مکتوم، محیی الدین ابن عربی، صلاح الدین ایوبی، ابونصر فارابی، عزالدین قسام، مرحوم دکتر علی شریعتی، شهید دکتر فتحی شقاقی، شیخ شهاب الدین سهروردی و ابوالعلاء معری. در فصل سوم به دیگر جاودانه های تاریخ در سایر استان ها و شهرهای سوریه اشاره شده است. فصل چهارم شامل معرفی موزه ها، اماکن دیدنی و تجاری، ادارات و نمایندگی های جمهوری اسلامی ایران در دمشق است. عکس هایی از اماکن یاد شده در لابه لای کتاب به چاپ رسیده است.

ص: 137

محمدی فر، سعید (متولد 1361)

راهنمای راهیان شام، قزوین، سایه گستر، چاپ 1،، 87 ص.

شابک: 2- 444- 502- 964- 978

مجموعه اطلاعات مورد نیاز زائران اماکن زیارتی شامات است. نویسنده جنبه های گوناگون زیارتگاه های منطقه شامات مثل معماری، کاربرد هنرهای زیبا، سابقه تاریخی و آثار معنوی را آورده است.

وثوقی، یوسف

اماکن و تصاویر مقدس سوریه به انضمام توضیحات، مشهد، سنبله، چاپ 1،، 186 ص، وزیری.

شابک: 2- 692- 392- 964- 978

ص: 138

جغرافیایی مشهد، وضعیت حرم، صحن ها، درهای حرم، رواق ها، اماکن فرهنگی، خدمات فرهنگی، خدمات رفاهی زائر، شخصیت های مدفون در حریم رضوی و مراسم خاص بارگاه حضرت ثامن الحجج (ع) تدوین یافته است.

گروه پژوهش و تحقیقات خاتم

خورشید ایران، مشهد، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی خاتم، چاپ 1، 1386، 104 ص، پالتویی.

شابک: 9- 47- 6845- 964

عنوان روی جلد: خورشید ایران: آثار تاریخی، آرامگاهها و زیارتگاههای اسلامی (مشهد مقدس).

اطلاعاتی درباره اماکن تاریخی و مذهبی شهر مشهد و به ویژه مشاهد متبرکه آستان قدس رضوی آمده است. نویسنده، ورود و خروج میلیون ها زائر به مشهد را انگیزه ی تدوین این اثر دانسته است. زیرا زائران مشهد مقدس باید با معرفت و درایت و آگاهی به پابوسی حضرت نائل شوند. از اینرو این کتاب اطلاعات لازم و ضروری را به زائران می دهد.

ص: 140

ص: 142

آغاز شده و در بیست و دوم محرم سال 581 قمری با ورود او به شهر غرناطه پایان یافته است. این سفر دو سال و سه ماه و نیم طول کشید و او 245 روز در مکه اقامت گزید. این سفرنامه حاوی مطالب و نکات تاریخی و جغرافیایی مکه و مدینه، آداب و رسوم جامعه مکه و مدینه، وضعیت حج و حجاج و دیگر مسائل مربوط به مکه و حج هم هست.

حبیبی تبار، جواد (متولد 1341)

گام به گام با سرزمین عشق، قم، گام به گام، چاپ 1،، 136 ص.

شابک: 1- 01- 8236- 964

فروست: گام به گام- 8

عنوان روی جلد: سرزمین عشق: گزارشی از سفر به سوریه و عتبات عالیات در عراق

گزارش سفر نویسنده به زیارتگاه های مهم عراق و شامات است.

حجتی کرمانی، علی (1316- 1379)

اسفار اربعه: گزارش سفر به چین، آلمان، واتیکان و حج، ویرایشِ فریده حجتی کرمانی، تهران، کویر، چاپ 1، 1380، 438 ص، وزیری.

شابک: 4- 76- 6144- 964

عنوان روی جلد: اسفار اربعه: سفرنامه حج، چین، آلمان، و واتیکان.

گزارش سفرهای چهارگانه مؤلف به آلمان، واتیکان، چین و حج است.

وی در سفرهای خود، با نگاهی عمیق به اطراف خویش، خوبی ها و بدی ها، بایدها و نبایدها را توصیف و گزارش کرده است. او در گشت و گذار خود در غرب متوجه آسیب پذیری انسانیت در این دیار شده است. در سفر به چین، به بررسی عجایب کهن چین و پیشرفت های امروزی آن و عقاید و آرای چینی ها پرداخته است. خاطرات مؤلف از سفر معنوی به حج و زیارت کعبه و مدینه و مشاهد ائمه و قبور مؤمنان و وقوف او در مشعر و منی و عرفات، پایان بخش این دفتر است.

ص: 144

حسام السلطنه، مرادمیرزا (1) (1233- 1299 ق)

سفرنامه مکه: گزارش وقایع سفر به: استانبول، مکه، مدینه، دمشق، بیت المقدس و ...، به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1374، 360 ص، وزیری.

عنوان دیگر: سفرنامه مکه، دلیل الأنام فی سبیل زیاره بیت الله الحرام و القدس الشریف و مدینه السلام

گزارش سفرهای مؤلف به نقاط مختلف از جمله مکه و مدینه است. جعفریان در مقدمه آورده که ادبیات سفرنامه نویسی در دوره قاجار رشد چشمگیری یافت. یکی از زمینه های سفرنامه نویسی این دوره، سفرهای حج است. حسام السلطنه فرزند عباس میرزا از جمله کسانی است که در سفر حج به سال 1297، وقایع و حوادث سفر خود را تقریر و یکی از ملازمانش آن را تحریر کرده است. وی کمابیش اوضاع اجتماعی و سیاسی شهرها و اماکنی چون مکه، مدینه، استانبول، سوریه، فلسطین و مصر را توصیف می کند. هر چند ثبت وقایع شخصی شاهزاده- که معمول بین درباریان در سفرنامه نویسی بوده- حجم بیشتر کتاب را به خود

اختصاص داده است.

حسن زاده، مهدی (متولد 1350)

خاطرات سفرهای نورانی همراه با راهیان نور: خاطرات سفر به سرزمین وحی مکه مکرمه و مدینه منوره، سفر به سرزمین عشق کربلای معلا، سفر به سرزمین نور، قم، آیین احمد (ص)، چاپ 1، 1388، 128 ص، رقعی.

شابک: 7- 518- 533- 600- 978

مجموعه خاطرات نویسنده از سفر به مکه و مدینه، عتبات عالیات، و مناطق جنگی در جنوب ایران است.

رجائی، غلامعلی (متولد 1336)

تا عشق با عشق: سفرنامه دمشق، کربلا، مکه، تهران، نیکتاب، چاپ 1، 1383،

ص: 145

149 ص، رقعی.

شابک: 3- 36- 7302- 964

گزارش سفرهای مؤلف به چند شهر مهم تاریخی و زیارتی از جمله مکه و مدینه است. بخش نخست کتاب، یادداشت های روزانه، مشاهدات و خاطرات مقابر متبرکه سوریه و عتبات عالیات در عراق در سال 1379 است که با اشارات تاریخی و حکایاتی همراه شده است. بخش دوم شامل خاطرات سفر وی از مدینه و مکه در سال 1382 است.

رضاخانی، محمد (متولد 1302)

خاطرات خانه خدا و عتبات عالیات در خدمت راهنما، بی جا، حبیب الله پاک گوهر، چاپ 1، 1366، 520 ص.

گزارش زیارتگاههای اسلامی در عربستان سعودی و عراق است. مؤلف

برای مأموریت خدمت به زائران، چند سفر به عتبات عالیات و مکه و مدینه داشته است. وی خاطرات خود را به گونه ای تدوین کرده که برای دیگران درس آموز و عبرت آموز باشد.

رودگر، قنبر علی (متولد 1344)

از بین النهرین تا ماوراء النهر: پژوهشی در سفرنامه ابن بطوطه (رجال، مزارات، مراکز علمی و مذهبی)، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، چاپ 1، 1376، 390 ص، رقعی.

شابک: 2- 032- 447- 964

عنوان دیگر: پژوهشی در سفرنامه ابن بطوطه (رجال، مزارات، مراکز علمی و مذهبی).

بررسی سفرنامه ابن بطوطه است. ابن بطوطه، سیاح نامدار مغربی در قرن هشتم قمری، بخش پهناوری از دنیا را به مدت سی سال درنوردید و حاصل دیده ها و شنیده های خود را در سفرنامه خود به رشته تحریر در آورد که امروزه به عنوان گنجینه ای از اطلاعات ذی قیمت محسوب می شود. گزارش سفر او از بین النهرین در عراق کنونی تا ماوراءالنهر در

ص: 146

آسیای میانه در این سفرنامه آمده و در آن سیمای رجال و مزارات و مراکز علمی و مذهبی ایران کهن به دقت ترسیم شده است. در این کتاب، تاریخ نهادهای آموزش، علمی و دینی و تاریخچه مساجد و مزارات دایر در محدوده میان بین النهرین تا ماوراء النهر به خوبی تبیین شده است. در فصل سوم کتاب، خاطرات او از سفر به شهر نجف و دیدار از مرقد امام علی (ع) و دیگر اماکن مقدس این شهر آمده است.

زرقانی، مهدی

از شهر محمد تا سرزمین مولانا،

تهران، آنا، چاپ 1،، 182 ص، رقعی.

گزارش خاطرات مؤلف از دو سفر به مکه و سوریه و ترکیه است. مؤلف به زیارتگاه ها، مکان های دیدنی این کشورها و شهرها، آداب و رسوم زیارت، و ویژگی های زیارتگاه ها می پردازد.

سمواتی، فاطمه (متولد 1346)

اماکن مقدس در سفرنامه ها، تهران، قصیده، چاپ 1،، 171 ص.

شابک: 5- 18- 5087- 600- 978

بررسی سفرنامه های مختلف تا قرن چهاردهم قمری است. نویسنده در صدد یافتن دیدگاه ها و تحلیل های سفرنامه نویسان درباره اماکن مذهبی در طول تاریخ بوده است. وی با تجزیه و تحلیل متون سفرنامه ها، تحولات تاریخی زیارتگاه های اسلامی را تا قرن 14 قمری به دست آورده و توانسته سیر تحولات اماکن را به خوبی ترسیم کند.

شفیعی سروستانی، اسماعیل (1) (متولد 1337)

بخت خاک، تهران، موعود عصر، چاپ 3، 1387، 208 ص، رقعی.

شابک: 5- 45- 6968- 964- 978

گزارش سفر مؤلف به مکه و مدینه و نیز عتبات عالیات است. بخش اول سفرنامه حج و بخش دوم سفرنامه عتبات عالیات نویسنده است. بخش

ص: 147

اول این کتاب با عنوان «شوق کعبه» پیشتر توسط انتشارات مؤسسه کیهان منتشر شده بود.

شمسا، علی (متولد 1323)

از مشهد الرضا تا مدینه النبی و از خرابه های شام تا گودال قتلگاه، مشهد، نشر الف، چاپ 1،، 311 ص، رقعی.

شابک:

x

- 84- 6684- 964

گزارش سفرهای زیارتی و سیاحتی و خاطرات مؤلف از برخی زیارتگاه های اسلامی است. او به مکان های متبرک مثل مکه معظمه، مدینه النبی، مسجد الحرام، غار حرا، حرم مطهر حضرت زینب (س)، خرابه های شام، وادی السلام نجف، حرم امام حسین (ع) پرداخته است.

شهری، محمد (متولد 1331)

سه سفر، سه نگاه (مکه، قونیه، صوفیه)، مشهد، دستور، چاپ 1،، 147 ص.

شابک: 6- 8- 95603- 964

گزارش سفرهای مؤلف به سه شهر معروف تاریخی- مذهبی جهان و ترسیم مشخصات مهم زیارتگاه های این شهرها است. نویسنده در صدد کشف تحولات تاریخی اماکن تاریخی و مذهبی در این شهرها و نیز شخصیت شناسی کسانی است که این اماکن منسوب به آنها است.

طالقانی، سیدمحمود (1) (1286- 1358)

به سوی خدا می رویم، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1381، 295 ص، رقعی.

شابک: 6- 03- 6293- 964

گزارش سفرهای زیارتی نویسنده به عتبات عالیات و مکه و مدینه در سال 1331 شمسی (1371 قمری) است. مؤلف و همراهان با عبور ازکشور عراق و زیارت اماکن مقدس کربلا و کاظمین راهی شام می شوند. پس از استراحتی در شام به بیروت رفته و از آنحا با هواپیما به عربستان

ص: 148

عازم می شوند. هواپیما در جده فرود می آید و از آنجا به سمت مکه حرکت می کنند. توصیف تمام اماکن و مقام هایی که مؤلف در شهرهای مکه و مدینه زیارت کرده در ادامه آمده است.

قاضی عسکر، سیدعلی (متولد 1325)

خاطرات سفر آیت الله ری شهری به کشورهای عربستان، کنیا، سودان، تهران، نشرمشعر، چاپ 1، 1386، 288 ص، رقعی.

شابک: 6- 082- 540- 964- 978

گزارش سفر هیأتی از مقامات ایرانی به چند کشور و بازدید از اماکن تاریخی و مذهبی است. نویسنده که خود همراه و همگام با نماینده ولی فقیه در حج و زیارت در سفر به عربستان، کنیا و سودان حضور داشته، تمامِ مراحل و وقایع این سفر را با قلم شیوا به رشته تحریر در آورده است. کتاب در چهار فصل با عناوین: حرمین شریفین، کنیا، سودان، مقالات همایش مهدویت تدوین شده است. فصل اول مربوط به سفر هیأتی از مسئولان سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری در سال 1385 به مکه و مدینه به منظور بررسی روند امور اجرایی و فرهنگی مراسم عمره است.

کرمانی، علویه (1)

روزنامه سفر حج عتبات عالیات و دربار ناصری (- 1312 ق/- 1273 ش)، به کوشش رسول جعفریان

، قم، مورخ، چاپ 1، 1386، 216 ص.

شابک: 6- 2- 90518- 964- 978

گزارش سفرهای یک بانوی کرمانی به نام بانو علویه کرمانی به عتبات و مکه و مدینه است. او در سال 1309 قمری از کرمان عازم بمبئی و از آنجا با کشتی عازم جده شده و پس از انجام اعمال حج از راه جبل به عتبات عالیات برگشته و پس از زیارت مراقد اهل بیت (ع) عازم ایران شده

ص: 149

است. وی در قم به جای بازگشت به کرمان، عازم تهران شده و در آنجا به دلیل آشنایی با برخی از امرای کرمان به درون دربار ناصری راه پیدا می کند. دو سوم سفرنامه مطالب مربوط به دربار ناصری است.

منوری، علی

از زینبیه تا کربلا، تهران، دانش آفرین، چاپ 1،، 61 ص، وزیری.

شابک: 5- 05- 7035- 964

چاپ دیگر

تهران، رشد اندیشه، چاپ 2،، 94 ص، وزیری.

شابک: 0- 04- 2692- 964- 978

گزارش سفرهای نگارنده به سوریه و عراق است. نویسنده این کتاب را به منظور راهنمایی زائران نوشته است. با این قصد و هدف که تجارب سفر خود به این اماکن را به دیگران منتقل کنند. برای نمونه نام چند مکان زیارتی از این قرار است: حرم حضرت رقیه (س)، حرم ابوالفضل، باب الصغیر دمشق، حرم حضرت زینب (س) و حرم امام حسین (ع).

ناصر خسرو (1) (394- 481 ق)

سفرنامه حکیم ناصرخسرو قبادیانی مروزی با حواشی و تعلیقات و فهارس اعلام تاریخی و جغرافیایی و لغات

، به کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی (2)، تهران، زوار، چاپ 9، 1387، 446 ص، وزیری.

شابک: 4- 009- 401- 964

گزارش ناصر خسرو از سفر به نقاط مختلف در چندین سال از عمرش است. سفرنامه ناصر خسرو شهرت جهانی دارد زیرا نکات و مطالبی آورده که ارزش تاریخی و علمی فراوان دارد. از جمله درباره مکه و مدینه توصیف هایی قابل توجه دارد.

ص: 150

چاپ های دیگر

سفرنامه ناصرخسرو: با مقدمه ای در شرح شاعر به قلم آلیس سی. هاسنبرگر، به کوشش محسن خادم، تهران، ققنوس، چاپ 2، 1386، 231 ص، وزیری.

شابک: 1- 438- 311- 964- 978

سفرنامه ناصرخسرو، اهمیت جهانی دارد و دارای چاپ های متعددی می باشد. البته هر یک از چاپ ها ویژگی خاص خود را دارد. در اینجا چند چاپ مهم این اثر معرفی و توصیف می شود.

چاپ حاضر از سفرنامه ناصر خسرو که براساس نسخه مصحح محمود غنی زاده، چاپ کاویانی برلین فراهم آمده با مقدمه ای در آغاز همراه است که طی آن گزیده ای از مطالب کتاب ناصر خسرو، لعل بدخشان: تصویری از شاعر، جهانگرد و فیلسوف ایرانی تالیف خانم آلیس هانسبرگر درج گردیده است. کتاب که بر پایه سفرنامه، به شناخت و تحلیل ناصر خسرو عقاید و نگرش های او مقدمه کتاب حاضر به چاپ رسیده است.

سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی به انضمام روشنایی نامه و سعادت نامه، به کوشش

محمود غنی زاده، تهران، اساطیر، چاپ 1، 1384، 212 ص، وزیری.

شابک: 5- 325- 331- 964

این چاپ از سفرنامه ی ناصرخسرو از مقابله ی دو نسخه، یکی چاپ" شفر" و دیگری یکی از دو نسخه ی کتابخانه ی ملی پاریس، فراهم آمده است. علاوه بر این، دو فهرست شامل فهرست اسماء الرجل و فهرست اسماء الامکنه نیز به همراه آن به چاپ رسیده است. پس از آن، متن مثنوی" روشنایی نامه" به تصحیح" اته"- که خود نیز از روی سه نسخه ی خطی که در کتابخانه های اروپا موجود بوده، با تعیین اختلافات نسخ، در مجله ی" انجمن مستشرقین آلمانی" شهر لایپزیک منتشر نموده- فراهم آمده است. لازم به ذکر است، ناصر خسرو، این مثنوی را در نتیجه ی حال مکاشفه ای که شبی به وی دست داده، در یک هفته به نظم درآورده و از چندین جای آن می توان استنباط کرد که محصول" یمگان" است. در بخش پایانی نیز، متن" سعادت نامه" بر اساس نسخه ای که" اته" آن را در مجله ی" انجمن مستشرقین آلمان" منتشر کرد به چاپ رسیده

ص: 151

است. گفتنی است این مثنوی شامل سی باب مختصر در موعظه، نصیحت، و تهذیب اخلاق است.

سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی، به کوشش محمود غنی زاده، تهران، مژگان، چاپ 1، 1387، 144 ص، رحلی.

شابک: 7- 23- 5561- 964- 978

این اثر چاپ دیگر از تصحیح آقای غنی زاده است. ناصرخسرو مدت هفت سال سرزمین های گوناگون از قبیل ارمنستان، آسیای صغیر، حلب، طرابلس، شام، سوریه، فلسطین، جزیره العرب، قیروان، تونس و سودان را سیاحت کرد و سه یا شش سال در پایتخت فاطمیان یعنی مصر اقامت کرد و از آنجا سه بار به زیارت کعبه رفت که خاطرات سفر حج نیز در این سفرنامه آمده است.

گزیده سفرنامه ناصرخسرو، انتخاب و

توضیح جعفر شعار (1) و حسن انوری (2)، تهران، سازمند، چاپ 1، 1385، 158 ص، وزیری.

شابک: 6- 8- 92371- 964

فروست: مجموعه ادب فارسی

گزیده سفرنامه ناصرخسرو، به کوشش نادر وزین پور، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ 14، 1383، 224 ص، رقعی.

شابک: 3- 391- 445- 964

این چاپ منتخب سفرنامه ناصرخسرو است.

گزیده سفرنامه ناصر خسرو به زبان امروز، به کوشش حسین آموزگار، ویرایشِ مریم عزیزی، تهران، مهرآموز، چاپ 1، 1388، 96 ص، رقعی.

شابک: 1- 7- 90584- 600- 978

فروست: گنجینه ادبیات کهن فارسی برای کودکان و نوجوانان: 6.

ناصرخسرو قبادیانی، دانشمند و شاعر قرن پنجم، جایگاه والایی در

ص: 152

فرهنگ و تمدن ایران دارد. او تا 40 سالگی در دربار فرمانروایان خراسان مشغول خدمت بود، اما بر اثر خوابی که یک شب دیده بود، تصمیم به تغییر مسیر زندگی خود گرفت. پس، از مشاغل دولتی کناره گیری نمود و برای یافتن حقیقت، سفر پرماجرای خود را که حدود هفت سال به طول انجامید، آغاز نمود. کتاب حاضر، گزیده ای از سفرنامه ناصرخسرو است که به زبان ساده و امروزی برای گروه کودک و نوجوان

بازنویسی شده است. در کتاب، هم چنین توضیحات لازم در خصوص اماکن و شخصیت های ذکر شده در متن کتاب، نقشه مسیر سفر ناصرخسرو و تصاویر مرتبط با موضوع آورده شده است. در فصل های پنجم تا هفتم کتاب، به ترتیب گزیده ای از سه سفر ناصرخسرو به مکه آمده است.

وقارالدوله، سکینه سلطان

روزنامه سفر عتبات و مکه ق/ ش، به کوشش رسول جعفریان و کیانوش هفت لنگ (1)، تهران، علم، چاپ 1، 1388، 168 ص.

شابک: 9- 172- 224- 964- 978

خاطرات یکی از زنان دوره ی قاجار مشهور به سکینه سلطان وقار الدوله اصفهانی کوچک، از سفر به عتبات عالیات و مکه مکرمه در سال 1317 قمری (1279 شمسی) است.

هدایت، مهدیقلی (2) (1242- 1334)

سفرنامه مکه از راه سیبری، چین، ژاپن، آمریکا، اروپا، مصر، شام، بیروت، یونان و ترکیه، به کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی (3)، تهران، تیراژه، چاپ 1، 1368، 337 ص، وزیری.

ص: 153

چاپ دیگر

تهران، ارمغان، چاپ 1،، 357 ص.

شابک: 5- 36- 5560- 964

گزارش سفر مؤلف به مکه از راه آسیای دور است. مؤلف مسیر سفر را برعکس عرف مردم انتخاب کرده است. معمولًا مسیر سفر مردم، از ایران چنین است: ایران، ترکیه، عراق، مکه و مدینه، شامات، اروپا و آمریکا، آسیای دور، هندوستان و مجدداً ایران. ولی ایشان از ایران به سوی آسیای میانه و آسیای دور رفته و از آنجا به آمریکا، سپس به اروپا، آنگاه شامات و عربستان و سپس مکه و مدینه می رود.

هدایتی، سیداحمد (1250- 1334)

داستان باریافتگان: سفرنامه حج، به کوشش سیدعلی قاضی عسکر، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1378، 300 ص، رقعی.

شابک: 3- 60- 6293- 964

گزارش سفرهای حج و عتبات عالیات عراق میرسید احمد هدایتی از رجال علمی و سیاسی عصر قاجار است. این سفرنامه حاوی اطلاعات متنوعی است از جمله اطلاعات جغرافیایی مسیر و گزارش آثار باستانی برخی مناطق و شرح شمه ای از دگرگونی های سیاسی و تحولات نظامی پس از جنگ اول در ایران و عراق و جزیره العرب و شبه قاره هند و تبیین اوضاع فرهنگی آن روز و شرح آثار اسلامی و تاریخی مکه و مدینه. در مقدمه اثر، شرح حال مؤلف و خاندان وی توسط اهتمام گر نگاشته شده است. مؤلف پس از پایان جنگ جهانی اول (1299) در سال 1338 قمری سفر خود را شروع کرده است.

ص: 154

را راهنمایی کند.

آل احمد، جلال (1302- 1348)

خسی در میقات، تهران، معیار علم، چاپ 1، 1385، 176 ص، رقعی.

شابک:

x

- 64- 6651- 964

چاپ های دیگر

تهران، آدینه سبز، چاپ 1، 1387، 200 ص، رقعی.

شابک: 6- 35- 2937- 964- 978

تهران، امیرکبیر، چاپ 1، 1370، 183 ص.

تهران، جامه داران، چاپ 4، 1387، 184 ص، رقعی.

شابک: 2- 45- 5858- 964

تهران، دانشگاهیان، چاپ 2، 1387، 200 ص، رقعی.

شابک: 7- 03- 292- 964- 978

تهران، رواق تهران، چاپ 1، چاپ 1، 1364.

تهران، فراروی، چاپ 1،، 224 ص.

شابک: x- 64- 8259- 964

تهران، فردوس، چاپ 12، 1387، 232 ص، رقعی.

شابک: 1- 019- 320- 964

تهران، مجید، چاپ 1، 1375، 183 ص.

تهران، معیار علم، چاپ 4، 1387، 176 ص، رقعی.

شابک: x- 64- 6651- 964

تهران، معین، چاپ 1،، 197 ص.

شابک: 9- 50- 7603- 964

تهران، میترا،، 187

شابک: 8- 00- 8417- 964

قم، خرم، چاپ 1، 1383، 199 ص.

ص: 156

شابک :4-98-6182-964

قم، کتاب سعدی، چاپ 1،، 184 ص.

گزارش سفر حج به قلم جلال آل احمد است. آل احمد که از روشنفکران دهه های 30 و 40 شمسی است نگاهی متفاوت به مسئله دین و مظاهر آن داشته و ارزیابی نقادانه تفکر حاکم بر فضای مذهبی عصر خویش می پرداخت. وی در این سفرنامه که در سال 1343 شمسی نگاشته، علاوه بر شرح داستان گونه برداشت ها، تفکرات و دیدگاه های خود از اعمال و مناسک حج همچنین عرفات، مشعر، رمی جمرات و طواف به تبیین اندیشه حاکم بر فضای فکری- سیاسی جوامع عربی آن دوره نیز می پردازد. روابط بین دولت های اسلامی، موضع گیری اعراب در برابر اسرائیل، غربزدگی مفرط جوامع شرقی و شرح عقب ماندگی آنان، گستره جغرافیایی شهرهای مکه و مدینه و سیاست های دولت سعودی از جمله موضوعاتی هستند که مؤلف در این اثر به کنکاش در مورد آنها نیز پرداخته است.

آوینی، سیدمرتضی (1) (1326- 1372)

سفر به سرزمین نور، تهران، روایت فتح، چاپ 1،، 31 ص.

شابک: 8- 67- 7529- 964

سفرنامه ی شعرگونه ی حج شهید سیدمرتضی آوینی است. هر بخش این کتاب نامی دارد که از آن میان می توان به «در میقات»، «به سوی کعبه»، «حالا هنگام سعی دررسیده است»، «وقوف در عرفات»، «وقوف در مشعرالحرام»، «مبارزه» و «وصول» اشاره کرد. کتاب با عکس هایی از مکه و مناسک حج، آذین شده است

ابراهیمی، ابراهیم

حریم عشق: سفرنامه مکه و مدینه، قم، نشر تامین، چاپ 1، 1383، 336 ص، رقعی.

شابک: 9- 21- 8047- 964

ص: 157

فروست: سلسله کتب آموزشی ویژه ی عمره ی دانشجویی (5)

گزارش سفر یکی از دانشجویان اعزامی به عمره است. جهت آشنایی هر چه بیشتر دانشجویان با فضای ظاهری و معنوی عمره و مشاهد مشرفه و نیز اطلاع از مبانی فکری و اعتقادی و شناخت احکام و آداب مربوط به حج و عمره، همچنین آشنایی با فضای دینی، اجتماعی و سیاسی سرزمین عربستان و تحولات عمده جهان اسلام این کتاب تهیه شده است. کتاب در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول سفرنامه مدینه و بخش دوم سفرنامه مکه است.

ابطحی، سیدحسن (1)

(متولد 131 4)

آیا شما سرگذشت سفر مرا میدانید؟، تهران، ولیعصر، چاپ 1، 1361.

گزارش سفر مؤلف به مکه مکرمه است. این سفر با حوادث و رخدادهای متعدد و متنوع مذهبی و اجتماعی همراه بوده است. این کتاب به توضیح این حوادث می پردازد.

شب های مکه، قم، بطحا، چاپ 6، 1379، 460 ص، وزیری.

شابک: 6- 6- 91485- 964

خاطرات مؤلف از سفر عمره خود در سال 1352 شمسی و عبور از کشورهای ترکیه، سوریه است. مؤلف ضمن نقل خاطرات، به بیان نک

اخلاقی، معرفی مکان های مذهبی و تاریخی حجاز و بحث های عقیدتی و مذهبی و مطالبی پیرامون امام زمان پرداخته است. کتاب به روش توصیفی نگارش یافته و شامل این فصل هاست: غار اصحاب کهف، حجر بن عدی، شب های مکه، مسجد جن.

اتابک، محمدکاظم

رایحه ی ذکر: ره آورد سفر عمره ی دانش آموزی، بوشهر، دستغیبی، چاپ 1،، 87 ص، رقعی.

ص: 158

عنوان دیگر: ره آورد سفر عمره ی دانش آموزی.

خاطرات سفر نویسنده از حج عمره است. نویسنده با کاروان دانش آموزی به این سفر رفته و خاطرات شنیدنی خود را در اینجا آورده است.

اثنی عشری، جمشید (متولد 1341)

نوشته های خیس: یادداشت های سفر به قبله-، تهران، آسوریک، چاپ 1،، 96 ص، رقعی.

شابک: 8- 9- 93955- 964

عنوان دیگر: یادداشت های سفر به قبله-.

چاپ دیگر

تهران: جامعه نگر، چاپ دیگر،، 94 ص، رقعی.

