مشخصات کتاب

سرشناسه:ملک احمدی، علی بمان، 1331 -

عنوان و نام پدیدآور:تاریخ پیامبر و اهل بیت علیهم السلام سال اول دوره راهنمایی/ علی بمان ملک احمدی.

مشخصات نشر:قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، 1395.

مشخصات ظاهری:104، 8 ص.

فروست:پژوهشگاه بین المللی المصطفی صلی اله علیه و آله؛ 118.

شابک:90000 ریال:978-964-195-213-8

وضعیت فهرست نویسی:فاپا( چاپ سوم)

یادداشت:چاپ اول: 1389(فیپا).

یادداشت:چاپ سوم.

یادداشت:عنوان روی جلد: تاریخ پیامبر و اهل بیت علیهم السلام 1( سال اول دوره راهنمایی).

عنوان روی جلد:تاریخ پیامبر و اهل بیت علیهم السلام 1( سال اول دوره راهنمایی).

موضوع:ائمه اثناعشر -- سرگذشتنامه

موضوع:ائمه اثناعشر-- پرسش ها و پاسخ ها

موضوع:Imams (Shittes)-- Questions and answers

شناسه افزوده:جامعة المصطفی(ص) العالمیة. مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)

رده بندی کنگره:BP36/5/م77ت23 1395

رده بندی دیویی:297/95

شماره کتابشناسی ملی:2110547

ص :1

اشاره

اشاره

25 سال از عمر عبدالله گذشته بود و او می خواست همسری برای خود برگزیند.خانواده های سرشناس و دختران زیادی آرزو داشتند که این افتخار نصیب آنها بشود.عبدالمطلب،پدر عبدالله که دانشمندی بزرگ بود،در جست وجوی دختری دانا و پاکدامن برای فرزندش بود تا همتایی مناسب و هماهنگ با عبدالله باشد.

از سوی دیگر وهب, فرزند عبد مناف که از شخصیت های بزرگ مکه بود،دختری داشت به نام آمنه که در پاکدامنی و کمالات معنوی،بهترین دختر آن روزگار به شمار می رفت.او خواستگاران بسیاری داشت،اما نمی پذیرفت و به پدرش می گفت که هنوز برای ازدواج زود است.

وهب آرزو داشت که برای دخترش آمنه،شوهری مناسب و با کمالات پیدا شود،تا این که روزی به شکارگاه رفت و در آن جا عبدالله را دید.همین که نگاهش به عبدالله افتاد, خاطرات دوران نوجوانی عبدالله برایش زنده شد.گویی همین دیروز بود که پدر عبدالله که یک پسر بیشتر نداشت،نذر کرده بود که اگر خداوند به او ده پسر بدهد،یکی از آنها را در راه خدا قربانی کند.

عبدالله قربانی راه خدا

خداوند خواستۀ عبدالمطلب را برآورد و طی سالیانی،کم کم عدد پسرانش به ده نفر رسید و عبدالله آخرین آنها بود.او همه فرزندانش را به مسجدالحرام آورد و به نام فرزندانش قرعه زد تا یکی را برای قربانی انتخاب کند.سه بار این قرعه را تکرار

ص:11

پیوند مبارک

از خاطره آن روز مکه تا امروز که عبدالله جوانی رشید شده, سال ها گذشته است.نگاه وهب به عبدالله با خاطره های گذشته در هم پیچید و او را چنان مجذوب خود کرد که شیفته مقام عبدالله شد.پس به سرعت به خانه آمد و به همسرش گفت:برای دخترم آمنه همسری مناسب تر و شایسته تر از عبدالله نیست.او زیباترین و نیکوترین جوان قریش است.آمنه نیز چنین شوهری را برای خود پسندید.وهب به همسرش

ص:12

اشاره

عبدالله و آمنه زندگی مشترک خود را آغاز کردند و آمنه پس از مدتی باردار شد.در زمان بارداری آمنه،عبدالمطلب،فرزندش عبدالله را برای تجارت به شام فرستاد, اما هنگام بازگشت از شام در مدینه بیمار شد و از دنیا رفت.آمنه نمی توانست مرگ عبدالله را باور کند،بسته شدن طومار این زندگی روْیایی برایش بسیار سخت بود.روز و شب در فراق عبدالله می سوخت و تنها امیدش در زندگی،کودکی بود که در رحم داشت؛زیرا در طول دوران بارداریش بارها بشارت های آسمانی شنیده بود که به او می گفت:ای آمنه!فرزندی که در شکم داری،بهترین خلق خدا و آخرین پیامبر خداست.ماه ها گذشت و آمنه با این بشارت ها دیگر مأنوس شده بود, اما افسوس که جای عبدالله خالی بود.

سرانجام انتظار به پایان رسید و در سحرگاه جمعه, هفدهم ربیع الاول عام الفیل (1)پس از طلوع فجر و پیش از طلوع خورشید،محمد در مکه و در منزلی در نزدیک خانه خدا چشم به جهان گشود.

در هنگام ولادت محمد حوادث بسیار عجیبی روی داد؛

1.در همان بامداد تولد پیامبر صلّی الله علیه و آله،همه بت ها از جا کنده شده و سرنگون شدند.

2.کاخ پادشاهی مدائن که محل حکومت پادشاهان ایران بود(و هم اکنون در

ص:15

اشاره

محمد وقتی چشم به جهان گشود که پدرش عبدالله را از دست داده بود،اما عبدالمطلب،مهربان تر از پدر،از او سرپرستی می کرد.

در آن زمان رسم بر این بود که زنانی از اطراف مکه به شهر می آمدند تا برای شیر دادن به نوزادان اجیر شوند و از این راه معاش خود را تأمین کنند.مادران شهری ترجیح می دادند که فرزندانشان،دور از فضای شهر و در دامن طبیعت پرورش یابند.«حلیمه سعدیه»یکی از بانوان پاک سرشت مکه به همین منظور به بازار مکه آمده بود و در انتظار کسی بود تا او را برای شیردادن اجیر کند.آن روز کسی پیدا نشد و درحالی که ناامید بود و به خانه اش بازمی گشت،در بین راه،عبدالمطلب او را دید و از او خواست که فرزند نوزادش را شیر دهد.حلیمه پذیرفت و با هم به خانه رفتند.اکنون محمد صلّی الله علیه و آله،هفت روز است که از مادر خود آمنه شیر خورده و در هفتمین روز ولادتش او را عقیقه کرده و به حلیمه سپردند.حلیمه نوزاد را به خانه اش که در صحرایی دور از شهر بود برد.همین که وجود پربرکت محمد صلّی الله علیه و آله به خاندان حلیمه راه یافت،برکت و نعمت از هر سو به خانه آنان سرازیر شد.حلیمه که پستان راستش خشک شده بود و شیری نداشت و همیشه نوزادان را با پستان چپش شیر می داد, وقتی این بار طفل را در دامان گذاشت تا از پستان چپ به او شیر بدهد،محمد پستان را به دهن نمی گرفت و دائماً به طرف پستان راست متمایل می شد و این عمل را آن قدر تکرار کرد تا آن که حلیمه با خود گفت:پستان راستم را در دهان او بگذارم تا بداند که شیر ندارد؛اما در کمال ناباوری وقتی پستان راست خود را در دهان او گذاشت, دید که از آن شیر جاری شد.این اولین و آخرین کرامت از محمد صلّی الله علیه و آله نبود و تا زمانی که

