ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

دچار ندامت و پشيمانى نشويد.

2- احكام عمومى، مناسك حج، اسرار و معارف حج، تاريخ اسلام، اماكن و آثار اسلامى مكه ومدينه، آداب و اخلاق در سفر حج، شناخت عربستان، آداب و رسوم ديگر ملت ها و بسيارى نكات ديگر، از جمله امورى هستند كه بايد قبل از سفر پيرامون آنها مطالعه كرده تا بتوانيد از آثار و بركات حج و زيارت حرمين شريفين به خوبى بهره مند شويد. در اين زمينه توسط بعثه مقام معظم رهبرى كتابهاى متنوعى منتشر شده، كه مطالعه آنها شما را در درك بهتر اين معارف يارى خواهد كرد.

ص:9

3- براى قبولى اعمال، حقوق الهى همچون خمس و زكات و كفارات و ردّ مظالم را پرداخت و حقوق مردم را ادا نمائيد.

4- درصورتى كه با ديگران دادوستد داريد، كليه مطالبات و ديون خود را مشخص و در دفترى ثبت نمائيد.

5- با فاميل و دوستان و نزديكان خود خداحافظى كرده از آنها حلاليت بطلبيد.

6- اگر در قرائت و اذكار نماز شما و يا گفتن تلبيه اشكالى وجود دارد، با مراجعه به روحانى كاروان يا روحانى محل و يا افرادى كه نماز آنهاصحيح است نسبت به رفع

ص:10

اشكال اقدام نمائيد.

در ضمن بعثه مقام معظم رهبرى نوارى تحت عنوان آموزش نماز تهيه كرده كه مى توانيد با تهيه آن نسبت به رفع اشكالهاى احتمالى نمازتان اقدام كنيد.

7- وضعيت تقليد خويش را مشخص كرده، با مراجعه به رساله و مناسك مرجع تقليد خود با نظرات و فتاواى ايشان آشنا شويد.

8- درصورتى كه خود مستطيع هستيد و يا در رابطه باصحيح خواندن نماز دچار مشكل مى باشيد نمى توانيد به نيابت ديگران حج انجام دهيد، و درصورت انجام چنين

ص:11

حجى، ذمّه شما همچنان مشغول خواهد ماند.

9- مسائل حج دقيق است ليكن مشكل نيست، لذا دلهره و وسواس به خود راه ندهيد، با فراگيرى احكام و مناسك و با آرامش كامل اعمال را انجام دهيد.

ص:12

آنچه را براى خود نمى پسنديد براى همسفرانتان نيز روا نداريد.

ص:13

15- آشنايى با تاريخ اسلام و مشاهده اماكن و آثار اسلامى موجود در اين شهر مانند: مسجدالنبى- بقيع- احد- منطقه جنگ خندق، مسجد قبا، مسجد قبلتين، و امثال آن.

طبيعى است با فرصت محدودى كه شما زائر گرامى داريد بايد دقيقاً برنامه ريزى كرده تا بتوانيد در تمامى زمينه هاى فوق به اهداف سفر دست پيدا كنيد.

ص:14

كه موجب خدشه دار شدن وحدت مسلمانان و دادن بهانه به دست مخالفان تشيّع مى شود پرهيز گردد. برخى از اين مواد عبارتند از:

1- برداشتن خاك، سنگ و يا گندم از بقيع

2- نمازخواندن در داخل و كنار بقيع

3- تجمع كنار بقيع هنگام اقامه نمازهاى جماعت

4- بستن دخيل به نرده هاى بقيع

5- خواندن اشعار و مراثى تحريك آميز و سينه زنى در داخل و بيرون بقيع

6- روشن نمودن شمع و انداختن

ص:15

سفره هاى نذرى در مقابل بقيع

7- سد معبر كردن و خوابيدن كنار بقيع

8- انداختن عريضه يا پول بر روى قبور

قبرستان بقيعصبح ها پس از اقامه نمازصبح و بعدازظهرها نيز پس از نماز عصر به مدت دو ساعت باز است و تنها به مردان اجازه ورود مى دهند. از اين رو در چنين ساعاتى بانوان محترم، پائين پله ها نشسته زيارت بخوانند.

