بالكرم

«شبي در حال طواف دور خانه خدا جواني را ديدم كه از پرده كعبه گرفته و مي گفت: اي آن كه در دل شب دعوت بي چاره را اجابت مي كند، اي بر طرف كننده پريشاني و مصيبت و گرفتاري، نمايندگان تو در اطراف خانه تو خوابيدند و بيدار شدند ولي تو اي زنده پاينده هرگز نمي خوابي، خدايا من تو را با غمهاي جانكاه و در نهايت پريشاني و نگراني مي خوانم، به حرمت بيت و حرم به اشك چشم رحم كن، اگر شخص سفيه و گستاخ به احسان تو اميدوار نباشد پس چه كسي بر گناهكاران احسان خواهد كرد؟».

«ثم بكي بكاء شديدا و أنشد يقول:

ألا أيها المقصود في كل حاجة

شكوت اليك الضر فارحم شكايتي

ألا يا رجائي أنت تكشف كربتي

فهب لي ذنوبي كلها و اقض حاجتي

أتيت بأعمال قباح رديه

و ما في الوري عبد جني كجنايتي

أتحرقني بالنار يا غاة المني

فأين رجائي ثم أين مخافتي

«سپس به شدت گريه سر داده و اين اشعار را زمزمه مي كرد:

اي آن كه در هر نيازي مقصود، تو هستي از بينوائي خود به تو شكوه مي كنم به شكايت من رحم كن. اي اميد من تو اندوه مرا بر طرف مي كني، همه گناهان مرا ببخش و حاجتم را روا كن.

با اعمال زشت و پليد به تو روي آوردم و در جهان هيچ بنده اي به اندازه من گناهكار نيست.

اي آخرين آرزوي من، آيا مرا به آتش مي سوزاني، پس اميد من و سپس ترس من چه مي شود؟

«ثم سقط علي الأرض مغشيا عليه فدنوت منه فاذا هو زين العابدين علي بن الحسين بن علي بن ابيطالب

عليه السلام (رضي الله عنهم اجمعين) فرفعت رأسه في حجري و بكيت، فقطرت دمعة من دموعي علي خده ففتح عينيه و قال: من هذا الذي يهجم علينا؟ قلت: عبيدك الأصمعي سيدي ما هذا البكاء و الجزع و أنت من أهل بيت النبوة و معدن الرسالة أليس الله تعالي يقول: (انما يريد الله أن يذهب عنكم الرجس أهل البيت و يطهركم تطهيرا) فقال: هيهات، هيهات، يا اصمعي ان الله خلق الجنة لمن أطاعه و لو كان عبدا حبشيا و خلق النار لمن عصاه و لو كان حرا قرشيا، أليس الله تعالي يقول: (فاذا نفخ في الصور فلا أنساب بينهم يؤمئذ و لا يتسائلون)؛ (فمن ثقلت موازينه فاولئك هم المفلحون و من خفت موازينه فاولئك الذين خسروا أنفسهم في جهنم خالدون)». [2] . «سپس آن جوان از هوش رفت و بر زمين افتاد به او نزديك شدم ناگهان ديدم او زين العابدين علي بن حسين بن علي بن ابيطالب عليهم السلام است (خداوند از همه آنها راضي باشد) سرش را بلند كردم و به دامنم گذاشتم و بي اختيار گريستم يك قطره از اشك چشمم به صورت او چكيد، چشمانش را باز كرد و فرمود: اين كيست كه بر ما اشك مي ريزد؟ عرض كردم بنده حقير شما اصمعي هستم، مولاي من، اين گريه و ناله از براي چيست؟ و تو از اهل بيت نبوت و معدن رسالت هستي؟ آيا خداوند در قرآن نفرموده است: (خداوند مي خواهد هر نوع رجس و آلايش را از شما خانواده نبوت بزدايد و شما را از هر عيب پاك و منزه گرداند)؟ فرمود: افسوس، افسوس، اي اصمعي خداوند بهشت را براي كسي آفريده كه از او اطاعت كند و

لو اين كه غلام سياه حبشي باشد و جهنم را براي كسي خلق كرده كه از او نافرماني كند و لو اين كه آزاده قرشي باشد. مگر خداوند نفرموده: پس آنگاه كه صور قيامت دميده شود ديگر نسب و خويشي در ميانشان نماند و كسي از كس ديگر سراغي نمي گيرد پس در آن روز آنان كه اعمالشان وزين است، رستگار هستند و آنان كه اعمالشان سبك باشد، نفس خود را در زيان افكنده و در دوزخ مخلد خواهند بود».

--------------------------

پي نوشت ها:

[1] ابن خلكان، و فيات الأعيان، ج 2، ص 344 - ريحانة الأدب، ج 1، ص 146.

[2] المستطرف، ج 1، ص 129.

منبع: امامان اهل بيت در گفتار اهل سنت؛ داود الهامي؛ مكتب اسلام چاپ اول پائيز 1377.

فرمود: تو را بخشيدم خدا تو را ببخشد، كنيز مجددا گفت: (و الله يحب المحسنين) امام فرمود: تو را در راه خدا آزاد كردم».

---------------------

پي نوشت ها:

[1] الدر النثور، ج 2، ص 73 - ذيل آيه 134 سوره آل عمران.

منبع: امامان اهل بيت در گفتار اهل سنت؛ داود الهامي؛ مكتب اسلام چاپ اول پائيز 1377.

اين كه بيش از همه به مادرت احسان و نيكي مي كني ولي نمي بينيم با او از يك ظرف غذا ميل كني؟ فرمود: از اين مي ترسم كه دستم به سوي غذائي دراز شود كه قبل از من چشم مادرم به آن افتاده است... خلاصه فضائل و مناقب امام زين العابدين عليه السلام بيش از آن است كه به شمار آيد». «ابن خلكان» در ضمن ترجمه مبسوط تحت عنوان «ابوفراس همان الفرزدق» (متوفي 110 ه) مي نويسد: «و تنسب اليه مكرمة يرجي له بها الجنة و هي: انه لما حج هشام بن عبدالملك في أيام أبيه، فطاف و جهد أن يصل إلي الحجر ليستلمه، فلم يقدر عليه لكثرة الزحام». به فرزدق يك جوانمردي و مكرمتي نسبت داده شده كه اميد است در اثر آن به بهشت برود و آن اين كه هشام بن عبدالملك در زمان پدرش به عنوان انجام مناسك حج به مكه آمد و طواف كرد و كوشيد خود را به حجرالأسود برساند و آن را استلام كند از كثرت ازدحام نتوانست. آن وقت در مسجد الحرام منبري براي او نصب كردند و بر بالاي منبر قرار گرفت به حجاج نگاه مي كرد و جمعي از اعيان شام دور او را گرفته بودند در اين هنگام حضرت زين العابدين علي بن الحسين بن علي بن ابي طالب عليه السلام پيدا شد و صورتش چندان نيكو بود كه در ميان مردم زيباتر از او ديده نمي شد و رائحه عطرآگين او فضا را پر كرده بود و بويش از همه پاكيزه تر. پس شروع به طواف كرد و چون به حجرالأسود رسيد، مردم به ملاحظه هيبت و جلالت آن حضرت راه باز كردند تا آن

حضرت به راحتي استلام حجر فرمود، هشام از ديدن اين منظره به غضب آمد و مردي از اهل شام چون اين عظمت و جلالت را ديد از هشام پرسيد: اين شخص كيست؟ هشام از جاه و جلال و هيبت او انديشيد، و براي اين كه اهل شام آن حضرت را نشناسند، گفت: نمي شناسم. «فرزدق» كه آنجا حاضر بود، گفت: من او را مي شناسم. آن شامي گفت: اي ابوفراس او را معرفي كن، فرزدق گفت:

هذا الذي تعرف البطحاء وطأته

و البيت يعرفه و الحل و الحرم

هذا ابن خير عبادالله كلهم

هذا التقي النقي الطاهر العلم

إذا رأته قريش قال قائلها:

إلي مكارم هذا ينتهي الكرم

ينمي الي ذروة العز التي قصرت

عن نيلها عرب الإسلام و العجم

يكاد يمسكه عرفان راحته

ركن الحطيم اذا ما جاء يستلم

في كفه خيزران ريحه عيق

من كف اروع في عرنينه شمم

يغضي حياء و يغضي من مهابته

فما يكلم الا حين يبتسم

ينشق نور الهدي من نور غرته

كالشمس ينجاب عن اشراقها الظلم

منشقة من رسول الله نبعته

طابت عناصره و الخيم و الشيم

هذا ابن فاطمة ان كنت جاهله

بجده انبياء الله قد ختموا

الله شرفه قدما و عظمه

جري بذاك له في لوحه القلم

فليس قولك من هذا بضائره

العرب تعرف من أنكرت و العجم

كلتا يديه غياث عم نفعهما

تستوكفان و لا يعروهما عدم

سهل الخليفة لا تخشي بوادره

يزينه اثنان حسن الخلق و الشيم

حمال أثقال أقوام إذا فدحوا

حلو الشمائل تحلو عنده نعم

ما قال لا قط الا لا في تشهده

لو لا التشهد كانت لاءه نعم

لا يخلف الوعد مأمون نقيبته

رحب الفناء

أريب حين يعتزم

عم البرية بالاحسان فانقشعت

عنها الغيابة و الأملاق و العدم

من معشر حبهم دين و بغضهم

كفر و قربهم منجي و معتصم

ان عد أهل التقي كانوا ائمتهم

او قيل من خير أهل الأرض قيل هم

لا يستطيع جواد بعد غايتهم

و لا يدانيهم قوم و ان كرموا

هم الغيوث اذا ما ازمة أزمت

و الأسد أسد الشري و البأس محتدم

لا ينقص العسر بسطا من أكفهم

سيان ذلك ان اثروا و ان عدموا

مقدم بعد ذكر الله ذكرهم

في كل بدء و محتوم به الكلم

يابي لهم أن يحل الذم ساحتهم

خيم كريم و ايد بالندي ديم

اي الخلائق ليست في رقابهم

لاوليه هذا اوله نعم

من يعرف الله يعرف اوليته

و الدين من بيت هذا ناله الأمم [2] .

«و لما سمع هشام هذه القصيدة غضب و حبس الفرزدق و انفذ له زين العابدين اثني عشر ألف درهم، فردها و قال مدحته لله تعالي، لا للعطاء فقال: أنا أهل بيت اذا و هبنا شيئا لا نستعيده فقبلها». «هشام چون اين قصيده را شنيد، غضبناك شد و جايزه فرزدق را قطع كرد و او را زنداني نمود اين خبر به علي بن حسين عليه السلام رسيد دوازده هزار درهم براي فرزدق فرستاد. فرزدق آن را رد كرده و پيغام داد كه من براي خدا او را مدح كرده ام نه به خاطر صله. حضرت سجاد عليه السلام باز فرستاد و فرمود: ما از اهل بيتي هستم كه وقتي چيزي به كسي ببخشيم باز نستانيم، فرزدق قبول كرد» [3] .

----------------------

پي نوشت ها:

[1] و فيات الأعيان، ج 2، ص 431 - 429، ش 395.

[2] و فيات

الأعيان، ج 5، ص 145 - 7.

[3] و فيات الأعيان، ج 5، ص 145 - 147.

منبع: امامان اهل بيت در گفتار اهل سنت؛ داود الهامي؛ مكتب اسلام چاپ اول پائيز 1377.

شديدي فرا مي گرفت و از وي علت آن را پرسيدند فرمود: واي بر شما مگر نمي دانيد در برابر چه كسي ايستاده ام و با چه كسي قصد مناجات و راز و نياز دارم؟».

-----------------------------

پي نوشت ها:

[1] حلية الأولياء، ج 3، ص 136.

[2] حلية الأولياء، ج 2، ص 132.

منبع: امامان اهل بيت در گفتار اهل سنت؛ داود الهامي؛ مكتب اسلام چاپ اول پائيز 1377.

لحني آميخته به حيرت و شگفتي گفت: اين كيست كه مردم اين چنين به او احترام مي نمايند؟ «هشام» با آن كه حضرت سجاد عليه السلام را مي شناخت، از ترس اين كه مبادا مردم شام به آن حضرت توجه كنند، گفت: او را نمي شناسم. «فرزدق» در آنجا حاضر بود به شامي رو كرد و گفت: من او را مي شناسم. از من بپرس، و براي معرفي آن حضرت اشعاري انشاد كرده، و گفت:

هذا الذي تعرف البطحاء و طأته

و البيت يعرفه و الحل و الحرم

«اين همان كسي است كه سرزمين «بطحا» جاي گامهايش را مي شناسد و همچنين خانه خدا مكه و حرم و پيرامون آن او را مي شناسند».

هذا ابن خير عبادالله كلهم

هذا التقي، النقي الطاهر العلم

«اين فرزند بهترين، همه بندگان خداست، اين پرهيزكار و پاكيزه و پاك و سرور مردم است».

هذا ابن فاطمة ان كنت جاهلة

بجده انبياء الله قد ختموا

«او را نمي شناسي؟ او پسر فاطمه است كه پيغمبران خدا به جد او خاتمه يافتند».

و ليس قولك «من هذا» بضائرة

العرب تعرف من أنكرت و العجم

«گفته تو در «اين كيست» زياني به مقام او نمي رساند، زيرا عرب و عجم او را كه تو وي را نمي شناسي، مي شناسند».

إذا رأته قريش قال قائلها

الي مكارم هذا ينتهي الكرم

«هنگامي كه مردم قريش او را مي بينند مي گويند: همه بزرگواريها به وي منتهي مي شود».

من معشر حبهم دين، و بغضهمم

كفر و قربهم منجي و معتصم [1] .

«و او از خانداني است كه دوستي آنها دين و دشمني آنها «كفر» است و نزديكي آنها نجات دهنده و او پناهگاه مردم است».

------------------------------

پي

نوشت ها:

[1] اين قصيده در ديوان فرزدق و بعضي منابع ديگر 42 بيت ذكر شده است ولي در برخي ديگر از جمله در رجال كشي ص 132 - 130 و روضة الواعظين، ج 1، ص 241 - 220 بيست و نه بيت. عقاد از اين قصيده شش بيت ذكر كرده است. - الحسين ابوالشهداء، ص 284 - طبع دار الكتاب اللبناني، بيروت، 1974 م.

منبع: امامان اهل بيت در گفتار اهل سنت؛ داود الهامي؛ مكتب اسلام چاپ اول پائيز 1377.

آن حضرت نزديك كرد. [1] .

وليكن امام سجّاد عليه السّلام كمترين حسّاسيتي در برابر آن موجود وحشتناك نشان نداد و ارتباط خود را با پروردگار متعال خود قطع نكرد.

افعي دهان خود را نزديك انگشتان پاي آن حضرت آورد و آتشي از دهانش خارج ساخت كه بسيار وحشتناك بود، ولي حضرت با آرامش خاطر و خيالي آسوده به نماز خود ادامه مي داد و توجّهي به آن نداشت. در همين حال كه شيطان با آن حالت ترسناك مشغول اذيت و آزار بود، ناگهان تيري سوزاننده از سمت آسمان آمد و به آن ملعون اصابت كرد.

هنگامي كه تير به او خورد، فريادي كشيد و به همان حالت و شكل اوّليه خود بازگشت و كنار امام سجّاد، زين العابدين عليه السّلام ايستاد و اظهار داشت:

شما سيد و سرور عبادت كنندگان هستي؛ و چنين نامي تنها زيبنده و شايسته شما مي باشد.

و سپس در ادامه كلام خود افزود: من شيطان هستم؛ و تمام عبادت كنندگان را از زمان حضرت آدم تاكنون فريب و بازي داده ام و كسي را از تو قوي تر و پارساتر نيافته ام.

و پس از آن شيطان از نزد امام سجّاد عليه السّلام خارج شد و حضرت بدون آن كه به او توجّهي داشته باشد، به نماز و نيايش خود با پروردگار متعال خويش ادامه داد. [2] .

--------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] در احاديث شريفه وارد شده است: ملائكه به هر شكلي غير از سگ و خوك در مي آيند، ولي شيطان و جنّي ها مي توانند به هر شكلي حتّي سگ و خوك در آيند.

[2] هداية الكبري

حضيني: 214، س 11، بحارالانوار: ج 46، ص 58، ح 11، به نقل از مناقب ابن شهر آشوب.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

گردد و در اثر عبادت نفسم قطع شود، يك صدم شكر يكي از نعمت هاي خداوند را هم انجام نداده ام.

چگونه مي توان نعمت هاي الهي را برشمرد؟! و چگونه توان شكر نعمتي از نعمت هايش را خواهيم داشت؟! نه به خدا قسم! خداوند هرگز مرا غافل از شكر نعمت هايش نبيند.

و چنانچه عائله ام و ديگر خويشان و سائر مردم حقّي بر من نمي داشتند، به جز عبادت و ستايش و مناجات با خداوند سبحان، كار ديگري انجام نمي دادم و سخني به جز تسبيح و ذكر خداي متعال نمي گفتم تا آن كه نفسم قطع شود. زهري مي گويد: سپس امام عليه السّلام به گريه افتاد و عبدالملك نيز گريان شد و گفت: چقدر فرق است بين كسي كه آخرت را طلب كرده و براي آن جديت و كوشش مي نمايد و بين آن كسي كه دنيا را طلب كرده است و باكي ندارد كه از كجا و چگونه به دست مي آورد، پس چنين افرادي در آخرت سهمي و نجاتي برايشان نخواهد بود. [1] .

--------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار: ج 46، ص 52، ح 10.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

امانت الهي را به برادرم امام حسن مجتبي عليه السّلام سپرد و پس از آن هم به امام حسين عليه السّلام داده شد و او در صحراي سوزان كربلاء به شهادت رسيد.

و مي داني كه پدرت وصيتي درباره امامت نكرده است، و چون تو جواني بيش نيستي؛ پس با من كه عموي تو و هم رديف پدرت مي باشم؛ و همچنين از تو بزرگ تر و با تجربه هستم و من عموي تو و هم رديف پدرت مي باشم و من بزرگ و با تجربه ام. بنابراين در امر امامت و رهبري جامعه اسلامي با من نزاع نكن؛ زيرا كه آن حقّ من خواهد بود. امام سجّاد عليه السّلام در مقابل او چنين اظهار داشت: اي عمو! رعايت تقواي الهي كن و از خدا بترس و در آنچه حقّ تو نيست ادعّا نكن، من تو را موعظه مي كنم كه مبادا در رديف بي خردان باشي. همانا پدرم امام حسين عليه السّلام پيش از آن كه عازم عراق گردد، با من عهد نمود و وصاياي امامت را به من سپرد و اين سلاح حضرت رسول است، كه نزد من موجود مي باشد. بنابراين، آنچه را استحقاق نداري مدّعي آن مباش كه برايت بسي خطرناك است و مرگ زودرس، تو را فرا مي گيرد؛ پس بدان كه خداوند متعال وصايت و امامت را تنها در ذريه امام حسين عليه السّلام قرار داده است.

و چنانچه مايل باشي، نزد حجرالاسود برويم و از آن شهادت طلبيده و آن را حاكم قرار دهيم.

امام باقر عليه السّلام فرمود: چون محمّد حنفيه به همراه آن حضرت كنار حجرالاسود

آمدند، امام زين العابدين عليه السّلام به محمّد حنفيه خطاب نمود: تو از خدا بخواه و او را بخوان كه اين سنگ به سخن آيد. پس محمّد حنفيه هر چه دعا كرد، اثري ظاهر نگشت، و بعد از آن امام سجّاد عليه السّلام فرمود: اينك نوبت من است؛ چون اگر حقّ با تو مي بود جواب مي شنيديم.

محمّد حنفيه گفت: اكنون تو از خدا بخواه كه اين سنگ شهادت دهد.

سپس امام سجّاد عليه السّلام دعائي را زمزمه نمود و سنگ را مخاطب قرار داد و فرمود: تو را قسم مي دهم به آن كسي كه ميثاق پيغمبران و ديگر اوصياء را در تو قرار داد، شهادت دهي كه امامت و وصايت پس از پدرم امام حسين عليه السّلام حقّ كدام يك از ما دو نفر مي باشد.

ناگهان سنگ به حركت درآمد، به طوري كه نزديك بود از جاي خود بيرون آيد؛ و آن گاه با زباني فصيح به عربي چنين گفت: خداوندا! من شهادت مي دهم كه وصايت و امامت بعد از حسين ابن علي، حقّ پسرش علي بن الحسين خواهد بود. و محمّد بن حنفيه با مشاهده اين چنين معجزه اي، حقّ را پذيرفت و امامت و ولايت امام سجّاد عليه السّلام را قبول كرد و از او در تمام مسائل و امور اطاعت نمود. [1] .

------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] كافي: ج 1، ص 348، ح 5، احتجاج طبرسي: ج 2، ص 147، ح 185.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

وقوع تحوّلاتي در حكومت بني اميه، مختار ثقفي روي كار آمد. و يكي از فرماندهان مختار شخصي به نام ابراهيم فرزند مالك اشتر بود، كه بعد از آن كه عبيداللّه بن زياد ملعون را دست گير كردند، توسّط ابراهيم، فرمانده لشكر مختار در كنار رودي به نام خارز به هلاكت رسيد و سپس سر آن خبيث را به همراه چند سر ديگر از جنايت كاران و قاتلين - در صحنه عاشوراي حسيني سلام اللّه عليه - را براي مختار فرستاد.

و مختار نيز بي درنگ و بدون فوت وقت، سر عبيداللّه ملعون را براي امام سجّاد، حضرت زين العابدين عليه السّلام و همچنين عمويش محمّد حنفيه إرسال داشت.

هنگامي كه سر آن ملعون را حضور امام سجّاد عليه السّلام آوردند، آن حضرت كنار سفره طعام نشسته بود و غذا تناول مي نمود. و چون چشم حضرت بر آن سر افتاد، فرمود: هنگامي كه ما را به مجلس عبيداللّه بن زياد وارد كردند، آن ملعون با اصحاب خود مشغول خوردن غذا بود و سر مقدّس و مطهّر پدرم، حضرت ابا عبداللّه الحسين عليه السّلام را نيز مقابلش نهاده بودند.

و من در همان حالت از خداوند متعال تقاضا كردم: پيش از آن كه از اين دنيا بروم، سر بريده ابن زياد ملعون را ببينم. شكر و سپاس خداوند متعال را به جا مي آورم كه دعاي مرا مستجاب نمود.

پس از آن، امام سجّاد عليه السّلام سر آن ملعونِ خبيث و پليد را به دور انداخت و سر بر سجده شكر نهاده و چنين اظهار داشت: حمد مي گويم و سپاس به جا مي آورم خداوند

متعالي را كه دعاي مرا به استجابت رساند و در اين دنيا انتقام خون به ناحقّ ريخته پدرم را از دشمن گرفت.

و سپس افزود در پايان: خداوند، مختار را پاداش نيك و جزاي خير عطا فرمايد. [1] .

-----------------------------

پي نوشت ها:

[1] أعيان الشّيعة: ج 1، ص 636.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

بلند شد و به سمت چاه حركت كرد و چون كنار چاه آمد، لب چاه نشست و دست خود را داخل آن برد و فرزند خود، محمد باقر عليه السّلام را گرفت و بيرون آورد. هنگامي كه مادر چشمش به فرزند خود افتاد كه مي خندد و لباس هايش خشك مي باشد؛ آرام شد و آن گاه امام سجّاد عليه السّلام به او فرمود: اي زن ضعيف و سست ايمان! بيا فرزندت را بگير. زن به جهت سلامتي بچّه اش، خوشحال ولي از طرفي، به جهت سخن شوهرش غمگين و گريان شد. امام سجّاد عليه السّلام فرمود: من تمام توجّه و فكرم در نماز به خداوند متعال بود؛ و خداي مهربان بچّه ات را حفظ كرد و از خطر نجات داد. [1] .

------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] جامع الاحاديث الشّيعة: ج 5، ص 42، ح 50، بحارالانوار: ج 81، ص 245، ح 36.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

هنوز دعا و سخن او تمام نشده بود، كه ناگهان ديدم ظرفي پر از انگور جلوي آن شخص ظاهر گشت، كه انگوري همانند آن هرگز نديده بودم؛ و همراه آن نيز دو جامه، همچون بُرد يماني آورده شد.

هنگامي كه آن شخص خواست شروع به خوردن انگور نمايد، من نيز جلو رفتم و گفتم: من نيز با شما در اين هدايا شريك هستم.

اظهار داشت: براي چه؟ عرضه داشتم: چون شما دعا مي كردي و من آمين مي گفتم.

آن شخص فرمود: پس جلو بيا و با من ميل نما؛ و مواظب باش كه چيزي از آن را مخفي و پنهان منمائي. هنگامي كه انگورها را خورديم، اظهار داشت: اكنون يكي از اين دو جامه را نيز بگير.

عرض كردم: خير، من احتياجي به آن ندارم.

فرمود: پس آن را بر من بپوشان، و چون آن دو جامه را پوشيد، حركت كرد و من هم دنبالش رفتم تا به مَسعي - محلّ سعي بين صفا و مروه - رسيديم، مردي آمد و اظهار داشت: من برهنه ام، مرا بپوشان، خداوند تو را بپوشاند.

آن شخص هم يكي از آن دو جامه را از تن خود بيرون آورد و به آن سائل داد.

ليث بن سعد گويد: من آن شخص را نشناختم كيست، و از مردم پرسيدم كه آن مرد چه كسي مي باشد؟ در پاسخ گفتند: او حضرت علي بن الحسين، امام سجّاد، زين العابدين عليه السّلام مي باشد. [1] .

--------------------------------

پي نوشت ها:

[1] كشف الغمّة مرحوم إربلي: ج 2، ص 376.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

عليه و آله، همچنين امامت و ولايت ائمّه و اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السّلام را به من آموخته و تلقين كرده است.

حضرت اظهار داشت: آيا اين حقّ، سبب بخشش نمي باشد و تو آن را سبك و ساده مي پنداري؟! و سپس حضرت افزود: به خدا سوگند! ارزش چنين حقّي از خون تمام انسان هاي روي زمين - به جز از انبياء و ائمّه عليهم السّلام - بالاتر و برتر است؛ و اگر يكي از ايشان خونش ريخته شود، تمام دنيا ارزش جبران آن را نخواهد داشت. [1] .

---------------------------------

پي نوشت ها:

[1] احتجاج طبرسي: ج 2، ص 156، ح 190، به نقل از تفسير امام حسن عسكري عليه السّلام: ص 596.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

ارادت، عرضه داشت: يابن رسول اللّه! من فداي شما گردم، اين چه كاري بود كه كردي؟

و چرا با چنين زن بي بضاعتي، از چنين خانواده اي ازدواج نموده اي كه هيچ شهرتي و ثروتي ندارند و حتّي براي مردم نيز اين امر، بسيار مسأله انگيز [1] شده است. امام سجّاد صلوات اللّه عليه فرمود: من گمان مي كردم كه تو شخصي خوش فكر و نيك سيرت هستي، خداوند متعال به وسيله دين مبين اسلام تمام اين افكار - خرافي و بي محتوا - را محكوم و باطل گردانده، و اين نوع سرزنش ها و خيالات را ناپسند و زشت شمرده است. آنچه در انتخاب همسر براي ازدواج و زندگي مهمّ است، ايمان و تقوا - و پاكدامني و قناعت - مي باشد، و آنچه كه امروز مردم به آن مي انديشند، افكار جاهليت است و ارزشي نخواهد داشت. [2] . بنابراين مِلاك در شخصيت زن: ثروت، شهرت، مقام، تشكيلات زندگي، زيبائي و... نيست؛ بلكه آنچه كه به انسان ارزش مي بخشد و او را قابل شراكت و هم زيستي مي گرداند، ايمان به خدا و شعور انساني و معنويش مي باشد.

----------------------------------

پي نوشت ها:

[1] چون جوّ عمومي آن زمان بر اين بود كه همسر بايد از خانواده اي انتخاب شود كه اهل ثروت و مقام و شهرت باشد و خانواده هاي بي بضاعت و آرام را كسي به سراغشان نمي رفت. و احتمالاً حضرت سجّاد عليه السّلام با اين حركت، نوعي مبارزه فرهنگي و اجتماعي انجام داده است.

[2] كتاب زهد حسين بن سعيد كوفي اهوازي: ص 59، ح 158.

منبع: چهل

داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

هم به همسفرش داد، سپس گفت: آقا، چرا شتر شما امروز اينگونه شده است.

- تا حال سابقه نداشته، اين بيست و دومين بار است كه با اين شتر به مكه مي روم، ولي تاكنون چنين رفتار عجيبي از او سر نزده بود.

- برخيزيم و بار ديگر امتحان كنيم، اگر دير بجنبيم از قافله عقب مي مانيم، آن وقت ممكن است از شر راهزنان در امان نباشيم.

هر دو نفر برخاستند و دوباره سعي كردند، ولي شتر همچنان سر جايش ايستاده بود، گويي اصلاً قصد تكان خوردن نداشت. اين بار هر دو نفر عصباني شدند. صاحب شتر چوبدستي اش را بالا برد مي خواست ضربه اي بزند، اما منصرف شد و دستش را پايين آورد، گفتم: پس چرا نزديد، يك ضربه بزنيد، شايد راه بيفتد.

امام سجاد كه خستگي از چهره اش مي باريد گفت: آه كه اگر قصاص نمي بود [1] ... و ديگر حرفي نزد.هر دو نفر نشستند. همسفرش از نكته سنجي امام خيلي تعجب كرده بود و با خود مي انديشيد: او كه از آزار رساندن به حيواني كه سركشي مي كند و نافرمان شده اينگونه بيمناك است، من بيچاره فرداي قيامت چه پاسخي خواهم داد به آنان كه به حق و ناحق ايشان را كتك زده ام. دلش شكست، اشك در چشمانش حلقه زد و تصميم گرفت بعد از سفر حج به نزد آناني برود كه به هر نحوي موجب اذيت و آزارشان شده است و از آنان حلاليت بطلبد. [2] .

-------------------------------

پي نوشت ها:

[1] قصاص يعني تلافي كردن.

[2] مناقب، ج 4، ص 155.

منبع: حيات پاكان داستانهايي از زندگي امام سجاد؛ مهدي محدثي؛ بوستان كتاب چاپ اول 1383

هشام بن عبدالملك به حج بيت الله الحرام رفت و مأموران زيادي همراهش بودند و جيره خواران و بزرگان و اعيان شام اطراف او را گرفته بودند و به زحمت مي خواست حجرالاسود را استلام كند و به خاطر ازدحام جمعيت حاجيان نتوانست، مردم براي بوسيدن حجرالاسود يك ديگر را دور مي كردند كسي به هشام اعتنا نكرد و راه نداد، چون در آن مكان مقدس امتيازات ملغاست. براي هشام منبري آراسته بودند، بالاي آن نشسته و به طواف حاجيان تماشا مي كرد، در آن ميان امام زين العابدين عليه السلام براي انجام طواف آمد، يكي از حاجيان كه چشمش به امام افتاد، او را شناخت و با صداي بلند فرياد زد:

«اين بقية الله در زمين است...»

«اين يادگار نبوت است...»

«اين امام المتقين و سيدالعابدين است.» حاجيان غرق در هيبت امام شدند آن هيبت و شكوهي كه هر بيننده را به خود جذب مي كرد و در برابرش سر تعظيم فرود مي آوردند، شكوه و جلالي كه هيبت و عظمت جدش رسول الله - صلي الله عليه و آله - را به خاطر مي آورد! از همه طرف مسجدالحرام صداي تهليل و تكبير بلند شد و مردم از دو طرف صف را باز كردند و خوشبخت آن كسي بود كه بتواند دست امام را ببوسد و لباس احرامش را لمس كند و تمام خانه خدا پر از نواي تكبير شد، هوش از سر مردم شام پريد و از اين منظره با شكوه مات و مبهوت شدند زيرا كه آنان جز خاندان اموي كسي را شايسته اين همه تكريم و تعظيم نمي دانستند و به نظر آنها خاندان اموي تنها وارث خلافت پيامبر

(ص) و خويشاوند او بودند چنان كه بزرگان بني اميه بر اين مطلب تأكيد ورزيده و در اذهان مردم جا داده بودند! مردم شام با ديدن اين صحنه رو به هشام كردند و گفتند: «اين شخص كيست كه مردم اين قدر از او تجليل مي كنند؟» هشام برآشفت و رگهاي گردنش از خشم ورم كرد و احول [1] بودن چشمش پيدا شد و بر سر مردم فرياد كشيد و گفت: «من او را نمي شناسم!» البته آشنايي و شناخت امام عليه السلام را از آن جهت منكر شد كه بيم داشت مبادا مردم شام به آن حضرت بگروند و از بني اميه روي بگردانند، فرزدق شاعر بزرگ عرب كه در آن جا حاضر بود، وجدانش بيدار شد و حق و حقيقت سراسر فكر و انديشه اش را به خود مشغول كرد و تمام بدنش لرزيدن گرفت و رو به مردم شام كرد و با حالي انقلابي و روح حماسي گفت: «من او را مي شناسم.»

- «اي ابوفراس! او كيست؟» هشام نعره اي برآورد و عقل از سرش پريد كه مبادا فرزدق امام عليه السلام را به مردم شام معرفي كند و بر سر او فرياد كشيد: «من او را نمي شناسم» اما صداي فرزدق بلند شد و با حالت اعتراض به هشام گفت: «آري تو آري مي شناسي.» آنگاه فرزدق رو به مردم شام كرد و گفت: «اي مردم شام! هركه مي خواهد اين سرور را بشناسد، بايد توجه كند...» مردم شام و ديگران همه در حال سكوت متوجه شاعر بزرگ عرب شدند در حالي كه گوشها را آماده شنيدن سخن او كرده بودند و فرزدق كه تمام وجودش حماسه و آماده ياري حق بود بدون

مقدمه و بالبداهه اين قصيده بلند خود را كه بيانگر صداقت بيان و زيبايي اسلوب است انشاد كرد و گفت:

هذا سليل حسين و ابن فاطمة

بنت الرسول الذي انجابت به الظلم

هذا الذي تعرف البطحاء و طأته

و البيت يعرفه و الحل و الحرم

هذا ابن خير عباد الله كلهم

هذا التقي النقي الطاهر العلم

اذا رأته قريش قال قائلها:

الي مكارم هذا ينتهي الكرم

يرقي الي ذروة العز الذي قصرت

عن نيلها عرب الاسلام و العجم

يكاد يمسكه عرفان راحته

ركن الحطيم اذا ما جاء يستلم

يغضي حياء و يغضي من مهابته

فلا يكلم الا حين يبتسم

بكفه خيزران ريحها عبق

من كف اروع في عرنينه شمم

من جده دان فضل الأنبياء له

و فضل امته دانت له الأمم

ينشق نور الهدي عن نور غرته

كالشمس تنجاب عن اشراقها الظلم

مشتقة من رسول الله نبعته

طابت عناصرها و الخيم و الشيم

هذا ابن فاطمة ان كنت جاهله

بجده انبياء الله قد ختموا

الله شرفه قدما و فضله

جري بذاك له في لوحه القلم

فليس قولك من هذا بضائره

العرب تعرف من أنكرت و العجم

كلتا يديه غياث عم نفعهما

يستوكفان و لا يعروهما عدم

حمال أثقال أقوام اذا فدحوا

حلو الشمائل تحلو عنده نعم

لا يخلف الوعد ميمون نقيبته

رحب الفناء أريب حين يعتزم

من معشر حبهم دين و بغضهم

كفر و قربهم منجي و معتصم

ان عد أهل التقي كانوا ائمتهم

او قيل من خير اهل الارض قيل هم

لا يستطيع جواد بعد غايتهم

و لا يدانيهم قوم و ان كرموا

هم الغيوث اذا ما أزمة ازمت

و الأسد أسد الشري و البأس محتدم

لا

ينقص العسر بسطا من اكفهم

سيان ذلك ان أثروا و ان عدموا

يستدفع السوء و البلوي بحبهم

و يسترد به الاحسان و النعم

مقدم بعد ذكر الله ذكرهم

في كل امر و مختوم به الكلم

يأبي لهم أن يحل الذل ساحتهم

خيم كريم و أيد بالندي هضم

أي الخلائق ليست في رقابهم

لأولية هذا أوله نعم

من يشكر الله يشكر أولية ذا

فالدين من بيت هذا ناله الأمم [2] .

اين فرزند امام حسين (ع) و پسر فاطمه (ع) دختر پيامبر (ص) است كه ستمها بر او رفته است. اين كسي است كه سرزمين بطحاء (حجاز) جاي پاي او را مي شناسد و خانه خدا، حل و حرم او را مي شناسد. اين پسر بهترين همه بندگان خداست، اين همان انسان پاك و مطهر و با نام و نشان پاكيزه است، مردم قريش وقتي كه او را ببينند، سخنشان اين است كه تمام فضايل به اين سرور پايان گرفته و اين است سرچشمه تمام كمالات،

و به اوج عزتي رسيده است كه كسي را در اسلام از عرب و عجم ياراي رسيدن به آن مقام نيست. وقتي كه به استلام حجر مي آيد، ركن حطيم [3] مي خواهد - از روي اشتياق -كف دست او را نگهدارد.(موقع نگاه كردن) از روي حيا چشم بر هم مي نهد و هر كه مي خواهد بر او بنگرد از شكوه و هيبت او چشم مي بندد و تا لبخند نزند كسي را ياراي سخن گفتن با او نيست،

عصاي دست آن حضرت بوي خوشي دارد، وه چه كف دست با شكوهي كه در اصل و از آغاز بوي خوشي دارد! همه انبيا در فضيلت به

جد او نمي رسند و فضيلت امت او نيز بالاتر از همه امتهاست، انوار هدايت از نور سيماي او جدا مي شود، همچون خورشيد كه در اثر تابش آن تاريكيها پراكنده مي شود، وجود او از وجود رسول خدا سرچشمه گرفته، و عناصر روحي و سجاياي اخلاقيش پاك و پاكيزه است، اين پسر فاطمه (ع) است اگر تو او را نمي شناسي، (بدان كه) به جد او نبوت انبياء (ع) ختم مي شود، خداوند از ازل او را شرافت و فضيلت داده است، و قلم قدرت بر لوحه تقدير الهي چنين جاري گشته است،

پس اين سخن تو: «اين كيست؟» زيان و ضرري به حال او ندارد، زيرا كه عرب و عجم، كه تو او را نمي شناسي! مي شناسد،

دستهايش ابري است كه براي همگان سودمند است و همه از بخشش او بهره مند مي شوند و تنگدستي محرومان (هر چه از دست او بگيرند باز هم از ابر جود او) چيزي كم نمي كند،

در وقت بيچارگي و فشار زندگي مردم، او بارهاي سنگين مردمان را بر دوش مي گيرد، شيرين خصالي كه بذل و بخشش در نظر او شيرين و گواراست،

هرگز وعده خلافي نمي كند، مبارك طبع و بلند همت، و در وقت تصميم كاردان و هوشمند است،

جمعيتي كه محبت و دوستي ايشان ديانت و دشمني و عداوت ايشان كفر است و تقرب به ايشان باعث نجات و دستاويز است، اگر اهل تقوا را بشمارند، آنان پيشوايان اهل تقوايند، و يا اگر از بهترين مردم روي زمين بپرسند، گفته شود: آنان بهتر از همه اند، هيچ بخشنده اي به حد آنها نمي رسد و هيچ قومي به هنگام بخشش همتاي آنان نيست،

آنان ابرهاي رحمتند

وقتي كه بحرانها و شدايد رو آورد چون شيرند، شير حمله ور و دلير خشمگين، از بس كه سخاوتمند و دست و دل بازند، سختيها چيزي از بخشندگي آنها نمي كاهد چه ثروتمند باشند و چه تنگدست براي آنها بي تفاوت است،

به وسيله دوستي و محبت ايشان بدي و گرفتاري را مي شود برطرف كرد و اصل هر بذل و بخششي به او مي رسد، پس از ذكر خدا، ياد ايشان در همه چيز مقدم است و تمام سخنها به او ختم مي شود، ساحت قدس آنان بالاتر از اين است كه خواري و زبوني را بپذيرند، خو و خصلتشان بزرگواري و دستهايشان به بذل و بخشش عادت كرده است،

كدام فرد از خلايق است كه نعمت ولايت آنان در گردنشان نباشد زيرا اين حقيقت مسلمي است (نيازي به برهان ندارد)، هر كس سپاسگزار خدا باشد، از اين حقيقت مسلم سپاسگزار خواهد بود، زيرا كه دين از خاندان اين بزرگوار به تمام مردم عالم رسيده است.

اين قصيده بلند از ديگر اشعار عربي اين امتياز را يافت كه به خاطر شوريدن بر باطل و ياري كردن حق، در طول تاريخ جاودانه ماند، زيرا كه در زماني فرزدق مناقب اهل بيت عليهم السلام را بر زبان آورده است كه بر دهانها مهر زده بودند و زبانها لال شده بود، به طوري كه هر كس سخني درباره اخلاق و رفتار و يا فضايل ايشان مي گفت از طرف حكومت ستمگر اموي كه تمام نيروي خود را براي نابود كردن آثار اهل بيت از صفحه هستي به كار انداخته بود، به دست اعدام و نابودي سپرده مي شد. فرزدق در قصيده خود، در برابر مردم شام و ديگر

حجاج ساير كشورها درباره امام بزرگوار سخناني گفت كه خود ضربت سهمگيني براي سياست اموي شمرده مي شود، بستاني در تعليقات خود بر اين قصيده مي گويد: «و دانشمندان و مورخان درباره فرزدق گفته اند: همين يك قصيده كافي است كه باعث رفتن فرزدق به بهشت گردد.» [4] .

علاوه بر همه اينها كه قصيده داراي صراحت و صداقت تمام و پشتيباني از حق و حقيقت است از زيبايي مخصوص در انسجام و هماهنگي اشعار برخوردار مي باشد. سيد علي مدني مي گويد: اما انسجام اشعار اين قصيده به قدري است كه قابل درك نيست و در حدي است كه ديگري را توان آن نمي باشد، به راستي كه از هر گونه حشو و زوايد بر كنار و از زيباترين انسجام برخوردار است. و هر كه اين شعر فرزدق را ببيند و اين قصيده را مشاهده كند، احساس تعجب و شگفتي نمايد، زيرا كه هيچ مناسبتي بين اين اشعار و ساير گفته هاي او؛ از خصوصيت شعري، مدح و هجو وي نمي باشد هر چند كه اين قصيده را بالبداهه و بدون مقدمه سروده است، بدون ترديد خداوند سبحان در سرودن اين اشعار او را ياري كرده و به هنگام آغاز از پشتيباني حق تعالي برخوردار بوده است. [5] .

----------------------------------

پي نوشت ها:

[1] جاحظ در صفحه 89 رسائل خود مي نويسد: «به هشام بن عبدالملك احول السراق مي گفتند»، و ابوالنجم عجلي نيز در قصيده خودش درباره وي چنين مي گويد: «الحمد لله الوهوب المجزل» - كه هشام با شنيدن اين مصرع شعر خوشحال شد و از خوشحالي دستهايش را به هم زد تا اين كه رسيد به اين مصرع كه نام خورشيد آمده است گفت:

- «و الشمس في الأرض كعين الاحول»، دستور داد پشت گردني زدند و از مجلس بيرون كردند» جاحظ اضافه مي كند: كه اين نوع شعر گفتن دليل ضعف فوق العاده و از ناداني زياد است!.

[2] نهايةالارب: 21 / 331 - 327، اين قصيده را به طور كامل نقل كرده و منابع و مآخذ ادبي، تاريخي و سيره ها قسمتي و يا بيشتر آن را نقل كرده اند كه ما ذيلا به بعضي از آن منابع اشاره مي كنيم:

زهرالآداب: 1 / 103، سرح العيون ابن نباته: ص 309، فصول المهمه ابن صباغ: ص 193، الاتحاف بحب الاشراف: ص 51، اخبارالدول قرماني: ص 110 تاريخ دمشق: 36 / 161، روضة الواعظين: 1 / 239، دائرة المعارف بستاني: 9 / 356، انوار الربيع: 4 / 35. البته با مقداري اختلاف در ترتيب ابيات.

[3] ركن حطيم يعني ديوار حجرالاسود و به قولي ما بين ركن، زمزم و مقام ابراهيم است و از آن رو حطيم گفته اند كه محل ازدحام مردم است - م.

[4] دائرة المعارف بستاني: 9 / 356.

[5] انوار الربيع: 4 / 35.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي مترجم محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

.

انديشه ي آن حضرت در آفرينش ستارگان و آفريدگار آنها بود و در حقيقت سيماي خدا را در آينه ي ستارگان آسمان مي ديد. [2] [3] . امام سجاد عليه السلام وقتي كه نماز صبح را مي خواند، در سجاده ي خود مي نشست و دعا مي خواند تا موقعي كه خورشيد طلوع كند، و بعد از طلوع خورشيد، دو ركعت نماز براي سلامتي خود و افراد خانواده اش مي خواند و بعد مختصري مي خوابيد و وقتي از خواب بيدار مي شد، دندانهاي خود را مسواك مي كرد و بعد از آن مشغول صرف صبحانه مي شد. [4] .

سعيد بن مسيب گفت: يك روز محضر مقدس امام سجاد عليه السلام مشرف شدم در حالي كه آن حضرت مشغول خواندن نماز بود، وقتي نمازشان تمام شد، بنده ي خدايي درب خانه را زد.

حضرت فرمود: فقير و گدا و سائلي است و تقاضاي كمك دارد، او را نااميد نكنيد و چيزي به او بدهيد. [5] . حضرت سجاد عليه السلام در زمستان لباس خز مي خريد و چون تابستان مي شد آن را مي فروخت و پولش را صدقه مي داد. [6] .

بلند مرتبه باشد، مقام حضرت سجاد

فراز قله ي نور است، نام حضرت سجاد

زلال عاطفه جاريست، از صحيفه نورش

شكوه عرش، نگر در كلام حضرت سجاد

امير هر دو جهان است، آنكه گشته به عالم

ز جان، غلام غلام غلام حضرت سجاد

كجاست اسير هوي و هوس شود، به زمانه

كسي كه گام نهد، جاي گام حضرت سجاد

مخوان ز جهل، ذليل و عليل شمس هدي را

كه هست، توسن اقبال، رام حضرت سجاد

نسيم شام، رسانده به گوش خلق جهاني

همان خطابه بودي، پيام حضرت سجاد [7] .

----------------------------

پي نوشت

ها:

[1] «...فجعل يفكر في خلقها حتي اصبح المؤذن و يده في الاناء». (رياض الساكين سيد عليخان مطابق نقل بهترين راه شناخت خدا، 348).

[2] قابل توجه اينكه در آسمان، يك ميليارد كهكشان (راه شيري) وجود دارد، كه هر كهكشان داراي صد ميليارد ستاره است كه يكي از آن ستاره ها، خورشيد ما است كه اين خورشيد، يك ميليون برابر زمين است. شرح اين مطلب در كتاب «پيدايش و مرگ خورشيد» بخوانيد.

[3] داستان دوستان 4 / 98.

[4] مستدرك الوسائل 6 / 350.

[5] كافي 4 / 15.

[6] مجموعه زندگاني 14 معصوم 681.

[7] ولايت عشق 127.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

دارد

سبط پيغمبر است و هم چو علي

دستهاي گره گشا دارد

شد رضاي خدا رضايت او

كه به حكم قضا رضا دارد [2] .

--------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اصول كافي 1 / 338 - ح 8.

[2] نغمه ولايت 55.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

روي شانه مي گذاشت و از خانه بيرون مي آمد و به طرف محله هاي فقيرنشين مي رفت و آن غذاها را بين بيچاره ها و تهي دست ها تقسيم مي كرد.

كسي او را نمي شناخت، فقط مي دانستند كسي آمده و بين آنها چيزي عنايت كرده و هر شب منتظر آن حضرت بودند و درب خانه هاي خودشان را باز مي گذاشتند تا سهميه هاي شان را مقابل خانه هايشان بگذارد و اين برآمدگي و كبودي هايي كه بر سر شانه و پشت پدرم مي بينيد، همه اثرات همان محموله هايي است كه براي فقرا و تهي دست ها مي برد. [1] .

وه چه عز و رتبه اي بهتر از اين

حق سرودش انت زين العابدين

شاهد اين گفته ام تقواي او

آن نماز و گريه ي شبهاي او

قدسيان فخريه بر او مي كنند

خاك راهش همچو گل بو مي كنند

افتخار كعبه و زمزم بود

تا ابد پيوندشان محكم بود

زاده بيت و صفا و زمزم است

هر چه در اوصاف او گويم كم است

زينت ركن و مقام و مشعر است

حجت بر حق خدا را مظهر است [2] .

---------------------------

پي نوشت ها:

[1] مستدرك 7 / 182.

[2] لاله هاي محبت 223.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

از آن شخص شنيد، فرمود: تو حق مجلس و همينطور حق كساني را كه با تو هم صحبت بود، رعايت نكردي، چون حرفهايي كه در آن مجلس مطرح شده بود، امانت بود، چرا صحبت هاي گوينده را از آن مجلس به بيرون منتقل كردي و اسرار او را فاش كردي؟! تو حق مرا هم رعايت نكردي، چون چيزي را كه من از ديگران نسبت به خودم نمي دانستم، فاش كردي و مرا از اين قضيه با خبر كردي.

مگر نمي داني كه همه ي ما مي ميريم و بعد از آن همه ي ما را زنده مي كنند و در روز قيامت محشور مي شويم و بايد در دادگاه عدل خدا پاسخ گوي اعمال و رفتار و گفتارمان باشيم، و آن دادگاه قاضيش خود خداست....

بعد حضرت مقداري او را نصيحت كردند و فرمودند: از اين به بعد سعي كن هميشه از حرفهايي كه پشت سر ديگران زده مي شود گوش ندهي و از سخن چيني و غيبت ديگران اجتناب كني چون اگر دوري نكني با سگان جهنم همنشين مي شوي. [1] .

در كتاب محجةالبيضاء مي فرمايد: شخصي خدمت امام زين العابدين عليه السلام آمد و عرض كرد: آقاجان فلان شخص درباره ي شما بدگويي كرد. حضرت فرمود: مرا نزدش ببر. آمدند پيش آن شخص بدگو. تا چشم بدگو به حضرت افتاد ترسيد و رنگش را باخت. ولي حضرت به آرامي فرمود: اگر آنچه را كه درباره ي من گفته اي راست باشد، خداي متعال مرا ببخشد و بيامرزد و اگر تو دروغ گفته اي خدا تو را ببخشد و بيامرزد. [2] .

آسمان علم و ايمان ركن دين

حضرت سجاد زين العابدين

در جلالت در سخاوت آن امام

بود چون پيغمبر والا مقام

مي توان گويم به وصف آن جناب

بوي گل را از كه جويم از گلاب

چون علي دانشگه ايثار بود

امت و اسلام و دين را يار بود

در شهامت در شجاعت در كرم

بود الگو در عرب هم در عجم

مادرش بانوي سلطان زاده است

سجده گاه نور را سجاده است

در عبادت در اطاعت در ادب

از خدا سجاد شد او را لقب [3] .

--------------------------------

پي نوشت ها:

[1] احتجاج 2 / 145 ح 183.

[2] محجةالبيضاء 4 / 232.

[3] راهيان نور 301.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

و نحيف شده بود كه از خود بي خود شده و از بادي به زمين مي افتاد. [1] .

الا اي آنكه زين العابديني

نه زين العابدين تو زين ديني

بسي اهل يقينند و تو الحق

ميان متقين، حق اليقيني

به گفتار و به كردار و به رفتار

تو خود معناي آيات مبيني

گرامي نزد اهل آسماني

سحاب رحمت حق، در زميني

هم از ما و هم از اهل سماوات

سزاوار هزاران آفريني

عرب را و عجم پيوند از تست

ششم معصوم، امام چهارميني

چو مولا، سرور پرهيزگاران

به عقد معرفت، در ثميني [2] .

-----------------------------

پي نوشت ها:

[1] مجموعه زندگاني 14 معصوم، 2 / 484.

[2] چشمه سار ولايت، 66.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

را ذليل نكنند. [1] .

گرچه به فرش است، جاي حضرت سجاد

عرش بود خاك پاي حضرت سجاد

روح الامينش ثناگر است و دعاگو

هر كه بگويد ثناي حضرت سجاد

چاك ز شمشير آبدار، نكوتر

دل كه ندارد ولاي حضرت سجاد

خاك نه تنها، كه جلمه عالم و آدم

خلقت او شد براي حضرت سجاد

گر چه به زنجير داشت پاي، ولي بود

عرش برين، زير پاي حضرت سجاد

زنده شود در دمي هزار مسيحا

از نفس جانفزاي حضرت سجاد

سرمه چشم ملك بود به حقيقت

خاك ره مشكساي حضرت سجاد

جست رضاي خداي را به حقيقت

هر كه بجويد رضاي حضرت سجاد [2] .

-----------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الارشاد، شيخ مفيد 2 / 147.

[2] چشمه سار ولايت، 67.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

براي آن حضرت آيات و معجزات و براهين آشكاري نقل كرده و آنها در كتب شيعه زياد است.

شيخ طوسي در رجال خويش صد و پنجاه و شش نفر را كه از آن بزرگوار نقل حديث كرده اند را شمرده است، از جمله: ابان بن تغلب،ابان بن ابي عياش، ثابت بن دينار (ابوحمزه)، جابر بن عبدالله انصاري، يحيي بن ام طويل، فرزدق، منهال بن عمرو، قاسم بن محمد بن ابي بكر و...

و از صحابه ي رسول خدا صلي الله عليه واله وسلم، جابر بن عبدالله انصاري، عامر بن وائله ي كناني، سعيد بن المسيب، سعيد بن جهان الكناني، مولي ام هاني،از رجال و راويان آن حضرت بودند. و از تابعين: سعيد بن جبير، محمد بن جبير، ابوخالد كابلي و... از آن حضرت نقل حديث كرده اند كه 25 نفر از آنها را نام برد. از جمله ياران و اصحاب آن حضرت ثقه ي جليل القدر ثابت بن دينار ابوحمزه ي ثمالي است كه دعاي معروف سحر را از آن حضرت نقل مي كند و آن همان دعايي است كه محدث قمي در مفاتيح الجنان از مصباح شيخ نقل نموده است، كيست كه آن دعا را بخواند و در مضامين آن دقت كند و اشك چشمش جاري نگردد و مقام بندگي و عبوديت را نداند.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

2- مشغول كردن خودش به كاري كه براي آخرت و دنيايش سود دهد،

3- و گريستن طولاني بر گناهش.

--------------------

پي نوشت ها:

[1] تحف العقول ، ص 282.

منبع: سيره و سخن پيشوايان؛ محمد علي كوشا؛ انتشارات حلم چاپ اول زمستان 1384.

آنگاه جبير بن مطعم و يحيي بن ام الطويل و ابوخالد كابلي و سعيد بن مسيب برپا خيزند [2] .

-------------------------

پي نوشت ها:

[1] مناقب ابن شهرآشوب جلد2 ص270.

[2] بحارالانوار جلد46 ص144 نقل از اختصاص مفيد.

منبع: حضرت سجاد؛ فضل الله كمپاني؛ مفيد چاپ اول 1386.

خداي تعالي و پيغمبرش و به حرمت أميرالمؤمنين عليه السلام درباره امامت سئوال كردم و او گفت كه شما امام من و او و جميع خلق خدا هستيد و سپس از او اجازه گرفته و نزد شما آمدم و شما مرا به اسمي كه مادرم مرا به آن ناميده است؛ نام برديد. بنابراين دانستم كه شما آن امام مفترض الطاعه اي هستيد كه خداوند اطاعتش را بر من و هر مسلمان ديگر واجب كرده است [1] .

---------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار جلد46 ص46.

منبع: حضرت سجاد؛ فضل الله كمپاني؛ مفيد چاپ اول 1386.

از خانه بيرون شود و اين كلمات را بر زبان آورد يقينا مهمش برآورده شود و آن كلمات اين است:

بسم الله الرحمن الرحيم، توكلت علي الله، اللهم اني اسألك خير اموري كلها و اعوذ بك من خزي الدنيا و عذاب الآخرة [1] . دعاي ابوحمزه از دعاهاي مشهور حضرت سجاد عليه السلام است كه آن حضرت به او تعليم فرموده است [2] .

-------------------------------

پي نوشت ها:

[1] منتخب التواريخ ص344.

[2] و بر اين دعاء شريف شروحي نوشته شده كه مشهورترين آنها كتاب عشق و رستگاري شرح دعاء ابوحمزه ثمالي تأليف دانشمند محترم آقاي احمد زمرديان شيرازي و كتاب الجوهرة الغريزة در شرح دعاء ابي حمزه نوشته: سيد ابوالفضل حسيني كه هر دو به چاپ رسيده است و دومي به طرز بهتري به نام كفاية الواعظين جلد چهارم مجددا طبع و نشر گرديده است.

منبع: حضرت سجاد؛ فضل الله كمپاني؛ مفيد چاپ اول 1386.

سجاد؛ فضل الله كمپاني؛ مفيد چاپ اول 1386.

عصر بود.

مقام علمي ابان

ابان از برجسته ترين علماي مسلمين و آگاهترين ايشان در آن زمان بود، نويسندگان شرح حال وي مي گويند؛ او در هر فني از علوم قرآن، حديث، ادب، لغت و نحو بر ديگران مقدم بود. [1] .

