ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

تجارب ارزشمند روحانيون اعزامى در سال 83، طى نامه اى خواستار ارسال تجارب و توصيه هاى مفيد آنان شد. بعد از ارسال اين تجارب و توصيه ها، كميته تدوين معاونت امور روحانيون، ضمن بررسى پيشهادات و توصيه ها، تصميم به تهيه كتابى جهت ارائه اين توصيه ها به روحانيون گرفت. در پى انجام اين امر خطير كه به حقير واگذار شد، تمام پيشنهادها و توصيه ها طى چند مرحله دسته بندى گرديد و مراحل ذيل همچون:- بازخوانى تمامى تجارب و توصيه ها در چند مرحله،- استخراج توصيه هاى كاربردى و بازنويسى آنان،- دسته بندى توصيه ها، تشريح و توضيح آنان، در كنار بيان رمز و راز موفقيت در تبليغ دين، ضرورت و اهميت تبليغ دين اسلام، اركان تبليغ و شيوه هاى تبليغى و ابزار آن در دستور كار قرار گرفت و در مدت سه ماه انجام شد.

اين نوشتار كه جهت بهره بردارى روحانيون محترم كاروانها تهيه گرديده است، مى كوشد تجارب مفيد برادران روحانى، به همراه توضيحات تكميلى نگارنده و توصيه هاى حضرت امام، مقام معظم رهبرى و معاونت امور روحانيون براى هر چه بهتر شدن آيين عبادى سياسى حج، در سال 84 ارائه دهد. اميد آنكه بتوانيم با استفاده از آن تجارب، هر چه بيشتر و بهتر زمينه هاى هدايت زائرين بيت اللَّه الحرام را فراهم آوريم.

قم المقدسه

شوال 1426

حميد نگارش

ره آورد سفر حج،

ص:9

ص:10

پيام دين به مردم است، مى طلبد كه در اين باب و اجزاى آن بيشتر گفتگو نمائيم.

ص:11

خاصى را در بر گيرد، قهراً شعاع پيام رسانى و تبليغ آن نيز محدود خواهد بود. اما از آنجا كه رسالت مكتب اسلامى جهانى و جاويد مى باشد گستره ى پيام رسانى آن نيز نامحدود است از اين روست كه تبليغ در دين داراى جايگاه والايى است و از اساسى ترين وظيفه انبياء در قرآن شمرده شده است. مرحوم طبرسى در ذيل آيه ى شريفه ى «وَمَنْ احْسَنُ قولًا ممِن دعا إلى اللَّه و عَملَ صالحاً» (1)مى فرمايد: و فى هذه الايه على انَّ الدعا الى الدين مِنْ اعظم الطاعات و الواجبات (2)آيه دلالت مى كند كه دعوت به سوى دين از بزرگترين عبادات و واجبات مى باشد.

ص:12

حج نماد عينى توحيد و بندگى و اجتناب از طاغوت است. همه يكدست و يكرنگ دور خانه حضرت دوست مى چرخند، دل از دنيا بريده همه يك صدا، اورا مى خوانند و دعوت او را اجابت مى نمايند و پشت جاى پاى مولّد بزرگ و كوبنده ى بتها و طاغوتيان باز همه نداى توحيد و عبوديت سر مى دهند و نماز مى گذارند.

2- توجه دادن به معاد: «افَحسبتم انّما خلقناكم عبثاً و انكّم الينا لاتُرجَعون» (1)آيا گمان كرديد كه شما را بيهوده آفريده ايم و به سوى ما باز نمى گرديد؟

حج نمادى از حشر آدميان و جمع آنان در يك نقطه از همه ى عالم با همه رنگ و قيافه، ولى با يك لباس و يك شكل و شمايل.

3- زنده كردن دل ها و روح ها: «يا ايها الذين امنوا استجيبواللَّه و للرسول اذا دَعاكم لما يُحييكم» اى كسانى كه ايمان آورديد دعوت خدا و پيامبر را اجابت كنيد كه شما را به سوى چيزى مى خواند كه شما را حيات مى بخشد.

4- نويد و هشدار: «يا ايها النّبى انا ارسلناك شاهداً و مبشراً و نذيراً و داعياً الى اللَّه باذنه و سراجاً منيراً» (2)اى پيامبر ما تو را گواه و هشدار دهنده و بشارتگر فرستاديم و دعوت كنند به سوى خدا به فرمان او و چراغى تابناك.

در ايام حج با توجه به زيارات دوره و جلسات و ...

______________________________

ص:13

فرصت هاى طلايى است كه روحانيون محترم به اهداف عظيم دين همچون تعليم و تزكيه، امر به معروف و نهى از منكر، برانگيختن فطرت و عقل، توجه دادن انسان به مقام و منزلت خويش در هستى و ترغيب به شكوفايى اين منزلت براى رسيدن به غايت خلقتش و ... عنايت داشته باشند و از اين فرصت ها در ساختن انسان ها براى برپايى حج ابراهيمى استفاده نمايند. مقام معظم رهبرى در اين باره مى فرمايد: وظيفه اساسى، روحانيون هدايت مردم به سمت اهدافى است كه قرآن كريم و پيامبران در طول تاريخ ترسيم كردند روحانيون بايد ميراث فخيم علماى دين در طول اين هزار سال را حفظ كنند و هدايت مردم را استمرار دهند، بايد به منقلب كردن دلها و روشن كردن ذهنها و تصحيح مسيرها و جهت گيرى ها و خالص كردن اعمال و تحول درونى مردم به يك مؤمن واقعى با اخلاص همت گمارند. (1)از آنجا كه پيام، پيام گذار و پيام گيرنده مهم ترين اركان تبليغ است مطالبى را در اين خصوص متذكر مى شويم.

ص:14

فرهنگ زمان برخوردار باشد اهميت بيشترى دارد. پيام الهى اسلام داراى همين امتيازات بود كه توانست در ميان توده هاى مردم گسترش يابد و به همين دليل است كه سران شرك در مكه شبانه و به طور مخفيانه، پشت ديوار خانه پيامبر مى آمدند تا آواى دلنشين قرآن را بشنوند و هر روز تعدادى به جمع مسلمان افزوده مى شد. بديهى است كه پيام هاى بزرگ و مهم است كه در برابر هر مانعى ايستادگى مى كند. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در برابر تمام موانع مقاومت كردند و پيام حق را به گوش همه جهان رسانيدند. و به جهت همين منزلت پيام بود كه انقلاب اسلامى با تاسى به پيام هاى نورانى اسلام شكل گرفت و توانست دل هاى مردم را به خود معطوف كند.

ص:15

يعنى اينكه پيام چه آورده و با نيازهاى انسان چه انطباقى دارد. و اينجاست كه رسالت روحانيون عزيز سنگين مى شود كه خردمندانه و مدبرانه عمل كنند و پيام دين را حكيمانه تبليغ كنند تا هم با موازين علمى و هم با موازين عقلى هماهنگ باشد. در ايام حج تمام اعمال را با دليل هاى حكيمانه آن براى زائران توضيح دهند.

3- محرك بودن عواطف: روحانيون بايد همانند انبياء در امر تبليغ دين و ارائه پيام آسمانى، محرك عواطف و احساسات مخاطبان باشند، لذا بايد مطالب را به صورت ساده و آسان مطرح نمود تا بتوان ارتباط نزديك و صميمانه ترى با مخاطبان و زائران ايجاد نمود.

4- هدايتگر بودن: از ديگر ويژگى هاى پيام هدايتگرى آن است. يعنى اين قافله بشرى كه در مسير خاص حركت مى نمايد نياز به يك رهبر خبره دارد تا از فراز و نشيب هاى راه و از قوانين و تحولات مسير آگاه باشد و بتواند بخوبى آگاه نمايد.

5- تناسب با نياز مخاطب: پيام بايد متناسب با قدرت فراگيرى، طرز تفكر، شايستگى، فرهنگ و درك پيام گيرنده باشد. توجه به اين مطالب، زمينه متناسب پيام با نياز مخاطب را فراهم مى كند. اگر پيام الهى در دلها نفوذ مى كند و همگان را تحت تأثير قرار مى دهد به جهت انطباق با نيازهاى بشر است. لذا روحانيون محترم عنايت دارندكه نياز مخاطب با توجه به سن و تحصيلات او متغير است.

ص:16

هرچه جوانتر و تحصيل كرده باشد، بايد بر غناى پيام خويش بيفزايد تا او را غنا بخشد و سيراب از زلال پيام الهى گردد. و براى عزيزان مسن و كم سواد بر سهولت پيام و راحتى پذيرش آن بيفزايد تا سنگينى كلام بر سختى اعمال و و كسالت و آزردگى او نيفزايد.

6- روشن و گويا بودن: پيام اگر صريح، روان و عارى از الفاظ و واژه هاى پيچيده ارائه شود روشن و گويا خواهد بود. لذا روحانيون عزيز به نكات زير عنايت داشته باشند:

الف- در ارايه پيام از كلمات روان، فصيح و زيبا استفاده كنيد.

ب- از تندگويى و شتابزدگى اجتناب و سعى كنيد كه كلام و پيام شما به درازا نكشد در عين اختصار، وافى به مقصود باشد.

ج- زمان، مكان، سطح فكر، روحيات و قدرت فراگيرى مخاطبان را كاملًا شناسايى نمايد، آنگاه به ارايه پيام مبادرت ورزيد.

ساير ويژگى هاى پيام به صورت گذرا اشاره مى شود:

7- جامعيت: پيامى جامعيت دارد كه پاسخگوى همه نيازهاى مادى و معنوى روحى، فردى و اجتماعى انسان باشد.

8- جاودانگى: پيامى كه هماهنگ با نظر بشر، انعطاف پذير و در عين سهولت، حاوى ادله منطقى و عقلانى باشد جاودانه و فراگير است.

9- كاربردى بودن: اگر پيامى با عبارت ساده، پربار، كوتاه در قالب ادبيات روز و به جهت گره گشايى پيام گيرنده

ص:17

منتقل شود آن پيام كاربردى خواهد بود.

چنانچه مناسك به صورت جملات كوتاه و ساده بيان شود و مطالب دشوار با مثَل، تشبيه و با استفاده از ادبيات روز عنوان شود ابهامى براى زائران باقى نمى ماند. عبارت زير يك عبارت كاربردى است.

سوز اشك هاى فاطمه عليها السلام هنوز پاى عارفان را در بيت الاحزان او سست مى كند و كمر ابرار را مى شكند و آتش به جان اولياء اللَّه مى اندازد، معاذاللَّه كه رشحه هيچ قلمى بتواند با اشك سوزناك على به هنگام شستن پيكر فاطمه عليها السلام برابرى كند. كجاست اسماء؟ از او بپرسيد فرشتگانى كه در اشك هاى آن هنگام على عليه السلام به تبرّك غسل مى كردند بال و پرشان نسوخت؟ آنچه بر پيشانى تاريخ تشيع چروك هايى اين چنين آفريده، دردهايى از اين دست است. دردهايى كه گفتنى نيست، بيان كردنى نيست، .... (1)

ص:18

«الذين يبلّغون رسالات اللَّه و يَخْشَونه و لا يَخْشَون احداً الّا اللَّه و كَفى باللَّه حسيباً» (1)(پيامبران) كسانى بودند كه تبليغ رسالت هاى الهى را مى كنند و تنها از او مى ترسيدند و از هيچ كس جز خدا بيم ندارند و همين بس كه خداوند حسابگر و پاداش دهنده ى اعمال آنهاست.

جايگاه پيام گذار: كار مبلّغ دينى، هدايت انسان ها به سوى قرب خداوند است. از اين رو منزلت و جايگاهش نيز به تناسب كار بسيار مهم و ارزشمندى كه بر عهده اش است بسيار والاست.

«ومَنْ احْياها كانّما احْيا الناسَ جميعاً» (2)روايات زيادى از امامان معصوم رسيده كه كلمه ى احيا را زنده كردن معنوى و فكرى و روحى نيز معنى كرده و آن را به مراتب مهم تر از نوع ظاهرى و جسمى آن بر شمرده اند.

ويژگى هاى پيام گذار: امام على عليه السلام مى فرمايند: كسى كه خود را در مقام پيشوايى قرار مى دهد، قبل از آنكه به تعليم ديگران بپردازد، بايد به تعليم خويش بپردازد و بايد تأديب كردن او به عملش بيش از تأديب كردن ديگران به زبانش باشد. كسى كه معلم و ادب كننده خويش است، به احترام سزاوارتر است از كسى كه معلم و مربى مردم است. (3)

______________________________

(2)-/

ص:19

ويژگى ها

1- ايمان به محتواى پيام: بايد محتواى پيام خود را از جان و دل باور داشته باشيد.

2- اخلاص در تبليغ: از آنجايى كه عمل تبليغ هم عبادت است بايستى بسان ساير عبادات با انگيزه قرب الهى به آن پرداخت. و در اين صورت است كه آثار خوبى را به دنبال خواهد داشت.

