ترجمه بحارالانوار جلد 65: ایمان و کفر - 2

مشخصات کتاب

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

ادامه کتاب الإیمان و الکفر

ادامه باب های کتاب ایمان و کفر از جلد 64

باب پانزدهم : باب فضائل شیعه

آیات

- وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً ذلِکَ الْفَضْلُ مِنَ اللَّهِ وَ کَفی بِاللَّهِ عَلِیماً.(1)

{و کسانی که از خدا و پیامبر اطاعت کنند، در زمره کسانی خواهند بود که خدا ایشان را گرامی داشته [یعنی] با پیامبران و راستان و شهیدان و شایستگانند و آنان چه نیکو همدمانند. این تفضّل از جانب خداست، و خدا بس داناست.}

- وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ.(2)

{و هر کس خدا و پیامبر او و کسانی را که ایمان آورده اند ولیّ خود بداند [پیروز است، چرا که] حزب خدا همان پیروزمندانند.}

- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا هُوَ الَّذِی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَ مَلائِکَتُهُ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ کانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیماً تَحِیَّتُهُمْ یَوْمَ یَلْقَوْنَهُ سَلامٌ وَ أَعَدَّ لَهُمْ أَجْراً کَرِیماً.(3)

{ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را یاد کنید، یادی بسیار. و صبح و شام او را به پاکی بستایید. اوست کسی که با فرشتگان خود بر شما درود می فرستد تا شما را از تاریکی ها به سوی روشنایی برآورد، و به مؤمنان همواره مهربان است. درودشان. روزی که دیدارش کنند. سلام خواهد بود، و برای آنان پاداشی نیکو آماده کرده است.}

- الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا

ص: 1

وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدْتَهُمْ وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ وَ قِهِمُ السَّیِّئاتِ وَ مَنْ تَقِ السَّیِّئاتِ یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ (1)

الحجرات: وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ نِعْمَةً وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (2)

وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدْتَهُمْ وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ وَ قِهِمُ السَّیِّئاتِ وَ مَنْ تَقِ السَّیِّئاتِ یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ.(1)

{کسانی که عرش [خدا] را حمل می کنند، و آنها که پیرامون آنند، به سپاس پروردگارشان تسبیح می گویند و به او ایمان دارند و برای کسانی که گرویده اند طلب آمرزش می کنند: «پروردگارا، رحمت و دانش تو بر هر چیز احاطه دارد کسانی را که توبه کرده و راه تو را دنبال کرده اند ببخش و آنها را از عذاب آتش نگاه دار.» «پروردگارا، آنان را در باغ های جاوید که وعده شان داده ای، با هر که از پدران و همسران و فرزندانشان که به صلاح آمده اند، داخل کن، زیرا تو خود ارجمند و حکیمی. و آنان را از بدی ها نگاه دار، و هر که را در آن روز از بدی ها حفظ کنی، البتّه رحمتش کرده ای و این همان کامیابی بزرگ است».}

- وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ نِعْمَةً وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ.(2)

{لیکن خدا ایمان را برای شما دوست داشتنی گردانید و آن را در دل های شما بیداراست و کفر و پلیدکاری و سرکشی را در نظرتان ناخوشایند ساخت. آنان [که چنین اند] ره یافتگانند. [و این] بخششی از خدا و نعمتی [از اوست]، و خدا دانای سنجیده کار است.}

تفسیر

مرحوم طبرسی در ذیل آیه اوّل می فرماید: برخی گفته اند این آیه درباره ثوبان، غلام حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله نازل شده است. ثوبان علاقه زیادی به آن حضرت داشت و طاقت فراق و جدایی از آن جناب نداشت. روزی با رنگ پریده و تنی رنجدیده نزد آن حضرت شتافت، حضرت فرمود: «چرا رنگ از چهره ات پریده است؟» عرض کرد: «یا رسول اللَّه! بیماری و کسالتی ندارم جز شوق دیدار شما در زمان فراق و اندیشه قیامت و عالم آخرت و ترس از جدایی و مفارقت حضرتت در آن عالم، زیرا چنین دانستم که تو با سایر پیامبران در طبقات و درجات بالای بهشت باشی و من اگر چه در بهشت جای گیرم، ولی در مقام نازل و درجه پایین باشم و اگر شایسته ورود بهشت نباشم، هرگز شما را در آن عالم زیارت نخواهم کرد.» سخن ثوبان بدینجا که رسید، ناگهان این آیه نازل شد و حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله بعد از بیان آیه شریفه،فرمود: «سوگند به آن کس که جانم در دست اوست، هیچ بنده مؤمن کامل نخواهد شد، مگر آنگاه که مرا از خویش و پدر و مادر و همسر و فرزندانش و تمام مردم دیگر بیشتر دوست بدارد.»

برخی در شأن نزول آیه گفته اند: یاران پیامبر صلی الله علیه و آله خطاب به آن حضرت گفتند: «سزاوار نیست که ما از شما جدا شویم، زیرا فقط در این دنیا توفیق دیدار حضرتت را داریم، ولی در آخرت چون مقام شما بالاست، توانایی

زیارتت برای ما نیست.» در اینجا به قول «قتاده» و «مسروق بن اجدع»، این آیه نازل شد.

سپس می فرماید: معنای آیه چنین است: «آنهایی که اطاعت می کنند خدا را در تسلیم بودن اوامر و نواهی او و پیرو رسول او هستند،

ص: 2

شریعته و الرضا بحکمه فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ فی الجنة ثم بین المنعم علیهم فقال مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ یرید أنه یستمتع برؤیتهم و زیارتهم و الحضور معهم فلا ینبغی أن یتوهم من أجل أنهم فی أعلی علیین أنه لا یراهم و قیل فی معنی الصدیق إنه المصدق بکل ما أمر الله به و بأنبیائه لا یدخله فی ذلک شک و یؤیده قوله وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ (1) وَ الشُّهَداءِ یعنی المقتولین فی الجهاد وَ الصَّالِحِینَ أی صلحاء المؤمنین الذین لم تبلغ درجتهم درجة النبیین و الصدیقین و الشهداء وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً معناه من یکون هؤلاء رفقاؤه فأحسن بهم من رفیق أو فما أحسنهم من رفیق.

ثم- روی ما سیأتی بروایة العیاشی عن أبی بصیر عن أبی عبد الله علیه السلام (2): ثم قال ذلِکَ إشارة إلی الکون مع النبیین و الصدیقین الْفَضْلُ مِنَ اللَّهِ ما تفضل الله به علی من أطاعه وَ کَفی بِاللَّهِ عَلِیماً بالعصاة و المطیعین و المنافقین و المخلصین و قیل معناه حسبک الله عالما بکنه جزاء المطیعین علی حقه و توفیر الحظ فیه انتهی (3).

و أقول قد مضت أخبار کثیرة فی کتاب الإمامة(4)

فی أن الصدیقین و الشهداء هم الأئمة علیهم السلام بل الصالحین أیضا وَ قَدْ رَوَی الْکُلَیْنِیُّ ره فِی رَوْضَةِ الْکَافِی (5) فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: أَ لَمْ تَسْمَعُوا مَا ذَکَرَ اللَّهُ مِنْ فَضْلِ أَتْبَاعِ الْأَئِمَّةِ الْهُدَاةِ وَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ قَالَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ إِلَی قَوْلِهِ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً فَهَذَا وَجْهٌ مِنْ وُجُوهِ فَضْلِ أَتْبَاعِ الْأَئِمَّةِ فَکَیْفَ بِهِمْ وَ بِفَضْلِهِمْ.

ص: 3

در انجام برنامه دین او و رضایت و خشنودی از حکومت او با کسانی که خداوند به آنها لطف و عنایت فرموده، یعنی انبیا و صدّیقان و شهیدان و نیکوکاران در بهشت محشور خواهند شد و از زیارت و دیدار آنها بهره می برند، پس گمان نشود که چون مقام آنها بالاست، دیگران توانایی زیارتشان را ندارند.»

برخی گویند، صدیق کسی است که تمام دستورها و اوامر خداوند را باور داشته و در قبول آنها دچار شک و تردید نباشد. خود قرآن هم در جای دیگر همین معنی را تأیید فرموده، چنانچه می فرماید: «وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُون»،{آنهایی که خدا و پیامبران او را باور

داشته باشند، صدیقین آنها هستند.}(1)

مقصود از شهیدان در آیه شریفه، آنهایند که در راه مبارزه با دشمن خدا وجهاد در راه خدا کشته شده اند و صالحین، نیکوکارانی هستند که به خداوند ایمان دارند، ولی درجه آنها به انبیا و صدیقان و شهدا نرسیده. بعد از این می فرماید: «وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقا»، {اینها که برشمردیم همراهان و رفقای خوبی هستند.}(2)

مرحوم طبرسی بعد از این بیان، روایتی را که عیاشی از حضرت صادق علیه السلام نقل کرده و ما نیز در بخش روایات آورده ایم، ذکر می فرماید و سپس دنباله معنی آیه را می گیرد که قرآن بعد از بیان رفاقت مؤمنین و اطاعت کنندگان از خدا و رسول با انبیا و صدیقان و شهیدان و نیکوکاران و توجه دادن به ارزش و خوبی این رفاقت،می فرماید این همراهی و همنشینی با این افراد ممتاز در بهشت، لطف و عنایتی است از خداوند به آن کس که فرمانش را ببرد و اطاعتش کند و خداوند داناست به آن کس که معصیت یا فرمانبرداری کند، منافق باشد یا مخلص.

و نیز به قولی معنای این جمله (و علم خدا کفایت کند) این است: «دانایی خداوند به پاداش اطاعت کنندگان و فراوانی بهره آنها تو را کفایت می کند(3).» مؤلف: در کتاب امامت روایاتی را آورده ایم که می فرمایند مقصود از صدیقان و شهیدان و نیکوکاران، ائمه علیهم السلام هستند، چنانچه مرحوم کلینی در روضه کافی ضمن یک روایت طولانی، از حضرت صادق علیه السلام چنین نقل می کند که به شیعیان خویش فرمود: «آیا نشنیده اید آنچه را خداوند در فضیلت پیروی از پیشوایان و رهبران فرموده، آنها که پیروی از ائمّه کنند، مؤمنین هستند و خداوند فرموده این افرادی که پیروی می کنند، با آنهایی که مشمول لطف و عنایت خدایند ...» و همین آیه را قرائت فرمودند، تا آنجا که می فرماید: «اینها خوب رفیقانی هستند.»(4)

این آیه یکی از جهات فضیلت پیروی از ائمه است، تا چه رسد به خود آنها و برتریشان بر دیگران.

ص: 3

و فی تفسیر علی بن إبراهیم النَّبِیِّینَ رسول الله وَ الصِّدِّیقِینَ علی وَ الشُّهَداءِ الحسن و الحسین وَ الصَّالِحِینَ الأئمة وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً القائم من آل محمد صلوات الله علیهم (1) وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ هذه الآیة بعد قوله سبحانه إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا(2) و قد مر أن الذین آمنوا أمیر المؤمنین و الأئمة صلوات الله علیهم بالروایات المتواترة من طرق العامة و الخاصة(3) فمن تولاهم و نصرهم و اتخذهم أئمة فهم حزب الله و أنصاره و هم الغالبون فی الدنیا بالحجة و فی الآخرة بالانتقام من أعدائهم و ظهور حجتهم بل فی الدنیا أیضا فی زمن القائم علیه السلام.

هُوَ الَّذِی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَ مَلائِکَتُهُ (4) فی المجمع الصلاة من الله تعالی المغفرة و الرحمة و قیل الثناء و قیل هی الکرامة و أما صلاة الملائکة فهی دعاؤهم و قیل طلبهم إنزال الرحمة من الله تعالی لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ أی من الجهل بالله سبحانه إلی معرفته فشبه الجهل بالظلمات و المعرفة بالنور لأن هذا یقود إلی الجنة و ذلک یقود إلی النار و قیل من الضلالة إلی الهدی بألطافه و هدایته و قیل من ظلمات النار إلی نور الجنة وَ کانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیماً خص المؤمنین بالرحمة دون غیرهم لأن الله سبحانه جعل الإیمان بمنزلة العلة فی إیجاب الرحمة و النعمة العظیمة التی هی الثواب تَحِیَّتُهُمْ یَوْمَ یَلْقَوْنَهُ سَلامٌ أی یحیی بعضهم بعضا یوم یلقون ثواب الله بأن یقولوا السلامة لکم من جمیع الآفات و لقاء الله سبحانه لقاء ثوابه عز و جل.

و روی عن البراء بن عازب أنه قال یوم یلقون ملک الموت لا یقبض روح مؤمن إلا سلم علیه فعلی هذا یکون المعنی تحیة المؤمن من ملک الموت یوم یلقونه

ص: 4

در تفسیر علیّ بن ابراهیم گوید: منظور از «نبیین»، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، «صدّیقان» حضرت علی علیه السلام ،«شهیدان» امام حسن و امام حسین علیه السلام ،«صالحان» سایر پیشوایان و «اینها خوب رفیقانی هستند»، قائم آل محمّد صلی الله علیه و آله است.(1)

تفسیر آیه بعد که فرمود: «هر کس ولی و فرمانروای او خدا و ...»

این آیه بعد از آیه دیگری است که می فرماید: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ»، {ولیّ امر و یاور شما، تنها خدا و رسول و آن مؤمنانی خواهند بود که نماز بپا داشته و به فقیران در حال رکوع، زکوه می دهند}(2) و قبلا گفتیم که مقصود از «مؤمنان» در این آیه، حضرت علی علیه السلام و سایر پیشوایان علیه السلام خواهند بود و بر این مضمون، روایات زیادی از طریق عامّه و خاصّه رسیده است .

بنابراین معنی آیه چنین است: «هر کس که آنها را دوست بدارد و آن پیشوایان را فرمانروای خویش بداند و به یاری آنان بشتابد، از حزب خداست و در شمار یاران حق است، و همین هایند افرادی که در دنیا با استدلال و منطق علمی بر دشمنان چیره شوند و در آخرت و نیز زمان ظهور حضرت مهدی علیه السلام انتقام خویش را از آنها بگیرند.»

و در تفسیر آیات بعد که از سوره احزاب است، دوّمین آیه آن که می فرماید: « هُوَ الَّذِی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَ مَلائِکَتُه»، {اوست خدایی که او و هم فرشتگانش بر شما بندگانش رحمت می فرستند}(3)، صاحب مجمع البیان گوید: «منظور از کلمه «صلوه»در این آیه (که ما آن را به رحمت ترجمه کردیم)، اگر نسبت به خدا باشد، یعنی صلوه خدا آمرزش و رحمت است و به قولی منظور ثنا و ستایش نیز هست و همچنین کرامت خدا هم گفته شده، ولی مقصود از صلوه ملائکه و فرشتگان،دعا و نیایش آنهاست و بنا به قولی طلب رحمت از خداوند است.» در هر حال معنی آیه چنین است: «اوست خدایی که او و هم فرشتگانش بر شما بندگان رحمت فرستند تا شما را از تاریکی ها به سوی روشنایی بیرون سازد.» مقصود از تاریکی ها، جهل و نادانی به خداوند و نور، معرفت و شناسایی اوست.

در این آیه شریفه، جهل را به ظلمت و معرفت را به نور تشبیه فرموده، زیرا معرفت همچون نوری است که انسان را به سوی بهشت راهنمایی می کند و جهل، ظلمتی است که سرانجام آن دوزخ است، و به قولی مقصود از ظلمت، گمراهی به نور هدایت است یا مراد از ظلمت، آتش دوزخ به نور بهشت است. در هر صورت معنی درست ایناست یعنی: «خداوند شما را از تاریکی ها بیرون می سازد و به روشنایی راهنماییمی فرماید و او بر اهل ایمان بسیار رؤف و مهربان است.»

در این آیه تنها مؤمنین را از رحمت خداوند بهره مند می داند، زیرا علّت بهره وری از رحمت بزرگ و نعمت های بی پایان خداوند در عالم آخرت، تنها ایمان است و بس. سپس قرآن می فرماید: «تحیّت مؤمنان و پذیرایی ایشان روزی که به لقای رحمت حق نائل شوند، سلام خدا و بشارت لطف الهی خواهد بود»، یعنی در روزی که ثواب خدا را ملاقات کنند، چون منظور از لقایحق، لقای ثواب خداست، برای یکدیگر تقاضای سلامتی از آفات می کنند.

براء بن عازب گوید: منظور آیه از «روز لقای حق»، برخورد با فرشته مرگ است، زیرا او جان مؤمنی را نمی گیرد، مگر اینکه بر او سلام می کند.بنابراین تحیّت مؤمن از فرشته مرگ است.

ص: 4

أن یسلم علیهم و ملک الموت مذکور فی الملائکة وَ أَعَدَّ لَهُمْ أَجْراً کَرِیماً أی ثوابا جزیلا انتهی (1)

بعد از بیان تحیّت مؤمنان، قرآن می فرماید: «و برای آنها پاداش با کرامت و شرافت مهیا فرموده، یعنی ثواب فراوان.»(1)

مؤلف

دانشمندان عامه از طرق بسیار، از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده اند که فرمود: «فرشتگان هفت سال بر من و علی درود فرستادند، و این ایّام، روزگاری بود که غیر از من و علی علیه السلام نمازگزاری نبود.»(2)

شیخ صدوق در کتاب توحید، ضمن روایت مفصّلی (3) که از حضرت علی علیه السلام نقل می کند در جواب مردیکه از تفسیر آیاتی سؤال می کرد، فرمود: «مقصود از لقا در تمام مواردی که در قرآن ذکر شده، بعث و برانگیختن روز قیامت است. همچنین آنجا که می فرماید«تحیّت مؤمنان در روز لقای او سلام است»، یعنی روزی که از جایگاه خویش به پا می خیزند، ایمان از دل آنها زائل نمی شود.»

و تفسیر آیات سوره مؤمن، چنانچه مرحوم طبرسی در مجمع البیان می گوید، چنین است:

«فرشتگانی که عرش الهی را بر دوش گرفته اند تا فرمان خدا را ببرند» و آنهایی که اطراف عرش می گردند، یعنی کرّوبیان و آنها که نسبت به سایر فرشتگان سیادت و آقایی دارند،«به تسبیح و ستایش حق مشغولند» و خدا را از آنچه که این ستیزه جویان (یعنی اعرابی که در قبول دعوت خدا و ایمان به او با پیامبر گفتگو و جدال داشتند) به او نسبت می دهند تنزیه می کنند و به قول بعضی، یعنی تسبیح می کنند خدا را به آن نحوه که در پیمان اوّل تعهّد کرده اند و او را بر نعمت دادنش می ستایند و به خدا ایمان دارند، چه او را باور داشته و به یگانگی حضرتش معترفند و از خدا طلب آمرزش می کنند برای مؤمنان از اهل زمین که همچون فرشتگان خدایی خدا را باور کرده و بدانچه باید اعتراف دارند، و فرشتگان در دعای بر مؤمنین می گویند ای خدایی که علم و رحمت بی منتهایت همه چیز و همه عالم را فرا گرفته ...»

منظور از کلمه «علم» در آیه، معلوم (دانسته شده) است، چنانچه در آیه دیگر می فرماید: « وَ لا یُحِیطُونَ بِشَیْ ءٍ مِنْ عِلْمِه»، {مردمان به چیزی از علم حق احاطه نیابند}(4)

بنابراین «علم» را در محلّ معلوم قرار داده اند و معنی چنین است:

ص: 5

اختصاص لمعلوماتک بل أنت عالم بکل معلوم و لا یختص رحمتک حیا دون حی بل شملت جمیع الحیوانات و فی هذا تعلیم الدعاء لیبدأ بالثناء علیه قبل السؤال فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا من الشرک و المعاصی وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ الذی دعوت إلیه عبادک و هو دین الإسلام وَ قِهِمْ أی و ادفع عنهم عَذابَ الْجَحِیمِ و فی هذه الآیة دلالة علی أن إسقاط العقاب عند التوبة تفضل من الله إذ لو کان واجبا لکان لا یحتاج فیه إلی مساءلتهم بل کان یفعله الله سبحانه لا محالة رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ مع قبول توبتهم و وقایتهم النار جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدْتَهُمْ علی ألسن أنبیائک وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ لیکمل أنسهم و یتم سرورهم إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ القادر علی ما تشاء الْحَکِیمُ فی أفعالک وَ قِهِمُ السَّیِّئاتِ أی و قهم عذاب السیئات و یجوز أن یکون العذاب هو السیئات و سماه السیئات اتساعا کما قال وَ جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها(1) وَ مَنْ تَقِ السَّیِّئاتِ یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ أی و من تصرف عنه شر معاصیه فتفضلت علیه یوم القیامة بإسقاط عقابها فقد أنعمت علیه وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ أی الظفر بالبغیة و الفلاح العظیم انتهی (2).

وَ أَقُولُ: رَوَی الصَّدُوقُ فِی الْعُیُونِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: وَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ لَخُدَّامُنَا وَ خُدَّامُ مُحِبِّینَا یَا عَلِیُ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ... وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِوَلَایَتِنَا(3).

وَ فِی الْکَافِی بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ رَفَعَهُ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ أَعْطَی التَّائِبِینَ ثَلَاثَ خِصَالٍ لَوْ أَعْطَی خَصْلَةً مِنْهَا جَمِیعَ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ لَنَجَوْا بِهَا.

قَوْلُهُ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ (4).

ص: 6

«معلومات تو محدود نیست همچون رحمتت، بلکه همه چیز را دانایی، و رحمت تو شامل همگان است حتی حیوانات.»ضمنا فرشتگان، طرز دعا کردن را به ما تعلیم می دهند که باید اول خدا را ثنا گفت و تنزیه و تقدیس کرد، سپس از او چیزی خواست، چنانچه خودشان ابتدا تسبیح می کنند، بعد عرض می کنند پروردگارا! آنهایی را که از شرک و گناه بازگشته و پیرو راه تو یعنی دین اسلام شدند، بیامرز و هم عذاب دوزخ را از آنها دور ساز. این آیه شریفه دلالت دارد بر اینکه، برداشتن عذاب بعد از توبه، لطف و عنایتی است از خداوند و چنین نیست که هر گاه ما توبه کردیم، بر خداوند واجب و لازم باشد که عذاب خویش را از ما دور سازد، زیرا اگر چنین بود فرشتگان برای توبه کنندگان تمنّای رفع عذاب نداشتند، بلکه خداوند به اجبار عذاب را از آنها برمی داشت. دنباله دعای فرشتگان: بعد از تقاضای آمرزش و رفع عذاب، می گویند: «بار خدایا! توبه کنندگان را در بهشت های عدن که به وسیله پیامبرانت به آنها نوید داده ای آنها را و هر کس از پدران و فرزندان آنها که اهل صلاح و نیکوکاری باشند، داخل فرما تا در بهشت نیز همدم داشته باشند و عیش و خوشی آنها کامل باشد. چون تو مقتدری و بر آنچه خواهی قدرت داری و همه اعمال و افعال تو از روی حکمت است، و نیز آنها را از گناهان حفظ کن.»

منظور از گناهان، عذاب آنهاست، به طوری که بگوییم کلمه «عذاب» پیش از کلمه «سیّئات» در تقدیر است یا بگوییم عذاب گناهان را هم سیّئات گفته اند، به دلیل آیه دیگری که می فرماید: « وَ جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها»، {پاداش هر سیّئه، سیّئه ای همانند اوست.}(1)

فرشتگان به دنبال دعای خود می گویند: «بار خدایا! هر آن کس را که تو از شرّ گناهانش حفظ فرمایی و عذاب قیامت را از او دور سازی، نعمتی بزرگ بر او ارزانی داشتی و این خود رستگاری و پیروزی بزرگی است.»(2)

مؤلف:

شیخ صدوق ضمن حدیث مفصلی از حضرت رضا علیه السلام نقل می کند که پیامبر صلی الله علیه و آله ، به علی علیه السلام فرمودند: «یا علی! فرشتگان خدمتکاران ما و دوستان ما هستند؛ (سپس به قسمتی از این آیه اشاره فرمودند) آن فرشتگانی که عرش را بر دوش گرفته و آنها که به دور آن می گردند خدا را تسبیح می گویند و از او برای آنها که ولایت ما را باور داشته اند، آمرزش می خواهند.»(3)

ابن ابی عمیر گوید: «خداوند به توبه کنندگان سه خصلت عنایت فرموده که اگر یکی از آنها را به تمام اهل آسمان ها و زمین عنایت فرماید، همه آنها نجات می یابند و این آیه شریفه را خواند، و آن سه چیز، همان هایی است که فرشتگان از خداوند برای توبه کنندگان درخواست کردند.»(4)

ص: 6

وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ قد مر تفسیره (1)

فی باب فضل الإیمان.

تفسیر آیات سوره حجرات در باب فضیلت ایمان گذشت .

روایات

روایت1.

امالی صدوق: ابن عبّاس گزارش می کند که حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: «یا علی! شیعیان تو در روز قیامت خوشبخت و کامروایند. پس هر کس به یکی از شیعیان تو اهانتی کند، تو را اهانت کرده و هر کس چنین کند، مرا نیز اهانت کرده و هر کس به من اهانت کند، خداوند او را برای همیشه در آتش دوزخ عذاب کند و چه بد سرانجامی است.

یا علی! تو از منی و من از تو؛ جان تو از جان من و سرشت تو از سرشت من و شیعیان تو از زیادی سرشت ما آفریده شده اند. هر که آنها را دوست بدارد، ما را دوست داشته و هر کس به آنها بغض ورزد، بما بغض ورزیده و هر کی با آنها دشمنی کند، با ما دشمن است و هر کسبه آنها مهربانی کند، به ما مهر ورزیده است.

یا علی! هر گونه گناه و عیبی از پیروان تو آمرزیده است؛ یا علی! به پیروانت نوید ده که روز قیامت، آن لحظه که در مقام محمود بایستم، از آنها شفاعت می کنم.

یا علی! پیروان تو، پیروان خدایند و یاران تو، یاران خدا و دوستان تو، دوستان خدا و جمعیت و حزب تو، حزب خداست.

یا علی! هر کس تو را دوست دارد، سعادتمند و هر کس تو را دشمن دارد، بدبخت است؛ یا علی! برای تو در بهشت گنجی است و تو «ذوالقرنین» آن هستی.»(1) مثل این روایت از طریق دیگر، در کتاب بشارة المصطفی نقل شده.(2)

توضیح

شرح کلمه«ذوالقرنین»: در جلد نهم بحارالانوار گذشت.

صاحب نهایه گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: «برای تو در بهشت خانه ای است و تو ذوالقرنین آن هستی.» منظور از ذوالقرنین، یعنی صاحب دو طرف و دو سمت. ابو عبید گوید گمان می کنم نظر پیغمبر صلی الله علیه و آله این است که فرموده تو صاحب دو طرف امّت هستی و از کلمه امّت، فقط به ذکر ضمیر اکتفا فرموده، و به قولی منظور از قرنین، حسن و حسین علیهما السلام هستند.

نظیر این روایت، فرمایش خود علی علیه السلام بعد از بیان داستان ذوالقرنین است که فرمود: «در میان شما مسلمین، فردی همچون ذوالقرنین موجود است.»

ص: 7

أنه إنما عنی نفسه لأنه ضرب علی رأسه ضربتین إحداهما یوم الخندق و الأخری ضربه ابن ملجم لعنه الله و ذو القرنین هو الإسکندر سمی بذلک لأنه ملک الشرق و الغرب و قیل لأنه کان فی رأسه شبه قرنین و قیل رأی فی النوم أنه أخذ بقرنی الشمس (1).

گویا منظور خود آن حضرت است که بر سر مبارکش دو ضربت وارد شده، یکی روز جنگ خندق و دیگری ضربه ای که ابن ملجم به حضرت زد. و ذوالقرنین همان اسکندراست که بر شرق و غرب حکومت داشت. و بنا به قولی او را ذوالقرنین گویند چون در سر او چیزی شبیه به دو شاخ بود و به قول دیگر، اسکندر در خواب دید که دو طرف خورشید را گرفته، بدین جهت بود که به این لقب ملقّب گشت.(1)

مؤلف

در گذشته در مناقب حضرت علی علیه السلام گفتیم که جابر از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می کند که به علی علیه السلام فرمود: «دشمن تو هرگز کنار حوض کوثر بر من وارد نخواهد شد، ولی دوست تو پنهان نخواهد ماند، تا اینکه با تو وارد شود.»

روایت2.

امالی صدوق: از حضرت رضا علیه السلام از پدرانش، از حضرت رسول صلی الله علیه و آله از جبرئیل، از میکائیل، از اسرافیل، از خداوند بزرگ نقل می کند که فرمود:

«علی علیه السلام حجّت من است در آسمان ها و زمین بر تمام موجودات و مخلوقات من. عمل هیچ کس از بندگانم را نپذیرم، مگر با اقرار به ولایت علی علیه السلام بعد از نبوّت و پیامبری احمد علیه السلام رسول من. علی دستِ گسترده من است بر بندگانم و نعمتی است که او را ارزانی داشته ام بر هر کس از بندگانم که دوستش دارم. پس هر کس از بندگانم را دوست داشتم، ولایت و شناخت علی را به او شناساندم و دشمنی من با بندگانم، به خاطر روگرداندن آنهاست از معرفت و ولایت او. به عزّتم سوگند و به جلالم قسم که هیچ کدام از بندگانم دوست علی نباشد، مگر اینکه او را از دوزخ دور داشته و روانه بهشت سازم و هیچ کس دشمن علی نباشد و از ولایتش بازنگردد، مگر اینکه او را دشمن داشته و روانه دوزخش سازم، و دوزخ بد سرانجامی است برای آنها.»(2)

توضیح

جوهری گوید «زحزحته» یعنی آن را دور ساختم و«فتزحزح»، یعنی دور شد.(3)

روایت3.

امالی صدوق: انس بن مالک

ص: 8

قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَبْعَثُ أُنَاساً وُجُوهُهُمْ مِنْ نُورٍ عَلَی کَرَاسِیَّ مِنْ نُورٍ عَلَیْهِمْ ثِیَابٌ مِنْ نُورٍ فِی ظِلِّ الْعَرْشِ بِمَنْزِلَةِ الْأَنْبِیَاءِ وَ لَیْسُوا بِالْأَنْبِیَاءِ وَ بِمَنْزِلَةِ الشُّهَدَاءِ وَ لَیْسُوا بِالشُّهَدَاءِ فَقَالَ رَجُلٌ أَنَا مِنْهُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لَا قَالَ آخَرُ أَنَا مِنْهُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لَا قِیلَ مَنْ هُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ هَذَا وَ شِیعَتُهُ (1).

نقل می کند که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند متعال جمعی را (در روز قیامت) زنده می کند با چهره های نورانی بر فراز کرسی های نور با لباس هایی از نور در پرتو عرش همچون پیامبران، ولی از انبیا نیستند و در رتبه و مقام شهیدانند با اینکه از شهدا نباشند.» در این هنگام مردی از آن حضرت سؤال کرد: «یا رسول اللَّه! منهم از آن جمعیت هستم؟» فرمود خیر. دیگری نیز سؤال کرد،به او هم جواب رد داد. پرسیدند: «پس آنها کیستند؟» حضرت دست مبارک خود را روی سر حضرت علی علیه السلام گذاشته و فرمود: «این مرد و شیعیان او هستند.»(1)

توضیح

از پاره ای روایات به دست می آید که آن دو نفری که سؤال کردند «آیا ما هم جزو آن جمعیت هستیم یا نه؟»،ابوبکر و عمر بودند.

روایت4.

امالی صدوق: ابوحمزه ثمالی از حضرت زین العابدین علیه السلام نقل می کند و از قول جناب سلمان فارسی رضوان اللَّه علیه گوید: روزی در محضر مقدس رسول اکرم صلی الله علیه و آله نشسته بودم.در همان موقع حضرت علی علیه السلام وارد شد. پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود: «یا علی آیا تو را مژده ندهم؟» عرض کرد: «چرا ای رسول خدا!» فرمود: «این دوست من جبرئیل است، خبر می دهد که خداوند به دوستان و شیعیان تو هفت خصلت عنایت فرموده: مدارای دم مرگ؛ انس در هنگام وحشت؛روشنایی در تاریکی؛ آسودگی هنگام ترس دیگران؛ عدالت و دادگری در سنجش اعمال؛ گذشتن از صراط؛ ورود به بهشت هشتاد سال پیش از دیگران.»(2)

روایت5.

عیون اخبار الرضا: حضرت رضا علیه السلام از پدرانش علیه السلام از حضرت رسول صلی الله علیه و آله خبر می دهد که فرمود: «تنها شیعیان علی علیه السلام در رستاخیز پیروز و کامیابند.»(3)

روایت6.

امالی صدوق: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «این دو آیه شریفه (4)درباره اهل ولایت ما و نیز دشمنان ما نازل شده که می فرماید: «اگر

ص: 9

کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ یَعْنِی فِی قَبْرِهِ وَ جَنَّةُ نَعِیمٍ یَعْنِی فِی الْآخِرَةِ(1) وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُکَذِّبِینَ الضَّالِّینَ فَنُزُلٌ مِنْ حَمِیمٍ یَعْنِی فِی قَبْرِهِ وَ تَصْلِیَةُ جَحِیمٍ یَعْنِی فِی الْآخِرَةِ.

از مقربان درگاه خداست در قبر در آسایش و نعمت، و در آخرت در بهشت ابدی است، و اگر از منکران و گمراهان است، نصیبش در قبر حمیم و در آخرت جایگاهش دوزخ است.»(1)

روایت7.

امالی صدوق:سالم بن ابی جعد نقل می کند که از جابر بن عبداللَّه انصاری، در باره علی علیه السلام پرسیدند. در جواب گفت: «بهترین خلق خداست از اوّلین و آخرین، جز پیامبران و فرستادگان خداوند بزرگ بعد از انبیا، موجودی به عظمت و بزرگواری حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام و سایر پیشوایان که از نسل او هستند نیافریده است. گفتم: «چه می گویی درباره آنها که با او عداوت و دشمنی می ورزند؟» گفت: «دشمن او نخواهد بود مگر کافر و او را کوچک نشمارد مگر منافقان.» پرسیدم: «درباره دوستداران او و دوستداران امامان دیگر که از نسل او هستند و بعد از او امامت می کنند چه می گویی؟» گفت: «شیعیان علی علیه السلام و شیعیان امامان دیگر و فرزندان آن بزرگوار، همان رستگاران و آسوده خاطران در روز قیامت هستند.» سپس گفت: «چه می بینید؟ اگر مردی به پاخیزد و مردم را به سوی گمراهی بخواند، چه افرادی در نزد او مقرّبند؟» گفتند پیروان و یاران او .

گفت: «پس اگر مردی دیگر مردمان را به سوی سعادت بخواند، چه افرادی در نزد او مقرّب هستند؟» باز گفتند پیروان و یاران او. گفت: «حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام چنین است. روز قیامت پرچم حمد در دست اوست و نزدیک ترین افراد به او، پیروان و یاران او هستند.»(2)

روایت8.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: در ذیل آیه شریفه ای که می فرماید: «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُون»،{هرگز گمان نکنید آنهایی که در راه خدا کشته شده اند مرده اند، بلکه زنده باشند و نزد پروردگار خویش روزی می خورند مسرورند به آنچه خداوند از فضل خود به آنها عطا فرموده و به آنها که هنوز به این کشته شدگان نپیوسته اند (و در دنیا به سر می برند) مژده می دهند که بیم و حزنی برای آنها نیست}(3)، از ابو بصیر، از حضرت صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: «به خدا قسم آنها شیعیان ما هستند؛ هنگامی که وارد بهشت شوند و بزرگواری خداوند

ص: 10

اسْتَبْشَرُوا بِمَنْ لَمْ یَلْحَقْ بِهِمْ مِنْ إِخْوَانِهِمْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فِی الدُّنْیَا أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ (1).

را درباره خویش ببینند، به برادران مؤمن خود که هنوز در دنیا هستند مژده می دهند که ما را هراسی نیست و اندوهی نداریم.»(1)

روایت9.

خصال: جابر بن عبداللَّه انصاری نقل می کند روزی در محضر مقدس حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله بودم. ناگهان حضرت رو کردند به سوی علی علیه السلام و فرمودند: «ای ابوالحسن آیا تو را مژده ندهم؟» عرضکرد: «چرا ای رسول خدا!» حضرت فرمود: «این جبرئیل است که به من خبر می دهد که خداوند متعال، به شیعیان و دوستان تو نه خصلت عطا فرموده: مدارای دم مرگ؛انس در هنگام وحشت؛ نور در تاریکی؛ آسودگی هنگام ترس دیگران؛ عدالت و دادگری در سنجش اعمال؛ گذشتن از صراط؛ ورود به بهشت پیش از سایر مردم، در حالی که نور آنها در پیشاپیش و سمت راست آنان می شتابد.»(2)

توضیح

مرحوم صدوق همین روایت را در خصال، در باب روایات هفتگانه ذکر فرموده و در آنجا می گوید: «پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله هفت خصلت را فرمودند» و در باب روایات نه گانه نیز ذکر کرده، بدون اختلاف در سند یا جملات روایت. گویا او هم به دو نسخه برخورد کرده که یکی هفت و دیگری نه خصلت نوشته بوده. در آن نسخه که هفت خصلت است،«ورود به بهشت قبل از مردم و شتابیدن نور در جلو و سمت راست آنها» را یکی گرفته یا اینکه «ورود به بهشت و ورود قبل از دیگران و شتاب نور» را یکی گرفته. ضمنا در روایت جمله «القسط عند المیزان» (که ما آن را به عدالت در سنجش اعمال ترجمه کردیم) وجود دارد.«قسط» در اینجا یا به معنای عدالت و دادگری است، در این صورت اختصاص عدالت در سنجش اعمال به شیعیان، به خاطر این است که غیر شیعه، بدون محاسبه وارد دوزخ می شوند. یا به معنای «نصیب و بهره» است، زیرا هر کدام از شیعیان در روز قیامت بر حسب حال و اعمال خویش،نصیب و بهره ای از رحمت خداوندمی برند.

ص: 11

روایت10.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: در روایت ابوالجارود، از حضرت باقر علیه السلام در ذیل آیه قرآن که می فرماید: «وَ لا یَزالُونَ مُخْتَلِفِین»، {همیشه اختلاف دارند در دین، مگر آنها که خدای تو به آنان رحم فرموده}(1)، امام علیه السلام فرمود: «منظور از «آنها»، آل محمّد صلی الله علیه و آله و پیروان آنها هستند.» دنباله آن خداوند می فرماید «و برای همین جهت آنها را آفرید.» امام فرمود که «اهل رحمت باشند و در دین اختلاف نکنند.»(2)

روایت11.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: عمر بن شیبه از حضرت باقر علیه السلام در ضمن روایت طولانی نقل می کند که روز قیامت، حضرت رسول صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام روی یک بلندی از مشک پر بو بر منبرهایی از نور قرار می گیرند. مردم اندوهگین هستند، ولی آنها اندوهی ندارند؛ دیگران می ترسند و آنها ترس ندارند. سپس این آیه را تلاوت فرمود: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُون»، {کسانی که (در قیامت) نیکوکار آیند، پاداش بهتر از آن یابند و هم از هول و هراس قیامت ایمن باشند.}(3)به خدا قسم کار نیکو و حسنه ای که خداوند در این آیه می فرماید، ولایت علی علیه السلام است.» سپس این آیه را تلاوت فرمود: «لا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ وَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ هذا یَوْمُکُمُ الَّذِی کُنْتُمْ تُوعَدُون»(4)، {هیچ گاه فزع اکبر و هنگامه بزرگ قیامت آنها را محزون نخواهد ساخت و با آنان فرشتگان رحمت ملاقات کنند (و گویند) این است آن روز (سعادت) شما که در دنیا به شما وعده می دادند.}(5)

روایت12.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: درباره تفسیر آیه 69 از سوره عنکبوت آمده است: «آنان که در راه ما به جان و مال کوشش کرده اند، یعنی صبر کرده اند و همراه پیامبر صلی الله علیه و آله در جنگ شرکت کرده اند، محقّقا آنها را به راه خویش هدایت می کنیم، یعنی در راه حق پایدارشان می سازیم و همیشه خدا با نیکوکاران است. ابوالجارود از حضرت باقر نقل می کند که این آیه، در مورد خاندان رسالت و پیروان آنهاست.»(6)

روایت13.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: ابو بصیر گزارش می کند که حضرت باقر علیه السلام فرمود: «گوارایتان باد آن نام.» ابو بصیر گفت: «قربانت شوم! کدام نام؟» حضرت این آیه را خواند: « وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَإِبْراهِیم»، {از شیعیان او همانا ابراهیم است}(7)و آیه دیگر که می فرماید: «فَاسْتَغاثَهُ الَّذِی

ص: 12

مِنْ شِیعَتِهِ عَلَی الَّذِی مِنْ عَدُوِّهِ (1) فَلْیَهْنِکُمُ الِاسْمُ (2).

مِنْ شِیعَتِهِ عَلَی الَّذِی مِنْ عَدُوِّه»، {او را به کمک خویش طلبید کسی که از شیعیان او بود تا بر دشمن او پیروز گردد}(1)،پس مبارک باد بر شما این نام!»(2)

توضیح

در مصباح گوید «هنؤ» بضمّ نون با همزه مصدر آن «هناءه» به فتح نون و مدّ، یعنی بدون زحمت به دست آمد، و همزه آن به یاء تبدیل می شود و گاهی در مثل «هنی ء»، دو یاء در یک دیگر ادغام می شود و همه مشتقات آن به معنی سرور و شادمانی است.

روایت14.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: در تفسیر آیه 55 به بعد از سوره ص که می فرماید: «و اهل کفر و طغیان را بدترین منزلگاه است»می گوید: منظور از «اهل کفر»، ابوبکر و عمر و بنی امیّه هستند و قرآن بعد از بیان حال و وضع آنها در قیامت، حال دشمنان دیگر و غصب کنندگان حقوق خاندان پیامبر را بیان می فرماید: «و از این نوع عذاب های گوناگون دیگر، این گروهی هستند که با شما (رؤسای کفر و ضلالت) به دوزخ درآمدند»، منظور از این دسته بنی سباع هستند و بنی امیّه درباره آنها می گویند: «بدا به حال اینان که در آتش فروزان شدند»، ولی آن دیگران در جواب بنی امیّه می گویند: «بلکه بدا بر احوال خود شما، زیرا شما پیشقدم ما به دوزخ شدید و ستمگری به خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله را شما شروع کردید و دوزخ بسیار آرامگاه بدی است.» سپس بنی امیّه می گویند: «پروردگارا! چه کسی برای ما این (عذاب) را پیش فرستاد؟ تو در آتش عذابش را چندین برابر بیفزا.» منظورشان آن دو نفر اول، یعنی ابوبکر و عمر است. سپس دشمنان آل محمّد صلی الله علیه و آله در دوزخ چنین می گویند: «چه شده که ما مردان مؤمن را که (به جرم ایمان به خدا ) از افراد پست و اشرار می شمردیم، (در دوزخ) نمی بینیم» و منظور از آن افراد، شیعیان حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است که: «ما آنها را (در دنیا) مسخره و استهزا می کردیم. (آیا آنها اهل دوزخ نیستند) یا هستند و چشمان (ما) بر آنها نمی افتد.» سپس می فرماید: «(ای اهل ایمان! بدانید) این منازعه اهل آتش و دوزخ محقق و حتمی است.» و این فرمایش از حضرت صادق علیه السلام است که فرمود: «به خدا قسم شما در بهشت شادمانید، ولی در دوزخ شما را می جویند.»(3)

توضیح

مفسّران گویند عبارت «آخَرُ مِنْ شَکْلِهِ» یعنی می چشد، یا عذاب دیگری و بر حسب

ص: 13

تأویله علیه السلام و یدخل فوج آخر مثل الفوج الأول فی الشقاوة أَزْواجٌ أی أجناس متشابهة هذا فَوْجٌ هو حکایة ما یقال للطاغین الأولین و بنو السباع کنایة عن بنی العباس لا مَرْحَباً بِهِمْ دعاء من المتبوعین علی أتباعهم فیقول بنو فلان أی بنو العباس لبنی أمیة بَلْ أَنْتُمْ لا مَرْحَباً بِکُمْ أی بل أنتم أحق بهذا القول لضلالکم و إضلالکم أَنْتُمْ قَدَّمْتُمُوهُ أی العذاب أو الصلی لَنا بإغوائنا فَبِئْسَ الْقَرارُ جهنم عَذاباً ضِعْفاً أی مضاعفا و الأولان أبو بکر و عمر أَتَّخَذْناهُمْ سِخْرِیًّا قیل إنه إنکار علی أنفسهم و تأنیب لها فی الاستسخار منهم أَمْ زاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصارُ قیل معادلة لقوله ما لَنا کأنهم قالوا لیسوا هنا أم زاغت عنهم أبصارنا فلا نراهم أو ل أَتَّخَذْناهُمْ بمعنی أی الأمرین فعلنا بهم الاستسخار منهم أم تحقیرهم فإن زیغ الأبصار کنایة عنه علی معنی إنکارهما علی أنفسهم تُحْبَرُونَ علی بناء المجهول أی تسرون أو تتنعمون.

تأویل و تفسیر امام علیه السلام یعنی دسته دیگری مثل دسته اوّل به بدبختی درآیند. «أَزْواجٌ» یعنی جنس هایی مانند هم. «هذا فَوْجٌ» بازگو کردن سخنی است که به طغیانگران پیشین گفته می شود. «و بنو سباع» کنایه از بنی عباس است.

«لا مَرْحَباً بِهِمْ»: نفرینی است که جلو رفته ها در حق دنباله روها کنند، و آنگاه بنی عباس به بنی امیّه گویند «بَلْ أَنْتُمْ لا مَرْحَباً بِکُمْ»، یعنی بلکه شما به این گفتار و نفرین سزاوارترید به خاطر گمراهی تان و نیز گمراه ساختن.

«أَنْتُمْ قَدَّمْتُمُوهُ»: یعنی عذاب را، یا اتّصال به ما را، یا منحرف ساختن ما. «فَبِئْسَ الْقَرارُ» دوزخ، «عَذاباً ضِعْفاً» یعنی دو برابر و مقصود از دو نفر اوّل،ابوبکر و عمر است.

«أَتَّخَذْناهُمْ سِخْرِیًّا»:به قولی این جمله انکار بر خودشان و بر استهزای شیعیان به جای استهزای خود آنهاست. «أَمْ زاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصارُ»به قولی در برابر «ما لَنا» است، گویا می گویند آن افراد اینجا نیستند یا چشم ما به آنها نمی افتد و آنان را نمی بینیم. «أَتَّخَذْناهُمْ» یعنی کدام یک از دو کار را درباره آنها انجام دادیم، چه استهزا کردیم یا تکفیر کردیم. «تُحْبَرُونَ» به صیغه مجهول یعنی شادمان و متنعّمند.

روایت15.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: در تفسیر آیه ای که می فرماید: «یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیم»، {(ای رسول رحمت) به آن بندگانم که (به عصیان) اسراف بر نفس خود کردند، بگو از رحمت (نامنتهای) خدا ناامید مباشید، البتّه خدا همه گناهان را (چون توبه کنید) خواهد بخشید که او خدایی بسیار آمرزنده و مهربان است}(1)، می گوید گویا این آیه تنها درباره پیروان امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده و روایتی را از حضرت باقر علیه السلام نقل می کند که: «خداوند در روز قیامت، عذر کسی را که بگوید من نمی دانستم که فرزندان فاطمه علیها السلام همان فرمانروایان بر تمام مردم هستند نمی پذیرد، با اینکه مخصوصا این آیه درباره پیروان فرزندان حضرت فاطمه علیها السلام نازل شده.» سپس همان آیه بالا را قرائت فرمود.(2)

روایت16.

قرب الاسناد: حضرت صادق علیه السلام گزارش می کند که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «از سمت راست خدا که هر دو سمت او راست است (یعنی خدا سمت چپ ندارد) از جانب راست عرش، مردمی باشند با صورت های نورانی و لباس هایی از نور بر فراز تخت هایی از نور.» علی علیه السلام سؤال کرد: «اینها چه کسانی هستند؟» فرمود: «شیعیان ما هستند و تو رهبر آنانی.»(3)

ص: 14

توضیح

سمت راست عرش را «راست» گویند، چون محل رحمت خدا و پایگاه اصحاب یمین و راستان است و چون دست چپ و سمت چپ در انسان رتبه اش کمتر و درجه اش پایین تر از دست راست و سمت راست است، فرمود هر دو دست خدا راست است تا کسی گمان نکند نقضی در خدا هست. همچنان که رحمت خدا در نهایت کمال است، غضب او نیز در نهایت شدّت است، (چون سمت راست خدا، کنایه از رحمت و سمت چپ، کنایه از غضب است و هر دو در نهایت کمال است). یا اینکه چون سمت چپ را به شرّ نسبت می دهندبدین وسیله حضرت می خواهد بفهماند که در خداوند شرّ وجود ندارد و هر چه از او صادر می شود، خیر است. چنانچه در روایتی می فرماید: «خیر در هر دو دست تو است.» صاحب نهایه گوید: (در روایت فرموده اند:) «حجرالاسود دست راست خداست در زمین» و این مثل است، چون اگر انسان با شخص بزرگی دست بدهد، دست او را از روی احترام می بوسد. از آن جهت گویا حجرالاسود دست راست خدا است، زیرا او را می بوسند و لمس می کنند.بنابراین معنی اینکه هر دو دست خدا راست است،این است که نقصی در او نیست و هر دو دست مبارکش در نهایت کمال است. ضمنا در قرآن و روایات هر کجا از دست خدا یا سایر اعضا و جوارح او نام برده شده، از باب مجازگویی و استعاره است، والا خداوند متعال منزّه است از اینکه جسم باشد و اعضاء و جوارحی برای حضرتش باشد.

روایت17.

قرب الاسناد: حضرت علی علیه السلام فرمود: «وابستگان به ما و خاندان ما، در رستاخیز از قبرهای خویش بیرون آیند در حالی که صورت هایشان نورانی و عورت های آنها پوشیده است، بدون وحشت و هراس، سختی های آنها رفته و کارهایشان سهل و آسان گشته. دیگران می ترسند، ولی آنها نه؛دیگران اندوهگین باشند و آنها نه؛ آرامش و ایمان به آنان عنایت شده و هر اندوهی از آنان دور است، تا آنجا که بر شترهای سفید بالدار سوارند، کفش های زرّین که بندش از نور است بر پا دارند، (می آیند) تا وقتی در پرتو عرش خدای رحمان بر منبرهایی از نور بنشینند، جلوی روی آنها خوانی گسترده است از آن غذاها می خورند، تا سایر مردم از حساب خود فارغ شوند.(1)

توضیح

«شرک» بر وزن «کتب»، جمع «شراک» بر وزن «کتاب»، به معنی بند کفش است.

روایت18.

قرب الاسناد: حضرت صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش، از جدش علیه السلام نقل می فرماید که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند روز قیامت برخی بندگانش را از خاک برانگیزد، در حالی که صورت های آنها از نور می درخشد و لباس هایی از

ص: 15

نُورٍ فَوْقَ مَنَابِرَ مِنْ نُورٍ بِأَیْدِیهِمْ قُضْبَانٌ مِنْ نُورٍ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ وَ عَنْ یَسَارِهِ بِمَنْزِلَةِ الْأَنْبِیَاءِ وَ لَیْسُوا بِأَنْبِیَاءَ وَ بِمَنْزِلَةِ الشُّهَدَاءِ وَ لَیْسُوا بِشُهَدَاءَ فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا مِنْهُمْ فَقَالَ لَا فَقَامَ آخَرُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا مِنْهُمْ فَقَالَ لَا فَقَالَ مَنْ هُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَی مَنْکِبِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ هَذَا وَ شِیعَتُهُ (1).

نور دارند، بر فراز منبرهایی از نور قرار دارند و در دست آنها عصایی از نور است، از دو طرف عرش حرکت می کنند، در رتبه پیامبران، ولی پیامبر نیستند و در مقام شهیدان، ولی شهید نیستند.» مردی به پا خاسته عرضکرد: «ای رسول خدا! آیا من از آنها هستم؟» فرمود نه. دیگری برخاسته سؤال کرد، باز فرمود نه. پرسیدند: «پس آنها چه کسانی هستند؟» حضرت دست مبارک خویش را بر شانه علی علیه السلام گذاشت و فرمود: «این مرد و شیعیان او هستند.(1)

روایت19.

قرب الاسناد: حضرت صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش، از جدش حضرت علی علیه السلام نقل می فرماید که فرمود: «روز قیامت، آن هنگام که وابستگان و اهل ولایت ما بر روی صراط قرار گیرند، صدایی بلند می شود و به آتش می گوید: «ای آتش، خاموش شو!» و دوزخ رو می کند به دوستان و شیعیان ما و می گوید: «عجله کنید از من بگذرید که نور شما، زبانه و شعله مرا خاموش کرد.»(2)

روایت20.

خصال: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «مؤمن احترامش از کعبه (بیشتر و) بزرگ تر است.»(3)

روایت21.

خصال: حضرت باقر فرمود: «خداوند بزرگ سه خصلت به مؤمن عنایت فرموده: عزّت در دین و دنیا؛ رستگاری در آخرت؛ و هیبت و عظمت در دل مردم.»(4)

توضیح

«الفلج» در بیشتر نسخه ها با جیم است و در پاره ای با حاء، و در قاموس گوید: «فلج» پیروزی و رستگاری است، همچون «افلاج»، و اسم مصدرش بضمّ فاء است و گوید: «فلح» به حرکت لام و، فلاح پیروزی و نجات و بقای در خوبی است.

روایت22.

خصال: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «خداوند بزرگ سه خصلت به مؤمن عنایت فرموده: عزّت در دنیا؛ رستگاری در آخرت؛ و هیبت و بزرگی در دل های

ص: 16

الظَّالِمِینَ ثُمَّ قَرَأَ وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ قَرَأَ قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ (1) إِلَی قَوْلِهِ هُمْ فِیها خالِدُونَ (2).

ستمگران.» سپس این آیه را تلاوت فرمود: « وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ قَرَأَ قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُون»،{عزّت فقط برای خدا و رسول او و برای مؤمنین است}(1)و آیات اول سوره مؤمنون را که فرمود «مؤمنان رستگار شدند ...» تا آنجا که فرمود: «هم آنها در بهشت ابدی خواهند بود»، قرائت کرد.(2)

روایت23.

خصال: زید بن علی علیه السلام ، از پدرانش علیه السلام گزارش کرد که حضرت علی علیه السلام فرمود: نزد پیامبر صلی الله علیه و آله از افرادی که بر من حسادت می ورزند شکایت کردم. حضرت فرمود: «یا علی! آیا خشنود نباشی از اینکه اولین نفر از چهار نفر (و دسته ای) که داخل بهشت می شوند تو باشی، و آن چهار عبارتند از من و تو و فرزندان ما پشت سر ما و شیعیان ما از سمت راست و چپ ما.»(3)

توضیح

ممکن است منظور از «چهار نفر»، اوّل حضرت رسول صلی الله علیه و آله دوّم حضرت علی علیه السلام سوّم فرزندان آنها و چهارم شیعیان باشند، و پیشقدم بودن علی علیه السلام در ورود به بهشت، به خاطر این است که آن حضرت پرچمدار است، بنابراین باید جلوتر از همه وارد شود. و ممکن است منظور از فرزندان حسنین علیه السلام باشند و در این صورت این دو با آن دو بزرگوار چهار نفر می شوند و ظاهر مطلب آن است که از متن این روایت چیزی افتاده است، چنانچه روایتی که بعد از ارشاد نقل می شود، گواهی می دهد.(4)

روایت24.

خصال: حضرت صادق علیه السلام از پدرش، از پدرانش علیه السلام روایت می فرماید که حضرت علی علیه السلام فرمود: «مؤمن در پنج نور دور می زند (و غوطه ورست)؛ ورودش نور، خروجش نور، دانش او نور، سخنش نور و دیدگاهش در قیامت به سوی نور است.»(5)

در خصال، در حدیث چهار صد گانه آمده است که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «شیعیان ما همچون زنبور عسل هستند، اگر مردم بدانند درون آنها چیست، حتما آنان را می خورند.»(6)

ص: 17

وَ قَالَ علیه السلام لِمُحِبِّینَا أَفْوَاجٌ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ لِمُبْغِضِینَا أَفْوَاجٌ مِنْ غَضَبِ اللَّهِ (1)

وَ قَالَ علیه السلام إِنَّ أَهْلَ الْجَنَّةِ لَیَنْظُرُونَ إِلَی مَنَازِلِ شِیعَتِنَا کَمَا یَنْظُرُ الْإِنْسَانُ إِلَی الْکَوَاکِبِ فِی السَّمَاءِ(2)

وَ قَالَ علیه السلام سِرَاجُ الْمُؤْمِنِ مَعْرِفَةُ حَقِّنَا(3)

وَ قَالَ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اطَّلَعَ إِلَی الْأَرْضِ فَاخْتَارَنَا وَ اخْتَارَ لَنَا شِیعَةً یَنْصُرُونَنَا وَ یَفْرَحُونَ بِفَرَحِنَا وَ یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنَا وَ یَبْذُلُونَ أَمْوَالَهُمْ وَ أَنْفُسَهُمْ فِینَا أُولَئِکَ مِنَّا وَ إِلَیْنَا(4).

و نیز فرمود: «برای دوستان ما فوج هایی از رحمت خدا و برای دشمنان ما فوج هایی از غضب خداوند است.»(1)

و فرمود: «اهل بهشت به خانه های شیعیان ما نگاه می کنند، آن طوری که انسان در دنیا به ستارگان آسمان چشم می افکند.»(2)

و فرمود: «چراغ (فرا راه سعادت) مؤمن، شناخت حق ماست.»(3)

و فرمود: «خداوند بزرگ نگاهی به زمین فرمود و ما را از بین همه مردم برانگیخت و برای ما پیروانی برگزید که ما را یاری می کنند، در شادی ما شاد و در اندوه ما اندوهگین می شوند و جان و مال خویش را در راه ما نثار می کنند. آنها از ما هستند و (در مسیر سعادت خویش) به سوی ما گام برمی دارند.»(4)

روایت25.

عیون اخبار الرضا: حضرت عسکری علیه السلام از پدرانش، از حضرت موسی بن جعفر علیه السلام روایت می کند که فرمود: جمعی از دوستان و نزدیکان حضرت صادق علیه السلام در محضرش نشسته بودند. شبی با هوایی صاف و مهتابی بود. حاضران نگاهی به آسمان انداختند و عرضکردند: «ای فرزند پیامبر! چقدر این صفحه آسمان زیباست و چقدر این اختران درخشنده و پرنورند!» حضرت فرمود: «شما چنین می گویید، ولی چهار فرشته ای که مدبّر اوضاع هستند، یعنی جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و فرشته مرگ، به زمین نگاه می کنند و شما و برادران شما را در نقاط مختلف زمین می بینند، در حالی که نوری که از شما به سوی آسمان و به سوی آن فرشتگان کشیده شده، زیباتر است از نور این اختران و آنها نیز همچون شما می گویند: «چقدر زیباست نور این مؤمنین!»(5)

توضیح

«المقمره» یعنی شب مهتاب و «المصحیه» از باب افعال، یعنی «بدون ابر» و آن چهار فرشته مدبّرانند، زیرا امور جهان را به اذن پروردگار تدبیر می کنند، چنانچه می فرماید: « فَالْمُدَبِّراتِ أَمْرا»، {قسم به فرشتگانی که به فرمان حق، به تدبیر نظام خلق می کوشند.)(6)

روایت26.

عیون اخبار الرضا: حضرت رضا علیه السلام از پدرانش گزارش فرماید که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «مؤمن در آسمان آشنایی دارد، آنچنان که مرد، زن و فرزند خود را می شناسد

ص: 18

إِنَّهُ لَأَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ (1).

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عنه علیه السلام: مثله (2).

و راستی که او نزد خداوند از فرشته مقرّب گرامی تر است.»(1) در صحیفه الرضا علیه السلام مشابه این روایت آمده است.

روایت27.

عیون اخبار الرضا: حضرت رضا علیه السلام می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل از طرف خدا به سوی من آمد و گفت: «خداوند به تو درود می فرستد و می گوید ای محمّد! مژده بده به مردم با ایمانی که خوش رفتارند و تو و اهل بیت تو راباور دارند به بهشت، آنان نزد من پاداش بهتری دارند و بهمین زودی به بهشت می روند.»(2) در صحیفه الرضا مشابه این روایت آمده است.

روایت28.

عیون اخبار الرضا: حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «یا علی! از عنایات خداوند نسبت به مؤمن این است که برای اجل و مرگ او وقت معیّنی قرار نداده تا وقتی تصمیم به کار خلاف و عمل زشتی بگیرد، همین که مؤمن تصمیم گرفت عمل خلافی را انجام دهد، خدا او را به سوی خود می برد.» حضرت صادق علیه السلام فرمود: «از اعمال زشت و کارهای خلاف دوری کنید تا عمرتان دراز شود.»(3)

روایت29.

عیون اخبار الرضا: حضرت رضا علیه السلام از پدران بزرگوارش نقل می فرماید که حضرت رسول فرمود: «من و این (یعنی علی علیه السلام )مثل این دو هستیم (و دو انگشت مبارک خویش را بهم چسباندند) یعنی متّصل به هم هستیم و بین ما فاصله ای نیست و شیعیان ما با ما هستند و هر کس ستمدیده ای را کمک کند نیز چنین است.»(4)

روایت30.