ص:18

4-در فراق مادر

محبت پیامبر به خواهر رضاعی

غزوۀ حنین یکی از جنگ هایی است که در صدر اسلام و با فرماندهی پیامبر میان سپاه اسلام و کفار مکه واقع شد.در این جنگ که به پیروزی کامل مسلمانان انجامید،تعداد زیادی از مکیان به اسارت سپاه اسلام درآمدند.از آن جمله«شیماء»دختر حلیمه(خواهر رضایی حضرت محمد صلّی الله علیه و آله)با جمعی از اقوامش به اسارت سپاه اسلام در آمدند.پیامبر اسلام هنگامی که شیماء را در میان اسیران دید, به یاد محبت های او و مادرش در دوران شیرخوارگی،احترام بسیاری به شیماء کرد و از جای خود برخاست و عبای خود را بر زمین پهن کرد و شیماء را روی آن نشانید و با مهربانی خاصی از او

ص:21

اشاره

گفتیم که محمد, پدرش عبدالله را پیش از آن که دیده به جهان گشاید, از دست داده بود و مادرش را در سن هفت سالگی هنگام بازگشت از مدینه, در منطقه ای به نام«ابواء»از دست داد.پس از آن محمد با کوله باری از غم و اندوه به همراه پرستارش«اُم ایمن»به مکه بازگشت و ام اَیمن محمد را به پدربزرگش عبدالمطلب سپرد.اما عبدالمطلب که دوران پیری خود را می گذراند،بیشتر اوقات بیمار و در بستر آرمیده بود.محمد پس از فوت مادر تنها پناهگاهش وجود پدربزرگ مهربانش بود.او محمد را بیش از فرزندان خود دوست می داشت و همۀ آنها را به مراقبت از محمد سفارش می کرد و به آنها می گفت که محمد را از نشستن در کنار او و بر جایگاهی که برای عبدالمطلب در کنار کعبه قرار می دادند،باز ندارند و او را با محبت بر دوش خود می نشاند و هفت دور گرداگرد کعبه طواف می داد و در طواف،به بت های«لات»و«عُزّی»نزدیک نمی کرد،چون می دانست که او از بت ها نفرت دارد.

به ام أیمن که پرستاری او را بر عهده داشت می گفت:از این فرزندم به خوبی مواظبت کن؛زیرا او آیندۀ درخشانی دارد و اهل کتاب(یهودیان و مسیحیان)نام و نشان او را در کتب دینی خود خوانده اند و می دانند که او پیامبر این امت است.

محمد در سرپرستی ابوطالب

روزهایی که محمد در سایه مهربانی های پدربزرگش به سر می برد, بیش از یک سال نکشید و دست قضا چنین تقدیر کرده بود که محمد دوّمین پناهگاه گرم و مهربان خود را هم از دست بدهد.عبدالمطلب ساعات آخر زندگانی خود را در بسترش می گذراند

ص:24

اشاره

عبدالمطلب آخرین لحظات زندگی را بر تختی که روی آن آرمیده بود می گذراند.مردم گرداگرد بستر او حلقه زده بودند و برای او اشک می ریختند.محمد از تخت بالا رفت و در کنار جدش نشست و به سینۀ او تکیه کرد.چشمان سیاهش غرق در اشک بود.ابولهب با دیدن این رفتار محمد،نگاه خشم آلودی به او کرد و سپس پنجه در موهای سر محمد انداخت و با یک تکان او را از جا کند و با خشونت از تخت پایین کشید.عبدالمطلب خشمگین شد و با اندک رمقی که در صدایش مانده بود, با تندی گفت:بس کن ای ابولهب!آیا از دشمنیت نسبت به محمد دست بر نمی داری؟!چرا فرزند مرا از من دور می کنی؟!بگذار محمد پیش من باشد.به خدا قسم من در کنار او احساس آرامش می کنم.

عبدالمطلب در روز دهم ربیع الاول, و در سال هشتم عام الفیل در حالی جان به جان آفرین تسلیم کرد که محمد سر بر سینۀ جدّش داشت.

ام أیمن می گوید:در تشییع عبدالمطلب،محمد را دیدم که در پی جنازه جدش می رفت و می گریست.پیکر او را در قبرستان حجون،در نزدیکی مسجدالحرام،به خاک سپردند.

محمد در خانه ابوطالب

محمد پس از تدفین جدش, دست در دست عمویش ابوطالب،غمگین به سوی خانه بازمی گشت،اما نه خانۀ جدش،بلکه خانۀ عمویش.فاطمه, همسر عمویش, دختر اسد به استقبال آنها آمد.ابوطالب به همسرش گفت:

ص:27

اشاره

شهر شام(پایتخت سوریه کنونی)از شهرهایی بود که با مکه رابطۀ تجاری داشت و ابوطالب عموی پیامبر تصمیم گرفت تا با کاروان تجارتی بازرگانان قریش برای تجارت به شام برود.در این زمان که محمد صلّی الله علیه و آله نوجوانی دوازده ساله بود, هنگام حرکت عمویش بسیار دلگیر شد؛زیرا محمد یتیم بود و تنها پناهگاه او عمویش بود.ازاین رو نزد عمو آمد و گفت:عمو جان مرا به که می سپاری؟

ابوطالب دریافت که دوری او برای محمد دشوار است؛پس محمد را با خود همراه کرد.

محمد به همراه کاروان تجارتی ابوطالب،در کنار سایر کاروان ها به سوی شام حرکت کرد.هنگامی که کاروان به سرزمین بُصریَ رسید.در آن جا راهبی به نام«بُحَیرا»می زیست که سال ها در عبادتگاه خود مشغول عبادت بود و بارها کاروان های تجارتی قریش از آن جا عبور کرده بودند و او به آنها توجهی نکرده بود, اما این بار،از دور کاروانی را دید که همواره ابری بالای سرشان در حرکت بود.ازاین رو دریافت که این کاروان حتماً مورد لطف ویژۀ پروردگار است.پس به سرعت غذایی آماده کرد و هنگامی که کاروانیان به نزدیک عبادتکده او رسیدند, آنان را برای غذا دعوت کرد.

محمد در صومعۀ بُحَیرا

کاروانیان اردو زدند و دعوت راهب را پذیرفتند و به عبادتکده(صومعه)او آمدند،اما راهب با کمال تعجب دید ابری که بالای سر کاروانیان بود, هنوز بالای اردوگاه است.اندیشید شاید کسی که ابر به خاطر او بالای سر کاروان حرکت می کرد،در اردوگاه باقی

ص:30

اشاره

محمد صلّی الله علیه و آله پس از مراجعت از سفر تجارتی شام, همواره در مکه با صدق و صفا زندگی می کرد, اما بیکاری را دوست نمی داشت؛لذا ابوطالب او را در کارهای خود شرکت می داد.در آن زمان یکی از کارهای رایج،دامداری بود و محمد به چوپانی علاقه داشت.او مدتی گوسفندان مردم را به صحرا می برد و می چرانید.شغل چوپانی در مقایسه با شغل تجارت،بسیار پایین تر بود, اما محمد نه تنها این کار را برای خود ننگ و کوچک نمی شمرد, بلکه با این شغل توانست هر روز از جامعه بت پرست و فاسد آن روز مکه دوری گزیند و آثار قدرت خدا را در کوه و دشت و بیابان و آسمان و مناظر طبیعی،بیشتر ملاحظه کرده و گامی به محبوب خود نزدیک تر شود.

او به این شغل افتخار می کرد و بعدها که به رسالت برگزیده شد, فرمود:خداوند هیچ پیامبری را نفرستاد, مگر آن که مدتی از عمرش را به چوپانی گذراند.

