را به عنوان يكي از بهترين شيوه هاي تعامل با كلام پروردگارشان مد نظر داشتند. در كشور ما نيز اين پديده مبارك از ديرباز نزد بيشتر خانواده هاي ايراني به عنوان امري مقدس و ستودني مورد توجه بوده و بحمد الله پس از پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي و به دنبال اقبال عمومي و همه جانبه مسئولان و مردم به قرآن كريم، رونق بيشتري گرفته است. اين حركت مبارك در سالهاي اخير و به دنبال تأكيدات ارزشمند رهبر فرزانه انقلاب اسلامي حضرت آيت الله العظمي خامنه اي (مدّ ظله العالي) جايگاهي والاتر يافته است. خوشبختانه توجه به موضوع «حفظ قرآن» به ويژه پس از فرمايشات اخير مقام معظم رهبري در جمع قرآنيان كشور و ترسيم افق «برخورداري از ده ميليون حافظ»، [3] با توجه مضاعفي از سوي متوليان فرهنگي و قرآني كشور و حتي عموم علاقمندان به قرآن روبرو شده و اميد مي رود با يك برنامه ريزي جامع و نظارت و پايش همه جانبه و پيش بيني تمامي مقدمات و تمهيدات لازم، اين افق به زودي در جامعه اسلامي ايران تحقق يابد و انوار درخشان قرآن كريم، هرچه بيشتر فضاي جامعه را عطرآگين نمايد. سازمان دارالقرآن الكريم نيز، به عنوان باسابقه ترين نهاد قرآني كشور و با پيشينه اي درخشان در زمينه آموزشهاي قرآني _ اعم از قرائت، مفاهيم و حفظ _ مي كوشد تا سهم شايسته اي را در محقق كردن منويات رهبري معظم ايفا نمايد. مجموعه حاضر نيز در اين راستا اطلاعات ضروري و اوليه را در دسترس عموم علاقمندان به حفظ قرآن، به ويژه كساني كه امكان حضور در جلسات يا كلاسهاي حضوري را ندارند، قرار مي دهد. بي شك مطالب مطرح شده در اين مجموعه _

مانند هر دستاورد انساني ديگر _ خالي از ايراد و اشكال نيست، اما به جهت اختصار و در عين حال در بر داشتن نكات مورد نياز براي راهنمايي عموم علاقمندان به حفظ، مفيد و قابل استفاده است و به فضل خدا، خواهد توانست تا حد قابل قبولي پاسخگوي سؤالات موجود در اين زمينه باشد. صاحبنظران و حافظان محترم قرآن مي توانند هرگونه نظر يا انتقاد خود را از طريق صفحه ارتباط با ما با بخش آموزش و پژوهش در ميان نهاده و ما را از ديدگاههاي سودمند خود بهره مند سازند. رَبَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَإِلَيْكَ أَنَبْنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ

[1] . اعراف/43

[2] . نهج البلاغه، خطبه 176

[3] . در بخشي از بيانات ايشان در جمع قرآنيان كشور در تاريخ 11/5/90 آمده است: «... ما حافظ قرآن كم داريم. من قبلاً گفتم كه در كشور ما حداقل بايد يك ميليون نفر حافظ قرآن باشند - حالا يك ميليون كه عدد كمى است نسبت به اين جمعيتى كه ما داريم - اما حالا چون دوستان الحمدلله يك مقدماتى فراهم كرده اند، كارهائى را مشغول شده اند و دارند برنامه هائى را فراهم مي كنند براى اينكه ان شاءالله حفظ راه بيفتد، ما هم اميدمان بيشتر شده و به جاى يك ميليون، مي گوئيم ان شاءالله ما بايد ده ميليون نفر حافظ قرآن داشته باشيم . »

 

آن بزرگواران از جايگاهي رفيع و منزلتي ويژه برخوردار است و بالتبع مسائل مربوط به آن، از جمله «تلاوت و قرائت، تدبر و عمل به فرامين آن و آموختن و آموزاندن آن» و نيز «حفظ قرآن و در سينه داشتن آن»، مورد سفارش ايشان قرار گرفته است. به چند نمونه از احاديث مرتبط با حفظ قرآن توجه كنيد: 1_ قال رسول الله (صلي الله عليه و آله): «حَمَلَةُ القُرْآنِ هُمُ المَحْفُوفونَ بِرَحمَةِ اللهِ، المُلَبِّسونَ نُورَ اللهِ، المُعَلِّمونَ كَلامَ اللهِ. مَنْ عاداهُم فَقَدْ عادَي اللهَ و مَنْ والاهُم فَقَدْ والَي اللهَ.»:[1] حافظان قرآن مشمول رحمت خدا، در بركنندگان نور خدا و آموزگاران كلام خدايند. كسي كه با آنان دوستي نمايد با خدا دوستي نموده و كسي كه با آنان دشمني كند خدا را دشمن داشته است. 2_ قال رسول الله (صلي الله عليه و آله): «إنَّ اَكْرَمَ العِبادِ إلَي اللهِ بَعْدَ الاَنبياءِ العُلَماءُ ثُمّ حَمَلَةُ القُرآن. يَخْرُجونَ مِن الدُّنيا كَما يَخْرُجُ الاَنبياء وَ يَحْشُرونَ مِنْ قُبُورِهِم مَعَ الاَنبياءِ و يَمُرُّونَ عَلي الصِّراط مَعَ الاَنبياءِ و يَأخُذونَ ثوابَ الاَنبياء. فَطوبي لِطالب العِلْمِ و حامِلِ القرآنِ ممّا لَهُم عِندَ اللهِ مِن الكرامَةِ وَ الشَّرَفِ.» [2]: گرامي ترين بندگان بعد از انبياء علما و سپس حافظان قرآن هستند. مانند انبياء از دنيا مي روند، همراه انبياء از قبرهايشان خارج مي شوند، به همراه انبياء از صراط مي گذرند و ثواب انبياء را مي برند. پس خوشا به حال پوينده راه علم و حافظ قرآن، به سبب كرامت و شرافتي كه نزد خدا دارند. 3_ قال رسول الله (صلي الله عليه و آله): «مَنْ اَعْطاهُ اللهُ حِفْظَ كِتابِهِ فَظَنَّ اَنَّ أحَداً اُعْطِيَ أفْضَلَ مِمَّا اُعْطِيَ

فَقَدْ غَمَطَ أفْضَلَ النِّعمَةِ.»: [3] هر كس كه خداوند حفظ كتابش را به او ببخشد و گمان برد به كسي چيزي بهتر از او داده شده، بافضيلت ترين نعمت را كوچك شمرده است. 4_ قال رسول الله (صلي الله عليه و آله): «أغْنَي النَّاسِ حَمَلَةُ القُرآنِ؛ مَنْ جَعَلَهُ اللهُ تَعالي في جوْفِهِ.»: [4] بي نيازترين مردم حافظان قرآن هستند؛ همان كساني كه خداوند متعال قرآن را در وجودشان جاي داده است. 5_ قال رسول الله (صلي الله عليه و آله): «إذا ماتَ حامِلُ القُرآنِ أوحَي اللهُ إلَي الأرضِ أَن لا تَأكُلي لَحْمَهُ. قالَتْ: إلهي كَيفَ آكُلُ لَحْمَهُ و كَلامُكَ في جَوْفِه.»: [5] هنگامي كه حافظ قرآن از دنيا مي رود خداي تبارك و تعالي به زمين وحي مي كند كه «گوشت بدن او را نخور.» زمين مي گويد: «پروردگارا، چگونه گوشت او را بخورم در حالي كه كلام تو (قرآن) در قلب اوست.» 6_ قال رسول الله (صلي الله عليه و آله): «لِحاملِ القُرآنِ إذا عَمِلَ بِهِ فَأحَلَّ حَلالَهُ و حَرَّمَ حَرامَهُ شَفْعٌ في عَشْرَةِ أهْلِ بَيْتِهِ يَوْمَ الْقِيامَةِ كُلُّهُم قَدْ وَجَبَتْ لَهٌ النّارُ.»:[6] حافظ عامل به قرآن كه حلال آن را حلال و حرام آن را حرام مي شمارد فرداي قيامت در مورد 10 نفر از بستگانش _ كه همگي آنها اهل آتشند _ حق شفاعت دارد. 7_ قال علي (عليه السلام): « اِقرَؤُوا القرآنَ و اسْتَظْهِرُوهُ فإنّ اللّهَ تَعالى لا يُعَذِّبُ قلباً وَعَى القرآنَ. »:[7] ق_رآن را ت_لاوت ك_ن_ي_د و آن را به خاطر سپاريد، زيرا خداوند متعال دلى را كه قرآن را در خود دارد عذاب نمى كند. 8_ قال رسول الله (صلي الله عليه و آله): « إنّ

الّذى ليسَ فى جَوْفِهِ شيىءٌ مِنَ القرآنِ كَالبيتِ الخرابِ. » : [8] كسى كه در درونش چيزى از قرآن نيست، دلش مانند خانه ويران است. 9_ قال رسول الله (صلي الله عليه و آله): « مَنْ قَرَأ القرآنَ عن حفظِهِ ثمّ ظَنَّ أنّ اللّهَ تَعالى لا يَغْفِرُهُ فَهو مِمّنِ اسْتَهْزَأ بآياتِ اللّهِ. »:[9] ك_س_ى ك_ه قرآن را از حفظ بخواند و گمان كند خداى تعالى او را نمي آمرزد، در شمار كسانى است كه آيات الهى را به تمسخر گرفته اند. 10_ قال الامام الصادق (عليه السلام): «اَلْحافِظُ للْقرْآنِ الْعامِلُ بِه مَعَ السَّفَرةِ الْكِرامِ الْبَرَرَةِ.»: [10] حافظ قرآن كه بدان عمل كند، در آخرت رفيق و همراه فرشتگان و سفيران الهي خواهد بود. از بيانات نوراني معصومان در اين باب ، مي توانيم به برخي از بركات حفظ قرآن پي ببريم؛ از جمله: «قرار گرفتن در پناه رحمت الهي، محشور شدن با انبياء و همراهي با آنان، برخورداري از بالاترين ثروت فرهنگي (قرآن)، داشتن حق شفاعت در قيامت، ايمني از عذاب آخرت، آباداني دل و ...». البته چنانچه در متن شماري از احاديث تأكيد شده، شرط اين بهره مندي آن است كه حافظ قرآن در جهت عمل به احكام و فرامين آن حركت كند و كلام وحي همواره نصب العين او باشد. بديهي است كه تنها بسنده كردن به خواندن ظاهري آيات، تمامي اين بركات را به دنبال ندارد. علاوه بر موارد فوق، بركات و فوائد مهم ديگري نيز در حفظ قرآن هست كه از مهم ترين آنها «انس با قرآن» است. حفظ قرآن را جامع ترين راه براي انس با اين كتاب مقدس دانسته اند و به راستي هم چنين است؛

زيرا حافظ قرآن، به بهانه ورود به اين وادي مبارك و به سبب آنكه بي توجهي به آيات و فراموش كردن آنها پسنديده نيست و نوعي بي احترامي به كتاب وحي تلقي مي شود، بايد تا پايان عمر به تلاوت قرآن و محفوظات خود پايبند باشد و همين نكته و خواندن مكرر آيات موجبات مؤانست و رفاقت او را با قرآن فراهم مي كند. فايده بسيار مهم ديگر براي حفظ قرآن فراهم كردن زمينه «تدبر در قرآن» است. اين نكته در بيانات رهبر معظم انقلاب نيز به خوبي مطرح شده است. ايشان در يكي از ديدارهاي خود با قاريان و حافظان قرآن فرمودند: «... وقتي شما حافظ قرآن هستيد، اين تكرار آيات قرآني و انس دائمي با قرآن، به شما فرصت مي دهد كه در قرآن تدبر كنيد. تدبر در قرآن با همينطور خواندن و رد شدن به دست نمي آيد؛ با يك بار و دوبار خواندن هم حاصل نمي شود؛ با تكرار و انس با آيه اي از قرآن امكان تدبر در آن به دست مي آيد. و چقدر لطايف در قرآن كريم هست كه اينها را جز با تدبر نمي توان فهميد. بنابراين حفظ و فهم معاني قرآن و تلاوت آن لازم است.» [11] ايشان در همين رابطه در جاي ديگري يادآور شده اند كه: «... به سمت حفظ قرآن بيشتر برويد. حفظ، وسيله است البته؛ حفظ وسيله است. حفظ، هدف نيست. حفظ قرآن، وسيله است؛ وسيله است براى اين كه انسان آسان بخواند، آسان تكرار كند و امكان تدبر پيدا كند. جوانها بروند از استعدادشان، از حافظه شان استفاده كنند. بچه ها را، جوانها را بكشانيد به سمت حفظ قرآن. البته امروز با گذشته ما

قابل مقايسه نيست، خيلى جلو هستيم؛ اما كم است. آنچه كه الان در كشور ما وجود دارد، كم است. بروند به سمت حفظ قرآن. وقتى كه حفظ حاصل شد، آن وقت توان و فرصت براى تدبر بيشتر پيدا خواهد شد و همين تدبر است كه كليد است. كليد اصلى، همين تدبر در قرآن و فكر كردن در قرآن است.» [12] آنچه گفتيم گوشه اي از بركات و فوائد حفظ قرآن كريم بود و بركات فراوان ديگري نيز هست كه مجال پرداختن به آنها در اين مختصر فراهم نيست. اما آنچه گفتيم و نگفتيم تنها به منزله توصيف منظره اي نيكو و دلكش است و شرط بهره مندي كامل از اين تصوير زيبا آن است كه آستين همت را بالا بزنيد و با توكل بر خدا و توسل به ذوات مقدس معصومان (عليهم السلام) «حفظ قرآن» را آغاز كنيد.