شابک: 9- 18- 8441- 964

خاطرات و یادداشت های نگارنده در سفر به مکه و مدینه در سال 1379- 1380 است. نویسنده با نثری ادبی، اماکن مذهبی و چگونگی اعمال عبادی را توصیف می کند و دیده ها و شنیده های خود را بیان می نما

احتشامی، طیبه (متولد 1355)

سفری به سایه عرش، اصفهان، خاتم الانبیاء، چاپ 1،، 168 ص.

شابک: 9- 16- 8378- 964

گزارش سفر به مکه و مدینه جهت انجام فریضه ی حج است. نویسنده اماکن مذهبی را توصیف می نماید و بخش های مهم و جذاب خانه خدا را از منظر معماری، زیبایی های هنری و ... توصیف می نماید.

احمدیان، احمد (متولد 1353)

طواف معشوق، تهران، نوآور، چاپ 1،، 96 ص.

شابک: 1- 42- 5514- 600- 978

خاطرات سفر مؤلف به حج و مکه مکرمه است. آنچه دیده و شنیده را ترسیم کرده به طوری که الآن خیلی از آن سوژه ها از بین رفته یا تغییر پیدا کرده است. از اینرو این سفرنامه شامل اطلاعات مهم تاریخی است.

ص: 159

احمدی معافی، زهرا (متولد 1340)

راهیان حج: دیدار با معبود، قم، شمیم کوثر، چاپ 1، 1387، 80 ص، رقعی.

شابک: 1- 19- 5039- 964- 978

عنوان روی جلد: راهیان حج: دیدار با معبود؛ مدینه منوره و مکه مکرمه.

گزارش سفر به مکه و مدینه است که در سفر معنوی حج تدوین شده است. در این نوشتار نویسنده مشاهدات و برداشت های خود را از سفر حج به رشته تحریر درآورده است. وی ضمن بیان مقدمات سفر روحانی و معنوی حج به توصیف مکه و مدینه و اماکن زیارتی و مشاهد شریفه پیامبر (ص) و اهل بیت آن حضرت به ویژه در بقیع و ترسیم مظلومیت ایشان پرداخته و زندگانی برخی از مدفونین در مکه و مدینه به ویژه بقیع

را به صورت اجمالی بیان می کند. توصیف خانه کعبه، عرفات، مشعر، منی، جمرات، کوه احد، جبل النور، غار حرا، قبرستان ابوطالب، بیت الاحزان، قبرستان بقیع، مسجد قبا و ذوقبلتین و همچنین تفسیر اعمال حج و عمره از مهم ترین مندرجات این کتاب است.

اخگری، محمد (متولد 1351)

حدیث نامکرر عشق: سفرنامه تازه مسلمانی اروپایی به مکه، پژوهش، ترجمه و تلخیص محمد اخگری، با مقدمه ای از آنه ماری شیمل، تهران، آوینا، چاپ 1،، 127 ص.

شابک: 4- 0- 95013- 964

عنوان دیگر: سفر به قلب اسلام: گزارش یک زن آلمانی از سفر مکه.

عنوان دیگر: گزارش یک زن آلمانی از سفر به مکه.

عنوان دیگر: سفرنامه تازه مسلمانی اروپایی به مکه.

گزارش سفر خانمی اروپایی به حج است که تازه اسلام آورده است. در آغاز کتاب سفرنامه هایی که اروپاییان درباره سفر حج نوشته اند به طور مختصر معرفی شده است در ادامه ویژگی های سفرنامه خانم هاجر اشپور درج گردیده است؛ سپس پیشگفتاری از خانم آنه ماری شیمل (اسلام شناس و خاورشناس آلمانی) درباره این کتاب است. تجربیات و

ص: 160

خاطرات هاجر اشپور- زن تازه مسلمان آلمانی- درباره حج بخش اعظم کتاب را تشکیل می دهد.

ارفع، کاظم

سوغات حج، تهران، نشر تربت، چاپ 1، 1375، 63 ص، رقعی

خاطرات سفر عمره نویسنده است. نویسنده مطالب جذاب و تاریخی درباره اماکن مقدس مکه و مدینه نوشته و نیز اعمال و مناسک عمره را توضیح می دهد.

اسکندری، علی

سفری به قیامت، تهران، پویندگان دانشگاه، چاپ 1،، 49 ص.

شابک: 0- 64- 6231- 964

خاطرات نویسنده از سفر حج است. آنچه دیده یا شنیده، زیارتگاه هایی که بازدید کرده، طرز لباس پوشیدن و آداب اجتماعی مردم را به دقت گزارش کرده است. عمدتاً به حجاج و تنوع قومی و پراکندگی جهانی آنها پرداخته است.

اعظمی راد، گنبددردی (متولد 1317)

ره آورد سرزمین وحی، بی جا، گنبددردی اعظمی راد، چاپ 1، 1387، 170 ص، رقعی.

شابک: 4- 2537- 04- 964- 978

خاطرات نویسنده از سفر حج است. زیارتگاه ها، مساجد، ساختمان ها و بناهای اطراف کعبه و خانه خدا را توصیف کرده است. نیز راجع به اعمال و مناسک و چگونگی آن گزارش داده است.

اعلا امجدی، علی (متولد 1317)

از بروکسل تا مکه، تهران، عامری، چاپ 3، 1386، 91 ص، وزیری.

شابک: 5- 03- 7505- 964

گزارش مؤلف از سفر از بروکسل به سوی مکه جهت اعمال حج، به زبان ساده است. وی پس از معرفی کشور بلژیک و بایتخت آن، نیز معرفی

ص: 161

کشور عربستان، اعمال عبادی حج، و مکالمات ضروری عربی را آورد

است. از جمله مطالب کتاب، عبارت است از: وسایل سفر حج، اموری که بر شخص محرم حرام است، رمی جمره، سعی بین صفا و مروه، مسیر زائر خانه ی خدا در اعمال حج عمره ی تمتع (مدینه اول)، و مسیر زائران خانه ی خدا در اعمال حج تمتع. در پایان نیز نمودار کعبه ترسیم گردیده است.

افشار ارومی، میرزا عبدالحسین خان

سفرنامه مکه معظمه (1299- 1300 ق) (1261- 1262 ش)، به کوشش رسول جعفریان، تهران، علم، چاپ 1، 1386، 280 ص، وزیری.

شابک: 6- 893- 405- 964- 978

سفرنامه مربوط به حج و سرزمین حجاز است که در عصر قاجاریه توسط یکی از شخصیت های اشرافی نگارش یافته است. مسیر حرکت عبدالحسین خان افشار از تهران به قزوین و رشت و انزلی و بادکوبه و از آنجا به سمت تفلیس و استانبول بوده؛ سپس از آنجا با کشتی به جده و مکه رفته و با پایان یافتن اعمال حج راهی مدینه منوره شده است. او در ادامه از راه جبل به سماوه و از آنجا به نجف و کربلا و کاظمین و سامرا رفته و در نهایت از راه قصر شیرین و کرمانشاه به قم و تهران باز می گردد. گزارش ده ماهه را به طور کامل، به صورت روزانه ثبت کرده و در اینجا نیز درج شده است. اطلاعات مربوط به دنیای جدید، شهرها و اماکن، آداب و رسوم و روابط انسان ها در این سفرنامه آمده است.

اقبال، مهدی (متولد 1323)

به مهمانی دوست، تهران، ضریح آفتاب، چاپ 1، 1387، 232 ص، رقعی

شابک: 9- 227- 429- 964- 978

مجموعه ای شامل خاطرات نویسنده از سفر زیارتی به عربستان سعودی و تشرف وی به خانه خدا در سال 1363 شمسی است. نویسنده ضمن آن به بیان آداب حج و کیفیت احرام و دیگر مناسک حج می پردازد. آنگاه

ص: 162

تاریخچه مدینه، تحولات تاریخی این شهر و بسیاری از زیارتگاه ها و اماکن مقدسه این منطقه نظیر: مسجد الحرام، قبرستان بقیع، چاه زمزم، مسجد النبی معرفی شده اند.

امیریان زاده، مژگان (متولد 1347)

میعادگاه عاشقان، به همکاری فاطمه محمدی (1)، شیراز، فرامتن، چاپ 1،، 144 ص.

شابک: 7- 9- 94706- 964

خاطرات سفر به حج است. نویسنده از اماکن و هم از مناسک گزارش داده و سعی کرده پیشینه تاریخی برخی اماکن و تحولات تاریخی آنها را بررسی نماید تا اقدامات دولت وهابی عربستان در تخریب اماکن مذهبی برملا شود.

انتظار، منوچهر

خاطرات سفر به خانه دوست: یادادشت های سفر حج عمره، تبریز، مهد آزادی، چاپ 1،، 168 ص، رقعی.

شابک: 2- 00- 8899- 964

مجموعه ی مصور حاضر دربرگیرنده خاطرات نگارنده از سفر حج عمره در سال 1383 است. این مجموعه پیش تر در 86 شماره ی روزنامه ی مهد آزادی به چاپ رسیده است

انتظامی، حسین (متولد 1341)

روایت رویت: یادنگار سفر عمره، مقدمه سیدمهدی شجاعی، ویرایشِ محمدرضا زائری، تهران، تبارک، چاپ 1،، 164 ص، رقعی.

شابک: 5- 92- 6242- 964

خاطرات سفر عمره نویسنده است که با زبانی روایی بازگو می کند. کتاب

ص: 163

با مقدمه سیدمهدی شجاعی آغاز شده و متن آن دارای مباحث اینچنین است: نماز در مسجد الحرام؛ همراه با قهرمان توحید؛ تهاجم فرهنگی؛ برنامه سازی تلویزیونی.

انصاری، محمدباقر (1) (متولد 1339)

گزارش حج الوداع: گزارش لحظه به لحظه سفر حج پیامبر (ص) از مدینه تا مدینه، قم، دلیل ما، چاپ 1، 1387، 386 ص، وزیری.

شابک: 7- 353- 397- 964- 978

چاپ دیگر

قم، عطر عترت، چاپ 1،، 384 ص.

شابک: 9- 57- 7941- 964

بررسی سفر حج رسول اکرم (ص) در آخرین سال عمر آن حضرت است. نویسنده در بیست فصل به بررسی این سفر می پردازد: آماده سازی مقدمات سفرحج؛ از مدینه تا مکه؛ ورود به مکه تا دستور حج تمتع؛ ملاقات ها در مکه و آغاز مراسم حج؛ عرفات؛ مشعرالحرام؛ عید قربان در منا و مکه؛ روز یازدهم در منا؛ روز دوازدهم و سیزدهم در منا؛ مقدمات

برنامه غدیر؛ آغاز روز توقف در مکه؛ آخرین توطئه های اصحاب صحیفه؛ از مکه تا غدیر؛ سخنرانی تاریخی در غدیر؛ وقایع بعد از سخنرانی غدیر؛ وقایع سه روزه بیعت؛ برخورد با تحرکات منافقان و از غدیر تا رحلت پیامبر (ص) عناوین موضوعات مورد بحث هستند.

اوصیا، اقدس (متولد 1327)

سفر به سرزمین وحی، ساری، شلفین، چاپ 1، 1387، 127 ص، رقعی.

شابک: 9- 74- 2731- 964- 978

سفرنامه مؤلف به سرزمین وحی و مکه و مدینه است. نویسنده مطالب خود را در هفت بخش تنظیم و تبویب کرده است: سفر به سرزمین وحی؛

ص: 164

حجاج؛ ابعاد معنوی و تربیتی حج؛ اصلاح نفس بعد از اعمال حج؛ زهد و تقوای واقعی در مراسم حج؛ آموختن یاوری در مراسم حج؛ و دوری از فعل حرام در حج.

بابایی، گلعلی (متولد 1342)

غوغای غبار: یادداشت های سفر حج، به کوشش مرکز آفرینش های ادبی حوزه هنری، تهران، شرکت انتشارات سوره مهر، چاپ 1،، 186 ص، رقعی.

شابک: 7- 834- 506- 964- 978

یادداشتهای سفر حج نویسنده در سال 1387 است. نویسنده در این کتاب از جبهه ها پلی به سوی حج زده و سفرنامه در نقاط مختلف قرابتی با سالهای دفاع مقدس پیدا می کند و اصلًا خود سفر هم عنایتی از همان سال ها است. سفرنامه حج بابایی در" غوغای غبار" از مرداد 87 در تهران شروع می شود و تا آذر ماه همان سال در مکه ادامه پیدا می کند.

بازرگان، مهدی (1) (1286- 1373)

یادداشتهای روزانه: خاطراتی از دوران جوانی، سفر حج، دادگاهها و زندان سیاسی، به کوشش عبدالعلی بازرگان (2)، تهران، قلم، چاپ 1،، 592 ص، وزیری.

شابک: 8- 023- 316- 964

ثبت خاطرات، دیده ها و شنیده های روزانه نویسنده است. کل کتاب مجموعه ای است که به صورت روزشمار (کرونولوژی)، خاطرات یومیه چند سال نویسنده را پوشش می دهد. البته بخشی از آن درباره سفر حج و مکه و مدینه است.

باقری، محسن

سرزمین آسمانی: یادنگار سفر عمره دانشجویی، تهران، زعیم، چاپ 1385،1 ،

ص: 165

112 ص، رقعی.

شابک: 6- 39- 8551- 964

خاطرات سفر عمره در کاروان دانشجویی است. کتاب از چند بخش تشکیل شده که از ابتدای سفر تا وداع و بازگشت را دربرمی گیرد. موضوع های مختلفی از قبیل توصیف حرم یار، وحدت مسلمانان، ندبه ای در بقیع، اقتصاد عربستان، گذری بر آداب دینی، مدینه جان خداحافظ، احرام، توصیف یگانه خانه، مکه ی امروز و وداع را می توان در این کتاب یافت. در حقیقت و بنا به گفته ی نویسنده این کتاب با سه هدف تحریر شده است که عبارت اند از: ایجاد بسترهای تجربه آموزی برای زائرانی ک

قصد زیارت این اماکن را دارند، ترغیب و ایجاد انگیزه ی نگارش در بین جوانان و بسط آن در جامعه ی علمی و دینی و توجه به نکات آرمانی و جذاب این سفر با رویکرد دانشجویی.

باقری فرد، مرتضی (متولد 1339)

طوافنامه: کیلومتر طواف، تهران، مرتضی باقری فرد، چاپ 1،، 4 جلد.

شابک: 3- 4150- 04- 964- 978

خاطرات سفر حج است. نویسنده همه مناسک و اماکن مهم را گزارش کرده اما روی طواف حساس تر بوده و آنچه در طواف دیده یا احساس کرده یا شنیده به تفصیل بیان کرده است.

بتنونی، محمدلبیب (1) (متولد 1938 م)

سفرنامه حجاز یا الرحله الحجازیه، ترجمه هادی انصاری، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 472 ص، وزیری.

شابک: 6- 17- 7635- 964

عنوان دیگر: راحله الحجاز.

سفرنامه ادیب مصری محمد لبیب بتنونی است. مؤلف در سال 1327

ص: 166

قمری به همراه عباس حلمی پاشا «خدیو مصر» به سفر حج رفته و اطلاعات نسبتاً سودمندی از حرمین شریفین و تاریخ قوم عرب، جغرافیای جزیره العرب، تا زمان خویش را منعکس کرده است. شروع این سفر در روز 29 ذی القعده سال 1327 قمری مطابق با 12 دسامبر سال 1909 میلادی واقع شده است.

بحرینی، سیدمجتبی (متولد 1325)

این جا مدینه است، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ 1، 1387، 352 ص، رقعی.

شابک: 4- 039- 539- 964- 978

فروست: حج؛ کتاب اول

مجموعه خاطراتی از سفر حج و نیز احادیثی از معصومین (ع) درباره اهمیت حج و مناسک است. هدف نویسنده اینست که مخاطبان را با شهر مدینه و شش تن از بزرگواران مدفون در آن آشنا سازد.

این جا مشاعر است، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ 1، 1387، 352 ص، رقعی.

شابک: 0- 037- 539- 964- 978

فروست: حج؛ کتاب سوم

خاطرات و یافته های نویسنده در سفر حج به ویژه معرفی سه مشعر است. در واقع این کتاب کوششی برای شناخت جنبه ها و ابعاد این سه مشعر: عرفات، مشعر و منی است. از نظر نمادین و سمبلیک به بررسی علائم و نمادهای موجود در این سه مشعر پرداخته و از نظر تاریخی، تحولات آنجا را تحلیل کرده است. مؤلف ضمن آن به خاطرات و احادیثی در ارتباط با موضوع اشاره کرده است.

این جا مکه است، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ 1، 1387، 440 ص، رقعی.

شابک: 7- 038- 539- 964- 978

فروست: حج؛ کتاب دوم

ص: 167

مجموعه اطلاعاتی درباره مراحل سفر حج و منازل این سیر معنوی است. مؤلف در همه آن منازل خاطرات خود، دیده ها و شنیده های خود و نیز احادیثی را در ارتباط با مکه و سفر حج، از لحظه احرام تا گاه تقصیر، بیان می کند.

حدیث دیدارها: دیدار در مکه، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ 1، 1386، 99 ص، رقعی.

شابک: 7- 054- 539- 964- 978

گزارش هایی از ملاقات شخصیت ها و عالمان با حضرت مهدی (عج) در سفرهای حج است. این دیدارها مربوط به عصر غیبت صغری و دوران جوانی حضرت مهدی است. ابتدا داستان شرفیابی یعقوب بن یوسف در سال 281 ق و اسناد و منابعی که این جریان را ذکر کرده اند، معرفی شده و دیدگاه علامه ی مجلسی، شیخ طوسی و سیدابن طاووس نقل گردیده است. سپس ملاقات های دیگری مانند ملاقات محمد بن عبدالله قمی و اشعار و مطالبی در خصوص عشق و محبت به حضرت مهدی (عج) ارائه شده است.

بزرگواری، سیدعلی محمد (متولد 1336)

اولین کاروان عمره دانش آموزی استان کهگیلویه و بویراحمد، یاسوج، چویل، چاپ 1،، 116 ص، رقعی.

شابک: 0- 68- 7930- 964- 978

خاطرات روحانی اولین کاروان عمره دانش آموزی استان کهگیلویه و بویراحمد از سفر عمره است. مؤلف که وظیفه ی هدایت و راهنمایی این کاروان را بر عهده داشته، نکات جالبی از لحظه های جذاب حج را آورده است.

بغدادی، لعیا (متولد 1355)

طواف عشق، تهران، مشهد، چاپ 1،، 31 ص، پالتویی.

خاطرات سفر به مکه و طواف در قالب نثر ادبی است. مناسک حج و آنچه دیده و زیارت اماکن متبرک را با زبان منظوم بیان کرده است

ص: 168

بقایی، اسدالله (1) (متولد 1327)

ز ملک تا ملکوت: سفرنامه حج، اصفهان، فرزانه سازان، چاپ 1، 1375، 206 ص، رقعی.

چاپ دیگر

قم، حوزه علمیه قم، دفتر تبلیغات اسلامی، مرکز انتشارات،، چاپ 1، 1380، 191 ص، رقعی.

شابک: 5- 815- 424- 964

فروست: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات- 838

خاطرات نویسنده از سفر مکه و بیان ویژگی ها و موقعیت جغرافیایی مکه است. در عین حال، حالات عرفانی و روحانی خود را بازگو کرده است. به ضمیمه کتاب، مقاله ای با عنوان «سفرنامه های اسلامی» نوشته محمد شفیعی کدکنی نیز آمده است. این مقاله به معرفی مهم ترین سفرنامه ها می پردازد.

بنده خدا، رضا

سفرنامه حج: لحظه های غنیمت، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، کارشناسی گروه قصه، چاپ 1،، 96 ص.

عنوان دیگر: لحظه های غنیمت.

گزارشی از سفر نویسنده و بیان لحظه های مهم این سفر است. مؤلف تلاش نموده زیارتگاه ها، مناسک، اماکن متبرک را از منظرهای مختلف مثل معماری و جنبه های هنری، اجتماعی و فقهی را توضیح دهد

بنی الحسینی، سیدمحمد تقی

حج به نیابت، به کوشش عباس دهقانیان، تهران، پرشکوه، چاپ 1، 1386، 136 ص، رقعی.

شابک: 1- 93- 7386- 964

ص: 169

گزارش سفر حج مؤلف است. نویسنده که در سال 1387 به نیابت از پدر خود به سفر حج رفته، مشاهدات عینی و شخصی خود از این فریضه را در قالب سفرنامه بیان کرده است. وی به اختصار گزارشی تربیتی و معنوی از اماکن و مناسک و نحوه انجام و اجرای احکام حج داده و آثار و آداب باطنی و آموزه های اخلاقی آن داده است.

بهاءالتولیه، داوود

سفرنامه بهاءالتولیه، به کوشش و تصحیح برات شمسا (1)، مشهد، برات شمسا، چاپ 1، 1380، 230 ص.

شابک: 5- 0801- 06- 964

عنوان دیگر: سفرنامه میرزا داوود ملقب به بهاءالتولیه از مشهد به مکه معظم و عتبات عالیه (آغاز قرن بیستم).

بهار، راشد (متولد 1306)

سفرنامه بیاد آنروزها، مشهد، محقق، چاپ 1،، 222 ص، رقعی.

شابک: 7- 86- 6600- 964

مجموعه خاطرات مؤلف از جمله درباره مسائل و حوادث حج است. این

کتاب شامل داستان ها، رویدادها و خاطراتی است که نویسنده در طول زندگی اش با آنها روبرو شده است و به عقیده وی می توان آنها را در قالب داستان هایی جالب و خواندنی و البته آموزنده بازگو کرد. عناوین برخی فصل ها چنین است: آقا هر روزی؛ سبیل و آزادی؛ گردش نوروزی؛ حج عمره؛ بازی روزگار.

بهبودی، هدایت الله (متولد 1339)

سفر به قبله: یادداشت های سفر حج 1370، تهران، سوره مهر، چاپ 2، 1387، 68 ص، رقعی.

ص: 170

شابک: 0- 408- 506- 964- 978

چاپ دیگر

سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، 370، 62 ص، رقعی.

عنوان دیگر: یادداشت های سفر حج 1370.

گزارشی از نخستین سفر ایرانیان به مکه مکرمه پس از واقعه خونین سال 1366 است. سفر حج سال 1370، نخستین سفر ایرانیان به حج پس از واقعه سال 1366 بود. از این رو این سفرنامه تحت تأثیر این واقعه نیز هست. مؤلف خاطرات سفر را به صورت روزانه ثبت کرده است.

بی آزار شیرازی، عبدالکریم (1) (متولد 1323)

حج وداع: رفت و آمد مهمانان خارجی و هیئتهای اعزامی تکمیل دین و انتقال عهد و ولایت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ 1،، 16 ص.

شابک: 9- 286- 430- 964

عنوان دیگر: رفت و آمد مهمانان خارجی و هیئتهای اعزامی تکمیل دین و انتقال عهد و ولایت.

فروست: داستان زندگی پیامبر/ عبدالکریم بی آزار شیرازی- 18

گزارشی از حجة الوداع یا آخرین سفر حج رسول اکرم (ص) است. ابعاد جهانی این حادثه، شرکت کنندگان از مناطق مختلف جهان در این مراسم و چگونگی انتقال و مخابره خبر این حادثه مهم به مسلمانان جهان و نیز درباره تکمیل دین مطالب و تحلیل هایی دارد.

بیطرف، محمد (متولد 1320)

خس چل ساله: سفرنامه حج، تهران، پازینه، چاپ 1،، 156 ص، رقعی.

شابک: 7- 60- 9922- 964- 978

گزارش سفر نویسنده به حج است. نویسنده جنبه های مختلف زیارتگاه ها، مساجد مهم و بخش های مهم خانه خدا را بررسی کرده است.

ص: 171

بیگ زاده، بختیار

برگزیده هایی از سفر حج، قم، بشاشه، چاپ 1، 1388، 208 ص، رقعی.

شابک: 7- 04- 5154- 600- 964

بررسی شهرهای مکه و مدینه و مناسک حج در قالب سفرنامه است. مؤلف که در سال 1383 شمسی به سفر حج رفته، در این نوشتار نخست به توصیف شهرهای مکه و مدینه و اماکن مهم و مشهور این دو شهر پرداخته و پس از آن اعمال حج تمتع و عمره و مناسک و آداب سفر حج را شرح داده است. همچنین گزارشی از کیفیت سفر حج، کیفیت ورود به

مکه و مدینه و انجام اعمال حج و مشاهدات خود از این دو شهر را بیان کرده است. توصیف خانه کعبه، منی، مشعرالحرام، عرفات، صفا و مروه، رمی جمرات، قربانی، حلق و تقصیر، کیفیت احرام بستن و طواف و وقوف در مشعر و منی و عرفات و توصیف مساجد، کوه ها، خانه های تاریخی و مذهبی و دیگر اماکن مشهور مکه و مدینه از مهم ترین مندرجات این کتاب است.

پاشا، ابراهیم رفعت

مرآه الحرمین، ترجمه هادی انصاری، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 568 ص، وزیری.

شابک: 8- 32- 6293- 964

عنوان روی جلد: مرآه الحرمین شامل سفرنامه حجاز و تاریخ و جغرافیای راه ها و بقاع متبرکه آن.

بررسی و شرح مسافرت های سرلشکر ابراهیم رفعت پاشای مصری به حج و دیار حجاز است. نویسنده در سال 1318 قمری به عنوان فرمانده پاسداران محمل مصری و امیرالحاج مصر در سال های 1320 و 1321 و 1325 قمری به همراه کاروان محمل مصری است. این اثر از مهم ترین و سودمندترین تألیفات در دو قرن اخیر در این زمینه به شمار می آید. مؤلف در توصیف اماکن شهر مکه و ویژگی های آن و شرح جزئیات مسیر خود، از مصر به حجاز و حرمین، نظیر: منازل، قهوه خانه ها، پادگان ها، قبایل، تپه ها، کوه ها و جز اینها و نیز ثبت دقیق جغرافیای شهری مدینه منوّره، از

ص: 172

حرم نبوی و خانه ها و کوچه ها و خیابان ها و مناطق و حصار شهر و بقعه های متبرّک، آنچنان دقّت و موشکافی کرده که به عقیده مترجم در نوع خود بی نظیر است.

پورزاهد، رضا

نگاه دوم، ویرایشِ مریم ایوبی،

تهران، مهر تابان تهران، چاپ 1،، 77 ص، رقعی.

شابک: 5- 02- 8269- 964

سفرنامه و یادداشت های مؤلف از سفر حج است. با ذکر مطالبی در باب نماز و دعا و خرید و دل مشغولی 21 روزه؛ توصیفی جغرافیایی و نگاهی به گذشته های تاریخی؛ نگاهی به معنویت سفر و دیدن اقوام مختلف در طواف کعبه؛ دیدار از مساجد و مکانها با خاطرات تلخ و شیرین از گذشته های دور؛ بازدید از محل قدوم بزرگان و زیارت آثار به جا مانده؛ نگاهی به دنیای سیاست و عبادت و نظایر آن.

تابنده، سلطان حسین (1) (1293- 1371)

خاطرات سفر حج، تهران، حقیقت، چاپ 1، 1388، بیست+ 388 ص.

شابک: 0- 09- 5231- 600- 978

چاپ دیگر

بی جا، چاپخانه دیبا، چاپ 2، 1357/ 1399 ق، 338 ص، رقعی.

عنوان روی جلد: رساله خاطرات سفر حج.

مجموعه خاطرات و یادداشت های درباره مسائل، رخدادها، مناسک و اماکن در سفر حج است. نویسنده عمدتاً از منظر عرفانی و صوفیانه به این موضوعات پرداخته و تحلیل معنوی از آنها عرضه کرده است. از اینرو این کتاب در شمار اندک سفرنامه های عرفانی حج است.

ص: 173

ترابی، حسام الدین (متولد 1359)

مهمان خانه خدا، تهران، آرون، چاپ 1، 0، 152 ص.

شابک: 8- 07- 8900- 96

خاطرت سفر حج است. نویسنده از آغاز سفر از تهران تا بازگشت در طول حدود 25 روز، دیده ها و شنیده ها و مطالعات خود را تدوین و در قالب این کتاب تنظیم و تبویب کرده است. رویکرد مؤلف پرداختن به مسائل عمومی است و تحلیل های او هم برای عموم مردم سودمند است.

تقوی فرد، محمدرضا (متولد 1347)

تولد سوی: سفرنامه حج، تهران، هم قلم، چاپ 1،، 200 ص.

شابک: 8- 05- 7286- 964

گزارش از سفر نویسنده به حج است. ایشان حج را تولد مجدد انسان توصیف می کند؛ زیرا با ورود انسان به حرم خداوند و دیدن کعبه احساس جدیدی به انسان دست می دهد و خود را در حریم الهی تصور می کند که قرب الهی برایش میسر است. از اینرو باید از مذمومات اخلاقی و رفتارهای ناشایست پرهیز کند و تلاش کند به محاسن اخلاقی و روابط مثبت اجتماعی برسد.

تقوی میلانی، سمانه

دل باختگان دیار نور: خلاصه خاطرات دانش آموزی سفر عمره، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 54 ص، پالتویی.

شابک: 9- 013- 540- 964

عنوان دیگر: خلاصه خاطرات دانش آموزی سفر عمره.

سفرنامه عمره مفرده نویسنده به عنوان یکی از دانش آموزان تهران است، که به طور خلاصه دیدار مدینه و مکه را روایت کرده است. این سفر در مرداد- تیر سال 1384 واقع شده است. عناوین برخی از این نوشته ها عبارت اند از: همه چیز و همه کس نشان از او دارد؛ فرودگاه و وداع با مشایعت کنندگان؛ اینجا مدینه است شهر نور و ستاره ها؛ بقیع، فریاد بی صدا

ص: 174

و مظلومانه ی علی؛ احد بزرگ ترین عبرت؛ مساجد سبعه؛ لحظاتی با خدا؛ جمال کعبه؛ خدا کند تو بیایی؛ کوه ثور و نگاهی از دور؛ و وداع با بیت الله الحرام.