محمد امین

در آن روزگار بیشتر چوپان ها امین نبودند و گاهی از شیر گوسفندان مردم استفاده می کردند یا گوسفندی را می کشتند و از گوشتش می خوردند و بعد به دروغ به صاحبش می گفتند گرگ آنرا خورده،ولی در مدتی که محمد صلّی الله علیه و آله چوپانی مکیان را بر عهده گرفت, در کمال امانت گوسفندان مردم را به چرا می برد و آنها را سالم و با پستان های پر از شیر به صاحبانش تحویل می داد.آن قدر این کار او در میان مردم مشهور شد که به او لقب«امین»دادند.ویژگی های نیک اخلاقی او فقط در امانت

ص:33

اشاره

خدیجه دختر خویلد،از خاندان قریش،بانویی بسیار پاکدامن و محترم بود.او قبلاً دو بار ازدواج کرده بود و هر دوبار شوهرانش از دنیا رفته بودند و از شوهرانش اموال زیادی را به ارث برده بود.خدیجه با این اموال و با به کارگیری کارگزارانی مشغول تجارت شده بود و کم کم ثروت و دارایی او از حساب گذشت؛به طوری که بیشتر کاروان هایی که در راه های تجارت طائف،شام و یمن در حرکت بودند, از آن خدیجه بود.خدیجه عمویی به نام«ورقة بن نوفل»داشت که از کشیشان مسیحی بود و همه کتب آسمانی را خوانده بود و از پیش از بعثت بر اساس بشارت های کتب الهی در انتظار پیامبر اسلام بود.او نشانه های پیامبری را در وجود محمد صلّی الله علیه و آله دیده بود و خدیجه هم از سخنان عمویش به این حقیقت پی برده بود.خدیجه گذشته از معلوماتی که عمویش در اختیار او گذاشته بود،خود،محمد را به سفر تجارتی شام فرستاده و امانت داری و صداقت او را دیده بود؛ازاین رو مجذوب پیامبر شد.خدیجه هر چند یک بانوی 40 ساله بود, اما خواستگاران بسیاری داشت, اما او هیچ یک را نمی پذیرفت.خدیجه برخلاف رسم آن روزگار،به محمد که در سن 25 سالگی بود،پیشنهاد ازدواج داد.محمد،عمویش ابوطالب را در جریان گذاشت و پس از آن ابوطالب وسایل ازدواج محمد صلّی الله علیه و آله با خدیجه را فراهم کرد و این ازدواج مقدس انجام شد.

ص:36

اشاره

حاصل ازدواج پیامبر با حضرت خدیجه شش فرزند بود که دو نفر از آنها به نام های«قاسم»و«عبدالله»در طفولیت از دنیا رفتند.اولی پیش از بعثت و دومی پس از بعثت و اسامی دختران پیامبر عبارتند از:«رقیه»،«ام کلثوم»،«زینب»و«فاطمه»که همۀ آنها به جز فاطمۀ زهرا پیش از رحلت پیامبر از دنیا رفته بودند.پیامبر پس از وفات حضرت خدیجه و در زمانی که به 50 سالگی رسیده بود, با همسرانی دیگر ازدواج کرد, اما تنها از یک نفر از آنها به نام«ماریه قبطیه»در سال هشتم هجری دارای فرزند شد که نام او را«ابراهیم»گذاشتند.پیامبر صلّی الله علیه و آله به ابراهیم بسیار علاقه داشت, اما ابراهیم در سال دهم هجری در حالی که یک سال و ده ماه و چند روز از عمرش گذشته بود،جان سپرد.

پیامبر صلّی الله علیه و آله در مرگ ابراهیم گریست.شخصی به آن حضرت عرض کرد:تو ما را از گریه نهی می کنی, ولی خودت گریه می کنی؟!پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود:این گریه نیست؛بلکه رحم و مهربانی است و کسی که رحم نکند،رحمت الهی شامل حال او نمی شود.منظور پیامبر این بود که گریه ای که جنبه اعتراض و عدم رضایت به قضای الهی داشته باشد جایز نمی باشد, اما گریه ای که از عاطفه و مهربانی سرچشمه می گیرد, نشانۀ رقت قلب است و اشکالی ندارد.پیامبر،پس از آن که پیکر فرزندش ابراهیم را به خاک سپرد،چشمانش پر از اشک شد و فرمود:دل غمگین می شود و اشک جاری می گردد،اما سخنی که موجب خشم خدا شود, نمی گویم.

ص:39

مبارزه پیامبر با خرافات

از قضا درست همان روزی که ابراهیم از دنیا رفت،خورشید گرفت و مردم گفتند:خورشید نیز در مرگ ابراهیم غمگین شد و این نشانۀ عظمت پیامبر است.پیامبر پس از شنیدن این سخن فوراً مردم را به مسجد دعوت کرد و بالای منبر رفت و فرمود:«ای مردم!خورشید و ماه نشانه ای از نشانه های خداوند هست و هر کدام به امر خداوند در مسیر خود ادامه حرکت می دهند و هرگز،به خاطر مرگ کسی گرفته نمی شوند.هر وقت خورشید یا ماه گرفت،نماز آیات بخوانید».

پیامبر صلّی الله علیه و آله از منبر پایین آمد و با مردم نماز آیات را با جماعت خواند و بعد به علی علیه السّلام فرمود:پیکر فرزندم ابراهیم را برای دفن آماده کن.علی علیه السّلام او را غسل داد و کفن کرد و سپس حاضران،او را دفن کردند.

هنگام دفن جنازۀ ابراهیم،حضرت علی علیه السّلام داخل قبر شد.بعضی از حاضران گفتند:پس وارد شدن انسان به داخل قبر فرزندش حرام است!پیامبر به آنها فرمود:ورود پدر به قبر فرزندش حرام نیست.این که من وارد قبر فرزندم نشدم, به این علت بود که مبادا هنگام باز کردن بند کفن فرزندم،چشمم به او بیفتد و بی تاب گردم و در نتیجه پاداشم را در نزد خداوند از دست بدهم.

ص:40

اشاره

در دوران جاهلیت جنگ های بسیاری بر سر مسائل بی ارزش اتفاق می افتاد.در این جنگ ها،آنان که پیروز می شدند،مردان قبیله مغلوب را می کشتند و زنان و فرزندانشان را به اسارت می گرفتند.البته اسیر کردن دیگران فقط در جنگ ها نبود؛بلکه گاهی یک قبیله به قبیله دیگر شبیخون می زد و اموالشان را غارت و زنان و فرزندان آنان را به اسارت می گرفت،اسیران،بردگان قبیله پیروز می شدند و آنان را به بیگاری می کشیدند یا به عنوان برده در بازار شهرهای دیگر می فروختند و گاهی آنان را در زیر شدیدترین شکنجه ها به کارهای سخت مجبور می کردند و غذای مناسبی به آنان نمی دادند و لباس درستی بر تنشان نمی کردند.

کودک 8 یا 9 ساله ای به نام«زید»پسر حارثه به همراه مادرش در نزدیکی های مرز شام به دیدار اقوام مادرش رفته بود؛اما شبانه به فامیل و بستگان مادرش حمله کردند و آنان را غارت نمودند و زنان و فرزندانشان را به اسارت گرفتند.زید هم که به دیدار مادر بزرگش آمده بود اسیر شد و بعدها این اسرا را برای فروش به مکه آوردند.«حکیم بن حزام»برادرزاده خدیجه چندین غلام خرید که در میان آنان کودکی 9-8 ساله به نام زید بود.حکیم بن حزام به عمه اش گفت تعدادی برده خریده ام؛بیا و هر کدام را می خواهی انتخاب کن.خدیجه نگاهی به تک تک بردگان انداخت تا این که چشمش به کودکی 9-8 ساله افتاد.پسرک،غمزده و در گوشه ای مات و مبهوت به اطراف می نگریست.دل خدیجه به حال او سوخت.او را انتخاب کرد و به خانه برد و سپس به شوهر گرامیش محمد امین بخشید.