--------------------------------

پي نوشت: [1] . مستدرك الوسائل /ج4/ص 254. [2] . بحارالانوار /ج 89/ ص 18_ 19. [3] . كنزالعمال / ج1/ حديث 2317. [4] . كنزالعمال/ج1/حديث 2261. [5] . كنزالعمال/ج1/حديث 2488. [6] . كنز العمال / ج 1/ حديث 2327 . [7] . بحار الانوار، ج 89، ص19. [8] . كنز العمال، ج 1، ص 553. [9] . مستدرك الوسائل، ج 2، ص 294. [10] . اصول كافي، ج 4، ص 404. [11] . سخنراني ايشان در 4 مهر 1385. [12] . سخنراني ايشان در 4 تير 1390.

 

---------------------------

كه _ به جز گروه اندكي _ براي عموم علاقمندان قابل استفاده است و بيشتر حافظان كلام وحي نيز از آن استفاده كرده اند «روش ديداري» (بصري) است. پيش از توضيح درباره ويژگي هاي اين روش لازم است به يك نكته مهم اشاره كنيم و آن اينكه: مهم ترين اتفاق در حفظ قرآن اين است كه شخص به تعداد صفحات قرآن، تصاويري را در حافظه خود ثبت مي كند. به بيان ديگر حفظ كل قرآن يا قسمتهايي از آن، عبارت است از تهيه چندين تصوير ذهني از صفحات قرآن و انتقال آنها به «حافظه بلندمدت». [1] طبيعي است كه هر قدر اين تصاوير دقيق تر و واضح تر باشد، بازيابي آنها از حافظه و ارائه آنها، با موفقيت بيشتري توأم خواهد بود. آنچه در حفظ قرآن به روش ديداري اتفاق مي افتد نيز چيزي جز اين نيست كه فرد علاقمند با پشتكار فراوان و در پيش گرفتن روشي صحيح و اصولي، بيش از هر چيز حافظه تصويري خود را به كار گيرد و _ مثلاً _ 604 تصوير به تعداد صفحات قرآن را در حافظه بلندمدت خود ذخيره نمايد. روش ديداري بر اساس دقت و تمركز قوه بينايي بر آيات و عبارات قرآن و مكان قرار گرفتن آنها در صفحات بنا شده است. كسي كه قصد دارد صفحه اي از قرآن را حفظ كند، با تكرار چندباره آيات، در حقيقت آنچه را با چشم خود ديده و ضبط كرده در حافظه تثبيت مي نمايد و هر عاملي (اعم از مرور و تكرار، دقت در ارتباطات لفظي و معنايي آيات و ...) كه به حك شدن دقيق تر و استوارتر اين تصوير در ذهن كمك كند،

بايد بيشتر مورد توجه فرد قرار گيرد. حفظ قرآن با روش ديداري به دو طريق محقّق مي شود؛ نخست اينكه فرد كل مقطع مورد نظر براي حفظ (براي مثال صفحه اول جزء 30) را چندين بار از ابتدا تا انتها از رو مي خواند و البته اين خواندن را با نيت حفظ كردن و همراه با دقت بر الفاظ آيات و محل قرار گرفتن هر آيه انجام مي دهد. طريقه ديگر اين است كه فرد به جاي خواندن مكرر كل مقطع و حفظ يكباره آن، به خواندن و حفظ كردن تك تك آيات مي پردازد و سپس با كنار هم قراردادن آنها، كل مقطع را حفظ مي نمايد. [2] تجربه نشان داده كه حفظ به طريقه دوم زمان كمتري مي گيرد و از طرفي كيفيت كار نيز در اين روش مطلوب تر است. از اين رو بهتر است براي پرداختن به حفظ قرآن از روش دوم استفاده كنيم. لازم به يادآوري است كه توصيه به استفاده از روش ديداري براي حفظ قرآن به اين معنا نيست كه در اين فرايند هرگز از تلاوتهاي ترتيل استفاده نكنيم. در ادامه خواهيم گفت كه گوش دادن به تلاوتهاي ترتيل ركن اصلي «حفظ قرآن به روش شنيداري» است؛ اما چنانچه در درس چهارم (آشنايي با مراحل حفظ يك مقطع) خواهيم گفت، گوش دادن به تلاوت ترتيل مقطع مورد نظر براي حفظ يكي از مراحل و گامهاي اصلي و ضروري حفظ قرآن است. به علاوه گوش سپردن به ترتيل محفوظات گذشته در بحث مرور محفوظات نيز مورد استفاده حافظان قرار مي گيرد. روشهاي ديگر حفظ روشهاي ديگري نيز براي حفظ قرآن پيشنهاد شده است كه از ميان آنها دو

روش «حفظ شنيداري» و «حفظ اشاره اي» از بقيه مشهورتر است. بايد توجه داشت كه اين دو روش _ برخلاف روش ديداري (بصري) _ روشهاي عمومي و همگاني شمرده نمي شود و براي مخاطبان خاص و در زما ن هاي محدود قابل استفاه است. روش شنيداري مبتني بر گوش دادن مكرر تلاوت ترتيل مقطع مورد نظر براي حفظ است؛ و اين گوش دادن تا زماني ادامه مي يابد كه شخص اطمينان حاصل كند مي تواند آن مقطع را دقيقاً مطابق با لحن مرتّل و از حفظ بخواند. استفاده از اين روش به عنوان روش اصلي حفظ به سبب وجود برخي نارساييها در آن توصيه نمي شود. مهم ترين نقيصه حفظ شنيداري آن است كه شخص به جاي حفظ آيات و عبارات قرآن، در وهله نخست به حفظ كردن «لحن مرتّل» مي پردازد و به همين خاطر _ چنانچه نمونه هاي فراوان آن هم ديده شده است _ با فراموش كردن لحن قاري، ديگر قادر به تلاوت باقيمانده آيات نيست و حتي در مواردي كه _ مثلاً _ سؤالي از ميانه سوره يا صفحه از وي پرسيده شود و او نتواند لحن قاري را به ياد آورد، قادر به تلاوت مابقي سؤال نخواهد بود. به علاوه ماندگاري اين نوع حفظ به مراتب از حفظ به روش ديداري كمتر است و با گذشت زمان، مقدار قابل توجهي از محفوظاتي كه با استفاده از روش شنيداري حفظ شده است در معرض فراموشي قرار خواهد گرفت. اما با اين وجود، استفاده از اين روش در برخي موارد مفيد و حتي لازم است؛ براي افراد فاقد سواد خواندن (مانند كودكان و افراد بي سواد) و نيز افراد نابينا و كم بينا استفاده

از روش شنيداري مناسب ترين شيوه براي حفظ قرآن شمرده مي شود. در اينجا مجدداً تأكيد مي كنيم كه هرچند روش پيشنهادي و اصولي براي حفظ «روش ديداري» است، اما استفاده از تلاوتهاي ترتيل در بخشهايي از فرآيند حفظ به روش ديداري اجتناب ناپذير و لازم است. در روش اشاره اي هر يك از حروف و كلمات قرآن داراي علائم حركتي مخصوص به خود است و هر يك با حركتي نشان داده مي شود. حتي در مواردي برخي مفاهيم با حركات چشم و پلكها و يا علائم صوتي به حافظ تفهيم مي شود. استفاده عمومي از اين روش نيز به جهت وجود برخي نقاط ضعف در آن، از جمله «استفاده نكردن از روشهاي ديداري و در نتيجه تثبيت نشدن مناسب محفوظات و فراموشي سريع آنها، يكسان نبودن اشاره ها نزد همگان، تحميل بار اضافي به حافظه در به يادسپاري نشانه ها، محوريت يافتن حركات نمايشي به جاي معنامحوري در حفظ آيات قرآن و ارائه آنها» توصيه نمي شود. البته مي توان از اين روش براي كودكان مقطع پيش دبستان _ كه توانايي خواندن ندارند _ جهت آموزش سوره هاي كوتاه پايان قرآن استفاده نمود. [3]

---------------------------

پي نوشت: [1] . يكي از رايج ترين تقسيم بنديهاي حافظه نزد روانشناسان، تقسيم بندي آن به «حافظه حسي»، «حافظه كوتاه مدت» و «حافظه بلند مدت» است. حافظه بلندمدت محل اندوختن دائمي اطلاعات است و در فرآبند آموزش _ و از جمله در حفظ قرآن _ عموماً با اين نوع حافظه سروكار داريم. براي توضيح بيشتر ر. ك: برنارد لاول، حافظه و يادگيري، ص 26 _ 30. [2] . روانشناسان آموزشي روش اول را «روش حفظ جامع» و روش دوم را «روش حفظ جزء به جزء» مي نامند. [3]

. براي تفصيل بيشتر ر. ك: رضا نجفي، نگاهي تحليلي بر مباني و روشهاي حفظ قرآن كريم، ص 56 _ 70.

 

---------------------------

موجبات امتياز و برتري آن را فراهم كرده است. [1] * بهتر است مصحف حفظ بدون ترجمه باشد؛ چه ترجمه زيرنويس يا ترجمه در حاشيه، و به طور كلي و تا حد امكان از هرگونه حاشيه ديگر نيز خالي باشد. هر قدر مصحف حفظ ساده تر و بي پيرايه تر باشد، قدرت تمركز و دقت حافظ در هنگام حفظ افزايش يافته و ذهن او با سهولت بيشتري بر متن آيات متمركز مي شود. * رنگ زمينه صفحات به گونه اي نباشد كه در بلندمدت موجب خستگي چشم و در نتيجه كاهش بازدهي حافظه شود. از اينرو بهتر است از قرآن هايي كه رنگ زمينه آنها آبي روشن يا سبز مغز پسته اي و امثال آن است استفاده شود. * بهتر است قطع قرآن مورد نظر قطع وزيري (متوسط) باشد. استفاده از قرآن هايي در قطع كوچكتر، حداقل به هنگام حفظ مقاطع جديد، مناسب نيست و ممكن است موجب خستگي چشم شود؛ هرچند به هنگام مرور و تكرار نيز بهتر است از قرآن هاي قطع وزيري (يا بزرگتر) استفاده شود. به طور كلي هر قدر رسم الخط مورد استفاده درشت تر و واضح تر باشد، تثبيت آن در حافظه با سهولت بيشتر همراه خواهد بود. تمام ويژگي هاي فوق به شكل گيري بهتر و دقيق تر تصوير ذهني صفحات در حافظه كمك مي كند. البته اين مطالب بدان معنا نيست كه كار حفظ متوقف بر وجود چنين قرآني شود؛ ولي بي ترديد تحقق اين شرايط، بازدهي كار حافظ را افزايش مي دهد. بار ديگر تأكيد مي كنيم كه براي موفقيت هرچه بيشتر در امر حفظ قرآن و دستيابي سريع تر به نتيجه مطلوب، حتي الامكان از آغاز تا پايان كار حفظ از مصحف واحدي استفاده

كنيد و اگر اين امكان فراهم نيست، سعي كنيد حداقل براي حفظ مقاطع جديد از يك قرآن واحد استفاده كنيد و مرور و تكرار را با قرآن هاي ديگر انجام دهيد.