روضه منوّره رسول خداصلى الله عليه و آله و سلم نيزصبح ها از ساعت 30/ 7 الى 30/ 9 و بعدازظهرها پس از اقامه نماز ظهر به مدت دو ساعت براى استفاده بانوان باز است.

ص:16

ص:17

درصورت بسته بودن در، با هماهنگى روحانى كاروان، بيرون مسجد محرم شوند.

18- قبل از حركت از ميقات اگر شبهه اى داريد آن را با روحانى كاروان در ميان بگذاريد و با اطمينان خاطر ازصحّت عمل خود آنجا را ترك كنيد.

ص:18

به ديگران جداً خوددارى نمائيد.

21- در طواف و سعى از ادعيه موجود و يا دعاهائى همچون دعاى كميل و مناجات شعبانيه استفاده نموده، به لحاظ حساسيت موجود در عربستان از خواندن دعاى توسل و امثال آن خوددارى كنيد.

22- برخى آقايان با حلقه زدن و در بغل گرفتن همسرانشان در طواف،صحنه هاى ناخوشايندى را ايجاد مى كنند لذا ضمن مراقبت از بانوان، آنان را در انجام طواف آزاد بگذاريد.

23- پارچه و حوله هاى احرامى را از جنس نازك انتخاب ننمائيد، زيرا موقع عرق

ص:19

كردن و يا خيس شدن و نيز قرار گرفتن در نور، بدن نمايان مى شود. بانوان محترمه نيز هنگام دوختن لباس احرام به اين نكته مهم توجه داشته باشند.

24- بوسيدن و استلام حجرالاسود مستحب، ليكن اختلاط و تماس زن و مرد حرام است، از اين رو از بانوان محترمه خواهشمنديم هنگام ازدحام جمعيت از استلام و بوسيدن حجرالاسودصرف نظر نمايند.

25- جهت برپائى نماز طواف واجب، هر كجا حلقه طواف كنندگان در حركت است، مى توانيد پشت مقام ابراهيم نماز طواف را بخوانيد، لذا از دست به دست هم دادن و

ص:20

حلقه زدن و ايستادن در برابر طواف كنندگان و گفتن صلوة،صلوة، خوددارى كنيد.

26- هنگام شلوغى جمعيت و ازدحام بيش از حد طواف كنندگان، از انجام طواف مستحبى خوددارى نموده، زمينه را براى انجامصحيح طواف واجب ديگران فراهم سازيد.

ص:21

يا از كوه بالا رفتن لازم نيست، بنابراين بطور متعارف سعى نموده بالاى بلندى كه رسيديد دور زده به سعى خود ادامه دهيد.

ص:22

بوده، بيرون بردن آنها جايز نيست، لذا براى بهره مندى از قرآن كريم، يك جلد كلام اللَّه مجيد براى استفاده در طول سفر همراه خود برداريد.

30- در اوقات نماز، ابتدا از بلندگوى مساجد اذان وبه فاصله 5 تا 20 دقيقه بعد به اختلاف نمازهاى يوميه، اقامه نماز پخش مى گردد، فاصله زمانى بين اذان و اقامه، تقريباً به ترتيب ذيل است:صبح ها 20 دقيقه، ظهرها 15 دقيقه، عصرها 10 دقيقه، مغرب 20 دقيقه، عشا 10 دقيقه.

هنگام سحر نيز قبل از اذانصبح اذان ديگرى گفته مى شود كه مربوط به نماز

ص:23

شب است.

31- گاهى اوقات خصوصاًصبح هاى جمعه امام جماعت حرم آيات سجده قرآن را در نماز قرائت مى كند و پس از آن بلافاصله به سجده رفته، مجدداً برمى خيزد و نماز را ادامه مى دهد، در چنين مواقعى شما نيز با آنان همراهى نموده، پس از نماز بار ديگر آن را اعاده نمائيد.

