با پيامبر مهربانى

سپيده سخن

ص: 18

صرف باطل نكند عمر گرامى پروين آن كه چون پير خرد، راهنمايى دارد

پروين اعتصامى

و خوشا به حال آنان كه گل هاى رنگارنگ از شاخ مراد مى چينند. حال كه ناخداى سبزپوش بحر ولايت، جان زمان را به نام هميشه نورانى رسول وحى و پيامبر رحمت صلى الله عليه و آله آذين بسته، بهترين فرصت براى اين كار است و سخنان گهربار پيامبر بهترين هديه اى است كه مى توان در آغاز بهار هديه همراهان ساخت. نبى مكرم مى فرمايد:

مسلمان به برادرش، بهتر از كلمه اى حكمت آميز كه بر هدايت او بيفزايد يا او را از سقوط بازدارد، هديه نمى دهد. (1)

پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله، هر جا كه دل هاى مردم را براى شنيدن آماده مى ديد، سخن مى گفت؛ چه بر منبر، چه روى زمين و چه سوار بر شتر؛ گاه نيز ايستاده

آ

آينده نگرى در كار

بايد پيش از انجام هر كارى، سود و زيان مادى و معنوى آن راسنجيد و با مقايسه دريافت كه آيا انجام آن كار به سود و صلاح است يا خير؟

كسانى كه در زندگى چنين محاسبه اى را در نظر مى گيرند، نه تنها پشيمان نخواهند شد، بلكه هميشه از نتيجه كار خشنودند. در حقيقت، هر كار سنجيده و حساب شده اى به كام يابى بسيار نزديك است. پس يكى از راه هاى موفقيت در زندگى اين است كه انسان جوانب هر كارى را بسنجد و سود و زيان آن را بررسى كند.

الف

احترام به هم نشينان

انسان بايد به هم نشينان خود احترام بگذارد، با آنان برخوردى بى تكلف داشته باشد و آنان را با بهترين اسم بخواند تا پيوند دينى بين آنان مستحكم تر شود.

انسان بايد با كسانى هم نشين شود كه هم تراز او بوده و از فرهنگ يكسانى برخوردار باشند؛ زيرا هر دسته و گروهى، رفتارى متناسب با فرهنگ خود دارند و اگر با غير خود مباشرت كنند، به اختلاف و ناسازگارى دچار خواهند شد. بنابراين، براى پايدارى دوستى ها انسان بايد با كسانى معاشرت كند كه از نظر دينى و فرهنگى، هم تراز او باشند. پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله در اين باره مى فرمايد:

افْضَلُ الْحَسَناتِ تَكْرِمَةُ الْجُلَساءِ. (1)

بهترين كارهاى نيك، گرامى داشتن هم نشنيان است.

همچنين فرموده است:

احسان و نيكوكارى

دستگيرى از محرومان و كمك به مستمندان، عبادت است و خداوند را خشنود مى سازد. گاهى صدقه در قالب كمك هاى مالى معنا مى يابد و خداوند نيز براى صدقه دهنده، پاداش هاى فراوانى را در نظر گرفته است. البته با گسترش مفهوم صدقه، آن را مى توان به هرگونه ترك آزار ديگران نيز تعميم داد. اگر كسى سليم النفس باشد و در پى آزار ديگران نباشد، نزد خداوند، ثواب كسى را دارد كه به ديگران صدقه داده و در حق آنان احسان كرده است. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در اين باره فرمود:

تَرْكُ الشَّرِّ صَدَقَةٌ.(2)

ترك كردن بدى، صدقه است.

ارزش علم و عبادت

از دير زمان اين پرسش مطرح بوده است كه علم برتر است يا عبادت؟ نشستن در حلقه علمى بهتر است يا پرداختن به تكليف عبادى؟ بايد دانست كه در عبادت، انسان فقط به خود مى رسد، ولى دانش، هم فايده فردى دارد و هم سود اجتماعى. البته دانشى مورد تأييد اسلام است كه به حال فرد و جامعه، مفيد باشد. دانشى كه فايده اى نداشته باشد يا متضمن زيانى باشد، از گردونه اين مقايسه خارج است. دانش مى تواند بشر را به تكنولوژى برتر برساند و نيز مى تواند زمينه ساز وارد آمدن زيان هاى جبران ناپذيرى براى جامعه انسانى باشد. نمونه آن در ساختن سلاح هاى ميكروبى، شيميايى يا بمب هاى اتمى و هيدروژنى به خوبى نمايان است.

در كنار اين نبايد از ياد ببريم كه بسيارى از پيشرفت هاى بشر در پرتو دانش صورت گرفته است. پيامبر ارجمند اسلام درباره وزن علم و عبادت مى فرمايد:

ارزش هدايت ديگران

هدايت ديگران و بازداشتن آنان از انحراف، يكى از بزرگ ترين وظايف انسان است. برخى مى پندارند اين مهم را تنها يك دانشمند يا عالم دينى بايد انجام دهد، در حالى كه چنين نيست و همه اعضاى جامعه اسلامى بايد براى انجام آن بكوشند. چه بسا با يك رفتار سنجيده يا سخن منطقى، آينده روشنى براى يك فرد يا خانواده و در نتيجه، جامعه رقم بخورد.

همه روزه، حوادث گوناگونى رخ مى دهد كه اگر افراد در آن مسئله پا در ميانى كنند، ممكن است به راه هاى تاريك كشيده نشود. بسيار اتفاق مى افتد كه

استبداد رأى

استبداد رأى، نشانه خودخواهى و يكى از صفات ناپسند اخلاقى است. دارنده اين صفت، انتظار دارد كه ديگران حتماً سخن او را بپذيرند و بى چون و چرا اجرا كنند. اين گونه افراد به دليل انتظار پوچ و بى اساس خود، بيشتر با ناكامى روبه رو مى شوند و مردم به آنان، پاسخ مثبت نمى دهند. به طوركلى،

استفاده از تجربه هاى ديگران

برخى انسان ها با زيركى و حسابگرى ويژه خود، از تجربه هاى ديگران بهره مى برند. بسيار اتفاق مى افتد كه افراد در كوتاه ترين زمان ممكن به كمك تجربه هاى ديگران به مسائل جديدى دست مى يابند، در حالى كه اگر به خود متكى بودند، براى رسيدن به آن، بايد زمان زياد و هزينه هاى هنگفت

اظهار خوشحالى از گناه

برخى پس از انجام دادن گناه، از كار خود شرمنده و پشيمان مى گردند و همين پشيمانى سبب مى شود كه به خدا روى آورند و ديگر به گناه آلوده نشوند. آنان مى كوشند تا ديگران هرگز از كارشان باخبر نشوند.

اظهار كردن حق

بسيارى از انسان ها با اينكه حق را تشخيص مى دهند، ولى از بيان صريح و آشكار آن خوددارى مى كنند. اين گريز از اداى حق و حقيقت، دلايل

اميدوارى به رحمت خداوند

در هيچ حال، نبايد از بخشش خداوند بزرگ نااميد شد. ممكن است گناه فرد، بسيار بزرگ باشد، ولى

ب

بدترين فقر

نادانى، بيمارى درمان ناپذيرى است. نادان استقلال فكرى ندارد و مانند بيد، با هر بادى به سويى مى چرخد. هميشه چشم به ديگران دوخته است تا براى او تصميم بگيرند و در اين ميان نمى داند كه مسير هدايت را مى پيمايد يا راه گمراهى را؛ زيرا اين موضوع را راهنمايى نادان مشخص مى كند. اگر

بدگويى در غياب افراد

بدگويى و غيبت از عادت هاى بسيار ناپسند است.

شخص بدگو و غيبت كننده، در غياب ديگران درباره آنان سخنانى مى گويد كه ايشان را ناراحت مى كند.

ازاين رو، همواره از آشكار شدن سخن خود، در رنج

بدهكارى در اثر قرض هاى نابجا

انسان گاهى در زندگى خود به كمك مالى ديگران نياز پيدا مى كند. پس بايد نيازهاى اساسى خود را از راه «قرض الحسنه» كه يك سنّت اصيل اسلامى است، برآورده كند. با اين حال، متأسفانه بعضى افراد در بسيارى از مسائل جزئى، به سوى اين و آن دست

برادران الهى

تنها دوستانى ارزشمندند كه انسان را در مسير صحيح هدايت كنند و از گرداب هاى انحراف، نجات بخشند. چنين دوستانى، حافظ دين و ايمان انسان هستند و او را در گرفتارى هاى زندگى يارى خواهند كرد. بايد بكوشيم با افرادى كه از كردار و گفتارشان، عطر الهى برمى خيزد، طرح دوستى

بهترين كردار

ترك محرمات و انجام واجبات، راه دست يابى به كمال و اطاعت از ذات الهى است. در كنار اين اعمال عبادى و دورى از گناهان، آدمى بايد قناعت پيشه كند و به روزى تقسيم شده الهى راضى باشد.

حرص و طمع از موانع كمال آدمى هستند و انسان كمال جو، در دام آنها اسير نمى شود. مگر نه اين

بى احترامى به والدين

پدر و مادر حق بزرگى بر انسان دارند؛ زيرا حيات و هستى انسان ها، مرهون وجود والدين است و خدمات شبانه روزى فرزندان نمى تواند ذره اى از تلاش خالصانه و بى دريغ آنان را پاسخ گو باشد. چه بسيار ناپسند است اگر انسانى كه توان كوچك ترين حركتى را نداشت و با مراقبت و نگه دارى والدين، به دوران شكوفايى و جوانى رسيده است، با ناسپاسى و نمك نشناسى به والدين ناسزا بگويد و مايه رنجش خاطر آنان گردد. ادب و انسانيت اقتضا مى كند كه دست كم اگر نمى توانيم تلاش هاى

پ

پرخورى

بعضى افراد گمان مى كنند هر چه بر سر سفره گذاشته اند، براى مصرف است و با تلاش و اصرار زياد مى خواهند آن را ميل كنند. در حالى كه اين كار، سرآغاز بسيارى از بيمارى ها و بر خلاف توصيه هاى ائمه معصومين عليهم السلام است. آن بزرگواران تأكيد دارند پيش از سيرى كامل و با وجود داشتن اشتها به غذا، از سر سفره برخيزيد. بسيارى از اوقات، با اينكه پزشكان، افراد را از خوردن غذاى بيش از حد منع مى كنند، باز مى بينيم كه آنان نمى توانند از اشتهاى كاذب خود جلوگيرى كنند. در نتيجه، به بيمارى هاى ديگرى دچار مى شوند. پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله در بيان

پرخورى و سخت دلى

كسانى كه به پرخورى عادت دارند، از كارهاى عبادى و وظايف معنوى خود باز مى مانند؛ زيرا پرخورى، امكان هرگونه فعاليتى را از آنان مى گيرد.