يا فضاي خالي و به دور از هياهو و تا حد ممكن خالي از تزئينات، مكاني مناسب براي حفظ قرآن خواهد بود. نكته ديگر در اين رابطه آن است كه حافظ بايد بكوشد تا در حد توان، در زمانها و مكانهاي ثابتي به حفظ بپردازد؛ مثلاً حفظ قسمتهاي جديد را هميشه در آغاز روز انجام دهد و سپس در چند نوبت ثابت در طول روز، به مرور و تمرين محفوظات بپردازد. توجه به اين نكات و عملي ساختن آنها كاركرد حافظه و كيفيت حفظ را افزايش خواهد داد. ناگفته نماند كه افراد شاغل و كساني كه اوقات فراغت چنداني ندارند، مي توانند با يك برنامه ريزي مناسب، از وقتهايي كه معمولاً در طول روز هدر مي رود (مثل زمان انتظار براي رسيدن سرويس رفت و آمد، در اتوبوس يا مترو، هنگام رفتن به محل كار يا برگشت به منزل و ...) به بهترين وجه استفاده كنند و مرور محفوظات خود را در اين زمانها انجام دهند.

(از سوره ناس به سوره نبأ) آغاز كنيم. دليل اصلي اين پيشنهاد آن است كه «حفظ جزء سي ام» به عنوان هدفي دردسترس و زودياب، مي تواند انگيزه ما را براي تداوم كار حفظ دو چندان سازد. به علاوه اينكه بيشتر افراد بسياري از سوره هاي جزء سي ام را حفظ هستند و حفظ مابقي سوره ها هم به دليل كوتاه بودن آيات و آسان بودن مقاطع، كار چندان دشواري نيست. پس از حفظ جزء سي ام و تثبيت آن مي توانيد كار خود را از حفظ قرآن از ابتدا (جزء اول) به انتها ادامه دهيد. --------------------------- [1] . عموماً اين رسم الخط به نام رسم الخط «عثمان طه» شناخته مي شود.

 ---------------------------

قرآن و ... _ باز مي دارد و علاوه بر تقويت و افزايش اشتياق و انگيزه دروني، آمادگي و كاركرد حافظه را نيز افزايش مي دهد. پس از اين مدت، شخص مي تواند مقطع حفظ را به يك صفحه افزايش دهد و تا پايان كار نيز به اين روال پايبند باشد. حفظ كردن بيش از يك صفحه به عنوان حفظ جديد در هر نوبت، به هيچ وجه توصيه نمي شود.[2] اما براي حفظ يك مقطع (مثلاً يك صفحه) بايد چه كارهايي انجام داد؟ در ادامه با برشمردن چند مرحله، به اين پرسش پاسخ مي دهيم:

دهيم. بهتر است در اين مرحله پس از حفظ هر آيه، يك بار آن را با آيات قبلي از حفظ بخوانيم و سپس به سراغ آيه بعد برويم. پس از پايان يافتن حفظ آيات هر قسمت، حداقل يك بار كل آن آيات را از حفظ مي خوانيم و بعد به سراغ آيات قسمت بعد مي رويم. اما در صورتي كه آيات مورد نظر براي حفظ آيات متوسط و بلند باشد چه بايد كرد؟ در اينجا نيز روش كلي همان است كه درباره آيات كوتاه گفتيم؛ با اين تفاوت كه حافظ بايد آيات و عبارات متوسط و طولاني را با استفاده از علائم و نشانه هاي وقف _ كه معمولاً در قرآنها وجود دارد _ و نيز با دقت در جمله بندي آيات به جملات و عبارتهاي كوتاه تبديل كند و سپس آنها را به همان روشي كه در مورد آيات كوتاه گفتيم حفظ نمايد و بعد يك يا چند بار كل آيه و در نهايت كل مقطع را از حفظ بخواند. آ

مرور و تكرار محفوظات است كه در درس بعدي به تفصيل درباره آن سخن خواهيم گفت.

به تدريج و با افزايش حجم محفوظات جدي تر و پررنگ تر مي شود. توضيحات بعدي ما در خصوص اقسام مرور، اين گفته را روشن تر خواهد كرد.

سپس اين صفحات را به تدريج به برنامه «مرور در بلندمدت» منتقل نمايد. لازم به تذكر است، نكته اي كه معمولاً از سوي بسياري از حافظان تازه كار مورد غفلت قرار مي گيرد اين است كه آنها پس از حفظ كردن يك مقطع جديد، در روزهاي بعدي از آن غفلت مي ورزند و مرور و تكرار آن را به زماني كه براي مرور كل محفوظات اختصاص داده اند واگذار مي كنند. انجام اين كار در بيشتر مواقع موجب فراموشي بخش زيادي از قسمتهاي جديد مي شود و حافظان را وادار به حفظ دوباره آنها مي نمايد. اما عمل به برنامه «مرور در ميان مدت» و پايبندي به تكرار قسمتهاي جديد تا يك هفته يا ده روز پس از حفظ، از بروز اين مشكل جلوگيري مي كند. 3_ مرور در بلندمدت: اين قسم مرور همان است كه حافظ قرآن بايد تا پايان عمر به آن پايبند باشد و در هر شرايطي، با برنامه ريزي مناسب و به طور منظم، محفوظات گذشته خود را مرور نمايد. ميزان مرور محفوظات در اين قسم، وابسته به حجم محفوظات فرد است؛ مثلاً براي حافظان 10 جزء حداقل يك جزء در روز و براي حافظان 20 جزء حداقل 2 جزء در روز پيشنهاد مي شود. حافظان كل قرآن مشروط به عملي كردن دوره تثبيت كل محفوظات (كه در بحث بعدي به آن اشاره مي كنيم) مي توانند به مرور روزانه يك جزء بسنده نمايند.[2] بنابر آنچه گفتيم برنامه مرور سه گانه اولين صفحه جزء 30 به قرار زير خواهد بود: مرور در كوتاه مدت: تكرار اين صفحه 10 تا 20 بار در همان روزي كه آن را حفظ مي كنيم؛ مرور در ميان مدت: تكرار اين صفحه تا يك

هفته يا ده روز پس از حفظ آن، حداقل يك بار در روز؛ مرور در بلندمدت: تكرار متناوب و منظم آن در قالب برنامه مرور كلي محفوظات. * نكته: لازم است حافظان قرآن هنگام برنامه ريزي براي مرور، به قسمتهايي كه اخيراً حفظ كرده اند توجه بيشتري داشته باشند و وقت بيشتري براي مرور آنها اختصاص دهند.

---------------------------

پي نوشت: [1] . چه زيباست كه انجام اين كار طبق سنت رسيده از معصومان (عليهم السلام)، پس از اداي نمازهاي يوميه و پيش از خواب شبانه انجام گيرد. [2] . البته توصيه اي كه در اين زمينه از سوي بسياري از كارشناسان حفظ قرآن مطرح مي شود، مرور «يك دهم» كل محفوظات در هر روز است و بر اين اساس، كسي كه حافظ كل قرآن است، براي بهره مندي از تسلط مناسب بر محفوظات و توانايي ارائه مطلوب آنها، بايد در هر روز به مرور سه جزء از محفوظات خود بپردازد.

 ---------------------------

و بعدي آن و نيز ارتباطات معنايي و لفظي كه در هنگام حفظ بين آيات برقرار نموده آنها را به ياد آورد و اگر اين تأمل و دقت نتيجه بخش نبود، آنگاه به قرآن مراجعه كند. البته اين مراجعه هم بايد مراجعه اي مؤثر و مفيد باشد؛ به اين معنا كه صرفاً به ديدن قسمت مورد نظر بسنده نكرده و با دقت در مكان قرار گرفتن آيه و نيز ارتباطش با آيات قبل و بعد، بكوشد براي هميشه آن را در ذهن خود تثبيت نمايد تا در مرورهاي بعدي دوباره در به ياد آوردن آن دچار مشكل نشود. به علاوه، به هنگام خواندن محل اشتباه هم، بهتر است خواندن خود را از يك يا چند آيه قبل و در آيات طولاني، از ابتداي آيه آغاز نمايد. * يك توصيه كابردي: در موارد بسياري حافظ قرآن در مرورهاي خود با اشكالات مشابهي مواجه مي شود؛ به اين معنا كه مثلاً در مرور سوره مباركة »نساء»، در يادآوري انتهاي آيات، به دفعات متعدد به مشكل برمي خورد؛ يا در سوره مباركه هود، در مرور و بازخواني داستان پيامبراني كه در اين سوره آمده به جهت مشابهت آن با آياتي كه در سورة مباركه اعراف آمده دچار مشكل مي شود. يك راه حل كليدي براي مواجهه با اينگونه اشكالات _ كه البته در بحث «حفظ و مرور آيات و عبارات مشابه» نيز به آن اشاره خواهد شد _ نگارش و نوشتن دقيق محل و مورد اشتباه و در صورت لزوم مقايسه آن با قسمتهاي مشابه است. اگر حافظ قرآن محلهايي را كه به هنگام مرور و بازخواني آنها با مشكل مواجه مي شود به طور

منظم يادداشت نمايد و در فرصتي جداگانه به بررسي موارد يادداشت شده بپردازد، بي ترديد در مرورهاي آينده با مشكلات كمتري مواجه خواهد شد.

آشنايي با مفاهيم آيات باشد. * تلاوت قاري از نظر صوتي و لحني مطلوب و جذاب باشد و البته، قاري در استفاده از نغمات و الحان به افراط نگراييده باشد. شايد همه ويژگي هاي فوق به طور كامل در هيچ دوره ترتيلي يافت نشود، اما بسياري از آنها را در برخي از ترتيل ها مي توان يافت. از ميان دوره هاي متعدد ترتيل كه هم اكنون موجود است، به اذعان بيشتر كارشناسان قرائت و نيز حافظان موفق قرآن، دوره ترتيل استاد محمد صديق منشاوي و سپس دوره ترتيل استاد محمود خليل الحصري بر ديگر ترتيل ها برتري دارد و اين برتري به سبب برخورداري حداكثري آنها از معيارهاي يك ترتيل استاندارد است (كه در بالا به قسمتهايي از آن اشاره شد). بنابراين توصيه عموم كارشناسان قرائت و حفظ به حافظان قرآن و كساني كه خواهان يادگيري اصولي ترتيل خواني و رعايت قواعد تجويد، وقف و ابتدا و صوت و لحن هستند، استفاده از اين دو دوره در وهله نخست است.[2] علاوه بر اين، ترتيل هاي متعددي نيز توسط قاريان هم وطن تلاوت شده و در دسترس است كه مشهورترين آنها ترتيل استاد شهريار پرهيزگار است. * نكته: در سال هاي اخير، ترتيل هاي پرشماري از مرتّلان عرب زبان ديگر _ به ويژه از كشور عربستان _ به كشور ما وارد شده، كه متأسفانه بيشتر آنها حتي از استانداردهاي اوليه ترتيل هم برخوردار نيست. توصيه كارشناسان در درجه اول استفاده از ترتيل هاي قرّاء مصري و ايراني است، و در صورت تمايل به استفاده از ترتيل مرتّلان ديگر، تنها ترتيلهاي محمد جبرئيل، مشاري العفاسي و محمد ايوب توصيه مي شود. [3]

---------------------------

پي نوشت: [1] . براي مثال، اگر برنامه مرور

روزانه شما مرور دو جزء است، يك جزء و نيم آن را با استفاده از روش «مرور از حافظه» و نيم جزء ديگر را با استفاده از تلاوت ترتيل مرور كنيد؛ يا اگر يك ساعت را براي مرور محفوظات اختصاص داده ايد، 45 دقيقه را با استفاده از روش اول و 15 دقيقه ديگر را با استفاده از روش دوم مرور نماييد. [2] . البته اين سخن به معناي تأييد مطلق ترتيل استاد منشاوي و استاد حصري نيست و اشكالاتي _ به ويژه در بحث وقف و ابتدا _ در تلاوت ترتيل اين دو استاد وجود دارد. 1. و بهتر است اين استفاده هم به طور ضمني و حاشيه اي و در كنار استفاده از يكي از ترتيلهاي قاريان مصري يا ايراني باشد و نه به طور مطلق.

