ترجمه بحارالانوار جلد 46: تاریخ امام سجاد و امام باقر علیهما السلام

مشخصات کتاب

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

مقدمه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

ستایش خداوندی راست که ما را به وجود سرور انبیاء و عالی ترین برگزیدگان خود حضرت محمد و نجیبان از خاندان پاکش و جانشینان او که حجت های خدا در زمین و آسمانش هستند، گرامی داشت. درود خدا بر او و بر آنان پیوسته تا آن زمان که به نور محبت ایشان دل دوستداراانشان منور و سینه موالیان آنها به نور ولایتشان گشاده است.

اما بعد؛ این جلد یازدهم از بحار الانوار است. تالیف بنده خطا کار و زیان مند، محمد مشهور به باقر که خدا او را در لغزش ها معصوم بدارد و رسیدن به افتخارات را روزی او کند، فرزند محمد تقی، مروج آثار کهنه شده عترت هدایتگر در اعصار گذشته که خداوند او را در زندگی راضی و در بهشت برین بهره مند گرداند .

کتاب تاریخ علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد الصادق و موسی بن جعفر الکاظم علیهم السلام

اشارة

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

الحمد لله الذی أکرمنا بسید أنبیائه و أشرف أصفیائه محمد و النجباء من عترته و أوصیائه حجج الله فی أرضه و سمائه صلوات الله علیه و علیهم ما استنارت بحبهم قلوب أحبائه و انشرحت بولائهم صدور أولیائه أما بعد فهذا هو المجلد الحادی عشر من کتاب بحار الأنوار تألیف الخاطئ الخاسر محمد المدعو بباقر عصمه الله فی المعاثر و رزقه نیل المآثر ابن مروج ما اندرس من آثار العترة الهادیة فی الأعصار الماضیة محمد التقی جعله الله فِی عِیشَةٍ راضِیَةٍ فِی جَنَّةٍ عالِیَةٍ.

ابواب تاریخ سید الساجدین و امام زاهدان علی بن الحسین، زین العابدین که صلوات خدا بر او پدران پاک و فرزندان برگزیده او باد.

باب اول: اسامی و وجه تسمیه امام سجاد علیه السلام و نقش انگشتری و تاریخ ولادت و احوال مادر و بعضی مناقب و مختصری از احوال ایشان

روایات

روایت1.

علل الشرائع: عمران بن سلیم می گوید: هر وقت زهری

ص: 2

إِذَا حَدَّثَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ حَدَّثَنِی زَیْنُ الْعَابِدِینَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ فَقَالَ لَهُ سُفْیَانُ بْنُ عُیَیْنَةَ وَ لِمَ تَقُولُ لَهُ زَیْنُ الْعَابِدِینَ قَالَ لِأَنِّی سَمِعْتُ سَعِیدَ بْنَ الْمُسَیَّبِ یُحَدِّثُ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یُنَادِی مُنَادٍ أَیْنَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ فَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی وَلَدِی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ یَخْطِرُ بَیْنَ الصُّفُوفِ (1).

از علی بن الحسین علیهما السلام حدیثی نقل می کرد، می گفت: به من فرمود: زین العابدین علی بن الحسین. سفیان بن عینیه به او گفت: چرا می گویی زین العابدین؟ گفت: زیرا من از سعید بن مسیب شنیدم که او از ابن عباس نقل می کرد که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: روز قیامت منادی ندا می کند: کجاست زین العابدین؟ گویا من فرزندم علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام را را می بینم که با حالتی افتخارآمیز صف ها را باز می کند و پیش می آید.(1)

روایت2.

امالی صدوق: حضرت صادق از آباء گرامش علیهم السلام از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز مثل این حدیث را نقل کرده است.(2)

بیان

عبارت یخطر فی مشیته یعنی با تمایل و حالتی تحسین برانگیز راه می رود.

روایت3.

علل الشرائع: امام صادق علیه السلام فرمود: روز قیامت منادی ندا می کند: کجاست زین العابدین؟ گویا من علی بن الحسین علیهما السلام را می نگرم که صف ها را با حالتی افتخارآمیز از هم باز می کند و پیش می آید.(3)

روایت4.

مناقب: وقتی نام امام علی بن الحسین علیهما السلام برده می شد، زهری می گریست و می گفت: زین العابدین!

- محاضرات از راغب اصفهانی و ابن جوزی نیز در مناقب از عمر بن عبد العزیز نقل می کند که روزی حضرت زین العابدین پیش عمر بن عبد العزیز بود. از جای حرکت نموده خارج شد. عمر بن عبد العزیز روی به حاضرین نموده و پرسید: گرامی ترین مردم کیست؟ حاضرین گفتند: شمایید. عمر بن عبد العزیز گفت: هرگز. گرامی ترین مردم همین شخص بود که اکنون از مجلس ما خارج شد.

ص: 3

آنِفاً مَنْ أَحَبَّ النَّاسُ أَنْ یَکُونُوا مِنْهُ وَ لَمْ یُحِبَّ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَحَدٍ(1).

رَبِیعُ الْأَبْرَارِ عَنِ الزَّمَخْشَرِیِّ رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: لِلَّهِ مِنْ عِبَادِهِ خِیَرَتَانِ فَخِیَرَتُهُ مِنَ الْعَرَبِ قُرَیْشٌ وَ مِنَ الْعَجَمِ فَارِسُ وَ کَانَ یَقُولُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ أَنَا ابْنُ الْخِیَرَتَیْنِ لِأَنَّ جَدَّهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أُمَّهُ بِنْتُ یَزْدَجَرْدَ الْمَلِکِ (2) وَ أَنْشَأَ أَبُو الْأَسْوَدِ:

وَ إِنَّ غُلَاماً بَیْنَ کِسْرَی وَ هَاشِمٍ*** لَأَکْرَمُ مَنْ نِیطَتْ عَلَیْهِ التَّمَائِمُ (3)

او کسی است که مردم دوست دارند از آن خانواده به شمار آیند ولی آنها دوست ندارند که جزء هیچ خانواده ای باشند. (1)

- زمخشری در ربیع الابرار از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرد که فرمود: خداوند از بین مردم دو تیره انتخاب نمود: از عربها قریش را و از غیر عرب مردم فارسی زبان را و حضرت علی بن الحسین علیهما السلام می فرمود: من فرزند دو تیره منتخب خدایم؛ زیرا جدش پیغمبر صلی الله علیه و آله و مادرش دختر یزدگرد بود. ابو الاسود دئلی با همین مضمون این شعر را سروده:

و غلامی که از نسل کسری و هاشم باشد، حتما کریم ترین کسانی است که مهره های تعویذ و چشم زخم بر گردنشان آویزان شده است.(2)

بیان

عبارت ناطه یعنی به گردنش آویخت؛ و تمائم جمع تمیمه است که عبارت از مهره هایی است که عرب بر گردن اولاد خود می آویختند تا چشم زخم نخورند، یا اعم از چشم زخم و تعویذ باشد و غرض شاعر عمومیت دادن است. زیرا چنین مهره هایی بر گردن اکثر مردم هست و حضرت سجاد علیه السلام کریم ترین همه مردم است.

روایت5.

مناقب: لقب ایشان، زین العابدین، سید العابدین، زین الصالحین، وارث علم النبیین، وصی الوصیین، نگهبان سفارشات پیمبران، امام مؤمنین، عَلَم اطاعت کنندگان خدا، خاشع، شب زنده دار و زاهد عابد، دادگر، گریه کننده، سجاد، صاحب پینه ها بر مواضع سجده، پیشوای مردم و پدر امامان؛ زیرا از آن جناب ائمه ای که از نسل امام حسین علیهم السلام بودند، به دنیا آمدند.

کنیه آن جناب، ابوالحسن، و کنیه اختصاصی آن سرور ابومحمد و ابوالقاسم نیز گفته شده و روایت شده که کنیه ابو بکر نیز داشت.(3)

ص: 4

روایت6.

کشف الغمه: کنیه مشهورش ابو الحسن و گاهی ابو محمد و بعضی ابو بکر نیز گفته اند. اما لقبهای زیادی به ایشان اطلاق می شد؛ از همه مشهورتر، زین العابدین، سید العابدین، زکی، امین و ذو الثفنات بود. گفته اند: علت ملقب شدنش به زین العابدین این بود که شبی در محراب عبادت، شیطان به صورت اژدهایی متمثل شد تا او را از نیایش باز دارد، ولی آن جناب به او توجهی نداشت. پس خود را به انگشت پایش نزدیک کرد و آن را در دهان گرفت، حضرت توجه نکرد. آن را گاز گرفت تا به درد آمد، ولی حضرت نمازش را قطع نکرد. پس از پایان نماز، خداوند پرده از کار او برداشت و امام علیه السلام فهمید شیطان است؛ پس او را دشنام داده با دست بر چهره اش نواخت و فرمود: دور شو ملعون! شیطان رفت. امام علیه السلام عبادت خویش را ادامه داد، در این هنگام صدایی شنید، در حالی که صاحب صدا دیده نمی شد! و سه مرتبه گفت: تو زین العابدینی. پس این کلمه آشکار شد و این لقب برای آن جناب مشهور شد.(1)

حافظ عبدالعزیز گفته: کنیه اش ابومحمد بود.

ابو نعیم می گوید: و گفته شده: علی بود و ابوالحسن کنیه اش بود و محمد بن اسحاق بن حارث او را کنیه داد.

و در کتاب موالید اهل البیت نوشته ابن خشاب آمده: کنیه ایشان ابومحمد و ابوالحسن و ابوبکر بود و لقب ایشان زکیّ و زین العابدین و ذوالثفنات و امین بود .

روایت7.

کافی: از حضرت صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: نقش انگشتری علی بن الحسین علیهما السلام «الحمد لله العلیّ» بود، یعنی حمد برای خدای بلند مرتبه است.(2)

روایت8.

کافی: از حضرت ابوالحسن علیه السلام نقل شده که فرمود: نقش انگشتری آن جناب این بود: «خوار و بدبخت است کشنده حسین بن علی علیهما السلام.»(3)

ص: 5

روایت9.

در عیون اخبار الرضا نیز مثل این حدیث نقل شده است.(1)

روایت10.

علل الشرائع: حضرت باقر علیه السلام فرمود: پدرم علی بن الحسین علیهما السلام به یاد یکی از نعمتهای خدای عزوجل بر خود نمی افتاد، مگر این که به سجده می رفت؛ به آیه ای از کتاب خدای عزوجل که دارای سجده بود نمی گذشت، مگر این که سجده می کرد؛ و خدای عزوجل از او گزندی را که از آن نگران بود یا مکر مکاری را از او دفع نمی نمود، مگر این که سجده می کرد. از نمازهای واجب فارغ نمی شد، مگر این که به سجده می افتاد؛ و موفق به اصلاح بین دو نفر نمی شد، مگر این که سجده می کرد.

اثر سجده در تمام اعضای سجده آن جناب دیده می شد و از همین رو او را سجاد می گفتند.(2)

روایت11.

مناقب: مثل این حدیث را نقل نموده است.(3)

روایت12.

علل الشرائع: حضرت باقر علیه السلام فرمود: برآمدگی هایی (پینه هایی) در محلهای سجده پدرم به وجود می آمد و در هر سال دو مرتبه آن را قطع می کرد؛ در هر بار پنج پینه را قطع می نمود. به همین جهت ایشان را ذوالثفنات می گفتند.(4)

روایت13.

معانی الاخبار: مثل این حدیث را نقل کرده است.(5)

بیان

جوهری می گوید: الثفنة مفرد ثفنات البعیر است و عبارت از اعضایی از شتر که در حال نشسته شتر به زمین می رسد و محکم می شود مثل دو سر زانو و غیر آن دو.

روایت14.

عیون اخبار الرضا ، امالی صدوق: حضرت رضا علیه السلام فرمود:

ص: 6

کَانَ نَقْشُ خَاتَمِ الْحُسَیْنِ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یَتَخَتَّمُ بِخَاتَمِ أَبِیهِ الْحُسَیْنِ علیه السلام الْخَبَرَ(1).

نقش انگشتری حضرت حسین علیه السلام «إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ» بود (یعنی خدا فرمانش را به انجام رساننده است). و حضرت علی بن الحسین علیهما السلام انگشتری پدر را به انگشت می نمود، تا آخر خبر.(1)

روایت15.

قرب الاسناد: امام باقر علیه السلام فرمود: نقش انگشتری پدرم «العزة لله» بود.(2)

روایت16.

ارشاد: امام بعد از حسین علیه السلام، پسرش ابومحمد علی بن الحسین زین العابدین علیهما السلام بود و ابوالحسن نیز کنیه ایشان بود.(3)

روایت17.

کشف الغمه: ابو عمر زاهد در کتاب الیواقیت فی اللغة می گوید: شیعیان می گویند: علی بن الحسین علیهما السلام را سید العابدین می نامند از این جهت که زهری در خواب دید، گویا دستش آغشته به رنگ حنا است. گفت: آن را تعبیر کنید. چنین تعبیر کردند که تو گرفتار یک خون خطا(قتل سهوی) خواهی شد؛ زهری در آن موقع فرماندار بنی امیه بود. مردی را کیفر نمود و بر اثر آن، مرد از دنیا رفت. از این پیش آمد چنان ناراحت گردید که فرار کرد و بیابان نشینی را اختیار نمود و داخل غاری شد و همان جا زندگی می کرد تا موهایش بلند شد. علی بن الحسین علیهما السلام عازم حج گردید. در بین راه به ایشان عرض کردند، مایل نیستی از زهری دیدن کنی؟ فرمود: بی میل نیستم. - ابوالعباس می گوید: عرب تعبیر «ان لی فیه» را به کار می برد و چیز دیگری به آن نمی افزاید - حضرت وارد غار شد، همین که او را به آن حالت مشاهده نمود، فرمود: بر این نومیدی تو بیشتر بیمناکم تا از گناهی که مرتکب شده ای! خون بهای آن شخص را برای خانواده اش بفرست و پیش خانواده ات برو و دستورات دینی خود را به کار بر. زهری گفت: واقعاً مرا از فلاکت نجات بخشیدی! خداوند تبارک و تعالی خوب می داند چه کسی را راهنمای مردم قرار دهد. زهری از آن پس می گفت: یک منادی در قیامت فریاد می زند: سرور عبادت کنندگان در زمان خود بایستد، در این موقع حضرت علی بن الحسین علیهما السلام از جای بر می خیزد.(4)

روایت18.

کشف الغمه: علی بن الحسین علیهما السلام، روز پنجشنبه پنجم شعبان سال 38 هجری در روزگار جدش امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام، دو سال قبل از شهادت ایشان، در مدینه به دنیا آمد. مادرش کنیز فرزندداری به نام غزاله بود. گفته شده: نام مادرش، شاه زنان دختر یزدگرد بود. جز این نیز نقل شده.(5)

ص: 7

وَ قِیلَ غَیْرُ ذَلِکَ (1)

وَ قَالَ الْحَافِظُ عَبْدُ الْعَزِیزِ أُمُّهُ یُقَالُ لَهَا سَلَامَةُ وَ قَالَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ إِسْحَاقَ أُمُّهُ غَزَالَةُ أُمُّ وَلَدٍ.

وَ فِی کِتَابِ مَوَالِیدِ أَهْلِ الْبَیْتِ، رِوَایَةُ ابْنِ الْخَشَّابِ النَّحْوِیِّ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: وُلِدَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فِی سَنَةِ ثَمَانٍ وَ ثَلَاثِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ- قَبْلَ وَفَاةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بِسَنَتَیْنِ وَ أَقَامَ مَعَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ سَنَتَیْنِ وَ مَعَ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ علیه السلام عَشْرَ سِنِینَ وَ أَقَامَ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَشْرَ سِنِینَ وَ کَانَ عُمُرُهُ سَبْعاً وَ خَمْسِینَ سَنَةً وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی أَنَّهُ وُلِدَ سَنَةَ سَبْعٍ وَ ثَلَاثِینَ وَ قُبِضَ وَ هُوَ ابْنُ سَبْعٍ وَ خَمْسِینَ سَنَةً فِی سَنَةِ أَرْبَعٍ وَ تِسْعِینَ وَ کَانَ بَقَاؤُهُ بَعْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ یُقَالُ فِی سَنَةِ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ أُمُّهُ خَوْلَةُ بِنْتُ یَزْدَجَرْدَ مَلِکِ فَارِسَ وَ هِیَ الَّتِی سَمَّاهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام شَاهْ زَنَانَ وَ یُقَالُ بَلْ کَانَ اسْمُهَا بَرَّةَ بِنْتَ النُّوشَجَانِ وَ یُقَالُ کَانَ اسْمُهَا شَهْرَبَانُو بِنْتَ یَزْدَجَرْدَ وَ کَانَ یُقَالُ لَهُ علیه السلام ابْنُ الْخِیَرَتَیْنِ لِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ لِلَّهِ مِنْ عِبَادِهِ خِیَرَتَیْنِ فَخِیَرَتَهُ مِنَ الْعَرَبِ قُرَیْشٌ وَ مِنَ الْعَجَمِ فَارِسُ وَ کَانَتْ أُمُّهُ بِنْتَ کِسْرَی.

حافظ عبدالعزیز می گوید: مادر حضرت، سلامة گفته می شود و ابراهیم بن اسحاق می گوید: مادرش غزاله و کنیزی فرزند دار است.

در کتاب موالید اهل بیت نوشته است که امام صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام در سال 38 هجری، دو سال قبل از وفات علی بن ابی طالب علیه السلام متولد شد و دو سال با امیرالمؤمنین علیه السلام بود و با امام حسن علیه السلام 10 سال و با حضرت حسین علیه السلام 10 سال زندگی کرد و مدت زندگانی آن جناب پنجاه و هفت سال بود.

در روایت دیگری است که در سال 37 هجری متولد شد و در پنجاه و هفت سالگی، در سال 94 هجری از دنیا رفت. پس از حضرت حسین علیه السلام، مدت 33 سال زندگی کرد. بعضی گفته اند: در سال 95 از دنیا رفت. نام مادرش خوله دختر یزدگرد پادشاه ایران بود. این همان زنی است که امیرالمؤمنین علیه السلام او را شاه زنان نامید. بلکه بعضی گفته اند: نامش بره دختر نوشجان بود، و نیز گفته شده که مادرش شهربانو دختر یزدجرد بوده و او را فرزند دو برگزیده می نامیدند، زیرا پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند از میان بندگانش دو انتخاب دارد: از عرب قریش را و از عجم مردم فارس را برگزید. مادرش دختر کسری بود .

روایت19.

عیون اخبار الرضا: قاسم نوشجانی می گوید: حضرت رضا علیه السلام در خراسان به من فرمود: بین ما و شما یک خویشاوندی است. عرض کردم: چگونه سرورم!؟ فرمود: وقتی عبد الله بن عامر ابن کریز خراسان را فتح نمود، دو دختر از یزدگرد پادشاه ایران را اسیر کرد و آن دو را برای عثمان بن عفان فرستاد. عثمان یکی را به امام حسن و دیگری را به امام حسین علیهما السلام بخشید. هر دو در هنگام زایمان از دنیا رفتند! کنیز امام حسین علیه السلام، علی بن الحسین علیهما السلام را زایید و یکی از کنیزان پدرش سرپرستی او را به عهده گرفت. حضرت بزرگ شد و جز او کس دیگری را مادر خود نمی دانست تا این که فهمید که او کنیزش بوده ولی مردم همان کنیز را مادرش می نامیدند و خیال می کردند با مادرش ازدواج کرده! به خدا پناه می برم! این ازدواج چنان بود که ذکر کردیم.

ص: 8

ذَکَرْنَاهُ وَ کَانَ سَبَبَ ذَلِکَ أَنَّهُ وَاقَعَ بَعْضَ نِسَائِهِ ثُمَّ خَرَجَ یَغْتَسِلُ فَلَقِیَتْهُ أُمُّهُ هَذِهِ فَقَالَ لَهَا إِنْ کَانَ فِی نَفْسِکِ فِی هَذَا الْأَمْرِ شَیْ ءٌ فَاتَّقِی اللَّهَ وَ أَعْلِمِینِی فَقَالَتْ نَعَمْ فَزَوَّجَهَا فَقَالَ نَاسٌ زَوَّجَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام أُمَّهُ قَالَ عَوْنٌ قَالَ لِی سَهْلُ بْنُ الْقَاسِمِ مَا بَقِیَ طَالِبِیٌّ عِنْدَنَا إِلَّا کَتَبَ عَنِّی هَذَا الْحَدِیثَ عَنِ الرِّضَا علیه السلام(1).

جریان چنین بود که روزی با یکی از زنان خود هم بستر شد. آنگاه برای غسل بیرون آمد. همان کنیز که مادرش نامیده می شد با او برخورد نموده و حضرت به او فرمود: اگر علاقه ای به همبستر شدن در تو هست، از خدا بترس و مرا مطلع نما، کنیز در پاسخ گفت: آری؛ پس حضرت با او ازدواج نمود.

برخی از مردم گفتند: علی بن الحسین علیهما السلام با مادرش ازدواج کرده! عون می گوید: سهل بن قاسم به من گفت: هر که منتسب به ابوطالب بود و در آن ناحیه می زیست، این حدیث را از من، از قول حضرت رضا علیه السلام گرفت و نوشت.(1)

روایت20.

بصائر الدرجات: حضرت باقر علیه السلام فرمود: وقتی دختر یزدگرد را پیش عمر آوردند، دختران مدینه از بالای بلندی ها به تماشای او آمدند و مسجد از پرتو جمالش نورانی شد. وارد مسجد که شد و چشم او به عمر افتاد، صورت خود را پوشانیده و گفت روزگار هرمز سیاه باد. عمر خشمگین شده و گفت: این مرا دشنام می دهد و خواست به او حمله کند. امیر المؤمنین علیه السلام مانع او شده و فرمود: تو را نمی رسد که چنین کنی، از او روی گردان شو. او یکی از مسلمانان را برای خود انتخاب می کند، سپس قیمتش را از سهم آن مرد حساب کن. عمر به او اجازه انتخاب داد، او پیش آمد و دست بر سر حسین بن علی علیهما السلام نهاد؛ امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: نام تو چیست؟ عرض کرد: جهانشاه، فرمود نه شهربانو. سپس نگاهی به حسین علیه السلام نموده و فرمود: یا اباعبدالله! فرزندی از این زن برای تو متولد می شود که بهترین فرد روی زمین است.(2)

بیان

یزدگرد آخرین پادشاه ساسانی، پسر شهریار است که او پسر خسرو پرویز و خسرو فرزند هرمز پسر انوشیروان است؛ ضمنا نورانی شدن مسجد از پرتو جمالش، کنایه از شادی مردم از دیدن او و تعجبشان از صورت و جمال اوست.

- در کافی(3) دارد: اف بیروج بادا هرمز؛ اف کلمه خستگی و دل تنگی است و بیروج معرب بیروز است و معنایش این است که روز هرمز سیاه باد و روزگار بر او بد کرد و زمانه بر او دگرگون شد تا جایی که اولادش اسیر تحت حکمی مثل عمر شدند.

ص: 9

أولاده أساری تحت حکم مثل هذا أو دعاء علی جدها هرمز یعنی لا کان لهرمز یوم حتی تصیر أولاده کذلک و هم بها أی أراد إیذاءها أو أن یأخذها لنفسه قوله علیه السلام بل شهربانویه کأنه علیه السلام غیر اسمها للسنة أو لأنه من أسماء الله تعالی لما ورد فی الخبر فی النهی عن اللعب بالشطرنج إنه یقول مات شاهه و قتل شاهه و الله شاهه ما مات و ما قتل أو أنه علیه السلام أخبر أنه لیس اسمها جهانشاه بل اسمها شهربانویه و إنما غیرته للمصلحة کما یدل علیه روایة صاحب العدد أو المعنی لم ینبغ لک هذا الاسم بل کان ینبغی تسمیتک بشهربانویه لیلدن کأنه إشارة إلی أن أولاده علیه السلام یحصل من ولد هو خیر أهل الأرض و فی بعض النسخ بالتاء کأنه تم الکلام عند قوله لک و قوله منها غلام جملة أخری ثم إن هذا الخبر یخالف الخبر السابق و ذاک أقرب إلی الصواب إذ أسر أولاد یزدجرد الظاهر أنه کان بعد قتله أو استئصاله و ذلک کان فی زمن عثمان و إن أمکن أن یکون بعد فتح القادسیة أو نهاوند أخذ بعض أولاده هناک لکنه بعید و أیضا لا ریب فی أن تولد علی بن الحسین علیهما السلام منها کان فی أیام خلافة أمیر المؤمنین علیه السلام و لم یولد منها غیره کما نقل و کون الزواج فی زمن عمر و عدم تولد ولد منها إلا بعد أکثر من عشرین سنة بعید و لا یبعد أن یکون عمر فی هذه الروایة تصحیف عثمان و الله یعلم.

یا این که این جمله دعایی است برای جدش هرمز، یعنی روزی نیاید که اولاد هرمز چنین اسیر باشند. عبارت هم بها یعنی عمر خواست او را آزار دهد یا این که به همسری خود بگیرد. عبارت بل شهربانویه گویی حضرت خواست نام آن کنیز را عوض کند تا به عمل مستحب تغییر نام عمل کرده باشد یا حضرت به این خاطر اسمش را شهربانویه گذاشت که جهان شاه اسم خداست و در روایت نهی از بازی با شطرنج آمده که می گوید: شاه او مرد و کشته شد و خدا شاه اوست که نه می میرد و نه کشته می شود. یا این که حضرت خبر داد که نام او جهان شاه نیست بلکه شهربانویه است و به خاطر مصلحتی، نام آن کنیز را تغییر داده، چنانچه روایت صاحب عدد بر این معنا دلالت می کند. یا این که معنا این باشد که این نام برازنده تو نیست و نام برازنده تو شهربانویه است. عبارت لیلدنّ گویا اشاره به این است که اولاد امام حسین علیه السلام از فرزندان کسی هستند که بهترین مردم روی زمین است و در بعضی نسخه ها با حرف تاء دارد یعنی لتلدنّ و گویی با کلمه لک جمله حضرت تمام می شود و عبارت منها غلام، جمله دیگری است .

ضمنا این خبر با خبر سابق مخالف است که نوشته بود، در زمان عثمان بود. ولی خبر سابق باید صحیح باشد زیرا اسارت اولاد یزدگرد پس از کشته شده یا بیچارگی او بوده و این جریان در زمان عثمان بود. گرچه ممکن است پس از فتح قادسیه یا نهاوند بعضی از فرزندانش اسیر شده باشند که این هم بعید است. در ضمن شکی نیست که تولد حضرت علی بن الحسین علیهما السلام در زمان خلافت امیر المؤمنین علیه السلام بوده و آن کنیز جز او فرزندی نزائید؛ اگر ازدواج در زمان عمر باشد و تا بیست سال فرزندی نیاورده باشد، بسیار بعید است؛ ممکن است در این روایت به جای عثمان، عمر را اشتباه آورده و خدا داناست.

روایت21.

خرایج: حضرت باقر علیه السلام فرمود: همین که دختر یزدگرد بن شهریار آخرین پادشاه ساسانی را به مدینه آورده و وارد بر عمر نمودند، دختران مدینه از بلندی ها به تماشا آمدند و مجلس از نورش روشن شد. تا چشمش به عمر افتاد، گفت: روزگار هرمز سیاه باد. عمر خشمگین شده و گفت: این کافر مرا دشنام می دهد و تصمیم به کیفر او گرفت! علی علیه السلام فرمود: چیزی را که نمی دانی انکار مکن. عمر دستور داد ندای فروش آن زن را سر دهند. امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: دختران پادشاه را نباید فروخت، گرچه کافر باشند. ولی او را مخیر گردان که یکی از مسلمانان را انتخاب نماید

ص: 10

الْمُسْلِمِینَ حَتَّی تَتَزَوَّجَ مِنْهُ وَ تَحْسُبَ صَدَاقَهَا عَلَیْهِ مِنْ عَطَائِهِ مِنْ بَیْتِ الْمَالِ یَقُومُ مَقَامَ الثَّمَنِ فَقَالَ عُمَرُ أَفْعَلُ وَ عَرَضَ عَلَیْهَا أَنْ تَخْتَارَ فَجَالَتْ فَوَضَعَتْ یَدَهَا عَلَی مَنْکِبِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَقَالَ چه نام داری ای کنیزک یَعْنِی مَا اسْمُکِ یَا صَبِیَّةُ قَالَتْ جَهَانْشَاهُ فَقَالَ بَلْ شَهْرَبَانُوَیْهِ قَالَتْ تِلْکَ أُخْتِی قَالَ راست گفتی أَیْ صَدَقْتِ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی الْحُسَیْنِ فَقَالَ احْتَفِظْ بِهَا وَ أَحْسِنْ إِلَیْهَا فَسَتَلِدُ لَکَ خَیْرَ أَهْلِ الْأَرْضِ فِی زَمَانِهِ بَعْدَکَ وَ هِیَ أُمُّ الْأَوْصِیَاءِ الذُّرِّیَّةِ الطَّیِّبَةِ فَوَلَدَتْ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ زَیْنَ الْعَابِدِینَ علیهما السلام (1)

وَ یُرْوَی أَنَّهَا مَاتَتْ فِی نِفَاسِهَا بِهِ وَ إِنَّمَا اخْتَارَتِ الْحُسَیْنَ علیه السلام لِأَنَّهَا رَأَتْ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ أَسْلَمَتْ قَبْلَ أَنْ یَأْخُذَهَا عَسْکَرُ الْمُسْلِمِینَ وَ لَهَا قِصَّةٌ وَ هِیَ أَنَّهَا قَالَتْ رَأَیْتُ فِی النَّوْمِ قَبْلَ وُرُودِ عَسْکَرِ الْمُسْلِمِینَ کَأَنَّ مُحَمَّداً رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دَخَلَ دَارَنَا وَ قَعَدَ مَعَ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ خَطَبَنِی لَهُ وَ زَوَّجَنِی مِنْهُ فَلَمَّا أَصْبَحْتُ کَانَ ذَلِکَ یُؤَثِّرُ فِی قَلْبِی وَ مَا کَانَ لِی خَاطِرٌ غَیْرُ هَذَا فَلَمَّا کَانَ فِی اللَّیْلَةِ الثَّانِیَةِ رَأَیْتُ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله قَدْ أَتَتْنِی وَ عَرَضَتْ عَلَیَّ الْإِسْلَامَ فَأَسْلَمْتُ ثُمَّ قَالَتْ إِنَّ الْغَلَبَةَ تَکُونُ لِلْمُسْلِمِینَ وَ إِنَّکِ تَصِلِینَ عَنْ قَرِیبٍ إِلَی ابْنِی الْحُسَیْنِ سَالِمَةً- لَا یُصِیبُکِ بِسُوءٍ أَحَدٌ قَالَتْ وَ کَانَ مِنَ الْحَالِ أَنِّی خَرَجْتُ إِلَی الْمَدِینَةِ مَا مَسَّ یَدِی إِنْسَانٌ.

و با او ازدواج کند و مهر او را از سهم آن مرد از بیت المال حساب کن که به جای قیمتش باشد. عمر به او اجازه انتخاب داد؛ حرکت کرد و دست بر روی شانه حضرت حسین علیه السلام گذاشت. حضرت به فارسی فرمود: نام تو چیست ای دختر؟ جواب داد: جهانشاه! فرمود: نه شهربانو. گفت: او خواهر من است! به فارسی فرمود: راست گفتی. در این موقع علی علیه السلام روی به جانب حسین علیه السلام نموده و فرمود: این دختر را نیکو نگه دار! به زودی فرزندی برایت می آورد که در زمان خودش پس از تو بهترین فرد روی زمین است، این دختر مادر پیشوایان پاک و طیب است. پس آن زن علی بن الحسین زین العابدین علیه السلام را به دنیا آورد.(1)

و روایت شده که او در ناراحتی زایمان از دنیا رفت و اینکه حضرت حسین علیه السلام را انتخاب کرد بدان جهت بود که قبل از اینکه اسیر شود، حضرت فاطمه علیها السلام را در خواب دید و به دست او مسلمان شد، و این جریان داستانی بدین شرح دارد:

او گفت: قبل از آمدن سپاهیان اسلام، در خواب دیدم پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله با حسین علیه السلام به خانه ما آمد و نشست، مرا خواستگاری کرد و برای حسین علیه السلام عقد بست. از خواب که بیدار شدم، دیگر به چیزی جز این جریان نمی اندیشیدم! در شب دوم فاطمه زهرا علیها السلام را دیدم که اسلام را بر من عرضه نمود. من پذیرفتم و مسلمان شدم. حضرت زهرا سلام الله علیها در خواب به من فرمود: پیروزی با مسلمین است و تو به زودی پیش فرزندم حسین علیه السلام خواهی رفت، بدون اینکه خطری متوجه تو بشود. از آن وقت تا وقتی وارد مدینه شدم، هیچ ناراحتی متوجه من نشد و دست احدی به من نرسید.

روایت22.

ارشاد: امیر المؤمنین علیه السلام از شاه زنان و دختر یزدگرد پس از اسارت پرسید: بعد از داستان فیل چه از پدرت شنیدی و حفظ کردی؟ گفت: شنیدم که می گفت: وقتی خدا کاری را بخواهد بکند، تمام نیروها در برابرش ناتوان و بی اثر می شود و هر گاه مدت منقضی شد، انسان با نیرنگ خود کشته می شود.

ص: 11

الْحِیلَةِ فَقَالَ علیه السلام مَا أَحْسَنَ مَا قَالَ أَبُوکِ تَذِلُّ الْأُمُورُ لِلْمَقَادِیرِ حَتَّی یَکُونَ الْحَتْفُ فِی التَّدْبِیرِ(1).

حضرت فرمود: پدرت چقدر نیکو گفته! چنان جریانها در مقابل مقدرات ناتوانند که مرگ انسان گاهی با حیله و نیرنگ و دوراندیشی خود او پیش می آید.(1)

روایت23.

ارشاد: امام بعد از حسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام، پسرش ابومحمد علی بن الحسین زین العابدین علیه السلام است و ابی الحسن نیز کنیه اوست و مادر او شاه زنان دختر یزدگرد بن شهریار خسرو است و گفته شده: اسم او شهربانوست. امیر المؤمنین علیه السلام شخصی به نام حریث بن جابر را فرماندار قسمتی از مشرق نمود؛ او دو دختر یزدگرد را فرستاد و حضرت یکی را به امام حسین علیه السلام و دیگری را به محمد بن ابی بکر بخشید. از شاه زنان، زین العابدین علیه السلام و از دختر دیگر، قاسم بن محمد بن ابی بکر متولد شد و آن دو با هم پسر خاله بودند. محل ولادت امام سجاد علیه السلام در مدینه و در سال 38 هجری بود. آن حضرت دو سال با جدش امیرالمؤمنین علیه السلام بود و دوازده سال با عمویش امام حسن علیه السلام و بیست و سه سال با پدرش امام حسین علیه السلام؛ و سی و چهار سال بعد از پدرش زندگی کرد و سال 95 هجری در مدینه از دنیا رفت و هنگام وفات 57 ساله بود و مدت اماتش سی و چهار سال طول کشید و کنار عمویش امام حسن علیه السلام در بقیع دفن گردید.(2)

روایت24.

مناقب: ولادت حضرت علی بن الحسین در روز پنجشنبه نیمه جمادی الآخر در مدینه بود. گفته شده روز پنجشنبه نهم شعبان سال سی و هشت هجری، دو سال قبل از درگذشت امیر المؤمنین علیه السلام به دنیا آمد. بعضی سال سی و هفت گفته اند و برخی سال سی و شش. در این صورت با جدش امیر المؤمنین چهار سال و با عمویش امام حسن علیه السلام ده سال و با پدر خود نیز ده سال زندگی کرد. بعضی گفته اند: با جدش دو سال و با عموی خود دوازده سال و با پدرش سیزده سال بود. مدت سی و پنج سال بعد از پدر زندگی کرد و در روز شنبه، یازده شب یا دوازده شب از محرم باقی مانده، در سال نود و پنج هجری از دنیا رفت. پنجاه و هفت یا نه سال بود. بعضی پنجاه و چهار

ص: 12

أَرْبَعٌ وَ خَمْسُونَ وَ کَانَتْ إِمَامَتُهُ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ کَانَ فِی سِنِی إِمَامَتِهِ بَقِیَّةُ مُلْکِ یَزِیدَ وَ مُلْکُ مُعَاوِیَةَ بْنِ یَزِیدَ وَ مُلْکُ مَرْوَانَ وَ عَبْدِ الْمَلِکِ وَ تُوُفِّیَ فِی مُلْکِ الْوَلِیدِ وَ دُفِنَ فِی الْبَقِیعِ مَعَ عَمِّهِ الْحَسَنِ علیه السلام(1).

وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرِ بْنُ بَابَوَیْهِ: سَمَّهُ الْوَلِیدُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِکِ وَ أُمُّهُ شَهْرَبَانُوَیْهِ بِنْتُ یَزْدَجَرْدَ بْنِ شَهْرِیَارَ الْکِسَرَی وَ یُسَمُّونَهَا أَیْضاً بِشَاهْ زَنَانَ وَ جَهَانْبَانَوَیْهِ وَ سُلَافَةَ وَ خَوْلَةَ وَ قَالُوا هِیَ شَاهْ زَنَانُ بِنْتُ شِیرَوَیْهِ بْنِ کِسْرَی أَبَرْوِیزَ وَ یُقَالُ هِیَ بَرَّةُ بِنْتُ النُّوشَجَانِ وَ الصَّحِیحُ هُوَ الْأَوَّلُ وَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام سَمَّاهَا مَرْیَمَ وَ یُقَالُ سَمَّاهَا فَاطِمَةَ وَ کَانَتْ تُدْعَی سَیِّدَةَ النِّسَاءِ(2).

سال نیز گفته اند. مدت امامتش سی و چهار سال بود که در زمان امامت آن سرور، یزید و معاویة بن یزید و مروان و عبد الملک حکومت کردند و در زمان ولید از دنیا رفت و در بقیع کنار عموی خود امام حسن علیه السلام دفن گردید.(1)

ابو جعفر ابن بابویه می نویسد که عبد الملک آن سرور را مسموم نمود. مادرش شهربانویه دختر یزدگرد بن شهریار خسرو بود و او را شاه زنان و جهان بانویه و سلافة و خولة نیز می نامیدند؛ و گفته اند: او شاه زنان دختر شیرویه بن خسروپرویز بود و گفته شده: او برّه دختر نوشجان بود و صحیح، همان نقل اول است .

امیرالمؤمنین علیه السلام او را مریم نامید و گفته شده او را فاطمه نامید و سیده زنان نیز می گفتند.(2)

روایت25.

کافی: در سال 38 متولد و در سال 95 در سن پنجاه و هفت سالگی از دنیا رفت. مادرش سلامه دختر یزدگرد، پسر شهریار پسر شیرویه پسر خسروپرویز بود.(3)

روایت26.

روضة الواعظین: ولادت حضرت در روز جمعه بود و گفته شده: روز پنج شنبه نهم شعبان سال سی و هشت هجری بود و گفته شده: سال سی و هفت و گفته شده: سال سی و شش هجری بوده است.

روایت27.

اعلام الوری: حضرت سجاد علیه السلام در روز جمعه در مدینه متولد شد و گفته شده، روز پنج شنبه نیمه جمادی الآخر و گفته شده: نهم شعبان سال سی و هشت هجری و سال سی و شش و سی و هفت نیز گفته شده و نام مادرش شاه زنان بوده و شهربانویه نیز گفته شده است.(4)

ص: 13

روایت28.

مصباح کفعمی: میلاد امام سجاد علیه السلام در نیمه جمادی الاولی بود.(1)

و حضرت در لوحی که وضع نمود، فرموده که در روز یک شنبه پنجم شعبان سال سی و هشت متولد شده است.

بیان

در کتاب تاریخ الغفاری آمده که حضرت در روز جمعه نیمه جمادی الثانیه متولد شد.

روایت29.

الفصول المهمة: حضرت ظهر روز پنج شنبه، پنجم شعبان سال سی و هشت در مدینه متولد شد. کنیه اش ابوالحسن بود و ابوبکر نیز گفته شده و القاب فراوانی دارد که مشهورترین آن زین العابدین و سید العابدین و زکیّ و امین و ذوالثفنات بود و وصف جسمش گندم گون و کوتاه و لاغر بود و نقش انگشتریش «ما توفیقی الا بالله» یعنی توفیق من به دست خداست بود.(2)

روایت30.

مصباحین: در نیمه جمادی الاولی سال سی و شش، ابو محمد علی بن الحسین علیهما السلام متولد شد.(3)

روایت31.

عدد، اقبال الاعمال: به اسناد ما به شیخ مفید در کتاب حدائق الریاض، میلاد ابو محمد علی بن الحسین علیهما السلام، در نیمه جمادی الاولی سال سی و شش بود.(4)

روایت32.

دروس: حضرت سجاد علیه السلام روز یک شنبه پنجم شعبان سال سی و هشت در مدینه متولد و روز شنبه دوازدهم محرم سال نود و پنج در سن پنجاه و هفت سالگی از دنیا رفت و مادر او شاه زنان دختر شیرویه پسر خسرو پرویز بود و گفته شده او دختر یزدگرد بود.

ص: 14

روایت33.

عدد: در کتاب الدرّ آمده: حضرت در سال سی و هشت هجری در مدینه متولد شد و در کتاب موالید الائمه نیز همین آمده و نوشته است، دو سال قبل از وفات جدش امیرالمؤمنین علیه السلام، و در روایت دیگری شش سال قبل از وفات حضرت متولد شده است.

در کتاب الذخیرة، ولادتش در سال سی و شش و گفته شده سی و هشت هجری بوده؛ و گفته شده حضرت روز پنج شنبه هشتم شعبان، و هفتم نیز گفته شده، در سال سی و هشت هجری در مدینه و در ایام خلافت جدش امیرالمؤمنین علیه السلام متولد شد.

در کتاب التذکره آمده: علی بن الحسین زین العابدین علیه السلام در سال سی و هشت هجری متولد شد و مادرش شاه زنان دختر شاه کاشان بوده؛ و گفته شده دختر خسرو یزدگرد بن شهریار بوده؛ و گفته شده نام ایشان شهربانویه بوده است.

- ابو جعفر محمد بن جریر طبری صاحب کتاب دلائل الامامه - و نه طبری مورخ - می نویسد: همین که اسیران ایران وارد مدینه شدند، عمر تصمیم داشت زنان را بفروشد و مردان را به عنوان برده بگیرد. امیر المؤمنین علیه السلام به او فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرموده است: افراد برجسته هر قوم و ملت را گرامی بدارید. عمر گفت: این مطلب را شنیده ام که می فرمود: هر گاه فرد با شخصیت یک طائفه ای پیش شما آمد او را احترام کنید، گرچه مخالف شما باشد. امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: اینها گروهی هستند که تسلیم شمایند و علاقه به اسلام دارند و من از نژاد اینها فرزندانی خواهم داشت. من شما و خدا را گواه می گیرم که سهم خود را از اینها در راه خدای تعالی آزاد نمودم! تمام بنی هاشم فریاد برداشتند، ما نیز سهم خود را به شما بخشیدیم! باز فرمود: خدایا شاهد باش، من آنچه به من بخشیدند را در راه خدا آزاد نمودم. مهاجر و انصار نیز گفتند: ای برادر رسول خدا! ما نیز حق خود را به تو بخشیدیم. فرمود: بار خدایا! شاهد باش! اینها حق خود را به من بخشیدند و من قبول کردم و تو را گواه می گیرم که سهم آنها را در راه تو آزاد نمودم. عمر گفت: چرا با تصمیم من در مورد این اسیران مخالفت کردی و چه باعث شد که بر خلاف رای من در مورد آنان عمل کردی؟ حضرت دوباره فرمایش پیغمبر صلی الله علیه و آله را در باره احترام افراد با شخصیت برای عمر تکرار کرد.

ص: 15

فَقَالَ عُمَرُ قَدْ وَهَبْتُ لِلَّهِ وَ لَکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا یَخُصُّنِی وَ سَائِرَ مَا لَمْ یُوهَبْ لَکَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام اللَّهُمَّ اشْهَدْ عَلَی مَا قَالُوهُ وَ عَلَی عِتْقِی إِیَّاهُمْ فَرَغِبَ جَمَاعَةٌ مِنْ قُرَیْشٍ فِی أَنْ یَسْتَنْکِحُوا النِّسَاءَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام هُنَّ لَا یُکْرَهْنَ عَلَی ذَلِکَ وَ لَکِنْ یُخَیَّرْنَ مَا اخْتَرْنَهُ عُمِلَ بِهِ فَأَشَارَ جَمَاعَةٌ إِلَی شَهْرَبَانُوَیْهِ بِنْتِ کِسْرَی فَخُیِّرَتْ وَ خُوطِبَتْ مِنْ وَرَاءِ الْحِجَابِ وَ الْجَمْعُ حُضُورٌ فَقِیلَ لَهَا مَنْ تَخْتَارِینَ مِنْ خُطَّابِکِ وَ هَلْ أَنْتِ مِمَّنْ تُرِیدِینَ بَعْلًا فَسَکَتَتْ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ قَدْ أَرَادَتْ وَ بَقِیَ الِاخْتِیَارُ فَقَالَ عُمَرُ وَ مَا عِلْمُکَ بِإِرَادَتِهَا الْبَعْلَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ إِذَا أَتَتْهُ کَرِیمَةُ قَوْمٍ لَا وَلِیَّ لَهَا وَ قَدْ خُطِبَتْ یَأْمُرُ أَنْ یُقَالَ لَهَا أَنْتِ رَاضِیَةٌ بِالْبَعْلِ فَإِنِ اسْتَحْیَتْ وَ سَکَتَتْ جَعَلَ إِذْنَهَا صُمَاتَهَا وَ أَمَرَ بِتَزْوِیجِهَا وَ إِنْ قَالَتْ لَا لَمْ یُکْرِهْهَا عَلَی مَا تَخْتَارُهُ وَ إِنَّ شَهْرَبَانُوَیْهِ أُرِیَتِ الْخُطَّابَ فَأَوْمَأَتْ بِیَدِهَا وَ اخْتَارَتِ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام فَأُعِیدَ الْقَوْلُ عَلَیْهَا فِی التَّخْیِیرِ فَأَشَارَتْ بِیَدِهَا وَ قَالَتْ هَذَا إِنْ کُنْتُ مُخَیَّرَةً وَ جَعَلَتْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَلِیَّهَا وَ تَکَلَّمَ حُذَیْفَةُ بِالْخِطْبَةِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَا اسْمُکِ فَقَالَتْ شَاهْ زَنَانُ بِنْتُ کِسْرَی قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنْتِ شَهْرَبَانُوَیْهِ وَ أُخْتُکِ مُرْوَارِیدُ بِنْتُ کِسْرَی قَالَتْ آریه قَالَ الْمُبَرِّدُ کَانَ اسْمُ أُمِّ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام سُلَافَةَ مِنْ وُلْدِ یَزْدَجَرْدَ مَعْرُوفَةَ النَّسَبِ مِنْ خَیْرَاتِ النِّسَاءِ وَ قِیلَ خَوْلَةُ وَ لَقَبُهُ علیه السلام ذُو الثَّفِنَاتِ وَ الْخَالِصُ وَ الزَّاهِدُ وَ الْخَاشِعُ وَ الْبَکَّاءُ وَ الْمُتَهَجِّدُ وَ الرُّهْبَانِیُّ وَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ وَ سَیِّدُ الْعَابِدِینَ وَ السَّجَّادُ وَ کُنْیَتُهُ أَبُو مُحَمَّدٍ وَ أَبُو الْحَسَنِ بَابُهُ یَحْیَی ابْنُ أُمِّ الطَّوِیلِ الْمَدْفُونُ بِوَاسِطٍ قَتَلَهُ الْحَجَّاجُ لَعَنَهُ اللَّهُ (1).

ص: 16

عمر گفت: یا ابا الحسن! من سهم خود و سهم اشخاصی که نبخشیده اند را به تو و خدا می بخشم؛ علی علیه السلام عرض کرد: خدایا! تو شاهد باش بر آنچه گفتند و بر اینکه من آنها را آزاد کردم. گروهی از قریش به ازدواج آن بانوان علاقه داشتند، امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: نباید آنها را به ازدواج مجبور کرد، اختیار را به خودشان بدهید، هر کس را که خواستند انتخاب می کنند. گروهی اشاره به شهربانو دختر خسرو نموده و اختیار انتخاب را به او دادند و از پشت پرده او را خواستگاری کردند. در حالی که همه حاضر بودند؛ به او گفته شد: از میان کسانی که از تو خواستگاری کرده اند، کدام را انتخاب می کنی؟ آیا علاقه به داشتن شوهر داری؟ سکوت کرد. امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: به شوهر علاقه دارد ولی باید منتظر بود تا چه کسی را انتخاب کند؛ عمر گفت: از کجا فهمیدی تصمیم به شوهر گرفته است؟ فرمود: هر گاه بانوی با شخصیتی از یک طائفه بدون سرپرست خدمت پیغمبر صلی الله علیه و آله می رسید، وقتی از او خواستگاری می شد، دستور می داد به او بگویند: تو به شوهر تمایل داری؟ اگر خجالت می کشید و سکوت می کرد، همین سکوتش را دلیل اجازه اش قرار می داد و دستور ازدواجش را صادر می کرد. اگر می گفت: نه، اجبار بر پذیرش او نمی کرد. خواستگاران در مقابل شهربانو ایستادند. پس با دست اشاره به حسین بن علی علیهما السلام کرد. باز برای مرتبه دوم از او تقاضای انتخاب کردند، این مرتبه نیز اشاره به حسین بن علی علیهما السلام کرده و گفت: اگر اختیار با من است، همین شخص و امیر المؤمنین علیه السلام را ولی خود قرار داد و حذیفه نیز خطبه عقد را خواند. امیر المؤمنین علیه السلام به او فرمود: اسمت چیست؟ گفت: شاه زنان دختر کسری! فرمود: تو شهربانویی و خواهرت مروارید دختر کسری است؟ گفت: آری صحیح است.(1)

- مبرد می گوید: نام مادر علی بن الحسین علیهما السلام سلافة دختر یزدگرد و زنی نام آشنا و از بانوان نیک بود و خولة نیز گفته شده است. لقب ایشان ذوالثفنات و خالص و زاهد و خاشع و بکّاء و متهجد و رهبانی و زین العابدین و سیدالعابدین و سجاد بود و کنیه اش ابومحمد و ابوالحسن بود. دربان او یحیی بن ام طویل بود که در واسط دفن شد و حجاج بن یوسف لعنه الله او را کشت.(2)

ص: 16

باب دوم : تصریح به امامت و جانشینی امام سجادعلیه السلام و این که کتب امامت و سلاح و غیر آن به ایشان داده شد و در این باب برخی راهنمایی ها و نکته ها وجود دارد.

روایات

روایت1.

امالی صدوق: محمد بن مسلم می گوید: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم، انگشتری حضرت حسین علیه السلام به که رسید؟ شنیده ام در بین چیزهایی که از آن حضرت گرفتند، انگشتر را هم از انگشت آن جناب بیرون آورده اند! فرمود: آن طور که گفته اند نیست. حضرت حسین علیه السلام به فرزندش علی بن الحسین علیهما السلام وصیت نمود و انگشتری خود را به انگشت او نمود؛ همان کاری که پیغمبر صلی الله علیه و آله نسبت به امیر المؤمنین علیه السلام نمود و امیر المؤمنین علیه السلام نسبت به امام حسن علیه السلام انجام داد و حضرت امام حسن نسبت به امام حسین علیهما السلام. این انگشتر به پدرم بعد از پدرش رسید و از او به من رسید و اکنون در اختیار من است که هر جمعه به دست می کنم و با آن نماز می خوانم. محمد بن مسلم گفت: روز جمعه در حال نماز، خدمت آن جناب رسیدم؛ پس از پایان نماز دستش را به جانب من دراز کرد! دیدم انگشتری در دست دارد که نقش نگین آن «لا اله الا الله عدة للقاء الله» بود یعنی معبودی جز خدا نیست و این جمله توشه ملاقات با اوست؛ حضرت فرمود: این انگشتر جدم ابی عبد الله الحسین بن علی علیهما السلام است.(1)

روایت2.

بصائر الدرجات: حضرت باقر علیه السلام فرمود: وقتی شهادت حضرت حسین علیه السلام نزدیک شد، دختر بزرگ خود فاطمه را خواست و نامه ای پیچیده به او داد و یک وصیت آشکارا و یک وصیت مخفی نمود. حضرت علی بن الحسین علیهما السلام مبتلا به بیماری اسهال بود و بانوان حرم به شدت او را ناراحت می دیدند. فاطمه نامه را به علی بن الحسین علیهما السلام واگذار کرد و سپس آن نامه به ما رسید. عرض کردم: در آن نامه چه بود؟ فرمود: به خدا سوگند، آنچه تا آخر دنیا مورد احتیاج بنی آدم است در آن بود.(2)

ص: 17

روایت3.

غیبت طوسی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: هنگامی که حضرت حسین علیه السلام اراده سفر عراق داشت، وصیت نامه و نامه های خود و چیزهای دیگر را در اختیار ام سلمه همسر پیامبر صلی الله علیه و آله گذاشت و به او فرمود: هر وقت بزرگترین فرزندم پیش تو آمد، آنچه به تو دادم در اختیارش بگذار. پس از شهادت حضرت حسین علیه السلام، علی بن الحسین علیهما السلام پیش ام سلمه آمد و ایشان آنچه حضرت حسین علیه السلام به او سپرده بود را در اختیارش گذاشت.(1)

روایت4.

مناقب: دلیل بر امامت حضرت زین العابدین علیه السلام این است که لازم است به امامت امام تصریح شود، هر کس معتقد به این شرط است، به امامت آن جناب یقین دارد؛ زیرا به امامت علی بن الحسین علیهما السلام تصریح شده. در ضمن وقتی ثابت شد که باید امام معصوم باشد، انسان به امامت زین العابدین علیه السلام پس از حضرت حسین علیهما السلام یقین می کند؛ زیرا همه اتفاق دارند، کسانی از بنی امیه و خوارج که مدعی امامت شده اند، عصمت آنها ثابت نیست. کیسانی مذهبان گرچه معتقد به تصریح هستند، ولی تصریح آشکار را لازم نمی شمارند.

و ما امروز می بینیم، فرزندان زین العابدین علیه السلام با اینکه چیزی از زمان آن جناب نگذشته، بیشتر از جمعیت قبائل جاهلیت شده اند و تعداد آنها از طایفه های بزرگ بیشتر است به طوری که روی زمین را پر کرده اند؛ این نیز از دلائل امامت آن جناب است.(2)

روایت5.

اعلام الوری: ابی الجارود می گوید: حضرت باقر علیه السلام فرمود: وقتی نزدیک شهادت حضرت حسین علیه السلام شد، دختر بزرگ خود فاطمه را خواست و نامه ای پیچیده و یک وصیت آشکارا به او داد. حضرت علی بن الحسین علیهما السلام بیمار بود و بانوان حرم احتمال زنده ماندن حضرت را بعد از پدر نمی دادند. وقتی امام حسین علیه السلام کشته شد و اهل بیت ایشان به مدینه برگشتند، فاطمه نامه را به علی بن الحسین علیهما السلام داد. ای زیاد! به خدا قسم، این کتاب بعداً به ما رسید.(3)

ص: 18

روایت6.

از همان کتاب نقل می شود که امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی حسین علیه السلام رهسپار عراق شد، نامه ها و وصایا را به امانت نزد ام سلمه رضی الله عنها سپرد. وقتی علی بن الحسین علیهما السلام برگشت، ام سلمه آنها را تحویل حضرت داد.(1)

روایت7.

مناقب: مثل این روایت را نقل می کند.(2)

روایت8.

کفایة الاثر: عبید الله بن عبد الله بن عتبه می گوید: خدمت حضرت امام حسین علیه السلام بودم که علی بن الحسین علیهما السلام وارد شد. حضرت او را پیش خواند و محکم در آغوش گرفته و پیشانی اش را بوسید و سپس فرمود: پدرم فدایت باد! چقدر خوشبو و خوش خلقی! از این سخن مرا در دل خطوری رسید؛ عرض کردم: یا ابن رسول الله! پدر و مادرم فدایت باد! پناه بر خدا! اگر پیش آمدی شد که ما هرگز آن روز را نبینیم، باید از که پیروی کنیم؟ فرمود: همین پسرم علی! او امام و پدر امامان است. عرض کردم: هنوز سنی ندارد و کوچک است. فرمود: بله. پسرش محمد در نه سالگی شایستگی پیشوایی دارد. سپس مدتی سکوت کرد و فرمود: آنگاه دریای دانش را می شکافد.(3)

بیان

این که امام سجاد علیه السلام کم سن بود، با اخبار بسیاری که دلالت می کند امام چهارم از علی (اکبر) شهید رضی الله عنه بزرگ تر بود، منافات دارد! عبارت ان ابنه محمد دال بر این است که حضرت سجاد علیه السلام کودک نیست و الآن فرزندی دارد به نام محمد که به او اقتدا می شود. عبارت در حالی که نه سال دارد، بیان حال برای امام باقرعلیه السلام است و مقصود آن است که قبل از امامت شایستگی پیشوایی دارد و شاید اشاره به قصه جابر داشته باشد، چنانچه خواهد آمد.

عبارت ثم یطرق، یعنی سپس سکوت می کند و کلامی نمی گوید تا این که امام می شود و بعد از امامت، علم را می شکافد.

روایت9.

کمال الدین: احمد بن ابراهیم می گوید: خدمت حکیمه دختر حضرت جواد علیه السلام و خواهر حضرت امام علی النقی علیه السلام رسیدم؛ عرض کردم: باید شیعیان به که پناه برند؟ فرمود: به جده مادر

ص: 19

أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقُلْتُ لَهَا أَقْتَدِی بِمَنْ وَصِیَّتُهُ إِلَی امْرَأَةٍ فَقَالَتِ اقْتِدَاءً بِالْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام أَوْصَی إِلَی أُخْتِهِ زَیْنَبَ بِنْتِ عَلِیٍّ فِی الظَّاهِرِ وَ کَانَ مَا یَخْرُجُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام مِنْ عِلْمٍ یُنْسَبُ إِلَی زَیْنَبَ سَتْراً عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام(1).

پدرم امام جواد علیه السلام؛ گفتم: از کسی که به زنی وصیت کرده پیروی کنم؟ فرمود: این کار را حضرت حسین علیه السلام نیز کرد. زیرا ایشان به خواهرش زینب وصیت نمود. در ظاهر هر علم و دانشی که افشا می شد را به حضرت زینب نسبت می دادند تا با این کار حفظ جان حضرت زین العابدین علیه السلام شود.(1)

می گویم

این حدیث به طور کامل در کتاب غیبت خواهد آمد .

باب سوم : معجزات و امور والای امام سجاد علیه السلام و شئون عجیب ایشان

روایات

روایت1.

امالی صدوق: زهری می گوید: خدمت حضرت علی بن الحسین علیهما السلام بودم. یکی از اصحابش وارد شد، امام از او پرسید: چه خبر؟ عرض کرد: یا ابن رسول الله! فعلا گرفتار چهار صد دینار قرضی هستم که راهی برای پرداخت آن ندارم زیرا عیال وارم و مخارج ایشان را نمی توانم تامین کنم. حضرت زین العابدین علیه السلام به شدت گریه نمود. عرض کردم: یا ابن رسول الله! چرا گریه می کنید؟! فرمود: مگر گریه برای مصائب و گرفتاریهای بزرگ نیست؟ عرض کردم: همین طور است. فرمود: کدام مصیبت از این بزرگتر که مؤمن حرّ برادر خود را گرفتار ببیند و نتواند رفع گرفتاریش را بنماید یا او را مبتلا به فقر و تنگدستی بیابد ولی امکان رفع آن نباشد. زهری گفت اطرافیان امام متفرق شدند. بعضی از مخالفین با یکدیگر می گفتند: تعجب است از این خانواده که ادعا می کنند هر چه در زمین و آسمان است مطیع آنها است و خداوند درخواست آنها را رد نمی کند و باز اعتراف می کنند که نمی توانند رفع گرفتاری از یک مؤمن خاص خود بنمایند. این حرف به همان کسی که مقروض بود رسید؛ خدمت زین العابدین علیه السلام رسیده و عرض کرد:

ص: 20

فُلَانٍ کَذَا وَ کَذَا وَ کَانَ ذَلِکَ أَغْلَظَ عَلَیَّ مِنْ مِحْنَتِی فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقَدْ أَذِنَ اللَّهُ فِی فَرَجِکَ یَا فُلَانَةُ احْمِلِی سَحُورِی وَ فَطُورِی فَحَمَلَتْ قُرْصَتَیْنِ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام لِلرَّجُلِ خُذْهُمَا فَلَیْسَ عِنْدَنَا غَیْرُهُمَا فَإِنَّ اللَّهَ یَکْشِفُ عَنْکَ بِهِمَا وَ یُنِیلُکَ خَیْراً وَاسِعاً مِنْهُمَا فَأَخَذَهُمَا الرَّجُلُ وَ دَخَلَ السُّوقَ- لَا یَدْرِی مَا یَصْنَعُ بِهِمَا یَتَفَکَّرُ فِی ثِقَلِ دَیْنِهِ وَ سُوءِ حَالِ عِیَالِهِ وَ یُوَسْوِسُ إِلَیْهِ الشَّیْطَانُ أَیْنَ مَوْقِعُ هَاتَیْنِ مِنْ حَاجَتِکَ فَمَرَّ بِسَمَّاکٍ قَدْ بَارَتْ عَلَیْهِ سمکة [سَمَکَتُهُ] قَدْ أَرَاحَتْ فَقَالَ لَهُ سَمَکَتُکَ هَذِهِ بَائِرَةٌ عَلَیْکَ وَ إِحْدَی قُرْصَتَیَّ هَاتَیْنِ بَائِرَةٌ عَلَیَّ فَهَلْ لَکَ أَنْ تُعْطِیَنِی سَمَکَتَکَ الْبَائِرَةَ- وَ تَأْخُذَ قُرْصَتِی هَذِهِ الْبَائِرَةَ فَقَالَ نَعَمْ فَأَعْطَاهُ السَّمَکَةَ وَ أَخَذَ الْقُرْصَةَ ثُمَّ مَرَّ بِرَجُلٍ مَعَهُ مِلْحٌ قَلِیلٌ مَزْهُودٌ فِیهِ فَقَالَ هَلْ لَکَ أَنْ تُعْطِیَنِی مِلْحَکَ هَذَا الْمَزْهُودَ فِیهِ بِقُرْصَتِی هَذِهِ الْمَزْهُودِ فِیهَا قَالَ نَعَمْ فَفَعَلَ فَجَاءَ الرَّجُلُ بِالسَّمَکَةِ وَ الْمِلْحِ فَقَالَ أُصْلِحُ هَذِهِ بِهَذَا فَلَمَّا شَقَّ بَطْنَ السَّمَکَةِ وَجَدَ فِیهِ لُؤْلُؤَتَیْنِ فَاخِرَتَیْنِ فَحَمِدَ اللَّهَ عَلَیْهِمَا فَبَیْنَمَا هُوَ فِی سُرُورِهِ ذَلِکَ إِذْ قُرِعَ بَابُهُ فَخَرَجَ یَنْظُرُ مَنْ بِالْبَابِ فَإِذَا صَاحِبُ السَّمَکَةِ وَ صَاحِبُ الْمِلْحِ قَدْ جَاءَا یَقُولُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا لَهُ یَا عَبْدَ اللَّهِ جَهَدْنَا أَنْ نَأْکُلَ نَحْنُ أَوْ أَحَدٌ مِنْ عِیَالِنَا هَذَا الْقُرْصَ فَلَمْ تَعْمَلْ فِیهِ أَسْنَانُنَا- وَ مَا نَظُنُّکَ إِلَّا وَ قَدْ تَنَاهَیْتَ فِی سُوءِ الْحَالِ وَ مَرَنْتَ عَلَی الشَّقَاءِ قَدْ رَدَدْنَا إِلَیْکَ هَذَا الْخُبْزَ وَ طَیَّبْنَا لَکَ مَا أَخَذْتَهُ مِنَّا فَأَخَذَ الْقُرْصَتَیْنِ مِنْهُمَا فَلَمَّا اسْتَقَرَّ بَعْدَ انْصِرَافِهِمَا عَنْهُ قُرِعَ بَابُهُ فَإِذَا رَسُولُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَدَخَلَ فَقَالَ إِنَّهُ یَقُولُ لَکَ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَتَاکَ بِالْفَرَجِ فَارْدُدْ إِلَیْنَا طَعَامَنَا فَإِنَّهُ لَا یَأْکُلُهُ غَیْرُنَا وَ بَاعَ الرَّجُلُ اللُّؤْلُؤَتَیْنِ بِمَالٍ عَظِیمٍ قَضَی مِنْهُ دَیْنَهُ وَ حَسُنَتْ بَعْدَ ذَلِکَ حَالُهُ فَقَالَ بَعْضُ الْمُخَالِفِینَ مَا أَشَدَّ هَذَا التَّفَاوُتَ بَیْنَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ لَا یَقْدِرُ أَنْ یَسُدَّ مِنْهُ فَاقَةً إِذْ أَغْنَاهُ هَذَا الْغَنَاءَ الْعَظِیمَ کَیْفَ یَکُونُ هَذَا وَ کَیْفَ یَعْجِزُ عَنْ سَدِّ الْفَاقَةِ مَنْ یَقْدِرُ عَلَی هَذَا الْغَنَاءِ الْعَظِیمِ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام هَکَذَا قَالَتْ قُرَیْشٌ لِلنَّبِیِّ ص کَیْفَ یَمْضِی إِلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ یُشَاهِدُ مَا فِیهِ مِنْ آثَارِ الْأَنْبِیَاءِ مِنْ مَکَّةَ وَ یَرْجِعُ إِلَیْهَا فِی لَیْلَةٍ وَاحِدَةٍ مَنْ لَا یَقْدِرُ أَنْ یَبْلُغَ مِنْ مَکَّةَ إِلَی الْمَدِینَةِ إِلَّا فِی اثْنَیْ عَشَرَ یَوْماً وَ ذَلِکَ حِینَ هَاجَرَ مِنْهَا.