در اين صورت، به تدريج در چنگال انواع بيمارى هاى جسمى و روحى گرفتار مى شوند و سلامتى خود را از دست مى دهند. نبود سلامتى نيز قدرت انديشيدن را از آنان مى گيرد. افزون بر اين، ممكن است بعضى افراد، براى سير كردن خود، به هر حلال و حرامى پناه ببرند. بدين ترتيب بايد منتظر عذاب الهى باشند. پيامبر اسلام مى فرمايد:

پرده پوشى

چون انسان معصوم نيست، ممكن است در طول زندگى مرتكب گناه يا اشتباهى شود كه هر چند از نظرگاه الهى دور نمى ماند، ولى دوست ندارد اسرارش در بين مردم، آشكار و رسواى عام و خاص شود. بنابراين، اگر انسان از اعمال پنهانى كسى آگاه شود، اجازه ندارد آن را آشكار كند؛ زيرا سبب لكه دار شدن حيثيت و آبروى آن فرد مى شود و چه بسا وى گستاخ تر شود و حتى آشكارا به كارهاى بدتر دست يازد. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله درباره حفظ اسرار ديگران مى فرمايد:

لا تَخْرِقَنَّ عَلى احَدٍ سِتراً. (2)

هرگز پرده اسرار ديگران را نَدريد.

پرسش قيامت

يكى از نام هاى قيامت، «يوم الحساب» است. در اين روز، انسان بايد پاسخ گوى گفتار و رفتار خود باشد، هرچند خداوند از نهان و پنهان ما آگاه است. در اين روز، از سرمايه عمر انسان مى پرسند و از اينكه عمر گران مايه را در چه راهى به كار گرفته است. از بهترين دوران عمر كه مى تواند بار و بنه فراوان برچيند (يعنى جوانى) مى پرسند كه چگونه از بهار عمر، بهره بردارى كرده است. از مالش مى پرسند كه آن را از چه راهى به دست آورده و در چه طريقى مصرف كرده است. در پايان نيز مى پرسند كه آيا عشق و محبت اهل بيت عليهم السلام را در تار و پود وجود خود تنيده يا از آن فاصله گرفته و جاده گمراهى را پيموده است. به هر حال، سعادت و شقاوت هر كس در گرو پاسخى است كه در چنته دارد. پيامبر خدا، محمد مصطفى صلى الله عليه و آله مى فرمايد:

لا تَزُولُ قَدَما عَبْدٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حَتى يُسْأَلَ عَنْ

پرسش گرى

اساساً هر پرسشى كه از اهل آن پرسيده شود، بر دانسته هاى آدمى افزايد و درجه اى هم نزد خالق هستى مى يابد. اگر انسان رنج پرسيدن را بر خود هموار كند، در پرتو نور و روشنايى دانش، آرامش مى يابد. پرسيدن، عيب نيست و چيزى از مقام و

پرهيز از نجوا

اگر خواستيد سخنى خصوصى را به كسى بگوييد، سعى كنيد گفت وگوى تان در حضور ديگران، نجواگونه نباشد؛ زيرا در اين حالت، اطرافيان مى پندارند درباره آنان صحبت مى كنيد يا اينكه شما، آنان را غريبه فرض كرده و سخن تان را با ايشان در ميان نگذاشته ايد. در نتيجه، بدگمانى پديد مى آيد و رشته محبت و دوستى از هم گسيخته خواهد شد.

شايسته است از گفت وگوهاى خصوصى در حضور ديگران بپرهيزيم تا زيان هاى روحى به ديگران وارد نيايد. پيامبر گرامى اسلام نيز در هشدارى مى فرمايد:

اذا كانُوا ثَلاثَةً فَلا يَتَناجى إِثْنان دُونَ الثّالِثِ. (1)

پشتكار

بعضى افراد با اينكه هوش و استعداد كافى دارند و زمينه هاى رشد و تعالى نيز براى آنان فراهم است، ولى پيشرفت چندانى ندارند. اين ناكامى بيشتر به دليل نداشتن همت و پشتكار كافى است. در مقابل، افراد بى استعدادى را مى بينيم كه با پشتكار و تلاش و پى گيرى همه جانبه به بهترين موفقيت ها دست مى يابند. بارى، آدمى با پشتكار مى تواند بسيارى از ضعف ها و ناتوانى هاى خود را جبران كند و به پيروزى هاى عالى دست يابد. رسول اللَّه صلى الله عليه و آله در تشويق به پى گيرى و تلاش مى فرمايد:

مَنْ يُدِمْ قَرْعَ الْبابِ يُوشَكُ أَنْ يُفْتَحَ لَهُ. (1)

هر كس به كوفتن در ادامه دهد، در را به سوى

پناهگاه نيازمندان

بعضى از انسان ها نزد مردم جايگاهى بس ارزشمند دارند و مردم در رفع مشكلاتشان به سوى آنان مى شتابند. اين توفيقى ربّانى است كه شامل حالشان شده است تا گشايشگر گره هاى كور زندگى ديگران باشند. زمانى كه به اين اشخاص مراجعه مى كنيم، با نهايت احترام و عزّت با ديگران برخورد مى كنند، به گونه اى كه فرد احساس حقارت نمى كند، بلكه آنان را چون برادرانى مهربان مى بيند. اين بزرگواران، بى اعتنا از كنار مشكلات ديگران نمى گذرند، بلكه خود به سويشان مى شتابند و رنج سؤال را از دوش آنان برمى دارند. آنان از كمك به ديگران شادمانند و رفع خواسته هاى ديگران را تحفه اى رحمانى مى شمارند. چه سعادتى از اين بهتر كه آدمى، پناه گاهى براى ديگران باشد؛ تكيه گاهى مطمئن كه خود به پناه گاهى قدرتمند پيوسته است. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله درباره چنين انسان هايى مى فرمايد:

انَّ لِلَّهِ عِباداً يَفْزَعُ الَيْهِمُ النَّاسُ فِي حَوائِجِهِم، اولئِكَ هُمُ الْآمِنُونَ مِنْ عَذابِ اللَّهِ يَوْمَ

پندآموزى از درگذشتگان

رفتن به گورستان و انديشيدن درباره فرجام كار، انسان را متوجه سرنوشت آينده خود مى كند و با اندكى تأمل، پى مى برد كه دوران خوشى ها و ناخوشى ها به سرعت ابر و باد در گذر است. بارى، آنچه انسان را به سعادت و سربلندى مى رساند، رفتار نيك اوست. پس نيكوست كه از گذر ايام و سرگذشت مسافرانى كه به سراى آخرت شتافته اند، عبرت گيريم و خود را براى اين سفر خطير آماده كنيم. پيامبر بزرگوار اسلام درباره اهميت پندآموزى از درگذشتگان مى فرمايد:

اطَّلِعْ فِى الْقُبُورِ وَ اعْتَبِرْ بِالنُّشُورِ. (2)

در قبرها بنگر و از روز رستاخير پند بگير.

پند و اندرز

هيچ كس نبايد خود را از نصيحت بى نياز بداند. چه بسا بزرگانى كه به دليل بى توجهى، دچار لغزش مى شوند، به راهنمايى نياز دارند. در حكومت اسلامى، مسئولان ارشد و عالى رتبه نيز بايد خود را از اشتباه مصون ندانند و در همه حال، پذيراى راهنمايى اهل منطق باشند. همچنين اگر مردم، سياست مداران يا حاكمان خود را در لغزش و اشتباه ببينند، بايد به نصيحت آنان بپردازند. بنابراين، همگان وظيفه دارند تا با نصيحت يكديگر، راه از چاه باز شناسند. پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله مى فرمايد:

اذا وَجَدَ أَحَدُكُمْ لِاخيهِ نُصْحاً فِي نَفْسِه فَلْيَذْكُرْهُ لَهُ. (1)

اگر كسى براى برادر خود نصيحتى در خاطر مى يابد، بايد به او بگويد.

ت

تحقير ديگران

هر انسانى براى خود احترام قائل است و هرگز نمى خواهد ديگران، او را تحقير كنند. چگونه انسان مسلمان حاضر مى شود روح و روانِ برادر دينى خود را آزرده سازد؟ به راستى، انسانى كه شخصيت والا و روحى لطيف و پاك دارد، هرگز حاضر نيست به ديگران اهانت كند و آنان را بى ارزش و حقير سازد. چنين كارى، مخالفت صريح با دستور پيامبر اسلام است كه مى فرمايد:

أَذَلُّ النّاسِ مَنْ اهانَ النّاسَ. (1)

خوارترين مردم كسى است كه به مردم اهانت كند.