 ---------------------------

در مسابقات نياز به زحمت چنداني ندارد و تنها كافي است در فاصله زماني يك ماهه تا شروع مسابقات، بار ديگر به مرور جدي محفوظات بپردازد و به سطح آمادگي مطلوب برسد. برنامه اي كه در بالا گفتيم براي عمل در طول دوران حفظ است، اما حافظاني كه طبق چنين برنامه اي پيش نرفته اند و موفق به حفظ كل قرآن يا اجزائي از آن شده اند نيز بهتر است به فكر تثبيت محفوظات خود به روش فوق باشند. توصيه مي شود اين عزيزان پس از مشورت با يك يا چند تن از حافظان موفق، برنامه اي را براي تثبيت محفوظات خود تدارك ديده و نسبت به عملي كردن آن با جديت اقدام نمايند.

---------------------------

پي نوشت: [1] مقصود ما در اينجا «مرور در بلند مدت» است. [2] . لازم به ذكر است كه در نگاه برخي از مدرسان حفظ قرآن، تثبيت محفوظات با آنچه در بالا گفتيم اندكي متفاوت است (هرچند ماهيت و نتيجه هر دو تعريف يكسان مي باشد). از نظر اين عده تثبيت محفوظات مرحله اي جدا از مرحله مرور نيست و در حقيقت، در همان مرحله مرور «تثبيت» نيز تحقق مي يابد. به بيان ديگر، پس از حفظ يك مقطع جديد، اگر مرور و تكرار آنها طبق برنامه و به مقدار كافي اتفاق بيفتد، آن مقطع «تثبيت» مي شود. اما تعريف فوق از تثبيت محفوظات را مي توان مرحله اي مجزا و كمي متفاوت از مرور دانست كه براي رسيدن به كيفيتي مطلوب در حفظ قرآن بايد مدنظر حافظ قرار گيرد (همچنانكه بررسي و مطالعه تجربيات بسياري از حافظان موفق نيز اين گفته را تأييد مي كند).

 ---------------------------

دلايل مختلف _ از جمله پايبند نبودن به نظم و برنامه ريزي در حفظ، رخ دادن حادثه اي ناگوار و پيش بيني نشده، عمل نكردن به برنامه مرور و تكرار محفوظات و ... _ براي مدتي كوتاه يا طولاني از برنامه حفظ و مرور فاصله مي گيرد و در نتيجه تمام يا بخشي از محفوظات خود را فراموش مي كند؛ به اين معنا كه ديگر قادر به بازخواني شخصي آنها يا پاسخ به پرسشهايي كه از وي مي شود نيست. مشكلي كه عموم حافظان در چنين حالتي با آن مواجه مي شوند احساس دلسردي، افسردگي و از دست دادن انگيزه براي شروع دوباره كار حفظ و رسيدن به كيفيت مطلوب است. اما راه مقابله با اين مشكل چيست؟ اولاً حافظ قرآن بايد بكوشد از ابتدا در قالب برنامه اي منظم و دقيق كار حفظ و مرور را آغاز و دنبال نمايد تا اساساً با چنين مشكلي مواجه نگردد. ثانياً اگر به هر دليلي براي مدت زماني از فضاي حفظ و مرور فاصله گرفت و سپس احساس كرد كه تمام يا بخشي از محفوظات خود را فراموش كرده، ابتدا بايد به ارزيابي دقيق شرايط خود بپردازد. اين «ارزيابي شخصي» به معناي تعيين ميزان و درصد تسلط حافظ بر بخشهاي مختلف محفوظات گذشته است. البته توصيه مي شود اين كار زير نظر استاد حفظ انجام گيرد كه در اين صورت، او مي تواند وضعيت تسلط حافظ بر محفوظات گذشته را به درستي تبيين و راهنماييهاي لازم را براي او ارائه نمايد. اما در صورت عدم دسترسي به استاد، خود فرد با انجام مراحل زير مي تواند ارزيابي شخصي و ترميم محفوظات را آغاز نموده و به انجام رساند. براي

روشن شدن بهتر موضوع، فرض كنيد شما در گذشته حافظ ده جزء ابتدايي بوده ايد، ولي در يك بازه زماني شش ماهه به دليل فرارسيدن زمان آزمون سراسري ورود به دانشگاه ترجيح داده ايد تمام فراغت خود را به درس خواندن اختصاص دهيد و در نتيجه تمام يا بخشي از محفوظات شما در معرض فراموشي قرار گرفته است. اما اكنون پس از گذشت شش ماه دوباره مي خواهيد فعاليتهاي حفظ خود را سر و سامان دهيد. براي ترميم محفوظات خود انجام مراحل زير را پيشنهاد مي كنيم: 1_ تا زماني كه دوباره بر اين ده جزء مسلط نشده ايد، حتي به فكر حفظ كردن قسمتهاي جديد نيفتيد؛ زيرا انجام اين كار به غير از اينكه ذهن شما را آشفته تر كند نتيجه ديگري نخواهد داشت. 2_ بهتر است كار ارزيابي كيفيت محفوظات را از آخر به اول (يعني از جزء دهم به جزء اول) آغاز كنيد. [1] 3_ كار ارزيابي را صفحه به صفحه _ براي مثال، از صفحه اول جزء دهم _ آغاز كنيد و پيش ببريد. 4_ در ابتدا سعي كنيد هر صفحه را از حفظ بخوانيد. با انجام اين كار درمي يابيد كه وضعيت هر صفحه از دو حالت كلي خارج نيست: اول اينكه تمام يا بيشتر آن را فراموش كرده ايد و حافظه شما توانايي بازيابي مجدد آن را ندارد، كه در اين صورت بايد آن صفحه را دوباره حفظ كنيد. [2] حالت دوم عبارت است از اينكه آن صفحه نياز به حفظ مجدد ندارد، اما تعداد اشتباهات و مكثهاي شما در آن از حد معمول بيشتر است. به طور كلي اگر به هنگام مرور هر صفحه از محفوظات اشتباهات

شما از پنج مورد بيشتر بود، آن صفحه نياز به ترميم و در نتيجه تكرار بيشتر دارد. پيشنهاد مي شود اينگونه صفحات را حداقل پنج بار مرور كنيد و سپس به سراغ صفحه بعد برويد. * تذكر: كار ترميم محفوظات نيازمند صبر و حوصله بسيار است. بنابراين بايد به شدت از عجله كردن بپرهيزيد و تا زماني كه از تثبيت يك صفحه و تسلط مطلوب بر آن مطمئن نشده ايد به سراغ صفحه ديگر نرويد. بي ترديد ثمره اين صبر و تحمل بسيار شيرين خواهد بود و موجب مي شود تا بار ديگر شما طعم شيرين حفظ قرآن را بچشيد و با دلگرمي و انگيزه بيشتر به حفظ قسمتهاي جديد بپردازيد.

---------------------------

پي نوشت: [1] . اين توصيه به خاطر اين است كه اجزاء اوليه معمولاً بيشتر از اجزاء پاياني مرور و تكرار شده اند و آغاز كار ترميم محفوظات از پايان، مي تواند مرور كمتر آنها را تا حدودي جبران نمايد. [2] . براي حفظ مجدد اينگونه صفحات البته بايد مراحلي را كه در درس چهارم گذشت طي نماييد، اما توجه داشته باشيد كه انجام اين كار از حفظ اوليه به مراتب آسان تر است و به مراتب به زمان كمتري نياز دارد.

 ---------------------------

مرور آيات مشابه راهكارها و نكاتي وجود دارد كه ذيلاً به آنها اشاره مي كنيم: 1_ حافظ قرآن بايد با شناسايي مكان ها و مواضع آيات مشابه، به هنگام حفظ آنها دقت و تمركز بيشتري به خرج دهد و نسبت به آيات و صفحات غيرمشابه وقت و حساسيت بيشتري قائل شود. همچنين لازم است با مقايسه قسمت هاي مشابه با يكديگر، دقيقاً مواضع اختلاف و تمايز آنها شناسايي شود. لازم به ذكر است كه اگر حافظ به طور منظم در جلسات و كلاس هاي حفظ شركت مي كند و از محضر استاد حفظ بهره مي برد، اين آگاهي از سوي استاد به او داده خواهد شد [1] و اگر به صورت فردي كار مي كند، لازم است در اين خصوص با اساتيد و حافظان باتجربه مشورت و با كمك آنها مواضع آيات مشابه را شناسايي كند. 2_ در هنگام مرور و تثبيت آيات مشابه نيز لازم است دقت و زمان بيشتري اختصاص يابد و ميزان تكرار و مرور اين قسمتها از قسمتهاي ديگر بيشتر باشد. 3_ قرار دادن نشانه ها و رموز ويژه هم مي تواند به حافظ قرآن در رفع مشكل مواجهه با آيات مشابه كمك كند. دستيابي به اينگونه رموز هم نيازمند دقت و توجه حافظ است. به تجربه ثابت شده است كه پايبندي هرچه بيشتر به برنامه مرور و تكرار محفوظات، حافظ قرآن را براي دستيابي به اينگونه نشانه ها بهتر ياري خواهد كرد. به دو نمونه از اين نشانه ها توجه كنيد: در مورد عبارات پاياني آيات 176 (وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ)، 177 (وَلهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ) و 178 (وَلَهْمُ عَذَابٌ مُّهِينٌ) در سوره مباركه آل عمران، استفاده از رمز «عام» توصيه شده است.

اين رمز از كنار هم قرار گرفتن حرف اول كلمات پاياني اين سه آيه (يعني «ع»، «ا» و «م») پديد مي آيد.

عبارت (لِيَكْفُرُواْ بِمَا آتَيْنَاهُمْ فَتَمَتَّعُواْ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ) در آيات 55 سوره مباركه نحل و آيه 34 سوره مباركه روم عيناً تكرار شده است. همين عبارت با اندكي تفاوت و به صورت (لِيَكْفُرُوا بِمَا آتَيْنَاهُمْ وَلِيَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ) در آيه 66 سوره مباركه عنكبوت آمده است. براي پرهيز از اشتباه در قرائت اين عبارت در مواضع سه گانه فوق، يادسپاري نام سوره ها يا استفاده از رمز «يكي در ميان» مي تواند مفيد باشد؛ توضيح آنكه حافظ به هنگام مرور بايد توجه داشته باشد كه سوره مباركه عنكبوت _ كه داراي عبارت متفاوت است _ در ميان دو سوره ديگر واقع شده، و با تكيه بر همين نكته عبارت مورد نظر را به درستي تلاوت نمايد. 4_ يكي از فوائد «حفظ شماره آيات» كمك به حافظ در تشخيص درست موارد مشابه است. 5_ اگر عملي كردن هيچيك از راهكارهاي قبلي براي حافظ ممكن نيست، داشتن برنامه مرور منظم و پيوسته و پايبندي به اجراي آن و نيز عمل به برنامه تثبيت محفوظات _ كه در درس هفتم كيفيت آن را بيان كرديم _ خودبخود مشكل حافظ را در مورد آيات مشابه برطرف خواهد نمود. 6_ راهكار ديگري كه از سوي بسياري از حافظان باتجربه مطرح مي شود «نگارش و نوشتن» آيات و قسمتهاي مشابه و مقايسه نمودن آنها با يكديگر است. به طور كلي نگارش محفوظات تأثير بسزايي در تثبيت بهتر آنها در ذهن دارد.[2] * نكته: روش حفظ و مرور آيات مشابه با ديگر قسمت هاي قرآن تفاوت چنداني

ندارد و تنها مستلزم دقت و تمركز بيشتر و كمي هم زحمت افزون تر براي مرور و تكرار مي باشد.

---------------------------

پي نوشت: [1] . و اين خود يكي از بركات مهم شركت در جلسات حفظ و بهره گيري از محضر استاد شمرده مي شود. [2] . بر اين اساس ايده نگارش كل قرآن توسط حافظ قرآن از سوي بسياري از كارشناسان حفظ مطرح شده است؛ به اين ترتيب كه حافظ قرآن پس از حفظ هر صفحه و تسلط بر آن، آن را در دفتري مخصوص با دقت و با رعايت همه نكات رسم الخطي بنويسد و در نتيجه همزمان با پيشرفت كار حفظ و حفظ كل قرآن، حاافظ قرآني به خط خود پديد مي آورد.