32- يك ركعت نماز در مسجدالنبىصلى الله عليه و آله و سلم ده هزار ركعت و در مسجدالحرام يكصدهزار ركعت ثواب دارد. از اين رو و براى دستيابى به ثواب بيشتر، نمازهاى خود را در مسجدالنبى و مسجدالحرام بخوانيد.

ص:24

33- براساس فتواى حضرت امام خمينى قدس سره و تعدادى از مراجع معظم تقليد استفاده از مهر و كاغذ و امثال آن در مساجد حرمين شريفين جايز نيست. بنابراين سجده روى سنگ هاى مرمر و يا فرش هاى داخل مساجد مانعى ندارد و نمازصحيح است.

لازم به تذكر است در سال هاى اخير با هماهنگى بعثه مقام معظم رهبرى سجاده هائى مخصوص نماز در حرمين شريفين تهيه گرديده كه در مكان سجده از حصير استفاده شده است، شما مى توانيد قبل از سفر با هماهنگى مدير كاروان نسبت به تهيه آن اقدام نمائيد.

ص:25

34- به دليل شركت هرچه بيشتر در نمازهاى جماعت حرمين شريفين و بهره بردارى معنوى از اين اماكن مقدس، و باتوجه به فتواى حضرت امام خمينى قدس سره، نماز جماعت در محلّ استقرار كاروان ها اقامه نمى شود، از اين رو تلاش نمائيد نمازهاى واجب خودرا درحرمين شريفين اقامه نمائيد.

35- هنگام برگزارى نماز جماعت بطور منظم درصفوف جماعت بايستيد و هرگز نماز خود را فرادى نخوانيد.

36- اهل سنت در نمازهاى جماعت هنگام برخواستن از ركوع، بيشتر از شيعيانصبر نموده سپس به سجده مى روند لذا سعى

ص:26

كنيد پيش از امام جماعت به سجده نرويد.

37- در نمازهاى جماعت اذكار نماز را آهسته بخوانيد.

38- باتوّجه به پاره اى تبليغات غلط عليه شيعه در رابطه با سه مرتبه الله اكبر گفتن در پايان نماز، تنها به گرداندنصورت به سمت راست و چپ اكتفا نموده، از بالا بردن دست ها تا نزديك سر خوددارى نمائيد.

39- برخى از اهل سنت عبور از مقابل نماز گزار را حرام مى دانند از اين رو هنگامى كه ديگران مشغول اقامه نماز مى باشند از روبروى آنها عبور نكنيد.

40- درمسجدالحرام و مسجدالنبىصلى الله عليه و آله

ص:27

يكديگر را باصداى بلندصدا نزنيد و از گذاردن قرآن روى زمين و يا روى كفش ها اكيداً خوددارى فرمائيد.

41- اهل سنت در نمازهاى خود قنوت نمى خوانند، لذا باتوّجه به اينكه قنوت در فقه شيعه مستحب است، در نمازهاى جماعت قنوت نخوانيد.

42- هرگز هنگام برگزارى نمازجماعت و يا در آستانه آن، از مسجد خارج نشده و نيز در كنار كوچه و بازار و مغازه ها اجتماع ننمائيد، چرا كه اين حركت لطمه جبران ناپذيرى به حيثيت شيعه و تشيّع وارد مى سازد.

ص:28

43- معمولًا جنازه فوت شده گان را براى اقامه نماز ميت به مسجدالنبى و مسجدالحرام منتقل و پس از اقامه نمازهاى واجب، نماز ميت مى خوانند، توّجه داشته باشيد وقتى مؤذن مى گويد: «الصلوة على الاموات يرحمكم اللَّه» قرار است نماز ميت خوانده شود لذا شما نيز در نماز ميّت شركت و از جاى خود حركت نكنيد.

44- هنگام شركت در نمازهاى جماعت، و باتوجه به ويژگيهاى فقه شيعه، دست بسته نماز نخوانيد و در پايان سوره حمد نيز آمين نگوييد.