تلافیان، احمد (1) (متولد 1338)

پروازگه جبرئیل، مشهد، محب، چاپ 1،، 41 ص.

گزارش سفر نویسنده به مکه و مدینه و اجرای مناسک حج است. نویسنده به اجمال حوادث، دیده ها و شنیده ها، اماکن متبرک و مذهبی و جاهای تاریخی را ترسیم کرده است.

تونه ای، مجتبی (متولد 1349)

پا به پای ابراهیم: یادداشت های سفر حج، قم، شمس طیار، چاپ 1،، 79 ص، رقعی.

شابک: 1- 1- 93491- 964

خاطرات نویسنده از سفر حج است. نویسنده معتقد است این سفر، جا پای ابراهیم گذاشتن است. از اینرو باید با اخلاص و ادب و اخلاق حسنه به این سفر گام نهاد. مراحل و مناسک حج را یکی یکی توضیح داده و درس هایی که از آن می توان در هر مرحله آموخت را توضیح می دهد.

تهرانی، حسن (متولد 1322)

حریم یار، تهران، فیض کاشانی: تربت، چاپ 1،، 256 ص.

شابک: 6- 149- 403- 964- 978

گزارش سفر حج مؤلف و بیان زیارتگاه ها و جاهای تاریخی و مذهبی

مکه و مدینه است. به نظر نویسنده سرزمین مکه و مدینه و کلًا سرزمین حجاز گویای حوادث صدر اسلام و نشان دهنده مواضع و سیره نبوی است. بنابراین مطالعه نهادها و مکان های موجود در واقع مطالعه تاریخ اسلام است.

ص: 175

ثقفی، عاطفه

دو بهشت: یادداشت های سفر حج بیت الله الحرام، قم، بضعه الرسول (ص)، چاپ 1،، 72 ص، رقعی.

شابک: 4- 6- 92953- 964

سفرنامه حج مؤلف در سال 1413 قمری است. نویسنده بیت الله الحرام در مکه و روضه نبوی در مدینه را دو بهشت روی زمین توصیف کرده که به دلیل اهمیت و تأثیرگزاری آنها همواره مورد توجه مسلمانان بوده و سالانه میلیون ها مسلمان برای زیارت آنجا مسافرت دارند.

ثواقب، جهانبخش (متولد 1339)

حریم عشق: روایتی از سفر حج 1384، شیراز، نوید شیراز، چاپ 1، 1386، 192 ص، وزیری.

شابک: 5- 482- 358- 964

گزارش و سفرنامه عزیمت به مکه و مدینه و زیارت خانه خدا و دیگر اماکن و مشاهد مشرفه است. نویسنده گزارش قدم به قدم سفر و برنامه های مذهبی و اخلاقی خود را توضیح داده و اطلاعات جغرافیایی و تاریخی راجع به شهرهای عربستان و مساجد و زیارتگاه ها ارائه کرده است. در کنار گزارش از موقعیت شهرها و اماکن مختلف، یک دوره مراسم و مناسک حج را توضیح داده است که شامل مواقیت مختلف، احرام، محرّمات احرام، طواف، رمی جمرات، وقوف در مشعر و عرفات و مراسم ها و آیین های مختلف می باشد. سرگذشت پیامبر و برخی از

شخصیت های صدر اسلام و محل دفن آنها و اعمال مخصوص مکه و مدینه و نیز نحوه انجام زیارت ها توضیح داده شده است.

جامع نائینی، بتول

راهی به سوی خدا: یادداشت هایی درباره حج و مشاهداتی از آن سفر، قم، تسنیم، چاپ 1، 1385، 367 ص، وزیری.

شابک: 9- 11- 5864- 964

ص: 176

عنوان دیگر: یادداشت هایی درباره حج و مشاهداتی از آن سفر.

گزارش سفر به مکه و مدینه جهت ادای فریضه حج است. نویسنده نخست، مطالبی درباره حج با استناد به آیات و روایات بیان کرده؛ ضمن آن که برخی از ادعیه و اذکار و مستحبات اماکن مقدسه ی مکه و مدینه را آورده است. سپس، توضیحاتی در خصوص تاریخ و جغرافیای مکان های مقدس مکه و مدینه ذکر گردیده و اشعاری نیز درباره ی اماکن و مناسک و اسرار حج به همراه تعدادی مدیحه و غدیریه فراهم آمده است. بخش پایانی کتاب نیز، به یادداشت ها و خاطرات نگارنده از سفر حج در سال 1376 اختصاص دارد.

جامعی، جلال (متولد 1335)

راز مسجد شجره، شیراز، لوزا، چاپ 1،، 48 ص.

شابک: 0- 41- 8851- 964- 978

خاطرات حج و درباره سفر به مکه و مدینه و مناسک و اعمال حج است. این خاطرات هر چند درباره همه ابعاد و جوانب حج و مکه و مدینه است ولی بخش درباره مسجد شجره پررنگ تر و حجیم تر می باشد. مسجد شجره یکی از میقات ها است که حجاج در آنجا محرم می شوند. جوانب مختلف این مسجد مثل تاریخ و بخش های آن را نیز توضیح داده

است.

جزینی، محمدجواد (1) (متولد 1344)

ملاقات در شب آفتابی: سفرنامه حج، تهران، فراندیش، چاپ 1،، 60 ص.

شابک: 0- 41- 8398- 964

مجموعه خاطرات نویسنده از سفر حج از آغاز تا پایان سفر است. نویسنده به ترسیم و توصیف مشاهدات خود در جریان سفر حج پرداخته است.

ص: 177

جعفریان، رسول (متولد 1343)

به سوی ام القری: سفرنامه حج سال 1373 ش، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1373، 343 ص، وزیری.

خاطرات و بعضی از مطالب تاریخی، جغرافیایی و سیاسی مؤلّف از حج سال 1373 شمسی است. مؤلف قبل از بیان خاطرات خود، در مقدمه ای گزارشی از سفرنامه های فارسی حج داده و اطلاعات مأخذشناسی شماری از آنها را داده است. کتاب دارای سه ضمیمه هست. سفرنامه حج میرزا علی اصفهانی (1331 ق.) و سفرنامه حج محمد ولی میرزای قاجار (1260 ق.) و «الوجیزه فی تعریف المدینه» از میرزا محمد مهندس (1294 ق.) توسط مؤلف تصحیح و ضمیمه کتاب شده است.

حج گزاری ایرانیان در دوره قاجار (1210- 1344)، بی جا، بی نا، 1379، 94 ص، وزیری.

گزارش و معرفی بیست سفرنامه حج است که از دوره قاجار باقی مانده است. اغلب این سفرنامه ها توسط مقامات برجسته کشوری و دولتی به رشته تحریر درآمده است. به دلیل شخصیت نویسندگان، ادبیات به کار

رفته در این سفرنامه ها قابل توجه است. نیز یک جنبه مهم دیگر این سفرنامه ها اینست که وضعیت حج گزاری ایرانیان در آن دوره را نشان می دهند.

دو سفرنامه حج، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،.، 144 ص، رقعی.

شابک: 5- 159- 540- 964- 978

گزارش و معرفی دو سفرنامه حج است. نخست «سفرنامه مرجانی» آمده که سفرنامه ابوالقاسم مرجانی آئین کلائی که یک روحانی از اهالی طالقان است. تاریخ سفر وی از رمضان سال 1331 قمری آغاز شده و تا محرم سال 1332 ادامه یافته است. سفرنامه دوم که با عنوان" تفصیل سفر مکه معظمه" آمده نوشته میرزا محمود خان مدیر الدوله وزیر لشکر برادر میرزا احمد خان مشیر السلطنه است. که فرد اخیر از رجال مشهور دولت قاجاری، وزیر داخله، عدلیه و مالیه بود. این سفر در شعبان 1321 قمری آغاز شده و تا صفر 1322 به طول انجامیده است.

ص: 178

سفرنامه مکه (سال 1299 ق) به ضمیمه سفرنامه منظوم مکه (حوالی 1260 ق)، قم، دلیل ما، چاپ 1، 1384، 128 ص، وزیری.

شابک: 7- 176- 397- 964

گزارش و معرفی دو سفرنامه تاریخی از حج است که اولی از نویسنده ای ناشناخته است که درسال 1260 قمری نوشته شده است. به اعتقاد گردآورنده نثر بسیار عامیانه ای دارد و دارای غلطهای نوشتاری فراوان است. ارزش این سفرنامه اطلاعات جغرافیای و فرهنگی مسیر مسافر و اطلاعاتی است که از اوضاع حرمین شریفین در آن عصر به دست می دهد. سفرنامه دوم از میرزا جلایر است که به صورت منظوم سامان یافته است. سرانیو از درباریان است و گزارش را برای محمدشاه قاجار در 1299 قمری نوشته است. نویسنده از نظم کلی سخن می گوید و از اینکه کسی در حق کسی ستم نمی کند و در پایان شرحی درباره وضعیت عتبات و

دشواری های پدیده آمده برای ایرانیان نوشته است.

سفرنامه منظوم حج: هزار و دویست بیت، قم، نشر مشعر، 1374، 160 ص، رقعی.

معرفی و توصیف قطعه شعری درباره حج است. این قطعه شامل 1200 بیت مثنوی روان و زیبایی است، که بانویی فرهیخته و دانشمند در دوره صفوی سروده است. وی مثنوی خویش را در راه سفر حج به نظم کشیده است. او نکته ها و آگاهی های جالبی از شهرها و بلاد مردم آن سامان و خُلق و خوی شان بیان کرده و تصویری از چگونگی حج گزاری مسلمانان، به ویژه شیعیان در قرن دوازدهم قمری ارائه می دهد. سراینده این منظوم، تحت تأثیر شاعر بلند آوازه حکیم نظامی این اشعار را سروده است. محقق این اثر نتوانسته اطلاعات دقیقی درباره هویت این بانو به دست آورد.

مقالات تاریخی: 1- تیر اجل در صدمات راه جبل 2- سفرنامه مکه، شام، مصر و عراق 3- شناخت نامه ...، قم، دلیل ما، چاپ 1، 1381، جلد نهم، 376 ص، وزیری.

شابک: 0- 31- 7528- 964

ص: 179

مجموعه چند مقاله و سفرنامه درباره حج است. در نهمین جلد از مجموعه ی دوازده جلدی" مقالات تاریخی"، هفت مقاله تحقیقی و تصحیح چند رساله به چاپ رسیده که عبارت اند از: 1- تیراجل در صدمات راه جیل (گزارش دشواری های سفر حج از راه جیل)، تالیف سال 1299 ه. ق؛ 2- سفرنامه مکه، شام، مصر و عراق (سال 1340 ه. ق)، تالیف سیدفخرالدین جزائری؛ 3- شناخت نامه آثار فارسی درباره حرمین شریفین؛ 4- بدعت کشف حجاب در ایران؛ 5- حجاب و ضد حجاب در شعر فارسی معاصر؛ 6- کتاب شناسی حجاب؛ 7- مشهد در یک نگاه.

جعفری چمازکتی، احمد (1)

روایتی از سفر حج تمتع: میخانه و پیمانه، تهران، آبارون، چاپ 1،، 84 ص.

شابک: 9- 1- 95441- 964

عنوان دیگر: میخانه و پیمانه

گزارشی از سفر حج تمتع است. نویسنده تلاش کرده، مسائل و وقایع حج را از نگاه دیگری ارزیابی و بررسی کند و نکات و تحلیل هایی نادر عرضه نماید.

جمالی، مسیح الله

سفرنامه از قمشه (شهرضا) تا مکه، شهرضا، کتابخانه صاحب الزمان، چاپ 1، 1363، 160 ص.

گزارش سفر نویسنده است که از شهرضا (نام قدیمی آن قمشه است)، از شهرهای استان اصفهان، آغاز و به مکه ختم شده است. نویسنده دیده ها و شنیده ها و خاطرات خود را بیان کرده است.

جمعی از دانشجویان

سرزمین نور: خاطرات دانشجویان از سفر حج، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه

ص: 180

در امور حج و زیارت و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ستاد دانشجویی، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 204 ص، رقعی.

شابک: 7- 08- 7635- 964

مجموعه ی خاطرات و توصیف جمعی از دانشجویان دانشگاه کاشان است

که در قالب طرح عمره دانشجویی به سرزمین حجاز اعزام شده اند. اکثر نوشته ها جنبه ادبی دارد و به صورت سفرنامه یا مقاله یا شعر نگاشته شده است. برخی از گفتارهای این کتاب عبارت اند از: از دانشگاه تا کعبه، نوشته بهزاد قربانی؛ بودها و نبودها، نوشته فریدون یگانه؛ هجرت از خود به خدا، نوشته مرجان صمیمت؛ می محبت از باده ساقی، نوشته مقداد نمکی؛ در اسرار حج، نوشته مژگان سککی.

سفر عشق: خاطرات دانشجویی از سفر عمره، قم، با همکاری ستاد عمره دانشجویی، نشر مشعر، چاپ 1، 1380، 115 ص، پالتویی.

شابک: 8- 94- 6293- 964

مجموعه خاطرات تنی چند از دانشجویان از سفر عمره است. ستاد حج دانشجویی در صدد است دانشجویان بیشترین بهره و استفاده را از سفر معنوی حج ببرند. در این راستا یکی از اقدامات این ستاد، خاطره نگاری و سفرنامه نویسی توسط خود دانشجویان است. با این شیوه، تأثیرات حج در آنها ماندگارتر و سازنده تر می شود.

جهانفر، محمد (متولد 1312)

سفرنامه عشق: به همراه جمعیت زائر و تقریرات جناب آقا ابوترابی در بحث تقلید، تهران، جهان فرهنگی، چاپ 1،، 120 ص، رقعی.

شابک:

x

- 5- 92878- 964

عنوان روی جلد: سفرنامه عشق: دانشگا هیان در زادگاه و زیستگاه ابوتراب در التزام ابوترابی به همراه جمعیت زائر و تقریرات جناب آقای ابوترابی در بحث تقلید.

مجموعه خاطرات برخی از دانشگاهیان در سفر زیارتی به مکه و مدینه

ص: 181

است. راه اندازی کاروان دانشگاهیان به حج از ابتکارات بعثه مقام معظم

رهبری است. در اینجا چند فقره از یادداشت های آنان آمده است که گویای دیدگاه ها و برداشت های آنان می باشد.

حاجب الدوله، علی بن حسین (1) (درگذشت 1285 ق)

سفرنامه حاج علی خان اعتماد السلطنه، به کوشش سیدعلی قاضی عسکر، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1379، 184 ص، وزیری.

شابک: 6- 78- 6293- 964

سفرنامه حاج علی خان اعتمادالسلطنه از مردان سلسله قاجار است. ایشان متهم به قتل امیرکبیر نیز هست. گرچه وی به دلیل ارتکاب چنین جنایت بزرگی در تاریخ کشور ما، فردی خوش نام نیست، لیکن از آن جا که سفرنامه تنظیمی وی، حاوی اطلاعات تاریخی، جغرافیایی، علمی و دینی فراوان است، می تواند برای دانش پژوهان و به ویژه مورّخان مفید باشد. این سفر در سال 1263 قمری برابر با 1836 میلادی انجام گردیده است، شامل سفرنامه عتبات عالیات و مکه و مدینه است.

حاج علیمحمدی، محمدحسن

کعبه در زنجیر، تهران، سروش، چاپ 1، 1362، 148 ص، رقعی.

چاپ دیگر

تهران، روزنامه اطلاعات،.

سفرنامه حج نویسنده است. نویسنده یافته ها، احساسات، دیده ها و شنیده های خود را توصیف و گزارش کرده است.

حجتی، سیدمحمدباقر (متولد 1316)

در حریم کعبه، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 224 ص، رقعی.

شابک: 8- 46- 6293- 964

ص: 182

گزارش خاطرات و احساسات نویسنده در سفر حج سال 1373 است. این کتاب در دو بخش تدوین یافته است. در بخش نخست، اهداف و حکمت های مراسم حج بررسی شده است. عنوان برخی از موضوعات که در این بخش مورد بررسی قرار گرفته اند عبارت اند از: کعبه یا نخستین خانه امن برای مردم گیتی؛ نیت؛ حرم و قداست قطعاتی از زمان و مکان؛ طواف یا طلیعه مراسم عمره تمتع؛ ابراهیم و اسماعیل و بنای کعبه؛ سعی میان صفا و مروه؛ وقوف در عرفات؛ تضحیه و قربانی. در بخش دوم، سفرنامه حج نویسنده آمده است.

حسن بیگی، ابراهیم (متولد 1336)

سفر سبز: قصه واره ای از سفر به حج، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 102 ص، رقعی.

شابک: 6- 79- 7635- 964

عنوان دیگر: قصه واره ای از سفر به حج.

سفرنامه حج نویسنده در نوزده قسمت است. این سفرنامه، مسائل و وقایع و مناسک حج را در قالب ادبی و قصه بیان کرده است. از اینرو ارزش ادبی دارد. نویسنده، خاطرات سفر حج خود در سال 1372 را در قالب یک کاروان زیارتی و با شخصیت های خیالی به صورت داستان آورده است. وی 25 داستان به هم پیوسته درباره مناسک حج آورده است. نویسنده تلاش کرده در این سفرنامه اصول سفر جمعی، مراسم آموزشی مناسک حج و اتفاقات تلخ و شیرین این سفر را در قالب داستان بیان کند.

ویرایشِ قبلی کتاب حاضر تحت عنوان قصه واره ای از سفر به حج: سفر

سبز توسط حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی درسال منتشر شده است.

حسین زاده، محمدعلی (متولد 1340)

سفرنامه نور، تهران، زعیم، چاپ 1،، 104 ص، جیبی.

شابک: 9- 96- 5852- 964

ص: 183

مجموعه خاطرات نویسنده از سفر به مکه و مدینه است. برخی از موضوعات کتاب عبارت اند از: ورود به مدینه؛ معرفی اجمالی مسجد النبی؛ مسجد قبا؛ زائران ایرانی در مکه و مدینه؛ مسجد شجره؛ صفا و مروه؛ تاریخچه تجدید بنای کعبه؛ حجرالاسود؛ عرفات؛ مشعر؛ منا؛ و قربانگاه.

حسین نیا، عبدالحمید (متولد 1329)

یادداشتهای سفر حج، کرمانشاه، نوپردازان، چاپ 1،، 71 ص، پالتویی.

شابک: 6- 25- 6724- 964

مجموعه خاطرات و گزارش های نویسنده درباره حج است. این نوشته ها را در سفر حج تدوین و تنظیم کرده است. در این سفرنامه، پاره ای نکات و تحلیل ها و اطلاعات مهم و ذی قیمت آمده است.

حسینی، قدیر

در حریم یار، گرگان، عشق دانش، چاپ 1،، 82 ص.

شابک: 7- 027- 151- 964- 978

خاطرات حج نویسنده است. او آنچه دیده یا شنیده یا مطالعه کرده را به صورت روزانه تدوین کرده و مجموعه حاضر را پدید آورده است.

حسینی، سیدمجید (متولد 1358)

کلوخ های بلور، مقدمه سیدمهدی شجاعی، تهران، فرهنگسرای پایداری، انتشارات مستند، چاپ 1،، 76 ص، خشتی.

شابک: 0- 13- 6007- 964- 978

چاپ دیگر

تهران، فراندیش، چاپ 1،، 70 ص، خشتی.

سفرنامه مؤلف به مکه و مدینه و توصیفات مؤلف از این دو شهر و مراسم حج است. نگارنده احساسات و یافته های خود در سفر حج را در قالبی ادبی به رشته تحریر درآورده و در ده فصل سامان یافته است. عناوین

ص: 184

صفیرهای دهگانه عبارت اند از: جنون یک مجنون؛ جان شریف؛ اذا وقعت الواقعه؛ هوای گرگ و میش تاریخ؛ کلوخ های بلور؛ شهر غروب؛ غروب شهر؛ خانه خدا؛ هروله ی اضطرار؛ پایان کهکشان.

حسینی نژاد، سیدحسین (متولد 1337) (به کوشش)

خانه ی دوست به روایت حج گزاران، تهران، لوح زرین، چاپ 1،، 344 ص، رقعی.

شابک: 7- 33- 205- 964

مجموعه مقالات گزیده از برخی نویسندگان درباره حج و موضوعات مرتبط با آن است. گردآورنده تلاش کرده که درباره هریک از ارکان و اماکن مطلبی را انتخاب و در مجموعه بیاورد. وی مطالب را در ده بخش تقسیم کرده است. بخش اول که عمده ی مطالب را به خود اختصاص داده درباره فلسفه و روح حج است. عناوین بخش های دیگر عبارت اند از: مدینه، بقیع، مکه، کعبه، سعی، عرفات، مشعر، منی، ره آورد. در این مجموعه، توصیفات حدود 50 نفر از حج گزاران آمده است

حمزه، ساده

حاجی بعد از این، تهران، شولا، چاپ 1،، 140 ص، رقعی.

شابک: 3- 6- 93192- 964

گزارش مشاهدات، خاطرات، تألمات و عقاید نویسنده درباره سفر حج است. وی در ایام به جا آوردن این فریضه دینی دیده ها و شنیده های خود را به صورت یادداشت هایی تنظیم و همراه با عکس هایی از مناظر مختلف مکه و مدینه، به چاپ رسانده است.

حیدری، حسام (متولد 1371)

از فرود تا فراز، سمیرم، سام آرام، چاپ 1،، 71 ص، رقعی.

شابک: 7- 8- 9387- 600- 978

خاطرات مؤلف از سفر به عمره در قالب کاروان عمره دانش آموزی است.

ص: 185

نگارنده این کتاب را در دو بخش تنظیم نموده است. بخش اول در قالب سفرنامه، درباره حج است و در آن نگارنده، عنوان می کند قبل از سفر، در خوابی حضرت مهدی (عج) برگه ی سفرش به مکه را امضا کرده است. بخش دوم با عنوان «جبر در اختیار» از خلقت انسان شروع می کند و در آن از مسائلی چون دل، گناه، نیاز، مرگ، جبر، علم و شیطان سخن به میان می آید. نویسنده هدف از نوشتن کتاب را شناخت عمیق تر و کامل تر نسبت به حضرت مهدی بیان کرده است.

خاکنژاد، فرهنگ

سفرنامه مصور حج، تهران، مؤسسه فرهنگی نشر آیندگان، چاپ 1،، 85 ص، رقعی.

شابک: 3- 23- 6604- 964

گزارشی از سفر نگارنده به مکه مکرمه و انجام مناسک حج است.

نگارنده در سال 1378 به همراه گروهی از دانشجویان و اساتید دانشگاه آزاد اسلامی خلخال به زیارت خانه خدا مشرف می شود که شرح آن را در کتاب حاضر به رشته تحریر درآورده است.

الخلیلی، جعفر

مکه و مدینه از دیدگاه جهانگردان اروپایی، ترجمه محمدرضا فرهنگ، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1376، 193 ص، رقعی.

شابک: 6- 02- 6293- 964

این کتاب ترجمه ای از دو بخش کتاب موسوعه العتبات المقدّسه است. جلد دوم، بخش مکه و جلد سوم، بخش مدینه منوره که به وسیله پژوهشگر و تاریخ نگار عراقی، دکتر جعفر الخیاط، از انگلیسی به عربی ترجمه شده و سرگذشت جالب وخواندنی ماجراجویان و جهانگردان اروپایی است که با زحمات و مشقات فراوان خود را به سرزمین وحی، یعنی مکه مکرمه و مدینه منوره رسانیده و اطلاعاتی تاریخی، جغرافیایی و اجتماعی از این سرزمین ارائه کرده اند. این مجموعه همچنین اطلاعات جامعی از وضعیت عمومی خاورمیانه و به ویژه جزیره العرب و مراسم حج و حجاج کشورهای گوناگون نیز در اختیار خوانندگان قرار می دهد.

ص: 186

خلیلی، عیسی (متولد 1345) (به کوشش)

صدایی به بلندای هفت آسمان: سفرنامه سردار شهید اسلام سیدمحمد نژادغفاری (1)، تهران، نشر شاهد، چاپ 1،، 104 ص.

شابک: 4- 355- 394- 964- 978

عنوان دیگر: سفرنامه سردار شهید اسلام سیدمحمد نژادغفاری.

بخش هایی از کتاب خاطرات و یادداشت های شهید محمد نژادغفاری از سفر حج است. این شهید به هنگام عزیمت به مکه و مدینه جهت مناسک حج یادداشت هایی نوشته بود تا اینکه به اهتمام عیسی خلیلی تدوین شد و به صورت کتاب آماده چاپ شد.

خیری، سیروس (متولد 1344)

سفرنامه تحقیقی- توصیفی حج (عمره مفرده): در بزم وصال، تبریز، مهد آزادی، چاپ 1، 1388، 556 ص، رقعی.

شابک: 7- 17- 8899- 964- 978

عنوان دیگر: در بزم وصال.

سفرنامه ی نویسنده و گزارش از مسائل و وقایع سفر به مکه و مدینه در سفر عمره است. نویسنده با نگاهی علمی، علاوه بر بیان خاطرات سفر هر آنچه دیده یا شنیده را گزارش کرده و نیز مساجد، بخش هایی از مسجد نبوی و مسجد الحرام را از جنبه های معماری و غیره را بررسی کرده است.

دارابی، علی (متولد 1340)

از خانه خود تا خانه خدا: یادداشت های سفر حج، تهران، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، چاپ 1،، 82 ص، رقعی.

عنوان روی جلد: سفرنامه حج ... از خانه خود تا خانه خدا.

ص: 187

مجموعه خاطرات سفر حج مؤلف در سال 1372 شمسی (1413 قمری) است. وی خاطرات خود را به صورت روزانه ثبت کرده است.

دانش، شکرالله (متولد 1337)

سفر به دیار معرفت (مکه و مدینه): سفرنامه عمره مفرده با رویکرد آموزشی، قم: نوای قلم، چاپ 1،، 160 ص.

شابک: 1- 06- 5295- 600- 978

عنوان دیگر: سفرنامه عمره مفرده با رویکرد آموزشی

خاطرات سفر حج و عزیمت به مکه و مدینه است. نویسنده با هدف آموزش اعمال و مناسک حج این کتاب را تألیف کرده و نکات آموزشی را مراعات کرده است.

دانشجویان کاروان کوثر

روایت دعوت: واگویه های نخبگان و دانشجویان کاروان کوثر (عمره دانشجویی)، تهران، مهر و ماه نو، چاپ 1،، 44 ص، پالتویی.

شابک: 7- 95- 2532- 964- 978

خاطرات دانشجویان یکی از کاروان های عمره دانشجویی است. آنها در سال 1388 به سفر عمره مشرف شده اند. این کاروان، جمعی از دانشجویان خواهر دانشگاه های تهران و شهرستان ها و همچنین تعداد کثیری از نخبگان و برگزیدگان المپیادهای کشوری و بین المللی بودند.

دانشگاه آزاد اسلامی، واحد جنوب تهران

شمیم حج، به کوشش جامعه اسلامی دانشجویان دانشکده

فنی دانشگاه آزاد اسلامی تهران واحد جنوب، تهران، زعیم، چاپ 1، 1421 ق/ 1379، 144 ص، پالتویی.

شابک: 5- 6- 9106- 964

مجموعه خاطرات برخی از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی است که به سفر عمره مشرف شده اند. آنها دیده ها و شنیده های خود را به صورت خاطره و در قالب سفرنامه تدوین کرده اند.

ص: 188

داوودپور، مرضیه (متولد 1335)

خانه دوست اینجاست، مشهد، پاژ، چاپ 1،، 212 ص، رقعی.

شابک: 3- 424- 890- 964

سفرنامه ی نویسنده و گزارش از مسائل و وقایع سفر به مکه و مدینه و حج است. نویسنده هر آنچه دیده یا شنیده را گزارش کرده و نیز مساجد، بخش هایی از مسجد نبوی و مسجد الحرام را از جنبه های معماری و غیره را بررسی کرده است.

دشتی، محمد (1330- 1380)

سفرنامه حج: شنیدنی های سفر حج، قم، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیر المومنین (ع)، چاپ 1، 1382، 192 ص، جیبی.

شابک: 1- 72- 6422- 964

عنوان دیگر: شنیدنی های سفرحج (سفرنامه).

گزارش سفرهای مختلف نویسنده به حج است. نگارنده از منظر سیاست و کلام به بررسی مسائل حج پرداخته و طی آن موضوعاتی مثل مسأله صدور انقلاب، جایگاه جهانی امام و انقلاب اسلامی، بوسیدن ضریح

حرم ها، بدعت، احترام به قرآن بررسی شده است.

دلاویز، احسان (متولد 1359)

وخدایی که در این نزدیکیست: سفرنامه حج عمره تابستان 81، تهران، متن گستران آریا، چاپ 1،، 40 ص، رقعی.

شابک: 9- 02- 8662- 964

عنوان روی جلد: ... وخدایی که در این نزدیکیست: سفرنامه حج برای جوانان.

سفرنامه ی حج عمره ی مؤلف در تابستان 1381 است. نگارنده در آن به شرح مشاهدات خویش، نیز مستحبات و مکروهات احرام، آداب ورود به مسجد الحرام، آداب و مستحبات طواف، و سایر مستحبات مکه ی معظمه اشاره کرده است. در ادامه نیز متن عربی زیارت پیامبر اکرم (ص)، حضرت فاطمه (س)، زیارت ائمه ی بقیع (ع) و زیارت جامعه ی صغیره به همراه

ص: 189

مقاله ای با عنوان «جوان دین گریز امروز»، نیز بخشی از «نیایش» دکتر علی شریعتی، فراهم آمده است.

رازی، احد

سفرنامه: ارمغان حج، ویرایشِ رضا ایراندوست، تبریز، اختر، چاپ 1،، 191 ص، رقعی.