 ---------------------------

شوند و چه بهتر كه اين كار را با شركت در جلسات يا كلاس هاي حفظ عملي سازند؛ اما در صورتي كه اين امر ميسر يا ممكن نباشد اين كار را از طريق مشاوره تلفني يا حضوري به انجام رسانند. اما دليل تأكيد بر حضور در جلسات حفظ فوائد فراوان اين كار است كه ذيلاً به برخي از آنها اشاره مي كنيم: 1- نخستين و مهم ترين فايده حضور در جلسات _ چنانچه گفتيم _ بهره مندي از تجربيات اساتيد حفظ است. يقين داشته باشيد كه راهنمايي هاي اين عزيزان در موضوعاتي چون «ايجاد و تقويت انگيزه، انتخاب بهترين و مناسب ترين روش حفظ قرآن، آگاهي از ارتباطات لفظي و معنايي در حفظ مقاطع جديد،ارائه برنامه هاي كارآمد و مفيد براي مرور و تثبيت محفوظات، آشنايي با نكاتي كه به ارائه بهتر محفوظات كمك مي كند، جلوگيري از بروز افراط و تفريط در كار حفظ، بيان نكاتي در جهت تقويت تجويد و صوت و لحن و ...» براي شما مفيد و مثمر ثمر خواهد بود و روند حفظ شما را تسهيل كرده و زمان نتيجه گيري و چشيدن طعم شيرين موفقيت را برايتان نزديك خواهد كرد. 2- فضاي جلسات و كلاسهاي حفظ و حضور در جمع علاقمندان به حفظ آيات نوراني قرآن خود عامل مهمي جهت تقويت انگيزه افراد براي تداوم كار حفظ قرآن است. 3- فضاي رقابتي سالم و دوستانه اي كه عموماً در كلاسها و جلسات حفظ قرآن حاكم است خود عامل مهمي براي پيشرفت هرچه بهتر شركت كنندگان در زمينه هاي «حسن حفظ، تجويد و صوت و لحن» است. ابتكاري كه از سوي بيشتر اساتيد و مربيان حفظ به كار گرفته مي شود برگزاري مسابقات

گروهي و ميان گروهي در بين شاگردان است كه همين نكته عامل مهمي در جهت پيشرفت آنان شمرده مي شود. 4- حضور در جلسات حفظ و ارائه محفوظات نزد ديگران علاوه بر اينكه تواناييهاي حافظان را به طور جدي محك مي زند، موجب از بين رفتن ترس و اضطراب آنان شده و آمادگي لازم را براي حضور موفق در محافل و مسابقات قرآني فراهم مي آورد.

حفظ ياد كرده اند.

 ---------------------------

تجويد و وقف و ابتدا و فراگيري صوت و لحن توجه نمايد. بنابراين در صورتي كه برنامه هاي حافظ براي يادگيري مهارتهاي فوق، اصل كار حفظ را با وقفه يا كندي مواجه مي كند بايد موقّتاً از يادگيري آنها منصرف شود و پس از حفظ كامل و متقن كل قرآن يا بخش قابل توجهي از آن، به يادگيري اين مهارتها بپردازد. نكته دوم را در قالب اين سؤال مطرح مي كنيم كه «آيا فراگيري مهارت هاي مورد بحث بايد پيش از آغاز حفظ باشد، يا همزمان با كار حفظ يا پس از آن؟» هر سه وضعيت مورد اشاره در سؤال، ممكن و جايز است و هر كدام هم نمونه هاي متعدد و موفقي داشته است، اما مسلم است كه بهترين وضعيت همان وضعيت اول است؛ به اين معنا كه فرد با تسلط نسبي بر مهارت هاي مورد بحث به حفظ بپردازد. طبيعي است كه در اين صورت تا پايان فرآيند حفظ، اين مهارت ها را هم تا حد بالايي تقويت خواهد كرد. اما افرادي كه آشنايي چنداني با تجويد و صوت و لحن ندارند و يا علاقمند به فراگيري آنها نيستند، ولي مشتاق حفظ قرآنند چه كنند؟ آيا آغاز حفظ را به بعد از يادگيري اين مهارت ها موكول كنند؟ و يا به دليل بي علاقگي به تجويد و صوت و لحن از حفظ قرآن منصرف شوند؟ پاسخ ما به اين سؤال منفي است. عده اي كه مشتاق حفظ قرآنند اما تجويد و صوت و لحن نمي دانند هم مي توانند به حفظ قرآن مشغول شوند، اما بايد در حاشيه حفظ آيات و استحكام محفوظات، به تدريج به فراگيري اين مهارت ها نيز اقدام نمايند و يا چنانچه

قبلاً گفتيم، اين كار را به بعد از حفظ كل قرآن يا بخش قابل توجهي از آن واگذار كنند. همچنين كساني كه به دلايل گوناگون علاقه يا فرصت فراگيري اين فنون را ندارند اما حفظ قرآن را دوست دارند، به حفظ قرآن مشغول شوند و خود را از اين نعمت محروم ننمايند. چه بسا با گذشت زمان علاقه به يادگيري تجويد و مهارتهاي ديگر در آنها به وجود آيد و در كنار كار حفظ به اين امور هم بپردازند. سؤال ديگري كه ممكن است در اينجا مطرح شود اين كه: «آيا اجراي قواعد تجويدي بر قسمتهايي كه شخص بدون تسلط به تجويد آنها را حفظ نموده ممكن است؟» در پاسخ مي گوييم: بله، ممكن است؛ هرچند انجام اين كار مي تواند براي برخي افراد با كمي سختي همراه باشد، اما با چند بار مرور و تمركز بيشتر بر اين مقاطع، پس از مدتي به راحتي مي توان آنها را نيز همراه با تجويد صحيح تلاوت كرد.

نمايد. البته بايد توجه داشت كه همه اين موارد در يك درجه از اهميت و فايده قرار ندارند. مي توان ترتيب آنها را از نظر ميزان فايده و اثرگذاري در حفظ قرآن چنين برشمرد: 1_ حفظ شماره آيات 2_ حفظ ترجمه آيات 3_ حفظ شماره صفحات و ساير موارد نيز در رتبه هاي بعدي قرار مي گيرد. براي مثال حفظ شماره آيات به حافظ كمك مي كند تا توالي و تسلسل آيات را فراموش نكند و اين نكته به ويژه براي حافظان مبتدي كه معمولاً توالي آيات را فراموش مي كنند بسيار مفيد و راهگشاست. [2] فايده ديگر اين كار در برخورد با آيات مشابه است و از بر داشتن شماره آيات مشابه، مانع از تداخل آنها با يكديگر شده و مرور آنها را آسان تر مي كند. همچنين تسلط به شماره آيات براي حافظان علاقمند به مطالعات قرآني بسيار مفيد و كمك كننده است. به همين ترتيب، حفظ ترجمه آيات مي تواند به يافتن ارتباطات معنايي و در نتيجه سهولت حفظ و سپس مرور آيات كمك كند. در اينجا و به تناسب بحث، به دو روش عمومي و پركاربرد براي حفظ شماره آيات اشاره مي كنيم: 1_ تكرار شماره آيه در پايان آن در هر بار تكرار آيه، به صورت لفظي يا مرور در ذهن. در اين روش فرض بر اين است كه شماره آيه نيز جزئي از آيه است و لذا در هر بار مرور، شماره آيه نيز تكرار و به تدريج در همانند متن آيه در ذهن تثبيت مي شود. 2_ حفظ شماره هاي رُند (مثل 5، 10، 15 و ....) و تشخيص مابقي شماره ها با كمك گرفتن از آنها.

---------------------------

پي نوشت: [1]

. توجه داشته باشيد كه «حفظ ترجمه» در اينجا، با «دقت در ترجمه و مفاهيم آيات» كه در بخش «مراحل حفظ يك مقطع» گفتيم متفاوت است؛ اولي ضرورتي ندارد، اما دومي اهميت بسيار دارد و به تسهيل كار حفظ كمك شاياني مي كند. [2] . به اين معنا كه حافظ آيات را به صورت تك تك به خوبي حفظ و ارائه مي كند، اما خواندن آنها به صورت متوالي و پشت سر هم براي او مشكل است.

 ---------------------------

روحيات افراد آنها را در مسير درست هدايت كرده و از افراط و تفريط باز مي دارند. اما در صورتي كه حضور در جلسات حفظ يا مشورت با اساتيد حفظ مقدور نباشد، حافظان قرآن با دقت در نكات زير و سعي در عملي كردن آنها مي توانند از آسيب هاي مورد نظر مصون بمانند: * سعي كنيد از همان آغاز، كار خود را با توكل بر ذات لايزال الهي و توسل بر ذوات مقدس معصومان (عليهم السلام) و به ويژه حضرت ولي عصر (ارواحنا فداه) شروع كنيد و در طي كار حفظ نيز از اين نكته غفلت نورزيد. بايد اذعان كرد كه حفظ كل قرآن كاري مشكل و زمان بر و نيازمند پشتكار و تلاش مداوم است. سختيها و مشكلات اين كار مقدس را با توكل بر خدا و توسل به معصومان (عليهم السلام) بر خود هموار كنيد. * علاقمندان به حفظ آيات نوراني قران كريم از همان ابتدا بايد به اين نكته مهم توجه داشته باشند كه حفظ كل قرآن بايد در حركتي تدريجي و مستمر صورت گيرد و لازم است از هرگونه شتابزدگي در آن پرهيز نمود. بر اين اساس، پيش از آغاز جدي كار حفظ، براي ارزيابي درست توانمنديهاي خود و دريافت برنامه اي جامع و دقيق، با يكي از كارشناسان حفظ قرآن مشورت كنيد. [2] * بسيار بهتر است كه برنامه حفظ حافظان مبتدي (كه مي خواهند تازه به حفظ قرآن بپردازد) تا چند ماه اول (حداقل دو تا سه ماه) از روزي «نيم صفحه» فراتر نرود. پس از اين زمان و تا حفظ كامل قرآن، حجم حفظ جديد در هر روز به يك صفحه افزايش مي يابد و

بايد تا پايان نيز اين مقدار ثابت بماند. هرگز به فكر حفظ كردن دو يا چند صفحه جديد در يك روز نباشيد و شك نكنيد كه بعدها از انجام اين كار پشيمان خواهيد شد. مهم ترين دليل اين توصيه _ به ويژه نسبت به حفظ «نيم صفحه» در ماه هاي اول _ آن است كه اين كار موجب مي شود تا اشتياق اوليه فرد به حفظ قرآن فروكش نكند و او هر روز منتظر آمدن روز ديگر و حفظ مقطع جديد باشد. اين در حالي است كه حفظ حجم هاي زياد در ماه هاي اول، اشتياق فرد را به زودي اشباع مي كند و در نتيجه او ديگر تمايلي به ادامه كار حفظ ندارد؛ به علاوه اينكه پيمودن تدريجي مسير حفظ قرآن موجب مي شود تا حافظه فرد بهتر و سريع تر خود را با اين مقوله جديد (حفظ مجموعه اي از عبارات عربي) سازگار كند، كه اين خود كارآيي حافظه را افزايش خواهد داد. * توصيه مهم ديگر در اين رابطه آن است كه سعي كنيد در هفته تنها 5 روز را به حفظ قسمت هاي جديد اختصاص دهيد و در دو روز ديگر به مرور و تثبيت محفوظات و استراحت بپردازيد و به اين ترتيب حافظه خود را براي ادامه بهتر كار در روزهاي آينده آماده كنيد. [3] * حافظ قرآن بايد در برنامه ريزي خود اوقاتي را براي تفريحات و سرگرميهاي سالم در نظر بگيرد. پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) در حديثي زيبا و پرمعنا خطاب به ابوذر فرموده اند: «يا اَباذرّ، عَلَي العاقلِ أنْ يَكُونَ لَهُ اَرْبَعُ ساعاتٍ: ساعَةٌ يُناجى فيها رَبَّهُ عَزَّوَجلَّ، وَ ساعَةٌ يُحاسِبُ فيها نَفْسَهُ، وَ ساعَةٌ يَتَفَكَّرُ فيما

صَنَعَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ اِلَيْهِوَ ساعَةٌ يَخْلُو فيها بِحَظِّ نَفْسِه مِنَ الْحَلالِ. فَاِنَّ هذِهِ السّاعَةَ عَوْنٌ لِتْلِكَ السّاعاتِ»: [4] اي اباذر، بر عاقل است كه اوقات شبانه روز خود را به چهار قسمت تقسيم كند: در ساعتى به مناجات با خدايش بپردازد، در ساعتى به حساب نفس خويش رسيدگي كند، در ساعتى در الطاف خدا نسبت به خود بينديشد و در ساعتى خود را از نعمتهاي حلال بهره مند گرداند؛ كه اين ساعت آخر يار و كمك آن سه ساعت ديگر است.» توجه به اين مطلب براي حافظان قرآن از اهميت بيشتري برخوردار است؛ زيرا اين كار كارآيي حافظه (يعني مهم ترين ركن حفظ) را به مراتب بالا مي برد و زمان رسيدن به نتيجه را تسريع مي كند. در مقابل، بي توجهي به اين نكته ممكن است در درازمدت شخص را گوشه گير و منزوي كند و حتي لذت انس با قرآن را نيز از او سلب نمايد. * پيشتر هم در درس دهم تأكيد كرديم كه سعي كنيد همواره خود را در معرض پرسش و امتحان قرار دهيد. البته اين نكته بيشتر براي كساني كه امكان شركت در جلسات و كلاسهاي حفظ را ندارند مطرح مي شود.[5] بر همين اساس توصيه مي كنيم از تكروي و پنهانكاريِ بيش از حد پرهيز كنيد. اشكالي ندارد اگر اطرافيان و دوستانتان بدانند كه شما مشغول به حفظ قرآن هستيد و چه بسا دانستن اين مطلب، موجب تمايل آنان به حفظ كلام الهي شود و شما نيز در اين ثواب سهيم شويد. نكات فوق براي همه حافظان و به ويژه كساني كه به تازگي حفظ قرآن را شروع كرده اند از اهميت بسزايي برخوردار است. اگر مي خواهيد اشتياق و

عشق شما به قرآن و حفظ آن همواره پابرجا باشد و با گذشت زمان تقويت شود، سعي كنيد به اين نكات عمل كنيد.

---------------------------

پي نوشت: [1] . متأسفانه حتي گاه ديده شده كه برخي از علاقمندان و مشتاقان حفظ پس از مدت زماني كوتاه يا بلند و در حالي كه حجم قابل توجهي از قرآن را حفظ كرده اند، احساس مي كنند كه ديگر انس و اشتياق اوليه به قرائت قرآن در آنها وجود ندارد و علاقه اي براي ادامه كار در خود نمي يابند. [2] . بايد به اين نكته توجه داشت كه توانمنديهاي افراد مختلف با يكديگر متفاوت است. از اينرو چه بسا فردي بتواند كل قرآن را در طول سه سال با كيفيتي مطلوب حفظ نمايد و ديگري اين كار را حتي در پنج سال هم نتواند به راحتي به انجام برساند. حتي براي بسياري از مشتاقان (به دلايل مختلف، از جمله داشتن مشغله هاي فراوان كاري، يا ضعف حافظه و ...)، نبايد حفظ كل قرآن توصيه شود و ايشان را بايد به حفظ سور برگزيده يا آيات و عبارات منتخب قرآن هدايت كرد. [3] . البته اين پيشنهاد هرگز به اين معنا نيست كه در 5 روزي كه به حفظ قسمتهاي جديد مي پردازيد، برنامه اي براي مرور و تكرار محفوظات قبلي نداشته باشيد. مقصود ما اين است كه حفظ قسمتهاي جديد بايد در كنار مرور قسمتهاي قبل انجام گيرد. چنانكه پيشتر هم گفته ايم، در حفظ قرآن، مرور و نگهداري محفوظات همواره مقدم بر حفظ قسمتهاي جديد است. [4] . بحار الانوار، ج 74، ص 71. [5] . همواره مترصد شركت در محافل، مسابقات و آزمونهاي حفظ قرآن باشيد

و بدانيد كه اين كار منافاتي با داشتن نيت خالصانه و حفظ قرآن براي رضاي خدا ندارد. شركت در اينگونه برنامه ها تأثير بسيار زيادي در افزايش و تقويت انگيزه حافظان قرآن و آمادگي مطلوب و هميشگي آنان دارد و مسير دستيابي به حفظ كل قرآن را بر آنان هموار مي كند.

 ---------------------------

واحد استفاده كند. زمانهايي كه حافظ در آنها به حفظ جديد مي پردازد بايد زمانهاي ثابتي از شبانه روز باشد (مثلاً پس از خواب شبانه و در آغاز روز). اوقات مرور او هم بايد حتي الامكان اوقاتي ثابت و مطابق با يك برنامه جامع و كامل باشد و در اين برنامه، زمانهاي ثابتي را براي هر يك از اقسام سه گانه مرور (كوتاه مدت، ميان مدت و بلندمدت) اختصاص دهد. همچنين مطلوب آن است كه حافظ در حد توان در مكان ثابتي كار حفظ و مرور خود را انجام دهد. ميزان محفوظات جديد او هم در هر نوبت بايد مقداري ثابت و مشخص باشد (مثلا نيم صفحه يا يك صفحه در روز). به ميزاني كه در موارد فوق اختلال ايجاد شود، كيفيت كار حفظ نيز افت خواهد كرد. براي نمونه اگر فرد يك روز پس از خواب شبانه دو صفحه حفظ كند و در روز ديگر در ميانه روز يا شب به حفظ جديد يك صفحه بپردازد كار خود را دچار اختلال كرده و در نتيجه حفظ و بازيابي بعدي محفوظات را براي حافظه خود مشكل نموده است. در اين راستا يكي از مهم ترين نكاتي كه بايد مورد توجه حافظان قرار گيرد اين است كه از همان آغاز و البته با مشورت با يك يا چند تن از كارشناسان حفظ قرآن، معين كنند كه مي خواهند در قالب چه برنامه اي به حفظ قرآن اقدام نمايند؛ اولاً آيا خواهان حفظ كل قرآن هستند يا تنها تمايل به حفظ برخي اجزاء و سوره هاي خاص دارند؟ در صورت تمايل به حفظ كل قرآن، مي خواهند اين كار را در چه بازه زماني انجام دهند: دو سال،

سه سال، پنج سال يا بيشتر؟ پاسخ به اين سؤالات در گرو ارزيابي اوليه توانمنديهاي فكري و ذهني فرد است و استاد يا كارشناس حفظ پس از يك يا دو بار مشاوره، برنامه متناسب با فرد را به او ارائه مي دهد. در اينجا به اين نكته مهم اشاره مي كنيم كه بازه زماني استاندارد و مورد تأييد عموم كارشناسان براي حفظ كل قرآن دو نيم تا سه سال است. اين سخن به اين معناست كه حفظ قرآن در فاصله زماني كمتر، به جز در مواردي معدود و براي استعدادهاي خاص، توصيه نمي شود و به سرانجام مطلوب نيز نخواهد رسيد.

---------------------------

پي نوشت: [1] . روبرت توكه، چگونه حافظه اي برتر داشته باشيم؟؛ ص 181 (به نقل از نجفي، نگاهي تحليلي بر مباني و روشهاي حفظ قرآن كريم، ص 87.)

 ---------------------------

سي ام (از سورة ناس به سوره نبأ) آغاز كنيد و پس از آن به حفظ قرآن از ابتدا اقدام نماييد. * در ماههاي اول (دو تا سه ماه اول)، حجم محفوظات جديد شما در هر روز، از «نيم صفحه» تجاوز نكند. سپس اين ميزان را به يك صفحه افزايش دهيد و تا پايان هم به اين روند پايبند باشيد. * سعي كنيد همواره با يك برنامه معتدل پيش برويد. به اين منظور برنامه حفظ قسمتهاي جديد، تنها در 5 روز هفته انجام گيرد و دو روز ديگر (مثلاً پنجشنبه و جمعه) را به مرور و تثبيت محفوظات پيشين و استراحت و تفريحات سالم اختصاص دهيد. * نكته مهم ديگر كه به ويژه براي برنامه ريزي و زمانبندي حفظ و مرور به شما كمك مي كند اين است كه بدانيد: در اوايل كار حفظ، اختصاص دادن «يك ساعت» در شبانه روز براي حفظ و مرور محفوظات كافي به نظر مي رسد؛ اما به مرور زمان و با افزايش حجم محفوظات، بايد اين زمان را به تدريج افزايش دهيد و در نهايت به 2 ساعت در روز برسانيد. البته توجه داشته باشيد كه اين زمان (مثلاً دو ساعت) نبايد در يك نوبت لحاظ شود؛ بلكه سعي كنيد در چهار زمان نيم ساعته كارهاي مربوط به حفظ و مرور روزانه خود را برنامه ريزي كنيد.[2] * به تجربه براي حافظان ثابت شده است كه همه آنها پس از خو گرفتن با حفظ قرآن، مي توانند به راحتي و با توجه به ديگر مشغله ها و فعاليتهاي روزمره، براي حفظ خود نيز برنامه ريزي كنند. بنابراين اگر در ابتدا كمي در اين كار با سختي مواجه شديد نگران نشويد

و همواره به عنايات خداوند و كرامت قرآن دلگرم باشيد. اگر در چند ماه اول با سختيهاي حفظ قرآن مدارا كنيد، بي ترديد پس از آن به راحتي و در كنار ديگر فعاليتهاي روزمره به كار حفظ و مرور محفوظات نيز خواهيد پرداخت. حال فرض كنيم شما با توكل بر الطاف خداي مهربان و با توسل به معصومان (عليهم السلام)، عزم خود را جزم كرده ايد و مي خواهيد _ مثلاً _ از ابتداي تابستان كار حفظ قرآن را شروع كنيد. بنابراين هدف شما در حال حاضر حفظ استوار و متقن جزء سي ام قرآن مجيد است. با توجه به اينكه تازه مي خواهيد به حفظ قرآن بپردازيد و قبلاً سابقه انجام آن را نداشته ايد، پيشنهاد مي كنيم نكات فوق را مدنظر داشته باشيد و با توجه به آنها كار خود را شروع كرده و ادامه دهيد. با رعايت نكات فوق شما مي توانيد در طول حداكثر سه ماه، جزء سي ام را با كيفيتي مطلوب حفظ و ارائه كنيد. [3] شما مي توانيد از برنامه پيشنهادي زير براي ماه اول فعاليت خود استفاده نماييد:

ماههفتهروزحفظ جديدمرور ميان مدتمرور بلندمدت

اولاولشناس _ فلق _ توحيد----------

يمسد _ نصرمحفوظات روز قبل-----

دكافرون _ كوثرمحفوظات دو روز قبل-----

سماعون _ قريشمحفوظات سه روز قبل-----

چفيل _ همزهمحفوظات چهار روز قبل-----

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----

دومشعصر _ تكاثرمحفوظات يك هفته اخيرمحفوظات هفته اول

يقارعه////

دعاديات////

سزلزال////

چبينه (1_5)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور همه محفوظات

سومشبينه (5 تا آخر)محفوظات يك هفته اخيرمحفوظات دو هفته اول

يقدر _ تين////

دعلق////

سانشراح _ ضحي////

چليل////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور همه محفوظات

چهارمششمسمحفوظات يك هفته اخيرمحفوظات سه هفته اول

يبلد (1 تا 10)////

دبلد (11 تا آخر)////

سفجر (1 تا 16)////

چفجر (17 تا آخر)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور همه محفوظات (نيم جزء دوم جزء سي)

در ضميمه (1) جدول حفظ جزء

سي ام به طور كامل آمده است.