عیون اخبار الرضا: و نیز از حضرت رسول صلی الله علیه و آله نقل می فرماید: «روز قیامت، کرسی هایی از نور در گرد عرش قرار داده می شود برای شیعیان من و شیعیان خاندانم که در ولایت ما خالصند و خداوند بزرگ می فرماید ای بندگان من! بیایید تا کرامت و بزرگواری خویش را بر شما بگسترانم، البتّه شما در دنیا اذیت و آزار دیدید.»(5)

روایت31.

عیون اخبار الرضا: و نیز از حضرت علی علیه السلام نقل می فرماید که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «یا علی! شیعیان تو

ص: 19

یَوْمَ الْقِیَامَةِ رِوَاءً غَیْرَ عِطَاشٍ وَ یَرِدُ عَدُوُّکَ عِطَاشاً یَسْتَسْقُونَ فَلَا یُسْقَوْنَ (1).

در روز قیامت می آیند، در حالی که سیرابند و تشنگی ندارند، امّا دشمنان تو می آیند در حالی که تشنه هستند و آب میطلبند، اما کسی به آنها آب نمی دهد.»(1)

روایت32.

امالی طوسی: عمر بن یزید روایت کند که حضرت صادق علیه السلام فرمود: « ای پسر یزید!به خدا قسم تو از خاندان مایی.» عرضکردم: «قربانت شوم! یعنی از آل محمّد؟» فرمود: «آری،به خدا قسم از خود آنها هستی!» عرضکردم: «فدایت شوم! از خود آنها؟» فرمود: «آری،به خدا قسم از خود آنها. ای عمر! مگر کتاب خدا را نخواندی که می فرماید: «إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اللَّهُ وَلِیُّ الْمُؤْمِنِین»، {نزدیک ترین مردم به ابراهیم، کسانی هستند که از او پیروی کنند و این پیغمبر و امّتش که اهل ایمانند و خدا دوستدار مؤمنان است.}(2)و

آیا این آیه دیگر را نخواندی که می فرماید: «فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی وَ مَنْ عَصانِی فَإِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیم»،(3) {هر کس از من پیروی کند، حتما از من است و هر کس نافرمانی کند مرا، به راستی تویی آمرزنده مهربان.}(4)

روایت33.

مجالس مفید(5)و

امالی طوسی: ابن عباس گزارش می کند که از رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره این آیه شریفه پرسیدم: «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ فِی جَنَّاتِ النَّعِیم»،{آنان که (در ایمان) بر همه پیشی گرفتند (و در اطاعت رسول خدا مقام تقدیم یافتند)، آنان به حقیقت مقرّبان درگاهند، آنان در بهشت پر نعمت جاودانی متنعّمند.}(6)

فرمود: جبرئیل علیه السلام به من گفت: «علی و شیعیان او هستند که در رفتن به سوی بهشت بر همه پیشی می گیرند و نزد خدا مقرّبند، کرم و بزرگواری خدا برای آنهاست.»(7)

روایت34.

امالی طوسی: عبداللَّه بن ولید خبر می دهد که در زمان مروان، روزی بر حضرت صادق علیه السلام وارد شدیم. حضرت پرسید: «شما از کجا هستید؟» عرض کردیم: «از کوفه.»

ص: 20

فَقَالَ مَا مِنَ الْبُلْدَانِ أَکْثَرُ مُحِبّاً لَنَا مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ لَا سِیَّمَا هَذِهِ الْعِصَابَةِ إِنَّ اللَّهَ هَدَاکُمْ لِأَمْرٍ جَهِلَهُ النَّاسُ فَأَحْبَبْتُمُونَا وَ أَبْغَضَنَا النَّاسُ وَ تَابَعْتُمُونَا وَ خَالَفَنَا النَّاسُ وَ صَدَّقْتُمُونَا وَ کَذَّبَنَا النَّاسُ فَأَحْیَاکُمُ اللَّهُ مَحْیَانَا وَ أَمَاتَکُمْ مَمَاتَنَا فَأَشْهَدُ عَلَی أَبِی أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ مَا بَیْنَ أَحَدِکُمْ وَ بَیْنَ أَنْ یَرَی مَا تَقَرُّ بِهِ عَیْنُهُ أَوْ یُغْتَبَطُ إِلَّا أَنْ تَبْلُغَ نَفْسُهُ هَکَذَا وَ أَهْوَی بِیَدِهِ إِلَی حَلْقِهِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلًا مِنْ قَبْلِکَ وَ جَعَلْنا لَهُمْ أَزْواجاً وَ ذُرِّیَّةً(1) فَنَحْنُ ذُرِّیَّةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (2).

فرمود: «هیچ شهری بیشتر از کوفه دوستان ما را در بر ندارد، مخصوصا این دسته و این جمعیت. راستی خداوند شما را به امری راهنمایی فرموده که دیگر مردم از آن خبری ندارند. در نتیجه شما ما را دوست دارید و آنها دشمن ما هستند و نیز شما از ما پیروی کردید و آنان مخالف ما شدند. شما ما را تصدیق کردید و آنان تکذیب کردند. خداوند شما را زنده بدارد همچون زندگی ما و بمیراند همچون مرگ ما و من خود گواهم که پدرم می فرمود فاصله ای نیست بین شما و دیدن مناظری که مایه روشنایی چشم و شادی باشد، جز اینکه جان به اینجا برسد (و اشاره به گلوی خویش فرمود). خداوند متعال در کتاب خویش فرموده است: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلًا مِنْ قَبْلِکَ وَ جَعَلْنا لَهُمْ أَزْواجاً وَ ذُرِّیَّة»، {(ای محمّد) قبل از تو پیامبرانی فرستادیم و برای آنها زن و فرزند قرار دادیم}(1) و ما فرزندان رسول خداییم.»(2)

توضیح

«لاسیّما هذه العصابه» یعنی شیعه. و در قاموس گوید «غبطه» به کسر غین، خوشحالی و سرور است.

روایت35.

امالی طوسی: مفضّل بن عمر گزارش می کند که از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: در آسمان چهارم فرشتگانی باشند که در تسبیح خود می گویند: «منزّه است خدایی که از این موجودات زیاد، این دسته کوچک و جمعیت کم را به این دین ارجمند راهنمایی فرمود.»(3)

روایت36.

امالی طوسی: محمد بن صامت گزارش می کند که نزد حضرت صادق علیه السلام بودیم، جمعیتی نیز از مردم بصره در محضر بودند و آن جناب روایتی را که پدر بزرگوارش، از جابر بن عبداللَّه درباره حج نقل فرموده بود، برای اهالی بصره املا می فرمود. پس از پایان فرمایشات آن حضرت، آنها حرکت کردند. حضرت خطاب به آنها فرمود: «مردم به این طرف و آن طرف گراییدند، ولی شما در التزام و همراهی صاحب خویش هستید. فکر می کنید شما را به کجا می برند؟ به خدا به سوی بهشت! به خدا به سوی بهشت!به خدا به سوی بهشت به خدا!»(4) همین روایت در بشارت المصطفی نیز آمده است.

ص: 21

روایت37.

امالی طوسی: معاویة بن وهب گزارش می کند که نزد حضرت صادق علیه السلام نشسته بودم.در همان موقع پیرمردی گوژپشت وارد شد و به آن حضرت سلام کرد. حضرت جواب سئوال او را داد و سپس فرمود: «بیا نزدیک من!»پیرمرد نزدیک آمد، دست آن جناب را بوسید و به گریه افتاد. حضرت فرمود: «ای پیرمرد! چرا گریه می کنی؟ عرض کرد: «ای پسر رسول خدا! من صد سال است که به امید شما زنده ام، همی گویم امسال، همین ماه، امروز، ولی آن (حکومت) را در میان شما نمی بینم. با این وصف هنوز مرا برای گریه ام سرزنش می کنی؟» راوی گوید: دیدم حضرت صادق علیه السلام نیز گریست و فرمود: «ای پیرمرد! اگر مرگ تو تأخیر افتد، با ما هستی و اگر زود فرا رسد، روز قیامت با یادگاران رسول خدایی.» پیرمرد گفت: «بعد از این (موفقیّت بزرگ)، هر چیز دیگری را که از دست بدهم نگرانی ندارم.

سپس امام صادق علیه السلام به او فرمود: «پیرمرد! رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «من دو شی ء گرانمایه را از خود به یادگار در میان شما به جای گذاشتم. تا وقتی به آن دو چنگ بزنید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و خاندان من.» (ای پیرمرد!) روز قیامت ما می آییم، در حالی که تو نیز با ما هستی...»(1)

روایت38.

مجالس مفید و امالی طوسی: ابن عقده روایت می کند که از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «ما زبده ها و برگزیدگان خدا هستیم از میان همه موجودات و مخلوقات خدا، و شیعیان ما برگزیدگان خدا هستند از امّت پیامبر.»(2)

روایت39.

امالی طوسی: زید بن علی علیه السلام از پدران بزرگوارش گزارش می کند که حضرت رسول صلی الله علیه و آله ،به علی علیه السلام فرمود: «یا علی! فقط تو و اصحابت در بهشت هستید؛ یا علی! فقط تو و پیروانت در بهشت هستید.»(3)

روایت40.

امالی طوسی:

ص: 22

بْنِ وَاصِلٍ عَنْ مُخَوَّلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَزَوَّرٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ قَدْ زَیَّنَکَ بِزِینَةٍ لَمْ یُزَیِّنِ الْعِبَادَ بِزِینَةٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ مِنْهَا زَیَّنَکَ بِالزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا وَ جَعَلَکَ لَا تَرْزَأُ مِنْهَا شَیْئاً وَ لَا تَرْزَأُ مِنْکَ شَیْئاً وَ وَهَبَ لَکَ حُبَّ الْمَسَاکِینِ فَجَعَلَکَ تَرْضَی بِهِمْ أَتْبَاعاً وَ یَرْضَوْنَ بِکَ إِمَاماً فَطُوبَی لِمَنْ أَحَبَّکَ وَ صَدَقَ فِیکَ وَ وَیْلٌ لِمَنْ أَبْغَضَکَ وَ کَذَّبَ عَلَیْکَ فَأَمَّا مَنْ أَحَبَّکَ وَ صَدَّقَ فِیکَ فَأُولَئِکَ جِیرَانُکَ فِی دَارِکَ وَ شُرَکَاؤُکَ فِی جَنَّتِکَ وَ أَمَّا مَنْ أَبْغَضَکَ وَ کَذَّبَ عَلَیْکَ فَحَقٌّ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُوقِفَهُ مَوْقِفَ الْکَذَّابِینَ (1).

عمّار یاسر گزارش می کند که حضرت رسول صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: «یا علی! خداوند تو را به زیوری مزیّن ساخته که آن را به هیچ یک از بندگانش نداده است: در دنیا به زیور زهدت آراست و چنانت ساخت که از دنیا بری نگیری و دنیا نیز از تو بری نگیرد؛ دوستی با بیچارگان و مستمندان را نیز به تو عنایت کرد و پیروی آنها را از تو پسندت ساخت. وای بر کسی که دشمن تو باشد و در مورد تو دروغ بگوید! سرانجام، آنها که به راستی دوست تو باشند و فضیلت تو را معتقد باشند، در خانه ات همسایه تو و در بهشت شریک تواند. و آنها که دشمن تو هستند و در مورد تو دروغ و خلاف واقع گویند، بر خداوند است که آنها را در جایگاه دروغگویان قرار دهد.»(1)

توضیح

«الرّزء» نقص و کمی است، یعنی از دنیا چیزی برنگرفتی و دنیا از قدر تو نکاست. در نهایه گوید «فلم یزرأنی شیئا» یعنی از من چیزی نگرفت. گفته می شود «رزأته أرزؤه» و اصل آن نقص است

روایت41.

امالی طوسی: ابوذر غفاری (ره) گزارش می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله را دیدم در حالی که دست مبارک خویش را به شانه علی علیه السلام می زد و می فرمود: «یا علی! هر کس ما را دوست دارد عرب است و هر کس ما را دشمن دارد، کافر خدانشناس است. شیعیان ما مردمی خانواده دار، اصیل، با شرافت و حلال زاده هستند. پیرو کیش حضرت ابراهیم علیه السلام نیست جز ما و شیعه ما و سایر مردم منحرفند. خداوند را فرشتگانی است که گناه شیعیان ما را نابود می سازند، چنانچه مردم ساختمانی را نابود می کنند و بنایش را در هم می ریزند.»(2)در مجالس مفید نیز مانند این روایت آمده است.

توضیح

مقصود از خانواده های اصیل، تیره های شریف و نژادهای درست هستند. به طوری که صاحب قاموس می گوید : و در نهایه گوید، «بیت الرّجل» (خاندان مرد) شرف آن مرد است. چنانچه عباس در مدح پیامبر صلی الله علیه و آله می گوید

ص: 23

حتی احتوی بیتک المهیمن من***خندف علیاء تحتها النطق

أراد شرفه فجعله فی أعلی خندف بیتا و قال معادن العرب أصولها التی ینتسبون إلیها و یتفاخرون بها کما یهدم القوم فی بعض النسخ القدوم و هو بتخفیف الدال آلة ینحت بها الخشب.

حتی احتوی بیتک المهیمن من خن---دف علیاء تحتها النطق منظور از کلمه «بیت» در این شعر، شرافت است. و حضرت را در بالاترین شرف از نسل خِندِف (نام یکی از جداد پیامبر) قرار داده است و گوید: «معادن عرب» همان ریشه هایی است که عرب به آنها منتسب است و به آنها افتخار می کند. «کما یهدم القوم» در برخی نسخه ها «القدوم»آمده و آن با«دال مخفف» وسیله ای است که چوب را با آن می تراشند.

روایت42.

امالی طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هنگامی که بنده مؤمن خدا کار نیکی انجام دهد، خداوند هر کار خوب او را هفتصد برابر می فرماید. چنانچه فرموده: «و خداوند چند برابر می سازد برای هر که خواهد.»(1)

روایت43.

امالی طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «شیعیان ما جزیی از ما هستند؛از زیادی سرشت ما آفریده شده اند؛ آنچه ما را بد آید، آنها را نیز بد آید و آنچه ما را خشنود سازد، آنان را خشنود می کند. پس هر گاه کسی آهنگ ما کند، آنها را دریابد، زیرا آنان هستند که او را به ما می رسانند.»(2)

روایت44.

امالی طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «حقوقی که شیعیان ما بر عهده ما دارند، لازم تر است از حقوق ما بر عهده آنها.»عرض کردند: «چطور؟» فرمود: «بدان جهت که آنها در راه محبت ما رنج و آسیب بینند و ما در راه آنها رنجی نبینیم.»(3)

روایت45.

امالی طوسی: حارث از علی علیه السلام گزارش کند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مَثَل من، مَثَل درختی است که من ریشه آن هستم، علی شاخه اش، حسنین میوه و شیعیان برگ های آن، و از پاکیزه جز پاکیزه و طیّب بیرون نخواهد آمد.»(4)

ص: 24

بشا، [بشارة المصطفی] محمد بن أحمد بن شهریار عن محمد بن محمد بن الحسین عن الحسن بن محمد التمیمی عن علی بن الحسین بن سفیان عن علی بن العباس عن عباد بن یعقوب: مثله (1)

و بشارة المصطفی: 76

توضیح

«فابی» یعنی «خداوند ابا فرمود» و در امالی شیخ آمده که «فابی نفسه فانّی یخرج»، «خودش اباء کرد، پس چگونه بیرون می آید» نوشته شده و آن روشن تر است.

روایت46.

امالی طوسی: یعقوب فرزند میثم تمّار، غلام حضرت زین العابدین گزارش می کند که گفت: بر حضرت باقر علیه السلام وارد شدم و عرض کردم: «ای پسر رسول خدا،فدایت شوم! من در نوشته های پدرم دیدم که حضرت علی علیه السلام به پدرم میثم فرموده دوست بدار دوستدار خاندان پیامبر را، اگر چه فاسق زناکار باشد و دشمن بدار دشمن آل محمّد را، اگر چه تمام روزها روزه دارد و شب ها بیدار و مشغول نماز باشد. من از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم این آیه را: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّة»، {آنهایی که ایمان آورده اند و کارهای شایسته دارند، بهترین مردمان هستند}(1)سپس رو به من کرد و فرمود: «به خدا قسم منظور از این آیه شریفه، تو و شیعیان توست. ای علی! وعده گاه تو با آنها فردای قیامت، حوض باشد با صورت های درخشان و دست و پای شسته (سرمه کشیده) و تاجدار.» پس امام باقر علیه السلام فرمود: «چنین است در کتاب علی علیه السلام .»(2)

توضیح

در نهایه گوید: در حدیث است «غرّ محجّلون»،«غرّ» از «غرّه» به معنای سفیدرویی است، یعنی روز قیامت از نور وضو سفیدرو باشند و در حدیث دیگری است که فرمود امّت من «غرّ محجّلون» هستند، یعنی مواضع وضوی آنها از دست و پا، سفید و نورانی است، استعاره آورده سفیدی دست و پای اسب و پیشانی او را برای سفیدی صورت و دست و پای امّت. و گوید: «توّجته»، یعنی تاج بر او پوشاندم.

روایت47.

معانی الاخبار:

ص: 25

بْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ الرِّفَاعِیِّ عَنِ الصَّبَّاحِ بْنِ سَیَابَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ لَیُحِبُّکُمْ وَ مَا یَدْرِی مَا تَقُولُونَ فَیُدْخِلُهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیُبْغِضُکُمْ وَ مَا یَدْرِی مَا تَقُولُونَ فَیُدْخِلُهُ اللَّهُ النَّارَ وَ إِنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ لَیَمْلَأُ صَحِیفَتَهُ مِنْ غَیْرِ عَمَلٍ قُلْتُ وَ کَیْفَ یَکُونُ ذَاکَ قَالَ یَمُرُّ بِالْقَوْمِ یَنَالُونَ مِنَّا فَإِذَا رَأَوْهُ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ مِنْ شِیعَتِهِمْ وَ یَمُرُّ بِهِمُ الرَّجُلُ مِنْ شِیعَتِنَا فَیَنْهَرُونَهُ وَ یَقُولُونَ فِیهِ فَیَکْتُبُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ حَسَنَاتٍ حَتَّی یَمْلَأَ صَحِیفَتَهُ مِنْ غَیْرِ عَمَلٍ (1).

حضرت صادق علیه السلام فرمود: «گاهی کسی شما را دوست می دارد در حالی که نمی داند شما چه می گویید، ولی خداوند به خاطر همین دوستی، او را به بهشت می برد و گاهی کسی شما را دشمن می دارد در حالی که نمی داند شما چه می گویید و به خاطر همین دشمنی، خداوند او را به دوزخ می برد و گاهی کسی از شما نامه عملش پر می شود، بدون اینکه کاری انجام دهد.» راوی پرسید: «چطور؟» فرمود: «از میان مردمی عبور می کند که به ما بد می گویند. چون او را بینند، به یکدیگر می گویند که این مرد از شیعیان اهل بیت است و وقتی شیعه ای به آنها برخورد کند، او را از خود دور می کنند و به او بد می گویند. در نتیجه خداوند تمام بدگویی های آنها را به صورت کار ثواب، در نامه عمل آن مرد شیعه می نویسد تا نامه عمل او پر شود، بدون اینکه کاری انجام دهد.»(1)

توضیح

اینکه فرمود «افرادی هستند که شما را دوست دارند و نمی فهمند چه می گویید»، ظاهرا منظور حضرت مستضعفین از عامّه است، زیرا همین که شیعه را دوست دارند، دلیل بر این است که مستضعف هستند. و نیز احتمال دارد مراد حضرت، شیعیان مستضعف باشند که نمی دانند چه می گویند، یعنی در معرفت و شناسایی امام علیه السلام ،به حد کمال نرسیده اند. در قاموس آمده: «نهر الرجل» یعنی «او را بازداشت»، مانند «انتهره». و «یقولون فیه» یعنی درباره او مذمت گویی و دشنام گویی دارند.

روایت48.

معانی الاخبار: از جابر جعفی گزارش می کند که از حضرت باقر علیه السلام درباره این آیه شریفه سؤال کردم: «کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ تُؤْتِی أُکُلَها کُلَّ حِینٍ بِإِذْنِ رَبِّها»،{همچون درخت پاکیزه ای که ریشه آن ثابت است و شاخه اش در آسمان، همه گاه به اذن پروردگارش میوه خوردنی خود را می دهد.}(2)فرمود: «اما مقصود از درخت، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است و شاخه آن علی علیه السلام و جوانه آن، حضرت فاطمه دختر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و میوه آن فرزندان فاطمه علیها السلام و برگ آن شیعیان ما هستند.» سپس فرمود: «هر مؤمنی که از شیعیان ما از دنیا می رود، یک برگ از آن درخت می افتد و هر بچّه ای که از شیعیان ما به دنیا می آید، یک برگ بر درخت افزوده می شود.»(3)

مؤلف

مشابه این روایت همراه با توضیح، در کتاب امامت گذشت.

روایت49.

بصائر الدرجات:

ص: 26

جَمِیلَةَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ اللَّهَ مَثَّلَ لِی أُمَّتِی فِی الطِّینِ وَ عَلَّمَنِی أَسْمَاءَهُمْ کُلَّهَا کَمَا عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها فَمَرَّ بِی أَصْحَابُ الرَّایَاتِ فَاسْتَغْفَرْتُ لِعَلِیٍّ وَ شِیعَتِهِ إِنَّ رَبِّی وَعَدَنِی فِی شِیعَةِ عَلِیٍّ خَصْلَةً قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا هِیَ قَالَ الْمَغْفِرَةُ مِنْهُمْ لِمَنْ آمَنَ وَ اتَّقَی لَا یُغَادِرُ مِنْهُمْ صَغِیرَةً وَ لَا کَبِیرَةً وَ لَهُمْ تُبَدَّلُ السَّیِّئَاتُ حَسَنَاتٍ (1).

حضرت صادق علیه السلام روایت می کند که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند تمام امّت مرا به صورت گل برایم مجسّم فرمود و نامشان را به من آموخت، چنانچه تمام نام ها را به آدم تعلیم داد. در آن میان جمعیت ها هر گروهی پشت پرچم خویش از من گذشتند و من برای علی و شیعیانش از خداوند آمرزش خواستم. راستی خداوند یک خصلت را در شیعیان به من نوید فرموده.» پرسیدند: «آن خصلت چیست؟» فرمود: «آمرزش، برای آن کس از آنان که ایمان بیاورد و تقوا پیشه کند و آمرزش خدا، تمام گناهان کوچک و بزرگ آنها را فرا گیرد، و نیز کارهای زشت آنان، به اعمال خیر تبدیل می شود.»(1)

توضیح

«فی الطّین» این کلمه حال است از امّت، یعنی پیش از آفرینش بدن آنها، روزگاری که هنوز خاک بودند. چنانچه در آن روایت می فرماید«من پیامبر بودم، زمانی که آدم بین آب و گل بود» و احتمال می رود که حال از ضمیر «لی» باشد و یا از هر دو و «مقادره» همان ترک است.«تبدیل سیئات به حسنات»، یعنی خداوند کارهای زشت آنان را پاک فرموده و به جای آن حسنه می نویسد، یا اینکه به آنها توفیق می دهد به جای معصیت، عبادت کنند و به جای اخلاق زشت، دارای صفات پسندیده شوند. البتّه معنای اوّل مناسب تر است.

روایت50.

بصائر الدرجات: حضرت باقر علیه السلام از پدرش از جدّش علیه السلام گزارش می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «یا علی! امّت من به صورت گل برایم مجسّم شد؛ کوچک و بزرگ آنها را دیدم که هنوز به صورت ارواح بودند، پیش از اینکه بدن های آنها آفریده شود. در آن جمع، از تو و شیعیانت گذشتم و برای شما آمرزش خواستم.» علی علیه السلام عرض کرد: «ای پیامبر خدا! از آنها برایم بیشتر بگو.» فرمود: «یا علی!تو و شیعیانت از گورهای خود درآیید، در حالی که صورت هایتان چون ماه شب چهارده می درخشد و گرفتاری های رستاخیز از شما بدر آمده و اندوه ها از شما دور است و در سایه عرش قرار می گیرید؛ مردم می ترسند، ولی شما نمی ترسید؛ آنها اندوهگین اند و شما اندوهی ندارید؛ سفره غذا برای شما می گسترند، در حالی که مردم گرفتار حسابند.»(2) در فضائل الشیعه مشابه این روایت آمده است.

روایت51.

محاسن برقی: ابوبصیر روایت می کند که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «به خدا قسم پیرو ما غیر از شما کسی نخواهد بود و شما با ما هستید، در برترین درجات و مقام ها. پس بر یکدیگر پیشی گیرید و با هم رقابت کنید برای رسیدن به

ص: 27

الدَّرَجَاتِ (1).

درجات بهشت.»(1)

توضیح

فرمود «در درجات بهشت با هم رقابت کنید»، زیرا درجات بهشت بیرون از شماره است، بدین جهت می فرماید«در رسیدن به آن درجات بر یکدیگر پیشی گیرید.»«سنام» به فتح سین بالاترین مقام در علیّین است. در «نهایه» آمده: «سنام کلّ شئ اعلاه»، سنام هر چیز، بهترین و بالاترین جای اوست. یا منظور این است که همه شما در آخرین درجات بهشت با ما هستید، امّا همان محلّ ما نیز درجات مختلفی دارد؛ بعضی از آنها به ما نزدیک تر و پاره ای دورتر است، برای رسیدن به درجات نزدیک ما رقابت کنید. این معنی روشن تر است. در نهایه گوید: «تنافس» از «منافسه» به معنای رغبت به چیزی داشتن آن است و «هو من الشیء النفس»، یعنی در نوع خود خوب است.

روایت52.

محاسن برقی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هر چیزی را سرآمد و سمبلی است و سرآمد فرزندان آدم، محمّد صلی الله علیه و آله و ما و شیعیان ما هستند.»(2)

روایت53.

محاسن برقی: حضرت صادق علیه السلام (خطاب به شیعیان خود) فرمود: «شما آل محمّد هستید! شما آل محمّد هستید!»(3)

توضیح

این فرمایش حضرت مبالغه است، از قبیل این جمله که فرمود: «سلمان از خاندان ماست.»

روایت54.

محاسن برقی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «به خدا سوگند شما نورید در تاریکی های زمین!»(4)

توضیح

روشنی و نور چیزی است که به وسیله او اشیای دیگر آشکار و نمودار شود و تاریکی ضد آن است. شیعیان، دانش و عرفان و ایمان را از پیشوایان خود گرفته اند، ولی کفّار و مخالفین غیر از کفر و گمراهی چیز دیگری ندارند.بنابراین شیعیان هدایت شده اند و مایه روشنی جهان در تاریکی های زمین هستند.

روایت55.

محاسن برقی: حضرت صادق علیه السلام (به شیعیان خود) می فرمود: «به خدا سوگند من دوست دارم بوی شما و ارواح شما

ص: 28

وَ رُؤْیَتَکُمْ وَ زِیَارَتَکُمْ وَ إِنِّی لَعَلَی دِینِ اللَّهِ وَ دِینِ مَلَائِکَتِهِ فَأَعِینُوا عَلَی ذَلِکَ بِوَرَعٍ أَنَا فِی الْمَدِینَةِ بِمَنْزِلَةِ الشَّعِیرَةِ أَتَقَلْقَلُ حَتَّی أَرَی الرَّجُلَ مِنْکُمْ فَأَسْتَرِیحَ إِلَیْهِ (1).

و دیدار و برخورد با شما را و همانا من به دین خدا و دین فرشتگان او هستم؛ پس در این جهت با پارسایی مرا کمک کنید. من در مدینه همچون یک دانه جو در اضطراب هستم و نگران و ناراحتم تا یکی از شما را ب بینم و بدو بیاسایم.»(1)

توضیح

منظور از «ارواح» یا جان هاست، ارواح جمع روح به ضمه یا نسیم ها و مهربانی هاست. ارواح جمع روح به فتحه و اینکه می فرماید«من بر دین حقم»، یعنی شما نیز چنین هستید، پس در مورد شفاعت خود ما را کمک کنید به دوری کردن از گناهان. «بمنزله الشعیره» یا«همچون دانه جو هستم»، یعنی در مسلک و مرام خود تنها و بی رفیق هستم و در پاره ای از نسخه هامی فرماید«همچون مویی هستم»، یعنی مثلا مانند موی سفیدی در بدن گاو سیاه، انگشت نما و مشخّص و تنها هستم، و این بیان از دانه جو، مقصود حضرت را بهتر می فهماند. «تقلقل»نیز همان تحرّک و اظطراب است و «استراحت»، انس و آرامش گرفتن است.

روایت56.

محاسن برقی: عبداللَّه بن ولید گوید ما جمعی بودیم در محضر حضرت صادق علیه السلام که فرمودند: «به خدا سوگند من دیدار شما را دوست دارم و شیفته گفتارشمایم.»(2)

روایت57.

محاسن برقی: ابوعلی حسّان عجلی گوید که در حضور امام صادق علیه السلام نشسته بودم. مردی معنای این آیه را از آن حضرت سؤال کرد: «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْباب»، {آنان که اهل علم و دانشند با مردم جاهل نادان یکسانند؟ (هرگز یکسان نیستند) منحصرا خردمندان عالم متذکّر این مطلبند.}(3) حضرت فرمود: «دانایان ما هستیم و دشمنان ما نادانند و شیعیان ما خردمندانند.»(4)در مشکاة الانوار مشابه این روایت آمده است.

ص: 29

روایت58.

محاسن برقی: حضرت باقر علیه السلام در تفسیر آیه شریفه: «کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ إِلَّا أَصْحابَ الْیَمِین»،{هر نفسی در گرو عملی است که انجام داده است مگر اهل یمین (که به یمن و سعادت نیکوکار شدند)}(1)، فرمود: «آنها شیعه ما خاندانند.»(2)

روایت59.

محاسن برقی: حضرت باقر علیه السلام در تفسیر آیه شریفه: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّة»، {آنان که به خدای یکتا ایمان آوردند و نیکوکار شدند، آنها به حقیقت بهترین اهل عالمند}(3) فرمود: «آنان شیعه ما خاندانند.»(4)

روایت60.

محاسن برقی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: پدرم می فرمود: «شیعه ما دست به دامن ما دارند و ما دست به دامن پیامبر و پیامبر پناهنده به خداست.»(5)

روایت61.

محاسن برقی: ابو بصیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «چون روز قیامت شود، پیامبر صلی الله علیه و آله در پناه خدا قرار گیرد، علی علیه السلام دست به دامن پیغمبر زند، ما دامن علی علیه السلام را گیریم و شیعیان ما دامن ما را می گیرند. حالا به نظر شما پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله ما را به کجا می برد؟» گفتم: «به سوی بهشت.»(6)

توضیح

در نهایه گوید: در حدیث است که «انّ الرحم اخذت بحجزة الرحمن»یعنی رحم به خدا چنگ زده و به او پناه برده است.

و اصل «حجزه»، جایگاه بستن لنگ است، سپس به علاقه مجاورت، به خود لنگ نیز حجزه گویند و همچنین این کلمه را استعاره آورند برای پناهندگی و چنگ زدن به چیزی. و از همین روایت دیگر که: «یا لیتنی آخذ بحجزة الله»، یعنی به سببی از خدا و مرحوم صدوق چند معنای دیگر برای حجزه بیان فرموده، از قبیل دین و امر و نور و روایاتی هم که با این معانی مناسب باشد، ذکر فرموده است.(7)

روایت62.

محاسن برقی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: پدرم علی بن الحسین علیه السلام می فرمود: «سزاوار ترین مردم به پارسایی و کوشش کردن در آنچه که مایه دوستی و خشنودی خداوند است، اوصیا و پیروان آنهایند. آیا راضی نیستید که گاهی که حادثه ترسناک از آسمان پدید آید و هر گروهی به پناهگاه خود روند، شما به ما پناه آرید و ما به پیامبر؟زیرا پیغمبر ما به

ص: 30

رَبِّهِ وَ نَحْنُ آخِذُونَ بِحُجْزَةِ نَبِیِّنَا وَ شِیعَتُنَا آخِذُونَ بِحُجْزَتِنَا(1).

پروردگارش پناهنده شود و ما دامن آن حضرت را گیریم و شیعیان ما دامن ما را گیرند.»(1)

روایت63.

محاسن برقی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «چه می خواهید (در پاداش پیروی از ما) و چه می جویید؟ جز اینکه اگر وحشت و ترسی از آسمان پدید آید، هر دسته ای به پناهگاه خود فرار می کنند و ما به سوی پیامبر پناه می بریم و شما به ما پناه می برید؟»(2)

توضیح

«ما تبغون»یعنی چه پاداشی در ازای تشیّعتان می خواهید؟ «غیر انّها» یعنی غیر از این می خواهید که در قیامت به ما پناه می برید؟ چون چیزی برتر و بالاتر از این نیست.

روایت64.

ارشاد: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «از امّ سلمه همسر پیامبر صلی الله علیه و آله درباره علی بن ابی طالب علیه السلام سؤال شد. گفت از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: «همانا علی و شیعیان او پیروزند.»(3)

روایت65.

ارشاد القلوب: اصبغ بن نباته از حضرت علی علیه السلام گزارش می کند که حضرت پیامبر فرمود: «خدا را عصا (دستگیره)یی است از یاقوت سرخ، بدو دست نیابد مگر ما و شیعه ما و دیگران از آن دورند.»(4)

روایت66.

ارشاد القلوب: انس بن مالک گوید: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هفتاد هزار از امّت من بدون حساب و عذاب به بهشت می روند.» سپس رو به علی علیه السلام کرد و فرمود: «آنها شیعیان تو هستند

ص: 31

وَ أَنْتَ إِمَامُهُمْ (1).

مشکاة الأنوار، عن جابر عن أبی جعفر علیه السلام: مثله (2).

و تو پیشوای آنانی.»(1)

روایت67.

ارشاد القلوب: زید بن علی بن الحسین از پدرش، از جدّش علیه السلام روایت فرماید که حضرت علی علیه السلام فرمود: «از حسادت و رشگ بردن مردم نسبت به من، به رسول خدا شکایت کردم. حضرت فرمود: «یا علی! به راستی اولین (دسته) از چهار (دسته)ای که وارد بهشت می شوند، من هستم و تو و حسن و حسین و دودمان ما پشت سر ما و دوستان ما، بعد از آنها و شیعیان ما در چپ و راست ما.»(2)

توضیح

«انّ اوّل اربعه» یعنی اولین گروه از چهار گروهی که به بهشت می روند.بنابراین کلمات بعد تا کلمه «و الحسین» خبر «انّ» است و ممکن است بگوییم معنایش این است که آن چهار گروهی که بهشت می روند، اوّلی آنها منم، و در این صورت جملات بعد، مبتدا و خبرشان در تقدیر است، یعنی تو و حسن و حسین و ...بعد از من وارد بهشت می شوید، چون در مقام بیان، ترتیب ورود به بهشت است.

روایت68.

تفسیر عیّاشی: عبداللَّه جندب گوید: حضرت رضا علیه السلام فرمود: «سزاوار است که خداوند دوست ما را، رفیق (و هم صحبت) پیامبران، صدیقان، شهیدان و صالحان قرار دهد و این افراد نیکو رفیقانی هستند.»(3)

روایت69.

تفسیر عیّاشی: ابو بصیر گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «ای ابو محمد! خداوند شما را در کتاب خود یاد فرموده، آنجا که می گوید: «فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِین»،{و آنان که خدا و رسول را اطاعت کنند، البتّه آنها با کسانی که خدا به آنها لطف و عنایت کامل فرموده، یعنی با پیمبران و صدّیقان و شهیدان و نیکوکاران محشور خواهند شد}(4) تا آخر آیه. سپس فرمود: «مقصود از پیامبر در این آیه شریفه، رسول خدا؛ منظور از صدیقان و شهیدان، ما و نیکوکاران، شما هستید. پس خود را نیکو و نیکوکار نامدار سازید، چنانچه خداوند شما را چنان نامیده است.»(5) در مجمع البیان هم مانند این روایت آمده است .

توضیح

«فتسمّوا بالصّلاح» یعنی خود را به نیکوکاری نسبت دهید یا خویشتن را با نیکوکاری رفعت دهید یا چنان نیکویی کنید

ص: 32

حتی یسمیکم الناس صالحین فی القاموس سما سموا ارتفع و به أعلاه کأسماه و سماه فلانا و به و تسمی بکذا و بالقوم و إلیهم انتسب.

که مردم شما را صالح و اهل صلاح بنامند. در قاموس آمده: «سما سمّوا» یعنی رفعت گرفت و «سما به»، بالا برد آن را، مانند «أسماه و سمّاه فلاناً و به و تسمّی بکذا و بالقوم و الیهم» یعنی منتسب به آنان شد.

روایت70.

تفسیر امام حسن عسکری: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در ابتدا وقتی موعظه می فرمود، به یکی از ستون های مسجد تکیه می داد. تا اینکهیکی از اصحاب، به خاطر اینکه حضرت خستگی کمتری داشته باشد، منبری برای آن جناب ساخت تا بر او بنشیند و احکام خدا را بفرماید. در اولین روزی که حضرت محل موعظه خویش را تغییر داد، گویند آن ستون که همیشه تکیه گاه حضرت بود، ناله ای سر داد، به طوری که تمام حاضران شنیدند. آن هنگام که ناله ستون بلند شد، حضرت فرمود: «ای گروه مسلمانان! این تنه درخت از شوق و علاقه به پیامبر خدا می نالد و از دوری او غمگین است. امّا در بین بندگان خدا، مردمی هستند که بر خویشتن ستم ورزیده و به نزدیکی و دوری از پیامبر خدا اهمیّت نمی دهند، و اگر من ستون را در بر نمی گرفتم و با دست خود او را نوازش نمی کردم، ناله اش تا قیامت آرام نمی شد. همانا در میان بندگان خدا از زن و مرد، افرادی هستند که همچون این درخت اشتیاق دارند و دل هایشان به سوی محمد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام ولی خدا پرواز می کند و برای مؤمن، همین بس که محبت و دوستی محمد صلی الله علیه و آله ، علی علیه السلام و خاندان آنها در نهادش ریشه کند. آیا شدت ناله این درخت را دیدید که چگونه به پیامبر خدا اظهار اشتیاق می کرد و وقتی پیامبر او را در برگرفت و دستش به او رسید آرام شد؟» گفتند: «آری ای رسول خدا!» آنگاه فرمود: «سوگند به آن کس که مرا به حق برگزید، همانا ناله عاشقانه دربانان بهشت و زیبازنان سیاه چشم و کاخ ها و قصرهای آن، نسبت به کسی که دوستدار محمد و علی و خاندان پاک آنها باشد و از دشمنانشان بیزاری جوید، شدیدتر و سوز و گداز آنها در فراق این افراد، بیشتر است از ناله ای که از این درخت شنیدید. و آنچه که آنها را آرام می سازد و از سوزشان می کاهد، همان صلوات و درودی است که از شما شیعیان نسبت به محمّد صلی الله علیه و آله و خاندان پاکش برسد. همچنین نماز مستحبی و نافله و روزه و صدقه و انفاق به فقرا و یکی از بزرگ ترین چیزهایی که اضطراب و ناله آنها را نسبت به شیعیان محمّد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام آرام می سازد، همان احسان و نیکی است که شیعیان به برادران مؤمن خود می کنند و به آنها در راه زندگی یاری می رسانند. اهل بهشت به یکدیگر چنین می گویند: «شتاب نکنید در آمدن رفیق خود او تاخیر نکرده، مگر برای اینکه با بخشش و احسان به برادران مؤمنش، درجات بلندتر و رتبه والاتری را در بهشت به دست آرد.»

و بزرگ تر از آنچه گفته شد از چیزهایی که ناله و فزع بهشتیان و حوریه ها را آرام می سازد، همان تحمل ناملایمات و مشکلاتی است که به خاطر تقیه (1)، خداوند شیعیان ما را بر آن آگاهی داده و همچنین به کار بردن توریه (2) تا در سایه آن از شرّ مردم کافر و فاسق محفوظ مانند و آنگاه دربانان و حوریه های بهشتی گویند همچنان که شیعیان در برابر شنیدن نارواهای دشمن به پیشوایان و بزرگان خود صبر می کنند و خشم خود را فرو می برند و از اظهار حقیقت ساکتند، زیرا می بینند در چنگال ستم افرادی گرفتارند که یارای مبارزه و دفع شرّ آنها را ندارند. همچنین ما نیز در برابر شیفتگی و عشق به آنان صبر می کنیم. اینجاست که خداوند بهشتیان را ندا دهد: «ای ساکنان بهشت من و ای دربانان رحمت من! اگر وصل و دیدار همسران و دوستان و سروران شما به تاخیر افتاد، بر شما بخل نورزیدم، بلکه این تاخیر به خاطر آن است که معشوق های شما، بهره خویش را از کرامت و بزرگواری من کامل سازند، به وسیله همراهی و مواسات

ص: 33

إِخْوَانَهُمُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَخْذِ بِأَیْدِی الْمَلْهُوفِینَ وَ التَّنْفِیسِ عَنِ الْمَکْرُوبِینَ وَ بِالصَّبْرِ عَلَی التَّقِیَّةِ مِنَ الْفَاسِقِینَ الْکَافِرِینَ حَتَّی إِذَا اسْتَکْمَلُوا أَجْزَلَ کَرَامَاتِی نَقَلْتُهُمْ إِلَیْکُمْ عَلَی أَسَرِّ الْأَحْوَالِ وَ أَغْبَطِهَا فَأَبْشِرُوا فَعِنْدَ ذَلِکَ یَسْکُنُ حَنِینُهُمْ وَ أَنِینُهُمْ (1).

با برادران مؤمن خود و دستگیری از افسردگان و کارگشایی گرفتاران و همچنین از راه صبر و شکیبایی به خاطر تقیه در برابر مردم فاسق و کافر و وقتی با این برنامه وافرترین کرامت مرا کامل ساختند، آنان را در شادترین و چشمگیرترین حالات به سوی شما انتقال می دهم، مژده باد شما را!» آنگاه ناله و فریاد بهشتیان آرام شود.»(1)

توضیح

در قاموس گوید «حضن الصبی حِضناً و حِضانةً» بکسر حاء، یعنی کودک را به سینه خود چسباند یا او را پرورش داد. و نیز گوید «حضن» بکسر حاء، فاصله بین زیر بغل تا رگ کمر را گویند و همچنین سینه و دو بازو و فاصله بین آنها را نیز گویند. و نیز گوید «هدأ» بر وزن «منع» یعنی آرام شد. و «اسدی الیه» یعنی به او نیکی کرد.

روایت71.

تفسیر امام حسن عسکری: خداوند در قرآن می فرماید: « وَ بَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا»،{نوید دهید آنها را که ایمان آورده اند.}(2)یعنی به خدای یکتا و تو را در پیامبری تصدیق کردند، پیشوایت ساخته و تمام سخنانت را باورکردند، کردارت را تصویب کردند، برادرت علی علیه السلام را بعد از تو پیشوای خود و جانشین مورد پسندت دانسته اند و آنچه را فرماید تسلیم باشند وبه هر جهت آنان را سوق دهد بروند و هر مقامی که برای تو قائل هستند، غیر از نبوت که خاص توست، برای او نیز قائل باشند و بهشت را جز در نتیجه دوستی او و دوستی آنها که از فرزندان او با نص و بیان خود معرفی کند و همچنین دوستی دیگر دوستداران او و دشمنی با مخالفان و دشمنان او ندانند، و بدانند که دوزخ از آنها دست برندارد و از عذابش نجات نیابند، مگر به احتراز از دوستی با مخالفین علی علیه السلام و فرزندان و دوستانش و نیز همکاری نکردن با بدگوها و بدبینانشان (سپس قرآن می فرماید) و کارهای شایسته انجام دادند، یعنی واجبات خود را ادامه دادند، از محرمات دوری جستند و رفتارشان همچون منکرین نبوت تو نبوده، به آنان نوید ده که: «برای آنهاست باغستان ها و بوستان هایی که از زیر آنها نهرها روان است.»(3)

روایت72.

تفسیر عیّاشی: یکی از دانشمندان گوید: حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در تفسیر این آیه شریفه: «إِنَّ أَوْلِیاءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُون»، {همانا دوستان خدا هرگز هیچ ترس (از حوادث آینده عالم) و هیچ اندوهی (از وقایع گذشته جهان) در دل آنها نیست}(4) فرمود: «می دانید دوستان خدا چه کسانی هستند؟»عرض کردند: «یا امیرالمؤمنین! آنان کیستند؟» فرمود: «ما و پیروان ما. پس هر کس بعد از ما، از ما پیروی کند، خوشا به حال ما و خوشوقتی و پیروزی آنها بیشتر و بهتر است از ما.» راوی پرسید: «چرا خجستگی و سعادت آنان بیش از ماست، مگر ما و آنها در یک راه و آیین نیستیم؟» فرمود: «نه، زیرا آنها تحمّل کنند، آنچه را که شما

ص: 34

مَا لَمْ تَحَمَّلُوا عَلَیْهِ وَ أَطَاقُوا مَا لَمْ تُطِیقُوا(1).

تحمّل نتوانید و مقاومت کنند، آنچه را که شما تاب آن را ندارید.»(1)

توضیح

«لانهم حملوا» اشاره به شدت تقیه شیعه است بعد از آن حضرت و فزونی ستم بنی امیه و دیگران بر آنها.

روایت73.

تفسیر عیّاشی: ابو عمرو زبیری از حضرت صادق علیه السلام گزارش می کند که فرمود: «هر کس دوست بدارد آل محمد صلی الله علیه و آله را و آنان را به خاطر نزدیکی و قرابت با رسول خدا صلی الله علیه و آله از تمام مردم پیش تر و مقدم داند، او از آل محمد صلی الله علیه و آله است. چون نزد خاندان پیامبر موقعیتی به سزا خواهد یافت. نه اینکه از آن دودمان و ریشه است، بلکه به خاطر دوستی و پیروی آنان، از جمع و گروه آنها خواهد بود و خداوند نیز در کتاب خویش چنین مقرّر فرموده: «وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُم»، {و هر کس از شما آنان را دوست بدارد از آنها خواهد بود.}(2)

و فرمایش حضرت ابراهیم علیه السلام است که: «فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی وَ مَنْ عَصانِی فَإِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیم»(3)، {هر کس مرا پیروی کند البته از من است و هر کس نافرمانیم نماید همانا تو آمرزنده مهربانی.}(4)

روایت74.

تفسیر عیّاشی: عقبه بن خالد گوید: به عزم دیدار حضرت صادق علیه السلام به خانه آن حضرت رفتم و با اجازه وارد شدم، ولی آن حضرت را در مجلس خویش نیافتم. پس از چندی از اندرون به سوی ما آمدند، در حالی که ردا بر دوش نداشتند. نگاهی به ما فرموده، خوشامد گفتند و نشستند. سپس فرمودند: «شمایید خردمندان در کتاب خدا که فرمود: «إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْباب»(5)،{تنها صاحبان خرد متذکر می شوند.}(6)

توضیح

گویا مقصود از «جلباب»، ردا یا پیراهن است و مجازا در این معانی استعمال شده، زیرا به گفته قاموس،«جلباب» بر وزن «سرداب» و «سنمار»، پیراهن را گویند، لباس گشادی است برای زنان که زیر روپوش و لباس روی خود می پوشند یا همان روپوش است، و روبند را نیز گویند.

روایت75.

تفسیر عیّاشی: ابو بصیر گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم کهمی فرمود: «ما خاندان رحمت و خانه نعمت و دودمان برکتیم. ما در زمین (به منزله) بنیان و ریشه و اساس هستیم و شیعه ما، تکیه گاه اسلامند. دعای حضرت ابراهیم علیه السلام نباشد جز برای ما و شیعیانمان و خداوند تا روز

ص: 35

الْقِیَامَةِ إِلَی إِبْلِیسَ فَقَالَ إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ (1).

قیامت ماها را از دسترس شیطان دور ساخته،چنانچه می فرماید: «إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطان»(1)، {همانا تو را بر بندگان من حکومتی نباشد.}(2)

توضیح

«بنیان» به ضمّ باء به معنی ساختمان و بنا است و مقصود حضرت از کلمه بنیان، خانه شرافت و پیامبری و پیشوایی و بزرگواری است و دور نیست که مقصود، بنیان ایمان باشد. «عری السلام» یعنی دستگیره های اسلام که مایه استواری اوست، یا دستگیره کسی که بخواهد از کاخ اسلام بالا رود یا به قله و نقطه نهایی آن برسد.

صاحب مصباح در این جمله از فرمایشات امام: «و ذلک اوثق عری الایمان»

گوید: تشبیه فرموده به «عروه» یعنی چیزی که بدو چنگ زنند و تکیه کنند و مقصود از دعای حضرت ابراهیم علیه السلام هم گویا همین جملات است که فرمود: «رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِساب»، {ای پروردگار ما! من و پدر و مادرم و مؤمنان را روز حساب ببخشای.}(3) و احتمال دارد این دعا باشد که فرمود: « فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِم»، {و دل هایی از مردم را به آنان علاقه مند ساز}(4)، ولی آیه اول روشن تر است.

روایت76.

تفسیر عیّاشی: ابو بصیر در تفسیر آیه شریفه: «إِخْواناً عَلی سُرُرٍ مُتَقابِلِین»، {(اهل بهشت همچون) برادر روبه روی یکدیگر بر تخت عزّت نشینند}(5)گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «به خدا قسم خداوند از این آیه غیر شما را نظر ندارد.»(6)

روایت77.

تفسیر عیّاشی: عمرو بن ابی مقدام گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «به خدا سوگند شمایید آنهایی که خداوند فرموده: « وَ نَزَعْنا ما فِی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلی سُرُرٍ مُتَقابِلِین»، {و ما آئینه دل های پاک آنها را از کدورت کینه و حسد و هر خلق ناپسند به کلی پاک و پاکیزه سازیم تا همه با هم برادر و دوستدار هم شوند و روبه روی یکدیگر بر تخت نشینند.}(7) و فرمود: «شیعیان ما چهار چشم دارند: چشم سر و چشم قلب، البته همه مردم چنین هستند، ولی خداوند دیدگان شما را گشوده و دیده آنها را کور و نابینا ساخته.»(8)

توضیح

«عین فی الراس» منظور جنس چشم است نه یک فرد، یعنی دو چشم در سر است. یا معنی روایت چنین است: هر چشمی که در سر است، در برابر آن چشم دیگری در دل وجود دارد. «فتح ابصارکم» یعنی دیدگان دل های شما را گشوده است.

روایت78.

تفسیر عیّاشی: محمد بن مروان گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هیچ مرد و زنی از شما نیست، مگر اینکه فرشتگان به سلام و درود او آیند و شمایید آنها که خداوند فرمود: «و ما آئینه دل های پاک آنها را از کینه و حسد به کلّی پاک و پاکیزه سازیم تا هم

ص: 36

مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلی سُرُرٍ مُتَقابِلِینَ (1).

با هم برادر و دوستدار هم شوند و روبه روی یکدیگر بر تخت نشینند.»(1)

روایت79.

تفسیر امام حسن عسکری: حضرت سجاد علیه السلام فرمود: «ای بندگان خدا! برای خود دستاویزی قرار دهید که پذیرفته گردد و نیکو باشد، و بترسید از آنچه که به زشت ترین گونه به سوی شما بازگردد و پذیرفته نشود، و نیز بترسید از اینکه در قیامت شما را به زشت ترین گونه از ورود به بهشت بازدارند. بدانید آن دستاویز و آن مرامی قبول می شود که همراه با دوستی محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و خاندان پاک آنها باشد و آنچه که او را پست و بی ارزش می سازد، آن است که همراه با دوستی و پیروی از غیر پیشوایان حق و فرمانروایان راستین، علی بن ابی طالب علیه السلام و برگزیدگان و آنهایی را که آن حضرت از فرزندان خویش انتخاب فرموده، باشد.» سپس فرمود: «پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «خوشا به حال دوستداران علی علیه السلام به جهت ایمانی که به محمد صلی الله علیه و آله دارند و گفتار او را تصدیق کرده اند. چگونه خداوند آنها را به شریف ترین یاد از بالای عرش خویش یاد فرموده و چگونه درود می فرستند بر آنها فرشتگان عرش و کرسی و پرده ها و آسمان ها و زمین و هوا و آنچه که بین اینهاست و آنچه که زیر زمین است، و نیز چگونه درود می فرستند بر آنها فرشتگان گمارده بر ابرها و باران ها و بیابان ها، دریاها و آفتاب و ماه و ستارگان،قلوه سنگ های زمین و شن های آن و آنچه از حیوانات که حرکت دارند. و خداوند با درود فرشتگان رتبه و مقام آنها را در نزد خود بالا می برد و عظمت و جلال آنان را زیاد می سازد تا روز قیامت که بر خدای خویش وارد شوند، در حالی که به کرامات و الطاف خداوند شهرت یافته و زبانزد و انگشت نما هستند و از همراهان برگزیده خدا محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام خواهند بود.

وای بر دشمنان علی علیه السلام بدان جهت که به محمد صلی الله علیه و آله کافر شدند و او را تکذیب کردند! چگونه خداوند آنها را به پست ترین دشنام از بالای عرش خویش لعنت فرستد و چگونه فرشتگان نگهدارنده عرش و کرسی و پرده ها و آسمان ها و زمین و هوا و آنچه میان آن است و آنچه که زیر زمین است و صاحبان ابرها و باران ها، فرشته های خشکی ها و دریاها، آفتاب و ماه و ستارگان آسمان، قلوه سنگ ها و شن های زمین و حیواناتی که حرکت دارند به آنها لعنت می فرستند و خداوند با لعنت و نفرین هر کدام از فرشتگان، از مقام و موقعیت آن دشمنان نزد خویش می کاهد و حالاتشان نزد خداوند زشت می شود تا روز قیامت که بر او وارد شوند، در حالی که به لعنت و بیزاری خداوند شهرت یافته و زبانزد و انگشت نمایند و از همراهان شیطان و نمرود و فرعون، دشمنان خداوند خواهند بود .

از بزرگترین چیزهایی که مایه تقرّب و نزدیکی فرشتگان پرده دار و آسمان ها به خداوند است، درود بر

ص: 37

مُحِبِّینَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ اللَّعْنَ لِشَانِئِینَا(1).

دوستان ما خاندان پیامبر و لعنت و نفرین بر دشمنان و بدخواهان ماست.»(1)

روایت80.

مجالس مفید: غیاث بن ابراهیم از حضرت صادق علیه السلام ،از پدرش علیه السلام ،از جدش علیه السلام روایت می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «سبع مثانی را آموختم و امّتم در خاک، برای من نمایش داده شده، به طوری که کوچک و بزرگ آنها را دیدم و به تمام آسمان ها نظر انداختم؛ چون نگاه کردم،تو را دیدم ای علی! پس برای تو و شیعیانت تا روز قیامت از خداوند آمرزش خواستم.»(2)

روایت81.

مجالس مفید: جیش بن معتمر روایت می کند که در محله رحبه (3) بر امیرالمؤمنین علیه السلام وارد شدم، در حالی که آن حضرت به جایی تکیه فرموده بود. من بعد از سلام و عرض ارادت پرسیدم: «آقا چگونه صبح کردی؟» حضرت سر خود را از تکیه گاه برداشت و پس از پاسخ سلام من فرمود: «صبح کردم در حالی که دوستِ دوستداران ما و دشمنِ دشمنانمان هستم. همانا دوست ما در هر شب و روز چشم به راه راحتی و گشایش است و دشمن ما، ساختمانی در مسیر سیل بنا کرده که آن ساختمان فرو می ریزد و آن بنا، از پایه به آتش دوزخ افتد.

ای ابو معتمر! راستی دوست ما یارای دشمنی با ما ندارد و همچنین دشمن ما، نتواند ما را دوست بدارد. خداوند بزرگ دل های بندگان را بر محبت و دوستی ما سرشته است و دشمن ما را وانهاده. پس هرگز دوست ما توانایی

دشمنی ما را ندارد و هرگز دشمن ما قدرت بر دوستی ما نخواهد داشت. نیز هرگز دوستی ما و دوستی دشمن ما در یک دل جمع نشود، زیرا «ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِه»، {خداوند در نهاد یک مرد، دو دل قرار نداده است}(4)تا با یک دل گروهی را دوست بدارد و با دل دیگر، با دشمنان آن گروه دوست شود.»(5)

توضیح

راغب گوید لبه چاه یا نهر را «شفا» گویند و این کلمه را مثل آورند برای چیزی که در شرف نابودی است. خداوند در قرآن فرموده «عَلی شَفا جُرُفٍ هارٍ»، یعنی بر لب پرتگاهی که خراب می شود، و همچنین محلی را گویند که

ص: 38

السیل فیجرفه أی یذهب به جرف و یقال هار البناء یهور إذا سقط نحو أنهار قال تعالی عَلی شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فِی نارِ جَهَنَّمَ (1) و قرئ هار یقال بئر هار و هار و هائر و منهار و یقال أنهار فلان إذا سقط من مکان عال و رجل هار و هائر ضعیف فی أمره تشبیها بالبئر الهائر.

ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ الخبر یدل علی أن المراد بعدم القلبین عدم أمرین متضادین فی إنسان واحد کالإیمان و الکفر و حب رجل و بغضه أو ما یستلزم بغضه.

قال فی المجمع فی سیاق معانی الآیة و قیل هو رد علی المنافقین و المعنی لیس لأحد قلبان یؤمن بأحدهما و یکفر بالآخر ثم قال و قیل یتصل بما قبله و المعنی أنه لا یمکن الجمع بین اتباعین متضادین بین اتباع الوحی و القرآن و اتباع أهل الکفر و الطغیان فکنی عن ذلک بذکر القلبین لأن الاتباع یصدر عن الاعتقاد و الاعتقاد من أفعال القلوب فکما لا یجتمع قلبان فی جوف واحد لا یجتمع اعتقادان متضادان فی قلب واحد

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ یُحِبُّ بِهَذَا قَوْماً وَ یُحِبُّ بِهَذَا أَعْدَاءَهُمْ (2).

أَقُولُ وَ سَیَأْتِی تَمَامُ الْقَوْلِ فِیهِ فِی بَابِ الْقَلْبِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (3).

سیل آنجا را صاف کرده و از بین برده است. و گویند «هار البناء یهور»، یعنی «ساختمان فرو ریخت»(1)،همچون کلمه «انهار» که خداوند در قرآن می فرماید: « عَلی شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فِی نارِ جَهَنَّم»،{بر لب پرتگاهی که به ویرانی کشیده می شود، پس آن بنا از پایه به دوزخ فرو ریزد.}(2) در این صورت «هار» اسم فاعل است، ولی برخی «هار» را فعل ماضی خوانده اند، و «انهار فلان»، یعنی فلانی از محل بلندی فرود آمد و افرادی که کارشان بی اساس باشد رامی گویند، مثلا «رجل هار یا هائر» را به چاهی تشبیه می کنند که در شرف خرابی است.(3)

«ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ»: از این خبر استفاده می شود که مقصود آیه آن است که دو امر متضاد که با یکدیگر سازگار نیستند، در دل یک انسان گرد نیایند، مثل ایمان و کفر، دوستی و علاقه نسبت به یک فرد و دشمنی با او یا چیزی که لازمه دشمنی باشد.

مرحوم طبرسی در ضمن بیان معانی آیه گوید: بنا بر قولی این آیه در مقام ردّ منافقین است و معنای آیه چنین است: «یک فرد دو دل ندارد تا با یکی ایمان بیاورد و با دیگری کفر ورزد.» سپس می گوید:و به قول دیگری، این جملات پیوست مطالب پیش است.بنابراین معنی چنین می شود: «البته جمع بین دو گونه پیروی متضاد امکان ندارد، یعنی هم از وحی و قرآن و هم از اهل کفر و سرکشان.» پس کلمه «دو دل»، کنایه از دو گونه پیروی است، زیرا پیروی ناشی از عقیده است و عقیده کار دل است.بنابراین همچنان که دو دل در یک نهاد نگنجد، دو عقیده متضاد نیز در یک دل جا نگیرد. حضرت صادق علیه السلام فرمود: «قرار نداده خداوند برای یک مرد دو دل تا با یکی دوست بدارد قومی را و با دیگری، دشمنان آنها را دوست گیرد.»(4)

بقیه مطلب در تفسیر این آیه، در «باب قلب» خواهد آمد.

روایت82.

رجال کشی: عبدالله بن میمون گوید: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «ابن میمون! شما در مکّه چند نفر هستید؟»عرض کردم: «چهار نفریم.» فرمود: «همانا شما نوری هستید در تاریکی های زمین.»(5)

روایت83.

کشف الغمّه: حافظ عبدالعزیز در کتاب خویش گوید:روایتی است که سلمان به حضرت علی علیه السلام عرض کرد: «هر بار که تو نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله می آمدی و من در محضرش بودم، آن حضرت دست مبارک خویش را به بازو یا بین دو شانه من می زد و می فرمود: «ای

ص: 39

سَلْمَانُ هَذَا وَ حِزْبُهُ الْمُفْلِحُونَ (1).