شابک: 1- 059- 517- 964

مجموعه ی خاطرات نگارنده از سفرحج در آذر ماه 1384 است. طی این خاطرات به اعمال حج اشاره نشده است و تنها مطالبی در باب سوغاتی خریدن، اتراق در اماکن عمومی، فروشندگان پیاده رویی و خیابانی، نظافت عمومی و فرهنگ نظافت، سوغات، منکرات و ... بیان شده است. نگارنده در این خاطرات بیش تر به آسیب شناسی اخلاقی و اجتماعی مسلمانان در

سفر حج پرداخته است.

راسخی لنگرودی، احمد (متولد 1338)

در شعاع انس: سفرنامه حج، تهران، ندای اندیشه، چاپ 1،، 131 ص، رقعی.

شابک: 0- 7- 92391- 964

خاطرات سفر مؤلف به مکه و مدینه در شهریور 1382 است. نگارنده به ارزیابی رفتارهای دولت عربستان پرداخته و کارها و رفتارهای اجتماعی مردم ایران در کشور عربستان را تحلیل کرده و به انتقاد از برخی رفتارها پرداخته است. نیز برخی آداب و رسوم را نقادی کرده است.

رحماندوست، مجتبی (متولد 1333)

سفر غریب: سفرنامه حج، تهران، شرکت انتشارات سوره مهر، چاپ 1، 1385، 227 ص، رقعی.

شابک: 8- 145- 506- 964

گزارش سفر نویسنده به حج و زیارت کعبه است. این سفر در سال 1361 چند سالی بعد از پیروزی انقلاب و در بحبوحه دفاع مقدس صورت گرفته، به همین جهت توصیفات و گزارش های آن متناسب اوضاع آن

ص: 190

زمانه است. سفری که به عنوان سفر حج شروع شد سر از اردن و سوریه و ترکیه در آورد و هشتاد روز طول کشید. نویسنده دلایل این وضعیت و حوادث این مدت را به اختصار توصیف می کند. نویسنده به عنوان سرناظر بیست و دو کاروان حج به این سفر عزیمت کرده است.

رزاق پور، زهرا (متولد 1330)

خاطرات حج عمره، گرگان، مختومقلی فراغی، چاپ 1،، 32 ص.

شابک: 8- 077- 508- 964

مجموعه یادداشت هایی سفر حج عمره ی نویسنده است. در این کتاب

مسائل و وقایع مکه و حج از منظر یک خانم تحلیل و ارزیابی شده است.

رشیدی، اسماعیل و نظری، محمّد (به کوشش)

زائر پیر: گذری برنیم قرن تغییر و تحول مکه و مدینه از زبان حاج مصطفی رشیدی، شیراز، میرزای شیرازی، چاپ 1،، 127 ص، رقعی.

شابک: 5- 06- 271- 964- 978

عنوان دیگر: گذری برنیم قرن تغییر و تحول مکه و مدینه از زبان حاج مصطفی رشیدی.

بررسی و تحلیل مسائل حج از زبان قدیمی ترین امیرالحاج در شیراز است. در طول پنجاه سال اخیر شهر مکه و مدینه بسیار تغییر یافته و مسائل حج تحولات زیاد داشته است. آقایان رشیدی و نظری کوشیده اند با شناسایی و معرفی باسابقه ترین خادم الحاج در شهر شیراز، گوشه ای از خاطرات حج را بیان کنند. قدیمی ترین خادم الحاج، حاج احمد رشیدی است که طی یک مصاحبه که در سفر عمره با ایشان انجام شده، خاطرات سفرهای زیارتی او در این نوشتار عرضه شده است.

رضا خانی، محمد (1) (متولد 1302)

خاطرات زیارت خانه خدا و عتبات عالیات در خدمت راهنما، تهران، به کوششِ

ص: 191

سیدمحمود موسوی سعیدی و حبیب الله پاک گوهر، چاپ 1، 1366،

520 ص، وزیری.

مجموعه خاطرات نویسنده است که مسائل، مناسک و وقایع حج و مکه را از نگاه عرفانی و صوفیانه آورده است. وی در سال 1346 همراه سلطان حسین گنابادی به زیارت خانه خدا مشرف شده و خاطرات خود را از دیده ها و شنیده های این سفر نگاشته است. مهم ترین ویژگی این اثر اینست که آراء و نظریات مرحوم گنابادی به عنوان یکی از اقطاب تصوف در سلسله گنابادی از زبان آقای رضاخانی در این کتاب آمده است.

رضایی، افسانه (متولد 1355)

در حریم دوست، گرگان، رشاد، چاپ 1، 1384، 293 ص.

شابک: 4- 35- 7739- 964

خاطرات سفر حج نویسنده است. نویسنده از ابتدای سفر، دیده های خود در راه مکه و سپس رفتارهای زائران، زیارتگاه ها، آداب و رسوم و هر آنچه برایش اهمیت داشته گزارش کرده است.

رضایی، ایراندخت (متولد 1328)

آفتاب عشق: خاطرات سفر حجاز، تهران، نشر اوحدی، چاپ 1،، 96 ص.

شابک: 8- 73- 6376- 964

مجموعه خاطراتی است که در طول سفر به مکه و مدینه به منظور اجرای مناسک و اعمال حج یادداشت کرده است.

رضایی، محسن (متولد 1340)

یادداشت های زائر، تهران، محسن رضایی، چاپ 1،، 158 ص، رقعی

شابک:

x- 5891- 06- 996

مجموعه یادداشت ها و خاطرات نگارنده در جریان سفر حج و بازدید از اماکن مقدس و زیارتی مکه و مدینه است. در بخشی از کتاب آمده است:

ص: 192

" این یادداشت ها، که حاصل مشاهدات شخصی نگارنده در سفر حج سال 1380/ 1422 است. متضمن برخی نکات راجع به مسائل فرهنگی و رفتاری بعضی از زائران ایرانی حاضر در مناسک حج در آن سال است .... این یادداشت ها، به هیچ وجه، در صدد تبیین اصول و علل مناسک عظیم حج نیست؛ غرض عمده، طرح و بررسی و احیانا نقد نمونه هایی از رفتار جمعی بعضی زائران ایرانی از یک سو و نقد دیدگاه و نحوه رفتار متولیان و مسئولان برگزاری این مناسک، در ایران و عربستان سعودی، از سوی دیگر است".

رضائی، یوسف (1274- 1364)

حج، مقدمه غلامرضا سعیدی، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1385، 193 ص، پالتویی.

شابک: 2- 008- 540- 964

چاپ دیگر

حج یوسف، مقدمه غلامرضا سعیدی، قم، دارالتبلیغ اسلامی، بی تا، 199 ص.

سفرنامه ی نویسنده و درباره اماکن و ارکان حج است. این کتاب شامل دو بخش است. در بخش نخست بخشی از فلسفه ی حج و ارکان آن بیان شده است. بخش دوم به سفر نویسنده به حج در سال 1395 قمری اختصاص داده شده است.

رضوی، هاشم (متولد 1338)

طواف در باران: مجموعه ی خاطرات سفرهای متعدد حج بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مشهد، کاتبان، چاپ 1،،

309 ص.

شابک: 8- 8- 91828- 964

عنوان دیگر: مجموعه ی خاطرات سفرهای متعدد حج بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران.

مجموعه خاطرات افراد مختلف است که از سال 1358 تا 1375 به حج مشرف شده اند. این افراد، هر کدام از منظر و دیدگاهی به حج و مسائل مکه و مدینه پرداخته اند. از اینرو مجموعه ای کامل از بررسی های متنوع پدید آمده است.

ص: 193

رفیعی، حسن رضا

چراغستان خاموش و مسجد بی محراب: خاطره ها و برداشت هایی از سفر حجاز، تهران، سوره مهر، چاپ 1، 1386، 228 ص، رقعی.

شابک: 7- 230- 506- 964- 978

مجموعه ای از خاطره های نویسنده در جریان سفر حجاز و برداشت های او از روح اعمال و باطن اماکن و وضعیت فکری- عقیدتی حاکم بر این سرزمین است. مطالب در قالب دو فصل تدوین گردیده است. فصل اول با عنوان «چراغستان خاموش» به خاطره های سفر مدینه اختصاص دارد. «مسجد بی محراب» عنوان فصل دوم است که کنایه از مسجد الحرام است که در عین فقدان محراب، محرابگاه همه مساجد جهان است و نمازگزاران سراسر جهان رو به آن نماز می خوانند و خدا را عبادت می کنند. نویسنده در این فصل خاطرات سفر مکه اش را نگاشته است. مباحث تاریخی و احکام را مستند ساخته تا به اصالت آنها خدشه وارد نشود. مسجد النبی، خانه ی زهرا (س) و علی (ع)، بقیع، بازار مدینه، کعبه، مسجد الحرام، غار حرا و غار ثور از جمله اماکنی است که نویسنده از آنها بازدید کرده است.

رمضانی فرخانی، حسین (1)

صبح اندیشه، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 240 ص، رقعی.

شابک: 5- 74- 7635- 964

چاپ دیگر

مشهد، نشر الف، چاپ 1،، 264 ص، رقعی.

خاطرات نویسنده در سفر حج عمره و حج واجب است. این کتاب که در دو فصل تدوین شده است خاطره نویسی مؤلف از سفر عمره و حج است که با قلمی روان و احساسی نوشته شده و خواننده را همراه خود به سفر می برد. در این کتاب نویسنده خاطرات جالب و خواندنی از دیگر زائرین نیز آورده است که خواندنی می باشد. در فصل اول خاطره سفر عمره در

ص: 194

سال 1375 است که سخن دل است، چراکه همان لحظه که به اندیشه رسیده بر قلم جاری شده است. اما فصل دوم خاطرات سفر حج سال 1382 است و بیشتر ثبت وقایعی است که اتفاق افتاده است.

روشنگر، مجید (متولد 1314)

عبور از متن برهوت، تهران، مروارید، چاپ 1، 1385، 55 ص.

شابک: 3- 76- 8838- 964- 978

خاطرات حج نویسنده است. او با قلم ادبی و هنری، خاطرات خود را در قالبی جذاب و زیبا تدوین کرده است. گرایش نویسنده، نقد رفتارهای سعودی ها و حجاج است و در صدد آسیب شناسی حج بوده است.

زواریان، زهرا

شبستان دل: سفرنامه حج تمتع، سال 1372

، تهران، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، انتشارات مدرسه، چاپ 1، 1378، 152 ص، رقعی.

شابک: 5- 835- 436- 964

مجموعه یادداشت هایی از سفر حج نگارنده در سال 1372 است. وی این یادداشت ها را ذیل سه بخش نگاشته که عبارت اند از: حضور در مدینه؛ میقات در مکه (انجام مناسک)؛ پس از اعمال. در هر بخش آنچه دیده و احساس کرده را با قلمی روان توصیف کرده است.

سازمان دانش آموزی استان گیلان

طواف عشق: مجموعه خاطرات دانش آموزان از سفر مکه معظمه و مدینه منوره تابستان 1385، گیلان، سازمان دانش آموزی، بی تا، 48 ص، وزیری.

مجموعه ای از خاطرات دانش آموزان گیلانی است، که در سال 1385 در قالب عمره دانش آموزی به سفر عمره مشرف شده اند. البته کل متن هر دانش آموز نیامده بلکه مطالب تکراری حذف و متون تهذیب و ویرایش شده اند. این مجموعه گویای گرایش ها و افکار دانش آموزانی است که در اوائل سال های جوانی حج مشرف شده اند و احساسات خود را در این نوشته ها بیان کرده اند.

ص: 195

ساسانی خواه، فائزه (متولد 1357)

تا صور اسرافیل، تهران، سفینه، چاپ 1،، 206 ص، رقعی.

شابک: 2- 11- 5001- 600- 978

خاطرات حج نویسنده است. هر یک از مراحل حج و هر کدام از مناسک را به تفصیل و با آداب تمام گزارش کرده و نظریات افراد پیرامون خود را منعکس نموده است.

سامعی، قربانعلی

باغ سبز عشق: خاطره حج، تهران، مرکز نشر هنر اسلامی، چاپ 1،، 84 ص، رقعی.

مجموعه خاطرات نگارنده از مسائل و وقایع حج و نیز زیارتگاه ها و اماکن متبرک یا تاریخی مکه و مدینه است که با قلم هنری و ادبی نگارش یافته است.

سبحانی، جلال

سفرنامه آخرین حج پیامبر (ص)، به سفارش مؤسسه یاران امین، گروه تاریخ و سیره، قم، مؤسسه یاران امین، چاپ 1،، 94 ص، رقعی.

شابک: 2- 8067- 06- 964

گزارش حجة الوداع یا آخرین حج پیامبر (ص) است که به معرفی امام علی (ع) به عنوان ولی و امام پس از خود پرداخت و بدین طریق دین را تکمیل نمود. مجموعه حوادث این دوره با دقت و با اتکاء بر اسناد و مدارک تاریخی و روایی بیان شده است.

سبحانی، حسینعلی

در حریم حرم دوست، همدان، مکنون، چاپ 1،، 117+ 16 ص، جیبی.

گزارشی از سفر حج نویسنده، به همراه معرفی اماکن مذهبی، و شرح مناسک حج است. نویسنده با تکیه بر آیات قرآن، احادیث و منابع علمی و مستحکم به تدوین این اثر اقدام کرده است.

ص: 196

سپری، فریدون

عمره را آن گونه که دیدم به انضمام ادعیه و مناسک عمره و حج، تهران، احسان،

چاپ 1، 1388، 120 ص، رقعی.

شابک: 4- 681- 356- 964- 978

گزارش خاطرات سفر حج نویسنده است. وی اطلاعاتی را درباره مراسم و مناسک حج از دیدگاه اهل سنت عرضه کرده و پس از آن به مقایسه آن با انجام مراسم و مناسک حج در مذهب شیعه پرداخته است. برخی از ادعیه های معمول در مناسک عمره و تمتع، نیز در صفحات پایانی کتاب آمده است.

سلطان محمد میرزا قاجار (1) (2- ق)

سفرنامه سیف الدوله معروف به سفرنامه مکه، نوشته سیف الدوله سلطان محمد، تصحیح و تحشیه علی اکبر خداپرست، تهران، نشر نی، چاپ 1،، 469 ص، وزیری.

گزارش سفر نویسنده به مکه و ذکر مناسک حج است. البته وی پس از پایان مراسم حج، به عراق رفت و در آنجا به زیارت عتبات مشغول گردید سپس به ایران بازگشت و همچنان به سفر خود ادامه داد و به خراسان عزیمت کرده است. نویسنده در طی بیان خاطرات سفر خود، از ذکر خاطرات سفرهای سابق نیز غافل نمی ماند و هر جا که فرصتی پیش آمد به مسافرت های قبلی خود مثلًا سفر به افغانستان نیز اشاره می کند.

سلیمانی بزچلوئی، نادر (متولد 1339)

میقات حج، تهران، مؤلف، 1380، 184 ص، رقعی.

شابک: 5- 627- 330- 964

سفرنامه حج مؤلف و گزارشی از وقایع و مسائل رؤیت شده یا شنیده شده است.

ص: 197

سلیم خان تکابی (1) (درگذشت 1326 ق)

حج نامه: سفرنامه حج از سال- هجری قمری، به کوشش رسول جعفریان، قم، مورخ، چاپ 1، 1388، 144 ص.

شابک: 0- 1- 91030- 964- 978

گزارش سفر حج مرحوم سلیم خان تکابی، از خان های کرد منطقه تیکان تپه یا تکاب امروزی است. این سفرنامه یکی از تازه ترین سفرنامه های حج عصر قاجاری است، که به دست آمده است وگویای وضعیت مکه و مدینه در یک قرن پیش است. و به دلیل اطلاعات قدیمی و تاریخی که در آن آمده، جزء اسناد با ارزش تاریخی می باشد. در این کتاب جدای از اطلاعات سفرنامه ای که صورتی از سیاحت نامه دارد، می توان فهرستی از احکام و مناسک حج و همین طور ادعیه و آداب زیارت را به روش اهل سنت ملاحظه کرد.

سلیمی فر، مصطفی (متولد 1336)

با دانشجویان در خانه دوست، مشهد، نشر موحد، چاپ 1،، 47 ص، رقعی.

شابک: 3- 4- 91305- 964

گزارش خاطرات نویسنده از سفر به مکه و مدینه به همراه دانشجویان دانشگاه های شهر مقدس مشهد است. وی که استاد دانشگاه فردوسی مشهد است، خاطرات خود را از وقایع سفر حج و حضور در مکه و مدینه بیان کرده است.

سید، کمال (متولد 1336)

اسمع یا اخی او فی الطریق الی المیثاق، قم، انصاریان، چاپ 1، ق./، 160 ص، رقعی.

شابک: 1- 443- 438- 964

ص: 198

گزارش سفر حج نویسنده و مسائل و رخدادهایی است که در جریان سفر به مکه و مدینه شاهد آنها بوده است.

شایان، مهدی (متولد 1356)

سفیدپوش سیاه روی: ذکر خاطرات حج عمره مفرده دانشجویی، ویرایشِ یاسر اسماعیلی دورباطی، اصفهان، مهدی شایان، چاپ 1، 1383، 121 ص، رقعی.

شابک: 1- 4013- 06- 964

چاپ دیگر

اصفهان، شمیم معرفت، چاپ 1، 1386، 64 ص.

شابک: 3- 0- 90200- 600- 978

مجموعه خاطرات روزانه ی مؤلف از سفره عمره دانشجویی در شهریور 1379 است. وی به همراه دانشجویان در کاروان دانشجویی منطقه ی چهار کشور عازم سفره عمره شده است.

شرفی، محمود (1291- 1370)

مشتاقی و مهجوری: بخشی از مکاتبات عرفانی حاج سیدمحمود شرفی به ضمیمه خاطرات حج، به کوشش منصور شرفی، تهران، نشر احسان، چاپ 1،، 80 ص، رقعی.

شابک: 1- 471- 356- 964

عنوان دیگر: مکاتبات عرفانی حاج سیدمحمود شرفی به ضمیمه خاطرات حج

مجموعه مکاتبات عرفانی حاج سیدمحمود شرفی، یکی از علمای اهل سنت، به ضمیمه ی خاطرات حج وی است. اولین بخش این مجموعه حاصل نگاه عبرت آمیز به جهان هستی و شرح تفکر ساعاتی است که در یکی از شب های مبارک رمضان، به وسیله ی مرحوم سیدمحمود شرفی نوشته شده و «غم نامه» نامیده شده است. بخش دوم نافه ی «شوق و شرر» است که ایشان پس از زیارت حرمین شریفین کعبه ی معظمه و روضه ی مطهر محمدی در سال 1345 نوشته اند. بخش سوم، بحث حج و محاسن زیارت حرمین شریفین از کتاب سیری در حقایق انسان است که

ص: 199

طی آن به اهمیت مناسک حج از دیدگاه قرآن و سنت اشاره گردیده است. بخش دیگر نامه ای است پندآمیز در قالب نظم و نثر که به وسیله این عارف خطاب به یکی از دوستانش نگاشته شده است.

شریل لی، مهین دخت (متولد 1336)

خانه دوست، تهران، مهین شریل لی، چاپ 1،، 146 ص، رقعی.

شابک: 4- 26- 0410- 964- 978

گزارشی از سفر نویسنده به مکه مکرمه و مدینه منوره در قالب سفرنامه است. او احساسات، یافته ها و مشاهدات خود از اماکن متبرکه و دیگر وقایع و رفتارها را به دقت گزارش کرده است.

شفاعی بجستان، آرش

سنگ در سرزمین آینه ها، تهیه کننده مرکز آفرینش های ادبی حوزه هنری، تهران، شرکت انتشارات سوره مهر، چاپ 1،، 88 ص.

شابک: 3- 791- 506- 964- 978

عنوان دیگر: سنگ در سرزمین آینه ها: یادداشت های سفر حج.

گزارش مسائل و وقایعی است که نویسنده در سفر حج با آنها مواجه بوده است. البته نویسنده در صدد عرضه ی فلسفه احکام حج و بیان حکمت مناسک با قلم ادیبانه و ادبی بوده است.

شهربانو بیگم (1) (درگذشت 1120 ق)

سفرنامه منظوم حج (همراه با نقشه ها و تصاویر)، سراینده بانوی اصفهانی، به کوشش رسول جعفریان، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ 1،، نه+ 111 ص، خشتی.

شابک: 1- 91- 8408- 964- 978

ص: 200

چاپ دیگر

سفر سبز: خاطرات حج یک زن، سراینده یک بانوی اصفهانی، مؤلف و برگردان به نثر حاجیه همدم کفشگر، اصفهان، پویان مهر، چاپ 1،، 200 ص، وزیری.

شابک: 6- 11- 2711- 964- 978

سفرنامه ی حج منظوم سیده شهربانو بیگم، دختر محتسب الممالک، مربوط به اواخر دوران صفویه با قالب شعر و نظم ادبی است. خاندان سیده بانو اصفهانی از سادات حسنی اردوباد- در نزدیکی رود ارس- بوده اند و در اصفهان زندگی می کردند، وطی چندنسل منصب محتسب الممالکی حکومت صفویان را برعهده داشته اند، همسر وی میرزا خلیل، رقم نویس بوده است. وی بر اساس آنچه که در آغاز سفرنامه ی منظوم خود آورده است، پس از

فوت همسرش از سوی برخی بستگان و دیگر افراد مورد اذیت و آزار قرار می گیرد تا جایی که آسودگی و راحتی، از زندگی او سلب می شود. به همین دلیل به فکر چاره افتاده و به این نتیجه می رسد که باید به سفر حج رود. مدت زمان سفر بانوی اصفهانی به خانه ی خدا هفت ماه بوده است. اشعار وی با سادگی و روانی سروده شده است و از نظر قواعد شعری نیز مشکلی ندارد. اهمیت این منظومه ی حج بدان دلیل است که سراینده ی آن زنی است فرهیخته و این مسأله در تاریخ ادبیات فارسی، کم نظیر است.

این کتاب تحت عناوین سفرنامه منظوم حج: هزار و دویست بیت و سفر سبز: خاطرات حج یک زن، سراینده یک بانوی اصفهانی توسط ناشران مختلف در سال های متفاوت منتشر شده است.

شیخانی، علی باقر (متولد 1341)

آنگاه که اهل بیت علیهم السلام را شناختم، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 180 ص، پالتویی.

شابک: 3- 182- 540- 964- 98- 978

خاطرات سفر حج مؤلف است که به صورت داستان بیان شده است. نویسنده دیده ها و شنیده های خود را تنظیم کرده و به صورت یک داستان بلند عرضه کرده است.

ص: 201

صابری، حبیب الله (متولد 1328)

ره آورد حجاز: سفرنامه حج، تهران، پیام عدالت، چاپ 1،، 448 ص.

گزارش سفر نویسنده به مکه و مدینه به منظور مناسک حج است. مراحل حج از آغاز تا پایان و هر یک از اعمال و مناسک به تفصیل و همراه با شرح و بیانات متعدد عرضه شده است.

صادقی، محمود (متولد 1339)

سفرنامه حج، تهران، راز قلم، چاپ 1،، 53 ص، رقعی.

شابک: 6- 2- 90218- 964- 978

مجموعه خاطرات و اطلاعاتی است که نویسنده در جریان سفر حج یادداشت می کرده است و هم اکنون در قالب سفرنامه عرضه کرده است.

صادقی، میترا (متولد 1352)

روایت مشرقی: گزیده ای از خاطرات مدیران، معاونین و روحانیون کاروان های عمره دانشجویی، زیرنظرِ نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، قم، معارف، چاپ 1، 1386، 152 ص، رقعی.

شابک: 9- 072- 531- 964- 978

عنوان دیگر: گزیده ای از خاطرات مدیران، معاونین و روحانیون کاروان های عمره دانشجویی.

چاپ دیگر

تهران، فراندیش، چاپ 1،، 182 ص.

شابک: 0- 388398- 964

مجموعه خاطرات تربیتی و معنوی مدیران، معاونان و روحانیان کاروان های عمره دانشجویی است که در آن تأثیر و نقش معنوی حج در تحول روحی دانشجویان منعکس شده است. از روحیه دانشجویان، نمازها و عبادت های آنها و از نگرش های متفاوتی که درباره مسائل مذهبی داشته اند گزارش های کوتاهی صورت گرفته است. سفر حج و عمره به دلیل عظمت آن در دیدگاه مسلمانان معمولا موجب تحول روحی و تغییرات درونی افراد می شود.

ص: 202

صافی، احمد (متولد 1316)

حج و نیایش الهی: حج برنامه و روشی موثر در هدایت، تربیت، مدیریت و نیایش با خداوند؛ به انضمام نظام آموزش و پرورش عربستان

، ویرایشِ لیلا ساکی، تهران، کارین، چاپ 1،، 152 ص، رقعی.

شابک:

x

- 14- 7491- 964

عنوان دیگر: حج برنامه و روشی موثر در هدایت، تربیت، مدیریت و نیایش با خداوند.

مجموعه خاطرات و تجربیات نگارنده در سفر به مکه و مدینه است. عناوین فصول کتاب بدین قرار است: کلیاتی درباره ی ماهیت، اهداف و روش های هدایت؛ تربیت، و مدیریت آدمی و جایگاه حج در آن؛ آمادگی، مقدمات سفر و آداب حج؛ سفرنامه ی حج؛ کلیاتی درباره ی حج و آداب آن، حج و نیایش خداوندی؛ برنامه های حج زائران ایرانی؛ کلیاتی درباره ی نظام اجتماعی، فرهنگی، و جغرافیایی عربستان؛ و درباره ی نظام آموزش و پرورش عربستان.

صافی گلپایگانی، لطف الله (1) (متولد 1297)

سفرنامه حج، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1364، 303 ص، رقعی.

فروست: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی- 284

چاپ دیگر

قم، مؤسسه انتشارات حضرت معصومه (س)، چاپ 1،، 432 ص، رقعی.

سفرنامه حج مؤلف در سال 1361 شمسی (1402 قمری) است. نویسنده علاوه بر بیان خاطرات سفر حج، فلسفه و اسرار احکام و مناسک حج را نیز مورد بررسی قرار داده است. وی که اکنون از مراجع تقلید است عمدتاً

و غالباً از منظر فقه و احکام فقهی به تبیین و گزارش مسائل حج می پردازد.

ص: 203

صالح زاده، مدینه (متولد 1347)

سفرنامه حج، تهران، انعام، چاپ 1، 1382، 295 ص.

شابک: 8- 10- 5891- 964

گزارش سفر حج نویسنده است. نگارنده مشاهدات و مطالعات خود را به صورت روزانه می نوشته و پس از پایان مراسم حج، این یادداشت ها را تنظیم و کتاب حاضر را ساخته است.

صالحی قهفرخی، حسین (متولد 1341)

بام پرواز: سفرنامه حج عمره، فرخ شهر، آصف، چاپ 1،، 55 ص.

شابک: 5- 77- 7043- 964

مجموعه خاطرات نویسنده درباره ی وقایع و مسائل حج عمره است. وی حج را زمینه ای برای تقرب انسان به خداوند و وصال حق دانسته است.

صبری پاشا، ایوب (1) (درگذشت 1890)

مرآه الحرمین: سفرنامه مکه، ترجمه عبدالرسول منشی، به کوشش جمشید کیانفر (2)، تهران، دفتر نشر میراث مکتوب، چاپ 1،، 518 ص، وزیری.

شابک: 6- 30- 6781- 964

گزارش دیدنی ها و شنیدنی ها در سفر حج که بیانگر مسائل و احکام حج و تاریخ تحولات مکه و مدینه است. نویسنده کتاب، ایوب صبری پاشا از فضلا و صاحب منصبان دولت عثمانی است. وی زمانی امیرالامراء و در پایان عمر رئیس اداره حسابداری دریایی (محاسبات دایره بحریه) عثمانی بود. کتاب مرآه الحرمین در پنج جلد درباره تاریخ مکه و مدینه، به زبان ترکی عثمانی تالیف شده است. اما تنها دو جلد آن که مشتمل بر تاریخ مکه است در سال 1308 ه- ق به اهتمام میرزا عبدالرسول منشی، از مترجمان دارالترجمه ناصری، به فارسی برگردانده شده است. کتاب حاضر

ص: 204

تصحیح دو جلد ترجمه فارسی کتاب است. کتاب از سه وجهه (بخش) تشکیل شده است. وجهه اول حاوی این مطالب است: موقعیت جغرافیایی مکه، وضعیت بناهای معظم آنجا، شکل خانه های اهالی مکه، آب و هوا، گیاهان خواص دارویی یا مضرات آن ها، بیماری های رایج در حجاز، چگونگی ساخت کعبه، فضایل کعبه، چگونگی و ویژگی های زندگی مردم در مکه. مطالب این بخش با روایات مختلف همراه است. در وجهه دوم با استناد به روایات و منابع متعدد از تاریخچه تأسیس و ساخت اولیه کعبه و تغییرات بازسازی های آن در طول تاریخ سخن رفته است. وجهه سوم درباره گسترش و توسعه حرم مطهر کعبه در مرحله نخست است.

صحرائیان، محمدحسن

سفرنامه عشق، شیراز، نوید شیراز، چاپ 1،، 110 ص، رقعی.

شابک: 7- 08- 5957- 964

سفرنامه حج مؤلف در سال 1372 شمسی (1413 قمری) است. نگارنده مشاهدات و تأملات خود را در قالب سفرنامه حاضر مکتوب کرده است. گرایش او اینست که حج یک نوع عشق ورزی حجاج با خداوند است و حج عرصه ای برای تمرین عشق است.

صدر، بنت الهدی (1) (39- 79 م)

ذکریات علی تلال مکه، قم، دار الکتاب الاسلامی، چاپ 1، ق/، 74 ص، رقعی.

گزارش خاطرات نگارنده در سفر حج است. نویسنده در خلوت خود و بر فراز تپه های مکه احساس درونی خود را از این سفر زیارتی باز می گوید و یافته های معنوی خود را عرضه می کند. مهم تر اینکه تجاربی که در جریان این تأملات معنوی به دست آورده، دوست دارد برای دیگران بازگو کند.