روزانه خود استفاده كنيد: [6] نيم ساعت در آغاز روز: مرور در ميان مدت + حفظ مقطع جديد نيم ساعت در ميانه روز: مرور در كوتاه مدت نيم ساعت در آغاز شب: (باقيمانده) مرور در كوتاه مدت + (بخشي از) مرور در بلندمدت نيم ساعت در پايان شب: مرور در بلند مدت

---------------------------

پي نوشت: [1] . لازم به ذكر است كه اين برنامه به طور خاص براي كساني كه امكان شركت در كلاسها و جلسات حفظ قرآن و بهره مندي از توصيه هاي اساتيد و معلمان حفظ را ندارند پيشنهاد مي شود. در صورت امكان شركت در كلاسهاي حفظ، اين توصيه ها و برنامه ها از سوي اساتيد و معلمان محترم به علاقمندان ارائه خواهد شد. [2] . براي مثال، در آغاز روز نيم ساعت را به حفظ مقطع جديد (و در صورت امكان مرور صفحاتي كه اخيراً حفظ كرده ايد) اختصاص دهيد، پس از آن نيم ساعت در ميانه روز (قبل يا بعد از نماز ظهر و عصر)، نيم ساعت در اوايل شب (قبل يا بعد از نماز مغرب و عشاء) و نيم ساعت پيش از خواب شبانه به مرور مقطعي كه تازه حفظ كرده ايد و نيز محفوظات گذشته بپردازيد. [3] . تصور نكنيد كه سه ماه زمان زيادي براي حفظ يك جزء است. باز هم تكرار مي كنيم كه در حفظ قرآن «كيفيت» حرف اول و آخر را مي زند. حفظ كردن حجم زيادي از قرآن در مدت زماني اندك ممكن، اما كم فايده است و مي تواند پس از گذشت چند ماه موجب دلسردي شما شود (اتفاقي ناخوشايندي كه براي بسياري از مشتاقان حفظ قرآن افتاده است). ضمناً توجه داشته باشيد كه شما پس از اين سه ماه برنامه خود را تغيير مي دهيد و خواهيد

توانست به راحتي «يك صفحه» در روز حفظ كنيد و به اين ترتيب شما در هر ماه يك جزء را حفظ خواهيد كرد. اما توصيه مي كنيم در گامهاي اول از عجله پرهيز كنيد. [4] . از اينرو در روزهايي كه برنامه اي براي حفظ قسمتهاي جديد نداريد (در برنامه ما روزهاي پنج شنبه و جمعه) اين قسم مرور هم مطرح نمي شود. [5] . بين 10 تا 15 دقيقه. [6] . مجدداً يادآور مي شويم كه اين برنامه صرفاً يك پيشنهاد و به منزله ارائه يك نمونه است. شما مي توانيد به تناسب اوقات فراغت و فعاليتهاي ديگر زمانبندي دلخواه خود را تنظيم كنيد.

 ---------------------------

لساني، وَاسْتَعْمِلْ بِهِ بدني، وَ قَوِّني بِهِ عَلى ذلكَ وَ اَعِنّي عليه، اِنّه لا يُعينَ عليهِ اِلاّ اَنْتَ، لا الهَ اِلاّ اَنتَ.»:[1] بارخدايا، به من رحمت آر كه تا زنده هستم هيچگاه نافرماني تو نكنم و به من رحمت آر كه در چيزهاي بيهوده به زحمت نيفتم و نيك انديشي در آنچه كه تو را خشنود مي كند روزيم فرما و حفظ كردن كتابت را آنگونه كه به من آموختي با من ملازم و همراه گردان و تلاوت آن را به گونه اي كه تو را از من خشنود كند روزيم فرما. بارخدايا، به وسيله كتابت ديده (بصيرت) مرا روشن كن و سينه ام را فراخ ساز و زبانم را باز و گويا كن و پيكرم را در راه آن به كار گير و در اينباره با قرآن نيرويم ببخش و بر آن كمكم كن، كه در اين راه جز تو كسي كمك نكند. معبودي جز تو نيست.

---------------------------

پي نوشت: [1] . ميزان الحكمه، ج 10، ص 4816، ح 16476.

 ---------------------------

جزء سي (فجر تا ناس)

يغاشيه (15 تا آخر)////

داعلي////

سطارق////

چبروج (1 تا 10)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور همه محفوظات

دومشبروج (11 تا آخر)محفوظات يك هفته اخيرده صفحه از محفوظات گذشته

يانشقاق (1 تا 15)////

دانشقاق (15 تا آخر)////

سمطففين (1 تا 17)////

چمطففين (18 تا 28)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور همه محفوظات

سومشمطففين (29 تا آخر)محفوظات يك هفته اخيرده صفحه از محفوظات گذشته

يانفطار////

دتكوير (1 تا 14)////

ستكوير (15 تا آخر)////

چعبس (1 تا 23)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور همه محفوظات

چهارمشعبس (24 تا آخر)محفوظات يك هفته اخيرده صفحه از محفوظات گذشته

ينازعات (1 تا 15)////

دنازعات (16 تا 32)////

سنازعات (33 تا آخر)////

چنبأ (1 تا 16)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور همه محفوظات

سوماولشنبأ (17 تا 30)محفوظات يك هفته اخيرده صفحه از محفوظات گذشته

ينبأ (31 تا آخر)////

د-----مرور و تثبيت جزء سي ام

س-----

چ-----

پ-----

ج-----  

سوره بقره (84 _ 88)////

دصفحه 14 _ سوره بقره (89 _ 93)////

سصفحه 15 _ سوره بقره (94 _ 101)////

چصفحه 16 _ سوره بقره (102 _ 105)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور همه محفوظات

چهارماولشصفحه 17 _ سوره بقره (106 _ 112)محفوظات يك هفته اخيرده صفحه (نيم جزء) از محفوظات گذشته

يصفحه 18 _ سوره بقره (113 _ 119)////

دصفحه 19 _ سوره بقره (120 _ 126)////

سصفحه 20 _ سوره بقره (127 _ 134)////

چصفحه 21 _ سوره بقره (135 _ 141)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور همه محفوظات

دومش-----مرور و تثبيت جزء اول

همراه با مرور جزء سي ام

ي-----

د-----

س-----

چ-----

پ-----

ج-----

جزء دوم

ماههفتهروزحفظ جديد (صفحه _ سوره (آيات))مرور ميان مدتمرور بلندمدت

چهارمسومشصفحه 22 _ سوره بقره (142 _ 145)-----ده صفحه (نيم جزء) از محفوظات گذشته

يصفحه 23 _ سوره بقره (146 _ 153)محفوظات روز قبل//

دصفحه 24 _ سوره بقره (154 _ 163)محفوظات دو روز قبل//

سصفحه 25 _ سوره بقره (164 _ 169)محفوظات سه روز قبل//

چصفحه 26 _ سوره بقره (170 _ 176)محفوظات چهار روز قبل//

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

چهارمشصفحه 27 _ سوره بقره (177 _ 181)محفوظات يك هفته اخيرده صفحه (نيم جزء) از محفوظات گذشته

يصفحه 28 _ سوره بقره (182 _ 186)////

دصفحه 29 _ سوره بقره (187 _ 190)////

سصفحه 30 _ سوره بقره (191 _ 196)////

چصفحه 31 _ سوره بقره (197 _ 202)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

پنجماولشصفحه 32 _ سوره بقره (203 _ 210)محفوظات يك هفته اخيرده صفحه (نيم جزء) از محفوظات گذشته

يصفحه 33 _ سوره بقره (211 _ 215)////

دصفحه 34 _ سوره بقره (216 _ 219)////

سصفحه 35 _ سوره بقره (220 _ 221)[2]

////

چصفحه 35 _ سوره بقره (222 _ 224)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

دومشصفحه 36 _ سوره بقره (225 _ 228)محفوظات يك هفته اخيرده صفحه (نيم جزء) از محفوظات گذشته

يصفحه 36

_ سوره بقره (229 _ 230)////

دصفحه 37 _ سوره بقره (231 _ 232)////

سصفحه 37 _ سوره بقره (233)////

چصفحه 38 _ سوره بقره (234 _ 235)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

سومشصفحه 38 _ سوره بقره (236 _ 237)محفوظات يك هفته اخيرده صفحه (نيم جزء) از محفوظات گذشته

يصفحه 39 _ سوره بقره (238 _ 245)////

دصفحه 40 _ سوره بقره (246 _ 248)////

سصفحه 41 _ سوره بقره (249 _ 252)////

چ-----تثبيت محفوظات هفته

پ-----

ج-----مرور محفوظات

چهارمش-----مرور و تثبيت جزء دوم

همراه با مرور جزء اول و سي ام

ي-----

د-----

س-----

چ-----

پ-----

ج-----

جزء سوم

ماههفتهروزحفظ جديد (صفحه _ سوره (آيات))مرور ميان مدتمرور بلندمدت

ششماولشصفحه 42 _ سوره بقره (253 _ 256)-----پانزده صفحه از محفوظات گذشته

يصفحه 43 _ سوره بقره (257 _ 259)محفوظات روز قبل//

دصفحه 44 _ سوره بقره (260 _ 264)محفوظات دو روز قبل//

سصفحه 45 _ سوره بقره (265 _ 269)محفوظات سه روز قبل//

چصفحه 46 _ سوره بقره (270 _ 274)محفوظات چهار روز قبل//

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

دومشصفحه 47 _ سوره بقره (275 _ 281)محفوظات يك هفته اخيرپانزده صفحه از محفوظات گذشته

يصفحه 48 _ سوره بقره (282)////

دصفحه 49 _ سوره بقره (283 _ 286)////

سصفحه 50 _ سوره آل عمران (1 _ 9)////

چصفحه 51 _ سوره آل عمران (10 _ 15)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

سومشصفحه 52 _ سوره آل عمران (16 _ 22)محفوظات يك هفته اخيرپانزده صفحه از محفوظات گذشته

يصفحه 53 _ سوره آل عمران (23 _ 29)////

دصفحه 54 _ سوره آل عمران (30 _ 37)////

سصفحه 55 _ سوره آل عمران (38 _ 45)////

چصفحه 56 _ سوره آل عمران (46 _ 52)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

چهارمشصفحه 57 _ سوره آل عمران (53 _ 61)محفوظات يك هفته اخيرپانزده صفحه از محفوظات گذشته

يصفحه 58 _ سوره آل عمران (62 _

70)////

دصفحه 59 _ سوره آل عمران (71 _ 77)////

سصفحه 60 _ سوره آل عمران (78 _ 83)////

چصفحه 61 _ سوره آل عمران (84 _ 91)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

هفتماولش-----مرور و تثبيت جزء سوم

همراه با مرور اجزاء اول، دوم و سي ام

ي-----

د-----

س-----

چ-----

پ-----

ج-----

جزء چهارم

ماههفتهروزحفظ جديد (صفحه _ سوره (آيات))مرور ميان مدتمرور بلندمدت

هفتمدومشصفحه 62 _ سوره آل عمران (92 _ 100)-----پانزده صفحه از محفوظات گذشته

يصفحه 63 _ سوره آل عمران (101 _ 108)محفوظات روز قبل//

دصفحه 64 _ سوره آل عمران (109 _ 115)محفوظات دو روز قبل//

سصفحه 65 _ سوره آل عمران (116 _ 121)محفوظات سه روز قبل//

چصفحه 66 _ سوره آل عمران (122 _ 132)محفوظات چهار روز قبل//

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

سومشصفحه 67 _ سوره آل عمران (133 _ 140)محفوظات يك هفته اخيرپانزده صفحه از محفوظات گذشته

يصفحه 68 _ سوره آل عمران (141 _ 148)////

دصفحه 69 _ سوره آل عمران (149 _ 153)////

سصفحه 70 _ سوره آل عمران (154 _ 157)////

چصفحه 71 _ سوره آل عمران (158 _ 165)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

چهارمشصفحه 72 _ سوره آل عمران (166 _ 173)محفوظات يك هفته اخيرپانزده صفحه از محفوظات گذشته

يصفحه 73 _ سوره آل عمران (174 _ 180)////

دصفحه 74 _ سوره آل عمران (181 _ 186)////

سصفحه 75 _ سوره آل عمران (187 _ 194)////

چصفحه 76 _ سوره آل عمران (195 _ 200)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

هشتماولشصفحه 77 _ سوره نساء (1 _ 6)محفوظات يك هفته اخيرپانزده صفحه از محفوظات گذشته

يصفحه 78 _ سوره نساء (7 _ 11)////

دصفحه 79 _ سوره نساء (12 _ 14)////

سصفحه 80 _ سوره نساء (15 _ 19)////

چصفحه 81 _ سوره نساء (20 _ 23)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