45- تلاوت قرآن كريم، و خواندن نماز و

ص:29

دعا در حرمين شريفين ثواب فراوان دارد لذا فرصت را غنيمت دانسته حداكثر استفاده را ببريد.

46- در مسجدالنبىصلى الله عليه و آله و مسجدالحرام از دور هم نشستن و باصداى بلند خنديدن وصحبت كردن با يكديگر خوددارى فرمائيد.

47- به هنگام ايراد خطبه هاى نماز جمعه در مسجدالحرام و مسجدالنبى از خواندن نمازهاى نافله و قرائت قرآن و دعا پرهيز كنيد.

48- كسانى كه قصد ده روز اقامه و ماندن در مدينه يا مكه را نكرده اند مى توانند در مسجدالنبىصلى الله عليه و آله و مسجدالحرام نماز خود را

ص:30

تمام يا شكسته بخوانند ليكن در خارج از مسجد باتوجه به اختلاف فتواى مراجع عظام لازم است نظر مرجع خويش را از مناسك و يا روحانى كاروان جويا شويد هر چند شكسته خواندن مطابق فتواى همه مراجع بلامانع است.

49- در فرهنگ دينى و اسلامى ما ايرانيان، چادر به عنوان حجاب برتر برگزيده شده است، لذا بانوان محترمه با استفاده از آن، وقار و عظمت زن مسلمان ايرانى را اثبات نمايند.

50- نذورات نقدى و جنسى خود را به دفتر وجوهات بعثه تحويل داده، رسيد آن را

ص:31

دريافت نمائيد تا انشاء اللَّه نسبت به مصرف آن طبق ضوابط شرعى اقدامات لازم بعمل آيد.

51- در برخورد با مغازه داران و هنگام خريد كالا عزت و مناعت طبع و حيثيت اسلامى و انقلابى خود را حفظ كنيد.

52- از آنجا كه ساختمان هاى مكّه و مدينه براى مجموعه زائران كشورهاى اسلامى ساخته شده و در نتيجه بيشتر آنها از توالت هاى فرنگى استفاده كرده اند و علاوه بر آن، برخى از توالت ها نيز متاسفانه رو به قبله ساخته شده است، لذا شيوه استفاده از آن را فراگرفته، ضوابط شرعى را دقيقاً

ص:32

مراعات نماييد.

53- پروازهاى هواپيمايى بر اساس ظرفيت پروازى و زمان اجازه داده شده توسط كشور مقصد تنظيم گرديده است، از اين رو ممكن است برخى پروازها زمانى انجام شود كه شما ناچار شويد نماز واجب خود را در هواپيما اقامه نماييد.

54- شوراى استفتاى مستقرّ در بعثه مقام معظّم رهبرى، همه روزهصبح و بعد از ظهر، آماده پاسخگويى به مسائل شرعى شما مى باشند، بنابراين درصورتى كه مشكل شرعى شما در داخل كاروان مرتفع نگرديد مى توانيد به شكل حضورى و يا از طريق

ص:33

تلفن با بعثه تماس حاصل نموده، پاسخ خود را دريافت نماييد.

55- در برخورد با زائران و حجاج ديگر كشورها، آداب و اخلاق اسلامى را دقيقاً مراعات و با اخلاق نيكوى خود، آنان را به انقلاب و تشيّع علاقمند كنيد.

56- پس از خاتمه اعمال و قبل از خروج از مكّه، چگونگى انجام اعمال را با روحانى محترم كاروان مطرح نموده، نسبت بهصحّت اعمال خود اطمينان پيدا كنيد.

ص:34

ص:35

تراكم جمعيت و محدود بودن امكانات، محل استقرار آقايان و بانوان از يكديگر جدا بوده هر كدام در مكان مخصوصى مستقر مى شوند.

59- باتوّجه به وضعيت هوا در فصول مختلف سال در عربستان، و پس از مشورت با مدير كاروان از لباس هاى مناسب در هر فصل استفاده و همراه خود برداريد و از همراه بردن لباس هاى اضافى خوددارى كنيد.