ص: 21

فلانی و فلانی چنین گفته اند! سخن آنها بر من از فقرم ناگوارتر است. امام علیه السلام فرمود: خداوند اجازه گشایش برای تو داد، بعد رو به کنیزی نموده و فرمود: افطار و سحری مرا بیاور، کنیز دو گرده نان آورد. فرمود: این دو گرده نان را بگیر که دیگر چیزی پیش ما نیست. خداوند به وسیله همین دو گرده، گشایش خوبی به تو خواهد داد. آن مرد دو گرده را گرفت و وارد بازار شد و نمی دانست آنها را چه کند. در اندیشه قرض و خرج خانواده بود. گاهی شیطان او را وسوسه می کرد که این دو گرده نان چگونه می تواند رفع ناراحتی تو را بنماید، در این موقع به ماهی فروشی برخورد که یک ماهی گندیده داشت، گفت: این ماهی پیش تو مانده و این گرده نان پیش من است. ممکن است یک گرده نان را بگیری و همان ماهی مانده را بدهی؟ ماهی فروشی قبول کرد. نان را گرفت و ماهی را داد. در بین راه به مردی برخورد که نمک نامرغوبی داشت، به او گفت: مایلی این نان خشک را بگیری و همان نمک نامرغوب را بدهی؟ قبول کرد، آن مرد ماهی و نمک را به خانه آورده و گفت: این ماهی را با نمک درست می کنم. همین که شکم ماهی را شکافت، دو مروارید غلتان درون او یافت و سپاس خدای را به جای آورد. در همین بین که شاد و خرم بود، ناگهان درب خانه به صدا آمد. پشت درب رفت تا ببیند کیست، دید صاحب ماهی و صاحب نمک هر دو آمده اند! گفتند: ما و خانواده مان هر چه کوشش کردیم این نان را بخوریم دندان به آن کارگر نبود. فکر کردیم تو خیلی گرفتار و مبتلا هستی، نان را برای خودت آوردیم و آنچه در مقابلش از ما گرفته ای، به تو بخشیدیم! دو نان را از آنها گرفت؛ پس از رفتن آنها درب را بست. در این موقع فرستاده حضرت زین العابدین علیه السلام رسیده و گفت: مولایت می فرماید: تو به آرزویت رسیدی! اینک نان ما را برگردان که کسی جز ما نمی تواند آن نان را بخورد! دو مروارید را به قیمت گزافی فروخت و قرضش را پرداخت و وضع مالی اش بسیار خوب شد. برخی از مخالفین گفتند: عجب اختلافی بین این دو حالت است که علی بن الحسین علیهما السلام مدعی است نمی تواند رفع تنگدستی از دوستش بنماید ولی او را دارای ثروتی عظیم می کند! حضرت زین العابدین علیه السلام فرمود: قریش نیز همین سخن را به پیغمبر صلی الله علیه و آله می گفتند که چگونه کسی که در موقع هجرت از مکه تا مدینه را به دوازده شبانه روز (نه کمتر) طی می کند، می تواند در یک شب به بیت المقدس برود و در آنجا آثار پیمبران را مشاهده کند.

ص: 21

ثُمَّ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام جَهِلُوا وَ اللَّهِ أَمْرَ اللَّهِ وَ أَمْرَ أَوْلِیَائِهِ مَعَهُ إِنَّ الْمَرَاتِبَ الرَّفِیعَةَ لَا تُنَالُ إِلَّا بِالتَّسْلِیمِ لِلَّهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ تَرْکِ الِاقْتِرَاحِ عَلَیْهِ وَ الرِّضَا بِمَا یُدَبِّرُهُمْ بِهِ إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ صَبَرُوا عَلَی الْمِحَنِ وَ الْمَکَارِهِ صَبْراً لَمْ یُسَاوِهِمْ فِیهِ غَیْرُهُمْ فَجَازَاهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِأَنْ أَوْجَبَ لَهُمْ نُجْحَ جَمِیعِ طَلِبَاتِهِمْ لَکِنَّهُمْ مَعَ ذَلِکَ لَا یُرِیدُونَ مِنْهُ إِلَّا مَا یُرِیدُهُ لَهُمْ (1).

سپس زین العابدین علیه السلام فرمود: اینها از کار خدا و دوستان خدا با او غافلند. به مقامهای بلند نمی توان رسید مگر با تسلیم در مقابل خدا و ترک اظهار نظر، و رضا به آنچه او صلاح می داند. دوستان خدا بر گرفتاریها و ناراحتیها صبر می کنند و دیگران چنین صبری ندارند و خداوند در مقابل این شکیبایی، آنها را به تمام آرزوهایشان می رساند. با وجود این، آنها جز خواست خدا را نمی خواهند.(1)

بیان

عبارت أروح و أراح یعنی بوی آن تغییر کرد و عبارت مرن علی شیء یعنی آن را پس آورد و کلمه شقاء، مشقت و سختی را گویند.

- شیخ جعفر بن نماء در کتاب احوال مختار از ابی بحیر عالم اهواز که معتقد به امامت محمد بن حنفیه بود نقل می کند که گفت: سالی به حج رفتم. در این مسافرت روزی به ملاقات امامم نائل آمدم و تمام آن روز را در خدمتش بودم. جوانی نورس از مقابل او رد شد و سلام کرد. محمد بن حنفیه از جای حرکت کرد و پیشانی او را بوسید و با کمال تواضع و کوچکی، پیوسته او را آقای من خطاب می کرد؛ جوان رفت، و محمد به جای خود برگشت. گفتم: بر چنین پیش آمدی چگونه می توان صبر کرد؟ محمد بن حنفیه پرسید چه چیزی؟ گفتم: ما معتقدیم که تو امامی و پیروی از تو واجب است، ولی از جای حرکت می کنی و این جوان را چنان احترام می کنی و به او آقای من می گویی!؟ گفت: صحیح است. به خدا سوگند او امام من است. پرسیدم: او کیست؟ گفت: پسر برادرم علی بن الحسین علیهما السلام است. من با او در مورد امامت اختلاف کردیم. او گفت: راضی هستی حجر الاسود حاکم بین من و تو باشد؟ گفتم: چگونه می توان قضاوت پیش سنگی بی روح برد؟ فرمود: امامی که سنگ با او سخن نگوید، امام نیست! از سخن او خجالت کشیدم و گفتم: به قضاوت حجر الاسود راضیم. رفتیم کنار آن سنگ و هر دو نماز خواندیم. او پیش رفته و فرمود: ای سنگ! تو را به حق کسی که عهد نامه بندگان را در نزد تو نهاده تا گواه بر انجام آن پیمان باشی، بگو ببینم کدام یک از ما دو نفر امام هستیم؟ سنگ به سخن در آمده و گفت: ای محمد! در مقابل پسر برادرت تسلیم باش! او شایسته مقام امامت است و امام بر تو است. سنگ از محل خود حرکتی کرد، به طوری که خیال کردم خواهد افتاد، به امامت او اعتراف نمودم و اطاعت او را واجب شمردم. ابو بحیر گفت: از آن ساعت به امامت حضرت زین العابدین علیه السلام معتقد شدم

ص: 22

الْقَوْلَ بِالْکَیْسَانِیَّةِ(1).

و مذهب کیسانی را رها کردم .

روایت2.

بصائر الدرجات: عبد الله بن عطاء تمیمی می گوید: روزی در مسجد خدمت علی بن الحسین علیهما السلام بودم که عمر بن عبد العزیز رد شد و نعلینی به پا داشت که بندهایش نقره ای بود، او از نیکوترین مردم و جوان بود. علی بن الحسین علیهما السلام نگاهی به او نموده و به من فرمود: ای عبدالله بن عطا! این اسراف گر را ملاحظه می کنی؟ او نمی میرد تا این که به مقام فرمانروایی برسد. عرض کردم: همین مرد فاسق؟ فرمود: آری. ولی مدت حکومت او زیاد به طول نخواهد انجامید! پس از مردن، اهل آسمان او را لعنت و اهل زمین برایش طلب آمرزش می کنند.(1)

روایت3.

اختصاص: ابا حمزه ثمالی می گوید: خدمت حضرت زین العابدین علیه السلام بودم. در خانه اش درختی بود که گنجشکها روی آن نشسته بودند. ناگهان پرواز نموده و صدایی کردند! فرمود: ابا حمزه، می دانی چه گفتند؟ عرض کردم: نه! فرمود: تقدیس پروردگار نمودند و درخواست روزی امروز خود را کردند، و سپس فرمود: یا ابا حمزه، خدا ما را به زبان پرندگان آشنا کرده و از هر چیزی به ما داده شده است.(2)

روایت4.

مناقب: مثل این حدیث را نقل نموده است.(3)

روایت5.

بصائر الدرجات: نیز روایت را نقل کرده و می نویسد: ابو حمزه می گوید: من نزد امام سجاد علیه السلام بودم و گنجشکانی روی دیوار مقابل حضرت بودند

ص: 23

یَصِحْنَ فَقَالَ یَا أَبَا حَمْزَةَ أَ تَدْرِی مَا یَقُلْنَ قَالَ یَتَحَدَّثْنَ أَنَّ لَهُنَّ وَقْتاً یَسْأَلْنَ فِیهِ قُوتَهُنَّ یَا أَبَا حَمْزَةَ لَا تَنَامَنَّ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِنِّی أَکْرَهُهَا لَکَ إِنَّ اللَّهَ یُقَسِّمُ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ أَرْزَاقَ الْعِبَادِ وَ عَلَی أَیْدِینَا یُجْرِیهَا(1).

و سر و صدا می کردند. حضرت فرمود: ای ابا حمزه! می دانی چه می گویند؟ می گویند برای درخواست روزی وقت معینی است! ابا حمزه! قبل از طلوع خورشید مخواب که من آن را برای تو نمی پسندم؛ زیرا خداوند در این موقع روزی را بین بندگان تقسیم می کند و به دست ما جاری می نماید.(1)

روایت6.

اختصاص، بصائر الدرجات: ابو بصیر از مردی نقل کرد که گفت: با حضرت زین العابدین علیه السلام به جانب مکه رهسپار شدیم. همین که از ابواء (یکی از دهستانهای مدینه است که قبر مادر پیغمبر صلی الله علیه و آله حضرت آمنه در آنجا است) کوچ کردیم و آن جناب سوار بود و من پیاده! به گله گوسفندی رسیدیم که یک میش از گله عقب مانده بود که صدایی همراه با التماس و وحشت می کرد. متوجه شدیم که بره او نیز صدا می کند و در طلب مادر است. همین که بره از جای حرکت می کند، صدای میش بلند می شود و بره از پی صدا می رود. امام فرمود: می دانی میش چه می گوید؟ گفتم: نه به خدا نمی دانم! فرمود: می گوید: خودت را به گله برسان. چون خواهرش سال قبل در همین محل از گله عقب ماند و گرگ او را خورد.(2)

بیان

کلمه ثغاء به ضم ثاء صدای گوسفند و آهو و مانند آن را گویند.

روایت7.

اختصاص، بصائر الدرجات: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام با اصحاب خود در راه مکه صبحانه می خوردند که ناگهان روباهی رد شد. امام فرمود: ممکن است شما با خدا پیمان ببندید که به این روباه کاری نداشته باشید و بگذارید پیش من بیاید؟ پس قسم یاد کردند که کاری نداشته باشند.

ص: 24

فَقَالَ یَا ثَعْلَبُ تَعَالَ قَالَ فَجَاءَ الثَّعْلَبُ حَتَّی أَهَلَ (1)

بَیْنَ یَدَیْهِ فَطَرَحَ عَلَیْهِ عَرْقاً فَوَلَّی بِهِ یَأْکُلُهُ قَالَ علیه السلام هَلْ لَکُمْ تُعْطُونِی مَوْثِقاً وَ دَعُوهُ أَیْضاً فَیَجِی ءَ فَأَعْطَوْهُ فَکَلَحَ رَجُلٌ مِنْهُمْ فِی وَجْهِهِ فَخَرَجَ یَعْدُو فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ أَیُّکُمُ الَّذِی أَخْفَرَ ذِمَّتِی فَقَالَ الرَّجُلُ أَنَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ کَلَحْتُ فِی وَجْهِهِ وَ لَمْ أَدْرِ فَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فَسَکَتَ (2).

امام روباه را پیش خواند. روباه پیش آمد تا مقابل امام و صدای خود را بلند کرد. امام استخوانی پیش او انداخت. برداشت و رفت. باز فرمود: قول می دهید به او کاری نداشته باشید تا باز او را صدا بزنم؟ قول دادند؛ ولی یک از حاضرین پس از آمدن روباه او را راند و روباه پا به فرار گذاشت. امام فرمود: کدام یک از شما تعهد مرا ناچیز شمرد؟ آن مرد گفت، من بودم که روباه را راندم! نفهمیدم؛ از خدا طلب آمرزش می کنم و امام سکوت فرمود.(1)

روایت8.

مناقب: مثل این حدیث را نقل می کند.(2)

بیان

کلمه عرق به فتح عین استخوانی است که گوشت آن خورده شده و کلوح یعنی عبوس .

روایت9.

اختصاص، بصائر الدرجات: حضرت باقر علیه السلام فرمود: روزی علی بن الحسین علیهما السلام با اصحاب خود بود که آهویی ماده از بیابان پیش آن جناب آمد و ناله مخصوصی کرد. یکی از حاضرین عرض کرد: این ماده آهو چه می گوید؟ فرمود: بره اش را فلان شخص قریشی دیروز صید کرده و از دیروز به او شیر نداده؛ امام علیه السلام پیغام فرستاد که بره آهو را بفرست. همین که چشم مادر به بره افتاد، از شادی پای بر زمین زد و شروع کرد به شیر دادن او. زین العابدین علیه السلام بره را به مادرش بخشید و با او سخنی شبیه خودش گفت. آهو با بره به راه افتاد، عرض کردند: چه گفت؟ فرمود: برای شما دعا کرد و جزای خیر خواست.(3)

روایت10.

مناقب: همین روایت را نقل کرده است.(4)

ص: 25

بیان

خشف با فتح و ضم و کسر خاء، آهو بره را گویند.

روایت11.

اختصاص، بصائر الدرجات: ابومحمد علی بن الحسین علیهما السلام در بین گروهی از اصحابش نشسته بود که ناگهان آهویی آمد و دم خود را تکان داد و دستانش را به زمین می کوبید. امام فرمود: آیا می دانید آهو چه می گوید: گفتند: نه! فرمود: گمان می کند فلان کس که از قریش است، امروز بچه آهویش را صید کرده است. حالا نزد من آمده و از من می خواهد از او بخواهم که بچه اش را رها کند تا نزد او برود و شیرش دهد؛ علی بن الحسین علیهما السلام به اصحابش فرمود: برخیزید با هم پیش آن مرد برویم؛ همگی برخاستند و به نزد او آمدند. آن مرد پیش آنان آمد و به حضرت عرض کرد: پدر و مادرم فدایت! حاجت شما چیست؟ فرمود: به حقی که بر تو دارم از تو می خواهم که بچه آهویی را که امروز صید کردی بیاوری! مرد آن را آورد و مقابل مادرش نهاد و آهوی مادر شیرش داد. سپس علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: فلانی! از تو می خواهم که این بچه آهو را به من ببخشی. گفت: بخشیدم. راوی گفت: حضرت بچه آهو را با آهو فرستاد و آهو دم تکان داد. علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: آیا می دانید این آهو چه می گوید: گفتند: نه! فرمود: او می گوید: خدا هر غائبی از شما را به شما برگرداند و علی بن الحسین علیهما السلام را که بچه ام را به من برگرداند بیامرزد.(1)

بیان

جوهری می گوید: بصبص الکلب و تبصبص یعنی دمش را تکان داد و تبصبص به معنای تملق است.

روایت12.

اختصاص، بصائر الدرجات: مردی خدمت زین العابدین علیه السلام رسید. آن جناب فرمود: تو کیستی؟ عرض کرد: منجم هستم. فرمود: پس تو خبر از غیب می دهی؟! سپس حضرت نگاهی به او نموده فرمود: می خواهی شخصی را به تو نشان دهم که در همین فاصله آمدن تو به اینجا،

ص: 26

عَلَیْنَا فِی أَرْبَعَةَ عَشَرَ عَالَماً کُلُّ عَالَمٍ أَکْبَرُ مِنَ الدُّنْیَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لَمْ یَتَحَرَّکْ مِنْ مَکَانِهِ قَالَ مَنْ هُوَ قَالَ أَنَا وَ إِنْ شِئْتَ أَنْبَأْتُکَ بِمَا أَکَلْتَ وَ مَا ادَّخَرْتَ فِی بَیْتِکَ (1).

از چهارده عالم گذشت که هر کدام سه برابر دنیا بوده، با اینکه در مکان خود نشسته است. عرض کرد: چنین شخصی کیست ؟ فرمود: من! اگر مایلی، بگویم چه خورده ای و در خانه خود چه اندوخته ای!(1)

روایت13.

کمال الدین: حضرت باقر علیه السلام فرمود: امام زین العابدین علیه السلام برای حبابه والبیه دعا کرد و خدا جوانی او را به او برگرداند و با انگشت اشاره کرد، همان دم حیض شد؛ با اینکه آن زمان صد و سیزده سال داشت.(2)

روایت14.

خرایج: روزی علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: مرگ ناگهانی سبک باری مؤمن و باعث تاسف کافر است. مؤمن غسل دهنده و حامل جنازه خود را می شناسد؛ اگر در نزد خدا امید ثوابی داشته باشد، به کسانی که جنازه اش را می برند قسم می دهد عجله کنند. در غیر این صورت قسم می دهد او را آرام تر ببرند. مردی بنام ضمرة بن سمره گفت: اگر آنچه شما می گویید صحیح باشد، از تابوت بیرون می آید و می خندد و می خنداند، امام علیه السلام فرمود: خدایا ضمرة بن سمره به حدیث پیامبر خندید و خنداند، او را مؤاخذه تأسف باری فرما. پس از رفتن او، چیزی نگذشت که غلامش آمد و خبر فوت ضمره را به زین العابدین علیه السلام رساند و گفت: ناگهان ضمره مرد!! خدا در مورد او به شما اجر دهد؛ غلام می گفت من صدای او را در زندگی و پس از مرگ کاملا می شناختم. پس از مرگ می گفت: وای بر ضمرة! هر دست آویزی از دستم رفت! وارد جهنم شدم؛ باید همان جا منزل گیرم و ساکن باشم، زین العابدین علیه السلام فرمود: الله اکبر، این است کیفر کسی که حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله را ریشخند و مسخره کند.(3)

بیان

قفز یعنی برجهید.

روایت15.

خرایج: روزی زین العابدین علیه السلام به مزرعه ای که داشت رفت؛ ناگهان مشاهده کرد گرگی موی ریخته و خشمگین راه را بر مردم گرفته. گرگ نزدیک آن جناب رسیده و ناله ای کرد، امام فرمود: برو،

ص: 27

فَإِنِّی أَفْعَلُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَانْصَرَفَ الذِّئْبُ فَقِیلَ مَا شَأْنُ الذِّئْبِ فَقَالَ أَتَانِی وَ قَالَ زَوْجَتِی عَسُرَ عَلَیْهَا وِلَادَتُهَا فَأَغِثْنِی وَ أَغِثْهَا بِأَنْ تَدْعُوَ بِتَخْلِیصِهَا وَ لَکَ اللَّهُ عَلَیَّ أَنْ لَا أَتَعَرَّضَ أَنَا وَ لَا شَیْ ءٌ مِنْ نَسْلِی لِأَحَدٍ مِنْ شِیعَتِکَ فَفَعَلْتُ (1).

ان شاء الله انجام می دهم! گرگ رفت. عرض کردند: چه می گفت؟ فرمود: پیش من آمد و گفت: زایمان بر ماده ام سخت شده! به داد من و او برس و دعا کن نجات یابد، من پیمان می بندم که خودم و فرزندانم هرگز متعرض آزار شیعیان تو نشویم، من نیز خواسته او را پذیرفتم.(1)

بیان

کلمه الذئب الامعط یعنی گرگی که مویش ریخته و اعبس یا مأخوذ از عبوس به معنای ترش روی است که کنایه از خشم و غضب اوست و یا از عبس به تحریک باء است به معنای بول و مدفوعی که از دم شتر آویزان می شود و خشک می گردد. عبارت اعبست الابل یعنی ذا عبس شد و فضولاتش بر دمش خشکید.

روایت16.

خرایج: علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: در خواب دیدم مثل اینکه ظرف شیری برایم آوردند و نوشیدم، سحرگاه حالم به هم خورد و استفراغ نمودم و مقدار کمی شیر برگرداندم، با اینکه در آن شبانه روز و چند روز قبل شیری ننوشیده بودم.(2)

روایت17.

خرایج: ابا بصیر می گوید: حضرت باقر علیه السلام به من خبر داد که علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: در خواب شیطان را دیدم و با او گلاویز شده با مشت بر بینی اش کوفتم؛ صبح که از خواب برخاستم، کمی خون تازه بر جامه خود دیدم.(3)

روایت18.

خرایج: روایت شده که دست مرد و زنی در هنگام طواف کعبه بر حجر الاسود چسبید، هر چه کوشش کردند نتوانستند جدا کنند. مردم گفتند: قطع کنید. در همین بین زین العابدین علیه السلام وارد شد. در آن ازدحام، مردم راه را گشودند. حضرت پیش آمد و دست خود را بر روی دست آن دو گذاشت. دو دست از حجر الاسود کنده شد و از هم جدا گردید.

روایت19.

خرایج: روایت شده که حجاج بن یوسف برای عبد الملک مروان نوشت: اگر می خواهی سلطنت تو دوام داشته باشد، علی بن الحسین علیهما السلام را بکش! در جواب نوشت، مرا از خون بنی هاشم معذور دار و سعی کن خون آنها را نریزی؛ چون آل ابی سفیان به خون ریزی این خانواده حرص وولع داشتند، خداوند سلطنت را از آنها گرفت. عبدالملک این نامه را مخفیانه فرستاد. حضرت علی بن الحسین علیهما السلام بلافاصله نامه ای برای عبد الملک نوشت

ص: 28

عَبْدِ الْمَلِکِ فِی السَّاعَةِ الَّتِی أَنْفَذَ فِیهَا الْکِتَابَ إِلَی الْحَجَّاجِ وَقَفْتُ عَلَی مَا کَتَبْتَ فِی دِمَاءِ بَنِی هَاشِمٍ وَ قَدْ شَکَرَ اللَّهُ لَکَ ذَلِکَ وَ ثَبَّتَ لَکَ مُلْکَکَ وَ زَادَ فِی عُمُرِکَ وَ بَعَثَ بِهِ مَعَ غُلَامٍ لَهُ بِتَارِیخِ السَّاعَةِ الَّتِی أَنْفَذَ فِیهَا عَبْدُ الْمَلِکِ کِتَابَهُ إِلَی الْحَجَّاجِ فَلَمَّا قَدِمَ الْغُلَامُ أَوْصَلَ الْکِتَابَ إِلَیْهِ فَنَظَرَ عَبْدُ الْمَلِکِ فِی تَارِیخِ الْکِتَابِ فَوَجَدَهُ مُوَافِقاً لِتَارِیخِ کِتَابِهِ فَلَمْ یَشُکَّ فِی صِدْقِ زَیْنِ الْعَابِدِینَ فَفَرِحَ بِذَلِکَ وَ بَعَثَ إِلَیْهِ بِوِقْرِ(1) دَنَانِیرَ وَ سَأَلَهُ أَنْ یَبْسُطَ إِلَیْهِ بِجَمِیعِ حَوَائِجِهِ وَ حَوَائِجِ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ مَوَالِیهِ وَ کَانَ فِی کِتَابِهِ علیه السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَتَانِی فِی النَّوْمِ فَعَرَّفَنِی مَا کَتَبْتُ بِهِ إِلَیْکَ وَ مَا شُکِرَ مِنْ ذَلِکَ (2).

و در آن نامه یاد آور شد که متوجه سفارشی که در باره خون بنی هاشم نمودی شدم! خداوند این خیر خواهی تو را مشکور و سلطنت تو را پایدار و عمرت را افزون فرمود. حضرت این نامه را به تاریخ همان ساعتی که عبد الملک جواب حجاج را داده بود نوشت و به وسیله غلام خود فرستاد، غلام که نامه را رساند، عبد الملک متوجه شد تاریخ آن مطابق با همان ساعتی است که نامه را برای حجاج نوشته و به راستگویی زین العابدین علیه السلام یقین کرد و از این مطلب شاد شد و کیسه ای پر از زر برایش فرستاد و درخواست کرد، هر چه خود و خانواده و دوستانش احتیاج دارند بنویسد تا انجام دهد. حضرت در نامه نوشته بود که پیغمبر صلی الله علیه و آله در خواب به نزد من آمد و آنچه برای تو نوشتم را به من تعلیم کرد و همان جناب پاداش پروردگار را به خاطر کار تو وعده داد.(1)

روایت20.

خرایج: ابو خالد کابلی می گوید: محمد بن حنفیه پس از شهادت حسین و بازگشت زین العابدین علیهما السلام به مدینه مرا فرا خواند. ما در آن روز در مکه بودیم. به من گفت: به زین العابدین علیه السلام بگو: من بزرگترین فرزند امیر المؤمنین بعد از برادرانم امام حسن و امام حسین علیهم السلام هستم و به این مقام شایسته ترم! شایسته است امر امامت را به من واگذاری، در صورتی که مایل باشی، یک نفر را حاکم قرار می دهم بین ما قضاوت کند. من پیغام محمد را به حضرت رسانیدم. فرمود: به عمویم بگو: از خدا بترس و ادعای مقامی که خدا برای تو قرار نداده نکن! در صورتی که اصرار داشته باشی، حجر الاسود بین من و تو قضاوت نماید. جواب هر کدام را که داد، او امام است. من جواب را به محمد بن حنفیه رساندم، محمد پذیرفت؛ ابو خالد گفت: من هم در خدمت آنها بودم و با هم کنار حجر الاسود رفتیم و زین العابدین علیه السلام فرمود: عمو! پیش برو، تو از من بزرگتری! از حجر بر خود گواهی طلب! محمد بن حنفیه پیش رفت و دو رکعت نماز خواند و از حجر الاسود خواست که در صورتی که امام است، گواهی دهد؛ ولی حجر جوابی نداد. آنگاه علی بن الحسین علیهما السلام از جای حرکت کرد و دو رکعت نماز خواند و پس از نماز فرمود: ای سنگی که تو را خداوند برای کسانی که به زیارت خانه اش بیایند گواه قرار داده! اگر می دانی من صاحب مقام امامت هستم و پیشوای لازم الاطاعه می باشم، گواهی کن تا عمویم بفهمد که در امامت حقی ندارد. خداوند سنگ را به سخن در آورد و به زبان عربی فصیح گفت: یا محمد بن علی!

ص: 29

الْأَمْرَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فَإِنَّهُ الْإِمَامُ الْمُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ عَلَیْکَ وَ عَلَی جَمِیعِ عِبَادِ اللَّهِ دُونَکَ وَ دُونَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ فَقَبَّلَ مُحَمَّدُ ابْنُ الْحَنَفِیَّةِ رِجْلَهُ وَ قَالَ الْأَمْرُ لَکَ وَ قِیلَ إِنَّ ابْنَ الْحَنَفِیَّةِ إِنَّمَا فَعَلَ ذَلِکَ إِزَاحَةً لِشُکُوکِ النَّاسِ فِی ذَلِکَ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی أَنَّ اللَّهَ أَنْطَقَ الْحَجَرَ یَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْکَ وَ عَلَی جَمِیعِ مَنْ فِی الْأَرْضِ وَ مَنْ فِی السَّمَاءِ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ فَاسْمَعْ لَهُ وَ أَطِعْ فَقَالَ مُحَمَّدٌ سَمْعاً وَ طَاعَةً یَا حُجَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ سَمَائِهِ (1).

امامت متعلق به زین العابدین است. او امام است. پیروی از او بر تو و جمیع مردم واجب است. محمد بن حنفیه پاهای زین العابدین علیه السلام را بوسیده و گفت: تو امام هستی. گفته شده که محمد بن حنفیه این کار را کرد تا مردم از شک در آیند.

در روایت دیگری دارد: خداوند حجر را به زبان آورد و گفت: یا محمد بن علی! علی بن الحسین حجت خدا بر تو و تمامی کسانی است که در زمین و آسمان هستند و طاعت او واجب است. از او حرف بشنو و اطاعت کن. محمد گفت: شنیدم و اطاعت کردم ای حجت خدا در زمین و آسمانش!(1)

روایت21.

خرایج: جابر بن یزید جعفی می گوید: حضرت باقر علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام با گروهی نشسته بود

که ناگاه آهویی از بیابان آمد و مقابل آن سرور ایستاده دست، بر زمین می زد و ناله می کرد. یک نفر عرض کرد: یا ابن رسول الله! چه می گوید که این طور با شما مأنوس شده؟ فرمود: می گوید: پسر یزید از پدرش آهو یی خواسته و دستور داده که یکی از صیادها آن را صید کنند. دیروز بچه این آهو را وقتی هنوز به او شیر نداده بوده، صید کرده اند. اکنون تقاضا دارد او را پیش صیاد ببریم تا بچه اش را شیر دهد و بعد ان را به آنها برگرداند. زین العابدین علیه السلام از پی صیاد فرستاد. او آمد. فرمود: این آهو می گوید: بچه اش را تو صید کرده ای و از وقتی صید کرده ای به او شیر نداده ای و از من تقاضا کرده از تو بخواهم بچه اش را به او ببخشی! عرض کرد: من جرأت این کار را ندارم، فرمود: پس آن را بیاور تا شیرش بدهد و به تو باز گرداند، قبول کرد و آورد. همین که چشم آهو به بچه اش افتاد اشکهایش جاری شد، علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: تو را به حقی که بر گردنت دارم این بچه را ببخش! صیاد او را به مادرش بخشید. آهو با بچه اش رهسپار شد؛ صیاد گفت: گواهی می دهم که شما از خانواده رحمت هستید و بنی امیه از اهل بیت لعنت.(2)

روایت22.

کشف الغمه: مثل این حدیث را نقل نموده است.(3)

روایت23.

خرایج: حضرت باقر علیه السلام فرمود: پدرم با چند نفر از اصحاب خود به یکی از باغهایش رفتند. حضرت دستور داد سفره گستردند.

ص: 30

وُضِعَتْ لِیَأْکُلُوا أَقْبَلَ ظَبْیٌ مِنَ الصَّحْرَاءِ یَبْغَمُ (1)

فَدَنَا مِنْ أَبِی فَقَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا یَقُولُ هَذَا الظَّبْیُ قَالَ یَشْکُو أَنَّهُ لَمْ یَأْکُلْ مُنْذُ ثَلَاثٍ شَیْئاً فَلَا تَمَسُّوهُ حَتَّی أَدْعُوَهُ لِیَأْکُلَ مَعَنَا قَالُوا نَعَمْ فَدَعَاهُ فَجَاءَ فَأَکَلَ مَعَهُمْ فَوَضَعَ رَجُلٌ مِنْهُمْ یَدَهُ عَلَی ظَهْرِهِ فَنَفَرَ فَقَالَ أَبِی أَ لَمْ تَضْمَنُوا لِی أَنَّکُمْ لَا تَمَسُّوهُ فَحَلَفَ الرَّجُلُ أَنَّهُ لَمْ یُرِدْ بِهِ سُوءاً فَکَلَّمَهُ أَبِی وَ قَالَ لِلظَّبْیِ ارْجِعْ فَلَا بَأْسَ عَلَیْکَ فَرَجَعَ یَأْکُلُ حَتَّی شَبِعَ ثُمَّ بَغَمَ وَ انْطَلَقَ فَقَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا قَالَ قَالَ دَعَا لَکُمْ وَ انْصَرَفَ.

همین که غذا آماده شد و شروع به خوردن کردند آهویی از راه رسید و شروع به ناله کرده و نزدیک پدرم رفت. عرض کردند: یا ابن رسول الله! این آهو چه می گوید؟ فرمود: از گرسنگی شکایت می کند، سه روز است چیزی نخورده! به او دست نزنید، بگذارید با ما غذا بخورد! عرض کردند: بسیار خوب؛ آهو پیش آمد و با آنها شروع به خوردن کرد. مردی دست خود را بر پشت او نهاد و آهو رمید! پدرم فرمود: مگر شما تعهد نکردید که به او دست نزنید؟ آن مرد سوگند یاد کرد که من نظر بدی نسبت به آهو نداشتم! پدرم با آهو صحبت کرد و فرمود: مشغول خوردن باش که به تو کاری ندارند. آهو شروع به خوردن نمود تا سیر شد. بعد صدایی کرد و رفت. عرض کردند: یا ابن رسول الله! چه گفت؟ فرمود: برای شما دعا کرد و رفت .

روایت24.

مناقب، خرایج: ابو الصباح کنانی می گوید: از حضرت باقر علیه السلام شنیدم که فرمود: ابو خالد کابلی مدتی خدمتکار علی بن الحسین علیهما السلام بود، به او عرض کرد: خیلی مشتاق دیدار مادرم هستم و از حضرت اجازه گرفت که به دیدن مادرش برود! امام زین العابدین به او فرمود: ای کنکر! فردا مردی از شام خواهد آمد که بسیار با شخصیت و ثروتمند و صاحب مقام است، دخترش به همراه اوست و مبتلا به جن زدگی است. او به دنبال شخصی است که دخترش را معالجه کند و حاضر است تمام ثروتش را در قبال معالجه دخترش بدهد. وقتی آمد، تو از همه جلوتر برو پیش او و بگو، من به ده هزار سکه نقره دختر تو را معالجه می کنم؛ او سخن تو را می پذیرد و در پرداخت مضایقه ای ندارد! فردا صبح مرد شامی آمد و دختری داشت که به دنبال مداوای او بود. ابو خالد گفت: من با ده هزار درهم دخترت را معالجه می کنم؛ اگر پول را پرداخت کردی، من تعهد می کنم دیگر مبتلا نشود، پدر دختر پذیرفت.

امام زین العابدین علیه السلام به ابو خالد فرمود: او به تو خیانت خواهد کرد! ابوخالد گفت: من از او تعهد گرفته ام. فرمود: برو گوش چپ دختر را بگیر و در گوش او بگو: ای خبیث! علی بن الحسین می فرماید این دختر را رها کن و پیش او بر نگرد. ابوخالد همان کار را کرد. او رفت و دختر از جنون آسوده شد؛ ابوخالد پول را خواست ولی آن مرد از پرداخت خودداری کرد. ابو خالد خدمت زین العابدین علیه السلام رسیده و جریان را عرض کرد؛ فرمود: به تو نگفتم این مرد خیانت می کند؟ ولی دخترک باز مریض خواهد شد. این مرتبه وقتی آمد، بگو چون وفا نکردی باز مریض شد. اگر آن ده هزار درهم را در دست علی بن الحسین علیهما السلام بگذاری، من او را معالجه می کنم که دیگر مریض نشود. آن مرد پول را

ص: 31

یَدِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ ذَهَبَ أَبُو خَالِدٍ إِلَی الْجَارِیَةِ فَأَخَذَ بِأُذُنِهَا الْیُسْرَی ثُمَّ قَالَ یَا خَبِیثُ یَقُولُ لَکَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ اخْرُجْ مِنْ هَذِهِ الْجَارِیَةِ وَ لَا تَتَعَرَّضْ لَهَا إِلَّا بِسَبِیلِ خَیْرٍ فَإِنَّکَ إِنْ عُدْتَ أَحْرَقْتُکَ بِنَارِ اللَّهِ الْمُوقَدَةِ الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی الْأَفْئِدَةِ فَخَرَجَ وَ أَفَاقَتِ الْجَارِیَةُ وَ لَمْ یَعُدْ إِلَیْهَا فَأَخَذَ أَبُو خَالِدٍ الْمَالَ وَ أَذِنَ لَهُ فِی الْخُرُوجِ إِلَی وَالِدَتِهِ فَخَرَجَ بِالْمَالِ حَتَّی قَدِمَ عَلَی وَالِدَتِهِ (1).

به دست حضرت داد. ابو خالد پیش دختر رفته و گوش چپ او را گرفت و گفت: ای خبیث! علی بن الحسین می گوید این دختر را رها کن! و دیگر جز به نیکی متعرض او نشو. اگر مزاحم شوی، تو را با آتشی که دل ها را می سوزانم آتش می زنم. جن او را رها ساخت و از جنون آسوده گردید و دیگر بیماریش بازگشت نکرد. ابو خالد پول را دریافت کرده و برای رفتن پیش مادرش از امام اجازه گرفت و با همان پول روانه شد.(1)

روایت25.

خرایج: روایت شده که وقتی حجاج بن یوسف کعبه را به واسطه جنگ با عبد الله بن زبیر خراب کرد و بعد از آن شروع به تعمیر کردند، پس از پایان ساختمان خواستند حجر الاسود را به جای اول بگذارند؛ هر یک از دانشمندان یا قاضی ها یا زاهدان، آن را می گذاشت، تکان می خورد و در جایش نمی ایستاد. حضرت زین العابدین علیه السلام پیش آمد و از دست آنها گرفته در جایش قرار داد، حجر در محل خودش قرار گرفت و تکان نخورد. مردم صدا به تکبیر بلند کردند.(2)

به فرزدق شاعر شیعی مذهب، در این شعرش الهام شده که می گوید:

چون حجر الاسود کف دست وی را می شناسد، وقتی او می آید که آن را استلام کند، نزدیک است او را بگیرد.

روایت26.

خرایج: روایت شده که فاطمه دختر امیر المؤمنین علیه السلام، همین که ناراحتی زین العابدین علیه السلام را مشاهده کرد، به جابر گفت: یادگار برادرم علی بن الحسین علیهما السلام بسیار ضعیف شده و پیشانی و زانوانش پینه بسته! لازم است تو پیش او بروی و تقاضا کنی که جان خود را حفظ کند. جابر جلوی درب خانه آمد و با فرزند علی بن الحسین حضرت باقر علیهم السلام روبرو شد؛ به او گفت: به خدا سوگند تو باقری و من سلام پیامبر صلی الله علیه و آله را به تو می رسانم. به من فرمود: تو زنده خواهی بود تا کور شوی و باز چشمت بینا می شود؛ تا آخر خبر.(3)

ص: 32

روایت27.

خرایج: طریف بن ناصح می گوید: در آن شبی که محمد بن عبد الله بن حسن قیام کرد، حضرت صادق علیه السلام کیسه ای خواست و از درون آن همیانی بیرون آورد و فرمود: محتوی دویست دینار است که حضرت زین العابدین علیه السلام از بهای چیزی که فروخته، برای جریانی که در همین شب در مدینه اتفاق می افتد، نگه داشته بود؛ آن پول را برداشت و رهسپار باغستانی که داشت و معروف به طیبه بود، شد. حضرت فرمود: از این پیش آمد کسی نجات می یابد که سه شب راه فاصله داشته باشد. همان دینارها در طیبه خرج او شد تا کشته شدن محمد بن عبد الله که قیام کرده بود.(1)

روایت28.

مناقب: حبابه والبیه می گوید: خدمت حضرت زین العابدین علیه السلام رسیدم و در صورتم برصی بود. حضرت دست روی آن گذاشت و برص از بین رفت. فرمود: حبابه! کسی جز ما و شیعیانمان بر ملت ابراهیم نیست و بقیه مردم از او بیزارند.

جابر از حضرت صادق علیه السلام نقل کرد که در مورد این آیه «هَلْ تُحِسُّ مِنْهُمْ مِنْ أَحَدٍ أَوْ تَسْمَعُ لَهُمْ رِکْزاً(2)» ،{آیا کسی از آنان را می یابی یا صدایی از ایشان می شنوی؟} فرمود: اینها بنی امیه هستند. امید است به زودی چنان نابود شوند که احدی از آنها یافت نشود که به او بتوان امیدی داشت یا از او ترسید. عرض کردم: خدا رحمتت کند؛ واقعاً چنین می شود؟ فرمود: چقدر زود و سریع آن روز می آید! از حضرت زین العابدین علیه السلام شنیدم که او مقدمات زوال و نابودی آنها را مشاهده کرده بود.(3)

- کافی: ابو حمزه ثمالی می گوید: وارد خانه زین العابدین علیه السلام شدم. ساعتی در حیاط ایستادم و سپس وارد خانه شدم؛ دیدم چیزی را از روی زمین بر می دارد و از پشت پرده به اهل خانه می دهد! عرض کردم: فدایت شوم! چه چیزی را از روی زمین بر می دارید؟ فرمود: ریزه های پر ملائکه است! عرض کردم: فدایت شوم!

ص: 33

لَیَأْتُونَکُمْ فَقَالَ یَا أَبَا حَمْزَةَ إِنَّهُمْ لَیُزَاحِمُونَّا عَلَی مُتَّکَئِنَا(1).

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ بْنُ عَیَّاشٍ فِی الْمُقْتَضَبِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ عَنْ أُمِّ سُلَیْمٍ صَاحِبَةِ الْحَصَی: قَالَ لِی یَا أُمَّ سُلَیْمٍ ائْتِینِی بِحَصَاةٍ فَدَفَعْتُ إِلَیْهِ الْحَصَاةَ مِنَ الْأَرْضِ فَأَخَذَهَا فَجَعَلَهَا کَهَیْئَةِ الدَّقِیقِ السَّحِیقِ ثُمَّ عَجَنَهَا فَجَعَلَهَا یَاقُوتَةً حَمْرَاءَ ثُمَّ قَالَتْ بَعْدَ کَلَامٍ ثُمَّ نَادَانِی یَا أُمَّ سُلَیْمٍ قُلْتُ لَبَّیْکَ قَالَ ارْجِعِی فَرَجَعْتُ فَإِذَا هُوَ وَاقِفٌ فِی صَرْحَةِ دَارِهِ وَسَطاً فَمَدَّ یَدَهُ الْیُمْنَی فَانْخَرَقَتِ الدُّورَ وَ الْحِیطَانَ وَ سِکَکَ الْمَدِینَةِ وَ غَابَتْ یَدُهُ عَنِّی ثُمَّ قَالَ خُذِی یَا أُمَّ سُلَیْمٍ فَنَاوَلَنِی وَ اللَّهِ کِیساً فِیهِ دَنَانِیرُ وَ قُرْطٌ مِنْ ذَهَبٍ وَ فُصُوصٌ کَانَتْ لِی مِنْ جَزْعٍ فِی حُقٍّ لِی (2)

فِی مَنْزِلِی فَإِذَا الْحُقُّ حُقِّی (3).

مگر ملائکه بر شما نیز وارد می شوند؟ فرمود: ابا حمزه! ملائکه چنان به ما نزدیک می شوند که بر بالش ما تکیه می زنند.(1)

- ام سلیم در یک روایت طولانی گفت: حضرت سجاد علیه السلام به من فرمود: مقداری ریگ بیاور! من از زمین ریگ جمع نموده آوردم. آنها را گرفت و مانند آرد نرم و سپس خمیر کرد و آن را تبدیل به یاقوت سرخ کرد، ام سلیم گفت: سپس با چند کلمه مرا صدا زد! عرض کردم چه می فرمایید؟ فرمود: بیا! دیدم در بلندی وسط حیاط ایستاده است. در این هنگام دست راستش را دراز کرد و از تمام خانه ها و دیوارها و بازارهای مدینه گذشت. من دیگر دستش را ندیدم. در این موقع به من فرمود: بگیر! دست دراز کردم و دیدم کیسه ای محتوی چند دینار و گوشواره و چند نگین انگشتر از سنگ قیمتی است که داخل جعبه ای در منزلم بود. ناگاه متوجه شدم این همان جعبه من است و این اشیاء همان اشیا من است که در منزل گذاشته بودم.(2)

بیان

صرح به معنای قصر است و هر بنای مرتفع.

روایت29.

مناقب: حضرت زین العابدین علیه السلام مشغول نماز بود. فرزندش به نام محمد که طفل کوچکی بود، کنار چاه عمیقی که در منزل بود و در چاه افتاد. مادرش او را دید و فریاد کشید و خود را به کنار چاه رسانید. مضطرب و ناراحت کمک می طلبید و می گفت یا ابن رسول الله! پسرت محمد در چاه غرق شد. امام علیه السلام با اینکه صدای اضطراب بچه را از چاه می شنید از نماز دست برنمی داشت. مدتی طول کشید. مادر بچه به واسطه علاقه ای که به فرزند داشت گفت: چقدر دل شما اولاد پیغمبر صلی الله علیه و آله سنگین است! امام نماز خود را تمام و کامل خواند، آنگاه به طرف همسر خود آمد و کنار چاه نشست. دست درون چاه برد، با اینکه ریسمانی بلند به قعر چاه می رسید؛ فرزند خود محمد را بیرون آورد در حالی که بازی و خنده می کرد و از آب چاه بدن و جامه اش تر نشده بود، فرمود: بگیر ای کسی که یقینت به خدا کم است، مادر به خاطر سلامتی فرزندلبخندی زد ولی به واسطه اینکه امام فرموده بود،

ص: 34

یَا ضَعِیفَةَ الْیَقِینِ بِاللَّهِ فَقَالَ لَا تَثْرِیبَ عَلَیْکِ الْیَوْمَ لَوْ عَلِمْتِ أَنِّی کُنْتُ بَیْنَ یَدَیْ جَبَّارٍ لَوْ مِلْتُ بِوَجْهِی عَنْهُ لَمَالَ بِوَجْهِهِ عَنِّی أَ فَمَنْ یُرَی رَاحِماً بَعْدَهُ (1).

یقین تو کم است گریه نمود. فرمود: امروز سرزنشی بر تو نیست؛ تو می دانی که من در مقابل خدایی جبار قرار دارم که هر گاه رو از او بردارم، ممکن است صورت از من برگرداند! دیگر چه کسی می تواند بر من رحم کند؟(1)

روایت30.

عدد: مثل این حدیث را نقل کرده و در آخر آن آورده که امام فرمود: چه کسی مهربان تر از خدا به بنده اش سراغ دارد؟

بیان

ارجاء جمع رجا است و آن قسمتی از چاه است؛ و عبارت ناغت الام صبیها یعنی مادر با کودک خود مهربانی کرد و او را با حرف و بازی سرگرم کرد.

روایت31.

روضة الواعظین: ابو خالد کابلی می گوید: خدمت حضرت زین العابدین علیه السلام رسیدم تا بپرسم، آیا سلاح پیغمبر در اختیار ایشان است؟ همین که چشمش به من افتاد، فرمود: مایلی اسلحه پیغمبر را به تو نشان دهم؟ عرض کردم: به خدا قسم فقط برای همین سؤال آمده بودم. شما از دل من خبر دادی! حضرت دستور داد جعبه بزرگ و کیسه ای را آوردند، و آنگاه انگشتر پیامبر و زره آن جناب و شمشیرش را خارج کرده و فرمود: به خدا قسم این ذو الفقار است. عمامه­ای به نام سحاب و پرچمی به نام عقاب و شلاقی به نام سکب را نشانم داده و نعلینی خارج کرد و فرمود: این نعلین پیغمبر است. ردایی خارج کرده و فرمود: روزهای جمعه پیامبر برای اصحاب با همین ردا سخنرانی می کرد؛ مقدار دیگری از اشیاء خارج کرد؛ گفتم: مرا بس است، فدایت شوم.

روایت32.

مناقب: در یک خبر طولانی آمده که غانم بن ام غانم با مادرش وارد مدینه شد و پرسید: شخصی از بنی هاشم به نام علی را می شناسید؟ گفتند: آری.

ص: 35

فَدَلُّونِی عَلَی عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ فَقُلْتُ لَهُ مَعِی حَصَاةٌ خَتَمَ عَلَیْهَا عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیه السلام وَ سَمِعْتُ أَنَّهُ یَخْتِمُ عَلَیْهِ رَجُلٌ اسْمُهُ عَلِیٌّ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ یَا عَدُوَّ اللَّهِ کَذَبْتَ عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ عَلَی الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ صَارَ بَنُو هَاشِمٍ یَضْرِبُونَنِی حَتَّی أَرْجِعَ عَنْ مَقَالَتِی ثُمَّ سَلَبُوا مِنِّی الْحَصَاةَ فَرَأَیْتُ فِی لَیْلَتِی فِی مَنَامِی الْحُسَیْنَ علیه السلام وَ هُوَ یَقُولُ لِی هَاکَ الْحَصَاةَ یَا غَانِمُ وَ امْضِ إِلَی عَلِیٍّ ابْنِی فَهُوَ صَاحِبُکَ فَانْتَبَهْتُ وَ الْحَصَاةُ فِی یَدِی فَأَتَیْتُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَخَتَمَهَا وَ قَالَ لِی إِنَّ فِی أَمْرِکَ لَعِبْرَةً فَلَا تُخْبِرْ بِهِ أَحَداً فَقَالَ فِی ذَلِکَ غَانِمُ ابْنُ أُمِّ غَانِمٍ:

أَتَیْتُ عَلِیّاً أَبْتَغِی الْحَقَّ عِنْدَهُ***وَ عِنْدَ عَلِیٍّ عِبْرَةٌ لَا أُحَاوِلُ

فَشَدَّ وَثَاقِی ثُمَّ قَالَ لِیَ اصْطَبِرْ***کَأَنِّی مَخْبُولٌ عَرَانِی خَابِلٌ

فَقُلْتُ لَحَاکَ اللَّهُ وَ اللَّهِ لَمْ أَکُنْ***لِأَکْذِبَ فِی قَوْلِی الَّذِی أَنَا قَائِلٌ

وَ خَلَّی سَبِیلِی بَعْدَ ضَنْکٍ فَأَصْبَحَتْ***مُخَلَّاةُ نَفْسِی وَ سِرْبِی سَابِلٌ

فَأَقْبَلْتُ یَا خَیْرَ الْأَنَامِ مُؤَمَّماً***لَکَ الْیَوْمَ عِنْدَ الْعَالَمِینَ أُسَائِلُ

وَ قُلْتُ وَ خَیْرُ الْقَوْلِ مَا کَانَ صَادِقاً***وَ لَا یَسْتَوِی فِی الدِّینِ حَقٌّ وَ بَاطِلٌ

وَ لَا یَسْتَوِی مَنْ کَانَ بِالْحَقِّ عَالِماً***کَآخَرَ یُمْسِی وَ هُوَ لِلْحَقِّ جَاهِلٌ

فَأَنْتَ الْإِمَامُ الْحَقُّ یُعْرَفُ فَضْلُهُ***وَ إِنْ قَصُرَتْ عَنْهُ النُّهَی وَ الْفَضَائِلُ

وَ أَنْتَ وَصِیُّ الْأَوْصِیَاءِ مُحَمَّدٌ***أَبُوکَ وَ مَنْ نِیطَتْ إِلَیْهِ الْوَسَائِلُ (1)

وی می گوید: مرا به علی بن عبد الله بن عباس راهنمایی کردند. به او گفتم، من سنگی دارم که مهر علی و امام حسن و امام حسین علیهم السلام بر آن است. شنیده ام شخصی از این خانواده به نام علی آن را مهر خواهد نمود. علی بن عبد الله با خشم تمام گفت: به علی بن ابی طالب و حسن و حسین علیهم السلام دروغ می بندی؟ بنی هاشم شروع کردند به زدن من و می خواستند که از حرف خود دست بکشم و سنگ را از دستم گرفتند. همان شب در خواب حضرت حسین علیه السلام را دیدم که به من فرمود: سنگ را بگیر و پیش پسرم علی برو؛ او آن را مهر می کند! از خواب بیدار شدم و سنگ در دستم بود. خدمت حضرت زین العابدین علیه السلام رسیدم. آن را مهر کرد و فرمود: کار تو عبرت آمیز است. به کسی نگو! غانم در این مورد اشعاری را سرود: من به نزد علی علیه السلام یعنی حضرت سجاد آمدم و از او حق را می طلبم، و نزد آن حضرت عبرت هایی است که من آن را با حیله طلب نمی کنم.

پس پیمانم را محکم کرد و به من فرمود: به شدت صبر کن؛ و گویی من دیوانه ای هستم که جنون بر من عارض شده است.

پس گفتم: خدا لعنتت کند ای شیطان! به خدا قسم من کسی نیستم که در اعتقادم خدشه کنم و آن را دروغ بشمارم.

و راه مرا بعد از تنگی آن باز کرد و نفس و راه رفتنم برای من باز و گشاده شد.

پس ای بهترین مردم! من آمدم در حالی که امروز به تو اقتدا کردم و نزد خلائق مورد سؤال واقع می شوم.

و معتقد شدم و بهترین اعتقاد، راست ترین آن است و در دین حق و باطل با هم مساوی نیست.

و کسی که عالم به حق باشد، با کسی که در حالت جهل به حق روز را شب می کند مساوی نیستند.

پس تو امام حقی هستی که فضل او معروف است، اگر چه عقل خردمندان و فضائل به او نرسند.

و تو وصی جانشینان پیامبری و محمد صلی الله علیه و آله پدر توست و او کسی است که دست آویزها به او آویخته است.(1)

بیان

عبارت ثم قال لی، یعنی یک گوینده ای یا منظور علی بن عبدالله است. و خبل فساد عقل و جنّ معنا می دهد، و جوهری می گوید: لحاه الله یعنی خدا او را قبیح کند و لعنت نماید. پایان کلام جوهری. ضنک به معنای ضیق است و سرب به فتح سین و کسر، آن راه را گویند و به کسر سین، خاطر و قلب و نفس را گویند و در شعر ممکن است به معنای راه و نفس یاشد و کلمه سابل یا با باء است که فیروزآبادی گفته: راه سابله راه مورد تردد را گویند که مردم از آن می گذرند یا با یاء و سایله می باشد .

ص: 36

روایت33.

مناقب: سعید بن مسیب می گوید: تا علی بن الحسین علیهما السلام از مکه خارج نمی شد، مردم خارج نمی شدند. یک سال من در خدمت ایشان از مکه بیرون آمدم. حضرت در منزلی فرود آمد و دو رکعت نماز خواند و در سجده تسبیح پروردگار کرد و هر چه در آن اطراف از درخت و گیاه وجود داشت با او به تسبیح پرداختند. من از شنیدن صدای تسبیح آنها ترسیدم، سر برداشته و فرمود: سعید! ترسیدی؟ عرض کردم: آری یا ابن رسول الله! فرمود: این تسبیح اعظم است. در روایت سعید بن مسیب است که قرّاء به حج نمی رفتند مگر زمانی که زین العابدین علیه السلام به حج برود. حضرت برای آنها خوراک ترش و شیرین تهیه می کرد ولی خودش از خوردن آنها خودداری می کرد. روزی در بین راه، زودتر از بقیه به منزل رسید. وقتی من آمدم در سجده بود؛ به خدایی که جانم در اختیار اوست، در و دیوار و مالهای سواری و سواره، همه سخن او را تکرار می کردند.(1)

- پیش شخص بلیغی در بصره، صحبت از فصاحت صحیفه سجادیه شد. گفت: بنویسید تا من مانند آن برای شما بگویم؛ سر بر روی دست گذاشت تا اندیشه کند و جمله ای بسازد، دیگر سر بر نداشت و از دنیا رفت!

- در حلیه ابی نعیم است که ابو حمزه ثمالی و منذر ثوری گفتند: حضرت علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: از منزل خارج شدم تا به این دیوار رسیده و تکیه به آن کردم، ناگاه چشمم به مردی افتاد که دو جامه سفید داشت و در صورت من نگاه می کرد! به من گفت: علی بن الحسین! چرا افسرده و غمگینی؟ اندوه تو بر دنیا است که روزی خدا نیکوکار و بدکار را فرا گرفته؟ گفتم: نه! بر این موضوع ناراحت نیستم زیرا همان طور است که می گویی. گفت: از آخرت ناراحتی که آن وعده درستی است و حاکم نیرومندی در آنجا قضاوت می کند؟ از چه محزونی؟ گفتم: از آشوب ابن الزبیر بیمناکم، خندید و گفت: علی بن الحسین! آیا دیده ای یک نفر بر خدا توکل کند و خدا او را نگه ندارد؟ گفتم: نه! گفت: علی بن الحسین! دیده ای کسی از خدا بترسد و خدا او را نجات ندهد؟ گفتم: نه؛ گفت: علی بن الحسین! دیده ای یک نفر از خدا در خواستی کند، به او ندهد؟ گفتم: نه! در این موقع نگاهی کردم و کسی در مقابل خود ندیدم؛ او خضر علیه السلام بود!(2)

ص: 37

إِبْرَاهِیمُ بْنُ أَدْهَمَ وَ فَتْحٌ الْمَوْصِلِیُّ قَالَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا: کُنْتُ أَسِیحُ فِی الْبَادِیَةِ مَعَ الْقَافِلَةِ فَعَرَضَتْ لِی حَاجَةٌ فَتَنَحَّیْتُ عَنِ الْقَافِلَةِ فَإِذَا أَنَا بِصَبِیٍّ یَمْشِی فَقُلْتُ سُبْحَانَ اللَّهِ بَادِیَةٌ بَیْدَاءُ وَ صَبِیٌّ یَمْشِی فَدَنَوْتُ مِنْهُ وَ سَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیَّ السَّلَامَ فَقُلْتُ لَهُ إِلَی أَیْنَ قَالَ أُرِیدُ بَیْتَ رَبِّی فَقُلْتُ حَبِیبِی إِنَّکَ صَغِیرٌ لَیْسَ عَلَیْکَ فَرْضٌ وَ لَا سُنَّةٌ فَقَالَ یَا شَیْخُ مَا رَأَیْتَ مَنْ هُوَ أَصْغَرُ سِنّاً مِنِّی مَاتَ فَقُلْتُ أَیْنَ الزَّادُ وَ الرَّاحِلَةُ فَقَالَ زَادِی تَقْوَایَ وَ رَاحِلَتِی رِجْلَایَ وَ قَصْدِی مَوْلَایَ فَقُلْتُ مَا أَرَی شَیْئاً مِنَ الطَّعَامِ مَعَکَ فَقَالَ یَا شَیْخُ هَلْ یُسْتَحْسَنُ أَنْ یَدْعُوَکَ إِنْسَانٌ إِلَی دَعْوَةٍ فَتَحْمِلَ مِنْ بَیْتِکَ الطَّعَامَ قُلْتُ لَا قَالَ الَّذِی دَعَانِی إِلَی بَیْتِهِ هُوَ یُطْعِمُنِی وَ یَسْقِینِی فَقُلْتُ ارْفَعْ رِجْلَکَ حَتَّی تُدْرِکَ-(1) فَقَالَ عَلَیَّ الْجِهَادُ وَ عَلَیْهِ الْإِبْلَاغُ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَهُ تَعَالَی- وَ الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ (2) قَالَ فَبَیْنَا نَحْنُ کَذَلِکَ إِذْ أَقْبَلَ شَابٌّ حَسَنُ الْوَجْهِ عَلَیْهِ ثِیَابٌ بِیضٌ حَسَنَةٌ فَعَانَقَ الصَّبِیَّ وَ سَلَّمَ عَلَیْهِ فَأَقْبَلْتُ عَلَی الشَّابِّ وَ قُلْتُ لَهُ أَسْأَلُکَ بِالَّذِی حَسَّنَ خَلْقَکَ مَنْ هَذَا الصَّبِیُّ فَقَالَ أَ مَا تَعْرِفُهُ هَذَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَتَرَکْتُ الشَّابَّ وَ أَقْبَلْتُ عَلَی الصَّبِیِّ وَ قُلْتُ أَسْأَلُکَ بِآبَائِکَ مَنْ هَذَا الشَّابُّ فَقَالَ أَ مَا تَعْرِفُهُ هَذَا أَخِیَ الْخَضِرُ یَأْتِینَا کُلَّ یَوْمٍ فَیُسَلِّمُ عَلَیْنَا فَقُلْتُ أَسْأَلُکَ بِحَقِّ آبَائِکَ لَمَّا أَخْبَرْتَنِی بِمَا تَجُوزُ الْمَفَاوِزَ بِلَا زَادٍ قَالَ بَلْ أَجُوزُ بِزَادٍ وَ زَادِی فِیهَا أَرْبَعَةُ أَشْیَاءَ قُلْتُ وَ مَا هِیَ قَالَ أَرَی الدُّنْیَا کُلَّهَا بِحَذَافِیرِهَا مَمْلَکَةَ اللَّهِ وَ أَرَی الْخَلْقَ کُلَّهُمْ عَبِیدَ اللَّهِ وَ إِمَاءَهُ وَ عِیَالَهُ وَ أَرَی الْأَسْبَابَ وَ الْأَرْزَاقَ بِیَدِ اللَّهِ وَ أَرَی قَضَاءَ اللَّهِ نَافِذاً فِی کُلِّ أَرْضِ اللَّهِ فَقُلْتُ نِعْمَ الزَّادُ زَادُکَ یَا زَیْنَ الْعَابِدِینَ وَ أَنْتَ تَجُوزُ بِهَا مَفَاوِزَ الْآخِرَةِ فَکَیْفَ مَفَاوِزُ الدُّنْیَا(3).

ص: 38

- ابراهیم ادهم و فتح موصلی هر کدام گفتند: با قافله در بیابان می رفتم، احتیاجی پیدا کردم. از قافله دور شدم، ناگهان دیدم پسرکی راه می رود، با خود گفتم: سبحان الله! این پسرک در بیابانی بی سر و ته چه می کند؟ نزدیک او رفته سلام کردم؛ جواب داد. گفتم: کجا می روی؟ گفت: به خانه خدا می روم؛ عرض کردم: عزیزم، تو هنوز کوچکی، حج بر تو واجب و مستحب نشده! فرمود: پیرمرد! ندیده ای کودکانی از من کوچکتر مرده اند؟ گفتم: پس خوراکی و مرکب سواریت کو؟ گفت: زاد من پرهیزگاری من است و مرکب سواریم دو پای من و هدفم مولایم است. گفتم: من خوراکی با تو نمی بینم.

