شدن جسد پاک او 61

14 مصادر کتاب شریف «من لا یحضره الفقیه» و معرفی برخی از مؤلفین آنها 67

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 8

بخش دوم حکایات و روایات تربیتی برگزیده از کتاب من لا یحضره الفقیه

1 یاد خدا 77

2 اندرز ابو ذر، توشه راه 78

3 اندرز لقمان به فرزندش 81

4 آداب سفر 82

5 فضیلت امت پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله 84

6 اولیای خدا 88

7 خانه کعبه، دو هزار سال قبل از آدم علی نبینا و آله و علیه السلام 90

8 نماز در مسجد غدیر 91

9 زشتی جسارت 92

10 پاداش زیارت ائمه علیهم السّلام 94

11 فضیلت زائر مدینه 95

12 ثواب زائر قبر امام حسین علیه السلام 97

13 غریب طوس 98

14 رؤیای صادقه 99

15 زیارت امام حسین علیه السلام از راه دور 100

16 رعایت حقوق (1) اعضای بدن 102

17 رعایت حقوق (2) عبادات 104

18 رعایت حقوق (3) معلم و شاگرد 106

19 رعایت حقوق (4) خانواده 108

20 رعایت حقوق (5) همنشینان 110

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 9

21 رعایت حقوق (6) دیگران 113

22 وضو 115

23 آبی بر آتش 116

24 راههای قرآن 117

25 مسواک و نماز 118

26 دستور به مسواک 119

27 فواید مسواک زدن 120

28 نماز بی وضو 121

29 خوشنودی مادر 122

30 توبه 125

31 آخرین همراه 127

32 ضمانت بهشت 129

33 رحمت خداوند 130

34 سنّت ماندگار 132

35 باقیات صالحات 133

36 کلام ابو ذر 134

37 مرگ فقیه 135

38 انواع صبر 136

39 گریه یتیم 137

40 حفظ حجاب پس از مرگ 138

41 نماز و شفاعت 139

42 نماز، در اول وقت 140

43 دعا، به هنگام ظهر 141

44 بهترین عمل 142

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1،

ص: 10

45 سجده و شیطان 144

46 نماز و آمرزش گناهان 145

47 مسجد براثا 146

48 نماز و فراموشکار 148

49 آغاز خواندن نماز 149

50 اذان و اقامه 150

51 حی علی خیر العمل 151

52 فاصله بین اذان و اقامه 152

53 اذان گویان 153

54 اذان ناتمام 155

55 حضور قلب در نماز 157

56 معنای سجود 158

57 ذکر قنوت 159

58 چشمان غیر گریان در قیامت 160

59 تسبیحات حضرت زهرا سلام اللَّه علیها 161

60 یاد خدا، بی نیازی از مردم 162

61 بلند کردن دست در هنگام دعا 164

62 تکلیف به اندازه طاقت 165

63 اهمیّت اقامه نماز 166

64 اهمیّت شرکت در نماز جماعت 167

65 تشویق به شرکت در نماز جماعت 168

66 نماز جماعت و میدان جنگ 169

67 فضیلت نماز شب 171

68 نماز شب و وسعت روزی 172

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 11

69 قضای نماز شب 173

70 فضیلت روزه 174

71 آل محمد علیهم السلام، عید ندارند! 175

72 علت تنگدستی در جامعه 176

73 منافع زکات 177

74 پرداخت زکات و قبولی طاعات 179

75 حفظ آبروی مؤمن 181

76 گرفتن زکات 182

77 جزیه 183

78 عاقبت بخل 184

79 عاقبت احسان به خاندان پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم 185

80 زکات بدن 187

81 خوشتر از بوی مشک 188

82 مبعث و غدیر 189

83 روز سوار شدن نوح علیه السلام بر کشتی 191

84 روزه و شب قدر 192

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 13

شیعه است، مجموعه ای است نفیس که در عین اختصار، یک دوره کامل از احکام دین بر مبنای مکتب اهل بیت علیهم السلام ارائه کرده است.

این یادگار ارزشمند صدوق، گوهری بی بها است که این عالم گرانقدر و مخلص، برای صیانت سنّت صحیح نبوی از دستخوش تحریف تحریفگران، به امّت اسلام بخشیده است.

«من لا یحضره الفقیه»، در عین حال که برای خواصّ، مجموعه ای فقهی است، نکته های اخلاقی، تربیتی، عقیدتی، تاریخی و درسهای زندگی فراوانی در بر دارد، که آشنایی با آنها،

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 14

برای عموم مردم ضرورت دارد.

از آنجا که این نکته ها و درسها و تذکّرها، در لا بلای صفحات آن مجموعه پراکنده بود، «گلچین صدوق» به عنوان دسته گلی از میان این بوستان روح انگیز و معطّر فراهم آمد، تا عموم طبقات، به ویژه جوانان و نوجوانان را به کار آید. و چراغی فراراه زندگی آینده آنان روشن دارد.

تذکّر چند نکته در مورد کتاب، ضرورت دارد:

1- احادیث، بر مبنای سازندگی تربیتی آنها برای زندگی عموم طبقات معاصر- به ویژه نسل جوان و آینده سازان این مرز و بوم- گزینش شده است.

به همین دلیل، از انتخاب احادیث مشکل یا مفصّل یا احادیثی که به توضیح نیاز دارد، خودداری شد.

2- این کتاب، کتاب فتوایی شیخ صدوق بوده است. لذا در این گزینش دقّت شد تا از ورود به بیان احکام فقهی خودداری شود. و اگر هم اشاره به بیان حکم فقهی گردیده است. مبنی بر آن بوده که مطابق با حکم فقهی فقهای معاصر باشد.

«رحم الله امرئ عرف قدره و لم یتعدّ طوره».

3- برای حلّ مشکلات بعضی احادیث، به منابع فراوان مراجعه شده، که

حاصل تمام این تلاشها، در ترجمه منعکس شده

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 15

است. به همین دلیل، ترجمه- با وجود توجّه دقیق به متن حدیث- با توضیحاتی همراه شده، که گاه در پرانتز و گاه در پاورقی بیان گردیده است.

4- در ترجمه احادیث، دقّت شده تا ساده ترین زبان و بیان انتخاب گردد. به همین دلیل، هر حدیث، چند بار ترجمه شد، تا دقیق ترین و ساده ترین ترجمه، عرضه شود.

با این وجود، مدرک اصل حدیث (بر اساس متن کتاب «من لا یحضره الفقیه» تصحیح و تحقیق استاد محقق جناب آقای علی اکبر غفاری، چاپ جامعه مدرسین قم) بیان شد، تا خوانندگان پژوهنده و فاضل، در صورت ضرورت، به متن حدیث دست یابند.

همین جا، از این گروه خوانندگان انتظار می رود که چنانچه ترجمه ای دقیق تر و روان تر، برای احادیث یاد شده داشته باشند، از بیان نظرات خود دریغ ندارند.

5- برای آشنایی خوانندگان با سیره اخلاقی بزرگان شیعه، گوشه ای از نکات آموزنده تربیتی، علمی، تاریخی از زندگانی شیخ صدوق، به عنوان بخش اوّل اضافه گردید.

6- باید توجّه داشت که هدف مرحوم شیخ صدوق در کتاب «من لا یحضره الفقیه» ارائه یک مجموعه مختصر از فقه شیعه بوده است، نه بیان داستانهای انبیاء و ائمه علیهم السلام، چنانچه خود نیز در این کتاب به این نکته تصریح نموده است. لذا توقّع

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 16

داستان سرایی از این کتاب نمی توان داشت. طبیعتا این گزیده نیز داعیه قصّه گویی ندارد. به همین دلیل، وفاداری به دقّت متن، فدای عناصر داستان پردازی گردید.

7- همان گونه که در مقدمه کتاب «قطره ای از دریا» (گزیده الغدیر مرحوم علامه

امینی) گزیده نگارنده، آمده است، یکی از اهداف این گزینش و نشر، آشنا ساختن نسل جوان با متون اصلی مکتب انسان ساز تشیع می باشد.

«گلچین صدوق» نیز، گامی دیگر در همین مسیر به حساب می آید.

امید است این مجموعه مورد قبول مربّی واقعی و امام و هادی امّت، امام زمان عجّل اللَّه تعالی فرجه الشریف واقع شود و تلاشگران و خوانندگان آن از دعای حضرتش بهره مند گردند.

و السلام علی عباد الله الصالحین تهران- محمد حسین صفاخواه میلاد حضرت زهرا سلام الله علیها- 1418 آبان ماه- 1376

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 17

تالیف کتاب «کمال الدّین» افتاد و در شهر ری تألیف آن را به پایان رسانید.

شیخ صدوق، مسافرتهای زیادی به بلاد شرق و غرب اسلامی انجام داد و با محدثین بزرگ ملاقات نمود. همچنین یک بار به بیت اللَّه الحرام مشرّف گشته و دو مرتبه نیز به زیارت مرقد مطهّر حضرت رضا علیه السلام نائل گردیده است.

شیخ بزرگوار، پس از فعالیتهای پی گیر و تلاشهای خستگی ناپذیر، سرانجام در سال 381 در شهر ری دیده از جهان فروبست و عالم اسلام را متأثّر نمود. آرامگاه او در ری به فاصله کوتاهی از مرقد حضرت عبد العظیم حسنی علیه السلام و در کنار

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 21

باغ طغرل قرار دارد.

در باره شرح حال زندگی مرحوم شیخ صدوق بنگرید به:

1- مقدمه کتاب من لا یحضره الفقیه، علی اکبر غفاری 2- مقدمه کتاب معانی الاخبار، ربانی شیرازی 3- مقدمه کامل و جامع کتاب خصال صدوق، مرحوم کمره ای 4- مقدمه کتاب علل الشرائع، سید محمد صادق بحر العلوم 5- اختران فروزان ری و طهران، شیخ محمد رازی 6- آثار تاریخی طهران، سید محمد تقی مصطفوی 7- مقدمه کتاب مصادقه الاخوان، سعید نفیسی 8- مقدمه کتاب مواعظ شیخ صدوق 9- قصص العلماء، تنکابنی 10- تنقیح المقال، مامقانی 11- منتخب التواریخ، خراسانی 12- روضات الجنات، خوانساری 13- فوائد الرضویّه، قمی

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 22

خواهش کند که برایش دعا فرموده و از خداوند طلب فرزندی برای او بنماید.

پس از چندی، جواب درخواست او آمد:

«در مورد خواسته تو، برایت دعا کردیم.

و در آینده نزدیک دو فرزند پسر پر خیر و برکت نصیب تو خواهد گردید.» پس از مدّتی، خداوند عزّ و جلّ به دعای حضرتش، دو فرزند به وی عطا نمود. که هر دو فرزند از اساطین تاریخ ستیهنده شیعی بودند. و هر کدام چراغ هدایت شیعیان گردیدند. و مشعل

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 23

روزان و اسطوره های مکتب تشیع قرار گرفتند.

یکی از آن دو فرزند، شیخ صدوق بود که طلایه دار مکتب تشیع بود. و دیگری برادر شیخ صدوق- حسین بن علی- که وی نیز از فقهای امامیه و استاد سید مرتضی و برادرش سید رضی موسوی بوده است.

شیخ صدوق رحمه اللَّه نیز در طول زندگی خود همواره به عنوان شرف و افتخار، به چگونگی تولدش به دعای امام زمان علیه السلام اشاره می فرمود.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 24

حضور داشتند، مراجعه عموم شیعه به این بزرگوار، عظمت او را نشان می دهد.

وی در سال 329 هجری قمری درگذشت. این سال را، سال تناثر نجوم نیز نامیده اند. چرا که «1»، که گروهی از علمای شیعه

______________________________

(1) تناثر نجوم: از بین رفتن و افول ستارگان، کنایه از آنکه بسیاری از اندیشمندان در آن سال درگذشتند.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 25

مانند: ثقه الاسلام کلینی، و علی بن محمد سیمری (نایب خاص امام عصر علیه السلام) نیز در چنین سالی درگذشته اند.

علی بن بابویه، در قم دفن شد. و مدفن او در جوار قبر حضرت معصومه علیها السلام، محل مراجعه شیفتگان اهل بیت علیهم السلام است.

وی بیش از دویست کتاب نوشته، که در میان آنها، کتاب «الامامه و التبصره من الحیره» (در باره امامت ائمه اطهار علیهم السلام)، و رساله ای در فقه که برای فرزندش محمد بن علی بن بابویه (صدوق) نوشته، موجود است.

شیخ صدوق، در کتاب «من لا یحضره الفقیه» از این رساله مطالب بسیار نقل کرده، چنان که در مقدمه کتاب خود نیز به این مطلب تصریح دارد.

نامه ای که امام حسن عسکری علیه السلام، خطاب به این بزرگوار (پدر شیخ صدوق) نگاشته اند بر عظمت و جلالت او بهترین دلیل است. «1»

______________________________

(1) برگرفته از مقدمه سید محمد صادق بحر العلوم بر علل الشرائع صدوق.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 26

که از کتب اربعه شیعه است.

و در باره اصول و فروع مذهب حقه اثنا عشریه است.

2- کتاب توحید 3- کتاب نبوه 4- اثبات الوصیه 5- مدینه العلم که کتاب جامع و بزرگی بوده و تا زمان شهید اول محمد بن مکی و سید بن طاوس هنوز موجود بوده و آنها از آن استفاده می کردند که بعدها از میان رفته است.

6- علل الشرائع 7- معانی الاخبار

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 27

8- ثواب الاعمال 9- عقاب الاعمال 10- المقنع در فقه 11- خصال 12- مجالس یا امالی 13- عیون اخبار الرضا علیه السلام 14- إکمال الدین و اتمام النعمه که به امر امام زمان ارواحنا فداه نوشته شده است.

و صدها کتاب دیگر که اغلب آنها از بین رفته اند.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 28

سلاله خاندان نور و فضیلت ربوبی بود. و با اخلاق حمیده و صفات کریمه

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 29

خود، همچون: حیاء و آرامش و وقار، عفّت و تقوی، و تواضع و فروتنی، بر شایستگی خود افزوده بود.

او، ابو عبد اللَّه محمد بن حسن بن اسحاق بن حسن بن حسین بن اسحاق بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام، معروف به «سیّد نعمت» بود.

«سیّد نعمت»، روزی به من چنین بیان داشت:

«محمد بن زکریّای رازی» طبیب، برای کسانی که در موقع احتیاج به طبیب، طبیب در دسترس ندارند؛ کتابی در علم طب نگاشته است. و آن را «من لا یحضره الطبیب» نام نهاده است. و آن کتاب در موضوع خود، با وجود حجم کم، جامع و وافی و کافی و پرفایده است. و همگان در حدّ نیاز خود از آن بهره مند می گردند.

وی، در ادامه از من خواست که من هم کتابی در موضوع فقه و شرایع و احکام به گونه ای جامع و کامل بنویسم تا مورد اطمینان و اعتماد مردم باشد، و همه آنچه را که همگان در موضوعات فقهی، و مقررات و قوانین شرع، و حلال و حرام شریعت، به آن احتیاج دارند؛ در آن گرد آوری شود. تا مردم با مراجعه به آن بتوانند به دستورات آن عمل کنند. و همه کسانی که آن را خوانده و به آن عمل می کنند و از آن نسخه برداری می کنند و به دیگران می رسانند در اجر و ثواب آن نیز شریک باشند.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 30

«سید نعمت» این کلام

را در حالی بیان می کرد که خود، به تمامی کتابهایی که تا آن زمان نوشته بودم و بالغ بر 245 مجلّد می شد، آگاهی کامل داشت و از بیشتر آنها استنساخ نموده، و یا خود وی احادیث آنها را از من شنیده بود و اجازه نقل کردن آنها را نیز از من گرفته بود.

