بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار المجلد 73 : کتاب آداب و سنن

اشارة

سرشناسه: مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.

عنوان و نام پدیدآور: بحارالانوار: الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار تالیف محمدباقر المجلسی.

مشخصات نشر: بیروت داراحیاء التراث العربی [1440].

مشخصات ظاهری: ج - نمونه.

یادداشت: عربی.

یادداشت: فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. [1360].

یادداشت: جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم: 1403ق.=1983م.=[1361]).

یادداشت: کتابنامه.

مندرجات: ج .24. کتاب الامامة. ج.52. تاریخ الحجة. ج67،66،65. الایمان و الکفر. ج.87. کتاب الصلاة . ج. 92،91 .الذکر و الدعا. ج. 94. کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.-

موضوع: احادیث شیعه — قرن 11ق

رده بندی کنگره: BP135/م3ب31300 ی ح

رده بندی دیویی: 297/212

شماره کتابشناسی ملی: 1680946

ص: 1

**[ترجمه]

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

ص: 1

**[ترجمه]

أبواب التحیة و التسلیم و العطاس و ما یتعلق بها

باب 97 إفشاء السلام و الابتداء به و فضله و آدابه و أنواعه و أحکامه و القول عند الافتراق

الآیات

النساء: وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ حَسِیباً(1)

یونس: وَ تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ (2)

هود: وَ لَقَدْ جاءَتْ رُسُلُنا إِبْراهِیمَ بِالْبُشْری قالُوا سَلاماً قالَ سَلامٌ إلی قوله تعالی رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ (3)

إبراهیم: تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ (4)

الحجر: وَ نَبِّئْهُمْ عَنْ ضَیْفِ إِبْراهِیمَ- إِذْ دَخَلُوا عَلَیْهِ فَقالُوا سَلاماً(5)

النحل: یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (6)


1- 1. النساء: 86.
2- 2. یونس: 10.
3- 3. هود: 68- 73.
4- 4. إبراهیم: 23.
5- 5. الحجر: 51- 52.
6- 6. النحل: 32.

مریم: قالَ سَلامٌ عَلَیْکَ سَأَسْتَغْفِرُ لَکَ رَبِّی و قال تعالی لا یَسْمَعُونَ فِیها لَغْواً إِلَّا سَلاماً(1)

النور: فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلی أَنْفُسِکُمْ تَحِیَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبارَکَةً طَیِّبَةً کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ (2)

الفرقان: وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً و قال تعالی وَ یُلَقَّوْنَ فِیها تَحِیَّةً وَ سَلاماً(3)

الأحزاب: تَحِیَّتُهُمْ یَوْمَ یَلْقَوْنَهُ سَلامٌ (4)

الذاریات: إِذْ دَخَلُوا عَلَیْهِ فَقالُوا سَلاماً قالَ سَلامٌ (5)

الواقعة: إِلَّا قِیلًا سَلاماً سَلاماً(6)

lt;meta info="- و إذا حییتم بتحیة فحیوا بأحسن منها أو ردوها إن الله کان علی کل شی ء حسیبا. - . نساء/ 86 -

{چون شما را به درودی نواختند به درودی بهتر از آن یا همانند آن پاسخ گویید. هرآینه خدا حسابگر هر چیزی است.}

- و تحیتهم فیها سلام. - . یونس/ 10 -

{و به هنگام درود، سلام می گویند.}

- و لقد جاءت رسلنا إبراهیم بالبشری قالوا سلاما قال سلام. - . هود / 69 -

{به تحقیق رسولان ما برای ابراهیم مژده آوردند. گفتند: سلام. گفت: سلام.}

- رحمت الله و برکاته علیکم أهل البیت. - . هود/ 73 -

{رحمت و برکات خدا بر شما اهل این خانه ارزانی باد.}

- تحیتهم فیها سلام. - . ابراهیم/ 23 -

{و درودشان در آنجا سلام است.}

- و نبئهم عن ضیف إبراهیم- إذ دخلوا علیه فقالوا سلاما. - . حجر/ 51- 52 - {و از مهمانان ابراهیم به آنان خبر ده، هنگامی که بر او وارد شدند و سلام گفتند.}

- یقولون سلام علیکم ادخلوا الجنة بما کنتم تعملون. - . نحل/ 32 -

{همان کسانی که فرشتگان جانشان را- در حالی که پاکند- می ستانند [و به آنان] می گویند: «درود بر شما باد، به [پاداش] آنچه انجام می دادید به بهشت درآیید.}

- قال سلام علیک سأستغفر لک ربی. - . مریم / 47 -

{[ابراهیم] گفت: «درود بر تو باد، به زودی از پروردگارم برای تو آمرزش می خواهم، زیرا او همواره نسبت به من پرمهر بوده است.}

- لا یسمعون فیها لغوا إلا سلاما. - . مریم/ 62 -

{در آنجا سخن بیهوده ای نمی شنوند، جز درود.}

- فإذا دخلتم بیوتا فسلموا علی أنفسکم تحیة من عند الله مبارکة طیبة کذلک یبین الله لکم الآیات لعلکم تعقلون. - . نور / 61 -

{پس چون به خانه هایی [که گفته شد] درآمدید، به یکدیگر سلام کنید درودی که نزد خدا مبارک و خوش است. خداوند آیات [خود] را این گونه برای شما بیان می کند، امید که بیندیشید.}

- و إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما. - . فرقان / 63 -

{و چون نادانان ایشان را طرف خطاب قرار دهند به ملایمت پاسخ می دهند. }

- و یلقون فیها تحیة و سلاما. - . فرقان / 73 -

{و در آنجا با سلام و درود مواجه خواهند شد.} .

- تحیتهم یوم یلقونه سلام. - . أحزاب / 44 -

{درودشان- روزی که دیدارش کنند- سلام خواهد بود.}

- إذ دخلوا علیه فقالوا سلاما قال سلام. - . ذاریات / 25 -

{چون بر او درآمدند پس سلام گفتند. گفت: سلام.}

- إلا قیلا سلاما سلاما. - . واقعة / 26 -

{سخنی جز سلام و درود نیست}

**[ترجمه]

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَرَهُمْ بِسَبْعٍ عِیَادَةِ الْمَرْضَی وَ اتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ وَ إِبْرَارِ الْقَسَمِ وَ تَسْمِیتِ الْعَاطِسِ وَ نَصْرِ الْمَظْلُومِ وَ إِفْشَاءِ السَّلَامِ وَ إِجَابَةِ الدَّاعِی (7).

**[ترجمه]قرب الاسناد: .امام صادق علیه السّلام از پدرش نقل فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله آنان را به هفت چیز فرمان داد: عیادت بیماران، تشییع جنازه مردگان، انجام سوگند، خیر باش عطسه کنندگان، یاری ستمدیدگان، فاش گفتن سلام و پذیرش دعوت. - . قرب الاسناد: 48 -

**[ترجمه]

أقول

أوردناه بإسناد آخر فی باب المناهی (8)

و قد مضی أخبار کثیرة فی باب جوامع المکارم و باب المنجیات و المهلکات.

**[ترجمه]به سند دیگر آن را در باب مناهی آورده ام - . در باب اجابت دعوت کننده ج 75 : 447 گذشت. - و اخبار دیگر هم در باب کلیات مکارم و در باب نجات بخش ها و هلاک کننده ها گذشت.

**[ترجمه]

«2»

مع (9)،[معانی الأخبار] لی، [الأمالی للصدوق] الْعَطَّارُ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ فِی الْجَنَّةِ غُرَفاً یُرَی ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا وَ بَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا یَسْکُنُهَا مِنْ أُمَّتِی مَنْ أَطَابَ الْکَلَامَ وَ أَطْعَمَ الطَّعَامَ وَ أَفْشَی السَّلَامَ وَ صَلَّی بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ ثُمَّ قَالَ إِفْشَاءُ السَّلَامِ أَنْ لَا یَبْخَلَ بِالسَّلَامِ عَلَی أَحَدٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ (10).

ص: 2


1- 1. مریم: 47 و 62.
2- 2. النور: 61.
3- 3. الفرقان: 63 و 75.
4- 4. الأحزاب: 44.
5- 5. الذاریات: 25.
6- 6. الواقعة: 26.
7- 7. قرب الإسناد: 48.
8- 8. مر فی باب اجابة الداعی ج 75 ص 447.
9- 9. معانی الأخبار ص 250.
10- 10. أمالی الصدوق ص 198.

**[ترجمه]معانی الاخبار و امالی صدوق: امام صادق علیه السّلام از پدرانش نقل کرد که که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: در بهشت غرفه هایی است که از بیرون آن درونش پیداست و همچنین از درون بیرونش ظاهر است. از امتم آنهایی در آن ساکن هستند که نیک سخن گویند، اطعام کنند، فاش سلام کنند و در شب که مردم درخوابند نماز بگزارند. سپس فرمود: فاش کردن سلام به این است که دریغش ندارد بر هیچ مسلمانی. - . معانی الاخبار:250 ، امالی صدوق: 198 -

**[ترجمه]

«3»

فس، [تفسیر القمی]: فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلی أَنْفُسِکُمْ فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ یَقُولُ إِذَا دَخَلَ الرَّجُلُ مِنْکُمْ بَیْتَهُ فَإِنْ کَانَ فِیهِ أَحَدٌ یُسَلِّمُ عَلَیْهِمْ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ فِیهِ أَحَدٌ فَلْیَقُلِ السَّلَامُ عَلَیْنَا مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا یَقُولُ اللَّهُ تَحِیَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبارَکَةً طَیِّبَةً(1).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم قمی: امام باقر علیه السّلام در تفسیر آیه «فإذا دخلتم بیوتا فسلموا علی أنفسکم»،{پس چون به خانه هایی [که گفته شد] درآمدید، به یکدیگر سلام کنید.} فرمود: چون کسی از شماها به خانه در آید، اگر در آن کسی باشد بر آنها درود گوید، وگرنه بگوید: درود بر ما از جانب پروردگار ما! و خدا فرماید: «تحیة من عند الله مبارکة طیبة.» - . نور / 61 - {درودی که نزد خدا مبارک و خوش است.} - . تفسیر علی بن ابراهیم قمی:462 -

**[ترجمه]

أقول

و فی بعض النسخ و قیل إِذَا لَمْ یَرَ الدَّاخِلُ بَیْتاً أَحَداً یَقُولُ فِیهِ السَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ یَقْصِدُ بِهِ الْمَلَکَیْنِ اللَّذَیْنِ عَلَیْهِ شُهُودٌ.

**[ترجمه]و در روایتی است که گفته شده چون کسی در خانه ای در آید و کسی در آن نباشد، بگوید:درود و رحمت خدا بر شما، به قصد دو فرشته ای که گواه بر او و همراه اویند.

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَی مَنْ لَقِیتَ (2).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: از تواضع است این که سلام کنی به هر کس که برخورد می کنی. - . خصال 1 : 9 -

**[ترجمه]

«5»

جا، [المجالس للمفید] عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا أَنَسُ سَلِّمْ عَلَی مَنْ لَقِیتَ یَزِیدُ اللَّهُ فِی حَسَنَاتِکَ وَ سَلِّمْ فِی بَیْتِکَ یَزِیدُ اللَّهُ فِی بَرَکَتِکَ.

**[ترجمه]مجالس مفید: پیغمبر صلی الله علیه و آله به انس فرمود: به هر کس که بر می خوری سلام کن تا خدا بر حسناتت بیفزاید، و سلام کن در خانه خودت تا خدا بیفزاید در برکت تو.

**[ترجمه]

«6»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ بَدَأَ بِالْکَلَامِ قَبْلَ السَّلَامِ فَلَا تُجِیبُوهُ.

وَ قَالَ علیه السلام: لَا تَدْعُ إِلَی طَعَامِکَ أَحَداً حَتَّی یُسَلِّمَ (3).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که بدون سلام شروع به سخن کند، به او پاسخ ندهید. و فرمود: کسی را بر خوراکت دعوت نکن تا سلام کند. - . خصال 1 : 13 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ خَالِهِ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنِ ابْنِ الْمُنْکَدِرِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَیْرُکُمْ مَنْ أَطْعَمَ الطَّعَامَ وَ أَفْشَی السَّلَامَ وَ صَلَّی وَ النَّاسُ نِیَامٌ (4).

سن، [المحاسن] القاسانی عمن حدثه عن عبد الله بن القاسم عن أبی عبد الله علیه السلام. آبائه عن النبی صلوات الله علیهم: مثله (5).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بهترین شما آن است که خوراک دهد، فاش سلام کند و شب که مردم درخوابند، نماز گزارد. - . خصال 1 : 45 -

محاسن: مانند این روایت را آورده است. - . محاسن: 387 -

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال] مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرِو بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَبَّاسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ

ص: 3


1- 1. تفسیر القمّیّ ص 462.
2- 2. الخصال ج 1 ص 9.
3- 3. الخصال ج 1 ص 13.
4- 4. الخصال ج 1 ص 45.
5- 5. المحاسن 387.

مُحَمَّدِ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ الْخَضِرِ بْنِ أَبَانٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هُدْبَةَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْماً: یَا أَنَسُ أَسْبِغِ الْوُضُوءَ تَمُرَّ عَلَی الصِّرَاطِ مَرَّ السَّحَابِ أَفْشِ السَّلَامَ یَکْثُرْ خَیْرُ بَیْتِکَ أَکْثِرْ مِنْ صَدَقَةِ السِّرِّ فَإِنَّهَا تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ عَزَّ وَ جَلَ (1).

**[ترجمه]خصال: انس گفت: یک روز رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای انس! وضو را کامل کن تا چون ابر بر صراط گذر کنی؛ سلام را فاش کن تا خیر خانه ات فزون شود؛ بسیار صدقه نهانی بده که خشم خدا عزوجل را خاموش کند. - . خصال 1 : 85 -

**[ترجمه]

«9»

ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ یَضْمَنُ لِی أَرْبَعَةً بِأَرْبَعَةِ أَبْیَاتٍ فِی الْجَنَّةِ مَنْ أَنْفَقَ وَ لَمْ یَخَفْ فَقْراً وَ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ وَ أَفْشَی السَّلَامَ فِی الْعَالَمِ وَ تَرَکَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ کَانَ مُحِقّاً(2).

سن، [المحاسن] أبی عن محمد بن سنان: مثله (3).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: چه کسی است که تعهد کند برایم چهار را در برابر چهار خانه در بهشت: آن که انفاق کند بدون ترس از فقر، از طرف خودش به مردم انصاف دهد، سلام را در عالَم فاش سازد و مجادله را وانهد، اگرچه حق با او باشد - . خصال 1 : 106 - .

محاسن: مانند این روایت را آورده است. - . محاسن: 80 -

**[ترجمه]

«10»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا دَخَلَ أَحَدُکُمْ مَنْزِلَهُ فَلْیُسَلِّمْ عَلَی أَهْلِهِ یَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ أَهْلٌ فَلْیَقُلِ السَّلَامُ عَلَیْنَا مِنْ رَبِّنَا وَ قَالَ علیه السلام إِذَا قَالَ لَکَ أَخُوکَ حَیَّاکَ اللَّهُ بِالسَّلَامِ فَقُلْ أَنْتَ فَحَیَّاکَ اللَّهُ بِالسَّلَامِ وَ أَحَلَّکَ دَارَ الْمُقَامِ (4).

**[ترجمه]خصال: در حدیث «اربعمائه» آمده است که امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: چون کسی از شما به خانه خود در آید، به خاندانش سلام دهد و گوید: درود بر شما! و اگر خانواده ای در آن ندارد، باید بگوید: السلام علینا من ربنا! (درود بر ما از جانب پروردگار ما). و فرمود: چون برادرت به تو گوید: تحیت خدا برتو باد به سلام! تو بگو: تحیت خدا برتو باد به سلام و خداوند دار مقام را نصیب تو کند! - . خصال 2 : 164 -

**[ترجمه]

«11»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَالِحٍ الْقَاضِی عَنْ مَسْرُوقِ بْنِ الْمَرْزُبَانِ عَنْ حَفْصٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ أَعْجَزَ النَّاسِ مَنْ عَجَزَ مِنَ الدُّعَاءِ وَ إِنَّ أَبْخَلَ النَّاسِ مَنْ بَخِلَ بِالسَّلَامِ (5).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: عاجزترین مردم آن است که از دعا کردن عاجز باشد و بخیل ترین مردم آن است که از سلام کردن بخل ورزد. - . امالی شیخ طوسی 1: 87 -

**[ترجمه]

«12»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنْ أَبِی قِلَابَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ لَقِیَ عَشَرَةً مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَسَلَّمَ عَلَیْهِمْ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ عِتْقَ رَقَبَةٍ(6).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: رسول خدا فرمود: هر که به ده مسلمان برخورد کند و بدانها سلام کند، خدا ثواب آزاد کردن بنده ای را بر او بنویسد. - . امالی شیخ طوسی 1: 185 -

**[ترجمه]

أقول

أوردناه بإسناده فی باب جوامع المکارم.

**[ترجمه]این روایت را با سندش در باب کلیات مکارم آوردم.

**[ترجمه]

«13»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْمُفِیدُ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ

ص: 4


1- 1. الخصال ج 1 ص 85.
2- 2. الخصال ج 1 ص 106.
3- 3. المحاسن ص 8.
4- 4. الخصال ج 2 ص 164.
5- 5. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 87.
6- 6. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 185.

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا تَلَاقَیْتُمْ فَتَلَاقَوْا بِالتَّسْلِیمِ وَ التَّصَافُحِ وَ إِذَا تَفَرَّقْتُمْ فَتَفَرَّقُوا بِالاسْتِغْفَارِ(1).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون به هم برخورد کردید، با سلام و مصافحه ملاقات کنید و چون از هم جدا شدید، با استغفار باشد. - . امالی شیخ طوسی 1: 219 -

**[ترجمه]

«14»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] ابْنُ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَبَّادِ بْنِ أَحْمَدَ الْقَزْوِینِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرٍ عَنِ الشَّعْبِیِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَجَلِیِّ قَالَ: سَمِعْتُ سَلْمَانَ الْفَارِسِیَّ یَقُولُ لِی وَ لِلْأَشْعَثِ بْنِ قَیْسٍ إِنَّ لِی عِنْدَکُمَا وَدِیعَةً فَقُلْنَا مَا نَعْلَمُهَا إِلَّا أَنَّ قَوْماً قَالُوا لَنَا أَقْرِءُوهُ عَنَّا السَّلَامَ قَالَ فَأَیُّ شَیْ ءٍ أَفْضَلُ مِنَ السَّلَامِ وَ هِیَ تَحِیَّةُ أَهْلِ الْجَنَّةِ(2).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: جابر بن عبدالله البجلی گفت: سلمان به من و اشعث گفت: من در نزد شما امانتی دارم. گفتیم که ما از آن خبر نداریم، الا این که یک گروهی به ما گفتند سلام ما را به او برسان. سلمان گفت: چه چیز بهتر است از سلام که خوشامدگویی اهل بهشت است! - . امالی شیخ طوسی 1: 356 -

**[ترجمه]

«15»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ الْبُهْلُولِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ أَبِی شَیْبَةَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنِ الْحَارِثِ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ لِلْمُسْلِمِ عَلَی أَخِیهِ الْمُسْلِمِ مِنَ الْمَعْرُوفِ سِتّاً یُسَلِّمُ عَلَیْهِ إِذَا لَقِیَهُ وَ یَعُودُهُ إِذَا مَرِضَ وَ یُسَمِّتُهُ إِذَا عَطَسَ وَ یَشْهَدُهُ إِذَا مَاتَ وَ یُجِیبُهُ إِذَا دَعَاهُ وَ یُحِبُّ لَهُ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ وَ یَکْرَهُ لَهُ مَا یَکْرَهُ لِنَفْسِهِ (3).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: مسلمان بر برادر مسلمان خود شش چیز از معروف دارد: هنگامی که به او برخورد کرد سلامش دهد؛ چون بیمار شود عیادتش کند؛ چون عطسه زند به خیرش گوید؛ چون بمیرد بر سر جنازه اش آید؛ چون دعوتش کند پذیرایش گردد؛ آنچه را که برای خود می خواهد، برای او بخواهد؛ و آنچه را که برای خود نخواهد، برای او نخواهد. - . امالی شیخ طوسی 2: 248 -

**[ترجمه]

«16»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلی أَنْفُسِکُمْ الْآیَةَ(4) فَقَالَ هُوَ تَسْلِیمُ الرَّجُلِ عَلَی أَهْلِ الْبَیْتِ حِینَ یَدْخُلُ ثُمَّ یَرُدُّونَ عَلَیْهِ فَهُوَ سَلَامُکُمْ عَلَی أَنْفُسِکُمْ (5).

**[ترجمه]معانی الاخبار: ابی صباح گفت: از امام باقر علیه السّلام از تفسیر آیه: «فإذا دخلتم بیوتا فسلموا علی أنفسکم.» {چون به خانه هایی [که گفته شد] درآمدید، به یکدیگر سلام کنید} تا آخرآیه، پرسیدم. فرمود: آن سلام بر خاندان است هنگامی که داخل می شود. سپس آنها جوابش دهند و آن سلام بر خودش باشد. - . معانی الاخبار: 163 -

**[ترجمه]

«17»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْبَخِیلُ مَنْ بَخِلَ بِالسَّلَامِ (6).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام صادق علیه السّلام فرمود: بخیل آن است که از سلام مضایقه کند. - . معانی الاخبار: 246 -

**[ترجمه]

«18»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ کُنْتُ تَرَکْتُ التَّسْلِیمَ عَلَی أَصْحَابِنَا فِی مَسْجِدِ

ص: 5


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 219.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 356.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 248.
4- 4. النور: 61.
5- 5. معانی الأخبار ص 163.
6- 6. معانی الأخبار ص 246.

الْکُوفَةِ وَ ذَلِکَ لِتَقِیَّةٍ عَلَیْنَا فِیهَا شَدِیدَةٍ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ یَا إِسْحَاقُ مَتَی أَحْدَثْتَ هَذَا الْجَفَاءَ لِإِخْوَانِکَ تَمُرُّ بِهِمْ فَلَا تُسَلِّمُ عَلَیْهِمْ فَقُلْتُ لَهُ ذَلِکَ لِتَقِیَّةٍ کُنْتُ فِیهَا فَقَالَ لَیْسَ عَلَیْکَ فِی التَّقِیَّةِ تَرْکُ السَّلَامِ وَ إِنَّمَا عَلَیْکَ فِی التَّقِیَّةِ الْإِذَاعَةُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَمُرُّ بِالْمُؤْمِنِینَ فَیُسَلِّمُ عَلَیْهِمْ فَتَرُدُّ الْمَلَائِکَةُ سَلَامٌ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ أَبَداً(1).

**[ترجمه]کشف الغمة: اسحاق بن عمار گفت: نزد امام صادق علیه السّلام رفتم و در مسجد کوفه به یاران خود سلام نمی کردم و این کار به دلیل تقیه بود که بر ما سخت بود. آن حضرت به من فرمود: ای اسحق! این جفاگری را به برادرانت از کی پدید آوردی که بدانها گذر می کنی و سلام نمی دهی؟ گفتم آن به دلیل تقیه است که بدان دچارم. فرمود: سلام نکردن تقیه نیست؛ تقیه فاش کردن رازها است. همانا چون مؤمن به مؤمنان گذر کند و بر آنها سلام کند، فرشته ها به او جواب دهند: سلام بر تو باد با رحمت و برکت همیشگی خدا! - . کشف الغمة 2: 409 -

**[ترجمه]

«19»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: إِنَّ مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ یَرْضَی الرَّجُلُ بِالْمَجْلِسِ دُونَ الْمَجْلِسِ وَ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَی مَنْ یَلْقَی وَ أَنْ یَتْرُکَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ کَانَ مُحِقّاً وَ لَا یُحِبَّ أَنْ یُحْمَدَ عَلَی التَّقْوَی (2).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام صادق علیه السّلام از پدرانش علیهم السلام نقل فرمود: از تواضع این است که کسی راضی باشد در پایین مجلس بنشیند و به هر که می رسد سلام کند و جدال را وانهد، گرچه حق با او باشد، و نخواهد که او را به تقوا بستایند. - . معانی الاخبار: 381 -

**[ترجمه]

«20»

فس، [تفسیر القمی] قَالَ: کَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا أَتَوْهُ یَقُولُونَ لَهُ أَنْعِمْ صَبَاحاً وَ أَنْعِمْ مَسَاءً وَ هِیَ تَحِیَّةُ أَهْلِ الْجَاهِلِیَّةِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ إِذا جاؤُکَ حَیَّوْکَ بِما لَمْ یُحَیِّکَ بِهِ اللَّهُ فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ أَبْدَلَنَا اللَّهُ بِخَیْرٍ مِنْ ذَلِکَ تَحِیَّةِ أَهْلِ الْجَنَّةِ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ (3).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم قمی: چون یاران رسول خدا نزد او می آمدند، به او می گفتند صبح به خیر یا شب به خیر، که این درود اهل جاهلیت بود و خدا فروفرستاد: «و إذا جاؤک حیوک بما لم یحیک به الله.» - . مجادله / 8 - {و چون به نزد تو آیند، تو را بدانچه خدا به آن [شیوه] سلام نگفته سلام می دهند.} و رسول خدا صلی الله علیه و آله به آنها فرمود: خدا عوضی بهتر به ما داده که درود اهل بهشت است و آن «سلام علیکم» است. - . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 668 -

**[ترجمه]

«21»

ع، [علل الشرائع] بِالْإِسْنَادِ إِلَی وَهْبٍ قَالَ: لَمَّا أَسْجَدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمَلَائِکَةَ لآِدَمَ علیه السلام وَ أَبَی إِبْلِیسُ أَنْ یَسْجُدَ قَالَ لَهُ رَبُّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّکَ رَجِیمٌ- وَ إِنَّ عَلَیْکَ لَعْنَتِی إِلی یَوْمِ الدِّینِ ثُمَّ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ لآِدَمَ یَا آدَمُ انْطَلِقْ إِلَی هَؤُلَاءِ الْمَلَإِ مِنَ

الْمَلَائِکَةِ فَقُلْ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فَسَلَّمَ عَلَیْهِمْ فَقَالُوا وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فَلَمَّا رَجَعَ إِلَی رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لَهُ رَبُّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی هَذِهِ تَحِیَّتُکَ وَ تَحِیَّةُ ذُرِّیَّتِکَ مِنْ بَعْدِکَ فِیمَا بَیْنَهُمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ(4).

**[ترجمه]علل الشرائع: وهب گفت: چون خدا فرشته ها را به سجده بر آدم واداشت و ابلیس سجده نکرد، پروردگار عزوجل به او فرمود:« فاخرج منها فإنک رجیم- و إن علیک لعنتی إلی یوم الدین»، {از آن خارج شوکه تو رانده شده ای و لعنتم تا روز جزا بر تو خواهد بود.} و به آدم فرمود: برو نزد این گروه فرشته ها و به آنها بگو السلام علیکم و رحمة الله و برکاته. پس بر آنها سلام کرد و آنها گفتند: و علیک السلام و رحمة الله و برکاته. هنگامی که نزد پروردگارش بازگشت، خدا تبارک و تعالی به او فرمود: این است خوشامدگویی تو و فرزندانت پس از تو در میان خودشان تا روز قیامت. - . علل الشرائع 1: 96 -

**[ترجمه]

«22»

مع، [معانی الأخبار] مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ الزَّنْجَانِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سَلَّامٍ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا غِرَارَ فِی الصَّلَاةِ وَ لَا التَّسْلِیمِ.

ص: 6


1- 1. کشف الغمّة ج 2 ص 409.
2- 2. معانی الأخبار ص 381.
3- 3. تفسیر القمّیّ ص 668، و الآیات فی المجادلة: 9 و سورة ص 79- 78.
4- 4. علل الشرائع ج 1 ص 96.

الغرار فی التسلیم أن یقول الرجل السلام علیک أو یرده فیقول و علیک و لا یقول و علیکم السلام و یکره تجاوز الحد فی الرد کما یکره الغرار و ذلک أن الصادق علیه السلام سلم علی رجل فقال له الرجل و علیکم السلام و رحمة الله و برکاته و مغفرته و رضوانه فقال لا تجاوزوا بنا قول الملائکة لأبینا إبراهیم علیه السلام رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ(1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: غرار در نماز و سلام نیست و غرار در سلام این است که در جواب «سلام علیک» بگوید «و علیک» و نگوید «علیک السلام»، و تجاوز از حد در جواب بد است، چنان چه کمبود بد است. برای این که امام صادق علیه السّلام به مردی سلام کرد و آن مرد در جواب گفت: «و علیکم السلام و رحمة الله و برکاته و مغفرته و رضوانه.» آن حضرت فرمود: در جواب از گفته فرشته ها به پدر ما ابراهیم در نگذرید که گفتند: «رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ علیکم أَهْلَ الْبَیْتِ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.» - . معانی الاخبار: 283 -

**[ترجمه]

«23»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ أَبِی عُیَیْنَةَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ یُرَدُّ عَلَیْهِمُ الدُّعَاءُ جَمَاعَةً وَ إِنْ کَانُوا وَاحِداً الرَّجُلُ یَعْطِسُ فَیُقَالُ لَهُ یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ فَإِنَّ مَعَهُ غَیْرَهُ وَ الرَّجُلُ یُسَلِّمُ عَلَی الرَّجُلِ فَیَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ الرَّجُلُ یَدْعُو لِلرَّجُلِ فَیَقُولُ عَافَاکُمُ اللَّهُ (2).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: به سه کس با لفظ جمع دعا شود، گرچه تنها باشند: مردی که عطسه زند به او گویند: «یرحمکم الله»؛ مردی که سلام کند و جواب دهد: «السلام علیکم»؛ و مردی که به مردی دعا کند، گوید: «عافاکم الله.» - . خصال 1: 62 -

**[ترجمه]

«24»

مکا، [مکارم الأخلاق]: سَأَلَ السَّابَاطِیُّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ النِّسَاءِ کَیْفَ یُسَلِّمْنَ إِذَا دَخَلْنَ عَلَی الْقَوْمِ قَالَ الْمَرْأَةُ تَقُولُ عَلَیْکُمُ السَّلَامُ وَ الرَّجُلُ یَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ (3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: ساباطی از امام صادق علیه السّلام پرسید: زنها که به مجلس مردها درآیند چه گویند؟ فرمود: زن بگوید: «علیکم السلام» و مرد بگوید: «السلام علیکم.» - . مکارم الاخلاق: 24 -

**[ترجمه]

«25»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ رَفَعَهُ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا دَخَلَ أَحَدُکُمْ بَیْتَهُ فَلْیُسَلِّمْ فَإِنَّهُ یُنْزِلُهُ الْبَرَکَةَ وَ تُؤْنِسُهُ الْمَلَائِکَةُ الْخَبَرَ.

**[ترجمه]علل الشرایع: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون یکی از شما به خانه اش درآید، سلام گوید که برکت فرود آید و فرشته ها با او همدم شوند.

**[ترجمه]

«26»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْحَفَّارُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الْحُلْوَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ الْمُقْرِی عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَمَّادٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: لِیُسَلِّمِ الرَّاکِبُ عَلَی الْمَاشِی وَ إِذَا سَلَّمَ مِنَ الْقَوْمِ وَاحِدٌ أَجْزَأَ عَنْهُمْ (4).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سواره بر پیاده سلام کند، و یکی که از میان جمعی سلام کند، از طرف همه کافی است. - . امالی شیخ طوسی 1: 369 -

**[ترجمه]

«27»

فس، [تفسیر القمی]: وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ حَسِیباً قَالَ السَّلَامُ وَ غَیْرُهُ مِنَ الْبِرِّ(5).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم قمی: «و إذا حییتم بتحیة فحیوا بأحسن منها أو ردوها إن الله کان علی کل شی ء حسیبا» - . نساء / 86 - {و چون خوشامدی گفته شدید بهترش را پاسخ گویید یا همان را رد کنید که خدا بر هر چه حسابگر است.} فرمود: سلام باشد یا هر نیکی دیگر. - . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 133 -

**[ترجمه]

«28»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ:

ص: 7


1- 1. معانی الأخبار ص 283.
2- 2. الخصال ج 1 ص 62.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 24.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 369.
5- 5. تفسیر القمّیّ ص 133.

إِذَا دَخَلْتَ الْمَسْجِدَ وَ الْقَوْمُ یُصَلُّونَ فَلَا تُسَلِّمْ عَلَیْهِمْ وَ سَلِّمْ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ أَقْبِلْ عَلَی صَلَاتِکَ وَ إِذَا دَخَلْتَ عَلَی قَوْمٍ جُلُوسٍ یَتَحَدَّثُونَ فَسَلِّمْ عَلَیْهِمْ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام باقر علیه السّلام فرمود: چون به مسجد درآمدی و مردم در نماز بودند، به آنها سلام مکن و بر پیغمبر سلام بگو و به نمازت رو کن، و چون بر مردمی درآمدی که در گفتگو بودند، بر آنها سلام کن. - . قرب الاسناد: 45 -

**[ترجمه]

«29»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَکْرَهُ رَدَّ السَّلَامِ وَ الْإِمَامُ یَخْطُبُ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام باقر علیه السّلام فرمود: علی علیه السّلام بد می داشت جواب سلام را در حال خطبه خواندن امام (در نماز جمعه) دادن. - . قرب الاسناد: 69 -

**[ترجمه]

«30»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی وَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ مَعاً عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: کُنْتُ فِی الْحَمَّامِ فِی الْبَیْتِ الْأَوْسَطِ فَدَخَلَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ عَلَیْهِ النُّورَةُ قَالَ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَرَدَدْتُ عَلَیْهِ وَ تَأَخَّرْتُ فَدَخَلَ الْبَیْتَ الَّذِی فِیهِ الْحَوْضُ فَاغْتَسَلْتُ وَ خَرَجْتُ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: سعدان بن مسلم گفت: در اتاق میانی حمام بودم و امام کاظم علیه السّلام در حالی که نوره بر او بود، وارد شد و گفت: السلام علیکم! من جواب دادم و عقب رفتم و آن حضرت بدان اتاق که حوض داشت وارد شد و من غسل کردم و بیرون شدم. - . قرب الاسناد: 177 -

**[ترجمه]

«31»

ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ رَفَعَهُ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ لَا یُسَلَّمُونَ الْمَاشِی مَعَ جَنَازَةٍ وَ الْمَاشِی إِلَی الْجُمُعَةِ وَ فِی بَیْتِ حَمَّامٍ (4).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: بر سه کس سلام نشود: آن که با جنازه رود، آن که به جمعه رود و آن که در حمام است. - . خصال1: 45 -

**[ترجمه]

«32»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ رَفَعَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یُسَلَّمَ عَلَی أَرْبَعَةٍ عَلَی السَّکْرَانِ فِی سُکْرِهِ وَ عَلَی مَنْ یَعْمَلُ التَّمَاثِیلَ وَ عَلَی مَنْ یَلْعَبُ بِالنَّرْدِ وَ عَلَی مَنْ یَلْعَبُ بِالْأَرْبَعَةَ عَشَرَ وَ أَنَا أَزِیدُکُمُ الْخَامِسَةَ أَنْهَاکُمْ أَنْ تُسَلِّمُوا عَلَی أَصْحَابِ الشِّطْرَنْجِ (5).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله نهی کرد از سلام بر چهار کس: بر کسی که در حال مستی است؛ بر مجسمه ساز؛ بر کسی که با نَرد بازی کند؛ و بر آن که با اربعة عشر بازی کند. و علی علیه السّلام افزود: و بر شطرنج باز - . خصال 1: 112 (اربعه عشر بازی کودکان است و گاهی با آن قمار کنند بر صفحه ای همچون صفحه روی زمین جدولی نقش می کنند و بر تقاطع خطوط تکه سنگ هایی می نهند و بسا که هشت خط باشد و شش سنگ که هر طرفی سه سنگ دارد به نام سه در و سه پر و گاهی 16 خط بکشند با 14 سنگ که در هر طرف هفت ریگ باشد. کلینی درکافی 6: 435 از ابی الحسن علیه السّلام روایت کرده که فرمود: نرد و شطرنج و اربعة عشر به منزلة واحد هستند، وهر چیزی که با آن قمار شود میسر است. -

**[ترجمه]

«33»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ بُنَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ

ص: 8


1- 1. قرب الإسناد ص 45.
2- 2. قرب الإسناد ص 69.
3- 3. قرب الإسناد ص 177.
4- 4. الخصال ج 1 ص 45.
5- 5. الخصال ج 1 ص 112، و الأربعة عشر لعبة للصبیان و قد یلعب به المقامرون یخطون علی صفحة کصفحة الأرض خطوطا متقاطعة کالجدول و یصفون علی متقاطع الخطوط حصیات فقد یکون الخطوط فیه ثمان و الحصیات ستا لکل واحد من المقامرین ثلاث حصیات، و یقال له سدر و فارسیته سه در و سه سه پر و قد یکون الخطوط فیه ست عشرة و الحصیات أربعة عشر لکل واحد منهما سبع، روی الکلینی فی الکافی ج 6 ص 435 بإسناده عن معمر بن خلّاد عن أبی الحسن علیه السلام قال: النرد و الشطرنج و الأربعة عشر بمنزلة واحدة، و کل ما قومر علیه فهو میسر.

ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: سِتَّةٌ لَا یُسَلَّمُ عَلَیْهِمْ الْیَهُودِیُّ وَ الْمَجُوسِیُّ وَ النَّصْرَانِیُّ وَ الرَّجُلُ عَلَی غَائِطِهِ وَ عَلَی مَوَائِدِ الْخَمْرِ وَ عَلَی الشَّاعِرِ الَّذِی یَقْذِفُ الْمُحْصَنَاتِ وَ عَلَی الْمُتَفَکِّهِینَ بِسَبِّ الْأُمَّهَاتِ (1).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام نقل فرمود: بر شش کس سلام نشود: یهودی، مجوسی و نصرانی، مردی که بر سر خلاء [مستراح] یا بر سر سفره می خواری است، شاعری که زنان پارسا را به زنا متهم کند، و آنان که به دشنام بر مادران خوش باشند. - . خصال 1: 158 -

**[ترجمه]

«34»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: سِتَّةٌ لَا یَنْبَغِی أَنْ یُسَلَّمَ عَلَیْهِمْ- الْیَهُودُ وَ النَّصَارَی وَ أَصْحَابُ النَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ أَصْحَابُ الْخَمْرِ وَ الْبَرْبَطِ وَ الطُّنْبُورِ وَ الْمُتَفَکِّهُونَ بِسَبِّ الْأُمَّهَاتِ وَ الشُّعَرَاءُ(2).

سر، [السرائر] من کتاب ابن قولویه عن ابن نباتة: مثله (3).

**[ترجمه]خصال: علی علیه السّلام فرمود: شش کس باشند که سلام بر آنها شایسته نیست: یهود، نصاری، اهل نرد و شطرنج باز، شراب خواران و تار و طنبورزنان، آنان که به دشنام بر مادران خوشند، و شاعران. - . خصال1: 160 -

سرائر: از کتاب ابن قولویه مانند این روایت را آورده است. - . سرائر: 490 -

**[ترجمه]

«35»

ل، [الخصال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: لَا تُسَلِّمُوا عَلَی الْیَهُودِ وَ لَا عَلَی النَّصَارَی وَ لَا عَلَی الْمَجُوسِ وَ لَا عَبَدَةِ الْأَوْثَانِ وَ لَا عَلَی مَوَائِدِ شُرَّابِ الْخَمْرِ وَ لَا عَلَی صَاحِبِ الشِّطْرَنْجِ وَ النَّرْدِ وَ لَا عَلَی الْمُخَنَّثِ وَ لَا عَلَی الشَّاعِرِ الَّذِی یَقْذِفُ الْمُحْصَنَاتِ وَ لَا عَلَی الْمُصَلِّی وَ ذَلِکَ لِأَنَّ الْمُصَلِّیَ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یَرُدَّ السَّلَامَ لِأَنَّ التَّسْلِیمَ مِنَ الْمُسْلِمِ تَطَوُّعٌ وَ الرَّدَّ عَلَیْهِ فَرِیضَةٌ وَ لَا عَلَی آکِلِ الرِّبَا وَ لَا عَلَی رَجُلٍ جَالِسٍ عَلَی غَائِطٍ وَ لَا عَلَی الَّذِی فِی الْحَمَّامِ وَ لَا عَلَی الْفَاسِقِ الْمُعْلِنِ بِفِسْقِهِ (4).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام از پدرش نقل فرمود: بر یهود و نصاری و مجوس و بت پرستان و مخنث و برشاعری که زنان پاک دامن را تهمت می زند، و بر آن که در نماز است سلام نکنید، برای اینکه نمی تواند جواب گوید، زیرا سلام ابتدایی مستحب است و جوابش واجب است، و بر رباخوار و متجاهر به فسق سلام نکنید. - . خصال2: 87 -

**[ترجمه]

«36»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِذَا قَامَ الرَّجُلُ مِنْ مَجْلِسِهِ فَلْیُوَدِّعْ إِخْوَانَهُ بِالسَّلَامِ فَإِنْ أَفَاضُوا فِی خَیْرٍ کَانَ شَرِیکَهُمْ وَ إِنْ أَفَاضُوا فِی بَاطِلٍ کَانَ عَلَیْهِمْ دُونَهُ (5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: چون کسی از مجلس خود بپاخیزد، به سلام با برادرانش وداع کند تا اگر در کار خوبی اندر شوند شریکشان باشد و اگر در بدی و باطلی باشند، بر خودشان باشد نه او. - . قرب الاسناد: 23 -

**[ترجمه]

«37»

ب، [قرب الإسناد] أَبُو الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ علیه السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا تَبْدَءُوا أَهْلَ الْکِتَابِ بِالسَّلَامِ فَإِنْ سَلَّمُوا عَلَیْکُمْ فَقُولُوا:

ص: 9


1- 1. الخصال ج 1 ص 158.
2- 2. الخصال ج 1 ص 160.
3- 3. السرائر ص 490.
4- 4. الخصال ج 2 ص 87.
5- 5. قرب الإسناد ص 23.

عَلَیْکُمْ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام ازپدرش علیهما السّلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: به اهل کتاب سلام نکنید و اگر به شما سلام کردند، بگویید: «علیکم.» - . قرب الاسناد: 62 -

**[ترجمه]

«38»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ یُونُسَ عَنِ ابْنِ حُمَیْدٍ عَنِ ابْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَمْسٌ لَا أَدَعُهُنَّ حَتَّی الْمَمَاتِ الْأَکْلُ عَلَی الْحَضِیضِ مَعَ الْعَبِیدِ وَ رُکُوبِیَ الْحِمَارَ مُؤْکَفاً وَ حَلْبِیَ الْعَنْزَ بِیَدِی وَ لُبْسُ الصُّوفِ وَ التَّسْلِیمُ عَلَی الصِّبْیَانِ لِتَکُونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدِی (2).

**[ترجمه]امالی صدوق: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: پنج چیز هستند که تا وقت مردن از دست ننهم تا پس از من سنت گردند: هم خوری با بنده ها بر روی زمین؛ سوار شدن بر الاغ پالان شده؛ دوشیدن بز با دستم؛ پوشیدن پشمینه؛ و سلام بر کودکان. - . امالی صدوق: 44 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی بأسانید کثیرة فی باب مکارم أخلاق النبی صلی الله علیه.

**[ترجمه]این روایت با سندهای بسیار در باب مکارم اخلاق پیغمبر صلی الله علیه و آله آمده است.

**[ترجمه]

«39»

ضه، [روضة الواعظین]: قِیلَ إِذَا سَلَّمَ الرَّجُلُ عَلَی الْمُطِیعِ الْمُتَّقِی کَانَ مَعْنَاهُ اللَّهُ یُکْرِمُکَ وَ یُثْبِتُکَ عَلَی طَاعَتِکَ وَ إِذَا سَلَّمَ عَلَی أَهْلِ الْمَعْصِیَةِ کَانَ مَعْنَاهُ السَّلَامُ مُطَّلِعٌ عَلَیْکَ.

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: السَّلَامُ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ فَأَفْشُوهُ بَیْنَکُمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ الْمُسْلِمَ إِذَا مَرَّ بِالْقَوْمِ فَسَلَّمَ عَلَیْهِمْ فَإِنْ لَمْ یَرُدُّوا عَلَیْهِ یَرُدُّ مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنْهُمْ وَ أَطْیَبُ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ الْیَهُودَ أَتَتِ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالُوا السَّامُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدُ وَ السَّامُ بِلُغَتِهِمُ الْمَوْتُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَیْکُمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ إِذا جاؤُکَ حَیَّوْکَ بِما لَمْ یُحَیِّکَ بِهِ اللَّهُ الْآیَةَ(3).

**[ترجمه]روضة الواعظین: گفته شده چون کسی بر فرد مطیع وپرهیزکار سلام کند، یعنی خدا تو را گرامی دارد و بر طاعت پایدارت کند، و چون بر گنهکار باشد، یعنی خدا بر تو آگاه است.

و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سلام از نام های خداست؛ پس آن را میان خود فاش گویید. همانا چون مسلمانی بر مردمی گذرد و بر آنها سلام دهد، اگر جوابش ندهند، کسی که از آنها بهتر و خوب تر است جوابش دهد.

و روایت است که یهود آمدند نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله و گفتند: سام بر تو! و سام به زبان آنها به معنی مرگ است. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بر شما باد! و خدای تعالی نازل کرد: «و إذا جاؤک حیوک بما لم یحیک به الله»، {و چون به نزد تو آیند، تو را بدانچه خدا به آن [شیوه] سلام نگفته سلام می دهند}تا آخر آیه.

**[ترجمه]

«40»

سن، [المحاسن] عُثْمَانُ بْنُ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: جَمَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَقَالَ یَا بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ أَفْشُوا السَّلَامَ وَ صِلُوا الْأَرْحَامَ وَ تَهَجَّدُوا وَ النَّاسُ نِیَامٌ وَ أَطْعِمُوا الطَّعَامَ وَ أَطِیبُوا الْکَلَامَ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِسَلَامٍ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا فرزندان عبدالمطلب را جمع کرد و فرمود: ای فرزندان عبدالمطلب! سلام را علنی بگویید و صله رحم کنید؛ و نماز بخوانید در حالی که مردم در خوابند؛ و اطعام کنید؛ و خوش گویید تا به سلامت به بهشت روید. - . محاسن: 387 -

**[ترجمه]

«41»

سن، [المحاسن] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ إِطْعَامَ الطَّعَامِ وَ إِفْشَاءَ السَّلَامِ (5).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: همانا خدا اطعام طعام و افشای سلام را دوست دارد. - . محاسن: 388 -

**[ترجمه]

«42»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: لَا تُسَلِّمْ عَلَی شَارِبِ الْخَمْرِ إِنْ مَرَرْتَ بِهِ وَ إِنْ سَلَّمَ عَلَیْکَ فَلَا تَرُدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ بِالْمَسَاءِ وَ الصَّبَاحِ وَ السَّلَامُ عَلَی اللَّاهِی بِالشِّطْرَنْجِ کُفْرٌ.

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر بر شراب خوار گذشتی بر او سلام مکن و اگر بر تو سلام کرد، به «شب بخیر» و «صبح بخیر» جوابش را بده، و سلام بر شطرنج باز کفر است.

**[ترجمه]

«43»

سر، [السرائر] فِی جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ:

ص: 10


1- 1. قرب الإسناد ص 62.
2- 2. أمالی الصدوق ص 44.
3- 3. المجادلة: 8.
4- 4. المحاسن ص 387.
5- 5. المحاسن ص 388.

السَّلَامُ عَلَی اللَّاهِی بِالشِّطْرَنْجِ مَعْصِیَةٌ وَ کَبِیرَةٌ مُوبِقَةٌ وَ اللَّاهِی بِهَا وَ النَّاظِرُ إِلَیْهَا فِی حَالِ مَا یُلْهَی بِهَا وَ السَّلَامُ عَلَی اللَّاهِی بِهَا فِی حَالَتِهِ تِلْکَ فِی الْإِثْمِ سَوَاءٌ.

**[ترجمه]سرائر: امام صادق علیه السّلام فرمود: سلام بر شطرنج باز گناه است و کبیره هلاکت باراست، و شطرنج باز و تماشاگر او و سلام بر او در حال بازی، گناه برابر دارند.

**[ترجمه]

أقول

تمامه فی باب القمار.

**[ترجمه]تمام حدیث در باب قمار است .

**[ترجمه]

«44»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام مَرَّ بِقَوْمٍ فَسَلَّمَ عَلَیْهِمْ فَقَالُوا وَ عَلَیْکُمُ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ مَغْفِرَتُهُ وَ رِضْوَانُهُ فَقَالَ لَهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَا تُجَاوِزُوا بِنَا مَا قَالَتِ الْأَنْبِیَاءُ لِأَبِینَا إِبْرَاهِیمَ علیه السلام إِنَّمَا قَالُوا رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ(1).

وَ رَوَی الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ: مِثْلَهُ غَیْرَ أَنَّهُ قَالَ مَا قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ لِأَبِینَا(2).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام باقر علیه السّلام فرمود: امام علی علیه السّلام به گروهی سلام کرد و آنها در جواب گفتند: «و علیکم السلام و رحمة الله و برکاته و مغفرته و رضوانه.» آن حضرت فرمود: در جواب از گفته انبیا به پدر ما ابراهیم درنگذرید که گفتند: «رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ علیکم أَهْلَ الْبَیْتِ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.» {رحمت خدا و برکات او بر شما خاندان [رسالت] باد. بی گمان، او ستوده ای بزرگوار است.}

حسن بن محمد مانند آن را روایت کرده، جز اینکه گفته: «فرشته ها به پدر ما گفتند.» - . تفسیر عیاشی2: 154 -

**[ترجمه]

«45»

سر، [السرائر] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بُکَیْرٍ عَنْ بُرَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا سَلَّمَ عَلَیْکَ الْیَهُودِیُّ وَ النَّصْرَانِیُّ وَ الْمُشْرِکُ فَقُلْ عَلَیْکَ (3).

**[ترجمه]سرائر: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون یهودی و ترسا و بت پرست به تو سلام کردند، بگو: «علیک.» - . سرائر: 475 -

**[ترجمه]

«46»

جع، [جامع الأخبار] قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: الْبَادِی بِالسَّلَامِ أَوْلَی بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ.

عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: السَّلَامُ سَبْعُونَ حَسَنَةً تِسْعَةٌ وَ سِتُّونَ لِلْمُبْتَدِی وَ وَاحِدَةٌ لِلرَّادِّ.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَی مَنْ لَقِیتَ.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ قَالَ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ فَهِیَ عِشْرُونَ حَسَنَةً.

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا قَامَ أَحَدُکُمْ مِنْ مَجْلِسِهِ فَلْیُوَدِّعْهُمْ بِالسَّلَامِ.

وَ قَالَ علیه السلام: أَفْشُوا السَّلَامَ تَسْلَمُوا.

وَ قَالَ علیه السلام: إِنَّ مِنْ مُوجِبَاتِ الْمَغْفِرَةِ بَذْلَ السَّلَامِ وَ حُسْنَ الْکَلَامِ.

وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا دَخَلْتَ مَنْزِلَکَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ سَلِّمْ عَلَی أَهْلِکَ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ فِیهِ أَحَدٌ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ سَلَامٌ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ وَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ فَإِذَا قُلْتَ ذَلِکَ فَرَّ الشَّیْطَانُ مِنْ مَنْزِلِکَ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: یُسَلِّمُ الرَّجُلُ إِذَا دَخَلَ عَلَی أَهْلِهِ وَ إِذَا دَخَلَ یَضْرِبُ بِنَعْلَیْهِ

ص: 11


1- 1. هود: 73.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 154.
3- 3. السرائر ص 475.

وَ یَتَنَحْنَحُ یَصْنَعُ ذَلِکَ حَتَّی یُؤْذِنَهُمْ أَنَّهُ قَدْ جَاءَ حَتَّی لَا یَرَی شَیْئاً یَکْرَهُهُ.

وَ قَالَ علیه السلام: السَّلَامُ تَحِیَّةٌ لِمِلَّتِنَا وَ أَمَانٌ لِذِمَّتِنَا.

وَ قَالَ علیه السلام: السَّلَامُ لِلرَّاکِبِ عَلَی الرَّاجِلِ وَ لِلْقَائِمِ عَلَی الْقَاعِدِ.

وَ قَالَ علیه السلام: السَّلَامُ قَبْلَ الْکَلَامِ (1).

**[ترجمه]جامع الاخبار: امام صادق علیه السّلام فرمود: آن که اول سلام کند، به خدا و رسولش اولی است.

و علی علیه السّلام فرمود: سلام هفتاد حسنه دارد که شصت و نه تا از آنِ سلام کننده و یکی از آنِ جوابگو است.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: از تواضع است که به هر که بر خوردی سلام کنی.

و فرمود: هر که گفت: «سلام علیکم و رحمة الله»، آن بیست حسنه است.

و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون کسی از شما از مجلسی بپا خیزد، بدانها سلام وداع گوید.

و فرمود سلام را فاش کنید تا سالم بمانید.

و فرمود: از اسباب آمرزش سلام گفتن و حُسن کلام است.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: چون به منزلت در آیی، بگو: «بسم الله و بالله» و بر خاندانت سلام کن و اگر کسی در آن نیست بگو: «بسم الله و سلام بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و خاندانش و سلام بر ما و بندگان خوب خدا.» چون چنین بگویی، شیطان از خانه ات بگریزد .

و از آن حضرت است که فرمود: مرد چون به خانواده اش وارد شود، سلام کند و در ورود کفشش را به زمین زند و سرفه کند تا ورود خود را به آنها اعلام کند که چیزی را که دوست ندارد در آنها نبیند.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: سلام خوش باشی برای ملت ما و امانتی بر گردن ماست.

و فرمود: سلام بر سواره است برای پیاده و بر ایستاده است برای نشسته.

و فرمود: سلام پیش از گفتار است. - . جامع الاخبار: 103 -

**[ترجمه]

«47»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ أَبْخَلَ النَّاسِ مَنْ بَخِلَ بِالسَّلَامِ وَ أَجْوَدَ النَّاسِ مَنْ جَادَ بِنَفْسِهِ وَ مَالِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ أَهْلَ خَیْبَرَ یُرِیدُونَ أَنْ یَلْقَوْکُمْ فَلَا تَبْدَءُوهُمْ بِالسَّلَامِ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ فَإِنْ سَلَّمُوا عَلَیْنَا فَمَا ذَا نَرُدُّ عَلَیْهِمْ- قَالَ صلی الله علیه و آله تَقُولُونَ وَ عَلَیْکُمْ (2).

**[ترجمه]نوادر راوندی: موسی بن جعفر علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام نقل فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: بخیل ترین مردم آن است که از سلام دریغ کند، و بخشنده ترین مردم آن است که در راه خدا جان و مال نثار کند.

و به همین سند است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مردم خیبر می خواهند شما را دیدار کنند، بدانها سلام نکنید. گفتند: یا رسول الله! اگر به ما سلام گفتند چه جواب گوییم؟ فرمود: بگویید: «و علیکم.» - . نوادر راوندی: 20 و 33 -

**[ترجمه]

«48»

عُدَّةُ الدَّاعِی، عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: أَبْخَلُ النَّاسِ مَنْ بَخِلَ بِالسَّلَامِ.

وَ قَالَ علیه السلام: أَبْخَلُ النَّاسِ رَجُلٌ یَمُرُّ بِمُسْلِمٍ فَلَا یُسَلِّمُ عَلَیْهِ.

**[ترجمه]عده الداعی: از پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: بخیل ترین مردم آن است که از سلام دریغ کند.

و فرمود: بخیل ترین مردم آن است که به مسلمانی بگذرد و بر او سلام نکند.

**[ترجمه]

«49»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ سَهْلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الرَّاکِبُ أَحَقُّ بِالسَّلَامِ.

**[ترجمه]امامت و تبصره: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سواره سزاوارتر است به سلام کردن.

**[ترجمه]

«50»

کِتَابُ الْغَایَاتِ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِخَیْرِ أَخْلَاقِ أَهْلِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ قَالُوا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ إِفْشَاءُ السَّلَامِ فِی الْعَالَمِ.

وَ مِنْهُ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ مَنْ بَدَأَ بِالسَّلَامِ.

وَ مِنْهُ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: مِنْ أَحْسَنِ الْحَسَنَاتِ عِیَادَةُ الْمَرْضَی وَ مُسَاعَدَةُ الدُّعَاءِ عِنْدَ الْعُطَاسِ إِجَابَةً.

**[ترجمه]کتاب غایات: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: به شما خبر ندهم از بهترین اخلاق اهل دنیا وآخرت؟ گفتند: چرا یا رسول الله! فرمود: فاش کردن سلام در همه جهان.

و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مقدم ترین مردم به خدا و رسولش، آن است که آغاز به سلام کند .

و از علی علیه السّلام است که فرمود: بهترین حسنه عیادت بیمار است و دعا کردن در جواب عطسه.

**[ترجمه]

«51»

الْمَجَازَاتُ النَّبَوِیَّةُ، قَالَ صلی الله علیه و آله: وَ قَدْ أَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ فَقَالَ وَ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ ثُمَّ أَتَاهُ آخَرُ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ فَقَالَ وَ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ ثُمَّ أَتَاهُ آخَرُ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ

ص: 12


1- 1. جامع الأخبار ص 103.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 20 و 33.

یَا نَبِیَّ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فَقَالَ وَ عَلَیْکَ فَقِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ لِمَ لَمْ تَقُلْ لِهَذَا کَمَا قُلْتَ لِلَّذَیْنِ قَبْلَهُ فَقَالَ إِنَّهُ تَشَافَّهَا.

فقوله علیه السلام إنه تشافها استعارة و المراد استفرغ جمیع التحیة فلم یدع منها شیئا یزاد به علی لفظه و یرد علیه جوابا عن قوله و الأولان بقیا من تحیتهما بقیة ردت علیهما أعیدت إلیهما و أصل ذلک مأخوذ من التشاف و هو تتبع بقیة الإناء و الحوض حتی یستنفد جمیع ما فیه و تلک البقیة تسمی الشافة و من أمثال العرب لیس الرأی عن التشاف یقولون لیس یروی العطشان تتبع بقیة الماء حتی یستفرغ جمیع ما فی الإناء(1).

**[ترجمه]المجازات النبویة: پیغمبر صلی الله علیه و آله به مردی که نزدش آمد و گفت: سلام بر تو ای پیغمبر خدا! فرمود: و بر تو باد رحمت خدا! آنگاه دیگری آمد و گفت: سلام بر تو ای پیغمبر خدا و رحمت خدا! و آن حضرت جواب داد: و بر تو باد رحمت و برکات خدا! آنگاه دیگری آمد و گفت:سلام بر تو ای پیغمبر خدا و رحمت و برکات خدا! و آن حضرت جواب داد: و بر تو باد رحمت و برکات خدا! آنگاه دیگری آمد و گفت: سلام بر تو ای پیغمبر خدا و رحمت و برکاتش! و آن حضرت جواب گفت: و بر تو باد! به آن حضرت گفته شد چرا به او جوابی ندادی که به دو تای قبلی دادی؟ فرمود: «إنه تشافها»، یعنی جای افزودن نماند.

توضیح:

«انه تشافها» استعاره است و مراد این است که همه حق تحیت را انجام داد و چیزی باقی نگذاشت که زیاد کند و در جواب همان را رد کرد، اما دو نفر اول از تحیت چیزی کم گذاشتند که در جواب آن را تکرار فرمود. و اصل تشافها مأخوذ از «التشاف» است که به معنی تتبع بقیه ظرف و حوض است تا هر چه در آن است تمام شود و این بقیه «شافة» نامیده می شود و از ضرب المثل های عرب این است که «لیس الرأی عن التشاف»، در واقع می گویند آدم تشنه از بقیه آب صرفنظر نمی کند تا هر چه در ظرف است را تمام کند. - . المجازات النبویة: 199 -

**[ترجمه]

باب 98 الإذن فی الدخول و سلام الآذن

الآیات

النور: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّی تَسْتَأْنِسُوا وَ تُسَلِّمُوا عَلی أَهْلِها ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ- فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِیها أَحَداً فَلا تَدْخُلُوها حَتَّی یُؤْذَنَ لَکُمْ وَ إِنْ قِیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْکی لَکُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ- لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَنْ تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ مَسْکُونَةٍ فِیها مَتاعٌ لَکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما تَکْتُمُونَ (2)

و قال تعالی: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنْکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ وَ الَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْکُمْ ثَلاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلاةِ الْفَجْرِ وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکُمْ مِنَ الظَّهِیرَةِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلاةِ الْعِشاءِ ثَلاثُ عَوْراتٍ لَکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَ لا عَلَیْهِمْ جُناحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْکُمْ بَعْضُکُمْ عَلی بَعْضٍ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (3)

الأحزاب: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ (4)

lt;meta info="- یا أیها الذین آمنوا لا تدخلوا بیوتا غیر بیوتکم حتی تستأنسوا و تسلموا علی أهلها ذلکم خیر لکم لعلکم تذکرون* فإن لم تجدوا فیها أحدا فلا تدخلوها حتی یؤذن لکم و إن قیل لکم ارجعوا فارجعوا هو أزکی لکم و الله بما تعملون علیم* لیس علیکم جناح أن تدخلوا بیوتا غیر مسکونة فیها متاع لکم و الله یعلم ما تبدون و ما تکتمون. - . نور/ 26- 28 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، به خانه هایی که خانه های شما نیست داخل مشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام گویید. این برای شما بهتر است، باشد که پند گیرید. و اگر کسی را در آن نیافتید، پس داخلِ آن مشوید تا به شما اجازه داده شود و اگر به شما گفته شد: «برگردید» برگردید، که آن برای شما سزاوارتر است، و خدا به آنچه انجام می دهید داناست. بر شما گناهی نیست که به خانه های غیر مسکونی- که در آنها برای شما استفاده ای است- داخل شوید، و خدا آنچه را آشکار و آنچه را پنهان می دارید می داند.}

- یا أیها الذین آمنوا لیستأذنکم الذین ملکت أیمانکم و الذین لم یبلغوا الحلم منکم ثلاث مرات من قبل صلاة الفجر و حین تضعون ثیابکم من الظهیرة و من بعد صلاة العشاء ثلاث عورات لکم لیس علیکم و لا علیهم جناح بعدهن طوافون علیکم بعضکم علی بعض کذلک یبین الله لکم الآیات و الله علیم حکیم. - . نور/ 58 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، باید غلام و کنیزهای شما و کسانی از شما که به [سن] بلوغ نرسیده اند سه بار [در شبانه روز] از شما کسب اجازه کنند: پیش از نماز بامداد، و نیمروز که جامه های خود را بیرون می آورید، و پس از نماز شامگاهان. [این،] سه هنگام برهنگی شماست، نه بر شما و نه بر آنان گناهی نیست که غیر از این [سه هنگام] گرد یکدیگر بچرخید [و با هم معاشرت نمایید]. خداوند آیات [خود] را این گونه برای شما بیان می کند، و خدا دانای سنجیده کار است}

- یا أیها الذین آمنوا لا تدخلوا بیوت النبی إلا أن یؤذن لکم. - . احزاب/ 53 -

{ای کسانی که ایمان آورده اید، داخل اتاق های پیامبر مشوید، مگر آنکه برای [خوردنِ] طعامی به شما اجازه داده شود.}

**[ترجمه]

روایات

«1»

فس، [تفسیر القمی]: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنْکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ إِلَی قَوْلِهِ:

ص: 13


1- 1. المجازات النبویّة: 199.
2- 2. النور: 26- 28.
3- 3. النور: 58.
4- 4. الأحزاب: 53.

ثَلاثُ عَوْراتٍ لَکُمْ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی نَهَی أَنْ یَدْخُلَ أَحَدٌ فِی هَذِهِ الثَّلَاثَةِ الْأَوْقَاتِ عَلَی أَحَدٍ لَا أَبٍ وَ لَا أُخْتٍ وَ لَا أُمٍّ وَ لَا خَادِمٍ إِلَّا بِإِذْنٍ وَ الْأَوْقَاتُ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ وَ نِصْفِ النَّهَارِ وَ بَعْدَ عِشَاءِ الْآخِرَةِ ثُمَّ أَطْلَقَ بَعْدَ هَذِهِ الثَّلَاثَةِ الْأَوْقَاتِ فَقَالَ لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَ لا عَلَیْهِمْ جُناحٌ بَعْدَهُنَ یَعْنِی بَعْدَ هَذِهِ الثَّلَاثَةِ الْأَوْقَاتِ طَوَّافُونَ عَلَیْکُمْ بَعْضُکُمْ عَلی بَعْضٍ (1).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم قمی: در تفسیر آیه: «یا أیها الذین آمنوا لیستأذنکم الذین ملکت أیمانکم تا آنجا که می فرماید: ثلاث عورات لکم»، {ای کسانی که ایمان آورده اید، باید غلام و کنیزهای شما و کسانی از شما که به [سن] بلوغ نرسیده اند سه بار [در شبانه روز] از شما کسب اجازه کنند: پیش از نماز بامداد، و نیمروز که جامه های خود را بیرون می آورید، و پس از نماز شامگاهان.} گوید: خداوند نهی کرد که کسی در این سه وقت بر کسی وارد شود، نه پدر و نه خواهر و نه مادر و نه خدمتکار، مگر آنکه اجازه گیرد. این سه وقت پس از سپیده دم و نیمه روز و پس از نماز عشاء آخر است. پس از این سه وقت روا وجایز کرده و فرموده «لیس علیکم و لا علیهم جناح بعدهن»، {نه بر شما و نه بر آنان گناهی نیست که غیر از این [سه هنگام]}، «طوافون علیکم بعضکم علی بعض» {گرد یکدیگر بچرخید [و با هم معاشرت نمایید].} - . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 460 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الِاسْتِئْذَانُ ثَلَاثَةٌ أَوَّلَهُنَّ یَسْمَعُونَ وَ الثَّانِیَةَ یَحْذَرُونَ وَ الثَّالِثَةَ إِنْ شَاءُوا أَذِنُوا وَ إِنْ شَاءُوا لَمْ یَفْعَلُوا فَیَرْجِعُ الْمُسْتَأْذِنُ (2).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: اجازه گرفتن سه بار است: اول آنکه آن را بشنوند، دوم آماده شوند و در بار سوم اگر خواهند اجازه دهند و اگر نه، اجازه ندهند و اجازه گیرنده باید برگردد. - . خصال1: 45 -

**[ترجمه]

«3»

مع، [معانی الأخبار] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ وَ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- لا تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّی تَسْتَأْنِسُوا وَ تُسَلِّمُوا عَلی أَهْلِها قَالَ الِاسْتِینَاسُ وَقْعُ النَّعْلِ وَ التَّسْلِیمُ (3).

**[ترجمه]معانی الاخبار: عبدالرحمن گفت: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم از این قول خدا عزوجل: «لا تدخلوا بیوتا غیر بیوتکم حتی تستأنسوا و تسلموا علی أهلها»، {ای کسانی که ایمان آورده اید، به خانه هایی که خانه های شما نیست داخل مشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام گویید.} فرمود: انس گرفتن، به پا کوفتن و سلام کردن است. - . معانی الاخبار: 163 -

**[ترجمه]

«4»

فس، [تفسیر القمی] عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ: مِثْلَهُ وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی قَوْلِهِ فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلی أَنْفُسِکُمْ تَحِیَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبارَکَةً طَیِّبَةً(4) قَالَ هُوَ سَلَامُکَ عَلَی أَهْلِ الْبَیْتِ وَ رَدُّهُمْ عَلَیْکَ فَهُوَ سَلَامُکَ عَلَی نَفْسِکَ ثُمَ رَخَّصَ اللَّهُ فَقَالَ- لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَنْ تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ مَسْکُونَةٍ فِیها مَتاعٌ لَکُمْ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام هِیَ الْحَمَّامَاتُ وَ الْخَانَاتُ وَ الْأَرْحِیَةُ تَدْخُلُهَا بِغَیْرِ إِذْنٍ (5).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم قمی: مانندش را آورده است. و علی بن ابراهیم در تفسیر آیه: «فإذا دخلتم بیوتا فسلموا علی أنفسکم تحیة من عند الله مبارکة طیبة.» - . نور/ 61 - {پس چون به خانه هایی [که گفته شد] درآمدید، به یکدیگر سلام کنید درودی که نزد خدا مبارک و خوش است.} گفته است: آن سلام بر اهل خانه است و جواب آنها به تو که در حکم سلام بر خود است. سپس رخصت داده که فرموده: «لیس علیکم جناح أن تدخلوا بیوتا غیر مسکونة فیها متاع لکم»، {باکی بر شما نیست که در آیید در خانه ای که ساکنی ندارد و در آن کالایی دارید.} امام صادق علیه السّلام فرمود: مقصود حمام ها و کاروانسراها و آسیاها است که بدون اجازه در آن درآیی. - . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 454 -

**[ترجمه]

«5»

کَنْزُ الْکَرَاجُکِیِّ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الدِّهْقَانِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی الْعَلَوِیِّ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ

ص: 14


1- 1. تفسیر القمّیّ: 460.
2- 2. الخصال ج 1: 45.
3- 3. معانی الأخبار: 163.
4- 4. النور: 61.
5- 5. تفسیر القمّیّ: 454.

عَنْ أَبِی خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: دَخَلْتُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ فِی بَعْضِ حُجُرَاتِهِ فَاسْتَأْذَنْتُ عَلَیْهِ فَأَذِنَ لِی فَلَمَّا دَخَلْتُ قَالَ لِی یَا عَلِیُّ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ بَیْتِی بَیْتُکَ فَمَا لَکَ تَسْتَأْذِنُ عَلَیَّ قَالَ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَحْبَبْتُ أَنْ أَفْعَلَ ذَلِکَ قَالَ یَا عَلِیُّ أَحْبَبْتَ مَا أَحَبَّ اللَّهُ وَ أَخَذْتَ بِأَدَبِ اللَّهِ الْخَبَرَ.

**[ترجمه]کنز کراچکی: امام علی علیه السّلام فرمود: به یکی از خانه های پیغمبر صلی الله علیه و آله وارد شدم، اجازه ورود خواستم و اجازه ام داد. پس در آمدم و به من فرمود: ای علی! ندانی که خانه من خانه خود تو است، پس چرا از من اجازه می خواهی؟ گفتم: یا رسول الله! دوست داشتم چنین کنم. فرمود: ای علی! دوست داشتی آنچه را خدا دوست داشته و آداب خوب خدایی را انجام دادی .

**[ترجمه]

باب 99 نادر فیما قیل فی جواب کیف أصبحت

روایات

«1»

جع، [جامع الأخبار]: قِیلَ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ أَصْبَحْتُ مَطْلُوباً بِثَمَانِ خِصَالٍ- اللَّهُ تَعَالَی یَطْلُبُنِی بِالْفَرَائِضِ وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِالسُّنَّةِ وَ الْعِیَالُ بِالْقُوتِ وَ النَّفْسُ بِالشَّهْوَةِ وَ الشَّیْطَانُ بِالْمَعْصِیَةِ وَ الْحَافِظَانِ بِصِدْقِ الْعَمَلِ وَ مَلَکُ الْمَوْتِ بِالرُّوحِ وَ الْقَبْرُ بِالْجَسَدِ فَأَنَا بَیْنَ هَذِهِ الْخِصَالِ مَطْلُوبٌ (1).

دعوات الراوندی،: مثله.

**[ترجمه]جامع الاخبار: به امام زین العابدین علیه السّلام گفتند: چگونه صبح کردی؟ فرمود: صبح کردم با هشت بدهی: خدای تعالی از من واجبات را خواهد؛ پیغمبر سنت خود را؛ عیال خوراک خود را؛ نفس شهوتش را؛ شیطان گناه را؛ دو نگهبانم کردار درست را؛ ملک الموت جانم را؛ و قبر تنم را، و من درمیان این بدهکاری ها هستم. - . جامع الاخبار: 105 -

دعوات راوندی مانند این روایت را آورده است.

**[ترجمه]

«2»

جع، [جامع الأخبار]: وَ قِیلَ لِلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ أَصْبَحْتُ وَ لِی رَبٌّ فَوْقِی وَ النَّارُ أَمَامِی وَ الْمَوْتُ یَطْلُبُنِی وَ الْحِسَابُ مُحْدِقٌ بِی وَ أَنَا مُرْتَهَنٌ بِعَمَلِی لَا أَجِدُ مَا أُحِبُّ وَ لَا أَدْفَعُ مَا أَکْرَهُ وَ الْأُمُورُ بِیَدِ غَیْرِی فَإِنْ شَاءَ عَذَّبَنِی وَ إِنْ شَاءَ عَفَا فَأَیُّ فَقِیرٍ أَفْقَرُ مِنِّی.

قَالَ: قُلْتُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَیْفَ أَصْبَحْتَ فَقَالَ کَیْفَ یُصْبِحُ مَنْ کَانَ لِلَّهِ عَلَیْهِ حَافِظَانِ وَ عَلِمَ أَنَّ خَطَایَاهُ مَکْتُوبَةٌ فِی الدِّیوَانِ إِنْ لَمْ یَرْحَمْهُ رَبُّهُ فَمَرْجِعُهُ إِلَی النِّیرَانِ.

قِیلَ لِفَاطِمَةَ علیه السلام: کَیْفَ أَصْبَحْتِ یَا ابْنَةَ الْمُصْطَفَی قَالَتْ أَصْبَحْتُ عَائِفَةً لِدُنْیَاکُمْ قَالِیَةً لِرِجَالِکُمْ لَفَظْتُهُمْ بَعْدَ أَنْ عَجَمْتُهُمْ فَأَنَا بَیْنَ جَهْدٍ وَ کَرْبٍ بَیْنَمَا فُقِدَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ ظُلِمَ الْوَصِیُّ.

ص: 15


1- 1. جامع الأخبار ص 105.

عَنِ الْمِنْهَالِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقُلْتُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ کَیْفَ أَصْبَحْتُمْ رَحِمَکُمُ اللَّهُ قَالَ أَنْتَ تَزْعُمُ أَنَّکَ لَنَا شِیعَةٌ وَ أَنْتَ لَا تَعْرِفُ صَبَاحَنَا وَ مَسَاءَنَا أَصْبَحْتُ فِی قَوْمِنَا بِمَنْزِلَةِ بَنِی إِسْرَائِیلَ فِی آلِ فِرْعَوْنَ یُذَبِّحُونَ الْأَبْنَاءَ وَ یَسْتَحْیُونَ النِّسَاءَ وَ أَصْبَحَ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ بَعْدَ نَبِیِّهَا صلی الله علیه و آله یُلْعَنُ عَلَی الْمَنَابِرِ وَ یُعْطَی الْفَضْلُ وَ الْأَمْوَالُ عَلَی شَتْمِهِ وَ أَصْبَحَ مَنْ یُحِبُّنَا مَنْقُوصاً بِحَقِّهِ عَلَی حُبِّهِ إِیَّانَا وَ أَصْبَحَتْ قُرَیْشٌ تَفَضَّلُ عَلَی جَمِیعِ الْعَرَبِ بِأَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله مِنْهُمْ یَطْلُبُونَ بِحَقِّنَا وَ لَا یَعْرِفُونَ لَنَا حَقّاً ادْخُلْ فَهَذَا صَبَاحُنَا وَ مَسَاؤُنَا.

وَ قَالَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ: دَخَلْتُ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَوْماً فَقُلْتُ لَهُ کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ آکُلُ رِزْقِی قَالَ جَابِرٌ مَا تَقُولُ فِی دَارِ الدُّنْیَا قَالَ مَا نَقُولُ فِی دَارٍ أَوَّلُهَا غَمٌّ وَ آخِرُهَا الْمَوْتُ قَالَ فَمَنْ أَغْبَطُ النَّاسِ قَالَ جَسَدٌ تَحْتَ التُّرَابِ أَمْنٌ مِنَ الْعِقَابِ وَ یَرْجُو الثَّوَابَ.

وَ قِیلَ لِسَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ: کَیْفَ أَصْبَحْتَ قَالَ کَیْفَ یُصْبِحُ مَنْ کَانَ الْمَوْتُ غَایَتَهُ وَ الْقَبْرُ مَنْزِلَهُ وَ الدِّیدَانُ جِوَارَهُ وَ إِنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فَالنَّارُ مَسْکَنُهُ.

قِیلَ لِحُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ: کَیْفَ أَصْبَحْتَ قَالَ کَیْفَ یُصْبِحُ مَنْ کَانَ اسْمُهُ عَبْداً وَ یُدْفَنُ غَداً فِی الْقَبْرِ وَحْداً وَ یُحْشَرُ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ فَرْداً.

عَنِ الْمُسَیَّبِ قَالَ: خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَوْماً مِنَ الْبَیْتِ فَاسْتَقْبَلَهُ سَلْمَانُ فَقَالَ علیه السلام لَهُ کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ قَالَ أَصْبَحْتُ فِی غُمُومٍ أَرْبَعَةٍ فَقَالَ لَهُ وَ مَا هُنَّ قَالَ غَمُّ الْعِیَالِ یَطْلُبُونَ الْخُبْزَ وَ الشَّهَوَاتِ وَ الْخَالِقِ یَطْلُبُ الطَّاعَةَ وَ الشَّیْطَانِ یَأْمُرُ بِالْمَعْصِیَةِ وَ مَلَکِ الْمَوْتِ یَطْلُبُ الرُّوحَ فَقَالَ لَهُ أَبْشِرْ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَإِنَّ لَکَ بِکُلِّ خَصْلَةٍ دَرَجَاتٍ وَ إِنِّی کُنْتُ دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا عَلِیُّ فَقُلْتُ أَصْبَحْتُ وَ لَیْسَ فِی یَدِی شَیْ ءٌ غَیْرُ الْمَاءِ وَ أَنَا مُغْتَمٌّ لِحَالِ فَرْخَیَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقَالَ لِی یَا عَلِیُّ غَمُّ الْعِیَالِ سِتْرٌ مِنَ النَّارِ وَ طَاعَةُ الْخَالِقِ أَمَانٌ مِنَ الْعَذَابِ وَ الصَّبْرُ عَلَی الطَّاعَةِ جِهَادٌ وَ أَفْضَلُ مِنْ عِبَادَةِ سِتِّینَ سَنَةً وَ غَمُّ الْمَوْتِ کَفَّارَةُ الذُّنُوبِ وَ اعْلَمْ یَا عَلِیُّ أَنَّ أَرْزَاقَ الْعِبَادِ عَلَی اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ غَمَّکَ لَهُمْ لَا یَضُرُّکَ وَ لَا

ص: 16

یَنْفَعُ غَیْرَ أَنَّکَ تُؤْجَرُ عَلَیْهِ وَ إِنَّ أَغَمَّ الْغَمِّ غَمُّ الْعِیَالِ (1).

**[ترجمه]جامع الاخبار: به حسین بن علی علیه السّلام گفتند: چگونه صبح کردی یا ابن رسول الله؟ فرمود: صبح کردم و پروردگاری دارم بالای سر و دوزخی پیش رو و مرگ مرا جوید و حساب در گرد من است و من در گِرُو عمل خود هستم؛ آنچه می خواهم نیابم و آنچه را نخواهم نمی توانم جلوگیری کنم؛ کارها به دست دیگری است، اگر بخواهد عذابم کند، وگرنه مرا عفو کند، پس چه کسی از من فقیرتر است؟

گوید: به امیر مؤمنان علیه السّلام گفتم: چگونه صبح کردی؟ فرمود: چگونه صبح کند کسی که از خدا دو نگهبان دارد، و بداند که گناهانش نوشته است در دفتر و اگر پروردگار به او ترحم نکند سر و کارش با دوزخ است؟

به فاطمه علیها السّلام گفتند: چگونه صبح کردی ای دخترمصطفی؟ فرمود: صبح کردم ناخواه دنیای شما و دشمن مردان شما که چون آنان را مزه کردم، به دور افکندم و با نبود پیغمبر و ستم بر وصی او، در رنج و بلایم .

از منهال است که گفت: پس از سلام به امام زین العابدین علیه السّلام پرسیدم: چگونه صبح کردید، رحمت خدا بر شما؟ فرمود: تو پنداری شیعه ما هستی و صبح و شام ما را ندانی؟ صبح کردم در حالی که در مردم ما به مانند بنی اسرائیل هستیم در میان فرعونیان که پسرها را سر ببرند و زن ها را زنده دارند؛ صبح کردم در حالی که بهترین مردم پس از پیغمبر که او را بر سر منبرها لعن می کردند و بر دشنام به او مال و مقام می دادند؛ صبح کردم در حالی که هر که ما را دوست دارد، حقش را کم گذارند به دلیل دوستی ما؛ صبح کردم در حالی که قریش بر همه عرب فضل فروختند که محمد از آنها است، حق ما را درخواست دارند و برای خود ما حقی نشناسند، به خانه در آی، این است صبح و شام ما!

از جابر بن عبدالله نقل است که روزی نزد علی علیه السّلام رفتم و گفتم: چگونه صبح کردی یا امیر مؤمنان؟ فرمود: روزی ام را می خورم. جابر از دنیا پرسید، فرمود: چه گویم درباره خانه ای که آغازش غم است و انجامش مرگ؟ گفت: رشک آورترین مردم کیست؟ فرمود: تنی که زیر خاک، آسوده از کیفر و امیدوار به ثواب است.

و از سلمان پرسیدند: چگونه صبح کردی؟ گفت: چه صبحی دارد کسی که پایانش مرگ است و منزلش قبر و همسایه اش کوه ها و اگر او را نیامرزند مسکنش دوزخ است؟

به حذیفة بن یمان گفتند: چگونه صبح کردی؟ گفت چه صبحی دارد کسی که اسمش بنده است و فردا تنها در گور است و تنها پیش خدا محشور است؟

مسیب گفت: روزی علی علیه السّلام از خانه در آمد و سلمان پیش رفت و آن حضرت به او گفت: چگونه صبح کردی ای بنده خدا؟ گفت: صبح کردم در چهار غم. به او گفت: آنها چه باشند؟ گفت: غم عیال که نان و شهوت خواهند؛ غم آفریدگار که فرمانبری خواهد؛ غم شیطان که گناه خواهد؛ و ملک الموت هم که جان خواهد. پس به او فرمود: مژده گیر ای سلمان که تو را به هر خصلت درجه ها باشد. من روزی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفتم و به من فرمود: ای علی! چگونه صبح کردی؟ گفتم: صبح کردم و جز آب ندارم و غم دو جوجه ام حسن و حسین را دارم. به من فرمود: ای علی! غم عیال پرده ای است در برابر دوزخ، و طاعت آفریدگار امان است از عذاب، و صبر بر طاعت جهاد است و بهتر از عبادت شصت سال، و غم مردن کفاره گناهان است. ای علی! بدان که روزیِ بندگان بر خدای سبحان است، و غم تو بر آنان زیان و سودی ندارد، جز این که بر آن اجر بری، و همانا که غم بارترین غم ها، غم عیال است. - . جامع الاخبار: 106 - 107 -

**[ترجمه]

«3»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ مُصْعَبِ بْنِ عَبْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ حَاتِمٍ الْأَصَمِّ عَنْ شَقِیقِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْبَلْخِیِّ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ قَالَ: قِیلَ لِعِیسَی بْنِ مَرْیَمَ علیه السلام کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا رُوحَ اللَّهِ قَالَ أَصْبَحْتُ وَ رَبِّی تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مِنْ فَوْقِی وَ النَّارُ أَمَامِی وَ الْمَوْتُ فِی طَلَبِی- لَا أَمْلِکُ مَا أَرْجُو وَ لَا أُطِیقُ دَفْعَ مَا أَکْرَهُ فَأَیُّ فَقِیرٍ أَفْقَرُ مِنِّی.

وَ قَالَ: وَ قِیلَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله کَیْفَ أَصْبَحْتَ قَالَ بِخَیْرٍ مِنْ رَجُلٍ لَمْ یُصْبِحْ صَائِماً وَ لَمْ یَعُدْ مَرِیضاً وَ لَمْ یَشْهَدْ جَنَازَةً.

قَالَ وَ قَالَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ: لَقِیتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام ذَاتَ یَوْمٍ صَبَاحاً فَقُلْتُ کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ بِنِعْمَةِ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ مِنْ رَجُلٍ لَمْ یَزُرْ أَخاً وَ لَمْ یُدْخِلْ عَلَی مُؤْمِنٍ سُرُوراً قُلْتُ وَ مَا ذَلِکَ السُّرُورُ قَالَ یُفَرِّجُ عَنْهُ کَرْباً أَوْ یَقْضِی عَنْهُ دَیْناً أَوْ یَکْشِفُ عَنْهُ فَاقَةً.

قَالَ جَابِرٌ: وَ لَقِیتُ عَلِیّاً یَوْماً فَقُلْتُ کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ أَصْبَحْنَا وَ بِنَا مِنْ نِعَمِ اللَّهِ وَ فَضْلِهِ مَا لَا نُحْصِیهِ مَعَ کَثِیرِ مَا نُحْصِیهِ فَمَا نَدْرِی أَیَّ نِعْمَةٍ نَشْکُرُ أَ جَمِیلَ مَا یَنْتَشِرُ أَمْ قَبِیحَ مَا یَسْتُرُ.

وَ قِیلَ لِأَبِی ذَرٍّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا صَاحِبَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ أَصْبَحْتُ بَیْنَ نِعْمَتَیْنِ بَیْنَ ذَنْبٍ مَسْتُورٍ وَ ثَنَاءٍ مَنِ اغْتَرَّ بِهِ فَهُوَ الْمَغْرُورُ.

وَ قِیلَ لِرَبِیعِ بْنِ خُثَیْمٍ: کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا أَبَا یَزِیدَ قَالَ أَصْبَحْتُ فِی أَجَلٍ مَنْقُوصٍ وَ عَمَلٍ مَحْفُوظٍ وَ الْمَوْتُ فِی رِقَابِنَا وَ النَّارُ مِنْ وَرَائِنَا ثُمَّ لَا نَدْرِی مَا یُفْعَلُ بِنَا.

وَ قِیلَ لِأُوَیْسِ بْنِ عَامِرٍ الْقَرَنِیِّ: کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا أَبَا عَامِرٍ قَالَ مَا ظَنُّکُمْ بِمَنْ یَرْحَلُ إِلَی الْآخِرَةِ کُلَّ یَوْمٍ مَرْحَلَةً لَا یَدْرِی إِذَا انْقَضَی سَفَرُهُ أَ عَلَی جَنَّةٍ یَرِدُ أَمْ عَلَی نَارٍ.

ص: 17


1- 1. جامع الأخبار ص 106 و 107.

قَالَ وَ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الطَّیَّارُ: دَخَلْتُ عَلَی عَمِّی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام صَبَاحاً وَ کَانَ مَرِیضاً فَقُلْتُ کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ یَا بُنَیَّ کَیْفَ أَصْبَحَ مَنْ یَفْنَی بِبَقَائِهِ وَ یَسْقُمُ بِدَوَائِهِ وَ یُؤْتَی مِنْ مَأْمَنِهِ.

وَ قِیلَ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام: کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ أَصْبَحْتُ مَطْلُوباً بِثَمَانٍ اللَّهُ تَعَالَی یَطْلُبُنِی بِالْفَرَائِضِ وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِالسُّنَّةِ وَ الْعِیَالُ بِالْقُوتِ وَ النَّفْسُ بِالشَّهْوَةِ وَ الشَّیْطَانُ بِاتِّبَاعِهِ وَ الْحَافِظَانِ بِصِدْقِ الْعَمَلِ وَ مَلَکُ الْمَوْتِ بِالرُّوحِ وَ الْقَبْرُ بِالْجَسَدِ فَأَنَا بَیْنَ هَذِهِ الْخِصَالِ مَطْلُوبٌ.

وَ قِیلَ لِابْنِهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام: کَیْفَ أَصْبَحْتَ قَالَ أَصْبَحْنَا غَرْقَی فِی النِّعْمَةِ مَوْقُورِینَ بِالذُّنُوبِ یَتَحَبَّبُ إِلَیْنَا إِلَهُنَا بِالنِّعَمِ وَ نَتَمَقَّتُ إِلَیْهِ بِالْمَعَاصِی وَ نَحْنُ نَفْتَقِرُ إِلَیْهِ وَ هُوَ غَنِیٌّ عَنَّا.

وَ قِیلَ لِبَکْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُزَنِیِّ: کَیْفَ أَصْبَحْتَ قَالَ أَصْبَحْتُ قَرِیباً أَجَلِی بَعِیداً أَمَلِی سَیِّئاً عَمَلِی وَ لَوْ کَانَ لِذُنُوبِی رِیحٌ مَا جَالَسْتُمُونِی.

قَالَ: وَ قِیلَ لِرَجُلٍ مِنَ الْمُعَمَّرِینَ کَیْفَ أَصْبَحْتَ قَالَ:

أَصْبَحْتُ لَا رَجُلًا یَغْدُو لِحَاجَتِهِ***وَ لَا قَعِیدَةَ بَیْتٍ تُحْسِنُ الْعَمَلَا

وَ قِیلَ لِأَبِی رَجَاءٍ الْعُطَارِدِیِّ: وَ قَدْ بَلَغَ عِشْرِینَ وَ مِائَةَ سَنَةٍ کَیْفَ أَصْبَحْتَ قَالَ:

أَصْبَحْتُ لَا یَحْمِلُ بَعْضِی بَعْضاً***کَأَنَّمَا کَانَ شَبَابِی قَرْضاً(1).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: از عیسی بن مریم علیه السّلام پرسیدند: چگونه صبح کردی ای روح الله؟ گفت: در حالی که پروردگارم تبارک و تعالی بالای سرمن هست، و دوزخ جلویم، و مرگ به دنبالم؛ آنچه را امید دارم در دست ندارم، و جلوی آنچه را که نخواهم، نتوانم گرفت. کدام فقیر از من فقیرتر است؟

گفت: به پیغمبر صلی الله علیه و آله گفته شد: چگونه صبح کردی؟ فرمود: به خوبی مردی که نه روزه دارد، نه بیماری را عیادت کرده و نه تشییع جنازه کرده.

جابر بن عبدالله انصاری گفت: روزی صبح علی علیه السّلام را دیدم و پرسیدم: چگونه صبح کردی ای امیر مؤمنان؟ فرمود: به نعمت و فضلی از خدا، چون کسی که از برادری دیدن نکرده و مؤمنی را شاد نکرده. گفتم: چه شادی؟ فرمود: گرهی از کارش گشاید، قرضش را بپردازد یا نداری او را بر طرف کند.

جابر گفت: روزی به علی علیه السّلام برخوردم و گفتم: چگونه صبح کردی ای امیر مؤمنان؟ فرمود: در حالی که آنقدر نعمت و فضل خدا داریم که نتوانیم بشماریم با هر چه آن را بشماریم، ندانیم کدام را شکر را بگزاریم، زیبایی ها که فاش شوند یا زشتی ها که نهان مانند.

به ابوذر گفتند: چگونه صبح کردی ای یار رسول خدا؟ گفت: میان دو نعمت: گناهی نهان و ثنایی غرور آفرین.

به ربیع بن خثیم گفته شد: چگونه صبح کردی ای ابو یزید؟ گفت: در عمری کاهنده و کرداری ضبط شده، و مرگ بر گردن ما است و دوزخ پشت سر ما، و ندانیم که با ما چه می شود .

به اویس قرنی گفتند: چگونه صبح کردی ای ابو عامر؟ گفت: چه گمان برید به کسی که هر روز یک منزل روانه آخرت است و نداند که چون سفرش به سر آید و به بهشت رود یا دوزخ؟

و گفت از قول عبدالله بن جعفر طیار که روزی نزد عمویم علی بن ابی طالب علیه السّلام رفتم. صبح بود و آن حضرت بیمار. گفتم: چگونه صبح کردی ای امیر مؤمنان؟ گفت: پسر جانم! چگونه است صبح کسی که با ماندن خود فانی می شود، و با داروی خود بیمار می گردد، و از راهی که خود را در امان می داند بر او حمله می شود؟

و به امام زین العابدین علیه السّلام گفته شد: چگونه صبح کردی ای فرزند رسول خدا؟ فرمود: صبح کردم با هشت بدهکاری: خدای تعالی فرائض را از من می خواهد؛ پیغمبر صلی الله علیه و آله سنت را؛ عیال قوت را؛ نفس خواسته های خود را؛ شیطان پیروی را؛ دو فرشته نگهبان کردار درست را؛ ملک الموت جان را و قبر تن را؛ من در میان این بدهکاری ها هستم.

و به فرزندش محمد بن علی علیه السّلام گفته شد چگونه صبح کردی؟ فرمود: غرق در نعمت و زیر بار گناهان، معبودمان ما را با نعمت های خود به دوستی می خواند و ما با معاصی او را به دشمنی می خوانیم، و ما به او نیازمندیم و او از ما بی نیاز است.

به ابو بکر بن عبدالله مزنی گفته شد: چگونه صبح کردی؟ گفت: نزدیک به مردن، دور از آرزوی خود و با کردار بد، و اگر گناهانم بو داشت، شما با من همنشین نمی شدید.

گوید: به یکی از سالخوردگان گفته شد: چگونه صبح کردی؟ گفت:

صبح کردم و مردی نیست که دنبال نیازش برود، یا در خانه نشیند و به کردار خوشی در نگرد

و به جابر عطاردی که 120 سال داشت گفته شد چگونه صبح کردی؟ گفت:

صبح کردم و اعضای تنم با هم یار نباشند، گویا که جوانی ام قرضی بود و گذشت - . امالی شیخ طوسی 2: 253 - 254 -

**[ترجمه]

أقول

نقل من خط الشهید رحمه الله قال قطب الدین الکیدری رَوَی مَعْمَرٌ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عِکْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: کُنَّا مَارِّینَ فِی أَزِقَّةِ الْمَدِینَةِ یَوْماً إِذْ أَقْبَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فَقَالَ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ کَیْفَ أَصْبَحْتَ قَالَ أَصْبَحْتُ وَ نَوْمِی خَطَرَاتٌ وَ یَقَظَتِی فَزَعَاتٌ وَ فِکْرَتِی فِی یَوْمِ الْمَمَاتِ الْخَبَرَ.

**[ترجمه]به خط شهید (ره) است که گفت: قطب الدین کیدری آن را گفته است.

از ابن عباس روایت است که روزی در کوچه های مدینه (به همراه پیغمبر) در گذر بودیم که علی بن ابی طالب در رسید و گفت: السّلام علیک یا رسول الله و رحمت الله و برکاته! و آن حضرت فرمود: علیک السّلام یا امیرالمؤمنین! چگونه صبح کردی؟ گفت: در حالی که خوابم پریشانی است و بیداری ام هراس و فکرم برای مردن... الخ.

**[ترجمه]

«4»

نهج، [نهج البلاغة]: قِیلَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَیْفَ تَجِدُکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ کَیْفَ یَکُونُ حَالُ مَنْ یَفْنَی بِبَقَائِهِ وَ یَسْقَمُ بِصِحَّتِهِ وَ یُؤْتَی مِنْ مَأْمَنِهِ (2).

ص: 18


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 253 و 254.
2- 2. نهج البلاغة الرقم 115 من الحکم.

**[ترجمه]نهج البلاغه: به امیر مؤمنان گفته شد: حال شما چگونه است؟ فرمود: چگونه خواهد بود حال کسی که در بقایای خود ناپایدار و در سلامتی بیمار است، و در آنجا که آسایش دارد مرگ او فرا می رسد - . نهج البلاغة: حکمت 115 -

**[ترجمه]

باب 100 المصافحة و المعانقة و التقبیل

روایات

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ أَبِیهِ عِمْرَانَ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ التَّمِیمِیِّ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیه السلام: بَیْنَا إِبْرَاهِیمُ خَلِیلُ الرَّحْمَنِ علیه السلام فِی جَبَلِ بَیْتِ الْمَقْدِسِ یَطْلُبُ مَرْعًی لِغَنَمِهِ إِذْ سَمِعَ صَوْتاً فَإِذَا هُوَ بِرَجُلٍ قَائِمٍ یُصَلِّی طُولُهُ اثْنَا عَشَرَ شِبْراً فَقَالَ لَهُ یَا عَبْدَ اللَّهِ لِمَنْ تُصَلِّی قَالَ لِإِلَهِ السَّمَاءِ فَقَالَ لَهُ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام هَلْ بَقِیَ أَحَدٌ مِنْ قَوْمِکَ غَیْرُکَ قَالَ لَا قَالَ فَمِنْ أَیْنَ تَأْکُلُ قَالَ أَجْتَنِی مِنْ هَذَا الشَّجَرِ فِی الصَّیْفِ وَ آکُلُهُ فِی الشِّتَاءِ قَالَ لَهُ فَأَیْنَ مَنْزِلُکَ قَالَ فَأَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی جَبَلٍ فَقَالَ لَهُ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام هَلْ لَکَ أَنْ تَذْهَبَ بِی مَعَکَ فَأَبِیتَ عِنْدَکَ اللَّیْلَةَ فَقَالَ إِنَّ قُدَّامِی مَاءً لَا یُخَاضُ قَالَ کَیْفَ تَصْنَعُ قَالَ أَمْشِی عَلَیْهِ قَالَ فَاذْهَبْ بِی مَعَکَ فَلَعَلَّ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِی مَا رَزَقَکَ قَالَ فَأَخَذَ الْعَابِدُ بِیَدِهِ فَمَضَیَا جَمِیعاً حَتَّی انْتَهَیَا إِلَی الْمَاءِ فَمَشَی وَ مَشَی إِبْرَاهِیمُ علیه السلام حَتَّی انْتَهَیَا إِلَی مَنْزِلِهِ فَقَالَ لَهُ إِبْرَاهِیمُ أَیُّ الْأَیَّامِ أَعْظَمُ فَقَالَ لَهُ الْعَابِدُ یَوْمُ الدِّینِ یَوْمَ یُدَانُ النَّاسُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ قَالَ فَهَلْ لَکَ أَنْ تَرْفَعَ یَدَکَ وَ أَرْفَعَ یَدِی فَنَدْعُوَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُؤْمِنَنَا مِنْ شَرِّ ذَلِکَ الْیَوْمِ فَقَالَ وَ مَا تَصْنَعُ بِدَعْوَتِی فَوَ اللَّهِ إِنَّ لِی لَدَعْوَةً مُنْذُ ثَلَاثِ سِنِینَ مَا أُجِبْتُ فِیهَا بِشَیْ ءٍ فَقَالَ لَهُ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام أَ وَ لَا أُخْبِرُکَ لِأَیِّ شَیْ ءٍ احْتُبِسَتْ دَعْوَتُکَ قَالَ بَلَی قَالَ لَهُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً احْتَبَسَ دَعْوَتَهُ لِیُنَاجِیَهُ وَ یَسْأَلَهُ وَ یَطْلُبَ إِلَیْهِ وَ إِذَا أَبْغَضَ عَبْداً عَجَّلَ لَهُ دَعْوَتَهُ أَوْ أَلْقَی فِی قَلْبِهِ الْیَأْسَ مِنْهَا ثُمَّ قَالَ لَهُ وَ مَا کَانَتْ دَعْوَتُکَ قَالَ مَرَّ بِی غَنَمٌ وَ مَعَهُ غُلَامٌ لَهُ ذُؤَابَةٌ فَقُلْتُ یَا غُلَامُ لِمَنْ هَذَا الْغَنَمُ فَقَالَ لِإِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ الرَّحْمَنِ علیه السلام فَقُلْتُ اللَّهُمَّ إِنْ

ص: 19

کَانَ لَکَ فِی الْأَرْضِ خَلِیلًا فَأَرِنِیهِ فَقَالَ لَهُ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام فَقَدِ اسْتَجَابَ اللَّهُ لَکَ أَنَا إِبْرَاهِیمُ خَلِیلُ الرَّحْمَنِ فَعَانَقَهُ فَلَمَّا بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله جَاءَتِ الْمُصَافَحَةُ(1).