گفت: پیرمرد! صحیح است یک نفر تو را دعوت کند و تو از خانه، غذای خودت را ببری؟ گفتم: نه. فرمود کسی که مرا به خانه اش دعوت کرده، آب و غذایم را می دهد؛ گفتم: پای بردار تا زودتر برسی، گفت: من باید کوشش کنم، او باید مرا برساند! نشنیده ای خداوند در این آیه می فرماید: «والَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ (1)» ،{و کسانی که در راه ما کوشیده اند، به یقین راههای خود را بر آنان می نماییم و در حقیقت، خدا با نیکوکاران است.}

در همین میان جوانی خوش صورت با لباسی سفید پیش آمد و کودک را در آغوش گرفته بر او سلام کرد. من به جوان گفتم: تو را به آن خدایی که این ظاهر آراسته و زیبا را به تو داده، این پسرک کیست؟ گفت: او را نمی شناسی؟ او علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام است. آنگاه رو به کودک نموده و گفتم: تو را به حق آباء گرامت، این جوان کیست؟ فرمود: او را نمی شناسی؟ او خضر است که هر روز پیش ما می آید و به ما سلام می کند! گفتم: تو را به حق آباء گرامت سوگند، بدون خوراک چگونه این بیابان را طی می کنی؟ فرمود: من خوراک دارم. خوراکم چهار چیز است؛ پرسیدم: چه چیز؟ گفت: من تمام دنیا را با همه اطراف و اکنافش مملکت خدا می دانم و تمام مردم را بنده و کنیز و عیال او و ارزاق و وسائل را در دست خدا می بینم و فرمان او را در هر چیز نافذ و جاری می یابم، گفتم: خوب زاد و توشه ای داری ای زین العابدین! تو با همین زاد از بیابانهای آخرت می گذری چه رسد به بیابانهای دنیا؛(2)

ص: 38

فِی کِتَابِ الْکَشِّیِّ، قَالَ الْقَاسِمُ بْنُ عَوْفٍ فِی حَدِیثِهِ قَالَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیه السلام: وَ إِیَّاکَ أَنْ تَشُدَّ رَاحِلَةً بِرَحْلِهَا فَإِنَّ مَا هُنَا مَطْلَبُ الْعِلْمِ حَتَّی یَمْضِیَ لَکُمْ بَعْدَ مَوْتِی سَبْعُ حِجَجٍ ثُمَّ یَبْعَثُ لَکُمْ غُلَاماً مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا تَنْبُتُ الْحِکْمَةُ فِی صَدْرِهِ کَمَا یُنْبِتُ الطَّلُ (1)

الزَّرْعَ قَالَ فَلَمَّا مَضَی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام حَسَبْنَا الْأَیَّامَ وَ الْجُمَعَ وَ الشُّهُورَ وَ السِّنِینَ فَمَا زَادَتْ یَوْماً وَ لَا نَقَصَتْ حَتَّی تَکَلَّمَ مُحَمَّدٌ الْبَاقِرُ علیه السلام(2).

وَ فِی حَدِیثِ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ: أَنَّهُ دَخَلَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ عَلَی زَیْنِ الْعَابِدِینَ علیه السلام وَ قَالَ یَا ابْنَ الْحُسَیْنِ أَنْتَ الَّذِی تَقُولُ إِنَّ یُونُسَ بْنَ مَتَّی إِنَّمَا لَقِیَ مِنَ الْحُوتِ مَا لَقِیَ لِأَنَّهُ عُرِضَتْ عَلَیْهِ وَلَایَةُ جَدِّی فَتَوَقَّفَ عِنْدَهَا قَالَ بَلَی ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ قَالَ فَأَرِنِی أَنْتَ ذَلِکَ إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقِینَ فَأَمَرَ بِشَدِّ عَیْنَیْهِ بِعِصَابَةٍ وَ عَیْنَیَّ بِعِصَابَةٍ ثُمَّ أَمَرَ بَعْدَ سَاعَةٍ بِفَتْحِ أَعْیُنِنَا فَإِذَا نَحْنُ عَلَی شَاطِئِ الْبَحْرِ تَضْرِبُ أَمْوَاجُهُ- فَقَالَ ابْنُ عُمَرَ یَا سَیِّدِی دَمِی فِی رَقَبَتِکَ اللَّهَ اللَّهَ فِی نَفْسِی فَقَالَ هِیهِ وَ أَرِیهِ إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقِینَ ثُمَّ قَالَ یَا أیتها [أَیُّهَا] الْحُوتُ قَالَ فَأَطْلَعَ الْحُوتُ رَأْسَهُ مِنَ الْبَحْرِ مِثْلَ الْجَبَلِ الْعَظِیمِ وَ هُوَ یَقُولُ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ فَقَالَ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا حُوتُ یُونُسَ یَا سَیِّدِی قَالَ أَنْبِئْنَا بِالْخَبَرِ قَالَ یَا سَیِّدِی إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمْ یَبْعَثْ نَبِیّاً مِنْ آدَمَ إِلَی أَنْ صَارَ جَدُّکَ مُحَمَّدٌ إِلَّا وَ قَدْ عَرَضَ عَلَیْهِ وَلَایَتَکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ فَمَنْ قَبِلَهَا مِنَ الْأَنْبِیَاءِ سَلِمَ وَ تَخَلَّصَ وَ مَنْ تَوَقَّفَ عَنْهَا وَ تَمَنَّعَ فِی حَمْلِهَا لَقِیَ مَا لَقِیَ آدَمُ مِنَ الْمَعْصِیَةِ وَ مَا لَقِیَ نُوحٌ مِنَ الْغَرَقِ وَ مَا لَقِیَ إِبْرَاهِیمُ مِنَ النَّارِ وَ مَا لَقِیَ یُوسُفُ مِنَ الْجُبِّ وَ مَا لَقِیَ أَیُّوبُ مِنَ الْبَلَاءِ وَ مَا لَقِیَ دَاوُدُ مِنَ الْخَطِیئَةِ إِلَی أَنْ بَعَثَ اللَّهُ یُونُسَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَنْ یَا یُونُسُ تَوَلَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّاً وَ الْأَئِمَّةَ الرَّاشِدِینَ مِنْ صُلْبِهِ فِی کَلَامٍ

ص: 39

- رجال کشی: قاسم بن عوف می گوید: حضرت زین العابدین علیه السلام فرمود: مبادا عزم سفر کنی و از این ناحیه خارج شوی که اینجا محل طلب علم است. وقتی هفت سال از مرگ من بگذرد، یکی از فرزندان فاطمه علیها السلام برانگیخته می شود که دانش از سینه اش مانند بارانی که کشت را می رویاند، می جوشد. راوی گفت پس از فوت علی بن الحسین علیهما السلام تاریخ گذاشتم، بدون یک روز کم یا زیاد، در همان تاریخ که فرموده بود، امام باقر علیه السلام شروع به پرورش افکار کرد.

در روایت ابو حمزه ثمالی است که عبد الله بن عمر خدمت زین العابدین علیه السلام رسیده و گفت: یا ابن الحسین! شما مدعی هستید که یونس بن متی در شکم ماهی زندانی شد، به خاطر اینکه بر او ولایت جدمان را عرضه داشتند و او توقف نمود؟ فرمود آری، مادرت به عزایت بنشیند. عبد الله بن عمر گفت: اگر راست می گویی این امر را نشانم بده! حضرت دستور داد چشم من و او را با پارچه ای ببندند، آنگاه پس از ساعتی امر کرد چشممان را باز کنیم؛ متوجه شدیم کنار دریا هستیم و امواج سیل آسا می خروشد. عبد الله بن عمر گفت: آقای من! خون من به گردن شما است، از خدا بترس که مرا به کشتن دهی فرمود: آرام باش! اگر راست گو باشم نشانت می دهم.

سپس فرمود ای ماهی! ناگهان یک ماهی مانند کوه سر از دریا برآورد و می گفت: لبیک لبیک یا ولی الله! حضرت پرسید: تو که هستی؟ گفت: آقای من! منم ماهی یونس بن متی. فرمود: جریان را نقل کن. ماهی گفت: خداوند تعالی از آدم تا خاتم، جد بزرگوار شما محمد صلی الله علیه و آله، هیچ پیغمبری را مبعوث نکرد، مگر این که ولایت شما خانواده را بر او عرضه داشت! هر کدام پذیرفتند، آسوده و راحت شدند و هر کدام درنگ نمودند و از حمل آن خودداری کردند، گرفتار یک ناراحتی شدند: آدم به گناه و نوح به غرق و ابراهیم به آتش و یوسف به چاه و ایوب به بلا و داود به خطا کاری تا بالاخره زمان به یونس رسید. خداوند به یونس خطاب کرد: ای یونس! امیر المؤمنین علی و ائمه طاهرین از نژاد او را دوست بدار.

ص: 39

لَهُ قَالَ فَکَیْفَ أَتَوَلَّی مَنْ لَمْ أَرَهُ وَ لَمْ أَعْرِفْهُ وَ ذَهَبَ مُغْتَاظاً فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیَّ أَنِ التقمی [الْتَقِمْ] یُونُسَ وَ لَا توهنی [تُوهِنْ] لَهُ عَظْماً فَمَکَثَ فِی بَطْنِی أَرْبَعِینَ صَبَاحاً یَطُوفُ مَعِیَ الْبِحَارَ فِی ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ یُنَادِی أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ قَدْ قَبِلْتُ وَلَایَةَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِینَ مِنْ وُلْدِهِ فَلَمَّا أَنْ آمَنَ بِوَلَایَتِکُمْ أَمَرَنِی رَبِّی فَقَذَفْتُهُ عَلَی سَاحِلِ الْبَحْرِ فَقَالَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیه السلام ارْجِعْ أَیُّهَا الْحُوتُ إِلَی وَکْرِکَ وَ اسْتَوَی الْمَاءُ(1).

حَمَّادُ بْنُ حَبِیبٍ الْکُوفِیُّ الْقَطَّانُ قَالَ: انْقَطَعْتُ عَنِ الْقَافِلَةِ عِنْدَ زُبَالَةَ(2)

فَلَمَّا أَنْ أَجَنَّنِیَ اللَّیْلُ أَوَیْتُ إِلَی شَجَرَةٍ عَالِیَةٍ فَلَمَّا اخْتَلَطَ الظَّلَامُ إِذَا أَنَا بِشَابٍّ قَدْ أَقْبَلَ عَلَیْهِ أَطْمَارٌ بِیضٌ یَفُوحُ مِنْهُ رَائِحَةُ الْمِسْکِ فَأَخْفَیْتُ نَفْسِی مَا اسْتَطَعْتُ فَتَهَیَّأَ لِلصَّلَاةِ ثُمَّ وَثَبَ قَائِماً وَ هُوَ یَقُولُ یَا مَنْ حَازَ کُلَّ شَیْ ءٍ مَلَکُوتاً وَ قَهَرَ کُلَّ شَیْ ءٍ جَبَرُوتاً أَوْلِجْ قَلْبِی فَرَحَ الْإِقْبَالِ عَلَیْکَ وَ أَلْحِقْنِی بِمَیْدَانِ الْمُطِیعِینَ لَکَ- ثُمَّ دَخَلَ فِی الصَّلَاةِ فَلَمَّا رَأَیْتُهُ وَ قَدْ هَدَأَتْ أَعْضَاؤُهُ وَ سَکَنَتْ حَرَکَاتُهُ قُمْتُ إِلَی الْمَوْضِعِ الَّذِی تَهَیَّأَ فِیهِ إِلَی الصَّلَاةِ فَإِذَا أَنَا بِعَیْنٍ تَنْبُعُ فَتَهَیَّأْتُ لِلصَّلَاةِ ثُمَّ قُمْتُ خَلْفَهُ فَإِذَا بِمِحْرَابٍ کَأَنَّهُ مُثِّلَ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ فَرَأَیْتُهُ کُلَّمَا مَرَّ بِالْآیَةِ الَّتِی فِیهَا الْوَعْدُ وَ الْوَعِیدُ یُرَدِّدُهَا بِانْتِحَابٍ وَ حَنِینٍ فَلَمَّا أَنْ تَقَشَّعَ الظَّلَامُ وَثَبَ قَائِماً وَ هُوَ یَقُولُ یَا مَنْ قَصَدَهُ الضَّالُّونَ فَأَصَابُوهُ مُرْشِداً وَ أَمَّهُ الْخَائِفُونَ فَوَجَدُوهُ مَعْقِلًا وَ لَجَأَ إِلَیْهِ الْعَابِدُونَ فَوَجَدُوهُ مَوْئِلًا مَتَی رَاحَةُ مَنْ نَصَبَ لِغَیْرِکَ بَدَنَهُ وَ مَتَی فَرَحُ مَنْ قَصَدَ سِوَاکَ بِنِیَّتِهِ إِلَهِی قَدْ تَقَشَّعَ الظَّلَامُ وَ لَمْ أَقْضِ مِنْ خِدْمَتِکَ وَطَراً وَ لَا مِنْ حِیَاضِ مُنَاجَاتِکَ صَدْراً صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ افْعَلْ بِی أَوْلَی الْأَمْرَیْنِ بِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ فَخِفْتُ أَنْ یَفُوتَنِی شَخْصُهُ وَ أَنْ یَخْفَی عَلَیَّ أَمْرُهُ فَتَعَلَّقْتُ بِهِ فَقُلْتُ بِالَّذِی أَسْقَطَ عَنْکَ هَلَاکَ التَّعَبِ وَ مَنَحَکَ شِدَّةَ لَذِیذِ الرَّهَبِ إِلَّا مَا لَحِقْتَنِی مِنْکَ جَنَاحَ رَحْمَةٍ وَ کَنَفَ رِقَّةٍ فَإِنِّی ضَالٌّ فَقَالَ لَوْ صَدَقَ تَوَکُّلُکَ مَا کُنْتَ ضَالًّا وَ لَکِنِ

ص: 40

بخشی از گفتار یونس چنین بود که چگونه دوست بدارم کسی را که ندیده ام و نمی شناسم و با خشم رفت. خداوند به من وحی کرد که یونس را ببلع ولی استخوانش را نشکن. چهل روز در شکم من بود و در دریاها سیر می کرد و درون سه ظلمت فریاد می زد «لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ» معبودی جز تو نیست. منزهی و من از ظلم کنندگانم. من ولایت علی بن ابی طالب و ائمه طاهرین بعد از او را پذیرفتم. پس از ایمان به ولایت شما، خداوند دستور داد او را به کنار دریا بیندازم. امام سجاد علیه السلام فرمود: ماهی! به جای خود برگرد، او رفت و آب به هم پیوست.(1)

- حماد بن حبیب کوفی می گوید: من در ناحیه زباله (محلی است در راه مکه) از قافله عقب ماندم، همین که تاریکی شب جهان را فرا گرفت، به درختی بلند پناه بردم. در سیاهی دل شب جوانی را دیدم آمد که لباس سفید در تن دارد و بوی مشک از او ساطع است. خود را مخفی نمودم. آماده نماز شد، ایستاد و شروع به این مناجات کرد: ای کسی که سلطنت هر چیزی در دست اوست و با جباریتش بر هر چیزی پیروز است. شادی اقبال به سمت خودت را در دلم وارد کن و مرا وارد عرصه مطیعان خود بنما. آنگاه شروع به نماز کرد، همین که اعضایش ساکن شد و از حرکت باز ایستاد، به آنجایی رفتم که آماده نماز شده بود. دیدم چشمه ای جاری است که از آن وضو گرفته، آماده نماز شدم و پشت سر آن جوان رفتم، دیدم محرابی آراسته است مثل اینکه همان ساعت زینت داده شده باشد. هر وقت به آیه ای که نوید یا تهدیدی داشت می گذشت، آن را با ناله و سوزی تکرار می نمود. همین که تاریکی برطرف شد، به پای خاست و می گفت: ای کسی که گمراهان قصد تو را نمودند و تو را راهنما یافتند و بندگان به تو پناهنده شدند و تو را نگهبانی خوب یافتند! کجا راحتی دید، کسی که خود را برای غیر تو به رنج انداخت و کسی که جز تو را در نظر گرفت؟ خدایا تاریکی رفت! من هنوز توشه ای که باید، از خدمت تو نگرفته ام و از مناجات با تو سیر نشده ام! خدایا درود خود را بر محمد و آلش بفرست و با من از بین دو معامله چنان معامله کن که شایسته مقام تو است، یا ارحم الراحمین. من ترسیدم او را نیابم و بالاخره نفهمم کیست، دست به دامن او انداخته و گفتم: تو را به حق آن کس که این رنج و ناراحتی را بر تو گوارا نموده و لذت شب زنده داری را عنایت کرده، مرا از لطف و عنایت خود پناه ده که گمشده ام! فرمود: اگر به راستی توکل داشتی گم نمی شدی؛

ص: 40

اتَّبِعْنِی وَ اقْفُ أَثَرِی فَلَمَّا أَنْ صَارَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ أَخَذَ بِیَدِی وَ تَخَیَّلَ لِی أَنَّ الْأَرْضَ یَمْتَدُّ مِنْ تَحْتِ قَدَمِی فَلَمَّا انْفَجَرَ عَمُودُ الصُّبْحِ قَالَ لِی أَبْشِرْ فَهَذِهِ مَکَّةُ فَسَمِعْتُ الضَّجَّةَ وَ رَأَیْتُ الْحَجَّةَ(1) فَقُلْتُ لَهُ بِالَّذِی تَرْجُوهُ یَوْمَ الْآزِفَةِ یَوْمَ الْفَاقَةِ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ إِذَا أَقْسَمْتَ فَأَنَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ.

اکنون مرا تعقیب کن و از پی من بیا! همین که به زیر درخت رسید دست مرا گرفت. خیال کردم زمین زیر پایم کشیده می شود. صبحگاه که سپیده دمید به من فرمود: مژده باد تو را! صدای داد و فریاد حاجیان را شنیدم و رو به آن جوان کرده و گفتم: تو را به حق آن کسی که روز قیامت به او امیدواری، تو که هستی؟ فرمود: اکنون که قسم دادی، من علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام هستم.

روایت35.

خرایج: حماد بن حبیب قطان کوفی می گوید: سالی به قصد حج راه افتادیم و از منزل زباله حرکت کردیم که بادی سیاه و تاریک مقابل ما درگرفت و قافله از ما جدا شد! در آن بیابان ها سرگردان شدم تا این که به وادی بیابان مانندی رسیدم و شب مرا گرفت و من به درختی پناه بردم! وقتی تاریکی به اوج رسید جوانی دیدم که لباس هایی سفید به تن داشت. گفتم: این مرد ولیی از اولیای خداست. تا احساس کرد من حرکت کردم ترسیدم او را گم کنم لذا خود را مخفی کردم. او به موضعی نزدیک شد و آمده نماز شد و چشمه آبی برایش جوشید و به نماز ایستاد و حدیث را مثل خبر قبلی ادامه داد. در ادعیه حضرت دارد که عرضه داشت: خدایا! کسی که با همتش غیر تو را قصد نمود، چه وقت خوشحال شد؟(1)

بیان

عبارت تقشع الظلام و انقشع یعنی تاریکی متلاشی شد و روز به روشنی گذاشت .

روایت36.

خرایج: احمد بن حنبل می گوید: سبب بیماری حضرت زین العابدین علیه السلام در کربلا این بود که زرهی را پوشید که برایش بلند بود. زیادی آن را با دست گرفت و پاره کرد.

- شیخ طوسی در امالی نقل کرده که حضرت زین العابدین علیه السلام به قصد حج خارج شد، به بیابانی بین مکه و مدینه رسید، به راهزنی برخورد. راهزن به امام فرمود: پایین بیا! فرمود: منظورت چیست؟ گفت: می خواهم تو را بکشم و هر چه داری ببرم؛ فرمود: من موجودی خود را با تو تقسیم می کنم و برایت حلال می نمایم؛ دزد گفت: نه، فرمود: پس آنقدر به من بده که به منزل برسم، باز راهزن امتناع کرد. حضرت به او فرمود: خدایت کجاست؟ راهزن جواب داد: خواب است! ناگاه دید دو شیر ژیان مقابل او آمدند: یکی سر و یکی دو پایش را گرفت. حضرت فرمود: خیال کردی خدایت از تو غافل است؟(2)

ص: 41

روایت37.

تنبیه الخواطر: امام صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام خارج شد و مثل خبر پیشین را نقل کرد.(1)

روایت38.

امالی شیخ طوسی: از امام باقر مثل حدیث قبلی را ذکر می کند.(2)

روایت39.

مناقب: ابو مخنف می گوید: هنگام شهادت حسین علیه السلام، حضرت زین العابدین علیه السلام در خواب بود؛ و مردی بود که هر کس قصد سوئی به او داشت، از حضرت دفاع می کرد.(3)

روایت40.

النجوم: مردی خدمت حضرت زین العابدین علیه السلام رسید. اصحاب و یاران اطرافش را گرفته بودند، امام فرمود: از کدام خانواده هستی؟ عرض کرد: مردی منجم و قیافه شناس و غیب گو هستم. فرمود: می خواهی به تو مردی را معرفی کنم که از وقتی تو آمده ای، چهار هزار عالم را طی کرد؟ پرسید: کیست؟ فرمود: آن مرد را نمی گویم ولی اگر مایل باشی می گویم چه خورده ای و چه در خانه ذخیره نموده ای! عرض کرد: بفرمائید! فرمود: تو امروز پنیر خوردی، در خانه بیست دینار داری که سه دینار آن وزن صحیح دارد. آن مرد گفت: گواهی می دهم که تو حجت خدا و نماینده پروردگار و کلمه تقوایی! امام فرمود: تو نیز از صدیقین هستی که خدا دلت را به ایمان آزمایش نموده و ثابت داشته است.(4)

بیان

وازنة یعنی صحیح الوزن که معیار وزن کردن سایر سکه هاست.

ص: 42

روایت41.

النجوم: هنگام وفات، زین العابدین علیه السلام فرمود: محمد! امشب چه شبی است؟ گفت: شب فلان؛ پرسید: از ماه چقدر گذشته؟ عرض کرد: فلان قدر! فرمود این همان شبی است که به من وعده داده اند! آبی برای وضو خواست؛ وقتی آوردند: فرمود: این آب موش دارد. یکی از حاضرین گفت: هذیان می گوید! فرمود: چراغ بیاورید، آوردند. داخل آب موشی بود، دستور داد آب را بریزند و آب دیگری بیاورند. وضو گرفت و نماز خواند و در آخر همان شب از دنیا رفت.(1)

روایت42.

کشف الغمة: علی بن الحسین علیهما السلام در سفری مشغول غذا خوردن بود و همراه ایشان نیز مردی بود؛ آهویی آمد و شروع به چریدن کرد، در حالی که حضرت، سر سفره مشغول خوردن بود. علی بن الحسین علیهما السلام به آهو فرمود: نزدیک بیا و بخور که تو در ایمنی هستی! آهو جلو آمد و شروع کرد به غذا خوردن! مردی که همراه حضرت مشغول غذا خوردن بود برخاست و سنگریزه ای به پشت حیوان پرتاب کرد. آهو رم کرد و رفت. علی بن الحسین علیهما السلام به او فرمود: پیمان و عهد مرا شکستی؟ تا ابد دیگر کلمه ای با تو سخن نخواهم گفت.(2)

- امام باقر علیه السلام فرمود: پدرم به سمت ملکش خارج شد و همراه ما جمعی از دوستانش و غیر آنها بودند. برای غذا خوردن سفره گسترده شد. آهویی آمد و در نزدیکی حضرت قرار گرفت. حضرت به او فرمود: ای آهو، من علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام هستم و مادرم فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله است. به نزد من بیا و غذا بخور! آهو آمد تا جایی که خدا خواست بخورد، با آنان غذا خورد! سپس آهو دور شد. برخی از غلامان حضرت به او گفتند: آن را نزد ما بفرست! فرمود: عهد و پیمان مرا نمی شکنید؟ گفتند: نه! حضرت به آهو فرمود: ای آهو! من علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام هستم و مادرم فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله است. به سمت این غذا بیا و تو بر ذمه من هستی و امنیت داری. آهو آمد و بر سفره ایستاد و با آنان خورد. مردی از همنشینان حضرت دستش را بر پشت آهو گذاشت، آهو رم کرد! علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: عهد مرا شکستی؟ تا ابد دیگر کلمه ای با تو سخن نخواهم گفت.

ص: 43

وَ تَلَکَّأَتْ عَلَیْهِ نَاقَتُهُ بَیْنَ جِبَالِ رَضْوَی فَأَنَاخَهَا ثُمَّ أَرَاهَا السَّوْطَ وَ الْقَضِیبَ ثُمَّ قَالَ لَتَنْطَلِقَنَّ أَوْ لَأَفْعَلَنَّ فَانْطَلَقَتْ وَ مَا تَلَکَّأَتْ بَعْدَهَا(1).

- ناقه حضرت بین جبال رضوی مریض و بی حال شد. حضرت آن را خواباند؛ سپس تازیانه و شلاق را به حیوان نشان داد و فرمود: راه می روی یا با تازیانه بزنم؟ ناقه به راه افتاد و دیگر بعد از آن سست نشد.(1)

بیان

فیروزآبادی می گوید: عبارت تلکّأ یعنی بیمار شد و کند گردید.

روایت43.

خرایج، کشف الغمة: از امام صادق علیه السلام روایت شده که دست مرد و زنی در حال طواف به حجرالاسود چسبید و هر یک تلاش کردند که دست خود را جدا کنند اما نتوانستند. مردم گفتند: دست ان دو را ببُرید. در همین حین علی بن الحسین علیهما السلام داخل شد و جمعیت به او راه دادند. وقتی متوجه جریان آن دو شد، جلو رفت و دست خود را بر دست آنها گذاشت، پس دستشان جدا شد و متفرق شدند.(2)

روایت44.

کشف الغمة: امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی عبدالملک بن مروان به خلافت رسید، به حجاج بن یوسف نوشت: بسم الله الرحمن الرحیم. از عبدالملک بن مروان امیرالمؤمنین به حجاج بن یوسف! اما بعد؛ به خون فرزندان عبدالمطلب نظر کن و آن را پاس دار و از ریختن آن دوری کن. زیرا من آل ابو سفیان را دیدم که وقتی حرص زیادی در ریختن خون این افراد کردند، مدت کمی در سلطنت باقی ماندند؛ والسلام. و نامه را سرّی ارسال کرد؛ خبر در ساعتی که نامه نوشته شد و به حجاج ارسال شد، به علی بن الحسین علیهما السلام رسید! به حضرت گفته شد: عبدالملک به حجاج چنین و چنان نوشته و خدا بابت این کار، سعی او را مشکور داشته و سلطنت او را تثبیت نموده و بر زمان آن افزوده است. علی بن الحسین علیهما السلام نوشت: بسم الله الرحمن الرحیم. به عبدالملک بن مروان امیرالمؤمنین از علی بن الحسین بن علیّ؛ اما بعد؛ تو در فلان روز و فلان ساعت از فلان ماه چنین مطلبی نوشته ای! و رسول خدا صلی الله علیه و آله به من خبر داده و خدا این عمل تو را مشکور داشته و سلطنت تو را تثبیت نموده و زمانی بر زمان تو افزوده است. حضرت نامه را پیچید و آن را مهر نمود و با یکی از غلامانش با شترش به سوی عبدالملک ارسال کرد به غلام دستور داد نامه را همان ساعتی که بر او وارد می شود، به عبدالملک برساند.

ص: 44

عَلَیْهِ فَلَمَّا قَدِمَ الْغُلَامُ أَوْصَلَ الْکِتَابَ إِلَی عَبْدِ الْمَلِکِ فَلَمَّا نَظَرَ فِی تَارِیخِ الْکِتَابِ وَجَدَهُ مُوَافِقاً لِتِلْکَ السَّاعَةِ الَّتِی کَتَبَ فِیهَا إِلَی الْحَجَّاجِ فَلَمْ یَشُکَّ فِی صِدْقِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ فَرِحَ فَرَحاً شَدِیداً وَ بَعَثَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام بِوِقْرِ رَاحِلَتِهِ دَرَاهِمَ ثَوَاباً لِمَا سَرَّهُ مِنَ الْکِتَابِ (1).

وقتی غلام آمد، نامه را به عبدالملک رساند. وقتی در تاریخ نامه نگریست آن را موافق با همان ساعتی یافت که آن نامه را به حجاج نوشته بود! پس در راستی ادعای علی بن الحسین علیهما السلام شک نکرد و به شدت خوشحال شد و همراه مرکب علی بن الحسین علیهما السلام، چند درهم به عنوان پاداش نوشتن نامه سرّی ارسال کرد.(1)

روایت45.

امان الاخطار: حضرت باقر علیه السلام فرمود: پدرم با گروهی از غلامان خود و دیگران به طرف مکه می رفت. همین که به بستان رسیدند، در محلی خیمه زدند؛ وقتی امام علیه السلام آمد فرمود: چرا در این محل خیمه زده اید؟ اینجا مکان گروهی از جنیان، از دوستان ما است! خیمه زدن شما برای آنها ناراحتی ایجاد می کند. عرض کردند: ما نمی دانستیم و شروع کردند به کندن خیمه ها. ناگهان صدای شخصی که او را نمی دیدیم بلند شد که می گفت: یا ابن رسول الله! خیمه ها را از جای نکنید، ما این ناراحتی را در راه شما تحمل می کنیم؛ ضمنا هدیه ای برای شما آورده ایم و آرزو داریم از آن میل بفرمایید که باعث افتخار ما می شود؛ مشاهده کردیم کنار خیمه چند طبق است که در آنها انگور، انار و موز و میوه های فراوان دیگر است. امام علیه السلام همراهان خود را فرا خواند و از آ میوه ها تناول فرمود و همراهانش نیز از آن میوه ها خوردند.(2)

روایت46.

خرایج: مثل این حدیث را نقل می کند.(3)

روایت47.

رجال کشی: ابو بصیر می گوید: از امام باقر علیه السلام شنیدم که فرمود: ابو خالد کابلی مدتی خدمتکار محمد بن حنفیه بود و

ص: 45

یَشُکُّ فِی أَنَّهُ إِمَامٌ حَتَّی أَتَاهُ ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ لِی حُرْمَةً وَ مَوَدَّةً وَ انْقِطَاعاً فَأَسْأَلُکَ بِحُرْمَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِلَّا أَخْبَرْتَنِی أَنْتَ الْإِمَامُ الَّذِی فَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُ عَلَی خَلْقِهِ قَالَ فَقَالَ یَا أَبَا خَالِدٍ حَلَّفْتَنِی بِالْعَظِیمِ الْإِمَامُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام عَلَیَّ وَ عَلَیْکَ وَ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ فَأَقْبَلَ أَبُو خَالِدٍ لَمَّا أَنْ سَمِعَ مَا قَالَهُ مُحَمَّدُ ابْنُ الْحَنَفِیَّةِ وَ جَاءَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَلَمَّا اسْتَأْذَنَ عَلَیْهِ أُخْبِرَ أَنَّ أَبَا خَالِدٍ بِالْبَابِ فَأَذِنَ لَهُ فَلَمَّا دَخَلَ عَلَیْهِ وَ دَنَا مِنْهُ قَالَ مَرْحَباً یَا کَنْکَرُ مَا کُنْتَ لَنَا بِزَائِرٍ مَا بَدَا لَکَ فِینَا فَخَرَّ أَبُو خَالِدٍ سَاجِداً شَاکِراً لِلَّهِ تَعَالَی مِمَّا سَمِعَ مِنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یُمِتْنِی حَتَّی عَرَفْتُ إِمَامِی فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام وَ کَیْفَ عَرَفْتَ إِمَامَکَ یَا أَبَا خَالِدٍ قَالَ إِنَّکَ دَعَوْتَنِی بِاسْمِیَ الَّذِی سَمَّتْنِی بِهِ أُمِّیَ الَّتِی وَلَدَتْنِی وَ قَدْ کُنْتُ فِی عَمْیَاءَ مِنْ أَمْرِی وَ لَقَدْ خَدَمْتُ مُحَمَّدَ ابْنَ الْحَنَفِیَّةِ عُمُراً مِنْ عُمُرِی وَ لَا أَشُکُّ أَنَّهُ إِمَامٌ حَتَّی إِذَا کَانَ قَرِیباً سَأَلْتُهُ بِحُرْمَةِ اللَّهِ تَعَالَی وَ حُرْمَةِ رَسُولِهِ صلی الله علیه وآله وَ بِحُرْمَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَأَرْشَدَنِی إِلَیْکَ وَ قَالَ هُوَ الْإِمَامُ عَلَیَّ وَ عَلَیْکَ وَ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِ اللَّهِ کُلِّهِمْ ثُمَّ أَذِنْتَ لِی فَجِئْتُ فَدَنَوْتُ مِنْکَ وَ سَمَّیْتَنِی بِاسْمِیَ الَّذِی سَمَّتْنِی أُمِّی فَعَلِمْتُ أَنَّکَ الْإِمَامُ الَّذِی فَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُ عَلَیَّ وَ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ (1).

در امامت او شک نداشت. یک روز به او گفت: فدایت شوم! من حق حرمت و بریدن دوستی از دیگران و پیوستن به شما دارم. شما را به مقام پیغمبر و امیر المؤمنین صلوات الله علیهما و آلهما قسم می دهم، آیا شما امامی هستی که پیروی از او بر تمام مردم واجب است؟ محمد بن حنفیه گفت: قسم بزرگی دادی! امام بر من و تو و تمام مردم علی بن الحسین علیهما السلام است.

ابو خالد پس از شنیدن این حرف خدمت زین العابدین علیه السلام رسید و اجازه شرفیابی خواست. اجازه یافته و داخل شد؛ امام فرمود: مرحبا کنکر! چه شده که به دیدن ما نمی آیی؟ چه اتفاقی درباره ما برای تو افتاده؟

ابو خالد با شنیدن این سخن از علی بن الحسین علیهما السلام به سجده افتاد و شکر خدای تعالی را نمود و عرض کرد: خدای را سپاس که قبل از مردنم امامم را شناختم؛ امام فرمود: چطور امامت را شناختی؟ عرض کرد: زیرا شما مرا به اسمی خواندی که مادرم هنگام ولادت نامیده بود، و آن را فراموش کرده بودم. مدتی از عمرم را خدمتکار محمد بن حنفیه بودم و او را امام می دانستم. به تازگی از او سؤال کردم و به حق پیغمبر صلی الله علیه و آله و امیر المؤمنین علیه السلام قسمش دادم که امام کیست؟ مرا به سوی شما راهنمایی کرد؛ گفت: شما امام بر او و من و تمام مردم هستی.

وقتی به من اذن ورود دادی و مرا با نامی صدا زدی که مادرم نهاده بود! فهمیدم شما امامی هستی که خدا اطاعت او را بر من و هر مسلمانی واجب نموده است.(1)

روایت48.

خرایج: همین حدیث را نقل کرده و اضافه کرده که ابوخالد گفت: مادرم مرا زایید و وردان نام نهاد. پدرم بر او وارد شد و گفت: این طفل را کنکر بنام. و به خدا قسم، احدی از مردم تا امروز غیر از شما مرا به این نام نخوانده بود. پس شهادت می دهم که شما امام اهل زمین و اهل آسمان هستی!(2)

می گویم

شیخ جعفر بن نما مثل این حدیث را در کتاب شرح الثار نقل کرده و در باب احوال مختار نیز گذشت.(3)

ص: 46

روایت49.

کافی: ابو حمزه ثمالی می گوید: وارد خانه زین العابدین علیه السلام شدم. ساعتی در حیاط ایستادم و سپس وارد خانه شدم؛ دیدم چیزی را از روی زمین بر می دارد و از پشت پرده به اهل خانه می دهد! عرض کردم: فدایت شوم! چه چیزی را از روی زمین بر می دارید؟ فرمود: ریزه های پر ملائکه است! وقتی ملائکه می روند، ما پر آنها را عبای اولادمان می کنیم! عرض کردم: فدایت شوم! مگر ملائکه بر شما نیز وارد می شوند؟ فرمود: ابا حمزه! ملائکه چنان به ما نزدیک می شوند که بر بالش ما تکیه می زنند.(1)

بیان

سیح عبا را گویند و برخی عبارت روایت را سُبُحا خوانده اند که جمع تسبیح ذکر گفتن است.

می گویم

در بابهای آینده، بسیاری از اخبار که مشتمل بر اعجاز زین العابدین علیه السلام است خواهد آمد. در یکی از مؤلفات اصحاب روایت شده که مردی از بزرگان بلخ در بیشتر سالها به حج می رفت و برای زیارت پیغمبر صلی الله علیه و آله به مدینه می رفت. ضمناً حضرت علی بن الحسین علیهما السلام را هم زیارت می نمود و برای آن جناب تحفه و هدایای زیادی می برد و مسائل دینی خود را از ایشان می پرسید و به شهر خویش برمی گشت. زنش به او گفت: شما تحفه و هدایای زیادی می بری ولی آن آقا به تو چیزی نمی دهد! گفت: آن شخصی که من برایش هدیه می برم مالک دنیا و آخرت و تمام چیزهایی است که در دست مردم است زیرا او خلیفه خدا در زمین است و حجت اوست؛ او پسر پیغمبر و امام ما است. زن پس از شنیدن این حرف، دیگر چیزی نگفت. در سال بعد نیز عازم حج شد و خدمت زین العابدین علیه السلام رسیده سلام نمود و دستش را بوسید، آن جناب مشغول غذا خوردن بود .

به او نیز تعارف کرد و مرد شروع به خوردن نمود، پس از صرف غذا آفتابه و طشت خواست. آن مرد از جای حرکت کرد و آب بر روی دست امام ریخت. امام فرمود: تو مهمان ما هستی چطور آب بر دست ما می ریزی؟ عرض کرد: من به این کار علاقه دارم؛ فرمود: حالا که دوست داری، چیزی به تو نشان می دهم که خیلی مورد علاقه تو است و خوشحال می شوی، آن مرد آب ریخت تا یک سوم طشت پر آب شد. امام علیه السلام فرمود چه می بینی؟ آن مرد عرض کرد: آب. فرمود: این

ص: 47

هُوَ یَاقُوتٌ أَحْمَرُ فَنَظَرَ الرَّجُلُ فَإِذَا هُوَ قَدْ صَارَ یَاقُوتاً أَحْمَرَ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

ثُمَّ قَالَ علیه السلام یَا رَجُلُ صُبَّ الْمَاءَ فَصَبَّ حَتَّی امْتَلَأَ ثُلُثَا الطَّسْتِ فَقَالَ علیه السلام مَا هَذَا قَالَ هَذَا مَاءٌ قَالَ علیه السلام بَلْ هَذَا زُمُرُّدٌ أَخْضَرُ فَنَظَرَ الرَّجُلُ فَإِذَا هُوَ زُمُرُّدٌ أَخْضَرُ ثُمَّ قَالَ علیه السلام صُبَّ الْمَاءَ فَصَبَّهُ عَلَی یَدَیْهِ حَتَّی امْتَلَأَ الطَّسْتُ فَقَالَ مَا هَذَا فَقَالَ هَذَا مَاءٌ قَالَ علیه السلام بَلْ هَذَا دُرٌّ أَبْیَضُ فَنَظَرَ الرَّجُلُ إِلَیْهِ فَإِذَا هُوَ دُرٌّ أَبْیَضُ فَامْتَلَأَ الطَّسْتُ مِنْ ثَلَاثَةِ أَلْوَانٍ دُرٍّ وَ یَاقُوتٍ وَ زُمُرُّدٍ فَتَعَجَّبَ الرَّجُلُ وَ انْکَبَّ عَلَی یَدَیْهِ علیه السلام یُقَبِّلُهُمَا فَقَالَ علیه السلام یَا شَیْخُ لَمْ یَکُنْ عِنْدَنَا شَیْ ءٌ نُکَافِیکَ عَلَی هَدَایَاکَ إِلَیْنَا فَخُذْ هَذِهِ الْجَوَاهِرَ عِوَضاً عَنْ هَدِیَّتِکَ وَ اعْتَذِرْ لَنَا عِنْدَ زَوْجَتِکَ لِأَنَّهَا عَتَبَتْ عَلَیْنَا فَأَطْرَقَ الرَّجُلُ رَأْسَهُ وَ قَالَ یَا سَیِّدِی مَنْ أَنْبَأَکَ بِکَلَامِ زَوْجَتِی فَلَا أَشُکُّ أَنَّکَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ النُّبُوَّةِ ثُمَّ إِنَّ الرَّجُلَ وَدَّعَ الْإِمَامَ علیه السلام وَ أَخَذَ الْجَوَاهِرَ وَ سَارَ بِهَا إِلَی زَوْجَتِهِ وَ حَدَّثَهَا بِالْقِصَّةِ فَسَجَدَتْ لِلَّهِ شُکْراً وَ أَقْسَمَتْ عَلَی بَعْلِهَا بِاللَّهِ الْعَظِیمِ أَنْ یَحْمِلَهَا مَعَهُ إِلَیْهِ علیه السلام فَلَمَّا تَجَهَّزَ بَعْلُهَا لِلْحَجِّ فِی السَّنَةِ الْقَابِلَةِ أَخَذَهَا مَعَهُ فَمَرِضَتْ فِی الطَّرِیقِ وَ مَاتَتْ قَرِیباً مِنَ الْمَدِینَةِ فَأَتَی الرَّجُلُ الْإِمَامَ علیه السلام بَاکِیاً وَ أَخْبَرَهُ بِمَوْتِهَا فَقَامَ الْإِمَامُ علیه السلام وَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ وَ دَعَا اللَّهَ سُبْحَانَهُ بِدَعَوَاتٍ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی الرَّجُلِ وَ قَالَ لَهُ ارْجِعْ إِلَی زَوْجَتِکَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَحْیَاهَا بِقُدْرَتِهِ وَ حِکْمَتِهِ وَ هُوَ یُحْیِ الْعِظامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ فَقَامَ الرَّجُلُ مُسْرِعاً فَلَمَّا دَخَلَ خَیْمَتَهُ وَجَدَ زَوْجَتَهُ جَالِسَةً عَلَی حَالِ صِحَّتِهَا فَقَالَ لَهَا کَیْفَ أَحْیَاکِ اللَّهُ قَالَتْ وَ اللَّهِ لَقَدْ جَاءَنِی مَلَکُ الْمَوْتِ وَ قَبَضَ رُوحِی وَ هَمَّ أَنْ یَصَّعَّدَ بِهَا فَإِذَا أَنَا بِرَجُلٍ صِفَتُهُ کَذَا وَ کَذَا وَ جَعَلَتْ تَعُدُّ أَوْصَافَهُ علیه السلام وَ بَعْلُهَا یَقُولُ نَعَمْ صَدَقْتِ هَذِهِ صِفَةُ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَتْ فَلَمَّا رَآهُ مَلَکُ الْمَوْتِ مُقْبِلًا انْکَبَّ عَلَی قَدَمَیْهِ یُقَبِّلُهُمَا وَ یَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا زَیْنَ الْعَابِدِینَ فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ وَ قَالَ لَهُ یَا مَلَکَ الْمَوْتِ أَعِدْ رُوحَ هَذِهِ الْمَرْأَةِ إِلَی جَسَدِهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ قَاصِدَةً إِلَیْنَا وَ إِنِّی قَدْ سَأَلْتُ رَبِّی أَنْ یُبْقِیَهَا ثَلَاثِینَ سَنَةً أُخْرَی

ص: 48

یاقوت قرمز است! دو مرتبه نگاه کرد، دید به قدرت خدا یاقوت قرمز شده!

سپس حضرت فرمود: آب را بریز، ریخت تا دو سوم طشت پر آب شد. فرمود: این چیست؟ عرض کرد: آب است. فرمود نه، زمرد سبز است، باز نگاه کرد دید زمرد سبز است. باز فرمود: آب را بریز! ریخت تا طشت پر شد! پرسید: این چیست؟ عرض کرد: آب است. فرمود: نه درّ سفید است. نگاه کرد دید درّ سفید است. طشت پر شد. از سه نوع جواهر درّ، یاقوت، زمرد، آن مرد در شگفت شده خود را روی دستهای مولا انداخت و شروع به بوسیدن کرد. حضرت فرمود: ای شیخ! ما چیزی نداریم که پاداش تحفه و هدیه تو را بدهیم. همین جواهر را عوض هدیه خود از طرف ما بردار

و از زنت که ما را سرزنش کرده بود، پوزش بخواه. آن مرد سر به زیر افکنده و پرسید: آقا، چه کسی سخن زنم را برای شما نقل کرد؟ واقعاً شما از خاندان نبوت هستید. آنگاه با امام وداع نموده به جانب بلخ رهسپار شد. وقتی به منزل رسید، جواهر را پیش همسر خود نهاده و جریان را شرح داد! آن زن سجده شکر به جای آورد و شوهرش را به خدای عظیم قسم داد که او را خدمت امام ببرد. در سال بعد که عازم حج شد، همسرش را نیز با خود برد. در بین راه مریض شد و نزدیک مدینه از دنیا رفت. آن مرد خدمت امام رسید و با گریه جریان فوت همسر خود را نقل کرد. امام علیه السلام دو رکعت نماز خواند و دعاهایی کرد و سپس رو به آن مرد نموده و فرمود: برو پیش همسرت. خداوند او را به لطف و کرمش زنده کرد، و او استخوان ها را در حالی که پوسیده است، زنده می کند. مرد به سرعت به منزل برگشت. همین که داخل خیمه شد، دید زنش صحیح و سالم نشسته و منتظر اوست. پرسید: چگونه خداوند تو را زنده کرد؟ زن سوگند خورد که عزرائیل آمد و روح مرا قبض نمود و به طرف بالا برد. ناگاه شخصی بدین شکل و شمایل آمد- و اوصاف آن آقا را که نقل می کرد، شوهرش گفت راست می گویی این اوصاف مولا و آقایم زین العابدین علیه السلام است- و همین که ملک الموت چشمش به او افتاد که می آید، با صورت روی دو پای حضرت افتاد و آن را می بوسید و می گفت: سلام بر تو ای حجت خدا بر روی زمین! سلام بر تو ای زین العابدین! حضرت جواب سلام او را داده و به او گفت: روح این زن را برگردان! او به قصد دیدن ما آمده بود! من از خدا خواسته ام که سی سال دیگر زنده بماند

ص: 48

وَ یُحْیِیَهَا حَیَاةً طَیِّبَةً لِقُدُومِهَا إِلَیْنَا زَائِرَةً لَنَا فَقَالَ الْمَلَکُ سَمْعاً وَ طَاعَةً لَکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ ثُمَّ أَعَادَ رُوحِی إِلَی جَسَدِی وَ أَنَا أَنْظُرُ إِلَی مَلَکِ الْمَوْتِ قَدْ قَبَّلَ یَدَهُ علیه السلام وَ خَرَجَ عَنِّی فَأَخَذَ الرَّجُلُ بِیَدِ زَوْجَتِهِ وَ أَدْخَلَهَا إِلَیْهِ علیه السلام وَ هُوَ مَا بَیْنَ أَصْحَابِهِ فَانْکَبَّتْ عَلَی رُکْبَتَیْهِ تُقَبِّلُهُمَا وَ هِیَ تَقُولُ هَذَا وَ اللَّهِ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ وَ هَذَا هُوَ الَّذِی أَحْیَانِیَ اللَّهُ بِبَرَکَةِ دُعَائِهِ قَالَ فَلَمْ تَزَلِ الْمَرْأَةُ مَعَ بَعْلِهَا مُجَاوِرَیْنِ عِنْدَ الْإِمَامِ علیه السلام بَقِیَّةَ أَعْمَارِهِمَا إِلَی أَنْ مَاتَا رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا.

وَ رَوَی الْبُرْسِیُّ فِی مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ: أَنَّ رَجُلًا قَالَ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام بِمَا ذَا فُضِّلْنَا عَلَی أَعْدَائِنَا وَ فِیهِمْ مَنْ هُوَ أَجْمَلُ مِنَّا فَقَالَ لَهُ الْإِمَامُ علیه السلام أَ تُحِبُّ أَنْ تَرَی فَضْلَکَ عَلَیْهِمْ فَقَالَ نَعَمْ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی وَجْهِهِ وَ قَالَ انْظُرْ فَنَظَرَ فَاضْطَرَبَ وَ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ رُدَّنِی إِلَی مَا کُنْتُ فَإِنِّی لَمْ أَرَ فِی الْمَسْجِدِ إِلَّا دُبّاً وَ قِرْداً وَ کَلْباً فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی وَجْهِهِ فَعَادَ إِلَی حَالِهِ (1).

ص: 49

و زندگی پاکی داشته باشد؛ چون به زیارت ما آمده بود. ملک الموت گفت: سمعا و طاعةً ای ولیّ خدا! سپس روح مرا به جسدم برگرداند. من با چشم خودم دیدم که ملک الموت دست آن آقا را بوسید و رفت. موقعی که آقا با اصحاب خود نشسته بود، آن مرد دست زن خود را گرفت و خدمت زین العابدین علیه السلام آورد. ناگاه زن خود را بر زانوان امام انداخته می بوسید و می گفت: به خدا قسم این آقا و مولای من است! همین آقا مرا با دعای خودش زنده کرد. آن زن و مرد بقیه عمر خود را در جوار زین العابدین علیه السلام به سر بردند.

- برسی در مشارق الانوار می نویسد: مردی به زین العابدین علیه السلام عرض کرد: چه چیز ما را بر دشمنانمان امتیاز می دهد؟ با اینکه در میان آنها از ما افراد زیباتری هست؟ امام فرمود: مایلی امتیاز خود را بر آنها مشاهده کنی؟ عرض کرد: آری! حضرت دست بر چشمش مالیده فرمود: نگاه کن. یک مرتبه آن مرد ناراحت شده و عرض کرد: مرا به حالت اول برگردان! من در مسجد غیر خرس و میمون و سگ چیزی نمی بینم. حضرت دست بر صورتش مالید و به حالت اول برگشت.(1)

باب چهارم : مستجاب شدن دعای امام سجاد علیه السلام

روایات

روایت1.

احتجاج: ثابت بنانی می گوید: من و گروهی از عباد بصره از قبیل ایوب سجستانی و صالح مری و عتبه الغلام و حبیب فارسی و مالک بن دینار به حج رفتیم،

ص: 50

همین که داخل مکه شدیم، دیدیم مردم از نظر آب در مضیقه هستند و از تشنگی شدیداً ناراحتند چون باران کم باریده بود. مردم متوسل به ما شدند و تقاضای طلب باران نمودند. به جانب کعبه رفتیم و پس از طواف، با تضرع و زاری از خدا درخواست باران نمودیم، ولی دعای ما اجابت نشد. در همین میان جوانی که اندوه و ناراحتی در چهره اش آشکارا دیده می شد وارد شد و طوافی نمود؛ سپس روی به ما آورده و فرمود: مالک بن دینار و ثابت بنانی و ایوب سجستانی و صالح مری و عتبه الغلام و حبیب فارسی و یا سعد یا عمر یا صالح اعمی، رابعه، سعدانه، یا جعفر بن سلیمان، عرض کردیم: بله ای جوان! فرمود: یک نفر در شما نبود که خدا او را دوست داشته باشد؟ گفتیم: ما دعا کردیم! بر خداست که اجابت نماید. فرمود: از کعبه دور شوید که اگر یک نفر در شما بود که خدا او را دوست داشت، او را اجابت می فرمود. سپس روی به جانب کعبه نموده و به سجده رفت. شنیدم در سجده می گفت: الهی! تو را به علاقه ای که به من داری، اینها را از باران سیراب کن! هنوز دعایش تمام نشده بود که باران چون دهانه مشک باریدن گرفت! گفتم: ای جوان! از کجا فهمیدی تو را دوست دارد؟ جواب داد اگر مرا دوست نمی داشت به خانه اش دعوت نمی کرد؛ چون دعوت کرده فهمیدم مرا دوست دارد. به همین جهت او را به علاقه اش قسم دادم. از پیش ما رفت و این شعر را می خواند:

کسی که پروردگار را بشناسد و معرفت پروردگار او را بی نیاز نکند، بدبخت است .

آنچه در راه اطاعت خدا به او رسیده و آنچه می بیند، به طاعت او ضرری نمی زند.

بنده به غیر از تقوی چه کند؟ و عزت، تمام عزت برای شخص پرهیزکار است.

از مردم مکه پرسیدم: این جوان کیست؟ گفتند: علی بن الحسین بن علی

ص: 51

دِینَارٍ(1)

فَلَمَّا أَنْ دَخَلْنَا مَکَّةَ رَأَیْنَا الْمَاءَ ضَیْقاً وَ قَدِ اشْتَدَّ بِالنَّاسِ الْعَطَشُ لِقِلَّةِ الْغَیْثِ فَفَزِعَ إِلَیْنَا أَهْلُ مَکَّةَ وَ الْحُجَّاجُ یَسْأَلُونَّا أَنْ نَسْتَسْقِیَ لَهُمْ فَأَتَیْنَا الْکَعْبَةَ وَ طُفْنَا بِهَا- ثُمَّ سَأَلْنَا اللَّهَ خَاضِعِینَ مُتَضَرِّعِینَ بِهَا فَمُنِعْنَا الْإِجَابَةَ فَبَیْنَمَا نَحْنُ کَذَلِکَ إِذَا نَحْنُ بِفَتًی قَدْ أَقْبَلَ قَدْ أَکْرَبَتْهُ أَحْزَانُهُ وَ أَقْلَقَتْهُ أَشْجَانُهُ فَطَافَ بِالْکَعْبَةِ أَشْوَاطاً ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا فَقَالَ یَا مَالِکَ بْنَ دِینَارٍ وَ یَا ثَابِتُ الْبُنَانِیُّ وَ یَا أَیُّوبُ السِّجِسْتَانِیُّ وَ یَا صَالِحُ الْمُرِّیُّ وَ یَا عُتْبَةُ الْغُلَامُ وَ یَا حَبِیبُ الْفَارِسِیُّ وَ یَا سَعْدُ وَ یَا عُمَرُ وَ یَا صَالِحُ الْأَعْمَی وَ یَا رَابِعَةُ وَ یَا سَعْدَانَةُ وَ یَا جَعْفَرَ بْنَ سُلَیْمَانَ فَقُلْنَا لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ یَا فَتَی فَقَالَ أَ مَا فِیکُمْ أَحَدٌ یُحِبُّهُ الرَّحْمَنُ فَقُلْنَا یَا فَتَی عَلَیْنَا الدُّعَاءُ وَ عَلَیْهِ الْإِجَابَةُ فَقَالَ أَبْعِدُوا مِنَ الْکَعْبَةِ فَلَوْ کَانَ فِیکُمْ أَحَدٌ یُحِبُّهُ الرَّحْمَنُ لَأَجَابَهُ ثُمَّ أَتَی الْکَعْبَةَ فَخَرَّ سَاجِداً فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ فِی سُجُودِهِ سَیِّدِی بِحُبِّکَ لِی إِلَّا سَقَیْتَهُمُ الْغَیْثَ قَالَ فَمَا اسْتَتَمَّ الْکَلَامَ حَتَّی أَتَاهُمُ الْغَیْثُ کَأَفْوَاهِ الْقِرَبِ فَقُلْتُ یَا فَتَی مِنْ أَیْنَ عَلِمْتَ أَنَّهُ یُحِبُّکَ قَالَ لَوْ لَمْ یُحِبَّنِی لَمْ یَسْتَزِرْنِی فَلَمَّا اسْتَزَارَنِی عَلِمْتُ أَنَّهُ یُحِبُّنِی فَسَأَلْتُهُ بِحُبِّهِ لِی فَأَجَابَنِی ثُمَّ وَلَّی عَنَّا وَ أَنْشَأَ یَقُولُ:

مَنْ عَرَفَ الرَّبَّ فَلَمْ تُغْنِهِ***مَعْرِفَةُ الرَّبِّ فَذَاکَ الشَّقِیُ

مَا ضَرَّ فِی الطَّاعَةِ مَا نَالَهُ***فِی طَاعَةِ اللَّهِ وَ مَا ذَا لَقِیَ

مَا یَصْنَعُ الْعَبْدُ بِغَیْرِ التُّقَی***وَ الْعِزُّ کُلُّ الْعِزِّ لِلْمُتَّقِی

فَقُلْتُ یَا أَهْلَ مَکَّةَ مَنْ هَذَا الْفَتَی قَالُوا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام بْنِ عَلِیِ

ص: 51

ابن ابی طالب علیهم السلام است.(1)

بیان

شجن به تحریک شین عم و اندوه را گویند.

روایت2.

مناقب: منهال بن عمرو در حدیثی می گوید: به حج رفتم و علی بن الحسین علیهما السلام را دیدم. حضرت پرسید: حرملة بن کاهل چه کرد؟ گفتم: هنگامی که از کوفه خارج می شدم او را زنده دیدم! حضرت دو دستش را بلند کرده و عرضه داشت: بارخدایا داغی آهن را به او بچشان! خدایا حرارت آتش را به او بچشان! من به جانب مختار رفتم و ناگهان دیدم گروهی با شتاب می آیند و می گویند: بشارت باد ای امیر! حرمله گرفته شد! - حرمله از مختار فراری بود - مختار دستور داد دو دست و دو پایش را بریدند و او را به آتش انداختند.(2)

هنگامی که امام حسین علیه السلام شهید شد، هفتاد و چند هزار دینار قرض داشت. حضرت زین العابدین علیه السلام از این جریان ناراحت بود به طوری که از خورد و خوراک و خواب باز مانده بود. شبی در خواب دید که به او گفتند: ناراحت نباش! خداوند قرض پدرت را از مال بجنس پرداخت نمود. حضرت با خود گفت: من در اموال پدرم چیزی سراغ ندارم که معروف به مال بجنس باشد. شب دوم نیز همان خواب را دید، از خانواده خود پرسید. یکی از بانوان گفت: پدرت غلامی رومی به نام بجنس داشت که چشمه آبی در ذی خشب در اختیار او گذاشته بود. وقتی جستجو کرد معلوم شد صحیح است. چند روز بیشتر نگذشته بود که ولید بن عتبة بن ابی سفیان به زین العابدین علیه السلام پیغام فرستاد که پدرت چشمه ای در ذی خشب به نام بجنس دارد، اگر مایل باشی، من آن را می خرم!

ص: 52

بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(1).

علی بن الحسین علیهما السلام جواب داد که در مقابل قرض پدرم می فروشم و مبلغ قرض را تعیین نمود. او هم قبول کرد. حضرت آب شب شنبه را برای سکینه استثناء نمود.

- حضرت زین العابدین علیه السلام هر روز دعا می کرد که خدا کشته قاتل پدرش را به او نشان دهد. وقتی مختار کشندگان حسین علیه السلام را کشت، سر عبید الله زیاد و عمر سعد را با پیکی برای امام فرستاد و به پیک گفت: او شب ها نماز می خواند و پس از نماز صبح می خوابد و سپس بیدار می شود. پس از مسواک زدن برایش غذا می آورند. وقتی به در خانه اش رسیدی، سؤال کن، هر وقت سفره گسترده بود اجازه بگیر و دو سر را روی سفره اش بگذار و بگو، مختار سلام می رساند و می گوید، یا ابن رسول الله! خداوند انتقام تو را گرفت. پیک تمام دستورات را انجام داد، همین که زین العابدین علیه السلام دو سر را روی سفره دید، به سجده رفته و گفت: سپاس خدای را که دعای مرا مستجاب نمود و انتقام خون پدرم را گرفت و در باره مختار دعای خیر نمود و او را جزای خیر داد.(1)

روایت2.

کشف الغمة: منهال بن عمرو می گوید: پس از انجام مراسم حج، بر زین العابدین علیه السلام وارد شدم. به من فرمود: منهال! حرملة بن کاهل اسدی چه می کند؟ عرض کردم: وقتی از کوفه آمدم زنده بود. دست دراز کرده و گفت: خدایا! به او حرارت آهن را بچشان! خدایا به او حرارت آتش را بچشان. منهال گفت: از آنجا به کوفه بازگشتم. مختار خروج کرده بود. بین من و او سابقه دوستی بود. سوار شدم تا به او سلام نمایم، دیدم اسبِ سواری خود را خواست و سوار شد. من هم با او رفتم تا به کناسه رسید. در آنجا ایستاد؛ چون کسی که انتظار شخصی را دارد. به دنبال حرملة بن کاهل اسدی فرستاده بود، او را آوردند؛ همین که چشمش به او افتاد، گفت: خدا را شکر که مرا بر تو پیروز کرد! دستور داد شتر کش بیاید. اول به دستور مختار دستهای او را قطع نمودند. بعد گفت: پاهایش را قطع کنید. پس از قطع دو پایش امر کرد آتش بیفروزند. یک بار هیزم آوردند و پیکر او را در میان آتش انداختند، لهیب آتش پیکرش را سوزاند! من گفتم: سبحان الله، سبحان الله! مختار توجهی به من نموده و گفت: چرا سبحان الله می گویی؟ گفتم: من خدمت زین العابدین رسیدم، از من پرسید: حرملة چه می کند؟ عرض کردم: هنوز در کوفه زنده بود! حضرت دست به دعا برداشته و گفت: خدایا به او حرارت آهن را بچشان! به او حرارت آتش را بچشان! مختار گفت: تو را به خدا سوگند! جدّاً این سخن را از آن مولا شنیدی؟ گفتم: به خدا سوگند عین همین جملات را فرمود. مختار از اسب پیاده شد و دو رکعت نماز خواند.

ص: 53

ابْتَعْتُهَا مِنْکَ قَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام خُذْهَا بِدَیْنِ الْحُسَیْنِ وَ ذَکَرَهُ لَهُ قَالَ قَدْ أَخَذْتُهَا فَاسْتَثْنَی فِیهَا سَقْیَ لَیْلَةِ السَّبْتِ لِسُکَیْنَةَ وَ کَانَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیه السلام یَدْعُو فِی کُلِّ یَوْمٍ أَنْ یُرِیَهُ اللَّهُ قَاتِلَ أَبِیهِ مَقْتُولًا فَلَمَّا قَتَلَ الْمُخْتَارُ قَتَلَةَ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ سَلَامُهُ عَلَیْهِ بَعَثَ بِرَأْسِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ زِیَادٍ وَ رَأْسِ عُمَرَ بْنِ سَعْدٍ مَعَ رَسُولٍ مِنْ قِبَلِهِ إِلَی زَیْنِ الْعَابِدِینَ وَ قَالَ لِرَسُولِهِ إِنَّهُ یُصَلِّی مِنَ اللَّیْلِ وَ إِذَا أَصْبَحَ وَ صَلَّی صَلَاةَ الْغَدَاةِ هَجَعَ ثُمَّ یَقُومُ فَیَسْتَاکُ وَ یُؤْتَی بِغَدَائِهِ فَإِذَا أَتَیْتَ بَابَهُ فَاسْأَلْ عَنْهُ فَإِذَا قِیلَ لَکَ إِنَّ الْمَائِدَةَ وُضِعَتْ بَیْنَ یَدَیْهِ فَاسْتَأْذِنْ عَلَیْهِ وَ ضَعِ الرَّأْسَیْنِ عَلَی مَائِدَتِهِ وَ قُلْ لَهُ الْمُخْتَارُ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَدْ بَلَّغَکَ اللَّهُ ثَارَکَ فَفَعَلَ الرَّسُولُ ذَلِکَ فَلَمَّا رَأَی زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیه السلام الرَّأْسَیْنِ عَلَی مَائِدَتِهِ خَرَّ سَاجِداً وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَجَابَ دَعْوَتِی وَ بَلَّغَنِی ثَارِی مِنْ قَتَلَةِ أَبِی وَ دَعَا لِلْمُخْتَارِ وَ جَزَّاهُ خَیْراً.

بعد به سجده ای طولانی رفت، سپس سر از سجده برداشت و به راه خود ادامه داد. من نیز با او رفتم تا به در خانه ما رسید؛ تقاضا کردم نهار را با او صرف کنم. گفت: منهال، تو می گویی علی بن الحسین علیهما السلام سه دعا کرد و خدا دعایش را به دست من مستجاب نمود! باز تقاضا می کنی غذا بخورم؟ امروز باید به شکرانه توفیق الهی بر این نعمت، روزه بگیرم.(1)

بیان

در باب احوال مختار به نقل از مجالس شیخ طوسی گذشت که حضرت دو بار فرمود: خدایا حرارت آهن را به او بچشان، سپس فرمود: خدایا حرارت آتش را به او بچشان. پس دو بار اشاره فرمود به قطع دست و سپس قطع پا. پس سه دعا تکمیل می شود و طبق آنچه در این جا نقل شد، ممکن است حضرت سه دعا کرده باشد، زیرا دو دعای اول، قتل را هم شامل می شود .

باب پنجم : مکارم اخلاق و دانش امام سجاد علیه السلام و اقرار دشمن و دوست به فضیلت و حسن خلق و آفرینش و صدا و عبادت ایشان

روایات

روایت1.