دومش-----مرور و تثبيت جزء چهارم

همراه با

مرور اجزاء اول، دوم، سوم و سي ام

ي-----

د-----

س-----

چ-----

پ-----

ج-----

جزء پنجم

ماههفتهروزحفظ جديد (صفحه _ سوره (آيات))مرور ميان مدتمرور بلندمدت

هشتمسومشصفحه 82 _ سوره نساء (24 _ 26)-----يك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 83 _ سوره نساء (27 _ 33)محفوظات روز قبل//

دصفحه 84 _ سوره نساء (34 _ 37)محفوظات دو روز قبل//

سصفحه 85 _ سوره نساء (38 _ 44)محفوظات سه روز قبل//

چصفحه 86 _ سوره نساء (45 _ 51)محفوظات چهار روز قبل//

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

چهارمشصفحه 87 _ سوره نساء (52 _ 59)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 88 _ سوره نساء (60 _ 65)////

دصفحه 89 _ سوره نساء (66 _ 74)////

سصفحه 90 _ سوره نساء (75 _ 79)////

چصفحه 91 _ سوره نساء (80 _ 86)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

نهماولشصفحه 92 _ سوره نساء (87 _ 91)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 93 _ سوره نساء (92 _ 94)////

دصفحه 94 _ سوره نساء (95 _ 101)////

سصفحه 95 _ سوره نساء (102 _ 105)////

چصفحه 96 _ سوره نساء (106 _ 113)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

دومشصفحه 97 _ سوره نساء (114 _ 121)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 98 _ سوره نساء (122 _ 127)////

دصفحه 99 _ سوره نساء (128 _ 134)////

سصفحه 100 _ سوره نساء (135 _ 140)////

چصفحه 101 _ سوره نساء (141 _ 147)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

سومش-----مرور و تثبيت جزء پنجم

همراه با مرور اجزاء اول، دوم، سوم، چهارم و سي ام

ي-----

د-----

س-----

چ-----

پ-----

ج-----

جزء ششم

ماههفتهروزحفظ جديد (صفحه _ سوره (آيات))مرور ميان مدتمرور بلندمدت

نهمچهارمشصفحه 102 _ سوره نساء (148 _ 154)-----يك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 103 _ سوره نساء (155 _ 162)محفوظات روز قبل//

دصفحه 104 _ سوره نساء (163 _ 170)محفوظات دو روز قبل//

سصفحه 105

_ سوره نساء (171 _ 175)محفوظات سه روز قبل//

چصفحه 106 _ نساء (176) + مائده (1 _ 2)محفوظات چهار روز قبل//

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

دهماولشصفحه 107 _ سوره مائده (3 _ 5)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 108 _ سوره مائده (6 _ 9)////

دصفحه 109 _ سوره مائده (10 _ 13)////

سصفحه 110 _ سوره مائده (14 _ 17)////

چصفحه 111 _ سوره مائده (18 _ 23)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

دومشصفحه 112 _ سوره مائده (24 _ 31)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 113 _ سوره مائده (32 _ 36)////

دصفحه 114 _ سوره مائده (37 _ 41)////

سصفحه 115 _ سوره مائده (42 _ 45)////

چصفحه 116 _ سوره مائده (46 _ 50)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

سومشصفحه 117 _ سوره مائده (51 _ 57)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 118 _ سوره مائده (58 _ 64)////

دصفحه 119 _ سوره مائده (65 _ 70)////

سصفحه 120 _ سوره مائده (71 _ 76)////

چصفحه 121 _ سوره مائده (77 _ 82)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

چهارمش-----مرور و تثبيت جزء ششم

همراه با مرور اجزاء اول تا پنجم و جزء سي ام

ي-----

د-----

س-----

چ-----

پ-----

ج-----

جزء هفتم

ماههفتهروزحفظ جديد (صفحه _ سوره (آيات))مرور ميان مدتمرور بلندمدت

يازدهماولشصفحه 122 _ سوره مائده (83 _ 89)-----يك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 123 _ سوره مائده (90 _ 95)محفوظات روز قبل//

دصفحه 124 _ سوره مائده (96 _ 103)محفوظات دو روز قبل//

سصفحه 125 _ سوره مائده (104 _ 108)محفوظات سه روز قبل//

چصفحه 126 _ سوره مائده (109 _ 113)محفوظات چهار روز قبل//

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

دومشصفحه 127 _ سوره مائده (114 _ 120)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 128 _ سوره انعام (1 _ 8)////

دصفحه 129

_ سوره انعام (9 _ 18)////

سصفحه 130 _ سوره انعام (19 _ 27)////

چصفحه 131 _ سوره انعام (28 _ 35)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

سومشصفحه 132 _ سوره انعام (36 _ 44)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 133 _ سوره انعام (45 _ 52)////

دصفحه 134 _ سوره انعام (53 _ 59)////

سصفحه 135 _ سوره انعام (60 _ 68)////

چصفحه 136 _ سوره انعام (69 _ 73)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

چهارمشصفحه 137 _ سوره انعام (74 _ 81)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 138 _ سوره انعام (82 _ 90)////

دصفحه 139 _ سوره انعام (91 _ 94)////

سصفحه 140 _ سوره انعام (95 _ 101)////

چصفحه 141 _ سوره انعام (102 _ 110)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

دوازدهماولش-----مرور و تثبيت جزء هفتم

همراه با مرور اجزاء اول تا ششم و جزء سي ام

ي-----

د-----

س-----

چ-----

پ-----

ج-----

جزء هشتم

ماههفتهروزحفظ جديد (صفحه _ سوره (آيات))مرور ميان مدتمرور بلندمدت

دوازدهمدومشصفحه 142 _ سوره انعام (111 _ 118)-----يك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 143 _ سوره انعام (109 _ 124)محفوظات روز قبل//

دصفحه 144 _ سوره انعام (125 _ 131)محفوظات دو روز قبل//

سصفحه 145 _ سوره انعام (132 _ 137)محفوظات سه روز قبل//

چصفحه 146 _ سوره انعام (138 _ 142)محفوظات چهار روز قبل//

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

سومشصفحه 147 _ سوره انعام (143 _ 146)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 148 _ سوره انعام (147 _ 151)////

دصفحه 149 _ سوره انعام (152 _ 157)////

سصفحه 150 _ سوره انعام (158 _ 165)////

چصفحه 151 _ سوره اعراف (1 _ 11)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

چهارمشصفحه 152 _ سوره اعراف (12 _ 22)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 153 _ سوره اعراف (23 _ 30)////

دصفحه 154 _

سوره اعراف (31 _ 37)////

سصفحه 155 _ سوره اعراف (38 _ 43)////

چصفحه 156 _ سوره اعراف (44 _ 51)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

پايان سال اول و آغاز سال دوم فعاليت حفظ

** يك سال از آغاز فعاليت حفظ شما گذشت. نماز شكر فراموش نشود. **

اولاولشصفحه 157 _ سوره اعراف (52 _ 57)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 158 _ سوره اعراف (58 _ 67)////

دصفحه 159 _ سوره اعراف (68 _ 73)////

سصفحه 160 _ سوره اعراف (74 _ 81)////

چصفحه 161 _ سوره اعراف (82 _ 87)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

دومش-----مرور و تثبيت جزء هشتم

همراه با مرور اجزاء اول تا هفتم و جزء سي ام

ي-----

د-----

س-----

چ-----

پ-----

ج-----

جزء نهم

ماههفتهروزحفظ جديد (صفحه _ سوره (آيات))مرور ميان مدتمرور بلندمدت

اولسومشصفحه 162 _ سوره اعراف (88 _ 95)-----يك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 163 _ سوره اعراف (96 _ 104)محفوظات روز قبل//

دصفحه 164 _ سوره اعراف (105 _ 120)محفوظات دو روز قبل//

سصفحه 165 _ سوره اعراف (121 _ 130)محفوظات سه روز قبل//

چصفحه 166 _ سوره اعراف (131 _ 137)محفوظات چهار روز قبل//

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

چهارمشصفحه 167 _ سوره اعراف (138 _ 143)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 168 _ سوره اعراف (144 _ 149)////

دصفحه 169 _ سوره اعراف (150 _ 155)////

سصفحه 170 _ سوره اعراف (156 _ 159)////

چصفحه 171 _ سوره اعراف (160 _ 163)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

دوماولشصفحه 172 _ سوره اعراف (164 _ 170)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 173 _ سوره اعراف (170 _ 178)////

دصفحه 174 _ سوره اعراف (179 _ 187)////

سصفحه 175 _ سوره اعراف (188 _ 195)////

چصفحه 176 _ سوره اعراف (196 _ 206)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

دومشصفحه 177 _ سوره

انفال (1 _ 8)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 178 _ سوره انفال (9 _ 16)////

دصفحه 179 _ سوره انفال (17 _ 25)////

سصفحه 180 _ سوره انفال (26 _ 33)////

چصفحه 181 _ سوره انفال (34 _ 40)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

سومش-----مرور و تثبيت جزء نهم

همراه با مرور اجزاء اول تا هشتم و جزء سي ام

ي-----

د-----

س-----

چ-----

پ-----

ج-----

جزء دهم

ماههفتهروزحفظ جديد (صفحه _ سوره (آيات))مرور ميان مدتمرور بلندمدت

دومچهارمشصفحه 182 _ سوره انفال (41 _ 45)-----يك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 183 _ سوره انفال (46 _ 52)محفوظات روز قبل//

دصفحه 184 _ سوره انفال (53 _ 61)محفوظات دو روز قبل//

سصفحه 185 _ سوره انفال (62 _ 69)محفوظات سه روز قبل//

چصفحه 186 _ سوره انفال (70 _ 75)محفوظات چهار روز قبل//

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

سوماولشصفحه 187 _ سوره توبه (1 _ 6)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 188 _ سوره توبه (7 _ 13)////

دصفحه 189 _ سوره توبه (14 _ 20)////

سصفحه 190 _ سوره توبه (21 _ 26)////

چصفحه 191 _ سوره توبه (27 _ 31)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----

دومشصفحه 192 _ سوره توبه (32 _ 36)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 193 _ سوره توبه (37 _ 40)////

دصفحه 194 _ سوره توبه (41 _ 47)////

سصفحه 195 _ سوره توبه (48 _ 54)////

چصفحه 196 _ سوره توبه (55 _ 61)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

سومشصفحه 197 _ سوره توبه (62 _ 68)محفوظات يك هفته اخيريك جزء از محفوظات گذشته

يصفحه 198 _ سوره توبه (69 _ 72)////

دصفحه 199 _ سوره توبه (73 _ 79)////

سصفحه 200 _ سوره توبه (80 _ 86)////

چصفحه 201 _ سوره توبه (87 _ 93)////

پ-----تثبيت محفوظات هفته

ج-----مرور محفوظات

چهارمش-----مرور و تثبيت جزء دهم

همراه با

مرور اجزاء اول تا نهم و جزء سي ام

ي-----

د-----

س-----

چ-----

پ-----

ج----- * توصيه مي كنيم اكنون و پس از حفظ ده جزء اول (و در مجموع يازده جزء از قرآن كريم) قدري به خود استراحت دهيد و _ مثلاً _ پس از گذشت يك تا دو هفته، به حفظ ده جزء دوم اقدام نماييد.

* در صورت تسلط مطلوب بر ده جزء اول، مي توانيد با شركت در مسابقات و آزمونهاي مختلف (از جمله آزمونهاي طرح اعطاي مدرك تخصصي به حفاظ قرآن كريم)، ضمن كسب موفقيتهاي مختلف، تواناييهاي خود را نيز بهتر محك بزنيد.

در سايه الطاف بيكران صاحب قرآن، سربلند باشيد.

---------------------------

پي نوشت:

________________________________________

[1] . چنانچه در كتاب «راهنماي حفظ قرآن» نيز گفته ايم، فرض ما بر اين است كه شما ابتدا جزء سي ام را حفظ كرده ايد و اكنون در ماه سوم و در ادامه كار خود، به حفظ قرآن از ابتدا مي پردازيد.

[2] . از آنجا كه حفظ و مرور صفحات 35 تا 38 سوره بقره (معروف به آيات طلاق) براي عموم حافظان كمي مشكل ساز است، برنامه حفظ اين صفحات كمي آسانتر از قسمتهاي ديگر و به صورت حفظ «نيم صفحه» در روز در نظر گرفته شده است. ---------------------------