برخى از آثار و بركات اخلاص مبلغ عبارتند از:

- تأثير پيام در قلب و روح مخاطب

- در نظر گرفتن مصلحت مخاطبان

- آزادگى در بيان حقايق

- بى تأثير بودن رويكرد يا رويگردانى مردم در نشاط تبليغى او

- بهره مندى از پاداش الهى در دنيا و آخرت

- منت نگذاشتن بر مردم در برابر كوشش هاى تبليغى خود

3- بصيرت و آگاهى: روشن بينى، دانايى، هوشمندى، عقل، درايت و معرفت از مهم ترين اركان شخصيت پيام گذار دينى است و كسى كه اين ويژگى را ندارد نبايد گام در عرصه تبليغ نهد چرا كه خطر گمراهى او و مخاطبانش زياد است. روحانيون عزيز توجه دارند كه تفقه در دين به معناى كسب شناخت ژرف و گسترده از دين جزء مقدمات لازم براى مبلغ دينى شمرده شده است.

ص:20

4- توكل: داشتن فضيلت اخلاقى توكل از مهم ترين عوامل موفقيت در كار روحانيون است حقيقت توكل، اعتماد و اطمينان به خدا در تمام كارهاست و هيچ منافاتى با فراهم كردن اسباب ندارد و توكل به مهفوم صحيح كلمه، اميد آفرين، نيروبخش و باعث اعتماد به نفس و تقويت اراده است و به انسان شجاعت و شهامت مى بخشد. اگر پيام گزار توكل بر خدا داشته باشد؛ 1- از شر شيطان در امان مى ماند. (1)2- از مواهب و پادشاهان الهى برخوردار مى گردد. (2)3- خدا را شاهد و ناظر گفتار و رفتار خود مى داند. (3)4- خداى متعال او را دوست دارد. (4)5- صدق و راستى: صداقت كامل، با همراهى دل و زبان و عمل پديد مى آيد. اگر مخاطبان ما بين آن چه از زبان ما مى شنوند و آنچه در عمل ما مى بينند دوگانگى احساس كنند، شيرازه تمام اعتقاداتشان به هم مى ريزد و در اين صورت هيچ كس جز ما مسئول نيست.

6- امانتدارى: روحانيون محترم توجه دارند كه دو امانت بزرگ به آنان سپرده شده يكى: پيام الهى (معارف و احكام دين) و ديگرى: پيام گيرندگان (مخاطبان و زائران) و بايد اين دو امانت را بخوبى پاس داشت. پس ضرورى است كه

______________________________

ص:21

اين توصيه ها به كار بسته شود:

الف- از تفسير به رأى و تحريف لفظى و معنوى شديداً پرهيز شود.

ب- معلومات از منابع موثق عنوان شد.

ج- چيزى را كه نمى دانيد جزء دين است يا نه؟ به دين نسبت داده نشود.

د- در برابر وقت و سرمايه عمر مخاطبان و زائران خود را مسئول بدانيد.

ه- بدون مطالعه و تحقيق به ذكر مطلبى پرداخته نشود.

7- نظم و انضباط: نظم و انضباط يعنى مرتب كردن، سامان دادن و آراستن در هر زمينه اى از جمله انديشه، سخن، رفتار و در برابر آشفتگى، پريشانى و هرج و مرج است. نظم و انضباط در كار روحانيون سبب بهره ورى بيشتر از امكانات و فرصت ها و پيشگيرى از اتلاف وقت و سرمايه خود و ديگران مى شود.

8- شرح صدر: شرح صدربه معنى توسعه توانايى و آمادگى قلب، فكر و روح آدمى در پرتو انوار و الطاف الهى براى پذيرش معارف دينى و تحمل در برابر ناملايمات و مشكلات تبليغ دين است. قرآن مى فرمايد: «فَمَن يُرد اللَّه ان يهديه يَشرح صدره للاسلام» (1)آن كس را كه خدا بخواهد هدايت كند سينه اش را براى (پذيرش) اسلام گشاده مى سازد.

______________________________

ص:22

شرح صدر آثار بسيار مثبتى را بدنبال دارد از جمله:

الف- براى از دست دادن موقعيت هاى اجتماعى و مادى و سياسى ... اندوهگين نشدن.

ب- از خشونت، بى ادبى و كم حوصلگى زائران و مخاطبان ناراحت نشدن.

ج- به اشكالات و ايرادها به منطق استدلال پاسخ دادن.

چگونه شرح صدر يابيم؟ شرح صدر عطيه اى است از جانب خدا براى كسانى كه با ايمان و عمل صالح، زمينه و مقدمه دريافت اين نعمت را در خود ايجاد كرده اند و عوامل زير با توجه به رهنمودهاى قرآن و عترت نقش مهمى در شكل گيرى آن ايفا مى كند.

1- مطالعات پى گير و گسترده.

2- ارتباط مداوم با دانشمندان و علماى صالح.

3- خودسازى و تهذيب نفس.

4- پرهيز از گناه مخصوصاً غذاى حرام.

5- ياد خدا.

6- پرهيز از دنيا پرستى و تجملات و هوا پرستى. (1)9- تواضع: تواضع آن است كه آدمى خود را بهتر و بالاتر از ديگران نداند. امام صادق عليه السلام تواضع را در چهار چيز مى داند: (2)

______________________________

ص:23

1- در نشستن به پايين مجلس راضى باش.

2- به هر كه برخورد مى كنى سلام كن.

3- مجادله را ترك كن اگرچه حق با تو باشد.

4- دوست نداشته باشى كه تو را به تقوا بستايند.

در روايات به فوايد و آثار تواضع زياد اشاره شده است از جمله:

1- محبت و دوستى، 2- نظم، 3- رفعت و سربلندى، 4- سلامتى، 5- ابهّت، 6- خسته نشدن از طاعت خداى متعل، 7- خردمندى، 8- شكوفايى حكمت و دانش 9- گسترش خوبى ها 10- فاصله و مانعى بين انسان و شياطين و .... (1)10- رفق و مدارا: مدارا به معنى نرمى و ملاطفت، مهربانى و ملايمت در گفتار و رفتار است. (2)از زيبايى هاى اخلاق پيام گزار و از عوامل مهم موفقيت در تبليغ، محبت و مهربانى است. پس با زائران خويش مهربان باشيد كه كار تبليغ بهتر انجام شود. آثرا و فوائد رفق و مدارا: 1- جلب دوستى و محبت مردم 2- علاقه مند كردن مردم به دين 3- زدودن كينه و دشمنى 4- ارتباط آسان و صميمى با مخاطبان 5- برخوردارى از امدادهاى الهى 6- موفقيت در تبليغ.

11- شجاعت: روحانيون در مسير پر مخاطره تبليغ دين، بايد شجاعت داشته باشند كه البته به معناى كنار نهادن

______________________________

ص:24

دورانديشى و احتياط نيست.

12- عفت و پاكدامنى: عفت و پاكدامنى يعنى خوددارى از آنچه حلال نيست، (1)و به ويژه در خوردنى ها و آشاميدنى ها و مسايل جنسى. در روايات متعدد، عفت را بهترين عبادت دانسته اند. (2)چگونه يك پيام گزار عفيف باشيم:

1- اكتفا به مقدار ضرورت در گفتگو و معاشرت با نامحرم (با زائران خانم در حد ضرورت صحبت نماييد و مسائل خاص آنان را در صورت معينه داشتن به معينه واگذار كنيد.)

2- خوددارى از خلوت با نامحرم (با زنان در اتاق تنها ننشينيد حتماً دو سه نفرى باشند و درب اتاق هميشه باز باشد).

3- قناعت به مال حلال و راضى بودن به حد كفاف.

4- همنشينى و ارتباط با افراد عفيف.

5- تشويق و ترويج فرهنگ حجاب در محيط كار و در هتل و مسيرهاى رفت و برگشت.

6- انديشه در شرح حال اولياء اللَّه و پيروان آنان كه در اثر عفت و مبارزه با شهوات، به چه مقامات دنيوى و اخروى رسيده اند.

7- رعايت عفت در كلام، پوشش مناسب، ارتباط و ...

در همه جا.

______________________________

ص:25

8- توجه به شخصيت معنوى و انسانى خود و ....

13- صبر و شكيبايى: صبر عبارت از ثبات و آرامش نفس در سختى ها، بلاها و پايدارى تدر برابر آنهاست.

قرآن مى فرمايد: «فاصبر كما صبر اولوالعزم من الرسل» (1)پس صبر كن آنگونه كه پيامبران اولوالعزم صبر كردند.

دقت داشته باشيد كه هيچگاه از سئوالات مكرر زائران خسته نشويد، با ملايمت پاسخگو باشيد و دير ياد گرفتن آنها باعث ملال و عصبانيت شما نشود.

14- مردمى بودن: روحانى مردمى كسى است كه با زائران و ساير مردم ارتباط روحى و عاطفى داشته باشد. از مشكلات آنان آگاه شود، و در جهت مصالح آنان گام بردارد. در برابر ناراحتى هاى آنان بى تفاوت نباشد. براى خير و سعادت و يادگيرى و پيشرفت و عزت زائران خود عشق بورزد.

چگونه يك پيام گزار مردمى باشيم:

1- ارتباط آسان، دوستانه و صميمى داشته باشيد از گوشه گيرى و انزوا بپرهيزيد.

2- به زبان مردم و با ادبيات رايج جامعه بگوييد و بنويسيد تا همگان بفهمند.

3- نيازهاى واقعى را شناسايى كنيد و در حل و رفع آن تلاش نماييد.

______________________________

ص:26

4- زندگى ساده و به دور از تجملات داشته باشيد.

ساده زيستى سبب تسلاى دل عموم مردم است.

5- ادب و احترام و عدالت را هميشه حتى با مخالفان خود رعايت كنيد.

6- سبقت در سلام و احوالپرسى، دست دادن، خوشرويى، بر عظمت كار شما ميان مردم مى افزايد.

7- همت شما ايجاد صلح و دوستى ميان مردم باشد.

8- خود را خدمتگزار زائر و مردم بدانيد و حتى در كارها با آنها مشاركت كنيد.

15- آراستگى ظاهر: از ديگر نكاتى كه روحانى بايد خيلى به آن توجه كند، آراستگى ظاهر خود است. خدا زيباست و زيبايى را دوست دارد. پاكيزگى بدن و لباس محل كار و زندگى، رعايت بهداشت دهان، پيراستن و شانه كردن موهاى سر و صورت، پوشيدن لباس هاى متناسب با شأن و شخصيت خودتان، به كار بردن عطر و ...، اينها مواردى است كه زائران و مردم را به شما متمايل مى سازد.

ويژگى هاى مبلغان و پيام گزاران دين زياد است كه بقيه را تيتر وار عنوان مى نماييم: حسن خلق، زهد و ساده زيستى، مشورت و مشاركت، انتقادپذيرى، كرامت و بزرگوارى، احسان به مردم، عفو و بخشش، ارج نهادن به كارهاى ديگران، خوش بينى به مردم، اعتماد به نفس، وفاى به عهد، مروّت، شناخت زمان و مكان، شناخت مخاطبان، مبارزه با انحرافات و خرافات و ....

ص:27

ص:28

روحانيون عزيز قرار دارد. برخى از اين شيوه ها عبارتند از:

1- حكمت: علم و عقل دو ركن حكمت هستند لذا به سلاح علم و عقل بايد مجهز شد.

2- موعظه حسنه: موعظه بايد عقلانى و متكى به روايات و آيات باشد پس بايد مستدل موعظه كرد.

3- جدال احسن: در رابطه با زائرين و مخاطبانى كه استعداد پذيرش برهان را ندارند و يا از واعظ درونى محرومند و در نتيجه واعظ بيرونى بر روى آنها اثر نمى گذارد، مى توان در شرايط مناسب از اين شيوه بهره جست.

4- تشويق: دادن هديه، تبريك گفتن، دعاى خير كردن.

5- شيوه تدريجى و آرام حركت كردن در آموزش: تدريج رمز موفقيت است در رساندن پيام دين از عجله بايد پرهيز نمود.

انتظارنداشته باشيم كه مردم با شنيدن سخنان ما دفعتاً روى آورند.

6- شيوه الگويى: ذكر نمونه هاى مثبت براى تمسك به او و نمونه هاى منفى و منفور براى برحذر شدن از آنها.

7- شيوه تمثيلى: ذكر مثال براى فهم بهتر زائران و مخاطبان و تكرار، تداعى معانى، همراهى، پرسش و پاسخ، يادآمدى، مقايسه اى (تطبيقى)، بازسازى، تحريك عواطف از شيوه هاى ديگرى مى باشد.

تمام اين روش هايى كه ذكر شد متناسب با فهم و درك و سن و جنس زائران و مخاطبان به كار گرفته مى شود. البته با استفاده از ابزارهاى لازم اين امر خطير صورت مى گيرد. (1)

______________________________

ص:29

ص:30

در مقابل اسلام مسئوليت داريم.