ص: 205

صمدیانی، غلامرضا (متولد 1340)

در دیار دوست: سفرنامه ی حج، مشهد، آهنگ قلم، چاپ 1،، 80 ص، رقعی.

شابک: 1- 62- 7641- 964

مجموعه خاطرات و گزارش های نویسنده از سفر حج و دیدار از اماکن زیارتی شهرهای مکه و مدینه و انجام مناسک حج است.

صموتی، مینا (متولد 1326)

ستون توبه، ورامین، واج، چاپ 1،، 49 ص.

شابک: 0- 30- 5851- 964

خاطرات حج نویسنده است. نگارنده با این گرایش که حج راهی برای بازگشت به سوی خدا است، روشی برای دور شدن از شیطان و پلیدی ها و آمدن به سوی خداوند است، این سفرنامه را نوشته است.

ضرابی، محمد حسن

دیدار با امام زمان (عج) در مکه و مدینه

، مشهد، هاتف، چاپ 1، 1375، 224 ص، رقعی.

گزارش از حالات معنوی و شرح حال کسانی است که در ایام حج به ملاقات با امام زمان موفق شده اند. نویسنده، با هدف امیدوار نمودن زائران خانه خدا به امکان دیدار با امام زمان و با بهره گیری از کتاب های روایی معتبر، به شرح حال اشخاصی می پردازد که در سفر مکه به دیدار امام زمان نائل شدند؛ از قبیل: سیدرشتی، امیر اسحاق استرآبادی، شیخ علی محمد کرکی، میرزا محمد استرآبادی، آیت الله لنگرودی، علی بن مهزیار، حاج محمد علی فشندی تهرانی، حاج عباس کاریزنوئی، محمد باقر ملبوبی، عیسی بن مهدی جوهری و یوسف بن احمد جعفری.

ضمیری، محمدعلی

بطواف کعبه رفتم، شیراز، لوکس (نوید)، چاپ 1،، 98 ص.

خاطرات حج نویسنده است. مشاهدات و احساسات خود را در قالب این سفرنامه بیان کرده است.

ص: 206

طالب شهرستانی، امیرمحمد اسماعیل (1) (متولد 1304)

شبهای حجاز، تهران، جهان رایانه، چاپ 1،، 168 ص.

شابک: 4- 04- 6715- 964

خاطرات حج نگارنده است. این سفرنامه از متون قدیمی درباره ی وضعیت حجاز و مکه و مدینه است و اطلاعات سودمندی از وضعیت پیشین اماکنی که الآن اثری از آنها نیست یا تغییر جدی پیدا کرده اند، می دهد.

طاهریان، سعید

او و دیگر هیچ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1385، 120 ص، پالتویی.

شابک: 2- 08- 540- 964

مجموعه خاطرات و احساسات و تأملات نویسنده در جریان سفر او به حج است. سبک این کتاب متفاوت است و به صورت سفرنامه نویسی با سبک داستانی، گزارشی از سفر به مدینه و مکه دارد و نسبتاً با قلمی روان و جذاب نگارش یافته است. شاید بتوان گفت نویسنده از روش خسی در میقات جلال آل احمد سرمشق گرفته است.

طباطبایی تبریزی، محمدرضا بن عبدالجلیل (قرن 13)

هدایه الحجاج: سفرنامه مکه (1296- 1297 ق/ 1258- 1259 ش)، تصحیح رسول جعفریان، قم، دلیل ما؛ مورخ، چاپ 1، 1386، 296 ص، وزیری.

شابک: 0- 4- 90518- 964- 978

این سفرنامه، از جمله سفرنامه های نوشته شده در دوره قاجار است.

این سفرنامه ترکیبی از گزارش های روزانه و مباحث موضوعی است.

از بررسی روش مؤلف چنین بر می آید که در تدوین کتاب، از منابع مختلف استفاده کرده و کوشیده است کتاب خود را از حالت سفرنامه ای صِرف درآورد. توجه به این نکته ضروری است که نویسنده بنای نگارش سفرنامه داشته، نه مناسک. بنابراین نباید تصور

ص: 207

کرد هدایه الحجاج به معنای هدایت حجاج به مناسک است. به نظر مصحح، نویسنده دو هدف را در این سفرنامه دنبال کرده است: نخست ارائه اطلاعات به مسافر و زائر بیت الله الحرام، که بداند از کدام

مسیر برود، از چه وسیله نقلیه استفاده کند، و به عنوان یک مسافر چگونه رفتار کند تا کمتر با مشکل روبرو شود. اما هدف دیگر وی آن است که مسافر بداند در چه روزگاری زندگی می کند و ابعاد مدنیت تا کجا پیش رفته است.

چاپ دیگر

سفرنامه مکه، تصحیح هارون وهومن، تهران، گوهرمنظوم، چاپ 1،.

شابک: 2- 93- 5595- 964

این اثر از جمله سفرنامه های ایرانی است که حدود دو قرن از آن می گذرد. از اینرو بیانگر اطلاعات سودمند تاریخی است و گویای وقایعی است که وضعیت مکه و مدینه در قرن سیزدهم قمری را نشان می دهند.

عالی پور، فضل الله (متولد 1341)

پروازی به دیار عشق، قم، نعمات، چاپ 1، 1385، 96 ص، رقعی.

شابک: 8- 14- 8371- 964

سفرنامه کوتاهی است درباره مکه و مدینه و وصف اماکن مذهبی، احکام و مسائل حج و عمره که در لابه لای آن توصیف برخی داستان ها و مفاهیم قرآنی و نقل روایاتی در اهمیت فریضه حج نیز آمده است.

عالی حسینی، ماشاءالله

همخانه! عاشقان: خاطرات اولین عمره مفرده دانش آموزی استان بوشهر سال 1382، بوشهر، ماشاءالله عالی حسینی، چاپ 1،، 51 ص.

شابک: 6- 7059- 06- 964

عنوان دیگر: عاشقان: خاطرات اولین عمره مفرده دانش آموزی استان بوشهر

سال1382

ص: 208

عابدی، عین الله (1) (متولد 1348)

زمزمه های عارفانه: زمزمه ها و مناجات های دانشجویان در سرزمین وحی، تابستان 1382، تدوین نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، معاونت فرهنگی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ 1، 1383، 170 ص، رقعی.

شابک: 9- 16- 8523- 964

عنوان دیگر: زمزمه ها و مناجات های دانشجویان در سرزمین وحی، تابستان 1382.

مجموعه ای از نوشته های کوتاه و متوسطی است که توسط دانشجویان نوشته شد. و بیانگر احساسات و خاطرات آنها در جریان سفر حج است. البته همه متن نوشته های آنها نیامده بلکه گزیده ای از سفرنامه های دانشجویان در سفر به مکه و مدینه است.

عباسپور تمیجانی، محمد حسین (2) (متولد 1316)

سفر به سرزمین عشق: یادداشت های سفر حج، تهران، آینده سازان؛ شهراب، چاپ 1، 1382، 192 ص، وزیری.

شابک:

x

- 044- 314- 964

مجموعه یادداشت هایی است که نگارنده در سفر حج نوشته است. او

مشاهدات، احساسات و تفکرات تنهایی خود را به قلم کشیده است. نیز حج مطلوب را ترسیم کرده و حج فعلی را نقادی نموده است.

عباسی، محمدمهدی (1325- 1380)

سرای عشق: خاطرات سفر به حج، تهران، موعود اسلام، چاپ 1، 1387، 64 ص، رقعی.

شابک: 4- 43- 2796- 964- 978

ص: 209

مجموعه خاطرات نویسنده درباره سفر حج است. او مشاهدات و افکار و احساسات خود را بیان نموده است.

عباسی، نجفعلی (1) (متولد 1312)

میقات عشق: سفرنامه منظوم حج، سراینده نجفعلی عباسی دشت بیاض م تخلص به عدن، مشهد، نشر جلیل، چاپ 1،، 167 ص، رقعی.

شابک: 0- 91- 8102- 964

عنوان دیگر: سفرنامه منظوم حج.

مجموعه اشعاری در قالب غزل، قصیده، مثنوی، دوبیتی و رباعی، با موضوعاتی درباره ی مسائل حج است. البته در این مجموعه اشعار دیگری درباره ی مسائل دیگر مذهبی هست. از جمله عناوین این سروده ها می توان به موارد زیر اشاره کرد: یاد یاران قدیم؛ غرور و سرکشی؛ ساز غم؛ ای وطن؛ قدرت عشق؛ دختر جنوب.

عبدالله زاده، محرم (متولد 1345) و عمراهی، یونس (متولد 1350)

قرار بی قراران، ارومیه، سازمان دانش آموزی استان آذربایجان غربی، چاپ 1، 8.

شابک: 8- 3462- 04- 964- 978

مجموعه سفرنامه های حج عمره دانش آموزان است که احساسات و مشاهدات خود را در سفر حج نوشته اند.

عبداللهی فرد، کوروش (متولد 1345)

بر لب دریا: حسب حال حج، تهران، مهرنامگ، چاپ 1،، 72 ص، رقعی.

شابک: 7- 1- 90388- 600- 978

عنوان دیگر: حسب حال حج.

گزارشی از خاطرات نویسنده در سفر حج است. او دیده ها و شنیده های

ص: 210

خود را مکتوب می کرده و مجموعه این یادداشت ها را بازنویسی کرده و کتاب کنونی را ساخته است.

عرب، عصمت (متولد 1358)

گل ریزان معشوق و اشک ریزان عاشق، تهران، فرزانگان تهرا ن، چاپ 1،، 53 ص، رقعی.

شابک: 0- 3- 91129- 964- 978

سفرنامه ی معنوی دانش آموزی جوان به مکه مکرمه و مدینه منوره است. سفر وی به همراه عده ی دیگری از دانش آموزان از سوی سازمان دانش آموزی برنامه ریزی شده است. خاطرات جالب وی در این سفر و بیان احساسات ناب و خالص اش، در این کتاب جمع آوری شده است. او معتقد است: با این سفر در دریا رها شد تا با شنا در آب های پهناور، طعم معرفت و حقایق مذهبی را با دل و جان خویش لمس نماید.

عربشاهی، غلامحسین (متولد 1313)

با کاروان عمره: سفرنامه حج، تهران، مؤسسه فرهنگی و هنری عقیق آران، چاپ 1،، 279 ص، رقعی.

شابک: 8- 061- 92071- 964

گزارش و توصیف بناها و مکان های مقدس، اعمال و مناسک حج عمره است. همچنین وضعیت دینی، اجتماعی و فرهنگی عربستان را نقد نموده و به آسیب شناسی اعتقادات و رفتارهای حجاج پرداخته است.

عطائی، مرتضی (متولد 1335)

داستانهای حج، مشهد، نشر الف،، 96 ص.

گزارشی از خاطرات نویسنده در سفر حج است. نویسنده، مشاهدات خود از سرزمین وحی را با قلمی روان به رشته تحریر درآورده است.

عطایی، نادر (متولد 1319)

وصالی دوباره، تهران، میرسعیدی فراهانی، چاپ 1،، 63 ص.

ص: 211

شابک: 8- 21- 6853- 964

خاطرات حج نویسنده است. به نظر ایشان سفر حج زمینه ای برای وصال به حق و خداوند است و موجب تقرب می گردد. ایشان مناسک و اعمال حج و نیز تمامی مشاهدات خود را به منظور درس آموزی و تجربه اندوزی دیگران گزارش کرده است.

عظیمی، محمد

خاطرات حج، تهران، دهخدا، چاپ 1، 1363، 120 ص، رقعی.

گزارش سفر حج نویسنده است. ایشان دیده ها و شنیده های خود را تحلیل و بررسی کرده است.

علوی شوشتری، عبدالمجید (متولد 1333)

سفرنامه حج، اهواز، معتبر، چاپ 1، 1383، 261 ص، رقعی.

شابک: 7- 0- 9538- 964

سفرنامه ی نویسنده در باب مناسک و رخدادهای حج است. این سفرنامه وضعیت کنونی حاکم بر سرزمین حجاز را بازگو کرده است. از دیگر مباحث این نوشتار شرح تغییرات و تحولاتی است که در این چند سال اخیر، در عربستان امروزی به وجود آمده و نیز تحولات سریع در جهان اسلام و تحولاتی که انقلاب اسلامی در ایران به آن سرعت بخشید.

علویه همایونی (1)، زینب السادات (متولد 1296)

سفرنامه علویه همایونی، اصفهان، گلبهار، چاپ 1،، 98 ص، رقعی.

شابک: 6- 73- 5691- 964- 978

مجموعه خاطرات خانم علویه همایونی در جریان سفر حج است. این خانم یکی از شاگردان حاجیه خانم بانو نصرت بیگم امین بوده است و در این کتاب خاطرات سفر حج خود را به رشته تحریر درآورده است.

ص: 212

علیدوستی، همایون (متولد 1345)

پرواز در بهشت: سفرنامه مدینه منوره و مکه مکرمه، فرخ شهر، آصف، چاپ 1،، 76 ص.

شابک: 9- 89- 7043- 964

گزارش سفر نویسنده به مکه و مدینه و توصیف دیده ها و شنیده های خودش است. وی حضور در مکه و مدینه جهت سفر حج را نوعی تقرب به خداوند و حضور در بهشت دانسته است.

علی میرزائی، مرجان (متولد 1350)

دیار یار: سفرنامه ی حج بهار، تهران، نیایش، چاپ 1، 1385، 200 ص، رقعی.

شابک: 6- 8- 92895- 964

گزارش خاطرات نگارنده از سفر حج در سال 1382 است. طی آن به توصیف مکه و مدینه و بیان تاریخچه ی مکان های مختلف آنها پرداخته و به گوشه هایی از زندگانی پیامبر (ص) و برخی از آداب و مناسک حج اشاراتی کرده است.

عمرانی، غلام رضا (متولد 1326)

تا قاف با عشق، تهران، لوح زرین، چاپ 1،، 336 ص، رقعی.

شابک: 2- 58- 8205- 964

گزارش سفر نگارنده به حج است. وی با زبانی ادبی و به استناد اشعار حافظ و دیگر منابع تاریخی مهم این گزارش را نوشته است.

عنابستانی، علی اصغر (متولد 1350)

پابرهنه در بقیع: یادداشت های سفر حج، مشهد، آهنگ قلم، چاپ 1، 1388، 60 ص.

شابک: 4- 33- 5452- 600- 978

مجموعه یادداشت های سفر حج نویسنده است. وی همه مراحل و مناسک حج را و نیز زیارتگاه ها مثل مساجد را توضیح و گزارش کرده است؛ ولی به بقیع بیشتر پرداخته و زوایای بقیع از جمله تاریخ تحولات بقیع و شخصیت شناسی افراد را بیان کرده است.

ص: 213

فاطمی استهبانی، محمد

سفرنامه حج: اشعار مذهبی، شیراز، نوید شیراز، چاپ 1،، 176 ص.

شابک: 8- 188- 358- 964

توصیفاتی از اماکن مقدس مکه و مدینه و نیز اعمال و مناسک حج است که در قالب شعر بیان شده است.

فراهانی، محمدحسین بن مهدی (1) (1264- 1331 ق)

سفرنامه میرزا محمدحسین حسینی فراهانی:- ه. ق، به کوشش مسعود گلزاری (2)، تهران، فردوسی، چاپ 1،، هشت+ 407 ص، وزیری.

گزارش سفر حج نویسنده است و به اجرای مناسک حج و نیز وضع جغرافیایی کشورهایی که مؤلف از آنها هنگام سفر حج عبور کرده، می پردازد. نیز به توصیف بناها و آثار تاریخی و اوضاع اجتماعی آن کشورها می پردازد. این سفرنامه در اوایل سده چهاردهم قمری (1302- 1303) توسط حاج میرزا محمدحسین حسینی فراهانی برای ناصرالدین شاه قاجار نوشته شده است.

فربهی، مرتضی (متولد 1344)

همراه خویشتن، چهل منزل تا خویشتن: دل نوشته ها و خاطرات سفر به مکه مکرمه و

مدینه منوره، با نامه ای از جلال رفیع (3)، تهران، همراهان جوان، چاپ 1، 1388، رقعی.

شابک: 9- 2- 90994- 600- 978

عنوان دیگر: دل نوشته ها و خاطرات سفر به مکه مکرمه و مدینه منوره.

مجموعه خاطرات نویسنده از سفر حج است که با زبان شعر بیان شده است.

ص: 214

فرجی، محمدتقی (متولد 1343)

از میقات تا عرفات: سفرنامه حج، تهران، نیکتاب، چاپ 1،، 203 ص، رقعی.

شابک: 9- 86- 7302- 964

خاطرات حج نویسنده است که بخش میقات و محرم شدن تا عرفات آن برجسته تر و طولانی تر بیان شده است.

نمی از یم: سفرنامه حج، قم، مؤلف، چاپ 1، 1372، 41 ص.

سفرنامه حج مؤلف است. مؤلف مراحل مختلف حج و مناسک و اعمال این عبادات را به اجمال بیان و گزارش کرده است.

فرخپور یعقوبی، قاسمعلی (1)

کتاب سفرنامه، بی جا، قاسمعلی فرخپور همدانی، 1364، 2 جلد.

بررسی و تحلیل رخدادها و مشاهدات نویسنده در سفر حج است. ویژگی

مهم این اثر اینست که به تفصیل هر مسأله و حادثه را توضیح می دهد و آراء و نظریات مختلف را بازگو می نماید.

فرخیان، سعیده السادات (متولد 1351)

سفرنامه های دیار عقیق، به کوشش ربابه فرخیان و زهرا سلمان (2)، گلستان، عشق دانش، چاپ 1،، 2 جلد.

شابک: 6- 68- 7836- 964

گزارش خاطرات نویسنده در سفر حج است. مؤلف اغلب به جنبه های اجتماعی حج پرداخته؛ مثل آداب اجتماعی یا شعارهای سیاسی و فعالیت های سیاسی.

فرهاد میرزا قاجار (3) (1233- 1305 ق)

سفرنامه فرهاد میرزا، تصحیح و تحشیه غلامرضا طباطبایی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی

ص: 215

علمی، چاپ 1، 1366، 422 ص، وزیری.

سفرنامه حج فرهاد میرزا معتمدالدوله پسر عباس میرزا است. این سفر از روز چهارشنبه هفتم شعبان سال 1292 قمری شروع و روز پنجشنبه دوم ربیع الثانی سال بعد (به مدت 233 روز) به پایان رسیده است. کتاب دارای سه ضمیمه نیز هست. ضمیمه اول در باب مستحبات اعمال حج، ضمیمه دوم درباره وجه تسمیه ارکان اربعه بیت الله الحرام، و ضمیمه سوم درباره شهدای فخّ است.

قاسمی، امرالله (متولد 1327)

از دنا تا حرا، اصفهان، سام آرام، چاپ 1، 1387،

122 ص، رقعی.

شابک: 8- 1- 90387- 964- 978

خاطرات حج و گزارش فعالیت های حجاج در مراحل مختلف است. نویسنده کارهایی که در کاروان ها جریان دارد از آغاز در ایران تا مکه و برگشت را مرحله به مرحله توضیح می دهد.

قاضی عسکر، سیدعلی (متولد 1325) (به کوشش)

حدیث قافله ها، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 232 ص، وزیری.

شابک: 3- 27- 7635- 964

مجموعه ای از چند سفرنامه و یک مقاله درباره ی حج و سفرنامه حجاج است. این مجموعه شامل سه سفرنامه حجّ و یک مقاله مرتبط با آن است. سفرنامه نخست که نویسنده آن مشخص نیست، تألیف یکی از درباریان ناصرالدین شاه است که از تعبیرات وی در لابلای کتاب دانسته می شود نزد پادشاه دارای ارج و مقام ویژه ای بوده است. این سفر در سال 1288 قمری واقع شده است. سفرنامه دوم سفرنامه میرزا عبدالغفار نجم الملک (منجم باشی حاج لطفعلی خان اعلائی)، از درباریان و عناصر مورد توجّه ناصرالدین شاه، است که در سال 1296 قمری به مکه سفر می کند. سفرنامه سوّم، سفرنامه حجّ یکی از تجّار شهرستان ابهر به نام حاج لطفعلیی خان اعلایی است که در سال 1335 قمری به مکه سفر

ص: 216

می کند. آخرین نوشتار مقاله ای است با عنوان «مشکلات حاجیان از زبان سفرنامه نویسان» که برخی از عمده ترین مشکلات زائران بیت الله الحرام، در دهه های گذشته را ترسیم می کند.

همراه با خلیل: گزارش سفر حج مرحوم آیت الله کاشانی در سال 1331، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 101 ص، پالتویی.

شابک: 2- 84- 7635- 964

عنوان دیگر: گزارش سفر حج مرحوم آیت الله کاشانی در سال 1331.

گزارشی از سفر حج مرحوم آیت الله کاشانی در سال 1331 شمسی است. مؤلف بر اساس اظهارات محمدعلی سیگاری، یکی از همراهان سفر ایشان و نیز اسناد تاریخی این اثر را تهیه کرده است. آیت الله کاشانی به عنوان یک شخصیت سیاسی و یک مقام مذهبی با شخصیت هایی ملاقات داشته و اقداماتی انجام داده که محتوای گفتگوها در این سفرنامه درج شده است. از اینرو این سفرنامه سند مهم و تاریخی است.

قدمی، محمدحسین

دو شهر عشق: سفرنامه حج، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، چاپ 1،، 135 ص، رقعی.

فروست: گروه قصه- واحد ادبیات.

گزارش خاطرات و سفر حج نویسنده است. این سفرنامه به دلیل ساختار ادبی آن ارزش ادبی و هنری دارد.

قرآنی، فاطمه (متولد 1333)

سفینه نور، مشهد، ولیعصر توس، چاپ 1،، 4 جلد، جیبی.

شابک: 4- 30- 8062- 964- 978

گزارش وقایع سفر مؤلف و مشاهدات او در سرزمین وحی است. به ویژه نویسنده احساساتش را در هنگام اجرای حج تمتع با قلمی روان توصیف کرده است. این سفر در سال 1386 انجام شده است.

ص: 217

قرابی، حسام الدین (متولد 1359)

مهمان خانه خدا، تهران، آرون، چاپ 1، 1384،

152 ص.

شابک: 8- 07- 8900- 964

خاطرات سفر حج نویسنده است و گویای وقایع این دوره در مکه و مدینه است.

قربانی، بهزاد (متولد 1334)

از دانشگاه تا کعبه، اصفهان، بصائر، چاپ 1، 1379، 88 ص.

شابک: 1- 32- 5673- 964

عنوان روی جلد: از دانشگاه تا کعبه، سفرنامه عمره مفرده.

مجموعه ای از خاطرات و گزارش های نویسنده به هنگام سفر عمره است.

قزوه، علیرضا (متولد 1342)

سفرنامه حج: پرستو در قاف، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، چاپ 1،، 140 ص.

عنوان روی جلد: پرستو در قاف: سفرنامه حج.

چاپ دیگر

تهران، شرکت انتشارات سوره مهر، چاپ 1،، 140 ص، رقعی.

شابک: 0- 804- 506- 964- 978

گزارش احساسات و یافته ها و رخدادهای مرتبط با نویسنده در سفرش به مکه و مدینه جهت اجرای مناسک حج است. اما این سفرنامه کاملًا با دیگر سفرنامه ها متفاوت است و محتوای ادبی و منظوم دارد و بیانگر احساسات یک شاعر برجسته است. سرفصل های این سفرنامه عبارت اند از: پای کوه احد؛ پشت در بسته حرم؛ اعراب و جاهلیت مدرن؛ شیطان

مرا سنگسار کرد؛ هروله میان مرگ و زندگی؛ در سرزمین حسرت و آگاهی؛ آب زمزم می خورم اما سرابم همچنان.

ص: 218

قلوز، عزالدین

در راه خانه خدا، ترجمه، تحریر و مقدمه از سیدجعفر شهیدی (1)، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 144 ص، پالتویی.

شابک: 8- 50- 7635- 964

چاپ قبلی: تهران، دانش نو،، رحلی.

سفرنامه ی مسلمانی تونسی به نام عزالدین قلوز است. البته همراه با مقدمه ای طولانی از مترجم است. در مقدمه مترجم، خواننده با علت وجوب حج بر مسلمان مستطیع و این که استطاعت چیست؟، آشنا می شود. وی هر جا که مناسب دانسته از اشعار فارسی و احادیث اهل بیت (ع) بهره برده و کتاب را در حقیقت مطابق ذوق و سلیقه زائران فارسی زبان آراسته است. عناوین فصول کتاب عبارت اند از: از احرام تا بازگشت، جده، مکه، عرفات، منا، مدینه.

قندهاری فریدونی، میمنت

نشان کعبه ره آورد حج، ویرایش و بازنوشتِ جهانگیر زمانی، تهران، آرون، چاپ 1،، 206 ص، وزیری.

شابک: 1- 05- 8900- 964

گزارش توصیفی از سفر نویسنده به مکه و مدینه است. ضمن آن که وی اطلاعات جغرافیایی و تاریخی دیگری از آیین ها و اماکن نیز به دست

داده است.

قهرمانزاده، ابراهیم (متولد 1339)

سفرنامه حج، تهران، آبیار، چاپ 1،، 297 ص.

شابک: 0- 34- 7046- 964

ص: 219

گزارش سفر حج نویسنده و توصیف احساسات و اجرای مناسک و رخدادهای این سفر است.

کارگر، رحیم (متولد 1349) (به کوشش)

فرصت پرواز: دل نوشته ها و شوق نامه های عمره گزاران دانشجو، گردآوری رحیم کارگر، تدوین ستاد عمره دانشجویی، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف، چاپ 1،، 72 ص، پالتویی.

شابک: 4- 259- 531- 964- 978

عنوان دیگر: دل نوشته ها و شوق نامه های عمره گزاران دانشجو

مجموعه خاطرات دانشجویان عمره گزار از این سفر معنوی است.

شوق دیدار: دل نوشته ها و شوق نامه های عمره گزاران دانشجو، تدوین ستاد عمره دانشجویی، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف، چاپ 1،، 96 ص، پالتویی.

شابک: 0- 260- 531- 964- 978

عنوان دیگر: دل نوشته ها و شوق نامه های عمره گزاران دانشجو

مجموعه خاطرات دانشجویان عمره گزار از این سفر معنوی است.

کارگر محمد یاری، رحیم (1) (متولد 1336)

داستان ها و حکایت های حج، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1384، 224 ص، رقعی.

شابک: 1- 27- 6293- 964

مجموعه ای از داستان ها و حکایت هایی که در رابطه با حج و اعمال و مناسک آن است. نویسنده با بهره گیری از کتاب های تاریخی، خاطرات، سفرنامه ها و ... این مجموعه را گرد آورده است. کتاب در ده بخش و موضوع سامان یافته و در هر بخش داستان های متعددی آمده است. حج

ص: 220

خاندان وحی، حج عارفان، حج و داستانهایی از عالمان، دیدار با صاحب الأمر، با راهیان حرم، جوانان حج گزار، حج حریم رحمت و بخشش، با حج گزاران در محضر پیشوایان معصوم، بانوان و حج، در عرفات عاشقان، عناوین موضوعات و بخش های کتاب است.

کاشفی خوانساری، سیدعلی (1) (متولد 1350)

پرسه: چهل یادداشت فرهنگی در مکه و مدینه، تهران، حوا، چاپ 1، 1386، 192 ص، رقعی.

شابک: 5- 0- 91710- 964- 978

عنوان دیگر: چهل یادداشت فرهنگی در مکه و مدینه.

چاپ دیگر

تهران، تبارک، چاپ 1،، 146 ص.

شابک: 1- 26- 8226- 964

مجموعه چهل یادداشت از نگاه یک روزنامه نگار و نویسنده است. این نوشته ها در جریان سفر حج و عمره و در شهرهای مکه و مدینه نگاشته شده است. این یادداشت ها در کنار هم از سویی یک سفرنامه متفاوت و خواندنی را ارائه می کند و از سوی دیگر اطّلاعات منحصر به فردی در حوزه مسائل فرهنگی و تاریخی و کتابشناسی همچون تاریخ سفرنامه های حج، حج نگاشته های غیرمسلمانان، مطبوعات، رادیو و تلویزیون، شاعران حج، کتابخانه ها و کتابفروشی ها به دست می دهد.

کامرانیان، عباسعلی (متولد 1338)

در کوچه های مکه و مدینه: سفرنامه حج، قم، نور قرآن و اهل بیت (ع)، چاپ 1،، 213 ص.

شابک: 3- 9- 90555- 600- 978

گزارش سفر حج نویسنده است. او مشاهدات خود را از آداب و رسوم پ

ص: 221

مردم در عربستان آورده و به نقادی پاره ای از رفتارهای اجتماعی می پردازد.

کربلایی کرناتکی هندی، محمد عبدالحسین (1)

تذکره الطریق فی مصائب حجاج بیت الله العتیق، به کوشش رسول جعفریان (2) و اسرا دوغان، قم، اسرا دوغان، چاپ 1، 1386، 264 ص، وزیری.

شابک: 2- 0- 90518- 964- 978

سفرنامه محمد حافظ، یکی از شاهزادگان هند به بیت الله الحرام است. امتیاز این سفرنامه در این نکات است: 1. کهن ترین سفرنامه دوره قاجاریه است؛ 2. نویسنده آن یک شاهزاده فرهیخته هندی است که فرهنگ بسیار ویژه شیعی دارد و علاقه مندی اش به حفظ تاریخ ها و سال ها بسیار گسترده و جدی است؛ 3. تنها سفرنامه ای است که مسافر آن به حج نرسیده و مجبور شده است قریب یک سال را در مدینه و مکه سپری کند، تا دوباره موسم حج فرا رسد. حافظ محمد- نویسنده این اثر- سفرنامه اش را به طور روزانه نگاشته است. جزئیاتی که وی در این سفرنامه به دست داده و ثبت حرکات روزانه مؤلف، حاکی از این واقعیت است. در این کتاب برخی اطلاعات تاریخی وجود دارد که از جهاتی می تواند قابل توجه باشد. بخش عمده این اطلاعات مربوط به اولین دولت وهابیان در آستانه سقوط و حدود دو سه سال پیش از حمله نیروهای ابراهیم پاشا به آنها است.