ترويج فساد

بنيان گذار هر مكتب و ايده اى، عامل اساسى در ترويج آن سنت و ايده است. چه بسا كسانى كه مكتبى را تأسيس و در طول تاريخ، افراد زيادى از آن

تظاهر به گناه

گناهى كه انسان آشكارا و در حضور ديگران مرتكب مى شود، مستوجب مجازات بيشترى خواهد بود؛ زيرا اين كار به معناى بى اهميت دانستن دستورهاى الهى و پشت پا زدن به آنهاست. تظاهر به گناه، حيا و عفت عمومى را خدشه دار مى كند و سبب مى شود تا ديگران براى انجام گناه گستاخ شوند. در نتيجه، ميزان گناه و فساد در جامعه افزايش مى يابد و محيط پاك و سالم جامعه اسلامى آلوده مى شود. پيامبر گرامى اسلام درباره نكوهش اين ناهنجارى مى فرمايد:

كُلُّ امَّتى مُعافى إِلّا الْمُجاهِرينَ. (1)

همه امّت من بخشيده خواهند شد مگر تظاهركنندگان به گناه.

تظاهر و ريا

ريا، نوعى بيمارى است كه بعضى از مردم به آن دچار هستند. اين افراد در هر كار خيرى و در هر عمل مفيدى، به ريا و تظاهر عادت دارند. اينان اگر بدانند در كارى، نام و نشانى از آنها نيست و تعريف و تمجيدى نمى شوند، از انجام آن سر بازمى زنند. اين انسان هاى متظاهر، خواه ناخواه در اجتماع شناخته مى شوند و مردم به نيت شان پى مى برند. آنان عبادت ها و رفتارهاى خير خود را به دليل تظاهر، باطل و بى ارزش مى كنند. در مقابل، شخص با ايمان، با اخلاص كامل، عملش را براى رضاى خدا انجام مى دهد و انتظار تشكر از سوى مردم را ندارد؛ زيرا پاداش الهى، بزرگ و بى پايان است. وى به روزى چشم دوخته است كه مال و فرزند و متاع دنيوى فايده اى ندارد و اخلاص، گشاينده بسيارى از درهاى بسته به روى او خواهد بود. بنابراين، كردار نيك خود را با ريا به

تلاوت قرآن

آدمى در طول زندگى و در رويارويى با مسائل گوناگون مادى به زنگارها و آلودگى هايى دچار مى شود كه براى زدودن آن، به تصفيه روحانى نياز دارد. يكى از بهترين راه هاى تصفيه ناخالصى ها،

تنفر از گناه

ممكن است انسان بر خلاف ميل خود ناگزير شود در محل معصيت يا جايى كه گروهى در آنجا گناه مى كنند، حضور يابد. در چنين شرايطى، اگر احساس ناراحتى به او دست دهد و مايل باشد كه هر چه زودتر آنجا را ترك گويد، بايد به خود و ايمانش اميدوار باشد، ولى اگر از بودن در آنجا احساس ناراحتى نمى كند و چه بسا با آنان هم گام شود يا در درون خود خوشحال است، بايد به حال خود متأسف باشد. بايد بدانيم اگر شخصى در جمع معصيت كاران باشد و از اين توقف احساس ناراحتى كند، مانند كسانى است كه در آن شركت نداشته اند. برعكس، اگر قلب و فكر او، با مجالس لهو و لعب باشد و از حضور در آن احساس شادمانى كند، مانند حاضران در آن است. پيامبر ارجمند اسلام مى فرمايد:

مَنْ حَضَرَ مَعْصِيَةً فَكَرِهَها فَكَأَنَّما غابَ عَنْها وَ

توكل به قدرت الهى

انسان از نظر جسمانى، از بسيارى موجودات ديگر ضعيف تر است، ولى از نظر قدرت اراده و استعداد، اشرف مخلوقات است. همين قدرت روحى سبب شده است تا خداوند، موجودات ديگر را به تسخير او درآورد. انسان با قدرت اراده، زمين و آسمان و آنچه را در آن وجود دارد، تا حدودى به سيطره خود درآورده است. آن گاه كه انسان به قدرت بى پايان الهى مى پيوندد و پاى خود را از محدوده زندگى مادى فراتر مى نهد، اين توانايى افزايش مى يابد. در اين حال، خود را از هر چيز جز قدرت الهى بالاتر

تهمت دزدى

بعضى مال باختگان پس از دزديده شدن اموالشان، به هر كس بخواهند تهمت مى زنند. آنان بدون تحقيق كافى و استدلال منطقى، بى درنگ دادگاه غيابى تشكيل مى دهند و آبروى ديگران را بر باد مى دهند، در حالى كه هتك حيثيت يك انسان آبرومند در ديد شرع و عرف خطاست. آبروى افراد نبايد بازيچه پندارهاى ناصواب ما شود. پس در چنين مواردى، فرد بايد تعادل روحى خود را حفظ كند و اگر دليل و مدرك مستندى دارد، به دادگاه صالح مراجعه كند، نه

ث

ج

جدال هميشگى

بعضى افراد هميشه در فكر جدال و با ديگران در حال ستيزند و به بهانه هاى واهى، محيط امن خانواده را به صحنه هاى جنگ و جدال تبديل مى كنند. از همه بدتر اينكه حتى با خود نيز درگيرند و هميشه زيرلب غرولند مى كنند. رفتار و گفتار آنان نشان مى دهد كه در درون خويش با كسى، درگيرى لفظى يا فيزيكى دارند. اينان در خواب آرامش ندارند و با داد و قال هاى كذايى از خواب مى پرند و عرصه را بر خود و همگان تنگ مى كنند. اين افراد تعادل روحى ندارند. اطرافيان بايد با كمك

جلب اعتماد مردم

بعضى ها آن قدر پاك و با ايمانند كه ديگران در امور دين و دنياى خود به آنان اعتماد مى كنند و در گرفتارى ها و سختى ها، آنان را پشتوانه خويش مى دانند. بسيار نيكوست كه انسان به چنان مرتبه والايى دست يابد كه ديگران او را مايه دلگرمى خود بشمارند و اسرار و درخواست هاى خود را با او در ميان بگذارند. چنين فردى كه براى وجدان و شرافت انسانى احترام قائل است، در هيچ حالى، ارزش هاى معنوى خويش را فداى خواسته هاى زودگذر دنيوى

جلب رضايت الهى

اگر انسان تشخيص دهد كه كارى مورد رضايت الهى است، بايد با تمام توان در انجام آن بكوشد، هر چند ديگران را ناخوش آيد. حتى اگر ديگران به او اعتراض كنند، وى نبايد در انجام وظيفه كوتاهى كند.

آنچه اهميت دارد، ترجيح دادن رضايت الهى بر رضايت بندگان است. چنين كردارى از اعتقاد عميق و ايمان راسخ انسان هاى وارسته ريشه مى گيرد كه

جواب نامه

بعضى افراد در پاسخ دادن به نامه دوستان و آشنايان درنگ مى كنند يا نامه را براى زمانى طولانى يا براى هميشه بى پاسخ مى گذارند. وقتى كسى نامه اى مى نويسد، در انتظار پاسخ است و پاسخ ندادن، نوعى سهل انگارى و بى توجهى به نويسنده نامه است. چه بسا در نامه درخواستى داشته باشد كه با

.

چ

ح

حق كشى

برخى افراد، تنها و تنها به منافع خويش مى انديشند و براى به دست آوردن سود بيشتر مى كوشند از راه هاى گوناگون، اموال و حقوق ديگران را از چنگ آنان بيرون آورند. اين افراد، گاهى مستقيم و زمانى غيرمستقيم، براى اجراى اين مقاصد شوم، نقشه هاى گوناگونى طرح مى كنند تا صاحب حق را به چشم پوشى از حق خويش وادار كنند. طول دادن، امروز و فردا كردن و به تأخير انداختن حق يا كار مردم به منظور خسته كردن و گذشتن از حق خويش

حل اختلاف

رفع اختلاف، از بهترين كارهايى است كه مورد رضاى خداوند و مخلوقات اوست. اين اختلاف ها ممكن است در سطح خانواده به وجود آيد كه اگر ريشه دار شود، سبب از ميان رفتن بنيان هاى خانوادگى مى گردد. چنانچه اختلاف در سطح اجتماع باشد، زيان هاى آن به مراتب بيشتر است.

البته گاهى طرفين دعوا از كرده خود پشيمان مى شوند و انتظار دارند كسى با ميانجى گرى، آنان را آشتى دهد و محبت و مودّت پيشين را به آنان

حلال و حرام

برخى مى پندارند براى رسيدن به مقام هاى معنوى، بايد بسيارى از نعمت هاى پروردگار را بر خود حرام كنند و از آنها بهره نگيرند. ازاين رو، مى كوشند با پرهيز از خوردنى ها و نعمت هاى گوناگون خداوند، برخود و خانواده خويش، سخت گيرى كنند. چنين رفتارى، آنان را به مراتب قرب معنوى نمى رساند، بلكه به چاه كفران و گمراهى درخواهد افكند. رشد مادى و معنوى، به سلامت مزاج و روح آدمى بستگى دارد و اين مسئله، هنگامى براى او فراهم مى آيد كه در مسير طبيعى و در چارچوب حلال و حرام الهى، گام بردارد. سخت گيرى بى مورد، روح و

حيا و ايمان

حيا با فلسفه وجودى انسان، پيوندى ديرينه دارد. از نظر اسلام كسى كه حيا ندارد، دين ندارد؛ زيرا دين مى كوشد تا انسان، به اخلاق و رفتار انسانى آراسته شود، در حالى كه شخص بى حيا، از اين هدف فرسنگ ها فاصله دارد. البته حيا به اين معنا نيست كه انسان به گونه اى سر به زير باشد كه در هر جا فريب بخورد يا توان پرسش از مشكلات خود را نداشته باشد يا نتواند از حقوق خود پاسدارى كند. اسلام

خ

خداترسى

انسان پرهيزگار در شرايط گوناگون زندگى، خود را در محضر پروردگار متعال مى بيند و خدا را شاهد و ناظر رفتار خويش مى داند. ايمان به خداوند در اعماقِ جانِ چنين فردى ريشه دوانيده است و رشته حضور الهى را هيچ گاه گسسته نمى بيند. وى به هنگام خوشى و ناخوشى، سختى و سادگى، خداوند را نزديك ترين ياور خود مى داند و همچون كسانى نيست كه تنها در سختى ها به درگاه ربوبى روى مى آورند و پس از حل مشكل، به خدافراموشى و خودگرايى مبتلا مى شوند. او، مودّت و امنيت الهى را بر جاذبه مال و مقام ترجيح