امّا با تمام این احوال، احساس ضرورت نگارش همچنین کتابی را در باب فقه (کتاب من لا یحضره الفقیه) می کرد. و این سخن را به من متذکّر گردید.

من نیز چون او را به خوبی می شناختم و او را فردی صاحب نظر و شایسته می دانستم، و همچنین خود نیز احساس ضرورت نوشتن چنین کتابی را می کردم، و بعلاوه درخواست وی را در خصوص این عمل، مناسب دیدم؛ پیشنهاد او را پذیرفتم، و این کتاب را با حذف سندهای احادیث نگاشتم.

اگر چه ذکر رجال سند حدیث فواید بسیاری دارد، لکن در این کتاب بنا را بر اختصار و استفاده عموم مردم قرار دادم.

زیرا در این کتاب، نخواستم مانند دیگر کتب خود و یا مانند بعضی از مصنّفین دیگر باشم، که تمام احادیثی را که از مشایخ خود شنیده اند، در کتابهای خود آورده اند، نقل نمایم. بلکه هدف از نگارش این کتاب را، بر این اساس قرار دادم که آن دسته از روایاتی را نقل نمایم، که به صحّت آنها و صحّت صدور آنها از

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 31

معصومین علیهم السلام وثوق و اطمینان دارم. و بتوانم به آنها حکم داده و فتوا دهم.

و عقیده دارم که این احادیث، و این عمل، حجّت میان من و پروردگار تبارک و تعالی می باشد. «1»

______________________________

(1) برگرفته

از مقدمه مؤلف بر کتاب «من لا یحضره الفقیه».

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 32

خواهش وی، با کمال ادب قبول کرده و وعده دادم:

اگر خداوند توفیق باز گشت به وطن خود یعنی شهر ری را عنایت فرمود. کتابی را در باره پاسخگوئی به این شبهات، می نویسم.

شبی در باره اعتقادات و ایمان و آینده فرزندان خود فکر می کردم که بعد از من چه خواهند کرد و چه برایشان خواهد رسید؛ در این افکار بودم که به خواب رفتم. در عالم رؤیا دیدم در اطراف کعبه طواف می کنم و در طواف هفتم، حجر الاسود را استلام «2» می کردم و می گفتم:

______________________________

(1) تحیّر: شک و دودلی.

(2) استلام حجر الاسود: دست کشیدن به حجر الاسود و لمس کردن آن، که از آداب حج می باشد.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 34

«الهی امانتی ادّیتها و میثاقی تعاهدته لتشهد لی بالموافاه.» آنگاه آقایم امام عصر حضرت صاحب الزمان علیه السلام را زیارت کردم که در خانه کعبه ایستاده است. نزدیک آن بزرگوار آمدم و سلام کردم. جواب دادند و فرمودند:

«چرا کتابی در باره غیبت نمی نویسی تا آنچه قصد توست کفایت کند؟» عرض کردم: یا ابن رسول اللَّه! کتابی در باره غیبت نوشته ام.

فرمودند: به این گونه نمی گویم، بلکه امر می نمایم، کتابی در غیبت های انبیاء بنویس.

آنگاه بیدار شدم و شروع به تألیف کتاب «اکمال الدّین و اتمام النعمه» برای امتثال امر ولیّ اللَّه [صلوات اللَّه علیه] نمودم.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 35

آن داشته است که کلامی از غیر معصوم علیه السلام، در آنها وارد نشود. و همچنین می کوشد که آنچه نقل می نماید، اخبار صحیحی باشد که بتواند به آنها استناد نموده و حکم دهد.

این نکته، در کتابهایی که از او باقی است کاملا به چشم می خورد و در جای جای این کتابها به روشنی مشهود است. و هر جا که، سخنی را از فردی غیر معصوم و یا کلامی از جانب خود بیان می کند، آن را به بیانی جدا ساخته، یا به نحوی مشخص می نماید. یک نمونه از کار برد این اصل، چنین است:

مرحوم شیخ صدوق رحمه اللَّه، پس از بیان الفاظی در باب زیارت حضرت صدیقه کبری، فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 36

می نویسد:

«در میان اخبار، لفظی که مخصوص زیارت حضرت صدیقه سلام اللَّه علیها باشد نیافتم. لکن برای کسی که کتاب مرا می خواند، همان الفاظی را پسندیدم که خود هنگام زیارت حضرتش می خوانم.» «1» این کلام مرحوم صدوق، دقت نظر او را در رعایت مسائل شرعی و روایت اخبار و احادیث می رساند.

همان گونه که در مقدمه کتاب «من لا یحضره الفقیه» خود تذکر داده است. فقط اخبار و احادیثی را روایت نموده که به آن فتوی داده است. لذا در این گونه موارد که حدیثی را نیافته و مطلبی را ذکر نموده، به صراحت می گوید که:

این کلام، سخن امام معصوم علیه السلام نیست.

البته نکته ای که باید متذکر شد آن است که:

مرحوم شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه، داعیه استقصاء «2» و روایت تمامی احادیث را نداشته است. و همان گونه که خود او بیان داشته

است، در باره زیارت حضرت صدیقه

______________________________

(1) من لا یحضره الفقیه 2/ 574 باب زیارت فاطمه بنت النّبی صلوات اللَّه علیهما و آلهما.

(2) استقصاء: به نهایت رسیدن، کنایه از جستجوی تمام و آوردن تمامی آنچه که باید آورده شود.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 37

سلام اللَّه علیها به زیارت مأثوره ای دست نیافته است. لکن در کتب روایی دیگر، از ناحیه امامان معصوم علیهم السلام زیارات مختلفی در این باب نقل شده است. از آن جمله:

زیارتی است که ضمن صلوات چهارده معصوم علیهم السلام از امام حسن عسکری صلوات اللَّه علیه نقل شده است.

این زیارت را علامه مجلسی در بحار الانوار جلد 94 صفحه 74، و محدث قمی در اواخر مفاتیح الجنان در باب زیارات جامعه آورده است.

بزرگان شیعه نیز در کتب خود، بابی را به احادیث وارده پیرامون زیارت حضرت فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها اختصاص داده اند. از آن جمله:

1- علامه مجلسی در بحار الانوار جلد 100، صفحه 191 الی 203، باب پنجم.

2- شیخ حر عاملی در وسائل الشیعه جلد 14، صفحه 367 الی 372، باب هفدهم (چاپ اسلامیه) 3- محدث نوری در مستدرک وسائل الشیعه جلد 10، صفحه 210 الی 211، باب چهاردهم (چاپ آل البیت- بیروت)

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 38

حدیث 2586 (مربوط به لبیک گفتن در حج و منشأ آن) می نویسد:

«این حدیث، طولانی است. قسمت مورد نیاز آن را در اینجا نقل کردیم. و تمام آن را در کتاب دیگر خود- تفسیر القرآن- روایت کرده ام.» «2»

______________________________

(1) من لا یحضره الفقیه 2/ 231.

(2) همان کتاب 2/ 328.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 39

* ذیل حدیث 5408 (مربوط به وصیت رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله بر امامت ائمه هدی علیهم السلام) می نویسد:

«اخبار مسند صحیح، در این موضوع را در کتاب «کمال الدین و تمام النعمه» روایت کرده ام. و از آن اخبار در اینجا چیزی نیاوردم، زیرا این کتاب را فقط در موضوع فقه نوشته ام، نه مطالب دیگر». «1» از این جملات، نکاتی فهمیده می شود. از جمله اینکه:

1- اگر کتابهای دیگر شیخ صدوق- مانند تفسیر و نبوت- به دست ما می رسید، بسیاری از حقایق را در اختیار داشتیم. که متأسفانه حملات وحشیانه دشمنان دین و نابودی مراکز علمی شیعه، ما را از آنها محروم ساخته است.

2- تلاش بی دریغ و بی وقفه و خالصانه علمای گرانقدر شیعه، موجب حفظ همین مقدار کتابهای موجود شده است. و نقش همین کتابها در حفظ کیان عقیدتی شیعه از هجوم فرهنگی دشمنان، بر کسی پوشیده نیست.

3- بدیهی است که اگر تمام آن کتابها موجود بود، برای مبارزه با بسیاری از تحریفات و اخبار جعلی، حربه های بسیاری در دست بود.

از خدای عزیز حکیم خواستاریم با تعجیل در فرج امام

______________________________

(1) همان کتاب 4/ 180.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 40

منتقم موعود- صلوات اللَّه علیه و علی آبائه الطاهرین- بنیانهای دروغ و تهمت و افترا نسبت به دین

را از ریشه بکند، و آن سر چشمه جوشان علوم الهی را اذن ظهور عنایت فرماید.

ان شاء اللَّه «انهم یرونه بعیدا و نریه قریبا»

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 41

می گویند:

صحّت معجزات و دلائل نبوّت پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله برای ما قابل قبول نیست. و به بطلان نبوّت آن حضرت اعتقاد پیدا کردند. امروز نیز عدّه زیادی از این طوایف گویند:

عقول ما نمی پذیرد که شخصی بیش از حدّ معمول عمر کند، و عمر طولانی داشته باشد. و طعنه می زنند که:

چگونه عمر امام شما بیشتر از عمر افراد دیگر می باشد؟! پاسخی که به اینان داده می شود همان پاسخی است. که به منکران نبوّت می دهیم. و آن این است که:

دجّال را در حالی که عمری بسیار طولانی تر از افراد دیگر دارد و در غیبت زندگی می کند، و ابلیس لعین را که عمری طولانی دارد، تصدیق می کنید. امّا امام زمان علیه السلام با آن همه نصوص فراوان که در باره غیبت و طول عمر و ظهور آن

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 43

بزرگوار، و قیام او به امر خدای عزّ و جلّ که از اهل بیت علیهم السلام به ما رسیده است؛ شک نموده و حضرتش را تصدیق نمی کنید. «1»».

شیخ صدوق، همچنین پس از نقل حکایت بلوهر و بوذاسف گوید:

«این حکایت و حکایات دیگر شبیه به آن، در باره معمّرین که ذکر گردید به آن جهت نیست که از طریق این گونه اخبار، به غیبت امام زمان علیه السلام اعتقاد پیدا کرده و ایمان آوریم.

زیرا ما، تنها از طریق اخبار صحیحی که از نبی اکرم صلی اللَّه علیه و آله و ائمه هدی علیهم السلام به ما رسیده است؛ به غیبت امام عصر علیه السلام اعتقاد نموده و ایمان آورده ایم، همان گونه که به دین اسلام و احکام و شرایع آن اعتقاد

داریم.

امّا در احادیث، می بینیم که برای بسیاری از پیامبران و رسولان الهی علیهم السلام، و بعضی از حجتهای پس از آنان، و بعضی از پادشاهان صالح، ایّام غیبتی وجود داشته است، و در باره غیبت آنها هیچ یک از مخالفین شکّ و شبهه ای ندارند و منکر آن نیستند.

امّا شگفت اینجاست که پیرامون امام عصر علیه السلام روایات صحیح و فراوانی از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم

______________________________

(1) کمال الدین ص 529- 530.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 44

و ائمه اطهار علیهم السلام نقل شده است که در باره غیبت طولانی حضرتش، و قساوت قلبها در این ایام غیبت، و یأس از ظهورش در دلها، و بالاخره ظهور حضرتش پس از یأس، و روشن شدن زمین به نورش و جایگزینی عدل به جای ظلم- دلالت دارد. با این حال عده ای این اخبار را انکار می کنند! و هیچ فردی با اقرار به حکایات تاریخی، این گونه احادیث و نظایر آن را تکذیب نمی کند، مگر اینکه قصد خاموش کردن نور الهی و تباه کردن دین خدا را داشته باشد.

امّا خداوند نور خود را کامل می گرداند. و کلمه خود را علوّ می بخشد. و حق را ظاهر و باطل را إبطال می فرماید، حتی اگر کافران و تکذیب کنندگان از این امر- که خدا آن را از زبان بهترین پیامبرش به عالمیان مژده داده است- کراهت داشته باشند.

اما هدف از نقل این حکایت و نظایر آن، این است که:

تمام مخالفین و موافقین، به این گونه حکایات تمایل دارند، و اگر در این کتاب، به چنین مطالب و حکایاتی دست یافتند، به دیگر احادیث صحیح نیز که

در کتاب آمده مشتاق می گردند.

به عبارتی دیگر، مردم در مورد امر وجود امام زمان علیه السلام یا منکرند، یا بنی تفاوت، یا شکّاکند و یا مقرّ به آن هستند.

امّا کسانی که به این امر والای الهی اقرار دارند، با این گونه

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 45

اخبار، بصیرتشان افزون می گردد.

امّا کسانی که منکر غیبتند، حجّت خدا بر آنها تمام می گردد.

و کسانی که در آن شک دارند، این تردید، آنان را به بحث و جستجوی بیشتر در باره امام زمان علیه السلام و غیبت او ترغیب می کند.

که امید می رود، با این جستجو هدایت گردند.

چون بحث و جستجو در باره مطلبی صحیح، موجب تأکید آن می شود. مانند طلایی که هر بار داخل آتش شود، خلوص و مرغوبیت آن بیشتر می گردد و شفاف تر می شود. «1»»

______________________________

(1) کمال الدین ص 638- 639.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 46

او دعوت کردند تا برای مرجعیّت و هدایت اهالی شهر ری در آنجا سکنی گزیند. شیخ صدوق نیز دعوت ایشان را اجابت کرد، و به شهر ری مسافرت نمود، و در آنجا اقامت گزید.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 47

شیخ صدوق، سفرهای فراوان علمی به شهرهای مختلف داشت، که با توجّه به سختی مسافرت در آن روز و روزگار، اهمیّت و شخصیّت و اهتمام ایشان را به تعلیم و تعلّم علوم آل محمد- علیهم السلام- نشان می دهد. از جمله سفرهای او، که در کتابهای خود، به آن اشاره می کند، می توان از این سفرها نام برد:

الفقیه)، ج 1، ص: 48

جعفر بن عبید اللَّه بن الحسین بن الامام زین العابدین علیه السلام، از مشایخ صدوق.

367/ رجب/ 12/-/ تشکیل اولین مجلس املای حدیث.

367/ رجب/ 23/-/ دومین مجلس املای حدیث.

367/ ذی الحجه/ 17/ مشهد/ تشکیل مجلس املای حدیث در مشهد الرضا علیه السلام برای علی بن الحسین الحسینی (أبو البرکات) 367/ ذی الحجه/ 18/ مشهد/ (روز غدیر خم) تشکیل بیست و ششمین مجلس املای حدیث در مشهد الرضا علیه السلام.

368/ محرم/ 1/ ری/ تشکیل مجلس بیست و هفتم املای حدیث 368/ محرم/ 9/-/ تشکیل مجلس سی ام از مجالس املای حدیث، و خواندن مقتل سید الشهداء علیه السلام. (تاسوعای حسینی).

368/ محرم/ 10/-/ تشکیل مجلس سی و یکم املای حدیث، و خواندن مقتل سید الشهداء علیه السلام (عاشورای حسینی) 368/ ربیع الثانی/ 18/-/ املای رساله الحقوق امام سجاد علیه السّلام، در مجلس 59 املای حدیث.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 54

سال/ ماه/ روز/ مکان/ وقایع 368/ جمادی الثانی/ 26/-/ بیان حدیث قدسی مفصّل خطاب به عیسی علیه السّلام، در مجلس 78 از مجالس املای حدیث.