و از جمله مطالبي كه بر عظمت مقام علمي وي دلالت دارد آن است كه

هرگاه به مدينه مي رفت، حوزه درس به او واگذار مي شد و اسطوانه (موضع خطابه) پيامبر - صلي الله عليه و آله - در اختيار او قرار مي گرفت. [2] و فقها و علما براي استفاده از سرمايه هاي علمي او، اطراف او را مي گرفتند.

روايات ابان از ائمه

ابان از جمله رازداران علوم ائمه عليهم السلام بود، وي از امام زين العابدين عليه السلام و از امام ابوجعفر باقر عليه السلام و از امام صادق عليه السلام روايت كرده است، [3] از اين بزرگوار سه هزار حديث نقل كرده است. امام صادق عليه السلام به ابان بن عثمان فرمود: ابان بن تغلب از قول من سه هزار حديث نقل كرده تو نيز آنها را از قول او نقل كن. [4] سليم بن ابي حيه روايت كرده، مي گويد: در محضر امام صادق عليه السلام بودم، وقتي كه خواستم خداحافظي كنم، عرض كردم دوست داشتم از محضر شما فيضي ببرم، فرمود: نزد ابان بن تغلب برو كه او از من حديث فراوان شنيده است و هر چه براي تو روايت كرد تو نيز آن را از قول من روايت كن. [5] .

بزرگداشت ائمه از ابان

ابان مورد احترام و افتخار ائمه عليهم السلام بود و اين بزرگداشت از آن جهت بود كه وي علاوه بر سرمايه هاي علمي فراواني كه در اختيار

داشت از تقوا و پرهيزگاري و احتياط ديني فوق العاده برخوردار بود، چنان بود كه هر وقت بر امام صادق وارد مي شد با عنايت و تعظيم فراوان آن حضرت روبرو مي شد، امام عليه السلام با او مصافحه و معانقه مي كرد و به او خوش آمد مي گفت و دستور مي داد پشتي براي او مي آوردند. [6] و امام ابوجعفر باقر عليه السلام درباره او مي گفت: «در مسجد مدينه بنشين، و در مسائل ديني مردم فتوا بده كه من دوست دارم نظير تو را در ميان شيعيانم ببينند.» [7] .

اين حديث دليل بر اجتهاد ابان است و اين كه او براي فتوا دادن در بين مردم شايستگي داشت همچنان كه بر احترام و بزرگداشت امام از وي دلالت دارد، امام ابوعبدالله صادق عليه السلام به او فرمود: «با مردم مدينه مجالست كن كه من دوست دارم، آنان نظير تو را در ميان شيعيان ما ببينند...» [8] . ائمه عليهم السلام اين عالم بزرگ را گرامي مي داشتند زيرا داراي علوم ايشان بوده و به راه و روش ايشان مي رفته و از ايشان پيروي مي كرده است.

امانتداري ابان

نويسندگان احوال ابان، همگي بر وثاقت و امانت و راستگويي او در نقل حديث متفقند و كسي از اين جهت بر او خرده نگرفته است و ليكن گروهي به دليل محبت وي به اهل بيت عليهم السلام از او انتقاد كرده اند، جوزجاني مي گويد: «او كجرو، نكوهيده مذهب بوده و آشكارا بر اين مذهب بوده است.» [9] و ذهبي مي گويد: وي شيعي نستوده بود و با اين همه راستگو بوده است بنابراين راستگوييش به سود ماست و بدعتش به زيان او! و اضافه مي كند: چگونه رواست كه

بدعتگزاري را توثيق كرد در حالي كه حد امانتداري عدالت و استواري است؟ و چگونه ممكن است بدعتگزار عادل باشد؟ پاسخ ذهبي اين است كه بدعت دو نوع است: يكي بدعت كوچك مانند غلو تشيع و يا تشيع بدون غلو و انحراف كه اين نوع بدعت در ميان تابعين و تابعان تابعين با وجود دينداري، پارسايي و راستگويي شان بسيار بود و اگر حديث اينان رد شود تمام آثار نبوي از بين رفته است و اين مفسده اي آشكار است، و سپس بدعت بزرگ مانند رفض كامل و غلو در آن باره و فروگذاردن ابوبكر و عمر و دعوت بر اين روش كه با اين نوع از بدعت نه قابل استدلال است و نه كرامتي براي صاحب بدعت مي باشد. [10] اما اين نظر ذهبي حامل هيچ نوع انگيزه اصيلي نمي تواند باشد، زيرا كه تحقيق علمي، بر پذيرش قول شخصي موثق راستگويي حكم مي كند كه از دروغ بر حذر است، و به خصوصيات عقيدتي در اين مسأله هيچ دخالتي داده نمي شود.

دوستي اهل بيت

خداوند به ابان معرفت و ولايت اهل بيت عليهم السلام را مرحمت كرده بود و او حافظ علوم و آداب ايشان و در فقه اهل بيت مجتهد بوده است و همواره در ميان مردم فتوا مي داد و در پرتو فتوايش مشكلات مردم را حل مي كرد و همچنين در مجالس و محافل كوفه فضايل ايشان را مي گفت و با دشمنان و مخالفانشان در زماني محاجه و مناظره مي فرمود كه هر كس نام ايشان را به نيكي ياد مي كرد در معرض سخت ترين نوع گرفتاريها و ناگواريها قرار مي گرفت، زيرا كه امويان براي سركوبي و وارد ساختن سخت ترين

مجازات نسبت به محبان و مواليان اهل بيت بسيار جدي بودند و ليكن ابان خودش را براي اين مشكلات آماده كرده بود زيرا كه محبت وي نسبت به اهل بيت عليهم السلام تنها يك مسأله عاطفي نبود بلكه بر اساس تفكر و دليل استوار بود؛ كتاب و سنت، دوستي اهل بيت را بر مسلمانان واجب دانسته و آن را جزئي غير قابل انفكاك از اسلام شمرده اند.به هر حال ابان ولاي اهل بيت را بشدت در دل داشت و معتقد بود كه فضيلت صحابه پيامبر (ص) و علو مقام و مرتبه شان به ميزان ارتباط آنان به عترت طاهره بستگي دارد زيرا عبدالرحمن بن حجاج روايت كرده، مي گويد: ما در مجلس ابان بن تغلب بوديم در آن ميان جواني وارد شد و رو به ابان كرد و گفت:

«اي ابوسعيد، بگو ببينم چند تن از اصحاب پيامبر - صلي الله عليه و آله - با علي بن ابي طالب هم عقيده بودند؟...» ابان مقصود او را فهميد و در پاسخ او گفت: «گويا تو مي خواهي فضل و برتري علي عليه السلام را نسبت به كساني از اصحاب رسول خدا - صلي الله عليه و آله -را كه از او پيروي كردند، بداني...» آن جوان فورا گفت: «همين طور است...» آنگاه ابان در حق امام عليه السلام جوابي آگاهانه داد و فرمود: «به خدا سوگند كه ما براي صحابه فضيلتي جز به پيروي ايشان از علي نمي شناسيم.» [11] . حقا كه امام اميرالمؤمنين عليه السلام رهبر حكمت و عدالت در جهان اسلام بود و او ميزان و وسيله سنجشي است كه ارزش افراد به او شناخته مي شود، بنابراين هر كس صميمانه او را

دوست بدارد به فضيلت بزرگي دست يافته و هر كه او را دشمن بدارد از حق و حقيقت منحرف گشته و بيراهه رفته است.

از جمله مظاهر دوستي ابان نسبت به ائمه اطهار و اهل بيت پيامبر - صلي الله عليه و آله - آن است كه وي بر گروهي گذر كرد و آنها به خاطر اين كه از امام ابوجعفر باقر عليه السلام روايت مي كرد شروع به بدگويي او كردند و او به ايشان ريشخند زد و گفت:

«چگونه مرا به خاطر روايتم از مردي سرزنش مي كنيد كه چيزي از او نپرسيدم مگر آن كه مي فرمود: رسول خدا - صلي الله عليه و آله - چنين فرمود.» [12] . براستي روايت ابان از امام باقر عليه السلام به روايت از پيامبر - صلي الله عليه و آله - مي پيوندد و آن از نظر سند مطمئن ترين و درست ترين روايتهاست.

مؤلفات ابان

ابان مجموعه اي از كتب را تأليف كرده كه خود دليل بر گستردگي علوم و معارف اوست و برخي از آن كتابها به شرح زير است:

1- تفسير غريب القرآن، ابان شواهدي از شعر در آن باره آورده و بعدها عبدالرحمن بن محمد ازدي كوفي آمده و از كتابهاي ابان و محمد بن سايب كلبي و ابن رواق بن عطيه كتابي فراهم كرد.

2- الفضايل، [13] و شايد اين كتابي بوده باشد كه در آن فضايل اهل بيت عليهم السلام را بيان كرده است.

3-الاصول درباره روايت براساس مذهب شيعه است. [14] .

وفات ابان

اين شخصيت بزرگ، در سال 141 ه از دنيا رفت و مرگ او خسارت بسيار بزرگي براي جهان اسلام بود و امام صادق عليه السلام

بر مصيبت او غمگين شد و با تأسف و اندوه مي فرمود:

«به خدا سوگند كه مرگ ابان دل مرا به درد آورد.» [15] .

ابوالبلاد مي گويد:

«مردي از شيعه در دورترين نقطه زمين، اگر از مرگ ابان سوگوار نشود، بايد بسيار فرومايه و پست فطرت باشد.» [16] . خداوند ابان را بيامرزد كه از حق حمايت كرد و همچون قهرمانان، در راه حق و براي اعلاي كلمة الله مبارزه كرد و مرگش از جمله مصيبتهاي بزرگي بود كه دين مقدس اسلام در آن عصر سوگوار شد.

----------------------------

پي نوشت ها:

[1] معجم رجال الحديث: 1 / 20.

[2] المعجم: 1 / 22.

[3] رجال طوسي.

[4] المعجم: 1 / 22.

[5] المعجم: 1 / 22.

[6] المعجم: 1 / 22.

[7] معجم الآداب: 1 / 108.

[8] معجم رجال الحديث: 1 / 21.

[9] معجم رجال الحديث: 1 / 21.

[10] ميزان الاعتدال: 1 / 6 - 5.

[11] حياة الامام محمد باقر: 2 / 192.

[12] حياة الامام الباقر: 2 / 193.

[13] فهرست ابن نديم، فهرست طوسي: ص 42.

[14] فهرست ابن نديم.

[15] معجم الأدباء: 1 / 108.

[16] الامام الصادق و المذهب الأربعه: 3 / 57. عض ببظر ام رجل... (نك فرج مادرش را گاز گرفته مردي...) كنايه از فرومايگي است.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام چاپ 1372.

(جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام چاپ 1372.

ما يعمل له، و يا من يشكر علي القليل، و يجازي بالجليل، و يا من يدنو الي من دنا منه، و يا من يدعو الي نفسه من ادبر عنه، و يا من لا يغير النعمة، و لا يبادر بالنقمة، و يا من يثمر الحسنة حتي ينميها، و يتجاوز عن السيئة حتي يعفيها، انصرفت الآمال دون مدي كرمك بالحاجات، و امتلأت بفيض جودك اوعية الطلبات، و تفسخت دون بلوغ نعتك الصفات، فلك العلو الأعلي فوق كل عال، و الجلال الأمجد فوق كل جلال، كل جليل عندك صغير، و كل شريف في جنب شرفك حقير، خاب الوافدون علي غيرك، و خسر المتعرضون الا لك، وضاع الملمون الا بك، و اجدب المنتجعون الا من انتجع فضلك، بابك مفتوح للراغبين، وجودك مباح للسائلين، و اغاثتك قريبة من المستغيثين، لا يخيب منك الآملون، و لا يياس من عطآئك المتعرضون، و لا يشقي بنقمتك المستغفرون، رزقك مبسوط لمن عصاك، و حلمك معترض لمن ناواك، عادتك الاحسان الي المسيئين، و سنتك الابقاء علي المعتدين، حتي لقد غرتهم اناتك عن الرجوع، وصدهم امهالك عن النزوع، و انما تانيت بهم ليفيئوا الي امرك، و امهلتهم ثقة بدوام ملكك، فمن كان من اهل السعادة ختمت له بها، و من كان من اهل الشقاوة خذلته لها... «اي خدايي كه رحم كننده بر كسي هستي كه ديگران به او رحم نمي كنند و اي خدايي كه پذيراي كسي هستي كه هيچ شهر و دياري او را پذيرا نيست، اي خداي مهربان كه نيازمندان به درگاهت را به چشم حقارت نمي نگري و اي كسي كه حاجتمنداني را كه با اصرار از تو حاجت مي طلبند، نااميد بر نمي گرداني و اي

آن كه دست رد به سينه بندگاني كه با كبر و غررو به درگاهت مي آيند نمي زني، اي خداوندي كه اعمال ناچيز بندگان را كه به درگاهت هديه مي فرستند برمي گزيني و به اندك آنان سپاس مي گويي و بر عمل ناچيز آنان اجر و مزد فراوان مي دهي و اي خدايي كه بر هر كه به او تقرب جويد تو نيز به او نزديك مي شوي و از بندگاني كه از روي طغيان از تو رو بر مي گردانند با عنايت خود رفتار مي كني و ايشان را به سوي خود مي خواني، و اي آن كه ناسپاسي بندگان باعث دگرگوني نعمت ايشان و اقدام به عذاب آنان نگردد، اي خداوندي كه با مهرباني خود به ثمره نيكي نيكوكاران رشد و نمو بيشتر مي دهي و به قدري از گناهان و بديهاي ايشان مي گذري كه گناهي در نامه عمل آنها نمي ماند، اي خدايي كه آرزوهاي بندگانت را - قبل از فرارسيدن وقتش - به لطف خويش برآورده مي كني و تمام ظرفهاي درخواست كنندگان را از فيض جود و كرمت پر مي سازي، تو آن خداوندي هستي كه توصيف همه توصيف كنندگان در پيش اوصاف جمال و جلال تو بي ارزش است [1] پس خدايا مقام والاي تو برتر و بالاتر از همه مقامها و جلال و عظمت تو مافوق تمام بزرگيهاست، هر بزرگي در برابر تو كوچك، و هر شريفي در مقابل بزرگواري تو بي ارزش است، خداوندا هر كه به غير درگاه تو رو آورد نااميد و زيانكار است و هر كه از غير تو حاجت طلبيد محروم گشت و هر كه به در خانه ديگري رفت عملش بيهوده و تباه است و هر كه

از جاي ديگري جز از در خانه تو روزي طلبيد دست خالي برگشت، در خانه تو به روي علاقه مندان باز و سفره احسانت براي مشتاقان گسترده و فريادرس تو نزديك به فرياد خواهان است و هيچ آرزومندي را نااميد برنمي گرداني و هر كس به درگاه كرمت روآورد نوميد برنگشت و هر كس طلب آمرزش و مغفرت كرد، دچار قهر و غضب تو نگرديد، خداوندا روزي تو به گنهكاران ارزاني و حلم و بردباري تو نسبت به دشمنان فراوان است، رفتار تو نسبت به بندگان عاصي از روي كرم و احسان است و روش تو با تجاوزكاران مدارا كردن است و همين مدارا باعث غرور آنها شده و از بازگشت به درگاهت غافل گشته اند و مهلتي كه براي بازگشت آنها داده اي آنها را مانع از بازگشتن به درگاه تو شده است در صورتي كه تو به آنان مهلت داده اي تا دوباره به سوي تو باز گردند و از آن جهت مهلت داده اي كه به جاودانگي ملكت اطمينان داشته اي و تو خواسته اي تا هر كه شايسته سعادت است بتواند سعادتمند شود و هر كه سزاوار شقاوت است (اتمام حجت شده) دچار خواري و ذلت گردد...»

امام سجاد عليه السلام در اين بخش از دعاي خود به الطاف الهي و فضل و كرم فراگيرش نسبت به بندگان توجه داده است كه او خداوند مهربان است و نسبت به كسي كه از غير او بگسلد و جز او كسي را بخشنده نيابد، بخشنده و رحيم است همچنان كه بخشش او شامل كساني است كه حكومتها او را طرد كرده اند و سراپاي او را ترس و بيم فراگرفته است. از جمله

الطاف خداوند آن كه نيازمنداني را كه به درگاهي او رو مي آورند كوچك نمي شمارد و آن طوري كه مردم به افراد محتاج با ديده حقارت مي نگرند. و از بزرگي و رحمت اوست آرمانهاي كساني را كه با پافشاري و اصرار از او درخواست و مسألت دارند نااميد نمي سازد، و از عظمت فضل و وسعت رحمت اوست كه از بنده شايسته اش عمل ناچيز را مي پذيرد و در مقابل به او پاداش فراوان مي دهد و بندگانش را دوست مي دارد و به هر كه به او نزديك شود او نيز نزديك مي شود و كساني را كه به او پشت كرده اند دعوت مي كند تا در سراي آخرت مقام و منزلت والايي مرحمت كند و آنان را از هلاكت نجات بخشد. و از جمله الطاف خدا بر بندگانش آن كه هر نعمتي را كه به ايشان مرحمت كرده است دگرگون نمي سازد مگر آن كه خود آنها باعث دگرگوني آن نعمت گردند، همچنان كه خداوند تعالي به كار نيك نيكوكاران رشد و بالندگي مي بخشد تا در عالم آخرت از آن برخوردار گردند... به راستي كه كرم و بخشندگي خداوند بي پايان است و اوصاف و تعريف از بيان آن ناتوان و قاصر. او بالاتر از همه چيز و فوق هر عظمت و جلال و برتر از هر بزرگ و بزرگواري است. امام عليه السلام در دعاي خود بر كساني كه به غير خدا پناهنده مي شوند و اميد مي بندند هشدار داده است كه بدان وسيله رشته خير از دست آنها بيرون رفته و آرزوهايشان نقش بر آب شده است و در معامله خود زيان برده اند همان طوري كه هر كس به خدا اميد بست

سود برد و به رستگاري بزرگ نايل گشت. و نيز امام عليه السلام به حلم و بردباري خداوند متعال نسبت به تجاوزگران اشاره فرموده است كه خداوند در مجازات ايشان شتاب نورزيده است بدان اميد كه شايد آنان بر سر عقل آمده و به فرمان خدا و به دامن پر مهر رحمت حق باز گردند... اين بود برخي از اموري كه اين بخش از دعاي امام عليه السلام مشتمل

بوده است و اينك به آخرين بخش از اين دعاي شريف گوش فرامي دهيم؛

كلهم صائرون الي حكمك، و امورهم آئلة الي امرك، لم يهن علي طول مدتهم سلطانك، و لم يدحض لترك معاجلتهم برهانك، حجتك قائمة لا تدحض، و سلطانك ثابت لا يزول، فالويل الدائم لمن جنح عنك، و الخيبة الخاذلة لمن خاب منك، و الشقاء الأشقي لمن اغتربك، ما اكثر تصرفه في عذابك! و ما اطول تردده في عقابك! و ما ابعد غايته من الفرج! و ما اقنطه من سهولة المخرج! عدلا من قضائك لا تجور فيه، و انصافا من حكمك لا تحيف عليه، فقد ظاهرت الحجج، و ابليت الأعذار، و قد تقدمت بالوعيد، و تلطفت في الترغيب، و ضربت الأمثال، و اطلت الامهال، و اخرت و انت مستطيع للمعاجلة، و تانيت و انت ملي بالمبادرة...

«آري سرانجام، همه آنها به سوي فرمان تو باز مي گردند و عاقبت كار ايشان بازگشت به قدرت تو خواهد داشت چون هيچ گاه طول مدت سركشي آنان به سلطنت جاودانه تو ضعفي وارد نمي كند و اين كه تو در انتقام از سركشان شتاب نمي ورزي، حجت بالغه تو بر آنها از بين نمي رود، پس بدبختي ابدي نصيب كساني است كه از تو

رو برگردانند، خواري و ذلت شايسته و سزاوار آنهاست كه از عطاي فراگير تو محروم باشند، بيچارگي از آن كساني است كه از رحمت و بخشش تو غافل باشند زيرا كه آنها نمي دانند در اثر اين غفلت چه مدت طولاني در آتش عذاب خواهند سوخت و چقدر در دوزخ كيفرت گرفتار مي باشند! و چقدر سرانجام آنها از آسايش و راحتي به دور است! و چقدر از راه خلاص نااميد كننده است! خداوندا تو عادلي كه قضاي تو درباره بندگانت عدل محض است؛ به هيچ كس در آن ستم روا نمي داري و حكم تو، انصاف كامل است كه در اجراي آن به كسي ظلم نمي كني، زيرا كه تو در همه اين كارهايت حجت و برهان را بر بندگان آشكار كرده اي و راه هر گونه عذر و بهانه را به روي آنان بسته اي، تو از پيش آنان را از عذاب گناهان ترسانده اي و با و عده و تشويق آنها را به ثواب و پاداش بندگيت لطف خود را به كمال رسانده اي و با مثلهاي زياد، عاقبت نيكوكاران را بيان كرده اي، مهلتهايي كه بر ايشان طولاني كرده اي در حالي كه تو مي توانستي به سرعت در برابر گناهان ايشان انتقام بگيري، مجازات آنها را به تأخير انداختي، و با تمام قدرت و توان، شتاب نورزيدي.

لم تكن اناتك عجزا، و لا امهالك وهنا، و لا امساكك غفلة و لا انتظارك مداراة، بل لتكون حجتك ابلغ، و كرمك اكمل، و احسانك اوفي، و نعمتك اتم، كل ذلك كان و لم تزل، و هو كآئن و لا تزال، حجتك اجل من ان توصف بكلها، و مجدك ارفع من ان تحد بكنهه،

و نعمتك اكثر من ان تحصي باسرها، و احسانك اكثر من ان تشكر علي اقله، و قد قصر بي السكوت عن تحميدك، و فههني الامساك عن تمجيدك، و قصاراي الاقرار بالحسور لا رغبة - يا الهي - بل عجزا فها انا ذا اؤمك بالوفادة، و اسالك حسن الرفادة، فصل علي محمد و آله، واسمع نجواي، و استجب دعآئي، و لا تختم يومي بخيبتي، و لا تجبهني بالرد في مسألتي، و اكرم من عندك منصرفي، و اليك منقلبي، انك غير ضائق بما تريد، و لا عاجز عما تسأل، و انت علي كل شي ء قدير، و لا حول و لا قوة الا بالله العلي العظيم.» [2] .خداوندا اين مداراي تو از روي عجز و ناتواني نبوده و يا در اثر سهل انگاري در كار نمي باشد و اين خودداري از كيفر آنان به خاطر غفلت از گناهان ايشان نبوده و يا نه براي آن كه منتظر فرصت مناسب هستي، بلكه تنها به خاطر آن است كه محبت خود را درباره ايشان به حد كمال برساني چه آن كه حجت تو رساتر و بخشش تو كاملتر و احسان تو فراگيرتر و نعمت تو تمامتر است. و همه آنچه كه گفته شد از ازل در حق مردم، مقرر فرموده اي و تا ابد هم مقرر خواهي داشت، حجت و برهان تو بالاتر از آن است كه بتوان آن را توصيف كرد و بزرگواري و كرمت بيش از آن است كه كسي از عهده بيانش برآيد و نعمتهاي تو بيش از حد شمارش است وجود و احسان تو بيشتر از آن است كه كسي بتواند در پايين ترين حد، آن را سپاس گويد، پس

قاصر شدن و كوتاه آمدن از اداي شكر و سپاس تو مرا به سكوت واداشته و درماندگي از تمجيد و تعظيمت مرا به خودداري از توصيف تو واداشته است [3] اين سكوت از حمد و ثنايت نه از آن جهت است كه مايل و راغب نيستم بلكه با اين سكوت مي خواهم به منتهاي عجز و ناتوانيم درباره حمد و سپاس تو اعتراف كنم. خداوندا با تمام وجودم با همه احساس عجز و ناتواني به ستايش تو مشتاقم، و از درگاهت بهترين عطايا را درخواست مي كنم، خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و از كرم و لطفت اين مناجات مرا بپذير و دعايم را به اجابت برسان و عاقبت كارم را در اين روز به نااميدي مكشان، و دست رد بر پيشانيم مگذار و در ساحت مقدس خود جايگاهم را گرامي دار و در بهشت برين جايم ده، چون تو به هر كاري اراده فرمايي توانايي و قدرت كامل تو در انجام هيچ كاري دچار تنگنا نگردد و قدرت لايزالي تو از درخواست بندگانت كاستي ندارد و هيچ نيرو و توانايي جز به قدرت خداوند يكتا، بلند پايه و بزرگ نيست.»

امام عليه السلام در اين سخنان درربارش چنين مي فرمايد كه تمام خلايق از مؤمن و فاسق، يكتاپرست و كافر همه و همه در قبضه قدرت خداي تعالي هستند؛ همگي در برابر فرمان او خاضع و سرانجام سر در خط فرمان اويند و اما سركشي طاغيان و ادامه آنها در گمراهي و سركشي و عصيان هيچ صدمه اي به قدرت و سلطنت پروردگار نمي رساند بلكه بدا به حال ايشان كه دچار كيفر دائمي و عذاب هميشگي پروردگار

مي گردند و اگر خداي تعالي در اين دنيا به آنان مهلت داده و نسبت به مجازات ايشان شتاب نمي ورزد تنها به خاطر محبت و لطفي است كه به بندگان خود دارد و اين عنايت را مي فرمايد كه شايد به دامن محبت و درياي رحمتش باز گردند و در پيشگاه خداوند متعال توبه كنند و بدين وسيله كرم و بخشندگي او رساتر و نعمت و احسانش نسبت به بندگان كاملتر شود. در اين جا سخن ما درباره روزه امام عليه السلام در ماه مبارك رمضان پايان مي پذيرد كه اين بخش، مشتمل بر انواع عبادات و طاعات و خيرات و مبرات امام عليه السلام بود.

----------------------------

پي نوشت ها:

[1]

اي برتر از خيال و قياس و گمان و وهم

وز هر چه گفته اند و شنيديم و خوانده ايم

مجلس تمام گشت و به آخر رسيد عمر

ما همچنان در اول وصف تو مانده ايم

(سعدي) - م.

[2] صحيفه سجاديه: دعاي چهل و پنجم.

[3]

بنده همان به كه ز تقصير خويش

عذر به درگاه خدا آورد

ورنه سزاوار خداونديش

كس نتواند كه به جا آورد

(گلستان سعدي) -م.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي مترجم محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

المسلمون فيه مجتمعون في اقطار ارضك، يشهد السائل منهم، و الطالب و الراغب و الراهب، و انت الناظر في حوائجهم، فاسألك بجودك و كرمك، و هوان ما سالتك عليك، ان تصلي علي محمد و آله، و اسألك اللهم ربنا بان لك الملك، و لك الحمد، لا اله الا انت الحليم الكريم، الحنان المنان، ذوالجلال و الاكرام، بديع السموات و الأرض، مهما قسمت بين عبادك المؤمنين من خير او عافية او بركة او هدي او عمل بطاعتك، او خير تمن به عليهم، تهديهم به اليك، او ترفع لهم عندك درجة، او تعطيهم به خيرا من خير الدنيا و الآخرة أن توفر حظي و نصيبي منه...

«خداوندا! امروز روز مباركي است و مسلمانان در همه جاي عالم در پيشگاهت حاضرند، بعضي از ايشان از تو طلب حاجت مي كنند و بعضي خواستار رحمت تو هستند و بعضي مشتاق لطف و كرمت و بعضي ترسان از قهر و غضبت، و تو ناظر بر تمام حوايج ايشان هستي، پس خداوندا از درگاه با عظمتت درخواست مي كنم كه به جود و كرم خود بر حاجت ناچيز من توجه كني؛ بر محمد و آل محمد درود و تحيت بفرستي و اي خداوند بزرگ كه پروردگار همه جهانيان و تنها پادشاه ملك وجود تويي و حمد و ثنا مخصوص ذات مقدس توست و خدايي جز تو در جهان هستي وجود ندارد و تويي كه به صفت حلم و بخشندگي و مهرباني و عطا و بخشش متصفي و داراي عظمت و جلال مي باشي و پديد آورنده آسمانها و زمين هستي، از تو درخواست مي كنم هرگاه خواستي كه در ميان بندگانت خير، نيكويي، سلامتي، عافيت،

بركت، هدايت و توفيق عمل و طاعت خودت را تقسيم كني و يا هر خوبي كه به ايشان عطا مي كني تا بدان وسيله به سوي تو هدايت شوند و يا آن كه درجه و مقام آنان را در نزد خود بالا ببري و يا آن كه بدان وسيله خير دنيا و آخرت را به ايشان مرحمت كني، از همه آنها به من بهره كافي و نصيبم را مرحمت فرما.

اسالك اللهم بان لك الحمد، لا اله الا انت ان تصلي علي محمد، عبدك و رسولك، و حبيبك و صفوتك، و خيرتك من خلقك، و علي آل محمد الأبرار، الطاهرين الأخيار، صلاة لا يقوي علي احصائها الا انت، و ان تشركنا في صالح من دعاك، في هذا اليوم من عبادك المؤمنين، يا رب العالمين، و ان تغفر لنا ولهم انك علي كل شي ء قدير. اللهم اليك تعمدت بحاجتي، و بك انزلت اليوم فقري و فاقتي و مسكنتي، و اني بمغفرتك و رحمتك اوثق مني بعملي، و لمغفرتك و رحمتك اوسع من ذنوبي، فصل علي محمد و آل محمد، و تول قضآء كل حاجة هي لي بقدرتك عليها، و تيسير ذلك عليك، و بفقري اليك و غناك عني، فاني لم اصب خيرا قط الا منك، و لم يصرف عني سوءا قط آحد غيرك، و لا ارجو لأمر آخرتي و دنياي سواك...

اللهم من تهيأ و تعبأ و أعد واستعد لوفادة الي مخلوق رجاء رفده و نوافله و طلب نيله و جائزته، فاليك يا مولاي كانت اليوم تهيئتي و تعبئتي و اعدادي و استعدادي رجآء عفوك و رفدك و طلب نيلك و جائزتك. اللهم فصل علي محمد و

آل محمد، و لا تخيب اليوم ذلك من رجائي، يا من لا يحفيه سائل، و لا ينقصه نائل، فاني لم آتك ثقة مني بعمل صالح قدمته، و لا شفاعة مخلوق رجوئه، الا شفاعة محمد و اهل بيته عليه و عليهم سلامك، اتيتك مقرا بالجرم و الاساءة الي نفسي، اتيتك ارجو عظيم عفوك الذي عفوت به عن الخاطئين، ثم لم يمنعك طول عكوفهم علي عظيم الجرم ان عدت عليهم بالرحمة و المغفرة، فيا من رحمته واسعة، و عفوه عظيم، يا عظيم، يا عظيم، يا كريم، يا كريم، صلي علي محمد و آل محمد، وعد علي برحمتك، و تعطف علي بفضلك، و توسع علي بمغفرتك...

خداوندا! من بدان جهت از تو درخواست مي كنم كه تو يگانه مالك آفرينش هستي و همه حمدها و ثناها مخصوص ذات پاك تو مي باشد و خدايي جز تو وجود ندارد؛ كه بر محمد - بنده و فرستاده ات و حبيب و برگزيده و گلچين از ميان خلقتت - و بر آل پاك و نيكوكارش درود فرستي، درود و تحيتي كه از نظر عظمت كسي جز تو قادر بر شمارش آن نباشد و ما را هم در اجر و ثواب دعاي بندگان مؤمنت كه امروز به درگاهت دعا مي كنند شريك سازي، اي پروردگار جهانيان، و اين كه از گناهان ما و ايشان درگذري كه تو بر هر كاري توانايي. خداوندا من با اعتمادي كه به تو دارم، حاجتم را به درگاه تو آورده ام و امروز فقر و بيچارگي و درماندگيم را به تو عرضه مي كنم چون من به آمرزش و بخشش تو بيش از عمل خودم اطمينان و يقين دارم و آمرزش و بخشش

تو بيشتر از گناهان من است، پس خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست و با كرم خود برآوردن تمام حاجاتم را كه در برابر قدرت تو سهل است، تعهد فرما، خداوندا در اثر فقر و نيازي كه من به درگاه تو دارم و بي نيازي تو از بندگان، هرگز خيري جز از جانب تو به من نرسيده و جز تو كسي درد و رنجي را از من برطرف نكرده و من در امور دنيا و آخرتم به جز از تو به كسي اميدوار نيستم.

خداوندا! هر كسي خود را براي اميد به صله و بخششهاي مخلوقي آماده مي سازد و به زحمت و رنج مهياي رفتن به نزد او مي شود، پس مولاي من در اين روز عيد، من هم مهيا و آماده شده و به درگاهت آمده ام تا از عفو و بخششت و لطف و احسانت برخوردار شوم، پس اي پروردگار بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا در اين روز عيد از لطف و كرمت نااميد مفرما. اي خدايي كه اصرار و پافشاري محتاجان عالم تو را از بخشش و عطا باز نمي دارد و كرم و احسانت چيزي از گنجينه جودت نمي كاهد، خداوندا من اكنون با اطمينان به عمل صالحي كه قبلا انجام داده باشم به درگاه تو نيامده ام و اميدي هم به شفاعت مخلوقي جز شفاعت محمد و اهل بيتش - درود تو بر او و بر ايشان باد - ندارم، بلكه در حالي براي عرض نياز به درگاهت آمده ام كه به گناه خود و ستمي كه بر نفسم روا داشته ام اقرار دارم، در حالي آمده ام كه به عفو و بخششت

اميد بسته ام، عفوي كه شامل حال همه خطاكاران مي شود و از جرم و گناه همه گناهكاران جهان بيشتر و فراگيرتر است و پايداري آنان بر ارتكاب گناهان بزرگ، تو را از لطف و عنايت بر ايشان بازنمي دارد پس از خداوندي كه رحمت تو گسترده و عفو و بخششت بزرگ است اي خداي بزرگ، بخشنده و كريم بر محمد و آل محمد درود فرست و به رحمت و كرمت به من توجه فرما و با گذشت و مغفرت خود به من وسعت عطا كن...»

امام عليه السلام، در آغاز دعايش درباره عيد قربان و از اهميت زياد آن در نزد مسلمين سخن گفته است كه در همه جاي عالم چه آنهايي كه در موسم حج حضور دارند و چه كساني كه در قربانگاه حضور ندارند نيازمنديها و گرفتاريهاي خود را به پيشگاه خداوند عرضه مي كنند و برآورده شدن آنها را از خداوند مسألت دارند، امام سجاد عليه السلام از خداي متعال مي خواهد تا آنچه را كه براي بندگانش از خير و عافيت و هدايت در اين روز مبارك مقرر فرموده است، نصيب او نيز بگرداند و امام عليه السلام در درگاه خداي تعالي كه همه بخششها و عطا كردن و نكردن به دست اوست، به زاري و تضرع مي پردازد و از او مي خواهد تا به لطف و كرمش مغفرت و رحمت و رضوانش را شامل حال او گرداند. و اينك به بخش ديگري از اين دعاي شريف گوش دل مي سپاريم:

اللهم ان هذا المقام لخلفائك و اصفيآئك، و مواضع امنائك في الدرجة الرفيعة التي اختصصتهم بها قد ابتزوها، و انت المقدر لذلك لا يغالب امرك، و لا يجاوز المحتوم

من تدبيرك، كيف شئت و اني شئت، و لما انت اعلم به غير متهم علي خلقك، و لا لارادتك، حتي عاد صفوتك و خلفآؤك مغلوبين، مقهورين، مبتزين، يرون حكمك مبدلا، و كتابك منبوذا، و فرائضك محرفة عن جهات اشراعك، و سنن نبيك متروكة اللهم العن اعدآءهم من الأولين و الآخرين، و من رضي بفعالهم، و اشياعهم، و اتباعهم. اللهم صل علي محمد و آل محمد، انك حميد مجيد، كصلواتك و بركاتك و تحياتك علي اصفيآئك ابراهيم و آل ابراهيم و عجل الفرج و الروح و النصرة و التمكين و التاييد لهم... «خداوندا! اين مقام (نماز عيد) مخصوص رسولان و خلفاء و برگزيدگان توست و آناني كه امانتداران تو مي باشند و به واسطه دارا بودن اين درجه عالي كه توبه آنان اختصاص دادي و آنان به خاطر عشق و محبت به تو اين مقام را كسب كردند و تو بر ايشان مقدر ساختي و هر كسي نمي تواند بر فرمان قطعي تو غالب آيد و فضاي حتمي تو قابل تغيير و تبديل نمي باشد و هر طور و هر كجا مشيت تو به چيزي تعلق گيرد آن چيز موجود شود و چون تو بر حكمت همه چيز داناتري و در كيفيت آفرينش كسي نمي تواند تو را بر خلاف حكمت متهم سازد و بر اراده تو ايراد بگيرد، تا آن جا كه برگزيدگان و خلفاي تو در زمين به حكم مشيت و اراده تو مغلوب دشمنان شده و مقام خلافت تو را نااهلان ربودند در حالي كه مي بينند فرمان تو را چگونه تغيير و تبديل داده اند؛ كتاب و شريعت تو را پشت سرانداخته و واجبات تو را از راه

شريعت به كلي دگرگون ساخته اند و سنتهاي پيامبرت، رها شده است، خداوندا! بر دشمنان ايشان از اولين و آخرين لعنت فرست و بر هر كسي كه به عمل بد آنان راضي بوده و از آنها پيروي كرده و با آنان همراهي نموده همه آنها را از رحمتت دور كن خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست كه تو ستوده و بزرگي، چنان درود، بركات و تحياتي كه بر برگزيدگانت؛ ابراهيم و آل ابراهيم مي فرستي و فرج عاجل و آسايش و نصرت و اقتدار كامل به ايشان عطا فرما.»

امام عليه السلام در اين بخش از دعاي خود به شؤون حساس سياسي زمان خودش پرداخته و مطالبي به شرح زير بيان داشته است:

1- مقام نماز عيد و ديگر امور مربوط به شؤون عامه مخصوص ائمه هدي است كه آنان خلفا و اوصياي پيامبر - صلي الله عليه و آله - مي باشند و آنانند كه در ميان مردم عدل محض و حق و حقيقت ناب را اجرا مي كنند و امور مردم را به عدل و داد كامل تدبير مي نمايند.

2- زمامداران جور و ضلالت از قبيل پادشاهان اموي مراكز حساس دولتي را ربوده بودند كه از هيچ كوشش و تلاشي براي مبارزه با حقايق اسلامي و برچيدن عقيده ديني از واقعيت زندگي مردم كوتاهي نمي كردند.

3- ائمه هدي عليهم السلام و زمامداران حق و حقيقت در دوران سياه حكومت بني اميه مقهور و مغلوب شدند و آن ظالمان حقوق حقه ايشان را ربودند.

4- سياست اموي بر دگرگون ساختن احكام الهي و پشت سرانداختن قرآن مجيد و منحرف ساختن واجبات و ترك سنت رسول خدا - صلي

الله عليه و آله - مبتني بود.

و اينك به صفحه ديگري از اين دعاي شريف برمي گرديم و گوش جان مي سپاريم:

اللهم واجعلني من اهل التوحيد و الايمان بك، و التصديق برسولك، و الأئمة الذين حتمت طاعتهم، ممن يجري ذلك به و علي يديه، آمين رب العالمين. اللهم ليس يرد غضبك الا حلمك، و لا يرد سخطك الا عفوك، و لا يجبر من عقابك الا رحمتك، و لا ينجيني منك الا التضرع اليك و بين يديك. فصل علي محمد و آل محمد، و هب لنا يا الهي من لدنك فرجا بالقدرة التي بها تحيي اموات العباد، و بها تنشر ميت البلاد، و لا تهلكني يا الهي غما حتي تستجيب لي، و تعرفني الاجابة في دعائي، و اذقني طعم العافية الي منتهي اجلي، و لا تشمت عدوي، و لا تمكنه من عنقي، و لا تسلطه علي...

خداوندا! مرا از اهل توحيد و ايمان به خودت و تصديق به پيامبر و ائمه كه طاعتشان را بر همه مسلمانان فرض كرده اي - آن كساني كه امر اطاعت خودت را به دست آنان جاري ساخته اي - قرار بده! اي پروردگار جهانيان اين دعاي مرا اجابت كن. خداوندا! غضب تو را جز حلم و بردباريت و قهر و خشمت را جز عفو و بخششت چيزي فرونشاند و از كيفر و عذابت جز به رحمت تو پناهي نيست و از قهر و سطوتت مرا جز تضرع و زاري به درگاهت راه نجاتي نيست، پس خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و از جانب خود در كار من فرج و گشايشي عطا فرما با همان قدرتي كه مردگان را دوباره

زنده مي كني و سرزمينهاي خشك و مرده را سبز و خرم مي سازي، اي خداي مهربان مرا با غم دنيا و آخرت هلاك مساز، دعايم مستجاب فرما و اجابت آن را به من الهام كن و طعم عافيت را تا آخر عمر به من بچشان و مرا به شماتت دشمنان مبتلا مكن و دست دشمنان را از من كوتاه كن و هيچ دشمني را بر من مسلط مگردان.

الهي ان رفعتني فمن ذا الذي يضعني؟ و ان وضعتني فمن ذا الذي يرفعني؟ و ان اكرمتني فمن ذاالذي يهينني؟ و ان اهنتني فمن ذا الذي يكرمني؟ و ان عطبتني فمن ذا الذي يرحمني؟ و ان اهلكتني فمن ذا الذي يعرض لك في عبدك او يسالك عن امره؟ و قد علمت انه ليس في حكمك ظلم و لا في نقمتك عجلة و انما يعجل من يخاف الفوت و انما يحتاج الي الظلم الضعيف و قد تعاليت يا الهي عن ذلك علوا كبيرا...

خداوندا! تو اگر مرا بلند كني و رفعت مقام بدهي چه كسي مي تواند مرا خوار و ذليل سازد؟ و اگر تو مرا خوار و ذليل گرداني چه كسي مي تواند عزيز و گرامي بدارد؟ و اگر تو مرا گرامي بداري كيست كه بتواند مرا خوار و ذليل كند؟ و اگر تو مرا ضعيف و زبون كني چه كسي قدرت دارد كه مرا قوي و گرامي گرداند؟ و اگر تو مرا عذاب كني چه كسي بر من ترحم مي كند؟ و اگر بخواهي تو مرا هلاك كني چه كسي قادر است كه بر حكم نافذ تو نسبت به بنده ات اعتراض نمايد؟ و يا درباره آن از تو سؤال نمايد؟

البته اين را مي دانم كه در حكم تو ستم و ظلمي وجود ندارد و در انتقام تو شتاب و عجله اي نيست، چون كسي در كار انتقام تعجيل مي كند كه بترسد از اين كه قدرتش را از دست بدهد و كسي ستم مي كند كه ضعيف و ناتوان باشد در صورتي كه تو خداوندا بالاتر از همه اينها هستي.

اللهم صل علي محمد و آل محمد، و لا تجعلني للبلاء غرضا، و لا لنقمتك نصبا، و مهلني، و نفسني، و اقلني عثرتي، و لا تبتلني ببلاء علي اثر بلاء، فقد تري ضعفي و قلة حيلتي و تضرعي اليك، اعوذ بك اللهم اليوم من غضبك، فصل علي محمد و آله، و أعذني، و أستجير بك اليوم من سخطك، فصل علي محمد و آله، و أجرني و أسألك أمنا من عذابك، فصل علي محمد و آله و آمني، واستهديك، فصل علي محمد و آله، واهدني، وأستنصرك فصل علي محمد و آل محمد، و انصرني، وأسترحمك فصل علي محمد و آله، وارحمني، وأستكفيك فصل علي محمد و آله، و اكفني، وأسترزقك فصل علي محمد و آله، وارزقني، و أستعينك فصل علي محمد و آله، و أعني، و أستغفرك لما سلف من ذنوبي، فصل علي محمد و آله و اغفر لي، و أستعصمك فصل علي محمد و آله، واعصمني، فاني لن اعود لشي ء كرهته مني ان شئت ذلك، يا رب، يا رب، يا حنان، يا منان، يا ذاالجلال و الاكرام، صل علي محمد و آله، واستجب لي جميع ما سألتك، و طلبت منك، و رغبت فيه اليك، و ارده، و قدره، واقضه، و امضه، و خر لي في ما تقضي منه،

و بارك لي في ذلك، و تفضل علي به، و اسعدني بما تعطيني منه، وزدني من فضلك وسعة ما عندك، فانك واسع كريم، و صل ذلك بخير الآخرة و نعيمها، يا ارحم الراحمين [1] .

[و كان عليه الصلاة والسلام يدعو بعد ذلك بما بدا له و يصلي ألف مرة علي محمد و آله عليهم الصلاة والسلام أبد الآبدين.]».خداوندا! بر محمد و آلش درود فرست و مرا هدف تير بلا مگردان و به من فرصت و مهلتي عطا فرما و غمهايم را زايل كن و لغزشهايم را كم كن و مرا به بلايي در پي بلايي مبتلا مگردان، خداوندا تو ضعف و بيچارگي مرا مي بيني، ناله و زاريم را به درگاهت مي شنوي، خداوندا من امروز از شرار قهرت به لطف و كرمت پناه آورده ام، پس بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا در سايه رحمتت پناه بده و امروز من از خشم و انتقامت به مغفرت و گذشت تو پناه آورده ام پس بر محمد و آل محمد، درود فرست و مرا پناه بده و از درگاهت ايمني از عذاب را درخواست دارم، به لطف و كرمت مرا ايمن گردان، خداوندا! من از تو هدايت مي طلبم، بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا هدايت فرما و از تو ياري مي طلبم، بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا ياري و نصرت فرما، خداوندا من از پيشگاه تو رأفت و مهرباني درخواست مي كنم، بر محمد و آل محمد درود فرست و بر حالم رحمت فرما. خداوندا من از درگاهت روزي و ياري و كمك مي خواهم بر محمد و آل محمد درود فرست

و به من كمك كن. و از گناهان گذشته خود طلب آمرزش مي كنم، پس خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و از گناهانم درگذر و از تو عصمت و ترك معصيت مي طلبم، خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا توفيق ترك معصيت مرحمت فرما، كه من هرگز به كاري كه مورد رضاي تو نباشد برنگردم، اگر مصلحت بداني و اراده فرمايي. اي پروردگار! اي پروردگار، اي كه منتهاي مهرباني و احسان و لطف نسبت به مخلوق خود داري اي صاحب جلال و احسان، بر محمد و آل محمد درود فرست و همه آنچه را كه از تو درخواست كردم و با شوق و اميد از درگاهت طلبيدم اجابت كن و با اراده حتمي و قضا و قدر خود مقدر فرما و آنچه را كه از مقدرات نصيب من فرمودي مايه سعادت و خوشحاليم قرار بده و از فضل و كرم و رحمت و بزرگواريت مقرون به خير و نيكي فرما و از لطف خود افزونتر مرحمت كن و از رحمت واسعه خود برخوردارم ساز كه تو گشايش دهنده و بخشاينده اي و خيرات اين دنيا را به نعمتهاي ابدي متصل گردان اي بخشنده ترين بخشايندگان...

امام سجاد عليه السلام پس از اين دعاي شريف هر درخواست و دعاي مهمي كه داشت معروض مي داشت سپس هزار مرتبه صلوات بر پيامبر گرامي (ص) مي فرستاد.

در اين جا، دعاي شريف عيد قربان تمام شد دعايي كه مشتمل بر خضوع و تذلل و زاري در پيشگاه خداوند بزرگ و درخواست خير دنيا و آخرت از درگاه اوست؛ امام عليه السلام از خداوند متعال درخواست ايمان به ذات مقدس او

و تصديق به پيامبر و ائمه اطهار و اوصيا و خلفاي پيامبر در ميان امت را نموده است و بدون شك و ترديد شخص امام عليه السلام در بالاترين مرتبه ايمان به خدا و تصديق به پيامبر (ص) و معرفت به اوصياي آن حضرت كه خود يكي از آنان است، بوده و به طور مسلم اين دعا را به خاطر ارشاد و هدايت امت براي پيروي از راه و روش صحيح در زندگي عقيدتي خود، بيان فرموده است.

الحمد لله اولا و آخرا اللهم اجعل هذا ذخرا ليوم فقري و فاقتي يوم لا ينفع مال و لا بنون الا من اتي الله بقلب سليم.

مشهد مقدس - 28 رجب المرجب 1413 ه.

محمد رضا عطائي

-------------------------------

پي نوشت ها:

[1] صحيفه سجاديه: دعاي چهل و هفتم.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي مترجم محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

پدر تو نيستم! چرا به ما كم توجهي مي كني و نزد ما نمي آيي؟! امام عليه السلام فرمود:

- قاتل پدرم دنياي پدرم را گرفت ولي پدرم آخرت او را تباه كرد و تا ابد او را جهنمي نمود. اينك اگر تو هم دوست داري مثل قاتل پدرم باشي، باش!

عبدالملك كه دانست با مردي محكم و استوار مقابل شده است، دست و پاي خود را جمع كرد و گفت: - نه مقصودم اين است كه نزد ما آيي و از امكاناتي كه در دست ماست بهرمند شوي. ما مي توانيم از نظر ثروت و مال تو را بي نياز كنيم. در اين هنگام امام عليه السلام روي زمين نشست و دامن لباس خود را پهن كرد و فرمود: - خدايا قدر و ارزش اولياي خود را به كوردلان نشان بده.

ناگهان ديدند كه دامن امام عليه السلام پر از جواهرات و گهرهاي درخشان و گران بها شده كه همه ي چشم ها را خيره مي كند.- خداوندا! اينها را از من بگير كه مرا نيازي به اين ها نيست!

ناگهان تمامي اموال و جواهرات از ديدگان غائب شد. عبدالملك از مشاهده ي اين كرامت باهره و مقام امام عليه السلام سر به خجلت فرود آورد. [1] .

-------------------------------

پي نوشت ها:

[1] قطب راوندي، الخرايج و الجرايح، ص 232 - مقدس اردبيلي، حديقة الشيعه، ص 517 - مجلسي، بحارالانوار، ج 46، ص 120.

منبع: كرامات و مقامات عرفاني امام سجاد؛ سيد علي حسيني قمي؛ نبوغ؛ چاپ دوم 1381 .

امام سجاد عليه السلام با گروهي در مسافرت مشغول صرف غذا بودند كه آهويي از فاصله دور ديده شد و صدايي كرد. حضرت فرمود: بيا چيزي بخور كه در امان هستي. آهو بلافاصله آمد و مشغول خوردن چيزي شد، در اين هنگام يكي از حاضرين سنگريزه اي به پشت آهو زد، آهو رميده و دور شد. حضرت فرمود: من به او امان داده بودم، چرا اين كار را كردي؟ هرگز با تو حرف نخواهم زد.

منبع: معجزات امام سجاد؛ حبيب الله اكبرپور؛ نشر الف؛ چاپ دوم تابستان 1383 .

به من گفت: اي محمد! كار را به پسر برادرت واگذار كه او از تو سزاوارتر است و از آن پس ابوخالد، از عقيده خود برگشت و امامي شد.

منبع: معجزات امام سجاد؛ حبيب الله اكبرپور؛ نشر الف؛ چاپ دوم تابستان 1383 .

الله اكبرپور؛ نشر الف؛ چاپ دوم تابستان 1383 .

رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام؛ 1372 .

كنيد. آن گاه خطاب به آن مرد فرمود: آنچه از ما بر تو پنهان مانده، بيشتر از آن چيزي است كه مي داني. آيا حاجتي داري كه آن را برايت برآورم؟ آن مرد شرمنده شد و به خود بازگشت. علي بن الحسين عليه السلام عباي سياهي را كه بر دوش داشت، به وي عطا كرد و به دستور حضرت هزار درهم نيز به او دادند. پس از اين ماجرا آن مرد همواره مي گفت: گواهي مي دهم كه تو از فرزندان رسول خدايي (و كرامت اخلاقي را از وي به ارث برده اي)». [2] .

--------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تهذيب الكمال، ج 20، ص 398؛ تاريخ دمشق، ج 41، ص 395.

[2] تاريخ دمشق، ج 41، ص 394؛ نورالابصار، ص 155.

منبع: امام سجاد از ديدگاه اهل سنت؛ علي باقر شيخاني؛ مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما؛ چاپ اول 1385.

شد؛ و آنچه خواستي گفتي، اكنون ساكت باش تا من نيز سخني گويم؟ پيرمرد گفت: آنچه مي خواهي بيان كن. حضرت فرمود: آيا قرآن خوانده اي؟ پيرمرد گفت: آري. حضرت فرمود: اين آيه قرآن را نيز خوانده اي: «قُلْ لا أسْئَلُكُمْ عَلَيهِ أَجْرا إلاّ الْمَوَدَّةَ في الْقُرْبي» يعني؛ من از شما پاداشي به جز مودّت و دوستي اهل بيتم را نمي خواهم. پيرمرد پاسخ داد: آري، آن را خونده ام. امام سجّاد عليه السّلام فرمود: ما اهل بيت - قُربي - هستيم؛ و آيا اين آيه قرآن را «وَآتِ ذَا القُرْبي حَقَّهُ»؛ حق و شئون اهل بيت را پرداخت و رعايت نمائيد، خوانده اي؟ پيرمرد نيز گفت: آري، آن را هم خونده ام. حضرت فرمود: به راستي كه آن افراد، ما هستيم؛ پس حقّ ما چگونه بايد رعايت گردد؟

پيرمرد شامي گفت: آيا واقعا شما همان ها هستيد؟

حضرت فرمود: بلي؛ و سپس افزود: آيا اين آيه قرآن را «وَاعْلَمُوا انَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَييءٍ فَإنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبي»؛ آنچه از غنائم و منافع را كه به دست مي آوريد، بايد يك پنجم آن را - به عنوان خمس - تحويل رسول خدا و اهل بيتش دهيد، را خوانده اي؟

پيرمرد گفت: بلي. آن گاه امام عليه السّلام فرمود: ما اهل بيت رسول خدا هستيم، و آيا اين آيه قرآن را «إنَّما يريدُ اللّهُ لِيذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَيتِ وَ يطَهِّرَكُمْ تَطْهيرا» يعني؛ خداوند شما اهل بيت را از هر نوع گناه و آلودگي پاك و منزّه گردانده است، را نيز خوانده اي؟

در اين حال پيرمرد شامي دست هاي خود را به

سوي آسمان بلند كرد و گفت: خداوندا به تو پناه مي برم، خدايا توبه كردم، سال ها است كه قرآن مي خوانده ام و اين چنين درك نمي كردم و امروز هدايت گشتم. [1] .

--------------------------

پي نوشت ها:

[1] احتجاج مرحوم طبرسي: ج 2، ص 120، ح 172.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

مي ترسم عقيده ام سست شود و بي دين از دنيا بروم. امام زين العابدين عليه السلام نگاه عميقي به آن دو نفر كرد و به شمردن انواع گناهان و تأثيرات آنها در زندگي افراد پرداخت، سپس فرمود: آيا شما با دوستانتان يك رو هستيد و بدگمان نيستيد؟ نمازتان را سر وقت مي خوانيد و به تأخير نمي اندازيد؟ با كار نيك و صدقه به فقرا خود را به خدا نزديك مي كنيد؟ در گفتارتان ناسزا و دشنام وجود ندارد؟ آيا شهادت دورغ نمي دهيد؟ زكات مي دهيد و قرض خود را ادا مي كنيد؟ با سنگدلي دست رد به سينه فقرا نمي زنيد و به ياري بيوه زنان و يتيمان مي شتابيد...؟ امام همين طور مي شمرد و مي گفت تا اينكه طاقت نياوردم و كلامش را قطع كردم و گفتم: يا علي بن حسين، متأسفانه اهل هيچ كدام از فرمايشات شما نيستيم. امام لبخندي زد و گفت: پس از خدا چه انتظاري داريد؟ اين كارها علاوه بر اينكه در آخرت گريبان گير مي شود، در دنيا نيز آثاري دارد كه قبول نشدن دعا يكي از آنهاست، به حرف خدا گوش كنيد تا خدا هم به حرفتان گوش دهد. [3] .

---------------------

پي نوشت ها:

[1] ق (50) آيه ي 16.

[2] بخوانيد مرا تا اجابت كنم شما را «غافر (40) آيه ي 60».

[3] معاني الاخبار، ص 271.

منبع: حيات پاكان داستانهايي از زندگي امام سجاد؛ مهدي محدثي؛ بوستان كتاب چاپ اول 1383.