ص:42

اشاره

محمد امین،35 ساله بود که در مکه حادثه هولناکی رخ داد.باران شدیدی بارید و با جریان سیلی بزرگ،سنگ و گل و لای را از کوه های اطراف مکه به داخل خانه خدا سرازیر کرد و بخشی از دیوارهای کعبه را ویران کرد.سیل فرو نشست, اما مسجدالحرام انباشته از گل و سنگ شده بود و خانه هایی ویران،و دیوارهایی فرو ریخته از خود به جا گذاشت.طوایف مختلفی که سرپرستی کارهای خانه خدا در دست آنان بود،پس از ساخت و ساز خانه های خود،کارهای بازسازی کعبه را بین خود تقسیم کردند.دیوارهای کعبه بالا رفت تا به محلی رسید که می بایست سنگ بهشتی«حجرالاسود»در آن جا نصب می شد.نصب این سنگ توسط هر کس انجام می شد افتخار بزرگی برای او در تاریخ به ثبت می رسید؛زیرا این سنگ،سنگی بهشتی بود که از بهشت برای حضرت آدم علیه السّلام آورده شده بود و او آنرا با احترام به مکه آورده و در گوشه ساختمان کعبه(در محلی که اکنون نیز نصب شده)نصب کرده بود.این سنگ در میان همه اقوامی که به مکه می آمدند و خانه خدا را زیارت می کردند, از جایگاهی خاص و احترامی بالا برخوردار بود.

محمد،امین مردم

در این هنگام،میان طوایف مکه کشمکش و اختلافی روی داد؛زیرا هر طایفه می خواست افتخار نصب و جای دادن حجرالاسود را در دیوار خانۀ کعبه نصیب خود کند.اختلاف بالا گرفت و آتش تعصبات جاهلی شعله ور شد.طایفه«بنی

ص:45

اشاره

جهل, یعنی نادانی و منظور از«عصر جاهلیت»بخشی از تاریخ عرب است که تصمیمات و کارها و جنگ های آنان در آن تاریخ بر اساس هیچ دلیل و منطق عقلی استوار نبود.در این درس به نمونه هایی از آن اشاره می شود:

1.«مُنذر بن امرء القیس»که رئیس قبیله اش بود, اعلان کرده بود که هر کس از قبیله مخالفش یعنی قبیله«بَکربن وائل»از او اطاعت کند, جانش محفوظ است؛اما به سخن او اعتنا نکردند.او هم سوگند یاد کرد که اگر بر آنها دست یافت, آن قدر بر فراز کوهی از آنان بکشد تا خون آنان به پای کوه برسد.سپس لشکرکشی کرد و جنگ سختی در گرفت و قبیله بکر شکست خورد و گروهی از آنان اسیر شدند.منذر دستور داد اسیران را به بالای کوه ببرند و یکی را پس از دیگری گردن بزنند تا خون آنان به پای کوه برسد؛ولی هر چه می کشتند خون آنها در خاک فرو می رفت.به منذر گفتند:اگر همۀ افراد قبیلۀ بکر را هم بکشی،خون آنان به پای کوه نمی رسد؛گفت:باید به سوگند خود وفا کنم!به او پیشنهاد کردند که برای ادای سوگندش آب بر روی خون ها بریز تا شاید خون به پای کوه برسد.او به سختی این پیشنهاد را پذیرفت و وقتی خونابه به پای کوه رسید, او دست از کشتن برداشت.

در تاریخ جاهلیت آورده اند که 1700 جنگ میان قبایل عرب روی داد که علت آن چیزی جز نادانی و تعصب و ریاست طلبی نبود.بعضی از این جنگ ها مانند جنگ بین

ص:49

اشاره

در زمان جاهلیت بت پرستی،به اوج خود رسیده بود.هر دسته ای برای خود بتی داشت و آن را به گونه ای می پرستید.شماره بت ها به 16 هزار رسیده بود که 360 عدد از آنها،بت های معروف بودند و 9 بت از میان همۀ آنها بت های بزرگ و معروف بودند که از جملۀ آنها بت های«لات»و«منات»و«عُزّی»را می توان نام برد.

این بت ها از مواد مختلفی مانند چوب،فلز،سنگ یا عاج ساخته شده بودند.گاهی هم بت هایی از مواد خوراکی مانند خرما ساخته می شد که در وقت احتیاج آنها را می خوردند.

در پیش بت های بزرگ گاو و گوسفند و شتر قربانی می کردند و به دور آنها می گشتند داخل کعبه را پر از بت کرده بودند و به قصد پرستش آنها،اطراف کعبه طواف می کردند!

خرافات در جاهلیت

الف)تعدادی از سودجویان مکه چنین شایع کرده بودند که هر کس می خواهد به طواف کعبه برود،باید با لباسی طواف کند که از مکه خریده باشد.بنابراین تعدادی مردم که پول خرید لباس نداشتند،بدون هیچ گونه لباسی به طواف کعبه می پرداختند و در حین طواف،کف می زدند و سوت می کشیدند و اسم آنرا عبادت می گذاشتند.

ب)وقتی از بیماری«وبا»یا«دیو»می ترسیدند،در برابر دروازه روستا،ده بار صدای الاغ سر می دادند و گاهی با آویختن استخوان روباه به گردن خود, این کار را انجام می دادند.

ج)معتقد بودند زنی که بچه اش زنده نمی ماند،اگر هفت بار،بر کشته مرد بزرگی قدم بگذارد بچه او باقی می ماند.

ص:52

اشاره

کوه بلند«حِرا»که آن را«جبل النّور»نیز می نامند, در شش کیلومتری شمال شرقی مکه واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا 200 متر است.شهر مکه شهری کوهستانی است که در دامنه کوه حرا واقع شده و غار حِرا در پنجاه متری قله این کوه قرار دارد.این غار از دو تخته سنگ بزرگ که به یک دیگر تکیه داده اند, تشکیل شده است.وقتی انسان از دهانه ورودی این غار داخل می شود, از دهانه دیگر غار که در فاصله چند متری آن قرار دارد،خانه خدا به خوبی دیده می شود.بلندی این غار به اندازه قد یک انسان میانه متوسط بوده و عرض آن در سطح زمین به قدری کم است که یک نفر به زحمت می تواند در آن بخوابد.

حضرت محمد صلّی الله علیه و آله پیش از بعثت،هر ماه چند روزی و در هر سال, همه ماه رمضان را در این غار مشغول عبادت خداوند بود و آثار عظمت خدا را در عظمت مخلوقاتش و از فراز این کوه مشاهده می کرد.

امام هادی علیه السّلام فرمودند:«پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله پس از سفر تجارتی به شام،و صدقه دادن آن چه خداوند در این سفر روزی او کرده بود،هر روز بامداد بر فراز کوه حرا می رفت و در بالای قله های آن آثار رحمت خدا و شگفتی های آفرینش او را تماشا می کرد و از تماشای دریا و صحرا و آسمان ها تحت تأثیر عظمت خدا قرار گرفته و خدا را آن گونه که شایسته اوست عبادت می کرد».