خداخواهى

مردان خدا مى توانند با رفتار پسنديده خود، ديگران را نيز با طريق قرب الهى آشنا كنند. آنان مى توانند با سخنان دل نشين و عميق خود، وجدان خداجو و خداگراى افراد را بيدار سازند و با كردار خود، اسوه عملى ديگران باشند. رفتار خالصانه اهل حق، اكسيرى است كه قلب بندگان را جلا مى بخشد و به محبت و مودّت خالق، رهنمون مى كند. چه زيبا است انسان به درجه اى از ايمان و يقين برسد كه ديگران با ديدن او به ياد خداوند بزرگ بيافتند. همانا اينان رستگارانند. حضرت محمد صلى الله عليه و آله؛ بنده برگزيده خدا كه بشريت را از بربريت به معبودى يگانه،

خدمت به مردم

بعضى از مردم براى خدمت به ديگران هيچ علاقه اى ندارند و همچون طلب كاران در انتظار كمك و يارى ديگران نشسته اند. آنان با اينكه امكانات كافى نيز دارند، ولى همچنان منتظر مساعدت بيشتر هستند. از سوى ديگر، با نيكانى روبه رو مى شويم كه در راه خدمت به خلق اللَّه، چنان شيفته و از خود باخته اند كه سر از پا نمى شناسند و هر شب به اميد آن مى خوابند كه فردا، بارى از دوش درمانده اى بردارند و دل هاى شكسته اى را آرامش بخشند. اينان نه تنها از خدمت به مردم خسته نمى شوند، بلكه هر روز در اين راه تشنه تر مى شوند.

خشم

اسب سركش، گاهى اختيار را از سوارش مى گيرد و با بى رحمى تمام، او را بر زمين مى كوبد و براى مدتى وى را در پى دوا و درمان راهى مى كند. حتى ممكن است اين سركشى، به قيمت جان او تمام شود. خشم و غضب نيز همين حالت را دارد؛ يعنى تعادل روحى و روانى آدم را برهم مى ريزد و ابزار تعقل او را از كار مى اندازد. در اين هنگام، تصميم هايى مى گيرد كه پى آمدهاى جبران ناپذيرى

خواب صبح گاهى

بعضى افراد، صبح گاهان از بستر خواب برمى خيزند و با نشاطى مضاعف، كار و تلاش را از سر مى گيرند. عده اى ديگر با گذشت زمانى از روز، همچنان در بستر خود به اين سمت و آن سمت مى غلتند و مانند بيمارى رنجور، توان برخاستن ندارند. اين سستى، ناشى از پرخوابى آنان است كه به دليل همين عادت ناپسند، بسيارى از فرصت ها را از دست مى دهند. در حالى كه ديگران بخشى از كارهاى روزانه خود را انجام داده اند، وى با كسالت از خواب برمى خيزد و تا پايان روز همچنان در سستى باقى مى ماند. پس شايسته است كه به توصيه هاى حضرت رسول صلى الله عليه و آله عمل كنيم و از خواب بى ثمر چشم بپوشيم. ايشان مى فرمايد:

خواندن نامه ديگران

از عادت هاى زشتى كه در برخى افراد وجود دارد، اين است كه بى اجازه، نامه ديگران را مى خوانند يا در كار ديگران تجسس مى كنند. اينان براى توجيه كار نادرست خود مى گويند: «من و او نداريم»، «بين ما يگانگى كامل وجود دارد». البته اين عذرى ناپذيرفتنى است و حتى اگر پدر و فرزند، نامه هاى همديگر را بخوانند، ناراحت مى شوند؛ زيرا ممكن است مطالبى وجود داشته باشد كه صاحب نامه نمى خواهد ديگران از آن آگاه شوند. پيامبر گرامى اسلام با توصيه به ترك چنين كار نكوهيده اى، مى فرمايد:

مَنْ نَظَر فِى كِتابِ أخيهِ بِغَيرِ إِذْنِه فَكَأَنّما يَنْظُرُ فى النَّارِ. (2)

خوش بويى

انسان بنا بر طبيعت خود، بوى خوش و نيكو را دوست دارد و از بوى بد بيزارى مى جويد. ازاين رو، همواره مى كوشد فضاى زيستگاهش عطرآگين باشد و از بوى بد پرهيز دارد. مكتب اسلام، پاكيزگى و بهداشت فردى و اجتماعى را سرلوحه دستورهاى ارزشمند خود قرار داده است و بر رعايت آن در مكان هاى ارزشمند مانند مساجد و زيارت گاه ها بيشتر تأكيد مى كند؛ زيرا سبب جذب بيشتر مردم به اين مكان ها مى شود. پيامبر اسلام نيز هميشه خوش بو بود و به ديگران توصيه مى فرمايد:

انَّ خِيارَ عِبادِاللَّهِ المُوفوُنَ المُطيبُونَ. (1)

بهترين بندگان خدا كسانى هستند كه به وعده وفا مى كنند و عطر به كار مى برند.

خوش رفتارى با خانواده

اعضاى خانواده در برابر يكديگر، وظايف و حقوقى دارند، مانند: تأمين امكانات رفاهى و آسايش و خوش رفتارى متقابل. متأسفانه افرادى يافت مى شوند كه در بيرون از محيط خانه، بسيار خوش اخلاق و خوش برخورد هستند، ولى زمانى كه وارد محيط خانواده مى شوند، بسيار سخت گيرند و مانند انسان هاى خودخواه و پرتوقع، انتظار دارند كه ديگران مطيع دربست آنان باشند. اينان هرگز با كسى مشورت نمى كنند و براى اعضاى خانواده ارزشى قائل نيستند. به سخنان ديگران گوش نمى دهند و بى حوصله و زورگو هستند. گويى اين فرد همان انسان خوش رو و خوش اخلاق بيرون از خانه نيست. اسلام اين خصلت ناپسند را بسيار نكوهش كرده است و پيامبر گرامى اسلام براى تأمين ثبات و آسايش خانواده و توصيه به بهترين رفتارها در محيط خانواده مى فرمايد:

خيرخواهى

انسان مسلمان خود را در غم و شادى ديگران شريك مى داند؛ يعنى آنچه را براى خود مى خواهد، براى ديگران نيز خواهان است و آنچه را براى خود آرزو مى كند، براى ديگران نيز آرزومند است. در اين حال، اگر موفقيت و كمالى نصيب ديگران شود، لذت مى برد و اين، اوج خيرخواهى است. مسلمانان عضو خانواده بزرگ اسلامى اند و بايد در غم و شادى يكديگر شريك باشند. پس بكوشيم به فرمايش رسول اكرم صلى الله عليه و آله جامه عمل بپوشانيم و چنين احساسى را در خويشتن پديد آوريم، آنجا كه مى فرمايد:

احْبِبْ لِلنّاسِ ما تُحِبُّ لِنَفْسِكَ. (2)

آنچه براى خود مى پسندى، براى ديگران نيز بخواه.

د

دانشمندان بى عمل

بعضى از مردم، ديگران را ارشاد و راهنمايى مى كنند و راه خير و سعادت را به آنان نشان مى دهند. آنها را از زشتى گناه آگاه مى كنند و راه خير و سعادت را پيش پاى آنان قرار مى دهند. به طور كلى، مردم در پرتو دانش و فضل اين دانشمندان به رضوان الهى دست مى يابند و سعادتمند و رستگار مى شوند، ولى آن گاه كه نوبت به خودشان مى رسد و بايد به دانستنى هاى خود عمل كنند، درمانده مى شوند و در مقام عمل كم مى آورند. تو گويى اين اندوخته ها را فقط براى راهنمايى ديگران در مخزن ذهن خود بايگانى مى كنند. اين افراد جز حسرت و پشيمانى و گزيدن زبان هاى خويش بهره اى ندارند.

پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله درباره وضعيت اين عالمان بى عمل مى فرمايد:

دانشمند فاسد

اگر دانشمندى از جاده سلامت خارج شود و از دانش خود در مسير نادرست بهره بردارى كند، مى تواند زيان هاى جبران ناپذيرى براى بشريت داشته باشد. عالم چون از ظرايف امور آگاه است، اگر گمراه شود، مى تواند تعداد زيادى را به ورطه نابودى بكشد. عالم، راه گمراه كردن مردم را بهتر

دانشورى

علم در منطق اسلام، نورى است كه پروردگار آن را در قلب هاى مستعدى پروراند و او را به راه راست و بندگى عاشقانه و عارفانه فرا مى خواند. سعادت و نيك فرجامى آدمى در سايه اين دانش به دست مى آيد. علم، آدمى را از تاريكى و ظلمت مى رهاند و او را به سوى نور و روشنايى رهنمون مى سازد.

آدمى چگونه مى تواند از اين منبع درخشان، روى گردان و بى بهره بماند، در حالى كه در آموزه هاى روايى، پى گيرى آن حتى در دوردست ترين سرزمين ها (يعنى چين) سفارش شده است. اصولًا آدمى براى رسيدن به گوهرى ارزشمند، تا اعماق زمين و درياها را مى كاود و دانش نيز چنين است؛ گوهرى ارزشمند و عافيت آفرين كه هر رنج و زحمتى براى به دست آوردن آن رواست. بايد كوشيد و لباس زيباى دانش را بر تن كرد و خود را به زيور ارزش ها

درخواست

تمنّا كردن از ديگران، از شخصيت و بزرگى آدمى مى كاهد. بر اين اساس، اسلام براى تكريم شخصيت انسانى، دستور داده است تا آنجا كه مى توانيد دست نياز به سوى اين و آن دراز نكنيد. در حقيقت، بى نيازى در پس پرده مناعت طبع قرار دارد. كسى كه عزت نفس و بزرگى دارد، هيچ گاه به خاطر تأمين اندكى از نيازهاى خود، رنج خواهش از ديگران را بر خود هموار نمى كند و خود را پيش ديگران خوار و كوچك نمى سازد. عملكرد معصومين ما در قناعت و درخواست نكردن بسيار آموزنده است. آنان هيچ گاه براى به دست آوردن چيزى از ديگران مطالبه نمى كردند و بردبارى پيشه مى كردند تا در زمان مناسب به خواسته مشروع خود دست پيدا كنند. فقر و غنا به داشتن مال و منال نيست، بلكه چه بسيار فقيرانى كه در حقيقت، استغناى نفس داشته اند و بزرگند و چه دارندگانى كه هنوز هم دست نياز به

دروغ گويى

دروغ يكى از انحراف هاى شديد اخلاقى است.