سلمان! این (به علی علیه السلام اشاره می کرد) و پیروان او رستگارند.»(1)

خوارزمی در مناقب از انس نقل کند که حضرت رسول صلی الله علیه و آله را در خواب دیدم و به من فرمود: «چه چیز باعث شد مطالبی را که درباره علی ابن ابی طالب علیه السلام از من شنیدی، بازگو نکردی تا به کیفر آن رسیدی و اگر علی بن ابی طالب علیه السلام برای تو آمرزش نمی خواست، هیچ گاه بوی بهشت را نمی شنیدی و حالا در باقیمانده عمر خود، از فرصت استفاده کن و آنچه را درباره آن حضرت از من شنیدی، نشر ده. همانا آنها که علی علیه السلام و فرزندان او و دوستانشان را دوست بدارند، اولین دسته هستند که بر دیگران در ورود به بهشت سبقت می گیرند و آنان همسایگان خدایند، و اولیای خدا حمزه و جعفر و حسن و حسین علیهم السلام هستند، ولی علی علیه السلام همان صدّیق اکبر است که هر کس او را دوست بدارد، روز قیامت ترسی نخواهد داشت.»

و از پسر عمر نقل کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هر کس علی علیه السلام را دوست بدارد، خداوند نماز و روزه و عبادت او را قبول فرموده و دعایش را نیز اجابت فرماید. هش دار که هر کس علی علیه السلام را دوست بدارد، خداوند به تعداد رگ های بدنش شهری در بهشت بدو عطا فرماید. و بدان که هر کس آل محمد را دوست بدارد، از حساب و میزان و صراط در امان است. و آگاه باش که هر کس با دوستی آل محمّد صلی الله علیه و آله بمیرد، من ضامنم که او همراه پیامبران به بهشت رود. و بدان که هر کس با خاندان محمّد دشمنی ورزد، روز قیامت می آید در حالی که میان دو چشم او نوشته شده «نومید از رحمت خدا.»(2)

روایت85.

ریاض الجنان:(3) صاحب ریاض الجناناز حضرت صادق علیه السلام نقل می کند که حضرت رسول صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: «یا علی! همانا خداوند دوستی مستمندان و فقیران را در روی زمین به تو ارزانی داشته، تو آنها را به برادری و آنان تو را به پیشوایی پسندیدند. خوشا به حال آن کس که تو را دوست دارد و وای بر آن کس که با تو دشمنی کند. یا علی! دوستدار تو هر کسی است که به درگاه خدا پناه برده و نفس را از حرام بازداشته (4) و هر ژنده پوشی که اگر خدا را سوگند دهد، خواسته اش انجام شود. یا علی! دوستداران تو نزد مردم کم ارزش و نزد خدا بزرگند. یا علی! دوستان تو در فردوس اعلی همسایگان خدایند و بر آنچه از نعمت های دنیا از دست داده اند، افسوس نمی خورند. یا علی! برادران تو لب هایشان پژمرده است، پارسایی و بی اعتنایی به دنیا در چهره های آنها شناخته می شود، در سه جا خوشحال و مسرورند؛ دم مرگ که من شاهد و گواه آنهایم،هنگام سؤال قبر در حالی که تو جواب های لازم را به آنان تلقین می کنی، و روز قیامت که بزرگ ترین میدان عرضه جمعیت هاست، وقتی هر جمعیّتی را به نام پیشوایشان بخوانند.

یا علی! برادرانت را نوید ده که خدا از آنها خشنود است. یا علی! تو فرمانده مؤمنان و پیشوای

ص: 40

الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ الصَّافُّونَ الْمُسَبِّحُونَ وَ لَوْ لَا أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ مَا قَامَ لِلَّهِ دِینٌ وَ لَوْ لَا مَنْ فِی الْأَرْضِ مِنْکُمْ مَا نَزَلَ مِنَ السَّمَاءِ قَطْرٌ یَا عَلِیُّ لَکَ فِی الْجَنَّةِ کَنْزٌ وَ أَنْتَ ذُو قَرْنَیْهَا وَ شِیعَتُکَ حِزْبُ اللَّهِ وَ حِزْبُ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ الْقَائِمُونَ بِالْقِسْطِ وَ أَنْتُمْ عَلَی الْحَوْضِ تُسْقُونَ مَنْ أَحَبَّکُمْ وَ تَمْنَعُونَ مَنْ أَخَلَّ بِفَضْلِکُمْ وَ أَنْتُمُ الْآمِنُونَ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ تُظَلَّلُونَ فِی الْمَوْقِفِ وَ تُنَعَّمُونَ فِی الْجِنَانِ یَا عَلِیُّ إِنَّ الْجَنَّةَ مُشْتَاقَةٌ إِلَیْکَ وَ إِلَی شِیعَتِکَ وَ إِنَّ مَلَائِکَةَ الْعَرْشِ الْمُقَرَّبِینَ یَفْرَحُونَ بِقُدُومِهِمْ وَ الْمَلَائِکَةُ تَسْتَغْفِرُ لَهُمْ یَا عَلِیُّ شِیعَتُکَ الَّذِینَ یَخَافُونَ اللَّهَ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ یَا عَلِیُّ شِیعَتُکَ الَّذِینَ یَتَنَافَسُونَ فِی الدَّرَجَاتِ وَ یَلْقَوْنَ اللَّهَ وَ لَا حِسَابَ عَلَیْهِمْ یَا عَلِیُّ أَعْمَالُ شِیعَتِکَ تُعْرَضُ عَلَیَّ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ فَأَفْرَحُ بِصَالِحِ أَعْمَالِهِمْ وَ أَسْتَغْفِرُ لِسَیِّئَاتِهِمْ یَا عَلِیُّ ذِکْرُکَ وَ ذِکْرُ شِیعَتِکَ فِی التَّوْرَاةِ بِکُلِّ خَیْرٍ قَبْلَ أَنْ یُخْلَقُوا وَ کَذَلِکَ فِی الْإِنْجِیلِ فَإِنَّهُمْ یُعَظِّمُونَ إِلْیَا وَ شِیعَتَهُ یَا عَلِیُّ ذِکْرُ شِیعَتِکَ فِی السَّمَاءِ أَکْثَرُ مِنْ ذِکْرِهِمْ فِی الْأَرْضِ فَبَشِّرْهُمْ بِذَلِکَ یَا عَلِیُّ قُلْ لِشِیعَتِکَ وَ أَحِبَّائِکَ یَتَنَزَّهُونَ مِنَ الْأَعْمَالِ الَّتِی یَعْمَلُهَا عَدُوُّهُمْ یَا عَلِیُّ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَی مَنْ أَبْغَضَکَ وَ أَبْغَضَ شِیعَتَکَ.

مردمان شریفی که سر تا پای آنها سفید و نورانی است. تو و پیروانت صف پیوسته ای در مقام بندگی خدا و تسبیح کنندگان هستند و اگر تو وپیروانت نبودید، برای خدا دینی برپا نمی شد، و اگر کسی از شما در زمین نباشد، باران از آسمان فرود نیاید.

یا علی! تو را در بهشت گنجی است که تو صاحب دو کران آن هستی و پیروان تو حزب خدایند و حزب خدا پیروز است. یا علی! تو و پیروانت مردمی عادل و دادگرید و شما بر لب حوض، دوستان خود را سیراب می سازید و هر کس موقعیت شما را نادیده گرفته و منکر فضل شما شده، از آن آب محروم می دارید، و شمایید آسودگان در بزرگ ترین روز هراس و بیم.

یا علی! تو و شیعیانت روز قیامت در ایستگاه (بازخواست) در سایه هستید و در بهشت متنعّم. یا علی! همانا بهشت مشتاق شماست و فرشتگان مقرّب عرش، از ورود شیعیانت خوشحال و همه فرشتگان برای آنان آمرزش می خواهند. یا علی! شیعه تو در آشکار و نهان از خدا می ترسد. یا علی! پیروان تو برای رسیدن به درجات بیشتر بهشت، با یک دیگر رقابت دارند و در حالی خدا را ملاقات می کنند که حسابی بر آنها نیست. یا علی! کارهای شیعیان تو هر روز جمعه بر من عرضه می شود. من از اعمال شایسته آنها خوشحال می شوم و برای گناهانشان طلب آمرزش می کنم .

یا علی! تو و شیعیانت در تورات به تمام خوبی ها یاد شده اید، پیش از آنکه به دنیا آیید، و همچنین در انجیل، پس آنان الیا(1) و شیعیانش را بزرگ دارند. یا علی! یاد شیعیان تو در آسمان بیشتر است از زمین، پس آنان را نوید ده. یا علی! به شیعیان و دوستانت بگو از کارهایی که دشمنان آنها می کنند، خود را پاک سازند. یا علی! خشم خداوند شدید است بر آن کس که تو و شیعیان تو را دشمن دارد.

توضیح

در قاموس گوید «طمر» بکسر طاء، لباس کهنه یا جامه مندرس غیر پشمی است. «ذبل الشّفاه» یعنی پژمردگی لب ها از روزه یا از زیادی دعاو تلاوت قرآن.

بدان که ظاهرِ آیه شریفه که می فرماید: «وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ»{همه ما نیکو صف آراسته ایم و دائم به تسبیح و ستایش مشغولیم}(2)این است که صف بستن و اشتغال به تسبیح در این آیه، وصف فرشتگان است. به فرموده طبرسی یعنی «پیرامون عرش صف بسته ایم، به انتظار فرمان و امر و نهی خداوند بزرگ» و به قولی دیگر یعنی همه در یک صف به نماز ایستاده ایم، یا اینکه برای عبادت و بندگی بال های خویش را در هوا گسترده ایم و همانا ماییم تسبیح کنندگان، یعنی نمازگزاران که پروردگارمان را از آنچه شایسته مقام و موقعیت کبریایی او نیست، پاک و منزّه می دانیم و ماییم که برای بزرگداشت مقام خداوند، سبحان اللَّه می گوییم.(3)

توضیح مرحوم طبرسی را در تفسیر این آیه شریفه توجه فرمودید، ولی روایات زیادی نیز هست که این آیه و همچنین آیه قبل از آن را که می فرماید: {هیچ یک از ما نیست، جز آنکه او را در بندگی حق مقام

ص: 41

مَعْلُومٌ بالأئمة علیهم السلام و کأنه من بطون الآیات و یمکن أن یکون بعضها کهذا الخبر محمولا علی التشبیه و المبالغة فی المدح قوله صلی الله علیه و آله لک فی الجنة کنز أی ثواب عظیم مدخر و فی روایات العامة أن ذلک بیت فی الجنة و قد مر شرح ذو قرنیها.

و قال فی النهایة فیه لا حول و لا قوة إلا بالله کنز من کنوز الجنة أی أجرها مدخر لقائلها و المتصف بها کما یدخر الکنز.

معیّن است} به ائمّه علیهم السلام تأویل فرموده اند و گویا این تأویل، از معانی پوشیده و پنهان آیات قرآن است که همه کس را بر آن اطلاعی نیست. و ممکن است پاره ای از آن اخبار را مانند همین روایت بگوییم که در مقام تشبیه و مبالغه در مدح است.

«لک فی الجنّة کنز»: یعنی ثواب بزرگی است که ذخیره شده و در روایاتی که عامه نقل کرده اند، گویند مقصود از این گنج، خانه ای است در بهشت، و شرح کلمه «ذو قرنیها» قبلا گذشت.(1)صاحب نهایه گوید: در حدیث است که «لا حول و لا قوّة الّا باللَّه» گنجی است از گنج های بهشت، یعنی ثواب آن ذخیره می شود برای گوینده آن، همچنان که گنج را ذخیره و پس انداز می کنند.

روایت86.

ریاض الجنان: از جابر جعفی نقل می کند که خدمت حضرت باقر بودم، فرمود: ای جابر! ما و دوستانمان از یک سرشت سفید پاک از اعلی علیّین (یعنی بالاترین طبقات بالای بهشت) آفریده شدیم. سرشت ما از بالای آن و سرشت دوستان ما از قسمت پایین آن است. چون روز قیامت شود، آن قسمت بالا به پایین می پیوندد و ما دست به دامن پیامبرمان و شیعیان ما،دست به دامن ما می شوند. فکر می کنی که خداوند، پیامبر و فرزندان او را به کجا می برد؟ و فرزندان پیامبر، دوستان ما را به کجا می برند؟»جابر دست خود را از شوق برهم زد وگفت: «به خدای کعبه که وارد بهشت شدیم!»

و از ابو حمزه ثمالی نقل می کند که از حضرت باقر علیه السلام درباره تفسیر این آیه پرسیدم که می فرماید: «کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماء»، {درختی که اصل ساقه آن برقرار است و شاخه آن به آسمان بر شود.}(2) فرمود: «رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «من اصل ساقه آن درختم، علی علیه السلام شاخه آن و امامان علیه السلام جوانه های آن هستند و دانش ما، میوه آن و شیعیان ما، برگ های آن هستند.» ای ابو حمزه! آیا در درخت غیر از آنچه گفتیم چیز دیگری هست؟» گفتم: «به خدا سوگند که غیر از این چیز دیگری نیست.» سپس فرمود: «ای ابو حمزه! هر فرزندی که از شیعیان ما متولد شود، در آن درخت برگی تازه سبز می شود و هر کس که بمیرد، یک برگ از آن درخت می افتد.»

توضیح

فرمایش حضرت که به ابو حمزه فرمود: «فهل تری فیها فضلا»، یعنی آیا در درخت غیر از این امور که نام برده شد، چیز دیگری هست؟ بعد راوی گفت به خدا سوگند چیز دیگری زیاده از آن در درخت نیست. سپس حضرت بدین وسیله آگاهی می دهد که اهل نجات و سعادت، تنها همین افرادند، زیرا خداوند متعال کلمه طیبه را که عبارت از ایمان است و اهل ایمان را مثل زده به درخت پاکیزه، و اجزای درخت را نیز بیان فرمود.بنابراین مخالفین از این درخت دورند و مشمول مَثَل درخت خبیث هستند که در آیه بعد ذکر فرموده است.

سپس امام علیه السلام بیان می فرماید که تمام شیعیان،

ص: 42

داخلون فی تلک الشجرة بقوله إن المولود لیولد و قد مر تمام القول فیه فی کتاب الإمامة(1).

اجزای این درخت هستند، زیرا فرمود: «هر فرزندی که از شیعیان متولد می شود...» بحث کامل در این زمینه، در کتاب امامت گذشت.(1)

روایت87.

بشارة المصطفی: سفیان ابن ابراهیم گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «بلا به ما آغاز می شود و آنگاه به شما، و خوشی و رفاه نیز به ما آغاز شود و آنگاه به شما. سوگند بدان کس که به او سوگند خورند، خداوند به وسیله شما پیروز و غالب خواهد شد، آنچنان که به وسیله سنگ ها غالب آمد.»(2) مجالس مفید نیز مانند این روایت را آورده است.

توضیح

«سوگند به کسی که به او سوگند خورند»، یعنی سوگند به خدا یا به هر چیز مقدس دیگری که به او سوگند می خورند.«خداوند به وسیله شما غالب می شود»، یعنی به وجود شما در زمان حضرت قائم علیه السلام ،از مخالفین انتقام می گیرد، همان طور که توسط سنگ هایی از سجّیل، از اصحاب فیل انتقام گرفت. یا می توان گفت که معنای این جمله این است که «خداوند برای شما و راحتی و نفع شما، از مخالفین انتقام می گیرد، همان طور که برای حفظ خانه اش، از اصحاب فیل انتقام گرفت.»بنابراین اینکهاز خانه کعبه تعبیر به سنگ ها فرموده، اشاره دارد به اینکه مؤمن، مقامش بلندتر است از کعبه و کعبه در مقابل مؤمن،تنها چند قطعه سنگ است. ولی معنای اوّل برای بیان روایت، روشن تر است.

روایت88.

بشارة المصطفی: محمد بن اسحق ثعلبی گوید: از حضرت صادق شنیدم که می فرمود: «ما برگزیده خداییم از بین آفریده هایش و شیعیان ما، برگزیده خدایند از میان امّت پیامبرش.»(3)

روایت89.

بشارة المصطفی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: پدرم به مسجد درآمد.در همان موقع به جمعی از شیعیان ما برخورد. نزدیک آنها رفت و سلام کرد. سپس به آنها فرمود: «به خدا سوگند همانا من بوی شما و جان های شما را دوست دارم، و من بر دین خدا هستم و فاصله ای نیست میان شما و رسیدن به آن مقامی که دیگران به آن رشک می برند، مگر رسیدن جان به اینجا (و به حنجره اش اشاره کرد). پس ما را به پارسایی و کوشش یاری کنید و هر کس

ص: 43

یَأْتَمَّ مِنْکُمْ بِإِمَامٍ فَلْیَعْمَلْ بِعَمَلِهِ أَنْتُمْ شُرَطُ اللَّهِ وَ أَنْتُمْ أَعْوَانُ اللَّهِ وَ أَنْتُمْ أَنْصَارُ اللَّهِ وَ أَنْتُمُ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ وَ السَّابِقُونَ الْآخِرُونَ وَ أَنْتُمُ السَّابِقُونَ إِلَی الْجَنَّةِ قَدْ ضَمِنَّا لَکُمُ الْجِنَانَ بِضَمَانِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ کَأَنَّکُمْ فِی الْجَنَّةِ تَنَافَسُونَ فِی فَضَائِلِ الدَّرَجَاتِ.

کُلُّ مُؤْمِنٍ مِنْکُمْ صِدِّیقٌ وَ کُلُّ مُؤْمِنَةٍ مِنْکُمْ حَوْرَاءُ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَا قَنْبَرُ قُمْ فَاسْتَبْشِرْ فَاللَّهُ سَاخِطٌ عَلَی الْأُمَّةِ مَا خَلَا شِیعَتَنَا أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ شَرَفاً وَ شَرَفُ الدِّینِ الشِّیعَةُ أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ عِمَاداً وَ عِمَادُ الدِّینِ الشِّیعَةُ أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ سَیِّداً وَ سَیِّدُ الْمَجَالِسِ مَجْلِسُ شِیعَتِنَا أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ شُهُوداً وَ شُهُودُ الْأَرْضِ أَرْضٌ سُکَّانُ شِیعَتِنَا فِیهَا أَلَا وَ مَنْ خَالَفَکُمْ مَنْسُوبٌ إِلَی هَذِهِ الْآیَةِ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ عامِلَةٌ ناصِبَةٌ تَصْلی ناراً حامِیَةً(1) أَلَا وَ مَنْ دَعَا مِنْکُمْ فَدَعْوَتُهُ مُسْتَجَابَةٌ أَلَا وَ مَنْ سَأَلَ مِنْکُمْ حَاجَةً فَلَهُ بِهَا مِائَةُ حَاجَةٍ یَا حَبَّذَا حُسْنُ صُنْعِ اللَّهِ إِلَیْکُمْ تَخْرُجُ شِیعَتُنَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنْ قُبُورِهِمْ مُشْرِقَةً أَلْوَانُهُمْ وَ وُجُوهُهُمْ قَدْ أُعْطُوا الْأَمَانَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ وَ اللَّهُ أَشَدَّ حُبّاً لِشِیعَتِنَا مِنَّا لَهُمْ (2).

از شما که از امامی پیروی می کند، باید رفتار و کردارش را همچون او سازد.

شما لشکریان خدایید؛ شما کمک کاران خدایید؛ شما یاران و یاوران خدا هستید؛ شما پیشتازان نخستین و پیشتازان آخرین و پیشتازان به سوی بهشت هستید. ما به ضمانت خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله بهشت را برای شما ضمانت کردیم، گویا شما در بهشت هستید و بر یکدیگر در امتیازات درجات مختلف بهشت رقابت می کنید. هر مرد مؤمن شما صدیق است و هر زن مؤمن از شما، حوریّه است.»

آنگاه امیرالمؤمنین به قنبر فرمود: «برخیز و از من مژده گیر که خدا بر همه امت خشمناک است، مگر شیعیان ما. بدان که هر چیزی را شرفی است و شرف دین، به شیعه است. و هر چیزی را ستونی است و ستون دین، شیعه است. و بدان که هر چیزی بزرگی و نمونه ممتازی دارد و بزرگ مجالس، محفل شیعیان ماست. و هر چیزی را گواهانی است و گواهان زمین، شیعیان ما هستند که در زمین ساکن اند. آگاه باش هر کس با شما مخالفت ورزد، با این آیه شریفه نسبت دارد: « وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ عامِلَةٌ ناصِبَةٌ تَصْلی ناراً حامِیَة»،{رخسار گروهی در آن روز ترسناک و ذلیل باشد و همه کارشان رنج و مشقت است و پیوسته در آتش فروزان دوزخ معذبند.}(1) و بدان که هر کس از شما که خدا را بخواند، دعایش مستجاب است و هر کس از شما از خدا حاجتی را بخواهد، صد نیازش برآورده شود. چه خوش است حسن رفتار و کردار خدا به شما! شیعیان ما روز قیامت از قبرهای خویش بیرون آیند، در حالی که رنگ ها و چهره های آنها نور پخش می کند وبه آنها امان داده اند و هیچ گونه ترس و وحشتی بر آنها نیست و (آنچه ما شیعیان را دوست داریم)، خداوند بیشتر از ما آنها را دوست می دارد.»(2)

توضیح

«انتم شرط اللَّه» به ضم شین و فتح راء، یعنی شما نخبه لشکریان و یاران و سربازان خدایید. در نهایه گوید «شرط السّلطان» یعنی «نخبه یاران سلطان که آنها را بر سایر لشکریان خویش مقدم می دارد» و نیز گوید که «شرطه»، اولین دسته از لشکر را گویند که به میدان نبرد وارد می شود.همچنین گوید کلمه «اشراط»از اضداد است، یعنی هم اشراف و مردم با عنوان را گویند و هم اراذل و مردمان پست را. «عماد» بکسر عین، چوبی است که خانه بر آن می ایستد.

روایت90.

ارشاد القلوب: محمد بن ثابت گوید: حضرت رسول صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: «همانا خداوند متعال من و تو را از نور بزرگ خویش آفریده، سپس از نور ما به تمام نورهایی که آفریده بود پاشید. هر کس که این نور ما به او اصابت کرد،به سوی ما راه یافت و هر کس

ص: 44

أَخْطَأَهُ ذَلِکَ النُّورُ ضَلَّ عَنَّا ثُمَّ قَرَأَ وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ یَهْتَدِی إِلَی نُورِنَا.

وَ رَوَی مُسْنَداً إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: نَحْنُ أَهْلُ بَیْتٍ لَا یُقَاسُ بِنَا أَحَدٌ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ وَ مَنْ وَالانَا وَ ائْتَمَّ بِنَا وَ قَبِلَ مِنَّا مَا أُوحِیَ إِلَیْنَا وَ عَلَّمْنَاهُ إِیَّاهُ وَ أَطَاعَ اللَّهَ فِینَا فَقَدْ وَالَی اللَّهَ وَ نَحْنُ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ وَ وَلَدُنَا مِنَّا وَ مِنْ أَنْفُسِنَا وَ شِیعَتُنَا مِنَّا مَنْ آذَاهُمْ آذَانَا وَ مَنْ أَکْرَمَهُمْ أَکْرَمَنَا وَ مَنْ أَکْرَمَنَا کَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ.

که از این نور محروم ماند، از ما گمراه شد.» سپس این آیه را قرائت فرمود:{هر کس را که خدا برای او نوری قرار نداده، دیگر نوری ندارد} تا به نور ما راه یابد.» و از حضرت رسول صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود: «ماییم خاندانی که هیچ کس ازبندگان خدا با ما برابری نتواند و هر کس ما را دوست دارد و از ما پیروی کند و آنچه را که به ما وحی شده و ما به او آموختیم از ما بپذیرد و خدا را به وسیله ما فرمان برد، البتّه به خدا وابسته گردد و ماییم بهترین آفریده ها و فرزندان ما از ما و از خود ما و شیعیان ما از مایند. هر کس آنها را بیازارد، ما را آزرده و هر کس که آنان را گرامی بدارد، ما را گرامی داشته و هر کس که ما را گرامی بدارد، از اهل بهشت است.»(1)

روایت91.

بشارة المصطفی: حضرت صادق علیه السلام از پدران بزرگوارش علیه السلام نقل می کند کهحضرت رسول صلی الله علیه و آله در منبر فرمود: «یا علی! خداوند دوستی مستمندان و ضعفا را در زمین به تو بخشیده؛ تو آنان را به برادری پسندیدی و آنها تو را به امامت. پس خوشا به حال آن کس که تو را دوست بدارد و تو را تصدیق کند و وای بر آن کس که با تو دشمنی کند و تکذیبت کند.یا علی! تو نشانه این امت هستی؛ هر کس تو را دوست بدارد، پیروز و هر کس دشمن بدارد، نابود است.

یا علی! من شهرم و تو درِ آن هستی. یا علی! اهل دوستی تو هر کسی است که به درگاه خدا پناه برده و نفس را از حرام نگهدارد و هر ژنده پوشی است که اگر خدای را سوگند دهد، خواسته اش انجام شود.

یا علی! برادران تو افرادی هستند که در نظر مردم پاک و پاکیزه و کوشایند و نزد خداوند عزوجل، موقعیتی بزرگ دارند. یا علی! دوستان تو همسایگان خدایند در خانه فردوس که بر آنچه در دنیا از دست داده اند، افسوس ندارند. یا علی! من دوستم برای دوستانت و دشمنم برای دشمنانت.

یا علی! هر کس که تو را دوست بدارد، مرا دوست دارد و هر کس که با تو دشمنی ورزد، با من دشمن است. یا علی! برادران تو دارای لب های پژمرده اند و آثار گوشه گیری و زهد، در چهره هایشان دیده می شود.یا علی! برادران تو در سه جا خوشحالند: هنگام بیرون آمدن جان هایشان که من و تو شاهد آنانیم؛ موقع بازپرسی در قبر؛ و هنگام عرضه انسان ها و اعمال در قیامت و در صراط و جایی که از ایمان مردم سؤال می شود، ولی پاسخ آماده ای ندارند. یا علی! جنگ با تو جنگ با من و سازش با تو، سازش با من است و جنگ با من، نبرد با خدا و سازش با من، سازش با خداست؛ هر کس با تو بسازد، با من ساخته و هر کس با من بسازد، با خدای بزرگ ساخته است.

ص: 45

یَا عَلِیُّ بَشِّرْ إِخْوَانَکَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ رَضِیَ عَنْهُمْ إِذْ رَضِیَکَ لَهُمْ قَائِداً وَ رَضُوا بِکَ وَلِیّاً یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ یَا عَلِیُّ شِیعَتُکَ الْمُنْتَجَبُونَ وَ لَوْ لَا أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ مَا قَامَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ دِینٌ وَ لَوْ لَا مَنْ فِی الْأَرْضِ مِنْکُمْ لَمَا أَنْزَلَتِ السَّمَاءُ قَطْرَهَا یَا عَلِیُّ لَکَ کَنْزٌ فِی الْجَنَّةِ وَ أَنْتَ ذُو قَرْنَیْهَا شِیعَتُکَ تُعْرَفُ بِحِزْبِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ الْفَائِزُونَ بِالْقِسْطِ وَ خِیَرَةُ اللَّهِ مِنْ خَلْقِهِ یَا عَلِیُّ أَنَا أَوَّلُ مَنْ یَنْفُضُ التُّرَابَ عَنْ رَأْسِهِ وَ أَنْتَ مَعِی ثُمَّ سَائِرُ الْخَلْقِ یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ عَلَی الْحَوْضِ تُسْقُونَ مَنْ أَحْبَبْتُمْ وَ تَمْنَعُونَ مَنْ کَرِهْتُمْ وَ أَنْتُمُ الْآمِنُونَ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ فِی ظِلِّ الْعَرْشِ یَفْزَعُ النَّاسُ وَ لَا تَفْزَعُونَ وَ یَحْزَنُ النَّاسُ وَ لَا تَحْزَنُونَ فِیکُمْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنی أُولئِکَ عَنْها مُبْعَدُونَ (1) وَ فِیهِمْ نَزَلَتْ لا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ وَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ هذا یَوْمُکُمُ الَّذِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ (2) یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ تُطْلَبُونَ فِی الْمَوْقِفِ وَ أَنْتُمْ فِی الْجِنَانِ تَتَنَعَّمُونَ یَا عَلِیُّ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ وَ الْخُزَّانَ یَشْتَاقُونَ إِلَیْکُمْ وَ إِنَّ حَمَلَةَ الْعَرْشِ وَ الْمَلَائِکَةَ الْمُقَرَّبِینَ لَیَخُصُّونَکُمْ بِالدُّعَاءِ وَ یَسْأَلُونَ اللَّهَ لِمُحِبِّیکُمْ وَ یَفْرَحُونَ لِمَنْ قَدِمَ عَلَیْهِمْ مِنْکُمْ کَمَا یَفْرَحُ الْأَهْلُ بِالْغَائِبِ الْقَادِمِ بَعْدَ طُولِ الْغَیْبَةِ یَا عَلِیُّ شِیعَتُکَ الَّذِینَ یَخَافُونَ اللَّهَ فِی السِّرِّ وَ یَنْصَحُونَهُ فِی الْعَلَانِیَةِ یَا عَلِیُّ شِیعَتُکَ الَّذِینَ یَتَنَافَسُونَ فِی الدَّرَجَاتِ لِأَنَّهُمْ یَلْقَوْنَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَا عَلَیْهِمْ ذَنْبٌ یَا عَلِیُّ إِنَّ أَعْمَالَ

شِیعَتِکَ سَتُعْرَضُ عَلَیَّ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ فَأَفْرَحُ بِصَالِحِ مَا یَبْلُغُنِی مِنْ أَعْمَالِهِمْ وَ أَسْتَغْفِرُ لِسَیِّئَاتِهِمْ یَا عَلِیُّ ذِکْرُکَ فِی التَّوْرَاةِ وَ ذِکْرُ شِیعَتِکَ قَبْلَ أَنْ یُخْلَقُوا بِکُلِّ خَیْرٍ وَ کَذَلِکَ فِی الْإِنْجِیلِ فَاسْأَلْ أَهْلَ الْإِنْجِیلِ وَ أَهْلَ الْکِتَابِ یُخْبِرُونَکَ عَنْ إِلْیَا مَعَ عِلْمِکَ بِالتَّوْرَاةِ

ص: 46

یا علی! برادرانت را نوید ده که خداوند عزوجل از آنها خشنود است، چون تو را برای پیشوایی آنها پسندیده و آنها تو را برای سرپرستی خود پسندیدند. یا علی! تو فرمانده مؤمنین و پیشوای افرادی هستی که سراپا سفیدند (و هیچ نقطه سیاهی و تاریکی در زندگی و پرونده آنها وجود ندارد).

یا علی! شیعه تو برگزیدگانند و اگر تو و شیعیانت نبودید، دینی برای خداوند برپا نمی شد و اگر از شما کسی در زمین نباشد، آسمان باران نمی فرستد. یا علی! برای تو گنجی است در بهشت و تو صاحب دو طرف آن هستی. شیعه تو به نام حزب خدا شناخته شده اند. یا علی! تو و شیعیانت به دادگری پیروزید و برگزیدگان خدا از میان آفریده ها هستید.

یا علی! من اول کسی هستم که خاک از سر تکانم و تو با منی، سپس سایر موجودات. یا علی! تو و شیعیانت بر لب حوض، هر کس را که دوست داشته باشید سیراب می کنید و هر کس را که میل ندارید، جلوگیری می کنید.و شمایید آسودگان سایه عرش خدا در روز ترس و دلهره بزرگ. مردم می هراسند و شما هراسی ندارید و مردم اندوهگین باشند و شما اندوهی ندارید. این آیه درباره شما نازل شده است: «إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنی أُولئِکَ عَنْها مُبْعَدُون»، {البته مؤمنان، آنان که توفیق و وعده نیکوی ما در سرنوشت ازلی بر آنها سبقت یافته، از آن دوزخ به دور خواهند بود}(1)و درباره آنها چنین نازل شده: «لا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ وَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ هذا یَوْمُکُمُ الَّذِی کُنْتُمْ تُوعَدُون»،{و هیچ گاه فزع اکبر و هنگامه بزرگ قیامت آنها را محزون نخواهد ساخت و با آنان فرشتگان رحمت ملاقات کنند و گویند این است آن روز سعادت شما که در دنیا به شما وعده می دادند.}(2)

یا علی! مردم تو و شیعیانت را در موقف قیامت می جویند، در حالی که شما در بهشت متنعّم هستید. یا علی! همانا فرشتگان و دربانان مشتاق شمایند و حاملان عرش و فرشتگان مقرّب، به خصوص شما را دعا می کنند و برای دوستانتان از خدا تقاضا(ی لطف بیشتر) می کنند، و هر کس از شما که بر آنها وارد شود، شاد می شوند، به قدری که یک خانواده از ورود مسافرشان که زمانی دراز از آنها دور بوده، خوشحال می شوند .

یا علی! شیعیان تو در پنهان از خدا می ترسند و در آشکار، خالصانه عبادتش می کنند. یا علی! شیعیان تو برای رسیدن به مقامات بهشت با یکدیگر رقابت دارند، زیرا آنها در حالی خدا را ملاقات می کنند که گناهی ندارند. یا علی! کارهای شیعیان تو در هر جمعه بر من عرضه می شود، از اعمال شایسته آنها شاد و برای گناهانشان طلب آمرزش می کنم.

یا علی! تو و شیعیانت در تورات به تمام خوبی ها یاد شدید، قبل از اینکه به دنیا آیید و همچنین در انجیل، از اهل انجیل و اهل کتاب سؤال کن تا تو را از «الیا» خبر دهند، با دانشی که تو نسبت به تورات

ص: 46

وَ الْإِنْجِیلِ وَ مَا أَعْطَاکَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عِلْمِ الْکِتَابِ وَ إِنَّ أَهْلَ الْإِنْجِیلِ لَیَتَعَاظَمُونَ إِلْیَا وَ مَا یَعْرِفُونَهُ وَ مَا یَعْرِفُونَ شِیعَتَهُ وَ إِنَّمَا یَعْرِفُونَهُمْ بِمَا یَجِدُونَهُمْ فِی کُتُبِهِمْ یَا عَلِیُّ إِنَّ أَصْحَابَکَ ذِکْرُهُمْ فِی السَّمَاءِ أَکْبَرُ وَ أَعْظَمُ مِنْ ذِکْرِ أَهْلِ اْلْأَرْضِ لَهُمْ بِالْخَیْرِ فَلْیَفْرَحُوا بِذَلِکَ وَ لْیَزْدَادُوا اجْتِهَاداً یَا عَلِیُّ إِنَّ أَرْوَاحَ شِیعَتِکَ لَتَصْعَدُ إِلَی السَّمَاءِ فِی رُقَادِهِمْ وَ وَفَاتِهِمْ فَتَنْظُرُ الْمَلَائِکَةُ إِلَیْهَا کَمَا یَنْظُرُ النَّاسُ إِلَی الْهِلَالِ شَوْقاً إِلَیْهِمْ وَ لِمَا یَرَوْنَ مِنْ مَنْزِلَتِهِمْ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَا عَلِیُّ قُلْ لِأَصْحَابِکَ الْعَارِفِینَ بِکَ یَتَنَزَّهُونَ عَنِ الْأَعْمَالِ الَّتِی یُقَارِفُهَا عَدُوُّهُمْ فَمَا مِنْ یَوْمٍ وَ لَا لَیْلَةٍ إِلَّا وَ رَحْمَةُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی تَغْشَاهُمْ فَلْیَجْتَنِبُوا الدَّنَسَ یَا عَلِیُّ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مَنْ قَلَاهُمْ وَ بَرِئَ مِنْکَ وَ مِنْهُمْ وَ اسْتَبْدَلَ بِکَ وَ بِهِمْ وَ مَالَ إِلَی عَدُوِّکَ وَ تَرَکَکَ وَ شِیعَتَکَ وَ اخْتَارَ الضَّلَالَ وَ نَصَبَ الْحَرْبَ لَکَ وَ لِشِیعَتِکَ وَ أَبْغَضَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ أَبْغَضَ مَنْ وَالاکَ وَ نَصَرَکَ وَ اخْتَارَکَ وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ وَ مَالَهُ فِینَا یَا عَلِیُّ أَقْرِئْهُمْ مِنِّی السَّلَامَ مَنْ رَآنِی مِنْهُمْ وَ مَنْ لَمْ یَرَنِی وَ أَعْلِمْهُمْ أَنَّهُمْ إِخْوَانِیَ الَّذِینَ أَشْتَاقُ إِلَیْهِمْ فَلْیُلْقُوا عَمَلِی إِلَی مَنْ لَمْ یَبْلُغْ قَرْنِی مِنْ أَهْلِ الْقُرُونِ مِنْ بَعْدِی وَ لْیَتَمَسَّکُوا بِحَبْلِ اللَّهِ وَ لْیَعْتَصِمُوا بِهِ وَ لْیَجْتَهِدُوا فِی الْعَمَلِ فَإِنَّا لَا نُخْرِجُهُمْ مِنْ هُدًی إِلَی ضَلَالَةٍ وَ أَخْبِرْهُمْ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ رَاضٍ عَنْهُمْ وَ أَنَّهُ یُبَاهِی مَلَائِکَتَهُ وَ یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ بِرَحْمَتِهِ وَ یَأْمُرُ الْمَلَائِکَةَ أَنْ تَسْتَغْفِرَ لَهُمْ یَا عَلِیُّ لَا تَرْغَبْ عَنْ نُصْرَةِ قَوْمٍ یَبْلُغُهُمْ أَوْ یَسْمَعُونَ أَنِّی أُحِبُّکَ فَأَحَبُّوکَ لِحُبِّی إِیَّاکَ وَ دَانُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ وَ أَعْطَوْکَ صَفْوَ الْمَوَدَّةِ مِنْ قُلُوبِهِمْ وَ اخْتَارُوکَ عَلَی الْآباءِ وَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَوْلَادِ وَ سَلَکُوا طَرِیقَکَ وَ قَدْ حُمِلُوا عَلَی الْمَکَارِهِ فِینَا فَأَبَوْا إِلَّا نَصْرَنَا وَ بَذْلَ الْمُهَجِ فِینَا مَعَ الْأَذَی وَ سُوءِ الْقَوْلِ وَ مَا یُقَاسُونَهُ مِنْ مَضَاضَةِ ذَلِکَ فَکُنْ بِهِمْ رَحِیماً وَ اقْنَعْ بِهِمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اخْتَارَهُمْ بِعِلْمِهِ لَنَا مِنْ بَیْنِ الْخَلْقِ وَ خَلَقَهُمْ مِنْ طِینَتِنَا وَ اسْتَوْدَعَهُمْ سِرَّنَا وَ أَلْزَمَ قُلُوبَهُمْ مَعْرِفَةَ حَقِّنَا وَ شَرَحَ

ص: 47

و انجیل داری و آنچه را که از علم کتاب خدا به تو عنایت کرده، همانا اهل انجیل، الیا را بزرگ می دارند، در حالی که او را نمی شناسند و شیعیان او را نیز نمی شناسند، فقط به مقداری که در کتاب های خودشان دیده اند، با آنان آشنایی دارند.

یا علی! اصحاب تو را در آسمان خیلی بیشتر و با عظمت تر از اهل زمین به خیر و خوبی یاد می کنند.بنابراین باید به این مژده شاد گردند و بر کوشش خویش بیفزایند. یا علی! ارواح شیعیان تو هنگام خواب و بعد از مردن به آسمان بالا می رود و فرشتگان، با اشتیاق تمام به آن روح ها می نگرند، همچنان که مردم به ماه شب اول بنگرند،به خاطر علاقه ای که به آنها دارند و اینکه مقام و موقعیت آنها را نزد خداوند بزرگ می بینند. یا علی! به یارانت که تو را می شناسند بگو از کارهایی که دشمنان آنها مرتکب می شوند بپرهیزند، چه که روز و شبی نباشد مگر این که رحمت خداوند آنها را فرا گیرد، پس باید از کثافت و ناپاکی دوری کنند.

یا علی! خشم خداوند بر آن دسته ای بسیار شدید است که دوستان تو را دشمن بدارند؛ از تو و آنان بیزاری جویند و به جای تو و دوستانت به دیگران بپیوندند؛ به دشمن تو رو کنند و تو و شیعیان تو را رها سازند؛ با شما آهنگ نبرد کنند و با خاندان ما دشمنی ورزند؛ با هر کس که تو را دوست بدارد و یاری کند و تو را از بین دیگران انتخاب کند و جان و مالش را در راه ما بدهد، دشمنی کنند.

یا علی! سلام مرا به آنها برسان؛ آنها که مرا دیده اند و آنها که ندیده اند، و به آنها اعلام کن که آنان برادران منند که مشتاق آنها هستم. آنهایند که باید سیره عملی مرا به مردم قرن های بعد که زمان مرا درک نکرده اند برسانند و باید به ریسمان خدا چنگ بزنند و بدان پناه برند و باید در عمل کوشش کنند، زیرا ما آنها را از هدایت به گمراهی نبریم، و آنان را بشارت ده که خداوند عزوجل از آنان خشنود است و هر جمعه بر آنها به رحمت نظر می کند و فرشتگان را فرمان می دهد تا برای آنان طلب آمرزش کند.

یا علی! رو مگردان از یاری مردی که شنیده اند من تو را دوست دارم و بدین جهت دوست تو شدند، به این دوستی به خداوند نزدیک گشتند، مهر خویش را از صمیم دل به تو تقدیم می کنند،تو را بر پدران و برادران و فرزندان خویش مقدم می دارند و به راه تو می روند، با اینکه با آنان درباره ما سخت گیرند، امّا جز یاری ما چیزی نخواهند و جان های عزیز خویش را با تحمل اذیت و بدزبانی ها و آنچه در این باره سختی ببینند، فدای ما سازند .

پس با آنها مهربان باش و به آنها قانع شو، زیرا خداوند بزرگ به دانش خویش، آنها را از میان آفریده ها برای ما برگزیده، آنان را از سرشت ما آفریده، راز ما رابدانها سپرده، دل های آنان را به شناخت حق ما الزام فرموده

ص: 47

صُدُورَهُمْ مُتَمَسِّکِینَ بِحَبْلِنَا لَا یُؤْثِرُونَ عَلَیْنَا مَنْ خَالَفَنَا مَعَ مَا یَزُولُ مِنَ الدُّنْیَا عَنْهُمْ أَیَّدَهُمُ اللَّهُ وَ سَلَکَ بِهِمْ طَرِیقَ الْهُدَی فَاعْتَصَمُوا بِهِ فَالنَّاسُ فِی عَمَهِ الضَّلَالَةِ مُتَحَیِّرُونَ فِی الْأَهْوَاءِ عَمُوا عَنِ الْحُجَّةِ وَ مَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَهُمْ یُصْبِحُونَ وَ یُمْسُونَ فِی سَخَطِ اللَّهِ وَ شِیعَتُکَ عَلَی مِنْهَاجِ الْحَقِّ وَ الِاسْتِقَامَةِ لَا یَسْتَأْنِسُونَ إِلَی مَنْ خَالَفَهُمْ وَ لَیْسَتِ الدُّنْیَا مِنْهُمْ وَ لَیْسُوا مِنْهَا أُولَئِکَ مَصَابِیحُ الدُّجَی أُولَئِکَ مَصَابِیحُ الدُّجَی (1).

فضائل الشیعة، للصدوق بإسناده عن أبی بصیر عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله (2)

و سینه های آنان را گشاده ساخته تا به رشته ما چنگ زده و مخالفین را بر ما برنگزینند، با اینکه دنیا از دست آنها می رود، خدایشان کمک فرموده و در مسیر هدایت سیرشان داده، پس بدو پناه برده اند. و سایر مردم که در نابینایی گمراهی و سرگردانی هوس هایند، نابینایند از دیدن نشانه و دلیل و آنچه که از پیشگاه خدای عزوجل آمده. پس آنان شب را به روز می رسانند و روز را به شب می رسانند در خشم خداوند، ولی شیعیان تو در مسیر حق و پایداری هستند و با مخالفین خود انس نمی گیرند، دنیا از آنان نیست و آنها نیز از دنیا نیستند .آنان چراغ های تاریکی اند، آنان چراغ های تاریکی اند.»(1) فضائل الشیعه نیز مانند این روایت را آورده است.

توضیح

صاحب قاموس گوید: «بر» به فتح باء، راست درآمدن سوگند است و مکسور هم می شود و صیغه های گرفته شده از برّ و برّ وقتی با کلمه یمین بیاید، یعنی سوگند را به راستی امضا کرد. و نیز گوید «مهجه» خون را گویند یا خون قلب و روح است. و «مقاسات» به معنی «مکابده» است، یعنی تحمل مشقت در انجام امری.«مضاضه» درد مصیبت را گویند و «مضّ الکحل العین»، یعنی سرمه چشم را به درد آورد.

روایت92.

بشارة المصطفی: از محمد بن علی علیه السلام از جابر بن عبداللَّه گوید: در محضر امام باقر نشسته بودیم. مردی این آیه را خواند: ««کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ إِلَّا أَصْحابَ الْیَمِین»،{هر نفسی در گرو عملی است که انجام داده مگر اهل یمین (که به یمن و سعادت نیکوکار شدند.)}(2) مردی عرض کرد: «اصحاب یمین چه کسانی اند؟» حضرت فرمود: «شیعه علی بن ابی طالب علیه السلام .»(3)

روایت93.

کافی: محمد بن سلیمان از پدرش نقل می کند که در محضر حضرت صادق علیه السلام بودم که ابو بصیر، در حالی که نفس او گرفته بود وارد شد. وقتی نشست حضرت به او فرمود: «ای ابو محمد! این نفس بلند از چیست؟»عرض کرد: «قربانت ای پسر رسول خدا صلی الله علیه و آله !پیر شدم و استخوانم نازک شده و مرگم نزدیک، با آنکه نمی دانم کار آخرتم چه می شود و وضعم در آنجا چگونه است.» حضرت صادق علیه السلام فرمود: «ای ابو محمد! تو هم این حرف را می زنی؟ عرض کرد: «قربانت شوم! چگونه این حرف را نزنم؟» فرمود: «ای ابو محمد! آیا نمی دانی که خدای متعال جوان های شما را گرامی می دارد

ص: 48

وَ یَسْتَحْیِی مِنَ الْکُهُولِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَکَیْفَ یُکْرِمُ الشَّبَابَ وَ یَسْتَحْیِی مِنَ الْکُهُولِ فَقَالَ یُکْرِمُ الشَّبَابَ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ وَ یَسْتَحْیِی مِنَ الْکُهُولِ أَنْ یُحَاسِبَهُمْ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا لَنَا خَاصَّةً أَمْ لِأَهْلِ التَّوْحِیدِ قَالَ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ إِلَّا لَکُمْ خَاصَّةً دُونَ الْعَالَمِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَإِنَّا نُبِزْنَا نَبْزاً انْکَسَرَتْ لَهُ ظُهُورُنَا وَ مَاتَتْ لَهُ أَفْئِدَتُنَا وَ اسْتَحَلَّتْ لَهُ الْوُلَاةُ دِمَاءَنَا فِی حَدِیثٍ رَوَاهُ لَهُمْ فُقَهَاؤُهُمْ.

قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الرَّافِضَةُ قَالَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا هُمْ سَمَّوْکُمْ وَ لَکِنَّ اللَّهَ سَمَّاکُمْ بِهِ أَ مَا عَلِمْتَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَنَّ سَبْعِینَ رَجُلًا مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ رَفَضُوا فِرْعَوْنَ وَ قَوْمَهُ لَمَّا اسْتَبَانَ لَهُمْ ضَلَالُهُمْ فَلَحِقُوا بِمُوسَی صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ لَمَّا اسْتَبَانَ لَهُمْ هُدَاهُ فَسُمُّوا فِی عَسْکَرِ مُوسَی الرَّافِضَةَ لِأَنَّهُمْ رَفَضُوا فِرْعَوْنَ وَ کَانُوا أَشَدَّ أَهْلِ ذَلِکَ الْعَسْکَرِ عِبَادَةً وَ أَشَدَّهُمْ حُبّاً لِمُوسَی وَ هَارُونَ وَ ذُرِّیَّتِهِمَا علیهما السلام فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی مُوسَی أَنْ أَثْبِتْ لَهُمْ هَذَا الِاسْمَ فِی التَّوْرَاةِ فَإِنِّی قَدْ سَمَّیْتُهُمْ بِهِ وَ نَحَلْتُهُمْ إِیَّاهُ فَأَثْبَتَ مُوسَی صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ الِاسْمَ لَهُمْ ثُمَّ ذَخَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَکُمْ هَذَا الِاسْمَ حَتَّی نَحَلَکُمُوهُ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ رَفَضُوا الْخَیْرَ وَ رَفَضْتُمُ الشَّرَّ افْتَرَقَ النَّاسُ کُلَّ فُرْقَةٍ وَ تَشَعَّبُوا کُلَّ شُعْبَةٍ فَانْشَعَبْتُمْ مَعَ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ صلی الله علیه و آله وَ ذَهَبْتُمْ حَیْثُ ذَهَبُوا وَ اخْتَرْتُمْ مَنِ اخْتَارَ اللَّهُ لَکُمْ وَ أَرَدْتُمْ مَنْ أَرَادَ اللَّهُ فَأَبْشِرُوا ثُمَّ أَبْشِرُوا فَأَنْتُمْ وَ اللَّهِ الْمَرْحُومُونَ الْمُتَقَبَّلُ مِنْ مُحْسِنِکُمْ وَ الْمُتَجَاوَزُ عَنْ مُسِیئِکُمْ مَنْ لَمْ یَأْتِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ لَمْ یُتَقَبَّلْ مِنْهُ حَسَنَةٌ وَ لَمْ یُتَجَاوَزْ لَهُ عَنْ سَیِّئَةٍ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَلَائِکَةً یُسْقِطُونَ الذُّنُوبَ عَنْ ظُهُورِ شِیعَتِنَا کَمَا یُسْقِطُ الرِّیحُ الْوَرَقَ فِی أَوَانِ سُقُوطِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ

الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا(1) اسْتِغْفَارُهُمْ وَ اللَّهِ لَکُمْ دُونَ هَذَا الْخَلْقِ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا

ص: 49

و از پیران شما حیا می کند؟» ابو بصیر گوید: عرض کردم: «فدایت شوم! چگونه جوان ها را گرامی دارد و از پیران شرم می کند؟» فرمود جوان ها را گرامی می دارد و عذابشان نمی کند و از پیران شرم دارد که حساب پس بکشد.» باز گوید:عرض کردم: «قربانت گردم! آنچه فرمودی درباره ما تنهاست یا برای همه خداپرستان است ؟» فرمود: «نه به خدا! تنها برای شماست، نه همه جهان.» عرضه داشتم: «جانم به قربانت! ما را در اجتماع چنان بدنام کرده اند و لقب های زشت به ما داده اند که از شدت ناراحتی پشت ماها شکسته و دل هایمان مرده و به خاطر روایاتی که دانشمندان آنها نقل کرده اند، زمامداران خون ما را حلال می دانند.»حضرت صادق علیه السلام فرمود: «حدیث رافضیه (1) را گویی؟»عرض کردمبلی. فرمود: «نه به خدا سوگند آنها شما را به این نام نخوانند، بلکه خداوند این نام را به شما داده. آیا ندانستی که هفتاد نفر از بنی اسرائیل رها کردند فرعون و فرعونیان را بعد از اینکه گمراهی آنها برایشان آشکار شد و چون هدایت موسی را دانستند،به او پیوستند، از این جهت آنها را در لشکر موسی رافضه می نامیدند، چون فرعون را رها کرده بودند و این دسته هفتاد نفری، از تمام لشکریان عبادتشان بیشتر و علاقه و دوستی آنها نسبت به حضرت موسیو هارون علیهم السلام و فرزندان آن دو فزون تر بود. خداوند به موسی علیه السلام وحی فرمود که این نام را برای آنها در تورات ثبت کن، زیرا من آنان رابدین نام نامیدم و آن را بدانها بخشیدم. موسی علیه السلام نیز همین کرد. سپس از آن به بعد، خداوند این نام را ذخیره فرمود تا به شما شیعیان بخشید.

ای ابو محمد! دیگران خیر و خوبی را رها کردند و شما بدی را؛ مردم دنیا به صورت دسته ها و فرقه های مختلف درآمدند، ولی شما با خاندان پیغمبرتان در یک دسته و فرقه اید، راه آنها را رفتید و آنچه را که خدا برای شما اختیار کرده، برگزیدید و افرادی راخواستید که خدا خواسته. پس مژده باد شما را و باز بشارت باد به اینکه به خدا سوگند شما در رحمت هستید، نیکوکارانتان پذیرفته آن دربار و گنهکارانتان مشمول گذشت و عفوند. هر کس در روز قیامت از آنچه شما دارید و بدو پیوستید چیزی در دربار خدا نیاورد، کار خوب او پذیرفته نگردد و از گناهش گذشت نشود. ای ابو محمد! آیا تو را خوشحال ساختم؟»عرض کردم: «قربانت شوم،بیش از این بفرما!»

فرمود: «ای ابو محمد! خدای بزرگ را فرشتگانی است که گناهان را از پشت شیعیان فرو ریزند، آنچنان که باد برگ ها را از درخت پر برگ فرو می ریزد، و این همان فرموده خداوند است که می فرماید: «الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا»،{فرشتگانی که عرش با عظمت الهی را بر دوش گرفته و آنان که پیرامون عرشند، به تسبیح و ستایش حق مشغولند، هم به خدا ایمان دارند و هم برای اهل ایمان از خدا آمرزش و مغفرت می طلبند.}(2)به خدا سوگند استغفار و طلب آمرزش ملائکه برای شماست، نه این مردم. ای ابو محمد! آیا تو را خوشحال ساختم؟»عرض کردم: «فدایت شوم، زیادتر بفرمایید!» فرمود: «ای ابو محمد! خداوند شما را در کتاب خویش چنین یاد فرموده است: «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا

ص: 49

ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلًا-(1) إِنَّکُمْ وَفَیْتُمْ بِمَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِیثَاقَکُمْ مِنْ وَلَایَتِنَا وَ إِنَّکُمْ لَمْ تُبَدِّلُوا بِنَا غَیْرَنَا وَ لَوْ لَمْ تَفْعَلُوا لَعَیَّرَکُمُ اللَّهُ کَمَا عَیَّرَهُمْ حَیْثُ یَقُولُ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِینَ (2) یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ وَ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ إِخْواناً عَلی سُرُرٍ مُتَقابِلِینَ-(3) وَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهَذَا غَیْرَکُمْ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ-(4)

وَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهَذَا غَیْرَکُمْ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَقَدْ ذَکَرَنَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ شِیعَتَنَا وَ عَدُوَّنَا فِی آیَةٍ مِنْ کِتَابِهِ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ (5) فَنَحْنُ الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ عَدُوُّنَا الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ وَ شِیعَتُنَا هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ وَ اللَّهِ مَا اسْتَثْنَی اللَّهُ عَنْ ذِکْرِهِ بِأَحَدٍ مِنْ أَوْصِیَاءِ الْأَنْبِیَاءِ وَ لَا أَتْبَاعِهِمْ مَا خَلَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ شِیعَتَهُ فَقَالَ فِی کِتَابِهِ وَ قَوْلُهُ الْحَقُ یَوْمَ لا یُغْنِی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ (6) یَعْنِی بِذَلِکَ عَلِیّاً وَ شِیعَتَهُ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ إِذْ یَقُولُ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (7) وَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهَذَا غَیْرَکُمْ فَهَلْ سَرَرْتُکَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی.

ص: 50

ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلًا»، {برخی از آن مؤمنان بزرگ مردانی هستند که به عهد و پیمانی که با خدا بستند کاملا وفا کردند، پس برخی بر آن عهد ایستادگی کردند (تا در راه خدا شهید شدند) و برخی به انتظار (فیض شهادت) مقاومت کرده و هیچ عهد خود را تغییر ندادند.}(1) همانابه پیمانی که خداوند برای ولایت و دوستی ما از شما گرفت، وفا کردید و شما دیگری را به جای ما نپذیرفتید و اگر چنین کرده بودید، خداوند شما را سرزنش می فرمود، چنانچه دیگران را سرزنش فرموده، در آنجا که می فرماید: «ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِین»، {اکثر مردمان را در عهد استوار ندیدیم، بلکه بیشتر را عهدشکن و بدکار یافتیم.}(2) ای ابو محمد! آیا شاد شدی؟» عرضه داشتم: «قربان شما شوم، بیشتر بفرمایید!»

باز فرمود: «ای ابو محمد! خداوند شما را در کتاب خویش چنین یاد فرمود:{برادروار روبه روی یکدیگر بر تخت عزت بنشینند.}به خدا از این آیه غیر از شما را اراده نفرموده. ای ابو محمد! آیا شاد شدی؟»عرض کردم: «قربان شما گردم، زیاده از این بفرمایید!»

فرمود: «ای ابو محمد! «الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِین»، {در آن روز دوستان همه با هم دشمنند، به جز متقیان به خدا.}(3)از این نیز غیر شما در نظر نیست. آیا شاد شدی؟»عرض کردم: «قربان شما گردم، باز هم بفرمایید!»

فرمود: «ای ابو محمد! خداوند ما و شیعیان و دشمنان ما را در یک آیه قرآن یاد کرده: «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْباب»، {آنان که اهل علم و دانشند، با مردم جاهل نادان یکسانند (هرگز یکسان نیستند و) منحصرا خردمندان عالم متذکر این مطلبند.}(4) منظور از اهل علم و دانش، خود ما، منظور از نادانان، دشمنان ما و شیعیان ما هم خردمندانند. آیا خوشحال شدی؟»عرض کردم: «فدایت شوم، بیش از این بفرما!»

فرمود: «ای ابو محمد! خدا را سوگند که برای هیچ کدام از جانشینان انبیا و پیروانشان استثنایی نیست، مگر امیرالمؤمنین علیه السلام و شیعیان او. چنانچه خداوند در گفتار درست و راستینش می فرماید: «لا یُغْنِی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّه»، {روزی است که هیچ حمایت خویش و یار و یاوری، کسیرا از عذاب نرهاند و احدی را نصرت نکنند، مگر آنکه خدا به او رحم کند.}(5)مقصود از آن کسی که ترحم می شود، علی علیه السلام و شیعیان اوست. ای ابو محمد! آیا شادت ساختم؟»پاسخ دادم: «قربان شما گردم، باز هم بفرمایید!»

فرمود: «خداوند شما را در کتاب خویش یاد کرده، آنجا که می فرماید: «یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیم»، {(ای رسول رحمت) بدان بندگانم که (به عصیان) اسراف بر نفس خود کردند، بگو از رحمت (نامنتهای) خدا ناامید مباشید، البته خدا همه گناهان را (چون توبه کنید) خواهد بخشید که او خدایی آمرزنده و بسیار مهربان است.} (6)به خدا از این آیه نیز غیر از شما را اراده نفرموده. ای ابو محمد! آیا شادت ساختم؟» گفتم: «قربانت گردم، بیش از این بفرمایید!»

ص: 50

فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ (1) وَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهَذَا إِلَّا الْأَئِمَّةَ علیهم السلام وَ شِیعَتَهُمْ فَهَلْ سَرَرْتُکَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً-(2)

فَرَسُولُ اللَّهِ فِی الْآیَةِ النَّبِیُّونَ وَ نَحْنُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَدَاءُ وَ أَنْتُمُ الصَّالِحُونَ فَتَسَمَّوْا بِالصَّلَاحِ کَمَا سَمَّاکُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ إِذْ حَکَی عَنْ عَدُوِّکُمْ فِی النَّارِ بِقَوْلِهِ وَ قالُوا ما لَنا لا نَری رِجالًا کُنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ أَتَّخَذْناهُمْ سِخْرِیًّا أَمْ زاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصارُ(3) وَ اللَّهِ مَا عَنَی اللَّهُ وَ لَا أَرَادَ بِهَذَا غَیْرَکُمْ صِرْتُمْ عِنْدَ أَهْلِ هَذَا الْعَالَمِ شِرَارَ النَّاسِ وَ أَنْتُمْ وَ اللَّهِ فِی الْجَنَّةِ تُحْبَرُونَ وَ فِی النَّارِ تُطْلَبُونَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا مِنْ آیَةٍ نَزَلَتْ تَقُودُ إِلَی الْجَنَّةِ وَ لَا یُذْکَرُ أَهْلُهَا بِخَیْرٍ إِلَّا وَ هِیَ فِینَا وَ فِی شِیعَتِنَا وَ مَا مِنْ آیَةٍ نَزَلَتْ تَذْکُرُ أَهْلَهَا بِشَرٍّ وَ لَا تَسُوقُ إِلَی النَّارِ إِلَّا وَ هِیَ فِی عَدُوِّنَا وَ مَنْ خَالَفَنَا فَهَلْ سَرَرْتُکَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَیْسَ عَلَی مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ إِلَّا نَحْنُ وَ شِیعَتُنَا وَ سَائِرُ النَّاسِ مِنْ ذَلِکَ بِرَاءٌ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُکَ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی فَقَالَ حَسْبِی (4).

ختص، [الإختصاص] عن ابن الولید عن الحسن بن متیل عن النهاوندی عن أحمد بن سلیمان عن أبیه عن أبی بصیر: مثله (5)

بأدنی تغییر و قد مر فی باب أحوال أصحاب

ص: 51

فرمود: «ای ابو محمد! باز هم خداوند شما را در قرآن یاد کرده، آنجا که به شیطان می فرماید: «إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ»، {هرگز تو را بر بندگان (با خلوص) من تسلط و غلبه نخواهد بود.}(1)به خدا از این آیه نیز امامان علیهم السلام و شیعیان آنها را اراده فرموده. آیا شاد شدی؟»عرض کردم: «قربان شما بشوم، سخن را زیاد فرما!»