**[ترجمه]امالی صدوق: امام صادق علیه السّلام فرمود: در این میان که ابراهیم خلیل الرحمن در کوه بیت المقدس چراگاهی برای گوسفندانش جستجو می کرد، آوازی شنید. به ناگاه مردی را دید که در نماز ایستاده بود و قامت او دوازده وجب بود. به او گفت: ای بنده خدا! برای که نماز می خوانی؟ گفت: برای خدای آسمان. آن حضرت گفت: از قومت کسی جز تو زنده مانده؟ گفت: نه. پرسید: پس از کجا می خوری؟ گفت: از این درخت در تابستان می چینم و در زمستان می خورم. به او فرمود: خانه ات کجاست؟ و او با دست به کوهی اشاره کرد. آن حضرت به او فرمود: می توانی مرا با خود ببری و شب را با تو به سر برم؟ گفت: جلویم آبی است که غرق می کند. فرمود: خودت چه می کنی؟ گفت: بر روی آن راه می روم. فرمود: مرا با خود ببر، شاید خدا به من هم بدهد آنچه به تو داده است.

گوید: عابد دستش را گرفت و با هم رفتند تا به آن آب رسیدند و هر دو روی آن راه رفتند تا به خانه اش رسیدند. ابراهیم به او گفت: چه روزی را بزرگ تر می دانی؟ گفت: روز جزا که مردم از هم بازخواست می کنند. گفت: می خواهی هر دو دست برداریم و به درگاه خدا دعا کنیم که ما را از شر آن روز در امان دارد؟ گفت: با دعایم چه کنم که سی سال است دعایی به درگاه خدا می کنم و مستجاب نشده. آن حضرت فرمود: به تو خبر ندهم که چرا دعایت مستجاب نشده؟ گفت: چرا. به او فرمود: همانا خدا عزوجل چون بنده ای را دوست دارد، دعایش را نگه دارد تا با او مناجات کند و از او بخواهد و از درگاه او بجوید و چون بنده ای را بد دارد، زود دعایش را اجابت کند یا دلش را از آن ناامید سازد .

سپس به او فرمود: دعایت چه بوده؟ گفت: به من گله گوسفندی گذشت که با آن پسر بچه ای بود با گیسوان. به او گفتم: ای پسر! این گوسفندان از کیست؟ پاسخ داد: از آنِ ابراهیم خلیل الرحمن. گفتم: بار خدایا! اگر در زمین خلیلی داری او را به من بنما. آن حضرت گفت: دعایت اجابت شد؛ من ابراهیم خلیل الرحمن هستم. و او را در آغوش گرفت و چون خدا محمد صلی الله علیه و آله را مبعوث کرد، مصافحه را آورد. - . امالی صدوق: 178 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنِ الْحَذَّاءِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا صَافَحَ الْمُؤْمِنَ تَفَرَّقَا مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ (2).

**[ترجمه]خصال: امام باقر علیه السّلام فرمود: هنگامی که مؤمن با مؤمن مصافحه کند و با هم دست دهند، جدا شوند در حالی که گناهی ندارند. - . خصال1: 13 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ(3) قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا لَقِیتُمْ إِخْوَانَکُمْ فَتَصَافَحُوا وَ أَظْهِرُوا لَهُمُ الْبَشَاشَةَ وَ الْبِشْرَ تَفَرَّقُوا وَ مَا عَلَیْکُمْ مِنَ الْأَوْزَارِ قَدْ ذَهَبَ وَ قَالَ علیه السلام صَافِحْ عَدُوَّکَ وَ إِنْ کَرِهَ فَإِنَّهُ مِمَّا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ عِبَادَهُ یَقُولُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ- وَ ما یُلَقَّاها إِلَّا الَّذِینَ صَبَرُوا وَ ما یُلَقَّاها إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ (4).

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه آمده: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: چون برادر خود را دیدید و با هم دست دادید و خوشرویی کردید، جدا شوید در حالی که هر گناهی دارید رفته است. و فرمود: با دشمن خود هم دست بده، اگرچه بد باشد که خدای عزوجل بدان امر کرده و می فرماید: «ادفع بالتی هی أحسن فإذا الذی بینک و بینه عداوة کأنه ولی حمیم* و ما یلقاها إلا الذین صبروا و ما یلقاها إلا ذو حظ عظیم.» - . فصلت/ 34 - {[بدی را] به آنچه خود بهتر است دفع کن آن گاه کسی که میان تو و میان او دشمنی است، گویی دوستی یک دل می گردد. و این [خصلت] را جز کسانی که شکیبا بوده اند نمی یابند، و آن را جز صاحب بهره ای بزرگ، نخواهد یافت.} - . خصال2: 168 -

**[ترجمه]

«4»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْمُفِیدُ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا تَلَاقَیْتُمْ فَتَلَاقَوْا بِالتَّسْلِیمِ وَ التَّصَافُحِ وَ إِذَا تَفَرَّقْتُمْ فَتَفَرَّقُوا بِالاسْتِغْفَارِ(5).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون به هم برخورد کردید، با سلام و مصافحه باشد و چون جدا شوید، با استغفار. - . امالی شیخ طوسی 1: 219 -

**[ترجمه]

«5»

مع، [معانی الأخبار] ابْنُ عُبْدُوسٍ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَدَ الْیَرْبُوعِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنِ الْمُکَاعَمَةِ وَ الْمُکَامَعَةِ فَالْمُکَاعَمَةُ أَنْ یَلْثِمَ الرَّجُلُ الرَّجُلَ وَ الْمُکَامَعَةُ أَنْ یُضَاجِعَهُ وَ لَا یَکُونُ بَیْنَهُمَا ثَوْبٌ مِنْ غَیْرِ ضَرُورَةٍ(6).

**[ترجمه]معانی الاخبار: جابر انصاری گفت: نهی کرد رسول خدا که دو مرد لب هم را ببوسند یا بدون ضرورت برهنه با هم بخوابند. - . معانی الاخبار: 300 -

**[ترجمه]

«6»

ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ عَبَّادِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ الدَّیْلَمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: کُنْتُ بِالْکُوفَةِ فَیَأْتِینِی

ص: 20


1- 1. أمالی الصدوق: 178.
2- 2. الخصال ج 1: 13.
3- 3. الخصال ج 2: 168.
4- 4. فصّلت: 34.
5- 5. أمالی الطوسیّ ج 1: 219.
6- 6. معانی الأخبار: 300.

إِخْوَانٌ کَثِیرَةٌ وَ کَرِهْتُ الشُّهْرَةَ فَتَخَوَّفْتُ أَنْ أَشْتَهِرَ بِدِینِی فَأَمَرْتُ غُلَامِی کُلَّمَا جَاءَنِی رَجُلٌ مِنْهُمْ یَطْلُبُنِی قَالَ لَیْسَ هُوَ هَاهُنَا قَالَ فَحَجَجْتُ تِلْکَ السَّنَةَ فَلَقِیتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَرَأَیْتُ مِنْهُ ثِقْلًا وَ تَغَیُّراً فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَهُ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا الَّذِی غَیَّرَنِی عِنْدَکَ قَالَ الَّذِی غَیَّرَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّمَا تَخَوَّفْتُ الشُّهْرَةَ وَ قَدْ عَلِمَ اللَّهُ شِدَّةَ حُبِّی لَهُمْ فَقَالَ یَا إِسْحَاقُ لَا تَمَلَّ زِیَارَةَ إِخْوَانِکَ فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا لَقِیَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ فَقَالَ لَهُ مَرْحَباً کُتِبَ لَهُ مَرْحَباً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَإِذَا صَافَحَهُ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیمَا بَیْنَ إِبْهَامِهِمَا مِائَةَ رَحْمَةٍ تِسْعَةً وَ تِسْعِینَ لِأَشَدِّهِمْ لِصَاحِبِهِ حُبّاً ثُمَّ أَقْبَلَ اللَّهُ عَلَیْهِمَا بِوَجْهِهِ فَکَانَ عَلَی أَشَدِّهِمَا حُبّاً لِصَاحِبِهِ أَشَدَّ إِقْبَالًا فَإِذَا تَعَانَقَا غَمَرَتْهُمَا الرَّحْمَةُ فَإِذَا لَبِثَا لَا یُرِیدَانِ إِلَّا وَجْهَهُ- لَا یُرِیدَانِ غَرَضاً مِنْ غَرَضِ الدُّنْیَا قِیلَ لَهُمَا غُفِرَ لَکُمَا فَاسْتَأْنِفَا فَإِذَا أَقْبَلَا عَلَی الْمُسَاءَلَةِ قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ تَنَحَّوْا عَنْهُمَا فَإِنَّ لَهُمَا سِرّاً وَ قَدْ سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَیْهِمَا قَالَ إِسْحَاقُ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَا یُکْتَبُ عَلَیْنَا لَفْظُنَا فَقَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ(1) قَالَ فَتَنَفَّسَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الصُّعَدَاءَ قَالَ ثُمَّ بَکَی حَتَّی خُضِبَتْ دُمُوعُهُ لِحْیَتَهُ وَ قَالَ یَا إِسْحَاقُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّمَا نَادَی الْمَلَائِکَةَ أَنْ یَغِیبُوا عَنِ الْمُؤْمِنَیْنِ إِذَا الْتَقَیَا إِجْلَالًا لَهُمَا فَإِذَا کَانَتِ الْمَلَائِکَةُ لَا تَکْتُبُ لَفْظَهُمَا وَ لَا تَعْرِفُ کَلَامَهُمَا فَقَدْ یَعْرِفُهُ الْحَافِظُ عَلَیْهِمَا عَالِمُ السِّرِّ وَ أَخْفَی یَا إِسْحَاقُ فَخَفِ اللَّهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ فَإِنْ کُنْتَ لَا تَرَاهُ فَإِنَّهُ یَرَاکَ فَإِنْ کُنْتَ تَرَی أَنَّهُ لَا یَرَاکَ فَقَدْ کَفَرْتَ وَ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ یَرَاکَ ثُمَّ اسْتَتَرْتَ عَنِ الْمَخْلُوقِینَ بِالْمَعَاصِی وَ بَرَزْتَ لَهُ بِهَا فَقَدْ جَعَلْتَهُ فِی حَدِّ أَهْوَنِ النَّاظِرِینَ إِلَیْکَ (2).

کش، [رجال الکشی] جعفر بن معروف عن أبی الحسن الرازی عن إسماعیل بن مهران عن سلیمان الدیلمی عن إسحاق: مثله (3).

ص: 21


1- 1. ق: 17.
2- 2. ثواب الأعمال: 132.
3- 3. رجال الکشّیّ: 349.

**[ترجمه]ثواب الاعمال: اسحاق بن عمار گفت: در کوفه بودم و برادران بسیاری نزدم می آمدند. از شهرت خود به شیعه بودن بیمناک شدم و به غلام خود گفتم: چون دنبالم آمدند، بگو در اینجا نیست. آن سال به حج رفتم و نزد امام صادق علیه السّلام رسیدم و دیدم بر من گرانی دارد و رابطه ما دگرگون است. گفتم: قربانت گردم! چه چیزی مرا نزدت دگرگون کرده است؟ فرمود: آنچه تو را با مؤمنان دگرگون کرده! گفتم: قربانت! خوف از شهرت بوده و خدا داند چه اندازه آنها را دوست دارم. فرمود: ای اسحاق! از دیدار برادرانت خسته نباش، زیرا چون مؤمن به مؤمن برخورد کند و به او مرحبا گوید برایش تا قیامت مرحبا نویسند و چون با او دست دهد، میان دو انگشت بزرگشان صد رحمت فرو ریزد که نود و نه تای آن، برای آن است که بیشتر یار خود را دوست دارد.

سپس خدا بدانها رو کند و بدان که دوستدارتر است بیشتر رو کند، و چون یکدگر را در آغوش گیرند، رحمت هر دو را فرو گیرد و چون بیایند و جز رضای خدا نخواهند و غرض دنیا ندارند، به آنها گفته شود آمرزیده شدید و کار از سر گیرید، و چون به پرسش از هم روی آرند، فرشته ها به هم گویند از آنان دور شوید که با هم رازی دارند و خدا بر آنها پوشانده است. اسحاق گفت: گفتم قربانت گردم! سخن ما نوشته نشود با اینکه خدا فرموده: «ما یلفظ من قول إلا لدیه رقیب عتید.» - . ق/ 17 - {[آدمی] هیچ سخنی را به لفظ درنمی آورد مگر اینکه مراقبی آماده نزد او [آن را ضبط می کند]}

گوید: آن حضرت آهی کشید و سپس گریست تا ریش او از اشک هایش تر شده و فرمود: ای اسحاق! خدای تبارک و تعالی همانا به فرشته ندا کرد که برای احترام به آنان، از دو مؤمن هنگام برخوردشان نهان شوند. هنگامی که فرشته ها سخن آنان را ننویسند و کلامشان را نفهمند، البته که حافظ آنان دانای هر راز و نهان آن را می فهمد. ای اسحاق! از خدا بترس که گویا او را می بینی و اگر تو او را نبینی، او تو را بیند و اگر عقیده داری تو را نمی بیند، البته کافری، و اگر دانی تو را می بیند و گناهان را از چشم مخلوق نهان داری و در محضر او عیان سازی، او را پست ترین ناظران به حساب آوردی. - . ثواب الاعمال: 132 -

کشی مانند این روایت را آورده است. - . رجال کشی: 349 -

**[ترجمه]

«7»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَنْتُمْ فِی تَصَافُحِکُمْ فِی مِثْلِ أُجُورِ الْمُجَاهِدِینَ (1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: شما در مصافحه با هم مانند ثواب مجاهدان را دارید. - . ثواب الاعمال: 167 -

**[ترجمه]

«8»

ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَزْدِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ قَدْرَهُ کَذَلِکَ لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ قَدْرَ نَبِیِّهِ علیه السلام وَ کَمَا لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ قَدْرَ نَبِیِّهِ فَکَذَلِکَ لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ قَدْرَ الْمُؤْمِنِ إِنَّهُ لَیَلْقَی أَخَاهُ فَیُصَافِحُهُ فَیَنْظُرُ اللَّهُ لَهُمَا وَ الذُّنُوبُ تَتَحَاتُّ عَنْ وُجُوهِهِمَا حَتَّی یَتَفَرَّقَا کَمَا تَحُتُّ الرِّیحُ الشَّدِیدَةُ الْوَرَقَ عَنِ الشَّجَرِ(2).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: کسی قدر خدا را نداند و نه قدر پیغمبر او را و نه قدر مؤمن را که همانا با برادر خود برخورد کند و با او دست دهد و خدا بدانها نظر کند و گناهان از سر و روی آنها فرو ریزد تا از هم جدا شوند، چنان چه برگ درخت با باد تند فرو ریزد. - . ثواب الاعمال: 170 -

**[ترجمه]

«9»

کِتَابُ الْمُسَلْسَلَاتِ، لِلشَّیْخِ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ الْقُمِّیِّ حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ جَعْفَرٍ قَالَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عَبْدِ الْکَرِیمِ الطَّرَسُوسِیُّ بِدِمَشْقَ قَالَ قَالَ عُمَرُ بْنُ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ الْمَنْبَجِیُّ قَالَ قَالَ أَحْمَدُ بْنُ دِهْقَانَ قَالَ قَالَ خَلَفُ بْنُ تَمِیمٍ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی هُرْمُزَ نَعُودُهُ فَقَالَ دَخَلْنَا عَلَی أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ نَعُودُهُ فَقَالَ صَافَحْتُ بِکَفِّی هَذِهِ کَفَّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَمَا مَسِسْتُ خَزّاً وَ لَا حَرِیراً أَلْیَنَ مِنْ کَفِّهِ علیه السلام قَالَ أَبُو هُرْمُزَ قُلْنَا لِأَنَسِ بْنِ مَالِکٍ صَافِحْنَا بِالْکَفِّ الَّتِی صَافَحْتَ بِهَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَصَافَحَنَا وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ قَالَ خَلَفُ بْنُ تَمِیمٍ قُلْتُ لِأَبِی هُرْمُزَ صَافِحْنَا بِالْکَفِّ الَّتِی صَافَحْتَ بِهَا أَنَسَ بْنَ مَالِکٍ فَصَافَحَنَا وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ قَالَ أَحْمَدُ بْنُ دِهْقَانَ قُلْنَا لِخَلَفِ بْنِ تَمِیمٍ صَافِحْنَا بِالْکَفِّ الَّتِی صَافَحْتَ بِهَا أَبَا هُرْمُزَ فَصَافَحَنَا وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ قَالَ عُمَرُ بْنُ سَعِیدٍ قُلْنَا لِأَحْمَدَ بْنِ دِهْقَانَ صَافِحْنَا بِالْکَفِّ الَّتِی صَافَحْتَ بِهَا خَلَفَ بْنَ تَمِیمٍ فَصَافَحَنَا وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عَبْدِ الْکَرِیمِ قُلْنَا لِعُمَرَ بْنِ سَعِیدٍ صَافِحْنَا بِالْکَفِّ الَّتِی صَافَحْتَ بِهَا أَحْمَدَ بْنَ دِهْقَانَ فَصَافَحَنَا وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ قَالَ الْحُسَیْنُ بْنُ جَعْفَرٍ قُلْنَا لِمُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی صَافِحْنَا بِالْکَفِّ الَّتِی صَافَحْتَ بِهَا عُمَرَ بْنَ سَعِیدٍ فَصَافَحَنَا وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ

ص: 22


1- 1. ثواب الأعمال: 167.
2- 2. ثواب الأعمال: 170.

عَلِیٍّ الرَّازِیُّ مُصَنِّفُ هَذَا الْکِتَابِ قُلْنَا لِلْحُسَیْنِ بْنِ جَعْفَرٍ صَافِحْنَا بِالْکَفِّ الَّتِی صَافَحْتَ بِهَا مُحَمَّدَ بْنَ عِیسَی فَصَافَحَنَا وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ.

**[ترجمه]کتاب مسلسلات شیخ جعفر قمی: حسین بن جعفر برای ما حدیث گفت از محمد بن عیسی بن عبدالکریم طرسوسی در دمشق که او گفت: عمر بن سعید بن یسار منبجی گفت: احمد بن دهقان گفت: خلف بن تمیم گفت: برعلی ابی هرمز داخل شدیم که او گفت: بر أنس بن مالک داخل شدیم که او گفت: با این دستم با رسول الله مصافحه کردم و هیچ خزه یا حریری را مس نکرده بودم که نرم تر از دست او باشد. ابو هرمز گفت: به انس بن مالک گفتیم: با دستی که با رسول الله مصافحه کردی، با ما مصافحه کن. پس ما مصافحه کردیم و گفت: «السّلام علیکم.» خلف بن تمیم گفت: به ابی هرمز گفتم: با دستی که با انس بن مالک مصافحه کردی با ما مصافحه کن و گفت: «السّلام علیکم.» احمد بن دهقان گفت: ما به خلف بن تمیم گفتیم: با دستی که با ابا هرمز مصافحه کردی، با ما مصافحه کن. و گفت: «السّلام علیکم.» عمر بن سعید گفت: به احمد بن دهقان گفتیم: با دستی که با خلف بن تمیم مصافحه کردی، با ما مصافحه کن و گفت: «السّلام علیکم.» محمد بن عیسی بن عبدالکریم گفت: به عمر بن سعید گفتیم: به دستی که با احمد بن دهقان مصافحه کردی، با ما مصافحه کن. و گفت: «السّلام علیکم.» حسین بن جعفر گفت: به محمد بن عیسی گفتیم: با دستی که با عمر بن سعید مصافحه کردی با ما مصافحه کن. و با او مصافحه کردیم و گفت: «السّلام علیکم.» ابو محمد جعفر بن احمد بن علی الرازی مؤلف این کتاب گفت: به حسین بن جعفر گفتیم: با دستی که با محمد بن عیسی مصافحه کردی با ما مصافحه کن. و با او مصافحه کردیم و او گفت: «السلام علیکم.»

**[ترجمه]

«10»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ جَابِرٍ قَالَ: لَقِیتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَغَمَزَ یَدِی وَ قَالَ غَمْزُ الرَّجُلِ یَدَ أَخِیهِ قُبْلَتُهُ.

**[ترجمه]امامت و تبصره: جابرگفت: به پیغمبر صلی الله علیه و آله برخوردم و سلام کردم، دستم را فشرد و فرمود: فشردن دست برادر، بوسیدن او است.

**[ترجمه]

«11»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ قَالَ: کُنْتُ زَمِیلَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ کُنْتُ أَبْدَأُ بِالرُّکُوبِ ثُمَّ یَرْکَبُ هُوَ فَإِذَا اسْتَوَیْنَا سَلَّمَ وَ سَاءَلَ مُسَاءَلَةَ رَجُلٍ لَا عَهْدَ لَهُ بِصَاحِبِهِ وَ صَافَحَ قَالَ وَ کَانَ إِذَا نَزَلَ نَزَلَ قَبْلِی فَإِذَا اسْتَوَیْتُ أَنَا وَ هُوَ عَلَی الْأَرْضِ سَلَّمَ وَ سَاءَلَ مُسَاءَلَةَ مَنْ لَا عَهْدَ لَهُ بِصَاحِبِهِ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّکَ لَتَفْعَلُ شَیْئاً مَا یَفْعَلُهُ مَنْ قِبَلَنَا وَ إِنْ فَعَلَ مَرَّةً فَکَثِیرٌ فَقَالَ أَ مَا عَلِمْتَ مَا فِی الْمُصَافَحَةِ أَنَّ الْمُؤْمِنِینَ یَلْتَقِیَانِ فَیُصَافِحُ أَحَدُهُمَا صَاحِبَهُ فَمَا تَزَالُ الذُّنُوبُ تَتَحَاتُّ عَنْهُمَا کَمَا تَتَحَاتُّ الْوَرَقُ عَنِ الشَّجَرِ وَ اللَّهُ یَنْظُرُ إِلَیْهِمَا حَتَّی یَفْتَرِقَا(1).

**[ترجمه]کافی: ابی عبیده گفت: من هم کجاوه امام باقر علیه السّلام بودم و اول سوار می شدم و سپس آن حضرت سوار می شد و چون برابر هم می شدیم سلام می کرد و همچون کسی که از او دور بوده احوالپرسی می کرد و دست می داد.

و گوید: چون پایین می آمد، پیش از من بود و چون روی زمین با هم برابر می شدیم، باز سلام می کرد و احوالپرسی، همچون کسی که دور بوده. گفتم: ای فرزند رسول الله! کاری می کنی که دیگران قبل از ما نمی کردند و اگر یک بار هم بکنند بسیار است؟ فرمود:آیا نمی دانی چه باشد در مصافحه دو مؤمن؟ چون دو مؤمن به هم برخورند و یکی به دیگری دست دهد، پیوسته گناهان هر دو بریزند، آنچنان که برگ از درخت می ریزد، و خدا به هر دو نظر دارد تا از هم جدا شوند. - . کافی 2: 179 -

**[ترجمه]

بیان

قال الفیروزآبادی الزمیل کأمیر الردیف کالزمل بالکسر و زمله أردفه أو عادله و قال المصافحة الأخذ بالید کالتصافح و یدل علی استحباب إیثار الزمیل للرکوب أولا و الابتداء بالنزول آخرا و کأنه لسهولة الأمر علی الزمیل فی الموضعین فإن الرکوب أولا فی المحمل أسهل لأنه ینحط کثیرا و کذا النزول أخیرا أسهل لذلک.

قوله علیه السلام لا عهد له بصاحبه أی لم یره قبل ذلک قریبا قال فی المصباح عهدته بمکان کذا لقیته و عهدی به قریب أی لقائی و عهدت الشی ء ترددت إلیه و أصلحته و حقیقته تجدید العهد به و فی النهایة تحاتت عنه ذنوبه تساقطت و أقول فی المعصوم یکون بدل ذلک رفع الدرجات أو تساقط ذنوب شیعتهم ببرکتهم کَمَا

ص: 23


1- 1. الکافی ج 2 ص 179.

وَرَدَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ حَمَّلَنِی ذُنُوبَ شِیعَةِ عَلِیٍّ فَغَفَرَهَا لِی.

أو تسقط ترک الأولی و المباحات عنهم و یثبت لهم بدلها الحسنات فیرجع إلی الأول و نظر الله إلیهما کنایة عن شمول رحمته لهما.

**[ترجمه]فیروزآبادی گفت: «زمیل» مثل أمیر یعنی هم ردیف، همانند «زمل» با کسره و «زمله» یعنی او را هم ردیف کرد یا معادل کرد، و گفته «مصافحة» یعنی گرفتن با دست ودلالت دارد بر استحباب اقدام هم کجاوه به پیش سوار شدن در آغاز و پیش فرو شدن در پایان و گویا برای آسان کردن کار است بر دیگری در هر دو جا، چون کجاوه را برای او پایین می کشد.

«قوله لا عهد له بصاحبه» یعنی انگار از قبل او را ندیده. در مصباح گفته: «عهدته بمکان کذا» یعنی با او ملاقات کرد و عهدی به قریب، یعنی دیدار من با او نزدیک بود و «عهدت الشی ء» یعنی آن را رد کردم و با او مصالحه کردم و حقیقت آن تجدید عهد به وسیله آن است. و در نهایة آمده «تحاتت عنه ذنوبه» یعنی از بین رفت گناهانش واگر از طرف معصوم باشد، برای او رفع درجه باشد یا ریختن گناهان شیعه آنها به برکت آنان، چنان چه از پیغمبر صلی الله علیه و آله رسیده است که خدا گناهان شیعه علی علیه السّلام را بر من بار کند و برای من بیامرزد، یا ترک اولی و مباحات از معصوم فرو می ریزد و به جای آن حسنه ثبت شود و این به معنی اول برمی گردد، و نظر خدا به آنها، کنایه از شمول رحمت او است.

**[ترجمه]

«11»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْقَمَّاطِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ إِذَا الْتَقَیَا وَ تَصَافَحَا أَدْخَلَ اللَّهُ یَدَهُ بَیْنَ أَیْدِیهِمَا فَصَافَحَ أَشَدَّهُمَا حُبّاً لِصَاحِبِهِ (1).

**[ترجمه]کافی: امام باقر علیه السّلام فرمود: چون دو مؤمن به هم برخورد کنند و با هم دست دهند، خدا دستش را میان دست هایشان درآورد و با هر کدام که نسبت به یارش بیشتر محبت دارد، دست دهد. - . کافی 2: 179 -

**[ترجمه]

تبیان

قوله علیه السلام بین أیدیهما کأنه أطلق الجمع علی التثنیة مجازا و ذلک لاستثقالهم اجتماع التثنیتین قال الشیخ الرضی رضی الله عنه ثم لفظ الجمع فیه أی فی إضافة الجزءین إلی متضمنیهما أولی من الإفراد کقوله تعالی فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکُما(2) و ذلک لکراهتهم فی الإضافة اللفظیة الکثیرة الاستعمال اجتماع تثنیتین مع اتصالهما لفظا و معنی مع عدم اللبس بترک التثنیة فإن أدی إلی اللبس لم یجز إلا التثنیة عند الکوفیین و هو الحق کما سیجی ء تقول قلعت عینیهما إذا قلعت من کل واحد عینا و أما قوله تعالی فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُما(3) فإنه أراد إیمانهما بالخبر و الإجماع و فی قراءة ابن مسعود فاقطعوا أیمانهما و إنما اختیر الجمع علی الإفراد لمناسبته التثنیة فی أنه ضم مفرد إلی شی ء آخر و لذلک قال بعض الأصولیین إن المثنی جمع انتهی.

فإن قیل الالتباس هنا حاصل قلنا لا التباس لأن العرف شاهد بأن التصافح بید واحدة فظهر خطأ بعض الأفاضل حیث قال هنا یدل الخبر علی استحباب التصافح بالیدین مع أن الأنسب حینئذ یدیه ثم إن المراد بالید هنا الرحمة کما هو الشائع أو هو استعارة تمثیلیة.

**[ترجمه]«دست هاشان» یعنی دو دست آنها که جمع را به جای تثنیه آورده است. شیخ رضی رضی الله عنه گفته: لفظ جمع در آن یعنی در إضافة دو جزء به متضمن شان أولی از إفراد است، همانند این فرمایش خدای تعالی: «فقد صغت قلوبکما.» - . تحریم/ 4 - {واقعاً دل هایتان انحراف پیدا کرده است.} و آن به دلیل کراهت عرب است در إضافه لفظیه که کثیرة الاستعمال است اجتماع دوتثنیه با با اتصال آن دو از نظر لفظ و معنی، در صورتی که با ترک تثنیة اشتباهی رخ ندهد و اگر اشتباه شود فقط تثنیه در نظر کوفیین جایز است و آن حق است، چنان چه می آید که تو می گویی «تقول قلعت عینیهما» هنگامی که از هر کدامشان یک چشم کور کنی، اما قول خدای تعالی «فاقطعوا أیدیهما.» - . مائده/ 42 - {دستشان را به عنوان کیفری از جانب خدا ببُرید.} منظور ایمان آن دو است که در روایت و اجماع و در قراءة ابن مسعود آمده «فاقطعوا أیمانهما» و جمع اختیار شده نسبت به إفراد به دلیل مناسبت آن با تثنیة در آنجا که ضم مفرد به چیز دیگر باشد. به همین دلیل بعضی أصولیین گفتند مثنی جمع است. (پایان نقل قول)

و اگر گفته شود اشتباه شدن در اینجا امکان دارد، ما می گوییم اشتباه نخواهد بود، چرا که عرف شاهد است به این که تصافح با یک دست است، پس خطای بعضی از افاضل ظاهر می شود که گقته خبر بر استحباب مصافحه با دو دست دلالت دارد با این که مناسب تر در این هنگام این بود که «یدیه» بیاید. سپس مراد از دست در اینجا رحمت است، چنان چه آن شایع است یا آن استعارة تمثیلیة است

**[ترجمه]

«13»

کا، [الکافی] بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَیُّوبَ عَنِ السَّمَیْدَعِ عَنْ مَالِکِ بْنِ أَعْیَنَ الْجُهَنِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ إِذَا

ص: 24


1- 1. الکافی ج 2 ص 179.
2- 2. التحریم: 4.
3- 3. المائدة: 42.

الْتَقَیَا فَتَصَافَحَا أَدْخَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَدَهُ بَیْنَ أَیْدِیهِمَا وَ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ عَلَی أَشَدِّهِمَا حُبّاً لِصَاحِبِهِ فَإِذَا أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِمَا تَحَاتَّتْ عَنْهُمَا الذُّنُوبُ کَمَا یَتَحَاتُّ الْوَرَقُ عَنِ الشَّجَرِ(1).

**[ترجمه]کافی: امام باقر علیه السّلام فرمود: چون دو مؤمن به هم برخورد کنند و با هم دست دهند، خدا دستش را میان دست هایشان درآورد و با هر کدام که نسبت به یارش بیشتر محبت دارد، دست دهد. و چون خدا بدانها رو کند، گناهانشان به مانند برگ از درخت فرو ریزد. - . کافی 2: 179 -

**[ترجمه]

بیان

الشیخ فی الرجال عد سمیدع الهلالی من أصحاب الصادق علیه السلام و قال فی التقریب السمیدع بفتح أوله و المیم و سکون الیاء و فتح الدال هو ابن راهب بن سوار بن الزهدم الجرمی البصری ثقة فی التاسعة و فی القاموس بفتح السین و المیم و بعدهما یاء مثناة تحتیة(2)

و لا یضم فإنه خطأ السید الشریف السخی و اسم رجل انتهی و إقبال الوجه کنایة عن غایة اللطف و الرحمة قوله علیه السلام فإذا أقبل الله عز و جل علیهما أی إذا کانا متساویین فی شدة الحب أو عبر عن الإقبال بالوجه إلی الأشد کذلک إشعارا بأن الإقبال یکون لهما معا لکن یکون للأشد حبا أکثر کما یدل علیه الخبر الآتی.

**[ترجمه]رو کردن خدا کنایه از لطف و رحمت است و اینکه فرمود: خدا عزوجل به هر دو رو کند، در صورتی است که در دوستی برابر باشند یا این که به هر حال توجه به هر دو است و بدان که بیشتر دوست دارد، بیشتر است، چنان چه خبر آینده بر آن دلالت دارد.

**[ترجمه]

«14»

کا، [الکافی] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ إِذَا الْتَقَیَا فَتَصَافَحَا أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِمَا بِوَجْهِهِ وَ تَسَاقَطَتْ عَنْهُمَا الذُّنُوبُ کَمَا تَتَسَاقَطُ الْوَرَقُ عَنِ الشَّجَرِ(3).

**[ترجمه]کافی: امام باقر علیه السّلام فرمود: چون دو مؤمن به هم برخورد کنند و با هم دست دهند، خدا به آن دو رو کند و گناهانشان به مانند برگ از درخت فرو ریزد. - . کافی 2: 180 -

**[ترجمه]

«15»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ: زَامَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فِی شِقِّ مَحْمِلٍ مِنَ الْمَدِینَةِ إِلَی مَکَّةَ فَنَزَلَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ فَلَمَّا قَضَی حَاجَتَهُ عَادَ وَ قَالَ هَاتِ یَدَکَ یَا أَبَا عُبَیْدَةَ فَنَاوَلْتُهُ یَدِی فَغَمَزَهَا حَتَّی وَجَدْتُ الْأَذَی فِی أَصَابِعِی ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا عُبَیْدَةَ مَا مِنْ مُسْلِمٍ لَقِیَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ فَصَافَحَهُ وَ شَبَّکَ فِی أَصَابِعِهِ إِلَّا تَنَاثَرَتْ عَنْهُمَا ذُنُوبُهُمَا کَمَا یَتَنَاثَرُ الْوَرَقُ مِنَ الشَّجَرِ فِی الْیَوْمِ الشَّاتِی (4).

ص: 25


1- 1. الکافی ج 2 ص 179.
2- 2. فی طبعة مصر زاد بعده« و معجمة مفتوحة» خ ل، و أفاد الشارح أن تلک العبارة ساقطة من غالب النسخ، فان ظاهر کلام الجوهریّ و ابن سیده و الصاغانی اهمال الدال، بل صرح بعضهم بأن اعجام ذاله خطاء.
3- 3. الکافی ج 2 ص 180.
4- 4. الکافی ج 2 ص 180.

**[ترجمه]کافی: ابی عبیده حذا گفت: از مدینه تا مکه هم کجاوه امام باقر علیه السّلام بودم. در میان راه فرو آمد و قضای حاجت کرد. چون برگشت فرمود: دستت را بده ای ابو عبیده! دستم را دادم و چنان آن را فشرد تا انگشتانم به درد آمدند. سپس فرمود: ای ابو عبیده! مسلمانی نباشد که به برادر مسلمانش برخورد کند و دستش را بگیرد و پنجه در انگشتانش فرو کند، جز آنکه گناهان هر دو فروریزد، به مانند فروریختن برگ از درخت در روز زمستانی. - . کافی 2: 180 -

**[ترجمه]

توضیح

کأن المراد بالتشبیک هنا أخذ أصابعه بأصابعه فإنهما حینئذ تشبهان الشبکة لا إدخال الأصابع فی الأصابع کما زعم و الیوم الشاتی الشدید البرد أو هو کنایة عن یوم الریح للزومه لها غالبا و علی التقدیرین الوصف لأن تناثر الورق فی مثله أکثر قال فی المصباح شتا الیوم فهو شات من باب قتل إذا اشتد برده و یدل الخبر علی استحباب الغمز فی المصافحة و لکن ینبغی أن یقید بما إذا لم یصل إلی حد اشتمل علی الإیذاء.

**[ترجمه]مقصود از شبکه کردن انگشتان این است که آنها را با هم بگیرند، نه اینکه در هم کنند که گمان شده. «روز زمستانی» یعنی سرمای سخت یا کنایه از پر باد است که غالباً با آن همراه است و به هر حال مقصود این است که ریزش برگ بیشتر باشد.در مصباح آمده «شتا الیوم فهو شات» از باب قتل هنگامی است که سرما شدید شود و دلالت دارد بر اینکه فشردن در مصافحه مستحب است و باید مقید باشد که به حد آزردن نرسد.

**[ترجمه]

«16»

کا، [الکافی] عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ مَالِکٍ الْجُهَنِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: یَا مَالِکُ أَنْتُمْ شِیعَتُنَا لَا تَرَی أَنَّکَ تُفْرِطُ فِی أَمْرِنَا إِنَّهُ لَا یُقْدَرُ عَلَی صِفَةِ اللَّهِ فَکَمَا لَا یُقْدَرُ عَلَی صِفَةِ اللَّهِ کَذَلِکَ لَا یُقْدَرُ عَلَی صِفَتِنَا وَ کَمَا لَا یُقْدَرُ عَلَی صِفَتِنَا کَذَلِکَ لَا یُقْدَرُ عَلَی صِفَةِ الْمُؤْمِنِ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَلْقَی الْمُؤْمِنَ فَیُصَافِحُهُ فَلَا یَزَالُ اللَّهُ یَنْظُرُ إِلَیْهِمَا وَ الذُّنُوبُ تَتَحَاتُّ عَنْ وُجُوهِهِمَا کَمَا یَتَحَاتُّ الْوَرَقُ عَنِ الشَّجَرِ حَتَّی یَفْتَرِقَا فَکَیْفَ یُقْدَرُ عَلَی صِفَةِ مَنْ هُوَ کَذَلِکَ (1).

**[ترجمه]کافی: مالک جهنی گفت: امام باقر علیه السّلام به او فرمود: ای مالک! شما شیعه ما باشید و نمی فهمی که درباره ما از حد می گذری؟ همانا کسی نتواند خدا را وصف کند و چنان چه نتواند آن را وصف کند، ما را هم نتواند، و چنان چه وصف ما را هم نتواند، وصف مؤمن را هم نتواند، زیرا چون مؤمن به مؤمن برخورد کند و به او دست دهد، خدا پیوسته به آنها نظر دارد و گناهان مانند برگ از درخت از سر و روی آنها بریزند تا از هم جدا شوند. چگونه می تواند وصف کند کسی را که چنین است؟ - . کافی 2: 180 -

**[ترجمه]

بیان

لا تری و فی بعض النسخ أ لا تری علی الاستفهام أنک تفرط علی بناء الإفعال أو التفعیل فعلی الأولی من النسختین و الوجهین ظاهره أنه نهی فی صورة النفی أی لا تظن أنک تفرط و تغلو فی أمرنا بما اعتقدت من کمالنا و فضلنا فإنک کلما بالغت فی وصفنا و تعظیمنا و مدحنا فأنت بعد مقصر أو لا تظن أن إفراطک فی أمرنا أخرجک من التشیع بل هو دلیل علی تشیعک ثم لما کان لقائل أن یقول إن الإفراط فی الأمر مذموم فکیف تمدحه به فأزال ذلک بکلام مستأنف حاصله أنهم کلما وصفوا به من الکمال فهو دون مرتبتهم لأنهم ممن لا یقدر قدرهم کما أن الله سبحانه لن یقدر قدره بل لا یمکنکم معرفة قدر المؤمن من شیعتنا فکیف تقدرون علی معرفة قدرنا.

و علی الاستفهام أیضا یرجع إلی ذلک فإن المعنی أ لست تزعم أنک تبالغ

ص: 26


1- 1. الکافی ج 2 ص 180.

فی أمرنا لا تزعم ذلک فإنه لا یقدر إلی آخر ما مر و علی الوجهین محمول علی ما إذا لم یبلغ حد الغلو و الارتفاع و إذا کان تفرط علی بناء التفعیل فالمعنی لا تظن أنک تقصر فی معرفتنا فإنها فوق طاقتکم و لا تقدرون علی ذلک و إنما کلفتم بقدر عقولکم و لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها(1) فکما لم تکلفوا کمال معرفة الله فکذا لم تکلفوا کمال معرفتنا و الاستفهام أیضا یرجع إلی ذلک کما عرفت.

**[ترجمه]«لا تری» و در بعض نسخ «ألا تری» آمده بنا براستفهام. «از حد می گذری» یعنی هر چقدر هم که بالا بری، ما را نتوانی از حد بگذری، زیرا کسی نتواند به کنه وصف کمال ما رسد و افراط در مدح ما با شیعه بودن مخالفت ندارد، بلکه دلیل بر آن است، چون هر وصف کمالی کمتر است از مقام بلند آنان، زیرا کسی اندازه آنها را نداند، چنان چه اندازه خدا را هم ندانند، بلکه اندازه مؤمن شیعه ما را هم ندانند، تا چه رسد به شناخت ما. و بنا بر استفهام باز برمی گردد به همان معنی؛ یعنی گمان مبر تو در امر ما مبالغه کردی که کسی قادر به آن نیست تا آخر آنچه گفته شد. و بنا بر هر دو وجه، باید به حد غلو نباشد و اگرتفرط بناء بر وزن تفعیل باشد، یعنی گمان مبر تو در در معرفت ما تقصیر کردی که آن فوق طاقت شماست و قادر بر آن نیستید و شما به اندازه عقل هایتان تکلیف شدید، «لا یکلف الله نفسا إلا وسعها.» - . بقره: 286 - {خداوند هیچ کس را جز به قدر توانایی اش تکلیف نمی کند.} و چنان چه مکلف به کمال معرفة الله نشدید، همچنین مکلف به کمال معرفت به ما نشدید و استفهام باز برمی گردد به آن، چنان چه توضیحش آمد.

**[ترجمه]

«17»

کا، [الکافی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: زَامَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَحَطَطْنَا الرَّحْلَ ثُمَّ مَشَی قَلِیلًا ثُمَّ جَاءَ فَأَخَذَ بِیَدِی فَغَمَزَهَا غَمْزَةً شَدِیدَةً فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ وَ مَا کُنْتُ مَعَکَ فِی الْمَحْمِلِ فَقَالَ أَ وَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا جَالَ جَوْلَةً ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِ أَخِیهِ نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهِمَا بِوَجْهِهِ فَلَمْ یَزَلْ مُقْبِلًا عَلَیْهِمَا بِوَجْهِهِ وَ یَقُولُ لِلذُّنُوبِ تَحَاتَّ عَنْهُمَا فَتَتَحَاتُّ یَا أَبَا حَمْزَةَ کَمَا یَتَحَاتُّ الْوَرَقُ عَنِ الشَّجَرِ فَیَفْتَرِقَانِ وَ مَا عَلَیْهِمَا مِنْ ذَنْبٍ (2).

**[ترجمه]کافی: ابی حمزه گفت: یک بار من هم کجاوه امام باقر علیه السّلام شدم و بار فرو نهادیم و آن حضرت کمی راه رفت و باز آمد و دست مرا گرفت و به سختی فشرد. گفتم: قربانت! مگر در کجاوه همراه شما نبودم؟ فرمود: ندانی که چون مؤمن گشتی زند و آنگاه دست برادرش را گیرد، خدا رو به آنها کند و پیوسته با رویش به آنها رو کند و به گناهان فرمان دهد که از آنها فرو ریزند و همانند برگ از درخت بریزند ای ابا حمزه! و از هم جدا شوند در حالی که بر آنها گناهی نباشد. - .[1] کافی 2: 180 -

**[ترجمه]

بیان

فی المصباح الرحل کل شی ء یعد للرحیل من وعاء للمتاع و مرکب للبعیر و حلس و رسن و جمعه أرحل و رحال و رحل الشخص مأواه فی الحضر ثم أطلق علی أمتعة المسافر لأنها هناک مأواه و قال جال الفرس فی المیدان یجول جولة و جولانا قطع جانبه و جالوا فی الحرب جولة جال بعضهم علی بعض و جال فی البلاد طاف غیر مستقر فیها انتهی و ظاهره أنه یکفی لاستحباب تجدید المصافحة المشی قلیلا و الافتراق و إن لم یغب أحدهما عن الآخر.

**[ترجمه]در مصباح آمده «رحل» هر چیزی است که برای مسافرت آماده می کنند، از ظرف برای خوراکی ها و مرکب برای شتر و حلس و رسن و جمع آن «أرحل» و «رحال» است، و رحل شخص مأوای او در وطن است، سپس بر متاع های مسافر اطلاق شده، چرا که در آنجا مأوای او می شود. و ظاهر روایت این است که برای استحباب تجدید دست دادن، اندکی راه رفتن و جدا شدن از هم بس است و نیاز ندارد که از دیده هم پنهان شوند.

**[ترجمه]

«18»

کا، [الکافی] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ حَدِّ الْمُصَافَحَةِ قَالَ دَوْرُ نَخْلَةٍ(3).

**[ترجمه]کافی: هشام بن سالم گفت: اندازه تجدید مصافحه را از امام صادق علیه السّلام پرسیدم. فرمود: چرخیدن بر دور تنه درخت خرما. - . کافی 2: 181 -

**[ترجمه]

بیان

یدل علی أنه یکفی لاستحباب تجدید المصافحة غیبة أحدهما عن صاحبه و لو بنخلة أو شجرة کما سیأتی و یمکن حمل الخبر السابق أیضا علی الغیبة

ص: 27


1- 1. البقرة: 286.
2- 2. الکافی ج 2 ص 180.
3- 3. الکافی ج 2 ص 181.

أو یقال یکفی إما غیبة ما أو تباعد ما.

**[ترجمه]دلالت دارد که غیبت از هم گرچه با درخت خرما یا درخت، برای استحباب دست دادن بس است و می شود خبر گذشته را بدان تفسیر کرد یا گفت: یا غیبت و یا کمی دور شدن کافی است.

**[ترجمه]

«19»

کا، [الکافی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمْرٍو الْأَفْرَقِ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنَیْنِ إِذَا تَوَارَی أَحَدُهُمَا عَنْ صَاحِبِهِ بِشَجَرَةٍ ثُمَّ الْتَقَیَا أَنْ یَتَصَافَحَا(1).

**[ترجمه]کافی: امام باقر علیه السّلام فرمود: شایسته است برای مؤمنان که چون از هم نهان شوند - حتی به وسیله درختی - و آنگاه به هم برخورند، مصافحه کنند. - . کافی 2: 181 -

**[ترجمه]

«20»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُثَنَّی عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا لَقِیَ أَحَدُکُمْ أَخَاهُ فَلْیُسَلِّمْ وَ لْیُصَافِحْهُ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَکْرَمَ بِذَلِکَ الْمَلَائِکَةَ فَاصْنَعُوا صُنْعَ الْمَلَائِکَةِ(2).

**[ترجمه]کافی: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که به برادر خود برخورد کند، باید به او سلام کند و با او دست دهد، زیرا خدای عز و جل فرشته ها را بدان گرامی داشته است؛ شما هم کار فرشته ها را بکنید. - . کافی 2: 181 -

**[ترجمه]

إیضاح

أکرم بذلک الملائکة أی إذا لقی بعضهم بعضا یسلمون و یصافحون أو إذا لقوا المؤمنین فعلوا ذلک و الأول أظهر.

**[ترجمه]یعنی فرشته ها هم چون به هم برخورد کنند، سلام دهند و مصافحه کنند. یا اینکه چون با مؤمنان ملاقات کنند، چنین می کنند و اولی روشن تر است .

**[ترجمه]

«21»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ بَقَّاحٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا الْتَقَیْتُمْ فَتَلَاقَوْا بِالتَّسْلِیمِ وَ التَّصَافُحِ وَ إِذَا تَفَرَّقْتُمْ فَتَفَرَّقُوا بِالاسْتِغْفَارِ(3).

**[ترجمه]کافی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون به هم برخورد کنید، با سلام و مصافحه باشد و چون جدا شوید، با استغفار باشد. - . کافی 2: 181 -

**[ترجمه]

بیان

قوله بالاستغفار بأن یقول غفر الله لک مثلا.

**[ترجمه]مثلا یعنی بگوید: «خدا تو را بیامرزد.»

**[ترجمه]

«22»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَدِّهِ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ أَوْ غَیْرِهِ عَنْ رَزِینٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ الْمُسْلِمُونَ إِذَا غَزَوْا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ مَرُّوا بِمَکَانٍ کَثِیرِ الشَّجَرِ ثُمَّ خَرَجُوا إِلَی الْفَضَاءِ نَظَرَ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ فَتَصَافَحُوا(4).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون مسلمانان به همراه رسول خدا صلی الله علیه و آله به نبرد می رفتند و در راه به جنگلی می گذشتند و از آن به فضای باز می رسیدند و همدیگر را می دیدند، با هم دست می دادند. - . کافی 2: 181 -

**[ترجمه]

بیان

نظر بعضهم إلی بعض أی بالمودة.

**[ترجمه]«همدیگر را می دیدند»، یعنی با مهر و صفا.

**[ترجمه]

«23»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ زَیْدِ بْنِ الْجَهْمِ الْهِلَالِیِّ عَنْ مَالِکِ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا صَافَحَ الرَّجُلُ صَاحِبَهُ فَالَّذِی یَلْزَمُ التَّصَافُحَ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الَّذِی یَدَعُ أَلَا وَ إِنَّ الذُّنُوبَ لَتَتَحَاتُ

ص: 28


1- 1. الکافی ج 2 ص 181.
2- 2. الکافی ج 2 ص 181.
3- 3. الکافی ج 2 ص 181.
4- 4. الکافی ج 2 ص 181.

فِیمَا بَیْنَهُمْ حَتَّی لَا یَبْقَی ذَنْبٌ (1).

**[ترجمه]کافی: امام باقر علیه السّلام فرمود: چون کسی با یارش دست دهد، آن که دست نگه دارد ثواب بیشتری دارد از آن که دست خود را بکشد. آگاه باشید که گناهانشان فرو ریزند، تا جایی که گناهی نماند. - . کافی 2: 181 -

**[ترجمه]

بیان

یدل علی استحباب عدم جذب الید حتی یجذب صاحبه و لعله محمول علی ما إذا لم یمتد کثیرا فیملأ.

**[ترجمه]دلالت دارد بر استحباب دست را نکشیدن تا طرف دستش را بکشد و شاید تا آنجا باشد که بسیار طول نکشد که مایه ملال گردد.

**[ترجمه]

«24»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنْ سَهْلٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُبَارَکِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَنَظَرَ إِلَیَّ بِوَجْهٍ قَاطِبٍ فَقُلْتُ مَا الَّذِی غَیَّرَکَ لِی قَالَ الَّذِی غَیَّرَکَ لِإِخْوَانِکَ بَلَغَنِی یَا إِسْحَاقُ أَنَّکَ أَقْعَدْتَ بِبَابِکَ بَوَّاباً یَرُدُّ عَنْکَ فُقَرَاءَ الشِّیعَةِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی خِفْتُ الشُّهْرَةَ قَالَ أَ فَلَا خِفْتَ الْبَلِیَّةَ أَ وَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ إِذَا الْتَقَیَا فَتَصَافَحَا

أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الرَّحْمَةَ عَلَیْهِمَا فَکَانَتْ تِسْعَةً وَ تِسْعِینَ لِأَشَدِّهِمَا حُبّاً لِصَاحِبِهِ فَإِذَا تَوَاقَفَا غَمَرَتْهُمَا الرَّحْمَةُ وَ إِذَا قَعَدَا یَتَحَدَّثَانِ قَالَتِ الْحَفَظَةُ بَعْضُهَا لِبَعْضٍ اعْتَزِلُوا بِنَا فَلَعَلَّ لَهُمَا سِرّاً وَ قَدْ سَتَرَ اللَّهُ عَلَیْهِمَا فَقُلْتُ أَ لَیْسَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ- ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ فَقَالَ یَا إِسْحَاقُ إِنْ کَانَتِ الْحَفَظَةُ لَا تَسْمَعُ فَإِنَّ عَالِمَ السِّرِّ یَسْمَعُ وَ یَرَی (2).

**[ترجمه]کافی: اسحاق بن عمار گفت: نزد امام صادق علیه السّلام رفتم. با چهره ای خشمگین به من نگاه کرد. پرسیدم: چه چیز تو را بر من دگرگون کرده؟ فرمود: آنچه تو را به برادرانت دگرگون کرده. ای اسحاق! به من خبر رسیده که بر در خانه خود دربانان نشاندی تا مستمندان شیعه را از تو برانند. گفتم: قربانت گردم! من از شهرت ترسیدم. فرمود: از بلا نترسیدی؟ ندانستی که چون دو مؤمن به هم بر خورند و با هم دست دهند، خدای عزوجل بر آنها رحمت فرود آرد و نود و نه آن از آنِ کسی باشد که بیشتر یارش را دوست دارد، و چون با هم بایستند رحمت آنها را فرا گیرد، و چون بنشینند تا گفتگو کنند، فرشته های حافظ به هم گویند ما را به کناری برید، شاید رازی دارند که خدا بر آنها پوشیده خواهد. گفتم: مگر خدای عزوجل نفرموده: «ما یلفظ من قول إلا لدیه رقیب عتید»، {[آدمی] هیچ سخنی را به لفظ درنمی آورد مگر اینکه مراقبی آماده نزد او [آن را ضبط می کند]}؟ فرمود: ای اسحاق! اگر نگهبانان نشنوند، البته که دانای هر نهانی بشنود و ببیند. - . کافی 2: 181 -

**[ترجمه]

بیان

فی القاموس قطب یقطب قطبا و قطوبا فهو قاطب و قطوب زوی ما بین عینیه و کلح کقطب قوله علیه السلام فکانت تسعة و تسعین تسعة اسم کان الأنسب تسعون کما فی بعض نسخ الحدیث و فی نسخ الکتاب و تسعین فالواو بمعنی مع و لیس فی بعض الروایات فکانت فیستقیم من غیر تکلف.

و قال تعالی وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ- إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ- ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ(3) قال الطبرسی قدس سره حبل الورید هو عرق یتفرق فی البدن أو عرق الحلق أو عرق متعلق بالقلب و المتلقیان الملکان یأخذان منه عمله فیکتبانه کما یکتب المملی علیه و المراد بالقعید الملازم الذی لا یبرح و قیل عن الیمین کاتب الحسنات و عن الشمال کاتب السیئات و قیل الحفظة أربعة ملکان بالنهار

ص: 29


1- 1. الکافی ج 2 ص 181.
2- 2. الکافی ج 2 ص 181.
3- 3. سورة ق: 16- 18.

و ملکان باللیل ما یلفظ أی ما یتکلم بکلام فیلفظه أی یرمیه من فیه إلا لدیه حافظ حاضر معه و الرقیب الحافظ و العتید المعد للزوم الأمر یعنی الملک الموکل به إما صاحب الیمین و إما صاحب الشمال یحفظ علمه لا یغیب عنه و الهاء فی لدیه تعود إلی القول أو إلی القائل انتهی (1) قوله فإن عالم السر یعلم (2)

أی یکفی لصدق الآیة اطلاع الرب تعالی و هو الرقیب علی عباده و قد قال سبحانه قبل ذلک وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ.

**[ترجمه]درقاموس آمده: «قطب یقطب قطبا و قطوبا فهو قاطب و قطوب» یعنی مابین دو چشمش زاویه ایجاد شد، و «کلح» همانند قطب است و «تسعة و تسعین»، تسعة اسم «کان» است و بهتر بود «تسعون» بیاید، چنان چه در بعضی از نسخ حدیث آمده ودر نسخه های کافی «و تسعین» است. بنابراین «واو» به معنی «مع» است و در بعضی از روایات نیست .

خدای تعالی فرموده: «و نحن أقرب إلیه من حبل الورید- إذ یتلقی المتلقیان عن الیمین و عن الشمال قعید- ما یلفظ من قول إلا لدیه رقیب عتید.» - . ق/ 16- 18 - {و ما از شاهرگ [او] به او نزدیک تریم.آن گاه که دو [فرشته] دریافت کننده از راست و از چپ، مراقب نشسته اند. [آدمی] هیچ سخنی را به لفظ درنمی آورد مگر اینکه مراقبی آماده نزد او [آن را ضبط می کند].}

طبرسی (قدس سره) گفته: «حبل الورید» رگی است در همه تن یا در خصوص گلو یا وابسته به دل، و «المتلقیان» {دو برخورنده} دو فرشته اند که عمل او را تحویل گیرند و بنویسند، چون کسی که دیکته را می گیرد. و «قعید» یعنی ملازمی که جدا نشود، و گفته شده در سمت راست نویسنده حسنات است و در چپ نویسنده گناهان. و گفته شده نگهبانان چهار نفرند؛ دو فرشته در روز و دو تا در شب. «ما یلفظ» یعنی آچه سخن گویند. «فیلفظه» یعنی از دهان بیرون می نهند، «إلا لدیه حافظ» یعنی حاضر است با آنها و «رقیب» یعنی حافظ و «عتید» یعنی آماده انجام کار، یعنی ملک موکل به آن یا سمت راستی یا سمت چپی حفظ می کند علمش را بر او پوشیده نیست و هاء در «لدیه» به «القول» یا به «القائل» برمی گردد. (پایان نقل قول) - . مجمع البیان 9: 144 - این فرمایش که «فإن عالم السر یعلم» یعنی کفایت می کند در صدق آیه اطلاع رب تعالی و او مراقب بر بندگانش است و قبل از آن فرموده: و نحن أقرب إلیه من حبل الورید.

**[ترجمه]

«25»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنْ سَهْلٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَیْمَنَ بْنِ مُحْرِزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا صَافَحَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَجُلًا قَطُّ فَنَزَعَ یَدَهُ حَتَّی یَکُونَ هُوَ الَّذِی یَنْزِعُ یَدَهُ مِنْهُ (3).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: هرگز رسول خدا دست نکشید از کسی که با او دست داد تا او دست کشد. - . کافی 2: 182 -

**[ترجمه]

بیان

یدل علی استحباب عدم نزع الید قبل صاحبه کما مر.

**[ترجمه]دلالت دارد بر استحباب دست نکشیدن پیش از یار خود، چنان چه گذشت.

**[ترجمه]

«26»

کا، [الکافی] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ رِبْعِیٍّ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یُوصَفُ وَ کَیْفَ یُوصَفُ وَ قَالَ فِی کِتَابِهِ وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ (4)

فَلَا یُوصَفُ بِقَدْرِهِ إِلَّا کَانَ أَعْظَمَ مِنْ ذَلِکَ وَ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله لَا یُوصَفُ وَ کَیْفَ یُوصَفُ عَبْدٌ احْتَجَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِسَبْعٍ وَ جَعَلَ طَاعَتَهُ فِی الْأَرْضِ کَطَاعَتِهِ فِی السَّمَاءِ فَقَالَ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا(5) وَ مَنْ أَطَاعَ هَذَا فَقَدْ أَطَاعَنِی وَ مَنْ عَصَاهُ فَقَدْ عَصَانِی وَ فَوَّضَ إِلَیْهِ وَ إِنَّا لَا نُوصَفُ وَ کَیْفَ یُوصَفُ قَوْمٌ رَفَعَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ هُوَ الشَّکُّ وَ الْمُؤْمِنُ لَا یُوصَفُ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَلْقَی أَخَاهُ فَیُصَافِحُهُ فَلَا یَزَالُ اللَّهُ یَنْظُرُ إِلَیْهِمَا وَ الذُّنُوبُ تَتَحَاتُّ عَنْ وُجُوهِهِمَا کَمَا یَتَحَاتُّ الْوَرَقُ عَنِ الشَّجَرِ(6).

**[ترجمه]کافی: زراره از امام باقر علیه السّلام نقل کرد که می فرمود: همانا خدای عزوجل وصف نشود و چگونه وصف شود با آنکه در قرآنش فرموده است: «و ما قدروا الله حق قدره.» - . حج/ 73 - {قدر خدا را چنان که در خور اوست نشناختند}؟ و خدا به اندازه ای در نیاید (به قدری وصف نشود) جز آن که بزرگ تر از آن است، و پیغمبر صلی الله علیه و آله هم وصف نشود و چگونه وصف شود بنده ای که خدای عزوجل در پس هفت آسمانش در پرده کرده و طاعتش را در زمین واجب کرده، همچون در آسمان و فرموده: «ما آتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا.» - . حشر/ 7 - {و آنچه را فرستاده [او] به شما داد، آن را بگیرید و از آنچه شما را باز داشت، بازایستید.} که هر کس که او را فرمان برد، مرا فرمان برده و هر که او را نافرمانی کند، مرا نافرمانی کرده و کار را به او وانهاد. و ما هم وصف نشویم و چگونه وصف شوند مردمی که خدا پلیدی را - که همان شک است - از آنها برداشته؟ و مؤمن هم وصف نشود و همانا چون مؤمن به برادرش برخورد کند و با او دست دهد، خدا پیوسته به آنها نظر دارد و گناهان آنها از سر و بارشان فروریزند، چنان چه برگ از درخت. - . کافی 2: 182 -

**[ترجمه]

تبیان

وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ أی ما عظموا الله حق تعظیمه أو ما عرفوا الله حق معرفته و ما وصفوا الله حق وصفه کما هو الظاهر من هذا الخبر

ص: 30


1- 1. مجمع البیان ج 9 ص 144.
2- 2. کذا و لفظ الحدیث یسمع.
3- 3. الکافی ج 2 ص 182.
4- 4. الحجّ: 73.
5- 5. الحشر: 7.
6- 6. الکافی ج 2 ص 182.

فلا یوصف بقدرة کأنه خص القدرة بالذکر لأنها التی یمکن أن تعقل فی الجملة من صفاته سبحانه أو هو علی المثال و یمکن أن یقرأ بالفتح أی بقدر و قد مر هذا الجزء من الخبر فی کتاب التوحید و فیه بقدر و هو أصوب.

قوله علیه السلام احتجب الله بسبع أقول هذه العبارة تحتمل وجوها شتی نذکر بعضها أول ما ذکره بعض العارفین أنه قد ورد فی الحدیث أن لله سبعین ألف حجاب من نور و ظلمة لو کشفها لأحرقت سبحات وجهه ما انتهی إلیه بصره و علی هذا فیحتمل أن یکون معنی قوله علیه السلام احتجب الله بسبع أنه صلی الله علیه و آله قد ارتفع الحجب بینه و بین الله سبحانه حتی بقی من السبعین ألف [ألفا] سبع.

lt;meta info="{قدر خدا را چنان که در خور اوست نشناختند} یعنی چنان چه باید بزرگش نشمردند یا چنان چه شایسته است او را نشناختند و او را چنان چه سزاست وصف نکردند که از این خبر ظاهر است «فلا یوصف بقدرة» و ذکر خصوص قدرت برای این است که می شود تا اندازه ای آن را فهمید یا برای نمونه است و می شود که به معنی اندازه باشد و در کتاب توحید گذشت و آن درست تر است.

و قول آن حضرت در وصف پیغمبر صلی الله علیه و آله که در پس هفت در پرده است، چند تفسیر دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

1.

آنچه یک عارفی گفته: که در حدیث آمده که خدا را هفتاد هزار پرده است از نور و ظلمت که اگر آنها را بردارد جلوه او تا چشم کار کند می سوزاند و بنابراین می شود که مقصود این باشد که خدا تنها با هفت پرده با او فاصله دارد و دیگر پرده ها برای او بالا رفته است.

**[ترجمه]

أقول

کأنه قرأ الجلالة بالرفع و قدر العائد أی احتجب الله عنه بسبع.

الثانی أن یقرأ بالرفع أیضا و یکون تمهیدا لما بعده أی احتجب الله عن الخلق بسبع سماوات و جعله خلیفته فی عباده و ناط طاعته بطاعته و فوض إلیه أمور خلقه بمنزلة ملک جعل بینه و بین رعیته سبعة حجب و أبواب لم یمکنهم الوصول إلیه بوجه و بعث إلیهم وزیرا و نصب علیهم حاکما و کتب إلیهم کتابا تضمن وجوب طاعته و إن کل من له إلیه حاجة فلیرجع إلیه فإن قوله قولی و أمره أمری و حکمه حکمی فاحتجابه بالسبع کنایة عن عدم ظهور وحیه و أمره و نهیه و تقدیراته إلا من فوق سبع سماوات و إنما یظهر لنا جمیع ذلک ببیانه صلی الله علیه و آله و هذا وجه وجیه خطر ببالی القاصر.

الثالث أن یکون سیاقه کما مر فی الوجه السابق لکن یکون المعنی أنه حجب ذاته عن الخلق بسبع من الحجب النورانیة و هی صفاته الکمالیة التی لا تصل الخلق إلیها أو التنزیهیة التی صارت أسبابا لاحتجابه عن عقول الخلق و أحلامهم و جعله صلی الله علیه و آله معرفا لذاته و صفاته و أوامره و نواهیه لجمیع الخلق و هذا أیضا مما سنح لی.

الرابع أن یقرأ الجلالة بالنصب أی احتجب مع الله عن الخلق فوق سبع سماوات أو سبعة حجب بعد السماوات فکلمه الله و ناجاه هناک و فیه بعد لفظا.

ص: 31

و قال بعضهم لعل المراد أنه لا یمکن أن یوصف عبد اتخذه الله عز و جل حجابا فی سبع سماوات و سبع أرضین وجه إلیه یستفیض منه و وجه إلی الممکنات یفیض علیها أو اتخذه حجابا بسبع صفات الذات لکونه مظهرها و انکشافها له و هی حجب نورانیة لو انکشف وصف منها لأضاء أنوار الهدایة کل ملتبس فصار صلی الله علیه و آله بانکشافها له و هی حجابا نورانیا مثلها أو أزال عنه الحجاب بسبع سماوات و سبع أرضین علی أن تکون الهمزة للسلب فقد ترفع قدره من المجردات الملکوتیة و الملائکة اللاهوتیة و تنزه قلبه من العوائق البشریة و العلائق الناسوتیة و یمکن أن یکون إشارة إلی ما وصل إلیه من حجب المعراج انتهی.

و لا یخفی ما فی الجمیع من الخبط و التشویش لا سیما فی همزة السلب و قد مر معنی التفویض فی بابه قوله علیه السلام و هو الشک أی لا یعتریهم شک فی شی ء مما یسألون أو یقولون بل یعلمون جمیع ذلک بعین الیقین و هذه درجة رفیعة تقصر العقول عن إدراکها.

**[ترجمه]گویا این گوینده، لفظ جلاله را با رفع خوانده و «قدر العائد» یعنی الله از او به هفت پرده در حجاب بوده است.

2.

این که خدا پس هفت آسمان است و او را در میان بنده ها خلیفه خود ساخته و طاعت خود را به طاعت او وابسته کرده و امور خلق را به او وانهاده، چون شاهی که میان خود و رعیتش هفت پرده کشد که نتوانند به او رسند و وزیری بدانها فرستد و حاکمی گمارد و نامه ای بر آرد که طاعت او واجب است و هر که به او نیازی دارد بدان وزیر رجوع کند که گفته اش گفته من و امر و حکمش امر و حکم من است. و پرده گیری او به هفت کنایه است از اینکه خود پیدا نیست و وحی و امر و نهی و مقدراتش جز از فراز هفت آسمان پیدا نیست و همه آنها به بیان او برای ما روشن شود و این تفسیر خوبی است که به نظر قاصر من رسید.

3.

در حدود تفسیر گذشته است، ولی مقصود این باشد که ذات خود را از خلق خود زیر هفت پرده نورانی نگه دارد که صفات کمال اویند که فهم خلق بدانها نرسد یا اوصاف جلال او که سبب پرده گیری او است از عقول خلق و ادراکات آنها و آن حضرت را صلی الله علیه و آله شناسنده ذات و صفات و امر و نهی خود نموده برای همه خلائق و این هم باز به خاطر من آمده است.

4.

این که آن حضرت به همراه خدا از خلق محجوب شده بالای هفت آسمان یا بالای هفت حجاب برتر از آسمان و خدا با او سخن گفته و در آنجا با او راز گفته، و این معنی در عبارت به خوبی نگنجد .

و یکی در شرح عبارت گفته: شاید مقصود این است که نشود بنده ای را وصف کرد که خدا عزوجل او را پرده ساخته در هفت آسمان و هفت زمین سویی دارد بدو که فیض از او گیرد و سویی به همه ممکنات که فیض بدانها دهد یا آن است که او را حجاب هفت صفات ذاتی خود کرده است، چون مظهر آنها است و به وجود او منکشف شدند و اینها حجاب های نورانی اند که هر کدام جلوه کنند، انوار هدایت از آن بتابد و هر شبهه را براندازد و با کشف آن صفت برای آن حضرت حجابی نورانی شد به مانند آن یا این که هفت حجاب، هفت آسمان و هفت زمین را از جلوی رو بر داشته است. و همزه معنی سلب دارد و رتبه او بالاتر است از مجردات ملکوتیه و فرشته های لاهوتیه و دلش از همه عوائق بشریه و علایق مادی پاک است و بسا اشاره باشد بدان چه از حجب رسیده در معراج. (پایان نقل قول)

و در همه این گفتار پریشانی روشن است، به ویژه در همزه سلب که دلیلی ندارد، و معنای تفویض در باب خود گذشته و این که شک در ائمه نیست، یعنی آنچه پرسند و گویند همه از روی یقین پاک است و آن درجه ای والا است که در عقل نگنجد.

**[ترجمه]

«27»

کا، [الکافی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِذَا الْتَقَی الْمُؤْمِنَانِ فَتَصَافَحَا أَقْبَلَ اللَّهُ بِوَجْهِهِ عَلَیْهِمَا وَ تَتَحَاتُّ الذُّنُوبُ عَنْ وُجُوهِهِمَا حَتَّی یَفْتَرِقَا(1).

**[ترجمه]کافی: امام باقر علیه السّلام می فرمود: چون دو مؤمن به هم برخورند و به هم دست دهند، خدا رو بدانها دارد و گناهان از سر و رویشان بریزند تا از هم جدا شوند. - . کافی 2: 182 -

**[ترجمه]

«28»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَصَافَحُوا فَإِنَّهَا تَذْهَبُ بِالسَّخِیمَةِ(2).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: با هم مصافحه کنید، زیرا کینه را می برد. - . کافی 2: 183 -

**[ترجمه]

بیان

السخیمة الضغینة و الحقد و الموجدة فی النفس.

**[ترجمه]«سخیمة» یعنی «ضغینة» و حقد و کینه که درنفس پدید آید.

**[ترجمه]

«29»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنْ سَهْلٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَقِیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله حُذَیْفَةَ فَمَدَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَدَهُ فَکَفَّ حُذَیْفَةُ یَدَهُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا حُذَیْفَةُ بَسَطْتُ یَدِی إِلَیْکَ فَکَفَفْتَ یَدَکَ عَنِّی فَقَالَ حُذَیْفَةُ یَا رَسُولَ اللَّهِ بِیَدِکَ الرَّغْبَةُ وَ لَکِنِّی کُنْتُ جُنُباً فَلَمْ أُحِبَّ أَنْ تَمَسَّ یَدِی یَدَکَ وَ أَنَا جُنُبٌ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَ مَا تَعْلَمُ أَنَّ الْمُسْلِمَیْنِ إِذَا الْتَقَیَا فَتَصَافَحَا تَحَاتَّتْ ذُنُوبُهُمَا کَمَا یَتَحَاتُّ وَرَقُ الشَّجَرِ(3).

ص: 32


1- 1. الکافی ج 2: 182.
2- 2. الکافی ج 2: 183.
3- 3. الکافی ج 2: 183.

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله به حذیفه برخورد و دست به طرفش دراز کرد و او دستش را پس کشید. پیغمبر فرمود: دستم را به سوی تو دراز کردم، چرا دستت را کشیدی؟ حذیفه گفت: به دست شما رغبت هست، ولی من جنب بودم و نخواستم با جنابت دستم به دست شما بخورد. آن حضرت فرمود: ندانی که چون دو مسلمان به هم برخورند و با هم دست دهند، گناهانشان فروریزد، چنان چه برگ از درخت؟ - . کافی 2: 183 -

**[ترجمه]

بیان

بیدک الرغبة کان الباء بمعنی فی أی یرغب جمیع الخلق فی مصافحة یدک الکریمة و قیل الباء للسببیة و الرغبة بمعنی المرغوب أی یحصل بسبب یدک مرغوب الخلائق و هو الجنة و هو تکلف بعید قوله صلی الله علیه و آله أ ما تعلم ظاهره أن الجنابة لا تمنع مصافحة المعصومین علیهم السلام و یمکن أن یکون عذره مقبولا لکن لما علم صلی الله علیه و آله منه عدم اهتمامه فی أمر المصافحة حثه علیها بذلک

وَ یُؤَیِّدُهُ مَا رُوِیَ: أَنَّ أَبَا بَصِیرٍ دَخَلَ جُنُباً عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَقَالَ هَکَذَا تَدْخُلُ بُیُوتَ الْأَنْبِیَاءِ(1).

**[ترجمه]بعضی گفتند معنی باء در «بیدک الرغبة»، «فی» است، یعنی جمیع خلق در مصافحه با دست کریم تو رغبت دارند. و گفته شده باء برای سببیة است و الرغبة به معنی مرغوب است، یعنی به سبب دست تو مرغوب خلائق که همان بهشت است، فراهم شود. و این بعید است. و ظاهر حدیث این است که جنابت مانع از دست دادن با معصوم نیست، و بسا که عذرش پذیرفته شده، ولی اهتمامی به مصافحه نداشته و او را بدان تشویق کرده، و مؤیدش روایت ابی بصیر است که جنب نزد امام صادق علیه السّلام رفت و به او فرمود با چنین حالی به خانه پیغمبران وارد می شوی؟ - . رجال کشی: 152 -

**[ترجمه]

«30»

کا، [الکافی] عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ قَدْرَهُ وَ کَذَلِکَ لَا یَقْدِرُ قَدْرَ نَبِیِّهِ وَ کَذَلِکَ لَا یَقْدِرُ قَدْرَ الْمُؤْمِنِ إِنَّهُ لَیَلْقَی أَخَاهُ فَیُصَافِحُهُ فَیَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمَا وَ الذُّنُوبُ تَتَحَاتُّ عَنْ وُجُوهِهِمَا حَتَّی یَفْتَرِقَا کَمَا تَتَحَاتُّ الرِّیحَ الشَّدِیدَةَ الْوَرَقُ عَنِ الشَّجَرِ(2).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: همانا قدر خدا را کسی نشناسد، و همچنین پیغمبرش را و همچنین مؤمن را که با برادرش برخورد کند و بدو دست دهد و خدا بدانها توجه کند و گناهان از سر و رویشان فرو ریزند، همانند باد تند که برگ را از درخت فرو ریزد. - . کافی 2: 183 -

**[ترجمه]

إیضاح

لا یقدر علی بناء الفاعل کیضرب و قدره منصوب و مفعول مطلق للنوع أی حق قدره کما مر فی قوله تعالی ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ قوله علیه السلام کما تتحات الظاهر کما تحت کما فی ثواب الأعمال (3)

فإن التحات لازم إلا أن یتکلف بنصب الریح علی الظرفیة الزمانیة بتقدیر مضاف أی یوم الریح و رفع الورق بالفاعلیة فی القاموس حته فرکه و قشره فانحت و تحات الورق سقطت کانحتت و تحاتت و الشی ء حطة.

**[ترجمه]«لا یقدر» به صیغه معلوم مثل یضرب است و «قدره» منصوب و مفعول مطلق نوعی است، یعنی حق قدرش را چنان که در این فرمایش خدای تعالی «ما قدروا الله حق قدره» است و این فرمایش حضرت که «کما تتحات» ظاهر این است که «کما تحت» است، چنان چه درثواب الأعمال آمده است. - .ثواب الاعمال: 22 - «التحات» لازم است، مگر آنکه به نصب «ریح» بنا بر ظرفیه زمانیه باشد و به تقدیر مضاف باشد یعنی «یوم ریح» (روز بادی) و «الورق» رفع باشد بنا بر فاعلیة. در قاموس آمده: «حته فرکه و قشره فانحت و تحات الورق» یعنی افتاد .

**[ترجمه]

«31»

کا، [الکافی] عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ رِفَاعَةَ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: مُصَافَحَةُ الْمُؤْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ مُصَافَحَةِ الْمَلَائِکَةِ(4).

**[ترجمه]کافی: رفاعه گفت: شنیدم که امام علیه السلام می فرمود: مصافحه مؤمن افضل است از مصافحه ملائکه. - . کافی 2: 183 -

**[ترجمه]

بیان

مصافحة المؤمن کان المعنی مصافحة المؤمنین أفضل من مصافحة الملکین أو مصافحة المؤمن مع المؤمن أفضل من مصافحته مع الملائکة لو تیسرت له و یومئ إلی أن المؤمن الکامل أفضل من الملک.

ص: 33


1- 1. راجع رجال الکشّیّ: 152.
2- 2. الکافی ج 2 ص 183.
3- 3. مر ص 22.
4- 4. الکافی ج 2 ص 183.

**[ترجمه]یعنی مصافحه دو فرشته با هم یا مصافحه مؤمن با مؤمن، افضل است از مصافحه مؤمن با فرشته اگر برایش فراهم شود، و اشاره دارد که مؤمن کامل افضل است از فرشته.

**[ترجمه]

«32»

کا، [الکافی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالا: أَیُّمَا مُؤْمِنٍ خَرَجَ إِلَی أَخِیهِ یَزُورُهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ مُحِیَتْ عَنْهُ سَیِّئَةٌ وَ رُفِعَتْ لَهُ دَرَجَةٌ فَإِذَا طَرَقَ الْبَابَ فُتِحَتْ لَهُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ فَإِذَا الْتَقَیَا وَ تَصَافَحَا وَ تَعَانَقَا أَقْبَلَ اللَّهُ عَلَیْهِمَا بِوَجْهِهِ ثُمَّ بَاهَی بِهِمَا الْمَلَائِکَةَ فَیَقُولُ انْظُرُوا إِلَی عَبْدَیَّ تَزَاوَرَا وَ تَحَابَّا فِیَّ حَقٌّ عَلَیَّ أَلَّا أُعَذِّبَهُمَا بِالنَّارِ بَعْدَ ذَا الْمَوْقِفِ فَإِذَا انْصَرَفَ شَیَّعَهُ مَلَائِکَةٌ عَدَدَ نَفَسِهِ وَ خُطَاهُ [وَ] کَلَامِهِ یَحْفَظُونَهُ عَنْ بَلَاءِ الدُّنْیَا وَ بَوَائِقِ الْآخِرَةِ إِلَی مِثْلِ تِلْکَ اللَّیْلَةِ مِنْ قَابِلٍ فَإِنْ مَاتَ فِیمَا بَیْنَهُمَا أُعْفِیَ مِنَ الْحِسَابِ وَ إِنْ کَانَ الْمَزُورُ یَعْرِفُ مِنْ حَقِّ الزَّائِرِ مَا عَرَفَهُ الزَّائِرُ مِنْ حَقِّ الْمَزُورِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ (1).

**[ترجمه]کافی: عبدالله بن محمد جعفی از امام باقر و امام صادق علیهما السّلام روایت کرده که فرمودند: هر مؤمنی بدر آید و به سوی برادرش رود که او را دیدن کند با شناخت حق او، خدا به ازای هر گامی حسنه ای برایش بنویسد و سیئه ای را محو کند و درجه ای او را بالا برد. و چون درِ خانه او را زند، درهای آسمان به رویش گشاده شوند. و چون به هم برخورند و دست دهند و هم آغوش شوند، خدا بدانها رو می کند و بدانها بر فرشته ها می بالد و می فرماید: بنگرید به دو بنده من که با هم برای رضای من دیدار کردند و دوستی نمودند و بر من است که آنها را به آتش عذاب نکنم بعد از این موقف. و چون از دیدن برگردد، به شمار نفس هایی که کشیده و گام هایی که زده و سخن هایی که گفته، فرشتگانی او را بدرقه کنند و او را از بلاهای دنیا و گرفتاری های آخرت نگهداری کنند تا مانند همان شب از سال آینده. و اگر در طول آن سال مرد، از حساب معاف است، و اگر دیدار شده هم به مانند دیدارکننده حق شناس او باشد، به مانند اجر او را دارد. - . کافی 2: 183 -

**[ترجمه]

تبیان

قوله یزوره حال مقدرة و عارفا حال محققة عن فاعل خرج و کأن المراد بعرفان حقه أن یعلم فضله و أن له حق الزیارة و الرعایة و الإکرام فیرجع إلی أنه زاره لذلک و أن الله جعل له حقا علیه لا للأغراض الدنیویة و الظاهر أن محو السیئة لیس من جهة الحبط بل هو تفضل زائد علی الحسنة و قال الجوهری عانقه إذا جعل یدیه علی عنقه و ضمه إلی نفسه و تعانقا و اعتنقا فهو عنیقة انتهی و کأنه لا خلاف بیننا فی استحباب المعانقة إذا لم یکن فیها غرض باطل أو داعی شهوة أو مظنة هیجان ذلک کالمعانقة مع الأمرد و کذا التقبیل.

و استحب المعانقة جماعة من العامة أیضا و أبو حنیفة کرهها و مالک رآها بدعة و أنکر سفیان قول مالک و احتج علیه بمعانقته صلی الله علیه و آله جعفرا حین قدم من الحبشة فقال مالک هو خاص بجعفر فقال سفیان ما یخص جعفرا یعمنا فسکت مالک قال الآبی سکوته یدل علی ظهور حجة سفیان حتی یقوم دلیل علی التخصیص قال القرطبی هذا الخلاف إنما هو فی معانقة الکبیر و أما معانقة

ص: 34


1- 1. الکافی ج 2 ص 183.

الصغیر فلا أعلم خلافا فی جوازها و یدل علی ذلک أن النبی صلی الله علیه و آله عانق الحسن رضی الله عنه انتهی.

و فتح أبواب السماء إما کنایة عن نزول الرحمة علیه أو استجابة دعائه و إقباله تعالی علیهما بوجهه کنایة عن غایة رضاه عنهما أو توجیه رحمته البالغة إلیهما إلی عبدی علی التثنیة عدد نفسه بالتحریک و خطاه بالضم و کلامه أی جمله أو کلماته أو حروفه قال الجوهری الخطوة بالضم ما بین القدمین و جمع القلة خطوات و خطوات و الکثیر خطا و الخطوة بالفتح المرة الواحدة و الجمع خطوات بالتحریک و خطاء مثل رکوة و رکاء انتهی و المراد بعدد جمیع ذلک ذهابا و إیابا أو إیابا فقط و الأول أظهر و کأن ذکر اللیلة لأن العرب تضبط التواریخ باللیالی أو إیماء إلی أن الزیارة الکاملة هی أن یتم عنده إلی اللیل و قیل لأنهم کانوا للتقیة یتزاورون باللیل.

**[ترجمه]گویا مقصود از «حق شناسی» این است که فضل او را داند و بفهمد که حق دیدار و رعایت احترام دارد و برای همین از او دیدار کرده و خدا حقی برای او مقرر داشته نه برای مقاصد دنیوی به دیدار او آمده است. و «محو سیئه» به معنی حبط نیست، بلکه تفضلی است مزید بر حسنه. و جوهری گفته: «عانقه» هنگامی است که دستش را در گردن طرف بنهد و او را به خود بچسباند. (پایان نقل قول) میان ما شیعه خلافی نیست در استحباب معانقه و هم آغوشی که در آن غرض باطلی نباشد یا شهوت و هیجانی نیاورد، چون هم آغوشی با جوان امرد و بچه زیبا و چنین است بوسیدن.

و جمعی از عامه هم معانقه را مستحب دانستند، ابو حنیفه آن را مکروه دانسته، مالک آن را بدعت شمرده و سفیان منکر قول مالک شده و دلیل آورده به معانقه پیغمبر صلی الله علیه و آله با جعفر در برگشت از حبشه، و مالک آن را مخصوص به جعفر نموده و سفیان گفته همین عمل خاص با جعفر شامل ما هم می شود و مالک خاموش شده. و آبی گفته خموشی مالک دلیل است بر درستی دلیل سفیان تا دلیلی بر تخصیص باشد. قرطبی گفته: این اختلاف در معانقه با سالخورده است و اما با خردسال خلافی در جوازش نیست و دلیل آن معانقه پیغمبر صلی الله علیه و آله است با حسن رضی الله عنه (پایان نقل قول)

و «گشودن درهای آسمان» کنایه است از نزول رحمت یا اجابت دعای او. و «رو کردن خدا بدانها» کنایه است از نهایت خشنودی اش از آنها یا سرازیر کردن رحمت رسایش بدانها. و «شمارش کلام» یعنی هر جمله یا هر حرف. تا گوید: مقصود از شماره همه اینها در رفتن و برگشتن است یا در برگشتن تنها و اولی روشن تر است. و اینکه شب را نام برده، برای شیوه عرب است که تاریخ را به حساب شب گیرند یا اشاره است به اینکه زیارت کامل، ماندن تا شب است و گفته شده گویا برای تقیه شبانه دیدار می کردند.

**[ترجمه]

«33»

کا، [الکافی] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ إِذَا اعْتَنَقَا غَمَرَتْهُمَا الرَّحْمَةُ فَإِذَا الْتَزَمَا لَا یُرِیدَانِ بِذَلِکَ إِلَّا وَجْهَ اللَّهِ وَ لَا یُرِیدَانِ غَرَضاً مِنْ أَغْرَاضِ الدُّنْیَا قِیلَ لَهُمَا مَغْفُوراً لَکُمَا فَاسْتَأْنِفَا فَإِذَا أَقْبَلَا عَلَی الْمُسَاءَلَةِ قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ بَعْضُهَا لِبَعْضٍ تَنَحَّوْا عَنْهُمَا فَإِنَّ لَهُمَا سِرّاً وَ قَدْ سَتَرَ اللَّهُ عَلَیْهِمَا قَالَ إِسْحَاقُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَلَا یُکْتَبُ عَلَیْهِمَا لَفْظُهُمَا وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ(1) قَالَ فَتَنَفَّسَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الصُّعَدَاءَ ثُمَّ بَکَی حَتَّی أَخْضَلَتْ دُمُوعُهُ لِحْیَتَهُ وَ قَالَ یَا إِسْحَاقُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّمَا أَمَرَ الْمَلَائِکَةَ أَنْ تَعْتَزِلَ مِنَ الْمُؤْمِنَیْنِ إِذَا الْتَقَیَا إِجْلَالًا لَهُمَا وَ إِنَّهُ وَ إِنْ کَانَتِ الْمَلَائِکَةُ لَا تَکْتُبُ لَفْظَهُمَا وَ لَا تَعْرِفُ کَلَامَهُمَا فَإِنَّهُ یَعْرِفُهُ وَ یَحْفَظُهُ عَلَیْهِمَا عَالِمُ السِّرِّ وَ أَخْفَی (2).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون دو مؤمن هم آغوش شوند، رحمت آنها را فرا گیرد و چون به هم بچسبند و بدان جز رضای خدا نخواهند و غرض دنیوی نداشته باشند، بدانها گفته شود هر دو آمرزیده شدید و کار از سر گیرید. و چون بر مسأله ای به هم رو کنند، فرشته ها به هم گویند: از آنها دور شوید که رازی با هم دارند و خدایشان پوشیده خواهد.

اسحاق گوید: گفتم: قربانت! لفظ آنها برایشان نوشته نشود با اینکه خدای عزوجل فرموده: «ما یلفظ من قول إلا لدیه رقیب عتید.» - . ق/ 17 - {[آدمی] هیچ سخنی را به لفظ درنمی آورد مگر اینکه مراقبی آماده نزد او [آن را ضبط می کند]}؟ گوید: آن حضرت آهی کشید. سپس گریست تا اشکش محاسنش را خیس کرد و فرمود: ای اسحاق! همانا خدا تبارک و تعالی فرموده فرشته ها برای احترام آنها هنگام برخوردشان از آنان دور شوند، با آنکه گرچه فرشته ها لفظ آنها را ننویسند و سخنشان را نشنوند و نفهمند، خدا آن را می فهمد و به حساب آنها حفظ می کند که دانای راز و نهان است. - . کافی 2: 184 -

**[ترجمه]

تبیین

الالتزام فی اللغة الاعتناق و المراد هنا إما إرادته الاعتناق زمانا

ص: 35


1- 1. ق: 17.
2- 2. الکافی ج 2 ص 184.

طویلا أو المراد بالاعتناق جعل کل منهما یدیه فی عنق الآخر و بالالتزام ضمه إلی نفسه و الالتصاق به کما یسمی المستجار بالملتزم لذلک قوله مغفورا لکما منصوب بمحذوف أی ارجعا أو کونا و قیل هو مفعول به لفعل محذوف بتقدیر اعرفا مغفورا و نائب الفاعل ضمیر مستتر فی المغفور و لکما ظرف لغو متعلق بالمغفور فالفاء فی قوله فاستأنفا للتعقیب أو للتفریع علی اعرفا و مفعوله محذوف أی استأنفا العمل و یمکن أن یقدر حرف النداء قبل مغفورا أو یکون حالا عن فاعل فاستأنفا و یکون الضمیر فی لکما نائبا للفاعل کما هو مذهب البصریین أو النائب للفاعل الضمیر المستتر فی المغفور الراجع إلی مصدر المغفور کما هو مذهب

ابن درستویه و أتباعه أو لکما ظرف مستقر نائب للفاعل کما هو مختار الکوفیین و الفاء للتفریع علی مضمون جملة فإذا التزما إلخ.

و قال السر هو التصورات الباطلة التی یلقیها الشیطان فی قلب المؤمن و هو یتأذی بذلک و لا یضر بآخرته لأنها محض التصور فیشکو ما یلقی من ذلک إلی أخیه انتهی و الصعداء منصوب علی أنه مفعول مطلق للنوع قال الجوهری الصعداء بالمد تنفس ممدود و قال اخضلت الشی ء فهو مخضل إذا بللته و قوله و إن کانت یحتمل الوصلیة و الشرطیة عالم السر و أخفی إشارة إلی قوله تعالی وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفی (1) و المشهور بین المفسرین أن السِّرَّ ما حدث به غیره خافضا به صوته وَ أَخْفی ما یحدث به نفسه و لا یلفظ به و قیل السِّرَّ ما یضمره الإنسان فلم یظهر وَ أَخْفی من ذلک ما وسوس إلیه و لم یضمره و قیل السِّرَّ ما تفکرت فیه وَ أَخْفی ما لم یخطر ببالک و علم الله أن نفسک تحدث به بعد زمان.

**[ترجمه]«التزام» در لغت به معنای هم آغوشی است و در اینجا مقصود از آن، طول دادن است یا چسبیدن به هم، چنان چه «مستجاب» (گوشه ای از خانه کعبه که حاج خود را بدان چسباند) را «ملتزم» گفته اند.

«مغفورا لکما» منصوب به محذوف است، یعنی برگردید یا باشید. و گفته شده آن مفعول به برای فعل محذوف به تقدیر «اعرفا مغفورا» است و نائب فاعل ضمیر مستتر در «مغفور» است و «لکما» ظرف لغو متعلق به مغفور است. و فاء در عبارت «فاستأنفا» برای تعقیب یا تفریع است بر «اعرفا» و مفعولش محذوف است، یعنی از سر بگیرید عمل را و ممکن است حرف ندا قبل از «مغفورا» در تقدیر باشد یا حال از فاعل «فاستأنفا» باشد و ضمیر در «لکما نائبا» فاعل باشد، چنان چه مذهب بصریین است یا نائب فاعل ضمیر مستتر در «مغفور» باشد که به مصدر مغفور بر می گردد، چنان چه مذهب ابن درستویه و اتباعش است. یا «لکما» ظرف مستقر و نائب فاعل باشد، چنان چه مختار کوفیین است و فاء برای تفریع بر مضمون جمله «فإذا التزما» باشد.

گفته شده «سِر» بیان تصورات نارواست که شیطان به دل اندازد و مؤمن از آن آزار کشد، ولی زیانی برای آخرتش ندارد، چون محض تصور است و مؤمن با برادرش از آن شکوه کند. (پایان نقل قول)

و «الصعداء» منصوب بر مفعول مطلق نوعی بودن است. جوهری گفته: «الصعداء» با مد تنفس کشیده است و گفته: «اخضلت الشی ء فهو مخضل» هنگامی است که تر شود و این فرمایش «إن کانت» احتمال دارد وصلیة باشد و شرطیة. عالم سر و اخفی اشاره است به این قول خداوند: «و إن تجهر بالقول فإنه یعلم السر و أخفی.» - . طه/6 - {و اگر سخن به آواز گویی، او نهان و نهان تر را می داند.} و تفسیر مشهورش این است که «سِر» آنچه آهسته گوید و «اخفی» آنچه به دل گذراند و دم نزند است. و گفته شده «سِر» آنچه در نهاد آدمی است و پیدا نیست و «اخفی» صرف وسوسه گذرا است. و گفته شده «سِر» آنچه در اندیشه آید و «اخفی» آنچه به خاطر نیاید و خدا داند است که بعدها در دلت گذرد.

**[ترجمه]

و أقول

یحتمل أن یکون المراد بالسر ما خطر بباله و لم یظهره و أخفی ما علم أنه کان فی نفسه و لم یعلم هو به کالریاء الخفی الذی صار باعثا لعمله

ص: 36


1- 1. طه: 6.

و هو یظن أن عمله خالص لله و کالصفات الذمیمة التی یری الإنسان أنه طهر نفسه منها و یظهر بعد مجاهدة النفس أنها مملوة منها و کل ذلک ظاهر لمن تتبع عیوب نفسه و الله الموفق.

**[ترجمه]بسا مقصود از «سِر» آنچه به خاطر گذرد و آشکار نکند و «اخفی» آنچه در دل دارد و خود هم نداند باشد، همچون ریای نهان که او را به کار واداشته و گمان برده که خالص برای خداست، و چون صفات بد که آدمی بیند خود را از آنها پاک کرده و پس از کاویدن خود دریابد که از آنها آکنده است، و این برای کسی که عیوب خود را بررسی کند روشن است، و الله الموفق.

**[ترجمه]

«34»

کا، [الکافی] عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ لَکُمْ لَنُوراً تُعْرَفُونَ بِهِ فِی الدُّنْیَا حَتَّی إِنَّ أَحَدَکُمْ إِذَا لَقِیَ أَخَاهُ قَبَّلَهُ فِی مَوْضِعِ النُّورِ مِنْ جَبْهَتِهِ (1).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: شما را نوری است که در دنیا بدان شناخته شوید تا آنکه چون یکی از شما به برادرش برخوردکند، جای نور او را ببوسد که پیشانی او است. - . کافی 2: 185 -

**[ترجمه]

بیان

قوله علیه السلام تعرفون علی بناء المجهول کأنه إشارة إلی قوله تعالی سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ(2) و لا یلزم أن تکون المعرفة عامة بل یعرفهم بذلک الملائکة و الأئمة صلوات الله علیهم کما ورد فی قوله تعالی إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ (3) أن المتوسمین هم الأئمة علیهم السلام و یمکن أن یعرفهم بذلک بعض الکمل من المؤمنین أیضا و إن لم یروا النور ظاهرا و تفرس أمثال هذه الأمور قد یحصل لکثیر من الناس بمجرد رؤیة سیماهم بل لبعض الحیوانات أیضا کما أن الشاة إذا رأت الذئب تستنبط من سیماه العداوة و إن لم ترها أبدا و مثل ذلک کثیر و قوله حتی أن أحدکم یحتمل وجهین الأول أن الله تعالی إنما جعل موضع القبلة المکان الخاص من الجبهة لأنه موضع النور و الثانی أن المؤمن إنما یختار هذا الموضع لکونه موضع النور واقعا و إن لم یر النور و لم یعرفه و یدل علی أن موضع التقبیل فی الجبهة.

**[ترجمه]«بدانها شناخته شوید» گویا اشاره است به قول خدای تعالی: «سیماهم فی وجوههم من أثر السجود.» - . فتح/ 29 - {علامتِ [مشخّصه] آنان اثر سجود در چهره هایشان است} و نباید که این شناخت عمومی باشد، بلکه برای فرشته ها و ائمه علیهم السّلام است، چنان چه در تفسیر این قول خدا: «إن فی ذلک لآیات للمتوسمین.» - . حجر/ 75 - {به یقین، در این [کیفر] برای هوشیاران عبرت هاست.} آمده که آنان امامانند، و بسا که مؤمن کامل با آن شناسایی شود، گرچه نورانی اند. و این گونه فراست برای بسیاری از مردم، به مجرد دیدن رخساره شان دست می دهد، بلکه برخی جانداران هم از آن بهره دارند، چنان چه گوسفند وقتی گرگ را بیند، از رخساره اش دشمنی را می فهمد، گرچه هرگز او را ندیده باشد. و نمونه آن بسیار است. و «حتی أن أحدکم» احتمال دارد دو وجه باشد: اول این که خدای تعالی موضع بوسیدن را مکان خاصی از پیشانی قرار داده، چرا که آن جای نور است و دوم این که مؤمنان را برگزیده، چرا که آن واقعا موضع نور است، اگرچه نوری از آن دیده نشود و دلالت دارد بر این که جای بوسه، همان پیشانی است.

**[ترجمه]

«35»

کا، [الکافی] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا یُقَبَّلُ رَأْسُ أَحَدٍ وَ لَا یَدُهُ إِلَّا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَوْ مَنْ أُرِیدَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (4).

ص: 37


1- 1. الکافی ج 2 ص 185.
2- 2. الفتح: 29.
3- 3. الحجر: 75.
4- 4. الکافی ج 2: 185.

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: سر و دست کسی را نبوسند جز رسول خدا صلی الله علیه وآله، یا کسی که مقصود از او رسول خداست. - . کافی 2: 185 -

**[ترجمه]

تبیان

قوله علیه السلام أو من أرید به رسول الله من الأئمة علیهم السلام إجماعا و غیرهم من السادات و العلماء علی الخلاف و إن لم أر فی کلام أصحابنا تصریحا بالحرمة قال بعض المحققین لعل المراد بمن أرید به رسول الله الأئمة المعصومون علیهم السلام کما یستفاد من الحدیث الآتی و یحتمل شمول الحکم العلماء بالله و بأمر الله مع العاملین بعلمهم و الهادین للناس ممن وافق قوله فعله لأن العلماء الحق ورثة الأنبیاء فلا یبعد دخولهم فیمن یراد به رسول الله صلی الله علیه و آله.

قال الشهید قدس الله روحه فی قواعده یجوز تعظیم المؤمن بما جرت به عادة الزمان و إن لم یکن منقولا عن السلف لدلالة العمومات علیه قال تعالی ذلِکَ وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ (1) و قال تعالی ذلِکَ وَ مَنْ یُعَظِّمْ حُرُماتِ اللَّهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ (2)

وَ لِقَوْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: لَا تَبَاغَضُوا وَ لَا تَحَاسَدُوا وَ لَا تَدَابَرُوا وَ لَا تَقَاطَعُوا وَ کُونُوا عِبَادَ اللَّهِ إِخْوَاناً.

فعلی هذا یجوز القیام و التعظیم بانحناء و شبهه و ربما وجب إذا أدی ترکه إلی التباغض و التقاطع أو إهانة المؤمن

وَ قَدْ صَحَّ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَامَ إِلَی فَاطِمَةَ علیها السلام وَ إِلَی جَعْفَرٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ لَمَّا قَدِمَ مِنَ الْحَبَشَةِ وَ قَالَ لِلْأَنْصَارِ قُومُوا إِلَی سَیِّدِکُمْ.

وَ نُقِلَ: أَنَّهُ صلی الله علیه و آله قَامَ لِعِکْرِمَةَ بْنِ أَبِی جَهْلٍ لَمَّا قَدِمَ مِنَ الْیَمَنِ فَرَحاً بِقُدُومِهِ.

فَإِنْ قُلْتَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَتَمَثَّلَ لَهُ النَّاسُ أَوِ الرِّجَالُ قِیَاماً فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ.

و نقل أنه صلی الله علیه و آله کان یکره أن یقام له فکان إذا قدم لا یقومون لعلمهم کراهته ذلک فإذا فارقهم قاموا حتی یدخل منزله لما یلزمهم من تعظیمه.