- روحانيون محترم حج با توجه به مسئوليت خطيرى كه در توجيه زائرين محترم پذيرفته اند، تمام همت و تلاش خود را در برگزارى صحيح و منظم حج به كار گيرند.

- در اين شرايط حساس و سرنوشت ساز، خطر سوء استفاده ديگران از منزلت روحانيون متصور است، بايد به شدت مواظب حركات خود بود.

- اگر امروز روحانيونى كه ارتباط با مسائل دارند قصورى يا اشتباهى بكنند، ديگر اين قصور و اشتباه در محضر خداى تبارك و تعالى و در پيشگاه مردم پذيرفته نيست.

- همه دنبال اين هستند كه نقطه ضعفى خصوصاً از اهل علم پيدا كنند و مطرح نمايند.

- امروز شما بايد از عهده ى يك مسئوليت بزرگ برآييد و آن حفظ حيثيت اسلام است.

ص:31

صحيح جوانان مى شود، احاطه داشته باشيد.

ص:32

ص:33

ص:34

ص:35

7- حج ميراث متقين

- حج ميراث متقيّن است. حج ميراث اين ملت و اين انقلاب و متعلق به آن است.

8- برنامه ريزى در حج

الف- در مورد حج برنامه ريزى بايد اصولى، عمومى و كلان باشد.

ب- ما بايد از تمام ظواهر و مظاهر و شعائر حج استفاده بكنيم مثلًا ببينيم در عرفات چه استفاده اى مى توان كرد. در منى يا در خود مكه، يا در مدينه چه استفاده يى مى توان كرد در بحبوحه اعمال چه استفاده هايى مى توان كرد، بعد از ايام حج كه يك مقدار فراغت و آرامش هست و احساسات مردم فروكش كرده و دنبال كارهاى متفرقه اند، چه استفاده هايى مى توان كرد. ما بايد برنامه داشته باشيم.

9- حج و تبليغ دين

الف- شرف هر فنّى به شرف هدف غايى آن فن بستگى دارد. يكى از اشرف فنون، فن تبليغ دين و گويندگى معارف دينى و اسلامى است.

ب- شرط اول موعظه اتعاظ نفسى خود ماست.

ج- ما نمى توانيم حرف حق خودمان را به همان روش گذشته بگوييم دنيا در زنده ترين مسايل و علوم مورد احتياج مردم، ساعت به ساعت روشهاى نو را پيش مى گذارد. پس بايد در اين فن وعظ و تبليغ دين نيز محتوا،

ص:36

قالب، روش ها و اسلوبها را مطابق پيشرفت و فن آورى تغيير داد.

د- امروز تكليف عظيمى داريم يعنى ارايه اسلام به صورتى كه بتواند ذهن ها و دلهاى مردم را اشباع و سيراب كند، استفهام آنها را به درستى پاسخ بدهد. ايمان آنها و حضورشان در اين ميدان را به صورت خالصانه حفظ كند.

و- موظفيم كه بيش از هميشه جهات الهى و شرعى مثل آزاد منشى، بى اعتنايى به زخارف دنيا و مال و منال و اقتدار مادى، ارتباط و اتصال به خدا، ورع و پرهيز از محارم و توجه به علم را رعايت كنيم. (1)

ص:37

4- شركت در جلسات داخلى و منطقه اى بعثه

- لازم است برادران روحانى در جلسات داخلى و منطقه اى بعثه هم چنين در جلسات عمومى شركت نمايند.

5- ايجاد فضاى صميمى در بين زائرين

- روحانيون بكوشند مشكلات كاروان و تنش هاى بين زائران را كم رنگ نماند و جو محبت، دوستى و خيرخواهى بين اعضاى كاروان را مضاعف نمايند.

6- تعميق بخشى باورهاى زائران

- روحانيون بزرگوار تلاش نمايند كه اعتقادات زائران را تحكيم و تعميق بخشند.

7- ارسال به موقع گزارش ها

- برادران روحانى بكوشند گزارش عملكرد خود را به موقع ارسال نمايند.

8- همكارى با مديران

- همكارى با مديران كاروان ها را در جهت پيشبرد كارها در اولويت كارى خود قرار دهند.

9- عدم پذيرش نيابت غير تبرعى

- از پذيرفتن نيابت غير تبرعى در نماز طواف و موارد مشابه آن اجتناب نمايند.

ص:38

ص:39

ص:40

عربستان هر ساله توسط سازمان حج به مديران و روحانيون اعلام شود.

- به اياب و ذهاب و سرويس زائران در مكه عنايت بيشترى شود. برخى اوقات ازدحام و تبعات ناشى از آن موجب تحقير زائران ايرانى است. از تدابير كشورهاى ديگر (مثل تركيه) استفاده شود.

- موقع اجاره هتل ها توجه شود كه هتل داراى سالن اجتماعات باشد، چرا كه آن دسته هتل هايى كه فاقد سالن اجتماعات هستند، روحانيون در بيان و تبيين مسائل و احكام دچار مشكلات زيادى مى شوند.

- براى جلساتى كه در بعثه در مكه و مدينه برگزار مى شود، وسيله اياب وذهاب در نظر گرفته شود.

- جديدترين شبهات طبق مسائل روز با پاسخهايى فراخور و مناسب تدوين شود و در اختيار روحانيون و گروه هاى ارشاد قرار گيرد.

- مسايل كلى مناسك حج، به قطع جيبى به زبان هاى مختلف (عربى، انگليسى، تركى و ...) ترجمه شده و در اختيار روحانيون زبان دان قرار گيرد، تا در موقع لزوم بتوانند پاسخگوى سؤالات شرعى زائران خارجى باشند.

- حتى المقدور از هتل هاى نزديك مسجدالحرام، جهت اسكان ايرانيان استفاده شود (ولو با پرداخت هزينه ى بيشتر كه زائران راضى به پرداخت اين وجه هستند).

ص:41

- فروشگاه هاى شاهد مجهزتر شوند (البسه و پوشاك و لوازم منزل و ...) و شعبه اى نيز در مكه و مدينه زده شود، تا حتى المقدور خريد ايرانيان از فروشگاه هاى ايرانى باشد و بدينوسيله جلوى بسيارى از تبعات سوء خريد از بازارهاى عربستان گرفته شود و ارز مملكت به خود مملكت باز گردانده مى شود.

- در دفترچه اعمال تجديدنظر شود و مسائل اضافى آن حذف شود.

- كلاس هاى مكالمه عربى و انگليسى براى روحانيون و معين و معينه ها در نظر گرفته شود، به طورى كه ميزان تسلط آنان و شركت مستمر در كلاس ها در ارزيابى آنان مؤثر افتد. (انگيزه شركت در كلاس) آگاهى روحانيون به زبان عربى و انگليسى در صدور انقلاب و دفاع آن و حقانيت شيعه، رفع شبهات اعتقادى و ايجاد وحدت بين مسلمين جهان بسيار مؤثر است.

- از بعضى از مخارج و هزينه هاى اضافى كاسته شود.

- بروشورهاى مصور مناسك و اماكن تاريخى جهت زائران تهيه شود.

- زمان پرواز هواپيماها طورى تنظيم شود كه با وقت نماز تلاقى نداشته باشد.

- شماره صندلى زائران در هواپيما از قبل معيّن باشد به گونه اى كه هر زائرى در جاى خود بنشيند.

- موقع ثبت نام زائران حفظ رعايت شئونات اسلامى و

ص:42

رعايت حجاب كامل مورد توجه قرار گيرد.

- توجه به كارايى مديران و همسرانشان بشود. بعضاً همسران بعضى از مديران كارى نكرده و موجبات نارضايتى شديد زائران را فراهم مى آورند چرا كه غالباً به خريد سوغات و امور شخصى خود توجه دارند و همراهى مدير هم با آنها سبب مى شود كه وقت مدير هم گرفته شود و كارايى او نيز زير سؤال رود.

- كاروانهايى براى افراد بيمار و معذور در نظر گرفته شود با امكانات رفاهى و پزشكى لازم، و مدت زمانى سفرشان هم محدود باشد تا خود اين عزيزان هم با مشكلات كمترى مواجه باشند.

- تدبيرى اتخاذ شود تا در كاروانها از جهت تعداد افراد جوان و مسن و نيروهاى كارآمد و ناتوان هماهنگى باشد بعضى كاروان ها اكثراً پير و مسن هستند و زحمت روحانى و معين ... بسيار زياد است و برعكس برخى از كاروان ها همه جوان و نيرومند و كارآمد، اين نابرابرى به نوعى اصلاح شود.

- معين و معينه ها به كاروان ها زودتر معرفى شوند تا از وجودشان در جلسات استفاده شود، و از همان اول با روحانى هماهنگ گردند.

- ارزيابى مديران بعد از اعمال منا و عرفات باشد.

- براى دعاى عرفه هم مانند دعاى ندبه و كميل از طرف بعثه برنامه ريزى شود تا از معنويت و شكوه بيشترى

ص:43

برخورد گردد.

- مدت عمره كاروان هاى دانشجويى 10 روزه شود.

- از نيروهاى خدماتى كاروان، يك نفر به پيشنهاد روحانى باشد.

- جزوه اى ساده و غنى و توانمند، در خصوص وهابيت و عقايد و تلاششان در جهت تضعيف شيعه تهيه شود و در اختيار زائران قرار گيرد، تا از جهت سياسى، عقيدتى هم زائران اغنا شوند.

- در درجه بندى هتل ها تمام جوانب در جهت رفاه حال زائران لحاظ گردد.

- براى روحانيون كارگاه هاى آموزشى شيوه هاى مديريت فرهنگى و توانايى به كاربستن آنها در نظر گرفته شود.

- از آنجايى كه روحانيون بايستى در سه بعد شناختى (دارا بودن مهارت هاى لازم، اطلاع كافى از تاريخ اسلام و امكنه، اطلاع از پيام هاى تربيتى و اخلاقى، عرفانى) و بعد عاطفى (عشق به كار، عشق به هدايت مردم، عدم احساس خود برتر بينى) بعد رفتارى (ارتباط با كاروان و عوامل اجرايى و ...) موفق باشند و حركت نمايند وجود كارگاه هاى آموزشى بسيار لازم است.

- تقويم حج كه تمام وقايع تاريخى حج را ثبت نموده باشد، تهيه شود.

- از اعزام زائران مبتلا به بيمارى هاى سخت كه قادر به

ص:44

انجام هيچيك از اعمالشان نيستند، جلويگرى شود.

- مسئولين سازمان حج، خوهران معينه را نيز مانند روحانيون به كاروان ها معرفى نمايند تا مشكل جذب آنان به كاروان ها پيش نيايد، و در همان اولين فرصت با زائران و مشكلات آنان آشنا گردد و از اول برنامه ريزى نمايند.

- كارت شناسايى (قابل نصب روى چادر) براى خواهران معينه در نظر گرفته شود تا در اماكنى مثل حرمين شريفين و ... بتوانند پاسخگوى سئوالات زائرين غير كاروان خود نيز باشند و شناسايى آنها براى ديگران ميسور باشد.

- در انتخاب مديران و خدمه دقت بيشترى صورت گيرد.

- عملكرد مدير و همسرانشان بطور جدى ارزيابى شود.

- از روحانيون بومى و محلى براى اعزام استفاده شود.

- در روش هاى انتخاب روحانى نمونه تجديد نظر شود.

- معنيه ها حتماً محرم روحانى باشند. از معرفى معينه هاى نامحرم به كاروان جداً خوددارى شود. اين توصيه را بسيارى از روحانيون كاروان ها پيشنهاد داده بودند.

- از روحانيون كارآمد جوان، جهت هدايت فرهنگى كاروان ها استفاده شود.

ص:45

ص:46

تمام زائران.

- اعلام ساعات زيارت بانوان در مسجدالنبى و زيارت آقايان در بقيع.

- برنامه ريزى جهت خريد دسته جمعى هم در مكه و هم در مدينه.

- تذكر به زائران در عدم استفاده از دخانيات در اماكن مقدسه مكه و مدينه (در اين اماكن ممنوع است)

- تذكر به زائران كه قرآن هاى مسجدالنبى و مسجدالحرام را به هتل ها نياورند.

ص:47

ص:48

ص:49

ص:50

مطرح كرده بودند.

- روحانى و معين و معينه شخصاً اعمال زائران را كنترل نمايند.

- روحانى، زمينه ى فعاليت بيشتر معين و معينه ها را فراهم نمايد.

- برخوردارى از تقوى و معنويت و اصلاح خود قبل از اصلاح ديگران.

- اهتمام روحانى به صحت انجام اعمال افراد بخصوص افراد ضعيف.

- توجه روحانيون به تمام ابعاد حج (عبادى- سياسى).

- مسلط بودن روحانى به زبان عربى و انگليسى.

- با مطالعه سخنرانى كند و به بيان مسايل بپردازد.

- گفتار خود را همراه با عمل كند (در بحث هاى اخلاقى و تقوايى) تا از نفوذ كلام بيشترى برخوردار گردد.

