دستيابى آسان به احكام شرعى و مناسك حج و نيز انتقال صحيح آن به زائران بيت اللَّه الحرام از امورى است كه نيازى به بيان ضرورت آن نيست، ليكن دقت و اهميّت تبيين مسايل حج از سويى، و كثرت فتاوا و نظرات مراجع معظم تقليد، از سوى ديگر، بر اهميت آن مى افزايد.

در اين راستا، تدوين مجموعه هايى كه بتواند تنها مسايل مورد ابتلا و اختلاف را در برداشته باشد و با حجم كم، احكام را، مورد اهتمام قرار دهد از جمله نيازهايى بوده كه در چند سال گذشته برخى از مراكز از جمله بعثه مقام معظم رهبرى درصدد پاسخگويى به آن اقداماتى را انجام داده اند.

كتاب حاضر مجموعه اى از مهمترين مسايل حج تمتع است كه در سال هاى گذشته

ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

بيشتر مورد ابتلاى حجاج محترم و روحانيون محترم كاروان بوده است ..

بيشتر اين مسايل از مناسك محشاى حج (چاپ 1388) و نيز فتاوا و حواشى تعدادى از مراجع معظم تقليد- ايدهم اللَّه تعالى- كه آراى ايشان تاكنون به دست ما رسيده است، اخذ گرديده و واضح است كه درج و عدم درج فتاوى هيچ گونه تاييد يا تكذيبى را در بر ندارد ..

نكته حايز اهميت اين كه اين مجموعه به دفاتر مراجع ارسال و از طرف ايشان مورد بازبينى و اصلاح و تاييد قرار گرفته است.

اين كتاب در بر گيرنده معظم مسايل مبتلا به است و سغى شده است در چاپ امسال در حد امكان مسايل بيشترى به آن افزوده گردد.

توفيق همگان را از خداوند متعال مسئلت داريم.

ص:7

ص:7

ص:8

ص:9

ص:10

ص:11

ص:12

ص:13

ص:14

ص:15

ص:16

ص:17

ص:18

«1»

نيست و اگر غافل يا جاهل باشد در نيابت و صحت حج او اشكال است آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.

تذكر: آيات عظامى كه قائل به صحت حج شده اند، نسبت به صحت اجاره و بطلان آن تفصيلاتى دارند كه بايد به مناسك ايشان مراجعه شود.

«2»

نيابت معذور با عذر طارى (1)

4- در بعضى صور، حج او از منوب عنه كفايت مى كند؛ آيةاللَّه صافى.

5- در عمره و حج واجب اگر هنگام محرم شدن اطمينان داشته باشد كه مى تواند اعمال اختيارى را انجام دهد، نيابتش صحيح و از منوب عنه كفايت مى كند، هرچند در اثناى عمل عذر، طارى شود و در عمره و حج مستحب نيابت معذور اشكال ندارد؛ آيةاللَّه زنجانى.

6- اگر عذر طارى قبل از احرام باشد بنابر احتياط مجزى نيست و اگر بعد از احرام باشد، مجزى است؛ آيةاللَّه حكيم.

«3»

«4»

«5»

آيةاللَّه عزالدين زنجانى.

5- در اعمال حج علاوه بر نظر مرجع تقليد خودش، بايد نظر مرجع منوب عنه و نايب گيرنده را نيز رعايت كند؛ آيةاللَّه زنجانى.

6- ميزان وظيفه خود اوست مگر نسبت به نوع حج، از افراد، تمتع و قِران كه تابع نوع قرار داد است؛ آيةاللَّه صانعى.

7- اين مسأله تفصيلاتى دارد به مناسك مراجعه شود؛ آيةاللَّه حكيم.

ص: 25

4- در بين دو عمره فاصله يك ماه هلالى معتبر است و احتياط نبايد ترك شود؛ آيةاللَّه تبريزى.

5- فاصله شرط نيست؛ آيةاللَّه گلپايگانى.

فاصله شرط نيست و نيز بين عمره تمتع و حج، انجام عمره مفرده جايز است؛ آيةاللَّه بهجت.

6- مى تواند قبل از عمره تمتّع يا بعد از حج تمتّع و گذشتن روز سيزدهم، عمره مفرده به جا آورد و بين اين عمره و اعمال حج يا عمره، فاصله معتبر نيست؛ آيةاللَّه زنجانى و آية اللَّه سبحانى.

7- اگر هردو را براى خود انجام مى دهد و هر دو را در يك ماه انجام مى دهد، در عمره مفرده بعد از حج تمتّع، قصد رجا نمايد؛ آيةاللَّه صافى.

«7»

آية اللَّه خامنه اى همين نظر با اين اضافه: ولى بنابر احتياط در هر ماه فقط يك عمره براى خود مى تواند به جا آورد؛ ولى به جا آوردن عمره براى غير خود، هر نفر يك عمره جايز است.

در صورتى كه هر دو عمره براى يك نفر نباشد، فاصله مطلقاً شرط نيست؛ آيةاللَّه سبحانى.

2- بنابر احتياط در كمتر از يك ماه، به قصد رجاء آورده شود؛ امام خمينى.

3- فاصله يك ماه شرط نيست، بلكه در هر ماه قمرى مى توان يك عمره انجام داد؛ آيات عظام:

تبريزى، خويى، سيستانى، شاهرودى، صافى، فاضل، مكارم واردبيلى.

4- در هر ماه مستحب است، و بنابر احتياط، انجام دو عمره به قصد خود يا به قصد يك نفر جايز نيست، مگر دومى به قصد رجاء آورده شود؛ آيةاللَّه وحيد.

5- بايد ده روز فاصله باشد و اگر در ماه بعد واقع بشود بنابر احتياط همين فاصله مراعات شود و اگر دو عمره از يك نفر نباشد، فاصله لازم نيست؛ آيةاللَّه حكيم.

ص: 28

ص:29

آيات عظام جوادى، مكارم واردبيلى: بيرون از حرم خالى از اشكال نيست.

4- واجب است در مكه قديم باشد و افضل مسجد الحرام و افضل حجر اسماعيل يا مقام ابراهيم مى باشد؛ آية اللَّه شاهرودى.

«9»

در مسجد قديمى صورت گيرد؛ آيةاللَّه بهجت.

4- احتياط واجب اين است كه احرام از قسمت قديم مسجد شجره يا محاذى آن از سمت راست يا چپ باشد؛ آيةاللَّه تبريزى.

5- احرام از داخل مسجد، مستحب است و در محاذى مسجد از طرف چپ يا راست كفايت مى كند و ...؛ آيات عظام: سبحانى، گلپايگانى، شاهرودى، صافى و مكارم.

6- بايد در مسجد فعلى، نيت احرام حج يا عمره را از قلب خود بگذراند، ولى گفتن تلبيه واجب، در كلّ منطقه ذوالحليفه كافى است؛ آيةاللَّه زنجانى.

7- احرام در منطقه ذوالحليفه جايز است؛ آيات عظام: جوادى، خويى، وحيد، عزالدين زنجانى، صانعى واردبيلى.

ص: 32

«10»

نزديكى هاى آن مى گذرند، نمى توانند از غير مواقيت محرم شوند، حتى با نذر، و اگر از آنجا نمى گذرند، قبل از حرم هركجا محرم شوند، كافى است و نيازى به نذر نيست؛ آيةاللَّه زنجانى.

4- اگر نتوانست به ميقات برود و محاذات هم معلوم شود، با نذر احرام مى بندد؛ آيةاللَّه عزالدين زنجانى.

«11»

3- اگر شوهر حضور دارد، بايد بنابر احتياط، نذر زن با اجازه او باشد؛ آيةاللَّه خامنه اى.

4- با توجه به مسأله قبل، اين مسأله موضوع ندارد؛ آيةاللَّه زنجانى.

«12»

معتبر نيست؛ آيةاللَّه تبريزى و آية اللَّه سبحانى.

4- احرام قرار دادن ترك محرمات برخود مى باشد، يعنى انشاء تحريم محرّمات نمايد؛ آية اللَّه شاهرودى.

تذكر: برخى آيات عظام مانند آية اللَّه وحيد و آية اللَّه زنجانى ترديد در انجام مبطل را نيز مانع تحقق احرام دانسته اند.

«13»

هر وسيله تا لزوم نداشته باشد، جايز نيست؛ آيةاللَّه زنجانى و آية اللَّه سبحانى.

بنابر احتياط جايز نيست؛ آية اللَّه اردبيلى.

3- گره زدن و وصل كردن با سنجاق و سوزن مشكل ولى گذاردن سنگ جايز است؛ آية اللَّه شاهرودى.

4- بنابر احتياط جايز نيست؛ آية اللَّه اردبيلى.

5- عنوان حرام پوشيدن پيراهن و قبا و مانند آن است و با بستن سنگ و سنجاق، عنوان محرّم صدق نمى كنند؛ آيةاللَّه عزالدين زنجانى.

توجه: گره زدن ازار به گردن، طبق نظر اكثر مراجع، بنا بر فتواى يا احتياط، جايز نيست.

«14»

جايز نيست؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.

2- بنابر احوط ازار مطلقاً گره زده نشود و گره زدن ردا نيز بنابر احتياط، جايز نيست؛ آيات عظام: خويى، بهجت، تبريزى، سيستانى، سبحانى، شاهرودى واردبيلى.

3- در صورت لزوم جايز است؛ آيةاللَّه زنجانى.

«15»

پول به كمر مى بندند جايز است آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.

5- در صورتى كه كمربند پهن نباشد و پوشش حساب نشود، اشكال ندارد؛ آيةاللَّه سبحانى.

«16»

بهجت، تبريزى، جوادى آملى، خامنه اى، خويى، سبحانى، سيستانى، وحيد، عزالدين زنجانى، مكارم واردبيلى.

2- احتياط در ترك است اگرچه بدون قصد زينت باشد؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل و نورى.

مطلقاً احتياط مستحب در ترك است؛ آية اللَّه صانعى.

3- جايز نيست مطلقاً؛ آيات عظام: گلپايگانى، صافى و شاهرودى.

4- جايز است بدون معرضيّت آرايش و بدون قصد زينت؛ آيةاللَّه زنجانى.

5- با قصد زينت جايز است؛ بلكه مطلقاً بنابر احتياط واجب؛ آيةاللَّه حكيم.

«18»

ترس از بيمارى؛ آيةاللَّه حكيم.

8- جايز است مگر در شب بارانى كه كفّاره دارد و بنابر احتياط واجب، جايز نيست؛ آيةاللَّه سيستانى.

«19»

استظلال در مكه، منا و عرفات بعد از منزل نمودن

(438، 490، 509 و 510)

1- جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، جوادى، شاهرودى، گلپايگانى، صافى، فاضل، عزالدين زنجانى، مكارم، وحيد و نورى.

2- بنابر احتياط هنگام تردّد جايز نيست؛ آيات عظام: تبريزى، سبحانى، سيستانى، خامنه اى، صانعى واردبيلى؛ مگر در مكه قديم؛ آيةاللَّه خويى.

3- احتياط واجب، ترك سايه انداختن است در وقت تردّد براى حوائج غيرخانه و خيمه و غير آنها، چه در مكه و چه در عرفات و منى؛ آيةاللَّه بهجت.

4- حركت در زير سايبان متحرك، مانند چتر و ماشين مسقّف، بر مرد محرم جايز نيست، ولى حركت

ص: 42

در سايه سايبان هاى ثابت، مانعى ندارد؛ آيةاللَّه حكيم.

مانند خيمه، منزل و مسجد بلكه تونل هاى كوتاه؛ و اگر هوا آفتابى و بارانى نباشد مى تواند از تونل هاى طولانى نيز بگذرد؛ آيةاللَّه زنجانى.