در آنجا دزدهاي زيادي براي غارت و چپاول اموال حاجيان و اذيت و آزار سر راه كمين كرده بودند. همين كه امام عليه السلام به دزدان رسيد، يكي از آن دزدها جلو آمد و راه را بر امام بست و مانع از رفتن آن حضرت شد و به تندي گفت: از مركب بيا پائين. امام سجاد عليه السلام با متانت و خون سردي به آن دزد فرمود: چه مي خواهي؟ و به دنبال چه چيزي هستي؟ دزد گفت: مي خواهم تو را بكشم و آنچه داري همه را غارت كنم. امام فرمود: بيا و هر چه دارم با رضايت بين خود و تو تقسيم مي كنم. نصف مال من و نصف مال تو، و حلالت باشد. دزد گفت: من به اين كار راضي نيستم و بايد تصميم خودم را كه گفته ام به اجرا بگذارم. امام فرمود: آنچه مي خواهي بردار ولي به اندازه ي كفاف و لازم براي من بگذار. دزد ناپاك اين پيشنهاد را هم رد كرد. امام به دزد فرمود: آيا مي داني پروردگارت كجاست؟ دزد گفت: پروردگار من الآن در خوابست. در اين هنگام دو شير از بيابان آمدند،يكي سر دزد و ديگري دو پاي او را دريدند و دزد هلاك شد. امام سجاد عليه السلام به او فرمود: «زعمت ان ربك عنك نائم» تو خيال كردي كه پروردگارت در خواب است. [1] .

وارث علم امامان مبين

كوكب دري رخشنده ي دين

پيشواي همه ي اهل ادب

فخر اسلامي ايران و عرب

رهبر مكتب ارشاد بود

لقبش حضرت سجاد بود

نام نيكويش علي بن حسين

پسر فاطمه را نور دو عين

آنكه از خلق جهان سر باشد

وارث علم پيمبر باشد

صاحب

جود و مقام و درجات

جاري از لعل لبش آب حيات [2] .

-----------------------

پي نوشت ها:

[1] داستان دوستان 1 / 69 از مجموعه ي ورام 2 / 81.

[2] راهيان نور / 300.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

توانا تو را ببخشد. به ياد آور هنگامي را كه در پيشگاه عدل الهي مي ايستي. آن خدايي كه به اندازه ي دانه ي خردلي ستم روا نمي دارد و همان مقدار كم را در روز واپسين، به حساب مي آورد. از ما در گذر، خداي از تو بگذرد، چنانچه در قرآن مي گويد: «و ليعفوا و ليصفحوا الا تحبون ان يغفر الله لكم» [1] عفو نماييد و چشم پوشي كنيد، آيا نمي خواهيد كه خداوند شما را ببخشد و بيامرزد؟

تمام اين سخنان را خود آن جناب به آنها تلقين مي كرد و ايشان مي گفتند و حضرت در ميان آنها ايستاده و گريه مي كرد و اشك مي ريخت و مي فرمود:

پروردگارا! تو دستور داده اي تا گذشت كنيم از كسي كه به ما ظلم كرده؛ همان طوري كه امر كرده اي، تو نيز از ما در گذر. خدايا تو شايسته تري به عفو و گذشت از ما بندگان. به ما گفته اي كه سائل را از در خانه ي خود محروم و نااميد برنگردانيد اينك به اميد بخشايش، به در خانه ات آمده ايم. از تو مي خواهيم تا ما را ببخشي و كرم فرمايي.

پروردگارا! منت گذار بر بنده ي خود و نااميدم مكن و مرا جزء كساني قرار ده كه از عطاياي تو بهره مند گشته اند. آنگاه غلامان عرض مي كردند: آقاي ما! با اينكه هرگز بدي نكرده اي، تو را بخشيديم. مي فرمود: بگوييد: «اللهم اعف عن علي بن الحسين كما عفي عنا فاعتقه من النار كما اعتق رقابنا من الرق». بار خدايا! از علي بن الحسين بگذر؛ چنانچه از ما گذشت و او را از آتش جهنم آزاد كن، همانطور كه ما را از بندگي آزاد كرد. خود آن جناب، در موقع اين

دعا، با اشك جاري «آمين» مي گفت. يعني: خدايا مستجاب گردان دعاي ايشان را. آنگاه مي فرمود: برويد كه شما را آزاد كردم، به اميد اين كه خداوند هم مرا ببخشد. در روز عيد فطر، همه ي آنها را مقدار زيادي كه از مردم بي نياز باشند، عيدي داده و مرخص مي نمود. هر سال، آخر ماه در حدود بيست نفر - كم يا بيش - را بدين ترتيب آزاد مي فرمود. [2] .

مرا عشق و محبت در جهان آيين و دين باشد

بلي آيين و دين عشقبازان اين چنين باشد

برو اي زاهد خود بين، مزن دم از خدا بيني

كه خود اهل گمان، كي آگه از حق اليقين باشد

بود عارف، كسي كه از دل و جان، در مسير عشق

غلام سيد سجاد، كهف العارفين باشد

خداجويي كه از فرط عبادت، خود ز معبودش

مخاطب بر خطاب انت زين العابدين باشد

شهنشاهي كه يكتا هادي راه هدي باشد

فلك جاهي كه والا حامي شرع مبين باشد

خديو دين، كه بغضش باعث نار جحيم آمد

ولي حق، كه حجتش موجب ماء معين باشد [3] .

--------------------------------

پي نوشت ها:

[1] نور22.

[2] الهامات جانبخش 596 به نقل از بحار 11 / 22.

[3] چشمه سار ولايت 65.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

بار، تازيانه به او نزد. هنگامي كه امام سجاد عليه السلام از دنيا رفت، آن شتر با پريشاني كنار قبر آمد و بر دو زانوي خود نشست و گردنش را بر خاك قبر مي ماليد و ناله مي كرد. در نقل ديگر آمده كه اين شتر سراسيمه از چراگاه آمد و گردن خود را روي قبر نهاد و در خاك غلطيد، امام باقر عليه السلام دستور داد او را به چراگاه بازگرداندند. اين است معني محبت و انسانيت، به راستي فكر كنيد كسي 3520 فرسخ بر شتري سوار شود و مسافرت كند، حتي يك بار به آن شتر تازيانه نزند!! در آن شبي كه امام سجاد عليه السلام از دنيا رفت، ساعاتي قبل فرزندش امام باقر عليه السلام را فراخواند و به او فرمود: «آب وضويي بياور».

امام باقر عليه السلام فرمود: آب وضو حاضر كرد. امام سجاد عليه السلام فرمود: اين را نمي خواهم، زيرا مردار در آن است. امام باقر عليه السلام رفت و چراغ آورد، ديد موش مرده اي در ميان آب است، آب وضوي ديگر آورد. در اين هنگام امام سجاد عليه السلام به فرزندش امام باقر عليه السلام فرمود: «پسر جانم، امشب همان شبي است كه به من وعده (رحلت از اين دنيا) داده اند، سفارش مي كنم كه براي شترم، اصطبلي بسازيد، و علوفه اش را آماده كنيد...»

امام سجاد عليه السلام از دنيا رفت و هنگامي كه جنازه اش را دفن كردند، چيزي نگذشت كه آن شتر، از اصطبل بيرون آمد و كنار قبر آن حضرت رفت و گردنش را روي قبر نهاد و ناله كرد و ديدگانش پر از اشك گرديد. به امام باقر عليه السلام خبر دادند كه شتر از اصطبل خارج شده و كنار

قبر آمده است و ناله مي كند. اين خوي پر مهر امام سجاد عليه السلام است. [1] .

اي ز سعي تو ملك دين آباد

پدر و مادرم فدايت باد

پي عرفان قدر و جاهت بود

كودك هستي ار ز مادر زاد

طرز راز و نياز با حق را

تو خداجو به خلق دادي ياد

من كجا و مديح تو زده ام

دل به دريا و هر چه باداباد

گر قبول آيدت ز هي توفيق

ور نباشد قبولت اين انشاد

باز شادم كه از عنايت حق

لحظه اي چند، اي امام عباد

بوده ام با خيال تو سرگرم

داشتم از مديح تو اوراد [2] .

----------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] داستان هاي اصول كافي 1 / 269 و 270.

[2] نغمه هاي ولايت، 58.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

در گردن ايشان گذاشته اند. از مشاهده ي آن حال گريستم و گفتم: «كاش من به جاي تو مي بودم و تو سالم مي بودي.» حضرت فرمود: «تو گمان مي بري كه اينها بر من سنگيني مي كند، اگر بخواهم مي توانم اينها را از خود رفع كنم وليكن مي خواهم كه باشد و عذاب الهي را به خاطر من بيايد.» سپس دست و پاهاي خود را از زنجير بيرون آورد و فرمود: «اگر بخواهم مي توانم چنين بكنم.» سپس دست و پاهاي خود را باز داخل در زنجيرها كرد و فرمود: «دو منزل بيشتر با ايشان نخواهم رفت.» بعد از چهار روز ديدم كه موكلان آن حضرت برگشته اند و در مدينه به دنبال ايشان مي گردند. من رفتم و حقيقت حال را از ايشان سؤال كردم، گفتند: «كار اين مرد بسيار غريب است، ما در تمام شب بيدار بوديم و از او حراست مي نموديم، چون صبح شد در محل او نظر كرديم ولي به غير از غل و زنجير چيزي نديديم.» من بعد از آن رفتم به نزد عبدالملك و او از من حال آن حضرت را سؤال كرد و من اين واقعه را براي او نقل كردم، عبدالملك گفت: « در همان روزي كه پاسبانان او را نيافته بودند، وي نزد من آمد و گفت: مرا با تو چكار است؟»

پس از آن حضرت، ترسي بر من مستولي شد كه نتوانستم نسبت به او بدي بنمايم، پس گفتم: اگر مي خواهي نزد من باش تا ترا گرامي بدارم، ايشان گفت: نمي خواهم، و سپس بيرون رفت و من ديگر او را نديدم.» من گفتم: «علي بن الحسين چنان نيست كه تو گمان كرده اي و اراده اي

در خاطر ندارد و پيوسته مشغول عبادت پروردگار خود است. عبدالملك گفت: «كار او، كار نيكوئي است، خوشا به حال او و خوشا به كار او.» [1] .

-----------------------------

پي نوشت ها:

[1] مناقب ابن شهر آشوب.

منبع: عجايب و معجزات شگفت انگيزي از امام سجاد؛ تهيه و تنظيم واحد تحقيقاتي گل نرگس؛ شاكر؛ چاپ اول 1386 .

منزلي مدينه رسيديم شب فرا رسيد. ما آن حضرت را در حاليكه در غل و زنجير بسته بوديم در خيمه اي جا داديم. صبح كه فرا رسيد و داخل آن خيمه شديم اثري از حضرت نديديم و با كمال تعجب غل و زنجير را بر زمين افتاده ديديم و تا اين لحظه آن حضرت را نيافته ايم.» زهري در ادامه گويد: پس از آن واقعه حيرت انگيز به شام رفتم و عبدالملك مروان را ديدم و او از من احوال پرسيد و من آن چه را ديده و شنيده بودم نقل كردم. عبدالملك ديوانه وار گفت: «به خدا سوگند در همان روزي كه نگهبانان به دنبال ابوالحسن مي گشتند، آن حضرت نزد من آمد و فرمود: «چرا با من چنين مي كني؟ مرا با تو و تو را با من چه كار است؟» گفتم: «دوست دارم نزد من باشيد.» ابوالحسن فرمود: «ولي من دوست ندارم كه نزد تو باشم.» اين بگفت و بيرون شد، ليكن به خدا قسم چنان هيبتي از ابوالحسن به من رسيد كه شلوارم را كثيف كردم!» [1] .

-------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 46، ص 123.

منبع: كرامات و مقامات عرفاني امام سجاد؛ سيد علي حسيني قمي؛ نبوغ؛ چاپ دوم 1381 .

شده بود. اهل مكه و حجاج به ما پناه آوردند و خواهش كردند كه براي آنها دعا كنيم و از خداوند متعال براي آنها باران طلب كنيم. سپس ما به كعبه رفتيم و به طواف پرداختيم و با خضوع و خشوع از خداوند متعال طلب باران كرديم و دعاي ما مستجاب نشد در همين هنگام جواني را مشاهده كرديم كه به طرف ما مي آمد وقتي به ما رسيد گفت: اي مالك دينار و اي ثابت نباتي و اي صالح مره و اي حبيب فارسي در ميان شما كسي نيست كه خداوند متعال او را دوست داشته باشد و دعاي او را مستجاب كند اين را گفت و داخل كعبه شد و به سجده رفت و مي شنيديم كه در سجده مي گفت: اي مولاي من به حق دوستي تو مرا كه به اين مردم باران بفرست. هنوز سخن ايشان تمام نشده بود كه باران شروع شد و با شدت زياد همچنان باران مي آمد كه ثابت نباتي گفت: اي جوان از كجا دانستي كه خداوند متعال تو را دوست دارد؟ گفت: اگر مرا دوست نداشت از من زيارت كردن را نمي خواست و چون از من زيارت كردن خواست دانستم كه مرا دوست مي دارد و به آن دوستي از او طلب باران نمودم و اجابت فرمود. و آن گاه برخاست و چند بيت عربي بر زبان جاري ساخت. از اهل مكه پرسيدم اين جوان كيست؟ گفتند: او علي بن الحسين زين العابدين است.

منبع: معجزات امام سجاد؛ حبيب الله اكبرپور؛ نشر الف؛ چاپ دوم تابستان 1383 .

مرد واقعي و مرد كامل و مرد شايسته آن كسي است كه تمايلات غريزي خود را با حب الهي مهار كند. محمد بن يعقوب كليني در كافي از زرارة از حضرت باقر عليه السلام روايت مي كند كه: حضرت سجاد عليه السلام شتري داشت كه بيست و دو مرتبه با آن به حج رفته بود؛ و هرگز آن را نزده بود. پس از وفات آن حضرت، شتر بر سر قبر ايشان رفت و ما متوجه نشديم. جز اين كه بعضي مستخدمين يا غلامان گفتند: شتر بيرون رفته و بر سر قبر علي بن الحسين عليه السلام خوابيده و گردن به قبر مي زند و صدا مي كند. گفت: قبل از اين كه دشمنان خبردار شوند و ببينند، شتر را بياوريد. و فرمود: در حالي كه شتر قبلا هرگز قبر را نديده بود.

منبع: معجزات امام سجاد؛ حبيب الله اكبرپور؛ نشر الف؛ چاپ دوم تابستان 1383 .

سلم نيز همين ارزش را بارور نموده است. كه به بازماندگان شهدا بايد توجه ويژه نمود. بايد زندگي آنان ساماندهي گردد، تا شهيد آزرده خاطر نگردد.

سيد الساجدين عليه السلام به بازماندگان شهدا توجه ويژه دارد و آنان را با سايرين متفاوت مي بيند و علت آن را هم شهادت عزيزان آنها عنوان مي كند. عقيل بن ابي طالب كه خود فرد فرزانه و زيركي بود، فرزندان برومند و عزت آفريني تربيت نمود كه پنج تن آنان در قيام امام حسين عليه السلام تا پاي جان از آرمان هاي حسين عليه السلام دفاع نمودند. مسلم بن عقيل فرد فرزانه و هوشمند و شجاع كه عراق به ويژه كوفه، پايگاه تشيع علوي را به حمايت از حسين عليه السلام ساماندهي نمود. تا آن هنگام كه حركت بزرگ مسلم در كوفه مهار و سركوب شد و مسلم مظلومانه به شهادت رسيد. [2] .

چهار تن از برادران وي همراه كاروان حسين عليه السلام بودند كه آنان نيز تا پاي جان از دين و آرمان خود دفاع نمودند و همگي در ركاب حسين عليه السلام به شهادت رسيدند [3] كه اين خاندان سخت ترين آسيب ها را در جهت احياي ارزش هاي الهي برتابيدند و تا پاي شهادت ايستادند. سيد الساجدين عليه السلام به پاس قدرداني از اين ارزش آفرينان به بازماندگان آنان توجه شايان مي نمايد. آنان را مورد حمايت خويش قرار مي دهد. هنگامي كه از وي مي پرسند چگونه بين فرزندان عقيل و فرزندان جعفر تفاوت مي نهي، پاسخ مي دهد، به خاطر سختي هايي كه پسران عقيل در همراهي با حسين بن علي (عليهماالسلام) متحمل شده اند، به آنان توجه بيشتر دارم. و اين روش مستمر سيد الساجدين عليه السلام بود، و كان علي بن الحسين عليه السلام يميل

الي ولد عقيل، فقيل له ما بالك تميل الي بني عمك هولاء دون آل جعفر، فقال اني اذكر يومهم مع ابي عبدالله الحسين بن علي (عليهماالسلام) فارق عليهم. [4] اين رفتار ارزش آفريني امام سجاد عليه السلام در راستاي بازماندگان شهداست، خاستگاه اين رفتار انديشه هاي عرشي حضرت است كه اين گونه در رفتارش آشكار مي گردد.

--------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بقره، 154.

[2] شرح ماجرا و علل سقوط كوفه به صورت شفاف در كتاب امام حسين (ع) الگوي زندگي تحليل شده است، ص 166.

[3] طبري، ج 4، ص 599، الامامه و السياسه، ج 2، ص 182، اخبار الطوال، ص 247.

[4] كامل الزيارات، ص 214.

منبع: امام سجاد الگوي زندگي؛ حبيب الله احمدي؛ فاطيما؛ چاپ دوم 1384 .

است و بالاترين درجه زهد، كمترين درجه ورع است و بالاترين درجه ورع كمترين درجه يقين است و بالاترين درجه يقين كمترين درجه رضاست، و بدانيد كه تعريف زهد در يك آيه از قرآن مجيد آمده است، مي فرمايد: «تا بر آنچه از دست داده ايد، افسوس نخوريد و بدانچه به دست شما رسيد، شاد نشويد.» اين حديث شريف به پاره اي از حقايق عرفاني به شرح ذيل اشاره دارد:

الف- بالاترين درجه زهد، به پاي پست ترين درجه ورع و پرهيز از محرمات الهي كه ناشي از ضبط نفس و سيطره و تسلط بر هواي نفس است، نمي رسد.

ب- بالاترين درجه ورع معادل پست ترين درجه يقين به خداي تعالي كه خود از بالاترين مراحل ايمان است.

ج- بالاترين مرتبه يقين عبارت از پايين ترين درجه از رضاي به مقدرات است كه خود جوهره ايمان است.

د- حقيقت زهدي كه آيه كريمه بدان اشاره فرموده، آن است كه از غم و اندوه براي از دست دادن چيزي از منافع مادي دنيوي و همچنين از خوشحالي و شادماني بدانچه انسان به دست مي آورد و چيزي از امور لذتبخش اين دنيا و خيرات مادي آن كه موفق مي شود، بر حذر داشته است و به اين دليل كه همه اينها سرانجام به خاك برمي گردد.

------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره حديد / 23.

[2] اصول كافي، باب ذم الدنيا و الزهد فيها. مرحوم مجلسي در شرح خود بر اين حديث، فرموده است: زهد، ده جزء دارد؛ بعضي گفته اند: اجزاي زهد عبارتند از: ترك محبت به مال، اولاد، لباس، خوراك، همسر، خانه، مركب سواري، انتقام از دشمن، حكمراني و شهرت طلبي. و بعضي نيز، اقسام

زهد را دوازده قسم شمرده اند و اينها تكلفي است كه بدانها نيازي نمي باشد - م.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام؛ 1372 .

هفت خصلت شدند و تمام آنها در حب دنيا جمع است. و پيامبران و دانشمندان با علم و آگاهي از اينها فرموده اند: حب دنيا در رأس همه گناهان است و اين دنيا، دنياي گرفتاري است...» براستي كه حب دنيا اساس گرفتاريها و ريشه فتنه ها و خطرهايي است كه انسان به آنها دچار مي شود، زيرا كه حرص زياد آدمي به دنيا، او را به سوي بسياري از نافرمانيها و گناهان مي كشاند و در شر عظيمي مي افكند، امام عليه السلام بعضي از آفاتي را كه منشأ آنها حب دنياست نام برده، از آن جمله:

1- تكبر

2- حسد

3- حب زنان و رياست طلبي

4- آسايش طلبي

5- شهوت كلام و سخنان بيهوده گفتن

6- برتري جويي نسبت به ديگران

7- مال دوستي

اين آفتها هستند كه انسان را به راه دلبستگيها مي برند و او را در گناهان غرق كرده و از راه حق دور مي سازند.

--------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اصول كافي باب ذم الدنيا و الزهد فيها. آنچه در كافي آمده است تفاوت زيادي با اين جا دارد، هم از وسط روايت و هم از ذيل آن عبارات زيادي حذف شده است محتمل است كه نقل به اختصار شد. باشد - م.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام؛ 1372 .

و اعلموا أن غيبتكم لأخيكم المؤمن من شيعة آل محمد صلي الله عليه و آله اعظم في التحريم من الميتة، قال الله تعالي: «و لا يغتب بعضكم بعضا أيحب أحدكم أن يأكل لحم أخيه ميتا فكرهتموه» [1] و ان الدم أخف في التحريم عليكم أكله من أن يشي أحدكم بأخيه المؤمن من شيعة آل محمد (ص) الي سلطان جائر، فانه يهلك نفسه و أخاه المؤمن، و السلطان الذي وشي به اليه، و ان لحم الخنزير أخف تحريما من تعظيمكم من صغر الله، و تسميتهم باسمائنا أهل البيت، و تلقيبهم بالقابنا، و قد سماهم الله باسماء الفاسقين، و لقبهم بالقاب الفاجرين، و أن ما أهل به لغير الله، أخف تحريما عليكم من أن تعقدوا نكاحا، أو صلاة جماعة مع أعدائنا الغاصبين لحقوقنا، اذا لم يكن منكم تقية، قال الله تعالي: «فمن اضطر غير باغ و لا عاد فلا أثم عليه» [2] و من اضطره اللهو الي تناول شي ء من هذه المحرمات و هو معتقد لطاعة الله فلا اثم عليه...» [3] . «از تمام محرمات بپرهيزيد و بدانيد كه گناه غيبت شما از برادر مؤمنتان از پيروان آل محمد - صلي الله عليه و آله - بالاتر از خوردن مردار است، خداي تعالي فرموده است: «نبايد غيبت يكديگر را بكنيد، آيا دوست مي دارد كسي از شما كه گوشت مردار برادرش را بخورد پس ناخوش داريد آن را...» و حرمت خوردن خون بر شما سبكتر است تا سخن چيني كسي از شما از برادر مؤمنش كه از شيعيان آل محمد - صلي الله عليه و آله - است در نزد سلطان جائر، زيرا چنين كسي هم خود و برادر

مؤمنش و هم آن پادشاه ستمگر را هلاك كرده است. و حرمت خوردن گوشت خوك سبكتر است تا تعظيم شما از كسي كه خداوند او را تحقير كرده است و به نام و لقب ما آنها را بخوانيد در صورتي كه خداوند ايشان را به نام فاسقان و به القاب تبهكاران ناميده است. و همانا حرمت (گوشت حيواني كه) با نام خدا سر بريده نشده كمتر است براي شما از ازدواج كردن و يا نماز جماعت خواندن با دشمنان ما كه غاصبان حقوق ما هستند؛ آنگاه كه از روي تقيه نباشد، خداي تعالي فرموده است: «پس كسي كه مضطر شد در حالي كه نه ستمگر است و نه تجاوزكار پس گناهي بر او نيست» اما اگر كسي از روي ناچاري، يكي از اين محرمات را مرتكب شود در حالي كه به اطاعت از خدا اعتقاد دارد، گناهي بر او نوشته نشود...» امام عليه السلام از ارتكاب همه محرمات بر حذر داشته و بويژه بر اجتناب از محرمات ذيل تأكيد و اصرار ورزيده است:

الف - غيبت، زيرا كه غيبت مانع وحدت اسلامي و باعث گسترش نارضايتي و عداوت در ميان مسلمانان است، و اين مطلب حتمي است كه هر كه دلش با ايمان به خدا آبادان باشد، از غيبت دوري مي كند و امام عليه السلام در بسياري از نصايح خود از غيبت بر حذر داشته است. مردي به خدمت امام عليه السلام عرض كرد: فلان شخص مردم را به گمراهي و بدعت سوق مي دهد، امام عليه السلام از سخن او ناراحت شد و رو به او كرد و فرمود:

«ما رعيت حق مجالسة الرجل حيث نقلت كلامه الينا، و

لا رعيت حقي حيث أبلغتني عن أخي ما لست أعلمه، ان الموت يعمنا، و البعث محشرنا و يوم القيامة موعدنا، و الله يحكم فينا، اياك و الغيبة فأنها ادام كلاب أهل النار، و اعلم أن من أكثر عيوب الناس شهد عليه الاكثار أنه انما يطلبها بقدر ما فيه...» [4] . «تو رعايت حق همنشيني آن مرد را نكردي و سخن او را نزد ما گفتي و حق ما را نيز رعايت نكردي از آن جهت كه به ما چيزي از برادر مسلماني گفتي كه نمي دانستيم، همانا مرگ براي همه ماست و همه ما در محشر برانگيخته مي شويم و روز قيامت وعده گاه ماست و خداوند در آن روز بين ما داوري مي كند، زنهار از غيبت كه غيبت خودش سگان اهل دوزخ است و بدان كه هر كه معايب مردم را بيشتر بازگو كند، معايب او بيشتر بر ملا شود زيرا كه او خود، معايب خويش را در ديگران مي جويد.»

ب- بدگويي از مؤمن در نزد سلطان ظالم، كه از بزرگترين گناهان است به خاطر آن كه سرانجام به نابودي فراگيري مي انجامد.

ج- نسبت دادن القاب والايي را كه ائمه اهل بيت عليهم السلام به آنها ملقبند بر ستمگراني كه ظلم و فساد را در عصر خود گسترش داده اند.

د- پيوستن به دربار ستمگران و همكاري با ايشان كه اين خود باعث تقويت موضع ايشان و بالا بردن مقام آنها مي گردد. اين بود برخي از محتويات سخن امام عليه السلام.

---------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره حجرات / 12.

[2] سوره بقره / 170.

[3] بحارالانوار: 7 / 331 چاپ اول.

[4] مشكاة الانوار: ص 291، احتجاج طبرسي: ص 172.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام؛ 1372 .

بنابراين نبايد در وقت تنگدستيش ولخرجي كند و بايد در وقت وسعتش دست و دلباز باشد همان طوري كه از اخلاق مؤمن است كه با مردم رفتار منصفانه داشته باشد حتي اگر به زيان خود او هم باشد، كه اين دليل بر پارسايي اوست و از اخلاق مؤمن است كه او آغازگر سلام به ديگران باشد زيرا اين عمل از خوشخويي او و متكبر و برتري جو نبودن او حكايت مي كند.

--------------

پي نوشت ها:

[1] اصول كافي: 2 / 241، وسائل الشيعه: 11 / 149.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام؛ 1372 .

ثم تخرج الحقوق منك، الي غير ذلك من ذوي [1] الحقوق الواجبة عليك، و أوجبها عليك حقا أئمتك، ثم حقوق رعيتك، ثم حقوق رحمك، فهذه حقوق يتشعب منها حقوق، فحقوق أئمتك ثلاثة أوجبها عليك: حق سائسك بالسلطان ثم سائسك بالعلم، ثم حق سائسك بالملك، و كل سائس أمام، و حقوق رعيتك ثلاثة: أوجبها عليك حق رعيتك بالسلطان، ثم حق رعيتك بالعلم، فان الجاهل رعية العالم، و حق رعيتك بالملك من الأزواج، و ما ملكت من الايمان، و حقوق رحمك متصلة بقدر اتصال الرحم في القرابة، فأوجبها عليك حق أمك، ثم حق أبيك، ثم حق ولدك، ثم حق أخيك ثم الأقرب فالأقرب، و الأول فالأول، ثم حق مولاك، المنعم عليك، ثم حق مولاك الجاري نعمته عليك، ثم حق ذوي المعروف لديك، ثم حق مؤذنك بالصلاة، ثم حق امامك في صلاتك، ثم حق جليسك ثم حق جارك، ثم حق صاحبك، ثم حق شريكك، ثم حق مالك، ثم حق غريمك الذي تطالبه، ثم حق غريمك الذي يطالبك، ثم حق خليطك، ثم حق خصمك، المدعي عليك، ثم حق خصمك الذي تدعي عليه، ثم حق مستشيرك، ثم حق المشير عليك، ثم حق مستنصحك ثم حق الناصح لك، ثم حق من هو أكبر منك، ثم حق من هو أصغر منك، ثم حق سائلك، ثم حق من سألته، ثم حق من جري لك علي يديه مساءة بقول أو فعل أو مسرة بذلك بقول أو فعل، عن تعمد منه أو غير تعمد منه، ثم حق أهل ملتك عامة، ثم حق أهل الذمة، ثم الحقوق الجارية بقدر علل الأحوال، و تصرف الاسباب فطوبي لمن أعانه الله علي قضاء ما أوجب عليه من حقوقه، و

وفقه و سدده...» [2] . «اي آن كه اميد است مشمول رحمت حق باشي، بدان و آگاه باش كه خداوند در هر حال، چه در حال حركت و چه در حال سكون و آرامش و در هر عضو پيكرت كه به حركت در آوري و هر ابزاري كه به كار مي بري، به گردن تو حقوقي دارد كه تو را در ميان گرفته اند، بعضي از آن حقوق بزرگتر و پر اهميت تر است.

بزرگترين حقوقي را كه خداوند بر تو واجب كرده است، حقي است كه نسبت به خود بر تو واجب گردانيده كه اساس همه حقوق است و تمام حقوق از آن نشأت گرفته و پس از آن، حقوقي كه از فرق سر تا به قدم با اختلاف اعضايت و انواع گوناگوني كه دارند بر عهده تو قرار داده است، بنابراين، چشم، گوش، زبان، دست، پا، شكم و شهوتت بر تو حق دارند و اينها هفت عضو اندام تواند كه همه كارهايت را به وسيله آنها انجام مي دهي. آنگاه خداي عزوجل براي اعمال و رفتارت نيز حقوقي به گردن تو نهاده است؛ نماز، روزه، صدقه، زكات، قرباني و همه كارهايت بر تو حق دارند. پس از حقوق مربوط به خودت، نوبت به حقوق ديگر كساني مي رسد كه بر تو حق واجب دارند. واجب تر از همه آنها، حق رهبران و پيشوايان و آنگاه حقوق رعيت و سپس حقوق خويشاوندان و اقوام توست، اينها حقوقي هستند كه ديگر حقها از آنها سرچشمه مي گيرند.

اما حقوق رهبرانت سه نوع است كه مهمترين آنها حق كسي است كه زمام امر تو و تدبير كارت به دست اوست سپس حق كسي

كه به تو علم و دانش مي آموزد و بعد حق كسي كه او اختياردار و سرپرست توست، ضمنا هر كه زمامدار و تدبير امور تو به دست اوست رهبر تو مي باشد. حقوق زبردستان نيز سه گونه است: مهمتر از همه حق رعيتي است كه در قلمرو حكومت تو قرار دارد سپس حق شاگردي كه از تو چيزي مي آموزد زيرا كه نادان در حقيقت زير دست دانا و دانشمند است و همچنين حق زير دستاني كه صاحب اختيار آناني مثل همسران و خدمتگزاران.

اما حقوق خويشاوندان فراوان است به هر اندازه كه خويشاوندي نزديك باشد از اهميت بيشتري برخوردار است، بنابراين مهمتر از همه حق مادر، بعد پدر، و بعد حق فرزندان، سپس حق برادر، وانگهي به ترتيب قرابت هر خويشاوندي كه نزديكتر است حق بيشتر دارد.

آن گاه حق مولا و صاحب اختياري كه ولي نعمت توست و بعد حق آن كه تو صاحب اختيار و ولي نعمت اويي، سپس هر كس كه به تو نيكي كرده است و حق آن كه براي اعلام وقت نمازت اذان گويد، حق پيشنماز، همنشين، همسايه، رفيق، شريك و حق مالي كه داري و پس از آنها حق بدهكاري كه تو از او طلب داري و حق طلبكاري كه از تو مطالبه دارد و كساني كه با آنها رفت و آمد داري و حق دشمني كه ادعايي بر تو دارد و حق خصمي كه تو بر او ادعايي داري و بعد كسي كه با تو مشورت مي كند و حق آن كه تو با او مشورت مي كني و حق كسي كه گوش به پند و اندرز تو دارد و آن

كه خيرخواه توست.

علاوه بر اينها حق بزرگترها و كوچكترها و حق كسي كه از تو كوچكتر است و حق كسي كه از تو چيزي بپرسد و كسي كه از او چيزي مي پرسي، سپس حق كساني كه به تو بدي كرده اند و سخن ناروا گفته و يا رفتار بدي كرده و يا به مسخره گرفته اند و كسي كه با گفتار و رفتارش از روي عمد و يا به سهو تو را دست انداخته است و بالاخره حق توده همكيشان و هموطنان و سرانجام حق كافران ذمي كه در قلمرو اسلام و مملكت اسلامي زندگي مي كنند، و همچنين حقوقي كه در شرايط مختلف پيش مي آيد، خوشا به حال كسي كه خداوند او را بر اداي اين حقوق واجب ياري كرده و او را موفق و ثابت قدم بدارد...»

اين فرازهاي تابناك كه از سخنان امام عليه السلام، مشتمل بر بيان اجمالي حقوق اساسي است كه آن حضرت براي يك انسان وضع كرده است. [3] .

------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] در تحف العقول ص 184، به جاي ذوي، ذي آمده است.

[2] ملاحظه مي كنيد كه امام عليه السلام، سخن را با كلمه «اعلم مساوي بدان» آغاز مي كند، چون شرط كمال و انجام تكليف، وظيفه شناسي و آگاهي و علم است و بسياري از خلافكاريها و لغزشها از نداشتن معرفت و نا آگاهيها سرچشمه مي گيرد.

به دنبال تذكر شنونده بر اين كه سخن را مورد توجه قرار دهد و به منظور دانستن و آگاهي به دقت گوش فرادهد جمله «رحمك الله» كه جمله دعاست مي آورد. در حقيقت به ما مي آموزد كه موعظه و تعليم اخلاق و تربيت انسانها بايد با

ملاطفت و شفقت همراه باشد نه با تندي و خشونت.

در ترتيب بيان وظايف و حقوق، سخن امام عليه السلام از چنان نظم و نسقي برخوردار است كه فطرت انسان جز آن را پذيرا نيست، از نظر اولويتها و تقدم و تأخر و اهميت هر يك از وظايف، بديهي است كه مهمترين حقوق، حقي است كه خداوند بر انسان دارد كه هستي بخش اوست و ديگر حقوق را نيز او واجب كرده و به قصد تقرب به او بايد در ايفاي تمام اين حقوق، بكوشيم. بنابراين بالاترين وظيفه آدمي، يعني اداي حق الله را سرآغاز تمام حقوق قرار داده و آنگاه حقوقي را كه اعضاي بدن، و اعمال و رفتار، پيشوايان، زيردستان، پدر و مادر و خانواده و بالاخره جامعه بر انسان دارد بيان فرموده است، باري همان طوري كه شرط بلاغت است ابتدا به صورت اجمال وظايف را گوشزد كرده و آنگاه به شرح و تفصيل هر يك از وظايف مي پردازد، بديهي است كه مخاطب امام عليه السلام هر مسلمان مكلف و هر انساني است كه طالب سعادت و خوشبختي است و مي خواهد به گونه يك انسان وارسته زندگي كند و با كمالات انساني بميرد، ديگران از همزيستي با او خشنود و خداوند از او راضي باشد. م.

[3] پس از اين اجمال، امام عليه السلام شروع به تفصيل و توضيح بيشتري فرموده است تا كاملا در مغزها و دلها جايگزين شود و با تأكيد بيشتر و با بياني دلنشين تر بازگو كند تا مبادا ابهامي باقي بماند و هر كس از هر طبقه بتواند از اين رهگذر به خودسازي و تربيت خويشتن خويش بپردازد. م.

منبع: تحليلي

از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

نمودن، و براي از بين بردن گناه به نعمت پيشين (تندرستي) يادآوري باشد؟ چنانكه خوانديم در اين دعا امام (ع) به ما مي آموزد كه از هر دو حالت سلامتي و بيماري در جهت رشد و كمال استفاده كنيم، و هر دو وضعيت را به گونه اي كه امام (ع) ترسيم فرمودند نعمت دانسته. و بر آن خدا را سپاس بگوئيم. و رستگاري و فلاح و سعادت را در هر دو حالت از خداوند متعال مسئلت كنيم. آنگاه در فرازهاي آخر دعا به ما مي آموزد كه چه درخواستهايي را در اين هنگام از خداوند داشته باشيم و مي فرمايد:

و حبب الي ما رضيت لي، بار خدايا آنچه برايم پسنديده اي را محبوب من بگردان. امام (ع) در حقيقت به ما مي آموزد از خداوند توان و ظرفيت پذيرش خواست او را طلب كنم. اگر انسان به اين موهبت بزرگ برسد به اوج عرفان و شناخت رسيده است. و امام سجاد (ع) به عنوان الگو و اسوه عرفان در قالب دعا شيوه دريافت اين فيض بزرگ را به ما آموزش مي دهد.

و در جهت رسيدن به موفقيت در اين امتحان بزرگ، از خداوند اينگونه درخواست مي نمايد:

و يسرلي ما احللت لي، و آنچه كه بر من فرود آورده اي برايم آسان فرما.

و سپس مي فرمايد: و اجعل مخرجي عن علتي الي عفوك...، و بيرون شدنم از بيماري را به عفو و بخششت قرار ده... هنگامي كه از گناهان، گذشت مي طلبيد، يا در درخواست بخشش از ناپسنديده ها تضرع مي نمود

عنوان دعا چنين است: و كان من دعائه عليه السلام اذا استقال من ذنوبه، او تضرع في طلب العفو عن عيوبه: از دعاهاي امام

(ع) هنگامي كه از گناهان، گذشت مي طلبيد، يا در درخواست بخشش از ناپسنديده ها تضرع مي نمود.

پيش از اين توضيح داده شد كه امام معصوم نه تنها نافرماني خدا نمي كند بلكه فكر و انديشه گناه نيز به دلش خطور نمي كند. و اگر در صحيفه عناويني چون استغفار از گناه، طلب مغفرت و... آمده است در حقيقت آموزشي است به ما كه چگونه از خداوند درخواست عفو و بخشش داشته باشيم، بايد دانست امام (ع) به لحاظ شناخت و معرفت نسبت به مقام الهي، به هر ميزان كه خدا را عبادت مي كند، باز معتقد است، كه حق عبادت را در پيشگاه اقدس الهي بجا نياورده است، لذا در نهايت عبوديت در پيشگاه عظمت خداوند جل و جلاله پيشاني بندگي بر زمين ساييده و طلب استغفار مي كند. البته اين استغفار، با استغفار براي بخشش از نافرماني خدا تفاوت دارد. زيرا بندگي و عبوديت در پيشگاه اقدس الهي اقتضا مي كند كه انسان هر چه مي تواند خاضع و خاشع باشد. و همواره در نهايت بندگي از خداوند درخواست كند. و چه لذتي براي مردان خدا مخصوصا اولياءالله بيشتر و بهتر از اين كه خاضعانه با خداوند راز و نياز كنند. مگر نه اين است كه بزرگترين افتخار رسول خدا (ص) عبد بودن ايشان است و ما همواره در تشهد نماز به اين مطلب شهادت مي دهيم و مي گوئيم: اشهد ان محمدا عبده و رسوله.

محتواي دعا

دعاء شانزدهم اينگونه آغاز مي شود: اللهم يا من برحمته يستغيث المذنبون، بار خدايا، اي آنكه گناهكاران به سبب رحمت او فريادرسي مي جويند. در اين دعا امام (ع) ابتدا در زمينه خداشناسي مطالبي را بيان مي فرمايند،

و با زيباترين عبارات و توصيفات، ديدگاه و انديشه و اعتقاد به خدايي كه مي پرستيم را روشن مي كنند. و در اين زمينه به نكات زير اشاره مي فرمايند:

1- خداوند مونس و آرام بخش هر غريب است.

2- فرج و گشايش در كارها و مشكلات با خدا است.

3- رحمت الهي در تمامي پهنه هستي گسترده است.

4- خداوند فريادرس هر تنها مانده است.

5- خداوند براي نعمتهايي كه به ما داده پاداش نمي طلبد.

6- خداوند در مجازات افراط نمي كند.

سپس امام (ع) به ما مي آموزد كه در مقام اقرار به خطاها و گناهان، خالصانه و با صداقت به بيان كاستيها و لغزشهاي خود در پيشگاه خداوند بپردازيم. در اين فراز از دعا امام (ع) مي فرمايد: و انا يا الهي عبدك الذي امرته بالدعاء فقال: لبيك و سعديك، ها انا ذا، يا رب، مطروح بين يديك، و من اي خداي من، بنده توام كه او را به دعا امر فرمودي و گفت: لبيك و سعديك يعني اطاعت مي كنم و فرمانت را به جا مي آورم، اينك منم اي پروردگار، بنده اي كه در پيشگاهت افتاده است.

آنگاه در فرازهاي آخر دعا پس از صلوات بر رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم و اهل بيت طاهرينش عليهم السلام به ما مي آموزد كه چه درخواستهايي از خداوند داشته باشيم، و آنها را چنين برمي شمرد:

1- و قني من المعاصي، و مرا از گناهان مصون بدار.

2- و استعملني بالطاعه، و مرا به فرمانبرداري از خود مشغول بدار.

3- و ارزقني حسن الانابه، و نيكي بازگشت از گناه را روزي ام فرما.

4- و طهرني بالتوبه، و مرا به توبه پاك گردان.

5- و ايدني بالعصمه، و مرا به نگهداري (از گناهان و گرفتاريها) كمك كن.

6- و استصلحني بالعافيه، و با تندرستي آشتيم ده.

7- و اذقني حلاوه المغفره، و شيريني آمرزش را به من بچشان.

8- و اجعلني طليق عفوك، و مرا رها شده عفو خود گردان.

چنانكه ملاحظه مي كنيم، تمامي درخواستها در زمينه اصلاح نفس و سازندگي شخصيت الهي انسان است، توفيق توبه و به دست آوردن غفران و بخشش الهي و موفق شدن به اطاعت از فرامين خداوند، محورهاي اصلي هدايت و سعادت و نيكبختي دنيا و آخرت انسان است، كه امام (ع) در قالب دعا و در جهت ساختن و تربيت الهي انسان آنها را به زيبايي مطرح فرموده است.

منبع: دانستنيهاي صحيفه سجاديه؛ مصطفي اسرار؛ محيا.

زمينه سند «صحيفه كامله سجاديه»

1- مرحوم علامه «مجلسي» - رضوان الله عليه «صحيفه سجاديه» را به طرق عديده اي روايت مي كند، از جمله روايت آن از پدرش: مرحوم «محمد تقي مجلسي اول» كه آن بزرگوار در عالم رويا بدون واسطه «صحيفه» را از حضرت قائم آل محمد -عليه السلام- به طور مناوله يعني دست به دست اخذ و روايت كرده است. [1] .

2- خود علامه «مجلسي اول» مي فرمايد: «غير از اين طريق، طرق كثيره اي وجود دارد كه بر آلاف و الوف زيادي مي نمايد، و اگرچه آنچه را كه من ذكر كرده ام با نهايت اختصار، آن بالغ بر «ششصد» طريق عالي مي گردد.» [2] .

3- علامه «محمد تقي مجلسي» مي گويد: «صورت مكتوب پدر علامه ام بعد از اين اجازه شهيديه ثانويه، اين است كه من به فرزند اعز خود اجازه دادم تا از من اين «صحيفه» را با اين اسناد از حضرت امام الساجدين و زين العابدين و العارفين علي بن الحسين ابن ابي طالب با اسنادي كه بلا واسطه از صاحب الزمان و خليفة الرحمن - صلوات الله و سلامه عليه - در رؤيا واقع شده است با ساير اسانيدي كه بر هزار هزار (يك ميليون) سند افزون است روايت كند.» [3] .

داستان تشرف مرحوم مجلسي به حضور حضرت بقية الله الاعظم - عجل الله فرجه - در قسمت «داستانهايي پيرامون «صحيفه» نقل شده است.

همچنين پس از آنكه روايت «صحيفه» را با اسناد مختلفه و كثيره نقل مي كند در خاتمه آن عبارت پدر را مي آورد كه: «اسانيد مذكوره در اينجا فقط بر پنجاه و شش هزار و يكصد عدد (56100) رسيده است.» [4] . باز

از قول پدر نقل مي كند كه: «و حاصل آنكه ابدا شكي وجود ندارد بر اينكه «صحيفه كامله» از مولانا سيدالساجدين مي باشد، از جهت متن خود صحيفه و فصاحتش و بلاغتش و اشتمالش بر علوم الهيه اي كه براي غير معصوم امكان آوردن آن نمي باشد. و الحمد لله رب العالمين بر اين نعمت جليله كه اختصاص به ما جماعت شيعه داده... و اسانيد مذكوره در اينجا عبارت از پنج هزار و ششصت و شانزده سند (5616) مي باشد.»

و نيز در ميان اجازه ايشان از والد «شيخ بهائي» مي گويد: «و آنچه را كه من از اسانيد «صحيفه» به غير از اين اسانيد مشاهده كرده ام بيشتر است از اينكه احصاء شود. (فهي اكثر من ان تحصي) [5] .

4- علامه بزرگوار مرحوم «شيخ آقا بزرگ تهراني»: «سند صحيفه سجاديه» در هر طبقه و عصري سرانجام به امام باقر -عليه السلام- و «زيد» شهيد منتهي مي شود كه آن دو بزرگوار آن را از علي بن الحسين -عليه السلام- نقل كرده اند... و اين صحيفه از «متواترات» نزد اصحاب است.» [6] .

5- آيت الله «ميرزا محمد علي مدرس چهاردهي جيلاني» در شرح «صحيفه فارسي» مي گويد: «بدانكه بودن «صحيفه» از حضرت امام الساجدين عليه الصلوة و السلام - از واضحات و لائحات است. خدشه اي در سند او نيست حتي آنكه «غزالي» گويد كه آن صحيفه «زبور آل محمد» - صلي الله عليه و آله و سلم - است.» [7] .

6- مرحوم آيت الله «سيد حسن صدر» مي گويد: «صحيفه سجاديه از متواترات است. به مثابه قرآن در نزد تمامي فرقه هاي اسلام، و جميع آنها به «صحيفه» افتخار مي كنند.» [8] .

7- مرحوم استاد «محمد

مشكوة» در مقدمه خود بر «صحيفه» بحث مفصلي راجع به سند اين «صحيفه» دارند و بعد مي فرمايد: «با توجه به آنچه در اين مقدمات ذكر شد، ثابت و مدلل گشت كه اين «صحيفه» مباركه پيشواي كتب اسلامي، و تالي تلو قرآن كريم است و «عقل» و «نقل» بر صدور آن از مقام امام چهارم گواهي مي دهند و دشمن نيز در اين باب جز آنچه دوست گويد، نتواند گفت.» [9] .

8- مرحوم علامه آيت الله «حاج سيد محمد حسين حسيني طهراني» - قدس سره -: «صحيفه كامله سجاديه از «متواترات» مي باشد، و مانند نسبت كافي به «كليني» و تهذيب به «شيخ طوسي» كه از «متواترات» است و در آن محل شبهه و ترديد نيست... جايي كه ادعيه صحيفه از زمان معصوم تا به حال به تواتر متصل و منسجم بوده باشد، لو فرض كه اين سند هم در ميان نبود، نبود.» [10] .

------------------------------

پي نوشت ها:

[1] امام شناسي، ج 15، ص 79، و بحارالانوار، ج 110، ص 43.

[2] امام شناسي، ج 15، ص 79 و بحارالانوار، ج 110، ص 45 الي 47.

[3] امام شناسي، ج 15، ص 80 و بحارالانوار، ج 110، ص 50.

[4] امام شناسي، ج 15، ص 80، و بحارالانوار، ج 110، ص 51 الي 61.

[5] امام شناسي، ج 15، ص 81، و بحارالانوار، ج 110، ص 54 و 59.

[6] الذريعة، ج 15، ص 18.

[7] امام شناسي، ج 15، ص 30، پاورقي (به نقل از شرح صحيفه سجاديه فارسي، تأليف آيت الله ميرزا محمد علي مدرس چهاردهي، ديباچه، ص 3).

[8] امام شناسي، ج 15، ص

47 (به نقل از تأسيس الشيعه لعلوم الاسلام، ص 284).

[9] مقدمه صحيفه سجاديه، طبع دارالكتب الاسلاميه، ص 6 الي 16.

[10] امام شناسي، ج 15، ص 53.

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

و به نماز مشغول شدند و الي - ماشاء الله نماز خواندن سپس به سجده رفتند و من گفتم: «مردي صالح از اهل بيتي نيكوكار است حتما به دعاي ايشان گوش فراخواهم داد، پس شنيدم كه در سجده مي فرمود: «عبيدك بفنائك، مسكينك بفنائك، فقيرك بفنائك، سائلك بفنائك» يعني: «بنده تو در آستانه توست، مسكين تو در آستانه توست. فقير تو در آستانه توست، سائل تو در آستانه توست.» طاوس مي گويد: «من در هيچ مشكل و ناراحتي اين دعا را نخواندم مگر اينكه ناراحتي من برطرف گرديده برايم فرج حاصل شد.» [1] .

البته در بعضي از روايات ديگر در ذيل و ادامه اين دعا آمده است: «يشكو اليك ما لا يخفي عليك» يعني: «به سوي تو شكايت مي كند آنچه بر تو مخفي نيست.» و يا «يسئلك ما لا يقدر عليه غيرك» يعني: «از تو مسئلت مي كند آنچه غير تو بر آن قادر نيست.» و يا «لا تردني عن بابك» [2] يعني: «مرا از درگاه خود مران». «يوسف بن اسباط» از پدرش نقل مي كند كه وارد مسجد كوفه شدم و ديدم جواني با خداي خود مناجات مي كند و در سجده خود مي گويد: «سجد وجهي متعفرا في التراب لخالقي و حق له» يعني: «صورتم براي خالقم سجده نمود در حالي كه آن را به خاك سائيده ام و اين حق اوست.» پس به سراغش رفتم و ديدم حضرت علي بن الحسين عليه السلام است.» [3] . و همچنين بنابر نقل حضرت صادق عليه السلام از زبان يكي از مواليان و بندگان حضرت سجاد عليه السلام حضرت روزي به صحرا رفته و بر روي سنگي خشن به سجده مي روند و او مي گويد:

«من ايستاده بودم و صداي گريه و زاري با صداي بلند حضرت را مي شنيدم و شمردم كه هزار مرتبه مي گفت: «لا اله الا الله حقا حقا، لا اله الا الله تعبدا و رقا، لا اله الا الله ايمانا و صدقا». [4] .

----------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 46، ص 76 (به نقل از ارشاد).

[2] بحارالانوار، ج 46، ص 78 (به نقل از مناقب).

[3] بحارالانوار، ج 46، ص 99، ح 88 (به نقل از كشف الغمه).

[4] بحارالانوار، ج 45، ص 140 (به نقل از لهوف).

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

پرداخت كند كه در «صبر بي پايان حضرت» روايت آن نقل شده است. همچنين برخورد بزرگوارانه و كريمانه حضرت با كنيزاني كه موجب افتادن ظرف آب روي صورت حضرت و مجروح شدن آن و يا افتادن سيخهاي كباب روي صورت فرزند حضرت كه به مرگ او منجر شد، كه در قسمت «عفو و گذشت حضرت» داستان آن بيان گرديد. آري حضرت اين افراد را در راه خدا آزاد نمود.

برخي ديگر از اين گونه بزرگواريهاي منحصر به فرد در «رابطه حضرت با بردگان» خود بيان خواهد شد. اينك به نمونه هاي ديگري از كرامتها و بزرگواريهاي ويژه حضرت مي پردازيم:

1- امام صادق -عليه السلام- مي فرمايند: «علي بن الحسين - صلوات الله عليه - بر گروهي از جذامي ها عبور كردند در حالي كه بر الاغ خود سوار بودند. آن آقايان جذامي مشغول صرف صبحانه بودند، و حضرت را به غذا دعوت كردند. حضرت فرمود: «اما من اگر روزه دار نبودم حتما اين كار را مي كردم.» بعد چونكه به منزل رسيدند دستور دادند طعامي طبخ نمايند، دستور حضرت عمل شد و همچنين امر كرد بسيار دقت كنند و در تهيه غذا سخت بگيرند (يعني بسيار مراقب باشند كه غذاي خوبي تهيه شود)، سپس حضرت تمامي آن جذامي ها را دعوت فرمود و آنها آمدند با حضرت غذا (نهار يا شام) خوردند و او نيز با آنها غذا تناول فرمود.» [2] .

در روايت ديگري در همين زمينه آمده است كه حضرت وقتي از كنار آنها گذشت فرمود: «خداوند متكبرين را دوست نمي دارد.» و لذا برگشت و فرمود: «من روزه دارم.» و بعد آنها را به منزل دعوت كرد و بعد از اطعام

آنان، مقداري پول و غذا نيز به آنها اعطاء كرد.» [3] .

2- امام صادق -عليه السلام- فرمودند: «حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- سفر نمي كردند مگر با رفقايي كه حضرت را نمي شناختند و با ايشان شرط مي كرد كه در آنچه آنان بدان نياز دارند، حضرت خادم آنان باشد. يك بار كه حضرت با گروهي مسافرت مي كرد مردي ايشان را ديد و شناخت و به آنان گفت: «آيا مي دانيد اين شخص كيست؟» گفتند: «نه»، گفت: اين علي بن الحسين -عليه السلام- است!!».

در اين حال آنان به سوي حضرت هجوم آوردند و دست و پاي ايشان را بوسه باران كرده و گفتند: «يابن رسول الله مي خواستيد ما به آتش جهنم درغلتيم؟ اگر ناخواسته و از سر غفلت دست و يا پاي ما نسبت به شما خطايي مي كرد، آيا ما تا آخر دهر هلاك نمي شديم؟ راستي چه امري شما را بر اين شيوه وا مي داشت؟»

حضرت فرمود: «يك بار من با گروهي مسافرت مي كردم كه آنان من را مي شناختند. از اين رو به خاطر رسول الله - صلي الله عليه و آله و سلم - برخوردي با من كردند و چيزي به من دادند كه استحقاق آن را نداشتم. پس من مي ترسم كه شما نيز مانند آن را به من اعطاء كرده و همان برخورد را با من بنمائيد. از اين رو كتمان امر خودم نزد من محبوبتر گرديد.» [4] .

در حديث ديگري در همين ارتباط آمده است كه به حضرت گفته شد: «چرا هر گاه سفر مي كنيد اسم خودتان را از ساير رفقا كتمان مي كنيد؟» جواب فرمودند: «كراهت دارم كه به خاطر رسول الله - صلي الله

عليه و آله و سلم - چيزي را بگيريم و دريافت كنم كه مثل آن را اعطاء نمي كنم.»

و حضرت فرمودند: «به خاطر قرابت و نزديكي ام با رسول خدا - صلي الله عليه و آله و سلم - هرگز من به چيزي متمتع نشده و استفاده اي نبردم.» [5] .

3- «به حضرت گفته شد شما نيكوكارترين مردم هستيد ولي با مادرتان سر يك سيني و ظرف غذا، غذا نمي خوريد در حالي كه ايشان اين را آرزو دارند. حضرت فرمود: «من كراهت دارم كه دستم را به سوي چيزي كه قبلا چشم مادرم به آن سبقت گرفت، دراز كنم و در نتيجه عاق شوم.» حضرت بعد از اين طبقي را روي غذا گذاشته و دستش را زير طبق وارد مي كرد و غذا مي خورد.» [6] . از اين روايت شريف به دست مي آيد كه حضرت چگونه بزرگوارانه حرمت و حق مادر خود را (كه البته يكي از دايه هاي حضرت بوده است) مراعات مي كرده اند.

4- عمر بن علي بن ابي طالب -عليه السلام- نزد «عبدالملك مروان» در زمينه صدقات (موقوفات) پيامبر - صلي الله عليه و آله و سلم - و اميرالمؤمنين -عليه السلام- از حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- شكايت نمود و گفت: «اي اميرالمؤمنين من پسر صدقه دهنده (واقف) هستم و اين مرد (حضرت علي بن الحسين -عليه السلام-) پسر پسر هست، پس من به آنها از او اولي مي باشم.»

«عبدالملك» به اين شعر از «ابن ابي الحقيق» متمثل شد:

لا تجعل الباطل حقا و لا

تلط دون الحق بالباطل

يعني: «باطل را حق قرار مده و ملازم باطل مباش وقتي كه حق ظهور مي كند.»

(و يا اينكه باطل را فوق

حق قرار مده).

بعد «عبدالملك» گفت: «اي علي بن الحسين بلند شو كه من تو را متولي اين اموال قرار دادم.»

چونكه آن دو از نزد «عبدالملك» خارج شدند، «عمر» آن مال را تصرف كرد و حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- را اذيت نمود، ولي حضرت ابدا هيچ عكس العملي نشان ندادند.

مدتي گذشت، روزي محمد بن عمر (پسر عمر بن علي بن ابي طالب -عليه السلام-) به حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- وارد شده به ايشان سلام كرد و بر روي دست و پاي ايشان افتاد و شروع كرد به بوسيدن حضرت. در اين حال حضرت فرمودند: «پسرعمو اينكه پدرت با من قطع رابطه كرده و رحم مرا قطع نمود مرا مانع نمي شود كه با تو «صله رحم» كنم. بنابراين دخترم «خديجه» را به عقد ازدواج تو در آوردم!!» [7] . آيا در تاريخ نظير اين گونه بزرگواريها براي غير از خاندان وحي و رسالت ثبت شده است؟ صلوات و رحمت خداوند بر تو اي علي بن الحسين، اي مجسمه فضيلت و بزرگواري.