- هر دو سه روز يك بار، جلسه هماهنگى ميان روحانى، معين و مدير و معينه برقرار گردد.

- قبل از شروع جلسات با همكارى معين و روحانى، براى هر جلسه طرح درسى تهيه شود و در هر جلسه مقدارى مطالب اخلاقى، فقهى معين شود، تا هم از تكرار مطالب توسط روحانى و معين جلوگيرى شود و هم استفاده بهينه از وقت صورت گيرد.

- جهت تأثير گذارى بيشتر بين زائران بهتر است روحانى و معين يك كاروان از جهت سنى، هم زبان بودن و

ص:51

آشنا بودن از قبل و حتى خط فكرى و سياسى يكى باشند.

- برخوردهاى عاقلانه و حكيمانه يك روحانى با معين و معينه در رفع مشكلات بسيار مؤثر است و مى تواند از تشنجات و اختلافات جلوگيرى نمايد.

- نظم و وقت شناسى از ديگر عوامل موفقيت روحانى است كه موجب انجام كارها طبق برنامه مى شود و به كاروان انسجام خاصى مى بخشد.

- روحانى و معين، حتى قبل از شروع جلسه در محل جلسه حضور يابند، تا هم وقت شناسى را عملًا آموزش دهند و هم در رفع مشكلات شخصى و مسائل فردى زائران كوشاتر باشند.

- تشكيل جلسات گروهى براى ختم قرآن و ختم صلوات.

- در كاروان هايى كه معنيه دارند ترتيبى اتخاذ شود كه خانم ها در زمان هاى اعلام شده به داخل مسجدالنبى بروند و قسمت هاى مختلف روضه شريفه و منبر حرم شريف و ستون ها و ... را ببينند.

- شناسايى افراد داوطلب براى مساعدت به افراد ناتوان، براى انجام دادن اعمال و تردّد به اماكن مقدس.

- تقويت روحيه افراد اعم از زن و مرد به هنگام بروز مشكل.

- حفظ خونسردى خود و تدبير براى بهترين راه حل در هنگام بروز مشكلات.

ص:52

- ضمن ذكر اثرات مثبت هميارى و همكارى از نيروى خود زائران، در رتق رفتق امور كاوران، استفاده شود. (البته با دادن برنامه و هماهنگى هاى لازم)

- با توجه به سطح تحصيلات زائران، توقع آنان بالا مى رود، لذا توجه به اين وضعيت در نحوه عملكرد روحانيون نقش زيادى دارد.

- بهترين راه نفوذ در دل زائر، تواضع و تطابق قول و عمل است و نيز داشتن حسن خلق و سعه صدر.

- از زائرينى كه مسلط به زبان انگليسى و عربى هستند حتماً در بيان مسائل اعتقادى و صدور انقلاب و دفع شبهات استفاده شود (آموزش هاى لازم به خود آنها داده شود).

- روحانيون و معين هاى محترم از شوخى هاى بى مورد بين خودشان و زائران جداً بپرهيزند.

- روحانيون و معين هاى محترم با لباس رسمى و مقدس روحانيت، بين زائران و در حرمين شريفين حاضر شوند.

- در جلسات آموزشى، ابتدا مديران سخن گويند و بعد كه همه حضور پيدا كردند روحانى به بيان مسائل و مناسك بپردازد. چرا كه حرف هاى مدير پيرامون مسائل غير شرعى حج است و بالتبع همه از آن مطلع خواهند شد ولى غفلت از يك مسئله شرعى عواقب سويى بدنبال خواهد داشت.

- توجه به مناسبت ها و ايام اللَّه در طول سفر و

ص:53

بهره بردراى از تاريخ اسلام و مسائل سياسى روز.

- روحانيون از حال سالمندان و بيماران غافل نباشند و تا پايان سفر از آنان دلجويى كرده و به نوبت هر روز يكى دو نفر را به حرم ببرند.

- در اختيار قرار دادن جزوه هاى مناسك واماكن بين زائران و از آنها خواسته شود كه در اوقات فراغت در اتاقهايشان بحث و گفتگو كنند، تا هم مسايل براى خودشان و هم براى افراد مسن و بى سواد روشن شود و هم اشكالاتشان و ابهامات را از روحانى بپرسند.

- از تراكت هاى خوش خط و زيبا با مضامين عالى، جهت حفظ حجاب خانم ها در سالن ها و تابلوى اعلانات، استفاده شود و هر روز با متن هاى زيباتر و جديد عوض شوند.

- با سعه صدر و برخورد لين و متين و منطقى، حجاب و پوشش زائرين (بخوصص خانم ها) تحت كنترل درآيد و عواقب سوء بدحجابى و اثرات زننده اجتماعى آن و فلسفه حجاب در جلسات تذكر داده شود.

- درب اتاق روحانى و معين و معينه هميشه به روى زائر باز باشد و در بين زائرين و در جمعشان حضور يابند.

- زائرينى كه در كاروان از جهات مختلف (ختم قرآن، شركت مستمر در جلسات، فعاليت هاى عبادى و مستحبات ها، همكارى و ...) ممتاز بودند شناسايى شوند و مورد تقدير قرار گيرند.

ص:54

- در پايان هر جلسه يكى از كتاب هاى اعتقادى از استاد مطهرى، علامه طباطبايى، دكتر بهشتى، و شهيد هاشمى نژاد و ... معرفى شود و در 25 دقيقه پيرامون محتواى آن بحث شود تا هم فرهنگ كتابخوانى رواج يابد و هم زائران جوان با توجه به شبهات و سئوالاتى كه در ذهنشان موجود است پاسخهاى خود را در كتاب ها جستجو نمايند.

- در جلسات آخر از زائران خواسته شود تا خلاصه اى از سفر خويش را تحت عنوان" سفر در يك نگاه" در سه بعد مشاهدات و اعمال و شنيدنيها به رشته ى تحرير درآورند و ره آورد سفرشان را مكتوب نمايند تا بدينوسيله درك خود را نسبت به فضا و محيطى كه هستند و نسبت به عرفان و صفاى معنوى آن بيان نمايند. مشاهدات شامل (زيارت حرمين شريفين، زيارت دوره، قبرستان ابوطالب و ...) اعمال (مناسك و واجبات حج و مستحبات آن ...) شنيدنى ها شامل تاريخ 23 ساله رسالت پيامبر، زندگى نامه ائمه و پيامبرانى كه در مسجدالحرام طواف كردند و ...) و هر آنچه در اين سفر از زبان شما شنيده اند، تقرير شود. اين عمل براى جوانان و تحصيلكرده ها بسيار عمل خوبى است.

- در همان دفعه اول كه همه ى زائران به حرم برده مى شوند، ضمن اينكه كارت هتل و آدرس را همه دارند، علامتهايى در مسير به آنها گوشزد شود تا مسير رفت و آمد

ص:55

را به خوبى ياد بگيرند كه نگرانى از گم شدن و تبعات آن را نداشته باشند و ورود و خروج از درب هاى حرمين با شماره هاى مخصوص را به آنها بگوئيد.

- نسبت به اذان ها و اوقات شرعى برگزارى نمازهاى جماعات، حتماً زائران را مطلع نماييد.

- لباس احرام خانم ها توسط معينه ى محترم قبل از حركت گفته شود كه نازك و بدن نما نباشد.

- معينه هاى محترم زائران خانم را با زندگى زنان اسوه اسلام (حضرت زهرا عليها السلام حضرت زينب عليها السلام) و زنان موفق صدر اسلام (سميه، حضرت خديجه و ...) آشنا نمايند تا درسهايى از الگوهاى موفق بياموزند.

- هر روز يكى از ادعيه و مناجات هايى كه مردم در شهر خود كمتر به آن مى پردازند خوانده شود و توضيح داده شود تا با مناجات صحيفه و ادعيه ها آشنا شوند.

- روحانيون و معين ها و ... به امور فردى و شخصى نپردازند و همواره در خدمت زائران باشند.

- روحانيون و معين ها و ... از امور تشريفاتى و تجملاتى شديداً پرهيز نمايند.

- روحانيون و معين ها و ... از زمان هاى خوب و مناسب براى برگزارى جلسات استفاده كنند كه هم درك جسله براى همه امكان پذير باشد و هم از نماز اول وقت و جماعت محروم نشوند.

- روحانيون توجه به سطح فهم مخاطبين داشته باشند.

ص:56

- از تمثيلات و داستان هاى كوتاه و طنزهاى مفيد براى بهتر جا افتادن مسائل عقيدتى و مناسك استفاده شود.

- هر روز قبل از شروع جلسه از يكى از جوانان خواسته شود تا قرآن تلاوت كند و حديثى را بيان نمايد.

ص:57

ص:58

- رفع حوائج ديگران در حد امكان.

- حلاليت طلبى از ديگران و پاك كردن دل از كينه هايى كه نسبت به ديگران است.

- وصيت كردن (حتماً زائر وصيت نامه خود را بنويسد و به فرد مطمئنى بدهد).

- خداحافظى از ديگران و طلب حلاليت از ديگران.

- لزوم اجازه نذر از شوهر، جهت محرم شدن قبل از ميقات براى بانوانى كه به تنهايى سفر مى كنند.

- معرفى كتاب هاى موردنياز در سفر و ساير لوازم شخصى.

ص:59

- تهيه كاغذهايى با نام هر زائر و ذكر نحوه عمل آنها (قرائت و ...) و اشتباهات آنها در كاغذ جداگانه اى نوشته شود و به خودشان تحويل داده شود تا در فرصت هاى فراغت برطرف گردد، و در مراحل بعدى اعمال چنانچه اصلاح شده باشد در برگه اوليه ثبت گردد.

- تهيه بروشورهاى مربوط به خلاصه اعمال و اماكن تاريخى مكه و مدينه و اعمال مستحب در هر مكان و تحويل آنها به زائران.

- از وسايل كمك آموزشى مانند نوار، فيلم،، پوسترهاى بزرگ، ماكت جهت آموزش هر چه بهتر مناسك و احكام استفاده شود. خصوصاً موقع توضيح در مورد اماكن تاريخى و يا مكان ها و اركان مسجدالحرام و قسمت هاى مسجدالنبى فيلم و تراكت و پوستر، خيلى مفيد و لازم است.

- احكام با بيانى ساده و روان توضيح داده شود و از ذكر موارد اختلافى پرهيز شود.

- مناسك بصورت عملى حتى المقدور آموزش داده شود. (مثل وضو، نماز، نحوه احرام بستن، غسل كردن، طواف به دور كعبه و ...) البته خالى از وسواس باشد.

- آموزش احكام با پرسش و پاسخ همراه باشد.

- در بخش نماز غير از تصحيح حمد و سوره يكبار بطور عملى واجبات نماز (تكبيرة الاحرام، قيام، موالات، ترتيب و ...) توضيح داده شود.

ص:60

- زمان جلسات طولانى نشود و از اتلاف وقت و حرف هاى بيهوده زدن خوددارى شود.

- مسئله پرداخت خمس زائرين را به دفتر مراجع و نمايندگى آنها ارجاع دهيد.

- جلسات را متنوع و شاداب نگهداريد، تا انگيزه شركت همه وجود داشته باشد و از جهات مختلف علمى، عبادى، سياسى پر بار نماييد.

- در هر جلسه يك شبهه اعتقادى شيعه را مطرح و پاسخ دهيد.

- در شناخت چهره وهابيون و تلاش هاى مذبوحانه شان در هر جلسه 5- 2 دقيقه صحبت نماييد.

- از مغلق گويى و كلى گويى و ذكر الفاظ مشكل، براى بيان احكام جلوگيرى شود.

- در جلسات اول، زائرين از جهت سطح تحصيلات (با سواد و بى سواد) جدا شوند تا براى هر دسته با زبان خودشان احكام رسائل مطرح شود.

- بعد از هر جلسه، ارزيابى بعمل آيد تا اطمينان به يادگيرى آنان شده باشد. به باسوادها توصيه شود براى يادگيرى بهتر يادداشت نمايند.

- خواهران معينه، احكام را به صورت عملى توضيح دهند، مسائلى مانند وضو، غسل، پوشيدن و برداشتن مقنعه در حال احرام و ... تا مشكلات زائران برطرف شود.

- نسبت به قرائت نماز (حمد و سوره) براى كسانى كه

ص:61

خيلى ضعيف هستند نوار تهيه شود و در اختيارشان گذاشته شود تا در اوقات فراغت تمرين نمايند.

- تلبيه و نيات را در برگه اى تايپ كرده و با خط درشت تكثير نماييد و در اختيار زائرين قرار دهيد.

- مسائل مربوط به منا و عرفات در مكه گفته شود، چرا كه منا و عرفات بعلت شلوغى و سروصدا و عدم امكانات، مطلوب نخواهد بود.

- جلسات زائرين خانم با معينه حتماً جداى از جلسات عمومى برگزار شود و وقت خوب ومناسبى برايش اختصاص داده شود و لزوم شركت خانم ها توسط مدير و روحانى حتماً اعلام شود.