آغاز پیامبری در کوه حرا

چهل سال از عمر پیامبر می گذشت و ایشان به عادت همیشگی که هر ماه چند روز را در غار حرا مشغول عبادت بود،در 27 ماه رجب آن سال هم بر فراز جبل النور به

ص:55

اشاره

پیامبر صلّی الله علیه و آله از این که قبیله قریش او را تکذیب کنند, در اندیشه بود و بیم داشت که به او نسبت دیوانگی داده یا بگویند شیطان بر او مسلط شد؛حال آن که منفورترین چیزها در نزد او شیطان و گفتار و کردار دیوانگان بود.ازاین رو خداوند اراده کرد که این افکار را از ذهن پیامبر بزداید؛لذا،کوه و سنگ را به زبان آورد کرد و هرگاه پیامبر بر آنها عبور می کرد او را چنین ندا می دادند که:

«السّلامُ عَلَیکَ یامُحَمَد،السَّلامُ عَلَیکَ یا وَلِیَّ اللهِ،السَّلامُ عَلَیکَ یا رَسُول اللهِ»؛بشارت باد تو را که خداوند بزرگ تو را بر همه انسان های گذشته و آینده برتری داده است.از کلام قریش که تو را دیوانه بخوانند غمگین مباش؛زیرا که انسان برتر،کسی است که خدا او را برتری دهد.

اعلان پیامبری

پیامبر وقتی به پایین کوه رسید که هوا روشن شده بود.طبق معمول به مسجدالحرام رفت و کعبه را طواف کرد و به سوی خانه روان شد.خدیجه که بیدار و منتظر بود, به استقبال محمد شتافت و با دیدن پیامبر گفت:این چه نوری است که بر چهره شما مشاهده می کنم؟!پیامبر فرمود:خدیجه جان!جبرئیل بر من نازل شده و پیام خدا را آورد که دعوت به سوی خدا را آغاز کن و به مردم فرمان ده که بگویند:«لا اله الا الله محمد رسول الله»تو هم بگو:«لا اله الا الله محمد رسول الله».خدیجه درحالی که اشک در چشمانش حلقه زده بود گفت:یا رسول الله!سال هاست که من چنین روزی را انتظار می کشم و آن گاه گفت:«به یگانگی خداوند و این که محمد فرستاده اوست گواهی می دهم».

ص:58

اشاره

مکه و اطراف آن در لجن زار خرافات و بت پرستی و فساد و آدم کشی غرق بود.ظلمت جهل سراسر آن را فرا گرفته بود و دعوت آشکار مردم به سوی اسلام ممکن نبود.بلکه نیاز به هسته ای مرکزی و گروهی قوی از یاران فداکار و مؤمنان اولیه داشت.ازاین رو پیامبر صلّی الله علیه و آله مدت سه سال به طور مخفیانه با برخی افراد تماس می گرفت و آنها را به اسلام دعوت می کرد.همان طور که قبلاً بیان شد نخستین کس از زنان که به اسلام ایمان آورد, حضرت خدیجه و نخستین کس از مردان علی بن ابی طالب بود؛زیرا او سال ها در خانۀ رسول الله زندگی می کرد و زیر نظر او پرورش یافته بود و در کوه و صحرا با او بود و هنگامی که در کوه حِرا مشغول عبادت بود, این نوجوان هوشمند،برای او آب و غذا می برد.

بنابراین عطر رسالت را از سال ها پیش دریافته بود و به محض مبعوث شدن آن حضرت،به پیامبری ایشان ایمان آورد.در این سه سال, پیامبر در غارها و پشت کوه ها و دور از چشم مردم با علی بن ابی طالب و خدیجه نماز جماعت می خواندند.

سفارش ابوطالب

روزی ابوطالب پیامبر را در یکی از مخفیگاه ها دید که علی و خدیجه به او اقتدا کرده بودند و نماز می خواندند.ابوطالب از پیامبر پرسید:ای برادرزاده!این چه دینی است که شما به آن معتقد هستید؟پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند:«این دین خدا و فرشتگان و رسولان خدا و دین ابراهیم است».ابوطالب خوشحال شد و به علی فرمود:همراه پسرعمویت محمد باش که به وسیله او از هر بلا محفوظ می مانی.

ص:61

اشاره

ابوذر،پنجمین نفری بود که به اسلام ایمان آورد.ابوذر داستان ایمان آوردن خود را چنین نقل می کند:

بتی داشتم که صبح و شام آن را سجده می کردم.روزی مقداری شیر دوشیدم و در نزد بت نهادم،چند قدم دورتر نرفته بودم که سگی از راه رسید و شیر را نوشید و سپس پای خود را بلند کرد و بر بت ادرار کرد.همین حادثه مرا بیدار کرد که بت پرستی کار بیهوده ایست،با خود گفتم از قطعه سنگی که سگی بر آن بول می کند،کاری ساخته نیست و این سنگ شرافت و ارزشی ندارد.همان زمان شنیده بودم که کسی در مکه به پیامبری برگزیده شده است؛لذا بار سفر را بستم و با شتری تیزرو به مکه آمدم.آن جا غریب بودم و کسی را نمی شناختم و جرأت نداشتم از کسی سؤالی بپرسم.یکی دو شب را در مسجدالحرام ماندم تا گشایشی در کارم ایجاد شود.در انتظار به سر می بردم که نوجوان خوش سیمایی به سویم آمد و به من فهماند که برخیزم و با او بروم.او به من گفت:اگر در بین راه به دشمنان پیامبر برخوردم،خود را به کاری مشغول می کنم و تو به راه خود ادامه بده تا نفهمند تو همراه من می آیی.به هر منزلی که وارد شدم تو هم وارد شو.صبح زود بود که در پی آن نوجوان خوش سیما حرکت کردم و وارد خانه ای شدم.مردی به استقبالم آمد و خوش آمد گفت که کسی را در زیبایی و عظمت مثل او ندیده بودم.پیش رویش نشستم.برایم قرآن خواند و سخنانی گفت.قلبم به صداقت گفتارش گواهی داد و سرود ایمان سر داد:«لا اله الا الله،محمد رسول الله».

ص:64

اشاره

«ارقم»از ثروتمندان قریش بود که مخفیانه با پیامبر تماس گرفت و مسلمان شد.وی خانه ای در بالای کوه صفا داشت.کوه های صفا و مروه دو کوه معروف در نزدیکی مسجدالحرام هستند که بخشی از اعمال حج مسلمانان در بین این دو کوه انجام می شود.افرادی که مسلمان شده بودند, در یکی از دره های کوه های اطراف خانۀ خدا،با پیامبر نماز جماعت می خواندند.مشرکان از مسلمان شدن عده ای آگاه شدند و در یکی از روزها با چند نفر از مسلمانان برخورد شدید کرده و«سعد وقاص»که در آن وقت کافر بود،استخوان شتری را بر سر مسلمانی زد؛به طوری که از سر و صورت او خون جاری شد.پس از آن, به پیشنهاد ارقم،پیامبر و کسانی که به او ایمان آورده بودند به خانه اش رفتند و آن جا را پناهگاه خود قرار دادند و برای حفظ جان خود از آن جا بیرون نمی آمدند.پیامبر حدود یک ماه در آن جا ماند وقتی عدد مسلمانان به چهل نفر رسید،از آن جا خارج شد.آخرین نفری که در آن جا مسلمان شد،عمر بن خطاب بود و ماجرای آن چنین است که مسلمانان دور پیامبر را گرفته بودند،ناگهان صدای در شنیدند.یکی از مسلمانان پشت در آمد و از شکاف در نگاه کرد و با نگرانی نزد پیامبر بازگشت و گفت:کوبنده در،عمر بن خطاب است که شمشیری نیز بر کمر دارد.در این هنگام حمزه, فرزند عبدالمطلب و عموی پیامبر،بلند شد و سکوت خانه را در هم شکست و به مسلمانان گفت:در را باز کنید تا داخل شود.اگر با هدف پاک به سوی ما آمده،با آغوش باز از او استقبال می کنیم و اگر قصد بدی دارد, او را با شمشیر خودش می کشیم».