دروغ گو پيوسته دچار تشويش و نگرانى است و بيم آن دارد كه حقيقت مطالب آشكار و او رسوا شود. بر اثر كشف حقايق، شرافت ذاتى دروغ گو از دست

دعا در غياب ديگران

دعاهايى كه در نبود افراد، در حق آنان انجام مى شود، بسيار به اجابت، نزديك و نشان دهنده كمال اخلاص دعا كننده است؛ زيرا ممكن است دعاهايى كه در حضور ديگران انجام مى شود، با شايبه ريا و جلب اعتماد و رضايت ذى نفع همراه باشد. به يقين، چنين اعمالى نزد پروردگار متعال، هيچ ارزشى نخواهد داشت. دعا كننده در دعاهاى پنهانى كه تنها براى رضايت الهى است، دعا را حتى پس از اجابت نيز فاش نمى سازد تا ذى نفع متوجه نشود كه با چه واسطه اى، مورد لطف خداوند قرار گرفته است.

پيامبر اسلام، عمل خالصانه را گران سنگ ترين و با ارزش ترين اعمال مى داند و مى فرمايد:

دعوت به گمراهى

هر كس مسئول رفتار و گفتار خويش است، ولى گاهى انسان با گفتار يا رفتار خويش در گناه يا ثواب ديگران شريك مى شود و آن در صورتى است كه فرد، ديگران را به انحراف بكشاند. برعكس، چنانچه انسان، ديگران را به كار و سنت نيكو فرا بخواند تا به سعادت دنيا و آخرت برسند، در ثواب عمل كنندگان نيز شريك خواهند بود. پس مبادا كه با گفتار و كردار خويش، ديگران را گمراه كنيم؛ زيرا در آن صورت، عذابى دردناك در انتظارمان خواهد بود. رسول گرامى اسلام در اين باره مى فرمايد:

ايَّما داعٍ دَعا الى ضَلالَةٍ فَاتُّبِعَ فَانَّ عَلَيْهِ مِثْلَ

دگرگونى هاى زندگى

زندگى هميشه يكنواخت نيست، بلكه هميشه با تغيير، دگرگونى و فراز و نشيب هايى همراه است. انسان انديشمند از تحول هاى مثبت و منفى روزگار، درس زندگى مى آموزد و درمى يابد كه چه عواملى در شكست يا پيروزى اثرگذار است. از طبيعت بى جان كه با رويش جوانه ها و دميدن روح بهار، طراوت و سرزندگى مى يابد و از پايدار نبودن جاه و مقام ها، به ماهيت اين سراى گذر، پى مى برد. در نتيجه، از خواب غفلت برمى خيزد و خود را براى روزى آماده مى كند كه مال و فرزند به يارى انسان نمى شتابند. بلكه قلب سليم و پرهيزگارى، دستگير انسان است. پيامبر اسلام، كسانى را كه از گذر زمان و فراز و فرودهاى روزگار پند

دنياگرايى

مردم دنيا پرست بسيارند و افراد دنيادار هم بى شمار.

تمام فكر اين افراد در دايره ماديات سير مى كند و انديشه آنان از شهوت ها فراتر نمى رود. اگر از دين سخن مى گويند، بسيار سطحى و گذرا است. آنان دين را هم وسيله دست يابى به اهداف دنيوى خويش قرار داده اند. اگر ميان دين و دنيايشان تزاحمى پيش آيد و مجبور شوند يكى را برگزينند، حتماً در پى دنيا خواهند رفت. در صورت به مخاطره افتادن دينشان، هيچ حساسيتى نشان نمى دهند و بى اعتنا از كنار آن مى گذرند، ولى شتابان

دورى از مواضع اتهام

گاهى انسان، خود، شخص محترم و آبرومندى است، ولى به دليل نشست و برخاست با كسانى كه

دوستى خدا

آفرينش انسان به گونه اى است كه حب به ذات دارد، هرچند به ديگر انسان ها نيز علاقه نشان مى دهد.

ر

راهنمايى

از كارهاى پسنديده آن است كه ره گم كردگان را به راه راست هدايت كنيم تا به مقصد برسند. در يك قياس كوچك مى توان گفت گاهى به افرادى كه مسافر و غريبه اند، برمى خوريم كه كوچه ها و خيابان هاى شهر ما را نمى شناسند. ما وظيفه داريم تا آنان را به مقصد راهنمايى كنيم؛ زيرا كارى پسنديده و ارزشمند است. همچنين گاهى افرادى هستند كه راه را از چاه باز نمى شناسند و گمراهند. در اينجا نيز انسان مشفق و خيرخواه مى كوشد تا راه راست را به او باز شناساند و وى را به سوى جاده سلامت و سعادت رهنمون شود.

پيامبر گرامى اسلام درباره هدايت ره جويان مى فرمايد:

رسوايى آخرت

بى شك، انسان پس از مرگ با نتيجه اعمال خود روبه رو خواهد شد و روز حساب بيش از هر چيز ديگرى به انسان نزديك تر است. راست گوترين افراد؛ يعنى پيامبران و امامان، با تصديق اين امر، مردم را از انجام كارهاى زشت برحذر داشته و فرموده اند كه نتيجه هر كار خوب يا بدى به انسان بازمى گردد. روزى فرامى رسد كه پرده ها فرو مى افتد و باطن و حقايق انسان آشكار مى شود و انسان هاى بدكار، رسواى عام و خاص خواهند شد. پس اى عزيز! ما كه حاضريم براى حفظ آبروى خود در دنيا، هزينه هاى گزاف بپردازيم، چگونه در برابر حفظ آبروى خود در زندگى جاويد بى توجهيم. آيا نبايد

ز

زيبا سخن گفتن

به راستى كه كلام، معجزه گر است و مى تواند تأثير فراوانى بر مخاطبان خود داشته باشد. سخن زيبا، محكم، مستدل و منطقى، آدمى را ارشاد و راهنمايى مى كند و او را به راه راست نزديك مى سازد. سخن نيكو در خاندان عصمت و طهارت به روشنى ديده مى شود. آنان هرجا دل هاى مردم را براى شنيدن آماده مى ديدند، به سخنرانى مى پرداختند. كوتاه سخن مى گفتند؛ زياده گو و تناقض گو نبودند.

س

ستايش بدكار

بى شك، هر انسانى به تشويق و تنبيه نياز دارد تا از كارهاى نيك و بد خود آگاه شود و در به كار بستن روش درست دقت كند. آدمى با تشويق، انگيزه قوى ترى نسبت به انجام دادن كار مى يابد و با تنبيه مى كوشد از تكرار آن پرهيز كند. اين اصل مسلّم بايد در جاى خود به كار گرفته شود. اگر شخص بدكارى از تشويق و تحسين بهره مند شود، نه تنها نوعى بى عدالتى نسبت به نيكوكاران خواهد بود، بلكه اين كار به زيان بدكاران هم است؛ زيرا او را به ادامه دادن و تكرار كار زشتش مصمم تر خواهد كرد. از آن گذشته، تحسين فرد بدكار در حقيقت نشانه رضايت از كار زشت او خواهد بود كه چنين تمجيدى خلاف عقل و منطق است. اين رويه حتى تعادل اخلاقى جامعه را برهم مى زند و روز به روز بر

سحرخيزى و بى نيازى

سحرخيزى و بى نيازى از ويژگى هاى مردان خداست. آنان در سايه سحرخيزى، روحى سرشار از عشق الهى و صفاى باطن دارند، به گونه اى كه انسان، ناخودآگاه در نگاه نافذ آنان گم مى شود و تحت تأثير عظمت و بزرگوارى آنان قرار مى گيرد.

اينان هر چند از امكانات مادى بى بهره اند، ولى چنان

سراشيبى سقوط

پيروى از هوا و هوس، به بخل رو كردن، به حرص درآويختن، به خود باليدن، خود بزرگ بينى و مانند آن، آدمى را به ورطه هلاكت و نابودى نزديك مى سازد و او را به سراشيبى سقوط مى كشاند. انسان

سرعت در خيرات

برخى مردم، دارايى و اندوخته هاى خود را در راه خدا انفاق مى كنند و هنگام ديدار خدا، سبك بارند؛ زيرا زاد و توشه سفر آخرت را از پيش فرستاده اند.

گروهى ديگر، تنها هنگامى به انديشه انفاق مى افتند كه سلامت جسم را از دست داده و در يك قدمى مرگ قرار گرفته اند. در اين حال، چون از نبود زاد و راحله سفر آخرت، وحشت كرده اند، با شتاب، به انفاق و بخشش مى پردازند. هرچند اين عمل نيز از پاداش برخوردار است، ولى بخششى كه براى رضاى خداست، با بخششى كه از ترس مرگ است، بسيار فرق دارد. گروه سوم، كسانى هستند كه حتى هنگام مرگ نيز دست بخشش ندارند و آشكار نيست كه دارايى شان پس از مرگ، در چه راهى مصرف خواهد شد. بر اين اساس، پيامبر اسلام مى فرمايد:

لَأَنْ يَتَصَدَّقَ الْمَرْءُ فى حَياتِهِ بِدِرْهَمٍ خَيْرٌ لَهُ

سستى در عبادت

سستى در هر كارى ناپسند است و سبب مى شود كه كارها به درستى انجام نشود و در نتيجه، اثر مطلوبى در پى نداشته باشد. عبادت هم از كارهايى است كه به اخلاص، نشاط و سرزندگى نياز دارد. اگر يكى از اين عوامل نباشد، به همان اندازه به عبادت آسيب مى رساند. در اين ميان، سستى و كاهلى و بى ميلى در عبادت به شدت، از دامنه اثر آن مى كاهد. بى ميلى نشانه بى انگيزه بودن است و هنگامى كه شوق و علاقه در كار نباشد، عبادت، اثر روحى و معنوى نخواهد داشت.

