بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

راه های رسیدن به موفقیّت و خوشبختی

مؤلف محمد رضا رجایی

ص: 3

تقدیم به قبله هشتم امام علی بن موسی الرضا علیه السلام و برادر شهیدم سردار رشید اسلام حسینعلی رجایی که در جبهه های حق علیه باطل(جنوب -فاو) به شهادت رسید.

ص: 4

حافظه، رمز موفقیت و خوشبختی··· 42

انواع حافظه··· 44

تعریف حافظه کوتاه مدّت و حافظه بلندمدّت··· 45

راه های تقویت حافظه (راه کارهایی برای موفّقیّت بیشتر)··· 45

1- حفظ نمودن··· 45

2- تمرکز حواس··· 46

3- تصور··· 46

4- ارتباط··· 46

5 - فاصله··· 46

6- تکرار··· 46

7- استراحت··· 47

8 - روش خواندن··· 47

راه های تقویت حافظه از دیدگاه اهلبیت علیهم السلام··· 47

راه های طبی تقویت حافظه··· 48

ویتامین گروه E··· 48

ویتامین گروه B··· 48

راه های معنوی تقویت حافظه (راه کارهایی برای موفّقیّت بیشتر)··· 49

1- توجّه به معنویات··· 49

خداوند متعال به کربلایی کاظم حافظه ای استثنایی داد. (داستان)··· 50

2- درخواست حافظه قوی از او··· 53

حافظه برتر چیست؟ (راهکاری جهت موفقیت بیشتر)··· 54

حفظ کردن در خردسالی··· 55

حافظه از دیدگاه بزرگان··· 55

شعر··· 56

بخش سوم: زمان شناسی و مدیریت زمان

زمان شناسی و مدیریت زمان، راه رسیدن به موفقیت و خوشبختی··· 58

تعریف واژه زمان شناسی و مدیریّت زمان··· 60

سیمای موفّقِ زمان شناسان و مدیران زمان··· 60

1- فرصت شناسی··· 60

2- برنامه ریزی··· 61

ص: 6

3- حرکت··· 62

4- بهره برداری··· 62

5 - هوشیاری در مدیریّت زمان··· 63

دزدانِ فرصت های خود را بشناسید··· 64

6- عدم شتاب··· 64

7- آرامش··· 65

8 - موفّقیّت و خوشبختی··· 65

بر عمر خود بخیل باش··· 67

راه های افزایش عمر از دیدگاه معنوی··· 67

1- وضو··· 67

2- صله رحم··· 68

3 - زود خوردن صبحانه··· 68

4 - پوشیدن کفش مناسب··· 68

5 - ادای قرض··· 68

6 - آمیزش جنسی کمتر··· 68

7- زیارت قبر امام حسین علیه السلام··· 68

8 - حسن نیّت··· 68

9- روابط نیکوی خانوادگی··· 68

10- احسان به پدر و مادر··· 68

11- دعا و صدقه··· 69

زمان شناسی و مدیریّت زمان از دیدگاه معصومین علیهم السلام (راه سعادت)··· 69

الف) راه کامیابی··· 69

ب) انسان مجموعه روزها··· 70

پ) ضرورت استفاده از فرصت ها··· 70

ت) نشانه بی خردی··· 70

ج) غنیمت شمردن فرصت ها··· 71

د) فرصت های گرانبها··· 71

م) لحظات زودگذر··· 71

ن) زمان و معنویت··· 71

و) نشانه عاقل··· 72

ه-) عمر عزیز است··· 72

ص: 7

ی) لحظه های خوشحالی و تفریح··· 72

زمان شناسی و مدیریّت زمان از دیدگاه بزرگان··· 73

زمان شناسی و مدیریّت زمان از دیدگاه شعرا··· 75

بخش چهارم: ادب و تربیت

ادب، راه رسیدن به موفّقیّت و خوشبختی··· 78

معنی ادب··· 79

سیمای مؤدبان موفّق··· 79

1- رعایت خصلت های اخلاقی··· 79

2- رعایت آداب معاشرت··· 80

تواضع و ادب «آبراهام لینکن» (داستان)··· 80

3- رعایت آداب همسرداری··· 80

4- احترام به والدین··· 81

5 - احترام به استاد··· 81

6- رعایت آداب پسندیده و دوری از رذیلت ها··· 81

آثار موفّقیّت آمیز ادب··· 81

1- ازدیاد دوستانِ یکدل··· 81

2- عزیز و گرامی نزد مردم··· 81

3- استحکام زندگی زناشویی··· 82

4- پدر و مادر، یار و غمخوار فرزند مؤدب··· 82

5 - استحکام روابط در محیط کار··· 82

6- آرامش··· 82

7- معنویات··· 82

8 - الگوی فرزندان··· 83

تشویق به ادب کردن فرزند··· 83

تفسیر سعادتمندانه ادب··· 83

بهترین ادب··· 84

موارد لازم در آموختن ادب··· 84

1- عدم تأدیب در هنگام خشم··· 84

2- پاداش به مؤدب (تشویق مؤدب)··· 85

3- تأدیب بی ادب··· 85

ص: 8

4- برخورد طبق روحیه ها··· 85

پاسخ جوان بی تربیت (روایت)··· 85

5 - قهر کردن در هنگام بی ادبی··· 86

قهر امام سجّاد علیه السلام از یک جوان بی ادب··· 86

الگوهای ادب و تربیت··· 86

الف) پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله··· 86

ب) تربیت امام حسن و امام حسین علیهماالسلام توسط پیامبر صلی الله علیه و آله··· 87

ج) امام حسن و امام حسین علیهماالسلام؛ الگوی ادب··· 88

د) ادب زلیخا··· 89

نمونه هایی از بی ادبی و عذاب خدا بر اثر آن··· 89

بی ادب آتش بر همه آفاق زد (شعر)··· 90

ادب و تربیت از دیدگاه معصومین علیهم السلام (راه سعادت)··· 90

الف) ارزش ادب··· 90

ب) میراث پدران··· 90

ج) برترین تبار و والاترین خویشاوندی··· 90

د) والاترین زینت··· 91

ر) زن بی ادب، عامل بدبختی··· 91

و) چگونگی تربیت··· 91

م) دعای امام حسین علیه السلام درباره ادب··· 92

ه-) عقل و ادب··· 92

ی) جوان و ادب··· 92

بخش پنجم: شجاعت

شجاعت، راه رسیدن به موفّقیّت و خوشبختی··· 94

معنی شجاعت از دیدگاه سردار اسعد··· 97

انواع شجاعت··· 97

الف) شجاعت فکری··· 97

ب) شجاعت جسمی··· 98

شهامت در جوانی (شخصیتِ موفق)··· 99

درس شهامت و شجاعت؛ درس عملیِ پیروزی در میدان نبرد (خاطره)··· 101

ج) شجاعت معنوی··· 101

ص: 9

الگوی سعادتمندان 1: شجاعت مسلم بن عقیل (روایت)··· 102

الگوی سعادتمندان 2: سفیر باشهامت (داستان)··· 102

سیمای موفقیت آمیز دلاوران و شجاعان··· 106

1- تعقّل و دانایی··· 106

2- پیرو حق و حقیقت و جوانمردی··· 107

3- بلند همّتی··· 108

4- غیرت··· 108

5 - موفّقیّت و خوشبختی··· 108

ریشه های ترس و ضعف انسان (ریشه های عدمِ کامیابی)··· 109

1- وراثت نامطلوب··· 109

2- مشکلات دوران بارداری و تولد··· 109

3- تربیت ناصحیح··· 109

4 - ضعف ایمان··· 109

5 - وابستگی به دنیا و لذّات آن.··· 109

چگونه بر ترس پیروز شویم؟ (راه های موفّقیّت آمیز افزایش دلاوری)··· 110

1- تقویت نیروی تصمیم و اراده··· 110

2- تلقین··· 110

3- مطالعه در زندگی قهرمانان شجاع··· 110

4- شناخت حقیقت زندگی دنیا و ارزیابی ارزش ها··· 110

5 - استقبال خطر··· 110

6- مستحکم ساختن پیوند خود با خدا··· 111

7- مسؤولیّت پذیری··· 111

8 - معاشرت با افراد قوی دل··· 111

9- توجّه به خطرهای هولناک آخرت، در برابر مشکلات ناچیز دنیا··· 111

10- حسابگری··· 111

ترس انسان های مشهور جهان··· 112

یکی از راه های موفقیت آفرینِ درمان ترس های بی مورد··· 113

ترس، عامل بدبختی و سقوط··· 114

شهامت و دلاوری از دیدگاه معصومین علیهم السلام (راه سعادت)··· 115

الف) ترس چیست؟··· 115

ب) شجاعت چیست؟··· 115

ص: 10

پ) منش های سه گانه شجاعت··· 115

ج) شجاعت و اقدام و جرأت تمام برای اجرای احکام··· 116

د) شجاعت با راستی در آمیخته است··· 117

ذ) اهمیّت شجاعت··· 117

و) عوامل شجاعت زا··· 117

ه-) شجاع ترین مردم··· 117

ی) آفت شجاعت··· 118

شجاعت از دیدگاه شعرا··· 118

شجاعت و دلاوری از دیدگاه بزرگان··· 119

بخش ششم: شکست

شکست، راه رسیدن به موفّقیّت و خوشبختی··· 124

برخورد افراد مختلف با شکست··· 125

1- درس تجربه آموختن از شکست··· 125

2- برخورد طبیعی با شکست··· 126

3- هنگام شکست، از کوره در می روند··· 126

عوامل شکست (ریشه های بدبختی)··· 128

1- افکار منفی و شکست پذیری··· 128

2- ترس و دلهره··· 129

3- سُست عنصری و بی ارادگی··· 129

4- کبر و غرور··· 129

5 - عدم مدیریت صحیح··· 130

6- یأس از شکست··· 130

7- عدم تحمّل شکست··· 131

8 - ناقص بودن اطّلاعات··· 131

9- عدم آمادگی··· 131

10- نقص تجهیزات··· 131

11- عدم سعی و تلاش پیگیر··· 132

12- عدم تجربه··· 132

13- عدم استقامت و پشتکار··· 132

شکست از دیدگاه نهج البلاغه··· 133

ص: 11

الف) پیروزی و شکست··· 133

ب) روان شناسی مردم شکست خورده و پراکنده··· 133

1- توجیهات نابخردانه··· 135

2- عدم پرهیزکاری و تقوا··· 135

3- امید به غیر خدا··· 135

ج) علل پیروزی و شکست ملّت ها··· 135

د) روش برخورد با شکست خوردگان··· 136

شکست از دیدگاه بزرگان··· 136

بخش هفتم: استقلال

استقلال، راه رسیدن به موفّقیّت و خوشبختی··· 140

سیمای شخصِ موفقِ مستقل··· 141

1- سیاستمداری··· 141

2- آزادی··· 141

3 - قانونمندی··· 142

4- طرز فکر استقلال طلبانه··· 142

5 - دانش، تجربه و توانایی··· 143

6- حسابگری··· 143

استقلال اقتصادی (راه خوشبختی)··· 143

انگیزه استقلال طلبی··· 144

توجّه به استقلال نوجوانان و جوانان (نیک بختی نوجوانان و جوانان)··· 144

سخنی با بزرگان (هموار نمودن راه کامیابی برای دیگران)··· 145

آزادی و استقلال (شعر)··· 145

بخش هشتم: نماز

نماز، راه کامیابی و سعادت··· 148

انواع نماز··· 149

1- خواندنِ نماز ریاکارانه و... (گامی به سوی بدبختی)··· 149

2) برپاداشتن نماز (گامی به سوی نیک بختی)··· 150

گریه در نماز شب (بر پا داشتن نماز، راه خوشبختی) (داستان)··· 152

خضوع در نماز (نمازگزاران واقعی، سعادتمندان و کامیابان دنیا و آخرت)··· 153

ص: 12

آثار موفّقیّت آمیز و سعادت آفرین نماز··· 154

1- یاد خدا و آرام بخش دلها··· 154

2- مایه مغفرت و آمرزش··· 154

3- سدّی در برابر گناهان آینده··· 154

4- غفلت زدایی··· 154

5 - شکننده خودبینی و کفر··· 154

6- وسیله پرورش فضایل اخلاق و تکامل معنوی··· 154

7- به سایر اعمال انسان ارزش و روح می دهد··· 154

8 - دعوت به پاک سازی··· 155

9- عامل مؤثر برای ترک بسیاری از گناهان··· 155

10- تقویت نمودن روح انضباط··· 155

عوامل حضور قلب در نماز··· 155

چگونگی برپاداشتن نمازی که ما را خوشبخت و سعادتمند می سازد··· 155

1- اهمیّت دادن به نماز··· 156

2- شرایط لازم در مراحل نماز··· 156

3- شناخت و آگاهی··· 156

4- حضور قلب در تمام حالات··· 157

5 - فهمیدن معانی نماز··· 157

6- آمادگی··· 158

7- مکان معین و اختصاصی··· 158

8 - نماز اوّل وقت··· 159

9 - آخرین نماز··· 159

10- درخواست حضور قلب از خداوند بزرگ··· 159

علی علیه السلام و پیکان تیر (الگوی سعادتمندان 1) (داستان)··· 159

نماز خالصانه (الگوی سعادتمندان 2) (داستان)··· 160

قرآن و نماز (راه سعادت 1)··· 161

الف) نماز··· 161

ب) آثار نماز··· 162

ج) خشوع در نماز··· 162

د) نهی از کاهلی در نماز··· 162

و) مواظبت بر اوقات نماز··· 162

ص: 13

ه-) بی نماز و کفر··· 162

ی) نماز شب··· 163

نماز از دیدگاه معصومین علیهم السلام (راه سعادت 2)··· 163

الف) سستی در نماز؛ عامل بدبختی··· 163

ب) فواید نماز··· 164

ج) منزلت نمازگزار··· 165

د) نماز جماعت··· 165

فلسفه نماز جماعت··· 165

الگوی نماز جماعت (امام جماعت سعادتمند موفق)··· 166

ذ) نماز شب··· 167

ه-) احادیث متواتر··· 168

بخش نهم: شوخ طبعی و خنده

شوخ طبعی و خنده؛ راه رسیدن به موفّقیّت و خوشبختی··· 170

مزاح پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله (الگوی سعادتمندان 1) (روایت)··· 173