60- موقع ورود به ساختمان محل اسكان خود در مدينه و مكه، تا زمان تقسيم اطاق ها و استقرار كاملصبور و شكيبا باشيد.

61- از پوشيدن لباس هاى نامناسب

ص:36

خصوصاً به هنگام تردّد در راهروهاى محل سكونت كاروان خوددارى كنيد.

62- بمنظور حفظ و حراست از حرمت تشيّع و حفظ شئونات زائران ايرانى، از فروش اجناسى همچون انگشتر، تسبيح، زعفران و امثال آن بطور جدى خوددارى نمائيد.

63- از سيگار كشيدن در داخل هواپيما و نيز راه رفتن هاى غير ضرورى خوددارى نموده، با مهمانداران هواپيما همكارى هاى لازم را بعمل آوريد.

64- به هنگام سوار و پياده شدن از هواپيما و اتوبوس، مراعات حال ديگران

ص:37

خصوصاً پيرمردان و پيرزنان را نموده، در همه جا از عجله و شتاب پرهيز كنيد.

65- هنگام خروج از هواپيما مراقب باشيد گذرنامه و اثاثيه خود را در هواپيما به جاى نگذاريد.

66- پس از خروج از هواپيما و ورود به سالن انتظار فرودگاه از يكديگر سبقت نگرفته، درصفوف منظم بايستيد تا براساس نوبت، به گذرنامه ها مُهر ورود زده و سريعتر از سالن خارج شويد.

67- پس از رسيدن به مقصد دقت نمائيد چيزى از اثاثيه و مدارك شما در اتوبوس جاى نماند.

ص:38

68- در بارگيرى و تخليه اثاثيه از اتوبوس ها به يكديگر كمك كنيد.

69- وسائل مورد نياز سفر عبارتند از:

- دو عدد حوله يا پارچه احرامى براى آقايان

- يك يا دو جفت سرپائى كه روى پاها را به طور كامل نپوشاند

- كمربند مخصوص احرام كه به آن هميان نيز گفته مى شود

- كيسه مخصوص حمل كفش و سرپائى

- قيچى كوچك

- ناخن گير

- مسواك و خمير دندان

ص:39

-صابون بدون بو جهت استفاده در حال احرام

- قرآن، كتاب دعا و مناسك

70- حج در ميان عبادات به جهت محدوديت زمانى و مكانى، شرايط جوّى، ازدحام جمعيت، لزوم جابجائى هاى مكرّر و ... با سختى ها و دشوارى هايى همراه است، از اين رو و عليرغم تمامى خدماتى كه سازمان حج وزيارت و بعثه مقام معظم رهبرى ارائه مى نمايند، لازم است از هم اكنون خود را براى تحمل مشكلات و دشوارى هاى سفر و استقامت در برابر آنها آماده نمائيد.

71- در جلسات آموزشى توجيهى

ص:40

كاروان شركت نموده، ضمن آشنائى با روحانى، مدير و خدمه كاروان نسبت به برنامه ها و وظايف خود آگاه شويد.

72- حتى المقدور نام، شماره تلفن و آدرس محل سكونت خود در مدينه و مكه را توسط مدير كاروان تهيه و در اختيار خانواده خويش قرار دهيد تا درصورت لزوم بتوانند به راحتى با شما تماس بگيرند.

73- باتوّجه به محدوديت هاى گمركى و استفاده بهينه از اوقات شبانه روز جهت عبادت و رشد روحى و معنوى، از پذيرش سفارشات خريد عذرخواهى كنيد.

74- همراه داشتن اسلحه، مواد مخدر و

ص:41

امثال آن جرم بوده، با افراد خاطى طبق مقررات برخورد جدى و قاطع خواهد شد.

75- از اموال و اثاثيه خود تا پايان سفر مراقبت نمائيد.