فرمود: «ای ابو محمد! باز خداوند شما را در قرآن یاد کرده: «فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقا»،{آنها با کسانی که خدا به آنها لطف و عنایت کامل فرموده، یعنی با پیمبران و صدیقان و شهیدان و نیکوکاران محشور خواهند شد و اینان (در بهشت) چقدر نیکو رفیقانی هستند.}(2)منظور از پیامبران در آیه شریفه، رسول خدا صلی الله علیه و آله و ما در اینجا صدیقان و شهیدان و شما نیکوکاران هستید، پس بنابراین از نیکوکاری بر خود نشانی بگذارید، چنانچه خدای بزرگ شما را نیکوکار نامیده. ای ابو محمد! آیا مسرور شدی؟» گفتم: «فدایت شوم، باز بفرمایید!»

فرمود: «ای ابو محمد! باز خداوند شما را یاد فرموده، آنجا که حال دشمنان شمارا در دوزخ حکایت می فرماید: «وَ قالُوا ما لَنا لا نَری رِجالًا کُنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ أَتَّخَذْناهُمْ سِخْرِیًّا أَمْ زاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصار»،{اهل دوزخ به یکدیگر گفتند چه شده که ما مردان مؤمن را که (به جرم ایمان به خدا ) از سفله و اشرار می شمردیم (در دوزخ) نمی بینیم در صورتی که ما آنها را (در دنیا) مسخره و استهزامی کردیم. (آیا آنها اهل دوزخ نیستند و چشمان (ما) بر آنها نمی افتد؟}(3)به خدا از این آیه نیز غیر شما را اراده نکرده. شما نزد مردم این دنیا از اشرارید، ولی به خدا سوگند همین شما در بهشت خرسند و شادمانید، ولی در دوزخ شما را می جویند. آیا شادت ساختم؟» عرضه داشتم: «قربان شما گردم، سخن را زیاد فرما!»

فرمود: «ای ابو محمد! آیه ای نازل نشده است که مردم را به بهشت بکشاند یا اینکه یاد خیری در او شده باشد، مگر اینکه درباره ما و شیعیان ما فرود آمده و آیه ای نازل نشده که یاد بدی داشته یا اینکه مردم را به سوی دوزخ بکشاند، مگر اینکه درباره دشمنان و مخالفین ما فرود آمده باشد. آیا شادت ساختم؟»عرض کردم: «قربان شما گردم، بیشتر بفرمایید!»

فرمود : «ای ابو محمد! جزو ملّت ابراهیم و پیرو مرام او نیست، مگر ما و شیعیان ما، و سایر مردم از مرام او دورند. ای ابو محمد! شاد شدی؟» در روایت دیگری هست که: ابو بصیر عرض کرد: « بس است مرا.»(4)

عین این روایت با مختصر تغییری، در کتاب اختصاص از ابو بصیر نقل شده است (5)و در همین کتاب، در باب حالات یاران

ص: 51

الصادق علیه السلام (1)

و روی الصدوق فی کتابه فضائل الشیعة عن ابن الولید عن الصفار عن عباد بن سلیمان عن محمد بن سلیمان عن أبیه: مثله (2)

حضرت صادق علیه السلام بیان شده است (1).

مرحوم شیخ صدوق نیز این روایت را در کتاب فضائل الشیعه از پدر محمد بن سلیمان نقل فرموده است.(2)

توضیح

صاحب نهایه گوید: «حفز» به معنی تکان دادن و شتاب دادن و حدیث ابوبکره به همین معنی است که گویند او در حال رکوع،به حالت چهار دست و پا خزید تا به صف برسد، در حالی که «حفزه النفس»، یعنی نفس او به شدت می زد. و «شباب» به فتح شین، جمع «شابّ» به معنی جوان است. و در قاموس گوید که«کهل» یعنی کهنسال کسی است که پیری با او درآمیزد و عظمتی در قیافه او دیده شود، یا هر کس که از سی سال یا سی و چهار سال بگذرد تا پنجاه و یک سال.

و صاحب نهایه گوید: «نبز» به فتح نون و سکون باء، به معنی عیبجویی کردن است و با حرکت باء، به معنی لقب است. و«تنابز» یعنی یکدیگر را سرزنش کردن و با لقب خواندن. و جوهری گوید: گفته می شود بشارت دادم او را به فرزند تازه،«فابشر ابشارا» یعنی پس (در مقابل نوید من) خوشحال شد، و می گویی«ابشر بخیر»، یعنی مژده باد تو را به خوبی و همزه ابشر، همزه قطع است.

«صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ»: یعنی وفا کردند به پیمانی که با خدا بستند که هر گاه دشمن را دیدند از او نگریزند.«فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ»، یعنی بعضی از آن افراد به نذر و پیمان خود وفا کردند، جنگ کردند تا شهید شدند. جوهری گوید «نحب» به معنی مدّت و وقت است، مثلا می گویند«قضی فلان نحبه»، یعنی فلانی وقتش گذشت و مرد و در اخبار زیادی قبلا ذکر شد(3) که این آیه،درباره امیرالمؤمنین علیه السلام و حمزه و جعفر و عبیده علیه السلام نازل شده. گوید آن سه نفر دیگر غیر از امیرالمؤمنین علیه السلام شهید شده بودند و حضرت علی علیه السلام منتظر شهادت بودند.«وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلًا»، یعنی چیزی را از دین تبدیل و جابجا نکردند.

«یَوْمَ لا یُغْنِی مَوْلًی»:یعنی روزی که بی نیاز نمی کند دوست نزدیک یا خودمانی وابسته، یا رفیق یا مدافع و یاور از دوست خود چیزی را از اغناء و نفع و دفع، یعنی نمی تواند دوستش را بی نیاز کند یا نفعی به او برساند یا لااقل بلا را از او بگرداند.

«وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ»: ضمیر «هم» برمی گردد به کلمه مولی اوّل در آیه یا به هر دو مولی برمی گردد، یعنی و نه آن دوستان یاری می شوند . «أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ» یعنی در جنایت افراط کرده اند با زیاده روی در گناهان.

«لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ»: یعنی تو را بر آنها تسلطی نیست و تسلط نداشتن شیطان بر شیعه، به این معنی است که او قدرت ندارد شیعیان را از دین حق خود خارج سازد یا اینکه شیعیان می توانند با پناه بردن و توسل به خداوند، شیطان را از خود دفع کنند.

ص: 52

و قال الجوهری قال تعالی فَهُمْ فِی رَوْضَةٍ یُحْبَرُونَ (1) أی ینعمون و یکرمون و یسرون قوله براء بکسر الباء ککرام و فی بعض النسخ برآء کفقهاء و کلاهما جمع بری ء.

جوهری گوید آیه قرآن که می فرماید: «فَهُمْ فِی رَوْضَةٍ یُحْبَرُونَ»،(1)یعنی آنها در باغ و بوستان متنعم هستند خوشحالند و آنان را گرامی می دارند .

فرمایش امام علیه السلام که فرمود،«براء» به کسر باء بر وزن کرام و در بعضی از نسخه ها «برآء» بر وزن فقهاء است. در هر دو صورت جمع «بری» به معنی دور و بیزار است.

روایت94.

کنز جامع الفوائد: جابر بن یزید از حضرت باقر علیه السلام در تفسیر این آیه شریفه که می فرماید: «فَسَلامٌ لَکَ مِنْ أَصْحابِ الْیَمِین»، {تو را از اصحاب یمین ایمنی و سلامت است}(2)فرمود: «اصحاب یمین شیعیان هستند. خداوند به پیغمبرش این آیه را می فرماید، یعنی همانا تو به سلامت می مانی از دست آنها که فرزندان تو را آنها نمی کشند.»

و نیز محمد بن مسلم از حضرت باقر علیه السلام درباره همین آیهنقل می کند که حضرت فرمودند: «اصحاب یمین، شیعیان و دوستان ما هستند.»(3)

روایت95.

کنز جامع الفوائد: یزید بن شراحیل، نویسنده حضرت علی علیه السلام گفت: از آن حضرت شنیدم که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله برایم حدیث فرمود، در حالی که آن جناب را به سینه خود تکیه داده بودم و عایشه کنار من ایستاده بود وگوش می داد و شنید سخنان آن حضرت را که فرمود: «ای برادر من! آیا سخن خدا را نشنیدی که می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّة»، {آنها که گرویدند و کردار شایسته دارند، آنها به حقیقت بهترین اهل عالمند.}(4)این آیه درباره تو و شیعیان توست. وعده گاه من و تو حوض (کوثر) خواهد بود، وقتی دسته جات مختلف از جا کنده شوند، شما را می خوانند، در حالی که سراپا سفید و نورانی و سیر و سیراب هستید.»(5)

روایت96.

کنز جامع الفوائد: یعقوب فرزند میثم در لابلای نوشته های پدرش چنین دید که حضرت علی علیه السلام فرمود: شنیدم از پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله که می فرمود:{آنها که به خدای یکتا ایمان آوردند و نیکوکار شدند، به حقیقت بهترین اهل عالمند.} سپس آن حضرت رو به من کرد و فرمود: «آنها تو

ص: 53

یَا عَلِیُّ وَ شِیعَتُکَ وَ مِیعَادُکَ وَ مِیعَادُهُمُ الْحَوْضُ یَأْتُونَ غُرّاً مُحَجَّلِینَ مُتَوَّجِینَ قَالَ یَعْقُوبُ فَحَدَّثْتُ بِهِ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ هَکَذَا هُوَ عِنْدَنَا فِی کِتَابِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ.

و شیعیان تو هستند و وعده گاه تو و آنها، حوض (کوثر) است. می آیند با سر و پای نورانی، در حالی که تاجی نیز بر سر دارند.» یعقوب گوید: این روایت را به حضرت باقر علیه السلام عرضه داشتم، فرمود: «چنین است در کتاب علی علیه السلام که آن کتاب در نزد ماست.»(1)

روایت97.

کنز جامع الفوائد: ابو حمزه ثمالی از حضرت باقر علیه السلام از جابر بن عبداللَّه انصاری نقل می کند: حضرت رسول صلی الله علیه و آله در ایام بیماری منجر بهفوتخود، به دخترش حضرت فاطمه علیها السلام فرمود: «دخترم، پدر و مادرم به فدایت! کسی را بفرست شوهرت را خبر کند.» حضرت زهرا علیها السلام به امام حسن علیه السلام فرمود: «برو نزد پدرت و بگو که جدّم شما را می طلبد.» امام حسن علیه السلام پیغام را رساند و حضرت علی علیه السلام آمد. فاطمه علیها السلام نیز خدمت پیغمبر صلی الله علیه و آله بود و با دیدگان پر حسرت به پدر نگاه می کرد و می فرمود: «وای از گرفتاری زیاد بخاطر اندوه و غم تو ای پدر!» رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «از امروزبه بعد اندوهی برای پدر تو نیست فاطمه! در مصیبت پیغمبر نباید گریبان چاک زد و نباید به صورت لطمه وارد ساخت و نباید در مرگ او ویل و وای (الفاظی که حکایت از بیچارگی و بدبختی می کند) گفت. ولی بگو آنچه را که پدرت در مرگ ابراهیم (2) گفت: اشک می ریزد، دل دردناک است و در عزای تو نمی گوییم چیزی که خدای را خشمگین سازد. ای ابراهیم! ما در مرگ تو محزونیم، و اگر ابراهیم زنده بود، حتما پیامبر می بود.» سپس فرمود: «یا علی، نزدیک بیا!» آن حضرت نزدیک رفت. فرمود: «گوش خود را به دهان من نزدیک کن!» وقتی چنین کرد، فرمود: «ای برادر! آیا نشنیدی سخن خدا را در کتابش که {همانا آنها که ایمان به خدا آوردند و نیکوکار شدند، به حقیقت بهترین اهل عالمند}؟پاسخ داد: «بلی ای پیامبر خدا!» حضرت فرمود: «آنها تو و شیعیان تو هستند که روز قیامت می آیید، با سر و پای نورانی و شکم های سیر و سیراب. آیا نشنیدی سخن خدا را در کتابش: «إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ وَ الْمُشْرِکِینَ فِی نارِ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فِیها أُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّة»، {همانا آنها که کفر ورزیدند، از اهل کتاب و مشرکین در آتش دوزخجاویدند و آنها بدترین مردم عالمند}(3)پاسخ داد: «چراای رسول حق!» فرمود: «آنها دشمنان تو و پیروان آنهایندکه روز قیامت می آیند، با صورت های سیاه و تشنگی زیاد، بدبخت و معذّب در جبهه کفّار و منافقین. آن آیه برای تو و شیعیان تو بود و این آیه برای دشمن تو و پیروان آنهاست.»(4)

توضیح

در قاموس گوید: «خمش وجهه» یعنی صورت خود را خراش داد و لطمه زد و عضوی از او را قطع کرد.

امّا درباره این فرمایش پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله که فرمود: «اگر ابراهیم زنده بود حتما پیامبر می بود»، به همین جهت زندگی نکرد، زیرا بعد از آن حضرت نباید پیامبر دیگری باشد.کلمه «مظمئین» در فرمایش حضرت، اسم مفعول است یا از باب افعال یا از باب تفعیل، یعنی در تشنگی باقی می مانند و سیراب نمی شوند،

ص: 54

أو مبالغة فی شدة العطش.

یا اینکه این کلمه مبالغه و زیاده گویی در بیان شدت عطش است .

روایت98.

کنز جامع الفوائد: ابو رافع گوید:حضرت علی علیه السلام به اهل شورا (1) فرمود: «شما را به خدا سوگند! آیا یاد دارید روزی را که من به جمع شما وارد شدم و شما در حضور پیامبر صلی الله علیه و آله نشسته بودید و حضرت فرمود: «این برادر من است که آمد»، سپس رو به من و بعد روبه سوی کعبه کرد و فرمود: «سوگند به خدای کعبه بنا شده، همانا علی علیه السلام و شیعه او همان پیروزان و رستگاران روز قیامتند.» سپس رو کرد به شما و فرمود بهوش باشید، او از تمام شما جلوتر ایمان آورده، از همه شما به امر خدا گویاتر، به پیمان او باوفاتر، به احکام او داورتر، نسبت به رعیت دادگرتر، در تقسیم اموال بین مردم به شکل مساوی واردتر و نزد خدا امتیازش بیشتر است. آنگاه این آیه نازل شد {همانا آنها که به خدا ایمان آوردند و نیکوکار شدند، بهترین اهل عالمند.} پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله اللَّه اکبر فرمود و شما نیز تکبیر گفتید و همه شما به خاطر این فضیلت به من تبریک گفتید. آیا به خاطر دارید که مطلب همین طور بود؟» گفتند: «بار خدایا آری.»(2)

روایت99.

تفسیر فرات کوفی: حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «هر گاه مردم در سختی و شدت به سر بردند، شیعیان من حالشان از دیگران بهتر است. آیا نشنیدید خداوند در کتاب مبین خود می فرماید: «الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْکُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفا»، {اکنون خدا بر شما تخفیف داد و دانست که در شما ضعف راه یافته}(3)به همین جهت از شیعیان علی علیه السلام تخفیف داد آنچه را که به غیر آنها تخفیف نداده است.»(4)

روایت100.

تفسیر فرات کوفی: خیثمه جعفی گوید: بر حضرت باقر علیه السلام وارد شدم. به من فرمود: «ای خیثمه! دوستان ما را از ما سلام برسان و آنهارا آگاه کن که به الطاف و ثواب های خدایی نمی رسند، مگر به عمل. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: سلمان از خانواده ماست، یعنی به خاطر شناسایی ما و اقرار به ولایت ما و این همان آیه قرآن است که فرمود: «خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً عَسَی اللَّهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْهِم»، {عمل صالح و فعل قبیح هر دو به جای آوردند، امید باشد که خدا توبه آنان را بپذیرد}(5) و هر چه را که خدا امید داشته باشد، صورت می گیرد. این آیه درباره شیعیان گنهکار ما نازل شده است.»(6)

ص: 55

روایت101.

تفسیر فرات کوفی: زید بن سلّام جعفی گوید: محضر مقدس حضرت باقر علیه السلام مشرف شدم وگفتم: «خدا تو را خوب تر سازد! خیثمه جعفی به من گفت تفسیر این آیه را از شما سؤال کرده: «وَ ما آمَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِیل»، {و ایمان نیاوردند با او مگر افراد کم ومعدودی}(1)و شما در جواب فرمودی: «این آیه درباره شیعیان آل محمد صلی الله علیه و آله جاری است.»حضرت فرمود: «به خدا سوگند خیثمه راست گفته است و من به او چنین گفتم.»(2)

روایت102.

تفسیر فرات کوفی: حنان بن سدیر صیرفی گوید: خدمت حضرت صادق علیه السلام مشرف شدم و آن حضرت ردایی نشانه دار از خز بر شانه داشت.عرض کردم: «ای پسر پیامبر! چه چیز شیعه شما را در محبتتان ثابت می دارد؟» فرمود: «مگر دلت ایمان نیاورده؟» گفتم: «چرا آقا، مختصر عقده ای در قلبم هست.» حضرت به خادم فرمودند یک تخم مرغ سفید بیاورد و آن را روی آتش گذاشتند تا کاملا پخت. آنگاه پوست تخم مرغ را در آتش افکند و فرمود: «پدرم از قول جدم به من خبر داد که در روز قیامت، دشمن ما همچون این پوست تخم مرغ به آتش افکنده شود.» سپس زرده آن را خارج کرد، آن را در کف دست راست خود قرار داد و فرمود: «به خدا سوگند ما خلاصه ممتاز انتخاب شده خداییم. چنانچه این زرده، خلاصه ممتاز تخم مرغ.» است سپس فرمود یک انگشتر نقره آوردند و سفیده و زرده را هم مخلوط کرد و فرمود: «پدرم از قول پدرانم، از قول جدم، از زبان رسول خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود که روز قیامت، شیعیان ما این چنین با ما مخلوط هستند.» حضرت انگشتان خویش را میان هم برد و آنگاه ادامه داد: «برادروار روبه روی یکدیگر بر تخت می نشینند.»(3)

روایت103.

تفسیر فرات کوفی: سلیمان دیلمی گوید: خدمت حضرت صادق علیه السلام بودم که ابو بصیر در حالی که نفسش گرفته بود،وارد شد.وقتی در جای خود نشست، حضرت فرمود: «ای ابو محمد! این نفس بلند از چیست؟»عرض کرد: « فدایت شوم ای پسر پیامبر! پیر شدم و استخوانم نازک گردیده و مرگم نزدیک است، با اینکه نمی دانم کار آخرتم چه می شود و وضعم در آنجا چگونه است.» حضرت فرمود: «ای ابو محمد! تو هم اینحرف را می زنی؟»عرض کرد: « قربانت گردم! چگونه این حرف را نگویم» و در ادامه سخنی (گله آمیز) گفت. حضرت فرمود: «ای ابو محمد! خداوند شما را در کتاب خویش یاد فرموده، آنجا که می گوید :{برادران روبه روی یکدیگر

ص: 56

مُتَقابِلِینَ (1) وَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهَذَا غَیْرَکُمْ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَقَالَ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ (2) وَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهَا إِلَّا الْأَئِمَّةَ وَ شِیعَتَهُمْ فَهَلْ سَرَرْتُکَ (3).

بر تخت نشینند.}به خدا از این آیه غیر شما را اراده نفرموده است. ای ابو محمد، آیا شاد شدی؟» گوید: عرض کردم: «قربان شما شوم، بیش از این بفرمایید!»

فرمود باز هم خدا شما را در کتاب خود یاد کرده، وقتی به شیطان می فرماید:{هرگز تو را بر بندگان (با خلوص) من تسلط و غلبه نخواهد بود.}به خدا از این آیه نیز غیر از امامان و شیعیان آنها را اراده نکرده است. پس شاد شدی؟»(1)

روایت104.

تفسیر فرات کوفی: اصبغ بن نباته از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در تفسیر آیه شریفه: «وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُون»، {و آنها از هول و هراس قیامت ایمن باشند}(2)روایت کرده که فرمود: «ای اصبغ! هیچ کس از من تفسیر این آیه را نپرسیده و همچنان که تو امروز سؤال می کنی، من قبلا از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله تفسیرش را پرسیدم. فرمود منهم از جبرئیل سؤال کردم، گفت: «ای محمد! روز قیامت که برپا شود،خداوند تو و خاندانت و دوستان و شیعیانت را محشور سازد تا برابر خدا بایستند، خداوند عیبها و عورت های آنها را بپوشاند و آنها را برای دوستی تو و خاندانت و به خاطر علی بن ابی طالب علیه السلام از هراس بزرگ آن روز ایمن سازد.» یا علی!به خدا سوگند شیعیان تو شاد و در امانند، شفاعت می کنند و وساطت آنها پذیرفته می شود.» سپس این آیه را تلاوت فرمود: «فَلا أَنْسابَ بَیْنَهُمْ یَوْمَئِذٍ وَ لا یَتَساءَلُون»،(3){آن روز نسبت و خویشی در میانشان نماند و کسی از کس دیگر حال نپرسد.}(4)

روایت105.

تفسیر فرات کوفی: زید بن علی علیه السلام فرمود: روز قیامت گوینده ای ندا دهد:کجایند «الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُم»، {آنان که چون فرشتگان پاکیزه، از شرک قبض روحشان کنند،به آنها گویند درود و سلامتی بر شما؟}(5)آنگاه مردمی سفیدرو و نورانی به پا می خیزند. از آنها سؤال می شود: «چه کسانی هستید؟»می گویند: «ما دوستداران امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام هستیم.» از آنها می پرسند: «چرا او را دوست دارید؟» گویند: «ای پروردگار ما! به خاطر اطاعتی که از تو و رسولت می داشت.»به آنها گفته می شود راست گفتید، اکنون به موجب اعمال نیکویی که در دنیا بجا آوردید، به بهشت ابدی درآیید.»(6)

ص: 57

روایت106.

تفسیر فرات کوفی: خیثمه جعفی گوید: بر حضرت باقر علیه السلام وارد شدم. به من فرمود: «ای خیثمه! سلام ما را به دوستان ما برسان و آگاهشان سازکه هرگز ثواب هایی را که نزد خداست نمی یابند، مگر به عمل و هرگز به ولایت ما نمی رسند، مگر با پارسایی. ای خثیمه! کسی که ولایت و شناسایی ما را ندارد، بهره ای نمی بردبه خدا وقتی «دابّه»(1) از خانه کعبه بیرون آید و با مردم مؤمن و کافر سخن گوید، کسی بر او نمی گذرد مگر اینکه می گوید مؤمن است یا کافر. ای خثیمه!تنهاکسانی که کافر شدند به ولایت ما و یقین ندارند، به نشانه های ما اقرار نمی کنند.

ای خیثمه! خدا ایمان است که خود را در قرآن مؤمن و مهیمن نامیده و ما اهل و مسکن ایمانیم، ایمان از ما شعبه گیرد و شناخته شود و ما اسلامیم، و احکام اسلام از ما شناخته شده و از ما شعبه گیرد. ای خیثمه! هر کس ایمان را شناخت و بدو پیوست، گناهان او را پلید نسازد، چنانچه چراغ می تابد و نور می پراکند و هیچ چیز از روشنایی او نمی کاهد. هر کس ما را شناخت و به ولایت ما اقرار کرد، خدا گناهانش را بیامرزد.»(2)

روایت107.

تفسیر فرات کوفی: حضرت باقر علیه السلام از پدرانش علیهم السلام نقل کرده که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «خدای متعال را ترکه ای است از یاقوت سرخ که به قدرت خویش آفریده و آن را به سوی زمین آویزان فرموده و آنگاه به خودش سوگند یاد کرده که جز دوستان محمد و آل محمّد علیهم السلام

به آن دست نیابند.» سپس پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «دوست ما چه انتظار دارد؟ جز اینکه در بهشت جای گیرد و دشمن ما چه انتظار دارد؟ جز اینکه در دوزخ نشیند.» بعد از آن به امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام اشاره کردو فرمود: «دوستان این، دوستان خدایند و دشمنان این، دشمنان خدایند.» فضیلتی است از جانب خدا به زبان پیغمبر صلی الله علیه و آله و فرمود: «نومید است هر کس دروغ بندد.»(3)

روایت108.

تفسیر فرات کوفی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «روز قیامت خداوند همه مردم اولین و آخرین را عریان و پا برهنه در یک سرزمین گرد می آورد. آنها سر راه محشر می ایستند تا بدن های آنها به شدت عرق کند و نفس های آنها به تنگی افتد.

ص: 58

فَیَمْکُثُونَ بِذَلِکَ مِقْدَارَ خَمْسِینَ عَاماً قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَثَمَّ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی فَلا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْساً(1) قَالَ ثُمَّ یُنَادِی مُنَادٍ مِنْ تِلْقَاءِ الْعَرْشِ أَیْنَ النَّبِیُّ الْأُمِّیُّ قَالَ فَیَقُولُ النَّاسُ قَدْ أَسْمَعْتَ فَسَمِّ بِاسْمِهِ قَالَ فَیُنَادِی أَیْنَ نَبِیُّ الرَّحْمَةِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأُمِّیُّ قَالَ فَیُقَدِّمُ رَسُولُ اللَّهِ أَمَامَ النَّاسِ کُلِّهِمْ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی الْحَوْضِ طُولُهُ مَا بَیْنَ أُبُلَّةَ إِلَی صَنْعَاءَ فَیَقِفُ عَلَیْهِ ثُمَّ یُنَادِی بِصَاحِبِکُمْ فَیَتَقَدَّمُ أَمَامَ النَّاسِ فَیَقِفُ مَعَهُ ثُمَّ یُؤْذَنُ لِلنَّاسِ وَ یَمُرُّونَ.

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَبَیْنَ وَارِدٍ یَوْمَئِذٍ وَ بَیْنَ مَصْرُوفٍ عَنْهُ مِنْ مُحِبِّینَا فَإِذَا رَأَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذَلِکَ بَکَی وَ قَالَ یَا رَبِّ شِیعَةُ عَلِیٍّ أَرَاهُمْ قَدْ صُرِفُوا تِلْقَاءَ أَصْحَابِ النَّارِ وَ مُنِعُوا عَنِ الْحَوْضِ قَالَ فَیَقُولُ لَهُ الْمَلَکُ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ لَکَ قَدْ وَهَبْتُهُمْ لَکَ یَا مُحَمَّدُ وَ صَفَحْتُ لَکَ عَنْ ذُنُوبِهِمْ وَ أَلْحَقْتُهُمْ بِکَ وَ بِمَنْ کَانُوا یَقُولُونَ وَ جَعَلْتُهُمْ فِی زُمْرَتِکَ وَ أَوْرَدْتُهُمْ عَلَی حَوْضِکَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَکَمْ مِنْ بَاکٍ یَوْمَئِذٍ وَ بَاکِیَةٍ یُنَادِی یَا مُحَمَّدَاهْ إِذَا رَأَوْا ذَلِکَ قَالَ فَلَا یَبْقَی أَحَدٌ یَوْمَئِذٍ کَانَ مُحِبَّنَا وَ یَتَوَلَّانَا وَ یَتَبَرَّأُ مِنْ عَدُوِّنَا وَ یُبْغِضُهُمْ إِلَّا کَانَ فِی حَیِّزِنَا(2) وَ وَرَدَ حَوْضَنَا(3).

پنجاه سال بدین گونه توقف می کنند.» و فرمود: «در اینجاست که خداوند می فرماید: فَلا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْسا»، {از هیچ کس جز زیر لب و آهسته صدایی نخواهی شنید.}(1)سپس گوینده ای از جانب عرش خدا ندا کند که کجاست پیامبر امّی؟ مردم گویند شنیدیم نامش را، بگو باز ندا دهد کجاست پیامبر رحمت محمد بن عبداللَّه امّی؟ آنگاه رسول خدا پیشاپیش مردم حرکت کند تا به حوض برسد و درازی این حوض، فاصله بین «ابله» (یا ایله) و «صنعا» است.(2) پیغمبر کنار حوض می ایستد.سپس مولای شما (یعنی علی علیه السلام ) را صدا می زند و او نیز از دیگران پیش می افتد تا به پیغمبر می رسد، بعد از آن به مردم دیگر اجازه می دهند تا عبور کنند.»

حضرت باقر علیه السلام فرمود: «در آن روز بعضی از دوستان ما بر لب حوض می آیند و برخی دور می شوند. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله چون چنین می بیند، گریه می کند و می فرماید: «خدایا! شیعیان علی علیه السلام را می بینم که آنها را به سوی دوزخیانبرگرداندند و از حوض کوثر دور ساختند.» فرشته ای می گوید: «خداوند می فرماید ای محمد! من آنها را به تو بخشیدم و از گناهانشان صرف نظر کردم و آنها را به تو و به آن کس که عقیده مند بودند ملحق ساختم، و آنان را از گروه تو ساختم و بر سر حوضت آوردم.» حضرت باقر علیه السلام فرمود: « چه بسیار زن و مردیکه آن روز اشک می ریزند و با دیدن این منظره، فریاد می زنند «یا محمّداه!» امام علیه السلام فرمود: «در آن روز هیچ کس از دوستان ما و بیزاران از دشمنان ما نباشد، مگراینکه در جرگه و حزب ما خواهد بود و بر سر حوض ما آیند.»(3)

روایت109.

تفسیر فرات کوفی: امام صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش رسول خدا صلی الله علیه و آله نقلی می کند که فرمود: «روز قیامت گوینده ای از درون عرش فریاد زند: «ای گروه مردم! دیدگان خود را فرو نهید تا دختر حبیب خدا به قصر خویش برود» و فاطمه دختر من می آید با دو روپوش سبز (لباس سرتاسری که بافته شده و یک قطعه پارچه بیش نیست) و گرداگرد او هفتاد هزار حوریه است. وقتی به در قصر خود برسد، حسن علیه السلام را ایستاده و حسین علیه السلام را با سر بریده در خواب می بیند. به حسن علیه السلام می فرماید: «این کیست؟» عرض می کند: «این برادر من است که امّت پدر شما او را کشتند و سرش را جدا ساختند.» آنگاه از جانب خداوند به آن حضرت ندا می شود «ای دختر حبیب خدا! همانا من این منظره را به تو نشان دادم و جنایاتی که امت پدرت درباره او مرتکب شدند به تو نمودم و دلداری تو را در این مصیبت ذخیره کردم، و دلداری تو امروز این است که من وارد محاسبه بندگان نمی شوم تا تو و فرزندانت

ص: 59

وَ شِیعَتُکِ وَ مَنْ أَوْلَاکُمْ مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَیْسَ هُوَ مِنْ شِیعَتِکِ قَبْلَ أَنْ أَنْظُرَ فِی مُحَاسَبَةِ الْعِبَادِ فَتَدْخُلُ فَاطِمَةُ ابْنَتِی الْجَنَّةَ وَ ذُرِّیَّتُهَا وَ شِیعَتُهَا وَ مَنْ أَوْلَاهَا مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَیْسَ مِنْ شِیعَتِهَا فَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ لا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ(1) قَالَ هَوْلُ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ هُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُونَ هِیَ وَ اللَّهِ فَاطِمَةُ وَ ذُرِّیَّتُهَا وَ شِیعَتُهَا وَ مَنْ أَوْلَاهُمْ مَعْرُوفاً وَ لَیْسَ هُوَ مِنْ شِیعَتِهَا(2).

و شیعیانت و هر کس به شما احسانی کرده، گر چه از شیعیان نباشد، داخل بهشت شوید.» پس دخترم فاطمه و فرزندان و شیعیان او و هر کس از غیر شیعیانش کهبه او نیکی کرده، وارد بهشت می شوند. این سخن خداست که می فرماید:{هیچ گاه فزع اکبر و هنگامه بزرگ قیامت آنها را محزون نخواهد ساخت.} و فرمود: «منظور از فزع اکبر، دلهره روز قیامت است، و {آنها به آنچه مشتاق و مایل آنند، در بهشت تا ابد متنعّمند.}به خدا آن افراد، فاطمه علیها السلام و فرزندان و شیعیان و نیکی کنندگان به او از غیر شیعیانند.»(1)

روایت110.

تفسیر فرات کوفی: اصبغ بن نباته می گوید: «به قصدزیارت امیرالمؤمنین علیه السلام رفتم تا سلامی عرض کنم. ناگهان آن حضرت بیرون آمد. از جا پریده و سر پا برابرش ایستادم. حضرت دست مرا گرفت، انگشتانش را در انگشتان من قرار داد و فرمود: «ای اصبغ بن نباته!» گفتم: «لبیک و سعدیک یا امیرالمؤمنین!» فرمود: «همانا دوست ما دوست خداست و چون بمیرد، در رفیق اعلی (نزد خدا) خواهد بود و خداوند او را از نهری که از برف سردتر و از انگبین شیرین تر است، سیراب کند.»عرض کردم: «قربانت گردم ای امیرالمؤمنین!اگر چه گنهکار باشد؟» فرمود: «بلی، مگر کتاب خدا را نخواندی که می فرماید: «فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً»(2){خدا گناهان آنها را مبدل به ثواب گرداند که خداوند در حق بندگان بسیار آمرزنده و مهربان است.}(3)

روایت111.

تفسیر فرات کوفی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «این آیه درباره ما و شیعیان ما نازل شده: «فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ وَ لا صَدِیقٍ حَمِیم»،{در این روز سخت نه شفیعی داریم و نه یک دوستی که از ما حمایت کند}(4) و این در وقتی است که خداوند به فضل ما و شیعه ما ندا دهد تا آنجا که ما شفاعت کنیم و شیعیان نیز شفاعت کنند. وقتی غیر شیعیان این ماجرا را ببینند،می گویند ما نه شفیعی داریم و نه دوستی که از ما حمایت کند.»(5)

روایت112.

تفسیر فرات کوفی: سماعه بن مهران گوید: حضرت صادق علیه السلام به من فرمود: «حال شما نزد مردم چگونه است؟» گفتم: «هیچ کس بدحال تر از ما نزد آنها نیست.

ص: 60

عِنْدَهُمْ نَحْنُ عِنْدَهُمْ أَشَرُّ مِنَ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ الْمَجُوسِ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا قَالَ لَا وَ اللَّهِ لَا یُرَی فِی النَّارِ مِنْکُمْ اثْنَانِ لَا وَ اللَّهِ وَ لَا وَاحِدٌ وَ إِنَّکُمُ الَّذِینَ نَزَلَتْ فِیهِمْ آیَةُ وَ قالُوا ما لَنا لا نَری رِجالًا کُنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ أَتَّخَذْناهُمْ سِخْرِیًّا أَمْ زاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصارُ(1).

ما پیش آنها بدتر از یهود و نصارا و مجوس و مشرکین هستیم.» فرمود: «نه به خدا! دو نفر از شما در آتش دیده نمی شود. نه به خدا! یک نفرهم دیده نگردد و شمایید آنها که این آیه درباره شان نازل گشته: «وَ قالُوا ما لَنا لا نَری رِجالًا کُنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ أَتَّخَذْناهُمْ سِخْرِیًّا أَمْ زاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصار»(1)،{و اهل دوزخ با یکدیگر گفتند چه شده که ما مردان مؤمن را که (به جرم ایمان به خدا ) از سفله و اشرار می شمردیم (در دوزخ) نمی بینیم؟ در صورتی که ما آنها را (در دنیا) مسخره و استهزامی کردیم (یا آنها اهل دوزخ نیستند) یا هستند و چشمان (ما) بر آنها نمی افتد؟}(2)

روایت113.

تفسیر فرات کوفی: حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب فرمود: من و رسول خدا صلی الله علیه و آله بر لب حوض هستیم و خاندان ما با ما باشند، پس هر کس ما را بخواهد، باید گفتار ما را بگیرد و به کردار ما عمل کند، زیرا ما خاندانی هستیم که شفاعت از آن ماست. برای دیدار ما در کنار حوض با هم رقابت کنید، چون ما دشمنان را از آن دور و دوستانمان را از آن سیراب سازیم، و هر کس که از آن آب بنوشد، برای همیشه تشنه نشود، و حوض ما پر است و از دو آبریز بهشتی در آن ریخته می شود که یکی «تسنیم»(3) و دیگری «معین»(4) نام دارد. و در دو طرف آن حوض زعفران است، و سنگریزه هایش درّ و یاقوت است و کارها به دست خداست نه بندگان و اگر به دست بندگان بود، کسی را بر ما برنمی گزیدند، ولی اوست که از بندگانش هر کس را که بخواهد، ویژه رحمتش کند. پس خدا را ستایش می کنم بدین نعمت ها که مخصوص شما قرار داده و بر حلال زادگی شما، چون یاد ما خاندان شفای هر درد و بیماری و وسوسه شک آور است. و البته دوستی ما خشنودی خداست، و هر کسی که راه ما را گیرد، فردا در حظیرة القدس و فردوس برین با ماست، و منتظر امر ما، همچون کسی است که در راه خدا به خون خودشدرغلطد، و هر که فریاد ما را بشنود ولی ما را یاری نکند، خدا بر دو سوراخ بینی او را در دوزخ سرنگون سازد.

ما هستیم درِ گشایش، چون مبعوث شوند و همه راه ها بر آنها بسته شود، ماییم «باب حطّه»(5) که در اسلام است، هر کس در ان آید نجات یابد و هر که از آن دور شود،فرو افتد.

خدا به ما آغاز کرد و به ما پایان داد و آنچه را که بخواهد، به ما می زداید و به ما پایدار می سازد و به ما باران فرود آید. مبادا فریبنده شما را از خدا فریب دهد! اگر بدانید با ماندن در میان دشمنانتان و تحمّل اذیت ها چه اجری دارید، چشم شما روشن شود، و اگر مرا نیابید، چیزها بینید که آرزوی مرگ کنید از ستم و دشمنی و خودبینی و منم زدن و سبک شمردن حق خدا و ترس. چون چنین شود، همه به رشته خدا بچسبید و از هم جدا نشوید، و بر شما باد به صبر و نماز و تقیّه.

و بدانید که خداوند دشمن می دارد بندگان متلوّن و همه رنگ خود را. پس از حق و ولایت اهل حق دور نشوید، چون هر کس دیگری را جای ما برگزیند، نابود است و هر کس که پیرو آثار ما شود، به ما بپیوندد، و هر کس که

ص: 61

غَیْرَ طَرِیقِنَا غَرِقَ وَ إِنَّ لِمُحِبِّینَا أَفْوَاجاً مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ إِنَّ لِمُبْغِضِینَا أَفْوَاجاً مِنْ عَذَابِ اللَّهِ طَرِیقُنَا الْقَصْدُ وَ فِی أَمْرِنَا الرُّشْدُ أَهْلُ الْجَنَّةِ یَنْظُرُونَ إِلَی مَنَازِلِ شِیعَتِنَا کَمَا یُرَی الْکَوْکَبُ الدُّرِّیُّ فِی السَّمَاءِ لَا یَضِلُّ مَنِ اتَّبَعَنَا وَ لَا یَهْتَدِی مَنْ أَنْکَرَنَا وَ لَا یَنْجُو مَنْ أَعَانَ عَلَیْنَا عَدُوَّنَا وَ لَا یُعَانُ مَنْ أَسْلَمَنَا فَلَا تَخَلَّفُوا عَنَّا لِطَمَعِ دُنْیَا بِحُطَامٍ زَائِلٍ عَنْکُمْ وَ أَنْتُمْ تَزُولُونَ عَنْهُ فَإِنَّهُ مَنْ آثَرَ الدُّنْیَا عَلَیْنَا عَظُمَتْ حَسْرَتُهُ وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ (1) سِرَاجُ الْمُؤْمِنِ مَعْرِفَةُ حَقِّنَا وَ أَشَدُّ الْعَمَی مَنْ عَمِیَ مِنْ فَضْلِنَا وَ نَاصَبَنَا الْعَدَاوَةَ بِلَا ذَنْبٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْنَاهُ إِلَی الْحَقِّ وَ دَعَاهُ غَیْرُنَا إِلَی الْفِتْنَةِ فَآثَرَهَا عَلَیْنَا لَنَا رَایَةٌ مَنِ اسْتَظَلَّ بِهَا کَنَّتْهُ وَ مَنْ سَبَقَ إِلَیْهَا فَازَ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا هَلَکَ وَ مَنْ تَمَسَّکَ بِهَا نَجَا أَنْتُمْ عُمَّارُ الْأَرْضِ الَّذِینَ اسْتَخْلَفَکُمْ فِیهَا لِیَنْظُرَ کَیْفَ تَعْلَمُونَ فَرَاقِبُوا اللَّهَ فِیمَا یَرَی مِنْکُمْ وَ عَلَیْکُمْ بِالْمَحَجَّةِ الْعُظْمَی فَاسْلُکُوهَا لَا یَسْتَبْدِلْ بِکُمْ غَیْرَکُمْ سارِعُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ-(2) فَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ لَنْ تَنَالُوهَا إِلَّا بِالتَّقْوَی وَ مَنْ تَرَکَ الْأَخْذَ عَمَّنْ أَمَرَ اللَّهُ بِطَاعَتِهِ قَیَّضَ اللَّهُ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ مَا بَالُکُمْ قَدْ رَکَنْتُمْ إِلَی الدُّنْیَا وَ رَضِیتُمْ بِالضَّیْمِ وَ فَرَّطْتُمْ فِیمَا فِیهِ عِزُّکُمْ وَ سَعَادَتُکُمْ وَ قُوَّتُکُمْ عَلَی مَنْ بَغَی عَلَیْکُمْ لَا مِنْ رَبِّکُمْ تَسْتَحْیُونَ وَ لَا لِأَنْفُسِکُمْ تَنْظُرُونَ وَ أَنْتُمْ فِی کُلِّ یَوْمٍ تُضَامُونَ وَ لَا تَنْتَبِهُونَ مِنْ رَقْدَتِکُمْ وَ لَا تَنْقَضِی فَتْرَتُکُمْ أَ مَا تَرَوْنَ إِلَی دِینِکُمْ یَبْلَی وَ أَنْتُمْ فِی غَفْلَةِ الدُّنْیَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ (3).

از غیر راه ما رود،غرق شود. همانا برای دوستان ما فرج هایی از رحمت خداست و برای دشمنان ما فوج هایی از عذاب خدا. راه ما میانه است و رشد و صلاح در برنامه ماست. بهشتیان به خانه های شیعیان ما چنان نگاه می کنند که ستاره درخشان را در آسمان می بینند.

هر کس از ما پیروی کند، گمراه نشود و هر که منکر ما شود، هدایت نگردد. و نجات نیابد آنکه بر زیان ما به دشمن ما کمک کند. و یاری نشود آنکه ما را وابگذارد. پس به طمع دنیای پوچ و بی ارزشی که سرانجام از شما دور شود و شما نیز از آن زوال یابید، از ما روی نگردانید، زیرا هر کس دنیا را بر ما ترجیح دهد افسوس فراوان دارد. خداوند متعال می فرماید: «یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّه»، {ای وای بر من که جانب امر خدا را فرو گذاشتم و در حق خود ظلم و تفریط کردم.}(1)

چراغ راه مؤمن، شناخت حق ماست. و بدترین کوری، نابینایی فضیلت ماست که با ما بی جهت و بدون گناه به دشمنی برخاسته فقط به جرم اینکه ما او را به سوی حق و دوستی خواندیم و دیگران او را به سوی فتنه دعوت کردند و فتنه را بر ما ترجیح داد. ما را پرچمی است که هر که در سایه آن درآید، او را جا دهد و هر که به سوی او پیش تازد، پیروز است و هر که از آن واماند، نابود است و هر که بدان چنگ زند، نجات یابد. شمایید آبادگران زمین که (خداوند) شما را در آن جای داد تا ببیند چه می کنید. پس مراقب خدا باشید در آنچه از شما دیده می شود. بر شما باد به راه روشن بزرگ تر، در آن بروید که دیگری جای شما را نگیرد (سپس این آیه قرآن را تلاوت فرمود:) «سارِعُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِین»، {به سوی آمرزش پروردگارتان بشتابید و به راه بهشتی که عرضش به قدر پهنای آسمان و زمین است و آن برای اهل تقوا مهیا گردیده.}(2)

پس بدانید شما به بهشت نمی رسید مگر به تقوی. و هر که رها سازد پیروی از آنکه خدا فرمان اطاعت او را داده، برای او شیطانیبرانگیخته شود که قرین و مونس او گردد.

شما را چه باشد که به دنیا تکیه کردید و به ستم خشنودید، و فرو گذاشتید آنچه را که عزت و سعادت شما و نیروی علیه ستمگران در آن است؟ نه از خدایتان شرم دارید و نه به حال خود فکر می کنید. شما در هر روز ظلم می شوید، ولی از خواب بیدار نمی گردید و سستی شما پایان نپذیرد. آیا نمی بینید که دین شما کهنه می شود و شما سرگرم دنیایید؟ خدای بزرگ می فرماید: «وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ»(3){و شما مؤمنان هرگز نباید با ظالمان همدست و دوست باشید وگرنه آتش کیفر آنان در شما هم خواهد گرفت و در آن حال جز خدا هیچ دوستی نخواهید یافت و هرگز کسی یاری شما نخواهد کرد.»(4)

توضیح

فیروزآبادی گوید «اتّرع» بر وزن افتعل، یعنی پر و لبریز شد و گوید «مثاعب المدینه» یعنی آبریزهای شهر، و «واعیه» به معنای صداست، نه فریاد استغاثه و جوهری اشتباه کرده (زیرا واعیه را فریاد استغاثه معنی کرده است).«کنّه» یعنی او را پنهان ساخت و «قیّض اللَّه فلانا لفلان» یعنی خدا فلان کس را آورد و آماده ساخت برای فلانی.« وَ قَیَّضْنا لَهُمْ قُرَناءَ» یعنی ما

ص: 62

لهم من حیث لا یحتسبونه و قال الضیم الظلم.

رفیقان و یارانی بر آنها گماشتیم از جایی که گمان نمی کردند، و نیز گوید «ضیم» به معنای ستم است.

روایت114.

تفسیر فرات کوفی: معاویه عجلی و ابراهیم احمری گوید:ما بر حضرت باقر علیه السلام وارد شدیم و «زیاد الاحلام» نیز خدمت آن حضرت بود. حضرت فرمودند: «ای زیاد! چیست که می بینم پاهای تو ترکیده است؟»عرض کرد: «قربانت گردم! با شتر لاغری آمدم که با زحمت او را می آوردم و او را بر سر سه پا می کشیدم و باعث این همه مشقت، چیزی جز محبت شما و اشتیاق دیدار شما نبود.»آنگاه مدتی سرش را به زیر افکند و سپس گفت: «قربانت شوم! گاهی در گوشه خلوت، شیطان مرا به یاد معصیت ها و گناهان گذشته ام می اندازد، به طوری که گویی (از رحمت خدا) نومید می شوم، ولی بعدا دوستی ام با شما و توجه به سوی شما را یاد می کنم.» حضرت فرمود: «ای زیاد! آیا دین چیزی جز حبّ و بغض است؟» سپس این سه آیه را تلاوت فرمود، به گونه ای که گویا این سه آیه در مشت او بودند: « وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ نِعْمَةً وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ»،{و لیکن خدا (به لطف خود) مقام ایمان را محبوب شما گردانید و در دل هاتان را نیکو بیاراست و کفر و فسق و معصیت را زشت و منفور در نظرتان ساخت (تا در دو عالم سعادتمند شوید) و اینان به حقیقت اهل صواب و هدایتند، این مقام به فضل خدا و نعمت الهی حاصل گردید و خدا (به احوال بندگان) دانا و به صلاح نظام عالم آگاه است.}(1)نیز فرمود: «یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِم»، {دوست می دارند مهاجرین را که به سوی آنها آمدند.}(2)همچنین فرمود: «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیم»، {بگو ای پیغمبر، اگر خدا را دوست می دارید، مرا پیروی کنید که خدا شما را دوست دارد و گناه شما ببخشد که خداوند آمرزنده و مهربان است.}(3)

[امام علیه السلام در ادامه فرمود] مردی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمدو عرض کرد: «ای فرستاده خدا! من روزه داران را دوست دارم، ولی خود روزه نیستم و نمازگزاران دوست دارم، اما خودم نماز نمی گزارم، صدقه دهندگان را دوست دارم، اما خود صدقه نمی دهم.» پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «تو با آنی که دوست داری و تو را همان باشد که به دست آوری.» آیا خشنود نباشید که چون ترس و وحشت آسمانی فرا رسد و

ص: 63

قَوْمٍ إِلَی مَأْمَنِهِمْ وَ فَزِعْنَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ وَ فَزِعْتُمْ إِلَیْنَا(1).

هر قومی به پناهگاه خود پناه برند و ما به رسول خدا صلی الله علیه و آله و شما به ما پناه برید.»(1)

توضیح

در قاموس گوید «فلقه مثل فلّقه فاتفلّق و تفلّق» یعنی شکافت او را و اگر گفتند در پای او «فلوق» است، یعنی شکاف است. و گوید «نضو» به کسر، شتر لاغر یا هر حیوان لاغری را گویند .

و اینکه راوی گفت «گویا آن آیات در مشت حضرت بود»، یعنی چنان بدون مکث و فکر قبلی فرمود که انگار آنها را به دست خویش نوشته بود و شگفتی راوی از این حضور ذهن امام، دلیل بر کم معرفتی او درباره امام علیه السلام است. و آنجا که می گوید من روزه نمی گیرم، یعنی زیاد روزه نمی گیرم، همچنین است وقتی می گوید نماز نمی گزارم و صدقه نمی دهم.«فزعه» یعنی چیزی که از او بترسند و «فزع الیه» بر وزن «فرح»، یعنی پناه برد.

روایت115.

اختصاص: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «به خدا سوگند نور مؤمن برای اهل آسمان می درخشد، همچنان که اختران آسمانی برای اهل زمین درخشش دارند.»

و فرمود: «همانا مؤمن دوست و وابسته به خداست، او را کمک می دهد و یاری و تیمارش می کند، و نگوید بر خدا جز حق و از غیر او نترسد.»

و فرمود: «به خدا حرمت و حق مؤمن از کعبه بزرگ تر است.»(2)

روایت116.

اختصاص: ابو سعید مدائنی گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرضکردم: «معنی این آیه چیست که می فرماید: «وَ ما کُنْتَ بِجانِبِ الطُّورِ إِذْ نادَیْنا»، {و تو وقتی که ما (به موسی) ندا کردیم به جانب کوه طور نبودی}؟(3) فرمود: «نداء» کتابی است که خدا در یک برگ دو هزار سال قبل از آفرینش موجودات نوشته و آن را با خود در عرش یا زیر عرش دارد. در آن کتاب آمده است: «ای شیعه آل محمد! قبل از آنکه بخواهید به شما عطا کردم و قبل از آنکه طلب آمرزش کنید، از من شما را آمرزیدم. هر کس از شما با ولایت آل محمد نزد من آید، به رحمت خود او را در بهشت خویش جای دهم.»(4)

روایت117.

صفات شیعه: حضرت صادق علیه السلام نقل می کند که منصور دوانیقی در زمان حکومت ابوالعباس سفاح در شهر حیره به حضرت عرض کرد: «چه شده بعضی از شیعیان شما را که در یک مجلس، هر چه در دل دارد بیرون می ریزد تا کاملا مذهب و مرام او شناخته می شود؟» حضرت فرمود: «این به خاطر شیرینی ایمان در سینه های آنهاست؛ از بس شیرین است ایمانشان را آشکار می کنند.»(5)

ص: 64

روایت118.

صفات شیعه: حضرت صادق علیه السلام فرمود: من و پدرم روزی به مسجد رفتیم. جمعی از اصحاب پدرم بین قبر و منبر (پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله ) نشسته بودند. پدرم نزدیک آنها رفت، سلام کرد و فرمود: «به خدا من بوی شما و جان های شما را دوست دارمریال پس در این جهت ما را به پارسایی و کوشش یاری کنید.

و بدانید که وابستگی به ما حاصل نشود، مگر به ورع و جدیت و کوشش.هر کس از شما پیرو جمعی یا پیشوایی است، باید همچون او عمل داشته باشد. شمایید شیعه خدا؛ شمایید انصار و یاران خدا؛ شماید سبقت جویان نخستین؛ شمایید سبقت جویان آخرین و پیشتازان به سوی محبت ما در دنیا و پیشی گیرندگان به سوی بهشت در آخرت. به ضمانت خداوند عزوجل و پیغمبر اکرم، بهشت را برای شما ضمانت می کنم. شما پاکیزه اید، و زن های شما پاکیزه اند. هر زن مؤمن حوریه است و هر مرد با ایمان، صدیق.» امیرالمؤمنین علیه السلام بارها به قنبر می فرمود: «مژده باد شما را و بشارت دهید! به خدا قسم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از دنیا رفت بر تمام امتش خشمگین بود، مگر بر شیعه.

بدان که هر چیزی را دستاویزی است و دستاویز دین، شیعه است و هر چیزی را شرفی است و شرف دین، شیعه است و هر چیزی را سید و بزرگی است و بزرگ مجالس، محافل شیعه است و هر چیزی را پیشوایی است و پیشوای زمین، زمینی است که شیعه در آن جا دارد و هر چیزی را هوس و خواستی است و هوس دنیا، سکونت شیعیان ما در آن است .

به خدا اگر از شما کسی در زمین نباشد، مخالفین شما نعمت هایی را که در آخرت بهره از آن نمی برند، کامل نمی ساختند. هر دشمن آل محمد علیهم السلام گرچه بندگی و جدیت داشته باشد، به این آیه نسبت دارد: «خاشِعَةٌ عامِلَةٌ ناصِبَةٌ تَصْلی ناراً حامِیَة»، {(رخسار گروهی کافر و متکبر) ترسناک و ذلیل باشد و همه کارشان رنج و مشقت است و پیوسته در آتش فروزان دوزخ معذبند}(1)و هر کس از مخالفین شما دعا کند، دعایش درباره شما مستجاب می شود و هرکه از شما حاجتی را از خدا بخواهد، صد حاجتش برآورده شود و هر که از شما یک چیز از خدا بخواهد، صد چیز به اومی دهد و هر که از شما دعا کند، صد دعا دارد و هر کار خیری انجام دهد،در شمار نیاید، چرا که چندین برابر می شود و هر که گناهی انجام دهد، پیغمبر صلی الله علیه و آله از او دفاع کند.

به خدا روزه دارِ شما در باغ های بهشت می گردد و فرشتگان برای او دعای پیروزی و موفقیت می کنند تا افطار کند؛

ص: 65

وَ إِنَّ حَاجَّکُمْ وَ مُعْتَمِرَکُمْ لَخَاصَّةُ اللَّهِ وَ إِنَّکُمْ جَمِیعاً لَأَهْلُ دَعْوَةِ اللَّهِ وَ أَهْلُ وَلَایَتِهِ لَا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَ لَا حُزْنٌ کُلُّکُمْ فِی الْجَنَّةِ فَتَنَافَسُوا فِی الصَّالِحَاتِ وَ اللَّهِ مَا أَحَدٌ أَقْرَبَ مِنْ عَرْشِ اللَّهِ بَعْدَنَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنْ شِیعَتِنَا مَا أَحْسَنَ صُنْعَ اللَّهِ إِلَیْهِمْ لَوْ لَا أَنْ تُفْتَنُوا وَ یَشْمَتَ بِکُمْ عَدُوُّکُمْ وَ یُعَظِّمَ النَّاسُ ذَلِکَ لَسَلَّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَلَائِکَةُ قُبُلًا.

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَخْرُجُ أَهْلُ وَلَایَتِنَا مِنْ قُبُورِهِمْ یَخَافُ النَّاسُ وَ لَا یَخَافُونَ وَ یَحْزَنُ النَّاسُ وَ لَا یَحْزَنُونَ.

قَالَ وَ قَدْ حَدَّثَنِی بِهَذَا الْحَدِیثِ ابْنُ الْوَلِیدِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِلَّا أَنَّ حَدِیثَهُ لَمْ یَکُنْ بِهَذَا الطُّولِ وَ فِی هَذِهِ زِیَادَاتٌ لَیْسَتْ فِی ذَلِکَ وَ الْمَعَانِی مُتَقَارِبَةٌ(1).

و حجاج و معتمرین شما از خاصّان درگاه خدایند، و همه شما از اهل دعوت و وابستگی خدا هستید، ترس و اندوهی بر شما نیست، همه شما در بهشت هستید. پس در انجام کارهای شایسته با یکدیگر رقابت جویید.به خدا بعد از ما در روز قیامت، هیچ کس از شیعیان مابه عرش خدا نزدیک تر نیست. چه نیکوست کار خدا درباره آنان، اگر در فتنه نمی افتادید و دشمن شاد نمی شدید و مردم آن را بزرگ نمی گرفتند، فرشتگان در برابرتان به شما درود گویند.»

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «وابستگان به ما از قبرهای خود بیرون آیند، دیگران می ترسند، ولی آنها ترس ندارند، و دیگران غمگین اند، اما آنها را اندوهی نیست.»

مرحوم صدوق گوید: این روایت را ابن الولید با سندش از ابو بصیر، از حضرت صادق علیه السلام برایم نقل کرده، ولی آنچه او روایت کرده، کمتر از این است و در این روایت زیادی هایی است که در آن وجود ندارد، اما معانی هر دو حدیث به هم نزدیک است (1).

روایت119.

مشکاة الانوار: مانند فرمایش قبلی از حضرت صادق علیه السلام نقل شده، تا آنجا که فرمود: «چه نیکوست کار خدا درباره آنان.» سپس در این روایت می فرماید: «علی علیه السلام که رضوان و خشنودی خدا بر او باد، فرموده است: «وابستگان به ما روز قیامت از قبرهای خویش بیرون آیند، با صورت های نورانی و چشم های روشن، از آنچه که مردم می ترسند به آنها امان داده اند؛ مردم می ترسند و آنها را ترسی نیست؛ مردم غمگین اند، ولی آنها را اندوهی نیست.به خدا شما توجه ندارید که وقتی یکی از شما به نماز می ایستد، فرشتگان اطرافش را گرفته ، او درود می فرستند و برایش دعا می کنند تا نمازش تمام بشود. بدان که هر چیزی را گوهری است و گوهر فرزندان آدم، حضرت محمد صلی الله علیه و آله و ما و شیعیان ماست. چقدر آنها به عرش خدا نزدیکند و چه نیکوست رفتار خدا با آنها در قیامت.به خدا اگر به خود نبالند و به خاطر بزرگی آن فخر نکنند، فرشتگان در برابرشان به آنها درود می فرستند و سلام می کنند.»(2)

بیان

در قاموس گوید «زهو»به معنی تکبر و غرور و فخر است.

روایت120.

صفات شیعه: عامر جهنی گوید: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وارد مسجد شد و ما در مسجد بودیم.ابوبکر و عمر و عثمان نیز در میان ما بودند و علی علیه السلام در یکسوی دیگر نشسته بود. پیغمبر صلی الله علیه و آله آمد و کنار علیعلیه السلام نشست. آنگاه نگاهی به چپ و راست کرد و فرمود: «همانا در سمت راست عرش و سمت چپ آن، مردانی بر کرسی هایی از نور هستند که صورت های آنها از شدت نور می درخشد و نور از چهره شان می بارد.»

ص: 66

قَالَ فَقَامَ أَبُو بَکْرٍ فَقَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا مِنْهُمْ قَالَ لَهُ اجْلِسْ ثُمَّ قَامَ إِلَیْهِ عُمَرُ فَقَالَ لَهُ مِثْلَ ذَلِکَ فَقَالَ لَهُ اجْلِسْ فَلَمَّا رَأَی ابْنُ مَسْعُودٍ مَا قَالَ لَهُمَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قَامَ حَتَّی اسْتَوَی قَائِماً عَلَی قَدَمَیْهِ ثُمَّ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ صِفْهُمْ لَنَا نَعْرِفْهُمْ بِصِفَتِهِمْ قَالَ فَضَرَبَ یَدَهُ عَلَی مَنْکِبِ عَلِیٍّ علیه السلام ثُمَّ قَالَ هَذَا وَ شِیعَتُهُ هُمُ الْفَائِزُونَ (1).

ابوبکر برخاست و گفت: «پدر و مادرم فدایت ای فرستاده خدا! آیا من هم از آنها هستم؟» پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «بنشین.» عمر برخاست و گفته ابوبکر را تکرار کرد. پیغمبر صلی الله علیه و آله به او هم فرمود بنشین. ابن مسعود چون چنین دید، از جا حرکت کرد، راست ایستاد و عرض کرد: «پدر و مادرم فدایت باد ای رسول خدا! صفات آنها را برای ما بیان فرما تا آنها را بشناسیم.» عامر جهنی راوی حدیث گوید: حضرت دست خود را به شانه علی علیه السلام زد و فرمود: «این و شیعه او پیروزند.»(1)

روایت121.