ص:62

توصيه ها

- حتماً به زائران تأكيد شود نماز را به جماعت بخوانند.

- آموزش نماز جمعه به زائران داده شود تا با شركت در نماز جمعه، آشنايى كامل به برگزارى آن داشته باشند.

- به زائران گوشزد شود كه نمازهاى واجب را در مسجدالنبى و مسجدالحرام تمام بخوانند.

- زائران براى شركت در نماز جماعت يك ساعت قبل از شروع نماز در مسجدالحرام و مسجدالنبى حاضر شوند تا در صفهاى مرتب و متصل قرار گيرند و نيم ساعت بعد از نماز حركت نمايند تا دچار شلوغى و ازدحام نشوند.

- موقع برگزارى نماز جماعت، نماز فرادى نخوانند.

- نمازهاى خود را در مسجدالنبى و مسجدالحرام بخوانيد كه فضيلت بى شمار دارد.

- نمازهاى زيارت ائمه بقيع عليهم السلام را در مسجدالنبى خوانده شود.

- نماز ميت اهل سنت به زائران آموزش داده شود و در نماز ميت آنان نيز شركت نمايند.

- زائرين از ذكر آمين، بعد از حمد اجتناب كنند و مى توانند سكوت كرده و يا الحمدلله (يعنى شكر خدا را كه ما را جزء ضالّين قرار نداد) بگويند.

- خواندن نماز تحيت در مساجد مكه و مدينه به زائران توصيه شود.

- با گفتن قدقامت الصلوة در مساجد برخيزيم و به نماز

ص:63

جماعت بايستيم.

- اهل سنت اهميت زيادى به مرتب بودن صفوف نماز جماعت مى دهند، قبل از گفتن تكبيرةالاحرام امام جماعت جملاتى مانند" استووا، سوّوا صفوفكم، اتمّوالصف الاول فالاول، سدّوا الخلل" مى گويد تمام اين عبارات به معنى كامل كردن صفوف خالى و منظم شدن صفوف است، توجه نماييد.

- اهل سنت اتصال صفوف در مكان واحد مانند مسجدالنبى و مسجدالحرام را لازم نمى دانند لذا به زائران توصيه كنيد جايى بايستند كه اتصال صفوف برقرار باشد.

- در رفتن به سجود و ركوع و برخاستن از آنها از امام جماعت تبعيت كرده و تأخير محسوسى نداشته باشيد.

- از آمين گفتن و دست به سينه نماز خواندن، جداً بپرهيزيد كه نماز باطل است.

- اهل سنت بعد از سجده فوراً برمى خيزند تذكر به زائران كه قدرى تأمل كرده (نه طولانى) سپس برخيزند.

- بسيارى از مراجع تقليد، نماز جماعت با اهل سنت را مجزى مى دانند و اعاده لازم نيست.

- بعد از سلام نماز، دست ها را بالا نياورده و اللَّه اكبرها را هم آهسته بگوييد.

- در مسجدالحرام درمسير طواف كنندگان به نماز نايستيد.

- احكام نماز استداره اى در مسجدالحرام، براى زائران

ص:64

تبيين شود.

- محل ايستادن امام جماعت در مسجدالحرام براى زائران روشن شود تا جلوتر از امام قرار نگيرند.

صبح و مغرب و عشا: نزديك مقام ابراهيم

عصر: بين حجر اسماعيل و در كعبه

نماز جمعه: نزديك مقام ابراهيم

ظهر: زير بالكن مقابل حدفاصل بين ركن يمانى و ركن حجر

ص:65

ص:66

و غنى).

تلبيه: لبيك گفتن است، بدين معنا كه خداوند بزرگ را در دعوتى كه فرموده، اجابت نمودى و با صفا و اخلاص و بدون غل و غش پاسخ مى دهى. لبيك گفتن به خدا يعنى پيمانى زبانى با خدا پس از عهد و تعهد قلبى است. يعنى خدا يا به هر چه حق است زبان مى گشايم و از هر چه باطل است دم فرو مى بندم.

طواف: هفت شوط طواف بر گرد كعبه.

- همسويى با جهان هستى است بر محور توحيد گرديدن.

- حيات و ممات و عبادات را براى خدا خالص كردن مى باشد.

- هماهنگ شدن با فرشتگان خدا مى باشد كه لحظه اى از اطاعت حق غافل نيستند.

- نماد فرشته خوى شدن و رخت بر بستن صفات حيوانى، از انسان مى باشد.

نماز طواف: نماز طواف پشت مقام ابراهيم خواندنّ يعنى قائم مقام ابراهيم شدن و با ابراهيم هم نوا و هم راز شدن و قائم مقام ابراهيم شدن، يعنى تأسى به ابراهيم در مبارزه با شرك و برائت از مشركين، تسليم حق بودن، امتثال امر خدا كردن، از دنيا و وابستگى هاى آن بريدن و در جهت سير الى اللَّه فانى شدن.

آب زمزم: نوشيدن زمزم سبب شستشوى بدن از

ص:67

امراض روحى و جسمى مى شود. آب زمزم بهترين آب روى زمين است.

صفا و مروه: 7 شوط سعى صفا و مروه

- تأسى به هاجر كردن است، ناميد نشدن در طى طريق، سعى و تلاش نمودن و از حركت نايستادن، توقف در صفا، تصفيه كردن روح و ضمير براى حضور در قيامت است.

- رسيدن به مروه، پيش گرفتن مروت و جوانمردى و اصلاح صفات بد خويش مى باشد.

- سعى، حيران و سرگردان بدنبال خدا بودن است.

سعى كننده دنبال رضاى خدا مى رود تا بندگى او كامل شود.

هروله: رمز هروله، گريختن از معاصى است.

- زير پا گذاشتن غرور وقدرت كه آدمى را از خدا غافل مى كند.

- گريختن از شيطان و وسوسه هاى اوست.

- خوارى هر سلطه گر، ستيزه جو مى باشد.

عرفات: در عرفات حضرت آدم به خطا و ترك اولى اعتراف مى كند و خدا او را مشمول رحمت قرار مى دهد.

- در عرفات حضرت ابراهيم به مناسك حج واقف مى شود و عارف مى شود و دعايش مستجاب مى شود.

- عرفات بهترين موقعيت براى دعا و استغفار و طلب حاجات است.

- عرفه از اعياد بزرگ براى زائران و براى همه مؤمنان و

ص:68

روز آمرزش و اعتراف است.

- عرفه يك روز است به فضيلت شب قدر، پس بايد در اغتنام فرصت تلاش كرد.

- عرفات مكان وزش نسيم رحمت الهى است.

- بر سر كوه عرفات (جبل الرحمة) امام حسين دعاى عرفه را خواندند كه محل اجابت دعاست.

مشعر: بخشى از شب عيد قربان زائر در مشعر است.

- وقوف بين الطوعين در مشعر ركن حج است.

- بايد در صبح عيد قربان بهره هاى معنوى لازم را گرفت و از خدا عيدى خواست.

- عيدى انسان در آن روز، آمرزش گناهان و قضاى حوائج است.

منا: منا يعنى آرزو، آرزوى چه چيزى كه بدنبال آن بايد از شهر و ديار حتى مكه معظمه و خانه دوست آواره شوى، ابراهيم هم ترك همه را كرد حتى زن و فرزند و ... تا به مقام خلّت و خليل الهى رسيد و امانت خلق را به او دادند.

- پس بايد از همه تعلقات بريد و تسليم در برابر حق شد و امتثال فرمان او بدون چون و چرا كرد.

رمى جمره: سنگ زدن به شيطان (رمى جمره عقبه) از واجبات روز عيد قربان است.

- نوعى آموزش به انسان است كه چون ابراهيم و اسمعيل بايد شيطان هاى مرئى و نامرئى را رمى كنى.

- ابليس سوگند ياد كرده كه دمى از بندگان خدا غافل

ص:69

نباشد پس تو دمى از خدا غافل نباش تا دام هاى او را يكى پس از ديگرى پاره كنى و به حبل الهى چنگ زنى.

- هواهاى نفسانى را لگدكوب كرده كه آنها از عوامل اسارت در برابر شياطين جنى و انسى هستند.

تقصير: (ناخن يا مو كوتاه كردن) در واقع آرزوها و خواهشهاى نفسانى و حيوانى را كوتاه كردن و بريدن است و وصل به رحمت لايزال حق شدن.

حلق (سر تراشيدن): يكى ديگر از واجبات روز عيد قربان حلق است.

- زائر موى سر را مى تراشد و تسليم امر الهى است و با زدودن موى سر عيوب ظاهر و باطن را از درون مى زدايد.

قربانى: امام صادق عليه السلام: با قربانى كردن حلقوم هوا و طمع را ذبح كن و از خود دور گردان.

- ابراهيم در مسلخ عشق فرزند عزيزش اسماعيل را به خاك افكند تا به امر خدا قربانى كند.

- اسماعيل، پدر را در راه امتثال امر حق تشويق و ترغيب مى كرد تا هر چه زودتر او را ذبح نمايد.

- حقيقت قربانى، كشتن هواى نفس و آز و طمع است.

- حقيقت قربانى، از بين بردن تعلقاتى است كه آدمى را از حريم دوست دور مى سازد.

ص:70

للناس» قيام وسيله پايدار بودن است، مسلمان اگر بخواهد پايدار باشد، بايد قيام در راه خدا كند.

- حج صرفاً اعمال و مناسك نيست، درست است كه حج بى احرام و بى طواف نمى شود و رمى جمره، حلق، قربانى و وقوفين هم جزء واجبات و شرايط حج است. اما فقط حج اين نيست.

- حج بيدارى است.

- حج برائت است. برائت از مشركين از ازل تا ابد.

- حج وحدت و انجسام مسلمين در سايه تمسك به حبل الهى براى شكست و نابودى تمامى كفر و ظلم است.

- حج رساندن پيام 1400 ساله قرآن به گوش تمامى جهانيان است. «اجتنبوا الطاغوت»

- حج، برائت و اعلان انزجار از تفكر شرك آلود و تمدن باطل شرك زدگان است.

- حج، برائت از استعمار ظالمانه ملحدان و استثمار ماديين و استعباد بى رحمانه مستكبران است.

- حج برائت از استعمار سامرى گرانه اسرائيل و استضعاف مكارانه ابرقدرتهاست.

حج مجهز شدن به سلاح توحيد، معزّز شدن به عزّت حق و متخلّق شدن به اخلاق الهى و مفتخر شدن به كسب فضايل مادى و معنوى است.

پس در راستاى بعد سياسى حج، روحانيون محترم بايد به نكات زير توجه داشته باشند:

ص:71

- بيان خدمات انقلاب و نظام جمهورى اسلامى

- در محل هاى اجابت دعا، براى نابودى اسرائيل و آمريكا و نجات تمامى مسلمانان جهان دعا كردن.

- حمايت از مردم مظلوم فلسطين.

- اين رويكرد بعد سياسى در زمان حج باعث اتحاد مسلمانان و يك دلى و يك رنگى آنان مى گردد و كمك مى كند كه مسلمانان، تحت رايت اسلام زمينه هاى تفرقه را كنار زده و با تكيه بر قدرت الهى شوكت و مجد اسلام را به ارمغان آورند.

ص:72

ص:73

ص:74

ص:75

- محل زندگى هاجر و اسماعيل

- محل دفن هاجر و مادرش

مقام ابراهيم: قدمگاه حضرت ابراهيم مى باشد.

- مقام ابراهيم، پله بالا بر ابراهيم، براى خواندن آيات مناسك حج است.

- خواندن نماز طواف بايد پشت مقام باشد، چرا كه ابراهيم، اول مبارز با شرك و مجاهد در راه توحيد بود.

ناودان طلا: روايت است كه امام باقر عليه السلام، موقع طواف وقتى به زير ناودان رسيدى از خداوند طلب روزى حلال، نجات از آتش دوزخ و كم شدن شر فاسقين و شياطين انسى و جنى و دخول در بهشت را بنماييد و جاى استغفار و محل نزول رحمت خداست.

ملتزم: قسمتى از ديوار كعبه كه حجر در يك سمت آن و باب كعبه در سمت ديگرش است.

- محل اجابت دعاست. هيچ بنده اى نيست كه در آنجا خدا را بخواند و دعايش مستجاب نشود.

حطيم: نيم دايره حدفاصل حجرالاسود و مقام ابراهيم است.

- اين مكان براى استجاب دعا و نفرين سفارش شده است.

- لعن مشركين و ظالمان و ....

چاه زمزم: چشمه اى كه در سرزمين خشك و برهوت عربستان زيرپاى اسماعيل جارى گرديد.

- چشمه اى كه سبب آبادانى سرزمين عربستان گرديد.

- چشمه اى كه سبب جمع شدن تمامى مردم و كاروان ها

ص:76

در مسير شد.

- آبى كه شفا بخش تمام امراض جسمى و روحى است.