«20»

«21»

بهجت، صافى، گلپايگانى و نورى، صانعى، سبحانى.

«23»

آيةاللَّه صافى.

2- در فرض امكان، بنابر احتياط، در محدوده كعبه و مقام باشد و در صوت ازدحام، در خارج از اين محدوده هم كافى است؛ آيةاللَّه تبريزى.

3- دورتر از اين حد هم صحيح است؛ آيات عظام:

خويى، خامنه اى، سيستانى، صانعى، عزالدين زنجانى، وحيد، مكارم و نورى.

آيةاللَّه جوادى: در حال ازدحام و اتصال طواف كنندگان دورتر از حدّ هم صحيح است.

صحيح است تا جايى كه متصل به جمعيت طواف كننده باشد؛ آيةاللَّه اردبيلى.

4- در ايامى از سال- مانند ايام شلوغ حج- كه طواف در محدوده براى معمول مردم مشقت شديد دارد، طواف خارجِ مقام هم صحيح است؛ ولى در غير اين ايّام محدوده طواف، مقدار فاصله مقام و كعبه است و در سمت ديوار حجر اين مقدار از بيرون ديوار محاسبه مى شود و كسى كه نمى تواند، نايب مى گيرد و اگر نمى تواند نايب بگيرد، مى تواند در فاصله دورتر طواف كند؛ آيةاللَّه زنجانى.

ص: 47

«26»

بايد احتياطاً بين طواف از بالا و نايب گرفتن از پايين، جمع نمايند؛ آيةاللَّه سيستانى.

5- بايد از كسى بخواهد او را در محدوده مقام- ولو با دوش گرفتن- طواف دهد، و اگر از كمك گرفتن عاجز است، يا برايش مشقت شديد دارد، براى طواف در محدوده نايب مى گيرد و بنابر احتياط مستحب خود نيز در طبقه دوم طواف داده مى شود، لكن اگر نمى تواند نايب بگيرد يا مشقت شديد دارد طواف در طبقه دوم كافى است؛ آيةاللَّه زنجانى.

6- اگر طبقه دوم از كعبه بالاتر است واجب است براى طواف و نماز در همكف نايب بگيرند و بنابر احتياط مستحب در طبقه دوم طواف داده شوند؛ آيةاللَّه صافى.

7- طواف از طبقه دوم براى كسانى كه اجازه نمى دهند از طبقه اول طواف كنند، كفايت مى كند و نياز به استنابه نيست و در مورد نماز طواف اگر مى توانند بلافاصله و بدون عسر و حرج پايين بيايند بايد پايين بخوانند و الا در همان بالا بخوانند و كفايت مى كند؛ آيةاللَّه فاضل.

8- در اين گونه موارد كه راهى جز اين نيست

ص: 49

طواف در طبقه بالا كفايت مى كند؛ آيةاللَّه مكارم.

9- طواف در طبقه فوقانى صحيح نيست و اين قبيل افراد بايد به وسيله كول گرفتن طواف خود را انجام بدهند و اگر ممكن نشد، لازم است براى طواف خود نايب بگيرند؛ آيةاللَّه نورى.

10- به خاطر ضرورت مى توانند درطبقه دوم طواف كنند و در صورت امكان نائب نيز بگيرند. و خود وى و نائب نماز را در همكف پشت مقام بخوانند مگر اينكه نماز نيز براى شخص معذور در پشت مقام حرجى باشد كه در اين صورت نماز را در طبقه بالا محاذى پشت مقام بخواند و نائب در طبقه پائين بخواند؛ آية اللَّه سبحانى.

11- ظاهراً طواف در طبقه فوقانى مسجد الحرام كه طواف فضا و هواى متعلق به بيت باشد، همانند طواف در طبقه پائين و صحن مسجدالحرام، مجزى و صحيح است؛ آية اللَّه صانعى.

12- وظيفه اين افراد در صورت عدم تمكن از طواف در طبقه اول، استنابه است؛ آية اللَّه اردبيلى و آيةاللَّه عزالدين زنجانى.

ص: 50

«27»

در صورت جهل به مسأله مانعى ندارد؛ آيةاللَّه فاضل و آية اللَّه جوادى.

2- بنابر احتياط جايز نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، گلپايگانى، صافى، فاضل و نورى.

3- جايز نيست؛ آيةاللَّه وحيد.

«29»

«30»

سيستانى، سبحانى، شاهرودى، صافى و گلپايگانى؛ بنابر احتياط لازم است؛ آيات عظام: بهجت، جوادى، مكارم واردبيلى.

2- لازم نيست: آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، فاضل، صانعى و نورى.

3- لازم است مگر آن كه بعد از احرام حج متوجه شده باشد؛ آية اللَّه زنجانى.

4- چنانچه اصلًا طواف و سعى را انجام نداده باشد، تقصير را اعاده كند و اگر ناقص انجام داده، اعاده لازم نيست؛ آية اللَّه عزالدين زنجانى.

5- در عمره تمتع بايد اعمال باطل شده را با اعمال بعدى به جا آورد مگر سعى كه اعاده تقصير لازم نيست؛ آية اللَّه حكيم.

«32»

- از احرام خارج نشده و بايد اعمال مترقبه را اعاده كند مگر بعد از احرام حج تمتع متوجه شود؛ آية اللَّه زنجانى

3- از احرام خارج نشده و انجام همه اعمال لازم است؛ و در عمره تمتع با فرض ضيق، صورى دارد؛ آية اللَّه سبحانى

4- بابطلان طواف، عمره يا حج باطل است و در احرام باقى است تا وقتى خودش يا نايبش آن را انجام دهد و نماز و طواف و تقصير را هم خودش اگر نايب است احتياطاً انجام دهد، ولى در سعى فقط سعى و تقصير را انجام مى دهد و از احرام خارج مى شود؛ آية اللَّه شاهرودى

5- در عمره تمتع از احرام خارج نشده است؛ آية اللَّه فاضل

6- اگر قبل از احرام حج متوجه شد، بنابر احتياط اعمال مترقبه را اعاده كند و تا انجام تقصير از محرمات احرام دورى نمايد؛ آية اللَّه اردبيلى

7- از احرام خارج شده ولى طواف و سعى را اعاده كند؛ آية اللَّه صانعى

ص: 55

8- احرام باطل شده و بايد احرام و طواف وسعى را تدارك نموده و تقصير را انجام دهد؛ آية اللَّه عزالدين زنجانى

9- از احرام خارج شده و فقط اعاده عمل باطل شده، لازم است؛ اية اللَّه نورى

10- در عمره تمتع اعمال را تدارك مى كند، و در صورت ظيق وقت، حج باطل است و احتياطاً به افراد مدول كند و اما در عمره مفرده بر احرام باقى است و بايد خود يا نيايش تدارك كند و احوط اعاده همه است؛ آية اللَّه تبريزى

«33»

ص: 57

3- قطع طواف به خاطر حدث

4- قطع طواف به خاطر مرض

5- قطع طواف به خاطر نماز جماعت

در اين بخش به تمامى موارد فوق، اشاره شده است.

«34»

4- بدون عذر جايز نيست؛ آيات عظام: گلپايگانى، صافى، سبحانى و عزالدين زنجانى.

جايز نيست غير از مواردى كه در مناسك ذكر شده است؛ آيةاللَّه زنجانى.

5- براى عيادت مريض يا قضاى حاجت خود و ديگران جايز است؛ آيةاللَّه وحيد.

6- جايز است؛ آية اللَّه شاهرودى و آيةاللَّه حكيم.

«35»

است؛ آيات عظام: بهجت، حكيم، خامنه اى، زنجانى، صانعى، فاضل، مكارم و نورى.

مجزى است ولى اگر قطع بعد از شوط چهارم بوده، نقصان طواف قطع شده را به جا آورد و نماز آن را نيز بخواند؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.

3- طواف را از آنجا كه قطع كرده، اتمام مى كند، سپس احتياطاً طواف را اعاده مى كند؛ آية اللَّه تبريزى.

4- اگر بدون عذر از مطاف خارج شود، طواف دوم را به قصد اعم از اتمام و اعاده بجا آورد و كافى است؛ آيةاللَّه وحيد.

5- از همان جا ادامه دهد؛ آية اللَّه شاهرودى.

6- اگر در شوط اوّل و دوم باشد، از سرمى گيرد و اگر بعد از سوم باشد، طواف را تمام و بنابراحتياط طواف كامل به نيت وظيفه فعلى بجا مى آورد؛ آية اللَّه عزّالدين زنجانى.

«37»

سرگيرى طواف به صحت طواف دوم اشكالى وارد نمى كند، فقط طبق نظر آية اللَّه صافى و آية اللَّه گلپايگانى، اگر قطع بعد از چهار دور بوده، نقصان طواف قبل را با نمازش بجا آورد. و طبق نظرآية اللَّه سبحانى اگر قطع بعد از سه شوط و نيم بوده، نقصان طواف قبل را با نمازش بجا آورد.

2- اگر بعد از نصف (سه دور و نيم) باشد اتمام مى كند و نماز مى خواند؛ آيةاللَّه شاهرودى واگر قبل از آن باشد، از سرمى گيرد؛ آية اللَّه عزّالدين زنجانى.

3- ملاك قطع خروج از مطاف و عدم آن است؛ پس اگر از مطاف خارج شد و از سه دور و نيم تجاوز كرده ادامه دهد وگرنه از سربگيرد؛ آية اللَّه حكيم.

«38»

اعاده كند؛ آيات عظام: تبريزى، خويى و عزالدين زنجانى.

در اين صورت اتمام كند و اعاده لازم نيست؛ آية اللَّه شاهرودى.

5- اگر از مطاف خارج شود و به كارى مشغول شود كه صدق قطع كند، قبل از اتمام چهار، طواف باطل است و بعد از آن بنابر احتياط اتمام و اعاده كند؛ مگر اين كه موالات فوت شود كه مى تواند از سر بگيرد؛ آية اللَّه سيستانى.

6- اگر بعد از نصف (شوط چهارم) باشد، و اتيان منافى كرده باشد طواف را تمام كندو بعد اعاده كند، هرچند مى توان به اتمام هم اكتفا نمود و در غير اين صورت اتيان منافى، اتمام كافى است و در هر صورت اگر طواف را از سر گرفت صحيح است؛ آية اللَّه صانعى.

7- اگر كسى پيش از تجاوز ازنصف طواف، بدون عذر آن را رها كند اگر موالات بهم خورده باشد بايد طواف را از سر بگيرد ولى اگر پس از تجاوز از نيمه

ص: 64

رها كند نمى تواند طواف را از سر بگيرد و اگر بخواهد احتياط كند طواف نخست را تكميل و نماز آن را بخواند سپس طواف و نماز را اعاده كند؛ آية اللَّه سبحانى.

8- اگر از مطاف خارج شده و مشغول كارى شده كه عرفا بگويند طواف را قطع كرده، قبل از اتمام شوط چهارم، طوافش باطل و بعد از شوط چهارم، احتياط يك طواف به نيت اعم از تمام و اتمام به جا آورد؛ آية اللَّه اردبيلى.

9- بعد از شوط چهارم تكميل كند و احتياطاً يك طواف ديگر انجام دهد؛ آية اللَّه فاضل.

10- قطع طواف جايز است؛ پس اگر طواف واجب بوده و از مطاف خارج شده؛ اگر بعد از نصف بوده، مى تواند تكميل كند وگرنه باطل است؛ آيةاللَّه حكيم.

«39»

4- اگر متمكن از تطهير باشد به طورى كه منافات با آنچه در طواف معتبر است نباشد، بنابر احتياط تطهير و طواف را اتمام كند وگرنه طواف او صحيح است؛ آيةاللَّه وحيد.