قلت تمثل الرجال قیاما هو ما تصنعه الجبابرة من إلزامهم الناس بالقیام فی حال قعودهم إلی أن ینقضی مجلسهم لا هذا القیام المخصوص القصیر زمانه سلمنا لکن یحمل علی من أراد ذلک تجبرا و علوا علی الناس فیؤاخذ من لا یقوم له بالعقوبة أما من یریده لدفع الإهانة عنه و النقیصة له فلا حرج علیه لأن دفع

ص: 38


1- 1. الحجّ: 33.
2- 2. الحجّ: 31.

الضرر عن النفس واجب و أما کراهیته صلی الله علیه و آله فتواضع لله و تخفیف علی أصحابه و کذا ینبغی للمؤمن أن لا یحب ذلک و أن یؤاخذ نفسه بمحبة ترکه إذا مالت إلیه و لأن الصحابة کانوا یقومون کما فی الحدیث و یبعد عدم علمه صلی الله علیه و آله بهم مع أن فعلهم یدل علی تسویغ ذلک.

و أما المصافحة فثابتة من السنة و کذا تقبیل موضع السجود و تقبیل الید

فَقَدْ وَرَدَ أَیْضاً فِی الْخَبَرِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا تَلَاقَی الرَّجُلَانِ فَتَصَافَحَا تَحَاتَّتْ ذُنُوبُهُمَا وَ کَانَ أَقْرَبَهُمَا إِلَی اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَکْثَرُهُمَا بِشْراً لِصَاحِبِهِ.

و فی الکافی للکلینی رحمه الله فی هذه المقامات أخبار کثیرة و أما المعانقة فجائزة أیضا لما ثبت من معانقة النبی صلی الله علیه و آله جعفرا و اختصاصه به غیر معلوم و فی الحدیث أنه قبل بین عینی جعفر علیه السلام مع المعانقة و أما تقبیل المحارم علی الوجه فجائز ما لم یکن لریبة أو تلذذ.

**[ترجمه]«یا کسی که مقصود از او رسول خداست» که ائمه علیهم السّلام باشند و مورد اتفاق است یا غیر آنها از سادات و علما که مورد اختلاف است. و اگرچه در کلام شیعه تصریح به حرمت ندیدم، یک محقق گفته: مقصود همان امامان معصومند، چنان چه از حدیث آینده فهم می شود و بسا که علمای عاملین و هادیان مردم را که گفتار و کردارشان یکی است فرا گیرد، زیرا عالمان درست وارثان پیغمبرانند و عبارت آنها را فراگیرد.

شهید قدس الله روحه در قواعدش گفته: تعظیم مؤمن بدان چه روش مردم زمانه است روا است، گرچه از گذشتگان نقل نشده است، زیرا عمومات بر آن دلالت دارند. خدای تعالی فرموده: «ذلک و من یعظم شعائر الله فإنها من تقوی القلوب.» - . حج/ 33 - {این است [فرایض خدا] و هر کس شعایر خدا را بزرگ دارد در حقیقت، آن [حاکی] از پاکی دل هاست.}

و فرمود: «ذلک و من یعظم حرمات الله فهو خیر له عند ربه.» - . حج/ 31 - {این است که هر که بزرگ دارد محترمات خدا را بهتر است برایش نزد پروردگارش.}

و برای قول پیغمبر صلی الله علیه و آله که با هم دشمن نباشید، به هم حسد نبرید، به هم پشت نکنید، از هم نبُرید و برادرانه بندگان خدا باشید، بنابراین جایز است که با برخاستن و خم شدن تعظیم کرد و بسا که اگر ترک آن مایه دشمنی و بریدن پیوند گردد یا مایه اهانت مؤمن باشد، واجب شود. و به روایت صحیح آمده که پیغمبر جلوی فاطمه علیها السّلام و برای جعفر که از حبشه آمده بود، برخاسته و به انصار هم فرموده است که جلوی آقای خود برخیزید. و نقل است که آن حضرت، چون عکرمه بن ابی جهل از یمن آمد، برای شادی از آمدنش، برای او نیز بپا خاست.

اگر بگویی که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که دوست دارد مردم یا مردان جلوی او بایستند، نشیمن او از آتش باشد، و نقل است که بد داشت جلویش بپا شوند و چون می آمد برایش بپا نمی شدند، زیرا می دانستند بدش می آید، و چون از آنها جدا می شد به احترام او بر پا می ماندند تا به خانه اش درآید.

من می گویم که مقصود از این حدیث، کار جباران است که مردم را وادار می کردند به ایستادن و خودشان نشسته بودند تا مجلس پایان گیرد، نه این برپا شدن مخصوص کوتاه برای احترام. و اگر هم بپذیریم مقصود آنجا است که کسی به زور و سرفرازی بر مردم آن را خواهد و کسی که انجام ندهد مؤاخذه و کیفر بیند و آن که برای رفع اهانت و کم شمردن انجام ندهد باکی ندارد، زیرا دفع ضرر از نفس واجب است و بد آمدن پیغمبر صلی الله علیه و آله از این کار، برای تواضع الهی و تخفیف بر اصحابش بوده است. همچنین شایسته است برای مؤمن که آن را دوست نداشته باشد و خود را به آن وادارد که اگر میلی بدین کار دارد، آن را ترک کند، با اینکه صحابه به احترامش قیام می کردند، چنان چه در خود حدیث است و دور است که بگویی آن را نمی دانستند با اینکه کردارشان دلیل جواز آن است.

و اما مصافحه از سنت ثابت است و هم بوسیدن جای سجده در پیشانی و نیز بوسیدن دست، چه که در خبری از رسول خدا صلی الله علیه و آله رسیده است که چون دو کس به هم برخورند و به هم دست دهند، گناهانشان بریزد و نزدیک ترشان به خدا آن است که خوشروتر باشد برای یار خود. و در کافی کلینی در این موارد اخبار بسیاری است. و اما در آغوش کشیدن هم جایز است، چون ثابت است که پیغمبر صلی الله علیه و آله جعفر را در آغوش کشید و اختصاص بدو معلوم نیست. و در حدیث است که آن حضرت میان دو چشم جعفر را هم بوسیده و او را در آغوش گرفته است. و بوسیدن روی هر که محرم است جایز است، ولی بی ریبه و لذت جویی .

**[ترجمه]

«36»

کا، [الکافی] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ زَیْدٍ النَّرْسِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَزْیَدٍ صَاحِبِ السَّابِرِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَتَنَاوَلْتُ یَدَهُ فَقَبَّلْتُهَا فَقَالَ أَمَا إِنَّهَا لَا تَصْلُحُ إِلَّا لِنَبِیٍّ أَوْ وَصِیِّ نَبِیٍ (1).

**[ترجمه]کافی: علی بن مزید صاحب سابری گفت: نزد امام صادق علیه السّلام رفتم و دستش را گرفتم و بوسیدم. فرمود: اما این کار خوب نیست، مگر برای پیغمبر صلی الله علیه و آله یا وصی پیغمبر. - . کافی 2: 185 -

**[ترجمه]

بیان

یدل علی المنع من تقبیل ید غیر المعصومین علیهم السلام لکن الخبر مع جهالته لیس بصریح فی الحرمة بل ظاهره الکراهة.

**[ترجمه]دلالت دارد بر عدم جواز بوسیدن دست غیر معصومین، ولی راوی مجهول است و صریح در حرمت نیست و ظاهرش کراهت است.

**[ترجمه]

«37»

کا، [الکافی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام نَاوِلْنِی یَدَکَ أُقَبِّلْهَا فَأَعْطَانِیهَا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ رَأْسَکَ فَفَعَلَ فَقَبَّلْتُهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَرِجْلَاکَ فَقَالَ أَقْسَمْتُ أَقْسَمْتُ أَقْسَمْتُ ثَلَاثاً وَ بَقِیَ شَیْ ءٌ وَ بَقِیَ شَیْ ءٌ وَ بَقِیَ شَیْ ءٌ(2).

**[ترجمه]کافی: یونس بن یعقوب گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: دستت را بده تا ببوسم، و به من داد. گفتم: قربانت گردم! سرت را! و سرش را پیش آورد و بوسیدم. گفتم: قربانت دو پایت را! تا سه بار فرمود «اقسمت» و تا سه بار فرمود: به جا مانده چیزی. - . کافی 2: 185 -

**[ترجمه]

تبیین

أقسمت أقول یحتمل وجوها الأول أن یکون علی صیغة المتکلم و یکون إخبارا أی حلفت أن لا أعطی رجلی أحدا یقبلها إما لعدم جوازه أو عدم رجحانه أو للتقیة و قوله بقی شی ء استفهام علی الإنکار أی هل بقی

ص: 39


1- 1. الکافی ج 2: 185.
2- 2. الکافی ج 2: 185.

احتمال الرخصة و التجویز بعد القسم الثانی أن یکون إنشاء للقسم و مناشدة أی أقسم علیک أن تترک ذلک للوجوه المذکورة و هل بقی بعد مناشدتی إیاک من طلبک التقبیل شی ء أو لم یبق بعد تقبیل الید و الرأس شی ء تطلبه الثالث ما کان یقوله بعض الأفاضل رحمه الله و هو أن یکون المعنی أقسمت قسمة بینی و بین خلفاء الجور فاخترت الید و الرأس و جعلت الرجل لهم بقی

شی ء أی ینبغی أن یبقی لهم شی ء لعدم التضرر منهم الرابع ما قال بعضهم أیضا إنه أقسمت بصیغة الخطاب علی الاستفهام للإنکار أی أ أقسمت أن تفعل ذلک فتبالغ فیه و بقی شی ء علی الوجه السابق الخامس ما ذکره بعض الأفاضل و هو أن أقسمت علی صیغة الخطاب و ثلاثا من کلام الإمام علیه السلام أی أقسمت قسما لتقبیل الید و آخر لتقبیل الرأس و آخر لتقبیل الرجلین و فعلت اثنین و بقی الثالث و هو تقبیل الرجلین فافعل فإنه یجب علیک السادس ما قیل إن أقسمت بصیغة الخطاب من القسم بالکسر و هو الحظ و النصیب أی أخذت حظک و نصیبک و لیبق شی ء مما یجوز أن یقبل للتقیة.

**[ترجمه]«اقسمت» چند تفسیر دارد: اول این که بنا برصیغه متکلم باشد و إخبار باشد، یعنی قسم خوردم که پایم را ندهم کسی ببوسد، یا برای اینکه روا نیست یا مکروه است یا برای تقیه، و این عبارت «بقی شی ء» استفهام انکاری است، یعنی آیا احتمال رخصت و تجویز باقی ماند. دوم این که إنشاء قسم و مناشدة باشد یعنی تو را قسم می دهم که این کار نکنی برای همان وجوه گذشته و پس از این قسم، چیزی از طلب بر جا نیست، یا این که پس از بوسیدن دست و سر، چیزی برای بوسیدن نمانده که آن را بخواهی.

سوم این که فاضلی گفته است: یعنی من تقسیم کردم احترام را میان خود و خلفای جور، و دست و سر را برگزیدم و بوسیدن پا را بدانها وانهادم و باید چیزی به آنها داد تا زیان آنها را ندید.

چهارم این که دیگری گفته: «أقسمت» به صیغة خطاب بنا بر استفهام إنکاری باشد، یعنی تو قسم خوردی که پایم را ببوسی و به آن اصرار داری و دیگر چیزی بجا مانده؟ پنجم این که فاضل دیگری گفته: یعنی ای یونس! تو برای بوسیدن دست و سر و پا سه بار قسم خوردی؛ دو تا را انجام دادی و یکی مانده که بوسیدن پاها است، آن را هم انجام بده، چون به حکم قسم بر تو واجب شده است.

ششم: این که گفته شده «إن أقسمت» به صیغة خطاب از قسم با کسره است وآن الحظ و النصیب است، یعنی بخش کردی و بهره خود را بردی و یکی بجا مانده که پابوسی است و روا نیست برای تقیه.

**[ترجمه]

و أقول

لا یخفی ما فی الوجوه الأخیرة من البعد و الرکاکة ثم إنه یحتمل علی بعض الوجوه المتقدمة أن یکون المراد بقوله بقی شی ء التعریض بیونس و أمثاله أی بقی شی ء آخر سوی هذه التواضعات الرسمیة و التعظیمات الظاهریة و هو السعی فی تصحیح العقائد القلبیة و متابعتنا فی جمیع أعمالنا و أقوالنا و هی أهم من هذا الذی تهتم به لأنه علیه السلام کان یعلم أنه سیضل و یصیر فطحیا و أما قوله رأسک فیحتمل الرفع و النصب و الأخیر أظهر أی ناولنی رأسک و قوله فرجلاک مبتدأ و خبره محذوف أی أرید أن أقبلهما أو ما حالهما أی یجوز لی تقبیلهما.

**[ترجمه]تفسیرهای آخر، دور از باور و زشت است و بسا که به بعضی از تفسیرها این که فرموده «چیزی بجا مانده» به یونس و همگنانش در بی اخلاصی و سستی عقیده گوشه زده است، و این که اخلاص مهم تر است از این تشریفات رسمی که بدان توجه داری، زیرا می دانست که او به زودی گمراه می شود و به فطحیه (پیروان عبدالله برادرش) می گرود. و اما این عبارت «رأسک» احتمال دارد رفع و نصب باشد و دومی أظهر است، یعنی سرت را بده. و «فرجلاک» مبتدأ است و خبرش محذوف است، یعنی می خواهم آنها را ببوسم یا آنها چه گونه اند، یعنی آیا جایز است آنها را ببوسم؟

**[ترجمه]

«38»

کا، [الکافی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَمْرَکِیِّ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَبَّلَ لِلرَّحِمِ ذَا قَرَابَةٍ فَلَیْسَ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ وَ قُبْلَةُ الْأَخِ عَلَی الْخَدِّ وَ قُبْلَةُ الْإِمَامِ بَیْنَ عَیْنَیْهِ (1).

ص: 40


1- 1. الکافی ج 2: 185.

**[ترجمه]کافی: امام کاظم علیه السّلام فرمود: هر که خویشاوندی را به مهر خویشاوندی ببوسد، بر او گناهی نیست، و بوسه برادر به گونه است و بوسیدن امام در میان دو چشم او. - . کافی 2: 185 -

**[ترجمه]

بیان

من قبل للرحم أی لا للشهوة و الأغراض الباطلة و قبلة الأخ أی النسبی أو الإیمانی و قبلة الإمام الظاهر أنه إضافة إلی المفعول و قیل إلی الفاعل أی قبلة الإمام ذا قرابته بین العینین و کأنه ذهب إلی ذلک لفعل النبی صلی الله علیه و آله ذلک بجعفر رضی الله عنه و لا یخفی ما فیه.

**[ترجمه]«به مهر خویشاوندی» یعنی نه برای شهوت و مقاصد ناروا، و بوسیدن برادر یعنی نسبی یا ایمانی و بوسیدن امام، ظاهر در این است که اضافه به مفعول شده و گفته شده به فاعل است، یعنی امام میان دو چشم خویشانش را می بوسد و گویا آن را از عمل پیغمبر صلی الله علیه و آله با جعفر استفاده کرده و سستی آن روشن است.

**[ترجمه]

«39»

کا، [الکافی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ مَوْلَی آلِ سَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَیْسَ الْقُبْلَةُ عَلَی الْفَمِ إِلَّا لِلزَّوْجَةِ وَ الْوَلَدِ الصَّغِیرِ(1).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: نشاید بوسیدن لب، جز در زوجه و خردسال. - . کافی 2: 186 -

**[ترجمه]

بیان

کأن المراد بالزوجة ما یعم ملک الیمین.

**[ترجمه]بسا زوجه کنیز را هم فرا گیرد.

**[ترجمه]

«40»

سن، [المحاسن] ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ مَالِکِ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ یَلْتَقِیَانِ فَیُصَافِحُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا صَاحِبَهُ فَمَا یَزَالُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی نَاظِراً إِلَیْهِمَا بِالْمَحَبَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ وَ إِنَّ الذُّنُوبَ لَتَحَاتُّ عَنْ وُجُوهِهِمَا وَ جَوَارِحِهِمَا حَتَّی یَفْتَرِقَا(2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: دو مؤمن به هم برخورند و با هم دست دهند و پیوسته خدا تبارک و تعالی بدانها توجه دارد به دوستی و آمرزش، و گناهان از روی و اندامشان فرو ریزند تا جدا شوند. - . محاسن: 143 -

**[ترجمه]

«41»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا لَقِیَ أَخَاهُ وَ تَصَافَحَا لَمْ تَزَلِ الذُّنُوبُ تَتَحَاتُّ عَنْهُمَا مَا دَامَا مُتَصَافِحَیْنِ کَتَحَاتِّ الْوَرَقِ عَنِ الشَّجَرِ فَإِذَا افْتَرَقَا قَالَ مَلَکَاهُمَا جَزَاکُمَا اللَّهُ خَیْراً عَنْ أَنْفُسِکُمَا فَإِنِ الْتَزَمَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا صَاحِبَهُ نَادَاهُمَا مُنَادٍ طُوبَی لَکُمَا وَ حُسْنُ مَآبٍ وَ طُوبَی شَجَرَةٌ فِی الْجَنَّةِ أَصْلُهَا فِی دَارِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ فَرْعُهَا فِی مَنَازِلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَإِذَا افْتَرَقَا نَادَاهُمَا مَلَکَانِ کَرِیمَانِ أَبْشِرَا یَا وَلِیَّیِ اللَّهِ بِکَرَامَةِ اللَّهِ وَ الْجَنَّةِ مِنْ وَرَائِکُمَا(3).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: ابی بصیرگفت: امام صادق علیه السّلام فرمود: همانا مؤمن به برادرش برخورَد و به هم دست دهند و پیوسته گناهان آنها فرو ریزد تا دست در دست هم دارند، همچون ریزش برگ از درخت، و چون جدا شوند فرشته ها به آنها گویند: «خدایتان پاداش خوب دهد» و اگر به هم بچسبند، منادی به آنها ندا کند: «طوبی از آنِ شما با سرانجام نیک»، (و طوبی درختی است در بهشت و بُنِ آن در خانه امیر مؤمنان است و شاخه اش در خانه های بهشتیان.) چون از هم جدا شوند، دو فرشته کریم بدانها ندا کنند: «مژده باد شما را ای دو دوست خدا به کرامت خدا و بهشت به دنبال شماست.» - . تفسیر عیاشی2: 212 -

**[ترجمه]

«42»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ دَلَائِلِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مَالِکٍ الْجُهَنِیِّ قَالَ: إِنِّی یَوْماً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أُحَدِّثُ نَفْسِی بِفَضْلِ الْأَئِمَّةِ مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ إِذَا أَقْبَلَ عَلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا مَالِکُ أَنْتُمْ وَ اللَّهِ شِیعَتُنَا حَقّاً- لَا تَرَی أَنَّکَ أَفْرَطْتَ فِی الْقَوْلِ فِی فَضْلِنَا یَا مَالِکُ إِنَّهُ لَیْسَ یُقْدَرُ عَلَی صِفَةِ اللَّهِ وَ کُنْهِ عَظَمَتِهِ- وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلی

ص: 41


1- 1. الکافی ج 2: 186.
2- 2. المحاسن: 143 فی حدیث.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 2: 212.

وَ کَذَلِکَ لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ أَنْ یَصِفَ حَقَّ الْمُؤْمِنِ وَ یَقُومَ بِهِ کَمَا أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ عَلَی أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ یَا مَالِکُ إِنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ لَیَلْتَقِیَانِ فَیُصَافِحُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا صَاحِبَهُ فَلَا یَزَالُ اللَّهُ نَاظِراً إِلَیْهِمَا بِالْمَحَبَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ وَ إِنَّ الذُّنُوبَ لَتَتَحَاتُّ عَنْ وُجُوهِهِمَا حَتَّی یَفْتَرِقَا فَمَنْ یَقْدِرُ عَلَی صِفَةِ مَنْ هُوَ هَکَذَا عِنْدَ اللَّهِ (1).

وَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ مُتَخَلٍّ فَقَعَدْتُ فِی جَانِبِ الْبَیْتِ فَقَالَ لِی إِنَّ نَفْسَکَ لَتُحَدِّثُکَ بِشَیْ ءٍ وَ تَقُولُ لَکَ إِنَّکَ مُفْرِطٌ فِی حُبِّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ لَیْسَ هُوَ کَمَا تَقُولُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَلْقَی أَخَاهُ فَیُصَافِحُهُ فَیُقْبِلُ اللَّهُ عَلَیْهِمَا بِوَجْهِهِ وَ یَتَحَاتُّ الذُّنُوبُ عَنْهُمَا حَتَّی یَفْتَرِقَا(2).

**[ترجمه]کشف الغمة: از مالک جهنی نقل است که روزی نزد امام صادق علیه السّلام بودم و با خود فضل ائمه اهل بیت را می گفتم که آن حضرت رو به من کرد و فرمود: ای مالک! شما به راستی شیعه ما هستید. مپندار که تو در گفتن فضل ما افراط کردی. ای مالک! همانا کسی نتواند خدا را وصف کند و به کنه عظمتش راه یابد، «وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلی.» - . نحل / 60 - {و خدا را نمونه های والا است.} و همچنان کسی نتواند حق مؤمن را وصف کند و آن را ادا کند، چنان چه خدایش بر برادر مؤمنش واجب کرده. ای مالک! همانا دو مؤمن به هم برخورَند و با هم دست دهند و پیوسته خدا با مهر مغفرت بدانها توجه دارد و گناهانشان از چهره هاشان فرو ریزند تا از هم جدا شوند. چه کسی می تواند کسی را که چنین مقامی نزد خدا دارد وصف نماید و معرفی کند؟ - . کشف الغمة 2: 404 -

و از ابی حمزه است که بر امام صادق علیه السّلام وارد شدم و ایشان در خلوت بود. من در گوشه اطاق نشستم و به من فرمود: دلت با تو رازی دارد و می گوید: تو در دوستی ما خاندان افراط کردی و چنان نیست. همانا مؤمن به برادرش برخورَد و به او دست دهد و خدا رو به سوی آنها کند و

گناهانشان فرو ریزد تا از هم جدا شوند. - . کشف الغمة 2: 410 -

**[ترجمه]

«43»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا قَبَّلَ أَحَدُکُمْ ذَاتَ مَحْرَمٍ قَدْ حَاضَتْ أُخْتَهُ أَوْ عَمَّتَهُ أَوْ خَالَتَهُ فَلْیُقَبِّلْ بَیْنَ عَیْنَیْهَا وَ رَأْسَهَا وَ لْیَکُفَّ عَنْ خَدِّهَا وَ عَنْ فِیهَا(3).

**[ترجمه]نوادر راوندی: امام کاظم از پدرانش علیهم السّلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: چون یکی از شما محرمی را ببوسد که حائض است - چون خواهرش یا عمه یا خاله اش - میان دو چشم یا سرش را ببوسد، و از گونه و لب او درگذرد. - . نوادر راوندی: 19 -

**[ترجمه]

«44»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَغَوِیِّ عَنْ دَاوُدَ بْنِ عَمْرٍو الضَّبِّیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُبَارَکِ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَحْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَزِیدَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ أَبِی أُمَامَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: تَحِیَّاتُکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْمُصَافَحَةِ(4).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: درود و سلام شما در میانه خودتان با دست دادن است. - . امالی شیخ طوسی 2: 253 -

**[ترجمه]

«45»

کِتَابُ زَیْدٍ النَّرْسِیِّ، قَالَ (5): دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَتَنَاوَلْتُ یَدَهُ فَقَبَّلْتُهَا فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ لَا یَصْلُحُ إِلَّا لِنَبِیٍّ أَوْ مَنْ أُرِیدَ بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]کتاب زید نرسی: راوی - . شاید راوی علی بن مزید صاحب سابری باشد، چنان چه درشماره 36 گذشت. - گفت: بر امام صادق علیه السّلام وارد شدم، دستش را گرفتم و بوسیدم. فرمود: آگاه باش که دستبوسی خوب نیست، مگر از برای پیغمبر یا کسی که مقصود از او پیغمبر صلی الله علیه و آله باشد.

**[ترجمه]

«46»

عُدَّةُ الدَّاعِی، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ إِذَا الْتَقَیَا وَ تَصَافَحَا أَدْخَلَ اللَّهُ یَدَهُ بَیْنَ أَیْدِیهِمَا فَیُصَافِحُ أَشَدَّهُمَا حُبّاً لِصَاحِبِهِ.

**[ترجمه]عدة الداعی: امام باقر علیه السّلام فرمود: دو مؤمن که به هم برخورَند و دست هم را بگیرند، خدا دستش را میان دست های آنها فرو برد و با هر کدام که بیشتر یار خود را دوست بدارد، مصافحه کند.

**[ترجمه]

«47»

أَرْبَعِینُ الشَّهِیدِ، بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّیِّدِ الْمُرْتَضَی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ الشَّیْخِ الْمُفِیدِ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ بُطَّةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی

ص: 42


1- 1. کشف الغمّة ج 2: 404.
2- 2. کشف الغمّة ج 2: 410.
3- 3. نوادر الراوندیّ: 19.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 253.
5- 5. لعل القائل علیّ بن مزید صاحب السابری کما مرّ تحت الرقم 36.

عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ ابْنِ بِسْطَامَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَتَی رَجُلٌ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَبَلِ وَ رُبَّمَا لَقِیتُ رَجُلًا مِنْ إِخْوَانِی فَالْتَزَمْتُهُ فَیَعِیبُ عَلَیَّ بَعْضُ النَّاسِ وَ یَقُولُونَ هَذِهِ مِنْ فِعْلِ الْأَعَاجِمِ وَ أَهْلِ الشِّرْکِ- فَقَالَ علیه السلام وَ لِمَ ذَاکَ فَقَدِ الْتَزَمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَعْفَراً وَ قَبَّلَ عَیْنَیْهِ.

**[ترجمه]اربعین شهید: ابن بسطام گفت: نزد امام صادق علیه السّلام بودم که مردی آمد و گفت: قربانت گردم! من مردی از اهل کوهستانم و بسا به یکی از برادران خود برخورد می کنم و به او بچسبم و برخی مردم آن را بر من عیب گیرند و گویند این کار عجم ها و بت پرست هاست. فرمود: چرا چنین است؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله به جعفر رضی الله عنه چسبید و میان دو چشم او را بوسید .

**[ترجمه]

باب 101 الإصلاح بین الناس

الآیات

النساء: مَنْ یَشْفَعْ شَفاعَةً حَسَنَةً یَکُنْ لَهُ نَصِیبٌ مِنْها وَ مَنْ یَشْفَعْ شَفاعَةً سَیِّئَةً یَکُنْ لَهُ کِفْلٌ مِنْها وَ کانَ اللَّهُ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ مُقِیتاً(1)

و قال تعالی: لا خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَیْنَ النَّاسِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً(2)

الأنفال: فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ (3)

الحجرات: إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ (4)

lt;meta info="- من یشفع شفاعة حسنة یکن له نصیب منها و من یشفع شفاعة سیئة یکن له کفل منها و کان الله علی کل شی ء مقیتا. - . نساء/ 87 -

{هر کس شفاعتِ پسندیده کند، برای وی از آن نصیبی خواهد بود و هر کس شفاعت ناپسندیده ای کند، برای او از آن [نیز] سهمی خواهد بود. و خدا همواره به هر چیزی تواناست.}

- لا خیر فی کثیر من نجواهم إلا من أمر بصدقة أو معروف أو إصلاح بین الناس و من یفعل ذلک ابتغاء مرضات الله فسوف نؤتیه أجرا عظیما. - . نساء/ 114 -

{در بسیاری از رازگویی های ایشان خیری نیست، مگر کسی که [بدین وسیله] به صدقه یا کار پسندیده یا سازشی میان مردم فرمان دهد. و هر کس برای طلب خشنودی خدا چنین کند، به زودی او را پاداش بزرگی خواهیم داد.}

- فاتقوا الله و أصلحوا ذات بینکم. - . انفال/ 1 -

{پس از خدا پروا دارید و با یکدیگر سازش نمایید.}

- إنما المؤمنون إخوة فأصلحوا بین أخواول و اتقوا الله لعلکم ترحمون. - . حجرات/ 10 -

{در حقیقت مؤمنان با هم برادرند، پس میان برادرانتان را سازش دهید و از خدا پروا بدارید، امید که مورد رحمت قرار گیرید.}

**[ترجمه]

روایات

«1»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِإِسْنَادِ الْمُجَاشِعِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا عَمِلَ امْرُؤٌ عَمَلًا بَعْدَ إِقَامَةِ الْفَرَائِضِ خَیْراً مِنْ إِصْلَاحٍ بَیْنَ النَّاسِ یَقُولُ خَیْراً وَ یُنْمِی خَیْراً(5).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: پس از برپا داشتن فرائض کاری بهتر از اصلاح و آشتی دادن میان مردم نیست که شخص خوب بگوید و خوب برداشت کند. - . امالی شیخ طوسی 2: 135 -

**[ترجمه]

«2»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِصْلَاحُ ذَاتِ الْبَیْنِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّةِ الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ (6).

ص: 43


1- 1. النساء: 87.
2- 2. النساء: 114.
3- 3. الأنفال: 1.
4- 4. الحجرات: 10.
5- 5. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 135.
6- 6. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 135.

قال الشیخ رحمه الله أقول إن المعنی فی ذلک یکون المراد صلاة التطوع و الصوم.

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: اصلاح میان مردم بهتر است از همه نماز و روزه ها. - . امالی شیخ طوسی 2: 135 -

شیخ (ره) گفته: مقصود نماز و روزه استحبابی است.

**[ترجمه]

«3»

ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ: لَأَنْ أُصْلِحَ بَیْنَ اثْنَیْنِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِدِینَارَیْنِ (1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امیر مؤمنان علیه السّلام می فرمود: اگر میان دو کس آشتی دهم، بیشتر دوست دارم از اینکه دو دینار صدقه بدهم. - . ثواب الاعمال: 133 -

**[ترجمه]

«4»

جا، [المجالس للمفید] الْحَسَنُ بْنُ حَمْزَةَ عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عُمَرَ الْأَفْرَقِ وَ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: صَدَقَةٌ یُحِبُّهَا اللَّهُ إِصْلَاحٌ بَیْنَ النَّاسِ إِذَا تَفَاسَدُوا وَ تَقْرِیبٌ بَیْنَهُمْ إِذَا تَبَاعَدُوا(2).

**[ترجمه]مجالس مفید: امام صادق علیه السّلام می فرمود: صدقه ای که خدایش دوست دارد، اصلاح میان مردم است که میانشان به هم خورده و نزدیک کردن آنها است به هم چون از هم دوری گزیدند. - . مجالس مفید: 14 -

**[ترجمه]

«5»

عُدَّةُ الدَّاعِی، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَفْضَلُ الصَّدَقَةِ صَدَقَةُ اللِّسَانِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا صَدَقَةُ اللِّسَانِ قَالَ الشَّفَاعَةُ تَفُکُّ بِهَا الْأَسِیرَ وَ تَحْقُنُ بِهَا الدَّمَ وَ تَجُرُّ بِهَا الْمَعْرُوفَ إِلَی أَخِیکَ وَ تَدْفَعُ بِهَا الْکَرِیهَةَ.

**[ترجمه]عده الداعی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بهترین صدقه، صدقه زبان است. گفته شد: یا رسول الله! صدقه زبان چیست؟ فرمود: میانجیگری که بدان اسیری را رها کنی؛ خونی را حفظ کنی و خیری به برادرت برسانی و بدی را از او بگردانی.

**[ترجمه]

«6»

کا، [الکافی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ أَبِی طَلْحَةَ عَنْ حَبِیبٍ الْأَحْوَلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: صَدَقَةٌ یُحِبُّهَا اللَّهُ إِصْلَاحٌ بَیْنَ النَّاسِ إِذَا تَفَاسَدُوا وَ تَقَارُبٌ بَیْنَهُمْ إِذَا تَبَاعَدُوا(3).

کا، [الکافی] بالإسناد المتقدم عن محمد بن سنان عن حذیفة بن منصور عن أبی عبد الله علیه السلام. مثله (4)

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام می فرمود: صدقه ای که خدا آن را دوست دارد، اصلاح میان مردم است که میانشان به هم خورده و نزدیک کردن آنها است به هم، چون از هم دوری گزیدند. - . کافی 2: 209 -

کافی: با سند دیگر مانند این روایت را آورده است. - . کافی 2: 209 -

**[ترجمه]

بیان

تقارب أی سعی فی تقاربهم أو أصل تقاربهم.

**[ترجمه]«تقارب» یعنی سعی در نزدیک کردن آنها به هم یا منظور اصل تقارب است .

**[ترجمه]

«7»

کا، [الکافی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَأَنْ أُصْلِحَ بَیْنَ اثْنَیْنِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِدِینَارَیْنِ (5).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر میان دو کس را آشتی دهم بیشتر دوست دارم از اینکه دو دینار صدقه بدهم. - . کافی 2: 209 -

**[ترجمه]

«8»

کا، [الکافی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا رَأَیْتَ بَیْنَ اثْنَیْنِ مِنْ شِیعَتِنَا مُنَازَعَةً فَافْتَدِهَا مِنْ

ص: 44


1- 1. ثواب الأعمال: 133.
2- 2. مجالس المفید: 14.
3- 3. الکافی ج 2: 209.
4- 4. الکافی ج 2: 209.
5- 5. الکافی ج 2: 209.

مَالِی (1).

**[ترجمه]کافی: مفضل گفت: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون میان دو کس از شیعه ما نزاعی دیدی، از مال من آن را عوض ده. - . کافی 2: 209 -

**[ترجمه]

بیان

فافتدها کأن الافتداء هنا مجاز فإن المال یدفع المنازعة کما أن الدیة تدفع طلب الدم أو کما أن الأسیر ینقذ بالفداء فکذلک کل منهما ینقذ من الآخر بالمال فالإسناد إلی المنازعة علی المجاز فی المصباح فدا من الأسیر یفدیه فدی مقصور و تفتح الفاء و تکسر إذا استنقذه بمال و اسم ذلک المال الفدیة و هو عوض الأسیر و فادیته مفاداة و فداء أطلقته و أخذت فدیته و تفادی القوم اتقی بعضهم ببعض کان کل واحد یجعل صاحبه فداه و فدت المرأة نفسها من زوجها تفدی و أفدت أعطته مالا حتی تخلصت منه بالطلاق.

**[ترجمه]«الافتداء» در اینجا مجاز است. مال نزاع را بر طرف می کند، چنان چه دیه خونخواهی را دفع می کند یا اسیر با عوض آزاد می شود و این دو هم به وسیله مال از شرّ هم آزاد می شوند. بنابراین اسناد به منازعة مجازی است. در مصباح آمده: «فدا من الأسیر»، «یفدیه فدی» مقصور است و فاء فتحه دارد و کسره هم می گیرد، یعنی نجات به وسیله مال واسم آن مال فدیة است و آن عوض اسیر است، و «فادیته مفاداة و فداء» یعنی آزادش کردم و فدیه اش را گرفتم،

و «تفادی القوم» یعنی قوم از همدیگر پروا کردند، هر کدام از آنها یارش را فدا قرار داد، و «فدت المرأة نفسها من زوجها»، یعنی زن مالی به شوهرداد تا به وسیله طلاق از شر او خلاص شود.

**[ترجمه]

«9»

کا، [الکافی] بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی حَنِیفَةَ سَائِقِ الْحَاجِّ قَالَ: مَرَّ بِنَا الْمُفَضَّلُ وَ أَنَا وَ خَتَنِی نَتَشَاجَرُ فِی مِیرَاثٍ فَوَقَفَ عَلَیْنَا سَاعَةً ثُمَّ قَالَ لَنَا تَعَالَوْا إِلَی الْمَنْزِلِ فَأَتَیْنَاهُ فَأَصْلَحَ بَیْنَنَا بِأَرْبَعِ مِائَةِ دِرْهَمٍ فَدَفَعَهَا إِلَیْنَا مِنْ عِنْدِهِ حَتَّی إِذَا اسْتَوْثَقَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنَّا مِنْ صَاحِبِهِ قَالَ أَمَا إِنَّهَا لَیْسَتْ مِنْ مَالِی وَ لَکِنْ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَرَنِی إِذَا تَنَازَعَ رَجُلَانِ مِنْ أَصْحَابِنَا فِی شَیْ ءٍ أَنْ أُصْلِحَ بَیْنَهُمَا وَ أَفْتَدِیَهُمَا مِنْ مَالِهِ فَهَذَا مِنْ مَالِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (2).

**[ترجمه]کافی: ابی حنیفه رهبر حاجیان گفت: مفضل به ما گذر کرد. من و دامادم بر سر ارثی ستیزه داشتیم. وی ساعتی بر ما ایستاد

و سپس گفت: بیایید به خانه. نزد او رفتیم و او با چهارصد درهم میان ما آشتی داد و از خودش آن را به ما پرداخت و چون از قطع نزاع ما با هم مطمئن شد، گفت: بدانید که این پول مال خود من نیست، ولی امام صادق علیه السّلام به من فرموده چون دو شیعه با هم نزاع دارند، در چیزی میان آنان آشتی دهم و از مال او عوض دهم و این از مال آن حضرت است. - . کافی 2: 209 -

**[ترجمه]

تبیان

أبو حنیفة اسمه سعید بن بیان و سابق صححه فی الإیضاح و غیره بالباء الموحدة و فی أکثر النسخ بالیاء من السوق و علی التقدیرین إنما لقب بذلک لأنه کان یتأخر عن الحاج ثم یعجل ببقیة الحاج من الکوفة و یوصلهم إلی عرفة فی تسعة أیام أو فی أربعة عشر یوما و ورد لذلک ذمه فی الأخبار لکن وثقه النجاشی

وَ رَوَی فِی الْفَقِیهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: سَمِعْتُ الْوَلِیدَ بْنَ صَبِیحٍ یَقُولُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ أَبَا حَنِیفَةَ رَأَی هِلَالَ ذِی الْحِجَّةِ بِالْقَادِسِیَّةِ وَ شَهِدَ مَعَنَا عَرَفَةَ فَقَالَ مَا لِهَذَا صَلَاةٌ مَا لِهَذَا صَلَاةٌ(3).

و الختن بالتحریک زوج بنت الرجل و زوج أخته أو کل من کان من قبل المرأة و التشاجر التنازع فوقف علینا ساعة کأن وقوفه کان لاستعلام الأمر

ص: 45


1- 1. الکافی ج 2 ص 209.
2- 2. الکافی ج 2 ص 209.
3- 3. الفقیه ج 2: 191.

المتنازع فیه و أنه یمکن إصلاحه بالمال أم لا حتی إذا استوثق أی أخذ من کل منا حجة لرفع الدعوی عن الآخر فی القاموس استوثق أخذ منه الوثیقة.

**[ترجمه]نام ابو حنیفه، سعید بن بیان است که پیشتاز حاج یا راننده حاج بوده و در نه روز یا چهارده روز حاجیان کوفه را به عرفه می رسانده و از این رو در اخبار از او بد گفته شده، ولی نجاشی او را ثقه دانسته است .

و در روایت فقیه آمده که ولید بن صبیح به امام صادق علیه السّلام می گفت: ابو حنیفه ماه نو ذیحجه را در قادسیه دیده و با ما در عرفه حاضر شده. ایشان فرموده است: نماز ندارد، نماز ندارد! - . فقیه 2: 191 -

«ختن» یعنی شوهر دختر یا شوهر خواهر یا هر کس دیگری که از فامیل های زن باشد و «تشاجر» یعنی تنازع. «ساعتی بر ما درنگ کرد» یعنی ایستاد برای آگاهی از اصل ماجرا که آیا با پول حل می شود یا نه. «و چون مطمئن شد»، یعنی از هر کدام از ما اطمینان گرفت که دیگر با هم دعوا نمی کنیم. در قاموس آمده: «استوثق» یعنی گرفتن وثیقة از او.

**[ترجمه]

و أقول

یدل کسابقه علی مدح المفضل و أنه کان أمینه علیه السلام و استحباب بذل المال لرفع التنازع بین المؤمنین و أن أبا حنیفة کان من الشیعة.

**[ترجمه]همچون روایت پیش دلالت دارد به مدح مفضل و بر اینکه امین آن حضرت بوده و بر استحباب بذل مال برای رفع نزاع میان مؤمنان و بر اینکه ابی حنیفه از شیعه است.

**[ترجمه]

«10»

کا، [الکافی] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْمُصْلِحُ لَیْسَ بِکَاذِبٍ (1).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: مصلح دروغگو نیست. - . کافی 2: 209 -

**[ترجمه]

بیان

المصلح لیس بکاذب أی إذا نقل المصلح کلاما من أحد الجانبین إلی الآخر لم یقله و علم رضاه به أو ذکر فعلا لم یفعله للإصلاح لیس من الکذب المحرم بل هو حسن و قیل إنه لا یسمی کذبا اصطلاحا و إن کان کذبا لغة لأن الکذب فی الشرع ما لا یطابق الواقع و یذم قائله و هذا لا یذم قائله شرعا.

**[ترجمه]یعنی چون سخنی از یکی به دیگری رساند که آن را نگفته ولی بدان راضی است یا کاری را نقل کند که آن را نکرده برای آشتی دادن آنان، دروغ حرام نباشد، بلکه خوب است. وگفته شده که آن را کذب و دروغ نخوانند، گرچه خلاف واقع است، زیرا دروغ زشت نزد شارع آن است که گوینده اش مذمت شود.

**[ترجمه]

«11»

کا، [الکافی] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَةً لِأَیْمانِکُمْ أَنْ تَبَرُّوا وَ تَتَّقُوا وَ تُصْلِحُوا بَیْنَ النَّاسِ (2) قَالَ إِذَا دُعِیتَ لِصُلْحٍ بَیْنَ اثْنَیْنِ فَلَا تَقُلْ عَلَیَّ یَمِینٌ أَلَّا أَفْعَلَ (3).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام در تفسیر قول خدا: «و لا تجعلوا الله عرضة لأیمانکم أن تبروا و تتقوا و تصلحوا بین الناس.» - . بقره: 224 - {و خدا را دستاویز سوگندهای خود قرار مدهید، تا [بدین بهانه] از نیکوکاری و پرهیزکاری و سازش دادن میان مردم [باز ایستید]، و خدا شنوای داناست.} یعنی چون دو نفر را دعوت به صلح و آشتی کردی، مگو اگر نکنم بر من قَسَمی باشد (کاری را که به او وعده می دهد). - . کافی 2: 209 -

**[ترجمه]

تبیین

وَ لا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَةً قال البیضاوی العرضة فعلة بمعنی المفعول کالقبضة یطلق لما یعرض دون الشی ء و للمعرض للأمر و معنی الآیة علی الأول و لا تجعلوا الله حاجزا لما حلفتم علیه من أنواع الخیر فیکون المراد بالأَیمان الأمورَ المحلوفَ علیها

کَقَوْلِهِ علیه السلام لِابْنِ سَمُرَةَ: إِذَا حَلَفْتَ عَلَی یَمِینٍ فَرَأَیْتَ غَیْرَهَا خَیْراً مِنْهَا فَأْتِ الَّذِی هُوَ خَیْرٌ وَ کَفِّرْ عَنْ یَمِینِکَ (4).

و أن مع صلتها عطف بیان لها و اللام صلة عرضة لما فیها من معنی الإعراض و یجوز أن یکون للتعلیل و یتعلق أن بالفعل أو بعرضة أی و لا تجعلوا الله عرضة لأن تبروا لأجل أیمانکم

ص: 46


1- 1. الکافی ج 2: 209.
2- 2. البقرة: 224.
3- 3. الکافی ج 2: 209.
4- 4. تراه فی مشکاة المصابیح: 296 و قال: متفق علیه.

به و علی الثانی و لا تجعلوه معرضا لأیمانکم فتبتذلوه بکثرة الحلف به و أَنْ تَبَرُّوا علة النهی أی أنهاکم عنه إرادة برکم و تقواکم و إصلاحکم بین الناس فإن الحلاف مجترئ علی الله و المجترئ علی الله لا یکون برا متقیا و لا موثوقا به فی إصلاح ذات البین (1).

و قال الطبرسی رحمه الله فی معناه ثلاثة أقوال أحدها أن معناه و لا تجعلوا الیمین بالله علة مانعة لکم من البر و التقوی من حیث تعتمدونها لتعتلوا بها و تقولوا حلفنا بالله و لم تحلفوا به و الثانی أن عرضة معناه حجة فکأنه قال لا تجعلوا الیمین بالله حجة فی المنع من البر و التقوی فإن کان قد سلف منکم یمین ثم ظهر أن غیرها خیر منها فافعلوا الذی هو خیر و لا تحتجوا بما قد سلف من الیمین و الثالث أن معناه لا تجعلوا الیمین بالله عدة مبتذلة فی کل حق و باطل لأن تبروا فی الحلف بها و تتقوا المأثم فیها

وَ هُوَ الْمَرْوِیُّ عَنْ أَئِمَّتِنَا علیهم السلام نَحْوَ مَا رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَا تَحْلِفُوا بِاللَّهِ صَادِقِینَ وَ لَا کَاذِبِینَ فَإِنَّهُ یَقُولُ سُبْحَانَهُ وَ لا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَةً لِأَیْمانِکُمْ.

و تقدیره علی الوجه الأول و الثانی لا تجعلوا الله مانعا عن البر و التقوی باعتراضک به حالفا و علی الثالث لا تجعلوا الله مما تحلف به دائما باعتراضک بالحلف به فی کل حق و باطل (2).

و قوله أَنْ تَبَرُّوا قیل فی معناه أقوال الأول لأن تبروا علی معنی الإثبات أی لأن تکونوا بررة أتقیاء فإن من قلت یمینه کان أقرب إلی البر ممن کثرت یمینه و قیل لأن تبروا فی الیمین و الثانی أن المعنی لدفع أن تبروا أو لترک أن تبروا فحذف المضاف و الثالث أن معناه أن لا تبروا فحذف لا و تتقوا أی تتقوا الإثم و المعاصی فی الأیمان وَ تُصْلِحُوا بَیْنَ النَّاسِ أی لا تجعلوا الحلف بالله علة أو حجة فی أن لا تبروا و لا تتقوا و لا تصلحوا بین الناس أو لدفع أن تبروا و تتقوا و تصلحوا و علی الوجه الثالث لا تجعلوا الیمین بالله مبتذلة لأن تبروا و تتقوا و تصلحوا أی لکی تکونوا من البررة و الأتقیاء و المصلحین

ص: 47


1- 1. أنوار التنزیل: 56.
2- 2. مجمع البیان ج 2: 321.

بین الناس فإن من کثرت یمینه لا یوثق بحلفه و من قلت یمینه فهو أقرب إلی التقوی و الإصلاح بین الناس (1).

**[ترجمه]«و لا تجعلوا الله عرضة» بیضاوی گفته: «العرضة» یعنی فعلة به معنی مفعول مثل قبضة، اطلاق می شود به چیزی که در معرض دید قرار می گیرد و عرضه می شود و معنی آیه بنا بر اولی یعنی خدا را در آنچه از انواع خیر قسم می خورید دستاویز قرار ندهید. پس مراد از ایمان، اموری است که بر آن قسم می خورند، همانند قول آن حضرت به ابن سمره که فرمود: اگر قسم بر کاری خوردی و دیدی کار دیگری بهتر از آن است، همان را بیاور و برای قَسمت کفاره بده. - . مشکاة المصابیح: 296 -

و «أن» با صله اش عطف بیان آن است و لام صلة برای «عرضة» است، چرا که معنی اعراض در آن است و می شود برای تعلیل باشد و «أن» متعلق به فعل است یا به «عرضة» یعنی خدا را دستاویزی قرار ندهید تا به خاطرقسم هایتان از آن شانه خالی کنید. و بنا بر دومی معنا این می شود که یعنی او را درمعرض قسم هایتان قرار ندهید تا به خاطر زیادی قسم هایتان او را خوار و سخیف کنید. «أن تبروا» علت نهی است، یعنی شما را از آن نهی کردم به دلیل این که به خیر برسید و تقوا و اصلاح بین مردم نصیبتان شود و زیاد قسم خورنده بر خدا، جری شده و کسی که بر خدا حیا ندارد، متقی و قابل اطمینان نیست برای اصلاح بین مردم. - . انوار التنزیل: 56 -

و طبرسی (ره) در معنای آیه سه قول را آورده است: اول این که قسم به خدا را علت مانع برای خود در انجام نیکی و تقوا قرار ندهید، از آن جهت که به آن تکیه کنید تا با آن بزرگی بفروشید و بگویید به خدا قسم خوردیم در حالی که به او قسم نخوردید. دوم آنکه معنی عرضة، حجت باشد، گویا گفته قسم را حجت در منع از خیر و تقوا قرار ندهید و اگر قبلاً قسمی خوردید سپس کار دیگری برای شما معلوم شد که بهتر است، آن بهتر را انجام دهید و با قسم قبلی حجت اقامه نکنید. و سوم آنکه معنایش این است که قسم به خدا را یک وعده پستی در هر حق و باطلی قرار ندهید تا با آن در قسم تبری بجویید و از گناه آن فرار کنید. این معنی از ائمه علیهم السّلام نقل شده است. امام صادق علیه السّلام فرمود: به خدا قسم نخورید، چه صادق باشید یا دروغگو، چرا که خداوند فرموده: «و لا تجعلوا الله عرضة لأیمانکم.» آنچه که بنا بر وجه اول و دوم مقدر است، یعنی خدا را مانع از بر و تقوا قرار ندهید با روی گرداندن از آن، در حالی که قسم خورده اید و بنا بر وجه سوم، یعنی دائما خدا را دستاویز آنچه قسم خوردید قرار ندهید تا با قسم، از هر حق و باطلی دست بکشید. - . مجمع البیان 2: 321 -

و گفته شده که در معنی عبارت «أن تبروا» چند قول است: اول آنکه «أن تبروا» بر معنی اثبات باشد، یعنی برای این که جزو ابرار و نیکان باشید، چرا که کسی که قسمش کم است، به خیر نزدیک تر است از کسی که زیاد قسم می خورد. دوم این که معنی آن برای دفع از تبری و ترک تبری باشد و مضاف حذف شده است. و سوم این که معنای آن «أن لا تبروا» بوده و «لا» حذف شده و «تتقوا» یعنی از گناه و عصیان در قسم ها پروا کنید. «و تصلحوا بین الناس» یعنی قسم به خدا را علت یا حجت در خیر نکردن و پروا نکردن و اصلاح نکردن بین مردم قرار ندهید، یا برای دفع از تبری و تقوا باشد و بنا بر وجه سوم، یعنی قسم به خدا را بازیچه نکنید تا جزو ابرار و متقیان و مصلحین شناخته شوید، چرا که کسی که قسمش زیاد است، به حرف او اعتماد نمی توان کرد و کسی که قسمش کم است، به خیر و تقوا و اصلاح بین مردم نزدیک تر است. - . مجمع البیان 2: 322 -

**[ترجمه]

«12»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ أَوْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ: أَبْلِغْ عَنِّی کَذَا وَ کَذَا فِی أَشْیَاءَ أَمَرَ بِهَا قُلْتُ فَأُبْلِغُهُمْ عَنْکَ وَ أَقُولُ عَنِّی مَا قُلْتَ لِی وَ غَیْرَ الَّذِی قُلْتَ قَالَ نَعَمْ إِنَّ الْمُصْلِحَ لَیْسَ بِکَذَّابٍ إِنَّمَا هُوَ الصُّلْحُ لَیْسَ بِکَذِبٍ (2).

**[ترجمه]کافی: معاویه بن وهب یا معاویه بن عمار گفت: امام صادق علیه السّلام به من فرمود: از قول من چنین و چنان را درباره چند چیز برسان که بدانها امر فرمود. من گفتم: از قول شما اینها را برسانم و از خودم هم آنچه را به من فرمودی و غیر آن را (در تایید آن) بگویم؟ فرمود: بله، زیرا اصلاح کننده در آنچه گوید دروغگو نباشد، همانا برای صلح و آشتی است و دروغ نیست. - . کافی 2: 209 -

**[ترجمه]

بیان

ذهب بعض الأصحاب إلی وجوب التوریة فی هذه المقامات لیخرج عن الکذب کأن ینوی بقوله قال کذا رضی بهذا القول و مثل ذلک و هو أحوط.

**[ترجمه]برخی از اصحاب گفته اند که در این گونه موارد توریه واجب است تا دروغ نباشد، مانند این که چون گوید: چنین گفته (با این که نگفته) قصد کند که راضی است به این گفته و مانند آن و آن احوط است .

**[ترجمه]

باب 102 التکاتب و آدابه و الافتتاح بالتسمیة فی الکتابة و فی غیرها من الأمور

الآیات

النمل: إِنَّهُ مِنْ سُلَیْمانَ وَ إِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ- أَلَّا تَعْلُوا عَلَیَّ وَ أْتُونِی مُسْلِمِینَ (3)

القلم: ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ العلق اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ- الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ- عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ (4)

lt;meta info="- إنه من سلیمان و إنه بسم الله الرحمن الرحیم- ألا تعلوا علی و أتونی مسلمین. - . نمل/ 31 -

{که از طرف سلیمان است و [مضمون آن] این است: به نام خداوند رحمتگر مهربان. بر من بزرگی مکنید و مرا از در اطاعت درآیید.}

- ن و القلم و ما یسطرون. - . قلم / 1 -

{نون، سوگند به قلم و آنچه می نویسند.}

- اقرأ و ربک الأکرم- الذی علم بالقلم- علم الإنسان ما لم یعلم. - . علق/ 3- 5 -

{بخوان، و پروردگار تو کریم ترین [کریمان] است. همان کس که به وسیله قلم آموخت. آنچه را که انسان نمی دانست [به تدریج به او] آموخت.}

**[ترجمه]

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی وَ ابْنُ أَبِی الْخَطَّابِ مَعاً عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: کَانَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام یُتَرِّبُ الْکِتَابَ (5).

ص: 48


1- 1. مجمع البیان ج 2: 322.
2- 2. الکافی ج 2: 209.
3- 3. النمل: 31.
4- 4. العلق: 3- 5.
5- 5. قرب الإسناد ص 226 ط النجف.

**[ترجمه]قرب الاسناد: بزنطی گفت: امام رضا علیه السّلام به نامه خاک می افشاند (برای اینکه مُرکبش زودتر خشک شود). - . قرب الاسناد: 226 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ النَّوْفَلِیِّ رَفَعَهُ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام: أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَتَبَ إِلَی عُمَّالِهِ أَدِقُّوا أَقْلَامَکُمْ وَ قَارِبُوا بَیْنَ سُطُورِکُمْ وَ احْذِفُوا عَنِّی فُضُولَکُمْ وَ اقْصِدُوا قَصْدَ الْمَعَانِی وَ إِیَّاکُمْ وَ الْإِکْثَارَ فَإِنَّ أَمْوَالَ الْمُسْلِمِینَ لَا تَحْتَمِلُ الْإِضْرَارَ(1).

**[ترجمه]خصال: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام نقل فرمود: امیر مؤمنان علیه السّلام به کارگزاران خود نوشت: قلم های خود را باریک بتراشید (تا خردتر بنویسند) و سطرهای نامه تان را به هم نزدیک نمایید، و به من آنچه را که زیادی است ننویسید و همان مقصود را ساده بنویسید و از زیاده نویسی بپرهیزید، زیرا اموال مسلمانان زیان را نپذیرند. - . خصال 1: 149 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الْبَغْدَادِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَنْبَسَةَ عَنْ دَارِمِ بْنِ قَبِیصَةَ وَ نُعَیْمِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: بَاکِرُوا بِالْحَوَائِجِ فَإِنَّهَا مُیَسَّرَةٌ وَ تَرِّبُوا الْکِتَابَ فَإِنَّهُ أَنْجَحُ لِلْحَاجَةِ وَ اطْلُبُوا الْخَیْرَ عِنْدَ حِسَانِ الْوُجُوهِ (2).

**[ترجمه]خصال: امام رضا از پدرانش صلوات الله علیهم، از پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: بامداد به دنبال کارهاتان بشتابید که کارگشاست، و بر نامه خاک افشانید که حاجت را بهتر برآورده سازد، و خیر را نزد زیبارویان بجویید - . خصال 2: 31 - .

**[ترجمه]

«4»

ع،(3)

[علل الشرائع] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام]: فِی خَبَرِ الشَّامِیِّ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام سُئِلَ لِمَ سُمِّیَ تُبَّعٌ تُبَّعاً فَقَالَ لِأَنَّهُ کَانَ غُلَاماً کَاتِباً وَ کَانَ یَکْتُبُ لِمَلِکٍ کَانَ قَبْلَهُ فَکَانَ إِذَا کَتَبَ کَتَبَ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی خَلَقَ صَیْحاً وَ رِیحاً فَقَالَ الْمَلِکُ اکْتُبْ وَ ابْدَأْ بِاسْمِ مَلِکِ الرَّعْدِ فَقَالَ لَا أَبْدَأُ إِلَّا بِاسْمِ إِلَهِی ثُمَّ أَعْطِفُ عَلَی حَاجَتِکَ فَشَکَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ ذَلِکَ فَأَعْطَاهُ مُلْکَ ذَلِکَ الْمَلِکِ فَتَابَعَهُ النَّاسُ عَلَی ذَلِکَ فَسُمِّیَ تُبَّعاً(4).

**[ترجمه]علل الشرائع و عیون اخبارالرضا: در خبر شامی است که از امیر مؤمنان علیه السّلام پرسش شد: چرا تبع (شاهان قدیم یمن) را تبع نامیدند؟ فرمود: چون غلامی نویسنده بود و برای پادشاهی نامه نگاری می کرد که پیش از او بود و نامه را با جمله «بسم الله الذی خلق صیحا و ریحا» آغاز می کرد و پادشاه به او گفت: نامه را به نام «ملک الرعد» آغاز کن. او پاسخ داد: نه، ابداً، جز به نام معبود خودم آغاز نمی کنم و آنگاه به مقصود تو می پردازم، و خدا عزوجل از آن غلام قدردانی کرد و شاهی آن پادشاه را به او داد و مردم هم به دنبال او رفتند و تبع نامیده شد. - . علل الشرائع 2: 207 ، عیون اخبارالرضا 1: 246 -

**[ترجمه]

«5»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ وَ ابْنُ هِشَامٍ وَ الْمُکَتِّبُ وَ الْوَرَّاقُ وَ الدَّقَّاقُ جَمِیعاً عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ رَجُلٍ قَالَ: اسْتَنْشَدَ الْمَأْمُونُ الرِّضَا علیه السلام بَعْضَ الْأَشْعَارِ فَلَمَّا أَنْشَدَهُ قَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ إِذَا أَمَرْتَ أَنْ تُتَرِّبَ الْکِتَابَ کَیْفَ تَقُولُ قَالَ تَرِّبْ قَالَ فَمِنَ السَّحَا قَالَ سَحِّ قَالَ فَمِنَ الطِّینِ قَالَ طَیِّنْ فَقَالَ الْمَأْمُونُ یَا غُلَامُ تَرِّبْ هَذَا الْکِتَابَ وَ سَحِّهِ وَ طَیِّنْهُ وَ امْضِ بِهِ إِلَی الْفَضْلِ بْنِ سَهْلٍ وَ خُذْ لِأَبِی الْحَسَنِ ثَلَاثَمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ (5).

ص: 49


1- 1. الخصال ج 1 ص 149.
2- 2. الخصال ج 2 ص 31.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 207.
4- 4. عیون الأخبار ج 1 ص 246.
5- 5. عیون الأخبار ج 2 ص 174.

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: مردی گفت: مامون از امام رضا علیه السّلام درخواست کرد پاره ای شعر بخواند و چون برایش خواند، به آن حضرت گفت: چون فرمایی نامه را خاک افشانند، چه گویی؟ فرمود: ترب گویم. پرسید: درباره پاکت کردنش چه گویی؟ فرمود: پاک کن و ببند. گفت: در گل گرفتن آن. فرمود: گلش بگیر (گویا با گل چسبانی نامه را مهر و موم می کردند). پس مامون گفت: ای غلام! این نامه را (که گویا نوشته بود) خاک بزن و ببند و به گل گیر و ببر نزد فضل بن سهل و برای امام رضا سیصد هزار درهم بگیر. - . عیون اخبارالرضا 2: 174 -

**[ترجمه]

أقول

قد أوردنا الخبر بتمامه فی أبواب تاریخه علیه السلام (1).

**[ترجمه]این خبر را به طور کامل در ابواب تاریخ آن حضرت علیه السّلام آورده ایم. - . جلد 49 ص 108 از چاپ عربی -

**[ترجمه]

«6»

ف، [تحف العقول] عَنْ دَاوُدَ الصَّرْمِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ علیه السلام قَالَ: أَمَرَنِی علیه السلام بِحَوَائِجَ کَثِیرَةٍ فَقَالَ لِی قُلْ کَیْفَ تَقُولُ فَلَمْ أَحْفَظْ مِثْلَ مَا قَالَ لِی فَمَدَّ الدَّوَاةَ وَ کَتَبَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اذْکُرْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ الْأَمْرُ بِیَدِ اللَّهِ فَتَبَسَّمْتُ فَقَالَ مَا لَکَ قُلْتُ خَیْرٌ فَقَالَ أَخْبِرْنِی قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ ذَکَرْتُ حَدِیثاً حَدَّثَنِی بِهِ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ جَدِّکَ الرِّضَا إِذَا أَمَرَ بِحَاجَةٍ کَتَبَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اذْکُرْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَتَبَسَّمْتُ فَقَالَ لِی یَا دَاوُدُ لَوْ قُلْتُ إِنَّ تَارِکَ التَّسْمِیَةِ کَتَارِکِ الصَّلَاةِ لَکُنْتُ صَادِقاً(2).

**[ترجمه]تحف العقول: داود صرمی گفت: امام هادی علیه السّلام مرا برای نیازهای بسیار فرمان داد و به من فرمود: بگو چه طور خواهی؟ گفت: و به یاد نداشتم مانند آن را که به من فرموده بود. پس دوات را جلو کشید و نوشت: «بسم الله الرحمن الرحیم. به یاد آور ان شاء الله و امر به دست خداست.» من لبخند زدم، فرمود: چه شد تو را؟ گفتم: خیر است! فرمود: به من بگو! گفتم: قربانت! به یاد حدیثی افتادم که مردی از یاران ما از جدت امام رضا نقل کرد که چون به حاجتی امر می کرد، می نوشت: «بسم الله الرحمن الرحیم. یاد آور ان شاء الله.» و لبخند زدم. پس به من فرمود: ای داود! اگر گویم تارک بسم الله چون تارک نماز است، البته راست گویم. - . تحف العقول: 483 -

**[ترجمه]

«7»

سن، [المحاسن] بَعْضُ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یُسْتَدَلُّ بِکِتَابِ الرَّجُلِ عَلَی عَقْلِهِ وَ مَوْضِعِ بَصِیرَتِهِ وَ بِرَسُولِهِ عَلَی فَهْمِهِ وَ فِطْنَتِهِ (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: نامه هر کسی به پایه خردمندی و اندازه بینایی او دلیل باشد و فرستاده هر کس بر اندازه فهم و زیرکی اش. - . محاسن: 195 -

**[ترجمه]

«8»

کشف، [کشف الغمة] قَالَ الْحَافِظُ عَبْدُ الْعَزِیزِ رُوِیَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ لِمَوْلَاهُ نَافِدٌ إِذَا کَتَبْتَ رُقْعَةً أَوْ کِتَاباً فِی حَاجَةٍ فَأَرَدْتَ أَنْ تَنْجِحَ حَاجَتُکَ الَّتِی تُرِیدُ فَاکْتُبْ رَأْسَ الرُّقْعَةِ بِقَلَمٍ غَیْرِ مَدِیدٍ-(4) بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَ الصَّابِرِینَ الْمَخْرَجَ مِمَّا یَکْرَهُونَ وَ الرِّزْقَ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُونَ جَعَلَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ مِنَ الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ قَالَ نَافِدٌ فَکُنْتُ أَفْعَلُ ذَلِکَ فَتُنْجِحُ حَوَائِجِی (5).

**[ترجمه]کشف الغمة: امام صادق علیه السّلام به غلام خود «نافد» فرمود: چون رقعه یا نامه ای برای نیازی بنویسی و خواهی بر آورده شود، در سر نامه با خاک به مرکّب بنویس: «بسم الله الرحمن الرحیم. همانا خدا نوید داد به صابران که به در شوند از آنچه بد دارند، و روزی یابند از آنجا که گمان نبرند، خدا ما را و شما را از آنها که نه بیم دارند و نه اندوه قرار دهد.» نافد گفت: من این کار می کردم و نیازهایم برآورده می شد. - . کشف الغمة 2: 380 -

**[ترجمه]

«9»

نهج، [نهج البلاغة] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: رَسُولُکَ تَرْجُمَانُ عَقْلِکَ وَ کِتَابُکَ أَبْلَغُ مَنْ یَنْطِقُ عَنْکَ (6).

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: فرستاده تو بیانگر میزان عقل تو و نامه تو گویاترین سخنگوی تو است. - . نهج البلاغة: حکمت 301 -

**[ترجمه]

«10»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُبَیْدٍ الْکِنْدِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِلَّذِی یُمْلِی عَلَیْهِ فِی بَعْضِ حَوَائِجِهِ ضَعِ الْقَلَمَ عَلَی أُذُنِکَ فَهُوَ أَذْکَی لِلْمُمْلَی.

ص: 50


1- 1. راجع ج 49 ص 108 من هذه الطبعة.
2- 2. تحف العقول ص 483 ط 511 ط.
3- 3. المحاسن ص 195.
4- 4. أی من غیر سواد.
5- 5. کشف الغمّة ج 2 ص 380.
6- 6. نهج البلاغة الرقم 301 من الحکم.

**[ترجمه]امامت و تبصره: امام صادق از پدرش، از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که به کسی که برای نیازی دیکته می گفت، فرمود: قلمت را بر گوشت بنه که برای دیکته گوینده هوش آورتر است .

**[ترجمه]

باب 103 العطاس و التسمیت

روایات

«1»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ سَمِعَ عَطْسَةً فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ صَلَّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَمْ یَشْتَکِ ضِرْسَهُ وَ لَا عَیْنَهُ أَبَداً ثُمَّ قَالَ وَ إِنْ سَمِعَهَا وَ بَیْنَهَا وَ بَیْنَهُ الْبَحْرُ فَلَا یَدَعُ أَنْ یَقُولَ ذَلِکَ.

عَنْ أَبِی مَرْیَمَ قَالَ: عَطَسَ عَاطِسٌ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ نِعْمَ الشَّیْ ءُ الْعُطَاسُ فِیهِ رَاحَةٌ لِلْبَدَنِ وَ یُذْکَرُ اللَّهُ عَنْهُ وَ یُصَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ إِنَّ مُحَدِّثِی الْعِرَاقِ یُحَدِّثُونَ أَنَّهُ لَا یُصَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی ثَلَاثِ مَوَاضِعَ عِنْدَ الْعُطَاسِ وَ عِنْدَ الذَّبِیحَةِ وَ عِنْدَ الْجِمَاعِ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنْ کَانُوا کَذَبُوا فَلَا تُنِلْهُمْ شَفَاعَةَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ إِذَا سَمِعَ عَاطِساً الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی کُلِّ حَالٍ مَا کَانَ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ لَمْ یَرَ فِی فَمِهِ سُوءاً.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ سَبَقَ الْعَاطِسَ بِالْحَمْدِ عُوفِیَ عَنْ وَجَعِ الضِّرْسِ وَ الْخَاصِرَةِ.

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِذَا عَطَسَ الْإِنْسَانُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ قَالَ الْمَلَکَانِ الْمُوَکَّلَانِ بِهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ کَثِیراً لَا شَرِیکَ لَهُ فَإِنْ قَالَهَا الْعَبْدُ قَالَ الْمَلَکَانِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ فَإِنْ قَالَهَا الْعَبْدُ قَالا وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنْ قَالَهَا الْعَبْدُ قَالَ الْمَلَکَانِ رَحِمَکَ اللَّهُ.

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ: إِذَا عَطَسَ أَحَدُکُمْ فَسَمِّتُوهُ فَإِنْ قَالَ یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ فَقُولُوا یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَ یَرْحَمُکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ قَالَ- وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها(1).

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: حَضَرْتُ مَجْلِسَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ سَلَامُهُ عَلَیْهِ، وَ کَانَ إِذَا عَطَسَ رَجُلٌ فِی مَجْلِسِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام:

ص: 51


1- 1. النساء: 86.

رَحِمَکَ اللَّهُ قَالُوا آمِینَ فَعَطَسَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَخَجِلُوا وَ لَمْ یُحْسِنُوا أَنْ یَرُدُّوا عَلَیْهِ قَالَ فَقُولُوا أَعْلَی اللَّهُ ذِکْرَکَ.

وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی عَنْهُمْ علیهم السلام: إِذَا عَطَسَ الْإِنْسَانُ یَنْبَغِی أَنْ یَضَعَ سَبَّابَتَهُ عَلَی قَصَبَةِ أَنْفِهِ وَ یَقُولَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ رَغِمَ أَنْفِی لِلَّهِ رَغْماً دَاخِراً صَاغِراً غَیْرَ مُسْتَنْکِفٍ وَ لَا مُسْتَحْسِرٍ وَ إِذَا عَطَسَ غَیْرُهُ فَلْیُسَمِّتْهُ وَ لْیَقُلْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ مَرَّةً أَوْ مَرَّتَیْنِ أَوْ ثَلَاثاً فَإِذَا زَادَ فَلْیَقُلْ شَفَاکَ اللَّهُ وَ إِذَا أَرَادَ تَسْمِیتَ الْمُؤْمِنِ فَلْیَقُلْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ وَ لِلْمَرْأَةِ عَافَاکِ اللَّهُ وَ لِلصَّبِیِّ زَرَعَکَ اللَّهُ وَ لِلْمَرِیضِ شَفَاکَ اللَّهُ وَ لِلذِّمِّیِّ هَدَاکَ اللَّهُ وَ لِلنَّبِیِّ وَ الْإِمَامِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ وَ إِذَا سَمَّتَهُ غَیْرُهُ فَلْیَرُدَّ عَلَیْهِ وَ لْیَقُلْ یَغْفِرُ اللَّهُ لَنَا وَ لَکُمْ.

رَوَی أَبُو بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَثْرَةُ الْعُطَاسِ یَأْمَنُ صَاحِبُهُ مِنْ خَمْسَةِ أَشْیَاءَ أَوَّلُهَا الْجُذَامُ وَ الثَّانِی الرِّیحُ الْخَبِیثَةُ الَّتِی تَنْزِلُ فِی الرَّأْسِ وَ الْوَجْهِ وَ الثَّالِثُ یَأْمَنُ مِنْ نُزُولِ الْمَاءِ فِی الْعَیْنِ وَ الرَّابِعُ یَأْمَنُ مِنْ سُدَّةِ الْخَیَاشِیمِ وَ الْخَامِسُ یَأْمَنُ مِنْ خُرُوجِ الشَّعْرِ فِی الْعَیْنِ قَالَ وَ إِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ تُقِلَّ عُطَاسَکَ فَاسْتَعِطْ بِدُهْنِ الْمَرْزَنْجُوشِ قُلْتُ مِقْدَارَ کَمْ قَالَ مِقْدَارَ دَانِقٍ قَالَ فَفَعَلْتُ خَمْسَةَ أَیَّامٍ فَذَهَبَ عَنِّی.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: مَنْ عَطَسَ فِی مَرَضِهِ کَانَ لَهُ أَمَانٌ مِنَ الْمَوْتِ فِی تِلْکَ الْعِلَّةِ وَ قَالَ التَّثَاؤُبُ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ الْعُطَاسُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا کَانَ الرَّجُلُ یَتَحَدَّثُ فَعَطَسَ عَاطِسٌ فَهُوَ شَاهِدُ حَقٍّ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: الْعُطَاسُ لِلْمَرِیضِ دَلِیلٌ عَلَی الْعَافِیَةِ وَ رَاحَةُ الْبَدَنِ.

وَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ إِذَا عَطَسَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ عَلَی کُلِّ حَالٍ مَا کَانَ لَمْ یَجِدْ وَجَعَ الْأُذُنَیْنِ وَ الْأَضْرَاسِ.

وَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا عَطَسَ الرَّجُلُ ثَلَاثاً فَسَمِّتْهُ ثُمَّ اتْرُکْهُ بَعْدَ ذَلِکَ.

وَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ أَحَدَکُمْ لَیَدَعُ تَسْمِیتَ أَخِیهِ إِنْ عَطَسَ فَیُطَالِبُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَیُقْضَی لَهُ عَلَیْهِ (1).

ص: 52


1- 1. مکارم الأخلاق ص 407- 408، مع تقدیم و تأخیر.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس عطسه را بشنود، پس خدا را سپاس کند و ثنا گوید و صلوات بر محمد و آلش فرستد، هرگز از درد دندان و درد چشم ننالد. سپس فرمود: اگر آن را بشنود و بین او و آن صدا یک دریا فاصله باشد، این ذکر را واننهد.

ابی مریم گفت: کسی نزد امام باقر علیه السّلام عطسه زد و آن حضرت فرمود: چه خوب است عطسه! در آن آسایش تن است و به دنبالش ذکر خدا و صلوات بر پیغمبر است صلی الله علیه وآله. من گفتم: محدثان عراق گویند که در سه جا صلوات بر پیغمبر نباشد: در عطسه و بریدن سر ذبیحه و هنگام جماع. فرمود: بار خدایا! اگر دروغ گویند به شفاعت محمد صلی الله علیه و آله مرسانشان.

امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که چون عطسه را شنود بگوید «الحمد لله علی کل حال»، تا کار دنیا و دیگر سرا برپاست و بگوید صلی الله علی محمد و آله، در دهان خود بدی نبیند.

از آن حضرت است که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که پیش از خود عطسه کننده حمد گوید، از درد دندان و پهلو در امان باشد.

امام صادق علیه السّلام فرمود: چون عطسه کند و گوید: «الحمد لله»، دو فرشته گماشته بر او گویند: «رَبِّ الْعالَمِینَ لا شَرِیکَ لَهُ» و اگر آن را هم خودش گوید، دو فرشته گویند: «و صلوات خدا بر محمد» و اگر آن را هم گوید، آن دو گویند «و علی آل محمد» و اگر آن را هم گوید، دو فرشته گویند «رحمک الله.» و امیر مؤمنان علیه السّلام در خبری طولانی فرمود: چون یکی از شماها عطسه زد، او را خوشامد گویید و اگر گفت «یرحمکم الله»، بگویید: «یغفر الله لکم و یرحمکم» خدا شما را بیامرزد و رحمت کند، زیرا خدا فرموده است: «و إذا حییتم بتحیة فحیوا بأحسن منها أو ردوها.» - . نساء/ 86 - {و چون به شما درود گفته شد، شما به [صورتی] بهتر از آن درود گویید، یا همان را [در پاسخ] برگردانید.}

و عبدالله بن ابی یعفور گفت: در مجلس امام صادق علیه السّلام بودم و چون مردی در آن عطسه می زد، آن حضرت می فرمود: «رحمک الله» و دیگران آمین می گفتند. و خود آن حضرت عطسه زد و حاضران شرم کردند و خوب پاسخ ندادند. فرمود: بگویید «أعلی الله ذکرک»، (خدا نامت را بالا برد).

و در روایت دیگری از یکی از آنان علیهم السّلام نقل است که فرمود: چون کسی عطسه زد، سزاست که انگشت سبابه را سر بینی نهد و گوید: «الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین. و بینی ام برای خدا بر خاک باد، خوار و زبون نه روگردان و نه افسوس خور.» و چون دیگری عطسه زند، به او گوید: «یرحمک الله» یک بار تا سه بار و اگر از سه بار بیشتر عطسه زند، به او گوید: خدا تو را شفا دهد، و در برابر مرد مؤمن گوید: «یرحمک الله» و در برابر زن گوید: «عافاک الله» و اگر کودک است گوید: «زرعک الله»، (خدا بزرگت کند) و برای بیمار گوید: «شفاک الله» و اگر کافر ذمی باشد، گوید: «هداک الله» و برای پیغمبر و امام گوید: «صلی الله علیک» و در جواب «یرحمکم الله» دیگری گوید: «یغفر الله لنا ولکم.»

و در روایت ابی بصیر است که امام صادق علیه السّلام فرمود: عطسه صاحبش را از پنج چیز در امان دارد که اول آنها خوره است، دوم باد پلیدی که در سر و رو درگیرد، سوم از آب آوردن چشم، چهارم از بند آمدن سوراخ های بینی و پنجم از روییدن مو در چشم. فرمود: اگر خواهی کم عطسه کنی، روغن مرزنجوش در بینی کش. پرسیدم: چه اندازه؟ فرمود: یک دانگ، و من پنج روز عمل کردم و کثرت عطسه از من رفت .

و از آن حضرت علیه السّلام است که فرمود: عطسه در بیماری، امان از مرگ است در آن مرض. و فرمود: خمیازه از شیطان است و عطسه از خدا عزوجل.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون کسی حدیث کند و یکی عطسه زند، گواه درستی آن است.

و فرمود: عطسه بیمار دلیل بهبودی او و آسایش تن است.

و از امیر مؤمنان علیه السّلام نقل است که فرمود: چون عطسه زند کسی و گوید: «الحمد لله رب العالمین علی کل حال»، درد گوش و دندان نبیند.

و امام باقر علیه السّلام فرمود: چون کسی عطسه زند، تا سه بار او را تحیت گو و از آن پس او را وابگذار.

و از امیر مؤمنان علیه السّلام نقل است که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که تحیت برادر عطسه زنش را وانهد، روز قیامت از او بازخواست کند و بر برادر به نفع او حکم صادر شود. - . مکارم الاخلاق: 407- 408 -

**[ترجمه]

«2»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالُوا علیهم السلام: مَنْ قَالَ إِذَا عَطَسَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ عَلَی کُلِّ حَالٍ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَمْ یَشْتَکِ شَیْئاً مِنْ أَضْرَاسِهِ وَ لَا مِنْ أُذُنَیْهِ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مَنْ عَطَسَ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی قَصَبَةِ أَنْفِهِ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ کَثِیراً کَمَا هُوَ أَهْلُهُ یَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لَهُ طَائِرٌ تَحْتَ الْعَرْشِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ قَالَ إِذَا عَطَسَ فِی الْخَلَاءِ أَحَدُکُمْ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ فِی نَفْسِهِ وَ صَاحِبُ الْعَطْسَةِ یَأْمَنُ الْمَوْتَ سَبْعَةَ أَیَّامٍ- وَ فِی رِوَایَةٍ عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام صَاحِبُ الْعَطْسَةِ یَأْمَنُ الْمَوْتَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: ائمه علیهم السّلام فرمودند: هر که عطسه کند و گوید: «الحمد لله رب العالمین علی کل حال و صلی الله علی محمد و آل محمد»، از درد دندان و گوش ننالد.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که عطسه زند و دست بر روی بینی نهد و گوید: «الحمد لله رب العالمین کثیرا کما هو اهله»، پرنده ای زیر عرش تا روز قیامت برایش از خدا آمرزش خواهد.

و فرمود: چون کسی از شماها در خلاء عطسه زند، باید خدا را در دل حمد گوید، و آن که عطسه زند تا هفت روز از مرگ در امان است. و در روایتی از صاحب الزمان علیه السّلام است که تا سه روز در امان است.

**[ترجمه]

«3»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ سَهْلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْعَطْسَةُ عِنْدَ الْحَدِیثِ شَاهِدٌ. وَ مِنْهُ بِهَذَا الْإِسْنَادِ: الْعُطَاسُ لِلْمَرِیضِ دَلِیلٌ عَلَی الْعَافِیَةِ وَ رَاحَةُ الْبَدَنِ.

**[ترجمه]امامت و تبصره: امام کاظم از پدرش از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: عطسه زدن هنگام حدیث کردن، شاهد است (بر همان) .

و به همین سند است که عطسه بیمار، دلیل خوب شدن او و آسایش تن است.

**[ترجمه]

«4»

لی، [الأمالی للصدوق] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا عَطَسَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ ثُمَّ سَکَتَ لِعِلَّةٍ تَکُونُ بِهِ قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ عَنْهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ فَإِنْ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکَ (1).

**[ترجمه]امالی صدوق: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: چون مسلمان عطسه زند و به علتی خاموش ماند، فرشته ها از طرف او گویند: «الحمد لله رب العالمین»، و اگر خودش آن را گوید، آنها گویند: خدایت بیامرزد. - . امالی صدوق: 181 -

**[ترجمه]

«5»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنْ نَسِیمٍ وَ مَارِیَةَ: أَنَّهُ لَمَّا خَرَجَ صَاحِبُ الزَّمَانِ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ سَقَطَ جَاثِیاً عَلَی رُکْبَتَیْهِ رَافِعاً سَبَّابَتَیْهِ نَحْوَ السَّمَاءِ ثُمَّ عَطَسَ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ عَبْداً دَاخِراً لِلَّهِ غَیْرَ مُسْتَنْکِفٍ وَ لَا مُسْتَکْبِرٍ ثُمَّ قَالَ زَعَمَتِ الظَّلَمَةُ أَنَّ حُجَّةَ اللَّهِ دَاحِضَةٌ وَ لَوْ أُذِنَ لَنَا فِی الْکَلَامِ لَزَالَ الشَّکُ (2).

**[ترجمه]مختار الخرائج: یساری از نسیم و ماریه آورده است که چون صاحب الزمان از شکم مادر درآمد، بر سر دو زانو بود و هر دو انگشت سبابه اش به سوی آسمان. سپس عطسه زد و فرمود: «الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله، بنده خوار برای خدا نه روگردان و نه بزرگی جو.» سپس فرمود: ستمگران پندارند حجت خدا در هم شکسته و اگر به ما در گفتار اجازه دهند، هر شکی برافتد. - . مختار الخرائج: 216 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ کَانَ أَبِی علیه السلام

ص: 53


1- 1. أمالی الصدوق: 181.
2- 2. مختار الخرائج: 216.

یَقُولُ: إِذَا عَطَسَ أَحَدُکُمْ وَ هُوَ عَلَی خَلَاءٍ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ فِی نَفْسِهِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام فرمود: پدرم می فرمود: چون یکی از شما بر سر خلاء عطسه زند، خدا را در دلش حمد کند. - . قرب الاسناد: 36 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی بعض الأخبار فی باب التسلیم و فی باب جوامع المکارم و فی باب حقوق المؤمن.

**[ترجمه]پاره ای اخبار هم در باب تسلیم و در باب کلیات مکارم و در باب حقوق مؤمن گذشت.

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ أَبِی عُیَیْنَةَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ یُرَدُّ عَلَیْهِمُ الدُّعَاءُ جَمَاعَةً وَ إِنْ کَانُوا وَاحِداً الرَّجُلُ یَعْطِسُ فَیُقَالُ لَهُ یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ فَإِنَّ مَعَهُ غَیْرَهُ وَ الرَّجُلُ یُسَلِّمُ عَلَی الرَّجُلِ فَیَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ الرَّجُلُ یَدْعُو لِلرَّجُلِ فَیَقُولُ عَافَاکُمُ اللَّهُ.

قَالَ الصَّدُوقُ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ: یُقَالُ لِلْعَاطِسِ إِذَا کَانَ مُخَالِفاً یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ وَ الْمُرَادُ بِهِ الْمَلَکَانِ الْمُوَکَّلَانِ بِهِ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ فَإِنَّهُ یُقَالُ لَهُ یَرْحَمُکَ اللَّهُ إِذَا عَطَسَ (2).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: به سه تا جواب گروهی دهند، گرچه تنها باشند: به کسی که عطسه زند گویند: «یرحمکم الله»، چون با او دیگری است (فرشته های نگهبان)؛ و مردی که سلام کند، گوید: «السّلام علیکم»؛ و کسی که برای دیگری دعا کند، گوید: خدا شما را عافیت دهد.

صدوق (ره) گفته: اگر عطسه زننده مخالف مذهب باشد، به قصد فرشته های گماشته بر او به او «یرحمکم الله» گویند، و اگر مؤمن است چون عطسه زند، «یرحمک الله» گویند. - . خصال 1: 62 -

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ وَهْبٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ: یُسَمَّتُ الْعَاطِسُ ثَلَاثاً فَمَا فَوْقَهَا فَهُوَ رِیحٌ وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ أَنَّهُ إِنْ زَادَ الْعَاطِسُ عَلَی ثَلَاثٍ قِیلَ لَهُ شَفَاکَ اللَّهُ لِأَنَّ ذَلِکَ مِنْ عِلَّةٍ(3).

**[ترجمه]خصال: علی علیه السّلام فرمود: تا سه عطسه او را به خیر گویند و بیش از آن باد باشد. و در حدیث دیگر است که اگر بیش از آن باشد، «شفاک الله» گویند، چون آن از دردی باشد. - . خصال 1: 62 -

**[ترجمه]

«9»

ل، [الخصال] فِی خَبَرِ الْأَعْمَشِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَاجِبَةٌ فِی کُلِّ الْمَوَاطِنِ وَ عِنْدَ الْعُطَاسِ وَ الرِّیَاحِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ (4).

**[ترجمه]خصال: در خبر اعمش از امام صادق علیه السّلام نقل شده که فرمود: صلوات بر پیغمبر واجب است و هر جا و به هنگام عطسه کردن و کشتن ذبیحه و غیر آن. - . خصال : 2: 153 -

**[ترجمه]

«10»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام]: فِیمَا کَتَبَ الرِّضَا علیه السلام لِلْمَأْمُونِ وَ الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَاجِبَةٌ فِی کُلِّ مَوْطِنٍ وَ عِنْدَ الْعُطَاسِ وَ الذَّبَائِحِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ (5).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: در نامه امام رضا علیه السّلام به مامون است که: صلوات بر پیغمبر واجب است و هر جا و به هنگام عطسه کردن و کشتن ذبیحه و غیر آن. - . عیون اخبارالرضا 2: 124 -

**[ترجمه]

«11»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا عَطَسَ أَحَدُکُمْ فَسَمِّتُوهُ قُولُوا یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ وَ یَقُولُ هُوَ لَکُمْ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَ یَرْحَمُکُمْ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها(6).

**[ترجمه]اربعمائة: از امیر مؤمنان علیه السّلام نقل می کند که فرمود: چون یکی از شما عطسه زد، او را تسمیت گویید و بگویید: «یرحمکم الله» و او در جواب شما گوید: «یغفر الله لکم و یرحمکم»، (خدا شما را بیامرزد و رحمت کند). خداوند فرموده است: «و إذا حییتم بتحیة فحیوا بأحسن منها أو ردوها»، {چون تحیتی به شما گفتند، بهتر از آن جواب دهید یا خود آن را برگردانید.} - . خصال 2: 168 -

**[ترجمه]

«12»

ک، [إکمال الدین] مَاجِیلَوَیْهِ وَ الْعَطَّارُ مَعاً عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍ

ص: 54


1- 1. قرب الإسناد: 36.
2- 2. الخصال ج 1: 62.
3- 3. الخصال ج 1: 62.
4- 4. الخصال: ج 2: 153.
5- 5. عیون الأخبار ج 2: 124.
6- 6. الخصال ج 2: 168.

النَّیْسَابُورِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی علیه السلام عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنْ نَسِیمَ خَادِمِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام قَالَتْ: قَالَ لِی صَاحِبُ الزَّمَانِ علیه السلام وَ قَدْ دَخَلْتُ عَلَیْهِ بَعْدَ مَوْلِدِهِ بِلَیْلَةٍ فَعَطَسْتُ عِنْدَهُ فَقَالَ لِی یَرْحَمُکِ اللَّهُ- قَالَتْ نَسِیمُ فَفَرِحْتُ بِذَلِکَ- فَقَالَ لِی علیه السلام أَ لَا أُبَشِّرُکِ فِی الْعُطَاسِ فَقُلْتُ بَلَی قَالَ هُوَ أَمَانٌ مِنَ الْمَوْتِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ (1).

**[ترجمه]کمال الدین: نسیم خدمتکار ابی محمد (امام عسکری) علیه السّلام گفت: در روز دوم تولد صاحب الزمان نزد او رفتم و عطسه زدم. به من فرمود: «یرحمک الله.» گفت: از آن شاد شدم و به من فرمود: به تو مژده ای ندهم درباره عطسه؟ گفتم: چرا. فرمود: عطسه تا سه روز امان است از مرگ. - . کمال الدین 2: 104 -

**[ترجمه]

«13»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: وَ اعْلَمْ أَنَّ عِلَّةَ الْعُطَاسِ هِیَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِذَا أَنْعَمَ عَلَی عَبْدٍ بِنِعْمَةٍ فَنَسِیَ أَنْ یَشْکُرَ عَلَیْهَا سَلَّطَ عَلَیْهِ رِیحاً تَدُورُ فِی بَدَنِهِ فَتَخْرُجُ مِنْ خَیَاشِیمِهِ فَیَحْمَدُ اللَّهَ عَلَی تِلْکَ الْعَطْسَةِ فَیَجْعَلُ ذَلِکَ الْحَمْدَ شُکْراً لِتِلْکَ النِّعْمَةِ وَ مَا عَطَسَ عَاطِسٌ إِلَّا هُضِمَ لَهُ طَعَامُهُ أَوْ یَتَجَشَّی (2)

إِلَّا مَرُؤَ طَعَامُهُ فَإِذَا عَطَسْتَ فَاجْعَلْ سَبَّابَتَکَ عَلَی قَصَبَةِ أَنْفِکَ ثُمَّ قُلْ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِهِ وَ سَلَّمَ رَغِمَ أَنْفِی لِلَّهِ دَاخِراً صَاغِراً غَیْرَ مُسْتَنْکِفٍ وَ لَا مُسْتَکْبِرٍ فَإِنَّهُ مَنْ قَالَ هَذِهِ الْکَلِمَاتِ عِنْدَ عَطْسَتِهِ خَرَجَ مِنْ أَنْفِهِ دَابَّةٌ أَکْبَرُ مِنَ الْبَقِّ وَ أَصْغَرُ مِنَ الذُّبَابِ فَلَا یَزَالُ فِی الْهَوَی إِلَی أَنْ یَصِیرَ تَحْتَ الْعَرْشِ وَ یُسَبِّحُ لِصَاحِبِهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ إِذَا عَطَسَ أَخُوکَ فَسَمِّتْهُ وَ قُلْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ وَ إِذَا سَمَّتَکَ أَخُوکَ فَرُدَّ عَلَیْهِ وَ قُلْ یَغْفِرُ اللَّهُ لَنَا وَ لَکَ هَذَا إِذَا عَطَسَ مَرَّةً أَوْ مَرَّتَیْنِ أَوْ ثَلَاثاً فَإِذَا زَادَ عَلَی ثَلَاثَةٍ فَقُلْ شَفَاکَ اللَّهُ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ عِلَّةٍ وَ دَاءٍ فِی رَأْسِهِ وَ دِمَاغِهِ وَ مَنْ عَطَسَ وَ لَمْ یُسَمَّتْ سَمَّتَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ فَسَمِّتْ أَخَاکَ إِذَا سَمِعْتَهُ یَحْمَدُ اللَّهَ وَ یُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَإِنْ لَمْ تَسْتَمِعْ ذَلِکَ مِنْهُ فَلَا تُسَمِّتْهُ وَ إِذَا سَمِعْتَ عَطْسَةً فَاحْمَدِ اللَّهَ وَ إِنْ کُنْتَ فِی صَلَاتِکَ أَوْ کَانَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الْعَاطِسِ أَرْضٌ أَوْ بَحْرٌ وَ مَنْ سَبَقَ الْعَاطِسَ إِلَی

حَمْدِ اللَّهِ أَمِنَ الصُّدَاعَ وَ إِذَا سَمَّتَّ فَقُلْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ وَ لِلْمُنَافِقِ یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ تُرِیدُ بِذَلِکَ الْمَلَائِکَةَ الْمُوَکَّلِینَ بِهِ وَ تَقُولُ لِلْمَرْأَةِ عَافَاکِ اللَّهُ وَ لِلْمَرِیضِ شَفَاکَ اللَّهُ وَ لِلْمَغْمُومِ

ص: 55


1- 1. کمال الدین ج 2: 104 فی حدیث.
2- 2. جشأت نفسه جشوءا: نهضت إلیه و ارتفعت و ثارت للقی ء، و جشأ فلان عن الطعام اتخم، فکره الطعام. و فی نسخة الکمبانیّ« أو یخشی» و هو تصحیف.

وَ الْمَهْمُومِ فَرَّحَکَ اللَّهُ وَ لِلْغُلَامِ زَرَعَکَ وَ أَنْشَأَکَ وَ لِلذِّمِّیِّ هَدَاکَ اللَّهُ وَ لِإِمَامِ الْمُسْلِمِینَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ.

وَ نَرْوِی أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: کَانَ یَقُولُ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا عَطَسَ رَفَعَ اللَّهُ ذِکْرَکَ وَ قَدْ فَعَلَ وَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِذَا عَطَسَ- أَعْلَی اللَّهُ کَعْبَکَ وَ قَدْ فَعَلَ وَ إِنْ عَطَسْتَ وَ أَنْتَ فِی الصَّلَاةِ أَوْ سَمِعْتَ عَطْسَةً فَاحْمَدِ اللَّهَ عَلَی أَیِّ حَالَةٍ تَکُونُ وَ صَلِّ عَلَی النَّبِیِّ وَ عَلَی آلِهِ.

**[ترجمه]فقه الرضا: بدان که سبب عطسه این است که چون خدا تبارک و تعالی نعمتی به بنده دهد و شکرش را فراموش کند، خدا بادی را بر تنش چیره سازد تا در آن بچرخد و از سوراخ های بینی او به در آید و خدا را به دنبال آن حمد گوید و خدا آن حمد را شکر آن نعمت سازد. و کسی عطسه نزند جز آنکه خوراکش هضم شود، و آروغ نزند جز آنکه بر او گوارا گردد، و چون عطسه زدی، انگشت سبابه را روی بینی کشیده و بگو: «الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و علی آله و سلّم، بینی من بر خاک برای خدا، خوار و زبون، نه روگردان و نه متکبر»، زیرا هر کس که این کلمات را پس از عطسه بگوید، از بینی او جانوری به در آید بزرگ تر از پشه و خردتر از مگس و پیوسته در هوا باشد تا به زیر عرش رسد و تا روز قیامت برای او تسبیح گوید. و چون برادرت عطسه زند، به او بگو: «یرحمک الله» و چون او تو را چنین گوید، در جوابش بگو: «خدا ما را و تو را بیامرزد.» این جواب تا دو و سه بار عطسه است و اگر بر آن فزود، بگو: «خدا تو را شفا دهد»، زیرا آن برای درد است و برای بیماری در سر و مغز او. و هر که عطسه زند و کسی به او تحیت و تسمیت نگوید، هفتاد هزار فرشته به او گویند: پس تسمیت گو به برادرت؟ چون شنیدی که می گوید حمد خدا و صلوات بر پیغمبر صلی الله علیه و آله را و اگر شنوای آن نیست، به او بگو و چون عطسه ای شنیدی، خدا را حمد کن، گرچه در نماز باشی یا میان تو و عطسه زن زمین یا دریا فاصله باشد. و هر که پیش از خود عطسه کننده خدا را حمد گوید، از سردرد در امان باشد، و چون تسمیت گویی، بگو: «یرحمک الله» و به قصد فرشته های گماشته بر او، به منافق بگو: «یرحمکم الله» و به زن بگو: «عافاک الله» و به بیمار بگو: «خدا شفایت دهد» و به غمگین بگو: «خدا شادت کند»، و به کودک بگو: «خدا بزرگت کند»، و به کافر بگو: «خدا هدایتت کند»، و به امام مسلمین بگو:«صلی الله علیک.»

و روایت داریم که امیر مؤمنان در عطسه رسول خدا صلی الله علیه و آله به آن حضرت می گفت: خدا نامت را بلند بکند، و کرد.

و پیغمبر در عطسه زدن علی علیه السّلام به او می فرمود: خدا مقامت را بلند کند، و کرد.

و اگر در نماز عطسه زنی یا آن را بشنوی، خدا را حمد کن در هر حال باشی و صلوات بر پیغمبر و آلش فرست .

**[ترجمه]

باب 104 أدب الجشاء و التنخم و البصاق

اشاره

باب 104 أدب الجشاء و التنخم و البصاق (1)

**[ترجمه]باب 104 أدب الجشاء و التنخم و البصاق

**[ترجمه]

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا تَجَشَّأَ أَحَدُکُمْ فَلَا یَرْفَعْ جُشَاءَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ لَا إِذَا بَزَقَ وَ الْجُشَاءُ نِعْمَةٌ مِنَ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ فَإِذَا تَجَشَّأَ أَحَدُکُمْ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون یکی از شما آروغ زند، سر بر آسمان نباشد و همچنین هنگامی که آب دهان بدر کند، و آروغ زدن نعمتی است از خدای عزوجل، پس هر که آروغ زند باید خدا را حمد گوید. - . قرب الاسناد: 32 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لَا یَتْفُلُ الْمُؤْمِنُ فِی الْقِبْلَةِ فَإِنْ فَعَلَ ذَلِکَ نَاسِیاً فَلْیَسْتَغْفِرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ (3).

**[ترجمه]خصال: اربعمائه: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: مؤمن رو به قبله تف نکند و اگر کرد، به خاطر آن از خدای عزوجل آمرزش خواهد. - . خصال2: 157 -

**[ترجمه]

«3»

سن، [المحاسن] النَّوْفَلِیُّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا تَجَشَّأْتُمْ فَلَا تَرْفَعُوا جُشَاءَکُمْ إِلَی السَّمَاءِ(4).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سر به آسمان آروغ نزنید. - . محاسن: 447 -

**[ترجمه]

«4»

سن، [المحاسن] النَّوْفَلِیُّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی ذَرٍّ

ص: 56


1- 1. الجشأ: انتهاض المعدة و انقباضه اثر الشبع و الامتلاء فیخرج بذلک هواء من المعدة بصوت و ریح. و تجشأ: تکلف الجشأ. و التنخم: اخراج شی ء من البلغم من صدره أو أنفه و دفعه الی الخارج، و یقال للذی أخرجه النخامة و النخاعة.
2- 2. قرب الإسناد: 32.
3- 3. الخصال ج 2: 157.
4- 4. المحاسن: 447.

قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَطْوَلُکُمْ جُشَاءً فِی الدُّنْیَا أَطْوَلُکُمْ جُوعاً یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَمِعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَجُلًا یَتَجَشَّأُ فَقَالَ یَا عَبْدَ اللَّهِ قَصِّرْ مِنْ جُشَائِکَ فَإِنَّ أَطْوَلَ النَّاسِ جُوعاً یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَکْثَرُهُمْ شِبَعاً فِی الدُّنْیَا(1).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام از پدرش، از ابوذر، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: هر کدامتان در دنیا آروغ درازتری دارد، در قیامت گرسنگی درازتری دارد.

و در حدیث دیگری آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله شنید که مردی آروغ می زند. به او فرمود: ای بنده خدا! از آروغ خود بکاه که گرسنگی درازتر در روز قیامت، برای کسی باشد که در دنیا بیشتر سیر است. - . محاسن: 447 -

**[ترجمه]

«5»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: الْجُشَاءُ نِعْمَةٌ مِنْ نِعَمِ اللَّهِ فَإِذَا تَجَشَّأَ أَحَدُکُمْ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ وَ لَا یَرْتَقِی جُشَاؤُهُ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: امام صادق علیه السّلام فرمود: آروغ نعمت خداست؛ چون یکی از شما آروغ زند حمد خدا گوید و سر به بالا نباشد .