آثار موفّقیّت آمیز شوخ طبعی و خنده··· 174

1- پیوند، محبت و عشق··· 174

2- خوشحالی و خوشبختی··· 174

3- دوست کننده دشمن··· 175

4- تداعی کننده بهترین خاطرات··· 176

شوخی در صبح عاشورا (الگوی سعادتمندان 2) (داستان)··· 176

مرد لطیفه گو (داستان)··· 177

نعیمان شوخ طبع به دام افتاد (داستان)··· 178

5 - خنده و تبسم؛ نیروی غلبه بر مشکلات··· 179

6- خنده و تبسّم؛ راه معاشرت··· 179

7- خنده و شوخ طبعی؛ عامل سلامت··· 179

اعتدال در خندیدن و شوخ طبعی (راه نیک بختی)··· 180

امام زین العابدین علیه السلام و دلقک بدبخت (روایت)··· 180

چگونه خندان باشیم؟ (راز کامیابی)··· 181

چند لطیفه از لطائف الطوائف··· 183

لطیفه (1)··· 183

ص: 14

لطیفه (2)··· 183

لطیفه (3)··· 184

غذای مُوَلّد خنده··· 184

شوخ طبعی، خنده و شادی از دیدگاه شعرا··· 184

شوخ طبعی از دیدگاه معصومین علیهم السلام؛ راز پیروزی در این زمینه··· 185

الف - شوخی کنید··· 185

ب) نکوهش زیاد و بیجا··· 186

شوخ طبعی، خنده و شادی از دیدگاه بزرگان··· 187

بخش دهم: توبه

بازگشت و پرهیز از گناه؛ راه سعادت و خوشبختی··· 192

معنی توبه··· 199

آثار موفّقیّت آمیز و سعادت آفرین توبه و پرهیز از گناه··· 199

1- محبوب خدا··· 199

2- تبدیل بدی ها و گناهان به خوبی ها و حسنات··· 200

3- استجابت دعا··· 200

4- حفظ آبرو و عزیز شدن نزد مردم··· 201

5 - بازگشت به معنویات··· 201

6- بازگشت به دانایی··· 202

7- بهشت جایگاه توبه کنندگان··· 202

8 - ایجاد آرامش··· 202

9- مایه سعادت و خوشبختی··· 203

10- آمرزش گناهان··· 203

شرایط توبه··· 203

1- پشیمانی از گناه··· 203

2- اعتراف به گناه··· 203

3- انجام واجباتی که قبل از توبه ترک کرده است··· 204

4- برگرداندن حقوق مردم··· 204

5 - ترک گناه بعد از توبه (باز نگشتن به گناه)··· 204

6- تأسف بر گناهان گذشته··· 204

7- کنترل زبان (از گناه)··· 205

ص: 15

8 - ترک دوستان گمراه··· 205

9- رعایت خصلت های اخلاقی··· 205

10- نیکی و بخشش··· 205

درمان گناه (روایت)··· 205

گناهانی که توبه آنها مشکل است··· 207

1- بدعت··· 207

2- توبه هنگام مرگ··· 207

3- توبه کافران··· 207

4- توبه منافقین··· 207

5 - ظلم کردن··· 207

توبه، باعث سعادت و خوشبختی (داستان)··· 208

گناه، عامل بدبختی و رسوایی (روایت)··· 209

بازگشت و پرهیز از گناه از دیدگاه بزرگان··· 210

طلب آمرزش از گناهان (شعر)··· 212

بخش یازدهم: آرامش

آرامش؛ عامل موفقیّت و خوشبختی··· 218

اثرات موفقیّت آمیز آرامش··· 221

راه های موفقیّت آمیز رسیدن به آرامش از دیدگاه علمی··· 222

1- در زمان حال زندگی کنید··· 222

دَم، غنیمت است (داستان)··· 223

2 - طرز فکر صحیح··· 225

3 - پذیرش زندگی، همان گونه که هست··· 226

4 - پذیرش دیگران همان گونه که هستند··· 227

5 - پرهیز از باید و نبایدهای خودساخته··· 227

داستان··· 228

6 - دوری گزیدن از مکان هایی که آرامش ما را سلب می کند··· 229

7 - از وسایل رفاهی خویش استفاده کنید··· 230

8 - گلدان گل··· 231

9 - ویتامین ث··· 231

10 - نوشیدن آب سرد··· 231

ص: 16

11 - تنفس عمیق··· 231

12 - ورزش··· 231

13 - استراحت··· 231

14 - انتخاب دوست آرام··· 232

15 - صلح طلب باشید.··· 232

16 - زنگ تفریح ذهن··· 232

17 - تمرین آرامش··· 232

راه های سعادت آفرین رسیدن به آرامش از دیدگاه دینی··· 233

1- ایمان به خدا··· 233

2 - شکرگزاری و سپاس گزاری··· 234

3 - توکل··· 234

4 - رضا··· 235

روایت··· 236

5 - همسر سازگار··· 237

6 - پرهیز از شتاب زدگی، خیره سری، خودپسندی و سستی··· 238

7 - زهد··· 238

8 - دعا··· 238

9 - توبه··· 239

10 - دیدار مؤمن··· 240

قرآن؛ کتاب خشنودی و آرامش خاطر··· 240

آرامش از دیدگاه بزرگان··· 241

بخش دوازدهم: ثروت

ثروت، راه رسیدن به موفقیّت و خوشبختی··· 246

سیمای (موفّقیت آمیز) ثروتمندان واقعی··· 249

1- خردمندی··· 249

2 - اسیر ثروت خویش نیستند··· 249

3 - عدم بیم و عذاب··· 250

4 - ادا کردن قرض··· 250

5 - چشمشان به ثروت دیگران نیست.··· 250

6 - ثروتشان را حراج نمی کنند··· 251

ص: 17

7 - سخاوت··· 251

سخاوت نجاشی، فرمانروای اهواز (داستان)··· 251

8 - عدم حرص و آز··· 253

راه مبارزه با حرص··· 253

راه های (موفقیّت آفرین) به دست آوردن ثروت··· 254

1 - طرز فکر مثبت··· 254

داستان··· 255

2 - تصمیم گیری··· 256

3 - تلاش، کوشش و صرفه جویی··· 257

4 - پشتکار و مداومت··· 257

5 - خطر کردن··· 258

6 - شکرگذاری··· 258

7 - دعا··· 258

ثروت از دیدگاه شعرا··· 259

ثروت از دیدگاه بزرگان··· 260

پندها و اندرزهایی راجع به ثروت (راه سعادت)··· 262

الف) مال حرام··· 262

ب) اندرز لقمان حکیم··· 263

ج) رحم بر ثروتمندی که فقیر گشته··· 264

بخش سیزدهم: قناعت

قناعت، راه رسیدن به موفقیّت و خوشبختی··· 266

تعریف قناعت··· 267

فواید و آثار (موفقیت آمیز) قناعت··· 267

1- توانگری و بی نیازی··· 267

2- معنویت··· 268

3- فراغت خاطر در امور مادی··· 269

4- عزت نفس··· 269

5 - آرامش··· 270

6- آزادی معنوی··· 270

7- فقرزدایی··· 270

ص: 18

8 - تواضع و فروتنی··· 271

9- عامل تقویت روح··· 271

10- موفقیّت و خوشبختی··· 271

سیمای قانعانِ موفق··· 271

1- خردمندی و دانایی··· 271

2- قدر مال خویش را می دانند··· 272

3- تداوم··· 272

4- عدم توقع بیجا··· 272

5 - عزم راسخ··· 272

چگونگی دست یابی به قناعت و مناعت در جوانان··· 272

الگوهای قناعت (جهتِ الگوگیری برای موفقیت در قناعت)··· 273

فرمانروای بی بدیل در کمال زهد و قناعت (داستان)··· 275

قناعت از دیدگاه سلمان فارسی··· 275

قناعت از دیدگاه معصومین علیهم السلام··· 276

الف) اهمیت قناعت··· 276

ب) آنچه باعث قناعت می شود··· 276

ج) میوه قناعت··· 277

و) کسی که به اندک قانع نباشد··· 278

قناعت از دیدگاه شعرا··· 278

قناعت از دیدگاه بزرگان··· 281

بخش چهاردهم: صلح و سازش

صلح، راه رسیدن به موفقیت و خوشبختی··· 284

فواید و آثار موفقیت آمیز و خوشبختی آفرین صلح و سازش··· 285

1- اتحاد··· 285

2- معنویت··· 286

3- امنیت··· 286

4- قانونمندی··· 286

5 - تجارت و آبادانی··· 287

6- صلح و آشتی باعث استحکام خانواده··· 287

آشتی با همسر (داستان)··· 287

ص: 19

7- تحکیم موقعیت شغلی··· 288

8 - آرامش··· 288

9- موفقیت و خوشبختی··· 289

سیمای صلح و صلح طلبان (آشتی جویانِ موفّق)··· 289

صلح و سازش از دیدگاه قرآن کریم··· 291

الف) اهمیت آشتی دادنِ مردم··· 291

ب) جایز بودن دروغ برای اصلاح··· 292

صلح و سازش از دیدگاه معصومین:··· 293

الف) اهمیت صلح و سازش··· 293

ب) صلح امام حسن علیه السلام··· 293

ج) اهمیت اصلاح میان مردم··· 293

ی) صلح ناروا··· 294

صلح و سازش از دیدگاه شعرا··· 294

صلح و سازش از دیدگاه بزرگان··· 295

بخش پانزدهم: خوش بینی

خوش بینی راه رسیدن به موفقیت و خوشبختی··· 298

سوءظن و بدگمانی چیست؟··· 299

خوش بینی یعنی چه؟··· 299

انواع خوش بینی··· 300

1- خوش بینی نسبت به همسر و فرزندان··· 300

2- خوش بینی نسبت به طبقات مختلف مردم··· 301

3- خوش بینی در محل کار··· 302

4- خوش بینی به خدا··· 302

با حُسن ظن به خدا به بهشت برویم··· 303

5 - خوش بینی به آینده··· 304

فواید و آثار (موفقیت آمیز) خوش بینی··· 304

1- آرامش··· 304

2- صحت و سلامت··· 305

3- ازدیاد دوستان··· 305

4- رو به راه شدن کارها··· 306

ص: 20

5 - امنیّت··· 306

6- تحکیم روحیه اعتماد بین مردم··· 306

7- تحکیم روحیه تعاون و همکاری··· 307

8 - استحکام بنیان خانواده··· 307

9- تحکیم موقعیت شغلی··· 307

10- موفقیّت و خوشبختی··· 307

سیمای خوش بینانِ موفق··· 307

1- خردمندی و دانایی··· 307

2- توانایی··· 308

3- عدم ترس و وحشت··· 308

4- دارا بودن روحیه عاطفی··· 308

5 - عدم متابعت از هوای نفس··· 308

عقاید باشگاه خوشبینان··· 309

خوش بینی از دیدگاه شعرا··· 310

بخش شانزدهم: تلقین مثبت

تلقین مثبت؛ راه موفقیّت و خوشبختی··· 312

فواید و آثار موفقیت آمیز تلقین به خود··· 315

1- استقلال اقتصادی، (به دست آوردن مال و ثروت)··· 315

2- پیروزیهای نظامی··· 315

3- دانش و فرهنگ··· 315

4- بهبود بعضی از بیماریهای روحی و جسمی··· 315

5 - تحکیم روابط خانوادگی··· 315

6- استحکام موقعیت شغلی··· 315

7- معنویت··· 316

8 - آرامش··· 316

9- اعتماد به نفس··· 316

10- ترک عادتهای ناپسند··· 316

11- لذت··· 316

12- موفقیت و خوشبختی··· 317

راه های القای تلقین مثبت به خود··· 318

ص: 21

1- هیپنوتیزم··· 318

2- به وسیله نوار کاست··· 319

3- به صورت کتبی··· 319

4- به صورت تصور··· 319

5 - الگو گرفتن جهتِ تلقین··· 319

6- تداوم در تلقین به خود··· 320

تلقین به خود از دیدگاه بزرگان··· 320

بخش هفدهم: دعا

دعا راه رسیدن به موفقیّت و خوشبختی··· 324

اوّلین راز موفّقیت آفرینی دعا··· 324

دومین راز موفّقیّت آفرینی دعا··· 324

سومین راز موفّقیّت آفرینی طلب و درخواست از خداوند··· 325

چهارمین راز موفقیّت آفرینی دعا··· 326

داستان··· 326

تعریف دعا··· 327

شرایط دعا (راهکارهایی برای موفقیت بیشتر)··· 328

1- عمل··· 328

2- به دست آوردن مال حلال··· 328

3- حق الناس··· 329

4- عدم درخواست گناه··· 329

5 - ایمان و یقین··· 329

6- پافشاری در دعا··· 330

7- عدم درخواست از مردم··· 330

آداب دعا (راه های موفقیت آمیز دعا)··· 331

زمان های استجابت دعا (راهکارهایی برای موفقیت بیشتر)··· 331

مکان های استجابت دعا (راهکارهایی برای موفقیت بیشتر)··· 332

دعاهای مستجاب جهتِ نیک بختی··· 333

بخش هیجدهم: محبت و عشق

محبت و عشق راه رسیدن به موفقیّت و خوشبختی··· 336

ص: 22

تعریف محبت··· 338

تعریف عشق··· 338

انواع محبت و عشق··· 339

1- عشق ها و محبت های نامعقول (راه بدبختی)··· 339

عشق و مؤذن (داستان)··· 341

سرانجام عشق های خیابانی (داستان)··· 342

محبت دنیا برای خودِ دنیا··· 346

شعر··· 347

2- عشق ها و محبت های معقول (راز خوشبختی)··· 348

الف) محبت و عشق ورزیدن به خانواده··· 348

ب) محبت به طبقات مختلف اجتماع··· 349

عشق بلال و فرار دختر (داستان)··· 351

ج) محبت به همکاران··· 352

ه) محبت به دشمن··· 352

ی) محبت به پدر و مادر··· 353

3- محبت و عشق حقیقی (راز سعادت)··· 354

الف) محبت و عشق به خداوند بزرگ··· 354

مهمان عشق در خانه داوود··· 355

شبلی و چهل عاشق دلسوخته (داستان)··· 355

داستان··· 356

ب) محبت و عشق به اهلبیت علیهم السلام··· 356

عشق سوزان (داستان)··· 357

محبت خاندان نبوت··· 358

فواید و آثار موفقیت آمیز و خوشبختی آفرین محبت و عشق··· 359

1- شادی و نشاط معنوی··· 359

2- آرامش··· 360

3- صلح و صفا··· 360

4- معاشرتی دلپذیر و روابطی زیباتر··· 361

5 - وجدانی آرام··· 361

6- مایه افتخار··· 362

7- تحکیم خانواده··· 363

ص: 23

الف) محبت و عشق به همسر··· 363

ب) محبت و عشق به فرزندان··· 365

ج) عشق و محبت به والدین··· 366

ظلم به مادر (داستان)··· 368

8 - تحکیم آینده شغلی··· 369

9 - محبوبیت نزد مردم··· 370

10- عشق و محبت، عامل موفقیت و خوشبختی··· 370

سیمای موفقِ محبّین (محبت کنندگان)··· 371

1- صمیمیت و علاقه مندی··· 371

2- تبسم··· 371

3- صدا زدنِ نام اشخاص··· 371

4- گوش دادن به سخنان دیگران··· 371

5 - صحبت کردن در محدوده علاقه مندی فرد··· 371

6- تعریف و تمجید··· 371

7- اعتدال در محبت··· 372

8 - عدم انتظار محبت دیگران··· 372

9 - تداوم محبت··· 373

عشق و محبت از دیدگاه معصومین علیهم السلام··· 373

الف) دوستی، نوعی خویشاوندی است··· 373

ب) اهمیت محبت··· 374

ج) چو عضوی به درد آید، عضوهای دیگر آرام نمی گیرند··· 374

د) نشانه های محبت··· 374

ذ) عوامل محبت زا··· 375

و) محبت شدید مؤمنان به خدا··· 376

ه) دوست داشتن و حب اهل بیت:··· 376

ی) مهربانی به مؤمن و گرامی داشتن او··· 377

عشق و محبت از دیدگاه شعرا··· 377

عشق و محبت از دیدگاه بزرگان··· 380

فهرست منابع··· 385

ص: 24

در ضمن از زحمات پدر عزیزم جناب آقای حاج محمّدعلی رجایی در جهت چاپ و نشر این کتاب کمال تشکر و تقدیر را دارم، امیدوارم که در جهت نیل به اهداف عالیه اسلامی موفّق و مؤیّد باشند.

از خداوند متعال مسألت می نمایم که مورد استفاده و راهنمای خوبی جهت برادران و خواهران دینی مخصوصاً جوانان عزیز متدین اسلامی باشد.

امیدوارم شما عزیزان با خواندن این کتاب و عمل به آن در ابعاد و زمینه های مختلف زندگی به موفّقیّت و خوشبختی نایل آیید.

محمّدرضا رجائی

اردیبهشت ماه سال 1387

ص: 26

می نماید وانسان را به سرانجام پیروزی می رساند،همان طور که حماقت و عدم استفاده از هوش و استعداد، انسان را نزول می دهد و درهای موفقیّت را به روی او نمی گشاید.

سشوپن می گوید: «آگاهی همه جانبه، همان هوش است و هوش زیاد هم همیشه باعث موفقیت است».(1)

چند دهه قبل، (دهه 1350 ه. ش) برای امتحان کنکور دانشگاه ها درسی به نام هوش و استعداد تحصیلی گذاشته بودند و طبیعتا کتاب هایی در این رابطه و سؤالات چهارجوابی و تست های کنکور وجود داشت و دانشجویان موظف بودند این درس را همچون درس های دیگر امتحان بدهند و نمره آن تأثیر بسزایی در امتحان کنکور سراسری داشت. و اکنون نیز به طور غیرمستقیم سؤالاتی در این رابطه در امتحانات کنکور دانشگاه ها وجود دارد و مؤسسات آموزش عالی روی این مسأله تأکید دارند؛ زیرا مسأله هوش و استعداد، مسأله ساده ای نیست و با فراست می توانیم در رشته تحصیلی خویش به موفقیّت نایل شویم و اگر فرد بی هوش و احمقی باشیم، نمی توانیم در بُعد درس، پیشرفت خوبی داشته باشیم و موفّق شویم.

در تمامی ابعاد دیگر زندگی مانند عبادت و بندگی و پرهیز از گناه، سیاست، اقتصاد و معیشت، ادب، اخلاق، آداب معاشرت، آیین دوست یابی، اختیار کردن همسر و... نیز باید هوشیار و زیرک باشیم و در صحنه های مختلف زندگی حماقت به خود راه ندهیم؛ زیرا بارها اتّفاق افتاده است که افرادی به علّت اینکه چند لحظه ای ازهوش و استعداد خویش استفاده ننموده اند، بعضی از موفّقیّت ها و خوشبختی های خویش را از دست داده اند. و یا حداقل به موفّقیّت درخور توجّه نرسیده اند.

«هوش و ذکاوت، بارقه ای آسمانی است که روان آدمی را تابناک می کند، ولی اگر در روح پلید درخشیدن گرفت، آن را به فساد و تباهکاری می کشاند. پس باید کوشید روان را (نیز) پاک کرد».(2)

ص: 29

هگل می گوید:

اگر می خواهی خوب زندگی کنی، خوب از هوشت استفاده کن.(1)

الکسیس کارل نیز زیرکی را لازمه زندگی می داند: «آن که از هوش خود بهره نبرد از بی هوشی دیگران ضرر می کند».

قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله: «اَلْمُؤْمِنُ کَیِّسٌ فَطِنٌ حَذِرٌ».(2)

مؤمن هوشیار و دقیق و محتاط است.

بنابراین شخص دیندار و مؤمن همیشه باید زیرک باشد و همین طور که در فریب نخوردن از شیطان و عبادت و بندگی خدا هوشیاری خویش حفظ می نماید، در زمینه های دیگر زندگی از جمله تحصیل علم، اقتصاد، معاشرت، سیاست و غیره نیز زیرک است و در هر کاری حماقت نمی کند.

کلمات از حرف های معین، استعداد عددی یا استعداد انجام دادن چهار عمل اصلی به سرعت و دقّت، استعداد تصور و تجسم روابط مکانی و اشکال و داوری دقیق درباره آنها با استعداد تصوّر و تجسم حرکات اشیا و اوضاع مختلف آنها در ضمن این حرکت، استعداد ادراک که در سرعت شناخت همانندی ها و ناهمانندی های موجود در یک عده اشیا آشکار می شود، استعداد یادآوری یا شناخت مستقیم کلمات یا رسم ها یا اعداد و ارقام، و استعداد استدلال یا استعداد یافتن اصول و مفاهیم لازم برای فهمیدن یا حل کردن مسائل (قیاس و استقراء).(1)

دور کنید و به جای آن از تلقینات مثبت استفاده کنید. بهتر است صبح که از خواب بیدار می شوید و شب قبل از خواب 20 الی 25 مرتبه به خود بگویید: «من کاملاً هوشیار هستم».

هوشیار، آن است که برخویش مسلّط است وبرای پس از مرگ عمل کند و ناتوان آن است که هوس های خویش را تبعیّت کند و از خدا آرزوهای بسیار دارد.

انسان زیرک با تسلّط بر نفس خویش، فریب شیطان را نمی خورد و کارهایش را برای رضای خداوند بزرگ انجام می دهد و در نتیجه راه سعادت و خوشبختی را پیموده است.

حضرت علی علیه السلام در پاسخ به سؤال از زیرک ترینِ مردم می فرماید:

«مَنْ أَبْصَرَ رُشْدَهُ مِن غَیِّهِ فَمالَ إِلی رُشدِه».(1)

کسی که هدایت خود را از گمراهیش باز شناسد و به هدایت و رستگاری خود، رو کند.

آن امام همام می فرمایند انسانی که راه هدایت، سعادت و خوشبختی را از چاه ضلالت و نادانی تشخیص دهد و در مسیر موفّقیّت و خوشبختی حرکت نماید زیرک ترین مردم است.

همچنین در خطبه 200 نهج البلاغه، راه هدایت، رستگاری، سعادت و خوشبختی را زیرکانه ترین راه دانسته اند:

سوگند به خدا! معاویه از من سیاستمدارتر نیست، امّا معاویه حیله گر و جنایتکار است، اگر نیرنگ ناپسند نبود من زیرک ترین افراد بودم، ولی هر نیرنگی گناه، و هر گناهی نوعی کفر و انکار است.(2)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نیز زیرکانه ترین راه را چنین بیان فرموده اند:

زیرک ترین زیرکی، پرهیزکاری است و احمقانه ترین حماقت، گنه کاری.(3)

و امام حسن علیه السلام درباره زیرکانه ترین زیرکی فرمود:

زیرکانه ترین زیرکی، پرهیزکاری است، و احمقانه ترین احمقی فجور و بدکاری.(4)

ص: 33

رسول اکرم صلی الله علیه و آله در میان اصحاب خود طرح کرد این بود:

«در میان دستگیره های ایمان، کدام یک از همه محکم تر است؟»

یکی از اصحاب: نماز.

رسول اکرم: نه.

دیگری: زکات.

رسول اکرم: نه.

سومی: روزه.

رسول اکرم: نه.

چهارم: حج و عمره.

رسول اکرم: نه.

پنجمی: جهاد.

رسول اکرم: نه.

عاقبت جوابی که مورد قبول واقع شود از میان جمع حاضر داده نشد، خود حضرت فرمود: «تمام این هایی که نام بردید کارهای بزرگ و بافضیلتی است، ولی هیچ کدام از اینها آنکه من پرسیدم نیست. محکم ترین دستگیره های ایمان، دوست داشتن به خاطر خدا و دشمن داشتن به خاطر خداست.(1)

2- صفورا (دختر شعیب) هنگامی که به پدر گفت:

«ای پدر! او (موسی) را به اجیری بگیر. همانا، بهترین کسی از او اجیری می خواهی، مردی نیرومند و امین است.» (سوره قصص، آیه 36)

3- ابوبکر، هنگامی که عمر را به جانشینی خود برگزید.(1)

- رشد و نمو بدنی

- بهداشت

- سن

- جنس

- نژاد و ملیت

- سازگاری عاطفی

- وضع اجتماعی

- وضع اقتصادی

2) رشد ذهنی در دوره نوجوانی، سرعت دوران کودکی را ندارد. بلکه دامنه شناخت نوجوان گسترش می یابد. در این دوره است که استعدادهای گوناگون فرد ظاهر می شوند. به همین سبب، در این مرحله می توان نوجوان را به رشته های تحصیلی و مشاغل راهنمایی کرد. حافظه نوجوان منطقی است و او در حفظ مطالب به روابط منطقی آنها توجه دارد.

تخیّل نوجوان از جمله خصایص رشدی مرحله نوجوانی به شمار می رود و پیچیده و رمانتیک است. نوجوان کمتر از کودک، تلقین پذیر است. دیگر از خصوصیات ذهنی نوجوانان این است که به تجزیه و تحلیل مسائل مختلف زندگی مخصوصا مسائل اجتماعی می پردازند و به اظهار نظر درباره امور کشور خود علاقه مند می شوند.

3) امیال واقعی فرد در دوره نوجوانی ظاهر می شوند و آنها را می توان از موضوع هایی که برای مطالعه انتخاب می کند، برنامه های انتخابی از رادیو و تلویزیون، بازی ها و سرگرمی ها، انتخاب نشریات، آرزوها، و تهیه مجموعه ها شناخت. رغبت های نوجوان از هوش، استعداد ذهنی، و محیط متأثر می شوند. رغبت دارای سه جنبه: زمان، وسعت میدان، و شدت می باشد.

4) نوجوان به خواندن متمایل می شود که هم بدین وسیله با مسائل زندگی آشنا

ص: 38

شود و معرفت خود را افزایش دهد و هم اوقات بیکاری خود را بگذراند. نوع خواندنی های مورد علاقه بر حسب سن و جنس و هوش نوجوان فرق می کند.

5) رغبت نوجوانان به برنامه های رادیویی و تلویزیونی از سن و جنس و هوش آنها متأثر می شود ولی زمان گوش دادن به رادیو تقریبا میان پسران و دختران برابر است، سینما از بهترین وسایل سرگرمی نوجوانان است و از طریق تماشای فیلم های مورد علاقه و همانندسازی خود با قهرمان های آنها می توانند امیال خویش را ارضا کنند.

6) رغبت های نوجوان در آغاز نوجوانی متغیرند ولی هرقدر بر سن نوجوان افزوده می شود، رغبت های او بیشتر حالت ثبات پیدا می کنند. عوامل مؤثر در رغبت های نوجوان عبارتند از:

سن، رشد و نمو بدن، جنس، هوش، محیط و وضع اجتماعی - اقتصادی.

7) مشکلات نوجوان بیشتر جنبه اجتماعی و تحصیلی دارند و تغییرات بدنی نیز نوجوان را با مسائلی مواجه می کنند. نوع و تعداد مشکلات دوران نوجوانی بر حسب جنس و محیط نوجوان فرق می کند.

8) نوجوان در انتخاب شغل این مراحل را طی می کند: انتخاب های خیالی، انتخاب های آزمایشی، و انتخاب های واقعی. عواملی که در انتخاب شغل مؤثرند عبارتند از: خصایص روانی، خصایص بدنی، تجارب شخصی، والدین، وضع اجتماعی، دوستان و خویشان، مدرسه و وضع عمومی.

9) همچنین سن زمانی، جنس و خانواده موجب پیدایش تفاوت های ذهنی می شود.(1)

امروز به حکم نجوم در طالع تو نگاه کردم و تو را روی رفتن نیست، که تو را نصرت نخواهد بود. علی علیه السلام گوید: دور! ای مرد از بر مرکب من. حیدر کرّار(1) بدان قدم در

رکاب کرده است تا چون تویی رکاب او گیرد و باز گرداند؟ دور باش که از بر من که اندیشه سینه من(2) کم از آن اثر نکند که خورشید در فلک. اگر فلک را از بهر کاری در گردش آورده اند، ما را نیز هم از بهر کاری در روش آورده اند. کسی که دقیقت او حقیقت بود(3)، و ثوانی او سبع مثانی(4) بود، اصطرلاب او دل او بود، اندیشه وی کم از رأی تو بود؟ من بدین حرب خواهم شد، و جز امروز حرب نخواهم کرد، که مرا به فراست باطن معلوم شده است که از این لشکر من نُهْ کشته شود. واللّه که دَهْ نَبُوَد، و از لشکر دشمن نُهْ بجهند،(5) واللّه که ده نجهند. چون حیدر کرّار به حرب بیرون شد، عزیزی پیش رفت، کشته شد. دیگری و دیگری تا عدد نه تمام شد. آن گه درآمدند گرد لشکر متمرّدان، همه را کشتند، مگر نه تن از سر تیغ حیدر بجستند.(6)

ص: 40

کنید که اوّلی از حافظه سرشاری بهره مند است ولی دیگری فراموشکار است و از ضریب هوشی و نیروی حافظه پایینی برخوردار است.

اوّلی در کلاس با یک بار خواندن، مطالب را از بر می کند و تمامی نمراتش عالی است ولی دومی هر چه به مغز خویش فشار می آورد نمی تواند از عهده امتحانات برآید و در نتیجه در امتحانات موفّق نمی شود و مردود می گردد. پس موفّقیّت و خوشبختی در گرو شخصی است که از ضریب هوشی والا و نیروی حافظه قوی برخوردار است.

امام صادق علیه السلام در حدیث مفضّل می فرمایند:

أفَرَأَیتَ لَو نُقِصَ الإنسانُ مِن هذِهِ الخِلال الحِفْظِ وَحدَهُ کیفَ کانَتْ تَکونُ حالُهُ؟! وَ کَم مِن خَلَلٍ کانَ یَدخُلُ عَلَیهِ فی اُمورِهِ وَ مَعاشِهِ وَ تَجارِبِه إذا لم یَحْفَظْ مالَهُ وَ عَلَیهِ، و مَا أخَذَهُ و ما أَعطی، و ما رأی و ما سَمِعَ... ثُمَّ کانَ لایَهتدی لطریقٍ لو سَلَکَهُ ما لایحصی، و لایَحفَظُ عِلْما ولو دَرَسَهُ عُمْرَهُ، ولایَعْتَقِدُ دِینا، وَلایَنْتَفِعُ بِتَجْرِبَةٍ، وَ لایَسْتَطیعُ أن یَعْتبِر شیئا عَلی ما مضی، بَل کانَ حَقیقا أنْ یَنْسَلِخَ مِن الإنْسانیّةِ أصْلاً.(1)

آیا اندیشیده ای که اگر انسان از میان این ویژگی ها فقط حافظه را کم داشت حال و روزش چگونه بود؟ و اگر موضوعات سودمند و زیانبار و گرفته ها و داده ها و دیده ها و شنیده های خود را در حافظه اش نگه نمی داشت چه اختلالاتی در کارها و زندگی و تجربیاتش به وجود می آمد ... اگر راهی را بارها و بارها می پیمود، باز آن را گم می کرد، اگر همه عمرش را درس می خواند، دانشی را به خاطر نمی سپرد، به دینی اعتقاد نمی یافت و از تجربه ای بهره مند نمی شد و نمی توانست از آن گذشته ها کمترین عبرتی بگیرد، به طور کلی سزاوار بود که از انسان بودن یکسره خارج شود.

بنابراین در راه رسیدن به موفّقیّت و خوشبختی، هوش و حافظه نقش اساسی و

ص: 43

تعیین کننده ای دارد و می تواند موجبات سعادت انسانی را فراهم سازد و او را به سرانجام مقصود رهنمون سازد. در تمامی ابعاد زندگی مانند زمینه های سیاسی، اقتصادی، علمی و در سه محیط خانواده، اجتماع و دانشگاه، ضریب هوشی و نیروی حافظه، نقش تعیین کننده و مهمی ایفا می کند (همان طور که در مثال قبل، نقش علمی هوش و حافظه را بیان کردیم).