5- اگر بعد از اتمام نصف شوط چهارم باشد بعد از تطهير اتمام مى كند و اگر قبل از آن باشد طواف را اعاده كند و در هر صورت؛ آية اللَّه صانعى.

اختيار باشد؛ آية اللَّه تبريزى.

3- مگر آن كه حدث با اختيار باشد كه طواف باطل است؛ آيةاللَّه زنجانى.

4- اگر بعد از دور چهارم و بدون اختيار باشد، بعد از تطهير طواف را اتمام مى كند و اگر بعد از نصف و قبل از اتمام دور چهارم و بدون اختيار باشد، بعد از تطهير يك طواف به نيت تمام و اتمام انجام دهد يا اتمام كند و دوباره بنابر احتياط اعاده كند و در صورت سوم اگر با اختيار باشد بعد از تطهير طواف را اعاده كند. آيةاللَّه وحيد.

5- با بقاى موالات تكميل مى كند و با زوال آن، احتياطاً تكميل و اعاده مى كند و مى تواند يك طواف به نيّت اعم از اتمام و اعاده انجام دهد؛ آية اللَّه خامنه اى.

6- اگر بعد از نصف باشد بعد از طهارت تكميل مى نمايد؛ آية اللَّه شاهرودى.

7- بعد از طهارت طواف را تكميل كند هرچند اگرطواف را از سر گرفت صحيح و مجزى مى باشد؛ آيةاللَّه صانعى.

8- اگر بعد از اتمام سه شوط و نيم حدثى سر بزند

ص: 68

پس از تحصيل طهارت، از همان جا كه قطع كرده به تكميل آن بپردازد؛ آية اللَّه سبحانى.

9- اگر حدث بعد از نصف و حدث غير جنابت اختيارى باشد، بعد از طهارت تكميل مى نمايد؛ آية اللَّه حكيم.

«41»

اگر حدث قبل از نصف يا اتمام دور چهارم باشد:

1- اگر قبل از نصف باشد بعد از طهارت، طواف را اعاده كند؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، جوادى، سبحانى، صانعى، خويى، مكارم و وحيد؛ قبل از چهارم؛ آية اللَّه سيستانى و آية اللَّه عزالدين زنجانى.

قبل از نصف بدون فوات موالات و فعل منافى تطهير نمايد و ادامه دهد و با فوات موالات اعاده نمايد؛ آية اللَّه شاهرودى.

2- اگر حدث مابين سه و نيم تا چهار عارض شود حكم فرض قبلى را دارد و اگر قبل از سه و نيم عارض شود پس از طهارت طواف را اعاده كند؛ آية اللَّه خامنه اى.

ص: 69

3

- بنابر احتياط واجب طواف اول را تكميل و نماز مى خواند و طواف نمازش را اعاده مى كند؛ امام خمينى و آية اللَّه نورى.

4- قبل از سه و نيم، بعد از طهارت طواف را اعاده كند. و طبق نظر اين مراجع اگر بعد از 5/ 3 و قبل از اكمال چهار باشد: بعد از طهارت، بنابر احتياط. (آيةاللَّه زنجانى و آية اللَّه فاضل:) بايد طواف اول را تكميل و بعد از نماز آن، طواف را اعاده كند؛ آيات عظام:

زنجانى، صافى، فاضل، گلپايگانى.

5- بنابر احتياط واجب، يك طواف به نيّت اعم از تمام و اتمام بجا مى آورد؛ آية اللَّه اردبيلى.

6- اگر قبل از تجاوز نصف باشد، پس از تطهير طواف را از سر بگيرد و از سرگيرى طواف مطلقاً جايز است؛ آية اللَّه حكيم.

طبق نظر همه مراجع از سرگيرى طواف بعد از زوال موالات، جايز است؛ فقط طبق نظر:

آيات عظام: امام خمينى، صافى و گلپايگانى: اگر طواف قطع شده چهار شوط كامل بوده است، بايد طوافِ اول، تكميل و نماز آن خوانده شود.

ص: 70

از سرگيرى طواف با بقاى موالات طبق نظر مراجع ذيل مجزى است:

آيات عظام: بهجت، حكيم، خامنه اى، فاضل، مكارم، نورى، خويى.

و آية اللَّه صافى و آية اللَّه گلپايگانى (با رعايت تكميل بعد از شوط چهارم).

تذكر: طبق نظر مراجعى كه از سرگيرى را جايز مى دانند، رعايت تفصيل بين نصف و كمتر از نصف، احتياطى است.

«42»

مشقت ندارد، براى هر بار كه از او حدث صادر مى شود، يك وضو بگيرد و اگر مشقت دارد، براى طواف يك وضو و براى نماز هم يك وضو بگيرد؛ آيات عظام: امام خمينى، مكارم، نورى، صافى، صانعى، شاهرودى، سبحانى.

و در هر صورت بنابر احتياط واجب نايب هم بگيرد؛ آية اللَّه فاضل.

به هر نحوى كه براى نماز خود طهارت مى گيرد براى طواف هم كافى است؛ آيات عظام: بهجت، خويى و سيستانى.

يك وضو كافى است مادامى كه حدث متعارف از او صادر نشود گرچه احتياط اعاده وضو است؛ آية اللَّه تبريزى.

رعايت اين احتياط مستحب است؛ آيةاللَّه زنجانى.

يك وضو براى طواف و يك وضو براى نماز كافى است؛ آيةاللَّه اردبيلى.

براى طواف وضو بگيرد چهار شوط آن را بجا

ص: 72

آورد و بعد تجديد وضو نموده، سه شوط ديگر آن را بجا آورد؛ آية اللَّه گلپايگانى.

«44»

و در نماز از او بول خارج مى شود، يك وضو كافى است ولى مبطون در صورتى كه براى او سخت نيست، بايد در اثناى نماز وضوى خود را تجديد نمايد. البته اين فرق طبق نظر اكثر مراجع است و از جهت احتياط و فتوى و برخى شرايط، نظر برخى مراجع متفاوت است و طبق نظر آية اللَّه خويى قدس سره براى مبطون نيز يك وضو كافى است.

در هر دو اگر مشقت ندارد ظرف آبى قرار داده وضو بگيرد و اگر مشقت دارد، يك وضو كافى است؛ آيةاللَّه شاهرودى.

«46»

«47»

تأخير براى اتمام نايب مى گيرد و بين اين دو براى اتمام نايب مى گيرد و بعداز خوب شدن هم اعاده مى كند؛ آيةاللَّه زنجانى.

5- قبل از سه و نيم شوط و فوات موالات اعاده و بعد از نصف، اتمام بنمايد؛ آية اللَّه شاهرودى.

6- اگر بعد از تمام شدن نصف شوط چهارم بوده، بعد از رفع عذر برگردد و از همان جا طوافش را تمام كند، و اگر قبل از نصف شوط چهارم بوده، طواف را اعاده كند، و در هر صورت اگر طواف را از سر بگيرد، مجزى است؛ آية اللَّه صانعى.

7- اگر ولو با كمك غير نتواند طواف كند، نايب بگيرد؛ آية اللَّه عزالدين زنجانى.

8- به مسأله 32 مراجعه شود با اين اضافه: بعد از اكمال نصف در صورت عاجز بودن مى تواند براى اتمام نايب بگيرد و صبر لازم نيست؛ آية اللَّه حكيم.

9- آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى: اگر موالات بهم بخورد قبل از 5/ 3 اعاده و بعد از چهار تكميل و بين 5/ 3 و 4 احتياط در تكميل و اعاده است.

ص: 76

«48»

طهارت، اتمام مى كند؛ و اگر قبل از اتمام شوط چهارم باشد، بعد از تطهير، يك طواف به نيّت اعم از تمام يا اتمام بجا مى آورد؛ آية اللَّه تبريزى.

«49»

4- اگر در جماعت شركت كند، اتمام طواف كافى است و اگر نه اگر قبل اتمام از چهارم بوده و موالات باقى است، اتمام مى كند وگرنه اعاده مى كند و بعد از چهارم مطلقاً اتمام مى كند؛ آية اللَّه سيستانى.

با زوال موالات، طواف باطل است؛ آية اللَّه خويى.

5- اگر در جماعت شركت كند اتمام طواف كافى است وگرنه بعد از شوط چهارم، اتمام و قبل از 5/ 3 شوط، اعاده و در بين اين دو، اتمام و اعاده مى كند؛ آيةاللَّه زنجانى.

6- اگر بعد از نصف شوط چهارم باشد، طواف را از همان جا تمام كند و اگر تمام نكند؛ و طواف را از سر بگيرد، مجزى است و اگر قبل از نصف شوط چهارم باشد، بنابر احتياط بعد از تمام آن، طواف را اعاده كند گرچه طواف از سرگرفت شده نيز مجزى مى باشد؛ آية اللَّه صانعى.

7- آية اللَّه عزالدين زنجانى؛ مسأله 30 مراجعه شود.

8-/ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى به دو مساله قبل مراجعه شود.

گزيده مناسك حج ؛ ؛ ص78

يان احكام قطع طواف

ص: 79

«50»

«51»

«52»

خارج شده است؛ آية اللَّه سيستانى.

4- طواف حج و اعمال بعد از آن را اعاده مى كند مگر بعد از مراجعت متوجه شده باشد كه اعاده اعمال بعدى لازم نيست؛ آيةاللَّه زنجانى.

5- عمره اش باطل مى شود و حج تمتع او نيز باطل است و احتياطاً براى خارج شدن از احرام يك عمره مفرده انجام دهد. اما اگر فقط طواف حج باطل بود، مى تواند تا آخر ذى الحجه خودش يا نائبش بجا آورد؛ آية اللَّه شاهرودى.

6- بايد پس از بازگشت از منى ابتدا طواف عمره و نماز آن و احتياطاً سعى را اعاده كند و سپس طواف حج را انجام دهد و اگر بعد از انجام طواف حج، متذكر بطلان شد هر وقت خواست قضا كند و اگر به وطن برگشته نائب بگيرد؛ آية اللَّه سبحانى.

7- اگر در ذى الحجة متوجه شود، خودش تدارك كند و اگر در مكه نيست، نايب بگيرد؛ و اگر ذى الحجة بگذرد حج باطل است چه در مكه باشد يا غير آن؛ آيةاللَّه عزالدين زنجانى.

ص: 83

«53»

6- احتياط مستحب در استيناف و از سرگرفتن است؛ آية اللَّه صانعى.

«54»

«55»

اعاده مى كند؛ آية اللَّه بهجت.

آية اللَّه صافى و آية اللَّه گلپايگانى همين نظر با اين اضافه: بين 5/ 3 تا 4، احتياطاً تكميل و اعاده مى كند.

4- طواف قبلى را تكميل مى كند؛ آية اللَّه زنجانى؛ در صورت عدم فوت موالات مطلقاً تكميل كند؛ آية اللَّه جوادى.

5- اگر قبل از فوت موالات متوجه شود و از مطاف خارج نشده باشد، بقيه را انجام مى دهد و صحيح است؛ و اگر بعد از آن يا بعد از خروج از مطاف باشد، اگر فراموش شده تا سه دور باشد، بايد آن را اتمام كند و طواف صحيح است و اگر فراموش شده چهار دور يا بيشتر باشد احتياط به آوردن يك طواف به نيت اعم از تمام و اتمام است؛ آيةاللَّه وحيد.

6- قبل از فوت مولات اتمام مى نمايد و با فوت موالات اگر كمتر از نصف باشد، اعاده وگرنه اتمام مى نمايد؛ آية اللَّه شاهرودى.

7- اگر موالات به هم خورده باشد بايد طواف را اعاده كند، خواه آنچه كه آورده كمتر از نصف باشد يا نه و اگر موالات بهم نخورده باشد طواف را تكميل

ص: 87

كند؛ آية اللَّه سبحانى.