**[ترجمه]

باب 105 ما یقال عند شرب الماء

روایات

«1»

مَشَارِقُ الْأَنْوَارِ، لِلْبُرْسِیِّ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ اسْتَدْعَی یَوْماً مَاءً وَ عِنْدَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهم السلام فَشَرِبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ نَاوَلَهُ الْحَسَنَ علیه السلام فَشَرِبَ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله هَنِیئاً مَرِیئاً یَا أَبَا مُحَمَّدٍ ثُمَّ نَاوَلَهُ الْحُسَیْنَ علیه السلام فَشَرِبَ ثُمَّ قَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله هَنِیئاً مَرْئِیّاً ثُمَّ نَاوَلَهُ الزَّهْرَاءَ علیها السلام فَشَرِبَتْ فَقَالَ لَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله هَنِیئاً مَرِیئاً یَا أُمَّ الْأَبْرَارِ الطَّاهِرِینَ ثُمَّ نَاوَلَهُ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ فَلَمَّا شَرِبَ سَجَدَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ لَهُ بَعْضُ أَزْوَاجِهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ شَرِبْتَ ثُمَّ نَاوَلْتَ الْمَاءَ لِلْحَسَنِ علیه السلام: فَلَمَّا شَرِبَ قُلْتَ لَهُ هَنِیئاً مَرِیئاً ثُمَّ نَاوَلْتَهُ الْحُسَیْنَ علیه السلام فَشَرِبَ فَقُلْتَ لَهُ کَذَلِکَ ثُمَّ نَاوَلْتَهُ فَاطِمَةَ فَلَمَّا شَرِبَتْ قُلْتَ لَهَا مَا قُلْتَ لِلْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ ثُمَّ نَاوَلْتَهُ عَلِیّاً فَلَمَّا شَرِبَ سَجَدْتَ فَمَا ذَاکَ فَقَالَ لَهَا إِنِّی لَمَّا شَرِبْتُ الْمَاءَ قَالَ لِی جَبْرَئِیلُ وَ الْمَلَائِکَةُ مَعَهُ هَنِیئاً مَرِیئاً یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لَمَّا شَرِبَ الْحَسَنُ قَالُوا لَهُ کَذَلِکَ وَ لَمَّا شَرِبَ الْحُسَیْنُ وَ فَاطِمَةُ

ص: 57


1- 1. المحاسن: 447.

قَالَ جَبْرَئِیلُ وَ الْمَلَائِکَةُ هَنِیئاً مَرِیئاً فَقُلْتُ کَمَا قَالُوا وَ لَمَّا شَرِبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ اللَّهُ لَهُ هَنِیئاً مَرِیئاً یَا وَلِیِّی وَ حُجَّتِی عَلَی خَلْقِی فَسَجَدْتُ لِلَّهِ شُکْراً عَلَی مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیَّ فِی أَهْلِ بَیْتِی.

**[ترجمه]مشارق الانوار برسی: به نقل از ابن عباس می گوید که روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله آب خواست. علی و فاطمه و حسن و حسین علیه السّلام نزد او بودند و خودش نوشید. سپس به حسن داد و نوشید و به او فرمود: «هنیئا مریئا» (آسان و گوارا باد!) ای ابو محمد! سپس به حسین داد و نوشید و به او هم چنین فرمود. آنگاه به فاطمه علیها السّلام داد و نوشید و به او هم چنین گفت و به او فرمود: «یا ام الابرار الطاهرین!» (یعنی ای مادر نیکان پاک!) سپس به علی علیه السّلام داد.

راوی گوید: چون آن حضرت نوشید، پیغمبر صلی الله علیه و آله به سجده افتاد و چون سر برداشت، یکی از زنانش به او گفت: یا رسول الله! نوشیدی، سپس به حسن دادی تا نوشید و به او «هنیئا مریئا» فرمودی و آنگاه به حسین و فاطمه دادی و نوشیدند و به آنها همان را گفتی و چون به علی علیه السّلام دادی و نوشید، به سجده رفتی. این برای چه بود؟ به او فرمود: چون آب نوشیدم، جبرئیل و فرشته ها با او به من گفتند: «هنیئا مریئا یا رسول الله! و چون حسن نوشید، به او هم چنین گفتند و به حسین و فاطمه علیها السّلام هم چنین گفتند و من هم همان را گفتم. چون امیر مؤمنان علیه السّلام نوشید، خدا به او فرمود: «هنیئا مریئا ای ولی و حجتم بر خلقم! و من برای خدا در برابر نعمتی که به من داد نسبت به خاندانم، سجده شکر کردم .

**[ترجمه]

باب 106 الدعابة و المزاح و الضحک

الآیات

التوبة: فَلْیَضْحَکُوا قَلِیلًا وَ لْیَبْکُوا کَثِیراً جَزاءً بِما کانُوا یَکْسِبُونَ (1)

lt;meta info="- فلیضحکوا قلیلا و لیبکوا کثیرا جزاء بما کانوا یکسبون. - . برائت/ 83 -

{از این پس کم بخندند، و به جزای آنچه به دست می آوردند، بسیار بگریند.}

**[ترجمه]

روایات

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: کَثْرَةُ الْمِزَاحِ تَذْهَبُ بِمَاءِ الْوَجْهِ وَ کَثْرَةُ الضَّحِکِ تَمْحُو الْإِیمَانَ وَ کَثْرَةُ الْکَذِبِ تَذْهَبُ بِالْبَهَاءِ(2).

**[ترجمه]امالی صدوق: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: شوخی بسیار آبرو را برد، خنده بسیار ایمان را برد و دروغ بسیار، ارزش را ببرد. - . امالی صدوق: 163 -

**[ترجمه]

«2»

لی، [الأمالی للصدوق] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا تَمْزَحْ فَیَذْهَبَ نُورُکَ وَ لَا تَکْذِبْ فَیَذْهَبَ بَهَاؤُکَ الْخَبَرَ(3).

**[ترجمه]امالی صدوق: امام صادق علیه السّلام فرمود: شوخی مکن تا نورت رود و دروغ مگو تا ارزشت رود... تا آخرخبر. - . امالی صدوق: 324 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: قَالَ دَاوُدُ لِسُلَیْمَانَ علیه السلام یَا بُنَیَّ إِیَّاکَ وَ کَثْرَةَ الضَّحِکِ فَإِنَّ کَثْرَةَ الضَّحِکِ تَتْرُکُ الْعَبْدَ فَقِیراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ(4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام باقر علیه السّلام فرمود: داود به سلیمان علیه السّلام فرمود: پسر جانم! از بسیارخندیدن بپرهیز که خندیدن بسیار، بنده را روز قیامت نیازمند و مستمند وانهد. - . قرب الاسناد: 46 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُعَلَّی عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثٌ فِیهِنَّ الْمَقْتُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ نَوْمٌ مِنْ غَیْرِ سَهَرٍ وَ ضَحِکٌ مِنْ غَیْرِ عَجَبٍ وَ أَکْلٌ عَلَی الشِّبَعِ (5).

ص: 58


1- 1. براءة: 83.
2- 2. أمالی الصدوق ص 163.
3- 3. أمالی الصدوق ص 324.
4- 4. قرب الإسناد: 46.
5- 5. الخصال ج 1 ص 44.

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: در سه چیز دشمنی خدا عزوجل است: خواب زیاد که از بیداری نباشد؛ خنده ای که از شگفتی نباشد؛ و خوردن در سیری. - . خصال 1: 44 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ یَعْلَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَهْوُ الْمُؤْمِنِ فِی ثَلَاثَةِ أَشْیَاءَ التَّمَتُّعِ بِالنِّسَاءِ وَ مُفَاکَهَةِ الْإِخْوَانِ وَ الصَّلَاةِ بِاللَّیْلِ (1).

**[ترجمه]خصال: امام باقر علیه السّلام فرمود: سرگرمی مؤمن در سه چیز است: تمتع از زنان، خوش و بش با برادران و نماز شب. - 2. خصال 2: 105 -

**[ترجمه]

«6»

مع (2)،[معانی الأخبار] ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی أَبِی ذَرٍّ عَجَبٌ لِمَنْ أَیْقَنَ بِالنَّارِ لِمَ یَضْحَکُ- وَ قَالَ صلی الله علیه و آله إِیَّاکَ وَ کَثْرَةَ الضَّحِکِ فَإِنَّهُ یُمِیتُ الْقَلْبَ (3).

**[ترجمه]معانی الاخبار و خصال: پیغمبر در سفارش به ابوذر فرمود: شگفتا از کسی که به دوزخ یقین دارد چرا بخندد! و فرمود: بپرهیز از خنده بسیار که دل را بمیراند. - . معانی الاخبار: 334 -

**[ترجمه]

«7»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الْمُفَسِّرُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْحُسَیْنِیِّ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: کَمْ مِمَّنْ أَکْثَرَ ضَحِکَهُ لَاعِباً یَکْثُرُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بُکَاؤُهُ وَ کَمْ مِمَّنْ أَکْثَرَ بُکَاءَهُ عَلَی ذَنْبِهِ خَائِفاً یَکْثُرُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی الْجَنَّةِ سُرُورُهُ وَ ضَحِکُهُ (4).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: ابی محمد از پدرانش علیهم السّلام، از امام صادق علیه السّلام نقل است که فرمود: چه بسیار پر خنده و بازیگر که روز قیامت پر گریه است. و چه بسیار پر گریه بر گناه خود و ترسان که روز قیامت در بهشت بسیارشاد است و خندان است. - . عیون اخبارالرضا 2: 3 -

**[ترجمه]

«8»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِإِسْنَادِ الْمُجَاشِعِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: کَانَ ضَحِکُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله التَّبَسُّمَ فَاجْتَازَ ذَاتَ یَوْمٍ بِفِتْیَةٍ مِنَ الْأَنْصَارِ وَ إِذَا هُمْ یَتَحَدَّثُونَ وَ یَضْحَکُونَ بِمِلْ ءِ أَفْوَاهِهِمْ فَقَالَ یَا هَؤُلَاءِ مَنْ غَرَّهُ مِنْکُمْ أَمَلُهُ وَ قَصَرَ بِهِ فِی الْخَیْرِ عَمَلُهُ فَلْیَطَّلِعْ فِی الْقُبُورِ وَ لْیَعْتَبِرْ بِالنُّشُورِ وَ اذْکُرُوا الْمَوْتَ فَإِنَّهُ هَادِمُ اللَّذَّاتِ (5).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: از امام صادق، از پدرانش، از امام علی علیهم السّلام نقل است که فرمود: خندیدن پیغمبر صلی الله علیه و آله همان تبسم بود. روزی آن حضرت به جوانان انصار گذر کرد که گفتگو می کردند و با دهان پر خود می خندیدند. فرمود: ای شما حاضران! هر که از شماها آرزویش او را فریب داده و در کار خیر کوتاهی کرده، سری به قبرها زند و از زنده شدن در قیامت عبرت گیرد؛ مرگ را یاد کنید که شکننده هر لذت و خوشی است. - . امالی شیخ طوسی 2: 136 -

**[ترجمه]

«9»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ عَنْ سَلْمَانَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: أَعْجَبَتْنِی ثَلَاثٌ وَ ثَلَاثٌ أَحْزَنَتْنِی فَأَمَّا اللَّوَاتِی أَعْجَبَتْنِی فَطَالِبُ الدُّنْیَا وَ الْمَوْتُ یَطْلُبُهُ وَ غَافِلٌ لَا یُغْفَلُ عَنْهُ وَ ضَاحِکٌ مِلْ ءَ فِیهِ وَ جَهَنَّمُ وَرَاءَ ظَهْرِهِ لَمْ یَأْتِهِ ثِقَةٌ بِبَرَاءَتِهِ (6).

**[ترجمه]محاسن: سلمان رضی الله عنه فرمود: سه کس مرا به شگفت آرند و سه تای دیگر به اندوه کشند. اما آنها که به شگفتم آرند: آن کس که جویای دنیا است با اینکه مرگ در دنبال او است؛ آن کس که غفلت ورزد و از او غفلت ندارند؛ و آن که با تمام دهانش بخندد و دوزخ را در پیش دارد و سند بیزاری از آن برایش نیامده. - . محاسن: 4 -

**[ترجمه]

أقول

أوردناه بسندین فی باب أحوال سلمان (7)

و باب الخوف.

**[ترجمه]این روایت را به دو سند در باب احوال سلمان - . بحار الانوار 22: 360 - و در باب خوف آوردیم .

**[ترجمه]

«10»

ف، [تحف العقول] عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام قَالَ: لَا تُمَارِ فَیَذْهَبَ بَهَاؤُکَ وَ لَا تُمَازِحْ فَیُجْتَرَأَ عَلَیْکَ وَ قَالَ علیه السلام مِنَ الْجَهْلِ الضَّحِکُ مِنْ غَیْرِ عَجَبٍ (8).

ص: 59


1- 1. الخصال ج 1 ص 77.
2- 2. معانی الأخبار ص 334.
3- 3. الخصال ج 2 ص 105.
4- 4. عیون الأخبار ج 2 ص 3.
5- 5. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 136.
6- 6. المحاسن ص 4.
7- 7. راجع ج 22 ص 360.
8- 8. تحف العقول ص 486 فی ط.

**[ترجمه]تحف العقول: امام هادی علیه السّلام فرمود: ستیزه مکن تا ارزشت برود، و شوخی مکن تا بر تو گستاخ شوند. و فرمود: خندیدن بیجا و بی شگفتی از نادانی است. - . تحف العقول: 486 -

**[ترجمه]

«11»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ إِلَی ابْنِ أُورَمَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: کَانَ عِیسَی علیه السلام یَبْکِی وَ یَضْحَکُ وَ کَانَ یَحْیَی علیه السلام یَبْکِی وَ لَا یَضْحَکُ وَ کَانَ الَّذِی یَفْعَلُ عِیسَی أَفْضَلَ.

**[ترجمه]قصص الانبیاء: امام رضا علیه السّلام فرمود: عیسی علیه السّلام هم می خندید و هم می گریست و حضرت یحیی علیه السّلام می گریست و نمی خندید و آنچه عیسی علیه السّلام می کرد بهتر بود.

**[ترجمه]

«12»

سن، [المحاسن] بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُدَاعِبَ فِی الْجَمَاعَةِ بِلَا رَفَثٍ الْمُتَوَحِّدَ بِالْفِکْرَةِ الْمُتَحَلِّیَ بِالصَّبْرِ الْمُسَاهِرَ بِالصَّلَاةِ(1).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام می فرمود: همانا خدا دوست دارد شوخی کننده در میان گروه را که بد نگوید و در فکر یگانگی باشد و شکیبایی پیشه کند و برای نماز خواندن بیدار باشد. - . محاسن: 293 -

**[ترجمه]

«13»

سر، [السرائر] فِی جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ الْکُوفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ فِیهِ دُعَابَةٌ قُلْتُ وَ مَا الدُّعَابَةُ قَالَ الْمِزَاحُ (2).

**[ترجمه]سرائر: امام صادق علیه السّلام فرمود: در هر مؤمنی دعابه است. راوی گوید گفتم: دعابه چیست؟ فرمود: شوخی. - . سرائر: 465 -

**[ترجمه]

«14»

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ أَبِی الْقَاسِمِ بْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقُلْتُ أَوْصِنِی فَقَالَ أُوصِیکَ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ إِیَّاکَ وَ الْمِزَاحَ فَإِنَّهُ یُذْهِبُ هَیْبَةَ الرَّجُلِ وَ مَاءَ وَجْهِهِ وَ عَلَیْکَ بِالدُّعَاءِ لِإِخْوَانِکَ بِظَهْرِ الْغَیْبِ فَإِنَّهُ یَهِیلُ الرِّزْقَ یَقُولُهَا ثَلَاثاً(3).

**[ترجمه]سرائر: حمران بن اعین گفت: نزد امام باقر علیه السّلام رفتم و گفتم: به من سفارشی فرما. فرمود: تو را سفارش می کنم به تقوای از خدا، و بپرهیز از شوخی که احترام را ببرد و آبرو را بریزد، و بر تو باد که در پشت سر برادرانت دعایشان کنی، زیرا که روزی را فرو ریزد، و سه بار آن را فرمود. - . سرائر: 490 -

**[ترجمه]

«15»

ختص، [الإختصاص] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: کَثْرَةُ الْمِزَاحِ تَذْهَبُ بِمَاءِ الْوَجْهِ وَ کَثْرَةُ الضَّحِکِ تَمْحُو الْإِیمَانَ مَحْواً(4).

**[ترجمه]اختصاص: امام صادق علیه السّلام فرمود: بسیار شوخی کردن آبرو را ببرد، و خنده بسیار ایمان را نابود کند، نابود کردنی! - . اختصاص: 230 -

**[ترجمه]

«16»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ جَعْفَرٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: حُسْنُ الْبِشْرِ لِلنَّاسِ نِصْفُ الْعَقْلِ وَ التَّقْدِیرُ نِصْفُ الْمَعِیشَةِ وَ المَرْأَةُ الصَّالِحَةُ أَحَدُ الْکَاسِبَیْنِ (5).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام نقل کرد که فرمود: خوشرویی برابر مردم نیمی از عقل است، و تدبیر و اندازه گیری نیمی از زندگی. و زن خوب یک راه درآمد است. - . امالی شیخ طوسی 2: 226 -

**[ترجمه]

«17»

نهج، [نهج البلاغة] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَا مَزَحَ رَجُلٌ مَزْحَةً إِلَّا مَجَّ مِنْ عَقْلِهِ مَجَّةً(6).

وَ قَالَ علیه السلام: فِی وَصِیَّتِهِ لِلْحَسَنِ علیه السلام: إِیَّاکَ أَنْ تَذْکُرَ مِنَ الْکَلَامِ مَا کَانَ مُضْحِکاً

ص: 60


1- 1. المحاسن ص 293.
2- 2. مستطرفات السرائر: 465.
3- 3. مستطرفات السرائر: 490.
4- 4. الاختصاص: 230.
5- 5. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 226.
6- 6. نهج البلاغة الرقم 450 من الحکم.

وَ إِنْ حَکَیْتَ ذَلِکَ مِنْ غَیْرِکَ (1).

**[ترجمه]نهج البلاغه: علی علیه السّلام فرمود: کسی شوخی نکند جز آنکه از خردش مقداری کم شود. - . نهج البلاغة:، حکمت 450 -

و در سفارشش به امام حسن فرمود: مبادا سخن خنده آور بگویی، اگرچه به نقل از دیگری باشد. - . نهج البلاغة: نامه 31 -

**[ترجمه]

«18»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُبَیْدٍ الْکِنْدِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الضَّحِکُ هَلَاکٌ.

**[ترجمه]امامت و تبصره: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خنده هلاکت است .

**[ترجمه]

باب 107 الأبواب التی ینبغی الاختلاف و بعض النوادر

روایات

«1»

ل، [الخصال] الْقَطَّانُ عَنْ أَحْمَدَ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: کَانَتِ الْحُکَمَاءُ فِیمَا مَضَی مِنَ الدَّهْرِ تَقُولُ یَنْبَغِی أَنْ یَکُونَ الِاخْتِلَافُ إِلَی الْأَبْوَابِ لِعَشَرَةِ أَوْجُهٍ أَوَّلُهَا بَیْتُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِقَضَاءِ نُسُکِهِ وَ الْقِیَامِ بِحَقِّهِ وَ أَدَاءِ فَرْضِهِ وَ الثَّانِی أَبْوَابُ الْمُلُوکِ الَّذِینَ طَاعَتُهُمْ مُتَّصِلَةٌ بِطَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ حَقُّهُمْ وَاجِبٌ وَ نَفْعُهُمْ عَظِیمٌ وَ ضَرَرُهُمْ شَدِیدٌ وَ الثَّالِثُ أَبْوَابُ الْعُلَمَاءِ الَّذِینَ یُسْتَفَادُ مِنْهُمْ عِلْمُ الدِّینِ وَ الدُّنْیَا وَ الرَّابِعُ أَبْوَابُ أَهْلِ الْجُودِ وَ الْبَذْلِ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ الْتِمَاسَ الْحَمْدِ وَ رَجَاءَ الْآخِرَةِ وَ الْخَامِسُ أَبْوَابُ السُّفَهَاءِ الَّذِینَ یُحْتَاجُ إِلَیْهِمْ فِی الْحَوَادِثِ وَ یُفْزَعُ إِلَیْهِمْ فِی الْحَوَائِجِ وَ السَّادِسُ أَبْوَابُ مَنْ یُتَقَرَّبُ إِلَیْهِ مِنَ الْأَشْرَافِ- لِالْتِمَاسِ الْهَیْئَةِ وَ الْمُرُوَّةِ وَ الْحَاجَةِ وَ السَّابِعُ أَبْوَابُ مَنْ یُرْتَجَی عِنْدَهُمُ النَّفْعُ فِی الرَّأْیِ وَ الْمَشُورَةِ وَ تَقْوِیَةِ الْحَزْمِ وَ أَخْذِ الْأُهْبَةِ لِمَا یُحْتَاجُ إِلَیْهِ وَ الثَّامِنُ أَبْوَابُ الْإِخْوَانِ لِمَا یَجِبُ مِنْ مُوَاصَلَتِهِمْ وَ یَلْزَمُ مِنْ حُقُوقِهِمْ التَّاسِعُ أَبْوَابُ الْأَعْدَاءِ الَّتِی تَسْکُنُ بِالْمُدَارَاةِ غَوَائِلُهُمْ وَ یُدْفَعُ بِالْحِیَلِ وَ الرِّفْقِ وَ اللُّطْفِ وَ الزِّیَارَةِ عَدَاوَتُهُمْ

ص: 61


1- 1. نهج البلاغة الرقم 31 من قسم الکتب.

وَ الْعَاشِرُ أَبْوَابُ مَنْ یُنْتَفَعُ بِغِشْیَانِهِمْ وَ یُسْتَفَادُ مِنْهُمْ حُسْنُ الْأَدَبِ وَ یُؤْنَسُ بِمُحَادَثَتِهِمْ (1).

**[ترجمه]خصال: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: فرزانگان گذشته روزگار می گفتند که رفتن به در خانه ها ده وجه دارد:

اول: رفتن به خانه خدا برای انجام حج و پرداخت حق آن و ادای واجب در آن.

دوم: رفتن به در خانه فرمانگزارانی که فرمانبری شان پیوسته به فرمانبری از خدای عزوجل است، و حقشان واجب است و سودشان کلان و زیانشان سخت.

سوم: رفتن به در خانه عالمانی که در دانش دین و دنیا از آنها استفاده شود.

چهارم: رفتن به در خانه های کسانی که بخشنده اند و دارایی خود را برای تحصیل مدح و امید ثواب آخرت می دهند.

پنجم: رفتن به در خانه کم خردانی که در برخورد با پیشامدها و پناه بردن برای انجام و برآوردن نیازها، بدانها نیاز باشد

ششم: رفتن به در خانه هایی که متعلق به اشراف است به منظور طلب کردن آبرو و مردانگی و حاجت از آنها.

هفتم: رفتن به در خانه هایی که از آنها امید کسب رای و مشورت شود و حزم و دوراندیشی به دست آید و آمادگی برای هر چه بدان نیاز است.

هشتم: رفتن به در خانه برادران دینی که پیوند با آنها واجب است و ادای حقوقشان لازم است .

نهم: رفتن به در خانه دشمنانی که با مدارا کردن، شرورتشان آرام شود و با نرمش و لطف و دیداردشمنی شان فروکش کند.

دهم: رفتن به در خانه کسانی که از آمیزش با آنها سودی برده شود و از آداب خویشان بهره برند و گفتگو با آنها آرامش بخش است. - . خصال2: 48 -

**[ترجمه]

«2»

نهج، [نهج البلاغة] قَالَ علیه السلام: الشَّفِیعُ جَنَاحُ الطَّالِبِ (2).

وَ قَالَ علیه السلام: فَوْتُ الْحَاجَةِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِهَا إِلَی غَیْرِ أَهْلِهَا(3).

**[ترجمه]نهج البلاغه: فرمود : شفاعت کننده چونان بال و پر در خواست کننده است. - . نهج البلاغة: حکمت63 و66 -

و فرمود: از دست دادن حاجت، بهتر از درخواست کردن از نا اهل است. - . نهج البلاغة: حکمت63 و66 -

**[ترجمه]

باب 108 ما یجوز من تعظیم الخلق و ما لا یجوز

الآیات

البقرة: وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ (4)

آل عمران: ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُؤْتِیَهُ اللَّهُ الْکِتابَ وَ الْحُکْمَ وَ النُّبُوَّةَ ثُمَّ یَقُولَ لِلنَّاسِ کُونُوا عِباداً لِی مِنْ دُونِ اللَّهِ (5)

یوسف: وَ رَفَعَ أَبَوَیْهِ عَلَی الْعَرْشِ وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّداً(6)

النمل: وَجَدْتُها وَ قَوْمَها یَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لا یَهْتَدُونَ- أَلَّا یَسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی یُخْرِجُ الْخَبْ ءَ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ (7)

lt;meta info="- و إذ قلنا للملائکة اسجدوا لآدم. - . بقره/ 32 -

{و چون فرشتگان را فرمودیم: برای آدم سجده کنید.}

- ما کان لبشر أن یؤتیه الله الکتاب و الحکم و النبوة ثم یقول للناس کونوا عبادا لی من دون الله. - . آل عمران/ 79 -

{هیچ بشری را نسزد که خدا به او کتاب و حکم و پیامبری بدهد سپس او به مردم بگوید: به جای خدا، بندگان من باشید.}

- و رفع أبویه علی العرش و خروا له سجدا. - . یوسف/ 100 -

{و پدر و مادرش را به تخت برنشانید، و [همه آنان] پیش او به سجده درافتادند.}

- وجدتها و قومها یسجدون للشمس من دون الله و زین لهم الشیطان أعمالهم فصدهم عن السبیل فهم لا یهتدون- ألا یسجدوا لله الذی یخرالخب ء فی السماوات و الأرض. - . نمل/ 24 - 25 -

{او و قومش را چنین یافتم که به جای خدا برای خورشید سجده می کنند، و شیطان اعمالشان را برایشان آراسته و آنان را از راه [راست] بازداشته بود، در نتیجه [به حق] راه نیافته بودند. [آری، شیطان چنین کرده بود] تا برای خدایی که نهان را در آسمان ها و زمین بیرون می آورد و آنچه را پنهان می دارید و آنچه را آشکار می نمایید می داند، سجده نکنند.}

**[ترجمه]

روایات

«1»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً مَا سَجَدْتَ بِهِ مِنْ جَوَارِحِکَ لِلَّهِ تَعَالَی فَلَا تَدْعُو مَعَ اللَّهِ أَحَداً(8).

**[ترجمه]نوادر راوندی: امام کاظم از پدرانش علیهم السّلام، از امام علی علیه السّلام در تفسیر«أن المساجد لله فلا تدعوا مع الله أحدا.» - . جن / 18 - {و مساجد ویژه خداست، پس هیچ کس را با خدا مخوانید.} فرمود: با آنچه از اندام خود برای خدا تعالی سجده می کنی، مخوان به همراه خدا احدی را. - . نوادر راوندی: 30 -

**[ترجمه]

«2»

نهج، [نهج البلاغة] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: وَ قَدْ لَقِیَهُ عِنْدَ مَسِیرِهِ إِلَی الشَّامِ دَهَاقِینُ

ص: 62


1- 1. الخصال ج 2 ص 48.
2- 2. نهج البلاغة الرقم 63 و 66 من الحکم.
3- 3. نهج البلاغة الرقم 63 و 66 من الحکم.
4- 4. البقرة: 32.
5- 5. آل عمران: 79.
6- 6. یوسف: 100.
7- 7. النمل: 24 و 25.
8- 8. نوادر الراوندیّ: 30.

الْأَنْبَارِ فَتَرَجَّلُوا لَهُ وَ اشْتَدُّوا بَیْنَ یَدَیْهِ مَا هَذَا الَّذِی صَنَعْتُمُوهُ فَقَالُوا خُلُقٌ مِنَّا نُعَظِّمُ بِهِ أُمَرَاءَنَا- فَقَالَ علیه السلام وَ اللَّهِ مَا یَنْتَفِعُ بِهَذَا أُمَرَاؤُکُمْ وَ إِنَّکُمْ لَتَشُقُّونَ بِهِ عَلَی أَنْفُسِکُمْ وَ تَشْقَوْنَ بِهِ فِی آخِرَتِکُمْ وَ مَا أَخْسَرَ الْمَشَقَّةَ وَرَاءَهَا الْعِقَابُ وَ أَرْبَحَ الدَّعَةَ مَعَهَا الْأَمَانُ مِنَ النَّارِ(1).

**[ترجمه]نهج البلاغه: در سر راه صفین، دهقانان شهر انبار تا امام را دیدند پیاده شدند و پیشاپیش آن حضرت دویدند. فرمود: چرا چنین می کنید؟ گفتند: عادتی است که با آن پادشاهان خود را احترام می کردیم. فرمود: به خدا سوگند که امیران شما از این کار سودی نبردند، و شما در دنیا با آن خود را به زحمت می افکنید، و در آخرت دچار رنج و زحمت می گردید، و چه زیانبار است رنجی که عذاب در پی آن باشد، و چه سودمند است آسایشی که با آن، امان از آتش جهنم باشد. - . نهج البلاغة: حکمت 37 -

**[ترجمه]

«3»

تَأْوِیلُ الْآیَاتِ الظَّاهِرَةِ، بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الشَّعْرَانِیِّ عَنْ عَبْدِ الْبَاقِی عَنْ عُمَرَ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَاجِبِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ وَکِیعِ بْنِ الْجَرَّاحِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنِ ابْنِ ظَبْیَانَ عَنْ أَبِی ذَرٍّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ: رَأَیْتُ سَلْمَانَ وَ بِلَالًا یُقْبِلَانِ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِذِ انْکَبَّ سَلْمَانُ عَلَی قَدَمِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُقَبِّلُهَا فَزَجَرَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْ ذَلِکَ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا سَلْمَانُ لَا تَصْنَعْ بِی مَا تَصْنَعُ الْأَعَاجِمُ بِمُلُوکِهَا أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِیدِ اللَّهِ آکُلُ مِمَّا یَأْکُلُ الْعَبْدُ وَ أَقْعُدُ کَمَا یَقْعُدُ الْعَبْدُ.

**[ترجمه]تاویل الآیات الظاهرة: ابوذر (ره) گفت: سلمان را با بلال دیدم که به حضور پیغمبر صلی الله علیه و آله آمدند. ناگاه سلمان روی پای رسول خدا صلی الله علیه و آله افتاد و آن را می بوسید. پس پیغمبر او را از این کار بازداشت و به او فرمود: ای سلمان! با من کاری نکن که عجم ها با شاهان خود کنند. من یکی از بندگان خدایم؛ می خورم از آنچه بنده ای می خورد و به مانند یک بنده روی زمین می نشینم.

**[ترجمه]

«4»

ک، [إکمال الدین] حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مِهْرَانَ الْآبِیُّ الْعَرُوضِیُّ رَحِمَهُ اللَّهُ بِمَرْوَ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سِنَانٍ الْمَوْصِلِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: لَمَّا قُبِضَ سَیِّدُنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیُّ علیه السلام وَفَدَ مِنْ قُمَّ وَ الْجِبَالِ وُفُودٌ بِالْأَمْوَالِ کَانَتْ تُحْمَلُ عَلَی الرَّسْمِ فَلَمَّا أَنْ وَصَلُوا إِلَی سُرَّمَنْ رَأَی قِیلَ لَهُمْ إِنَّهُ قَدْ فُقِدَ فَطَلَبَ جَعْفَرٌ مِنْهُمُ الْمَالَ وَ لَمْ یُعْطُوهُ فَلَمَّا خَرَجُوا مِنَ الْبَلَدِ خَرَجَ عَلَیْهِمْ غُلَامٌ وَ نَادَاهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ وَ قَالَ أَجِیبُوا مَوْلَاکُمْ قَالُوا فَسِرْنَا مَعَهُ حَتَّی دَخَلْنَا دَارَ مَوْلَانَا الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَإِذَا وَلَدُهُ الْقَائِمُ عَجَّلَ اللَّهُ فَرَجَهُ قَاعِدٌ عَلَی سَرِیرٍ کَأَنَّهُ فِلْقَةُ الْقَمَرِ عَلَیْهِ ثِیَابٌ خُضْرٌ فَسَلَّمْنَا عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْنَا السَّلَامَ فَقَالَ جُمْلَةُ الْمَالِ کَذَا وَ کَذَا دِینَاراً حَمَلَ فُلَانٌ کَذَا وَ فُلَانٌ کَذَا وَ لَمْ یَزَلْ یَصِفُ حَتَّی وَصَفَ الْجَمِیعَ ثُمَّ وَصَفَ ثِیَابَنَا وَ رِحَالَنَا وَ مَا کَانَ مَعَنَا مِنَ الدَّوَابِّ فَخَرَرْنَا

ص: 63


1- 1. نهج البلاغة الرقم 37 من الحکم و أصل القصة طویلة تراها فی ج 75 ص 356 من هذه الطبعة نقلا عن کتاب صفّین لنصر بن مزاحم.

سُجَّداً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شُکْراً لِمَا عَرَّفَنَا وَ قَبَّلْنَا الْأَرْضَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ سَأَلْنَاهُ عَمَّا أَرَدْنَا فَأَجَابَ فَحَمَلْنَا إِلَیْهِ الْأَمْوَالَ وَ الْخَبَرُ طَوِیلٌ أَوْرَدْنَاهُ فِی کِتَابِ الْغِیبَةِ(1).

**[ترجمه]کمال الدین: علی بن سنان موصلی از قول پدرش نقل می کند که گفت: چون سید ما امام حسن عسکری علیه السّلام وفات کرد، کاروان هایی از قم و کوهستان با اموالی که به شیوه سابق می آورندند وارد شدند و چون به «سُر مَن رای» رسیدند، به آنها گفته شد که آن حضرت فوت کرده و جعفر (برادر امام حسن علیه السّلام) مال را از آنها خواست و به او ندادند. چون از شهر بیرون شدند، غلامی به دنبالشان آمد و آنها را به نام هاشان خواند و گفت: پذیرا شوید آقای خود را! گفتند: با او رفتیم تا به خانه آقای خود امام حسن بن علی در آمدیم و به ناگاه پسرش امام قائم عجل الله فرجه را دیدیم که بر تختی نشسته بود؛ همچون یک ماه پاره و جامه سبزی بر تن داشت. بر او سلام کردیم. به ما جواب داد و فرمود: همه مال چنین و چنان اشرفی طلاست، فلانی این مقدار آورده و فلانی این مقدار و همه پول را شرح داد. سپس جامه ها و توشه های ما و هر چه مرکب را که داشتیم شرح داد. ما رو بر خاک نهادیم و خدا عزوجل را به شکرانه معرفت امام سجده کردیم، زمین را برابرش بوسه زدیم و هر چه خواستیم از حضرتش پرسیدیم و به ما جواب داد. پس همه پول ها را به آن حضرت تقدیم کردیم و... این خبر طولانی است که در کتاب غیبت آوردیم. - . کمال الدین 2: 154 -

**[ترجمه]

بیان

ظاهره جواز تقبیل الأرض عند الإمام علیه السلام و إن أمکن حمله علی أن التقبیل کان من تتمة سجدة الشکر و قوله بین یدیه متعلقا بسجد و قبلنا معا لکنه بعید و علی أی حال لا یمکن مقایسة غیرهم علیهم السلام بهم فی ذلک.

ص: 64


1- 1. کمال الدین ج 2 ص 154 و قد أورده فی تاریخ الإمام الثانی عشر علیه السلام الباب 18 باب ذکر من رآه صلوات اللّه علیه- تحت الرقم: 34، راجع ج 52 ص 47 من هذه الطبعة.

**[ترجمه]ظاهرش این است که جایز است بوسیدن زمین نزد امام علیه السّلام، اگرچه می شود تفسیر کرد که زمین بوسی دنباله همان سجده شکر بوده، ولی بعید است و به هر حال نمی شود آنان را با دیگران در این باره سنجید و برابر شمرد.

**[ترجمه]

القسم الثانی من المجلد السادس عشر کتاب الآداب و السنن و الأوامر و النواهی و الکبائر و المعاصی و الزی و التجمل

اشارة

ص: 65

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ و لا عُدْوانَ إِلَّا عَلَی الظَّالِمِینَ ثم الصلاة و السلام علی أشرف الأنبیاء و المرسلین محمد بن عبد الله خاتم النبیین و عترته الغر المیامین ما دامت السماوات و الأرضین (1).

أما بعد فهذا هو المجلد السادس عشر من مجلدات کتاب بحار الأنوار تألیف الغریق فی بحار رحمة ربه الوفی مولانا محمد باقر بن محمد تقی المجلسی علیهما رضوان الله الملک العلی (2)

و هو یحتوی علی کتاب الآداب و السنن و الأوامر و النواهی و الکبائر و المعاصی.

**[ترجمه]به نام خداوند بخشنده مهربان. سپاس از آن پروردگار جهانیان است و سرانجام از آن پرهیزکاران، و چیرگی نباشد جز بر علیه ستمکاران. پس از آن رحمت و درود بر اشرف پیغمبران و رسولان، محمد بن عبدالله آخرین پیمبران و برخاندان درخشنده و با میمنتش تا آسمان ها و زمین برپاست.

اما بعد؛ این است مجلد شانزده از مجلدات کتاب بحار الانوار تألیف غرق شده در دریاهای رحمت پروردگار وفادار خود، مولانا محمد باقر، پسر محمد تقی مجلسی که رضوان خداوند مالک والا و دارا بر آنان باد و آن شامل کتاب آداب و سنن و اوامر و نواهی و کبائر و معاصی است.

**[ترجمه]

أقول

قد مضی کثیر من أخبار هذا الکتاب فی مطاوی أبواب (3) کتاب الإیمان و الکفر و کتاب العشرة أیضا فلا تغفل عن ذلک.

**[ترجمه]بسیاری از اخبار این کتاب در ضمن کتاب ایمان و کفر و کتاب العشرة نیز گذشته و از آن غفلت مکن .

**[ترجمه]

أبواب آداب التطیب و التنظیف و الاکتحال و التدهن

باب 1 جوامع آداب النبی صلی الله علیه و آله و سنته

روایات

«1»

ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ صَفْوَانَ مَعاً عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُصْعَبٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام

ص: 66


1- 1. کذا، و الصحیح« ما دامت السماوات و الارضون» و لعلّ منشأه الانس برعایة السجع.
2- 2. قد أشرنا فی مقدّمة القسم الأوّل من الجزء السادس عشر( ج 74- کتاب العشرة) أن المؤلّف العلامة انتقل الی بحار رحمة اللّه قبل أن یخرج هذا المجلد الی البیاض، فاعتنی تلمیذه المرزا عبد اللّه أفندی بجمع المسودات و جعلها فی قسمین و أخرجهما الی البیاض فالخطبة من منشآت قلمه رضوان اللّه علیه صدر بها الکتاب حین أخرجه الی البیاض فلا تغفل.
3- 3. فی المطبوعة فی مطاوی أهل الإیمان و الکفر.

قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَمْسٌ لَا أَدَعُهُنَّ حَتَّی الْمَمَاتِ الْأَکْلُ عَلَی الْحَضِیضِ مَعَ الْعَبِیدِ وَ رُکُوبِیَ الْحِمَارَ مُؤْکَفاً وَ حَلْبُ الْعَنْزِ بِیَدَیَّ وَ لُبْسُ الصُّوفِ وَ التَّسْلِیمُ عَلَی الصِّبْیَانِ لِتَکُونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدِی (1).

**[ترجمه]خصال: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: پنج چیزند که تا مرگ ترکشان نکنم تا روشی شوند پس از من: خوردن بر زمین با برده ها؛ سوار شدن بر الاغ پالان دار؛ دوشیدن بز به دست خود؛ پوشیدن پشمینه؛ و سلام بر کودکان. - .[1] خصال 1: 130 -

**[ترجمه]

أقول

و فی خبر آخر عن السکونی عنه علیه السلام و خصفی النعل بیدی (2) و قد مضی بأسانید مع الأخبار الأخری فی کتاب الحجة فی باب مکارم أخلاقه صلی الله علیه و آله (3).

**[ترجمه]در خبر دیگر از سکونی از آن حضرت علیه السّلام، «پینه زدن کفش به دستم» - . خصال 1: 130 - نیز در آن آمده است و این حدیث به چند سند با اخبار دیگری در کتاب الحجة در باب کلیات مکارم اخلاق آن حضرت آمده است.

**[ترجمه]

«2»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: إِنِّی لَأَکْرَهُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَمُوتَ وَ قَدْ بَقِیَتْ خَلَّةٌ مِنْ خِلَالِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ یَأْتِ بِهَا(4).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: همانا من بد دارم که کسی بمیرد و کرداری از کردارهای رسول خدا صلی الله علیه و آله بماند که انجام نداده باشد. - . مکارم الاخلاق: 41 -

**[ترجمه]

باب 2 السنن الحنیفیة

روایات

«1»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الْکَاظِمِ علیه السلام قَالَ: خَمْسٌ مِنَ السُّنَنِ فِی الرَّأْسِ وَ خَمْسٌ فِی الْجَسَدِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الرَّأْسِ فَالْمِسْوَاکُ وَ أَخْذُ الشَّارِبِ وَ فَرْقُ الشَّعْرِ وَ الْمَضْمَضَةُ وَ الِاسْتِنْشَاقُ وَ أَمَّا الَّتِی فِی الْجَسَدِ فَالْخِتَانُ وَ حَلْقُ الْعَانَةِ وَ نَتْفُ الْإِبْطَیْنِ وَ تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ وَ الِاسْتِنْجَاءُ(5).

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: أَمَّا السُّنَنُ الْحَنِیفِیَّةُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله وَ اتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً(6) فَهِیَ عَشَرَةُ سُنَنٍ خَمْسَةٌ فِی الرَّأْسِ وَ خَمْسَةٌ فِی الْجَسَدِ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (7).

**[ترجمه]خصال: امام کاظم علیه السّلام فرمود: پنج سنت در سَر باشند و پنج تا در تن. اما آنچه در سر باشند: مسواک زدن، موی سبیل چیدن، فرق موی سر باز کردن، مضمضه و استنشاق است. و اما آنچه در تن باشند: ختنه کردن، چیدن موی عانه، کندن موی زیر دو بغل، چیدن ناخن ها و استنجاء (شستن مقعد) است. - . خصال 1: 130 -

اما فقه الرضا به روش های حنیفی اشاره کرده که خدا عزوجل به پیغمبرش فرمود: «و اتبع ملة إبراهیم حنیفا.» - . نساء/ 125 - {و از آیین ابراهیم حق گرا پیروی نموده است} که آنها ده سنت باشند - پنج سنت در سر و پنج سنت در تن - و مانند همان را آورده است. - . فقه الرضا: 1 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] ابْنُ بُنْدَارَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ نُوحٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْحُلْوَانِیِّ عَنْ بَشِیرِ بْنِ عُمَرَ عَنْ مَالِکِ بْنِ أَنَسٍ

ص: 67


1- 1. الخصال ج 1 ص 130.
2- 2. الخصال ج 1 ص 130.
3- 3. راجع ج 16 ص 215 من هذه الطبعة.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 41.
5- 5. الخصال ج 1 ص 130.
6- 6. النساء: 125.
7- 7. فقه الرضا: 1، و فی المطبوعة رمز ما و لم نجده فی أمالی الطوسیّ.

عَنْ سَعِیدِ بْنِ أَبِی سَعِیدٍ الْمَقْبُرِیِّ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَمْسٌ مِنَ الْفِطْرَةِ تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ وَ قَصُّ الشَّارِبِ وَ نَتْفُ الْإِبْطِ وَ حَلْقُ الْعَانَةِ وَ الِاخْتِتَانُ (1).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: پنج چیز از فطرتند: چیدن ناخن، گرفتن سبیل، کندن موی زیر بغل، ستردن موی زهار و ختنه کردن. - . خصال 1: 49 -

**[ترجمه]

«3»

فس، [تفسیر القمی]: أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی إِبْرَاهِیمَ الْحَنِیفِیَّةَ وَ هِیَ الطَّهَارَةُ وَ هِیَ عَشَرَةُ أَشْیَاءَ خَمْسَةٌ فِی الرَّأْسِ وَ خَمْسَةٌ فِی الْبَدَنِ وَ أَمَّا الَّتِی فِی الرَّأْسِ فَأَخْذُ الشَّارِبِ وَ إِعْفَاءُ اللِّحَی وَ طَمُّ الشَّعْرِ وَ السِّوَاکُ وَ الْخِلَالُ وَ أَمَّا الَّتِی فِی الْبَدَنِ فَحَلْقُ الشَّعْرِ مِنَ الْبَدَنِ وَ الْخِتَانُ وَ قَلْمُ الْأَظْفَارِ وَ الْغُسْلُ مِنَ الْجَنَابَةِ وَ الطَّهُورُ بِالْمَاءِ فَهَذِهِ خَمْسَةٌ فِی الْبَدَنِ وَ هِیَ الْحَنِیفِیَّةُ الطَّاهِرَةُ الَّتِی جَاءَ بِهَا إِبْرَاهِیمُ فَلَمْ تُنْسَخْ وَ لَا تُنْسَخُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ اتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً(2).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم قمی: خدا حنیفیه را به ابراهیم فرو فرستاد که همان پاکیزگی است و آن ده چیز است؛ پنج چیز در سر و پنج چیز در تن. و آنچه در سر است: گرفتن سبیل، آراستن ریش، فرو خواباندن مو، مسواک زدن و خلال کردن است. و آنچه در تن است: ستردن مو از تن، ختنه، چیدن ناخن ها، غسل جنابت و شستشو با آب است که این پنج چیز مربوط به تن، همان شیوه پاکیزگی است که ابراهیم آورد و نسخ نشده و نشود تا روز قیامت و آن است تفسیر گفته خدا که فرموده: «و اتبع ملة إبراهیم حنیفا»، {و از آیین ابراهیم حق گرا پیروی نموده است.} - . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 50 -

**[ترجمه]

«4»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَا أَبْقَتِ الْحَنِیفِیَّةُ شَیْئاً حَتَّی إِنَّ مِنْهَا قَصَّ الشَّارِبِ وَ قَلْمَ الْأَظْفَارِ وَ الْخِتَانَ (3).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام باقر علیه السّلام فرمود: حنیفیه چیزی به جا نگذارده تا اینکه چیدن سبیل و گرفتن ناخن و ختنه هم از آن به شمار است. - . تفسیر عیاشی1: 61 - (مغشوش نیست؟)

**[ترجمه]

«5»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بَعَثَ خَلِیلَهُ بِالْحَنِیفِیَّةِ وَ أَمَرَهُ بِأَخْذِ الشَّارِبِ وَ قَصِّ الْأَظْفَارِ وَ نَتْفِ الْإِبْطِ وَ حَلْقِ الْعَانَةِ وَ الْخِتَانِ (4).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام صادق از پدرانش، از امام علی علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: همانا خدای عزوجل، خلیلش ابراهیم را به حنیفیه برانگیخت و فرمانش داد به گرفتن سبیل، چیدن ناخن، کندن موی زیر بغل، ستردن موی عانه و ختنه کردن. - . تفسیر عیاشی1: 388 -

**[ترجمه]

«6»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: کَانَ بَیْنَ نُوحٍ وَ إِبْرَاهِیمَ علیهما السلام أَلْفُ سَنَةٍ وَ کَانَتْ شَرِیعَةُ إِبْرَاهِیمَ بِالتَّوْحِیدِ وَ الْإِخْلَاصِ وَ خَلْعِ الْأَنْدَادِ وَ هِیَ الْفِطْرَةُ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا وَ هِیَ الْحَنِیفِیَّةُ وَ أَخَذَ عَلَیْهِ مِیثَاقَهُ وَ أَنْ لَا یَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَ لَا یُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً قَالَ وَ أَمَرَهُ بِالصَّلَاةِ وَ الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ لَمْ یَحْکُمْ لَهُ أَحْکَامَ فَرْضِ الْمَوَارِیثِ وَ زَادَهُ فِی الْحَنِیفِیَّةِ الْخِتَانَ وَ قَصَّ الشَّارِبِ وَ نَتْفَ الْإِبْطِ وَ تَقْلِیمَ الْأَظْفَارِ وَ حَلْقَ الْعَانَةِ وَ أَمَرَهُ بِبِنَاءِ الْبَیْتِ وَ الْحَجِّ وَ الْمَنَاسِکِ فَهَذِهِ کُلُّهَا شَرِیعَتُهُ علیه السلام.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِإِبْرَاهِیمَ تَطَهَّرْ فَأَخَذَ شَارِبَهُ ثُمَّ قَالَ تَطَهَّرْ فَنَتَفَ مِنْ إِبْطِهِ ثُمَّ قَالَ تَطَهَّرْ فَقَلَّمَ أَظْفَارَهُ ثُمَّ قَالَ تَطَهَّرْ فَحَلَقَ

ص: 68


1- 1. الخصال ج 1 ص 49.
2- 2. تفسیر القمّیّ ص 50.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 61.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 388.

عَانَتَهُ ثُمَّ قَالَ تَطَهَّرْ فَاخْتَتَنَ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: میان نوح و ابراهیم هزار سال بود و شریعت ابراهیم، یکتاپرستی و اخلاص و ریشه کنی بت ها است، و آن سرشتی است که مردم را بر آن آفریده و آن حنیفیه است، و بر آن پیمان گرفته که جز خدا پرستش نشود، و چیزی را برایش شریک نیاورند. فرمود: و به او امر کرد به نماز و امر و نهی، ولی احکام و مقررات ارث را به او نفرمود و در حنیفیت برایش افزود: ختنه، چیدن سبیل، کندن موی زیر بغل، گرفتن ناخن و ستردن موی عانه. و او را فرمان داد به ساختن خانه کعبه و حج و مناسک، اینها همه شریعت او است علیه السّلام.

و از آن حضرت علیه السّلام است که فرمود: خدای عزوجل به ابراهیم فرمود: پاکیزه شو! پس سبیل خود را زد. باز فرمودش: پاکیزه شو! پس موی زیر بغلش را کند. باز فرمودش: پاکیزه شو! پس ناخن هایش را گرفت. باز فرمودش: پاکیزه شو! پس موی زهارش را سترد و بار دیگرش که فرمود، ختنه کرد. - . مکارم الاخلاق: 66 -

**[ترجمه]

«7»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: قِیلَ لِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام تَطَهَّرْ فَأَخَذَ شَارِبَهُ ثُمَّ قِیلَ لَهُ تَطَهَّرْ فَنَتَفَ تَحْتَ جَنَاحِهِ ثُمَّ قِیلَ لَهُ تَطَهَّرْ فَحَلَقَ عَانَتَهُ ثُمَّ قِیلَ لَهُ تَطَهَّرْ فَاخْتَتَنَ (2).

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَوَّلُ مَنِ اخْتَتَنَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام اخْتَتَنَ بِالْقَدُومِ عَلَی رَأْسِ ثَمَانِینَ سَنَةً(3).

**[ترجمه]نوادر راوندی: امام کاظم از پدرانش، از امام علی علیهم السّلام نقل می کند که فرمود: خدا عزوجل به ابراهیم فرمود: پاکیزه شو! پس سبیل خود را زد. باز فرمودش: پاکیزه شو! پس موی زیر بغلش را کند. باز فرمودش: پاکیزه شو! پس ناخن هایش را گرفت. باز فرمودش: پاکیزه شو! پس موی زهارش را سترد و بار دیگرش که فرمود، ختنه کرد. - . نوادر راوندی: 23 -

و به همان سند از رسول خدا صلی الله علیه و آله آورده که: نخستین کسی که ختنه کرده، ابراهیم علیه السّلام است که با تیشه در سر سال هشتادم عمر خود، خویش را ختنه کرده است. - . نوادر راوندی: 23 -

**[ترجمه]

أبواب آداب الحمام و النورة و السواک و ما یتعلق بها

باب 3 آداب الحمام و فضله و أحکامه و الأدعیة المتعلقة به و التدلک و غسل الرأس بالطین

روایات

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ الْقُرَشِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کَرِهَ لَکُمْ أَیَّتُهَا الْأُمَّةُ أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ خَصْلَةً وَ نَهَاکُمْ عَنْهَا إِلَی أَنْ قَالَ کَرِهَ الْغُسْلَ تَحْتَ السَّمَاءِ بِغَیْرِ مِئْزَرٍ وَ کَرِهَ دُخُولَ الْأَنْهَارِ إِلَّا بِمِئْزَرٍ وَ قَالَ فِی الْأَنْهَارِ عُمَّارٌ وَ سُکَّانٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ کَرِهَ دُخُولَ الْحَمَّامَاتِ إِلَّا بِمِئْزَرٍ(4).

**[ترجمه]امالی صدوق: امام صادق از پدرانش، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرد که فرمود: همانا خدای تبارک و تعالی، برای شما ای امت بیست و چهار خصلت را بد داشته و شما را از آنها باز داشته است، تا فرمود: بد داشته غسل کردن بی لنگ زیر آسمان را، و نیز ورود در نهرها را بی لنگ. فرمود: در نهرها ساکنانی است از فرشته ها، و بد داشته ورود به حمام را جز با لنگ. - . امالی صدوق: 181 -

**[ترجمه]

أقول

تمامه فی باب المناهی (5).

**[ترجمه]تمام این حدیث در باب مناهی آمده است. - . خصال 2: 102 -

**[ترجمه]

«2»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَهَی أَنْ یُدْخِلَ الرَّجُلُ حَلِیلَتَهُ إِلَی

ص: 69


1- 1. مکارم الأخلاق: 66.
2- 2. نوادر الراوندیّ: 23.
3- 3. نوادر الراوندیّ: 23.
4- 4. أمالی الصدوق: 181.
5- 5. و تراه فی الخصال ج 2: 102.

الْحَمَّامِ وَ قَالَ لَا یَدْخُلَنَّ أَحَدُکُمُ الْحَمَّامَ إِلَّا بِمِئْزَرٍ وَ نَهَی عَنِ السِّوَاکِ فِی الْحَمَّامِ (1).

**[ترجمه]امالی صدوق: در مناهی پیغمبر است که فرمود: نهی کرده از این که مردی حلال خود را به حمام در آورد. و فرمود: البته وارد نشود کسی از شماها به حمام مگر با لنگ، و نهی کرده از مسواک کردن در حمام. - . امالی صدوق: 253 - 254 -

**[ترجمه]

«3»

لی، [الأمالی للصدوق] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الصُّوفِیُّ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْوَزَّانِ عَنْ یَحْیَی بْنِ سَعِیدٍ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِذَا دَخَلْتَ الْحَمَّامَ فَقُلْ فِی الْوَقْتِ الَّذِی تَنْزِعُ ثِیَابَکَ- اللَّهُمَّ انْزِعْ عَنِّی رِبْقَةَ النِّفَاقِ وَ ثَبِّتْنِی عَلَی الْإِیمَانِ فَإِذَا دَخَلْتَ الْبَیْتَ الْأَوَّلَ (2) فَقُلِ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَ أَسْتَعِیذُ بِکَ مِنْ أَذَاهُ وَ إِذَا دَخَلْتَ الْبَیْتَ الثَّانِیَ فَقُلِ- اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنِّی الرِّجْسَ النِّجْسَ وَ طَهِّرْ جَسَدِی وَ قَلْبِی وَ خُذْ مِنَ الْمَاءِ الْحَارِّ وَ ضَعْهُ عَلَی هَامَتِکَ وَ صُبَّ مِنْهُ عَلَی رِجْلَیْکَ وَ إِنْ أَمْکَنَ أَنْ تَبْلَعَ مِنْهُ جُرْعَةً فَافْعَلْ (3) فَإِنَّهُ یُنَقِّی الْمَثَانَةَ وَ الْبَثْ فِی الْبَیْتِ الثَّانِی سَاعَةً فَإِذَا دَخَلْتَ الْبَیْتَ الثَّالِثَ فَقُلْ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ وَ نَسْأَلُهُ الْجَنَّةَ تُرَدِّدُهَا إِلَی وَقْتِ خُرُوجِکَ مِنَ الْبَیْتِ الْحَارِّ- وَ إِیَّاکَ وَ شُرْبَ الْمَاءِ الْبَارِدِ وَ الْفُقَّاعِ فِی الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ یُفْسِدُ الْمَعِدَةَ وَ لَا تَصُبَّنَّ عَلَیْکَ الْمَاءَ الْبَارِدَ فَإِنَّهُ یُضْعِفُ الْبَدَنَ وَ صُبَ

ص: 70


1- 1. أمالی الصدوق ص 253 و 254.
2- 2. کانوا وضعوا بیوت الحمام طبقا للعناصر و الاخلاط الأربعة علی أربعة فأولها بیت المسلخ، و ینزع فیه الثیاب و هو بارد یابس، و الثانی بیت فیه الماء البارد فهو بارد رطب، و الثالث بیت فیه الماء الحار فهو حار رطب، و الرابع بیت لیس فیه ماء و هو مستحم من تحتها، کانوا یلبثون فیه لاستدرار العرق و نضج الاخلاط الفاسدة و هو حار یابس.
3- 3. کان المعمول فی تلک الحمامات خزانة للماء البارد، و خزانة للماء الحار لکن المستحمین لم یکونوا لیدخلوا خزانة الماء، و انما کانوا یغرفون الماء بالمشربة و یصبون علی رءوسهم، فینفصل الغسالة من أبدانهم جاریة الی بئر هناک معدة لذلک، فالشرب من تلک الخزانة لا بأس به، و أمّا خزانة الحمامات المصنوعة الیوم التی یدخلها المستحمون و یدلکون أبدانهم فیها، مع ما بها من الدرن و الاوساخ، فلا یشرب منها، فانه یورث و باء الأسنان کما فی الخبر.

الْمَاءَ الْبَارِدَ عَلَی قَدَمَیْکَ إِذَا خَرَجْتَ فَإِنَّهُ یَسُلُّ الدَّاءَ مِنْ جَسَدِکَ فَإِذَا لَبِسْتَ ثِیَابَکَ فَقُلِ اللَّهُمَّ أَلْبِسْنِی التَّقْوَی وَ جَنِّبْنِی الرَّدَی فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ أَمِنْتَ مِنْ کُلِّ دَاءٍ(1).

**[ترجمه]امالی صدوق: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون به حمام درآیی و جامه از تن می کَنی، بگو: «اللهم انزع عنی ربقة النفاق و ثبتنی علی الایمان.» (بار خدایا! برکن از من وابستگی به نفاق را و پایدار کن مرا بر ایمان.) و چون به خانه اول - . اتاق های حمام را در چهار اتاق می ساختند: خانه اول برای کندن لباس که سرد و خشک بود؛ خانه دوم که در آن آب سرد بود که سرد و مرطوب بود؛ خانه سوم که در آن آب گرم بود و آن گرم و مرطوب بود و خانه چهارم که در آن آب نبود و در آن می نشستند برای رفع عرق و از بین رفتن اخلاط فاسده که آن گرم و خشک بود. -

در آمدی بگو: «اللهم انی أعوذ بک من شر نفسی و استعیذ بک من اذاه»، (بار خدایا! به تو پناه برم از شر خودم و به تو پناه گیرم از آزارش.) و چون به خانه دوم رفتی بگو: «اللهم اذهب عنی الرجس النجس و طهر جسدی و قلبی»، (بار خدایا! ببر از من پلیدی و نجس را و پاک کن تن و دلم را.) و از آب گرم بگیر بر فرق سر بریز و بر دو پا و اگر می شود جرعه ای از آن بنوش - . معمول در آن حمام ها این بود که خزینه ای برای آب سرد داشتند و خزینه ای برای آب گرم، اما حمام کننده ها داخل خزینه آب نمی شدند و آن را برای آب خوراکی اختصاص داده بودند و بر سرشان هم از آن می ریختند که آب غساله از بدن هاشان جاری می شد و در چاهی که برای این کار آماده شده بود می ریخت و آشامیدن از آن خزینه اشکالی نداشت. اما در حمام های امروزی که حمام گیرندگان در آن داخل می شوند و بدن هاشان را در آن دلاکی می کنند، نباید از آن آب خورد، چون در آن چرک و کثافت است و مایه ایجاد وبا می شود، چنان چه حدیثش گذشت. - که مثانه را پاک کند، و در خانه دوم یک ساعت بمان و چون به خانه سوم در آمدی بگو: «نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ وَ نَسْأَلُهُ الْجَنَّة» (پناه به خدا از دوزخ و بهشت را از او خواهم) و تا از گرم خانه به در آمدی آن را باز گو. و مبادا در

حمام آب سرد یا نوشابه بنوشی که معده را تباه کند و آب سرد بر خود مریز که تن را ناتوان کند. و چون در آمدی، آب سرد به پاها بریز که درد را از تنت برکشد و چون جامه خود را پوشیدی بگو: «اللَّهُمَّ أَلْبِسْنِی التَّقْوَی وَ جَنِّبْنِی الرَّدَی» (خدایا! به من جامه تقوا بپوشان و از هلاکتم برَهان) و چون چنین کنی، از هر دردی در امانی. - . امالی صدوق: 219 -

**[ترجمه]

«4»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی وَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ مَعاً عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: کُنْتُ فِی الْحَمَّامِ فِی الْبَیْتِ الْأَوْسَطِ فَدَخَلَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ عَلَیْهِ النُّورَةُ قَالَ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَرَدَدْتُ عَلَیْهِ وَ تَأَخَّرْتُ فَدَخَلَ الْبَیْتَ الَّذِی فِیهِ الْحَوْضُ فَاغْتَسَلْتُ وَ خَرَجْتُ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: سعدان بن مسلم گفت: من در خانه میانی حمام بودم و امام کاظم علیه السّلام که نوره بر خود داشت، وارد آن شد و گفت: السّلام علیکم،. من هم جواب دادم. پس رفتم و آن حضرت به حوضخانه رفت و من غسل کردم و بیرون شدم. - . قرب الاسناد: 177، من لا یحضره الفقیه 1: 65 ، تهذیب 1: 106 -

**[ترجمه]

«5»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: لَاحَانِی زُرَارَةُ بْنُ أَعْیَنَ فِی نَتْفِ الْإِبْطِ وَ حَلْقِهِ فَقُلْتُ نَتْفُهُ أَفْضَلُ مِنْ حَلْقِهِ وَ طَلْیُهُ أَفْضَلُ مِنْهُمَا جَمِیعاً فَأَتَیْنَا بَابَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَطَلَبْنَا الْإِذْنَ عَلَیْهِ فَقِیلَ لَنَا هُوَ فِی الْحَمَّامِ فَذَهَبْنَا إِلَی الْحَمَّامِ فَخَرَجَ علیه السلام عَلَیْنَا وَ قَدْ اطَّلَی إِبْطَهُ فَقُلْتُ لِزُرَارَةَ یَکْفِیکَ قَالَ لَا لَعَلَّهُ إِنَّمَا فَعَلَهُ لِعِلَّةٍ بِهِ فَقَالَ فِیمَا أَتَیْتُمَا فَقُلْتُ لَاحَانِی زُرَارَةُ بْنُ أَعْیَنَ فِی نَتْفِ الْإِبْطِ وَ حَلْقِهِ فَقُلْتُ نَتْفُهُ أَفْضَلُ مِنْ حَلْقِهِ وَ طَلْیُهُ أَفْضَلُ مِنْهُمَا فَقَالَ أَمَا إِنَّکَ أَصَبْتَ السُّنَّةَ(3) وَ أَخْطَأَهَا زُرَارَةُ أَمَا إِنَّ نَتْفَهُ أَفْضَلُ مِنْ حَلْقِهِ وَ طَلْیَهُ أَفْضَلُ مِنْهُمَا ثُمَّ قَالَ لَنَا اطَّلِیَا فَقُلْنَا فَعَلْنَا مُنْذُ ثَلَاثٍ فَقَالَ أَعِیدَا فَإِنَّ الِاطِّلَاءَ طَهُورٌ فَفَعَلْنَا فَقَالَ لِی تَعْلَمُ یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ عَلِّمْنِی فَقَالَ إِیَّاکَ وَ الِاضْطِجَاعَ فِی الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ یُذِیبُ شَحْمَ الْکُلْیَتَیْنِ وَ إِیَّاکَ وَ الِاسْتِلْقَاءَ عَلَی الْقَفَا فِی الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ یُورِثُ الدَّاءَ الدُّبَیْلَةَ-(4) وَ إِیَّاکَ وَ التَّمَشُّطَ فِی الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ یُورِثُ وَبَاءَ الشَّعْرِ وَ إِیَّاکَ وَ السِّوَاکَ فِی الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ یُورِثُ وَبَاءَ الْأَسْنَانِ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَغْسِلَ رَأْسَکَ بِالطِّینِ

ص: 71


1- 1. أمالی الصدوق ص 219.
2- 2. قرب الإسناد ص 177، و تراه فی الفقیه ج 1 ص 65، التهذیب ج 1 ص 106، و قد مر فی کتاب العشرة ص 8 من هذا المجلد.
3- 3. یعنی سنة رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله فانه کان ینتف و لم یکن حینذاک طلاء النورة.
4- 4. یعنی قرحة المعدة أو قرحة الاثنی عشر.

فَإِنَّهُ یُسَمِّجُ الْوَجْهَ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَدْلُکَ رَأْسَکَ وَ وَجْهَکَ بِمِئْزَرٍ فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِمَاءِ الْوَجْهِ-(1) وَ إِیَّاکَ أَنْ تَدْلُکَ تَحْتَ قَدَمِکَ بِالْخَزَفِ فَإِنَّهُ یُورِثُ الْبَرَصَ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَغْتَسِلَ مِنْ غُسَالَةِ الْحَمَّامِ فَفِیهَا تَجْتَمِعُ غُسَالَةُ الْیَهُودِیِّ وَ النَّصْرَانِیِّ وَ الْمَجُوسِیِّ وَ النَّاصِبِ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ هُوَ شَرُّهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یَخْلُقْ خَلْقاً أَنْجَسَ مِنَ الْکَلْبِ وَ إِنَّ النَّاصِبَ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ أَنْجَسُ مِنْهُ (2).

قَالَ الصَّدُوقُ رُوِّیتُ فِی خَبَرٍ آخَرَ: أَنَّ هَذَا الطِّینَ هُوَ طِینُ مِصْرَ وَ أَنَّ هَذَا الْخَزَفَ هُوَ خَزَفُ الشَّامِ (3).

**[ترجمه]علل الشرائع: ابن ابی یعفور گفت: زراره بن اعین با من درباره کندن موی زیر بغل یا تراشیدنش درافتاد. من گفتم که کندنش بهتر است از تراشیدنش و نوره کشیدنش از هر دو بهتر است. رفتیم در خانه امام صادق علیه السّلام و اجازه ورود خواستیم .

گفتند در حمام است. رفتیم به حمام و آن حضرت نزد ما آمد و به زیر بغلش نوره مالیده بود. به زراره گفتم: تو را بس است؟ گفت: نه، شاید برای علتی چنین کرده. آن حضرت فرمود: برای چه آمدید؟ گفتم: زراره بن اعین درباره کندن موی زیر بغل یا تراشیدنش با من درافتاد. من گفتم: کندن بهتر است از تراشیدن و نوره کشیدن از هر دو بهتر است. فرمود: همانا تو سنت را درست فهمیدی - . یعنی سنت رسول الله صلی الله علیه و آله که این طور بود که مو را می کند و در آن موقع ماده نوره نبود. - و زراره خطا رفته. آگاه که کندنش بهتر از تراشیدن است و نوره کشیدن از هر دو بهتر است. سپس به ما فرمود: نوره بکشید! گفتیم: سه روز است که این کار کردیم. فرمود: باز هم بکنید که آن پاکیزگی است، و ما انجام دادیم. به من فرمود: ای پسر یعفور، یاد بگیر! گفتم: قربانت، به من بیاموز! فرمود: بپرهیز از خوابیدن در حمام که پیه قلوه ها را آب می کند؛ بپرهیز از به پشت خوابیدن در آن که زخم معده یا زخم اثنی عشر پدید آورد؛ بپرهیز از شانه زدن در حمام که ریزش مو آورد؛ بپرهیز از مسواک کردن در حمام که دندان ها را بریزد؛ بپرهیز از اینکه سرت را با گل سرشور بشویی که آب رو را ببرد - .[2] یعنی رو را زشت کند و مراد از آب رو، طراوت آن است نه معنی عرفی که وجاهت در نزد مردم باشد. - ؛ بپرهیز از این که سر و رویت را با لنگ خشک کنی که خرمی را ببرد؛ بپرهیز از مالیدن سنگ به کف پا که برص آورد؛ بپرهیز از شستشو با آب ریز (غساله) حمام که آبریز یهود و ترسا و گبر و دشمن ما خانواده در آن گرد آیند و آنها بدترین همه باشند، و خدا تبارک و تعالی نیافریده نجس تر از سگ و دشمن ما خانواده از آن هم نجس تر است. - . کافی 6: 508 -

صدوق (ره) گفته: در روایت دیگر مقصود از این گل، همان گل سرشور مصر است و آن سنگ پا، همان سنگ پای شام. - . علل الشرائع 1: 276 -

**[ترجمه]

«6»

مع، [معانی الأخبار] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ قَالَ: نَظَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَی رَجُلٍ قَدْ خَرَجَ مِنَ الْحَمَّامِ مَخْضُوبَ الْیَدَیْنِ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَ یَسُرُّکَ أَنْ یَکُونَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ یَدَیْکَ هَکَذَا- قَالَ لَا وَ اللَّهِ وَ إِنَّمَا فَعَلْتُ ذَلِکَ لِأَنَّهُ بَلَغَنِی عَنْکُمْ أَنَّهُ مَنْ دَخَلَ الْحَمَّامَ فَلْیُرَ عَلَیْهِ أَثَرُهُ یَعْنِی الْحِنَّاءَ فَقَالَ لَیْسَ حَیْثُ ذَهَبْتَ مَعْنَی ذَلِکَ إِذَا خَرَجَ أَحَدُکُمْ مِنَ الْحَمَّامِ وَ قَدْ سَلِمَ فَلْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ شُکْراً.

قَالَ سَعْدٌ وَ أَخْبَرَنِی أَحْمَدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ رَوَاهُ نُوحُ بْنُ شُعَیْبٍ رَفَعَهُ قَالَ: فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ (4).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام صادق علیه السّلام به مردی نگاه کرد که از حمام به در آمده بود و دست هایش خضاب داشت. به او فرمود: شاد می شدی اگر خدا عزوجل دو دستت را چنین (با حنا) آفریده بود؟ گفت: نه به خدا! همانا این کار کردم برای این که از شما به من خبر رسیده که هر که حمام رود، باید نشانه اش بر او دیده شود، یعنی حنا بسته باشد. آن حضرت فرمود: چنان نیست که تو فهمیدی. مقصود این است که چون یکی از شما تندرست از حمام به در آید، دو رکعت نماز شکر بخواند.

این روایت را سعد نیز آورده و در پایان آن آمده است که «خدا عزوجل را سپاس گوید.» - . معانی الاخبار: 254 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا قَالَ لَکَ أَخُوکَ وَ قَدْ خَرَجْتَ مِنَ الْحَمَّامِ طَابَ حَمَّامُکَ وَ حَمِیمُکَ فَقُلْ أَنْعَمَ اللَّهُ بَالَکَ وَ قَالَ علیه السلام إِذَا تَعَرَّی الرَّجُلُ نَظَرَ إِلَیْهِ الشَّیْطَانُ فَطَمِعَ فِیهِ فَاسْتَتِرُوا(5).

**[ترجمه]خصال: اربعمائه: امیر مؤمنان علیه السّلام فرموده: چون از حمام درآمدی و برادرت به تو گوید: «طاب حمامک و حمیمک»، (خوش باد حمام وگرمی ات!) پس تو بگو: «نهادت را خدا آسوده دارد.» و فرمود: چون کسی لخت شود، شیطان به او نگاه کند و به او طمع ورزد، پس خود را بپوشید. - . خصال 1: 78 -

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال] عَنِ الْخَلِیلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُعَاذٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ خَشْرَمٍ عَنْ عِیسَی بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی مَعْمَرٍ عَنْ سَعِیدٍ الْغَنَوِیِّ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَدْخُلِ الْحَمَّامَ إِلَّا بِمِئْزَرٍ وَ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَدَعْ حَلِیلَتَهُ تَخْرُجُ إِلَی الْحَمَّامِ (6).

ص: 72


1- 1. سمج الوجه سماجة: قبح و صار دسما خبیثا، و المراد بماء الوجه بریقه و لمعانه و طراوته لا معناه الکنائی أعنی الوجاهة عند الناس.
2- 2. و تراه فی الکافی ج 6 ص 508.
3- 3. علل الشرائع ج 1 ص 276.
4- 4. معانی الأخبار ص 254.
5- 5. الخصال ج 2: 169.
6- 6. الخصال ج 1 ص 78 فی حدیث، و انما نهی عن رواح النساء الی الحمامات لان بعضهن. لا یسترن عورتهن فیها و الدخول فی الحمام یستلزم نظر بعض الی بعض، مع ما قیل بوجوب ستر أبدانهن عن نساء أهل الکتاب من الیهود و النصاری، و کان المتداول دخولهن الی الحمام مع المسلمین.

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که به خدا و روز جزا ایمان دارد، بی لنگ به حمام نرود، و هر که به خدا و روز جزا ایمان دارد، نگذارد حلالش برای حمام بیرون رود. - . خصال2: 169 همانا نهی کرده از دخول در حمام زنانه، چرا که بعضی زن ها در آن عورتشان را نمی پوشاندند و دخول در حمام، مستلزم نظر به یکدیگر است، در صورتی که پوشاندن بدن هایشان در برابر اهل کتاب از یهودی و مسیحی که متداول بوده آنها با مسلمین به حمام می رفتند، واجب است. -

**[ترجمه]

«9»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام إِنَّ أَهْلَ مِصْرَ یَزْعُمُونَ أَنَّ بِلَادَهُمْ مُقَدَّسَةٌ قَالَ وَ کَیْفَ ذَلِکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُ یُحْشَرُ مِنْ جَبَلِهِمْ (1)

سَبْعُونَ أَلْفاً یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ قَالَ لَا لَعَمْرِی مَا ذَاکَ کَذَلِکَ وَ مَا غَضِبَ اللَّهُ عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ إِلَّا أَدْخَلَهُمْ مِصْرَ وَ لَا رَضِیَ عَنْهُمْ إِلَّا أَخْرَجَهُمْ مِنْهَا إِلَی غَیْرِهَا وَ لَقَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا تَغْسِلُوا رُءُوسَکُمْ بِطِینِهَا وَ لَا تَأْکُلُوا فِی فَخَّارِهَا فَإِنَّهُ یُورِثُ الذِّلَّةَ وَ یَذْهَبُ بِالْغَیْرَةِ قُلْنَا لَهُ قَدْ قَالَ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ نَعَمْ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: بزنطی گفت: به امام رضا علیه السّلام گفتم: مردم مصر گمان برند که شهرستانشان مقدس است. فرمود: چگونه باشد؟ گفتم پندارند که از کوه آنها هفتاد هزار تن محشور شوند - . در نسخه ای «جیلهم» آمده. -

و بی حساب به بهشت روند. فرمود: به جان خود قسم که چنان نباشد، و خدا بر بنی اسرائیل خشم نکرد، جز آنکه آنان را به مصر درآورد و از آنها خشنود نشد، جز آنکه از آن به جای دیگری در آوردشان. و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده: سرهاتان را با گِل آن نشویید، و در سفالی پخته آن مخورید که مایه خواری است و بی غیرتی. از آن حضرت پرسیدیم: همانا رسول خدا چنین فرموده؟ فرمود: آری. - . قرب الاسناد: 220 -

**[ترجمه]

أقول

قد أوردناه بتمامه فی باب أخبار موسی علیه السلام

وَ سَیَأْتِی فِی بَابِ الطِّیبِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: اسْتَحِمُّوا یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ.

**[ترجمه]این روایت را به تمامی در باب اخبار موسی علیه السّلام آورده ایم. و در باب طیب خواهد آمد. و از امام رضا علیه السّلام است که روز چهارشنبه به حمام روید.

**[ترجمه]

«10»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ یُسْمِنَّ وَ ثَلَاثَةٌ یَهْزِلْنَ فَأَمَّا الَّتِی یُسْمِنَّ فَإِدْمَانُ الْحَمَّامِ وَ شَمُّ الرَّائِحَةِ الطَّیِّبَةِ وَ لُبْسُ الثِّیَابِ اللَّیِّنَةِ وَ أَمَّا الَّتِی یَهْزِلْنَ فَإِدْمَانُ أَکْلِ الْبَیْضِ وَ السَّمَکِ وَ الطَّلْعِ.

قال الصدوق یعنی بإدمان الحمام أن یدخله یوم و یوم لا فإنه إن دخله کل یوم نقص من لحمه (3).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: سه چیز فربه کنند و سه چیز لاغر. اما آنها که فربه کنند: دنبال گیری حمام، بوییدن بوی خوش و پوشیدن جامه نرم. و آنها که لاغر کنند، دنبال کردن خوراک تخم مرغ و ماهی و مغز درخت خرما است.

صدوق (ره) گفته: مقصود از دنباله گیری حمام، این است که یک روز باشد و یک روز نباشد، زیرا اگر هر روز باشد، از گوشت تن بکاهد. - . خصال 1: 74 -

**[ترجمه]

أقول

سیأتی خبر جابر الجعفی عن الباقر علیه السلام فی بیان ما یخص النساء من الأحکام و فی بعض نسخ الخصال و لا یجوز للمرأة أن تدخل الحمام فإن ذلک محرم علیها.

**[ترجمه]در خبر جابر جعفی از امام باقر علیه السّلام، در بیان خصائص زنان در احکام خواهد آمد و هم در پاره ای از نسخه خصال است که جایز نیست زن به حمام رود، زیرا بر او حرام شده است.

**[ترجمه]

«11»

فس، [تفسیر القمی] عَنْ أَبِی عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تَغْسِلُوا رُءُوسَکُمْ بِطِینِ مِصْرَ وَ لَا تَشْرَبُوا فِی فَخَّارِهَا فَإِنَّهُ یُورِثُ الذِّلَّةَ وَ یَذْهَبُ

ص: 73


1- 1. جیلهم خ ل.
2- 2. قرب الإسناد ص 220.
3- 3. الخصال ج 1 ص 74.

بِالْغَیْرَةِ(1).

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] بالإسناد إلی الصدوق عن أبیه عن سعد عن ابن أبی الخطاب عن ابن أسباط: مثله (2)

شی، [تفسیر العیاشی] عن ابن أسباط: مثله (3).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم قمی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سرهاتان را با گِل مصر نشویید و در سفال آن نیاشامید که مایه خواری و بی غیرتی است. - . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 608 -

قصص الأنبیاء مانند این روایت را آورده است. - . بحار60 : 209 از همین طبع -

تفسیر عیاشی هم مانند آن را آورده است. - . تفسیر عیاشی 1: 304 -

**[ترجمه]

«12»

ل، [الخصال] عَنْ حَمْزَةَ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: سَبْعَةٌ لَا یَقْرَءُونَ الْقُرْآنَ الرَّاکِعُ وَ السَّاجِدُ وَ فِی الْکَنِیفِ وَ فِی الْحَمَّامِ وَ الْجُنُبُ وَ النُّفَسَاءُ وَ الْحَائِضُ.

قال الصدوق رحمه الله هذا علی الکراهة لا علی النهی و قد جاء الإطلاق للرجل فی قراءة القرآن فی الحمام ما لم یرد به الصوت إذا کان علیه مئزر(4).

**[ترجمه]خصال : علی علیه السّلام فرمود: هفت کس قرآن نخوانند: راکع و ساجد (در نماز)، در بیت الخلاء و در حمام ، جنب، زنی که نفاس دارد، و حائض .

صدوق گفته: این بنا بر کراهت است نه حرمت، و جواز قرائت قرآن برای مرد در حمام وارد است که به آواز نباشد و با لنگ باشد. - . خصال 2: 10 -

**[ترجمه]

«13»

ل، [الخصال] عَنْ سَعِیدِ بْنِ عِلَاقَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: الْبَوْلُ فِی الْحَمَّامِ یُورِثُ الْفَقْرَ(5).

**[ترجمه]خصال: علی علیه السّلام فرمود: بول کردن در حمام مایه فقر است. - . خصال 2: 93 -

**[ترجمه]

«14»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنْ دَخَلَ الْحَمَّامَ بِمِئْزَرٍ سَتَرَهُ اللَّهُ بِسِتْرِهِ (6).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که با لنگ به حمام درآید، خدا او را زیر پرده خود دارد. - . ثواب الاعمال: 19 -

**[ترجمه]

«15»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنْ دَخَلَ الْحَمَّامَ فَغَضَّ طَرْفَهُ عَنِ النَّظَرِ إِلَی عَوْرَةِ أَخِیهِ آمَنَهُ اللَّهُ مِنَ الْحَمِیمِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ(7).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که به حمام درآید و چشم از عورت برادر خود بپوشد، خدا روز قیامت او را از گرما آسوده دارد. - . ثواب الاعمال: 19 -

**[ترجمه]

«16»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] بِالْإِسْنَادِ إِلَی الصَّدُوقِ رَحِمَهُ اللَّهُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ دَاوُدَ

ص: 74


1- 1. تفسیر القمّیّ ص 608 فی حدیث.
2- 2. تراه فی ج 60 ص 209 من هذه الطبعة.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 304.
4- 4. الخصال ج 2 ص 10.
5- 5. الخصال ج 2 ص 93.
6- 6. ثواب الأعمال ص 19.
7- 7. ثواب الأعمال ص 19.

الرَّقِّیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: مَا أُحِبُّ أَنْ أَغْسِلَ رَأْسِی مِنْ طِینِ مِصْرَ مَخَافَةَ أَنْ تُورِثَنِی تُرْبَتُهَا الذُّلَّ وَ تَذْهَبَ بِغَیْرَتِی (1).

شی، [تفسیر العیاشی] عن داود: مثله (2).

**[ترجمه]قصص الأنبیاء: امام باقر علیه السّلام نقل است که فرمود: دوست ندارم سرم را با گل مصر بشویم، از بیم آنکه برایم خواری آورد و غیرتم را ببرد. - . بحار 60 : 210 از همین طبع -

تفسیر عیاشی: مانند این روایت را آورده است. - . تفسیر عیاشی 1: 305 -

**[ترجمه]

«17»

مل، [کامل الزیارات] أَبُو سُمَیْنَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ نُسَافِرُ فَلَا یَکُونُ مَعَنَا نُخَالَةٌ فَنَتَدَلَّکُ بِالدَّقِیقِ قَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ إِنَّمَا یَکُونُ الْفَسَادُ فِیمَا أَضَرَّ بِالْبَدَنِ وَ أَتْلَفَ الْمَالَ فَأَمَّا مَا أَصْلَحَ الْبَدَنَ فَإِنَّهُ لَیْسَ بِفَسَادٍ وَ إِنِّی رُبَّمَا أَمَرْتُ غُلَامِی یَلُتُّ لِیَ النَّقِیَّ بِالزَّیْتِ ثُمَّ أَتَدَلَّکُ بِهِ (3).

**[ترجمه]کامل الزیارات: ابان بن تغلب گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: قربانت گردم! اگر در سفر با ما نخاله نبود، می توانیم با آرد تن خود را بمالیم؟

فرمود: باکی بدان نباشد. تباهی در به کار بردن چیزی است که به تن زیان رساند و اتلاف مال باشد و آنچه بدن را بهتر کند، تباهی نباشد و من بسا به غلامم فرمان دهم که مغز قلم را با روغن زیت در آمیزد، سپس آن را به تن خود بمالم. - . محاسن 312 -

**[ترجمه]

«18»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِنِ اغْتَسَلْتَ مِنْ مَاءِ الْحَمَّامِ وَ لَمْ یَکُنْ مَعَکَ مَا تَغْرِفُ بِهِ وَ یَدَاکَ قَذِرَتَانِ فَاضْرِبْ یَدَکَ بِالْمَاءِ وَ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ هَذَا مِمَّا قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ وَ إِنِ اجْتَمَعَ مُسْلِمٌ مَعَ ذِمِّیٍّ فِی الْحَمَّامِ اغْتَسَلَ الْمُسْلِمُ مِنَ الْحَوْضِ قَبْلَ الذِّمِّیِّ وَ مَاءُ الْحَمَّامِ سَبِیلُهُ سَبِیلُ الْمَاءِ الْجَارِی إِذَا کَانَتْ لَهُ مَادَّةٌ وَ إِیَّاکَ وَ التَّمَشُّطَ فِی الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ یُورِثُ الْوَبَاءَ فِی الشَّعْرِ وَ إِیَّاکَ وَ السِّوَاکَ فِی الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ یُورِثُ الْوَبَاءَ فِی الْأَسْنَانِ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَدْلُکَ رَأْسَکَ وَ وَجْهَکَ بِمِئْزَرِکَ الَّذِی فِی وَسَطِکَ فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِمَاءِ الْوَجْهِ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَغْسِلَ رَأْسَکَ بِالطِّینِ فَإِنَّهُ یُسَمِّجُ الْوَجْهَ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَدْلُکَ تَحْتَ قَدَمَیْکَ بِالْخَزَفِ فَإِنَّهُ یُورِثُ الْبَرَصَ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَضْطَجِعَ فِی الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ یُذِیبُ شَحْمَ الْکُلْیَتَیْنِ وَ إِیَّاکَ وَ الِاسْتِلْقَاءَ فَإِنَّهُ یُورِثُ الدُّبَیْلَةَ وَ لَا بَأْسَ بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ فِی الْحَمَّامِ مَا لَمْ تُرِدْ بِهِ الصَّوْتَ إِذَا کَانَ عَلَیْکَ مِئْزَرٌ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَدْخُلَ الْحَمَّامَ بِغَیْرِ مِئْزَرٍ فَإِنَّهُ مِنَ الْإِیمَانِ وَ غُضَّ بَصَرَکَ عَنْ عَوْرَةِ النَّاسِ وَ اسْتُرْ عَوْرَتَکَ مِنْ أَنْ یُنْظَرَ إِلَیْهِ فَإِنَّهُ أَرْوِی أَنَّ النَّاظِرَ وَ الْمَنْظُورَ إِلَیْهِ مَلْعُونٌ وَ بِاللَّهِ الْعِصْمَةُ(4).

**[ترجمه]فقه الرضا: اگر از آب حمام غسل می کنی و ظرفی نداری که با آن آب برگیری و دست هایت چرکین باشند، دست به آب بزن و بگو «بسم الله»، و این از آنهاست که خدا فرموده: «و ما جعل علیکم فی الدین من حرج» - . حج / 78 -

{و مقرر نکرده بر شما در دین هیچ سختی.} و اگر مسلمان با کافر ذمی در حمامند، مسلمان پیش از ذمی در حوض غسل کند، آب حمام اگر منبعی داشته باشد، در حکم آب جاری است. و مبادا در حمام شانه بکشی که ریزش مو بگیری؛ مبادا در آن مسواک کنی که دندانت معیوب شود؛ مبادا سر و رو را با لنگی که به کمر بستی بمالی که آبرو را ببرد؛ مبادا با گِل سرت را بشویی که چهره ات را زشت کند؛ مبادا با سفال کف پا را بمالی که برص آرد؛ مبادا در حمام بخوابی که پیه قلوه را آب کند؛ مبادا به پشت در آن بخوابی که زخم درون آورد. و قرآن خواندن در حمام اگر با صدای بلند نباشد اشکالی ندارد، به شرط آنکه لنگ داشته باشی. و بپرهیز از اینکه بی لنگ به حمام درآیی که آن از ایمان است. و دیده از عورت مردم بپوش و عورت خود را بپوش از اینکه به آن نگاه شود که من روایت دارم نگاه کننده و نگاه شونده هر دو ملعونند، و بالله العصمه. - . فقه الرضا: 4 -

**[ترجمه]

«19»

سن، [المحاسن] رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثٌ یَهْدِمْنَ الْبَدَنَ وَ رُبَّمَا

ص: 75


1- 1. تراه فی ج 60 ص 210 من هذه الطبعة فی حدیث.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 305.
3- 3. تراه فی المحاسن 312.
4- 4. فقه الرضا ص 4.

قَتَلْنَ أَکْلُ الْقَدِیدِ الْغَابِّ وَ دُخُولُ الْحَمَّامِ عَلَی الْبِطْنَةِ وَ نِکَاحُ الْعَجَائِزِ(1).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: سه چیز تن را ویران سازند و بسا بِکُشند: خوردن گوشت آفتاب خشکیده - . قدید:گوشتی که به آن نمک می زنند و در سایه یا آفتاب خشک کنند. الغاب:گوشت پخته است - و شب مانده؛ با شکم پر به حمام رفتن؛ و نکاح با پیره زنان. - . محاسن: 463 -

**[ترجمه]

«20»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عُمَرَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی الْحَسَنِ عَنْ حَفْصِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: خَیْرُ مَا تَدَاوَیْتُمْ بِهِ الْحِجَامَةُ وَ السُّعُوطُ وَ الْحَمَّامُ وَ الْحُقْنَةُ.

وَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام: طِبُّ الْعَرَبِ فِی سَبْعَةٍ شَرْطَةِ الْحِجَامَةِ وَ الْحُقْنَةِ وَ الْحَمَّامِ وَ السُّعُوطِ وَ الْقَیْ ءِ وَ شَرْبَةِ عَسَلٍ وَ آخِرُ الدَّوَاءِ الْکَیُّ وَ رُبَّمَا یُزَادُ فِیهِ النُّورَةُ.

وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: طِبُّ الْعَرَبِ فِی خَمْسَةٍ شَرْطَةِ الْحِجَامَةِ وَ الْحُقْنَةِ وَ السُّعُوطِ وَ الْقَیْ ءِ وَ الْحَمَّامِ وَ آخِرُ الدَّوَاءِ الْکَیُّ.

وَ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام: أَنَّهُ خَیْرُ مَا تَدَاوَیْتُمْ بِهِ الْحُقْنَةُ وَ السُّعُوطُ وَ الْحِجَامَةُ وَ الْحَمَّامُ.

وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنْ دَخَلَ الْحَمَّامَ عَلَی الرِّیقِ أَنْقَی الْبَلْغَمَ وَ إِنْ دَخَلْتَهُ بَعْدَ الْأَکْلِ أَنْقَی الْمِرَّةَ-(2) وَ إِنْ أَرَدْتَ أَنْ تَزِیدَ فِی لَحْمِکَ فَادْخُلِ الْحَمَّامَ عَلَی شَبْعَتِکَ وَ إِنْ أَرَدْتَ أَنْ یَنْقُصَ لَحْمُکَ فَادْخُلْهُ عَلَی الرِّیقِ.

**[ترجمه]طب الائمه: امام صادق علیه السّلام فرمود: بهترین داروی شما حجامت است و انفیه کردن، حمام کردن و اماله کردن.

و امام باقر علیه السّلام فرمود: طب عرب در هفت چیز است: حجامت، انفیه کردن، حمام کردن، اماله و قی کردن، و نوشیدن عسل. و فرموده است: آخرین درمان داغ کردن است و بسا نوره کشیدن هم به آن افزوده شده.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: طب عرب پنج چیز است: حجامت و اماله و انفیه و قی کردن و حمام کردن، وآخرین درمان داغ کردن است.

و امام باقر علیه السّلام فرمود: بهترین دارو حقنه و انفیه و حجامت و حمام کردن است .

و روایت است از امام صادق علیه السّلام که فرمود: هر که ناشتا حمام کند، بلغم را بهتر پاک کند و اگر پس از خوردن باشد، صفراء را بهتر پاک کند. - . یعنی صفرای غیر طبیعی - و اگر خواهی گوشتت فزاید، در سیری حمام کن و اگر خواهی بکاهد، در ناشتا.

**[ترجمه]

«21»

مکا، [مکارم الأخلاق]: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِذَا غَسَلَ رَأْسَهُ وَ لِحْیَتَهُ غَسَلَهُمَا بِالسِّدْرِ(3).

وَ مِنْ کِتَابِ مَنْ لَا یَحْضُرُهُ الْفَقِیهُ (4) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِذَا دَخَلْتَ الْحَمَّامَ فَقُلْ فِی الْوَقْتِ الَّذِی تَنْزِعُ ثِیَابَکَ- اللَّهُمَّ انْزِعْ عَنِّی رِبْقَةَ النِّفَاقِ وَ ثَبِّتْنِی عَلَی الْإِیمَانِ وَ إِذَا دَخَلْتَ الْبَیْتَ الْأَوَّلَ فَقُلِ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَ أَسْتَعِیذُ بِکَ مِنْ أَذَاهُ وَ إِذَا دَخَلْتَ الْبَیْتَ الثَّانِیَ فَقُلِ- اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنِّی الرِّجْسَ النِّجْسَ وَ طَهِّرْ جَسَدِی وَ قَلْبِی وَ خُذْ مِنَ الْمَاءِ الْحَارِّ وَ ضَعْهُ عَلَی هَامَتِکَ وَ صُبَّ مِنْهُ عَلَی رِجْلَیْکَ وَ إِنْ أَمْکَنَ أَنْ تَبْلَعَ مِنْهُ جُرْعَةً فَافْعَلْ فَإِنَّهُ یُنَقِّی الْمَثَانَةَ وَ الْبَثْ فِی

ص: 76


1- 1. المحاسن: 463، و القدید: لحم مقدد یذر علیه الملح ثمّ یجفف فی الظل أو الشمس، و الغاب: اللحم البائت، و کأنّه اللحم المطبوخ البائت.
2- 2. یعنی الصفراء غیر الطبیعیة.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 34.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 56، نقلا من الفقیه ج 1 باب غسل یوم الجمعة و قد مر مثله.

الْبَیْتِ الثَّانِی سَاعَةً وَ إِذَا دَخَلْتَ الْبَیْتَ الثَّالِثَ فَقُلْ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ وَ نَسْأَلُهُ الْجَنَّةَ وَ تَرَدَّدْهَا إِلَی وَقْتِ خُرُوجِکَ مِنَ الْبَیْتِ الْحَارِّ وَ إِیَّاکَ وَ شُرْبَ الْمَاءِ الْبَارِدِ وَ الْفُقَّاعِ فِی الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ یُفْسِدُ الْمَعِدَةَ وَ لَا تَصُبَّنَّ عَلَیْکَ الْمَاءَ الْبَارِدَ فَإِنَّهُ یُضْعِفُ الْبَدَنَ وَ صُبَّ الْمَاءَ الْبَارِدَ عَلَی قَدَمَیْکَ إِذَا خَرَجْتَ فَإِنَّهُ یَسُلُّ الدَّاءَ مِنْ جَسَدِکَ فَإِذَا خَرَجْتَ مِنَ الْحَمَّامِ وَ لَبِسْتَ ثِیَابَکَ فَقُلِ- اللَّهُمَّ أَلْبِسْنِی التَّقْوَی وَ جَنِّبْنِی الرَّدَی فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ أَمِنْتَ مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ لَا بَأْسَ بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ فِی الْحَمَّامِ مَا لَمْ تُرِدْ بِهِ الصَّوْتَ إِذَا کَانَ عَلَیْکَ مِئْزَرٌ وَ سَأَلَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ أَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَنْهَی عَنْ قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ فِی الْحَمَّامِ فَقَالَ لَا إِنَّمَا نَهَی أَنْ یَقْرَأَ الرَّجُلُ وَ هُوَ عُرْیَانٌ فَإِذَا کَانَ عَلَیْهِ إِزَارٌ فَلَا بَأْسَ.

وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ یَقْطِینٍ لِلْکَاظِمِ علیه السلام: أَقْرَأُ فِی الْحَمَّامِ وَ أَنْکِحُ قَالَ لَا بَأْسَ.

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: نِعْمَ الْبَیْتُ الْحَمَّامُ تُذَکَّرُ فِیهِ النَّارُ وَ یَذْهَبُ بِالدَّرَنِ- وَ قَالَ علیه السلام بِئْسَ الْبَیْتُ الْحَمَّامُ یَهْتِکُ السِّتْرَ وَ یَذْهَبُ بِالْحَیَاءِ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: بِئْسَ الْبَیْتُ الْحَمَّامُ یَهْتِکُ السِّتْرَ وَ یُبْدِی الْعَوْرَةَ وَ نِعْمَ الْبَیْتُ الْحَمَّامُ یُذَکِّرُ حَرَّ جَهَنَّمَ وَ مِنَ الْأَدَبِ أَنْ لَا یُدْخِلَ الرَّجُلُ وَلَدَهُ مَعَهُ الْحَمَّامَ فَیَنْظُرَ إِلَی عَوْرَتِهِ.

وَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَبْعَثْ بِحَلِیلَتِهِ إِلَی الْحَمَّامِ- وَ قَالَ علیه السلام أَنْهَی نِسَاءَ أُمَّتِی عَنْ دُخُولِ الْحَمَّامِ.

وَ قَالَ الْکَاظِمُ علیه السلام: لَا تَدْخُلِ الْحَمَّامَ عَلَی الرِّیقِ لَا تَدْخُلُوهُ حَتَّی تَطْعَمُوا شَیْئاً.

مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا تَدْخُلِ الْحَمَّامَ إِلَّا وَ فِی جَوْفِکَ شَیْ ءٌ یُطْفِئُ عَنْکَ وَهَجَ الْمَعِدَةِ-(1) وَ هُوَ أَقْوَی لِلْبَدَنِ وَ لَا تَدْخُلْهُ وَ أَنْتَ مُمْتَلِئٌ مِنَ الطَّعَامِ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ لِلرَّجُلِ أَنْ یَقْرَأَ الْقُرْآنَ فِی الْحَمَّامِ إِذَا کَانَ یُرِیدُ بِهِ

ص: 77


1- 1. الوهج- محرکة- اشتداد الحرارة.

وَجْهَ اللَّهِ وَ لَا یُرِیدُ أَنْ یَنْظُرَ کَیْفَ صَوْتُهُ.

عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ أَ یَتَجَرَّدُ الرَّجُلُ عِنْدَ صَبِّ الْمَاءِ یُرَی عَوْرَتُهُ إِذْ یَصُبُّ عَلَیْهِ الْمَاءَ أَوْ یَرَی هُوَ عَوْرَةَ النَّاسِ قَالَ کَانَ أَبِی علیه السلام یَکْرَهُ ذَلِکَ مِنْ کُلِّ أَحَدٍ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: لَا یَسْتَلْقِیَنَّ أَحَدُکُمْ فِی الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ یُذِیبُ شَحْمَ الْکُلْیَتَیْنِ- وَ قَالَ بَعْضُهُمْ خَرَجَ الصَّادِقُ علیه السلام مِنَ الْحَمَّامِ فَتَلَبَّسَ وَ تَعَمَّمَ قَالَ فَمَا تَرَکْتُ الْعِمَامَةَ عِنْدَ خُرُوجِی مِنَ الْحَمَّامِ فِی الشِّتَاءِ وَ الصَّیْفِ.

وَ قَالَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام: الْحَمَّامُ یَوْمٌ وَ یَوْمٌ لَا یُکْثِرُ اللَّحْمَ وَ إِدْمَانُهُ کُلَّ یَوْمٍ یُذِیبُ شَحْمَ الْکُلْیَتَیْنِ.

قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُسْلِمٍ: کُنْتُ فِی الْحَمَّامِ فِی الْبَیْتِ الْأَوْسَطِ فَدَخَلَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ عَلَیْهِ إِزَارٌ فَوْقَ النُّورَةِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَرَدَدْتُ عَلَیْهِ وَ دَخَلْتُ الْبَیْتَ الَّذِی فِیهِ حَوْضٌ فَاغْتَسَلْتُ وَ خَرَجْتُ.