نمازى آدمى را از منكر و زشتى باز مى دارد كه با رعايت تمام شرطها انجام شود تا اثر گذار و

سلام

سلام، بهترين هديه اى است كه با كمترين هزينه و بيشترين فايده به همديگر مى بخشيم. سلام،

سوغات سفر

سوغات سفر، صرف نظر از ارزش مادى، نشان دهنده محبت و علاقه افراد به يكديگر است.

سوگند ناصواب

بعضى افراد عادت كرده اند براى اثبات گفته هاى خود در امور كوچك و بزرگ، قسم مى خورند. اگر سوگند به دروغ باشد، حرام و غيرشرعى است. اگر راست باشد و براى امور ضرورى باشد، مانند اثبات حق يا برطرف كردن ستم، مانعى ندارد. با اين حال، اگر فرد در امور جزئى و پيش پا افتاده قسم بخورد، خدا را كوچك مى كند و رفته رفته از عظمت و قداست الهى مى كاهد. البته انسان براى ترك هر عادتى بايد رنج آن را بر خود هموار كند تا عادت هاى نكوهيده از او دور شوند و خود را به خلق نيكو بيارايد. پيشوايان معصوم، اين عادت ناپسند را برنمى تابند و از پيروان خود مى خواهند آن را ترك كنند. پيامبر محبوب اسلام مى فرمايد:

لَا تَحْلِفْ بِاللَّهِ كَاذِباً وَ لَا صَادِقاً مِنْ غَيْرِ ضَرُورَةٍ وَ لَا تَجْعَلِ اللَّهَ عُرْضَةً لِيَمِينِكَ

ش

شايسته سالارى

بايد گفت هر كسى اگر در جايگاه خود قرار گيرد، مى تواند در كارها پيشرفت كمّى و كيفى ايجاد كند، ولى اگر در راستاى انگيزه ها، توانايى ها و علاقه هاى خود قرار نگيرد، نه تنها پيشرفتى در كار ايجاد

شتاب در توبه

كاروان مرگ بى خبر به سراغ ما مى آيد. هميشه بيمارى، مقدمه مرگ نيست. چه بسا حوادث گوناگون به انسان مهلت نمى دهد تا چشمان باز خود را ببندد يا چشمان بسته اش را باز بگشايد. پس چرا اكنون كه فرصت باقى است، از گذشته هاى خود باز نگرديم و ره به سوى سلامت و سعادت نسپاريم تا رحمت بى منتهاى الهى شامل حالمان شود. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در هشدارى ارزنده مى فرمايد:

تُوبُوا الى رَبِّكُمْ مِنْ قَبْلِ انْ تَمُوتُوا ....(1)

پيش از آنكه مرگتان فرا رسد، به سوى خداى خود توبه كنيد ....

شهادت دروغ

دروغ يكى از گناهان بزرگ است و دروغ گو نزد مردم ارزش و جايگاهى ندارد، ولى بدترين دروغ آن است كه شخص براى پاى مال كردن حق ديگران، شهادت دروغ بدهد. اين كار، روح فرد را به ناپاكى مى آلايد و حقوق ديگران را ضايع مى كند. شاهد دروغين، افكار را به راه خطا و ناصواب مى كشاند.

در نتيجه، طرف مقابل نيز براى احقاق حق خود، به ستيزه جويى روى مى آورد. پيامبر رحمت در هشدارى به شهادت دهندگان دروغين مى فرمايد:

لَنْ تَزُولَ قَدَمُ شاهِدِ الزُّوُّرِ حَتّى يُوجِبَ اللَّهُ لَهُ النَّارَ.(1)

شاهد دروغين از جاى نمى جنبد، مگر اينكه خداوند، دوزخ را بر او واجب مى كند.

ص

صله رحم

اسلام بر ديدار و رسيدگى به حال خويشاوندان بسيار تأكيد كرده است. اين امر، محبت و دوستى را بين اقوام و خانواده ها پديد مى آورد و سبب مى شود آنان در گاه گرفتارى، با انگيزه بيشترى به يارى يكديگر بشتابند. البته بايد كوشيد اين ديدارها، به محفلى براى بدگويى و غيبت ديگران تبديل نشود. اين ديدارها زمانى سودمند است كه با بحث هاى مفيد و آگاهى دادن به يكديگر همراه باشد. پيامبر گرامى اسلام نيز براى ديدار و رسيدگى به خويشاوندان، اهميت بسيارى قائل بود. ايشان مى فرمايد:

لايَدْخُلُ الْجَنَّةَ قاطِعُ رَحِمٍ. (2)

قطع كننده رحم وارد بهشت نخواهد شد.

ض

ط

ع

عبادت مخفى

برخى عبادت ها در دين اسلام، جنبه شعارى دارند؛ يعنى براى تعظيم شعاير، بايد آنها را آشكارا انجام داد. عبادت هايى چون اذان، نماز جماعت، حج و جهاد، روح يگانگى را در همگان تقويت مى كند و مردم را در راه اجراى آنها مصمم تر مى سازد. بعضى ديگر از عبادت ها بايد مخفيانه انجام گيرد.

عبادت هايى مانند نماز شب، روزه و دستگيرى از مستمندان اگر پنهانى انجام گيرد، ارزشمندتر و مطلوب تر است؛ زيرا بيم رياكارى و وسوسه هاى شيطانى در اين موارد زياد است. پيامبر گرامى اسلام تأكيد دارد كه اين گونه كارها پنهانى صورت گيرد تا جنبه خودنمايى به خود نگيرد و پاداش آن از بين

عذرپذيرى

گاهى انسان در برخوردهاى اجتماعى خويش، با ديگران اختلاف پيدا مى كند كه گاه به مشاجره لفظى يا برخورد فيزيكى مى انجامد، ولى سرانجام ممكن است خود آن فرد يا با واسطه نزدش بيايد و عذرخواهى كند. در چنين حالى، مروّت و جوان مردى اجازه نمى دهد دست رد به سينه او بزنيم؛ زيرا وى خودش را شرمسار مى داند و از عذاب وجدان رنج مى برد. پسنديده است كه با برخوردى بزرگوارانه، عذرش را بپذيريم و براى انجام اين كار نيك، از او سپاس گزارى كنيم. رسول گرامى اسلام در اين باره مى فرمايد:

عزت نفس

برخى نيازمندان چون طبع بلند دارند، همواره مى كوشند خود را بى نياز نشان دهند و به اصطلاح «با سيلى، صورت خود را سرخ نگه دارند». در مقابل، به افرادى برمى خوريم كه با داشتن رفاه و برخوردارى از امكانات مالى، همچنان دست نياز به سوى اين و آن دراز مى كنند. اينان، فرومايگانى هستند كه به آسانى، عزت نفس خود را از دست مى دهند و دين و شخصيت خود را مى فروشند.

آيين اسلام به پيروانش دستور مى دهد كه هيچ گاه شخصيت والاى خود را به بهاى ناچيز نفروشند و براى به دست آوردن نيازهاى مادى خويش،

عفو به هنگام قدرت

هر انسانى حق دارد نسبت به آن مقدار حقى كه از او ضايع شده است، دادخواهى كند و حق خود را باز پس گيرد. با اين حال شايسته است انسان خود را به گونه اى تربيت كند كه عفو و بخشش را اصل قرار دهد و فقط در مواردى كه ضرورت دارد، از حق انتقام استفاده كند. اين خصلت، ويژه كسانى است كه از كرامت نفس و روحيه والاى گذشت برخوردارند.

چه بسا ممكن است با اين روح بزرگوارشان، انسان هاى گناه كار و متجاوز را دگرگون سازند و به پاسدارى از حقوق ديگران، رهنمون شوند. پيامبر

عيادت از بيماران

نشاط روحى و روانى تأثير فراوانى در بهبودى بيمارى دارد. بيمار به دليل درد و رنج، به غم و اندوه مبتلا مى شود و با فرو رفتن در خود، خزيدن در گوشه تنهايى و دورى از اجتماع، بر عذاب روح خود مى افزايد. پيامبر عزيز اسلام به دوستان و خويشان بيمار توصيه مى كند كه به ديدار وى بروند؛ چون براى قدم هايى كه در اين راه برمى دارند، ثواب هاى فراوانى در نظر گرفته شده است. آن گاه كه كنار بيمار مى نشينيد، از خوشى ها و اميدها و سلامتى سخن بگوييد تا حالت نشاط و

غ

غرور علمى

بى شك، بهره مندى از دانش، كمال انسانى است و همه مردم، دوستدار دانش و دانشمندند. دانشمندان همانند درختان ميوه، هرچه پربارتر باشند، بيشتر فروتن خواهند شد. گذشته از عالمان واقعى، عده اى نيز بى دليل، ادعاى برخوردارى از دانش را دارند. در حقيقت، اين مدعيان دروغين كه با تبليغات نادرست، براى خويش، مقام و موقعيتى كسب كرده اند، از تجربه هاى علمى بى بهره اند. دانشمندان واقعى هيچ گاه در دانش خود، تظاهر نكرده اند و از دانش خود، براى تكامل مادى و معنوى جامعه استفاده مى كنند. پيامبر گرامى اسلام به مدعيان دانش هشدار مى دهد:

غنيمت شمردن لحظه ها

حقيقت اين است كه هيچ كس نمى تواند به زندگى فرداى خود اعتماد داشته باشد؛ زيرا هر لحظه در معرض مرگ است و نمى داند چه چيزى برايش اتفاق خواهد افتاد. چگونه انسان مى تواند فردا را جزو عمر خود به حساب آورد، در حالى كه پيرامون خويش، كسانى را مى بيند كه در يك چشم برهم زدن با مرگ طبيعى يا حوادث ناگهانى، به سوى سراى ديگر كوچ مى كنند. پس براى تهيه ره توشه آخرت، با اميد به فردا و فرداها نمى توان زيست.