کریمی، مهدی (متولد 1327)

ره آورد، تهران، سنا، چاپ 1، 1377، 146 ص، رقعی.

شابک:

x

- 09- 6126- 964

خاطرات سفر حج نویسنده است. مؤلف مراحل مختلف حج و مناسک و اعمال آن را به اختصار بیان کرده است.

ص: 222

کوفگر، مهرانگیز (1) (متولد 1312)

سفرنامه حج، تهران، الباب، چاپ 1، 1378، 297 ص، وزیری.

شابک: 3- 00- 6981- 964

چاپ دیگر

تهران، طنین، چاپ 1،، 297 ص.

مجموعه یادداشت های نویسنده از سفر حج است. نویسنده آنچه دیده یا شنیده، ذیل این عناوین به رشته تحریر درآورده است: حرکت از جده به مسجد جحفه و محرم شدن و رفتن به مکه؛ بیرون آمدن از مکه معظمه و رفتن به مدینه منوره؛ دیدار از مساجد مدینه منوره؛ حرکت از جده به ایران و اصفهان و برخی عناوین دیگر ..

کهربایی، فاطمه (متولد 1365)

ناودان طلا: خاطرات و نکته هایی از عمره ی دانشجویی، تهران، سروش ملل، چاپ 1، 1386، 48 ص، رقعی.

شابک: 7- 08- 2798- 964- 978

عنوان دیگر: خاطرات و نکته هایی از عمره ی دانشجویی.

گزارش خاطرات سفر عمره ی مؤلف است. ایشان به عنوان دانشجو به سفر مکه و مدینه و حج رفته و مشاهدات و احساسات خود را در این سفرنامه نوشته است.

گتمیری، سیدمنصور (متولد 1343)

صفا در صفا: یادداشت های سفر حج با هیات پزشکی، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 167 ص، پالتویی.

شابک: 9- 027- 540- 964

عنوان دیگر: یادداشت های سفر حج با هیات پزشکی.

خاطرات سفر حج مؤلف به عنوان پزشک و همراه هیأت پزشکی در سال

ص: 223

1375 است. نویسنده علاوه بر این که پزشک بوده در کار روزنامه نگاری نیز دستی داشته و این وظیفه را هم انجام داده است و به همین سبک ه

خاطره نویسی کرده است. این خاطرات در طول روزهای چهاردهم اسفند سال 1375 تا بیست و ششم فروردین سال 1376 در روزنامه جمهوری اسلامی و با عنوان «سعی با صفا» به چاپ رسید و پس از آن، با اندکی حذف و اضافه، به مجموعه ای مناسبِ چاپ تبدیل شد.

گلزاری، ابوالفضل (متولد 1347)

حدیث میقات عشق، تهران، مشهد، چاپ 1،، 26 ص.

شابک: 1- 00- 7913- 964

خاطرات حج نویسنده است. وی مشاهدات و یافته های خود را به اختصار توصیف کرده است.

گوینده، مریم (متولد 1342)

خاطرات سفری ناشناخته، مشهد، آهنگ قلم، چاپ 1،، 104 ص، رقعی.

شابک: 7- 25- 7641- 964

خاطرات سفر نویسنده به مکه و مدینه است. این سفر در بهمن و اسفند 1387 واقع شده و او همه مشاهدات و یافته های خود را توصیف کرده است.

لطفی چهارده، حسین

سفر به قبله، تهران، انتشارات بلور، چاپ 1، 1387، 184 ص، رقعی.

شابک: 8- 34- 2877- 964- 978

عنوان دیگر: حدیث جلوه حضور: سفر به قبله.

مجموعه خاطرات سفر حج نویسنده در سال 1370 شمسی است. سفرحج در این سال، نخستین سفر ایرانیان به مراسم حج پس از واقعه کشتار زائران بیت الله الحرام در سال 1366 بود. از اینرو این خاطرات تحت تأثیر این واقعیت نیز قرار داشت.

ص: 224

مالمیرشاهزیدی، حسن (1) (متولد 1346)

آوای حق خانه کعبه: مجموعه شعر، ویرایشِ حامد رفعت جو، تهران، سپهر نو، چاپ 1، 1387، 40 ص، رقعی.

شابک: 6- 1- 90136- 600- 978

سفرنامه حج در قالب شعر است. همه مشاهدات و وقایع این سفر را به صورت اشعاری بیان کرده و بعداً با تنظیم آنها به ساخت این کتاب اقدام نموده است.

مجتهدی، مهین و وزینی، مصطفی

لبیک دوست: خاطرات عمره مفرده از دو نگاه، همدان، کرشمه، چاپ 1،، 81 ص.

شابک:

x

- 23- 8124- 964

عنوان دیگر: خاطرات عمره مفرده از دو نگاه.

خاطرات حج عمره نویسندگان و بیان دیدگاه ها و مشاهدات آنها است.

مجدی کردستانی، عبدالمجید (2) (1230- 1306)

سفرنامه عبدالمجید ملک الکلام مجدی شاعر و ادیب نامدار کرد، به کوشش محمدطاهر سیدزاده هاشمی، تهران، توکلی، چاپ 1،، ط+ 228 ص، رقعی.

شابک: 8- 25- 5821- 964

مجموعه خاطرات نگارنده در سفر به حج است. این مسافرت در سال 1305- 1306 قمری صورت گرفته و مدت ده ماه و هجده روز طول کشیده است. مؤلف در این سفر، دیدنی ها را یادداشت کرده، از مسافت بین منزل ها و آمار تقریبی ساکنان شهر و شهرک های مسیر خبر می دهد، به

ص: 225

کارخانه ها و موزه های ترکیه سر زده، از اماکن متبرکه و بناهای تاریخی دیدن کرده و هر جا از وجود دانشمندی با خبر شده به دیدارش رفته است. ملک الکلام از خانواده ای اهل فضل و ادب بود و مدت ها ریاست دارالانشای حکام کردستان را بر عهده داشت. وی در سال 1353 یا 1344 قمری درگذشت و دیوان شعری از خود بر جای گذاشت. در صفحات پایانی عکس هایی از فرزندان ملک الکلام آمده است.

محدثی، جواد (متولد 1332)

در حریم حرم، سفرنامه حج سال 1374 شمسی، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1375، 180 ص، رقعی.

خاطرات و تأملات نویسنده در سفر حج است. وی با هدف جستجوی اهداف و حکمت های مراسم و اسرار حج و مبانی تاریخی اماکن تاریخی

به تألیف این اثر پرداخته است و در قالب سفرنامه بیشتر به رخدادهای اجتماعی و بایدهای این سفر عبادی، اجتماعی، سیاسی و تربیتی پرداخته است و گزارشی از حج سال 1374 نیز به شمار می رود.

محقق، محمد (متولد 1354)

حکایات قبرستان بقیع: کرامات ولی خدا، خاطراتی از فاضلی گرانمایه و عارفی بلندپایه عبدالکریم علامه حاج شیخ عبدالرحیم صاحب الفصول حائری (1)، به کوشش محمد محقق و شهرام قراگوزلو (2)، تهران، رسپینا، چاپ 1،، 64 ص، جیبی.

شابک: 4- 48- 8559- 964- 978

عنوان دیگر: کرامات ولی خدا، خاطراتی از فاضلی گرانمایه و عارفی بلندپایه عبدالکریم علامه حاج شیخ عبدالرحیم صاحب الفصول حائری.

چگونگی سفر و ملاقات مرحوم صاحب الفصول حائری با ابن سعود-

ص: 226

پادشاه عربستان- برای گرفتن سند برای اصلاح و مشخص کردن قبور ائمه بقیع (ع) است. در پایان نیز متن و ترجمه فارسی آن به همراه متن نامه نماینده ابن سعود درج گردیده است.

محقق نیشابوری، جواد (متولد 1339)

در ملکوت زمین: گزارش دو سفر حج، مشهد، آهنگ قلم، چاپ 1، 1380، 136 ص، رقعی.

شابک: 2- 2- 93234- 964

مجموعه گزارش های نویسنده از دو مرتبه سفر حج است. وی هم به مسائل شخصی مثلًا اخلاقیات حجاج و هم مسائل اجتماعی مثل رفتار حاکمیت می پردازد.

نگارنده این سفرنامه را با این موضوعات نگاشته است: خاطراتی از زمان پرواز از شهر مشهد مقدس تا ورود به جده، ورود به مدینه، ورود به مسجد النبی، دیدار از کوه احد، زیارت قبرستان بقیع، ورود به مکه، و زیارت حجر الاسود.

این کتاب قبلا تحت عنوان در ملکوت زمین: سفرنامه حج توسط نشر روزگار در سال 1378 منتشر شده است.

محمدزاده، علیرضا

نایب- سفرنامه حج، زیرنظرِ نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، ستاد عمره دانشجویی، قم، معارف، چاپ 1، 1386، 71 ص، رقعی.

شابک: 9- 072- 531- 964- 978

سفرنامه کوتاهی در قالب خاطرات و تأملات و اندیشه های معنوی است که مقارن سفر به خانه خدا برای نویسنده اتفاق افتاده و وی آن را خطاب به همسرش بیان نموده است. او در جملات کوتاه و مختصر خود، به روایت زیبایی ها و معنویت حج می پردازد. وی در این ضمن، خاطراتی از همسفران، افکار متعارض آنان و انجام مراسم مذهبی توسط آدم هایی از فرهنگ های متفاوت و نیز دغدغه های شخصی خود را بازگو کرده است.

ص: 227

محمدی ری شهری، محمد (1) (متولد 1325)

برکات سرزمین وحی، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 144 ص.

ترجمه عربی

برکات ارض الوحی، ترجمه به عربی: جواد علی کسار (2)، تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 178 ص، پالتویی.

شابک: 4- 18- 7635- 964

ترجمه انگلیسی

[برکات سرزمین وحی. انگلیسی]، به کوشش مرکز تحقیقات دارالحدیث، نشر مشعر، چاپ 1، 1382، 102 ص، رقعی.

شابک: 2- 36- 7635- 964

Blessings of the land of revelation,

by Muhammad Muhammadi Rayshahri; translated by Muhammad K. Ali; prepared by Dar al

-

Hadith Research Centre; edited by Mustafa Oji, Muhammad Mahmudi, Tehran, Mashar, 2002, 102 p.

مجموعه خاطرات ویژه ی مؤلف در سفرهای حج است. مؤلف به دلیل مسؤولیت خویش در امور حج و زیارت و ارتباط با زائران خانه خدا به گزارش های فراوانی از کرامات سرزمین وحی دست یافته و بخشی از آن را در این مجموعه گرد آورده است. در این مجموعه خاطراتی آورده شده که برای شخص گزارشگر اتفاق افتاده، یا او شاهد داستان بوده و یا شخص مورد وثوق و اطمینانی آن را برای مؤلف نقل کرده است. این کتاب تنها بازگوکننده خاطرات مربوط به برکات سرزمین وحی نیست،

بلکه افزون بر آن، زائران خانه خدا را با برکات این سرزمین آشنا می سازد و راه و روش دستیابی به برکات این سرزمین را نشان می دهد.

محمدی همدانی، اصغر (متولد 1339)

گم گشته ای در دیار عشق: خاطراتی از مدینه منوره و مکه مکرمه، تهران، گلزار

ص: 228

کتاب، چاپ 1،، 431 ص.

شابک: 2- 12- 8860- 964

خاطراتی از مدینه منوره و مکه مکرمه و سفر حج نویسنده است. وی مشاهدات، احساسات خود و حوادث کاروان یا رخدادهای مکه و مدینه را به تفصیل توصیف کرده است.

محمودی، سیدعلی

زائری در وادی ایمن: سفرنامه، تهران، بوستان توحید، چاپ 1، 1378، 163 ص، رقعی.

شابک: 0- 01- 6897- 964

سفرنامه حج مؤلف در سال 1373 است. وی که سفیر ایران در کشور فنلاند بوده است، خاطرات سفر حج خود را از شهر هلسینگی و تلاش برای دریافت ویزا جهت عظمت به عربستان و سپس سفر به شهر مکه و مدینه به صورت روزانه بیان کرده است.

مخدومی، رحیم (متولد 1345)

سکوت بقیع: سفرنامه حج، مشهد، ملک اعظم، چاپ 1،، 196 ص، رقعی.

شابک: 9- 2- 90192- 600- 978

مجموعه خاطرات معلمی از سفر حج است. وی به سرزمین وحی مسافرت می کند و از مکان ها و جاهایی که می بیند گزارشی تفصیلی

می دهد.

یار کجاست؟: سفرنامه حج، تهران، مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، چاپ 1،، 196 ص، رقعی.

شابک: 0- 88- 7292- 964

چاپ دیگر

تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، چاپ 1،، 181 ص، رقعی.

گزارش خاطرات مؤلف است. وی که معلم آموزش و پرورش است، دیده ها و شنیده ها و احساسات خود در سرزمین وحی را به تفصیل بیان

ص: 229

می کند و از مکان ها و جاهایی که می بیند گزارشی تفصیلی می دهد. خاطرات وی به صورت روزانه ثبت شده است.

مرزوقی، حبیب الله

نامحرمی در حرم: سفرنامه بیت الله الحرام، بی جا، بی نا، چاپ 1، 1377، 72 ص، رقعی.

سفرنامه حج مؤلف است. او حج را راهی برای تقرب و وصول دانسته و این سفر را کارگاه انسان سازی معرفی می کند. از اینرو به دقت همه احساسات و مشاهدات خود را توصیف کرده است.

مسجدیان، مهدی (1335- 1376)

صبح وصال، تهران، نشر بن، چاپ 1،، 126 ص، رقعی.

شابک:

x

- 9- 94828- 964

خاطرات مرحوم سرتیپ مهدی مسجدیان از سفر حج است. نگارنده کوشیده آن را در فضایی معنوی و با نثر توصیفی بازگو نماید.

مظفرپور نوری، حسین (متولد 1327)

سفر جاودانه: سفرنامه حج، تهران، حسین

مظفرپور نوری، چاپ 1،، 789 ص، وزیری.

شابک: 2- 42- 0439- 964978

مجموعه گزارش سفر حج نویسنده است. مراحل مختلف حج از آغاز آن در ایران تا اتمام و بازگشت، یکی یکی توصیف شده، نیز مناسک و اعمال حج بررسی و تحلیل شده است.

مظفری مجد، حسین (متولد 1332)

میعاد با کعبه: خاطرات سفر حج حسین مظفری مجد، تهران، حسین مظفری مجد، چاپ 1،، 243 ص.

شابک: 6- 62- 0409- 964- 978

ص: 230

عنوان دیگر: خاطرات سفر حج حسین مظفری مجد.

خاطرات سفر حج مؤلف است. وی مشاهدات و احساسات خود را توصیف کرده و مناسک و دیگر آدابی که اجرا کرده بیان نموده است.

معصوم علیشاه، محمد معصوم بن زین العابدین (1) (1270- 1344 ق)

تحفه الحرمین: سفرنامه نایب الصدر شیرازی در زیارت مکه و سیاست ایران و هند، تهران، بابک، چاپ 1،، 315 ص، وزیری.

عنوان های دیگر: تحفه الحرمین و سعاده الدارین؛ سفرنامه نایب الصدر شیرازی؛

سفرنامه مکه نایب الصدر شیرازی؛ سفرنامه مکه محمد معصوم علی نایب الصدر شیرازی.

افست از روی نسخه چاپ بمبئی توسط مطبعه میرزا محمد شیرازی ملک الکتاب در

چاپ دیگر

سفرنامه مکه، به کوشش هارون وهومن، هران، پانیذ، چاپ 1،، 344 ص، رقعی.

ترجمه ی سفرنامه ی محمد معصوم علیشاه یا همان نایب الصدر شیرازی (1270- 1344) به مکه و عربستان و ترکیه است. نخست مقدمه ی طولانی و آکنده از مطالب متنوع یا درد دل ها و دغدغه های فکری نویسنده، نوشته شده است. بخش هایی از مقدمه مثل خواب نما شدن، علت سفر، سفرهای قبلی و مناسک حج قابل توجه است. نثر کتاب فارسی مکلف عصر قاجاری و مملو از کلمات عربی و مشحون از سخنان بزرگان دین و آیات کتاب آسمانی مسلمانان و نقل قول هایی از کتاب های فرهنگ نامه ای است. نگرش این روحانی صوفی عصر قاجار، نقد دیدگاه های مخالف و رفتار مخالفان است؛ وی خود را یک مسلمان شیعه امامیه می داند و در این مقوله، غیر مسلمانان و حتی غیر شیعیان و بدتر از آن شیعیان غیر امامیه را با بدترین الفاظ و القاب یاد می کند و از سوی دیگر

ص: 231

به عنوان یک درویش نعمت اللهی، به تمسخر و هجو و تکذیب دیگر فرقه های تصوف می پردازد.

معلمی گنابادی، رجبعلی

سفرنامه عشق یا حج منظوم، گناباد، مؤلف، چاپ 1، 1377، 113 ص، رقعی.

سفرنامه حج نویسنده در قالب شعر است. گرایش مؤلف نگاه عشقی و عاشقانه به مسائل و مناسک حج است.

مقیسه، محمدحسن

مهمان کعبه: سفرنامه حج، بازنویس رحیم مخدومی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، چاپ 1،، 64 ص.

فروست: گروه قصه: واحد ادبیات

عنوان دیگر: سفرنامه حج: مهمان کعبه

سفرنامه حج نویسنده در سال 1372 شمسی است. مؤلف یافته ها و مشاهدات خود را با قلم هنری و ادبی توصیف کرده است.

ملکیان نایینی، احترام

بهشت منع، زمین تمتع: سفرنامه حج، تهران، توکا، چاپ 1، 1386، 100 ص، رقعی.

شابک: 2- 62- 6645- 964- 978

خاطرات نگارنده از سفر به مکه و اجرای مناسک و فرایض حج است. وی در سفرنامه خود، چگونگی حرکت به سوی مکه، انجام اعمال واجب حج، دیدار از اماکن مختلفی چون مسجد الحرام، غار حرا، عرفات، سرزمین منا و ... را به تفصیل شرح می دهد.

منصور تبریزی، یعقوب (1) (درگذشت 1327 ق)

سفرنامه حج منصور 1286- 1285 ق، به کوشش رسول جعفریان، تهران، علم، چاپ 1، 1388، 306 ص، وزیری.

ص: 232

شابک: 0- 034- 224- 964- 978

سفرنامه یعقوب میرزای تبریزی با نام مستعار «منصور» در سال 1285-

1286 قمری است. این سفر هفت ماه به طول انجامید. رعایت سبک داستان گویی هزار و یک شب در این سفرنامه جالب توجه است. او کتاب را شبیه داستان های کهن مانند قصه های امیرارسلان رومی و هزار و یک شب نوشته است. تبویب و ساختار آن هم بر اساس همین نکته است و خاطرات هر شب یک فصل است. پس از فرا رسیدن شب، داستان آن روز تمام شده و با عبارتی خاص دنباله مطلب را به فردا موکول می کند. آن عبارت این است: «چون شب بر سر دست برآمد، منصور لب از گفتار فروبست». مهم ترین نکته سفرنامه وی این است که سفر وی، وقتی در استانبول بوده، با ماه رمضان مصادف شده و همین امر تا اندازه ای او را از انجام و اندیشه درباره کارهای خلاف مقید کرده است، اما حتی این شرایط نیز زبان و قلم او را از اظهار برخی از موارد باز نمی دارد. وی در خلال ذکر این موارد، اطلاعات جالبی درباره تاریخ اجتماعی نواحی مورد بحث به دست می دهد که در مآخذ دیگر کم تر می توان از آن سراغ گرفت. نکته دیگر قلم طنزآمیز اوست، هم چنین ثبت شگفتی هایی که در طول سفر مشاهده کرده است.

منصوری، فضل الله

عبودیت در پرتو حج، قم، گلستان ادب، چاپ 1، 1381، 79 ص.

شابک: 3- 38- 7515- 964

عنوان روی جلد: عبودیت در پرتو حج: سفرنامه.

خاطرات حج نویسنده است. ایشان حج را مقدمه خداپرستی و عبودیت دانسته و از طریق حج انسان با خدا انس گرفته و از مذمومات اخلاقی فاصله می گیرد.

منصوری، لفته (متولد 1344)

از میقات تا میعاد: سفرنامه حج،

تهران، ندای مهرآفرین، چاپ 1،، 252 ص، وزیری.

ص: 233

شابک: 0- 38- 7600- 964

سفرنامه حج تمتع نویسنده در آذر و دی ماه 1385 شمسی است. وی به صورت روزانه خاطرات خود را ثبت کرده و مشاهدات، حوادث روز و احساسات خود را بیان می کند.

مواجیان، حسین (متولد 1342)

نمی از یم، تهران، زیتون سبز، چاپ 1،، 156 ص.

شابک: 1- 19- 5000- 600- 978

خاطرات حج نویسنده در سفر حج است. وی مراحل اعمال و مناسک حج را گزارش کرده است.

موسوی زاده، سیدامین و پرنیان، نگار (متولد 1365)

ناودان طلا: خاطرات و نکاتی از عمره ی دانشجویی، ویرایشِ مجتبی زحمتکش، سروش ملل، چاپ 1، 1387، 72 ص، پالتویی.

شابک: 7- 08- 2798- 964- 978

گزارش خاطرات دو تن از دانشجویان از سفر حج است. این سفرنامه اینگونه آغاز می شود: دوست داشتم زیر ناودان طلا دو رکعت نماز بخوانم، اما جای آن را نمی دانستم و به علت شنیده هایم درباره شلوغی آن جا، از خواندن آن نماز منصرف شده بودم. شب سوم و قبل از اذان صبح، جایی در داخل حجر اسماعیل یافته و نمازم را شروع کردم. من چند نماز را پشت سر هم خواندم. عده زیادی در اطراف من برای خواندن نماز ایستاده بودند. تا این که اذان صبح را شنیدم. از سر شکر، سر به آسمان بلند کردم که ... چشمم به ناودان طلا افتاد، درست زیر ناودان ایستاده بودم. «ناودان طلا» عنوان خاطره یکی از دانشجویان است که به همراه

چندین خاطره دیگر در مجموعه حاضر به چاپ رسیده است. عناوین برخی خاطرات عبارت اند از: المخابرات؛ در غم مادر؛ ناموس؛ ساحل سبز؛ بنده ی شکم؛ وقت دیدار؛ کتابخانه نبوی؛ و احرام دگر بند.

ص: 234

موسوی نیا، میرهادی

در حریم یار، قم، مطبوعات دینی، چاپ 1، 1385، 166+ 5، رقعی.

شابک: 9- 65- 8818- 964- 978

خاطرات سفر حج نویسنده است. وی ضمن تشریح اماکن و مشاهد مشرفه و اعمال حج، عقاید و مسائل فکری را بر اساس مذهب شیعه تحلیل می کند. کتاب در چهار بخش با این عناوین تدوین شده است: تاریخ کعبه؛ فضیلت حج در آیینه روایات؛ چرا تعداد طواف 7 مرتبه است؛ خاطرات و مصاحبه ها.

مهاجری، مسیح (متولد 1327)

از صفا تا فدک: گزارش سفر به عربستان به همراه آیت الله هاشمی رفسنجانی خرداد، تهران، روزنامه جمهوری اسلامی، چاپ 1،، 200 ص.

عنوان دیگر: گزارش سفر به عربستان به همراه آیت الله هاشمی رفسنجانی خرداد.

گزارش سفر حج نویسنده و نیز حوادث مربوط به هیئتی که به ریاست آیت الله هاشمی رفسنجانی از عربستان دیدار کردند. نویسنده به عنوان یکی از اعضای این هیئت شاهد بسیاری از تعاملات و ملاقات ها بوده است.

با هاشمی رفسنجانی تا خانه خدا: به بهانه همراهی با آیت الله هاشمی رفسنجانی در سفر عمره شهریور- شعبان

، تهران، روزنامه جمهوری اسلامی، چاپ 1،، 226 ص.

شابک: 7- 05- 7720- 964- 978

عنوان دیگر: به بهانه همراهی با آیت الله هاشمی رفسنجانی در سفر عمره شهریور- شعبان.

گزارش سفر عمره نویسنده است که به عنوان یکی از اعضای تیم همراه آیت الله هاشمی رفسنجانی از عربستان دیدار و با مقامات این کشور دیدار داشتند.

ص: 235

مهرابی، ابراهیم

سفر در تحیر: یادداشت های سفر به حج، قم، مؤسسه فرهنگی همسایه، چاپ 1،، 137 ص، رقعی.

شابک: 7- 43- 6199- 964

عنوان دیگر: سفر در تحیر: گزارشی کوتاه از رویت یک رویا.

گزارش خاطرات سفر حج نویسنده است. ذیل شش بخش یادداشت هایی درباره حج سال 1376 گرد آمده است. در این بخش ها مؤلف سعی کرده است لحظه به لحظه خاطرات، گفت وگوها، برخوردها و نکات برجسته را ثبت نماید.

مهیار، عباس (متولد 1315)

سفرنامه ی حج: درازنای شبی در مزدلفه، تهران، مهرتابان، چاپ 1،، ص، رقعی.

شابک: 3- 03- 8269- 964

عنوان دیگر: درازنای شبی در مزدلفه: سفرنامه حج

. سفرنامه حج نویسنده است. وی به گونه ای داستانی سفر خویش به مکه را به تصویر کشیده، آداب و رسوم و مناسک حج را بیان کرده است.

میردامادی، حسن

جنایت وهابیت، تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، چاپ 1، 1369، 691 ص، وزیری.

مجموعه ای از خاطرات شاهدان عینی واقعه کشتار حجاج و زائران بیت الله الحرام در سال 1366 است. از نگاه این کتاب، تفکرات وهابی و انحرافات موجود در عقاید طرفداران وهابیت، علت اصلی این حادثه است.

ناصح، شمسی (متولد 1307)

طلوع شمس، تهران، بهجت، چاپ 1،، 120 ص؛ رقعی.

شابک: 6- 30- 2763- 964- 978

ص: 236

خاطرات حج که در قالب شعر فارسی توصیف شده است. احساسات، یافته ها و خاطرات خود را با چند قطعه شعر بیان کرده است.

ناصری، محمد (متولد 1345)

جای پای ابراهیم: سفرنامه حج، زیرنظر دفتر قصه کودک و نوجوان، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، چاپ 1،، 147 ص، رقعی.

شابک:

x

- 038- 471- 964

خاطرات سفر حج نویسنده در سال 1370 شمسی است. این خاطرات در قالب داستان و با قلمی ادبی و داستانی نوشته شده است.

ناظمیان، مهدی (متولد 1338)

به سوی کعبه، یزد، مهدی ناظمیان، چاپ 1،،

49 ص؛ رقعی.

خاطرات حج سفر نویسنده است. وی مشاهدات و شنیده های خود را از حوادث و مناسک حج بیان کرده است.

نبوی، سیدابراهیم (متولد 1337)

سفر به خانه آزاد شده: طواف کنند گرد آن خانه که از دعوی جباران آزاد است، تهران، جامعه ایرانیان، چاپ 2، 1378، 260 ص، رقعی.

شابک: 7- 17- 5925- 964

عنوان دیگر: طواف کنند گرد آن خانه که از دعوی جباران آزاد است.

سفرنامه حج نویسنده در سال 1387 شمسی است. مؤلف با قلم هنری و طنزپردازانه و ادبی هم به توصیف و هم به نقد رفتارهای حجاج و مسئولین حج پرداخته است.

نجف زاده، تقی (متولد 1341)

سفر به شهر آرزوها: سفرنامه دریایی به شهرهای مکه و مدینه، تهران، علم سعادت، چاپ 1،، 111 ص، رقعی.

شابک: 0- 0- 93612- 964

ص: 237

عنوان دیگر: سفرنامه دریایی به شهرهای مکه و مدینه.

گزارش سفر حج در اواخر سال 1377 است. وی که به همراه گروهی از طریق خلیج فارس، با کشتی به زیارت مکه و مدینه رفته، در این کتاب شرح مسافرت و زیارت خود را به رشته تحریر در آورده است.

نجم الدوله، عبدالغفار بن علی محمد (1) (5- ق)

سه اثر از نجم الدوله: رساله تطبیقیه، رساله تشخیص نفوس دار الخلافه و سفرنامه حج، تنظیم، تحشیه و تعلیقات احمد کتابی (2)، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ 1،، 229 ص، وزیری.

شابک: 1- 258- 426- 964

مجموعه سه رساله ی نوشته ی نجم الدوله است. که یک رساله سفرنامه حج او است. این کتاب به مناسبت یکصدمین سالگرد درگذشت عبدالغفارخان نجم الدوله (ق) منتشر شده است. عبدالغفارخان نجم الدوله منجم مخصوص ناصرالدین شاه بود. رساله های این مجموعه عبارت اند از: «رساله ی تطبیقیه (در تطبیق سال های قمری و میلادی»؛ «رساله ی تشخیص نفوس دارالخلاقه» که در شرح نحوه ی برگزاری سرشماری تهران در 1384 ه- ق، در معرفی و بیان اهمیت علم آمار و جمعیت و بیان نظریه ی مالتومی، نیز بیان مساله جمعیت نگاشته شده و سرانجام «سفرنامه ی حج».

این سفرنامه حج شامل گزارش ها و اسناد مهم تاریخی است که حدود یکصد سال از آن می گذرد.

نصیری، امرالله

دیار خاطره ها: سفرنامه حج، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ 1، 1380، 372 ص، 392 ص، وزیری.

ص: 238

شابک: 8- 490- 470- 964

گزارش سفر حج نگارنده است. وی علاوه بر ذکر مناسک حج، به اوضاع فعلی حجاز، جایگاه حج در قرآن، نهج البلاغه و روایات و نحوه شهادت برخی امامان شیعه و مطالبی دیگر اشاره کرده است. پاره ای از مطالب کتاب نیز درباره مساجد موجود در مکه و مدینه، زیارت نامه ها و ویژگی های دعای عرفه است.

نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها

نسیم حرم، تالیف گروه مؤلفان، تهیه و تنظیم نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها؛ ستاد عمره دانشجویی، تهران، فقه، 1382، 128 ص.

شابک: 2- 04- 8220- 964

مجموعه ی خاطرات سفر عمره تنی چند از دانشجویان است. دانشجویان مشاهدات و دیافت های خود را توصیف کرده اند.

واعظی، یدالله (متولد 1336)

حج تجلی گاه عشق و ایثار، زنجان، عود، چاپ 1،، 94 ص، رقعی.

شابک: 9- 7- 96493- 964

خاطرات نویسنده از مراسم حج است. وی از منظر اخلاقی و عرفانی به حج و مناسک حج پرداخته و حج را زمینه ی خداشناسی و تقرب می داند.

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. ستاد عمره دانشجویی

سفر عشق: خاطرات دانشجویان از عمره مفرده، تهران، نشر مشعر؛ ستاد عمره دانشجویی، چاپ 1،، 115 ص، پالتویی.

شابک: 8- 94- 6293- 964

مجموعه خاطراتی از سفر حج عمره دانشجویان است. عناوین برخی خاطرات بدین قرار است: «لحظه های بارانی» نوشته معصومه حکمت؛ «قبله در مسجد الحرام» نوشته سمیه رضایی؛ «شیعه ای از مدینه» نوشته یاسر جمالی؛ «توفیق الهی» نوشته محمد تولایی؛ «تولدی دوباره» نوشته سعیده دهقان؛ «محضر دوست» نوشته سمیه رضایی و «آخرین نگاه»

ص: 239

نوشته ابوالفضل شمس الدینی.

این خاطرات گویای احساسات جوانان شیعه در سفر معنوی حج و تأثیرپذیری آنان از این فرصت است.

وزیر وظایف، داوود بن علینقی (1) (متولد 1277)

سفرنامه میرزا داوود وزیر وظایف، به کوشش سیدعلی قاضی عسکر، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1379، 256 ص، وزیری.

شابک: 8- 77- 6293- 964

سفرنامه میرزا داود حسینی، معروف به وزیر وظایف آستان قدس رضوی است. وی که در حکومت آصف الدوله در خراسان موقعیت و جایگاه ویژه ای داشته، در ماه شوال سال 1322 قمری و در سن چهل و پنج سالگی سفر حج را آغاز کرده از طریق مشهد، عشق آباد، باکو، تفلیس، بندرگاه بلغر، اسلامبول، پرت سعید و کانال سوئز به جده رفته و پس از اتمام مناسک حج و زیارت مدینه منوره به عتبات عالیات مشرف شده، سپس از طریق خانقین به ایران بازگشته است. در این سفرنامه تلاش شده است تا چگونگی حج گزاری مسلمانان، کمبود و یا نبود امکانات و ویژگی های هر یک از اماکن دینی و مذهبی و به ویژه حرمین شریفین تشریح و ترسیم شود. این سفرنامه دارای دو بخش است. بخش اول که

بیشترین صفحات را به خود اختصاص داده، گزارش سفر از آغاز تا پایان است و بخش دوم، ارائه مختصری از مناسک حج است.

وزیری، سعید (متولد 1318)

از کعبه عالم تا کعبه ی آدم: سفرنامه، تهران، واج، چاپ 1،، 290 ص، رقعی.

شابک: 6- 08- 5851- 964

عنوان روی جلد: از کعبه عالم تا کعبه آدم: سفر به حج.

چاپ دیگر

تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، برگ،1380.

ص: 240

خاطرات نویسنده از سفر حج در مرداد ماه سال 1378 است. به نظر او زیارت مکه مکرمه راهی برای تقرب و وصال خداوند است. وی در این کتاب خاطرات و مشاهدات خود را در قالب سفرنامه به رشته تحریر آورده است. پایان کتاب، توضیحی است درباره برخی واژه ها، اسامی اشخاص و مکان هایی که در متن آمده است.

هادیان، علی (متولد 1342)

دیار زمزم و زمزمه، تهران، آریا زمین، چاپ 1،، 92 ص، وزیری.

شابک: 1- 35- 8796- 964

خاطرات نویسنده از سفر حج است. وی به منظور انتقال درس ها و عبرت هایی که در این سفر آموخته، این سفرنامه را تدوین کرده است.

هاشمزهی، عبدالحمید

شوق دیدار، زاهدان، حرمین، چاپ 1،، 96 ص، جیبی.

شابک: 8- 30- 8244- 964

خاطرات و اتفاقات به هنگام سفر مؤلف به حج است. دیدار خداوند و تقرب الهی را مهم ترین دستاورد سفر حج دانسته و تمامی مناسک و اعمال را مقدمه ای برای این هدف ارزیابی می کند

هاشمی، سیدعباس (متولد 1340)

از صفا تا مروه: گزارش سفر به مدینه منوره و مکه معظمه، سفرنامه عمره مفرده، یزد، آبگینه کویر، چاپ 1، 1383، 80، رقعی.

شابک: 3- 5- 94365- 964

گزارش خاطرات نگارنده از سفر زیارتی به مدینه و مکه است که به تاریخ 29 تیر ماه 1381 تا 11 مرداد ماه 1381 به طول انجامید. وی مشاهدات و عبرت های خود در این سفر را توصیف کرده است.

هاشمی طبا، سیدمصطفی و هاشمی، سیدمسیح و شاهین، داریوش

سفر به وادی وحی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات، چاپ 1، 1381، 347 ص، رقعی.

ص: 241

شابک: 2- 329- 422- 964

مجموعه گزارش هایی از سفر حج سه تن از مسئولان ایرانی است. نویسندگان با اشاره به موقعیت تاریخی و جغرافیایی مکه به بررسی مناسک حج، معرفی آثار و اماکن مذهبی مکه و مدینه، فلسفه حج و مناسک آن و برداشت های معنوی خود از سفر به دو شهر، مقدس مکه و مدینه پرداخته اند. موقعیت کنونی این دو شهر، خصوصاً از نظر تجارت و بازرگانی، برخورد سعودی ها با حجاج، انبوه کالاهای غربی در بازار و برگزاری نمازهای جماعت، از دیگر مسائلی است که از چشم نویسندگان دور نمانده است.

هرندی زاده، مرجان (متولد 1334)

سفر به اولین خانه: مجموعه خاطرات سفر حج، به کوشش مرجان هرندی زاده، نفیسه نفیسی (1)، نسرین نفیسی (2)، اصفهان، نشر نهفت، چاپ 1، 1388، رقعی.

شابک: 9- 3- 90563- 600- 978

عنوان دیگر: مجموعه خاطرات سفر حج.

مجموعه خاطرات سفر حج خانم هرندی زاده است. این سفرنامه گویای نگاه و تحلیل های معنوی و عبادی یک خانم ایرانی است.

همایونی، صادق (متولد 1313)

مشکین مهر، شیراز، نوید شیراز، چاپ 1، 1387، 197 ص، رقعی.

شابک: 0- 486- 358- 964

مجموعه ای از خاطرات نگارنده از لحظه تلاش برای ثبت نام برای سفر حج تا تمامی دقایق پس از آن و آغاز سفر است. اتفاق های دوران مسافرت، چگونگی انجام اعمال حج و سرانجام بازگشت به میهن اسلامی را یکی یکی توصیف کرده است.

ص: 242

ی ثربی، یحیی (متولد 1321)

از این خانه به آن خانه: سفرنامه حج، تهران، نشر قو، چاپ 1، 1387، 108 ص، رقعی.

شابک: 8- 038- 156- 964- 978

چاپ دیگر

تهران، مرکز مطالعات و انتشارات آفتاب توسعه،، 96 ص.

شابک: 8- 3- 93384- 964

گزارش سفر حج نویسنده است. و تمامی مشاهدات و یافته های خود را با قلم عرفانی و در قالب ادبی بیان می کند. از اینرو این سفرنامه از موضع و گرایش خاص به تبیین و تشریح مناسک و آداب حج پرداخته است. این کتاب در اصل مجموعه یادداشت های نگارنده از سفر حج است که بر اساس تاریخ سفر از ورود به مکه تا پایان مناسک حج تدوین شده است. نگارنده در این یادداشت ها ضمن نقل خاطرات خود، به اختصار درباره اماکن متبرکه و اعمالی که در هر مکان انجام می شود، توضیح داده است.

یزدان پرست لاریجانی، محمدحمید (متولد 1344)

سایه هیچ: یادداشت ها و خاطرات سفر حج، تهران، اطلاعات، 1383، 298 ص، رقعی.

شابک: 1- 540- 423- 964

عنوان دیگر: یادداشت ها و خاطرات سفر حج.

مجموعه یادداشت ها و خاطرات سفر حج مؤلف در بهمن ماه 1382 است. نویسنده در این کتاب ضمن شرح سفر خود، به مسأله حج از زوایای مختلف، عرفانی، سیاسی، اجتماعی پرداخته است.

ی زدی خواه، محسن (متولد 1336)

سفر به قبله عشاق: سفرنامه حج تمتع سال 1377، تهران، مؤسسه انتشارات ستایش، چاپ 1،، 54 ص، رقعی.

شابک:

x

- 30- 6913- 964

عنوان دیگر: سفرنامه حج تمتع سال 1377.

ص: 243

مجموعه خاطرات نویسنده از سفر به خانه خدا در سال 1377 است. وی در این کتاب ضمن شرح مناسک حج، تاریخچه مختصری از حج و ساخته شدن خانه کعبه فراهم آورده است.

ی زدی نژاد، کریم (متولد 1339)

یافته هایی از حج، مشهد، شاملو، چاپ 1، 1388، 72 ص، پالتویی.

شابک: 1- 85- 5229- 600- 978

گزارش خاطرات سفر حج تمتع و شرح اعمال حج است. وی سعی دارد، با نگاهی تازه و بیانی ساده، بین اعمال حج و حاجی ارتباط برقرار کند تا حاجی بتواند رابطه بهتری با اعمال داشته وبهره بهتری از این سفر معنوی ببرد.

یغمائی، حبیب (1) (1280- 1363)

دیدار جانان، تهران، سروا، چاپ 1،، 79 ص، رقعی.

شابک: 2- 42- 6262- 964

عنوان دیگر: سفر به دیارجانان: شهر پیامبر.

خاطرات سفر حج مؤلف است و بخشی از کتاب حاضر کتاب شهر پیامبر اثر مؤلف می باشد.

یکتایی، محمدرضا (متولد 1333)

تولد دوباره: سفرنامه حج، تهران، فارابی، چاپ 1، 1384، 64 ص، رقعی.

شابک: 3- 95- 5608- 964

گزارش سفر حج نویسنده است که مراحل این سفر و نیز اعمال حج را به اختصار توضیح می دهد.

یگانه، فریدون (متولد 1322)

از مدینه تا کربلا: عاشقانه هایی در حج و زیارت از 5/ 6/ 1377 تا 14/ 11/ 1381،

ص: 244

تهران، کلاسیک؛ زند، چاپ 1،، رقعی.

شابک: 4- 10- 5206- 600- 978

عنوان دیگر: عاشقانه هایی در حج و زیارت از 5/ 6/ 1377 تا 14/ 11/ 1381.

گزارش زیارت عتبات عراق و سفر به مکه و مدینه به منظور اعمال و مناسک حج است. نویسنده که مسئولیتی در امور حج داشته خاطرات شش ساله خود را ثبت کرده است.

ی لفانی، علی اکبر (متولد 1309)

ره آورد سفر حج: سفرنامه، تهران، کتاب شمس، چاپ 1، 1388، 140 ص، رقعی.

شابک: 7- 9- 90636- 964

سفرنامه حج مؤلف در اسفند 1379 است. وی در قالب سفرنامه، ضمن معرفی و تشریح اعمال حج، به بازگویی خاطرات خود از این سفر پرداخته است.

ی مانی، اکبر

آواز پر ملائک، ویرایشِ عبدالله نبوی، اصفهان، سام آرام، چاپ 1، 1387، 44 ص، جیبی.

شابک: 9- 4- 90387- 600- 987

نگارش اندیشه ها و احساسات نویسنده در طول دوران سفر حج است. در

پایان کتاب نیز تصاویری از مکان های مختلف مکه مکرمه و مدینه منوره به تصویر کشیده شده است.

ی وسف زاده، داوود (متولد 1322)

خانه عشق، بم، هفتواد، چاپ 1،، 85 ص، رقعی.

شابک: 6- 01- 5112- 600- 978

گزارش خاطرات نویسنده در سفر حج است. وی مراحل این سفر و مراحل اعمال و مناسک را توضیح داده است.

ص: 245

شابک: 1- 67- 6168- 964

سفرنامه مؤلف به شهرهای زیارتی عراق است. نویسنده که از واعظان مشهور است، با رویکردی عرفانی و معنوی حاصل زیارت خود را گزارش کرده است. گزارش اماکن مقدس، صحن و مقبره ها و مراقد کربلا خصوصاً اوصاف مرقد امام حسین همراه روضه ها و مقتل ها و ذکر مصائب جانگذاز و نیز توجه به نکات اخلاقی و آموزه های معنوی از جمله موضوعاتی است که در این کتاب آمده است.

ابطحی، سعیده (متولد)

کربلا سرزمین لاله ها، اصفهان، بینش آزادگان، چاپ 1، 1387، 88 ص، رقعی.

شابک: 8- 72- 7722- 964- 978

خاطرات مؤلف از سفر به عراق و زیارت اماکن مقدس عتبات عالیات و بیان اطلاعاتی تاریخی جغرافیایی از این سرزمین است.

ادیب الملک، عبد العلی (1243- 1302 ق)

سفرنامه ادیب الملک به عتبات، دلیل الزائرین 1273 ه-. ق، تصحیح مسعود گلزاری، تهران، دادجو، چاپ 1، 1364، 398 ص، وزیری.

از جمله سفرنامه های نوشته شده در دوره قاجار، سفرنامه عبدالعلی ادیب الملک یکی از درباریان قاجاری، در سال 1273 قمری به عتبات است. وی گزارش جامعی از اماکن و سابقه آنها و تعمیرات صورت گرفته

طی دوره های مختلف بر آنها، داده است.

اقلیمی، زهرا

سفر به دیار عشق: عتبات عالیات، کاظمین، سامراء، نجف، کوفه و کربلا همراه با ادعیه، قم، کریمه اهل بیت علیهم السلام، چاپ 1،، 199 ص، رحلی.

شابک: 1- 07- 8777- 964

این سفرنامه، شامل مشاهدات نگارنده در سفر به اماکن متبرکه کشور عراق در شهرهای کاظمین، سامرا، نجف، کوفه و کربلا است. وی به

ص: 247

موقعیت جغرافیایی و معرفی آثار تاریخی و وجه تسمیه ی اماکن می پردازد. اما بخش دوم نیز شامل ادعیه و زیاراتی است نظیر" زیارت جامعه ی کبیره"،" دعای توسل" و" زیارت امین الله".

بزرگواری، سیدعلی محمد (متولد 1336)

خاطره ها و نکته ها از سفر سوم عتبات مقدسه، یاسوج، چویل، چاپ 1،، 48 ص، رقعی.

شابک: 2- 64- 7930- 964- 978

خاطرات نگارنده در سفر به عتبات عالیات در اسفند ماه 1384 است. در سال 1384 اوضاع کشور عراق به علت حضور سربازان آمریکایی و انگلیسی تا حدی مغشوش بود، به همین دلیل زیارت عتبات به شهرهای کربلا و نجف محدود شده و سامرا و کاظمین از برنامه های زیارتی حذف شده بود. ولی پس ازمدت ها بسته بودن مرزهای ایران و عراق، زائران ایرانی اجازه ی زیارت یافتند. نگارنده در کتاب ضمن تشریح خاطرات خویش به معرفی مکان هایی چون حرم حضرت علی (ع)، وادی السلام، مسجد حنانه، قبر کمیل، مسجد سهله، مسجد کوفه، و خانه ی حضرت علی (ع) در کوفه می پردازد.

بقایی، اسدالله (1) (متولد 1327)

کربلایی که من دیده ام: سفرنامه عتبات عالیات، اصفهان، فرزانه، چاپ 1، 1380، 264 ص، رقعی.

شابک: 6- 1- 91144- 964

سفرنامه مؤلف به کشور عراق و زیارت عتبات عالیات در سال 1378 است. نویسنده با استفاده از منابع تاریخی و کتاب های مقتل و تذکره، به شیوه توصیفی و با استفاده از اشعار شاعران به بررسی موقعیت شهرهای زیارتی عراق از جمله نجف، کربلا، کاظمین و سامرا و امامان مدفون در

ص: 248

این شهرها پرداخته است. تاریخ زندگانی امام علی (ع) و امام حسین (ع) و نهضت عاشورا و مصائب امام حسین و یارانش، بخش عمده این سفرنامه را تشکیل می دهند. معرفی مراکز زیارتی عراق و شخصیت های بزرگ شیعه که در این کشور مدفون اند، از دیگر بخشهای کتاب است.

پوریان پور، سمیر

صراط النجاه: سفرنامه ی پیاده تا کربلا، قم، طوبای محبت، چاپ 1، 1388، 408 ص، وزیری.

شابک: 4- 71- 8894- 964- 978

عنوان روی جلد: صراط النجاه: پیاده تا کربلا.

بررسی فضیلت زیارت امام حسین (ع) در کربلا و زیارت عتبات عالیات در عراق و معرفی اماکن متبرکه و مسیر آنها و توضیحاتی درباره حرم های ائمه و امامزادگان در این کشور است. نویسنده در این سفرنامه، توضیحاتی درباره سفر کربلا عرضه کرده و ضمن بیان فضائل زیارت اماکن متبرکه در عراق به ویژه زیارت امام حسین، مکان های زیارتی در این کشور معرفی شده و خاطرات متعددی از سفر به کربلا و توصیف

حرم های امامان و امامزادگان صورت گرفته است. نگارنده همچنین مسیرهای زیارتی اماکن مختلف مذهبی در عراق را معرفی می نماید و آداب تشرف به این مکان ها را با ذکر سخنان و احوال علما بیان می کند.

تبیان الملک، رضا (1)

سفرنامه عتبات، نوشته میرزا رضاخان تبیان الملک، تهران، گوهر منظوم، چاپ 1،، 360 ص، وزیری.

شابک: 6- 88- 5595- 964

گزارش سفر نویسنده به عتبات عراق است. این سفرنامه به دلیل نگاه ویژه ی آن به برخی مسائل از جمله اسناد تاریخی با اهمیت است.

ص: 249

تکمیلی، حسین (متولد 1362)

انواری از سعادت: خاطرات سفر پیاده از مشهد الرضا تا کربلای معلی، مشهد، رستگار، چاپ 1،، 85 ص، رقعی.

شابک: 4- 17- 7213- 964

خاطرات نویسنده از سفر کربلا است. او مسیر مشهد تا کربلا را با پای پیاده طی کرده و در مسیر مشاهدات فراوان داشته و همه را ثبت کرده است.

جامعی، بیوک (متولد 1326)

عاشقانه ها، تهران، شیخ صفی الدین، چاپ 1،، 91 ص، رقعی.

شابک: 0- 80- 6822- 964

گزارش سفر به عتبات عالیات در چهار شهر عراق است و مشاهدات و احساسات خود را در این سفر توصیف کرده است.

حاجب الدوله، علی بن حسین (1) (درگذشت 1285 ق)

سفرنامه حاج علی خان اعتماد السلطنه، به کوشش سیدعلی قاضی عسکر، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1379، 184 ص، وزیری.

شابک: 6- 78- 6293- 964

سفرنامه حاج علی خان اعتمادالسلطنه از مردان سلسله قاجار است. وی که متهم به قتل امیرکبیر است. گرچه وی به دلیل ارتکاب چنین جنایت بزرگی در تاریخ کشور ما، فردی خوش نام نیست، لیکن از آن جا که سفرنامه تنظیمی وی، حاوی اطلاعات تاریخی، جغرافیایی، علمی و دینی فراوان است، می تواند برای دانش پژوهان و به ویژه مورّخان مفید باشد. این سفر که در سال 1263 قمری برابر با 1836 میلادی انجام گردیده است، شامل سفرنامه عتبات عالیات و مکه و مدینه است.

ص: 250

دارابی، علی (متولد 1340)

سفرنامه کربلا: حدیث واقعه، ویرایشِ بهرام خزین، تهران، هماهنگ، چاپ 1،، 183 ص.

شابک: 1- 39- 5588- 964

گزارش سفر نویسنده به کربلا است. کربلا به عنوان سمبل مظلومیت و شهادت نواده ی رسول اکرم (ص) جذابیت جهانی دارد. نویسنده به جلوه های این جذابیت ها پرداخته است.

رحیمی، محمدعلی (متولد 1352)

زیباتر از بهشت: سفرنامه کربلای معلی و عتبات عالیات، ساوه، محمدعلی رحیمی، چاپ 1،، 74 ص، رقعی.

شابک: 8- 0904- 06- 964

عنوان روی جلد: زیباتر از بهشت: خاطراتی از حسین و کربلا.

گزارش سفر نویسنده در اواخر خرداد 1380 به زیارت عتبات عالیات در عراق است. خاطرات سفر خود را در اماکن متبرک کاظمین، کربلا، نجف و سایر شهرها و مکان های مقدس بازگو می کند. ضمن این خاطرات به حوادث تاریخ تشیع در این شهرها اشاره شده است. صفحات پایانی به عکس هایی رنگی از زیارت گاه های عتبات عالیات اختصاص یافته است.

رسکتی، عطاءالله (متولد 1336)

کربلا کعبه دلها، ساری، آوای مسیح، چاپ 1،، 400 ص، وزیری.

شابک: 6- 18- 2769- 964- 978

گزارش خاطرات سفر مؤلف به عراق و زیارت اماکن مقدس عتبات عالیات است. وی اطلاعات تاریخی- جغرافیایی از این سرزمین و ویژگی های اماکن مقدس را آورده است.

رضوی، هاشم (متولد 1338)

راهیان کربلا: سفرنامه ی اولین کاروان خانواده معظم شاهد استان خراسان به عتبات

ص: 251

عالیات، مشهد، سعیدی منش، چاپ 1،، 222 ص، وزیری.

شابک: 6- 2- 91978- 964

عنوان روی جلد: سفرنامه ی اولین کاروان خانواده معظم شاهد استان خراسان به عتبات عالیات.

گزارش خاطرات چند تن از خانواده های شهدا است. محتوای توصیفات این سفرنامه دو بخش عبادی و سیاسی دارد. یعنی مسائل معنوی با رخدادهای سیاسی را بیان می کند.

زرگری قلمزنیان، سیدعلی

سوغات کربلا «عشق»، اصفهان، گلبهار، چاپ 1، 1386، 172 ص، رقعی.

شابک: 8- 66- 5691- 964- 978

خاطرات نگارنده از سفر به عتبات عالیات در بهمن ماه 1382 است. وی بنا به نذری که کرده پدر و مادر خویش را نیز همراه برده است. نویسنده در طول سفر به اماکن مقدس و مذهبی شیعیان از جمله مرقد امام دهم و یازدهم (ع)، مرقد نرجس خاتون (س)، و حکیمه خاتون (س)، سرداب امام زمان (عج)، مسجد براثا، نجف، مسجد سهله و کربلا می رود. وی در این گزارش سفر خود ویژگی های برخی مردم از جمله گدایان سامرا، سربازان امریکایی مستقر در عراق، مردم خرافاتی و مردم معتقد به خدا و پیغمبر (ص) را بیان می کند.

زمانی، احمد

سیری در سرزمین خاطره ها: سفرنامه کربلا، قم، مؤلف، چاپ 1، 1380، 215 ص، رقعی.

شابک: 3- 945- 424- 964

چاپ دیگر

تهران، نشر مشعر، چاپ 1،، 245 ص، رقعی.

شابک: 1- 14- 7635- 964

خاطرات مؤلف از سفر به شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و سامرا در سال 1378

ص: 252

شمسی است. این خاطرات با معرفی آرامگاه ها، مساجد و اماکن متبرکه همراه است.

سادات اخوی، سیدمحمد

راز شهر تشنه ها: سفرنامه کربلا، تهران، سوره مهر، چاپ 1، 1386، 100 ص، رقعی.

شابک: 1- 210- 506- 964- 978

گزارش سفر کوتاهی به عراق و بیان خاطرات زیارت قبر امام حسین (ع) و سفر به شهرهای مقدس عراق است. در این سفرنامه، نویسنده احساسات و عواطف خود را نسبت به زیارت این اماکن مقدس و دیدن عتبات عالیات و شور و عشق زائران بیان کرده؛ اطلاعات مختصری پیرامون اوضاع این شهرها و وضعیت روحی آدم ها، وضعیت هتل ها و مساجد ارائه نموده است. او اشاره های کوتاهی به حوادث تاریخی کربلا دارد و در عباراتی حماسی و پراحساس به بیان عشق و شور خود نسبت به مقام و منزلت و جایگاه امام حسین پرداخته است.

سجادی لعلی، سیدمحمدتقی

سفرنامه کربلا دیار عاشقان، قم، بقیه العتره، چاپ 1، 1382، 148 ص، وزیری.

شابک: 0- 4- 95066- 964

چاپ دیگر

قم، گلهای بهشت، چاپ 1،، 266 ص، وزیری.

شابک: 4- 19- 8508- 964

خاطرات و ماجراهای سفر نویسنده به عتبات مقدس در عراق است. نویسنده به همین بهانه ابتدا به بیان مناقب و فضائل امام علی (ع) پرداخته و سپس آداب زیارت و فضیلت آن را توضیح داده است. زیارت پیامبران و شخصیت های برجسته که در نجف و کوفه مدفون گشته اند و اعمال مقامهایی که در این مکان های مقدس است از جمله مسجد کوفه و سهله از دیگر مطالب کتاب است. تاریخچه کربلا، فضیلت زیارت امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) و آداب زیارت آن دو، فصل دیگری از کتاب است. فتنه های وهابیون در تخریب مشاهد مشرفه و جنایات آنان در این مکان های مقدس، زیارت کاظمین و قبور افراد برجسته ای که در

ص: 253

این دو حرم مدفون اند و همچنین زیارت امامان مدفون در سامرا و آداب تشرف به حرم آنان موضوعات دیگر کتاب هستند.

شهسوارانی، حسین (متولد)

سیر آفاق: سفرنامه عراق و زیارت عتبات عالیات، ساری، پژوهشهای فرهنگی، چاپ 1،، 86 ص.

شابک: 3- 37- 6912- 964- 978

گزارش سفر نویسنده به شهرهای زیارتی عراق و ثبت مشاهدات خود است.

ضمانتی یار، مریم (متولد 1345)

سفر به سرزمین عشق، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، چاپ 1،، 48 ص، وزیری.

شابک: 9- 864- 432- 964

سفرنامه و گزارش سیاحتی نویسنده به شهرهای کربلا، نجف، کاظمین و سامراء است.

طاطایی، اسعد (متولد 1325)

دو فرجام، سقز، سقز، چاپ 1،، 190 ص، رقعی.

شابک: 7- 58- 6720- 964

سفرنامه مؤلف به عتبات عالیات است. با سفر به چهار شهر زیارتی عراق، مشاهدات خود را بیان کرده است

طالب شهرستانی، امیرمحمد اسماعیل (1) (متولد)

به قصد زیارت، تهران، جهان رایانه، چاپ 1،، 76 ص.

سفرنامه نویسنده به قصد عتبات عراق است و مشاهدات خود را توصیف کرده است.

ص: 254

طیبی، ناهید

هشت بهشت روی زمین: مجموعه ای از گوهرهای معرفت برای زائران نجف، کربلا، کاظمین و سامرا، قم، بهشت بینش، چاپ 1، 1385، 264 ص، رقعی.

شابک: 5- 2- 93834- 964

خاطرات نگارنده از سفر به شهرهای زیارتی عراق است. او به معرفی مشاهد مشرفه و اماکن مقدسه در در این کشور می پردازد. نویسنده با استفاده از منابع تاریخی و روایی به معرفی اماکن زیارتی و شرح حال شخصیت های مدفون در این مشاهد پرداخته تا برای زائران عتبات عالیات جدای از زیارت، درایت و معرفت همراه داشته باشد. مؤلف در این کتاب جدای از معرفی حرم ائمه مدفون در عراق، به دیگر اماکن مقدس چون حرم حضرت ابوالفضل، مرقد مسلم بن عقیل، میثم تمار امامزاده سیدمحمد، تل زینبیه، مسجد سهله، مسجد کوفه، وادی السلام، مسجد بُراثا، مقابر علما، مقامات انبیا و ... اشاره کرده است و در ضمنِ هر یک، به اهمیت زیارت این اماکن و معرفی آنها پرداخته است.

عضدالملک، علی رضا بن موسی (1) (1238- 1328 ق)

سفرنامه عضدالملک به عتبات، به کوشش حسن مرسلوند، تهران، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، چاپ 1،، 256 ص، رقعی.

یکی از سفرنامه های مانده از دوره قاجار است. نویسنده یعنی عضدالملک در سال 1284 قمری به سفر عتبات عراق رفته است. از اینرو این سفرنامه مشتمل بر نکات تاریخی قابل توجه است.

فخرالملک اردلان، ابوالحسن (2) (1241- 1305)

از حریم تا حرم: سفرنامه ابوالحسن خان فخرالملک (اردلان) به عتبات، به کوشش محمدرضا عباسی، تهران، سازمان اسناد ملی ایران، 1372، 129 ص، وزیری.

ص: 255

سفرنامه ابوالحسن خان فخرالملک از جمله صاحب منصبان دوره قاجار است که مدتی وزیرالتجار بوده است. وی در سال 1304 قمری به عتبات عالیات سفر می کند و گزارشی از سفر خود به رشته تحریر درآورده است.