«بازیل» حافظه را چنین معرفی نموده است:

«حافظه، پرونده تخیّل و گنجینه عقل، دفتر ثبت وجدان و مخزن اندیشه است».(1)

«روو» نیز حافظه را گنجینه ای گرانبها دانسته است:

«حافظه گنجینه ای است که باید در آن سرمایه گذاری کنیم تا بتوانیم کمکی را که به آن نیاز داریم از آن دریافت کنیم».

همچنین حافظه راز موفّقیّت دانسته شده است:

«من گنجینه حافظه ام را که پر از خاطره های تلخ و رنج آور و دیرپای زندگی است به دنیا و آخرت نمی دهم در لحظاتی که تنها نشسته ام، با آنها سرگرمم و اینها بودند که مرا از سختی ها و مذلّت ها نجات دادند. هر خاطره ای چون مروارید و ستاره ای درخشان در افق زندگیم درخشندگی خاص دارد. آه خاطراتم، آه خاطراتم... .

آری، خاطرات تلخ و شیرین به ما درس می آموزد. هر خاطره ای تلخ از شکست می تواند درس عبرتی برای ما باشد و ما را در راه رسیدن به موفّقیّت و خوشبختی (همان طور که در بخش شکست بیان کرده ایم) کمک شایان توجّهی نماید و هر خاطره خوشی می تواند به ما درس کامیابی و موفّقیّت دهد.

برای مباحثه می گذارند و آن درسی را که خوانده اند برای یکدیگر بازگو نموده و به اصطلاح حلاّجی می کنند).

عسل معجون و هر روز دو مثقال از آن بنوشید، به قدری حافظه را زیاد می کند که خیال می کنید سحر و جادو است.

البته بعضی از روایات، خواندن سنگ قبور، خوردن سیب ترش و گشنیز سبز و راه رفتن بین گروه شتران و همّ و غمّ و بول کردن در آب راکد، و خوردن نیم خورده موش را باعث نسیان و فراموشی بیان کرده است.(1)

12 B(سیانوکوبالامین) به عنوان ویتامین های ضروری، نقش مهمی در عملکرد حافظه ایفا می کنند. ویتامین 1B محلول در آب است که در خمیرترش (مخمّر)، دانه حبوبات، سبزیجاتی مثل لوبیا و باقلا، نخود، گوشت گاو وجود دارد. تحقیقات وسیعی روی کودکان توسط دانشگاه کلمبیا در نیویورک صورت گرفته و نتیجه تحقیقات این است که این ویتامین سرعت عکس العمل ها را افزایش داده و حافظه را تحریک می کند. هیچ مدرک و دلیل کافی برای اثبات این فرضیه جود ندارد که بزرگسالان هم می توانند با مصرف ویتامین 1B، لغزش های حافظه شان را کاهش داده و عملکرد آن را بهبود بخشند. 6 Bهم ویتامین محلول در آب است که در دانه های حبوبات، سبزیجاتی مثل لوبیا و باقلا، گوشت قرمز، تخم مرغ و سبزیجات به وفور دیده می شود. این ویتامین بیشتر بر روی حوصله فرد تأثیر دارد. 9B در مخمّر، جگر، قلوه و سبزیجات با برگ سبز دیده می شود. 12B هم در گوشت قرمز و گوشت برخی از ماهی ها وجود دارد. وقتی در حافظه مشکلی دیده می شود، کمبود ویتامین 12B و 6B مشهود است. در این مورد تحقیقات زیادی هم صورت گرفته است.

سخن آخر: ثابت شده است که افزایش ویتامین های گروه B بسیار خطرناک است. بنابراین قبل از این که از مکمل های ویتامین B استفاده کنید، حتما با پزشک و یا داروساز مشورت کنید.(1)

سایه آرامش و وجدان آسوده و توجّه به معنویات، حافظه ما قوی تر خواهد شد.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:

«سه چیز فراموشی را از بین می برد و حافظه می آورد: 1- تلاوت قرآن 2- مسواک زدن 3- روزه».(1)

پرداخت تا اینکه از او خواستند به روستای خود برگردد، و زمینی با مقداری گندم در اختیار او گذاشتند تا خودش مستقلاً برای خود کشاورزی کند. او همان سال اول نصف آن گندم را (شاید به عنوان پرداخت زکات) به فقرا داد و نصف دیگر را در زمین پاشید و خدا به زراعت او برکت داد به حدّی که بیش از معمول برداشت کرد و از همان سال بنا گذاشت که نیمی از برداشت خود را به فقرا بدهد و (با اینکه مقدار زکات یک دهم یا یک بیستم است) هر ساله نصف محصول خود را به فقرا و مستمندان می داد.

یک سال هنگام برداشت محصول، پس از چند روز که خرمنش را کوبیده بود مشغول باد دادن خرمن شده بود که کاه آن جدا شود، نزدیک ظهر شد باد ایستاد و هوا گرم شد و نتوانست به کار خود ادامه دهد و مجبور شد به خانه برگردد. در راه، یکی از از فقرای روستا به او می رسد و می گوید امسال از محصولت چیزی به ما ندادی و ما را فراموش کردی! محمّد کاظم به او می گوید: خیر، فراموش نکردم ولی هنوز نتوانسته ام محصولم را جمع کنم. او خوشحال می شود و به طرف ده می رود، امّا محمّدکاظم دلش آرام نمی گیرد و به مزرعه برگشته مقداری گندم با زحمت زیاد جمع آوری می کند که برای آن فقیر ببرد.

قدری علوفه برای گوسفندهایش می چیند و گندم ها و علفها را بر دوش می گذارد و روانه دهکده می شود. به باغ امامزاده مشهور به هفتاد و دوتن که محل دفن چندین امامزاده از جمله امامزاده ای به نام شاهزاده جعفر و امامزاده عبداللّه صالح و یک قسمت به نام چهل دختران است می رسد. برای استراحت روی سکویی در کنار درب باغ امامزاده می نشیند و گندم و علوفه را کناری می گذارد، در همین حال می بیند دو جوان بسیار زیبا و جذّاب به نزد او می آیند و وقتی به او می رسند می گویند نمی آیی برویم در این امامزاده فاتحه ای بخوانیم؟ محمّدکاظم می گوید: می خواهم به منزل بروم و این علوفه را به منزل برسانم. ولی آنها می گویند خیلی خوب حالا با ما بیا فاتحه ای بخوانیم. و آنها از جلو و محمّد کاظم از دنبال روانه

ص: 51

امامزاده می شوند. آنها اوّل به امامزاده وارد می شوند و فاتحه ای می خوانند و سپس به امامزاده بعدی می روند و داخل امامزاده می شوند و آن دو نفر مشغول خواندن چیزهایی می شوند که محمّدکاظم نمی فهمد. در اینجا محمّدکاظم متوجّه می شود که در اطراف سقف امامزاده کلمات روشنی نوشته شده است و یکی از آن دو نفر به او می گوید: چرا چیزی نمی خوانی؟ محمّدکاظم می گوید: من ملاّ نرفته ام و سواد ندارم. او می گوید: باید بخوانی، آنگاه دست به سینه محمّدکاظم می گذارد و فشار می دهد و می گوید: حالا بخوان! محمّدکاظم می گوید: چه بخوانم؟ آن آقا آیه ای را می خواند و می گوید: این طور بخوان! محمّدکاظم آیه را می خواند وقتی که تمام می شود برمی گردد که به آن آقا حرفی بزند و یا چیزی بپرسد که می بیند هیچ کس همراهش نیست و خودش تنها در داخل حرم ایستاده و ناگهان دچار حالت مخصوصی می شود که بیهوش روی زمین می افتد.

هنگامی که به هوش می آید احساس خستگی شدید می کند و ضمنا به این فکر فرو می رود که اینجا کجاست و او در اینجا چه می کند؟ و سپس از امامزاده بیرون می آید و بار علوفه را برمی دارد و روانه دهکده می شود، ولی در میان راه متوجّه می شود که دارد چیزهایی می خواند و آنگاه داستان آن دو جوان را به یاد می آورد و خود را حافظ همه قرآن می یابد.

وقتی به مردم برخورد می کند از او سراغ می گیرند که کجا بودی؟ او چیزی نمی گوید و بی درنگ نزد پیش نماز روستا به نام حاج آقا صابر اراکی (جد آقای صابری اراکی که هم اکنون در اراک و اهل منبر هستند) می رود و داستان خودش را می گوید، ایشان می گوید: شاید خواب دیده ای، شاید خیال می کنی. محمّدکاظم می گوید: خیر، بیدار بودم و با پای خود به امامزاده رفتم و همراه آن دو نفر چنین و چنان شد، و حالا هم همه قرآن را حفظ دارم.

آقای حاج صابر اراکی قرآن می آورد و آیات مختلف قرآن را و چند سوره بزرگ را از او می پرسد و او همه را از حفظ می خواند. مردم دهکده دور او جمع شدند تا

ص: 52

ببینند حاج آقا صابر در این باره چه می گوید. حاج آقا صابر پس از امتحانات فراوان، به زبان محلّی جمله ای می گوید که معنایش این است: «کارش درست شده، و یک مسأله مهمی برایش پیش آمده، و نظر کرده شده است...».

این بود داستان کربلایی کاظم که در اثر اجتناب از مال حرام و گناه و اهمیّت دادن به دستورات دینی مشمول لطف خدا و اولیای او شد و تا پایان عمر، همه قرآن را حفظ بود و به طور شگفت آوری هر آیه ای را که می خواستند می خواند و قبل و بعدش را هم می خواند و از قرآن هم فوری پیدا می کرد و نشان می داد. «ذلک فضل اللّه یؤتیه من یشاء».

امید است این داستان در تهذیب نفس و کسب خلق و خوی قرآنی ما مؤثّر باشد و ایمان ما را به این کتاب الهی زیادتر کند.(1)

تخریب کننده ای بر روی تحصیل و آینده فرد دارند را پاک کرده و افکار مناسب و دوست داشتنی و مطلوب را جایگزین آن کرد.(1)

حافظه، گنجینه ذهنی است که یادگارهای آن را در خود نگاه می دارد.کولتون

درمیان ملکات ذهنی، حافظه بیش از همه می شکفد و پیش از همه می میرد.فولر

دروغگو حافظه ندارد.یکی از بزرگان

هر چه بیشتر بر بار حافظه بیفزایید حافظه تان قوی تر می گردد و هر چه بیشتر به آن اعتماد کنید قابل اعتمادتر می گردد.(1)توماس دوکوئین

انتخاب اهداف موفّقیّت آمیز در زمینه های گوناگون همچون دانش، شغل، هنر و... به موفّقیّت نایل آییم.

راسل می گوید: «برای اینکه عمری را به خوشی و موفّقیّت به پایان برسانیم باید موقعیّت زمان را در نظر بگیریم و به اقتضای آن گام برداریم».

اگر خواب غفلت ما را برباید، و با هر توجیهی از اوقات گرانبهای خویش غافل شویم، و یا هیچ گونه حرکتی در جهت اهداف موفّقیّت آمیز و خوشبختی آفرین خویش نداشته باشیم، بدبختی گریبانگیر ما شده است. یک ضرب المثل سانسکریتی می گوید: به امروز توجّه کنید، زیرا زندگانی همین امروز است، در مدّت کوتاه امروز است که تمام تغییرات و حقایق وجودی شما یعنی درخشندگی، نمو جوانی، افتخار عمل و شکوه جوانی ظاهر می شود، دیروز یک خوابی بود و فردا یک احتمالی بیش نیست، ولی امروز اگر خوب زندگانی کنید هر دیروزی را خواب خوش و هر فردایی را یک احتمال امیدوار می گرداند. پس به امروز خوب توجّه کنید که بامداد جوانی همین امروز است.

پس چه خوب است امروز را به بطالت نگذرانیم، امروز را غنیمت شماریم، و موفّقیّت و خوشبختی را از آنِ خویش نماییم.

«هردر» پیش رفتن با زمان را عامل خوشبختی می داند: «چون در میان زمان زندگی می کنیم مجبوریم با آن به جلو برویم در غیر این صورت او ما را به جلو خواهد راند. کسی که با میل با زمان به پیش می رود، خوشبخت است».

«نلسون» نیز تمام موفّقیّت های خویش را مرهون زمان می داند:

«در هر کاری یک ربع ساعت زودتر شروع به فعّالیّت کردم، تمام موفّقیّت های خود را مرهون این اقدام هستم».

«دیسرائیلی» راز موفّقیّت را استفاده از فرصت ها عنوان کرده است:

«راز موفّقیّت در زندگی این است که موقعی که فرصت آمد، انسان برای استفاده از آن کاملاً آماده باشد».

ص: 59

«دکتر ماردن» نیز فرصت را عامل جبران شکست ها و ناکامی ها برشمرده است: «سپیده دم هر روز به هر کدام از ما فرصتی می دهد که کارهای خوبی انجام دهیم و کار را از نو شروع کنیم تا بتوانیم شکست ها و ناکامی های دوره گذشته را جبران نماییم».(1)

«سهل بن عبداللّه» درباره فرصت های طلایی عمر چنین می گوید: «فرصت، گرانبهاترین اشیای توست؛ به گرانبهاترین کارها صرف کن».(1)

یکی از بزرگان پند زیر را فرا داده است:

«یک زمان غافل شدم، صد سال راهم دور شد».(2)

«دیل کارنگی» درباره افراد موفّق می گوید:

«فرصت را سفت بچسبید. زندگی سراسر یک فرصت است. آنها که بیشترین پیشروی ها را می کنند کسانی هستند که خواسته اند چنین کنند و دلش را هم داشته اند».(3)

زندگی ادیسون آن است که این مرد، قسمت اعظم وقت را صرف تحقیق و تجربه روی اختراعات نیمه کاره سایر مخترعین می کرد و به کمک استقامت و تلاش پیگیر اختراعات آنان را تکمیل می کرد. از این طریق هم پول به دست می آورد و هم به افتخار نایل می گشت».(1)

یکی از بزرگان نیز درباره برنامه ریزی می گوید:

«این ادعا که جهت آگاهی و کسب اطّلاعات وقت نیست، ادعایی بیش نمی تواند باشد؛ زیرا وقتی که جهت اندیشیدن اختصاص یابد، بهترین عامل جهت صرفه جویی در وقت است».(2)

گاهی می شنوید که روانپزشکان درباره زیستن در گذشته داد سخن سر می دهند. زندگی کردن در زمان گذشته محال است. سخن گفتن درباره خاطرات گذشته و احساس پشیمانی از آن جز اتلاف وقت لحظات کنونی نیست. شما تنها می توانید از زمان حال کام بجویید.(1)

«لوئیزهی» نیز در مورد بهره برداری از لحظات چنین بیان کرده است:

می توانید وقتتان را با غبطه خوردن و شکوه کردن از اشتباهات گذشته یا آنچه که برایتان به قدر کافی خوب نبوده است، سپری سازید و یا می توانید وقتتان را با تفکّر در مورد تجربیّات شیرین موفّقیّت آمیز سپری سازید. سریع ترین شیوه ای که می توانید باآن یک زندگی شگفت آور خلق کنید، این است که خودتان را دوست بدارید و تفکّر لذّت بخش و اندیشه های شادی آور داشته باشید.(2)

دزدانِ فرصت های خود را بشناسید (زیرکی در زمان شناسی و مدیریت زمان)

دزدان فرصت های شما عبارتند از:

1- تلفن ها و ملاقات های غیر ضروری

2- جلسات غیر مفید

3- پرداختن به امور غیر مهم

4- بی نظمی

5- رودربایستی با دیگران

6- عدم تفویض کار به دیگران

7- نداشتن برنامه

8- تأخیر کارها

9- تنبلی

10- سرگرمی ها

11- وسواس و تکرار کارها

12- عدم مشورت.(1)

«توماس فولر» نیز عجله و شتاب را نهی کرده است:

هیچ کاری را به غیر از گرفتن مگس و از بین بردن آفات، سریع انجام مده.(1)

«کنفوسیوس» علّت عجله و شتاب را در زیر بیان کرده است:

میل به انجام سریع کار، موجب می شود که آن کار ناقص انجام شود.

«لرد چسترفیلد» نیز همین اعتقاد را دارد:

کسی که شتابزده است نشانگر این است که کاری که به آن مشغول است، فراتر از توان طبیعی او می باشد.

و این سه ستون بر پایه محکم تری استوار است: ایمان.(1)

«لرد آویبو ری» نیز درباره وقت و نیکبختی چنین می گوید:

روز نسبت به کسی که بداند وقت خود را چگونه صرف کند، فوق العاده مهربان است.(2)

«رمود ابترا» در کلام زیر اشاره به بعضی از کسانی کرده است که از اوقات گرانبهای عمر استفاده کردند و به موفّقیّت و خوشبختی رسیدند و آنها را برای ما الگو قرار داده است:

نگویید که به اندازه کافی وقت ندارید، شما در طی شبانه روز به همان اندازه ای که هلن کلر، لویی پاستور، میکل آنژ، مادر ترزا، لئوناردو داوینچی، جفرسون و آلبرت اینشتین فرصت داشتند، وقت دارید.(3)

لذا مدیریّت زمان، برنامه ریزی، حرکت و بهره برداری از لحظه ها، انسان را به سرانجام موفّقیّت و خوشبختی می رساند.

دکتر ماردن استفاده از لحظاتِ سپیده دم را راز موفّقیّت دانسته است:

سپیده دم هر روز به هر کدام از ما فرصتی می دهد که کارهای خوبی انجام دهیم و کار را از نو شروع کنیم تا بتوانیم شکستها و ناکامی های دوره گذشته را جبران نماییم.(4)

ناپلئون نیز راز شکست اتریشی ها را بیخبری از ارزش لحظه ها دانسته است:

علّت این که اتریشی ها پیوسته شکست می خورند این است که از ارزش وقت بی خبرند.(5)

فیثاغورث نیز در این باره به ما پند می دهد:

فرصت از دست مده، در کار سستی مکن که میوه آن ذلّت است.(6)

ص: 66

حضرت علی علیه السلام می فرمایند:

اِعْمَلْ لِکُلِّ یَوْمٍ بِما فیه تُرْشَد.(1)

کار هر روزت را همان روز انجام ده تا موفّق شوی.(2)

همیشه با وضو باش، تا خداوند عمرت را دراز گرداند.(1)

2- صله رحم

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:

هر که خوش دارد روزیش زیاد و عمرش دراز شود، صله رحم به جا آورد.

3 - زود خوردن صبحانه

4 - پوشیدن کفش مناسب

5 - ادای قرض

6 - آمیزش جنسی کمتر

حضرت امیر علیه السلام چهار شرط بالا را در گفتاری چنین بیان کرده اند:

هر کس طالب ماندن است، که البتّه ماندنی در کار نیست؛ صبح زود صبحانه بخورد، کفشِ خوب بپوشد، قرض خود را کم کند و با زنان کمتر آمیزش کند.(2)

7- زیارت قبر امام حسین علیه السلام

امام باقر علیه السلام درباره این شرط می فرمایند:

شیعیان ما را به زیارت قبر حسین بن علی علیه السلام فرمان دهید، زیرا زیارت آن، روزی را زیاد می کند، عمر را دراز می گرداند و بدیها را دور می سازد.

8 - حسن نیّت

امام صادق در مورد حسن نیّت و طول عمر می فرمایند:

هر که خوش نیّت باشد، عمرش زیاد شود.

9- روابط نیکوی خانوادگی

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

هر که با خانواده اش نیکوکار باشد، عمرش زیاد شود.

10- احسان به پدر و مادر

امام صادق علیه السلام احسان به پدر و مادر را باعث طول عمر دانسته اند:

ص: 68

اگر دوست داری خداوند بر عمرت بیفزاید، پدر و مادرت را خوشحال کن.(1)

11- دعا و صدقه

حضرت زهرا علیهاالسلام در مناجات خویش این چنین با خداوند بزرگ راز و نیاز می کند:

بار خدایا! تو را به علم غیبت و تواناییت بر آفرینش، سوگند می دهم که مرا، تا وقتی می دانی زنده بودن برایم بهتر است، زنده بداری و هرگاه مرگ برایم بهتر بوده بمیرانیم.

امام سجاد علیه السلام در دعای مکارم الاخلاق درباره عمر، این چنین به راز و نیاز پرداخته اند:

وَ عَمِّرنی ما کانَ عُمْری بِذْلَةً فی طاعَتِکَ، فَاِذا کانَ عُمْری مَرْتَعا لِلشَّیْطانِ

فاقْبِضنی اِلَیْکَ قَبْلَ اَنْ یَسْبِقَ مَقْتُکَ اِلَیَّ، اَوْ یَسْتَحْکِمَ غَضَبُکَ عَلَیَّ.(2)

و تا هنگامی که عمرم در فرمانبرداری تو به کار رود عمر ده و هرگاه عمرم چراگاه شیطان شود، پیش از آن که دشمنی و غضب سختِ تو به من روی آورد یا خشمت بر من استوار گردد مرا بمیران.

به وسیله دعا و راز و نیاز با معبود خویش، طول عمر با عزت درخواست نماییم، و همیشه قبل از اینکه بلایی به ما برسد صدقه بدهیم، تا ان شاءاللّه بتوانیم از عمر خویش بهره برداری کامل نماییم.(3)

مَکْرُوهٍ، وَ مَنِ انْتَظَرَ بِمُعاجَلَةِ الفُرْصَةِ مُؤاجَلَةِ الاسْتِقْصاءِ سَلَبَتْهُ الأَیّامُ فُرْصَتَهُ، لِأَنَّ مِنْ شَأْنِ الأَیَّامِ السَّلْبَ، وَ سَبیِلَ الزَّمَنِ الفَوْتُ.(1)

هیچ کس به کامیابی نرسد، هر چند که کارها بر وفق مرادش باشد، جز آن که از میان سختی ها به دست آورده باشد و هر که به انتظار فرصتی بهتر، فرصت در دسترس را از دست بدهد، روزگار فرصت بهتر را [نیز] از او در رباید؛ چرا که از نشانه های روزگار فرصت ربایی است و راه و رسم زمانه، از دست دادن فرصت است.

شتاب پیش از توانایی بر کار، و سستی پس از به دست آوردن فرصت، از بی خردی است.

از آن که هر کسی بگوید: ای دریغا! که در کار خدا کوتاهی کردم.(1)

حضرت امیر علیه السلام در حدیثی دیگر درباره زمان و معنویات می فرمایند:

عمر تو مهریه خوشبختی توست، به شرط این که آن را در راه اطاعت پروردگارت بگذرانی.(2)

«تیک تاک تیک تاکِ ساعات زندگی باید برای مبارزه حیات استهلاک شوند. بیایید مسامحه ننماییم. لحظات زمان را با افعال نافذ آرایش دهیم و انفاس محدود خود را با آبرومندی و افتخار به پایان رسانیم».(1)گورکی

«وقت، بزرگ ترین و گرانبهاترین چیز است که در عالم وجود، یافت می شود و ابدا

قابل خرید و فروش نیست و نادارترین گداهای عالم همان مقدار از وقت را در تصرّف دارد که برای پادشاه یا یک رئیس جمهور قابل تصرّف است. مردم می توانند زر یا چیز پربهای دیگر را ذخیره کنند ولی به هیچ وجه نمی توانند چیزی از وقت ذخیره نمایند».دکتر ماردن

«قدر لحظه های طلایی زندگی را بدانید، وقت گوهری است گرانبها. انسان تنها یک بار به دنیا می آید و یک بار زندگی می کند و آنگاه مرگ است و پایان زندگی دنیوی. پس کسی که قدر لحظه های زودگذر عمر خویش را نداند و آن را بی فایده سپری کند، در پایان افسانه حیات، جز حسرت و افسوس حاصلی نخواهد داشت.