8- اگر بعد از اتمام چهار شوط باشد، اقوى آن است كه طواف را تمام كند و صحيح است و اگر پيش از آن باشد، چنانچه موالات به هم نخورده باشد، بايد آن را تكميل كند و كافى است وگرنه يك طواف به نيت اعم از تمام و اتمام بجاآورد؛ آية اللَّه اردبيلى.

9- مى تواند اتمام كند مگر در فرض خروج از مطاف و عدم تجاوز از 3 دور و نيم كه در اين فرض احتياط واجب اعاده است؛ آية اللَّه حكيم.

«56»

گلپايگانى: بنابر احتياط مستحب) بدون تعيين قصد استحباب يا وجوب، آن را به هفت برساند و دو ركعت قبل از سعى و دو ركعت بعد از سعى بخواند و دو ركعت اول را بدون تعيينِ براى اول يا دوم، براى فريضه قرار دهد؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، تبريزى، جوادى، خامنه اى، شاهرودى، صافى، صانعى، گلپايگانى، مكارم، اردبيلى و نورى.

آية اللَّه فاضل: همين نظر با اين اضافه: نماز بعد از سعى مستحب است.

آية اللَّه سيستانى: همين نظر با تفضيل بعد از ركن عراقى بنابر فتوى و قبل از آن بنابر احتياط واجب.

4- اگر يك دور يا بيشتر باشد بنا بر احتياط واجب با آن زايد يك طواف كامل انجام مى دهد به قصد قربت مطلقه اعم از وجوب و استحباب و دو تا دو ركعتى نماز مى خواند؛ آيةاللَّه وحيد.

5- اگر زياده كمتر از يك دور باشد بنابر احتياط آن را به هفت برساند و اگر يك دور يا بيشتر باشد بايد آن را به هفت برساند و در هر دو صورت نماز آن را بخواند؛ آية اللَّه زنجانى.

ص: 89

6- اگر كمتر از يك دور باشد آن را قطع مى كند و طواف او صحيح است واگر بيشتر از يك دور باشد بانيت وجوب آن را به هفت دور مى رساند و دو ركعت قبل از سعى به نيت طواف واجب و دو ركعت بعد از سعى به نيت طواف قبلى مى خواند؛ آية اللَّه سبحانى.

7- اگر زياده، يك شوط باشد، استحباباً به هفت برساندو به نيت قربت مطلقه نماز را بخواند؛ آية اللَّه عزالدين زنجانى.

ص: 90

اشكال است و بايد احتياط مراعات شود؛ آيات عظام:

امام خمينى، بهجت، جوادى، خامنه اى، سبحانى، صانعى، صافى، گلپايگانى، عزالدين زنجانى، فاضل و نورى.

2- اگر لك، صفات حيض داشته باشد و قبل از ده روز قطع شد، بايد اعمال را اعاده نمايد، در غير اين صورت صحيح است؛ آيات عظام: تبريزى، خويى و شاهرودى.

3- پاكى بين دو خون كه حيض واحد شمرده مى شوند، محل اشكال است، و به احتياط واجب، طواف و نماز را اعاده كند؛ آية اللَّه سيستانى.

4- اگر اعمال در حال پاكى بوده، صحيح است و اعاده ندارد؛ آيات عظام: زنجانى، حكيم و مكارم.

5- اگر در حج بوده، بايد طواف و نماز را اعاده كند و اگر در عمره بوده، چنانچه وقت تنگ باشد و نتواند طواف و نماز را اعاده كند، پس از حج تمتع، احتياطاً علاوه بر اعاده طواف يك عمره مفرده نيز به جا آورد؛ آية اللَّه اردبيلى.

ص: 92

«59»

غسل كند و اگر فاصله بين غسل و طواف زياد مى شود، احتياطاً موقع ورود به مسجد الحرام تيمم بدل از غسل هم بنمايد؛ آية اللَّه صافى و آية اللَّه گلپايگانى.

5- مستحاضه كثيره غير از غسلهاى نماز، چيزى بر او نيست، فقط بنابر احتياط وضو بگيرد؛ آية اللَّه مكارم و آية اللَّه سبحانى.

6- بنابر احتياط براى طواف و نماز آن يك غسل انجام دهد و براى هر كدام يك وضو بگيرد و اگر غسل براى او حرجى است تيمم مى كند و وضو مى گيرد؛ آية اللَّه فاضل.

7- كثيره بايد غسل كند و احتياطا براى نماز نيز يك غسل ديگر انجام دهد و وضو لازم نيست و اگر به وظايف خود براى نماز عمل كرده باشد، اصل غسل مبنى بر احتياط است؛ آيةاللَّه وحيد.

8- وظايفى كه براى نماز يوميه لازم است براى طواف انجام دهد و بدون فاصله طواف و نماز را بجا آورد و اگر بين غسل و طواف يا طواف و نماز فاصله شود بايد وظايف را تجديد كند؛ آية اللَّه زنجانى.

9- يك غسل براى هر دو (طواف و نماز) كافى

ص: 94

است، فقط براى هر كدام وضو بگيرد؛ و مستحاضه كثيره كه بايد براى نماز خود غسل كند ديگر لازم نيست براى طواف غسل جداگانه انجام دهد ولى بايد وضو بگيرد؛ آية اللَّه زنجانى.

10- كثيره براى هر دو يك غسل كند و از وضو هم كفايت مى كند و نمى تواند به غسل نماز يوميه اكتفا نمايد؛ آية اللَّه حكيم.

«60»

«61»

صافى، گلپايگانى، تبريزى، نورى و زنجانى، اردبيلى، شاهرودى، فاضل.

آية اللَّه گلپايگانى: بنابر احتياط واجب اول غسل را بجا آورد.

2- بعد از غسل براى او بين نماز نياز به غسل نيست؛ آيةاللَّه صانعى.

«63»

مكارم، اردبيلى.

2- بنابر احتياط واجب وضو بگيرد؛ آية اللَّه بهجت و آية اللَّه زنجانى.

3- بايد وضو بگيرد؛ آيات عظام: امام خمينى، زنجانى، شاهرودى، فاضل، سبحانى.

4- وجوب وضو براى مستحاضه كثيره محل تامل است و احتياط وضو قبل از غسل به قصد رجا است آيةاللَّه صافى و آيةاللَّه گلپايگانى.

اين وضو (كه واجب است و يا مستحب) طبق فتواى آيات عظام خويى، تبريزى، نورى و سيستانى، سبحانى، بايد قبل از غسل باشد.

بهتر است قبل از غسل باشد؛ آيةاللَّه شاهرودى.

«65»

آية اللَّه سيستانى، آيةاللَّه سبحانى: قليله به احتياط واجب براى هر كدام يك وضو و متوسطه بنابر احتياط واجب براى هر دو يك غسل و براى هر كدام يك وضو بگيرد.

آيةاللَّه زنجانى: تجديد اعمال لازم نيست مگر زياد فاصله شود.

در قليله فقط وضو در متوسطه براى هر دو يك غسل و براى هر كدام يك وضو و در كثيره براى هر كدام غسل و وضو لازم است؛ آيةاللَّه شاهرودى.

«66»

آيا مستحاضه متوسطه و كثيره براى رفتن به مسجدين، بايد غسل استحاضه را انجام داده باشند؟

رفتن به مسجدين براى استحاضه و ساير احكام، متوقف بر غسل استحاضه نيست، ولى مقاربت بنابر احتياط با غسل حلال مى شود؛ آيات عظام: امام خمينى، سيستانى، سبحانى، مكارم و نورى؛ غسل در تمامى موارد احتياط مستحب است؛ آية اللَّه فاضل.

ص: 99

بايد براى همه موارد غسل كند. بنابر احتياط واجب و در لمس خط قرآن بنابر فتوى؛ آيةاللَّه اردبيلى، آيةاللَّه شاهرودى.

بايد براى رفتن به مسجدين غسل استحاضه را انجام داده باشد؛ آيات عظام: بهجت، گلپايگانى و صافى، تبريزى، صافى، سبحانى؛ ولى در متوسطه لازم نيست؛ آيةاللَّه زنجانى.

«67»

2- مطلقاً 50 سال است؛ آية اللَّه مكارم و آية اللَّه اردبيلى.

مطلقاً 50 سال است اگر عادت كلًا قطع شود، يا شك در حيض بودن خون داشته باشند؛ آية اللَّه صانعى.

3- مطلقاً 60 سال است؛ آية اللَّه سيستانى.

4- اگر بين 50 سال و 60 سال خون به صفات حيض باشد، بنابر احتياط جمع بين احكام حائض و مستحاضه كنند و بعد از 60 سال، محكوم به استحاضه است؛ آيات عظام تبريزى، خويى و وحيد.

«68»

امام خمينى، بهجت، تبريزى، خويى، صافى، صانعى، گلپايگانى، فاضل، اردبيلى و نورى.

3- صحيح است، هر چند معصيت نموده است؛ آيات عظام: جوادى آملى، حكيم، خامنه اى، زنجانى، سبحانى، سيستانى، عزالدين زنجانى و مكارم.

4- در صورت عمد باطل است؛ آية اللَّه شاهرودى.

«69»

3- پوشش شرط صحت طواف نيست ولى چون در طواف در معرض ديد نامحرم است بايد سر و بدن خود را بپوشاند و پوشاندن وجه و كفين لازم نيست؛ آية اللَّه زنجانى؛ وبنابر احتياط واجب پا را نيز بپوشاند؛ آية اللَّه حكيم.

ص: 103

«70»

ص: 104

عظام امام خمينى، بهجت، حكيم، خامنه اى، صافى، صانعى، گلپايگانى، مكارم و نورى؛ اگر در تأخير مسامحه نكند؛ آية اللَّه زنجانى.

2- اگر عمداً تأخير بيندازد بنابر احتياط طواف را اعاده كند؛ آيات عظام: سيستانى، فاضل واردبيلى.

3- مطلقاً بنابر احتياط با تأخير، طواف را اعاده كند؛ آية اللَّه تبريزى و آية اللَّه شاهرودى.

4- بايد اعاده كند؛ آية اللَّه خويى و آية اللَّه جوادى.

5- اگر بدون عذر تأخير بيندازد بايد بعد از خواندن نماز، طواف و نماز را اعاده كند؛ آية اللَّه سبحانى، آية اللَّه زنجانى.

«72»

ص: 105

3- در مسجد الحرام محاذات مطلقاً اشكال ندارد؛ آية اللَّه شاهرودى.

آية اللَّه زنجانى: در مسجد الحرام و اطراف آن كه محلّ ازدحام جمعيت است، صحيح بوده و كراهت نيز ندارد.

4- در صورت امكان، عدم محاذات رعايت شود، مگر اينكه اين شرط حرجى باشد يا به موالات بين طواف و نماز لطمه بزند، كه در اين صورت، رعايت اين شرط لازم نيست؛ آية اللَّه سبحانى.

«73»

ص: 106

4- بنابر احتياط واجب بايد زن در مقابل زانوهاى وى باشد؛ آية اللَّه سيستانى.

5- بنابراحتياط واجب نماز باطل است مگر با فاصله 10 ذراع؛ آية اللَّه اردبيلى.

6- بنابر احتياط واجب بايد جاى سجده زن از جاى ايستادن مرد كمى عقب تر باشد؛ آية اللَّه زنجانى.

«74»

ص: 107

«75»

(814)

ظن در افعال نماز:

1- معتبر است؛ آيات عظام بهجت، صافى، جوادى، سبحانى، گلپايگانى، فاضل واردبيلى.

2- احتياط شود؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، زنجانى، صافى، صانعى، مكارم و نورى.