368/ شعبان/ 1/-/ تشکیل مجلس 89 املای حدیث در خانه سید ابو محمد یحیی بن محمد علوی.

368/ شعبان/ 12/-/ بیان مختصری از دین امامیه. (اصول، فروع، اخلاق) در مجلس 93 املای حدیث.

شیخ صدوق در پایان این مجلس تذکّر داد که این مختصر را در کمال عجله به شما گفتم، و ان شاء اللَّه پس از مراجعت از نیشابور، شرح و تفسیر آن را برای شما می گویم.

368/ شعبان/ 17/ مشهد/ سفر ورود به مشهد الرضا علیه السلام و زیارت مرقد مطهّر حضرتش. (سفر دوم) 368/ شعبان/ 17/ مشهد/ تشکیل مجلس 94 تا 97

املای حدیث،/ 19/ در مشهد مقدس رضوی علیه السّلام، در ضمن سفر شیخ صدوق به ما وراء النهر.

شیخ صدوق در مجلس 97، حدیث مفصل و جامع امام رضا علیه السلام در باره امامت را برای حاضران خواند و این آخرین مجلس موجود از امالی صدوق است.

/-/-/-/ ما وراء النهر/ سفر به ما وراء النهر.

/-/-/-/ بلخ/ سفر به بلخ و نقل حدیث از مشایخ:

ابو عبد اللَّه حسین بن محمد اشنانی رازی و ابو عبد اللَّه حسین بن احمد استرآبادی عدنی، و ابو علی حسن بن علی بن محمد بن علی بن عمرو العطار.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 55

سال/ ماه/ روز/ مکان/ وقایع-/-/-/ سرخس/ سفر به سرخس، و نقل حدیث از مشایخ:

ابا نصر محمد بن احمد بن تمیم سرخسی فقیه.

-/-/-/ ایلاق/ سفر به ایلاق (ولایات چاچ در ما وراء النهر) و تألیف کتاب نفیس «من لا یحضره الفقیه» در آن شهر.

-/-/-/ مرو رود/ سفر به مرو رود، و استماع حدیث از ابو الحسن محمد بن علی بن الشا فقیه مرو رودی، و ابو یوسف رافع بن عبد الله بن عبد الملک.

-/-/-/ سمرقند/ سفر به سمرقند، و استماع حدیث از ابو محمد عبدوس بن علی بن عباس جرجانی، و ابو اسد عبد الصمد بن عبد الشهید انصاری.

-/-/-/ فرغانه/ سفر به فرغانه و نقل حدیث از مشایخ، مانند:

ابو محمد عمار بن حسین اسروشی و تمیم بن عبد اللَّه بن تمیم قرشی و ابو احمد محمد بن جعفر بندار شافعی فرغانی، و اسماعیل بن منصور بن احمد قصّار.

373/-/-/ فرغانه/ درگذشت قاضی ابو سعید خلیل بن احمد سنجری- از مشایخ شیخ صدوق در شهر فرغانه.

375/-/-/ بلخ/ درگذشت

ابو القاسم عبد اللَّه بن احمد فقیه، که در بلخ به شیخ صدوق اجازه حدیث داد.

381/-/-/ ری/ رحلت شیخ صدوق، و دفن در شهر ری.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 56

عذاب الهی، اموات خود را اطراف مرقد مطهر او دفن نموده اند. و بدین گونه قبرستان وسیعی در اطراف مرقد مطهّر او پدید آمده است که علما و زهّاد بسیاری نیز در این قبرستان مدفونند. از جمله آنان:

1- شیخ محمد حسین زاهد تهرانی (رحمه اللَّه علیه) که در تهران به تقوا و زهد و پارسائی، مشهور و زبانزد همگان بود و به این صفت سر آمد روزگار خویش بود. و هنوز شاگردان متقی و پارسای وی در تهران و دیگر شهرستانها در قید حیات به سر می برند. «1»

______________________________

(1) در باره شرح حال وی بنگرید به: اختران فروزان ری و تهران/ 371.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 58

2- میرزا ابو الحسن حکیم متخلص به جلوه (رحمه اللَّه علیه).

عالم زاهد با تقوا، که مجلس درسش مرجع خاص و عام بوده است. «1» 3- میرزا لطفعلی نصیری، ملقّب به «صدر الأفاضل» (رحمه اللَّه علیه)، دانشمندی فاضل و از مشاهیر علم و تقوی در قرن چهاردهم هجری و از بزرگان عالم تشیع بوده است. «2» 4- میرزا طاهر تنکابنی (رحمه اللَّه علیه)، از علمای معروف تهران بوده است. «3» 5- سید محمد تنکابنی (رحمه اللَّه علیه) (صاحب کتاب ایضاح الفوائد)، را از مشاهیر دانشمندان علمای اسلامی به شمار می رود. و مراتب قداست و زهد و تقوای وی زبانزد خاص و عام می باشد. «4»

______________________________

(1) در باره شرح حال وی بنگرید به: اختران فروزان ری و تهران/ 356- 360.

(2) در باره شرح حال وی بنگرید به: اختران فروزان ری و تهران/ 361- 363 و مقدمه قصیده انصافیه وی که از شاهکارهای تاریخ ادبیات ستیهنده شیعی می باشد.

(3) در باره شرح

حال وی بنگرید به: اختران فروزان ری و تهران/ 367- 368.

(4) در باره شرح حال وی بنگرید به: اختران فروزان ری و تهران/ 368- 370 و خاتمه کتاب ایضاح الفوائد.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 59

6- مرحوم شیخ رجبعلی نکوگویان معروف به خیاط، که از اوتاد و اتقیاء و از سالکین الی اللَّه زمان خود بود.

(رحمه اللَّه علیه) «1» برای آشنائی بیشتر با بزرگانی که در آرامگاه مرحوم شیخ صدوق مدفونند. بنگرید به:

تذکره المقابر فی احوال المفاخر (اختران فروزان ری و تهران)/ صفحه 343- 400 نگاشته مورخ معاصر شیخ محمد شریف رازی.

بزرگان و علمای بسیاری نیز سفارش به زیارت قبر آن بزرگوار نموده اند. از آن جمله:

محدث جلیل مرحوم حاج شیخ عباس قمی صاحب مفاتیح الجنان ذیل زیارت حضرت عبد العظیم حسنی می فرماید:

«مخفی نماند که در صحن امامزاده حمزه (سلام اللَّه علیه)، قبر شیخ جلیل سعید، قدوه المفسّرین، جمال الدین ابو الفتوح حسین بن علی خزاعی (ابو الفتوح رازی) صاحب تفسیر معروف است، باید آن جناب را زیارت نمود. و همچنین از زیارت جناب شیخ صدوق، رئیس المحدثین معروف به «ابن بابویه» که در

______________________________

(1) در باره شرح حال وی بنگرید به: اختران فروزان ری و تهران/ 388- 391.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 60

نزدیکی شهر ری (بلد شاهزاده عبد العظیم) است، غفلت نباید نمود.» «1» مرحوم محدث قمی، مشابه همین بیان را در کتاب هدیه الزائرین (چاپ سنگی/ 350) نیز بیان کرده است.

قبر مرحوم شیخ صدوق قدس اللَّه سره به واسطه ویرانی شهر ری، به دست چنگیزیان و مغولان و خوارزمیان و تیموریان و همچنین سیلهای مهیب و سخت، چندین

مرتبه خراب و ویران شده است. و سالیانی چند در زیر توده های خاک، پنهان گردیده و مردم از فیض زیارت او، و برکات قبر شریفش بی بهره بودند. «2» سرداب قبر مطهر مرحوم شیخ صدوق، در زمان یکی از سلاطین قاجار،- چنانچه ماجرای آن به تفصیل خواهد آمد- مکشوف گردید، و پیکر مطهرش پدیدار شده و سردابی که بدن مبارک وی در آنجا قرار داشت، بازسازی شد و بارگاه او نیز تجدید بناء گردید. «3»

______________________________

(1) مفاتیح الجنان، حاج شیخ عباس قمی، بخش زیارت امام زادگان.

(2) اختران فروزان ری و تهران، محمد شریف رازی/ 344.

(3) مقدمه کتاب من لا یحضره الفقیه، علی اکبر غفاری و اختران فروزان ری و تهران/ 345 و 346.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 61

الفقیه)، ج 1، ص: 62

قصص العلماء، مامقانی در کتاب تنقیح المقال، خراسانی در کتاب منتخب التواریخ، قمّی در کتاب فوائد الرضویه، و رازی در کتاب اختران فروزان ری و تهران و همچنین در مقدمه کتب مرحوم صدوق، از جمله کتاب «کمال الدین» صدوق و مقدمه کتاب «خصال» صدوق نقل نموده اند.

علامه مامقانی در کتاب تنقیح المقال این واقعه را از عالم جلیل القدر سیّد ابراهیم لواسانی تهرانی قدس سرّه نقل نموده است.

محمّد شریف رازی صاحب کتاب اختران فروزان ری و تهران، شرح این واقعه را مستقیما از دو عالم بزرگوار زیر، نقل نموده است.

اوّل: مرحوم آیه اللَّه العظمی سید شهاب الدّین مرعشی نجفی به نقل از پدر بزرگوارشان علّامه متتبّع حاج سید محمود مرعشی نجفی که خود شاهد ماجرا بوده و بدن شریف شیخ صدوق را زیارت و دست ایشان را بوسیده بود.

دوم: مرحوم حجه الاسلام حاج مؤید العلماء آل آقا به نقل از جدش آیه اللَّه حاج آقا محمد فرزند آیه اللَّه العظمی آقا محمد علی آل آقا کرمانشاهی که ایشان نیز خود شاهد ماجرا بوده و هنگام بازسازی قبر مطهّر شیخ صدوق نظارت داشته است.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 63

امّا شرح واقعه چنین است:

باغ مستوفی، در اطراف شهر ری، یکی از باغاتی بود که در آنجا زراعت. می کردند، اتفاقا سیل عظیمی آمد و تمام اراضی مزروعی را آب فراگرفت، و بسیاری از مکانها را تخریب نمود.

بر اثر آب باران، حفره و شکافی عمیق، در باغ مستوفی نیز پدید آمد. هنگامی که به اصلاح و مرمّت این قسمت مشغول بودند، سردابی «1» ظاهر شد که آب قسمتی از آن را تخریب کرده

بود.

وقتی که برای بازرسی و جستجو به آنجا وارد شدند، جسدی را مشاهده کردند که تمام اعضاء بدن آن سالم و کاملا تر و تازه به نظر می رسید، و هیچ گونه عیب و نقصی در آن دیده نمی شد، و با صورتی نیکو آرمیده بود! و هنوز اثر خضاب کردن «2» بر ناخنهایش مشهود بود! و ناخنهای یک دست را گرفته و ناخن دست دیگر را نگرفته بود. و محاسن شریفش روی سینه اش ریخته بود. و بدن چنان سالم و تازه بود که چنین به نظر

______________________________

(1) سرداب: در زمانهای قدیم، مردمان برای دفن بزرگانشان، اتاقی را در زیر زمین می ساختند و بدنهای ایشان را در آنجا قرار می دادند و در آن را می بستند و این اتاقها را «سرداب» می گفتند.

(2) خضاب کردن: حنا بر دست و پا مالیدن را خضاب کردن می گویند. و این عمل از سنتهای اسلامی است. و مستحب مؤکد است و به آن سفارش بسیار شده است.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 64

می آمد تازه از حمام بیرون آمده است.

و فقط رشته های نخ پوسیده کفن که از هم گسسته شده بود در اطراف جسد بر روی خاک ریخته بود! این خبر در شهر ری و تهران، به سرعت دهان به دهان گشت؛ و مردم فورا به سلطان وقت اطلاع دادند. به دستور سلطان، سریعا گروهی از علماء و افراد سرشناس و صاحب نفوذ، که در بین ایشان مرحوم حاج آقا محمد آل آقا کرمانشاهی، و مرحوم میرزا ابو الحسن جلوه، حکیم گرانمایه آن روزگار، و مرحوم آیه اللَّه ملا محمد رستم آبادی، و مرحوم علامه سید محمود مرعشی نجفی حضور داشتند؛ انتخاب و

برای بررسی وضعیّت در منطقه حضور پیدا کردند، و وارد سرداب شدند و پس از تأیید اصل قضیّه، برای شناسایی جسد، شروع به تفحّص و جستجو نمودند.

با تفحّص و بررسی های انجام شده در سرداب، متوجه لوح و سنگ قبری می شوند که بر روی آن چنین نوشته شده است:

«هذا المرقد العالم الکامل المحدّث، ثقه المحدّثین، صدوق الطائفه، ابو جعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی.» پس از بررسی های کامل و پیدا شدن این سنگ نبشته، و تأیید علماء و امینان مردم، در صحّت و شناسایی جسد مطهر

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 65

شیخ صدوق، جای هیچ گونه تردیدی باقی نماند؛ و لذا دستور دادند، سرداب را بازسازی کنند و در آن را بستند، و حفره پدید آمده را نیز مرمّت کردند. و بنایی مناسب بر آن ساختند و به بهترین وجه تزئین و آیینه کاری نمودند.

مرحوم آیه اللَّه مرعشی نجفی کلامی را نیز در ادامه بیان می دارند که:

مرحوم پدرم، علامه سید محمود مرعشی نجفی می فرمودند:

«من دست آن بزرگوار را بوسیدم و دیدم که تقریبا پس از نهصد سال که از مرگ و دفن شیخ صدوق می گذرد، دست ایشان، بسیار نرم و لطیف بوده و حتی در خاطرم هست که ناخن یکی (یک دست) را گرفته و ناخن دیگری (دست دیگر) را نگرفته بود.» و چنین احتمال می دادند:

«چون ایشان بسیار به عمل کردن به احادیث و فرامین اهل بیت علیهم السلام مقیّد بودند که ایشان فرموده اند:

«ناخن گرفتن در روز پنجشنبه و جمعه، مستحبّ است.» آن بزرگوار، ناخن یک دستش را روز پنجشنبه گرفته است، و ناخن گرفتن دست دیگر را

برای روز جمعه قرار داده است، که

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 66

روز پنجشنبه ناخن یک دست را گرفته و عمر او به روز جمعه نرسیده که ناخن دست دیگر را بگیرد.

و یا ممکن است:

در بین ناخن گرفتن، اجلش رسیده و عمر شریفش تمام شده است و نتوانسته ناخن گرفتن دستهایش را به آخر برساند. «1»» «و العلم عند الله»

______________________________

(1) برگرفته از کتاب اختران فروزان، ری و تهران/ 344- 346، و مقدمه «کتاب من لا یحضره الفقیه».

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 67

الحدیث است. اهل کوفه بوده ولی چون بسیار با پدر و برادرش به تجارت به حلب مسافرت می کرده، به «حلبی» معروف شده است. او دارای کتابی است که آن را به امام صادق علیه السّلام عرضه داشته و حضرت او را تحسین فرمود و کتابش را تصدیق کرده اند و فرموده اند:

در میان [اصحاب] کسی مانند این کتاب، تألیف نکرده است.

3- کتابهای علی بن مهزیار اهوازی:

وی، ظاهرا غیر از «علی بن مهزیار» مدفون در اهواز است، چرا که آن بزرگوار که در اهواز مدفون است، اوایل زمان غیبت حضرت مهدی عج اللَّه را درک کرده و به خدمت حضرتش رسیده است.