صفات شیعه: سدیر صیرفی گوید: محضر حضرت صادق علیه السلام (2) مشرف شدم. ابو بصیر و میسر و عده دیگری خدمتش نشسته بودند. وقتی در جای خود نشستم، حضرت رو به من کرد و فرمود: «ای سدیر! بدان که دوست ما خدا را بندگی می کند؛ ایستاده باشد یا نشسته یا خواب، زنده باشد یا مرده.»عرض کردم: «قربان شما گردم! عبادت خدا در حال ایستادن و نشستن و در حال زنده بودن را می دانیم، اما بفرمایید چگونه در خواب یا بعد از مرگ عبادت می کند؟» فرمود: «دوست ما سرش را (بر بالین) می گذارد و می خوابد. چون وقت نماز رسد، دو فرشته ای که از زمین آفریده شده اند و هنوز به آسمان نرفته اند و ملکوت زمین و آسمان را ندیده اند (یا اینکه ملکوت آن دو فرشته دیده نشده)، نزد او نماز می گزارند تا او از خواب بیدار شود و خداوند ثواب نماز آن دو را برای او می نویسد. و یک رکعت از نماز آن دو فرشته، برابر است با هزار نماز آدمیان. و همانا وقتی دوست ما می میرد، دو فرشته او را به آسمان می برند و می گویند: «ای پروردگار! بنده تو فلانی پسر فلانی از دنیا جدا شد و مدّتش پایان یافت و تو خود داناتری بدان از ما. ما را اجازه ده در نواحی آسمانت و اطراف زمینت تو را بپرستیم.» حضرت فرمود: «خدا به آن دو فرشته وحی می کند که در آسمان من، افرادی مرا می پرستند که من به پرستش آنها نیازی ندارم، بلکه خود آنها به این عبادت نیازمندتر هستند و در زمین نیز افرادی هستند که مرا عبادت کنند و من به پرستش آنها نیازی ندارم و موجودی را نیافریدم که از او به خودم نیازمندتر باشد. پس شما دو فرشته فرود آیید به سوی قبر دوست من. آن دو فرشته می گویند: این کیست که با محبت تو به او سعادتمند شده؟ به آنها وحی می شود که این، کسی است که از او پیمان ولایت و وابستگی به محمد صلی الله علیه و آله بنده من و جانشین او و فرزندان آن دو گرفته شده. فرود آیید به سوی قبر دوست من فلانی پسر فلانی و نزد او نماز بگزارید تا روز قیامت که او را برانگیزم.»

فرمود: «آن دو فرشته فرود آیند و نزد قبر نماز گزارند تا روزی که خدا او را برانگیزدو خدا ثواب نماز آن دو را به حساب او می نویسد، و یک رکعت از نماز آن دو فرشته، برابر است با هزار نماز آدمیان.»

ص: 67

قَالَ سَدِیرٌ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَإِذاً وَلِیُّکُمْ نَائِماً وَ مَیِّتاً أَعْبَدُ مِنْهُ حَیّاً وَ قَائِماً قَالَ فَقَالَ هَیْهَاتَ یَا سَدِیرُ إِنَّ وَلِیَّنَا لَیُؤْمِنُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَیُجِیزُ أَمَانَهُ (1).

سدیر گفت: «ای پسر پیامبر، فدایت شوم!بنابراین دوست شما وقتی که خواب است و بعد از مرگش، عبادتش بیشتر است از زمان حیات و در حال قیام.»حضرت فرمود: «هیهات ای سدیر! همانا دوست ما در روز قیامت، به حساب خدا امان می دهد (مردم دیگر را) و خدا امان او را امضا می فرماید.»(1)

روایت122.

صفات شیعه: حضرت صادق علیه السلام از پدرش، از جدش نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: روز قیامت چند دسته از مردم بر کرسی هایی از نور هستند و نورهمچون ماه شب چهارده از چهره هایشان می تابد و تمام اولین و آخرین، بر آنها رشگ می برند.» در اینجا حضرت سکوت فرمود و بعد دو بار دیگر فرمایش قبلی خود را تکرار کرد. عمر بن خطاب عرض کرد: «پدر و مادرم قربانت! آیا آنها شهدا هستند؟» فرمود: «آنان شهیدانند، ولی نه آن شهیدانی که تو گمان می کنی.»پرسید: «آنها انبیا هستند؟» فرمود: «انبیایند، اما نه آن انبیایی که شما فکر می کنید.»پرسید: «اوصیا هستند؟» فرمود: «اوصیایند، اما نه آن اوصیایی که شما گمان می برید.» پرسید: «از اهل آسمانند یا از اهل زمین؟» فرمود: «از اهل زمین.» گفت: «پس بفرما آنها کیانند؟» حضرت رسول صلی الله علیه و آله با دست خود به علی علیه السلام اشاره کرد و فرمود: «این و شیعه اوست. با او دشمنی نمی کند از قریش، مگر زنازاده و از انصار، مگر یهودی و از عرب، مگر بی پدر و کسی که پدرش معلوم نیست و از سایر مردم، مگر شقیّ و بدبخت. ای عمر دروغ می گوید آن کس که گمان می کند مرا دوست دارد، ولی با علی دشمنی می کند.»(2)

روایت123.

صفات شیعه: از حضرت باقر علیه السلام نقل است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «روز قیامت مردمی می آیند که جامه هایی از نور دارند و چهره هایشان نورانی است. آنها که با آثار سجده شناخته می شوند، صف ها را یکی بعد از دیگری شکافته جلو می روند تا برابر پروردگارجهانیان، پیامبران و فرشتگان و شهیدان و نیکوکاران همه بر آنها رشگ برند.» سپس فرمود: «آنها شیعیان مایند و علی علیه السلام پیشوای آنهاست.»(3)

روایت124.

صفات شیعه: مالک جهنیّ از حضرت صادق علیه السلام نقل می کند که به او فرمود: «ای مالک! آیا خشنود نمی شوید که نماز را بپا دارید، زکات بدهید و دست از اعمال زشت باز دارید و وارد بهشت شوید؟» سپس فرمود: «ای مالک! هر مردمی کهدر دنیا از پیشوایی پیروی می کنند، روز قیامت می آیند، در حالی که آنها او را لعنت می کنند و او آنها را، مگر شما و هر کس حالش مثل شما باشد.» سپس فرمود: «ای مالک! هر کس از شما بر این

ص: 68

هَذَا الْأَمْرِ شَهِیدٌ بِمَنْزِلَةِ الضَّارِبِ بِسَیْفِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.

قَالَ وَ قَالَ مَالِکٌ بَیْنَمَا أَنَا عِنْدَهُ ذَاتَ یَوْمٍ جَالِسٌ وَ أَنَا أُحَدِّثُ نَفْسِی بِشَیْ ءٍ مِنْ فَضْلِهِمْ فَقَالَ لِی أَنْتُمْ وَ اللَّهِ شِیعَتُنَا لَا تَظُنَّنَّ أَنَّکَ مُفْرِطٌ فِی أَمْرِنَا یَا مَالِکُ إِنَّهُ لَا یُقْدَرُ عَلَی صِفَةِ اللَّهِ فَکَمَا لَا یُقْدَرُ عَلَی صِفَةِ اللَّهِ کَذَلِکَ لَا یُقْدَرُ عَلَی صِفَةِ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله وَ کَمَا لَا یُقْدَرُ عَلَی صِفَةِ الرَّسُولِ فَکَذَلِکَ لَا یُقْدَرُ عَلَی صِفَتِنَا وَ کَمَا لَا یُقْدَرُ عَلَی صِفَتِنَا فَکَذَلِکَ لَا یُقْدَرُ عَلَی صِفَةِ الْمُؤْمِنِ یَا مَالِکُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَلْقَی أَخَاهُ فَیُصَافِحُهُ فَلَا یَزَالُ اللَّهُ یَنْظُرُ إِلَیْهِمَا وَ الذُّنُوبُ تَتَحَاتُّ عَنْ وُجُوهِهِمَا حَتَّی یَتَفَرَّقَا وَ إِنَّهُ لَنْ یُقْدَرَ عَلَی صِفَةِ مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ قَالَ إِنَّ أَبِی علیه السلام کَانَ یَقُولُ لَنْ تَطْعَمَ النَّارُ مَنْ یَصِفُ هَذَا الْأَمْرَ(1).

مرام (یعنی تشیّع) بمیرد شهید است، همچون کسی که در راه خدا شمشیر می زند.»

مالک گفت: در یکی از روزها که من در حضور امام صادق علیه السلام نشسته بودم و فضائل آنها را با خودم حدیث نفس می کردم، به من فرمود: «به خدا شما شیعه ما هستید. هیچ گاه فکر نکنی که در اعتقاد به ما زیاده روی کردی. ای مالک! خدای را توصیف نتوان کرد و همچنان که توانایی توصیف او نیست، رسول خدا صلی الله علیه و آله را نیز توصیف نتوان کرد و همچنان که رسول را توانایی وصفش نباشد، توصیف ما نیز از قدرت بیرون است و همان طوری که وصف ما امکان ندارد، مؤمن را نیز نتوان وصف کرد.

ای مالک! همانا مؤمن برادرش را ملاقات می کند و با او دست می دهد، خداوند هم دائما به آنها نظر رحمت می افکند و پیوسته گناهان را از روی آنها می ریزد تا از هم جدا شوند، و البته هیچ کس نمی تواند ارزش این ملاقات و این مؤمن را وصف کند.

همانا پدرم علیه السلام می فرمود: «هرگز آتش دوزخ نمی چشد کسی که این امر را بستاید.»(1)

روایت125.

امالی طوسی: جابر بن عبداللَّه گفت: در آن زمان که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در عرفات بود، علی علیه السلام روبه رویش قرار داشت و ما همراه او بودیم، به ناگاه حضرت رسول صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام اشاره کرد و فرمود: «یا علی نزدیک بیا!» وقتی نزدیک رفت، آن حضرت فرمود: «مشت خود را در مشت من بگذار!» پس مشت او را گرفت و فرمود: «یا علی! من و تو از یک درخت آفریده شدیم؛ من بن و ریشه آنم، تو شاخه آن و حسن و حسین جوانه های آن؛ هر کس خود را به یکی از آن جوانه ها بیاویزد، خدا او را وارد بهشت سازد.»(2)

روایت126.

امالی طوسی: حضرت صادق علیه السلام از پدرانش نقل کردکه حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «من درختم، فاطمه شاخه آن، علی لقاح (مایه باروری) آن و حسن و حسین میوه های آن و جوانه های درخت بر ساقه آن روانند.پس هر کس که به یکی از آن جوانه ها بچسبد، خداوند به رحمت خود او را به بهشت می برد.» گفته شد: «ای رسول خدا! خود درخت و شاخه اش را شناختیم، جوانه هایش چه کسانی اند؟» فرمود: «خاندان من. نیست کسی از بندگان خدا که ما خاندان را دوست داشته باشد، به روش ما عمل کند و خویشتن را قبل از

ص: 69

یُحَاسَبَ إِلَّا أَدْخَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْجَنَّةَ(1).

بازخواست (قیامت) محاسبه کند، مگر اینکه خداوند عزوجل او را وارد بهشت سازد.»(1)

روایت127.

امالی طوسی: حضرت زین العابدین علیه السلام از امام حسن و امام حسین علیه السلام پسران حضرت علی بن ابی طالب، از پدرشان علی علیه السلام نقل می کندکه فرمود: «مردی از انصار به خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا! من تاب جدایی تو را ندارم. وقتی در خانه ام یاد شما می کنم، کارم را رها می سازم و می آیم تا باز هم شما را زیارت کنم. هم اکنون در این فکرم که روز قیامت که تو در بالا بالاهای بهشت هستی، من چگونه به شما دست یابم؟» در همین اثنا بود کهاین آیه قرآن نازل شد: «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقا»، {و آنان که خدا و رسول را اطاعت کنند، البتّه با کسانی که خدا به آنها لطف و عنایت کامل فرموده یعنی با پیمبران و صدیقان و شهیدان و نیکوکاران محشور خواهند شد و اینان (در بهشت) چه نیکو رفیقانی هستند.}(2) پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله آن مرد را صدا زد، این آیه را بر او خواند و بدو مژده داد.»(3)

روایت128.

امالی طوسی: مردی خدمت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: «یا رسول اللَّه! مردی است که نمازگزاران را دوست دارد و نماز نمی گزارد، مگر نمازهای واجب خویش را؛ صدقه دهندگان را دوست می دارد، ولی خودش بیش از مقدار واجب صدقه نمی دهد؛ و روزه داران را دوست دارد، ولی خود او غیر از ماه رمضان روزه نمی گیرد.» حضرت فرمودند: «هر فردی، با آن کس که او را دوست دارد (محشور می شود).»(4)

روایت129.

امالی طوسی: عبدالرّحمن گوید: از حضرت صادق شنیدم که می فرمود: «حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «شیعه علی علیه السلام را سبک نشمارید که یک مرد از آنها، به تعداد (افراد قبیله) ربیعه و مضر (که بسیار و بی شمارند) شفاعت می کند.»(5)

روایت130.

امالی طوسی:

ص: 70

أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دَخَلَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ فِی بَیْتِ أُمِّ سَلَمَةَ فَلَمَّا رَآهُ قَالَ کَیْفَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ إِذَا جُمِعَتِ الْأُمَمُ وَ وُضِعَتِ الْمَوَازِینُ وَ بَرَزَ لِعَرْضِ خَلْقِهِ وَ دُعِیَ النَّاسُ إِلَی مَا لَا بُدَّ مِنْهُ قَالَ فَدَمَعَتْ عَیْنُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا یُبْکِیکَ یَا عَلِیُّ تُدْعَی وَ اللَّهِ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ غُرّاً مُحَجَّلِینَ رِوَاءً مَرْوِیِّینَ مُبْیَاضَّةً وُجُوهُکُمْ وَ یُدْعَی بِعَدُوِّکَ مُسْوَادَّةً وُجُوهُهُمْ أَشْقِیَاءَ مُعَذَّبِینَ أَ مَا سَمِعْتَ إِلَی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ(1) أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیَاتِنَا أُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّةِ عَدُوُّکَ یَا عَلِیُّ.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:امیرالمؤمنین علیه السلام بر حضرت رسول صلی الله علیه و آله وارد شد. آن جناب در خانه امّ سلمه بود و چون علی علیه السلام را دید، فرمود: «یا علی! چگونه ای تو وقتی امّت ها گرد آیند و میزان ها(ی اعمال) گذاشته شود، و برآید (خداوند) برای عرضه شدن خلقش بر او و مردم را بخواند،بدانچه چاره ای از آن نیست.» (از این سخنان) چشم امیرالمؤمنین علیه السلام اشک آلود شد. حضرت فرمود: «یا علی! از چه چیز گریه می کنی؟به خدا تو و شیعه ات را با سر و پای سفید و نورانی، سیرابِ سیراب و باصورت های سفید می خوانند و دشمن تو را با صورت های سیاه، بدبخت و در عذاب می خوانند. آیا این گفتار خدا را نشنیدی؟ «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّة»،{آنها که به خدا ایمان آوردند و نیکوکار شدند، بهترین اهل عالمند.}(1) (منظور از این آیه) تو و شیعیان تو هستند، و آنها که به آیات ما کافر شدند، آنها بدترین اهل عالمند (مقصود خداوند از این آیه) دشمن توست.»(2)

توضیح

این جمله اخیر که فرمود «آنها که به آیات ما کافر شدند،آنان بدترین اهل عالمند»، مقداری از اول و آخر آیه 6 سوره بیّنه است. پس گویا حضرت آیه را در اینجا مختصر فرموده و منظور بیان معنای آیه است.

روایت131.

سعد السعود: حضرت صادق علیه السلام از پدرانش، ازامیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام نقل می کندکه فرمود: «وقتی این آیه بر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل شد: «طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآب»، {خوشا بر احوال و مقام نیکوی آنها}(3)، مقداد بن اسود کندی نزد حضرت رسول صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: «یا رسول اللَّه! طوبی (که ترجمه آن «خوشا» است) در این آیه شریفه چه معنی دارد؟» فرمود: «درختی است در بهشت که اگر یک سوار تیزتک صد سال در سایه آن درخت راه برود، هنوز سایه آن را تمام نمی کند. برگ آن درخت بردهای سبز است (4)و گلش، بستان های زرد و خوشه های آن، حریر و دیباست و میوه آن، حلّه های سبز و صمغ (شیره) آن درخت، زنجبیل و عسل است، دشت اطراف آن از یاقوت سرخ و زمرّد سبز و خاک آن، مشک و عنبر است و گیاهش، زعفران رسیده و عود است که بی افروختن، برافروزد.

ص: 71

وَ یَتَفَجَّرُ مِنْ أَصْلِهَا السَّلْسَبِیلُ وَ الرَّحِیقُ وَ الْمَعِینُ فَظِلُّهَا مَجْلِسٌ مِنْ مَجَالِسِ شِیعَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ یَجْمَعُهُمْ فَبَیْنَمَا هُمْ یَوْماً فِی ظِلِّهَا یَتَحَدَّثُونَ إِذْ جَاءَتْهُمُ الْمَلَائِکَةُ یَقُودُونَ نُجُباً قَدْ جُبِلَتْ مِنَ الْیَاقُوتِ لَمْ یُنْفَخْ فِیهَا الرُّوحُ مَزْمُومَةً بِسَلَاسِلَ مِنْ ذَهَبٍ کَأَنَّ وُجُوهَهَا الْمَصَابِیحُ نَضَارَةً وَ حُسْناً وَبَرُهَا حَشْوٌ أَحْمَرُ وَ مِرْعِزٌّ أَبْیَضُ مُخْتَلِطَانِ لَمْ یَنْظُرِ النَّاظِرُونَ إِلَی مِثْلِهَا حُسْناً وَ بَهَاءً ذُلُلٌ مِنْ غَیْرِ مَهَانَةٍ نُجُبٌ مِنْ غَیْرِ رِیَاضَةٍ عَلَیْهَا رجال [رِحَالٌ] أَلْوَانُهَا مِنَ الدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ مُفَضَّضَةً بِاللُّؤْلُؤِ وَ الْمَرْجَانِ صَفَائِحُهَا مِنَ الذَّهَبِ الْأَحْمَرِ مُلَبَّسَةً بِالْعَبْقَرِیِّ وَ الْأُرْجُوَانِ فَأَنَاخُوا تِلْکَ النَّجَائِبَ (1)

إِلَیْهِمْ ثُمَّ قَالُوا لَهُمْ رَبُّکُمْ یُقْرِئُکُمُ السَّلَامَ فَتَزُورُونَهُ فَیَنْظُرُ إِلَیْکُمْ وَ یُحْیِیکُمْ وَ یَزِیدُکُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ سَعَتِهِ فَإِنَّهُ ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ وَ فَضْلٍ عَظِیمٍ قَالَ فَیَتَحَوَّلُ کُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ عَلَی رَاحِلَتِهِ فَیَنْطَلِقُونَ صَفّاً وَاحِداً مُعْتَدِلًا لَا یُفَوِّتُ مِنْهُمْ شَیْ ءٌ شَیْئاً وَ لَا یُفَوِّتُ أُذُنُ نَاقَةٍ نَاقَتَهَا وَ لَا بَرَکَةُ نَاقَةٍ بَرَکَتَهَا وَ لَا یَمُرُّونَ بِشَجَرَةٍ مِنْ شَجَرِ الْجَنَّةِ إِلَّا أَتْحَفَتْهُمْ بِثِمَارِهَا وَ رَحَلَتْ لَهُمْ مِنْ طَرِیقِهِ کَرَاهِیَةٌ لِأَنْ تَنْثَلِمَ طَرِیقَتُهُمْ وَ أَنْ یُفَرَّقَ بَیْنَ الرَّجُلِ وَ رَفِیقِهِ فَلَمَّا رُفِعُوا إِلَی الْجَبَّارِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَالُوا رَبَّنَا أَنْتَ السَّلَامُ وَ مِنْکَ السَّلَامُ وَ لَکَ یَحِقُّ الْجَلَالُ وَ الْإِکْرَامُ قَالَ فَقَالَ أَنَا السَّلَامُ وَ مِنِّی السَّلَامُ وَ لِی یَحِقُّ الْجَلَالُ وَ الْإِکْرَامُ فَمَرْحَباً بِعِبَادِیَ الَّذِینَ حَفِظُوا وَصِیَّتِی فِی أَهْلِ بَیْتِی وَ رَاعُوا حَقِّی وَ خَلَّفُونِی بِالْغَیْبِ وَ کَانُوا مِنِّی عَلَی کُلِّ حَالٍ مُشْفِقِینَ قَالُوا أَمَا وَ عِزَّتِکَ وَ جَلَالِکَ مَا قَدَرْنَاکَ حَقَّ قَدْرِکَ وَ مَا أَدَّیْنَا إِلَیْکَ کُلَّ حَقِّکَ فَأْذَنْ لَنَا بِالسُّجُودِ قَالَ لَهُمْ رَبُّهُمْ عَزَّ وَ جَلَّ إِنِّی قَدْ وَضَعْتُ عَنْکُمْ مَئُونَةَ الْعِبَادَةِ وَ أَرَحْتُ لَکُمْ أَبْدَانَکُمْ فَطَالَمَا أَنْصَبْتُمْ لِیَ الْأَبْدَانَ وَ عَنِتُّمْ لِیَ الْوُجُوهَ فَالْآنَ أَفْضَیْتُمْ إِلَی رُوحِی وَ رَحْمَتِی فَاسْأَلُونِی مَا شِئْتُمْ وَ تَمَنَّوْا عَلَیَّ أُعْطِکُمْ أَمَانِیَّکُمْ وَ إِنِّی لَمْ أَجْزِکُمُ الْیَوْمَ بِأَعْمَالِکُمْ وَ لَکِنْ بِرَحْمَتِی وَ کَرَامَتِی وَ طَوْلِی وَ عَظِیمِ شَأْنِی وَ

ص: 72

از بن آن درخت (چشمه) «سلسبیل»(1) و «رحیق»(2) و «معین» می جوشد و سایه آن درخت، مجلس شیعیان علی بن ابی طالب است که گرد هم جمع می شوند .یکی از روزها که شیعیان در سایه آن درخت نشسته اند و با یکدیگر مشغول گفتگو هستند، ناگهان فرشتگانی از راه می رسند که مهار چند شتر نجیب را در دست دارند؛ شترانی که از یاقوت آفریده شده و هنوز جان در آنها دمیده نشده. مهار آنها زنجیرهایی از طلاست و صورت های آنها از شدت طراوت و زیبایی، گویی همچون چراغ روشن است. پشم آنها لایه سرخ و کرک سفید زیر موی بز است که به هم درآمیخته اند. تا کنون در زیبایی و عظمت نظیر آن را ندیده اند؛ رامند بی آنکه خوار باشند؛ و نجیبند بی آنکه تربیت شده باشند. زینت هایی بر آنها نهاده شده به رنگ درّ و یاقوت که با لؤلؤ و مرجان نقره کاری شده اند. رویه آنها از طلای سرخ است، با روپوش عبقری و ارغوان. آن شتران را نزد آنان بخوابانند و سپس به آنها گویند: «پروردگار شما به شما سلام می رساند. به زیارت او بروید تا به شما بنگرد، به شما خوشامد گوید و فضل و رحمتش را بر شما بیفزاید، چون او صاحب رحمت واسعه و فضل بزرگ است.» فرمود: «آنگاه آنها به صورت یک صف منظّم که هیچ کدام عقب و جلو نباشند و حتی گوش ها و سینه های شترها هم در یک میزان و یک خط مستقیم قرار دارند، هر کدام از آنها بر مرکب خود سوار می شوند.آنها از مقابل هر درخت بهشتی که می گذرند، آن درخت از میوه های خود به آنها پیشکش می کند و از سر راه آنها دور می شود تا مبادا وجود آنها باعث شود که راه آنها پیچ و خم پیدا کند و آنها یکدیگر را گم کنند و بین یاران جدایی افتد.

چون به آستان حضرت جبّار تبارک و تعالی برآیند، گویند: «پروردگارا! تویی سلام و از توست سلام و جلالت و بزرگواری شایسته توست!» خداوند جواب می دهد: «من سلامم و سلام از من است و جلال و بزرگواری مرا سزد. خوشا به حال بندگان من که وصیت مرا در خاندان من حفظ کردند، حق مرا رعایت کردند، در غیاب جانشین من بودند و در هر حال از من هراسان و نگران بودند.»

گویند: «به عزّت و جلالت سوگند ما قدر تو را ندانستیم و تمام حق تو را ادانکردیم. به ما اجازه بده تو را سجده کنیم!» پروردگارشان می فرماید: «من زحمت بندگی را از شما برداشتم و بدن های شما را آسایش دادم، چه مدت طولانی که شما بدن های خود را برای (عبادت) من رنج دادید و چهره هاتان را برایم بر خاک نهادید و هم اکنون به لطف و مهر من رسیدید. پس هر چه می خواهید از من بخواهید و آرزو کنید بر من تا آرزوهایتان را بدهم، زیرا امروز من پاداش کردار شما را نمی دهم، بلکه به اندازه مهر و کرامت و بخشش و مقام بزرگم

ص: 72

بِحُبِّکُمْ أَهْلَ بَیْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

فَلَمْ یَزَالُوا یَا مِقْدَادُ مُحِبِّی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فِی الْعَطَایَا وَ الْمَوَاهِبِ حَتَّی إِنَّ الْمُقَصِّرَ مِنْ شِیعَتِهِ لَیَتَمَنَّی فِی أُمْنِیَّتِهِ مِثْلَ جَمِیعِ الدُّنْیَا مُنْذُ خَلَقَهَا اللَّهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ قَالَ لَهُمْ رَبُّهُمْ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَقَدْ قَصَّرْتُمْ فِی أَمَانِیِّکُمْ وَ رَضِیتُمْ بِدُونِ مَا یَحِقُّ لَکُمْ فَانْظُرُوا إِلَی مَوَاهِبِ رَبِّکُمْ فَإِذَا بِقُبَابٍ وَ قُصُورٍ فِی أَعْلَی عِلِّیِّینَ مِنَ الْیَاقُوتِ الْأَحْمَرِ وَ الْأَخْضَرِ وَ الْأَبْیَضِ وَ الْأَصْفَرِ یَزْهَرُ نُورُهَا فَلَوْ لَا أَنَّهُ مُسَخَّرٌ مُسَخَّدٌ إِذاً لَلَمَعَتِ الْأَبْصَارُ مِنْهَا فَمَا کَانَ مِنْ تِلْکَ الْقُصُورِ مِنَ الْیَاقُوتِ مَفْرُوشٌ بِالسُّنْدُسِ الْأَخْضَرِ وَ مَا کَانَ مِنْهَا مِنَ الْیَاقُوتِ الْأَبْیَضِ فَهُوَ مَفْرُوشٌ بِالرِّیَاطِ الصُّفْرِ مَبْثُوثَةٌ بِالزَّبَرْجَدِ الْأَخْضَرِ وَ الْفِضَّةِ الْبَیْضَاءِ وَ الذَّهَبِ الْأَحْمَرِ قَوَاعِدُهَا وَ أَرْکَانُهَا مِنَ الْجَوْهَرِ یُنَوِّرُ مِنْ أَبْوَابِهَا وَ أَعْرَاضِهَا نُورٌ شُعَاعُ الشَّمْسِ عِنْدَهُ مِثْلُ الْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ فِی النَّهَارِ الْمُضِی ءِ وَ إِذَا عَلَی بَابِ کُلِّ قَصْرٍ مِنْ تِلْکَ الْقُصُورِ جَنَّتَانِ مُدْهامَّتانِ فِیهِما مِنْ کُلِّ فاکِهَةٍ زَوْجانِ فَلَمَّا أَرَادُوا الِانْصِرَافَ إِلَی مَنَازِلِهِمْ حُوِّلُوا عَلَی بَرَاذِینَ مِنْ نُورٍ بِأَیْدِی وِلْدَانٍ مُخَلَّدِینَ بِیَدِ کُلِّ وَلِیدٍ مِنْهُمْ حَکَمَةُ بِرْذَوْنٍ مِنْ تِلْکَ الْبَرَاذِینِ لُجُمُهَا وَ أَعِنَّتُهَا مِنَ الْفِضَّةِ الْبَیْضَاءِ وَ أَثْفَارُهَا مِنَ الْجَوَاهِرِ فَإِذَا دَخَلُوا مَنَازِلَهُمْ وَجَدُوا الْمَلَائِکَةَ یُهَنِّئُونَهُمْ بِکَرَامَةِ رَبِّهِمْ حَتَّی إِذَا اسْتَقَرَّ قَرَارَهُمْ قِیلَ لَهُمْ هَلْ وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَکُمْ رَبُّکُمْ حَقًّا قالُوا نَعَمْ رَبَّنَا رَضِینَا فَارْضَ عَنَّا قَالَ بِرِضَایَ عَنْکُمْ وَ بِحُبِّکُمْ أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّی حَلَلْتُمْ دَارِی وَ صَافَحْتُمُ الْمَلَائِکَةَ فَهَنِیئاً هَنِیئاً عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ لَیْسَ فِیهِ تَنْغِیصٌ فَعِنْدَهَا قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ الَّذِی أَحَلَّنا دارَ الْمُقامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لا یَمَسُّنا فِیها نَصَبٌ وَ لا یَمَسُّنا فِیها لُغُوبٌ قَالَ لَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیُّ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی قَالَ لَنَا عِیسَی بْنُ مِهْرَانَ قَرَأْتُ هَذَا الْحَدِیثَ یَوْماً عَلَی قَوْمٍ مِنْ أَصْحَابِ الْحَدِیثِ فَقُلْتُ أَبْرَأُ إِلَیْکُمْ مِنْ عُهْدَةِ الْحَدِیثِ فَإِنَّ یُوسُفَ السَّرَّاجَ لَا أَعْرِفُهُ فَلَمَّا کَانَ مِنَ اللَّیْلِ رَأَیْتُ فِی مَنَامِی کَأَنَّ إِنْسَاناً جَاءَنِی وَ مَعَهُ کِتَابٌ وَ فِیهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ مِنْ مَحْمُودِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ وَ حَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ

ص: 73

و به اندازه دوستی شما با خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله به شما بدهم.

ای مقداد! از آن به بعد دوستان علی علیه السلام در عطاها و بخشش های حقند، تا آنجا که کمترین فرد شیعه آرزو می کند مثل تمام دنیا را از اول آفرینش تا روز قیامت، و پروردگارشان می فرماید: «در آرزوهایتان کوتاهی کردید و به آنچه که کمتر از شایستگی شما بود راضی شدید و هم اکنون بنگرید بخشش های پروردگار خود را!» ناگاه گنبدها و قصرهایی در اعلی علیّین (بالا بالاهای) بهشت می بینند از یاقوت سرخ و سبز و زرد که نور آنها می درخشد، به طوری که اگر نه این بود که آن نور کنترل شده (و از نظر رنگ های مختلف آن) در هم و تو در توست، برقروشنایی آن قصرها، دیده ها را سفید می کرد و می برد.

از این قصرها آنها که از یاقوت است، با سندس (حریر) سبز فرش شده و آنها که از یاقوت سفید است، فرش یکپارچه نازک زرد دارد که بر زبرجد سبز و نقره سفید و طلای سرخ گسترده شده. پایه ها و ستون های قصرها از گوهر است. از درها و دیوارهای آن قصرها نوری می درخشد که نور شعاع آفتاب، در برابر آن همچون نور ستاره درخشانی است در روز روشن. جلوی در هر کدام از این قصرها، دو بوستان سرسبز قرار دارد، با درخت های سر به هم کشیده که از شدت سبزی میل به سیاهی می زند و در آن دو بوستان از هر میوه ای دو جفت (و دو گونه) وجود دارد.

و چون خواهند به منزل های خود بازگردند، بر مرکب های نیرومندی از نورسوار شوند که (مهار آنها) به دست پسران زیبای جاوید است. در دست هر کدام از آنها دهنه یکی از آن مرکب هاست که مهار و افسار آن از نقره سفید است و پاردم آن از جواهر. وقتی به منزل هایشان وارد شوند، فرشتگانکرامت خدا نسبت به آنان رابه آنها تبریک و تهنیت می گویند. وقتیدر محل خود قرار گیرند،از آنها پرسیده می شود: «آیا وعده خدا را درباره خود درست یافتید؟» گویند: «بلی، ای پروردگار ما!ما خشنودیم، تو نیز از ما خشنود باش.»به آنها خطاب می شود: «به جهت خشنودی ام از شما و دوستی شما با خاندان پیامبر من، به خانه من درآمدید و با فرشته ها دست دادید. پس گوارا باد شما را! گوارا باد بخشش نابریدنی بی کدورت!» در این هنگام می گویند: «حمد و ستایش مر خدایی را که اندوه را از ما برد. همانا خدای ما بسیار آمرزنده و قدر دان است که به فضل و کرم خویش، ما را به خانه همیشگی درآورد؛ خانه ای که در آن رنج و خستگی نخواهیم دید.»

ابو محمد نوفلی احمد بن محمد بن موسی، از قول عیسی بن مهران برای ما نقل کرد که روزی این روایت را برای جمعی از اهل حدیث خواندم و اضافه کردم که من درست بودن این حدیث را تضمین نمی کنم، زیرا یوسف سرّاج را که راوی حدیث است نمی شناسم. چون شب شد و خوابیدم، در خواب دیدم گویا انسانی به سوی من آمد و در دست او نامه ای بود که در آن نوشته بود: « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. از محمود فرزند ابراهیم و حسن پسر حسین

ص: 73

یَحْیَی بْنِ الْحَسَنِ الْقَزَّازِ وَ عَلِیِّ بْنِ الْقَاسِمِ الْکِنْدِیِّ مِنْ تَحْتِ شَجَرَةِ طُوبَی وَ قَدْ أَنْجَزَ لَنَا رَبُّنَا مَا وَعَدَنَا فَاحْتَفِظْ بِمَا فِی یَدَیْکَ مِنْ هَذِهِ الْآیَةِ فَإِنَّکَ لَمْ تَقْرَأْ مِنْهَا کِتَاباً إِلَّا أَشْرَقَتْ لَهُ الْجَنَّةُ(1).

و یحیی پسر حسن قزّاز و علی فرزند قاسم کندی از زیر (سایه) درخت طوبی. خدا وعده خود را درباره ما وفا کرد، این آیه را که در دست داری حفظ کن، زیرا تو از آن (آیه) نامه نخواندی، مگر اینکه بهشت از آن (خواندن) بدرخشد و نورانی شود.(1)

توضیح

«أقناء» به قاف، جمع «قنو» به کسر و ضمّ است و آن «قنو» از درخت خرما، به منزله خوشه انگور است و در بعضی از نسخه ها به جای اقناء،«افناء» با فاء نوشته شده، به معنی عرصه ها، یعنی حیات و صحن منزل. ولی مناسب با جملات دیگر روایت نیست.و در بعضی از نسخه ها «افنان» با دو نون، جمع «فنن» با حرکت فا و نون به معنی شاخه است.

در قاموس گوید «ینع الثمر» بر وزن منع و ضرب، یعنی وقت چیدن میوه فرا رسیده و «اینع» هم به همین معنی است و «یانع» مثل «ینیع»، هر چیز سرخ و همچنین میوه رسیده را گویند. و گوید «یلنجوج» و «یلنجج» و «النجج» و «النجوج» به معنی عود است که آن را دود می کنند. و گوید «اجیج» مثل «تاججّ»، شعله ور شدن آتش است و نجیب بزرگ با شخصیت را گویند و جمع نجیب،«انجاب» و «نجباء» و «نجب» است و نجیب صفت شتر هم می شود.می گویند شتر نجیب یا نجیبه و جمع نجیبه، نجائب است.

و گوید «مرعز» و «مرعزی» - که اگر یاء مرعزی را بدون تشدید بخوانند احتیاج به مدّ دارد، به کسر میم است و گاهی هم در همه اینها میم مفتوح است، کرک زیر موی بز ماده را گویند. و گوید «عبقر» جایی است پر از جنّ و دهی که لباس بسیار زیبا دارد و عبقری هر چیز کامل و نیز سیّد و نوعی از فرش را گویند. بیضاوی گوید عبقری منسوب به عبقر است و عرب گمان می کند عبقر اسم شهر جنّ است، از آن جهت هر چیز شگفت آوری را به عبقر و شهر جنّ ها نسبت می دهند .

در قاموس گوید «ارجوان» به ضم همزه به معنی سرخ و لباس سرخ و رنگ سرخ و سرخی را می گویند و «احمر ارجوانی» یعنی سرخ پر رنگ، و «برگ» به فتح باء، مثل برکه به کسر باء سینه است.

مؤلف

ظاهر آن است که مقصود پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله از این فرمایش «لا یفوّت منهم شی ء شیئا»یعنی هیچ جزئی از هر کدام از آن شتران، از جزء شتر دیگر پیشی نمی گیرد و جلو نمی افتد، و این عبارت برای این است که منظّم بودن صفوف آنها را بیان فرماید.نیز ضمیر «هم» گر چه برای ذوی العقول و انسان هاست، امّا در این عبارت، به خاطر عظمت شترهای بهشتی،مجازا در مورد شترها استعمال شده، گرچه بعید نیست که شترهای بهشت نیز مثل انسان ها صاحب عقل باشند و «ناقتها»یعنی شتری که با آن شتر هست (پس «و لا یفوت اذن ناقه ناقتها» یعنی هیچ گوش شتری از شتر دیگری که با او راه می رود، جلو نمی افتد).

در مصباح گوید «فاته فلان بذراع» یعنی «فلانی به میزان یک ذراعاز او سبقت گرفت.» قاموس گوید «مسخّد» بر وزن معظّم، به معنی سخت جان و زرد شده و سنگین و باردار است و «سخّد ورق الشجر» به ضمّ سین، یعنی برگ درخت مرطوب شد و بعضی از آن سوار بعض دیگر شد. و «لمع البرق بالشی ء» یعنی برق آن چیز را برد.

و نیز گوید «ریطه» ملحفه (چادر) یک قطعه است که تمام آن یکسره بافته شده باشد و هر

ص: 74

ثوب لین رقیق و الجمع ریط و ریاط مُدْهامَّتانِ قال البیضاوی خضراوان تضربان إلی السواد من شدة الخضرة زَوْجانِ أی صنفان غریب و معروف أو رطب و یابس و الحکمة محرکة ما أحاط بحنکی الفرس من لجامه و فیها العذاران و قال الثفر بالتحریک السیر فی مؤخر السرج و قد یسکن و تنغیص العیش تکدیره.

لباس نرم و لطیف و نازکی را نیز گویند. جمع «ریطه»،«ریط» و «ریاط» است.

در تفسیر کلمه «مُدْهامَّتانِ» بیضاوی می گوید: دو بوستان سبزی که از شدّت سبزی میل به سیاهی پیدا کرده اند.«زَوْجانِ» یعنی دو صنف معروف و غیر معروف یا تر و خشک.«حکمه» با حرکت ح و ک و م، آن مقدار از مهار و افسار اسب را گویند که اطراف دهان و دو طرف صورت او را احاطه کرده. «ثفر» به حرکت ثاء و فاء، آن بند آخر زین را گویند (که زیر دم چهار پا بسته می شود) و به سکون فاء نیز خوانده شده.«تنغیص العیش» یعنی تیره کردن و آشفته ساختن زندگی .

مؤلف

اصل این روایت نامنظم بود و من بر حسب امکان و قدرت خویش با استفاده از دیگر موارد او را تصحیح کردم.

روایت132.

امالی طوسی: مهزوم بن ابی برده گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «اگر تمام شیعیان علی علیه السلام را که روی زمین زندگی می کنند بشماری (و کنار بگذاری)، بعد از آن به هر کس برخوردی، هیزم جهنّم است. همانا مخالفین، شما را به خاطر همسایگی با شما روزی می دهند و اگر از شیعیان علی علیه السلام کسی روی زمین نبود، هیچ گاه باران نمی دیدی. گاهی یکی از شماها (از خانه اش) بیرون می رود، در حالی که در نامه عمل او کار خوبی نیست، ولی قبل از اینکه بازگردد، خداوند نامه او را پر از حسنه می سازد، به خاطر اینکه در مسیر خود به مجلسی برمی خورد که جمعی در آن مجلس، ما را دشنام می دهند و تا او را می بینند، به یکدیگر می گویند: «ساکت شوید! این از فلانی هاست!» و وقتی او از آنها دور شد، (پشت سر) دشنامش می دهند در راه دوستی ما.»(1)

روایت133.

مشکاة الانوار: ربیعه بن ناجد گوید: از حضرت علی علیه السلام شنیدم که می فرمود: «مَثَل شیعیان ما مَثَل زنبور عسل است در بین پرندگان.تمام پرنده ها او را ضعیف می شمارند، ولی اگر می دانستند چه برکتی در درون اوست، با او چنین نمی کردند.»(2)

مؤلف

ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه گوید: جعفر احمر از مسلم اعور، از حبّه عرنی روایت کرده که حضرت علی علیه السلام فرمود: «هر کس مرا دوست دارد با من است. آگاه باش که اگر تمام عمر دنیا را روزه بگیری و تمام شب را برابر خدا بایستی و بین صفا و مروه (یا فرمود: «بین رکن و مقام (در راه خدا)») کشته شوی، خداوند تو را برنینگیزد مگر با آنچه که آن را دوست داری، هر چه باشد، اگر آنچه دوست داری در بهشت باشد، در بهشت و اگر در دوزخ باشد، در دوزخی.»

توضیح

«مع هواک» یعنی با کسی که می خواهی و دوستش داری، پس اگر او در بهشت بود، تو

ص: 75

معه فی الجنة و إن کان فی النار فأنت معه فی النار.

با او در بهشت خواهی بود و اگر در دوزخ بود، تو با او در آتشی.

روایت134.

علل الشرائع: محمد بن علی بن ابراهیم گوید: فلسفه اینکه شیعه آل محمّد صلی الله علیه و آله از آن خاندان است،این است که هر کس قومی را دوست بدارد از آنهاست، ولو از جنس و قبیله آنها نباشد. خداوند عزوجل می فرماید: «(روز قیامت) به شیاطین خطاب شود که ای گروه جن! شما بر انسانی فزونی یافتید در آن حال دوستداران شیاطین از جنس بشر گویند(1) با اینکه پریان غیر از انسان ها و افرادبشرند، ولی چون انسان ها آنها را دوست می دارند، خداوند اینان را به آنها نسبت داده است. بنابراین هر کس که آل محمد صلی الله علیه و آله را دوست دارد نیز از آنها خواهد بود.»(2)

روایت135.

علل الشرائع: و نیز گوید: علت اینکه حضرت رسول صلی الله علیه و آله و حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام دو پدر هستند (برای امت)،این است که خداوند می فرماید: «وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْسانا»،{خدای یکتا را بپرستید و هیچ چیز را شریک وی نگیرید و نسبت به والدین نیکی و مهربانی کنید.}(3) حضرت صادق علیه السلام فرمود: «منظور از والدین، حضرت رسول و حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است، چون شیعیان این دو پدر را از دست داده اند بدین جهت یتیم هستند و حضرت زهرا علیها السلام را فاطمه نامیدند، زیرا خداوند به وسیله او شیعیان او را از آتش جدا کرده.»(4)

روایت136.

مسلسلات: فاطمه دختر حضرت رضا علیه السلام نقل می کند و او نیز از فاطمه و زینب و ام کلثوم، دختران حضرت موسی بن جعفر علیه السلام و آنها از فاطمه، دختر حضرت صادق علیه السلام و او از فاطمه، دختر حضرت باقر علیه السلام و او از فاطمه، دختر حضرت زین العابدین علیه السلام و او از فاطمه و سکینه، دختران امام حسین علیه السلام و آنها از ام کلثوم، دختر حضرت علی علیه السلام ،از حضرت زهرا علیها السلام دختر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل می کند که از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله شنیدم: «زمانی که مرا به آسمان بردند و وارد بهشت شدم، ناگاه کاخی دیدم از یک دانه درّ سفید تو خالی، و آن کاخ دری داشت که با درّ و یاقوت زینت شده بود و بر آن در پرده ای آویزان بود. سرم را بالا کردم و دیدم بر آن در نوشته است «لا اله الّا اللَّه،محمّد رسول خداست و علی سرپرست مردم» و بر آن پرده نوشته شده بود: «به به! کیست همچون شیعه علی علیه السلام ؟» درون کاخ رفتم. باز قصری دیدم از عقیق سرخ تو خالی که دری از نقره داشت و آن در با زبرجد سبز زینت شده بود و نیز پرده ای داشت. سرم را بالا کردم، دیدم بر آن در نوشته است

ص: 76

مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ الْقَوْمِ وَ إِذَا مَکْتُوبٌ عَلَی السِّتْرِ بَخْ بَخْ مِنْ مِثْلِ شِیعَةِ عَلِیٍّ؟

فَدَخَلْتُهُ فَإِذَا أَنَا بِقَصْرٍ مِنْ عَقِیقٍ أَحْمَرَ مُجَوَّفٍ وَ عَلَیْهِ بَابٌ مِنْ فِضَّةٍ مُکَلَّلٍ بِالزَّبَرْجَدِ الْأَخْضَرِ وَ إِذَا عَلَی الْبَابِ سِتْرٌ فَرَفَعْتُ رَأْسِی فَإِذَا مَکْتُوبٌ عَلَی الْبَابِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَصِیُّ الْمُصْطَفَی وَ إِذَا عَلَی السِّتْرِ مَکْتُوبٌ بَشِّرْ شِیعَةَ عَلِیٍّ بِطِیبِ الْمَوْلِدِ فَدَخَلْتُهُ فَإِذَا أَنَا بِقَصْرٍ مِنْ زُمُرُّدٍ أَخْضَرِ مُجَوَّفٍ لَمْ أَرَ أَحْسَنَ مِنْهُ وَ عَلَیْهِ بَابٌ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ مُکَلَّلَةٍ بِاللُّؤْلُؤِ وَ عَلَی الْبَابِ سِتْرٌ فَرَفَعْتُ رَأْسِی فَإِذَا مَکْتُوبٌ عَلَی السِّتْرِ شِیعَةُ عَلِیٍّ هُمُ الْفَائِزُونَ فَقُلْتُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ لِمَنْ هَذَا فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ لِابْنِ عَمِّکَ وَ وَصِیِّکَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یُحْشَرُ النَّاسُ کُلُّهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حُفَاةً عُرَاةً إِلَّا شِیعَةَ عَلِیٍّ وَ یُدْعَی النَّاسُ بِأَسْمَاءِ أُمَّهَاتِهِمْ مَا خَلَا شِیعَةَ عَلِیٍّ علیه السلام فَإِنَّهُمْ یُدْعَوْنَ بِأَسْمَاءِ آبَائِهِمْ فَقُلْتُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ وَ کَیْفَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّهُمْ أَحَبُّوا عَلِیّاً فَطَابَ مَوْلِدُهُمْ.

«محمد رسول خداست، علی وصی مصطفی است» و بر آن پرده نوشته بود: «شیعیان علی علیه السلام را مژده ده به حلال زاده بودن!» وارد شدم، باز کاخی از زمرّد سبز تو خالی دیدم که زیباتر از آن ندیده بودم. کاخ دری از یاقوت سرخ داشت که با لؤلؤ تزیین شده بود و بر آن در نیز پرده ای بود. سرم را بالا کردم و دیدم بر آن پرده نوشته شده: «شیعیان علی همان پیروزانند!» گفتم: «دوست من جبرئیل! این کاخ از کیست؟» گفت: «ای محمد!از آن عموزاده و وصیّ تو، علی بن ابی طالب علیه السلام است. تمام مردم روز قیامت با پای برهنه و بدن عریان به محشر می آیند، مگر شیعیان علی علیه السلام . مردم را آن روز به نام مادرهایشان می خوانند، مگر شیعه علی علیه السلام را که به نام پدرانشان خوانده می شوند.» گفتم: «جبرئیل! این چگونه می شود؟» گفت: «چون آنها علی علیه السلام را دوست دارند، ولادتشان پاک است و حلال زاده اند.»(1)

توضیح

اینکه فرمود «فطاب مولدهم»، شاید به این معنی باشد که خداوند چون قبلا می دانست ارواح شیعیان علی علیه السلام دوستدار آن حضرت هستند و در روز پیمان به ولایت او اقرار کردند، بدین جهت ولادت بدن های آنها را پاک قرار داد.

روایت137.

کافی: حضرت صادق علیه السلام به ابو بصیر فرمود: «ای ابو محمد! خدا را فرشتگانی است که گناهان را از پشت شیعیان ما پایین می آورند، چنان که باد برگ ها را در فصل خزان فرو ریزد. و این بیان خداوند عزوجل است که می فرماید: «الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ... وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا»، {فرشتگانی که عرش با عظمت الهی را بر دوش گرفته و آنان که پیرامون عرشند، به تسبیح و ستایش حق مشغولند، هم خود به خدا ایمان دارند و هم برای اهل ایمان از خدا آمرزش و مغفرت می طلبند.}(2)به خدا سوگند طلب آمرزش فرشتگان تنها برای شماست، نه این مردم.»(3)

روایت138.

کافی: ابو بصیر گوید:حضرت صادق علیه السلام فرمود: «ای ابو محمد! خدای بزرگ را فرشتگانی است که گناهان را از پشت های شیعیان ما فرو ریزند، همچنان که باد، برگ ها را در فصل خزان فرو ریزد و این

ص: 77

قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ... وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا وَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهَذَا غَیْرَکُمْ (1).

فرموده خداوند است:{خدا را تسبیح و ستایش می کنند...} (تا آخر آیه ای که در روایت قبل بود).به خدا از این آیه، غیر شما را اراده نفرموده است.»(1)

روایت139.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: حمّاد گوید: از حضرت صادق علیه السلام سؤال شد: «فرشتگان بیشترند یا انسان ها؟» فرمود: «سوگند به آن کس که جانم در دست اوست، همانا فرشتگان خدا در آسمان ها زیادترند از عدد خاک در زمین. و جای پایی در آسمان نیست، مگر اینکه فرشته ای در آنجا هست که خدا را حمد و ستایش می کند. همچنین در زمین نیز درخت و کلوخی نیست، مگر اینکه فرشته ای بر آن گماشته که هر روز (گزارش) کار او را نزد خدا می برد و خدا بدان داناتر است. و هیچ فرشته ای نیست، مگر اینکه هر روز به وابستگی با خاندان ما نزد خدا تقرب می جوید؛ برای دوستان ما طلب آمرزش می کند؛ دشمن ما را نفرین می کند و از خدا خواستار عذاب برای آنها می شود.

و قول خداوند که می فرماید:{آنها که عرش خدا را بر دوش گرفته اند}، یعنی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و جانشینان پس از او، حامل علم خدا هستند، و آنهایی که پیرامون عرشند، یعنی فرشتگان، به تسبیح و ستایش حق مشغولند و طلب آمرزش می کنند برای آنها که ایمان دارند، یعنی شیعیان آل محمد صلی الله علیه و آله و(می گویند) «ای پروردگاری که علم و رحمت بی منتهایت همه اهل عالم را فرا گرفته است! تو به لطف و کرمت گناه آنان که بازگشته اند از ولایت فلانی و فلانی و بنی امیّه و راه رضای تو را پیمودند، یعنی ولایت ولیّ خدا را پذیرفته اند ببخش و آنان را از عذاب دوزخ محفوظ دار» تا آخر آیه بعد که آخرین کلمه آن «حکیم» است (2)، یعنی آن کس که وابسته به علی علیه السلام شود، چون صلاح و رستگاری آنها در این است، و آنان را از ارتکاب اعمال زشت نگاهدار که هر کس را که تو از زشتکاری امروز محفوظ داری، در حق او رحمت و عنایت بسیار فرموده ای، یعنی روز قیامت و آن به حقیقت رستگاری بزرگ و (فیروزی عظیم) خواهد بود برای آن کس که خداوند او را از اینها، یعنی وابستگی به فلان و فلان رهایی بخشد.»(3)

روایت140.

تفسیر امام حسن عسکری: (تفسیر این آیه از سوره حمد):{راه مردمی که به آنها نعمت دادی.} یعنی بگویید ما را هدایت فرما به راه مردمی که به آنها نعمت دادی و توفیق دین و اطاعت تو را یافتند، و آنها کسانی هستند که خداوند می فرماید: «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقا»، {و آنان که خدا و رسول را اطاعت کنند، البتّه با کسانی که خدا به آنها لطف و عنایت کامل فرموده، یعنی با پیمبران و صدّیقان و شهیدان و نیکوکاران محشور خواهند شد و اینان (در بهشت) چه نیکو رفیقانی هستند.}(4) و عین این مطلب از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده و گوید: سپس فرمود: «این نعمتی که خدا به آنها داده، مال و صحّت و سلامتی بدن نیست، گرچه اینها نیز نعمت های ظاهری خداوند است (منظور از این نعمت که در قرآن فرموده چیز دیگری است) آیا نمی بینید آنهایی که این گونه نعمت های ظاهری را دارند، گاهی از زمره کفّار یا فسّاق هستند و از شما نخواستند دعا کنید

ص: 78

أَنْ تَدْعُوا بِأَنْ تُرْشَدُوا إِلَی صِرَاطِهِمْ وَ إِنَّمَا أُمِرْتُمْ بِالدُّعَاءِ لِأَنْ تُرْشَدُوا إِلَی صِرَاطِ الَّذِینَ أُنْعِمَ عَلَیْهِمْ بِالْإِیمَانِ بِاللَّهِ وَ تَصْدِیقِ رَسُولِ اللَّهِ وَ بِالْوَلَایَةِ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ وَ أَصْحَابِهِ الْخَیِّرِینَ الْمُنْتَجَبِینَ وَ بِالتَّقِیَّةِ الْحَسَنَةِ الَّتِی یُسْلَمُ بِهَا مِنْ شَرِّ عِبَادِ اللَّهِ وَ مِنَ الزِّیَادَةِ فِی آثَامِ أَعْدَاءِ اللَّهِ وَ کُفْرِهِمْ بِأَنْ تُدَارِیَهُمْ وَ لَا تُغْرِیَهُمْ بِأَذَاکَ وَ أَذَی الْمُؤْمِنِینَ وَ بِالْمَعْرِفَةِ بِحُقُوقِ الْإِخْوَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَإِنَّهُ مَا مِنْ عَبْدٍ وَ لَا أَمَةٍ وَالَی مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ وَ عَادَی مَنْ عَادَاهُمْ إِلَّا کَانَ قَدِ اتَّخَذَ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ حِصْناً مَنِیعاً وَ جُنَّةً

حَصِینَةً وَ مَا مِنْ عَبْدٍ وَ لَا أَمَةٍ دَارَی عِبَادَ اللَّهِ بِأَحْسَنِ الْمُدَارَاةِ فَلَمْ یَدْخُلْ بِهَا فِی بَاطِلٍ وَ لَمْ یَخْرُجْ بِهَا مِنْ حَقٍّ إِلَّا جَعَلَ اللَّهُ نَفَسَهُ تَسْبِیحاً وَ زَکَّی عَمَلَهُ وَ أَعْطَاهُ بَصِیرَةً عَلَی کِتْمَانِ سِرِّنَا وَ احْتِمَالِ الْغَیْظِ لِمَا یَسْتَمِعُهُ مِنْ أَعْدَائِنَا وَ أَعْطَاهُ ثَوَابَ الْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ مَا مِنْ عَبْدٍ أَخَذَ نَفْسَهُ بِحُقُوقِ إِخْوَانِهِ فَوَفَّاهُمْ حُقُوقَهُمْ جَهْدَهُ وَ أَعْطَاهُمْ مُمْکِنَهُ وَ رَضِیَ مِنْهُمْ بِعَفْوِهِمْ وَ تَرَکَ الِاسْتِقْصَاءَ عَلَیْهِمْ فِیمَا یَکُونُ مِنْ زَلَلِهِمْ وَ غَفَرَهَا لَهُمْ إِلَّا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَا عَبْدِی قَضَیْتَ حُقُوقَ إِخْوَانِکَ وَ لَمْ تَسْتَقْصِ عَلَیْهِمْ فِیمَا لَکَ عَلَیْهِمْ فَأَنَا أَجْوَدُ وَ أَکْرَمُ وَ أَوْلَی بِمِثْلِ مَا فَعَلْتَهُ مِنَ الْمُسَامَحَةِ وَ التَّکَرُّمِ فَأَنَا أَقْضِیکَ الْیَوْمَ عَلَی حَقٍّ وَعَدْتُکَ وَ أَزِیدُکَ مِنْ فَضْلِیَ الْوَاسِعِ وَ لَا أَسْتَقْصِی عَلَیْکَ فِی تَقْصِیرِکَ فِی بَعْضِ حُقُوقِی قَالَ فَیُلْحِقُهُ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَصْحَابِهِ وَ یَجْعَلُهُ فِی خِیَارِ شِیعَتِهِمْ.

ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ ذَاتَ یَوْمٍ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَحِبَّ فِی اللَّهِ وَ أَبْغِضْ فِی اللَّهِ وَ وَالِ فِی اللَّهِ فَإِنَّهُ لَا یُنَالُ وَلَایَةُ اللَّهِ إِلَّا بِذَلِکَ وَ لَا یَجِدُ الرَّجُلُ طَعْمَ الْإِیمَانِ وَ إِنْ کَثُرَتْ صَلَاتُهُ وَ صِیَامُهُ حَتَّی یَکُونَ کَذَلِکَ وَ قَدْ صَارَتْ مُوَاخَاةُ النَّاسِ یَوْمَکُمْ هَذَا أَکْثَرُهَا فِی الدُّنْیَا عَلَیْهَا یَتَوَادُّونَ وَ عَلَیْهَا یَتَبَاغَضُونَ وَ ذَلِکَ لَا یُغْنِی عَنْهُ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً.

فَقَالَ الرَّجُلُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَکَیْفَ لِی أَنْ أَعْلَمَ أَنِّی قَدْ وَالَیْتُ وَ عَادَیْتُ فِی اللَّهِ

ص: 79

که خدا شما را به راه آنها هدایت فرماید، بلکه شما رافرمان داده اند که از خدا بخواهید شما را به راه مردمی هدایت فرماید که خدا به آنها نعمت ایمان به خدا و باور کردن رسول و وابستگی به محمد صلی الله علیه و آله و اهل بیت پاک او و اصحاب و یاران انتخاب شده اهل خیر آن حضرت عنایت فرموده است، و نیز نعمت تقیّه نیکویی که به وسیله آن انسان از شرّ بندگان خدا و زیادتی گناهان دشمنان خدا و کفر آنان محفوظ می ماند؛ نعمت اینکه با آنان مدارا کنی و آنان را با اذیت رساندن به خودت و اذیت مؤمنین مغرور نسازی و نیز نعمت شناسایی حقوق برادران مؤمن.

همانا هر بنده و کنیزی (برای خدا) که وابسته به محمد و خاندان و یاران محمد صلی الله علیه و آله و دشمن دشمنان آنها باشد، دژی محکم و سپری نیرومند در برابر عذاب خداوند را برای خود برگرفته، و هر بنده و کنیزی که با بندگان خود به نیکویی مدارا کند و در جهت مدارای با مردم دچار باطلی نشود و حقی را از دست ندهد، خداوند نفس او را تسبیح و اعمالش را پاک قرار می دهد؛به او بصیرتی عنایت می فرماید تا بتواند اسرار ما را مکتوم داشته و در برابر ناسزاهایی که از دشمنان ما می شنود، خشمش را فرو برد؛ اجر و ثواب کسی که در راه خدا به خون خویش غلطیده نیز به او عطا می فرماید و به میزان امکانات خویش به آنها ببخشد و با عفو و گذشت از آنها، خشنود شود و لغزش های آنان را پیگیری نکند، بلکه آنها را ببخشد. در این صورت خداوند عزوجل روز قیامت به او می فرماید که ای بنده من! حقوق برادرانت را ادا کردی و نسبت به آنچه که از آنها می خواستی و حقوقی که به تو مدیون بودند، آنان را تعقیب نکردی، پس من سخی تر و کریم تر از تو هستم و در مسامحه و بزرگواری که تو با برادرانت داشتی، من شایسته ترم.بنابراین منهم امروز حقی را که به تو نوید داده بودم ادا می کنم و از فضل واسع خود بر آن می افزایم و کوتاهی هایی که تو در بعضی از حقوق من داشتی بررسی و تعقیب نمی کنم. فرمود در آن حال او را به محمّد صلی الله علیه و آله و یاران آن حضرت می پیوندد و او را از بهترین شیعیان آنها قرار می دهد.»

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله روزی به یکی از یاران خویش فرمود: «ای بنده خدا، دوستی کن در راه خدا و دشمنی کن در راه خدا و بپیوند در راه خدا، زیرا به ولایت خدا نتوان رسید مگر به آنچه گفتم. و هیچ کس مزه ایمان را نمی چشد، اگر چه نماز و روزه اش زیاد باشد، مگر این چنین شود و برادری مردم در امروز، بیشتر به خاطر دنیاست، برای دنیا با هم دوستی می کنند و برای آن با هم دشمن می شوند و این دوستی و دشمنی نزد خدا سودی ندارد.»

آن مرد عرض کرد: «ای پیامبر خدا! چگونه بدانم که دوستی و دشمنی من در راه خداست

ص: 79

وَ مَنْ وَلِیُّ اللَّهِ حَتَّی أُوَالِیَهُ وَ مَنْ عَدُوُّهُ حَتَّی أُعَادِیَهُ فَأَشَارَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ هَذَا قَالَ بَلَی هَذَا وَلِیُّ اللَّهِ فَوَالِهِ وَ عَدُوُّ هَذَا عَدُوُّ اللَّهِ فَعَادِهِ وَالِ وَلِیَّ هَذَا وَ لَوْ أَنَّهُ قَاتِلُ أَبِیکَ وَ وَلَدِکَ وَ عَادِ عَدُوَّ هَذَا وَ لَوْ أَنَّهُ أَبُوکَ وَ وَلَدُکَ (1).

و از کجا دوست خدا را بشناسم تا با او دوستی کنم یا دشمن او را بدانم تا دشمنی کنم؟» حضرت به علی علیه السلام اشاره کردند. آن مرد پرسید: «این؟» فرمود: «آری،این است ولیّ خدا. پس دوستش بدار و دشمن او دشمن خداست، با او دشمنی کن و دوست او را دوست بدار، گرچه قاتل پدر و فرزندان تو باشد، و دشمن او را دشمن بدار، گرچه آن دشمن، پدرت یا فرزندت باشد.»(1)

روایت141.