3- حكم شك را دارد: آيات عظام: تبريزى، حكيم، خويى، سيستانى، شاهرودى و عزالدين زنجانى.

«76»

ص: 108

4- مشروعيّت آن محل اشكال است؛ آيات عظام:

امام خمينى، جوادى آملى، حكيم، خامنه اى، صانعى، فاضل، مكارم و نورى.

5- نماز طواف را نمى توان به جماعت خواند؛ آية اللَّه زنجانى.

6- خواندن نماز طواف به جماعت جايز است مطلقاً؛ آية اللَّه شاهرودى.

«77»

ص: 109

«78»

ص: 110

را كه مى تواند صحيح بخواند به آن اضافه كند و اگر نتواند تسبيح بگويد؛ آيةاللَّه سيستانى.

4- خودش بخواند و اگر بتواند، در مقام به جماعت بخواند، و در صورت عدم امكان، عمل به وظيفه روزانه كافى است؛ آيةاللَّه بهجت.

5- خودش بخواند و به جماعت هم اقامه نمايد و اگر نايب هم بگيرد بهتر و مطابق با احتياط است؛ آيةاللَّه صافى و آيةاللَّه گلپايگانى.

6- اگر مى تواند بايد طواف را به تأخير بيندازد و بعد از تصحيح قرائت طواف كند و اگر تا آخرين فرصت ياد نگرفت طواف مى كند و به صحيح ترين قرائتى كه مى تواند- ولو با تلقين- مى خواند و اگر ندانسته طواف نمود اعمالش صحيح است ولى بايد بعد از تصحيح نماز را دوباره بخواند؛ آيةاللَّه زنجانى.

7- كسى كه نمى تواند قرائت صحيح را يادگيرد و تلقين هم ميّسر نشود، بايد يك بار خودش نماز بخواند و يك بار هم كسى را كه نمازش

ص: 111

صحيح است نائب قرار دهد و مى تواند به كسى كه داراى شرائط امام جماعت است و قرائت او صحيح است و نماز طواف را مى خواند اقتدا كند؛ آية اللَّه شاهرودى.

8- كسى كه امكان تصحيح برايش وجود ندارد مثل الكن، به همان نحو صحيح است ولى اگر مى توانسته تصحيح كند و مسامحه كرده و اكنون امكان تصحيح برايش نيست، خودش نماز را بخواند و اگر امكان داشت كسى هم به او تلقين كند و بنابر احتياط واجب به جماعت نيز آن را اعاده كرده و نايب هم بگيرد؛ آية اللَّه اردبيلى.

9- اگر متمكن در تصحيح نباشد، آنچه مى داند كفايت مى كند؛ آية اللَّه عزالدين زنجانى، و همچنين است اگر قدرت داشت ولى متوجه به خطاى خود نبود و نماز خواند؛ و اگر متوجه شد و مى تواند يا بگيرد ولو با تلقين، طواف را به تأخير بياندازد و اگر وقت تنگ است بنابراحتياط واجب نايب هم بگيرد؛ آية اللَّه حكيم.

ص: 112

«79»

انجام حج مستحب نيابى و عمره مفرده استحبابى نيابى توسط كسى كه قرائتش صحيح نيست.

صحيح است؛ آيات عظام: سيستانى، زنجانى، صافى، فاضل و گلپايگانى، تبريزى، اردبيلى، صانعى، جايز است به قصد رجا و اميد مطلوبيت؛ شاهرودى.

ص: 113

ص: 114

مجزى است وگرنه بنابر احتياط مجزى نيست، مگر در 5 متر از مسعاى جديد كه محرز شده است؛ آيةاللَّه وحيد.

4- اگر اطمينان پيدا كنند كه كوه صفا و مروه تا مسعاى جديد امتداد داشته است، سعى در آنجا مجزى است؛ آيةاللَّه سيستانى و آيةاللَّه تبريزى.

5- سعى در پنج متر از مسعاى جديد از طرف راست محل اشكال است و در بقيه اشكال ندارد؛ آية اللَّه حكيم.

«81»

ص: 115

يا بيشتر، به صحت سعى ضرر نمى زند؛ همه آيات عظام.

«83»

ص: 116

نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، حكيم، خامنه اى، فاضل، صافى، صانعى، گلپايگانى، مكارم و نورى.

2- بايد اعاده كند؛ آية اللَّه خويى و آية اللَّه اردبيلى.

3- بدون عذر بنابر احتياط اعاده كند؛ آيات عظام:

زنجانى، سيستانى و اردبيلى.

4- بنابر احتياط اعاده كند؛ آية اللَّه تبريزى.

5- تأخير تا شب جايز است گرچه احتياط مستحب در ترك آن است؛ و اگر تا روز بعد تأخير انداخت على الاحوط اعاده كند؛ آية اللَّه شاهرودى.

6- بايد طواف و نماز را نيز اعاده كند و اگر به خاطر بيمارى يا خستگى اين مقدار به تأخير بيندازد، اشكال ندارد؛ و در اين صورت اعاده طواف و نماز آن لازم نيست؛ آية اللَّه سبحانى.

«85»

ص: 117

آيةاللَّه بهجت: مجزى است.

اگر بدون عذر تأخير انداخت، بنابر احتياط طواف و نماز را اعاده كند؛ آيةاللَّه زنجانى، اردبيلى.

تأخير جايز نيست ولى اگر انداخت اعاده طواف و نماز لازم نيست؛ آيةاللَّه صانعى.

اگر طواف را در آخر شب انجام داده وسعى را در اول روز انجام دهد جايز است؛ آيةاللَّه شاهرودى.

«86»

ص: 118

علتى در طبقه پايين ممكن نشد، بنابر احتياط واجب سعى را در طبقه دوم انجام دهد و نايب هم بگيرد؛ آية اللَّه سبحانى.

«87»

ص: 119

«88»

ص: 120

آيات عظام: امام خمينى، صانعى و عزّالدين زنجانى؛

و بنابر احتياط يك گاو كفاره بدهد؛ آية اللَّه اردبيلى؛

كفاره يك گاو واجب است؛ آيةاللَّه حكيم.

2- سعى را اتمام و تقصير را اعاده كند؛ آيات عظام:

بهجت، شاهرودى و وحيد.

آيةاللَّه خويى و آية اللَّه سبحانى: بايد يك گاو هم كفاره بدهد.

3- بنابر احتياط تقصير را اعاده كند؛ آيات عظام تبريزى، صافى، گلپايگانى، مكارم.

آية اللَّه فاضل و آية اللَّه سيستانى همين نظر با اين اضافه: احتياطاً يك گاو كفاره بدهد.

4- سعى را اتمام و تقصير را اعاده كند، مگر محرم به احرام حج شده باشد كه اتمام سعى كافى است؛ آية اللَّه زنجانى.

5- بنابر احتياط تقصير را بعد از اتمام سعى اعاده كند؛ آية اللَّه جوادى آملى.

ص: 121

«90»

ص: 122

احتياط مستحب آن است كه اگر قطع قبل از رسيدن به نصف بود، آن سعى را كامل كند و دو مرتبه سعى كند؛ آية اللَّه شاهرودى.

«91»

ص: 123

6- اگر در همان جا يقين پيدا كند، شك او ضررى به صحت سعى نمى رساند؛ ولى اگر در حال شك سعى كرد، سعى او باطل مى شود على الاظهر؛ آية اللَّه شاهرودى.

7- صحّت اين سعى محل اشكال است و احتياط واجب در اعاده است؛ آيةاللَّه فاضل.

ص:124

ص: 125

ص: 126

خروج و ورود در همان ماهى باشد كه عمره را انجام داده است، خروج جايز است؛ آيةاللَّه فاضل.

5- جايز نيست، مگر با حاجت و در صورت امكان بايد با احرام حج خارج شود؛ آية اللَّه سبحانى، آيةاللَّه زنجانى، ولى رفتن به غار ثور و حرا و محلهايى كه منافات با ماندن در مكه ندارد، مانعى ندارد؛ آيةاللَّه حكيم.

6- بيرون رفتن به اطراف و توابع مكه جايز است و كراهت ندارد و بيرون رفتن تا طائف مكروه است و بيرون رفتن تا مدينه حرام است؛ آية اللَّه شاهرودى.

«93»

ص: 127

فاضل.

4- اگر عمره تمتع در ماه شوال باشد تراشيدن تا سى روز بعد از عيد فطر جايز است و گرنه احتياط شود؛ آيات عظام: تبريزى، خويى واردبيلى.

5- خلاف احتياط استحبابى است مگر براى كسانى كه حلق در منى بر آن ها واجب باشد كه نبايد سر خود را به صورتى كه مانع از صدق حلق در منى بشود، بتراشند؛ آية اللَّه صانعى.

6- جايز است مگر آن كه تراشيدن سر در حج براى كسى واجب باشد و زمينه آن با تراشيدن از بين برود؛ آيةاللَّه سبحانى و آية اللَّه جوادى.

ص:128

ص: 129

ص: 130

5- بايد مقدارى از شب را در مشعر تا صبح بماند و از آن جا كوچ نكند تا آنكه بين الطلوعين نيز وقوف كند؛ آية اللَّه شاهرودى.

6- اگر از راه غير متعارف مثلًا به مكه برود با اطمينان به درك وقوف مانعى ندارد؛ هر چند كه احتياط واجب آن است كه در صورت ورود به مشعر شب عيد را در مشعر بيتوته كند؛ آية اللَّه صانعى.

«95»

ص: 131

4- بيتوته در مشعر مطابق احتياط استحبابى است؛ آية اللَّه زنجانى.

5- بايد مقدارى از شب تا اذان صبح بيتوته كند و بنابر احتياط واجب اين عمل بايد همراه نيت و قصد قربت باشد و پس از اذان صبح تا طلوع آفتاب در آنجا بانيت و قصد قربت توقف نمايد؛ آية اللَّه شاهرودى.

6- به مسأله قبل مراجعه شود؛ آية اللَّه صانعى.

7- ركن بين الطلوعين است و بيتوته شب واجب است و ترك آن معصيت، ولى حج صحيح است؛ آية اللَّه عزالدين زنجانى.

«96»

ص: 132

2- لازم نيست بازگردند، آيات عظام سيستانى، مكارم و نورى. اگر اصل وقوف در مشعر را هر چند اندك، درك كرده باشند؛ آية اللَّه جوادى آملى.

3- بايد برگردند و مقدارى از شب تا صبح و همچنان بين الطلوعين را درك كنند؛ آية اللَّه شاهرودى.

4- اگر افراد معذور نيازى به وجود آنها نداشته باشند، بنابر احتياط بايد برگردند ولى اگر برنگردند حج آنها باطل نيست؛ آية اللَّه سبحانى.

«97»

كسى كه وقوف شبانه را در مشعر درك كرده اگر عمداً وقوف بين الطلوعين را ترك كند:

(979)

1- حج او صحيح است؛ آيات عظام بهجت، جوادى، زنجانى، سيستانى، صافى، صانعى، گلپايگانى، مكارم.

جهت حكم كفاره به مناسك ايشان مراجعه شود.

2- بنابر احتياط حج را اعاده كند آيات عظام: امام

ص: 133

خمينى، نورى.

3- بايد حج را اعاده كند آية اللَّه فاضل مگر در صورت جهل و عدم امكان عود؛ آيةاللَّه تبريزى و آية اللَّه خويى.

4- بايد حج را اعاده كند مگر در صورت جهل؛ آيات عظام: سبحانى، شاهرودى، عزالدين زنجانى.

5- بنابر احتياط واجب اعمال حج را به نيت اعم از حج تمتع و عمره مفرده بجا آورد و در سال بعد چنانچه شرايط استطاعت را دارا باشد، يا حج از قبل بر او مستقر شده باشد، آن را اعاده كند؛ آية اللَّه اردبيلى.