سعی کنید که به هیچ وجه، کار امروز را به فردا موکول نکنید. امروز و فردا کردن نوعی «عادت بد» است که با رضا و رغبت در انسان ایجاد می شود. در این راه اوّلین حرکت، بنابر خواست خود ما، و بر مبنای حس راحت طلبیمان شکل می گیرد و در مراحل بعد اندک اندک عمیق می شود و به صورت عادت در می آید. افرادی که در انجام کارها امروز و فردا می کنند، معمولاً در خیال زندگی می کنند. مثلاً فردی که دوست دارد پیاده روی کند، امّا هیچ وقت این کار را نکرده در حالی که همیشه همه نقشه این کار را در ذهن خود دارد.

کار امروز را به فردا انداختن، شخص را در باتلاقی گرفتار می کند که قدرت تحرّک را از او می گیرد. برداشتن این مانع بزرگ یکی از مهم ترین رموز موفّقیّت شما به حساب می آید.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: «از اهمال بپرهیزید و هرگز کار امروز را به فردا میفکن که تو برای

ص: 74

امروز زنده ای نه برای فردا».(1)

«اگر امروز کیسه ات خالی است، از فردا گدایی نکن».(2)آکولاتوم،(3) نکته 78

«شتاب برای رسیدن به فردا، امروزت را تباه می کند».آکولاتوم، نکته 130

«کسی که آماده تر باشد، فرصت مناسب را بهتر می شناسد.آکولاتوم، نکته 131

«آینده را در گذشته طرح ریزی نکن».آکولاتوم، نکته 182

«امروز، دوباره باز نخواهد گشت»(4).آکولاتوم، نکته 219

«بخواه، به تو خواهند داد. بجو، خواهی یافت. به در بکوب، به رویت باز خواهد شد؛ زیرا هر کسی می خواهد دریافت می کند. جوینده، یابنده است. بله هر کسی به در بکوبد به رویش باز خواهد شد».(5)

«از فرصت استفاده کنید».حضرت مسیح علیه السلام

«باید این موضوع را آویزه گوشمان کنیم که شانس، دو بار به انسان رجوع نمی کند.

البته ممکن است انسانی که فرصت خود را از دست داده است در آینده با فرصت های تازه ای مواجه شود، لیکن هیچ وقت شرایط، شانس اوّلیه را نخواهد داشت. خوشبخت کسی که از اوّلین فرصتش به نحو احسن استفاده کرده و کامیاب می شود. بدبخت کسی که فرصت اوّلیه را از دست داده و در باتلاق ناکامی فرو می رود».(6)هیوز

اگر سختی برد ور کامجویی

تو را آن روز باشد کاندر اویی

***ویس و رامین

بودم جوان که گفت مرد پیر و استاد

فرصت غنیمت است نباد ز دست داد

***سعدی

بر چهره گل نسیم نوروز خوش است

در صحن چمن روی دل افروز خوش است

از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست

خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است

***خیّام نیشابوری

دریاب خویش را که در این بحر موج خیز

همچون حباب وقت تو بسیار نازک است

***واهب قندهاری

غنیمت شمار این گرامی نفس

که بی مرغ قیمت ندارد قفس

مکن عمر ضایع به افسوس و حیف

که فرصت عزیز است الوقت ضیف

***سعدی

پرتو عمر چراغیست که در بزم وجود

به نسیم مژه برهم زدنی خاموش است

***

غافل مشو ز عمر که ساکن نمی شود

صید عنان گشته اقامت پذیر نیست

***

ای که پنجاه رفت و در خوابی

مگر این پنج روزه دریابی

تا کی این باد کبر آتش خشم

شرم بادت که قطره آبی

کهل گشتی و همچنان طفلی

شیخ گشتی و همچنان شابی

سعدی

ص: 76

ادب نیازمندان را ثروت است و جوانمردان را یاور و همنشینی است نیکو و در هنگام تنهایی مونس است. دلها را صفا می بخشد و خردها را نیرو می دهد و آرزومندان را به آرزو می رساند.(1)

مولا علی علیه السلام در گفتاری دیگر در مورد این موضوع می فرمایند:

در جستجوی ادب بودن بالاتر است از این که در جستجوی طلا باشید.

آن حضرت، بی ادب را کوچک شمرده است:

بی ادب را بزرگواری نباشد.

«منستنی» جمله زیر را درباره ادب بیان کرده است:

ادب را رایگان می توان به دست آورد، لیکن با آن همه چیز می توان خرید.

در «امثال و حکم دهخدا» نیز جمله زیر آمده است:

زشتی نسب را با ادب برطرف کنید.

در کتاب «آکولاتوم» درباره ادب چنین بیان شده است:

ادب قیمتی ندارد، امّا با آن همه چیز می توانی بخری.(2)

دوری می کند. او آداب اخلاقی را نصب العین خویش قرار داده و لحظه ای گِرد کارهای خلاف اخلاق نمی گردد.

به تشبیه «دیل کارنگی» در مورد این موضوع توجّه فرمایید:

ادب برای ازدواج همان قدر اهمیّت دارد که روغن برای موتور.(1)

آن کس که ادبش بیشتر است، نزد خدا گرامی تر است.(1)

برای تربیت کردن خود همین بس که از آن چه در دیگران نمی پسندی دوری کنی.(1)

به عیسی بن مریم علیه السلام عرض شد: چه کسی تو را ادب آموخت؟ فرمود: هیچ کس ادبم نیاموخت، بلکه زشتی نادانی را دیدم و از آن دوری گزیدم.

سعدی شیرازی نیز در همین رابطه چنین گفته است:

لقمان را گفتند ادب از که آموختی؟ گفت: از بی ادبان، که هر چه از فعل بد ایشان در نظرم ناپسند آمد از آن پرهیز کردم.(2)

کانَ مِنْ خُلْقِهِ اَنْ یَبْدَأَ مَنْ لَقِیهُ بِالسَّلامِ.(1)

از خلق و خویش آن بود که با هر کس برخورد می کرد، آغاز به سلام می نمود.

و نیز دست دادن:

«إِذا لَقِیَ مُسلِما بَدَأَ بِالْمُصَافَحَة.(2)

هرگاه با مسلمانی دیدار می کرد، با او دست می داد.

در دست دادن نیز رعایت می کرد تا دست خویش را زود عقب نکشد، تا مبادا طرف مقابل احساس بی علاقگی و سردی در برخورد پیدا کند. به نقل انس بن مالک:

إِذا لَقِیَهُ أَحَدٌ مِنْ أَصحابِهِ فَناوَلَ بِیَدِهِ ناوَلَها اِیّاهُ فَلَمْ یَنْزَعْ عَنْهُ حَتّی یَکُون الرَّجُلُ هُوَ الّذی یَنْزِعُ عَنْهُ.

هرگاه با یکی از اصحاب، ملاقات می کرد و آن شخص دست پیش می آورد، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله با او دست می داد و دست خویش را از دست او جدا نمی کرد تا این که شخص مقابل دست خود را عقب بکشد و از دست آن حضرت درآورد.(3)

«چنین نیست، علّت دفاع من از حسن علیه السلام حق تقدّم اوست، زیرا زودتر آب خواسته بود. باید نوبت را مراعات نمود».(1)

منقطع شد نان خوان خوان

ماند رنج و زرع و بیل و داسمان(1)

بی ادب آتش بر همه آفاق زد (شعر)

ما ز حق جوییم توفیق ادب

بی ادب محروم ماند از فیض رب

بی ادب تنها نه خود را خوار کرد

بلکه آتش بر همه آفاق زد(2)

حدیثی از حضرت علی علیه السلام در کتاب «بحار الانوار» نقل شده است که می فرمایند:

ادبِ نیکو، جایگزین شرافت و افتخارات خانوادگی است.(1)

حضرت امیر علیه السلام در گفتار دیگری - که در کتاب «تحف العقول» نقل شده است - می فرمایند:

کسی که ادب ندارد، شرافت خانوادگیش تباه شود.(2)

امام صادق علیه السلام درباره تربیت نوجوان می فرمایند:

کودک را باید از سن پانزده سالگی برای روزه گرفتن تربیت کرد.(1)

نقطه مقابل ترس، شجاعت و شهامت است، طبیعتا کسی که شجاع است، دلهره و اضطراب ناشی از ترس را به خود راه نمی دهد و از آرامش بیشتری برخوردار است، لذا عدم دلهره و نگرانیِ ناشی از ترس در وجود شخص شجاع او را در راه رسیدن به موفّقیّت و خوشبختی کمک شایانی می نماید و با آرامش بیشتری (با سعی و تلاش در راه هدف) اهدافش را ناقص و نیمه کاره رها نمی کند و به اهداف از پیش تعیین شده خویش نایل می شود.

«ویلیام شکسپیر» درباره اشخاص ترسو می گوید:

اشخاص ترسو قبل از مرگ، هزار دفعه می میرند در صورتی که مرد شجاع فقط یک مرتبه می میرد.(1)

حضرت امیر علیه السلام می فرمایند:

هر که بیشتر بترسد، سخت تر به شکست دچار می شود.

«آلمانی» با کلام زیر شجاعت را عامل سعادت و نیکبختی می شمارد:

ترسو خودکشی می کند و شجاع زندگی.

یکی از بزرگان نیز علّت شکست غالب ارتش ها را ترس دانسته است:

شکست غالب ارتش ها به علت کسری مهمّات نبوده است، بلکه به علت ترس فرماندهان بوده است.

بنابراین همان طور که بیان شد، درد و الم، ناشی از ترس زیاد است و موجب دلهره و نگرانی می شود، ترس های بی مورد آرامش را به مخاطره می اندازد و به همین دلیل موجب می گردد، سعی و تلاش ما در راه رسیدن به اهداف موفّقیّت آمیز و خوشبختی آفرین ناقص و نیمه کاره بماند. یکی از بزرگان می گوید:

ترس، یکی از دشمن های بزرگ انسانیّت به شمار می رود، اما شخص شجاع با آرامش خاطر، با سعی و تلاش در راه حرکت خویش به سرانجام مقصود خواهد رسید.

ص: 95

«کامپ پل» نیز همین اعتقاد را دارد:

نخستین شرط پیروزی، دلیری است.(1)

سید رضی رحمه الله درباره این موضوع چنین بیان می کند:

آن کس که دل باجرأت را راهنمای خود کرد، در پیش او هر تاریکی روشن باشد.(2)

بنابراین در راه رسیدن به سرانجام سعادت، ترسی به خویش راه ندهید و شجاع باشید. فقط افراد نادان و زبون، ترس های بی مورد به خویش راه می دهند و خطر نمی کنند.

«از انجام کارها ترس به خود راه ندهید و از بیم شکست، دست روی دست نگذارید، چون در صورت «شکست» همان وضعی را خواهید داشت که امروز، یعنی قبل از شروع کار دارید، پس در آن صورت هم چیزی را از دست نخواهید داد».(3)

«هیچ وقت نگذارید دوستان و آشنایان با نظر ترحّم و شفقت به شما نگاه کنند، زیرا «خوشبختی» همیشه افراد شجاع و دلیر را دوست دارد و از اشخاص زبون بیزار است».(4)

«ناپلئون» شجاعت را اوّلین شرط موفّقیّت می شمارد:

اوّلین شرط توفیق، شهامت است و بی باکی.(5)

اگر به زندگی افراد موفّق و خوشبخت نظری بیندازید، خواهید دید که آنها افرادی دلیر و شجاع بوده اند و حتّی با خطر کردن به مقامات بزرگ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، هنری و... رسیده اند.

«سترن» می گوید:

نامداران جهان، دلیرترین افرادند.(6)

ص: 96

یک مثل ایتالیایی نیز می گوید:

مردان شجاع و بی پروا بر جهان آقایی می کنند.(1)

«کسب یک موفّقیّت عظیم، تازه آغاز راه است. مواجهه با شکست، هرگز پایان راه نیست. آیا می دانید در موفّقیّت و شکست، فقط شهامت است که راهگشای شماست».یکی از بزرگان

خویش القا می کند. هیچ گونه ترسی را نمی شناسد، افکار شجاعانه، سراسر وجود وی را فرا گرفته است و به اهداف بزرگ و عالی می پردازد.

او می داند اگر در اهداف مورد نظر شکست بخورد چیزی از دست نخواهد داد و مانند آن است که از ابتدا هیچ گونه سعی و تلاشی در راه آن هدف انجام نداده است.

«آن لاندرز» می گوید:

اگر از من بخواهند که تنها و بهترین وصیتم را برای تمام نسل های بشر بگویم جز این نخواهد بود: گرفتاری ها و مشکلات را بخش جداناپذیر از زندگی بدانید و وقتی چنین مشکلاتی رخ می دهد سر خود را بالا نگه دارید، مستقیم چشم در چشمانش بدوزید و بگویید: من از تو بزرگ ترم و تو قدرت شکست مرا نداری.(1)

«ترس، یا دشمن انسان این عصر را، گذشته از این که می توان از مخیّله بیرون کرد، به کلی نیز می توان نابود ساخت».(2)

«دانیال پیغمبر» فرموده اند:

شجاعتِ ملاّح در موقع طوفان و شجاعت سرباز در میدان جنگ ظاهر می گردد. باطن و سیرت مردم را در حین بدبختی و مصیبت آنها می توان شناخت.(1)

نمی شناسم، صاحب کار به من دستور داده است که خراب کن و خودش باید بگوید که خراب نکن، نه دیگری.

سوار خشمگین شد و گفت: قباله بنچاق از من می خواهی؟!

من گفتم: کسی که ادعایی دارد، باید دلیل بیاورد و کسی که انکار می کند، می تواند قسم بخورد.

سوار، اندکی به خود فرو رفت، بعد سر بالا کرد و دوباره چشم به زمین دوخت و ناگهان شلاق به اسب زد و از آنجا دور شد و به خانه رفت.

من کار خود را ادامه دادم که ناگهان دو نفر اسب سوار آمدند و مرا به خانه محمّدرضا سرهنگ بردند. خان به من گفت: مرد! می دانی من چرا آن جا تو را در مقابل سرسختی ات تنبیه نکردم؟

من جواب دادم: نه!

گفت: برای این که کسی تاکنون، این چنین در برابر من ایستادگی نکرده بود. من آن لحظه برای نخستین بار احساس کردم که وجود ضعیفی هستم. در عین حال، اندکی فکر کردم و حدس زدم تو با این شهامت و منطق، نبایست کارگر حرفه ای باشی. به من راست بگو تو چه کاره ای؟!

پاسخ دادم: اسم من «میرزا حسن» و طالب علم هستم و برای تهیه کمک هزینه تحصیلی به اطراف اصفهان می آیم. سپس، بسته کوچکی را که همراه داشتم، باز کردم و قبایی را که در مدرسه می پوشیدم و عمامه ای را که به سر می گذاشتم، نشان دادم.

مرحوم محمّدرضا خان، یک نفر از منشیان خود را خواست و دستور داد حواله ای به یکی از بزرگان مشهور اصفهان، به این مضمون بنویسد: «تا سید حسن درمدرسه طلبه است، ماهی سه تومان شخصا برده و در حجره تحویل او دهید و رسید هم لازم نیست». سپس ناهاری آوردند و خوردیم و من به اصفهان برگشتم».(1)

ص: 100

درس شهامت و شجاعت؛ درس عملیِ پیروزی در میدان نبرد (خاطره)

سال 1358 روزی در یکی از مناطق غرب کشور هنگام مبارزه با ضد انقلاب با گروهی همراه بودم که شهید صیّاد شیرازی، مسؤولیّت فرماندهی آن را به عهده داشت.

نزدیکی های غروب به منطقه ای رسیدیم که گفته می شد به علّت تسلّط عوامل ضد انقلاب، عبور از آن، هنگام شب خطرناک است. از این رو تا هوا کاملاً تاریک نشده باید از آنجا عبور می کردیم.

از طرفی نزدیک به اذان مغرب به پایگاهی رسیدیم که تعدادی از رزمندگان نظامی در آن مستقر بودند. کارکنانی که در آن پایگاه حضور داشتند به ما توصیه کردند که تا هوا کاملاً تاریک نشده منطقه را ترک کنیم. امّا شهید صیّاد شیرازی اصرار کرد هنگام نماز فرا رسیده و ما بایستی بعد از اقامه نماز به سمت پایگاه اصلی حرکت کنیم. علی رغم مخالفت اکثر اعضای گروه، ایشان دستور داد که باید بعد از نماز آنجا را ترک کنیم و لذا پس از اقامه نماز جماعت به سمت مقر اصلی به راه افتادیم.

شهید شیرازی هنگام بازگشت در میان راه به من گفت: میزان خطر را کاملاً احساس می کردم امّا اولاً باید نماز سر وقت می خواندیم و دوم اینکه باید به اینها درس می دادیم، درس شجاعت و شهامت. اگر در آن ساعت حرکت می کردیم، ترسی که در وجودشان بود بیشتر می شد (و دشمن آنها را محاصره می کرد).(1)

دلاورترین مردم آن است که بر هوای نفس غالب آید.(1)

حضرت امیر علیه السلام درباره شجاعت معنوی این گونه بیان می کنند:

یکی درهم بخشد، آن دیگری دینار، ولی در میان بخشندگان آن کس که پروانه صفت جانِ خود فدا کند و هستی خود را در راه عشق حق از دست دهد بالاتر از اوج تخیّلات قرار گرفته است.(2)

بود. وی طبق دستور در شام به قصر سلطنتی معاویه داخل شد.

در اوّلین ساعات ورود به شام، به معاویه پیغام فرستاد که از بهترین بنده خداوند در روی زمین، علی علیه السلام به بدترین خلق خدا، معاویه نامه آورده ام، سریعا این نامه را از من گرفته و جواب آن را بدهید تا من برگردم؛ زیرا من توان ماندن در جهنّم شام و نگاه کردن به دوزخیانی همچون معاویه و اصحاب او را ندارم. دوست دارم هر چه زودتر به بهشت برین کوفه، به دوستان بهشتی خویش، علی و یارانش بپیوندم. معاویه شخصی را برای گرفتن نامه به سوی او فرستاد.

طرماح گفت: من نامه مولایم علی علیه السلام را که به معاویه فرستاده به غیر او نخواهم داد. معاویه برای بار دوم عمروعاص را فرستاد، تا نامه را از پیک علی علیه السلام تحویل بگیرد. سفیر امام به عمرو گفت: من از خیانت های تو آگاهم؛ هرگز نامه پاکان را به دست ناپاک و وزیر خائن نمی دهم. عمروعاص شرمگینانه برگشت و سخنان او را به معاویه خبر داد. معاویه برای بار سوم پسرش یزید را فرستاد. وقتی نگاه طرماح به قیافه او افتاد گفت: این جوان کیست؟ از دیدن او قلبم غمگین شد، زیرا آثار شقاوت را در صورت او می بینم و مثل یک فیل که خرطومش زخم خورده باشد در صورت نحس او جای ضربت شمشیر دیده می شود.

یزید از این سخنان خشمگین شد و خواست او را آزار دهد، ولی چون از پدرش اجازه نداشت، با ناراحتی برگشته و سخنان آن مرد را به معاویه گزارش داد. معاویه اجبارا دستور داد آن مرد عرب را به حضور بیاورند. وقتی به او اجازه ورود دادند با کفش های خود روی فرش های زرباف در قصر سلطنتی معاویه پا نهاد. گفتند: کفش هایت را بکن. گفت: نه من موسی بن عمران هستم، نه اینجا وادی مقدس؛ پس دلیلی به کندن کفش های خویش ندارم.

وی با همان حال آمده در برابر معاویه قرار گرفت. نامه را بوسیده و در حالی که به دست معاویه می داد گفت: زود دستور بده، جواب آن را بنویسند؛ زیرا من طاقت ندارم که چشم از بهشتیانی همچون علی و اصحاب او بپوشم و به دوزخیانی مانند تو

ص: 103

و یاورانت نگاه کنم. ای معاویه! من تعجّب می کنم با این که تو یقینا می دانی خلافت حق علی است، چرا حاضر شده ای خداوند را به غضب آورده و دانسته خود را به عذاب الهی دچار کنی؟

معاویه چون سیاست بازی حیله گر بود، هر چه آن مرد سخنور و شجاع با تندی و خشونت سخن می گفت، معاویه تحمّل کرده و روی خوش نشان می داد؛ زیرا به نظر قاصر خویش، می خواست پیک شایسته و بالیاقت امام علی علیه السلام را به خود متمایل ساخته و در شام نگه دارد. برای همین به طرماح گفت: ای مرد! از تو سؤالی دارم.

طرماح جواب داد: امّا مختصر و مفید، زیرا عمر من عزیزتر از آن است که در مجلس تو و با مذاکرات افرادی مثل تو که بدترین خلق خدایی صرف شود.

معاویه گفت: آیا به نظر تو مقام علی بزرگتر است یا خداوند متعال؟

طرماح از این سخن برآشفته و گفت: ای معاویه! چرا سخن کفر می گویی؟

علی علیه السلام اگر به مقامی دست یافته از جانب خدای متعال بوده و اگر حضرت جبرئیل امین افتخار دربانی و شاگردی علی علیه السلام را دارد به خاطر عبادت و عبودیت علی علیه السلام در درگاه خداوند است.

معاویه گفت: بسیار خوب! حالا بگو تو که فرستاده علی هستی مقامت بالاتر است یا موسی بن عمران که فرستاده خدا بود؟

طرماح پاسخ داد: معاویه؛ باز هم کفر می گویی؟ من بنده ضعیف خداوند کجا و موسی بن عمران علیه السلام پیغمبر اولوالعزم کجا؟

معاویه گفت: حالا سؤال دیگر، ای مرد عرب! بگو به نظر تو من بدتر هستم یا فرعون؟

پاسخ داد: ای معاویه! اگر چه تو شخص بسیار پست و بدعاقبتی هستی ولی در شقاوت و بدبختی به فرعون نمی رسی؛ زیرا او ادّعای خدایی کرد و مردم را به پرستش خود دعوت نمود، امّا تو تا امروز چنین ادّعایی نکرده ای.

معاویه گفت: پس با این که مقام علی علیه السلام از مقام خداوند پایین تر است و با اینکه

ص: 104

مقام تو که فرستاده علی هستی از موسی که فرستاده خداوند بود کمتر است و همچنین مرا در خباثت مثل فرعون نمی دانی، پس چرا در سخن گفتن ادب را رعایت نکرده و با من به خشونت و تندی سخن می گویی؟ در حالی که خداوند وقتی که موسی را به سوی فرعون می فرستاد سفارش می کند که با فرعون در کمال ادب و نرمش سخن بگوید:

«إِذْهَبَا إِلی فِرْعَوْنَ اِنَّهُ طَغی، فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّنا، لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ اَوْ یَخْشی»(1)

تو و برادرت به سوی فرعون بروید که او طغیان کرده است، امّا به نرمی با او سخن بگویید شاید متذکّر شده یا از خدا بترسد.