قادری، علی (متولد 1338)

سفر به قبله عشق: از تبریز تا کربلا، قم، مشهور، چاپ 1، 1382، 192 ص، رقعی.

شابک: 2- 89- 6863- 964

خاطرات نویسنده از سفر به عراق و زیارت عتبات عالیات است. وی مشاهدات و احساسات خود را از زیارتگاه ها و مراقد شریف شهرهای عراق بازگو کرده است.

قربانی، مهدی (متولد 1333)

پرواز ملائک بر فراز کربلا: مشتمل بر سفرنامه عتبات عالیات، مشهد، قاف مشهد الرضا (ع)، چاپ 1،،، رقعی.

شابک: 9- 31- 8855- 964- 978

کاظمی، اقدس (1) (متولد 1318)

سفر به وادی عشق: سفرنامه کربلا، قم، خرم، چاپ 1،، 112 ص، رقعی.

شابک: 7- 88- 6182- 964

گزارشی از سفر نویسنده به کربلا و دیگر شهرهای زیارتی و تاریخی عراق است.

کرمی، عباس (متولد 1360)

زمستان در بغداد: دست نوشته هایی از سفر خبرنگاران امور حج و زیارت سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به کشور عراق، همزمان با سالروز

ص: 256

اربعین حسینی، تهران، دانش آموز، چاپ 1،، 34+ 43 ص، رقعی.

شابک: 5- 48- 6316- 964- 978

مجموعه یادداشت های نگارنده از سفر به کشور عراق به همراه گروه اعزامی امور حج و زیارت سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در اسفند 1384 هجری شمسی است. این کتاب به دو زبان فارسی و انگلیسی است. این سفر همزمان با سالروز اربعین حسینی صورت گرفته و شامل مشاهدات نگارنده از آشوب های ایجاد شده در بغداد، چگونگی آماده ساختن مقدمات مراسم اربعین حسینی در کربلا و نحوه ی برگزاری این مراسم در کربلا است.

کیانی انبوهی، عباس

در محضر دریای عشق: سفرنامه کربلای معلا، تهران، عباس کیانی انبوهی، چاپ 1، 1384، 154 ص، رقعی.

شابک: 8- 7643- 06- 964

این مجموعه اشعاری عمدتاً با مضامین دینی و مذهبی در قالب غزل و مثنوی درباره مرقد شریف حسینی و روضه ی علوی در نجف اشرف و دیگر ائمه شیعه در کاظمین و سامراء است؛ ضمن آن که در بخشی از کتاب شرح سفر شاعر به کربلا، به نظم کشیده شده است.

کیخایی، حسین

همسفر عشق: سفرنامه ی کربلا، ویرایشِ محمدرضا جاوید، شیراز، فرامتن، چاپ 1، 4، 95 ص، رقعی.

شابک: 0- 7- 94706- 964

سفرنامه نویسنده از خاطرات سفر به عتبات عراق به ویژه کربلا است. و دربردارنده ی نوشته ها، خاطرات و شرح آثار فرهنگی سفر به کربلا و ذکر تحولات نگارنده است. کاظمین، سامرا، قبرستان وادی السلام، قبور

مشاهیر در نجف، گودال قتلگاه، و حرم حضرت ابوالفضل از جمله مکان هایی است که در کتاب توصیف شده است.

ص: 257

گلدار، نسرین

سفر عشق بوی دیگری دارد: گزارشی عاشقانه از یک سفر، تهران، آسیم، چاپ 1،، 120 ص، پالتویی.

شابک: 8- 020- 418- 964

چاپ دیگر

تهران، ذهن آویز، چاپ 2،.

شابک: 5- 54- 7390- 964- 978

سفرنامه نویسنده به کربلا و بیان خاطرت و حالات روحی و درونی او است. وی مشاهدات خود را به تصویر کشیده است.

مجابی، عباس (متولد 1343)

خسی در کربلا، تهران، ماهرنگ، چاپ 76،، 78 ص، رقعی.

شابک:

x

- 90- 7232- 964

گزارش سفر نویسنده به عتبات عالیات عراق به ویژه زیارت قبور اهل بیت است و در کنار آن به برخی روایات مذهبی و تاریخی اشاره می نماید.

مدنی، اشرف

از کربلای ایران تا کربلای عراق، تهران، پرچین، چاپ 1،، 28 ص.

شابک: 3- 6- 92173- 964

سفرنامه کربلای مؤلف است. وی دیده ها و شنیده های خود را در طول سفر و به هنگام اقامت در چهار شهر زیارتی عراق توصیف

کرده است.

مشکاه السلطان، علی اکبر (1250- 1311)

مشکوه المسافرین: سفرنامه تبریز- عتبات، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، گوهر منظوم، چاپ 1،، 188 ص.

شابک: 3- 01- 8994- 964

ص: 258

چاپ دیگر

تهران، پانیذ، چاپ 1،، 192 ص.

شابک: 3- 53- 7105- 964

گزارش سفر مشکوه السلطان به عتبات عراق است. ملاقات ها، گفت وگوها و دیگر مشاهدات وی در این مجموعه ثبت و توصیف شده است.

معینی، مریم (متولد 1340)

با من به عتبات عالیات بیایید: سفرنامه، اصفهان، علم آفرین، چاپ 1، 1385، 176 ص.

شابک: 3- 3- 95535- 964

سفرنامه کربلا و دیگر شهرهای زیارتی عراق است. نویسنده خاطرات و مشاهدات خود را توصیف کرده است.

مغیثی پورسبزواری، علی اکبر (متولد 1337)

سفرنامه عشق، تهران، مرکز فرهنگی و انتشاراتی ایتا، چاپ 1،، 116 ص.

شابک: 6- 77- 6890- 964

گزارشی از زیارتگاه های اسلامی در عراق به ویژه از کربلا و نجف است.

ملک قاسمی، ربابه (متولد 1304)

با راهیان دیار عشق، تهران، نیکتاب، چاپ 1،، 69 ص، رقعی.

شابک: 1- 54- 302- 964

خاطرات سفر نویسنده به عتبات عالیات کشور عراق است. وی در روز هفتم مهرماه 1380 همراه با تنی چند از کاروانیان به کشور عراق سفر می کند. خاطرات نویسنده ابتدا مربوط به شهر بغداد و سپس دیگر اماکن زیارتی، به ویژه مرقد امامان معصوم است که طی آن، فضای حاکم و محیط پیرامون اماکن توصیف می شود و از اتفاقات روزمره نیز سخن به میان می آید.

ص: 259

منوری، هادی

دوباره شیعه شدم: سفرنامه فرات، با مقدمه و رباعیاتی از محمدجواد غفورزاده شفق، مشهد، رستگار، چاپ 1،، 92 ص، رقعی.

بررسی تاریخچه و تأثیرات اجتماعی عتبات عراق و زیارت آنها است. نویسنده تلاش کرده با بررسی اعتقادات شیعه، نقش زیارت عتبات در ترویج عقاید شیعه را بررسی کند.

موسوی دشتستانی، باقر

سفرنامه وصال: سی سال آرزوی کربلا، قم، طاووس بهشت، چاپ 1،، 160 ص.

عنوان دیگر: سی سال آرزوی کربلا

بررسی زیارتگاه های عراق به ویژه کربلا است. نویسنده خاطرات و مشاهدات خود را توصیف کرده است.

ناصرالدین قاجار، شاه ایران (1) (1247- 1313 ق)

سفرنامه عتبات سال قمری، به کوشش ایرج افشار (2)، تهران، فردوسی، عطار، چاپ 1،، 289 ص.

فروست: مجموعه گذشته ایران در نوشته پیشینیان؛.

شهریار جاده ها: سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، تصحیح محمدرضا عباسی و پرویز بدیعی، تهران، سازمان اسناد ملی ایران، چاپ 1،، ی+ 303 ص، وزیری.

عنوان دیگر: سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات.

گزارش سفرنامه ناصرالدین شاه قاجار به عتبات عالیات در سال 1287 قمری انجام است. این اثر از اسناد تاریخی مهم برای مطالعه تاریخ ایران و منطقه است. وضعیت راه ها از تهران تا کربلا و نجف، وضعیت

ص: 260

اجتماعی مردم در شهرها و روستاها در ایران و عراق و دیگر مسائل فرهنگی و اجتماعی توصیف شده است.

نشاط، فاطمه (متولد 1340)

سفری به سوی عشق، تهران، نورسان، چاپ 1،، 44 ص.

شابک: 2- 06- 2667- 964- 978

گزارشی از زیارتگاههای اسلامی درعراق و سفرنامه نویسنده به شهرهای مذهبی عراق و زیارت عتبات است.

نظری، محمد

سفر عشق: همراه با زائران کوی دوست در سرزمین عراق، شیراز، مؤسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی میرزای شیرازی (امیدواران)، چاپ 1،، 140 ص.

شابک: 1- 44- 6623- 964

مجموعه خاطرات نویسنده از سفر به عتبات عراق به ویژه کربلا و نجف است. وی با قلمی ادبی به بیان احساسات و مشاهدات خود پرداخته است.

واثقی، حسین (متولد 1336)

در کوی جانان: سفر به حرم ائمه علیهم السلام در عراق، قم، بوستان کتاب قم، چاپ 1، 1381، 152+ 16 ص، رقعی.

شابک: 5- 288- 371- 964

معرفی آثار اسلامی و تاریخی و اماکن مقدس در شهرهای مذهبی عراق به ضمیمه تصاویر آن است، که در قالب سفرنامه ارائه شده است. نویسنده با قلمی شیوا و با لحنی احساسی، حالات و مشاهدات خود را در این سفرها بیان داشته و به توصیف هریک از مکان های مقدسی که به زیارت آنها مشرف شده، پرداخته است. اماکن مقدس نجف و کوفه نظیر حرم امام علی، قبر میثم تمار، خانه امام علی، مسجد کوفه، مسجد سهله و بازار نجف و به دنبال آن حرم امام حسین در کربلا و مزارها و مشاهد شریفی

ص: 261

چون حرم حضرت ابوالفضل، قبور طفلان مسلم و عون از جمله مشاهد مشرفه ای است که سفرنامه نویس به توفیق زیارتشان نایل شده و آنها را وصف کرده است. اماکن مقدس در کاظمین و سامرا به ویژه قبور امامان

معصوم (ع) در این دو مکان و نیز زیارت قبر سیدمحمد و مسجد براثا مورد گزارش نویسنده واقع شده است.

وهومن، هارون (متولد 1345)

کربلا رفته ها، تهران، گوهر منظوم، چاپ 1،، 670 ص، وزیری.

شابک: 6- 60- 5595- 964

عنوان دیگر: کربلا رفته ها: کربلا از دید سیاحان و جهانگردان.

خاطرات زائران کربلا و دیگر شهرهای عراق و عتبات است. افرادی که سفر عتبات رفته و اوضاع تاریخی، جغرافیایی، سیاسی این شهرها را به تصویر کشیده اند. راویان خاطرات دارای ملیت های گوناگون هستند.

هادیان، علی (متولد 1342)

کاروان اشک، تهران، آریا زمین، چاپ 2،، 52 ص، رقعی.

شابک: 5- 02- 8796- 964

گزارش سفر نویسنده به کربلا و دیگر شهرهای عراق است. وی شنیده ها و مشاهدات خود را در قالب داستان بیان نموده است.

یعقوبی گلوردی، محبوبه

تا قاف عشق، قم، میراث ماندگار، چاپ 1،، 112 ص، وزیری.

شابک: 7- 29- 2959- 964- 978

گزارش اوصاف کربلا و نجف و بیان کرامات و اوصاف امام علی (ع) و امام حسین (ع) است که در قالب یک سفرنامه به این دو شهر ارائه شده است. در کتاب حاضر به بهانه سفر به نجف و کربلا از منظری عرفانی به

دو این شهر نگریسته شده و به همین مناسبت درباره فضایل حضرت علی و امام حسین و شهدای کربلا مطالبی آمده است. نگارنده نجف و کربلا را

ص: 262

قطعاتی از بهشت دانسته و به توصیف رشادت های امام حسین، ابوالفضل، علی اکبر و سایر شهدای کربلا می پردازد. وی همچنین نگاهی کوتاه به زندگی پر از غم و مظلومیت حضرت علی (ع) نموده و به توصیف عدالت، مظلومیت آن امام می پردازد. توصیف مسجد سهله و مسجد کوفه، وادی السلام، بارگاه ملکوتی امام علی در نجف، بارگاه امام حسین و حضرت ابوالفضل در کربلا، تل زینبیه، مقام کف العباس از دیگر مندرجات این کتاب است.

ی کتایی، محمدرضا (متولد 133)

ستاره های دنباله دار، تهران، استاندارد، چاپ 1،، 112 ص، رقعی.

شابک: 2- 27- 6255- 964- 978

گزارش سفر نگارنده به کربلا در فروردین ماه 1385 است. عناوین مطالب کتاب عبارت اند از: از مرز مهران تا شهر شهید محراب؛ سیزده به در در حضور زاده ی سیزده رجب؛ اهل زمزمه و مسجد سهله؛ کلافه برای علوفه؛ لبیک یا حسین (ع)؛ مهره هایی از جنس عشق؛ دعا کن آدم شوم؛ شمشیر بر فرق خودمان یا بر فرق دشمنانمان؟؛ اول رفع نگرانی و بعداً پذیرایی؛ و حسرت زیارت کاظمین و سامرا.

ص: 263

حسینی، پروین (متولد 1330)

سفرنامه سوریه، ویرایشِ محمد ربیع، تهران، آبتین قلم، چاپ 1،، 72 ص، رقعی.

شابک: 7- 04- 2721- 964- 978

گزارش مشاهدات و احساسات نویسنده در سفر به سوریه است. زیارتگاه ها و مرقد زینب (س) و مراقد دیگر خانواده امام حسین (ع) را توصیف کرده است. دمشق سال ها به عنوان پایتخت جهان اسلام بوده و اماکن بسیاری و جذاب در آنجا ساخته شد که امروزه به عنوان اماکن تاریخی و باستانی بازدید می شود. نویسنده، هدف از نگارش کتاب را کمبود کتاب های راهنمای سفر به سوریه دانسته است و از اینرو تصمیم گرفته پس از بازگشت خود از سوریه، تجربه ها و دیده ها و شنیده های خود را به شکل سفرنامه ای ساده برای زائرین این سرزمین به رشته تحریر درآورد.

خراسانی محمدرضائی، محمدرضا (1) (متولد 1335)

ره آورد سوریه، رفسنجان، محمدرضا خراسانی محمدرضائی، چاپ 1،، 66 ص.

بررسی جوانب زیارتگاه های اسلامی در سفر به سوریه و گزارش زیارتگاه های دمشق است.

داستانی بنیسی، اسدالله (2) (متولد 1325)

سفری بر پایگاه حضرت زینب کبری (س)، قم، نشر بنیس، چاپ 1،، 88 ص.

توصیف زیارتگاههای اسلامی در سوریه و گزارشی از سفر نویسنده به دمشق است. عمدتاً جوانب روضه و مرقد حضرت زینب (س) را توصیف کرده است.

ص: 265

صنعتی، محمدحسن (متولد 1343)

سفر سوریه و یادداشتهایی در خاک ایران، ترکیه و سوریه، مشهد، آهنگ قلم، چاپ 1،، 159 ص، رقعی.

شابک: 0- 3- 933234- 964

گزارش زیارتگاه های اسلامی در سوریه و ترکیه است. نویسنده مشاهدات خود را از ابتدای حرکت در ایران تا دمشق و برگشت به ایران مکتوب کرده است.

عرب، محمدحسن (متولد 1319)

عشق دمشق: به ضمیمه تحقیقی درباره اسرار شگفت انگیز اصحاب کهف، تهیه سازمان کارآفرینان جوان، قم، بوستان کتاب قم (انتشارات دفترتبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، چاپ 1،، 136 ص، رقعی.

گزارش سفر نویسنده در اردیبهشت 1380 به منظور زیارت اماکن مذهبی سوریه است. در کتاب حاضر مشاهدات خود را از این کشور- همراه با توضیحاتی درباره صاحبان قبور، و مطالبی درباره اصحاب کهف- به قلم آورده همچنین مختصری درباره فرهنگ مردم سوریه سخن می گوید. این

نوشتار با عکس هایی از اماکن مقدس سوریه همراه است و با چند نمایه به پایان می رسد.

علوی، عادل (1) (متولد 1955)

ثقافه اسلامیه، قم، المؤسسه الاسلامیه العامه للتبلیغ و الارشاد، چاپ 8، ق/، رقعی.

شابک: 3- 47- 5915- 964

فروست: رسالات اسلامیه؛ الجزء الثامن.

سفرنامه مؤلف به کشور سوریه است. وی اطلاعاتی درباره وضعیت

ص: 266

جغرافیایی، تاریخی این کشور و نیز توضیحاتی درباره اماکن مذهبی آن بیان می کند.

میرشریفی، سیدعلی (متولد 1337)

سفری به کوی جانان: سفرنامه ترکیه، سوریه، اردن، قم، بنیاد پژوهشهای علمی فرهنگی نور الاصفیاء، چاپ 1، 1381، 247 ص، رقعی.

شابک: 3- 32- 5927- 964

مجموعه یادداشت ها و شرح خاطرات مؤلف از سفر به ترکیه، سوریه و اردن است. وی در این سفرنامه، اتفاقات، رویدادها و مراسمی را که زوار حضرت زینب (س) برگزار می نمایند، شرح داده است. بخشی از کتاب به معرفی برخی اماکن مقدس اختصاص دارد.

وزیری، سعید (متولد 1318)

سفری به هوای خورشید: سفرنامه سوریه، ورامین، واج، چاپ 1،، 280 ص، رقعی.

شابک: 6- 07- 5881- 964

عنوان روی جلد: در هوای خورشید: سفر به سوریه.

گزارش و شرح مشاهدات و خاطرات نگارنده از اماکن زیارتی سوریه است. علاوه بر آن اطلاعاتی درباره مقابر و اماکن مقدس سوریه و تاریخچه ای از حوادث تاریخی مربوط به آنها ذکر گردیده است.

ی کتایی، محمدرضا (متولد 1333)

سپهر صبر: سفرنامه سوریه، تهران، فارابی، چاپ 1،، 32 ص، رقعی.

شابک: 1- 96- 5608- 964

سفرنامه ای درباره زیارتگاه های کشور سوریه و معرفی شخصیت های صاحب مقابر است. جاهایی که معرفی کرده، عبارت اند از: باب الصغیر، حرم حضرت زینب (س)، غار اصحاب کهف، زیارتگاه حجر، حرم حضرت رقیه (س)، و مسجد اموی.

ص: 267

ص: 270

توضیح: حج از موضوعات چند وجهی است و دانشمندان علوم مختلف از منظر تخصصی خود به تحلیل و بررسی بُعد و جنبه مربوط به خود پرداخته اند. از اینرو کتاب هایی که درباره ی حج نوشته و عرضه کرده اند، تنوع و گوناگونی دارد. این بخش به معرفی کتاب هایی می پردازد که از نگاه تأثیرات خصوصی یا از منظر تأثیر عمومی، حج را بررسی کرده اند. عرفان و اخلاق به جنبه هایی از حج می پردازد که تأثیر خصوصی در زندگی مسلمانان دارد ولی کلام و علوم اجتماعی به آثاری می پردازد که جنبه عمومی مسلمانان را تحلیل می کند. از قدیم مبحثی به نام اسرار حج در میان مسلمانان وجود داشت. منظور اسرار هر یک از مناسک و اعمال، بررسی غایی آنها، یا رمزگشایی از آنها است. در واقع اسرار حج دو گونه مفاد دارد: یکی غایت و هدف و مقصود هر یک از مناسک؛ مثلًا هدف رمی جمرات، هدف از صفا و مروه؛ دوم رمز و رازی که در این اعمال و مناسک هست، تجزیه و تحلیل شده و در واقع علل تشریع آنها بیان می شود.

اینگونه تحلیل ها در حوزه تخصصی دانش کلام، عرفان و اخلاق است و به همین منظور همه اینها یکجا در این بخش بررسی می شوند و منابع آنها معرفی می گرددد.

اما فصل دوم این بخش به آداب حج می پردازد و کتاب هایی که در این زمینه هست را معرفی می نماید. منظور از آداب، وظایف اخلاقی مسلمانان

ص: 271

است ولی وظایفی که در فقه بیان نشده و جنبه تکلیف ندارد بلکه ماهیت باید و نباید اخلاقی دارد. برای نمونه تواضع و خشوع داشتن به هنگام اعمال حج یک وظیفه اخلاقی صرف است و هیچگاه فقها به ضرورت و وجوب یا حرمت، استحباب یا کرامت و بالاخره اباحه ی آن نپرداخته اند.

اما راجع به معرفی منابع این بخش چند نکته است:

1. مدخل هایی که نیاز به چکیده نداشتند؛ مثلًا عنوان آنها بسیار گویا است، توصیف و چکیده برای آنها نوشته نشد.

2. کتاب هایی که محتوای آن روشن است، فقط جنبه خاص مورد نظر آن توصیف شده است. به عبارت دیگر مطالب مورد نظر برجسته سازی شده است.

ص: 272

عنوان دیگر: روایتی عارفانه از منازل و مناسک حاجیان.

بررسی فلسفه اعمال و مناسک و نیز تاریخ تحولات حج است. مؤلف کوشیده است تا علاوه بر توجه به فلسفه و تاریخچه حج، محتوا و روح هر عمل را درک نموده و به عنوان فراهم آورنده شرایطی الهام بخش و ملموس به مخاطب عرضه کند. معنای لغوی و اصطلاحی حج، میقات، نیت، تخلیه و تحلیه، لبیک، طواف، مقام ابراهیم، سعی بین صفا و مروه، تقصیر، حج اکبر و تشریق موضوعاتی هستند که بررسی شده اند.

آل عصفور، حسن (متولد 1972 م)

فلسفه مناسک الحج و دلیل الحاج فی الفرائض و السنن، قم، دار التفسیر، ق/، 384 ص.

شابک: 0- 34- 6398- 964

بررسی تأثیرات، منفعت ها، فلسفه مناسک حج و نیز راهنمای زائران خانه خدا برای شناخت هرچه بهتر مشاهد مشرفه مکّه و مدینه است. نیز مجموعه ای از ادعیه، زیارات و آداب و مناسک در آن آمده است.

آل عنوز، عبدالرسول

نافع الحاج، قم، داوری، چاپ 1،/ ق، 272 ص، جیبی.

شابک: 1613- 8872- 964

بررسی فلسفه حج، منافع حج و نیز معرفی برخی اماکن مقدس در مکه و مدینه آمده است.

ابراهیمی، محمدحسین (متولد 1329)

با کاروان حج: تذکراتی لازم برای زائران و روحانیان حج، قم، حوزه علمیه قم، دفتر تبلیغات اسلامی، مرکز انتشارات، چاپ 1،، 103 ص، رقعی.

شابک: 2- 095- 424- 964

فروست: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات- 190

مجموعه توصیه ها و تعیین وظایف حجاج و روحانیون کاروان ها است.

ص: 274

این نوشتار در سه فصل تنظیم شده است. فصل اول درباره بیست و شش عنوانِ فقهی و عبادی است، که به مکه و مدینه مربوط می شود؛ فصل دوم، مطالبی درباره فلسفه حج و معرفی مواقف کریمه و مشاهد شریفه آن است؛ و در فصل آخر موضوع اعلان برائت از مشرکان و تاریخ و فلسفه آن، و نیز مطالبی درباره زیارت و فرهنگ قرائت قرآن آمده است.

ابوعلی، غلامرضا

سفر به سرزمین وحی، ویرایشِ عبدالسید راهداری، اهواز، آیات، چاپ 1، 1384، 125 ص، رقعی.

شابک:

x

- 68- 8593- 964

معرفی جنبه های معنوی و عرفانی فریضه حج و اعمال آن است. نویسنده در آغاز عواطف و احساسات دینی خود را نسبت به حج بیان نموده و بر این نکته تأکید می کند که در آغاز راه از لحظه ای که محرم می شویم بایستی خود خواهی را که حجاب میان انسان و خداوند است از خود دور سازیم. آنگاه درباره نماد دینی سنگ زدن به شیطان، مسجد النبی و ورود پیامبر (ص) به آن محل، ورود به خانه خدا وحرکت به سرزمین عرفات و

جلوه های معنوی و عرفانی آن و نیز حرکت به سوی مشعر الحرام که در حقیقت نماد روحانی از روز محشر است سخن می گوید. وی در ادامه به تشریح شیطان و اوصاف او، مبارزه با هوای نفس، طواف، قربانی کردن و سر تراشیدن و دیگر اعمال و آداب حج با توجه به جنبه های تاریخی و وجوه دینی و عبادی آن پرداخته است.

احمدوند، محسن (متولد 1353)

سفر به بیت عتیق: اسرار و معارف حج، مناسک و اعمال حج، معرفی آثار مکه و مدینه، تهران، میثم تمار، چاپ 1، 1386، 472 ص، وزیری.

شابک: 1- 00- 2786- 964

عنوان دیگر: اسرار و معارف حج، مناسک و اعمال حج، معرفی آثار مکه و مدینه.

ص: 275

بررسی منفعت ها، تأثیرات، فلسفه مناسک حج و نیز راهنمای زائران خانه خدا برای مشاهد مشرفه مکّه و مدینه و حاوی مجموعه ای از ادعیه، زیارات و آداب و مناسک است. بخش اول به ذکر آیات و روایاتی در فضیلت و اهمیت کعبه و آداب سفر حج و بخش دوم به احکام و اعمال حج اختصاص یافته و مجموعه ای از واجبات و محرمات و مکروهات و مستحبات این واجب شرعی بر مبنای فقه عملی شیعه در آن ارائه گردیده است. در بخش سوم موقعیت شهر مدینه و بخش های مسجد النبی و اماکن زیارتی، مقبره ها و مساجد این شهر مقدس معرفی شده است.

اشرفی تبریزی، محمود

اسرار حج از امام سجاد (ع)، تهران، میرحسین سدیفی، چاپ 2، 1364، 33 ص. جیبی.

بررسی دیدگاه های امام چهارم شیعیان، امام سجاد (ع) درباره تأثیر، منافع

و رازو رمزهای اعمال و مناسک حج است.

افتخاری گلپایگانی، علی (متولد 1304)

الحج و العمره و معرفه الحرمین الشریفین، مراجعه محسن الاسدی، تهران، نشر مشعر، 1417 ق/ 1375، 280 ص، وزیری.

شابک: 0- 05- 6293- 964

بررسی جنبه های اجتماعی مثل تأثیرات حج در جامعه و بعد اخلاقی حج و عمره از دیدگاه های مختلف است. نویسنده احکام، فضائل، تاریخ، اماکن و آثار و تأثیرات فردی و اجتماعی آن دو را تبیین کرده است.

اکبرنژاد، محمدتقی و سعیدی، امیرسعید

اسرار مناسک حج، ویرایشِ رضا دیلمی، قم، مسجد مقدس جمکران، چاپ 1،، 159 ص، رقعی.

شابک: 6- 121- 973- 964- 978

بررسی فواید و حکمت های احکام و مسائل حج با تکیه بر روایات و ادعیه است. هم در آموزه های دینی و هم در ادبیات و عرفان اسلامی تفاسیر معنوی زیبایی از مناسک حج ارائه شده است. در این کتاب ضمن

ص: 276

اشاره به فلسفه حج، اسرار مکه، اسرار مسجد الحرام، اسرار صفا و مروه، اسرار طواف، اسرار منی و اسرار مشعر و عرفات به آداب باطنی انجام هر یک از مناسک و فضیلت احرام و قربانی و اعمال حج پرداخته شده است. منظور از اسرار حج بیان حکمت ها و فلسفه شرعی مسائل حج است که در کتب قدیمتر تحت عنوان علل الحج و معانی الحج مطرح می شده است.

الف، الف.

خط سیر ما یا صراط مستقیم، بی جا،

1400 ق، 264 ص، وزیری.

بررسی اسرار حج، فضائل مکه، تأثیرات اخلاقی حج، تأثیر در سازندگی انسان و تقرب الهی است.

الله وردیخانی، علی

کعبه: مصباح الطاهرین، تهران، دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ، چاپ 1، 1379، 64 ص، رقعی.

شابک: 4- 9263- 03- 964

بررسی آثار معنوی حج و فضیلت آن و نیز قداست و اهمیت اماکن مقدس مکه به ویژه کعبه است.

الهی قمشه ای، مهدی

اسرار حجّ عاشقان، به اهتمام حسین الهی قمشه ای، بی جا، بی نا، چاپ 1، 1364، 64 ص، بیاضی.

بررسی جنبه های معنوی و عرفانی فریضه حج و راز و رمزهای اعمال و مناسک حج است ..

امامی خوانساری، محمد (1) (متولد 1312)

فلسفه و اسرار حج، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1385، 196 ص، پالتویی.

ص: 277

شابک: 6- 006- 540- 964

بررسی نکات عرفانی و معارفی حج و تأثیرات اجتماعی و اخلاقی آن در بیست و چهار فصل است. از جمله عناوین فصول آن عبارت اند از: اثر

معنوی حج؛ حج راز زندگی؛ حج، تقویت ایمان؛ تلبیه و مقصود حقیقی از آن؛ آداب واقعی حج؛ حج وسیله تشکیل انجمن همگانی؛ حقیقت معنوی مناسک؛ انتظار از دولت های اسلامی.

امین، محمد (متولد 1336)

حکمت مناسک عمره مفرده، قم، طیب، چاپ 1،، 176 ص.

شابک: 3- 8- 94755- 964

عنوان دیگر: حکمت مناسک عمره مفرده ویژه دانشجویان.

امین پور، فریده (متولد 1327)

کعبه تجلی گاه توحید، روح حج، با همکاری مکتب القرآن مسجد ایریلو، تبریز، فروغ آزادی، چاپ 1،، شش+ 130 ص، رقعی.

شابک: 8- 45- 6971- 964