5- امام صادق عليه السلام نقل فرموده اند كه: «چون مرگ «محمد بن اسامه» فرارسيد، «بني هاشم» بر او داخل شدند. او به آنان گفت: «شما قرابت و نزديكي مرا به خودتان مي دانيد. اينك قرضي دارم كه دوست مي دارم شما آن را براي من ضمانت كنيد.» بلافاصله حضرت علي بن الحسين عليه السلام فرمودند: «سوگند به خدا، آگاه باشيد من ثلث قرض تو را پذيرفتم.» و سپس او و ديگران همه ساكت شدند.

بعد از چند لحظه حضرت علي بن الحسين عليه السلام فرمودند: «تمام دين و قرض تو را قبول كردم!!» و اين چنين ادامه دادند كه:

«در دفعه اول چيزي مانع من نشد كه تمام قرض او را تقبل كنم مگر كراهت از اين موضوع كه شما بگوئيد: «او بر ما سبقت گرفت (و به ما اجازه نداد)». [8] .

6- و بالاخره بزرگواري ويژه و بي نظير ديگري كه حضرت بدان اقدام فرمودند پناه دادن به خانواده «مروان» در جريان قيام «مدينه» بر ضد «يزيد» است كه به «واقعه حره» شهرت يافت. شخصيت پليد و منفي «مروان» در تاريخ روشن مي باشد. شخصي كه در زمان رسول خدا - صلي الله عليه و آله و سلم - به خاطر جسارت به حضرت تبعيد مي شود و در عصر حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام در جنگ «جمل» مقابل حضرت مي ايستد و در جنگ «صفين» باز در كنار «معاويه» با حضرت مي جنگد و در مجلس «وليد» به آن فرد لعين پيشنهاد قتل سريع حضرت امام حسين عليه السلام را مي دهد. اما هنگامي كه در آن شرايط بحراني «مدينه» كه مردم عليه «بني اميه» و «بني مروان» قيام كرده و همه را از شهر خارج كرده اند، همسر خود را كه دختر «عثمان بن عفان» است نزد حضرت آورده و درخواست پناه دادن او را مي كند، حضرت مي پذيرند و او را پناه مي دهند و به پذيرايي او اقدام مي كنند به گونه اي كه بعدا اظهار مي دارد: «مدتي كه نزد حضرت بودم به گونه اي پذيرايي شدم كه در منزل پدرانم چنين پذيرايي نمي شدم!!!» و علاوه بر او چهارصد نفر ديگر نيز در پناه حضرت بودند. [9] .

حال تاريخ قضاوت كند كه اين بزرگواري و كرامت نشانه چيست؟ و بايد آن را با رفتار «بني اميه» با آل رسول - صلي الله

عليه و آله - مقايسه نمود تا معلوم شود دشمنان دودمان پيامبر نيز از چه مرتبه اي از دنائت و پستي برخوردار بوده اند.

---------------------------

پي نوشت ها:

[1] آيه 4، از سوره 68: القلم.

[2] بحارالانوار، ج 46، ص 55، ح 2 (به نقل از اصول كافي) و ص 94، ح 84 (به نقل از مناقب).

[3] بحارالانوار، ص 74، ح 64 (به نقل از امالي ابن الشيخ).

[4] بحارالانوار، ج 46، ص 69، ح 41 (به نقل از عيون اخبار الرضا).

[5] بحارالانوار، ج 46، ص 93، ح 82 (به نقل از مناقب).

[6] بحارالانوار، ص 93، ح 82 (به نقل از مناقب).

[7] بحارالانوار، ج 46، ص 113 (به نقل از مناقب).

[8] بحارالانوار، ج 46، ص 137، ح 28 (به نقل از كافي).

[9] تاريخ طبري، ج 7، ص 409، و الارشاد، ترجمه و شرح حاج سيد هاشم محلاتي، ج2، ص 152.

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

و بذل الندي في الخير» [3] . يعني: «هر آينه استعداد و آمادگي براي مرگ، در پرتو دوري از حرام و بذل سخاوت در راه خير (و يا بذل نمودن «خير» توسط انسان «سخاوتمند») به دست مي آيد.» بنابراين در ديگاه حضرت، با «انفاق» در راه خداوند مي توان براي سفر آخرت آماده شد.

-----------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 46، ص 74، ح 64 (به نقل از «امالي ابن الشيخ) و ص 100، ح 88 (به نقل از كشف الغمه).

[2] بحارالانوار، ج 46، ص 88، ح 77 (به نقل از مناقب).

[3] بحارالانوار، ج 46، ص 107، ح 103 (به نقل از اصول كافي).

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

بشدت دوست دارد، دل بركند و آنها را در راه خداوند «انفاق» نمايد. از اين رو در قرآن مجيد آمده است: «لن تنالوا البر حتي تنفقوا مما تحبون» [2] يعني: «هرگز به بر و نيكي مطلق نمي رسيد مگر اينكه از آنچه آن را دوست داريد انفاق نمائيد.» حضرت سجاد -عليه السلام- علاوه بر انفاقهاي گسترده خود كه آن را به صورت سري و علني انجام مي دادند و در خلال آن نيازمنديهاي مستمندان و فقرا و ايتام و از كار افتاده ها را برآورده مي ساختند، چيزي كه به آن «علاقه» داشتند را نيز در راه خدا مي بخشيدند تا ترجمان حقيقي قرآن را در آيات ذكر شده آن باشند. به نمونه هايي از اين فضيلت والاي حضرت توجه فرمائيد:

1- «ابي عبدالله دامغاني» روايت كرده است كه حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- مرتب از «شكر» و «بادام» صدقه مي دادند، وقتي از محضرشان در اين باره سؤال شد، اين آيه را تلاوت كردند كه: «لن تنالوا البر حتي تنفقوا مما تحبون» آري حضرت شكر و بادام را دوست مي داشتند.» [3] .

2- امام صادق -عليه السلام- فرمودند: «حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- از «انگور» خوششان مي آمد. روزي انگور خوبي به «مدينه» آوردند و يكي از كنيزان حضرت مقداري از آن تهيه كرد و موقع افطار، آن را خدمت حضرت آورد. قبل از اينكه حضرت دستشان را به سمت آن دراز كنند، نيازمندي درب خانه حضرت آمد، حضرت فرمودند: «همه اين انگور را براي او ببر.» آن كنيز گفت: «اي مولاي من! بعضي از آن او را كفايت مي كند.» فرمودند: «نه سوگند به خدا»، و همه آن را براي او فرستادند. فردا باز آن

خانم مقداري انگور خريد و براي حضرت آورد ولي مجددا نيازمندي آمد و حضرت همان گونه با او برخورد كردند. روز بعد آن كنيز مقداري انگور براي حضرت خريد و در شب سوم براي حضرت آورد، ولي ديگر نيازمندي نيامد، از اين رو حضرت از آن خوردند و فرمودند: «چيزي از آن از ما فوت نگرديد و الحمد لله.» [4] .

دو نمونه از انفاقهاي برجسته حضرت سجاد

گرچه زندگي حضرت سجاد -عليه السلام- سرشار از عمل صالح «انفاق» بوده، اين عمل قربي به كرات و مرات و به عنوان يك سيره مستمر از حضرت سر مي زده است. و لكن در اين قسمت به دو نمونه برجسته از انفاقهاي حضرت اشاره مي شود:

1- امام صادق -عليه السلام- فرمودند: «عادت حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- اين بود كه در روزي كه آن روز را «روزه» مي گرفتند، امر مي كردند تا گوسفندي را ذبح كنند. بعد اعضاء آن را قطعه قطعه نموده و آن را بپزند. نزديك غروب كه مي شد حضرت به روي ديگها نگاه مي كردند و به آن نزديك مي شدند تا اينكه در حالي كه روزه دار بودند، بوي آبگوشت را استشمام مي كردند و بعد مي فرمودند ظرفهاي چوبي بزرگ را بياوريد و براي «آل فلان» و «آل فلان» غذا بكشيد. براي فلان خانواده غذا بكشيد، تا اينكه به آخر ديگها مي رسيدند و همه تمام مي شد. سپس براي خود حضرت مقداري «نان» و «خرما» مي آوردند و همان شام حضرت بود.» [5] .

2- روزي حضرت زين العابدين -عليه السلام- از منزل خارج شدند در حالي كه بالا پوشي از «خز» (منسوج از پشم و ابريشم) بر تن داشتند. در راه نيازمندي خدمت

حضرت آمد و خود را به آن بالا پوش در آويخت، در اين حال حضرت آن را رها كرده و به راه خود ادامه دادند.» [6] .

---------------------------

پي نوشت ها:

[1] بخشي از آيه 103، از سوره 9: التوبه.

[2] بخشي از آيه 92، از سوره 3: آل عمران.

[3] بحارالانوار، ج 46، ص 89 (به نقل از مناقب).

[4] بحارالانوار، ج 46، ص 90 (به نقل از مناقب).

[5] بحارالانوار، ج 46، ص 71 و 72، ح 53 و 54 (به نقل از محاسن و مناقب).

[6] بحارالانوار، ج 46، ص 62 (به نقل از خصال) و ص 95 (به نقل از مناقب).

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

كسي در اين مورد علمي باشد، آن علم نزد مردي است كه به سمت «كعبه» آمد و مقداري از آن را بر گرفت و رفت.»

حاج پرسيد: «او كيست؟» جواب داد: «علي بن الحسين -عليه السلام-. حجاج گفت: معدن اين امور اوست» و لذا مردي را نزد حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- فرستاد و به ايشان اطلاع داد كه چگونه خداوند از بازسازي «كعبه» او را ممنوع و محروم ساخته است. حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- رو به «حجاج» كرده و فرمودند: «اي «حجاج» تو قصد بناي «ابراهيم» و «اسماعيل» را نمودي و آن را تخريب كرده و در جاده افكندي و آن را غارت نمودي كان كه آن ميراث توست. حال بر منبر بالا برو و مردم را سوگند بده كه هيچ كس از آنها كه چيزي از آن برگرفته نماند مگر اينكه آن را برگرداند.» «حجاج» بلافاصله چنين كرد. به منبر بالا رفت و مردم را سوگند داد كه هيچكس از آنها نماند كه چيزي از «كعبه» نزد او باشد مگر اينكه آن را برگرداند و همه هم برگرداندند. چون همه خاكها مجتمع گرديد، حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- جلو آمده و اساس را وضع نمودند و آنها را امر كردند كه حفر كنيد. در اين لحظه آن مار غايب شد. باز آنها حفر كردند تا به موضع ستونها و قواعد رسيدند كه حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- به آنها فرمود: «دست از كار بكشيد و محل را ترك كنيد!!» آنها چنين كردند و خود حضرت نزديك شده و آن ستونها و قواعد را با لباس خود پوشانيد و سپس گريست و بعد با

دست خود آن را با خاك پوشانيد. بعد كارگران را صدا زده و امر فرمود بناءتان را بگذاريد. آنان نيز بناء را پايه گذاري كردند و چونكه ديوارهاي «كعبه» بالا آمد، دستور داد در وسط آن خاك ريخته شود و از همين روست كه خانه خدا مرتفع گرديده كه بايد با پلكان بر آن بالا رفت.» [1] . در همين ارتباط نيز روايت شده كه چونكه «حجاج بن يوسف» به خاطر نبرد با «عبدالله بن زبير» «كعبه» را ويران ساخت و سپس آن را تعمير نموده چونكه «بيت الله» اعاده گرديد و خواستند كه «حجر الاسود» را نصب كنند هر موقع كه عالمي از عالمانشان يا قاضي از قضاتشان و يا زاهدي از زهادشان آن را نصب مي كرد، متزلزل شده و مضطرب مي گرديد و «حجر» در مكان خود مستقر نمي شد.

در همين حال حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- جلو آمده و «حجر» را گرفتند و نام خداوند را بر زبان جاري كرده و آنگاه آن را نصب نمودند. در اين دفعه آن در محل خود مستقر گرديد و همه مردم تكبير گفتند. [2] . از همين روست كه به جناب «فرزدق» چنين الهام شد كه در شعرش بگويد:

يكاد يمسكه عرفان راحته

ركن الحطيم اذا ما جاء يستلم

يعني: «جود و عطاي كف بخشاي او چنان است كه چون به آهنگ استلام «ركن حطيم» (حجرالاسود) گام فرانهد، گويي كه ركن مي خواهد تا او را نزد خود نگاه دارد و از جود و عطايش برخوردار گردد.»

-----------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 46، ص 115، ح 1 (به نقل از اصول كافي).

[2] بحارالانوار، ج 46،

ص 32، ح 25 (به نقل از الخرائج و الجرائح).

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

امام روبرو شد و بي دليل شروع كرد به ناسزا و دشنام دادن، امام عليه السلام با نهايت لطف فرمود: «اي جوان! عقبات سختي در پيشروي ماست، اگر من از آن عقبات بگذرم از آنچه تو گفتي باكي ندارم اما اگر در آن جا سرگردان بمانم، حال من بدتر از آن است كه تو گفتي...» [6] .

امام سجاد عليه السلام با تمام وجود و عواطفش به خدا و گرفتاريهاي عالم آخرت كه جز پرهيزگاران كسي از آنها در امان نيست، متوجه بود و چنان دلش را مشغول مي داشت كه هرزه گويي آن شخص فرومايه - سخني برخاسته از باطني فاقد اخلاق و ادب - كمترين تأثيري در او نگذاشت.

3- از جمله آثار حلم امام عليه السلام آن كه روزي از مسجد بيرون آمد، مردي شروع كرد به ناسزا گفتن، مردم خواستند انتقام بگيرند و به او صدمه اي بزنند، امام عليه السلام آنها را منع كرد و رو به آن مرد كرد و فرمود:

«آنچه را كه از اعمال ما نمي داني و خداوند از تو پوشيده داشته بيشتر است! آيا حاجتي داري كه برآورده سازم؟» آن مرد با شنيدن سخنان امام، شرمنده شد و مي خواست كه زمين او را فروببرد، امام عليه السلام وقتي كه آن حال را ديد، رقت كرد، عباي سياهي را كه بر دوش داشت به سمت او انداخت و دستور داد تا هزار درهم به او دادند. به اين ترتيب ريشه عداوت بي دليل نسبت به مردم را از دل آن مرد بيرون آورد و او را به راه حق و راستي باز گرداند و چنان شد كه هرگاه امام عليه السلام را مي ديد، عرض مي كرد: به راستي كه

شما از اولاد پيامبرانيد. [7] .

4- داستان ديگري از حلم امام عليه السلام نقل كرده اند كه مرد فرومايه اي به امام عليه السلام جسارت كرد و او را دشنام داد، امام صورت مباركش را از او برگرداند، آن مرد با مشاهده آن عمل، رگهاي گردنش پر شد و رو به امام كرد و گفت:

«با تو هستم...»

امام عليه السلام فوري در پاسخش فرمود:

«من هم (با توجه به برخورد تو) از گناه تو چشم پوشيدم.»

امام، او را ترك كرد و رفت و مقابله به مثل نكرد [8] ، در حالي كه آن مرد سخت برآشفته و خشمگين بود.

5- از جمله دلايل عظمت حلم آن حضرت داستان مردي است كه به امام عليه السلام تهمت زد و هر چه توانست جسارت كرد، سپس امام رو به آن مرد كرد و فرمود: «اگر آنچه درباره من گفتي، چنانم، از خدا مي خواهم كه مرا بيامرزد و اگر نه، آنچه گفتي در من نيست، خداي تعالي از گناه تو بگذرد.» آن مرد با شنيدن سخنان امام متحير شد و شروع كرد به عذرخواهي و عرض كرد: «فدايت شوم، آنچه گفتم، شما چنان نيستيد، بلكه من سزاوارتر بدانهايم، مرا ببخشيد.»

امام عليه السلام پس از مشاهده اين حالت با لبخندي كه حكايت از رضايت و بخشش آن حضرت داشت رو به آن مرد كرد و فرمود: «خداوند از تو درگذشت.» آن مرد در حالي كه از محضر امام عليه السلام برمي گشت كه سخت شگفت زده و قلبش آكنده از بزرگداشت و عظمت امام بود و با خود مي گفت: خدا مي داند كه مقام رسالت خود را در خانداني قرار دهد كه خود مي خواهد. [9]

.

6- داستان ديگري از بردباري امام عليه السلام نقل كرده اند: مردي از دودمان زبير در خدمت حضرت بود، مردي به او رسيد، ضمن تعدي به او، دشنام و ناسزا گفت، آن مرد زبيري صورت از او برگرداند. وقتي كه آن مرد رفت، زبيري از جا برخاست و شروع كرد به دشنام دادن به امام عليه السلام و جسارت مي كرد در حالي كه امام ساكت بود و جوابي نمي داد، زبيري رو به امام كرد و گفت: «چه باعث شده است كه جواب مرا نمي دهي؟» امام از روي لطف و مدارا فرمود:

«آنچه كه باعث شد تو جواب آن مرد را ندهي همان باعث شد كه من هم جواب تو را ندهم!» [10] . اين بود برخي از حالات كم نظيري كه مورخان درباره شكيبايي آن حضرت نقل كرده اند كه خود بيانگر وسعت فضايل بي مانند امام عليه السلام و اوصافي است كه آن بزرگوار را تا برترين درجه كمال انساني بالا برده است.

------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تهذيب الاخلاق: ص 19.

[2] بخشي از آيه 134 سوره آل عمران، كه از جمله صفات پرهيزگاران مي فرمايد: «و فروخورندگان خشم».

[3] بخش ديگري از آيه 134 سوره آل عمران، يعني:... آناني كه از بدي مردم درگذرند، خداوند دوستدار نيكوكاران است.

[4] بخش ديگري از آيه 134 سوره آل عمران، يعني:... آناني كه از بدي مردم درگذرند، خداوند دوستدار نيكوكاران است.

[5] تاريخ دمشق: 36 / 155، نهاية الادب: 21 / 326.

[6] بحارالانوار: 46 / 96.

[7] البداية و النهاية: 9 / 105.

[8] البداية و النهاية: 9 / 105.

[9] صفة الصفوه: 2 / 54.

[10] الكامل مبرد: 3 /

805.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

الحلية: 3 / 141.

[2] تاريخ يعقوبي: 3 / 6.

[3] تهذيب اللغات و الأسماء: ص 343.

[4] بحارالانوار: 46 / 88.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

كه از آن حضرت ديد. [1] . اين بود قطره اي از درياي فضائل سيدالساجدين صلوات الله عليه كه براي نمونه نقل شد.

مناجات طي الارض

حماد بن حبيب كوفي مي گويد: در راه مكه در منزلي به نام «زباله» از قافله كنار ماندم، غريب و ناشناس در بياباني سرگردان گرديدم، چون شب فرا رسيد بالاي درخت بلندي رفتم تا از خطر محفوظ مانم و آنگاه كه تاريكي كامل شد، جواني را ديدم مي آيد، لباسهاي سفيدي بر تن داشت و بوي مشك از او به مشام مي رسيد.

آنچه توانستم خود را مخفي كردم تا اصلاً متوجه من نشود، ديدم آماده نماز شد و ايستاد و مي گفت: «يا من حاز كلّ شي ءٍ ملكوتاً و قهر كلّ شي ءٍ جبروتاً أَولِج قلبي فرحَ إلاقبال عليك و ألحقني بميدان المطيعين لك».

اي خدايي كه حكومت تو به همه كاينات احاطه كرده و قدرت تو بر همه موجودات غلبه نموده است، شادي روبرو شدن با تو را به قلب من داخل فرما و مرا به ميدان اطاعت كنندگانت وارد كن.

آنگاه شروع به نماز كرد، چون اعضايش آرام و حركاتش ساكن شد، آهسته از درخت پايين آمدم، ديدم در آن جا چشمه آبي هست، من نيز وضو گرفته پشت سرش ايستادم، در نظرم محرابي نمايان شد گويي در همان وقت ممثل شده بود، او به هر آيه اي كه مي رسيد و در آن وعده رحمت با عذاب بود با ناله و انين آن را تكرار مي كرد و چون ظلمت شب شروع به رفتن كرد، ايستاد و چنين مي گفت: «يا من قصده الضالّون فاصابوه مرشداً و أمّه الخائفون فوجدوه مَعقِلاً و لجأ اليه العابدون

فوجدوه مَوئلاً، مَتي راحة من نصب لغيرك بدنه و مَتي فرح من قصد سواك بنيته الهي قد تقشّع الظّلام و لم اقض من خدمتك و طراً و لا من حياض مناجاتك صدراً، صل علي محمد و آله و افعل بي اولي الامرين بك يا ارحم الراحمين». اي آن كه گمراهان او را قصد كرده و يافته اند كه راهنماست و خائفان او را اميد داشته و ديده اند كه ايمن دهنده است و بندگان به او پناه برده و ديده اند كه محل پناه است، كِي راحت خواهد شد آن كه بدن خويش را براي غير تو به زحمت انداخته و كي شاد خواهد شد آن كه در نيتش غير تو را قصد كرده است. الهي ظلمت شب با آمدن صبح شكافته شد حال آن كه من از عبادت تو كامي نبرده ام و از حوضهاي مناجات تو سينه اي پر ننموده ام، بر محمد و آل محمد صلوات فرست و با من از رحمت و غضب، آنرا كن كه بر تو سزاوارتر است اي ارحم الراحمين. حماد گويد: ترسيدم كه برود و ندانم كيست، به او چسبيدم و گفتم: تو را قسم مي دهم به خدايي كه خستگي رنج را از تو برده و لذت خوف و عبادت را به تو ارزاني داشته است، از تو بر من رحمت و رأفتي برسد، من راه را گم كرده و از قافله درمانده ام، فرمود: اگر توكلت راست باشد گمراه نمي شوي، با من بيا و دنبال من باش، چون به زير آن درخت رسيد، دست مرا گرفت، گمان كردم كه زمين زير پاي من كشيده مي شود، چون هوا روشن شد فرمود: تو را بشارت

باد كه اينجا مكه است، من صداي اهل آنجا را شنيده و حاجيان را ديدم.

به او گفتم: تو را قسم مي دهم به خدايي كه رحمت او را در روز قيامت و روز احتياج اميد داري تو كيستي؟ فرمود: حالا كه قسم دادي مي گويم، من علي بن الحسين بن علي بن ابيطالبم. [2] .

حماد بن حبيب كوفي بنابر نقل رجال شيخ از اصحاب امام صادق (ع) است، جريان طي الارض يكي از واقعيات و از مصاديق ولايت تكويني است و در سوره نمل آيه 40: «و قال الذي عنده علم من الكتاب...» نقل شده كه آصف بن برخيا وزير سليمان، تخت ملكه سبأ را نزد سليمان آورد و در حالات امام جواد (ع) نظير آن آمده است.

امام و طاووس يماني

طاووس يماني مي گويد: در مكه در «حجر اسماعيل» بودم ديدم مردي مشغول نماز است، دقت كردم متوجه شدم كه علي بن الحسين (امام سجاد(ع)) است، پيش خود گفتم: اي نفس! اين مرد نيكوكاري از اهل بيت رسالت است و الله دعاي او را غنيمت شمرده و خواهم ديد چه دعايي مي كند؟ چون از نماز فارغ شد دست به دعا برداشت و مي گفت:

«سَيدي سَيدي هذه يداي قدمددتهما اليك بالذنوب مملوّةٌ و عيناي بالرّجاء ممدودة و حقّ لمن دعاك بالندم تّذللاً ان تُجيبه بالكرم تفضّلاً».

اي خدا، آقاي من، آقاي من، اين دو دست من است كه پر از گناهان به درگاه تو بلند كردم و دو چشمانم به اميد به درگاه تو باز شده است، سزاوار است با بزرگواري و تفضّل كسي را كه با تذلّل و فروتني تو را مي خواند جواب بدهي.

مولاي من! آيا مرا از اهل شقاوت آفريده اي تا بر حال خويش پيوسته گريه كنم، يا از اهل سعادت آفريده اي تا به اميد بشارت دهم.

مولاي من! آيا براي عمودهاي آتشين جهنم اعضا مرا خلق كرده اي؟! يا براي نوشيدن آب جوشان آتش، روده هاي مرا به وجود آورده اي؟

مولاي من! اگر بنده اي مي توانست از مولاي خود فرار كند، من اولين فرار كنندگان از تو بودم اما مي دانم كه از چنگ تو فرار نتوانم.

سيد من! اگر مي دانستم كه عذاب من بر حكومت تو مي افزايد از تو براي عذاب صبر مي خواستم ولي مي دانم كه اطاعت طاعتگران بر حكومت تو اضافه نمي كند و گناه گناهكاران از حكومتت نمي كاهد. مولاي من! من كيستم؟ موقعيت من كدام است؟ با بزرگواري خود مرا ببخش، با پرده پوشي خود بزرگم كن، و با آقايي خود از ملامت من درگذر.

«إلهي و سيدي ارْحمني مَصُروعاً علي الفراش تَقَلّبني اَيدي اَحِبّتي و ارحمني مطروحاً علي المُغتسل يغْسلني صالحٌ جيرتي و ارْحمني محمولاً قد تَناول الاقرباءُ اَطراف جَنازتي و ارحم في ذلك البيت الظّلْم وَحْشتي و غُربتي و وحدتي».

معبود من، مولاي من، رحم كن مرا آن وقت كه در بستر مرگ افتاده باشم و دوستانم مرا رو به قبله كنند، رحم كن بر من آن وقت كه در غسلگاه انداخته شوم و همسايگان نيكوكارم مرا غسل دهند، رحم كن بر من آنگاه كه بالاي دست تشييع كنندگان حمل مي شوم و خويشانم اطراف جنازه ام را گرفته اند، رحم كن بر وحشت من و غربت من و تنهائي من در آن قبر پر از ظلمت و تاريكي. [3] .

آنگاه گريست و گفت: سبحانك تو را گناه

مي كنند كه گويا نمي بيني، حلم نشان مي دهي كه گويا به تو معصيت نكرده اند، با حسن معامله به بندگانت محبت مي كني كه گويا تو به آنها محتاجي. حال آن كه مولاي من تو از آنها بي نيازي، سپس به سجده افتاد.

طاووس گويد: به كنار او آمدم، سرش را برداشته و بر زانوي خود گذاشتم، گريستم اشك چشمانم بر صورت او ريخت، برخاست و نشست و فرمود: اين كيست كه مرا از ياد خدايم مشغول كرد؟

گفتم: منم، طاووس يماني، يابن رسول الله. اين ناله و بي تابي چيست؟ بايد ما چنين كنيم كه عاصي و جاني هستيم، پدرت حسين بن علي، مادرت فاطمه زهرا و جدت رسول خدا (ص) است، امام فرمود: «هيهاتَ هيهاتَ يا طاووسُ دَعْ عنّي حديثَ اَبي و اَمّي و جدّي. خلق اللّه الجنةَ لمن اَطاعَه و اَحسَن و لو كان عبداً حبشّياً و خلق النّار لمن عصاه و لو كان ولداً قرشياً. اما سمعتَ قول اللّه تَعالي فاذا نُفَخ في الصّور فلا اَنساب بَينهم ولا يستاءَلُون واللّه لا ينفعك غدًا الاّ تَقدمةٌ تقدّمها من عمل صالح». [4] . هيهات، هيهات اي طاووس حديث و موضوع، پدر، مادر، جد من را كنار بگذار، خداوند بهشت را براي هر بنده اطاعت كننده و نيكوكار آفريده ولو غلام حبشي باشد و آتش را براي معصيتكار قرار داده ولو شخص قرشي (از خانواده بني هاشم) باشد آيا كلام خدا را نشنيده اي كه فرموده: چون در صور دميده شود، نسبها آن روز در ميان مردم نيست و از انساب يكديگر سؤال نمي كنند، به خدا قسم روز قيامت به تو فايده نمي دهد مگر عملي كه از پيش فرستاده

باشي. ناگفته نماند: طاووس يماني از فقها عامه است، بعضي او را شيعه دانسته اند ولي اين قول صحت ندارد.

-----------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحار: ج 49 ص 40، مناقب، ج 4 ص 142.

[2] بحار: ج 75 ص 146 از امالي صدوق.

[3] بحار: ج 46 ص 82.

[4] بحار: ج 2 ص 12 و 13 مجلسي رحمة اللّه عليه بقيه خبر را به فصل معجزات حضرت رسول (ص) احاله كرده است.

منبع: نمونه هايي از فضائل و سيره فردي امام علي بن الحسين؛ سيد علي اكبر قريشي.

در روز از وي فوت شده بود، در شب به جاي مي آورد، ولي به من مي فرمود: اي فرزندم! بر شما لازم نيست همچون من باشيد (و چنين نماز فراوان بخوانيد)، بلكه براي كسي كه خود را به كار نيكي عادت داده، لازم است بر آن مداومت كند. بدين جهت بود كه هرگز در سفر و حضر، نماز شب را ترك نمي كرد. [2] .

اسباط مي گويد كه وارد مسجدي در كوفه شدم. ناگاه ديدم جواني در حال سجده با خدا مناجات مي كند و مي گويد: «چهره ام خاك آلود (در نهايت تذلل) براي خالقم سجده مي كند و سزاوار اوست». جلوتر رفتم. ديدم علي بن الحسين، زين العابدين عليه السلام است. هنگام طلوع فجر، نزد وي رفتم و گفتم: «اي فرزند رسول خدا خودت را به سختي وا مي داري و حال آنكه خداوند تو را به آنچه خود خواست، فضيلت بخشيده است». وقتي چنين سخني گفتم، گريست. سپس حديثي را از عمرو بن عثمان از اسامة بن زيد نقل فرمود كه رسول خدا صلي الله عليه و آله فرموده است: هر چشمي در روز قيامت گريان است؛ مگر چشمي كه از خشيت خدا بگريد و چشمي كه راه خدا (در جنگ) نابينا شود و چشمي كه از محارم الهي چشم بپوشد و چشمي كه شب زنده داري كند و آن را به روز رساند. خداوند به چنين كسي نزد فرشتگان مباهات مي كند و مي فرمايد: بنگريد به بنده ام كه روح او نزد من و بدن او در طاعت من است. بدنش را از رختخواب دور كرد، به جهت خوف و طمعي كه در رحمتم دارد. پس شما اي فرشتگان، گواهي دهيد كه او را بخشيدم. [3]

. مناجات هاي دل نشين آن حضرت زبانزد راهيان كوي دوست است. طاووس بن كيسان يماني از زاهدان و عابدان معروف مي گويد: «شبي در حجر اسماعيل بودم كه ديدم علي بن الحسين عليه السلام به آنجا آمد. با خود گفتم او مردي صالح از اهل بيت نبوت است. بايد به راز و نيازهاي وي گوش فرا دهم تا ببينم چگونه نيايش مي كند. سپس ديدم كه تا صبح به نماز ايستاد و سرانجام به سجده رفت. در سجده اش شنيدم كه مي گفت:

پروردگارا! بنده ناچيزت به درگاه توست؛ نيازمند و درمانده ات به درگاه توست؛ پروردگارا! گدايت به درگاه توست؛ پروردگارا! فقيرت به درگاه توست و از تو درخواست دارد. در هيچ اندوهي اين دعا را نخواندم، مگر آنكه برطرف گرديد و گشايش حاصل شد». [4] . زيد بن اسلم نيز مي گويد: اين دعا از دعاهاي هميشگي علي بن الحسين عليه السلام بود: اللهم لا تكلني الي نفسي فاعجز عنها و لا تكلني الي المخلوقين فيضيعوني. [5] . بار خدايا! مرا به خودم وامگذار تا از مهار آن در مانم و مرا به مخلوق نيز وامگذار تا تباهم سازند.

-----------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تهذيب الكمال، ج 20، ص 390؛ احمد بن حجر هيثمي، صواعق المحرقة، بيروت، مؤسسه الرسالة، 1417 ه. ق، چ 1، ج 2، ص 583.

[2] ابن جوزي، صفوة الصفوة، بيروت، دارالفكر، چ 1413،1 ه. ق، بخش دوم، ج 1، ص 55؛ محمد بن حسن واسطي، مجمع الاحباب، دارالمنهاج، چ 1423،1 ه. ق، ج 2، ص 187.

[3] عبدالكريم، رافعي قزويني، التدوين في اخبار قزوين، بيروت، دارالكتب العلميه، 1917 م، ج 2، ص 110.

[4] سير اعلام النبلاء، ج 4، ص

393؛ تاريخ دمشق، ج 41، ص 381؛ تهذيب التهذيب، ج 20، ص 391.

[5] سير اعلام النبلاء، ج 4، ص 396؛ تاريخ دمشق، ج 41، ص 382.

منبع: امام سجاد از ديدگاه اهل سنت؛ علي باقر شيخاني؛ مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما؛ چاپ اول 1385.

ها قرار دارد ولي كسي را نديدند، بلكه فقط صدائي را مي شنيدند و طبق ميوه ها را مشاهده مي كردند.

بعد از آن امام سجّاد عليه السّلام همراهان خود را دعوت نمود و همگي از آن ميوه ها ميل كردند؛ و پس از آن حركت كرده و از آن مكان كوچ نمودند و به سمت مكّه معظّمه رهسپار شدند. [1] .

-----------------------

پي نوشت ها:

[1] الخرائج و الجرائح: ج 2، ص 587، ح 10.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

ها را تحويل تو دهم. دزد راهزن گفت: من نمي پذيرم و بايد برنامه و تصميم خود را، كه گفتم اجراء كنم. حضرت سجّاد عليه السّلام فرمود: من حاضرم از آنچه كه به همراه دارم، به مقدار هزينه سفر خويش بردارم و بقيه آن را هر چه باشد در اختيار تو قرار دهم. وليكن دزد همچنان بر حرف خود اصرار مي ورزيد و با لجاجت پيشنهاد امام زين العابدين عليه السّلام را نپذيرفت. پس چون حضرت چنين حالت و برخوردي را از آن دزد مشاهده نمود، از او سؤال نمود: پروردگار و ارباب تو كجاست؟ دزد پاسخ داد: در حال خواب به سر مي برد.

در اين موقع حضرت كلماتي را بر زبان مبارك خود جاري نمود و زمزمه اي كرد كه ناگهان دو شير درّنده پديدار گشتند؛ و به دزد حمله كردند و يكي سر دزد و ديگري پايش را به دندان گرفت و هر يك او را به سمتي مي كشيد. سپس امام سجّاد عليه السّلام اظهار داشت: تو گمان كردي كه پروردگارت غافل است و در حال خواب به سر مي برد؟! و بعد از آن، امام عليه السّلام به سلامت و امنيت به راه خود ادامه داد و به سوي مكّه معظّمه حركت نمود. [1] .

----------------------------

پي نوشت ها:

[1] أمالي شيخ طوسي: ص 605، بحارالانوار: ج 46، ص 41، ح 36.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

جاري مي شد دريايي از حكمت بود.

به خاطر دارم سال ها قبل روزي با پدرم به حضورش رفتيم تا پندي بشنوم و در زندگي به كار ببنديم. او روي سجاده ي نمازش نشسته بود و فرزندش نيز در كنارش بود و با هم صحبت مي كردند. نمازش تمام شده بود. با ديدن من و پدرم سجاده را جمع كرد و آن را روي طاقچه ي گلي اتاق گذاشت. آمد و كنار ما نشست و احوال پرسي گرمي كرد، پسر خردسالش آمد و گفت: پدر جان! بقيه اش را هم بگو، آن پنج گروه كه گفتي از آنان پرهيز كنم كدامند؟ كنجكاو شدم تا بدانم آنها چه گروه هايي هستند. امام سجاد كه به اشتياق من پي برده بود فرمود: هر دوي شما گوش كنيد و در زندگي به كار ببنديد، پنچ گروه هستند كه هيچ گاه با آنان رفاقت نكنيد «فاسق»، «بخيل»، «دروغ گو»، «احمق» و «قاطع رحم.» [1] .

اولي تو را به يك لقمه نان و حتي كمتر از آن مي فروشد. دومي زماني كه به شدت به چيزي نياز داري، تو را از آن محروم مي كند. سومي مثل سراب در بيابان است، راه دور را به تو نزديك مي نماياند و برعكس، راه نزديك را دور. چهارمي مي خواهد به تو سود برساند، ولي كاري مي كند كه به ضررت تمام مي شود و پنجمي مورد لعنت خداست؛ چون خدا در سه جاي قرآن، آن كسي را كه با خويشاوندانش قطع رابطه كند ملعون شمرده است. [2] . از آن زمان سال هاي زيادي مي گذرد و من تازه به عمق و معناي صحبت هاي امام سجاد عليه السلام پي برده ام.

------------------------------

پي نوشت ها:

[1] كسي كه با خويشاوندانش

قطع رابطه كند.

[2] كشف الغمه، ج 3، ص 105.

منبع: حيات پاكان داستانهايي از زندگي امام سجاد؛ مهدي محدثي؛ بوستان كتاب چاپ اول 1383.

و معجزات شگفت انگيزي از امام سجاد؛ تهيه و تنظيم واحد تحقيقاتي گل نرگس؛ شاكر؛ چاپ اول 1386 .

امام سجّاد عليه السّلام مشغول خواندن نماز بود، كه در بين نماز عباي آن حضرت از روي شانه اش افتاد و حضرت بدون كمترين توجّهي نسبت به آن، با همان حالت به نماز خود ادامه داد. چون از نماز فارغ شد يكي از اصحاب آن حضرت جلو آمد و اظهار داشت: ياابن رسول اللّه! چرا هنگامي كه عبا از روي شانه شما افتاد، بدون توجّه به آن، به نماز خود ادامه دادي!؟

امام عليه السّلام فرمود: اين چه اعتراضي است كه مطرح مي كني!؟ آيا مي داني من در حال نماز، در مقابل چه كسي قرار داشتم؛ و با چه كسي سخن مي گفتم؟ آيا توجّه نداري، هر مقداري كه از نماز با خلوص و توجّه كامل به خداوند متعال باشد به همان مقدار مقبول درگاه الهي قرار مي گيرد. آن شخص گفت: پس واي بر حال ما، كه بيچاره هستيم. و حضرت فرمود: از لطف و رحمت پروردگار مهربان نااميد نباشيد، چون خداوند متعال به وسيله نمازهاي نافله، نواقص نماز را تكميل و جبران مي نمايد. [3] .

4 - روزي شخصي حضرت سجّاد عليه السّلام را تعريف و تمجيد كرد و اظهار علاقه شديدي نسبت به آن حضرت داشت.

امام عليه السّلام فرمود: خداوندا، به تو پناه مي برم از اين كه مبادا ديگران مرا دوست بدارند، در حالي كه تو مرا دشمن داشته باشي. همچنين حكايت كرده اند: روزي كه عيد عرفه بود، آن حضرت از محلّي عبور مي نمود، عدّه اي را مشاهده كرد كه در حال گدائي بودند و از اين و آن تقاضاي كمك مي كردند. حضرت با حالت

تعجّب به آن ها نگاهي نمود و فرمود: واي بر شما، كه در مثل چنين روزي - روز عرفه - از غير خداوند متعال، كمك مي طلبيد و چشم اميد به ديگران بسته ايد. [4] .

5 - مرحوم كليني رحمة اللّه عليه در كتاب شريف كافي آورده است:

شخصي به نام سعيد بن مسيب حكايت كند: روزي به محضر مبارك امام سجّاد علي بن الحسين عليهماالسّلام وارد شدم در حالتي كه آن حضرت مشغول خواندن نماز بود، پس چون نماز خود را به پايان رساند، شخصي درب خانه را زد. حضرت فرمود: سائلي - گدائي - آمده است و تقاضاي كمك دارد، او را نااميد مگردانيد. [5] .

----------------------------------

پي نوشت ها:

[1] دعوات راوندي: ص 71، و مستدرك الوسائل: ج 6، ص 350، ح 3.

[2] اصول كافي: ج 1، ص 338، ح 8.

[3] دعائم الاسلام: ج 1، ص 158، مستدرك الوسائل: ج 4، ص 103، ح 29.

[4] بحارالانوار: ج 46، ص 62.

[5] كافي: ج 4، ص 15، ح 4، حلية الابرار: ج 3، ص 259، ح 5.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

الي الجنة، فتتلقاهم الملائكة و يسألونهم مثل الأول. فيقولون: صبرنا أنفسنا علي طاعة الله، و صبرناها عن معصية الله عزوجل، فيقولون لهم: ادخلوا الجنة فنعم أجر العاملين، ثم ينادي مناد: ليقم جيران الله عزوجل، فيقوم ناس، فيقال لهم: انطلقوا الي الجنة فتسألهم الملائكة عما استحقوا ذلك، و ما مجاورتهم لله عزوجل؟ فيقولون: كنا نتزاور في الله، و نتجالس في الله، و نتبادل في الله، فيقولون: ادخلوا الجنة فنعم أجر العالمين...» [1] . «وقتي كه روز قيامت فرارسد، مناديي ندا در دهد: اهل فضيلت بپا خيزند! پس گروهي پيش از حساب از جا برخيزند، به آنان گفته شود: به بهشت برويد، فرشتگان با روي گشاده روبرو شوند و از ايشان بپرسند كه به كجا مي رويد؟ مي گويند: به سوي بهشت، و چون بپرسند كه از كجا مستحق بهشت شديد؟ مي گويند: ما چنان بوديم كه وقتي كسي به ناداني با ما برخورد مي كرد بردباري مي كرديم و هر گاه به ما ظلم مي شد، صبر مي كرديم و هر گاه كسي بدي مي كرد مي بخشيديم. آنگاه به ايشان گفته مي شود: به بهشت وارد شويد. چه خوب است اجر عاملان! سپس مناديي ندا در دهد: اهل صبر بپاخيزند، پس گروهي از مردم بپاخيزند و به ايشان بگويند: به سوي بهشت برويد، فرشتگان با روي باز با ايشان ملاقات كنند و از آنان نظير دسته اول سؤال مي كنند و آنها در جواب مي گويند: ما خود را به صبر و پايداري بر طاعت خدا و خودداري از معصيت خداي عزوجل وا داشتيم پس به ايشان گفته مي شود: به بهشت وارد شويد چه نيكوست اجر عاملان! سپس مناديي ندا در دهد: همسايگان خدا بپاخيزند! پس گروهي

از مردم برخيزند، به ايشان گفته مي شود: به سوي بهشت برويد! فرشتگان از ايشان مي پرسند كه چه چيز باعث استحقاقي اين چنين براي شما گرديد؟ و چه همسايگي با خدا داشتيد؟ مي گويند: ما براي خدا با يكديگر ديد و بازديد داشتيم و همنشيني و گفتگو مي كرديم، فرشتگان مي گويند: به بهشت وارد شويد، خوب پاداشي است پاداش عاملان!» در اين حديث شريف دعوت بر آراستگي به اخلاق والا و صفات پسنديده اي است كه باعث بالا رفتن مقام انسان و رسيدن او به اوج شرف و كمال است.

---------------------

پي نوشت ها:

[1] حلية الأولياء: 3 / 159، تاريخ يعقوبي: 4 / 46.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام؛ 1372 .

هر چه باشد بر حذر داشته است زيرا دروغ از زشت ترين گناهان و پر مجازات ترين معصيتها در پيشگاه خداست، همچنان كه بر آراستگي به راستگويي امر فرموده است بدين جهت كه راستي ريشه هر فضيلت و سر آغاز تمام شرافتها و كرامتهاي انساني است.

-----------------------

پي نوشت ها:

[1] اصول كافي: 2 / 223.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام؛ 1372 .

را در زيباترين عبارات و كلمات بيان مي كند. در حقيقت اين دعا چگونه پناه بردن به خدا را آموزش مي دهد. و آنگاه كه انسان همه درها را بسته مي بيند، تنها يك در هميشه به روي او گشوده است و آن درگاه خداوند كريم است، درگاهي كه هيچكس از آن محروم بازنمي گردد. و امام (ع) راه بهره بردن از اين نعمت بزرگ را مي آموزد، تا بدين وسيله روحهاي تشنه را از قطرات حياتبخش دعا و پرستش سيراب كرده و دريچه اي نو بر آنها گشوده، و نهال اميد و آرامش را در دلهاي آنان بكارد.

آنچه امام سجاد عليه السلام در اين دعا و دعاهاي ديگر صحيفه در مقام نيايش و پرستش خداوند جل جلاله بيان مي كند، برگرفته از معرفت و شناخت و عشق و محبت ايشان به خداوند است. گويي كلمات و واژه ها پاره هايي از وجود نوراني اوست كه به پيشگاه اقدس الهي عرضه مي شود، و زيباترين و ژرفترين و متعالي ترين ارتباط انسان كامل را با خداوند و معبود خويش نشان مي دهد. زيرا عبادت امام معصوم عليه السلام، امام عبادتها و نيايش ايشان امام نيايش هاست، و هيچ انساني نمي تواند بر قله رفيع معرفت و عشق و محبت امام معصوم عليه السلام نسبت به خداوند دست پيدا كند. و آنچه ما مي توانيم از بيانات و كلمات و عبارات نوراني ائمه معصومين (ع) و فرازهاي ادعيه صحيفه سجاديه كسب كنيم، به قدر توان و استعداد و قابليت خود، تنها قطره اي، ذره اي و نمي از اين اقيانوس مواج معرفت الهي است. و اين قطره نيز اگر نصيب گردد همه ما را بس.

منبع: دانستنيهاي صحيفه سجاديه؛ مصطفي اسرار؛ محيا.

است:

و كان من دعائه عليه السلام بعد الفراغ من صلوه الليل لنفسه في الاعتراف بالذنب، از دعاهاي امام (ع) است پس از به جا آوردن نماز شب در اعتراف به گناهان (به ما مي آموزد كه در آن هنگام چگونه به گناهان اعتراف كنيم).

محتواي دعا

امام (ع) در ابتداي دعا به مدح و ثناي خداوند و توصيف او مي پردازد و درسهايي را در زمينه توحيد و خداشناسي بيان مي كند. و به نكاتي اشاره مي فرمايد كه عبارتند از:

1- ملك و اقتدار الهي جاويدان و ازلي است.

2- خداوند جل جلاله قائم به ذات خويش است و در اداره جهان كسي با او شريك نيست.

3- عزت و عظمت و بزرگي از آن خداست.

4- انديشه ها در توصيف خدا حيران و سرگردان مانده است.

امام سجاد (ع) در بخشي از اين دعا مي فرمايد:

فهذا مقام العائذبك، پس اين جاي من، جاي پناه آورنده به تو است. و هذا مقام من استحيا لنفسه منك، و اين (جاي من) جاي كسي است كه درباره نفس خويش از تو شرمنده گشته (انسان بايد حال لازم براي دعا را پيدا كند و مقام و جايگاهش حقيقتا جايگاه نيايش كننده باشد). سپس به ما مي آموزد كه در آن زمان، كه هنگام استجابت دعاست، چه چيزهايي را از خداوند درخواست كنيم:

1- آسان به دست آوردن روزي و رزق، و سهل علي رزقي، و روزيم را بر من آسان گردان.

2- قناعت داشتن، و ان تقنعني بتقديرك لي، و مرا به اندازه اي كه برايم تعيين فرموده اي قانع و خشنود نمايي.

3- راضي بودن به قسمت، و ان ترضيني بحصتي فيما قسمت لي، و به

بهره ام در آنچه (روزي) من گردانيده اي خوشنودم فرمايي.

4- جسم و جان را در راه اطاعت خدا قرار دادن، و ان تجعل ما ذهب من جسمي و عمري في سبيل طاعتك، و آنچه از تن و عمرم به كار رفته در راه اطاعت و فرمانبرداريت قرار دهي. آنگاه در فراز ديگر دعا به توصيف عذاب الهي پرداخته و به ما مي آموزد كه از عذاب خدا به خدا پناه ببريم و درباره آتش دوزخ نكاتي را بيان مي فرمايد كه عبارتند از:

1- و من نار نورها ظلمه، آتشي كه نور آن تاريكي است.

2- و من نار ياكل بعضها بعض، و آتشي كه پاره اي از آن پاره ديگر را مي خورد.

3- و يصول بعضها علي بعض، و برخي از آن بر برخي حمله و يورش مي آورد.

4- و من نار تذر العظام رميما، و آتشي كه استخوانها را مي پوساند.

5- و تسقي اهلها حميما، و به ساكنين خود آب جوش مي دهد كه بياشامند.

6- و من نار لا تبقي علي من تضرع اليها، و از آتشي كه به هر كس كه به سوي او زاري كند مهرباني نمي نمايد.

7- و لا ترحم من استعطفها، و به كسي كه از او مهرباني طلبد رحم نمي كند.

8- تلقي سكانها باحر ما لديها من اليم النكال و شديد الوبال، ساكنين خود را با گرمترين عذاب و كيفر دردناك و گرفتاري سخت ملاقات مي كند.

9- و اعوذ بك من عقاربها الفاغره افواهها، و به تو پناه مي برم از عقربهاي او (جهنم) كه دهانهاشان گشوده است.

10- و حياتها الصالقه بانيابها، و از مارهاي آن كه با نيشهاشان مي زنند.

11- و

شرابها الذي يقطع امعاء و افئده سكانها، و از نوشيدني آن (جهنم)، كه روده ها و دلهاي ساكنينش را پاره مي نمايد.

12- و ينزع قلوبهم، و دلهاي آنها را مي كند.

چنانكه ملاحظه مي كنيم، آتش قيامت، آتش ويژه اي است كه نه تنها بدنها و جسمهاي بدكاران را مي سوزاند كه بر دلهاي آنها نيز نفوذ كرده و آن را هم مي سوزاند و جسم و روح و ظاهر و باطن را مي سوزاند.

منبع: دانستنيهاي صحيفه سجاديه؛ مصطفي اسرار؛ محيا.

ربنا اتمم لنا نورنا و اغفرلنا انك علي كل شي ء قدير][1] فما عذر من اغفل دخول ذلك المنزل بعد فتح الباب و اقامة الدليل، و انت الذي زدت في السوم علي نفسك لعبادك، تريد ربحهم في متاجرتهم لك، و فوزهم بالوفادة عليك، و الزيادة منك، فقلت تبارك اسمك و تعاليت:[من جآء بالحسنة فله عشر امثالها و من جآء بالسيئة فلا يجزي الا مثلها][2] و قلت:[مثل الذين ينفقون اموالهم في سبيل الله كمثل حبة انبتت سبع سنابل في كل سنبلة مائة حبة والله يضاعف لمن يشآء][3] و قلت:[من ذا الذي يقرض الله قرضا حسنا فيضاعفه له][4] اضعافا كثيرة، و ما انزلت من نظائرهن في القرآن من تضاعيف الحسنات، و انت الذي دللتهم بقولك من غيبك و ترغيبك، الذي فيه حظهم علي ما لو سترته عنهم، لم تدركه ابصارهم، و لم تعه اسماعهمم، و لم تلحقه اوهامهم، فقلت:[اذكروني اذكركم و اشكروا لي و لا تكفرون][5] و قلت:[لئن شكرتم لأزيدنكم و لئن كفرتم ان عذابي لشديد][6] و قلت:[ادعوني استجب لكم ان الذين يستكبرون عن عبادتي سيدخلون جهنم داخرين][7] فسميت دعآءك عبادة و تركه استكبارا، و توعدت علي تركه دخول جهنم داخرين، فذكروك بمنك، و شكروك بفضلك، و دعوك بامرك، و تصدقوا لك طلبا لمزيدك، و فيها كانت نجاتهم من غضبك، و فوزهم برضاك، و لو دل مخلوق مخلوقا من نفسه علي مثل الذي دللت عليه عبادك منك كان موصوفا بالاحسان، و منعوتا بالامتنان، و محمودا بكل لسان فلك الحمد ما وجد في حمدك مذهب، و ما بقي للحمد لفظ تحمد به، و معني ينصرف اليه، يا من تحمد الي عباده بالاحسان و الفضل، و غمرهم بالمن و الطول

ما افشي فينا نعمتك، و اسبغ علينا منتك، و اخصنا ببرك، هديتنا لدينك الذي اصطفيت، و ملتك التي ارتضيت، و سبيلك الذي سهلت و بصرتنا الزلفة لديك، و الوصول الي كرامتك... «خداوندا تويي كه هميشه دري به روي بندگانت به سوي عفو و بخشش خود گشوده اي و آن را توبه ناميده اي و براي توبه راهنمايي از طريق وحي گمارده اي تا بندگان تو آن را گم كنند و تو اي خداوند بزرگ فرموده اي: (اي مؤمنان به درگاه خدا توبه نصوح كنيد، باشد كه خداوند از گناهان شما بگذرد و شما را در باغ بهشت جا دهد كه زير درختانش نهرها جاري است، در آن روزي كه خداوند پيامبر و ساير گروندگان به او را خوار و ذليل نمي سازد، در آن روز نور ايشان در پيش رو و سمت راست آنها مي رود و در آن حال گويند پروردگارا تو نور ما را به حد كمال رسان و ما را ببخش كه تنها تو بر هر چيز توانايي.) پس خداوندا بهانه گنهكاراني كه در اثر غفلت خود توبه را به تأخير اندازند با وجود باز بودن در توبه و اقامه دليل، چيست؟! در صورتي كه تو در معامله با بندگان، رعايت سود آنها را بر خود لازم دانسته اي و مايلي كه آنها در معاملات خود با تو سود ببرند و هنگامي كه پس از مرگ بر تو وارد مي شوند سعادتمند شوند و علاوه بر مزدشان، پاداش عطا فرمايي، خداوندا تو كه نام مقدست گرامي است فرموده اي: (هر كس كار نيك انجام دهد، ده برابر پاداش مي بيند و هر كه عمل بدي به جا آورد كيفري معادل آن را

مي بيند.) و نيز فرموده اي: (مثل كساني كه اموال خود را در راه خدا انفاق مي كنند مانند دانه گندمي است كه كاشته مي شود و از هر دانه هفت خوشه مي رويد و در هر خوشه صد دانه دارد، و خداوند به هر كه خواهد بيش از آن هم عطا مي كند.) و باز فرموده اي: (كيست كه به خداوند قرض الحسنه دهد تا آن كه خداوند چندين برابر آن را به وي پاداش مرحمت كند؟) و ديگر آياتي را كه نظير اينها درباره چندين برابر بودن پاداش حسنات فروفرستاده اي، و تو اي خداوند بزرگ با اين سخناني كه از عالم غيب فرستاده اي بندگانت را به نيكي و نيكوكاري ترغيب و تشويق كرده اي تا از درياي بيكران احسان تو بهره مند شوند كه اگر تو اينها را از مردم پنهان مي داشتي مردم آن حقايق را نه به چشم مي ديدند و نه به گوش مي شنيدند و نه فكرشان به آنها مي رسيد، و نيز فرمودي: (- اي بندگان من - مرا به ياد آوريد تا من هم شما را ياد كنم و سپاسگزار نعمتهاي من باشيد و ناسپاسي نكنيد.) و باز فرموده اي: (اگر سپاسگزاري كنيد نعمتها را افزون كنم و اگر ناسپاسي كنيد عذاب من دشوار خواهد بود) و فرموده اي: (مرا بخوانيد تا دعاي شما را بپذيرم و كساني كه از عبادت من روگردان شوند به زودي با ذلت و خواري وارد جهنم خواهند شد.) خداوندا! تو دعا و درخواست بندگان را عبادت ناميده اي و ترك مناجات و تضرع را تكبر و استكبار خوانده اي و ترك دعا و تضرع به درگاهت را باعث عذاب توأم با ذلت و خواري شمرده اي. خداوندا! اينك كه

به لطف تو، توفيق دعا را يافته و به دستور تو جرأت درخواست از تو را پيدا كرده اند و به خاطر تو به مستمندان صدقه مي دهند و اميدوار افزايش احسان تو هستند، در حالي كه همان دعا باعث نجات آنان از غضب تو شده و آنان را به مرحله رضا و خشنودي تو مي رساند. اگر يكي از بندگانت با ديگري چنين رفتار مي كرد به طور يقين به احسان و نيكوكاري معروف مي شد، پس خداوندا! حمد و سپاس تو را به حدي كه فهم و ادراك ما برسد به جا مي آوريم، اي خدايي كه با فضل و احسان بي انتهايت بندگان را غرق نعمت كرده و به حمد و ثنايت واداشته اي، چقدر عنايت خود را درباره ما ظاهر ساخته اي و نعمتهاي خويش را بر ما ارزاني داشته اي و ما را به ديني كه برگزيده توست هدايت نموده اي و ما را جزو ملتي قرار داده اي كه آنها را پسنديده و راه هدايت خود را به آنان نشان داده اي و براي تقرب به پيشگاهت و پيوستن به درياي كرمت به ما چشم بصيرت عطا كرده و به سوي خود دعوت فرموده اي -»

امام عليه السلام در اين بخش سخنان خود، از لطف بيكران و فضل بي پايان پروردگار نسبت به گنهكاران از بندگانش سخن گفته است كه خداوند در توبه و آمرزش را براي نجات ايشان از هلاكت و رهايي از عذاب در عالم آخرت به روي ايشان گشوده است و توبه است كه گناهان را زايل كرده و آدمي را از گردابهاي هولناك نجات مي دهد، با اين شرط كه انسان توبه كار واقعا پشيمان شده و از گناهي كه مرتكب شده

است نادم باشد و دوباره تكرار نكند.