کافی: عمرو بن ابی المقدام گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: «من و پدرم از خانه به سوی مسجد می رفتیم که بین قبر و منبر (پیامبر صلی الله علیه و آله ) رسیدیدم. ناگاه به جمعی از شیعیان برخوردیم. پدرم به آنها سلام داد و فرمود: «به خدا قسم من بوی شما و جان های شما را دوست دارم. پس در این جهت مرا به پارسایی و کوشش کمک کنید و بدانید که به ولایت ما نمی رسید، مگر به پارسایی و جدّیت در عمل. هر کس از شما که پیروی از کسی می کند، باید رفتارش همچون او باشد.

شما شیعه خدایید؛ شما یاران خدایید! شما پیشتازان اولین و پیشتازان آخرین هستید در دنیا به سوی محبت ما و در آخرت به سوی بهشت پیشی گرفتید. ما به ضمانت خداوند عزوجل و پیغمبر خدا، بهشت را برای شما تضمین کردیم.به خدا در (بین ساکنین) درجات بهشت (و جمعیّت ها)، جمعیتی شادمان تر و متنعم تر از شما نیست. پس برای بهره برداری از مزایای درجات و طبقات بهشت بر یکدیگر رقابت جویید. شمایید پاکان و زن های شما نیز پاکند. هر زن مؤمنه (در بهشت) حوریّه ای زیبا چشم و هر مرد مؤمن، صدّیق است.»

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام به قنبر فرمود: «ای قنبر! خوشحال شو و دیگران را مژده مسرت ده!به خدا قسم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از دنیا رحلت فرمود در حالی که به تمام امت خشمگین بود، مگر شیعه. بدان که هر چیزی را عزّتی است و عزّت اسلام، شیعه است و هر چیزی را ستونی است و ستون اسلام، شیعه است و هر چیزی را فرازی است و فراز اسلام، شیعه است و هر چیزی را آقایی است و آقای مجالس، محافل شیعه است و هر چیزی را شرفی است و شرف اسلام، شیعه است و هر چیزی را پیشوایی است و پیشوای زمین، زمینی است که شیعیان در آن سکونت دارند.

به خدا اگر از شما کسی در زمین نبود، هیچ گاه گیاهی را به چشم نمی دیدی.به خدا اگر از شما کسی در زمین نباشد، خداوند به مخالفین شما روزی نمی دهد و آنان نعمت های لذیذ خدا را نمی بینند، نه در دنیا بهره ای دارند و نه در آخرت نصیبی. هر کس با خاندان پیغمبر دشمنی کند، اگر چه عبادت کند و جدیّت در راه بندگی داشته باشد، منسوب به این آیه است: «عامِلَةٌ

ص: 80

ناصِبَةٌ تَصْلی ناراً حامِیَةً(1) فَکُلُّ نَاصِبٍ مُجْتَهِدٍ فَعَمَلُهُ هَبَاءٌ شِیعَتُنَا یَنْطِقُونَ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ یُخَالِفُهُمْ یَنْطِقُونَ بِتَفَلُّتٍ-(2)

وَ اللَّهِ مَا مِنْ عَبْدٍ مِنْ شِیعَتِنَا یَنَامُ إِلَّا أَصْعَدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رُوحَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَیُبَارِکُ عَلَیْهَا فَإِنْ کَانَ قَدْ أَتَی عَلَیْهَا أَجَلُهَا جَعَلَهَا فِی کُنُوزٍ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ فِی رِیَاضِ جَنَّتِهِ وَ فِی ظِلِّ عَرْشِهِ وَ إِنْ کَانَ أَجَلُهَا مُتَأَخِّراً بَعَثَ بِهَا مَعَ أَمَنَتِهِ مِنَ الْمَلَائِکَةِ لِیَرُدُّوهَا إِلَی الْجَسَدِ الَّذِی خَرَجَتْ مِنْهُ لِتَسْکُنَ فِیهِ وَ اللَّهِ إِنَّ حَاجَّکُمْ وَ عُمَّارَکُمْ لَخَاصَّةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّ فُقَرَاءَکُمْ لَأَهْلُ الْغِنَی وَ إِنَّ أَغْنِیَاءَکُمْ لَأَهْلُ الْقَنَاعَةِ وَ إِنَّکُمْ کُلَّکُمْ لَأَهْلُ دَعْوَتِهِ وَ أَهْلُ إِجَابَتِهِ (3).

ناصِبَةٌ تَصْلی ناراً حامِیَةً»،{همه کارشان رنج و مشقّت است و پیوسته در آتش فروزان دوزخ معذّبند.}(1)پس هر کس با خاندان پیغمبر دشمنی کند و جدیت و کوشش داشته باشد، عملش بر باد می رود. شیعیان ما به فرمان خداوند عزوجل سخن می گویند و مخالفین آنها با شتابزدگی و از پیش خود حرف می زنند.

به خدا هر بنده ای از شیعیان ما که می خوابد، خداوند جان او را به آسمان می برد و او را مبارک می سازد. پس اگر مدتش تمام شده باشد، آن جان را درگنج هایی از رحمت خویش و در بوستان های بهشت، در سایه عرش خود قرار می دهد و اگر هنوز اجل آن نرسیده باشد، او را با فرشتگان مأمور نگهبانی او برمی گرداند تا به بدنش بازگردانند و در آن بیارامد.به خدا حاجی های شما و معتمرین شما (آنهایی که عمل عمره را انجام می دهند) از مخصوصین دربار خدایند و فقرای شما، ثروتمندند و توانگران شما، اهل قناعتند و شما همه تان اهل دعوت و اجابت او هستید.»(2)

روایت142.

کافی: از حضرت صادق علیه السلام مثل روایت قبلی نقل شده، به اضافه جملات زیر که حضرت به آن افزودند: «آگاه باش که هر چیزی گوهری دارد و گوهر فرزندان آدم، حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و ما و شیعیان ما پس از ماست. آفرین بر شیعیان ما! چقدر به عرش خدا نزدیکند و چه نیکوست رفتار خدا با آنها در روز قیامت.به خدا اگر نه این بود که مردم آن را بزرگ شمارند یا کبر و خودستایی در آنها راه یابد، هر آینه فرشتگان در برابر آنها بدانها سلام می دادند. هیچ کدام از بندگان خدا و شیعیان ما نیست که قرآن را در نمازش، در حال ایستادن تلاوت کند، مگر اینکه در مقابل هر حرفی صد حسنه دارد و اگر در حال نشستن در نماز قرآن بخواند، در برابر هر حرفی پنجاه حسنه دارد و در غیر نماز،در مقابل هر حرفی ده حسنه دارد و اگر سکوت کند، اجر قرآن خواندن مخالفین را دارد.

به خدا شما در بستر خود آرمیده اید، ولی پاداش مجاهدین را می برید؛ شما در حال نماز هستید، ولی پاداش صف بسته های در راه خدا در میدان نبرد را می برید.به خدا شمایید آنها که خداوند عزوجل درباره آنها می فرماید: «وَ نَزَعْنا ما فِی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلی سُرُرٍ مُتَقابِلِین»،{و ما آئینه دل های پاک آنها را از کدورت کینه و حسد و هر خلق ناپسند به کلّی پاک و پاکیزه سازیم تا همه با هم برادر و دوستدار هم شوند و روبه روی یکدیگر بر تخت عزّت بنشینند.}(3)

همانا شیعیان ما

ص: 81

الْأَرْبَعَةِ الْأَعْیُنِ عَیْنَانِ فِی الرَّأْسِ وَ عَیْنَانِ فِی الْقَلْبِ أَلَا وَ الْخَلَائِقُ کُلُّهُمْ کَذَلِکَ أَلَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَتَحَ أَبْصَارَکُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ (1).

چهار چشم دارند؛ دو چشم در سر و دو چشم در دل، البتّه همه انسان ها چنین بودند، ولی خداوند دیدگان شما را باز و دیده های آنها را کور کرده است.»(1)

توضیح

«ریاح» جمع «ریح» است و مقصود حضرت در اینجا، بوی خوش یا پیروزی یا نیرو یا یاری یا دولت است و «ارواح» یا جمع روح به ضمّ راء است یا جمع روح به فتح راء، به معنی نسیم باد یا استراحت. بر این یعنی بر چیزی که لازمه دوستی است، از قبیل شفاعت در دنیا و آخرت.«حوراء» یعنی زن های شما در بهشت صفات حوریه را دارند در زیبایی و جمال و کمال.«ابشر» یعنی این مژده را بگیر و «بشّر» یعنی دیگران را مژده ده و «استبشر» یعنی خوشحال و مسرور شو.«دعامه» به کسر دال، ستون خانه است.«بتفلّت» یعنی از آنها ناگهانی سرمی زند بدون تفکّر و دقّت یا بدون اینکه از گوینده راستگویی گرفته باشند.

«لاهل الغنی»: یعنی ذاتا توانگرند و با توکل و اعتمادی که به پروردگار خویش دارند، از مردم دیگر اظهار بی نیازی می کنند.

«لاهل دعوته»: یعنی خداوند شما را به دین و پیروی از خویش خوانده و شما او را اجابت کردید.«جوهر ولد آدم»، یعنی آنها را تشبیه فرموده به گوهر که در بین سایر اجزای زمین از نظر زیبایی و ارزش و کمیابی و پرسود بودن، امتیاز دارد یا منظور حضرت این است که حقیقت آدمیت و سرشت آن نیست مگر در آن افراد و آنها شایسته اسم انسانند و سایر انسان ها، همچون چهارپایان و افراد پست و نسناس (2) هستند یا اینکه پیشرو و پیشتازند در جستن خوشبختی ها و کسب و کمالات. قاموس می گوید «جوهر» هر سنگی را گویند که از آن چیزی برای بهره برداری استخراج شود و جوهر هر چیزی آن را گویند که سرشت و ذات آن چیز بر آن آفریده شده و نماینده و پیشقدم است، و گوید نحبّذا الامر» یعنی آن امر دوست داشتنی است، مجموع «حبّ و ذا» را یک کلمه قرار داده اند،بنابراین «حبّذا» اسم است و ما بعد خود را رفع داده و «ذا» همیشه همراه حبّ است و هیچ گاه تغییر نمی کند، همچون مثل که می گویند مثل ها تغییرپذیر نیستند، به همین جهت در مؤنث هم می گویند حبّذا و «حبذه» گفته نمی شود.

«لو لا ان یتعاظم الناس»: یعنی اگر نه این بود که مردم این عمل را بزرگ می شمردند و باعث می شد که در مورد دوستان ما غلوّ و زیاده روی کنند. و در قاموس گوید «قبل» به ضمّ قاف و باء و «قبل» به ضم قاف و فتح باء بر وزن «صرد» و «قبل» به کسر قاف و فتح باء بر وزن «عنب»، یعنی آشکارا و روبه رو.

«ممّن خالفه»: یعنی اگر چنانچه مخالفین ما عملی انجام دهند و سزاوار پاداشی گردند، صرف نظر از آنچه که خداوند به شیعیان تفضّل می کند، پس گویا برای او یک اجر است و این اجر برای شیعه ای که ساکت باشد ثابت است.

«اجرالمجاهدین»: یعنی همچون پاداش مجاهدین در غیر حال برابری با دشمن. و «فتح ابصارکم» یعنی دیدگان دل های شما را باز کرد.

ص: 82

مؤلف

علّت اینکه این روایت را چند بار نقل کردیم، اولا به خاطر اختلاف زیادی که از نظر جملات و مطالب در نقل های مختلف آن بود و بعد به جهت بهره های زیاد آن، و قبل از این در باب های« فضائل حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام »و در باب «حوض کوثر و شفاعت و حالات قیامت» امتیازات زیادی برای شیعیان ذکر کردیم .

باب شانزدهم : شیعیان پیرو دین خدا و پیرو انبیاء و اهل حق اند، آمرزش نیست مگر برای آنها و قبول نشود جز کردار آنان

آیات

- إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اللَّهُ وَلِیُّ الْمُؤْمِنِین.(1)

{در حقیقت، نزدیک ترین مردم به ابراهیم، همان کسانی هستند که او را پیروی کرده اند، و [نیز] این پیامبر و کسانی که [به آیین او] ایمان آورده اند و خدا سرور مؤمنان است...}

- فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی.(2)

{پس هر که از من پیروی کند، بی گمان، او از من است.}

تفسیر

مجمع البیان می گوید: نزدیک ترین مردم به ابراهیم، یعنی شایسته ترین مردم به یاری ابراهیم به وسیله برهان یا کمک، آنهایی هستند که در وقت و زمان اواز او پیروی کردند و او را در برابر دشمنش یاری کردند و (نیز) این پیغمبر و امّتش که اهل ایمانند، متصدی یاری او شدند، با این دلیلکه او بر حق و راستی است و خدا دوستدار مؤمنان است، زیرا خداوند یاری آنها را بر عهده گرفته و مؤمن هم به همین معنی ولیّ (یاور) خداست و بنا به قولی مؤمن، متصدی یاری دین خداست.

این آیه دلالت دارد که ولایت با دین ثابت می شود نه با نژاد و مؤید آن، گفتار حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است که فرمود: «نزدیک ترین مردم به انبیا، پرکارترین مردم هستند به آنچه انبیا آورده اند.» سپس این آیه را تلاوت کرده

ص: 83

هذه الآیة فقال إن ولی محمد من أطاع الله و إن بعدت لحمته و إن عدو محمد من عصی الله و إن قربت قرابته ثم روی روایة علی بن إبراهیم الآتیة.

فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی خصه أکثر المفسرین بذریته و ظاهر الأخبار أنه أعم منهم.

و فرمود، وابسته به محمد صلی الله علیه و آله کسی است که پیرو خدا باشد، اگر چه نژادش از او دور باشد و دشمن محمّد کسی است که نافرمانی خدا را کند، ولو اینکه نژادش به آن حضرت نزدیک باشد، بعد از اینکه آن روایت علی ابن ابراهیم را که بعدا خواهد آمد، روایت می کند(1).

امّا در تفسیر آیه دوّم: بیشتر مفسّرین گفته اند این آیه مخصوص فرزندان آن حضرت است، ولی ظاهر اخبار، معنای عامی را می فهماند. یعنی هر کس پیروی کند، چه از نسل آن حضرت باشد یا از نژاد دیگری.

روایات

روایت1.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: عمر بن یزید روایت می کند که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «به خدا شما از آل محمد هستید!»عرض کردم: «قربانت گردم! از خود آنها؟» فرمود: «بلی،به خدا از خود آنها!» و این جمله را سه بار تکرارفرمود. سپس به من نگاه کرد و من به آن حضرت نگاه کردم و ایشان فرمود: «ای عمر! خداوند متعال در کتاب خود می فرماید:{نزدیک ترین مردم به ابراهیم، کسانی هستند که از او پیروی کنند و این پیغمبر و امّتش که اهل ایمانند و خدا دوستدار مؤمنان است.} همین روایت را عیاشی از عمر بن یزید(2) و مجمع البیان از علی بن ابراهیم نقل کرده است.(3)

روایت2.

تفسیر عیّاشی: علی بن نعمان از حضرت صادق علیه السلام در تفسیر آیه بالا روایت کرده است که فرمود: «آنها امامان و پیروان آنهایند.»(4)

روایت3.

تفسیر عیّاشی: ابوالصّباح گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که در تفسیر آیه بالا می فرمود: «به خدا سوگند که علی علیه السلام بر دین و روش ابراهیم است و شما نزدیک ترین افراد به او هستید.»(5)

توضیح

ضمیر «به» (به او ) در روایت یا به حضرت علی علیه السلام و یا به ابراهیم علیه السلام برمی گردد.

روایت4.

تفسیر عیّاشی: حبابه والبیّه گوید: از حضرت امام حسین علیه السلام شنیدم که فرمود: «کسی را جز ما

ص: 84

أَحَداً عَلَی مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ إِلَّا نَحْنُ وَ شِیعَتَنَا(1).

و شیعیان ما بر کیش و آیین ابراهیم نمی دانم.»(1)

روایت5.

تفسیر عیّاشی: جابر جعفی گوید: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «از این امّت هیچ کس دارای دین ابراهیم نیست، جز ما و شیعیان ما.»(2)

روایت6.

تفسیر عیّاشی: عمران بن میثم گوید: از حضرت امام حسین علیه السلام شنیدم که می فرمود: « کسی جز ما و شیعیان ما در کیش ابراهیم نیست و مردم دیگر از آن دورند.»(3)

روایت7.

تفسیر عیّاشی: ابوذر گوید: [پیامبر]فرمود هر کس که خدا از او پیمان گرفته اگر بگوید به پیمان خود وفا کرده، راست نگوید، غیر از خاندان پیامبرشان و جمعیت کمی از شیعیان آنان، و این فرموده خداوند است: «وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِین»،{اکثر مردمان را در عهد استوار ندیدیم، بلکه بیشتر را عهدشکن و بدکار یافتیم.}(4)و جای دیگر می فرماید: «وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یُؤْمِنُون»(5)،{امّا بیشتر مردمان باور ندارند.}(6)

روایت8.

تفسیر عیّاشی: پدر علیّ بن عقبه می گوید:با معلیّ بن خنیس خدمت حضرت صادق علیه السلام رفتیم. فرمود: «مژده باد شما را به یکی از دو فرجام نیک از جانب خدا! یا شما باقی می مانید تا ببینید آنچه را که مایه گردن فرازی شما باشد، خدا دل های شما را شفا بخشد و خشم دل تان را ببرد و شما را بر دشمن چیره سازد، چنانچه در قرآن می فرماید: «وَ یَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ وَ یُذْهِبْ غَیْظَ قُلُوبِهِم»، {و دل های اهل ایمان را (به فتح و ظفر بر کافران) شفا بخشد و خشم دل های شما را فرو نشاند}(7) و اگر قبل از دیدن آن روز از دنیا برود، به دینی که خدا برای پیغمبر صلی الله علیه و آله و خاندان او و علی علیه السلام رضایت داده است از دنیا رفته اید.»(8)

روایت9.

تفسیر عیّاشی: حضرت باقر علیه السلام در تفسیر این آیه شریفه: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ»، {بار خدایا تو دل های مردمان را به سوی آنها مایل گردان}(9) فرمود: «بدانید منظور تمام مردم نیستند، بلکه مقصود (از «مردمان» در این آیه شریفه)، شما و امثال شما هستید. مَثَل شما در میان سایر

ص: 85

النَّاسِ مَثَلُ الشَّعْرَةِ الْبَیْضَاءِ فِی الثَّوْرِ الْأَسْوَدِ أَوْ مَثَلُ الشَّعْرَةِ السَّوْدَاءِ فِی الثَّوْرِ الْأَبْیَضِ یَنْبَغِی لِلنَّاسِ أَنْ یَحُجُّوا هَذَا الْبَیْتَ وَ یُعَظِّمُوهُ لِتَعْظِیمِ اللَّهِ إِیَّاهُ وَ أَنْ یَلْقَوْنَا حَیْثُ کُنَّا نَحْنُ الْأَدِلَّاءُ عَلَی اللَّهِ (1).

مردم، همچون موی سفید در گاوی سیاه یا موی سیاه در گاوی سفید است. شایسته است مردم این خانه (کعبه) را زیارت کنند و او را بزرگ شمارند ،چون خدا او را بزرگ دانسته و نیز سزاوار است ما را در هر کجا هستیم ملاقات کنند، ماییم راهنمایان به سوی خدا.»(1)

روایت10.

تفسیر عیّاشی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «همانا پدر ما ابراهیم علیه السلام ،با خدایش شرط کرد و گفت: «بار خدایا! تو دل های مردمان را به سوی آنها مایل گردان.»(2)

روایت11.

تفسیر عیّاشی: در روایت دیگری میسره گوید: حدود پنجاه مرد در زیر چادری خدمت حضرت باقر علیه السلام بودیم. حضرت نشست و بعد از سکوت طولانی به ما فرمود: «چرا حرف نمی زنید، شاید شما مرا پیامبر می بینید؟ نه به خدا! ما پیامبر نیستیم، ولی خویشاوندی نزدیکی با پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دارم و از نژاد نزدیک اویم. هر کس به آن (خویشاوندی و قرابت) بپیوندد، خدا بدو پیوندد و هر کس آن را دوست داشته باشد، خدا دوستش دارد و هر کس آن را گرامی شمرد، خدایش گرامی دارد. آیا می دانید کدام قطعه زمین مقامش نزد خدا بالاتر است از قطعات دیگر؟» کسی چیزی نگفت،بنابراین جواب این سؤال را خود آن جناب داد و فرمود: «آن قطعه زمین مکّه است که خدا آن را برای حرم خویش پسندیده و خانه اش را در آن قرار داده.» سپس فرمود: «آیا می دانی کدام قطعه زمین از مکّه بالاتر است؟» باز کسی حرف نزد و جواب بر عهده خود آن حضرت قرار گرفت و فرمود: «فاصله بین حجرالاسود و درِ خانه کعبه که «حطیم» حضرت ابراهیم است، یعنی جایی که به گوسفندانش علف می داد (یا جایی که گوسفندانش را از آنجا می راند) و در آن نماز می خواند.

به خدا قسم اگر بنده ای در این مکان بدو پای خویش بایستد، روز را به نماز بایستد تا شب شود و شب را نماز بگزارد تا روز شود ولی حق و حرمت ما خاندان را نشناسد، خداوند هیچ گاه از او نمی پذیرد. همانا از شرط هایی که پدر ما حضرت ابراهیم علیه السلام با خدای خویش کرد، این بود که گفت: «بار خدایا! تو دل هایی از مردمان را به سوی آنها مایل گردان.» حضرت ابراهیم نگفت تمام مردم را به سوی آنها مایل گردان (بلکه بعضی از مردم را خواسته است). آن مردم شما و افرادی همچون شمایید. رحمت خدا بر شما باد! همانا مَثَل شما در میان مردم، همچون یک موی سفید در گاو سیاه یا موی سیاه در گاو سفید است. سزاوار است مردم این خانه (کعبه را) زیارت کنند و آن را بزرگ شمارند، چون خدایش بزرگ دانسته، و ما را در هر کجا بودیم ملاقات کنند، که ما راهنمایان به سوی خدا و نشانگران او هستیم.»

ص: 86

وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ: أَ تَدْرُونَ أَیُّ بُقْعَةٍ أَعْظَمُ حُرْمَةً عِنْدَ اللَّهِ فَلَمْ یَتَکَلَّمْ أَحَدٌ وَ کَانَ هُوَ الرَّادُّ عَلَی نَفْسِهِ فَقَالَ ذَلِکَ مَا بَیْنَ الرُّکْنِ الْأَسْوَدِ وَ الْمَقَامِ إِلَی بَابِ الْکَعْبَةِ ذَلِکَ حَطِیمُ إِسْمَاعِیلَ الَّذِی کَانَ یَذُودُ فِیهِ غُنَیْمَتَهُ ثُمَّ ذَکَرَ الْحَدِیثَ (1).

در روایت دیگری می فرماید: «آیا می دانید کدام قطعه زمین احترامش نزد خدا بیشتر است؟» کسی حرف نزد و این سکوت، جواب را بر عهده خود آن حضرت قرار داد. پس فرمود: «آن قطعه زمین، فاصله بین حجرالاسود و مقام تا درِ خانه کعبه است. اینجا حطیم اسماعیل است که غذای گوسفندانش را در آنجا می گذاشت.» سپس بقیّه روایت را بیان فرمود.(1)

توضیح

در قاموس گوید که «زود»، تأسیس توشه است و آنچه از این مادّه بر وزن منبر باشد، یعنی «مزود»، ظرف توشه را گویند و «آزدته»، یعنی آن شی ء را توشه سفر قرار دادم.

روایت12.

تفسیر عیّاشی: فضیل بن یسار گوید: حضرت باقر علیه السلام به مردمی که دور خانه کعبه می گشتند نگاهی انداخت و فرمود: «در زمان جاهلیت نیز چنین طواف می کردند. به اینها فرمان داده اند دور خانه کعبه بگردند، سپس کوچ کنند به سوی ما و وابستگی خویش را به ما اعلام کنند و یاری و کمک خویش را عرضه کنند.»سپس این آیه را تلاوت فرمود:{بارخدایا! تو دل های مردمان را به سوی آنها مایل گردان.} و فرمود: «آل محمّد، آل محمّد!» سپس فرمود: «به سوی ما، به سوی ما!»(2)

روایت13.

رجال کشی: کلیب بن معاویه اسدی گوید: شنیدم که حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «به خدا قسم شما به دین خدا و دین فرشتگان او هستید! پس مرا با پارسایی و کوشش یاری کنید، به خدا هیچ عملی را خدا نمی پذیرد، مگر از شما .

پس از خدا بترسید و زبان خویش را نگهدارید، در مسجدهای آنها (مخالفین) نماز بگزارید، ولی وقتی جمعیّت از هم جدا شدند، شما نیز جدا شوید (یعنی زمانی که حکومت حق به پا شد، زمان جدا شدن است، ولی الان زمان آن نیست).»(3)

روایت14.

بشارة المصطفی: کلیب اسدی می گوید: شنیدم که حضرت صادق علیه السلام می فرمود: «بدانید به خدا که شما بر دین خدا و فرشتگان او هستید! پس به پارسایی و کوشش ما را بر این دین یاری کنید. بر شما باد به نماز و عبادت، بر شما باد به پارسایی!»

همین روایت نیز از یونس نقل شده است (4).

روایت15.

محاسن برقی:

ص: 87

أَبِی عَلِیٍّ الْعِجْلِیِّ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مِیثَمٍ عَنْ حَبَابَةَ الْوَالِبِیَّةِ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی امْرَأَةٍ قَدْ صَفَّرَتْهَا الْعِبَادَةُ أَنَا وَ عَبَایَةُ بْنُ رِبْعِیٍّ فَقَالَتْ مَنِ الَّذِی مَعَکَ قُلْتُ ابْنُ أَخِیکِ مِیثَمٌ قَالَتْ ابْنُ أَخِی وَ اللَّهِ حَقّاً أَمَا إِنِّی سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام یَقُولُ مَا أَجِدُ عَلَی مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ إِلَّا نَحْنُ وَ شِیعَتَنَا وَ سَائِرُ النَّاسِ مِنْهَا بِرَاءٌ(1).

حبابه والبیّه گوید: من به اتفاق «عبایه بن ربعی» به ملاقات زنی رفتم که عبادت چهره او را زرد کرده بود. از من پرسید: «همراه تو کیست؟» گفتم: «برادرزاده ات پسر میثم است.» گفت: «به خدا درست است که برادرزاده من است. اما آگاه باش که از حضرت امام حسین علیه السلام شنیدم که می فرمود: «کسی غیر از ما و شیعیان ما،پیرو دین و جزوملّت ابراهیم نیست و دیگر مردم از آن دورند.»(1)

روایت16.

محاسن برقی: عمران بن میثم گوید: به ملاقات حبابه والبیّه رفتم. پرسید: «کیستی؟» گفتم: «پسر برادرت میثم.» گفت: «به خدا برادر من است. همانا برایت حدیثی نقل می کنم که از سرورت حضرت امام حسین علیه السلام شنیدم. آن حضرتمی فرمود: «قسم به آن کس که «احمس» را بهترین افراد «بجیله»(2) و «عبدالقیس» را بهترین افراد و «ربیعه»(3)و «همدان» را بهترین قبائل یمن (4) قرار داد.

ص: 88

إِنَّکُمْ خَیْرُ الْفِرَقِ ثُمَّ قَالَ مَا عَلَی مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ إِلَّا نَحْنُ وَ شِیعَتُنَا وَ سَائِرُ النَّاسِ مِنْهَا بِرَاءٌ(1).

همانا شما بهترین جمعیّت ها هستید.» سپس فرمود: «پیرو آیین و ملّت ابراهیم، کسی غیر از ما و شیعیان ما نیست و مردم دیگر از آن دورند.»

توضیح

جوهری گوید احمس یعنی شجاع و قریش و کنانه را احمس نامیدند، چون در دین خود مقاومت داشتند. و نیز گوید بجیله طایفه ای از یمن هستند. گویند آنها از «معدّ» هستند و عبدالقیس پدر قبیله ای است از اسد و او عبدالقیس بن افصی بن دعمی بن جدیله بن اسد بن ربیعه است. و ربیعه الفرس نیز پدر طایفه ای است و او همان ربیعه بن نزار بن معدّ بن عدنان است و همدان نیز یکی از قبائل یمن است.

روایت17.

محاسن برقی: عبّاد بن زیاد می گوید: حضرت صادق علیه السلام به من فرمود: «ای عبّاد! بر ملّت ابراهیم و آیین او کسی غیر از شما نیست و خداوند هیچ عملی را از غیر شما نمی پذیرد و گناهان افراد دیگر غیر از شما را نمی بخشد.»(1)

روایت18.

محاسن برقی: عبداللَّه بن سلیمان صیرفی گوید: از حضرت باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «نزدیک ترین افراد به ابراهیم، کسانی هستند که از او پیروی کردند و آنها پیامبر و مؤمنین اند.»(2) سپس فرمود: «به خدا شما بر دین و روش ابراهیم هستید و نزدیک ترین افراد به او شما هستید.»(3)

روایت19.

محاسن برقی: ابو مغیره گوید: از حضرت علی علیه السلام شنیدم که می فرمود: «از خدا بترسید و مواظب باشید کسی شما را گول نزند و کسی به شما دروغ نگوید. همانا دین من یک دین است؛ دینی که خدا برای آدم پسندیده و همانا من بنده آفریده ای هستم و مالک نفع و ضرر خود نیستم، مگر آنچه را خدا بخواهد و من نیز نمی خواهم، مگر آنچه را خدا بخواهد.»(4)

روایت20.

محاسن برقی: یزید بن خلیفه گوید: حضرت صادق علیه السلام به ما که در حضورش بودیم فرمود: «به خدا شما آنجا را نگریستید که خدا توجه دارد و برگزیدید آن را که خدا برگزیده، مردم به راست و چپ رفتند و شما به سمت محمّد صلی الله علیه و آله.

ص: 89

أَمَا وَ اللَّهِ إِنَّکُمْ لَعَلَی الْمَحَجَّةِ الْبَیْضَاءِ(1).

هشدارید که به خدا شما در مسیر روشن و راه نورانی هستید!»(1)

روایت21.

محاسن برقی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «به خدا شما بر دین خدا و دین پیامبر خدا و دین علی بن ابی طالب علیه السلام هستید و نیست آن مگر آثاری از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نزد ما که آن را ذخیره کرده ایم. »(2)

روایت22.

محاسن برقی: سعید بن یسار گوید: «به حضور امام صادق علیه السلام مشرف شدم. آن جناب که بر تخت نشسته بود، فرمود: «ای سعید! دسته ای از مردم «مرجئه» نام دارند و گروه دیگر را خوارج می نامند و شما را نیز «ترابیّه» گویند.»(3)

روایت23.

محاسن برقی: حبیب گوید: حضرت صادق علیه السلام به ما فرمود: «هیچ کس نزد من از شما محبوب تر نیست. مردم به راه های گوناگونی رفتند. بعضی دنبال خواسته دل و بعضی پیرو نظر و رأی خود شدند، ولی شما پیرو مرامی شدید که ریشه و اصالت دارد.»(4)

روایت24.

محاسن برقی: در حدیث دیگری از حبیب نقل می کند که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «همانا مردم این و آن را گرفته اند. جمعی خواسته خود و عدّه ای به دنبال روایت رفتند، ولی خداوند شما را به دوستی خودش و دوستی کسی که دوستی اش برای شما نزد خدا سود دارد، هدایت و راهنمایی فرمود.»(5)

روایت25.

محاسن برقی: ابن فضال از ثعلبه، از بشیر دهّان نقل می کند که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «همانا این مرجئه و این «قدریه» و این خوارج، هر کدام آنها خود را در راه حق و عقیده و مرام خویش را درست می بینند، ولی تنها شمایید که دعوت ما را به سوی خدا پاسخ گفتید. سپس این آیه را تلاوت فرمود: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم»، {فرمان خدا و رسول و فرمانداران (از طرف خدا و رسول) را اطاعت کنید.}(6) و آیه دیگر: «وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا»،{و شما آنچه رسول حق دستور دهد (و عطا کند) بگیرید و هر چه را نهی کند واگذارید.}(7) و آیه دیگر: «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ»،{هر که رسول را اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده.}(8)و آیه دیگر: «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی

ص: 90

یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ (1) ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ لَقَدْ نَسَبَ اللَّهُ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ فِی الْقُرْآنِ إِلَی إِبْرَاهِیمَ مِنْ قِبَلِ النِّسَاءِ قَالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ داوُدَ وَ سُلَیْمانَ إِلَی قَوْلِهِ وَ یَحْیی وَ عِیسی (2).

یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُم»، {بگو ای پیغمبر اگر خدا را دوست می دارید مرا پیروی کنید که خدا شما را دوست دارد و گناه شما ببخشد.}(1) سپس فرمود: «به خدا قسم که خداوند در قرآن، حضرت عیسی بن مریم را از طریق زن ها به حضرت ابراهیم علیه السلام نسبت داده و می فرماید«وَ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ داوُدَ وَ سُلَیْمانَ» إِلَی قَوْلِهِ «وَ یَحْیی وَ عِیسی»،{از فرزندان ابراهیم، داود و سلیمان} تا آنجا که می فرماید{و یحیی و عیسی} هستند.»(2)

توضیح

منظور حضرت از این جمله که فرمود خداوند حضرت عیسی را از طریق زن ها به ابراهیم نسبت داده،این است که به این آیه شریفه استدلال فرماید که معصومین و پیشوایان ما، از فرزندان و نژاد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هستند.

روایت26.

محاسن برقی: بشیر در حدیث سلیمان مولی طربال گوید: مرام ها و آرای مختلف مردم را خدمت حضرت صادق علیه السلام عرضه داشتم. فرمود: «نه به خدا! آنها بر هیچ چیزی از آنچه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آورده نمانده اند، غیر از ایستادن به سوی کعبه.»(3)

روایت27.

محاسن برقی: ابوالجارود گوید: روزی اصحاب حضرت صادق به انتظار آن حضرت بودند تا آن جناب آمد و به آنها فرمود: «دنبال مژده خدا باشید و آن را بجویید، کسی غیر از شما از خدا مژده نخواهد.»(4)

روایت28.

محاسن برقی: ابی کهمس گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «مردم به راست و چپ رفتند، ولی شما با خانواده پیمبرتان همراهی کردید. پس مژده باد شما را!»عرض کردم: «فدایت شوم! امیدوارم خدا ما و آنها را یکسان قرار ندهد.» حضرت سه مرتبه فرمود: « نه به خدا، نه به خدا، نه به خدا!»(5)

روایت29.

محاسن برقی: ابو جعفر احول از برید عجلی و زراره بن اعین و محمّد بن مسلم گویند: حضرت باقر علیه السلام به ما فرمود: «دیگر چه آرزویی دارید؟ آنگاه که وحشت و هراس آسمانی پدید آید، هر دسته ای به پناهگاه های خود پناهنده شوند و ما به پیامبرمان و شما به ما پناه می برید. پس مژده باد شما را و باز مژده باد بر شما و باز مژده باد! نه به خدا! هیچ گاه خداوند شما و غیر شما را یکسان و مساوی قرار نمی دهد و آنها را کرامت و احترامی نیست.»(6)

ص: 91

روایت30.

محاسن برقی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «شما ما را شناختید، ولی دیگران انکار کردند؛ شما دعوت ما را پاسخ گفتید و دیگران با ما دشمنی کردند؛ شما به ما پیوستید و دیگران قطع کردند. خداوند رفاقت با محمّد صلی الله علیه و آله را نصیب شما گرداند و شما را از حوض او سیراب کند.»(1)

روایت31.

محاسن برقی: بشیر کنّاسی گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم کهمی فرمود: «شما پیوستید و مردم بریدند؛ شما اجابت کردید و مردم دشمنی کردند؛ و شما شناختید و مردم منکر شدند و حق همان است.»(2)

روایت32.

محاسن برقی: بشیر دهّان گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «در بین منکرین، بسیاری از شما شناختید و در بین دشمنان، بسیاری از شما اجابت کردید. گاهی دوستی در راه خدا و پیامبر اوست و گاهی در راه دنیاست؛ آنچه که در راه خدا و پیامبر باشد، پاداش آن با خداست و آنچه که در راه دنیا باشد، چیزی نیست.»سپس دستش را تکان داد (به حالت کسی که بخواهد نبودن چیزی را با دست خود نشان دهد).(3)

روایت33.

محاسن برقی: ضریس کنانی گوید: از حضرت باقر علیه السلام تفسیر این آیه را سؤال کردم: «وَ هُدُوا إِلَی الطَّیِّبِ مِنَ الْقَوْلِ وَ هُدُوا إِلی صِراطِ الْحَمِید»، {و به گفتار خوش و طریق پسندیده هدایت شوند.}(4) فرمود به خدا قسم آن (طریق پسندیده) همین روش و کیشی است که شما دارید.»(5)

توضیح

درباره جمله «و به گفتار خوش هدایت شوند»، مجمع البیان می گوید:یعنی در بهشت به تبریک و خوشامد گفتن نیکو راهنمایی شوند تا به یکدیگر خوشامد بگویند و خدا و فرشته ها نیز به آنها خوشامد گویند. و بنا به قولی که از ابن عباس نقل می شود، یعنی به شهادت «لا اله الّا اللَّه و الحمد للَّه»راهنمایی

شدند.

و ابن زید،«اللَّه اکبر» را نیز بر آن افزوده و بنا به قولی که از سدّی نقل شده، یعنی «راهنمایی شده اند به سوی قرآن». و قول دیگری می گوید «به سوی گفتاری که از او لذّت می برند و دلخواه و دل پسند است» و بنا به قول دیگر،«به سوی یاد خدا راهنمایی شده اند.» پس آنان به یاد خدا متنعّم هستند. و منظور از «حمید» که می فرماید«به طریق حمید هدایت شده اند»، خداست که سزاوار حمد است و با نعمت هایش از بندگان طلب حمد و ستایش فرموده و از آنها خواسته است او را سپاس گویند. از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود: «حمد و ستایش در نزد هیچ کس محبوب تر از خداوند متعال نیست

ص: 92

ذِکْرُهُ وَ صِرَاطُ الْحَمِیدِ طَرِیقُ الْإِسْلَامِ وَ طَرِیقُ الْجَنَّةِ انْتَهَی (1).

و ظاهر الخبر أن المراد به الهدایة فی الدنیا و یحتمل الآخرة أیضا أی یثبتون علی العقائد الحقة و یظهرونها و یلتذون بها.

و منظور از صراط حمید، راه اسلام و راه بهشت است.»(1)

ظاهر خبر آن است که مقصود از راهنمایی، هدایت در دنیاست و احتمال آخرت نیز دارد و منظور از راهنمایی در آخرت، باقی ماندن بر عقاید حقّه و آشکار ساختن آنها و لذّت بردن از آنهاست.

روایت34.

محاسن برقی: ابو نصر از صفوان جمال نقل می کند که حضرت صادق علیه السلام در تفسیر آیه شریفه: «کُلُّ شَیْ ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ»،{هر چیزی جز وجه الهی هالک و نابود است}(2) فرمود: «هر کس که از دستورات خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله پیروی کند و آنها را انجام دهد، او همان وجه است که نابود نمی شود و بدین جهت است که: «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ»(3)،{هر کس از پیامبر صلی الله علیه و آله پیروی کند، همانا خدا را اطاعت کرده.}(4)

روایت35.

محاسن برقی: ابن فضّال از علی بن عقبه بن خالد از پدرش نقل می کند که من وعلی بن خنیس برای زیارت حضرت صادق علیه السلام مشرف شدیم، اما آن جناب در مجلس خود نبودند. بعد از مدتی آن حضرت بدون ردا از اندرون خود به سوی ما آمدند و چون ما را دیدند، خوشامد گفته و فرمود: «مرحبا و اهلا به شما!» (یعنی خوش آمدید، صفا آوردید!) سپس نشسته و فرمود: «شمایید صاحبان خرد که خداوند در قرآن فرموده: «إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْباب»،{تنها خردمندان متذکّر می شوند.}(5) پس مژده باد شما را! شما دارای یکی از دو فرجام نیک از جانب خدا هستید: یا این است

که زنده هستید تا ببینید آنچه را که مایه سربلندی شما باشد؛ خداوند سینه های شما را شفا دهد و خشم دل هاتان را فرو نشاند و شما را بر دشمن خود پیروز گرداند و این همان فرموده خدای متعال است: «وَ یَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ وَ یُذْهِبْ غَیْظَ قُلُوبِهِم»،{دل های اهل ایمان را (به فتح و ظفر بر کافران) شفا بخشد و خشم دل های آنها را فرو نشاند}(6)و اگر قبل از آن از دنیا بروید، به دینی که خدا برای پیامبرش پسندیده و او را بر آن دین برگزیده، از دنیا رفته اید.»(7)

ص: 93

روایت36.

محاسن برقی: حضرت صادق علیه السلام در تفسیر این آیه شریفه ( که به شیطان خطاب می فرماید:) «إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطان»، {و هرگز تو را بر بندگان (با خلوص) من تسلّط و غلبه نخواهد بود}(1)فرمود: « بر این دسته به خصوص (یعنی شیعیان) تسلّطی ندارد.» راوی گوید: گفتم: «چطور؟ با اینکه در آنها چیزهایی (از گناهان) هست؟» فرمود: «آنچنان که تو فکر می کنی نیست. مقصود آیه شریفه این است که تو را بر آنها تسلّطی نیست تا کفر را محبوب آنها و ایمان را مبغوض آنان قرار دهی.»(2)

روایت37.

محاسن برقی: زراره گوید: این آیه را به حضرت باقر علیه السلام عرض کردم (که شیطان به خدا عرض می کند) «لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَکَ الْمُسْتَقِیمَ ثُمَّ لَآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَیْمانِهِمْ وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ وَ لا تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شاکِرِین»، {من بندگانت را از راه راست که شرع و آیین توست گمراه گردانم، آنگاه از پیش روی و از پشت سر و طرف راست و چپ آنان در می آیم تا بیشتر آنان شکر نعمتت بجای نیاورند.}(3) حضرت فرمود: «ای زراره! مقصود شیطان تو و یاران تو است، ولی دیگران را کارشان را ساخته و پایان داده.»(4)

توضیح

جمله«لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ» (همانا می نشینم برای آنها) در این آیه شریفه، یعنی در کمین آنها می نشینم، همچنان که راهزن در کمین قافله می نشیند.«صِراطَکَ الْمُسْتَقِیمَ» (راه راست تو) یعنی راه ایمان و صراط منصوب است بر ظرفیّت،«ثُمَّ لَآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ» تا آخر آیه (سپس می آیم آنها را از روبه رویشان) گویند یعنی از تمام جهات، کمین نشستن خود را برای گمراهی و بیچارگی انسان ها به هر صورتی که امکان داشته باشد، به جهات چهارگانه روبه رو و پشت سر و راست و چپتشبیه کرده. از ابن عباس روایت شده که مقصود از روبه رو یعنی از طریق آخرت؛ منظور از پشت سر یعنی از طریق دنیا؛ و منظور از چپ و راست آنها یعنی از طریق گناهان و کارهای خیرشان. قول دیگری هم هست که منظور از روبه رو، یعنی از جایی که می دانند و توانایی

گریز دارند؛ پشت سر یعنی از جایی که نمی دانند و توانایی ندارند؛ و راست و چپ یعنی از جایی که می توانند بدانند و توانایی بر گریز هم دارند، ولی نمی کنند، چون هوشیاری و احتیاط لازم را ندارند .

«وَ لا تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شاکِرِینَ» (نمی یابی بیشتر آنها را سپاسگزار) یعنی مطیع نیستند.«صمد» نیز به معنی قصد است.

روایت38.

محاسن برقی: ابان بن تغلب

ص: 94

قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِذَا قَدِمْتَ الْکُوفَةَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَارْوِ عَنِّی هَذَا الْحَدِیثَ مَنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَجِیئُنِی کُلُّ صِنْفٍ مِنَ الْأَصْنَافِ فَأَرْوِی لَهُمْ هَذَا الْحَدِیثَ قَالَ نَعَمْ یَا أَبَانَ بْنَ تَغْلِبَ إِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ جَمَعَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ فِی رَوْضَةٍ وَاحِدَةٍ فَیُسْلَبُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِلَّا مِمَّنْ کَانَ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ(1).

گوید: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «هر گاه به کوفه رسیدی، این حدیث را از من روایت کن: «هر کس گواهی دهد به لا اله الّا اللَّه و اینکه نیست خدایی مگر آن خدای واحد، جمیع صفات کمالیه در او جمع است و بهشت بر او واجب می شود.»عرض کردم: «قربان شما شوم! طبقات مختلف مردم بهدیدن من می آیند. آیا این حدیث رابرای تمام آنها بگویم؟» فرمود: «آری ای ابان! هماناروز قیامت، خداوند متعال تمام اولین و آخرین را در بوستانی گرد آورد،پس بگیردلا اله الّا اللَّه را مگر از کسی که بر این امر (تشیّع) باشد.»(1)

روایت39.

محاسن برقی: حارث بن مغیره نضری گوید: از حضرت صادق علیه السلام این آیه را سؤال کردم:{هر چیزی جز وجه الهی هالک و نابود است.} فرمود: «هر چیزی نابود است، مگر آن کس که راه شما را در پیش گیرد.»(2)

توضیح

بنابراین تأویل، مقصود از «وجه خدا»، راهی است که خدا فرموده از آن باید رفت.

روایت40.

محاسن برقی: ابوالطفیل گوید: حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روی منبر ایستاد و فرمود: «خداوند محمد صلی الله علیه و آله را به پیامبری برگزید و او را به رسالت اختیار کرد و او به مردم رساند (آنچه را باید برساند) و رساند، و کلیدهای دانش و درهای حکمت و روشنایی امر (و امر نورانی) و فصل الخطاب نزد ماست. هر کس ما خاندان را دوست دارد، از ایمانش سود برد و کردارش پذیرفته شود و هر کس ما خانواده را دوست ندارد، ایمانش سودی ندهد و عملش قبول نگردد، اگر چه پیوسته شب و روز رنج برد.»(3)

توضیح

«پس رساند به مردم و رساند»، یعنی به مردم داد و گسترد در آنها علوم زیاد، ولی بعضی از مردم آنها را دگرگون کردند و بعضی دیگر فراموش کردند و بعضی مقصود آن حضرت را نفهمیدند،در نتیجه اشتباه کردند.پس خداوند جانشینان او را که مصون از هر گونه خطا و لغزش هستند، نصب کرد تا حق را از باطل جدا سازند و کلیدهای دانش و درهای حکمت و روشنایی و آشکار بودن امر و خطابی که حق را از

ص: 95

الباطل فیجب الرجوع إلیهم فیما اختلفوا و قد مرت الأخبار الکثیرة فی ذلک فی کتاب العلم و فی القاموس دأب فی عمله کمنع دأبا و یحرک و دءوبا بالضم جد و تعب و أدأبه (1).

باطل جدا سازد، نزد آنها قرار داد. پس واجب است در اختلافات به آنها رجوع شود. اخبار زیادی به این مضمون در «کتاب علم» گذشت.

در قاموس گوید: «دأب فی عمله» بر وزن منع و مصدر آن «دأبا» با حرکت همزه و داءوباء به ضمّ دال، یعنی جدیت کرد و ناراحتی کشید و خود را به تعب و زحمت افکند.(1)

روایت41.

محاسن برقی: ابو حمزه ثمالی گوید: این آیه شریفه را به حضرت باقر علیه السلام عرض کردم:{هر چیزی جز وجه الهی هالک و نابود است.} فرمود: «هر چیزی نابود می شود و وجه باقی می ماند.» سپس فرمود: «خداوند بزرگ تر است از اینکه توصیف شود، ولی معنای آیه این است که هر چیزی نابود است، مگر دین خدا و راهی که از آن به سوی او روند.»(2)

روایت42.

محاسن برقی: حارث بن مغیره نضری گوید: این آیه را از حضرت صادق علیه السلام سؤال کردم:{هر چیزی جز وجه الهی هالک و نابود است}، فرمود: «هر چیزی نابود است، مگر کسی که راه حق را در پیش گیرد.»(3)

باب هفدهم: فضیلت رافضه و ستایش این نام

روایات

روایت1.

محاسن برقی: عتیبه گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «به خدا چه نام خوبی خدا به شما بخشیده! مادامی که به گفتار ما پابند باشید و به ما دروغ نبندید.» و گوید حضرت صادق علیه السلام همین جملات را به من فرمود، وقتی به آن حضرت عرض کردم مردی به من گفته است بترس از اینکه رافضی باشی.(4)

توضیح

«انّی کنت»، یعنی آن حضرت این مطلب را فرمود، زیرا من به آن جناب خبر دادم.

ص: 96

روایت2.

محاسن برقی: ابوالجارود نقل می کند که گفت خدا دو گوشش را کر کند همچنان که دو چشم او را نابینا ساخته اگر پاسخ حضرت باقر علیه السلام را نشنیده باشد زمانی که مردی به آن حضرت عرض کرد: « فلانی نامی روی ما گذاشته!» فرمود: «چه نامی؟» عرض کرد: «ما را رافضه می نامد.» حضرت باقر علیه السلام با دست مبارک به سینه اش اشاره کرد و فرمود: «و من از رافضه ام و او از من است» و این جمله را سه بار تکرار فرمود.»(1)

روایت3.

محاسن برقی: ابو بصیر روایت کند که به حضرت باقر علیه السلام عرض کردم: «قربان شما شوم! نامی روی ما گذاشتند و فرمانداران به آن نام، خون و مال و آزار ما را مباح دانسته اند.» فرمود: «چیست آن نام؟» گفت رافضه. حضرت فرمود: «همانا هفتاد نفر از لشکر فرعون او را طرد کردند و نزد موسی علیه السلام آمدند. در میان قوم موسی هیچ کس از آن هفتاد نفر کوشاتر و نسبت به هارون (برادر موسی) دوست تر نبود، از این جهت قوم موسی آنها را رافضه نامیدند و خداوند به موسی علیه السلام وحی کرد که این نام را برای آن دسته در تورات ثبت کن، زیرا نامی است که من به آنها بخشیدم.بنابراین این اسمی است که خدا به شما بخشیده.»(2)

روایت4.

تفسیر فرات کوفی: سلیمان اعمش گوید: بر حضرت صادق علیه السلام وارد شدم و عرض کردم: «قربان شما گردم! مردم ما را رافضی می نامند، رافضی چیست؟» فرمود: «به خدا مردم این اسم را روی شما نگذاشته اند، بلکه خداوند در تورات و انجیل و به زبان موسی و عیسی علیهما السلام شما را به این نام نامیده و دلیلش نیز آن بود که هفتاد نفر از قوم فرعون، او را رها کردند و به دین موسی درآمدند. خداوند آنها رارافضه نامید و به موسی وحی کرد که این نام را در تورات برای آنها ثبت کن تا در آینده نیز به زبان محمّد صلی الله علیه و آله صاحب این نام شوند.

پس خداوند آنها را به چند فرقه و شعبه متفرق ساخت. آنها خیر را رها کردند، ولی شما شر را رها ساختید و شما به خانواده پیامبرتان وفاداری کردید و راهی را رفتید که پیامبرتان رفت و آن کس را که خدا و رسول برگزید، شما نیز برگزیدید. پس مژده باد شما را و سپس مژده باد به شما! چه که شمایید رحمت شدگان، که کردار نیکوکارانشان پذیرفته و از گناه گنهکارانشان گذشت می شود و هر کس خدا را همچون شما ملاقات نکند، کارهای خیر او پذیرفته نشود و از گناهش نگذرند. ای سلیمان! آیا خشنودت ساختم؟»عرض کردم: «قربان شما شوم، بیش از این بفرما!»

فرمود: «خداوند عزوجل را فرشتگانی

ص: 97

یَسْتَغْفِرُونَ لَکُمْ حَتَّی تَتَسَاقَطَ ذُنُوبُکُمْ کَمَا تَتَسَاقَطُ وَرَقُ الشَّجَرِ فِی یَوْمِ رِیحٍ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ... وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا(1) هُمْ شِیعَتُنَا وَ هِیَ وَ اللَّهِ لَهُمْ یَا سُلَیْمَانُ هَلْ سَرَرْتُکَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ مَا عَلَی مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام إِلَّا نَحْنُ وَ شِیعَتُنَا وَ سَائِرُ النَّاسِ مِنْهَا بَرِی ءٌ(2).

است که برای شما طلب آمرزش می کنند تا گناهانتان فرو ریزد، همچنان که برگ درختان با وزش باد فرو می ریزد. و این همان گفتار خداوند متعال است: «الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ... وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا»، {فرشتگانی که عرش با عظمت الهی را برمی دارند و آنها که پیرامون آنند خدا را تسبیح می کنند و برای اهل ایمان طلب آمرزش می کنند.}(1)

آنها شیعیان ما هستند و به خدا طلب آمرزش برای آنهاست. ای سلیمان! آیا خشنودت ساختم؟» عرض کردم: «قربانتان شوم، بیشتر بفرمایید!» فرمود هیچ کس بر کیش و مرام ابراهیم علیه السلام نیست جز ما و شیعیان ما، و دیگر مردم از آن دور و بیزارند.»(2)

باب هجدهم: بخشیدن گناهان شیعیان و شفاعت ائمه علیهم السلام درباره آنان

روایات

روایت1.

عیون اخبار الرضا: داود بن سلیمان از حضرت رضا علیه السلام از پدرانش علیهم السلام روایت کرده که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «چون رستاخیز شود، ما متصدّی حساب شیعیان شویم. پس هر کس بدهی خدایی داشته باشد، ما داوری می کنیم و خدا هم می پذیرد. و هر کس که بدهی مردمی داشته باشد، ما طلب بخشش می کنیم و به ما بخشیده می شود و هر کس به ما بدهکار باشد، ما به عفو و گذشت سزاوارتریم.»(3)

روایت2.

عیون اخبار الرضا: حضرت رضا علیه السلام از پدرانش علیهم السلام از حضرت امام حسین علیه السلام روایت می فرماید که حضرت رسول صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: «شیعیانت را مژده ده که من روز قیامت، یعنی روزی که جز شفاعت من هیچ چیز سود ندارد، شفیع آنهایم.»(4)

روایت3.

امالی طوسی:

ص: 98

الْمُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْوَابِشِیِّ عَنْ أَبِی الْوَرْدِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ جَمَعَ اللَّهُ النَّاسَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ عُرَاةً حُفَاةً فَیُوقَفُونَ عَلَی طَرِیقِ الْمَحْشَرِ حَتَّی یَعْرَقُوا عَرَقاً شَدِیداً وَ تَشْتَدَّ أَنْفَاسُهُمْ فَیَمْکُثُونَ کَذَلِکَ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی فَلا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْساً(1) قَالَ ثُمَّ یُنَادِی مُنَادٍ مِنْ تِلْقَاءِ الْعَرْشِ أَیْنَ النَّبِیُّ الْأُمِّیُّ قَالَ فَیَقُولُ النَّاسُ قَدْ أَسْمَعْتَ کُلًّا فَسَمِّ بِاسْمِهِ قَالَ فَیُنَادِی أَیْنَ نَبِیُّ الرَّحْمَةِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ فَیَقُومُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَتَقَدَّمُ أَمَامَ النَّاسِ کُلِّهِمْ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی حَوْضٍ طُولُهُ مَا بَیْنَ أُبُلَّةَ وَ صَنْعَاءَ فَیَقِفُ عَلَیْهِ ثُمَّ یُنَادِی بِصَاحِبِکُمْ فَیَقُومُ (2) أَمَامَ النَّاسِ فَیَقِفُ مَعَهُ ثُمَّ یُؤْذَنُ لِلنَّاسِ فَیَمُرُّونَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَبَیْنَ وَارِدٍ یَوْمَئِذٍ وَ بَیْنَ مَصْرُوفٍ فَإِذَا رَأَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ یُصْرَفُ عَنْهُ مِنْ مُحِبِّینَا أَهْلَ الْبَیْتِ بَکَی وَ قَالَ یَا رَبِّ شِیعَةُ عَلِیٍّ یَا رَبِّ شِیعَةُ عَلِیٍّ قَالَ فَیَبْعَثُ اللَّهُ عَلَیْهِ مَلَکاً فَیَقُولُ لَهُ مَا یُبْکِیکَ یَا مُحَمَّدُ قَالَ فَیَقُولُ وَ کَیْفَ لَا أَبْکِی لِأُنَاسٍ مِنْ شِیعَةِ أَخِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَرَاهُمْ قَدْ صُرِفُوا تِلْقَاءَ أَصْحَابِ النَّارِ وَ مُنِعُوا مِنْ وُرُودِ حَوْضِی قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ یَا مُحَمَّدُ قَدْ وَهَبْتُهُمْ لَکَ وَ صَفَحْتُ لَکَ عَنْ ذُنُوبِهِمْ وَ أَلْحَقْتُهُمْ بِکَ وَ بِمَنْ کَانُوا یَتَوَلَّوْنَ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ وَ جَعَلْتُهُمْ فِی زُمْرَتِکَ وَ أَوْرَدْتُهُمْ حَوْضَکَ وَ قَبِلْتُ شَفَاعَتَکَ فِیهِمْ وَ أَکْرَمْتُکَ بِذَلِکَ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهم السلام فَکَمْ مِنْ بَاکٍ یَوْمَئِذٍ وَ بَاکِیَةٍ یُنَادُونَ یَا مُحَمَّدَاهْ إِذَا رَأَوْا ذَلِکَ قَالَ فَلَا یَبْقَی أَحَدٌ یَوْمَئِذٍ کَانَ یَتَوَالانَا وَ یُحِبُّنَا وَ یَتَبَرَّأُ مِنْ عَدُوِّنَا وَ یُبْغِضُهُمْ إِلَّا کَانَ فِی حِزْبِنَا وَ مَعَنَا وَ وَرَدَ حَوْضَنَا(3).

ص: 99

ابوالورد گوید: از حضرت باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «چون رستاخیز شود، خداوند تمام مردم را از آغاز و انجام دنیا، لخت و پا برهنه در یک سرزمین گرد آورد. آنها بر سر راه محشر بایستند تا سخت عرق کنند و به سختی نفس کشند، و تا وقتی خدا بخواهد،همچنان بمانند. و این همان گفتار خدای متعال است:{از هیچ کس جز زیر لب و آهسته صدایی نخواهی شنید.}

آن حضرت فرمود: «سپس صدایی از جانب عرش بلند می شود که می گوید: «کجاست پیامبر امّی؟» مردم می گویند: «همه شنیدند، اما نام او را بگو!»می گوید: «کجاست پیامبر رحمت، محمّد بن عبداللَّه؟»آنگاه حضرت رسول صلی الله علیه و آله بپا می خیزد و پیشاپیش تمام مردم می آید تابه حوضی می رسد که درازی آن به قدر فاصله بین «ابلّه» و «صنعا» است. پس کنار آن می ایستد و صاحب شما را صدا می زند. او نیز از تمام مردم جلو می رود و کنار آن حضرت می ایستد. سپس به مردم اجازه حرکت می دهند.»

حضرت باقر علیه السلام فرمود: برخی از مردم بر سر حوض آیند و برخی دیگر را از آن بگردانند. پس چون رسول خدا صلی الله علیه و آله ببیند که یکی از دوستان ما را از حوض می گردانند، بگرید و بگوید: «ای پروردگار من! این شیعه علی است. ای پروردگار من! این شیعه علی است.» فرمود: «خداوند فرشته ای را برگزیند و او بگوید: «ای محمّد! چه چیز تو را گریاند؟» می فرماید: «چگونه نگریم برای مردمی از شیعیان برادرم علی بن ابی طالب که می بینم آنها را به سوی اصحاب دوزخ می برند و از آمدن کنار حوض من بازمی دارند؟» فرمود: «آنگاه خداوند عزوجل می فرماید: «ای محمّد! آنها را به تو بخشیدم. به خاطر تو از گناهان آنها گذشتم، آنها را به تو و به هر کس از فرزندان تو که آنها را دوست دارند پیوستم،و آنان را در گروه و حزب تو قرار دادم و بر سر حوض تو وارد کردم. شفاعت تو رادرباره آنها پذیرفتم و بدین وسیله تو را گرامی داشتم.» سپس حضرت باقر علیه السلام فرمود: «چقدر زن و مرد گریان در آن روز هستند که وقتی این منظره را ببینند، فریاد می زنند «یا محمّداه!» در آن روز هیچ کس از دوستان ما که با ما دوستی دارند و از دشمنان ما بیزارند و دشمن آنهایند باقی نمی ماند، مگر اینکه در گروه ما و با ماست و بر سر حوض ما وارد می شود.»(1)

ص: 99

فس، [تفسیر القمی] عن أبیه عن أبی محبوب: مثله (1)

(1)

در تفسیر علی بن ابراهیم قمی مانند این روایت آمده است.

توضیح

«همس» یعنی صدای آهسته و «ابلّه» به ضمّ همزه و باء و تشدید لام، شهری است در نزدیکی بصره و شاید آن شهر، در محل بصره فعلی بوده و در بعضی از نسخه ها «ایله» به فتح همزه و سکون یاء آمده و ایله، شهر معروفی است بین مصر و شام.

روایت4.