ص:134

ص: 135

ص: 136

2- بنابر احتياط ترتيب لازم است و تخلف عمدى بنابر احتياط بايد ترك شود؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل، نورى، صافى.

و يك گوسفند كفاره بدهد؛ آية اللَّه شاهرودى.

3- بنابر احتياط واجب ذبح بعد از رمى باشد و بنابر احتياط حلق و تقصير بعد از آن؛ آية اللَّه تبريزى و آية اللَّه خويى.

4- مى تواند قبل از ذبح حلق يا تقصير كند اگر قربانى را تهيه كرده باشد؛ آية اللَّه سيستانى. و در غير اين صورت محل اشكال است؛ مگر براى معذورينى كه مى توانند شبانه به منى بروند كه مى توانند بعد از توكيل در ذبح، حلق يا تقصير كنند؛ آيةاللَّه حكيم.

5- در صورت علم و عمد و امكان بايد اعاده كند؛ آية اللَّه گلپايگانى و آية اللَّه اردبيلى.

6- از روى علم و عمد باشد اعاده دارد و به سبب فراموشى يا جهل باشد اعاده ندارد؛ آية اللَّه سبحانى و آية اللَّه زنجانى.

7- رعايت ترتيب دراعمال منى واجب نيست بلكه مستحب است؛ آية اللَّه صانعى.

ص: 137

ص: 138

ميسور نباشد، به احتياط واجب، بايد رمى را تكرار كنند، مگر مقدارى كه مستلزم حرج يا ضرر است؛ آيةاللَّه سيستانى.

4- رمى جمره جديد كفايت مى كند؛ آيات عظام:

زنجانى، صانعى، فاضل و نورى؛ ولى مهما امكن، احوط و اولى مراعات رمى به حدود ستون قبلى است؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.

5- پرتاب سنگ به آن حوضچه، هر چند بزرگتر از سابق شده است كافى است، و اگر بر ديوار مزبور بزنند تا در حوضچه بيفتد آن هم كفايت مى كند؛ آيةاللَّه مكارم و آيةاللَّه عزّالدين زنجانى.

6- ظاهراً وسط آن همان جاى سابق است، به هر حال بايد محل سابق را رمى كند؛ و اگر ممكن نشد الاقرب فالاقرب؛ آية اللَّه شاهرودى.

7- كافى است مگر در قسمتى از جمره عقبه كه خارج منى واقع شده است؛ آية اللَّه اردبيلى.

8- مى تواند وسط ديوار را بدون دقت رمى نمايد و احتياط واجب آن است كه از قسمت قديم زياد دور نباشد؛ آية اللَّه حكيم.

ص: 139

«101»

ص: 140

از بالا به پائين و محل سابق رمى كند؛ آية اللَّه شاهرودى.

6- چنانچه به طبقه هم كف ريخته شود، كافى است؛ آية اللَّه عزّالدين زنجانى.

«102»

ص: 141

قضاى رمى در روز بعد، احوط تأخير قضا است تا طلوع آفتاب؛ آيةاللَّه بهجت.

4- كسانى كه از ماندن شب در مشعر معذور بودند- مانند زنان و پيران و بيماران- مى توانند همان شب عيد رمى كنند؛ و اما پرستاران و همراهان آنان، بايد روز رمى كنند، مگر اينكه آنها نياز به همراهى در طول روز داشته باشند؛ اما رمى در شب بعد، كافى نيست و معذور بايد نايب بگيرد، مگر چوپانان و برخى ديگر كه در مناسك ذكر شده است؛ آيةاللَّه سيستانى.

5- بانوان و كسانى كه رمى در روز براى آنها مشقت شديد دارد و فرد ضعيفى كه رمى در روز براى او مشقت دارد، مى توانند شب عيد رمى كنند و كسانى كه نمى توانند در روز رمى كنند يا به جهتى مانند خوفِ خطر يا ضررِ اساسى، رمى در روز براى آنها جايز نيست، بايد شب عيد رمى كنند؛ آية اللَّه زنجانى.

6- اگر در روز نمى تواند، شب قبل رمى كند و در شب بعدى احتياطاً رمى نكند، و اگر شب قبل نتواند و در روز نيز عاجز است نايب بگيرد؛ آية اللَّه اردبيلى.

7- زنان و پيران و كسانى كه روزها گرفتار كار

ص: 142

حجاج هستند و نيز كسى كه به جهت ازدحام قادر به رمى نيست، مى توانند در شب همان روز رمى كنند؛ آية اللَّه عزّالدين زنجانى.

8- بانوان و كسانى كه معذورند، مى توانند شب عيد قربان رمى كنند؛ آية اللَّه شاهرودى.

9- كليه افرادى كه مجازند شبانه به منى بروند، مى توانند پس از نيمه شب رمى كنند؛ آية اللَّه حكيم و آيةاللَّه سبحانى.

«103»

ص: 143

تبريزى، خويى، زنجانى و عزّالدين زنجانى.

3- زنان مانند ديگران جايز نيست در شب رمى كنند و بايد در روز باشد و اگر در روز بر خود بترسد حق دارد براى رمى نائب بگيرد ولى مريض و چوپان و كسى كه از ازدحام بر خود مى ترسد، جايز است شب قبل، رمى كنند؛ و اگر نتواند هر شب براى روز بعد رمى كند، مى تواند همه رمى ها را يك شب انجام دهد؛ آية اللَّه شاهرودى.

4- به مسأله قبل مراجعه شود؛ آيةاللَّه بهجت، آية اللَّه اردبيلى.

تذكر: برخى از آيات عظام جمع رمى سه روز را در يك شب در صورت عذر جايز دانسته اند؛ به مناسك مراجعه شود.

ص: 144

فرق اول:

«104»

ص: 145

شاهرودى، زنجانى، تبريزى، صافى فاضل، سبحانى، اردبيلى، صانعى، عزالدين زنجانى و نورى

گزيده مناسك حج ؛ ؛ ص145

فرق دوم:

«105»

ص: 146

بعد كافى نيست مگر براى افرادى كه استثنا شده اند؛ آيات عظام: بهجت، خامنه اى، تبريزى، زنجانى، سبحانى، سيستانى و عزّالدين زنجانى.

2- معذورين مى توانند شب عيد يا شب بعد از آن رمى كنند؛ آيات عظام: امام خمينى، جوادى، صانعى، فاضل، مكارم و نورى.

«107»

ص: 147

«108»

ص: 148

4- بنابر احتياط در شك در نقيصه، تدارك كند؛ امام خمينى و آية اللَّه صانعى.

5- در شك در نقيصه بايد تدارك كند؛ ساير مراجع.

«110»

ص: 149

3- در نيابت رمى از معذور واقعى، اذن لازم نيست؛ آية اللَّه زنجانى.

4- بايد عمل مستند باشد به معذور و بدون اذن استناد پيدا نمى كند و مجزى نيست؛ آية اللَّه شاهرودى.

5- اگر كسى كه از رمى معذور باشد و از نيابت گرفتن هم عاجز باشد- مثل بيهوش و طفل كوچك آيةاللَّه اردبيلى كه در اين صورت ولىّ او يا شخص ديگرى، رمى او را بجا آورد؛ آية اللَّه صانعى.

6- هرگاه كسى به گونه اى مريض است كه نمى توان از او اذن گرفت و رمى كرد، در اين صورت اذن گرفتن ساقط است و بايد مسئولين كاروان و يا همراهانش از طرف او رمى كنند؛ آية اللَّه سبحانى.

«111»

ص: 150

صانعى، صافى و گلپايگانى.

2- اگر از رمى در روز معذورند بايد شب قبل رمى كنند؛ آيات عظام: زنجانى، اردبيلى و عزّالدين زنجانى.

3- در صورت امكان بايد كسى را نايب بگيرد كه در روز رمى نمايد و اگر ممكن نيست بنا بر احتياط واجب روز بعد خودش قضا كند و اگر در قضا هم امكان مباشرت نيست نايب بگيرد؛ آية اللَّه خامنه اى.

4- بنابر احتياط شب رمى كنند؛ آية اللَّه فاضل و آية اللَّه مكارم.

5- بايد نايب بگيرد و نمى تواند در شب رمى كند مگر چوپانان و كسانى كه از ماندن روز در منى معذور باشند؛ آية اللَّه سيستانى.

6- مخيّر هستند بين رمى در شب و استنابه؛ امام خمينى و آية اللَّه نورى.

7- بايد در روز رمى كنند و اگر نتوانستند؛ بايد نائب بگيرند مگر چوپان و مريض و كسى كه برخود مى ترسد كه در اين صورت، در شب قبل مى توانند رمى كنند. آية اللَّه شاهرودى.

8- بايد شب قبل رمى كنند؛ و اگر رمى در شب هم

ص: 151

براى آنها حرجى است، بايد نائب بگيرند كه در روز رمى كند؛ آية اللَّه سبحانى و آيةاللَّه حكيم.

«112»

ص: 152

اخلال به ترتيب از روى علم و عمد اعاده دارد و به سبب فراموشى و جهل اعاده ندارد؛ آية اللَّه زنجانى و آية اللَّه سبحانى.

اگر عمداً رمى جمره عقبه را در روز عيد ترك كند، بعيد نيست حج او باطل شود، لذا احتياطاً روز بعد قضاء كند و اعمال مترتّبه را اعاده كند و اگر حجة الاسلام است، احتياطاً سال بعد حج را اعاده كند؛ آية اللَّه شاهرودى.

اگر عمداً ترك كنند حج باطل است در غير اين صورت باطل نيست و در سال بعد قضاى آن را انجام مى دهد ولو به نيابت؛ آية اللَّه عزّالدين زنجانى.

ص: 153

«113»

ص: 154

در قبول و اعراض بگيرد و بعد از ذبح از طرف آنها قبول و اعراض نمايد؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.

5- واجب نيست، ولى واجب است مقدارى را به فقرا بدهند؛ آيةاللَّه مكارم.

6- در وضع فعلى تكليفى درباره تثليث ندارد؛ آيات عظام: خامنه اى، سبحانى و عزّالدين زنجانى.

7- واجب است لااقل ثلث آن را به فقيرى كه در حرم حضور دارد صدقه بدهند و مى تواند از او وكالت گرفته از طرفش اخذ كند؛ آية اللَّه زنجانى.

8- واجب است قسمتى از قربانى را به مؤمن فقير يا وكيل او بدهد و به احتياط واجب قسمتى از آن را به يك مؤمن اگر چه فقير نباشد، يا وكيل او هديه بدهد، و احتياط مستحب اين است كه قسمتى از گوشت قربانى خود را بخورد و احتياط مستحب آن است كه آنچه را كه به فقير يا مؤمن مى دهد، هر يكى ثلث گوسفند باشد؛ آية اللَّه شاهرودى.

9- در مورد صدقه و هديه احتياط ترك نشود و چنانچه امكان نداشت تكليف ساقط است ولى اگر

ص: 155

بتواند از فقير مؤمن براى قبول صدقه و از مؤمن براى قبول هديه وكالت بگيرد و از طرف آنها قبول و اعراض نمايد بنابر احتياط واجب بايد اين كار را بكند؛ آية اللَّه اردبيلى.

10- خوردن و هديه واجب نيست ولى در مورد صدقه، احتياط ترك نشود و مى تواند از فقير وكالت در قبول و اعراض بگيرد؛ آية اللَّه سبحانى.

«114»

ص: 156

زنجانى، آيةاللَّه اردبيلى: همين نظر بنابراحتياط.

4- اگر به جهت عذر در عيد انجام ندهد، بنابر احتياط واجب در ايام تشريق و اگر نشد در بقيه ذى حجه ذبح نمايد؛ آيةاللَّه خامنه اى.