وَ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: مَنْ غَسَلَ رِجْلَیْهِ بَعْدَ خُرُوجِهِ مِنَ الْحَمَّامِ فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ لَمْ یَغْسِلْهُمَا فَلَا بَأْسَ وَ خَرَجَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام مِنَ الْحَمَّامِ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ طَابَ اسْتِحْمَامُکَ فَقَالَ یَا لُکَعُ وَ مَا تَصْنَعُ بِالاسْتِ (1) هُنَا قَالَ فَطَابَ حَمَّامُکَ قَالَ إِذَا طَابَ الْحَمَّامُ فَمَا رَاحَةُ الْبَدَنِ قَالَ فَطَابَ حَمِیمُکَ قَالَ وَیْحَکَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ الْحَمِیمَ الْعَرَقُ قَالَ فَکَیْفَ أَقُولُ قَالَ قُلْ طَابَ مَا طَهُرَ مِنْکَ وَ طَهُرَ مَا طَابَ مِنْکَ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِذَا قَالَ لَکَ أَخُوکَ وَ قَدْ خَرَجْتَ مِنَ الْحَمَّامِ طَابَ حَمَّامُکَ فَقُلْ لَهُ أَنْعَمَ اللَّهُ بَالَکَ.

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الدَّاءُ ثَلَاثَةٌ وَ الدَّوَاءُ ثَلَاثَةٌ فَأَمَّا الدَّاءُ فَالدَّمُ وَ الْمِرَّةُ وَ الْبَلْغَمُ فَدَوَاءُ الدَّمِ الْحِجَامَةُ وَ دَوَاءُ الْبَلْغَمِ الْحَمَّامُ وَ دَوَاءُ الْمِرَّةِ الْمَشِیُّ.

قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: ثَلَاثَةٌ یُسْمِنَّ وَ ثَلَاثَةٌ یَهْزِلْنَ فَأَمَّا الَّتِی یُسْمِنَّ فَإِدْمَانُ الْحَمَّامِ وَ شَمُّ الرَّائِحَةِ الطَّیِّبَةِ وَ لُبْسُ الثِّیَابِ اللَّیِّنَةِ وَ أَمَّا الَّتِی یَهْزِلْنَ فَإِدْمَانُ

ص: 78


1- 1. یعنی حروف الاست( ا س ت) من لفظ الاستحمام.

أَکْلِ الْبَیْضِ وَ السَّمَکِ وَ الطَّلْعِ (1).

یَعْنِی إِدْمَانَ الْحَمَّامِ یَوْمٌ وَ یَوْمٌ لَا فَإِنَّهُ إِنْ دَخَلَ کُلَّ یَوْمٍ نَقَصَ لَحْمُهُ.

عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: مَاءُ الْحَمَّامِ لَا بَأْسَ بِهِ إِذَا کَانَ لَهُ مَادَّةٌ.

عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا تَقُولُ فِی مَاءِ الْحَمَّامِ قَالَ هُوَ بِمَنْزِلَةِ الْمَاءِ الْجَارِی.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْحَمَّامُ یَغْتَسِلُ فِیهِ الْجُنُبُ وَ غَیْرُهُ أَغْتَسِلُ مِنْ مَائِهِ قَالَ نَعَمْ لَا بَأْسَ أَنْ یَغْتَسِلَ مِنْهُ الْجُنُبُ وَ لَقَدِ اغْتَسَلْتُ فِیهِ ثُمَّ جِئْتُ فَغَسَلْتُ رِجْلَیَّ وَ مَا غَسَلْتُهُمَا إِلَّا مِمَّا لَزِقَ بِهِمَا مِنَ التُّرَابِ.

عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: رَأَیْتُ الْبَاقِرَ علیه السلام یَخْرُجُ مِنَ الْحَمَّامِ فَیَمْضِی کَمَا هُوَ- لَا یَغْسِلُ رِجْلَهُ حَتَّی یُصَلِّیَ.

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: اغْسِلُوا أَرْجُلَکُمْ بَعْدَ خُرُوجِکُمْ مِنَ الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِالشَّقِیقَةِ(2) وَ إِذَا خَرَجْتَ فَتَعَمَّمْ.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی عَنِ الْبَاقِرِ وَ الصَّادِقِ علیهما السلام قَالَ: خَرَجَا مِنَ الْحَمَّامِ مُتَعَمِّمَیْنِ شِتَاءً کَانَ أَوْ صَیْفاً وَ کَانَا یَقُولَانِ هُوَ أَمَانٌ مِنَ الصُّدَاعِ.

وَ رُوِیَ: إِذَا دَخَلَ أَحَدُکُمُ الْحَمَّامَ وَ هَاجَتْ بِهِ الْحَرَارَةُ فَلْیَصُبَّ عَلَیْهِ الْمَاءَ الْبَارِدَ لِیَسْکُنَ بِهِ الْحَرَارَةُ.

وَ مِنْ کِتَابِ طِبِّ الْأَئِمَّةِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: قَلِّمُوا أَظْفَارَکُمْ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ وَ احْتَجِمُوا یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ أَصِیبُوا مِنَ الْحَمَّامِ حَاجَتَکُمْ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ تَطَیَّبُوا بِأَطْیَبِ طِیبِکُمْ یَوْمَ الْجُمُعَةِ.

مِنْ کِتَابِ الْخِصَالِ (3)

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: قَلِّمُوا أَظْفَارَکُمْ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ وَ اسْتَحِمُّوا یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ أَصِیبُوا مِنَ الْحِجَامَةِ حَاجَتَکُمْ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ تَطَیَّبُوا بِأَطْیَبِ طِیبِکُمْ یَوْمَ الْجُمُعَةِ.

وَ مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: دَخَلَ عَلَیْنَا أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ

ص: 79


1- 1.؟؟؟ النخل.
2- 2. وجع نصف الرأس و الوجه.
3- 3.الخصال ج 1 ص 30.

علیه السلام الْحَمَّامَ وَ نَحْنُ فِیهِ فَسَلَّمَ قَالَ فَقُمْتُ أَنَا فَاغْتَسَلْتُ وَ خَرَجْتُ.

عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ أَبِی وَ جَدِّی وَ عَمِّی حَمَّامَ الْمَدِینَةِ فَإِذَا رَجُلٌ فِی الْمَسْلَخِ فَقَالَ مِمَّنِ الْقَوْمُ فَقُلْنَا مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ قَالَ مِنْ أَیِّ الْعِرَاقِ فَقُلْنَا مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ قَالَ مَرْحَباً وَ أَهْلًا یَا أَهْلَ الْکُوفَةِ أَنْتُمُ الشِّعَارُ دُونَ الدِّثَارِ ثُمَّ قَالَ مَا یَمْنَعُکُمْ مِنَ الْإِزَارِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ عَوْرَةُ الْمُسْلِمِ عَلَی الْمُسْلِمِ حَرَامٌ قَالَ فَبَعَثَ عَمِّی إِلَی کِرْبَاسَةٍ فَشَقَّهَا بِأَرْبَعَةٍ ثُمَّ أَخَذَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنَّا وَاحِدَةً فَلَمَّا خَرَجْنَا مِنَ الْحَمَّامِ سَأَلْنَا عَنِ الشَّیْخِ فَإِذَا هُوَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ الْبَاقِرُ علیه السلام مَعَهُ.

مِنْ کِتَابِ مَنْ لَا یَحْضُرُهُ الْفَقِیهُ (1) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَدْخُلِ الْحَمَّامَ إِلَّا بِمِئْزَرٍ وَ نَهَی صلی الله علیه و آله عَنْ دُخُولِ الْأَنْهَارِ إِلَّا بِمِئْزَرٍ وَ قَالَ إِنَّ لِلْمَاءِ أَهْلًا وَ سُکَّاناً.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: إِذَا تَعَرَّی أَحَدُکُمْ نَظَرَ إِلَیْهِ الشَّیْطَانُ فَیَطْمَعُ فِیهِ فَاسْتَتِرُوا.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: نَهَی أَنْ یَدْخُلَ الرَّجُلُ الْحَمَّامَ إِلَّا بِمِئْزَرٍ.

وَ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ علیهما السلام قَالَ: قِیلَ لَهُ إِنَّ سَعِیدَ بْنَ عَبْدِ الْمَلِکِ یَدْخُلُ بِجَوَارِیهِ الْحَمَّامَ قَالَ وَ مَا بَأْسٌ بِهِ إِذَا کَانَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِنَّ الْإِزَارُ وَ لَا یَکُونُونَ عُرَاةً کَالْحُمُرِ یَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَی سَوْأَةِ بَعْضٍ.

وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِنَّمَا کُرِهَ النَّظَرُ إِلَی عَوْرَةِ الْمُسْلِمِ فَأَمَّا النَّظَرُ إِلَی عَوْرَةِ مَنْ لَیْسَ بِمُسْلِمٍ مِثْلُ النَّظَرِ إِلَی عَوْرَةِ الْحِمَارِ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: لَا یَنْظُرُ الرَّجُلُ إِلَی عَوْرَةِ أَخِیهِ فَإِذَا کَانَ مُخَالِفاً لَهُ فَلَا شَیْ ءَ عَلَیْهِ فِی الْحَمَّامِ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: الْفَخِذُ لَیْسَ بِعَوْرَةٍ.

وَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَغْتَسِلُ الرَّجُلُ بَارِزاً فَقَالَ إِذَا لَمْ یَرَهُ أَحَدٌ فَلَا بَأْسَ.

مِنْ تَهْذِیبِ الْأَحْکَامِ (2)

عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام شَیْ ءٌ یَقُولُهُ النَّاسُ عَوْرَةُ الْمُؤْمِنِ عَلَی الْمُؤْمِنِ حَرَامٌ فَقَالَ لَیْسَ حَیْثُ یَذْهَبُونَ

ص: 80


1- 1. الفقیه ج 1 ص 60.
2- 2. تهذیب الأحکام ج 1 ص 106.

إِنَّمَا عَنَی عَوْرَةُ الْمُؤْمِنِ أَنْ یَزِلَّ زَلَّةً أَوْ یَتَکَلَّمَ بِشَیْ ءٍ یُعَابُ عَلَیْهِ فَیَحْفَظُ عَلَیْهِ لِیُعَیِّرَهُ بِهِ یَوْماً.

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ عَوْرَةِ الْمُؤْمِنِ أَ هِیَ حَرَامٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ أَعْنِی سُفْلَیْهِ فَقَالَ لَیْسَ حَیْثُ تَذْهَبُ إِنَّمَا هُوَ إِذَاعَةُ سِرِّهِ.

عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی عَوْرَةِ الْمُؤْمِنِ عَلَی الْمُؤْمِنِ حَرَامٌ قَالَ لَیْسَ أَنْ یُکْشَفَ فَتَرَی مِنْهُ شَیْئاً إِنَّمَا هُوَ أَنْ تَزْرِیَ عَلَیْهِ أَوْ تَعِیبَهُ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیغمبر صلی الله علیه و آله سر و ریش خود را با سدر شستشو می فرمود. - . مکارم الاخلاق: 34 -

من لا یحضره الفقیه: - . مکارم الاخلاق: 56 ، نقل شده از من لا یحضره الفقیه، باب نماز جمعه - امام صادق علیه السّلام فرمود: چون به حمام درآیی و جامه از تن می کَنی بگو: «اللهم انزع عنی ربقة النفاق و ثبتنی علی الایمان»، (بار خدایا! برکن از من وابستگی به نفاق را و پایدار کن مرا بر ایمان.) و چون به خانه اول در آمدی بگو: «اللهم انی أعوذ بک من شر نفسی و استعیذ بک من اذاه»، (بار خدایا! به تو پناه برم از شر خودم و به تو پناه گیرم از آزارش.) و چون به خانه دوم رفتی بگو: «اللهم اذهب عنی الرجس النجس و طهر جسدی و قلبی»، (بار خدایا! ببر از من پلیدی و نجس را و پاک کن تن و دلم را.) و از آب گرم بگیر بر فرق سر بریز و بر دو پا و اگر می شود جرعه ای از آن بنوش که مثانه را پاک کند، و در خانه دوم یک ساعت بمان و چون به خانه سوم در آمدی بگو: « نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ وَ نَسْأَلُهُ الْجَنَّةَ» (پناه به خدا از دوزخ و بهشت را از او خواهم.)

و تا از گرم خانه به در آمدی، آن را باز گو. و مبادا در حمام آب سرد یا نوشابه بنوشی که معده را تباه کند، و آب سرد بر خود مریز که تن را ناتوان کند. و چون در آمدی، آب سرد بر پاها بریز که درد را از تنت برکشد و چون جامه خود را پوشیدی بگو: «اللَّهُمَّ أَلْبِسْنِی التَّقْوَی وَ جَنِّبْنِی الرَّدَی» (خدایا! به من جامه تقوا بپوشان و از هلاکتم برَهان.) و چون چنین کنی، از هر دردی در امانی و باکی ندارد خواندن قرآن در حمام، در صورتی که به آواز نباشد و لنگ بر تو باشد.

و محمد بن مسلم از امام باقر علیه السّلام پرسید: امیر مؤمنان از خواندن قرآن در حمام نهی می کرده است؟ فرمود: نه، همانا نهی می کرد از اینکه کسی لخت قرآن بخواند و اگر لنگ دارد باکی ندارد .

و علی بن یقطین به امام کاظم علیه السّلام گفت: در حمام قرآن بخوانم و جماع کنم؟ فرمود: باکی ندارد.

و علی علیه السّلام فرمود: چه خوب جایی است حمام که دوزخ را به یاد می آورد و چرک را می برد. و فرمود: چه بد جایی است حمام که پرده را برمی دارد و شرم را می برد.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: چه بدجایی است حمام؛ پرده را بدرد و عورت را پدید کند، و چه خوب است حمام که سوزش دوزخ را به یاد آورد. و از ادب است که کسی فرزندش را با خود درون حمام نبرد که به عورتش بنگرد.

و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که به خدا و روز جزا ایمان دارد، حلال خود را به حمام نفرستد، و فرمود زنان امتم را نهی کنم از رفتن به حمام .

و امام کاظم علیه السّلام فرمود: ناشتا به حمام در نیایید و تا چیزی نخورده اید، در آن نروید.

و در محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: به حمام نرو، مگر آنکه در درونت چیزی باشد که حرارت معده را خاموش کند و آن تن را نیرومندتر کند، و با شکم پر هم به حمام مرو.

و از آن حضرت علیه السّلام نقل است که فرمود: باکی ندارد کسی در حمام قرآن بخواند اگر برای خدا باشد، نه این که صوتش را امتحان کند.

و ابن ابی یعفور گفت: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم که مرد در ریختن آب بر خود برهنه شود و عورتش نمایان گردد یا اینکه عورت دیگران را بیند؟ فرمود: پدرم از این کار برای هر کس بدش می آمد.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: کسی در حمام به پشت نخوابد، زیرا پیه قلوه ها را آب کند. و یکی گفت: امام صادق علیه السّلام از حمام به در آمد و جامه پوشید و عمامه بر سر نهاد. پس من هنگام بیرون شدن از حمام، در زمستان و تابستان عمامه را واننهادم.

و امام کاظم علیه السّلام فرمود: حمام کردن یک روز باشد و یک روز نباشد و اگر هر روز باشد، پیه قلوه ها را آب کند .

عبدالرحمن بن مسلم گفت: در خانه میانه حمام بودم که امام کاظم علیه السّلام با لنگی روی نوره در آمد و فرمود: السّلام علیکم. من جواب دادم و به حوضخانه رفتم، غسل کردم و بیرون شدم.

و امام رضا علیه السّلام فرمود: هر که پس از بیرون شدن از حمام پاهای خود را بشوید، باکی ندارد و اگر هم نشوید باکی ندارد.

و امام حسن بن علی علیه السّلام از حمام به در آمد و مردی به او گفت: «طاب استحمامک»، (خوش باد حمام گرفتن تو!) و آن حضرت فرمود: ای بی شرم! با کلمه «است» - . یعنی حروف الاست (ا س ت) از لفظ استحمام. - در اینجا چه کار داری؟ گفت: «طاب حمامک!» فرمود: اگر حمام خوش بود پس چرا راحت بدن نیست؟ گفت: «طاب حمیمک!» (گرمی ات خوش باد!» فرمود: وای بر تو! آیا نمی دانی «حمیم» عرق است» آن مرد پرسید: پس چه بگویم؟ فرمود: بگو خوش باد آنچه از تو پاک شد و پاک باد آنچه از تو خوش باشد!

امام صادق علیه السّلام فرمود: چون برادرت پس از بیرون شدنت از حمام به تو گفت: «طاب حمامک»، به او بگو: «انعم الله بالک.»

و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: درد سه چیز است و درمان سه تا: درد از خون است و صفراء و بلغم، و درمانِ خون حجامت است و درمانِ بلغم حمام و داروی صفراء، راه رفتن.

امام صادق علیه السّلام فرمود: سه چیز فربه کند و سه چیز لاغر. اما آنچه فربه کند: پی در پی حمام رفتن، بوی خوش و پوشیدن جامه های نرم. و اما آنچه لاغر کند: مرتب تخم مرغ و ماهی و مغز درخت خرما خوردن. - . نخل -

مقصود از پی در پی حمام رفتن، یک روز در میان است، زیرا هر روز رفتن حمام، گوشت را بکاهد.

و امام باقر علیه السّلام فرمود: آب حمام باکی ندارد اگر منبعی دارد.

و از داود بن سرحان نقل است که گفت: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: چه گویی درباره آب حمام؟ فرمود: به مانند آب جاری است .

و محمد بن مسلم گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: حمامی است که جنب و دیگران در آن غسل می کنند؛ آیا من از آبش غسل کنم؟ فرمود: آری، باکی ندارد که جنب در آن غسل می کند. من هم در آن غسل کردم و آمدم پاهایم را شستم، و آنها را نشستم جز برای خاکی که به آنها چسبیده بود.

و زراره گفت: دیدم امام باقر علیه السّلام از حمام به در می آمد و همچنان گذشت و پاهایش را نَشُست تا نماز خواند.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: چون از حمام در آمدید، پاها را بشویید که درد شقیقه - . نصف سر و صورت - را ببرد و چون به در آمدی، عمامه بر سر بگذار.

و محمد بن موسی گفت: امام باقر و صادق علیهما السّلام در زمستان یا تابستان، از حمام با عمامه بیرون می آمدند و می فرمودند: امان از درد سر است.

در روایت است که چون کسی به حمام رفت و حرارتش به جوش آمد، آب سرد به خود بریزد تا حرارت فرو کشد.

و از کتاب «طب الائمه» از امام کاظم علیه السّلام است که فرمود: ناخن ها را روز سه شنبه بگیرید و روز چهارشنبه حجامت کنید و روز پنجشنبه نیاز خود را از حمام بر آورید و بهترین بوی خوش خود را روز جمعه به کار برید.

و در خصال آمده است: امام کاظم علیه السّلام فرمود: روز سه شنبه ناخن بگیرید و چهارشنبه حمام کنید و پنجشنبه حجامت کنید و روز جمعه بهترین بوی خوش را به کار برید. - . خصال 1: 30 -

و از کتاب «لباس» از سعدان بن مسلم نقل است که امام کاظم علیه السّلام در حمامی که ما در آن بودیم، بر ما وارد شد. من سلام کردم، بعد برخاستم و غسل کردم و بیرون شدم.

حنان سدیراز پدرش نقل کرد که گفت: من و پدرم و جدم و عمویم به حمام مدینه رفتیم. مردی در رخت کن بود و پرسید: از کجایید؟ گفتیم از اهالی عراق. گفت: از کجای عراق؟ گفتیم از اهالی کوفه. فرمود: مرحبا و اهلاً ای اهل کوفه! شما جامه تن دارید نه روپوش! سپس فرمود: چرا لنگ ندارید؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: عورت مسلمان بر مسلمان حرام است.

گوید: عمویم یک طاقه کرباس خواست و آن را چهار پاره کرد و هر کدام از ما یکی بر گرفت. چون از حمام به در آمدیم از آن آقا پرسش کردیم. گفتند که ایشان علی بن حسین بود که پسرش امام باقر علیهما السّلام به همراه او بود.

من لا یحضره الفقیه: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس به خدا و روز جزا ایمان دارد، بی لنگ به حمام نرود. آن حضرت نهی کرد از ورود بدون لنگ در نهرها و فرمود: آب اهل و ساکنانی دارد. - . من لا یحضره الفقیه 1: 60 -

علی علیه السّلام فرمود: چون یکی از شماها لخت شود، شیطان به او نگاه کند و در او طمع ورزد. پس خود را بپوشید.

و باز از او است که نهی فرمود مرد بدون لنگ به حمام رود.

و از امام باقر، از پدرش، از علی علیهم السّلام نقل است که فرمود: به او گفتند: سعید بن عبدالملک کنیزانش را به حمام می برد. فرمود: اگر همه لنگ دارند باکی ندارد، ولی مانند خران لخت نباشند که به عورت هم نگاه کنند.

و از امام صادق علیه السّلام است که فرمود: همانا بد است نگاه به عورت مسلمان، ولی نظر به عورت نامسلمان چون نگاه به عورت خر است.

و از آن حضرت است که فرمود: کسی به عورت برادرش نگاه نکند و اگر مخالف مذهب او است، در حمام باکی ندارد.

و همچنین فرمود: ران عورت نیست.

و ابی بصیر گفت: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: کسی لخت غسل کند؟ فرمود: اگر کسی او را نبیند باکی ندارد.

در تهذیب الاحکام - . تهذیب الاحکام 1: 106 -

است که حذیفه بن منصور گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: مردی چیزی را گوید و آن اینکه عورت مؤمن بر مؤمن حرام است. فرمود: به آن معنی نیست که گمان برند؛ مقصود از عورت مؤمن، لغزش او است یا سخنی عیب آور که بر او حفظ کند تا روزی وی را بدان سرکوفت کند.

و از عبدالله بن سنان نقل است که گفت: از امام صادق علیه السّلام درباره عورت مومن پرسیدم که آیا حرام است؟ فرمود: بله، گفتم: یعنی دنبلان او؟ فرمود: آن طور که تصور کردی نیست، مقصود از آن فاش کردن راز او است.

و در روایت زید شحام فرمود: «عورت مؤمن بر مؤمن حرام است» معنایش این نیست که کشف کند و آن را ببینی. همانا مقصود این است که او را خوار کنی یا نکوهش نمایی (از کار ناشایست او). - . مکارم الاخلاق: 57- 62 -

**[ترجمه]

«22»

مکا، [مکارم الأخلاق] مِنْ کِتَابِ مَنْ لَا یَحْضُرُهُ الْفَقِیهُ (2) عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: لَا یَسْتَلْقِیَنَّ أَحَدُکُمْ فِی الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ یُذِیبُ شَحْمَ الْکُلْیَتَیْنِ وَ لَا یَدْلُکَنَّ رِجْلَهُ بِالْخَزَفِ فَإِنَّهُ یُورِثُ الْجُذَامَ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: لَا تَتَدَلَّکْ بِالْخَزَفِ فَإِنَّهُ یُورِثُ الْبَرَصَ وَ لَا تَمْسَحْ وَجْهَکَ بِالْإِزَارِ فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِمَاءِ الْوَجْهِ وَ رُوِیَ أَنَّ ذَلِکَ طِینُ مِصْرَ وَ خَزَفُ الشَّامِ.

وَ قَالَ علیه السلام: إِیَّاکُمْ وَ الْخَزَفَ فَإِنَّهُ یُبْلِی الْجَسَدَ عَلَیْکُمْ بِالْخِرَقِ.

عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ یَتَدَلَّکَ الرَّجُلُ فِی الْحَمَّامِ بِالسَّوِیقِ وَ الدَّقِیقِ وَ النُّخَالَةِ وَ لَا بَأْسَ أَنْ یَتَدَلَّکَ بِالدَّقِیقِ الْمَلْتُوتِ بِالزَّیْتِ وَ لَیْسَ فِیمَا یَنْفَعُ الْبَدَنَ إِسْرَافٌ إِنَّمَا الْإِسْرَافُ فِیمَا أَتْلَفَ الْمَالَ وَ أَضَرَّ بِالْبَدَنِ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: لَا بَأْسَ أَنْ یَمَسَّ الرَّجُلُ الْخَلُوقَ فِی الْحَمَّامِ یَمْسَحُ بِهِ یَدَهُ مِنْ شُقَاقٍ یُدَاوِیهِ وَ لَا یُسْتَحَبُّ إِدْمَانُهُ وَ لَا أَنْ یُرَی أَثَرُهُ عَلَیْهِ.

وَ مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام: فِی الرَّجُلِ یَطَّلِی بِالنُّورَةِ فِی الْحَمَّامِ فَیَتَدَلَّکُ بِالزَّیْتِ وَ الدَّقِیقِ قَالَ لَا بَأْسَ.

عَنْ أَبِی السَّفَاتِجِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا: أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ إِنَّا نَکُونُ فِی طَرِیقِ مَکَّةَ فَنُرِیدُ الْإِحْرَامَ فَلَا یَکُونُ مَعَنَا نُخَالَةٌ نَتَدَلَّکُ بِهَا مِنَ النُّورَةِ فَنَتَدَلَّکُ بِالدَّقِیقِ فَیَدْخُلُنِی مِنْ ذَلِکَ مَا اللَّهُ بِهِ أَعْلَمُ قَالَ مَخَافَةَ الْإِسْرَافِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ لَیْسَ فِیمَا أَصْلَحَ الْبَدَنَ إِسْرَافٌ أَنَا رُبَّمَا أَمَرْتُ بِالنَّقِیِّ فَیُلَتُّ بِالزَّیْتِ

ص: 81


1- 1. مکارم الأخلاق ص 57- 62.
2- 2. الفقیه ج 1 باب غسل الجمعة.

فَأَتَدَلَّکُ بِهِ إِنَّمَا الْإِسْرَافُ فِیمَا أَتْلَفَ الْمَالَ وَ أَضَرَّ بِالْبَدَنِ قُلْتُ فَمَا الْإِقْتَارُ قَالَ أَکْلُ الْخُبْزِ وَ الْمِلْحِ وَ أَنْتَ تَقْدِرُ عَلَی غَیْرِهِ قُلْتُ فَالْقَصْدُ قَالَ الْخُبْزُ وَ اللَّحْمُ وَ اللَّبَنُ وَ الزَّیْتُ وَ السَّمْنُ مَرَّةً ذَا وَ مَرَّةً ذَا.

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام: فِی الرَّجُلِ یَطَّلِی بِالنُّورَةِ فَیَجْعَلُ الدَّقِیقَ یَلُتُّهُ بِهِ یَتَمَسَّحُ بِهِ بَعْدَ النُّورَةِ لِیَقْطَعَ رِیحَهَا قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق از کتاب من لا یحضره الفقیه: از علی علیه السّلام نقل است که فرمود: کسی در حمام به پشت نخوابد که پیه قلوه هایش آب شوند و با سفال پایش را نمالد که باعث جزام گردد. - . من لا یحضره الفقیه 1 ، باب غسل جمعه -

و امام صادق علیه السّلام فرمود: با سفال مالش نده که برص آورد، و لنگ را به صورت مکش که آب رو ببرد. و در روایت است که مقصود گِل مصر است و سفال شام.

و فرمود: بپرهیزید از سفال که با آن کیسه کنید که جسد را معیوب کند و با پارچه مالش دهید.

و امام رضا علیه السّلام فرمود: باکی ندارد کسی در حمام قاووت و آرد و نخاله به تن بمالد یا آرد خمیر شده با روغن زیت به تن بمالد، و در آنچه به سود تن است اسراف نیست، همانا اسراف در اتلاف مال و اضرار به تن است.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: باکی ندارد کسی در حمام برای درمان ترکیدگی دستش، خلوق (یک نوع خوشبو کننده بوده) به خود بمالد و خوب نیست ادامه دهد یا اثرش بر او بماند.

و در کتاب «لباس» از امام کاظم علیه السّلام نقل است که درباره کسی که در حمام نوره کشد و روغن زیت با آرد به خود بمالد فرمود: باکی ندارد .

از ابی السفات از یکی از اصحاب ما آمده است که از امام صادق علیه السّلام پرسید: ما در مکه بودیم و خواستیم احرام ببندیم و با خود نخاله نداشتیم که با آن دلاکی کنیم. پس به جای نوره با آرد دلاکی کردیم و من شک کردم - البته خدا آگاه است - که مبادا اسراف کرده باشیم. فرمود: بله، در آنچه مایه اصلاح بدن باشد اسراف نیست. خود من گاهی امر می کنم برایم روغن زیت بیاورند و با آن دلاکی می کنم. اسراف در جایی است که باعث از بین رفتن مال شود و به بدن ضرر برساند. پرسیدم: اقتار (قناعت زیادی) چیست؟ فرمود نان و نمک خوردن، در حالی که می توانی غیر از آن را تهیه کنی. پرسیدم: میانه روی چیست؟ فرمود: نان و گوشت و روغن و شیر و چربی، گاهی باشد گاهی نباشد.

امام کاظم علیه السّلام درباره مردی که نوره می کشید و آرد را خمیر کرده بود که بعد از نوره بکشد تا بوی نوره برود فرمود: اشکالی ندارد. - . مکارم الاخلاق: 62- 63 -

**[ترجمه]

باب 4 الحلق و جز شعر الرأس و الفرق و تربیته و تنظیف الرأس و الجسد بالماء و دفع الروائح الکریهة و غسل الثوب

روایات

«1»

مکا، [مکارم الأخلاق] مِنْ کِتَابِ مَنْ لَا یَحْضُرُهُ الْفَقِیهُ (2): قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِرَجُلٍ احْلِقْ فَإِنَّهُ یَزِیدُ فِی جَمَالِکَ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: حَلْقُ الرَّأْسِ فِی غَیْرِ حَجٍّ وَ لَا عُمْرَةٍ مُثْلَةٌ لِأَعْدَائِکُمْ وَ جَمَالٌ لَکُمْ وَ مَعْنَی هَذَا فِی قَوْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله حِینَ وَصَفَ الْخَوَارِجَ فَقَالَ (3)

إِنَّهُمْ یَمْرُقُونَ مِنَ الدِّینِ کَمَا یَمْرُقُ السَّهْمُ مِنَ الرَّمِیَّةِ وَ عَلَامَتُهُمُ التَّسْبِیدُ(4).

وَ هُوَ الْحَلْقُ وَ تَرْکُ التَّدَهُّنِ.

وَ مِنْ کِتَابِ نَوَادِرِ الْحِکْمَةِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: لَا تَحْلِقُوا الصِّبْیَانَ الْقَزَعَ.

وَ مِنْ تَهْذِیبِ الْأَحْکَامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أُتِیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِصَبِیٍّ یَدْعُو لَهُ وَ لَهُ قَنَازِعُ فَأَبَی أَنْ یَدْعُوَ لَهُ وَ أَمَرَ بِحَلْقِ رَأْسِهِ.

قال النوفلی القزع أن تحلق موضعا و تترک موضعا.

ص: 82


1- 1. مکارم الأخلاق ص 62- 63.
2- 2. الفقیه ج 1 ص 72.
3- 3. زیادة أضفناها من الفقیه.
4- 4. التسبید: التشعیث کما فی اللسان، و هو أن یسرح شعره و یبله ثمّ یترکه من دون أن یرجله و یمشطه فیکون الشعر کالشوک، و مثله إذا حلق رأسه فنبت شعره کالشوک.

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَحْلِقَ رَأْسَهُ فَلْیَبْدَأْ مِنَ النَّاصِیَةِ إِلَی الْعَظْمَیْنِ وَ لْیَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ أَعْطِنِی بِکُلِّ شَعْرَةٍ نُوراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ إِذَا فَرَغَ فَلْیَقُلْ اللَّهُمَّ زَیِّنِّی بِالتَّقْوَی وَ جَنِّبْنِی الرَّدَی.

وَ مِنْ کِتَابِ طِبِّ الْأَئِمَّةِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: التَّنْظِیفُ بِالْمُوسَی فِی کُلِّ سَبْعٍ وَ بِالنُّورَةِ فِی کُلِّ خَمْسَةَ عَشَرَ یَوْماً.

وَ مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ قَالَ الرِّضَا علیه السلام: ثَلَاثٌ مَنْ عَرَفَهُنَّ لَمْ یَدَعْهُنَّ إِحْفَاءُ الشَّعْرِ وَ نِکَاحُ الْإِمَاءِ وَ تَشْمِیرُ الثَّوْبِ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِینَ التَّعَطُّرُ وَ إِحْفَاءُ الشَّعْرِ وَ کَثْرَةُ الطُّرُوقَةِ.

یَعْنِی الْجِمَاعَ.

عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: قُلْنَا لَهُ إِنَّ النَّاسَ یَزْعُمُونَ أَنَّ کُلَّ حَلْقٍ فِی غَیْرِ مِنًی مُثْلَةٌ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ کَانَ أَبُو الْحَسَنِ یَعْنِی أَبَاهُ یَرْجِعُ مِنَ الْحَجِّ فَیَأْتِی بَعْضَ ضِیَاعِهِ فَلَا یَدْخُلُ الْمَدِینَةَ حَتَّی یَحْلِقَ رَأْسَهُ (1).

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: الشَّعْرُ الْحَسَنُ مِنْ کِسْوَةِ اللَّهِ فَأَکْرِمُوهُ.

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنِ اتَّخَذَ شَعْراً فَلْیُحْسِنْ وِلَایَتَهُ أَوْ لِیَجُزَّهُ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: مَنِ اتَّخَذَ شَعْراً فَلَمْ یَفْرُقْهُ فَرَقَهُ اللَّهُ بِمِنْشَارٍ مِنْ نَارٍ وَ کَانَ شَعْرُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَفْرَةً لَمْ یَبْلُغِ الْفَرْقَ.

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: أَلْقُوا الشَّعْرَ عَنْکُمْ فَإِنَّهُ یُحَسِّنُ (2).

وَ مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ هَارُونَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَفْرُقُ شَعْرَهُ قَالَ لَا وَ کَانَ شَعْرُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا طَالَ طَالَ إِلَی شَحْمَةِ أُذُنِهِ.

عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِنَّهُمْ یَرْوُونَ أَنَّ الْفَرْقَ مِنَ السُّنَّةِ قَالَ مَا هُوَ مِنَ السُّنَّةِ قُلْتُ یَزْعُمُونَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَرَقَ قَالَ مَا

ص: 83


1- 1. مکارم الأخلاق 63- 65.
2- 2. فی بعض النسخ« نجس».

فَرَقَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ مَا کَانَتِ الْأَنْبِیَاءُ تُمْسِکُ الشَّعْرَ(1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق از کتاب من لا یحضره الفقیه: رسول خدا صلی الله علیه و آله به مردی فرمود: بتراش که آن به زیبایی تو افزاید. - . من لا یحضره الفقیه 1: 72 -

و امام صادق علیه السّلام فرمود: سر تراشیدن در غیر حج و عمره برای دشمنان شما مثله است و برای شما زیبایی. و توضیح آن در گفته پیغمبر است که خوارج را وصف کرد و فرمود: آنها چون تیر از کمان، از دین خارج شدند و نشانشان سیخ بودن موی آنها است. - . «التشعیث» به این معنا که مو را رها کنند و خیس کنند، نه بتابند و نه شانه زنند و مو چون خار بنماید: یا بتراشند و به جایش مویی روید به مانند خار. -

که آن تراشیدن سر است و ترک روغن مالی.

و در کتاب نوادر الحکمه از امام صادق، از پدرانش تا علی علیهم السّلام نقل است که فرمود: سر کودکان را جابجا نتراشید.

و در تهذیب الاحکام از امام صادق علیه السّلام نقل است که فرمود: کودکی را نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آوردند تا برایش دعا کند و نکرد، چون سرش جابجا تراشیده شده بود و فرمود که همه سرش را بتراشند .

نوفلی گفته: «قزع» این است که جایی را بتراشند و جای دیگر را وانهند.

و روایت است که چون خواهد سر بتراشد، از جلوی سرآغاز کند تا دو استخوان بناگوش، و بگوید «بسم الله و بالله و علی مله رسول الله. بار خدایا! به هر مو به من نوری بده در روز قیامت.» و چون تمام کرد بگوید: «بار خدایا! مرا با تقوا زیور کن و از هلاکت دور دار.» و از کتاب «طب الائمه» است که نظافت با تیغ تراش در هر هفته است و با نوره، در هرپانزده روز.

و در کتاب لباس است که امام رضا علیه السّلام فرمود: سه چیز را هر که شناسد از دست ننهد: آراستن مو، جماع کنیزان و برچیدن جامه [دامن لباس را از روی پاها بالا آوردن].

و فرمود: سه چیز از سنت رسولان است: بوی خوش زدن، آراستن مو و بسیار جماع کردن.

و از امام رضا علیه السّلام است که به آن حضرت گفتیم: مردم پندارند هر تراشیدن جز در منی مثله است. فرمود: سبحان الله! امام کاظم علیه السّلام (یعنی پدر ایشان) از حج که برمی گشت، به یکی از مزرعه های خود می رفت و به مدینه وارد نمی شد تا سرش را می تراشید. - . مکارم الاخلاق 63- 65 -

و از امام صادق است که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: موی خوب از پوشش خدا است؛ آن را محترم شمارید.

و باز فرمود: هر که مو گزارد، خوبش کند، وگرنه باید آن را کوتاه کند.

و از آن حضرت است که فرمود: هر که مو نهد و آن را تفرقه نکند، خدا آن را با اره آهنین تفرقه کند. و موی سر رسول خدا صلی الله علیه و آله کوتاه بود و به اندازه فرق باز کردن نبود.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: مو را از خود برافکنید که زیبایی آورد. - . در بعضی نسخ «نجس» آمده. -

و از کتاب لباس است که ایوب بن هارون گفت: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم که آیا رسول خدا صلی الله علیه و آله موی خود را فرق باز می کرد؟ فرمود: نه، موی آن حضرت وقتی دراز می شد، تا پره گوشش بود.

و عمرو بن ثابت گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: آنها روایت می کنند که فرق باز کردن مو سنت است. فرمود: آن سنت نیست. گفتم: پندارند که پیغمبر فرق باز می کرده. فرمود: نه، و پیغمبران موی بر نمی گرفتند. - . مکارم الاخلاق: 78 -

**[ترجمه]

«2»

کِتَابُ زَیْدٍ النَّرْسِیِّ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: إِذَا أَخَذْتَ مِنْ شَعْرِ رَأْسِکَ فَابْدَأْ بِالنَّاصِیَةِ وَ مُقَدَّمِ رَأْسِکَ وَ الصُّدْغَیْنِ إِلَی الْقَفَا فَکَذَلِکَ السُّنَّةُ وَ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَی مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ وَ سَنَةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ اللَّهُمَّ أَعْطِنِی بِکُلِّ شَعْرَةٍ وَ طَاقَةٍ فِی الدُّنْیَا نُوراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ اللَّهُمَّ أَبْدِلْنِی مَکَانَهُ شَعْراً لَا یَعْصِیکَ تَجْعَلُهُ زِینَةً لِی وَ وَقَاراً فِی الدُّنْیَا وَ نُوراً سَاطِعاً یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ تَجْمَعُ شَعْرَکَ وَ تَدْفِنُهُ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ إِلَی الْجَنَّةِ وَ لَا تَجْعَلْهُ إِلَی النَّارِ وَ قَدِّسْ عَلَیْهِ وَ لَا تَسْخَطْ عَلَیْهِ وَ طَهِّرْهُ حَتَّی تَجْعَلَهُ کَفَّارَةً وَ ذُنُوباً تَنَاثَرَتْ عَنِّی بِعَدَدِهِ وَ مَا تُبَدِّلُهُ مَکَانَهُ فَاجْعَلْهُ طَیِّباً وَ زِینَةً وَ وَقَاراً وَ نُوراً فِی الْقِیَامَةِ مُنِیراً یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ زَیِّنِّی بِالتَّقْوَی وَ جَنِّبْنِی وَ جَنِّبْ شَعْرِی وَ بَشَرِیَ الْمَعَاصِیَ وَ جَنِّبْنِی الرَّدَی فَلَا یَمْلِکُ ذَلِکَ أَحَدٌ سِوَاکَ.

**[ترجمه]کتاب زید نرسی: امام کاظم علیه السّلام فرمود: چون موی سر برگیری، از جلو سر آغاز کن و در بناگوش تا به پشت سر که سنت چنین است، و بگو «بسم الله و بالله و علی مله ابراهیم و سنه محمد و آل محمد حنیفا مسلما و ما انا من المشرکین. بار خدایا! به هر تار مو و دسته آن در دنیا به من نوری بده در روز قیامت. بار خدایا! به جای آن به من مویی بده که تو را نافرمانی نکرده و آن را زینت من ساز و وقار در دنیا و نوری درخشان در روز جزا.» آنگاه مویت را جمع کن و خاک کن و بگو: بار خدایا! آن را به سوی بهشت دار نه به سوی دوزخ وآن را مقدس نما و بر آن خشم مگیر و مَرکب سواری دار تا آن را کفاره سازی برای گناهانی که از من فرو ریزند. پس از آن و آنچه به جایش آید، آن را خوب و زیور و وقار ساز و نور در قیامت و درخشان یا ارحم الراحمین. بار خدایا! مرا زیور کن به تقوا و دور دار مویم و تنم را از گناهان و دورم دار از هلاکت که کسی جز تو نتواند.»

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: احْتَبَسَ الْوَحْیُ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ فَقِیلَ احْتَبَسَ عَنْکَ الْوَحْیُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَیْفَ لَا یُحْبَسُ عَنِّی الْوَحْیُ وَ أَنْتُمْ لَا تُقَلِّمُونَ أَظْفَارَکُمْ وَ لَا تُنَقُّونَ رَوَائِحَکُمْ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام باقر علیه السّلام فرمود: وحی از پیغمبر قطع شد و گفتند: وحی از تو قطع شده یا رسول الله؟ فرمود: چگونه وحی از من بسته نشود وقتی شما ناخن های خود را نگیرید و از بوی خود نپرهیزید؟ - . قرب الاسناد: 18 -

**[ترجمه]

«4»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: کَفَی بِالْمَاءِ طِیباً(3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بس است آب برای خوشبویی. - . قرب الاسناد: 45 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: غَسْلُ الرَّأْسِ یَذْهَبُ بِالدَّرَنِ وَ یُنَقِّی الْقَذَی وَ قَالَ علیه السلام غَسْلُ الثِّیَابِ یَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ الْحُزْنِ وَ هُوَ طَهُورٌ لِلصَّلَاةِ وَ قَالَ علیه السلام تَنَظَّفُوا بِالْمَاءِ مِنَ الرِّیحِ الْمُنْتِنِ الَّذِی یُتَأَذَّی بِهِ وَ تَعَهَّدُوا أَنْفُسَکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ مِنْ عِبَادِهِ الْقَاذُورَةَ الَّذِی یَتَأَنَّفُ بِهِ مَنْ جَلَسَ إِلَیْهِ وَ قَالَ علیه السلام اتَّخِذُوا الْمَاءَ طِیباً(4).

ص: 84


1- 1. مکارم الأخلاق ص 78.
2- 2. قرب الإسناد ص 18 و الصحیح رواجبکم.
3- 3. قرب الإسناد ص 45.
4- 4. الخصال ج 2 ص 156 و 160.

**[ترجمه]خصال: اربعمائه: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: شستن سر چرک را ببرد و آلودگی را پاک کند. و فرمود: شستن جامه هم و غم را ببرد و پاکی است برای نماز. و فرمود: با آب خود را از بوی گندی که آزار کند پاک کنید و به خود برسید، زیرا خدا دشمن دارد از بندگانش افراد کثیفی را که همنشینانشان از آنها ابراز نفرت کنند. و فرمود: آب را به عنوان پاک کننده برگیرید. - . خصال 2: 156 و 160 -

**[ترجمه]

أقول

قد أوردنا بعض الأخبار فی باب الطیب.

**[ترجمه]برخی اخبار را در «باب طیب» آوردیم.

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: مَنِ اتَّخَذَ ثَوْباً فَلْیَسْتَنْظِفْهُ وَ مَنِ اتَّخَذَ دَابَّةً فَلْیَسْتَفْرِهْهَا وَ مَنِ اتَّخَذَ امْرَأَةً فَلْیُکْرِمْهَا فَإِنَّمَا امْرَأَةُ أَحَدِکُمْ لُعْبَةٌ فَمَنِ اتَّخَذَهَا فَلَا یُضَیِّعْهَا وَ مَنِ اتَّخَذَ شَعْراً فَلَمْ یَفْرُقْهُ فَرَقَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِمِنْشَارٍ مِنَ النَّارِ(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام باقر علیه السّلام فرمود: هر که جامه ای دارد، باید پاکیزه اش دارد و هر که چهارپایی دارد، باید فربه اش دارد و هر که زنی دارد، باید گرامی اش شمارد که همانا همسر هر کدام از شما، برای سرگرمی و خوشی است؛ هر که آن را دارد، ضایع نکندش. و هر که مو بر سر دارد و جدایش نسازد، خدا روز قیامت با اره آتشین جدایش سازد. - . قرب الاسناد: 47 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی الفرق فی باب السنن الحنیفیة.

**[ترجمه]فرق مو در باب سنن حنیفیه گذشت.

**[ترجمه]

«7»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ إِسْحَاقَ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اسْتَأْصِلْ شَعْرَکَ تَقِلُّ دَوَابُّهُ وَ دَرَنُهُ وَ وَسَخُهُ وَ تَغْلُظُ رَقَبَتُکَ وَ یَجْلُو بَصَرَکَ (2).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: اسحاق گفت: امام صادق علیه السّلام به من فرمود: مویت را از بن بکن تا جانور و شوره و چرکش کم شود و گردنت ستبر شود و چشمت روشن باشد. - . ثواب الاعمال: 22 -

**[ترجمه]

«8»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِیَّاکَ أَنْ تَدَعَ الْفَرْقَ إِنْ کَانَ لَکَ شَعْرٌ فَقَدْ رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنَّهُ قَالَ مَنْ لَمْ یَفْرُقْ شَعْرَهُ فَرَقَهُ اللَّهُ بِمِنْشَارٍ مِنَ النَّارِ فِی النَّارِ.

**[ترجمه]فقه الرضا: مبادا فرق باز کردن را از دست بدهی اگر مو بر سر داری که از امام صادق علیه السّلام روایت است که فرمود: هر که مویش را تفرقه نکند، خدا آن را به اره آتشین در دوزخ فرق کند.

**[ترجمه]

«9»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: وَ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَأْخُذَ شَعْرَکَ فَابْدَأْ بِالنَّاصِیَةِ فَإِنَّهَا مِنَ السُّنَّةِ وَ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ سُنَّتِهِ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ اللَّهُمَّ أَعْطِنِی بِکُلِّ شَعْرَةٍ نُوراً سَاطِعاً یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَإِذَا فَرَغْتَ فَقُلِ اللَّهُمَّ زَیِّنِّی بِالتُّقَی وَ جَنِّبْنِی الرَّدَی وَ جَنِّبْ شَعْرِی وَ بَشَرِیَ الْمَعَاصِیَ وَ جَمِیعَ مَا تَکْرَهُ مِنِّی فَإِنِّی لَا أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعاً وَ لَا ضَرّاً وَ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَ ابْتَدِئْ بِالنَّاصِیَةِ وَ احْلِقْ إِلَی الْعَظْمَیْنِ النَّابِتَیْنِ الدَّانِیَیْنِ لِلْأُذُنَیْنِ (3).

**[ترجمه]فقه الرضا: و چون خواهی موی سر برگیری، از جلوی سر آغاز کن که آن سنت است، و بگو«بسم الله و بالله و علی مله رسول الله و سنته حنیفا مسلما و ما انا من المشرکین. خدایا! در برابر هر تار مو، نور درخشانی در روز قیامت به من بده.» و چون تمام کردی بگو: خدایا! زیورم کن به تقوا و دورم کن از هلاکت و دور کن مو و تنم را از گناهان و از هر چه از من بد داری که من برای خود سودی و زیانی ندارم.» و رو به قبله باش و از پیش سر آغاز کن و بتراش تا دو استخوان بناگوش. - . فقه الرضا: 1 -

**[ترجمه]

«10»

سر، [السرائر] مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: إِنَّ الشَّعْرَ عَلَی الرَّأْسِ إِذَا طَالَ أَضْعَفَ الْبَصَرَ وَ ذَهَبَ بِضَوْءِ نُورِهِ وَ طَمُّ الشَّعْرِ یُجَلِّی الْبَصَرَ وَ یَزِیدُ فِی ضَوْءِ نُورِهِ (4).

ص: 85


1- 1. قرب الإسناد: 47.
2- 2. ثواب الأعمال: 22.
3- 3. فقه الرضا علیه السلام ص 1.
4- 4. السرائر ص 469.

**[ترجمه]سرائر: امام کاظم علیه السّلام می فرمود: چون موی سر دراز شود، چشم ضعیف گردد و دیدش برود، و نابود کردن مو، چشم را روشن کند و دیدش را بیفزاید. - . سرائر: 469 -

**[ترجمه]

«11»

سر، [السرائر] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ نَهَی عَنِ الْقَنَازِعِ وَ الْقُصَصِ وَ نَقْشِ الْخِضَابِ قَالَ وَ إِنَّمَا هَلَکَتْ نِسَاءُ بَنِی إِسْرَائِیلَ مِنْ قِبَلِ الْقُصَصِ وَ نَقْشِ الْخِضَابِ (1).

**[ترجمه]سرائر: امام صادق از پدرش، از امام علی علیهم السلام نقل می کند که نهی فرمود از قنازع [کاکل گذاشتن] و قصص [زلف جلوی سر] و نقش و نگار با خضاب و فرمود: همانا زنان بنی اسرائیل هلاک شدند برای قصص و نقش خضاب. - .[3] سرائر: 469 -

**[ترجمه]

«12»

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ أَبِی الْقَاسِمِ بْنِ قُولَوَیْهِ رَوَی جَابِرٌ: أَنَّ حَلْقَ الرَّأْسِ مُثْلَةٌ بِالشَّابِّ وَ وَقَارٌ بِالشَّیْخِ (2).

**[ترجمه]سرائر: جابر گفت: تراشیدن سر برای جوان مثله کردن است و برای پیر وقار. - .[4] سرائر: 490 -

**[ترجمه]

باب 5 غسل الرأس بالخطمی و السدر و غیرهما

روایات

«1»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْقَمَّاطِ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: غَسْلُ الرَّأْسِ بِالْخِطْمِیِّ أَمَانٌ مِنَ الصُّدَاعِ وَ بَرَاءَةٌ مِنَ الْفَقْرِ وَ طَهُورٌ لِلرَّأْسِ مِنَ الْحَزَازَةِ(3).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: شستن سر با خطمی، امان است از سردرد و دوری است از فقر و پاکی سر است از چرک. - .[1] ثواب الاعمال: 19 -

**[ترجمه]

«2»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْمَدِینِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ السِّمْطِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: غَسْلُ الرَّأْسِ بِالْخِطْمِیِّ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ قَالَ هُوَ نُشْرَةٌ(4).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: شستن سر با خطمی، فقر را ببرد و روزی را بیفزاید. و فرمود: نشاط آور است. - .[2] ثواب الاعمال: 19 -

**[ترجمه]

«3»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: غَسْلُ الرَّأْسِ بِالْخِطْمِیِّ یَجْلِبُ الرِّزْقَ جَلْباً(5).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام کاظم علیه السّلام فرمود: شستن سر با خطمی روزی آورد، چه روزی آوردنی! - . ثواب الاعمال: 19 -

**[ترجمه]

«4»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ عِیسَی بْنِ

ص: 86


1- 1. السرائر ص 469.
2- 2. السرائر ص 490.
3- 3. ثواب الأعمال: 19 و الحزازة: الهبریة فی الرأس و هی القشرة التی تتساقط من الرأس کالنخالة قال فی الأقرب: و منه« الخطمی یذهب بحزاز الرأس».
4- 4. ثواب الأعمال: 19.
5- 5. ثواب الأعمال: 19.

عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اغْتَمَّ فَأَمَرَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَنْ یَغْسِلَ رَأْسَهُ بِالسِّدْرِ(1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: رسول خدا صلی الله علیه و آله غمگین شد و جبرئیل او را واداشت تا سرش را با سِدر بشوید. - . ثواب الاعمال: 20 -

**[ترجمه]

«5»

مکا، [مکارم الأخلاق]: وَ کَانَ ذَلِکَ سِدْراً مِنْ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَی (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: آن سدر از سدر المنتهی بوده. - . مکارم الاخلاق: 66 -

**[ترجمه]

«6»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ زَیْدٍ النَّرْسِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَغْسِلُ رَأْسَهُ بِالسِّدْرِ وَ یَقُولُ اغْسِلُوا رُءُوسَکُمْ بِوَرَقِ السِّدْرِ وَ نَقُّوا فَإِنَّهُ قَدَّسَهُ کُلُّ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ کُلُّ

نَبِیٍّ مُرْسَلٍ وَ مَنْ غَسَلَ رَأْسَهُ بِوَرَقِ السِّدْرِ صَرَفَ اللَّهُ عَنْهُ وَسْوَسَةَ الشَّیْطَانِ سَبْعِینَ یَوْماً وَ مَنْ صَرَفَ اللَّهُ عَنْهُ وَسْوَسَةَ الشَّیْطَانِ سَبْعِینَ یَوْماً لَمْ یَعْصِ اللَّهَ وَ مَنْ لَمْ یَعْصِ دَخَلَ الْجَنَّةَ(3).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام می فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله سرش را با سدر می شست و می فرمود: سر خود را با برگ سدر بشویید و پاک کنید که هر فرشته مقرب و همچنین هر پیغمبر مرسل، آن را مقدس شمرده. و هر که سرش را با برگ سدر بشوید، خدا هفتاد روز وسوسه شیطان را از او دور کند، و هر که هفتاد روز چنین باشد، خدا را نافرمانی نکند و هر که نافرمان خدا نباشد، به بهشت رود. - . ثواب الاعمال: 19 -

**[ترجمه]

«7»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنِ ابْنِ الْحَرِیرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ یَعْلَی قَالَ حَدَّثَنَا جَابِرٌ الْجُعْفِیُّ قَالَ: شَکَوْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَسَخاً کَثِیراً یُوَسِّخُ ثِیَابِی فَقَالَ دُقَّ الْآسَ وَ اسْتَخْرِجْ مَاءَهُ وَ اضْرِبْهُ عَلَی خَلِّ خَمْرٍ أَجْوَدِ مَا تَقْدِرُ عَلَیْهِ ضَرْباً شَدِیداً حَتَّی یُزْبِدَ ثُمَّ اغْسِلْ رَأْسَکَ وَ لِحْیَتَکَ بِهِ بِکُلِّ قُوَّةٍ ثُمَّ ادْهُنْهُ بَعْدَ ذَلِکَ بِدُهْنِ شَیْرَجٍ طَرِیٍّ فَإِنَّهُ یَقْلَعُهُ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

**[ترجمه]طب الائمه: جابر جعفی گفت: به امام باقر علیه السّلام از چرک فراوانی که جامه ام را چرکین می کرد شکوه کردم. فرمود: برگ مورد را بکوب و آبش را بگیر و با سرکه بسیار خوب به سختی به هم زن تا کف کند و سر و پشت را با همه نیرو با آن بشور و از آن بعد با شیره تازه روغن مالی کن که چرک را ریشه کَن کند به اذن الله تعالی.

**[ترجمه]

«8»

مکا، [مکارم الأخلاق] مِنْ کِتَابِ مَنْ لَا یَحْضُرُهُ الْفَقِیهُ (4) قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: غَسْلُ الرَّأْسِ بِالْخِطْمِیِّ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ أَمَانٌ مِنَ الْبَرَصِ وَ الْجُنُونِ.

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: غَسْلُ الرَّأْسِ بِالْخِطْمِیِّ یَذْهَبُ بِالدَّرَنِ وَ یَنْفِی الْأَقْذَارَ.

وَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام: غَسْلُ الرَّأْسِ بِالسِّدْرِ یَجْلِبُ الرِّزْقَ جَلْباً.

مِنْ تَهْذِیبِ الْأَحْکَامِ (5): مَنْ أَخَذَ شَارِبَهُ وَ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ وَ غَسَلَ رَأْسَهُ بِالْخِطْمِیِّ یَوْمَ الْجُمُعَةِ کَانَ کَمَنْ أَعْتَقَ نَسَمَةً.

وَ مِنْ طِبِّ الْأَئِمَّةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام : فِی وَصِیَّتِهِ لِأَصْحَابِهِ غَسْلُ الرَّأْسِ بِالْخِطْمِیِ

ص: 87


1- 1. ثواب الأعمال: 20.
2- 2. مکارم الأخلاق: 66.
3- 3. ثواب الأعمال: 19.
4- 4. الفقیه ج 1 ص 71.
5- 5. التهذیب ج 1 ص 321.

یَذْهَبُ بِالدَّرَنِ وَ یُنَقِّی الدَّوَابَّ.

عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ: شَکَوْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام حَزَازاً فِی رَأْسِی- فَقَالَ علیه السلام دُقَّ الْآسَ (1)

وَ اسْتَخْرِجْ مَاءَهُ وَ اضْرِبْهُ بِخَلِّ خَمْرٍ أَجْوَدِ مَا تَقْدِرُ عَلَیْهِ ضَرْباً شَدِیداً حَتَّی یُزْبِدَ ثُمَّ اغْسِلْ بِهِ رَأْسَکَ وَ لِحْیَتَکَ بِکُلِّ قُوَّةٍ لَکَ ثُمَّ ادْهُنْهُ بَعْدَ ذَلِکَ بِدُهْنِ شَیْرَجٍ طَرِیٍّ تَبْرَأْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق از کتاب من لا یحضره الفقیه: امام صادق علیه السّلام فرمود: شستن سر با خطمی در هر جمعه، امان از پیسی و دیوانگی است. - . من لا یحضره الفقیه 1: 71 -

و امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: شوره را ببرد و چرک ها را نابود کند.

و امام کاظم علیه السّلام علیه السّلام فرمود: شستن سر با سدر روزی آورد، چه روزی آوردنی!

و در تهذیب الاحکام است که: هر کس که روز جمعه سبیلش بزند و ناخن هایش را بگیرد و سرش را با خطمی بشوید، همچون کسی باشد که بنده ای را آزاد کند. - . تهذیب 1: 321 -

و در طب الائمه است که امیر مؤمنان در سفارش به یارانش فرمود: شستن سر با خطمی، چرک را ببرد و جانوران را نابود کند.

و جابر جعفی گفت: به امام باقر علیه السّلام از چرک فراوان شکوه کردم. فرمود برگ مورد را بکوب و آبش را بگیر و با سرکه بسیار خوب به سختی به هم زن تا کف کند. بعد سر و ریشت را با همه نیرو با آن بشو و از آن بعد با شیره تازه روغن مالی کن که چرک را ریشه کَن کند، إن شاء الله. - . مکارم الاخلاق 66- 67 -

**[ترجمه]

کِتَابُ زَیْدٍ النَّرْسِیِّ، قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ: غَسْلُ الرَّأْسِ بِالْخِطْمِیِّ یَوْمَ الْجُمُعَةِ مِنَ السُّنَّةِ یُدِرُّ الرِّزْقَ وَ یَصْرِفُ الْفَقْرَ وَ یُحْسِنُ الشَّعْرَ وَ الْبَشَرَ وَ هُوَ أَمَانٌ مِنَ الصُّدَاعِ.

وَ مِنْهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَغْسِلُ رَأْسَهُ بِالسِّدْرِ وَ یَقُولُ مَنْ غَسَلَ رَأْسَهُ بِالسِّدْرِ صَرَفَ اللَّهُ عَنْهُ وَسْوَسَةَ الشَّیْطَانِ وَ مَنْ صُرِفَ عَنْهُ وَسْوَسَةُ الشَّیْطَانِ لَمْ یَعْصِ وَ مَنْ لَمْ یَعْصِ دَخَلَ الْجَنَّةَ.

**[ترجمه]کتاب زید نرسی: گفت شنیدم که امام کاظم علیه السّلام می فرمود: شستن سر با خطمی در روز جمعه از سنت است که روزی را بیفزاید، فقر را ببرد، مو و رو را زیبا کند و امان از سر درد باشد.

و در آن کتاب از امام صادق علیه السّلام نقل است که می فرمود: رسول خدا همیشه سرش را با سدر می شست و می فرمود: هر که سر خود را با سدر شوید، خدا وسوسه شیطان را از او بگرداند و هر که بدون وسوسه شیطان باشد، نافرمانی نکند و هر که نافرمانی نکند، به بهشت رود .

**[ترجمه]

باب 6 الاطلاء بالنورة و آدابه و إزالة شعرة الإبط و العانة و غیرها

أقول

قد أوردنا بعض الأخبار فی باب الحمام و فی باب السنن الحنیفیة.

**[ترجمه]برخی اخبار را در «باب حمام و باب سنن حنیفیه» آوردیم.

**[ترجمه]

روایات

«1»

ع، [علل الشرائع] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یُطَوِّلَنَّ أَحَدُکُمْ شَارِبَهُ وَ لَا عَانَتَهُ وَ لَا شَعْرَ إِبْطِهِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَتَّخِذُهَا مَخَابِیَ یَسْتَتِرُ فِیهَا(3).

**[ترجمه]علل الشرائع: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: دراز نکند کسی از شماها سبیل خود را و نه موی زهار و نه موی زیر بغل را، زیرا شیطان آن را نهانگاه خود سازد و در آن نهان شود. - . علل الشرائع 2: 206 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: تَوَقَّوُا الْحِجَامَةَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ النُّورَةَ فَإِنَ

ص: 88


1- 1. الاس شجر معروف یقال له بالفارسیة مورد.
2- 2. مکارم الأخلاق 66- 67.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 206.

یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ یَوْمُ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ وَ فِیهِ خُلِقَتْ جَهَنَّمَ (1).

**[ترجمه]خصال: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: بپرهیزید از حجامت کردن و نوره کشیدن در روز چهارشنبه که روز نحس مستمر است و در آن دوزخ آفریده شده. - . خصال 2: 28 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ وَ ابْنِ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: السُّنَّةُ فِی النُّورَةِ فِی کُلِّ خَمْسَةَ عَشَرَ یَوْماً فَمَنْ أَتَتْ عَلَیْهِ أَحَدٌ وَ عِشْرُونَ یَوْماً وَ لَمْ یَتَنَوَّرْ فَلْیَسْتَدِنْ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْیَتَنَوَّرْ وَ مَنْ أَتَتْ عَلَیْهِ أَرْبَعُونَ یَوْماً وَ لَمْ یَتَنَوَّرْ فَلَیْسَ بِمُؤْمِنٍ وَ لَا مُسْلِمٍ وَ لَا کَرَامَةً(2).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: سنت در نوره کشیدن پانزده روز یک بار است، و هر که بی نوره بیست و یک روز بر او گذرد، به حساب خدا عزوجل قرض گیرد و باید نوره کشد. و هر که چهل روز بدون نوره بر او گذرد، نه مؤمن باشد و نه مسلمان و نه حرمتی دارد. - . خصال 2: 93 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَتْرُکْ حَلْقَ عَانَتِهِ فَوْقَ الْأَرْبَعِینَ یَوْماً فَإِنْ لَمْ یَجِدْ فَلْیَسْتَقْرِضْ بَعْدَ الْأَرْبَعِینَ وَ لَا یُؤَخِّرْ(3).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که به خدا و روز جزا ایمان دارد، ستردن موی عانه را بیش از چهل روز نگذارد و اگر ندارد، پس از چهل روز قرض بگیرد و عقب نیندازد. - . خصال 2: 111 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: النُّورَةُ نُشْرَةٌ وَ طَهُورٌ لِلْجَسَدِ.

وَ قَالَ علیه السلام: أُحِبُّ لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یَطَّلِیَ فِی کُلِّ خَمْسَةَ عَشَرَ یَوْماً مِنَ النُّورَةِ- وَ قَالَ تَوَقَّوُا الْحِجَامَةَ وَ النُّورَةَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ فَإِنَّ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ یَوْمُ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ وَ فِیهِ خُلِقَتْ جَهَنَّمُ (4).

**[ترجمه]خصال: اربعمائه: علی علیه السّلام فرمود: نوره نشاط است و پاک کننده تن.

و فرمود: دوست دارم مؤمن در هر پانزده روز نوره کشد. و فرمود: از حجامت و نوره در روز چهارشنبه پرهیز کنید که آن روز نحس مستمر است و در آن دوزخ آفریده شده است. - .[1] خصال2: 156 و 170 -

**[ترجمه]

«6»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: الْحِنَّاءُ بَعْدَ النُّورَةِ أَمَانٌ مِنَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ (5).

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عنه علیه السلام: مثله (6).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: امام رضا علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام تا امیر مؤمنان علیه السّلام نقل است که فرمود: حنا پس از نوره کشیدن امان است از خوره و پیسی. - .[2] عیون اخبارالرضا 2: 48 -

صحیفه الرضا: مانند این رواست را آورده است. - .[3] صحیفة الرضا: 27 -

**[ترجمه]

«7»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الصُّوفِیِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ أَبِی الْعَبَّاسِ عَنْ عُبْدُوسِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ رَفَعَ الْحَدِیثَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْحِنَّاءُ یَذْهَبُ بِالسَّهَکِ (7)

وَ یَزِیدُ فِی مَاءِ الْوَجْهِ

ص: 89


1- 1. الخصال ج 2 ص 28.
2- 2. الخصال ج 2 ص 93.
3- 3. الخصال ج 2 ص 111.
4- 4. الخصال ج 2 ص 156 و 170.
5- 5. عیون الأخبار ج 2 ص 48.
6- 6. صحیفة الرضا: 27.
7- 7. السهک- محرکة- الریح الکریهة تجدها ممن عرق، و خبث رائحة اللحم الخنز، و ریح السمک.

وَ یُطَیِّبُ النَّکْهَةَ وَ یُحَسِّنُ الْوَلَدَ وَ قَالَ مَنِ اطَّلَی فَتَدَلَّکَ بِالْحِنَّاءِ مِنْ قَرْنِهِ إِلَی قَدَمِهِ نُفِیَ عَنْهُ الْفَقْرُ(1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: حنا بوی گند عرق را ببرد - .[4] السهک: بوی گندی است که از عرق ساطع شود. - و آبرو و خرمی آورد، و بویش را خوش سازد و فرزند را زیبا کند. و فرمود: هر که نوره کشد و با حنا خود را از سر تا قدم بمالد، فقر از او برود. - .[5] ثواب الاعمال: 21 -

**[ترجمه]

«8»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنِ اطَّلَی وَ اخْتَضَبَ بِالْحِنَّاءِ آمَنَهُ اللَّهُ مِنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ الْآکِلَةِ إِلَی طَلْیَةٍ مِثْلِهَا(2).

**[ترجمه]ثواب الأعمال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که نوره کشد و حنا بندد، خدا او را از سه خصلت در امان دارد: جزام، پیسی و گوشت ریزی تا وقتی دوباره نوره کشد. - .[6] ثواب الاعمال: 21 -

**[ترجمه]

«9»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: النُّورَةُ نُشْرَةٌ وَ طَهُورٌ لِلْجَسَدِ(3).

**[ترجمه]ثواب الأعمال: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: نوره نشاط و پاکی تن است. - .[7] ثواب الاعمال: 21 -

**[ترجمه]

«10»

یر، [بصائر الدرجات] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَالِمٍ مَوْلَی عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: أَرَدْتُ أَنْ أَکْتُبَ إِلَیْهِ أَسْأَلَهُ یَتَنَوَّرُ الرَّجُلُ وَ هُوَ جُنُبٌ قَالَ فَکَتَبَ إِلَیَّ ابْتِدَاءً النُّورَةُ تَزِیدُ الْجُنُبَ نَظَافَةً وَ لَکِنْ لَا یُجَامِعِ الرَّجُلُ مُخْتَضِباً وَ لَا تُجَامَعِ الْمَرْأَةُ مُخْتَضِبَةً(4).

**[ترجمه]بصائر الدرجات: علی بن یقطین گفت: خواستم به امام علیه السلام بنویسم و بپرسم که آیا جنب نوره بکشد؟ و بدون پرسش به من نوشت: نوره پاکیزگی جنب را می افزاید، ولی خضاب گرفته جماع نکند و زن در خضاب هم جماع نکند. - .[8] بصائر الدرجات: 251 -

**[ترجمه]

«11»

سن، [المحاسن] عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْمَکِّیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثٌ لَا یُؤْکَلْنَ وَ یُسْمِنَّ وَ ثَلَاثٌ یُؤْکَلْنَ وَ یَهْزِلْنَ فَأَمَّا اللَّوَاتِی یُؤْکَلْنَ وَ یَهْزِلْنَ فَالطَّلْعُ وَ الْکُسْبُ وَ الْجَوْزُ وَ أَمَّا اللَّوَاتِی لَا یُؤْکَلْنَ وَ یُسْمِنَّ فَالنُّورَةُ وَ الطِّیبُ وَ لُبْسُ الْکَتَّانِ (5).

سن، [المحاسن] عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِثْلَهُ وَ فِیهِ اسْتِشْعَارُ الْکَتَّانِ (6).

ص: 90


1- 1. ثواب الأعمال: 21.
2- 2. ثواب الأعمال: 21.
3- 3. ثواب الأعمال: 21.
4- 4. بصائر الدرجات: 251.
5- 5. المحاسن: 450. و الطلع من النخل شی ء یخرج کأنّه نعلان مطبقان و الحمل بینهما منضود و الطرف محدد و الکسب بالضم عصارة الدهن و دردیه أو هو عصارة دهن السمسم خاصّة یقال له بالفارسیة کسبه( کنجاره)، و الجوز معروف و فی بعض نسخ الحدیث الجزر.
6- 6. المحاسن: 463.

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: سه چیز است که خورده نمی شوند، ولی فربه کنند و سه چیز است که می خورند، ولی لاغر می کنند. و اما سه چیزی که لاغری آورند: طلع (در دو طرف خوشه خرما برآید)، روغن و گردو است. و آنها که نخورده فربه کنند: نوره، بوی خوش و پوشیدن کتان است. - .[1] محاسن: 450 -

محاسن: به سند دیگر این روایت را آورده و در آن اضافه کرده «زیر پوش کتان.» - . محاسن: 463 -

**[ترجمه]

«12»

سر، [السرائر] مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: شَعْرُ الْجَسَدِ إِذَا طَالَ قَطَعَ مَاءَ الصُّلْبِ وَ أَرْخَی الْمَفَاصِلَ وَ أَوْرَثَ الضَّعْفَ وَ الْکَسَلَ وَ إِنَّ النُّورَةَ تَزِیدُ مَاءَ الصُّلْبِ وَ تُقَوِّی الْبَدَنَ وَ تَزِیدُ فِی شَحْمِ الْکُلْیَتَیْنِ وَ سَمْنِ الْبَدَنِ (1).

**[ترجمه]سرائر: امام کاظم علیه السّلام می فرمود: چون موی تن دراز بماند، منی را ببرد، مفاصل را سست کند و ناتوانی و تنبلی آورد. و نوره منی را می افزاید، تن را نیرو دهد، پیه قلوه ها را فزون کند و تن را فربه سازد. - .[3] سرائر: 469 -

**[ترجمه]

«13»

مکا، [مکارم الأخلاق]: کَانَ رَسُولُ اللَّهُ یَطَّلِی فَیَطْلِیهِ مَنْ یَطْلِیهِ حَتَّی إِذَا بَلَغَ مَا تَحْتَ الْإِزَارِ تَوَلَّاهُ بِنَفْسِهِ (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: کسی رسول خدا را نوره می کشید تا به زیر لنگ رسید و آنگاه خودش می کشید. - .[4] مکارم الاخلاق: 36 -

**[ترجمه]

«14»

مکا، [مکارم الأخلاق]: سُئِلَ الصَّادِقُ علیه السلام عَنْ إِطَالَةِ الشَّعْرِ قَالَ کَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُقَصِّرِینَ یَعْنِی الطَّمَّ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: أَخْذُ الشَّعْرِ مِنَ الْأَنْفِ یُحْسِنُ الْوَجْهَ.

عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَتْرُکْ عَانَتَهُ فَوْقَ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ لَا یَحِلُّ لِامْرَأَةٍ تُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ أَنْ تَدَعَ مِنْهَا فَوْقَ عِشْرِینَ یَوْماً.

وَ فِی رِوَایَةٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَتْرُکْ عَانَتَهُ أَکْثَرَ مِنْ أُسْبُوعٍ وَ لَا یَتْرُکِ النُّورَةَ أَکْثَرَ مِنْ شَهْرٍ فَمَنْ تَرَکَ أَکْثَرَ مِنْهُ فَلَا صَلَاةَ لَهُ- وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله احْلِقُوا شَعْرَ الْبَطْنِ الذِّکْرُ وَ الْأُنْثَی.

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَالَ لِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام تَطَهَّرْ فَحَلَقَ عَانَتَهُ وَ کَانَ علیه السلام یَطْلِی إِبْطَیْهِ فِی الْحَمَّامِ- وَ یَقُولُ نَتْفُ الْإِبْطِ یُضْعِفُ الْمَنْکِبَیْنِ وَ یُوهِی وَ یُضْعِفُ الْبَصَرَ- وَ قَالَ حَلْقُهُ أَفْضَلُ مِنْ نَتْفِهِ وَ طَلْیُهُ أَفْضَلُ مِنْ حَلْقِهِ- وَ فِی رِوَایَةِ زُرَارَةَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ نَتْفُهُ أَفْضَلُ مِنْ حَلْقِهِ وَ طَلْیُهُ أَفْضَلُ مِنْهُمَا- وَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام نَتْفُ الْإِبْطِ یَنْفِی الرَّائِحَةَ الْمَکْرُوهَةَ وَ هِیَ طَهُورٌ وَ سُنَّةٌ مِمَّا أَمَرَ بِهِ الطِّیِّبُ أَبُو الْقَاسِمِ عَلَیْهِ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ السَّلَامُ.

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یُطَوِّلَنَّ أَحَدُکُمْ شَعْرَ إِبْطِهِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَتَّخِذُهُ مَخْبَأً یَسْتَتِرُ بِهِ وَ الْجُنُبُ لَا بَأْسَ أَنْ یَطَّلِی لِأَنَّ النُّورَةَ تَزِیدُهُ نَظَافَةً.

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: کَانَ بَیْنَ نُوحٍ وَ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام أَلْفُ سَنَةٍ وَ کَانَ شَرِیعَةُ

ص: 91


1- 1. السرائر: 469.
2- 2. مکارم الأخلاق: 36.

إِبْرَاهِیمَ بِالتَّوْحِیدِ وَ الْإِخْلَاصِ وَ خَلْعِ الْأَنْدَادِ وَ هِیَ الْفِطْرَةُ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها وَ هِیَ الْحَنِیفِیَّةُ وَ أَخَذَ عَلَیْهِ مِیثَاقَهُ وَ أَنْ لَا یَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَ لَا یُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً قَالَ وَ أَمَرَهُ بِالصَّلَاةِ وَ الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ لَمْ یَحْکُمْ عَلَیْهِ أَحْکَامَ فَرْضِ الْمَوَارِیثِ وَ زَادَهُ فِی الْحَنِیفِیَّةِ الْخِتَانَ وَ قَصَّ الشَّارِبِ وَ نَتْفَ الْإِبْطِ وَ تَقْلِیمَ الْأَظْفَارِ وَ حَلْقَ الْعَانَةِ وَ أَمَرَهُ بِبِنَاءِ الْبَیْتِ وَ الْحَجِّ وَ الْمَنَاسِکِ فَهَذِهِ کُلُّهَا شَرِیعَتُهُ علیه السلام.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام تَطَهَّرْ فَأَخَذَ شَارِبَهُ ثُمَّ قَالَ تَطَهَّرْ فَنَتَفَ مِنْ إِبْطِهِ ثُمَّ قَالَ تَطَهَّرْ فَقَلَّمَ أَظْفَارَهُ ثُمَّ قَالَ تَطَهَّرْ فَحَلَقَ عَانَتَهُ ثُمَّ قَالَ تَطَهَّرْ فَاخْتَتَنَ (1).

مِنْ کِتَابِ مَنْ لَا یَحْضُرُهُ الْفَقِیهُ (2) قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَتَنَوَّرَ فَلْیَأْخُذْ مِنَ النُّورَةِ وَ یَجْعَلُهُ عَلَی طَرَفِ أَنْفِهِ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ ارْحَمْ سُلَیْمَانَ بْنَ دَاوُدَ کَمَا أَمَرَنَا بِالنُّورَةِ فَإِنَّهُ لَا تُحْرِقُهُ النُّورَةُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ مَنْ جَلَسَ وَ هُوَ مُتَنَوِّرٌ خِیفَ عَلَیْهِ الْفَتْقُ.

مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ، عَنِ الْحَکَمِ بْنِ عُتَیْبَةَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ وَ قَدْ أَخَذَ الْحِنَّاءَ وَ جَعَلَهُ عَلَی أَظَافِیرِهِ فَقَالَ یَا حَکَمُ مَا تَقُولُ فِی هَذِهِ فَقُلْتُ مَا عَسَیْتُ أَنْ أَقُولَ فِیهِ وَ أَنْتَ تَفْعَلُهُ وَ إِنَّمَا عِنْدَنَا یَفْعَلُهُ الشَّبَابُ فَقَالَ یَا حَکَمُ إِنَّ الْأَظَافِیرَ إِذَا أَصَابَتْهَا النُّورَةُ غَیَّرَتْهَا حَتَّی تُشْبِهُ أَظَافِیرَ الْمَوْتَی فَلَا بَأْسَ بِتَغْیِیرِهَا.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنِ اطَّلَی وَ اخْتَضَبَ بِالْحِنَّاءِ آمَنَهُ اللَّهُ مِنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ الْآکِلَةِ إِلَی طَلْیَةٍ مِثْلِهَا.

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یَتَوَقَّی النُّورَةَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ فَإِنَّهُ نَحْسٌ مُسْتَمِرٌّ وَ تَجُوزُ النُّورَةُ فِی سَائِرِ الْأَیَّامِ وَ رُوِیَ أَنَّهَا فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ تُورِثُ الْبَرَصَ.

عَنِ الرِّضَا علیه السلام: مَنْ تَنَوَّرَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَأَصَابَهُ الْبَرَصُ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: الْحِنَّاءُ عَلَی أَثَرِ النُّورَةِ أَمَانٌ مِنَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ.

مِنَ الرَّوْضَةِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَمْسُ خِصَالٍ یُورِثُ الْبَرَصَ النُّورَةُ یَوْمَ

ص: 92


1- 1. مکارم الأخلاق: 65 و 66.
2- 2. الفقیه ج 1 ص 67.

الْجُمُعَةِ وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ التَّوَضِّی وَ الِاغْتِسَالُ بِالْمَاءِ الَّذِی یُسَخِّنُهُ الشَّمْسُ وَ الْأَکْلُ عَلَی الْجَنَابَةِ وَ غِشْیَانُ الْمَرْأَةِ فِی حَیْضِهَا وَ الْأَکْلُ عَلَی الشِّبَعِ.

عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: أَلْقُوا الشَّعْرَ عَنْکُمْ فَإِنَّهُ یُحْسِنُ (1).

مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ: وَ رُوِیَ أَنَّ مَنِ اطَّلَی فَتَدَلَّکَ بِالْحِنَّاءِ مِنْ قَرْنِهِ إِلَی قَدَمِهِ نَقَّی اللَّهُ عَنْهُ الْفَقْرَ.

مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یُطْلَی فِی الْحَمَّامِ فَإِذَا بَلَغَ مَوْضِعَ الْعَانَةِ قَالَ لِلَّذِی یَطْلِی تَنَحَّ ثُمَّ طَلَی هُوَ ذَلِکَ الْمَوْضِعَ.

وَ عَنْهُ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یَدْخُلُ فَیَطْلِی إِبْطَهُ وَحْدَهُ إِذَا احْتَاجَ إِلَی ذَلِکَ ثُمَّ یَخْرُجُ.

وَ عَنْهُ علیه السلام أَیْضاً: رُبَّمَا طَلَی بَعْضُ مَوَالِیهِ جَسَدَهُ کُلَّهُ.

رَوَی الْأَرْقَطُ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: أَتَیْتُهُ فِی حَاجَةٍ فَأَصَبْتُهُ فِی الْحَمَّامِ یَطَّلِی فَذَکَرْتُ لَهُ حَاجَتِی فَقَالَ أَ لَا تَطَّلِی قُلْتُ إِنَّمَا عَهْدِی بِهِ أَوَّلَ مِنْ أَمْسِ قَالَ اطَّلِ فَإِنَّمَا النُّورَةُ طَهُورٌ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام إِذَا طَلَی تَوَلَّی عَانَتَهُ بِیَدِهِ.

عَنْ لَیْثٍ الْمُرَادِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الصَّادِقَ علیه السلام عَنِ الْجُنُبِ یَطَّلِی قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ.

عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: أَرْبَعٌ مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِیَاءِ التَّطَیُّبُ وَ التَّنْظِیفُ بِالْمُوسَی وَ حَلْقُ الْجَسَدِ بِالنُّورَةِ وَ کَثْرَةُ الطَّرُوقَةِ(2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: از امام صادق علیه السّلام از درازی مو پرسیدند. فرمود: یاران رسول خدا صلی الله علیه و آله آن را کوتاه می داشتند تا حد نابودی.

و از آن حضرت است که ستردن مو از بینی، روی را زیبا کند.

از پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل است که هر کس به خدا و روز جزا ایمان دارد، موی عانه را بیش از چهل روز وانگذارد و بر زنی که ایمان به خدا و روز جزا دارد، روا نیست بالاتر از بیست روز آن را وانهد.

و در روایت از امام صادق علیه السّلام است که فرمود: هر که ایمان به خدا و روز جزا دارد، رها نکند موی زهار را بیش از یک هفته و نوره را بیش از یک ماه. هر که بیشتر آن را رها کند، نماز ندارد. و از پیغمبر صلی الله علیه و آله است که بتراشید موی شکم را، چه مرد و چه زن. و از امام صادق علیه السّلام نقل است که فرمود: خدا تبارک و تعالی به ابراهیم علیه السّلام فرمود: پاکیزه باش! و او موی زهارش را تراشید .

و زیر دو بغل را در حمام نوره می کشید و می فرمود: کندن موی آنها شانه ها را ناتوان و سست کند و دیده را کم نور. و فرمود تراشیدنش بهتر از کندن و نوره کشیدن بهتر از هر دو است. و در روایت زراره است که مو کندن بهتر از تراشیدن و نوره بهتر از هر دو است. علی علیه السّلام فرمود: کندن موی زیر بغل بوی بد را نابود سازد و پاکیزگی و سنت است و ابوالقاسم طیب بدان فرمان داد، براو و خاندانش درود باد.

و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: موی زیر بغل شما دراز نشود که شیطان در آن لانه سازد، و باکی ندارد که جنب نوره کشد، زیر پاکیزگی او را فزون سازد.

و از امام صادق علیه السّلام است که میان نوح و ابراهیم هزار سال بود و شریعت ابراهیم یکتاپرستی و اخلاص و ترک بت ها بود، و آن سرشتی است که خدا مردم را بدان آفریده و آن حنیفه است که بدان پیمان گرفته، و اینکه جز خدا پرستیده نشود و چیزی شریک او نباشد. فرمود: و فرمان داد به نماز و امر و نهی کرد، و مقررات میراث را بدو حکم نداد، و در حنیفیه ختنه و چیدن شارب و ستردن موی زیر بغل و گرفتن ناخن ها و ستردن موی زهار را برایش افزود. و فرمانش داد به ساختن خانه کعبه و حج و مناسک و همه اینها شرع او است.

و از آن حضرت علیه السّلام است که فرمود: خدا عزوجل به ابراهیم علیه السّلام فرمود: پاک باش! و او سبیل خود را گرفت. باز فرمود: پاک باش! و موی زیر بغلش را کَند! و بار دیگربه او فرمود و ناخن هایش را گرفت. باز فرمود: پاک باش! و زهارش را تراشید و باز فرمودش پاک باش! و ختنه کرد. - .[1] مکارم الاخلاق: 65 - 66 -

در کتاب من لا یحضره الفقیه - . من لا یحضره الفقیه 1: 67 - است که امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که خواهد نوره کشد، از آن برگیرد و به کنار بینی نهد و گوید: »خدایا! رحم کن به سلیمان بن داود که ما را به نوره فرمان داد» تا نوره او را نسوزاند، ان شاء الله.

و روایت است که هر کس که نوره کشیده بنشیند، بیم آن است که فتق گیرد .

از کتاب محاسن است، از حکم بن عتیبه نقل است که گفت: دیدم امام باقر علیه السّلام حنا گرفت و بر ناخن هایش نهاد و فرمود: ای حکم! درباره این چه گویی؟ گفتم: چه توانم گفت و شما آن را به کار بستید و همانا نزد ما جوان ها این کار کنند. فرمود: ای حکم! نوره ناخن ها را به مانند ناخن مرده ها کند و اشکالی ندارد که آنها را دگرگون کرد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که نوره کشد و با حنا خضاب بندد، خدا او را از سه چیز در امان دارد: خوره و پیسی و گوشت ریزی تا بار دیگر نوره بکشد.

و علی علیه السّلام فرمود: سزاوار است از نوره کشیدن در روز چهارشنبه پرهیز شود که نحس مستمر است و در روزهای دیگر روا باشد و روایت است که در روز جمعه پیسی آورد.

و از امام رضا علیه السّلام است که: هر که روز جمعه نوره کشد و پیسی به او رسد، جز خود را ملامت نکند.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: حنا در پی نوره امان است از خوره و پیسی.

و از کتاب روضه است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: پنج خصلت برص آورند: نوره کشیدن روز جمعه و چهارشنبه؛ وضو و غسل با آبی که به خورشید داغ شده؛ خوردن در حال جنابت؛ جماع با زن در حال حیض؛ و خوردن درحال سیری.

و از امام رضا علیه السّلام نقل است که فرمود: مو را از خود در افکنید که زیبایی آورد. - . در نسخه ای «نجس» آمده. -

و از کتاب محاسن روایت است که هر که نوره کشد و از سر تا پا به خود حنا مالد، خدا فقر را از او ببرد .

و از کتاب «لباس» است که امام صادق علیه السّلام را در حمام نوره کشیدند و چون به زهار می رسید، به نوره کش می فرمود دور شو! و خودش آنجا را نوره می مالید.

و از آن حضرت علیه السّلام است که می رفت و همان زیر بغل را وقتی نیاز داشت تنها نوره می کشید و بیرون می آمد.

و از آن حضرت است که بسا یکی از وابستگانش به همه تنش نوره می کشید.

ارقط از آن حضرت روایت آورده که برای کاری نزدش رفتم و او در حمام نوره می کشید. نیازم را گفتم و فرمود: نوره نمی کشی؟ گفتم: دیروز کشیدم. فرمود: بکش که پاکیزگی است. و ازآن حضرت علیه السّلام است که علی علیه السّلام چون نوره می کشید، عانه را به دست خود می کشید.

از لیث مرادی نقل است که از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: آیا جنب نوره کشد؟ فرمود: عیب ندارد.

از امام رضا علیه السّلام نقل است که فرمود: چهار چیز از اخلاق پیغمبران است: خوشبو شدن، نظافت با تیغ دلاکی، ستردن موی تن با نوره و بسیار جماع کردن. - .[1] مکارم الاخلاق: 67- 69 -

**[ترجمه]

«15»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یُطَوِّلَنَّ أَحَدُکُمْ شَارِبَهُ وَ لَا عَانَتَهُ وَ لَا شَعْرَ جَنَاحِهِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَتَّخِذُهَا مَخَابِیَ یَسْتَتِرُ بِهَا وَ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَتْرُکْ عَانَتَهُ فَوْقَ أَرْبَعِینَ یَوْماً(3).

ص: 93


1- 1. نجس خ ل.
2- 2. مکارم الأخلاق: 67- 69.
3- 3. نوادر الراوندیّ: 24.

**[ترجمه]نوادر راوندی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مبادا کسی از شما موی سبیل یا زهار یا زیر بغل خود را بلند کند که لانه شیطان شوند، و هر که به خدا و روز جزا ایمان دارد، موی زهار را بیش از چهل روز واننهد . - . نوادر راوندی: 24 -

**[ترجمه]

باب 7 الاکتحال و آدابه

روایات

«1»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْکُحْلُ یُنْبِتُ الشَّعْرَ وَ یُجَفِّفُ الدَّمْعَةَ وَ یُعْذِبُ الرِّیقَ وَ یَجْلُو الْبَصَرَ(1).

ثو، [ثواب الأعمال] عن ابن إدریس عن أبیه عن الأشعری عن سهل عن ابن سنان عن حماد: مثله (2).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: سرمه مو را می رویاند، اشک را می خشکاند، آب دهن را گوارا بگرداند و دیده روشن کند. - .[1] خصال 1: 16 -

ثواب الاعمال: مانند این روایت را آورده است. - .[2] ثواب الاعمال: 22 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْآدَمِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْلَمَةَ عَنْ زِیَادِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَرْبَعٌ یُضِئْنَ الْوَجْهَ النَّظَرُ إِلَی الْوَجْهِ الْحَسَنِ وَ النَّظَرُ إِلَی الْمَاءِ الْجَارِی وَ النَّظَرُ إِلَی الْخُضْرَةِ وَ الْکُحْلُ عِنْدَ النَّوْمِ (3).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: چهار چیز خرمی آورند: نگاه به روی زیبا، نگاه به آب روان، نگاه به سبزه و سرمه هنگام خوابیدن. - .[3] خصال1: 113 -

**[ترجمه]

«3»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْإِثْمِدُ یَجْلُو الْبَصَرَ وَ یَقْطَعُ الدَّمْعَةَ وَ یُنْبِتُ الشَّعْرَ(4).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: إثمد (سرمه سنگ) چشم را روشن می کند، اشک چشم را می خشکاند و مو را می رویاند. - .[4] ثواب الاعمال: 22 -

**[ترجمه]

«4»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُقَاتِلٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلْیَکْتَحِلْ (5).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام رضا علیه السّلام فرمود: هر که به خدا و روز جزا ایمان دارد، باید سرمه کشد. - .[5] ثواب الاعمال: 22 -

**[ترجمه]

«5»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْکُحْلُ عِنْدَ النَّوْمِ أَمَانٌ مِنَ الْمَاءِ(6).

ص: 94


1- 1. الخصال ج 1 ص 16.
2- 2. ثواب الأعمال: 22.
3- 3. الخصال ج 1 ص 113.
4- 4. ثواب الأعمال: 22.
5- 5. ثواب الأعمال: 22.
6- 6. ثواب الأعمال: 22.

دعوات الراوندی مرسلا: مثله.

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: سرمه هنگام خوابیدن، امان است از آب آوردن چشم. - . ثواب الاعمال: 22 -

دعوات راوندی: مانند این روایت را آورده است .

**[ترجمه]

«6»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَکْتَحِلَ فَخُذِ الْمِیلَ بِیَدِکَ الْیُمْنَی وَ اضْرِبْهُ فِی الْمُکْحُلَةِ وَ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ فَإِذَا جَعَلْتَ الْمِیلَ فِی عَیْنَیْکَ فَقُلِ اللَّهُمَّ نَوِّرْ بَصَرِی وَ اجْعَلْهُ فِیهِ نُوراً أَبْصُرُ بِهِ حَقَّکَ وَ اهْدِنِی إِلَی طَرِیقِ الْحَقِّ وَ أَرْشِدْنِی إِلَی سَبِیلِ الرَّشَادِ اللَّهُمَّ نَوِّرْ عَلَیَّ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی (1).

**[ترجمه]فقه الرضا: چون خواهی سرمه کشی، میل را به دست راست گیر و در سرمه دان بزن و بگو: «بسم الله» و چون آن را در چشم نهادی بگو: «اللهم نور بصری و اجعله فیه نورا أبصر به حقک و اهدنی إلی طریق الحق و أرشدنی إلی سبیل الرشاد اللهم نور علی دنیای و آخرتی.» (بار خدایا! روشن کن چشمم را و نوری در آن قرار ده که حق تو را ببینم، و ره نمایم به راه حق، و بکشانم به راه درست. خدایا! دنیا و آخرتم را نورانی کن.) - . فقه الرضا: باب آداب -

**[ترجمه]

«7»

طب (2)،[طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ جَابِرِ بْنِ أَیُّوبَ الْجُرْجَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَعْرَابِیٌّ یُقَالُ لَهُ قُلَیْبٌ وَ کَانَ رَطْبَ الْعَیْنَیْنِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَرَی عَیْنَیْکَ رَطْبَتَیْنِ یَا قُلَیْبُ قَالَ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ هُمَا کَمَا تَرَی ضَعِیفَتَانِ قَالَ عَلَیْکَ بِالْإِثْمِدِ فَإِنَّهُ سِرْجِینُ الْعَیْنِ.

**[ترجمه]طب الائمه: امام صادق علیه السّلام فرمود: یک اعرابی به نام «قلیب» نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و از دو چشمش آب می ریخت. آن حضرت به وی فرمود: چشمانت را پر آب می بینم. گفت: یا رسول الله! آری، چنانند که می بینی و کم نورند. فرمود: بر تو باد به سرمه إثمد که تقویت کننده چشم است. - . طب الائمة: 93 -

**[ترجمه]

«8»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ مَنْصُورِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ الْأَحْوَلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا علیه السلام قَالَ: مَنْ أَصَابَهُ ضَعْفٌ فِی بَصَرِهِ فَلْیَکْتَحِلْ بِسَبْعَةِ مَرَاوِدَ عِنْدَ مَنَامِهِ مِنَ الْإِثْمِدِ.

وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْکُحْلُ بِاللَّیْلِ یُطَیِّبُ الْفَمَ.

**[ترجمه]طب الائمه: امام رضا علیه السّلام فرمود: هر که به ضعف دید دچار است، در وقت خواب هفت میل إثمد به چشم بکشد.

و از امام صادق است که سرمه در شب، دهان را خوشبو کند.

**[ترجمه]

«9»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ جَابِرٍ عَنْ خِدَاشٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: کَانَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مُکْحُلَةٌ یَکْتَحِلُ مِنْهَا فِی کُلِّ لَیْلَةٍ ثَلَاثَ مَرَاوِدَ فِی کُلِّ عَیْنٍ عِنْدَ مَنَامِهِ.

**[ترجمه]طب الائمه: امام صادق علیه السّلام از پدرش نقل فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله را سرمه دانی بود که هر شب هنگام خواب، سه میل در هر چشم از آن سرمه می کشید.

**[ترجمه]

«10»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْکُحْلُ یَزِیدُ فِی ضَوْءِ الْبَصَرِ وَ یُنْبِتُ الْأَشْفَارَ.

**[ترجمه]طب الائمه: امام صادق علیه السّلام فرمود: سرمه نور چشم را می فزاید و مژگان را می رویاند.

**[ترجمه]

«11»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: عَلَیْکَ بِالْإِثْمِدِ فَإِنَّهُ یَجْلُو الْبَصَرَ وَ یُنْبِتُ الْأَشْفَارَ وَ یُطَیِّبُ النَّکْهَةَ وَ یَزِیدُ فِی الْبَاهِ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَصَابَهُ ضَعْفٌ فِی بَصَرِهِ فَلْیَکْتَحِلْ سَبْعَ مَرَاوِدَ عِنْدَ مَنَامِهِ مِنَ الْإِثْمِدِ أَرْبَعَةً فِی الْیُمْنَی وَ ثَلَاثَةً فِی الْیُسْرَی.

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: الْکُحْلُ یُنْبِتُ الشَّعْرَ وَ یُجَفِّفُ الدَّمْعَةَ وَ یُعْذِبُ الرِّیقَ وَ یَجْلُو الْبَصَرَ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: الْکُحْلُ یَزِیدُ فِی الْمُبَاضَعَةِ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: الْکُحْلُ یُعْذِبُ الْفَمَ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: الْکُحْلُ بِاللَّیْلِ یُطَیِّبُ الْفَمَ وَ مَنْفَعَتُهُ إِلَی

ص: 95


1- 1. فقه الرضا: باب الآداب، و فی المطبوعة ما رمز الأمالی و هو تصحیف.
2- 2. طبّ الأئمّة: 93.

أَرْبَعِینَ صَبَاحاً.

وَ عَنْهُ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ أَکْثَرُ کُحْلِهِ بِاللَّیْلِ وَ کَانَ یَکْتَحِلُ ثَلَاثَةَ أَفْرَادٍ فِی کُلِّ عَیْنٍ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: الْکُحْلُ عِنْدَ النَّوْمِ أَمَانٌ مِنَ الْمَاءِ الَّذِی یَنْزِلُ فِی الْعَیْنِ.

وَ مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَکْتَحِلُ بِالْإِثْمِدِ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَأْوِیَ إِلَی فِرَاشِهِ.

عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ جَهْمٍ قَالَ: أَرَانِی أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام مِیلًا مِنْ حَدِیدٍ فَقَالَ کَانَ هَذَا لِأَبِی الْحَسَنِ فَاکْتَحِلْ بِهِ فَاکْتَحَلْتُ.

عَنْ نَادِرٍ الْخَادِمِ عَنْهُ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ لِبَعْضِ مَنْ مَعَهُ اکْتَحِلْ فَعَرَضَ أَنَّهُ لَا یُحِبُّ الزِّینَةَ فِی مَنْزِلِهِ فَقَالَ اتَّقِ اللَّهَ وَ اکْتَحِلْ وَ لَا تَدَعِ الْکُحْلَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنِ اکْتَحَلَ فَلْیُوتِرْ مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَ مَنْ لَمْ یَفْعَلْ فَلَیْسَ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ.

عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنِ اکْتَحَلَ فَلْیُوتِرْ وَ مَنْ تَجَمَّرَ فَلْیُوتِرْ وَ مَنِ اسْتَنْجَی فَلْیُوتِرْ وَ مَنِ اسْتَخَارَ اللَّهَ فَلْیُوتِرْ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: عَلَیْکُمْ بِالْکُحْلِ فَإِنَّهُ یُطَیِّبُ الْفَمَ وَ عَلَیْکُمْ بِالسِّوَاکِ فَإِنَّهُ یَجْلُو الْبَصَرَ قَالَ قُلْتُ کَیْفَ هَذَا قَالَ لِأَنَّهُ إِذَا اسْتَاکَ نَزَلَ الْبَلْغَمُ فَجَلَا الْبَصَرَ وَ إِذَا اکْتَحَلَ ذَهَبَ الْبَلْغَمُ فَطَیَّبَ الْفَمَ الدُّعَاءُ عِنْدَ الْکُحْلِ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ النُّورَ فِی بَصَرِی وَ الْبَصِیرَةَ فِی دِینِی وَ الْیَقِینَ فِی قَلْبِی وَ الْإِخْلَاصَ فِی عَمَلِی وَ السَّلَامَةَ فِی نَفْسِی وَ السَّعَةَ فِی رِزْقِی وَ الشُّکْرَ لَکَ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی (1).

مِنْ کِتَابِ مَنْ لَا یَحْضُرُهُ الْفَقِیهُ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: الِاکْتِحَالُ بِالْإِثْمِدِ یُنْبِتُ الْأَشْفَارَ وَ یُحِدُّ الْبَصَرَ وَ یُعِینُ عَلَی طُولِ السُّجُودِ(2).