- آبى است كه مستحب است بعد از طواف و قبل از سعى از آن نوشيد و به سر و صورت و سنيه خود پاشيد تا مرهمى بر دردها و تزكيه اى بر نفس و روح انسان باشد.

- نوشيدن از زمزم و سيراب شدن از معرفت الهى است.

مسعى: محل سعى بين دو كوه صفا و مروه

- صفا در دامن كوه ابوقبيس و مروه در دامن كوه قيقعان قرار دارد.

- حدفاصل صفا و مروه 400 متر كه هاجر اين مسير را 7 مرتبه براى يافتن آب براى اسماعيل طى نمود. حد فاصل مسعى 400 متر، فاصله بين حرم امام حسين و حرم حضرت عباس (بين الحرمين) هم 400 متر كه عصر عاشورا حضرت زينب بين اين قتيل سعى مى نمود و بدنهاى مبارك تكه تكه شده دو برادر را در هر سعى رؤيت مى كرد. (تشبيه بين مسعى و بين الحرمين و وقايع عاشورا نوعى تنوع و جاذبه اى خاص براى زائران خواهد داشت.)

- سعى در صفا و مروه نياز به طهارت ندارد. توضيح دادن اين مسئله براى زائران دغدغه زائر را كمتر مى كند.

ب- نكات ديگرى كه روحانيون بايد مدنظر داشته باشند:

- آماده كردن زائران از جهت معنوى براى ورود به مسجدالحرام

- ابتدا زائران را به بام مسجدالحرام برده و قسمت هاى

ص:77

مسجدالحرام را در آنجا توضيح داده و نشان دهند وبا آرامش پايين آمده و اعمال را آغاز نمايند.

- درخواست هاى معنوى از خداوند با رؤيت اوليه كعبه.

بديهى است زائرانى كه مشرف شده اند به محض ورود به مسجدالحرام از نظر روحى و معنوى در شرايط بسيار خوبى قرار داند كه مى شود از اين زمينه حداكثر بهره بردارى را نمود.

ج- توصيه به پرهيز از موارد ذيل در مسجدالحرام

- فشار آوردن به ديگران به منظور استلام حجرالاسود.

- نماز خواندن در مسير طواف كنندگان.

- توصيه شود، زائرين محترم نمازهاى مستحبى را در پشت مقام نخوانند تا زائران براى خواندن نماز واجب به مشقت و رنج نيفتند.

- پشت به كعبه نشستن.

- قران را زمين گذاشتن.

- تردد و حركت از روى قرآن (پا را از ميان قران برداشتن)

- كفش و قرآن را در يك دست گرفتن.

- با كاغذ و مهر و دستمال ... نماز خواندن.

- ترك مسجدالحرام در آستانه نماز جماعت.

- نماز فرادى خواندن به هنگام اقامه نماز جماعت.

- خواندن قرآن هنگام ايراد خطبه هاى نماز جمعه.

- صحبت كردن هنگام اذان و خطبه هاى نماز جمعه.

- فرستادن صلوات با صداى بلند.

ص:78

- بهم زدن صفوف نماز جماعت و تردد از بين صفوف.

- ائمه را با صداى بلند خواندن.

روحانيون بزرگوار كاروان ها تا آنجايى كه مقدور است با تذكرات سودمند خود زمينه عزت، اقتدار، يكدلى و اتحاد بين زائران ايرانى و كشورهاى ديگر را برقرار نمايند.

بايد اعتراف نمود، امروز نگاه بسيارى از مسلمانان و زائران دنيا به مردم و زائران كشور ما مى باشد، بكوشيم با پرهيز از زمينه هاى افتراق، الگوى نمونه براى ديگر زوار و حاجيان باشيم.

ص:79

روضه من رياض الجنة»

- اين روضه با علاماتى مشخص است و داراى ستونهايى است كه پايين آن سفيد است. ستونهاى آن در حدود 20 تا مى باشد.

- منبر: اين منبر در محل اصلى منبرى كه پيامبر براى وعظ و ارشاد بر روى آن مى نشستند قرار دارد.

محراب: محراب در محلى ساخته شده كه پيامبر در همانجا نماز مى گذاردند. محراب تهجّد در سمت ديوار شمالى ضريح مطهر است كه مكان برگزارى نماز شب پيامبر بوده است.

- خانه حضرت زهرا عليها السلام: در بخش شمالى مرقد مطهر پيامبر صلى الله عليه و آله خانه حضرت زهراست و بنا به نقل هايى، مرقد حضرت در خانه خويش است.

- ستون توبه: ستونى كه ابولبابه خود را به آن بست تا مورد عفو خدا قرار گيرد. و نسيم رحمت الهى در اين مكان به او وزيد و بخشيده شد.

- استوانه السرير: مسند و جايگاه رسول اكرم صلى الله عليه و آله براى رفع مشكلات و محل اعتكاف رسول خدا بوده است.

استوانه المحرس: جايى كه على بن ابى طالب براى حراست و حفاظت پيامبر مى ايستاد.

مقام جبرئيل: جبرئيل از آنجا بر پيامبر وارد مى شد و درب ورودى خانه حضرت زهرا عليها السلام نيز بوده است.

استوانه الوفود:- مكانى كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله با سران قبايل

ص:80

ملاقات داشتند، با آنان جهت آشنايى دين و يا مذاكرات سياسى صحبت مى كردند.

استوانه الحنانه: مكانى كه قبل از ساختن منبر، پيامبر آنجا مى ايستادند و به درخت خرمايى تكيه مى كردند و خطبه مى خواندند. زمانى كه منبر ساخته شد و پيامبر بر روى منبر رفتند از آن تنه ى درخت ناله اى برخاست. لذا در آن مكان ستونى ساختند و پيامبر دستور دادند درخت را در همانجا دفن كردند.

استوانه القرعه (مهاجرين) (عايشه): محلى كه پيامبر فرمودند اگر مردم اين زمين را مى شناختند براى نماز خواندن در آنجا ميان خود قرعه مى انداختند.

صفه: محل اجتماع مهاجرينى كه جهت يارى پيامبر و دين اسلام، خانه و شغل و كاشانه خود را رها كرده و به مدنيه آمده بودند. آيه 273 سوره مباركه بقره شأن نزول اين افراد است.

توصيه ها

موقع توضيح دادن قسمت هاى مسجدالنبى زائران گروه بندى شوند تا موجب ازدحام و اذيت و آزار زائران ديگر فراهم نشود.

- يك ساعت مانده به بستن درب هاى مسجدالنبى، بهترين زمان براى تشرف به همراه روحانى و معين جهت توضيح اماكن مى باشد.

- كاروان هايى كه معينه ندارند، روحانيون محترم

ص:81

پوستر، بروشور، فيلم و ... از داخل مسجدالنبى تهيه كرده و به توضيح كامل و واضح تر مسجد بپردازند.

- مشخصات حرم پيامر صلى الله عليه و آله و درب خانه حضرت زهرا عليها السلام به طور كامل داده شود.

- رعايت آداب زيارت و حضور قلب كامل داشتن.

- توجه دادن به اينكه حيات و ممات پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمه عليه السلام يكسان است، پس خود را در محضر پيامبر ببينند و آداب واقعى حضور در مقابل نبى اكرم صلى الله عليه و آله را داشته باشند.

- آماده كردن زائران براى انقلاب درونى، چرا كه مسجدالنبى بهترين مكان براى پاك شدن و پذيرفتن توبه است.

- شناخت پيامبر و تأثير آن در قبولى زيارت.

- امتناع از بوسيدن درب هاى حرم.

- امتناع از بلند صلوات فرستادن.

- ترك نكردن مسجد موقع اقامه نماز جماعت.

- عدم استفاده از مهر و چوب و كاغذ ... موقع نماز.

- اجتناب از پشت به حرم مطهر نشستن.

از آنجايى كه غالب زائران براى اولين بار به زيارت پيامبر صلى الله عليه و آله مشرف مى شوند فرصت خوبى است براى روحانيون محترم كاروان ها كه عرفان زوار را به ساحت مقدس پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله زياد نمايند. از مهم ترين موضوعاتى كه در آن مكان مى توان به آن اشاره نمود شفاعت مى باشد.

از ديد شيعه شفاعت چه معنايى دارد، چه كسانى شفاعت

ص:82

كننده هستند، بيان آيات و روايات تأثير خوبى براى زوار خواهد داشت. هم چنين براى زائران جوان دو يا سه شبهه از شبهات شفاعت و جواب آن بيان شود.

ص:83

تمسخر شيعه مى شود.

- از خواندن نماز در جلوى درب بقيع اجتناب كنند به زائران توضيح داده شود كه مى توانند نماز زيارات خود را در مسجدالنبى به جا آورند.

- از بوسيدن درب و شبكه هاى بقيع خوددارى نمايند.

در خصوص بقيع روحانيون محترم كاروان ها خوب است به زائران تذكر دهند از خواندن زيارات و دعاى توسل با صداى بلند اجتناب نمايند. بعضاً برادران مداح ديده شده موقع توسل با صداى بلند به ذكر مصيبت مى پردازند كه موجب عكس العمل مأمورين سعودى شده است. خوب است درباره ى فلسفه توسل به اهل بيت و معنى توسل مطالبى براى زائران جوان كاروان بيان شود.

بى ترديد مدينه بهترين جا براى تشريح و توضيح اين گونه موضوعات خواهد بود.

ص:84

ص:85

ص:86

- ايجاد روحيه تعاون و هميارى بين زائران كه نقش مهمى در پيشرفت كارها دارد، زائر بايد توسط شما روحانى محترم توجيه شود كه همه زائرين به يكديگر نياز دارند و بايد به يكديگر كمك كرد.

- شناسايى و تفكيك زائران تحصيل كرده جهت كمك به ساير زوّار.

- تفكيك زائران مسن و معذور از ساير زوار. در بخش انجام اعمال، ابتدا زائرين غير معذور و جوان برده شوند و بعد از انجام اعمال آنها، معذورين و افراد بيمار و مسن به همراه كسانى كه اعمالشان را انجام داده اند برده شوند!

- بايد كوشيد كه مشكلات زائران برطرف شود و در مواردى كه ميسور نمى باشد لااقل با آنها بايد اظهار همدردى نمود.

- تعيين همراه براى زائرين مسن و بيمار. زائران بيمار و مسن حتماً همراه داشته باشند تا ديگران به حرج نيفتند.

چه بسا يك زائر مسن كه همراه ندارد مشكلات زيادى براى كاروان ايجاد مى كند.

- ياد دادن برخى از كلمات و اصطلاحات موردنياز عربى به زوّار از قبيل: اجلس، امش، تفضّل، كم ريال و ...

اين اصطلاحات را مدير مى تواند با درخواست روحانى محترم كاروان در يك صفحه تايپ كرده و در اختيار زائران قرار دهد.

- استفاده از زائران توانمند (خطاط، زباندان و ...)

ص:87

- تهيه ليستى از خصوصيات علمى، سنى، هنرى و شغلى زائران تا عنداللزوم از وجود آن استفاده مطلوب شود.

- احترام يكسان به زائران گذاشتن و عدم تبعيض بين زائران.

- دلجويى از زائران مسن و بيمار.

- گذاشتن صندوق پيشنهادات، انتقادات و هر شب توسط روحانى و مدير، سئوال ها و نظرها چك شود و پاسخ لازم در جلسات داده شود و يا در صورت لزوم در تابلو اعلانات نصب شود.

- همانطور كه ملاحظه گرديد اين قسمت از توصيه ها از يك طرف به مدير محترم ارتباط پيدا مى كند و از طرف ديگر به روحانى محترم كاروان كه مى طلبد هر دو با هماهنگى با يكديگر مشكلات بوجود آمده را برطرف نمايند. تجربه ثابت نموده است كه هر چقدر اين هماهنگى ها بيشتر باشد آثار موفقيت و رضايت زائران بيشتر خواهد بود.

ص:88

تلاش نسل جوان مى باشد. اهتمام نسبت به جوانان، جايگاه آنان، ويژگى هاى آنان، نيازهاى شخصيت آنان موجبات توفيق بيشتر مسئولين اجرايى سازمان، بخصوص روحانيون محترم خواهد بود. راقم اين سطور معتقد است اگر ما روحانيون بتوانيم با رويكردى تعاملى و فرآيندى، گرايش جوانان را در ايام حج به معارف و اسرار بيشتر نماييم، قدم بزرگ را در رشد و تعميق باورهاى دينى آنان برداشته ايم. بايد ليستى از كتاب ها و جزوات اعتقادى در حوزه مسائل كلام اسلامى در دست داشته باشيم تا در صورت لزوم با معرفى كتاب، به آنان زمينه مطالعه بيشتر را در مسائل اعتقادى براى آنان فراهم نماييم. روش هاى دعوت ما براى نسل جوان بايد بر اساس موعظه حسنه، حكمت و جدال احسن باشد. بايد شور و شعور دينى آنان را با تذكر، انگيزش تفكر، زياد نمود. بايد هسته هاى دينى مخصوصى در ايام حج و حتى قبل و بعد از حج با اين نسل برقرار نمود.