5- تأخير تا روز سيزدهم جايز است و اگر به هر صورت تأخير شد، در شب نيز جايز است؛ آيةاللَّه مكارم.

6- ذبح در شب مجزى نيست؛ و اگر نتوانست در روز عيد قربانى كند و تأخير به خاطر حرج باشد، روز عيد حلق يا تقصير مى كند و روز يازدهم قربانى مى كند؛ آية اللَّه تبريزى.

7- اگر فردى روز دهم نتوانست قربانى كند در شب نمى تواند اين كار را انجام دهد بلكه بايد به روز بعد موكول كند؛ آيات عظام: حكيم، سبحانى، صانعى.

8- تأخير از روز عيد قربان جايز نيست؛ ولى اگر تا آخر ذى الحجة تأخير كرد گناه كرده ولى قربانى صحيح است و ذبح در شب جايز نيست؛ آية اللَّه شاهرودى.

ص: 157

«115»

ص: 158

صحيح است گرچه گناه كرده است؛ آية اللَّه شاهرودى.

6- بنابر احتياط مستحب تأخير نيندازد و اگر تأخير انداخت در ايام تشريق ذبح كند؛ و اگر نتوانست در بقيه ماه ذى حجه قربانى كند؛ آية اللَّه صانعى.

«116»

ص: 159

و آيةاللَّه سبحانى.

6- اگر خود حاجى ذبح مى كند بايد خودش نيت كند و اگر ديگرى را نائب كرده، اظهر آن است كه نيت نائب، كافى است، ولى از طرف منوب عنه نيت كند و احتياط مستحب آن است كه هر دو نيت كنند؛ آية اللَّه شاهرودى.

7- نيّت را نايب در موقع ذبح بكند و اقوى آن است كه خود شخص هم اگر حاضر باشد نيّت بكند؛ آية اللَّه صانعى.

8- نيت را بايد حاجى انجام دهد و اگر حاجى هنگام ذبح حضور نداشته باشد احتياط اين است كه ذابح نيز نيت كند؛ آية اللَّه اردبيلى.

«117»

ص: 160

انجام قربانى نايب كرده باشد و اگر خصوص ذبح را خواسته باشد، ايمان لازم نيست، ولى خودش بايد نيت كند؛ يعنى قصد قربانى و قربت را داشته باشد؛ آيات عظام: جوادى آملى، خامنه اى، سبحانى، فاضل و نورى.

3- ايمان در ذابح شرط نيست و اسلام كافى است؛ آيات عظام: گلپايگانى، بهجت، تبريزى، خويى، زنجانى، سيستانى، شاهرودى، صافى، گلپايگانى، صانعى، وحيد، عزّالدين زنجانى، مكارم واردبيلى.

ص: 161

«118»

ص: 162

انجام مى دهد، بايد حلق كند؛ آية اللَّه سبحانى.

5- واجب است؛ آية اللَّه اردبيلى.

6- حلق در حق صروره متعيّن است؛ آية اللَّه حكيم.

«119»

ص: 163

سبحانى، آيةاللَّه عزالدين زنجانى.

«120»

ص: 164

مستحب آن است كه بعد از قربانى نيز تقصير كند؛ آية اللَّه شاهرودى.

6- احتياط آن است كه تقصير و يا حلق در روز عيد باشد اگر چه جواز در تأخير آن تا آخر ايّام تشريق بعيد نيست، بلكه تا ايامى كه صحيح است غير اعمال منى از اعمال حج به جا آورده شود؛ آية اللَّه صانعى.

7- احتياط لازم عدم تأخير است البته اگر كسى به علتى قربانى را از روز عيد به تأخير انداخت بايد حق و تقصير رانيز به تأخير بياندازد، تاپس از قربانى انجام دهد، ولى تأخير حلق و تقصير، بايد از غروب روز سيزدهم فراتر نرود؛ و اگر تا غروب روز سيزدهم نتوانست قربانى كند، بايد حلق و تقصير را انجام دهد؛ آية اللَّه سبحانى.

«121»

ص: 165

بعد قربانى كند. بلكه ترتيب بين قربانى و حلق و اعمال مترتبه بر آن را بايد على الاحوط مراعات كند؛ آيات عظام: امام خمينى جوادى و فاضل؛ مگر در حال ضرورت؛ آيةاللَّه مكارم.

آية اللَّه بهجت: ترتيب بنابر احوط رعايت شود ولى اگر به جهت عذر، ذبح به تأخير افتاد، حلق و تقصير جايز است.

2- احتياط واجب آن است كه حلق يا تقصير را در روز عيد انجام دهد و از احرام خارج مى شود؛ لكن طواف حج قبل از ذبح محل اشكال است؛ آيةاللَّه خامنه اى.

3- اگر قربانى را در منى تهيّه كرده جايز است تقصير يا حلق كند آيةاللَّه سيستانى.

4- مى تواند حلق يا تقصير كند و از احرام خارج شود ولى اعمال مكّه بايد بعد از قربانى و حلق انجام شود؛ آيات عظام: گلپايگانى، صافى، و عزالدين زنجانى.

5- نمى تواند حلق يا تقصير كند مگر تأخير آن باعث شود كه انجام اعمال مكه با خطر يا ضرر اساسى

ص: 166

يا مشقت بسيار شديد همراه شود يا غير ممكن شود، كه در اين صورت ها بعد از وكالت ذبح مى تواند حلق و تقصير كند؛ آية اللَّه زنجانى.

6- بايد در روز عيد حلق كند؛ آيةاللَّه نورى.

كسى كه روز عيدقربان نمى تواند در منى قربانى كند ولى در روزهاى بعد تا آخر ذى الحجه مى تواند، بايد در روز عيد، حلق كند و قربانى را روزهاى بعد در منى انجام دهد و احتياط مستحب پس از قربانى حلق يا تقصير را در منى تكرار كند؛ آية اللَّه شاهرودى.

7- ترتيب در اعمال منى مستحب مى باشد؛ آية اللَّه صانعى.

8- اگر نتوانست قربانى را انجام دهد بايد حلق و تقصير را به تأخير بياندازد ولى اين تأخير از غروب روز سيزدهم فراتر نرود. و اگر تا غروب روز سيزدهم نتوانست قربانى كند؛ بايد حلق و تقصير را همان روز انجام دهد؛ آية اللَّه سبحانى

9- اگر تأخير ذبح تا روز دوازدهم است، بايد حلق را بعد از ذبح انجام دهد و اگر از روز دوازدهم نيز به تأخير بيفتد مى تواند حلق كرده و باقى اعمال را به جا

ص: 167

آورد و تا آخر ذى حجه هر وقت كه توانست ذبح كند؛ آية اللَّه موسوى اردبيلى.

10- به مسأله؟؟؟ مراجعه شود؛ آية اللَّه تبريزى.

«122»

ص168

ص: 169

ص: 170

6- بايد سعى و طواف نساء را هم اعاده نمايد. آية اللَّه سبحانى.

7- طواف زيارت را اعاده كند و اعاده سعى و طواف نساء على الاحوط است؛ آية اللَّه صانعى.

ص: 171

«124»

ص: 172

«125»

ص: 173

ص: 174

گلپايگانى، خامنه اى، سيستانى، حكيم، صافى، صانعى، عزالدين زنجانى، فاضل، مكارم و نورى.

5- در هيچ جا تخيير ثابت نيست؛ آيةاللَّه زنجانى.

«127»

ص: 175

نمى شود؛ آيات عظام: خويى، تبريزى، وحيد، سيستانى و عزّالدين زنجانى.

آيةاللَّه حكيم، همين نظر با اين اضافه: احكام جماعت مترتب مى شود.

3- نماز با آنان در حال ضرورت بى اشكال است؛ و در غير حال ضرورت، اگر موجب تأليف قلوب آنها و دفع اتهام به شيعه باشد، شركت خوب است ولى بايد با تمكن اعاده نمايند و خروج از مسجد هنگام اقامه نماز جماعت شايسته نيست؛ آيةاللَّه صافى و آيةاللَّه گلپايگانى.

4- شركت در نماز جماعت خوب است ولى در شرايط فعلى بايد نماز اعاده شود؛ آية اللَّه زنجانى.

«128»

ص: 176

2- بايد اعاده شود يا وظيفه منفرد، رعايت شود؛ آيات عظام: بهجت، سبحانى و وحيد؛ و حكم اقتداى صورى طبق فتاواى آيات عظام: خويى، تبريزى، سيستانى و شاهرودى در مسأله قبل گذشت.

3- نماز كسانى كه پشت سر يا دو طرف امام ايستاده اند، صحيح است، ولى نماز افرادى كه روبروى امام قرار دارند صحيح نيست؛ آيةاللَّه خامنه اى.

4- نماز به نحو استداره مانعى ندارد ولى بنابر احتياط بايد به حسب دايره مقدم بر امام نباشد و همچنين بنابر احتياط، نزديكتر از امام به كعبه هم نباشد؛ آيةاللَّه مكارم و آية اللَّه اردبيلى؛ در فرض صحت اصل اقتدا و گذشت حكم لزوم اعاده در مسأله قبل؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.

5- نماز به نحو استداره مانعى ندارد ولى در شرايط كنونى به نماز با عامه نمى توان اكتفا كرد؛ آية اللَّه زنجانى.

6- در غير مورد تقيه استداره جايز نيست؛ ولى اگر كسى نمى دانسته و به اين صورت خوانده نمازش صحيح و قضا ندارد؛ آيةاللَّه فاضل.

ص: 177

- با حفظ نسبت در تمام دايره صحيح است؛ آيةاللَّه نورى.

7- اگر پشت سر امام جماعت باشد و قرائت را بخواند، صحيح است وگرنه باطل است؛ آية اللَّه حكيم.

«129»

ص: 178

3- اگر مخالف تقيه و يا موجب هتك و انگشت نما شدن نباشد، در محلى از مسجد كه بتواند بر ما يصحّ السجود عليه سجده نمايد، نماز بخواند؛ آيةاللَّه فاضل.

4- اگر در آن مكان، تمكن از سجود بر آنچه سجود بر آن جايز است ندارد، سجده صحيح است؛ آيةاللَّه خويى و آيةاللَّه سيستانى.

5- اگر در مسجد، تمكن از سجود بر ما يصحّ السجود عليه ندارد، جايز است؛ آيةاللَّه تبريزى و آية اللَّه اردبيلى.

6- در صورت امكان بايد بر «ما يصحّ السجود عليه»، سجده كند، مگر از جهت تقيّه نتواند، كه در اين صورت اگر زمان يا مكانى ديگر هست كه رعايت، ممكن است، اكتفا به غير آن، خلاف احتياط است؛ آيةاللَّه بهجت.

7- قرار دادن چيزى در محل سجده اگر خلاف تقيه باشد، جايز نيست و واجب است نمازگزار كوشش كند كه تا در صورت امكان، جايى بيابد كه بر سنگفرش يا چيزى كه سجده بر آن صحيح است، سجده كند؛ و اگر تقيّه ايجاب كند كه بر فرش سجده

ص: 179

كند، نمازش صحيح است؛ آيةاللَّه خامنه اى.

8- سجده بر فرش كفايت نمى كند و بايد نماز را اعاده كند؛ آيات عظام: سبحانى، شاهرودى، زنجانى و وحيد.

«130»

ص: 180

وقت، نماز صحيح است آيات عظام: بهجت، جوادى، خامنه اى، زنجانى، حكيم، سيستانى، شاهرودى، صانعى، فاضل و مكارم.