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: أَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَعْرَابِیٌّ یُقَالُ لَهُ قُلَیْبٌ رَطْبَ الْعَیْنَیْنِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِنِّی أَرَی عَیْنَیْکَ رَطْبَتَیْنِ یَا قُلَیْبُ عَلَیْکَ بِالْإِثْمِدِ فَإِنَّهُ

ص: 96


1- 1. مکارم الأخلاق: 48- 50.
2- 2. السهر خ ل.

سِرْجِینُ الْعَیْنِ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام رضا علیه السّلام فرمود: بر تو باد إثمد که چشم را روشن دارد، مژگان را بر آرد، بو را خوش کند و قدرت جماع را بیفزاید.

و از آن حضرت است که: هر که دچار ضعف دید است، وقت خواب هفت میل سرمه کشد از اثمد؛ چهار تا در چشم راست و سه تا در چپ.

و امام صادق علیه السّلام نقل است که فرمود: سرمه کشیدن مو را بر آرد، دیده را خشک کند، آب دهان را خوشگوار سازد و چشم را روشن کند .

و از آن حضرت نقل است که سرمه قوّت جماع را می افزاید.

و باز هم فرموده: دهان را خوشمزه کند.

و از آن حضرت علیه السّلام نقل است که فرمود: سرمه در شب دهان را پاکیزه کند و سودش تا چهل صبح ادامه دارد.

و از آن حضرت علیه السّلام نقل است که فرمود: بیشتر در شب سرمه می کشید، و در هر چشم سه میل

و در کتاب لباس از امام صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله چون می خواست زودتر به خواب رود، با اثمد سرمه می کشید.

و حسن بن جهم گفت: ابوالحسن علیه السّلام به من میلی نشان داد و فرمود: این از امام کاظم علیه السّلام است؛ بدان سرمه کش! و من هم کشیدم.

نادرِ خادم از آن حضرت نقل می کند که به یکی از همراهانش فرمود: سرمه بکش! و به کنایه به او فهماند که آرایش را در خانه اش دوست ندارد. و فرمود: از خدا بترس و سرمه بکش و آن را کنار مگذار. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که سرمه کشد به شماره فرد باشد، هر که کند خوب کرده، و هر کس هم نکند، چیزی بر او نباشد.

و از امام صادق، از پدرش، از پدرانش علیهم السّلام نقل است که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سرمه کشیدن فرد باشد و بوی خوش زدن هم فرد، و استنجاء هم فرد است.

و فرمود: بر شما باد به سرمه کشیدن که دهان را خوشبو کند، و به مسواک کردن که چشم را روشن کند. راوی گوید: گفتم این چگونه باشد؟ فرمود: چون مسواک بلغم را فرو کشد، دیده روشن شود و با سرمه هم بلغم برود و دهان خوشبو گردد. دعای سرمه کشیدن: «اللهم إنی أسألک بحق محمد و آل محمد أن تصلی علی محمد و آل محمد و أن تجعل نور فی بصری و البصیرة فی دینی و الیقین فی قلبی و الإخلاص فی عملی و السلامة فی نفسی و السعة فی رزقی و الشکر لک أبدا ما أبقیتنی.» (خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو می خواهم که رحمت فرستی بر محمد و آل محمد، و نور در چشمم نهی و بینایی در دینم بخشی و یقین در دلم و اخلاص در علم و سلامت در نفسم و فراوانی در رزقم و شکرت را تا مرا زنده داری.) - . مکارم الاخلاق: 48- 50 -

در من لا یحضره الفقیه آمده که امام باقر علیه السّلام فرمود: سرمه با إثمد، مژگان را بر آرد، چشم را تیز کند و به دراز کردن سجده کمک کند. - .[2] در نسخه ای «السهر» آمده است. -

و امام صادق علیه السّلام فرمود: مردی به نام قلیب نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و از دو چشمش آب می ریخت. آن حضرت به وی فرمود: چشمانت را پر آب می بینم! و فرمود: بر تو باد به سرمه إثمد که تقویت کننده چشم است. - . مکارم الاخلاق: 48 -

**[ترجمه]

«12»

مکا، [مکارم الأخلاق] کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَکْتَحِلُ فِی عَیْنِهِ الْیُمْنَی ثَلَاثاً وَ فِی الْیُسْرَی ثِنْتَیْنِ وَ قَالَ مَنْ شَاءَ اکْتَحَلَ ثَلَاثاً وَ کُلَّ حِینٍ وَ مَنْ فَعَلَ دُونَ ذَلِکَ أَوْ فَوْقَهُ فَلَا حَرَجَ وَ رُبَّمَا اکْتَحَلَ وَ هُوَ صَائِمٌ وَ کَانَتْ لَهُ مُکْحُلَةٌ یَکْتَحِلُ بِهَا بِاللَّیْلِ وَ کَانَ کُحْلُهُ الْإِثْمِدَ(2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: شیوه پیغمبر این بود که در چشم راست سه میل سرمه می کشید و در چپ دو تا. و فرمود: هر که خواهد سه بار سرمه کشد و هر زمانی خواهد بکشد، و هر که کم و بیش کند گناهی ندارد، و بسا روزه بود و سرمه می کشید، و سرمه دانی داشت که در شب از آن سرمه می کشید و سرمه او إثمد بود. - . مکارم الاخلاق: 35 -

**[ترجمه]

باب 8 الخضاب للرجال و النساء

روایات

«1»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِینَ الْعِطْرُ وَ النِّسَاءُ وَ السِّوَاکُ وَ الْحِنَّاءُ(3).

**[ترجمه]خصال: از امام صادق، از پدرانش علیهم السّلام نقل است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چهار چیز از روش مرسلین باشند: عطر، زنان، مسواک و حنا. - .[1] خصال 1: 115 -

**[ترجمه]

«2»

ثو(4)،[ثواب الأعمال] ل، [الخصال] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُبَارَکِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَیْدٍ رَفَعَ الْحَدِیثَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: دِرْهَمٌ فِی الْخِضَابِ أَفْضَلُ مِنْ نَفَقَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ فِیهِ أَرْبَعَ عَشْرَةَ خَصْلَةً یَطْرُدُ الرِّیحَ مِنَ الْأُذُنَیْنِ وَ یَجْلُو الْغِشَاوَةَ عَنِ الْبَصَرِ وَ یُلَیِّنُ الْخَیَاشِیمَ وَ یُطَیِّبُ النَّکْهَةَ وَ یَشُدُّ اللِّثَةَ وَ یَذْهَبُ بِالضَّنَی (5)

وَ یُقِلُّ وَسْوَسَةَ الشَّیْطَانِ وَ تَفْرَحُ بِهِ الْمَلَائِکَةُ وَ یَسْتَبْشِرُ بِهِ الْمُؤْمِنَ وَ یَغِیظُ بِهِ الْکَافِرَ وَ هُوَ زِینَةٌ وَ طِیبٌ وَ بَرَاءَةٌ فِی قَبْرِهِ وَ یَسْتَحْیِی مِنْهُ

ص: 97


1- 1. مکارم الأخلاق: 48 و فیه سراج العین و علی ما فی الصلب لعلّ المراد أن الاثمد یفعل بالعین ما یفعله السرجین بالنبات من التقویة و التنمیة، و یحتمل أن یکون مصحفا، و کان فی الأصل« مسرجة» یعنی أن الاثمد سبب تنویر العین و جلائه و لمعانه، فیجعله کالسراج المتلألئ.
2- 2. مکارم الأخلاق: 35.
3- 3. الخصال ج 1 ص 115.
4- 4. ثواب الأعمال: 21.
5- 5. الضنی: الهزال و سوء الحال، و فی ثواب الأعمال الصنان و هو الریح الکریهة.

مُنْکَرٌ وَ نَکِیرٌ(1).

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام مِثْلُهُ (2).

**[ترجمه]ثواب الاعمال - .[2] ثواب الاعمال: 21 - : رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: یک درهم در راه خضاب بهتر است از هزار درهم در راه خدا و در آن چهارده خصلت است: باد را از گوش ها براند، پرده از دید بر دارد، بینی را نرم کند، بو را خوش کند، بن دندان ها را محکم کند، لاغری و نزاری - .[3] الضنی: یعنی بدحالی و در نسخه ثواب الاعمال «الصنان» آمده، یعنی بوی بد. - را ببرد، وسوسه شیطان را کم کند، فرشته ها را شاد کند، مؤمن را خرم کند، کافر را به خشم آورد، زیور و بوی خوش است، نجات در قبراست و منکر و نکیر از آن شرم کنند. - .[4] خصال 2: 90 -

خصال: در سفارش های پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام مانندش را آورده است. - .[5] خصال 2: 90 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ بُنْدَارَ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ أَسْمَعَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ خَازِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ کِنَانَةَ عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الزُّبَیْرِ بْنِ الْعَوَّامِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: غَیِّرُوا الشَّیْبَ وَ لَا تَتَشَبَّهُوا بِالْیَهُودِ(3).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سپیدیِ مو را دگرگون سازید و مانند یهود نباشید. - .[6] خصال 2: 90 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الشَّافِعِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَلْقَمَةَ عَنْ أَبِی سَلَمَةَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: غَیِّرُوا الشَّیْبَ وَ لَا تَتَشَبَّهُوا بِالْیَهُودِ وَ النَّصَارَی.

قال الصدوق رضوان الله علیه إنما أوردت هذین الخبرین فی الخضاب أحدهما من الزبیر و الآخر عن أبی هریرة لأن أهل النصب ینکرون علی الشیعة استعمال الخضاب و لا یقدرون علی دفع ما یصح عنهما و فیهما حجة لنا علیهم (4).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سپیدیِ مو را دگرگون سازید و مانند یهود ونصارا نباشید.

صدوق (ره) گفته: این دو حدیث را آوردم که یکی از زبیر و دیگری از ابی هریره است. چون اهل سنت خضاب را بر شیعه خرده گیرند و نمی توانند آنچه را که از قول این دو صحابی رسیده منکر شوند و آن دو حجت ماست بر علیه آنها. - .[1] خصال 2: 90 -

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: اخْتَضَبَ الْحُسَیْنُ وَ أَبِی بِالْحِنَّاءِ وَ الْکَتَمِ (5).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام فرمود: حسین و پدرم با حنا و کتم (گیاهی رنگ دار) خضاب کردند. - .[2] قرب الاسناد: 54 - 55 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ بِالْخَلُوقِ فِی الْحَمَّامِ یَمْسَحُ یَدَیْهِ وَ رِجْلَیْهِ مِنَ الشُّقاقِ بِمَنْزِلَةِ الدَّوَاءِ وَ مَا أُحِبُّ إِدْمَانَهُ.

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام فرمود: باکی نیست به استعمال خلوق (ترکیبی از زعفران و غیره که خوشبویند) در حمام که آن را به جای دارو به پای ترکیده بمالند، و دوست ندارم ادامه دهد.

**[ترجمه]

أقول

قد مضی مرفوعة البرقی فی باب الحمام و الأعلی مرجوحیة اختضاب الرجل بالید و الرجل (6).

**[ترجمه]مرفوعه برقی در «باب حمام» گذشت که دلالت داشت بر بدی خضاب دست و پا برای مرد. - .[3] قرب الاسناد: 54 - 55 -

**[ترجمه]

«7»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ ظَرِیفِ بْنِ نَاصِحٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَلِیفَةَ عَنِ الْمُثَنَّی الْیَمَانِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَحَبُّ خِضَابِکُمْ إِلَی اللَّهِ الْحَالِکُ (7).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: محبوب ترین خضاب شما نزد خدا با سیاهی تند است. - .[4] ثواب الاعمال: 20 -

**[ترجمه]

«8»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: بَلَغَ رَسُولَ

ص: 98


1- 1. الخصال ج 2 ص 90.
2- 2. الخصال ج 2 ص 90.
3- 3. الخصال ج 2 ص 90.
4- 4. الخصال ج 2 ص 90.
5- 5. قرب الإسناد: 54 و 55.
6- 6. قرب الإسناد: 54 و 55.
7- 7. ثواب الأعمال ص 20 و الحالک: الشدید السواد.

اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّ قَوْماً مِنْ أَصْحَابِهِ صَفَّرُوا لِحَاهُمْ فَقَالَ هَذَا خِضَابُ الْإِسْلَامِ إِنِّی لَأُحِبُّ أَنْ أَرَاهُمْ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَمَرَرْتُ عَلَیْهِمْ فَأَخْبَرْتُهُمْ فَأَتَوْهُ فَلَمَّا رَآهُمْ قَالَ هَذَا خِضَابُ الْإِسْلَامِ قَالَ فَلَمَّا سَمِعُوا ذَلِکَ مِنْهُ رَغِبُوا فَأَقْنَوْا قَالَ فَلَمَّا بَلَغَ ذَلِکَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ هَذَا خِضَابُ الْإِیمَانِ إِنِّی لَأُحِبُّ أَنْ أَرَاهُمْ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَمَرَرْتُ عَلَیْهِمْ فَأَخْبَرْتُهُمْ فَأَتَوْهُ فَلَمَّا رَآهُمْ قَالَ هَذَا خِضَابُ الْإِیمَانِ فَلَمَّا سَمِعُوا ذَلِکَ مِنْهُ بَقُوا عَلَیْهِ حَتَّی مَاتُوا(1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: به رسول خدا صلی الله علیه و آله خبر رسید که گروهی از یارانش ریش های خود را زرد کردند. فرمود: این خضاب اسلام است و من دوست دارم آنها را ببینم! علی علیه السّلام فرمود: من به آنها گذر کردم و خبر دادم و نزد آن حضرت آمدند. چون آنها را دید فرمود: این خضاب اسلام است! و چون آن را شنیدند بدان دل دادند و ریش ها را سرخ کردند و چون خبرش به رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید فرمود: این خضاب ایمان است و دوست دارم آنها را ببینم! و علی علیه السّلام فرمود: به آنها گذر کردم و خبرشان دادم و نزد آن حضرت آمدند. چون آنها را دید فرمود: این خضاب ایمان است! و چون آن را شنیدند، بدان باقی ماندند تا مردند. - .[1] ثواب الاعمال: 20، -

**[ترجمه]

أقول

أوردنا بعض الأخبار فی باب النورة.

**[ترجمه]برخی اخبار را در باب نوره آوردیم.

**[ترجمه]

«9»

مکا، [مکارم الأخلاق] مِنْ کِتَابِ مَنْ لَا یَحْضُرُهُ الْفَقِیهُ (2) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: اخْتَضِبُوا بِالْحِنَّاءِ فَإِنَّهُ یُجَلِّی الْبَصَرَ وَ یُنْبِتُ الشَّعْرَ وَ یُطَیِّبُ الرِّیحَ وَ یُسَکِّنُ الزَّوْجَةَ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: الْحِنَّاءُ یَذْهَبُ بِالسَّهَکِ وَ یَزِیدُ فِی مَاءِ الْوَجْهِ وَ یُطَیِّبُ النَّکْهَةَ وَ یُحَسِّنُ الْوَلَدَ.

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: الْخِضَابُ هَدْیُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ مِنَ السُّنَّةِ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: لَا بَأْسَ بِالْخِضَابِ کُلِّهِ.

وَ عَنْهُ علیه السلام: أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ صَفَّرَ لِحْیَتَهُ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا أَحْسَنَ هَذَا ثُمَّ دَخَلَ عَلَیْهِ بَعْدَ ذَلِکَ وَ قَدْ أفتی [أَقْنَی] بِالْحِنَّاءِ فَتَبَسَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ هَذَا أَحْسَنُ مِنْ ذَلِکَ ثُمَّ دَخَلَ عَلَیْهِ بَعْدَ ذَلِکَ وَ قَدْ خَضَبَ بِالسَّوَادِ فَضَحِکَ إِلَیْهِ فَقَالَ هَذَا أَحْسَنُ مِنْ ذَاکَ وَ ذَاکَ [مِنْ ذَلِکَ].

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ: یَا عَلِیُّ دِرْهَمٌ فِی الْخِضَابِ أَفْضَلُ مِنْ أَلْفِ دِرْهَمٍ فِی غَیْرِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ فِیهِ أَرْبَعَ عَشْرَةَ خَصْلَةً یَطْرُدُ الرِّیحَ مِنَ الْأُذُنَیْنِ وَ یَجْلُو الْبَصَرَ وَ یُلَیِّنُ الْخَیَاشِیمَ وَ یُطَیِّبُ النَّکْهَةَ وَ یَشُدُّ اللِّثَةَ وَ یَذْهَبُ بِالضَّنَی وَ یُقِلُّ وَسْوَسَةَ الشَّیْطَانِ وَ تَفْرَحُ الْمَلَائِکَةُ وَ یَسْتَبْشِرُ الْمُؤْمِنُ وَ یَغِیظُ الْکَافِرَ وَ هُوَ زِینَةٌ وَ طِیبٌ وَ یَسْتَحِی مِنْهُ مُنْکَرٌ وَ نَکِیرٌ وَ هُوَ بَرَاءَةٌ لَهُ فِی قَبْرِهِ.

ص: 99


1- 1. ثواب الأعمال: 20، و القنا و القنی: اشتداد الحمرة.
2- 2. الفقیه ج 1 باب غسل الجمعة.

عَنِ الْمُثَنَّی الْیَمَانِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَحَبُّ خِضَابِکُمْ إِلَی اللَّهِ الْحَالِکُ.

مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ عَنْ ذَرْوَانَ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الثَّانِی فَإِذَا هُوَ قَدِ اخْتَضَبَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدِ اخْتَضَبْتَ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ فِی الْخِضَابِ لَأَجْراً أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ التَّهْیِئَةَ تَزِیدُ فِی عِفَّةِ النِّسَاءِ أَ یَسُرُّکَ أَنَّکَ دَخَلْتَ عَلَی أَهْلِکَ فَرَأَیْتَهَا عَلَی مِثْلِ مَا تَرَاکَ عَلَیْهِ إِذْ لَمْ تَکُنْ عَلَی تَهْیِئَةٍ قَالَ قُلْتُ لَا قَالَ هُوَ ذَاکَ قَالَ وَ لَقَدْ کَانَ لِسُلَیْمَانَ علیه السلام أَلْفُ امْرَأَةٍ فِی قَصْرٍ ثَلَاثُمِائَةٍ مَهِیرَةٌ وَ سَبْعُمِائَةٍ سُرِّیَّةٌ(1)

وَ کَانَ یُطِیفُ بِهِنَّ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ.

مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ لِأَبِی النَّضْرِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَنَظَرَ إِلَی الشَّیْبِ فِی لِحْیَتِهِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله نُورٌ مَنْ شَابَ شَیْبَةً فِی الْإِسْلَامِ کَانَتْ لَهُ نُوراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ قَالَ فَخَضَبَ الرَّجُلُ بِالْحِنَّاءِ ثُمَّ جَاءَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا رَأَی الْخِضَابَ قَالَ نُورٌ وَ إِسْلَامٌ فَخَضَبَ الرَّجُلُ بِالسَّوَادِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله نُورٌ وَ إِسْلَامٌ وَ إِیمَانٌ وَ مَحَبَّةٌ إِلَی نِسَائِکُمْ وَ رَهْبَةٌ فِی قُلُوبِ عَدُوِّکُمْ.

عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام وَ هُوَ مُخَضَّبٌ بِسَوَادٍ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدِ اخْتَضَبْتَ بِالسَّوَادِ قَالَ إِنَّ فِی الْخِضَابِ أَجْراً إِنَّ الْخِضَابَ وَ التَّهْیِئَةَ مِمَّا یَزِیدُ فِی عِفَّةِ النِّسَاءِ وَ لَقَدْ تَرَکَ النِّسَاءُ الْعِفَّةَ لِتَرْکِ أَزْوَاجِهِنَّ التَّهْیِئَةَ لَهُنَّ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ الْحُسَیْنُ علیه السلام یَخْضِبُ رَأْسَهُ بِالْوَسِمَةِ وَ کَانَ یَصْدَعُ رَأْسَهُ وَ عِنْدَنَا لِفَافَةُ رَأْسِهِ الَّتِی کَانَ یَلُفُّ بِهَا رَأْسَهُ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: الْخِضَابُ بِالسَّوَادِ مَهَابَةٌ لِلْعَدُوِّ وَ أُنْسٌ لِلنِّسَاءِ.

عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: دَخَلَ قَوْمٌ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَرَأَوْهُ مُخْتَضِباً بِالسَّوَادِ فَسَأَلُوهُ عَنْ ذَلِکَ فَمَدَّ علیه السلام یَدَهُ إِلَی لِحْیَتِهِ ثُمَّ قَالَ أَمَرَ

ص: 100


1- 1. المهیرة: الحرة الغالیة المهر و السریة- کذریة- الأمة التی تسریتها و أصله تسررت من السرور فأبدلوا من احدی الراءات یاء کما قالوا تقضی من تقضض.

رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَصْحَابَهُ فِی غَزْوَةٍ غَزَاهَا أَنْ یَخْتَضِبُوا بِالسَّوَادِ لِیَقْوَوْا بِهِ عَلَی الْمُشْرِکِینَ.

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: النِّسَاءُ یُحْبِبْنَ أَنْ یَرَیْنَ الرِّجَالَ فِی مِثْلِ مَا یُحِبُّ الرِّجَالُ أَنْ یری [یَرَوْا] فِیهِ النِّسَاءَ مِنَ الزِّینَةِ.

مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ خِضَابِ الشَّعْرِ فَقَالَ خَضَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْحُسَیْنُ وَ أَبُو جَعْفَرٍ بِالْکَتَمِ (1).

عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام مُخْتَضِباً بِالْحِنَّاءِ.

عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ قَالَ: رَأَیْتُ أَثَرَ الْحِنَّاءِ فِی یَدِ أَبِی جَعْفَرٍ ع.

عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْمُؤَذِّنِ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ یُصَفِّرُ لِحْیَتَهُ بِالْخِطْمِیِّ وَ الْحِنَّاءِ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: الْحِنَّاءُ یَکْسِرُ الشَّیْبَ وَ یَزِیدُ فِی مَاءِ الْوَجْهِ.

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَسَنِ الزَّیَّاتِ قَالَ: کَانَ یَجْلِسُ إِلَیَّ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَةِ فَلَمْ أَزَلْ بِهِ حَتَّی دَخَلَ فِی هَذَا الْأَمْرِ قَالَ وَ کُنْتُ أَصِفُ لَهُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام ثُمَّ إِنَّا خَرَجْنَا إِلَی مَکَّةَ فَلَمَّا قَضَیْنَا النُّسُکَ أَخَذْنَا إِلَی الْمَدِینَةِ فَاسْتَأْذَنَّا عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَأَذِنَ لَنَا فَدَخَلْنَا عَلَیْهِ فِی بَیْتٍ مُنَجَّدٍ وَ عَلَیْهِ مِلْحَفَةٌ وَرْدِیَّةٌ(2)

وَ قَدِ اخْتَضَبَ وَ اکْتَحَلَ وَ حَفَّ لِحْیَتَهُ فَجَعَلَ صَاحِبِی یَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ یَنْظُرُ إِلَی الْبَیْتِ وَ یَعْرِضُ عَلَی قَلْبِهِ فَلَمَّا قُمْنَا قَالَ یَا حَسَنُ إِذَا کَانَ غَداً إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَعُدْ أَنْتَ وَ صَاحِبُکَ إِلَیَّ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ قُلْتُ لِصَاحِبِی اذْهَبْ بِنَا إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ اذْهَبْ وَ دَعْنِی قُلْتُ سُبْحَانَ اللَّهِ أَ لَیْسَ قَدْ قَالَ عُدْ أَنْتَ وَ صَاحِبُکَ قَالَ اذْهَبْ أَنْتَ وَ دَعْنِی فَوَ اللَّهِ إِنْ زِلْتُ بِهِ حَتَّی أَمْضَیْتُ بِهِ فَدَخَلْنَا عَلَیْهِ فَإِذَا هُوَ فِی بَیْتٍ لَیْسَ فِیهِ إِلَّا حَصًی فَبَرَزَ وَ عَلَیْهِ قَمِیصٌ غَلِیظٌ وَ هُوَ شَعِثٌ فَمَالَ عَلَیْنَا فَقَالَ دَخَلْتُمْ عَلَیَّ أَمْسِ فِی الْبَیْتِ الَّذِی

ص: 101


1- 1. الکتم: محرکة- من نبات الجبال و رقه کورق الاس یخضب به مدقوقا، و له ثمر کثمر الفلفل و یسود إذا نضج، و قیل الکتم بفتح و سکون اصله فارسی یقال له وسمة و قیل: الکتم نبات یخلط بالوسمة و یختضب به فیزید فی لون الوسمة.
2- 2. المنجد: المزین، و الوردیة ما کان أحمر بلون الورد و حف اللحیة، الاخذ منها و اصلاحها.

رَأَیْتُمْ وَ هُوَ بَیْتُ المَرْأَةِ وَ لَیْسَ هُوَ بَیْتِی وَ کَانَ أَمْسِ یَوْمَهَا فَتَزَیَّنْتُ وَ کَانَ عَلَیَّ أَنْ أَتَزَیَّنَ لَهَا کَمَا تَزَیَّنَتْ لِی وَ هَذَا بَیْتِی فَلَا یَعْرِضْ فِی قَلْبِکَ یَا أَخَا الْبَصْرَةِ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ کَانَ عَرَضَ فَأَمَّا الْآنَ فَقَدْ أَذْهَبَ اللَّهُ بِهِ.

مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ یُوشَعَ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام إِنَّ لِی فَتَاةً قَدِ ارْتَفَعَتْ عِلَّتُهَا قَالَ اخْضِبْ رَأْسَهَا بِالْحِنَّاءِ فَإِنَّ الْحَیْضَ سَیَعُودُ إِلَیْهَا قَالَ فَفَعَلْتُ ذَلِکَ فَعَادَ إِلَیْهَا الْحَیْضُ.

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: فِی الْخِضَابِ ثَلَاثُ خِصَالٍ مَهْیَبَةٌ فِی الْحَرْبِ وَ مَحَبَّةٌ إِلَی النِّسَاءِ وَ یَزِیدُ فِی الْبَاهِ.

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ: قُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ مُوسَی علیه السلام خَضَبْتَ قَالَ نَعَمْ بِالْحِنَّاءِ وَ الْکَتَمِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ فِی ذَلِکَ لَأَجْراً إِنَّهَا تُحِبُّ أَنْ تَرَی مِنْکَ مِثْلَ الَّذِی تُحِبُّ أَنْ تَرَی مِنْهَا یَعْنِی الْمَرْأَةَ فِی التَّهْیِئَةِ وَ لَقَدْ خَرَجْنَ نِسَاءٌ مِنَ الْعَفَافِ إِلَی الْفُجُورِ مَا أَخْرَجَهُنَّ إِلَّا قِلَّةُ تَهْیِئَةِ أَزْوَاجِهِنَّ.

عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی علیه السلام قَالَ أَخْبَرَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام: أَنَّ نِسَاءَ بَنِی إِسْرَائِیلَ خَرَجْنَ مِنَ الْعَفَافِ إِلَی الْفُجُورِ مَا أَخْرَجَهُنَّ إِلَّا قِلَّةُ تَهْیِئَةِ أَزْوَاجِهِنَّ وَ قَالَ إِنَّهَا تَشْتَهِی مِنْکَ مِثْلَ الَّذِی تَشْتَهِی مِنْهَا.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: خِضَابُ الرَّأْسِ وَ اللِّحْیَةِ مِنَ السُّنَّةِ.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: لَا یَنْبَغِی لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَدَعَ یَدَهَا مِنَ الْخِضَابِ وَ لَوْ تَمْسَحُهَا بِالْحِنَّاءِ مَسْحاً وَ لَوْ کَانَتْ مُسِنَّةً.

عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: رَخَّصَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَخْضِبَ رَأْسَهَا بِالسَّوَادِ قَالَ وَ أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النِّسَاءَ بِالْخِضَابِ ذَاتَ الْبَعْلِ وَ غَیْرَ ذَاتِ الْبَعْلِ أَمَّا ذَاتُ الْبَعْلِ فَتَزَیَّنُ لِزَوْجِهَا وَ أَمَّا غَیْرُ ذَاتِ الْبَعْلِ فَلَا تُشْبِهُ یَدُهَا یَدَ الرِّجَالِ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَخْتَضِبُ النُّفَسَاءُ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ نَهَی عَنِ الْقَنَازِعِ وَ الْقُصَصِ وَ نَقْشِ الْخِضَابِ (1).

ص: 102


1- 1. مکارم الأخلاق: 87- 92، و القنازع جمع القنزعة و هی الشعر حوالی الرأس. و الخصلة من الشعر تترک علی رأس الصبی، و قیل: هی ما ارتفع من الشعر و طال، و قد یطلق علی الطرة التی تتخذها المرأة علی رأسها مرتفعة من سائر شعراتها. و القصص: جمع القصة بالضم و هی شعر الناصیة تقص حذاء الجبهة، و عبارة اللسان: القصة تتخذها المرأة فی مقدم رأسها تقص ناحیتها عدا جبینها.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: از کتاب من لا یحضره الفقیه: - .[2] من لا یحضره الفقیه 1 باب غسل جمعه - رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: به حنا خضاب کنید که چشم را روشن کند، مو برآورد، بو را خوش کند و همسر را آرام کند.

امام صادق علیه السّلام فرمود: حنا بوی عرق را ببرد و آن را خرم کند و بو را خوش کند و فرزند را زیبا سازد.

و علی علیه السّلام فرمود: خضاب روش محمد صلی الله علیه و آله است و از سنت است.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: هر گونه خضابی عیب ندارد.

و آن حضرت علیه السّلام فرمود: مردی با ریش زرد کرده خود نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد. به او فرمود: چه زیبا است! و بعد از آن با ریش سرخ حنایی آمد. رسول خدا صلی الله علیه و آله با تبسم فرمود: این بهتر است! و آنگاه با ریش سیاه کرده نزد آن حضرت آمد. ایشان به روی او خندید و فرمود: این از آن دو زیباتر است!

و رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: یک درهم در راه خضاب، بهتر است از هزار درهم در غیر آن که در راه خدا باشد و در آن چهارده خصلت است: باد را از گوش ها براند، پرده از دید بر دارد، بینی را نرم کند، بو را خوش کند، لثه ها را محکم کند، لاغری و نزاری را ببرد، وسوسه شیطان را کم کند، فرشته ها را شاد کند، مؤمن را خرم کند، کافر را به خشم آورد، زیور و بوی خوش است، منکر و نکیر از آن شرم کنند و نجات در قبراست.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: محبوب ترین خضاب شما نزد من سیاهِ تند است .

در کتاب «لباس» از ذروان مدائنی نقل است که نزد امام رضا علیه السّلام رفتم و خضاب کرده بود. گفتم: قربانت گردم! خضاب کردی؟ فرمود: آری، خضاب ثواب دارد و آمادگی در عفت زنان را بیفزاید. تو را خوش آید که ژولیده نزد همسرت روی و بی آمادگی تو را ببیند؟ گفتم: نه. فرمود: این همان است. فرمود: سلیمان علیه السّلام را هزار همسر در کاخ بود؛ سیصد زن عقدی با مهریه بالا و هفتصد کنیز سرور آور که در هر شبانه روز به همه می رسید.

کتاب لباس: امام صادق علیه السّلام فرمود: مردی نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله آمد و سپیدی در ریش او دید و فرمود: نور است هر که در اسلام مو سپید کند، نور او باشد در روز قیامت! فرمود: آن مرد با حنا خضاب کرد و نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله آمد. چون خضابش را دید فرمود: نور و اسلام است! و آن مرد خضاب سیاه بست و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: نور است و اسلام و ایمان و دوستی همسران شما است و بیم در دل دشمنان شما!

حسن بن جهم گفت: نزد امام کاظم علیه السّلام رفتم و خضاب سیاه بسته بود. گفتم: قربانت گردم! خضاب سیاه بستی؟ فرمود: خضاب ثواب دارد، خضاب و آمادگی، عفت زنان را می افزاید و ترک عفت آنها، برای ترک و آمادگی شوهران است.

امام صادق علیه السّلام فرمود: حسین علیه السّلام سرش را با وسمه خضاب می کرد، سرش درد می کرد و سر پیچ او هنوز نزد ما هست.

و از آن حضرت است که خضاب به سیاهی، هیبت در دل دشمن است و آرامش همسران.

امام باقر علیه السّلام فرمود: گروهی نزد علی بن الحسین علیه السّلام درآمدند و دیدند خضاب سیاه بسته و درباره آن پرسیدند. دست به ریش خود کشید و فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله در جنگی فرمان داد یارانش خضاب سیاه بستند تا بر بت پرستان چیره شوند.

امام باقر علیه السّلام فرمود: زنان دوست دارند مردان را در آرایشی بینند که مردان خواهند آنان را در آن بینند .

از کتاب لباس : حلبی گوید: از امام

صادق از خضاب مو پرسیدم. فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله و حسین علیه السّلام و امام باقر علیه السّلام با کتم - .[1] کتم: گیاهی است کوهی با برگی چون آس که با کوبیده اش خضاب بندند و میوه اش چون فلفل است و پخته اش سیاه باشد و گفته شده همان وسمه است و گفته شده با آن مخلوط گردد. - خضاب کردند.

معاویه بن عمار گفت: دیدم امام باقر علیه السّلام با حنا خضاب بسته است.

و ابی الصباح گفت: اثر حنا را در دست امام باقر دیدم.

و ابی محمد مؤذن گفت: امام صادق علیه السّلام با خطمی و حنا ریشش را زرد می کرد.

و از آن حضرت است که حنا پیری را بشکند و آب رو را بیفزاید.

و از حسن زیات است که مردی بصری با من می نشست و پیوسته برای او تبلیغ کردم تا امامی شد. و امام باقر علیه السّلام را برایش وصف می کردم تا به مکه رفتیم و پس از انجام حج به مدینه رفتیم، از امام باقر علیه السّلام اجازه ورود خواستیم و در اتاقی زیور شده بر آن حضرت وارد شدیم. آن حضرت پتوی سرخ گلی بر دوش داشت و خضاب کرده و سرمه کشیده و ریش را آراسته بود. آن مرد همراه من به او و به اتاق نگاه می کرد و دلش آشوب می شد. چون برخاستیم فرمود: ای حسن! فردا ان شاء الله با یارت برگرد نزد من. و چون فردا شد به یارم گفتم: برویم نزد امام باقر علیه السّلام. گفت: خودت برو و مرا وابگذار. گفتم: سبحان الله! مگر نفرمود با یارت برگرد؟ بازگفت: خودت برو! اصرار کردم تا او را بردم و بر آن حضرت وارد شدیم، در اتاقی که فرشش ریگ بود و خودش آمد، با پیراهنی که درشت و ژولیده بود. به ما رو کرد و فرمود: دیروز نزد من آمدید در آن اتاق که دیدید و آن برای خانمم بود و از من نبود و دیروز حق او بود و من برایش آرایش کردم و بر من لازم بود برایش آرایش کنم، چنانی که او برایم آرایش کرده بود و این است اتاق خودم. پس دلت آشوب نشود ای برادر بصری! گفت: قربانت! آشوب شده بود، ولی اکنون خدا برطرفش کرد .

و در کتاب محاسن نقل می کند که اسماعیل بن یوشع گفت: به امام رضا گفتم: دختری دارم که عادتش رفته است. فرمود: سرش را با حنا خضاب کن که حیض او برگردد. چنین کردم و برگشت.

امام کاظم علیه السّلام فرمود: خضاب را سه اثر باشد: در نبرد هیبت است، دوستی است با زنان و قوت جماع است.

حسن بن جهم گفت: به امام رضا علیه السّلام گفتم: خضاب بستی؟ فرمود: آری، با حنا و کتم. نمی دانی که آن ثواب دارد؟ او هم دوست دارد در تو ببیند آنچه که تو دوست داری در او ببینی، یعنی زن در آمادگی. و اگر زنانی از عفت به در شدند و هرزه شدند، برای آن است که شوهرهاشان کم آماده می شدند.

علی بن موسی از پدرانش علیهم السّلام نقل فرمود که: زنان بنی اسرائیل برای این بی عفت شدند که شوهرانشان کم آماده می شدند و زن ها دوست دارند از تو مانند آنچه تو از آنها دوست داری.

امام صادق علیه السّلام فرمود: خضاب سر و ریش از سنت است.

محمد بن مسلم از یکی از دو امام علیهما السّلام نقل می کند که فرمودند: نشاید زن را که کف دستش بی خضاب باشد، اگرچه اندکی حنا بدان مالد و اگرچه سالخورده باشد.

امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: زن می تواند سرش را خضاب سیاه بندد و رسول خدا زنان را فرمان داد که خضاب کنند، شوهردار باشند یا نباشند، شوهردار برای او آرایش کند و بی شوهر دستش مانند مردها نباشد. امام صادق علیه السّلام فرمود: زن نفاس شده خضاب بندد.

امام صادق علیه السّلام فرمود: علی علیه السّلام نهی کرد از زدن حوالی موی سر و کاکل گذاشتن در جلوی سر و نیز از نقش و نگار زدن با خضاب.

**[ترجمه]

«10»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ أَبِی وَ جَدِّی وَ عَمِّی حَمَّامَ الْمَدِینَةِ فَإِذَا رَجُلٌ فِی الْمَسْلَخِ فَقَالَ مِمَّنِ الْقَوْمُ فَقُلْنَا مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ فَقَالَ مِنْ أَیِّ الْعِرَاقِ قُلْتُ مِنَ الْکُوفَةِ قَالَ مَرْحَباً بِکُمْ وَ أَهْلًا یَا أَهْلَ الْکُوفَةِ أَنْتُمُ الشِّعَارُ دُونَ الدِّثَارِ ثُمَّ قَالَ مَا یَمْنَعُکُمْ مِنَ الْإِزَارِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ عَوْرَةُ الْمُسْلِمِ عَلَی الْمُسْلِمِ حَرَامٌ قَالَ فَبَعَثَ عَمِّی إِلَی کِرْبَاسَةٍ فَشَقَّهَا بِأَرْبَعَةٍ ثُمَّ أَخَذَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ وَاحِدَةً ثُمَّ دَخَلْنَا فِیهَا فَلَمَّا کُنَّا فِی الْبَیْتِ الْحَارِّ صَمَدَ لِجَدِّی فَقَالَ یَا کَهْلُ مَا یَمْنَعُکَ مِنَ الْخِضَابِ فَقَالَ لَهُ جَدِّی أَدْرَکْتُ مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنْکَ وَ مِنِّی وَ لَا یَخْتَضِبُ قَالَ فَغَضِبَ لِذَلِکَ حَتَّی عَرَفْنَا غَضَبَهُ فِی الْحَمَّامِ (1)

ثُمَّ قَالَ وَ مَنْ ذَلِکَ الَّذِی هُوَ خَیْرٌ مِنِّی وَ مِنْکَ قَالَ أَدْرَکْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ هُوَ لَا یَخْتَضِبُ قَالَ فَنَکَسَ علیه السلام رَأْسَهُ وَ تَصَابَّ عَرَقاً وَ قَالَ صَدَقْتَ وَ بَرِرْتَ ثُمَّ قَالَ یَا کَهْلُ إِنْ تَخْتَضِبْ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ خَضَبَ وَ هُوَ خَیْرٌ مِنْ عَلِیٍّ وَ إِنْ تَتْرُکْ فَلَکَ بِعَلِیٍّ أُسْوَةٌ فَلَمَّا خَرَجْنَا مِنَ الْحَمَّامِ سَأَلْنَا عَنِ الشَّیْخِ فَإِذَا هُوَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ مَعَهُ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ علیه السلام.

وَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ هَارُونَ الْعِجْلِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَ خَضَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لَا وَ لَا عَلِیٌّ وَ لَکِنْ خَضَبَ أَبِی وَ جَدِّی فَإِنْ خَضَبْتَ فَحَسَنٌ وَ إِنْ تَرَکْتَ فَحَسَنٌ.

عَنْ جَرِیرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْخِضَابِ فَقَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَخْتَضِبُ وَ هَذَا شَعْرُهُ عِنْدَنَا.

عَنْ حَفْصٍ الْأَعْوَرِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا تَقُولُ فِی الْخِضَابِ خِضَابِ اللِّحْیَةِ وَ الرَّأْسِ فَقَالَ مِنَ السُّنَّةِ قَالَ قُلْتُ فَأَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَمْ یَخْتَضِبْ

ص: 103


1- 1. الزیادة من الکافی ج 6 ص 498.

قَالَ إِنَّمَا مَنَعَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَتُخْضَبُ هَذِهِ مِنْ هَذِهِ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: تُرْکُ الْخِضَابِ بُؤْسٌ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: حنان بن سدیر از قول پدرش نقل می کند که من و پدرم و جدم و عمویم به حمام مدینه رفتیم. در رخت کن مردی بود و پرسید از کجایند این مردم؟ گفتیم از مردم عراق. گفت: از کجای عراق؟ گفتیم از کوفه. فرمود: مرحبا و اهلاً به شما ای اهل کوفه که باعث افتخارید! آنگاه فرمود: چرا لنگ ندارید؟ چه که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده: عورت مسلمان بر مسلمان حرام است.

راوی گوید: عمویم فرستاد یک طاقه کرباس آوردند و آن را چهار پاره کرد و هر کدام یک پاره گرفتیم و به حمام رفتیم. چون به گرمخانه رفتیم، به جدم توجه کرد و فرمود: ای پیرمرد! چرا خضاب نداری؟ در پاسخ گفت: بهتر از تو و خودم را دریافتم که خضاب نداشت. و او در خشم شد - .[1] ادامه روایت از کافی 6: 498 است. - . گفت: آن بهتر از من و تو که بود؟ گفت: علی بن ابی طالب را دیدم که خضاب نداشت. راوی گوید: سر به زیر افکند و عرق می ریخت و فرمود: راست گفتی و خوب کردی! و سپس فرمود: ای پیرمرد! اگر خضاب کنی، همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله خضاب می کرد و او بهتر از علی علیه السّلام بود. اگر نکنی پیرو علی علیه السّلام باشی. چون از حمام در آمدیم از آن شیخ پرسیدیم، گفتند که او علی بن الحسین بود و پسرش محمد علیهما السّلام هم با او بود.

و از سلیمان بن هارون عجلی نقل است که از امام صادق علیه السلام پرسیدم: آیا رسول خدا صلی الله علیه و آله خضاب کرد؟ فرمود: نه، همچنین علی علیه السّلام، ولی پدرم و جدم خضاب کردند و اگر خضاب کنی خوب است و اگر نکنی هم خوب است.

و از جریر بن محمد نقل است که درباره خضاب از امام باقر علیه السّلام پرسیدم. فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله خضاب می کرد و این موی آن حضرت است نزد ما.

و از حفص اعور نقل است که از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: چه گویی درباره خضاب، خضاب سر و ریش؟ فرمود: از سنت است. راوی گوید: گفتم: امیر مؤمنان خضاب نکرد. فرمود: همانا گفته رسول خدا او را بازداشت که به زودی این از این خضاب شود (یعنی ریش از خون سرت).

و از آن حضرت است که: ترک خضاب بدبختی است. - . مکارم الاخلاق: 93- 94 -

**[ترجمه]

«11»

جش، [الفهرست للنجاشی] أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ نُوحٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الْهَاشِمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الطَّیَالِسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الْأَصْفَهَانِیِّ عَنْ شَرِیکٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ حُرَیْثٍ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُرِّ: أَنَّهُ سَأَلَ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام عَنْ خِضَابِهِ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ کَمَا تَرَوْنَ إِنَّمَا هُوَ حِنَّاءٌ وَ کَتَمٌ (2).

**[ترجمه]رجال نجاشی: عبیدالله بن حر از حسین بن علی علیه السّلام درباره خضابش پرسید. فرمود: چنان نیست که می بینید؛ همانا آن حنا و کتم است. - . رجال نجاشی: 7 -

**[ترجمه]

«12»

نهج، [نهج البلاغة]: سُئِلَ علیه السلام عَنْ قَوْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله غَیِّرُوا الشَّیْبَ وَ لَا تَتَشَبَّهُوا بِالْیَهُودِ فَقَالَ إِنَّمَا قَالَ صلی الله علیه و آله ذَلِکَ وَ الدِّینُ قُلٌّ فَأَمَّا الْآنَ وَ قَدِ اتَّسَعَ نِطَاقُهُ وَ ضَرَبَ بِجِرَانِهِ فَامْرُؤٌ وَ مَا اخْتَارَ(3).

**[ترجمه]نهج البلاغه: از امام علیه السّلام پرسیدند: این که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود موها را رنگ کنید و خود را شبیه یهود نسازید یعنی چه؟ فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم این سخن را در روزگاری فرمود که پیروان اسلام اندک بودند، اما امروز که اسلام گسترش یافته و نظام اسلامی استوار شده، هر کس آنچه را که دوست دارد انجام دهد. - . نهج البلاغة: حکمت 16 -

**[ترجمه]

بیان

قل أی قلیل و النطاق شقة تلبسه المرأة و تشد وسطها ثم ترسل الأعلی علی الأسفل إلی الرکبة و الأسفل ینجر علی الأرض و جران البعیر مقدم عنقه و الساق و النطاق للإسلام کنایة عن کثرة المسلمین و ضربه بجرانه عن ثباته و استقراره أی لیس الیوم سنة مؤکدة.

**[ترجمه]«قل» یعنی کم و «النطاق» یعنی تکه لباسی که زن می پوشد و وسط آن را محکم می کند، سپس بالا را بر پایین می اندازد تا زانو، و پایینی تا روی زمین می آید. و «جران البعیر» یعنی جلوی گردنش و ساق، «نطاق إسلام» کنایة از کثرت مسلمین است و «ضربه بجرانه» یعنی استواری اش، یعنی امروز مثل گذشته سنت نیست.

**[ترجمه]

«13»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: ثَلَاثٌ یُطْفِینَ نُورَ الْعَبْدِ مَنْ قَطَعَ أَوِدَّاءَ أَبِیهِ وَ غَیَّرَ شَیْبَتَهُ بِسَوَادٍ قَالَ وَ رَفَعَ بَصَرَهُ فِی الْحُجُرَاتِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُؤْذَنَ لَهُ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالْخِضَابِ ذَاتَ بَعْلٍ وَ غَیْرَ ذَاتِ بَعْلٍ (4).

**[ترجمه]نوادر راوندی: امام کاظم از پدرانش علیهم السّلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: سه چیز نور بنده خدا را خاموش کند: کسی که با دوستان پدرش قطع رابطه کند؛ کسی که موی سپیدش را دگرگون سازد؛ و آن که بی اجازه درون اتاق ها سر کشد.

و علی علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمان داد به خضاب کردن، چه شوهردار و چه بی شوهر. - . نوادر راوندی: 10 -

**[ترجمه]

«14»

نهج، [نهج البلاغة]: قِیلَ لَهُ علیه السلام لَوْ غَیَّرْتَ شَیْبَکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ علیه السلام الْخِضَابُ زِینَةٌ وَ نَحْنُ قَوْمٌ فِی مُصِیبَةٍ.

یُرِیدُ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (5).

ص: 104


1- 1. مکارم الأخلاق: 93- 94.
2- 2. رجال النجاشیّ: 7.
3- 3. نهج البلاغة الرقم 16 من الحکم.
4- 4. نوادر الراوندیّ: 10.
5- 5. النهج قسم الحکم الرقم 473.

**[ترجمه]نهج البلاغه: به آن حضرت گفته شد: چه می شد موی خود را رنگ می کردی؟ فرمود: رنگ کردن مو آرایش است، ولی ما مردمی مصیبت زده ایم.

مقصودش درباره رسول خدا صلی الله علیه و آله بود. - . نهج البلاغه: حکمت 473 -

**[ترجمه]

«15»

کِتَابُ الْغَارَاتِ، لِإِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی شَیْبَةَ عَنْ شَرِیکٍ عَنْ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَکِیمِ بْنِ صمیت قَالَ: رَأَیْتُ عَلِیّاً علیه السلام أَبْیَضَ الرَّأْسِ وَ اللِّحْیَةِ.

وَ عَنْ أَبِی شَیْبَةَ عَنْ وَکِیعٍ عَنْ سَوَادَةَ بْنِ حَنْظَلَةَ قَالَ: رَأَیْتُ عَلِیّاً علیه السلام أَصْفَرَ اللِّحْیَةِ.

**[ترجمه]کتاب الغارات: حکیم بن صمیت گفت: علی علیه السّلام را با سر و ریش سفید دیدم.

سواده بن حنظله گفت: علی علیه السّلام را با ریش حنایی زرد دیدم.

**[ترجمه]

«16»

الْعِلَلُ، لِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ: الْعِلَّةُ فِی خِضَابِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مَرَّةً وَاحِدَةً لِکَیْ یَقْتَدُوا بِهِ ثُمَّ لَمْ یَخْتَضِبْ بَعْدَ ذَلِکَ وَ الْعِلَّةُ فِی تَرْکِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الْخِضَابَ لِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تُخْضَبُ یَا عَلِیُّ هَذِهِ یَعْنِی لِحْیَتَهُ مِنْ هَذِهِ یَعْنِی مِنْ رَأْسِهِ فَأَحَبَّ علیه السلام أَنْ یَخْضِبَهَا بِالدَّمِ.

**[ترجمه]علل الشرائع: محمد بن علی بن ابراهیم گفت: علت اینکه پیغمبر صلی الله علیه و آله یک بار خضاب کرد، این بود که مردم از او پیروی کنند و از آن پس خضاب نکرد، و علت اینکه امیر مؤمنان خضاب نکرد، قول پیغمبر صلی الله علیه و آله بود که فرمود: ای علی! این (یعنی ریش او) از این (یعنی از سر او) خضاب شود. و دوست داشت آن را با خون خضاب کند .

**[ترجمه]

باب 9 وصل الشعر و القصص فی الرأس

روایات

«1»

مَکَارِمُ الْأَخْلَاقِ، عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ الْمَرْأَةُ تَجْعَلُ فِی رَأْسِهَا الْقَرَامِلَ قَالَ یَصْلُحُ لَهَا الصُّوفُ وَ مَا کَانَ مِنْ شَعْرِ الْمَرْأَةِ نَفْسِهَا وَ کَرِهَ أَنْ تُوصِلَ الْمَرْأَةُ مِنْ شَعْرِ غَیْرِهَا فَإِنْ وَصَلَتْ بِشَعْرِهَا الصُّوفَ أَوْ شَعْرَ نَفْسِهَا فَلَا بَأْسَ بِهِ (1).

عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ النَّاسَ یَرْوُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَعَنَ الْوَاصِلَةَ وَ الْمَوْصُولَةَ قَالَ فَقَالَ نَعَمْ قُلْتُ الَّتِی تَمْشُطُ وَ تَجْعَلُ فِی الشَّعْرِ الْقَرَامِلَ قَالَ فَقَالَ لِی لَیْسَ بِهَذَا بَأْسٌ قُلْتُ فَمَا الْوَاصِلَةُ وَ الْمَوْصُولَةُ قَالَ الْفَاجِرَةُ وَ الْقَوَّادَةُ.

عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَصِّ النَّوَاصِی تُرِیدُ بِهِ الْمَرْأَةُ الزِّینَةَ لِزَوْجِهَا وَ عَنِ الْحَفِ (2) وَ الْقَرَامِلِ وَ الصُّوفِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ قَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ کُلِّهِ.

ص: 105


1- 1. قال فی اللسان: فی الحدیث« انه رخص فی القرامل» هی ضفائر من شعر أو صوف أو ابریسم تصل به المرأة شعرها.
2- 2. یقال: حفت المرأة وجهها حفا و حفافا: أزالت الشعر عنه بالموسی و غیره.

قَالَ مُحَمَّدٌ قَالَ یُونُسُ یَعْنِی لَا بَأْسَ بِالْقَرَامِلِ إِذَا کَانَتْ مِنْ صُوفٍ وَ أَمَّا الشَّعْرُ فَلَا یُوصَلُ الشَّعْرُ بِالشَّعْرِ لِأَنَّ الشَّعْرَ مَیِّتٌ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یَحِلُّ لِامْرَأَةٍ إِذَا هِیَ حَاضَتْ أَنْ تَتَّخِذَ قُصَّةً وَ لَا جُمَّةً(1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: سلیمان بن خالد گفت: به امام علیه السلام گفتم زن در سر خود پیوندی می نهد؟ فرمود: از پشم یا موی خودش بد نیست (و بد داشت که از موی دیگری باشد) و همان پیوند با رشته پشمی یا موی خودش باکی ندارد. - . در اللسان آمده: در حدیث هست که «انه رخص فی القرامل» و آن اضافه هایی از مو و پشم و ابریشم است که زن به مویش می بندد. -

عمار ساباطی گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: مردم از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کنند که «واصله و موصوله» را لعن کرده است؟ فرمود: آری. گفتم: به این معنی که زنی موی خود را شانه زند و در آن پیوندها نهد؟ به من فرمود: این باکی ندارد. گفتم: پس واصله و موصوله چه باشد؟ فرمود: زن هرزه و جاکش.

و ابی بصیر گفت: از آن حضرت از زلف جلوی سر پرسیدم که زن بدان خود را برای شوهرش آرایش کند، و از اینکه موهای ریز خود - . گفته شده: «حفت المرأة وجهها» حفا و حفافا یعنی زن موی صورتش را با تیغ یا غیره بردارد. - را بسترد و گیسوان خود را با رشته های پشمی پیوند کند و چیز هایی شبیه به آن. فرمود: همه اینها اشکالی ندارد.

و یونس گفت: یعنی پیوستن گیسوان با رشته پشمی اشکالی ندارد، اما با مو، نباید مو را با مو پیوند زد، چرا که مو مردار است.

و امام صادق از پدرش، از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: روا نیست زنی که در حیض است، زلف بنهد یا موی خود را گرد سازد (یعنی آرایش کند که فریبنده باشد.) - . مکارم الاخلاق 94- 95 ، و «الجمة» با ضمه، یعنی اجتماع موی سر. -

**[ترجمه]

باب 10 الشیب و علته و جزه و نتفه

روایات

«1»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الطَّیَالِسِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْنٍ عَنْ أَبِی نَجْرَانَ التَّمِیمِیِّ عَنِ ابْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ لا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ ...- وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ النَّاتِفُ شَیْبَهُ وَ النَّاکِحُ نَفْسَهُ وَ الْمَنْکُوحُ فِی دُبُرِهِ (2).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: سه کس باشند که «لا یکلمهم الله یوم القیامة و لا ینظر إلیهم ... و لا یزکیهم و لهم عذاب ألیم.» - . آل عمران / 77 - {خدا روز قیامت با آنها سخن نکند و تبرئه اش نکند و عذاب دردناک دارند.} آن که موی سپیدش را بکَند و آن که با خود جماع کند ، و آن که در پشت او جماع کنند. - . عیون اخبارالرضا 1: 83 ، خصال 1: 52 -

**[ترجمه]

«2»

ن (3)،[عیون أخبار الرضا علیه السلام] ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْمَدِینِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ الْجَعْفَرِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الشَّیْبُ فِی مُقَدَّمِ الرَّأْسِ یُمْنٌ وَ فِی الْعَارِضَیْنِ سَخَاءٌ وَ فِی الذَّوَائِبِ شَجَاعَةٌ وَ فِی الْقَفَا شُؤْمٌ (4).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا و خصال: امام رضا از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: سپیدی در جلوی سر میمنت است، در گونه ها نشانه سخاوت، در گیسوها شجاعت و در پشت سر شوم است. - .[3] خصال 1: 112 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: لَا تَنْتِفُوا الشَّیْبَ فَإِنَّهُ نُورُ الْمُسْلِمِ وَ مَنْ شَابَ شَیْبَةً فِی الْإِسْلَامِ کَانَ لَهُ نُوراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ(5).

**[ترجمه]خصال: اربعمائه: علی علیه السّلام فرمود: موی سپید را نکَنید که نور مسلمان است و هر که مو در اسلام سپید کند، در قیامت نور او باشد. - .[4] خصال 2: 156 -

**[ترجمه]

«4»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ النَّاسُ لَا یَشِیبُونَ فَأَبْصَرَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام شَیْباً فِی لِحْیَتِهِ فَقَالَ یَا رَبِّ مَا هَذَا فَقَالَ هَذَا وَقَارٌ فَقَالَ رَبِّ زِدْنِی

ص: 106


1- 1. مکارم الأخلاق 94- 95، و الجمة بالضم مجتمع شعر الرأس.
2- 2. الخصال ج 1 ص 52.
3- 3. عیون الأخبار ج 1 ص 83.
4- 4. الخصال ج 1 ص 112.
5- 5. الخصال ج 2 ص 156.

وَقَاراً(1).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام فرمود: مردم مو سپید نمی کردند و ابراهیم علیه السّلام بود که تا سپیدی در ریش خود دید گفت: پروردگارا این چیست؟ فرمود: این وقار است و او گفت: پروردگارا، وقار مرا فزون کن! - .[5] علل الشرائع 1: 97 -

**[ترجمه]

«5»

ع، [علل الشرائع] عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ یَزِیدَ بْنِ هَارُونَ عَنْ عُثْمَانَ الزَّنْجَانِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ الزَّمَانِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ خَالِدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَیُّوبَ الْمَخْزُومِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام: أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا الطُّفَیْلِ یُحَدِّثُ أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ کَانَ الرَّجُلُ یَمُوتُ وَ قَدْ بَلَغَ الْهَرَمَ وَ لَمْ یَشِبْ فَکَانَ الرَّجُلُ یَأْتِی النَّادِیَ فِیهِ الرَّجُلُ وَ بَنُوهُ فَلَا یَعْرِفُ الْأَبَ مِنَ الِابْنِ فَیَقُولُ أَیُّکُمْ أَبُوکُمْ فَلَمَّا کَانَ زَمَانُ إِبْرَاهِیمَ قَالَ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی شَیْئاً أُعْرَفُ بِهِ قَالَ فَشَابَ وَ ابْیَضَّ رَأْسُهُ وَ لِحْیَتُهُ (2).

**[ترجمه]علل الشرایع: از امام صادق علیه السّلام نقل است که شنید که ابو طفیل می گوید که علی علیه السّلام می فرمود: مردم می مردند و به پیری می رسیدند و مو سپید نمی کردند و کسی به اجتماعی می آمد که در آن مردی به همراه پسرش بود و پدر را از پسر نمی شناخت و می گفت پدر کدام است. و در زمان ابراهیم بود که گفت: خدایا! برایم نشانی بنه که شناخته شوم. فرمود: پس موی سر و ریش او سپید شد. - .[1] علل الشرائع 1: 98 -

**[ترجمه]

«6»

مکا، [مکارم الأخلاق] مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: الشَّیْبُ فِی مُقَدَّمِ الرَّأْسِ یُمْنٌ وَ فِی الْعَارِضَیْنِ سَخَاءٌ وَ فِی الذَّوَائِبِ شَجَاعَةٌ وَ فِی الْقَفَا شُؤْمٌ.

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی النَّبِیِّ فَنَظَرَ إِلَی الشَّیْبِ فِی لِحْیَتِهِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله نُورٌ مَنْ شَابَ شَیْبَةً فِی الْإِسْلَامِ کَانَتْ لَهُ نُوراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام: أَصْبَحَ إِبْرَاهِیمُ فَرَأَی فِی لِحْیَتِهِ شَعْرَةً بَیْضَاءَ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بَلَّغَنِی هَذَا الْمَبْلَغَ وَ لَمْ أَعْصِ اللَّهَ طَرْفَةَ عَیْنٍ.

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: کَانَ النَّاسُ لَا یَشِیبُونَ فَأَبْصَرَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام شَیْباً فِی لِحْیَتِهِ فَقَالَ یَا رَبِّ مَا هَذَا قَالَ هَذَا وَقَارٌ قَالَ یَا رَبِّ زِدْنِی وَقَاراً.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: الشَّیْبُ نُورٌ فَلَا تَنْتِفُوهُ.

عَنْهُ علیه السلام عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ لَا یَرَی بَأْساً بِجَزِّ الشَّیْبِ وَ یَکْرَهُ نَتْفَهُ.

مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ بِجَزِّ الشَّمَطِ(3)

وَ نَتْفِهِ وَ جَزُّهُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ نَتْفِهِ (4).

ص: 107


1- 1. علل الشرائع ج 1 ص 97.
2- 2. علل الشرائع ج 1 ص 98.
3- 3. الشمط بیاض الرأس یخالط سواده و الرجل أشمط و المرأة شمطاء.
4- 4. مکارم الأخلاق: 75- 76.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: سپیدی در جلوی سر میمنت است، در گونه ها نشانه سخاوت، در گیسوها شجاعت و در پشت سر شوم است.

امام صادق علیه السّلام فرمود: مردی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد. پیامبر به سفیدی در ریشش نگاه کرد و فرمود: نور است هر کس در اسلام مو سفید کند، در قیامت برای او نوری شود.

امام باقر علیه السّلام فرمود: ابراهیم علیه السّلام صبح کرد و در ریش خود یک موی سپید دید و گفت: سپاس خدای را که مرا به این سن رساند و خدا را چشم بر هم زدنی نافرمانی نکردم.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: مردم مو سپید نمی کردند و ابراهیم علیه السّلام بود که تا سپیدی در ریش خود دید، گفت: پروردگارا این چیست؟ فرمود: این وقار است. و او گفت: پروردگارا، وقار مرا فزون کن!

و از پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل است که فرمود: موی سپید نور است؛ آن را نکَنید.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: علی علیه السّلام در بریدن موی سپید پیری اشکالی نمی دید و کندنش را بد می داشت.

کتاب محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: ستردن و کندن موی خاکستری - . «الشمط» یعنی سفیدی سر که با سیاهی آن آمیخته شده و به مرد «أشمط» و به زن «شمطاء» گویند. - اشکالی ندارد، ولی بریدنش را بیشتر دوست دارم از کندنش. - . مکارم الاخلاق: 75- 76 -

**[ترجمه]

«7»

مَجَالِسُ الشَّیْخِ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنِ التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدٍ الطَّیَالِسِیِّ عَنْ رُزَیْقٍ الْخُلْقَانِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: مَا رَأَیْتُ شَیْئاً أَسْرَعَ إِلَی شَیْ ءٍ مِنَ الشَّیْبِ إِلَی الْمُؤْمِنِ وَ إِنَّهُ وَقَارٌ لِلْمُؤْمِنِ فِی الدُّنْیَا وَ نُورٌ سَاطِعٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِهِ وَقَّرَ اللَّهُ تَعَالَی خَلِیلَهُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فَقَالَ مَا هَذَا یَا رَبِّ قَالَ لَهُ هَذَا وَقَارٌ فَقَالَ یَا رَبِّ زِدْنِی وَقَاراً قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَمِنْ إِجْلَالِ اللَّهِ إِجْلَالُ شَیْبَةِ الْمُؤْمِنِ (1).

**[ترجمه]مجالس: امام صادق علیه السّلام می فرمود: چیزی را ندیدم شتابان تر به چیزی از سپیدی مو به سوی مؤمن، و همانا آن وقار مؤمن است در دنیا و نوری درخشان در روز قیامت. خدای تعالی خلیلش ابراهیم را بدان با وقار کرد که گفت: پروردگارا این چیست؟ فرمودش که این وقار است. پس گفت: پروردگارا، به وقارم بیفزا! و فرمود: امام صادق علیه السّلام فرمود: بزرگداشت موی سپید مؤمن از بزرگداشت خدا است. - . امالی شیخ طوسی 2: 310 -

**[ترجمه]

باب 11 اللعب بشعر اللحیة و أکله و فت الطین

روایات

«1»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنْ یَحْیَی بْنِ عُمَرَ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَا تُکْثِرْ وَضْعَ یَدِکَ فِی لِحْیَتِکَ فَإِنَّ ذَلِکَ یَشِینُ الْوَجْهَ (2).

**[ترجمه]علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام فرمود: بسیار دست به ریش مگذار که رخسار را زشت کند. - . علل الشرائع 2: 246 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام: یَا عَلِیُّ ثَلَاثَةٌ مِنَ الْوَسْوَاسِ أَکْلُ الطِّینِ وَ تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ بِالْأَسْنَانِ وَ أَکْلُ اللِّحْیَةِ(3).

**[ترجمه]خصال: در سفارش پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام است که فرمود: ای علی! سه چیز از وسواس است: خوردن گِل، چیدن ناخن ها با دندان و جویدن ریش. - .[2] خصال 1: 62 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ قَالَ: أَرْبَعَةٌ مِنَ الْوَسْوَاسِ أَکْلُ الطِّینِ وَ فَتُّ الطِّینِ وَ تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ بِالْأَسْنَانِ وَ أَکْلُ اللِّحْیَةِ(4).

ص: 108


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 310.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 246.
3- 3. الخصال ج 1 ص 62.
4- 4. الخصال ج 1: 105.

**[ترجمه]خصال: امام کاظم علیه السّلام فرمود: چهارچیز از وسواس است: خوردن گِل و ریز کردن گِل با انگشتان، چیدن ناخن ها با دندان و جویدن ریش. - .[3] خصال 1: 105 -

**[ترجمه]

باب 12 نتف شعر الأنف

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لِیَأْخُذْ أَحَدُکُمْ مِنْ شَارِبِهِ وَ الشَّعْرِ الَّذِی فِی أَنْفِهِ وَ لْیَتَعَاهَدْ نَفْسَهُ فَإِنَّ ذَلِکَ یَزِیدُ فِی جَمَالِهِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر کدام شما باید سبیل را و موی داخل بینی را بگیرد و به خود برسد که زیبایی اش افزون شود. - .[1] قرب الاسناد: 45 -

**[ترجمه]

«2»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: أَخْذُ الشَّعْرِ مِنَ الْأَنْفِ یُحَسِّنُ الْوَجْهَ (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: ستردن موی بینی رخسار را زیبا کند. - .[2] مکارم الاخلاق: 65 -

**[ترجمه]

باب 13 اللحیة و الشارب

أقول

سیجی ء بعض الأخبار فی باب الطیب و قد سبق بعضها فی باب السنن الحنیفیة و سیأتی بعضها فی باب تقلیم الأظفار أیضا.

**[ترجمه]برخی از اخبار در باب طیب خواهد آمد و برخی در باب سنن حنیفیه گذشته و برخی هم در باب ناخن گرفتن می آید.

**[ترجمه]

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لِیَأْخُذْ أَحَدُکُمْ مِنْ شَارِبِهِ وَ الشَّعْرِ الَّذِی فِی أَنْفِهِ وَ لْیَتَعَاهَدْ نَفْسَهُ فَإِنَّ ذَلِکَ یَزِیدُ فِی جَمَالِهِ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: هر کدام از شما باید سبیل را و موی داخل بینی را بگیرد و به خود برسد که زیبایی اش افزون شود. - .[1] قرب الاسناد: 45 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ أَخْذِ الشَّارِبِ أَ سُنَّةٌ هُوَ قَالَ نَعَمْ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ لَهُ أَنْ یَأْخُذَ مِنْ لِحْیَتِهِ قَالَ أَمَّا مِنْ عَارِضَیْهِ فَلَا بَأْسَ وَ أَمَّا مِنْ مُقَدَّمِهِ فَلَا(4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: برادر امام کاظم علیه السلام گفت: از او پرسیدم که گرفتن سبیل سنت است یا نه؟ فرمود: آری، و پرسیدم از گرفتن از ریش، فرمود: از دو گونه باکی ندارد و از جلوی آن نه. - .[2] قرب الاسناد: 164 -

**[ترجمه]

«3»

سر، [السرائر] فِی جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ: مِثْلَهُ (5).

ص: 109


1- 1. قرب الإسناد: 45.
2- 2. مکارم الأخلاق: 65.
3- 3. قرب الإسناد: 45.
4- 4. قرب الإسناد: 164.
5- 5. السرائر: 465.

**[ترجمه]سرائر: از جامع بزنطی مانند این روایت را آورده است. - .[3] سرائر: 465 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ وَ أَخْذُ الشَّارِبِ مِنَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ أَمَانٌ مِنَ الْجُذَامِ (1).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: گرفتن ناخن و زدن سبیل از جمعه تا جمعه امان است از خوره. - .[4] خصال 1: 21 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِی کَهْمَشٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلِّمْنِی دُعَاءً أَسْتَنْزِلُ بِهِ الرِّزْقَ فَقَالَ لِی خُذْ مِنْ شَارِبِکَ وَ أَظْفَارِکَ وَ لْیَکُنْ ذَلِکَ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ(2).

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدٍ: مِثْلَهُ (3).

**[ترجمه]خصال: ابی کهمش گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: دعایی به من آموز برای گشایش روزی. فرمود: سبیل و ناخن هایت را بگیر و این کار باید در روز جمعه باشد. - .[5] خصال 2: 30 -

ثواب الاعمال: مانند این روایت را آورده است. - .[1] ثواب الاعمال: 23 -

**[ترجمه]

«6»

ثو(4)،[ثواب الأعمال] ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْمَدِینِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ یُؤْمِنُ مِنَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ الْعَمَی وَ إِنْ لَمْ تَحْتَجْ فَحُکَّهَا حَکّاً.

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ وَ قَصَّ شَارِبَهُ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ ثُمَّ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ وَ عَلَی سُنَّةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أُعْطِیَ بِکُلِّ قُلَامَةٍ وَ جُزَازَةٍ عِتْقَ رَقَبَةٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ (5).

**[ترجمه]ثواب الاعمال و خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: گرفتن ناخن در روز جمعه امان می دهد از خوره و پیسی و کوری و اگر نیاز نداری آن را سوهان بزن.

و فرمود: هر که در هر جمعه ناخن هایش را بگیرد و سبیلش را بزند و بگوید: «بسم الله و علی سنه محمد و آل محمد»، به هر تکه ناخن و برش مو به او ثواب آزاد کردن یک بنده از فرزندان اسماعیل داده شود. - .[2] ثواب الاعمال: 23 ، خصال2: 30 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الرَّازِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ السَّبْتِ وَ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ أَخَذَ مِنْ شَارِبِهِ عُوفِیَ مِنْ وَجَعِ الْأَضْرَاسِ وَ وَجَعِ الْعَیْنِ (6).

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ: مِثْلَهُ (7).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که روز شنبه و روز پنجشنبه ناخن هایش را بگیرد و سبیل خود را بزند، از درد دندان و درد چشم در عافیت ماند. - .[3] خصال 2: 31 -

ثواب الاعمال: مانند این روایت را آورده است. - .[4] ثواب الاعمال: 22 -

**[ترجمه]

«8»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَمَّا تَابَ اللَّهُ عَلَی آدَمَ أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکَ وَ هُوَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ یَا آدَمُ حَیَّاکَ اللَّهُ وَ بَیَّاکَ قَالَ أَمَّا حَیَّاکَ اللَّهُ فَأَعْرِفُهُ فَمَا بَیَّاکَ قَالَ أَضْحَکَکَ قَالَ فَسَجَدَ آدَمُ علیه السلام فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ قَالَ یَا رَبِّ زِدْنِی جَمَالًا فَأَصْبَحَ وَ لَهُ لِحْیَةٌ

ص: 110


1- 1. الخصال ج 1 ص 21.
2- 2. الخصال ج 2 ص 30.
3- 3. ثواب الأعمال: 23.
4- 4. ثواب الأعمال: 23.
5- 5. الخصال ج 2 ص 30.
6- 6. الخصال ج 2 ص 31.
7- 7. ثواب الأعمال ص 22.

سَوْدَاءُ کَالْحُمَمِ فَضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَیْهَا فَقَالَ یَا رَبِّ مَا هَذِهِ فَقَالَ هَذِهِ اللِّحْیَةُ زَیَّنْتُکَ بِهَا أَنْتَ وَ ذُکُورَ وُلْدِکَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ(1).

**[ترجمه]علل الشرائع: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: چون خدا توبه آدم علیه السّلام را پذیرفت، جبرئیل به سوی او آمد و گفت: من فرستاده خدایم در نزد تو. خداوند به تو سلام می رساند و می فرماید: ای آدم! خدا به تو تحیت دارد و بیاک. گفت: تحیت را می فهمم، ولی بیاک چیست؟ گفت: یعنی تو را می خنداند.

فرمود: آدم به سجده افتاد و سر به آسمان برداشت و گفت: ای پروردگارم! به زیبایی ام بیفزا! صبح که شد ریشی سیاه داشت چون ذغال و دست بدان زد و گفت: پروردگارا این چیست؟ فرمود: این ریش است که تو را و فرزندان مذکرتو را تا روز قیامت با آن زینت کردم. - .[5] علل الشرائع 2: 68 -

**[ترجمه]

«9»

ع، [علل الشرائع] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یُطَوِّلَنَّ أَحَدُکُمْ شَارِبَهُ وَ لَا عَانَتَهُ وَ لَا شَعْرَ إِبْطِهِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَتَّخِذُهَا مَخَابِیَ یَسْتَتِرُ بِهَا(2).

**[ترجمه]علل الشرائع: امام صادق ازپدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: کسی از شماها نباید سبیل یا موی زهار و موی زیر بغلش را دراز کند که شیطان در آن لانه سازد و پنهان شود. - .[1] علل الشرائع 2: 206 -

**[ترجمه]

«10»

مع، [معانی الأخبار] عَنِ الْمُکَتِّبِ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ غُرَابٍ قَالَ حَدَّثَنِی خَیْرُ الْجَعَافِرِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: حُفُّوا الشَّوَارِبَ وَ اعْفُوا اللِّحَی وَ لَا تَتَشَبَّهُوا بِالْمَجُوسِ.

قال الکسائی قوله تعفی (3)

یعنی توفر و تکثر قال أبو عبیدة یقال فیه قد عفا الشعر و غیره إذا کثر یعفو فهو عاف و قد عفوته و أعفیته لغتان إذا فعلت ذلک به قال الله عز و جل حَتَّی عَفَوْا(4) یعنی کثروا و یقال فی غیر هذا الموضع قد عفا الشی ء إذا درس و امتحی قال لبید بن ربیعة العامری:

عفت الدیار محلها فمقامها***بمنی تأبد غولها و رجامها

و عفا أیضا إذا أتی الرجل الرجل یطلب حاجة أو رفدا فقد عفاه و هو یعفو و هو عاف و منه الحدیث المرفوع من أحیا أرضا میتة فهی له و ما أصابت العافیة منها فهو له صدقة و العافیة هاهنا کل طالب رزقا من إنسان أو دابة أو طائر أو غیر ذلک و جمع العافی عفاه و قال الأعشی:

تطوف العفاة بأبوابه***کطوف النصاری ببیت الوثن

قال و المعتفی مثل العافی (5).

ص: 111


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 68 فی حدیث. و الحمم کصرد جمع الحمة: الفحم.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 206.
3- 3. قاله فی الحدیث و لفظه:« أمر أن تحفی الشوارب و تعفی اللحی».
4- 4. الأعراف: 95.
5- 5. معانی الأخبار: 291- 292.

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام صادق از پدرش، از جدش، از پدرش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: سبیل ها را بزنید و ریش ها را بگذارید و مانند مجوس نباشید.

کسایی گفته: «تعفی» - .[2] آن را در حدیثی گفته که عینش چنین است: «أمر أن تحفی الشوارب و تعفی اللحی.» - که در حدیث است، یعنی فزون کردن و از ابی عبیده هم این معنی را نقل کرده و به آیه «حتی عفوا» - .[3] اعراف: 95 - {تا انبوه شدند} اشاره کرده. «حتی عفوا» یعنی تا فزون شدند و گفته «عفو» به معنی محو هم آمده و به شعر لبید بن ربیعه استشهاد کرده است:

عفت الدیار محلها فمقامها

بمنی تأبد غولها و رجامها

محل زندگی آن نابود گردید، پس جایگزین شدن او در منی عاقبت موجب هلاکت او خواهد شد.

و گفته «عفی» معنی دیگر هم دارد که کسی به درخواست حاجتی یا پذیرایی نزد کسی آید، و به این معنی است حدیثی که به پیغمبر رسانده اند: «هر که زمین مرده را احیاء کند، از آنِ او باشد و به هر چه در آن دست یابد بر او صدقه باشد، و عافیت کسی باشد که طلب روزی کند از انسان یا جانداری یا پرنده ای یا غیر آن.» و شعر اعشی ء را گواه آن آورده:

تطوف العفاة بأبوابه

کطوف النصاری ببیت الوثن

نیازمندان بدرگاه او می چرخند، همچون مسیحیان بر گرد بتخانه.

و گفته: «معتفی» مثل «عافی» است. - .[4] معانی الاخبار: 291- 292 -

**[ترجمه]

«11»

ک، [إکمال الدین] عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الدَّقَّاقِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْقَاسِمِ الْعِجْلِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی الْمَعْرُوفِ بِبُرْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خُدَاهِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عُمَرَ الْجُعْفِیِّ عَنْ حَبَابَةَ الْوَالِبِیَّةِ قَالَ: رَأَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی شُرْطَةِ الْخَمِیسِ وَ مَعَهُ دِرَّةٌ یَضْرِبُ بِهَا بَیَّاعِی الْجِرِّیِّ وَ الْمَارْمَاهِی وَ الزِّمِّیرِ وَ الطَّافِی وَ یَقُولُ لَهُمْ یَا بَیَّاعِی مُسُوخِ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ جُنْدَ بَنِی مَرْوَانَ فَقَامَ إِلَیْهِ فُرَاتُ بْنُ أَحْنَفَ فَقَالَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَا جُنْدُ بَنِی مَرْوَانَ فَقَالَ أَقْوَامٌ حَلَقُوا اللِّحَی وَ فَتَلُوا الشَّوَارِبَ (1).

**[ترجمه]کمال الدین: حبابه والبیه گفت: امیر مؤمنان رادر شرطه الخمیس دیدم که تازیانه ای با خود داشت که بدان فروشنده های جری و مار ماهی و زمیر و ماهیان مرده روی آب را می زد و به آنها می فرمود: ای فروشنده های مسخ شده! ای بنی اسرائیل و ای سپاه بنی مروان! فرات بن احنف به سوی آن حضرت برخاست و گفت: یا امیرالمؤمنین! سپاه بنی مروان چیست؟ فرمود: مردمی که ریش ها را می تراشیدند و سبیل ها را تاب می دادند. - .[1] کمال الدین 2: 218 -

**[ترجمه]

«12»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ نُصَیْرٍ عَنْ زِیَادِ بْنِ مَرْوَانَ الْقَنْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَخْذُ الشَّارِبِ مِنَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ أَمَانٌ مِنَ الْجُذَامِ (2).

**[ترجمه]طب الائمه: امام صادق علیه السّلام فرمود: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: گرفتن شارب از جمعه تا جمعه امان است ازجذام. - .[2] امالی صدوق: 183 -

**[ترجمه]

«13»

سر، [السرائر] عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ عَلِیٍّ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ إِطَالَةِ الشَّعْرِ فَقَالَ کَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُشْعِرِینَ یَعْنِی الطَّمَ (3).

**[ترجمه]سرائر: حلبی از امام صادق علیه السّلام درباره دراز کردن مو پرسید. فرمود: یاران رسول خدا مو را کوتاه می کردند. - .[3] سرائر: 465 -

**[ترجمه]

«14»

مکا، [مکارم الأخلاق] مِنْ کِتَابِ مَنْ لَا یَحْضُرُهُ الْفَقِیهُ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: أَخْذُ الشَّارِبِ مِنَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ أَمَانٌ مِنَ الْجُذَامِ.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَا یُطَوِّلَنَّ أَحَدُکُمْ شَارِبَهُ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَتَّخِذُهُ مَخْبَأً یَسْتَتِرُ بِهِ.

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ لَمْ یَأْخُذْ شَارِبَهُ فَلَیْسَ مِنَّا.

وَ قَالَ علیه السلام: أَحْفُوا الشَّوَارِبَ وَ أَعْفُوا اللِّحَی وَ لَا تَتَشَبَّهُوا بِالْیَهُودِ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: إِنَّ الْمَجُوسَ جَزُّوا لِحَاهُمْ وَ وَفَّرُوا شَوَارِبَهُمْ وَ إِنَّا نَحْنُ نَجُزُّ الشَّوَارِبَ وَ نُعْفِی اللِّحَی وَ هِیَ الْفِطْرَةُ وَ إِذَا أَخَذَ الشَّارِبَ یَقُولُ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: حَلْقُ الشَّارِبِ مِنَ السُّنَّةِ.

عَنِ السَّکُونِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِنَ السُّنَّةِ أَنْ یَأْخُذَ الشَّارِبَ حَتَّی یَبْلُغَ الْإِطَارَ. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ

ص: 112


1- 1. کمال الدین ج 2 ص 218.
2- 2. و رواه الصدوق فی الأمالی: 183.
3- 3. مستطرفات السرائر: 465.

بْنِ عُثْمَانَ: أَنَّهُ رَأَی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَحْفَی شَارِبَهُ حَتَّی أَلْزَقَهُ الْعَسِیبَ (1)

نَظَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی رَجُلٍ طَوِیلِ اللِّحْیَةِ فَقَالَ مَا کَانَ لِهَذَا(2)

لَوْ هَیَّأَ مِنْ لِحْیَتِهِ فَبَلَغَ الرَّجُلَ ذَلِکَ فَهَیَّأَ لِحْیَتَهُ بَیْنَ اللِّحْیَتَیْنِ ثُمَّ دَخَلَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا رَآهُ قَالَ هَکَذَا فَافْعَلُوا.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: رَأَیْتُ الْبَاقِرَ علیه السلام یَأْخُذُ مِنْ لِحْیَتِهِ فَقَالَ دَوِّرْهَا.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: تَقْبِضُ بِیَدِکَ عَلَی اللِّحْیَةِ وَ تَجُزُّ مَا فَضَلَ.

مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَخِی عَنِ الرَّجُلِ یَأْخُذُ مِنْ لِحْیَتِهِ قَالَ أَمَّا مِنْ عَارِضَیْهِ فَلَا بَأْسَ وَ أَمَّا مِنْ مُقَدَّمِهَا فَلَا یَأْخُذُ.

عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَأْخُذُ مِنْ عَارِضَیْهِ وَ یَبْطَحُ لِحْیَتَهُ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا زَادَ مِنَ اللِّحْیَةِ عَنِ الْقَبْضَةِ فَفِی النَّارِ.

وَ عَنْهُ علیه السلام: مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ خِفَّةُ لِحْیَتِهِ.

قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: یُعْتَبَرُ عَقْلُ الرَّجُلِ فِی ثَلَاثٍ فِی طُولِ لِحْیَتِهِ وَ فِی نَقْشِ خَاتَمِهِ وَ فِی کُنْیَتِهِ.

عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام وَ الْحَجَّامُ یَأْخُذُ مِنْ لِحْیَتِهِ فَقَالَ أَدِرْهَا(3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: گرفتن سبیل از جمعه تا جمعه امان است از خوره.

و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: کسی سبیل خود را دراز نکند که لانه شیطان شود و در آن پنهان شود.

و فرمود: هر که سبیل خود را نزند از ما نباشد.

و فرمود سبیل ها را بزنید و ریش ها را وانهید و مانند یهود نباشید.

و فرمود: مجوس ریش های خود را ستردند و سبیل ها را انبوه کردند و ما سبیل ها را می زنیم و ریش را وامی نهیم و این فطرت است. و چون سبیل را بزند، بگوید: «بسم الله و بالله و علی ملة رسول الله.»

و در کتاب محاسن از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: گرفتن سبیل از سنت است.

و به روایت سکونی از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: سبیل را بگیر تا برسد به زمینه آن که لبه لب بالا است .

و عبدالله بن عثمان می گوید: امام صادق علیه السّلام را دید که سبیل را زده تا به بن مو رسیده. - .[1] «العسیب» محل رویش مو است و «الاطار» یعنی لب بالایی که بین محل رویش مو و لب فاصل شده است. -

پیغمبر صلی الله علیه و آله به مردی که ریش بلندی داشت نگاه کرد و فرمود: چه ضرری دارد که این مرد ریش خود را درست کند؟ و این حرف به گوش آن مرد رسید و ریش خود را درست کرد تا به اندازه. آنگاه نزد آن حضرت آمد و چون او را دید فرمود: چنین کنید!

از محمد بن مسلم نقل است که امام باقر علیه السّلام را دیدم که ریش را اصلاح می کرد و فرمود: آن را گرد کن.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: با دستت قبضه ای از ریش را بگیر و زیادی را بِبُر.

و درکتاب محاسن از علی بن جعفر روایت می کند که از برادرم درباره مردی پرسیدم که از ریش خود برگیرد. فرمود: از دو گونه باکی ندارد و از جلوی آن را نگیرد.

و سدیر صیرفی گفت:دیدم که امام باقر علیه السّلام از دو گونه خود می زد و ریش خود را هموار می کرد.

امام صادق علیه السّلام فرمود: آنچه از ریش که بیشتراز یک قبضه است، در آتش است.

و از آن حضرت است که از سعادت مرد، سبکی ریش او است.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: عقل مرد در سه چیز سنجیده شود: درازی ریش، نقش خاتم او و کنیه او.

و محمد گفت: امام باقر علیه السّلام را دیدم که سلمانی از ریش او می زد و می فرمود: آن را گرد کن! - .[2] مکارم الاخلاق: 74- 75 -

**[ترجمه]

باب 14 تسریح الرأس و اللحیة و آدابه و أنواع الأمشاط

الأخبار

«15»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: لَا تَتَسَرَّحْ فِی الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ یُرِقُّ الشَّعْرَ.

عَنْ یَزِیدَ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: الْمَشْطُ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ یُذْهِبُ الدَّاءَ.

ص: 113


1- 1. العسیب: منبت الشعر، و الاطار: حرف الشفة الأعلی الذی یحول بین منابت الشعر و الشفة.
2- 2. ما ضر هذا، خ.
3- 3. مکارم الأخلاق: 74- 75.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَشْطُ یَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ وَ الدُّهْنُ یَذْهَبُ بِالْبُؤْسِ.

وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِمْرَارُ الْمُشْطِ عَلَی صَدْرِکَ یُذْهِبُ بِالْهَمِّ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الْعَاجِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ وَ إِنَّ لِی مِنْهُ لَمُشْطاً.

عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْوَلِیدِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ عِظَامِ الْفِیلِ مَدَاهِنِهَا وَ أَمْشَاطِهَا قَالَ لَا بَأْسَ.

وَ عَنْهُ علیه السلام: أَنَّهُ کَرِهَ أَنْ یُدْهَنَ فِی مُدْهُنَةِ فِضَّةٍ أَوْ مُدْهُنٍ مُفَضَّضٍ وَ الْمُشْطُ کَذَلِکَ.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ آنِیَةِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ فَکَرِهَهُمَا فَقُلْتُ رَوَی بَعْضُ أَصْحَابِنَا أَنَّهُ کَانَ لِأَبِی الْحَسَنِ مِرْآةٌ مُلَبَّسَةٌ فِضَّةً فَقَالَ لَا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ إِنَّمَا کَانَتْ لَهَا حَلْقَةُ فِضَّةٍ وَ قَالَ إِنَّ الْعَبَّاسَ لَمَّا عُذِرَ(1)

جُعِلَ لَهُ عُودٌ مُلَبَّسٌ فِضَّةً نَحْواً مِنْ عَشَرَةِ دَرَاهِمَ فَأَمَرَ بِهِ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فَکُسِرَ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ یَشْرَبَ الرَّجُلُ فِی الْقَدَحِ الْمُفَضَّضِ وَ اعْزِلْ فَمَکَ عَنْ مَوْضِعِ الْفِضَّةِ.

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام مِنْ کِتَابِ النَّجَاةِ قَالَ: إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ الِامْتِشَاطَ فَلْیَأْخُذِ الْمُشْطَ بِیَدِهِ الْیُمْنَی وَ هُوَ جَالِسٌ وَ لْیَضَعْهُ عَلَی أُمِّ رَأْسِهِ ثُمَّ یُسَرِّحُ مُقَدَّمَ رَأْسِهِ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ حَسِّنْ شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ طَیِّبْهُمَا وَ اصْرِفْ عَنِّی الْوَبَاءَ ثُمَّ یُسَرِّحُ مُؤَخَّرَ رَأْسِهِ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُمَّ لَا تَرُدَّنِی عَلَی عَقِبِی وَ اصْرِفْ عَنِّی کَیْدَ الشَّیْطَانِ وَ لَا تُمَکِّنْهُ مِنْ قِیَادِی فَیَرُدَّنِی عَلَی عَقِبِی ثُمَّ یُسَرِّحُ عَلَی حَاجِبَیْهِ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ زَیِّنِّی بِزِینَةِ الْهُدَی ثُمَّ یُسَرِّحُ الشَّعْرَ مِنْ فَوْقُ ثُمَّ یَمُرُّ الْمُشْطَ عَلَی صَدْرِهِ وَ یَقُولُ فِی الْحَالَیْنِ مَعاً اللَّهُمَّ سَرِّحْ عَنِّی الْغُمُومَ وَ الْهُمُومَ وَ وَحْشَةَ الصُّدُورِ وَ وَسْوَسَةَ الشَّیْطَانِ ثُمَّ یَشْتَغِلُ بِتَسْرِیحِ الشَّعْرِ وَ یَبْتَدِئُ بِهِ مِنْ أَسْفَلَ وَ یَقْرَأُ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ(2).

ص: 114


1- 1. أی اختتن، و العباس أخو الرضا علیه السلام راجع عیون الأخبار ج 2 ص 19. المحاسن 583، الکافی ج 6 ص 267.
2- 2. مکارم الأخلاق: 78- 79.

جم، [جمال الأسبوع] مُرْسَلًا: مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ وَ رُوِیَ یَقْرَأُ وَ الْعَادِیَاتِ أَیْضاً(1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: در حمام شانه نزن که مو را سست کند.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: شانه زدن فقر را ببَرد و درد را نابود کند.

و از ایشان نقل است که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: شانه وبا را ببَرد وروغن سختی را.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: کشیدن شانه به سینه اندوه را ببَرد.

و ابن سلیمان گفت: از امام باقر علیه السّلام درباره عاج پرسیدم. فرمود: باکی ندارد و من هم از آن یک شانه دارم.

و قاسم بن ولید گفت: از امام صادق علیه السّلام از استخوان فیل پرسیدم که جا روغنی یا شانه باشد. فرمود: باکی ندارد.

و از آن حضرت نقل است که بد می داشت روغن و عطر در روغن دان نقره یا نقره کوب باشد یا شانه چنان باشد.

و محمد بن عیسی گفت: از امام باقر علیه السّلام درباره ظرف طلا و نقره پرسیدم و آنها را بد شمرد. گفتم: یکی از یاران ما روایت کرده که ابی الحسن آینه ای داشت نقره پوش؟ فرمود: نه، به حمد الله همانا یک حلقه نقره داشت. و فرمود: چون عباس (برادر امام رضا علیه السّلام) ختنه شد، - . «عذر» یعنی ختنه شد. عباس برادر امام رضا است، به عیون اخبارالرضا 2: 19 رجوع شود. - یک ساز نقره پوش برایش ساختند که نقره اش به اندازه ده درهم بود و آن حضرت فرمان داد آن را شکستند. - . محاسن 583 ، کافی 6 : 267 -

و از آن حضرت است که باکی ندارد کسی در کاسه نقره کوب بنوشد و دهان را از آنجا که نقره است، بر کنار دارد.

و از امام صادق علیه السّلام در کتاب نجات آمده که چون کسی خواهد شانه زند، آن را به دست راست گیرد و نشسته باشد و آن را بر فرق سر نهد و بگوید: خدایا! مو و پوستم را زیبا کن و پاک کن و وبا را از من بگردان. آنگاه پس سر را شانه کند و گوید: خدایا! مرا به عقب مبر و نیرنگ شیطان را از من بگردان و او را توان مده که مرا به عقب ببرد. سپس شانه را بالای ابروان کشد و گوید: خدایا! مرا به هدایت زیور کن. سپس مو را از بالا شانه زند و شانه به سینه کشد و در هر دو حال گوید: خدایا! از من غم و اندوه و هراس دل و وسوسه شیطان را بزدا. آنگاه به شانه زدن مو پردازد و از پایین آغازکند و «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» - . مکارم الاخلاق: 78- 79 - {ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم} بخواند.

جمال الأسبوع این روایت را بدون سند آورده و به آخرش افزوده «وَ الْعادِیاتِ را هم بخواند.» - . امان الاخطار: 23 -

**[ترجمه]

«16»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ یَحْیَی بْنِ حَمَّادٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ یَحْیَی قَالَ: تَلَبَّسَ الرِّضَا علیه السلام یَوْماً لِلرُّکُوبِ إِلَی بَابِ الْمَأْمُونِ وَ کُنْتُ فِی حَرَسِهِ فَدَعَا بِالْمُشْطِ وَ جَعَلَ یَمْشُطُ ثُمَّ قَالَ یَا سُلَیْمَانُ أَخْبَرَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ مَنْ أَمَرَّ الْمُشْطَ عَلَی رَأْسِهِ وَ لِحْیَتِهِ وَ صَدْرِهِ سَبْعَ مَرَّاتٍ لَمْ یُقَارِبْهُ دَاءٌ أَبَداً.

مِنْ طِبِّ الْأَئِمَّةِ رُوِیَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: التَّسْرِیحُ بِمُشْطِ الْعَاجِ یُنْبِتُ الشَّعْرَ فِی الرَّأْسِ وَ یَطْرُدُ الدُّودَ مِنَ الدِّمَاغِ وَ یُطْفِئُ الْمِرَارَ وَ یُنَقِّی اللِّثَةَ وَ الْعُمُورَ(2).

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام قَالَ: لَا تَمْتَشِطْ مِنْ قِیَامٍ فَإِنَّهُ یُورِثُ الضَّعْفَ فِی الْقَلْبِ وَ امْتَشِطْ وَ أَنْتَ جَالِسٌ فَإِنَّهُ یُقَوِّی الْقَلْبَ وَ یَمْخَجُ الْجِلْدَةَ(3).

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: تَسْرِیحُ الرَّأْسِ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ تَسْرِیحُ الْحَاجِبَیْنِ أَمَانٌ مِنَ الْجُذَامِ وَ تَسْرِیحُ الْعَارِضَیْنِ یَشُدُّ الْأَضْرَاسَ وَ سُئِلَ عَنْ حَلْقِ الرَّأْسِ قَالَ حَسَنٌ.

وَ رُوِیَ أَنَّهُ قَالَ: إِذَا سَرَّحْتَ لِحْیَتَکَ فَاضْرِبْ بِالْمُشْطِ مِنْ تَحْتُ إِلَی فَوْقُ أَرْبَعِینَ مَرَّةً وَ اقْرَأْ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ مِنْ فَوْقُ إِلَی تَحْتُ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ اقْرَأْ وَ الْعادِیاتِ ضَبْحاً ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ سَرِّحْ عَنِّی الْهُمُومَ وَ الْغُمُومَ وَ وَحْشَةَ الصُّدُورِ وَ وَسْوَسَةَ الشَّیْطَانِ (4).

وَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَهَی عَنِ التَّرْجِیلِ مَرَّتَیْنِ فِی یَوْمٍ.

وَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ کَانَ یُرَجِّلُ شَعْرَهُ وَ أَکْثَرُ مَا کَانَ یُرَجِّلُهُ بِالْمَاءِ(5).

ص: 115


1- 1. و تراه فی أمان الاخطار: 23.
2- 2. المرار جمع المرة- بالکسر- و هی الصفراء غیر الطبیعیة، و العمور جمع العمر- بالضم- و المراد لحم ما بین الأسنان، و قیل لحم اللثة.
3- 3. یقال: تمخج الماء: حرکه و تمخج الدلو: خضخضها، و قیل: جذب بها و نهزها حتّی تمتلئ، و لعلّ المراد تحریکها و تدلیکها و جذب الدم الی سطحها لتجهز للانبات.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 78- 81.
5- 5. مکارم الأخلاق ص 76.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: سلیمان بن یحیی گفت: روزی امام رضا علیه السّلام جامه پوشید تا نزد مامون رود و من هم در پاسبانانش بودم و شانه خواست؛ شانه زد و به من فرمود: از پدرانم تا رسول خدا صلی الله علیه و آله به من خبر داده اند که فرمود: هر که شانه را تا هفت بار بر سر و ریش و سینه خود مرور دهد، دردی بدو نزدیک نشود.

طب الائمه از امام عسکری علیه السّلام روایت می کند که فرمود: شانه زدن با شانه عاج، موی سر را بپروراند، کرم مغز را بمیراند، صفراء را فرو نشاند و لثه و گوشت زائدش را پاک کند. - . المرار جمع المرة با کسره، یعنی صفرای غیر طبیعی، و العمور جمع العمر با ضمه، یعنی گوشتی که بین دندان ها است و گفته شده گوشت لثه است. -

و امام کاظم علیه السّلام فرمود: ایستاده شانه مزن که دل را سست کند و نشسته شانه کن که دل را نیرو دهد و پوست را بجنباند. - . یعنی خون را بدان کشد تا آماده رویش مو گردد. -

و امام صادق علیه السّلام فرمود: شانه زدنِ سر، بلغم را قطع کند، و شانه زدن دو ابرو، امان است از خوره و شانه زدن ریشِ دو گونه، دندان ها را سخت کند. و از تراشیدن سر پرسش شد، فرمود: خوب است.

و روایت است که فرمود: چون ریش را شانه زنی، شانه را چهل بار از زیر به سمت بالا بکش و «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْر» را بخوان و آن را هفت بار از بالا به زیر بکش و «وَ الْعادِیاتِ ضَبْحاً» را بخوان. سپس بگو: خدایا! از من هر اندوه و غم و هراس دل و وسوسه شیطان را بزدا. - . مکارم الاخلاق: 78- 81 -

و از پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل است که نهی کرد از دو بار تر کردن سر در یک روز.

و از آن حضرت صلی الله علیه و آله است که مویش را تر می کرد و بیشتر اوقات (تر کردن) با همان آب بود. - . مکارم الاخلاق: 76 -

**[ترجمه]

«17»

طا(1)،[الأمان] یه، [من لا یحضر الفقیه] رُوِیَ: أَنَّهُ یَقُولُ عِنْدَ تَسْرِیحِ لِحْیَتِهِ- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَلْبِسْنِی جَمَالًا فِی خَلْقِکَ وَ زِینَةً فِی عِبَادِکَ وَ حَسِّنْ شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ لَا تَبْتَلِیَنِّی بِالنِّفَاقِ وَ ارْزُقْنِی الْمَهَابَةَ بَیْنَ بَرِیَّتِکَ وَ الرَّحْمَةَ مِنْ عِبَادِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ (2).

**[ترجمه]امان الاخطار: - . امان الاخطار: 23 - من لا یحضر الفقیه: روایت است که هنگام شانه زدن ریش خود می گفت: اللهم صل علی محمد و آل محمد. زیبایی در آفرینشت و زیور در بندگانت را به من بپوشان ، و نیکو کن مو و پوستم را و مرا به نفاق گرفتارم مکن ، و هیبت را در میان آفریدگانت و رحمت از بندگانت را به من روزی کن، یا ارحم الراحمین. - . آن را در فقیه نیافتیم. -

**[ترجمه]

«18»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: الشَّعْرُ الْحَسَنُ مِنْ کِسْوَةِ اللَّهِ فَأَکْرِمُوهُ.

**[ترجمه]امامت و تبصره: امام صادق از پدرش، از پدرانش علیهم السّلام تا پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: موی خوب یک پوشاک خدایی است؛ آن را گرامی دارید .