ص:67

اشاره

پس از آن که رسول خدا دعوت خویش را در یک جلسۀ رسمی به طور آشکار بیان کرد،در هر موقعیتی که می یافت و هر جمعیتی را که می دید, آنان را به خدای یگانه دعوت می کرد.در بازار عُکاظ که انبوه جمعیت از همه جا می آمدند و به خرید و فروش مشغول بودند،راه می رفت و با صدای بلند می گفت:بگویید«لا اله الا الله»تا رستگار شوید.

شخصی به نام طارق می گوید:روزی در بازار«ذی المجار»بودیم؛جوانی را دیدیم که می گوید:ای مردم بگویید«لا اله الا الله»تا رستگار شوید.ناگاه مردی را پشت سر این جوان دیدم که به طرف او سنگ می انداخت.به طوری که از پاهای آن جوان بر اثر اصابت سنگ،خون جاری شد و آن مرد می گفت:ای مردم!این جوان دروغ گوست, سخنش را باور نکنید.پرسیدم:این جوان و آن مرد کیست؟گفتند این جوان, محمد است که مردم را به یکتایی خدا دعوت می کند و آن مرد, عمویش ابولهب است که می پندارد او دروغ گوست.

آزاردهندگان،پیامبر را حتی در خانه اش آسوده نمی گذاشتند و خانه اش را از بالای دیوار به هنگام تلاوت قرآن سنگ باران می کردند یا بر در خانه اش خار و خاشاک و زباله می ریختند.

خدیجه،گاه می دید که شب هنگام،زنی خار و خاشاک در بغل گرفته و دزدانه راه می رود و آن چه را در بغل دارد،بر در خانه رسول الله صلّی الله علیه و آله می ریزد و می گریزد.این زن کسی جز«اُم جمیل»همسر ابولهب نبود.آزار خاندان ابولهب چنان بالا گرفت که خدای متعال آنان را در سورۀ«مَسَد»چنین سرزنش کرد:

ص:70

اشاره

در همان سال سوم بعثت, پیامبر صلّی الله علیه و آله از سوی خداوند چنین فرمانی دریافت کرد:«خویشان نزدیک خود را بیم ده و آنان را به اسلام دعوت کن».در پی دریافت این فرمان،پیامبر،همه فرزندان عبدالمطلب یعنی عموها و عموزادگان را به خانه ابوطالب دعوت کرد و به علی علیه السّلام که در آن زمان نوجوانی سیزده ساله بود دستور داد تا برای ایشان غذایی با گوشت ران گوسفند و 750 گرم گندم،تهیه کرده و با سه کیلو شیر نزد آنها بیاورد.این غذا در روزگار عرب جاهلی برای یک نفر هم کم بود.هنگام مهمانی فرا رسید و مهمانان ده نفر ده نفر وارد می شدند.گروه اول که وارد شدند،چون غذا را دیدند خندیدند و گفتند ای محمد!این غذا برای یک نفر هم کفایت نمی کند!پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود:نام خدا را ببرید و مشغول خوردن شوید.دعوت شدگان گروه گروه می آمدند و می خوردند و سیر می شدند.سپس پیامبر ظرف شیر را به آنها داد و گفت:به نام خدا بیاشامید و همه از آن شیر نوشیدند و سیراب شدند و این معجزه ای برای اثبات راستی دعوت پیامبر بود؛اما ابولهب گفت:محمد شما را سحر کرده است.پیامبر صلّی الله علیه و آله،برای انجام فرمان الهی به پا خاست و چنین سخن گفت:

«خدا را ستایش می کنم و از او یاری می طلبم و به او ایمان می آورم و بر او توکل می کنم و گواهی می دهم که جز او معبودی نیست.او یگانه است و شریکی ندارد.ای خویشان من!بدانید که پیشرو،به اهلش دروغ نمی گوید؛قسم به خدایی که جز او معبودی نیست, من رسول خدا به سوی شما خصوصاً و به سوی همه مردم هستم.قسم به خدا همان گونه که می خوابید, می میرید و همان گونه که بیدار می شوید, برانگیخته

ص:73

اشاره

روزهای اولی بود که دعوت به اسلام آشکار شده بود.پیامبر صلّی الله علیه و آله در حالی که لباس مرتب و پاکیزه پوشیده بود،طبق معمول برای عبادت و دعوت مردم به اسلام،کنار خانه خدا آمد.مشرکان کینه توز،شکمبه شتری را برداشته و آن گاه که پیامبر در سجده بود, بر سر او افکندند.پیامبر نزد عمویش آمد و به او گفت:عموجان!ارزش و موقعیت مرا در نزد خود چگونه می بینی؟ابوطالب گفت:ای برادرزاده!مگر چه شده؟پیامبر ماجرای گستاخی و بی ادبی مشرکان و آزار آنان را بیان کرد.ابوطالب برادرش حمزه را طلبید و شمشیر به دست گرفت و به حمزه فرمود:شکمبه را بردار؛آن گاه ابوطالب به اتفاق حمزه و پیامبر صلّی الله علیه و آله نزد مشرکان که در کنار کعبه نشسته بودند آمدند.مشرکان آثار خشم را بر چهره ابوطالب دیدند.ابوطالب به حمزه گفت:شکمبه را بر سبیل همه این مشرکان بمال،و حمزه با جرأت تمام سبیل یک یک آنان را با شکمبه آلوده کرد.آن گاه ابوطالب رو به پیامبر کرد و گفت:این است ارزش و موقعیت تو در نزد ما.

روزی پیامبر بر سنگ های کوه صفا نشسته بود و خانه خدا را نظاره می کرد.ابوجهل نزد او آمد و تا آن جا که می توانست به پیامبر صلّی الله علیه و آله دشنام داد و ناسزا گفت و اهانت کرد.چند تن از مسلمانان که شاهد این گستاخی بودند،خواستند که با ابوجهل برخورد کنند, اما پیامبر اجازه نداد؛زیرا در آن زمان پیامبر صلّی الله علیه و آله مأمور به مدارا بود.هنگام عصر فرا رسید،حمزه عموی پیامبر درحالی که سوار بر اسب بود،با نشاط و شادمانی از شکار باز می گشت.شخصی خود را دوان دوان به او رساند و جریان گستاخی ابوجهل را با ناراحتی به حمزه گفت.

ص:77

یاسر و سمیه

«سمیه»کنیز رئیس قبیلۀ بنی مخزوم بود.او زندگی سخت و مشقت باری داشت و در سنین جوانی به دستور صاحبش با شخصی به نام«یاسر»ازدواج کرده و دارای فرزندانی شده بود.نام یکی از فرزندانش«عمار»است که در همان سال ولادت حضرت محمد صلّی الله علیه و آله یعنی سال عام الفیل به دنیا آمد.ابوجهل که لجاجت و دشمنی شدیدی با پیامبر و مسلمانان داشت, جانشین رئیس همین قبیله بود او که از قبیله«بنی امیه»بود می گفت:

«می دانم آن چه محمد می گوید راست و حق است،اما ما در همه کارها با طایفه بنی هاشم برابری داشتیم و شانه به شانه هم پیش می رفتیم تا این که از میان آنان پیامبری برخاست.حالا چگونه می توانیم با آنان رقابت کنیم؟چگونه می توانیم بپذیریم که از بنی هاشم عقب افتاده ایم؟نه, من هرگز به محمد ایمان نمی آورم و او را تصدیق نمی کنم».