امام عليه السلام از لطف ديگر پروردگار نسبت به بندگانش سخن گفته است و آن عبارت از تشويق انسانها به احسان و نيكي به مردم و صدقه و انفاق بر فقرا و مستمندان است و در برابر اين احسان و انفاق پاداش فراواني را در سراي آخرت و جهان ابدي براي ايشان ضمانت فرموده است و تمامي اينها براي نجات و سعادت بندگان مي باشد، به راستي كه چقدر لطف او فراوان و فضل و احسانش نسبت به بندگان بي حساب است!

امام عليه السلام در اين بخش از دعا، به شكر و سپاس نعمتهاي الهي اشاره فرموده است كه خود باعث افزوني نعمت است، و همچنين دعا و تضرع به درگاه باري تعالي را مطرح كرده كه خداوند متعال دعا را عبادت دانسته و ترك دعا و زاري را بر حسب بيان و اظهار قرآن مجيد سركشي و استكبار شمرده است. و اينك به بخش ديگري از اين دعاي شريف توجه مي كنيم:

اللهم و انت جعلت من صفايا تلك الوظايف،،و خصايص تلك الفروض، شهر رمضان الذي اختصصته من سائر الشهور، و تخيرته من جميع الأزمنة و الدهور، و اثرته علي كل اوقات السنة بما انزلت فيه من القرآن و النور، و ضاعفت فيه من الايمان و فرضت فيه من الصيام، و رغبت فيه من القيام، و اجللت فيه من ليلة القدر التي هي خير من الف شهر، ثم آثرتنا به علي سائر الأمم، و اصطفيتنا بفضله دون اهل الملل فصمنا بامرك نهاره، و قمنا بعونك ليله، متعرضين بصيامه و قيامه لما عرضتنا له من رحمتك، و تسببنا اليه من مثوبتك. و

انت الملي ء بما رغب فيه اليك، الجواد بما سئلت من فضلك، القريب الي من حاول قربك، و قد اقام فينا هذا الشهر مقام حمد، و صحبنا صحبة مبرور و اربحنا افضل ارباح العالمين، ثم قد فارقنا عند تمام وقته، و انقطاع مدته و وفاء عدده، فنحن مودعوه وداع من عز فراقه علينا و غمنا، و اوحشنا انصرافه عنا، و لزمنا له الذمام المحفوظ، و الحرمة المرعية و الحق المقضي...

«خداوندا تو به لطف و احسان خودت، يكي از بهترين وظايف و خصوصي ترين تكليفها، فريضه هاي ماه مبارك رمضان را مقرر فرموده اي و به واسطه همين ويژگيها اين ماه را نسبت به ماههاي ديگر ممتاز كرده اي و از ميان همه زمانها و روزگاران اين ماه را برگزيده اي و بر تمام اوقات سال به واسطه نزول قرآن و نور هدايت ترجيح داده اي و در اين ماه اجر و ثواب ايمان و كارهاي نيك را چندين برابر فرموده و روزه گرفتن را به مردم واجب كرده اي و مردم را براي اداي نماز و شب زنده داري در شبهاي اين ماه، ترغيب و تحريص نموده اي و در اين ماه شب قدر را گرامي داشته اي كه فضيلت عبادت در آن شب از هزار ماه بالاتر است. وانگهي ما امت اسلامي را به واسطه روزه ماه رمضان و شب قدرش بر ساير امتها برتري داده اي، پس ما به فرمان تو روزهاي آن را روزه دار و شبهايش را به ياري و توفيق توبه اقامه نماز مي پردازيم و هدف ما از روزه و نماز در اين ماه اين است كه مشمول رحمت و احسان تو گرديم و وسيله اي براي آن باشد كه شايستگي ثواب و

اجر تو را كه در اين ماه مقرر داشته اي، به دست آوريم، همان طوري كه مقصود تو از واجب كردن روزه و مقرر داشتن اعمال شب قدر، آن است كه بندگان خود را شايسته رحمت و سزاوار احسان خود سازي در صورتي كه تو از اين اطاعت و عبادت بي نيازي و هر چه مي خواهند بلاعوض مي بخشي و به هر بنده اي كه به درگاهت تقرب جويد بسيار نزديكي. خداوندا! تو مقام اين ماه را در ميان ما امت اسلامي پسنديده و گرامي داشته اي و براي ما هم مصاحب خوبي شده و عاليترين سود را در اين ماه، از ميان تمام مردم جهان به ما عطا فرمودي. سپس موقعي كه اين ماه پايان گرفت و ما آن را وداع گفتيم، اما همچون كسي كه فراقش بر ما گران است از آن جدا شديم، عهد مودت آن در دلهاي ما محفوظ است و ما خود را مديون آن مي دانيم و حق آن را رعايت كرده و حرمت آن را پاس مي داريم...»

امام عليه السلام با اين عبارات به فضيلت ماه مبارك رمضان اشاره فرموده است كه خداوند آن را بر ساير ماهها امتياز داده و فضايل فراواني را به اين ماه شريف اختصاص داده است، روزه اين ماه را واجب كرده و شب زنده داري و عبادت و اطاعت خود را در آن مستحب فرموده است و مزد و اجر اعمال نيك را در اين ماه چندين برابر مقرر داشته و تنها در اين ماه، شب قدر را كه بهتر از هزار ماه است، قرار داده و مسلمانان را فقط به چنين افتخاري نايل كرده و به آنها چنين نعمتي

را ارزاني داشته است نه بر ساير امتها، به خاطر آن كه در پيشگاه او به درجات بالاتر و مقامات عاليه برسند... و امام عليه السلام اندوه خود را در مورد جدايي از اين ماه با عظمت كه در هر ثانيه آن حسنات و اعمالي را به دست مي آورد كه هر چه بيشتر باعث نزديكي او به درگاه الهي مي گرديد، ابراز مي دارد. و اينك به قسمت ديگري از اين دعاي شريف گوش فرامي دهيم:

فنحن قائلون: السلام عليك يا شهر الله الأكبر، و يا عيد اوليائه السلام عليك يا اكرم مصحوب من الأوقات، و يا خير شهر في الأيام و الساعات، السلام عليك من شهر قربت فيه الأمال، و نشرت فيه الأعمال، السلام عليك من قرين جل قدره موجودا، و افجع فقده مفقودا، و مرجو آلم فراقه، السلام عليك من اليف انس مقبلا فسر، و أوحش منقضيا فمض، السلام عليك من مجاور رقت فيه القلوب، و قلت فيه الذنوب، السلام عليك من ناصر اعان علي الشيطان، و صاحب سهل سبل الاحسان، السلام عليك ما اكثر عتقآء الله فيك! و ما اسعد من رعي حرمتك بك! السلام عليك ما كان امحاك للذنوب! و استرك لأنواع العيوب! السلام عليك ما كان اطولك علي المجرمين! و اهيبك في صدور المؤمنين! السلام عليك من شهر لا تنافسه الأيام، السلام عليك من شهر هو من كل امر سلام، السلام عليك غير كريه المصاحبة، و لا ذميم الملابسة، السلام عليك كما وفدت علينا بالبركات و غسلت عنا دنس الخطيئات، السلام عليك غير مودع برما، و لا متروك صيامه سأما، السلام عليك من مطلوب قبل وقته، و محزون عليه قبل فوته، السلام عليك كم

من سوء صرف بك عنا، و كم من خير افيض بك علينا، السلام عليك و علي ليلة القدر التي هي خير من الف شهر، السلام عليك ما كان احرصنا بالامس عليك! و اشد شوقنا غدا اليك! السلام عليك و علي فضلك الذي حرمناه، و علي ماض من بركاتك سلبناه...»

«پس ما مي گوييم: درود بر تو اي ماه بزرگ خدا و اي عيد اولياي خدا! درود اي گراميترين همدم و اي كه در همه وقت بهترين مونس ما بودي. و درود بر تو اي ماهي كه بهترين روزها و بهترين ساعتها را داشتي، درود بر تو اي ماهي كه آمال و آرزوها را نزديك مي كردي و اعمال نيك در تو بيشتر از ساير ماهها انجام مي گرفت، درود بر تو كه همدم و همراه با عزت و جلال ما بودي و از فراق و دوري تو ما سخت نالانيم و مايه اميد اهل ايمان بودي و دوريت دل آنان را به درد آورد. درود بر تو اي ماه عزيزي كه با آمدن تو انس و نشاط آمد و با رفتن تو دلها را وحشت و غم فراگرفت، درود بر تو اي ماهي كه در اثر همراهي با تو دلهاي ما رقت يافت و گناهان ما كمتر شد، درود بر تو اي ماه بزرگ كه ما را در مبارزه با شيطان ياري كردي و راه احسان و نيكي را - كه بر ما سخت و گران مي آمد - سهل و آسان كردي، درود بر تو اي ماه عزيز، چقدر آزاد شدگان از آتش دوزخ در تو فراوان بودند و چه خوشبخت شد آن كه حرمت تو را پاس

داشت درود بر تو كه چقدر گناهان را كه تو باعث از ميان رفتن و انجام نگرفتن آن شدي و چه عيبهايي كه باعث پرده پوشي آنها گشتي! درود بر تو كه چقدر احسانت بر گنهكاران زياد و هيبت و جلالت در دل اهل ايمان فراوان است، درود بر تو اي ماه عزيز كه هيچ روزگاري در پاكي و زيبايي به پاي تو نرسد، درود بر تو اي ماه خدا كه خداوند به خاطر تو رحمت و سلام فروفرستاد، درود بر تو، كه مصاحبت تو هيچ سنگيني نداشت و هيچ گاه از بودن با تو احساس ناراحتي نكرديم، درود بر تو چنان كه با رحمت و بركت بر ما نازل شدي ما را از بدي گناهان پاك و پاكيزه ساختي، درود بر تو نه خداحافظي از روي ملالت و نه آن كه از روزه داري تو خسته شده و آن را ترك گفته ايم، درود بر تو اي ماهي كه قبل از آمدن تو مشتاق ديدارت بوديم و هنگام رفتنت غمگينيم، درود بر تو كه چه بسيار بديها به واسطه تو از ما برطرف شد و چه بسيار نيكيها كه بر ما از طرف خداوند سرازير گشت، درود بر تو و بر شب قدر تو كه از هزار ماه بالاتر است، درود بر تو كه چقدر به ديدار تو در گذشته اشتياق داشتيم و چقدر به ديدار آينده ات علاقه منديم! درود بر تو و بر فضيلت و شرف تو كه با رفتنت از آن همه فضيلت محروم گشتيم و درود بر روزهاي گذشته ات كه از دست ما رفتند...»

به راستي كه امام عليه السلام ماه مبارك رمضان را با اين

همه تحيات و درودهاي گرم عطرآگين و با اشتياقي آميخته بر مرارت و تأسف از جدايي و فراق آن، وداع مي گويد، زيرا كه اين ماه شريف براي آن حضرت ميدان كارهاي خير و اعمال پسنديده اي بود كه باعث نزديكي وي به خداي متعال مي شد. امام عليه السلام ويژگيهاي اين ماه شريف و امتيازات آن را به ماههاي ديگر بيان كرده است. و اينك به قسمت ديگري از اين دعاي شريف گوش مي سپاريم:

«اللهم انا اهل هذا الشهر الذي شرفتنا به، و وفقتنا بمنك له، حين جهل الأشقياء وقته، و حرموا لشقائهم فضله، انت ولي ما آثرتنا به من معرفته، و هديتنا له من سنته، و قد تولينا بتوفيقك صيامه و قيامه علي تقصير، و ادينا فيه قليلا من كثير...

«خداوندا ما اهل و شايسته اين ماه بزرگ تو بوديم كه تو ما امت اسلامي را به اين ماه شرافت دادي و ما را به لطف خود بر عبادت در اين ماه موفق كردي در حالي كه مردمان نگونبخت و اشقياي امت شرافت اين ماه را نشناختند و به خاطر شقاوتشان از فضيلت اين ماه محروم ماندند. خداوندا تو ولي نعمت مايي كه ما را براي كسب فضيلت اين ماه برگزيدي و به انجام وظايف و آدابش هدايت كردي و اينك ما با همه تقصير خود به توفيق تو توانسته ايم روزه و نماز آن را به جا آوريم و اندكي از آداب فراوان اين ماه شريف را انجام دهيم.

اللهم فلك الحمد اقرارا بالاسآءة، و اعترافا بالاضاعة، و لك من قلوبنا عقد الندم، و من السنتنا صدق الاعتذار، فاجرنا علي ما اصابنا فيه من التفريط اجرا نستدرك

به الفضل المرغوب فيه، و نعتاض به من انواع الذخر المحروص عليه، و اوجب لنا عذرك علي ما قصرنا فيه من حقك، و ابلغ باعمارنا ما بين ايدينا من شهر رمضان المقبل، فاذا بلغتناه فاعنا علي تناول ما انت اهله من العبادة، وادنا الي القيام بما يستحقه من الطاعة، و اجر لنا من صالح العمل ما يكون دركا لحقك في الشهرين من شهور الدهر...

خداوندا! تو را سپاس مي گوييم و به بدكاري و نقص اعمالمان اعتراف داريم و براي اين نقص و كاستي مان در دلهايمان احساس پشيماني مي كنيم و با زبانمان عذر و پوزش مي طلبيم پس به عنايت خود در قبال اين كاستيها اجر و پاداش كامل بر ما عطا فرما تا به لطف و رحمت تو بدان وسيله مشمول اجر اخروي گرديم، و عذر تقصير ما را بپذير و در مورد اعمالي كه حق آنها را به جا نياورده ايم از ما بگذر و عمرهاي ما را تا ماه رمضان آينده طولاني فرما و چون عمر باقي دادي، توفيق بده تا به فيض عبادتي كه شايسته درگاه توست نايل شويم و بر اداي نماز و طاعتي كه سزاوار پيشگاه توست ما را موفق بدار و ما را به انجام اعمال شايسته وادار تا بتوانيم حق طاعت تو را در دو ماه - رمضان گذشته و آينده - از ماهها ادا كنيم.

اللهم و ما الممنا به في شهرنا هذا من لمم او اثم، او واقعنا فيه من ذنب واكتسبنا فيه من خطيئة علي تعمد منا، او انتهكنا به حرمة من غيرنا، فصل علي محمد و آله، و استرنا بسترك، و اعف عنا بعفوك، و لا

تنصبنا فيه لأعين الشامتين، و لا تبسط علينا فيه السن الطاغين، و استعملنا بما يكون حطة و كفارة لما انكرت منا فيه برافتك التي لا تنفد، و فضلك الذي لا ينقص، اللهم صل علي محمد و آله، و اجبر مصيبتنا بشهرنا، و بارك في يوم عيدنا و فطرنا، و اجعله من خير يوم مر علينا، اجلبه لعفو، و امحاه لذنب، و اغفرلنا ما خفي من ذنوبنا و ما علن...

پروردگارا در اين ماه شريف هر گناه و لغزشي كه از ما سر زده و يا از روي عمد مرتكب خطايي شده ايم و يا از روي فراموشي به خودمان ستم روا داشته ايم و يا هتك حرمت ديگران را كرده ايم، اولا بر محمد و آل محمد درود فرست و سپس همه آن گناهان را در پرده رحمت خود پوشيده دار و به عفو و كرمت از ما درگذر و ما را در معرض سرزنش ملامتگران قرار مده و زبان طعنه گويان را بر ما باز مگردان و ما را به راه خيري هدايت كن كه باعث محو شدن و كفاره گناهانمان باشد و به لطف و رحمت بي پايانت بر محمد و آل محمد درود فرست و مصيبت فراق اين ماه عزيز را با لطف خودت جبران كن و روز عيد را بر ما مبارك گردان و آن را از نظر عفو و گذشت بهترين روز ما قرار بده و آن را روز محو گناهان ما بگردان و تمام گناهان ظاهري و پنهاني ما را ببخش...»

آيا به اين همه تواضع و كرنش در برابر پروردگار بزرگ توجه داريد و ملاحظه مي فرماييد كه چگونه طلب مغفرت و بخشش مي كند

و در پيشگاه خداوند به تقصير از انجام عبادت و طاعت چنان كه شايسته ماه مبارك رمضان است، اعتراف دارد، اين گوينده و وداع كننده امام زين العابدين عليه السلام است، الله اكبر!!! حقا كه اين امام بزرگوار تنها نمونه جهان پرهيزگاران و شايستگان است.

اينك به آخرين بخش اين دعاي شريف گوش فرامي دهيم:

اللهم اسلخنا بانسلاخ هذا الشهر من خطايانا، و اخرجنا بخروجه من سيئاتنا، و اجعلنا من اسعد اهله به، و اجزلهم قسما فيه، و اوفرهم حظا منه، اللهم و من رعي حق هذا الشهر حق رعايته، و حفظ حرمته حق حفظها، وقام بحدوده حق قيامها، و اتقي ذنوبه حق تقاتها، او تقرب اليك بقربة اوجبت رضاك له، و عطفت رحمتك عليه، فهب لنا مثله من وجدك، و اعطنا اضعافه من فضلك، فان فضلك لا يغيض، و ان خزآئنك لا تنقص بل تفيض، و ان معادن احسانك لا تفني، و ان عطاءك للعطآء المهنا...

«خداوندا با تمام شدن اين ماه، بين ما و خطاهايمان جدايي بينداز و با رفتن اين ماه گناهان ما را از نامه اعمالمان محو گردان و ما را از جمله سعادتمندترين اشخاص در اين ماه قرار بده و جزو كساني محسوب بدار كه بيشترين سهم و بهره را از اين ماه شريف داشته اند، خداوندا هر كسي كه به طور كامل رعايت حق اين ماه را كرده و احترام آن را به طور شايسته نگهداشته و به شايستگي به حدود و وظايف اين ماه قيام كرده و از ارتكاب گناهان كاملا دوري جسته و يا به درگاه تو مقرب گشته و با كردار خود موجب رضاي تو شده است، سهم ما را

نيز از رحمت و كرم خود به اندازه سهم آن كس و چندين برابر بيشتر قرار بده، زيرا كه لطف تو با بخشش و كرم كم نگردد و گنجينه هاي احسانت نه تنها كم نشود بلكه فزونتر گردد و معادن احسان تو بي پايانند و بخششهاي تو گواراترين بخششهاست.

اللهم صل علي محمد و آله، و اكتب لنا مثل اجور من صامه او تعبد لك فيه الي يوم القيامة، اللهم انا نتوب اليك في يوم فطرنا الذي جعلته للمؤمنين عيدا و سرورا، و لأهل ملتك مجمعا و محتشدا من كل ذنب اذنبناه او سوء اسلفناه، او خاطر شر اضمرناه توبة من لا ينطوي علي رجوع الي ذنب، و لا يعود بعدها في خطيئة توبة نصوحا خلصت من الشك و الارتياب، فتقبلها منا و ارض عنا و ثبتنا عليها...

خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست و همانند اجر و مزد تمام كساني كه روزه اين ماه را گرفته و يا عبادت تو را تا روز قيامت به جا آورند به ما نيز مرحمت فرما، خدايا ما در روز عيد فطري كه تو آن را براي مؤمنان عيد و باعث خشنودي و سرور قرار داده اي و براي امت اسلامي محفل جشن و اجتماع با شكوه قرار داده اي از صميم قلب از هر گناهي كه قبلا مرتكب شده ايم و يا عمل بدي كه از ما سر زده است و يا هر فكر بدي كه در دل ما خطور كرده است توبه مي كنيم چنان توبه اي كه دوباره به سوي گناه برنگرديم و توبه نصوح كه هرگز دوباره مرتكب گناه نشويم و توبه اي كه هرگز آلوده به شك و ترديد

نباشد، پس خداوندا تو با لطف و كرمت توبه ما را بپذير و از ما راضي و خشنود باش و در اين توبه ما را استوار بدار.

اللهم ارزقنا خوف عقاب الوعيد، و شوق ثواب الموعود حتي نجد لذة ما ندعوك به، و كآبة ما نستجيرك منه، و اجعلنا عندك من التوابين الذين اوجبت لهم محبتك، و قبلت منهم مراجعة طاعتك، يا اعدل العادلين. اللهم تجاوز عن آبائنا و امهاتنا و اهل ديننا جميعا من سلف منهم، و من غبر الي يوم القيامة. اللهم صل علي محمد نبينا و آله، كما صليت علي ملائكتك المقربين، و صل عليه و آله كما صليت علي انبيآئك المرسلين، و صل عليه و آله كما صليت علي عبادك الصالحين، و افضل من ذلك يا رب العالمين، صلاة تبلغنا بركتها، وينالنا نفعها، و يستجاب لها دعآؤنا، انك اكرم من رغب اليه، و اكفي من توكل عليه، و اعطي من سئل من فضله، و انت علي كل شي ء قدير....» [8] .

پروردگارا به ما حالت ترس از مجازات و وعده عذاب و شوق ثواب و وعده پاداش مرحمت كن تا آن كه لذت دعا و مناجات با تو، و دشواري عمل بدي را كه باعث طلب عفو است در خود احساس كنيم و ما را از جمله توبه كنندگاني قرار ده كه محبت و دوستي خود را بر آنان لازم كرده اي و از آنان بازگشت به طاعت و بندگي را قبول كرده اي. اي عادلترين عادلان، خداوندا از گناهان پدران، مادران و همكيشان ما؛ همه آنهايي كه از اين دنيا رفته اند و كساني كه تا روز قيامت به دنيا مي آيند، چشم پوشي

كن و از همه درگذر. خداوندا بر پيامبر ما محمد و آل محمد درود فرست همان طوري كه بر تمام فرشتگان مقربت درود و رحمت مي فرستي و بر آن حضرت و خاندانش درود فرست چنان كه بر پيامبران مرسلت درود و رحمت مي فرستي و بر او و خاندان پاكش درود فرست همان طوري كه بر بندگان شايسته ات درود و رحمت مي فرستي و بلكه افضل و كاملتر از آنها. اي پروردگار جهان! چنان درود و رحمت كاملي كه ما هم از آن بهره مند شويم و از بركات آن سود ببريم، و از آن رو دعاهاي ما را مستجاب نما زيرا كه تو بخشنده تر از هر كسي هستي كه مردم اشتياق بخشش او را دارند و از هر شخص مورد اعتماد موثق تري و بخشنده ترين كسي هستي كه مردم تقاضاي بخشش كنند و تو بر هر كاري توانايي...»

به راستي اين دعاي شريف بلكه ساير دعاهاي امام عليه السلام از كلماتي است كه بر ژرفاي دلها نشيند و قلبها را تكان مي دهد و باعث نيروي تقوا و ايمان مي گردد همچنان كه گنهكاران را بر پشيماني و حسرت و تأسف بر تقصيرات و نواقص اعمالش در برابر خدا وا مي دارد.

------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تحريم / 8.

[2] انعام / 110.

[3] بقره / 261.

[4] حديد / 11.

[5] بقره / 152.

[6] ابراهيم / 7.

[7] غافر / 60.

[8] صحيفه سجاديه: دعاي چهل و چهارم.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي مترجم محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

به «رفاه جامعه اسلامي» است، بي توجه و بي تفاوت نبوده اند. و هيمشه در انجام امور خير در اين زمينه پيشقدم شده و كارهايي كه چه بسا بسياري از كنار آن با بي توجهي عبور مي كنند، آن را خود شخصا انجام مي داده اند.

به عنوان مثال اگر در وسط راه و جاده كه محل عبور مردم است سنگي افتاده باشد كه احتمال برخورد آن با پاي مردم مي رود، كم كسي است كه حاضر باشد از وسيله نقليه خود پياده شده و آن را از آن محل بردارد و در كناري بگذارد و بعد راه خود را ادامه دهد.

حال ببينيم حضرت زين العابدين و سيدالساجدين -عليه السلام- در اين مورد چه برخوردي داشته اند: امام صادق -عليه السلام- نقل مي كنند كه: «عادت حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- اين بود كه هرگاه در حال مرور به كلوخي (سنگي) در وسط راه برخورد مي كردند، از مركب خود پياده مي شدند و آن را به دست خود از جاده كنار زده و بعد به مسيرشان ادامه مي دادند.» [1] .

-----------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 46، ص 74، ح 64 (به نقل از امالي ابن الشيخ) و ص 93، ح 82 (به نقل از مناقب).

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

شام بر ما وارد مي شود كه داراي منزلت و مال و آبروست. او دختري دارد كه جن زده شده [1] و به دنبال معالج و طبيبي مي گردد كه او را معالجه كند و حاضر است مال خود را براي آن صرف كند. پس هر گاه آمد تو اولين فرد از مردم باش كه به نزد او مي روي، بعد به او بگو، من دخترت را به ده هزار درهم معالجه مي كنم، او نيز به قول تو اطمينان نموده و همين مقدار پول را به تو بذل خواهد نمود.» چون فردا شد مرد شامي وارد شده و دخترش نيز همراه او بود و به دنبال معالج مي گشت. «ابوخالد» به او گفت، من او را معالجه مي كنم و هزينه آن ده هزار درهم است. اگر شما به اين وفا كنيد من نيز تعهد مي كنم كه اين مرض هرگز به او برگشت ننمايد. پدر آن دختر تعهد نمود.

علي بن الحسين عليه السلام به «ابوخالد» فرمود كه او به تو نيرنگ خواهد كرد. «ابوخالد» گفت من به او تعهد كردم. حضرت فرمود، برو و گوش چپ آن خانم را بگير و بگو: «اي خبيث علي بن الحسين عليه السلام به تو مي گويد، از اين خانم خارج شو و ديگر برنگرد.»

«ابوخالد» نيز همچنانكه حضرت فرموده بود عمل كرد و آن جن خارج شد و دختر از ديوانگي نجات يافت.

بعد «ابوخالد» از آن مرد شامي پول را طلب نمود ولي او از پرداخت آن سرباز زد. «ابوخالد» به خدمت حضرت علي بن الحسين عليه السلام برگشت و حضرت به او فرمود، مگر به تو نگفتم كه او با تو حيله خواهد نمود؟

اما به زودي آن مرض به دختر برگشته پس مجدد به سراغ تو خواهد آمد. در اين هنگام به او بگو، مرض به دختر برگشت چون تو به آنچه ضمانت نموده و تعهد كردي وفا نكردي. حال اگر ده هزار درهم به علي بن الحسين عليه السلام تحويل مي دهي من به گونه اي او را معالجه خواهم نمود كه ديگر به او برنگردد. آن مرد اين مبلغ را در دستان حضرت گذاشت و «ابوخالد» به نزد آن دختر رفته و گوش چپ او را گرفت و گفت، اي خبيث علي بن الحسين عليه السلام به تو مي گويد از اين دختر خارج شو و ديگر هرگز مگر از راه خير به او متعرض نشو. و اگر برگردي تو را به آتش برافروخته خدائي، كه به قلب ها طلوع مي كند، خواهم سوزانيد. (فانك ان عدت احرقتك بنار الله الموقده التي تطلع علي الافئده) او خارج شد و دختر از جنون افاقه يافت و ديگر هم به آن مبتلي نشد. در اين حال «ابوخالد» مال را از حضرت تحويل گرفت و حضرت به او اذن فرمود كه به سوي مادرش رهسپار شده تا او را زيارت كند. او نيز حركت كرد و با آن مال هزينه سفر خود را تأمين نمود تا به مادرش وارد شد و او را ديدار كرد.» [2] .

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

نداشت و او واقعيت و حقيقت دنيا را به خوبي مي شناخت و مي دانست كه انسان وقتي كه در خوشيها و رفاه دنيا غرق مي شود ناگزير بايد از اين دنيا برود و جز عمل خير چيزي را با خود نخواهد برد. امام عليه السلام در عصر خود در ميان مردم به زاهدترين مردمان شهرت داشت. از زهري پرسيدند كه زاهدترين مردم كيست؟ گفت: علي بن حسين عليه السلام. روزي ديد فقيري گريه مي كند، متأثر شد و فرمود: [1] . «اگر تمام دنيا در دست اين مرد بود و بعد از دست او مي افتاد، سزاوار نبود كه به خاطر آن گريه كند!». [2] به راستي زهد امام به خاطر تحمل فقر و يا از باب اعتراف به عجز و يا قناعت بدون كار و كوشش نبود بلكه بر اساس تقوا و پرهيز از محرمات الهي بود و به خاطر آن كه در امور ديني سخت جانب احتياط را داشت، روش آن حضرت درست همان راه و روش جدش و پدر بزرگوارش بود كه دنيا را طلاق داده بودند و جز به مقداري كه براي عبادت و در راه رسيدن به فضيلت و پشتيباني از حق لازم بود به امور دنيا اهميت نمي دادند.

--------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار: 46 / 62.

[2] فصول المهمه: ص 192.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

آيا تو علي بن الحسين را ديده اي گفت: نه. سعيد گفت: «ما رأيت اورع منه؛ با ورع تر از وي نديده ام».[2] .

جويرة بن اسماء نيز در اين باره مي گويد: «علي بن حسين به جهت خويشاوندي با رسول خدا صلي الله عليه واله هرگز حتي يك درهم از كسي نگرفت و نخورد». [3] .

----------------------------

پي نوشت ها:

[1] وي يكي از فقيهان هفتگانه مورد تكريم اهل سنت است تا حدي كه احمد بن حنبل درباره احاديث وي مي گويد: «حديث هاي مرسل وي در نزد من احاديث صحيح تلقي مي شود».سيراعلام النبلاء، ج 4، ص 222.

[2] سير اعلام النبلاء، ج 4، ص 391؛ تهذيب الكمال، ج 20، ص 389؛ حليةالاولياء، ج 3، ص 141؛ تاريخ دمشق، ج 41، ص 376.

[3] منابع پيشين.

منبع: امام سجاد از ديدگاه اهل سنت؛ علي باقر شيخاني؛ مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما چاپ اول 1385.

پس شخصي را به دنبال حضرت فرستادند و هنگامي كه امام سجّاد عليه السّلام نزد حجّاج حاضر شد و جريان را به اطّلاع حضرت رساندند، فرمود:

اي حجّاج! خطاي بزرگي را انجام داده اي و گمان كرده اي كه خانه الهي نيز در مُلْك حكومت تو است؟! اكنون بايد بر بالاي منبر روي و هر طور كه شده، مردم را با تقاضا و نصيحت بگوئي كه هركس هر مقدار خاك برده است باز گرداند. حجّاج پذيرفت و فرمايش حضرت را به اجراء درآورد و مردم نيز خاك هائي را كه برده بودند، باز گرداندند. پس از آن كه خاك ها جمع شد، حضرت جلو آمد و دستور داد تا جاي كعبه را حفر نمايند و مار در آن موقع مخفي و پنهان گشت و مردم مشغول حفر كردن و خاك برداري شدند، تا آن كه به اساس كعبه رسيدند.

بعد از آن، امام عليه السّلام خود جلو آمد و آن جايگاه را پوشانيد و پس از گريه بسيار فرمود: اكنون ديوارها را بالا ببريد. و چون مقداري از ديوارها بالا رفت، حضرت فرمود: داخل آن را از خاك پر نمائيد. و پس از آن كه ديوارهاي كعبه الهي را بالا بردند و تكميل گرديد، كف دروني كعبه الهي از زمين مسجدالحرام بالاتر قرار دارد و بايد به وسيله پلّه بالا روند و داخل آن گردند. [1] .

--------------------------

پي نوشت ها:

[1] كافي: ج 4، ص 222، بحارالانوار: ج 46، ص 115.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

سال ها، يزيد فرزند معاوية بن ابي سفيان به قصد انجام مراسم حجّ خانه خدا، عازم مكّه معظّمه گرديد. و در مسير راه خود وارد مدينه منوّره شد و چون در آن شهر مستقرّ گرديد، مأموري را فرستاد تا يكي از مردان قريش را نزد وي آورد.

همين كه آن مرد را نزد يزيد آوردند، يزيد به او گفت: آيا تو اعتراف و اقرار مي كني بر اين كه تو بنده من هستي و اگر من مايل باشم و مي توانم تو را بفروشم، يا غلام خود گردانم.

آن مرد قريشي اظهار داشت: اي يزيد! به خداي يكتا سوگند، تو و پدرت بر طايفه قريش هيچ برتري و فضيلتي نداشته ايد؛ و همچنين از جهت اسلام، تو از من بهتر و برتر نخواهي بود، بنابراين چگونه به آنچه كه گفتي، اعتراف و اقرار نمايم.

يزيد با شنيدن اين سخن، خشمگين شد و گفت: اگر اعتراف نكني، دستور قتل تو را صادر مي كنم. آن مرد، يزيد را مخاطب قرار داد و اظهار داشت: همانا كشتن من از قتل حسين بن علي بن ابي طالب عليه السّلام مهم تر نيست.

پس از آن يزيد بن معاويه دستور قتل و اعدام او را صادر كرد؛ و سپس دستور داد تا حضرت سجّاد، امام زين العابدين عليه السّلام را نزد وي احضار نمايند.

همين كه آن امام مظلوم عليه السّلام را به حضور يزيد آوردند، يزيد همان سخناني را كه به آن مرد قريشي گفته بود، براي حضرت سجّاد عليه السّلام، نيز بازگو كرد.

حضرت در مقابل اظهار نمود: اگر اعتراف و اقرار نكنم، آيا همانند آن

مرد، دستور قتل مرا هم صادر خواهي كرد؟ يزيد ملعون پاسخ داد: آري، چنانچه اقرار نكني، تو هم به سرنوشت او دچار خواهي شد. امام عليه السّلام چون چنين ديد، اظهار داشت: من از روي اضطرار و ناچاري تسليم هستم و به آنچه گفتي اقرار و اعتراف مي نمايم، و تو هم آنچه خواهي انجام بده. آن گاه يزيد خبيث در چنين حالتي به حضرت سجّاد، زين العابدين عليه السّلام خطاب كرد و عرضه داشت: تو با اين روش، حفظ جان خود كردي و از كشته شدن نجات يافتي، پس تو آزادي. [1] .

-----------------

پي نوشت ها:

[1] روضة كافي: ص 238، بحارالانوار: ج 46، ص 137، ح 29.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

چنين برخوردي نمودي و به طور ناشناس همراه ما آمدي؟

حضرت فرمود: من يك زماني با عدّه اي كه مرا مي شناختند، مسافرت رفتم و آنان به جهت رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله بيش از آنچه مستحق بودم، به من كمك و خدمت كردند.

و الان هم ترسيدم مرا بشناسيد و همانند آن دوستانم با من برخورد نمائيد؛ و من نتوانم همانند ديگران در كارها مشاركت نموده و كمك نمايم و هچنين نتوانم وظايف خويش را انجام دهم.

به همين جهت، مخفي بودن و ناآشنا بودنم در بين دوستان هم سفر براي من بهتر است. [1] .

همچنين طاووس يماني گويد:

روزي شخصي را در مسجد الحرام، زير ناودان كعبه الهي ديدم كه سخت گريه مي كند و ناله مي زند، و با پرورگار خود مناجات مي نمايد.

چون از نماز و راز نياز با پروردگار محبوب فارغ شد، جلو رفتم و به او نگاه كردم، متوجّه شدم كه حضرت زين العابدين، امام سجّاد عليه السّلام است.

نزديك حضرتش رفتم و عرض كردم: ياابن رسول اللّه! شما را در حال گريه و زاري ديدم، با اين كه سه فضيلت والا در وجود شما هست كه ديگران محروم مي باشند:

اوّل آن كه تو فرزند رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله هستي.

دوّم آن كه جدّت شفيع امّت در قيامت است. و سوّم آن كه رحمت الهي براي شما اهل بيت رسالت است. حضرت فرمود: اي طاووس! امّا اين كه گفتي فرزند رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله هستم، صحيح است؛ ولي آن موجب ايمني من نخواهد شد، زيرا در قيامت خويشاوندي

اثري ندارد. همچنين شفاعت جدّم مرا فائده اي نمي بخشد، چون خداوند متعال فرموده است: شفاعت، شامل كساني مي شود كه خداوند از آن ها راضي و خرسند باشد. و امّا رحمت و لطف پروردگار طبق فرموده خودش شامل نيكوكاران و پرهيزكاران خواهد شد، و من خودم را جزء آنان نمي دانم. [2] .

-------------------------

پي نوشت ها:

[1] وسائل الشّيعة: ج 11، ص 43، ح 2، أعيان الشّيعة: ج 1، ص 635، عيون أخبار الرّضا عليه السّلام: ج 2، ص 145، ح 13.

[2] بحارالانوار: ج 46، ص 101، ح 89.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

حسين، صبر كنيد تا نزديك تر بيايم، اين حرف هايي كه مي گويي براي من مفيدتر است، «چون آفتاب لب بام» هستم و چند روزي بيشتر مهمان اين دنيا نيستم.

اين را گفت و لنگ لنگان نزديك تر آمد، دوباره با كمك و تكيه بر عصايش روي حصير نشست: حال بگو، سراپا گوشم. امام زين العابدين عليه السلام فرمود: «هركه خود را به اين چهار ويژگي آراسته كند، اسلام او كامل است و خدا از او راضي؛ به عهد و پيمان خود با مردم وفا كند، زباني راستگو داشته باشد، در همه حال خدا را ناظر بداند و كار زشت انجام ندهد، و با خانواده و اهل و عيالش خوش اخلاق باشد.» [1] . پيرمرد از شنيدن اين حديث از امام خداحافظي كرد و رفت، رفت تا با توكل بر خدا اگر نقصي در اسلامش وجود دارد با عمل به توصيه هاي آن امام بزرگوار آن را بر طرف كند.

----------------------------------

پي نوشت ها:

[1] خصال، ج 1 ص 222، ح 50.

منبع: حيات پاكان داستانهايي از زندگي امام سجاد؛ مهدي محدثي؛ بوستان كتاب چاپ اول 1383.

همراهان آمدند و دست و پاي آقا را بوسه زدند و گفتند: اي پسر رسول خدا صلي الله عليه و اله و سلم نزديك بود با اين عملتان ما را جهنمي كنيد و در آتش بسوزانيد. اگر جسارتي به شما مي كرديم،تا آخر عمر بدبخت و بيچاره مي شديم. اي آقاي ما! چرا اين گونه با ما رفتار مي كنيد و به طور ناشناس مسافرت مي كنيد. حضرت فرمود: من يك وقتي با گروهي كه مرا مي شناختند مسافرت كردم و آنها به خاطر رسول خدا صلي الله عليه و اله و سلم بيش از حد به من كمك و خدمت كردند، تصميم گرفتم كه ديگر با آشنا جايي مسافرت نكنم و الان هم ترسيدم كه مرا بشناسيد و مثل آنها رفتار كنيد و من هم نتوانم در كارها با شما مشاركت و كمك كنم. و به خاطر همين خود را معرفي نكردم. [1] .

اي ماه منير هفت طارم

در چرخ وجود مهر چارم

نور ششم از چهارده نور

روشن ز رخت جهان ديجور

در ديده ي شرع نور عيني

پرورده ي دامن حسيني

شبل علي و عليست نامت

هم سنگ كلام حق كلامت

اي خون خداي در وجودت

اخلاص تو ظاهر از سجودت

خلقت، به طفيل آبرويت

محراب،بهشت آرزويت [2] .

-----------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] وسايل الشيعه 11 / 43.

[2] گلهاي اشك 141.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

شهر مدينه رفتند و مرا هم همراه خودشان بردند. بعد از گردش سفره اي پهن شد و آقايان آماده ي خوردن غذا شدند، يك وقت آهويي از آن نزديكي عبور كرد و پدرم امام زين العابدين عليه السلام خطاب به آهو كرد و فرمود: اي آهو! من علي بن الحسين بن علي بن ابي طالب عليهماالسلام هستم و مادرم فاطمه زهرا عليهاالسلام دختر رسول خدا صلي الله عليه و اله وسلم است، بفرمائيد سر سفره و با ما هم غذا شو. آهو جلو آمد و كنار سفره نشست و مشغول خوردن غذا شد. يكي از افرادي كه آنجا نشسته بود (به شوخي كه همه بخندند) اشاره اي كرد كه آهو بترسد، آهو خواست فرار كند، پدرم فرمود: آن حيوان را نترسان چون در پناه من است و بعد رو كرد به آهو و فرمود: اي آهو نترس و تو در پناه من هستي، و كسي با تو كاري ندارد. آهو با خيال راحت مشغول به خوردن غذا شد، كه اين بار يكي ديگر از افراد دستي به پشت آهو كشيد و آهو پا به فرار گذاشت.

پدرم فرمود: چرا تو مرا پيش اين آهو سبك و ضايع كردي و سبب شدي كه آهو از ما سلب اعتماد كند. چرا او را ترسانيدي. من ديگر با تو حرف نخواهم زد چون اين عمل ناشايسته ات به تو ضرر خواهد زد. بعد از مدتي همان شخص با شترش به اطراف مدينه جهت كاري رفته بود، و شترش فرار مي كند و هر چه كرد نتوانست شتر را بر گرداند و رفت. [1] .

آن كه باشد حجت حق مقصد و مقصود جانان

راهنمائي آشكارا گشته

نور حي سبحان

دست حق در آستين آن امام ساجدين

بر همه مشكل گشا شد در زمين و آسمان

دست حاجت را زدم بر دامن زين العباد

آنكه از يمن قدومش عالم امكان نمايان

نسل طاها زاده ي شاه شهيدان عابدين

مادرش آن شهربانو زاده سلطان ايران

محور ارض و سما و منشي دربار يكتا

مونس بيچارگان و ياور درماندگان

عالمي شد ريزخوار خوان دربار علي

چون علي بن الحسين شد كان احسان

قبله گاه مؤمنين و مقتداي مسلمين

رهنماي بهر عالم رهنمود اهل ايمان

متقين را پيشوا و ميرو مولا بر همه

مهر عالم تاب و محراب عبادت آن چنان [2] .

---------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اثباة الهداة 3 / 39.

[2] ارمغان انقلاب اسلامي 135.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

به سجده رفت و تسبيحي را در سجود خود خواند. پس هر درخت و سنگ و كلوخي كه بر دور آن حضرت بود به تسبيح آن حضرت تسبيح گفت و صداي تسبيح از همه ي آنها بلند شد. ما بسيار ترسيديم. چون آن حضرت سر از سجود برداشت فرمود: «اي سعيد! آيا ترسيدي؟» گفتم: «بلي اي فرزند رسول خدا.» حضرت فرمود: «حق تعالي چون جبرئيل را خلق كرد، اين تسبيح را به او تعليم نمود. چون جبرئيل اين تسبيح را خواند جميع آسمانها و آنچه در آسمانها بودند با او در اين تسبيح موافقت كردند، و اسم اعظم حق تعالي در اين تسبيح است.» چون آن حضرت وفات يافت، نيكوكردار و بدكردار همه با جنازه ي آن حضرت بيرون رفتند. من گفتم: «امروز مي توانم نمازي تنها در مسجد رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم بجاي بياورم و هيچ روز ديگري چنين فرصتي نخواهد شد كه مسجد خالي باشد.» چون به نماز ايستادم از آسمان صداي تكبير شنيدم و بعد از آن صداي تكبير اهل زمين را شنيدم تا آنكه هفت تكبير از اهل زمين شنيدم، و از شنيدن صداي تكبير به رو افتادم و بيهوش شدم. چون به هوش آمدم، مردم از نماز آن حضرت برگشته بودند، و من نتوانستم بر جنازه ي آن حضرت نماز بخوانم و نه اينكه در مسجد نماز بخوانم و زيان بزرگي به من رسيد و پيوسته بر اين حسرت هستم كه چرا بر آن حضرت نماز نخواندم.» [1] .

-------------------------------

پي نوشت ها:

[1] رجال كشي.

منبع: عجايب و معجزات شگفت انگيزي از امام سجاد؛ تهيه و تنظيم واحد تحقيقاتي

گل نرگس؛ شاكر؛ چاپ اول 1386 .

پدرم بچه آهو را از او گرفت و به مادرش بخشيد و با وي به كلام آهو تكلم نمود. آهو با همهمه ي خود سخني گفت و همراه با بچه اش روانه ي بيابان گرديد. حضار پرسيدند: «اي پسر رسول خدا! آهو چه گفت؟!»

پدرم فرمود: «در حق شما دعاي خير نمود و جزا و پاداش خير از خداوند متعال برايتان درخواست نمود.» [1] .

-------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اختصاص شيخ مفيد، 299.

منبع: كرامات و مقامات عرفاني امام سجاد؛ سيد علي حسيني قمي؛ نبوغ؛ چاپ دوم 1381 .

فرمود: قاتل پدرم با آن كار شنيع خود دنياي پدرم را افساد كرد و پدرم آخرت او را كه پدر تو باشد افساد نموده اگر مي خواهي در خسارت دنيا و آخرت مانند او باشي و در عقبات و دركات آتش، همراه او باشي همان گونه باش كه او بود. عبدالملك گفت: نه به خدا قسم راضي نيستم كه مانند او باشم وليكن مكنت دنيا از آن ماست و مال و منال به ما روي آورده، اگر گاهي براي مصاحبت نزد ما بيايي فيضي از دنياي ما به شما مي رسد ونفع اخروي شما نيز براي ما حاصل مي شود. وقتي حضرت اين سخنان را شنيد رداي مباركش را روي زمين پهن كرد و نشست و مقداري سنگريزه از روي زمين برداشت و گفت: خدايا حرمت اولياء خود را نشان بده كه در نزد تو چقدر است؟ هنوز دعايش تمام نشده بود سنگريزه ها در كف دست حضرت به جواهراتي تبديل شد كه براي عبدالملك و بقيه خيره كننده بود. پس حضرت فرمود: يابن مروان كسي كه به درگاه خداوند اين اندازه حرمت داشته باشد آيا به دنياي شما نياز دارد؟ و از مصاحبت با شما بهره مي گيرد؟ و سپس از آنجا برخاست و آن جواهرات را روي زمين ريخت و گفت: خدايا آن ها را به حالت اول برگردان كه به كرم تو از آنها بي نيازم. عبدالملك بسيار زياد از سخن خود منفعل و از ادعاي خود خجل و شرمنده شد.

منبع: معجزات امام سجاد؛ حبيب الله اكبرپور؛ نشر الف؛ چاپ دوم تابستان 1383 .

ندارم كه با ذلت نفس به ارزنده ترين سرمايه ها و ثروت ها دست يابم. ابن شهاب زهري نقل مي كند كه عبدالملك مروان گروهي را از شام به مدينه فرستاد كه امام سجاد عليه السلام را به شام ببرند. آنها حضرت را غل و زنجير نموده به شام بردند. من به نگهبانان التماس كردم كه مرا اجازه دهيد تا جهت عرض سلام خدمت ايشان برسم، اجازه دادند. وقتي خدمت حضرت رسيدم ايشان را در غل و زنجير ديدم و گريستم و عرض كردم: دوست دارم كه اين غل و زنجير بر من باشد و شما از آن در اذيت نباشيد. حضرت تبسم نموده و فرمود: اي زهري گمان مي كني كه اين غل و زنجير را رهايي نيست نه چنين است بعد پاها ودست هاي خود را از غل و زنجير بيرون آورد و فرمود: وقتي براي شما چنين چيزي پيش آمد عذاب خدا را ياد كنيد و از آن بترسيد و تو مطمئن باش كه من دو روز بيشتر با اين ها همراه نخواهم بود. روز سوم ديدم كه نگهبانان و مأمورين عبدالملك سراسيمه به مدينه برگشتند و به دنبال حضرت مي گشتند و از وي نشاني نمي يافتند و گفتند كه ما دور ايشان نشسته بوديم و ناگهان مشاهده كرديم فقط غل و زنجير در جاي او هست و از خودش اثري نيست. بعد از مدتي من به شام رفتم. عبدالملك مروان را ديدم از من احوال حضرت را پرسيد. من آنچه ديده بودم براي او نقل كردم. عبدالملك گفت: به خدا قسم همان روز كه مأموران من به دنبال او مي

گشتند در شام به خانه ي من آمد و به من گفت: تو با من چه كاري داري؟ من گفتم: دوست دارم با من باشي. فرمود: من دوست ندارم با تو باشم، اين را گفت و از نزد من رفت. به خدا قسم چنان هيبتي از وي در دل من ايجاد شد كه وقتي به خلوت آمدم لباس خود را آلوده ديدم. زهري مي گويد: من گفتم: علي بن الحسين عليهماالسلام با خداي خود مشغول است به او گمان بد مبر، عبدالملك گفت: خوشا به حال كسي كه مانند او مشغول باشد.

منبع: معجزات امام سجاد؛ حبيب الله اكبرپور؛ نشر الف؛ چاپ دوم تابستان 1383 .

شد و تكبيري ديگر از زمين؛ و من ترسيدم و به زمين افتادم. و اهل آسمان هفت تكبير گفتند؛ و اهل زمين نيز هفت تكبير گفتند و بر جنازه ي آن حضرت نماز خواندند.

منبع: معجزات امام سجاد؛ حبيب الله اكبرپور؛ نشر الف؛ چاپ دوم تابستان 1383 .

نائل شدم.

گفت: آيا درباره قيام من (عاقبت كارم) از او چيزي شنيدي؟

گفتم: چرا سخني شنيده ام. باز گفت: چه شنيده اي؟ با من بگو.

گفتم: فدايت شوم دوست ندارم درباره قيام شما آنچه را از آن حضرت شنيده ام به شما بازگويم.

فرمود: مرا از مرگ مي ترساني! و تبسمي كرد (يعني من از مرگ نمي ترسم) بگو آنچه شنيده اي.به او گفتم كه امام چنين فرمود كه تو نيز مانند پدرت زيد به دست بني اميه شهيد مي شوي و بر سر دار مي روي. چون اين سخن را شنيد رنگ رخسارش متغير شد و اين آيه مباركه از قرآن را تلاوت كرد (يمحو الله ما يشاء و يثبت و عنده ام الكتاب) آنگاه فرمود: اي متوكل خداي متعال امر خلافت و حفاظت دين اسلام را به ما مويد خواهد فرمود و خدا علم و شمشير هر دو به ما عطا كرده و پسرعموهاي ما به علم تنها اختصاص يافتند. آنگاه من گفتم: فدايت گردم آنچه از مردم مشاهده مي كنم، مردم به امامت و پيشوائي پسرعمويت حضرت صادق (ع) مايلترند از شما و پدرت. يحيي فرمود: البته بدين سبب است كه عمويم محمد بن علي و فرزندش جعفر بن محمد (ع) مردم را به زندگاني دعوت مي كنند ولي ما مردم را به موت دعوت مي كنيم. من عرض كردم: اي فرزند پيامبر خدا آيا آنها عالم ترند يا شما؟ او در پاسخ مدتي به حال تفكر سر به زير افكند، آنگاه سر بلند كرد و فرمود: همه ما داراي علميم، جز آنكه آنها (يعني امام باقر و امام صادق (ع)) همه آنچه ما مي دانيم مي دانند و ما تمام آنچه آنها مي دانند نمي دانيم.

سپس

يحيي گفت: چيزي از كلمات و علوم پسرعمويم نوشته اي؟

گفتم: آري. گفت: به من ارائه ده، (يادداشتهايي كه همراه داشتم) بيرون آوردم و هم دعائي كه به املاء امام صادق (ع) با خود داشتم بر او عرضه نمودم و گفتم كه آن بزرگوار حديث كرد مرا كه اين دعا را پدر بزرگوار من حضرت باقر (ع) بر من املاء كرد و فرمود: اين دعايي از صحيفه كامله پدرم امام سجاد (ع) است. يحيي گرفت و از اول تا آخرين دعا را مطالعه فرمود و گفت: به من اجازه مي دهي كه از اين دعا نسخه بردارم؟ عرض كردم: اي فرزند رسول خدا، اين نعمت كه از خود شما خاندان رسالت است محتاج به اجازه است؟ آنگاه فرمود: اي متوكل اينك براي تو كتابي كامل و صحيفه اي تمام بيرون مي آورم كه آن صحيفه را پدر بزرگوارم از پدرش حفظ كرده و به من سپرده و سفارش اكيد فرموده كه از غير اهلش محفوظ دارم و منع كنم.

عمير گفت، پدرم متوكل گفت: وقتي آن صحيفه را حضرت يحيي به دست من داد، برخاستم سر مباركش را بوسيدم و عرض كردم: به خدا قسم اي فرزند رسول الله من دين و ايمانم به خدا با محبت شما و طاعت شما خاندان رسالت مقرون است و اميدوارم كه خدا به دوستي شما مرا در دنيا و آخرت سعادتمند گرداند. آنگاه يحيي صحيفه مرا (دعايي كه به ايشان دادم) به دست خدمتكاري كه با او بود داد و فرمود: اين دعا را با خطي خوانا و خوش بنويس و به من باز ده تا شايد آن را حفظ كنم كه من

همين دعا را از پسرعمويم جعفر بن محمد (ص) كه خدايش محفوظ دارد درخواست كردم و او منع كرد. متوكل مي گويد چون اين كلام را از يحيي شنيدم پشيمان شدم كه چرا دعا را به او دادم و نمي دانستم چه كنم وليكن امام صادق (ع) مرا نفرموده بود كه من دعا را به هيچ كس ندهم.

سپس يحيي صندوقچه اي را كه قفل و مهر و موم بود بيرون آورد، به مهرش نظر كرد و بوسيد و گريه كرد و مهر را شكست و قفل را گشود. سپس صحيفه را بيرون آورد و گشود و بر ديده نهاد و بر صورت مبارك كشيد و فرمود: اي متوكل به خدا اگر نبود سخني كه تو از پسر عمم راجع به شهادت و به دار زدن من ذكر كردي البته من اين صحيفه مكرمه را به دست تو نمي دادم وليكن من مي دانم كه آنچه او فرموده حق است و از پدران بزرگش اخذ كرده و به زودي واقع خواهد شد. لذا ترسيدم كه پس از شهادتم اين علم به دست بني اميه افتد و از دسترس مردم پنهان دارند، پس اي متوكل اين صحيفه را از من به رسم امانت بگير و از آنكه نزدم بماند و به دست بني اميه افتد نگهداري كن و منتظر باش تا آنگاه كه كار من با بني اميه آنچه قضاي الهي و مشيت خداست پايان يافت، اين امانت من نزد تو محفوظ باشد تا آن را به دست پسرعموهايم محمد و ابراهيم دو فرزند عبدالله بن حسن بن حسن بن علي (ع) سپاري كه البته آنها بعد از من به اين امر قيام خواهند

كرد. متوكل گويد من آن صحيفه را از يحيي گرفتم و پس از آنكه او شهيد شد، به مدينه رفته خدمت حضرت اباعبدالله (امام صادق) عليه السلام رسيدم و حكايت يحيي را بر او عرضه داشتم، حضرت گريست و سخت محزون گشت و فرمود: خدا رحمت كند پسرعمويم را و با پدران و اجدادش ملحق كند. به خدا اي متوكل اين دعا را كه من از او منع كردم سببي نداشت جز همين كه او بر صحيفه پدرش ترسيد (يعني مي ترسيدم دعا را به يحيي بدهم و پس از شهادتش به دست بني اميه افتد اگر اين مانع نبود البته دعا را به او مي دادم). صحيفه يحيي اكنون كجاست؟ عرض كردم اين است و تقديم حضور مبارك امام (ع) نمودم. امام صحيفه را گشود و فرمود: به خدا همين خط عمويم زيد است و دعاي جدم علي بن الحسين (ع). آنگاه به پسرش اسماعيل فرمود برخيز و آن كتاب دعائي كه تو را سفارش به حفظ و نگهباني آن كردم بياور. اسماعيل برخاست و صحيفه اي آورد كه گوئي همان صحيفه ايست كه يحيي بن زيد به من داده بود. امام (ع) صحيفه را گرفته و بوسيد و بر دو ديده نهاد و فرمود: اين صحيفه خط پدرم (امام باقر (ع)) و املاء و انشاء جد بزرگوارم (امام سجاد (ع)) است. گفتم: اگر راي مبارك باشد من اين صحيفه را با صحيفه زيد و يحيي مقابله كنم. حضرت اجازه داد و فرمود: البته من تو را بر اين كار شايسته دانستم. آنگاه من در مقابله آن دو صحيفه با دقت نظر كردم و هر دو را به كلي (و

از هر جهت مطابق) يافتم كه حتي يك حرف هم اين دو صحيفه اختلاف نداشت. پس از امام (ع) اجازه خواستم كه صحيفه يحيي را طبق امر ايشان به دو پسر عبدالله بن حسن تاديه كنم.