76- شناسنامه، اوراق بهادار، چك بانكى و مدارك ديگرى از اين قبيل را همراه نبريد.

77- باتوّجه به اينكه انداختن عريضه در داخل حرم پيامبرصلى الله عليه و آله و سلم و نيز در بقيع و كنار قبور ائمه بقيع عليهم السلام با مقررات دولت عربستان ناسازگار بوده، آن را جايز نمى دانند. لذا از پذيرفتن عريضه خوددارى نموده، به دعا و زيارت براىصاحبان آنها بسنده كنيد.

78- هنگام رفت و آمد در بازار و

ص:42

خيابان ها، خصوصاً موقع زيارت، پول زياد همراه خود برنداريد، همچنين مدارك مهم همچون گذرنامه را با خود حمل نكنيد.

79- در مراكز پر تردّد و شلوغ، مواظب جيب ها و ساك هاى دستى خود باشيد.

80- چنانچه در مدينه وجه نقد يا مدارك و وسائل شما به سرقت رفت بلافاصله با هماهنگى مدير كاروان، به پليس و مراكز مربوطه اطلاع دهيد.

81- باتوّجه به اينكه ساختمان ها، مساجد و معابر مدينه اكثراً سنگ فرش شده و به هنگام شستشو لغزنده است لذا رعايت احتياط ضرورى است تا خداى ناكرده گرفتار

ص:43

شكستگى نشويد.

82- دستشويى ساختمان ها اغلب فرنگى است، لذا ضمن يادگيرى شيوه استفاده از آن، سعى نمائيد از كف پوش و سرپائى پلاستيكى مخصوص استفاده كنيد تا گرفتار لغزندگى نشويد.

83- هنگام استفاده از آسانسور به ظرفيت آن توّجه نموده از سوار شدن بيش از ظرفيت جلوگيرى كنيد.

84- سرعت حركت اتومبيل ها در خيابان هاى عربستان زياد بوده و خيابانها نيز عريض است، لذا براى عبور و مرور حتماً از محل عبور عابر پياده و يا پل هاى هوائى

ص:44

استفاده نمائيد.

85- هنگام شب به دليل ديد ناكافى رانندگان، از راه رفتن و دويدن در عرض خيابان پرهيز و از لباس هاى سفيد و روشن استفاده كنيد.

86- تماس تلفنى از عربستان با گرفتن پيش شماره 0098 و سپس اضافه نمودن كُد بدونصفر هر شهر ميّسر است و قيمت آن براساس هر دقيقه 7 ريال سعودى محاسبه خواهد شد.

87- درصورت برخورد با زائر گمشده ايرانى، وى را به امدادگران معرفى نمائيد تا به كاروان خود هدايت شود.

ص:45

88- خواهران گرامى جهت رفت و آمد به حرم و يا بازار بصورت جمعى از منزل خارج شده و يا به منزل برگردند و براى تردد در سطح شهر نيز از اتوبوس و تاكسى استفاده كنند و حتى المقدور سوار وسائل نقليه شخصى نشوند.

89- زائرانى كه مدينه بعد مى باشند حوله و وسائل مربوط به احرام خود را در ساك دستى گذاشته همراه خود بردارند تا درصورت تأخير احتمالى ورود بار و اثاثيه، دچار مشكل نشوند.

90- هرگز براى وضو گرفتن از ظروف و منبع هاى آب داخل مسجدالحرام و

ص:46

مسجدالنبى صلى الله عليه و آله و سلم استفاده نكنيد.

91- مأموران دولت عربستان از بردن مواد خوراكى و اثاثيه به داخل حرم ها جلوگيرى مى كنند لذا پيش از رفتن به حرم نسبت به رفع مانع اقدام نمائيد.

92- خوابيدن در مسجد مكروه است، در عين حال اگر خستگى فشار آورد گوشه خلوتى را انتخاب نموده، مزاحمت براى ديگران فراهم نياوريد.

93- براساس قوانين عربستان، آوردن دوربين داخل حرم ها و مساجد و عكسبردارى از آن اماكن ممنوع است لذا مراقبت هاى لازم را بعمل آوريد.