هنگامی که خاندان یاسر(یاسر،سمیه،عمار و عبدالله)اسلام خود را آشکار ساختند, قبیله بنی مخزوم بسیار ناراحت شدند که کنیزی با شوهر و فرزندانش به اسلام گرویده اند؛لذا ابوجهل با کمک عده ای از قبیله بنی مخزوم،خانواده یاسر را به جرم اسلام آوردن،با انواع شکنجه ها آزار می دادند.به امید آن که دست از اسلام بردارند.در این زمان یاسر و سمیه حدود هفتاد سال داشتند و عمار،هم سن پیامبر،

ص:80

اشاره

سال پنجم بعثت بود و پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله در سایه حمایت های ابوطالب و حمزه, از گزند مشرکین در امان بود؛اما در همان زمان،بی پناهانی که به اسلام گرویده بودند و بیشتر از جوانان و بردگان و قشر پایین جامعه بودند, در آزار و اذیت کفار قریش بودند.(در درس قبل با بعضی از آنها آشنا شدید)پیامبر صلّی الله علیه و آله از این وضع بسیار ناراحت بود و نمی توانست تحمل کند که او در راحتی و گروندگان به دین اسلام در شکنجه باشند و نتواند از آنها هیچ گونه دفاعی بکند.بنابراین به آنان پیشنهاد کرد:«ای کاش به سرزمین حبشه(اتیوپی)می رفتید؛زیرا در آن جا پادشاهی عادل حکومت می کند و حبشه, سرزمین صدق و راستی است.امید است که خداوند گشایشی در کار شما ایجاد کند».مسلمانان این نظر را پذیرفتند.اولین گروهی که آماده حرکت شد 14 نفر بودند؛10 نفر مرد که چهار نفرشان همراه همسران خود بودند؛از جمله آنها«عثمان بن عفان»و همسرش رقیه،دختر پیامبر،«زبیربن عوام»،«مصعب بن عمیر»قاری قرآن و«عثمان بن مظعون»بودند.مهاجران در حالی به بندر شعیبه رسیدند که مشرکین در تعقیبشان بودند.آنان با ناخدای دو کشتی بازرگانی که آماده حرکت بودند صحبت کردند و به نیم دینار کرایه برای هر نفر توافق کردند.مشرکان تعقیب کننده هنگامی به ساحل دریا رسیدند که آن دو کشتی از ساحل دور شده و بادبان ها را افراشته و در دریا پیش می رفتند.

مهاجران به ساحل حبشه رسیدند و از کشتی ها پیاده شدند و ماه های شعبان و رمضان سال پنجم بعثت را در همان جا ماندند.آنان حبشه و نجاشی را همان طور که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرموده بود یافتند:سرزمینی آباد،آزاد و فرمان روایی دادگر،بلندهمت و پایبند به دین خود.

پس از دو ماه, مسلمانان مهاجر در حبشه،مژده ای شنیدند که مردم مکه و اشراف

ص:84

اشاره

روز بعد از دیدار،نمایندگان قریش به مسلمانان مهاجر خبر دادند باید در جلسه ای که نجاشی تشکیل خواهد داد شرکت کنند و علت هجرت خود را به حبشه برای او بیان کنند.مسلمانان«جعفر بن ابی طالب»،پسرعموی پیامبر را که با همسر خود«اسماء»به حبشه آمده بود, شایسته ترین فردی دیدند که می توانست سخن گوی این گروه باشد.زمان دیدار فرا رسید.مسلمانان درحالی که جعفر بن ابی طالب پیشاپیش آنان حرکت می کرد،وارد کاخ شدند و بدون انجام مراسم خاک بوسی, در جایی که برایشان تعیین شده بود قرار گرفتند و به رسم اسلام،سلام کردند.یکی از رهبانان به مهاجران پرخاش کرد و گفت:چرا به احترام پادشاه به خاک نیفتادید؟جعفر گفت:«ما مسلمانان جز برای خدا سجده نمی کنیم».

نجاشی خطاب به مسلمانان کرد و گفت:می خواهم بدانم چرا به دین جدید گرویده و از آیین قوم خود دست برداشته اید و چرا به این سرزمین هجرت کرده اید؟

جعفربن ابی طالب, نماینده مسلمانان سخن را با نام خدا آغاز کرد و چنین گفت:

«ای پادشاه!ما در جاهلیت بت ها را می پرستیدیم و گوشت مردار می خوردیم و گناهانی را مرتکب می شدیم و با خویشاوندانمان قطع رابطه و با همسایگانمان بدی می کردیم و قوی, ضعیف را پایمال می کرد تا این که خداوند پیامبری را در میان ما برانگیخت که خاندان و راستی و امانت داری او را می شناسیم و او ما را به خدای یکتا دعوت کرد و ما را به راستی گفتار و ادای امانت و پیوستن به خویشاوندان و نیکی در حق همسایگان و پرهیز از خون ریزی دعوت کرد و ما را از انجام گناهان و خوردن مال یتیم بازداشت و فرمان روزه و نماز داد.ما به او ایمان آوردیم و کلامش را تصدیق

ص:87

اشاره

نمایندگان قریش سرافکنده و ناامید از حبشه بازگشتند.کفار مکه شنیدند که مسلمانان چگونه در کشور حبشه به آسودگی زندگی می کنند و دین اسلام را تبلیغ می نمایند و علاوه بر این, دیدند که دعوت رسول خدا در میان قبایل عرب انتشار می یابد و روز به روز بر شمار مسلمانان افزوده می شود و هر نقشه ای که برای جلوگیری از گسترش اسلام کشیدند بی نتیجه ماند.آنان پس از گفت وگوی بسیار, در جلسه ای تصمیم گرفتند که محمد و یاران او را در محاصره شدید اقتصادی قرار دهند.بیشتر خانه های بنی هاشم که مدافعین اصلی پیامبر صلّی الله علیه و آله بودند, در دره ای نزدیک کعبه بود که آن را«شعب بنی هاشم»می گفتند.در آن مجلس پیمانی تنظیم کردند که بر اساس آن هیچ کس حق نداشت یا به آنان دختر بدهد یا کالایی به آنها بفروشد یا از آنها بخرد.معنای پیمان این بود که آنان فقط باید در خانه های خود در شعب بنی هاشم زندگی کنند.هشتاد نفر این پیمان را امضا کردند و آن را در پارچه ای پیچیده و داخل کعبه آویزان کردند و به ابوطالب گفتند حتماً باید این قطعنامه اجرا شود؛مگر آن که برادرزاده ات از آیین خود اظهار پشیمانی کند.

این پیمان در شب اوّل ماه محرم سال هفتم بعثت امضا شد.سختی محاصره به جایی رسید که پیامبر صلّی الله علیه و آله و ابوطالب علیه السّلام و خدیجه علیها السّلام آنچه اندوخته مالی داشتند, به مصرف رساندند.شدت گرسنگی در شعب بنی هاشم به حدی رسید که خدیجه که روزگاری بیشتر کاروان های مسیر شام،کاروان تجارتی او بودند, گاهی از شدت گرسنگی،پوست مشک خشکیده آب را به دندان می کشید.مسلمانان از شدت گرسنگی از برگ گیاهان استفاده می کردند.همۀ راه هایی که به شعب منتهی می شد،شدیداً زیرنظر

ص:90

اشاره

سال دهم بعثت بود و سه ماه از پایان محاصره شعب بنی هاشم می گذشت.ابوطالب در سن هشتاد و چند سالگی در بستر بیماری آرمید و پیامبر بر بالین عمو حاضر بود.درست 43 سال پیش بود که عبدالمطلب پدربزرگ پیامبر،نوه هفت ساله اش را به ابوطالب سپرده بود و ابوطالب در این مدت در پرورش و حمایت از برادرزاده اش هیچ کوتاهی نکرده بود و اکنون هر لحظه خود را به پایان عمر نزدیک تر می دید.پیامبر صلّی الله علیه و آله به ابوطالب فرمود:«عمو جان!خدا خیرت دهد و به شما پاداش نیک عطا کند که برای تربیت و مراقبت از من رنج فراوان بردی.»چهره ابوطالب با شنیدن دعای خیر حضرت رسول صلّی الله علیه و آله شادمان شد و سپس جان به جان آفرین تسلیم کرد.