مجالس مفید و امالی طوسی: راوی گوید: معنای این آیه شریفه را از حضرت باقر علیه السلام سؤال کردم: «فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیما»، {پس خدا گناهان آنها را بدل به ثواب گرداند که خداوند در حق بندگان بسیار آمرزنده و مهربان است.}(2) فرمود: «مؤمن گناهکار را در روز قیامت می آورند تا در ایستگاه حساب می ایستد. عهده دار بررسی و بازخواست او فقط خداوند متعال است که مبادا دیگران از وضع او اطلاع یابند. پس گناهانش را نشان می دهد تا اقرار می کند. در آن موقع خداوند به نویسندگانش فرمان می دهد که گناهان او را به ثواب تبدیل کنید و به مردم نشان دهید. مردم می گویند که برای این بنده خدا یک گناه هم نیست. سپس خداوند فرمان می دهد که او را به بهشت ببرند.این است تأویل آیه و آن تنها درباره گنهکاران از شیعیان ماست.»(3)

روایت5.

امالی طوسی: حضرت رضا علیه السلام از پدرانش علیهم السلام روایت کند که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «دوستی ما خاندان، گناهان را می زداید و کردار نیک را دو چندان می سازد، و خداوند بدهکاری هایی را که دوستان ما به بندگان خدا دارند، خودش قبول می فرماید، مگر آنکه در بین آنها ضرر یا ستمی به مؤمنین باشد. پس خدا به گناهان می گوید حسنات باشید.»(4)

روایت6.

امالی طوسی: مسعده بن صدقه گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «به خدا کسی بر دوستی علی علیه السلام نمیرد، جز اینکه او را در پسندیده ترین مکان ها نزد خود ببیند و کسی

ص: 100

عَلَی بُغْضِ عَلِیٍّ إِلَّا رَآهُ فِی أَبْغَضِ الْمَوَاطِنِ إِلَیْهِ (1).

بر دشمنی علی علیه السلام نمیرد، جز آنکه او را در مبغوض ترین مکان ها نزد خود ببیند.»(1)

روایت7.

مجالس مفید و امالی طوسی: ابو لیلی از حضرت امام حسین علیه السلام روایت کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «بچسبید به دوستی ما خانواده، چون هر کس روز قیامت خدا را ملاقات کند در حالی که با ما دوستی داشته باشد، به شفاعت و وساطت ما وارد بهشت شود. سوگند به آن کس که جانم در دست اوست، هیچ بنده ای از کردار خود سود نبرد، مگربه شناسایی حق ما.»(2)

روایت8.

امالی طوسی: جابر بن عبداللَّه انصاری گوید: در محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله بودم. من یک سوی آن جناب بودم و امیرالمؤمنین علیه السلام سوی دیگرش. ناگاه عمر بن خطاب وارد شد، با مردی (3) که جامه او را در دست گرفته، می کشید. حضرت پرسید: «چه کرده است؟» عمر گفت: «یا رسول اللَّه! این از شما نقل می کند که فرموده اید هر کس بگوید «لا اله الّا اللَّه،محمد رسول الله»داخل بهشت می شود. مردم چون این را بشنوند، در اعمال خود کوتاهی ورزند. آیا شما چنین چیزی را فرموده اید یا رسول اللَّه؟» فرمود: «آری، اگر بچسبد به دوستی و وابستگی به این (یعنی حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام ).»(4)

روایت9.

امالی طوسی: از حضرت موسی بن جعفر علیه السلام از پدرانش علیه السلام حضرت رسول صلی الله علیه و آله نقل است که فرمود: «یا علی! خداوند عزوجل تو و شیعیانت، دوستان شیعیانت و دوستان دوستان شیعیان تو را آمرزیده است. پس مژده باد تو را! تویی «الأنزع البطین»، یعنی برکنده از شرک

ص: 101

بَطِینٌ مِنَ الْعِلْمِ (1).

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عن الرضا عن آبائه علیهم السلام: مثله (2)

و پر از دانش.»(1)

توضیح

گویا مقصود از «شیعه» در این روایت، مؤمنین کامل همچون سلمان و ابوذر و مقداد هستند و مقصود از دوستان آنها، یعنی کسانی که با داشتن دانش و پارسایی، به مقام آنها نرسیده اند، و منظور از دوستان آنها، شیعیان فاسق هستند و احتمال دارد شامل طبقه مستضعف از غیر شیعه نیز بشود، چون همین که آنها مؤمنین و دوستان آنها را دوست دارند، دلیل این است که مستضعف هستند. در نهایه گوید در وصف علی علیه السلام آمده است که آن جناب «البطین الانزع» یعنی «انزع الشعر» بود، یعنی جلوی سرش مو نداشت و شکم آن حضرت آشکار بود. و بنا به قولی «انزع» بود یعنی از شرک و بت پرستی برکنده بود و شکم او نیز از علم و ایمان پر بود.

روایت10.

امالی طوسی: حضرت رضا علیه السلام از پدرانش علیهم السلام نقل می کند که حضرت رسول فرمود: «خداوند عزوجل می فرماید: «هر کس مرا و پیامبرم و ولیّ مرا باور داشته باشد، او را به بهشت ببرم، با هر عملی که داشته باشد.»(2)

روایت11.

محاسن برقی: موسی بن بکر گوید:به همراه جمعی در محضر حضرت صادق علیه السلام بودیم. یکی از مردان حاضر در مجلس عرض کرد: «از خداوند بهشت می خواهم.» حضرت فرمود: «شما در بهشت هستید. از خدا بخواهید که شما را از آن بیرون نبرد!» گفتند: «قربانت شویم! ما که در دنیا هستیم.» فرمود: «مگر شما به امامت ما اعتراف ندارید؟» گفتند بلی. فرمود: «این معنی بهشت است که هر کس به آن اعتراف کند، در بهشت باشد. پس از خدا بخواهید که آن را از شما نگیرد.»(3)

توضیح

چون ولایت باعث دخول در بهشت است، بدان جهت از روی مبالغه ولایت را بهشت گفته اند، نه اینکه بهشت غیر از آن چیزی نباشد.

ص: 102

روایت12.

محاسن برقی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «لَنْ یَطْعَمَ النَّارُ مَنْ وَصَفَ هَذَا الْأَمْر»(1)، {هرگز مزه آتش را نچشد هر کس که این امر را وصف کند.}(2)

توضیح

مقصود از «وصف کردن این امر»، شناسایی امامت و معتقد شدن به آن و همچنین عقیده داشتن به سایر اعتقادات حقه ای است که لازمه اعتقاد به امامت است و وصف کرده اند.

روایت13.

محاسن برقی: مالک بن اعین گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «آیا نمی پسندید که نماز را بپا دارید، زکوت را بپردازید، زبان هایتان را از گفتار ناروا حفظ کنید و وارد بهشت گردید؟»

گوید: «همین حدیث را پدرم از علی بن نعمان، از ابن مسکان نیز روایت کرده است.»(3)

توضیح

منظور از «حفظ کردن زبان ها»، یعنی از آنچه که مخالف تقیه باشد یا اینکه هم حفظ زبان از آنچه مخالف تقیه است لازم است و هم از سایر چیزهایی که خدا نهی فرموده. و اینکه از بین تمام اعضا فقط زبان را نام برده اند، به خاطر این است که بیشتر گناهان از زبان سر می زند و با وساطت آن انجام می گیرد. همچنان که در روایت هست آیا چیزی جز آنچه با زبان ها درو می کنند، مردم را در دوزخسرنگون می سازد؟

روایت14.

محاسن برقی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «با داشتن ایمان، هیچ کاری ضرر نمی زند و با وجود کفر، هیچ کاری سود ندارد.» سپس فرمود: «آیا ندیده ای که خداوند متعال می فرماید: «إِلَّا أَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ لا یَأْتُونَ الصَّلاةَ إِلَّا وَ هُمْ کُسالی وَ لا یُنْفِقُونَ إِلَّا وَ هُمْ کارِهُون»(4)،{و هیچ مانعی از قبول نفقات آنها نبود، جز آنکه آنها به خدا و رسول او کافر بودند و به نماز نیایند جز به حال کسالت و اکراه و انفاق نکنند جز آنکه سخت اکراه دارند.}(5)

توضیح

مقصود از فرمایش حضرت که فرمود «با وجود ایمان، هیچ کار (زشتی) ضرر نمی زند»، یعنی ضرر بزرگی که باعث خلود و زندگی همیشگی در دوزخ شود. یا اینکه مقصود از ایمان آن چیزی است که ارتکاب گناهان کبیره را دارا باشد، یعنی قدرتی که با وجود آن، انسان هیچ گاه مرتکب گناه کبیره نشود. یا باید بگوییم منظور از ضرر، پذیرفته نشدن عمل است، یعنی با وجود ایمان، هر عملی پذیرفته می شود. البته این تاویل از زیان دور است و بنا بر دو احتمال اول، استشهاد آن حضرت به آیه شریفه برای جمله بعد یعنی «و با وجود کفر، هیچ کار خیری سود ندهد»است

این آیه در سوره توبه است، منتهی آنچنان که ما ترجمه کردیم، نه آنچنان که در متن روایت بیان شده است. و خداوند در همان سوره بعد از چند آیه دیگر می فرماید: «وَ لا تُصَلِّ عَلی أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً وَ لا تَقُمْ عَلی قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ ماتُوا وَ هُمْ فاسِقُون»، {دیگر به نماز میّت آن منافقان حاضر نشده و بر جنازه آنها به دعا نایست که آنها به خدا و رسولش کافر شدند و در حال فسق و بدکاری مردند.}(6)و بعد از آن در

ص: 103

أواخر السورة وَ أَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَتْهُمْ رِجْساً إِلَی رِجْسِهِمْ وَ ماتُوا وَ هُمْ کافِرُونَ فلما کانت الآیات کلها فی شأن المنافقین یمکن أن یکون علیه السلام نقلها بالمعنی إشارة إلی أن کلها فی شأنهم و أن عدم القبول مشروط بالموت علی النفاق و الکفر مع أنه یحتمل کونها فی قراءتهم علیهم السلام هکذا أو کونها من تحریف النساخ.

آیه دیگر می فرماید: وَ أَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَتْهُمْ رِجْساً إِلَی رِجْسِهِمْ وَ ماتُوا وَ هُمْ کافِرُون»،{و اما آنها که دل هاشان به مرض (شک و نفاق) مبتلاست هم بر خبث ذاتی آنها خباثتی افزوده تا بهحال کفر جا ندادند.}(1)

(آیه ای که در متن در ضمن روایت بیان شده، تعدادی از آن جزو آیه 54 است و جمله آخر آن، جمله آخر آیه 124 است. بدین جهت مرحوم مجلسی می فرماید:) چون این آیات تماما در باره منافقین است، امکان دارد امام علیه السلام نقل به معنی فرموده (و مقداری از آن آیه و مقداری از این آیه را ضمیمه فرموده باشد، نه به عنوان آیه قرآن، بلکه به عنوان نقل معنا و مضمون آیات) برای اشاره با اینکه این آیات تماما درباره منافقین است و پذیرفته نشدن عمل، مشروط است به مردن در حال نفاق و کفر. یا اینکه احتمال دارد آن آیه که در ضمن روایت است، در قرائت ائمه علیهم السلام آنچنان باشد و با قرائتی که فعلا در دسترس ماست، فرق داشته باشد و احتمال دارد اشتباه از نویسندگان باشد.

روایت15.

محاسن برقی: محمد بن مسلم گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «به خدا هیچ بنده ای این امر (تشیع) را نستاید که آتش دوزخ او را بخورد.» گفتم: «در بین آنها افرادی هستند که چنین و چنان می کنند.» فرمود: «هر گاه چنین شود، خداوند او را به (امراض) جسد و بدنش مبتلا می سازد و این کفاره گناهان اوست. اگر پاک نشد، روزی را بر او تنگ می کند و اگر پاک نشد، دم مرگ بر او سخت می گیرد،تا وقتی که به سوی خدا می رود، گناهی نداشته باشد و خدا او را به بهشت ببرد.»(2)

روایت16.

محاسن برقی: یعقوب بن شعیب گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «مردی است که چنین و چنان می کند(و هر چه می دانستم از کارهای زشت او گفتم) ولی در عین حال این امر (تشیع) را می شناسد.» فرمود: «برای این مرد امیدی هست، ولی برای ناصب و دشمن ما امیدی نیست. ولی آن مرد اگر این چنین باشد که تو می گویی، از دنیا بیرون نرود مگر اینکه خداوند ناراحتی هایی را از قبیل فقر و مرض رابر او مسلّط می سازد تا گناهان او پاک شود.»(3)

روایت17.

صحیفة الرضا: حضرت رضا علیه السلام از پدرانش علیهم السلام روایت می فرمایدکه حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «یا علی! چون رستاخیز شود، من به خدا پناه می برم و تو دامن من و فرزندان تو دامن تو و شیعیان فرزندانت، دامن آنها را می گیرند.پس می بینی ما را به کجا فرمان می دهند.»(4)

روایت18.

تفسیر عیّاشی: ابن ابی یعفور گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «من با مردم مختلف آمیزش و معاشرت دارم و تعجب می کنم از مردمی که شما را دوست ندارند، بلکه دوستدار فلانی و فلانی هستند، امّا در عین حال امانت دار و راستگو و با وفایند. و مردمی را می بینم که شما را دوست دارند، ولی امانت دار و با وفا و راستگو نیستند.» ابو یعفور گوید: حضرت مرتّب

ص: 104

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جَالِساً وَ أَقْبَلَ عَلَیَّ کَالْغَضْبَانِ ثُمَّ قَالَ لَا دِینَ لِمَنْ دَانَ بِوَلَایَةِ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ وَ لَا عَتْبَ عَلَی مَنْ دَانَ بِوَلَایَةِ إِمَامٍ عَدْلٍ مِنَ اللَّهِ قَالَ قُلْتُ لَا دیِنَ لِأُولَئِکَ وَ لَا عَتْبَ عَلَی هَؤُلَاءِ فَقَالَ نَعَمْ لَا دِینَ لِأُولَئِکَ وَ لَا عَتْبَ عَلَی هَؤُلَاءِ ثُمَّ قَالَ أَ مَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ اللَّهِ اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ یُخْرِجُهُمْ مِنْ ظُلُمَاتِ الذُّنُوبِ إِلَی نُورِ التَّوْبَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ لِوَلَایَتِهِمْ کُلَّ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ وَ قَالَ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُماتِ قَالَ قُلْتُ أَ لَیْسَ اللَّهُ عَنَی بِهَا الْکُفَّارَ حِینَ قَالَ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا قَالَ فَقَالَ وَ أَیُّ نُورٍ لِلْکَافِرِ وَ هُوَ کَافِرٌ فَأُخْرِجَ مِنْهُ إِلَی الظُّلُمَاتِ إِنَّمَا عَنَی اللَّهُ بِهَذَا أَنَّهُمْ کَانُوا عَلَی نُورِ الْإِسْلَامِ فَلَمَّا أَنْ تَوَلَّوْا کُلَّ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ خَرَجُوا بِوَلَایَتِهِمْ إِیَّاهُمْ مِنْ نُورِ الْإِسْلَامِ إِلَی ظُلُمَاتِ الْکُفْرِ فَأَوْجَبَ لَهُمُ النَّارَ مَعَ الْکُفَّارِ فَقَالَ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ (1).

کنز، [کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة] عن المفید فی کتاب الغیبة عن ابن محبوب عن عبد العزیز العبدی عن ابن أبی یعفور: مثله (2)

کا، [الکافی] عن العدة عن ابن عیسی عن ابن محبوب: مثله أقول سیأتی شرحه فی مقام آخر إن شاء الله تعالی.

نشست و با نگاهی خشمگین بر مننگریست. سپس فرمود: «دین ندارد آن کس که وابسته به پیشوای ستمگری باشد که از جانب خدا معیّن نشده، و سرزنش و نکوهش ندارد آن کس که وابسته به پیشوای عادل برگزیده خدا باشد.»عرض کردم: «آنها دین ندارند و اینها نکوهش نمی شوند؟»

فرمود: «آری، آنها دین ندارند و اینها نکوهش نمی شوند.»سپس فرمود: «آیا نشنیدی این سخن خداوند را:{خدا یار اهل ایمان است، آنها را از تاریکی های جهان بیرون آرد و به عالم نور برد}، یعنی از تاریکی های گناهان بیرون برد و به عالم نور توبه وآمرزش ببرد، چون وابسته به امام و پیشوای دادگرِ برگزیده خدا باشند. و آنان که راه کفر گزیدند، یار ایشان شیطان و دیو رهزن است و آنها را از عالم نور، به تاریکی های گمراهی درافکند.»

راوی گوید: عرض کردم: «مگر مقصود خداوند از اینکه می فرماید{آنان که راه کفر گزیدند}، کفار و غیر مسلمانان نیست؟» حضرت فرمود: «کافر چه نوری دارد تا از آن به سوی تاریکی هابیرون رود؟ بنابراین مقصود خداوند از این جمله،آنهایی است که در نور اسلام بودند، ولی بعدها چون ولایت و وابستگی هر پیشوای ستمگرِ غیر برگزیده خدا را پذیرفتند، از نور اسلام به سوی تاریکی های کفر بیرون شدند.پس آتش دوزخ بر آنها واجب شد تا همراه کفار بسوزند.» سپس فرمود: «این گروه اهل دوزخ و در آن مخلّد خواهند بود.»(1)

همین روایت در کنز جامع الفوائد از کتاب غیبت مفید نقل شده و کافی نیز همین روایت را آورده است.

شرح این روایت به زودی در جای دیگر خواهد آمد.

روایت19.

تفسیر عیّاشی: مهزم اسدی گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «خداوند تبارک و تعالی فرموده است: «هر کسی که از امامی که از سوی خدا نیست پیروی کند، البته او را عذاب و شکنجه دهم، اگرچه آن فردی که پیروی می کند، کردارش خوب و پاکیزه باشد. و هر کس که از پیشوای برگزیده خدا پیروی کند، البته از او گذشت می کنم، اگرچه کردارش سوء باشد.»عرض کردم: «از این دسته می گذرد و آن دسته را عذاب می کند؟» فرمود: «آری، همانا خداوند می فرماید:{خدا یار اهل ایمان است و آنها را از تاریکی های عالم بیرون می آرد و به عالم نور می برد.} سپس آن حدیث قبلی را که ابن ابی یعفور نقل کرده، بیان فرمود و بر آن افزود: «پس دشمنان علی امیرالمؤمنین علیه السلام در آتش دوزخ مخلّد و جاوید هستند، اگرچه در دین خود در نهایت پارسایی و زهد و عبادت باشند.

ص: 105

الْمُؤْمِنُونَ بِعَلِیٍّ علیه السلام هُمُ الْخَالِدُونَ فِی الْجَنَّةِ وَ إِنْ کَانُوا فِی أَعْمَالِهِمْ مُسِیئَةً عَلَی ضِدِّ ذَلِکَ (1).

و آنها که به حضرت علی علیه السلام ایمان دارند، در بهشت جاویدند، اگر چه کردارشان زشت و ضد آن دسته باشد.»(1)

روایت20.

تفسیر امام حسن عسکری: در تفسیر این آیه شریفه قرآن که می فرماید: «أُولئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلالَةَ بِالْهُدی فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ وَ ما کانُوا مُهْتَدِین»، {ایشانند که گمراهی را به راه راست خریدند، پس تجارت آنها سود نکرد و راه هدایت نیافتند}(2) حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: «ایشانند که گمراهی را به راه راست خریدند، دین خدا را فروختند و به جای آن کفر را گرفتند، پس تجارت آنها سود نکرد. یعنی در تجارتشان در آخرت سود نبردند، زیرا آنها دوزخ و عذاب های آن را خریدند به بهشتی که برای آنها مهیا بود، اگر ایمان می آوردند، و راه هدایت نیافتند، یعنی به سوی حق و صواب و راستی و درستی راهنمایی نشدند.»

وقتی خداوند این آیه را نازل فرمود، جمعی نزد حضرت رسول صلی الله علیه و آله بودند. آنهاعرض کردند: «یا رسول اللَّه! سبحان الرازق (منزه است خدا چگونه روزی رسان است) آیا فلانی را ندیدی که سرمایه کم و دستاورسبکی داشت و همراه جمعی از خانه خود بیرون رفت تا آنها را در دریا خدمت کند. آنها هم حق خدمت او را رعایت کردند، او را با خود به چین بردند و برای او مختصری از مال خود معیّن ساختند که از بین افراد خود گرد آوردند. پس آن را برای او سرمایه قرار دادند و از چین برای او با آن پول جنسی خریدند و آن جنس، یک به ده سود کرد و او امروز از توانگران مدینه است.»

جمع دیگری که نزد آن حضرت بودند،عرض کردند: «یا رسول اللَّه! آیا فلانی را ندیدی که حالش خوب و اموالش زیاد بود، لوازم زندگی اش مجهّز و خیرات او فراوان و کار و بارش جمع بود. او تنها به دنبال پول های هنگفت و سودهای کلان می رفت. یک بار حرص او را وادار به بی احتیاطی کرد و در هوای توفانی با کشتی که مورد اعتماد نبودبه سفر دریایی رفت و ناخدایان نیز مهارتی نداشتند. وقتی کشتی به وسط دریا رسید، باد تندی وزید و کشتی را بالا و پایین برد تا اینکه بالاخره آن را به ساحل پرتاب کرد. ولی در شب تاریک، کشتی واژگون شد و اموال او غرق گشت و خود او با خستگی فراوان نجات یافت.او هم اکنون فقیر و مقروض است و به دنیا با دیده حسرت می نگرد.» حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «آیا شما را با خبر نسازم از کسی که حالش از آن اولی بهتر و از دومی بدتر است؟» عرض کردند: «چرا یا رسول اللَّه!»پس فرمود: «اما آن کس که حالش از اوّلی بهتر است، مردی است که به راستی به محمّد عقیده دارد و او را پیامبر خدا می داند و به راستی علی علیه السلام را بزرگ می شمارد و او را برادر رسول خدا، ولیّ او، میوه دل او و فرمانبر خالص او می داند. (در عوض) پروردگارش و پیامبر و وصیّ پیامبر از او قدردانی کنند و خداوند به همین خاطر خیر

ص: 106

الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَزَقَهُ لِسَاناً لِآلَاءِ اللَّهِ تَعَالَی ذَاکِراً وَ قَلْباً لِنَعْمَائِهِ شَاکِراً وَ بِأَحْکَامِهِ رَاضِیاً وَ عَلَی احْتِمَالِ مَکَارِهِ أَعْدَاءِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ نَفْسَهُ مُوَطِّناً لَا جَرَمَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی سَمَّاهُ عَظِیماً فِی مَلَکُوتِ أَرْضِهِ وَ سَمَاوَاتِهِ وَ حَبَاهُ بِرِضْوَانِهِ وَ کَرَامَاتِهِ فَکَانَتْ تِجَارَةُ هَذَا أَرْبَحَ وَ غَنِیمَتُهُ أَکْثَرَ وَ أَعْظَمَ وَ أَمَّا أَسْوَأُ مِنَ الثَّانِی حَالًا فَرَجُلٌ أَعْطَی أَخَا مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ بِبَیْعَتِهِ وَ أَظْهَرَ لَهُ مُوَافَقَتَهُ وَ مُوَالاةَ أَوْلِیَائِهِ وَ مُعَادَاةَ أَعْدَائِهِ ثُمَّ نَکَثَ بَعْدَ ذَلِکَ وَ خَالَفَ وَ وَالَی عَلَیْهِ أَعْدَاءَهُ فَخُتِمَ لَهُ بِسُوءِ أَعْمَالِهِ فَصَارَ إِلَی عَذَابٍ لَا یَبِیدُ وَ لَا یَنْفَدُ قَدْ خَسِرَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةَ ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِینُ.

ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَعَاشِرَ عِبَادِ اللَّهِ عَلَیْکُمْ بِخِدْمَةِ مَنْ أَکْرَمَهُ اللَّهُ بِالارْتِضَاءِ وَ اجْتَبَاهُ بِالاصْطِفَاءِ وَ جَعَلَهُ أَفْضَلَ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ بَعْدَ مُحَمَّدٍ سَیِّدِ الْأَنْبِیَاءِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ بِمُوَالاةِ أَوْلِیَائِهِ وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِهِ وَ قَضَاءِ حُقُوقِ إِخْوَانِکُمُ الَّذِینَ هُمْ فِی مُوَالاتِهِ وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِهِ شُرَکَاؤُکُمْ فَإِنَّ رِعَایَةَ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَحْسَنُ مِنْ رِعَایَةِ هَؤُلَاءِ التُّجَّارِ الْخَارِجِینَ بِصَاحِبِکُمُ الَّذِی ذَکَرْتُمُوهُ إِلَی الصِّینِ الَّذِینَ عَرَضُوهُ لِلْغَنَاءِ وَ أَعَانُوهُ بِالثَّرَاءِ.

أَمَا إِنَّ مِنْ شِیعَةِ عَلِیٍّ علیه السلام لَمَنْ یَأْتِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ قَدْ وُضِعَ لَهُ فِی کِفَّةِ سَیِّئَاتِهِ مِنَ الْآثَامِ مَا هُوَ أَعْظَمُ مِنَ الْجِبَالِ الرَّوَاسِی وَ الْبِحَارِ التَّیَّارَةِ یَقُولُ الْخَلَائِقُ هَلَکَ هَذَا الْعَبْدُ فَلَا یَشُکُّونَ أَنَّهُ مِنَ الْهَالِکِینَ وَ فِی عَذَابِ اللَّهِ تَعَالَی مِنَ الْخَالِدِینَ فَیَأْتِیهِ النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ تَعَالَی یَا أَیُّهَا الْعَبْدُ الْخَاطِئُ الْجَانِی هَذِهِ الذُّنُوبُ الْمُوبِقَاتُ فَهَلْ بِإِزَائِهَا حَسَنَةٌ تُکَافِئُهَا وَ تَدْخُلُ جَنَّةَ اللَّهِ بِرَحْمَةِ اللَّهِ أَوْ تَزِیدُ عَلَیْهَا فَتَدْخُلُهَا بِوَعْدِ اللَّهِ یَقُولُ الْعَبْدُ لَا أَدْرِی فَیَقُولُ مُنَادِی رَبِّنَا عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ رَبِّی یَقُولُ نَادِ فِی عَرَصَاتِ الْقِیَامَةِ أَلَا إِنِّی فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ مِنْ بَلَدِ کَذَا وَ کَذَا أَوْ قَرْیَةِ کَذَا وَ کَذَا قَدْ رُهِنْتُ بِسَیِّئَاتٍ کَأَمْثَالِ الْجِبَالِ وَ الْبِحَارِ وَ لَا حَسَنَةَ لِی بِإِزَائِهَا فَأَیُّ أَهْلِ هَذَا الْمَحْشَرِ کَانَتْ لِی عِنْدَهُ یَدٌ أَوْ عَارِفَةٌ فَلْیُغِثْنِی بِمُجَازَاتِی عَنْهَا فَهَذَا أَوَانُ شِدَّةِ حَاجَتِی إِلَیْهَا

ص: 107

دنیا و آخرت را برای او گرد آورد؛ زبانی به او عنایت کند تا همیشه متذکّر نعمت های خدا باشد؛ قلبی به او عطا کند که سپاسگزار باشد و به قوانین الهی خشنود و بر تحمل ناملایمات از دشمنان محمّد صلی الله علیه و آله و خاندانش، اراده محکم و تصمیم جدی داشته باشد. بدیهی است خداوند چنین کسی را در ملکوت زمین و آسمان هایش بزرگ جلوه می دهد و خشنودی و عنایات خاصّه خویش را به او پیشکش می کند. تجارت چنین کسی سودمندتر و ربح و سود او بزرگ تر و بیشتر است.

و امّا آن کس که حالش از دوّمی بدتر است، مردی است که با برادر محمّد صلی الله علیه و آله بیعت کرده و دوستی و وابستگی و همکاری خود را با او و دشمنی با دشمنانش را اظهار کرده. سپس بعد از چندی بیعت خود را نقض کرده و با او مخالفت کرده و دشمنان او را به دوستی گرفته است. عاقبت کردار چنین کسی به بدی ختم شده و مسیرش به سوی عذابی است که نابودی و پایان ندارد، هم در دنیا و هم در آخرت زیان برده و این همان زیانکاری روشن و آشکار است.»

سپس حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «ای گروه بندگان! خدا بر شما باد به خدمت کردن به کسی که خدا او را گرامی داشته، چون از هر جهت پسندیده است و او را از بین دیگران برگزیده و بعد از محمّد صلی الله علیه و آله آقای پیامبران، او را برترین فردِ موجودات زمین و آسمان قرار داده و او علی بن ابی طالب علیه السلام است. و بر شما بادبه دوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان او و ادای حقوق برادرانتان که در دوستی او و دشمنی با دشمنان او، با شما شریکند. چون البتّه رعایت علی علیه السلام نسبت به شما خیلی بهتر است از نگهداری آن تجار و بازرگانان نسبت به رفیق شما که گفتید او را با خود به چین بردند و به توانگری اش رساندند و به افزونیِ ثروتش کمک کردند.

بدانید همانا یکی از شیعیان علی علیه السلام را روز قیامت می آورند، در حالی که کفّه گناهان او از کوه های بلند و دریاهای پر موج سنگین تر است. مردم می گویند این بنده خدا نابود است و در هلاکت و نابودی او تردیدی ندارند. و نیز شک ندارند که او در عذاب خدا مخلّد خواهد بود. از جانب خدا به سوی او ندا می شود که: «ای بنده خطاکار جنایت پیشه! این گناهان هلاکت بار است. آیا در مقابل آنها کار خیری داری که آنها را جبران کند و بعد به کرم و رحمت خدا وارد بهشت شوی؟ یا اینکه کار خیرت بر گناهانت بچربد تا با نوید خدایی به بهشت بروی؟»

آن بنده گوید نمی دانم. منادی پروردگار به او می گوید: «خداوند می فرماید در عرصات قیامت فریاد بزن و بگو من فلانی پسر فلانی اهل فلان شهر یا فلان ده هستم. هم اکنون در گرو گناهان زیادی همچون کوه ها و دریاها هستم و در مقابل آن کار خیری ندارم. آیا در میان مردم محشر کسی هست که از من نعمت یا احسانی دیده باشد و امروز به پاداش آن مرا نجات بخشد؟ چون این زمان، گرفتاری و نیاز شدید من است.»

ص: 107

فَیُنَادِی الرَّجُلُ بِذَلِکَ فَأَوَّلُ مَنْ یُجِیبُهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ أَیُّهَا الْمُمْتَحَنُ فِی مَحَبَّتِی الْمَظْلُومُ بِعَدَاوَتِی ثُمَّ یَأْتِی هُوَ وَ مَنْ مَعَهُ عَدَدٌ کَثِیرٌ وَ جَمٌّ غَفِیرٌ وَ إِنْ کَانُوا أَقَلَّ عَدَداً مِنْ خُصَمَائِهِ الَّذِینَ لَهُمْ قِبَلَهُ الظُّلَامَاتُ فَیَقُولُ ذَلِکَ الْعَدَدُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ نَحْنُ إِخْوَانُهُ الْمُؤْمِنُونَ کَانَ بِنَا بَارّاً وَ لَنَا مُکَرِّماً وَ فِی مُعَاشَرَتِهِ إِیَّانَا مَعَ کَثْرَةِ إِحْسَانِهِ إِلَیْنَا مُتَوَاضِعاً وَ قَدْ نَزَلْنَا لَهُ عَنْ جَمِیعِ طَاعَاتِنَا وَ بَذَلْنَاهَا لَهُ فَیَقُولُ عَلِیٌّ علیه السلام فَبِمَا ذَا تَدْخُلُونَ جَنَّةَ رَبِّکُمْ فَیَقُولُونَ بِرَحْمَةِ اللَّهِ الْوَاسِعَةِ الَّتِی لَا یَعْدَمُهَا مَنْ وَالاکَ وَ وَالَی آلَکَ یَا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ فَیَأْتِی النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ تَعَالَی یَا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ هَؤُلَاءِ إِخْوَانُهُ الْمُؤْمِنُونَ قَدْ بَذَلُوا لَهُ فَأَنْتَ مَا ذَا تَبْذُلُ لَهُ فَإِنِّی أَنَا الْحَکَمُ مَا بَیْنِی وَ بَیْنَهُ مِنَ الذُّنُوبِ قَدْ غَفَرْتُهَا لَهُ بِمُوَالاتِهِ إِیَّاکَ وَ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ عِبَادِی مِنَ الظُّلَامَاتِ فَلَا بُدَّ مِنْ فَصْلِی بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُمْ فَیَقُولُ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَبِّ أَفْعَلُ مَا تَأْمُرُنِی فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی یَا عَلِیُّ اضْمَنْ لِخُصَمَائِهِ تَعْوِیضَهُمْ عَنْ ظُلَامَاتِهِمْ قِبَلَهُ فَیَضْمَنُ لَهُمْ عَلِیٌّ علیه السلام ذَلِکَ وَ یَقُولُ لَهُمُ اقْتَرِحُوا عَلَیَّ مَا شِئْتُمْ أُعْطِکُمْ عِوَضاً مِنْ ظُلَامَاتِکُمْ قِبَلَهُ.

فَیَقُولُونَ یَا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ تَجْعَلُ لَنَا بِإِزَاءِ ظُلَامَاتِنَا قِبَلَهُ ثَوَابَ نَفَسٍ مِنْ أَنْفَاسِکَ لَیْلَةَ بَیْتُوتَتِکَ عَلَی فِرَاشِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَقُولُ عَلِیٌّ علیه السلام قَدْ وَهَبْتُ ذَلِکَ لَکُمْ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَانْظُرُوا یَا عِبَادِیَ الْآنَ إِلَی مَا نِلْتُمُوهُ مِنْ عَلِیٍّ فِدَاءً لِصَاحِبِهِ مِنْ ظُلَامَاتِکُمْ وَ یُظْهِرُ لَهُمْ ثَوَابَ نَفَسٍ وَاحِدٍ فِی الْجِنَانِ مِنْ عَجَائِبِ قُصُورِهَا وَ خَیْرَاتِهَا فَیَکُونُ ذَلِکَ مَا یُرْضِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ خُصَمَاءَ أُولَئِکَ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ یُرِیهِمْ بَعْدَ ذَلِکَ مِنَ الدَّرَجَاتِ وَ الْمَنَازِلِ مَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لَا خَطَرَ عَلَی قَلْبِ بَشَرٍ یَقُولُونَ یَا رَبَّنَا هَلْ بَقِیَ مِنْ جِنَانِکَ شَیْ ءٌ إِذَا کَانَ هَذَا کُلُّهُ لَنَا فَأَیْنَ تُحِلُّ سَائِرَ عِبَادِکَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَنْبِیَاءَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءَ وَ الصَّالِحِینَ وَ یُخَیَّلُ إِلَیْهِمْ عِنْدَ ذَلِکَ أَنَّ الْجَنَّةَ بِأَسْرِهَا قَدْ جُعِلَتْ لَهُمْ فَیَأْتِی النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ تَعَالَی یَا عِبَادِی هَذَا ثَوَابُ نَفَسٍ مِنْ أَنْفَاسِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام الَّذِی اقْتَرَحْتُمُوهُ عَلَیْهِ قَدْ جَعَلَهُ لَکُمْ فَخُذُوهُ وَ انْظُرُوا فَیَصِیرُونَ هُمْ وَ هَذَا الْمُؤْمِنُ الَّذِی عَوَّضَهُمْ عَلِیٌّ علیه السلام فِی تِلْکَ

ص: 108

آن مرد هم این جملات را با صدای بلند می گوید. اول کسی که او را پاسخ می دهد، علی بن ابی طالب علیه السلام است که گوید: «لبیک، لبیک، لبیک! ای کسی که در راه دوستی من آزمایش شدی (و ناملایماتی را تحمل کردی) و برای دشمنی من از دشمنانم ستم دیدی!» سپس آن حضرت با افراد زیاد و جمعیت انبوهی می آید، گرچه عدد آنها از بستانکاران و طرف های مدعی او کمتر است، این افراد می گویند: «ای امیرالمؤمنین!ما برادران ایمانی این مرد هستیم که به ما خوبی کرده، ما را گرامی داشته، در معاشرت با ما احسان بسیار کرده و متواضع بوده. ما امروز از تمام طاعت ها و عباداتمان به سود او گذشتیم و تمام را به او بخشیدیم.» حضرت علی علیه السلام به آنهامی فرماید: «پس با چه چیز می خواهید به بهشت بروید؟» می گویند: «به رحمت پهناور خدا که هر کس تو را و خاندان تو را دوست دارد و به شما وابسته شود، از آن رحمت محروم نماند ای برادر رسول خدا!»

در این موقع از جانب خداوند متعال ندا می شود: «ای برادر رسول خدا!اینها برادران مؤمن اویند و محبت خود را انجام دادند. تو (امروز) به او چه می بخشی؟ چون من باید بین او و گناهانش داوری کنم، من به خاطر وابستگی اش به تو، تمام گناهانش را بخشیدم، ولی بین او و بندگان من مظلمه هایی است و حقوقی از آنها ضایع شده که باید داوری کنم و حقوق آنها مسترد شود.» حضرت علی علیه السلام عرض می کند: «بار خدایا! هر چه فرمان دهی انجام دهم.» خدای متعال می فرماید: «یا علی! تو ضامن شو برای بستانکارهایش که عوض همه مظالم و حقوق آنها را بدهی.» آن حضرت قبول می کند و به طرف های او می فرماید: «هر چه می خواهید به من پیشنهاد کنید تا عوض مظلمه ها و بدهکاری او به شما بدهم.»

آنها در جواب می گویند: «ای برادر رسول خدا! عوض بدهکاری های او ثواب یکی از نفس های خود را در شبی که در بستر رسول خدا صلی الله علیه و آله خوابیدی به ما عنایت کن.» حضرت می فرماید: «بخشیدم.» در این موقع خداوند به آنها می فرماید: «ای بندگان من! نگاه کنید و آنچه را که از علی علیه السلام در عوض بدهی های رفیقش گرفتید بببینید.» و خداوند ثواب یک نفس علی علیه السلام را در آن شب در بهشت، از قصرها و کاخ های زیبای بهشتی و خیرات و خوبی های آنجا نشان می دهد. اینهاست آن چیزی که خداوند عزوجل به وسیله آنها، طرف های بستانکار آن مؤمنان را راضی می سازد. سپس چیزهایی از درجات و منازل بهشتی رابه آنها نشان می دهد که چشم ندیده و گوش نشنیده و تا به حال به دل انسانی خطور نکرده است.

این افراد می گویند: «بار خدایا! آیا از بهشت هایت چیزی باقی مانده؟ اگر تمامش آن باشد که به ما دادی، پس سایر بندگان مؤمن، انبیا، صدیقان، شهدا و نیکوکاران را کجا جا می دهی؟» آنها گمان می کنند که تمام بهشت همان بود که خدا به آنها داده. ولی از جانب خداوند ندا می شود: «ای بندگان من! این ثواب یکی از نفس های علی بن ابی طالب علیه السلام بود که شما به او پیشنهاد کردید و او هم به شما بخشید. بگیرید و نگاه کنید!»

پس آن افراد و آن مؤمنی که حضرت علی علیه السلام نسبت به او

آن همه محبّت فرموده بود، وارد

ص: 108

الْجِنَانِ ثُمَّ یَرَوْنَ مَا یُضِیفُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی مَمَالِکِ عَلِیٍّ علیه السلام فِی الْجِنَانِ مَا هُوَ أَضْعَافُ مَا بَذَلَهُ عَنْ وَلِیِّهِ الْمُوَالِی لَهُ مِمَّا شَاءَ مِنَ الْأَضْعَافِ الَّتِی لَا یَعْرِفُهَا غَیْرُهُ.

ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ ذلِکَ خَیْرٌ نُزُلًا أَمْ شَجَرَةُ الزَّقُّومِ الْمُعَدَّةُ لِمُخَالِفِی أَخِی وَ وَصِیِّی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام (1).

بوستان های بهشت می شوند. سپس می بینند آنچه را که خداوند به دارایی حضرت علی علیه السلام در بهشت می افزاید که خود چند برابر آن مقداری است که آن حضرت در راه یک دوست خود بذل فرموده. خدا هر چه بخواهید به مقداری که جز خودش نداند به او عنایت می فرماید.»

سپس حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «آیا این مقام عالی بهتر است یا درخت «زقّوم جهنّم»(1) که برای مخالفین و دشمنان برادر و وصیّ من علی بن ابی طالب علیه السلام مهیّا شده است؟»(2)

توضیح

«خفیف ذات الید» یعنی اموالی که در دست اوست کم و سبک است.«قسّطوه» با تخفیف و همچنین با تشدید سین، یعنی به نسبت مساوی بین خود تقسیم کردند یا به نسبت عادلانه، هر کس به میزان ثروت و دارایی اش مقداری داده است.

در مصباح گوید: «جمع اللَّه شملهم» یعنی امور آنها متفرق نگردد و «فرّق شملهم»، یعنی امور آنها گرد نیاید. و گوید «مال جمّ» یعنی مال زیاد و در قاموس گوید «تهور الرّجل»، یعنی آن مرد با کم مبالاتی و بی احتیاطی در فلان مشکل واقع شد. همچنین گوید «فره» بر وزن «کرم»، مصدر آن «فراهه» یا «فراهیه»، به معنای حذاقت است و «فاره» یعنی کسی که مهارتش آشکار است. و گوید «فتق» مثل «فتّق»، به معنی «شقّ» است، یعنی شکافت و در بعضی از نسخه ها به جای «فتقتها»، «فتّتها» ذکر شده که از «فتّ»، به معنی کوبیدن و شکستن با انگشتان است، به طوری که در قاموس می گوید.و گوید «حشاش» یا «حشاشه» به ضمّ حاء، به معنای باقیمانده جان است در مریض و مجروح. و گوید «و قیر»، گله و دسته ای از گوسفندان یا گوسفندان کوچک را گویند. و فقیر و قیر تشبیه به گوسفندان کوچک و یا اتباع است.

و گوید «امحضه الودّ» مثل «محضه»، یعنی دوستی را خالص قرار داد و «غناء» به فتح غین و مدّ، رضامندی و قانع شدن است و به کسر غین و قصر الف، ضدّ فقر یعنی توانگری است و «ثراء» به فتح ثاء و مدّ الف، زیاد مال داشتن را گویند. و جوهری گوید «تیّار» موج است و اینکه می گویند«قطع عرقا تیّارا» یعنی جلو عرق تند و سریع الجریان را گرفت. و اینکه می گویند«اولیته یدا» یعنی نعمتی به او دادم و «عارفه» یعنی احسان و کار خیر. نیز جوهری گوید «ظلامه» و «مظلمه» یعنی آنچه که نزد ستمگری مطالبه کنی و آنچه را که ظالمی از تو گرفته باشد ظلامه یا مظلمه گویند. و «الجمّ الغفیر» یعنی عدد زیاد. در مصباح گوید که«نزلت عن الحق» یعنی از حق (خود) گذشتم و او را رها کردم، و در قاموس گوید«اقتراح» یعنی بدیهه گویی و حاضر جوابی و ابتدا کردن به کلام و زورگویی.

روایت21.

تفسیر امام حسن عسکری: حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «همانا خداوند روز قیامت جمعیت هایی را برانگیزد که میزان اعمال آنها از گناهان پر است.به آنها می گویند این گناهان شما، پس حسنات شما کجاست؟ وگرنه نابود شوید. آنها می گویند: «بار خدایا! ما برای خود حسنه و کار خیری نمی شناسیم.» آنگاه از جانب خداوند ندا شود

ص: 109

لِأَنْفُسِکُمْ عِبَادِی حَسَنَاتٍ فَإِنِّی أَعْرِفُهَا لَکُمْ وَ أُوَفِّرُهَا عَلَیْکُمْ ثُمَّ یَأْتِی بِرُقْعَةٍ صَغِیرَةٍ یَطْرَحُهَا فِی کِفَّةِ حَسَنَاتِهِمْ فَتَرْجَحُ بِسَیِّئَاتِهِمْ بِأَکْثَرِ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ فَیُقَالُ لِأَحَدِهِمْ خُذْ بِیَدِ أَبِیکَ وَ أُمِّکَ وَ إِخْوَانِکَ وَ أَخَواتِکَ وَ خَاصَّتِکَ وَ قَرَابَاتِکَ وَ أَخْدَانِکَ وَ مَعَارِفِکَ فَأَدْخِلْهُمُ الْجَنَّةَ.

فَیَقُولُ أَهْلُ الْمَحْشَرِ یَا رَبِّ أَمَّا الذُّنُوبُ فَقَدْ عَرَفْنَاهَا فَمَا ذَا کَانَتْ حَسَنَاتُهُمْ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَا عِبَادِی مَشَی أَحَدُهُمْ بِبَقِیَّةِ دَیْنٍ لِأَخِیهِ إِلَی أَخِیهِ فَقَالَ خُذْهَا فَإِنِّی أُحِبُّکَ بِحُبِّکَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ لَهُ الْآخَرُ قَدْ تَرَکْتُهَا لَکَ بِحُبِّکَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ لَکَ مِنْ مَالِی مَا شِئْتَ فَشَکَرَ اللَّهُ تَعَالَی ذَلِکَ لَهُمَا فَحَطَّ بِهِ خَطَایَاهُمَا وَ جَعَلَ فِی حَشْوِ صَحِیفَتِهِمَا وَ مَوَازِینِهِمَا وَ أَوْجَبَ لَهُمَا وَ لِوَالِدَیْهِمَا الْجَنَّةَ(1).

ای بندگان من! اگر شما برای خودتان کار خیری سراغ ندارید، من سراغ دارم و آن را فراوان و پر پر می سازم. سپس رقعه (قطعه) کوچکی را می آورند و در کفّه حسنات آنها می گذارند تا به فاصله ای بیشتر اززمین تا آسمان،بر کفّه گناهان آنان بچربد و به یکی از آنها می گویند که دست پدر و مادر، برادران و خواهران، نزدیکان و خویشان و دوستان نزدیک و آشنایان خود را بگیر و به بهشت ببر.

اهل محشر می گویند: «بار خدایا! گناهان آنها را دانستیم، امّا حسناتشان چه بود؟» خداوند می فرماید: «ای بندگان من! یکی از این افراد مدیون برادرش بود و بعد از مدتی طلب او را نزد او برد و گفت بگیر طلب خود را که من تو را به خاطر دوستی علی بن ابی طالب علیه السلام دوست دارم. آن طلبکار هم در جواب گفت منهم به همین جهت طلب خود را به تو بخشیدم و هر چقدر دیگر از مال من بخواهی، می دهم.» خداوند این عمل را از آنها قدردانی کرد و از گناهانشان درگذشت و آن را درون نامه عملشان و ترازوهاشان نهاد و بهشت را بر آنان و پدر و مادرشان واجب ساخت.»(1)

روایت22.

تفسیر عیّاشی: مصقله آسیابان گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «چه چیز شما را از دادن این گواهی بازمی دارد که آن کس از شما که بر این امر (تشیع) مرده، از اهل بهشت است؟ همانا خداوند می فرماید: «کَذلِکَ حَقًّا عَلَیْنا نُنْجِ الْمُؤْمِنِین»(2)، {این چنین ما بر خود فرض کردیم که اهل ایمان را نجات بخشیم.}(3)

توضیح

در تفسیر این آیه مرحوم طبرسی می فرماید: «حسن گوید» معنایش آن است که ما هر گاه بعضی از امّت های گذشته را نابود می کردیم، پیامبر آنها و افرادی را که به او ایمان آورده بودند نجات می دادیم. همچنین اگر این مشرکین و بت پرستان را نابود سازیم، ای محمّد!تو را و آنها را که به تو ایمان آورده اند، نجات می دهیم و به قولی معنای جمله «این چنین ما بر خود فرض کردیم»،آن است که از راه حکمت بر ما لازم است، چون من خدای حکیم هستم، مقتضای حکمت چنین است. و منظوراز «نجات مؤمنین»، نجات از عذاب آخرت است، همان طور که آنها را از عذاب دنیا نجات می بخشم. سپس مرحوم طبرسی همین روایت را نقل می کند.(4)

روایت23.

تفسیر عیّاشی: حسن بن محبوب از ابو ولّاد نقل می کند که به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «قربان شما شوم! مردیست از یاران ما که پارسا و مسلمان است و نماز زیاد می خواند، ولی مدتی است که گرفتار

ص: 110

بِحُبِّ اللَّهْوِ وَ هُوَ یَسْمَعُ الْغِنَاءَ فَقَالَ أَ یَمْنَعُهُ ذَلِکَ مِنَ الصَّلَاةِ لِوَقْتِهَا أَوْ مِنْ صَوْمٍ أَوْ مِنْ عِیَادَةِ مَرِیضٍ أَوْ حُضُورِ جِنَازَةٍ أَوْ زِیَارَةِ أَخٍ قَالَ قُلْتُ لَا لَیْسَ یَمْنَعُهُ ذَلِکَ مِنْ شَیْ ءٍ مِنَ الْخَیْرِ وَ الْبِرِّ قَالَ فَقَالَ هَذَا مِنْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ مَغْفُورٌ لَهُ ذَلِکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ طَائِفَةً مِنَ الْمَلَائِکَةِ عَابُوا وُلْدَ آدَمَ فِی اللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ أَعْنِی لَکُمُ الْحَلَالَ لَیْسَ الْحَرَامَ قَالَ فَأَنِفَ اللَّهُ لِلْمُؤْمِنِینَ مِنْ وُلْدِ آدَمَ مِنْ تَعْیِیرِ الْمَلَائِکَةِ لَهُمْ قَالَ فَأَلْقَی اللَّهُ فِی هِمَّةِ أُولَئِکَ الْمَلَائِکَةِ اللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ کَیْ لَا یَعِیبُوا الْمُؤْمِنِینَ قَالَ فَلَمَّا أَحَسُّوا ذَلِکَ مِنْ هِمَمِهِمْ عَجُّوا إِلَی اللَّهِ مِنْ ذَلِکَ فَقَالُوا رَبَّنَا عَفْوَکَ عَفْوَکَ رُدَّنَا إِلَی مَا خُلِقْنَا لَهُ وَ أَجْبَرْتَنَا عَلَیْهِ فَإِنَّا نَخَافُ أَنْ نَصِیرَ فِی أَمْرٍ مَرِیجٍ (1)

قَالَ فَنَزَعَ اللَّهُ ذَلِکَ مِنْ هِمَمِهِمْ قَالَ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وَ صَارَ أَهْلُ الْجَنَّةِ فِی الْجَنَّةِ اسْتَأْذَنَ أُولَئِکَ الْمَلَائِکَةُ عَلَی أَهْلِ الْجَنَّةِ فَیُؤْذَنُ لَهُمْ فَیَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ فَیُسَلِّمُونَ عَلَیْهِمْ وَ یَقُولُونَ لَهُمْ سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فِی الدُّنْیَا عَنِ اللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ الْحَلَالِ (2).

علاقه به کارهای لهو شده و به غنا (و موسیقی) گوش می دهد.» حضرت فرمود: «آیا این گوش دادن غنا، او را از نماز اول وقت، روزه، عیادت مریض، تشییع جنازه یا ملاقات برادرانش بازمی دارد یا نه؟» عرض کردم: «نه، جلوی هیچ کدام از کارهای خیر او را نگرفته و او را از اعمال خوب بازنمی دارد.» فرمود: «این از گام ها (و وسوسه)ی شیطان است. ان شاء اللَّه آمرزیده می شود.» سپس فرمود: «جمعی از فرشتگان بودند که کامیابی و شهوترانی انسان ها را بر آنها عیب می گرفتند. مقصودم لذائذ حلال است نه حرام. این تعبیر فرشتگان نسبت به مؤمنین، خدا را خوش نیامد (و برای اینکه ثابت کند اگر شما جای آنها باشید، معلوم نیست کارتان به کجا بکشد) خواسته ها و شهوات انسانی را در نهاد آن فرشتگان افکند تا مؤمنان را نکوهش نکنند.

وقتی فرشتگان چنین دریافتی کردند، در پیشگاه خدا نالیدند (و متوجه شدند که این گرفتاری آنها، نتیجه سرزنش کردن مؤمنین است) و از خدا تقاضای عفو و گذشت کردند و گفتند: «بار خدایا! ما را به آفرینش اولیه و آنچه که برای آن ساخته شدیم بازگردان! چون ما می ترسیم دچار اشتباه شویم.» آنگاه خداوند آن شهوات را از نهادشان برکند.» حضرت فرمود: «چون روز قیامت شود و بهشتیان به بهشت روند، آن فرشتگان از اهل بهشت اجازه ورود می گیرند و به زیارت و دیدار آنها می روند و به آنها درود می گویند. سخن آنها به بهشتیان این است: «درود بر شما که در دنیا، در برابر لذت ها و خواسته های حلال صبر کردید و خودرا به آنها نیالودید.»(1)

روایت24.

مجالس مفید: ابو عبدالرّحمان از حضرت صادق علیه السلام نقلمی کند که فرمود: «روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله در مسافرت بودند. ناگاه آن حضرت از مرکب پیاده شدند، پنج بار سجده کردند و دوباره سوار شدند. بعضی از یاران عرض کردند: «ای رسول خدا! کاری کردی که تا به حال انجام نداده بودی؟» فرمود: «آری، جبرئیل آمد و مرا مژده داد که علی علیه السلام در بهشت است، منهم به سپاسگزاری از این نعمت به خاک افتادم. چون سر برداشتم، گفت فاطمه علیها السلام نیز در بهشت است. باز به سپاس از آن نعمت سجده کردم. چون سر برداشتم، گفت حسن و حسین علیهما السلام دو سید جوانان اهل بهشت هستند. باز بر این نعمت به خاک افتادم. چون سر برداشتم، باز گفت هر کس که آنها را دوست دارد نیز در بهشت است. این نعمت نیز سجده داشت. پس سجده کردمو چون سر برداشتم، جبرئیل گفت هر کس دوستان آنها را دوست بدارد نیز در بهشت است. به پاس آن بود که باز پیشانی ام را بر خاک گذاشتم.»(2)

ص: 111

روایت25.

مجالس مفید: ابن عباس گوید: از حضرت رسول صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: «ای مردم! در قیامت ما چهار نفر سواره هستیم و غیر ما دیگری سواره نیست. کسی گفت: «ای رسول خدا، پدر و مادرم قربانت! این سواران چه کسانی اند؟» فرمود: «من سوار بر براق و برادرم صالح، بر ماده شتری که از خدا بود و مردم زمان صالح او را پی کردند و کشتند؛ دخترم فاطمه علیها السلام برناقه عضبای من سوار است و علی بن ابی طالب علیه السلام بر یکی از ناقه های بهشتی که مهار آن از لؤلؤ تر، چشم های آن از دو یاقوت سرخ و شکم آن از زبرجد سبز است و بر روی آن شتر، قبه ای از لؤلؤ سفید قرار دارد که برون آن از درون و درون آن ازبرونش دیده می شود؛ برونش از رحمت خدا و درونش از عفو خداست و هر گاه پیش آید یا بازگردد (همچون پرندگان)، خویش را بیفکند و بال هایش را بگسترد و او در جلوی من باشد. تاجی از نور بر سر دارد که برای تمام اهل محشر می تابد و آن تاج، هفتاد رکن (کنگره) دارد که هر کدام از آنها همچون ستاره ای پر نور در آسمان نور می دهد و پرچم حمد در دست اوست.

او در قیامت فریاد می زند «لا اله الّا اللَّه، محمّد رسول اللَّه!» و از برابر هر گروهی از فرشتگان که می گذرد، آنهامی گویند این پیامبر مرسل است، و از مقابل هر پیامبر مرسلی که می گذرد،می گویند این فرشته مقرّب دربار حق است. تا اینکه منادی از درون عرش فریاد می زند: «ای مردم! این (که می بینید) نه فرشته مقرب است، نه پیامبر مرسل و نه نگهدار عرش؛ این علی بن ابی طالب علیه السلام است!» بعد از او شیعیان او می آیند. کسی سؤال می کند شما چه کسانی هستید؟ می گویند که ما علویان هستیم. آنها را ندایی می رسد که: «ای علویان! شما ایمن و در امانید. شما با هر کس که وابسته به او هستید، وارد بهشت شوید!»(1)

در بشارة المصطفی نظیر این روایت را نقل فرموده است.(2)

روایت26.

مجالس مفید: ابو بصیر از حضرت باقر علیه السلام از پدرانش علیه السلام نقل می کندکه حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود:

ص: 112

بِکَ یَا عَلِیُّ إِذَا وَقَفْتَ عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ وَ قَدْ مُدَّ الصِّرَاطُ وَ قِیلَ لِلنَّاسِ جُوزُوا وَ قُلْتَ لِجَهَنَّمَ هَذَا لِی وَ هَذَا لَکِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ أُولَئِکَ قَالَ أُولَئِکَ شِیعَتُکَ مَعَکَ حَیْثُ کُنْتَ (1).

«یا علی! چگونه است حال تو آنگاه که بر لبه دوزخ بایستی، (پل) صراط کشیده شود، فرمان عبور صادر شود و تو به دوزخ بگویی: «این مال من و این از آن تو!» علی علیه السلام عرض کرد: « یا رسول اللَّه! آنها (که می گویم مال من) چه افرادی هستند؟» فرمود: «آنها شیعیان تو هستند که هر کجا تو باشی، با تو هستند.»(1)

روایت27.

غیبت نعمانی: عبداللَّه بن سنان گزارش می کند که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «خداوند از اینکه جمعی را که پیرو پیشوای غیر برگزیده خدا باشند آزار کند، شرم نمی کند، گرچه آن افراد صاحب کردار نیک و در کارهایشان با تقواباشند. ولی از اینکه جمعی را که پیرو پیشوای برگزیده اویند عذاب کند، شرم می کند، اگرچه این افراد، بدکار و ستمگر باشند.»(2)

روایت28.

رجال کشی: ابو بصیر گوید: به محضر حضرت صادق علیه السلام مشرف شدم.پرسید: «ابو حمزه ثمالی چه شده؟» عرض کردم: «مریض است.» فرمود: «وقتی بازگشتی سلام مرا به او برسان و بگو در فلان روز از فلان ماه می میرد.» ابو بصیر گوید عرض کردم: «قربان شما شوم!به خدا او به شما انس دارد و از شیعیان شماست.» فرمود: «راست می گویی، آنچه نزد ماست برای شما بهتر است.»عرض کردم: «شیعه شما با شما هستند؟» فرمود: «اگر از خدا بترسد، مراقب (گفتار) پیامبرش باشد و خود را از آلودگی به گناه حفظ کند، در طبقات مربوط به ما با ما خواهد بود.» علی بن حمزه بطائنی که این روایت را از ابو بصیر نقل می کند، گفت آن سال وقتی به وطن خود بازگشتم، چندی نگذشت که ابو حمزه ثمالی از دنیا رفت.(3)

روایت29.

رجال کشی: عبید بن زراره گوید: خدمت حضرت صادق علیه السلام مشرف شدم.«بقباق» هم خدمت آن حضرت بود.عرض کردم: «قربانت گردم! مردی است که بنی امیه را دوست دارد. آیا او هم با آنهاست؟» فرمود آری.

ص: 113

قُلْتُ رَجُلٌ أَحَبَّکُمْ أَ هُوَ مَعَکُمْ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ إِنْ زَنَی وَ إِنْ سَرَقَ قَالَ فَنَظَرَ إِلَی الْبَقْبَاقِ فَوَجَدَ مِنْهُ غَفْلَةً ثُمَّ أَوْمَأَ بِرَأْسِهِ نَعَمْ (1).

عرض کردم: «مرد دیگری است که شما را دوست دارد. آیا او با شماست؟» فرمود آری.عرض کردم: «اگرچه مرتکب زنا و دزدی شود؟» راوی گوید: حضرت نگاهی به بقباق (1)کردند و وقتی دیدند او متوجه گفتگوی ما نیست، با سر اشاره فرمودند «آری.»(2)

روایت30.

رجال کشی: زید شحّام روایت کند که خدمت حضرت صادق علیه السلام رفتم.آن حضرت به من فرمود: «ای زید! توبه ات را تجدید کن و عبادتی تازه انجام ده.» زید گوید: عرض کردم: «خبر مرگم را به من می دهی؟» فرمود: «ای زید! برای تو نزد ما خیری نیست و تو از شیعیان مایی (و بدان) که صراط با ماست، میزان با ماست و حساب شیعیان ما با ماست.به خدا من به شما از خود شما مهربان ترم. ای زید! گویا (الان) می نگرم به درجه تو در بهشت و رفیق تو در آنجا حارث بن مغیره نضری است.»(3)

روایت31.

رجال کشی: عمرو بن الیاس گوید: من و پدرم نزد ابوبکر حضرمی رفتیم. او که در حال احتضار بود، به من گفت: «ای عمرو! اکنون هنگام دروغ گفتن نیست.گواهی می دهم که از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: «آتش دوزخ به کسی که بمیرد و او معتقد به این امر (تشیع) باشد،نمی رسد.»(4)

روایت32.

رجال کشی: عمرو بن الیاس نقل می کند که به ملاقات ابوبکر حضرمی رفتم.او که در آستانه مرگ بود، به من گفت: «گواهی می دهم که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هیچ کس از شما وارد دوزخ نمی شود.»(5)

روایت33.