اعلام الوری، ارشاد: محمد بن جعفر و دیگران گفتند: یکی از بستگان علی بن الحسین علیهما السلام خدمت ایشان آمد و به طوری که حضرت می شنید، شروع به ناسزا گفتن به آن جناب کرد و سخنی با حضرت نگفت! همین که رفت، امام علیه السلام به حاضرین فرمود: شنیدید چه گفت؟ مایلم با هم برویم، ببینید من چگونه پاسخ او را می دهم. گفتند: حاضریم؛ ما مایل بودیم که امام پاسخ او را بدهد. امام کفش پوشیده و به راه افتاد و زیر زبان این آیه را تلاوت می کرد، «وَ الْکاظِمِینَ الْغَیْظَ وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ (2)» ،{ و خشم خود را فرو می برند و از مردم در می گذرند و خداوند نکوکاران را دوست دارد.} فهمیدیم که چیزی به او نخواهد گفت. حضرت درب منزل آن مرد رسید و او را صدا زده و فرمود: بگویید علی بن الحسین با تو کار دارد. آن مرد بیرون آمد و آماده بود که با هر برخوردی مقابله کند و یقین داشت که امام برای

ص: 54

رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ أَطَالَ ثُمَّ سَجَدَ وَ أَطَالَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ ذَهَبَ وَ مَضَیْتُ مَعَهُ حَتَّی انْتَهَی إِلَی بَابِ دَارِی فَقُلْتُ لَهُ إِنْ رَأَیْتَ أَنْ تُکْرِمَنِی بِأَنْ تَنْزِلَ وَ تَتَغَدَّی عِنْدِی فَقَالَ یَا مِنْهَالُ تُخْبِرُنِی أَنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ دَعَا اللَّهَ بِثَلَاثِ دَعَوَاتٍ فَأَجَابَهُ اللَّهُ فِیهَا عَلَی یَدِی ثُمَّ تَسْأَلُنِی الْأَکْلَ عِنْدَکَ هَذَا یَوْمُ صَوْمٍ شُکْراً لِلَّهِ عَلَی مَا وَفَّقَنِی لَهُ (1).

کیفر عمل زشتی که او کرده بود آمده است. امام علیه السلام فرمود: برادرم! تو هم اکنون پیش من آمدی و چنین و چنان گفتی، اگر راست گفتی از خدا طلب آمرزش می کنم و در صورتی که دروغ گفته باشی، خدا تو را بیامرزد، آن مرد پیشانی امام را بوسیده و گفت: نه! آنچه گفتم در تو نیست و من به آن نسبتها شایسته ترم.(1)

راوی حدیث گفت، آن مرد حسن بن حسن بوده.

روایت2.

کافی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: حضرت علی بن الحسین علیهما السلام بر چند نفر جذامی گذشت. امام سوار بر الاغ بود و آنها مشغول غذا خوردن بودند. امام را به خوردن غذا دعوت کردند، فرمود: اگر من روزه نداشتم می خوردم. وقتی به منزل رسید، دستور داد غذا تهیه کنند و در تهیه غذا هر چه می توانند از خرج مضایقه نکنند. سپس آنها را به منزل دعوت کرد و آنان با حضرت غذا خوردند و حضرت هم با ایشان غذا خورد.(2)

روایت3.

کافی: ابو حمزه ثمالی می گوید: خدمت زین العابدین علیه السلام سخن از گرانی نرخها شد؛ فرمود: مرا با گرانی آن چه کار؟ اگر گران شود رزق بر خداست و اگر ارزان گردد هم رزق بر خداست.(3)

روایت4.

فلاح السائل: حضرت صادق علیه السلام فرمود: هر وقت وقت نماز می شد، تن علی بن الحسین علیهما السلام می لرزید و رنگش زرد می شد و چون شاخه خرما می لرزید.(4)

روایت5.

ارشاد: عبد الله بن محمد پسر عمرو بن علی می گوید: هشام ابن اسماعیل با من خیلی بد رفتاری می کرد (او از طرف عبد الملک مروان والی مدینه بود و ولید بن عبد الملک او را عزل کرد) و حضرت علی بن الحسین علیهما السلام را به شدت آزرد.

ص: 55

إِنَّمَا جَاءَ مُکَافِئاً لَهُ عَلَی بَعْضِ مَا کَانَ مِنْهُ فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ یَا أَخِی إِنَّکَ کُنْتَ قَدْ وَقَفْتَ عَلَیَّ آنِفاً فَقُلْتَ وَ قُلْتَ فَإِنْ کُنْتَ قُلْتَ مَا فِیَّ فَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِنْهُ وَ إِنْ کُنْتَ قُلْتَ مَا لَیْسَ فِیَّ فَغَفَرَ اللَّهُ لَکَ قَالَ فَقَبَّلَ الرَّجُلُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ قَالَ بَلْ قُلْتُ فِیکَ مَا لَیْسَ فِیکَ وَ أَنَا أَحَقُّ بِهِ (1) قَالَ الرَّاوِی لِلْحَدِیثِ وَ الرَّجُلُ هُوَ الْحَسَنُ بْنُ الْحَسَنِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ.

پس از آنکه ولید او را عزل نمود، دستور داد جلوی مردم بایستد تا آنها انتقام خود را بگیرند. در حالی که در نزدیکی خانه مروان او را نگه داشته بودند، حضرت علی بن الحسین علیهما السلام از کنار او گذشت. حضرت به او سلام کرد. علی بن الحسین علیهما السلام قبلا به نزدیکان خود دستور داده بود که متعرض او نشوند.(1)

روایت6.

اعلام الوری، ارشاد، مناقب: روایت شده که علی بن الحسین علیهما السلام دو مرتبه غلامش را صدا زد ولی جوابش را نداد. در مرتبه سوم که جواب داد، فرمود: پسرم صدای مرا نشنیدی؟ گفت: چرا. فرمود: چرا جواب ندادی؟ گفت: چون از تو نمی ترسیدم. فرمود: الحمد لله که غلامم از من بیمناک نیست.(2)

روایت7.

ارشاد: ابن اسحاق می گوید: در مدینه چندین خانوار زندگی می کردند که خوراک آنها می رسید و نمی دانستند از کجا می آید و به کسی احتیاج نداشتند! پس از فوت علی ابن الحسین علیهما السلام مقرری آنها نرسید.(3)

روایت8.

ارشاد: عمرو بن دینار می گوید: زید بن اسامه به حالت احتضار رسید؛ در آن حال گریه می کرد. علی بن الحسین علیهما السلام پرسید: چرا گریه می کنی؟ گفت: پانزده هزار دینار مقروضم و چیزی ندارم که به وسیله آن پرداخت شود! علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: گریه نکن! قرض تو به عهده من. و تمام آن را پرداخت کرد.(4)

روایت9.

مناقب: مثل این حدیث را از راوی دیگری به نام محمد بن اسامه نقل نموده است.(5)

روایت10.

فتح الابواب: زهری گفت:

ص: 56

فَلَمَّا عُزِلَ أَمَرَ بِهِ الْوَلِیدُ أَنْ یُوقَفَ لِلنَّاسِ قَالَ فَمَرَّ بِهِ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ قَدْ أُوقِفَ عِنْدَ دَارِ مَرْوَانَ قَالَ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ قَالَ وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَدْ تَقَدَّمَ إِلَی خَاصَّتِهِ أَلَّا یُعَرِّضَ لَهُ أَحَدٌ(1).

با حضرت زین العابدین علیه السلام پیش عبد الملک بن مروان رفتم. سجده ای که در پیشانی علی بن الحسین علیهما السلام بود، توجه او را جلب کرد و عرض کرد: واقعا در راه عبادت خدا کوشش می کنی، خداوند به تو عنایت فراوان دارد! تو پاره تن پیغمبر هستی، قرابتی نزدیک و سبیت مستحکمی داری. تو دارای فضیلتی بزرگ بین خانواده خود و اهل زمان هستی، دارای علم و فضل و دین و ورعی هستی که احدی پیش از تو و بعد از تو جز اجداد طاهرینت دارای این مقام نبوده اند و همین طور از حضرت تعریف و ستایش می کرد. علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: یا امیرالمؤمنین! آنچه از لطف خدا و تائید و توفیقش ذکر کردی، کجا می توان شکر و سپاس نعمت او را نمود؟ آنقدر پیامبر صلی الله علیه و آله به نماز ایستاد تا قدمهایش ورم کرد و چنان در روزه داری تشنه می شد که آب دهانش خشک می گردید. گفتند: یا رسول الله! مگر خداوند وعده مغفرت گناهان متقدم و متأخر را به تو نداده؟ می فرمود: بنده شکرگزار خدا نباشم؟ خدای را بر نعمت و آزمایشش سپاس، از ابتدا تا انتهای روزگار. به خدا سوگند اگر اعضایم قطع شود و چشمانم بر روی سینه ام بیفتد، هنوز سپاس یک دهم از یک نعمت از نعمتهای خدای جل جلاله را که شمرندگان نمی توانند بشمرند، نکرده ام. ستایش تمام ستایش گران به پایه یک نعمت او نمی رسد. به خدا سوگند، از کوشش در شکرگزاری فرو گذار نخواهم بود تا او ببیند که پیوسته در شب و روز، آشکارا و پنهان در ستایش اویم. اگر خانواده ام و مردم بر من حقوقی نداشتند که به ناچار باید آن حقوق را مراعات نمود، تا جان در بدن دارم، پیوسته چشم به آسمان می دوختم و دل در گرو او می نهادم. در این موقع اشک از دیدگانش فرو ریخت و عبد الملک نیز گریه کرد و گفت: چقدر فاصله است بین بنده ای که جویای آخرت باشد و در آن راه کوشش کند و بین کسی که طالب دنیاست از هر راه که شد و دیگر نصیبی در آخرت ندارد. آنگاه از نیازهای حضرت سؤال کرد و علت آمدنش را پرسید و وساطت او را درباره کسانی که واسطه شده بود پذیرفت و مبلغی در اختیار امام گذاشت.(1)

ص: 57

الْحُسَیْنِیِّ عَنِ الْآمِدِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ قُرَیْبٍ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَةَ عَنِ الزُّهْرِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ مَعَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ عَلَی عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ فَاسْتَعْظَمَ عَبْدُ الْمَلِکِ مَا رَأَی مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ بَیْنَ عَیْنَیْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَقَدْ بُیِّنَ عَلَیْکَ الِاجْتِهَادُ وَ لَقَدْ سَبَقَ لَکَ مِنَ اللَّهِ الْحُسْنَی وَ أَنْتَ بَضْعَةٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَرِیبُ النَّسَبِ وَکِیدُ السَّبَبِ وَ إِنَّکَ لَذُو فَضْلٍ عَظِیمٍ عَلَی أَهْلِ بَیْتِکَ وَ ذَوِی عَصْرِکَ وَ لَقَدْ أُوتِیتَ مِنَ الْفَضْلِ وَ الْعِلْمِ وَ الدِّینِ وَ الْوَرَعِ مَا لَمْ یُؤْتَهُ أَحَدٌ مِثْلُکَ وَ لَا قَبْلَکَ إِلَّا مَنْ مَضَی مِنْ سَلَفِکَ وَ أَقْبَلَ یُثْنِی عَلَیْهِ وَ یُطْرِیهِ قَالَ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام کُلُّ مَا ذَکَرْتَهُ وَ وَصَفْتَهُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَأْیِیدِهِ وَ تَوْفِیقِهِ فَأَیْنَ شُکْرُهُ عَلَی مَا أَنْعَمَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقِفُ فِی الصَّلَاةِ حَتَّی تَرِمَ قَدَمَاهُ وَ یَظْمَأُ فِی الصِّیَامِ حَتَّی یُعْصَبَ فُوهُ فَقِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ لَمْ یَغْفِرْ لَکَ اللَّهُ- ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ فَیَقُولُ ص أَ فَلَا أَکُونُ عَبْداً شَکُوراً الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَوْلَی وَ أَبْلَی وَ لَهُ الْحَمْدُ فِی الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی وَ اللَّهِ لَوْ تَقَطَّعَتْ أَعْضَائِی وَ سَالَتْ مُقْلَتَایَ عَلَی صَدْرِی لَنْ أَقُومَ لِلَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ بِشُکْرِ عُشْرِ الْعَشِیرِ مِنْ نِعْمَةٍ وَاحِدَةٍ مِنْ جَمِیعِ نِعَمِهِ الَّتِی لَا یُحْصِیهَا الْعَادُّونَ وَ لَا یَبْلُغُ حَدَّ نِعْمَةٍ مِنْهَا عَلَیَّ جَمِیعُ حَمْدِ الْحَامِدِینَ- لَا وَ اللَّهِ أَوْ یَرَانِیَ اللَّهُ لَا یَشْغَلُنِی شَیْ ءٌ عَنْ شُکْرِهِ وَ ذِکْرِهِ فِی لَیْلٍ وَ لَا نَهَارٍ وَ لَا سِرٍّ وَ لَا عَلَانِیَةٍ وَ لَوْ لَا أَنَّ لِأَهْلِی عَلَیَّ حَقّاً وَ لِسَائِرِ النَّاسِ مِنْ خَاصِّهِمْ وَ عَامِّهِمْ عَلَیَّ حُقُوقاً- لَا یَسَعُنِی إِلَّا الْقِیَامُ بِهَا حَسَبَ الْوُسْعِ وَ الطَّاقَةِ حَتَّی أُؤَدِّیَهَا إِلَیْهِمْ لَرَمَیْتُ بِطَرْفِی إِلَی السَّمَاءِ وَ بِقَلْبِی إِلَی اللَّهِ ثُمَّ لَمْ أَرْدُدْهُمَا حَتَّی یَقْضِیَ اللَّهُ عَلَی نَفْسِی وَ هُوَ خَیْرُ الْحاکِمِینَ وَ بَکَی علیه السلام وَ بَکَی عَبْدُ الْمَلِکِ وَ قَالَ شَتَّانَ بَیْنَ عَبْدٍ طَلَبَ الْآخِرَةَ وَ سَعی لَها سَعْیَها وَ بَیْنَ مَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا مِنْ أَیْنَ جَاءَتْهُ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ ثُمَّ أَقْبَلَ یَسْأَلُهُ عَنْ حَاجَاتِهِ وَ عَمَّا قَصَدَ لَهُ فَشَفَّعَهُ فِیمَنْ شَفَعَ وَ وَصَلَهُ بِمَالٍ.

ص: 57

بیان

فیروزآبادی می گوید: عبارت بیّنته یعنی مطلب را توضیح و تبیین کردم و بان و بیّن و تبیّن و ابان و استبان همگی هم لازم و هم متعدی هستند و نیز می گوید: العصب، خشک شدن آب دهان است و فعل آن بر وزن ضرب است. پایان کلام فیروزآبادی. و کلمه او در عبارت او یرانی الله به معنای الی ان است یا الّا ان و معنا این می شود که به خدا قسم دست از اجتهاد بر نمی دارم تا این که خدا مرا بر این حال ببیند.

روایت11.

مناقب: امام سجاد علیه السلام مشغول نماز بود؛ ابلیس به صورت مار افعی ده سری که دندان تیز کرده بود و چشمانش به سرخی می زد بر ایشان متمثل شد. او از از موضع سجود امام از زمین سر برآورد و در محراب عبادت حضرت شروع به حرکت کرد؛ امام را هراسی در دل پیدا نشد و به او کوچکترین توجهی ننمود. ابلیس با نیشهای خود سر انگشتان امام را گاز می گرفت و نیش می زد. باز به او توجهی نکرد و پایش را از جا برنداشت و هیچ شک و اشتباهی در نماز و قرآنش پیش نیامد. در این موقع شهاب آتش زایی از آسمان بر شیطان فرود آمد و همین که ابلیس شهاب را دید، فریادی زد و به صورت اول خود در کنار علی بن الحسین علیهما السلام ایستاد و گفت: یا علی بن الحسین! تو سرور عبادت کنندگانی، چنانچه نام گرفته ای! و من شیطانم. به خدا قسم، عبادت پیامبران از پدرت آدم تا زمان تو را دیده ام و کسی را چون تو عابد نیافته ام! شیطان رفت و امام همان طور مشغول نماز خود بود و سخن شیطان او را از نماز باز نمی داشت تا نمازش تمام شد.(1)

بیان

عبارت کدمه یکدمه یعنی او را با جلوی دهانش گزید.

روایت12.

کافی: حضرت زین العابدین علیه السلام شیشه ای از مشک در جا نماز داشت و هر وقت به نماز می ایستاد، از آن بر خود می مالید.(2)

ص: 58

روایت13.

کافی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: در شب سردی، یکی از غلامان زین العابدین علیه السلام، امام را دید که جبه و ردا و عمامه ای از خز در بر دارد و خود را با غالیه (عطر مخصوصی) عطر آگین کرده است. غلام عرض کرد: فدایت شوم! در چنین ساعتی، با چنین سر و وضعی کجا تشریف می برید؟ فرمود: به مسجد جدم پیغمبر صلی الله علیه و آله می روم تا از خداوند عزوجل حوریه ای را خواستگاری کنم.(1)

روایت14.

کافی مثل این روایت را به سند دیگر نقل می کند.(2)

روایت15.

کافی: ثمالی می گوید: زین العابدین علیه السلام را دیدم که نشسته است و یک پای خود را بر روی ران دیگرش نهاده! گفتم: مردم این طور نشستن را زشت می شمارند و می گویند این نشستن خداست؛ فرمود: من چون خسته ام این گونه نشسته ام! خدا را خستگی و رنج فرا نمی گیرد و خواب و چرتی برایش نیست.(3)

روایت16.

کافی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام وقتی سوار مرکب می شد، روی مرکب خود پارچه ای از مخمل قرمز می انداخت و آنگاه بر آن سوار می شد.(4)

روایت17.

کافی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: زین العابدین علیه السلام سه مرتبه مریض شد

ص: 59

و هر مرتبه وصیتی می کرد و پس از بهبودی وصیت خود را اجرا می نمود.(1)

روایت18.

امالی شیخ طوسی: فاطمه دختر امیر المؤمنین علیه السلام، چون ناراحتی حضرت زین العابدین علیه السلام را از (شدت) عبادت مشاهده کرد، پیش جابر بن عبد الله انصاری رفت و گفت: جابر! تو از صحابه پیامبری! ما بر شما حقوقی داریم، یکی از آنها این است که اگر دیدید یک نفر از ما خود را از پرستش و عبادت زیاد به کشتن می دهد، او را تذکر دهید و بخواهید جان خود را حفظ نماید. اینک یادگار برادرم علی بن الحسین علیهما السلام خیلی رنجور و ناتوان شده و از زیادی عبادت پیشانی و دو کف دست و زانوانش پینه بسته! جابر به طرف خانه زین العابدین رهسپار شد. درب خانه، حضرت باقر - محمد بن علی علیهما السلام - با چند نفر از بچه های بنی هاشم بودند. جابر آن جناب را دید که می آید؛ گفت: راه رفتن تو شبیه راه رفتن پیامبر است، تو که هستی پسر جان؟ فرمود: من محمد بن علی بن الحسینم. جابر شروع به گریه نموده و گفت: به خدا قسم تو واقعاً شکافنده (باقر) علمی، نزدیک من بیا، پدرم به فدایت! همین که نزدیک آمد، جابر گریبانش را باز نمود و دستش را روی سینه اش گذاشته و بوسید و صورت و گونه اش را روی آن گذاشت و گفت: من از طرف جدت پیامبر صلی الله علیه و آله به تو سلام می رسانم. او به من دستور داد که با تو چنین کنم. و به من فرمود: تو زنده خواهی بود تا یکی از فرزندانم به نام محمد را درک کنی که شکافنده دانش است و فرمود: تو آنقدر عمر می کنی که کور می شوی و دوباره بینا خواهی شد. سپس گفت: از پدرت برایم اجازه بگیر. حضرت باقر علیه السلام داخل شد و جریان را عرض کرد که پیرمردی بر در خانه است و با من چنین و چنان کرد. امام فرمود: او جابر بن عبد الله است و پرسید، از بین تمام بچه ها فقط با تو چنان گفت و چنان کرد؟ عرض کرد: بلی! فرمود: قصد بدی نداشته، خواسته است خون تو را به گردش آورد. بعد به جابر اجازه ورود را داد. جابر داخل شد و دید حضرت از عبادت زرد و ناتوان شده است. امام علیه السلام از جای حرکت نمود و احوالپرسی شایانی از جابر کرده،

ص: 60

مَرَضَاتٍ فِی کُلِّ مَرْضَةٍ یُوصِی بِوَصِیَّةٍ فَإِذَا أَفَاقَ أَمْضَی وَصِیَّتَهُ (1).

او را پهلوی خود نشاند. جابر شروع به صحبت نموده و گفت: یا ابن رسول الله! مگر نمی دانی خداوند بهشت را برای شما و دوستانتان آفریده و جهنم را برای دشمنان و مخالفین شما؟ پس چرا این قدر خود را ناراحت می کنی. زین العابدین علیه السلام فرمود: ای صحابه پیامبر! مگر جدم نمی دانست که آمرزیده شده است؟ چرا در عبادت کوشش می کرد - پدر و مادرم فدایش - تا جایی که ساق پاهایش ورم کرد؟. به ایشان گفتند: با اینکه خدا گناه گذشته و آینده ات را بخشیده، باز چنین عبادت می کنی؟ فرمود: بنده شاکر خدا نباشم؟ وقتی جابر دید سخنش در آقا اثری ندارد عرض کرد: یا ابن رسول الله! پس جان خود را حفظ کن! تو از خانواده ای هستی که خداوند به واسطه آنها بلا را دفع می کند و رنج و ناراحتی را برطرف می نماید و از آسمان باران می فرستد. امام فرمود: جابر! من از روش پدر و جدم صلوات الله علیهما دست بر نمی دارم تا آن دو را ملاقات کنم. جابر به کسانی که حضور داشتند گفت: من در میان اولاد انبیاء چون علی ابن الحسین علیهما السلام ندیده ام، مگر یوسف بن یعقوب علیهما السلام را؛ به خدا قسم، فرزندان علی بن الحسین علیهما السلام بهتر از فرزندان یوسف بن یعقوب هستند. از این خانواده است آن کسی که زمین را پر از عدل و داد می نماید چنانچه پر از ستم شده است.(1)

روایت19.

خصال: حضرت باقر علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام در شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند. همان طور که امیر المؤمنین علیه السلام می خواند؛ او پانصد نخله خرما داشت و در کنار هر درخت دو رکعت نماز می خواند. هر وقت به نماز می ایستاد رنگش تغییر می کرد و چون بنده ذلیلی در مقابل پادشاهی مقتدر می ایستاد. اعضایش از خوف خدا می لرزید و مثل کسی که آخرین نماز اوست نماز می خواند. یک روز هنگام نماز، رداء از شانه اش افتاد، آن را درست نکرد تا نمازش تمام شد. یکی از اصحاب در این مورد سؤال کرد؛ فرمود: وای بر تو! می دانی در مقابل چه کسی هستم؟ آن مقدار از نماز بنده قبول می شود که با دل توجه داشته باشد.

ص: 61

أَجْلَسَهُ بِجَنْبِهِ فَأَقْبَلَ جَابِرٌ عَلَیْهِ یَقُولُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی إِنَّمَا خَلَقَ الْجَنَّةَ لَکُمْ وَ لِمَنْ أَحَبَّکُمْ وَ خَلَقَ النَّارَ لِمَنْ أَبْغَضَکُمْ وَ عَادَاکُمْ فَمَا هَذَا الْجَهْدُ الَّذِی کَلَّفْتَهُ نَفْسَکَ قَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یَا صَاحِبَ رَسُولِ اللَّهِ أَ مَا عَلِمْتَ جَدِّی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ فَلَمْ یَدَعِ الِاجْتِهَادَ وَ تَعَبَّدَ بِأَبِی هُوَ وَ أُمِّی حَتَّی انْتَفَخَ السَّاقُ وَ وَرِمَ الْقَدَمُ وَ قِیلَ لَهُ أَ تَفْعَلُ هَذَا وَ قَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ- ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ قَالَ أَ فَلَا أَکُونُ عَبْداً شَکُوراً فَلَمَّا نَظَرَ جَابِرٌ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ لَیْسَ یُغْنِی فِیهِ قَوْلُ مَنْ یَسْتَمِیلُهُ مِنَ الْجَهْدِ وَ التَّعَبِ إِلَی الْقَصْدِ قَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ الْبُقْیَا عَلَی نَفْسِکَ فَإِنَّکَ مِنْ أُسْرَةٍ بِهِمْ یُسْتَدْفَعُ الْبَلَاءُ وَ یُسْتَکْشَفُ اللَّأْوَاءُ وَ بِهِمْ یُسْتَمْطَرُ السَّمَاءُ فَقَالَ لَهُ یَا جَابِرُ لَا أَزَالُ عَلَی مِنْهَاجِ أَبَوَیَّ مُؤْتَسِیاً بِهِمَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا حَتَّی أَلْقَاهُمَا فَأَقْبَلَ جَابِرٌ عَلَی مَنْ حَضَرَ فَقَالَ لَهُمْ وَ اللَّهِ مَا أَرَی فِی أَوْلَادِ الْأَنْبِیَاءِ بِمِثْلِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ إِلَّا یُوسُفَ بْنَ یَعْقُوبَعلیهما السلام وَ اللَّهِ لَذُرِّیَةُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ أَفْضَلُ مِنْ ذُرِّیَّةِ یُوسُفَ بْنِ یَعْقُوبَ إِنَّ مِنْهُمْ لَمَنْ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً(1).

آن مرد عرض کرد: پس در این صورت ما هلاک شده ایم؛ فرمود: نه! خداوند نقص نمازهای شما را به وسیله نافله جبران می کند. در شب تاریک از منزل خارج می شد و انبانهایی را به پشت می کشید که درون آنها کیسه هایی از درهم و دینار بود. گاهی خوراک یا هیزم بر پشت خود حمل می کرد و به در خانه محتاجان می آمد و یک یک در می زد؛ هر کس درب را باز می کرد به او چیزی می داد. هر وقت چیزی به فقیری می داد، صورت خود را می پوشانید تا او را نشناسند. بعد از فوت او دیگر کسی به آنها کمک نکرد! فهمیدند آن شخص، علی ابن الحسین علیهما السلام بوده! وقتی پیکر آن امام را برای غسل بر روی تخته گذاشتند، به خاطر انبانهایی که به در خانه فقراء و مستمندان می برد، بر پشت مبارکش اثری چون کوهان شتر بود. یک روز با ردائی از خز بیرون آمده بود. گدایی سر راهش را گرفت و بر ردا چنگ زد. امام رداء را رها کرده و رفت. در زمستان لباس خز می خرید و در تابستان می فروخت و بهایش را صدقه می داد. در روز عرفه چشمش به گروهی افتاد که از مردم درخواست کمک می کردند. فرمود: وای بر شما، در چنین روزی از غیر خدا درخواست می کنید؟ امروز امید است که بچه های در رحم با اینکه عملی انجام نداده اند سعادتمند شوند. آن جناب از غذا خوردن با مادر خود امتناع می کرد. سؤال کردند، شما با آن همه کوششی که در باره رحم داری و از همه مردم نسبت به خویشاوند مهربان تری! چرا با مادر خود غذا نمی خوری؟ فرمود: من می ترسم لقمه ای را بردارم که چشم مادرم به آن لقمه باشد. شخصی عرض کرد: یا ابن رسول الله! من شما را در راه خدا بسیار دوست می دارم. گفت: بار خدایا! من به تو پناه می برم از اینکه کسی مرا به واسطه تو دوست داشته باشد، ولی تو مرا دشمن بداری. ایشان با شتر مخصوص خود، بیست مرتبه به حج رفت. حتی یک بار هم آن شتر را با شلاق نزد؛ وقتی شتر مرد، دستور داد او را دفن کنند تا درنده ها پیکرش را نخورند. اوصاف امام را از کنیزش پرسیدند، گفت: مختصر بگویم یا مطول؟ گفتند: مختصر. گفت: هرگز روز برایش غذا نیاوردم (پیوسته روزه داشت) و هرگز شب برایش رخت خواب نگستردم (شبها پیوسته به عبادت مشغول بود) روزی از کنار چند نفر گذشت که از او بدگویی می کردند؛ فرمود: اگر راست می گویید خدا مرا بیامرزد و اگر دروغ می گویید خدا شما را بیامرزد. هر زمان دانشجویی خدمتش می رسید، می فرمود: مرحبا به کسی که سفارش پیغمبر صلی الله علیه و آله را مراعات نموده و سپس می فرمود: وقتی جوینده دانش از منزل خود خارج می شود، پای بر هیچ خشک و تری از زمین نمی گذارد مگر اینکه تا زمین هفتم برای او تسبیح می کنند. عهده دار مخارج صد خانوار از فقراء مدینه بود. اگر بر سر سفره اش یتیمان و درماندگان و زمین گیران و بیچارگانی که وسیله گذران زندگی نداشتند حاضر می شدند، خوشحال می شد.

ص: 62

مِنْهَا بِقَلْبِهِ فَقَالَ الرَّجُلُ هَلَکْنَا فَقَالَ کَلَّا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُتَمِّمُ ذَلِکَ بِالنَّوَافِلِ وَ کَانَ علیه السلام لَیَخْرُجُ فِی اللَّیْلَةِ الظَّلْمَاءِ فَیَحْمِلُ الْجِرَابَ عَلَی ظَهْرِهِ وَ فِیهِ الصُّرَرُ مِنَ الدَّنَانِیرِ وَ الدَّرَاهِمِ وَ رُبَّمَا حَمَلَ عَلَی ظَهْرِهِ الطَّعَامَ أَوِ الْحَطَبَ حَتَّی یَأْتِیَ بَاباً بَاباً فَیَقْرَعُهُ ثُمَّ یُنَاوِلُ مَنْ یَخْرُجُ إِلَیْهِ وَ کَانَ یُغَطِّی وَجْهَهُ إِذَا نَاوَلَ فَقِیراً لِئَلَّا یَعْرِفَهُ فَلَمَّا تُوُفِّیَ علیه السلام فَقَدُوا ذَلِکَ فَعَلِمُوا أَنَّهُ کَانَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ لَمَّا وُضِعَ علیه السلام عَلَی الْمُغْتَسَلِ نَظَرُوا إِلَی ظَهْرِهِ وَ عَلَیْهِ مِثْلُ رُکَبِ الْإِبِلِ مِمَّا کَانَ یَحْمِلُ عَلَی ظَهْرِهِ إِلَی مَنَازِلِ الْفُقَرَاءِ وَ الْمَسَاکِینِ وَ لَقَدْ خَرَجَ ذَاتَ یَوْمٍ وَ عَلَیْهِ مِطْرَفُ خَزٍّ فَتَعَرَّضَ لَهُ سَائِلٌ فَتَعَلَّقَ بِالْمِطْرَفِ فَمَضَی وَ تَرَکَهُ وَ کَانَ یَشْتَرِی الْخَزَّ فِی الشِّتَاءِ وَ إِذَا جَاءَ الصَّیْفُ بَاعَهُ فَتَصَدَّقَ بِثَمَنِهِ- وَ لَقَدْ نَظَرَ علیه السلام یَوْمَ عَرَفَةَ إِلَی قَوْمٍ یَسْأَلُونَ النَّاسَ فَقَالَ وَیْحَکُمْ أَ غَیْرَ اللَّهِ تَسْأَلُونَ فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ إِنَّهُ لَیُرْجَی فِی هَذَا الْیَوْمِ لِمَا فِی بُطُونِ الْحَبَالَی أَنْ یَکُونَ سَعِیداً وَ لَقَدْ کَانَ علیه السلام یَأْبَی أَنْ یُؤَاکِلَ أُمَّهُ فَقِیلَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَنْتَ أَبَرُّ النَّاسِ وَ أَوْصَلُهُمْ لِلرَّحِمِ فَکَیْفَ لَا تُؤَاکِلُ أُمَّکَ فَقَالَ إِنِّی أَکْرَهُ أَنْ تَسْبِقَ یَدِی إِلَی مَا سَبَقَتْ عَیْنُهَا إِلَیْهِ وَ لَقَدْ قَالَ لَهُ رَجُلٌ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی لَأُحِبُّکَ فِی اللَّهِ حُبّاً شَدِیداً فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أُحَبَّ فِیکَ وَ أَنْتَ لِی مُبْغِضٌ وَ لَقَدْ حَجَّ عَلَی نَاقَةٍ لَهُ عِشْرِینَ حَجَّةً فَمَا قَرَعَهَا بِسَوْطٍ فَلَمَّا نَفَقَتْ (1)

أَمَرَ بِدَفْنِهَا لِئَلَّا یَأْکُلَهَا السِّبَاعُ وَ لَقَدْ سُئِلَتْ عَنْهُ مَوْلَاةٌ لَهُ فَقَالَتْ أُطْنِبُ و [أَوْ] أَخْتَصِرُ فَقِیلَ لَهَا بَلِ اخْتَصِرِی فَقَالَتْ مَا أَتَیْتُهُ بِطَعَامٍ نَهَاراً قَطُّ وَ مَا فَرَشْتُ لَهُ فِرَاشاً بِلَیْلٍ قَطُّ وَ لَقَدِ انْتَهَی ذَاتَ یَوْمٍ إِلَی قَوْمٍ یَغْتَابُونَهُ فَوَقَفَ عَلَیْهِمْ فَقَالَ لَهُمْ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ فَغَفَرَ اللَّهُ لِی وَ إِنْ کُنْتُمْ کَاذِبِینَ فَغَفَرَ اللَّهُ لَکُمْ وَ کَانَ علیه السلام إِذَا جَاءَهُ طَالِبُ عِلْمٍ فَقَالَ مَرْحَباً بِوَصِیَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ یَقُولُ إِنَّ طَالِبَ الْعِلْمِ إِذَا خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ لَمْ یَضَعْ رِجْلَیْهِ عَلَی رَطْبٍ وَ لَا یَابِسٍ مِنَ الْأَرْضِ إِلَّا سَبَّحَتْ لَهُ إِلَی الْأَرَضِینَ السَّابِعَةِ وَ لَقَدْ کَانَ یَعُولُ مِائَةَ أَهْلِ بَیْتٍ مِنْ فُقَرَاءِ الْمَدِینَةِ وَ کَانَ یُعْجِبُهُ أَنْ یَحْضُرَ طَعَامَهُ الْیَتَامَی وَ الْأَضِرَّاءُ وَ الزَّمْنَی وَ الْمَسَاکِینُ الَّذِینَ لَا حِیلَةَ لَهُمْ وَ کَانَ یُنَاوِلُهُمْ بِیَدِهِ وَ مَنْ کَانَ

ص: 62

کسی که دارای خانواده بود از غذای خود برای خانواده آنها می برد. شروع به خوردن غذا نمی کرد مگر اینکه ابتدا به مقدار آن غذا صدقه می داد. در هر سال هفت پینه از محل سجده اش به واسطه زیاد نماز خواندن کنده می شد. همه آنها را جمع می کرد و پس از فوت با او دفن نمودند. بیست سال بر پدرش حسین علیه السلام گریه کرد. هر وقت غذا می آوردند اشک می ریخت تا اینکه یکی از غلامانش گفت: یا ابن رسول الله! ممکن است یک روز گریه شما تمام شود؟ فرمود: وای بر تو! یعقوب دوازده پسر داشت؛ یکی از آنها از نظر او پنهان شد، از زیادی گریه چشمانش سفید شد و موی سرش از کثرت اندوه به پیری گرائید و از غم خمیده شد با اینکه پسرش در دنیا زنده بود. من دیدم پدر و برادر و عمو و هفده نفر از خانواده ام در کنارم کشته شدند؛ چگونه اندوهم تمام می شود؟(1)

بیان

مطرف به ضم میم و فتح راء، عبایی از پوست خزّ و چهارگوش و دارای نشان بود؛ و عبارت و انه لیرجی یعنی عرفه روزی است که رحمت خدا بر بندگان سرشار می شود به گونه ای که امید می رود جنین در رحم به برکت این روز سعادت مند شود با این که جنین قدرت بر عبادت و دعایی که با آن رحمت خدا را جلب کند ندارد و با این حال این رحمت عظیم در حق او امید می رود. پس چگونه سزاوار است که کسی که قدرت سؤال کردن از خدا و عبادت را دارد، این طلب پست دنیوی را از غیر خدای تعالی بکند؟ و عبارت مرحبا بوصیة رسول الله صلی الله علیه و آله یعنی مرحبا به کسی که رسول خدا صلی الله علیه و آله به او و به رعایت او نسبت به این سفارش امر نمود. ممکن است بین تعداد مرتبه های بریدن پینه ها بین آنچه گذشت و آنچه در این روایت ذکر شده را این طور جمع نمود که هفت بار در سال، پینه ها خود به خود می افتاد و ده بار در سال را خود حضرت می برید. یا این که گاهی هفت بار و گاهی ده بار بریده می شد، یا بریدن پینه های کوچک در این حدیث محاسبه نشده باشد.

روایت20.

علل الشرائع: به زهری گفتند: چه کسی از همه مردم در دنیا زاهدتر است؟ گفت: علی بن الحسین علیهما السلام. بین او و محمد بن حنفیه در صدقات علی بن ابی طالب علیه السلام اختلافی بود. به ایشان پیشنهاد کردند، اگر به ولید بن عبد الملک مراجعه کنی، رفع این گرفتاری را می نماید.

ص: 63

مِنْهُمْ لَهُ عِیَالٌ حَمَلَ لَهُ إِلَی عِیَالِهِ مِنْ طَعَامِهِ وَ کَانَ لَا یَأْکُلُ طَعَاماً حَتَّی یَبْدَأَ فَیَتَصَدَّقَ بِمِثْلِهِ وَ لَقَدْ کَانَ تَسْقُطُ مِنْهُ کُلَّ سَنَةٍ سَبْعُ ثَفِنَاتٍ مِنْ مَوَاضِعِ سُجُودِهِ لِکَثْرَةِ صَلَاتِهِ وَ کَانَ یَجْمَعُهَا فَلَمَّا مَاتَ دُفِنَتْ مَعَهُ وَ لَقَدْ بَکَی عَلَی أَبِیهِ الْحُسَیْنِ علیه السلام عِشْرِینَ سَنَةً وَ مَا وُضِعَ بَیْنَ یَدَیْهِ طَعَامٌ إِلَّا بَکَی حَتَّی قَالَ لَهُ مَوْلًی لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَ مَا آنَ لِحُزْنِکَ أَنْ یَنْقَضِیَ فَقَالَ لَهُ وَیْحَکَ إِنَّ یَعْقُوبَ النَّبِیَّ علیه السلام کَانَ لَهُ اثْنَا عَشَرَ ابْناً فَغَیَّبَ اللَّهُ عَنْهُ وَاحِداً مِنْهُمْ فَابْیَضَّتْ عَیْنَاهُ مِنْ کَثْرَةِ بُکَائِهِ عَلَیْهِ وَ شَابَ رَأْسُهُ مِنَ الْحُزْنِ وَ احْدَوْدَبَ ظَهْرُهُ مِنَ الْغَمِّ وَ کَانَ ابْنُهُ حَیّاً فِی الدُّنْیَا وَ أَنَا نَظَرْتُ إِلَی أَبِی وَ أَخِی وَ عَمِّی وَ سَبْعَةَ عَشَرَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی مَقْتُولِینَ حَوْلِی فَکَیْفَ یَنْقَضِی حُزْنِی (1).

و گرایشش علیه تو به خاطر دوستی اش با محمد بن حنفیه مرتفع می شود. - در آن زمان، زین العابدین علیه السلام و ولید هر دو در مکه بودند -. فرمود: وای بر تو! آیا در حریم خدا از غیر خدای عزوجل طلب کنم؟ من میل ندارم دنیا را از خدا طلب کنم، چگونه از مخلوقی چون خودم طلب کنم. زهری گفت: به واسطه این زهد و پارسایی، خداوند هیبت او را در دل ولید انداخت و به نفع او بر علیه محمد بن حنفیه حکومت کرد.(1)

روایت21.

علل الشرائع: سفیان بن عیینه از زهری پرسید، علی بن الحسین علیهما السلام را دیده ای؟ گفت: آری، کسی از او با فضیلت تر نیست! خدا شاهد است که برایش دوستی در پنهان و دشمنی آشکارا نمی بینم. گفتند: این جریان چگونه است؟ گفت هر کس به او کمال علاقه و محبت را داشت، وقتی مقام و شخصیت و فضیلت زین العابدین علیه السلام را مشاهده می کرد بر او رشک می برد. هر کس با او دشمن بود، باز به واسطه شدت مدارایی که داشت با او معامله دوستانه می کرد.(2)

روایت22.

کافی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: پدرم علیه السلام می گفت: حضرت زین العابدین علیه السلام هر وقت به نماز می ایستاد، چون ساقه درختی بود که حرکت نمی کرد، مگر مقداری که باد ان را حرکت دهد.(3)

روایت23.

کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی علی بن الحسین علیهما السلام به نماز می ایستاد رنگش تغییر می کرد و وقتی سجده می کرد، سر از سجده بر نمی داشت مگر این که از عرق تر شده بود.(4)

روایت24.

تهذیب: حضرت علی بن الحسین علیهما السلام

ص: 64

عَنْکَ مِنْ غَرَرِ(1)

شَرِّهِ وَ مَیْلِهِ عَلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ فَإِنَّ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ خَلَّةً قَالَ وَ کَانَ هُوَ بِمَکَّةَ وَ الْوَلِیدُ بِهَا فَقَالَ وَیْحَکَ أَ فِی حَرَمِ اللَّهِ أَسْأَلُ غَیْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنِّی آنَفُ أَنْ أَسْأَلَ الدُّنْیَا خَالِقَهَا فَکَیْفَ أَسْأَلُهَا مَخْلُوقاً مِثْلِی وَ قَالَ الزُّهْرِیُّ لَا جَرَمَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَلْقَی هَیْبَتَهُ فِی قَلْبِ الْوَلِیدِ حَتَّی حَکَمَ لَهُ عَلَی مُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِیَّةِ(2).

از مدینه به مسجد کوفه آمد و فقط چهار رکعت نماز در مسجد کوفه خواند و سپس سوار شتر خود شده، راه مدینه را از پیش گرفت.(1)

روایت25.

کافی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: حضرت زین العابدین علیه السلام هر وقت ماه رمضان می شد، سخنی جز به دعا و تسبیح و استغفار و تکبیر نمی گفت. پس بعد از اینکه افطار می کرد، عرض می کرد: بارالها، اگر بخواهی بیامرزی، می آمرزی.(2)

روایت26.

کافی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام هر وقت خطبه عقد را می خواند، آن را خیلی مختصر و کوتاه اجراء می کرد بر سر سفره [عقد] بلا فاصله می گفت: الحمد لله و صلی الله علی محمد و آله و استغفار می کرد و می فرمود: تو را تزویج کردم با همان شرطی که خداوند مقرر فرموده.(3)

روایت27.

علل الشرائع: از سفیان بن عیینه نقل شده که زهری گفت: در شبی سرد و بارانی، حضرت زین العابدین علیه السلام را دیدم که بر پشت خود انبانی آرد گرفته و می رفت. عرض کردم: یا ابن رسول الله! این چیست؟ فرمود: سفری در پیش دارم که زاد و توشه آن را به مکانی مطمئن حمل می کنم. عرض کردم: غلام من در خدمت شما است، اجازه بدهید بردارد. قبول نکرد. گفتم: اجازه بدهید خودم بردارم، من شما را از بردن این بار گران بی نیاز می کنم. فرمود: من خود را از برداشتن چیزی که در سفر آینده سبب نجات من است و ورود مرا به منزل آینده بی خطر می کند بی نیاز نمی کنم. تو را به حق خدا قسم می دهم راه خود را بگیر و مرا به خود واگذار! راه خویش را گرفتم و رفتم. پس از چند روز خدمتش رسیده و عرض کردم: یا ابن رسول الله، از آن مسافرتی که قرار بود بروی، خبری نیست؟ فرمود:

ص: 65

الْحُسَیْنِ علیه السلام أَتَی مَسْجِدَ الْکُوفَةِ عَمْداً مِنَ الْمَدِینَةِ فَصَلَّی فِیهِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ ثُمَّ عَادَ حَتَّی رَکِبَ رَاحِلَتَهُ وَ أَخَذَ الطَّرِیقَ (1).

بله ای زهری! آن طور که خیال کردی نبود، آن سفر مرگ بود که خود را آماده آن می کردم زیرا آمادگی برای مرگ به این است که از حرام خود داری کنی و در راه خدا دستگیری نمایی.(1)

روایت28.

علل الشرائع: ثمالی می گوید: علی بن الحسین علیهما السلام را دیدم که نماز می خواند، ردا از یکی از دو شانه اش افتاد ولی آن را درست نکرد تا نمازش تمام شد. من از این کار سؤال کردم؛ فرمود: وای بر تو! می دانی در مقابل چه کسی بودم؟ آن قدر نماز بنده قبول می شود که با دل توجه داشته باشد. علی بن الحسین علیهما السلام در شب تاریک از منزل خارج می شد و انبانهایی را بر پشت می کشید که درون آنها کیسه هایی از درهم و دینار بود و به در خانه محتاجان می آمد و یک یک در می زد؛ هر کس درب را باز می کرد به او می داد. بعد از فوت او کسی را ندیدند که چنین کند! فهمیدند آن کس علی ابن الحسین علیهما السلام بوده!(2)

روایت29.

علل الشرائع: وقتی علی بن الحسین علیهما السلام برای غسل روی تخته قرار داده شد، به پشت او نظر کردند و دیدند مثل زانوی شتر پینه دارد و این به خاطر چیزهایی بود که بر پشت خود حمل می کرد و به منازل فقرا و مساکین می برد.(3)

روایت30.

علل الشرائع: ابان بن تغلب می گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: من دیده بودم که هر وقت علی بن الحسین علیه السلام وارد نماز می شد، رنگش تغییر می کرد! فرمود: به خدا سوگند علی بن الحسین علیهما السلام آن کسی را که در مقابلش می ایستاد، می شناخت. (4)

روایت31.

کافی: ابو حمزه می گوید: حضرت زین العابدین علیه السلام فرمود: اگر وارد بازار شوم و با پولی که دارم مقداری گوشت برای خانواده ام بخرم که احتیاج به آن دارند، در نظر من بهتر است از اینکه بنده ای را آزاد نمایم.(5)

ص: 66

بَلَی یَا زُهْرِیُّ لَیْسَ مَا ظَنَنْتَ وَ لَکِنَّهُ الْمَوْتُ وَ لَهُ أَسْتَعِدُّ إِنَّمَا الِاسْتِعْدَادُ لِلْمَوْتِ تَجَنُّبُ الْحَرَامِ وَ بَذْلُ النَّدَی فِی الْخَیْرِ(1).

روایت32.

کافی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیه السلام سحرگاه در طلب روزی خارج می شد، عرض کردند: یا ابن رسول الله! کجا می روید؟ فرمود: به خانواده ام صدقه می دهم. عرض کردند: به خانواده ات صدقه می دهی؟ فرمود: هر کس از راه حلال جستجوی روزی نماید، آنچه به دست آورد (و برای خانواده خود خرج نماید) از طرف خدا برای او صدقه حساب می شود.(1)

روایت33.

علل الشرائع: بطائنی می گوید: اوصاف امام را از کنیز علی بن الحسین علیهما السلام بعد از فوتش پرسیدم و گفتم: امور علی بن الحسین علیهما السلام را برایم وصف کن! گفت: طولانی بگویم یا مختصر؟ گفتم: نه مختصر بگو. گفت: هرگز روز برایش غذا نیاوردم (پیوسته روزه داشت) و هرگز شب برایش رختخواب نگستردم (شبها پیوسته به عبادت مشغول بود)(2)

روایت34.

دعوات راوندی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: سخت مریض شدم. پدرم علیه السلام به من گفت: چه میل داری؟ گفتم: مایلم بر خلاف آنچه خدا برایم خواسته، درخواستی نداشته باشم. فرمود احسنت! شبیه ابراهیم خلیل صلوات الله علیه شده ای که جبرئیل علیه السلام به او گفت حاجتی داری؟ گفت: در مقابل خدا نظری ندارم. بلکه خدا مرا کافی است و خوب نگهبانی است.(3)

روایت35.

علل الشرائع: ابو حازم می گوید: کسی از خانواده بنی هاشم را ندیدم که از علی بن الحسین علیهما السلام بهتر باشد. حضرت در هر شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند تا در پیشانی و محل سجده اش پینه بست، چون پینه ای که بر سینه شتر می بندد.(4)

بیان

جزری می گوید: کرکرة به کسر کاف، سینه شتر را گویند که وقتی می نشیند به زمین برخورد می کند و به شکل پوستی فشرده شده در می آید.

روایت36.

امالی صدوق: عبد الرزاق می گوید:

ص: 67

کنیز علی بن الحسین علیهما السلام برای وضو بر روی دست آقا آب می ریخت و آقا مشغول گرفتن وضو برای نماز بود. آفتابه از دستش افتاد و بر صورت امام خورد و صورتش را مجروح کرد. سر را به سوی او بلند کرد. کنیز گفت: خدای عزوجل می فرماید: «والکاظِمینَ الغَیظَ» ،{ و خشم خود را فرو می برند.} فرمود: خشم خود را فرو بردم. باز کنیز گفت: «وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ»، { و از مردم در می گذرند.} فرمود: خدا از تو گذشت. عرض کرد: «وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ(1)»، {و خداوند نکوکاران را دوست دارد.} فرمود: برو، تو آزادی.(2)

روایت37.

ارشاد: مثل این حدیث را نقل می کند.(3)

روایت38.

مناقب: حضرت کنیزی داشت که برایش آب می ریخت؛ پس چرتش گرفت و آفتابه از دستش افتاد، تا آخر حدیث.(4)

روایت39.

امالی شیخ صدوق: حضرت صادق علیه السلام فرمود: در مدینه مرد دلقکی بود که مردم را می خنداند! گفت: این مرد مرا خسته کرد و من نتوانستم او را بخندانم! و منظورش علی بن الحسین علیه السلام بود. یک روز امام رد می شد و دو غلامش پشت سرش می آمدند. آن مرد پیش آمد و ردا از دوش مبارکش گرفته فرار کرد. علی بن الحسین علیه السلام به او توجه نکرد. غلامها از پی او رفتند و ردا را گرفتند و بر دوش امام نهادند؛ فرمود: این شخص کیست؟ عرض کردند: مردی دلقک است که مردم مدینه را می خنداند! فرمود: به او بگویید: خدا روزی خواهد داشت که در آن روز بیهوده گران زیان می کنند.(5)

روایت40.

مناقب: مثل این حدیث را نقل می کند.(6)

ص: 68

جَارِیَةٌ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام تَسْکُبُ الْمَاءَ عَلَیْهِ وَ هُوَ یَتَوَضَّأُ لِلصَّلَاةِ فَسَقَطَ الْإِبْرِیقُ مِنْ یَدِ الْجَارِیَةِ عَلَی وَجْهِهِ فَشَجَّهُ (1)

فَرَفَعَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام رَأْسَهُ إِلَیْهَا فَقَالَتِ الْجَارِیَةُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ- وَ الْکاظِمِینَ الْغَیْظَ(2) فَقَالَ لَهَا قَدْ کَظَمْتُ غَیْظِی قَالَتْ وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ قَالَ لَهَا قَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْکِ قَالَتْ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ قَالَ اذْهَبِی فَأَنْتِ حُرَّةٌ(3).

روایت41.

عیون اخبار الرضا: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام همیشه با رفیقانی مسافرت می کرد که ایشان را نمی شناختند و شرط می کرد در کارهایی که احتیاج داشتند، خدمتکار آنها باشد. یک مرتبه با گروهی مسافرت کرد، شخصی به آنها برخورد و امام را شناخت؛ گفت: می دانید این شخص کیست؟ گفتند: نه. گفت: این علی بن الحسین علیهما السلام است!! از جای حرکت نموده دست و پایش را بوسیدند و گفتند: یا ابن رسول الله! می خواستی ما را به آتش جهنم بسوزانی؟ اگر اسائه ادبی می کردیم یا دست و یا زبانی به سمت شما دراز می کردیم، آیا برای همیشه هلاک نمی شدیم؟ شما را چه واداشت که چنین کنید؟ فرمود: زمانی با گروهی مسافرت کردیم که مرا می شناختند و به خاطر پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله به من آنقدر لطف می کردند که استحقاق آن را نداشتم. من می ترسیدم شما هم چنین کنید، به همین جهت ناشناس بودن برایم بهتر بود.(1)

روایت42.

امالی طوسی: شقیق بلخی گفت، از علی بن الحسین علیهما السلام پرسیدند: چگونه صبح کردید؟ فرمود: در حالی صبح کردم که از هشت طرف مرا جستجو می کنند: خداوند مرا به انجام واجبات دعوت می کند و پیامبر صلی الله علیه و آله به انجام سنت. خانواده مرا برای تهیه زاد و توشه و نفس به شهوت رانی. شیطان به پیروی از خود و دو ملک موکل دعوت به کار درست. ملک الموت روح مرا و قبر پیکر مرا طلب می کند. پس من در بین هشت امر گرفتارم.(2)

روایت43.

احتجاج: روایت شده که موسی بن جعفر علیهما السلام خوش صدا بود و خوب قرآن می خواند، روزی فرمود: وقتی حضرت علی بن الحسین علیهما السلام قرآن می خواند، گاهی رهگذران صدای آن جناب را می شنیدند و از صدای ایشان غش می کردند. امام اگر کمال قدرت خود را در این امور اظهار کند، مردم تاب تحمل ندارند. عرض کردند: مگر پیامبرصلی الله علیه و آله بر مردم نماز نمی خواند و صدایش به قرآن بلند نمی شد؟ فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله به اندازه ای که افراد پشت سرش طاقت داشتند می خواند.(3)

روایت44.

کافی: مثل این حدیث را نقل می کند.(4)

ص: 69

روایت45.

کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین صلوات الله علیهما از همه مردم در خواندن قرآن خوش صوت تر بود؛ وقتی سقاها از در خانه اش می گذشتند،همان جا می ایستادند و به قرآن خواندن ایشان گوش می دادند. حضرت باقر علیه السلام نیز خوش صداترین مردم بود.(1)

روایت46.

ثواب الاعمال: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام هنگام وفات به فرزندش امام باقر علیه السلام فرمود: با این شتر بیست مرتبه به مکه رفته ام و حتی یک شلاق به او نزده ام. هر وقت مُرد، او را دفن کن که گوشتش را درندگان نخورند؛ زیرا پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر شتری که هفت مرتبه در موقف عرفات حاضر شود، خداوند او را از چارپایان بهشت قرار می دهد و نسل او را مبارک می کند. وقتی شتر مرد، حضرت باقر علیه السلام گودالی حفر نمود و او را دفن کرد.(2)

روایت47.

بصائر الدرجات: محمد حلبی می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که وقتی علی بن الحسین علیهما السلام و خانواده اش را پیش یزید بن معاویه لعنة الله علیهما آوردند و آنها را درون خانه ای جای دادند، بعضی از همراهان امام گفتند: ما را در این خانه جای داده اند که بر روی ما خراب شود و بمیریم. نگهبانان که رومی بودند، این حرف را شنیدند و به زبان رومی آهسته به یکدیگر گفتند: به اینها نگاه کنید! می ترسند خانه بر سرشان خراب شود، با اینکه فردا آنها را می برند و می کشند! امام فرمود: در میان ما هیچ کس جز من زبان رومی را نمی دانست. (رطانة نزد اهل مدینه، زبان رومی است.)(3)

روایت48.

مناقب، محاسن: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام

ص: 70

به گونه ای راه می رفت که گویی بر سرش پرنده ای نشسته است(با وقار و سنگینی تمام راه می رفت و هرگز تکبر و خودخواهی نداشت.) و سمت راست بدنش بر سمت چپ آن سبقت نمی گرفت.(1)

بیان

جزری در وصف صحابه می گوید: گویی بر سرشان پرنده بود و آنان را با این سخن به سکون و وقار وصف می کرد و در آنها تکبر و سبک سری نبود زیرا پرنده بر چیزی که ساکن باشد می نشیند.

روایت49.

بصائر الدرجات: حضرت صادق علیه السلام فرمود: برای علی بن الحسین علیهما السلام عسلی آوردند، میل نموده و فرمود: به خدا قسم می دانم این عسل از کجا است و از چه سرزمینی به دست آمده؛ این عسل را از فلان و فلان محل به دست آورده اند.(2)

روایت50.

کمال الدین: ابی خالد کابلی می گوید: علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: هر گاه بنی عباس شهری در کنار فرات بسازند، دوام آنها بعد از ساختن شهر، یک سال خواهد بود.(3)

روایت51.

محاسن: امام صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین صلوات الله علیه بیست بار حج را با یک مرکب به جا آورد و یک تازیانه به او نزد. در یکی از سال ها آن مرکب به زمین نشست و بلند نشد، ولی حضرت به او تازیانه ای نزد!(4)

روایت52.

محاسن: حضرت صادق علیه السلام فرمود: هر وقت زین العابدین علیه السلام برای سفر حج یا عمره می رفت، از بهترین خوراکیها از قبیل بادام و شکر و آرد ترش و شیرین استفاده می نمود.

مثل این حدیث به سند دیگری هم از امام صادق علیه السلام نقل شده.(5)

روایت53.

محاسن: حضرت صادق علیه السلام فرمود: روزی که علی بن الحسین علیهما السلام

ص: 70

صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَمْشِی مِشْیَةً کَأَنَّ عَلَی رَأْسِهِ الطَّیْرَ لَا یَسْبِقُ یَمِینُهُ شِمَالَهُ (1).

روزه می گرفت، دستور می داد گوسفندی ذبح کنند و گوشتهایش را تکه تکه کنند و بپزند. هنگام افطار که می شد کنار دیگ می آمد تا جایی که بوی آب گوشت به مشامش می خورد. و می فرمود ظرفها را بیاورید. این ظرف برای خانواده فلانی و این ظرف برای خانواده فلانی تا دیگها تمام می شد؛ بعد مقداری نان و خرما می آوردند و این شام خودش بود.(1)

روایت54.

مناقب: مثل این حدیث را نقل می کند.(2)

روایت55.

محاسن: هشام بن سالم می گوید: حضرت علی بن الحسین علیهما السلام انگور را خیلی دوست داشت. روزی روزه داشت. پس از افطار مقداری انگور برایش آوردند. کنیزی یک خوشه آورد و در مقابل آقا گذاشت. گدایی به در منزل آمد و انگور را به او داد. کنیز انگور را از گدا خرید و دوباره برای امام آورد. گدای دیگری آمد، باز انگور را به او داد. کنیز برای مرتبه دوم از گدا خرید، و تا سه مرتبه (این کار را تکرار کرد) و در مرتبه چهارم انگور را میل نمود.(3)

روایت56.

محاسن: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام به واسطه اهمیتی که به شخصیت خود می داد، مرکب سواری تا صد دینار می خرید (4)

روایت57.

خرایج: در خدمت حضرت صادق علیه السلام سخن از شهادت حضرت حسین علیه السلام و جریان فرزندش و بردن او به شام شد. فرمود: وقتی وارد زندان شد، یکی از حاضرین به دیگری گفت: چقدر این دیوار خوب است! روی دیوار نوشته ای رومی بود. زین العابدین علیه السلام آن را خواند. زندانیان به زبان رومی به یکدیگر گفتند: در میان این اسیران کسی شایسته تر از این جوان به خونخواهی آن شهید نیست (منظورشان علی بن الحسین علیهما السلام بود).(5)

ص: 72

الْیَوْمُ الَّذِی یَصُومُ فِیهِ یَأْمُرُ بِشَاةٍ فَتُذْبَحُ وَ تُقْطَعُ أَعْضَاؤُهَا وَ تُطْبَخُ وَ إِذَا کَانَ عِنْدَ الْمَسَاءِ أَکَبَّ عَلَی الْقُدُورِ حَتَّی یَجِدَ رِیحَ الْمَرَقِ وَ هُوَ صَائِمٌ ثُمَّ یَقُولُ هَاتُوا الْقِصَاعَ اغْرِفُوا لِآلِ فُلَانٍ وَ اغْرِفُوا لِآلِ فُلَانٍ حَتَّی یَأْتِیَ عَلَی آخِرِ الْقُدُورِ ثُمَّ یُؤْتَی بِخُبْزٍ وَ تَمْرٍ فَیَکُونُ ذَلِکَ عَشَاءَهُ (1).

روایت58.

ارشاد: ابن شهاب زهری می گوید: علی بن الحسین علیهما السلام که برجسته ترین بنی هاشم بود فرمود: ما را به نحوی که اسلام خواسته، دوست داشته باشید. محبت شما پیوسته به نفع ما بود تا از قانون و قاعده اسلام خارج شدید و سبب عیب و عار ما گشتید.(1)

بیان

شاید مراد حضرت، نهی از غلو باشد یعنی ما را به گونه ای دوست بدارید که موافق قانون اسلام باشد و از آن خارجتان نکند. شما پیوسته به ما محبت داشتید تا زمانی که افراط کردید و در مورد ما چیزهایی گفتید که ما راضی به آن نبودیم و موجب عیب و نقص ما شدید و مردم به سبب چیزهایی که به ما نسبت می دهید، بر ما خرده گرفتند.

روایت59.

ارشاد: عبد الله بن موسی از پدر خود و او از جدش نقل کرد که مادرم فاطمه دختر حضرت حسین علیه السلام پیوسته مرا وادار می کرد کنار دائیم علی بن الحسین علیهما السلام بنشینم. هر وقت خدمت ایشان می نشستم استفاده زیادی می بردم و ترس از خدا در دلم می افتاد زیرا می دیدم چگونه از خدا می ترسد، و یا، دریچه ای از علم به رویم گشاده می شد.(2)

بیان

فیروزآبادی می گوید: عبارت افدت المال یعنی مال را گرفتم یا دادم و این از لغات ضد است.

روایت60.

ارشاد: ابی حازم می گوید: من هرگز هاشمی ای با فضیلت تر از علی بن الحسین علیهما السلام ندیدم.(3)

روایت61.

اعلام الوری، ارشاد: عبد الله بن محمد قرشی می گوید:

ص: 73

حضرت زین العابدین علیه السلام هر وقت وضو می گرفت صورتش زرد می شد. خانواده اش عرض می کردند این چه حالت است؟ می فرمود: می دانید می خواهم در مقابل چه کسی بایستم؟(1)

روایت62.

اعلام الوری، ارشاد: امام باقر علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام در روز و شب هزار رکعت نماز می خواند و باد مثل خوشه گندم ایشان را حرکت می داد.(2)

روایت63.

ارشاد: در حضور علی بن الحسین علیهما السلام، سخن از مقام ایشان شد، فرمود: ما را کافی است که از افراد صالح خانواده خود باشیم.(3)

روایت64.

امالی شیخ طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام می فرمود: نوشیدن هیچ نوشیدنی بر من گواراتر از فرو بردن خشمی نیست که به دنبال آن صبر باشد. هرگز مایل نیستم فرو بردن چنین خشمی را با شتران سرخ موی معامله کنم! می فرمود: صدقه، خشم پروردگار را فرو می نشاند. هرگز تکبر و خودخواهی نداشت. قبل از اینکه صدقه در دست گدا قرار گیرد، آن را می بوسید. عرض کردند: چرا چنین می کنی؟ می فرمود: من دست گدا را نمی بوسم من دست پروردگارم را می بوسم زیرا قبل از اینکه در دست سائل قرار گیرد، در دست پروردگارم قرار می گیرد. گاهی در بین راه به کلوخ و سنگی برخورد می کرد؛ از مرکب سواری خود پیاده می شد و آن را از سر راه بر می داشت و کنار می انداخت. روزی از چند نفر مجذوم گذشت و به آنها سلام کرد. آنها غذا می خوردند، امام علیه السلام رد شد، سپس فرمود: خداوند متکبرین را دوست نمی دارد! برگشت و به آنها فرمود: من روزه دارم؛ فرمود: اینها را منزل ما بیاورید، آنها را به خانه برد و پذیرایی کرد و کمک مالی نیز نمود.(4)

روایت65.

ارشاد: سعید بن کلثوم می گوید:

ص: 74

عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام إِذَا تَوَضَّأَ اصْفَرَّ لَوْنُهُ فَیَقُولُ لَهُ أَهْلُهُ مَا الَّذِی یَغْشَاکَ فَیَقُولُ أَ تَدْرُونَ لِمَنْ أَتَأَهَّبُ لِلْقِیَامِ بَیْنَ یَدَیْهِ (1).