علی بن مهزیار، از اصحاب امام رضا و حضرت جواد و حضرت هادی علیهم السلام بوده است. و بسیار جلیل القدر و مورد وثوق همگان می باشد. وی دارای 33 کتاب است. که همه آنها از اصول چهارصدگانه به شمار می روند. علی بن مهزیار در

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 69

زمان حضرت هادی یا امام حسن عسکری علیهما السلام از دنیا رفته است.

4- کتابهای حسین بن سعید:

حسین بن سعید از اهالی کوفه بوده و از اصحاب حضرت رضا و امام جواد و امام هادی علیهم السلام به شمار می رود. در اواسط عمر با برادرش حسن به اهواز رفته است و سپس به تنهائی به قم مسافرت کرده و در منزل حسن بن ابان وارد شده و در همان دیار نیز از دنیا رفته است.

وی دارای 30 مجلد کتاب است که کتب او در میان اصحاب چنان معروف است که کتب دیگران را به آن قیاس می کنند.

5- کتاب نوادر تألیف أحمد بن محمد بن عیسی:

احمد بن

محمد بن عیسی، از جمله اشعریانی است که از مدینه به کوفه هجرت کرده اند و در آنجا احادیث و اخبار ائمه علیهم السلام را ترویج می نمودند. جمعی از میان ایشان، به قم مسافرت کرده و در آنجا اقامت گزیدند. و به نشر اخبار و احادیث معصومین علیهم السلام پرداختند. احمد بن محمد بن عیسی یک تن از معروفین آنها به شمار می رود که صاحب اجازه و استاد بیشتر محدّثین قم می باشد. مانند:

محمد بن یحیی عطّار، و محمد بن حسن صفّار، و علی بن ابراهیم و بسیاری دیگر از علمای شهر قم.

احمد بن محمد اشعری، زمان امام هشتم و نهم و دهم

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 70

علیهم السلام را درک کرده و حضرت رضا علیه السلام را ملاقات نموده است. و کتابهای بسیاری نیز نوشته که شیخ طوسی پاره ای از آنها، از جمله کتاب نوادر را در کتاب «الفهرست» نامبرده است. و گوید:

این کتاب فصل بندی و باب باب نبوده و ابو سلیمان داود بن کوره قمی آن کتاب را فصل بندی کرده است. و محمد بن حسن بن ولید از آن کتاب فصل بندی شده، به اجازه محمد بن یحیی حدیث نقل می کند.

6- کتاب نوادر الحکمه نگاشته محمّد بن أحمد بن یحیی بن عمران أشعری:

محمد بن أحمد بن یحیی أبو جعفر اشعری ثقه و جلیل القدر است.

7- کتاب الرحمه تألیف سعد بن عبد اللَّه:

سعد بن عبد اللَّه اشعری، ثقه و جلیل القدر است و دارای چندین کتاب معتبر و مورد وثوق و اطمینان می باشد. و گویند خدمت امام عسکری علیه السلام نیز رسیده است. وی در سال 300 یا 299 هجری

قمری در روز چهارشنبه 27 شوال، وفات یافته است.

8- کتاب «جامع»، تألیف محمد بن الحسن بن الولید:

محمد بن حسن بن ولید، استاد شیخ صدوق است و جلالت قدرش مستغنی از بیان می باشد.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 71

وی دارای دو کتاب معتبر است. یکی به نام جامع، و دیگری به نام تفسیر؛ که کتاب «جامع» او از اصول و کتب مرجع به شمار می رفته است.

9- کتاب نوادر اثر محمد بن أبی عمیر.

محمد بن أبی عمیر، پارساترین و خداترس ترین مردم عصر خویش بوده است و حضرت موسی بن جعفر و امام علی بن موسی و امام محمد بن علی علیهم السلام را درک کرده و در راه مذهبش سختی و مصیبت بسیار دیده است.

گویند در زمان هارون، منصب قضای بغداد را به او پیشنهاد کردند، وی نپذیرفت؛ از او خواستند که شیعیان را به نام و نشان معرّفی کند، امتناع ورزید. او را به تازیانه بستند و چندین بار زدند و تمام اموالش را مصادره کردند و بالاخره در زمان مأمون به زندانش افکندند. و مدّت چهار سال در زندان بود.

تألیفاتش را که 94 مجلّد بود، یکی از خواهرانش به نام سعیده یا آمنه جمع کرده و در غرفه ای نهاد. در این مدّت، باران بیش از نیمی از آنها را ضایع و تباه ساخت. چون از زندان خلاص شد، حدیث را از حفظ یا از نسخه هائی که مردم از روی کتابهای او پیش از تلف شدن نوشته بودند نقل می کرد.

از این رو علمای حدیث، مراسیل او را در حکم مسانید می دانند.

گویند: سندی بن شاهک، به امر هارون او را به جهت شیعه

گلچین صدوق

(گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 72

بودنش صد و بیست تازیانه زد و حکم زندانش را صادر کرد و محمد بن أبی عمیر یک صد و بیست هزار درهم نقد، به زندانبان پرداخت کرده و از زندان خلاص شد.

و نیز گویند: هنگامی نیز او را برای معرّفی شیعیان، تازیانه زدند. هنگامی که شماره تازیانه ها به یک صد رسید، طاقت او تمام گشت و چیزی نمانده بود که نام بعضی از ایشان را بر زبان جاری سازد، که ناگهان صدای محمد بن یونس بن عبد الرحمن را شنید که می گفت:

«یا محمد! اذکر موقفک بین یدی اللَّه» ای محمد! موقف خود را در قیامت در پیشگاه خداوند بیاد بیاور که چه جواب خواهی گفت؟

لذا اسم کسی را نبرد.

شیخ صدوق از استادش از علی بن ابراهیم، و او از پدرش نقل کرده که ابن ابی عمیر بزّاز بود و از مردی ده هزار درهم طلب داشت. چون اموال ابن ابی عمیر مصادره شده بود، فقیر و بینوا گردید. آن مرد که به او مدیون بود خانه خود را به ده هزار درهم فروخت و پولش را برای ابن أبی عمیر آورد و گفت:

این طلبی است که از من داشتی. اکنون از من بگیر.

ابن أبی عمیر پرسید:

این مال را از کجا به دست آورده ای؟ آیا ارث به تو رسیده یا

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 73

کسی به تو بخشیده است؟

گفت هیچ کدام.

پرسید: پس از کجا است؟

گفت: خانه ای داشتم که محل سکونت خود و عیالم بود؛ چون وضع شما را این چنین دیدم، آن را برای ادای دینم فروختم، تا کمکی به شما باشد.

ابن ابی عمیر

گفت: ذریح محاربی از امام صادق علیه السلام برای من حدیثی نقل کرد که فرمود:

«لا یخرج الرجل عن مسقط رأسه بالدّین» یعنی: انسان به جهت پس گرفتن قرض، کسی را از محل سکونت خود، خارج نمی سازد.

گفت: این مال را بگیر و من احتیاج به چنین پولی ندارم. با آنکه بخدا سوگند فعلا محتاج به یک درهم می باشم. امّا از این پولها یک درهم هم قبول نخواهم کرد. وفات وی در سال 217 هجری قمری بوده است.

10- کتاب أحمد بن أبی عبد اللَّه برقی بنام محاسن:

احمد بن أبی عبد اللَّه محمد بن خالد برقی، اهل کوفه بوده است. پدرش محمد بن خالد نیز از اصحاب حضرت رضا علیه السلام می باشد. برقی منسوب به برقه رود قم می باشد که در پنج فرسخی قم واقع شده است. و دارای هوای خوب و مطلوبی

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 74

است. پدرش از مهاجرینی است که از عراق به ایران سفر کرده و در آنجا (برقه رود) ساکن شده است. و احمد فرزندش از محدثین معروف قم به شمار می رود و مورد وثوق همگان می باشد.

11- رساله عملیّه ای که پدر شیخ صدوق برای فرزندش، شیخ صدوق نگاشته است.

شیخ صدوق خود نیز در مقدمه کتاب من لا یحضره الفقیه پس از نام بردن بعضی از مصادر کتاب خود در باره بقیه مصادر کتاب، چنین می گوید:

«کتب دیگر از اصول و نوشته هائی که طریق روایت من از آنها در فهرست کتبی که اجازه روایت آن را از مشایخ حدیثم و نیز از گذشتگانم به من رسیده معروف است. و تمام کوشش خود را در این راه بکار بردم. در حالی که

از خدایم یاری خواسته و بدو توکّل جسته، و از او پوزش تقصیر و کوتاهی در عمل طلبیده، و این موفقیّت جز از جانب او نیست و بر او توکّل می کنم، و به سویش بازمی گردم، و او تنها مرا کافی است و والاترین و بهترین کسی است که کار بدو سپرده شود.» «1»

______________________________

(1) برگرفته از مقدمه کتاب «من لا یحضره الفقیه».

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 76

ص: 79

آیا در این سفر، به چیزی نیاز ندارید؟

گفتند: ما را راهنمایی کن.

جناب ابو ذر فرمود:

صم یوما شدید الحرّ للنّشور.

و حجّ حجّه لعظائم الأمور.

و صلّ رکعتین فی سواد اللّیل لوحشه القبور.

کلمه خیر تقولها، و کلمه شرّ تسکت عنها، أو صدقه منک علی مسکین، لعلّک تنجو بها- یا مسکین- من یوم عسیر.

اجعل الدّنیا درهمین:

درهما أنفقته علی عیالک، و درهما قدّمته لآخرتک، و الثّالث یضرّ و لا ینفع، لا ترده.

اجعل الدّنیا کلمتین:

کلمه فی طلب الحلال، و کلمه للآخره، و الثّالثه تضرّ و لا تنفع، لا تردها.

در یک روز گرم، به یاد روز حشر، روزه بگیرید. و برای کارهای سخت «1»، حج به جا آورید.

______________________________

(1) شاید، به قرینه کلام، بتوان گفت که مراد از کارهای سخت، امر دشوار پس از مرگ باشد. و العلم عند اللَّه.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 80

و برای تاریکی و وحشت قبر، در تاریکی شب، دو رکعت نماز بگذارید.

توشه این راه، کلمه خیری است که بیان می کنی، و کلمه شری است که از گفتنش خود را باز می داری.

یا صدقه ای که به مسکینی محتاج بخشی، تا از مشکلات آن روز دشوار (قیامت) نجات یابی. ای بشر محتاج!! دنیا را در دو درهم خلاصه کن:

یک درهم، برای خانواده ات نگاه دار. و درهم دیگر را برای آخرتت پیش فرست. و بدان که، درهم سوم، تنها برایت زیان دارد، نه سود. و هیچ گاه به آن نیاز پیدا نخواهی کرد.

یا را در دو کلمه خلاصه کن: یک کلمه، برای طلب حلال و کلمه دیگر، برای آخرت. و کلمه سوم، زیان دارد و سود ندارد. و به آن نیاز نخواهی یافت.

جناب ابو ذر، سپس چنین

افزود:

قتلنی همّ یوم لا أدرکه.

حسرت روزی که به آن نرسیده ام، مرا کشت «1».

______________________________

(1) حدیث 2456، ج 2، ص 282.

بحار الانوار، ج 78، ص 447 و ج 96، ص 113.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 81

انجام امور، نشانه عجز است.

اگر در مقصد تردید دارید، بایستید و مشورت کنید.

اگر یک نفر تنها را دیدید از او سؤال نکنید چون ممکن است او جاسوس دزدان و یا شیطان باشد: «1» هنگامی که وقت نماز شد، آن را به هیچ بهانه ای تأخیر میانداز. زیرا نماز، دینی است که باید پرداخته گردد.

نماز را به جماعت بگزار، اگر چه بر سر نیزه باشی! زمانی که به مقصد رسیدی، پیش از آماده شدن خودت، مرکبت را آماده کن. در جایی فرود آی که خاکش نرمتر و گیاهانش بیشتر است «2».

______________________________

(1) در سفرهای قدیم، یکی از خطرات اصلی در بین راه، دزدان و قطاع الطریق بوده اند.

(2) حدیث 2505 (نقل با تلخیص)، ج 2، ص 296.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 84

از تمام آفریدگانت گرامی تر است؛ آیا در میان خاندان پیامبران، گرامی تر از خاندان من وجود دارد؟

خدای عزّ و جلّ فرمود:

ای موسی! آیا ندانستی که ارزش خاندان محمد [صلّی اللَّه علیه و آله] بر دیگر خاندان پیامبران، مانند ارزش و برتری حضرت محمد صلّی اللَّه علیه و آله و سلم بر تمام پیامبران می باشد؟

موسی علیه السلام عرض کرد: خدایا! پس اگر آل محمد، (علیهم السلام) چنین هستند. آیا در میان امّتهای پیامبران، امّتی هست که نزد تو، برتر از امت من باشد که بر سر آنان (امت من) ابر را سایه بان گردانیدی. منّ و سلوی (غذای بهشتی) بر آنان نازل فرمودی. و دریا را برایشان شکافتی؟

خداوند عزّ و جلّ فرمود: ای موسی! آیا ندانستی که فضل امت محمد صلّی اللَّه علیه و آله و سلم بر تمام امتها، مانند فضل اوست بر جمیع آفریدگان من.

سپس حضرت موسی علیه السلام فرمود: خدایا! ای کاش، من ایشان را می دیدم.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 86

خداوند عزّ و جلّ وحی فرستاد که:

ای موسی! تو آنها را نخواهی دید، زیرا که این زمان، زمان ظهور آنها نیست. اما به زودی ایشان را در بهشت و جنات عدن و فردوس، در حضور محمد صلوات اللَّه علیه و آله می بینی که در میان نعمتهای آن می گردند؛ و از خیرات آن، متنعّم هستند.

آیا دوست داری کلامشان را به گوش تو برسانم؟

موسی عرض کرد: بلی. ای معبود من! آنگاه خدای عزّ و جلّ فرمود:

در پیشگاه من در کمال ادب بایست، مانند ایستادن بنده ذلیل در پیشگاه پادشاه جلیل.

حضرت موسی علیه السلام چنین کرد.

در این حال خدای ما (عزّ و جلّ) ندا

داد که:

ای امت محمد! همگی ایشان ...، پاسخ گفتند:

«لبّیک، اللهم لبیک، لبیک لا شریک لک لبیک، ان الحمد و النعمه لک و الملک، لا شریک لک لبیک»

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 87

رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم فرمودند: خداوند این اجابت را شعار حج قرار داد «1».

______________________________

(1) حدیث 2586، ج 2، ص 327.

شیخ صدوق قدس سره، پس از نقل این حدیث می نویسد:

«این حدیث طولانی است، و من قسمتهائی از آن را نقل کردم.

و تمام آن را در کتاب «تفسیر القرآن» خود آورده ام».

توضیح اینکه، کتاب «تفسیر القرآن» شیخ صدوق رحمه اللَّه، یکی از دهها کتاب ایشان است که به دلیل حملات مخالفین شیعه از بین رفته است.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 88

ذیل می توان اشاره نمود:

الف- طواف از جانب تمام مردگان مؤمن مستحب است، خصوصا بزرگانی که در حدیث نام برده شده است.

ب- این بزرگواران، استوانه های ایمان بوده اند، و بر خلاف سخنان واهی دانشمندان مکتب خلافت، عقیده حق این است که پدران و مادران، بلکه آباء و اجداد انبیاء و ائمه طاهرین علیهم السّلام هیچ گاه کفر و شرک بر دامن قدسی ایشان ننشسته، بلکه اکثر ایشان در زمان خود حجّت زمان خود بوده اند.

ج- طواف به نیابت این بزرگواران، برای استجابت دعا و حلّ مشکلات، از طریق ائمه علیهم السلام بسیار سفارش گردیده است.