امام فرمود: ان الله يامركم ان تودوا الامانات الي اهلها، آري صحيفه را به دو فرزند عبدالله بن حسن برسان. من براي ديدار آنها برخاستم بروم، امام فرمود: اينجا باش. و قاصد فرستاد تا محمد و ابراهيم حضور امام (ع) بيايند. طولي نكشيد كه آنها خدمت امام (ع) رسيدند. حضرت روي به آن دو كرد و فرمود: اين صحيفه ميراث پسر عم شما يحيي بن زيد است كه از پدرش زيد به او رسيده و او به جاي برادرانش شما را مخصوصا به حفظ اين صحيفه شريفه برگزيده ما هم براي حفظ آن با شما شرطي داريم، عرض كردند بفرما شرط چيست، خدا رحمتش را به شما عطا كند. امام فرمود: آن شرط آن است كه اين صحيفه را از شهر مدينه بيرون نبريد. عرض كردند براي چه؟ حضرت فرمود: پسرعموي شما كه اين صحيفه را نزد شما فرستاد براي اين بود كه مي ترسيد اين صحيفه به دست بني اميه افتد من هم از اين جهت بر شما مي ترسم. محمد و ابراهيم عرض كردند: يحيي هنگامي كه يقين كرد به شهادتش، از آن ترسيد. امام صادق (ع) فرمود: شما هم ايمن از آن نباشيد. به خدا سوگند من مي دانم كه شما هر دو بر عليه بني اميه خروج خواهيد كرد و به زودي مانند يحيي كشته خواهيد شد. اين سخن را كه از امام (ع) شنيدند يك مرتبه برخاستند و گفتند:

لا حول و لا قوه الا بالله العلي العظيم. وقتي محمد و ابراهيم بيرون رفتند، متوكل مي گويد امام صادق (ع) به من فرمود: اي متوكل يحيي به تو چه گفت؟

گفتم، گفت: پسرعمويم حضرت محمد باقر (ع) و فرزندش حضرت صادق (ع) مردم را به زندگاني دعوت مي كنند و ما مردم را دعوت به مرگ مي كنيم. فرمود: آيا يحيي اين سخن را به تو گفت؟ عرض كردم آري خدا امور شما را اصلاح كند، بله چنين گفت. سپس حضرت فرمود: خدا رحمت كند پسرعمم يحيي را. اي متوكل حديث كرد مرا پدر بزرگوارم از جدش از حضرت اميرالمومنين كه: روزي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را بر بالاي منبر خواب مختصري درربود. در آن خواب ديد كه مردمي مانند ميمون بر منبر او بالا رفته و پايين مي جهند و مردم را به قهقرا به سمت كفر و شرك دعوت مي كنند. رسول اكرم (ص) از خواب بيدار شده و راست بر منبر نشست و آثار حزن و اندوه بر چهره مباركش پديدار شد. در آن حال جبرئيل بر آن حضرت نازل شد و اين آيه را آورد:

و ما جعلنا الرويا التي اريناك الا فتنه للناس و الشجره الملعونه في القرآن و نخوفهم فما يزيدهم الا طغيانا كبيرا، (حضرت رسول (ص) آگاه شد كه در اين آيه شجره ملعونه، شجره خبيثه بني اميه است كه بوزينه وار بر منبر نبوت آن بزرگوار مي جهند و فرود مي آيند) فرمود: اي جبرئيل در دوران من و در زمان حيات من اين قصه خواهد شد (واقع مي شود). جبرئيل عرض كرد: نه يا رسول الله (ص) از زمان هجرتت تا ده

سال و به صلاح آسياي اسلام همي مي گردد و بعد از اين ده سال باز تا سي سال اين آسيا در گردش است تا آنگاه كه سال هجرت به سي و پنج رسيد، اول سي و پنج باز پنج سال گردش آرام و به صلاح مي كند (كه آن دوران خلافت علي (ع) است) از آن به بعد گردش اين آسيا به ضلالت و گمراهي است و بر اين قطب مي گردد و ملك و شاهي

فرعون عالم خواهد گرديد. و خدا در سوره مباركه (انا انزلناه في ليله القدر، و ما ادريك ما ليله القدر، ليله القدر خير من الف شهر) پيامبر (ص) را خبر داده و به اين موضوع اشاره فرموده كه هزار ماه حكومت و سلطنت بني اميه خواهد بود كه در آن ليله قدر نيست (يعني تجلي نور خدا و اشراق انوار هدي وجود ندارد) در آن هزار ماه اگر كوه هاي عالم با آنها به مقاومت برخيزند مغلوب آنان مي شوند تا وقتي كه خداي متعال به زوال آنها فرمان دهد.

امام صادق (ع) فرمود: و در اين هزار ماه حكومت بني اميه، شعارشان دشمني با اهل بيت پيامبر و بغض و كينه آل علي و دوستان و شيعيان آنهاست و در اين آيه شريفه (الم تر الي الذين بدلوا نعمت الله كفرا و احلوا قومهم دار البوار جهنم يصلونها و بئس القرار) به همين ظلم و طغيان بني اميه اشاره فرموده زيرا «نعمت الله» وجود اقدس پيامبر (ص) و اهل بيت (ع) اوست كه دوستي و محبت آنها ايمان است و مومن مستحق بهشت شود و دشمني و كينه آنها نفاق و كفر است و مستوجب آتش دوزخ

گردد و اين مطلب سري است كه پيامبر اكرم (ص) به اميرالمومنين (ع) و اهل بيتش سپرد.... امام صادق (ع) پس از اين سخنان صحيفه جدش را بر من املاء فرمود... البته اسناد و انتساب صحيفه سجاديه به امام چهارم نزد محققين و علماي اماميه قريب تواتر است.

منبع: دانستنيهاي صحيفه سجاديه؛ مصطفي اسرار؛ محيا.

به دنس الخطايا عني، و مرا توفيق ده به كارهايي كه به وسيله آن چركي (آثار) گناهان را از من بشويي.

7- و توفني علي ملتك و مله نبيك محمد عليه السلام اذ توفيتني، و هنگام مرگ مرا بر دين خود و آئين پيامبرت محمد (ص) بميران.

آنگاه به تشريح توبه كه «ندامت و پشيماني» از «شرك و معصيت و گناه» است پرداخته مي فرمايد: اللهم ان يكن الندم توبه اليك فانا اندم النادمين، و ان يكن الترك لمعصيتك انابه فانا اول المنيبين. خدايا اگر پشيماني به سوي تو، توبه است، پس من پشيمان ترين پشيمانهايم، و اگر بجا نياوردن گناه، توبه و بازگشت (به سوي تو) است پس من نخستين توبه كنندگانم.

در مجموع اين دعا از بخشهاي زير تشكيل مي شود:

1- مدح و ستايش ذات مقدس الهي.

2- تشريح و بيان ضعف و ناتواني و عرض تقصير و گناه بندگان به پيشگاه خداوند.

3- اقرار به گناه و معصيت در پيشگاه خداوند.

4- بيان موقعيت توبه و توبه كنندگان و حالات تائب (توبه كننده).

5- اميد به بخشش الهي و حسن ظن به خداوند.

6- درخواست بخشش و توفيق توبه و محو گناهان.

7- درخواست حركت بر اساس تعاليم و دستورات خداوند و رسيدن به سعادت ابدي.

منبع: دانستنيهاي صحيفه سجاديه؛ مصطفي اسرار؛ محيا.

درست اندام آفريدي، و از كودكي به رشد و كمال پرورش دادي، و به حد كافي رزق عطايم كردي.

آنگاه پس از نكوهش نااميدي از رحمت خداوند با استناد به قرآن مجيد در فراز ديگري از دعا مي فرمايد: فاسالك- اللهم- بالمخزون من اسمائك، و بما وارته الحجب من بهائك، الا رحمت هذه النفس الجزوعه، پس از تو درخواست مي نمايم- بار خدايا- قسم به نامهاي پنهان شده ات، و به جمال و نيكوئيت كه پرده ها آن را پوشيده است به اينكه رحم و مهرباني كني به اين نفس ناشكيبا، هذه الرمه الهلوعه، التي لا تستطيع حر شمسك، فكيف تستطيع حر نارك؟!

اين استخوان ضعيف كه تاب گرمي آفتابت را ندارد پس چگونه گرمي آتش (دوزخ) تو را تحمل مي كند؟! و التي لا تستطيع صوت رعدك، فكيف تستطيع صوت غضبك؟! و توان تحمل (و شنيدن) آواز رعد و غرش ابر تو را ندارد پس چگونه (تحمل سختي) بانگ خشم و غضبت را دارد؟!

منبع: دانستنيهاي صحيفه سجاديه؛ مصطفي اسرار؛ محيا.

لا اصلاح نفسي، و اگر احسان و نيكي تو به من و فراواني نعمتهايت بر من نمي بود، فراهم آوردن بهره ام و اصلاح و نيكو گردانيدن خود را نميافتم.

و در زمينه به جا آوردن مراتب حمد و سپاس در مقابل نعمتهاي الهي به ما رسيدن به مرتبه عالي سپاسگزاري را آموخته و مي فرمايد: تحمدك نفسي و لساني و عقلي، حمدا يبلغ الوفاء و حقيقه الشكر، حمدا يكون مبلغ رضاك عني، فنجني من سخطك، خدايا من تو را به جان و زبان و عقل (و جميع قواي ظاهر و باطن) خود سپاس و ستايش مي كنم به آن حمد و سپاسي كه به حد وافي رسد و حقيقت شكر و سپاس تو باشد و به آنجا رسد كه تو از من خوشنود شوي، خدايا پس مرا از خشم و سخطت نجات بخش. آنگاه در خاتمه دعا به ما مي آموزد از خداوند اينگونه درخواست كنيم: الهي فلا تحرمني خير الاخره و الاولي لقله شكري، و اغفر لي ما تعلم من ذنوبي، اي خداي من پس مرا به سبب ناسپاسيم از خير آخرت و دنيا محروم مگردان، و گناهانم را كه مي داني بيامرز.

در اصرار به درخواست از خداي تعالي

عنوان دعا چنين است:

و كان من دعائه عليه السلام في الالحاح علي الله تعالي، از دعاهاي امام (ع) در اصرار به (درخواست از) خداي تعالي است.

محتواي دعا

امام سجاد (ع) ابتداي دعا با ستايش و مدح پروردگار جهانيان به علم و قدرت مطلق خداوند اشاره كرده مي فرمايد: يا الله الذي لا يخفي عليه شي ء في الارض و لا في السماء، و كيف يخفي عليك- يا الهي- ما انت

خلقته، و كيف لا تحصي ما انت صنعته، اي خدايي كه در زمين و آسمان چيزي بر او پوشيده نيست و چگونه بر تو پنهان باشد- اي خداي من- آنچه تو خود آن را آفريده اي، و چگونه آگاهي و احاطه (بر آن) نداشته باشي، آنچه تو خود محكم و استوار ساخته اي، سپس به تنزيه و تقديس پروردگار پرداخته و در فراز بعد در مقام اقرار به عبوديت و بندگي نسبت به او مي فرمايد: آمنت بك، و صدقت رسلك، و قبلت كتابك، و كفرت بكل معبود غيرك، و برئت ممن عبد سواك، (خدايا به وحدانيت و يگانگي) تو ايمان آوردم، و پيامبرانت را تصديق نمودم و كتابت (قرآن كريم) را پذيرفتم، و به هر معبودي جز تو كافر گشتم و از هر كه جز تو را پرستيده بيزار شدم. آنگاه به ما مي آموزد كه اين درخواستها را از پيشگاه خداوند داشته باشيم:

1- ان تغنيني عن كل شي ء بعبادتك، و مرا به وسيله عبادت و بندگيت از هر چيز بي نياز گرداني.

2- و ان تسلي نفسي عن الدنيا بمخافتك، و به ترس از خود، دوستي دنيا را از من زايل نمايي.

3- و ان تثنيني بالكثير من كرامتك برحمتك، و به رحمت و مهربانيت مرا به بسياري كرامت و بخشش خود بازگرداني.

سپس در فراز آخر دعا به پيشگاه مقدس خداوند با كمال عبوديت و بندگي و نهايت خضوع و معرفت عرض مي كند (خدايا):

- فاليك افر، پس به سوي تو مي گريزم.

- و منك اخاف، و از تو مي ترسم.

- و بك استغيث، و به تو فريادخواهي مي كنم.

- و اياك ارجو، و تنها به

تو اميدوارم.

- و لك ادعو، و تو را مي خوانم.

- و اليك الجا، و به سوي تو پناه مي برم.

- و بك اثق، و به تو اطمينان دارم.

- و اياك استعين، و تنها از تو ياري مي خواهم.

- و بك اومن، و به (وحدانيت و يگانگي) تو ايمان مي آورم.

- و عليك اتوكل و علي جودك و كرمك اتكل، و بر تو توكل مي كنم و بر بخشش و كرم تو اعتماد مي نمايم. در قالب اين عبارات كوتاه و عميق به انسانها مي آموزد كه چه رابطه اي با خداوند داشته باشند، در واقع آن حضرت درس خداشناسي و توحيد را براي همگان تشريح مي فرمايد.

منبع: دانستنيهاي صحيفه سجاديه؛ مصطفي اسرار؛ محيا.

دلايل بر اهميت زياد اين كتاب شريف آن است كه خطاطان در قرون و اعصار مختلف اسلامي به نوشتن آن اقدام كرده اند با خطي كه در منتهاي زيبايي بوده و همچنين با تزيينات جالبي نيز آن را آراسته اند و بسياري از گنجينه هاي خطي كتابخانه هاي اسلامي نسخه و يا نسخه هايي از آن را دارد، عملي كه بيانگر ميزان اهميت و گراميداشت اين كتاب ارزنده است.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

و نسبت به معلم سرافراز آنان، مبهوت و شگفت زده مي شود. در شرايطي كه بر اساس آنچه «ابوعمر نهدي» نقل مي كند كه خودم از حضرت علي بن الحسين عليه السلام شنيدم كه مي فرمود: «در تمام «مكه» و «مدينه» بيست مرد كه ما را دوست بدارند وجود نداشت.» [1] و با وجود حجم انبوه فتنه هاي سياسي و عقيدتي از ابتداي امامت حضرت سجاد عليه السلام از قبيل حمله فرمانده خونخوار يزيد به نام «مسلم بن عقبه» به «مدينه» و انجام كارهايي كه روح تاريخ را سياه كرده و فتنه «عبدالله بن زبير» و حاكيمت حاكمان پليد اموي بخصوص امارت بيست ساله «حجاج بن يوسف ثقفي» بر «كوفه» و خونخواري بي نظير و آزارهاي مستمر او بر محبين اهل بيت و كشتار گسترده تمام مواليان دودمان پيامبر - صلي الله عليه و آله و سلم - و مسائل ديگر، و آنچه كه منجر به وجوب عمل به اصل «تقيه» به شكل گسترده از طرف حضرت سجاد عليه السلام گرديده بود، آري در اين شرايط حضرت امام زين العابدين عليه السلام نهضت فرهنگي عظيم شيعه را پايه گذاري مي نمايد و ميراث علمي و اخلاقي پدرانش را حفظ نموده به بهترين نحو زمينه تداوم آن را فراهم مي سازد. هم باقيماندگان از شاگردان و صحابه حضرت رسول - صلي الله عليه و آله و سلم - و اميرالمؤمنين عليه السلام را تحت پوشش گرفته و به آنان رسيدگي مي كند و از نابودي معرفت و آموزه هاي مذهبي و الهي آنان جلوگيري به عمل مي آورد و هم شاگردان جوان ديگري را جذب نموده و به تعليم و تربيت آنها مشغول مي شود به گونه اي كه بعضي آنچنان ارتقاء پيدا

مي كنند كه به حد «سلمان» و «لقمان» واصل مي شوند، مانند «ابوحمزه ثمالي»، و در پرتو اين تلاش بزرگ، فقهاء و مفسران و انديشمندان برجسته ديگر به جامعه عرضه مي شوند؛ نظير «قاسم بن محمد بن ابي بكر»، «سعيد بن مسيب» و «ابان بن تغلب». اين همه دليل تلاش خستگي ناپذير اين امام همام در انجام مسئوليت خطير «امامت» مي باشد كه در دو بعد «تعليم» و «تربيت» به منصه ظهور رسيده است. به هر حال اين فراز از زندگي حضرت علي بن الحسين يعني تربيت شاگردان برجسته توسط ايشان از اهميت زيادي برخوردار است و مي طلبد پيرامون آن به تحقيق و بررسي نشست.

در اين رابطه بايد مسائلي از اين قبيل مورد توجه قرار گيرد:

1- تعداد شاگردان حضرت و برجستگان آنها.

2- طبقه بندي اصحاب حضرت

3- سرگذشتهايي از بعضي از شاگردان حضرت

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 46، ص 143.

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

مي ايستند تا اينكه نوبت به حضرت سجاد عليه السلام مي رسد آنگاه ندا مي كند: كجايند حواريون علي بن الحسين عليه السلام؟ پس در پاسخ نداي او «جبير بن مطعم، «يحيي بن ام الطويل»، «ابوخالد كابلي» و «سعيد بن مسيب» مي ايستند.» [2] . چه اينكه در روايتي ديگر از قول حضرت صادق عليه السلام سه نفر به عنوان برجسته ترين اصحاب حضرت سجادعليه السلام معرفي شده اند كه اينان بودند كه بعد از امام حسين عليه السلام «مرتد» نشدند به نامهاي «ابوخالد كابلي»، «يحيي بن ام طويل» و «جبير بن مطعم»، و بعد مردم ملحق شدند و زياد شدند. [3] .

ولي در روايتي ديگر با همين مضمون جناب «جابر بن عبدالله انصاري» هم اضافه شده است. [4] . و در روايتي ديگر از «ابيعفور» از امام صادق عليه السلام نقل شده كه به او فرمودند: «علي بن الحسين عليه السلام از بقيه داراي اصحاب كمتري بودند و اصحاب او «ابوخالد الكابلي» و «يحيي بن ام الطويل» و «سعيد بن المسيب» و «عامر بن واثله» و «جابر بن عبدالله انصاري» بودند كه روز قيامت به عنوان شاهدان او قيام مي كنند.» [5] . ولي مرحوم شيخ «طوسي» - رضوان الله تعالي عليه - در يكي از كتابهاي رجالي خود تعداد اصحاب و شاگردان حضرت سجاد عليه السلام را بيش از يكصد و هفتاد نفر مي داند. [6] روشن است كه اقوال و روايات ذكر شده قبلي، ناظر به اصحاب خاص و ويژه حضرت سجاد عليه السلام مي باشد ولي مرحوم شيخ «طوسي» تمام كساني كه از محضر حضرت استفاده برده را استقصاء نموده و نام برده است، گرچه از صحابه پيامبر - صلي الله عليه و آله و سلم - باشند. و يا حتي

خود، امام باشند مانند حضرت باقر و صادق -عليهماالسلام - طبيعي است تمام اين افراد و شخصيت ها در يك سطح نمي باشند و ميزان بهره مندي آنها از حضرت زين العابدين -عليه السلام- يكسان نبوده است. اما همه از خان گسترده معارف حضرت متنعم شده از بحار علوم و معنويات آن بزرگوار، بهره برده اند.

با توجه به چند روايتي كه نقل شد در جمع بندي مي توان اظهار داشت برجستگان و پيشتازان از اصحاب حضرت زين العابدين -عليه السلام- كه در اين احاديث و اقوال آمده عبارتند از:

1- ابوخالد الكابلي.

2- يحيي بن ام الطويل.

3- محمد بن جبير بن مطعم.

4- سعيد بن المسيب المخزومي.

5- جابر ابن عبدالله انصاري.

6- عامر بن واثله الكناني (اباالطفيل).

7- سعيد بن جبير الكوفي.

8- جبير بن مطعم.

ولي بايد توجه داشت نظر به آنچه در ترجمه جناب «جبير بن مطعم» آمده است كه ايشان در سال 58 هجري وفات كرده است. نمي تواند از اصحاب حضرت سجاد -عليه السلام- باشد. و «فضل بن شاذان» فرموده است: «كسي كه حضرت سجاد -عليه السلام- را ادراك كرده است، «محمد بن جبير مطعم» است.» [7] .

و البته اين با آنچه در فضيلت و بزرگواري افرادي نظير «ابوحمزه ثمالي» و «ابان بن تغلب» و ديگران نقل شده است، منافاتي ندارد چرا كه اين بزرگواران از شاگردان و اصحاب متقدم حضرت نمي باشند.

-------------------------

پي نوشت ها:

[1] الاختصاص، ص 8.

[2] بحارالانوار، ج 46، ص 144، ح 28 (به نقل از الاختصاص).

[3] بحارالانوار، ج 46، ص 144، ح 29 (به نقل از الاختصاص).

[4] بحارالانوار، ج 71: ص 220.

[5] بحارالانوار، ج 7، ص 284، ح 9 (به

نقل از كتاب حسين بن سعيد).

[6] رجال الطوسي، ص 81 الي 102.

[7] بحارالانوار، ج 46، ص 144، پاورقي.

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام چاپ 1372.

تا آنجا كه تأمين معاش را به عنوان يك تعهد الهي بر خويش لازم مي داند و مي فرمايد: اگر در برابر معاش و ساماندهي زندگي خانواده ام و ديگران مسؤول نبودم، هيچ گاه سر از عبادت خدا برنمي تابيدم، و لولا ان لاهلي علي حقا و لسائر الناس... لرميت بطرفي الي السماء و بقلبي الي الله. [2] .

در رفتار هم، مي بينيم حضرت تلاش فراوان بر آبادگري و سازندگي دارد. آن گونه كه افزون بر تأمين زندگي خويش بخش عظيمي از آسيب ها و كمبودها را ترميم مي كند و زندگي ديگران را ساماندهي مي نمايد. مواردي كه در زندگي حضرت مشاهده مي شود، به خوبي گواهي مي دهند كه سيد الساجدين عليه السلام تا چه مقدار بر اين امر مهم اهتمام داشته اند. با اين كه از مديريت عمومي محروم بودند و سيستم اقتصادي جامعه و اموال عمومي و سرمايه هاي كلان خدادادي مانند منابع و معادن در اختيار حضرت نبود، اما از تلاش و سازندگي خويش تا چه مقدار به ساماندهي اقتصادي پرداخته اند.

حضرت در هنگام پگاه براي به كف آوردن روزي حلال از خانه بيرون مي رفتند، كان علي بن الحسين عليه السلام اذا اصبح خرج غاديا في طلب الرزق. [3] امام سجاد عليه السلام در كنار پانصد اصل نخل در نخلستان خودش هزار ركعت نماز به جاي مي آورد، فكان يصلي عند كل نخلة ركعتين. [4] معلوم مي شود تا چه مقدار به آبادگري توجه داشته كه پانصد اصل نخل در اختيار داشته است كه از منابع اين گونه آبادگري مي تواند به آسيب پذيرهاي جامعه، آن گونه امداد رساني نمايد. امام سجاد عليه السلام آن مقدار انبان به دوش كشيد و نيازمندي هاي خانواده ها را تأمين نمود كه شانه هاي حضرت

پينه بسته بود. امام سجاد عليه السلام صد خانواده نيازمند را در مدينه به طور مستمر تأمين مي نمود، و لقد يعول مأة اهل بيت من فقراء المدينة. [5] امام سجاد عليه السلام هزار بنده را با اموال خويش خريدار و آزاد ساخت. [6] امام سجاد عليه السلام چهل مرتبه به حج و عمره مشرف شد. اين هزينه ها به خصوص آن دو قلم نخست (تأمين صد خانواده و آزاد كردن هزار بنده) قلم درشتي مي باشد كه حضرت بايد از امكانات بالايي بهره مند باشد تا در انجام اين گونه كارهاي خير توانا باشد. امام سجاد عليه السلام كه اموال عمومي بيت المال و يا منابع و معادن در اختيار نداشت، اين تلاش ها را از حاصل نخلستان خودش، از آبادگري و سازندگي خودش ساماندهي نمود.

اينها محورهاي برجسته فضايل امام معصوم عليه السلام در امر سازندگي است كه زمينه الگوگيري براي پيروان آن، در هر زمان فراهم مي سازد. اگر امام سجاد عليه السلام در عبادت و پرستش و نماز و روزه اين چنين نمونه است، كه هزار ركعت در شبانه روز نماز مي گزارد؛ در تلاش و سازندگي و آبادگري و اهتمام به امور اجتماعي نيز اين گونه نمونه است كه پانصد اصل نخل ببار مي نشاند و هزار بنده آزاد مي سازد. و صد خانواده محروم را پوشش مي دهد. همان طور كه خود حضرت شفاف ساختند، پاداش اين تلاش ها از پاداش نماز و روزه كمتر نخواهد بود. از رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم نيز اين گونه رهنمون رسيده است كه عبادت، هفتاد قسم است كه برترين آنها طلب حلال است، العبادة سبعون جزء افضلها طلب الحلال. [7] كه عبادت تنها نماز و

روزه نيست، هر كار سازنده به نام خدا و براي خدا عبادت است.

---------------------------------

پي نوشت ها:

[1] وسائل، ج 15، ص 251.

[2] بحار، ج 46، ص 57.

[3] وسائل، ج 12، ص 43.

[4] خصال، ج 2، ص 517.

[5] خصال، ج 2، ص 518، طبقات، ج 5، ص 511.

[6] ارشاد، ج 2، ص 142.

[7] فروع كافي، ج 5، ص 78.

منبع: امام سجاد الگوي زندگي؛ حبيب الله احمدي؛ فاطيما چاپ دوم 1384.

و آله و سلم پرورش يافتند و آن گونه شيفته ارزش هاي اهل بيت (عليهم السلام) بودند و آن چنان سترگ و استوار بودند كه در پاي آرمان هاي خويش از همه چيز گذشتند، از باورهاي حق خويش برنتابيدند.

نخست از فرزند مجاهد حضرت زيد بن علي بن الحسين عليه السلام ياد مي كنيم. «زيد شهيد» تربيت يافته دامن سيدالساجدين عليه السلام است. در زمان امام باقر و امام صادق (عليهماالسلام) بر عليه بني مروان نهضتي بس عظيم بپا كرد و يك جريان بزرگ اجتماعي پديدار ساخت. وي با امامين همامين مشاوره نمود و از عاقبت امر كه كه شهيد خواهد شد و به دار آويخته خواهد شد، آگاهي يافت. ليكن با روي گشاده و آغوشي باز به استقبال خطر رفت و شهادت را در آغوش گرفت. وي در شام و كوفه قيام نمود. چهل هزار هوادار سترگ از آرمان وي حمايت نمودند و آن چنان سترگ و مقاوم در برابر خشونت حزب عثمانيه ايستادند كه آسيب سخت بر پيكر پوسيده حزب عثمانيه. وارد ساختند.

زيد بن علي بن الحسين عليه السلام در نهايت در نبرد با حزب عثمانيه به همراه تعدادي از يارانش به شهادت رسيد. ياران وي جنازه زيد را در بيابان دفن و آب بر روي مزار وي جاري ساختند كه از دست رس دشمن در امان باشد. جاسوس پليدي از آن با خبر شد و به مروانيان اطلاع داد. مروانيان به دستور هشام بن عبدالملك جنازه را از قبر بيرون آوردند و در كناسه كوفه، عريان به دار آويختند. عنكبوت ها به دستور خدا بر عورت وي تار تنيده و پوشش دادند. جنازه اين شهيد والا بر بالاي دار تا

مرگ هشام ماند! بعد از چهار سال كه مرگ هشام فرارسيد وليد بن عبدالملك دستور داد جنازه را پايين آورده و سوزاندند و خاكستر آن را به شط ريختند! [1] .

يحيي ابن ام طويل از زمره ياران علي بن الحسين عليه السلام است كه از حواريون وي به شمار مي رود. وي فردي زيرك و هوشمند و سترگ و مقاوم است. وي در محبت اهل بيت (عليهم السلام) و اظهار عشق به علي بن ابي طالب فردي جسور و جوان مرد بود. و به پيماني كه با اهل بيت (عليهم السلام) بسته بود، وفادار بود.

يحيي را حجاج جيره خوار و جلاد بني مروان، فرامي خواند. از وي مي خواهد كه بر علي عليه السلام نفرين كند. ليكن وي انجام نمي دهد. سترگي اين فرد فرزانه حجاج را وادار مي كند كه دستور دهد، دست و پاي وي را قطع كنند و آنگاه وي را به شهادت برسانند. [2] .

سعيد بن جبير نيز از همين فرزانگان است كه عشق به علي بن الحسين عليه السلام سر سبز وي را بر بالاي دار مي آويزد. وي كسي كه امام سجاد عليه السلام از او ستايش مي نمود. [3] هنگامي كه وي را وارد بر حجاج مي كنند، حجاج به وي با عنوان شقي بن كسير خطاب مي كند. وي مي گويد: مادرم كه از همه آگاه تر است مرا سعيد بن جبير ناميده است. حجاج ديدگاه وي را درباره ابوبكر و عمر مي پرسد كه آنان بهشتي اند يا جهنمي. سعيد پاسخ مي دهد، بعد از مرگ هنگامي كه به جهنم يا بهشت رفتي و اهل جهنم و بهشت را ديدي، خواهي فهميد كه آنان بهشتي اند يا جهنمي. حجاج نظر وي را درباره خلفا مي پرسد. وي مي گويد من

وكيل مدافع آنان نيستم. مي پرسد كدام يك در نزد تو محبوب ترند، مي گويد آن كه رضاي خدا را بهتر فراهم نموده باشد، مي پرسد كدامين از آنها اين چنين است. سعيد مي گويد خدا مي داند. به وي مي گويد، چگونه تو را بكشم؟ سعيد مي گويد، هر گونه بكشي، در قيامت همان گونه قصاص خواهي شد. در نهايت حريف نمي شود اعترافي از وي در حضور حاضران بگيرد. و وي را از پيمودن راه عشق بازدارد، دستور مي دهد وي را سر ببرند و به شهادت برسانند. [4] .

و نيز فرزدق شاعر معروف از تربيت يافتگان همين سيد الساجدين عليه السلام است. در حضور هشام آن سروده ي پايدار خويش را درباره علي بن الحسين عليه السلام سرود و هشام را منكوب و شرمنده ساخت. هشام كه كينه اهل بيت (عليهم السلام) و دوست دارانش در سينه وي موج مي زد، دستور داد حقوق و مزاياي وي را قطع نمودند. كه امام سجاد عليه السلام به مدت بيست سال (يا چهل سال) وي را از جهت مالي تأمين نمود. [5] .

همچنين ثابت بن دينار ابوحمزه ثمالي از ياران خالص حضرت سيدالساجدين عليه السلام است. وي فردي است كه از امام رضا عليه السلام در حق وي نقل شده است كه همانند لقمان است. از امام صادق عليه السلام درباره وي نقل شده كه همانند سلمان است. وي شخصي فرهيخته است كه مشمول عنايات خاص حضرت قرار مي گرفت. زيرا امامان معصوم هر سخن و معرفت را به هر كس ارزاني نمي كردند. قابليت و ظرفيت طرف را ارزيابي نموده و به مقدار ظرفيت او با وي سخن مي گفتند و معارف را دراختيار وي مي نهادند. از اين نكته اين حقيقت شفاف مي گردد كه

ثابت بن دينار تا چه مقدار فرزانه و هوشمند بوده است و تا چه مقدار ظرفيت داشته كه سيد الساجدين عليه السلام دعاي معروف «ابوحمزه ثمالي» را كه سرشار از معارف و انديشه هاي وحياني است خطاب به وي ايراد مي كند. فرد فرزانه اي كه وقتي بيمار مي شود امام صادق عليه السلام از حال وي جويا مي شده و به ابوبصير مي فرمايد، سلام مرا به وي برسان و وي را آگاه ساز كه در فلان روز، فلان ماه از دنيا خواهد رفت، كه آن چنان هم مي شود. [6] .

و نيز از اصحاب خاص حضرت كه رفتار و از عبادت حضرت الگو گرفته بود، عمرو بن عبدالله سبيعي مي باشد. وي كه از تهجد و شب زنده داري حضرت كه در بخش فضايل به قسمتي از آنها اشاره شد، آن مقدار متأثر مي شود كه خود يكي از شب زنده داران و زاهدان قرار مي گيرد. به گونه اي كه همانند وي را كمتر مي توان يافت و شايد هم نتوان يافت.

در شرح حال وي آمده است كه هر شب قرآن را ختم مي كرد. و نيز نقل شده كه چهل سال نماز صبح خود را با وضوي نماز عشا مي خواند. [7] يعني چهل سال شب زنده داري كه حتي يك لحظه هم به خواب و استراحت نمي پردازد! [8] . اينها برخي از ياران شيفته ي حضرت مي باشند كه به گوشه اي از ويژگي هاي آنان اشاره شد. انديشه بالنده و وحياني فرزند فاطمه (عليهاالسلام) و رفتار همگون با وحي و تهجد و شب زنده داري هاي حضرت، اين گونه سبب الگوگيري ياران و همراهان وي در هر زمان مي گردد. تربيت يافتگان حضرت ده ها نفرند كه تنها نمونه هايي از آنان عنوان شد.

تربيت اين گونه افراد گواه صادق بر مقابله سيد ساجدين عليه السلام در برابر چالش ها، در فرايندهاي گوناگون است. حضرت با پديدار ساختن يك جريان بزرگ فرهنگي و اجتماعي در برابر حزب عثمانيه قد برافراشته است.

------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] طبري، ج 6، ص 145 و 163، تنقيح المقال، ج 1، ص 469.

[2] رجال كشي، ص 123.

[3] همان، ص 119.

[4] همان، ص 119، مروج الذهب، ج 3، ص 164.

[5] الاختصاص، ص 195، بحار، ج 46، ص 141.

[6] رجال كشي، ص 202.

[7] الاختصاص، ص 83.

[8] البته اين نكته نبايد از نظر دور باشد كه رهبانيت و كناره گيري از زندگي دنيايي مورد ستايش دين نيست. بلكه مورد نكوهش نيز مي باشد. چهل سال نماز صبح را با وضوي نماز عشا انجام دادن اين شبهه را پديدار مي سازد كه شخص روي گردان از زندگي شده باشد. گرچه مي توان در مورد تربيت يافتگان حضرت گفت كه ممكن است شخص در فرصت هاي ديگر از جمله در بين روز به امور معاش و ساير امور مي پرداخته است. يعني اين گونه شب زنده داري وي را از انجام ساير امور محروم نساخته است.

منبع: امام سجاد الگوي زندگي؛ حبيب الله احمدي؛ فاطيما چاپ دوم 1384.

متاع دنيا دل نبندد و... حضرت علي بن الحسين -عليه السلام- كه مظهر «توحيد» بودند، اين «ام الفضائل» را در عملكرد اجتماعي خود به منصه ظهور رسانيده و جامعه انساني را از عطر جان افزاي آن معطر ساخته بودند. گرچه همه اعمال حضرت برخاسته از «توحيد» آن امام عزيز بوده است ولي در اينجا به يك قضيه كه تبلور «توحيد» ايشان مي باشد، اشاره مي كنيم كه در خلال آن ثمره اين «توحيد» و به دنبالش «توكل» نيز بازگو گرديده است: به «زهري» گفته شد: زاهدترين مردم در دنيا كيست؟ گفت علي بن الحسين -عليه السلام- چرا كه در زماني كه بين ايشان و «محمد بن حنفيه» در مورد صدقات حضرت علي بن ابيطالب -عليه السلام- منازعه اي بود، به حضرت گفته شد اگر به نزد «وليد بن عبدالملك» بروي حتما تو را از شر زبان او نجات خواهد داد و اين در حالي بود كه ميل «وليد» عليه حضرت و به سوي «محمد بن حنفيه» بود چرا كه بين او و «محمد» رفاقت و دوستي بود و اين پيشنهاد به حضرت در زماني ارائه شد كه آن حضرت و «وليد» هر دو در «مكه» بودند. حضرت فرمود: واي بر تو!! آيا در حرم خدا از غير خدا چيز بخواهم؟!! من از اينكه دنيا را از خداوند خالق آن بخواهم ابادارم، حال چگونه آن را از مخلوقي مثل خودم طلب كنم؟

«زهري» مي گويد: لاجرم خداوند - عزوجل - هيبت حضرت را در دل «وليد» انداخت و به نفع او عليه «محمد بن حنفيه» حكم كرد. [1] .

قضيه اي ديگر تحت عنوان «توحيد عيني حضرت سجاد -عليه السلام- و تسليم بودن در مقابل تقدير

الهي» در بعد فردي حضرت بيان گرديده است.

-------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 46، ص 63 ح 20 (به نقل از علل الشرايع).

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

متعال درخواست كنند، چه اينكه دعاها و مناجاتهاي بيشمار حضرت سجاد عليه السلام همه مشحون از درخواستهاي گوناگون است كه همه را به پيشگاه ذات مقدس ربوبي عرضه داشته اند و از حضرت باري، حاجات خود را مسألت نموده اند. در اين رابطه آنچه مهم است ادراك اين مطلب است كه انسان در «دعا» نيز «موحد» باشد و صرفا از خداوند حاجت خود را بخواهد و دست نياز به سوي غير خدا دراز نكند و بر اساس اين آيه قرآن كه مي فرمايد: «و قال ربكم ادعوني استجب لكم» [2] .

يعني: «پروردگار شما فرمود فقط مرا بخوانيد و من دعاي شما را مستجاب مي كنم و به شما جواب مي دهم.» آري خداوند مي فرمايد: «فليستجيبوا لي وليؤمنوا بي لعلهم يرشدون» [3] . يعني: «پس حتما از من طلب استجابت كنند و به من ايمان داشته باشند كه چه بسا در پرتو آن به رشد نائل آيند.» در همين زمينه، نگرش توحيدي حضرت سجاد عليه السلام در مشكلي كه براي ايشان در برخورد با جناب «محمد بن حنفيه» پيش آمده بود، قابل دقت است و به حق بايد آن را تبلور توحيد حضرت در امور اجتماعي دانست.

اين قضيه تحت عنوان «توحيد و توكل حضرت سجاد عليه السلام در بررسي بعد اجتماعي حضرت بيان گرديده است.

------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 46، ص 67، ح 34 (به نقل از دعوات راوندي).

[2] بخشي از آيه 60، از سوره 42: غافر.

[3] بخشي از آيه 186، از سوره 2: البقره.

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

روايت وجود دارد:

1- «ابراهيم بن ادهم» و «فتح الموصلي» هر دو اين قضيه را نقل كرده اند كه: «من در بيابان با كارواني طي طريق مي كردم. حاجتي برايم پيش آمد و كمي از كاروان فاصله گرفتم. در اين حال با كودكي برخورد كردم كه با پاي پياده راه مي پيمود. با خود گفتم: «سبحان الله، بياباني پهناور و كودكي درحال پياده روي!!» پس به او نزديك شدم و به او سلام نمودم. جواب سلامم را داد.

آنگاه به او گفتم: «به كجا رهسپاري؟» گفت: «خانه پروردگارم را اراده كرده ام.» گفتم: «حبيب من تو كوچكي و بر تو نه واجي است نه مستحبي.» او گفت: «اي پيرمرد بزرگوار؛ آيا تا به حال نديده اي افرادي كه از من كوچكتر بوده اند و مرده اند؟!»

من گفتم: زاد و راحله تو كجاست؟» جواب داد: «زاد و توشه من تقواي من است و مركب سواري و راحله ام دو پاي من و اراده و قصدم به سوي مولاي خودم.» گفتم: «من چيزي از غذا و طعام با تو نمي بينم.» گفت: «اي شيخ آيا اين عمل نيكوست كه انساني تو را به دعوتي بخواند آنگاه تو از خانه ات طعامي را برداشته و با خود همراه ببري؟» گفتم: «نه». گفت: «كسي كه مرا به خانه خود دعوت نموده است، همو مرا اطعام مي كند و آب مي آشاماند.» گفتم: «بر مركب من سوار شو تا به «مكه» برسيم و حج را ادراك كني.» گفت: «كوشش و تلاش از جانب من است و رساندن به عهده او. آيا قول خداي متعال را شنيدي كه مي فرمايد: «و الذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله لمع المحسنين» [1] يعني:

«كساني كه در راه ما جهاد و تلاش كنند هر آينه آنها را به راههاي خود هدايت مي كنيم و حتما خداوند با نيكوكاران است.» در اين گير و دار بوديم كه جواني خوش منظر در حالي كه لباسهاي سفيد نيكويي پوشيده بود، رو به ما آورد و با آن كودك دست به گريبان هم فروبرده ديده بوسي نمود و بر او سلام كرد. من رو به آن جوان كرده و گفتم: «تو را به كسي كه تو را نيكو آفريده، سوگند مي دهم اين كودك كيست؟» گفت: «آيا او را نمي شناسي؟ اين علي بن الحسين بن علي بن ابي طالب است» من جوان را رها كرده و به آن كودك رو آوردم و پرسيدم: «شما را به پدرانمان مي خوانم، اين جوان كيست؟»

گفت: «او را نمي شناسي؟» اين برادرم «خضر» است كه هر روز به سراغ ما مي آيد و بر ما سلام مي كند.» عرض كردم: «شما را به حق پدرانتان سوگند مي دهم كه مرا آگاه سازي از اين بيابانهاي بي آب و علف و صحراهاي سوزان چگونه بدون زاد و توشه عبور مي كني؟»

حضرت فرمود: «نه، من با زاد و توشه عبور مي كنم!! زاد و توشه من چهار چيز است.»

عرض كردم: «كدام است؟» فرمود: «همه دنيا را يكسره و بكلي مي بينم كه مملكت خداوند است، اما همه خلق را مي بينم كه بندگان، كنيزان و عيال اويند، اسباب و روزيها را نيز به دست خداوند مي بينم و قضاء الهي را در تمام زمين خداوند نافذ و جاري مي بينم.»

من گفتم: «يا زين العابدين زاد و توشه شما چه نيكو زاد و توشه اي است و شما با آن صحراهاي آخرت

را درمي نورديد چه رسد به صحراهاي دنيا؟» [2] . در زمينه «تشرف حضرت «خضر» به محضر علي بن الحسين عليه السلام داستان ديگري نيز وجود دارد.

2- عبدالله بن مبارك مي گويد: در بعضي از سالها به سمت «مكه» قصد حج نمودم و در حالي كه در كنار حجاج در حال حركت بودم، كودكي هفت يا هشت ساله را مشاهده كردم. او در گوشه اي بدون زاد و راحله، مشغول حركت بود. من به نزدش رفته بر او سلام كردم و گفتم: «با چه كسي بيابان را طي كردي؟» گفت: «با شخص نيكوكار» (قلت له مع من قطعت البر؟ قال: مع البار).

پس در چشمان من او بزرگ آمد و لذا عرض كردم: «پسر جانم زاد و توشه و مركب سواري شما كجاست؟» فرمود: «زاد من، «تقواي من» است و راحله و مركب سواريم دو پاي من، مولايم را نيز قصد كرده ام.» با شنيدن اين سخنان شخصيت او در نفس من بسيار بزرگ جلوه كرد و لذا گفتم: «پسرم از كدام فاميل هستيد؟» فرمود: «از دودمان ابوطالب». گفتم: «بيشتر توضيح دهيد.» فرمود: «هاشمي هستم» و باز كه بيشتر توضيح خواستم. فرمود: «علوي و فاطمي مي باشم.»

گفتم: «اي سيد و آقاي من آيا تاكنون شعري سروده ايد؟» فرمود: «بلي» گفتم: «چند سطري از شعرت را برايم بخوان.» حضرت اين چنين سرود:

لنحن علي الحوض رواده

نزود نسقي وراده

ما فاز من فاز الا بنا

و ما خاب من حبنا زاده

و من سرنا نال منا السرور

و من ساء ناساء ميلاده

و من كان غاصبنا حقنا

فيوم القيامة ميعاده

- هر آينه ما پيش تازان ورود بر «حوض كوثر» هستيم

و وارد شوندگان بر آن را پشتيباني نموده و آب مي آشامانيم.

- هيچ كس به فوز رستگاري نرسيد جز از طريق ما و هر كسي كه حب و محبت ما، زاد و توشه او بود، ضرر نكرده و محروم نماند.

- هر كس ما را مسرور كند از طريق ما به او سرور و خوشحالي خواهد رسيد و هر كسي به ما بدي كند ميلاد و مولد او بد مي باشد. - و هر كس حق ما را غصب كند، پس روز قيامت ميعاد او خواهد بود. سپس از چشمان من غائب شد تا اينكه به «مكه» رسيديم و حج خود را به جا آورده و برگشتيم. به «ابطح» (كه اسم وادي است) رسيدم. در آنجا حلقه اي دايره شكل ديدم، نزديك رفته و بر آنها مشرف شدم تا ببينم چه كسي آنجاست. در اين حال همان كودك كه مصاحب و رفيق من شده بود را ديدم، از اسم او كه سؤال كردم، گفتند: «او زين العابدين عليه السلام است.» [3] .

----------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] آيه 69، از سوره 29: العنكبوت.

[2] بحارالانوار، ج 46، ص 38، ح 33 (به نقل از مناقب).

[3] بحارالانوار، ج 46، ص 91، ح 78 (به نقل از مناقب).

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

خدمت و احسان به آنان بپردازد نه آن كه كسي از ايشان به وي خدمت كند، يك بار با گروهي مسافرت كرد كه او را نمي شناختند اما در آن ميان مردي به آن حضرت نگاه كرد و آن حضرت را به جاي آورد فرياد برآورد:

- «واي بر شما آيا مي دانيد اين مرد كيست؟»

- «نه نمي دانيم.»

- «اين علي بن حسين (ع) است.»

افراد كاروان با شنيدن اين سخن همگي به سمت امام عليه السلام دويدند و دست و پاي مبارك آن حضرت را بوسيده و عرض مي كردند:

«پسر پيغمبر! آيا مي خواهيد ما را در آتش دوزخ بسوزانيد؟ چه چيز باعث شد كه شما خودتان را معرفي نفرماييد؟» امام عليه السلام با صداي آرام و رقت آوري فرمود: «زماني با جمعي مسافرت كردم كه مرا مي شناختند، آنان براي خشنودي رسول خدا (ص) بيش از آن چه مستحق بودم به من محبت و مهرباني كردند، از اين رو من ترسيدم كه شما هم مثل آنها رفتار كنيد، از اين جهت مخفي داشتن حال خود را دوست تر داشتم.» [1] . از جمله دلايل بر كناري امام از صفت ناپسند خودخواهي اين است كه هر وقت از راهي مي گذشت و چيزي از سنگ و كلوخ در راه مي ديد كه باعث ناراحتي رهگذران مي شود، از مركب پياده مي شد و با دست مباركش آن را از سر راه دور مي كرد. [2] و هر وقت سوار بر استر عبور مي فرمود؛ به كسي نمي گفت: كنار برو: و مي گفت:

«راه مال همه است و من حق ندارم كسي را از راه كنار بزنم.» [3] . حقا كه در آن وجود مقدس تمام صفات پيامبر

(ص) - كه بدان وسيله بر همه انبيا رجحان داشت - تجسم يافته بود، كه از برجسته ترين آن صفات آداب والا و مكارم اخلاق بود.

----------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] عيون اخبار الرضا: 2 / 145 و قريب به اين مضمون در الكامل مبرد: 2 / 482 آمده است.

[2] امام زين العابدين: ص 70.

[3] سير اعلام النبلاء: 4 / 240، تاريخ دمشق: 36 / 161.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

مباركش از آنها پذيرايي مي كرد، [3] همان طوري كه براي ايشان غذا و هيزم به پشت مي گرفت و به خانه آنها مي برد و به ايشان مي رساند. [4] و تا آن جا حال فقرا را رعايت مي كرد و به ايشان توجه مي فرمود كه راضي نبود محصول درخت خرما را شب - به خاطر آن كه فقرا در آن وقت حضور نداشتند - جمع كند تا مبادا آنها از استفاده آن محروم بمانند. روزي به آن كسي كه امور منزل امام را اداره مي كرد به خاطر اين كه محصول درخت خرمايي را آخر شب جمع كرده بود فرمود: «اين كار را مكن مگر نمي داني كه رسول خدا - صلي الله عليه و آله - از چيدن ميوه و بريدن درخت خرما در شب نهي كرده است. و بارها مي فرمود: يك خوشه را به هر كس كه خواست مي دهي و روز چيدن محصول، اين حق اوست.» [5] .

نهي امام، از رد سائل

امام عليه السلام از رد كردن سائل و محروم داشتن او نهي مي فرمود: به اين دليل كه چندين پيامد بد دارد، از جمله نابودي نعمت و فرارسيدن بلا و گرفتاري است. سعيد بن مسيب روايت كرده مي گويد روزي در خدمت امام علي بن حسين عليهماالسلام شرفياب بودم، موقعي كه نماز صبح را خواند، سائلي در زد، امام عليه السلام فرمود: «به سائل چيزي بدهيد و او را دست خالي رد نكنيد.» [6] . و امام عليه السلام در روايات زيادي بر اين مطلب تأكيد فرموده است.

ابوحمزه ثمالي روايت كرده مي گويد: روز جمعه اي در مدينه نماز صبح را در خدمت امام علي بن حسين عليهماالسلام خواندم، وقتي كه

امام از نمازش فارغ شد برخاست و به داخل منزل رفت و من هم در خدمت او رفتم، كنيزي داشت به نام سكينه، او را صدا زد و فرمود:

«نبايد گدايي از در خانه من عبور كند مگر آن كه او را اطعام كنيد، آخر امروز روز جمعه است.»

ابوحمزه مي گويد: عرض كردم: مولاي من همه گداها مستحق نيستند، فرمود: «ابوحمزه! من از آن مي ترسم كه بعضي از افراد سائل مستحق باشند و ما او را غذا ندهيم و دست رد به سينه او بزنيم و در نتيجه آنچه بر يعقوب و اهل بيتش نازل شد بر ما اهل بيت نازل شود، به آنها اطعام كنيد، اطعام كنيد! همانا حضرت يعقوب هر روز گوسفند نري را سر مي بريد و مقداري را صدقه مي داد و بقيه را خود و خانواده اش مي خوردند اتفاقا سائلي با ايمان و روزه داري مستحق - كه در نزد خداوند متعال مقامي داشت - روز جمعه اي موقع افطار به در خانه يعقوب آمد و فرياد زد: به من سائل غريب گرسنه مقداري از زيادي خوراكتان را بدهيد! افراد خانواده يعقوب، صداي او را شنيدند، اما نمي دانستند كه او مستحق است يا نه و حرف او را باور نكردند، وقتي كه او را نااميد شد در تاريكي شب دست خالي از آن جا رفت و آن شب را با شكم گرسنه به سر برد، در حالي كه از گرسنگي خود به پيشگاه خدا شكوه داشت، از طرفي يعقوب و خانواده اش آن شب به راحتي خوابيدند و در حالي كه مقداري غذا كه از خوراكشان زياد آمده بود در نزد آنها موجود بود، بامداد آن شب خداوند

به حضرت يعقوب وحي كرد؛ تو بنده ما را خوار كردي و با اين عمل باعث خشم من شدي و بايد تو را ادب كنم و عقوبت و بلايم را بر تو و بر اولاد تو نازل گردانم، اي يعقوب! محبوبترين انبيا در نزد من و از همه گراميتر آن پيامبري است كه بر بندگان درمانده ام رحم كند و آنها را به خود نزديك سازد و در صورتي كه جا و منزلي دارد - به ايشان اطعام نمايد. اي يعقوب! چرا به بنده من كه در عبادت خود كوشا و از ظاهر دنيا به اندكي قانع بود، رحم نكردي.. به عزت و جلالم سوگند كه بلايم را بر تو نازل كنم و تو را و فرزندان تو را هدف مصائب گردانم.» [7] . ابوحمزه مي گويد: عرض كردم: مولاي من! فدايت شوم، چه وقت حضرت يوسف آن خواب را ديد؟ [8] فرمود:

«در همان شب كه يعقوب و خاندانش به راحتي خوابيدند و آن فقير با شكم خالي و گرسنه شب را به سر آورد.» [9] . به راستي محروميت فقير محتاج و كمك نكردن به او جمله عوامل زوال نعمت و فرارسيدن خشم خداست، اخبار متواتره از ائمه هدي عليهم السلام در اين باره فراوان است بنابراين كسي كه دوست دارد نعمت الهي برايش باقي بماند، شايسته نيست كه سائل را نااميد كند و يا مستمند و فقيري را از آنچه امانتي است در دست وي، محروم گرداند.

--------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] حلية الأولياء: 3 / 137.

[2] صفة الصفوة: 2 / 53.

[3] بحارالانوار: 46 / 62.

[4] بحارالانوار: 46 / 62 و در دائرة

المعارف بستاني (9 / 355) نيز قريب به اين عبارات آمده است.

[5] وسائل الشيعه: 6 / 138.

[6] كافي: 4 / 15.

[7] آن شب همان شبي بود كه حضرت يوسف در خواب ديد يازده ستاره و خورشيد و ماه او را سجده مي كنند.

[8] آن شب همان شبي بود كه حضرت يوسف در خواب ديد يازده ستاره و خورشيد و ماه او را سجده مي كنند.

[9] دارالسلام علامه نوري: 2 / 141.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

مرد دلقكي است كه مردم مدينه را مي خنداند! امام عليه السلام فرمود: «از قول من به او بگوييد: خداوند روزي را آفريده است كه در آن روز هر كه عمرش را به بطالت بگذراند، زيان مي برد.» [1] .

--------------------------

پي نوشت ها:

[1] امالي صدوق: ص 220.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

«رو به قبله بنشين، و دو ركعت نماز بخوان، سپس دست به دعا به پيشگاه خداي تعالي بردار و بر پيامبر (ص) صلوات بفرست و آنگاه تا آخر سوره حشر و شش آيه از اول سوره حديد و دو آيه از اول سوره آل عمران را بخوان و بعد از خداي سبحان حاجتت را بخواه كه چيزي نخواهد خواست مگر آن كه برآورده مي سازد.» [1] .

---------------------------

پي نوشت ها:

[1] الجنة الواقية و الجنة الباقيه كفعمي: ص 190 خطي موجود در كتابخانه آقاي حكيم به شماره مسلسل 1272.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

انفسنا بين يديك، اللهم اين الشيطان قد شمت بنا اذ شايعناه علي معصيتك، فصل علي محمد و آله، و لا تشمته بنا بعد تركنا اياه لك، و رغبتنا عنه اليك.» [1] . «پروردگار تو اگر بخواهي از گناهان ما بگذري به خاطر لطفي است كه بر ما داري و اگر بخواهي ما را عذاب كني، به اقتضاي عدل خود عذاب كرده اي. پس (حال كه به هر دو توانايي) بر ما منت بگذار و عفو و بخششت را شامل حال ما گردان و با گذشت خود ما را از عذاب نجات ده، زيرا كه ما طاقت تحمل عدالت تو را نداريم و هيچ كدام از ما را نيز از عذاب تو جز آن كه ببخشي راه نجاتي نيست اي بي نيازترين بي نيازها ما بندگان محتاج در پيشگاه تو ايستاده ايم در حالي كه بيچاره ترين بيچارگانيم، نياز ما را به كرم و بزرگواريت برآورده فرما و ما را نااميد مگردان، زيرا اگر اميد ما را قطع كني و از لطف خود محرم گرداني، بيچاره و محروم خواهيم بود، در آن صورت به چه كسي روآوريم و به درگاه كه پناه ببريم، اي خداوند تو منزهي و ما بندگان درمانده اي هستيم كه به واسطه بزرگواريت اجابت دعاي آنان را بر خود لازم گردانيده اي، و از آن بدكاراني هستيم كه وعده رفع گرفتاري از ايشان را داده اي، خداوندا! شبيه ترين امور به مشيت تو و با سابقه ترين كارها در ذات مقدس تو، گذشت و بخشش نسبت به كسي است كه از تو طلب بخشش كند و كمك به كسي است كه از تو ياري بطلبد، پس خداوندا به آه و ناله ما

رحم كن و ما را بي نياز گردان زيرا كه ما خود را به عنايت تو سپرده ايم. خداوندا! همان شيطاني كه ما در ارتكاب معصيت از او پيروي كرديم ما را سرزنش مي كند، پس تو بر محمد و آلش درود بفرست و اجازه مده كه شيطان پس از آن كه از او رو گردانده و به درگاه تو روآورده ايم ما را ملامت كند...» به راستي در اين دعاي شريف ميزان توجه امام عليه السلام به درگاه خدا و توسل آن حضرت نمودار است، زيرا مي بينيم كه امام نيازمندي و حاجت مبرم خود را به عفو و كرم خداوند ابراز داشته و از او مي طلبد تا از فيض و كرمش محروم نفرمايد و اميدش را نااميد نسازد تا اين كه پس از سعادتمندي به وسيله معرفت خدا به شقاوت گرايد، امام عليه السلام خواري و زاري خود را در پيشگاه آفريدگار بزرگ چنان ابراز داشته كه بالاترين پرهيزگاران و پناهندگان به خداي تعالي، ابراز مي دارند.

-------------------------------

پي نوشت ها:

[1] صحيفه سجاديه: دعاي دهم.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

عمن لم يستغن عن فضلك، و رأيت ان طلب المحتاج الي المحتاج سفه من رايه، و ضلة من عقله، فكم قد رايت يا الهي من اناس طلبوا العز بغيرك فذلوا، و راموا الثروة من سواك فافتقروا، و حاولوا الارتفاع فاتضعوا، فصح بمعاينة امثالهم حازم، و فقه اعتباره، و ارشده الي طريق صوابه اختياره، فانت يا مولاي دون كل مسؤل موضع مسالتي، و دون كل مطلوب اليه ولي حاجتي، انت المخصوص قبل كل مدعو بدعوتي، لا يشركك احد في رجآئي، و لا يتفق احد معك في دعآئي، و لا ينظمه و اياك ندائي، لك يا الهي وحدانية العدد، و ملكة القدرة الصمد، و فضيلة الحول و القوة، و درجة العلو و الرفعة، و من سواك مرحوم في عمره، مغلوب علي امره، مقهور علي شانه، مختلف الحالات، متنقل في الصفات، فتعاليت عن الأشباه و الأضداد، و تكبرت عن الأمثال و الأنداد، فسبحانك لا اله الا انت.» [1] .