توصيه ها

- برقرارى جلسات ويژه جوانان و تحصيل كرده ها

- طرح بحث هاى اعقتادى، سياسى و تفسيرى جهت پاسخ به سؤالات جوانان.

- آموزش مستحبات و خواستن از آنها براى انجام آن، چرا كه از نيروى جوانى خود وشكر اين نعمت بايد استفاده خوبى بكنند.

ص:89

- آموزش نماز شب و اصرار بر خواندن آن.

- آموزش نوافل و ...

- برگزارى مسابقات كتابخوانى و اهداء جوايز به برندگان.

- معرفى كتاب هاى عقيدتى مناسب.

- تشويق و ترغيب به ختم قرآن، ختم صلوات و ....

- ذكر مسائل اعتقادى غير از حج، شامل فلسفه عبادات، خويشتن دارى و حفظ تقوى، ترك گناه چشم، ساده زيستى، پرهيز از تجملات، پرهيز از غيبت و دروغ ...

و پاسخگويى به شبهات اعتقادى آنان.

- شناساندن فرقه ضاله وهابيت و آگاه نمودن آنان از تبليغات مسموم اين گروه.

ص:90

فاطمه بنت اسد وارد كعبه شد.

- آسيه و مريم براى پرستارى از فاطمه بنت اسد به درون كعبه راه يافتند.

- مريم اول زنى كه از خردسالى مورد توجه و عنايت خدا بود و از اطعمه بهشتى ارتزاق يافت و از روح الهى باردارگشت.

- شناساندن زنان الگو و اسوه، چون حضرت زهرا عليها السلام پاره تن پيامبر صلى الله عليه و آله، اول مدافع ولايت، مادرى نمونه در تربيت فرزند- حضرت آمنه، مادر گرامى پيامبر صلى الله عليه و آله- حضرت خديجه عليها السلام همسر باوفاى پيامبر، تنها ياور قرين تنهايى و دلتنگى پيامبر صلى الله عليه و آله- حضرت زينب عليها السلام پرچمدار قيام عاشورا- اشاره به نقش هاى تاريخى، سياسى، اجتماعى و عبادى هر يك از زنان الگو- زنان صدر اسلام چون سميه.

- توجه دادن خواهران زائر به مسئله حجاب كه اين امر به صيانت و شخصيت آنها مى افزايد و بيان اين نكته كه خود عامل باشند و با زبانى لطيف و مهربان زائران ديگر را نيز به پوشش صحيح دعوت نمايند.

- ذكر فلسفه حجاب بطور آشكار و مستدّل در يكى دو جلسه.

- سفارش به خواهران زائر براى عدم استفاده از لوازم آرايشى در تمام طول سفر و عدم استفاده از لباس هاى نازك و بدن نما و لباس هاى تنگ و كوتاه.

ص:91

- عدم استفاده از لباس احرام در زمان غير احرام.

نگارنده معتقد است در اين باره بايد توصيه هاى جدى صورت گيرد، كه بعد از اعمال، خانم ها با همان لباس عادى خود وارد مسجدالحرام ومسجدالنبى شوند و ضرورتى ندارد با لباس احرام در اجتماع حاضر شوند.

- حفظ سنگينى و وقار و متانت به هنگام خريد.

مى طلبد مديران و روحانيون محترم تذكر اكيد به زائران درباره نحوه برخورد با فروشندگان بدهند.

- حتى المقدور به تنهايى خريد نروند يا همراه محرمى باشند و يا به صورت جمعى با زائران ديگر خريد كنند.

- به تنهايى سوار ماشين هاى عمومى نشوند (براى خريد و براى مشرف شدن به حرم) از وسيله هاى درب هتل استفاده نمايند.

- از شوخى در حرمين شريفين و در راه و به هنگام خريد بپرهيزند.

- از ابراز صميمت و شوخى با عوامل خارجى هتل بشدّت بپرهيزند.

- استفاده از حجاب كامل (چادر) در تمام طول سفر، از زمان سوار شدن به هواپيما تا پايان سفر و به خصوص موقع بازگشت ضرورى تر بنظر مى رسد، چرا كه كوله بار معنوى سفر خويش را پر نموده است.

- پشت قبرستان بقيع جزع و بى تابى نكردن، نماز نخواندن، لعنهاى بلند به دشمنان دين نفرستادن. در

ص:92

يادگيرى احكام خاص خود نهايت جديّت را داشته باشند.

- با معينه هاى كاروان و پزشك جهت رفع مشكلات پيش آمده حتماً هماهنگى داشته باشند.

- با جوراب نازك در سطح شهر (اماكن مقدسه و ...) تردد نكنند.

- موقع خريد از چانه زدن هاى بى رويه كه باعث كسر شأن و وهن شيعه وايرانى مى شوند پرهيز نمايند.

نگارنده معتقد است از جمله مسائلى كه بايد در جلسات خواهران بيان شود، مسائلى است كه تحكيم جايگاه خانواده را به همراه دارد. بايد براى بانوان محترمه گوشزد نمود، خانواده جايگاه مهر و محبت، پايگاه انس و مودت و كانون اصلى تكوين شخصيت آدمى است. در اسلام خانواده، هسته اصلى و بنيادى اجتماعات و ضامن سعادت فردى و اجتماعى بشرى است و نقش عظيمى را در تكميل فرهنگ انسانى و توسعه تمدن بشرى ايفا مى كند. بايد بيان نمود كه بناى رفيع خانواده مبتنى بر تدبير و تقدير، احسان و اكرام، حلم و تحلم، مواظبت و محافظت است. متأسفانه در دهكده جهانى و در عصر رنسانس به بعد شاهد رشد فرهنگ اومانيستى در جهان غرب مى باشيم كه اين امر موجب شده است كه مقام و منزلت زنان تا حدى زيادى در اين نوع جوامع تنزل پيدا كند. ضمن آگاهى همسران و خواهران محترمه كاروان ها از شرايط جديد جهانى، بيان شود كه همسران شايسته بال همديگر

ص:93

در پرواز به سوى ملكوت، غمخوار يكديگر در سفر زندگى، و ياور در طاعت پروردگارند. پس بكوشند كه با استفاه از بركات معنوى سفر حج زمينه هاى تعالى و معنوى همسران و فرزندان خود را بيش از پيش فراهم آورند.

ص:94

جزء از قرآن با ذكر سوره و آيه و صفحه) و هر شب در مسجدالحرام بين زائران كاروان تقسيم گردد و ظرف كمتر از نيم ساعت يك ختم قرآن جمعى صورت مى گيرد. و همين كار در مسجدالنبى و در هتل هم انجام گيرد. كارت ها و برگ ها بعد از جلسه براى مرحله بعد جمع گردد.

- نويسنده معتقد است حضور روحانيون بزرگوار كاروان ها در جلسات ختم قرآن و در صفوف زائرين آثار بسيار خوبى در ميان زائرين ايجاد مى نمايد. بايد به گونه اى كارهاى مربوط به كاروان را برنامه ريزى نمود كه به شركت روحانيون معظم در جلسات قرآنى خللى وارد نسازد.

دومين راه پر كردن فراغت زائرين ختم صلوات است.

ختم صلوات براى زائرين بى سواد هم كه قادر به تلاوت قرآن و دعا نيستند بسيار مفيد است.

- توجه دادن به ثواب صلوات كه خداوند متعال مى فرمايد: «ان اللَّه و ملائكته، يصلون على النبى يا ايهاالذين آمنوا صلوا عليه و سلموا تسليما» خداوند و فرشتگان او بر پيامبر صلى الله عليه و آله درود مى فرستند اى كسانى كه ايمان آورديد، شما نيز بر حضرتش صلوات و درود بفرستيد.

بايد زائران را به ختم صلوات ترغيب نمود، استفاده از رواياتى كه ذيلا اشاره مى شود مى تواند كمك كننده باشد:- پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله: هر كجا هستيد بر من درود و صلوات بفرستيد كه صلوات شما به من خواهد رسيد.

- پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله: بخيل ترين مردم كسى است كه نام من

ص:95

نزد او برده شود و صلوات برمن نفرستد.

امام صادق عليه السلام: هر كس بر محمد و آل وى ده صلوات هديه كند خداوند و فرشتگان صد بار بر وى درود مى فرستند و اگر كسى صد صلوات بفرستد، خدا و فرشتگان درگاهش هزار مربته بر او صلوات مى فرستند.

- گويند، صلوات، با ذكر صلوات و با وقوف به مقام شامخ نبى اكرم صلى الله عليه و آله، پيامبر عظيم الشان را چراغ هدايت قرار داده و مسير زندگى خويش را روشن مى نمايد و گناهان و اشتباهات قبل را مرتكب نشده و همواره براى راهيابى به يك زندگى صحيح از وجود پيامبر مدد مى جويد. پس زائران به ختم 14000 صلوات تشويق و ترغيب شوند.

مى توان اين عناوين را براى هديه كردن صلوات ها در نظر گرفت:

- هزار صلوات تقديم به حضرت محمد صلى الله عليه و آله.

- هزار صلوات تقديم به حضرت على عليه السلام.

- هزار صلوات تقديم به صديقه طاهره حضرت زهرا عليها السلام.

- هزار صلوات تقديم به امامان معصوم از امام حسن تا امام عصر (عج) هر كدام 1000 مرتبه.

- هزار صلوات جهت تعجيل و سلامتى در ظهور حضرت مهدى (عج).

- هزار صلوات براى شادى روح امام خمينى (ره).

ص:96

- هزار صلوات تقديم به ارواح شهداى اسلامى از صدر اسلام تاكنون، بخصوص شهداى انقلاب وجنگ تحميلى ايران.

- هزار صلوات براى سلامتى و طول عمر مقام معظم رهبرى.

- هزار صلوات براى رفع مشكلات جوانان و حفظ آنان از شرور آخر الزمان و نقشه هاى دشمنان.

- هزار صلوات براى سلامتى خود و خانواده تان.

- هزار صلوات براى شفاى عاجل بيماران بخصوص بيماران آشنا.

- هزار صلوات براى برآورده شدن حاجات و رفع گرفتارى هاى مسلمانان، بويژه كسانى كه به شما التماس دعا گفته اند.

- هزار صلوات براى شادى روح اموات و درگذشتگان به خصوص ذوى الحقوق.

- هزار صلوات براى نابودى كفار و منافقين و پيروزى مسلمين در سراسر جهان.

سومين بخش از مسائلى كه مى تواند اوقات فراغت زائران را پر بار و جهت دار كند دعاست: بايد روحانيون، زائرين بيت اللَّه الحرام را توجيه نمايند كه ادعيه، انسان را از ظلمت ها بيرون مى برد.

آداب دعا

1- با طهارت و رو به قبله باشد.

ص:97

2- دستها را بالا آورد.

3- با صدايى بين جهر و اخفا باشد.

4- در نهايت تضرع و خضوع و خشيت باشد.

5- به اجابت دعاى خود اطمينان و يقين داشته باشد.

6- در دعا و درخواست خود اصرار نمايد.

7- باتمام همت و انديشه ى خود، رو به خدا آورد و از غير او قطع اميد كند، كه اين امر سبب اجابت دعاست.

8- هنگام دعا گريه كند و ديگران را نيز شريك دعاهاى خود كند.

- دعا سلاح مؤمن و وسيله قرب او به خداست.

- دعا همواه اشك و توبه و انابه بال هاى صعود مؤمن به عرش الهى است.

- تشويق زائران به خواندن ادعيه روز و زيارات روز.

- تشويق زائران به خواندن ادعيه صحيه سجاديه، به خصوص مناجات تائبين از مناجات خمس عشره و مناجات على عليه السلام در مسجد كوفه.

- تشويق زائران به خواندن زيارت عاشورا، زيارت جامعه، دعاى كميل، ندبه و ...

- تشويق زائران به توجه در معانى اذكار و ادعيه.

ص:98

ص:99

ص:100

- بهترين زمان تأثير گذارى معنوى در زائران، موقع احرام بستن و تلبيه گفتن است در مسجد شجره يا حجفه اين فرصت را از دست ندهيد.

- احرام عمره با احرام حج هيچ فرقى ندارد جز در نيّت و هر آنچه در احرام عمره مستحب و يا واجب است در احرام حج هم همان است.

- براى احرام حج مستحب است در مسجدالحرام و در حجر اسماعيل صورت گيرد.

- نيت موقع احرام بسيار اهميت دارد از نيت تك تك زائران و تلبيه آنان مطمئن شويد.

- احتياطاً ترجمه تلبيه را هنگام محرم شدن بيان كنيد كه زائران درك كنند كه چه مى خواهند انجام دهند.

ص:101

مى شود كه مشكلات طواف كمتر شود. ضرورتى ندارد زائرى كه مرجع او مطاف را كل مسجد الحرام مى داند، طواف را بين مقام و كعبه انجام دهد.