خدمت حضرت صادق علیه السلام بودم که صحبت از امیر المؤمنین علیه السلام شد. شروع به ستایش ایشان کرد و آن تعریفی را که شایسته حضرت علی علیه السلام بود، نمود. فرمود: به خدا سوگند علی بن ابی طالب علیه السلام هرگز لب خود را از دنیا به حرام نیالود تا از دنیا رفت. هر گاه دو وظیفه دینی پیش می آمد، همیشه آن کار را که سخت تر بود انتخاب می کرد. در بین این امت هیچ کس طاقت انجام کارهای پیغمبر صلی الله علیه و آله را جز او نداشت. اعمال دینی را مثل کسی انجام می داد که بین بهشت و جهنم قرار گرفته و آرزوی ثواب بهشت و ترس از کیفر دوزخ را دارد. از مال خود که با کد یمین و عرق جبین به دست آورده بود، هزار بنده در راه خدا و نجات از آتش آزاد کرد؛ گرچه خوراک خانواده خود را از روغن زیتون و سرکه و خرمای عجوه قرار می داد. لباسش کرباس بود و اگر آستینش بلند بود، با قیچی زیادی آن را جدا می کرد. هیچ کدام از فرزندانش در لباس و فقه، بیشتر از علی بن الحسین علیهما السلام به او شباهت نداشت. روزی فرزندش حضرت باقر علیه السلام خدمت پدر رسید، دید از فرط عبادت به حالی رسیده که هیچ کس چنان نشده. رنگش از بیدار خوابی زرد شده و چشمهایش از گریه قرمز شده! پیشانی اش پینه بسته و دماغش از سجده فرو رفته، دو ساق پایش از ایستادن در نماز ورم کرده بود. حضرت باقر علیه السلام فرمود: وقتی پدرم را به این حالت دیدم، نتوانستم خود را نگه دارم! از سر دلسوزی نسبت به حال پدرم به گریه افتادم. در آن موقع پدرم در اندیشه بود. مختصری که از ورود من گذشت متوجه من شده و فرمود: پسرم! یکی از این صحیفه ها را که در آن عبادت علی بن ابی طالب علیه السلام است، به من بده! تقدیمش کردم. مختصری خواند و از ناراحتی روی زمین گذاشت. فرمود: چه کسی قدرت دارد که چون علی بن ابی طالب علیه السلام خدا را پرستش کند؟(1)

بیان

رمضت یعنی سوخت.

روایت66.

ارشاد: طاوس می گوید:

ص: 75

عَنْ سَعِیدِ بْنِ کُلْثُومٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَذَکَرَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَأَطْرَاهُ وَ مَدَحَهُ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ مَا أَکَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ مِنَ الدُّنْیَا حَرَاماً قَطُّ حَتَّی مَضَی لِسَبِیلِهِ وَ مَا عُرِضَ لَهُ أَمْرَانِ قَطُّ هُمَا لِلَّهِ رِضًا إِلَّا أَخَذَ بِأَشَدِّهِمَا عَلَیْهِ فِی دِینِهِ وَ مَا نَزَلَتْ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَازِلَةٌ قَطُّ إِلَّا دَعَاهُ ثِقَةً بِهِ وَ مَا أَطَاقَ عَمَلَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ غَیْرُهُ وَ إِنْ کَانَ لَیَعْمَلُ عَمَلَ رَجُلٍ کَأَنَّ وَجْهَهُ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ یَرْجُو ثَوَابَ هَذِهِ وَ یَخَافُ عِقَابَ هَذِهِ وَ لَقَدْ أَعْتَقَ مِنْ مَالِهِ أَلْفَ مَمْلُوکٍ فِی طَلَبِ وَجْهِ اللَّهِ وَ النَّجَاةِ مِنَ النَّارِ مِمَّا کَدَّ بِیَدَیْهِ وَ رَشَحَ مِنْهُ جَبِینُهُ وَ إِنْ کَانَ لَیَقُوتُ أَهْلَهُ بِالزَّیْتِ وَ الْخَلِّ وَ الْعَجْوَةِ وَ مَا کَانَ لِبَاسُهُ إِلَّا الْکَرَابِیسَ إِذَا فَضَلَ شَیْ ءٌ عَنْ یَدِهِ مِنْ کُمِّهِ دَعَا بِالْجَلَمِ (1) فَقَصَّهُ وَ مَا أَشْبَهَهُ مِنْ وُلْدِهِ وَ لَا أَهْلِ بَیْتِهِ أَحَدٌ أَقْرَبُ شَبَهاً بِهِ فِی لِبَاسِهِ وَ فِقْهِهِ مِنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ لَقَدْ دَخَلَ أَبُو جَعْفَرٍ ابْنُهُ عَلَیْهِ فَإِذَا هُوَ قَدْ بَلَغَ مِنَ الْعِبَادَةِ مَا لَمْ یَبْلُغْهُ أَحَدٌ فَرَآهُ وَ قَدِ اصْفَرَّ لَوْنُهُ مِنَ السَّهَرِ وَ رَمِضَتْ عَیْنَاهُ مِنَ الْبُکَاءِ وَ دَبِرَتْ جَبْهَتُهُ وَ انْخَرَمَ أَنْفُهُ مِنَ السُّجُودِ وَ قَدْ وَرِمَتْ سَاقَاهُ وَ قَدَمَاهُ مِنَ الْقِیَامِ فِی الصَّلَاةِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَلَمْ أَمْلِکْ حِینَ رَأَیْتُهُ بِتِلْکَ الْحَالِ الْبُکَاءَ فَبَکَیْتُ رَحْمَةً لَهُ فَإِذَا هُوَ یُفَکِّرُ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ بَعْدَ هُنَیْئَةٍ مِنْ دُخُولِی فَقَالَ یَا بُنَیَّ أَعْطِنِی بَعْضَ تِلْکَ الصُّحُفِ الَّتِی فِیهَا عِبَادَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَأَعْطَیْتُهُ فَقَرَأَ فِیهَا شَیْئاً یَسِیراً ثُمَّ تَرَکَهَا مِنْ یَدِهِ تَضَجُّراً وَ قَالَ مَنْ یَقْوَی عَلَی عِبَادَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(2).

شب وارد حجر اسماعیل شدم، ناگهان دیدم علی بن الحسین علیهما السلام داخل حجر شد و به نماز ایستاد! فراوان نماز خواند، سپس به سجده رفت؛ من گفتم: مرد صالحی از اهل بیت نیکی است، حتما دعایش را می شنوم! شنیدم که در سجده می گفت: بنده کوچکت در آستان توست. فقیر درگاهت در آستان توست. گدای درگاهت در آستان توست. طاوس می گوید: این جملات را در هیچ سختی نگفتم مگر این که برایم فرجی حاصل شد!(1)

روایت67.

ارشاد: زراره می گوید: صدای سائلی در دل شب می آمد که می گفت: زاهدان در دنیا کجایند و راغبان در آخرت کجایند؟ منادیی از سمت بقیع که صدایش را می شنیدیم ولی خودش را نمی دیدیم می گفت: این مرد علی بن الحسین علیهما السلام است.(2)

روایت68.

مناقب: مثل این حدیث را نقل می کند.(3)

روایت69.

ارشاد: ابراهیم بن علی از پدرش نقل می کند که گفت: با علی بن الحسین علیهما السلام به حج رفتم، ناقه در حرکت خود سستی به خرج داد. حضرت شلاق را نشانش داد و سپس فرمود: آه اگر قصاصی در کار نبود، و دست خود را از حیوان کوتاه می کرد. (او را نمی زد)(4)

روایت70.

ارشاد: علی بن الحسین علیهما السلام پیاده به حج رفت و از مدینه تا مکه بیست روز در راه بود.(5)

بیان

التیاث به معنای کندی به خرج دادن است .

روایت71.

ارشاد: زهری می گوید: من احدی از اهل این خانه را (بیت پیامبر صلی الله علیه و آله) افضل از علی بن الحسین علیهما السلام ندیدم!(6)

روایت72.

ارشاد: جوانی از قریش نزد سعید بن مسیب نشست.

ص: 76

عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ التَّمِیمِیِّ قَالَ سَمِعْتُ شَیْخاً مِنْ عَبْدِ الْقَیْسِ یَقُولُ قَالَ طَاوُسٌ: دَخَلْتُ الْحِجْرَ فِی اللَّیْلِ فَإِذَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَدْ دَخَلَ فَقَامَ یُصَلِّی فَصَلَّی مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ سَجَدَ قَالَ فَقُلْتُ رَجُلٌ صَالِحٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ الْخَیْرِ لَأَسْتَمِعَنَّ إِلَی دُعَائِهِ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ فِی سُجُودِهِ- عُبَیْدُکَ بِفِنَائِکَ مِسْکِینُکَ بِفِنَائِکَ فَقِیرُکَ بِفِنَائِکَ سَائِلُکَ بِفِنَائِکَ قَالَ طَاوُسٌ فَمَا دَعَوْتُ بِهِنَّ فِی کَرْبٍ إِلَّا فُرِّجَ عَنِّی (1).

علی بن الحسین علیهما السلام آمد. مرد قریشی به ابن مسیب گفت: ای ابا محمد! این مرد کیست؟ گفت: این سید العابدین علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام است.(1)

روایت73.

فتح الابواب: حماد بن حبیب عطار کوفی می گوید: ما به قصد حج خارج شدیم و شبانه از ناحیه زباله (محلی است در راه مکه) حرکت کردیم. باد سیاه و تاریکی از مقابل ما وزید و من از قافله جدا شدم و در آن صحراها سرگردان شدم و به وادی بیابانی رسیدم. همین که تاریکی شب جهان را فرا گرفت، به درختی بلند پناه بردم، در سیاهی شب جوانی را دیدم آمد که لباسی سفید در تن داشت و از او بوی مشک می آمد. با خود گفتم: این دوستی از اولیای خداست. می ترسم حرکتی کنم و او ناراحت شود و من مانع اعمالی شوم که قصد انجام آن را دارد. هرقدر توانستم خود را مخفی کردم. به محل نمازش نزدیک و آماده نماز شد. ایستاد و شروع به این مناجات کرد:

ای کسی که سلطنت هر چیزی در دست اوست و با جباریتش بر هر چیزی پیروز است. شادی اقبال به سمت خودت را دلم وارد کن و مرا وارد عرصه مطیعان خود بنما. آنگاه شروع به نماز کرد. همین که اعضایش ساکن شد و از حرکت باز ایستاد، به آنجایی که آماده نماز شد رفتم؛ دیدم چشمه ای جاری است. از آن وضو گرفته و آماده نماز شدم و پشت سر آن جوان رفتم. دیدم محرابی آراسته است، مثل اینکه همان ساعت درست شده. دیدم هر وقت به آیه ای که نوید یا تهدیدی داشت می رسید، آن را با یک ناله و سوزی تکرار می نمود. همین که تاریکی برطرف شد، به پای خاست و می گفت: ای کسی که گمراهان قصد او را نمودند و او را راهنما یافتند و خائفان قصد او را کردند و او را با تفضل یافتند و بندگان به او پناهنده شدند و او را بخشنده یافتند! کجا راحتی دید کسی که خود را برای غیر تو به رنج انداخت و کسی که جز تو را در نظر گرفت؟ خدایا تاریکی رفت! من هنوز توشه ای که باید از خدمت تو نگرفته ام و از مناجات با تو سیر نشده ام! خدایا بر محمد و آلش درود فرست و با من از بین دو معامله چنان معامله کن که شایسته مقام تو است. یا ارحم الراحمین. من ترسیدم او را نیابم و بالاخره نفهمم کیست، دست به دامن او انداخته و گفتم: تو را به حق آن کس که این رنج و ناراحتی را بر تو گوارا نموده و لذت شب زنده داری را عنایت کرده، مرا بر بال رحمت و پناهگاه مهربانی خود پناه ده که گمشده ام و خواسته ام

ص: 77

فَطَلَعَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقَالَ الْقُرَشِیُّ لِابْنِ الْمُسَیَّبِ مَنْ هَذَا یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَقَالَ هَذَا سَیِّدُ الْعَابِدِینَ عَلِیُّ [بْنُ] الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام(1).

هر کاریست که تو بکنی و آرزویم هر چیزی است که تو بگویی ! فرمود: اگر به راستی توکل داشتی گم نمی شدی؛ اکنون مرا تعقیب کن و از پی من بیا! همین که به زیر درخت رسید، دست مرا گرفت. خیال کردم زمین زیر پایم کشیده می شود. صبحگاه که سپیده دمید به من فرمود: مژده باد تو را که اینجا مکه است! صدای داد و فریاد حاجیان را شنیدم و کعبه را دیدم و رو به آن جوان کرده و گفتم: تو را به حق آن کسی که روز قیامت و فقر به او امیدواری، تو که هستی؟ فرمود: اکنون که قسم دادی، من علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب صلوات الله علیهم اجمعین هستم.(1)

روایت74.

مناقب: مثل این حدیث را نقل کرده است.(2)

روایت75.

مناقب: هر وقت علی بن الحسین علیهما السلام از وضوی نماز فارغ می شد، رعشه ای مخصوص او را فرا می گرفت. عرض کردند: آقا، شما را چه می شود؟ می فرمود: وای بر شما! می دانید می خواهم در مقابل چه کسی بایستم و می خواهم با چه کسی راز و نیاز کنم؟

وقتی حضرت وضو می گرفت رنگش زرد می شد؛ از علت که می پرسیدند، می فرمود: می دانید مهیای قیام در مقابل چه کسی می شوم؟ - طاووس فقیه می گوید: زین العابدین علیه السلام را در حجر اسماعیل دیدم که نماز می خواند و چنین دعا می کرد: بنده حقیرت در خانه توست و اسیر تو در آستان توست، مسکین تو در آستان توست، سائل تو در آستان توست، و به تو از چیزی که بر تو مخفی نیست شکایت می کند. و در خبر دیگری دارد: مرا از درت مران.

- فاطمه دختر امیر المؤمنین علیه السلام چون ناراحتی حضرت زین العابدین علیه السلام را از شدت عبادت مشاهده کرد، پیش جابر بن عبد الله انصاری رفت و گفت: ای یار پیامبر صلی الله علیه و آله! ما بر شما حقوقی داریم؛ یکی از آنها این است که اگر دیدید یک نفر از ما خود را از پرستش و عبادت زیاد به کشتن می دهد، او را به خدا تذکر دهید و بخواهید جان خود را حفظ نماید. اینک علی بن الحسین علیهما السلام یادگار برادرم حسین علیه السلام، بینی اش از کثرت عبادت شکاف برداشته بود و از زیادی سجده، پیشانی و دو کف دست و زانوانش پینه بسته و خود را در عبادت ذوب نموده است! جابر به طرف خانه زین العابدین علیه السلام رهسپار شد و اذن ورود خواست و داخل شد. او حضرت را در محرابش

ص: 78

کُلُّمَا صَنَعْتَ وَ مُنَایَ کُلُّ مَا نَطَقْتَ فَقَالَ لَوْ صَدَقَ تَوَکُّلُکَ مَا کُنْتَ ضَالًّا وَ لَکِنِ اتَّبِعْنِی وَ اقْفُ أَثَرِی فَلَمَّا أَنْ صَارَ بِجَنْبِ الشَّجَرَةِ أَخَذَ بِیَدِی فَخُیِّلَ إِلَیَّ أَنَّ الْأَرْضَ تُمَدُّ مِنْ تَحْتِ قَدَمِی فَلَمَّا انْفَجَرَ عَمُودُ الصُّبْحِ قَالَ لِی أَبْشِرْ فَهَذِهِ مَکَّةُ قَالَ فَسَمِعْتُ الضَّجَّةَ وَ رَأَیْتُ الْمَحَجَّةَ فَقُلْتُ بِالَّذِی تَرْجُوهُ یَوْمَ الْآزِفَةِ وَ یَوْمَ الْفَاقَةِ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ لِی أَمَّا إِذْ أَقْسَمْتَ فَأَنَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ (1).

دید که از عبادت زرد و ناتوان شده. امام علیه السلام از جای حرکت نموده و احوالپرسی شایانی با جابر کرده، او را پهلوی خود نشاند. جابر شروع به صحبت نموده و گفت: یا ابن رسول الله! مگر نمی دانی خداوند بهشت را برای شما و دوستانتان آفریده و جهنم را برای دشمنان و مخالفین شما؟ پس چرا این قدر خود را ناراحت می کنی؟ زین العابدین علیه السلام فرمود: ای یار پیامبر! مگر جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله نمی دانست که گناهان متقدم و متأخرش آمرزیده شده است؟ اما کوشش در عبادت را رها نکرد. پدر و مادرم فدایش! تا جایی که پاهایش تا ساق ورم کرد. به ایشان عرض کردند: با اینکه خدا گناه گذشته و آینده ات را بخشیده، باز چنین عبادت می کنی؟ فرمود: آیا بنده شاکر خدا نباشم؟ وقتی جابر دید سخنش در آقا اثری ندارد و دست از جدیت (در عبادت) باز نمی دارد، عرض کرد: یا ابن رسول الله! پس جان خود را حفظ کن! تو از خانواده ای هستی که خداوند به واسطه آنها بلا را دفع می کند و رنج و ناراحتی را برطرف می نماید و از آسمان باران می فرستد. امام فرمود: جابر! من از روش پدر و جدم صلوات الله علیهما دست بر نمی دارم تا آن دو را ملاقات کنم. جابر به کسانی که حضور داشتند روی کرد و گفت: در میان اولاد انبیاء چون علی بن الحسین علیهما السلام دیده نشده است، مگر یوسف بن یعقوب علیهما السلام. به خدا قسم، فرزندان علی بن الحسین علیهما السلام بهتر از فرزندان یوسف هستند.(1)

- مصباح المتهجد: حضرت پارچه ای داشت که در آن تربت امام حسین علیه السلام بود و حضرت فقط بر تربت سجده می کرد.(2)

- تهذیب الاحکام: حضرت صادق علیه السلام فرمود: هر وقت علی بن الحسین علیهما السلام به نماز می ایستاد، رنگش تغییر می کرد، وقتی به سجده می رفت سر بر نمی داشت تا عرق می ریخت.(3)

- حضرت باقر علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام در هر شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند.

ص: 79

مِحْرَابِهِ قَدْ أَنْضَتْهُ (1) الْعِبَادَةُ فَنَهَضَ عَلِیٌّ فَسَأَلَهُ عَنْ حَالِهِ سُؤَالًا حَفِیّاً ثُمَّ أَجْلَسَهُ بِجَنْبِهِ ثُمَّ أَقْبَلَ جَابِرٌ یَقُولُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ اللَّهَ إِنَّمَا خَلَقَ الْجَنَّةَ لَکُمْ وَ لِمَنْ أَحَبَّکُمْ وَ خَلَقَ النَّارَ لِمَنْ أَبْغَضَکُمْ وَ عَادَاکُمْ فَمَا هَذَا الْجَهْدُ الَّذِی کَلَّفْتَهُ نَفْسَکَ فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ یَا صَاحِبَ رَسُولِ اللَّهِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ جَدِّی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ فَلَمْ یَدَعِ الِاجْتِهَادَ لَهُ وَ تَعَبَّدَ بِأَبِی هُوَ وَ أُمِّی حَتَّی انْتَفَخَ السَّاقُ وَ وَرِمَ الْقَدَمُ وَ قِیلَ لَهُ أَ تَفْعَلُ هَذَا وَ قَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ- ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ قَالَ أَ فَلَا أَکُونُ عَبْداً شَکُوراً فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ جَابِرٌ وَ لَیْسَ یُغْنِی فِیهِ قَوْلٌ قَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ الْبُقْیَا عَلَی نَفْسِکَ فَإِنَّکَ مِنْ أُسْرَةٍ بِهِمْ یُسْتَدْفَعُ الْبَلَاءُ وَ بِهِمْ تُسْتَکْشَفُ اللَّأْوَاءُ وَ بِهِمْ تُسْتَمْسَکُ السَّمَاءُ فَقَالَ یَا جَابِرُ- لَا أَزَالُ عَلَی مِنْهَاجِ أَبَوَیَّ مُؤْتَسِیاً بِهِمَا حَتَّی أَلْقَاهُمَا فَأَقْبَلَ جَابِرٌ عَلَی مَنْ حَضَرَ فَقَالَ لَهُمْ مَا رُئِیَ مِنْ أَوْلَادِ الْأَنْبِیَاءِ مِثْلُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ إِلَّا یُوسُفَ بْنَ یَعْقُوبَ وَ اللَّهِ لَذُرِّیَّةُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ أَفْضَلُ مِنْ ذُرِّیَّةِ یُوسُفَ (2).

مِصْبَاحُ الْمُتَهَجِّدِ،: کَانَ لَهُ خَرِیطَةٌ فِیهَا تُرْبَةُ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ کَانَ لَا یَسْجُدُ إِلَّا عَلَی التُّرَابِ (3).

تَهْذِیبُ الْأَحْکَامِ، الصَّادِقُ علیه السلام: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ إِذَا قَامَ إِلَی الصَّلَاةِ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ فَإِذَا سَجَدَ لَمْ یَرْفَعْ رَأْسَهُ حَتَّی یَرْفَضَّ عَرَقاً(4).

الْبَاقِرُ علیه السلام: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ یُصَلِّی فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ أَلْفَ رَکْعَةٍ

ص: 79

باد چون خوشه گندم او را به این طرف و آن طرف مایل می کرد. پانصد درخت خرما داشت که کنار هر کدام دو رکعت نماز می خواند. وقتی به نماز می ایستاد رنگش چون بنده ذلیلی در مقابل فرمانروایی بزرگ تغییر می کرد. اعضای او از خشیت خدا به لرزه می افتاد و مانند شخص وداع کننده ای که آخرین نماز است، نماز می خواند.

روایت شده که وقتی به نماز می ایستاد، رنگش تغییر می کرد و می لرزید و دگرگون می شد. کسی که حال او را هنگام نماز درک نمی کرد، از ایشان علت را جویا می شد، می فرمود: من می خواهم در مقابل پادشاهی با عظمت بایستم. وقتی به نماز می ایستاد، هیچ چیز جز نماز او را به خود مشغول نمی کرد از شدت توجهی که به نماز داشت، و صدایی را نمی شنید.

یکی از فرزندانش از بلندی پرت شد و دستش شکست؛ فریاد اهل خانه بلند شد. همسایه ها آمدند و شکسته بند آوردند. بچه از درد فریاد می زد. حضرت زین العابدین علیه السلام هیچ کدام از اینها را متوجه نشد! فردا صبح دید دست بچه به گردنش بسته است. پرسید: چه شده؟ جریان را خدمتش عرض کردند.

در همان خانه ای که امام در سجده بود، آتش سوزی اتفاق افتاد. همه فریاد می زدند: یا ابن رسول الله! آتش، آتش. سر از سجده بر نداشت تا بالاخره آتش را خاموش کردند. بعد از فرونشستن آتش عرض کردند: آقا، چرا توجهی به آتش افروخته نداشتید؟ فرمود: آتش بزرگ (قیامت) مرا از یاد آن غافل نمود.

- اصمعی می گوید: شبی اطراف کعبه در طواف بودم. چشمم به جوانی خوش قد و قامت افتاد که گیسوانش از دو طرف آویزان بود. به پرده کعبه چنگ زده، عرضه می داشت: خدایا، چشمها به خواب رفت و ستارگان بالا آمدند؛ تو فرمانروای زنده و پایداری. پادشاهان درب قصرهای خود را بسته اند و نگهبانان را به نگهبانی گماشته اند، اما درب خانه تو برای هر که تقاضایی داشته باشد باز است. به تو پناه آورده ام تا نظر لطفی به من نمایی، یا ارحم الراحمین. سپس این اشعار را خواند:

ای کسی که دعای بیچاره را در تاریکی اجابت می کنی! ای کسی که ضر و بلوی را همراه با بیماری از بین می بری!

مهمانانت همگی اطراف خانه ات خوابیده اند و تو یگانه و ای پایدار! نخوابیدی.

پروردگارا، تو را به دعایی که به آن امر کردی می خوانم، به حق بیت و حرم، به دعای من رحم نما!

اگر گنهکاری امید به عفو تو نداشته باشد، چه کسی با نعمت ها بر نافرمانان جود و بخشش کند؟

ص: 80

وَ کَانَتِ الرِّیحُ تُمِیلُهُ بِمَنْزِلَةِ السُّنْبُلَةِ وَ کَانَتْ لَهُ خَمْسُمِائَةِ نَخْلَةٍ فَکَانَ یُصَلِّی عِنْدَ کُلِّ نَخْلَةٍ رَکْعَتَیْنِ وَ کَانَ إِذَا قَامَ فِی صَلَاتِهِ غَشِیَ لَوْنَهُ لَوْنٌ آخَرُ وَ کَانَ قِیَامُهُ فِی صَلَاتِهِ قِیَامَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ بَیْنَ یَدَیِ الْمَلِکِ الْجَلِیلِ کَانَ أَعْضَاؤُهُ تَرْتَعِدُ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ کَانَ یُصَلِّی صَلَاةَ مُوَدِّعٍ یَرَی أَنَّهُ لَا یُصَلِّی بَعْدَهَا أَبَداً.

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ کَانَ إِذَا قَامَ إِلَی الصَّلَاةِ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ وَ أَصَابَتْهُ رِعْدَةٌ وَ حَالَ أَمْرُهُ فَرُبَّمَا سَأَلَهُ عَنْ حَالِهِ مَنْ لَا یَعْرِفُ أَمْرَهُ فِی ذَلِکَ فَیَقُولُ إِنِّی أُرِیدُ الْوُقُوفَ بَیْنَ یَدَیْ مَلِکٍ عَظِیمٍ- وَ کَانَ إِذَا وَقَفَ فِی الصَّلَاةِ لَمْ یَشْتَغِلْ بِغَیْرِهَا وَ لَمْ یَسْمَعْ شَیْئاً لِشُغْلِهِ بِالصَّلَاةِ- وَ سَقَطَ بَعْضُ وُلْدِهِ بَعْضَ اللَّیَالِی فَانْکَسَرَتْ یَدُهُ فَصَاحَ أَهْلُ الدَّارِ وَ أَتَاهُمُ الْجِیرَانُ وَ جِی ءَ بِالْمُجَبِّرِ فَجَبَّرَ الصَّبِیَّ وَ هُوَ یَصِیحُ مِنَ الْأَلَمِ وَ کُلُّ ذَلِکَ لَا یَسْمَعُهُ فَلَمَّا أَصْبَحَ رَأَی الصَّبِیَّ یَدَهُ مَرْبُوطَةً إِلَی عُنُقِهِ فَقَالَ مَا هَذَا فَأَخْبَرُوهُ- وَ وَقَعَ حَرِیقٌ فِی بَیْتٍ هُوَ فِیهِ سَاجِدٌ فَجَعَلُوا یَقُولُونَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ النَّارَ النَّارَ فَمَا رَفَعَ رَأْسَهُ حَتَّی أُطْفِئَتْ فَقِیلَ لَهُ بَعْدَ قُعُودِهِ مَا الَّذِی أَلْهَاکَ عَنْهَا قَالَ أَلْهَتْنِی عَنْهَا النَّارُ الْکُبْرَی.

الْأَصْمَعِیُّ: کُنْتُ أَطُوفُ حَوْلَ الْکَعْبَةِ لَیْلَةً فَإِذَا شَابٌّ ظَرِیفُ الشَّمَائِلِ وَ عَلَیْهِ ذُؤَابَتَانِ وَ هُوَ مُتَعَلِّقٌ بِأَسْتَارِ الْکَعْبَةِ وَ هُوَ یَقُولُ- نَامَتِ الْعُیُونُ وَ عَلَتِ النُّجُومُ وَ أَنْتَ الْمَلِکُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ غَلَّقَتِ الْمُلُوکُ أَبْوَابَهَا وَ أَقَامَتْ عَلَیْهَا حُرَّاسَهَا وَ بَابُکَ مَفْتُوحٌ لِلسَّائِلِینَ جِئْتُکَ لِتَنْظُرَ إِلَیَّ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ ثُمَّ أَنْشَأَ یَقُولُ:

یَا مَنْ یُجِیبُ دُعَا الْمُضْطَرِّ فِی الظُّلَمِ***یَا کَاشِفَ الضُّرِّ وَ الْبَلْوَی مَعَ السَّقَمِ

قَدْ نَامَ وَفْدُکَ حَوْلَ الْبَیْتِ قَاطِبَةً***وَ أَنْتَ وَحْدَکَ یَا قَیُّومُ لَمْ تَنَمْ

أَدْعُوکَ رَبِّ دُعَاءً قَدْ أَمَرْتَ بِهِ***فَارْحَمْ بُکَائِی بِحَقِّ الْبَیْتِ وَ الْحَرَمِ

إِنْ کَانَ عَفْوُکَ لَا یَرْجُوهُ ذُو سَرَفٍ***فَمَنْ یَجُودُ عَلَی الْعَاصِینَ بِالنِّعَمِ-(1)

ص: 80

اصمعی گفت: ایشان را دیدم و شناختم که زین العابدین علیه السلام است.

- طاوس فقیه (یمانی) می گوید: زین العابدین علیه السلام را دیدم که پس از نماز عشاء تا سحر مشغول طواف و عبادت بود. همین که دید خلوت شده و کسی نیست، چشم به آسمان دوخته و گفت: الهی، ستارگان آسمانت غروب کردند! چشم مردمان به خواب رفت، دربهای تو برای نیازمندان باز است. خدایا آمده ام که از من درگذری و مرا ببخشی و چهره جدم محمد صلی الله علیه و آله را در قیامت به من نشان دهی. در این موقع سیلاب اشک از دیده فرو ریخت و عرض کرد: خدایا! به عزت و جلالت قسم، با معصیت خود نمی خواستم با تو مخالفت کنم و نه در هنگام معصیت، شکی در وجود تو داشتم و نه جاهل به کیفرگیری سخت تو بودم و نه می خواستم خود را در معرض شکنجه تو قرار دهم، ولی نفس مرا واداشت و پرده پوشی تو نیز به آن کمک نمود. بارالها! اکنون چه کسی مرا از عذاب تو می رهاند و اگر دست مرا قطع کنی، به دامن که چنگ بزنم؟ ای وای! فردا وقتی به سبکباران اجازه دهند ولی سنگین باران را در جهنم اندازند، چگونه در مقابل تو بایستم؟. خدایا! فردا آیا با سبکباران خواهم بود یا با سنگین باران؟ ای وای بر من، هر چه عمرم طولانی می شود گناهم زیادتر می گردد و توبه نمی کنم. آیا وقت آن نرسیده که از خدایم خجالت بکشم؟ و سیلاب اشک از دیده فرو ریخته، این شعر را خواند:

ای نهایت آرزو! آیا مرا به آتش می سوزانی؟ پس امید من و محبت من به کجا رود؟

من کارهایی زشت و عتاب آور آوردم و در بین مردم کسی نیست که جنایتی چون جنایت من مرتکب شده باشد!

ص: 81

قَالَ فَاقْتَفَیْتُهُ فَإِذَا هُوَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیه السلام.

طَاوُسٌ الْفَقِیهُ: رَأَیْتُهُ یَطُوفُ مِنَ الْعِشَاءِ إِلَی سَحَرٍ وَ یَتَعَبَّدُ فَلَمَّا لَمْ یَرَ أَحَداً رَمَقَ السَّمَاءَ بِطَرْفِهِ وَ قَالَ إِلَهِی غَارَتْ نُجُومُ سَمَاوَاتِکَ وَ هَجَعَتْ عُیُونُ أَنَامِکَ وَ أَبْوَابُکَ مُفَتَّحَاتٌ لِلسَّائِلِینَ جِئْتُکَ لِتَغْفِرَ لِی وَ تَرْحَمَنِی وَ تُرِیَنِی وَجْهَ جَدِّی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله فِی عَرَصَاتِ الْقِیَامَةِ ثُمَّ بَکَی وَ قَالَ وَ عِزَّتِکَ وَ جَلَالِکَ مَا أَرَدْتُ بِمَعْصِیَتِی مُخَالَفَتَکَ وَ مَا عَصَیْتُکَ إِذْ عَصَیْتُکَ وَ أَنَا بِکَ شَاکٌّ وَ لَا بِنَکَالِکَ جَاهِلٌ وَ لَا لِعُقُوبَتِکَ مُتَعَرِّضٌ وَ لَکِنْ سَوَّلَتْ لِی نَفْسِی وَ أَعَانَنِی عَلَی ذَلِکَ سَتْرُکَ الْمُرْخَی بِهِ عَلَیَّ فَالْآنَ مِنْ عَذَابِکَ مَنْ یَسْتَنْقِذُنِی وَ بِحَبْلِ مِنَ أَعْتَصِمُ إِنْ قَطَعْتَ حَبْلَکَ عَنِّی فَوَا سَوْأَتَاهْ غَداً مِنَ الْوُقُوفِ بَیْنَ یَدَیْکَ إِذَا قِیلَ لِلْمُخِفِّینَ جُوزُوا وَ لِلْمُثْقِلِینَ حُطُّوا أَ مَعَ الْمُخِفِّینَ أَجُوزُ أَمْ مَعَ الْمُثْقِلِینَ أَحُطُّ وَیْلِی کُلَّمَا طَالَ عُمُرِی کَثُرَتْ خَطَایَایَ وَ لَمْ أَتُبْ أَ مَا آنَ لِی أَنْ أَسْتَحِیَ مِنْ رَبِّی ثُمَّ بَکَی وَ أَنْشَأَ یَقُولُ:

أَ تُحْرِقُنِی بِالنَّارِ یَا غَایَةَ الْمُنَی***فَأَیْنَ رَجَائِی ثُمَّ أَیْنَ مَحَبَّتِی

أَتَیْتُ بِأَعْمَالٍ قِبَاحٍ زَرِیَّةٍ***وَ مَا فِی الْوَرَی خَلْقٌ جَنَی کَجِنَایَتِی

ص: 81

باز اشک ریخته و گفت: منزهی خدایا! معصیت می شوی و خیال می کنند که تو نمی بینی! و چون کسی که معصیتش را نکرده اند، حلم می ورزی. آن چنان با خلق مهربانی می کنی چون کسی که به آنها احتیاج دارد! با اینکه تو سرور من! از همه آنها بی نیازی. در این موقع به روی زمین به حالت سجده افتاد.

طاوس گفت، من نزدیک شدم و سرش را برداشته روی زانوانم گذاشتم و چنان گریه مرا فرا گرفت که اشکم بر روی صورت آن مولا می ریخت. از جای بلند شد و نشست، فرمود: چه کسی مرا از مناجات با پروردگارم باز داشت؟ عرض کردم من طاوسم یا ابن رسول الله! این ناله و فغان چیست؟ ما باید این طور زاری و اندوه داشته باشیم که گنهکار و جنایت کاریم. شما پدرت حسین بن علی و مادرت فاطمه زهرا و جدت پیغمبر اکرم صلوات الله علیهم اجمعین است. حضرت روز به من نموده و فرمود: هیهات هیهات! طاوس، اسم پدر و مادر و جدم را نبر! خدا بهشت را برای بنده مطیع و نیکوکار آفریده، گر چه غلامی سیاه باشد و جهنم را برای هر که معصیت کند آفریده، گرچه از اولاد قریش باشد. نشنیده ای خداوند می فرماید: «فَإِذا نُفِخَ فِی الصُّورِ فَلا أَنْسابَ بَیْنَهُمْ یَوْمَئِذٍ وَ لا یَتَساءَلُونَ (1)» ،{ پس آن گاه که در صور دمیده شود، [دیگر] آن روز میانشان نسبت خویشاوندی وجود ندارد، و از [حال] یکدیگر نمی پرسند.} به خدا سوگند فردا هیچ چیز برایت سودی نمی بخشد مگر عمل صالحی که قبلا فرستاده باشی.(2)

بیان

کلمه زریّه از عبارت زری علیه یعنی آن را عیب دانست و عتابش کرد گرفته شده و عبارت شلت بالشیء به ضم شین، یعنی آن چیز را بلند کردم.

روایت76.

مناقب: از زهد و پارسایی زین العابدین علیه السلام، همان دعاها و زاری و ناله هائی که در صحیفه سجادیه از آن سرور نقل شده، کفایت می کند.

از آن جمله زهری نقل می کند که می فرماید: ای نفس، تا کی به دنیا پای بندی و دل به عمارت آن بسته ای؟ از گذشتگان عبرت نمی گیری و از دوستان و برادرانی که در دل خاک تیره پنهان شده اند و برادرانت که مصیبت زده شدند، پند نمی گیری؟ شعر:

آنان بعد از آنکه روی زمین بودند، اینک در دل زمین هستند و خوبی هایشان در خاک پوسید و کهنه گردید.

خانه هایشان از آنان خالی شد و حیاط های خانه از آنان تخلیه گردید و مقدرات، آنان را به سمت اجلهایشان سوق داد.

ص: 82

ثُمَّ بَکَی وَ قَالَ سُبْحَانَکَ تُعْصَی کَأَنَّکَ لَا تَرَی وَ تَحْلُمُ کَأَنَّکَ لَمْ تُعْصَ تَتَوَدَّدُ إِلَی خَلْقِکَ بِحُسْنِ الصَّنِیعِ کَأَنَّ بِکَ الْحَاجَةَ إِلَیْهِمْ وَ أَنْتَ یَا سَیِّدِی الْغَنِیُّ عَنْهُمْ ثُمَّ خَرَّ إِلَی الْأَرْضِ سَاجِداً قَالَ فَدَنَوْتُ مِنْهُ وَ شُلْتُ بِرَأْسِهِ وَ وَضَعْتُهُ عَلَی رُکْبَتِی وَ بَکَیْتُ حَتَّی جَرَتْ دُمُوعِی عَلَی خَدِّهِ فَاسْتَوَی جَالِساً وَ قَالَ مَنِ الَّذِی أَشْغَلَنِی عَنِ ذِکْرِ رَبِّی فَقُلْتُ أَنَا طَاوُسٌ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا هَذَا الْجَزَعُ وَ الْفَزَعُ وَ نَحْنُ یَلْزَمُنَا أَنْ نَفْعَلَ مِثْلَ هَذَا وَ نَحْنُ عَاصُونَ جَانُونَ أَبُوکَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ وَ أُمُّکَ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءُ وَ جَدُّکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ یَا طَاوُسُ دَعْ عَنِّی حَدِیثَ أَبِی وَ أُمِّی وَ جَدِّی خَلَقَ اللَّهُ الْجَنَّةَ لِمَنْ أَطَاعَهُ وَ أَحْسَنَ وَ لَوْ کَانَ عَبْداً حَبَشِیّاً وَ خَلَقَ النَّارَ لِمَنْ عَصَاهُ وَ لَوْ کَانَ وَلَداً قُرَشِیّاً أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَهُ تَعَالَی فَإِذا نُفِخَ فِی الصُّورِ فَلا أَنْسابَ بَیْنَهُمْ یَوْمَئِذٍ وَ لا یَتَساءَلُونَ (1) وَ اللَّهِ لَا یَنْفَعُکَ غَداً إِلَّا تَقْدِمَةٌ تُقَدِّمُهَا مِنْ عَمَلٍ صَالِحٍ (2).

و از دنیا و آنچه برای آن جمع کردند گذشتند و حفره هاشان آنان را به زمین منضم کرد.

- از آن جمله از حضرت صادق علیه السلام نقل شده که زین العابدین علیه السلام می فرمود: تا چه وقت دنیا به من وعده خوش می دهد و مخالفت می کند؟ چقدر من به دنیا اعتماد می کنم و او با من خیانت می کند؟

ص: 83

وَ خَلَّوْا عَنِ الدُّنْیَا وَ مَا جَمَعُوا لَهَا***وَ ضَمَّتْهُمْ تَحْتَ التُّرَابِ الْحَفَائِرُ(1).

وَ مِنْهَا مَا رَوَی الصَّادِقُ علیه السلام: حَتَّی مَتَی تَعِدُنِی الدُّنْیَا وَ تُخْلِفُ وَ آتَمِنُهَا فَتَخُونُ

ص: 83

چقدر من به او دل می بندم و او مرا می فریبد؟ هر چیز تازه ای را کهنه می کند و هیچ پراکنده ای را جمع نمی کند مگر اینکه بین آنها فاصله می اندازد، گویی هیچ کس را نمی تواند ببیند یا چون پیرزالی است که مبتلا به هووهای محبوب تر شده، پیوسته افسوس می خورد و بر نعمت داران رشک می برد. شعر:

ص: 84

وَ أَسْتَنْصِحُهَا فَتَغُشُّ- لَا تُحْدِثُ جَدِیدَةً إِلَّا تُخْلِقُ مِثْلَهَا وَ لَا تَجْمَعُ شَمْلًا إِلَّا بِتَفْرِیقِ بَیْنٍ حَتَّی کَأَنَّهَا غَیْرَی أَوْ مُحْتَجِبَةٌ تَغَارُ عَلَی أُلَّافٍ وَ تَحْسُدُ أَهْلَ النِّعَمِ. شِعْرٌ :

ص: 84

به من اعلام جدایی و بریدن کرده و برای من از هر کرانه ای برق های جدایی را می تاباند.

- از آن جمله سفیان بن عیینه می گوید: حضرت می فرمود: کجا رفتند گذشتگان و بستگان و خویشاوندان؟

ص: 85

فَقَدْ آذَنَتْنِی بِانْقِطَاعٍ وَ فُرْقَةٍ***وَ أَوْمَضَ لِی مِنْ کُلِّ أُفُقٍ بُرُوقُهَا.

وَ مِنْهَا مَا رَوَی سُفْیَانُ بْنُ عُیَیْنَةَ: أَیْنَ السَّلَفُ الْمَاضُونَ وَ الْأَهْلُ وَ الْأَقْرَبُونَ؟

ص: 85

کجا رفتند انبیاء و مرسلین؟ پیکر آنها را آسیاب مرگ نرم کرد و سالها بر آنها گذشت و از دیده مردم دور شدند؛ ما نیز به سرنوشت آنها دچار خواهیم شد. ما برای خداییم و به سوی او بازگشت می کنیم. شعر:

ص: 86

وَ الْأَنْبِیَاءُ وَ الْمُرْسَلُونَ طَحَنَتْهُمْ وَ اللَّهُ الْمَنُونُ وَ تَوَالَتْ عَلَیْهِمُ السِّنُونَ وَ فَقَدَتْهُمُ الْعُیُونُ وَ إِنَّا إِلَیْهِمْ لَصَائِرُونَ وَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ.

ص: 86

در صورتی که پیشینیان به چنین سرنوشتی مبتلا شدند، ما نیز از پی آنها خواهیم رفت.

باید توجه داشته باشی که تو نیز به آنها می رسی گرچه در قله های کوه از تو نگهبانی شود!

اینجا محل توقف نیست. اگر به اندازه عمر خورشید بمانی، باز خواهی رفت.(1)

لازم به ذکراست یک باورقی مفصل که یکی ازمناجاتهای امام سجادعلیه السلام است ترجمه نشده است

بیان

کلمه آلاف جمع إلف به کسر همزه و به معنای ألیف است یعنی انس گیرنده تر و فجعه بر وزن منع و جمع است؛ و عبارت اقوت الدار یعنی خانه خالی شد و کلمه بین به معنای فراق و وصل، از واژگان ضد است یعنی معنای متضاد دارد و مراد در اینجا معنای وصل است و ممکن است این کلمه به تشدید یاء خوانده شود و صفت باشد؛ و غیری بر وزن فعلی صفت است؛ و منون به معنای روزگار و مرگ است؛ و ذرت الشمس به تشدید راء به معنای طلوع کرد است و شارق به معنای خورشید است هنگامی که طلوع می کند.

ص: 87

إِذَا کَانَ هَذَا نَهْجَ مَنْ کَانَ قَبْلَنَا***فَإِنَّا عَلَی آثَارِهِمْ نَتَلَاحَقُ

فَکُنْ عَالِماً أَنْ سَوْفَ تُدْرِکُ مَنْ مَضَی***وَ لَوْ عَصَمَتْکَ الرَّاسِیَاتُ الشَّوَاهِقُ

فَمَا هَذِهِ دَارَ الْمُقَامَةِ فَاعْلَمَنْ***وَ لَوْ عُمِّرَ الْإِنْسَانُ مَا ذَرَّ شَارِقٌ (1)

روایت77.

مناقب: در باره صدقه دادن زین العابدین علیه السلام، در کتاب حلیه(1) و شرف النبی صلی الله علیه و آله و اغانی(2) از حضرت باقر علیه السلام نقل شده که علی بن الحسین علیهما السلام انبانهای نان را بر پشت می گرفت و در دل شب صدقه می داد و می فرمود: صدقه پنهانی خشم خدا را فرو می نشاند.

محمد بن اسحاق می گوید: گروهی در مدینه زندگی می کردند که نمی دانستند که خوراک آنها را چه کسی تامین می کند. پس از فوت علی بن الحسین علیهما السلام دیگر آن چیزی که شبانه برای آنها آورده می شد را از دست دادند.

شیبة بن نعامه می گوید: حضرت صد خانوار را در مدینه اداره می کرد که در هر خانه ای گروهی زندگی می کردند.

- حلیة الاولیاء: عایشه از اهل مدینه شنید که می گفتند: ما صدقه پنهانی را از دست ندادیم تا اینکه علی بن الحسین علیهما السلام از دنیا رفت..

محمد بن اسحاق می گوید: در مدینه چندین خانواده زندگی می کردند که خوراک و تمام احتیاجات آنها می رسید و نمی دانستند چه کسی آنها را تامین می کند. پس از فوت علی بن الحسین علیهما السلام دیگر کسی چیزی نیاورد. در این موقع بود که دسته جمعی صدا به ناله و فغان بلند کردند (زیرا فهمیدند آن کس که هیچ شب غذای آنها را فراموش نمی کرد، زین العابدین علیه السلام بوده.)

ص: 88

حضرت باقر علیه السلام فرمود: در دل شب از خانه بیرون می آمد و انبانها را به پشت می گرفت و یک یک به در خانه ها می رفت و در می زد، هر کس درب را باز می کرد به او می داد. صورت خود را می پوشانید تا فقیر او را نشناسد.

- در خبر دیگری است که پس از تاریکی شب که دیدگان به خواب می رفت از جای حرکت می کرد و هر چه از خانواده اش اضافه بود در انبانی گذاشته، به شانه می گرفت و به طرف خانه فقراء می رفت و در حالی که صورت خود را پوشانیده بود بین آنها تقسیم می کرد. بسیاری از اوقات آنها بر در خانه ایستاده، انتظار آمدن آن حضرت را داشتند. همین که می رسید می گفتند: صاحب انبان آمد.

طائیّ می گوید: وقتی علی بن الحسین علیهما السلام صدقه می داد، ابتدا سائل را می بوسید و بعد به او صدقه می داد.

شرف العروس می نویسد: علی بن الحسین علیهما السلام شکر و بادام صدقه می داد. عرض کردند: چرا چنین صدقه ای می دهی؟ این آیه را قرائت می نمود «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ (1)» ،{هرگز به نیکوکاری نخواهید رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید.} امام علیه السلام خودش این دو چیز را دوست می داشت.

ص: 89

وَ فِی خَبَرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یَخْرُجُ فِی اللَّیْلَةِ الظَّلْمَاءِ فَیَحْمِلُ الْجِرَابَ عَلَی ظَهْرِهِ حَتَّی یَأْتِیَ بَاباً بَاباً فَیَقْرَعُهُ ثُمَّ یُنَاوِلُ مَنْ کَانَ یَخْرُجُ إِلَیْهِ وَ کَانَ یُغَطِّی وَجْهَهُ إِذَا نَاوَلَ فَقِیراً لِئَلَّا یَعْرِفَهُ الْخَبَرَ.

وَ فِی خَبَرٍ: أَنَّهُ کَانَ إِذَا جَنَّهُ اللَّیْلُ وَ هَدَأَتِ الْعُیُونُ قَامَ إِلَی مَنْزِلِهِ فَجَمَعَ مَا یَبْقَی فِیهِ عَنْ قُوتِ أَهْلِهِ وَ جَعَلَهُ فِی جِرَابٍ وَ رَمَی بِهِ عَلَی عَاتِقِهِ وَ خَرَجَ إِلَی دُورِ الْفُقَرَاءِ وَ هُوَ مُتَلَثِّمٌ وَ یُفَرِّقُ عَلَیْهِمْ وَ کَثِیراً مَا کَانُوا قِیَاماً عَلَی أَبْوَابِهِمْ یَنْتَظِرُونَهُ فَإِذَا رَأَوْهُ تَبَاشَرُوا بِهِ وَ قَالُوا جَاءَ صَاحِبُ الْجِرَابِ.

الْحِلْیَةُ(1)، قَالَ الطَّائِیُّ: إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام کَانَ إِذَا نَاوَلَ الصَّدَقَةَ السَّائِلَ قَبَّلَهُ ثُمَّ نَاوَلَهُ.

شَرَفُ الْعَرُوسِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الدَّامَغَانِیِّ: أَنَّهُ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یَتَصَدَّقُ بِالسُّکَّرِ وَ اللَّوْزِ فَسُئِلَ عَنْ ذَلِکَ فَقَرَأَ قَوْلَهُ تَعَالَی- لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ (2) وَ کَانَ علیه السلام یُحِبُّهُ.

ص: 89

- حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام انگور را دوست می داشت. مقداری انگور به مدینه آوردند، یکی از کنیزان آن سرور قدری خرید. هنگام افطار خدمت امام آورد. آن جناب خوشش آمد. قبل از اینکه دست دراز کند گدایی رسید. فرمود: تمام انگور را برای او ببر! عرض کرد: یک مقدار او را کافی است! فرمود: نه به خدا! و انگور را برای فقیر برد. فردا باز انگور خریده، آورد. آن روز نیز گدایی آمد. همه را به گدا داد. باز برای امام خرید و در شب سوم برای آن جناب آورد، آن شب گدایی نیامد. امام انگور را میل نموده و فرمود: چیزی از آن از دست ما نرفت! ستایش خدای راست.

حضرت باقر علیه السلام فرمود: پدرش علی بن الحسین علیهما السلام دو مرتبه مالش را با خدا تقسیم نمود.

زهری گفت: پس از فوت علی بن الحسین علیهما السلام در پشت مبارکش اثر یک کار مداوم که پوست بدن را سخت می کند دیدند! معلوم شد که شبها برای همسایگان ضعیف و ناتوان خود آب کشی می کرده است!

عمرو بن ثابت گفت: پس از فوت علی بن الحسین علیهما السلام، در موقع غسل دیدند یک سیاهی بر پشت مبارک آن حضرت است! سؤال کردند: اثر چیست؟ گفتند: انبان آرد را شبها بر پشت می نهاد و به فقراء مدینه می داد.

در روایات شیعه دارد: وقتی حضرت را برای غسل روی سنگ قرار دادند، به شانه حضرت نگاه کردند و چیزی مثل زانوی شتر دیدند که در اثر چیزهایی که به منازل فقرا می برد به وجود آمده بود.

- پس از گذشت زمستان، حضرت لباس زمستانی خود را و بعد از گذشتن تابستان، لباس تابستانی اش را صدقه می داد. امام علیه السلام لباسهای خز می پوشید. عرض کردند: آقا این لباسها را به کسی می دهی که قدر و قیمتش را نمی داند؛ خوب است بفروشی و پول آن را صدقه بدهی! می فرمود: دوست ندارم لباسی را که با آن نماز گزارده ام بفروشم.(1)

ص: 90

الصَّادِقُ علیه السلام: إِنَّهُ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام یُعْجَبُ بِالْعِنَبِ فَدَخَلَ مِنْهُ إِلَی الْمَدِینَةِ شَیْ ءٌ حَسَنٌ فَاشْتَرَتْ مِنْهُ أُمُّ وَلَدِهِ شَیْئاً وَ أَتَتْهُ بِهِ عِنْدَ إِفْطَارِهِ فَأَعْجَبَهُ فَقَبْلَ أَنْ یَمُدَّ یَدَهُ وَقَفَ بِالْبَابِ سَائِلٌ فَقَالَ لَهَا احْمِلِیهِ إِلَیْهِ قَالَتْ یَا مَوْلَایَ بَعْضُهُ یَکْفِیهِ قَالَ لَا وَ اللَّهِ وَ أَرْسَلَهُ إِلَیْهِ کُلَّهُ فَاشْتَرَتْ لَهُ مِنْ غَدٍ وَ أَتَتْ بِهِ فَوَقَفَ السَّائِلُ فَفَعَلَ مِثْلَ ذَلِکَ فَأَرْسَلَتْ فَاشْتَرَتْ لَهُ وَ أَتَتْهُ بِهِ فِی اللَّیْلَةِ الثَّالِثَةِ وَ لَمْ یَأْتِ سَائِلٌ فَأَکَلَ وَ قَالَ مَا فَاتَنَا مِنْهُ شَیْ ءٌ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ (1).

الْحِلْیَةُ(2)،

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّ أَبَاهُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام قَاسَمَ اللَّهَ مَالَهُ مَرَّتَیْنِ.

الزُّهْرِیُّ: لَمَّا مَاتَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیه السلام فَغَسَّلُوهُ وُجِدَ عَلَی ظَهْرِهِ مَجْلٌ (3)

فَبَلَغَنِی أَنَّهُ کَانَ یَسْتَقِی لِضَعَفَةِ جِیرَانِهِ بِاللَّیْلِ.

الْحِلْیَةُ(4)، قَالَ عَمْرُو بْنُ ثَابِتٍ: لَمَّا مَاتَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ فَغَسَّلُوهُ جَعَلُوا یَنْظُرُونَ إِلَی آثَارِ سَوَادٍ فِی ظَهْرِهِ وَ قَالُوا مَا هَذَا فَقِیلَ کَانَ یَحْمِلُ جُرُبَ الدَّقِیقِ لَیْلًا عَلَی ظَهْرِهِ یُعْطِیهِ فُقَرَاءَ أَهْلِ الْمَدِینَةِ.

وَ فِی رِوَایَاتِ أَصْحَابِنَا: أَنَّهُ لَمَّا وُضِعَ عَلَی الْمُغْتَسَلِ نَظَرُوا إِلَی ظَهْرِهِ وَ عَلَیْهِ مِثْلُ رُکَبِ الْإِبِلِ مِمَّا کَانَ یَحْمِلُ عَلَی ظَهْرِهِ إِلَی مَنَازِلِ الْفُقَرَاءِ.

وَ کَانَ علیه السلام إِذَا انْقَضَی الشِّتَاءُ تَصَدَّقَ بِکِسْوَتِهِ وَ إِذَا انْقَضَی الصَّیْفُ تَصَدَّقَ بِکِسْوَتِهِ وَ کَانَ یَلْبَسُ مِنْ خَزِّ اللِّبَاسِ فَقِیلَ لَهُ تُعْطِیهَا مَنْ لَا یَعْرِفُ قِیمَتَهَا وَ لَا یَلِیقُ بِهِ لِبَاسُهَا فَلَوْ بِعْتَهَا فَتَصَدَّقْتَ بِثَمَنِهَا فَقَالَ إِنِّی أَکْرَهُ أَنْ أَبِیعَ ثَوْباً صَلَّیْتُ فِیهِ (5).

ص: 90

روایت78.

مناقب: در باره روزه و حج آن مولا، از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که امام زین العابدین علیه السلام خیلی عبادت می کرد: روزها روزه داشت و شبها به قیام به سر می برد و این کار به جسم او زیان رساند؛ عرض کردم: بابا چقدر این روش را ادامه می دهی؟ فرمود: اظهار علاقه به خدا می کنم شاید مرا ضیافت نماید! یک سفر حج را پیاده، در مدت بیست روز از مدینه به مکه رفت.

زراره می گوید: بر روی یک شتر، بیست مرتبه به مکه رفت و یک بار هم او را شلاق نزد.

رافعی می گوید: یک بار شترش سستی کرد! امام شلاق را بلند نموده و فرمود: اگر از قصاص نمی ترسیدم او را می زدم. در روایت دیگر دارد که فرمود: آه چقدر قصاص مشکل است، و شلاق را پایین آورد و به شتر نزد.

- عبد الله بن مبارک می گوید: سالی برای انجام حج به مکه رفتم؛ در بین راه پسرکی هفت یا هشت ساله را دیدم که در کنار حجاج می رفت. زاد و توشه و مرکب سواری هم نداشت. پیش رفته، سلام کردم و عرض کردم: با چه کسی این بیابانها را طی می کنی؟ فرمود: با خدای نیکو رفتار. جوابش به نظرم خیلی بزرگ آمد. گفتم خوراک و مال سواریت کو؟ فرمود: خوراک من تقوای من است و مرکبم دو پایم و هدفم مولایم. باز در نظرم بزرگ آمد، عرض کردم: پسرم، از کدام خانواده هستی؟ فرمود: از اولاد عبد المطلب. تقاضا کردم واضح تر بگوید، فرمود: از بنی هاشم. باز گفتم: آشکارتر بگو. فرمود: از اولاد فاطمه زهراء و علی علیهما السلام، عرض کردم: آقای من، هیچ شعر گفته ای؟ فرمود: آری. تقاضا کردم یکی از شعرهایش را برایم بخواند، این شعر را خواند:

ما ساقیان حوض کوثریم و تازه واردان را حمایت می کنیم و آب می دهیم .

و کسی که رستگار شد، تنها به مدد ما رستگار شد و کسی که ما را دوست داشت نومید نگشت.

و هر کس ما را خوشحال کرد، ما به او سرور دادیم و کسی که از ما بدش آمد ولادتش بد است.

و هر کس حق ما را غصب کرد، وعده گاه او روز قیامت است.

در این موقع از نظرم پنهان شد و تا مکه او را ندیدم. پس از انجام اعمال حج، در بازگشت، در ابطح دیدم مردم اطراف یک نفر را گرفته اند؛ نگاه کردم، دیدم همان پسرک است. پرسیدم کیست؟

ص: 91

گفتند: زین العابدین علیه السلام است. این شعر نیز از آن مولا روایت شده:

ما فرزندان پیغمبر، صاحبان اندوه هایی هستیم که فروخورنده ما بین مردم آن را جرعه جرعه فرو می برند.

رنج ما بین مردم بزرگ است و اول و آخر ما مبتلا هستند.

این مردم در اعیادشان شادند و ما اعیادمان ماتم و سوگ ماست.

و مردم در امنیت و شادی اند ولی خائفان ما از درازی ایام می ترسند.

و آن شرافت بلندی که بین مردم به ما اختصاص داده شد، آفت ماست.

منکر حق ما و غاصب حق ما در بین ما حکم می کنند و حکم در این زمینه حق ماست.(1)

روایت79.

کتاب حسین بن سعید و نوادر: حضرت باقر علیه السلام فرمود: پدرم غلامش را با یک شلاق زد؛ علتش این بود که او را برای انجام کاری فرستاده بود و دیر کرده بود؛ غلام گریه کرده و گفت: خدا را در نظر بگیر ای علی بن الحسین! مرا از پی انجام کار خود می فرستی و آنگاه می زنی. پدرم اشک از دیدگان فرو ریخته و به من گفت: پسر جان! برو کنار قبر پیغمبر صلی الله علیه و آله و دو رکعت نماز بخوان و بگو، خدایا در قیامت از خطای علی بن الحسین علیهما السلام بگذر. بعد رو به غلام نموده و فرمود: تو را در راه خدا آزاد کردم. ابو بصیر گفت! عرض کردم: فدایت شوم، آزاد کردن کفاره زدن است؟ حضرت سکوت کرد.

روایت80.

کتاب حسین بن سعید و نوادر: امام کاظم علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام غلامی را تنبیه کرد؛ سپس داخل خانه اش شد و تازیانه اش را آورد و جلوی آن غلام عریان شد و فرمود: علی بن الحسین را تازیانه بزن! غلام ابا کرد. حضرت پنجاه دینار به او داد.

روایت81.

کتاب حسین بن سعید و نوادر: علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: هر گاه دو کار برایم پیش آمد که یکی مربوط به دنیا و دیگری مربوط به آخرت بود، اگر کار دنیا را مقدم داشتم، قبل از اینکه شب شود، برایم پیش آمدی نامطلوب می شد.

ص: 92

هَذَا زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیه السلام. وَ یُرْوَی لَهُ علیه السلام:

نَحْنُ بَنُو الْمُصْطَفَی ذَوُو غُصَصٍ***یَجْرَعُهَا فِی الْأَنَامِ کَاظِمُنَا

عَظِیمَةٌ فِی الْأَنَامِ مِحْنَتُنَا***أَوَّلُنَا مُبْتَلًی وَ آخِرُنَا

یَفْرَحُ هَذَا الْوَرَی بِعِیدِهِمْ***وَ نَحْنُ أَعْیَادُنَا مَآتِمُنَا

وَ النَّاسُ فِی الْأَمْنِ وَ السُّرُورِ وَ مَا***یَأْمَنُ طُولَ الزَّمَانِ خَائِفُنَا

وَ مَا خُصِصْنَا بِهِ مِنَ الشَّرَفِ***الطَّائِلِ بَیْنَ الْأَنَامِ آفَتُنَا

یَحْکُمُ فِینَا وَ الْحُکْمُ فِیهِ لَنَا***جَاحِدُنَا حَقَّنَا وَ غَاصِبُنَا(1).

روایت82.

مناقب: نافع بن جبیر به علی بن الحسین علیهما السلام عرض کرد: شما با اشخاص پست می نشینی؟ فرمود: من با کسانی می نشینم که از نظر دینی از آنها بهره مند شوم.

- به حضرت عرض شد: چرا در مسافرت از معرفی خود ابا می کنی؟ فرمود: دوست ندارم از خویشاوندی با پیغمبر استفاده ای بکنم که خود آن استفاده را نرسانده ام.

حضرت سجاد علیه السلام فرمود: من به واسطه خویشاوندی خود با پیغمبر صلی الله علیه و آله چیزی نخورده ام!

- به حضرت عرض شد: تو نیکوکار ترین مردمی! ولی با مادرت در یک ظرف غذا نمی خوری با این که مادرت این کار را دوست دارد! فرمود: کراهت دارم که دستم به لقمه ای دراز شود که چشم او قبل از من به آن دوخته شده و با این کار عاق مادرم شوم! بعد از آن گِل داغ را روی طبق می نهاد و دست خود را زیر طبق می برد و می خورد. حضرت وقتی در وسط راه خشت و کلوخی می دید، از مرکبش پیاده می شد و با دست خود آن را از وسط راه بر می داشت.(1)

بیان

فیروزآبادی می گوید: غضاره گِل چسبناک سبز و داغ است؛ همچنین غضار همین معنا را می دهد و به معنای نعمت و فراخی و کثرت نعمت نیز هست.

روایت83.

مناقب: هرگز دیده نشد علی بن الحسین علیهما السلام در موقع راه رفتن دستش را از کنار رانهایش بگذارد.( کنایه از عدم تکبر است)

- عبد الله بن مسکان می گوید: علی بن الحسین علیهما السلام در هر ماه یک مرتبه کنیزان خود را فرا می خواند و به آنها می فرمود: من پیر شده ام و قدرت بر انجام خواسته بانوان ندارم، هر کدام مایل به ازدواج هستید شما را عروس کنم، یا اگر میل به فروش دارید، شما را بفروشم. اگر مایلید آزاد کنم. اگر یکی می گفت: نه، سه مرتبه می فرمود: خدایا! تو شاهد باش. اگر یک نفر ساکت می ماند، به سایر بانوان می فرمود: از او بپرسید و طبق خواسته اش عمل می کرد.(2)

ص: 93

روایت84.

مناقب: درباره کرم و صبر و گریه آن حضرت نقل شده که هشام بن اسماعیل در ایام امارت خود، علی بن الحسین علیهما السلام را می آزرد. وقتی عزل شد، ولید دستور داد که روبروی مردم بایستد. وی به مردم گفت: من فقط از علی بن الحسین می ترسم!! او نزدیک خانه مروان ایستاد و امام سجاد علیه السلام قبلا به خواص خود امر کرده بود که احدی به کلمه ای متعرض او نشود. وقتی حضرت عبور کرد، هشام فریاد زد: خدا بهتر می داند رسالت خود را کجا قرار دهد!(1)

راوی دیگری، در دنباله این حدیث این اضافه را نقل می کند: زین العابدین علیه السلام به دنبال هشام فرستاد و گفت: مالی که نداری و از تو گرفته شده، نزد ما آن قدر مال هست که تو را کفایت کند و از جانب ما و هر کس که مطیع ماست خاطر جمع باش! هشام فریاد زد: خدا بهتر می داند رسالت خود را کجا قرار دهد!