د- و بالاخره علوّ مقامات و رفع شأن این بزرگواران را از زبان فرزندان معصومشان که حجّت خداوند بر مردمان هستند باید شنید، نه از زبان و قلم آلوده به شالوده های ناپاک خلفای غاصب اموی و عباسی و دانشمند نمایانی که دینشان را به دنیای کثیف خلفای غاصب فروخته اند.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 90

بنگرید، که در حدقه می چرخند، چونان که گویی چشمان مجنونی است «1».

در این حال، جبرئیل علیه السّلام این آیه را آورد:

وَ إِنْ یَکادُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ وَ ما هُوَ إِلَّا ذِکْرٌ لِلْعالَمِینَ». «2» و «3»

______________________________

(1) آیا با این جسارتی که نسبت به رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله روا داشتند؛ جای آن نیست که در کلام الهی به عنوان: «الذین کفروا» از ایشان یاد شود؟!!

(2) سوره قلم، آیه 51.

در روایات فراوان دیگر از همین واقعه، آمده است که امام صادق علیه السلام، فرمود: ذکر، یعنی علی علیه السلام.

و نیز به حسان جمّال فرمود:

اگر تو شتربان من نبودی، این سخن را به تو نمی گفتم.

(کنایه از اینکه وی از رازداران امام علیه السلام بوده و نیز اینکه امام صادق علیه السلام، این حقیقت و الا را مانند بسیاری از حقایق دیگر، به همه مردمان زمان خود نمی توانست بگوید، زیرا تحمّل. آن را نداشتند.) بنگرید به: بحار الانوار ج 22، ص 73 حدیث 24 و 35، ص 394 حدیث 1- ج 37، ص 160، حدیث 40- ج 37، ص 172، حدیث 55- ج 37، ص 221، حدیث 89- ج 100، ص 225، حدیث 21.

(3) حدیث 3144، ج 2، ص 559.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 94

پدر و یا برادر و یا تو را زیارت کند، بر من واجب است که در روز قیامت به دیدار او بروم، و او را از گناهانش آسوده کنم «1».

______________________________

(1) حدیث 3159، ج 2، ص 577.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 95

حدیث را علّامه مجلسی در بحار الانوار، ج 100، ص 140 به نقل از علل الشرائع و کامل الزّیارات نیز آورده است.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 97

باشد «1».

______________________________

(1) حدیث 3191، ج 2، ص 584.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 100

به جای آوری، خداوند بر خود چنین قرار داده که امر دنیا و آخرتت را کفایت کند.

حق جان تو، بر خودت این است که:

آن را در طاعت خداوند به کارگیری.

حق زبان، گرامی داشتن آن از دشنام و عادت دادنش به خیر و ترک یاوه گویی که فایده ای در آن نباشد. و نیکی با مردم و خوش گفتاری با آنان است.

حق گوش، منزّه داشتن آن از غیبت، و آنچه که نباید بشنوی.

حق چشم، این است که آن را از محرّمات فروبندی، و نگاه

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 103

کردن با آن را وسیله عبرت قرار دهی.

حق دستت، این است که آن را به سوی چیزی که بر تو حلال نیست، نگشایی.

حق پایت، این است که به سوی محرّمات راه نسپاری، چرا که با این پاها بر صراط می ایستی.

پس بنگر، تا تو را نلغزانند تا در دوزخ افتی.

و حق شکم، آن است که آن را ظرفی برای حرام نسازی، و بیشتر از حدّ سیری نخوری «1».

______________________________

(1) قسمتی از حدیث 3214، ج 2، ص 618- 628.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 104

آن مهمان خدای خودت هستی، و به سبب آن از گناهانت، خود به سوی خدای عزّ و جلّ می گریزی. به آن توبه ات پذیرفته است، و آنچه خدای تعالی بر تو واجب ساخته، انجام می دهی.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 105

حق روزه، این است که:

بدانی آن قفلی است که خدای عزّ و جلّ بر زبانت، گوشت، چشمت، شکمت و شهوتت زده، تا بدان حجاب تو را از آتش بپوشاند.

اگر روزه را رها کردی، پرده ای را که خدا بر تو کشیده دریده ای.

حق صدقه، این است که:

بدانی صدقه، ذخیره تو نزد پروردگار توست. و امانت توست که برای آن به گواه گرفتن نیاز نداری.

و سپرده ای را که در پنهانی به امانت گزارده ای به آن مطمئن تری، تا آنچه که به آشکار امانت می گذاری.

و بدانی که این صدقه در دنیا، بلاها و بیماریها را از تو دفع می کند. و در آخرت، آتش دوزخ را از تو دور می دارد.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 106

نفع تو گواهی می دهند، که تو او را برای خدای عزّ و جلّ خواستی. و

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 107

برای خدا از محضر او کسب علم کردی، نه برای مردم.

و امّا حق کسی که در علم، زیر دست تو است. این است که:

بدانی- خدای عزّ و جلّ، در علمی که به تو بخشیده، تو را قیّم بر آنان قرار داده است. و از خزائن خود بر تو گشوده است.

پس اگر در تعلیم مردم بکوشی، و با ایشان بدرفتاری ننمایی. و بر آنان دلتنگ نشوی؛ خدای از فضل خود، بر تو زیاده می کند.

و امّا اگر علم خود را از مردم، دریغ داری، یا با مردم هنگامی که از تو کسب دانش می کنند، مهربان نباشی، بر خدای عزّ و جلّ حق است که «علم» و «نور علم» را از تو سلب کند، و جایگاه تو را از دلها پایین بیاورد.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 108

لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 109

حقّ پدرت، آن است که:

بدانی او اصل وجود تو است، که اگر نمی بود، تو هم نبودی.

پس هر نیکی در خودت دیدی که از آن شگفت زده شدی، بدان که پدرت، اصل نعمت بر تو در آن خیر بوده است. پس خدا را به اندازه آن حمد و شکر کن. و نیرویی جز به سبب خدا نیست.

حقّ فرزندت، این است که:

بدانی از تو است، و در دنیای گذرا، به خیر و شرّ خود، وابسته تو است. و تو در برابر سرپرستی او مسئولی که او را نیکو ادب نمایی، به سوی خدای عزّ و جلّ راهنمایی کنی، و در طاعت خدا به او کمک رسانی.

پس در کارهای او بکوش، مانند کوشیدن کسی که می داند در نیکی به او پاداش می گیرد. و اگر با او بدرفتاری کند، عقاب می شود.

حقّ برادرت، این است که:

بدانی دست تو و مایه عزّت و قدرت تو است، پس او را سلاحی بر معصیت خدا مگیر، و برای ظلم کردن بر آفریدگان خدا، او را وسیله ای مساز.

و در برابر دشمنش، یاری او را رها مکن.

و از خیرخواهی نسبت به او دریغ مدار. اگر اوامر خدای تعالی از پیروی کرد، چه بهتر. و اگر چنین نکرد، خدا را گرامی تر از او نزد خودت بدان. و نیرویی جز به سبب خدا نیست.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 110

شکرگزارده ای. سپس اگر قدرت یافتی، به او عوض هم بدهی.

حقّ همنشین تو، این است که:

با او به نرمی رفتار کنی، و با او نیکو سخن گویی، از مجلس خود، جز به اجازه او برنخیزی، و کسی که پیش تو بنشیند، بی اجازه تو می تواند برخیزد.

باید لغزشهای همنشین خود را فراموش کنی. نیکی های او را در یاد خود نگاه داری. و جز سخن خیر با او نگویی.

حقّ همسایه ات، این است که:

او را در غیابش حفظ کنی. و در حضورش بزرگ داری. و

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 111

اگر به او ستم شد یاریش کنی. در پی عیب او نباشی.

و اگر زشتی در او سراغ داشتی، بر او بپوشانی.

اگر می دانی که نصیحت تو را می پذیرد، در خلوت به خیرخواهی او بنشینی.

او را در سختی ها رها نکنی.

از لغزش او درگذری.

گناهش را ببخشی، با او کریمانه معاشرت کنی، و قوّتی جز به یاری خدا نیست.

حقّ رفیق، این است که:

با تفضّل و انصاف با او مصاحبت کنی.

او را بزرگ بداری، چنان که تو را بزرگ می دارد. نگذاری در نیکی های به یک دیگر، بر تو سبقت بجوید. اما اگر از تو سبقت گرفت، در ازای کار نیک بهتر از او پاسخ دهی.

دوستش بداری، آن گونه که تو را دوست می دارد.

اگر اراده گناهی کرد، او را از ارتکاب به آن باز داری. بر او رحمت باش و عذاب مباش. و لا قوّه الّا باللَّه.

امّا حقّ شریک، آن است که:

اگر غایب شد، او را کفایت کنی. و اگر حاضر بود، حرمتش را پاس داری.

بدون مشورت و همفکری با او، به تنهایی حکم نکنی و

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1،

ص: 112

رأی ندهی.

مال او را حفظ کنی. در کار سخت یا آسان به او خیانت نکنی. چرا که دست خداوند تبارک و تعالی بر دو شریک است، تا زمانی که به یک دیگر خیانت نکنند. و لا قوه الّا باللَّه.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 113

درخواست می کنی، این است که: اگر خواسته تو را به تو بخشید، با تشکر و معرفت فضلش از او بپذیری. و اگر از تو دریغ داشت، عذر او را بپذیری.

حقّ کسی که تو را در راه خدا خشنود سازد، این است که:

اول خدای تعالی را حمد گویی، سپس از او تشکّر کنی.

حقّ کسی که با تو بد می کند، این است که: او را عفو کنی. و اگر بدانی که این عفو تو ضرر دارد، از دیگران (در برابر بدرفتاری او) کمک بخواهی، که خدای تبارک و تعالی فرمود:

وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ، فَأُولئِکَ ما عَلَیْهِمْ مِنْ سَبِیلٍ «1».

و هر کس، پس از ظلمی که بر او شده است، برای دفع ظلم از دیگران یاری طلبد، بر او هیچ حرجی نیست.

______________________________

(1) سوره شوری/ 41.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 115

از گناهان بسیار آنها می گذری، از من عبادت ناچیزم را قبول فرما و از نافرمانیهای بی شمارم درگذر، که تو بسیار بخشنده و آمرزنده هستی.

آن فرد این دعا را خواند. حضرت فرمود: چه می بینی؟

او پاسخ داد: دو موجود سیاه بر من وارد شده اند.

حضرت فرمود: دوباره بخوان.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 124

دوباره خواند. پیامبر مجددا سؤال فرمود: چه می بینی؟

گفت: آن دو موجود سیاه از من دور شدند، و دو موجود سفید بر من وارد شده اند. و اکنون آن دو موجود به من نزدیک شدند و مشغول قبض روح من هستند.

و در همان لحظه از دنیا رفت «1».

______________________________

(1) حدیث 347، ج 1، ص 132.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 125

قبول حضرت باری تعالی واقع می شود «1».

______________________________

(1) حدیث 352، ج 1، ص 133.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 127

جمعه از منزل خارج می شود و می میرد.

6- کسی که برای تشییع جنازه مسلمانی از خانه خارج شده و فوت می کند «1».

(برای تمامی ایشان، بهشت را ضمانت می کنم).

______________________________

(1) حدیث 384، ج 1، ص 140.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 130

گوئیا امام صادق علیه السلام به آن شخص می فرماید:

«به بزرگترین مصیبتی که بر انسانها وارد شده- یعنی فقدان رسول خدا- بنگر، تا مصیبتهای دیگر برایت سهل و آسان گردد.» (بحار الانوار 82/ 80 ذیل روایت 17)

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 131

مرد عرض کرد: یا ابن رسول اللَّه! فرزند من نوجوان بود.

حضرت فرمود: او سه چیز دارد که اگر خدای عزّ و جلّ بخواهد، هیچ گاه از دست او نمی رود.

1- گواهی بر وحدانیت خدا 2- رحمت خداوند 3- شفاعت رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم «1».

______________________________

(1) حدیث 508، ج 1، ص 174.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 132

ص: 135

شناخته شوید.

16- به کار خیر عمل کنید، تا اهل خیر باشید.

17- کسی که شما را امین شمرده، امانتش را اداء کنید.

18- خویشاوندانی که شما را ترک کرده اند، با آنان مهربان باشید.

19- به کسانی که شما را از خیر خود محروم ساخته اند، احسان کنید «1».

______________________________

(1) حدیث 613، ج 1، ص 205.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 144

المؤمنین علیه السلام به او فرمود: چه کسی در اینجا نماز خوانده است؟

گفت: عیسی بن مریم علیه السلام و مادرش در اینجا نماز خوانده اند.

امیر المؤمنین فرمود: آیا می خواهی به تو خبر دهم چه کسی دیگری در اینجا نماز خوانده است؟! گفت: آری.

حضرت فرمود: ابراهیم خلیل علیه السلام «1».

______________________________

(1) حدیث 698، ج 1، ص 232.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 148

مورد قبول واقع گردد.

عبد اللَّه گفت: باز هم برایم بگو.

بلال گفت: از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله شنیدم که می فرمود:

هنگامی که روز قیامت فرا رسد، خداوند عزّ و جلّ مردمان را در زمینی جمع کند، و فرشتگانی از نور را به سوی اذان گویان- در حالی که علم هایی از نور همراه خود دارند- گسیل دارد. این فرشتگان، اسبانی را یدک می کشند که مهارشان زبرجد سبز است. و زین و خورجین هایشان بسیار خوشبو است. و اذان گویان بر آن سوار می شوند، و با صدای بلند اذان می گویند. و بر مردمان گذر می کنند و «اللَّه اکبر» می گویند و غوغایی از تسبیح امت من بلند می شود و ....

بلال ادامه داد: شتاب کنید در انجام کارهای خیر و برهم پیشی بگیرید «1».

______________________________

(1) قسمتی از حدیث 905، ج 1، ص 292.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 155

گفت: مرا معاف دار، ای دخت رسول اللَّه! چون می ترسم با صدای اذان من، روح از تن مبارکت بیرون رود. پس آن حضرت بلال را معاف کرد- و آن اذان ناتمام ماند- «1».

______________________________

(1) حدیث 907، ج 1، ص 297.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 157

سی و سه مرتبه «الحمد للَّه» بگویید. «1» و «2»

______________________________

(1) قسمتی از حدیث 947، ج 1، ص 320.

(2) شاید کنایه از این باشد که:

«یاد خدا، بی نیازی از مردم را در دل انسان استوار می سازد. و توکل انسان را به خدای متعالی، بیشتر می نماید.»

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 164

1، ص 376.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 168

است که در غطفان از سرزمین نجد به وقوع پیوست.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 170

دهند. پس از اتمام نماز خود، برای جایگزینی، نزد بقیه اصحاب رفته و مواضع آنان را تحویل گرفته و با دشمن مقابله نمایند، تا دسته اول نیز بتوانند در رکعت دوم نماز پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله، توفیق شرکت در نماز جماعت را داشته باشند.

پیامبر اکرم نیز، پس از اتمام رکعت اول نماز خود، در رکعت دوم، قرائت خود را طولانی نمود، تا اصحاب بتوانند جایگزینی را انجام دهند و همه ایشان در رکعت دوم به پیامبر اقتداء نمایند.

و رکعت اول نماز خود را به جماعت برگزار کنند و به فضیلت اقامه نماز جماعت دست یابند. «1» و «2»

______________________________

(1) این حدیث و امثال آن اهمیّت نماز را نشان می دهد تا آنجا که حتی در میدان جنگ باید نماز اقامه گردد، البتّه با شرایط و کیفیّت خاصّ خود که آن را نماز «خوف» می نامند.