- سالمندان و بيماران را به همراه كل كاروان براى طواف نياوريد. بعد از انجام اعمال همه، به زائران بيمار و سالمند برسيد.

- قبل از شروع اعمال، جايى براى تجمع و برگشتن، معين شود تا زائران بعد از اعمال و خستگى زياد گم نشوند.

- بعد از اتمام عمل، از درستى اعمال همه يقين حاصل نماييد.

- براى جلوگيرى از شك در تعداد اشواط از نام ائمه مدد خواسته در شوط اول يا على عليه السلام يا على عليه السلام، دوم يا حسن عليه السلام يا حسن عليه السلام و ... همينطور شوط هفتم به يا باب الحوائج ياموسى بن جعفر عليه السلام ختم مى شود.

- براى داخل شدن به مطاف به علت كمتر بودن ازدحام جمعيت، از طرف ركن حجرالاسود اقدام كنيد يعنى نيم شوط قبل از محاذات حجرالاسود و اين نيم شوط به نيت طواف نمى باشد.

- قبل از شروع طواف، احتمال جدا شدن از يكديگر را به زائرين كاروان دهيد و از بلد بودن نحوه عمل تك تك آنها اطمينان كسب كنيد و بعد از طواف نماز را پشت مقام خوانده و قرار دسته جمعى را بگذاريد.

- به بانوان تذكر داده شود كه مقنعه شان محكم باشد و

ص:102

آستين لباسشان كش دارد باشد تا آستين ها بالا نرود.

- انجام طواف هاى مستحبى به صورت دسته جمعى با خواندن دعاى مشمول و مناجات على عليه السلام در كوفه و ابوحمزه براى زائرين بسيار شيرين است.

- طواف عمره تمتع و حج عمره مفرده هيچ فرقى نمى كند، واجبات طواف در هر دو يكسان است.

- طهارت در طواف واجب است.

- زائران بايد در طواف با اراده خود گام بردارند و خود را به سيل جمعيت نسپارند.

ص:103

- حتماً نماز طواف بعد از طواف خونده شود و فاصله زمانى زيادى نيفتد بطورى كه عرفاً بگويند بعداز طواف نخوانده است.

- حتماً نماز قبل از سعى بايد خوانده شود.

ص:104

تفصير انجام نداد بلكه قدرى اينطرف تر اقدام كرد.

- تذكر به خانم ها كه از بيرون آوردن مو در مقابل نامحرم پرهيز كنند.

- تقصير زمان ندارد و لازم نيست فورى بعد از سعى انجام نشود.

- تذكر داده شود كه تا تقصير نكرده است محرمات احرام بر او حلال نمى شود.

- كسى كه خودش تقصير نكرده نمى تواند موى ديگرى را بچيند.

- تراشيدن سر در عمره تمتع اشكال دارد.

- زمان تقصير در حج بعد از قربانى است.

- حلق براى زنان كفايت نمى كند.

- حلق براى مردانى است كه سفر اولشان باشد و براى زائرين در سفرهاى بعدى مستحب است.

- بعد از آنكه در مسلخ، قربانى خانم ها انجام شد بايد به آنها اطلاع داده شود كه تقصير نمايند (قدرى از مو يا ناخن خود را بچينند)

- محل تقصير يا حلق مناست.

- زمان حلق يا تقصير تا روز سيزدهم ذى الحجه است اگرچه احتياط انجام آن در همان روز عيد است.

ص:105

- عدم تردد بى جهت و عدم خروج از چادرها، بعلت مشابهت چادرها كه امكان گم شدن زياد مى باشد.

- در منا بصورت گروهى براى رمى جمرات حركت كنيد و به چادرها بازگرديد.

- چون حركت ها معمولًا بصورت پياده روى است از حمل بار اضافه (ميوه و خوراكى و ..) پرهيز نماييد.

- هنگام غروب روز عرفه، وقتى همه چادرها يكباره جمع مى شوند، شناخت موقعيت دشوار مى شود در اين موقع از محل خود دور نشويد.

- در صورت جدا افتادن از كاروان نهراسيد با ساير كاروان هاى ايرانى به سمت خيمه ها بياييد و بعد توسط امدادگران به خيمه خود هدايت شويد.

- از نوشيدن آب شيرهاى مخصوص شست و شو و وضو خوددارى شود.

- براى حلق حتماً از تيغ هاى شخصى، استفاده كنيد.

- پس از هر بار دستشويى، دست خود را با آب و صابون بشوييد.

- رعايت افراد سالخورده و پير را در مشاعر مقدسه بكنيد.

- حفظ بهداشت ميحط (از ريختن زباله و آشغالهاى ميوه و خوراكى در اين اماكن جداً پرهيز نماييد) كه بعضاً به اين مورد توجهى نمى شود و آثار بسيار منفى و بدى در ميان زوار ايجاد مى نمايد.

ص:106

- از خوردن زياد اجتناب كنيد چرا كه هم خواب آلودگى مى آورد و سبب غفلت از عبادت و نماز و دعا مى شود و هم بعلت كمبود دستشويى ها با مشكلات عديده اى روبرو مى شويد.

- در زمان حركت به مشعر، آبى كافى به همراه داشته باشيد.

- همواره براى تجديد وضو يك قوطى آب همراه داشته باشيد تا در صورت چرت و خواب آلودگى نياز به طى مسافت طولانى و شلوغ را نداشته باشيد.

- از كفش هاى طبى و يا دمپايى براى اين ايام استفاده نماييد.

- اگر عينكى هستيد بند عينك را حتماً وصل نماييد تا اگر در اثر ازدحام عينك شما افتاد بروى بدن خودتان باشد و بتوانيد مجدداً بزنيد.

- حتماً چادرهاى خود را علامت گذارى كنيد.

ص:107

- توصيه به زائران جهت همراه داشتن قرآن و مهر.

- تأكيد به زائران كه بهترين مكان براى آمرزش گناهان و توجه به حضرت حق و استغفار، عرفات است و اين فرصت را مغتنم بشمارند.

- در وقوف عرفات بعلت نزديك بودن چارها به يكديگر، تدابيرى اتخاذ شود تا هر 2 يا 3 كاروان براى جلوگيرى از تداخل صوت با هم دعا بخوانند.

- مطلع شدن زائران از مشكلات و سختى هاى وقوف در عرفات و مشعر و منى.

- بهتر است تدابيرى پيش بينى شود كه بجاى پتو از پتوهاى خواب كم حجم، و قابل حمل، استفاده شود.

- تشويق زائران به شركت در مراسم برائت از مشركين.

- تشويق زائران به خواندن نماز عيد در روز عيد قربان.

- تشويق زائران به خواندن دعاى عرفه.

- جمع كردن زائران هنگام ظهر براى نيت وقوف.

- براى چادرهاى خانم ها حتماً حفاظ و پرده اى مطمئن لحاظ شود.

- براى دستشويى ها و وضوخانه ها نيز پرده نصب شود.

- از دادن دوغ و ميوه سرد (خيار و ...) كه باعث خواب آلودگى زائران مى شود بايد شديداً پرهيز كرد.

- اتوبوسهاى زائران خانم از عرفات به سمت منا بايد مستقل از آقايان باشد.

ص:108

ص:109

- گفتن ذكر و جمع كردن سنگ براى رمى جمره از مستحبات مشعر است.

- بهتر است در مشعر در محل هايى توقف كند كه بعد از وقوف بتواند سريعاً از محل خارج و به سمت منا رود.

- براى جمع آورى سنگ از كوه بالا نرويد و از دستكش هاى نايلونى استفاده كنيد- از محل هاى تميز سنگ جمع كنيد.

- اندازه سنگ ها بزرگ نباشد تا موجب جراحت و آزار ديگران نشود.

اعمال منا در روز عيد سه قسم است:

رمى جمره عقبه

قربانى كردن

حلق يا تقصير

- بانوان همان شبانه كه به سرزمين منا مى رسند مى توانند رمى روز عيد را انجام دهند.

- بيماران و معذورين از رمى در روز عيد، مى توانند شبانه رمى جمره عقبه را انجام دهند.

- اولين كار واجب در منا در روز عيد، رمى جمره عقبه است.

- از هفت سنگى كه بايد به ستون بخورد لازم نيست حتماً پشت سر هم باشد.

- آنقدر سنگ بزند كه يقين كند 7 تا خورده است.

- بيتوته كردن در منا فرصت خوبى است كه روحانيون،

ص:110

معين و معينه ها به اتفاق زائرين، مناجات و دعاى گروهى و جمعى خوانده و به توبه و استغفار بپردازند.

- نيت بيتوته در شبهاى 11 و 12 ذى الحجه بصورت جمعى صورت گيرد.

- وقت بيتوته از غروب آفتاب تا نيمه شب مى باشد.

- خروج از منا در روز 10 و 11 مانعى ندارد، اما بايد قبل از غروب برگردد.

- مى توان اعمال مكه را روز 11 و 12 انجام داد.

- بهترين وقت براى انجام رمى جمره جذف روز دوازدهم، تا هنگام ظهر است چرا كه اهل سنت بعدازظهر رمى مى كنند.

- كوچ به منا مى تواند بصورت پياده باشد چرا كه هم سريعتر مى رسند و هم مى توان با استفاده از بلندگو در بين راه به ذكر دعا و مناجات پرداخت كه از خستگى پياده روى هم مى كاهد.

- در منا زائران تقسيم شوند، آنها كه مى خواهند شب دوازدهم براى انجام اعمال به مكه روند معيّن و با نظارت و سرپرستى كسى فرستاده شوند و آنهايى هم كه مى خواهند بعد از رمى جمره روز دوازدهم بروند معيّن گردند.

- شب عيد فقط معذورين و زنان به منا روند و ابتدا پيرها و بيماران را به چادر برده و نايب برايشان بگيريد سپس با بقيه براى رمى جمره برويد.

- بازگشت از منى روز 12 از تونل ملك خالد بصورت

ص:111

پياده روى بسيار آسان است.

- بانوان بدون عذر نمى توانند روز 11 و 12 را شبانه رمى جمره كنند. فقط شب عيد را مى توانند رمى شبانه انجام دهند.

- نظم و ترتيب و نظافت چادرها و محيط اطراف چادرها را به شدت رعايت كنيد.

- براى ورود به چادرها حتماً از كيسه كفش استفاده كنيد.

- زائران را با مسجد خيف كه از مهم ترين مساجد در منطقه ى مناست آشنا كنيد. در اين مسجد هفتاد پيامبر نماز خوانده اند. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله خطبه حجةالوداع را در آن مكان خوانده است و مدفن حضرت آدم است.

خواندن نماز در اين مسجد بسيار فضيلت دارد.

- يكى ديگر از مسجدهاى منا مسجد البيعه است، در جمره عقبه مكانى است كه مسلمانان يثرب نخستين بار با پيامبر در مكه بيعت كردند.

- توجه داشته باشند كه جمره عقبه، آخرين حد مناست و قبل از ظهر روز 12 از مقابل آن نگذرند.

- از صحت تمامى اعمال زائران در ايام تشويق يقين حاصل نماييد.

ص:112

- وكيل مى تواند قربانى معذورين و بانوان را كه رمى شبانه كرده اند جلو بيندازند تا كارها به سهولت و بموقع انجام شود.

- ناظران ثابت در قربانگاه حضور داشته باشند، نظارت جدى بر ذبح و نوع گوسفند انجام شود. پرواضح است كه گوسفند لاغر و معيوب كفايت از قربانى نمى كند.

- مسئولى كه براى دريافت قربانى و تحويل كوپن به قربانگاه مى رود، توجه داشته باشد كه به ازاى هر كوپن، يك گوسفند تحويل گيرد تا مشكلى بوجود نيايد.

- به ذابحين تذكر داده شود حتماً رو به قبله ذبح نمايند.

- قسمت ذابحين از سلاخين جدا شود تا به سرعت كار افزوده شود.

- كسى كه حلق يا تقصير نكرده و براى خودش هم ذبح نكرده مى تواند براى ديگرى ذبح كند.

- ذبح باچاقوى استيل كفايت از قربانى نمى كند. حتماً بايد آهنى باشد.

- فرد نايبى كه در قربانگاه حضور دارد و خود محرم است بايد دقت كندكه لباسش با خون قربانى نجس نشود.

- به افراد نايب و ذابحين بعد از انجام كار كمك كنيد تا پس از تطهير كامل به چادر آيند و استراحت نمايند.

- براى قربانى حتماً نايب بگيريد خود شخصاً به قربانگاه وارد نشويد. ضرورتى ندارد كه همه زائرين شخصاً به قربانگاه بروند.

ص:113

ص:114

ص:115

ص:116

ص:117

ص:118

زيارت كند اين حق را بر من خواهد يافت كه روز قيامت ديدارش كنم و از گناهان رهايش سازم. (1)3- همسايگى با پيامبر صلى الله عليه و آله در قيامت: پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند: كسى كه مرا در حيات يا پس از مرگم زيارت كند روز قيامت در كنار من و همسايه من خواهم بود.

______________________________

ص:119