- ابی مهدی می گوید: علی بن الحسین علیهما السلام سوار بر الاغ بر عده ای جذامی که مشغول ناهار خوردن بودند عبور می کرد. آنان حضرت را به غذا دعوت کردند! حضرت فرمود: من روزه دارم و اگر روزه دار نبودم دعوتتان را اجابت می کردم. وقتی به منزلش رسید، امر کرد غذایی مهیا کنند و سفره بیارایند و آنان را دعوت کرد و با آنان غذا میل نمود.(2)

در روایت دیگر دارد، علت ردّ دعوت جذامیان این بود که این اطعام نوعی صدقه محسوب می شد زیرا صدقه گرفتن بر حضرت حرام بود.

- علی بن عبد الله می گوید: وقتی عبد الله به حال احتضار رسید، طلبکاران جمع شده، از او طلب خود را مطالبه می کردند. گفت: چیزی ندارم که بدهم ولی هر کدام از دو پسر عمویم را که انتخاب کنید ضامن می کنم: علی بن الحسین علیهما السلام و عبد الله بن جعفر را. طلبکاران گفتند: عبد الله بن جعفر سر می دواند اما علی بن الحسین با اینکه مالی ندارد راستگو است، همان آقا را انتخاب می کنیم. خدمت زین العابدین علیه السلام فرستاد و جریان را عرض کرد و فرمود: من تا هنگام برداشت غله مهلت می خواهم. با اینکه غله ای نداشت، طلبکاران راضی شدند. هنگام برداشت غله خداوند وسائل را جور کرد و قرض او را پرداخت.(3)

ص: 94

- سعید بن مرجانة می گوید: علی بن الحسین علیهما السلام قصد کرد بنده ای را که عبدالله بن جعفر ده هزار درهم یا هزار دینار در قبال او می داد آزاد کند و کرد.

- زین العابدین علیه السلام با عبایی از خزّ بیرون آمد و گدایی متعرض ایشان شد و به آن آویخت. حضرت گذشت و عبا را برایش وا نهاد.

آنچه در باره صبر زین العابدین علیه السلام آمده است.

- ابراهیم بن سعد می گوید: حضرت زین العابدین علیه السلام صدای شیون را از خانه اش شنید. گروهی از اصحاب خدمت ایشان بودند. از جای حرکت کرد و داخل منزل شد و سپس بازگشت و در جای خود نشست. عرض کردند: این شیون به واسطه پیش آمدی بود؟ فرمود: آری! ایشان را تعزیت و تسلیت گفتند و از صبرش تعجب نمودند. فرمود: ما خانواده ای هستیم که در مورد چیزهایی که دوست داریم مطیع خدا هستیم و در باره آنچه دوست نداشته باشیم او را ستایش می کنیم .

- علی بن الحسین علیهما السلام که از افضل بنی هاشم بود به فرزندش فرمود: پسرک من! بر پیش آمدهای ناگوار صبر کن و متعرض حقوق مردم مشو و درخواست برادر دینی ات را در مورد چیزی که ضررش برای تو بیشتر از منفعتی است که عاید او می شود مپذیر.(1)

محاسن برقی می نویسد: عبد الملک شنید که شمشیر پیغمبر صلی الله علیه و آله در نزد زین العابدین علیه السلام است. پیغام فرستاد که به او ببخشد و گفت که به آن احتیاج دارم. امام امتناع ورزید. عبد الملک نامه ای تهدید آمیز نوشت که حقوقش را از بیت المال حذف خواهد کرد. حضرت در جواب او نوشت: خداوند برای پرهیزگاران ضمانت کرده که آنها را از جایی که دوست ندارند نجات دهد و از محلی که گمان نمی برند روزی بخشد. خدای جل ذکره فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ کُلَّ خَوَّانٍ کَفُورٍ(2)» ،{ خدا هیچ خیانتکار ناسپاسی را دوست ندارد.} ببین کدام یک از من و تو شایسته این آیه هستیم.

- در بردباری و تواضعش نقل شده، شخصی او را ناسزا گفت. غلامان تصمیم کیفر او را گرفتند؛ فرمود: او را واگذارید. آنچه از صفات ما مخفی است، بیشتر است از آنچه گفته اند؛ حضرت به آن مرد فرمود: احتیاجی داری؟ آن مرد خجالت کشید! لباس خویش را به او داد و دستور داد هزار درهم به او بدهند. آن مرد در بازگشت فریاد می زد: شهادت می دهم تو پسر پیغمبری.(3)

ص: 95

الْحِلْیَةُ(1)، قَالَ سَعِیدُ بْنُ مَرْجَانَةَ: عَمَدَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ إِلَی عَبْدٍ لَهُ کَانَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ أَعْطَاهُ بِهِ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ أَوْ أَلْفَ دِینَارٍ فَأَعْتَقَهُ وَ خَرَجَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ وَ عَلَیْهِ مِطْرَفُ خَزٍّ فَتَعَرَّضَ لَهُ سَائِلٌ فَتَعَلَّقَ بِالْمِطْرَفِ فَمَضَی وَ تَرَکَهُ.

وَ مِمَّا جَاءَ فِی صَبْرِهِ علیه السلام الْحِلْیَةُ(2)،sقَالَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ سَعْدٍ: سَمِعَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَاعِیَةً فِی بَیْتِهِ وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ فَنَهَضَ إِلَی مَنْزِلِهِ ثُمَّ رَجَعَ إِلَی مَجْلِسِهِ فَقِیلَ لَهُ أَ مِنْ حَدَثٍ کَانَتِ الْوَاعِیَةُ قَالَ نَعَمْ فَعَزَّوْهُ وَ تَعَجَّبُوا مِنْ صَبْرِهِ فَقَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ نُطِیعُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِیمَا نُحِبُّ وَ نَحْمَدُهُ فِیمَا نَکْرَهُ.

وَ فِیهَا قَالَ الْعُتْبِیُّ: قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ کَانَ مِنْ أَفْضَلِ بَنِی هَاشِمٍ لِابْنِهِ یَا بُنَیَّ اصْبِرْ عَلَی النَّوَائِبِ وَ لَا تَتَعَرَّضْ لِلْحُقُوقِ وَ لَا تُجِبْ أَخَاکَ إِلَی الْأَمْرِ الَّذِی مَضَرَّتُهُ عَلَیْکَ أَکْثَرُ مِنْ مَنْفَعَتِهِ لَهُ (3).

مَحَاسِنُ الْبَرْقِیِ (4)،: بَلَغَ عَبْدَ الْمَلِکِ أَنَّ سَیْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عِنْدَهُ فَبَعَثَ یَسْتَوْهِبُهُ مِنْهُ وَ یَسْأَلُهُ الْحَاجَةَ فَأَبَی عَلَیْهِ فَکَتَبَ إِلَیْهِ عَبْدُ الْمَلِکِ یُهَدِّدُهُ وَ أَنَّهُ یَقْطَعُ رِزْقَهُ مِنْ بَیْتِ الْمَالِ فَأَجَابَهُ علیه السلام أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ اللَّهَ ضَمِنَ لِلْمُتَّقِینَ الْمَخْرَجَ مِنْ حَیْثُ یَکْرَهُونَ وَ الرِّزْقَ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُونَ وَ قَالَ جَلَّ ذِکْرُهُ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ کُلَّ خَوَّانٍ کَفُورٍ(5) فَانْظُرْ أَیُّنَا أَوْلَی بِهَذِهِ الْآیَةِ.

فِی حِلْمِهِ وَ تَوَاضُعِهِ: شَتَمَ بَعْضُهُمْ زَیْنَ الْعَابِدِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَقَصَدَهُ غِلْمَانُهُ فَقَالَ دَعُوهُ فَإِنَّ مَا خَفِیَ مِنَّا أَکْثَرُ مِمَّا قَالُوا ثُمَّ قَالَ لَهُ أَ لَکَ حَاجَةٌ یَا رَجُلُ فَخَجِلَ الرَّجُلُ فَأَعْطَاهُ ثَوْبَهُ وَ أَمَرَ لَهُ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ فَانْصَرَفَ الرَّجُلُ صَارِخاً یَقُولُ أَشْهَدُ أَنَّکَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ (6).

ص: 95

- حسن بن حسن بن علی بن ابی طالب علیهما السلام از حضرت چیزی گرفت ولی با ایشان سخن نگفت! سپس به منزلش آمد و فریاد زد. حسن با آمادگی برای شر به پا کردن از منزلش بیرون آمد؛ حضرت به حسن فرمود: ای برادر! اگر چیزی گفتی که در من است، من از خدا درباره آن استغفار می کنم و اگر چیزی که گفتی در من نیست، خدا تو را بیامرزد. پس حسن بین دو چشم حضرت را بوسید و گفت: من چیزی گفتم که در تو نبود و خودم به آن سزاوارتر بودم!(1)

دیگری به او ناسزا گفت، فرمود: جوان! در مقابل ما گردنه بسیار سختی است، اگر من از آن گردنه رد شدم باکی ندارم! هر چه مایلی بگو. اگر در آن گردنه حیران ماندم، از هر چه تو می گویی بدترم.

- مردی او را ناسزا گفت. امام چیزی نفرمود. گفت: به تو ناسزا می گویم! فرمود: من هم از تو چشم می پوشم.

- کنیزی کاسه ای را که در آن غذا بود شکست. از ترس رنگش زرد شد. به او فرمود: برو، تو در راه خدا آزادی.(2)

- یکی از غلامانش مامور شد خانه ای در باغی که متعلق به زین العابدین علیه السلام بود بسازد، امام برای سرکشی به باغ رفت و دید غلام خراب کاری زیادی کرده و خرجهای نا به جای زیادی نموده، از این جریان بسیار خشمگین و افسرده گشت. با شلاقی که در دست داشت، یکی به او زد ولی پشیمان شد. پس از بازگشت به منزل در پی غلام فرستاد. غلام آمد. دید حضرت تنها نشسته و شلاق هم در مقابل اوست، خیال کرد می خواهد او را کیفر کند. خیلی ترسید. امام شلاق را برداشت و دست به سوی غلام دراز کرده و فرمود: فلانی! من کاری نسبت به تو کردم که سابقه نداشت و یک لغزش بود. اینک شلاق را بگیر و مرا قصاص کن. غلام عرض کرد: آقای من! به خدا قسم خیال کردم می خواهی مرا کیفر کنی. من شایسته کیفر نیز بودم. حالا چگونه شما را قصاص کنم؟ فرمود: باید قصاص کنی. عرض کرد: به خدا پناه می برم، از شما گذشتم، آسوده باشید. چندین مرتبه امام این مطلب را تکرار کرد و غلام این عمل را بسیار ناپسند و بزرگ می پنداشت. وقتی امام دید قصاص نمی کند، فرمود: حالا که قبول نمی کنی، باغ را به تو بخشیدم .

- حضرت به گروهی برخورد که غیبت او را می کردند. ایستاد و به آنان فرمود: اگر راست می گویید خدا مرا ببخشد و اگر دروغ می گویید خدا شما را ببخشد!(3)

ص: 96

وَ نَالَ مِنْهُ الْحَسَنُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَلَمْ یُکَلِّمْهُ ثُمَّ أَتَی مَنْزِلَهُ وَ صَرَخَ بِهِ فَخَرَجَ الْحَسَنُ مُتَوَثِّباً لِلشَّرِّ فَقَالَ لِلْحَسَنِ یَا أَخِی إِنْ کُنْتَ قُلْتَ مَا فِیَّ فَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِنْهُ وَ إِنْ کُنْتَ قُلْتَ مَا لَیْسَ فِیَّ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکَ فَقَبَّلَ الْحَسَنُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ قَالَ بَلْ قُلْتُ مَا لَیْسَ فِیکَ وَ أَنَا أَحَقُّ بِهِ (1).

وَ شَتَمَهُ آخَرُ فَقَالَ یَا فَتَی إِنَّ بَیْنَ أَیْدِینَا عَقَبَةً کَئُوداً فَإِنْ جُزْتُ مِنْهَا فَلَا أُبَالِی بِمَا تَقُولُ وَ إِنْ أَتَحَیَّرُ فِیهَا فَأَنَا شَرٌّ مِمَّا تَقُولُ (2).

ابْنُ جعدیة [جُعْدُبَةَ] قَالَ: سَبَّهُ علیه السلام رَجُلٌ فَسَکَتَ عَنْهُ فَقَالَ إِیَّاکَ أَعْنِی فَقَالَ علیه السلام وَ عَنْکَ أُغْضِی (3)

وَ کَسَرَتْ جَارِیَةٌ لَهُ قَصْعَةً فِیهَا طَعَامٌ فَاصْفَرَّ وَجْهُهَا فَقَالَ لَهَا اذْهَبِی فَأَنْتِ حُرَّةٌ لِوَجْهِ اللَّهِ (4).

وَ قِیلَ: إِنَّ مَوْلًی لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام یَتَوَلَّی عِمَارَةَ ضَیْعَةٍ لَهُ فَجَاءَ لِیَطَّلِعَهَا فَأَصَابَ فِیهَا فَسَاداً وَ تَضْیِیعاً کَثِیراً غَاضَهُ مِنْ ذَلِکَ مَا رَآهُ وَ غَمَّهُ فَقَرَعَ الْمَوْلَی بِسَوْطٍ کَانَ فِی یَدِهِ وَ نَدِمَ عَلَی ذَلِکَ فَلَمَّا انْصَرَفَ إِلَی مَنْزِلِهِ أَرْسَلَ فِی طَلَبِ الْمَوْلَی فَأَتَاهُ فَوَجَدَهُ عَارِیاً وَ السَّوْطُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَظَنَّ أَنَّهُ یُرِیدُ عُقُوبَتَهُ فَاشْتَدَّ خَوْفُهُ فَأَخَذَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ السَّوْطَ وَ مَدَّ یَدَهُ إِلَیْهِ وَ قَالَ یَا هَذَا قَدْ کَانَ مِنِّی إِلَیْکَ مَا لَمْ یَتَقَدَّمْ مِنِّی مِثْلُهُ وَ کَانَتْ هَفْوَةً وَ زَلَّةً فَدُونَکَ السَّوْطَ وَ اقْتَصَّ مِنِّی فَقَالَ الْمَوْلَی یَا مَوْلَایَ وَ اللَّهِ إِنْ ظَنَنْتُ إِلَّا أَنَّکَ تُرِیدُ عُقُوبَتِی وَ أَنَا مُسْتَحِقٌّ لِلْعُقُوبَةِ فَکَیْفَ أَقْتَصُّ مِنْکَ قَالَ وَیْحَکَ اقْتَصَّ قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ أَنْتَ فِی حِلٍّ وَ سَعَةٍ فَکَرَّرَ ذَلِکَ عَلَیْهِ مِرَاراً وَ الْمَوْلَی کُلَّ ذَلِکَ یَتَعَاظَمُ قَوْلَهُ وَ یُجَلِّلُهُ فَلَمَّا لَمْ یَرَهُ یَقْتَصُّ قَالَ لَهُ أَمَّا إِذَا أَبَیْتَ فَالضَّیْعَةُ صَدَقَةٌ عَلَیْکَ وَ أَعْطَاهُ إِیَّاهَا وَ انْتَهَی علیه السلام إِلَی قَوْمٍ یَغْتَابُونَهُ فَوَقَفَ عَلَیْهِمْ فَقَالَ لَهُمْ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ فَغَفَرَ اللَّهُ لِی وَ إِنْ کُنْتُمْ کَاذِبِینَ فَغَفَرَ اللَّهُ لَکُمْ (5).

ص: 96

روایت85.

مناقب: ابو حازم و سفیان بن عیینه و زهری هر کدام می گفتند: من هیچ کس از بنی هاشم را افضل و افقه از زین العابدین ندیدم!(1)

- زین العابدین علیه السلام در باره آیه شریفه «یَمحُو اللهُ ما یَشاءُ(2)» ،{ خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می کند.} فرمود: اگر این آیه در قرآن نبود، تمام پیش آمدها را تا روز قیامت برای شما می گفتم.

کم پیدا می شود کتابی در بی رغبتی به دنیا یا موعظه ای، که در آن، از امام سجاد علیه السلام مطلبی نباشد. طبری، ابن بیّع، احمد، ابن بطّه، ابوداود، صاحب حلیه ، اغانی، قوت القلوب، شرف المصطفی، اسباب نزول القرآن، فائق، ترغیب و تهذیب، از زهری و سفیان بن عیینه و نافع و اوزاعی و مقاتل و واقدی و محمد بن اسحاق، از ایشان نقل روایت کرده اند.

- اصمعی می گوید: من در بیابان بودم که ناگهان جوانی را دیدم که گوشه گیری اختیار کرده و لباس هایی کهنه به تن و سیمایی پر هیبت داشت؛ گفتم: اگر از حال خود به اینان شکایت کنی، بعضی امور مربوط به تو را اصلاح می کنند. چنین سرود:

پوشش من در دنیا لباس ضخیم و صبر است و لباس اخروی من گشاده رویی و مژده است.

اگر امری بر من عارض شود، به عزت خود رجوع می کنم و هر آینه من از قومی هستم که صاحب بزرگی هستند.

آیا نمی بینی اهل معروف و نیکی مرده اند؟ و قبر، خیر و جود را در خود دفن کرده؟ بر نیکی و جود باید بدرود گفت که از نیکی جز کتابت و حرفی بین مردم باقی نمانده است.

ص: 97

و گوینده ای که چون مرا بیدار دید، گویی آتشی اعضای درونی مرا می سوزاند، به من گفت:

دردی را پنهان می کنم که ای کاش ظاهر تو را نیز شامل می شد، من گفتم: درد من را سینه ام هم گنجایش آن را ندارد و نسبت به آن تنگ است.

درد من تغیر احوال و فقدان دوستان است و مردن انسان های با فضیلت! گفت: روزگار چنین بوده و هست.

پس او را شناختم که علی بن الحسین علیهما السلام بود؛ گفتم، ممکن نیست این جوجه از غیر آن آشیان(وحی) باشد.(1)

بیان

کلمه قائلة منصوب است به فعل مقدری مثل رأیت یا أذکر، یعنی دیدی یا یاد کن گوینده ای را. عبارت اباطن داء سخن آن گوینده است و لو در این مصراع برای بیان تمنی و آرزوست.

روایت86.

کشف الغمة: وقتی حضرت راه می رفت، دستش از ران پایش جلوتر نمی رفت( کنایه از عدم تکبر) و دستش را به ران مبارکش وصل نمی کرد و سکینه و خشوع داشت.

- سفیان گفت: مردی خدمت زین العابدین علیه السلام آمده گفت: فلانی غیبت شما را می کرد. فرمود: بیا پیش او برویم. با هم رفتند، آن مرد خیال می کرد اکنون امام پس از روبرو شدن با او از خود حمایت خواهد کرد. فرمود: فلانی! اگر آنچه گفته ای صحیح باشد، خدا مرا بیامرزد و ببخشد در صورتی که صحیح نباشد خدا تو را بیامرزد.

پیوسته می گفت: خدایا! به تو پناه می برم از اینکه ظاهرم در نظر مردم خوب باشد ولی باطنم در نزد تو خوب نباشد. خدایا! همان طور که من خطا کردم و تو نیکی کردی، وقتی من توبه کردم تو نیز بر من ببخش .

هر وقت گدایی به او مراجعه می کرد می فرمود: مرحبا به کسی که زاد و توشه مرا در آخرت بر می دارد.

دوست نداشت که برای وضو کسی به او کمک کند. خودش برای وضو آب می کشید و آماده می گذاشت. سپس می خوابید. پس از بیدار شدن، ابتدا اول مسواک می کرد و سپس وضو می گرفت. پس از آن شروع به نماز می کرد. نافله ای که در روز از او فوت شده بود، شب قضای آن را می خواند و می فرمود: پسرم،

ص: 98

وَ قَائِلَةً لَمَّا رَأَتْنِی مُسَهَّداً(1)***کَأَنَّ الْحَشَا مِنِّی یَلْذَعُهَا الْجَمْرُ

أُبَاطِنُ دَاءً لَوْ حَوَی مِنْکَ ظَاهِراً***فَقُلْتُ الَّذِی بِی ضَاقَ عَنْ وُسْعِهِ الصَّدْرُ

تَغَیُّرُ أَحْوَالٍ وَ فَقْدُ أَحِبَّةٍ***وَ مَوْتُ ذَوِی الْإِفْضَالِ قَالَتْ کَذَا الدَّهْرُ

فَتَعَرَّفْتُهُ فَإِذَا هُوَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقُلْتُ أَبَی أَنْ یَکُونَ هَذَا الْفَرْخُ إِلَّا مِنْ ذَلِکَ الْعُشِ (2).

این کار بر شما واجب نیست ولی مایلم به کار نیکی که عادت کرده اید، آن را رها نکنید و ادامه دهید. نماز شب را در سفر و غیر سفر ترک نمی کرد.(1)

روایت87.

کشف الغمه: روزی امام بیرون رفته بود، مردی ایشان را دید و ناسزا گفت؛ بندگان و غلامان به سمت آن مرد حمله ور شدند. امام به آنها فرمود: آرام باشید! صبر کنید! سپس رو به آن مرد کرد و فرمود: آنچه از امر ما بر تو پوشیده است بیشتر است. آیا احتیاجی داری که ما تو را در آن کمک کنیم؟ مرد خجالت کشید! حضرت عبای خود را به او داد و دستور داد هزار درهم هم به او ببخشند. آن مرد بعد از این برخورد گفت: گواهی می دهم که تو از اولاد پیامبران هستی!

- چند نفر مهمان آن جناب بودند. یکی از غلامان خواست با عجله گوشتی را که در تنور بریان شده بود، بیاورد. آن را با عجله آورد و آهنی که روی آن گوشت بریان می کردند، از دستش رها شد و بر سر پسر زین العابدین علیه السلام که پایین پله ها بود افتاد و او را کشت! امام در حالی که غلام متحیر مانده بود به او فرمود: تو در راه خدا آزادی! این کار را از روی عمد که نکردی! آنگاه به کار دفن و تجهیز فرزند خود پرداخت.(2)

- عبد الله بن علی بن الحسین علیهما السلام می گوید: پدرم در شب آن قدر نماز می خواند که دیگر از خستگی نمی توانست به روی پای خود بایستد. آنگاه خود را به طرف رخت خواب می کشید.(3)

بیان

زحف عبارت است از راه رفتن کودک به گونه ای که خود را بر زمین بکشد و مراد از حدیث این است که ایستادن در اثر شدت خستگی از عبادت، برایش دشوار بود.

روایت88.

کشف الغمة: یوسف بن اسباط از پدرش نقل کرد که گفت: وارد مسجد کوفه شدم، ناگاه جوانی را دیدم که به مناجات پروردگار مشغول است و سر به سجده گذاشته می گوید: صورت به خاک نهاده ام برای خدایم که شایسته این کار است. درست دقت کردم، دیدم علی بن

ص: 99

هَذَا عَلَیْکُمْ بِوَاجِبٍ وَ لَکِنْ أُحِبُّ لِمَنْ عَوَّدَ مِنْکُمْ نَفْسَهُ عَادَةً مِنَ الْخَیْرِ أَنْ یَدُومَ عَلَیْهَا وَ کَانَ لَا یَدَعُ صَلَاةَ اللَّیْلِ فِی السَّفَرِ وَ الْحَضَرِ(1).

الحسین علیهما السلام است همین که فجر دمید خدمت آن سرور رسیده عرض کردم: یا ابن رسول الله! با مقامی که داری خود را این چنین به رنج می اندازی؟ اشک از دیدگانش جاری شده و فرمود: عمرو بن عثمان از اسامة بن زید نقل کرد که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر چشمی روز قیامت گریان است مگر چهار چشم: چشمی که از ترس خدا بگرید و چشمی که در راه خدا از بین برود و چشمی که از دیدار حرام خودداری کند و چشمی که در سجده شب زنده دار باشد. خداوند پیش ملائکه افتخار می کند و می فرماید: نگاه کنید به این بنده من! روحش نزد من است و پیکرش در اطاعتم. از رخت خواب کناره گرفته مرا از ترس عذاب می خواند و آرزوی رحمتم را دارد. گواه باشید، من او را آمرزیدم.(1)

- سفیان می گوید: علی بن الحسین علیهما السلام با خود کیسه ای حمل می کرد که در آن نان بود و آن را صدقه می داد و می فرمود: صدقه غضب پروردگار را خاموش می کند و نیز از ایشان نقل شده که فرمود: اگر چارپان سرخ رنگ همراه با ذلت نصیب من شود، خوشحال نمی شوم.

- عبد الله بن عطا می گوید: یکی از غلامان زین العابدین علیه السلام خطایی کرد که سزاوار شکنجه بود، امام شلاق به دست گرفت و به او فرمود بگو: «قُلْ لِلَّذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذِینَ لا یَرْجُونَ أَیَّامَ اللَّهِ (2)» ،{به کسانی که ایمان آورده اند بگو تا از کسانی که به روزهای [پیروزیِ] خدا امید ندارند درگذرند.} غلام عرض کرد: آقا! من از آنها نیستم؛ من امیدوار به رحمت خدایم و از عذابش بیمناکم. امام شلاق از دست انداخت و فرمود: تو در راه خدا آزادی.(3)

- کودکی از فرزندان حضرت در چاه افتاد و اهل مدینه بسیار ترسیدند تا اینکه او را درآوردند. حضرت به نماز ایستاده بود و از محراب خود تکان نخوردند. علت را که سؤال کردند، فرمود: من چیزی نفهمیدم؛ من با پروردگار بزرگی مناجات می کردم.

- حضرت پسر عمویی داشت که هر شب به صورت ناشناس از او خبر می گرفت و مقداری پول در اختیارش می گذاشت اما او می گفت: علی بن الحسین علیهما السلام به من رسیدگی نمی کند! خدا از جانب من به او جزای خیر ندهد. امام این سخن را می شنید و تحمل می کرد و خود را معرفی نمی نمود. پس از درگذشت امام، دیگر آن شخص نیامد. پسر عمویش فهمید که او علی بن الحسین علیهما السلام بود. پس بر سر مزار امام آمده و بر او اشک می ریخت.(4)

ص: 100

الْحُسَیْنِ علیه السلام فَلَمَّا انْفَجَرَ الْفَجْرُ نَهَضْتُ إِلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ تُعَذِّبُ نَفْسَکَ وَ قَدْ فَضَّلَکَ اللَّهُ بِمَا فَضَّلَکَ فَبَکَی ثُمَّ قَالَ حَدَّثَنِی عَمْرُو بْنُ عُثْمَانَ عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَیْدٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کُلُّ عَیْنٍ بَاکِیَةٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَّا أَرْبَعَةَ أَعْیُنٍ عَیْنٌ بَکَتْ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ عَیْنٌ فُقِئَتْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ عَیْنٌ غُضَّتْ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ وَ عَیْنٌ بَاتَتْ سَاهِرَةً سَاجِدَةً یُبَاهِی بِهَا اللَّهُ الْمَلَائِکَةَ وَ یَقُولُ انْظُرُوا إِلَی عَبْدِی رُوحُهُ عِنْدِی وَ جَسَدُهُ فِی طَاعَتِی قَدْ جَافَی بَدَنَهُ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونِی خَوْفاً مِنْ عَذَابِی وَ طَمَعاً فِی رَحْمَتِی اشْهَدُوا أَنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُ (1).

وَ عَنْ سُفْیَانَ قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یَحْمِلُ مَعَهُ جِرَاباً فِیهِ خُبْزٌ فَیَتَصَدَّقُ بِهِ وَ یَقُولُ إِنَّ الصَّدَقَةَ لَتُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ وَ عَنْهُ قَالَ کَانَ علیه السلام یَقُولُ مَا یَسُرُّنِی بِنَصِیبِی مِنَ الذُّلِّ حُمْرُ النَّعَمِ.

وَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ قَالَ: أَذْنَبَ غُلَامٌ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام ذَنْباً اسْتَحَقَّ بِهِ الْعُقُوبَةَ فَأَخَذَ لَهُ السَّوْطَ وَ قَالَ قُلْ لِلَّذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذِینَ لا یَرْجُونَ أَیَّامَ اللَّهِ (2) فَقَالَ الْغُلَامُ وَ مَا أَنَا کَذَاکَ إِنِّی لَأَرْجُو رَحْمَةَ اللَّهِ وَ أَخَافُ عَذَابَهُ فَأَلْقَی السَّوْطَ وَ قَالَ أَنْتَ عَتِیقٌ (3)

وَ سَقَطَ لَهُ ابْنٌ فِی بِئْرٍ فَتَفَزَّعَ أَهْلُ الْمَدِینَةِ لِذَلِکَ حَتَّی أَخْرَجُوهُ وَ کَانَ قَائِماً یُصَلِّی فَمَا زَالَ عَنْ مِحْرَابِهِ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ مَا شَعَرْتُ إِنِّی کُنْتُ أُنَاجِی رَبّاً عَظِیماً(4)

وَ کَانَ لَهُ ابْنُ عَمٍّ یَأْتِیهِ بِاللَّیْلِ مُتَنَکِّراً فَیُنَاوِلُهُ شَیْئاً مِنَ الدَّنَانِیرِ فَیَقُولُ لَکِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ لَا یُوَاصِلُنِی- لَا جَزَاهُ اللَّهُ عَنِّی خَیْراً فَیَسْمَعُ ذَلِکَ وَ یَحْتَمِلُ وَ یَصْبِرُ عَلَیْهِ وَ لَا یُعَرِّفُهُ بِنَفْسِهِ فَلَمَّا مَاتَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَدَهَا فَحِینَئِذٍ عَلِمَ أَنَّهُ هُوَ کَانَ فَجَاءَ إِلَی قَبْرِهِ وَ بَکَی عَلَیْهِ (5)

ص: 100

- در یک قسمت از دعای خود می گفت: خدایا من کیستم که بر من خشم گیری؟ به عزتت قسم، نیکوکاری من فرمانروایی تو را زینت نمی بخشد و کار زشتم به مقام فرمان روائیت زیان نمی رساند. اگر من ثروتمند باشم از خزینه های تو کاسته نمی شود و اگر من فقیر شوم بر خزائن تو افزوده نمی گردد.

- ابن اعرابی گفت: وقتی یزید بن معاویه به فرماندهی مسلم بن عقبه سپاهی به مدینه فرستاد و خون اهل مدینه را بر او حلال کرد، حضرت علی بن الحسین علیهما السلام چهار صد نفر از ما را جزء خانواده خود قرار داد و مخارج ما را تامین کرد، تا سپاه مسلم بن عقبه از بین رفت. همین عمل نیز از آن جناب در زمانی که ابن الزبیر دستور داد بنی امیه را از حجاز خارج کنند، نقل شده است.

- به ایشان عرض شد: چرا وقتی شما به سفر می روید، نسب خود را از کاروانیان مخفی می کنید؟ فرمود: کراهت دارم از این که به سبب خویشاوندی با رسول خدا صلی الله علیه و آله چیزی بگیرم که خودم مثل آن را نمی توانم بگیرم! - مردی به مردی از آل زبیر ناسزا گفت؛ مرد زبیری از او رو بر گرداند و کلام عوض شد و مرد زبیری علی بن الحسین علیهما السلام را ناسزا گفت. امام از او روی گردانید و جوابش را نداد. مرد زبیری به او گفت: چرا جواب مرا ندادی؟ فرمود: به همان دلیل که تو جواب مرد اولی را که به تو ناسزا گفت، ندادی!

- کودکی از اطفال امام مرد ولی کسی جزعی از امام ندید. علت را پرسیدند، فرمود: امری بود که منتظرش بودیم و وقتی اتفاق افتاد ما آن را زشت نمی شمریم!(1)

بیان

فیروزآبادی می گوید: عبارت قذعه بر وزن منعه یعنی به او فحش و نسبت بد داد و اقذعه نیز همین معنا را می دهد.

روایت89.

کشف الغمة: طاوس گفت، دیدم مردی در مسجد الحرام مشغول نماز است و زیر ناودان خانه خدا دعا می کند و اشک می ریزد. پس از پایان نمازش پیش او رفتم، دیدم علی بن الحسین علیهما السلام است! عرض کردم: یا ابن رسول اللَّه! تو را در چنین حالتی دیدم با اینکه شما دارای سه امتیاز هستی که هر یک از آنها امید نجات است: اولا فرزند پیامبری و ثانیاً شفاعت جدت و ثالثاً رحمت خدا. فرمود: ای طاوس! اینکه فرزند پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هستم، مرا ایمنی بخش نیست! حتما شنیده ای که خداوند می فرماید: «فَلا أَنْسابَ بَیْنَهُمْ یَوْمَئِذٍ وَ لا یَتَساءَلُونَ (2)»، { [دیگر] آن روز میانشان نسبت خویشاوندی وجود ندارد، و از [حال] یکدیگر نمی پرسند.} شفاعت جدم نیز مرا ایمنی بخش نیست!

ص: 101

وَ کَانَ علیه السلام یَقُولُ فِی دُعَائِهِ- اللَّهُمَّ مَنْ أَنَا حَتَّی تَغْضَبَ عَلَیَّ فَوَ عِزَّتِکَ مَا یُزَیِّنُ مُلْکَکَ إِحْسَانِی وَ لَا یُقَبِّحُهُ إِسَاءَتِی وَ لَا یَنْقُصُ مِنْ خَزَائِنِکَ غِنَایَ وَ لَا یَزِیدُ فِیهَا فَقْرِی.

وَ قَالَ ابْنُ الْأَعْرَابِیِّ: لَمَّا وَجَّهَ یَزِیدُ بْنُ مُعَاوِیَةَ عَسْکَرَهُ لِاسْتِبَاحَةِ أَهْلِ الْمَدِینَةِ ضَمَّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام إِلَی نَفْسِهِ أَرْبَعَمِائَةٍ مِنَّا یَعُولُهُنَّ إِلَی أَنِ انْقَرَضَ جَیْشُ مُسْلِمِ بْنِ عُقْبَةَ وَ قَدْ حُکِیَ عَنْهُ مِثْلُ ذَلِکَ عِنْدَ إِخْرَاجِ ابْنِ الزُّبَیْرِ بَنِی أُمَیَّةَ مِنَ الْحِجَازِ(1).

وَ قَالَ علیه السلام وَ قَدْ قِیلَ لَهُ مَا لَکَ إِذَا سَافَرْتَ کَتَمْتَ نَسَبَکَ أَهْلَ الرِّفْقَةِ فَقَالَ أَکْرَهُ أَنْ آخُذَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا لَا أُعْطِی مِثْلَهُ.

وَ قَالَ رَجُلٌ لِرَجُلٍ مِنْ آلِ الزُّبَیْرِ کَلَاماً أَقْذَعَ فِیهِ فَأَعْرَضَ الزُّبَیْرِیُّ عَنْهُ ثُمَّ دَارَ الْکَلَامَ فَسَبَّ الزُّبَیْرِیُّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ فَأَعْرَضَ عَنْهُ وَ لَمْ یُجِبْهُ فَقَالَ لَهُ الزُّبَیْرِیُّ مَا یَمْنَعُکَ مِنْ جَوَابِی قَالَ مَا یَمْنَعُکَ مِنْ جَوَابِ الرَّجُلِ وَ مَاتَ لَهُ ابْنٌ فَلَمْ یُرَ مِنْهُ جَزَعٌ فَسُئِلَ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ أَمْرٌ کُنَّا نَتَوَقَّعُهُ فَلَمَّا وَقَعَ لَمْ نُنْکِرْهُ (2).

زیرا خداوند تعالی می فرماید: «وَ لا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضی(1)» ،{ و جز برای کسی که [خدا] رضایت دهد، شفاعت نمی کنند}؛ اما رحمت خدا که خداوند تعالی می فرماید: «إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ (2)»، {رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.} و من نمی دانم از نیکوکارانم.(3)

روایت90.

کافی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام پیوسته می فرمود: من دوست دارم اقدام بر عمل نمایم اگر چه کم باشد.

حضرت باقر علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام مکررا می فرمود: من مایلم با عملی درست به پیشگاه پروردگارم بروم.(4)

روایت91.

کافی: امام سجاد علیه السلام فرمود: دوست ندارم در مقابل ذلت و خواری نفسم، چارپایان سرخ داشته باشم و هیچ جرعه ای برای من محبوب تر از جرعه خشمی نیست که آن را فرو ببرم و با کسی که مرا خشمگین کرده مقابله نکنم.(5)

بیان

منظور این است که ذلت نفسم را دوست ندارم، اگر چه به سبب آن برای من چارپایان سرخ به دستم آید یا معنا این باشد که ذلت نفسم را دوست ندارم و به جای آن به چارپایان سرخ راضی نمی شوم، در نتیجه این عبارت مقدمه عبارت بعدی است که اعمال غضب ذلت نفس را بر جای می گذارد.

روایت92.

عیون المعجزات: ابو خالد کابلی (کنکر) می گوید: یحیی بن ام طویل - خدا درجاتش را بالا ببرد - که پسر دایه زین العابدین علیه السلام بود به من برخورد و دست مرا گرفت و با هم خدمت زین العابدین علیه السلام رفتیم. دیدم آن مولا روی فرشهای معصفر (نوعی فرش است که با گل معصفر رنگ آمیزی شده) در اطاقی که دیوارهایش سفید کاری شده، با لباسی رنگارنگ نشسته است؛ زیاد ننشستم. همین که حرکت کردم به من فرمود: ان شاء الله فردا پیش من بیا. من از خدمتش خارج شدم و به یحیی گفتم: مرا پیش شخصی بردی که لباسهای رنگین پوشیده. تصمیم گرفتم فردا نروم

ص: 102

تَعَالَی یَقُولُ وَ لا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضی (1) وَ أَمَّا رَحْمَةُ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ إِنَّهَا قَرِیبَةٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ (2) وَ لَا أَعْلَمُ أَنِّی مُحْسِنٌ (3).

ولی بعداً فکر کردم که رفتنم چه زیانی دارد. فردا رفتم و دیدم در باز است و کسی نیست، خواستم برگردم که از داخل خانه مرا صدا زد! خیال کردم با من نیست تا بالاخره فریاد زد کنکر! این نامی بود که مادرم بر من گذاشته بود و هیچ کس جز من نمی دانست! خدمتش رسیدم، دیدم در یک خانه گلی با لباسهای کرباسی روی حصیر نشسته و یحیی نیز در خدمت اوست. رو به من کرده و فرمود: ابا خالد! من تازه عروسی کرده بودم. آنچه دیروز مشاهده کردی، به خاطر عروس بود! نمی خواستم بر خلاف میلش رفتار کنم. آنگاه از جای حرکت نمود و دست من و یحیی بن ام طویل را گرفت و کنار آبگیری برد و به ما فرمود: بایستید! ما ایستادیم و آن جناب را تماشا می کردیم. فرمود: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ و شروع کرد روی آب راه رفتن، به طوری که کاملا از کمر به بالا روی آب دیده می شد. گفتم: الله اکبر الله اکبر! تو کلمه کبری و حجت عظمی هستی، صلوات خدا بر تو باد. آنگاه به ما توجه نموده و فرمود: خداوند روز قیامت به سه دسته توجهی نمی کند و از آنها نمی گذرد و در عذابی دردناکند: کسی که شخصی را که از ما نیست جزء ما خانواده قرار دهد. و کسی که شخصی را که از ما است، از ما جدا کند. و کسی که مدعی باشد آن دو دسته ای که قبلا نام بردیم، از اسلام بهره برده اند.

می گویم

ابن ابی الحدید می نویسد: مردی که دشمن زین العابدین علیه السلام بود، روبرویش از او تمجید کرد. امام فرمود: من کوچک تر از آنم که می گویی و بزرگ تر از آنم که در دل به آن عقیده داری.(1)

روایت93.

اقبال الاعمال: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام از وقتی ماه رمضان شروع می شد، هیچ یک از غلام و کنیزانش را نمی زد. هر کدام خطایی می کردند، پیش خود یادداشت می نمود، فلان غلام یا فلان کنیز چنان کاری در فلان روز انجام داد ولی او را کیفر نمی کرد. این خطاها جمع می شد تا شب آخر ماه رمضان که همه را جمع می کرد

ص: 103

إِلَیْهِ ثُمَّ إِنِّی فَکَّرْتُ فِی أَنَّ رُجُوعِی إِلَیْهِ غَیْرُ ضَائِرٍ فَصِرْتُ إِلَیْهِ فِی غَدٍ فَوَجَدْتُ الْبَابَ مَفْتُوحاً وَ لَمْ أَرَ أَحَداً فَهَمَمْتُ بِالرُّجُوعِ فَنَادَانِی مِنْ دَاخِلِ الدَّارِ فَظَنَنْتُ أَنَّهُ یُرِیدُ غَیْرِی حَتَّی صَاحَ بِی یَا کَنْکَرُ ادْخُلْ وَ هَذَا اسْمٌ کَانَتْ أُمِّی سَمَّتْنِی بِهِ وَ لَا عَلِمَ أَحَدٌ بِهِ غَیْرِی فَدَخَلْتُ إِلَیْهِ فَوَجَدْتُهُ جَالِساً فِی بَیْتٍ مُطَیَّنٍ عَلَی حَصِیرٍ مِنَ الْبَرْدِیِّ وَ عَلَیْهِ قَمِیصُ کَرَابِیسَ وَ عِنْدَهُ یَحْیَی فَقَالَ لِی یَا أَبَا خَالِدٍ إِنِّی قَرِیبُ الْعَهْدِ بِعَرُوسٍ وَ إِنَّ الَّذِی رَأَیْتَ بِالْأَمْسِ مِنْ رَأْیِ الْمَرْأَةِ وَ لَمْ أُرِدْ مُخَالَفَتَهَا ثُمَّ قَامَ علیه السلام وَ أَخَذَ بِیَدِی وَ بِیَدِ یَحْیَی ابْنِ أُمِّ الطَّوِیلِ وَ مَضَی بِنَا إِلَی بَعْضِ الْغُدْرَانِ وَ قَالَ قِفَا فَوَقَفْنَا نَنْظُرُ إِلَیْهِ فَقَالَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ مَشَی عَلَی الْمَاءِ حَتَّی رَأَیْنَا کَعْبَهُ تَلُوحُ فَوْقَ الْمَاءِ فَقُلْتُ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ أَنْتَ الْکَلِمَةُ الْکُبْرَی وَ الْحُجَّةُ الْعُظْمَی صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْکَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیْنَا علیه السلام وَ قَالَ ثَلَاثَةٌ لا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ الْمُدْخِلُ فِینَا مَنْ لَیْسَ مِنَّا وَ الْمُخْرِجُ مِنَّا مَنْ هُوَ مِنَّا وَ الْقَائِلُ أَنَّ لَهُمَا فِی الْإِسْلَامِ نَصِیباً أَعْنِی هَذَیْنِ الصِّنْفَیْنِ (1).

و آن یادداشت را می آورد و یکی یکی از آنها اقرار می گرفت که در فلان روز چنین کردی و تو را تادیب نکردم. همه اقرار می کردند. آنگاه در وسط ایشان می ایستاد و می فرمود: همه با صدای بلند بگوئید، ای علی بن الحسین! خدا نیز تمام کردار تو را ثبت نموده، همان طوری که شما اعمال ما را یادداشت کردی! در نزد او نوشته ایست سراسر واقعیت که از کوچک و بزرگ اعمالت فروگذاری نکرده، تمام کردار خود را در آن می یابی چنانچه ما نیز یافتیم. ای علی بن الحسین! خواری خود را در پیشگاه پروردگار دادگر به یاد آور، خدایی که به اندازه سنگینی خردلی ستم روا نمی دارد و روز قیامت (همه را) برای حساب می آورد. در حساب داری و گواهی، او کافی است. امروز از ما در گذر و ببخش تا آن روز خدا از تو بگذرد که خودش می فرماید: «وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ(1)» ،{ باید عفو کنند و گذشت نمایند. مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید؟} امام علیه السلام تمام این جملات را به زبان آنها می داد و آنها بلند می گفتند. زین العابدین در وسط ایشان ایستاده بود و اشک می ریخت و می گفت: خدایا! تو دستور داده ای کسی را که به ما ستم روا داشته ببخشیم. اینک بخشیدم، تو نیز مرا ببخش. تو از مأمورین خود به بخشش شایسته تری. خدایا! به ما دستور داده ای گدا را از در خانه رد نکنیم، ما برای گدایی به در خانه تو آمده ایم. پناهنده توایم و تقاضای لطف و عنایت و بخشش تو را داریم. بر ما منت گذار و ما را ناامید مگردان. تو از همه به این کار شایسته تری. خدایا! بخشیده ای، مرا نیز ببخش که تقاضای بخشش دارم. خدایا تو لطف نموده ای، مرا نیز مشمول لطف خویش بگردان، ای کریم. آنگاه روی به آنها نموده و می فرمود: من از شما گذشتم، آیا شما نیز از من گذشتید؟ چنانچه با شما بد رفتاری کرده ام، من فرمانروای بد و پست و ستمگری هستم که خود بنده فرمانروایی کریم و جواد و دادگر بخشنده با لطفم. عرض می کردند: ای آقای ما، با اینکه خطایی نکرده ای از شما گذشتیم. می گفت: بگویید: خدایا ما از علی بن الحسین علیهما السلام گذشتیم همان طوری که او از ما گذشت. خدایا او را از آتش رهایی بخش همان طور که ما را از بندگی رهایی بخشید. این جملات را می گفتند. امام می گفت: اللهم آمین یا رب العالمین و می فرمود: بروید شما را بخشیدم و آزاد کردم، به امید اینکه خدا مرا ببخشد و از آتش رهایی یابم. روز عید فطر نیز به آنها جایزه می داد تا حدی که از کمک مردم بی نیاز باشند،

ص: 103

ثُمَّ أَظْهَرَ الْکِتَابَ ثُمَّ قَالَ یَا فُلَانُ فَعَلْتَ کَذَا وَ کَذَا وَ لَمْ أُؤَدِّبْکَ أَ تَذْکُرُ ذَلِکَ فَیَقُولُ بَلَی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّی یَأْتِیَ عَلَی آخِرِهِمْ وَ یُقَرِّرُهُمْ جَمِیعاً ثُمَّ یَقُومُ وَسْطَهُمْ وَ یَقُولُ لَهُمُ ارْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ وَ قُولُوا یَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ إِنَّ رَبَّکَ قَدْ أَحْصَی عَلَیْکَ کُلَّ مَا عَمِلْتَ کَمَا أَحْصَیْتَ عَلَیْنَا کُلَّ مَا عَمِلْنَا وَ لَدَیْهِ کِتَابٌ یَنْطِقُ عَلَیْکَ بِالْحَقِّ- لا یُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً مِمَّا أَتَیْتَ إِلَّا أَحْصاها وَ تَجِدُ کُلَّ مَا عَمِلْتَ لَدَیْهِ حَاضِراً کَمَا وَجَدْنَا کُلَّ مَا عَمِلْنَا لَدَیْکَ حَاضِراً فَاعْفُ وَ اصْفَحْ کَمَا تَرْجُو مِنَ الْمَلِیکِ الْعَفْوَ وَ کَمَا تُحِبُّ أَنْ یَعْفُوَ الْمَلِیکُ عَنْکَ فَاعْفُ عَنَّا تَجِدْهُ عَفُوّاً وَ بِکَ رَحِیماً وَ لَکَ غَفُوراً وَ لا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً کَمَا لَدَیْکَ کِتَابٌ یَنْطِقُ بِالْحَقِّ عَلَیْنَا- لا یُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً مِمَّا أَتَیْنَاهَا إِلَّا أَحْصاها فَاذْکُرْ یَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ذُلَّ مَقَامِکَ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّکَ الْحَکَمِ الْعَدْلِ الَّذِی لَا یَظْلِمُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ وَ یَأْتِی بِهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ کَفی بِاللَّهِ حَسِیباً وَ شَهِیداً فَاعْفُ وَ اصْفَحْ یَعْفُ عَنْکَ الْمَلِیکُ وَ یَصْفَحْ فَإِنَّهُ یَقُولُ وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ- وَ هُوَ یُنَادِی بِذَلِکَ عَلَی نفسک [نَفْسِهِ] وَ یُلَقِّنُهُمْ وَ هُمْ یُنَادُونَ مَعَهُ وَ هُوَ وَاقِفٌ بَیْنَهُمْ یَبْکِی وَ یَنُوحُ وَ یَقُولُ رَبِّ إِنَّکَ أَمَرْتَنَا أَنْ نَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَنَا وَ قَدْ عَفَوْنَا عَمَّنْ ظَلَمَنَا کَمَا أَمَرْتَ فَاعْفُ عَنَّا فَإِنَّکَ أَوْلَی بِذَلِکَ مِنَّا وَ مِنَ الْمَأْمُورِینَ وَ أَمَرْتَنَا أَنْ لَا نَرُدَّ سَائِلًا عَنْ أَبْوَابِنَا وَ قَدْ أَتَیْنَاکَ سُؤَّالًا وَ مَسَاکِینَ وَ قَدْ أَنَخْنَا بِفِنَائِکَ وَ بِبَابِکَ نَطْلُبُ نَائِلَکَ وَ مَعْرُوفَکَ وَ عَطَاءَکَ فَامْنُنْ بِذَلِکَ عَلَیْنَا وَ لَا تُخَیِّبْنَا فَإِنَّکَ أَوْلَی بِذَلِکَ مِنَّا وَ مِنَ الْمَأْمُورِینَ إِلَهِی کَرُمْتَ فَأَکْرِمْنِی إِذْ کُنْتُ مِنْ سُؤَّالِکَ وَ جُدْتَ بِالْمَعْرُوفِ فَاخْلِطْنِی بِأَهْلِ نَوَالِکَ یَا کَرِیمُ ثُمَّ یُقْبِلُ عَلَیْهِمْ فَیَقُولُ قَدْ عَفَوْتُ عَنْکُمْ فَهَلْ عَفَوْتُمْ عَنِّی وَ مِمَّا کَانَ مِنِّی إِلَیْکُمْ مِنْ سُوءِ مَلَکَةٍ فَإِنِّی مَلِیکُ سُوءٍ لَئِیمٌ ظَالِمٌ مَمْلُوکٌ لِمَلِیکٍ کَرِیمٍ جَوَادٍ عَادِلٍ مُحْسِنٍ مُتَفَضِّلٍ فَیَقُولُونَ قَدْ عَفَوْنَا عَنْکَ یَا سَیِّدَنَا وَ مَا أَسَأْتَ فَیَقُولُ لَهُمْ قُولُوا اللَّهُمَّ اعْفُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ کَمَا عَفَا عَنَّا فَأَعْتِقْهُ مِنَ النَّارِ کَمَا أَعْتَقَ رِقَابَنَا مِنَ الرِّقِّ فَیَقُولُونَ ذَلِکَ فَیَقُولُ اللَّهُمَّ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اذْهَبُوا فَقَدْ عَفَوْتُ عَنْکُمْ وَ أَعْتَقْتُ رِقَابَکُمْ رَجَاءً لِلْعَفْوِ عَنِّی وَ عِتْقِ رَقَبَتِی فَیُعْتِقُهُمْ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْفِطْرِ أَجَازَهُمْ بِجَوَائِزَ تَصُونُهُمْ وَ تُغْنِیهِمْ عَمَّا

ص: 104

هر سال در آخر ماه رمضان، بیست نفر (بیشتر یا کمتر) آزاد می نمود و می فرمود: خداوند در هر شب هنگام افطار، هفتاد میلیون نفر را از آتش آزاد می کند که همه مستوجب آتش بوده اند. در شب آخر به اندازه تمام ماه می بخشد! مایلم خداوند ببیند، من بندگانم را در دنیا آخر ماه آزاد نمودم، به امید آزادی خودم از آتش جهنم .

هیچ گاه خدمتکاری را بیشتر از یک سال نگه نمی داشت. اگر اول یا وسط سال مالک بنده ای می شد، در شب فطر او را آزاد می کرد. آنهایی را که به جای این بندگان می خرید نیز سال دیگر آزاد می کرد. تا وقتی که به خدای تعالی ملحق شد و از دنیا رفت، چنین می کرد. غلامان سیاه سودانی را می خرید، با اینکه به آنها احتیاجی نداشت، و هنگام حج آنها را به عرفات می آورد و به وسیله ایشان کارهایی که انجام آن لازم بود از قبیل تعمیر و پر کردن گودیها و رخنه ها انجام می داد و پس از حرکت همه را آزاد می نمود و مقداری به ایشان پول می بخشید.(1)

روایت94.

کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین صلوات الله علیهما با کنیز حسن بن علی علیهما السلام ازدواج کرد. وقتی این خبر به عبد الملک رسید، نامه ای شماتت آمیز به ایشان نوشت که تو شوهر کنیزان شده ای! زین العابدین علیه السلام در جواب نوشت: خداوند نقص و پستی و سرزنش را به وسیله اسلام برطرف نموده. به مسلمان نباید نسبت پستی داد. سرزنش مربوط به جاهلیت است. پیغمبر صلی الله علیه و آله به غلامش دختر داد و با کنیزش ازدواج کرد. وقتی نامه به عبد الملک رسید، به حاضرین گفت: مردی را نشان دارید که کاری که در نظر مردم بد است انجام دهد و (آن کار) شرافت او را افزون کند؟ همه گفتند: آن کس امیر المؤمنین است! گفت: نه به خدا، من نیستم. گفتند: ما جز امیر المؤمنین دیگری را سراغ نداریم. گفت: نه، به خدا قسم او امیر المؤمنین نیست، او زین العابدین علی بن الحسین علیهما السلام است.(2)

روایت95.

تهذیب الاحکام: حلبی می گوید: از امام علیه السلام درباره پوشیدن لباس خز پرسیدم،

فرمود: اشکالی ندارد، علی بن الحسین علیهما السلام در زمستان لباس خز می پوشید. تابستان آن را می فروخت و بهایش را صدقه می داد،

ص: 105

فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ مَا مِنْ سَنَةٍ إِلَّا وَ کَانَ یُعْتِقُ فِیهَا فِی آخِرِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مَا بَیْنَ الْعِشْرِینَ رَأْساً إِلَی أَقَلَّ أَوْ أَکْثَرَ وَ کَانَ یَقُولُ إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَی فِی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ عِنْدَ الْإِفْطَارِ سَبْعِینَ أَلْفَ أَلْفِ عَتِیقٍ مِنَ النَّارِ کُلًّا قَدِ اسْتَوْجَبَ النَّارَ فَإِذَا کَانَ آخِرُ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَعْتَقَ فِیهَا مِثْلَ مَا أَعْتَقَ فِی جَمِیعِهِ وَ إِنِّی لَأُحِبُّ أَنْ یَرَانِیَ اللَّهُ وَ قَدْ أَعْتَقْتُ رِقَاباً فِی مِلْکِی فِی دَارِ الدُّنْیَا رَجَاءَ أَنْ یُعْتِقَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ مَا اسْتَخْدَمَ خَادِماً فَوْقَ حَوْلٍ کَانَ إِذَا مَلَکَ عَبْداً فِی أَوَّلِ السَّنَةِ أَوْ فِی وَسَطِ السَّنَةِ إِذَا کَانَ لَیْلَةُ الْفِطْرِ أَعْتَقَ وَ اسْتَبْدَلَ سِوَاهُمْ فِی الْحَوْلِ الثَّانِی ثُمَّ أَعْتَقَ کَذَلِکَ کَانَ یَفْعَلُ حَتَّی لَحِقَ بِاللَّهِ تَعَالَی وَ لَقَدْ کَانَ یَشْتَرِی السُّودَانَ وَ مَا بِهِ إِلَیْهِمْ مِنْ حَاجَةٍ یَأْتِی بِهِمْ عَرَفَاتٍ فَیَسُدُّ بِهِمْ تِلْکَ الْفُرَجَ وَ الْخِلَالَ فَإِذَا أَفَاضَ أَمَرَ بِعِتْقِ رِقَابِهِمْ وَ جَوَائِزَ لَهُمْ مِنَ الْمَالَ (1).

و می گفت: من از پروردگارم خجالت می کشم بهای لباسی که در آن عبادت کرده ام مصرف کنم.(1)

روایت96.

کافی: سلیمان بن راشد از پدرش نقل می کند که گفت: علی بن الحسین علیهما السلام را دیدم که جبه ای سیاه و عبایی آبی بر تن داشت.(2)

روایت97.

کافی: امام رضا علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام پوستین خز به قیمت پنجاه دینار و عبای خز به قیمت پنجاه دینار می پوشید.(3)

روایت98.

کافی: حضرت رضا علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام در زمستان جبه خز و ردای خز و کلاه خز می پوشید. پس از پایان زمستان ردا را می فروخت و بهایش را صدقه می داد و آنگاه می فرمود: «مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ(4)»، { [ای پیامبر] بگو: «زیورهایی را که خدا برای بندگانش پدید آورده، و [نیز] روزیهای پاکیزه را چه کسی حرام گردانیده؟»}(5)

روایت99.

کافی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام پشتی ها و فرشهابی داشت که روی آن

ص: 106

بِثَمَنِهِ وَ کَانَ یَقُولُ إِنِّی لَأَسْتَحْیِی مِنْ رَبِّی أَنْ آکُلَ ثَمَنَ ثَوْبٍ قَدْ عَبَدْتُ اللَّهَ فِیهِ (1).

شکلهابی نقش بسته بودند و بر آنها می نشست.(1)

روایت100.

کافی: محمد بن ابی حمزه از پدرش نقل کرد، علی بن الحسین علیهما السلام را دیدم که نیمه شب در کنار خانه کعبه نماز می خواند و نماز خود را بسیار طول داد به طوری که گاهی به پای راست و گاهی به پای چپ تکیه می کرد؛ و شنیدم با صدایی که شبیه گریه بود می گفت: خدایا مرا عذاب می کنی، با اینکه محبتت در دل من است؟ به عزتت قسم اگر این کار را بکنی مرا همنشین گروهی کرده ای که سالهای سال با آنها در راه تو دشمن بوده ام.(2)

روایت101.

کافی: زهری می گوید: علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: اگر تمام مردمی که در مشرق و مغرب هستند بمیرند، وقتی قرآن با من باشد من ترسی ندارم .

وقتی در قرائت به مالک یوم الدین می رسید، پیوسته آن را تکرار می کرد به طوری که نزدیک بود روح از بدنش خارج شود.(3)

روایت102.

کافی: حضرت باقر علیه السلام فرمود: علی بن الحسین می فرمود: آنچه زود مردن را برای خودم و شهادت در راه ما را آسان می کند، این آیه است: «أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا نَأْتِی الْأَرْضَ نَنْقُصُها مِنْ أَطْرافِها(4)» ،{آیا ندیده اند که ما [همواره] می آییم و از اطراف این زمین می کاهیم.} تفسیر این آیه، از بین رفتن علماء است.(5)

روایت103.

کافی: سعید بن مسیب می گوید: صبح گاه هنگام نماز صبح خدمت زین العابدین علیه السلام بودم. گدایی آمد! فرمود: به گدا چیزی بدهید و هیچ گدایی را بر مگردانید.(6)

ص: 107

فِیهَا تَمَاثِیلُ یَجْلِسُ عَلَیْهَا(1).

روایت104.

دعوات راوندی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام لباس پشمینه می پوشید و لباسش را هنگامی که به نماز می ایستاد درشت و خشن می کرد. وقتی می خواست نماز بخواند به جایی می رفت که نرم و ملایم نبود و آنجا نماز می خواند و بر زمین سجده می کرد. روزی به جبان - کوهی در مدینه - رفت و روی سنگی سخت و سوزان ایستاد و شروع به گریستن کرد و بسیار گریه می کرد. پس سر از سجده برداشت؛ گویی (از زیادی اشک) در آب فرورفته بود!(1)

باب ششم : اندوه و گریه امام سجاد علیه السلام بر شهادت پدر بزرگوارش

روایات

روایت1.

مناقب: حضرت صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیه السلام بیست سال گریه کرد. وقتی غذا پیش آن جناب می نهادند اشک می ریخت تا جایی که یکی از غلامانش عرض کرد: فدایت شوم یا ابن رسول الله! من می ترسم از بین بروی! فرمود: اندوه و ناراحتی خود را به خدا شکایت می کنم. من از جانب خدا چیزهایی را می دانم که شما خبر ندارید! من هر وقت قتلگاه فرزندان فاطمه را به یاد می آورم، گریه مجالم نمی دهد.

در روایت دیگری است که غلام گفت: آیا وقت آن نمی رسد که اندوه شما تمام شود؟ فرمود: وای بر تو! یعقوب پیامبر دوازده پسر داشت، یک پسرش از نظر او پنهان شد، آنقدر گریه کرد که چشمهایش سفید گردید و از اندوه پشتش خمیده شد با اینکه پسرش زنده بود. من به چشم خود دیدم که پدر و برادر و عمویم و هفده نفر از بستگانم بر روی زمین کشته شدند، چگونه حزنم پایان داشته باشد.

در حلیه مثل این روایت آمده که حضرت آن قدر گریست تا همه نگران از بین رفتن چشمانش بودند.

ص: 108

- هر وقت ظرف آبی را می گرفت آنقدر گریه می کرد که ظرف را پر از اشک می کرد. عرض کردند: چرا این قدر ناراحتی می کنید؟ فرمود: گریه نکنم! با اینکه آبی را که درندگان و وحوش از آن استفاده می کردند به پدرم ندادند. به ایشان عرض شد: شما در تمام زندگیت گریه می کنی؟ اگر خودت را کشته بودی بیش از این گریه نمی کردی! فرمود: من نفسم را کشتم و بر آن می گریم.(1)

روایت2.

خصال، امالی صدوق: حضرت صادق علیه السلام فرمود: پنج نفر زیاد گریه کردند: آدم، یعقوب، یوسف، فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله و علی بن الحسین علیهما السلام. اما آدم، بر خارج شدن از بهشت آنقدر گریه کرد که روی صورتش شیارهایی مانند جویبارهایی نمودار بود؛ اما یعقوب، به قدری بر یوسف گریه کرد که چشم خود را از دست داد! به او گفتند: « قالُوا تَاللَّهِ تَفْتَؤُا تَذْکُرُ یُوسُفَ حَتَّی تَکُونَ حَرَضاً أَوْ تَکُونَ مِنَ الْهالِکینَ(2)»، { [پسران او] گفتند: «به خدا سوگند که پیوسته یوسف را یاد می کنی تا بیمار شوی یا هلاک گردی.»} اما یوسف، در فراق یعقوب آنقدر گریه کرد که زندانیان ناراحت شدند و گفتند: یا شب گریه کن و روز آرام باش و یا روز گریه کن و شب ساکت باش. او با آنان مصالحه کرد که یکی از این دو را بپذیرد. اما فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله، آنقدر گریه کرد که اهل مدینه آزرده شدند و گفتند: آنقدر گریه کردی که ما را آزردی! به گورستان شهداء می رفت و هر چه می خواست اشک می ریخت و سپس بر می گشت. اما علی بن الحسین علیهما السلام، بیست سال یا چهل سال گریه کرد. هر وقت غذا مقابلش می گذاشتند اشک می ریخت. یکی از غلامانش گفت: فدایت شوم یا ابن رسول الله! من می ترسم از بین بروی! فرمود: اندوه خود را به خدا شکایت می کنم. من از عنایت خدا چیزهایی می دانم که شما نمی دانید. من هر وقت یادم از قتلگاه فرزندان فاطمه بیاید، به خاطر آن اشک گلویم را می گیرد.(3)

روایت3.

کامل الزیارة: امام صادق علیه السلام فرمود:

ص: 109

وَ کَانَ إِذَا أَخَذَ إِنَاءً یَشْرَبُ مَاءً بَکَی حَتَّی یَمْلَأَهَا دَمْعاً فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ وَ کَیْفَ لَا أَبْکِی وَ قَدْ مُنِعَ أَبِی مِنَ الْمَاءِ الَّذِی کَانَ مُطْلَقاً لِلسِّبَاعِ وَ الْوُحُوشِ وَ قِیلَ لَهُ إِنَّکَ لَتَبْکِی دَهْرَکَ فَلَوْ قَتَلْتَ نَفْسَکَ لَمَا زِدْتَ عَلَی هَذَا فَقَالَ نَفْسِی قَتَلْتُهَا وَ عَلَیْهَا أَبْکِی (1).

علی بن الحسین صلی الله علیهم بیست یا چهل سال گریست؛ تا آخر آنچه گذشت.(1)

روایت4.