(2) حدیث 1334، ج 1، ص 460.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 171

473.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 172

خود را می بیند، و بدکردار، گرفتار زشتکاری خویش خواهد شد «1».

______________________________

(1) حدیث 1479، ج 1، ص 511.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 175

خود به جای نهادی، به تو نخواهد پیوست «1»

______________________________

(1) حدیث 1578، ج 2، ص 7.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 179

واجب فرموده، انجام بده، ولی مؤمن را خوار مکن! «1»

______________________________

(1) حدیث 1597، ج 2، ص 13.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 182

امنیت و آسایش زندگی کنند، به این پول و یا این مال، جزیه می گفتند.

(2) حدیث 1611، ج 2، ص 29.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 184

او بدهم.» جمعی از مردم، که به انجام این اعمال موفق شده اند، برمی خیزند.

در این هنگام از سوی خدای عزّ و جلّ ندا می رسد که:

«ای محمد! ای حبیب من! پاداش دادن ایشان را به تو واگذاشتم، پس در هر کجا از بهشت که بخواهی، ایشان را اسکان ده».

امام صادق علیه السلام فرمود:

پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلم، ایشان را در منزلتی نزدیک به خودش جای می دهد. (موقف وسیله). در آنجایی که از دیدار پیامبر و خاندانش صلوات اللَّه علیهم اجمعین محجوب نمی مانند «1».

______________________________

(1) حدیث 1727، ج 2، ص 65.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 187

آله می باشد- نیز فراموش مکن، زیرا که آن روزی است که نبوت در آن روز، بر محمد- صلی اللَّه علیه و آله و سلم- نازل شد، و ثواب آن با شصت ماه برابر است «1».

______________________________

(1) حدیث 1816، ج 2، ص 90.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 1، ص: 191

او شب قدر را درک کرده است و به توفیق خدای عزّ و جلّ دست یافته است «1».

______________________________

(1) حدیث 1834، ج 2، ص 97.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 4

ص: 8

96 پرده کعبه 32

97 تغییر موضع مقام ابراهیم «علیه السلام» 34

98 اصحاب فیل 36

99 مشایعت ابو ذر 37

100 شرایط هم سفر شدن 39

101 قاضیان 40

102 نشستن نزد قاضی هنگام قضاوت 41

103 عدالت در داوری 42

104 شهادت دادن توّاب 43

105 جرم شهادت دروغ 44

106 اولین شهادت دروغ 45

107 مذمّت طالع بینی 47

108 ذو الشهادتین 48

109 نهایت غلوّ کردن 50

110 بدون وضو از خانه بیرون نروید. 52

111 قسم ناروا 53

112 کلام امام موسی کاظم علیه السلام در زراعت 54

113 نرم شدن آهن 55

114 روزی حلال 56

115 نشانه های اسراف 57

116 انفاق و اسراف 58

117 میانه روی در معیشت 59

118 تلاش معاش 60

119 وجه اجیر شدن 61

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 9

120 بخشش 62

121 ربا 63

122 گمشده 64

123 هدیه 65

124 اقسام هدیه 66

125 توقّع پاداش 67

126 خائن و امین 68

127 جانشینان پیامبران 69

128 نامهای رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله 71

129 آداب سفره (1) 73

130 آداب سفره (2) 75

131 شگفتا! 77

132 آزار پیامبر 78

133 سوگند 79

134 کفّاره غیبت 80

135 تربیت فرزند در سه نوبت 81

136 دروغ 82

137 توبه 83

138 متجاوز به اوامر خداوند 84

139 دوستی اهل بیت علیهم السلام 86

140 سرور پیامبران، و سرور جانشینان 88

141 منّت خداوند بر بندگان 89

142 بهشت 90

143 وصیت 91

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 10

144 خصلتهای مؤمن 94

145 آخرین لحظات عمر رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله 96

146 صله رحم 97

147 شریکان قتل 99

148 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (1) دنیا، زندان مؤمن 100

149 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (2) مسواک 102

150 سفارش پیامبر صلی

اللَّه علیه و آله و سلّم (3) آفتها 103

151 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم (4) بدترین فقر 104

152 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (6) یتیم 105

153 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (6) والدین و فرزندان 106

154 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (7) نشانه های مؤمن 107

155 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم (8) چهار خصلت 108

156 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم (9) سه خصلت 112

157 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (10) سه علامت 116

158 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (11) سفر 118

159 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (12) مؤمن، مسلمان، مهاجر 119

160 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (13) دنیا و آخرت 121

161 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (14) علم 124

162 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (15) امامت و اهل بیت 125

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 11

163 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (16) خیر در چیست؟ 128

164 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (17) شراب 129

165 سفارش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم (18) بدترین مردم 131

166 چند سخن 132

167 سفارش امیر المؤمنین علیه السلام به محمد بن حنفیه (1) 133

168 سفارش امیر المؤمنین علیه السلام به محمد بن حنفیه (2) معاشرت 135

169 سفارش امیر المؤمنین علیه السلام به محمد بن حنفیه (3) سخن 138

170 سفارش امیر

المؤمنین علیه السلام به محمد بن حنفیه (4) رزق و روزی 139

171 سفارش امیر المؤمنین علیه السلام به محمد بن حنفیه (5) هشدار! 141

172 آسایش بخیل 143

173 سکوت 144

174 هدایت 145

175 انسان، فقیرترین فقرا 146

176 انواع خیر 147

177 پهلوان 148

178 ای آدم! 149

179 قمار 150

180 پیر مرد 152

181 شأن نزول سوره قدر 155

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 12

182 رحمت خدا 157

183 رحمت خداوند بر عموم بندگان، حتی کافران 158

184 نکوهش درخواست از دیگران 160

185 راز وضو، نماز و حجّ 162

186 کیفر فوری 166

187 داستان کعبه 168

188 رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و نصب حجر الاسود 173

189 اهانت به خانه کعبه 175

190 اقرار به گناه 177

191 قضاوت امیر المؤمنین علی علیه السلام 179

192 تبعیض بین فرزندان 183

193 سزای مزاحمت 184

194 داوری حضرت داود علیه السلام 186

195 دنیا و آخرت 188

196 تلاش، برای دنیا و آخرت 189

197 برکت در سحر خیزی است 190

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 13

خواصّ، مجموعه ای فقهی است، نکته های اخلاقی، تربیتی، عقیدتی، تاریخی و درسهای زندگی فراوانی دربردارد، که آشنایی با آنها،

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 14

برای عموم مردم ضرورت دارد.

از آنجا که این نکته ها و درسها و تذکّرها، در لابلای صفحات آن مجموعه پراکنده بود، «گلچین صدوق» به عنوان دسته گلی از میان این بوستان روح انگیز و معطّر فراهم آمد، تا عموم طبقات، به ویژه جوانان و نوجوانان را به کار آید. و چراغی فراراه زندگی آینده آنان روشن دارد.

تذکّر چند نکته در مورد کتاب، ضرورت دارد:

1- احادیث، بر مبنای سازندگی تربیتی آنها برای زندگی عموم طبقات معاصر- به ویژه نسل جوان و آینده سازان این مرز و بوم- گزینش شده است.

به همین دلیل، از انتخاب احادیث مشکل یا مفصّل یا احادیثی که به توضیح نیاز دارد، خودداری شد.

2- این کتاب، کتاب فتوایی شیخ صدوق بوده است. لذا در این گزینش دقّت شد تا از ورود به بیان احکام فقهی خودداری شود. و اگر هم اشاره به بیان حکم فقهی گردیده است. مبنی بر آن بوده که مطابق با حکم فقهی فقهای معاصر باشد.

«رحم اللَّه امرئ عرف قدره و لم یتعدّ طوره».

3- برای حلّ مشکلات بعضی احادیث، به منابع فراوان مراجعه شده، که حاصل تمام این تلاشها، در ترجمه منعکس شده

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 15

است. به همین دلیل، ترجمه- با وجود توجّه دقیق به متن حدیث- با توضیحاتی همراه شده، که گاه در پرانتز و گاه در پاورقی بیان گردیده است.

4- در ترجمه احادیث، دقّت شده تا ساده ترین زبان و بیان انتخاب گردد. به همین دلیل، هر حدیث، چند بار

ترجمه شد، تا دقیق ترین و ساده ترین ترجمه، عرضه شود.

با این وجود، مدرک اصل حدیث (بر اساس متن کتاب «من لا یحضره الفقیه» تصحیح و تحقیق استاد محقق جناب آقای علی اکبر غفاری، چاپ جامعه مدرسین قم) بیان شد، تا خوانندگان پژوهنده و فاضل، در صورت ضرورت، به متن حدیث دست یابند.

همین جا، از این گروه خوانندگان انتظار می رود که چنانچه ترجمه ای دقیق تر و روان تر، برای احادیث یاد شده داشته باشند، از بیان نظرات خود دریغ ندارند.

5- برای آشنایی خوانندگان با سیره اخلاقی بزرگان شیعه، گوشه ای از نکات آموزنده تربیتی، علمی، تاریخی از زندگانی شیخ صدوق، به عنوان بخش اوّل اضافه گردید.

6- باید توجّه داشت که هدف مرحوم شیخ صدوق در کتاب «من لا یحضره الفقیه» ارائه یک مجموعه مختصر از فقه شیعه بوده است، نه بیان داستانهای انبیاء و ائمه علیهم السلام، چنانچه خود نیز در این کتاب به این نکته تصریح نموده است. لذا توقّع

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 16

داستان سرایی از این کتاب نمی توان داشت. طبیعتا این گزیده نیز داعیه قصّه گویی ندارد. به همین دلیل، وفاداری به دقّت متن، فدای عناصر داستان پردازی گردید.

7- همان گونه که در مقدمه کتاب «قطره ای از دریا» (گزیده الغدیر مرحوم علامه امینی) گزیده نگارنده، آمده است، یکی از اهداف این گزینش و نشر، آشنا ساختن نسل جوان با متون اصلی مکتب انسان ساز تشیع می باشد.

«گلچین صدوق» نیز، گامی دیگر در همین مسیر به حساب می آید.

امید است این مجموعه مورد قبول مربّی واقعی و امام و هادی امّت، امام زمان عجّل اللَّه تعالی فرجه الشریف واقع شود و تلاشگران و خوانندگان آن از دعای

حضرتش بهره مند گردند.

و السلام علی عباد الله الصالحین تهران- محمد حسین صفاخواه میلاد حضرت زهرا سلام الله علیها- 1418 آبان ماه- 1376

از او درخواست کنید، و از آتش دوزخ به او پناه برید «1».

______________________________

(1) حدیث 1831، ج 2، ص 94.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 19

ص: 22

و انگشت شماری به عبادت و حمد خداوند مشغول بوده اند.

(2) حدیث 2220، ج 2، ص 219.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 28

چرمی به کعبه پوشاند.

(من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 248، ذیل حدیث 2324).

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 33

پرده ای از چرم بر آن پوشانید. و حضرت ابراهیم علیه السلام پرده ای ضخیم بر آن پوشانید. و نخستین کسی که جامه بر آن پوشاند، سلیمان بن داود علیه السلام بود که پرده ای از قماش قباطی بر کعبه پوشانید «1».

______________________________

(1) حدیث 2286، ج 2، ص 235.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 34

و از مردم پرسید:

کدام یک از شما جای مقام ابراهیم (قبل از جابجایی توسط پیامبر) را می داند؟

شخصی «2» گفت:

من آن را قبلا اندازه گیری کرده ام و اکنون آن اندازه را دارم.

عمر اندازه آن را گرفت و مقام را به همان جا (که در عصر جاهلیّت بود) بازگرداند «3».

______________________________

(1) از ظاهر عبارت مرحوم صدوق چنین بر می آید که: از این قسمت به بعد، بیان زراره بن اعین باشد که از بزرگان اصحاب و از خواص یاران امام باقر علیه السلام و رازدار حضرتش بوده است.

رضوان اللَّه تعالی علیه (اللَّه اعلم).

(2) نام آن شخص را مطلب بن ابی وداعه سهمی قرشی، نگاشته اند.

(3) حدیث 2308، ج 2، ص 243.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 36

من در دنیا نیازم فقط به شماست و هر زمان که شما را یاد کنم، رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله را یاد کرده ام. «1» و «2»

______________________________

(1) مرحوم ثقه الاسلام کلینی در کتاب روضه کافی ص 207- 209، حدیث 251، روایت فوق را به تفصیل بیشتری آورده و ضمن آن سخنان امیر المؤمنین و امام حسن و امام حسین علیهم السلام، عقیل و عمار، و پاسخ ابو ذر به ایشان را به طور مبسوط آورده است. طالبان به اصل حدیث مراجعه نمایند.

(2) حدیث 2428، ج 2، ص 275.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 39

و این اولین شهادت دروغ در اسلام بود «1».

______________________________

(1) حدیث 3365، ج 3، ص 74.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 47

خود) شاهد بیاور.

مسلمانان جمع شدند و به او گفتند: این رسول خداست و سخنی جز حق نمی گوید. ولی هیچ کدام از آنان شهادت نمی دادند.

تا اینکه خزیمه بن ثابت آمد و ماجرا را شنید و گفت:

من شهادت می دهم که تو این اسب را به رسول خدا فروخته ای.

رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم به خزیمه فرمود:

از کجا شهادت دادی؟

خزیمه عرض کرد: یا رسول الله! از آن جهت شهادت دادم که شما را تصدیق کرده و می شناسم.

آنگاه پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم خزیمه را ذو الشهادتین نامید. و گواهی او را مانند گواهی دو شاهد قرار داد «1».

______________________________

(1) حدیث 3427، ج 3، ص 108.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 50

با هیزم پر کردند. و درهای چاهها را بستند.

آنگاه هیزم را روشن کردند. همه زطّی ها با دود خفه شده و هلاک گشتند «1».

______________________________

(1) حدیث 3550، ج 3، ص 150.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 52

همراه با من بر دین حق باقی مانده است. و کسی که از تو دور شود، در جهنم است. و جهنم، جایگاه کافران است «2».

______________________________

(1) در متن حدیث، نام تمام این اوصیاء علیهم السلام آمده است.

(2) حدیث 5402، ج 4، ص 174- 177.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 71

ص: 74

«اینان مردمی هستند که شکر نعمت را به جای آوردند.» و اگر «الحمد لله» نگویند، فرشتگان گویند:

«اینان بندگان ناسپاس خدا هستند که خدا به ایشان نعمت داد، ولی خدا را فراموش کردند «1».»

______________________________

(1) حدیث 4250، ج 3، ص 355.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 75

که با ایشان در افتد، به حقیقت با من در افتاده است.

و هر که به ایشان جفا کند، به راستی با من جفا کرده است.

و هر که در باره ایشان نیکی کند، حقیقتا نسبت به من نیکی کرده است.

هر کس که با ایشان ارتباط برقرار کند، خدا رشته دوستیش را با او متصل سازد.

و هر کس که از ایشان ببرد، خدا رشته لطفش را از او

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 87

بگسلد.

و خدا کسی را که به ایشان یاری کند نصرت بخشد.

و کسی را که از یاری ایشان دریغ کند، از یاری خود محروم می سازد! خدایا! هر یک از پیامبران و رسولان تو گنجینه نفیسی و خانواده ای داشته است. پس علی و فاطمه و حسن و حسین [علیهم السلام] اهل بیت و گنجینه نفیس من هستند. پس پلیدی را از ساحت ایشان بزدای، و ایشان را پاک و پاکیزه ساز «1».