2- چناچه احتمال بدهد تا آخر وقت، هواپيما فرود نمى آيد، مى تواند بخواند ولى اگر در وقت رسيد، بايد اعاده كند؛ آيات عظام: تبريزى، سبحانى و عزّالدين زنجانى.

آيةاللَّه صافى و آيةاللَّه اردبيلى: همين نظر بنابر احتياط.

تذكّر: در صورتى كه وقت نماز در هواپيما فوت مى شود، بايد در هر صورت با تحصيل طهارت، با رعايت شرايط ممكنه، نماز بجا آورده شود.

ص: 181

ص: 182

7- در مسائل عمره و حج بر تقليد ميت باقى نمانند؛ آية اللَّه زنجانى.

8- واجب است به شرط عمل به فتواى وى؛ آيةاللَّه مكارم.

9- واجب است؛ آيةاللَّه نورى.

10- بقاء بر تقليد ميت جايزاست در مسائلى كه از او ياد گرفته؛ آية اللَّه شاهرودى.

11- اگر مجتهدى كه انسان از او تقليد مى كند از دنيا برود، بايد از مجتهد زنده تقليد كند ولى در مسايلى كه آنها را ياد گرفته است بنابر تقليد قبلى جائز است؛ آية اللَّه سبحانى.

12- بايد در مسائلى كه در زمان حيات وى يادگرفته ولو فراموش كرده باشد، باقى بماند؛ آيةاللَّه تبريزى.

«133»

ص: 183

زنجانى، سيستانى، سبحانى، شاهرودى، صافى، حكيم، صانعى، عزّالدين زنجانى، فاضل، وحيد، اردبيلى و نورى.

2- احوط است؛ امام خمينى و آيةاللَّه خامنه اى.

«134»

ص: 184

است؛ آيةاللَّه فاضل و در صورت شك احتياط رجوع به مجتهد حى است آيةاللَّه صافى.

6- اگر اعلميت حى معلوم نشود، بقا واجب است؛ آيةاللَّه وحيد و آيةاللَّه حكيم.

7- در صورت تساوى ميت و حى يا شك در اعلميت هر كدام، عمل به فتواى ميت در آن چه بدان عمل كرده، واجب است و در بقيه به حى رجوع نمايد؛ آيةاللَّه مكارم.

8- در صورت تساوى مخير است؛ ولى اگر يكى از آنان پرهيزگارتر است، به احتياط واجب از او تقليد كند؛ آية اللَّه شاهرودى.

«135»

ص: 185

بنابر احتياط واجب.

به مساوى جايز است؛ ا مام خمينى، فاضل، عزّالدين زنجانى.

آيت اللَّه بهجت: در صورت تساوى، در تمام مسايل يا بعض مسايل غير مرتبط، جايز است، هر چند احوط ترك عدول است مگر به اعلم و حكم اورعيّت مانند اعلميّت است.

«136»

ص:186

ص: 187

ص: 188

عمره واجب، چنانچه راه ديگرى غير از ثبت نام نباشد و يا راه ديگر مشقت داشته باشد، خمس واجب نمى شود، ولو اينكه نوبت فرد پس از پايان سال خمسى باشد، مگر اينكه ثبت نام و واريز كردن پول فقط به معناى حق اولويت باشد و پول در ملكيت فرد باقى بماند كه در اين صورت پس از گذشت سال، بنابر احتياط واجب بايد خمس آن را بپردازد؛ آية اللَّه اردبيلى.

«138»

ص: 189

3- خمس ندارد؛ آيات عظام: بهجت، صانعى و مكارم.

توجه: طبق نظر همه آيات عظام در صورت تشرف درهمان سال واريز، خمس ندارد.

4- از درآمدهاى سال وصول سود محسوب مى شود؛ اگر در همان سال صرف مؤونه شد، خمس ندارد و در غير اين صورت بايد خمس آن را بدهد؛ آية اللَّه سبحانى.

«139»

ص: 190

خامنه اى، صانعى و نورى

«140»

2. آيا به سرمايه و محل كسب و زمين كشاورزى خمس تعلق مى گيرد؟

1- تعلق نمى گيرد مگر در زائر بر شأن؛ آية اللَّه بهجت

2- اگرگذر زندگى منوط به آن باشد تعلق نمى گيرد؛ آيات عظام؛ شاهرودى، زنجانى، فاضل، عزالدين زنجانى، اردبيلى

3- تعلق مى گيرد؛ آية اللَّه تبريزى و آية اللَّه صانعى

4- در صورتى كه با دادن خمس آنها بتواند زندگى خود را در حدّ شأن اداره كند، خمس دارد؛ آية اللَّه سبحانى

«141»

ص: 191

1- تعلق نمى گيرد؟ آيات عظام: بهجت، زنجانى، فاضل، جوادى، صانعى، عزالدين زنجانى

2- خمس دارد؛ آيات عظام: تبريزى، شاهرودى، سبحانى؛ مگر با پرداخت خمس قادر به تهيه مسكن يا جهيزيه نباشد آية اللَّه نورى و يا عدم تهيه به حسب عرف محل عيب شمرده شود؛ آية اللَّه اردبيل

3- براى تهيه مسكن اگر نياز فعلى باشد و قدرت بر تهيه يك سال نداشته است خمس ندارد اما براى جهيزيه دارد؛ آيةاللَّه صافى.

«142»

ص: 192

«143»

ص: 193

5- در موارد مشكوك بايد مصالحه شود آية اللَّه خامنه اى

6- اگر مايحتاج را از درآمد وسط سال تهيه نموده، خمس ندارد؛ آية اللَّه صانعى و اگر مخلوط بوده و نمى داند، خمس آن را رستگردان و مصالحه مى كند؛ آية اللَّه شاهرودى.

7- نسبت به گذشته به قدر متيقن عمل مى كند؛ آية اللَّه عزالدين زنجانى

5- بنابر احتياط واجب بايد همه دارائى موجود خود به استثناى اموالى كه به آنها خمس تعلق نمى گيرد را محاسبه و با مرجع تقليد يا وكيلش نوعى مصالحه كند؛ آية اللَّه سبحانى

«144»

ص: 194

نورى، صانعى، شاهرودى

2- نمى تواند كسر كند؛ آية اللَّه زنجانى و آية اللَّه اردبيلى

3- اگر داراى شغل است مبلغ مخمس را كسر كند؛ آية اللَّه سيستانى.

4- در صورتى كه بدهى بابت مونه همان سال باشد و قصد پرداخت آن را از ربح سال داشته باشد كسر مى شود آية اللَّه خامنه اى.

5- اگر عين پول خمس داده شده موجود است و يا اين كه پول مخمس سرمايه كسب قرار گرفته است كم مى شود و مازاد بر آن خمس دارد ولى اگر پول مخمس صرف شود از درآمد سال بعد به اندازه آن استثنا مى شود آية اللَّه خامنه اى

6- اگر خمس سرمايه را داده، سرمايه خمس داده شده كم مى شود اما اگر پس انداز باشد در صورتى كسر مى شود كه عين مخمس باقى مانده باشد؛ آيةاللَّه صافى.

7- چنانچه سرمايه ثابتى دارد كسر مى كند؛ آية اللَّه عزالدين زنجانى

ص: 195

8- اگر عين پول خمس داده شده موجود است و يا اينكه پول خمس سرمايه كسب قرار گرفته است كم مى شود و مازاد برآن خمس دارد ولى اگر پول خمس مصرف شود از درآمد سالِ بعد به اندازه آن استثناء نمى شود

«145»

ص: 196

آيةاللَّه صافى.

5- بايد خمس اضافه را بدهد؛ آية اللَّه تبريزى و آية اللَّه فاضل

7- بدهى كه مقابل آن درمان اضافه از مؤنه سال باشد، از مال كم مى شود؛ آية اللَّه شاهرودى

8- اگر دين براى سرمايه نبوده خمس ندارد؛ آية اللَّه صانعى

9- لازم نيست خمس بپردازد؛ ولى وقتى بدهى را پرداخت، نمى تواند آن را جزء مخارج سال پرداخت حساب كند؛ آية اللَّه اردبيلى

10-/ بدهى حالّ كه ملزم به پرداخت است خمس ندارد؛ آية اللَّه نورى

8- در صورتيكه بدهى بابت مؤنه همان سال باشد و قصد پرداخت آن را از ربح سال داشته باشد كسر مى شود آية اللَّه خامنه اى.

ص: 197

ص: 198

مايوس باشد، از طرف صاحبش صدقه بدهد.

آيةاللَّه زنجانى: با اذن حاكم شرع.

«147»

ص: 199

صورت برداشتن، راجح و يا حتى در برخى موارد، لازم مى شود.

2- در لقطه غير حرم، بعد از اعلانِ يك سال، مخيّر است بين تصدّق، يا نگهدارى براى مالك آن و يا برداشتن براى خود با قصد ردّ به صاحبش در صورت پيدا شدن وى؛ ولى در لقطه حرم، فقط بين دو امر اول، مخيّر است و نمى تواند براى خود بردارد. (اين، مطابق نظر اكثر است و تفصيلاتى از جهت فتوى و احتياط، در آن وجود دارد.)

تذكر: مطابق مسأله 1363 مناسك محشّى، طبق نظر آيات عظام: اراكى، سبحانى، فاضل و مكارم؛ برداشتن لقطه حرم بنابر احتياط واجب، (آية اللَّه شاهرودى: بنابر فتوى) جايز نيست، و ساير مراجع در آن، قائل به كراهت يا احتياط استحبابى هستند؛ و نيز در لقطه كمتر از درهم، بر اساس نظر آيات عظام خويى، سيستانى و فاضل، بنابر احتياط، تملّك آن جايز نيست و بايد آن را صدقه بدهد.

آيةاللَّه زنجانى: نبايد لقطه حرم را بردارد، مگر

ص: 200

براى يافتن مالك يا نگهدارى براى او هر چند كمتر از درهم باشد.

«148»

ص: 201

دسترسى صاحبش به آن نباشد و از طريق ديگر نيز امكان رساندن آن به صاحبش نباشد، بايد آن را از طرف صاحبش به فقير صدقه بدهد.

«150»

اگر مالى را از كسى ببرند (مثل كفش) اگر بداند آنچه بر جاى مانده است مال كسى است كه كفش او را برده است، در صورتى كه از دسترسى به وى مايوس باشد، مى تواند آن كفش را بر دارد؛ و اگر كفش بر جاى مانده قيمتش از مال او بيشتر است مابه التفاوت را به نيت صاحبش (با اذن حاكم شرع) صدقه دهد.

«151»

در مواردى كه كسى مال ديگرى را از روى اشتباه بر مى دارد (مانند كفش) و در اثر برداشتن وى، صاحب آن به زحمت مى افتد، مثل اين كه احتمالًا با پاى برهنه به منزل رفته است و مانند آن، مناسب است بردارنده، علاوه بر عمل به وظيفه لازم، به نيّت استرضاى وى، مقدارى صدقه بدهد.

ص: 202

«152»

ص: 203

«153»

ص: 204

اميرالمؤمنين الامام على عليه السلام

يَنْبَغي لِمن وَلِيَ أمْرَ قَوْمٍ أنْ يَبْدأ بِتقْويمِ نفْسِه قَبْل أنْ يشْرَعَ في تَقْويمِ رعيّتِه وَ إلّا كانَ بِمنْزِلَة مَن رامَ اسْتِقامَةَ ظِلِّ العُودِ قَبْلَ أن يَسْتَقيمَ ذلك العُود

كسى كه زمام كار مردمى را در دست مى گيرد، بايد پيش از آنكه اصلاح مردم را آغاز كند، به اصلاح خود بپردازد؛ در غير اين صورت، مانند كسى است كه پيش از راست كردن چوبى، بخواهد سايه آن را راست كند.

شرح نهج البلاغة ج: 20 ص: 269