ص:47

94- كارت شناسائى و آدرس و شماره تلفن كاروان خود را هميشه همراه داشته و درصورت امكان به سينه نصب نمائيد.

95- از پياده روى در مسيرهاى طولانى خصوصاً در شرايط قبل از ايام تشريق خوددارى نموده تا خداى ناكرده هنگام اعمال گرفتار بيمارى نشويد.

ص:48

98- بصورت تنهائى از كاروان فاصله نگيريد.

99- درصورت جدا افتادن از كاروان ترس و هراس به خود راه نداده، سعى كنيد با كاروان هاى ديگر ايرانى و ايجاد ارتباط با گروه امداد به كاروان خود برگرديد. لازم به تذكر است خيمه هاى ايرانيان با پرچم پرافتخار جمهورى اسلامى ايران مشخص شده است.

100- هنگام غروب عرفه و حركت به طرف مشعر، امكان شناخت موقعيت بسيار دشوار است لذا مراقب باشيد از كاروان جدا نشويد.

ص:49

101- در مشعرالحرام خيمه و محل استراحت خاصى براى كاروان ها وجود ندارد، لذا لازم است با مدير و روحانى كاروان نسبت به چگونگى استقرار در مشعرالحرام و كوچ به طرف منى هماهنگى هاى لازم را بعمل آوريد.

102- براى جلوگيرى از گم شدن در مشعرالحرام مى توانيد ريگ هاى مورد نياز را از مكه جمع آورى نمائيد.

103- هنگام حركت از مشعر به طرف منى همراه با ديگر كاروان ها حركت نموده، باتوّجه به علائم نصب شده به سمت چادرهاى ايرانى حركت كنيد.

ص:50

ص:51

108- درصورتى كه هنگام رمى جمره از كاروان و يا دوستان خود جدا شديد ترس و اضطراب به خود راه نداده، با كاروان هاى ديگر ايرانى به محل خيمه ها برگرديد.

109- نزديك ظهر و خصوصاً بعدازظهر روز دوازدهم ذيحجه، جمرات بسيار شلوغ و رمى بسيار خطرناك و احتمال خطر جانى دارد، لذا حتماً قبل از ظهر نسبت به رمى جمرات اقدام نمائيد تا خداى ناكرده گرفتار مشكل نشويد.

ص:52

نائب بگيريد.

111- كسانى كه به قربانگاه مى روند، پس از قربانى دست ها و پاها و نيز كارد و لباس خونين خود را شستشو داده، تحت هيچ شرايطى قبل از تطهير كامل به داخل چادرها نروند.

112- به علت نگرانى هاى موجود در اشاعه بيمارى هاى مشترك بين انسان و دام، از انتقال گوشت قربانى به هر مقدار به خارج قربانگاه بطور جدى خوددارى نمائيد.

ص:53

استفاده كنيد.

114- مواظب باشيد در مناطقى كه خارج منى مى باشد حلق ننمائيد.

115- موهاى تراشيده شده را در پلاستيك جمع آورى و از پراكنده شدن موهاى تراشيده شده جداً جلوگيرى نمائيد.

116- براى سر تراشيدن، از تيغ و خودتراش شخصى استفاده نموده، تيغ استفاده شده خود را به ديگران ندهيد.

117- از تراشيدن مو و پراكنده ساختن موها در اطراف دستشويى ها خوددارى فرمائيد.

ص:54

ص:55

120- ساك هاى متحدالشكل مسافرتى حجاج درصورتى كه حاوى كالاهاى ممنوعه يا تجارتى نباشد، به عنوان كالاى مجاز، مشمول معافيت گمركى خواهد بود.

121- كالاهاى زير نيز به عنوان بار زائر محسوب نگرديده از حمل آنها خوددارى مى شود:

تلويزيون و ضبطصوت بزرگ، چرخ خياطى، ماشين لباسشويى و ظرفشويى، يخچال و فريزر، آبگرمكن، اجاق گاز، دوچرخه، فرش ماشينى، ماشين بافندگى، موكت، موتور برق و كولر گازى.