«خداوندا! من به خاطر اخلاصي كه به تو دارم از همه كس بريده و رو به تو آورده ام و تمام وجودم متوجه به سوي لطف و كرم توست و از كساني كه خود به فضل تو نيازمندند رو گردانيده و به سوي تو آمده ام، و دريافتم كه اظهار نياز به كسي كه خود نيارمند است دليل بي خردي و كج انديشي است. پس چه بسيار مردمي را ديدم كه از غير تو عزت خواستند و ذليل و خوار شدند و از ديگران ثروت خواستند، فقير شدند و خواستند تا به وسيله ديگران به مقامات والا برسند، پست و زبون شدند. خداوندا با وجود ديدن چنين مردماني سزاوار است كه عاقل راه

دورانديشي و پند آموزي را در پيش گيرد و راه صحيح را براي رسيدن به هدف انتخاب كند، پس اي مولاي من از همه عالم تنها از تو مسألت مي نمايم و حاجت مي طلبم كه نسبت به هر مطلوبي تو برآورنده حاجت من هستي و تو پيش از همه مخصوص به دعاي مني، و در اميدواريم به درگاهت كسي را شريك تو نمي دانم و هيچ كس را در دعايم به همراه تو نمي خوانم، پس نداي من تنها به جانب توست اي خداوندي كه در خدايي يگانه اي و ملك و قدرت و بي نيازي در هر كار مخصوص تو و فضيلت و برتري نيرو و توان و مقام بلند و عظمت از آن توست. و جز تو تمام موجودات در هستي خود نيازمند رحمت تو و مقهور آفرينش تو هستند و تمام موجودات متغيرند و صفات گوناگون دارند، تنها تويي كه از مثل و مانند مبرا و منزهي پس تو شايسته تسبيح و تقديسي زيرا كه غير از تو خدايي نيست.» در اين صفحه زرين به خوبي ميزان توجه امام عليه السلام به خداي تعالي احساس مي شود كه چگونه آن حضرت با تمام وجود و همه عواطفش متوجه خدا بوده و روي دلش را از غير خدا و همه مخلوقات كه خود محتاج به بخشش و عطاي او هستند برتافته است، زيرا كه اميدوار بودن و آرزو داشتن به غير خدا از ناداني و كج انديشي است. امام عليه السلام تمام امور سودبخش و همه نيرو را منحصر به خداي تعالي دانسته و كساني كه عزت و ثروت و مقام را از راه غير خدا مي طلبند، سرزنش كرده است زيرا همه

آنان سرانجام نااميد گشته و زيان مي برند، همگي خوار، محتاج و درمانده مي شوند، بنابراين هر كه طالب خير، عزت و كرامت است بايد به خدا چنگ بزند و از غير خدا بگسلد كه حقيقت همه چيز در دست اوست و اما غير او در تمام دوران زندگيش قابل ترحم است و در تمام امور و افعالش مقهور است... اين دعاي شريف بيانگر ايمان راستين و حقيقت توحيد و يكتاپرستي است.

--------------------------------

پي نوشت ها:

[1] صحيفه سجاديه: دعاي بيست و هشتم.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

تو و انواع نعمتهاي تو نبود هرگز به اين مرحله از بهره نرسيده بودم و نمي توانستم نفس خويش را اصلاح كنم اما تو از آغاز خلقتم در حقم احسان فرموده و در تمام كارها مرا كفايت فرموده اي و رنجها و مشقتها را از من برطرف كرده اي و قضا و قدر بد را از من دور كرده اي.» الهي: فكم من بلاء جاهد قد صرفت عني، و كم من نعمة سابغة اقررت بها عيني، و كم من صنيعة كريمة لك عندي، انت الذي أجبت عند الاضطرار دعوتي، و اقلت عند العثار زلتي، و اخذت لي من الأعداء بظلامتي الهي، ما وجدتك بخيلا حين سالتك، و لا منقبضا حين أردتك و جدتك لدعآئي سامعا، و لمطالبي معطيا، ووجدت نعماك علي سابغة في كل شان من شاني، و كل زمان من زماني، فانت عندي محمود، و صنيعك لدي مبرور، نحمدك نفسي و لساني و عقلي حمدا يبلغ الوفآء و حقيقة الشكر حمدا يكون مبلغ رضاك عني، فنجني من سخطك يا كهفي حين تعييني المذاهب، و يا مقيلي عثرتي، فلولا سترك عورتي لكنت من المفضوحين، و يا مؤيدي بالنصر، فلولا نصرك اياي لكنت من الغلوبين، و يا من وضعت له الملوك نير المذلة علي اعناقها، فهم من سطواته خائفون و يا اهل التقوي، و يا من له الأسمآء الحسني، اسألك ان تعفو عني، و تغفر لي، فلست بريئا فاعتذر، و لا بذي قوة فانتصر، و لا مفر لي فافر، و استقيلك عثراتي، و أتنصل اليك من ذنوبي التي قد اوبقتني، و احاطت بي فاهلكتني، منها فررت اليك رب تائبا، فتب علي متعوذا، فاعذني مستجيرا. فلا تخذلني سآئلا، فلا تحرمني معتصما،

فلا تسلمني داعيا، فلا تردني خائبا، دعوتك يا رب مسكينا مستكينا مشفقا خائفا، وجلا فقيرا، مضطرا اليك، اشكو اليك يا الهي ضعف نفسي عن المسارعة في ما وعدته اوليآءك و المجانبة عما حذرته اعدآءك، و كثرة همومي، و وسوسة نفسي... «خداوندا! چه بسيار بلاهاي طاقت فرسا را كه از جان من دور كرده اي و چه بسيار نعمتهايي كه مرحمت فرموده و چشم و دلم را با آنها روشن نموده اي و چه بسيار عنايتها و رفتار كريمانه اي كه در وجود من داشته اي. تو آن خدايي هستي كه در وقت بيچارگي هرگاه به تو پناه آوردم دعايم را اجابت كرده اي و از لغزشهايم درگذشته اي و حقم را از دشمنانم بازستانده اي، خداوندا! تو را از هر درخواستي كه كرده ام، بخيل و ممسك نيافته ام بلكه هرگاه رو به تو آورده ام دعايم را مستجاب و درخواستم را اجابت كرده اي همواره نعمتهايت را بيش از آنچه استحقاق داشته ام به من داده اي و پيش از رسيدن وقت، هر نعمتي كه لازم بوده مرحمت كرده اي پس خداوندا تو در نظر من ستوده و آنچه با من كرده اي شايسته شكر و سپاس است؛ به جان، زبان و عقلم تو را سپاس مي گويم چنان حمد و سپاسي كه فوق العاده و شايسته ذات مقدس تو باشد و باعث خشنودي تو گردد. پس خداوندا! مرا از غضب خودت نجات ده آن هنگام كه من از هر سو وامانده باشم و اي آن كه از لغزشهاي من مي گذري كه اگر اين پرده پوشي تو نبود من از جمله رسواشدگان بودم. اي خداوندي كه خودت مرا ياري كردي كه اگر كمك تو نبود هر آينه در برابر مشكلات مغلوب بودم،

اي آن كه گردن پادشاهان زير يوغ مذلت تو قرار دارد و همه آنان در برابر قهر و شوكت تو بيمناكند، اي خداوندي كه اهل تقوا و بخششي و اي آن كه اسماء نيكوداري، خداوندا از تو تقاضاي عفو دارم كه گناهانم را ببخشي زيرا من خودم را مبرا نمي دانم از اين رو پوزش مي طلبم و نيرو و قدرتي ندارم، تا به آن متكي باشم و راه فراري ندارم تا از كيفر تو فرار كنم، پس از درگاهت تقاضاي عفو مي كنم و براي عذر خواهي به درگاهت آمده ام، گناهانم را اگر نبخشي مرا هلاك مي كنند و از آن گناهان با حال توبه رو به درگاه تو آورده ام، تو هم از لطف و كرمت توبه مرا بپذير و مرا پناه ده و خوارم بر مگردان و در حالي كه به لطف تو رو آورده ام مرا محروم مفرما و مرا همچنان وامگذار و دست رد به سينه ام مزن. خداوندا در حال درماندگي، بيچاره و هراسان، فقير و ناتوان و مضطر تو را مي خوانم و از ناتوانيم به تو شكايت دارم كه نه قدرت آن را دارم كه سوي آن مقام والايي كه به دوستانت وعده فرموده اي بشتابم و نه نيرويي كه از وعده هاي عذابي كه به دشمنانت داده اي دور كنم و از زيادي غمها و سوسه هاي هواي نفسم به تو شكايت مي كنم.»

الهي: لم تفضحني بسريرتي و لم تهلكني بجريرتي، ادعوك فتجيبني و ان كنت بطيئا حين تدعوني، و اسألك كل ما شئت من حوائجي، و حيث ما كنت وضعت عندك سري فلا ادعو سواك، و لا ارجو غيرك لبيك، لبيك تسمع من شكا اليك، و تلقي

من توكل عليك، و تخلص من اعتصم بك، و تفرج عمن لا ذبك...

«خداوندا! مرا به اخلاق زشتم و گناهان پنهانم رسوا مكن، از تو درخواست مي كنم مرا اجابت فرما هر چند كه من سست و كاهلم در وقتي كه تو مرا به اطاعت خود مي خواني. خداوندا! هر حاجتي كه دارم از تو درخواست مي كنم و هر جا كه باشم راز دلم را به تو مي سپارم و جز تو كسي را نمي خوانم و غير از درگاه رحمت تو به هيچ كس اميدوار نيستم، خدايا! لبيك لبيك! هر كه به پيشگاه تو شكايت كند مي شنوي و هر كه به تو توكل كند او را كفايت مي كني و هر كه از درگاهت ايمني بخواهد نجات مي دهي و هر كه به تو پناه آورد گشايش مي بخشي.»

الهي: فلا تحرمني خير الأخرة و الأولي لقلة شكري، و اغفرلي ما تعلم من ذنوبي، و ان تعذب فانا الظالم المفرط المضيع الآثم المقصر المضجع المغفل حظ نفسي، و ان تغفر فأنت ارحم الراحمين.»

«خدايا به خاطر سپاس اندكم مرا از نيكيهاي دنيا و آخرت محروم مكن و تمام گناهاني را كه تو مي داني بيامرز، اگر تو مرا عذاب كني به آن جهت است كه من شايسته عذابم و بر خود ستم كرده ام و به راه خطا و قصور رفته و گنهكارم ولي اگر از راه لطف مرا ببخشي كه تو بخشنده ترين بخشندگاني.» [1] .

امام عليه السلام اين دعاي شريف را با نهايت درماندگي و زاري و افتادگي در پيشگاه خداوند بزرگ عرضه مي كند، در حالي كه از روي ايمان و معرفت و اخلاص او را مي ستايد و به ناتواني خود از

اداي شكر نعمتهايي كه به او ارزاني داشته و الطاف فراواني كه به او فرموده، اعتراف مي كند و پس از آن با حالت پناهندگي و تمسك به درگاهش از او آمرزش و بخشش مي طلبد. و امام عليه السلام آن چنان خوف و ترس از عذاب خدا را اظهار كرده است كه اعماق جانها و بند بند دلها را مي لرزاند.

-----------------------------

پي نوشت ها:

[1] صحيفه سجاديه: دعاي پنجاهم.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

خوان كفور» [1] . «خداوند هيچ خيانتگر ناسپاسي را دوست نمي دارد.» بنگر كه كدام يك از ما بيشتر مشمول اين آيه هستيم.» [2] .

--------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره حج، آيه 32.

[2] علامه مجلسي، بحارالانور، ج 46، ص 95 - ابن شهر آشوب، مناقب آل ابي طالب، ج 4، ص 165.

منبع: كرامات و مقامات عرفاني امام سجاد؛ سيد علي حسيني قمي؛ نبوغ چاپ دوم 1381.

شد. او را ديد كه نشسته و مرتب دعا مي كند و از خدا شكيبايي مي طلبد. پيش او رفت و دست هاي مهربانش را روي شانه هاي خسته مرد گذاشت و گفت: چه مي گويي بردار؟

- هيچ، دعا مي كنم كه خداوند صبر به من عطا كند و تحمل بلا را برايم آسان نمايد.

- بسيار خوب، اين كه انسان در امتحانات الهي صبر پيشه كند خوب است، ولي چرا از خدا سلامتي نمي خواهي.

- اين همه مصيبت و رنج را چه كنم.

- به جاي اينكه از خدا صبر بر بلا بخواهي، از او تندرستي و سلامتي و شكر بر آن را بخواه؛ زيرا شكر بر عافيت بهتر از صبر بر بلاهاست. [1] .

--------------------

پي نوشت ها:

[1] مشكاة الأنوار، ص 262.

منبع: حيات پاكان داستانهايي از زندگي امام سجاد؛ مهدي محدثي؛ بوستان كتاب چاپ اول 1383.

مجموعه اي از كتابها را در علوم مختلف تأليف كرده است كه خود دليل بر علم و دانش فراوان اوست، از جمله:

1- كتاب النوادر.

2- كتاب الزهد. [5] .

3- كتاب تفسير القرآن. [6] .

4- روايت وي رسالة الحقوق را از امام زين العابدين عليه السلام. [7] .

5- روايتش دعاي سحر معروف به دعاي ابوحمزه [8] را كه از امام بزرگوار امام زين العابدين عليه السلام نقل مي كند.

روايات ابوحمزه از ائمه

ابوحمزه تعداد زيادي از احاديث را از قول ائمه طاهرين عليهم السلام نقل كرده است؛ از امام زين العابدين عليه السلام و از امام موسي بن جعفر عليه السلام روايت كرده [9] و همچنين از ابورزين اسدي و جابر بن عبدالله انصاري نقل حديث كرده است. و ابوايوب و ابوسعيد مكاري و ابن رآب و ابن محبوب و ابن مسكان و ابان بن عثمان و ديگران از او حديث نقل كرده اند. [10] .

وفات ابوحمزه

اين عالم گرانقدر در سال 150 ه وفات يافت [11] و مسلمانان با فقدان او يكي از بزرگان انديشه و جهاد دوران خود را از دست دادند.

-----------------

پي نوشت ها:

[1] الكني و الالقاب: 2 / 132.

[2] رجال نجاشي.

[3] ميزان الاعتدال: 1 / 363، تهذيب التهذيب: 2 / 7.

[4] تهذيب التهذيب: 2 / 8.

[5] فهرست طوسي.

[6] فهرست طوسي.

[7] تحف العقول.

[8] الكني و الالقاب.

[9] رجال كشي.

[10] معجم رجال الحديث: 21 / 162.

[11] رجال طوسي.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام چاپ 1372.

اسد بن خويلد بن عبدالعزي قرشي، شيخ او را از اصحاب امام سجاد عليه السلام شمرده است. [1] .

---------------------------

پي نوشت ها:

[1] رجال طوسي.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام چاپ 1372.

و شايسته ترين ايشان براي امامت علي (ع) بود.

ايشان از هواخواهان استوار و پا برجاي علي (ع) بودند و مي گفتند كه مخالفان وي اهل دوزخ و آتشند... بايد دانست كه بتريه از اصحاب حديث و پيروان حسن بن صالح بن حي همداني ثوري كوفي (186 - 100 ه_) و كثير النوي (يعني كثير هسته فروش) از معاصران حضرت محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) و از ياران سالم بن ابي حفصه (م 137 ه) و حكم بن عتيبه كوفي (م 115 ه) و ابوالمقدام ثابت حداد از اصحاب امام سجاد و حضرت باقر و سلمة بن كهيل (م 122 ه) بودند... (فرهنگ فرق اسلامي: ص 10 دكتر محمد جواد مشكور) - م.

[4] بقره / 8: و از مردم كساني مي گويند: به خدا و روز واپسين ايمان آورديم در حالي كه ايمان نياورده اند.

[5] رجال كشي.

[6] رجال كشي.

[7] تهذيب التهذيب: 2 / 16.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام چاپ 1372.

مسأله از ابوجعفر - امام باقر - عليه السلام بپرسيم، ما اين مطلب را به تو واگذار مي كنيم، ثوير مي گويد: اين موضوع مرا غمگين كرد تا اين كه به مدينه رسيديم و از هم جدا شديم و من بر ابوجعفر عليه السلام وارد شدم و عرض كردم: فدايت شوم؛ ابن ذر و ابن قيس ماصر و صلت همراه من بودند و من از ايشان شنيدم كه مي گفتند: چهار هزار مسأله را نوشته ايم و مي خواهيم آن مسائل را از ابوجعفر عليه السلام بپرسيم و اين مطلب مرا غمگين كرد، امام ابوجعفر عليه السلام پرسيد: چرا غمگين شدي؟ وقتي كه ايشان آمدند به ايشان اجازه بده وارد شوند، و چون فردا شد غلام ابوجعفر عليه السلام وارد شد و عرض كرد: فدايت شوم ابن ذر به همراه گروهي به در منزل آمده اند، (ثوير مي گويد) ابوجعفر عليه السلام رو به من كرد و فرمود: ثوير! برخيز و به ايشان اجازه ورود بده. من برخاستم و آنها را به منزل در آوردم، همين كه وارد شدند، سلام دادند و نشستند و چيزي نگفتند. چون سكوت ايشان به درازا كشيد، امام ابوجعفر عليه السلام رو به ايشان كرد و از ايشان خواست تا سخن بگويند و آنان چيزي نمي گفتند، ابوجعفر عليه السلام وقتي كه چنين ديد، به كنيزش به نام سرحه فرمود: سفره غذا را بياور. همين كه سفره را حاضر كرد، امام عليه السلام فرمود: سپاس خدا را كه براي هر چيزي حد پاياني قرار داده حتي براي اين سفره نيز حد پاياني قرار داده است، ابن ذر فورا پرسيد:

حد سفره چيست؟

«وقتي كه سفره نهاده مي شود، نام خدا را مي برند و چون بر مي دارند حمد و سپاس خدا را مي گويند...»

امام عليه السلام به ايشان دستور داد تا غذا ميل كنند و به آن كنيز گفت آب خوردن بياورد و او ظرف آبي از پوست آورد، امام عليه السلام فرمود: سپاس خداي را كه براي هر چيزي حد پاياني مقرر فرموده است، ابن ذر فورا پرسيد:

حد آب خوردن چيست؟ «حد آب خوردن آن است كه وقت نوشيدن نام خدا را ببرند و پس از نوشيدن حمد خدا را بگويند و نبايد از طرف دسته ظرف و همچنين اگر شكستگي دارد از جاي شكستگي آب بخورند...» و همين كه از خوردن غذا فارغ شدند، امام عليه السلام رو به ايشان كرد و از ايشان خواست تا سخن بگويند، ايشان از هيبت و شكوه امام ساكت بودند و امام عليه السلام به ابن ذر توجهي كرد و فرمود:

«آيا ممكن است يكي از احاديث ما را كه به شما رسيده است نقل كني؟

آري يابن رسول الله، رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود: من در ميان شما دو شي ء گرانقدر مي گذارم؛ يكي بزرگتر از ديگري است؛ كتاب خدا و اهل بيتم، اگر به آن دو تمسك جوييد، هرگز گمراه نخواهيد شد...»

امام ابوجعفر عليه السلام فرمود:

«يابن ذر، اگر رسول خدا - صلي الله عليه و آله - را ملاقات كني و بگويد: درباره ثقلين پس از من چه كرديد؟ چه خواهي گفت؟» ابن ذر آماده شد و چنين گفت:

«اما ثقل اكبر - يعني قرآن - را پاره پاره كرديم و اما ثقل اصغر - يعني عترت طاهره - را كشتيم.»

امام ابوجعفر فرمود: «يابن ذر آيا با وجود اين حديث پيامبر را باور داري؟ نه به خدا سوگند، روز قيامت

قدمي بر نخواهي داشت مگر اين كه از سه چيز مي پرسند: از عمر، كه در چه راهي گذرانده اي و از مال و ثروت كه از كجا به دست آورده اي و در چه راهي صرف كرده اي و از محبت ما اهل بيت مؤاخذه مي شوي.» آن گروه از سراي امام عليه السلام بيرون شدند، و امام به غلامش دستور داد تا در پي ايشان برود و ببيند چه مي گويند؛ غلام رفت و برگشت و به امام عليه السلام عرض كرد: شنيدم كه به ابن ذر مي گفتند: براي اين مطالب به همراه تو آمديم؟ گفت:

واي بر شما ساكت باشيد و به آنچه مي گويم گوش فرادهيد: مردي كه معتقد است خداوند از ولايت ايشان مي پرسد با وجود اين چگونه ممكن است از چنين كسي كه حد سفره انداختن و حد ظرف آب خوري را مي داند، من چيزي بپرسم؟. [3] .

-------------------------

پي نوشت ها:

[1] تهذيب التهذيب: 2 / 36.

[2] رجال طوسي.

[3] حياة الامام الباقر: 2 / 225 - 223.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام چاپ 1372.

قرص نان جو خشك شده را آورد. سپس امام سجاد عليه السلام فرمود: «اين قرصها را بگير كه در خانه ي ما به غير از اين چيزي نيست وليكن حق تعالي به بركت اين قرصها، به نعمت و مال بسياري اعطاء مي فرمايد.» پس آن مرد، دو قرص نان را گرفت و به بازار رفت و نمي دانست كه با آنها چكار بكند. نفس و شيطان نيز وسوسه اش مي كردند كه: «نه دندان طفلان مي توانند اين قرصهاي نان را بجوند و نه شكم تو و اهل و عيال ترا سير مي كند و نه طلبكاري اين را از تو قبول مي كند.»

پس در بازار مي گشت تا آنكه به يك ماهي فروشي رسيد كه يك ماهي در دستش مانده بود و هيچ كس آن را از او نمي خريد. مرد فقير به او گفت: «بيا و اين يك قرص نان جو را با اين ماهي عوض كنيم.» ماهي فروش قبول كرد و ماهي را داد و يكي از آن دو قرص نان را گرفت. سپس مرد فقير رفت و بقالي را ديد كه اندكي نمك با خاك ممزوج شده دارد كه هيچ كس آن را از او نمي خرد، پس گفت: «بيا اين نمك را بده و اين قرص را بگير.» مرد بقال قبول كرد و نمك را داد و آن قرص را گرفت. سپس مرد فقير به خانه رفت و در فكر بود كه ماهي را پاك كند. در اين هنگام

متوجه شد كه كسي درب خانه را مي زند، چون بيرون آمد ديد آن ماهي فروش و آن بقال قرصهاي جو پس آورده اند و مي گويند: «دندان طفلان ما نمي توانند اين قرص را بجوند

و ما نمي دانستيم كه تو از روي فقر و پريشاني اين قرصها را به بازار آورده اي! حال اين نان هاي خود را بگير و آن ماهي و نمك را نيز به خودت بخشيديم.» آن مرد، ايشان را دعا كرد و به داخل خانه برگشت، و چون طفلانش نتوانستند آن نانها را بخورند سراغ آماده كردن ماهي رفتند. چون شكم ماهي را شكافتند ديدند دو دانه ي مرواريد در شكم ماهي قرار دارد كه بهتر از آن در هيچ صدف و دريائي نباشد، پس خدا را بر آن نعمت شكر كردند.

آن مرد در اين فكر بود كه چگونه آن مرواريدها را بفروشد و با آنها چكار بكند كه شخصي از طرف حضرت امام زين العابدين عليه السلام آمد و پيغام آورد كه امام سجاد عليه السلام مي فرمايد: «خداي تعالي به تو گشايش اعطاء نمود و از پريشاني خلاص شدي! اكنون طعام ما را به ما رد كن كه آن را به غير از ما كسي نمي خورد.»

پس آن شخص، آن دو قرص را خدمت حضرت امام سجاد عليه السلام برد و آن حضرت با آن افطار كرد. آن درويش، نيز مرواريدها را با قيمت بسيار بالائي فروخت و احوالاتش خوب و نيكو گرديد و وي يكي از ثروتمندان گرديد. چون منافقان بر اين قضيه مطلع شدند با هم گفتند: «چه عظيم است اختلاف ايشان، اول قادر نبود بر اصلاح درويش و آخر او را به ثروتي عظيم رساند.»

چون اين سخن به امام سجاد عليه السلام رسيد فرمود: «به پيغمبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم نيز اين چنين مي گفتند! آيا نشنيده ايد كه در وقتي كه آن حضرت، احوال بيت المقدس

را بيان مي كرد او را تكذيب نمودند و گفتند: كسي كه از مكه به مدينه به دوازده روز مي رود چگونه در يك شب به بيت المقدس مي رود و باز مي آيد؟ آنها كار خدا و اولياء خدا را ندانسته اند.» [1] .

-------------------------

پي نوشت ها:

[1] حديقة الشيعه - كشف الغمه.

منبع: عجايب و معجزات شگفت انگيزي از امام سجاد؛ تهيه و تنظيم واحد تحقيقاتي گل نرگس؛ شاكر؛ چاپ اول 1386 .

110 - تذكرة الحفاظ، ج 1، ص 74.

[2] اخبار الدول، ص 110.

منبع: امامان اهل بيت در گفتار اهل سنت؛ داود الهامي؛ مكتب اسلام چاپ اول پائيز 1377.

جواب هاي شايسته و متناسب با فهم آنان مي داد. همه ي دانشجويان شيفته ي اخلاق و رفتارش شده بودند و چشم هايشان از شادي «حضور» مي درخشيد، سپس امام سجاد عليه السلام به آنان گفت: «مرحبا به طالبان علم، شما امانتدار علم و دانشيد و در آينده اي نه چندان دور، شما نوجوانان قوم، بزرگان قوم خواهيد شد.» [1] . وقتي احترام او را به دانشجويان ديدم، با خود گفتم سؤالم را مطرح نكنم، ولي باز بر سر دو راهي بودم كه بگويم يا نه، سؤال و جواب ها تمام شد. امام زين العابدين مطلبي را گفت كه با شنيدن آن از طرح سؤالم به كلي منصرف شدم، او فرمود: «دانشجو و طالب علم وقتي از خانه به قصد يادگيري خارج مي شود، هر قدمي كه برمي دارد تا هفت طبقه ي زير زمين براي او تسبيح مي گويند.» جلسه تمام شد و من نيز همراه آن عده برخاستم و خداحافظي كردم. ديگر ترديد نداشتم، با سعي و تلاش مضاعف تحصيلاتم را ادامه دادم و هرگونه بي خوابي و سختي و مشقتي را تحمل كردم. اگر امروز در زندگي موفقم آن را مرهون و مديون جلسه آن روز هستم. طرز برخورد حضرت علي بن الحسين عليه السلام با دانشجويان مسير زندگي ام را تغيير داد، ضمن آنكه اجر و ثواب زيادي در راه كسب علم برايم نوشته شد.

-----------------------

پي نوشت ها:

[1] انوار البهيه، ص 102.

منبع: حيات پاكان داستانهايي از زندگي امام سجاد؛ مهدي محدثي؛ بوستان كتاب چاپ اول 1383.

(جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام چاپ 1372.

حضرت رضا عليه السلام چاپ 1372.

با تمسخر گفت: «اگر اين گونه باشد كه تو مي گويي، پس من از تابوت مي پرم.» بعد خودش خنديد، و مردم را نيز خنداند.

حضرت فرمود: «خدايا! ضمره، بر سخن رسول خدا صلي الله عليه و اله و سلم خنديد و مردم را نيز خنداند، پس او را با تأسف بگير.» پس به مرگ ناگهاني مبتلا شد. بعد از آن، غلام ضمره نزد امام سجاد عليه السلام آمد و گفت: «خدا ترا توفيق دهد، ضمره با مرگ ناگهاني مرد. به خدا سوگند! صداي او را شنيدم كه مانند زمان حياتش، آن را مي شناختم كه گفت: واي بر ضمرة بن سمره! تمام خويشانم از من جدا شدند و من به دار جحيم رفتم و آنجا اقامتگاه من است.»

امام سجاد عليه السلام فرمود: «الله اكبر! اين جزاي كسي است كه به سخن رسول خدا صلي الله عليه و اله و سلم بخندد و ديگران را بخنداند.» [1] .

------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار ج 46.

منبع: عجايب و معجزات شگفت انگيزي از امام سجاد؛ تهيه و تنظيم واحد تحقيقاتي گل نرگس؛ شاكر؛ چاپ اول 1386 .

جا ماند، مثل اين كه انگشتر را بر موم نرم فرو برده باشد. آنگاه فرمود: «اي حبابه! هر كه بعد از من چنين نمود او امام پس از من است.» پس از شهادت اميرمؤمنان عليه السلام به حضور امام حسن عليه السلام مشرف شدم و عرض كردم:

«ارني دلالة الامامة» «علامت امامت خويش را به من نشان دهيد.» امام حسن عليه السلام فرمود: «اي حبابه! آن سنگي را كه پدرم مهر نمود به من بده» و آن گاه انگشتر خويش را بر آن سنگ زد و فورا نقش پيدا كرد. بعد از امام حسن عليه السلام همين عمل را امام حسين عليه السلام انجام داد و چون نوبت به امام سجاد عليه السلام رسيد عمر من به 113 سال رسيده بود و قدم خميده گشته بود و پيري مرا از پاي درآورده بود. چون به محضر امام زين العابدين عليه السلام رسيدم، آن حضرت را مشغول نماز ديدم و آن حضرت چون از يك نماز فارغ مي گشت فورا نماز ديگري را از سر مي گرفت. چون انتظار من به طول انجاميد به پا خاستم تا بروم. ناگهان امام عليه السلام با دست اعجاز به من اشاره نمود. به قدرت كامله ي الهي و توجهات امام سجاد عليه السلام ناگاه جواني به من برگشت و چون دختري نوجوان شدم! آن گاه به من فرمود: «اي حبابه! آن سنگ را به من بده.» و آن را مهر فرمود. حبابه گويد: من به محضر امام باقر و امام صادق و امام كاظم و امام رضا عليهم السلام نيز رسيدم و چون به محضر امام هشتم عليه السلام رسيدم بار ديگر پير و نحيف شده بودم. آن حضرت سنگ را برايم مهر نمود و فرمود:

«اينك مهياي سفر آخرت باش كه به زودي از دنيا خواهي رفت.» [1] . حبابه - اين زن سعادتمند - پس از 9 ماه از دنيا رفت و امام رضا عليه السلام بر جنازه ي او نماز گزارد.

----------------------------

پي نوشت ها:

[1] كليني، اصول كافي، ج 2، كتاب الحجه، باب ما يفصل به بين دعوي المحق و المبطل.

منبع: كرامات و مقامات عرفاني امام سجاد؛ سيد علي حسيني قمي؛ نبوغ؛ چاپ دوم 1381 .

داد و چون نوبت به امام سجاد عليه السلام رسيد عمر من به 113 سال رسيده بود و قدم خميده گشته بود و پيري مرا از پاي درآورده بود. چون به محضر امام زين العابدين عليه السلام رسيدم، آن حضرت را مشغول نماز ديدم و آن حضرت چون از يك نماز فارغ مي گشت فورا نماز ديگري را از سر مي گرفت. چون انتظار من به طول انجاميد به پا خاستم تا بروم. ناگهان امام عليه السلام با دست اعجاز به من اشاره نمود. به قدرت كامله ي الهي و توجهات امام سجاد عليه السلام ناگاه جواني به من برگشت و چون دختري نوجوان شدم! آن گاه به من فرمود: «اي حبابه! آن سنگ را به من بده.» و آن را مهر فرمود. حبابه گويد: من به محضر امام باقر و امام صادق و امام كاظم و امام رضا عليهم السلام نيز رسيدم و چون به محضر امام هشتم عليه السلام رسيدم بار ديگر پير و نحيف شده بودم. آن حضرت سنگ را برايم مهر نمود و فرمود:

«اينك مهياي سفر آخرت باش كه به زودي از دنيا خواهي رفت.» [1] . حبابه - اين زن سعادتمند - پس از 9 ماه از دنيا رفت و امام رضا عليه السلام بر جنازه ي او نماز گزارد.

----------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] كليني، اصول كافي، ج 2، كتاب الحجه، باب ما يفصل به بين دعوي المحق و المبطل.

منبع: كرامات و مقامات عرفاني امام سجاد؛ سيد علي حسيني قمي؛ نبوغ؛ چاپ دوم 1381 .

مي فرمايد: و در كتاب كشي از قاسم بن عوف در حديثي نقل مي كند كه: حضرت سجاد عليه السلام فرمود: زنهار كه در طلب علم به در خانه ي ديگري روي كه اين جا بايد به سراغ علم آمد، تا اين كه هفت سال از مرگ من بگذرد آن گاه خداوند جواني را از فرزندان فاطمه عليهاالسلام برانگيزد كه علم و حكمت در سينه ي او برويد، چنان كه گياه از باران مي رويد. قاسم گفت: هنگامي كه علي بن الحسين عليه السلام رحلت فرمود: حساب روز و هفته و سال را نگه مي داشتيم، يك روز كم و زياد نشد كه حضرت باقر عليه السلام زبان به نشر علم گشود.

منبع: معجزات امام سجاد؛ حبيب الله اكبرپور؛ نشر الف؛ چاپ دوم تابستان 1383 .

سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام؛ 1372 .

جهاد و مبارزه برگزيده اي!! آنگاه به اين مقدار نيز بسنده نمي كند، آيه اي در فضيلت جهاد قرائت مي كند، ان الله اشتري من المؤمنين انفسهم و اموالهم بان لهم الجنة يقاتلون في سبيل الله فيقتلون و يقتلون.... [2] منظور معترض اين است كه چرا همراه امويان با دشمنان اسلام به ستيز نمي پردازي و به حج مشرف مي شوي.

فردي صوفي مسلك و راحت طلب، فرصت طلبي نموده با حضرت كه امام المجاهدين است، يادگار سالار شهيدان حسين عليه السلام، كه آن هم يادگار حيدر كرار است، كه خون مشركان و ملحدان از شمشيرشان هماره مي چكد، اين گونه برخورد مي كند! امام سجادي كه در برابر شمشير آهيخته عبيدالله بن زياد آن گونه ارزش آفريد و پوزه ستمگر را به خاك ذلت ماليد. و هنگامي كه عبيدالله شمشير به شهادت حضرت آهيخت، به وي فرمود: آيا خاندان عترت را از مرگ مي ترساني. آيا نمي داني شهادت در راه خدا افتخار ماست! أباالقتل تهدوني... اما علمت ان القتل لنا عادة و كرامتنا شهادة. [3] . اينك امام المجاهدين در برابر سؤال اين فرصت طلب اين گونه پاسخ مي دهد: تو كه آيه در فضيلت جهاد مي خواني دنبال آن را كه ويژگي هاي مجاهدان و همراهان آنان و اهداف آنان را بيان مي كند، نيز بخوان. كه آيه ادامه مي دهد: التائبون العابدون السائحون الراكعون الساجدون الآمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر و الحافظون لحدود الله و بشر المؤمنين. [4] مجاهدان در راه دين و خدا، شب زنده داران شب و شيران بيشه در روزند. آنان هيچ منكر و كار زشت را برنمي تابند و بر ترك هيچ واجب و ارزشي رضايت نمي دهند. آنان براي حفظ حدود و احكام الهي تلاش مي كنند.

آيا حزب عثمانيه و امويان اين شرايط را فراهم آورده اند؟ آيا آنان براي گسترش اسلام مي ستيزند؟ و آيا براي حراست از حدود الهي با ديگران در نبردند؟! امام مي افزايد هر گاه چنين همراهاني يافت شد، ما جهاد را بر هيچ چيز برنمي گزينيم. لم نؤثر علي الجهاد شيئا، [5] زيرا كه جهاد در اين شرايط برترين فضيلت خواهد بود، فالجهاد معهم افضل من الحج. [6] . امام مجاهدان اين گونه راه را تبيين مي كند و جهاد را با شرايط خودش برترين فضيلت مي شمرد. و اين گونه پندارهاي باطل منحرفين از صراط مستقيم را رسوا مي سازد. امام مجاهدان در اين گفتار موضع خود را در برابر برخوردهاي بني اميه با ديگران به خوبي شفاف مي سازد و شبهه ي فرصت طلب ياوه گو را نيز اين گونه شفاف پاسخ مي دهد.

-------------------

پي نوشت ها:

[1] تهذيب الاحكام، ج 5، ص 374.

[2] توبه، 112.

[3] فتوح، ج 5، ص 143.

[4] توبه، 113.

[5] الفقيه، ج 2، ص 141، مناقب، ج 4، ص 173.

[6] كافي، ج 5، ص 22، كتاب الجهاد.

منبع: امام سجاد الگوي زندگي؛ حبيب الله احمدي؛ فاطيما؛ چاپ دوم 1384 .

وارث علم و ساير كمالات خدادادي آن بزرگوار مي باشند. آري حضرت اميرالمؤمنين علي -عليه السلام- باب «مدينه علم» پيامبر مي باشند كه «انا مدينة العلم و علي بابها» [3] يعني: «من شهر علم هستم و «علي» درب آن مي باشد.» و تمام علم حضرت به جانشينان ايشان يكي پس از ديگري انتقال يافته است.

علاوه بر «علم غيب» امام سجاد -عليه السلام- كه در عنوان «علم لا يتناهي حضرت» به گوشه اي از آن اشاره شد، بايد توجه داشت حضرت سجاد -عليه السلام- داراي علوم همه انبياء و صاحب مراتب عالي علم مي باشند. حضرت در زمينه الهي بودن علم ائمه و گستردگي دامنه آن مي فرمايند: «حضرت محمد - صلي الله عليه و آله و سلم - امين خداوند در روي زمين بود و چون به لقاء حق شرفياب شد، اهل بيت او وارثان او و امينان خداوند در روي زمين مي باشند. علم منايا و بلايا (كه علم به سرنوشت و مقدرات انسانهاست)، نسب عرب، طهارت مولد آنان، نام شيعيان و اسامي پدران آنها، همه نزد ماست. ما برگزيدگان خداوند و اوصياي پيامبريم و از هر فرد ديگري به قرآن سزاوارتر مي باشيم. ما در مراتب عالي علم قرار داريم و علوم همه انبياء نزد ما به وديعت گذارده شده است.» [4] . ائمه ما عليهم السلام قسم ياد مي كردند كه «علم الكتاب و الله كله عندنا» [5] يعني: «قسم به خداوند كه همه علم كتاب نزد ماست.» همان علمي كه جانشين حضرت سليمان با قطره اي از آن، تخت «بلقيس» را از «يمن» به «فلسطين» آورد. يكي ديگر از ابعاد علوم ائمه عليهم السلام بهره مندي آنان از اسرار و علومي ويژه است كه نمي توان آن

را در اختيار همه قرار داد و همچنين سر آمدي آنان در «علم فقه» و «احكام» كه حضرت سجاد -عليه السلام- در اين دو بخش نيز پيشتاز و نمونه بوده اند. به هر تقدير بر اساس يكي از اعتقادات ضروري شيعه، «ائمه دين» عليهم السلام به جميع «الهي» و «بشري» عالمند و هيچ چيز بر آنها مخفي نمي باشد و حضرت سجاد -عليه السلام- نيز امام بر حق و وارث شجره طيبه علم و كمال پدران معصوم خود بوده اند. در زمينه جايگاه رفيع علمي حضرت سجاد -عليه السلام- دو استدلال ديگر نيز قابل توجه است:

1- تمام ميراث سترگ علمي كه در عصر امام باقر -عليه السلام- كه بحق «شكافنده علوم» لقب گرفتند و در زمان امام صادق -عليه السلام- كه به خاطر تلاش در نشر فرهنگ اسلام و تبيين احكام و معارف ناب، بحق «رئيس مذهب» لقب يافتند در اختيار جامعه اسلامي قرار گرفت از حضرت سجاد -عليه السلام- بوده، بر اساس وراثت در صفات كماليه كه از اصول اساسي امامت مي باشد، همه را از آن امام بزرگوار به ارث برده بودند.

2- بر اساس «ان آثارنا تدل علينا» يعني: «آثار و نتايج وجود ما بر كمالات ما دلالت مي كند»، مجموعه هاي پرقيمت و بي بديل بجا مانده از حضرت سجاد -عليه السلام- از قبيل «صحيفه كامله سجاديه» و «رسالة الحقوق» و صدها حديث و روايت از يك سو و شاگردان تربيت شده و به مرتبه كمال رسيده نظير «ابوحمزه ثمالي» كه او را ائمه هدي «سلمان» و «لقمان» زمان ناميده اند، از سوي ديگر دلالت واضح به جايگاه رفيع علمي و فرهنگي حضرت دارد.

-------------------------

پي نوشت ها:

[1] بخشي از آيه 12، از سوره 36: يس.

[2]

البرهان في تفسير القرآن، ج 4، ص 5 الي 7.

[3] بحارالانوار، ج 40، ص 201 ح 4 (به نقل از عيون) و دهها روايت ديگر در همين جلد و غيره.

[4] بصائر الدرجات، ص 120.

[5] اصول كافي، ج 1، ص 257.

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

هشام بن اسماعيل، هنگامي كه از سوي عبدالملك بن مروان، حاكم شهر مدينه بود، همواره به علي بن الحسين عليه السلام و خاندانش آزار مي رساند. افزون بر آن، بالاي منبر مي رفت و به علي بن ابي طالب عليه السلام دشنام مي داد. [3] پس از آنكه وليد بن عبدالملك به جاي پدرش نشست، هشام را بر كنار كرد و دستور داد تا براي رسيدگي به جرايم وي به پا نگه داشته شود. خود هشام بن اسماعيل مي گويد: با خود گفتم به خدا سوگند كسي بيش از علي بن الحسين عليه السلام از من شكايت نخواهد كرد و چون مرد صالح و درست كاري است، گفته هايش پذيرفته مي شود. [4] برخلاف انتظار، امام چنين نكرد. حال به رفتار جوان مردانه آن حضرت از زبان فرزندش، عبدالله بن علي عليه السلام اشاره مي كنيم: «وقتي هشام بر كنار شد، پدرم ما را بر حذر داشت از اينكه كلام زشتي كه خوشايند نيست، به هشام بگوييم. بدين جهت، همه ما را جمع كرد و فرمود: اين مرد از كار بر كنار شده و براي پاسخ گويي به عملكردش نسبت به مردم نگه داشته شده است. كسي از شما حق ندارد متعرض وي گردد. من گفتم: پدرجان! براي چه و حال آنكه به خدا سوگند، رفتار او با ما خيلي زشت و ناپسند بود و ما منتظر چنين روزي بوديم (تا از وي انتقام بگيريم). پدرم فرمود: پسرم او را به خدا واگذار (تا هر آنچه صلاح مي داند با وي كند). از همين رو، هيچ يك از فرزندان علي بن الحسين عليه السلام حتي با يك حرف متعرض وي نگرديد». [5] .

نه تنها امام سجاد عليه السلام از تعرض به وي

و شكايت از او مانع شد، بلكه بنا به گفته معمر، روزي علي بن الحسين عليه السلام نزد هشام رفت و به او گفت: به وسيله ما براي هر كسي كه خواستي، كمك بخواه (تا از وي برايت رضايت بخواهيم). - با اينكه وي در زمان حكومت خود رفتارهاي ناشايستي با خاندان پيامبر داشت - هشام (در مقابل اين رفتار شرمسار شد و) گفت: «الله أعلم حيث يجعل رسالته؛ خداوند بهتر مي داند كه رسالتش را در كدام خاندان قرار دهد». [6] (انعام: 124). در ماجراي قيام مردم مدينه كه به واقعه «حره» و «اقم» معروف است، جوان مردي امام مشاهده مي شود. بنا بر نوشته هاي تاريخي، پس از شهادت امام حسين عليه السلام به دست بني اميه و بازگشت خاندان پيامبر به شهر مدينه و افشاي جنايت هاي هولناك سپاهيان شام عليه فرزند و خاندان پيامبر، مردم برآشفتند و بناي ناسازگاري گذاشتند. يزيد براي تبرئه خود از قتل امام حسين عليه السلام به حيله هايي متوسل شد و در گام نخست، حاكم پيشين مدينه، يعني وليد بن عتبه را از حكومت بر كنار و عثمان بن محمد بن ابوسفيان را جانشين وي كرد. حاكم جديد بناي خوش رفتاري را با مردم گذاشت و براي نشان دادن حسن نيت خود، برخي از بزرگان مدينه، همچون: عبدالله بن حنظله، غسيل الملائكة، منذر بن زبير و عبدالله بن ابوعمرو بن خوض را نزد يزيد به شام فرستاد تا مورد تكريم يزيد قرار گيرند. سپس با هدايايي كه مي گيرند، به مدينه باز گردند و مردم را آرام كنند، ولي نتيجه اين سفر برخلاف انتظار بني اميه شد. آنان وقتي بازگشتند، به مردم خبر دادند:

به خدا سوگند،

ما (از نزد يزيد) خارج نشديم، مگر اينكه در هراس بوديم كه مبادا (به خاطر گناهان او) از آسمان تير عذاب بر ما ببارد؛ زيرا او مردي است كه با زنان شوهردار و دختران و خواهرانش نكاح مي كند و شراب مي نوشد و نماز نيز نمي خواند. [7] . وقتي مردم سخن عبدالله و ديگران را شنيدند، يك پارچه قيام كردند و حاكم مدينه و تمامي بني اميه را از شهر بيرون كردند. از جمله آنان مروان بود كه با همه دشمني ها كه به خاندان پيامبر روا داشته بود، به علي بن الحسين عليه السلام پناهنده شد. وي همسر خود و ديگر اقوامش را در پناه آن حضرت قرار داد و خود به سوي شام گريخت. علي بن الحسين عليه السلام نيز با جوان مردي به همه آنان پناه داد. اين در حالي بود كه وقتي مروان نزد عبدالله بن عمر رفت و از وي درخواست پناهندگي كرد، عبدالله نپذيرفت. [8] .

------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] محمد مرتضي زبيدي، تاج العروس، بيروت، مكتبة الحياة، ج 3، ص 477.

[2] عبد الرزاق كاشاني، تحفة الاخوان في خصائص الفتيان، تهران، شركت انتشارات علمي و فرهنگي، ص 53.

[3] سب و لعن اميرالمؤمنين علي عليه السلام يكي از سنت هاي زشتي بود كه معاوية بن ابي سفيان آن را بنا نهاده و تا صد سال در جامعه اسلامي آن روز رواج داشت تا اينكه عمر بن عبدالعزيز اين رسم زشت را برچيد و جلو سب و لعن علي عليه السلام را گرفت.

[4] طبقات، ج 5، ص 114.

[5] همان.

[6] تاريخ دمشق، ج 41، ص 394.

[7] سير اعلام النبلاء، ج 3، ص 324.

[8] تاريخ طبري، ج

4، ص 372. نكته قابل توجه اينكه طبري در توجيه رفتار عبدالله بن عمر، علت پذيرش و پناه دادن امام سجاد عليه السلام را دوستي ميان او و مروان مي شمرد، حال آنكه نه به لحاظ سني و نه از نظر ويژگي هاي اخلاقي تناسبي ميان آنان نبود و شواهد فراوان تاريخي بر دشمني مروان و آل او با آل ابي طالب وجود دارد.

منبع: امام سجاد از ديدگاه اهل سنت؛ علي باقر شيخاني؛ مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما؛ چاپ اول 1385.

تا موهاي سرش سفيد، كمرش خميده و چشم هايش نابينا شد، چگونه گريه نكنم، در حالي كه جلو چشمم، پدر و برادر و چندين نفر از بستگانم را شهيد كردند [1] .

مكن منعم مدام ار گريه كردم

غم خود را نهان در گريه كردم

گلاب اشك من گلگون اگر بود

به آن گل هاي پرپر گريه كردم

به باغ كربلا با همسرايان

به داغ شش برادر گريه كردم

شب تنهايي ام در خلوت خويش

بر آن تن هاي بي سر گريه كردم [2] .

برخاستيم و به راه افتاديم. در راه بازگشت با خود مي انديشيدم كه عجب حرف نابجايي زدم، كاش نمي گفتم؛ حق داشت گريه كند، او در تمام فراز و نشيب هاي آن سفر حضور داشت، جريان تشنگي كودكان خردسال امام حسين عليه السلام را ديده بود، ماجراي تير باران شدن مشك عباس را فراموش نكرده بود، حادثه ي تلخ تنهايي و صداي «هل من ناصر...» پدرش، قطعه قطعه شدن برادرش، بالاي نيزه رفتن سرهاي شهدا و توهين و تحقير مجلس ابن زياد و... همه و همه، زخم هاي عميقي بر دل پر دردش بود كه هرگاه به ياد مي آورد، سيلاب اشك از چشمانش جاري مي شد.

اگر در حادثه ي كربلا بيمار نبود، او نيز شهيد مي شد، آن وقت ممكن بود اسلام و كربلا در همان جا مدفون شود و ديگر هيچ فردي از سلاله پاك رسول خدا باقي نماند.

------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] داستان هاي شنيدني، ص 95.

[2] غفورزاده (شفق)، شاعر معاصر.

منبع: حيات پاكان داستانهايي از زندگي امام سجاد؛ مهدي محدثي؛ بوستان كتاب چاپ اول 1383.

يك افعي بسيار هولناكي با چشم هاي سرخ از درون زمين آشكار شد و خود را به محراب عبادت آن حضرت نزديك كرد.

وليكن امام سجاد عليه السلام كمترين حساسيتي در برابر آن موجود وحشتناك نشان نداد و ارتباط خود را با پروردگار متعال قطع نكرد. افعي دهان خود را نزديك انگشتان پاي آن حضرت آورد و آتشي از دهانش خارج ساخت كه بسيار وحشتناك بود، ولي حضرت با آرامش خاطر و خيالي آسوده به نماز خود ادامه مي داد و توجهي به آن نداشت. در همين حال كه شيطان با آن حالت وحشتناك مشغول اذيت و آزار بود، ناگهان تيري سوزاننده از سمت آسمان آمد و به آن ملعون اصابت كرد. همين كه تير به او خورد، فريادي كشيد و به همان حالت و شكل اوليه خود بازگشت و كنار امام سجاد عليه السلام ايستاد و اظهار كرد: شما سيد و سرور عبادت كنندگان هستي، و چنين نامي تنها زيبنده و شايسته ي شماست. و سپس در ادامه كلام خود افزود: من شيطان هستم و تمام عبادت كنندگان را از زمان حضرت آدم تاكنون فريب و بازي داده ام و كسي را قوي تر و پارساتر نيافته ام. و پس از آن شيطان از نزد امام سجاد عليه السلام خارج شد و حضرت بدون آنكه به او توجهي داشته باشد، به نماز و نيايش خود با خدا مشغول بود. [1] .

رهبر عالم امام الساجدين

كنز علم اولين و آخرين

حجت بر حق علي بن الحسين

بوالحسن سجاد زين العابدين

بر قضا و قدر فرمانروا

خادم درگاه او روح الامين

گردش افلاك او را محور است

حكمران بر آسمان و بر زمين

صورتش مرآت ذات

بي مثال

رأفت و حلمش چو ختم المرسلين

نااميد هرگز نرفت از درگهش

دست حاجت از يسار و از يمين [2] .

---------------------------

پي نوشت ها:

[1] حديقة الشيعه 511.

[2] سفينه عشق، 158.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

شهامت را رشادت را

همه شب تا سحر قائم همه ايام را صائم

كه خالص كرده از بهر خداي خود عبادت را [3] .

--------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحار 46 / 62.

[2] داستان هاي اصول كافي 1 / 274.

[3] لاله ي عشق 66.

منبع: داستان هايي از اخلاق و رفتار امام سجاد زين العابدين؛ علي ميرخلف زاده؛ محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم چاپ اول تابستان 1383.

جدا شدند.

منبع: معجزات امام سجاد؛ حبيب الله اكبرپور؛ نشر الف؛ چاپ دوم تابستان 1383 .

آلودند، دود و تاريكي آنها را پوشش داده است».

اينك سيد الساجدين عليه السلام چهره ي خندان قيامت، در مورد چهره هاي خندان قيامت اين گونه سخن مي گويد: در قيامت همه چهره ها گريانند مگر چهار گروه، كه اين چهار گروه چشمانشان و چهره هايشان خندان خواهد بود - كل عين باكية يوم القيامة الا اربعة اعين، عين بكت من خشية الله و عين فقئت في سبيل الله و عين غضت عن محارم الله و عين باتت ساهرة ساجدة يباهي بها الله الملائكة. [6] (به اين مضمون، روايات زياد است.) «هر چشمي در قيامت گريان خواهد بود به جز چهار چشم 1 - چشمي كه از ترس خدا گريه نموده باشد. 2 - چشمي كه در راه خدا از حدقه بيرون آورده شده باشد. 3 - چشمي كه از حرام خدا پوشيده باشد. 4 - چشمي كه شب زنده دار و در حال سجده بوده است».

چشمي كه از خدا بترسد، چشم انسان مؤمن خداباور است كه از حال خويش نگران است. از گناه و لغزش در هراس، به خاطر هول و هراس ها، در پيشگاه خدا اشك ريزان است. و نيز چشمي كه به خاطر خدا آن را از حدقه بيرون افكنده باشند. يعني دشمن دين چشماني را كه از خدا باوران كور كرده اند و از حدقه بيرون افكنده اند، در قيامت اين چشم ها خندان خواهند بود.

گروه سوم آن چشمي كه از حرام پوشيده باشد و چشم داشتي به حرام نداشته است. چشمي كه حريم خدا را پاس نهاده و حدود الهي را رعايت نموده نيز در قيامت گريان نخواهد بود. منظور از اين گروه تنها آن چشمي نيست كه از

نگاه به نامحرم پوشيده باشد، بلكه منظور چشمي است كه از هر حرامي پوشيده است. گروه چهارم چشماني است كه شب بيدار بوده اند و به خاطر خدا در تهجد و عبادت به سر برده اند. اين گروه نيز در قيامت خندان خواهند بود.

در روايات ديگر در مورد گروه چهارم اين نكته وجود ندارد كه شب بيداري آنها تنها به تهجد و نماز باشد. بلكه به طور شامل مي فرمايد چشمي كه در راه خدا شب بيدار باشد كه در اين صورت چشمان فراواني كه در عبادت هستند را شامل خواهد داد. مانند چشمان افرادي كه شب بيدارند براي خدا مطالعه مي كنند يا مي نويسند، و مانند چشمان پاسداران و مرزداران كه با شب بيداري از كيان و حريم امت اسلامي و امنيت آنها پاس مي دهند. از دين و اعتقاد دفاع مي كنند، مانند چشمان بيدار مادران بچه دار و پرستاران بيماردار، و مانند چشم بيدار كشاورزان آبيار و كارگران كارخانه دار، مانند چشمان بيدار رانندگان صحرانورد و خلبانان آسمان نورد و.... هر كس در هر موقعيت اگر به خاطر خدا شب بيدار باشد از گروه چهارم بوده و چهره وي خندان خواهد بود.

-------------------

پي نوشت ها:

[1] زمر، 69.

[2] همزه، 7.

[3] نبأ، 18.

[4] آل عمران، 106.

[5] عبس، 38 و 40.

[6] كشف الغمه، ج 2، ص 99.

منبع: امام سجاد الگوي زندگي؛ حبيب الله احمدي؛ فاطيما؛ چاپ دوم 1384 .

كتاب خدا كه در آن سجده باشد، نخواند، مگر آنكه سجده مي كرد. و هر گاه حق تعالي از او بدي را دفع مي كرد كه از او در بيم و هراس بود يا مكر كننده را از او بر مي گردانيد، سجده شكر مي نمود. و هر گاه از نماز واجب فارغ مي شد، سجده شكر بجا مي آورد. و هرگاه توفيق پيدا مي كرد كه ميان دو نفر را اصلاح كند، براي شكر آن سجده مي كرد و اثر سجده در مواضع سجود آن حضرت نمايان بود. به اين سبب آن حضرت را سجاد مي گفتند. [1] .

--------------------

پي نوشت ها:

[1] جلاء العيون، ج 2، ص 675.

منبع: پنجاه و هفت درس زندگي از سيره عملي حضرت امام سجاد؛ گردآوري و انتخاب حميدرضا كفاش؛ عابد؛ چاپ اول بهار 1381 .

به من گفت: عموي من: محمد بن علي عليه السلام (امام باقر عليه السلام) پدرم را به ترك خروج و قيام امر مي فرمود و او را مطلع نمود كه اگر عليه «بني اميه» خروج كند و از «مدينه» بيرون رود، عاقبت كار او به كجا خواهد كشيد. حال تو آيا با پسر عموي من جعفر بن محمد عليه السلام (امام صادق) ملاقات نمودي؟ گفتم: «آري!» گفت: «آيا از او درباره من سخني شنيدي؟» گفتم: «آري!» گفت: «چگونه مرا ياد مي كرد؟ به من خبر ده!» گفتم: «فدايت شوم! من دوست ندارم با تو روبرو شوم با بيان آنچه از او شنيده ام» (و بدين وسيله خاطر تو را پريشان سازم.)يحيي گفت: «آيا تو مرا از مرگ مي ترساني؟! آنچه را كه از او شنيده اي بياور!!» من گفتم: «از او شنيدم كه مي فرمود: هر آينه تو نيز كشته مي شوي و به دار آويخته مي شوي، همان طور كه پدرت كشته شد و به دار آويخته گشت.!!» در اين حال رنگ چهره «يحيي» تغيير كرد و گفت: «يمحو الله ما يشاء و يثبت و عنده ام الكتاب» [1] يعني: «آنچه را خداوند بخواهد از ميان مي برد، و آنچه را كه خداوند بخواهد برقرار مي كند و علم «ام الكتاب» كه تغيير ناپذير است در نزد اوست.»