**[ترجمه]

باب 15 التمشط و آدابه و هو من الباب الأول

روایات

«1»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ قَالَ هُوَ الْمَشْطُ عِنْدَ کُلِّ صَلَاةٍ فَرِیضَةٍ وَ نَافِلَةٍ(3).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: ابی بصیر گفت: از امام صادق علیه السّلام درباره این فرمایش خدای تعالی پرسیدم: «خذوا زینتکم عند کل مسجد.» {جامه خود را در هر نمازی برگیرید.} فرمود: شانه زدن در هر نماز واجب و مستحب است. - .[1] تفسیر عیاشی2: 13 -

**[ترجمه]

«2»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَمَّارٍ النَّوْفَلِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ: الْمَشْطُ یَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ قَالَ وَ کَانَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُشْطٌ فِی الْمَسْجِدِ یَتَمَشَّطُ بِهِ إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ (4).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام کاظم علیه السّلام می فرمود: شانه وبا را از بین می برد. فرمود: امام صادق علیه السّلام شانه ای در مسجد داشت که چون نمازش تمام می شد، با آن شانه می زد. - .[2] تفسیر عیاشی2: 13 -

**[ترجمه]

«3»

مکا، [مکارم الأخلاق]: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَتَمَشَّطُ وَ یُرَجِّلُ رَأْسَهُ بِالْمِدْرَی وَ تُرَجِّلُهُ نِسَاؤُهُ وَ تَتَفَقَّدُ نِسَاؤُهُ تَسْرِیحَهُ إِذَا سَرَّحَ رَأْسَهُ وَ لِحْیَتَهُ فَیَأْخُذْنَ الْمُشَاطَةَ فَیُقَالُ إِنَّ الشَّعْرَ الَّذِی فِی أَیْدِی النَّاسِ مِنْ تِلْکَ الْمُشَاطَاتِ فَأَمَّا مَا حَلَقَ فِی حَجَّتِهِ وَ عُمْرَتِهِ فَإِنَّ جَبْرَئِیلَ کَانَ یَنْزِلُ فَیَأْخُذُهُ فَیَعْرُجُ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ وَ لَرُبَّمَا سَرَّحَ لِحْیَتَهُ فِی الْیَوْمِ مَرَّتَیْنِ وَ کَانَ صلی الله علیه و آله یَضَعُ الْمُشْطَ تَحْتَ وَسَادَتِهِ إِذَا امْتَشَطَ بِهِ وَ یَقُولُ إِنَّ الْمَشْطَ یَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ وَ کَانَ صلی الله علیه و آله یُسَرِّحُ تَحْتَ لِحْیَتِهِ أَرْبَعِینَ مَرَّةً وَ مِنْ فَوْقِهَا سَبْعَ مَرَّاتٍ

ص: 116


1- 1. أمان الاخطار ص 23.
2- 2. لم نجده فی مظانه من الفقیه.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 13.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 13.

وَ یَقُولُ إِنَّهُ یَزِیدُ فِی الذِّهْنِ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ.

وَ فِی رِوَایَةٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَمَرَّ الْمُشْطَ عَلَی رَأْسِهِ وَ لِحْیَتِهِ وَ صَدْرِهِ سَبْعَ مَرَّاتٍ لَمْ یُقَارِبْهُ دَاءٌ أَبَداً(1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: شیوه پیغمبر صلی الله علیه و آله این بود که شانه می زد و با مدری (قطعه چوبی که پنجه دارد، چیزی شبیه چنگال) سرش را مرتب می کرد، و زنانش موی او را شانه می کردند و زنان او هنگام شانه کردن سر و ریشش، او را می پاییدند و اگر مویی که ریزش می کرد، آن را برمی داشتند. و گفته شده مویی که در دست مردم است، از همان است. و اما موی سرش را که در حج و عمره تراشید. جبرئیل آمد و آن را برگرفت و به آسمان برد. و بسا در روز دو بار ریشش را شانه می زد و شانه را زیر جانمازش می نهاد و می فرمود: همانا شانه وبا را می برد. و شانه را از زیر ریش چهل بار می کشید و از روی آن هفت بار، و می فرمود: این کار قوه ذهن را می افزاید و بلغم را می برد .

و در روایت دیگر است که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که شانه را هفت بار بر سر و ریش و سینه اش بکشد، هرگز دردی به او نرسد. - . مکارم الاخلاق: 34- 35 -

**[ترجمه]

«4»

مکا، [مکارم الأخلاق] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ قَالَ تَمَشَّطُوا فَإِنَّ الْمَشْطَ یَجْلِبُ الرِّزْقَ وَ یُحَسِّنُ الشَّعْرَ وَ یُنْجِزُ الْحَاجَةَ وَ یَزِیدُ فِی الصُّلْبِ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مَشْطُ الرَّأْسِ یَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ وَ مَشْطُ اللِّحْیَةِ یَشُدُّ الْأَضْرَاسَ.

قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام: إِذَا سَرَّحْتَ لِحْیَتَکَ وَ رَأْسَکَ فَأَمِرَّ الْمُشْطَ عَلَی صَدْرِکَ فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ الْوَبَاءِ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مَنْ سَرَّحَ لِحْیَتَهُ سَبْعِینَ مَرَّةً وَ عَدَّهَا مَرَّةً مَرَّةً لَمْ یَقْرَبْهُ الشَّیْطَانُ أَرْبَعِینَ یَوْماً.

مِنْ رَوْضَةِ الْوَاعِظِینَ: وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُسَرِّحُ تَحْتَ لِحْیَتِهِ أَرْبَعِینَ مَرَّةً وَ مِنْ فَوْقِهَا سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ یَقُولُ إِنَّهُ یَزِیدُ فِی الذِّهْنِ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ.

وَ فِی رِوَایَةٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَمَرَّ الْمُشْطَ عَلَی رَأْسِهِ وَ لِحْیَتِهِ وَ صَدْرِهِ سَبْعَ مَرَّاتٍ لَمْ یُقَارِبْهُ الدَّاءُ أَبَداً.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنِ امْتَشَطَ قَائِماً رَکِبَتْهُ الدَّیْنُ.

عَنِ الْکَاظِمِ علیه السلام قَالَ: تَمَشَّطُوا بِالْعَاجِ فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: الْمَشْطُ یَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ وَ هُوَ الْحُمَّی- وَ قَالَ لَا بَأْسَ بِأَمْشَاطِ الْعَاجِ وَ الْمَکَاحِلِ وَ الْمَدَاهِنِ مِنْهُ (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام در تفسیر قول خدا عزوجل: «خذوا زینتکم عند کل مسجد.» {جامه خود را در هر نمازی برگیرید.} فرمود: شانه زنید که شانه روزی را می افزاید، مو را زیبا می کند، حاجت را روا می کند، صلب مردان را می افزاید و بلغم را می بَرَد.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: شانه کردن سر، وبا را می برد، و شانه کردن ریش، دندان ها را محکم می کند.

و امام کاظم علیه السّلام فرمود: چون ریش و سرت را شانه زدی، شانه را به سینه بکش که اندوه و وبا را می برد.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که ریشش را هفتاد بار شانه زند و هر بار بشمارد، تا چهل روز شیطان به او نزدیک نشود.

و روضه الواعظین: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که شانه را هفت بار بر سر و ریش و سینه اش بکشد، هرگز دردی به او نرسد.

و فرمود: هر که ایستاده شانه زند، به قرض دچار شود.

و از امام کاظم علیه السّلام روایت است که فرمود: با عاج شانه زنید، زیرا وبا را می برد.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: شانه وبا را می برد و آن تب است. و فرمود: شانه با عاج و سرمه دان و روغن دان با آن اشکالی ندارد. - . مکارم الاخلاق: 77- 78 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] عَنْ سَعِیدِ بْنِ عِلَاقَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: التَّمَشُّطُ مِنْ قِیَامٍ یُورِثُ الْفَقْرَ(3).

**[ترجمه]خصال: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: ایستاده شانه زدن فقر می آورد. - .[3] خصال2: 93 -

**[ترجمه]

«6»

ل، [الخصال] عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَنْصُورِ بْنِ أَحْمَدَ الْقَصَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ

ص: 117


1- 1. مکارم الأخلاق ص 34- 35.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 77- 78.
3- 3. الخصال ج 2 ص 93.

ثَعْلَبَةَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ قَالَ الْمَشْطُ یَجْلِبُ الرِّزْقَ وَ یُحَسِّنُ الشَّعْرَ وَ یُنْجِزُ الْحَاجَةَ وَ یَزِیدُ فِی مَاءِ الصُّلْبِ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُسَرِّحُ تَحْتَ لِحْیَتِهِ أَرْبَعِینَ مَرَّةً وَ مِنْ فَوْقِهَا سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ یَقُولُ إِنَّهُ یَزِیدُ فِی الذِّهْنِ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ (1).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام در تفسیر قول خدا عزوجل: «خذوا زینتکم عند کل مسجد.» {جامه خود را در هر نمازی برگیرید.} فرمود: شانه زنید که شانه روزی را می افزاید، مو را زیبا می کند، حاجت را روا می کند، صلب مردان را می افزاید و بلغم را می بَرَد. شیوه رسول خدا بود این بود که ریش خود را از زیر، چهل بار شانه می زد و از بالا هفت بار و می فرمود: هوش را می افزاید و بلغم را می بَرد. - . خصال1: 129 -

**[ترجمه]

«7»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ نَصْرِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَنْبَسَةَ بْنِ سَعِیدٍ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: تَسْرِیحُ الرَّأْسِ یَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ وَ یَجْلِبُ الرِّزْقَ وَ یَزِیدُ فِی الْجِمَاعِ (2).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: شانه زدنِ سر، وبا را می برد، روزی را می آورد و جماع را می افزاید. - . ثواب الاعمال: 22 -

**[ترجمه]

«8»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ سَهْلٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ حَسَنِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ سَرَّحَ لِحْیَتَهُ سَبْعِینَ مَرَّةً وَ عَدَّهَا مَرَّةً مَرَّةً لَمْ یَقْرَبْهُ الشَّیْطَانُ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً(3).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که هفتاد بار ریشش را شانه زند و هر بار بشمارد، تا چهل صباح شیطان به او نزدیک نگردد. - . ثواب الاعمال: 22 -

**[ترجمه]

«9»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ تَمِیمِ بْنِ أَحْمَدَ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ وَ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: تَسْرِیحُ الْعَارِضَیْنِ یَشُدُّ الْأَضْرَاسَ وَ تَسْرِیحُ اللِّحْیَةِ یَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ وَ تَسْرِیحُ الذُّؤَابَتَیْنِ یَذْهَبُ بِبَلَابِلِ الصَّدْرِ وَ تَسْرِیحُ الرَّأْسِ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ (4).

**[ترجمه]طب الائمه: امام صادق علیه السّلام فرمود: شانه زدن گونه ها، دندان ها را سخت می کند؛ شانه زدن ریش، وبا را می برد؛ شانه زدن گیسوها، وسوسه های دل را می برد؛ و شانه زدنِ سر، بلغم را می برد. - . طب الائمة: 37 -

**[ترجمه]

«10»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَثْرَةُ التَّمَشُّطِ تَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ تَسْرِیحُ الرَّأْسِ یَقْطَعُ الرُّطُوبَةَ وَ یَذْهَبُ بِأَصْلِهِ (5).

**[ترجمه]طب الائمه: امام باقر علیه السّلام فرمود: شانه زدن زیاد، بلغم را بِبرد و شانه بر سر زدن، رطوبت را بِبَرد و ریشه کن کُنَد. - .[5] طب الائمة: 37 -

**[ترجمه]

«11»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: وَ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَمْشُطَ لِحْیَتَکَ فَخُذِ الْمُشْطَ بِیَدِکَ الْیُمْنَی وَ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ ضَعِ الْمُشْطَ عَلَی أُمِّ رَأْسِکَ ثُمَّ تُسَرِّحُ مُقَدَّمَ رَأْسِکَ وَ قُلِ اللَّهُمَّ أَحْسِنْ شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ طَیِّبْ عَیْشِی وَ افْرُقْ عَنِّی السُّوءَ ثُمَّ تُسَرِّحُ مُؤَخَّرَ رَأْسِکَ وَ قُلِ اللَّهُمَّ لَا تَرُدَّنِی عَلَی عَقِبِی وَ اصْرِفْ عَنِّی کَیْدَ الشَّیْطَانِ وَ لَا تُمَکِّنْهُ مِنِّی ثُمَ

ص: 118


1- 1. الخصال ج 1 ص 129.
2- 2. ثواب الأعمال ص 22.
3- 3. ثواب الأعمال ص 22.
4- 4. طبّ الأئمّة ص 37.
5- 5. طبّ الأئمّة ص 37.

سَرِّحْ عَلَی حَاجِبَیْکَ وَ قُلِ اللَّهُمَّ زَیِّنِّی بِزِینَةِ أَهْلِ التَّقْوَی ثُمَّ تُسَرِّحُ لِحْیَتَکَ مِنْ فَوْقُ وَ قُلِ اللَّهُمَّ اسْرَحْ عَنِّی الْغُمُومَ وَ الْهُمُومَ وَ وَسْوَسَةَ الصُّدُورِ ثُمَّ أَمِرَّ الْمُشْطَ عَلَی صُدْغَیْکَ ثُمَّ امْسَحْ وَجْهَکَ بِمَاءِ وَرْدٍ- فَأَبِی رَوَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَذْهَبَ فِی حَاجَةٍ لَهُ وَ مَسَحَ وَجْهَهُ بِمَاءِ وَرْدٍ لَمْ یُرْهَقْ وَ یُقْضَی حَاجَتُهُ وَ لَا یُصِیبُهُ قَتَرٌ وَ لَا ذِلَّةٌ.

**[ترجمه]فقه الرضا: چون خواهی ریشت را شانه زنی، شانه را به دست راست بگیر و بگو: «بسم الله» و آن را بر فرق سرت بنه و جلوی سر را شانه بزن و بگو: «خدایا! موی و پوستم را زیبا کن و زندگی ام را خوب کن و بدی را از من دور کن.» سپس سر را شانه بزن و بگو: «خدایا! مرا به عقب برمگردان و نیرنگ شیطان را از من دور گردان و او را بر من توانایی مده.» سپس دو ابرویت را شانه بزن و بگو: «خدایا! مرا به زینت اهل تقوا مزین ساز.» سپس ریش هایت را شانه بزن و بگو: «خدایا! از من غم و اندوه و وسوسه دل ها را بزدا» و شانه را بکش به زیر دو گوشت. سپس گلاب به رویت بزن که پدرم از امام صادق علیه السّلام روایت کرد که هر کس خواهد به دنبال حاجتی رود و گلاب به رویش زند، هلاک نشود و حاجتش برآورده شود و تنگی و خواری به او نرسد .

**[ترجمه]

باب 16 قص الأظفار

أقول

قد مضی بعض الأخبار فی باب اللحیة و الشارب و باب السنن الحنیفیة و سیجی ء فی باب الطیب أیضا.

**[ترجمه]برخی اخبار در «باب ریش و سبیل» و در «باب سنن حنیفیه» گذشت و در «باب طیب» خواهد آمد.

**[ترجمه]

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: احْتَبَسَ الْوَحْیُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ فَقِیلَ احْتَبَسَ عَنْکَ الْوَحْیُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَیْفَ لَا یَحْتَبِسُ عَنِّی الْوَحْیُ وَ أَنْتُمْ لَا تُقَلِّمُونَ أَظْفَارَکُمْ وَ لَا تَنْفُونَ رَوَائِحَکُمْ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام باقر علیه السّلام فرمود: وحی بر پیغمبر صلی الله علیه و آله بند آمد و به او گفته شد: یا رسول الله! وحی به توقطع شد. فرمود: چگونه قطع نشود با این که شما ناخن هایتان را نمی گیرید و بوهای خود را برنمی اندازید؟ - .[1] قرب الاسناد: 13 -

**[ترجمه]

«2»

ثو، [ثواب الأعمال] ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ یَمْنَعُ الدَّاءَ الْأَعْظَمَ وَ یُدِرُّ الرِّزْقَ وَ یُورِدُهُ (2).

ص: 119


1- 1. قرب الإسناد ص 13 فی ط و ص 18 فی ط و الحدیث مرویة بهذا السند فی الکافی ج 6 ص 492، و فیه:« و لا تنقون رواجبکم» و هو الصحیح و الرواجب جمع راجبة و رجبة کظلمة و هی مفاصل أصول الأصابع أو بواطن مفاصلها أو هی قصب الأصابع، أو مفاصلها أو ظهور السلامیات- و هی جمع سلامی عظام صغار طول إصبع أو أقل فی الید و الرجل- أو ما بین البراجم من السلامیات أو المفاصل التی تلی الانامل، قاله الفیروزآبادی و قال فی النهایة: فیه:« ألا تنقون رواجبکم» هی ما بین عقد الأصابع.
2- 2. ثواب الأعمال ص 22، الخصال ج 2 ص 156 الی قوله یدر الرزق، و هکذا فی الکافی ج 6 ص 490.

**[ترجمه]خصال: از اربعمائه: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: گرفتن ناخن ها جلوی درد بزرگ تر را بگیرد و روزی را بگشاید و بیاورد. - .[2] ثواب الاعمال: 22، خصال2 :156 تا عبارت «یدر الرزق» و کافی6 : 490 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الرَّازِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ أَخْرَجَ اللَّهُ مِنْ أَنَامِلِهِ الدَّاءَ وَ أَدْخَلَ فِیهَا الدَّوَاءَ وَ رُوِیَ أَنَّهُ لَا یُصِیبُهُ جُنُونٌ وَ لَا جُذَامٌ وَ لَا بَرَصٌ (1).

**[ترجمه]خصال: امام صادق از پدرش علیهما السّلام نقل فرمود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که روز جمعه ناخن هایش را بگیرد، خدا از بندهای انگشتش درد را به در آورد و درمان در آنها فرو برد. و روایت است که به او دیوانگی و خوره و پیسی نرسد. - . خصال 2: 30 -

**[ترجمه]

أَقُولُ

قَدْ مَضَی فِی بَابِ الطِّیبِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: قَلِّمُوا أَظْفَارَکُمْ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ.

**[ترجمه]در «باب طیب» از امام رضا علیه السّلام گذشت که ناخن هایتان را روز سه شنبه بگیرید .

**[ترجمه]

«4»

لی، [الأمالی] للصدوق فِی خَبَرِ مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَهَی عَنْ تَقْلِیمِ الْأَظَافِیرِ بِالْأَسْنَانِ (2).

**[ترجمه]امالی صدوق: در خبر مناهی نبی است که آن حضرت صلی الله علیه وآله، گرفتن ناخن ها با دندان ها را نهی کرده است. - . امالی صدوق: 253 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ ثَلَاثَةٌ مِنَ الْوَسْوَاسِ أَکْلُ الطِّینِ وَ تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ بِالْأَسْنَانِ وَ أَکْلُ اللِّحْیَةِ(3).

**[ترجمه]خصال: در وصیت پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام است که فرمود: یا علی! سه چیزاز وسواس است: خوردن گِل، گرفتن ناخن ها به دندان ها و جویدن ریش. - . خصال 1: 62 -

**[ترجمه]

«6»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الدَّهَّانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام قَالَ: أَرْبَعَةٌ مِنَ الْوَسْوَاسِ أَکْلُ الطِّینِ وَ فَتُّ الطِّینِ وَ تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ بِالْأَسْنَانِ وَ أَکْلُ اللِّحْیَةِ(4).

**[ترجمه]خصال: امام کاظم علیه السّلام فرمود: چهار چیز از وسواس است: خوردن گِل، پرز کردن گِل، گرفتن ناخن ها به دندان ها و جویدن ریش. - . خصال 1: 105 -

**[ترجمه]

«7»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ أَخْرَجَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَنَامِلِهِ الدَّاءَ وَ أَدْخَلَ فِیهَا الدَّوَاءَ(5).

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: وَ مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ السَّبْتِ أَوْ یَوْمِ الْخَمِیسِ وَ أَخَذَ مِنْ شَارِبِهِ عُوفِیَ مِنْ وَجَعِ الْأَضْرَاسِ وَ وَجَعِ الْعَیْنِ (6).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام نقل فرمود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که روز جمعه ناخن هایش را بگیرد، خدا از بندهای انگشتش درد را به در آورد و درمان را در آنها فرو برد. - . ثواب الاعمال: 22 -

و به همان سند: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که روز شنبه و پنجشنبه ناخن گیرد و سبیلش را بزند، از درد دندان ها و درد چشم عافیت یابد. - . خصال 2: 32 -

**[ترجمه]

«8»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ زَکَرِیَّا عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَحْیَی قَالَ:

ص: 120


1- 1. الخصال ج 2 ص 30.
2- 2. أمالی الصدوق ص 253.
3- 3. الخصال ج 1 ص 62.
4- 4. الخصال ج 1 ص 105.
5- 5. ثواب الأعمال ص 22، و فی المطبوعة رمز الخصال.
6- 6. المصدر نفسه، و تراه فی الخصال ج 2 ص 32 عن ابن الولید، عن ابن إدریس عن الأشعریّ، عن ابن حسان، عن أبی محمّد الرازیّ عن النوفلیّ مثله.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ قَصَّ أَظَافِیرَهُ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ تَرَکَ وَاحِدَةً لِیَوْمِ الْجُمُعَةِ نَفَی اللَّهُ عَنْهُ الْفَقْرَ(1).

ل، [الخصال] عن أبیه عن أحمد بن إدریس عن الأشعری: مثله (2).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که ناخن هایش را روز پنجشنبه بگیرد و یکی را برای روز جمعه نهد، خداوند فقر را از او براندازد. - .[6] ثواب الاعمال: 22 -

خصال مانندش این روایت را آورد است. - .[7] خصال 2: 29 -

**[ترجمه]

«9»

قَالَ الصَّدُوقُ رَحِمَهُ اللَّهُ: قَالَ أَبِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فِی وَصِیَّتِهِ إِلَیَّ قَلِّمْ أَظْفَارَکَ وَ خُذْ مِنْ شَارِبِکَ وَ ابْدَأْ بِخِنْصِرِکَ مِنْ یَدِکَ الْیُسْرَی وَ اخْتِمْ بِخِنْصِرِکَ مِنْ یَدِکَ الْیُمْنَی وَ قُلْ حِینَ تُرِیدُ قَلْمَهَا أَوْ جَزَّ شَارِبِکَ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ فَإِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ قُلَامَةٍ وَ جُزَازَةٍ عِتْقَ نَسَمَةٍ وَ لَمْ یَمْرَضْ إِلَّا مَرَضَهُ الَّذِی یَمُوتُ فِیهِ (3).

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، رُوِیَ عَنْهُمْ علیهم السلام: قَلِّمْ أَظْفَارَکَ إِلَی قَوْلِهِ یَمُوتُ فِیهِ.

**[ترجمه]صدوق (ره) نقل کرده که پدرش در وصیت به وی گفته که ناخن هایت را بگیر، سبیلت را بزن و ناخن گرفتن را از انگشت خرد دست چپ آغاز کن و به انگشت خُرد دست راست ختم کن و هنگام گرفتن ناخن و زدن سبیل بگو: «بسم الله و بالله و علی مله رسول الله» که هر کس چنین کند، خدا به هر تکه ناخن و هر برش مو ثواب آزاد کردن بنده ای را به او بدهد و به مرضی جز مرض موت بیمار نشود. - .[1] ثواب الاعمال: 23، کافی 6 :491 -

دعوات راوندی: از «ناخن هایت را بگیر» تا پایان را روایت کرده است.

**[ترجمه]

«10»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْحَسَنِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ أَخَذَ أَظْفَارَهُ کُلَّ خَمِیسٍ لَمْ تَرْمَدْ عَیْنَاهُ وَ مَنْ أَخَذَهَا کُلَّ جُمُعَةٍ خَرَجَ مِنْ تَحْتِ کُلِّ ظُفُرٍ دَاءٌ.

وَ عَنْهُ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یُقَلِّمُ أَظْفَارَهُ کُلَّ خَمِیسٍ یَبْدَأُ بِالْخِنْصِرِ الْأَیْمَنِ ثُمَّ یَبْدَأُ بِالْأَیْسَرِ وَ قَالَ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ کَانَ کَمَنْ أَخَذَ أَمَاناً مِنَ الرَّمَدِ.

**[ترجمه]طب الائمه: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس که هر پنجشنبه ناخن ها را بگیرد، چشم درد نگیرد و هر کس که هر جمعه ناخن بگیرد، از زیر هر ناخن دردی بیرون شود.

و از آن حضرت است که ناخن هایش را هر پنجشنبه می گرفت و از انگشت خرد دست راست آغاز می کرد و سپس به دست چپ می پرداخت. و فرمود: هر که چنین کند، از چشم درد امان گرفته است.

**[ترجمه]

«11»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْبُرْسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْأَرْمَنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ ابْنِ ظَبْیَانَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیهم السلام قَالَ: تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ قَبْلَ الصَّلَاةِ یَمْنَعُ الدَّاءَ الْأَعْظَمَ.

وَ عَنْهُ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ یَمْنَعُ کُلَّ دَاءٍ وَ تَقْلِیمُهُ یَوْمَ الْخَمِیسِ یُدِرُّ الرِّزْقَ دَرّاً.

**[ترجمه]طب الائمة: امام باقر علیه السّلام از پدرش، از جدش، از امیر مؤمنان علیه السّلام روایت می کند که فرمود: گرفتن ناخن ها در روز جمعه، دفع هر دردی است و در روز پنجشنبه روزی را می افزاید.

**[ترجمه]

«12»

مکا، [مکارم الأخلاق] مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ رَوَی سُلَیْمَانُ بْنُ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَقُصُّ مِنْ أَظْفَارِی کُلَّ جُمُعَةٍ فَقَالَ إِنْ طَالَتْ.

وَ عَنْ مُوسَی بْنِ

ص: 121


1- 1. ثواب الأعمال ص 22.
2- 2. الخصال ج 2 ص 29، و فی المطبوعة رمز ثواب الأعمال.
3- 3. ثواب الأعمال ص 23، تراه فی الکافی ج 6 ص 491.

بَکْرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام إِنَّ أَصْحَابَنَا یَقُولُونَ إِنَّمَا أَخْذُ الشَّارِبِ وَ الْأَظَافِیرِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ خُذْهَا إِنْ شِئْتَ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ إِنْ شِئْتَ فِی سَائِرِ الْأَیَّامِ.

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ وَ الْأَخْذُ مِنَ الشَّارِبِ وَ غَسْلُ الرَّأْسِ بِالْخِطْمِیِّ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ أَخْرَجَ اللَّهُ مِنْ أَنَامِلِهِ دَاءً وَ أَدْخَلَ فِیهِ شِفَاءً.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ وَ الْأَخْذُ مِنَ الشَّارِبِ مِنَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ أَمَانٌ مِنَ الْجُذَامِ.

وَ عَنْهُ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ لَمْ تَسْعَفْ أَنَامِلُهُ (1).

عَنْهُ أَیْضاً قَالَ: خُذْ مِنْ أَظْفَارِکَ وَ مِنْ شَارِبِکَ کُلَّ جُمُعَةٍ فَإِذَا کَانَتْ قِصَاراً فَحُکَّهَا فَإِنَّهُ لَا یُصِیبُکَ جُذَامٌ وَ لَا بَرَصٌ.

مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْعَلَاءِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا ثَوَابُ مَنْ أَخَذَ شَارِبَهُ وَ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ قَالَ لَا یَزَالُ مُطَهَّراً إِلَی الْجُمُعَةِ الْأُخْرَی.

عَنْ أَبِی کَهْمَسٍ عَنْ رَجُلٍ قَالَ: قُلْتُ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَلِّمْنِی شَیْئاً فِی طَلَبِ الرِّزْقِ قَالَ قُلِ اللَّهُمَّ تَوَلَّ أَمْرِی وَ لَا تُوَلِّهِ غَیْرَکَ قَالَ فَأَعْلَمْتُ بِذَلِکَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ أَ لَا أُعَلِّمُکَ فِی الرِّزْقِ مَا هُوَ أَنْفَعُ لَکَ مِنْ ذَلِکَ قَالَ قُلْتُ بَلَی قَالَ خُذْ مِنْ شَارِبِکَ وَ أَظْفَارِکَ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ.

عَنْ خَلَفٍ قَالَ: رَآنِی أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام وَ أَنَا أَشْتَکِی عَیْنِی فَقَالَ أَ لَا أَدُلُّکَ عَلَی شَیْ ءٍ إِذَا فَعَلْتَهُ لَمْ تَشْتَکِ عَیْنَکَ قُلْتُ بَلَی قَالَ خُذْ مِنْ أَظْفَارِکَ فِی کُلِّ خَمِیسٍ قَالَ فَفَعَلْتُ فَلَمْ أَشْتَکِ عَیْنِی.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ السَّبْتِ وَ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ أَخَذَ مِنْ شَارِبِهِ عُوفِیَ مِنْ وَجَعِ الْأَضْرَاسِ وَ وَجَعِ الْعَیْنَیْنِ.

ص: 122


1- 1. یقال تسعفت أظفاره: تشققت و تشعثت.

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: مَنْ أَخَذَ أَظْفَارَهُ وَ شَارِبَهُ کُلَّ جُمُعَةٍ وَ قَالَ حِینَ یَأْخُذُهُ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَی سُنَّةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لَمْ یَسْقُطْ مِنْهُ قُلَامَةٌ وَ لَا جُزَازَةٌ إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِهَا عِتْقَ رَقَبَةٍ وَ لَمْ یَمْرَضْ إِلَّا الْمَرْضَةَ الَّتِی یَمُوتُ فِیهَا.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: قَالَ لِلرِّجَالِ قُصُّوا أَظَافِیرَکُمْ وَ لِلنِّسَاءِ اتْرُکْنَ فَإِنَّهُ أَزْیَنُ لَکُنَّ.

وَ مِنْ طِبِّ الْأَئِمَّةِ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَلَّمَ أَظَافِیرَهُ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ فَبَدَأَ بِالْخِنْصِرِ الْأَیْمَنِ وَ خَتَمَ بِالْخِنْصِرِ الْأَیْسَرِ کَانَ لَهُ أَمَاناً مِنَ الرَّمَدِ.

وَ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام: أَنَّ مَنْ یُقَلِّمُ أَظْفَارَهُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ یَبْدَأُ بِخِنْصِرِهِ مِنْ یَدِهِ الْیُسْرَی وَ یَخْتِمُ بِخِنْصِرِهِ مِنْ یَدِهِ الْیُمْنَی.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مَنْ قَصَّ أَظَافِیرَهُ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ تَرَکَ وَاحِداً لِیَوْمِ الْجُمُعَةِ نَفَی اللَّهُ عَنْهُ الْفَقْرَ.

وَ فِی رِوَایَةٍ فِی الْفِرْدَوْسِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَأْمَنَ الْفَقْرَ وَ شَکَاةَ الْعَیْنِ وَ الْبَرَصَ وَ الْجُنُونَ فَلْیُقَلِّمْ أَظْفَارَهُ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ لْیَبْدَأْ بِخِنْصِرِهِ مِنَ الْیَسَارِ.

مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: احْتَبَسَ الْوَحْیُ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقِیلَ احْتَبَسَ الْوَحْیُ عَنْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ وَ کَیْفَ لَا یَحْتَبِسُ عَنِّی وَ أَنْتُمْ لَا تُقَلِّمُونَ أَظْفَارَکُمْ وَ لَا تُنَقُّونَ رَائِحَتَکُمْ (1).

وَ قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام: إِنَّمَا قُصَّتِ الْأَظْفَارُ لِأَنَّهَا مَقِیلُ الشَّیْطَانِ وَ مِنْهُ یَکُونُ النِّسْیَانُ.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لِلرِّجَالِ قُصُّوا أَظَافِیرَکُمْ وَ لِلنِّسَاءِ اتْرُکْنَ مِنْ أَظَافِیرِکُنَّ فَإِنَّهُ أَزْیَنُ لَکُنَّ.

قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: یَدْفِنُ الرَّجُلُ شَعْرَهُ وَ أَظَافِیرَهُ إِذَا أَخَذَ مِنْهَا وَ هِیَ سُنَّةٌ وَ فِی کِتَابِ الْمَحَاسِنِ وَ هِیَ سُنَّةٌ وَاجِبَةٌ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ مِنَ السُّنَّةِ دَفْنَ الشَّعْرِ وَ الظُّفُرِ وَ الدَّمِ.

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ علیه السلام: وَ قَدْ سُئِلَ عَنِ الرَّجُلِ یَأْخُذُ شَعْرَهُ وَ أَظْفَارَهُ ثُمَّ یَقُومُ إِلَی الصَّلَاةِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْفُضَهُ مِنْ ثَوْبِهِ فَقَالَ لَا بَأْسٌ.

ص: 123


1- 1. قد مران الصحیح لا تنقون رواجبکم.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَصَّ أَظْفَارَهُ وَ قَصَّ شَارِبَهُ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ ثُمَّ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَی سُنَّةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أُعْطِیَ بِکُلِّ قُلَامَةٍ عِتْقَ رَقَبَةٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ.

قَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام إِذَا حَلَقَ رَأْسَهُ بِمِنًی أَمَرَ أَنْ یُدْفَنَ شَعْرُهُ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: سلیمان بن خالد گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم ناخن هایم را هر جمعه بگیرم؟ فرمود: اگر دراز باشند.

و از موسی بن بکر نقل است که به امام کاظم علیه السّلام گفتم: یاران ما می گویند گرفتن سبیل و ناخن ها همان روز جمعه است؟ فرمود: سبحان الله! آنها را بگیر؛ اگر خواهی در جمعه و اگرخواهی در هر روز دیگر.

امام صادق علیه السّلام فرمود: ناخن گرفتن و سبیل زدن و شستن سَر با خطمی، فقر را می برد و روزی می آورد.

و امام صادق از پدرانش علیهم السّلام از قول پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: هر که روز جمعه ناخن هایش رابگیرد، خدا درد را از انگشتانش می برد و در آنها شفا می آورد.

و از آن حضرت علیه السّلام است که فرمود: گرفتن ناخن ها و زدن سبیل از جمعه تا جمعه، امان از جزام باشد .

و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که روز جمعه ناخن هایش را بگیرد، انگشتانش ترکیده و ژولیده نشود.

و فرمود: هر جمعه بعضی از سبیلت و ناخن هایت را بگیر و اگر کوتاهند، آنها را بخراش که خوره و پیسی به تو نرسد.

و از کتاب محاسن است که حسن بن علا گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: ثواب کسی که هر جمعه از سبیلش بگیرد و ناخن هایش را بچیند چه باشد؟ فرمود: پیوسته تا جمعه دیگر پاکیزه باشد.

روایت است از مردی که به عبدالله بن حسن گفت: چیزی برای جلب روزی به من بیاموز. گفت: بگو بار خدایا! تو کار مرا به عهده بگیر و کارم را به دیگری مگذار. این حرف را به امام صادق گزارش کردم. فرمود: سودمندتر از آن برای روزی به تو بیاموزم؟ گفتم: چرا. فرمود: در هر روز جمعه از سبیلت و ناخن هایت بگیر.

از خلف نقل است که گوید: امام کاظم علیه السّلام مرا دید که از چشمم شکایت داشتم. فرمود: تو را به چیزی رهنمایی بنمایم که چون عمل کنی از چشم شکایت نکنی؟ گفتم: چرا. پس راهنمایی آن حضرت را به کار بستم و دیگر از درد چشمم شکوه نکردم.

امام صادق علیه السّلام از قول رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: هر که روز شنبه و روز پنجشنبه ناخن بگیرد و سبیل بزند، از درد دندان و درد چشم در عافیت بماند.

امام باقر علیه السّلام فرمود: هر که ناخن ها و سبیلش را هر جمعه بگیرد و در هنگام گرفتن بگوید: «بسم الله و بالله و علی سنة محمد و آل محمد»، ریزه ناخن و مویش نیفتد جز آنکه خدا بدان ثواب آزاد کردن بنده ای را بنویسد، و بیمار نشود جز مرضی که در اثر آن دنیا از دنیا برود.

امام صادق علیه السّلام به مردان فرمود: ناخن ها را بگیرید. و به زنان فرمود: آنها را وانهید که برای شما زیباتر است .

و از طب الائمه روایت است که آن حضرت که فرمود: هر که ناخن هایش را روز چهارشنبه بگیرد و از انگشت کوچک دست راست آغاز کند و به انگشت کوچک دست چپ پایان دهد، از چشم درد در امان باشد.

و امام باقر علیه السّلام فرمود: هر که روز جمعه ناخن ها را بگیرد، از انگشت خرد دست چپ آغاز کند و به انگشت خرد دست راست پایان دهد.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که ناخن هایش را روز پنجشنبه بگیرد و یکی را برای جمعه وانهد، خدا فقر را از او ببرد.

و در روایت فردوس است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که خواهد از فقر و درد چشم و پیسی و دیوانگی در امان باشد، باید که ناخن هایش را روز پنجشنبه بگیرد و گرفتن آنها را از انگشت خرد دست چپ آغاز کند.

کتاب محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: وحی از پیغمبر صلی الله علیه و آله بند آمد و گفته شد وحی از تو بند آمد یا رسول الله! فرمود: چگونه وحی بند نیاید از من، در حالی که شما ناخن ها را نگیرید و بوی خود را پاکیزه نکنید؟

و امام باقر علیه السّلام فرمود: همانا ناخن ها را باید گرفت، چون خوابگاه شیطانند و فراموشی آورند. و رسول خدا صلی الله علیه و آله به مردان فرمود: ناخن های خود را بگیرید، و به زنان فرمود: آنها را وانهید که برای شما زیباتر است.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: چون کسی موی و ناخن خود را بگیرد، آن را زیر خاک نماید و آن سنت باشد.

و در کتاب محاسن است که: «سنت واجب است.»

و روایت است که خاک کردن مو و ناخن و خون از سنت باشد.

و از امام هادی علیه السّلام پرسیدند: مردی مو و ناخن خود را بگیرد و آنها را از جامه خود نتکاند و به نماز ایستد. فرمود: باکی ندارد.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که در روز جمعه ناخن هایش را بگیرد و سبیلش را بزند، سپس گوید: «بسم الله و بالله و علی سنة محمد و آل محمد»، به ازای هر ریزه ناخن، ثواب آزاد کردن بنده ای از فرزندان اسماعیل به او داده شود .

و فرمود: چون امام زین العابدین در منی موی خود را می تراشید، می فرمود آن را در منی زیر خاک کنید. - .[1] مکارم الاخلاق: 70- 73 -

**[ترجمه]

«13»

جع، [جامع الأخبار] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ السَّبْتِ دُفِعَتْ عَنْهُ (2)

الْآکِلَةُ فِی أَصَابِعِهِ وَ مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ الْأَحَدِ ذَهَبَتِ الْبَرَکَةُ مِنْهُ وَ مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ یَصِیرُ حَافِظاً وَ کَاتِباً وَ قَارِئاً وَ مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ یُخَافُ الْهَلَاکُ عَلَیْهِ وَ مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ یَصِیرُ سَیِّئَ الْخُلُقِ وَ مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ الْخَمِیسِ یَخْرُجُ مِنْهُ الدَّاءُ وَ یَدْخُلُ فِیهِ الشِّفَاءُ وَ مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ یَزِیدُ فِی عُمُرِهِ وَ مَالِهِ وَ مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَبْدَأُ بِالْیُمْنَی بِالسَّبَّابَةِ ثُمَّ بِالْخِنْصِرِ ثُمَّ بِالْإِبْهَامِ ثُمَّ بِالْوُسْطَی ثُمَّ بِالْبِنْصِرِ وَ یَبْدَأُ فِی الْیُسْرَی بِالْبِنْصِرِ ثُمَّ بِالْوُسْطَی ثُمَّ بِالْإِبْهَامِ ثُمَّ بِالْخِنْصِرِ ثُمَّ بِالسَّبَّابَةِ.

قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ یُؤْمِنُ مِنَ الْجُذَامِ وَ الْجُنُونِ وَ الْبَرَصِ وَ الْعَمَی فَإِنْ لَمْ یَحْتَجْ یَحُکُّهَا حَکّاً وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ فَإِنْ لَمْ یَحْتَجْ فَأَمَرَّ عَلَیْهِ السِّکِّینَ أَوِ الْمِقْرَاضَ.

وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ وَ أَخْذُ الشَّارِبِ مِنَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ أَمَانٌ مِنَ الْجُذَامِ.

عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَلَّمَ أَظَافِیرَهُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ أَخَذَ مِنْ شَارِبِهِ وَ اسْتَاکَ وَ أَفْرَغَ عَلَی رَأْسِهِ مِنَ الْمَاءِ حِینَ یَرُوحُ إِلَی الْجُمُعَةِ شَیَّعَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ کُلُّهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ وَ یَشْفَعُونَ لَهُ.

**[ترجمه]جامع الاخبار: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که روز شنبه ناخن هایش را بگیرد، گوشت خوره از انگشت هایش دور شود، - .[2] جامع الاخبار: 141 - و هر که روز یکشنبه بگیرد، برکت از او برود، و هر که روز دوشنبه بگیرد، حافظ و نویسنده و خواننده شود، و هر که روز سه شنبه بگیرد، بیم هلاک دارد، و هر که روز چهارشنبه بگیرد، بدخو شود، و هر که روز پنجشنبه بگیرد، درد از او برود و درمان در او در آید، و هر که روز جمعه بگیرد، عمر و مالش فزون شوند. و هر که وقتی ناخن می گیرد، از انگشت سبابه دست راست آغاز کند و بعد انگشت خرد و آنگه ابهام و سپس وسطی و سپس انگشتی را که بعد از آن است و در دست چپ از انگشت پیش از خرد آغاز کند، سپس میانه و پس ابهام و پس انگشت خرد و آنگه سبابه.

امام صادق علیه السّلام فرمود: ناخن گرفتن در روز جمعه امان است از خوره و دیوانگی و پیسی و کوری و اگر نیاز ندارد، آن را کمی سوهان زند. در خبر دیگر است که «چاقو یا قیچی را بر آن بکشد.»

و در روایتی از امام صادق علیه السّلام نقل شده که ناخن گرفتن و زدن سبیل از جمعه تا جمعه امان است از خوره.

و از انس بن مالک، از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت شده که هر کس روز جمعه ناخن هایش را بگیرد، سبیلش را بزند و مسواک کند و چون به نماز جمعه می رود آب به سر خود بریزد، هفتاد هزار فرشته او را بدرقه کنند و برایش آمرزش خواهند و از او شفاعت کنند.

**[ترجمه]

«14»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَلَّمَ أَظَافِیرَهُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ لَمْ تَشْعَثْ أَنَامِلُهُ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَلَّمَ أَظَافِیرَهُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ أَخْرَجَ

ص: 124


1- 1. مکارم الأخلاق ص 70- 73 فی المصدر: وقعت علیه.
2- 2. جامع الأخبار: 141.

اللَّهُ تَعَالَی مِنْ أَنَامِلِهِ دَاءً وَ أَدْخَلَ فِیهِ شِفَاءً.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا مَعْشَرَ الرِّجَالِ قُصُّوا أَظَافِیرَکُمْ وَ قَالَ لِلنِّسَاءِ طَوِّلْنَ أَظَافِیرَکُنَّ فَإِنَّهُ أَزْیَنُ لَکُنَ (1).

**[ترجمه]نوادر راوندی: امام کاظم از پدرانش علیم السلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: هر که روز جمعه ناخن هایش را بگیرد، انگشتانش ژولیده نشوند .

و به همان سند است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که روز جمعه ناخن هایش را بگیرد، خدای تعالی از انگشتانش درد را بِبَرد و در آنها شفا در آورد.

و به این سند از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود: ای مردها! ناخن هایتان را بگیرید، و به زنان فرمود: ناخن هاتان را دراز کنید که برایتان زیباتر است. - .[1] نوادر راوندی: 23 - 24 -

**[ترجمه]

«15»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ یُؤْمِنُ مِنَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ الْعَمَی فَإِنْ لَمْ تَحْتَجْ فَحُکَّهَا حَکّاً.

**[ترجمه]دعوات راوندی: امام صادق علیه السّلام فرمود: ناخن گرفتن در روز جمعه امان است از خوره و پیسی و کوری و اگر نیاز نباشد، آنها را تا اندازه ای سوهان بزند .

**[ترجمه]

باب 17 دفن الشعر و الظفر و غیرهما من فضول الجسد

روایات

«1»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِدَفْنِ أَرْبَعَةٍ الشَّعْرِ وَ السِّنِّ وَ الظُّفُرِ وَ الدَّمِ (2).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله به ما فرمان داد به خاک کردن چهار چیز: مو دندان، ناخن و خون. - . خصال 1: 120 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ بُنْدَارَ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ أَسْمَعَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ الْهَرَوِیِّ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْهَرَوِیِّ عَنْ مَالِکِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یَأْمُرُ بِدَفْنِ سَبْعَةِ أَشْیَاءَ مِنَ الْإِنْسَانِ الشَّعْرِ وَ الدَّمِ وَ الظُّفُرِ وَ الْحَیْضِ وَ الْمَشِیمَةِ وَ السِّنِّ وَ الْعَلَقَةِ(3).

**[ترجمه]خصال: عایشه گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمان می داد به خاک کردن هفت چیزی از آدمی: مو، خون، ناخن، اثر حیض، جفت نوزاد، دندان و علقه (که سقط شود.) - . خصال 2: 1 -

**[ترجمه]

«3»

مع، [معانی الأخبار] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ نَظَرَ إِلَی الْمَقَابِرِ فَقَالَ یَا حَمَّادُ هَذِهِ کِفَاتُ الْأَمْوَاتِ وَ نَظَرَ إِلَی الْبُیُوتِ فَقَالَ هَذِهِ کِفَاتُ الْأَحْیَاءِ ثُمَّ تَلَا أَ لَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ کِفاتاً- أَحْیاءً وَ أَمْواتاً(4) وَ رُوِیَ أَنَّهُ دَفْنُ الشَّعْرِ وَ الظُّفُرِ(5).

ص: 125


1- 1. نوادر الراوندیّ: 23 و 24.
2- 2. الخصال ج 1 ص 120.
3- 3. الخصال ج 2 ص 1.
4- 4. المرسلات: 25 و 26، و الکفات: الموضع یکفت فیه الشی ء و یجمع، و قال أبو عبیدة: الکفات اسم جمع غیر مشتق و هو کفت بمعنی الوعاء، فالکفات: بمعنی الاوعیة.
5- 5. معانی الأخبار ص 342.

**[ترجمه]معانی الاخبار: نقل است که امام صادق علیه السّلام به قبرها نگاه کرد و به حماد فرمود: اینها در بر گیرنده مرده هایند. و به خانه ها نگاه کرد و فرمود: اینها در برگیرنده زنده هایند. سپس تلاوت کرد: «أ لم نجعل الأرض کفاتا- أحیاء و أمواتا.» - .[3] مرسلات/ 25 - 26 - {مگر زمین را محلّ اجتماع نگردانیدیم؟ چه برای مردگان چه زندگان.} و روایت است که مقصود از آن، خاک کردن مو و ناخن است. - . معانی الاخبار: 342 -

**[ترجمه]

باب 18 السواک و الحث علیه و فوائده و أنواعه و أحکامه

روایات

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: عَلَیْکُمْ بِالسِّوَاکِ فَإِنَّهَا مَطْهَرَةٌ وَ سُنَّةٌ حَسَنَةٌ(1).

**[ترجمه]امالی صدوق: امام صادق علیه السّلام فرمود: بر شما باد به مسواک که پاک کننده و سنت خوبی است. - .[1] امالی صدوق: 216 -

**[ترجمه]

أقول

تمامه فی باب جوامع المکارم (2).

**[ترجمه]کامل این روایت در «باب کلیات مکارم» است. - .[2] بحارالانوار 69 : 37 -

**[ترجمه]

«2»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَا زَالَ جَبْرَئِیلُ یُوصِینِی بِالسِّوَاکِ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَیَجْعَلُهُ فَرِیضَةً(3).

**[ترجمه]امالی صدوق: در مناهی پیغمبر صلی الله علیه و آله است که فرمود: جبرئیل پیوسته مرا سفارش کرد به مسواک کردن، تا جایی که گمان بردم آن را واجب خواهد کرد. - .[3] امالی صدوق: 257 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضت الأخبار فی باب الحمام فی النهی عن السواک فی الحمام و أنه یورث وباء الأسنان.

**[ترجمه]اخباری در نهی از مسواک کردن در حمام و اینکه سبب ریزش دندان هاست، در «باب حمام» گذشت.

**[ترجمه]

«3»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوْ لَا أَنْ أَشُقَّ عَلَی أُمَّتِی لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاکِ مَعَ کُلِّ صَلَاةٍ(4).

سن، [المحاسن] جعفر بن محمد عن ابن القداح عن أبی عبد الله علیه السلام. مثله (5).

**[ترجمه]علل الشرائع: امام باقر علیه السّلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل فرمود: اگر سخت نبود بر امتم، فرمانشان می دادم به مسواک کردن با هر نمازی. - .[4] علل الشرائع 1: 277 -

محاسن: مانند این روایت را از امام صادق علیه السّلام آورده است. - .[5] محاسن: 561 -

**[ترجمه]

«4»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ أَبِی سَمَّالٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا قُمْتَ بِاللَّیْلِ فَاسْتَکْ فَإِنَّ الْمَلَکَ یَأْتِیکَ فَیَضَعُ فَاهُ عَلَی فِیکَ فَلَیْسَ مِنْ حَرْفٍ تَتْلُوهُ وَ تَنْطِقُ بِهِ إِلَّا صَعِدَ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ فَلْیَکُنْ فُوکَ طَیِّبَ الرِّیحِ (6).

ص: 126


1- 1. أمالی الصدوق ص 216.
2- 2. راجع ج 69 ص 370.
3- 3. أمالی الصدوق ص 257.
4- 4. علل الشرائع ج 1 ص 277.
5- 5. المحاسن ص 561.
6- 6. علل الشرائع ج 1 ص 277.

**[ترجمه]علل الشرائع: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون شب برخاستی، مسواک بزن که فرشته در برت آید و دهانش را به دهانت گزارد و حرفی نخوانی جز آنکه آن را به آسمان رساند و باید دهانت خوشبو باشد. - .[6] علل الشرائع 1: 277 -

**[ترجمه]

«5»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَزِیدَ الرَّازِیِّ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا دَخَلَ النَّاسُ فِی الدِّینِ أَفْوَاجاً أَتَتْهُمُ الْأَزْدُ أَرَقُّهَا قُلُوباً وَ أَعْذَبُهَا أَفْوَاهاً قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَذِهِ أَرَقُّهَا قُلُوباً عَرَفْنَاهُ فَلِمَ صَارَتْ أَعْذَبَهَا أَفْوَاهاً قَالَ لِأَنَّهَا کَانَتْ تَسْتَاکُ قَالَ وَ قَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام لِکُلِّ شَیْ ءٍ طَهُورٌ وَ طَهُورُ الْفَمِ السِّوَاکُ (1).

**[ترجمه]علل الشرائع: امام صادق علیه السّلام فرمود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون مردم فوج فوج به دین در آمدند، تیره «ازد» هم آمدند که دل نازک ترین آنان بودند و شیرین دهان ترین همه. گفته شد: یا رسول الله! نازک دلی آنها را دانسته ایم، اما چرا شیرین دهان ترند؟ فرمود: چون مسواک می کنند. گوید که امام صادق علیه السّلام فرمود: هر چیزی را پاک کننده ای است و پاک کننده دهن، مسواک است. - . علل الشرائع 1: 278 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَسْتَاکُ بِیَدِهِ إِذَا قَامَ فِی الصَّلَاةِ صَلَاةِ اللَّیْلِ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَی السِّوَاکِ قَالَ إِذَا خَافَ الصُّبْحَ فَلَا بَأْسَ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر از برادرش نقل می کند گفت: درباره کسی که برای نماز شب با دست مسواک کند و به مسواک دسترسی دارد از او (علیه السّلام) پرسیدم. فرمود: چون بیم دارد که صبح شود باکی ندارد. - .[2] قرب الاسناد: 125 -

**[ترجمه]

«7»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ عَنْ مُسْلِمٍ مَوْلًی لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّهُ تَرَکَ السِّوَاکَ قَبْلَ أَنْ یُقْبَضَ بِسَنَتَیْنِ وَ ذَلِکَ أَنَّ أَسْنَانَهُ ضَعُفَتْ (3).

**[ترجمه]علل الشرائع: اسحاق بن مسلم، بنده امام صادق علیه السّلام گفت: آن حضرت دو سال پیش از مرگش مسواک را رها کرد، چون دندان هاش سست شده بودند. - .[3] علل الشرائع 1: 278 -

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ یَزِدْنَ فِی الْحِفْظِ وَ یُذْهِبْنَ السُّقْمَ اللُّبَانُ وَ السِّوَاکُ وَ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ (4).

**[ترجمه]خصال: در سفارش های پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام آمده که: ای علی! سه چیز به قوه حافظه بیفزایند و بیماری را ببرند: کُندُر، مسواک و خواندن قرآن. - .[4] خصال 1 : 62 -

**[ترجمه]

«9»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: أَرْبَعٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِینَ الْعِطْرُ وَ النِّسَاءُ وَ السِّوَاکُ وَ الْحِنَّاءُ(5).

**[ترجمه]خصال: پیغمبر صلی الله علیه و آله

فرمود: چهار چیز از سنت مرسلین باشند: عطر، زنان، مسواک، و حنا. - .[5] خصال 1: 115 -

**[ترجمه]

«10»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ رَجُلٍ مِنْ خُزَاعَةَ عَنْ أَسْلَمِیٍّ [سُلَیْمَانَ] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَعَلَّمُوا الْعَرَبِیَّةَ فَإِنَّهَا کَلَامُ اللَّهِ الَّذِی یُکَلِّمُ بِهِ خَلْقَهُ وَ نَظِّفُوا الْمَاضِغَیْنِ وَ بَلِّغُوا بِالْخَوَاتِیمِ (6).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: زبان عربی را بیاموزید که خدا با خلقش بدان سخن گفته، و آرواره های خود را پاکیزه کنید (یعنی با مسواک کردن) و برسانید به نهایت. (یعنی انگشتر را به آخر و نهایت انگشت جا دهید یا اینکه سوره قرآن را تا نهایت بخوانید تا پایان قصه و مطلب آن.) - .[6] خصال 1: 124 -

**[ترجمه]

«11»

أَقُولُ، قَدْ مَضَی فِی بَابِ جَوَامِعِ الْمَسَاوِی وَ غَیْرِهِ: أَنَّهُ قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ

ص: 127


1- 1. علل الشرائع ج 1 ص 278.
2- 2. قرب الإسناد ص 125.
3- 3. علل الشرائع ج 1 ص 278.
4- 4. الخصال ج 1 ص 62 و اللبان: الکندر.
5- 5. الخصال ج 1 ص 115.
6- 6. الخصال ج 1 ص 124، و بعده: قال محمّد بن علیّ بن الحسین مصنف. هذا الکتاب رضی اللّه عنه: قد روی هذا الحدیث أبو سعید الأدمی و قال فی آخره: « بلغوا بالخواتیم»: أی اجعلوا الخواتیم فی آخر الأصابع، و لا تجعلوها فی أطرافها، فانه یروی أنّه من عمل قوم لوط، و لذلک أورده الشیخ الحرّ العاملیّ قدّس سرّه فی باب استحباب التبلیغ بالخواتیم آخر الأصابع، و الظاهر أن المراد تبلیغ القراءة إلی آخر السورة او إلی آخر کل قصة و مطلب من مطالب القرآن، بقرینة أن الحدیث من صدره الی ذیله متعلق باحکام القرآن و قراءته: أمر علیه السلام أو لا بتعلیم العربیة لیکون القراءة علی الوجه الصحیح« بِلِسانٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ»، ثمّ قال:« و نظفوا الماضغین» و الماضغان کالماضغتان: الحنکان لمضغهما المأکول، بما فیهما من الأسنان الماضغة، و المراد الاستیاک کما مرّ فی غیر حدیث أنّه یستحب السواک لقراءة القرآن و کما قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله:« نظفوا طریق القرآن» قیل: یا رسول اللّه و ما طریق القرآن؟ قال: أفواهکم، قیل: بما ذا؟ قال: بالسواک، رواه فی المحاسن: 558 لکن العبارة مصحفة فی کتب الحدیث فقد طبع فی الوسائل تارة« و نطق به للماضین»( ب 30 من أبواب قراءة القرآن) و تارة« نطقوا به الماضین»( ب 50 من أبواب أحکام الملابس) و فی الخصال:« نطقوا الماضغین» و فی غلط نامج نسخة الکمبانیّ« نطقوا به الماضغین» و الصحیح ما فی الصلب کما أثبتناه، و لو لا ذلک لم یناسب باب السواک.

علیه السلام أَ تَرَی هَذَا الْخَلْقَ کُلَّهُ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ أَلْقِ مِنْهُمُ التَّارِکَ لِلسِّوَاکِ إِلَی آخِرِ مَا قَالَ (1).

**[ترجمه]مؤلف:

در «باب کلیات بدی ها» وغیر آن گذشت که به امام صادق علیه السّلام گفته شد: به نظر شما همه این خلق آدمند؟ فرمود: ترک کننده مسواک را کنار بزن... تا آخر آنچه فرمود. - . خصال 2: 39 -

**[ترجمه]

«12»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ عَنْ مُعَاذٍ الْجَوْهَرِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: السِّوَاکُ فِیهِ عَشْرُ خِصَالٍ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ یُضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ سَبْعِینَ ضِعْفاً وَ هُوَ مِنَ السُّنَّةِ وَ یَذْهَبُ بِالْحَفْرِ(2)

وَ یُبَیِّضُ

ص: 128


1- 1. راجع ج 72 ص 190 نقلا من الخصال ج 2 ص 39.
2- 2. الحفر محرکة- سلاق فی أصول الأسنان، أو صفرة تعلوها، و لعلّ المراد آکلة الأسنان التی تحفر السن کالبئر.

الْأَسْنَانَ وَ یَشُدُّ اللِّثَةَ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ یَذْهَبُ بِغِشَاوَةِ الْبَصَرِ وَ یُشَهِّی الطَّعَامَ (1).

**[ترجمه]خصال: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: در مسواک ده خصلت است: پاک کننده دهن است، خشنودی پروردگار را در بر دارد، حسنات را هفتاد برابر کند، از سنت است، چرک دندان را ببرد، دندان ها را سفید کند، لثه را سخت کند، بلغم را بِبَرد، غبار چشم را ببَرَد و میل به خوراک آورد. - . خصال 2: 60 -

**[ترجمه]

«13»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ عَنْ مُعَاذٍ الْجَوْهَرِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ یَرْفَعُهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: فِی السِّوَاکِ اثْنَتَا عَشْرَةَ خَصْلَةً مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ وَ یُبَیِّضُ الْأَسْنَانَ وَ یَذْهَبُ بِالْحَفْرِ وَ یُقَلِّلُ الْبَلْغَمَ وَ یُشَهِّی الطَّعَامَ وَ یُضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ وَ تُصَابُ بِهِ السُّنَّةُ وَ تَحْضُرُهُ الْمَلَائِکَةُ وَ یَشُدُّ اللِّثَةَ وَ هُوَ یُمِرُّ بِطَرِیقِهِ الْقُرْآنَ وَ رَکْعَتَیْنِ بِسِوَاکٍ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَةً بِغَیْرِ سِوَاکٍ (2).

**[ترجمه]خصال: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: در مسواک دوازده خصلت است: پاک کننده دهن است، خشنودی پروردگار را به همراه دارد، دندان ها را سفید کند،زردی و بوی بد دندان را ببرد، بلغم را بِبَرد، میل به خوراک آورد، حسنات را چند برابر کند، از سنت است، فرشته ها بر آن حاضر شوند، لثه را سخت کند، به راه وروش قرآن رفته است و دو رکعت با مسواک به درگاه خدا عزوجل، از هفتاد رکعت بدون آن محبوب تر است. - . خصال 2: 80 -

**[ترجمه]

«14»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: فِی السِّوَاکِ اثْنَتَا عَشْرَةَ خَصْلَةً هُوَ مِنَ السُّنَّةِ وَ هُوَ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَجْلَاةٌ لِلْبَصَرِ وَ یُرْضِی الرَّحْمَنَ وَ یُبَیِّضُ الْأَسْنَانَ وَ یَذْهَبُ بِالْحَفْرِ وَ یَشُدُّ اللِّثَةَ وَ یُشَهِّی الطَّعَامَ وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یَزِیدُ فِی الْحِفْظِ وَ یُضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ وَ یُفَرِّحُ الْمَلَائِکَةَ(3).

ثو، [ثواب الأعمال] عن أبیه عن أحمد بن إدریس عن الأشعری: مثله (4)

ل، [الخصال]: فیما أوصی به النبی صلی الله علیه و آله علیا علیه السلام: مثله (5)

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ فِی السِّوَاکِ اثْنَتَا عَشْرَةَ خَصْلَةً وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ.

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: در مسواک دوازده خصلت است: از سنت است، پاک کننده دهن است، روشن کننده دیده است، خشنودی خدای رحمان را در بر دارد، دندان ها را سفید کند، زردی و بوی بد دندان را ببرد، لثه را سخت کند، میل به خوراک آورد، بلغم را بِبَرد، قوه حافظه را افزایش دهد، حسنات را چند برابر کند و مایه خرسندی فرشته ها است. - .[4] خصال 2: 80 -

ثواب الاعمال مانند این روایت را آورده است. - .[5] ثواب الاعمال: 18 -

خصال: در سفارش پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام، مانند این مطلب را آورده است. - .[6] خصال 2: 80 -

دعوات راوندی: پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی فرمود: ای علی! در مسواک دوازده خصلت است... و مانندش را آورده است.

**[ترجمه]

«15»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: السِّوَاکُ مِنْ مَرْضَاةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةٌ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ مَطْیَبَةٌ لِلْفَمِ (6).

ص: 129


1- 1. الخصال ج 2 ص 60.
2- 2. الخصال ج 2 ص 80.
3- 3. الخصال ج 2 ص 80.
4- 4. ثواب الأعمال ص 18.
5- 5. الخصال ج 2 ص 80.
6- 6. الخصال ج 2 ص 155.

**[ترجمه]خصال: از اربعمائه: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: مسواک، خشنودی خدای عزوجل، سنت پیغمبر صلی الله علیه و آله و خوشبو کننده دهن است. - .[1] خصال 2: 155 -

**[ترجمه]

«16»

فس، [تفسیر القمی] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: لَمَّا بَنَی إِبْرَاهِیمُ الْبَیْتَ وَ حَجَّ الْبَیْتَ شَکَتِ الْکَعْبَةُ إِلَی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَا تَلْقَی مِنْ أَنْفَاسِ الْمُشْرِکِینَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهَا قِرِّی کَعْبَةُ فَإِنِّی أَبْعَثُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ قَوْماً یَتَنَظَّفُونَ بِقُضْبَانِ الشَّجَرِ وَ یَتَخَلَّلُونَ (1).

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم قمی: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون ابراهیم علیه السّلام خانه کعبه را ساخت و بر آن حج انجام شد، خانه کعبه از نفس گند مشرکین به درگاه خدای تعالی شکایت کرد و خدا بدو وحی کرد که: ای کعبه! چشمت روشن باد که من در آخرالزمان قومی را برانگیزم که با شاخه های درخت مسواک کنند و دهن را پاکیزه سازند و خلال به کار برند. - .[2] تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 50 -

**[ترجمه]

«17»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقٍ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: لَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی السِّوَاکِ لَأَبَاتُوهُ مَعَهُمْ فِی لِحَافٍ (2).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام باقر علیه السّلام فرمود: اگر مردم خاصیت مسواک را می دانستند، آن را تا صبح با خود زیر لحاف می داشتند. - .[3] ثواب الاعمال: 18 -

**[ترجمه]

«18»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیهِ یَحْیَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: السِّوَاکُ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یَزِیدُ فِی الْحِفْظِ(3).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام باقر علیه السّلام فرمود: مسواک کردن بلغم را می برد و قوه حفاظه را می افزاید. - .[4] ثواب الاعمال: 18 -

**[ترجمه]

«19»

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَفْوَاهُکُمْ طُرُقٌ مِنْ طُرُقِ رَبِّکُمْ فَنَظِّفُوهَا(4).

**[ترجمه]صحیفه الرضا: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: دهن شما یکی از راه های ارتباط شما با پروردگارتان است؛ آن را پاکیزه نمایید. - .[5] صحیفة الرضا: 11 -

**[ترجمه]

«20»

سن، [المحاسن] عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ عَبْدِ الْوَهَّابِ عَنِ الصَّبَّاحِ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: شَکَتِ الْکَعْبَةُ إِلَی اللَّهِ مَا تَلْقَی مِنْ أَنْفَاسِ الْمُشْرِکِینَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهَا أَنْ قِرِّی کَعْبَةُ فَإِنِّی أُبْدِلُکِ بِهِمْ قَوْماً یَتَخَلَّلُونَ (5)

بِقُضْبَانِ الشَّجَرِ فَلَمَّا بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله أَوْحَی إِلَیْهِ مَعَ جَبْرَئِیلَ بِالسِّوَاکِ وَ الْخِلَالِ (6).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: خانه کعبه از نفس مشرکین به درگاه خدای تعالی شکایت کرد و خدا بدو وحی کرد که: ای کعبه! چشمت روشن باد که من به جای آنها قومی بر انگیزم که خلال به کار برند. - .[6] من لا یحضره الفقیه 1: 34 - چون خدا پیغمبر را صلی الله علیه و آله برانگیخت، با جبرئیل به او وحی کرد به مسواک کردن و به کار بردن خلال. - .[7] محاسن: 558 -

**[ترجمه]

«21»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: نَزَلَ جَبْرَئِیلُ بِالسِّوَاکِ وَ الْخِلَالِ وَ الْحِجَامَةِ(7).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق فرمود: جبرئیل فرود آمد، با دستور مسواک کردن و خلال و حجامت. - . محاسن: 558 -

**[ترجمه]

«22»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِی سُمَیْنَةَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبَانٍ الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ

ص: 130


1- 1. تفسیر القمّیّ ص 50.
2- 2. ثواب الأعمال: 18.
3- 3. ثواب الأعمال: 18.
4- 4. صحیفة الرضا علیه السلام ص 11.
5- 5. کذا، و فی الفقیه ج 1 ص 34« ینتظفون بقضبان الاشجار» کما سیأتی عن مکارم الأخلاق، و کما عن تفسیر القمّیّ، و زاد بعده« و یتخللون».
6- 6. المحاسن ص 558.
7- 7. المحاسن ص 558.

علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: نَظِّفُوا طَرِیقَ الْقُرْآنِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا طَرِیقُ الْقُرْآنِ قَالَ أَفْوَاهُکُمْ قِیلَ بِمَا ذَا قَالَ بِالسِّوَاکِ (1).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: راه قرآن را پاکیزه دارید. گفته شد: یا رسول الله! راه قرآن چیست؟ فرمود: دهان های شما. گفته شد: با چه؟ فرمود: با مسواک کردن. - .[2] محاسن: 558 -

**[ترجمه]

«23»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ الْحَکَمِ عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَفْوَاهُکُمْ طَرِیقٌ مِنْ طُرُقِ رَبِّکُمْ فَأَحَبُّهَا إِلَی اللَّهِ أَطْیَبُهَا رِیحاً فَطَیِّبُوهَا بِمَا قَدَرْتُمْ عَلَیْهِ (2).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: دهن شما راهی است به درگاه پروردگار شما و محبوب ترین آنها به درگاه خدا، خوشبوترین آنهاست، پس تا می توانید آن را خوشبو کنید. - 1. محاسن: 558 -

**[ترجمه]

«24»

سن، [المحاسن] عَنْ یَحْیَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنِّی لَأُحِبُّ لِلرَّجُلِ إِذَا قَامَ بِاللَّیْلِ أَنْ یَسْتَاکَ وَ أَنْ یَشَمَّ الطِّیبَ فَإِنَّ الْمَلَکَ یَأْتِی الرَّجُلَ إِذَا قَامَ بِاللَّیْلِ حَتَّی یَضَعُ فَاهُ عَلَی فِیهِ فَمَا خَرَجَ مِنَ الْقُرْآنِ مِنْ شَیْ ءٍ دَخَلَ جَوْفَ ذَلِکَ الْمَلَکِ (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: من دوست دارم برای کسی که شب خیز است مسواک کند و عطرآگین باشد، زیرا فرشته نزد شب زنده دارآید و دهن به دهن او نهد و آنچه از قرآن که خوانده شود، به درون آن فرشته در آید. - . محاسن: 559 -

**[ترجمه]

«25»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِیَاءِ السِّوَاکُ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: مسواک کردن از اخلاق پیغمبران است. - . محاسن: 560 -

**[ترجمه]

«26»

سن، [المحاسن] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا زَالَ جَبْرَئِیلُ یُوصِینِی بِالسِّوَاکِ حَتَّی خَشِیتُ أَنْ أَدْرَدَ أَوْ أُحْفِیَ (5).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل پیوسته مرا سفارش به مسواک زدن کرد، تا جایی که ترسیدم دندانهایم بیفتد. - . محاسن: 560 -

**[ترجمه]

«27»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا زَالَ جَبْرَئِیلُ یُوصِینِی بِالسِّوَاکِ حَتَّی خِفْتُ عَلَی سِنِّی (6).

ص: 131


1- 1. المحاسن ص 558.
2- 2. المحاسن ص 558.
3- 3. المحاسن ص 559.
4- 4. المحاسن ص 560، قال فی النهایة: فیه: لزمت السواک حتّی خشیت أن یدردنی. أی یذهب بأسنانی، و الدرد سقوط الأسنان و قال: فیه: لزمت السواک حتّی کدت أحفی فمی: أی استقصی علی أسنانی فأذهبها بالتسوک. أقول: و لعلّ المراد رقة الأسنان یقال: حفی الرجل حفا من باب علم: رقت قدمه من کثرة المشی، و هنا لما أکثر من الاستیاک رقت أسنانه.
5- 5. المحاسن ص 560، قال فی النهایة: فیه: لزمت السواک حتّی خشیت أن یدردنی. أی یذهب بأسنانی، و الدرد سقوط الأسنان و قال: فیه: لزمت السواک حتّی کدت أحفی فمی: أی استقصی علی أسنانی فأذهبها بالتسوک. أقول: و لعلّ المراد رقة الأسنان یقال: حفی الرجل حفا من باب علم: رقت قدمه من کثرة المشی، و هنا لما أکثر من الاستیاک رقت أسنانه.
6- 6. المحاسن ص 560.

**[ترجمه]محاسن: جبرئیل پیوسته مرا سفارش به مسواک زدن کرد، تا جایی که از دندانم بیمناک شدم. - . محاسن: 560 -

**[ترجمه]

«28»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَوْصَانِی جَبْرَئِیلُ بِالسِّوَاکِ حَتَّی خِفْتُ عَلَی أَسْنَانِی (1).

**[ترجمه]محاسن: جبرئیل پیوسته مرا سفارش به مسواک زدن کرد، تا جایی که از دندان هایم ترسیدم. - .[8] محاسن: 560 -

**[ترجمه]

«29»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْمَرْزُبَانِ عَنِ النُّعْمَانِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا لِی أَرَاکُمْ تَدْخُلُونَ عَلَیَّ قُلْحاً مُرْغاً(2)

مَا لَکُمْ لَا تَسْتَاکُونَ (3).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مرا چه باشد که می بینم شما با دندان های چرکین و موی آلوده و آشفته بر من وارد می شوید؟ چرا شما مسواک نمی کنید؟ - .[1] محاسن: 561 -

**[ترجمه]

«30»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ الصَّنْعَانِیِّ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ فِی وَصِیَّتِهِ عَلَیْکَ بِالسِّوَاکِ عِنْدَ کُلِّ وُضُوءٍ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ لِکُلِّ صَلَاةٍ(4).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله در سفارش هایش به علی علیه السّلام فرمود: «برتو باد به مسواک کردن در هر وضو»، و به قول بعضی «در هر نماز.» - .[2] محاسن: 561 -

**[ترجمه]

«31»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام عَلَیْکَ بِالسِّوَاکِ لِکُلِّ صَلَاةٍ(5).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: در سفارش های پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام است که: تو را باد به مسواک کردن برای هر نماز! - .[3] محاسن: 561 -

**[ترجمه]

«32»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَلًّی أَبِی عُثْمَانَ عَنْ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ السِّوَاکِ بَعْدَ الْوُضُوءِ فَقَالَ الِاسْتِیَاکُ قَبْلَ أَنْ یَتَوَضَّأَ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ نَسِیَ حَتَّی یَتَوَضَّأَ قَالَ یَسْتَاکُ ثُمَّ یَتَمَضْمَضُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ (6).

**[ترجمه]محاسن: معلی بن خنیس گفت: از امام صادق علیه السّلام از مسواک کردن پس از وضو پرسیدم. فرمود: مسواک پیش از وضو است. گفتم: بفرمایید اگر فراموش کرد تا وضو ساخت چه؟ فرمود: مسواک کند و سپس سه بار آب در دهن بگرداند. - . محاسن: 561 -

**[ترجمه]

«33»

سن، [المحاسن] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا تَوَضَّأَ الرَّجُلُ وَ سَوَّکَ ثُمَّ قَامَ فَصَلَّی وَضَعَ الْمَلَکُ فَاهُ عَلَی فِیهِ فَلَمْ یَلْفِظْ شَیْئاً إِلَّا الْتَقَمَهُ وَ زَادَ فِیهِ بَعْضُهُمْ فَإِنْ لَمْ یَسْتَکْ قَامَ الْمَلَکُ جَانِباً یَسْتَمِعُ إِلَی قِرَاءَتِهِ (7).

ص: 132


1- 1. المحاسن ص 560.
2- 2. القلح جمع الاقلح: هو الرجل الذی بأسنانه قلح: أی تغیرت أسنانه و رکبتها صفرة أو خضرة، و یقال للجعل: الاقلح لقذر فمه، صفة غالبة، و المرغ أیضا جمع أمرغ و هو الرجل ذو شعر مرغ( کما فی التاج) أی متشعث یحتاج الی الدهن أو دنس من کثرة الدهن قال فی الاساس: مرغته تمریغا إذا أشبعت رأسه و جسده دهنا.
3- 3. المحاسن ص 561.
4- 4. المحاسن ص 561.
5- 5. المحاسن ص 561.
6- 6. المحاسن ص 561.
7- 7. المحاسن ص 561.

**[ترجمه]محاسن: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: چون کسی وضو سازد و مسواک کند و به نماز ایستد، فرشته دهن به دهنش نهد و سخنی نگوید جز آنکه آن را ببلعد. و برخی بدان افزودند که «اگر مسواک نکند، فرشته کناری ایستد و قرائتش را گوش کند.» - .[5] محاسن: 561 -

**[ترجمه]

«34»

سن، [المحاسن] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: رَکْعَتَانِ بِسِوَاکٍ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَةً بِغَیْرِ سِوَاکٍ (1).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: دو رکعت نماز با مسواک کردن، بهتر است از هفتاد رکعت بی مسواک. - . محاسن: 561 -

**[ترجمه]

«35»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ غَالِبٍ عَنْ رِفَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: صَلَاةُ رَکْعَتَیْنِ بِسِوَاکٍ أَفْضَلُ مِنْ أَرْبَعِ رَکَعَاتٍ بِغَیْرِ سِوَاکٍ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام روایت می کند که فرمود: دو رکعت نماز با مسواک، بهتر است از چهار رکعت بی مسواک. - . محاسن: 562 -

**[ترجمه]

«36»

سن، [المحاسن] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: السِّوَاکُ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِ (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: مسواک کردن، پاکیزگی دهان است و خشنودی پروردگار. - .[1] محاسن: 562 -

**[ترجمه]

«37»

سن، [المحاسن] عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: السِّوَاکُ مَرْضَاةُ اللَّهِ وَ سُنَّةُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: مسواک کردن خشنودی خدا، سنت پیغمبر صلی الله علیه و آله و پاک کننده دهان است. - .[2] محاسن: 562 -

**[ترجمه]

«38»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مِهْزَمٍ الْأَسَدِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: فِی السِّوَاکِ عَشْرُ خِصَالٍ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ وَ مُفَرِّحَةٌ لِلْمَلَائِکَةِ وَ هُوَ مِنَ السُّنَّةِ وَ یَشُدُّ اللِّثَةَ وَ یَجْلُو الْبَصَرَ وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یَذْهَبُ بِالْحَفْرِ(5).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام می فرمود: در مسواک کردن ده خصلت است: پاک کننده دهن است، خشنودی پروردگار را در بر دارد، شاد کننده فرشته هاست، از سنت است، لثه را محکم کند، چشم را روشن کند، بلغم را ببرد و چرک بن دندان را ببرد. - .[3] محاسن: 562 -

**[ترجمه]

«39»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ عَیْثَمَةَ جَمِیعاً عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: السِّوَاکُ یَجْلُو الْبَصَرَ وَ هُوَ مَنْقَاةٌ لِلْبَلْغَمِ (6).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: مسواک کردن دیده را روشن کند و بلغم را بزداید. - .[4] محاسن: 563 -

**[ترجمه]

«40»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ وَ أَبِی یُوسُفَ عَنِ الْقَنْدِیِّ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ وَ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: السِّوَاکُ وَ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ مَقْطَعَةٌ لِلْبَلْغَمِ (7).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: مسواک کردن و خواندن قرآن بَرنده بلغم باشند. - .[5] محاسن: 563 -

**[ترجمه]

«41»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: السِّوَاکُ یَجْلُو الْبَصَرَ(8).

**[ترجمه]محاسن: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: مسواک کردن دیده را روشن کند. - .[6] محاسن: 563 -

**[ترجمه]

«42»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: السِّوَاکُ یَذْهَبُ بِالدَّمْعَةِ وَ یَجْلُو الْبَصَرَ(9).

ص: 133


1- 1. المحاسن ص 561.
2- 2. المحاسن ص 562.
3- 3. المحاسن ص 562.
4- 4. المحاسن ص 562.
5- 5. المحاسن ص 562.
6- 6. المحاسن ص 563.
7- 7. المحاسن ص 563.
8- 8. المحاسن ص 563.
9- 9. المحاسن ص 563.

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: مسواک کردن اشک ریزی را از بین ببرد و دیده را روشن کند. - .[7] محاسن: 563 -

**[ترجمه]

«43»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْمُحَسِّنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ زَکَرِیَّا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: عَلَیْکُمْ بِالسِّوَاکِ فَإِنَّهُ یَجْلُو الْبَصَرَ(1).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود به شما باد به مسواک کردن که چشم را روشن کند. - .[8] محاسن: 563 -

**[ترجمه]

«44»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ زَکَرِیَّا عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یُکْثِرُ مِنَ السِّوَاکِ وَ لَیْسَ بِوَاجِبٍ وَ لَا یَضُرُّکَ فَرُطُهُ فَرْطَ الْأَیَّامِ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا بسیار مسواک می کرد و واجب نیست و زیانی برتو ندارد ترک آن در فرط الایام. - .[1] محاسن: 563 -

**[ترجمه]

بیان

فرطه فرط الأیام أی ترکه فی فرط الأیام و هو من ثلاثة إلی خمسة عشر یوما- سن، [المحاسن] عن أبیه عن حماد بن عیسی عن زرارة عن أبی جعفر علیه السلام: مثله (3).

**[ترجمه]«فرط ایام » از سه روز تا پانزده روز است.

محاسن مانند این روایت را آورده است. - .[2] محاسن: 563 -

**[ترجمه]

«45»

سن، [المحاسن] عَنْ بَعْضِ مَنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنِ اسْتَاکَ فَلْیَتَمَضْمَضْ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس که مسواک کرد، پس آن مضمضه کند (آب در دهن بگرداند). - .[3] محاسن: 563 -

**[ترجمه]

«46»

مص، [مصباح الشریعة] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: السِّوَاکُ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ وَ جَعَلَهَا مِنَ السُّنَّةِ الْمُؤَکَّدَةِ وَ فِیهَا مَنَافِعُ لِلظَّاهِرِ وَ الْبَاطِنِ مَا لَا یُحْصَی لِمَنْ عَقَلَ فَکَمَا تُزِیلُ مَا یَکُونُ مِنْ تَلَوُّثِ أَسْنَانِکَ مِنْ مَطْعَمِکَ وَ مَأْکَلِکَ بِالسِّوَاکِ کَذَلِکَ فَأَزِلْ نَجَاسَةَ ذُنُوبِکَ بِالتَّضَرُّعِ وَ الْخُشُوعِ وَ التَّهَجُّدِ وَ الِاسْتِغْفَارِ بِالْأَسْحَارِ وَ طَهِّرْ ظَاهِرَکَ مِنَ النَّجَاسَاتِ وَ بَاطِنَکَ مِنْ کُدُورَاتِ الْمُخَالَفَاتِ وَ رُکُوبِ الْمَنَاهِی کُلِّهَا خَالِصاً لِلَّهِ فَإِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَرَادَ بِاسْتِعْمَالِهِ مَثَلًا لِأَهْلِ التَّنَبُّهِ وَ الْیَقَظَةِ وَ هُوَ أَنَّ السِّوَاکَ نَبَاتٌ لَطِیفٌ نَظِیفٌ وَ غُصْنُ شَجَرٍ عَذْبٍ مُبَارَکٍ وَ الْأَسْنَانُ خَلْقٌ خَلَقَهُ اللَّهُ تَعَالَی فِی الْحَلْقِ-(5)

آلَةً لِلْأَکْلِ وَ أَدَاةً لِلْمَضْغِ وَ سَبَباً لِاشْتِهَاءِ الطَّعَامِ وَ إِصْلَاحِ الْمَعِدَةِ وَ هِیَ جَوْهَرَةٌ صَافِیَةٌ تَتَلَوَّثُ بِصُحْبَةِ تَمْضِیغِ الطَّعَامِ فَتَتَغَیَّرُ بِهَا رَائِحَةُ الْفَمِ وَ یَتَوَلَّدُ مِنْهَا الْفَسَادُ فِی الدِّمَاغِ فَإِذَا اسْتَاکَ الْمُؤْمِنُ الْفَطِنُ بِالنَّبَاتِ اللَّطِیفِ وَ مَسَحَهَا عَلَی الْجَوْهَرَةِ الصَّافِیَةِ زَالَ عَنْهَا الْفَسَادُ وَ التَّغْیِیرُ وَ عَادَتْ إِلَی أَصْلِهَا کَذَلِکَ خَلَقَ اللَّهُ الْقَلْبَ طَاهِراً صَافِیاً وَ جَعَلَ غِذَاءَهُ الذِّکْرَ وَ الْفِکْرَ وَ الْهَیْبَةَ وَ التَّعْظِیمَ وَ إِذَا شِیبَ الْقَلْبُ الصَّافِی بِتَغْذِیَتِهِ بِالْغَفْلَةِ

ص: 134


1- 1. المحاسن ص 563.
2- 2. المحاسن ص 563.
3- 3. المحاسن ص 563.
4- 4. المحاسن ص 563.
5- 5. فی المصدر: فی الفم.

وَ الْکَدَرِ صُقِلَ بِمِصْقَلَةِ التَّوْبَةِ وَ نُظِّفَ بِمَاءِ الْإِنَابَةِ لِیَعُودَ إِلَی حَالَتِهِ الْأَوَّلَةِ وَ جَوْهَرَتِهِ الْأَصْلِیَّةِ الصَّافِیَةِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ (1) وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلَیْکُمْ بِالسِّوَاکِ- فَالنَّبِیُّ أَمَرَنَا بِالسِّوَاکِ ظَاهِرَ الْأَسْنَانِ وَ أَرَادَ بِهَذَا الْمَعْنَی الْمَثَلَ وَ مَنْ أَنَاخَ تَفَکُّرَهُ عَلَی بَابِ عَیْبَةِ الْعِبْرَةِ فِی اسْتِخْرَاجِ مِثْلِ هَذِهِ الْأَمْثَالِ فِی الْأَصْلِ وَ الْفَرْعِ فَتَحَ اللَّهُ لَهُ عُیُونَ الحِکْمَةِ وَ الْمَزِیدُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ (2).

**[ترجمه]مصباح الشریعه: امام صادق علیه السّلام از قول پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل می کند که: مسواک پاک کننده دهن است، خشنودی پروردگار را به همراه دارد، آن را سنت مؤکد ساخته و برای هر کسی را که تعقل کند، سودهای بی شماری برای ظاهر و باطن دارد، و چنان چه مسواک پاک کننده چرک دندان هایت در اثر خوراک تو است، همچنین پاک کننده آلودگی گناهانت است با زاری و خشوع و عبادت در شب و استغفار در سحرها، و پاک کننده برونت از نجاسات است و درونت را از تیرگی مخالفت ها و همه گنه ورزی ها پاک کند تنها برای خدا، چون پیغمبر صلی الله علیه و آله مسواک را برای مردم آگاه و بیدار نمونه ساخت، چون مسواک گیاهی لطیف و پاکی است و شاخه درخت خوشمزه و با برکتی است، و خدا دندان ها را در دهن آفریده که ابزار خوردن و جویدن باشند و اشتهاخیز و اصلاح معده اند، و آنها گوهر زلالی باشند که با جویدن خوراک آلوده شوند و بوی دهان را دگرگون کنند و از آن تباهی مغز پدید آید.و چون مؤمن هوشمند با آن گیاه لطیف مسواک کند و آن را بر آن گوهر پاک مالد، تباهی و دگرگونی از آن برود و به اصل خود برگردد، همچنان خدا دل را پاک و زلال آفریده و خوراکش را ذکر و اندیشه و هیبت و تعظیم ساخته و چون دل پاک به غفلت و کدورت آلوده شود، با توبه درخشان شود و با آب انابه پاک گردد تا به حال نخست و گوهر اصلی زلال خود برگردد. خدا عزوجل فرموده: «إن الله یحب التوابین و یحب المتطهرین.» - .[4] بقره/ 222 - {خداوند توبه کاران و پاکیزگان را دوست می دارد.} و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: بر شما باد به مسواک کردن. آن حضرت با امر به مسواک کردن، در ظاهر مقصودش دندان بوده و این معنی را مثل آورده و هر گاه کسی در نظایر این امثال و آداب ظاهری به دقت تدبر و تفکر کرده، و از لطایف و جزئیات و اشارات آنها آگاه باشد،خدا چشمه های حکمت را بر او بگشاید و از فضل خود بر او فزاید و «لا یضیع أجر المحسنین.» - . مصباح الشریعة: 7 - 8 - {خدا ضایع نکند اجر نیکوکاران را.}

**[ترجمه]

«47»

مکا، [مکارم الأخلاق]: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِذَا اسْتَاکَ اسْتَاکَ عَرْضاً وَ کَانَ یَسْتَاکُ کُلَّ لَیْلَةٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مَرَّةً قَبْلَ نَوْمِهِ وَ مَرَّةً إِذَا قَامَ مِنْ نَوْمِهِ إِلَی وِرْدِهِ وَ مَرَّةً قَبْلَ خُرُوجِهِ إِلَی صَلَاةِ الصُّبْحِ وَ کَانَ یَسْتَاکُ بِالْأَرَاکِ أَمَرَهُ بِذَلِکَ جَبْرَئِیلُ (3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیغمبر صلی الله علیه و آله دندان ها را به پهنا مسواک می زد، یعنی از پایین به بالا، و همیشه هر شب سه بار مسواک می کرد؛ یک بار قبل از خواب و بار دوم پس از بیدار شدن برای نماز شب و بار سوم قبل از بیرون رفتن برای نماز صبح (در مسجد) و با چوب اراک (که درختی است در حجاز که چوبهایش را اکنون برای مسواک بکار می برند) مسواک می نمود، جبرئیل او را باین کار امر کرده بود. - . مکارم الاخلاق: 41 -

**[ترجمه]

«48»

مکا(4)،[مکارم الأخلاق] قَالَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیهما السلام: أَکْلُ الْأُشْنَانِ یُذِیبُ الْبَدَنَ وَ التَّدَلُّکُ بِالْخَزَفِ یُبْلِی الْجَسَدَ وَ السِّوَاکُ فِی الْخَلَاءِ یُورِثُ الْبَخَرَ(5).

عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: السِّوَاکُ یَزِیدُ الرَّجُلَ فَصَاحَةً.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: إِذَا صُمْتُمْ فَاسْتَاکُوا بِالْغَدَاةِ وَ لَا تَسْتَاکُوا بِالْعَشِیِّ فَإِنَّهُ لَیْسَ مِنْ صَائِمٍ تَیْبَسُ شَفَتَاهُ بِالْعَشِیِّ إِلَّا کَانَ نُوراً بَیْنَ عَیْنَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: نِعْمَ السِّوَاکُ الزَّیْتُونُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَکَةٍ وَ یَذْهَبُ بِالْحَفْرِ وَ هُوَ سِوَاکِی وَ سِوَاکُ الْأَنْبِیَاءِ قَبْلِی.

وَ قَالَ علیه السلام: أَرْبَعٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِینَ الْخِتَانُ وَ التَّعَطُّرُ وَ النِّکَاحُ وَ السِّوَاکُ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: أَرْبَعٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِینَ التَّعَطُّرُ وَ السِّوَاکُ وَ النِّسَاءُ وَ الْحِنَّاءُ(6).

مِنْ کِتَابِ رَوْضَةِ الْوَاعِظِینَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام: لَا یَسْتَغْنِی شِیعَتُنَا عَنْ

ص: 135


1- 1. البقرة: 222.
2- 2. مصباح الشریعة ص 7 و 8.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 41.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 52.
5- 5. البخر بالتحریک: نتن الفم.
6- 6. الختان خ ل.

أَرْبَعٍ عَنْ خُمْرَةٍ(1) یُصَلِّی عَلَیْهَا وَ خَاتَمٍ یَتَخَتَّمُ بِهِ وَ سِوَاکٍ یَسْتَاکُ بِهِ وَ سُبْحَةٍ مِنْ طِینِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فِیهَا ثَلَاثٌ وَ ثَلَاثُونَ حَبَّةً مَتَی قَلَّبَهَا ذَاکِراً لِلَّهِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ حَبَّةٍ أَرْبَعِینَ حَسَنَةً وَ إِذَا قَلَّبَهَا سَاهِیاً یَعْبَثُ بِهَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ عِشْرِینَ حَسَنَةً.

قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: فِی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ عَلَیْکَ بِالسِّوَاکِ عِنْدَ کُلِّ وُضُوءٍ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: السِّوَاکُ شَطْرُ الْوُضُوءِ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: لَمَّا دَخَلَ النَّاسُ فِی الدِّینِ أَفْوَاجاً قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (2)

أَتَتْهُمُ الْأَزْدُ أَرَقُّهَا قُلُوباً وَ أَعْذَبُهَا أَفْوَاهاً فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا أَرَقُّهَا قُلُوباً عَرَفْنَاهُ فَلِمَ صَارَتْ أَعْذَبَهَا أَفْوَاهاً- قَالَ صلی الله علیه و آله إِنَّهَا کَانَتْ تَسْتَاکُ فِی الْجَاهِلِیَّةِ.

وَ قَالَ علیه السلام: لِکُلِّ شَیْ ءٍ طَهُورٌ وَ طَهُورُ الْفَمِ السِّوَاکُ.

وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یُکْثِرُ السِّوَاکَ وَ لَیْسَ بِوَاجِبٍ وَ لَا یَضُرُّکَ تَرْکُهُ فِی فَرْطِ الْأَیَّامِ وَ لَا بَأْسَ أَنْ یَسْتَاکَ الصَّائِمُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ أَیَّ النَّهَارِ شَاءَ وَ لَا بَأْسَ بِالسِّوَاکِ لِلْمُحْرِمِ وَ یُکْرَهُ السِّوَاکُ فِی الْحَمَّامِ لِأَنَّهُ یُورِثُ وَبَاءَ الْأَسْنَانِ.

ص: 136


1- 1. الخمرة: حصیرة صغیرة تعمل من سعف النخل، و ترمل بالخیوط، و کان أصل استعمالها خمرة أی سترة و غطاء لرأس الکوز و الأوانی، و لما کانت ممّا أنبتت الأرض و کانت سهل التناول اتخذها رسول اللّه مسجدا لجبهته الشریفة فصارت السجدة علی الأرض فریضة و علی الخمرة سنة، و لیس للخمرة التی تعمل من سعف النخل خصوصیة بالسنة بل السنة تعم کل ما أنبتت الأرض، نعم للخمرة مزیة فما قیل فی ترجمة الخمرة أنّها سجادة تعمل من سعف النخل، لیس علی معناها الأولی، کما لو اتخذ المسلمون المراوح المعمولة من سعف النخل بایران مسجدا لجبهتهم و صارت سنة لم یصحّ تعریف تلک المراوح بأنها سجادة تعمل من سعف النخل.
2- 2. النسخة المطبوعة و مکارم الأخلاق و هکذا نسخة الفقیه ج 1 ص 33 خالیة عن هذه الزیادة، و انما أضفناها بقرینة السیاق، طبقا لما مر تحت الرقم: 5.

وَ قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام وَ الصَّادِقُ علیه السلام: صَلَاةُ رَکْعَتَیْنِ بِالسِّوَاکِ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَةً بِغَیْرِ سِوَاکٍ.

وَ قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام: السِّوَاکُ لَا تَدَعْهُ فِی کُلِّ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ وَ لَوْ أَنْ تُمِرَّهُ مَرَّةً وَاحِدَةً.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: اکْتَحِلُوا وَتْراً وَ اسْتَاکُوا عَرْضاً وَ تَرَکَ الصَّادِقُ السِّوَاکَ قَبْلَ أَنْ یُقْبَضَ بِسَنَتَیْنِ وَ ذَلِکَ أَنَّ أَسْنَانَهُ ضَعُفَتْ وَ سَأَلَ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ أَخَاهُ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیهما السلام عَنِ الرَّجُلِ یَسْتَاکُ بِیَدِهِ إِذَا قَامَ إِلَی صَلَاةِ اللَّیْلِ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَی السِّوَاکِ قَالَ إِذَا خَافَ الصُّبْحَ فَلَا بَأْسَ بِهِ.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَوْ لَا أَنْ أَشُقَّ عَلَی أُمَّتِی لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاکِ عِنْدَ وُضُوءِ کُلِّ صَلَاةٍ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ الْکَعْبَةَ شَکَتْ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا تَلْقَی مِنْ أَنْفَاسِ الْمُشْرِکِینَ فَأَوْحَی اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِلَیْهَا قِرِّی کَعْبَةُ فَإِنِّی مُبْدِلُکِ بِهِمْ قَوْماً یَتَنَظَّفُونَ بِقُضْبَانِ الشَّجَرِ فَلَمَّا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیَّهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله نَزَلَ عَلَیْهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ جَبْرَئِیلُ بِالسِّوَاکِ وَ الْخِلَالِ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: فِی السِّوَاکِ اثْنَتَا عَشْرَةَ خَصْلَةً هُوَ مِنَ السُّنَّةِ وَ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَجْلَاةٌ لِلْبَصَرِ وَ یُرْضِی الرَّحْمَنَ وَ یُبَیِّضُ الْأَسْنَانَ وَ یَذْهَبُ بِالْحَفْرِ وَ یَشُدُّ اللِّثَةَ وَ یُشَهِّی الطَّعَامَ وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یَزِیدُ فِی الْحِفْظِ وَ یُضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ وَ تَفْرَحُ بِهِ الْمَلَائِکَةُ وَ کَانَ لِلرِّضَا علیه السلام خَرِیطَةٌ فِیهَا خَمْسَةُ مَسَاوِیکَ مَکْتُوبٌ عَلَی کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهَا اسْمُ صَلَاةٍ مِنَ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ یَسْتَاکُ بِهِ عِنْدَ کُلِّ تِلْکَ الصَّلَوَاتِ.

وَ مِنْ کِتَابِ طِبِّ الْأَئِمَّةِ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: السِّوَاکُ یَجْلُو الْبَصَرَ وَ یُنْبِتُ الشَّعْرَ وَ یَذْهَبُ بِالدَّمْعَةِ.

وَ فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: یَا عَلِیُّ عَلَیْکَ بِالسِّوَاکِ وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا تُقِلَّ مِنْهُ فَافْعَلْ فَإِنَّ کُلَّ صَلَاةٍ تُصَلِّیهَا بِالسِّوَاکِ تَفْضُلُ عَلَی الَّتِی تُصَلِّیهَا بِغَیْرِ سِوَاکٍ أَرْبَعِینَ یَوْماً.

ص: 137

وَ مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ لِأَبِی النَّضْرِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: نَزَلَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام بِالْخِلَالِ وَ السِّوَاکِ وَ الْحِجَامَةِ.

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: نَظِّفُوا طَرِیقَ الْقُرْآنِ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا طَرِیقُ الْقُرْآنِ قَالَ أَفْوَاهُکُمْ قَالُوا بِمَا ذَا قَالَ بِالسِّوَاکِ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله طَهِّرُوا أَفْوَاهَکُمْ فَإِنَّهَا مَسَالِکُ التَّسْبِیحِ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَکْلُ الْأُشْنَانِ یُذِیبُ الْبَدَنَ وَ التَّدَلُّکَ بِالْخَزَفِ یُبْلِی الْجَسَدَ وَ السِّوَاکَ بِالْخَلَاءِ یُورِثُ الْبَخَرَ.

عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: السِّوَاکُ مَرْضَاةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ مَطْیَبَةٌ لِلْفَمِ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: السِّوَاکُ عَلَی الْمَقْعَدَةِ یُورِثُ الْبَخَرَ.

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثٌ یَذْهَبْنَ بِالْبَلْغَمِ وَ یَزِدْنَ فِی الْحِفْظِ السِّوَاکُ وَ الصَّوْمُ وَ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام کاظم علیه السّلام فرمود: خوردن اشنان بدن را ذوب کند و و سفال به بدن مالیدن بدن را می فرساید و مسواک کردن در بیت الخلاء، گند دهن آورد. - . مکارم الاخلاق: 52 -

از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت است که فرمود: مسواک کردن فصاحت را بیفزاید.

و آن حضرت صلی الله علیه و آله فرمود: چون روزه دارید، صبح مسواک کنید و شبانگاه مسواک نکنید، زیرا روزه داری نباشد که لبانش در شبانگاه خشک شود، جز آنکه نوری باشد میان دو چشمش تا روز قیامت.

و فرمود: چه خوب است مسواک از چوب زیتون، این درخت با برکت که چرک لثه را ببرد و آن مسواک من و پیمبران پیشین بوده است.

و فرمود: چهارچیز از سنت مرسلان است: ختنه کردن، عطر زدن، نکاح کردن و مسواک کردن .

و امام صادق علیه السّلام فرمود: چهار چیز سنت مرسلان است: عطر زدن، نکاح کردن، مسواک کردن و حنا کردن. - . در نسخه ای «الختان» آمده -

از کتاب روضه الواعظین: امام کاظم علیه السّلام فرمود: شیعه ما از چهار چیز بی نیاز نباشند: جانمازی که روی آن نماز کنند؛ انگشتری که به انگشت کنند؛ مسواکی که با آن مسواک کنند؛ و یک تسبیح تربت امام حسین علیه السّلام با سی و سه دانه که هر گاه آن را در ذکر خدا بگردانند، خدا به ازای هر دانه برایشان چهل حسنه بنویسد، و چون آن را در حال غفلت و برای بازی بگرداند، خدا برایش بیست حسنه بنویسد (مقصود از جانماز، حصیر کوچکی است که با برگ خرما ببافند و چون گیاه است، سجده بر آن رواست.)

پیغمبر صلی الله علیه و آله در وصیتش به علی علیه السّلام فرمود: ای علی! بر تو باد مسواک کردن به هنگام هر وضو.

و فرمود: مسواک کردن جزو وضو است.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: چون مردم فوج فوج به دین در آمدند، تیره «ازد» هم آمدند که دل نازک ترین و شیرین دهان ترین همه آنان بودند. گفته شد: یا رسول الله! نازک دلی آنها را دانسته ایم؛ اما چرا شیرین دهان ترند؟ فرمود: همانا آن قبیله در جاهلیت مسواک می کردند.