122- فروشگاههاى شركت شاهد در اكثر

ص:56

ايستگاههاى پروازى زائران داير است و حجاج تا يك ماه پس از بازگشت به كشور مى توانند اقلام مورد نياز خود را با رعايت مقررات گمركى خريدارى نمايند.

ص:57

ص:58

125- از آغاز تا پايان سفر، نظافت را در همه جا مراعات نموده، سعى كنيد هميشه تميز و با پوشش مرتب و مناسب در مجامع حاضر شويد.

126- بهداشت محيط زندگى ضامن سلامت و مانع بروز بيماريهاى واگيردار است لذا به طور جدّى در حفظ بهداشت محل سكونت خود تلاش نمائيد.

127- در هر كاروان پزشكى مستقر است كه مسئول بهداشت و درمان زائران آن كاروان مى باشد، به توصيه هاى آنان توّجه جدى داشته باشيد.

128- وسائل شخصى خود را بطور منظم

ص:59

در گوشه اتاق جمع نموده، از پاشيدگى و به هم ريختگى محيط جلوگيرى كنيد.

129- از مصرف آب از آب خورى هاى داخل ساختمان و خيابان ها و معابر پرهيز نموده، از ليوان هاى شخصى و يا يكبار مصرف استفاده نمائيد.

130- آب هاى لوله كشى داخل ساختمان ها قابل استفاده براى نوشيدن نيست لذا فقط از بطرى هاى آب معدنى براى آشاميدن استفاده نمائيد.

131- قبل و بعد از غذا دست هاى خود را با آب وصابون بشوييد.

132- هنگام استفاده از توالت، شرايط

ص:60

بهداشتى را كاملًا مراعات نموده، حتماً از سيفون استفاده كنيد و پس از آن نيز دست هاى خود را با آب وصابون بطور كامل بشوئيد.

133- باشستن مرتب پاها و جوراب، از ايجاد بوى بد در فضاهاى عمومى و اتاق استراحت جلوگيرى كنيد.

134- از بردن غذا به داخل اتاق ها خوددارى نموده، هرگز از غذاهاى مانده استفاده نكنيد.

135- طبق مقررات دولت عربستان كشيدن سيگار در مساجد ممنوع است. لذا در مساجد و اماكن عمومى

ص:61

خصوصاً مسجدالحرام و مسجدالنبىصلى الله عليه و آله سيگار نكشيد.

همچنين از كشيدن سيگار و قليان در داخل اتاق ها، محيط آشپزخانه و هنگامصرف غذا جداً خوددارى فرمائيد.

136- آب دهان و بينى خود را در معابر و اماكن عمومى نيانداخته، هميشه دستمال كاغذى به همراه داشته، موقع نياز از آن استفاده نمائيد.

137- اگر بيمارى خاصى داريد كه احتياج به رعايت رژيم غذايى ويژه دارد حتماً آن را به پزشك و مدير كاروان اطلاع دهيد.

138- درصورت بروزعلائم سرماخوردگى

ص:62

از مصرف خودسرانه دارو اجتناب نموده، با پزشك كاروان تماس بگيريد.

139- از پراكنده نمودن زباله و مواد غذائى كه موجب تجمع پشه و آلودگى محيط مى شود خوددارى نمائيد.

140- از خوردن ميوه و سبزيجات شسته نشده خوددارى كنيد.

141- براى جبران كم آبى بدن بدليل فعاليت هاى روزانه و پياده روى زياد، مايعات بيشترى در طول روز مصرف نمائيد.

142- از نوشيدن آب شيرهاى مخصوص شستشو در مشاعر مقدسه خوددارى نمائيد.

143- باتوّجه به وضعيت هوا در فصول

ص:63

مختلف سال در عربستان، و پس از مشورت با مدير كاروان از لباس هاى مناسب در هر فصل استفاده و همراه خود برداريد.