اي متوكل!! بدرستي كه خداوند عزوجل اين امر ولايت را به ما تأئيد نمود، و از براي ما هم «علم» را قرار داد و هم «شمشير» را، و هر دو تاي آنها را براي ما جمع كرد. و پسرعموهاي ما فقط به «علم» اختصاص يافتند. من گفتم: «فدايت گردم! من چنين مي دانم و مي انگارم كه «توده مردم به پسرعمويت

جعفر -عليه السلام- ميلشان بيشتر است از ميلي كه به تو و به پدرت دارند!» يحيي گفت: «اين بدان سبب است كه عمويم محمد بن علي و فرزندش جعفر عليهماالسلام مردم را به حيات و زندگي فرامي خوانند و ما مردم را به مرگ فرا مي خوانيم.!»

من گفتم: «يابن رسول الله! آيا ايشان داناترند و يا شما داناتر هستيد؟!» «يحيي» مدتي سر به زير افكنده و سپس سر خود را بلند كرده و گفت: «همگي ما داراي علم مي باشيم، مگر آنكه ايشان مي دانند تمام چيزهايي را كه ما مي دانيم و ليكن ما نمي دانيم تمام آنچه را كه ايشان مي دانند.» پس از اين «يحيي» به من گفت: «آيا تو از گفته ها و كلمات پسرعموي من چيزي نوشته اي؟!» گفتم: «آري!» گفت: «آنها را به من نشان بده!» من از براي او بيرون آوردم مسائل گوناگوني را از علم و بيرون آوردم براي او دعايي را كه ابوعبدالله -عليه السلام- بر من املاء نموده بود، و به من خبر داده بود كه: پدرش محمد بن علي عليهماالسلام آن دعا را بر او املاء نموده بود و خبر داده بود كه آن دعا از دعاهاي پدرش علي بن الحسين -عليهماالسلام- است از دعاي «صحيفه كامله». «يحيي» نظري در آن دعا كرد تا آنكه تا پايانش را قرائت نمود و به من گفت: «آيا به من اجازه مي دهي از آن نسخه اي بردارم؟» گفتم: «يابن رسول الله! آيا از من اجازه مي خواهي در مورد چيزي كه از شما و از جانب شما به ما رسيده است؟!!» «يحيي» گفت: «هان، اينك من براي تو بيرون مي آورم صحيفه اي را از دعاي كامل از آنچه را كه

پدرم از پدرش حفظ نموده است، و حقا پدرم سفارش مي نمود به صيانت و حفاظت آن كه مبادا به دست غير اهل برسد.» «عمير» مي گويد: پدرم (متوكل بن هارون) گفت: «من برخاستم و سر و صورت او را بوسيدم و به وي عرض كردم: «سوگند به خداوند اي پسر رسول خدا! من محبت شما و اطاعت از شما را «دين» خود براي خود قرار داده ام! و حقا اميدمندم كه همين ولاء و طاعت، مرا در زندگاني ام و در مردنم سعادتمند گرداند!!» پس صحيفه اي را كه من به او داده بودم انداخت به سوي غلامي كه با وي بود و گفت: «اين دعا را با خط روشن و آشكار و زيبايي بنويس! و به من عرضه بدار! اميد است من آن را از بر كنم. چرا كه من آن را از جعفر - حفظه الله - طلب مي كردم و او از من دريغ مي نمود.» «متوكل» مي گويد: «من در اين حال بر كرده خود پشيمان گشتم و نمي دانستم چكار بايد بكنم؟ و ابوعبدالله -عليه السلام- هم چنين نبود كه قبلا به من بفهماند كه من نبايد آن را به احدي بدهم.»

سپس «يحيي» صندوقچه اي را طلبيد، و چون به نزدش آوردند، از ميان آن صحيفه قفل و مهر شده اي را بيرون آورده و نظري به مهر آن نمود و آن را بوسيد، و گريه كرد و پس از آن مهرش را شكست و قفل آن را گشود و سپس «صحيفه» را باز كرد و به روي چشمش گذاشت و به چهره اش ماليده و گفت: «سوگند به خداوند، اي «متوكل»! اگر تو گفته پسر عمم را به من نمي گفتي

كه: «من كشته مي شوم و به دار آويخته مي گردم»، تحقيقا من اين «صحيفه» را به تو نمي دادم، و در حفظ آن ساعي بوده و از دادن به غير بخل مي ورزيدم. و ليكن من تحقيقا مي دانم كه: «گفتار او حق است كه از پدرانش اخذ كرده است و تحقيقا صحت آن به وقوع خواهد پيوست. بنابراين نگران آن شدم كه مثل چنين علمي به چنگ «بني اميه» افتد و آنان آن را كتمان كنند، و در خزانه هايشان براي خود ذخيره نمايند. بنابراين تو اين «صحيفه» را بگير و مرا از نگراني فارغ ساز، و در مورد آن در انتظار باقي بمان! پس در آن هنگامي كه خداوند ميان من و آن جماعت آنچه را كه بخواهد حكم كند، حكم فرمود، اين «صحيفه» امانتي است و از من نزد تو، تا اينكه آن را برساني به سوي دو پسر عمويم: محمد و ابراهيم دو پسران عبدالله بن الحسن بن الحسن بن علي عليهماالسلام زيرا كه آن دو جانشينان من هستند در امر امامت پس از من.»

«متوكل» مي گويد: من «صحيفه» را از وي اخذ نمودم، و چون «يحيي بن زيد» كشته شد، به سوي «مدينه» رهسپار شدم، و ابوعبدالله امام صادق -عليه السلام - را ديدار كردم، و از حديث و داستان «يحيي» براي او گفتم.» حضرت گريست و اندوهش بر فقدان «يحيي» به شدت رسيد، و گفت: «خداوند رحمتش را بر پسرعموي من نازل كند، و وي را به پدرانش و اجدادش ملحق فرمايد!! و سوگند به خداوند اي «متوكل»! مرا از دادن دعا به او دريغ نيامد، مگر از همان جهتي كه او بر صحيفه پدرش

ترسيد و كجاست آن «صحيفه»؟ گفتم: «اين است آن «صحيفه». حضرت آن را گشود و گفت: «سوگند به خداوند اين خط عمويم «زيد» و دعاي جدم علي بن الحسين -عليهماالسلام - است.» پس از آن گفت به پسرش، برخيز اي «اسماعيل» و بياور آن دعايي را كه من تو را به حفظ و صيانتش امر كردم!! «اسماعيل» برخاست و صحيفه اي را بيرون آورد كه گويا بعينه همان صحيفه اي بود كه «يحيي بن زيد» به من داده بود. حضرت آن را بوسيد و به ديده اش نهاد و گفت: «اين خط پدرم، و املاء جدم عليهماالسلام در حضور من مي باشد.»

گفتم: «يابن رسول الله؛ آيا اذن مي دهيد من اين «صحيفه» را با «صحيفه زيد» و «يحيي» «مقابله كنم؟!» حضرت در اين كار به من اذن داد و گفت: «تو را براي اين امر مهم شايسته يافتم!» من نگاه كردم و ديدم آن دو «صحيفه»، مطلب واحدي است، و در آن حتي يك حرف را نيافتم كه با «صحيفه» ديگر اختلاف داشته باشد. در ادامه روايت مسأله تحويل صحيفه به دو پسر عبدالله بن الحسن و مكالمه حضرت صادق با آن دو آمده است و سپس به صورت مفصل كلام حضرت امام صادق -عليه السلام- در ارتباط با سخنان «يحيي بن زيد» كه «ما مردم را به مرگ مي خوانيم و پسرعموهاي ما آنان را به حيات» آمده است و همچنين داستان شگفت انگيز خواب حضرت رسول - صلي الله عليه و آله و سلم - بالاي منبر راجع به حاكميت «بني اميه» و لزوم برخورد با آنان و اينكه سلطنت آنان هزار ماه به طول خواهد انجاميد و در اين

مدت هرگز ملكشان زائل نخواهد شد و اينكه آنان هزار ماه به طول خواهد انجاميد و در اين مدت هرگز ملكشان زائل نخواهد شد و اينكه آنان بغض و كينه «اهل بيت» را شعار خود قرار خواهند داد و خداوند عملكرد آنان را براي رسولش بيان كرده است.

بعد حضرت فرمود: هر كس از ما «اهل بيت» خروج كند براي دفع ستم، بليه و گرفتاري او را از پاي در آورده و موجب فزون شكنجه و آزار ما و شيعيانمان خواهد شد (كه منظور قيام استقلالي و خود سرانه در عرض معصوم است و در صورت نبود امكانات، نه قيام و نهضتي كه در طول آن و به پيروي از دستورات آنان باشد كه با توجه به وجوب دفع ظلم و فضيلت و وجوب خروج از زير بار حكومت جائر و اينكه تشكيل حكومت اسلام از الزم فرائض است، نه تنها منعي نداشته كه واجب و لازم هم مي باشد.)بعد «متوكل به هارون» مي گويد: «سپس حضرت ابوعبدالله بر من آن دعاها را املاء نمودند و آنها هفتاد و پنج باب مي باشد. يازده باب آن از دست من به در رفت و از آنها شصت و اندي باب را نگه داشتم. و سپس در مقدمه صحيفه هاي موجود آمده است كه «حدثنا ابوالمفضل... - تا آخر سلسله روايت» [2] .

----------------------------------

پي نوشت ها:

[1] آيه 39 از سوره 13: الرعد.

[2] مقدمه صحيفه كامله سجاديه.

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات چاپ اول 1380.

منهاج السنة النبوية، ج 2، ص 123، طبع مصر.

منبع: امامان اهل بيت در گفتار اهل سنت؛ داود الهامي؛ مكتب اسلام چاپ اول پائيز 1377.

اشعار:

1 - اي آن كه در هر نيازي دست اميد به سوي تو دراز مي شود. بينوائي خود را به تو باز مي گويم مرا مورد عفو و بخشش خود قرار بده.

2 - اي اميد من كه اندوه و سختي را از من دور مي كني، همه گناهان مرا ببخش و حاجت مرا برآر.

3 - در هر حاجتي به تو روي مي آورم، تو دستگير خواستاران و هدف و مقصود مني.

4 - با كارهاي زشت خود به تو روي آوردم، هيچ مخلوقي در جهان به اندازه من گناهكار نيست.

5 - توشه راه من ناچيز است و مرا به مقصد نمي رساند، آيا بر كمي توشه بگريم يا بر دوري راهم؟!

6 - آيا تو مرا با ستمگران در يك جا جمع مي كني؟ پس طواف من به دور خانه تو و زيارت من چه مي شود؟!

7 - اي نقطه پايان آرزوهاي من آيا مرا به آتش خود مي سوزاني، پس اميد من به تو و ترس من از تو چه مي شود؟

8 - اي سرور من از قبول توبه ام بر من منت بگذار كه تو پروردگار و عالم به گفتار مني.

«حسن بصري» مي گويد: نزديك شدم ديدم كه وي امام، فرزند امام، علي بن الحسين زين العابدين عليه السلام است پس پاي او را بوسيدم و گفتم: اي فرزند نبوت، اين مناجات و گريه از بهر چيست؟ با اين كه تو داخل اهل بيتي هستي كه خداوند درباره آنها فرموده است: (ليذهب عنكم الرجس أهل. البيت و يطهركم تطهيرا) فرمود: اي فرزند ابوالحسن اين سخنان را كنار بگذار بهشت براي هر كس كه خدا را اطاعت كند، آفريده شده

است گر چه بنده حبشي باشد و جهنم براي هر كس كه خدا را نافرماني كند خلق شده هر چند آزاد مردي قرشي باشد پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرموده است:

«ايتوني بأعمالكم لا بأنسابكم»: «اعمال خود را نزد من آوريد نه انساب خود را» [2] .

--------------------------

پي نوشت ها:

[1] عطار، تذكرة الأولياء، ج 1، ص 34.

[2] بنا به نقل روضات الجنات، ج 3، ص 28 و 29 - از المنتظم ابن الجوزي، دكتر مصطفي شيبي، همبستگي ميان تصوف و تشيع، ص 155، ترجمه مرحوم دكتر علي اكبر شهابي.

منبع: امامان اهل بيت در گفتار اهل سنت؛ داود الهامي؛ مكتب اسلام چاپ اول پائيز 1377.

من علي بن الحسين و قال سعيد بن المسيب: بلغني أن علي بن الحسين عليه السلام كان يصلي في اليوم و الليلة ألف ركعة الي أن توفي. و قالوا: سمي زين العابدين لعبادته». «بر حضرت امام زين العابدين عليه السلام خوف و خشيت الهي به طرز عجيبي چيره شده بود گويند كه: در وقت وضو ساختن رنگ رخسار مباركش متغير گشتي و چون به نماز ايستادي لرزه بر اندام نازنينش افتادي از اين حالاتش سؤال كردند، فرمود: نمي دانيد كه در حضور كه مي بايد ايستاد و خدمت كه مي بايد كرد. و همچنين گويند كه: چون بادي بر مي انگيخت به تندي آن حضرت از خوف الهي چون بي هوشان بيفتادي و همچنين گويند كه: نوبه آتشي در منزل آن حضرت افروخته شد و وي در سجده بود از اطراف و جوانب آواز برآمد، آن حضرت از نياز و تضرع خود رجوع نكرد تا آن آتش فرو نشست بعد از آن وي را از آن سؤال كردند فرمود: كه فكر آتش ديگر چنان مشغول ساخته بود كه از سوزش اين آتش خبرم نبود». و چون مردمان به خواب رفتندي برخاستي و به عبادت مشغول گشتي و نادي بأعلي صوته و يدعو و كان من دعائه: «اللهم ان هول المطلع و الوقوف بين يديك اقلقني عن وسادي و منع رقادي». سپس صورت خود را روي خاكها مي گذاشت، خانواده و فرزندانش دور او را مي گرفتند و به حال او مي گريستند و آن حضرت ملتفت آنها نمي شد، سپس عرض مي كرد: «اللهم اني أسألك الروح و الراحة حين القاك و أنت عني راض».

«طاوس يماني» گويد: شبي در حجر بودم ناگاه ديدم كه حضرت امام علي زين العابدين

عليه السلام پيدا شد حضور وي را غنيمت دانسته، پس در عقب سر آن حضرت ايستادم، آن حضرت نمازها گزارد بعد از آن سر به سجده نهاد و روي مبارك خود بر زمين ماليد و دستهاي خود را به سوي آسمان كرده چيزي مي گفت، چون گوش كردم شنيدم كه مي فرمود: «عبيدك بفنائك، فقيرك بفنائك، سائلك بفنائك».

«طاوس» گويد: آن كلمات را ياد گرفتم و هرگز نبود كه به وسيله اين كلمات از الله سبحانه و تعالي چيزي خواسته باشم كه نداده باشد البته دعايم مستجاب شده به بركت اين كلمات و عزت آن حضرت. گويند: روزي آن حضرت به صحرا رفت، مولاي وي از عقب وي برفت او را يافت كه بر سنگ درشتي سجده كرده بود و مي گريست و مي گفت كه: «لا اله الا الله حقا حقا؛ لا اله لا الله تعبدا و رقا؛ لا اله الا الله ايمانا و تصديقا». راوي مي گويد: طاوس اين اذكار را شمرده تا به هزار بار رسيده است. وقتي سر از سجود برداشت، محاسنش در اشك غرق بود...

صاحب «روضات الجنان» مي نويسد: امارات شرف و علو شأن و علامات بزرگي و رفعت مكان حضرت امام زين العابدين عليه السلام از حيز تعداد بيرون است و از احاطه دائره خيال افزون، حجر و مدر گواه امامت و وصايت اوست چه جاي انسان و بشر. در بسياري از كتب آثار و اخبار مذكور است و بر السنه خواص و عوام مشهور كه «محمد بن حنفيه» در مكه مباركه با آن حضرت در مقام گفت و شنود آمده بر زبان آورد كه: من به امامت سزاوارترم زيرا كه فرزند صلبي اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب

ام سلاح رسول را به من مي بايد داد. حضرت امام زين العابدين عليه السلام فرمود كه: اي عم از خداي بترس و بر دعويي كه حق به جانب تو نباشد، اقدام منماي، اگر مي دانستمي كه امامت حق تو است، تو را خلاف نكردمي، اي عم ندانسته كه من وصي پدر خودم و پدرم وصي پدرش بود؟ «محمد حنفيه» همچنان بر سخن خود مصر بوده آخر الأمر مقرر بر آن شد كه حجرالأسود به امامت هر كس گواهي دهد، خليفه وقت و امام روزگار او باشد. پس هر دو برفتند نزديك به مقام ابراهيم عليه السلام نماز گزاردند، آنگاه نخست «محمد بن حنفيه» دست به دعا برآورد از حجرالأسود بر طبق مدعاي خود شهادت طلبيد، اما هيچ جوابي نشنيد. بعد از آن امام زين العابدين عليه السلام گفت: اي حجر به حق آن خدائي كه تو را به اين كرامت مشرف گردانيده كه انبياء و اولياء روي خود به تو مي مالند كه خبر دهي ما را كه امام بعد از حسين بن علي عليه السلام كيست؟ في الحال حجرالأسود در حركت آمده به كمال قدرت حضرت احديت به زبان عربي فصيح گفت: «به تحقيق امامت پس از حسين بن علي عليه السلام به علي بن الحسين عليه السلام رسيده است و امام زمان اوست. چون «محمد بن حنفيه» اين قضيه غريبه را مشاهده فرمود، به امامت آن جناب قائل گشته ديگر نزاع ننمود.

در كتاب «راحة الارواح» مذكور است مروي از «سفيان بن عيينه» كه وي از «ابن شهاب زهري» روايت كرده كه وي گفته: مرا برادري بود خدائي و من وي را بسيار دوست داشتمي، وي در جهاد روم شهيد شد اگر چه

از مفارقت وي بسيار اندوهگين شدم اما از حال وي مرا رشك آمد كه وي در راه خدا شهيد شد، من نيز آرزو كردم كه اي كاش من نيز شهيد مي شدم. وي را در خواب ديده و از حال وي سؤال كردم و گفتم: پروردگار تو با تو چه كرد؟ گفت: مرا بيامرزيد به سبب جهادي كه كردم و به واسطه دوستي محمد و آل محمد و زيادت مرا در بهشت مقدار هزار ساله راه از هر جانبي به شفاعت علي بن الحسين عليه السلام. وي را گفتم: مرا بر تو رشك است كه شهيد شدي. گفت: اي برادر مرا بر تو رشك بيشتر است و من منزلت تو را بيشتر آرزو مي كنم و مي خواهم و چون تو به حق و اصل شوي درجه تو بالاي درجه من خواهد بود بيشتر از هزار ساله راه.. گفتم: به چه چيز؟ گفت: به اين كه تو به خدمت امام علي بن الحسين عليه السلام مي رسي، هر آدينه و بر او سلام مي كني و چون روي وي مي بيني بر محمد و آل محمد صلوات مي فرستي و از او حديث روايت مي كني، و در اين زمان حكومت بني اميه است و كسي ذكر ايشان نمي تواند كرد و ستايش ايشان نمي تواند گفت، تو ذكر ايشان مي كني و ستايش ايشان مي گوئي و بدن خود را در معرض هلاك مي افكني، و ليكن خداي تو را نگاه مي دارد. چون از خواب بيدار شدم گفتم: مگر اضغاث و احلام است، ديگر باره او را به خواب ديدم مرا گفت: شك كردي، شك مكن كه شك در اينها كفر است و بدان چه ديدي كس را خبر مده

كه علي بن الحسين عليه السلام تو را خبر دهد بدين خواب. چنان كه رسول خدا صلي الله عليه و آله ابوبكر را خبر داد به خوابي كه ديده بود در راه شام، پس من از خواب بيدار شدم و نماز گزاردم، كسي از پيش علي بن الحسين عليه السلام آمد و مرا طلبيد مرا گفت: يا زهري دوش چنين و چنين خواب ديدي و آن هر دو خواب كه ديده بودم بعينهما به من باز گفت. كرامت و خرق عادت وي زياده از آن است كه در حيز تقرير و تحرير درآيد به همين قدر اختصار شد. [1] .

----------------------------------

پي نوشت ها:

[1] روضات الجنان، روضه هشتم، ج 2، ص 414 - 407.

منبع: امامان اهل بيت در گفتار اهل سنت؛ داود الهامي؛ مكتب اسلام چاپ اول پائيز 1377.

شكم خود حمل كرده كه احدي كسي را آن گونه حمل نكند، و از ميوه دلش به تو خورانيده كه كسي از آن به ديگري نخوراند، و اوست كه تو را با گوش و چشم و دست و پا و مو و همه اعضايش نگهداري كرده و بدين فداكاري شاداب و شادمان و مواظب بوده و هر ناگواري و درد و سنگيني و غمي را تحمل كرده تا [توانسته] دست قدرت [مكروهات] را از تو دفع نموده و تو را از آنها رهانده و به روي زمين كشانده و در عين حال راضي بوده كه تو سير باشي و او گرسنه بماند، و تو جامه بپوشي و او برهنه باشد، تو را سيراب كند و خود تشنه بماند، تو را در سايه بدارد و خود زير آفتاب باشد و با سختي كشيدن تو را به نعمت رساند، و با بي خوابي خود، تو را به خواب كند، شكمش ظرف وجود تو بوده و دامنش آسايشگاه تو و پستانش مشك آب تو و جانش فداي تو و به خاطر تو، و به حساب تو، گرم و سرد روزگار را چشيده است. به اين اندازه قدرش را بداني و اين را نتواني مگر به ياري و توفيق خدا.

--------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تحف العقول ، ص 263.

منبع: سيره و سخن پيشوايان؛ محمد علي كوشا؛ انتشارات حلم چاپ اول زمستان 1384.

جهاني حضرت رضا عليه السلام چاپ 1372.

[3] بقره / 8.

[4] تهذيب التهذيب: 2 / 434.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام چاپ 1372.

از حج برمي گردند به آنها خوشامد بگوييد و با ايشان مصافحه كنيد و از ايشان تجليل و احترام به عمل آوريد تا شما هم در اجر و پاداش ايشان شريك باشيد، پيش از آن كه آنان دوباره، آلوده به گناه شوند!» [4] . اينك ما به طور اختصار به برخي از حالات و رفتار امام در وقت اعمال حج اشاره مي كنيم:

حج پياده

امام سجاد عليه السلام همچون پدر بزرگوارش و عمويش امام حسن عليهماالسلام بارها با پاي پياده به مكه رفت و در يكي از مسافرتهايش تا رسيدن به بيت الله، بيست روز طول كشيد. [5] .

حج سواره

امام عليه السلام بيست سفر با شتر به حج رفت و در اين مسافرتها عده زيادي به همراه آن حضرت بودند. مورخان مي گويند: هرگز آن بزرگوار تازيانه اي به شترش نزد. [6] ابراهيم بن علي مي گويد: من سفري در خدمت علي بن حسين به مكه مشرف شدم، شتر آن حضرت مقداري درنگ كرد، امام عليه السلام با چوب دستيش اشاره اي به آن حيوان كرد اما دستش را رد كرد و او را نزد با اين همه فرمود: «آه از قصاص!»

و يك بار ديگر بين كوههاي رضوي، شتر درنگ كرد، امام عليه السلام چوب دستيش را به او نشان داد و فرمود: «بايد حركت كني اگر نه من خواهم زد.» سپس سوار شد و شتر به راه افتاد. [7] آري آن بزرگوار خودش را تا به اين اندازه از رحمت و محبت و مدارا با يك حيوان قرار داده بود كه يك تازيانه به او نمي زند و او را نمي آزارد و به نظر آن حضرت ستم كردن بر يك حيوان

نيز، قصاص و مسؤوليت عالم آخرت را در پي دارد.

همراهي قاريان با امام سجاد

وقتي كه امام عليه السلام قصد مسافرت به بيت الله الحرام را مي فرمود قاريان قرآن و دانشمندان اطراف آن حضرت را مي گرفتند زيرا كه آنان از درياي علوم و معارف و حكمتها و آداب آن بزرگوار بهره مند مي شدند. سعيد بن مسيب مي گويد: قاريان قرآن به مكه نمي رفتند مگر اين كه ببينند امام علي بن حسين مي رود، سالي آن حضرت راهي مكه شدند و ما هزار تن سوار بر مركب به همراه آن حضرت حركت كرديم. [8] آنان مسائل حج و احكام دين و ساير امور شرعي خود را از آن حضرت فرامي گرفتند، زيرا كه به اجماع تمام مورخان در آن روزگار كسي داناتر از آن بزرگوار به احكام قرآن و سنت نبود.

توشه سفر حج

امام عليه السلام بهترين و كاملترين تداركات را براي سفر حج و يا عمره آماده مي ساخت و از خوبترين توشه و ميوه از قبيل بادام و شكر و سويق (تلخان) ترش و شيرين به همراه برمي داشت. [9] در يكي از مسافرتها خواهرش بانوي بزرگوار حضرت سكينه مقداري توشه گرانبها تهيه فرموده بود كه هزار درهم براي آنها مصرف كرده بود، امام عليه السلام وقتيكه به بالاي «حره» رسيد دستور داد تمام آنها را بين فقرا و مستمندان توزيع كردند. [10] .

----------------------------------

پي نوشت ها:

[1] وسائل الشيعه: 8 / 5.

[2] من لا يحضره الفقيه: ص 156، وسائل الشيعه: 8 / 5.

[3] من لا يحضره الفقيه: ص 159.

[4] من لا يحضره الفقيه: ص 155.

[5] بحارالانوار، و در عقد الفريد: 3 / 103 آمده است كه آن

حضرت بيست و پنج مرتبه با پاي پياده به مكه رفت.

[6] حلية الاولياء: 3 / 133.

[7] فصول المهمه: ص 189.

[8] حياة الامام محمد الباقر: 1 / 138.

[9] بحارالانوار: 46 / 71.

[10] صفة الصفوة: 2 / 54.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 1)؛ باقر شريف قرشي مترجم محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام 1372.

كشت، لعنت كند. يزيد خشمناك شد و دستور داد گردن حضرت را بزنند. آن حضرت فرمود: اگر مرا بكشي چه كسي دختران پيامبر صلي عليه و آله و سلم را به وطن برمي گرداند، در حالي كه غير از من محرمي ندارند؟ گفت: تو آنها را بر مي گرداني و سوهاني خواست و شروع كرد غل را به دست خود از گردن آن حضرت بريدن. آن گاه گفت: اي علي بن الحسين! مي داني من از اين عمل چه قصدي دارم؟ حضرت فرمود: آري، مي خواهي غير از تو كسي در اين باره بر من منتي نداشته باشد. يزيد گفت: به خدا! همين منظور را داشتم.

منبع: معجزات امام سجاد؛ حبيب الله اكبرپور؛ نشر الف؛ چاپ دوم تابستان 1383 .

ديدم مگر همان عده را. گفتم: پدر و مادرم به قربانت! معجزات و نشانه هاي تو مرا به وحشت انداخت و عجائب تو مرا حيران كرد! فرمود: اي زهري! از اين جمعيت زياد جز همان عده ي كمي كه ديدي، حاجي نيست. آن گاه فرمود: دست به صورت خود بكش. كشيدم و باز مردم را به حالت اول ديدم.

منبع: معجزات امام سجاد؛ حبيب الله اكبرپور؛ نشر الف؛ چاپ دوم تابستان 1383 .

و بنيان خانواده را بر اين دو پايه استوار (محبت و گذشت) مستقر مي سازد، و من آياته ان خلق لكم من انفسكم ازواجا لتسكنوا اليها و جعل بينكم مودة و رحمة. [1] (براي توضيح دو محور ياد شده و حقوق متقابل دو همسر به كتاب فاطمه (سلام الله عليها) الگوي زندگي مراجعه نماييد. [2] .

----------------------------

پي نوشت ها:

[1] روم، 21.

[2] فاطمه (س) الگوي زندگي، ص 141.

منبع: امام سجاد الگوي زندگي؛ حبيب الله احمدي؛ فاطيما؛ چاپ دوم 1384 .

شود، بيهوده سوار بر آن نشود. بيش از توان حيوان، بر دوش وي بار حمل نكند، بيش از توان وي، راه نبرد. و لا يكلفها من المشي الا كما يطيق. [1] در برخي روايات اضافه شده كه در حال گعده و گفتگو با ديگران بر گرده آن قرار نگيرد. و نيز مركب خويش را به زور براي رفتن به جايي كه تنفر دارد، وادار نسازد، و لا يضر بها علي النفار. [2] . حال عظمت رفتار علي بن الحسين عليه السلام را تماشا كنيد كه چگونه حقوق حيوانات را رعايت مي نمايد. حضرت با شتري كه بيش از بيست بار، در برخي روايات چهل بار حج و عمره انجام داده است، شتري كه فاصله بين مدينه و مكه را مي پيمايد، يك ضربه بر آن وارد نمي سازد. حج علي بن الحسين عليه السلام علي ناقة اربعين حجة فما قرعها بسوط. [3] در برخي آثار بيست نوبت حج عنوان شده است. [4] . هنگامي كه يكي از شترها كه با آن به حج مي رفتند مرد، آن را دفن نمود تا درندگان آن را نخورند. [5] و در مورد شتري كه بيست بار با آن حج انجام داده بود و به امام باقر عليه السلام وصيت نمود كه بعد از وي هنگامي كه شتر مرد، دفنش نمايد تا درندگان آن را نخورند. آنگاه از رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم روايت نمود كه شتري كه هفت بار در عرفات وقوف نمايد از شترهاي بهشت قرار مي گيرد. [6] .

چگونه اهتمام به حقوق حيوانات در پيشگاه سيدالساجدين عليه السلام مطرح است، كه به دفن شتر وصيت مي نمايد. [7] آنگاه شتري كه

اين گونه محبت از علي بن الحسين عليه السلام مشاهده مي نمايد، طاقت فراق حضرت را ندارد و بعد از اين كه حضرت در بقيع به خاك سپرده مي شود، شتر از آب و علف بازمي ماند و خود را در كنار قبر امام مي رساند و سر و صورت خود را به خاك قبر مي نهد و در همان جا سه روز ماندگار مي شود تا از فراق حضرت از پاي در مي آيد. [8] اين نيز وفاداري حيوان نسبت به امام همام، امام ملك و امام ملكوت است.

------------------------

پي نوشت ها:

[1] وسائل، ج 8، ص 350.

[2] همان، ص 351، محاسن، ص 635.

[3] بصائر الدرجات، ص 353.

[4] مجموعه نفيسه، ص 207.

[5] خصال، ج 2، ص 517.

[6] محاسن، ص 635 و 636.

[7] همان، ص 635.

[8] الاختصاص، ص 300، كافي، ج 1، باب مولد علي بن الحسين (عليهماالسلام)، ح 4 و...، بحار، ج 46، ص 148.

منبع: امام سجاد الگوي زندگي؛ حبيب الله احمدي؛ فاطيما؛ چاپ دوم 1384 .

حضرت امام سجاد؛ گردآوري و انتخاب حميدرضا كفاش؛ عابد؛ چاپ اول بهار 1381 .

خود را رو در رو مشاهده مي كند؛ به خاطر اين كه از بهشت دنيا به زندان آخرت و عذاب هميشگي منتقل مي شود.

----------------------

پي نوشت ها:

[1] معاني الاخبار صدوق، باب 136.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام؛ 1372 .

عرش خود نگهداري؟ خداي سبحان وحي كرد: اي موسي! آنهايي كه دلهاي پاكي دارند و دستهايشان خاك آلوده است، آن كساني كه بزرگي مرا ياد مي كنند و به اطاعت من اكتفا مي نمايند همچنان كه طفل خردسال به شير مادر بسنده مي كند و آنهايي كه به مساجد من پناه مي برند همچنان كه عقابها به آشيانه شان پناه مي برند و كساني كه به خاطر محرمات من خشمگين مي شوند، موقعي كه محرمات مرا مردم حلال بشمارند آنان مثل پلنگ خشمگين، غضبناك مي شوند...»

براستي كه اين گروه با ايمان به خدا از بهترين انسانهايند هم در پاكدلي و هم در سلامت باطنها و نياتشان كه با دلها و عواطفشان تنها به سوي خدا توجه دارند و جز او را نمي بينند و به غير او ايمان ندارند و خداوند به خاطر اين ويژگيها به ايشان پاداش مي دهد و آنان را در سايه خود نگه مي دارد و مشمول لطف و مخصوص عنايت خاص خود مي فرمايد.

------------------------------

پي نوشت ها:

[1] امام زين العابدين: ص 202.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام؛ 1372 .

مهم است پس احسان محمد و علي - صلوات الله عليهما و علي ابنائهما - به اين امت بالاتر و مهمتر است بنابراين ايشان سزاوارترند براي پدري اين امت.» براستي كه پيامبر و وصي آن حضرت داراي حقوقي بس بالاتر از حقوق پدران بر اين امتند زيرا كه آن دو بزرگوار اين امت را آزاد كرده و از قيد بردگي و تاريكيهاي جهل و ناداني نجات داده اند و به ايشان زندگي والاي آزادانه مرحمت كرده اند، و ليكن افسوس كه اين امت الطاف ايشان را قدرداني نكرد بلكه دست عترت پاك پيامبر را از مركز حكومت و زمامداري كوتاه كرد و حاكمان امت به شكل بسيار هولناكي به نابودي عترت در سرزمين كربلا همت گماردند، امام زين العابدين عليه السلام مي فرمايد: «كان رسول الله صلي الله عليه و آله مكفرا لا يشكر معروفه، و لقد كان معروفه علي القرشي و العربي و العجمي، و من كان أعظم معروفا من رسول الله (ص) علي هذا الخلق؟ و كذلك نحن أهل البيت مكفرون لا يشكر معروفنا.» [2] . «نسبت به رسول خدا - صلي الله عليه و آله - ناسپاسي شد و شكر احسان و خوبيهاي ايشان به عمل نيامد در حالي كه به مردم قريش و به عرب و عجم نيكي كرد و چه كسي از پيامبر خدا (ص) به اين مردم بيشتر احسان كرده است؟ و همچنين نسبت به ما اهل بيت ناسپاسي شد و شكر احسان ما را نكردند.»

-------------------------

پي نوشت ها:

[1] امام زين العابدين: ص 202 به نقل از محاسن برقي.

[2] وافي: 3 / 133.

منبع: تحليلي از زندگاني امام سجاد (جلد 2)؛

باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمد رضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا عليه السلام؛ 1372 .

ناگاه صدايي از ديوار بلند شد و از جا كنده شد و خواست كه بر زمين افتد. مادرم با دست خود اشاره كرد و به ديوار فرمود: نبايد فرود آيي!!، قسم بحق مصطفي - صلي الله عليه و آله و سلم - كه حق تعالي رخصت نمي دهد تو را در افتادن. پس آن ديوار معلق در ميان زمين و هوا باقي ماند تا آنكه مادرم از آنجا بگذشت. پس پدرم امام زين العابدين عليه السلام صد اشرفي براي او تصدق داد. و نيز از حضرت امام صادق عليه السلام روايت شده كه روزي آن جناب جده اش، مادر حضرت امام محمد باقر عليه السلام را ياد كرد و فرمود: «كانت صديقة لم يدرك في آل الحسن مثلها». يعني جده ام صديقه بود و در دودمان حضرت امام حسن عليه السلام كسي به درجه و مرتبه او نرسيد. [3] (با توجه به اصطلاح «صديق» و مقام خاص صديقان كه در قرآن همرديف انبياء آورده شده اين تعبير امام صادق عليه السلام راجع به مادر بزرگ خود قابل دقت است.)

با توجه به نقل هاي متعدد تاريخي مبني بر حضور حضرت باقر عليه السلام در چهار سالگي در صحنه عاشورا، نبايد وصلت حضرت امام سجاد عليه السلام با حضرت فاطمه بنت الحسين عليه السلام ديرتر از سال 56 هجري بوده باشد.

----------------------------

پي نوشت ها:

[1] منتهي الآمال، ج اول، ص 177.

[2] بحارالانوار، ج 46، ص 55 (به نقل از عدد).

[3] منتهي الآمال، ج دوم، ص 58.

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات؛ چاپ اول 1380 .

«مختار» به ايشان هديه شده بود. ايشان مادر مكرمه حضرت زيد بن علي عليه السلام است كه با رشادت كامل عليه دودمان اموي قيام كرد و در «كوفه» به شهادت رسيد. در اين ارتباط قضيه بسيار جالبي در بحارالانوار نقل شده است كه از اين قرار است:

«ابوحمزه ثمالي مي گويد: هر سال يك بار علي بن الحسين عليه السلام را در ايام حج زيارت مي كردم. يك سال حضور حضرت آمدم و ديدم روي زانوي حضرت بچه اي نشسته است. من هم نزد ايشان نشستم. بچه آمد و در هنگام عبور از درگاه اتاق افتاد و حالش متشنج شد. حضرت علي بن الحسين عليه السلام بسرعت از جا بلند شد و دوان دوان به سراغ او رفت و با لباس خود، اشك هاي چشم آن طفل را پاك كرد و به او فرمود: اي پسرم! تو را به خدا پناه مي دهم كه در «كناسه» به دار آويخته شوي. به ايشان عرض كردم: پدر و مادرم فداي شما، كدام كناسه؟ فرمود: «كناسه ي كوفه» عرض كردم فداي شما شوم اين قضيه واقع مي شود؟ فرمود: بلي قسم به كسي كه پيامبر را بحق مبعوث فرمود، اگر بعد از من زنده باشي هر آينه اين بچه را در ناحيه اي از نواحي كوفه مي بيني در حالي كه مقتول است و بعد دفن شده و سپس او را از قبر بيرون آورده و در حالي كه او را لخت نموده روي زمين مي كشند و در «كناسه» به دار مي آويزند و سپس او را پائين آورده و مي سوزانند و خاكستر او را در آب فرات مي ريزند. گفتم: فداي شما شوم اسم اين غلام چيست؟ فرمود: اين فرزند من

«زيد» است. سپس چشمان حضرت پر از اشك شد و فرمود: آيا به تو نگويم خبر اين فرزندم را؟ شبي از شبها در حالي كه در سجده و ركوع به سر مي بردم در بعضي از حالات خواب مرا فراگرفت. پس ديدم كان در بهشت هستم و حضرت رسول و علي و فاطمه و حسن و حسين عليهم السلام مرا با جاريه اي از حورالعين تزويج نموده اند. من پس از هم بستر شدن با او نزد «سدرة المنتهي» غسل كردم و همينكه پشت كردم هاتفي صدا مي زد: «زيد» بر تو مبارك باد!1 «زيد» بر تو مبارك باد!! «زيد» بر تو مبارك باد!! پس از خواب بيدار شدم و آثار جنابت را در خود ديدم. و لذا بلند شدم و براي نماز غسل كردم و نماز صبح را خواندم، پس درب زده شد و به من گفته شد: پشت درب خانه كسي است كه تو را مي طلبد. من بيرون آمدم و مردي را ديدم كه با او جاريه اي بود پوشيده شده و روبندش در دستش بود و روپوشي روي او افتاده بود. من گفتم: حاجت تو چيست؟ گفت با علي بن الحسين عليه السلام كار دارم. گفتم من علي بن الحسينم پس گفت: من فرستاده «مختار ابن ابي عبيد الثقفي» هستم. او به شما سلام مي رساند و مي گويد: با اين جاريه در منطقه امان برخورد كردم و او را به 600 دينار خريدم، اين هم 600 دينار است. پس براي زندگي و روزگار خود از اين كنيز و پول استفاده نما. و نامه اي هم به من داد. من مرد و جاريه را وارد منزل نمودم و جواب نامه «مختار» را نوشتم و

آن مرد روانه شد. پس به «جاريه» گفتم: اسم تو چيست؟ گفت: «حوراء»، اهل منزل او را مهيا نموده و به عنوان عروس نزد من فرستادند. و سپس براي من اين بچه را به ارمغان آورد و من اسم او را «زيد» گذاشتم. «ابوحمزه» آنچه را به تو گفتم: يادداشت نما.

«ابوحمزه ي ثمالي» مي گويد: قسم به خدا مدتي نگذشت كه «زيد» را در كوفه در منزل «معاويه بن اسحاق» ديدم. نزد او رفتم و به او سلام كردم و به او گفتم: فداي تو شوم چرا به اين شهر آمدي؟ فرمود: براي امر به معروف و نهي از منكر. من هم مرتب نزد او رفت و آمد مي كردم. بعد شب نيمه شعبان نزد او آمدم و بر او سلام كردم و او به خانه هاي «بارق و بني هلال» منتقل شده بود. نزد او نشستم. او گفت: اي ابوحمزه آيا بلند مي شوي تا براي زيارت قبر حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام مشرف شويم؟ عرض كردم: بلي فدايت شوم. بعد ابوحمزه روايت را ادامه مي دهد تا اينجا كه: رسيديم به «ذكوات البيض» او فرمود: اين قبر اميرالمؤمنين است. و سپس برگشتم. و سرگذشت ايشان همان بود كه بود. پس به خدا قسم او را ديدم در حالي كه كشته شده بود و دفن گرديد و سپس قبر او نبش شد و بدنش را عريان روي زمين كشيدند و به دار آويختند و بعد هم سوزانده شد و در پائين كوفه به آب ريخته شد. [1] . البته داستان اين خواب و وقايع بعد از آن به گونه هاي ديگري هم نقل شده است. [2] . از اين حديث شريف علم

غيب حضرت سجاد عليه السلام محبت و ارادت «مختار» به حضرت سجاد عليه السلام محبت شديد حضرت سجاد عليه السلام به جناب «زيد بن علي» - سلام الله عليه - استفاده مي شود.

--------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 46، ص 183، ح 48 (به نقل از فرحة الغري).

[2] بحارالانوار، ج 46، ص 169، ح 15 (به نقل از امالي صدوق).

منبع: اسوه كامل؛ محمد محسن دعايي؛ اطلاعات؛ چاپ اول 1380 .

حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

تو فرض و واجب گردانيده مي تواني در موقع حج به جا آورده و به اين وسيله به كمال روحاني و معنوي نايل گردي.

منبع: زندگاني امام زين العابدين علي بن الحسين (از اعيان الشيعه)؛ سيد محسن امين حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

و استظهار گوشها و چشمها نپردازي، و هرگز چنين وانمود نكني كه اطمينان توبه گوشها و چشمها بيش از وثوق تو نسبت به خدا است.

و سزاوار نيست كه با اين عمل خود بر ديگران منت نهي؛ زيرا كه خيريه و صدقه عملي است كه نتيجه آن منحصرا عايد تو خواهد شد. پس چون بر كسي منت نهي چنان باشد كه كار خود را تقبيح كرده، و عمل خود را ضايع گردانيده اي و اين، دليل بر اين است كه خود را مراعات نكرده و مانند كسي است كه نيك و بد نزد او يكسان است. و بدين ترتيب چگونه مي توان گفت كه چنين شخصي به اصول اخلاقي پايبند باشد؟ و لا قوة الا بالله.

منبع: زندگاني امام زين العابدين علي بن الحسين (از اعيان الشيعه)؛ سيد محسن امين حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

راضي و خوشنود گردد.

خداوند از بندگان خود بيش از امور مشكل و سخت، كارهاي آسان را خواسته است. علاوه بر اين، سادگي و درويش منشي به مراتب براي شما بهتر از زندگاني پر زرق و برق و لرد منشي است. از طرفي لردان و كساني كه با زندگي اشرافي خود گرفته اند اغلب بيش از كساني كه به درويشي و سادگي مي گذرانند با مشقت و سختي مواجه خواهند شد. زيرا كه سادگي و بي پيرايه زيستن، خود از صفاتي است كه با خلقت انسان آفريده شده و هر يك براي آدمي امري طبيعي محسوب مي شود، و طبيعت هرگز همراه با مشقت و تكلف نخواهد بود. و لا قوة الا بالله.

منبع: زندگاني امام زين العابدين علي بن الحسين (از اعيان الشيعه)؛ سيد محسن امين حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

و او را فراهم ساخته اي. رفتارت با وي چنان باشد كه از حدود تواضع و انعطاف خارج نشوي و از تو خوشنود باشد، بدان اندازه كه وي را از تو باز دارد و به دين و آيين تو صدمه اي وارد نسازد. و جز با استمداد از خداوند به اين امر اقدام ننمايي. و لا حول و لا قوة الا بالله.

منبع: زندگاني امام زين العابدين علي بن الحسين (از اعيان الشيعه)؛ سيد محسن امين حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

شدن است. اين امر باعث مي شود كه خاطرش از تو برنجد و بر تو بدگمان گردد و از رفتار تو به خويشتن بپردازد و در انديشه فرو رود. و نيز بر تو است كه چون كسي را بنگري كه از معلم تو به غيبت و بدگويي پرداخته از وي دفاع كني و سخن نادرست او را پاسخ گويي و در برابر به تمجيد و تحسين وي بپردازي.

و نيز مي بايست كه معايب آموزگار خويش را پوشيده داري و صفات حميده او را آشكار بگرداني و با آنان كه به دشمني و عداوت وي پرداخته اند مجالست ننمايي، و با دوستان و نيك انديشان وي دشمني و عداوت نشان ندهي. همين كه در كسب علم و رعايت معلم بر اين منوال رفتار نمودي فرشتگان خداوند بر تو شاهد و گواه گردند كه قصد و نيت تو در اين كار حضرت باريتعالي بوده است، و در راه خدا و خوشنودي او به كسب علم پرداخته اي و در علم و دانش و ادب و فرهنگ به آهنگ مردمان و اراده مخلوق رنج نبرده اي.

منبع: زندگاني امام زين العابدين علي بن الحسين (از اعيان الشيعه)؛ سيد محسن امين حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

فراهم مي سازد، هيچ طاعتي براي هيچ مخلوقي نسزد، و چون حق خداي را ادا كردي آنگاه در مقام اداي حق مالك برآيي. و لا قوة الا بالله.

منبع: زندگاني امام زين العابدين علي بن الحسين (از اعيان الشيعه)؛ سيد محسن امين حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

آموختن دانش خويشتن ابا داري و بهره نرساني، و يا آنگاه كه جهت كسب علم و دانش به خدمت تو درآيند، آنان را از خوي و خصلت خود به دهشت و ملال درآوري، آن وقت است كه خداي عزوجل لباس علم از تو برگيرد و فروغ دانش از تو دور كند و مقام و منزلت تو را از دلهاي كسان برافكند.

منبع: زندگاني امام زين العابدين علي بن الحسين (از اعيان الشيعه)؛ سيد محسن امين حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

كفايت كرد و از آن پس او را به اطاعت و فرمان تو درآورد و تو را بر وي امين گردانيد و او را نزد تو به وديعت نهاد تا به هرگونه نيكي و خوش رفتاري كه با وي به پاي گذاري در پيشگاه عدل خداي محفوظ بماند. پس تو با وي به نيكي باش چنانكه خداي با تو نيكي فرمود و اگر خدمت وي در نظر تو ناپسند آيد و با روحيه و مزاج تو توافق نجويد او را با مملوكي ديگر تبديل كن، و با هواي نفس، بندگان خداي را دستخوش رنج و شكنجه قرار مده كه همه نيروها و توانايي ها از آن ذات مقدس متعال ايزد ذوالجلال است.

منبع: زندگاني امام زين العابدين علي بن الحسين (از اعيان الشيعه)؛ سيد محسن امين حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

به دنبال آن بر اثر محبت و علاقه اي كه خداوند در دلش جاي داد چنان به تو دل بست كه حاضر شد تو را سير گرداند، و خود گرسنه بماند؛ به تو لباس بپوشاند و خود عريان بماند؛ تو را سيراب كند و خود با تشنگي بسازد؛ در زير سايه بانها جايت دهد و خود در آفتاب سوزان، چهره تابناك خويش تيره سازد. اين همان مادر پر عاطفه است كه روزي شكمش جاي تو، آغوش گرم و پر مهرش، خانه و منزل كوچك تو، پستان نرم و لطيف و پر شيرش سيراب كننده تو، و خودش پاسبان تو، و در سردي و گرمي روزگار مباشر و متصدي كارهاي تو بود. پس تو نيز بايد در برابرش سپاسگزاري و قدرداني كني و اين قدرداني و تشكر جز به ياري و توفيق خداوند ميسر نخواهد بود.

منبع: زندگاني امام زين العابدين علي بن الحسين (از اعيان الشيعه)؛ سيد محسن امين حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

است.

منبع: زندگاني امام زين العابدين علي بن الحسين (از اعيان الشيعه)؛ سيد محسن امين حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

خلق خدا بداني. او را درباره خودش يار باش و در برابر دشمن، كمك كار؛ و ميان او و شياطين او حايل شو و حق اندرز او را به جاي آور، و براي رضا و خوشنودي خدا چنانچه به اطاعت خدا درآمد و به خوبي از او پذيرا گرديد به او رو كن و گرنه خدا نزد تو مقدم باشد، و خدا گرامي تر از اوست.

منبع: زندگاني امام زين العابدين علي بن الحسين (از اعيان الشيعه)؛ سيد محسن امين حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

بنماي و به مسالمت با وي رفتار كن و هرگز زبان به دشنامش مگشاي. چنانچه كسي در نصيحت و اندرز وي راه خطا رفت و با وي به حيله و تزوير پرداخت جلوگيري كن، و به نيكي و خير با وي معاشرت كن. و لا حول و لا قوة الا بالله.

منبع: زندگاني امام زين العابدين علي بن الحسين (از اعيان الشيعه)؛ سيد محسن امين حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

حسيني عاملي؛ ترجمه حسين وجداني؛ مؤسسه انتشارات اميركبير چاپ سوم 1374.

شناخت و معرفت الهي به آنان دست داده است. قرآن در اين باره مي فرمايد: «انما يخشي الله من عباده العلموا؛ از بندگان خدا، تنها عالمانند كه از او خشيت دارند». (فاطر: 28)

يكي از مصداق هاي برجسته اهل خشيت در برابر حق تعالي، امام علي بن الحسين عليه السلام بود. تاريخ نگاران، سيره نگاران و عالمان علم رجال در كتاب هايشان با اشاره به مقام خوف و خشيت آن حضرت گفته اند: «علي بن الحسين هرگاه براي نماز مي ايستاد، به خود مي لرزيد. وقتي از علتش پرسيدند، فرمود: آيا مي دانيد در پيشگاه چه كسي مي ايستم و با چه كسي سخن مي گويم»؟ [1] . سفيان بن عيينه از بزرگان تابعين، درباره آن حضرت مي گويد: «علي بن الحسين بن علي بن ابي طالب عليه السلام به حج رفت و احرام بست و سوار مركب براي حركت آماده شد، ولي رنگ از چهره اش پريد و بر اندامش لرزه افتاد؛ به گونه اي كه نتوانست تلبيه (لبيك اللهم لبيك) گويد. وقتي پرسيدند كه چرا تلبيه نمي گويي؟ فرمود: «اخشي ان اقول لبيك فيقول لي لا لبيك؛ مي ترسم بگويم خدايا اجابت كردم و به من گفته شود اجابتي در كار نيست (و حضرت حق مرا نپذيرد)». به او گفتند: چاره اي جز گفتن تلبيه نيست. پس شروع به تلبيه كرد و ناگاه بي هوش شد و از مركب بر زمين افتاد و حالش همواره تا پايان حج چنين بود». [2] .

مالك بن انس بزرگ مذهب مالكي نيز مي گويد: «علي بن الحسين عليه السلام احرام حج بست، ولي هنگامي كه خواست لبيك گويد، بي هوش شد و از مركب بر زمين افتاد». [3] .

پي نوشت ها:

[1] طبقات الكبري، ج 5، ص 111؛ تاريخ دمشق،

ج 41، ص 378؛ تهذيب الكمال، ج 20، ص 390؛ سير اعلام النبلاء، ج 4، ص 392؛حلية الاولياء، ج 3، ص 133.

[2] تهذيب الكمال، ج 20، ص 390؛ تاريخ دمشق، ج 41،ص 378.

[3] تهذيب الكمال ج 20، ص 390؛ تاريخ دمشق، ج 41، ص 379؛ تهذيب التهذيب، ج 5، ص 670؛ سير اعلام النبلاء، ج 4، ص 392.

منبع: امام سجاد از ديدگاه اهل سنت؛ علي باقر شيخاني؛ مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما؛ چاپ اول 1385.

مي نمايد.

حضرت در شب هاي تاريك كيسه هاي آرد و خرما و مبالغي دينار و درهم بر پشت خود حمل مي نمود و چه بسا چهره خود را مي پوشانيد؛ و آن ها را بين فقراء و نيازمندان توزيع و تقسيم مي نمود. و چون حضرتش وفات يافت، مردم متوجّه شدند كه او امام و پيشوايشان، حضرت سجّاد امام زين العابدين عليه السّلام بوده است. روزي شخصي نزد آن حضرت آمد و گفت: ياابن رسول اللّه! من تو را بسيار دوست دارم، پس فرمود: خداوندا، من به تو پناه مي برم از اين كه ديگران مرا دوست بدارند در حالي كه مورد خشم و غضب تو قرار گرفته باشم.

از يكي از كنيزان پدرم پيرامون زندگي آن بزرگوار سؤال شد؟

در جواب گفت: حضرت در منزل آنچه مربوط به خودش بود، شخصا انجام مي داد ضمن آن كه به ديگران هم كمك مي نمود. روزي پدرم از محلّي عبور مي كرد، ديد عدّه اي درباره ايشان بدگوئي و غيبت مي كنند، ايستاد و فرمود: اگر آنچه درباره من مي گوييد صحّت دارد از خداوند مي خواهم كه مرا بيامرزد؛ و چنانچه دروغ مي گوييد، خداوند شما را بيامرزد.

هر گاه محصّل و دانشجوئي به محضر آن حضرت وارد مي شد، مي فرمود: مرحبا به كسي كه به سفارش رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله عمل مي كند، هركه جهت تحصيل علم از منزل خارج شود در هر قدمي كه بردارد زمين برايش تسبيح مي گويد.

پدرم امام سجّاد عليه السّلام سرپرستي بيش از صد خانوار مستضعف و بي بضاعت را بر عهده گرفته

بود و به آن ها كمك مي نمود. و آن حضرت سعي مي نمود كه هميشه در كنار سفره اش يتيمان و تهي دستان و درماندگان بنشينند؛ و آن هائي كه معلول و فلج بودند، حضرت با دست مبارك خود براي ايشان لقمه مي گرفت و در دهانشان مي نهاد؛ و اگر عائله داشتند، نيز مقداري غذا براي خانوادهايشان مي فرستاد. [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] خصال مرحوم شيخ صدوق: ج 2، ص 517، ح 4.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.

خوب و سالم شود آن مقدار پول را بپردازد. ابوخالد كابلي نزد امام سجّاد عليه السّلام رفته و جريان را براي آن حضرت بازگو كرد.

پس حضرت به او فرمود: مرد شامي بي وفائي مي كند و پول را به تو نمي دهد؛ ولي با اين حال، تو نزد دختر مي روي و گوش چپ او را مي گيري و مي گوئي: اي خبيث! علي بن الحسين مي گويد: هر چه زودتر از بدن اين دختر خارج شو و او را رها كن.

ابوخالد كابلي نيز پيام حضرت را به انجام رسانيد و سپس دختر از آن حالت جنّ زدگي نجات يافت و بهبودي كامل خود را بازيافت.

امّا همين كه ابوخالد آن ده هزار درهم را مطالبه نمود، مرد شامي بدون پرداخت كمترين پولي او را از منزل خود بيرون كرد. پس از آن، ابوخالد نزد امام زين العابدين عليه السّلام بازگشت و جريان را به طور مفصّل براي آن بزرگوار بازگو كرد. حضرت در پاسخ فرمود: گفته بودم كه مرد شامي حيله و نيرنگ دارد و از پرداخت پول، امتناع مي ورزد، ولي بدان كه دخترش دو مرتبه به همين زودي دچار جنّ زدگي خواهد شد و پدرش نزد تو مي آيد. پس موقعي كه مراجعه كرد به او بگو: چون به عهد خود وفا نكردي، چنين شده است؛ اكنون بايد همان آن مبلغ را تحويل علي بن الحسين، زين العابدين عليه السّلام بده تا او را معالجه و درمان كنم و ديگر آن حالت جنّ زدگي باز نخواهد گشت. بنابراين مرد شامي به ناچار، آن مبلغ را تحويل امام سجّاد عليه السّلام

داد؛ و ابوخالد نزد دختر آمد و همان سخن قبل را در گوش چپ دختر بازگو كرد و افزود: چنانچه برگردي، تو را به آتش قهر خداوند متعال مي سوزانم. امام محمّد باقر عليه السّلام افزود: با اين روش، دختر به بهبودي كامل رسيد و نجات يافت و چون با پدرش به سمت شهر شام رفتند، پدرم حضرت زين العابدين عليه السّلام آن پول ها را تحويل ابوخالد كابلي داد و به او اجازه داد تا جهت ديدار مادرش راهي شهر شام گردد. [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الخرائج والجرائح: ج 1، ص 262، ح 7، بحارالانوار: ج 46، ص 31 ح، 24.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام زين العابدين؛ عبداللّه صالحي.