ف

فريب كاران

مردم دو دسته اند؛ گروهى راه صواب مى پيمايند و ديگران را يا از هم نوعان خود يا از هم كيشان خويش مى شمارند. ازاين رو، در برخوردهاى فردى و اجتماعى با صداقت و سلامت با آنان روبه رو مى شوند. گروه ديگر، در پى حيله گرى و فريب دادن ديگران براى به دست آوردن مقام و موقعيت اجتماعى يا زرق و برق دنيايى برمى آيند و براى به دست آوردن توشه دو روزه دنيا، از زيان رساندن به ديگران هيچ گونه پروايى ندارند. اينان در روابط اجتماعى خود با ديگران از در نيرنگ وارد مى شوند.

بى شك، مردم در روياروى با اين افراد سودجو،

ق

قناعت

قناعت پيشگان در برابر حوادثى كه به گونه اى شرف و عزّت آنان را به خطر مى اندازد، پايدارند. قناعت، فرصت مناسبى را براى آدمى فراهم مى كند تا جنبه هاى معنوى خويش را تقويت كند و به آسايش و خوشبختى جاودان برسد. قناعت از حرص و آزمندى انسان پيش گيرى مى كند و به او اعتدال مى بخشد. فرد قانع، وقت گران بهاى خود را صرف خواسته هاى نابجا نمى كند و آسان تر مى تواند نردبان تعالى و تكامل را بپيمايد. پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله به پيروان خود توصيه مى كند كه به اين ويژگى پسنديده آراسته شوند:

عَلَيْكُمْ بِالقَناعَةِ فَانَّ الْقَناعَةَ مالٌ لايَنْفَدُ. (2)

به قناعت خو كنيد؛ كه به راستى، قناعت مالى پايان ناپذير است.

ك

كمك به نابينايان

هرچند انسان ها از نظر شخصيتى با هم فرقى ندارند، ولى ممكن است افرادى به دليل نداشتن قدرت بينايى، در انجام دادن بعضى كارها، نيازمند كمك ديگران باشند. انسان مسلمان در اين باره، وظيفه اى دارد و نبايد آسوده خاطر باشد. هر انسان با وجدان و آزاده اى، وظيفه دارد به هم نوعان خود كمك كند.

شكرانه دست توانا و نعمت هاى فراوان الهى، گرفتن دست ناتوان است. اگر ما بگوييم ديگران به او كمك مى كنند و به كمك من نيازى ندارد، ممكن است ديگران نيز چنين تصورى داشته باشند. در نتيجه، انتظارهاى آن نيازمند بى پاسخ مى ماند. پيامبر گرامى ما درباره كمك و يارى رساندن به نابينايان مى فرمايد:

كوچك شمردن مشكلات

اگر انسان اراده كند، مى تواند به تدريج، به نيرويى دست يابد كه تحمل مشكلات را آسان پندارد. اين مسئله با قدرت تحمل آدمى، رابطه مستقيم دارد. اگر مشكلات را كوچك شمارد و با آن مبارزه كند، مى تواند به راحتى بر مشكلات بزرگ نيز چيره شود.

اين همه در سايه پشتكار و ايستادگى ممكن است و مهم اين است كه در برابر گرفتارى ها، خود را نبازد و از ميدان به در نرود. گاهى انسان در رويايى با مشكلات، از آن معضل، تصوير نادرستى در ذهن خود ترسيم مى كند؛ يعنى مشكل بسيار بزرگ نمايى مى شود. در حالى كه با كوچك شمردن مشكلات

كيفيت بخشيدن به كار

برخى عادت كرده اند كه با سهل انگارى كارهاى خود را بدون كيفيت انجام دهند و پيش از انجام درست يك كار، به كار ديگرى بپردازند. آشكار است كه در اين صورت، انسان نمى تواند از كارهاى آنان بهره بردارى كند. در مقابل، افراد نيكى هستند كه به دليل تعهد خويش، كارهايى كه به آنان سپرده مى شوند، به بهترين صورت انجام مى دهند و محبوبيت مردمى و رضايت الهى را از آن خود مى سازند. رسول اكرم صلى الله عليه و آله در توصيه به اين مهم مى فرمايد:

يُحِبُّ اللَّهُ العامِلَ اذا عَمِلَ انْ يَحْسُنَ. (2)

خداوند دوست دارد كه انسان وقتى كارى انجام مى دهد، آن را خوب و كامل كند.

گ

گردش ايام

انسان خردمند، از گردش روزگار و پيشامدها و حوادث غافل نيست و از همه آنها درس عبرت و سازندگى مى آموزد. افراد بسيارى از بهترين امكانات مادى برخوردار بودند، ولى اينك به تكه اى نان محتاج شده اند يا چه بسا آدم هايى كه آه در بساط نداشتند، ولى امروز صاحب مال و منال فراوانند. چه افراد توان مندى كه نعمت سلامتى و قدرت

گشاده رويى

بسيار اتفاق مى افتد كه انسان حال مناسبى دارد، ولى در برخورد با افراد اخم آلود و در خود فرورفته، حال خوش خود را از دست مى دهد. همچنين چه بسا از

گشايش در زندگى

خداوند به هر كس به اندازه مناسب، نعمت و روزى مى دهد و دوست دارد بنده اى به اندازه گشايش در زندگى، براى خود و اهل و عيالش تسهيلاتى فراهم آورد. بعضى از انسان ها فكر مى كنند هرچه آدمى

گوهرهاى درخشان

دست يابى به اهداف انسانى در پرتو داشته هاى كمالى امكان پذير خواهد بود. ايمان از عواملى است كه آدمى را در برابر لغزش حفظ مى كند و همچون سپرى است محكم در برابر هجوم افكار شيطانى و حصارى است كه سعادت و سلامت دنيوى و اخروى را در خود جاى داده است. در كنار ايمان و پرهيزگارى، علمى كه بتواند براى او و ديگران ثمربخش باشد و همچنين تدبرى كه وى را به نرم خويى فرا خواند تا با ديگران به مدارا رفتار كند، بسيار ارزشمند است. اگر آدمى، پرهيزگار باشد، خود را نيز به زيور دانش بيارايد و وسيله سنجش اعمالش، عقل و تدبير باشد، مى تواند منشأ عمل خير باشد. رسول گرامى اسلام نيز بر اين سه گوهر ارزشمند تأكيد كرده است و مى فرمايد:

ثَلاثٌ مَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ لَمْ يَقُمْ لَهُ عَمَلٌ: وَرَعٌ

ل

لجاجت و ستيزه جويى

افراد ستيزه جو، انسان هاى خودخواه و بى گذشتى هستند كه مى كوشند با لجاجت و دشمنى با ديگران، رنج و ناراحتى درونى خويش را كاهش دهند. اين در حالى است كه هرچه ميزان لجاجت و ستيزه جويى آنان بيشتر شود، فشار روحى و جسمى آنان نيز افزايش مى يابد. برعكس، آدم هاى معتدل همواره مى كوشند تحت تأثير احساسات ناشى از خشم و غريزه قرار نگيرند و بى درنگ به ستيزه جويى و لجاجت نپردازند. بسيار اتفاق افتاده است كه كنترل نفس و بردبارى، نتيجه شيرين و خوشايندى چون مودت و دوستى به همراه داشته است و فردى كه ممكن بود با يك برخورد تند و ناسنجيده، در شمار مخالفان و دشمنان انسان درآيد، به يكى از دوستان و مريدان او تبديل شده است. نه تنها افراد جامعه به انسان لجوج، بى اعتنا مى شوند، بلكه خداوند نيز او را از عنايت خود محروم مى كند.

م

مدارا با بدهكاران

چون برخى افراد، امكانات مالى بسيارى ندارند، ممكن است در پاره اى موارد، وام بگيرند، ولى از بازپرداخت آن در زمان تعيين شده، ناتوان باشند. در اين حال، برخورد وام دهندگان متفاوت است.

گروهى با سعه صدر و واقع نگرى، درصدد تمديد بازپرداخت برمى آيند يا حتى در پاره اى موارد، آن را مى بخشند كه البته از پاداش فراوانى برخوردار خواهند شد. گروهى ديگر با سرسختى و لجاجت بسيار تلاش مى كنند كه به هر شكل ممكن، حتى با آبروريزى و فشار و سخت گيرى بر بدهكار، طلب خود را باز پس بگيرند كه كار بسيار نكوهيده اى است. به يقين، اگر كسى با بزرگوارى و درك موقعيت طرف مقابل، با بدهكار مدارا كند، در پيش گاه خداوند روسپيد خواهد بود. بر اين اساس، رسول اللَّه صلى الله عليه و آله مى فرمايد:

مَنْ نَفَّسَ عَنْ غَريمِه أَوْ مَحى عَنْهُ كانَ فى ظِلِ

مداراى مشروط

تا آنجا كه مى توان و شريعت به ما اجازه داده، نرمش و مدارا با مردم پسنديده است. در حقوق شخصى و امور جارى، بايد از لغزش ديگران چشم پوشيد و با گذشت، باآنان روبه رو شد. البته مدارا با مردم آن گونه نيست كه در صورت آسيب ديدن دين، حيثيت و عزت آدمى با ديگران كنار بياييم؛ زيرا كوتاه آمدن در اين موارد، رفته رفته از ارزش و اهميتشان مى كاهد و آنها را به امورى معمولى و ابتدايى تبديل مى كند. اگر قرار باشد آدمى در برابر حق كشى يا حق گريزى، در برابر ديگران كنار بيايد، چگونه مى توان دوام و قوام ارزش ها را انتظار داشت.