وقتی معاویه این استدلال را با آن مقدّمه بیان کرد، حاضرین مجلس، یقین داشتند که طرماح از رفتار خشونت آمیز خود، شرمنده شده و با سرافکندگی مجلس معاویه را ترک خواهد کرد. امّا سفیر باایمان و شجاع علی علیه السلام با تکیه بر قدرت لایزال الهی، چنین جواب داد:

معاویه! سفارش خداوند به موسی بن عمران درباره فرعون، زمانی بود که هنوز نور امید و هدایت در او خاموش نشده بود و امکان داشت که به حضرت موسی ایمان آورد، والاّ هیچ وقت، خداوند به حضرت موسی دستور رعایت و نرمش را نمی داد، بلکه به او می فرمود: در کمال خشونت و درشتی با فرعون سخن بگو، چنانکه خداوند به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:

«یا أَیُّهَا النَّبِی جاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَمَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصیرُ»(2)

ای پیامبر! با کافران و منافقان جهاد کن، و بر آنها سخت بگیر و جایگاه آنان جهنّم است و چه بد سرنوشتی است!

ای معاویه! چون من ابدا در تو امید هدایت و برگشت ندارم، از این جهت با کمال خشونت و تندی با تو سخن می گویم. معاویه از جوابهای دندان شکن قاصد علی علیه السلام

ص: 105

به تنگ آمده و دستور داد تا جواب نامه را سریعا نوشته و به دست او بدهند و به دیارش روانه سازند.

سپس معاویه به عمروعاص رو کرده و گفت: دیدی یک نفر فرستاده علی، امروز چه بر سر ما آورد. ای کاش در بین اصحاب و یاران ما هم یک نفر مثل این شخص وجود داشت، عمروعاص گفت: ای معاویه! جرأت و سخنوری مردان علی علیه السلام از جای دیگر سرچشمه می گیرد که در دستگاه تو هرگز وجود ندارد و نخواهد داشت. معاویه پرسید: چرا؟ آن چیز را بگو تا تهیّه کنم. عمروعاص گفت: تهیه کردن آن برای تو غیرممکن است. وقتی عمروعاص اصرار زیاد معاویه را دید گفت: آن حقّانیّت خلافت علی و باطل بودن خلافت توست، زیرا هر کس از برای حق، سخن بگوید، قاطع و محکم سخن می گوید و هر کس برای غیر حق سخن بگوید زبانش قاطعیت و استحکام لازم را برای حرف زدن نخواهد داشت. معاویه گفت: عمرو! معلوم می شود تو هم علی را حق و مرا باطل می دانی. گفت: نه فقط من، بلکه تمام اطرافیان تو و حتّی خودت هم به این نکته اعتقاد داری ولی حبّ ریاست، اجازه نمی دهد که حق را به صاحبش برگردانی. معاویه گفت: عمرو! به خدا قسم! دنیا را در نظرم تیره و تار کردی.(1)

نتیجه: این گونه افراد، دارای شجاعت معنوی مثال زدنی ناشی از ایمان و یقین بوده اند، بنابراین نام ایشان در تاریخ زنده مانده است.

«گوستاولوبون» شجاعتِ بدون تعقّل را خطرناک دانسته است:

جسارت بدون تعقّل خطرناک است و تعقّل بدون جسارت بی ثمر، اگر یک فکر سلیم اراده ما را راهنمایی نکند، کوشش و اقدام ما به درد نمی خورد.(1)

«جرمی کولیر» نیز شهامت واقعی را نتیجه تعقّل صحیح برشمرده است:

شهامت واقعی، نتیجه تعقّل صحیح است. مغز یک انسان فکور همواره آماده پذیرش افکار جدید است.(2)

یکی از بزرگان می گوید:

دلیر کسی را گویند که همه کار و کردار وی برخاسته از خرد و دانایی و برابر با عقل باشد.(3)

بزرگ (و شجاعانه) از شکست و ناکامی، موفّقیّت و کامیابی می آفرینند.(1)

واشنگتن اردینگ

همان طور که در اوّل بحث بیان کردیم راه رسیدن به موفّقیّت و خوشبختی، دلاوری و شجاعت است. انسانی که شجاعت فکری، جسمی و معنوی دارا باشد در هر سه موقعیّت یاد شده به سرانجام سعادت می رسد. «آندرو جکسون»، انسان باشهامت را اکثریّت می داند:

می دانید اکثریّت کیست؟ یک انسان با شهامت همیشه اکثریّت است.(2)

«سروانتس» می گوید:

از کف رفتن ثروت دنیوی یک غم است. از دست رفتن دوست خوب صد غم است، امّا آن که شهامتش را از دست می دهد همه چیز را از کف داده است(3)

در کنج عافیت خزیدن، زشت است. گوشه امن و راحت اختیار کردن، فرو رفتن در باتلاق عدم تحرّک است. چهار دیواری! من برگزیدن، رکورد و کسالت است؛ راحتی، امنیّت و تضمین را برای چه می خواهید.(1)

یادداشت نمایید و ترس های بیمورد خویش را از راه های یاد شده از بین ببرید، راه های افزایش دلاوری را در خویش تقویت نمایید و هر روز شجاع تر گردید.

شجاعت خویش را آزمایش نمایید و ضریب اطمینان آن را بالا ببرید.

«وین دایر» آزمایش زیر را پیشنهاد داده است:

به درون خود مراجعه کنید و از خود بپرسید: اگر تمام آنچه را که طی عمری ساخته ام، به ناگاه از دست بدهم، چقدر شهامت تحمّل و بازسازی مجدّد آنها را خواهم داشت؟ پاسخ شما بهترین آزمایشِ شهامت شماست.(1)

«سرگورویدال» آزمون واقعی شهامت را چنین عنوان کرده است:

آزمون واقعی شهامت، تحمّل شکست، بدون خودباختگی است.(2)

بی اختیار پاهای او شروع به لرزیدن کرد.

بسیاری از مشاهیر جهان نیز دچار ترس بودند. مثلاً «پطر کبیر» از سوسک می ترسید. و شب وقتی می خواست وارد بستر شود، اوّل به کاوش در لابه لای رختخواب خود می پرداخت تا سوسکی نباشد. در صورتی که این تزار مشهور روسیه، از هیچ چیز دیگر نمی ترسید.

«شارل ششم» نیز مانند «پطر کبیر» از سوسک وحشت داشت.

«ملکه مدیسی» ملکه فرانسه و «الیزابت اوّل» ملکه انگلیس از گل سرخ می ترسیدند.

«فردریک کبیر» پادشاه دانمارک، وحشت بی اندازه از عینک داشت و روزی در خیابان کپنهاک وقتی زنی را که عینک سفید به چشم زده بود از نزدیک دید، از ترس غش کرد و روی زمین افتاد.

«اوگوستین» قیصر نامدار روم - که انتخاب نام اوگوست برای یکی از ماه های میلادی از یادگارهای اوست - از رعد و برق وحشت فراوان داشت و بی اختیار به خود می لرزید، و به پناهگاهی روی می آورد. در عصر حاضر نیز شخصیّت هایی وجود دارند که از بعضی چیزها دچار ترس و وحشت می باشند. مثلاً برخی از سفر با کشتی می ترسند و بعضی از سفر با هواپیما وحشت دارند.

به عقیده روانکاوان این گونه ترسها زاییده تربیت اوّلیه می باشد، و کسانی که به چنین ترس هایی دچارند درکودکی به نحوی ترس ازبعضی چیزها پیداکرده اند، و چون رفته رفته فزونی یافته، به علّت مرور زمان نتوانسته اند آن را از خود ریشه کن کنند.(1)

روحی است و ترس های بی مورد را نیز از بین می برد. برای این کار به هیپنوتیزورهای باتجربه و کلاسیک مراجعه نمایید.

بی اختیاری و بی حرکتی یک طیف و مغلوبی را پدیدار می گرداند.

آثار «ترس» در بنیه ملت ها هم چنین است. آنچه ترس در اَبدان افراد به عرصه ظهور می آورد، در کتله جماعت ها، نیز احداث و ایجاد کرده، قوای معنویه و اجتماعیه را نیست و نابود می سازد، یک ملّت را که در حد ذات خود، یک قوه عظیم مغلوبیت ناپذیر است، به یک هیچی محض، یک عدم صرف، مبدّل می سازد. «ترس» بزرگ ترین دشمن تعالی و ترقی و تکامل و تجدد است. ترس خصم بی امان بشریّت است. جایی که «ترس» است، از فضایل و مزایای بشریت خبری نیست. اگر باید انسان بوده اگر لازم است، شرافت انسانیت داشت، نباید ترسید.

«نباید ترسید» باز واپسین درجه است که بتوان در آن حیثیت و شرافتی را از عوالم بشریّت هنوز نگهداری نمود ولی نترسیدن کافی نیست، باید جرأت شجاعت داشت، باید پردل بود!(1)

شجاعت به سه منش سرشته شده که هر یک را فضیلتی است مخصوص که آن دیگری از آن عاری است: ایثارگری، ذلّت ناپذیری و نام آوری. اگر این صفات در شجاعی فراهم آید قهرمانی است که هیچ کس با او برابر نتوان کرد و سرمد قهرمانان عصر خود است. و اگر برخورداری او در یکی از آن صفات بیشتر باشد، شجاعت او در همان صفت رو به افزایش خواهد گذاشت و استقامتش بیشتر خواهد گشت.(1)

و خرسند باشد به گناه و نادرستی کشیده نشود و هرگاه ناراحت و ناخشنود شود از جاده حق گویی خارج نگردد و هرگاه قدرت یابد، آنچه را که حق او نیست نستاند.(1)

حضرت امیر علیه السلام، شجاع ترین مردم را چنین معرفی می نمایند:

شجاع ترین مردم، بخشنده ترین آنهاست.

آن حضرت در گفتاری دیگر شجاع ترین مردم را پیروزمندان بر نادانی می شمارد:

شجاع ترین مردم، کسی است که با بردباری بر نادانی چیره آید.

حضرت علی علیه السلام در حدیث زیر شجاع ترین مردم را خردمندان معرّفی می نمایند:

شجاع تر از خردمند، وجود ندارد.

با آنکه تو را گرم کند سرد مباش

بر آنکه شفا دهد تو را درد مباش

چیزی به جهان به از جوانمردی نیست

رسوای زمانه باش و نامرد مباش

***ابراهیم صهبا

به کارای گرد مرد کار دیده فرست

که شیر شرزه در آرد به زیر خمّ کمند

***سعدی

میزان تعهد و جدّیت شماست. کافی است که ترس های مبهم خود را دور بریزید و جای آنها را به احتمالات خاصی بدهید که در بدترین حالت، ممکن است به وقوع بپیوندند. به این ترتیب، دل به دریا زدن، لطف دیگری خواهد داشت».(1)

«اندرومتیوس»

«ترس، قاتل انسان. چه در ورزش، چه در یک مصاحبه استخدامی و چه در خلال یک سخنرانی. وقتی بر چیزهایی تمرکز می کنید که از آنها می ترسید همین تصویرهای ذهنی خودساخته، مستقیما شما را به سوی آن حادثه می برند. بر خواسته های خود تمرکز کنید و نه بر ترس های خود».(2)«اندرومتیوس»

«تنها راه غلبه بر ترس، روبه رو شدن با آن است و ما غالبا به طرف حوادثی کشیده می شویم که از رویارویی با آنها وحشت داریم.

بنابراین اگر از تنهایی بترسید، تنهایی را برای خود به ارمغان می آورید، اگر از بدهکار بودن بترسید به احتمال زیاد با تمام زیر و بم آن آشنا خواهید شد و اگر از دستپاچگی و پریشان حالی واهمه داشته باشید همان را تجربه خواهید کرد. این روش زندگی برای تشویق ما انسان ها به رشد کردن است».(3)«اندرومتیوس»

«از آدم های با شهامت و جسور بپرسید که جرأت خرید سهام، آغاز یک تجارت جدید، کنار گذاشتن شغل قبلی، مهاجرت به کشورهای مختلف و به طور کلی، هر کار تازه را چگونه پیدا کرده اند؟ مطمئنا متوجّه دیدگاه مشترک همه آنها خواهید شد. آنها از خود پرسیده اند: «آیا می توانم در بدترین شرایط هم از عهده این کار برآیم؟ و هنگامی که پاسخ مثبت از خود شنیده اند دل به دریا زده اند. و این راز خطر کردن های بزرگ و کوچک است».(4)«اندرومتیوس»

حضرت امیر علیه السلام می فرمایند:

ص: 120

ترس از مجازات برای نفس، سرکشی به بار آورده و عوارض نامطلوبی از خود به جای می گذارد.(1)

حضرت امیر علیه السلام می فرمایند:

«چه بسا مرد خائفی که خوفش او را در سرمنزل آرامش و ایمنی مستقر می سازد».(2) (البته در مورد ترس های بی مورد چنین نیست)

«صبر کردن شجاعت بیشتری می خواهد».(3)کتاب «آکولاتوم»، نکته 9

«شهامت، درون را تغییر می دهد».(4)کتاب «آکولاتوم»، نکته 142

«زندگی یک ریسک است، پس باید خطر کنیم و شاهد ثمرات آن باشیم».(5)

«اندرومتیوس»

«زندگی یعنی خطر، زندگی یعنی خطر کردن. زندگی یعنی رفتن، همیشه از شناخته به سوی ناشناخته، از قله ای دیگر، صعود، همیشه به قله هایی که قبلاً کسی آنها را فتح نکرده است، حرکت، همیشه در دریای نامکشوف، بی هیچ نقشه، بی هیچ راهنما. فقط آن موقع به طرزی شادمان زندگی می کنی و فقط آن وقت است که در می یابی زندگی چیست».(6)«اُشو»

«بی رفیق شجاع، شجاعت ممکن نیست».(7)«مثل آلمانی»

«برای شنا کردن به سمت مخالف جریان رودخانه، قدرت و جرأت لازم است و الاّ هر ماهی مرده هم می تواند از طرف جریان موافق آن حرکت کند».(8)«اسمایلز»

«برق باش که بدرخشی و بسوزانی، نه شمع که برفروزی و خود را بکاهی».(9)

«سعید نفیسی»

«شجاع بی مهارت و تدبیر، زود فریب می خورد».(10)«فردریک کبیر»

ص: 121

«شمشیر تیز به دست سرباز شجاع داده می شود».(1)«مثل چینی»

«نوشیروان از بوذرجمهر پرسید که شجاعت چیست؟ گفت: قوّت دل. سؤال کرد: چرا قوّت دست نمی گویی؟ گفت: اگر دل قوی نباشد، قوّت در دست نمی ماند».(2)

«مردی قوی دل، آتیه را حقیر می شمارد».(3)«ناپلئون»

«هر کس در راه دفاع از خانواده کشته شود، شهید است».(4)«حضرت محمّد صلی الله علیه و آله»

ص: 122

«دکتر ماردن» راه غلبه بر شکست را سعی و تلاش می داند:

کسی که بهترین سعی خود را به کار ببرد، هرگز شکست نخواهد خورد.(1)

انسان موفق از مشکلات، گرفتاری ها و شکست های زندگی درس می آموزد و جوانب مختلف آن شکست را بررسی می کند و با آن شکست همان گونه که باید برخورد کند، برخورد می نماید و با سعی و تلاش از آن طریق و راه های دیگر آن شکست را جبران می نماید و به پیروزی و موفّقیّت خواهد رسید.

«مالکولم» راه موفّقیّت را تجربه آموختن از شکست می داند:

اگر از شکست تجربه بیاموزیم، پس شکست در واقع یک موفّقیّت است.(2)

«واشنگتن ایرونیک»، موفّقیّت و کامیابی را از آنِ چنین اشخاصی می داند:

افکار کوچک و محدود برای ناکامی های خود مرثیه می خوانند، ولی افکار بزرگ از شکست و ناکامی، موفّقیّت و کامیابی خلق می کنند.(3)

«ناپلئون هیل»، راه توفیق و موفّقیّت را چشیدن طعم تلخ شکست دانسته است:

هیچ انسانی تاکنون به موفّقیّت شایان نرسیده است مگر آن که در راه توفیق، مکرر طعم تلخ شکست را چشیده است.

سختی ها و مصیبت ها بیشترین توان را برای تغییر تفکّر ما دارا هستند. طوری رفتار کنید که گویی در ورای هر حادثه ای، هدف و مقصودی نهفته است و بدین ترتیب است که می توانید زندگی خود را هدف دار کنید. در مقابل هر حادثه ای از خود بپرسید که چرا به این نیاز داشته ام؟ و سپس بر آن غلبه کنید تا مجبور به ثبت نام مجدّد در آن کلاس نشوید.

جدا شدن از همسر به این معنی نیست که کلاس ما با او به اتمام رسیده است. اگر زندگی مشترک به پایان رسیده باشد امّا ما همچنان همسر سابق خود را به خاطر بدبختی ها و بدهکاری هایمان سرزنش کنیم در واقع هنوز متصل به او هستیم! و تا زمانی که درس هایمان را یاد نگیریم متصل به او باقی می مانیم. شما می گویید: «امّا این آدم مثل یک بوقلمون است! من هر کاری می توانم انجام دهم الاّ اینکه او را ببخشم! بخشیدن او احتمالاً مشکل ترین کار است و به نظر می رسد که شما در این زمینه آن قدرها موفّق نیستید، بنابراین باید بیشتر تمرین کنید و این، درس امروز شماست و تا درستان را یاد نگیرید متصل به او باقی می مانید. می توانید این درس را به تعویق بیندازید امّا اگر می خواهید که زندگی (و تندرستی) خود را بهبود بخشید دیر یا زود باید این درس را بگذرانید. تا زمانی که معتقد باشید کسی در حال نابود کردن زندگی شماست، همین اعتقاد باعث نابود شدن زندگیتان می شود. شاید چنین به نظر برسد که او سد راه خوشبختی شماست، امّا در حقیقت این خود شما هستید که سد راه خویشتنید.

رئیس من آدم پستی است و پست بودن او هم تقصیر من نیست بنابراین او باید خودش را تغییر دهد!

تا زمانی که بر این اعتقاد باشید رئیس شما پست باقی خواهد ماند! و بنابراین که بر نکات مثبت او تکیه کنید، از قضاوت درباره او بپرهیزید و حتّی خود را به جای او بگذارید، آن وقت است که مشکل به کلی ناپدید می شود. می پرسید «چگونه؟» چندین احتمال متفاوت وجود دارد....

ص: 127

1- ممکن است به تغییر نگرش شما واکنش مثبت نشان دهد و رفتارش را تغییر دهد.

2- ممکن است به اداره دیگری منتقل شود.

3- ممکن است شما کار دیگری بگیرید.

4- ممکن است او کارش را عوض کند».(1)

لذا با آگاهی و دانش، با مشکلات، گرفتاریها و شکست ها برخورد کنید، و مشکلات، گرفتاریها و شکست ها را آگاهانه بررسی نموده و راه صحیح را برای رسیدن به پیروزی انتخاب نمایید.

همان طور که قبلاً متذکّر شدیم، در گروه بندی برخورد افراد مختلف با شکست، گروه اوّل که با آگاهی، دانش و تجربه از شکست پلی به سوی پیروزی می سازند، بهترین گروه افراد هستند که به سرانجام موفّقیّت خواهند رسید.

«هنری فورد» نیز می گوید:

شکست فقط یک فرصت مناسب است که با استفاده از دلایل شکست، کار را با شناخت و درایت بیشتر از سر بگیریم.(2)

راسخ را به ذهن نیمه هشیار خود نقش کنید که انسانی هستید کاملاً موفّق.(1)

یک ضرب المثل یونانی می گوید:

اگر به فردا غرّه باشی، امروز شکست می خوری.(1)

هر چه بیشتر به آزمایش های خود ادامه دهند. به کمک چنین تلاش پی گیری بود که ادیسون توانست به اختراعات بزرگ دست بزند.(1)

شکست، پیروزی بسازد.

غلامحسین ذوالفقاری درباره استقامت و شکست چنین می گوید:

دنیا محل مسابقه بزرگی برای شرکت کنندگان می باشد. هر کس سعی دارد که از راهی مطمئن و کوتاه به هدف برسد و شخصیتی به دست آورد. بعضی ها که استقامت و پشتکار ندارند، از قافله عقب افتاده و شکست می خورند و برای جبران عقب افتادگی ها دست به کارهای مضحک می زنند.(1)

آن کس که از شما یاری خواهد، ذلیل و خوار است، و قلب رهاکننده شما آسایش ندارد. بهانه های نابخردانه می آورید، چون بدهکاران خواهانِ مهلت، از من مهلت می طلبید و برای مبارزه سُستی می کنید.

بدانید که افراد ضعیف و ناتوان هرگز نمی توانند ظلم و ستم را دور کنند، و حق، جز با تلاش و کوشش به دست نمی آید. شما که از خانه خود دفاع نمی کنید چگونه از خانه دیگران دفاع می نمایید؟ و با کدام امام پس از من به مبارزه خواهید رفت؟ به خدا سوگند! فریب خورده است آن کس که به گفتار شما مغرور شود. کسی که به امید شما به سوی پیروزی رود، با کندترین پیکان به میدان آمده است، و کسی که بخواهد دشمن را به وسیله شما هدف قرار دهد، با تیری شکسته، تیراندازی کرده است. به خدا سوگند! صبح کردم در حالی که گفتار شما را باور ندارم، و به یاری شما امیدوار نیستم، و دشمنان را به وسیله شما تهدید نمی کنم. راستی شما را چه می شود؟ دارویتان چیست؟ و روش درمان شما کدام است؟ مردم شام نیز همانند شمایند؟ آیا سزاوار است شعار دهید و عمل نکنید؟ و فراموشکاری بدون پرهیزکاری داشته، به غیر خدا امیدوار باشید؟(1)

بعضی از علل و عوامل شکست در این خطبه بیان شده است که ما به طور فهرست وار متذکر می شویم:

1- افکار منفی و پراکنده

2- غرور و کبر

3- عدم سعی و تلاش (تنبلی)

4- توجیهات نابخردانه

5- عدم پرهیزکاری و تقوا

6- امید به غیر خدا

ص: 134

برخی قبلاً شرح داده شد و اکنون به شرح چند عامل دیگر می پردازیم:

اگر فکر کنید که موفق می شوید، یا شکست می خورید، در هر دو صورت درست فکر کرده اید.(1)«آنتونی رابینز»

مسیر حرکت افراد موفّق به سوی موفّقیّت است. در صورتی که تلاش شکست خوردگان گریز از شکست است. اگر تنها یک اصل روانی وجود داشته باشد که بتواند از یک شکست خورده فردی موفّق بسازد این است که «فکر خود را بر آنچه می خواهید متمرکز کنید.(2)«اندرومتیوس»

چیزی به نام شکست وجود ندارد، آنچه هست نوعی نتیجه است، شما همیشه به نتیجه می رسید. اگر این نتیجه ها دلخواه نیستند، نحوه عمل را عوض کنید تا به نتایج تازه ای برسید. کلمه شکست را قلم بگیرید و زیر کلمه «نتیجه» خط بکشید و سعی کنید از هر تجربه چیزی بیاموزید.(3)«آنتونی رابینز»

معتقدم اگر با تمام وجود در جهت پیشرفت کار خود تلاش کنید، موفقیتتان حتمی است. فردی که با تمام وجود کوشش کند، هرگز شکست نخواهد خورد.(4)

«کیم وو چونگ»

شکست بیش از موفّقیّت آموزنده است کسی که هیچ وقت اشتباه نمی کند، هرگز به جایی نمی رسد.(5)«راکفلر»

آن قدر شکست می خورم تا راه شکست دادن را بیاموزم.(6)«پطر کبیر»

هرگز از کمبود و تنگدستی سخن نگویید. زیرا «سخن های تو بر تو حکم خواهد شد.» وانگهی به هر چه توجه کنید با آن یکی می شوید. پس اگر مدام متوجّه شکست ها و مصائب باشید، با شکست ها و مصائب یکی می شوید. باید این عادت را در خود بپرورانید که در بعد چهارم یا در «دنیای شگفتی ها» زندگی کنید. آنجا که به دیده باطن خود آموخته اید تا از خلال شکست، موفّقیّت را ببینید و از خلال بیماری،

ص: 137

سلامت و از خلال تنگدستی، فراوانی را «تمام این زمین را که می بینی به تو خواهم بخشید.» انسانی که به موفّقیّت می رسد دیدگان خود را به موفّقیّت دوخته است.(1)

«اسکاول شین»

تصور شکست نبایدها را بترساند.(2)کتابِ «آکولاتوم»

اگر با علم به این موضوع به گذشته خود نگاه کنید شاید دلیل پیمودن راهی را که تاکنون پیموده اید بیابید. بدون تردید کسانی را در زندگی گذشته خود به خاطر خواهید آورد که شما را راهنمایی کرده اند؛ با معلّم ها، دوستان و حتّی غریبه هایی که در هواپیما در کنارتان نشسته اند. شاید کتابی را به خاطر بیاورید که سال ها قبل در یک کهنه فروشی پیدا کرده اید و تفکرتان با خواندن آن شکل گرفته است.