______________________________

(1) حدیث 5404 و 5920، ج 4، ص 179 و 420.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 88

نفسی اقرب من الشرّ و ابعد من الخیر، فانس فی القبر وحشتی، و اجعل لی عهدا یوم القاک منشورا.

ای خدای آفریننده آسمان ها و زمین!، دانای غیب و شهود، رحمان و رحیم، خدایا من در دار دنیا نزد تو اعتراف می کنم که معبود حقی جز تو نیست، که تنها و بی شریکی، و محمد بنده و رسول تو است، و بهشت حق است، و دوزخ حق است و برانگیختن مردگان حق است، و حساب و صراط و قدر و میزان حق است.

و دین چنان است که تو وصف کرده ای و اسلام بدان گونه است که تو قرار داده ای،

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 93

و سخن همان است که تو باز گفته ای، و قرآن چنان است که نازل کرده ای، و تو همان «الله» حق آشکاری. خدا محمد را از جانب ما بهترین جزاء عطا کند، و خدا محمد و آل محمد را به وسیله سلام مورد تحیت قرار دهد.

خدایا! ای ذخیره من، به هنگام هجوم اندوه و مواقع درماندگی ام.

و ای یار و مددکار من، در برابر شدائد، و ای ولی نعمتم! ای معبود من و معبود پدران من! در چشم بر هم زدنی مرا به خودم وامگذار، و زمام امورم را به دست هوای نفسم مسپار، زیرا اگر مرا به خودم واگذاری، به شر نزدیک می شوم و از خیر دوری می کنم، پس در تاریکی و تنهایی قبر مونسم باش، و در آن روز که با تو دیدار کنم پیمان گسترده امن و امانی در اختیارم گذار.

پس وصیت کننده خواهشهای فردی خود را می شمارد ....

امیر المؤمنین علیه السلام فرمود:

این وصیّت را پیامبر خدا به من تعلیم فرمود.

و

رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود:

این وصیت را جبرئیل به من آموخت «1».

______________________________

(1) حدیث 5431، ج 4، ص 187- 188.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 94

اخلاق، و بر تو باد دوری از رذایل اخلاقی.

پس اگر چنین نکنی، کسی جز خودت را سرزنش مکن «1».

______________________________

(1) حدیث 5432، ج 4، ص 188- 189.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 96

خویش می هراسند. «2» و «3»

______________________________

(1) سوره رعد، آیه 23.

(2) یکی از معانی این آیه شریفه، امر به احسان و نیکی به خویشاوندان است.

(3) حدیث 5551، ج 4، ص 231- 232.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 99

از خداوند عزّ و جلّ بترسد، همه چیز از او می ترسد. و کسی که از خدا نترسد، خدا او را از همه چیز می ترساند.

یا علی! تو را از سه خصلت نهی می کنم:

از حسد، حرص و کبر.

یا علی! دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است «1».

______________________________

(1) حدیث 5762، ج 6، ص 257- 259.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 102

باشد.

چهارم- نسبت به مملوک خود مدارا کند.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 110

4- ای علی! چهار خصلت از شقاوت است:

اول- خشکی چشم.

دوم- قساوت قلب.

سوم- درازی آرزو.

چهارم- علاقه به ماندن در دنیا.

5- ای علی! خوابیدن چهار گونه است:

اول- خوابیدن پیامبران علیهم السلام، که بر پشت است.

دوم- خوابیدن مؤمنان، که بر جانب راست آنها است.

سوم- خوابیدن کافران و منافقان، که بر جانب چپ آنها است.

چهارم- خوابیدن شیطانها، که به روی آنها است.

6- ای علی! چهار چیز کمر [انسان] را می شکند:

اول- پیشوایی که خدای عزّ و جلّ را عصیان می کند، و در همین حال، امر او اطاعت می شود.

دوم- زنی که همسرش او را نگاه می دارد، ولی آن

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 111

زن به او خیانت کند.

سوم- فقری که صاحب آن، راه چاره ای برایش نیابد.

چهارم- همسایه بدی که در کنار خانه اش باشد.

7- ای علی! چهار چیز را پیش از چهار چیز غنیمت دان:

اول- جوانی خود را پیش از پیری ات.

دوم- سلامت خود را پیش از بیماری ات.

سوم- غنای خود را پیش از فقرت.

چهارم- زندگی خود را پیش از مردنت.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 112

113

دوم- کسی که پیوند خود را با تو برید، با او پیوند کنی.

سوم- کسی که نسبت به تو نادانی کرد، به او حلم ورزی.

3- ای علی! سه خصلت است که هر کس با داشتن آنها به ملاقات خدای عزّ و جلّ برسد، از برترین مردم است:

اول- کسی که واجبات خدا را به جای آورد، از عابدترین مردم است.

دوم- کسی از محرّمات خدای عزّ و جلّ دوری گزیند، در زمره باورع ترین مردم است.

سوم- کسی که به آنچه خداوند برایش روزی کرده قناعت نماید، از بی نیازترین مردم است.

4- ای علی! سه کار است که این امّت، توان آن را ندارد:

اول- مساوات با برادر دینی در اموال.

دوم- به انصاف با مردم رفتار کردن.

سوم- یاد خدا در هر حال. و یاد خدا، (منحصرا) گفتن «سبحان اللَّه و الحمد لله و لا اله الا اللَّه و

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 114

اللَّه اکبر» نیست. بلکه هنگامی که بر کاری حرام وارد شد، از خدای عزّ و جلّ بترسد، و آن را رها کند.

5- ای علی! سه خصلت، از حقایق ایمان است:

اول- انفاق، در حال تنگدستی.

دوم- انصاف دادن در برخورد با مردم.

سوم- بذل علم، به جویای علم.

6- ای علی! سه خصلت است که در هر کس نباشد، عمل او تمام نیست:

اول- ورع و تقوایی که او را از گناهان باز دارد.

دوم- اخلاقی که با مردم به سبب آن مدارا کند.

سوم- حلم و بردباری که به وسیله آن، جهل جاهل را باز گرداند.

7- ای علی! مؤمن در دنیا، به سه چیز دل خوش دارد:

اول- ملاقات برادران دینی.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 115

دوم- افطار دادن به شخص

روزه دار.

سوم- تهجّد (نماز و عبادت) در آخر شب.

8- ای علی! تو را از سه خصلت نهی می کنم:

اول- حسد.

دوم- حرص.

سوم- کبر.

9- ای علی! سه کار، قساوت قلب می آورد:

اول- گوش فرا دادن به سخن لغو و بیهوده.

دوم- به دنبال صید رفتن.

سوم- رفتن به پیشگاه پادشاه.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 116

تو مؤمن هستی و من کافرم. من می بینم که دنیا برای شما بهشت است که در آن متنعّم هستی، امّا من در سختی هستم.

امام علیه السلام فرمود:

ای پیر مرد! اگر بنگری به آنچه که خداوند برای من و برای مؤمنان در آخرت مهیّا ساخته، از آنچه چشمی ندیده و گوشی نشنیده، می دانستی که من قبل از انتقال به آخرت، در زندانی تنگ هستم.

و اگر می نگریستی به آنچه خداوند برای تو و برای هر کافری در آخرت آماده فرموده- از آتش جهنم و سختی عذاب پایدار- می دیدی که قبل از رفتن به آن دیار، در بهشت گسترده و نعمت فراگیری به سر می بری.

(بحار الانوار، ج 43، ص 345، حدیث 19)

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 122

ای علی! مرگ ناگهانی، برای مؤمن سبب راحت، و برای کافر، مایه حسرت است.

ای علی! خدای تبارک و تعالی به دنیا وحی فرستاد:

هر کس به من خدمت کرد، به او خدمت کن. و هر که به تو

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 123

خدمت کرد، او را در رنج و زحمت بینداز.

ای علی! اگر دنیا نزد خدای تبارک و تعالی به اندازه بال مگسی ارزش داشت، به کافر، شربتی از آب نمی نوشانید.

ای علی! هیچ کس از گذشتگان و آیندگان نیست، مگر اینکه در روز قیامت تمنّی می کند که:

ای کاش در دنیا فقط به اندازه قوت (خوراک روزانه) به او داده می شد «1».

______________________________

(1) این جمله، سختی محاسبه روز قیامت را نشان می دهد، که باید نسبت به آن هشیار باشیم.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 124

وسیله آن بر سفیهان فخر فروشد؛ یا با عالمان مجادله کند؛ یا مردم را به سوی خود فرا خواند؛ از اهل آتش است.

ای علی! خواب عالم، از عبادت عابد برتر است.

ای علی! دو رکعت نماز که عالم گزارد، از هزار رکعت که عابد به جای آورد، برتر است.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 125

بوزیره.

معبودی بحقّ جز الله نیست، محمد رسول خدا است، او را به سبب وزیرش تأیید کردم و نصرت نمودم.

به جبرئیل گفتم: وزیر من کیست؟

گفت: علی بن ابی طالب.

[دوم] زمانی که به سدره المنتهی رسیدم، در آنجا دیدم که چنین نوشته شده بود:

انّی انا الله لا إله الّا انا وحدی، محمد صفوتی من خلقی، ایّدته بوزیره، و نصرته بوزیره.

همانا منم الله، که معبودی بحقّ جز من نیست، یکتا و یگانه ام. محمد برگزیده من از میان آفریدگان من است.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 127

او را به سبب وزیرش تأیید کردم و نصرت بخشیدم.

به جبرئیل گفتم: وزیر من کیست؟

گفت: علی بن ابی طالب.

[سوم] زمانی که از سدره المنتهی گذشتم و به عرش الهی رسیدم، دیدم که بر ستونهای عرش نوشته شده بود:

انّنی انا الله لا إله الّا انا وحدی، محمد حبیبی، ایّدته بوزیره و نصرته بوزیره.

همانا منم الله، که معبودی بحقّ جز من نیست، یکتا و یگانه ام. محمد حبیب من است. او را به وزیرش تأیید کردم و نصرت بخشیدم.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 128

الفقیه)، ج 2، ص: 131

ص 384- 392.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 135

از معاشرت با آنهاست، با خوبی همزیستی ندارد، (باید چنین کند) تا زمانی که خداوند برای رهایی از چنین شخصی راهی قرار دهد.

زیرا که من تمام آنچه مردم به سبب آن با هم زندگی و معاشرت می کنند، در پیمانه ای یافتم که دو ثلث آن نیکو دانستن

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 137

مردم است. و یک ثلث آن تظاهر به غفلت از کارهای آنها است.

10- تا می توانی به همنشین خود نیکی کن، چرا که هر وقت خواستی رشد او را می بینی.

11- به دلیل رفاقت با برادر دینی، حقّ او را ضایع مکن، چرا که هر کس حقّ او را ضایع کردی، برادر تو نیست.

12- برادر دینی تو نیز نباید در قطع روابط با تو بیشتر بکوشد از پیوندی که با او داشته ای.

و نباید در بدرفتاری با تو، نیرومندتر باشد، از احسانی که به او نموده ای.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 138

به خشم آورده و مردم را به سرزنش خود واداشته است.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 139

صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 141

است.

و هر سختی، نسبت به آتش جهنم، آسانی است.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 143

نام خاصّی از قمار آمده است. به اصل حدیث رجوع شود.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 151

باقی مانده آن را کنار طشت می ریخت.

پس هر کس از شیعیان ما باشد، باید از قماربازی و نوشیدن فقّاع خودداری کند.

و هر کس که به فقّاع یا صفحه قماربازی بنگرد، می باید حسین علیه السلام را به یاد بیاورد و یزید و آل یزید را لعنت کند.

که خداوند متعال در برابر این عمل پسندیده او، گناهان او را، اگر چه به شماره ستارگان باشد محو می کند «1».

______________________________

(1) حدیث 5915، ج 4، ص 419.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 152

پرسید. از جمله اینکه:

گفت: یا امیر! کدام عمل برتر است؟

فرمود: تقوا.

گفت: کدام معاش، برای آدمی بدتر است؟

فرمود: آن که معصیت خدا را برای تو بیاراید.

گفت: چه کسی از مردمان راستگوتر است؟

فرمود: کسی که در موارد سخت هم راست بگوید ...

آنگاه امیر المؤمنین علیه السلام خطاب به آن پیر مرد فرمود:

ای پیر مرد! خداوند عزّ و جلّ خلقی آفرید، و چون به آنها نظر داشت، دنیا را برایشان تنگ ساخت، از این رو آنان نسبت به دنیا و متاع آن بی رغبت شدند. و به دار السلام- که آنان را دعوت کرده بود- راغب گشتند. بر سختی معیشت و وضع ناگوار صبر کردند. جانهایشان را در راه طلب خشنودی خدا بذل کردند و پایان اعمال ایشان شهادت بود.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 154

این بزرگواران می دانستند که راه گذشتگان و آیندگان همگی مرگ است، پس برای آخرتشان توشه ای غیر از طلا و نقره آماده ساختند، و حبّ و بغض خود را در راه رضای خدا بذل کردند.

ایشان چراغهای هدایت و اهل نعمت در سرای آخرتند.

پیر مرد گفت: یا امیر! من کجا بروم، در حالی که بهشت را با تو و اهل تو می بینم؟ مرا به نیرویی مجهز کن که بر ضد دشمنت به کار بندم.

امیر المؤمنین علیه السلام اسبی و سلاحی به او داد. پیر روشن ضمیر، روانه میدان کارزار شد و دلیرانه شمشیر زد.

حضرت امیر سلام اللَّه علیه از پیکار این پیرمرد در شگفت بود.

چون کار جنگ شدت گرفت، به قلب سپاه دشمن حمله برد، تا اینکه به شهادت رسید.

یکی از یاران حضرت علی علیه السلام در پی او روان شد، و دید

که پیکر پاکش به خاک و خون آغشته است.

بعد از اتمام جنگ، حضرت بر او نماز گزارد و فرمود:

به خدا قسم، این همان سعادت واقعی است. و این همان سعادتمند حقیقی است. «1» و «2»

______________________________

(1) این حدیث، با تلخیص آمده است.

(2) حدیث 5833، ج 4، ص 381- 384.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 155

از هزار ماه سلطنت بنی امیه قرار داد «2».

______________________________

(1) سوره شعراء، آیات 205- 207.

(2) حدیث 2022، ج 2، ص 157.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 157

بخوانید که استجابت می کنم (دعای) شما را.

نکته دیگر که در اینجا باید متذکر گردید آن است که، خداوند تبارک و تعالی دارای یک صفت بخشندگی است که عموم بندگان را شامل می شود. که آن صفت رحمانیت حضرت حق جل جلاله است، و یک صفت بخشندگی دیگر نیز دارد که فقط شامل حال مؤمنان و مطیعان اوامر حضرتش می گردد. و آن صفت، صفت رحیمیّت خدای عزّ و جلّ می باشد.

«و العلم عند اللَّه و العاقبه لاهل التقوی و الیقین»

(2) حدیث 1499، ج 1، ص 526.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 160

کنید.

آن دو گفتند: یا رسول اللَّه! شما خبر دهید، که این نابینایی (دل) را بهتر زائل می سازد، و ما را از شکّ و تردید، بیشتر دور می کند. و ایمان (ما) را محکمتر می سازد.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 163

رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: تو ای مرد انصاری! فردی شهرنشینی، و این مرد ثقیفی، فردی چادرنشین است. آیا اجازه می دهی، اول سؤال این مرد ثقیفی را پاسخ گویم؟

مرد انصاری گفت: بلی.

رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم رو به مرد ثقیفی کرده و فرمود:

تو آمده ای تا در باره وضو و نمازت و فواید آنها سؤال کنی.