کامل الزیارة: یکی از غلامان علی بن الحسین علیهما السلام در محل مسقفی که امام علیه السلام در آن محل در سجده بود و گریه می کرد، نگاه می کرد . عرض کرد: ای علی بن الحسین! موقعی خواهد رسید که گریه شما تمام شود؟ حضرت سر بلند نموده و فرمود: وای بر تو! یا فرمود: مادرت به عزایت بنشیند. یعقوب به خدا شکایت کرد با اینکه مصیبتی بسیار کمتر از من دید، آنجا که می گوید: ای افسوس از یوسف. او یک پسر از دست داد. من دیدم پدر و گروهی از بستگانم در اطرافم ذبح می شوند. راوی می گوید: علی بن الحسین علیهما السلام فرزندان عقیل را دوست می داشت. به او عرض کردند: چرا علاقه شما به پسر عموهایت فرزندان عقیل بیشتر است از فرزندان جعفر؟ فرمود: من جان فشانی آنها را در روز عاشورا با پدرم ابی عبد الله الحسین بن علی علیهما السلام به یاد می آورم و دلم برای آنها می سوزد.(2)

می گویم

برخی از اخبار در باب بکاء حضرت، در باب مکارم ایشان گذشت و ما تحقیقی در باب علت اندوه و بکاء آنها علیهم السلام در باب قصه های یعقوب علیه السلام آوردیم که تذکر آن در این مقام خالی از نفع نیست .

ص: 110

أَبِی دَاوُدَ الْمُسْتَرِقِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: بَکَی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمْ عِشْرِینَ سَنَةً أَوْ أَرْبَعِینَ سَنَةً إِلَی آخِرِ مَا مَرَّ(1).

باب هفتم : آنچه بین امام سجاد علیه السلام و محمد بن حنفیه و سایر نزدیکان و خویشاوندانش اتفاق افتاد.

روایات

روایت1.

کافی: عیسی بن عبدالله می گوید: عبدالله به حال احتضار افتاد و طلبکارانش جمع شدند و دین خود را مطالبه کردند. گفت: من مالی ندارم که به شما بدهم ولی خودتان به هر یک از دو عموزاده ام علی بن الحسین و عبدالله بن جعفر که خواستید(به عنوان ضامن) راضی شوید. طلبکاران گفتند: عبدالله بن جعفر پول دارد ولی در اداء غرض سر می دواند ولی علی بن الحسین علیهما السلام مردی است که پول ندارد اما راستگوست و او بین این دو تن، نزد ما محبوب تر است. دنبال حضرت فرستاد و به او خبر را دادند. فرمود: من بدهی او را به عنوانی تکلیفی نیکو تا زمان درو غله - حضرت غله ای هم نداشت - ضمانت می کنم. مردم گفتند: ما راضی هستیم و حضرت ضمانت او را کردند؛ وقتی درو غله رسید، خدای عزوجل مال را برای حضرت مهیا کرد و حضرت ادا فرمود.(1)

روایت2.

احتجاج: امام باقر علیه السلام فرمود: وقتی حسین بن علی علیهما السلام به شهادت رسید، محمد بن الحنفیه به دنبال علی بن الحسین علیهما السلام فرستاد و با حضرت خلوت نموده و سپس گفت: ای برادر زاده ام! می دانی که رسول خدا صلی الله علیه و آله وصایت و امامت را بعد از خود به علی بن ابی طالب علیه السلام و سپس به امام حسن و سپس به امام حسین علیهما السلام واگذار کرد و پدرت که خدا از او خشنود شود و بر او درود فرستد، به شهادت رسید و وصیت ننمود! و من عموی شما و برادر پدرت هستم و با این سن و سالی که دارم، به جانشینی ایشان، از شما که جوان هستید، سزاوارتر هستم. پس با وصیت و امامت من نزاع و مخالفتی نکن. علی بن الحسین علیهما السلام به او فرمود: ای عمو! از خدا بترس و ادعای چیزی را که حق تو نیست مکن. من تو را نصیحت می کنم که از نادانان نباشی. ای عمو! پدرم صلوات الله علیه قبل از رفتن به عراق به من وصیت

ص: 111

امامت نمود و یک ساعت قبل از شهادتش پیمان امامت را به من سپرد و این سلاح رسول خدا صلی الله علیه و آله است که نزد من است. متعرض این امر مشو که من از کوتاه شدن عمر و پریشان حالی بر شما بیمناکم و خدای تبارک و تعالی قسم خورده که وصیت و امامت را جز در نسل حسین علیه السلام قرار ندهد. اگر می خواهی بدانی، بیا با هم به نزد حجر الاسود برویم و نزد او طلب حکم کنیم و از حجر در این خصوص بپرسیم؛ امام باقر علیه السلام فرمود: این سخن بین آن دو رد و بدل شد و هر دو آن موقع در مکه بودند. پس آمدند تا به حجرالاسود رسیدند. علی بن الحسین علیهما السلام به محمد فرمود: تو شروع کن و به خدا تضرع و انابه کن و از خدا بخواه که سنگ را برای تو به نطق آورد. سپس من از خدا خواهم خواست!. محمد شروع به تضرع و دعا نمود و از خدا خواست و سپس سنگ را خواند ولی جوابش را نداد! علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: ای عمو! تو اگر وصی و امام بودی، حتما سنگ به تو جواب می داد! محمد به او گفت: ای برادر زاده ام! حال شما دعا کن و از سنگ بخواه! پس علی بن الحسین علیهما السلام خدا را به آن چه خواست خواند و سپس گفت: از تو می خواهم به کسی که پیمان انبیا و اوصیا و همه مردم را در تو قرار داد، به زبان عربی مبین بگویی که وصی و امام بعد از علی بن الحسین علیهما السلام کیست؟ پس سنگ تکانی خورد و نزدیک بود از موضعش جابجا شود . سپس خدا به زبان عربی مبین آن را به سخن آورد و گفت: خدایا! وصیت و امامت بعد از حسین بن علی علیهما السلام برای علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام و پسر فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله است. پس محمد رفت در حالی که ولایت علی بن الحسین علیهما السلام را پذیرفته بود.(1)

روایت3.

منتخب بصائر، بصائر الدرجات: به اسناد جداگانه از امام صادق و امام باقر علیهما السلام، مثل این روایت را نقل نموده اند.(2)

روایت4.

اعلام الوری، مناقب: مثل این روایت را نقل نموده است.(3)

ص: 112

الْعِرَاقِ وَ عَهِدَ إِلَیَّ فِی ذَلِکَ قَبْلَ أَنْ یُسْتَشْهَدَ بِسَاعَةٍ وَ هَذَا سِلَاحُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عِنْدِی فَلَا تَعَرَّضْ لِهَذَا فَإِنِّی أَخَافُ عَلَیْکَ نَقْصَ الْعُمُرِ وَ تَشَتُّتَ الْحَالِ وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی آلَی أَنْ لَا یَجْعَلَ الْوَصِیَّةَ وَ الْإِمَامَةَ إِلَّا فِی عَقِبِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَإِنْ أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ فَانْطَلِقْ بِنَا إِلَی الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ حَتَّی نَتَحَاکَمَ إِلَیْهِ وَ نَسْأَلَهُ عَنْ ذَلِکَ قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام وَ کَانَ الْکَلَامُ بَیْنَهُمَا وَ هُمَا یَوْمَئِذٍ بِمَکَّةَ فَانْطَلَقَا حَتَّی أَتَیَا الْحَجَرَ الْأَسْوَدَ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام لِمُحَمَّدٍ ابْدَأْ فَابْتَهِلْ إِلَی اللَّهِ وَ اسْأَلْهُ أَنْ یُنْطِقَ لَکَ الْحَجَرَ ثُمَّ اسْأَلْهُ فَابْتَهَلَ مُحَمَّدٌ فِی الدُّعَاءِ وَ سَأَلَ اللَّهَ ثُمَّ دَعَا الْحَجَرَ فَلَمْ یُجِبْهُ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام أَمَا إِنَّکَ یَا عَمِّ لَوْ کُنْتَ وَصِیّاً وَ إِمَاماً لَأَجَابَکَ فَقَالَ لَهُ مُحَمَّدٌ فَادْعُ أَنْتَ یَا ابْنَ أَخِی وَ اسْأَلْهُ فَدَعَا اللَّهَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام بِمَا أَرَادَ ثُمَّ قَالَ أَسْأَلُکَ بِالَّذِی جَعَلَ فِیکَ مِیثَاقَ الْأَنْبِیَاءِ وَ مِیثَاقَ الْأَوْصِیَاءِ وَ مِیثَاقَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ لَمَّا أَخْبَرْتَنَا بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ مَنِ الْوَصِیُّ وَ الْإِمَامُ بَعْدَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ فَتَحَرَّکَ الْحَجَرُ حَتَّی کَادَ أَنْ یَزُولَ عَنْ مَوْضِعِهِ ثُمَّ أَنْطَقَهُ اللَّهُ بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنَّ الْوَصِیَّةَ وَ الْإِمَامَةَ بَعْدَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ ابْنِ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَانْصَرَفَ مُحَمَّدٌ وَ هُوَ یَتَوَلَّی عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام(1).

- مبرد در کامل می گوید: ابو خالد کابلی به محمد بن حنفیه گفت: آیا با برادر زاده ات با کلماتی خطاب می کنی که او تو را مثل این کلمات مورد خطاب قرار نمی دهد؟ محمد گفت: او حجرالاسود را بین من و خود حَکَم کرد و معتقد بود که می تواند حجر را به سخن در آورد. من با او پیش حجر رفتیم و من شنیدم که حجر می گفت: امر امامت را به برادرزاده ات تسلیم کن که او از تو به آن سزاوارتر است! ابو خالد بعد از این جریان، امامی مذهب گردید.

- روایت شده که عمر بن علی با علی بن الحسین علیهما السلام در مورد موقوفه های پیغمبر و امیر المؤمنین صلوات الله علیهما به نزاع پرداخت و شکایت پیش عبد الملک برد. به عبد الملک گفت: من پسر واقفم و حضرت سجاد علیه السلام پسر پسر علی علیه السلام است. من از او سزاوارترم. عبد الملک در جواب از شعر ابن ابی الحقیق استفاده نمود:

حق را باطل قرار مده ، حق را به باطل مچسبان.

بعد رو به علی بن الحسین علیهما السلام کرده و گفت: برخیز! من آن موقوفات را در اختیار تو گذاشتم. حرکت کرده، خارج شدند. عمر پس از خارج شدن گریبان امام را گرفت و ایشان را آزرد ولی امام علیه السلام به او چیزی نگفت. بعد از این جریان، محمد پسر عمر خدمت زین العابدین علیه السلام رسید و سلام کرد و به دست و پای آن جناب افتاده و آن را می بوسید. امام علیه السلام فرمود: پسر عمو! بی وفایی پدرت مانع نمی شود که من نسبت به تو مهربانی کنم. اکنون دختر خود خدیجه بنت علی را به ازدواج تو در آوردم.(1)

بیان

لوط به معنای چسبیدن است و لاط به، یعنی به آن چسبید و مراد این است که وقتی حقیقت آشکار شد، ملتزم به باطل مباش و ممکن است از غبارت لاط حوضه باشد یعنی باطل را بالای حق قرار مده تا حق را بپوشانی؛ و در باب آینده از بعضی نسخ ارشاد با ظاء نقل شده که از ریشه لظّ است که به معنای لزوم و پافشاری است و عبارت ألظّ یعنی ملازم شد و ادامه یافت و بر پاداشت و این روایت دلالت بر ذم عمر بن علی دارد و او در کربلا در خدمت برادرش حسین علیه السلام به شهادت نرسید.

ص: 113

الْمُبَرَّدُ فِی الْکَامِلِ (1): قَالَ أَبُو خَالِدٍ الْکَابُلِیُّ لِمُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِیَّةِ أَ تُخَاطِبُ ابْنَ أَخِیکَ بِمَا لَا یُخَاطِبُکَ بِمِثْلِهِ فَقَالَ إِنَّهُ حَاکَمَنِی إِلَی الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ وَ زَعَمَ أَنَّهُ یُنْطِقُهُ فَصِرْتُ مَعَهُ إِلَی الْحَجَرِ فَسَمِعْتُ الْحَجَرَ یَقُولُ سَلِّمِ الْأَمْرَ إِلَی ابْنِ أَخِیکَ فَإِنَّهُ أَحَقُّ بِهِ مِنْکَ فَصَارَ أَبُو خَالِدٍ إِمَامِیّاً(2).

وَ یُرْوَی: أَنَّ عُمَرَ بْنَ عَلِیٍّ خَاصَمَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام إِلَی عَبْدِ الْمَلِکِ فِی صَدَقَاتِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا ابْنُ الْمُصَدِّقِ وَ هَذَا ابْنُ ابْنٍ فَأَنَا أَوْلَی بِهَا مِنْهُ فَتَمَثَّلَ عَبْدُ الْمَلِکِ بِقَوْلِ ابْنِ أَبِی الْحُقَیْقِ:

لَا تَجْعَلِ الْبَاطِلَ حَقّاً وَ لَا

تَلُطْ دُونَ الْحَقِّ بِالْبَاطِلِ (3)

قُمْ یَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ فَقَدْ وَلَّیْتُکَهَا فَقَامَا فَلَمَّا خَرَجَا تَنَاوَلَهُ عُمَرُ وَ آذَاهُ فَسَکَتَ علیه السلام عَنْهُ وَ لَمْ یَرُدَّ عَلَیْهِ شَیْئاً فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ ذَلِکَ دَخَلَ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَسَلَّمَ عَلَیْهِ وَ أَکَبَّ عَلَیْهِ یُقَبِّلُهُ فَقَالَ عَلِیٌّ یَا ابْنَ عَمِّ لَا تَمْنَعُنِی قَطِیعَةُ أَبِیکَ أَنْ أَصِلَ رَحِمَکَ فَقَدْ زَوَّجْتُکَ ابْنَتِی خَدِیجَةَ ابْنَةَ عَلِیٍ (4).

روایت5.

الفصول المهمه: علی بن الحسین علیهما السلام عازم حج شد و خواهرش سکینه هزار درهم برایش فرستاد. در خارج مدینه در محلی به نام حره به امام رسیدند و پول را تقدیم کردند. همین که فرود آمد پولها را بین فقراء تقسیم کرد.(1)

روایت6.

مهج الدعوات: ولید بن عبد الملک به صالح بن عبد الله فرماندار خود در مدینه نوشت که حسن بن حسن را از زندان بیرون بیاور و در مقابل مردم در مسجد پیغمبر صلی الله علیه و آله، پانصد ضربه شلاق بزن! صالح او را بیرون آورد و به مسجد برد. مردم جمع شدند. صالح بر منبر رفت و شروع به خواندن نامه ولید بن عبد الملک کرد تا پس از پائین آمدن از منبر دستور بدهد او را تازیانه بزنند! در همان موقع که مشغول خواندن نامه بود، علی بن الحسین علیهما السلام وارد مسجد شد. مردم راه را باز کردند تا به حسن بن حسن رسید. به او فرمود: پسر عمو! دعای کرب را بخوان، خدا فرج خواهد داد. پرسید: دعا چیست؟ فرمود این دعا را بخوان و دعا را برایش خواند. علی بن الحسین علیهما السلام از مسجد خارج شد و حسن بن حسن چند مرتبه دعا را خواند. صالح از خواندن نامه فارغ شد و از منبر به زیر آمد و رو به حاضرین نموده و گفت: چهره مرد مظلومی را می بینم. کار او را تاخیر بیندازید تا در باره اش با امیر المؤمنین مکاتبه کنم! نامه ای در این خصوص به ولید نوشت و دستور داد حسن بن حسن را آزاد کند.(2)

می گویم

برخی از اخبار مناسب این باب در باب مکارم اخلاق حضرت و باب معجزاتشان گذشت و برخی از آن نیز در باب احوال اولاد امیرالمؤمنین علیه السلام گذشت .

ص: 114

باب هشتم : احوال اهل زمان امام سجاد علیه السلام از خلفا و دیگران و آنچه بین ایشان و بین آنها گذشت و احوال اصحاب و خادمان و غلامان و مدایح ایشان

روایات

روایت1.

کافی: ابان بن تغلب می گوید: وقتی حجاج کعبه را خراب کرد، مردم خاک آن را جمع نموده و بردند. همین که تصمیم به ساختمان گرفتند ماری آشکار گردید و مانع ساختمان مجدد شد. مردم فرار کرده پیش حجاج رفتند. حجاج ترسید از اینکه اجازه ساختمان کعبه به او داده نشود، لذا بر فراز منبر رفت و به مردم گفت: خدا رحمت کند هر کسی را که در خصوص این گرفتاری ما اطلاعی دارد و ما را مطلع گرداند. پیرمردی گفت: اگر اطلاعی باشد، در نزد مردی است که کنار کعبه آمد و مقداری از خاک آن برداشته و رفت. سؤال کرد، آن شخص که بود؟ گفت: علی بن الحسین علیهما السلام. حجاج گفت: صحیح است، او گنجینه اطلاع است. از پی علی بن الحسین علیهما السلام فرستاد. امام آمد و حجاج جریان جلوگیری از ساختمان کعبه را شرح داد. علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: حجاج! تو ساختمانی را که ابراهیم و اسماعیل ساخته بودند ویران کردی و به غارت بردی! گویا خیال کردی میراث توست. به منبر برو و مردم را سوگند ده که آنچه برده اند بازگردانند، حجاج همین کار را کرد. تمام آنچه برده بودند، باز آوردند.

پس از جمع آوری خاک کعبه، امام علیه السلام محل خانه را تعیین نمود و دستور داد زمین را حفر کنند. دیگر مار دیده نشد. زمین را کندند تا به پایه های سابق خانه رسیدند. در این موقع علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: شما دور شوید. مردم کنار رفتند. آنگاه نزدیک آمد و با جامه خود آن محل را پوشانید و اشک ریخت. بعد با دست خویش خاک ریخت، آنگاه کارگران را پیش خواند و فرمود: شروع به ساختن کنید. پس از آنکه پایه ها مقداری بالا آمد، امام علیه السلام دستور داد داخل آن را پر از خاک کنند، به دستور امام داخل آن را خاک ریختند. به همین جهت کف خانه خدا

ص: 115

بالا رفت و جز با پله و نردبان نمی توان داخل خانه شد.(1)

روایت2.

احتجاج: روزی امام زین العابدین علیه السلام در منی به حسن بصری برخورد که مشغول موعظه نمودن مردم بود. فرمود: خاموش باش تا من سؤالی بکنم. اگر فردا مرگ گریبان گیرت شود، از این حالی که داری، بین خود و خدا راضی هستی؟ جواب داد: نه! راضی نیستم. فرمود: آیا در فکر هستی که این وضع خود را تغییر دهی و به حالی که شایسته است و برای خود می پسندی درآیی؟ مدتی سر به زیر انداخت و آنگاه گفت: این حرف را با خود می گویم ولی حقیقت ندارد. حضرت پرسید: آیا امیدواری که بعد از محمد صلی الله علیه و آله پیامبر دیگری بیاید که با تو سابقه آشنایی داشته باشد؟ جواب داد: نه! فرمود: امید داری سرای دیگر باشد که در آنجا به اعمال نیک بپردازی؟ گفت: نه! فرمود: آیا کسی که عقل داشته باشد، به همین اندازه برای خود قانع می شود که تو قانعی؟ از حالی که داری راضی نیستی! در فکر تغییر این حال نیز نیستی و امید نداری پیامبری بیاید و سرای دیگری هم نیست که در آنجا به اعمال شایسته مشغول شوی و در عین حال مردم را موعظه می کنی؟! همین که امام علیه السلام رفت، حسن بصری پرسید این شخص که بود؟ گفتند: علی بن الحسین علیهما السلام. گفت: اینها خانواده علم هستند. بعد از آن دیگر کسی ندید که حسن بصری مردم را موعظه کند.(2)

روایت3.

مناقب، خرائج: عباد بصری در راه مکه به علی بن الحسین علیهما السلام برخورد و گفت: یا علی بن الحسین! جهاد را با سختی که دارد رها کرده ای و روی به حج آورده ای که کاری ساده و آسان است. با اینکه خداوند می فرماید «إِنَّ اللَّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ ... الی وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ(3)»، { در حقیقت، خدا از مؤمنان، جان و مالشان را به [بهای] اینکه بهشت برای آنان باشد، خریده است؛ همان کسانی که در راه خدا می جنگند و می کُشند و کشته می شوند...تا و مؤمنان را بشارت ده.} امام علیه السلام فرمود: وقتی کسانی را که دارای چنین صفاتی باشند پیدا کنیم، جنگ کردن با آنها از حج بهتر است.(4)

ص: 116

مُرْتَفِعاً یُصْعَدُ إِلَیْهِ بِالدَّرَجِ (1).

می گویم

در باب استجابت دعای حضرت، حال بسیاری از صوفیه زمان حضرت گذشت.

روایت4.

اختصاص: محمد بن جعفر مؤدب می گوید: ابو اسحق عمرو بن عبد الله سبیعی چهل سال نماز صبح را با وضوی نماز عشاء خواند و در هر شب یک قرآن ختم می کرد در زمان او کسی پارساتر و مورد اعتمادتر از او در نقل حدیث نزد خاص و عام نبود و از اشخاص مورد اعتماد علی بن الحسین علیهما السلام به شمار می رفت. اسم او عمرو بن عبد الله پسر علی بن ذی حمیر، پسر سبیع بن همدانی بود و چون در بین قبیله سبیع سکونت داشت، آنها را سبیعی می گفتند.(1)

روایت5.

قرب الاسناد: در خدمت حضرت رضا علیه السلام سخن از قاسم بن محمد، دایی پدرش، و سعید بن مسیب شد. فرمود: این هر دو شیعه و ارادت مند به ما خاندان بودند. روزی حضرت باقر علیه السلام دخترش را از او خواستگاری کرد. او به حضرت باقر علیه السلام گفت: شما برو از پدرت خواستگاری کن تا او را به ازدواجت در آورد (یعنی اختیار من و دخترم در دست پدر تو است).(2)

روایت6.

امالی شیخ طوسی: عامر بن حفص می گوید: عروة بن زبیر با پسرش محمد بن عروه پیش ولید بن عبد الملک آمد. محمد وارد طویله اسبها شد. یکی از چهارپایان او را لگد زد و از دنیا رفت. پای پدرش عروه نیز به مرض آکله مبتلا شد به طوری که در همان شب تمام رانش را برد! ولید گفت: پایت را قطع کن! گفت نه .

بالاخره مرض به ساق پایش رسید. ولید گفت: این پا را قطع کن و گر نه تمام بدنت را فرا می گیرد! با اره پایش را قطع نمودند، با اینکه پیرمردی بود، کسی موقع قطع کردن پایش، او را نگه نداشته بود! عروه گفت: در این سفر ما گرفتاری زیادی دیدیم.

در همان سال گروهی از قبیله بنی عیس پیش ولید آمدند! در میان آنها مردی کور بود. ولید پرسید: چرا چشمهایت از بین رفته؟ گفت یک شب با خانواده و اموالم در دره ای خوابیده بودیم، در آن زمان هیچ کدام از افراد بنی عیس وضعشان به من نمی رسید. آن شب سیلی آمد و هر چه داشتم، از مال و زن و فرزند برد؛ فقط یک شتر و یک کودک نوزاد برایم ماند. شترم رم کرد و پا به فرار گذاشت. کودک را گذاشته از پی شتر رفتم!

ص: 117

چیزی نرفته بودم که صدای بچه را شنیدم. برگشتم دیدم گرگ شکمش را پاره کرده! خودم را به شتر رساندم. او با پایش به صورتم نواخت و هر دو چشمم از بین رفت. صبح که شد، نه مال و نه زن و نه فرزند و نه چشم داشتم. ولید گفت: بروید این خبر را برای عروه نقل کنید تا بفهمد در میان مردم کسی هست که از او بیشتر گرفتار بلا شده باشد. وقتی عروه به مدینه آمد، قریش و انصار به دیدنش آمدند. عیسی پسر طلحة ابن عبید الله به او گفت: مژده باد تو را که خداوند در باره ات نیکی نموده! به خدا سوگند حالا احتیاج به راه رفتن نداشتی. در جواب او گفت: خداوند نسبت به من چه کار خوبی کرد؟ به من هفت پسر داد که سالها از دیدار آنها بهره مند بودم. یکی را گرفت و شش پسر دیگر را برایم باقی گذاشت. به من شش عضو داد که سالها از آنها استفاده می کردم، یکی را گرفت و پنج عضو دیگر را باقی گذاشت. دو دست و یک پا و گوش و چشم. آنگاه سر بلند کرده و گفت: خدایا! اگر گرفتی، باز چیزی برای من باقی گذاشتی. اگر گرفتارم کردی شفا دادی.(1)

روایت7.

تنبیه الخواطر: وقتی معاویة بن یزید خواست خود را از خلافت خلع نماید، بر منبر رفت و شروع به سخنرانی کرد و گفت: مردم! من علاقه ندارم بر شما فرمانروایی کنم و نه به شما اعتمادی دارم، چون می بینم علاقه ای به خلافت من ندارید. بالاخره شما گرفتار فرمانروایی ما خانواده شده اید و ما نیز گرفتار شما مردم شده ایم. جدم معاویه برای به دست آوردن خلافت با علی بن ابی طالب علیه السلام که از او برای خلافت به واسطه سابقه و مقامش شایسته تر بود پیکار کرد و می دانید مرتکب چه اعمالی شد و شما نیز خود می دانید چه کردید؛ او بالاخره گرفتار عمل خود شد و به گور رفت. خدا از او بگذرد. بعد از معاویه پدرم یزید عهده دار خلافت شد. او نباید چنین کاری را می کرد، چون شایستگی خلافت را نداشت. او کاری را که نباید بکند کرد! و خیال کرد خوب کاری می کند. بالاخره دیری نپایید که از بین رفت و آتش او خاموش گردید. اینک اندوه بر اعمال و کردارش، ما را از یاد اندوه در گذشتش برده است إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. آنگاه آهسته شروع به آمرزش طلبیدن برای او کرد.

سپس گفت: اکنون من نفر سوم این خانواده ام! افراد بی علاقه به فرمانروایی من بیشتر از علاقه مندانم هستند. هرگز بار گناه شما را به دوش نمی گیرم! بیایید فرمانروایی را از من بگیرید و به هر کس علاقه دارید بسپارید.

ص: 118

أُجَاوِزْ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی سَمِعْتُ صَیْحَةَ ابْنِی فَرَجَعْتُ إِلَیْهِ وَ رَأْسُ الذِّئْبِ فِی بَطْنِهِ یَأْکُلُهُ وَ لَحِقْتُ الْبَعِیرَ لِأَحْتَبِسَهُ فَنَفَحَنِی (1)

بِرِجْلِهِ فِی وَجْهِی فَحَطَمَهُ وَ ذَهَبَ بِعَیْنِی فَأَصْبَحْتُ لَا مَالَ وَ لَا أَهْلَ وَ لَا وَلَدَ وَ لَا بَصَرَ فَقَالَ الْوَلِیدُ انْطَلِقُوا إِلَی عُرْوَةَ لِیَعْلَمَ أَنَّ فِی النَّاسِ مَنْ هُوَ أَعْظَمُ مِنْهُ بَلَاءً وَ شَخَصَ عُرْوَةُ إِلَی الْمَدِینَةِ فَأَتَتْهُ قُرَیْشٌ وَ الْأَنْصَارُ فَقَالَ لَهُ عِیسَی بْنُ طَلْحَةَ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ أَبْشِرْ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَقَدْ صَنَعَ اللَّهُ بِکَ خَیْراً وَ اللَّهِ مَا بِکَ حَاجَةٌ إِلَی الْمَشْیِ فَقَالَ مَا أَحْسَنَ مَا صَنَعَ اللَّهُ بِی وَهَبَ لِی سَبْعَةَ بَنِینَ فَمَتَّعَنِی بِهِمْ مَا

شَاءَ ثُمَّ أَخَذَ وَاحِداً وَ تَرَکَ سِتَّةً وَ وَهَبَ لِی سِتَّةَ جَوَارِحَ مَتَّعَنِی بِهِنَّ مَا شَاءَ ثُمَّ أَخَذَ وَاحِدَةً وَ تَرَکَ خَمْساً یَدَیْنِ وَ رِجْلًا وَ سَمْعاً وَ بَصَراً ثُمَّ قَالَ إِلَهِی لَئِنْ کُنْتَ أَخَذْتَ لَقَدْ أَبْقَیْتَ وَ إِنْ کُنْتَ ابْتَلَیْتَ لَقَدْ عَافَیْتَ (2).

مروان حکم برخاست و گفت: ابا لیلی! به روش عمر رفتار کن. در جواب او گفت: می خواهی مرا در دین بازی دهی؟ تو چون مردان زمان عمر را برایم بیاور تا بین آنها شوری قرار دهم! به خدا سوگند اگر خلافت گنجینه ای بود، ما سهم خود را برداشتیم. اگر هم بلایی بود، خانواده ابو سفیان را همین مقدار بس است؛ و از منبر به زیر آمد. مادرش به او گفت: کاش کهنه حیضی می شدی! در جواب مادر گفت: من نیز همین آرزو را داشتم و دیگر نمی فهمیدم خداوند آتشی دارد که هر معصیت کار را و هر کس حق دیگری را بگیرد، با آن عذاب می کند.(1)

روایت8.

اختصاص: یزید در سن شصت و سه سالگی هلاک شد و چهار سال حکومت کرد. پسرش معاویه بیست و یک سال داشت و چهل روز فرمانروایی کرد.(2)

روایت9.

اختصاص، بصائر الدرجات: امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی عبدالملک بن مروان به خلافت رسید و پایه های خلافتش محکم شد، نامه ای به دست خود به حجاج بن یوسف نوشت: بسم الله الرحمن الرحیم. از عبدالملک بن مروان به حجاج بن یوسف! اما بعد، از ریختن خون فرزندان عبدالمطلب پرهیز کن. زیرا من آل ابو سفیان را دیدم که وقتی در ریختن خون این افراد زیاده روی کردند، مدت کمی در سلطنت باقی ماندند؛ والسلام. و نامه را سرّی نوشت و احدی را خبر نکرد و همراه نامه رسان به حجاج رساند. خبر آن در ساعتی که نامه نوشته شد، به علی بن الحسین علیهما السلام رسید! به حضرت خبر داده شد: بر مدت زمان سلطنت عبدالملک، برهه زمانی به جهت دست برداشتن از بنی هاشم افزوده شده است. علی بن الحسین علیهما السلام دستور داد، این مطلب غیبی را به عبدالملک بنویسند و به او خبر دهند که رسول خدا صلی الله علیه و آله به خواب حضرت آمده و به او این خبر را داده است. علی بن الحسین علیهما السلام این مطلب را به عبدالملک بن مروان نوشتند.(3)

روایت10.

فرحة الغریّ: هشام کلبی از پدرش نقل کرد که گفت: من مدتی در میان بنی اود (که قبیله ای از بنی سعد هستند) مدتی بودم. آنها

ص: 119

فَقَامَ إِلَیْهِ مَرْوَانُ بْنُ الْحَکَمِ فَقَالَ یَا أَبَا لَیْلَی سُنَّةٌ عُمَرِیَّةٌ فَقَالَ لَهُ یَا مَرْوَانُ تَخْدَعُنِی عَنْ دِینِی ائْتِنِی بِرِجَالٍ کَرِجَالِ عُمَرَ أَجْعَلْهَا بَیْنَهُمْ شُورَی ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ إِنْ کَانَتِ الْخِلَافَةُ مَغْنَماً فَقَدْ أُصِبْنَا مِنْهَا حَظّاً وَ لَئِنْ کَانَتْ شَرّاً فَحَسْبُ آلِ أَبِی سُفْیَانَ مَا أَصَابُوا مِنْهَا ثُمَّ نَزَلَ فَقَالَتْ لَهُ أُمُّهُ لَیْتَکَ کُنْتَ حَیْضَةً فَقَالَ وَ أَنَا وَدِدْتُ ذَلِکَ وَ لَمْ أَعْلَمْ أَنَّ لِلَّهِ نَاراً یُعَذِّبُ بِهَا مَنْ عَصَاهُ وَ أَخَذَ غَیْرَ حَقِّهِ (1).

به زن و فرزند خود دشنام دادن به علی بن ابی طالب علیه السلام را می آموختند. روزی مردی از آنها، از خانواده عبد الله بن ادریس، پیش حجاج بن یوسف رفت و به او سخنی گفت که در جوابش، حجاج درشتی نمود. آن مرد گفت: حجاج، با من درشتی نکن! هر فضیلت و منقبت با ارزشی برای قریش و قبیله ثقیف باشد، ما را نیز مانند آن هست. حجاج پرسید، شما چه فضیلتی دارید؟ گفت: در میان ما کسی نیست که زبان به بد گویی عثمان بگشاید و هرگز در این قبیله سخن بدی از او گفته نشده. حجاج گفت: صحیح است، این منقبتی است! گفت: در میان ما هرگز خارجی دیده نشده، گفت این هم منقبتی است. گفت: در پیکارهای ابو تراب (علی بن ابی طالب علیه السلام) جز یک نفر از ما شرکت نکرده! همین کار او باعث بی ارزشی و گوشه گیری علی علیه السلام شد. گفت: صحیح است. گفت: هر کس از ما بخواهد زنی بگیرد، اول سؤال می کند علی را دوست می دارد و یا از او به نیکی یاد می کند؟ اگر جواب دهد آری، دیگر با او ازدواج نخواهد کرد. حجاج گفت: درست است این منقبتی است! گفت: هیچ پسری در قبیله ما به نام علی یا حسن یا حسین نخواهی یافت و هرگز دختری را فاطمه نام ننهاده اند. گفت: صحیح است. گفت: وقتی حسین (علیه السلام) به جانب عراق آمد، زنی از قبیله ما نذر کرد،، اگر خدا او را بکشد، ده شتر در راهش قربانی کند. پس از کشته شدن حسین علیه السلام به نذر خود وفا نمود، حجاج پذیرفت. گفت: مردی از قبیله ما را دعوت به بیزاری از علی علیه السلام نمودند، گفت: من از آنچه شما می خواهید بیشتر انجام می دهم و از حسن و حسین علیهما السلام نیز بیزاری می جویم. حجاج گفت: این هم منقبتی است. گفت: امیر المؤمنین! عبد الملک ما را چنان گرامی داشت که از نزدیکترین قبائل عرب به خود نسبت داد و گفت: شما لباسی هستید که رو پوشیده می شود و نه زیر! شما یاورانی وفادار هستید. حجاج تصدیق کرد. گفت در کوفه ملاحتی وجود ندارد مگر ملاحت و جذابیت قبیله بنی اود. حجاج خنده اش گرفت. هشام کلبی گفت: پدرم نقل کرد که خداوند ملاحت را از این قبیله گرفت، تا آخر حکایت.(1)

روایت11.

خرایج: حضرت باقر علیه السلام فرمود: عبد الملک مشغول طواف کعبه بود؛ حضرت علی بن الحسین علیهما السلام نیز جلوتر از او طواف می کرد و توجهی به عبد الملک نداشت. عبد الملک او را به صورت نمی شناخت. پرسید: این کیست که جلوی ما مشغول طواف است و توجهی به ما ندارد؟ گفتند: علی بن الحسین علیهما السلام است.

ص: 120

یُعَلِّمُونَ أَبْنَاءَهُمْ وَ حَرَمَهُمْ سَبَّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ فِیهِمْ رَجُلٌ مِنْ رَهْطِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِدْرِیسَ بْنِ هَانِئٍ فَدَخَلَ عَلَی الْحَجَّاجِ بْنِ یُوسُفَ یَوْماً فَکَلَّمَهُ بِکَلَامٍ فَأَغْلَظَ لَهُ الْحَجَّاجُ فِی الْجَوَابِ فَقَالَ لَهُ لَا تَقُلْ هَذَا أَیُّهَا الْأَمِیرُ فَلَا لِقُرَیْشٍ وَ لَا لِثَقِیفٍ مَنْقَبَةٌ یَعْتَدُّونَ بِهَا إِلَّا وَ نَحْنُ نَعْتَدُّ بِمِثْلِهَا قَالَ لَهُ وَ مَا مَنَاقِبُکُمْ قَالَ مَا یُنْقَصُ عُثْمَانُ وَ لَا یُذْکَرُ بِسُوءٍ فِی نَادِینَا قَطُّ قَالَ هَذِهِ مَنْقَبَةٌ قَالَ وَ مَا رُئِیَ مِنَّا خَارِجِیٌّ قَطُّ قَالَ وَ مَنْقَبَةٌ قَالَ وَ مَا شَهِدَ مِنَّا مَعَ أَبِی تُرَابٍ مَشَاهِدَهُ إِلَّا رَجُلٌ وَاحِدٌ فَأَسْقَطَهُ ذَلِکَ عِنْدَنَا وَ أَخْمَلَهُ فَمَا لَهُ عِنْدَنَا قَدْرٌ وَ لَا قِیمَةٌ قَالَ وَ مَنْقَبَةٌ قَالَ وَ مَا أَرَادَ مِنَّا رَجُلٌ قَطُّ أَنْ یَتَزَوَّجَ امْرَأَةً إِلَّا سَأَلَ عَنْهَا هَلْ تُحِبُّ أَبَا تُرَابٍ أَوْ تَذْکُرُهُ بِخَیْرٍ فَإِنْ قِیلَ إِنَّهَا تَفْعَلُ ذَلِکَ اجْتَنَبَهَا فَلَمْ یَتَزَوَّجْهَا قَالَ وَ مَنْقَبَةٌ قَالَ وَ مَا وُلِدَ فِینَا ذَکَرٌ فَسُمِّیَ عَلِیّاً وَ لَا حَسَناً وَ لَا حُسَیْناً وَ لَا وُلِدَتْ فِینَا جَارِیَةٌ فَسُمِّیَتْ فَاطِمَةَ قَالَ وَ مَنْقَبَةٌ قَالَ وَ نَذَرَتِ امْرَأَةٌ مِنَّا حِینَ أَقْبَلَ الْحُسَیْنُ إِلَی الْعِرَاقِ إِنْ قَتَلَهُ اللَّهُ أَنْ تَنْحَرَ عَشْرَ جُزُرٍ(1) فَلَمَّا قُتِلَ وَفَتْ بِنَذْرِهَا قَالَ وَ مَنْقَبَةٌ قَالَ وَ دُعِیَ رَجُلٌ مِنَّا إِلَی الْبَرَاءَةِ مِنْ عَلِیٍّ وَ لَعْنِهِ فَقَالَ نَعَمْ وَ أَزِیدُکُمْ حَسَناً وَ حُسَیْناً قَالَ وَ مَنْقَبَةٌ وَ اللَّهِ قَالَ وَ قَالَ لَنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَبْدُ الْمَلِکِ أَنْتُمْ الشِّعَارُ دُونَ الدِّثَارِ وَ أَنْتُمُ الْأَنْصَارُ بَعْدَ الْأَنْصَارِ قَالَ وَ مَنْقَبَةٌ قَالَ وَ مَا بِالْکُوفَةِ مَلَاحَةٌ إِلَّا مَلَاحَةُ بَنِی أَوْدَ فَضَحِکَ الْحَجَّاجُ قَالَ هِشَامُ بْنُ الْکَلْبِیِّ قَالَ لِی أَبِی فَسَلَبَهُمُ اللَّهُ مَلَاحَتَهُمْ آخِرَ الْحِکَایَةِ(2).

عبد الملک کناری نشست و گفت علی بن الحسین علیهما السلام را بیاورید، آن جناب را پیش عبد الملک آوردند. گفت: یا علی بن الحسین! من قاتل پدرت نیستم که پیش ما نمی آیی. فرمود قاتل پدرم دنیای او را از بین برد ولی پدرم آخرت او را نابود کرد؛ اگر مایلی تو هم چنین باشی مانعی ندارد. عبد الملک گفت هرگز! ولی علاقه دارم پیش ما بیایی تا از دنیای ما استفاده کنی. زین العابدین علیه السلام روی زمین نشست و ردای خود را پهن کرد و گفت: خدایا به این مرد مقام اولیاء خود را نشان ده. عبد الملک چشم گشوده و دید، تمام پارچه مقابل امام پر از درّ است به طوری که چشم را خیره می کند! امام فرمود: کسی که چنین مقامی داشته باشد هرگز به دنیای شما احتیاجی دارد؟ سپس عرض کرد: خدایا! این جواهرات را بردار که من احتیاجی به آنها ندارم.(1)

روایت12.

ارشاد: وقتی عبدالملک بن مروان به خلافت رسید، موقوفات رسول خدا و امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب صلوات الله علیهم را که مورد ضمانت هم بودند به علی بن الحسین علیهما السلام برگرداند. عمر بن علی با حالت دادخواهی از برادر زاده اش امام سجاد علیه السلام به نزد عبدالملک رفت. عبد الملک گفت: من کلامی مثل سخن ابن ابی الحقیق می گویم:

وقتی انگیزه های هوی و هوس ضعیف و کمرنگ شدند و شنوندگان برای شنیدن سخن گوینده سکوت کردند.

و مردم خردهای خود را مطرح کردند، ما حکم به فرمانی عادل و تمام کننده می کنیم.

ما باطل را حق قرار نمی دهیم و حق را به باطل ملزم نمی کنیم.

می ترسیم خردهایمان به سفاهت و کودنی کشیده شود و در نتیجه با انسان های پست در برابر روزگار به پستی کشیده شویم.(2)

روایت13.

ارشاد: محمد بن اسماعیل می گوید: علی بن الحسین علیهما السلام به حج رفت و مردم از جمالش به سمت او مبادرت به آمدن کردند و با شوق به سمت او آمدند و برای تعظیم و اجلال شأن و مرتبه او می پرسیدند: این کیست؟ فرزدق آنجا بود و شروع به خواندن این شعر کرد:

این کسی است که سرزمین بطحاء (بیابانی در مکه) جای قدم هایش را می شناسد و بیت خدا و حلّ و حرم، او را می شناسند.

ص: 121

علیه السلام فَجَلَسَ مَکَانَهُ وَ قَالَ رُدُّوهُ إِلَیَّ فَرَدُّوهُ فَقَالَ لَهُ یَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ إِنِّی لَسْتُ قَاتِلَ أَبِیکَ فَمَا یَمْنَعُکَ مِنَ الْمَصِیرِ إِلَیَّ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام إِنَّ قَاتِلَ أَبِی أَفْسَدَ بِمَا فَعَلَهُ دُنْیَاهُ عَلَیْهِ وَ أَفْسَدَ أَبِی عَلَیْهِ بِذَلِکَ آخِرَتَهُ فَإِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ تَکُونَ کَهُوَ فَکُنْ فَقَالَ کَلَّا وَ لَکِنْ صِرْ إِلَیْنَا لِتَنَالَ مِنْ دُنْیَانَا فَجَلَسَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ وَ بَسَطَ رِدَاهُ وَ قَالَ اللَّهُمَّ أَرِهِ حُرْمَةَ أَوْلِیَائِکَ عِنْدَکَ فَإِذَا إِزَارُهُ مَمْلُوَّةٌ دُرَراً یَکَادُ شُعَاعُهَا یَخْطَفُ الْأَبْصَارَ فَقَالَ لَهُ مَنْ یَکُونُ هَذَا حُرْمَتَهُ عِنْدَ رَبِّهِ یَحْتَاجُ إِلَی دُنْیَاکَ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ خُذْهَا فَلَا حَاجَةَ لِی فِیهَا(1).

این پسر بهترین بندگان خداست و این تقیّ و نقیّ و طاهر و علَم است.

وقتی برای استلام حجر الاسود می آید، نزدیک است رکن حطیم (حجر الاسود) دست او را که می شناسدش بگیرد .

از روی حیاء چشم را می پوشاند و مردم نیز از هیبت وی چشم را برهم می گذارند، و با کسی حرف نمی زند مگر بعد از تبسّمی.

کدام یک از قبائل، ذمه شان در گرو تقدم این خانواده نیست یا حق نعمت بر گردن این خانواده دارند؟

هر کس خدا را می شناسد، تقدم رتبه اینها را می شناسد. پس دین از بیت این آقاست که امت ها به آن رسیده اند.

وقتی قریش این مرد را می بیند، گوینده ای می گوید: کرم و جود به مکارم این شخص منتهی می شود.(1)

روایت14.

ارشاد: عمر بن علی از پدر خود علی بن الحسین علیهما السلام نقل کرد که پیوسته می فرمود: چیزی برای پیشگیری از گرفتاریها بهتر از دعا ندیدم. زیرا معلوم نیست که تمام دعاهای انسان مستجاب شود (به همین جهت باید پیوسته به دعا توجه داشته باشد شاید مستجاب گردد). از جمله دعاهایی که از پدر خود علی بن الحسین علیهما السلام حفظ نموده بود، دعایی بود که هنگام حمله مسرف بن عقبه به مدینه برای جلوگیری از شر او خواند: پروردگارا، چه بسا نعمت هایی که بر من تفضل کردی ولی شکر و سپاس من از تو بر آن کم بود و چه بلاهایی که مرا با آن آزمودی ولی صبر من در آن کم بود. پس ای کسی که هنگام نعمت دادنش به من، شکرم کم بود ولی مرا محروم ننمود و هنگام بلایش، صبرم کم بود و مرا خوار نکرد. ای صاحب نیکی هایی که تا ابد تمام نمی شود و ای صاحب نعماتی که قابل شمارش نیست! بر محمد و آل محمد صلوات بفرست و شرش را از من دفع کن که من در کشتن او با تو همکاری می کنم و از شر او به تو پناه می برم!

مسرف به مدینه آمد. مردم فکر می کردند که او نظری غیر از کشتن علی بن الحسین علیهما السلام ندارد. بر خلاف تصور آنها حضرت از گزند او سالم ماند و مسرف به آن حضرت بسیار احترام کرد و جایزه و صله ای گران تقدیمش نمود. گروه زیادی نقل کرده اند که وقتی مسلم بن عقبه وارد مدینه شد، از پی علی بن الحسین علیهما السلام فرستاد. همین که آمد او را احترام نمود و گرامی داشت و گفت: امیر المؤمنین یزید مرا سفارش کرده به شما نیکی کنم و از دیگران ممتازت بدارم و حضرت را جزای خیر داد. سپس دستور داد مرکب سواری خودش را برای آن جناب زین کنند و گفت: پیش خانواده خود برگرد. با این آمدن، شما را به زحمت انداختیم و خانواده ات را بیمناک کردیم. اگر قدرت داشتم فراخور مقامت جایزه ای بدهم، می دادم. امام علیه السلام فرمود: امیر بر من منت نهاد و آنگاه سوار شد. مسرف به اطرافیان خود گفت: این شخص کیست که وجودش خیر است و به خاطر نسبتی با پیغمبر صلی الله علیه و آله دارد، هرگز در ساحت او شری وجود ندارد.(2)

ص: 122

هَذَا ابْنُ خَیْرِ عِبَادِ اللَّهِ کُلِّهِمْ***هَذَا التَّقِیُّ النَّقِیُّ الطَّاهِرُ الْعَلَمُ

یَکَادُ یُمْسِکُهُ عِرْفَانَ رَاحَتِهِ***رُکْنُ الْحَطِیمِ إِذَا مَا جَاءَ یَسْتَلِمُ

یُغْضِی حَیَاءً وَ یُغْضَی مِنْ مَهَابَتِهِ***فَمَا یُکَلَّمُ إِلَّا حِینَ یَبْتَسِمُ

أَیُّ الْقَبَائِلِ لَیْسَتْ فِی رِقَابِهِمْ***لِأَوَّلِیَّةِ هَذَا أَوْ لَهُ نِعَمٌ

مَنْ یَعْرِفُ اللَّهَ یَعْرِفُ أَوَّلِیَّةَ ذَا***فَالدِّینُ مِنْ بَیْتِ هَذَا نَالَهُ الْأُمَمُ

إِذَا رَأَتْهُ قُرَیْشٌ قَالَ قَائِلُهَا***إِلَی مَکَارِمِ هَذَا یَنْتَهِی الْکَرَمُ (1)

بیان

مسرف همان مسلم است که یزید لعنه الله برای واقعه حره به مدینه فرستاد و به خاطر اسرافی که در خون ریزی کرد، مسلم را مسرف لقب دادند؛ و در عبارت ما اعذرنی للامیر، ظاهرا کلمه ما برای تعجب باشد یعنی چقدر عذر او در مورد من آشکار است و ممکن است ما نافیه باشد و از عبارت اعذر یعنی کوتاهی کرد باشد و معنا چنین می شود: امیر در حق من کوتاهی نکرد و احتمال نخست ظاهر تر است.

روایت15.

مناقب: ابن شهاب زهری می گوید: وقتی عبد الملک دستور داد علی بن الحسین علیهما السلام را از مدینه به شام آورند، من در آنجا بودم و دیدم آن جناب را با زنجیری گران بسته و گروهی را برای نگهبانی او گماشته بودند. من از آنها اجازه خواستم که با امام ملاقات نموده، وداع نمایم. اجازه دادند. وقتی خدمتش رسیدم و دیدم پاها و دستهایش را در غل و زنجیر بسته اند، گریه ام گرفت. گفتم کاش من به جای شما بودم و شما از این رنج آسوده بودی. فرمود: زهری، خیال می کنی این غل و زنجیر آویخته به گردنم، مرا می آزارد؟ اگر بخواهم، می توانم این بار گران را از دست و پای خود بگشایم. گرچه تو و سایر علاقمندان به ما خانواده از دیدن این منظره که مرا در چنین غل و زنجیری بسته اند غمگین می شوید، ولی این غل و زنجیر مرا به یاد عذاب خدا می اندازد و به همین جهت آن را دوست دارم. در این هنگام دست و پای خود را از زنجیر گشوده و فرمود: زهری، من بیشتر از دو منزل دیگر با اینها نخواهم بود. زهری گفت: چهار شب بعد نگهبانان به مدینه برگشتند و در جستجوی زین العابدین علیه السلام بودند و از آن جناب خبری نبود! من نیز از آنها پرسیدم که آن آقا چه شد؟ یکی از آنها گفت: ما خیال می کنیم او جن همراه داشت و از او اطاعت می کردند. هر وقت پیاده می شدیم، همه ما اطرافش را می گرفتیم و کاملاً مراقبش بودیم. یک روز صبح از او جز مشتی غل و زنجیر ندیدیم. بعد از این جریان من پیش عبد الملک رفتم و او حال علی بن الحسین علیهما السلام را از من پرسید. جریان را برایش نقل کردم. گفت: همان روزی که نگهبانان او را گم کردند، پیش من آمد و گفت: مرا با تو چه کار؟ گفتم: پیش من بمان! گفت: علاقه ای به این کار ندارم و از پیش من رفت. به خدا سوگند از دیدن او وحشت مرا فرا گرفته بود. زهری گفت: به عبد الملک گفتم: علی بن الحسین علیهما السلام آن طوری که تو خیال می کنی نیست (یعنی در فکر به دست آوردن خلافت نیست) او به کار خویش مشغول است. عبد الملک گفت: به به، به کاری که او مشغول است! چقدر کار خوبی است.(1)

روایت16.

کشف الغمه: مثل این روایت را نقل می کند.(2)

بیان

عبارت و ان بلغ بک، یعنی اگر دوست داری که برای من آنچه می بینی نباشد، نخواهد بود،

ص: 123

و اگر چه به تو و امثال تو اندوه و حزن فراوانی می رسد، ولی به خدا این زنجیرها مرا به یاد عذاب خدا می اندازد و من به همین خاطر آنها را دوست دارم.

در کشف الغمه دارد: اگر به تو و امثال تو شدتی از دیدن این منظره می رسد؛ عبارت انا نراه متبوعا، یعنی ما می بینیم که جنیان از او تبعیت نموده و او را خدمت می کنند و مطیع او هستند. فیروزآبادی می گوید: تابعه جنّ مذکر و مؤنث هستند که به دنبال انسان - هر جا برود- می روند .

روایت17.

مناقب: هشام بن عبد الملک سالی به حج رفت

ص: 124

و إنه و إن بلغ و بک و بأمثالک کل مبلغ من الغم و الحزن لکنه و الله لیذکرنی عذاب الله و إنی لأحبه لذلک.

و فی کشف الغمة و إن بلغ بک و بأمثالک غمر أی شدة و قوله إنا نراه متبوعا أی یتبعه الجن و یخدمه و یطیعه قال الفیروزآبادی (1)

التابعة الجنی و الجنیة یکونان مع الإنسان یتبعانه حیث ذهب.

و نتوانست به واسطه ازدحام، حجر الاسود را ببوسد. برایش صندلی گذاشتند، نشست. شامیان اطرافش را گرفتند. در همین میان علی بن الحسین علیهما السلام آمد، در حالی که پارچه ای بر کمر داشت و ردایی بر دوش. بسیار زیبا و خوش اندام بود و بوی خوشی از او ساطع بود و در پیشانی پینه ای از اثر سجده داشت، چون پینه ای که بر روی زانوی گوسفند می بندد. شروع به طواف نمود. همین که به نزدیک حجر الاسود رسید، مردم از مهابت و جلالت او کنار رفتند و حضرت به آسانی حجر الاسود را بوسید. یکی از شامیان از هشام پرسید: این کیست؟ هشام گفت: او را نمی شناسم و اینکه خود را به ناشناسی زد به واسطه آن بود که مردم شام فریفته آن سرور نشوند. فرزدق که حضور داشت از جای حرکت نموده و گفت: من او را می شناسم! مرد شامی گفت: ابا فراس! او کیست؟ فرزدق شروع به خواندن اشعاری کرد که قسمتی از آن را در اغانی و حلیة الاولیاء و حماسه و کامل قصیده به این نحو است:

ای کسی که از من می پرسی جود و کرم کجا وجود دارد! نزد من بیانی است که وقتی طلب کنندگان آن بیایند.

این کسی است که بطحا راه رفتن او را می شناسد ، («بطحا» بیابانی است در مکه معظّمه) و کعبه و حلّ و حرم وی را می شناسند.

چون حجر الاسود کف دست وی را می شناسد، نزدیک است وقتی او می آید آن را استلام کند، او را بگیرد .

این پسر بهترین همه بندگان خداست و این تقیّ و نقیّ و طاهر و پرچم هدایت است.

این کسی است که احمد برگزیده صلی الله علیه و آله پدر اوست، و معبود من تا قلم می نویسد و جریان دارد، بر او درود می فرستد.

اگر رکن حجر الاسود می دانست چه کسی آمده و او را می بوسد، پایین می افتاد و محلی را که حضرت قدم می گذاشت می بوسید!

این علی است که رسول خدا پدر اوست و امت ها با نور هدایت او در شب ها هدایت شدند .

این کسی است که عمویش جعفر طیار است و حمزه شهید در راه خدا، عموی اوست که به محبت او قسم یاد می شود.

این پسر سیده نسوان فاطمه علیها السلام است و پسر آن وصی و جانشینی است که در شمشیرش نقمت و گزند وجود دارد.

وقتی قریش او را ببیند، سخنگوی آن قبیله خواهد گفت: کرم و جود به مکارم این شخص منتهی می شود.

چون حجر الاسود کف دست وی را می شناسد، نزدیک است وقتی که می آید آن را استلام کند و به آن دست بمالد، او را بگیرد.

ای مرد شامی، این که تو می پرسی این کیست؟ به حال او ضرری ندارد. زیرا عرب و عجم کسی را که تو نمی شناسی می شناسند.

او به قله عزتی نسب می رساند که مسلمانان عرب و عجم از رسیدن به آن قاصرند.

ص: 125

فَلَمْ یَقْدِرْ عَلَی الِاسْتِلَامِ مِنَ الزِّحَامِ فَنُصِبَ لَهُ مِنْبَرٌ فَجَلَسَ عَلَیْهِ وَ أَطَافَ بِهِ أَهْلُ الشَّامِ فَبَیْنَمَا هُوَ کَذَلِکَ إِذْ أَقْبَلَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ عَلَیْهِ إِزَارٌ وَ رِدَاءٌ مِنْ أَحْسَنِ النَّاسِ وَجْهاً وَ أَطْیَبِهِمْ رَائِحَةً بَیْنَ عَیْنَیْهِ سَجَّادَةٌ کَأَنَّهَا رُکْبَةُ عَنْزٍ فَجَعَلَ یَطُوفُ فَإِذَا بَلَغَ إِلَی مَوْضِعِ الْحَجَرِ تَنَحَّی النَّاسُ حَتَّی یَسْتَلِمَهُ هَیْبَةً لَهُ- فَقَالَ شَامِیٌّ مَنْ هَذَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَا أَعْرِفُهُ لِئَلَّا یَرْغَبَ فِیهِ أَهْلُ الشَّامِ فَقَالَ الْفَرَزْدَقُ وَ کَانَ حَاضِراً لَکِنِّی أَنَا أَعْرِفُهُ فَقَالَ الشَّامِیُّ مَنْ هُوَ یَا أَبَا فِرَاسٍ فَأَنْشَأَ قَصِیدَةً ذُکِرَ بَعْضُهَا فِی الْأَغَانِی وَ الْحِلْیَةِ وَ الْحَمَاسَةِ وَ الْقَصِیدَةُ بِتَمَامِهَا هَذِهِ:

یَا سَائِلِی أَیْنَ حَلَّ الْجُودُ وَ الْکَرَمُ***عِنْدِی بَیَانٌ إِذَا طُلَّابُهُ قَدِمُوا

هَذَا الَّذِی تَعْرِفُ الْبَطْحَاءُ وَطْأَتَهُ***وَ الْبَیْتُ یَعْرِفُهُ وَ الْحِلُّ وَ الْحَرَمُ

هَذَا ابْنُ خَیْرِ عِبَادِ اللَّهِ کُلِّهِمْ***هَذَا التَّقِیُّ النَّقِیُّ الطَّاهِرُ الْعَلَمُ

هَذَا الَّذِی أَحْمَدُ الْمُخْتَارُ وَالِدُهُ***صَلَّی عَلَیْهِ إِلَهِی مَا جَرَی الْقَلَمُ

لَوْ یَعْلَمُ الرُّکْنُ مَنْ قَدْ جَاءَ یَلْثِمُهُ***لَخَرَّ یَلْثِمُ مِنْهُ مَا وَطِئَ الْقَدَمُ

هَذَا عَلِیٌّ رَسُولُ اللَّهِ وَالِدُهُ***أَمْسَتْ بِنُورِ هُدَاهُ تَهْتَدِی الْأُمَمُ

هَذَا الَّذِی عَمُّهُ الطَّیَّارُ جَعْفَرٌ***وَ الْمَقْتُولُ حَمْزَةُ لَیْثٌ حُبُّهُ قَسَمٌ

هَذَا ابْنُ سَیِّدَةِ النِّسْوَانِ فَاطِمَةَ***وَ ابْنُ الْوَصِیِّ الَّذِی فِی سَیْفِهِ نِقَمٌ

إِذَا رَأَتْهُ قُرَیْشٌ قَالَ قَائِلُهَا***إِلَی مَکَارِمِ هَذَا یَنْتَهِی الْکَرَمُ

یَکَادُ یُمْسِکُهُ عِرْفَانَ رَاحَتِهِ***رُکْنُ الْحَطِیمِ إِذَا مَا جَاءَ یَسْتَلِمُ

وَ لَیْسَ قَوْلُکَ مَنْ هَذَا بِضَائِرِهِ***الْعَرَبُ تَعْرِفُ مَنْ أَنْکَرْتَ وَ الْعَجَمُ

یُنْمِی إِلَی ذِرْوَةِ الْعِزِّ الَّتِی قَصُرَتْ***عَنْ نَیْلِهَا عَرَبُ الْإِسْلَامِ وَ الْعَجَمُ

ص: 125

از روی حیاء سکوت می کند و مردم نیز از هیبت وی سکوت می کنند، و با کسی مگر بعد از تبسّم حرفی نمی زند.

نور هدایت از نور پیشانی وی منکشف می شود، مثل آفتاب که از تابیدن آن، ظلمتها از بین می رود.

در دست او چوب خیزرانی است که بوی عطر آن مدتی می ماند. نیکو منظری است که قسمت برآمده بینی او بلندی نیکویی دارد.

او جز در تشهد نمازش - که لا اله الا الله می گوید - به احدی لا نگفته است و اگر تشهد واجب نبود، لا نیز در زبان وی نعم بود.

اصل او از رسول اللَّه صلی الله علیه و آله گرفته شده است و ارکان و اخلاق و سجایای او پاکیزه است.

او حمل کنننده سنگینی های اقوام است، وقتی مصیبت زده می شوند؛ شمائل او نیکوست و نعمت ها نزد اوست که شیرین است.

اگر سخنی بگوید، چیزی می گوید که همه دوست دارند و اگر روزی کلامی بگوید، کلمات او را زینت می بخشند .

اگر وی را نمی شناسی، بدان که پسر فاطمه است و پیغمبران به جدّ وی ختم شدند.

خدا از قدیم او را برتری داده و او را شرافت بخشیده و دست قلم برای حضرت، این چنین بر صفحه لوح رفته است.

او کسی است که انبیای برتر برای دین جد او خاضع هستند و امت ها نیز به فضل امت جد او خضوع می کنند

او عموم مردم را از احسانش متنعم نموده و از آنها کوری و فقر و تاریکی ها را برداشته است.

هر دو دست او باران است و نفع آن عمومیت دارد و قطره قطره از آن کرم می ریزد و نداری بر آن عارض نمی شود.

اخلاقش نیکوست و تیزی رفتار او موجب ترس نیست و دو خصلت او را زینت می بخشد، یکی حلم و یکی کرم.

هرگز خلف وعده نمی کند و طبیعت او پر میمنت است و آستانش سخاوت مند است و وقتی چیزی از او گرفته می شود، با خرد و بصیرت است.

او از طایفه ای است که دوستی ایشان واجب است و دشمنی ایشان کفر و قرب به ایشان معتصم و نجات دهنده است.

محنت ها و بلاها به سبب دوستی ایشان دفع می شود و به سبب آن، احسان و نعمت ها تربیت می شود.

بعد از ذکر خدای تعالی، ذکر ایشان در هر فرضی مقدّم است و به ذکر ایشان کلام ختم می شود.

اگر اهل تقوی شمرده شود ، هر آینه ایشان ائمه اهل تقوایند و اگر بپرسند « بهترین اهل زمین کیست ؟» جواب داده می شود که ایشانند.

هیچ جوادی قدرت ندارد به نهایت مرتبه ایشان برسد و هیچ قومی مثل ایشان نیست و اگر چه کریم باشند .

ایشان بارانند، وقتی که در سالی تنگی و گرانی شود. و شیرانند مثل شیران «شری» در حالی که بدبختی ها در اوج سوزانندگی باشند. («شری» بیابانی است که شیر در آنجا بسیار است)

مذمت و سرزنش ابا دارد که وارد میدان آنها شود. سجایای کریمانه دارند و دستانی که از آنچه دارد، فراوان بخشش می کند.

پریشانی، گشادگی را از دست های ایشان نمی گیرد و این حال ایشان، در حال داشتن و حال نداری، مساوی است.

بر گردن کدام یک از قبائل، تقدم رتبه این شخص (امام سجاد علیه السلام) نیست، یا بر گردن حضرت حق نعمت دهی دارد؟

کسی که خدای را می شناسد، تقدّم مرتبه این مرد را می داند و به درستی که امت ها از خانه وی به دین و شرع رسیدند.