تصادف ها، بیماری ها، شکست ها و بحران های مالی را به خاطر خواهید آورد که شما را قوی تر ساخته اند یا درس مهربانی و شفقت به شما آموخته اند، بدبختی ها و مصیبت هایی را خواهید دید که به نوبه خود بخشی از یک نقشه بزرگ تر بوده اند. شاید این احساس را پیدا کنید که در تمام طول زندگی خود در حال یادگیری بوده اید، یادگیری درس هایی که با نظم و ترتیب کامل در زندگی شما پدیدار شده اند. شاید بتوانید حس کنید که هر حادثه ای به حادثه دیگر منجر شده است. درک رابطه منطقی میان مصائب و سختی ها، در آغاز، دشوار است. تا وقتی که خدا را مقصر بدانیم در این زمینه پیشرفتی نخواهیم کرد. شاید شش ماه وقت لازم باشد که بفهمیم در اخراج شدنمان چه حکمتی نهفته بوده است! جهان هستی، معلمی صبور و باحوصله است. برای آنکه زندگی آرامی داشته باشید باید به علایم هشداردهنده او توجّه کنید و در غیر این صورت یک ورشکستگی، یک جدایی، یک حمله قلبی یا یک تجربه سخت دیگر، بدون تردید در انتظارتان خواهد بود.(3)«اندرومتیوس»

ص: 138

بنابراین باید بدون افراط و تفریط به سوی استقلال گام برداریم و انسان مستقل بشویم تا خوشبختی را بیابیم.

«مایکل کوردا» سریع ترین راه کامیابی را چنین بیان کرده است:

سریع ترین راه کامیابی این است که انسان وانمود کند که به آهنگ دیگران می رقصد در حالی که باطنا زورق خویش را می راند.(1)

لذا باید بهانه ای به دست اشخاص اجتماع ندهد و در باطن مستقل بوده، به سوی هدف خویش حرکت نماید.

برداریم، از اسارت های گوناگونی که مربوط به آن جامعه است خویش را رهایی بخشیم و با آزادی کامل به حرکت خویش تداوم دهیم.(1)

«ویرجینیا دولف» می گوید:

برای بهره مند شدن از آزادی باید خود را مهار کنیم.(2)

آنچه که مربوط به آزادی های فردی است - مخالفت با هوای نفس و رهایی از زنجیرهای اسارت در درون خویش - را رعایت نماییم، و در این حال به استقلال خویش ادامه دهیم. «آلبرکامو» نیز درباره آزادی و استقلال می گوید:

آزادی چیزی نیست مگر مجال بهتر شدن.(3)

لذا شخص مستقل با خودسازی طرز فکر خویش را مستقل می سازد و قید و بندهایی که از او سلب استقلال می نماید را از خویش دور می نماید.

اگر جوانان کم استعداد درباره خود واقع بین باشند و با فراگرفتن یکی از شغل های متوسط یا کارهای دستی که مناسب استعدادشان باشد خدمت اجتماعی خویش را آغاز نمایند و آن کار را به خوبی انجام دهند، می توانند به شایستگی جای خود را در جامعه باز کنند و به استقلال اقتصادی نایل آیند.(1)

روابط و مناسبات والدین و فرزندان مانع از چنین رویدادهایی می شود.

در مرحله دوم، جامعه با قبول نوجوان و احترام به استقلال نسبی آنان، این مرحله را برای نوجوانان رضایت بخش و قابل قبول می نماید.

در مرحله سوم، نوجوانان خود می توانند با اثبات لیاقت و شخصیّت قابل اعتماد به این استقلال پاسخ مثبت داده و آمادگی خود را برای استقلال بیشتر اثبات نمایند.(1)

گر که با وابستگی داران این دنیا شوی

دورش افکن این چنین دارندگی در کار نیست

گر به شرط پای بوسی سر بماند در تَنَت

جان ده و رد کن که سرافکندگی در کار نیست

زندگی آزادی انسان و استقلال اوست

بهر آزادی جدل کن بندگی در کار نیست(1)

ص: 146

هنگامی که به درگاه خداوند بزرگ برویم، با او ارتباط پیدا نماییم و با او سخن بگوییم، کارهای خلاف نماز را انجام ندهیم، در نماز نیز راه راست را از او بخواهیم، «اِهدنَا الصِّراط المستقیم»؛ خدایا ما را به راه راست هدایت فرما، نماز را سبک نشماریم و پیوسته با خداوند بزرگ (به وسیله نماز) ارتباط برقرار نماییم، خداوند متعال نیز به ما کمک خواهد کرد تا مرتکب فحشا و منکرات نشویم، به راه راست هدایت شویم و نیز کمک و یاری می رساند تا موفّق و خوشبخت گردیم.

رسول ختمی مرتبی صلی الله علیه و آله می فرمایند:

خداوند فرشته ای دارد که هنگام هر نماز بانگ می زند: آدمی زادگان! برخیزید و آتش هایی را که بر خویشتن افروخته اید به نماز خاموش کنید.(1)

لذا، نماز آتش فتنه ها را خاموش می کند، و ما را به راه سعادت و خوشبختی رهنمون خواهد نمود.

ثالثا نماز آرام بخش دل هاست و به انسان آرامش واقعی می بخشد.

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید:

ما أَهَمَّنی ذَنبٌ أُمْهِلْتُ بَعْدَهُ حَتَّی أُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ وَ أَسْأَل اللّهَ الْعَافِیَةَ.(2)

آنچه که از بین من و خدا نارواست، اگر انجام دهم و مهلت دو رکعت نماز داشته باشم که از خدا عافیت طلبم، مرا اندوهگین نخواهد ساخت.

برای رضایت پروردگار عالمیان نباشد، چنین نمازی نمی تواند ما را از زشتی ها و بدی ها باز دارد و او نیز به ما یاری نمی رساند. در قرآن کریم خواندن چنین نمازی نهی شده است:

«فَوَیْلٌ لِلْمُصَلّینَ * الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاَتِهِمْ سَاهون * الَّذینَ هُمْ یُرَآءوُنَ».(1)

پس وای بر نمازگزارانی که.... در نماز خود سهل انگاری می کنند! همان کسانی که ریا می کنند.

نبی اکرم حضرت محمّد صلی الله علیه و آله نیز در این باره می فرمایند:

رُبَّ قائِم حَظُّهُ مِنْ قِیامِهِ السَّهرُ وَ رُبَّ صائِمٍ حَظُّهُ مِنْ صِیامِهِ الْجُوعُ وَ الْعَطَشُ.(2)

بسا نمازشب گزار که نصیبش از نماز فقط بیداری است و بسا روزه دار که سودش از روزه فقط گرسنگی و تشنگی است.

لذا خواندن نمازی که بدون حضور قلب و جهت رفع تکلیف و برای ریا و تظاهر باشد، هیچ گونه منفعت معنوی ندارد، و خداوند بزرگ نیز پشتیبان چنین فردی نیست و او را به سعادت و خوشبختی رهنمون نخواهد کرد.

مستقیم حرکت نمایید و به سعادت و خوشبختی رهنمون گردید:

طبیعت نماز از آنجا که انسان را به یاد نیرومندترین عامل بازدارنده؛ یعنی اعتقاد به مبدأ و معاد می اندازد دارای اثر بازدارندگی از فحشا و منکر است. انسانی که به نماز می ایستد، تکبیر می گوید، خدا را از همه چیز برتر و بالاتر می شمرد، به یاد نعمت های او می افتد، حمد و سپاس او می گوید، او را به رحمانیت و رحیمیت می ستاید، به یاد روز جزای او می افتد، اعتراف به بندگی او می کند، از او یاری می جوید، صراط مستقیم از او می طلبد، و از راه کسانی که غضب بر آنها شده و گمراهان به خدا پناه می برد (مضمون سوره حمد).

بدون شک در قلب و روح چنین انسانی جنبشی به سوی حق و حرکتی به سوی پاکی و جهشی به سوی تقوا پیدا می شود.

برای خدا «رکوع» می کند، و در پیشگاه او پیشانی بر خاک می نهد، غرق در عظمت او می شود و خودخواهی ها و خودبرتربینی ها را فراموش می کند.

شهادت به یگانگی او می دهد، گواهی به رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله می دهد. بر پیامبرش درود می فرستد و دست به درگاه خدای برمی دارد که در زمره بندگان صالح او قرار می گیرد (تشهد و سلام).

همه این امور، موجی از معنویت در وجود او ایجاد می کند، موجی که سد نیرومندی در برابر گناه محسوب می شود.

این عمل چند بار در شبانه روز تکرار می گردد، هنگامی که صبح از خواب برمی خیزد در یاد او غرق می شود.

در وسط روز هنگامی که غرق زندگی مادی شده ناگهان صدای تکبیر مؤذن را می شنود، برنامه خود را قطع کرده، به درگاه او می شتابد، و حتّی در پایان روز و آغازشب پیش از آنکه به بستر استراحت رود با او راز و نیاز می کند و دل را مرکز انوار او می سازد.

از این گذشته، به هنگامی که آماده مقدمات نماز می شود، خود را شستشو

ص: 151

می دهد، پاک می کند، حرام و غضب را از خود دور می سازد و به بارگاه دوست می رود. همه این امور تأثیر بازدارنده در برابر خطر فحشا و منکرات دارد.

منتها هر نمازی به همان اندازه که از شرایط کمال و روح عبادت برخوردار است نهی از فحشا و منکر می کند، نهی کلّی و جامع و گاه نهی جزئی و محدود.(1)

هنگامی که سید به مسجد می رفت، تا وقتی در آن جا حضور داشت، ذاکرین منبر نمی رفتند.(1)

نتیجه: سید شفتی در اثر تقوا و ورع و برپا داشتن نماز، مورد عنایت حق تعالی قرار گرفت و امدادهای غیبی به او می شد.

رسیده اند، و زندگینامه های آنان دلیل بر این مدّعاست.

8 - دعوت به پاک سازی: مکان نمازگزار، لباس نمازگزار، فرشی که بر آن نماز می خواند، آبی که با آن وضو می گیرد و غسل می کند، محلّی که در آن غسل و وضو انجام می شود باید از هرگونه غصب و تجاوز به حقوق دیگران پاک باشد. کسی که آلوده به تجاوز و ظلم، ربا، غصب، کم فروشی، رشوه خواری و کسب اموال حرام باشد چگونه می تواند مقدمات نماز را فراهم سازد؟ بنابراین تکرار نماز در پنج نوبت در شبانه روز، خود دعوتی است به رعایت حقوق دیگران.

9- عامل مؤثر برای ترک بسیاری از گناهان: در کتب فقهی و منابع حدیث امور زیادی به عنوان موانع قبل نماز ذکر شده است، از جمله مسأله شرب خمر، پیشوای ستمگر، پرداختن زکات، خوردن غذای حرام، عجب و خودبینی.

10- تقویت نمودن روح انضباط: دقیقا باید در اوقات معینی انجام گیرد که تأخیر و تقدیم آن، هر دو موجب بطلان نماز است. همچنین آداب و احکام دیگر در مورد نیّت، قیام، قعود، رکوع، سجود و مانند آن که رعایت آنها، پذیرش انضباط را در برنامه های زندگی کاملاً آسان می سازد.(1)

تمام ذرات وجودشان اثر می گذارد، خود را ذرّه ای می بینند در برابر وجودی بی پایان، و قطره ای در برابر اقیانوسی بیکران.

لحظات این نماز هر کدام برای آنان درسی است از خودسازی و تربیتِ انسانی و وسیله ای است برای تهذیب روح و جان.(1)

معرفت می باشد، چنانچه در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است:

ما مِنْ شی ءٍ بَعْد المَعْرِفَةِ یَعْدِلُ هذِهِ الصَّلوة.(1)

بعد از معرفت، عملی وجود ندارد که با نماز رقابت کند.(2)

همان قسمت از نماز که می خوانیم توجّه داشته باشیم؛ زیرا باعث حضور قلب در نماز می شود.

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

قلب را قبله زبانت قرار بده و زبان را تکان نده، مگر با اشاره قلب و موافقت عقل و رضایت ایمان.(1)

همی بینیم که گویی وی را از این جهان خبر نیست. صبر کردند تا فرایض و سُنَن(1) فارغ شد و به نوافل(2) و فضایل نماز ابتدا کرد، مرد معالج آمد و گوشت برگرفت و استخوان وی بشکست و پیکان بیرون گرفت و علی اندر نماز بر حال خود بود. چون سلام نماز باز داد گفت درد من آسان تر است. گفتند: چنین حالی بر تو رفت و تو را خبر نبود. گفت: اندر آن ساعت که من به مُناجات اللّه باشم اگر جهان زیر و زبر شود یا تیغ سنان(3) در من می زنند مرا از لذّت مناجات اللّه از درد تن خبر نبود.(4)

هدف علی این بود کدام شتر چاق تر است او را بگیرد، بکشد و به فقرا بدهد، اندیشه اش برای خدا بود. نه برای خودش و نه برای دنیا.

آنگاه پیامبر صلی الله علیه و آله به خاطر تشکر از علی علیه السلام هر دو شتر را به او داد. خداوند نیز در ضمن آیه ای از آن حضرت قدردانی نموده و فرمود:

«اِنَّ فی ذلِکَ لذکْری لِمَن کانَ لَهُ قلب أو ألقَی السَّمعُ وَ هَوَ شَهید»(1)

هر کس دو رکعت نماز بخواند و در آن اندیشه ای از امور دنیا به خود راه ندهد، خداوند از او خشنود شده و گناهانش را می آمرزد.(2)

در میان باغها، از یکدیگر می پرسند، درباره مجرمان: چه چیز شما را در (آتش) سقر درآورد؟ گویند: ما از نمازگزاران نبودیم.

ی) نماز شب

«و مِنَ الَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاما مَحْمُودا»(1)

و پاسی از شب را زنده بدار تا برای تو (به منزله) نافله ای باشد. امید که پروردگارت تو را به مقامی ستوده برانگیزد.

در قرآن کریم آیات فراوان دیگری نیز درباره نماز آمده است. ولی ما به همین آیات اکتفا می کنیم.

9- تشنه کام خواهد مرد، به طوری که همه نهرهای دنیا آبش دهند، تشنگی اش برطرف نخواهد شد.

10- خداوند، فرشته ای را برمی گزیند تا او را در قبرش ناآرام سازد.

11- قبرش را تنگ گرداند.

12- قبرش تاریک باشد.

13- خداوند فرشته ای را بر می گزیند تا او را به صورتش به زمین کشد، در حالی که خلایق به او بنگرند.

14- به سختی مورد محاسبه قرار گیرد.

15- و خداوند به او ننگرد و او را پاکیزه نگرداند و او را عذابی دردناک باشد.(1)

گناهانش را پاک می کند مگر گناهی که او را از ایمان به دَر برد و بر آن مداومت ورزد.(1)

گردن به انسان نزدیک تر است، هر جا که باشی اگر رابطه ات را با خدا برقرار سازی نتیجه خواهی گرفت!

ابوسعید جواب نامه ابوعلی سینا را نوشت و در آن نامه چنین مثال زد: اگر چند چراغ در یک جا روشن باشد، یا هر کدام در اتاقی دربسته باشد، در صورت اول اگر یکی از آنها خاموش شد، چراغ های دیگر روشن است، ولی در حالت دوم اگر یکی از چراغ ها خاموش شد آن اتاق تاریک می گردد.

انسان ها نیز همین گونه هستند؛ بعضی گنهکار هستند که اگر تنها باشند شاید موفق به درک فیوضات و برکات نور الهی نشوند، ولی اگر در اجتماع باشند شاید خداوند به برکت وجود بعضی از افراد دیگر آن اجتماع، آنها را نیز مشمول فیوضات و برکاتش قرار می دهد.(1)

آهسته ظهرها و شبها نیز اضافه شد و از آن پس روزی سه بار در مسجد بالا سر حضرت معصومه علیه السلام و صحن شریف نماز می خواندم.(1)

نتیجه: آری ایشان با برپای داشتن نماز به فضل الهی یکی از بزرگان عصر خویش گشت و نام ایشان جاودانه شد.

«یوریس ساخاروف» بهترین نسخه را نشاط و شادمانی (و خنده و شوخ طبعی) بر شمرده است:

نشاط و شادمانی را طبیعت رایگان برای مداوا در اختیارمان گذارده است.(1)

ویلیام اینشتین نیز معالجه را در خنده، شوخ طبعی و خوشحالی دانسته است:

وقتی که مریضی به یکی از اطبا مراجعه کرد، طبیب پس از معاینه کامل به وی گفت: معالجه تو فقط خنده و خوشحالی است.(2)

خنده و شوخ طبعی باعث طول عمر انسان نیز می گردد، همانطور که می دانید خنده، غم ها و غصه ها را زایل می کند، دوای افسردگی و بعضی از امراض روحی، خنده و شادی است و راه فائق آمدن بر مشکلات و... خنده است.

بنابراین انسان با خندیدن دیرتر پیر می گردد و عمرش طولانی می گردد، همان گونه که غم و غصه انسان را زود پیر می گرداند. شاید شنیده باشید که به شخصی که زود پیر گشته، می گویند: «او زیاد غصه خورده» یا «غم فرزند او را پیر کرد».

«شکسپیر» خوشی و نشاط (و خنده و شوخ طبعی) را عامل درازی عمر برشمرده است:

عقل و هوش خود را با خوشی و نشاط دمساز کن تا هزاران آسیب از میان برود و عمرت دراز شود.(3)

«رول سیمون» نیز می گوید:

خنده، فکر را قوی و بدن را توانا می سازد.(4)

آثار شوخ طبعی و خنده بسیار زیاد است که در قسمت آثار شوخ طبعی و خنده آنها را بازگو خواهیم نمود، و به همین علّت آن را راه رسیدن به موفّقیّت و خوشبختی نامیده ایم.

حضرت محمّد صلی الله علیه و آله می فرماید:

ص: 171

مؤمن، مزاح کننده و خوش حالت است.(1)

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در گفتار دیگری می فرمایند:

دلتنگ مباش، چه دلتنگی تو را از دنیا و آخرت باز می دارد.

از این گفتار دُرَرْبار می فهمیم که غم، غصه و دلتنگی مانع حرکت است، و شوخ طبعی، خنده و شادمانی عامل حرکت نیز هست. حضرت سلیمان علیه السلام در گفتاری می فرمایند:

دل شادمان و مسرور خاصیّت نوش دارو دارد.(2)

بلی، خنده و شادمانی داروی هر دردی است و می تواند در سختی های زندگی گره گشا باشد و نیز عامل حرکت است، حرکت به سوی سعادت و خوشبختی در دنیا و همچنین عمل به انجام فرامین الهی برای سرای آخرت.

یکی از بزرگان خواسته است تا تصویر درونمان را بهاری کنیم:

در درون خویش زمستانی مساز و خود را از سوز و سرما و بی برگی آن منالان، در خزان عمر هم که هستی بگذار وجود تو سرشت بهاران داشته باشد. درخت طبیعت جوانه بزند و نسیم ذوقت خوشه های آرزو را به جنبش در آورد. دنیای بیرون تصویری از درون توست، بگذار در دنیای درون تو همیشه بهار باشد.

فرق فصل زمستان با بهار خیلی زیاد است. بیاییم درون خویش را بهاری کنیم، از غم، غصه، دلهره، اضطراب، افسردگی، رنج و... فاصله بگیریم و شادمان، خوشحال، شوخ طبع و خندان باشیم، آن وقت می فهمیم که وجود ما بهاری شده است، یک دنیا عوض شده ایم و به سعادت و خوشبختی رسیده ایم و از آثار شادمانی و خنده بهره مند گردیم.

لبخند، خورشید روح هر انسان است، بدون آن نه چیزی زنده می ماند و نه چیزی می تواند بروید.(3)«یکی از بزرگان»

ص: 172

«آنتونی رابینز» خندان بود و شادی را راه حل مشکلات دانسته است:

خوش رویی، نشانه هوش فوق العاده شماست، زیرا هنگامی که احساس شادی می کنید - گذشته از اینکه این نشاط آن قدر قوی است که به دیگران نیز سرایت می کند - بهتر می توانید هر نوع مشکلی را که بر سر راه شماست برطرف کنید.(1)

شوخ طبعی و خنده باعث جذب همسر و فرزندان، دوستان و آشنایان، همکاران و افراد دیگر اجتماع است و راهی برای شما به سوی موفقیت و خوشبختی. اگر شما همیشه غم و غصه می خورید و هرگز خندان و شادمان نیستید و با چهره ای ناراحت و غمناک در سه محیط منزل، اجتماع و کار هستید، همگان از گرد شما پراکنده می شوند و مشکلی بر مشکلات شما اضافه خواهد شد، و موانعی بر سر راه موفّقیّت و خوشبختی شما به وجود می آید. «ماترزا» نیز لبخند را راهگشا دانسته است:

به یکدیگر لبخند بزنید، به همسرتان، به شوهرتان، به فرزندانتان، به یکدیگر، مهم نیست به چه کسی، این به شما کمک می کند که با عشق نسبت به یکدیگر، گرد هم آیید.(2)

«چارلز فیلد» خنده را پرثمرترین چیز می داند:

بی ثمرترین روز ما روزی است که نخندیده باشیم.(3)

بلال وارد محضر پیامبر شد، حال پیرزن را بیان نمود. حضرت فرمود:

سیاه نیز به بهشت نمی رود.

بلال غمگین شد و هر دو نشستند و گریستند.