امّا بدان، هنگامی که دست خود را به آب می رسانی و «بسم اللَّه الرحمن الرحیم» می گویی، گناهانی که دستهایت مرتکب شده، فرو می ریزد.

چون آب را به صورتت می ریزی، و صورت خود را می شویی، گناهانی که چشمت با نگریستنشان، و دهانت با سخن گفتن مرتکب شده اند، بخشوده می شود.

زمانی که بر دستهایت، آب می ریزی و دستهایت را می شویی، گناهان از تو پراکنده می گردند.

چون سر و پاهایت را مسح می کشی، گناهانی که با پاهایت به دنبال آنها رفته ای، فرو می ریزد.

و هنگامی که نماز می خوانی و ... و سلام می دهی، هر گناهی که میان نماز قبلی و این نماز اخیر از تو سرزده، آمرزیده می شود

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 164

و این یکی از فواید نماز است.

و بعد از آن، حضرت رو به مرد انصاری کرد و فرمود:

سؤال تو، در باره حج و عمره و نتایج آن است.

هنگامی که تو برای به جای آوردن حجّ، بر مرکب سوار می شوی، و خدا را یاد می کنی،

خداوند تعالی، برای هر گامی که مرکب تو بر می دارد، برای تو ثواب می نویسد و گناهی را محو می کند.

هنگامی که احرام می بندی، و لبیک می گویی، خداوند برای هر لبیک تو، ده حسنه می نویسد و ده گناه را محو می کند.

زمانی که هفت بار به دور خانه خدا طواف می کنی، عهدی با خدا می بندی که بر پایه آن عهد، خدای عزّ و جلّ حیا می فرماید از اینکه تو را پس از آن عذاب کند.

زمانی که در محل مقام ابراهیم، دو رکعت نماز گذاری، خداوند پاداش دو هزار رکعت نماز مقبول برای تو منظور می کند.

چون هفت بار بین صفا و مروه را سعی بجا می آوری، مانند پاداش کسی که پیاده از شهر خود به قصد حجّ حرکت کرده است، پاداش می دهد. و ثواب آزاد کردن هفتاد برده مؤمن را برای تو می نویسد.

چون تا هنگام غروب در عرفات توقف کنی، خداوند همه گناهان تو را می بخشد. اگر چه برابر ریگ های بیابان عالج و کف دریا باشد.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 165

و زمانی که جمرات را رمی کنی، «1» در برابر هر سنگریزه ای، ده حسنه برای تو می نویسد.

زمانی که سر خود را می تراشی، در برابر هر تار موئی برای تو، حسنه می نویسد.

چون قربانی کنی، در برابر هر قطره از خون قربانیت، حسنه ای برای تو خواهد بود.

چون هفت بار اطراف خانه خدا را طواف کردی، و در کنار مقام ابراهیم علیه السلام، دو رکعت نماز گزاردی، «2» ملکی بزرگوار بر دو کتف تو می زند و می گوید:

«تمام گناهان گذشته ات آمرزیده شد. حال عمل خود را، پس از صد و بیست روز دیگر از سر گیر «3».»

______________________________

(1) رمی کردن:

پرتاب سنگ را می گویند.

رمی جمرات: یکی از اعمالی است که حاجیان انجام می دهند.

(2) پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم، بعضی اعمالی را که در حجّ باید به جای آورد به ترتیب بیان فرموده است.

(3) حدیث 2138، ج 2، ص 202- 203.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 166

شنیع ایشان را در زمان حکومتشان ثبت و ضبط نموده است. و لکّه ننگی در تاریخ از خود باقی گذاشته اند.

(لعنه اللَّه علیهم اجمعین)

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 167

و خداوند عزّ و جلّ، او را قبل از اینکه اجلش سرآید، هلاک گرداند. «1» و «2»

______________________________

(1) در معجم البلدان آمده است که:

عمر- پسر یزید بن معاویه- نیز به حج رفت و هنگام باز گشت، این سخن زشت را بر زبان راند. سپس صاعقه ای به او اصابت کرد و او را سوزاند.

(2) حدیث 2225، ج 2، ص 220.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 168

یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 169

نبینا و آله و علیهما السلام، آوارها را از محل کعبه دور می کردند، ناگهان به سنگی سرخ رنگ برخوردند. در این وقت از جانب خداوند فرمان رسید که:

«بنای خانه را بر آن سنگ سرخ قرار ده.» خداوند، چهار فرشته را نیز به یاری آنان فرستاد. فرشتگان سنگها را به دست حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل علی نبینا و آله و علیهما السلام می دادند ... و حضرت ابراهیم و اسماعیل علی نبینا و آله و علیهما السلام سنگها را روی هم قرار می دادند، تا اینکه ساختمان کعبه به دوازده ذراع رسید. وقتی به محل نصب «حجر الاسود» «1» رسیدند، از جانب کوه ابو قبیس، بانگی بر آمد که:

«ای ابراهیم! تو نزد من، امانتی داری.» و فرشتگان «حجر الاسود» را به او دادند تا در موضع خود نصب کنند.

حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه السلام برای خانه کعبه، دو در قرار داد. یکی برای داخل شدن و دیگری برای خروج. و خانه کعبه در آن زمان بدون پرده بود.

______________________________

(1) سنگی است که خداوند، از بهشت برای نصب در خانه کعبه، فرو فرستاده است. و اکنون در یکی از گوشه های خانه کعبه، قرار گرفته است.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 170

حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه السلام، بعد از پایان بنا، به نزد خانواده خود بازگشت. ولی حضرت اسماعیل علی نبینا و آله و علیه السلام همچنان در مکّه، تنها باقی ماند و (پس از مدّتی) در همان جا تشکیل خانواده داد.

روزی حمیریه همسر حضرت اسماعیل علیه السلام، که بانویی خردمند بود به حضرت اسماعیل علی نبینا

و آله و علیه السلام گفت:

آیا من می توانم، دو پرده برای این خانه آماده کنم؟

حضرت اسماعیل علی نبینا و آله و علیه السلام فرمود: بله.

حمیریه، دو پرده برای خانه کعبه آماده کرد. حضرت اسماعیل علی نبینا و آله و علیه السلام این دو پرده را که هر کدام به طول دوازده ذراع بود، بر دو در خانه کعبه آویخت.

حمیریه گفت: آیا اجازه می دهی که برای خانه کعبه، جامه هایی نیز ببافم که این سنگها را نیز بپوشاند؟

حضرت اسماعیل علی نبینا و آله و علیه السلام فرمود: بله.

همسر حضرت اسماعیل علی نبینا و آله و علیه السلام، جامه ها را به سرعت می بافت و برای یافتن آنها از قبیله خود نیز، کمک می گرفت.

حضرت اسماعیل علی نبینا و آله و علیه السلام هر جامه ای را که بافته می شد، بر قسمتی از دیوار می آویخت. تا این که زمان حجّ فرا رسید و هنوز قسمتی از دیوار کعبه بدون پوشش باقی مانده بود. حضرت اسماعیل علی نبینا و آله و علیه السلام و همسرش، پس از تبادل نظر تصمیم گرفتند آن قسمت را با

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 171

حصیری بپوشانند.

در مراسم حجّ، عربها که هر کدام از قبیله ای خاص بودند؛ چون خانه کعبه را دیدند، خشنود و شگفت زده شدند. و هر کدام هدیه ای برای کعبه آوردند. سپس حصیر را برداشته و پوشش کعبه را کامل کردند، دو در نیز به درگاه ها نصب کردند.

خانه کعبه نیز سقف نداشت، و حضرت اسماعیل علی نبینا و آله و علیه السلام با شاخه هایی مانند تیرکهای چوبی، سقفی برای آن ساخت و با گل روی آن را پوشانید.

موسم حجّ که در

سال بعد فرا رسید و قبایل عرب، خانه کعبه را این چنین دیدند، گفتند:

باید هدایایی نیز، برای آبادکننده این خانه بفرستیم.

هدایا به قدری زیاد بود که حضرت اسماعیل علی نبینا و آله و علیه السلام نمی دانست با آنها چه باید کند؟

به او وحی رسید که، شتران را نحر کند و حاجیان را با گوشت آن اطعام نماید.

و زمانی که آب چاه زمزم قطع شد، حضرت اسماعیل علی نبینا و آله و علیه السلام به حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه السلام شکایت کرد، به حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه السلام وحی رسید که زمین را حفر کنید.

حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل و جبرئیل علی نبینا و آله و علیهم السلام مشغول حفر زمین شدند تا به آب زمزم رسیدند. (به آب کثیری از زمزم رسیدند.)

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 172

حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه السلام با کلنگ بر چهار گوشه چاه، ضربتی زد. در هر نوبت که بر زمین ضربه می زد، نام خدا را می برد. ناگهان چهار چشمه از زمین جوشید.

جبرئیل علی نبینا و آله و علیه السلام به حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه السلام فرمود:

از این آب بنوش، و برای فرزندانت از این آب برکت بخواه.

بر خود بپاش و اطراف این خانه را طواف کن، چون این سرچشمه ای است که خداوند تعالی، آن را برای اسماعیل علی نبینا و آله و علیه السلام و فرزندانش روان ساخته است.

و در خصوص آن خداوند می فرماید:

فِیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ مَقامُ إِبْراهِیمَ.

در آن خانه، آیات روشنی از جمله، مقام ابراهیم [علی نبینا و آله

و علیه السلام] است.

یکی دیگر از این آیات: جای پای حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه السلام است، زمانی که بر روی سنگ ایستاد، جای پای آن حضرت بر روی سنگ حک شد.

دوم: حجر الاسود.

سوم: منزل حضرت اسماعیل علی نبینا و آله و علیه السلام است «1».

______________________________

(1) حدیث 2282، ج 2، ص 232- 234.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 173

داد «1».

______________________________

(1) حدیث 2320، ج 2، ص 247.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 175

دوم را نیز گرفتند و هر دو را نزد علی علیه السلام بردند.

و همه ماجرا را بیان کردند.

امام به مرد اول فرمود: چرا خود را قاتل خواندی؟

وی پاسخ داد: من قصّابم و در کنار خرابه، گوسفندی ذبح می کردم که در خرابه مصادف با این قضیه شدم. و چون کاردم

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 178

خونین بود، هیچ چاره ای نداشتم که بگویم من قاتلم، تا از شرّ آزار مردم در امان باشم، تا حکم صادر شود.

حضرت رو به مرد دوم کرد و فرمود: تو چه می گویی؟

او گفت: من قاتلم.

پس امام علیه السلام فرمود: پسرم حسن [علیه السلام] را قاضی قرار دهید تا او حکم کند.

امام حسن علیه السلام، پس از شنیدن ماجرا فرمود:

[امّا مرد اول بی گناه است].

امّا مرد دوم، قاتل است. چون یکی را کشته، ولی دیگری را به سبب اقرار به گناهش، از مرگ نجات داده است. پس، از آنجایی که خداوند می فرماید:

«کسی که یک نفر را حیات بخشد، مانند کسی است که به همه مردم زندگی بخشیده است» «1».

او را آزاد کنید. و دیه مقتول را از بیت المال مسلمین به اولیاء وی بدهید «2».

______________________________

(1) و من احیاها فکأنما احیا النّاس جمیعا- سوره مائده، آیه 32.

(2) حدیث 3252، ج 4، ص 20- 23.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 179

از دوستان به سفر رفت، همگی سالم آمدند به جز پدر من که بر نگشت. من از آنان سراغ پدرم را گرفتم ایشان پاسخ دادند که در راه فوت کرده. از اموالش پرسیدم:

گفتند: چیزی به جای نگذاشته است.

آنها را نزد شریح بردم.

همگی نزد شریح قسم خوردند که حرفهایشان درست است.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 180

ولی من می دانم پدرم اموال زیادی را همراه خود به سفر برد.

حضرت فرمود: مجدّدا همه را نزد شریح ببرید.

همه را نزد شریح بردند. حضرت فرمود:

چگونه میان اینان حکم کردی؟

شریح همه ماجرا را بیان کرد و گفت:

این جوان شاهدی بر ادعایش (مال و ثروت پدر) نداشت. و همسفران نیز همگی قسم یاد کردند که او مالی از خود باقی نگذاشته است.

حضرت فرمود: هیهات! در چنین مسأله ای، این گونه حکم می کنی؟

شریح گفت: یا امیر المؤمنین! چگونه باید حکم کنم.

امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: ای شریح، به خدا سوگند! در میان آنان به گونه ای حکم کنم که هیچ کس قبل از من این گونه حکم نکرده است، مگر داود پیامبر علیه السلام.

آنگاه فرمود: ای قنبر! مأمورین مخصوص را خبر کن و هر یک از همسفران را به یکی از آنان بسپار ....

قنبر چنین کرد. حضرت (به تمامی آنها) فرمود:

آیا فکر می کنید من نمی دانم با پدر این جوان چه کرده اید؟

سپس فرمود، آنها را از یک دیگر جدا کنند و چشمانشان را ببندند، و هر یک را به ستونی از ستونهای مسجد ببندند.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 181

دستور اجرا شد. آنگاه امام علیه السلام، کاتب خود- عبید اللَّه بن ابی رافع- را طلبید و فرمود:

قلم و دوات را

بیاور. و خود بر مسند قضاوت قرار گرفت و مردم اطراف آن حضرت جمع شدند. حضرت فرمود:

هر گاه من تکبیر گفتم، شما نیز بگویید. سپس به مردم فرمود:

راه را باز کنید.

آنگاه یک نفر از همسفران را صدا کرد و چشمانش را باز کرد. سپس به کاتب فرمود:

هر چه اقرار می کند، بنویس.

امام علیه السلام رو به مرد کرد و فرمود:

چه روزی با پدر این جوان از منزل خارج شدید؟ چه ماهی بود؟ چه ساعتی بود؟ در کجا پدر این جوان بیمار شد؟ چه بیماری داشت؟ چند روز بیماریش طول کشید؟ چه روزی درگذشت؟ چه کسی او را غسل داد؟ و ...

مرد همه سؤالها را پاسخ داد. پس حضرت علیه السلام تکبیر گفت. و مردم حاضر در مسجد، همگی تکبیر گفتند.

از صدای تکبیر، همسفران دیگر به شک افتادند که مرد اوّل همه چیز را آشکار کرده است.

آنگاه حضرت فرمود: چشمانش را ببندید و به سر جای اولش ببرید. و مرد دوم را بیاورید، پس چشمان مرد دوم را باز

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 182

کردند. و در مقابل امام علیه السلام نشاندند.

امام علیه السلام فرمود: تو فکر می کنی که من حقیقت را نمی دانم؟

مرد دوم گفت: یا امیر المؤمنین! من فقط یکی از این جماعت بودم و دوست نداشتم او را بکشند. آنگاه به تمام ماجرا، اقرار کرد.

تا اینکه همه همسفران نیز یکی یکی اقرار کردند به همان صورتی که مرد دوم اقرار به گناه کرد.

سپس حضرت فرمود تا اموال آن مرد را پس بدهند و خونبهای مقتول نیز از آنان گرفته شد.

پس از این قضیه، امیر المؤمنین علیه السلام، در مورد نوع قضاوت حضرت

داود علیه السلام، مطالبی مفصّل به شریح فرمود. «1» و «2»

______________________________

(1) تفصیل این مطلب، در متن حدیث آمده است.

(2) حدیث 3255، ج 3، ص 24- 27.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 183

3423، ج 3، ص 103- 104.

گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه)، ج 2، ص: 186

ص: 188