ص: 126

یُغْضِی حَیَاءً وَ یُغْضَی مِنْ مَهَابَتِهِ***فَمَا یُکَلَّمُ إِلَّا حِینَ یَبْتَسِمُ

یَنْجَابُ نُورُ الدُّجَی عَنْ نُورِ غُرَّتِهِ***کَالشَّمْسِ یَنْجَابُ عَنْ إِشْرَاقِهَا الظُّلَمُ

بِکَفِّهِ خَیْزُرَانٌ رِیحُهُ عَبِقٌ***مِنْ کَفِّ أَرْوَعَ فِی عِرْنِینِهِ شَمَمٌ

مَا قَالَ لَا قَطُّ إِلَّا فِی تَشَهُّدِهِ***لَوْ لَا التَّشَهُّدُ کَانَتْ لَاؤُهُ نَعَمْ

مُشْتَقَّةٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ نَبْعَتُهُ***طَابَتْ عَنَاصِرُهُ وَ الْخِیمُ وَ الشِّیَمُ

حَمَّالُ أَثْقَالِ أَقْوَامٍ إِذَا فَدَحُوا***حُلْوُ الشَّمَائِلِ تَحْلُو عِنْدَهُ نِعَمٌ

إِنْ قَالَ قَالَ بِمَا یَهْوَی جَمِیعُهُمْ***وَ إِنْ تَکَلَّمَ یَوْماً زَانَهُ الْکَلِمُ

هَذَا ابْنُ فَاطِمَةَ إِنْ کُنْتَ جَاهِلَهُ***بِجَدِّهِ أَنْبِیَاءُ اللَّهِ قَدْ خُتِمُوا

اللَّهُ فَضَّلَهُ قِدَماً وَ شَرَّفَهُ***جَرَی بِذَاکَ لَهُ فِی لَوْحِهِ الْقَلَمُ

مَنْ جَدُّهُ دَانَ فَضْلُ الْأَنْبِیَاءِ لَهُ***وَ فَضْلُ أُمَّتِهِ دَانَتْ لَهَا الْأُمَمُ

عَمَّ الْبَرِیَّةَ بِالْإِحْسَانِ وَ انْقَشَعَتْ***عَنْهَا الْعَمَایَةُ وَ الْإِمْلَاقُ وَ الظُّلَمُ

کِلْتَا یَدَیْهِ غِیَاثٌ عَمَّ نَفْعُهُمَا***یَسْتَوْکِفَانِ وَ لَا یَعْرُوهُمَا عَدَمٌ

سَهْلُ الْخَلِیقَةِ لَا تُخْشَی بَوَادِرُهُ***یَزِینُهُ خَصْلَتَانِ الْحِلْمُ وَ الْکَرَمُ

لَا یُخْلِفُ الْوَعْدَ مَیْمُوناً نَقِیبَتُهُ***رَحْبُ الْفِنَاءِ أَرِیبٌ حِینَ یُعْتَرَمُ

مِنْ مَعْشَرٍ حُبُّهُمْ دِینٌ وَ بُغْضُهُمْ***کُفْرٌ وَ قُرْبُهُمْ مَنْجَی وَ مُعْتَصَمٌ

یُسْتَدْفَعُ السُّوءُ وَ الْبَلْوَی بِحُبِّهِمْ***وَ یُسْتَزَادُ بِهِ الْإِحْسَانُ وَ النِّعَمُ

مُقَدَّمٌ بَعْدَ ذِکْرِ اللَّهِ ذِکْرُهُمْ***فِی کُلِّ فَرْضٍ وَ مَخْتُومٌ بِهِ الْکَلِمُ

إِنْ عُدَّ أَهْلُ التُّقَی کَانُوا أَئِمَّتَهُمْ***أَوْ قِیلَ مَنْ خَیْرُ أَهْلِ الْأَرْضِ قِیلَ هُمْ

لَا یَسْتَطِیعُ جَوَادٌ بُعْدَ غَایَتِهِمْ***وَ لَا یُدَانِیهِمْ قَوْمٌ وَ إِنْ کَرُمُوا

هُمُ الْغُیُوثُ إِذَا مَا أَزْمَةٌ أَزَمَتْ***وَ الْأُسُدُ أُسُدُ الشَّرَی وَ الْبَأْسُ مُحْتَدِمٌ

یَأْبَی لَهُمْ أَنْ یَحُلَّ الذَّمُّ سَاحَتَهُمْ***خِیمٌ کَرِیمٌ وَ أَیْدٍ بِالنَّدَی هُضُمٌ

لَا یَقْبِضُ الْعُسْرُ بَسْطاً مِنْ أَکُفِّهِمْ***سِیَّانِ ذَلِکَ إِنْ أَثْرَوْا وَ إِنْ عَدِمُوا

أَیُّ الْقَبَائِلِ لَیْسَتْ فِی رِقَابِهِمْ***لِأَوَّلِیَّةِ هَذَا أَوْ لَهُ نِعَمٌ؟

مَنْ یَعْرِفُ اللَّهَ یَعْرِفُ أَوَّلِیَّةَ ذَا***فَالدِّینُ مِنْ بَیْتِ هَذَا نَالَهُ الْأُمَمُ

ص: 126

در مصیبت ها و هنگام حکم کردن در میان قریش، از خانه هایشان طلب نور و روشنی می شود، اگر حکم کنند.

اجداد او از قریش و از اصل و اساس آن هستند که محمد و علی و بعد آن دو، علم هدایت حسین است.

جنگ بدر و شعب ابی طالب شاهد آنهاست و از احد و خندق و روز فتح مکه شناخته می شوند.

و خیبر و حنین برای او شهادت می دهند و نبرد بنی قریظة، روزی که امری شدید و غبار آلود داشت، بر آنها گواه است.

جایگاه هایی که در هر سختی و مصیبتی، علو و برتری دارند و من برتری جایگاه آنها را بر صحابه کتمان نمی کنم، چنان که خیلی ها کتمان کردند.

هشام از این مدح سرایی فرزدق ناراحت شد و حقوق او را قطع کرد و به او گفت: چرا چنین شعری در باره ما نگفتی؟ فرزدق در جواب گفت: تو هم جدی چون جدش و پدری چون پدرش و مادری مانند مادرش بیاور تا همین طور برایت شعر بگویم. هشام دستور داد او را در عسفان که محلی است بین مکه و مدینه زندانی کنند. این خبر به علی بن الحسین علیهما السلام رسید. دوازده هزار درهم برایش فرستاد و فرمود: ای ابا فراس! ما را معذور دار، اگر نزد ما بیشتر از این بود، برایت بیشتر می فرستادیم. فرزدق قبول نکرده و عرض کرد: یا ابن رسول الله! من این اشعار را فقط به واسطه خشم و ناراحتی که برای خدا و پیغمبر به من عارض شد، گفتم. هرگز در مقابل آن چیزی نمی پذیرم. امام علیه السلام دوباره پول را فرستاد و پیغام داد: تو را به حقی که من بر تو دارم سوگند می دهم بپذیر! خدا نیت و ارادت تو را به ما خانواده می داند، و فرزدق پذیرفت.

در آن روزها که زندانی بود، اشعاری در هجو هشام سرود. این اشعار از جمله هجو های او در باره هشام است:

آیا مرا بین مدینه و جایی که دل های مردم شوق باران آنجا را دارد حبس می کند؟

سری را که سر سروری و آقایی نیست تکان می دهد و چشم دو بینش را می گرداند و عیوبش آشکار است.

وقتی خبر به هشام رسید او را آزاد کرد و در روایت ابی علاف، او را به بصره تبعید نمود.(1)

روایت18.

رجال کشی: مثل این روایت را نقل می کند.(2)

بیان

کلمه عرفان مفعول لاجله است و اغضاء به معنای نزدیک کردن پلک ها به هم است و عبارت اغضی علی شیء یعنی نسبت به چیزی سکوت کرد؛ و عبارت انجابت السحابة یعنی ابر باز شد؛ و خیزُران به ضم زاء درختی هندی است که ریشه های کشیده ای در زمین دارد؛ و عبارت عبق به الطیب عبقا به کسر طاء و تحربک باء در عبق، یعنی بو بر او ماند و رجل عبق مردی را گویند که کمی عطر استعمال می کند

ص: 128

بُیُوتُهُمْ فِی قُرَیْشٍ یُسْتَضَاءُ بِهَا***فِی النَّائِبَاتِ وَ عِنْدَ الْحُکْمِ إِنْ حَکَمُوا

فَجَدُّهُ مِنْ قُرَیْشٍ فِی أَرُومَتِهَا***مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ بَعْدَهُ عَلَمٌ

بَدْرٌ لَهُ شَاهِدٌ وَ الشِّعْبُ مِنْ أُحُدٍ***وَ الْخَنْدَقَانِ وَ یَوْمُ الْفَتْحِ قَدْ عَلِمُوا

وَ خَیْبَرُ وَ حُنَیْنٌ یَشْهَدَانِ لَهُ***وَ فِی قُرَیْظَةَ یَوْمٌ صَیْلَمٌ قَتِمٌ

مَوَاطِنُ قَدْ عَلَتْ فِی کُلِّ نَائِبَةٍ***عَلَی الصَّحَابَةِ لَمْ أَکْتُمْ کَمَا کَتَمُوا

فَغَضِبَ هِشَامٌ وَ مَنَعَ جَائِزَتَهُ وَ قَالَ أَلَّا قُلْتَ فِینَا مِثْلَهَا قَالَ هَاتِ جَدّاً کَجَدِّهِ وَ أَباً کَأَبِیهِ وَ أُمّاً کَأُمِّهِ حَتَّی أَقُولَ فِیکُمْ مِثْلَهَا فَحَبَسُوهُ بِعُسْفَانَ بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَبَلَغَ ذَلِکَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَبَعَثَ إِلَیْهِ بِاثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ دِرْهَمٍ وَ قَالَ أَعْذِرْنَا یَا أَبَا فِرَاسٍ فَلَوْ کَانَ عِنْدَنَا أَکْثَرُ مِنْ هَذَا لَوَصَلْنَاکَ بِهِ فَرَدَّهَا وَ قَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا قُلْتُ الَّذِی قُلْتُ إِلَّا غَضَباً لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ مَا کُنْتُ لِأَرْزَأَ عَلَیْهِ شَیْئاً فَرَدَّهَا إِلَیْهِ وَ قَالَ بِحَقِّی عَلَیْکَ لَمَّا قَبِلْتَهَا فَقَدْ رَأَی اللَّهُ مَکَانَکَ وَ عَلِمَ نِیَّتَکَ فَقَبِلَهَا فَجَعَلَ الْفَرَزْدَقُ یَهْجُو هِشَاماً وَ هُوَ فِی الْحَبْسِ فَکَانَ مِمَّا هَجَاهُ بِهِ قَوْلُهُ:

أَ یَحْبِسُنِی بَیْنَ الْمَدِینَةِ وَ الَّتِی***إِلَیْهَا قُلُوبُ النَّاسِ یَهْوِی مُنِیبُهَا

یُقَلِّبُ رَأْساً لَمْ یَکُنْ رَأْسَ سَیِّدٍ***وَ عَیْناً لَهُ حَوْلَاءَ بَادَ عُیُوبُهَا(1)

ص: 127

ولی تا چند روز بوی خوشش نمی رود و کلمه اروع به معنای کسی است که با حسن و نیکو منظریش تو را به اعجاب وا می دارد؛ و عرنین به کسر عین، بینی را گویند و شمم به تحریک میم، بلندی قسمت برآمده بینی است و به معنای زیبایی بینی و استواء بالای آن و بلندی دو طرف بینی یا ورود دو طرف آن است و نیکویی برابری بالای بینی و بلندی آن که بلندتر از ارتفاع بینی کوچک است یا به معنای درازی بینی و نازکی آن است در حالی که دو طرف آن به پایین متمایل است.

در عبارت من کف، ذکر مضاف برای اروع به صورت تجرید مضاف از تنوین، به خاطر مضاف بودن کف است؛ و خیم به کسر خاء به معنای خلق و خو و طبیعت است و شیم به کسر شین و فتح یاء جمع شیمه به کسر شین است که عبارت است از طبیعت؛ و عبارت فدحه الدین یعنی قرض بر او سنگین آمد؛ و استوکف یعنی قطره قطره ریخت؛ و بوادر جمع بادره به معنای قول و فعلی است که در اثر تیزی غضب از تو سر می زند و نقیبه به معنای نفس و عقل و مشورت و نفوذ رأی و طبیعت است؛ و اریب، عاقل را گویند.

عبارت یعترم به صورت مجهول از عرام به معنای شدت است، یعنی وقتی شدت و گرهی در کار عاقل می افتد؛ و عبارت بُعد غایتهم به ضم باء است؛ و ازمة شدت را گویند و فعل ازمت یعنی لازم شد؛ و شری بر وزن حرف علی به معنای راهی در منطقه سلمی است که پر از شیر است؛ و احتدم علیه غیظا یعنی از شدت خشم بر او سوخت و آتش شعله ور شد و سرخی خون شدت گرفت تا این که سیاه شد. در بعضی نسخ بأس آمده و در برخی ناس. بنا بر اولی، مراد این است که شدت و خشمشان در جنگ شعله ور است و بنا بر دومی، مردم در آتش حسد آنها به سر می برند. کلمه خیم یعنی آنان سجایایی دارند و ندی به معنای باران است و استعاره از بخشش فراوان است.

هُضُم بر وزن کتب جمع هضوم است. ید هضوم یعنی دستی که از آنچه در اختیار دارد جود و بخشش می کند؛ و عبارت اثری یعنی مال او زیاد شد؛ و ارومه بر وزن اکولة به معنای اصل است.

کلمه خندقان اشاره به غزوه خندق دارد یا از این باب که خندق در دو طرف مدینه حفر شده بود، یا به این خاطر که مهاجر و انصار هر دو در حفر آن نقش داشتند؛ و صیلم به معنای امر شدید و مصیبت است؛ و قتام به معنای غبار است؛ و اقتم به معنای سیاه است مثل قاتم که آن نیز معنای سیاه می دهد. و عبارت قتم الغبار قتوما یعنی غبار بلند شد؛ و عبارت اورده حیاض القتیم، قتیم بر وزن زبیر یعنی او را وارد در حوض های مرگ کرد. این مطلب را فیروزآبادی گفته است؛ و عبارت مواطن، یعنی در موقعیت هایی که برای خود حضرت سجاد علیه السلام به وجود آمد یا منظور همین جنگ های نامبرده باشد.

فیروز آبادی می گوید: عبارت رزأه ماله بر وزن جعل و عمِل رزءا به ضم راء، یعنی به او چیزی اصابت کرد و رزأه رُزءا و مرزئة یعنی به او خیری رسید.

ص: 129

فَأُخْبِرَ هِشَامٌ بِذَلِکَ فَأَطْلَقَهُ وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی بَکْرٍ الْعَلَّافِ أَنَّهُ أَخْرَجَهُ إِلَی الْبَصْرَةِ(1).

در اینجا کلامی را نقل می کنیم که مناسب مقام است و تعجب برانگیز است: زمخشری در الفائق می گوید: فرزدق علی بن الحسین علیهما السلام را مدح کرد و گفت:

در کف دست او خیزرانی است که بوی آن ماندگار است. در دست انسان نیکو منظری که در بینی او بلندی وجود دارد.

قتیبی می گوید: جُهنی، خیزران را گویند و این که من معنای این کلمه را دانستم، جریان عجیبی دارد و از این قرار است که مردی از اصحاب شناخت لغات عجیب، از من معنای آن را پرسید و من معنای آن را ندانستم! شبی که در بسترم استراحت می کردم، یکی در خوابم آمد و گفت: چرا به او معنای جُهنی را نگفتی؟ گفتم: معنایش را نمی دانستم. گفت: معنای آن خیزران است. از او طلب شاهد مثال کردم، گفت: زنان در شب و در طبقی پوشیده، هدیه ای را می آورند. من بیدار شدم و تعجبم زیاد می شد تا این که مدت کمی گذشت و من شنیدم کسی چنین می سرود: فی کفه جُنهیّ و من می دانستم که در دست آن شخص خیزران است.

روایت19.

اختصاص: مثل آنچه گذشت را نقل می کند.(1)

روایت20.

اختصاص: فرعان که از روات فرزدق است می گوید: سالی با عبدالملک مروان به حج رفتم. او به علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام نگاهی کرد و خواست او را تحقیر کند! پرسید: او کیست؟ فرزدق می گوید: من این اشعار را در همان جا بدون سابقه قبلی سرودم که:

این پسر بهترین همه بندگان خدا و این تقیّ و نقیّ و پاک و علم هدایت است .

تا آخر آن. عبدالملک سالی هزار دینار به او صله می داد. آن سال آن را قطع کرد. فرزدق خدمت علی بن الحسین علیهما السلام رفت و از او خواست که حقوقش را از هشام بگیرد. امام علیه السلام فرمود: من از مال خودم مثل چیزی

ص: 130

عبق: إذا تطیب بأدنی طیب لم یذهب عنه أیاما و الأروع من یعجبک بحسنه و جهارة منظره و العرنین بالکسر الأنف و الشمم محرکة ارتفاع قصبة الأنف و حسنها و استواء أعلاها و انتصاب الأرنبة أو ورود الأرنبة و حسن استواء القصبة و ارتفاعها أشد من ارتفاع الذلف أو أن یطول الأنف و یدق و تسیل روثته.

و قوله من کف فیه تجرید مضاف إلی الأروع و الخیم بالکسر السجیة و الطبیعة و الشیم بکسر الشین و فتح الیاء جمع الشیمة بالکسر و هی الطبیعة و فدحه الدین أثقله و استوکف استقطر و البوادر جمع البادرة و هی ما یبدو من حدتک فی الغضب من قول أو فعل و النقیبة النفس و العقل و المشورة و نفاذ الرأی و الطبیعة و الأریب العاقل.

و قوله یعترم علی المجهول من العرام بمعنی الشدة أی عاقل إذا أصابته شدة و قوله بعد غایتهم بضم الباء و الأزمة الشدة و أزمت أی لزمت و الشری کعلی طریق فی سلمی کثیرة الأسد و احتدم علیه غیظا تحرق و النار التهبت و الدم اشتدت حمرته حتی تسود و فی بعض النسخ البأس بالباء الموحدة و فی بعضها بالنون و علی الأول المراد أن شدتهم و غیظهم ملتهب فی الحرب و علی الثانی المراد أن الناس محتدمون علیهم حسدا قوله خیم أی لهم خیم و الندی المطر و یستعار للعطاء الکثیر.

و هضم ککتب جمع هضوم یقال ید هضوم أی تجود بما لدیها و أثری أی کثر ماله و الأرومة کالأکولة الأصل.

و قوله و الخندقان إشارة إلی غزوة الخندق إما لکون الخندق محیطا بطرفی المدینة أو لانقسامه فی الحفر بین المهاجرین و الأنصار و الصیلم الأمر الشدید و الداهیة و القتام الغبار و الأقتم الأسود کالقاتم و قتم الغبار قتوما ارتفع و أورده حیاض قتیم کزبیر الموت ذکرها الفیروزآبادی و قوله مواطن أی له أو هذه مواطن.

و قال الفیروزآبادی رزأه ماله کجعله و عمله رزءا بالضم أصاب منه شیئا و رزأه رزءا و مرزئة أصاب منه خیرا(1).

ص: 129

را که عبدالملک به تو می داد به تو پرداخت می کنم فرزدق امتناع ورزیده و گفت: به خدا قسم یا ابن رسول الله! هرگز شما را به پول نمی فروشم! ثواب خدای عزوجل در آخرت بهتر از پاداش دنیا است. این خبر به معاویه پسر عبد الله بن جعفر که یکی از سخاوت مندان و ادیبان و خوش زبانان بنی هاشم بود، رسید. به فرزدق گفت: خیال می کنی چقدر زنده خواهی بود؟ فرزدق گفت: بیست سال! گفت: این بیست هزار دینار از من بگیر و علی بن الحسین علیهما السلام را معذور دار که در باره تو از هشام چیزی درخواست کند!

فرزدق گفت: من خدمت زین العابدین علیه السلام رسیدم. ایشان از مال خودشان پرداخت کردند ولی من عرض کردم، پاداش این عمل را برای آخرت گذاشته ام.(1)

روایت21.

مناقب: لیث خزاعی از سعید بن مسیب در باره غارت کردن مدینه سؤال کرد، در پاسخ گفت: آری، اسبها را به ستونهای مسجد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بستند. من خودم دیدم اسبها اطراف قبر پیامبر بودند و سه شبانه روز مدینه را غارت می کردند. من در خدمت علی بن الحسین علیهما السلام کنار قبر پیغمبر صلی الله علیه و آله می آمدیم و آن جناب زیر لب سخنانی می گفت که نمی شنیدم. بین ما و آن گروه پرده ای فاصله می شد و مشغول نماز می شدیم. ما آنها را می دیدیم ولی آنها ما را نمی دیدند. مردی که لباس سبزی در تن داشت و سوار اسبی خاکستری بود در دست اسلحه ای داشت، در خدمت علی بن الحسین علیهما السلام بود. هر وقت یکی از تبهکاران قصد سوئی نسبت به حرم پیامبر صلی الله علیه و آله داشت، آن سواره با همان حربه اشاره به آن شخص می کرد و در دم جان می سپرد، بدون اینکه به او چیزی بخورد. پس از اینکه غارت تمام شد، علی بن الحسین علیه السلام تمام زینت و زیور زنان و دختران و لباس آنان را گرفت و برای آن سوار برد. اسب سوار گفت: یا ابن رسول الله! من یکی از ملائکه هستم که ارادت مند شما و پدرت هستم. وقتی این تبهکاران به مدینه آمدند از خدا اجازه خواستم که به کمک شما بیایم! اجازه یافتم تا در نزد خدا و پیامبرش صلی الله علیه و آله و شما اهل بیت ثوابی تا روز قیامت کسب نمایم.(2)

بیان

عبارت محذوف، شاید مقصود دم بریده باشد.

روایت22.

مناقب: علی بن الحسین علیهما السلام حسن بصری را نزدیک حجرالاسود دید که داستان می گفت! فرمود: ای مرد! آیا آمادگی مردن داری؟ گفت: نه! فرمود: پس عمل تو برای حساب و کتاب مهیاست؟ گفت: نه! فرمود: آیا آخرت دار عمل است؟ گفت: نه! فرمود: آیا برای خدا پناهگاهی در زمین غیر از این خانه هست؟ گفت: نه! فرمود: پس چرا مردم را از طواف به خود مشغول می کنی؟ و سپس رفت. حسن می گوید: هرگز از احدی مثل این کلمات را نشنیده بودم. می دانید این مرد که بود؟ گفتند: او زین العابدین بود! حسن بصری گفت: اینها نسل و ذریه ای هستند که بعضی از آنها از نسل بعضی دیگرند.

زهری فرماندار بنی امیه بود. مردی را کیفر می کرد. در حال کیفر از دنیا رفت. زهری از ترس خدا فرار کرد و سر به بیابان گذاشت و داخل غاری شد. مدت نه سال در آن غار زندگی کرد. یک سال علی ابن الحسین علیهما السلام به حج رفت. زهری خدمت آن جناب رسید. حضرت به او فرمود: از این ناامیدی تو بیشتر می ترسم تا گناهی که مرتکب شده ای! خون بهای آن شخص را برای خانواده اش بفرست. پیش خانواده ات برو و به وظیفه دینی خود برس! زهری گفت: آقا مرا نجات دادی! خدا می داند مقام رهبری مردم را به که بسپارد. زهری به نزد خانواده خود بازگشت و ملازم خدمت زین العابدین علیه السلام شد، به طوری که از اصحاب آن جناب به شمار می رفت؛ به همین جهت بعضی از بنی مروان به او از باب تمسخر می گفتند: پیامبرت چه شد؟ و منظورشان علی بن الحسین علیهما السلام بود. (3)

- عقد الفرید: پادشاه روم برای عبد الملک نامه ای بدین مضمون نوشت: من گوشت شتری را که پدرت سوار آن شد و از مدینه فرار کرد خورده ام. با سپاهی که بالغ بر هزار هزار هزار نفر است با تو جنگ خواهم کرد. عبد الملک به حجاج بن یوسف نامه نوشت و از او خواست که نامه را بخواند و نامه ای به زین العابدین علیه السلام بنویسد و با همان جملاتی که عبد الملک نوشته، او را تهدید نماید و هر چه آن جناب جواب داد، برایش بنویسد. حجاج همین کار را کرد. زین العابدین علیه السلام در جواب گفت: خداوند لوح محفوظی دارد که در هر روز سیصد مرتبه در آن نگاه می کند و در هر نگاهی، هر که را بخواهد می میراند، زنده می کند، عزیز می نماید، ذلیل می کند و هر چه اراده کند انجام می دهد؛ من امیدوارم که یکی از آن نگاهها کلک تو را بکند. حجاج همین جواب را برای عبد الملک نوشت.

ص: 132

نقل کلام یناسب المقام فیه غرابة قال الزمخشری فی الفائق (1) علی بن الحسین علیهما السلام مدحه الفرزدق فقال.

فی کفه جنهی ریحه عبق

من کف أروع فی عرنینه شمم.

قال القتیبی الجنهی الخیزران و معرفتی هذه الکلمة عجیبة و ذلک أن رجلا من أصحاب الغریب سألنی عنه فلم أعرفه فلما أخذت من اللیل مضجعی أتانی آت فی المنام أ لا أخبرته عن الجنهی قلت لم أعرفه قال هو الخیزران فسألته شاهدا فقال هدیة طرقنه فی طبق مجنة فهببت و أنا أکثر التعجب فلم ألبث إلا یسیرا حتی سمعت من ینشد فی کفه جنهی و کنت أعرفه فی کفه خیزران

عبد الملک نیز آن را برای پادشاه روم فرستاد. همین که پادشاه روم نامه را خواند گفت: این سخن از خاندان نبوت خارج شده.(1)

روایت23.

مناقب: یحیی بن ام طویل دربان علی بن الحسین علیهما السلام بود و ارادتمندانش از صحابه پیامبر، عبارت بودند از: جابر بن عبد الله انصاری و عامر بن وائله و سعید بن مسیب که او را امیرالمؤمنین علیه السلام بزرگ کرده بود و زین العابدین علیه السلام می فرمود: سعید بن مسیب در زمان خود و سعید بن جیهان غلام ام هانی، از همه مردم به آثار گذشتگان واردتر است. و از تابعین، سعید بن جبیر ساکن مکه که او را کوشاترین علماء نام داده بودند و (تمام؟) قرآن را در دو رکعت نماز می خواند. گفته اند: بر روی زمین کسی نیست که به علم و دانش او احتیاج نداشته باشد. و محمد بن جبیر بن مطعم و ابو خالد کابلی و قاسم بن عوف و اسماعیل ابن عبد الله و ابراهیم و حسن فرزندان محمد بن حنفیه و حبیب بن ابی ثابت و ابو یحیی اسدی و ابو حازم اعرج و سلمة بن دینار مدنی ابو حمزه ثمالی را که تا زمان موسی بن جعفر علیهما السلام زنده بود و جزء اصحاب زین العابدین علیه السلام شمرده اند؛ و فرات بن احنف را که تا زمان حضرت صادق علیه السلام بود و جابر بن محمد بن ابی بکر و ایوب بن حسن و علی بن رافع و ابو محمد قرشی و ضحاک بن مزاحم خراسانی و کاووس بن کیسان و حمید بن موسی و ابان بن تغلب و ابو الفضل سدیر بن حکیم و قیس بن رمانه و عبد الله برقی و فرزدق شاعر و از غلامانش، شعیب نام برده شده اند.(2)

روایت24.

مجالس مفید: محرز بن ابی صقر می گوید: ارطاة بن سمینه پیش عبد الملک بن مروان رفت. در آن موقع صد و سی سال داشت. عبد الملک به او گفت: دیگر شعر گفتن را فراموش کرده ای؟ گفت: یا امیر المؤمنین! من اهل طرب نیستم و خشم مرا نمی گیرد و شراب هم نمی نوشم، شعر گفتن من هم در یکی از این سه حالت است. جز اینکه همین شعر را می گویم:

ص: 133

بِمِثْلِ الَّذِی کَانَ یَصِلُکَ بِهِ عَبْدُ الْمَلِکِ وَ صَنَ (1) عَنْ کَلَامِهِ فَقَالَ وَ اللَّهِ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَا رَزَأْتُکَ شَیْئاً وَ ثَوَابُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْآجِلِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ ثَوَابِ الدُّنْیَا فِی الْعَاجِلِ فَاتَّصَلَ ذَلِکَ بِمُعَاوِیَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الطَّیَّارِ وَ کَانَ أَحَدَ سُمَحَاءِ بَنِی هَاشِمٍ لِفَضْلِ عُنْصُرِهِ وَ أَحَدَ أُدَبَائِهَا وَ ظُرَفَائِهَا فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا فِرَاسٍ کَمْ تُقَدِّرُ الَّذِی بَقِیَ مِنْ عُمُرِکَ قَالَ قَدْرُ عِشْرِینَ سَنَةً قَالَ فَهَذِهِ عِشْرُونَ أَلْفَ دِینَارٍ أَعْطَیْتُکَهَا مِنْ مَالِی وَ اعْفُ أَبَا مُحَمَّدٍ أَعَزَّهُ اللَّهُ عَنِ الْمَسْأَلَةِ فِی أَمْرِکَ فَقَالَ لَقَدْ لَقِیتُ أَبَا مُحَمَّدٍ وَ بَذَلَ لِی مَالَهُ فَأَعْلَمْتُهُ أَنِّی أَخَّرْتُ ثَوَابَ ذَلِکَ لِأَجْرِ الْآخِرَةِ(2).

مرد را دیدم که مرگ پیکرش را از هم می پاشد، مانند زمین که آهن پوسیده را می خورد.

و مرگ چیز زیادی برای نفس بنی آدم باقی نمی گذارد.

می دانم به زودی حمله خواهد کرد تا به نذر خود با گرفتن جان از ابی الولید وفا کند.

از شنیدن قسمت آخر شعر، عبد الملک بر خود لرزید. زیرا کنیه او هم ابو الولید بود. ارطاة گفت: منظورم خودم هست یا امیر المؤمنین! (چون او را هم ابو الولید می گفتند.) عبد الملک گفت: به خدا سوگند آنچه بر سر تو بگذرد بر من هم خواهد گذشت.(1)

روایت25.

فضائل، کتاب الروضة: چون حره دختر حلیمه سعدیه وارد بر حجاج بن یوسف شد، حجاج به او گفت: تو حره دختر حلیمه سعدیه هستی؟ در پاسخ او گفت: خوب تشخیص دادی، ولی حسن تشخیص از امتیازات مؤمن است نه تو. حجاج گفت، خدا تو را به اینجا آورد. می گویند: تو علی علیه السلام را بر ابی بکر و عمر و عثمان برتری می دهی!! گفت: هر کس چنین نسبتی داده که من علی علیه السلام را فقط بر اینان برتری می دهم، دروغ گفته. حجاج گفت: بر چه کسانی غیر از این ها( ابوبکر و عمر و عثمان) ترجیح می دهی؟ گفت: من او را بر آدم، نوح، لوط، ابراهیم، و سلیمان و عیسی ابن مریم علیهم السلام برتری می دهم. گفت: وای بر تو، علاوه بر اینکه او را از صحابه بهتر می دانی، بر هفت نفر از پیامبران نیز مقدم می داری که اولو العزم پیامبرانند! اگر دلیل این مطلب را نیاوری گردنت را می زنم. گفت من او را بر این پیامبران مقدم نمی شمارم، خداوند عزوجل در قرآن او را برتر دانسته است، زیرا در باره آدم می فرماید: «وَ عَصی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی(2)»، {و [این گونه] آدم به پروردگار خود عصیان ورزید و بیراهه رفت.} ولی در حق علی علیه السلام می فرماید: «وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً(3)»، {و کوشش شما مقبول افتاده است.} گفت: احسنت! حره! به چه دلیل او را بر نوح و لوط مقدم می داری؟

حره گفت: خداوند عزوجل او را برتر دانسته! چنانچه در باره آن دو می فرماید: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ کَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ کانَتا تَحْتَ عَبْدَیْنِ مِنْ عِبادِنا صالِحَیْنِ فَخانَتاهُما فَلَمْ یُغْنِیا عَنْهُما مِنَ اللَّهِ شَیْئاً وَ قِیلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِینَ (4)» ،{خدا برای کسانی که کفر ورزیده اند، آن نوح و آن لوط را مَثَل آورده [که] هر دو در نکاح دو بنده از بندگان شایسته ما بودند و به آنها خیانت کردند، و کاری از دست [شوهران] آنها در برابر خدا ساخته نبود، و گفته شد: «با داخل شوندگان داخل آتش شوید».} اما علی بن ابی طالب علیه السلام، پایگاهش زیر سدرة المنتهی است

ص: 134

و همسرش فاطمه علیها السلام دختر پیامبر صلی الله علیه و آله بود که از رضای او خدا راضی و از خشمش خشمگین می شد.

حجاج گفت: بسیار عالی! به چه دلیل او را بر پدر انبیا ابراهیم خلیل مقدم می داری؟ جواب داد: خداوند عزوجل او را در این آیه مقدم داشته: «وَ إِذْ قالَ إِبْراهِیمُ رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتی قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلی وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَ قَلْبِی.(1)»، { و [یاد کن] آن گاه که ابراهیم گفت: «پروردگارا، به من نشان ده چگونه مردگان را زنده می کنی؟» فرمود: «مگر ایمان نیاورده ای؟» گفت: «چرا، ولی تا دلم آرامش یابد.»} ولی مولای من، امیر المؤمنین علیه السلام سخنی فرموده که هیچ یک از فرق مسلمان در آن سخن اختلاف ندارند. فرمود: اگر پرده برداشته شود بر یقین من افزوده نمی شود. این سخن را کسی قبل از علی علیه السلام و بعد از او نگفته! حجاج گفت: احسنت! چگونه او را برتر از موسی کلیم الله می دانی؟ گفت: خداوند می فرماید: «فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً یَتَرَقَّبُ (2)»، {موسی ترسان و نگران از آنجا بیرون رفت.}ولی علی علیه السلام در رختخواب پیغمبر صلی الله علیه و آله خوابید بی آنکه ترس و بیمی داشته باشد تا خداوند این آیه را در باره اش نازل نمود «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ (3)»، {و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می فروشد.}

حجاج گفت: احسنت! چگونه او را بر داود و سلیمان علیهما السلام فضیلت می دهی؟ گفت: خداوند عزوجل به این آیه او را بر این دو فضیلت داده: «یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوی فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ (4)» ،{ای داوود، ما تو را در زمین خلیفه [و جانشین] گردانیدیم پس میان مردم به حقّ داوری کن، و زنهار از هوس پیروی مکن که تو را از راه خدا به درکند.} حجاج پرسید: حکومت داود در چه موضوعی بود؟ گفت: دو نفر پیش او آمدند که یکی باغستانی از انگور داشت و دیگری گله ای گوسفند. صاحب باغ مدعی بود که این مرد گوسفندانش را در باغ من رها کرده و انگورم را از بین برده و شکایت پیش داود برد. داود گفت: گوسفندها را می فروشند و معادل زیانی که به باغ وارد شده می دهند تا باغ به صورت اول برگردد، سلیمان پسر داود گفت: نه پدر! از منافع گوسفند از قبیل شیر و پشم استفاده می کنند. خداوند تعالی در این آیه می فرماید: «فَفَهَّمْناها سُلَیْمانَ(5)»، {پس آن [داوری] را به سلیمان فهماندیم.} ولی مولای ما علی علیه السلام فرمود: از من سؤال کنید، از بالای عرش و از زیر عرش سؤال کنید، قبل از اینکه مرا از دست دهید. در روز فتح خیبر خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسید پیغمبر روی به حاضرین نموده و فرمود:

ص: 135

عَبْدُ الْمَلِکِ بِذَلِکَ إِلَی مَلِکِ الرُّومِ فَلَمَّا قَرَأَهُ قَالَ مَا خَرَجَ هَذَا إِلَّا مِنْ کَلَامِ النُّبُوَّةِ(1).

از همه شما گرامی تر و داناتر و واردتر به فنون قضاوت، علی علیه السلام است. حجاج گفت: احسنت! به چه دلیل او را بر سلیمان فضیلت می دهی؟ گفت خداوند علی علیه السلام را بر او در این آیه فضیلت داده: «قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ هَبْ لِی مُلْکاً لا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِی (1)» ،{گفت: «پروردگارا، مرا ببخش و مُلکی به من ارزانی دار که هیچ کس را پس از من سزاوار نباشد.} ولی مولای ما امیر المؤمنین علیه السلام گفت: دنیا! من تو را سه طلاقه کرده ام. مرا حاجتی به تو نیست. در این موقع خدای متعال این آیه را نازل نمود: «تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِینَ لا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً(2)» ،{آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می دهیم که در زمین خواستار برتری و فساد نیستند.} حجاج گفت: احسنت! به چه دلیل او را از عیسی بن مریم علیه السلام برتر می دانی؟ گفت: خداوند در این آیه به او برتری داده: «إِذْ قالَ اللَّهُ یا عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ مِنْ دُونِ اللَّهِ قالَ سُبْحانَکَ ما یَکُونُ لِی أَنْ أَقُولَ ما لَیْسَ لِی بِحَقٍّ إِنْ کُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ ما فِی نَفْسِی وَ لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ ما قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا ما أَمَرْتَنِی بِهِ (3)»، { و [یاد کن] هنگامی را که خدا فرمود: «ای عیسی پسر مریم، آیا تو به مردم گفتی: من و مادرم را همچون دو خدا به جایِ خداوند بپرستید؟» گفت: «منزّهی تو، مرا نزیبد که [در باره خویشتن] چیزی را که حق من نیست بگویم. اگر آن را گفته بودم قطعاً آن را می دانستی. آنچه در نفسِ من است تو می دانی و آنچه در ذات توست من نمی دانم، چرا که تو خود، دانای رازهای نهانی.} و قضاوت را تا روز قیامت به تاخیر انداخت. اما وقتی نصیریه ادعای خود را نمودند علی بن ابی طالب علیه السلام آنها را کشت و حکمشان را به قیامت نینداخت. این فضائل علی است که قابل مقایسه با فضائل دیگران نیست .

حجاج گفت: احسنت! از عهده جواب برآمدی؛ اگر چنین جوابی نمی دادی تو را می کشتم! جایزه ای به او داد و با احترام او را به منزل خود برگرداند.(4)

روایت26.

روضة الواعظین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: سعید بن جبیر به امامت علی بن الحسین علیهما السلام معتقد بود و امام سجاد علیه السلام او را ثنا می گفت؛ علت کشته شدنش به دست حجاج فقط همین بود که مردی خوش عقیده بود. گفته اند: وقتی پیش حجاج رفت، حجاج به او گفت:

ص: 136

رَأَیْتُ الْمَرْءَ تَأْکُلُهُ اللَّیَالِی***کَأَکْلِ الْأَرْضِ سَاقِطَةَ الْحَدِیدِ

وَ مَا تُبْقِی الْمَنِیَّةُ حِینَ تَأْتِی***عَلَی نَفْسِ ابْنِ آدَمَ مِنْ مَزِیدٍ

وَ أَعْلَمُ أَنَّهَا سَتَکُرُّ حَتَّی***تَوَفَّی نَذْرَهَا بِأَبِی الْوَلِیدِ

قَالَ فَارْتَاعَ عَبْدُ الْمَلِکِ وَ کَانَ یُکَنَّی أَبَا الْوَلِیدِ فَقَالَ لَهُ أَرْطَاةُ إِنَّمَا عَنَیْتُ نَفْسِی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ کَانَ یُکَنَّی أَرْطَاةُ بِأَبِی الْوَلِیدِ فَقَالَ عَبْدُ الْمَلِکِ وَ أَنَا وَ اللَّهِ سَیَمُرُّ بِیَ الَّذِی یَمُرُّ بِکَ (1).

تو شقی بن کسیری؟ سعید گفت: مادرم مرا بهتر می شناخته. او مرا سعید بن جبیر نامیده. گفت: در باره ابا بکر و عمر چه می گویی؟ آن دو در بهشت هستند یا جهنم؟ سعید پاسخ داد: اگر داخل بهشت شوم و اهل بهشت را ببینم و داخل جهنم گردم و ساکنان جهنم را مشاهده کنم، آن وقت می توانم بگویم! گفت: در باره خلفاء چه می گویی؟ گفت: من وکیل آنها نیستم. پرسید: کدام یک از آنها را بیشتر دوست می داری؟ گفت: هر کدام خدا از او خشنودتر باشد! گفت: خدا از کدام یک از آنها راضی تر است؟ گفت: این مطلب را خدایی که عالم اسرار و پنهانی ها است می داند! گفت: تو نمی خواهی جواب دهی؟ گفت: میل ندارم سخن تو را تکذیب کنم.(1)

روایت27.

اختصاص: مثل این روایت را نقل نموده است.(2)

روایت28.

کافی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: وقتی هنگام مرگ محمد بن اسامه رسید، خاندان بنی هاشم به عیادت او رفتند. گفت: شما خویشاوندی و منزلت مرا می دانید. من قرضی دارم، مایلم پرداخت آن را به عهده بگیرید! علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: به خدا قسم یک ثلث از قرض تو بر عهده من! دیگری چیزی نگفت. حاضرین نیز سکوت کردند. باز فرمود: به خدا قسم من تعهد می کنم تمام قرض تو را بپردازم. پس از آن فرمود: مانعی نداشت که از اول تمام قرض او را به گردن بگیرم ولی نخواستم بگویید بر ما سبقت گرفت.(3)

روایت29.

کافی: برید بن معاویه می گوید: شنیدم حضرت باقر علیه السلام فرمود: وقتی یزید بن معاویه عازم حج بود، وارد مدینه شد. از پی مردی از قریش فرستاد، آمد. به او گفت: اقرار می کنی بنده منی که اگر خواستم تو را بفروشم و گر نه در بندگی من بمانی؟

آن مرد در جواب گفت: یزید، شرافت تو از من در قریش بیشتر نیست و نه پدرت در جاهلیت و اسلام از پدر من بهتر بوده است.

ص: 137

الْمُنْتَهَی زَوْجَتُهُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءُ الَّتِی یَرْضَی اللَّهُ تَعَالَی لِرِضَاهَا وَ یَسْخَطُ لِسَخَطِهَا.

فَقَالَ الْحَجَّاجُ أَحْسَنْتِ یَا حُرَّةُ فَبِمَا تُفَضِّلِینَهُ عَلَی أَبِی الْأَنْبِیَاءِ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ فَقَالَتْ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَضَّلَهُ بِقَوْلِهِ- وَ إِذْ قالَ إِبْراهِیمُ رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتی قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلی وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبِی (1) وَ مَوْلَایَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ قَوْلًا لَا یَخْتَلِفُ فِیهِ أَحَدٌ مِنَ الْمُسْلِمِینَ لَوْ کُشِفَ الْغِطَاءُ مَا ازْدَدْتُ یَقِیناً وَ هَذِهِ کَلِمَةٌ مَا قَالَهَا أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَا بَعْدَهُ- فَقَالَ أَحْسَنْتِ یَا حُرَّةُ فَبِمَا تُفَضِّلِینَهُ عَلَی مُوسَی کَلِیمِ اللَّهِ قَالَتْ

یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً یَتَرَقَّبُ (2) وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بَاتَ عَلَی فِرَاشِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ یَخَفْ حَتَّی أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی فِی حَقِّهِ- وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ (3)

قَالَ الْحَجَّاجُ أَحْسَنْتِ یَا حُرَّةُ فَبِمَا تُفَضِّلِینَهُ عَلَی دَاوُدَ وَ سُلَیْمَانَ علیه السلام قَالَتْ اللَّهُ تَعَالَی فَضَّلَهُ عَلَیْهِمَا بِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوی فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ (4) قَالَ لَهَا فِی أَیِّ شَیْ ءٍ کَانَتْ حُکُومَتُهُ قَالَتْ فِی رَجُلَیْنِ رَجُلٍ کَانَ لَهُ کَرْمٌ وَ الْآخَرِ لَهُ غَنَمٌ فَنَفَشَتِ الْغَنَمُ بِالْکَرْمِ فَرَعَتْهُ فَاحْتَکَمَا إِلَی دَاوُدَ علیه السلام فَقَالَ تُبَاعُ الْغَنَمُ وَ یُنْفَقُ ثَمَنُهَا عَلَی الْکَرْمِ حَتَّی یَعُودَ إِلَی مَا کَانَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ وَلَدُهُ لَا یَا أَبَهْ بَلْ یُؤْخَذُ مِنْ لَبَنِهَا وَ صُوفِهَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَفَهَّمْناها سُلَیْمانَ (5) وَ إِنَّ مَوْلَانَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ سَلُونِی عَمَّا فَوْقَ الْعَرْشِ سَلُونِی عَمَّا تَحْتَ الْعَرْشِ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی وَ إِنَّهُ علیه السلام دَخَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ فَتْحِ خَیْبَرَ فَقَالَ النَّبِیُ

ص: 135

خودت نیز در دین از من بهتر نیستی، چگونه اقرار به بندگی تو بکنم. یزید گفت: اگر اقرار نکنی، به خدا قسم تو را می کشم! آن مرد گفت: کشتن من بزرگتر از کشتن حسین بن علی علیهما السلام پسر پیغمبر صلی الله علیه و آله که نیست. یزید دستور داد او را بکشند. روز بعد از پی زین العابدین علیه السلام فرستاد و همان حرفی را که به مرد قریشی زده بود به او زد. امام فرمود: اگر به آنچه می خواهی اقرار نکنم مگر مرا نمی کشی، چنانچه دیروز آن مرد را کشتی؟ یزید گفت: چرا. علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: من اقرار کردم به آنچه تو می خواهی. من بنده زورکی هستم، اگر مایلی نگه دار و گر نه بفروش. یزید لعنة الله علیه گفت: خوب انتخابی کردی و خون خود را حفظ نمودی. این اقرار تو را از مقامی که داری پایین نیاورد.(1)

بیان

جوهری می گوید: عبارت اولی لک تهدید و وعید است. و اصمعی می گوید: معنای آن این است که آنچه او را هلاک می کند به او نزدیک شد یعنی بر او فرود آمد. پایان سخن جوهری. من می گویم: این معنا مناسب با معنای روایت در اینجا نمی باشد اگر چه محتمل است آن ملعون بعد از این در مقام تهدید باشد و حضرت به کار او راضی نشده باشد و ممکن است منظور این باشد که این کار برای تو شایسته تر است از کاری که مرد قریشی انجام داد.

بدان که این خبر دارای اشکال است. چون معروف است که یزید پس از رسیدن به خلافت به مدینه نیامد بلکه حتی از شام خارج نشد تا روانه دوزخ شد. پس می گوییم: با عدم اعتمادی که بر سِیَر تاریخی هست، مخصوصا با وجود معارضه خبر، ممکن است بر برخی روات اشتباهی صورت گرفته باشد و در روایت است که این جریان بین امام و کسی که یزید برای گرفتن بیعت فرستاده بود به نام مسلم بن عقبه اتفاق افتاده، چنانچه گذشت.

- ابن اثیر در کامل نوشته: وقتی یزید مسلم بن عقبه را فرستاد، به او دستور داد پس از پیروز شدن، تا سه روز، هر چه در مدینه از مال و اسلحه و چارپایان به دست آوردید، متعلق به سپاه است و پس از گذشت سه روز، دست از مردم بردار. متوجه باش و نسبت به علی بن الحسین علیهما السلام احترام لازم را داشته باش زیرا در شورش مردم شرکت نکرده و نامه او به ما رسید. در ضمن وقتی فرماندار یزید و بنی امیه را از مدینه خارج کردند، مروان حکم با پسر عمر صحبت کرد که خانواده اش را جزء خانواده او قرار دهد. پسر عمر قبول نکرد.

ص: 138

صلی الله علیه و آله لِلْحَاضِرِینَ أَفْضَلُکُمْ وَ أَعْلَمُکُمْ وَ أَقْضَاکُمْ عَلِیٌّ- فَقَالَ لَهَا أَحْسَنْتِ فَبِمَا تُفَضِّلِینَهُ عَلَی سُلَیْمَانَ فَقَالَتْ اللَّهُ تَعَالَی فَضَّلَهُ عَلَیْهِ بِقَوْلِهِ تَعَالَی- رَبِ ...

هَبْ لِی مُلْکاً لا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِی (1) وَ مَوْلَانَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ علیه السلام قَالَ طَلَّقْتُکِ یَا دُنْیَا ثَلَاثاً لَا حَاجَةَ لِی فِیکِ فَعِنْدَ ذَلِکَ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی فِیهِ- تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِینَ لا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً(2) فَقَالَ أَحْسَنْتِ یَا حُرَّةُ فَبِمَا تُفَضِّلِینَهُ عَلَی عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَعلیهما السلام قَالَتْ اللَّهُ تَعَالَی عَزَّ وَ جَلَّ فَضَّلَهُ بِقَوْلِهِ تَعَالَی- إِذْ قالَ اللَّهُ یا عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ مِنْ دُونِ اللَّهِ قالَ سُبْحانَکَ ما یَکُونُ لِی أَنْ أَقُولَ ما لَیْسَ لِی بِحَقٍّ إِنْ کُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ ما فِی نَفْسِی وَ لا أَعْلَمُ ما فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ- ما قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا ما أَمَرْتَنِی بِهِ الْآیَةَ(3)

فَأَخَّرَ الْحُکُومَةَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ لَمَّا ادَّعَوُا النَّصِیرِیَّةُ(4) فِیهِ مَا ادَّعَوْهُ قَتَلَهُمْ وَ لَمْ یُؤَخِّرْ حُکُومَتَهُمْ فَهَذِهِ کَانَتْ فَضَائِلَهُ لَمْ تُعَدَّ بِفَضَائِلِ غَیْرِهِ قَالَ أَحْسَنْتِ یَا حُرَّةُ خَرَجْتِ مِنْ جَوَابِکِ وَ لَوْ لَا ذَلِکِ لَکَانَ ذَلِکِ ثُمَّ أَجَازَهَا وَ أَعْطَاهَا وَ سَرَّحَهَا سَرَاحاً حَسَناً رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهَا.

با علی بن الحسین علیهما السلام صحبت کرد و گفت: من خویشاوندانی دارم، خانواده ام را جزء خانواده خود قرار ده، حضرت پذیرفت. مروان، زنش عایشه دختر عثمان بن عفان و سایر خانواده اش را به منزل زین العابدین علیه السلام فرستاد و امام زین العابدین علیه السلام نیز خانواده خود و خانواده او را به ینبع برد. بعضی گفته اند: خانواده مروان را به همراه فرزندش عبد الله به طائف فرستاد.

وقتی مسلم بن عقبه مدینه را تصرف نمود، مردم را دعوت کرد که به عنوان بنده یزید با او بیعت کنند که هر حکمی خواست، در خون و مال و خانواده آنها بکند هر کس از چنین بیعتی سرپیچی کرد، او را به قتل رساند. گروهی در همین راه کشته شدند. مروان علی بن الحسین علیهما السلام را آورد، علی بن الحسین علیهما السلام در بین مروان و پسرش عبد الملک می آمد تا پیش مسلم نشست. مروان آب خواست تا بدین وسیله امانی بگیرد. کمی از آب را خورد و سپس به علی بن الحسین علیهما السلام داد. کاسه را که گرفت، مسلم بن عقبه گفت: آب ما را نخور. دست علی بن الحسین علیهما السلام که از جان خود می ترسید، لرزید و قدح را نگه داشت. مسلم گفت: بین این دو نفر راه می رفتی که از کشته شدن در امان باشی؟ به خدا قسم اگر از آن دو بودی تو را می کشتم! اما امیر المؤمنین یزید مرا راجع به تو سفارش نموده و گفته است که نامه ای برایش نوشته ای. حالا اگر مایلی آب را بیاشام. آنگاه او را در کنار خود روی تخت نشانیده و گفت: خیال می کنم خانواده ات ترسیده باشند؟ فرمود: آری؛ دستور داد تا اسب خودش را زین کنند و او را برگرداند با آن شرطی که برای مردم مدینه قرار داده بود، او اجبار به بیعت نکرد.(1)

روایت30.

کتاب حسین بن سعید و نوادر: زراره از قول امام باقر یا امام صادق علیهما السلام نقل می کند که فرمود: علی بن الحسین علیهما السلام با کنیز عمویش حسن بن علی علیهما السلام ازدواج کرد و مادر خود را به ازدواج غلامش در آورد. همین که خبر به عبد الملک رسید برایش نامه ای نوشت به این مضمون: یا علی بن الحسین! مثل اینکه تو مقام خود را در میان خانواده ات نمی دانی و موقعیت خویش را در نزد مردم نمی شناسی! با کنیز خود ازدواج کردی و مادرت را به ازدواج غلامت درآورده ای.

ص: 139

شَقِیُّ بْنُ کُسَیْرٍ قَالَ أُمِّی کَانَتْ أَعْرَفَ بِی سَمَّتْنِی سَعِیدَ بْنَ جُبَیْرٍ قَالَ مَا تَقُولُ فِی أَبِی بَکْرٍ وَ عُمَرَ هُمَا فِی الْجَنَّةِ أَوْ فِی النَّارِ قَالَ لَوْ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَنَظَرْتُ إِلَی أَهْلِهَا لَعَلِمْتُ مَنْ فِیهَا وَ لَوْ دَخَلْتُ النَّارَ وَ رَأَیْتُ أَهْلَهَا لَعَلِمْتُ مَنْ فِیهَا قَالَ فَمَا قَوْلُکَ فِی الْخُلَفَاءِ قَالَ لَسْتُ عَلَیْهِمْ بِوَکِیلٍ قَالَ أَیُّهُمْ أَحَبُّ إِلَیْکَ قَالَ أَرْضَاهُمْ لِخَالِقِی قَالَ فَأَیُّهُمْ أَرْضَی لِلْخَالِقِ قَالَ عِلْمُ ذَلِکَ عِنْدَ الَّذِی یَعْلَمُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ قَالَ أَبَیْتَ أَنْ تَصْدُقَنِی قَالَ بَلْ لَمْ أُحِبَّ أَنْ أَکْذِبَکَ (1).

حضرت در جواب نوشت: نامه تو را خواندم! ما از پیامبر پیروی می کنیم: او زینب دختر عموی خود را به ازدواج غلام خود زید درآورد و با کنیز خود صفیه دختر حی بن اخطب ازدواج نمود.

روایت31.

امالی شیخ طوسی: صالح بن کیسان می گوید: عامر بن عبد الله بن زبیر که از خردمندان قریش بود، شنید یکی از پسرهایش از علی بن ابی طالب علیهما السلام بدگویی می کند. گفت: پسرم، از علی بدگویی مکن. بنیادی را که دین نهاده باشد، دنیا نمی تواند خراب کند ولی بنیاد دنیا را دین واژگون می کند. پسرم! بنی امیه به علی علیه السلام در مجالس خود ناسزا گفتند و او را روی منبرها لعن نمودند! گویا بازوی علی علیه السلام را گرفته به آسمان بالا بردند (باعث بالا رفتن مقام و موقعیت او شدند). در ضمن، از اجداد و بستگان خود تعریف و تمجید نمودند و مثل این بود که از روی مرداری پرده بردارند و گند و بوی آن را بلند کنند. من به تو سفارش می کنم، از دشنام به علی علیه السلام خودداری کن.(1)

روایت32.

امالی صدوق: حجاج دو غلام علی علیه السلام را گرفت. به یکی از آن دو گفت: از علی بیزاری بجوی. پرسید اگر بیزاری نجویم چه می کنی؟ حجاج گفت: خدا مرا بکشد اگر تو را نکشم. اینک انتخاب کن که دو دستت را جدا کنم یا دو پایت را؟ آن مرد به حجاج گفت: همین طور قصاص خواهی شد، هر کدام را تو مایلی انتخاب کن. گفت: خیلی زبان آوری! ولی خیال می کنم ندانی چه کسی تو را آفریده! پروردگارت کجاست؟

گفت: او در کمین گاه ستمکاران است. دستور داد دستها و پاهایش را قطع کنند و سپس به دار آویزند. آنگاه رفیقش را آوردند. به او گفت: تو چه می گویی؟ جواب داد: هر چه رفیقم گفت، دستور داد گردنش را بزنند و به دار آویزند.(2)

می گویم

بعضی از اخبار باب در ابواب احوال اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده است.

ص: 140

وَ مَا أَنْتَ بِأَفْضَلَ مِنِّی فِی الدِّینِ وَ لَا بِخَیْرٍ مِنِّی فَکَیْفَ أُقِرُّ لَکَ بِمَا سَأَلْتَ فَقَالَ لَهُ یَزِیدُ إِنْ لَمْ تُقِرَّ لِی وَ اللَّهِ قَتَلْتُکَ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ لَیْسَ قَتْلُکَ إِیَّایَ بِأَعْظَمَ مِنْ قَتْلِکَ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَمَرَ بِهِ فَقُتِلَ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقَالَ لَهُ

مِثْلَ مَقَالَتِهِ لِلْقُرَشِیِّ فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام أَ رَأَیْتَ إِنْ لَمْ أُقِرَّ لَکَ أَ لَیْسَ تَقْتُلُنِی کَمَا قَتَلْتَ الرَّجُلَ بِالْأَمْسِ فَقَالَ لَهُ یَزِیدُ لَعَنَهُ اللَّهُ بَلَی فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَدْ أَقْرَرْتُ لَکَ بِمَا سَأَلْتَ أَنَا عَبْدٌ مُکْرَهٌ فَإِنْ شِئْتَ فَأَمْسِکْ وَ إِنْ شِئْتَ فَبِعْ فَقَالَ لَهُ یَزِیدُ لَعَنَهُ اللَّهُ أَوْلَی لَکَ حَقَنْتَ دَمَکَ وَ لَمْ یَنْقُصْکَ ذَلِکَ مِنْ شَرَفِکَ (1).

روایت33.

خرائج: روایت شده که علی بن الحسین علیهما السلام در سالی که هشام بن عبدالملک خلیفه بود و به حج رفته بود، به حج رفت. مردم حضرت را در بسیار احترام می کردند و مرتب برای سؤال کردن جلو می آمدند. به هشام گفتند: این مرد کیست؟ هشام گفت: من او را نمی شناسم - و می خواست با معرفی او، رغبت مردم به حضرت زیاد نشود - فرزدق که آنجا حاضر بود، گفت: من می شناسمش.

این آقا کسی است که بیابان مکه (بطحاء) قدمگاه او را می شناسد، تا آخر قصیده. هشام دنبال فرزدق فرستاد و او را حبس نمود و نامش را از دیوان حقوق بگیران پاک کرد. علی بن الحسین علیهما السلام برایش مقداری دینار فرستادند، فرزدق رد کرد و گفت: من این قصیده را فقط از سر دیانت گفتم و حضرت نیز دینارها را دوباره برای او فرستاد و فرمود: خدا نیز عمل تو را پاداش می دهد. وقتی زندانش طولانی شد و تهدید به قتل نیز می شد، به علی بن الحسین علیهما السلام شکایت برد. حضرت برای او دعا کرد و او از زندان خلاص شد. فرزدق به نزد حضرت آمد و گفت: ای پسر پیامبر خدا! هشام نام مرا از دیوان حقوق پاک کرده. حضرت پرسید: حقوقت چقدر بود؟ گفت: فلان مقدار! حضرت به او چهل سال حقوق مرحمت کرد و فرمود: اگر می دانستم که تو به پولی بیش از این نیاز داری، به تو می دادم! بعد از گذشت چهل سال، فرزدق از دنیا رفت!!(1)

بیان

فیروزآبادی می گوید: جهر الرجلَ یعنی به آن مرد نگاه کرد و او در چشمش بزرگ آمد و زیبایی و شمایلشش او را به شگفتی واداشت. اجتهر و جهِر نیز همین معنا را می دهد و جهیر کسی است که شمایل نیکوی او آشکار است و منظری نیکو دارد و جهر به ضم جیم شمایل مرد و نیکو منظری اوست؛ و تشوّف الی الخبر یعنی اطلاع حاصل کرد و از بام خود را بالا کشید و نگاه کرد و اشراف پیدا کرد.

روایت34.

الفصول المهمه: شاعر زین العابدین فرزدق و کثیر عزه و دربانش ابو جبله، و معاصر مروان و عبد الملک و ولید بن عبد الملک بود.(2)

روایت35.

کافی: حنان بن سدیر از پدرش نقل کرد که من و پدر و پدر بزرگ و عمویم در مدینه به حمام رفتیم. در رخت کن حمام مردی را دیدیم. پرسید: شما اهل کجا هستید؟ عرض کردیم: عراق؛ پرسید: کجای عراق؟ گفتیم: کوفه؛ گفت: مرحبا! شما که خیلی به ما نزدیک و دارای موقعیت هستید، اما چه شده که لنگ نبسته اید؟ پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: عورت مؤمن

ص: 141

فکلم علی بن الحسین و قال إن لی رحما و حرمی تکون مع حرمک فقال افعل فبعث بامرأته و هی عائشة ابنة عثمان بن عفان و حرمه إلی علی بن الحسین فخرج علی بحرمه و حرم مروان إلی ینبع و قیل بل أرسل حرم مروان و أرسل معهم ابنه عبد الله إلی الطائف و لما ظفر مسلم بن عقبة علی المدینة و استباحهم دعا الناس إلی البیعة لیزید علی أنهم خول له (1)

یحکم فی دمائهم و أموالهم و أهلیهم ما شاء فمن امتنع من ذلک قتله فقتل لذلک جماعة ثم أتی مروان بعلی بن الحسین فجاء یمشی بین مروان و ابنه عبد الملک حتی جلس بینهما عنده فدعا مروان بشراب لیتحرم بذلک فشرب منه یسیرا ثم ناوله علی بن الحسین فلما وقع فی یده قال مسلم لا تشرب من شرابنا فأرعد کفه و لم یأمنه علی نفسه و أمسک القدح فقال جئت تمشی بین هؤلاء لتأمن عندی و الله لو کان إلیهما لقتلتک و لکن أمیر المؤمنین أوصانی بک و أخبرنی أنک کاتبته فإن شئت فاشرب فشرب ثم

أجلسه معه علی السریر ثم قال لعل أهلک فزعوا قال إی و الله فأمر بدابته فأسرجت له ثم حمله علیها فرده و لم یلزمه البیعة لیزید علی ما شرط علی أهل المدینة(2).

بر مؤمن حرام است. بعد مقداری کرباس آورد و چهار قسمت نمود و به هر کدام یک قسمت داد و آن را بر خود بسته وارد حمام شدیم. وقتی داخل حمام شدیم، رو به جانب جدم نموده و فرمود: پیرمرد! چرا خضاب نمی کنی؟ گفت: من در خدمت کسی بودم که از من و شما بهتر بود و خضاب نمی کرد. خیلی خشمگین شد به طوری که آثار خشم در چهره اش آشکارا بود و گفت، آنکه از من بهتر بود، چه کسی بود ؟ گفت: من خدمت علی بن ابی طالب علیه السلام بوده ام و ایشان خضاب نمی کرد. آن آقا سر به زیر انداخت و عرق بر چهره اش نشست. فرمود: صحیح است. راست گفتی! آنگاه فرمود: اگر خضاب کنی پیروی از پیامبر نموده ای که از علی علیه السلام بهتر بود و اگر خضاب نکنی، از علی علیه السلام پیروی نموده ای. وقتی از حمام خارج شدیم پرسیدیم: این مرد کیست؟ معلوم شد علی بن الحسین علیهما السلام بوده و پسرش محمد بن علی علیهما السلام نیز با او بود.(1)

روایت36.

کافی علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: ما نمی دانیم با مردم چه معامله کنیم، اگر هر چه از پیامبر صلی الله علیه و آله شنیده ایم نقل کنیم می خندند و اگر نقل نکنیم طاقت نمی آوریم! ضمرة بن معید گفت: نقل کنید. فرمود: وقتی دشمن خدا را در تابوت می گذارند و به گورستان می برند، می دانید چه می گوید؟ گفتند: نه. فرمود: به کسانی که او را بر شانه گرفته اند می گوید: نمی شنوید من شکایت دشمن خدا را به شما می کنم که مرا به این ورطه کشاند و نجاتم نداد! من از دوستانی که با آنها دوستی کردم، مرا خوار نمودند و از اولادی که حمایت از آنها نمودم، مرا ذلیل نمودند و از خانه ای که ثروتم را خرج آبادی آن خانه کردم و دیگران آنجا ساکن شدند شاکی هستم. به من رحم کنید و این قدر عجله نکنید. ضمره گفت: اگر بتواند این طور صحبت کند، ممکن است حرکت کند و روی شانه حاملین بنشیند. علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: خدایا! اگر ضمره حدیث پیامبرت صلی الله علیه و آله را مسخره می کند از او انتقام بگیر. ضمره چهل روز زنده بود و پس از آن فوت شد. غلامش در سر جنازه اش بود، پس از دفن او خدمت زین العابدین علیه السلام رسید. امام فرمود از کجا می آیی؟ گفت: از دفن ضمره. وقتی بر او خاک ریختند، صورتم را روی قبرش گذاشتم. صدایی را شنیدم که کاملا آن صدا را در زمان زندگی اش می شناختم.

ص: 142

فَکَتَبَ إِلَیْهِ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَهِمْتُ کِتَابَکَ وَ لَنَا أُسْوَةٌ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَدْ زَوَّجَ زَیْنَبَ بِنْتَ عَمِّهِ زَیْداً مَوْلَاهُ وَ تَزَوَّجَ مَوْلَاتَهُ صَفِیَّةَ بِنْتَ حُیَیِّ بْنِ أَخْطَبَ (1).