روضه کافی و فضائل شیعه: صفوان جمال گوید: خدمت حضرت صادق علیه السلام رفتم وعرض کردم: «فدایت شوم! از شما شنیدم که فرمودی شیعیان ما در بهشت هستند و در میان آنها افرادی گناهکار هستند که مرتکب فحشا می شوند، اموال مردم را می خورند، شراب می نوشند و در دنیا (از انواع لذت ها) بهره برداری می کنند.» حضرت فرمود: «آنها در بهشت هستند. بدان همانا هر مؤمنی از شیعیان ما از دنیا بیرون نمی رود مگر اینکه به قرض یا مرض یا فقر مبتلا می شود. اگر گناهش با اینها پاک نشود،خداوند جانش را به سختی می گیرد تا وقتی از دنیا می رود، گناهی نداشته باشد.» عرض کردم:

ص: 114

أَبِی وَ أُمِّی فَمَنْ یَرُدُّ الْمَظَالِمَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَجْعَلُ حِسَابَ الْخَلْقِ إِلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ علیه السلام فَکُلُّ مَا کَانَ عَلَی شِیعَتِنَا حَاسَبْنَاهُمْ مِمَّا کَانَ لَنَا مِنَ الْحَقِّ فِی أَمْوَالِهِمْ وَ کُلُّ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَالِقِهِ اسْتَوْهَبْنَاهُ مِنْهُ وَ لَمْ نَزَلْ بِهِ حَتَّی نُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ شَفَاعَةٍ مِنْ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ علیهما السلام.

غو، [غوالی اللئالی] عن صفوان: مثله.

«پدر و مادرم فدایت باد! طلب و بستانکاری مردم را چه کسی می دهد؟»

فرمود: «خداوند عزوجل محاسبه بندگان را بر عهده محمّد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام قرار داده. پس هر چه به گردن شیعیان ما باشد، از حقی که در اموال (صاحبان حق و بستانکاران) داریم حساب می کنیم و هر چه بین او و خدایش باشد، از خدا طلب بخشش می کنیم، و پیوسته با او باشیم تا به رحمت خدا و شفاعت محمّد و علی علیهما السلام ، او را بهشت ببریم.»(1)

غوالی اللئالی مانند این روایت را آورده است.

روایت34.

کشف الغمّه: در کتاب کفایه الطالب از قول ابو مریم سلولی گوید: از حضرت رسول صلی الله علیه و آله شنیدم کهمی فرمود: «یا علی! خداوند تو را به زیوری آراسته که هیچ کدام از بندگانش را به زیوری محبوب تر از آن نزد خدا نیاراسته است، (و آن) زهد در دنیاست. و تو را آنچنان قرار داده که نه تو از دنیا چیزی ببری و نه دنیا از تو. و دوستی مستمندان را به تو بخشیده است. پس آنان تو را به امامت و تو آنها را به پیروی پسندیدید. خوشا به حال آن کس که تو را دوست بدارد و درباره تو راست بگوید و وای بر آن کس که با تو دشمنی کند و بر تو دروغ گوید! امّا آنها که تو را دوست بدارند و درباره تو راست بگویند، آنها در خانه تو همسایگان تو و در کاخ تو رفیقان تو هستند. و امّا آنهایی که با تو دشمنی کردند و بر تو دروغ گفتند، بر خداست که روز رستاخیز آنها را در ایستگاه دروغگویان توقیف کند.»

گوید این روایت را ابن مردویه نیز در مناقب خویش ذکر کرده است.(2)

روایت35.

فهرست نجاشی: حسن بن علی، نواده دختری الیاس گوید: پدر بزرگم در حال احتضار گفت: «اکنون هنگامی نیست که کسی دروغ بگوید. گواه باشید که از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: «به خدا نمیرد بنده ای که خدا و رسولش را دوست بدارد و وابسته به ائمّه باشد که آتش دوزخ به او برسد. سپس بار دوم و سوم نیز این جملات را تکرار کرد، بدون آنکه از او بپرسم.»(3)

روایت36.

ریاض الجنان: ابو محمّد حرّانی از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کند که فرمود: «نیست از شیعیان ما کسی که مخالفت فرمان عمل کند و بمیرد، مگر اینکه خداوند او را به بلایی گرفتار سازد تا گناهانش بریزد یا گرفتاری مالی پیدا کند یا از ناحیه فرزندانش مبتلا شود و یا ناراحتی شخصی برایش ایجاد شود تا وقتی به ملاقات خدا می رسد و خداوند دوست ما را دیدار می کند، گناهی نداشته باشد. البته تعدادی از گناهانش باقی می ماند که دم مرگ و با سختی جان کندن،

ص: 115

فَتُمَحَّصُ ذُنُوبُهُ.

گناهش پاک می شود.»(1)

روایت37.

بشارة المصطفی: ابو رزین گزارش کند که حضرت زین العابدین علیه السلام فرمود: «هر کس ما را برای خدا دوست بدارد، از دوستی ما سود برد، گرچه در کوه دیلم باشد. و هر کس ما را برای غیر خدا دوست بدارد،خدا هر چه خواهد با او انجام دهد. راستی که دوستی ما خاندان، گناهان بندگان را فرو ریزد، همچنان که باد برگ را از درخت فرو می ریزد.»(2)

روایت38.

بشارة المصطفی: حضرت صادق علیه السلام از پدرانش علیهم السلام روایت کند که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «جبرئیل از سوی خداوند بزرگ به سوی من آمد و گفت: «ای محمد صلی الله علیه و آله خداوند عزوجل تو را درود می گوید و می فرماید که برادرت علی علیه السلام را مژده ده که من البتّه هر کس را که به او بپیوندد، آزار نمی کنم و به هر کس که با او دشمنی کند، رحم نمی کنم (3).

روایت39.

امالی طوسی: ابوبکر حضرمی گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «اگر کافری در دم مرگ آنچه را که شما می گویید بگوید، آتش دوزخ از بدن او چیزی را نمی خورد.»(4)

روایت40.

امالی طوسی: شجره گوید: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «ای شجره! به سبب دوستی ما، گناهان شما آمرزیده می شود.»(5)

ص: 116

روایت41.

امالی طوسی: پدر سلیمان دیلمی گوید: سماعه بن مهران خدمت حضرت صادق علیه السلام مشرف شد. حضرت فرمود: «ای سماعه! بدترین مردم کیست؟» عرض کردم: «ای پسر رسول خدا! ما!» حضرت خشمگین شد، به طوری که دو گونه مبارکش سرخ شد. با اینکه قبلا تکیه داده بود، با شنیدن این حرف راست نشست و پرسید: «ای سماعه! بدترین مردم نزد مردم کیست؟»عرض کردم: «به خدا دروغ نگفتم ای پسر رسول خدا! ماییم بدترین مردم نزد مردم، زیرا آنها ما را کافر و رافضه می نامند.» حضرت نگاهی به من کرد و فرمود: «چگونه است حال شما آنگاه که شما را به بهشت و آنها را به دوزخ می برند؟ آنها شما را بنگرند و بگویند چه شده است ما را؟ «ما لَنا لا نَری رِجالًا کُنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرار»،{نمی بینیم مردانی را که آنها را از اشرار و بدکاران می دانستیم.}(1) ای سماعة بن مهران! همانا هر کس از شما که کار بدی انجام دهد، ما روز قیامت با پای خود نزد پروردگارمان می رویم و برای او شفاعت می کنیم و شفاعت ما پذیرفته می شود.به خدا از شما، ده نفر به دوزخ نرود! به خدا از شما، پنج نفر به دوزخ نمی رود!به خدا از شما، سه مرد وارد دوزخ نشود!به خدا از شما، یک مرد هم وارد دوزخ نشود! پس در رسیدن به درجات بهشت با یکدیگر رقابت کنید و دشمن خود را با پارسایی خود، زرد چهره و غمگین سازید.»(2)

توضیح

در قاموس می گوید«کمده» به ضمّ کاف و «کمد» به فتح کاف و میم، دگرگونی رنگ (چهره) و رفتن آب و رنگ است و همچنین اندوه زیاد و کسالت دل از غصّه را گویند، و کمد بر وزن فرح است، اسم فاعل آن «کامد» و از باب افعال «اکمده» و اسم مفعول آن «مکمود» است.

روایت42.

امالی طوسی: حضرت موسی بن جعفر علیه السلام از پدرانش علیهم السلام از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کند که فرمود: از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: «چون در روز قیامت مردم محشور شوند، منادی مرا صدا می زند که: ای رسول خدا! همانا خداوند بزرگ تو را متصدی پاداش دادن دوستانت، دوستان خاندانت، وابستگان به آنها در راه (ارادت به تو) و دشمنانِدشمنان آنها در راه تو قرار داده است. پس هر پاداشی که خواهی به آنها ده.» من می گویم: «ای پروردگار بهشت! آنها را در هر کجای آنکه بخواهم جا می دهم.» پس این است آن مقام محمود که به آن نوید داده شده ام.»(3)

روایت43.

امالی طوسی: برادر دعبل از حضرت رضا علیه السلام از پدران بزرگوارش علیهم السلام روایت می کند که ص: 117

رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ قَالَ نَزَلَتْ فِیَّ وَ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ شَفَّعَنِی رَبِّی وَ شَفَّعَکَ یَا عَلِیُّ وَ کَسَانِی وَ کَسَاکَ یَا عَلِیُّ ثُمَّ قَالَ لِی وَ لَکَ یَا عَلِیُّ أَلْقِیَا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ مَنْ أَبْغَضَکُمَا وَ أَدْخِلَا فِی الْجَنَّةِ کُلَّ مَنْ أَحَبَّکُمَا فَإِنَّ ذَلِکَ هُوَ الْمُؤْمِنُ (1).

حضرت رسول صلی الله علیه و آله در تفسیر این آیه شریفه: «أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِید»،{شما دو نفر هر کافر معاند را به دوزخ در افکنید}(1) فرمود: «این آیه درباره من و علی بن ابی طالب علیه السلام نازل شده، زیرا چون روز قیامت شود، پروردگارم مرا و تو را ای علی شفیع قرار دهد و من و تو را (خلعت شفاعت) بپوشاند. سپس به من و تو گوید: «شما دو نفر هر کس را که با شما دشمنی کرده به دوزخ بیفکنید و هر کس را که با شما دوستی داشته، به بهشت برید که آن دوستدار ما، همان مؤمن است.»(2)

روایت44.

بصائر الدرجات: ابو بصیر روایت کند که در ایام حج، خدمت حضرت صادق علیه السلام رفتم. در حین طواف به آن حضرت عرض کردم: «قربانت شوم! آیا خداوند این افرادی را که در حال طوافند می آمرزد؟» فرمود: «ای ابو بصیر! بیشتر اینها که می بینی میمون و خوکند.» عرض کردم: «مرا نشان ده.» کلماتی را با خود فرمود و سپس دست مبارکش را بر چشم من کشید؛ همه آنها را میمون و خوک دیدم، به

طوری که از این منظره در هراس افتادم. سپس آن حضرت دوباره دست خود را به چشم من کشید و مردم را مثل اوّل بار دیدم. آنگاه فرمود: «ای ابو محمد! شما در بهشت شادید، ولی شما را در طبقات دوزخ می جویند و نمی یابند. به خدا سوگند سه نفر از شما در دوزخ گرد نیاید، نه به خدا و نه دو نفر، نه به خدا و نه یک نفر.»(3)

روایت45.

کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام از پدرش علیه السلام از پدرانش علیهم السلام روایت کند که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «جبرئیل مرا از سوی پروردگارم، خدایگان عزّت و جلالت فرمود: «هر کس بداند که شایسته پرستشی جز من نیست و نیز بداند که محمد صلی الله علیه و آله بنده من و فرستاده من است، و علی بن ابی طالب علیه السلام خلیفه من و امامانی که از نژاد اویند، حجّت های من هستند، او را به رحمت خود وارد بهشت می سازم، با گذشت خود از آتش دوزخ، نجاتش می دهم، همسایگی خود را بر او روا می دارم، کرامتم را بر او واجب و نعمتم را بر او تمام گردانم و او را از خاصّان و خالصان خویش قرار دهم. اگر مرا صدا زند پاسخ گویم و اگر بخواند، اجابت کنم و اگر سؤال کند، عطا گردانم و اگر خاموش باشد، بدو آغاز کنم و اگر بد کند،به او مهر ورزم و اگر از من بگریزد، او را بخوانم و اگر بازگردد، بپذیرم و اگر در خانه ام را کوبد، باز کنم.

و امّا کسی که به خدایی من و اینکه غیر از من شایسته پرستشی نیست گواهی ندهد، یا خدایی مرا بپذیرد، ولی به بندگی و رسالت محمد صلی الله علیه و آله

ص: 118

أَوْ شَهِدَ بِذَلِکَ وَ لَمْ یَشْهَدْ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ خَلِیفَتِی أَوْ شَهِدَ بِذَلِکَ وَ لَمْ یَشْهَدْ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِهِ حُجَجِی فَقَدْ جَحَدَ نِعْمَتِی وَ صَغَّرَ عَظَمَتِی وَ کَفَرَ بِآیَاتِی وَ کُتُبِی إِنْ قَصَدَنِی حَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِی حَرَمْتُهُ وَ إِنْ نَادَانِی لَمْ أَسْمَعْ نِدَاءَهُ وَ إِنْ دَعَانِی لَمْ أَسْمَعْ دُعَاءَهُ وَ إِنْ رَجَانِی خَیَّبْتُهُ وَ ذَلِکَ جَزَاؤُهُ مِنِّی وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ(1).

اعتراف نکند، یا اینکه او را هم اقرار کند، ولی خلافت علی بن ابی طالب علیه السلام را قبول نکند، یابه آنهم گواهی دهد، ولی امامانی را که از نژاد و فرزندان اویند، حجت من نداند، نعمت مرا انکار کرده و آیات و کتاب های مرا کافر شده است. اگر آهنگ من کند، پرده آویزم و اگر از من سؤال کند، محرومش کنم و اگر مرا صدا زند، ندایش را نشنوم و اگر بخواند، دعایش را گوش ندهم و اگر امیدوارم شود، ناامیدش سازم و این کیفری است که از من می بیند، و من به بندگان ستمکاری ندارم.»(1)

مؤلف

تمام این روایت در باب تصریح پیامبر صلی الله علیه و آله گذشت.(2)

روایت46.

محاسن برقی: بدر بن ولید خثعمی گوید: یحیی بن سابور نزد حضرت صادق علیه السلام رفت تا با آن حضرت خداحافظی کند. حضرت فرمود: «بدان که به خدا شما برحقید! و البتّه هر کس با شما مخالفت ورزد، بر غیر حق است.به خدا تردیدی ندارم که شما در بهشت هستید. همانا امیدوارم خداوند به همین زودی چشم شما را روشن سازد.»(3)

روایت47.

محاسن برقی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «آتش دوزخ حتی یک نفر از کسانی را که این امر (تشیع) را بستاید، نمی چشد.»(4)

روایت48.

محاسن برقی: بکّار بن ابوبکر حضرمی گوید: به حضرت باقر علیه السلام عرض کردند: «عکرمه غلام ابن عباس در حال مرگ است.» حضرت جابجا شد و سپس فرمود: «اگر او را می یافتم، سخنی یادش می دادم که آتش دوزخ او را نچشد.» در همین وقت کسی وارد شد و عرض کرد که عکرمه مرد. راوی گوید: پدرم به آن حضرت عرض کرد: « آن سخن را به ما تعلیم فرما!» حضرت فرمود: «به خدا غیر از این روشی که شماها دارید،

ص: 119

أَنْتُمْ عَلَیْهِ (1).

چیزی نیست.»(1)

روایت49.

بشارة المصطفی: اصبغ بن نباته گوید: حارث همدانی با چند نفر از شیعیانکه من هم جزو آنها بودم، خدمت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام آمد. حارث که با ناراحتی راه می رفت، نمی توانست مستقیم حرکت کند و عصای سر کج خود را محکم به زمین می کوبید تا بر آن تکیه کند.او با آنکه بیمار بود خود را به آن حضرت رساند. مولی علیه السلام رو به حارث که نزد آن جناب موقعیتی داشت، کرد و فرمود: «ای حارث! خود را چگونه می یابی؟» عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین!روزگار گرفتارم ساخته و توانم را سلب کرده و جنگ و ستیز یاران شما بر در خانه ات، اندوه و کینه مرا زیاد ساخته.» حضرت فرمود: «در چه چیز ستیز دارید؟»عرض کرد: «درباره مقام شما و آن سه نفری که قبل از شما بودند. عقیده آنها مختلف است؛ بعضی افراط و زیاده روی می کنند، برخی میانه رو و معتدلند و پیرو پیشوایان خود هستند و دسته ای هم مردّدند و اسیر شک و نمی دانند پیش روند یا در جا بزنند.»

فرمود: «ای برادر همدانی، تو را بس است! بدان البتّه بهترین شیعه ما همان دسته میانه رو هستند که غالی پیشتاز باید به آنها برگردد و آن کس که عقب مانده، باید به آنها پیوندد.» حارث عرض کرد: «پدر و مادرم قربانت! بیشتر توضیح بده؛ تردید را از دل های ما بزدا و ما را در کار خود بینا گردان.» فرمود: «(گفتار من) تو را کفایت می کند. تو مردی هستی که گرفتار شبهه شده ای. همانا دین خدا به افراد شناخته نمی شود، بلکه به نشانه حق آن را باید شناخت. پس حق را بشناس تا اهل آن را بشناسی. ای حارث! همانا حق و راستی بهترین گفتار است و هر کس آن را بی پرده بگوید، مجاهد است. هم اکنون تو را از حق با خبر سازم. پس گوشَت را به من عاریه ده. سپس هر کس از یارانت را خردمند و سخن دار یافتی، با خبر ساز.

بدان که من بنده خدا و برادر رسول خدا و صدّیق اکبر اویم؛ او راتصدیق کردم وقتی آدم بین جان و بدن بود. سپس در امّت شما اولین کسی که او را تصدیق کرد، من بودم؛ پس اولین ما هستیم و آخرین نیز ماییم.

ص: 120

أَلَا وَ إِنِّی خَاصَّتُهُ یَا حَارِثُ وَ صِنْوُهُ وَ وَصِیُّهُ وَ وَلِیُّهُ وَ صَاحِبُ نَجْوَاهُ وَ سِرِّهِ أُوتِیتُ فَهْمَ الْکِتَابِ وَ فَصْلَ الْخِطَابِ وَ عِلْمَ الْقُرْآنِ وَ اسْتُودِعْتُ أَلْفَ مِفْتَاحٍ یَفْتَحُ کُلُّ مِفْتَاحٍ أَلْفَ بَابٍ یُفْضِی کُلُّ بَابٍ إِلَی أَلْفِ أَلْفِ عَهْدٍ وَ أُیِّدْتُ أَوْ قَالَ أُمْدِدْتُ بِلَیْلَةِ الْقَدْرِ نَفْلًا وَ إِنَّ ذَلِکَ لَیَجْرِی لِی وَ لِلْمُسْتَحْفَظِینَ مِنْ ذُرِّیَّتِی کَمَا یَجْرِی اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ حَتَّی یَرِثَ اللَّهُ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْهَا وَ أُبَشِّرُکَ یَا حَارِثُ لَیَعْرِفُنِی وَلِیِّی وَ عَدُوِّی فِی مَوَاطِنَ شَتَّی لَیَعْرِفُنِی عِنْدَ الْمَمَاتِ وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ وَ عِنْدَ الْحَوْضِ وَ عِنْدَ الْمُقَاسَمَةِ قَالَ الْحَارِثُ وَ مَا الْمُقَاسَمَةُ یَا مَوْلَایَ قَالَ مُقَاسَمَةُ النَّارِ أُقَاسِمُهَا قِسْمَةً صِحَاحاً أَقُولُ هَذَا وَلِیِّی فَاتْرُکِیهِ وَ هَذَا عَدُوِّی فَخُذِیهِ ثُمَّ أَخَذَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علِیٌّ علیه السلام بِیَدِ الْحَارِثِ فَقَالَ یَا حَارِثُ أَخَذْتُ بِیَدِکَ کَمَا أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِیَدِی فَقَالَ لِی وَ قَدِ اشْتَکَیْتُ إِلَیْهِ حَسَدَ قُرَیْشٍ وَ الْمُنَافِقِینَ أَنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَخَذْتُ بِحَبْلٍ أَوْ بِحُجْزَةٍ یَعْنِی عِصْمَةً مِنْ ذِی الْعَرْشِ تَعَالَی وَ أَخَذْتَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ بِحُجْزَتِی وَ أَخَذَتْ ذُرِّیَّتُکَ بِحُجْزَتِکَ وَ أَخَذَتْ شِیعَتُکُمْ بِحُجْزَتِکُمْ فَمَا ذَا یَصْنَعُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِنَبِیِّهِ وَ مَا ذَا یَصْنَعُ نَبِیُّهُ بِوَصِیِّةِ خُذْهَا إِلَیْکَ یَا حَارِثُ قَصِیرَةٌ مِنْ طَوِیلَةٍ أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لَکَ مَا اکْتَسَبْتَ قَالَهَا ثَلَاثاً فَقَالَ الْحَارِثُ وَ قَامَ یَجُرُّ رِدَاءَهُ جَذِلًا(1)

مَا أُبَالِی وَ رَبِّی بَعْدَ هَذَا مَتَی لَقِیتُ الْمَوْتَ أَوْ لَقِیَنِی.

قال جمیل بن صالح فأنشدنی أبو هاشم السید بن محمد فی کلمة له:

قول علی لحارث عجب***کم ثم أعجوبة له حملا

یا حار همدان من یمت یرنی***من مؤمن أو منافق قبلا

یعرفنی طرفه و أعرفه***بعینه و اسمه و ما عملا

و أنت عند الصراط تعرفنی***فلا تخف عثرة و لا زللا

أسقیک من بارد علی ظماء***تخاله فی الحلاوة العسلا

أقول للنار حین توقف للعر***ض علی جسرها ذری الرجلا

ص: 121

ای حارث! بدان که من فرد نزدیک به آن حضرت و برادر، وصیّ، ولیّ، صاحب سرّ و رازدار اویم. فهم کتاب و فصل خطاب و علم قرآن دارم؛ هزار کلید دانش به ودیعت دارم که هر کدام آنها هزار در را باز می کند و هر دری کشیده می شود تا هزار هزار پیمان. علاوه بر همه امتیازات و فضائلی که دارم، شب قدر نیز کمک و مؤیّد من است. آنچه گفتم هم برای من است و هم برای فرزندان من که نگهبانان علم و دینند و این برنامه همچون شب و روز ادامه دارد تا خداوند، وارث زمین و هر که بر آن زندگی می کند گردد. ای حارث!تو را مژده می دهم که دوست و دشمن، مرا در چند مورد ببینند و بشناسند: دم مرگ، نزد صراط و کنار حوض و هنگام تقسیم.» حارث عرض کرد: «ای مولای من! تقسیم چیست؟» فرمود: «تعیین سهم دوزخ. (درآنجا) قسمت او را بدون کم و زیاد می دهم و می گویم این دوست من است، او را رها کن و این دشمن من است، او را بگیر.» سپس حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام دست حارث را گرفت و فرمود: «ای حارث! دست تو را گرفتم، آنچنان که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دست مرا گرفت و وقتی از حسد قریش و منافقین به او شکایت کردم، به من فرمود: «چون روز قیامت شود، من ریسمانی را بگیرم یا دامنی یعنی دستگیره ای از صاحب عرش، و تو یا علی دست به دامن من شوی و فرزندان تو، دامن تو را گیرند و شیعیان شما، دامن شما را. پس خداوند عزوجل با پیامبرش چه می کند؟ و پیامبر با جانشین خود چه می کند؟ ای حارث! این مختصر از بسیار را بگیر. تو با آن کسی هستی که دوستش داری و برای توست آنچه که به دست آوری.» و این جمله را سه بار تکرار فرمود.

حارث خوشحال و مسرور، در حالی که عبایش را روی زمین می کشید، از جا حرکت کرد و می گفت: «به خدا سوگند بعد از این باکی ندارم. هر زمانی به مرگ برخورم واو مرا دریابد.»

جمیل بن صالح گوید: ابو هاشم سید بن محمّد در ضمن گفتاری، این اشعار را برای من خواند:

سخن علی علیه السلام به حارث شگفت است / آنجا چقدر شگفتی ها در بر دارد

ای حارث همدانی! هر که بمیرد او مرا بیند / روبه روی خویش مؤمن باشد یا منافق

دیده اش مرا شناسد و من او را شناسم / هم شخص او را و هم نام و کردار او را

و تو نزد صراط مرا بشناسی / پس از خطا و لغزش نترس

به تو بنوشانم آب سرد در تشنگی / که پنداری از شیرینی عسل است

به دوزخ گویم هنگامی که بایستی برای / عرضه بر پل آنکه این مرد

ص: 121

ذریه لا تقربیه إن له***حبلا بحبل الوصی متصلا

هذا لنا شیعة و شیعتنا***أعطانی الله فیهم الأملا(1)

جا، [المجالس] للمفید عن المفید عن علی بن محمد بن الزبیر عن محمد بن علی بن مهدی: مثله (2)

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عن جماعة عن أبی المفضل عن محمد بن علی: مثله (3)

را رها کن او را بگذار و نزدیکش نیا چون ریسمان او / به ریسمان وصیّ پیغمبر متصل است

این شیعه ماست و شیعیان ما را / خدا برای آنها هر چه آرزو کردم داده است (1)

مجالس مفید و امالی طوسی نیز همین روایت را آورده اند.

توضیح

«یتأد» مصدر آن «تؤده»، یعنی با تأنّی و آرامش حرکت می کرد

و در بعضی از نسخه ها «یتأوّد» هست، یعنی در راه رفتن به یک طرف متمایل و بدنش کج می شد. و «محجن» بر وزن منبر، عصای سر کج را گویند. و «زادنی او زاد» (زیاد کرد مرا یا زیاد کرد) تردید بین این دو کلمه از راوی حدیث است. همچنین در امالی طوسی، به جای «او زاد غلیلا»، «اُواراً و غلیلاً» نوشته شده و «أوار» به ضمّ همزه، حرارت آفتاب و حرارت تشنگی را گویند. و «غلیل»، حقد و کینه و همچنین آتش دوستی و نیز اندوه را گویند.«مقتصد» یعنی میانه رو بین افراط و تفریط، «تال»یعنی به دنبال پیشوایان حق می رود و از آنها پیروی می کند، و در بعضی از نسخه ها به جای تال، «قال» نوشته شده، یعنی دشمن پیشوایان هستم و البتّه تال با سیاق روایت روشن تر است.

«احجم عنه»: یعنی خودداری کرد و از هیبت کنار کشید.«حسبک» یا «بحسبک» که در بعضی از نسخه ها نوشته شده و بنابراین باء اول زیادی است و ممکن است یحسبک فعل مضارع باشد. فیروزآبادی گوید کلمه «قد» بدون تشدید، هم حرفیّه است و هم اسمیّه و قد اسمی دو صورت دارد، اسم فعل است به معنای «لیکفی»، یعنی بس می کند.می گویند«قدنی درهم» یعنی یکدرهم مرا بس است و «قد زیدا درهم»، یعنی زید را یکدرهم بس است. و ممکن است اسم باشد به معنی حسب و بیشتر اوقات مبنی است و گاهی است که معرب می شود و اعراب او رفع است. و گوید «صدع» به معنی شقّ و شکافتن است و آیه قرآن که می فرماید «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ»، یعنی اجتماعات آنها را به ندای توحید بشکاف، یا اینکه قرآن را با صدای بلند بخوان و حق را آشکار کن، یا اینکه حکم کن به حق و کار را یکسره کن، یا توجه کن به آنچه دستور می گیری، یا با فرامین و دستورهای خداوند حق را از باطل جدا کن. و گوید «ارعنی و راعنی سمعک»، یعنی سخنم را گوش کن و جوهری گوید «ارعیته سمعی»، یعنی به آن گوش دادم.

«من کانت له حصافه»: یعنی هر کس عقل محکم و حفظ سخن دارد. در قاموس گوید «حصف» بر وزن کرم، یعنی خردش نیرومند شد، و «احصف الامر»، یعنی کار را محکم کرد. و «نفلا» ص: 122

أی زائدا علی ما أعطیت من الفضائل و المکارم فی النهایة النفل بالسکون و قد یحرک الزیادة و للمستحفظین علی بناء المفعول أی الأئمة الذین طلب منهم حفظ العلم و الدین کما قال تعالی بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ کِتابِ اللَّهِ و فی القاموس و فی المثل قصیرة من طویلة أی تمرة من نخلة یضرب فی اختصار الکلام (1) قوله فأنشدنی فی جا، المجالس للمفید و ما، الأمالی للشیخ الطوسی و أنشدنی أبو هاشم السید الحمیری رحمه الله فیما تضمنه هذا الخبر قول علی علیه السلام إلخ.

قوله جذلا بکسر الذال أی فرحا أو بالتحریک مصدرا و کم ثم أی حمل حارث هناک أعاجیب کثیرة له یا حار همدان قال شارح الدیوان الترخیم هنا لضرورة الشعر إذ لا یجوز ترخیم المنادی المضاف فی غیرها و فی القاموس رأیته قبلا محرکة و بضمتین و کصرد و کعنب أی عیانا و مقابلة و قال خال الشی ء یخاله ظنه علی جسرها فی الدیوان ذریه لا تقربی الرجلا و فی ما، الأمالی للشیخ الطوسی دعیه لا تقبلی الرجلا.

یعنی زائد بر آنچه از فضائل و مکارم که به من داده اند. در نهایه گوید «نفل» به سکون فاء و گاهی با حرکت آن، به معنی زیاده است. و «للمستحفظین»، به صیغه اسم مفعول، یعنی پیشوایانی که حفظ و نگهداری دین و دانش را از آنها خواسته اند. چنانچه خداوند می فرماید«بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ کِتابِ اللَّهِ»، یعنی «به آنچه که از کتاب خداوند، نگهداری اش از آنها خواسته شده.» و در قاموس گوید جمله «قصیره من طویله»، یعنی یک خرما از درخت خرما که مثل است برای مختصر کردن کلام. و در مجالس مفید و امالی طوسی به جای «السیّد ابن محمّد فی کلمه له»، «السیّد الحمیری رحمه اللَّه فیما تضمنه هذا الخبر» نوشته شده است.

«جذلا» به کسر ذال، یعنی سرور و خوشحالی و به فتح ذال، مصدر است. و «کم ثمّ اعجوبه له حملا» یعنی «حارث در اینجا شگفتی های زیادی را در بر گرفته.»«یا حار همدان»، حار همان حارث است. شارح دیوان گوید به جهت ضرورت شعری، حرف آخر آن افتاده و جایز نیست حرف آخر اسم منادی را بیندازند، مگر به جهت ضرورت شعری. و در قاموس گوید «رأیته قبلا» به فتح قاف و باء و به ضمّه هر دو و بر وزن «صرد» به ضمّ قاف و فتح باء و بر وزن «عنب» به کسر قاف و فتح باء، به معنی آشکار و روبه روست. و گوید «خال الشی ء یخاله»، یعنی گمان او را برد. و در دیوان به جای «علی جسرها ذری الرّجلا»، «ذریه لا تقربی الرّجلا» و در امالی طوسی «دعیه لا تقبلی الرّجلا» نوشته شده است .

روایت50.

بشارة المصطفی: عبایة بن ربعی گوید: از عبداللَّه بن عباس پرسیدم: «چرا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله کنیه علی علیه السلام را ابو تراب نهاد؟» گفت: «به خاطر اینکه علی علیه السلام صاحب زمین و حجت خدا بر اهل زمین بعد از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله است و بقای زمین به وجود او و آرامش آن به اوست. و از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: «چون روز قیامت شود و کافر ببیند ثواب ها و کرامات و مقام شیعه را نزد خدا، گوید ای کاش من تراب (خاک) بودم، یعنی ای کاش من از شیعیان علی علیه السلام بودم و این همان گفتار خداوند عزوجل است که فرمود: «وَ یَقُولُ الْکافِرُ یا لَیْتَنِی کُنْتُ تُراباً»(1)، {و کافر آرزو می کند که ای کاش خاک بودم.}(2)

روایت51.

بشارة المصطفی:

ص: 123

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعُرَنِیِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ عَطَاءِ بْنِ السَّائِبِ عَنِ ابْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعَةٌ أَنَا لَهُمْ شَفِیعٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَوْ أَتَوْنِی بِذُنُوبِ أَهْلِ الْأَرْضِ الضَّارِبُ بِسَیْفِهِ أَمَامَ ذُرِّیَّتِی وَ الْقَاضِی لَهُمْ حَوَائِجَهُمْ عِنْدَ مَا اضْطُرُّوا عَلَیْهِ وَ الْمُحِبُّ لَهُمْ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ (1).

ابن عبّاس گزارش کند که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «چهار نفر هستند که من در روز قیامت آنها را شفاعت کنم، اگرچه با گناهان اهل زمین بیایند: کسی که پیشاپیش فرزندان من شمشیر زند؛ کسی که در موقع نیازمندی آنها نیازشان را برآورد؛ کسی که آنها را به دل و زبان دوست دارد .»(1)

روایت52.

بشارة المصطفی: حضرت موسی بن جعفر علیه السلام از پدرانش علیه السلام ،از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می کندکه رسول خدا صلی الله علیه و آله دست حسن و حسین علیهما السلام ام را گرفت و فرمود: «هر کس این دو نفر و پدر و مادرشان را دوست دارد، روز قیامت هم درجه من است.»(2)

همین روایت در کتاب بشارة المصطفی از طریق دیگری نقل شده است.

روایت53.

بشارة المصطفی: ابن عمر گوید: از حضرت رسول صلی الله علیه و آله از مقام و موقعیت حضرت علی علیه السلام سؤال کردم. خشمگین شد و فرمود: «چه می رسد مردم را که درباره مقام کسی گفتگو کنند که موقعیت او نزد خدا، همچون موقعیت من است! بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، مرا دوست داشته و هر کس مرا دوست دارد، خدا از او خشنود است و هر کس خدا از او خشنود شود، بهشت را سزایش دهد. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، خدا نماز و روزه و عبادتش را بپذیرد و دعایش را اجابت فرماید.

بدان، هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، فرشتگان برایش آمرزش خواهند و هشت درِ بهشت به رویش باز شود

ص: 124

فَدَخَلَ مِنْ أَیِّ بَابٍ شَاءَ بِغَیْرِ حِسَابٍ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَشْرَبَ مِنَ الْکَوْثَرِ وَ یَأْکُلَ مِنْ شَجَرَةِ طُوبَی وَ یَرَی مَکَانَهُ مِنَ الْجَنَّةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً هَوَّنَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَیْهِ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ وَ جَعَلَ قَبْرَهُ رَوْضَةً مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً أَعْطَاهُ اللَّهُ بِعَدَدِ کُلِّ عِرْقٍ فِی بَدَنِهِ حَوْرَاءَ وَ یُشَفَّعُ فِی ثَمَانِینَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ عَلَی بَدَنِهِ مَدِینَةٌ فِی الْجَنَّةِ.

أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً بَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِ مَلَکَ الْمَوْتِ بِرِفْقٍ وَ رَفَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ هَوْلَ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ وَ نَوَّرَ قَبْرَهُ وَ بَیَّضَ وَجْهَهُ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً علیه السلام أَظَلَّهُ اللَّهُ فِی ظِلِّ عَرْشِهِ مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ الصِّدِّیقِینَ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً نَجَّاهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً تَقَبَّلَ اللَّهُ مِنْهُ حَسَنَاتِهِ وَ تَجَاوَزَ عَنْ سَیِّئَاتِهِ وَ کَانَ فِی الْجَنَّةِ رَفِیقَ حَمْزَةَ سَیِّدِ الشُّهَدَاءِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً أَثْبَتَ اللَّهُ الْحِکْمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَجْرَی عَلَی لِسَانِهِ الصَّوَابَ وَ فَتَحَ اللَّهُ لَهُ أَبْوَابَ الرَّحْمَةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً سُمِّیَ فِی السَّمَاوَاتِ أَسِیرَ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً نَادَاهُ مَلَکٌ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ أَنْ یَا عَبْدَ اللَّهِ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ الذُّنُوبَ کُلَّهَا أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ کَالْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً وَضَعَ اللَّهُ عَلَی رَأْسِهِ تَاجَ الْمُلْکِ وَ أَلْبَسَهُ حُلَّةَ الْکَرَامَةِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً علیه السلام مَرَّ عَلَی الصِّرَاطِ کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً وَ تَوَلَّاهُ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ جَوَازاً مِنَ الصِّرَاطِ وَ أَمَاناً مِنَ الْعَذَابِ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً لَا یُنْشَرُ لَهُ دِیوَانٌ وَ لَا یُنْصَبُ لَهُ مِیزَانٌ وَ یُقَالُ أَوْ قِیلَ لَهُ ادْخُلِ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً صَافَحَتْهُ الْمَلَائِکَةُ وَ زَارَتْهُ الْأَنْبِیَاءُ وَ قَضَی اللَّهُ لَهُ کُلَّ حَاجَةٍ کَانَتْ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فَأَنَا کَفِیلُهُ بِالْجَنَّةِ قَالَهَا ثَلَاثاً.

قَالَ قُتَیْبَةُ بْنُ سَعِیدٍ أَبُو رَجَاءٍ کَانَ حَمَّادُ بْنُ زَیْدٍ یَفْتَخِرُ بِهَذَا الْحَدِیثِ وَ یَقُولُ هُوَ الْأَصْلُ لِمَنْ یُقِرُّ بِهِ (1).

ص: 125

و از هر کدام که بخواهد، بدون حساب و بازرسی وارد شود. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، از دنیا بیرون نرود تا از کوثر بنوشد، از درخت طوبی بخورد و جایگاه خود را در بهشت می بیند. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، خداوند سکرات مرگ را بر او آسان سازد و قبر او را باغی از بوستان های بهشت قرار دهد. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، خداوند به عدد هر رگی که در بدن اوست، حوریّه ای به او بدهد، درباره هشتاد نفر از خاندانش شفاعت کند و به تعداد موهای بدنش، در بهشت شهر دارد.

بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، خداوند فرشته مرگ را با رفق و مدارا بر او گسیل فرماید، هراس و وحشت نکیر و منکر را از او بردارد و قبرش را نورانی و صورتش را سفید گرداند. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، خداوند بر او در سایه عرش خویش همراه شهدا و صدیقان سایه افکند. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، خداوند او را از آتش دوزخ نجات بخشد. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، کارهای خوبش را خدا بپذیرد، از گناهانش درگذرد و در بهشت رفیق حمزه سیّد الشّهدا باشد. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، خداوند حکمت را در دلش جایگزین و حق را بر زبانش جاری فرماید و درهای رحمت را به رویش بگشاید. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، در آسمان ها اسیر خدا در زمین نامیده شود.

بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، فرشته ای از زیر عرش او را ندا کند که: «ای بنده خدا! کار خویش را از سر گیر؛ خداوند تمام گناهان تو را آمرزید.» بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، در روز قیامت همچون ماه شب چهارده بیاید. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، خداوند تاج حکمرانی بر سرش نهد و جامه کرامت بر تنش پوشد. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، از صراط چون برق جهنده بگذرد. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد و وابسته او باشد، خداوند دوری از آتش و عبور از صراط و ایمنی از عذاب را برای او مقرّر دارد. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، دیوان حساب برایش گسترده نشود و میزان سنجش نصب نگردد و به او گفته می شود بدون حساب وارد بهشت شو. بدان هر کس علی علیه السلام را دوست دارد، فرشتگان با او دست دهند، پیامبران زیارتش کنند و هر نیازی که نزد خدا داشته باشد برآورد. بدان هر کس بر دوستی آل محمّد صلی الله علیه و آله بمیرد، من برایش ضامن بهشتم.» و این جمله را سه بار تکرار فرمود.

قتیبه بن سعید ابو رجاء گوید: حمّاد بن زید که یکی از راویان این حدیث است، به این روایت بر خود می بالید و می گفت: «این حدیث اصلی است برای هر کس که بدان اعتراف کند.»(1)

ص: 125

مؤلف

مرحوم صدوق در فضائل الشیعه، همین روایت را با مختصر تفاوت و مقداری بیش از آنچه ما نقل کرده ایم، ذکر کرده است (1).

روایت54.

بشارة المصطفی: حذیفة بن منصور گزارش کند که خدمت حضرت صادق علیه السلام مشرف بودم. مردی وارد شد و عرض کرد: « فدایت شوم! برادری دارم که در محبّت و بزرگداشت شما کوتاهی ندارد، ولی تنها عیبش این است که شراب می خورد.» حضرت فرمود: «البتّه خیلی گران است که دوست ما چنین باشد، امّا شما را خبر می دهم از کسی که بدتر از برادر توست؛ دشمن ما (به مراتب) بدتر از آن شخص شرابخوار است.» سپس فرمود: «پست ترین فرد از مؤمنین - گرچه در میان مؤمنان پست وجود ندارد - همانا در مورد دویست نفر شفاعت می کند، ولی اگر اهل آسمان ها و زمین ها و دریاهای هفتگانه، در مورد یک دشمن ما وساطت کنند، پذیرفته نشود.

بدان که این برادر تو از دنیا بیرون نمی رود، مگر اینکه خداوند او را به نوعی از ناراحتی های جسمی گرفتار می سازد تا لغزش های او از بین برود یا توبه کند که وقتی خدا را ملاقات می کند، گناهی نداشته باشد. البتّه شیعیان ما بر راه راستند؛ شیعیان ما در خیر و خوبی اند.» سپس فرمود: «پدرم این جمله را زیاد می فرمود: «دوست بدار دوستدار آل محمّد صلی الله علیه و آله را، اگر چه بدکار باشد و دامنش را (از شدت تکبّر و تبختر به زمین بکشد) و دشمن بدار دشمن آل محمّد صلی الله علیه و آله را، اگر چه دائما در روزه و نماز باشد.»(2)

توضیح

جمله «لا یؤتی من محبتکم»، یعنی شیطان او را از راه دوستی شماوسوسه نمی کند، یا اینکه به خاطر ترک دوستی شما، هلاک نمی شود. در قاموس گوید «اتیته» یعنی آمدم او را و «اتی علیه الدهر»، یعنی روزگار او را نابود ساخت و «اتی فلان» بر وزن «عنی»، یعنی دشمن بر او پیروز شد. در نهایه گوید «رجل فیه رهق» این جمله را وقتی می گویند که مردی به سوی شرّ شتاب کند و با آن درآویزد. و «رهق»، یعنی کم خردی و هم بستری با محارم و به همین معناست کلمه رهق در حدیث ابو وائل که گویند بر جنازه زنی که متهم به بدکاری بود، نماز خواند، و همچنین حدیث دیگری که این جمله در آن است.

«فلان مرهق»: یعنی فلانی متهم به بدی و کم خردی است. گویا مقصود از «ذیّال» کسی است که دامنش را از روی غرور بر زمین می کشد. در نهایه درباره مصعب بن عمیر گوید که در جاهلیت خیلی خوشگذران بود و به خود عبیر می مالید. برد یمنی می پوشید

ص: 126

أی یطیل ذیلها و فی القاموس ذال فلان تبختر فجر ذیله و الذیال الطویل القد الطویل الذیل المتبختر فی مشیه.

و دامن آن را دراز می کرد که موقع راه رفتن،روی زمین کشیده شود، و در قاموس گوید «ذال فلان» یعنی تکبرورزید و دامن پیراهن خود را به زمین کشید، و ذیّال بلند قد بلند دامن را گویند که در راه رفتن تکبّر ورزد.

روایت55.

بشارة المصطفی: حضرت زین العابدین علیه السلام فرمود: «ما روز قیامت دامن پیامبرمان را می گیریم و شیعیان ما، دامن ما را می گیرند.»(1)

روایت56.

بشارة المصطفی: عاصم بن ابی ضمرة از حضرت علی علیه السلام روایت کند که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «اولین کسی که وارد بهشت می شود، من و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام هستیم.»عرض کردم: «ای رسول خدا! پس دوستان ما (چه می شوند ؟)» فرمود: «پشت سر ما.»(2)

روایت57.

بشارة المصطفی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: «خداوند شیعیان ما را روز قیامت، از قبرها برانگیزد، با همه گناهان و عیب هایی که داشته اند، در حالی که صورت های آنها همچون ماه شب چهارده می درخشد و دل های آنها آرام و عورت هایشان پوشیده است و به آنها امن و امان داده اند. مردم می ترسند و آنان را ترسی نیست؛ دیگران اندوهگین اند و آنها اندوهی ندارند، در حالی که بر ناقه هایی سوارند که بال هایی از طلا دارند و می درخشند و بدون تمرین و زحمت، رام شده اند؛ با گردن هایی از یاقوت سرخ و نرم تر از حریر. همه اینها به خاطر منزلت و احترامی است که آنها نزد خدا دارند.»(3)

روایت58.

بشارة المصطفی:

ص: 127

مُحَمَّدٍ الْحُسَیْنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَافِظِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الدَّقِیقِیِّ عَنْ سُمَانَةَ بِنْتِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِیهَا عَنْ عَمْرِو بْنِ زِیَادٍ الْیُونَانِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَنَا وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ عَلِیٌّ فِی حَظِیرَةِ الْقُدْسِ فِی قُبَّةٍ بَیْضَاءَ وَ هِیَ قُبَّةُ الْمَجْدِ وَ شِیعَتُنَا عَنْ یَمِینِ الرَّحْمَنِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی (1).

عمر بن خطاب گوید: حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «من و فاطمه و حسن و حسین و علی علیهم السلام در «حظیرة القدس» (بهشت) در گنبد سفیدی هستیم و آن گنبد، گنبد مجد و عظمت است و شیعیان ما در جانب راست خدای رحمان تبارک و تعالی هستند.»(1)

روایت59.

بشارة المصطفی: همام ابی علی گزارش کند که از کعب الحبر پرسیدم: «چه می گویی درباره شیعیان علی بن ابی طالب علیه السلام ؟» گفت: «ای همام! من اوصاف آنها را در کتاب خدا چنین دیدم که آنها حزب خدا و یاوران دین خدا و شیعیان ولی خدایند، و آنهایند بندگان ویژه خدا و برگزیدگان از آفریدگان او که آنها را برای دین خود برگزیده و برای بهشت آفریده. محل سکونت آنها بهشت است تا فردوس اعلی، در خیمه هایی از درّ و غرفه هایی از لؤلؤ، و آنها در گروه مقربان و نیکانند، از«رَحِیقٍ مَخْتُومٍ» (شراب سر به مهر) می نوشند و آن چشمه ای است در بهشت به نام تسنیم که مخصوص این دسته است. و تسنیم چشمه ای است که خداوند آن را به فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله و همسر علی بن ابی طالب علیه السلام بخشیده و از پای ستون گنبد (کاخ) حضرت زهرا علیها السلام خارج می شود، همچون کافور سرد است و مزه زنجبیل و بوی مشک دارد، جاری می شود و شیعیان و دوستان آن حضرت، از آن مینوشند.

راستی، گنبد (کاخ) حضرت زهرا علیها السلام چهار پایه دارد: پایه ای از لؤلؤ سفید که از پای آن چشمه ای می جوشد و آب آن در راه ها (و خیابان ها و کوچه های منازل) اهل بهشت جریان دارد و به آن سلسبیل گویند. پایه دیگر آن از زمرّد سبز است که از زیر آن دو چشمه جوشان از شراب و عسل جاری است و مسیر هر کدام از این چشمه ها، از کاخ آن حضرت تا قسمت های پایین بهشت است، مگر چشمه تسنیم که تنها قسمت های بالای بهشت را مشروب می سازد و بندگان خاص خدا، یعنی شیعیان و دوستان حضرت علی علیه السلام از آن می نوشند و این همان گفتار خداوند متعال است که می فرماید: «یُسْقَوْنَ مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنِیمٍ عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُون»، {و به آنها شراب ناب سر به مهر بنوشانند که به مشک مهر کرده اند و عاقلان بر این نعمت و شادمانی ابد باید به شوق و رغبت بکوشن. ترکیب طبع آن شراب ناب از عالم بالاست، سرچشمه ای که مقربان خدا از آن می نوشند.}(2) گوارا باد بر آنها!» سپس کعب گوید: «به خدا

ص: 128

لَا یُحِبُّهُمْ إِلَّا مَنْ أَخَذَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ الْمِیثَاقَ.

ثُمَّ قَالَ الْمُصَنِّفُ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی الْقَاسِمِ یحری [لَحَرِیٌ] أَنْ تَکْتُبَ الشِّیعَةُ هَذَا الْخَبَرَ بِالذَّهَبِ لِإِنْمَائِهِ وَ تَحْفَظَهُ وَ تَعْمَلَ بِمَا فِیهِ بِمَا تُدْرِکُ بِهِ هَذِهِ الدَّرَجَاتِ الْعَظِیمَةَ لَا سِیَّمَا رِوَایَةٍ رَوَتْهَا الْعَامَّةُ فَتَکُونَ أَبْلَغَ فِی الْحُجَّةِ وَ أَوْضَحَ فِی الصِّحَّةِ رَزَقَنَا اللَّهُ الْعِلْمَ وَ الْعَمَلَ بِمَا أَدَّوْا إِلَیْنَا الْهُدَاةُ الْأَئِمَّةُ عَلَیْهِمُ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ (1).

آن خانواده را دوست ندارد، مگر آن کسی که خدا از او پیمان گرفته است.»

نویسنده کتاب از قول محمد بن ابوالقاسم گوید: شایسته است شیعیان این روایت را با طلا نویسند و نشرش دهند و حفظ کنند و کرداری که باعث رسیدن به این موقعیت های بهشتی می شود انجام دهند، به ویژه اینکه این روایت را اهل سنت نیز نقل کرده اند.بنابراین بهتر می توان به آن استدلال کرد و به صحت و درستی آن اعتماد کرد. خداوند توفیق علم و عمل به آنچه که امامان معصوم علیه السلام فرموده اند، به ما عنایت فرماید.(1)

توضیح

کلمه «لا نمائه» در متن، یعنی به خاطر انتشار و گسترش آن.

روایت59.

بشارة المصطفی:(2) جابر گزارش کند که حضرت باقر علیه السلام فرمود: «خداوند هرگز نیامرزد مگر ما و شیعیان ما را، همانا شیعیان ما همان پیروزان رستاخیزند.»(3)

و به همین سند از امام باقر علیه السلام نقل شده است که فرمود: «تنها به سبب دوستی ما، خدا شما را می آمرزد.»(4)

روایت60.

بشارة المصطفی: حمّار سمندی گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «من به شهرها و کشورهای بیگانگان و غیر مسلمان رفت و آمد می کنم. بعضی از هم مسلک های ما می گویند که اگر تو در آن شهرها بمیری، با آنها محشور خواهی شد.» حضرت فرمود: «ای حمّاد! وقتی در آن محیط ها هستی، به یاد امر ما هستی و مردم را به آن می خوانی؟»عرض کردم آری. فرمود: «امّا اگر در شهرهای اسلامی باشی، باز به یاد امر (ولایت و خلافت) ما هستی و مردم را به آن تبلیغ می کنی؟» عرض کردم نه. فرمود: «بنابراین اگر در محیط غیر اسلامی که برای ما تبلیغ می کنی بمیری، یک امّت تنها محشور شوی و نور تو در جلوت بشتابد.»(5)

ص: 129

روایت61.

بشارة المصطفی: عبداللَّه بن مسعود از حضرت رسول صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: «وقتی خداوند آدم را آفرید و جان آدمی در او دمید، عطسه زد به او الهام شد تا بلافاصله گفت«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.» خداوند به او وحی فرستاد که: «ای آدم! مرا ستایش کردی. به عزّت و بزرگی ام سوگند که اگر نبودند دو بنده من که می خواهمآنها را در آخر دنیا بیافرینم، تو را نمی آفریدم.» آدم عرض کرد: «پروردگارا! آن دو بنده کی هستند و نامشان چیست؟» خداوند به او وحی فرمود: «سرت را بالا کن!» تا سرش را بلند کرد، دید زیر عرش نوشته است «لا اله الّا اللَّه، محمد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم فرستاده خدا و پیامبر رحمت است و علی علیه السلام کلید بهشت است. به عزّتم سوگند می خورم که به دوستان و وابستگان به او رحم آورم و دشمنانش را عذاب کنم.»(1)

روایت62.

بشارة المصطفی: عطیّه کوفی گوید: با جابر بن عبداللَّه انصاری برای زیارت قبر امام حسین علیه السلام از کوفه بیرون شدیم. وقتی به کربلا رسیدیم، جابر کنار فرات رفت و غسل کرد. سپس لنگی به کمر خود بست و قطعه دیگری (همچون لباس احرام) نشانه اش افکند و مقداری «سعد» (گیاه خوشبو) از کیسه درآورد و به بدنش پاشید و به راه افتاد. هر قدمی که برمی داشت ذکر خدا را می گفت و چون نزدیک قبر رسید، به من گفت: «دستم را به قبر برسان!» تا دستش به قبر رسید، بیهوش به روی آن افتاد. قدری آب به صورتش پاشیدم تا حالش به جا آمد. سپس سه بار گفت «یا حسین!» بعد از آن گفت: «دوست جواب دوستش را نمی دهد.»سپس گفت:چگونه پاسخ دهی، زیرا خون از رگ های گردنت به پشت و شانه ات روان شده و بین بدن و سر مبارکت جدایی افتاده، و من گواهم که تویی فرزند پیامبران و پسر آقای مؤمنان و پسر هم پیمان تقوا و پرهیزگاری و از نژاد هدایت و پنجمین نفر از اصحاب کسا و پسر سیّد نقبا و پسر فاطمه، بهترین زنان. چرا چنین نباشی،

ص: 130

هَکَذَا وَ قَدْ غَذَّتْکَ کَفُّ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ رُبِّیتَ فِی حَجْرِ الْمُتَّقِینَ وَ رَضَعْتَ مِنْ ثَدْیِ الْإِیمَانِ وَ فُطِمْتَ بِالْإِسْلَامِ فَطِبْتَ حَیّاً وَ طِبْتَ مَیِّتاً غَیْرَ أَنَّ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ طَیِّبَةٍ لِفِرَاقِکَ وَ لَا شَاکَّةٍ فِی الْخِیَرَةِ لَکَ (1) فَعَلَیْکَ سَلَامُ اللَّهِ وَ رِضْوَانُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ مَضَیْتَ عَلَی مَا مَضَی عَلَیْهِ أَخُوکَ یَحْیَی بْنُ زَکَرِیَّا.

ثُمَّ جَالَ بِبَصَرِهِ حَوْلَ الْقَبْرِ وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَیُّهَا الْأَرْوَاحُ الَّتِی حَلَّتْ بِفِنَاءِ الْحُسَیْنِ وَ أَنَاخَتْ بِرَحْلِهِ أَشْهَدُ أَنَّکُمْ أَقَمْتُمُ الصَّلَاةَ وَ آتَیْتُمُ الزَّکَاةَ وَ أَمَرْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ جَاهَدْتُمُ الْمُلْحِدِینَ وَ عَبَدْتُمُ اللَّهَ حَتَّی أَتَاکُمُ الْیَقِینُ وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ لَقَدْ شَارَکْنَاکُمْ فِیمَا دَخَلْتُمْ فِیهِ.

قَالَ عَطِیَّةُ فَقُلْتُ لِجَابِرٍ وَ کَیْفَ وَ لَمْ نَهْبِطْ وَادِیاً وَ لَمْ نَعْلُ جَبَلًا وَ لَمْ نَضْرِبْ بِسَیْفٍ وَ الْقَوْمُ قَدْ فُرِّقَ بَیْنَ رُءُوسِهِمْ وَ أَبْدَانِهِمْ وَ أُوتِمَتْ أَوْلَادُهُمْ وَ أَرْمَلَتِ الْأَزْوَاجُ فَقَالَ لِی یَا عَطِیَّةُ سَمِعْتُ حَبِیبِی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَنْ أَحَبَّ قَوْماً حُشِرَ مَعَهُمْ وَ مَنْ أَحَبَّ عَمَلَ قَوْمٍ أُشْرِکَ فِی عَمَلِهِمْ وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ نِیَّتِی وَ نِیَّةَ أَصْحَابِی عَلَی مَا مَضَی عَلَیْهِ الْحُسَیْنُ وَ أَصْحَابُهُ خُذُوا بِی نَحْوَ أَبْیَاتِ کُوفَانَ فَلَمَّا صِرْنَا فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ فَقَالَ لِی یَا عَطِیَّةُ هَلْ أُوصِیکَ وَ مَا أَظُنُّ أَنَّنِی بَعْدَ هَذِهِ السَّفْرَةِ مُلَاقِیکَ أَحِبَّ مُحِبَّ آلِ مُحَمَّدٍ مَا أَحَبَّهُمْ وَ أَبْغِضْ مُبْغِضَ آلِ مُحَمَّدٍ مَا أَبْغَضَهُمْ وَ إِنْ کَانَ صَوَّاماً قَوَّاماً وَ ارْفُقْ بِمُحِبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّهُ إِنْ تَزِلَّ لَهُمْ قَدَمٌ بِکَثْرَةِ ذُنُوبِهِمْ ثَبَتَتْ لَهُمْ أُخْرَی بِمَحَبَّتِهِمْ فَإِنَّ مُحِبَّهُمْ یَعُودُ إِلَی الْجَنَّةِ وَ مُبْغِضَهُمْ یَعُودُ إِلَی النَّارِ(2).

در حالی که دست آقای پیامبران تو را غذا داده،در دامن پرهیزگاران پرورش یافتی، از پستان ایمان شیر نوشیدی و به مسلمانی از شیر گرفته شدی، پاک زندگی کردی و پاک از دنیا رفتی، امّا دل های مؤمنان در فراقت ناراحت است، ولی در زنده بودنت تردیدی ندارد. پس درود و خشنودی خدا بر تو باد! و من گواهی می دهم که تو به روش و برنامه برادرت یحیی، پسر زکریااز دنیا رفتی.»

سپس چشمش را به اطراف قبر چرخاند و گفت: «درود بر شما ای جان هایی

که در آستان حسین علیه السلام منزل کردید و درمنزل او پیاده شدید. من گواهی می دهم که شما نماز را بپا داشتید، زکات را پرداختید، امر به معروف و نهی از منکر کردید، با ملحدان و بی دینان مبارزه کردید و خدا را بندگی کردید تا به سرحدّ یقین و باور کامل رسیدید. سوگند به آن کس که محمّد را به راستی برگزید، ما در راهیکه شما رفتید، با شما شرکت داریم.»

عطیه می گوید: از جابر پرسیدم: «چگونه (ما شریک آنهاییم)؟ با اینکه از دره فرود نیامدیم و از کوهی بالا نرفتیم و شمشیر نزدیم، ولی آنها سرشان از بدن ها جدا شده و فرزندانشان یتیم و زن هاشان بیوه گشتند؟» گفت: «ای عطیه! از دوستم رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: «هر کس قومی را دوست بدارد، با آنها محشور گردد و هر کس کردار قومی را دوست بدارد، با آنها شریک است. سوگند به آن کس که محمّد صلی الله علیه و آله را به راستی برگزید، نیّت و قصد من و یارانم، همان نیّت امام حسین علیه السلام و اصحاب آن حضرت است. مرا به سوی خانه های کوفه ببرید.» چون مقداری راه رفتیم، به من گفت: «ای عطیّه!تو را وصیّتی می کنم، چون دیگر گمان ندارم بعد از این سفر،تو را ملاقات کنم. دوست بدار دوستان آل محمد صلی الله علیه و آله را تا وقتی دوست آنهایند و دشمن بدار دشمنان آل محمّد صلی الله علیه و آله را تا وقتی دشمن باشند، اگرچه آن دشمنان بسیار اهل روزه و نماز باشند، و با دوستان آل محمّد صلی الله علیه و آله همراهی کن، زیرا اگر آنها به خاطر گناهان زیاد یکقدم بلغزند، ولی چون دوستدار آن خاندانند، در قدم دیگر ثابت می مانند. به راستی دوست آنها به بهشت و دشمن آنان به دوزخ بازمی گردد.»(1)

روایت63.

بشارة المصطفی: عبداللَّه بن ولید گوید: در روزگار حکومت بنی مروان، روزی محضر حضرت صادق علیه السلام مشرف شدم. فرمود: «شما از کدام مردمید؟» عرض کردم از اهل کوفه. فرمود: «در هیچ شهری به اندازه کوفه ما دوست نداریم،

ص: 131

لَنَا مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ لَا سِیَّمَا هَذِهِ الْعِصَابَةِ إِنَّ اللَّهَ هَدَاکُمْ لِأَمْرٍ جَهِلَهُ النَّاسُ فَأَحْبَبْتُمُونَا وَ أَبْغَضَنَا النَّاسُ وَ تَابَعْتُمُونَا وَ خَالَفَنَا النَّاسُ وَ صَدَّقْتُمُونَا وَ کَذَّبَنَا النَّاسُ فَأَحْیَاکُمُ اللَّهُ مَحْیَانَا وَ أَمَاتَکُمْ مَمَاتَنَا فَأَشْهَدُ عَلَی أَبِی أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ مَا بَیْنَ أَحَدِکُمْ وَ بَیْنَ أَنْ یَرَی مَا تَقَرُّ بِهِ عَیْنُهُ أَوْ یَغْتَبِطُ إِلَّا أَنْ تَبْلُغَ نَفْسُهُ هَاهُنَا وَ أَهْوَی بِیَدِهِ إِلَی حَلْقِهِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلًا مِنْ قَبْلِکَ وَ جَعَلْنا لَهُمْ أَزْواجاً وَ ذُرِّیَّةً فَنَحْنُ ذُرِّیَّةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (1).