پس از وفات ابوطالب, مشرکین آزار پیامبر صلّی الله علیه و آله را از سر گرفتند؛به طوری که آن حضرت فرمود:«تا عمویم زنده بود قریش نتوانست به من آسیبی برساند.»پیامبر صلّی الله علیه و آله در حق ابوطالب دعا کرد و فرمود:خدایا!ابوطالب را در جوار رحمت خود در بهشت جای ده.چند روز بیشتر از وفات ابوطالب نگذشته بود که دومین مصیبت بزرگ بر پیامبر وارد شد و کسی که بیشترین حمایت اقتصادی را از نهضت اسلام کرده بود, یعنی حضرت خدیجه علیها السّلام درگذشت.حضرت خدیجه در حالی از دنیا رفت که دو پسرش یعنی قاسم و عبدالله در طفولیت فوت کرده بودند.او در حالی که لبانش به تسبیح خدا حرکت می کرد،به چهره دختر معصوم پنج ساله اش فاطمه،لبخندی زد و نگاه پرمحبتی به او کرد و جان به جان آفرین تسلیم کرد.

ص:92

اشاره

بیش از یکصد سال بود که میان دو قبیله«اوس»و«خزرج»در مدینه،جنگ و خون ریزی حاکم بود و از این وضع خسته شده بودند.«اسعد بن زراره»و«ذَکوان»از قبیله خزرج به مکه آمدند تا از سران مکه برای رفع اختلاف موجود میان دو قبیله کمک بگیرند،اما در مکه باخبر شدند که پیامبری ظهور کرده است.با خود گفتند بهتر است بدون تحقیق از این خبر مهم, به شهر خود باز نگردیم.پس به مسجدالحرام آمدند و بنی هاشم را دیدند که در حجر اسماعیل گرد کسی حلقه زده اند که در چهره اش جز راستی و نور و صفا نیست.اسعد نزدیک آمد و حلقه جمعیت را شکافت و به پیامبر صلّی الله علیه و آله،به سبک جاهلیت(أنعَمَ صَباحَاً)درود فرستاد.همه به اسعد بن زراره که بزرگ قبیله خزرج بود نگریستند و او را شناختند.رسول خدا صلّی الله علیه و آله به آرامی سر بلند کرد و به او فرمود:خدای بزرگ،درود بهتری را به ما دستور داده است و آن درود اهل بهشت است:«سلامٌ علیکم».سپس اسعد پرسید:ای محمد!ما را به چه چیز دعوت می کنی؟»پیامبر صلّی الله علیه و آله با تبسمی دلنشین چنین فرمود:«به شهادت بر یگانگی خدا و گواهی بر پیامبری من و این که چیزی را شریک خدا قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید و فرزندان خود را به سبب فقر و تهیدستی نکشید و به کارهای زشت نزدیک نشوید.انسانی را که خدا خون او را محترم شمرده, نکشید و به مال یتیم تجاوز نکنید.پیمانه را پر کنید و با ترازو،عادلانه وزن کنید.هنگامی که سخنی می گویید به عدل و داد بگویید و به عهدی که با خدا می بندید وفا کنید.اینها سفارش های خداست؛باشد که متذکر شوید».

ص:95

اشاره

گروهی دوازده نفره به مکه آمدند که ده نفرشان از قبیلۀ خزرج و دو نفرشان از قبیله اوس بودند.آنان در تنگه ای میان دو کوه که در سرزمین مکه و منی واقع شده(محلی که مسلمانان به شیطان سنگ می زنند)با پیامبر صلّی الله علیه و آله ملاقات کرده و با آن حضرت پیمان بستند که به خدا شرک نورزند،دزدی نکنند،فرزندان خویش را نکشند،به یک دیگر تهمت نزنند و گناه نکنند و اگر به عهد خود وفا کردند،به بهشت می روند و اگر وفا نکردند،اختیار به دست خداست؛آنان را عذاب می کند و یا آن که می بخشد.

آنان از پیامبر خواستند که کسی را برای تبلیغ دین اسلام با آنها به یثرب بفرستد تا قرآن و احکام اسلام را به آنان بیاموزد.پیامبر صلّی الله علیه و آله«مُصعب بن عمیر»را که به زیبایی قرآن می خواند،با آنها به مدینه فرستاد.

مصعب بن عمیر کیست ؟

مصعب جوانی از نوادگان عبدالمطلب است که پیش از هجرت مسلمانان به حبشه،به اسلام گروید؛اما مادر مشرکش وقتی از ایمان فرزندش آگاه شد،او را در خانه زندانی کرد و غلامانی را بر او گماشت تا دست از پیامبر صلّی الله علیه و آله بردارد.مصعب وقتی در زندان مادرش بود باخبر شد که تعدادی از مسلمانان برای فرار از آزار مشرکین به طرف حبشه حرکت کرده اند.مصعب شبانه از زندان مادر گریخت و خود را در ساحل دریا به مهاجران رساند و با آنها به حبشه هجرت کرد.مصعب،قرآن را بسیار زیبا می خواند و با احکام اسلام آشنا بود.

ص:97

اشاره

در سال دوازدهم بعثت،چند ماه پیش از هجرت پیامبر صلّی الله علیه و آله از مکه به مدینه, ایام حج فرا رسید.گروهی 70 نفره از تازه مسلمانان یثرب از دو قبیله اوس و خزرج به همراه کاروانی به شوق دیدار رسول خدا عازم مکه شدند.نمایندگان این گروه در ماه ذی حجّه از پیامبر درخواست دیدار کردند.پیامبر به آنان فرمود:«قرار دیدار و گفت وگوی ما در خانه عبدالمطلب, در گردنه منی, در شب دوازدهم ذی حجّه،هنگامی که ثلثی از شب گذشته باشد».باید توجه داشت کسانی که برای حج خانه خدا به مکه می آیند, چنین شبی را تا صبح در منی می مانند؛بنابراین آنان می بایست به همراه حاجیان از مکه به سرزمین عرفات و سپس منی کوچ می کردند و در آن شب وقتی حاجیان در خیمه ها خوابیده اند،مخفیانه به خانه عبدالمطلب در گردنه منی می آمدند.

لحظه موعود فرا رسید و تازه مسلمان های مدینه یکی یکی خود را به خانه عبدالمطلب رساندند.وقتی همه آنها جمع شدند،رسول خدا صلّی الله علیه و آله به همراه دو عمویش عباس و حمزه و پسر عمویش علی بن ابی طالب علیه السّلام به آن جا آمدند.عباس،عموی پیامبر که در کنار رسول خدا صلّی الله علیه و آله نشسته بود گفت:ای مردم یثرب!شما شخصیت و مقام محمد را در میان بنی هاشم می دانید و شنیده اید که در شعب چگونه از او محافظت کرده ایم.اکنون که او را برای هجرت به شهر خویش دعوت می کنید،باید مسئولیت بزرگ خود را انجام دهید و او را در برابر دشمنان کینه توزش یاری رسانید و از آسیب آنان محافظت کنید.آیا برای این کار آمادگی دارید؟مسلمانان یثرب رو به پیامبر صلّی الله علیه و آله کردند و گفتند:یا رسول لله!اکنون شما سخن بگویید و هر پیمانی که می خواهید برای

ص:101