عبّاس عموی پیامبر آنها را گریان دید، پرسید: چرا گریه می کنید؟

آنان فرمایش پیامبر را نقل کردند.

عبّاس ماجرا را به پیامبر عرض کرد. حضرت به عمویش که پیرمرد بود فرمود:

پیرمرد هم به بهشت نمی رود.

عبّاس سخت پریشان و ناراحت گشت.

سپس رسول اکرم صلی الله علیه و آله هر سه نفر را به حضورش خواست، آنها را خوشحال نمود و فرمود: خداوند اهل بهشت را در سیمای جوان نورانی در حالی که تاجی بر سر دارند وارد بهشت می کند، نه به صورت پیر و سیاه چهره و بدقیافه.(1)

«تمایلی به لبخند زدن ندارید؟ در این صورت به دو کار باید اقدام کنید: اوّل این که خود را مجبور کنید که لبخند بزنید و یا پیش خود آوازی زمزمه کنید. طوری رفتار کنید که گویی هم اکنون خوشبخت و خوشحالید. این امر موجب خوشحالی واقعی (و خوشبختی) شما می شود.»«دیل کارنگی»

«فرانکلین تبگر» نیز هر لبخند را گشایشی عنوان کرده است:

با یک لبخند هر دری به سوی انسان گشوده خواهد شد.(1)

یکی از بزرگان نیز لبخند و تبسّم را موجب خوشبختی دانسته است:

«تبسّم خرجی ندارد ولی چیزهای بسیاری را می آفریند. تبسّم لحظه ای بیش پایدار نیست ولی گاهی خاطره اش تا ابد باقی می ماند. هیچ کس آن قدر غنی نیست که بدون آن بتواند زندگی کند و هیچ کس آن قدر فقیر نیست که از منافع آن نتواند برخوردار نگردد. تبسّم در خانه، موجب خوشبختی و در تجارت، موجب حسن نیّت است؛ زیرا تبسّم نشانه دوستی و رفاقت است. تبسّم خستگی را برطرف و افراد مأیوس را امیدوار می کند. تبسّم اشعه آفتاب است برای افسردگان و بهترین پادزهر طبیعی برای ناراحتی است. با این وجود تبسّم را نه می توان خرید و نه می توان گدایی کرد و نه می توان دزدید؛ زیرا تبسّم برای کسی کالای زینتی نیست مگر وقتی که عطا شود و اگر در آخرین لحظه که برای کریسمس خرید می کنید اگر فروشندگان ما آن قدر خسته باشند که بتوانند بر شما تبسّم کنند از شما تقاضا داریم لطفا خود شما به آنان تبسّمی ارزانی دارید، زیرا هیچ کس به اندازه کسی که تبسّمی ندارد که بدهد، احتیاج به تبسّم ندارد».(2)

«جرج نیکولا» معجزه تبسّم و لبخند را چنین بیان می کند:

تبسّم، دشمن را دوست می کند.(1)

نوره یکی پس از دیگری وارد شوند.

بُریر در این موقعیّت حساس با عبدالرحمن به شوخی پرداخت و کاری می کرد که ایشان را بخنداند. عبدالرحمن گفت:

ای بریر! مزاح می کنی و می خندی؟ اکنون وقت مزاح و خنده نیست.

بریر در پاسخ گفت: تمام خویشاوندانم می دانند که من اهل مزاح و سخن باطل نبوده ام، نه در جوانی و نه در پیری، امّا این شوخی و خنده را که اکنون می کنم به خاطر مژده آن نعمتی (بهشت) است که در پیش داریم و به آن خواهیم رسید.

سوگند به خدا! که بین ما و هم آغوشی با حوریان بهشتی هیچ فاصله ای نیست جز این که یک حمله از طرف دشمن بشود و ما جان خویش را در یاری فرزند رسول خدا فدا کنیم، چقدر دوست دارم هر چه زودتر انجام گیرد.(1)

امام علیه السلام فرمود:

«به خاطر این که شما آخرت خود را ویران و این دنیا را آباد کرده اید، بدین جهت دوست ندارید از جای آباد به جای ویران بروید».(1)

بر مشکلات لبخند بزنید و هیچ گونه هراسی به خود راه ندهید، راه غلبه بر مشکلات همین است. در میدان نبرد زندگی خندان باشید، با لبخند مشکلات بهتر حل خواهد شد.

«شکسپیر» نیز سعادت و خوشبختی را در لبخند زدن به مشکلات دانسته است:

سعادتمند کسی است که به مشکلات و مصایب زندگی لبخند بزند.(1)

«برنارد شاو» خنده را قابل ستایش دانسته است:

مردی که در نبرد زندگی می خندد، قابل ستایش است.

علّت خنده و تبسّم بر مشکلات را چنین بیان کرده اند:

مردمان دل زنده و بانشاط (و خندان) هر سختی و دشواری را از پیش رانده و یک تنه گره گشای هر مشکلند.(2)

«دیکنز» عدم شادی و خنده را راه تباه شدن سلامتی می شمارد:

هر قدر می توانی شاد زندگی کن و هرگز فکر بیهوده به مغز راه نده چون سلامتیت تباه می شود.(1)

به همراه دو غلامش رد می شد، عبای آن حضرت را از دوش مبارکش برداشت و فرار کرد! امام به رفتار زشت او اهمیّت نداد. غلامان عبا را از آن مرد گرفته و بر دوش حضرت انداختند.

امام پرسید: این شخص کیست؟

گفتند: دلقکی است که مردم را با کارهایش می خنداند.

حضرت فرمود: به او بگویید: «اِنَّ لِلّه یوماً یخسر فیه المُبْطلون»؛ خدای را روزی است که در آن روز بیهوده گران به زیان خود پی می برند.(1)

تبسّم کنیم و شوخ طبعی را جدی بگیریم.

«لوئیزهی» نیز گفته است به جای غصه خوردن، شعار مسرّت و شادی سر دهید:

به دنبال مسرّت و شادی (و تبسّم) باشید. امسال این را شعار خود قرار دهید که: «به دنبال مسرّت و شادی (و خنده و شوخ طبعی) باشید. زندگی همین جا در اختیار شماست تا امروز از آن لذّت ببرید».(1)

«ادموند اسپنسر» عامل بدبختی، خوشبختی و ناشادی و شادی را چنین بیان کرده است:

این ذهن ماست که ما را شاد یا ناشاد، بدبخت یا سعادتمند، غنی یا فقیر می سازد.(2)

پس فکر و ذهن خویش را به خنده، شادی، خوشحالی و شوخ طبعی عادت دهید و با تلقینات مثبت به خویش بقبولانید که شاد و خوشحالید. تبسّمی بر لبان خویش بیاورید. اگر ابتدا سخت است و نمی توانید حتّی اگر به طور طبیعی نمی توانید بخندید، تبسّمی مصنوعی بکنید و به تدریج به خود بقبولانید که شاد و خوشحالید، تا این خنده و تبسّم به تدریج طبیعی و طبیعی تر شود و درون شما را به جای غم و غصه، شادی و خوشحالی فرا گیرد.

«آنتونی رابینز» نیز چنین می گوید:

طبق معیارهای خود زندگی کنید، به طوری که شادی های فراوان و رنج های اندکی احساس کنید.(3)

«ا.چ. جکسون» نیز در رابطه با این مطلب به شما پیشنهادی می دهد:

به هنگام برداشتن گوشی، لبخند بزنید؛ زیرا مخاطب از لحن صحبت شما متوجّه لبخندتان خواهد شد. آیا در بین دوستانتان می توانید به دو نفر از آنها با

اطمینان خاطر کلید منزلتان را بسپارید؟ چنانچه پاسخ شما منفی است، در

ص: 182

جستجوی دوستان جدید و قابل اعتمادتری باشید.(1)

اکنون با هم سخنان اُشو را در رابطه با این مطلب می خوانیم:

اگر مردم بتوانند کمی بیشتر به جشن و پایکوبی بپردازند، انرژی آنها بیش از پیش به جریان افتاده و مشکلاتشان به تدریج ناپدید خواهد شد. به همین دلیل من این قدر بر شاد زیستن اصرار دارم.(2)

یکی پیش معتصم آمد و دعوی نبوت کرد. گفت: چه معجز داری؟ گفت: مرده زنده می کنم. گفت: اگر از تو این معجزه ظاهر شود، به تو بگروم. گفت: شمشیر نیز بیاورید. معتصم بفرمود تا شمشیر خاصه او را آوردند به دست مدّعی دادند، گفت: ای خلیفه در پیش تو گردن وزیر تو بزنم و فی الحال زنده سازم. [وزیر] گفت: تن به کشتن در دادن کاری صعب است و من از او هیچ معجزی نمی طلبم، تو گواه باش که من به او ایمان آوردم. معتصم بخندید و او را خلعت داد و مدعی را به دار الشفا فرستاد.(1)

***فردوسی

خود را شکفته دار به هر حالتی که هست

خونی که می خوری به دل روزگار کن

***صائب

همان بهتر که دایم شاد باشیم

ز هر درد و غمی آزاد باشیم

به خوش رویی و خوش خویی در ایّام

همی رو تا شوی خوشدل در انجام

اگر خوشدل شوی در شادمانی

بماند شادمانی جاودانی

ناصرخسرو

گوید:) عرض کردم: اندکی. فرمود: این گونه نکنید، زیرا شوخی از خوش خویی است و تو بدان وسیله برادرت را شاد می سازی، رسول خدا صلی الله علیه و آله برای این که کسی را شاد کند، با او شوخی می کرد.(1)

سخت نگیرید، بر غم ها و نگرانی های ابلهانه خود بخندید تا ببینید چگونه دود می شوند و به هوا می روند.(1)«دیل کارنگی»

شما وقتی تبسّم می کنید جامه انسانیّت می پوشید.(2)«ویلیام اینشتین»

بگذار خنده ای با تمام وجود باشد. خنده ای با تمام وجود، پدیده نادری است. وقتی هر سلول بدنت می خندد، وقتی هر تار وجودت از سر وجد به ارتعاش می آید، آنگاه انبساط خاطری عظیم به همراه می آورد. فعالیّت های معدودی وجود دارد که بی اندازه ارزشمند است، خنده یکی از آنهاست.(3)«اُشو»

خداوند همیشه در حال شوخی است. به زندگی خودت نگاه کن، خنده آور است! به زندگی دیگران نگاه کن همه اش را شوخی خواهی یافت، شوخی، شوخی. جدیّت بیماری است. جدیّت را با معنویّت هیچ سر و کاری نیست. معنویّت خنده، نشاط و تفریح است.(4)«اُشو»

آیا هیچ وقت در سرزمین شادی بوده ای؟

جایی که همه همیشه خوشحال اند.

جایی که همه درباره شادترین چیزها شوخی می کنند و آواز می خوانند.

جایی که همه چیز محشر است و هیچ خیالی نیست؟

هیچ کس هیچ غمی ندارد، و تا بخواهی لبخند و خنده است؟

من در سرزمین شادی بوده ام.

اگر بدانی چقدر کسل کننده است!(5)«سیلوار استاین»

خوش رویی نشانه هوش فوق العاده شماست، زیرا هنگامی که احساس شادی می کنید گذشته از اینکه این نشاط آن قدر قوی است که به دیگران نیز سرایت می کند - بهتر می توانید - هر نوع مشکلی را که بر سر راه شماست برطرف کنید.(6)

ص: 188

شاید بتوان گفت که برجسته ترین ویژگی افرادی که شخصیّت سالم دارند، حس شوخ طبعی ایشان است که عاری از هر گونه خصومت و استهزا است.(1)«وین دایر»

افتادید، بسیار خوب، چه خواهد شد؟ با چهره بشاش (و خندان) برخیزید و در افتادن ضرری متصور نیست، بدبختی در عجز و درماندگی است.(2)«دیل کارنگی»

جهان، آیینه است که شما را آن گونه که هستید جلوه دهد، اگر بخندید خندانتان نماید و اگر با چهره ناخوش بدان بنگرید او نیز چهره درهم نشان می دهد.(3)«پوشه»

هر کس عادت داشته باشد به جنبه خوب وقایع و حوادث نگاه کند این عادت او از سالی هزار لیره عایدی بهتر و گرانبهاتر است.(4) (زیرا باعث تبسم، شادی و خوشحالی است)«یکی از بزرگان»

ص: 189

ص: 190

خویش را فراهم نموده است (زیرا هر شخصی با راز خویش خوشبخت و حتّی زنده است).

بنابراین توبه، دل را آباد می سازد همانطور که گناه باعث ویرانی دل می گردد. توبه سبب آرامش روحی می گردد، همان طور که گناه، عذاب وجدان و ناراحتی روحی می آورد، و بازگشت موجب موفّقیّت و خوشبختی می گردد، همانطور که گناهان خانمان برانداز باعث بدبختی و فلاکت می شود.

«کنفوسیوس» گفته است:

همواره از این افسرده ام که در راه تقوا پیش نمی روم و از مباحثه معلومات کوتاهی می کنم و پیوسته خود را در طریق عدل نگه نمی دارم و جبران خطاها از عهده ام برنمی آید(1) (بی تقوایی وی را به امراض روحی (افسردگی) مبتلا نموده است).

امام علی علیه السلام در توصیف توبه گران چنین می فرماید:

درخت های گناهان خود را در برابر دیدگان و دل های خویش نشانده اند و آنها را با آب پشیمانی آبیاری کرده اند. این درخت ها برای آنان بار سلامت داده و خشنودی و کرامت در پی آورده است.(2)

«زنون» در باب تقوا و پرهیز از گناه چنین گفته است:

با تقوا و خوبی می توان عالم را خرید.(3)

افلاطون نیز نجات دنیا را تقوا و پرهیز از گناه می داند:

به تقوا و پرهیزگاری عادت کنید که در آن توشه آخرت و نجات دنیاست.(4)

غزالی طوسی، پرهیز از گناه و تقوا را شرط زنده بودن می داند:

پرهیزگار باش که هرگز هیچ پرهیزگار از درستی نمی میرد.(5)

ص: 193

ذوالنون مصری نیز گفته است:

فرخ آن است که شعار دل او ورع بود و دل او پاک از طمع و محاسب نفس خویش فیما صَنَع.(1)

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند:

من از قرآن آیه ای را می شناسم که اگر آن را تمام مردم فرا گیرند همه را کفایت کند. گفتند: یا رسول اللّه آن آیه کدام است؟ فرمود: آن کس که تقوی را پیشه کند خداوند از هر سختی او را بیرون می برد و از جایی که گمان ندارد او را روزی می دهد.

آری بدترین اثر گناه و ادامه آن، تاریک ساختن قلب، و از میان بردن نور علم و حس تشخیص است. گناهان از اعضا و جوارح سرازیر قلب می شود و قلب را به یک باتلاق متعفّن و گندیده مبدّل می سازد، این جاست که انسان راه سعادت و خوشبختی و چاه ضلالت و بدبختی را تشخیص نمی دهد و مرتکب اشتباهات عجیبی می شود که همه را حیران می کند. با دست خود تیشه به ریشه سعادت خویش می زند و سرمایه خوشبختی خویش را به باد فنا می دهد. در حدیثی از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است:

گناهان زیاد، قلب انسان را فاسد می کند.(2)

و در حدیث دیگری پیامبر گرامی می فرمایند:

هنگامی که بنده گناه کند نقطه سیاهی در قلب او پیدا می شود، اگر توبه کند و از گناه دست بردارد و استغفار نماید قلب او صیقل می یابد و اگر باز هم به گناه برگردد سیاهی افزون می شود تا تمام قلبش را فرا می گیرد.

این همان زنگاری است که خداوند بزرگ در آیه 14 سوره مطفّفین می فرماید:

«چنین نیست که آنها می پندارند بلکه اعمالشان چون زنگاری بر دلهایشان نشسته است...».

ص: 194

از نظر اصول روان شناسی نیز این معنی ثابت شده که اعمال آدمی همواره بازتابی در روح او دارد، و تدریجا روح را به شکل خود در می آورد، حتّی در تفکّر و اندیشه و قضاوت او مؤثر است.

این نکته نیز قابل توجّه است که انسان با ادامه گناه لحظه به لحظه در تاریکی روحی بیشتری فرو می رود و به جایی می رسد که گناهانش در نظرش حسنات جلوه می کند، و گاه به گناهش افتخار می نماید! و در این مرحله راه های بازگشت به روی او بسته می شود، و تمام پل ها پشت سرش ویران می گردد و این خطرناک ترین حالتی است که ممکن است برای یک انسان پیش آید.(1)

«هیچ ملّتی از آغوش ناز و نعمت زندگی گرفته نشد، مگر به واسطه گناهانی که انجام دادند، زیرا خداوند هرگز به بندگانش ستم روا نمی دارد، هر گاه مردم در موقع نزول بلاها و سلب نعمت ها با صدق نیّت به پیشگاه خدا تضرّع کنند، و با دل های پراشتیاق و آکنده از مهر خدا از او درخواست جبران نمایند، مسلما آنچه از دستشان رفته به آنها باز می گرداند و هر گونه مفسده ای را برای آنها اصلاح می کند».(2)

امام حسن مجتبی علیه السلام درباره پرهیز از گناه چنین می فرماید:

پس ای بندگان خدا، تقوای الهی را رعایت کنید و بدانید که هر که برای خدا تقوا ورزد خداوند راه خروج از فتنه ها را به او بنمایاند، و او را در کارش موفّق سازد و اسباب هدایت او را فراهم نماید و حجّت او را پیروز گرداند و روسفیدش کند و دلخواهش را به او بدهد.(3)

توبه، اعتراف به گناه است برای سبک شدن بار روحی و فشارهای درونی.

اعتراف به گناه در پیشگاه خدا، اثر تربیتی بر روح و روان دارد. کسی که حاضر نیست به اشتباه و گناه خود اعتراف کند، در واقع همان گناه و فساد را ادامه می دهد.

از مشکلات مهمی که بر سر راه مسایل تربیتی وجود دارد، احساس گناهکاری بر

ص: 195

اثر اعمال بد است. مخصوصا زمانی که این گناهان سنگین باشد و بر فکر و روح انسان اثر گذارد و چه بسا او را از تغییر برنامه زندگی و بازگشت به پاکی باز دارد. قرآن این مشکل را با توبه حل کرده و اگر با شرایط همراه باشد، وسیله خوبی برای جدا شدن از گذشته و آغاز یک زندگی جدید قرار داده است.

همچنین درهای لطف الهی را به روی هر انسانی در هر شرایطی باز می گذارد، و گناهکاران را به سوی خدا دعوت می کند. انسان ها باید با تمام وجود خواهان بازگشت باشند و انقلاب درون پیدا کنند و بعد از بازگشت، پایه های ایمان را که بر اثر گناه فرو ریخته شده، نوسازی کنند و با اعمال صالح خود ناتوانی و ضعف اخلاقی را جبران نمایند.

شایان توجّه است که منظور از استغفار، تنها گفتن و تکرار جمله (استغفر اللّه) یا (الّلهم اغفرلی) نیست، بلکه روح استغفار یک حالت بازگشت به سوی حق تعالی و آمادگی برای جبران گذشته است.

«وَ اَنِ استَغْفِروُا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا اِلَیْهِ یُمَتِّعْکُمْ مَتاعا حَسَنا»(1)

از پروردگار خویش آمرزش بطلبید، سپس به سوی او بازگردید، تا به طرز نیکویی شما را تا مدّت معیّن، از مواهب زندگی این جهان بهره مند سازد.

یکی از دعوت های انبیا این است که مردم از گناهان خویش استغفار کنند و از آلودگی ها خود را شستشو دهند و در سایه استغفار خود را به صفات الهی بیارایند.

«وَ یا قَوْمِ اسْتَغْفِروُا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا اِلَیْهِ»(2)

ای قوم من، از پروردگارتان طلب آمرزش کنید، سپس به سوی او باز گردید.

گناه، در جامعه باعث ویرانی می شود. قرآن، پیوند روشنی میان مسائل معنوی و مادی برقرار می سازد و استغفار از گناه و بازگشت به سوی خدا را مایه آبادانی و خرّمی و طراوت و سرسبزی معرّفی کرده است.

این حقیقت در بسیاری از آیات قرآن به چشم می خورد مانند اینکه حضرت

ص: 196

نوح علیه السلام می فرماید:

«فَقُلْتُ اسْتَغْفِروا رَبَّکُمْ اِنَّهُ کانَ غَفّارا، یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْرارا»(1)

به آنها گفتیم از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است، تا باران های پربرکت آسمان را پی در پی بر شما فرستد.

از آیات مختلف قرآن چنین استفاده می شود که ایمان و عدالت مایه آبادی جامعه، و گناه و ظلم مایه ویرانی است. گناه و کفر سرچشمه عدم احساس مسؤولیّت و فراموش کردن ارزش های اخلاقی است. این امور سبب از میان رفتن وحدت جامعه و متزلزل شدن پایه های اعتماد و اطمینان است.

امام علی علیه السلام می فرماید:

أکثر الاستغفار تجلب الرزق.(2)

زیاد استغفار کن تا روزی را به سوی خود جلب کنی.

در این زمینه پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید:

و من استبطا الرزق فلیستغفر اللّه.(3)

کسی که روزی اش تأخیر کرده، از خدا طلب آمرزش کند.

علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرماید:

وَ قَد جعل اللّه سبحانه الاستغفار سببا لدرور الرزق و رحمة الخلق.(4)

خداوند سبحان استغفار را سبب فزونی روزی و رحمت خلق قرار داده است.

از دیگر روایات اسلامی، ربیع بن صبیح می گوید:

نزد امام معصوم علیه السلام بودم، مردی آمد و از خشکسالی آبادی اش شکایت کرد. امام به او فرمود: استغفار کن. دیگری آمد از فقر شکایت کرد، به او نیز فرمود: استغفار کن. سومی آمد و گفت: دعا کن خداوند پسری به من بدهد. به او فرمود: استغفار کن. ربیع می گوید: من تعجّب کردم و عرض کردم: هر کس نزد

ص: 197

تو می آید و مشکلی دارد به او می گویی استغفار کن؟! ایشان در جواب من فرمود: آنچه را گفتم از پیش خود نگفتم من این مطلب را از کلام خدا که از پیامبرش حضرت نوح حکایت می کند استفاده کردم. بعد آیات 9، 10، 11، 12 سوره نوح را تلاوت کرد.(1)

همچنین در روایتی دیگر است که مردی از امام باقر علیه السلام تقاضای اولاد کرد. آن شخص مال زیادی داشت امّا اولاد نداشت. امام علیه السلام فرمود: «تا مدّتی در آخر شب صد مرتبه خداوند را استغفار کن».(2)

در آیات زیادی خداوند بندگانش را به استغفار دعوت می کند که از آن جمله عبارتند از: سوره بقره، آیه 199 - نساء، آیات 4 و 110 - انفال، آیه 33 - هود، آیات 3، 25 و 61 - یوسف، آیه 29 - مؤمن، آیه 55 - محمّد، آیه 19 - مزمّل، آیه 40 - نصر، آیه 3، و آیات دیگر...

در روایت است که رسول گرامی صلی الله علیه و آله در هر روز و شب صد بار توبه و استغفار می نمود، بدون آنکه گناهی داشته باشد.

پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله می فرماید:

اِنَ للقلوب صداءً کصداءِ النحاس فاجلوها بالاستغفار و تلاوة القرآن.(3)

دل ها دچار زنگ زدگی می شوند همان طور که فلزات را زنگ فرا می گیرد، شما با استغفار، دل ها را جلا دهید و زنگشان را برطرف نمایید.

همچنین فرمود:

کسی که زیاد استغفار نماید، خداوند برای او در هر اندوه و غمی گشایشی فراهم می آورد، و از هر تنگنا راه خروجی به رویش می گشاید و از راهی که امید ندارد به وی روزی می رساند.(4)

ص: 198

همانا خداوند توبه گران و پاکیزگان را دوست می دارد.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نیز در مورد این موضوع می فرمایند:

نزد خدا چیزی محبوب تر از مرد مؤمن یا زن مؤمن توبه گر نیست.(1)

حضرت رسول صلی الله علیه و آله در حدیثی دیگر توّابین را چنین تشبیه کرده است:

هر آینه خشنودی خداوند از توبه بنده خود بیشتر است تا خوشحالی نازایی که بچّه می آورد و گم کرده ای که گمشده خود را می یابد و تشنه ای که به آب می رسد.(2)

گنهکاری که به گناه خویش اعتراف ورزد بهتر است از فرمانبرداری که به کار خویش ببالد.(1)

امام محمّد باقر علیه السلام درباره اعتراف به گناه چنین می فرماید:

به خدا سوگند از گناه نمی رهد مگر کسی که به آن اعتراف کند.

آن حضرت در حدیثی دیگر شرط آمرزش گناهان را اقرار به گناه فرموده اند:

سوگند به خدا که خداوند متعال از مردم جز دو کار نخواسته است: به نعمت های او اعتراف کنند تا فزونترشان دهد و به گناهان اقرار ورزند تا گناهانشان را بیامرزد.

فوت شده است تأسف کند.(1)

آمرزش می خواهد، حدّ آمرزش خواستن چیست؟

فرمود: حدّ آن توبه کردن است.

کمیل: همین مقدار؟

امام علیه السلام: نه!

کمیل: پس چگونه است؟

امام علیه السلام: هرگاه بنده گناه کرد، با حرکت دادن بگوید: «استغفر اللّه».

کمیل: منظور از حرکت دادن چیست؟

امام علیه السلام: حرکت دادن دو لب و زبان به شرط اینکه دنبال آن حقیقت نیز باشد.

کمیل: حقیقت چیست؟

امام علیه السلام: دل او پاک باشد و در باطن تصمیم بگیرد به گناهی که از آن استغفار کرد باز نگردد.

کمیل: اگر این کارها را انجام دادم از استغفارکنندگان هستم؟

امام علیه السلام: نه!

کمیل: چرا؟

امام علیه السلام: برای این که تو هنوز به اصل آن نرسیده ای.

کمیل: پس اصل و ریشه استغفار چیست؟

امام علیه السلام: انجام دادن توبه از گناهی که از آن استغفار کردی و ترک گناه. این مرحله، اوّلین درجه عبادت کنندگان است. به عبارت دیگر، استغفار، اسمی است که شش معنی دارد:

1- پشیمانی از گذشته.

2- تصمیم بر باز نگشتن بدان گناه به هیچ وجه (تصمیم بر این که گناهان گذشته را هیچ وقت تکرار نکنی).

3- پرداخت حق همه انسانها که به آنان بدهکاری.

4- ادای حق خداوند در تمام واجبات.

ص: 206

5 - از بین بردن (آب کردن) هر گونه گوشتی که از حرام بر بدنت روییده است، به طوری که پوستت به استخوان بچسبد، سپس گوشت تازه میان آنها بروید.

6- به تنت بچشانی رنج طاعت را، چنانچه به او چشانیده ای لذّت گناه را.

در این صورت توبه حقیقی تحقّق یافته و انسان از توبه کنندگان به شمار می رود.(1)

الاعضاء نشسته. گفت: با من استهزاء کرده اند، همانا این عروس از من نیست.

از خانه بیرون آمد، پدر دختر را دید، به او گفت: آنچه در باب دختر می گفتی این نه آن است، این دختر صحیح الاعضاء است و سالم.

پدر دختر گفت: ای زاهد، دختر هیچ عیبی ندارد و آن عیوب که من گفتم مراد من این بود که این هرگز به چشم روی نامحرم ندیده و به زبان هرگز با نامحرم سخن نگفته و از گوش آواز نامحرم نشنیده و به دست چیز حرام نگرفته و از پای هرگز به جای ناشایسته نرفته، پس این دختر را لایق تو دانستم و خدای تعالی این نعمت را به تو داده و من به غیر از این فرزندی ندارم و این سامان و مال و اسباب همه تعلّق به تو دارد و به فراغ بال به عبادت مشغول باش. پس از برکتِ توکّل به چنان تمتعی رسیده ای. عزیز این تمثیل برای آن آوردم تا بدانی که تقوا و پرهیزکاری سبب رستگاری دنیا و باعث نجات آخرت است.(1)

زن را محضر امام حسین علیه السلام بردند، حضرت نگاهی به حال آن دو کرد، سپس روی به کعبه نمود و دست ها را به دعا برداشت و درباره آنها دعا کرد.

خداوند به برکت دعای امام حسین علیه السلام دست های آن دو مرد و زن را از هم جدا نمود.(1)

چه قدر زشت است گناه، و چه قدر زشت تر است انجام آن، در مکان مقدس.(2)

امام حسین علیه السلام به مردی که از حضرتش خواست او را موعظه کند و می گفت: من مرد گناهکاری هستم و نمی توانم گناهم را ترک کنم، فرمود:

پنج کار را انجام بده و آنگاه هر چه می خواهی گناه کن:

اوّل) روزی خدا را مخور و هر چه می خواهی گناه کن.

دوم) از زیر حکومت خدا بیرون برو و هر چه می خواهی گناه کن.

سوم) جایی را انتخاب کن که خداوند تو را نبیند و هر چه می خواهی گناه کن.

چهارم) وقتی عزرائیل به گرفتن جان تو آمد او را از خود بران و هر چه می خواهی گناه کن.

پنجم) زمانی که مالک دوزخ تو را به سوی آتش می برد به آتش وارد مشو، و هر چه می خواهی گناه کن.(3)

پس تلاش کنید تا از این عامل مغفرت حداکثر استفاده را بنمایید.(1)

از گناه دوری کنید چرا که گناهان در روح انسان آثار شومی می گذارند و وجدان را سخت خسته و آزرده می کنند. خاطره شوم گناه که در اعماق ضمیر ناخودآگاه انسان نهفته است به آسانی محو نمی شود. این خاطره پلید در آن منطقه «ریشه» می دواند و تدریجا شاخ و برگش فضای روح را فرا می گیرد، سایه شوم خود را بر روان می گستراند و جز فساد و تباهی میوه ای به بار نمی آورد. امام صادق علیه السلام فرمود:

کار زشت سریعتر از فرو رفتن کارد در گوشت، در صاحب خود اثر می گذارد.(2)

آیا کسی را دیده ای که یک روز تمام فکر و خیال خود را صرف تقوا کند، البتّه چنین کسانی هستند امّا من ندیده ام.(3)«کنفوسیوس»

کیست که همه عمر از راه تقوا بیرون نرود.«کنفوسیوس»

مرد بزرگ را می توان به راهی وا داشت، اما به پستی نمی رود. می توان او را اغفال کرد، امّا ابله نمی شود.«کنفوسیوس»

صدق و صفا را منظر دیدگان بدار. تقوا را از دست مگذار، مهر و محبّت را شیوه خود بساز و برای سرگرمی به هنر بپرداز.«کنفوسیوس»

آن که گهگاه به راه تقوا می رود،عاقبت به شرمساری دچارخواهدشد.«کنفوسیوس»

دل مردمان پرهیزگار، آینه آسمان ها و تجلّی گاه ملکوت اعلی است. محبوب ترین بندگان پیش خدا پرهیزگاران گمنامند.«حضرت محمّد صلی الله علیه و آله»

بر تو باد به تقوا و پرهیزگاری که آن عزیزترین نسب است.(4)«حضرت علی علیه السلام»

نگاه به زیادی نماز و روزه مرد نکنید، بلکه به پرهیزگاری و امانت داری وی توجّه کنید.(5)«امام صادق علیه السلام»

ص: 211

وجاهت در روح باتقوا مثل آینه است که عالم را قشنگ تر جلوه می دهد.(1)«مادام دوتگر»

آن که به درگاه خدا تقصیر کرده، به که پناه خواهد برد؟!(2)«کنفوسیوس»

بهترین عمل، اجتناب از گناه است.(3)«رسول خدا صلی الله علیه و آله»

برای خشنودی مردم کاری که خدا را خشمگین می سازد، مرتکب مشو.(4)

«حضرت صادق علیه السلام»

طلب آمرزش از گناهان (شعر)

ای خدا بر آنچه بردم از تو نام

از صفا و از جلال و از مقام

آنچه را دادم به تو سوگند پاک

آنچه را در امر حاجت شد ملاک

مسألت دارم ز تو با حال زار

حالتی بر دل که با سوز و گداز

خواهم از تو آنچه را کردم گناه

خود بیامرزی که من را نیست راه

آن گنه که پرده عصمت درید

آن گنه تا جرأت از عصیان برید

هر گناهی که فرود آرد عذاب

هر گنه کان بر عقوبت در شتاب

هر گنه که می کند انعام سلب

هر گنه تا پرده اندازد به قلب

ص: 212

آنچه را تغییر نعمت می دهد

و آنچه بر دل پوشش غم می نهد

هر گنه که مانع از امر دعاست

هر گنه که قاطع خوف و رجاست

آنچه آه دل کند حبس از درون

آنچه بی پرواز دل آید برون

هر گناهی که کند قطع امید

هر گناهی می برد از دل نوید

هر گناهی که بلا آرد فرود

هر گنه کز آتشش سوزم به دود

هر گنه کرده مرا بر خود اسیر

هر گناهی از صغیر و از کبیر

آنچه عصیان کردم و کردم گناه

هر خطا سر زد ز من تا خواه و خواه

جمله را بر من ببخشا از کرم

چون ندارم کس به جز تو لاجرم

وه چه خوش تعلیم فرمود آن امام

که در اوّل قصد حاجت کن تمام

چون که هر کس خود کند پاک از گناه

لطف حق او را بگیرد در پناه

یا که از آغاز کارش در بیان

باید اوّل معذرت خواهد چنان

ص: 213

شاید این باشد که دیدم در نهاد

«زار» هم بودش چنین قصد و مراد(1)

شعر بالا درباره فرازی از دعای کمیل است که در زیر می خوانید:

خدایا بیامرز برای من گناهانی را که تغییر می دهد نعمت ها را.

خدایا بیامرز برای من گناهانی را که مانع اجابت دعا می شود.

خدایا بیامرز برای من گناهانی را که فرود می آورد بلا را.

خدایا بیامرز برای من هر گناهی را که مرتکب شده ام و بپوشان تمام اشتباهاتی که غیر عمد از من سرزده است (تمام گناهان و خطاکاری های مرا بیامرز).(2)

اکنون با هم قسمتی از دعای حضرت سجاد علیه السلام را درباره توبه می خوانیم:

بار خداوندا، هم اینک منم که به درگاهت آمده ام و در آنچه فرمان داده ای (دعا کردن) مطیع فرمان تو هستم و در قبال آن از تو می خواهم که به وعده ات در مورد اجابت دعای دعاکنندگان وفا کنی، زیرا خود فرموده ای:

«مرا بخوانید تا دعای شما را اجابت کنم»(3)

بار خداوندا، درود فرست بر محمّد و آلش، همان گونه که من با اقرار به گناه به لقای تو آمده ام، مرا با مغفرت و آمرزشت ملاقات فرما، و همان گونه که من خود را نزد تو پست و ذلیل ساختم، مرا از منجلاب گناهان بیرون آور و همان گونه که در انتقام از من درنگ نمودی، مرا در پرده ستّاری ات بپوشان.

بار خدایا، نیّتم را در راه اطاعتت ثابت و پا برجادار و بصیرتم را در عبادتت مستحکم فرما و به اعمال و به کارهایی موفّقم دار که آلودگی گناهان را به وسیله آنها از من شستشو فرمایی و به هنگامی که خواستی مرا از این جهان ببری به آیین و ملّت خود و آیین و ملّت پیامبرت محمّد صلی الله علیه و آله ببر.

بار خدایا، من در این مقامی که قرار گرفته ام توبه می کنم از گناهان بزرگ و کوچک و

ص: 214

به سوی تو باز می گردم، همچنین از گناهان پنهانی و آشکارم و از لغزشهایی که در گذشته و آنچه که اکنون از من رخ داده نیز توبه می کنم، آنسان توبه ای که صاحبش هرگز بازگشت به گناه را در خیال خود نمی پرورد و تکرار خطا و لغزش را در نهان خود راه نمی دهد، و امّا تو ای خدای من، خود در کتاب محکمت فرموده ای که «توبه بندگانت را می پذیری و از گناهان آنان درمی گذری و توبه کاران را سخت دوست می داری»، اینک توبه ام را همان گونه که وعده فرموده ای بپذیر و همان گونه که تضمین کرده ای از گناهانم درگذر و چنان که شرط فرموده ای محبّت خود را بر من واجب گردان.

ای پروردگار من، این شرط را می پذیرم که هرگز به سوی تو آنچه ناپسند درگاه توست باز نگردم و امانت می سپارم که هیچ گاه به سوی آنچه در نزد تو مذموم و نکوهیده است روی ننمایم و با تو پیمان می بندم که همه معاصی را واگذارم.

بارالها، تو نسبت به آنچه کرده ام از همه داناتری، پس هر خلافی را که از من سراغ داری مورد مغفرت قرار ده و مرا با قدرت خود به سوی آنچه دوست می داری روانه ساز.(1)

ص: 215

ص: 216

دانگشاه مشهور جهان به مطالعه هفتاد و سه نفر سالمند ساکن در خانه های سالمندان پرداخته اند. پژوهشگران برای نیمی از این سالمندان تکنیک های تمرکز را (برای آرامش) به صورت همه روزه مورد استفاده قرار داده اند. پس از گذشت چهار سال از آغاز پژوهش مشاهده شده است که تمامی این گروه همچنان در قید حیات بوده اند حال آن که یک چهارم اعضای گروه دوم یعنی گروهی که از این تکنیک ها استفاده نمی کرده اند از دنیا رفته بودند.

در سال 1978، رابرت کیت والاس، نتایج پژوهشس ده ساله را که مورد استفاده کنندگان از تکنیک های تمرکز ذهن (آرامش) بود منتشر کرد.

وی در این پژوهش بر اساس سه فاکتور فشار خون، قوه شنوایی و نزدیک بینی چشم به ارزیابی سن بیولوژیکی آزمایش شوندگان پرداخته و به این نتیجه رسیده است: کسانی که به مدت پنج سال یا کمتر، از تکنیک های تمرکز (و آرامش) بهره گرفته اند از لحاظ بیولوژیکی به طور متوسط پنج سال جوان تر مانده اند و آنانی که بیش از پنج سال به این امر پرداخته اند دوازده سال جوان تر مانده اند. به عبارت دیگر، سن شناسنامه ای 60 سال معادل با سن بیولوژیکی 48 سال بوده است.(1)

درصد موفقیّت و خوشبختی کسی که در تحریک اعصاب، تشویش و نگرانی، تنش های عصبی و... به سر می برد و سلامتی روحی و روانی او در معرض خطر آسیب هایی که از عدم آرامش سرچشمه گرفته است، قرار دارد - و به علت این که عدم آرامش بر روی عقل و فکر او اثر گذارده است - کمتر است و بالعکس کسی که آرام است و در آرامش به سر می برد به علت عدم تشویش و نگرانی، عدم خستگی روحی، عدم عصبیت و همچنین به علت روابط خوب اجتماعی و سازگاری بیشتر با طبقات مختلف اجتماع، خانواده، دانشگاه و... (که نشأت گرفته از آرامش اوست) با درصد موفقیّت و خوشبختی زیادتری روبه روست.

«متأسفانه، تعدادی از ما آنچنان دلتنگ و ناراحت و «اسیر» داستان دردناک زندگیمان

ص: 219

هستیم که برای امروزمان شانسی باقی نمی ماند. اصرار و پافشاری ما در نگاه داشتن، بزرگ کردن، زنده کردن به دفعات مکرّر و بیان کردن گذشته با سوز و گداز، منبع اساسی ناراحتی و دردهاست. یعنی با به خاطر آوردن شکست ها، ناامیدی ها، سرخوردگی ها درد می کشیم و اینها چیزهایی هستند که معمولاً درباره آنها صحبت می کنیم. داستان غمناک دردهایمان بهترین و لذت بخش ترین داستان ما برای بازگو کردن است! هر بار که تعریف می کنیم، در حقیقت سر زخم ها را دوباره باز کرده و درد را زنده کرده ایم. بله، اگرچه بیان دردها برایمان لذت بخش است، اما در این مورد مرز بین لذت و شکنجه بسیار نزدیک است و خطر سقوط به پرتگاه غم و ماتم بسیار بزرگ.(1)

چرا ما آدم ها تمایل داریم از زمان حال ناراضی باشیم و به آینده مجهول چشم بدوزیم، آینده همین امروز است. همه کسانی که کار امروز را کنار گذاشته و به آینده چشم دوخته اند و نگران هستند، بی جهت نیروی خود را از بین می برند و برای خویش گرفتاری های فکری و ناراحتی های عصبی به وجود می آورند. آرامش امروز را با تصور مشکلاتی که با فردا می آیند به هم نزنیم.(2)

آری، عدم آرامش، نیرو و انرژی ما را هدر می دهد. مگر نه این است که در هنگامی که آرامش نداریم، نیرو و انرژی ما صرف تشویش، نگرانی، عصبیت، خشم، گرفتاری های فکری و عذاب های دردآور ناشی از آن می گردد. پس بیاییم با آرام شدن، نیرو و انرژی خویش را در جهت نیل به سرانجام مقصود، صرف نماییم تا به سرانجام نیک بختی فائق آییم.

«وین دایر» در این زمینه چنین می گوید:

ما در باطن صاحب همه چیز هستیم: شادمانی، رضایت خاطر و راهنمای باطن برای رسیدن به مقصود نهایی زندگی. اگر شما از آرامش و صفای درون

ص: 220

بی بهره باشید، دستتان خالی است.(1)

وین دایر در جایی دیگر درباره آرامش می گوید:

جهان با آهنگی موزون در حال گردش است. اگر ما بتوانیم به اندازه کافی از تقلا و کشمکش ها دست برداریم و آرامش را پیشه کنیم، نقش خود را در این نظم و هماهنگی باشکوه تجربه کرده ایم.

بلی، با آرام بودن و آرامش را پیشه خود کردن می توانیم در جهان هستی نقش خویش را ایفا نماییم و به موفقیّت و پیروزی برسیم.

کنفوسیوس، آرامش را پیشه مردان بزرگ می داند:

مرد بزرگ، همیشه آرام است و مرد کوچک همیشه مضطرب.

«هارولد ملچر»، آرامش را راه رسیدن به موفقیّت و خوشبختی دانسته است:

هر روز را طوری بگذران که گویی از کوهی بالا می روی. گاه گاهی نظرافکنی به اوج، موجب نزدیکی به هدف می شود. یادتان باشد که هنگام طی این مسیر، مناظر و خاطرات دلپسند را نادیده نگیرید. این راه را به آرامی، استواری و لذت بخشانه (با آرامش و استواری) ادامه دهید. رسیدن به اوج، نهایت این اوقات دلپذیر است.(2)

6 - تحکیم وضعیت شغلی

7 - بهبود وضعیت تحصیلی

8 - یکی از راه های رسیدن به موفقیّت و خوشبختی است.

9 - طول عمر

10 - سرعت عمل در انجام کارها

11 - چهره بشّاش و سرحال

12 - عدم ترس های بی مورد

13 - عدم مخامصه و دشمنی

14- طرز فکر صحیح

15 - برخورداری از عقل کامل

16 - عدم رنج و الم

17 - و...

دیروز را از امروز و امروز را از فردا جدا می کرد.

چند ماه قبل از این که برای دانشجویان دانشگاه «یال» صحبت کند. با یک کشتی بزرگ اقیانوس پیما، اقیانوس اطلس را پیمود. ناخدای این کشتی می توانست روی عرشه ایستاده و دکمه کوچکی را فشار دهد، بلافاصله صدای برهم خوردن ماشین آلات و اجزای مختلف یک کشتی به گوش می رسید و در یک آن کشتی بزرگ اقیانوس پیما به اتاق ها و قسمت های مجزا و غیرقابل نفوذ تقسیم می گردید. ویلیام آسلر چون به آن جا رسید خطاب به دانشجویان گفت: «شما هر کدام سازمانی عجیب تر از آن کشتی اقیانوس پیما هستید که برای مسافرت طولانی تری ساخته شده اید، آنچه من از شما می خواهم این است که ماشین حیات را طوری تحت اختیار خود درآورید که بتوانید دیروز و امروز را از هم تفکیک کنید و فردا را بی جهت در کار امروز دخالت ندهید تا بتوانید در این مسافرت دور و دراز بااطمینان خاطر پیش بروید.

در مراحل زندگی در آهنینی به روی گذشته...آن دیروزی که دیگر وجود ندارد، ببندید و همین طور پرده ای فولادین به روی آینده، فردایی که نیامده است بکشید. آن وقت با اطمینان خاطر، امروز را بگذرانید. گذشته را به حال خود گذارید تا در مرگ و نیستی مدفون گردد. آن دیروزی را که برای اشخاص احمق راهنمایی به طرف فنا و مرگ بوده است، به دور افکنید. چون بار مشکلات آینده بر محنت های گذشته فزونی یافت و به اضافه مسائل حاضر بر دوش کسی قرار گرفت با خود شکست و محرومیت و رنج همراه می آورد و در نتیجه قوی ترین اشخاص را نیز خُرد می کند.

آینده را با همان نیرویی که گذشته را از خود به دور افکندید از خویشتن دور کنید. آینده همین امروز است. فردایی وجود ندارد. روز رستگاری غیر از امروز نیست. همه کسانی که به آینده نگرانند بی جهت نیروی خود را از بین می برند و برای خویشتن گرفتاری های فکری و ناراحتی های عصبی به وجود می آورند.

پس پرده ای بین این دو هیولای عظیم، یعنی گذشته و آینده بکشید و امروز را از فردا جدا سازید.

ص: 224

آیا منظور دکتر آسلر این بود که هیچ قدمی برای آینده خود نباید برداریم. خیر، حتی چنین خیالی هم نبایدکرد.بلکه عقیده اش این است که بهترین وسیله تهیه مقدّماتی برای آینده، این است که کار امروز را همین امروز آن هم به طور شایسته و دلپسند انجام دهیم، زیرا این یگانه راهی است که خوشبختی ما را در آینده نیز تأمین می کند.

سر ویلیام آسلر در پایان کنفرانس خود دانشجویان را تشویق کرد که هر روز صبح خود را با این دعایی که هر روز عیسی مسیح می خواند آغاز کنند:

«خدایا! فقط نان امروز ما را بده».(1)