مردم آزارى

مردم آزارى در اجتماع نمودهاى گوناگونى دارد.

براى مثال، همسايه اى با بى مبالاتى و سر و صداى

مزد كارگر

بنا بر وظيفه اخلاقى و انسانى، انسان بايد حق كارگر را با احترام به او بپردازد و حتى اگر پرداخت مزد بدون درخواست كارگر انجام گيرد، پسنديده تر است. بعضى افراد نه تنها پس از انجام كار، قدردانى.

مشورت

انسان در هر مرتبه از آگاهى و دانش قرار داشته باشد، هرگز از مشورت بى نياز نخواهد شد. تجربه ثابت كرده است كه گاهى انسان در مسائل ساده نيز

ملاحظه كارى

اخلاص و خدامحورى در انجام دادن كارها سبب موفقيت و ذخيره سازى پاداش آن براى جهان آخرت مى شود. اخلاص، اكسيرى است كه در برخورد با كار و تلاش، آن را پربها و مانا مى سازد و در جريده عالم ثبت مى كند؛ همان گونه كه ريا و خودنمايى از ارزش كار مى كاهد و آن را مانند كف

مهمان ناخوانده

برخى مردم با آنكه از وضع مالى خوبى برخوردارند، ولى مى كوشند بدون دعوت به خانه اين و آن بروند و در اين راه، چه بسا اعضاى خانواده يا دوستانشان را نيز با خود همراه مى سازند.

اين كار پسنديده نيست؛ زيرا صاحب خانه را به زحمت مى افكنند و بى اطلاع ميزبان، او را غافل گير و در برابر مهمان ناخوانده، شرمسار مى كنند.

بنابراين، بدون هماهنگى و دعوت، به خانه كسى نرويم؛ چون اين كار در هر مكتب و مرامى ناشايست و خلاف اخلاق است. پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در يكى از هشدارهاى شديد مى فرمايد:

مَنْ مَشى إِلى طَعامٍ لَمْ يُدْعَ إِلَيْهِ فَقَدْ دَخَلَ سارِقاً وَ خَرَجَ مُعَيِّراً. (1)

هر كه بى دعوت به مهمانى رود، دزد مى رود و ننگين بيرون مى آيد.

ميزان سنجش عقل

عقل چيست و عاقل كيست؟ هر كسى، عقل را بر اساس فهم و خرد خود معنى مى كند. ازاين رو، ممكن است برداشت بعضى افراد، با تفسيرى كه پيشوايان دينى از عقل و خرد دارند، متفاوت باشد.

چه بسا كسانى از نظر افراد معمولى، عاقل شمرده مى شوند، ولى بر اساس معيارهاى معصومين عليهم السلام در شمار افراد عاقل قرار نگيرند.

آورده اند: مردى نصرانى از اهل نجران به مدينه آمد. او مردى خوش بيان، باوقار و با فضيلت بود.

مردم به رسول اللَّه صلى الله عليه و آله گفتند: اين مرد نصرانى چقدر با عقل و خرد است. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پس از شنيدن اين سخنان، معيار داورى براى انسان خردمند را چنين بيان فرمود:

مَهْ انَّ العاقِلَ مَنْ وَحَّدَ اللَّهَ وَ عَمِلَ بِطاعَتِهِ. (1)

دست نگه دار! خردمند كسى است كه خدا را به يگانگى بشناسد و به فرمان او عمل كند.

ن

نفرين ستم ديدگان

مظلومان، دل هاى پراندوه و خاطرى افسرده از ستم بيدادگران دارند و مباد كه دست دعا به نفرين بلند كنند؛ زيرا آتش دل سوختگان، ويرانى ها به بار مى آورد و از اين آتش سوزان، گريزى نيست. اصولًا واژه اى زيباتر از عدالت وجود ندارد و اين مهم، از اهداف عالى پيامبران و امامان معصوم عليهم السلام بوده است. چگونه انسان مى تواند گلبانگ عدالت را

نماز

ترك نماز، بزرگ ترين گناه است. نماز براى تربيت و تكامل روحى انسان ها واجب شده است، ولى برخى افراد براى گريز از انجام تكليف و پيروى از هواى نفس يا تنبلى و كسالت، آن را انجام نمى دهند.

اين بندگان به جاى شكرگزارى به درگاه حق و همراهى و هم نوايى با برگ درختان سبز و زمين و زمان و پرندگان و خزندگان در مدح خداى روزى رسان، به بهانه هاى گوناگون از زير بار اين

نماز شب

اسلام به جز نمازهاى واجب، بر اداى بعضى نمازها به دليل آثار بسيار مهم تربيتى كه در پى دارند، تأكيد كرده است. در اين ميان، نماز شب از اهميت

نماز صبح در مسجد

آن گاه كه تاريكى همه جا را فرا گرفته و سكوتى سنگين بر زمين حاكم است، بندگان صالح خدا از

نيكوكارى

هر كارى مى تواند آثار مثبت يا منفى دربرداشته باشد. خداوند بزرگ به انسان، حق انتخاب داده است و انسان هاى شايسته كسانى هستند كه راه هاى مفيد را مى پيمايند. اينان فرصت هاى الهى را از دست نمى دهند و با نيت خداپسندانه، براى رفع نياز خود و ديگران مى كوشند. بر عكس، انسان هاى ناسپاس، نعمت هاى الهى را به رايگان از دست مى دهند و در برخورد با نيازمندان، آنان را به تمسخر مى گيرند. اينان مى گويند: «اگر خدا مى خواست به فقيران روزى مى داد و به كمك ما نيازى نيست.» اين گونه افراد نمى دانند كه كمك به نيازمندان، انسان را از سقوط به پستى ها و حوادث ناگوار و ناگهانى در امان نگاه مى دارد. نيكوكارى و صدقه پنهانى و

و

وصيت نامه

بى شك، همه موجودات، طعم تلخ مرگ را خواهند چشيد جز ذات لايزال الهى كه هميشه بوده و خواهد بود. مخلوقات دير يا زود، از اين جهان فانى خواهند رفت، ولى نياز به سفارش پس از مرگ، بسيار ضرورى است تا نظام خانوادگى و روابط اجتماعى دچار مشكل نگردد. چه بسا انسان هايى كه بدون وصيت، از اين جهان رفته اند و پس از مرگ آنان، اختلاف هاى شديد مالى ميان اعضاى خانواده اتفاق افتاده است يا اشخاص بيگانه، ادعاى طلب كارى داشته اند. آيا بهتر نيست انسان با نوشتن وصيت نامه، از رخ دادن اين غايله ها پيش گيرى كند و خداى نكرده زير دَين ديگران قرار نگيرد و سبب اختلاف خانواده نيز نشود. پيامبر اسلام مى فرمايد:

تَرْكُ الْوَصيَّةِ عارٌفِى الدُّنْيا وَ نارٌ وَ شَنارٌ فِى الْآخِرَةِ. (1)

وصيت نكردن، مايه ننگ اين جهان و مايه آتش و رسوايى آن جهان است.

ه

هديه معنوى

گاهى افرادى را مى بينيم كه وقتى سخن خوبى را مى شنوند يا مطلب سودمندى را در كتابى مى خوانند و آن را سودمند مى يابند، بى درنگ يادداشت مى كنند تا در زمان مقتضى، به اطلاع دوستان و آشنايان و ديگران برسانند. اين كار، شيوه بسيار پسنديده اى است و در طول تاريخ، بسيارى از انسان ها، از همين راه به آگاهى هاى بسيار ارزشمندى دست يافته اند.

چه بسا اگر اين كار انجام نمى شد، امروز بسيارى از

هم نشينى با فقيران

بعضى افراد هميشه از فقيران و نيازمندان فاصله مى گيرند تا مبادا از ايشان چيزى بخواهند يا اينكه شأن خود را از آنان بالاتر مى دانند. اين در حالى است كه ارزش هر كسى با تقواى او محك زده مى شود و چه بسا فقيرى با جامه مندرس، در پيش گاه الهى صاحب مقام و موقعيت والا باشد.

هم نشينى با نيكان

انسان هميشه نيازمند آموختن مسائل اخلاقى و تربيتى است تا راه كمال و پويايى را در پيش گيرد.

يكى از راه هايى كه آدمى را در پيمودن نردبان قرب و تهذيب نفس يارى مى كند، هم نشينى با خوبان است.

نيكان كسانى هستند كه فضايل و تجربه كافى دارند

ى

ياد كرد نيكى مردگان

چون انسان معصوم نيست، خواه ناخواه در طول زندگى مرتكب اشتباه و خطا مى شود. پس همه در پرونده كار خود، رفتار نيك و بد دارند. با اين حال شايسته است پس از درگذشت آنان، رفتارهاى خوبشان را بازگو كنيم و از بدى هاى آنان سخنى نگوييم؛ زيرا:

1. شايد خداوند، وى را به دليل كارهاى نيكش، آمرزيده باشد.

2. اينك او درگذشته است و زنده نيست تا از خود دفاع مى كند.

3. اين كار، بازماندگانش را بسيار ناراحت مى كند.

كتابنامه

1. اصفهانى، رضا، اخلاق براى همه (جلد 1)، تهران، مؤسسه اطلاعات، چاپ دوم، 1374.

با پيامبر مهربانى ؛ ؛ ص213

پاينده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، انتشارات جاويدان.

3. حرانى، ابومحمد حسن، تحف العقول، تهران، مكتبة الصدوق، 1376 ه. ق.

4. حكيم، سيد محمد تقى، پيام پيامبر، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1374.

5. سجادى، محمد صادق و مرتضى فريد، اخلاق از ديدگاه قرآن و عترت، دفتر نشر و فرهنگ اسلامى، چاپ ششم، 1368.

6. صالحى، عبدالله، زندگى و سخنان چهارده معصوم عليهم السلام، قم، دارالنشر، چاپ سوم، 1370.

7. صبحى، صالح، نهج البلاغه، بيروت، چاپ اول،