و فرمود: هر چیز را پاک کننده ای است و پاک کننده دهان، مسواک است.

و امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله زیاد مسواک می کرد، و واجب نبود و ترک آن تا چند روز به تو زیان نرساند. باکی نیست که روزه دارد در ماه رمضان، هر وقت از روز که خواهد مسواک کند و باکی نیست به مسواک کردن در احرام، و بد است مسواک کردن در حمام، زیرا سبب ریزش دندان ها شود.

و امام باقر و صادق علیهما السّلام فرمودند: دو رکعت نماز با مسواک بهتر است از هفتاد رکعت بدون مسواک.

و امام باقر علیه السّلام فرمود: مسواک کردن را در هر سه روز وامگذار، اگرچه با کشیدن یک بار مسواک باشد .

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: به شماره طاق سرمه کشید و به پهنا مسواک کنید.

و امام صادق علیه السّلام دو سال مانده به مرگش مسواک را وانهاد، برای این که دندان هایش سست شده بود.

از علی بن جعفرنقل است که از برادرش درباره مردی پرسید که وقتی برای نماز شب بیدار می شود، با دستش مسواک می کند، درحالی که می تواند مسواک کند. فرمود: اگر برای نمازصبحش می ترسد اشکالی ندارد.

و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: اگر سخت نبود بر امتم، آنها را فرمان به مسواک کردن به هنگام وضوی هر نمازی می دادم.

و روایت است که خانه کعبه از رنج گند نفس مشرکان به خدا شکایت کرد و خدا تبارک و تعالی به او وحی کرد: ای کعبه! چشمت روشن باد که به جای آنها مردمی آورم که با شاخه درخت نظافت کنند! و چون خدا عزوجل پیغمبرش محمد را مبعوث کرد، جبرئیل روح الامین فرمان مسواک کردن و خلال را برایش فرو آورد.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: در مسواک دوازده خصلت است: از سنت است، پاک کننده دهن است، روشن کننده دیده است، خشنودی خدای رحمان را به همراه دارد، دندان ها را سفید کند، گند دهان را ببرد، لثه را سخت کند، میل به خوراک آورد، بلغم را بِبَرد، قوه حافظه را افزایش دهد، حسنات را چند برابر کند و خرسندی فرشته ها است.

و امام رضا علیه السّلام را بسته ای بود که در آن پنج مسواک بود و بر هر یک نام یکی از نمازهای پنجگانه نوشته بود که در هر نمازی، به یکی از آنها مسواک می کرد.

و در کتاب طب الائمه، از آن حضرت علیه السّلام روایت شده است که فرمود: مسواک کردن چشم را روشن کند، مو را برویاند و اشک ریزی را از بین ببرد.

و در سفارش پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام است که: ای علی! بر تو باد به مسواک کردن، و اگر بتوانی از آن کم نکن و انجام بده که هر نماز را با مسواک کردن بخوانی، بهتر است از نماز چهل روز بی مسواک .

و از کتاب «لباس» عیاشی است که امام

صادق علیه السّلام فرمود: جبرئیل حکم خلال و مسواک کردن و حجامت را فرود آورد.

و از پدرش، از پدرانش علیهم السّلام روایت است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: راه قرآن را پاکیزه دارید. گفته شد: یا رسول الله! راه قرآن چیست؟ فرمود: دهان های شما. گفته شد: با چه؟ فرمود: با مسواک کردن. دهن هاتان را پاک کنید که راه تسبیح باشند.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: خوردن اشنان بدن را ذوب کند، و سفال به بدن مالیدن بدن را می فرساید و مسواک کردن در بیت الخلاء دهن را بد بو کند.

و امیر مؤمنان علیه السّلام فرموده: مسواک کردن خشنودی خدا عزوجل، سنت پیغمبر صلی الله علیه و آله و پاکیزه گی دهان است.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: مسواک کردن در حال مدفوع کردن، باعث گند دهن باشد.

و امام صادق از پدرش، از امیرالمؤمنین علیهم السّلام روایت می کند که فرمود: سه چیز بلغم را ببرد و قوه حفظ را بیفزاید: مسواک کردن، روزه گرفتن و خواندن قرآن. - .[1] مکارم الاخلاق: 55 -

**[ترجمه]

«49»

جع، [جامع الأخبار] عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنِ اسْتَاکَ کُلَّ یَوْمٍ مَرَّةً رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ لَهُ الْجَنَّةُ وَ مَنِ اسْتَاکَ کُلَّ یَوْمٍ مَرَّتَیْنِ فَقَدْ أَدَامَ سُنَّةَ الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام وَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ صَلَاةٍ یُصَلِّیهَا ثَوَابَ مِائَةِ رَکْعَةٍ وَ اسْتَغْنَی عَنِ الْفَقْرِ وَ تَطِیبُ نَکْهَتُهُ وَ یَزِیدُ فِی حِفْظِهِ وَ یَشْتَدُّ لَهُ فَهْمُهُ وَ یَمْرُؤُ طَعَامُهُ وَ یُذْهَبُ أَوْجَاعُ أَضْرَاسِهِ وَ یُدْفَعُ عَنْهُ السُّقْمُ وَ تُصَافِحُهُ الْمَلَائِکَةُ لِمَا یَرَوْنَ عَلَیْهِ مِنَ النُّورِ وَ یَنْقَی أَسْنَانُهُ وَ تُشَیِّعُهُ الْمَلَائِکَةُ عِنْدَ خُرُوجِهِ مِنَ الْبَیْتِ وَ تَسْتَغْفِرُهُ حَمَلَةُ الْعَرْشِ وَ الْکَرُوبِیُّونَ وَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ ثَوَابَ أَلْفِ سَنَةٍ وَ رَفَعَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ دَرَجَةٍ وَ فَتَحَ اللَّهُ لَهُ أَبْوَابَ الْجَنَّةِ یَدْخُلُ مِنْ أَیِّهَا شَاءَ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ وَ حَاسَبَهُ حِسَاباً یَسِیراً وَ فَتَحَ عَلَیْهِ أَبْوَابَ الرَّحْمَةِ وَ لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَرَی مَکَانَهُ مِنَ الْجَنَّةِ وَ قَدِ اقْتَدَی بِالْأَنْبِیَاءِ وَ دَخَلَ مَعَهُمُ الْجَنَّةَ وَ مَنِ اسْتَاکَ کُلَّ یَوْمٍ فَلَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَرَی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فِی الْمَنَامِ وَ کَانَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی عَدَدِ الْأَنْبِیَاءِ وَ قَضَی اللَّهُ لَهُ کُلَّ حَاجَةٍ لَهُ فِی أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ یَکُونُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی ظِلِّ الْعَرْشِ یَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ وَ یَکُونُ فِی

ص: 138


1- 1. مکارم الأخلاق ص 55 و ما بین النجمین سقط عن المصدر المطبوع.

الْجَنَّةِ رَفِیقَ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ رَفِیقَ جَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ وَ قَالَ علیه السلام رَکْعَتَانِ بِسِوَاکٍ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَةً بِغَیْرِ سِوَاکٍ (1).

**[ترجمه]جامع الاخبار: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که هر روز یک بار مسواک کند، خدا از او خشنود باشد و بهشت دارد، و هر که هر روز دو بار مسواک کند، سنت پیغمبران را ادامه داده و خدا به ازای هر نماز او ثواب صد رکعت را بنویسد، و از فقر برهد، بویش خوش شود، قوه حافظه اش را بیفزاید، فهمش نیرومند شود، خوراکش گوارا گردد، دردهای دندان هایش بروند، بیماری از او دور شود، و فرشته ها با او مصافحه کنند از نوری که در او بینند، و نیز دندان هایش پاک شوند و فرشته ها هنگام بیرون رفتن او از خانه، او را بدرقه کنند و حاملان عرش و کروبیان برایش آمرزش خواهند و خدا به شمار هر مرد و زن مؤمن، ثواب هزار سال را برایش بنویسد، و هزار درجه از او بالا برد، و همه درهای بهشت را به رویش باز کند تا از هر کدام خواهد به درون رود، و نامه عملش را به دست راستش دهد، و حسابش را آسان کند و درهای رحمت بر او گشاید، و از دنیا نرود تا جای خود را در بهشت ببیند و از پیغمبران پیروی کرده و به همراه آنان به بهشت رود.

و هر کس که هر روز مسواک کند، از دنیا نرود تا ابراهیم علیه السّلام را خواب ببیند، روز قیامت در شمار پیغمبران باشد، خدا هر حاجت دنیا و آخرتش را برآورد، روز قیامت در سایه عرش باشد که جز آن سایه ای نیست، و در بهشت یار ابراهیم علیه السّلام باشد و یار همه پیغمبران. و فرمود: دو رکعت با مسواک، نزد خدای تعالی از هفتاد رکعت بدون مسواک کردن محبوب تر است. - .[1] جامع الاخبار: 68 -

**[ترجمه]

«50»

ف، [تحف العقول] عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ عَلَیْکَ بِالسِّوَاکِ فَإِنَّ فِی السِّوَاکِ مَطْهَرَةً لِلْفَمِ وَ مَرْضَاةً لِلرَّبِّ وَ مَجْلَاةً لِلْعَیْنِ وَ الْخِلَالُ یُحَبِّبُکَ إِلَی الْمَلَائِکَةِ فَإِنَّ الْمَلَائِکَةَ تَتَأَذَّی بِرِیحِ مَنْ لَا یَتَخَلَّلُ بَعْدَ الطَّعَامِ (2).

**[ترجمه]تحف العقول: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای علی! بر تو باد به مسواک کردن که مسواک کردن، پاکیزگی دهن است، و خشنودی پروردگار، و روشنی چشم. و خلال کردن تو را محبوب فرشته ها سازد، زیرا فرشته ها رنج برند از بوی آن کس که پس از خوردن، خلال نکند. - .[2] تحف العقول: 15 -

**[ترجمه]

«51»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَتَانِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ کَیْفَ نَنْزِلُ عَلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لَا تَسْتَاکُونَ وَ لَا تَسْتَنْجُونَ بِالْمَاءِ وَ لَا تَغْسِلُونَ بَرَاجِمَکُمْ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: السِّوَاکُ مَطْیَبَةٌ لِلْفَمِ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ وَ مَا أَتَانِی صَاحِبِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام إِلَّا أَوْصَانِی بِالسِّوَاکِ حَتَّی خَشِیتُ أَنْ أُحْفِیَ مَقَادِیمَ فِیَ (3).

**[ترجمه]نوادر راوندی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل به سوی من آمد و گفت: ای محمد! چگونه بر شما فرود آیم با اینکه شما مسواک نکنید طهارت با آب ندارید، و بند انگشتان خود را (که محل جمع شدن آلودگی هاست) نمی شویید؟

و به همین سند رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مسواک کردن پاک کننده دهن است و خشنودی پروردگار، و یارم جبرئیل نزدم نیامد جز آنکه مرا سفارش کرد تا ترسیدم لب و قسمت جلو دهانم را بچینم!. - .[3] نوادر راوندی: 40 -

**[ترجمه]

«52»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حُبْشٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی وَ جَعْفَرِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی غُنْدَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: عَلَیْکُمْ بِالسِّوَاکِ فَإِنَّهُ یُذْهِبُ وَسْوَسَةَ الصَّدْرِ(4).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: امام صادق علیه السّلام فرمود: بر شما باد به مسواک کردن که آن وسوسه دل را ببرد. - .[4] امالی شیخ طوسی 2: 279 -

**[ترجمه]

«53»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: اسْتَاکُوا عَرْضاً وَ لَا تَسْتَاکُوا طُولًا وَ قَالَ التَّشْوِیصُ بِالْإِبْهَامِ وَ الْمُسَبِّحَةِ عِنْدَ الْوُضُوءِ السِّوَاکُ وَ الدُّعَاءُ عِنْدَ السِّوَاکِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی حَلَاوَةَ نِعْمَتِکَ وَ أَذِقْنِی بَرْدَ رَوْحِکَ وَ أَطْلِقْ لِسَانِی بِمُنَاجَاتِکَ وَ قَرِّبْنِی مِنْکَ مَجْلِساً وَ ارْفَعْ ذِکْرِی فِی الْأَوَّلِینَ اللَّهُمَّ یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَی حَوِّلْنَا مِمَّا تَکْرَهُ إِلَی مَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی وَ إِنْ کَانَتِ الْقُلُوبُ قَاسِیَةً وَ إِنْ کَانَتِ الْأَعْیُنُ

ص: 139


1- 1. جامع الأخبار ص 68.
2- 2. تحف العقول ص 15.
3- 3. نوادر الراوندیّ: 40.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 279.

جَامِدَةً وَ إِنْ کُنَّا أَوْلَی بِالْعَذَابِ فَأَنْتَ أَوْلَی بِالْمَغْفِرَةِ اللَّهُمَّ أَحْیِنِی فِی عَافِیَةٍ وَ أَمِتْنِی فِی عَافِیَةٍ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: دندان ها را به پهنا مسواک کنید، نه به طول آنها. و فرمود: کشیدن انگشت ابهام و مسبحه به دندان ها هنگام وضو گرفتن، مسواک کردن است و دعای هنگام مسواک کردن این است: «اللهم ارزقنی حلاوة نعمتک و أذقنی برد روحک و أطلق لسانی بمناجاتک و قربنی منک مجلسا و ارفع ذکری فی الأولین اللهم یا خیر من سئل و یا أجود من أعطی حولنا مما تکره إلی ما تحب و ترضی و إن کانت القلوب قاسیة و إن کانت الأعین جامدة و إن کنا أولی بالعذاب فأنت أولی بالمغفرة اللهم أحینی فی عافیة و أمتنی فی عافیة.»

(بار خدایا! به من روزی کن شیرینی نعمتت را و به من بچشان خنکی نسیم رحمتت را، و زبانم را به مناجاتت روان ساز، و مرا به خود نزدیک کن و نامم را در اولین بلند کن. بار خدایا! ای بهترین درخواست شده ها و بخشنده ترین بخشنده ها! مرا از آنچه بد داری بگردان و بدان چه دوست داری و می پسندی و اگر چه دل ها سخت و دیده ها بی اشکند، و اگر ما سزاوارتریم به عذاب، تو سزاوارتری به آمرزش. بار خدایا! مرا در عافیت زنده دار و در عافیت بمیران.)

**[ترجمه]

«54»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: السِّوَاکُ شَطْرُ الْوُضُوءِ وَ الْوُضُوءُ شَطْرُ الْإِیمَانِ.

**[ترجمه]امامت و تبصره: امام صادق از پدرش، از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرد که فرمود: مسواک کردن نیمی از وضو است و وضو نیمی از ایمان .

**[ترجمه]

أبواب الطیب

باب 19 الطیب و فضله و أصله

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ أَحْمَدَ وَ عَبْدِ اللَّهِ ابْنَیْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الرِّیحُ الطَّیِّبَةُ تَشُدُّ الْقَلْبَ وَ تَزِیدُ فِی الْجِمَاعِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بوی خوش دل را محکم کند و به قوه جماع بیفزاید. - . قرب الاسناد: 102 -

**[ترجمه]

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنْ أَبِیهِ وَ ابْنِ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ وَ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ مَعاً عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ: قَلِّمُوا أَظْفَارَکُمْ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ وَ اسْتَحِمُّوا یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ أَصِیبُوا مِنَ الْحِجَامَةِ حَاجَتَکُمْ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ تَطَیَّبُوا بِأَطْیَبِ طِیبِکُمْ یَوْمَ الْجُمُعَةِ(2).

ل، [الخصال] عن أبیه عن محمد العطار عن الأشعری: مثله (3).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: امام کاظم علیه السّلام می فرمود: ناخن هایتان را روز سه شنبه بگیرید، و روز چهارشنبه حمام کنید، و حجامت مورد نیاز در پنجشنبه باشد و بهترین بوی خوش را روز جمعه به کار زنید. - .[2] عیون اخبارالرضا 1: 279 -

خصال: مانند این روایت را آورده است. - .[3] خصال 2 : 30 -

**[ترجمه]

«3»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حُکَیْمٍ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: لَا یَنْبَغِی للرجال [لِلرَّجُلِ] أَنْ یَدَعَ الطِّیبَ فِی کُلِّ یَوْمٍ فَإِنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَیْهِ فَیَوْمٌ وَ یَوْمٌ لَا فَإِنْ لَمْ یَقْدِرْ فَفِی کُلِّ جُمُعَةٍ وَ لَا یَدَعُ ذَلِکَ (4).

ل، [الخصال] عن أبیه عن محمد العطار عن الأشعری: مثله (5).

ص: 140


1- 1. قرب الإسناد ص 102.
2- 2. عیون الأخبار ج 1 ص 279.
3- 3. الخصال ج 2 ص 30.
4- 4. عیون الأخبار ج 1 ص 279.
5- 5. الخصال ج 2 ص 30.

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: امام رضا علیه السّلام فرمود: نشاید مردها بوی خوش را وانهند در هر روزی و اگر نتواند یک روز درمیان و اگر نتواند در هر جمعه و آن را از دست ندهد. - .[4] عیون اخبارالرضا 1: 279 -

خصال: مانند این روایت را آورده است. - .[5] خصال 2: 30 -

**[ترجمه]

«4»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: الطِّیبُ نُشْرَةٌ وَ الْعَسَلُ نُشْرَةٌ وَ الرُّکُوبُ نُشْرَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَی الْخُضْرَةِ نُشْرَةٌ(1).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: امام رضا علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام روایت می کند که فرمود: بوی خوش نشاط است، و عسل نشاط است، و سواری نشاط است و نگاه به سبزه نشاط است. - . عیون اخبارالرضا 2: 40 -

**[ترجمه]

«5»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنِ الْفَحَّامِ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ التَّجَمُّلَ وَ یَکْرَهُ الْبُؤْسَ وَ التَّبَاؤُسَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَنْعَمَ عَلَی عَبْدٍ نِعْمَةً أَحَبَّ أَنْ یَرَی عَلَیْهِ أَثَرَهَا قِیلَ وَ کَیْفَ ذَلِکَ قَالَ یُنَظِّفُ ثَوْبَهُ وَ یُطَیِّبُ رِیحَهُ وَ یُحَسِّنُ دَارَهُ وَ یَکْنُسُ أَفْنِیَتَهُ حَتَّی إِنَّ السِّرَاجَ قَبْلَ مَغِیبِ الشَّمْسِ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ (2).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: امام هادی از پدرانش علیهم السّلام، از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: خدا دوست دارد جمال و تجمل را و بد دارد ژولیدگی و ژولیده سازی را، زیرا چون خدا نعمتی را به بنده اش دهد، می خواهد اثرش نموده شود. گفته شد: چگونه؟ فرمود: جامه نظیف دارد، عطر بزند، خانه اش را زیبا کند و گرد آن را جاروب کند، تا آنجا که روشن کردن چراغ پیش از غروب خورشید، فقر را ببرد و روزی را بیفزاید. - .[1] امالی شیخ طوسی 1: 281 -

**[ترجمه]

«6»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِینَ الْعِطْرُ وَ إِحْفَاءُ الشَّعْرِ وَ کَثْرَةُ الطَّرُوقَةِ(3).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: سه چیز از سنت های مرسلین است: عطر، چیدن مو و کثرت جماع کردن. - .[2] خصال 1: 46 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثٌ یُسْمِنَّ وَ ثَلَاثٌ یَهْزِلْنَ فَأَمَّا الَّتِی یُسْمِنَّ فَإِدْمَانُ الْحَمَّامِ وَ شَمُّ الرَّائِحَةِ الطَّیِّبَةِ وَ لُبْسُ الثِّیَابِ اللَّیِّنَةِ وَ أَمَّا الَّتِی یَهْزِلْنَ فَإِدْمَانُ أَکْلِ الْبَیْضِ وَ السَّمَکِ وَ الطَّلْعِ (4).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: سه تا فربه کنند و سه تا لاغر. آنها که فربه کنند مداومت در حمام رفتن، بوییدن بوی خوش و پوشیدن جامه نرم است، و آنها که لاغر کنند ادامه خوردن تخم مرغ و ماهی و طلع [شکوفه] خرما باشند. - .[3] خصال 1: 74 -

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ الْحَمَّادِیِّ عَنْ صَالِحِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْجَعْدِ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنْ ثَابِتٍ الْبُنَانِیِّ عَنْ أَنَسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: حُبِّبَ إِلَیَّ مِنَ الدُّنْیَا ثَلَاثٌ النِّسَاءُ وَ الطِّیبُ وَ قُرَّةُ عَیْنِی فِی الصَّلَاةِ(5).

**[ترجمه]خصال: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: دوست داشتنی من از دنیا سه چیز است: زنان، بوی خوش و چشم روشنی من در نماز است. - .[4] خصال 1: 79 -

**[ترجمه]

«9»

ل، [الخصال] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَطَّانِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُصْعَبٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ غَالِبٍ عَنْ یَسَارٍ مَوْلَی أَنَسٍ عَنْ أَنَسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: حُبِّبَ إِلَیَّ مِنْ دُنْیَاکُمُ النِّسَاءُ وَ الطِّیبُ وَ جُعِلَ

ص: 141


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 40.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 281.
3- 3. الخصال ج 1 ص 46.
4- 4. الخصال ج 1 ص 74.
5- 5. الخصال ج 1 ص 79.

قُرَّةُ عَیْنِی فِی الصَّلَاةِ(1).

**[ترجمه]خصال: پیغمبر صلی الله علیه فرمود: دوست داشتنی های من از دنیا سه چیز است: زنان، بوی خوش، و چشم روشنی من در نماز است. - . خصال 1: 79 -

**[ترجمه]

«10»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِینَ الْعِطْرُ وَ النِّسَاءُ وَ السِّوَاکُ وَ الْحِنَّاءُ(2).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چهار چیز از سنن مرسلین باشند: عطر، زنان، مسواک کردن و حنا کردن. - .[6] خصال 1: 115 -

**[ترجمه]

«11»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْفُرَاتِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَطَرٍ عَنِ السَّکَنِ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لِلَّهِ حَقٌّ عَلَی کُلِّ مُحْتَلِمٍ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ أَخْذُ شَارِبِهِ وَ أَظْفَارِهِ وَ مَسُّ شَیْ ءٍ مِنَ الطِّیبِ (3).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: خدا را حقی است بر هر فرد بالغ در هر جمعه؛ زدن سبیل، گرفتن ناخن و به کار بردن مقداری بوی خوش. - .[7] خصال 2: 30 -

**[ترجمه]

باب 20 المسک و العنبر و الغالیة

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یَتَطَیَّبُ بِالْمِسْکِ حَتَّی یُرَی وَبِیصُهُ فِی مَفَارِقِهِ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق از پدرش علیهما السّلام روایت می کند که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله با مُشک، بوی خوش بر می گرفت تا درخشش آن در گیسوانش دیده می شد. - .[1] قرب الاسناد: 92 -

**[ترجمه]

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنِ الْبَیْهَقِیِّ عَنِ الصُّولِیِّ عَنْ أُمِّ أَبِیهِ قَالَتْ: کَانَ الرِّضَا علیه السلام یَتَبَخَّرُ بِالْعُودِ الْهِنْدِیِّ النِّی ءِ یَسْتَعْمِلُ بَعْدَهُ مَاءَ وَرْدٍ وَ مِسْکاً(5).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: ام ابیه گفت: امام رضا علیه السّلام با عود هندی تر بخور می کرد و به دنبالش گلاب و مشک به کار می برد. - .[2] عیون اخبارالرضا 2: 179 -

**[ترجمه]

«3»

مکا، [مکارم الأخلاق]: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَتَطَیَّبُ بِذُکُورِ الطِّیبِ وَ هُوَ الْمِسْکُ وَ الْعَنْبَرُ وَ کَانَ صلی الله علیه و آله یَتَطَیَّبُ بِالْغَالِیَةِ تُطَیِّبُهُ بِهَا نِسَاؤُهُ بِأَیْدِیهِنَ (6).

ص: 142


1- 1. الخصال ج 1 ص 79.
2- 2. الخصال ج 1 ص 115.
3- 3. الخصال ج 2 ص 30.
4- 4. قرب الإسناد ص 92، و قوله« وبیصه» أی بریقه و لمعانه.
5- 5. عیون الأخبار ج 2 ص 179، و العود الهندی نوع من الخشب یتبخر به و النی ء الطری و فی بعض النسخ« السنی» یعنی النوع العالی منه.
6- 6. مکارم الأخلاق ص 35، و ذکور الطیب ما لا لون له یصلح لتطییب الرجال و اناثها کالزعفران، و عن أبی عبد اللّه علیه السلام قال: قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: طیب النساء ما ظهر لونه و خفی ریحه، و طیب الرجال ما خفی لونه و ظهر ریحه.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: شیوه پیغمبر صلی الله علیه و آله آن بود که با طیب بی رنگ خود را خوشبو می کرد و آن مشک و عنبر بود، و با غالیه (مخلوطی از عطرها) هم خود را خوشبو می کرد که همسرانش با دست خود آن را برایش به کار می بردند. - .[3] مکارم الاخلاق: 35 -

**[ترجمه]

باب 21 أنواع البخور

أقول

قد مر فی باب المسک ما یتعلق به.

**[ترجمه]قد مر فی باب المسک ما یتعلق به.

**[ترجمه]

روایات

«1»

مکا، [مکارم الأخلاق]: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَسْتَجْمِرُ بِالْعُودِ الْقَمَارِیِ (1).

وَ مِنْ مَسْمُوعَاتِ السَّیِّدِ نَاصِحِ الدِّینِ أَبِی الْبَرَکَاتِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عَلَیْکُمْ بِهَذَا الْعَوْدِ الْهِنْدِیِّ فَإِنَّ فِیهِ سَبْعَةَ أَشْفِیَةٍ وَ أَطْیَبُ الطِّیبِ الْمِسْکُ.

وَ عَنْ مُرَازِمٍ قَالَ: دَخَلْتُ مَعَ أَبِی الْحَسَنِ الْحَمَّامَ فَلَمَّا خَرَجَ إِلَی الْمَسْلَخِ دَعَا بِمِجْمَرٍ فَتَجَمَّرَ ثُمَّ قَالَ جَمِّرُوا مُرَازِماً قَالَ قُلْتُ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَأْخُذَ نَصِیبَهُ یَأْخُذُ قَالَ نَعَمْ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یُدَخِّنَ ثِیَابَهُ إِذَا کَانَ یَقْدِرُ.

عَنْ عُمَیْرِ بْنِ مَأْمُونٍ وَ کَانَتِ ابْنَةُ عُمَیْرٍ تَحْتَ الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ قَالَتْ: دَعَا ابْنُ الزُّبَیْرِ الْحَسَنَ علیه السلام إِلَی وَلِیمَةٍ فَنَهَضَ الْحَسَنُ علیه السلام وَ کَانَ صَائِماً فَقَالَ لَهُ ابْنُ الزُّبَیْرِ کَمَا أَنْتَ حَتَّی نُتْحِفَکَ بِتُحْفَةِ الصَّائِمِ فَدَهَنَ لِحْیَتَهُ وَ جَمَّرَ ثِیَابَهُ قَالَ الْحَسَنُ علیه السلام وَ کَذَلِکَ تُحْفَةُ الْمَرْأَةِ تَمْشُطُ وَ تُجَمِّرُ ثوابها [ثَوْبَهَا](2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیغمبر صلی الله علیه و آله را شیوه این بود که با عود قماری بخور می کرد. - . مکارم الاخلاق: 35 ، قمار: مکانی است در حلب که عود قماری از آنجاست. -

و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بر شما باد به این عود هندی که هفت شفا دارد و بهترین عطر مشک است.

و مرازم گفت: با امام کاظم به حمام رفتم و چون به رخت کن بیرون شد، عود سوزی خواست و خود را عود داد. سپس فرمود: مرازم را هم عود دهید. من پرسیدم: هر که خواهد از آن بهره گیرد؟ فرمود: آری.

امام صادق علیه السّلام فرمود: شایسته است به هر کس که چون تواند، جامه خود را بخور دهد.

از عمیر بن مأمون که دخترش همسر امام حسن علیه السّلام بود نقل است که از قول دخترش گفته: ابن زبیر آن حضرت را به ولیمه دعوت کرد و آن حضرت با اینکه روزه بود اجابت کرد. ابن زبیر به آن حضرت گفت: باش تا تحفه روزه دار تقدیمت کنم! و به ریش او عطر زد و جامه هایش را بخور داد. امام حسن علیه السّلام فرمود: و همچنین تحفه برای زن شانه زدن و بخور دادن جامه های او است. - . مکارم الاخلاق: 45- 46 -

**[ترجمه]

«2»

طا، [الأمان] رُوِیَ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یَقُولُ عِنْدَ بَخُورِهِ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بِنِعْمَتِهِ تَتِمُّ الصَّالِحَاتُ اللَّهُمَّ طَیِّبْ عَرْفَنَا وَ زَکِّ رَوَائِحَنَا وَ أَحْسِنْ مُنْقَلَبَنَا وَ اجْعَلِ التَّقْوَی زَادَنَا وَ الْجَنَّةَ مَعَادَنَا وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ عافیتنا [عَافِیَتِکَ] إِیَّانَا وَ کَرَامَتِکَ لَنَا- إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ.

وَ فِی رِوَایَةٍ: أَنَّهُ یَقُولُ الْإِنْسَانُ عِنْدَ تَبَخُّرِهِ وَ تَعَطُّرِهِ- الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ أَمْتِعْنِی بِمَا رَزَقْتَنِی وَ لَا تَسْلُبْنِی مَا خَوَّلْتَنِی وَ اجْعَلْ ذَلِکَ رَحْمَةً وَ لَا تَجْعَلْهُ وَبَالًا عَلَیَّ اللَّهُمَّ ذَکِّرْنِی بَیْنَ خَلْقِکَ کَمَا طَیَّبْتَ بَشَرِی وَ نُشُورِی بِفَضْلِ نِعْمَتِکَ عِنْدِی.

ص: 143


1- 1. مکارم الأخلاق ص 35، و قمار کقطام موضع یجلب منه العود القماری.
2- 2. مکارم الأخلاق: 45- 46.

**[ترجمه]امان الاخطار: روایت است که رسول خدا صلی الله علیه و آله هنگام بخور دادن می گفت: «الحمد لله الذی بنعمته تتم الصالحات اللهم طیب عرفنا و زک روائحنا و أحسن منقلبنا و اجعل التقوی زادنا و الجنة معادنا و لا تفرق بیننا و بین عافیتنا [عافیتک] إیانا و کرامتک لنا- إنک علی کل شی ء قدیر.» (سپاس خدا را که به نعمت او صالحات به کمال رسند. بار خدایا! خوش کن بوی ما را، و پاکیزه کن بوهای ما را، و سرانجام ما را خوش کن، و تقوا را توشه ما ساز و بهشت را معاد ما، و ما را از عافیت جدا مکن و همچنین از کرامت خود که تو بر هر چیز توانایی.)

و در روایتی است که آدمی هنگام بخور دادن و عطر زدن بگوید: «الحمد لله رب العالمین اللهم أمتعنی بما رزقتنی و لا تسلبنی ما خولتنی و اجعل ذلک رحمة و لا تجعله وبالا علی اللهم ذکرنی بین خلقک کما طیبت بشری و نشوری بفضل نعمتک عندی.» (سپاس خدا را سزاست که پروردگار جهانیان است. خدایا! مرا بهره مند کن از آنچه روزی ام کردی، و از من مگیر آنچه به من دادی، و آن را بر من رحمت ساز و وبال مساز. خدایا! مرا در میان خلقت نام آور کن، چنانی که تنم و نشاطم را پاکیزه کردی از بخشش نعمتت بر من.)

**[ترجمه]

باب 22 ماء الورد

أقول

قد مر فی باب المسک ما یتعلق به.

**[ترجمه]قد مر فی باب المسک ما یتعلق به.

**[ترجمه]

روایات

«1»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا تَمَشَّطْتَ فَامْسَحْ وَجْهَکَ بِمَاءِ وَرْدٍ فَإِنِّی أَرْوِی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَذْهَبَ فِی حَاجَةٍ لَهُ وَ مَسَحَ وَجْهَهُ بِمَاءِ وَرْدٍ لَمْ یُرْهَقْ وَ تُقْضَی حَاجَتُهُ وَ لَا تُصِیبُهُ قَتَرٌ وَ لَا ذِلَّةٌ.

**[ترجمه]فقه الرضا: چون شانه کردی به روی خود گلاب بمال، زیرا من از امام صادق علیه السّلام روایت دارم که فرمود: هر که خواهد دنبال حاجتی رود، گلاب تازه به رویش زند که حاجتش برآید و روسیاهی و خواری به او نرسد.

**[ترجمه]

«2»

مکا، [مکارم الأخلاق] رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ مَاءَ الْوَرْدِ یَزِیدُ فِی مَاءِ الْوَجْهِ وَ یَنْفِی الْفَقْرَ.

وَ رَوَی الثُّمَالِیُّ عَنْهُ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنْ مَسَحَ وَجْهَهُ بِمَاءِ الْوَرْدِ لَمْ یُصِبْهُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ بُؤْسٌ وَ لَا فَقْرٌ وَ مَنْ أَرَادَ التَّمَسُّحَ بِمَاءِ الْوَرْدِ فَلْیَمْسَحْ بِهِ وَجْهَهُ وَ یَدَیْهِ وَ لْیَحْمَدْ رَبَّهُ وَ لْیُصَلِّ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت است که فرمود: گلاب رخسار را خرم کند و فقر را ببرد.

و ثمالی از آن حضرت روایت کرده است که فرمود: هر که گلاب به رویش زند، آن روز سختی و نداری نبیند، و هر که خواهد گلاب بمالد، باید آن را به رخسار و دست هایش بمالد و پروردگارش را سپاس گوید و صلوات بر پیغمبر صلی الله علیه و آله فرستد. - .[1] مکارم الاخلاق: 47 -

**[ترجمه]

«3»

طا، [الأمان] رُوِّینَا فِی کِتَابِ الْمِضْمَارِ: فِی عَمَلِ أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ مَنْ ضَرَبَ وَجْهَهُ بِکَفٍّ مِنْ مَاءِ الْوَرْدِ أَمِنَ ذَلِکَ الْیَوْمَ مِنَ الذِّلَّةِ وَ الْفَقْرِ وَ مَنْ وَضَعَ عَلَی رَأْسِهِ مِنْ مَاءِ وَرْدٍ أَمِنَ تِلْکَ السَّنَةَ مِنَ الْبِرْسَامِ.

**[ترجمه]امان الاخطار: در «کتاب مضمار» در عمل روز اول ماه رمضان از امام صادق علیه السّلام روایت داریم که فرمود: هر که مشتی گلاب به رویش زند، آن روز از خواری و نداری در امان است و هر که گلاب بر سر خود نهد، آن سال از بیماریِ برسام (التهابی است که در پرده بین کبد و قلب ایجاد می شود.) برَهَد.

**[ترجمه]

«4»

الْإِقْبَالُ، رَوَیْتُ مِنْ کِتَابِ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ فَلَا تَدَعُوا مَا نُوصِیکُمْ بِهِ (2).

ص: 144


1- 1. مکارم الأخلاق: 47.
2- 2. الإقبال ص 146.

**[ترجمه]اقبال: مانند این روایت را از امام صادق آورده و به دنبالش افزوده: «واننهید آنچه را که به شما سفارش می کنیم.» - .[2] اقبال: 146 -

**[ترجمه]

باب 23 التدهن و فضل تدهین المؤمن

روایات

«1»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ دَهَنَ مُسْلِماً کَرَامَةً لَهُ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ نُوراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ(1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس برای احترام به مؤمنی به او عطر بمالد، خدا عزوجل در روز قیامت، به ازای هر موی او برایش نوری بنویسد. - .[1] ثواب الاعمال: 137 -

**[ترجمه]

«2»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: فَضْلُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ عَلَی سَائِرِ النَّاسِ کَفَضْلِ دُهْنِ الْبَنَفْسَجِ عَلَی سَائِرِ الْأَدْهَانِ (2).

**[ترجمه]نوادر راوندی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: برتری ما خاندان بر دیگر مردم چون برتری عطر بنفشه است بر دیگر عطرها. - .[2] نوادر راوندی: 16 -

**[ترجمه]

«3»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: ادَّهِنُوا بِالْبَنَفْسَجِ فَإِنَّهُ بَارِدٌ فِی الصَّیْفِ وَ حَارٌّ فِی الشِّتَاءِ، وَ قَالَ علیه السلام: فَضْلُ الْبَنَفْسَجِ عَلَی الْأَدْهَانِ کَفَضْلِ الْإِسْلَامِ عَلَی سَائِرِ الْأَدْیَانِ.

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَأْخُذَ دُهْناً تَدَّهِنُ بِهِ فَقُلِ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الزِّینَةَ وَ الدِّینَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الشَّیْنِ وَ الشَّنَآنِ.

ص: 145


1- 1. ثواب الأعمال ص 137.
2- 2. نوادر الراوندیّ: 16.

**[ترجمه]دعوات راوندی: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: با بنفشه عطر بزنید که خنک است در تابستان و گرم است در زمستان. و فرمود: برتری عطر بنفشه بر دیگر عطرها، چون برتری اسلام است بر دیگر دین ها.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: چون خواهی عطری برگیری و به خود بمالی، بگو: « اللهم إنی أسألک الزینة و الدین و أعوذ بک من الشین و الشنآن.» (بار خدایا! من از تو زینت و دین خواهم، و به تو پناه برم از زشتی و دشمنی.)

**[ترجمه]

أبواب الریاحین

باب 24 الورد

روایات

«1»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: حَیَّانِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالْوَرْدِ بِکِلْتَا یَدَیْهِ فَلَمَّا أَدْنَیْتُهُ إِلَی أَنْفِی قَالَ أَمَا إِنَّهُ سَیِّدُ رَیْحَانِ الْجَنَّةِ بَعْدَ الْآسِ (1).

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عنه علیه السلام: مثله (2).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: امام رضا علیه السّلام از پدرانش، از علی علیه السّلام روایت می کند که فرمود: رسول خدا با دو دستش به من گلی بخشید و چون آن را به بینی نزدیک کردم فرمود: آگاه باش که این پس از گل آس، سید گل های بهشت است. - .[1] عیون اخبارالرضا 2: 41 -

صحیفه الرضا: مانند این روایت را آورده است. - .[2] صحیفة الرضا: 18 -

**[ترجمه]

«2»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الصَّفَّارِ وَ لَمْ یَحْفَظْ إِسْنَادَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ سَقَطَ مِنْ عَرَقِی فَنَبَتَ مِنْهُ الْوَرْدُ فَوَقَعَ فِی الْبَحْرِ فَذَهَبَ السَّمَکُ لِیَأْخُذَهَا وَ ذَهَبَ الدُّعْمُوصُ لِیَأْخُذَهَا فَقَالَتِ السَّمَکَةُ هِیَ لِی وَ قَالَ الدُّعْمُوصُ هِیَ لِی فَبَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِمَا مَلَکاً یَحْکُمُ بَیْنَهُمَا فَجَعَلَ نِصْفَهَا لِلسَّمَکَةِ وَ جَعَلَ نِصْفَهَا لِلدُّعْمُوصِ (3) ثُمَّ قَالَ أَبِی رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ تَرَی أَوْرَاقَ الْوَرْدِ تَحْتَ جُلَّنَارِهِ وَ هِیَ خَمْسَةٌ اثْنَتَانِ مِنْهَا عَلَی صِفَةِ السَّمَکِ وَ اثْنَتَانِ مِنْهَا عَلَی صِفَةِ الدُّعْمُوصِ وَ وَاحِدَةٌ مِنْهَا نِصْفُهَا عَلَی صِفَةِ السَّمَکِ وَ نِصْفُهَا عَلَی صِفَةِ الدُّعْمُوصِ (4).

**[ترجمه]علل الشرائع: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون مرا شبانه به آسمان بردند، قطره ای از عرقم فرو ریخت و به دریا افتاد و ماهی آمد تا آن را برگیرد و دعموص (کرمکی سیاه است) هم آمد تا آن را برگیرد. ماهی گفت از آنِ من است و دعموص گفت از آنِ من است. خدا عزوجل فرشته ای فرستاد تا حَکَم آنها باشد. پس آن را دو نیم کرد و به هر کدام نیمی داد.

پدرم (رضی الله عنه) گفت: برگ های گل را زیر گل انار بینی که پنج است؛ دو تا به شکل ماهی و دو تا به شکل دعموص(کرم سیاه رنگی است که در ته آبگیرها و برکه ها بهنگام خشک شدن آب پدید آید نام این کرم در زبان متداول البُلْعُط یا البُرْعُط است.) و یکی هم نیمی چون ماهی و نیمی چون دعموص است. - .[3] علل الشرائع 2: 289 ، و «جلنار»، تغییر یافته «گلنار» در عربی است، یعنی گل انار، اما در اینجا یعنی آن خطی که گل را نیمه می کند. -

**[ترجمه]

«3»

مکا، [مکارم الأخلاق] مِنْ کِتَابِ طِبِّ الْأَئِمَّةِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْمُنْذِرِ یَرْفَعُهُ قَالَ: لَمَّا أُسْرِیَ بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِلَی السَّمَاءِ حَزِنَتِ الْأَرْضُ لِفَقْدِهِ وَ أَنْبَتَتِ الْکَبَرَ(5) فَلَمَّا

ص: 146


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 41.
2- 2. صحیفة الرضا علیه السلام ص 18.
3- 3. الدعموص بالضم دویبة- أو دودة- سوداء تکون فی الغدران إذا نشت، و قیل: دودة لها رأسان تراها فی الماء إذا قل.
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 289 و جلنار معرب گلنار ورد الرمان، و المراد هنا الغلاف الذی ینشق عن الورد.
5- 5. الکبر- محرکة- شجر الاصف أو هو أصل، قیل هو لغة عبریة.

رَجَعَ إِلَی الْأَرْضِ فَرِحَتْ وَ أَنْبَتَتِ الْوَرْدَ فَمَنْ أَرَادَ أَنْ یَشَمَّ رَائِحَةَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَلْیَشَمَّ الْوَرْدَ.

فِی حَدِیثٍ آخَرَ: لَمَّا عُرِجَ بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عَرِقَ فَتَقَطَّرَ عَرَقُهُ إِلَی الْأَرْضِ فَأَنْبَتَتْ مِنَ الْعَرَقِ الْوَرْدَ الْأَحْمَرَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَرَادَ أَنْ یَشَمَّ رَائِحَتِی فَلْیَشَمَّ الْوَرْدَ الْأَحْمَرَ.

عَنِ الْفِرْدَوْسِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: الْوَرْدُ الْأَبْیَضُ خُلِقَ مِنْ عَرَقِی لَیْلَةَ الْمِعْرَاجِ وَ الْوَرْدُ الْأَحْمَرُ خُلِقَ مِنْ جَبْرَئِیلَ وَ الْوَرْدُ الْأَصْفَرُ مِنْ بُرَاقٍ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود که چون شبانه او را به آسمان بالا بردند، زمین از فقدانش غمگین شد و «کبر» را رویانید - . نام درختی است. گفته شده لغت عبری است. - و چون پیغمبر صلی الله علیه و آله به زمین برگشت، زمین شاد شد و درخت گل را برآورد، و هر که خواهد بوی پیغمبر صلی الله علیه و آله را ببوید، گل محمدی را ببوید.

در حدیث دیگر است که چون پیغمبر صلی الله علیه و آله را به معراج بردند، عرقش به زمین چکید و گل سرخ در آن رویید، و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که بوی مرا خواهد، گل سرخ را ببوید.

و در حدیث فردوس است که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود که شب معراج، از عرق من گل سفید آفریده شد، از عرق جبرئیل گل سرخ و از عرق بُراق گل زرد. - .[2] مکارم الاخلاق: 47 -

**[ترجمه]

باب 25 النرجس و المرزنجوش و الآس و سائر الریاحین

أقول

قد مر خبر الرضا علیه السلام فی باب الورد.

**[ترجمه]قد مر خبر الرضا علیه السلام فی باب الورد.

**[ترجمه]

روایات

«1»

مکا، [مکارم الأخلاق] رَوَی الْحَسَنُ بْنُ الْمُنْذِرِ رَفَعَهُ قَالَ: لِلنَّرْجِسِ فَضَائِلُ کَثِیرَةٌ فِی شَمِّهِ وَ دُهْنِهِ وَ لَمَّا أُضْرِمَتِ النَّارُ لِإِبْرَاهِیمَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَجَعَلَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَرْداً وَ سَلَاماً أَنْبَتَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِی تِلْکَ النَّارِ النَّرْجِسَ فَأَصْلُ النَّرْجِسِ مِمَّا أَنْبَتَهُ اللَّهُ تَعَالَی فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ.

عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عَلَیْکُمْ بِالْمَرْزَنْجُوشِ فَشَمُّوهُ فَإِنَّهُ جَیِّدٌ لِلْخُشَامِ.

عَنْهُ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ إِذَا رُفِعَ إِلَیْهِ الرَّیْحَانُ شَمَّهُ وَ رَدَّهُ إِلَّا الْمَرْزَنْجُوشَ فَإِنَّهُ کَانَ لَا یَرُدُّهُ.

عَنِ الْکَاظِمِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: نِعْمَ الرَّیْحَانُ الْمَرْزَنْجُوشُ یَنْبُتُ تَحْتَ سَاقَیِ الْعَرْشِ وَ مَاؤُهُ شِفَاءُ الْعَیْنِ (2).

ص: 147


1- 1. مکارم الأخلاق ص 47.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 47- 48.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: در روایتی که حسن بن منذر آورده، گفته است: گل نرگس را فضائل بسیار است، چه در بوییدنش و چه عطرش که مالیده شود. و چون بر ابراهیم علیه السّلام آتش افروختند و خدا عزوجل آن را به روی او سرد و سالم ساخت، خدای تبارک و تعالی در آن نرگس را آفرید و اصل آن از همان است که خدای تعالی در آن زمانش آفرید.

به نقل از انس آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بر شما باد به مرزنجوش؛ آن را بو کنید که برای بینی خوب است.

و از او است که هر گلی که به رسول خدا صلی الله علیه و آله داده می شد، آن را بو می کرد و بر می گرداند، جز مرزنجوش که آن را بر نمی گرداند.

و به روایت امام کاظم علیه السّلام، رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چه خوب گلی است مرزنجوش که زیر ساق عرش می روید و آب آن درمان چشم است. - .[1] مکارم الاخلاق: 47- 48 -

**[ترجمه]

أبواب المساکن و ما یتعلق بها

باب 26 سعة الدار و برکتها و شومها و حدها و ذم من بناها ریاء و سمعة

الآیات

النحل: وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ سَکَناً وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعامِ بُیُوتاً تَسْتَخِفُّونَها یَوْمَ ظَعْنِکُمْ وَ یَوْمَ إِقامَتِکُمْ إلی قوله وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِمَّا خَلَقَ ظِلالًا وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْجِبالِ أَکْناناً(1)

الشعراء: أَ تَبْنُونَ بِکُلِّ رِیعٍ آیَةً تَعْبَثُونَ- وَ تَتَّخِذُونَ مَصانِعَ لَعَلَّکُمْ تَخْلُدُونَ إلی قوله تعالی أَ تُتْرَکُونَ فِی ما هاهُنا آمِنِینَ- فِی جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ وَ زُرُوعٍ وَ نَخْلٍ طَلْعُها هَضِیمٌ- وَ تَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً فارِهِینَ- فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُونِ (2)

lt;meta info="- و الله جعل لکم من بیوتکم سکنا و جعل لکم من جلود الأنعام بیوتا تستخفونها یوم ظعنکم و یوم إقامتکم.» تا آنجا که فرماید: «و الله جعل لکم مما خلق ظلالا و جعل لکم من الجبال أکنانا.» - . نحل/ 80 - 81 -

{و خدا برای شما خانه هایتان را مایه آرامش قرار داد، و از پوست دام ها برای شما خانه هایی نهاد که آن [ها] را در روز جابجا شدنتان و هنگام ماندنتان سبک می یابید، و از پشم ها و کرک ها و موهای آنها وسایل زندگی که تا چندی مورد استفاده است [قرار داد]. و خدا از آنچه آفریده، به سود شما سایه هایی فراهم آورده و از کوه ها برای شما پناهگاه هایی قرار داده.}

- أ تبنون بکل ریع آیة تعبثون- و تتخذون مصانع لعلکم تخلدون.» تا آنجا که فرماید: «أ تترکون فی ما هاهنا آمنین- فی جنات و عیون و زروع و نخل طلعها هضیم- و تنحتون من الجبال بیوتا فارهین- فاتقوا الله و أطیعون - . شعراء/ 127و 150 - .

{آیا بر هر تپّه ای بنایی می سازید که [در آن] دست به بیهوده کاری زنید؟ و کاخ های استوار می گیرید به امید آنکه جاودانه بمانید؟}، {آیا شما را در آنچه اینجا دارید آسوده رها می کنند؟در باغ ها و در کنار چشمه ساران،و کشتزارها و خرمابُنانی که شکوفه هایشان لطیف است؟ و هنرمندانه [برای خود] از کوه ها خانه هایی می تراشید. از خدا پروا کنید و فرمانم ببرید.}

**[ترجمه]

روایات

«1»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام یَا عَلِیُّ الْعَیْشُ فِی ثَلَاثَةٍ دَارٍ قَوْرَاءَ وَ جَارِیَةٍ حَسْنَاءَ وَ فَرَسٍ قَبَّاءَ(3).

**[ترجمه]خصال: در سفارش پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام آمده است که فرمود: ای علی! زندگی خوش در سه چیز است: خانه ای وسیع، همسری زیبا و اسبی کمر باریک. - . خصال 1: 62 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جَنَاحٍ عَنْ مُطَرِّفٍ مَوْلَی مَعْنٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ لِلْمُؤْمِنِ فِیهِنَّ رَاحَةٌ دَارٌ وَاسِعَةٌ تُوَارِی عَوْرَتَهُ وَ سُوءَ حَالِهِ مِنَ النَّاسِ وَ امْرَأَةٌ

ص: 148


1- 1. النحل: 80 و 81.
2- 2. الشعراء: 127- 150.
3- 3. الخصال ج 1 ص 62، و القوراء أی الواسعة مؤنث الاقور، و القباء مؤنث الأقبّ و هو من الخیل: الدقیق الخصر الضامر البطن، و قال الصدوق رحمه اللّه: الفرس القباء: الضامر البطن، یقال فرس أقب، و قباء، لان الفرس یذکر و یؤنث، و یقال للانثی قباء لا غیر.

صَالِحَةٌ تُعِینُهُ عَلَی أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ ابْنَةٌ أَوْ أُخْتٌ یُخْرِجُهَا مِنْ مَنْزِلِهِ بِمَوْتٍ أَوْ بِتَزْوِیجٍ (1).

سن، [المحاسن] عن منصور بن العباس: مثله (2).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: سه چیز برای مؤمن راحتی دارند: خانه وسیعی که در آن عورت خود و بدی خود را از مردم بپوشاند، همسری خوب که او را در امر دنیا و آخرتش کمک کند و دختر یا خواهری که او را از خانه اش به مرگ یا تزویج بیرون کند. - . خصال 1: 76 -

محاسن از منصور بن عباس مانند این روایت را آورده است. - . محاسن: 610 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ یُشْبِهَهُ وَلَدُهُ وَ الْمَرْأَةَ الْجَمْلَاءَ ذَاتَ دِینٍ وَ الْمَرْکَبَ الْهَنِی ءَ وَ الْمَسْکَنَ الْوَاسِعَ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از سعادت مسلمان است که فرزندش مانند او باشد، و همسری زیبا و دیندار، مرکبی رهوار و مسکنی وسیع داشته باشد. - . قرب الاسناد: 51 -

**[ترجمه]

أقول

سیجی ء بعض الأخبار فی باب آداب الرکوب و المراکب.

**[ترجمه]برخی اخبار هم در «باب آداب سواری و مرکب» خواهد آمد.

**[ترجمه]

«4»

لی، [الأمالی للصدوق]: فِی خَبَرِ الْمَنَاهِی قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَنْ بَنَی بُنْیَاناً رِیَاءً وَ سُمْعَةً حُمِّلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنَ الْأَرْضِ السَّابِعَةِ وَ هُوَ نَارٌ تَشْتَعِلُ ثُمَّ یُطَوَّقُ فِی عُنُقِهِ وَ یُلْقَی فِی النَّارِ فَلَا یَحْبِسُهُ شَیْ ءٌ مِنْهَا دُونَ قَعْرِهَا إِلَّا أَنْ یَتُوبَ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ کَیْفَ یَبْنِی رِیَاءً وَ سُمْعَةً قَالَ یَبْنِی فَضْلًا عَلَی مَا یَکْفِیهِ اسْتِطَالَةً مِنْهُ عَلَی جِیرَانِهِ وَ مُبَاهَاةً لِإِخْوَانِهِ (4).

**[ترجمه]امالی صدوق: در خبر مناهی است که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که ساختمانی برای خودنمایی و آوازه بسازد، روز قیامت از زمین هفتم چون آتشی فروزان کنده شود و به گردنش بپیچد و به دوزخ افکنده شود، و چیزی او را از آن جدا نکند جز قعر دوزخ، مگر این که توبه کند. گفته شد: یا رسول الله! ساختمان برای خودنمایی و آوازه چگونه باشد؟ فرمود: اینکه فزون از کفایت او باشد و بخواهد بر همسایه های خود سرفرازی کند و به برادرانش ببالد. - . امالی صدوق: 256 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: شَکَا إِلَیْهِ رَجُلٌ عَبَثَ أَهْلُ الْأَرْضِ بِأَهْلِ بَیْتِهِ وَ بِعِیَالِهِ فَقَالَ کَمْ سَمْکُ بَیْتِکَ قَالَ عَشَرَةُ أَذْرُعٍ فَقَالَ اذْرَعْ ثَمَانِیَةَ أَذْرُعٍ کَمَا تَدُورُ الْبَیْتَ وَ اکْتُبْ عَلَیْهِ آیَةَ الْکُرْسِیِّ فَإِنَّ کُلَّ بَیْتٍ سَمْکُهُ أَکْثَرُ مِنْ ثَمَانِیَةِ أَذْرُعٍ فَهُوَ مُحْتَضَرٌ یَحْضُرُهُ الْجِنُّ وَ یَسْکُنُونَهُ (5).

سن، [المحاسن] عن محمد بن عیسی: مثله (6).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: مردی به آن حضرت شکایت کرد که اهل زمین، خاندان و عیالش را به بازی گیرند. فرمود: بلندای سقف خانه ات چقدر است؟ گفت: ده زراع. فرمود: دور تا دور خانه هشت ذراع را گز کن و آیة الکرسی بر آن بنویس، زیرا هر خانه ای که بلندی اش از هشت ذراع بیشتر باشد، محتضر باشد و جنیان می آیند و در آن می نشینند. - . خصال 2: 39 -

محاسن: مانند این روایت را آورده است. - . محاسن: 609 -

**[ترجمه]

«6»

ل، [الخصال](7)

مع، [معانی الأخبار](8) لی، [الأمالی للصدوق] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: تَذَاکَرُوا

ص: 149


1- 1. الخصال ج 1 ص 76.
2- 2. المحاسن ص 610.
3- 3. قرب الإسناد ص 51.
4- 4. أمالی الصدوق ص 256.
5- 5. الخصال ج 2 ص 39.
6- 6. المحاسن ص 609.
7- 7. الخصال ج 1 ص 49.
8- 8. معانی الأخبار ص 152.

الشُّؤْمَ عِنْدَهُ فَقَالَ الشُّؤْمُ فِی ثَلَاثَةٍ فِی الْمَرْأَةِ وَ الدَّابَّةِ وَ الدَّارِ فَأَمَّا شُؤْمُ الْمَرْأَةِ فَکَثْرَةُ مَهْرِهَا وَ عُقُوقُ زَوْجِهَا وَ أَمَّا الدَّابَّةُ فَسُوءُ خُلُقِهَا وَ مَنْعُهَا ظَهْرَهَا وَ أَمَّا الدَّارُ فَضِیقُ سَاحَتِهَا وَ شَرُّ جِیرَانِهَا وَ کَثْرَةُ عُیُوبِهَا(1).

**[ترجمه]خصال و معانی الاخبار و امالی صدوق: امام

صادق علیه السّلام فرمود: چون نام شوم را نزدش بردند، فرمود شومی در سه چیز است: در زن و مَرکب و خانه؛ اما شومی زن گرانی مهر او است و ناسپاسی از شوهرش؛ و اما در مرکب سواری، بدرفتاری او و منع از سوار

شدن بر پشتش؛ و اما خانه، تنگی ساحت آن است و همسایه بد آن و عیب های زیاد آن. - . خصال 1: 49 ، معانی الاخبار: 152 ، امالی صدوق: 145 -

**[ترجمه]

«7»

مع، [معانی الأخبار] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الشُّؤْمُ فِی ثَلَاثَةِ أَشْیَاءَ فِی الدَّابَّةِ وَ الْمَرْأَةِ وَ الدَّارِ فَأَمَّا الدَّارُ فَشُؤْمُهَا ضِیقُهَا وَ خُبْثُ جِیرَانِهَا الْخَبَرَ(2).

**[ترجمه]معانی الاخبار: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: شومی در سه است: مَرکب سواری و زن و خانه؛ و اما خانه شومی اش در تنگی آن است و بدی همسایه هایش. - . معانی الاخبار: 152 -

**[ترجمه]

«8»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ کَسَبَ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ سُلِّطَ عَلَیْهِ الْبِنَاءُ وَ الطِّینُ وَ الْمَاءُ(3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که مالی از غیر حلال به دست آورد، خدا ساختمان و آب و گِل را بر آن مسلط کند. - . محاسن: 608 -

**[ترجمه]

«9»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ أَبِی شَیْخٍ یَرْفَعُهُ قَالَ: قَامَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِبَابِ رَجُلٍ قَدْ بَنَاهُ مِنْ آجُرٍّ فَقَالَ لِمَنْ هَذَا الْبَابُ قِیلَ لِمَغْرُورٍ الْفُلَانِیِّ ثُمَّ مَرَّ بِبَابٍ آخَرَ قَدْ بَنَاهُ صَاحِبُهُ بِالْآجُرِّ قَالَ هَذَا مَغْرُورٌ آخَرُ(4).

**[ترجمه]محاسن: امیر مؤمنان علیه السّلام بر در خانه ای ایستاد که با آجر ساخته بود و فرمود: این خانه از کیست؟ گفته شد که از فلان مغرور و فریفته شده. سپس بر در خانه آجری دیگر گذر کرد و فرمود: این هم فریفته شده دیگری. - . محاسن: 608 -

**[ترجمه]

«10»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ حُمَیْدٍ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کُلُّ بِنَاءٍ لَیْسَ بِکَفَافٍ فَهُوَ وَبَالٌ عَلَی صَاحِبِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ رَوَاهُ بَعْضُهُمْ بِفَسَادٍ(5).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر بنایی که به اندازه کفاف نباشد، روز قیامت وبال صاحبش باشد. بعضی روایت کرده اند: «به فساد.» - . محاسن: 608 -

**[ترجمه]

«11»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی یُوسُفَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ بَنَی فَوْقَ مَسْکَنِهِ کُلِّفَ حَمْلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ(6).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس بیش از اندازه سکونت خود خانه بنا کند ، روز قیامت وادار شود که آن را به دوش کشد. - . محاسن: 608 -

**[ترجمه]

«12»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ بَنَی فَاقْتَصَدَ فِی بِنَائِهِ لَمْ یُؤْجَرْ(7).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که ساختمانی بسازد و از آن کم گذارد، اجری ندارد. - . محاسن: 608 -

**[ترجمه]

«13»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ زِیَادِ بْنِ عَمْرٍو الْجُعْفِیِّ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ وَکَّلَ مَلَکاً بِالْبِنَاءِ یَقُولُ لِمَنْ رَفَعَ سَقْفاً فَوْقَ ثَمَانِیَةِ أَذْرُعٍ أَیْنَ تُرِیدُ یَا فَاسِقُ (8).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: همانا خدا فرشته ای بر خانه سازی گمارده و به کسی که سقف اتاق را از هشت ذراع بالاتر برد گوید: ای فاسق! قصد کجا داری؟ - . محاسن: 608 -

**[ترجمه]

«14»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ شَمُّونٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا

ص: 150


1- 1. أمالی الصدوق ص 145.
2- 2. معانی الأخبار: 152.
3- 3. المحاسن ص 608.
4- 4. المحاسن ص 608.
5- 5. المحاسن ص 608.
6- 6. المحاسن ص 608.
7- 7. المحاسن ص 608.
8- 8. المحاسن ص 608.

بَنَی الرَّجُلُ فَوْقَ ثَمَانِیَةِ أَذْرُعٍ نُودِیَ یَا أَفْسَقَ الْفَاسِقِینَ أَیْنَ تُرِیدُ(1).

**[ترجمه]محاسن: به کسی که سقف اتاق را از هشت ذراع بالاتر برد گفته شود: ای فاسق ترین فاسقان! قصد کجا داری؟ - .[6] محاسن: 608 -

**[ترجمه]

«15»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَعْضِ الصَّادِقِینَ علیهم السلام أَنَّهُ قَالَ: مَا وَقَعَ مِنَ السَّقْفِ فَوْقَ ثَمَانِیَةِ أَذْرُعٍ فَهُوَ مَسْکُونٌ (2).

**[ترجمه]محاسن: یکی امامان راستگو فرمود: آنچه سقف که بالای هشت ذراع است، مسکون است. (یعنی دیگران در آن جا گیرند.) - .[7] محاسن: 608 -

**[ترجمه]

«16»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا کَانَ سَمْکُ الْبَیْتِ فَوْقَ سَبْعَةِ أَوْ قَالَ ثَمَانِیَةِ أَذْرُعٍ کَانَ مَا فَوْقَ السَّبْعِ أَوْ قَالَ الثَّمَانِی الْأَذْرُعِ مُحْتَضَراً أَوْ قَالَ مَسْکُوناً(3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر فرازی اتاق بالای هفت یا هشت ذراع باشد، محتضر است. یا فرمود: مسکون است - .[8] محاسن: 609 - (شرح محتضر و مسکون گذشت و هر دو یک معنا دارند.)

**[ترجمه]

«17»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ وَ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ الْأَحْمَرِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ السَّرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَمْکُ الْبَیْتِ سَبْعَةُ أَذْرُعٍ أَوْ ثَمَانِیَةُ أَذْرُعٍ فَمَا فَوْقَ ذَلِکَ فَمُحْتَضَرٌ ذَکَرَهُ سَبْعَةَ أَذْرُعٍ وَ لَمْ یَذْکُرْ ثَمَانِیَ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر فرازی اتاق بالای هفت یا هشت ذراع باشد، محتضر است. یا فرمود: مسکون است. بعضی هفت ذراع را ذکر کرده و هشت ذراع را ذکر نکرده اند. - .[1] محاسن: 609 -

**[ترجمه]

«18»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ یُونُسَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: فِی سَمْکِ الْبَیْتِ إِذَا رُفِعَ فَوْقَ ثَمَانِی أَذْرُعٍ صَارَ مَسْکُوناً فَإِذَا زَادَ عَلَی ثَمَانِی أَذْرُعٍ فَیُکْتَبُ عَلَی رَأْسِ الثَّمَانِ آیَةُ الْکُرْسِیِ (5).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر فراز اتاق بیش از هشت ذراع باشد، مسکون باشد و در این صورت در حد هشت ذراع، آیه الکرسی نوشته شود. - . محاسن: 609 -

**[ترجمه]

«19»

سن، [المحاسن] عَلِیُّ بْنُ الْحَکَمِ وَ مُحَسِّنُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا کَانَ الْبَیْتُ فَوْقَ ثَمَانِی أَذْرُعٍ فَاکْتُبْ عَلَیْهِ آیَةَ الْکُرْسِیِ (6).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر اتاق بیش از هشت ذراع باشد، در آن آیه الکرسی نوشته شود. - . محاسن: 609 -

**[ترجمه]

«20»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ قَالَ: رَأَیْتُ مَکْتُوباً فِی بَیْتِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام آیَةَ الْکُرْسِیِّ قَدْ أُدِیرَتْ بِالْبَیْتِ وَ رَأَیْتُ فِی قِبْلَةِ مَسْجِدِهِ مَکْتُوباً آیَةَ الْکُرْسِیِ (7).

**[ترجمه]محاسن: ابی خدیجه گفت: در اتاق امام صادق علیه السّلام دیدم که دور تا دور آیه الکرسی نوشته شده و در قبله مسجد آن هم آیه الکرسی نوشته بود. - . محاسن: 609 -

**[ترجمه]

«21»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ رَجُلٍ قَالَ: شَکَا رَجُلٌ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ أَخْرَجَنَا الْجِنُّ یَعْنِی عُمَّارَ مَنَازِلِهِمْ قَالَ اجْعَلُوا سُقُوفَ بُیُوتِکُمْ سَبْعَةَ أَذْرُعٍ وَ اجْعَلُوا الْحَمَامَ فِی أَکْنَافِ الدَّارِ قَالَ الرَّجُلُ فَفَعَلْنَا ذَلِکَ فَمَا رَأَیْنَا شَیْئاً نَکْرَهُهُ بَعْدَ ذَلِکَ (8).

ص: 151


1- 1. المحاسن: 608.
2- 2. المحاسن: 608.
3- 3. المحاسن ص 609.
4- 4. المحاسن ص 609.
5- 5. المحاسن ص 609.
6- 6. المحاسن ص 609.
7- 7. المحاسن ص 609.
8- 8. المحاسن ص 609.

**[ترجمه]محاسن: مردی گفت: کسی نزد امام باقر علیه السّلام شکایت کرد که جنیان ما را از خانه بیرون کردند که مقصودش عمارت منازلشان بود. آن حضرت فرمود: سقف خانه های خود را در هفت ذراع سازید، و حمام را در پهلوی خانه نهید. آن مرد گفت: چنین کردیم و پس از آن مکروهی ندیدیم. - . محاسن: 609 -

**[ترجمه]

«22»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ أَنْ یَتَّسِعَ مَنْزِلُهُ (1).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از سعادت آدمی است که خانه اش وسیع باشد. - . محاسن: 610 -

**[ترجمه]

«23»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مِنَ السَّعَادَةِ سَعَةُ الْمَنْزِلِ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: از سعادت، وسعت منزل است. - . محاسن: 610 -

**[ترجمه]

«24»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مِنْ سَعَادَةِ الرَّجُلِ سَعَةُ مَنْزِلِهِ (3).

**[ترجمه]امام صادق علیه السّلام فرمود: از سعادت آدمی است که خانه اش وسیع باشد. - . محاسن: 610 -

**[ترجمه]

«25»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ مُرْسَلًا قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِنْ سَعَادَةِ الْمُسْلِمِ الْمَسْکَنُ الْوَاسِعُ.

النوفلی عن السکونی عن أبی عبد الله علیه السلام عن آبائه عن النبی صلی الله علیه. مثله (4).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از سعادت مسلمان مسکن وسیع است.

و به سند دیگر مانند این روایت آمده است. - . محاسن: 611 -

**[ترجمه]

«26»

سن، [المحاسن] عَنْ نُوحِ بْنِ شُعَیْبٍ النَّیْسَابُورِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جَنَاحٍ عَنْ نَصْرٍ الْکَوْسَجِ عَنْ مُطَرِّفٍ مَوْلَی مَعْنٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لِلْمُؤْمِنِ رَاحَةٌ فِی سَعَةِ الْمَنْزِلِ (5).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: راحتی مؤمن در وسعت خانه او است. - . محاسن: 611 -

**[ترجمه]

«27»

سن، [المحاسن] عَنْ سَعِیدِ بْنِ جَنَاحٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ: أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام سُئِلَ عَنْ أَفْضَلِ عَیْشِ الدُّنْیَا فَقَالَ سَعَةُ الْمَنْزِلِ وَ کَثْرَةُ الْمُحِبِّینَ (6).

**[ترجمه]محاسن: درباره بهترین زندگی دنیا از امام کاظم علیه السّلام پرسش شد. فرمود: وسعت منزل و فراوانی دوستان. - . محاسن: 611 -

**[ترجمه]

«28»

سن، [المحاسن] عَنْ نُوحِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ رُشَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَشِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ: الْعَیْشُ السَّعَةُ فِی الْمَنْزِلِ وَ الْفَضْلُ فِی الْخَادِمِ وَ بَشِیرٌ هَذَا هُوَ ابْنُ حِذَامٍ رَجُلٌ صِدْقٌ ذِکْرُهُ (7).

**[ترجمه]محاسن: امام کاظم علیه السّلام می فرمود: زندگانی در وسعت منزل است و خدمتکار خوب. - . محاسن: 611 -

**[ترجمه]

«29»

سن، [المحاسن] عَنْ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْمُفَضَّلِ: أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام کَانَ یَثْنِی عَلَیْهِ وَ قَالَ بَشِیرٌ کَانَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فِی حَلْقَةِ بَنِی هَاشِمٍ وَ فِیهَا الْعَبَّاسُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ غَیْرُهُ فَتَذَاکَرُوا عَیْشَ الدُّنْیَا فَذَکَرَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ مَعْنًی فَسُئِلَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالَ سَعَةٌ فِی الْمَنْزِلِ وَ فَضْلٌ فِی الْخَادِمِ (8).

**[ترجمه]محاسن: امام کاظم علیه السّلام در مسجدالحرام میان حلقه ای از بنی هاشم بود که عباس بن محمد و غیر او هم در آن بودند. آنها درباره خوشی دنیا گفتگو کردند و هر کدام چیزی درباره آن گفتند و از آن حضرت پرسش شد. فرمود: در وسعت منزل است و خوبی و فضل خدمتکار. - . محاسن: 611 -

**[ترجمه]

«30»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ: إِنَّ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام

ص: 152


1- 1. المحاسن ص 610.
2- 2. المحاسن ص 610.
3- 3. المحاسن ص 610.
4- 4. المحاسن ص 611.
5- 5. المحاسن ص 611.
6- 6. المحاسن ص 611.
7- 7. المحاسن ص 611.
8- 8. المحاسن ص 611.

اشْتَرَی دَاراً وَ أَمَرَ مَوْلًی لَهُ یَتَحَوَّلُ إِلَیْهَا وَ قَالَ إِنَّ مَنْزِلَکَ ضَیِّقٌ فَقَالَ أَجْزَأَتْ هَذِهِ الدَّارُ لِأَبِی فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام إِنْ کَانَ أَبُوکَ أَحْمَقَ یَنْبَغِی أَنْ تَکُونَ مِثْلَهُ (1).

**[ترجمه]محاسن: معمر بن خلاد گفت: امام کاظم علیه السّلام خانه ای خرید و فرمان داد بنده ای که داشت بدان جابجا شود و فرمود: خانه ات تنگ است. آن وابسته گفت: این خانه پدرم بوده. آن حضرت فرمود: اگر پدرت احمق بوده تو هم باید مانند او باشی؟ - . محاسن: 611 -

**[ترجمه]

«31»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مِنْ شَقَاءِ الْعَیْشِ ضِیقُ الْمَنْزِلِ وَ رَوَاهُ یَحْیَی بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: از بدبختی در زندگی، تنگی منزل است. این مطلب به روایت دیگر هم آمده است. - . محاسن: 611 -

**[ترجمه]

«32»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیهما السلام وَ قَدْ بَنَی بُنْیَاناً ثُمَّ هَدَمَهُ (3).

**[ترجمه]محاسن: حسین بن عثمان گفت: دیدم که امام کاظم علیه السّلام خانه ای ساخت و سپس آن را خراب کرد. - . محاسن: 623 -

**[ترجمه]

«33»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارُ سَأَلَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَنَّ الدُّورَ قَدِ اکْتَنَفَتْهُ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ارْفَعْ مَا اسْتَطَعْتَ وَ اسْأَلِ اللَّهَ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَیْکَ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: مردی از انصار از پیغمبر صلی الله علیه و آله پرسید که خانه ها او را در میان گرفتند (یعنی فضایی برای او نمانده) و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: تا توانی آن را بالا ببر و از خدا خانه ای وسیع بخواه. - . محاسن: 610 -

**[ترجمه]

«34»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مِنَ السَّعَادَةِ سَعَةُ الْمَنْزِلِ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: لِلْمُؤْمِنِ رَاحَةٌ فِی سَعَةِ الْمَنْزِلِ.

سُئِلَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام: عَنْ عَیْشِ الدُّنْیَا قَالَ سَعَةُ الْمَنْزِلِ وَ کَثْرَةُ الْمُحِبِّینَ.

عَنْهُ علیه السلام أَیْضاً قَالَ: الْعَیْشُ السَّعَةُ فِی الْمَنْزِلِ وَ الْفَضْلُ فِی الْخَدَمِ.

عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ: إِنَّ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام اشْتَرَی دَاراً وَ أَمَرَ مَوْلًی لَهُ یَتَحَوَّلُ إِلَیْهَا وَ قَالَ لَهُ إِنَّ مَنْزِلَکَ ضَیِّقٌ (5) فَقَالَ لَهُ الْمَوْلَی قَدْ أَجْزَأَتْ هَذِهِ الدَّارُ لِأَبِی فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام إِنْ کَانَ أَبُوکَ أَحْمَقَ فَیَنْبَغِی أَنْ تَکُونَ مِثْلَهُ.

عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:

ص: 153


1- 1. المحاسن: 611.
2- 2. المحاسن: 611.
3- 3. المحاسن: 623.
4- 4. المحاسن: 610 و فی نسخة الکافی ارفع صوتک ما استطعت، راجع ج 6 ص 526.
5- 5. فی المصدر: انه منزلک! فقال له المولی قد أجزت هذه الدار لی، و فی نسخة فی ج 6 ص 525: قد أحدث هذه الدار أبی.

مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْمَرْأَةُ الصَّالِحَةُ وَ الْمَسْکَنُ الْوَاسِعُ وَ الْمَرْکَبُ الْبَهِیُّ وَ الْوَلَدُ الصَّالِحُ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: إِنَّ لِلدَّارِ شَرَفاً وَ شَرَفُهَا السَّاحَةُ الْوَاسِعَةُ وَ الْخُلَطَاءُ الصَّالِحُونَ وَ إِنَّ لَهَا بَرَکَةً وَ بَرَکَتُهَا جَوْدَةُ مَوْضِعِهَا وَ سَعَةُ سَاحَتِهَا وَ حُسْنُ جِوَارِ جِیرَانِهَا.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعٌ مِنَ السَّعَادَةِ وَ أَرْبَعٌ مِنَ الشَّقَاوَةِ فَالْأَرْبَعُ الَّتِی مِنَ السَّعَادَةِ الْمَرْأَةُ الصَّالِحَةُ وَ الْمَسْکَنُ الْوَاسِعُ وَ الْجَارُ الصَّالِحُ وَ الْمَرْکَبُ الْبَهِیُّ وَ الْأَرْبَعُ الَّتِی مِنَ الشَّقَاوَةِ الْجَارُ السَّوْءُ وَ الْمَرْأَةُ السَّوْءُ وَ الْمَسْکَنُ الضَّیِّقُ وَ الْمَرْکَبُ السَّوْءُ.

قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَا یُؤْمِنُ عَبْدٌ حَتَّی یَأْمَنَ جَارُهُ بَوَائِقَهُ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: حُرْمَةُ الْجَارِ عَلَی الْإِنْسَانِ کَحُرْمَةِ أُمِّهِ.

فِی مِقْدَارِ سَمْکِ الْبَیْتِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: یَا مُحَمَّدُ ابْنِ بَیْتَکَ سَبْعَةَ أَذْرُعٍ فَمَا کَانَ فَوْقَ ذَلِکَ سَکَنَتْهُ الشَّیَاطِینُ إِنَّ الشَّیْطَانَ لَیْسَ فِی السَّمَاءِ وَ لَا فِی الْأَرْضِ إِنَّمَا یَسْکُنُونَ الْهَوَاءَ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَمْکُ الْبَیْتِ سَبْعَةُ أَذْرُعٍ أَوْ ثَمَانِیَةُ أَذْرُعٍ فَمَا فَوْقَ ذَلِکَ فَمُحْتَضَرٌ.

عَنْهُ علیه السلام أَیْضاً قَالَ: کُلُّ شَیْ ءٍ یُرْفَعُ مِنْ سَمْکِ الْبُیُوتِ عَلَی تِسْعَةِ أَذْرُعٍ فَهُوَ مَسْکُونٌ.

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِذَا کَانَ سَمْکُ الْبَیْتِ فَوْقَ ثَمَانِیَةِ أَذْرُعٍ فَاکْتُبْ فِیهِ آیَةَ الْکُرْسِیِّ.

عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: کُلُّ شَیْ ءٍ فَوْقَ السَّبْعِ یَعْنِی سَمْکَ الْبَیْتِ فَمَا زَادَ عَلَی السَّبْعِ فَهُوَ مَسْکُونٌ یَعْنِی الْبُیُوتَ أَوْ مَا کَانَ سَمْکُهَا فَوْقَ التِّسْعِ فَمَا کَانَ فَوْقَ التِّسْعِ مَسْکُونٌ.

عَنْهُ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام: أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ شَکَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَ

ص: 154

الدُّورَ قَدِ اکْتَنَفَتْهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ارْفَعْ مَا اسْتَطَعْتَ وَ اسْأَلِ اللَّهَ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَیْکَ.

وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کُلُّ بِنَاءٍ لَیْسَ بِکَفَافٍ فَهُوَ وَبَالٌ عَلَی صَاحِبِهِ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: مَنْ کَسَبَ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ سُلِّطَ عَلَیْهِ الْبِنَاءُ وَ الطِّینُ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: از سعادت، وسعت منزل است.

از امام کاظم علیه السّلام درباره خوشی دنیا پرسش شد. فرمود: وسعت منزل است و بسیاری دوستان.

و از آن حضرت است که: خوشی در وسعت منزل است و خوبی خدمتکاران.

و امام کاظم علیه السّلام خانه ای خرید و فرمان داد بنده ای که داشت بدان جابجا شود و فرمود: خانه ات تنگ است. آن بنده گفت: این خانه پدرم برایم کافی است. آن حضرت فرمود: اگر پدرت احمق بوده، تو هم باید مانند او باشی؟

و امام صادق از پدرش علیهما السّلام، از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: از سعادت آدمی همسر خوب است و مسکن وسیع و مرکب ارزشمند و فرزند شایسته.

و از علی علیه السّلام است که فرمود: خانه شرفی دارد و آن وسعت فضای آن است و معاشران خوب، و برکتی هم دارد و برکتش خوبی جای آن است و وسعت فضای آن و همسایه های خوب.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چهار چیز از سعادت هستند و چهارچیز از بدبختی. آن چهار که سعادت هستند عبارتند از: زن شایسته، مسکن واسع، همسایه خوب و مرکب ارزشمند. و آن چهار که از بدبختی است عبارتند از: همسایه بد، همسر بد، مسکن تنگ و مرکب بد .

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: کسی ایمان ندارد تا همسایه از گزند او آسوده نباشد.

و فرمود: حرمت همسایه بر آدمی چون حرمت مادر او است.

از محمد بن مسلم نقل است که امام باقر علیه السّلام درباره اندازه بلندی فضای داخل اتاق به او فرمود: ای محمد! اتاقت را تا هفت ذراع بساز؛ آنچه بالاتر از آن است شیاطین در آن جا گیرند. شیاطین نه در آسمانند و نه در زمین، همانا آنها در هوا مسکن دارند.

از امام صادق علیه السّلام روایت است که فرمود: بلندی اتاق هفت تا هشت ذراع است و بالای آن محتضر است.

و از آن حضرت است که از بلندی فضای اتاق هر چه بالاتر از نُه ذراع باشد، مسکون باشد.

و از امام صادق علیه السّلام روایت است که فرمود: چون بلندای اتاق بیش از هشت ذراع باشد، آیه الکرسی بر آن بنویس.

و امام صادق علیه السّلام می فرمود: هر چیزی که بیش از هفت ذراع باشد، یعنی بلندای خانه آنچه بیشتر از هفت باشد، مسکون است، یا اگر بلندایش بیشتر از نُه باشد مسکون است.

و آن حضرت از پدرانش روایت کرد که فرمود: مردی از انصار نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله شکایت کرد که خانه ها او را در میان گرفتند (یعنی فضایی برای او نمانده) و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: تا می توانی آن را بالا ببر و از خدا خانه ای وسیع بخواه.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: هر خانه ای که به اندازه کفاف نباشد، وبال است بر صاحبش.

و از آن حضرت است که هر که مالی را از غیر راه حلال بدست آورد، خدا بر او ساختمان و گل کاری را مسلط کند. - .[1] مکارم الاخلاق 143- 145 و 146 -

**[ترجمه]

«35»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ الزَّوْجَةُ الصَّالِحَةُ وَ الْمَسْکَنُ الْوَاسِعُ وَ الْمَرْکَبُ الْبَهِیُّ وَ الْوَلَدُ الصَّالِحُ.

**[ترجمه]نوادر راوندی: امام کاظم از پدرانش علیهم السّلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: از سعادت مسلمان زن صالحه، مسکن واسع، مرکب ارزشمند و فرزند صالح است.

**[ترجمه]

«36»

نهج، [نهج البلاغة]: مِنْ کَلَامٍ لَهُ علیه السلام بِالْبَصْرَةِ وَ قَدْ دَخَلَ عَلَی الْعَلَاءِ بْنِ زِیَادٍ الْحَارِثِیِّ یَعُودُهُ وَ هُوَ مِنْ أَصْحَابِهِ فَلَمَّا رَأَی سَعَةَ دَارِهِ قَالَ مَا کُنْتَ تَصْنَعُ بِسَعَةِ هَذِهِ الدَّارِ فِی الدُّنْیَا أَمَا أَنْتَ إِلَیْهَا فِی الْآخِرَةِ کُنْتَ أَحْوَجَ بَلَی إِنْ شِئْتَ بَلَغْتَ بِهَا الْآخِرَةَ تَقْرِی فِیهَا الضَّیْفَ وَ تَصِلُ فِیهَا الرَّحِمَ وَ تُطْلِعُ مِنْهَا الْحُقُوقَ مَطَالِعَهَا فَإِذَا أَنْتَ قَدْ بَلَغْتَ بِهَا الْآخِرَةَ(2).

وَ قَالَ: فِی وَصِیَّتِهِ لِلْحَسَنِ علیهما السلام: سَلْ عَنِ الرَّفِیقِ قَبْلَ الطَّرِیقِ وَ عَنِ الْجَارِ قَبْلَ الدَّارِ(3).

**[ترجمه]نهج البلاغه: پس از جنگ بصره آن حضرت بر علاء بن زیاد وارد شد که از یاران امام بود. وقتی خانه بسیار مجلل و وسیع او را دید، فرمود: با این خانه وسیع در دنیا چه می کنی، در حالی که در آخرت به آن نیازمندتری؟ آری، اگر بخواهی می توانی با همین خانه به آخرت برسی! در این خانه وسیع مهمانان را پذیرایی کنی، به خویشاوندان با نیکوکاری بپیوندی و حقوقی را که بر گردن تو است به صاحبان حق برسانی، پس آنگاه با همین خانه وسیع، به آخرت نیز می توانی پرداخت. - .[1] نهج البلاغة: خطبه 207 -

و در سفارش به پسرش حسن علیهما السّلام است که فرمود: پیش از این که به راهی روی، از رفیق راه جویا شو و پیش از به دست آوردن خانه، از همسایه آن پرسش کن. - .[2] نهج البلاغة: نامه 31 -

**[ترجمه]

«37»

عُدَّةُ الدَّاعِی، رُوِیَ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله رَأَی رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِهِ یَبْنِی بَیْتاً بِجِصٍّ وَ آجُرٍّ فَقَالَ الْأَمْرُ أَعْجَلُ مِنْ هَذَا.

ص: 155


1- 1. مکارم الأخلاق 143- 145 و 146.
2- 2. نهج البلاغة الرقم 207 من الخطب، و قال ابن أبی الحدید فی شرحه ج 3 ص 11 أن الصحیح ربیع بن زیاد الحارثی فراجع.
3- 3. النهج الرقم 31 من الرسائل.

**[ترجمه]عده الداعی: روایت است که پیغمبر صلی الله علیه و آله مردی از اصحابش را دید که خانه ای با گچ و آجر می ساخت. فرمود: امر شتابان تر است از این (یعنی مرگ شتابان تر است از استحکام ساختمان خانه.)

**[ترجمه]

باب 27 ما ورد فی سکنی الأمصار و القری

روایات

«1»

جع، [جامع الأخبار]: أَوْصَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ لَا تَسْکُنِ الرُّسْتَاقَ فَإِنَّ شُیُوخَهُمْ جَهَلَةٌ وَ شَبَابَهُمْ عَرَمَةٌ وَ نِسْوَانَهُمْ کَشَفَةٌ وَ الْعَالِمَ بَیْنَهُمْ کَالْجِیفَةِ بَیْنَ الْکِلَابِ.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ لَمْ یَتَوَرَّعْ فِی دِینِ اللَّهِ ابْتَلَاهُ اللَّهُ تَعَالَی بِثَلَاثِ خِصَالٍ إِمَّا أَنْ یُمِیتَهُ شَابّاً أَوْ یُوقِعَهُ فِی خِدْمَةِ السُّلْطَانِ أَوْ یُسْکِنَهُ فِی الرَّسَاتِیقِ.

نُقِلَ عَنْ سَدِیدِ الدِّینِ مَحْمُودٍ الْحِمَّصِیِّ أَنَّهُ قَالَ: فِی الْبَلْدَةِ شَیْئَانِ وَ الرَّسَاتِیقُ کَذَلِکَ أَمَّا اللَّذَانِ فِی الْبَلْدَةِ الْعِلْمُ وَ الظُّلْمُ وَ أَمَّا اللَّذَانِ فِی الرَّسَاتِیقِ الْجَهْلُ وَ الدَّخْلُ أَمَّا الظُّلْمُ فَقَدْ یَسْرِی إِلَی الرَّسَاتِیقِ وَ الدَّخْلُ قَدْ یُذْهَبُ بِهِ إِلَی الْبَلَدِ فَیَبْقَی فِی الْبَلَدِ الْعِلْمُ وَ الدَّخْلُ وَ یَبْقَی فِی الرَّسَاتِیقِ الْجَهْلُ وَ الظُّلْمُ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: سِتَّةٌ یَدْخُلُونَ النَّارَ قَبْلَ الْحِسَابِ بِسِتَّةٍ قِیلَ مَنْ هُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الْأُمَرَاءُ بِالْجَوْرِ وَ الْعَرَبُ بِالْعَصَبِیَّةِ وَ الدَّهَاقِینَ بِالْکِبْرِ وَ التُّجَّارُ بِالْخِیَانَةِ وَ أَهْلُ الرَّسَاتِیقِ بِالْجَهَالَةِ وَ الْعُلَمَاءُ بِالْحَسَدِ(1).

**[ترجمه]جامع الاخبار: پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام سفارش کرد که: ای علی! در روستا سکونت مکن که پیران روستا نادانند، جوان هایش آزارکننده و بدخو و زن هاشان بی حجاب، و دانا میان آنها چون مرداری است میان سگ ها.

و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که در دین خدا پارسا نباشد، خدایش به یکی از این سه خصلت گرفتار کند: یا جوانمرگش کند، یا در خدمت پادشاهش افکند، یا او را در روستا اقامت دهد.

از محمود حمصی نقل است که گفته: دو چیز در شهر است و دو در روستا، اما آن که در شهر است: دانش است و ستم، و آن دو که در روستاست نادانی و در آمد، ظلم وستم گاهی از شهر به روستا می رسد، و در آمد بسا که به شهر رود و در شهر دانش و در آمد بماند و در روستا نادانی و ستم بماند.

و فرمود: شش تن به سزای شش چیز، بی حساب به دوزخ روند. گفته شد یا رسول الله آنها کیانند؟ فرمود: امراء به ستم کردن، عرب به تعصب، کدخدایان

به تکبر، تاجران برای خیانت، روستاییان برای نادانی و عالمان برای حسد. - .[1] جامع الاخبار 163 -

**[ترجمه]

«2»

نهج، [نهج البلاغة] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: فِیمَا کَتَبَ إِلَی الْحَارِثِ الْهَمْدَانِیِّ وَ اسْکُنِ الْأَمْصَارَ الْعِظَامَ فَإِنَّهَا جِمَاعُ الْمُسْلِمِینَ وَ احْذَرْ مَنَازِلَ الْغَفْلَةِ وَ الْجَفَا(2).

ص: 156


1- 1. جامع الأخبار 163.
2- 2. نهج البلاغة الرقم 69 من الرسائل.

**[ترجمه]نهج البلاغه: امیر مؤمنان در نامه ای به حارث همدانی نوشت: و در شهرهای بزرگ سکونت کن، زیرا مرکز اجتماع مسلمانان است، و از جاهایی که مردم آن از یاد خدا غافلند، به یکدیگر ستم روا می دارند و بر اطاعت از خدا به یکدیگر کمک نمی کنند، بپرهیز. - .[2] نهج البلاغة: نامه 69 -

**[ترجمه]

باب 28 النزول فی البیت الخراب و المبیت فی دار لیس له باب و الخروج باللیل

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام: أَنَّهُ کَرِهَ أَنْ یَبِیتَ الرَّجُلُ فِی بَیْتٍ لَیْسَ لَهُ بَابٌ وَ لَا سِتْرٌ(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق از پدرش، از امام علی علیهم السّلام روایت می کند که فرمود: او بد داشت کسی شب را در خانه بی در و بی پرده بماند. - .[1] قرب الاسناد: 90 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ رَفَعَهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: ثَلَاثَةٌ لَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُمْ بِالْحِفْظِ رَجُلٌ نَزَلَ فِی بَیْتٍ خَرِبٍ وَ رَجُلٌ صَلَّی عَلَی قَارِعَةِ الطَّرِیقِ وَ رَجُلٌ أَرْسَلَ رَاحِلَتَهُ وَ لَمْ یَسْتَوْثِقْ مِنْهَا(2).

**[ترجمه]خصال: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: سه چیز باشند که خدا عزوجل حفاظت آنها را نپذیرد: کسی که در خانه خراب منزل کند، کسی که در میان راه نماز بخواند، و کسی که مَرکب سواری خود را بدون چِفت و بَست رها کند. - .[2] خصال 1: 69 -

**[ترجمه]

«3»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ رَفَعَهُ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: اتَّقُوا الْخُرُوجَ بَعْدَ نَوْمَةٍ فَإِنَّ لِلَّهِ دَوَابّاً یَبُثُّهَا یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ (3).

**[ترجمه]علل الشرائع: علی علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بپرهیزید از بیرون رفتن پس از خواب، زیرا خدا را جانورانی باشد که آنها را پراکنده سازد تا انجام دهند هر چه را مامور باشند. - .[3] علل الشرائع 2: 370 -

**[ترجمه]

باب 29 ما یستحب عند شراء الدار و بنائه

روایات

«1»

مع (4)،[معانی الأخبار] ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا وَلِیمَةَ إِلَّا فِی خَمْسٍ فِی عُرْسٍ أَوْ خُرْسٍ أَوْ عِذَارٍ أَوْ وِکَارٍ أَوْ رِکَازٍ فَأَمَّا الْعُرْسُ التَّزْوِیجُ وَ الْخُرْسُ النِّفَاسُ بِالْوَلَدِ وَ الْعِذَارُ الْخِتَانُ وَ الْوِکَارُ

ص: 157


1- 1. قرب الإسناد: 90.
2- 2. الخصال ج 1: 69.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 370.
4- 4. معانی الأخبار: 272.

الرَّجُلُ یَشْتَرِی الدَّارَ وَ الوکاز [الرِّکَازُ] الَّذِی یَقْدَمُ مِنْ مَکَّةَ(1).

**[ترجمه]معانی الاخبار و خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ولیمه و مهمانی نباشد جز در پنج چیز: در عروسی یا خرس یا عذار یا وکار یا رکاز؛ اما عروسی زناشویی است، خرس زایش فرزند است، عذار ختنه کردن است، وکار خریدن خانه است و رکاز زمانی است که کسی از مکه آید و حج کرده باشد. - . معانی الاخبار: 272 ، خصال 1: 151 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام مِثْلَهُ (2).

قال الصدوق رحمه الله سمعت بعض أهل اللغة یقول فی معنی الوکار یقال للطعام الذی یدعی إلیه الناس عند بناء الدار و شرائها الوکیرة و الوکار منه و الطعام الذی یتخذ للقدوم من السفر یقال له النقیعة و یقال له الوکار أیضا و الرکاز الغنیمة کأنه یرید أن فی اتخاذ الطعام للقدوم من مکة غنیمة لصاحبه من الثواب الجزیل وَ مِنْهُ قَوْلُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: الصَّوْمُ فِی الشِّتَاءِ الْغَنِیمَةُ الْبَارِدَةُ.

و قال أهل العراق الرکاز المعادن کلها و قال أهل الحجاز الرکاز المال المدفون خاصة مما کنزه بنو آدم قبل الإسلام کذلک ذکره أبو عبید و لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ أخبرنا بذلک أبو الحسن محمد بن هارون الزنجانی فیما کتب إلی عن علی بن عبد العزیز عن أبی عبید القاسم بن سلام (3).

**[ترجمه]خصال: در سفارش پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام مانند آن را آورده است. - . خصال 1: 151 -

صدوق (ره) گفته: از یک لغت دان شنیدم که می گفت: وکار، خوراکی است که مردم را هنگام ساختن خانه به خوردن آن دعوت کنند ، و در مهمانی خرید خانه، «وکیره» گویند، و وکار به خوراکی که برای آمدن مسافر بسازند نیز گویند و «نقیعة» هم می گویند، و رکاز به معنی غنیمت است و مهمانی برای آمدن از سفر حج را هم رکاز گویند که غنیمتی است از برای صاحب آن از ثواب شایان آن.

و بدین معنی است این گفته پیغمبر صلی الله علیه و آله که: «روزه در زمستان، غنیمت خنکی است.»

و مردم عراق همه معادن را رکاز نامند، و مردم حجاز خصوصا مالی را که دفن شده رکاز نامند از آنچه آدمیان پیش از دوران اسلام گنج نموده اند، این را ابو عبیده گفته، و لا قوة الا بالله. - . معانی الاخبار: 272 -

**[ترجمه]

«3»

مع، [معانی الأخبار] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الزَّنْجَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سَلَّامٍ رَفَعَهُ قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ ذَبَائِحِ الْجِنِّ وَ ذَبَائِحُ الْجِنِّ أَنْ یُشْتَرَی الدَّارُ أَوْ یُسْتَخْرَجَ الْعَیْنُ أَوْ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ فَیُذْبَحَ لَهُ ذَبِیحَةٌ لِلطِّیَرَةِ.

قال أبو عبیدة معناه أنهم کانوا یتطیرون إلی هذا الفعل مخافة إن لم یذبحوا و یطعموا أن یصیبهم فیها شی ء من الجن فأبطل النبی صلی الله علیه و آله هذا و نهی عنه (4).

**[ترجمه]معانی الاخبار: رسول خدا صلی الله علیه و آله نهی کرده از ذبائح جنیان. و آن این است که خانه ای بخرد یا چشمه آبی (یا طلایی) را در آورد - و آنچه بدان ماند - و برای بدفالی حیوانی را سر ببرد. ابو عبیده گفته: مقصود این است که در این موارد فال بد می زدند و بیم داشتند که اگر کشتاری نکنند و اطعامی نکنند، از جن و پری به آنها آفتی رسد. پیغمبر صلی الله علیه و آله این فال را بیهوده شناخت و از آن نهی کرد. - . معانی الاخبار: 282 -

**[ترجمه]

«4»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ بَنَی مَسْکَناً فَذَبَحَ کَبْشاً سَمِیناً وَ أَطْعَمَ لَحْمَهُ الْمَسَاکِینَ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ ادْحَرْ عَنِّی مَرَدَةَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الشَّیَاطِینِ وَ بَارِکْ لِی فِی بِنَائِی أُعْطِیَ مَا سَأَلَ (5).

ص: 158


1- 1. الخصال ج 1: 151.
2- 2. الخصال ج 1: 151.
3- 3. معانی الأخبار: 272.
4- 4. معانی الأخبار: 282.
5- 5. ثواب الأعمال: 169.

**[ترجمه]ثواب الاعمال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که خانه ای سازد و میشی بکشد که فربه باشد و گوشتش را به مستمندان بخوراند، سپس گوید: «اللهم ادحر عنی مردة الجن و الإنس و الشیاطین و بارک لی فی بنائی»، (بار خدایا! از من سرکشان و آزار دهندگان پری و آدمی و همه شیطان ها را بران و ساختمان مرا مبارک ساز)، آنچه که درخواست کرده، به او داده شود. - . ثواب الاعمال: 169 -

**[ترجمه]

باب 30 تزویق البیوت و تصویرها و اتخاذ الکلب فیها

روایات

«1»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّضْرِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا تَبْنُوا عَلَی الْقُبُورِ وَ لَا تُصَوِّرُوا سُقُوفَ الْبُیُوتِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَرِهَ ذَلِکَ وَ رَوَاهُ عَنْ یُوسُفَ بْنِ عَقِیلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام (1).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: بر سر گورها خانه نسازید و بر سقف خانه ها صورت نکشید، زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله آن را بد می داشت.

و به سند دیگر این روایت را از امام باقر علیه السّلام آورده است. - . محاسن: 612 -

**[ترجمه]

«2»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَانِی فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَنْهَی عَنْ تَزْوِیقِ الْبُیُوتِ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ قُلْتُ وَ مَا التَّزْوِیقُ قَالَ تَصَاوِیرُ التَّمَاثِیلِ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل برمن فرود آمد و گفت: ای محمد! پروردگارت تو را درود گوید و از نقاشی در خانه ها نهی کند. ابو بصیر (راوی حدیث) گوید: گفتم: (تزویق) نقاشی خانه چیست؟ فرمود: صورت مجسمه ها است. - .[2] محاسن: 614 -

**[ترجمه]

«3»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام قَالَ إِنَّا لَا نَدْخُلُ بَیْتاً فِیهِ کَلْبٌ وَ لَا صُورَةُ إِنْسَانٍ وَ لَا بَیْتاً فِیهِ تِمْثَالٌ (3).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل گفت: ما در خانه ای وارد نشویم که در آن سگ باشد یا صورت آدمی یا خانه ای که در آن مجسمه باشد. - .[3] محاسن: 614 -

**[ترجمه]

«4»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَانِی فَقَالَ إِنَّا مَعْشَرَ الْمَلَائِکَةِ لَا نَدْخُلُ بَیْتاً فِیهِ کَلْبٌ وَ لَا تِمْثَالُ جَسَدٍ وَ لَا إِنَاءٌ یُبَالُ فِیهِ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل برمن آمد و گفت: ما فرشته ها وارد نشویم در خانه ای که در آن سگ باشد یا مجسمه تن یا ظرفی که در آن بول کنند. - .[4] محاسن: 615 -

**[ترجمه]

«5»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَخْلَدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَلَّادٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام: یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّا لَا نَدْخُلُ بَیْتاً فِیهِ صُورَةُ إِنْسَانٍ وَ لَا بَیْتاً یُبَالُ فِیهِ وَ لَا بَیْتاً فِیهِ کَلْبٌ (5).

ص: 159


1- 1. المحاسن: 612.
2- 2. المحاسن: 614.
3- 3. المحاسن: 614.
4- 4. المحاسن: 615.
5- 5. المحاسن: 615.

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل برمن آمد و گفت: ما فرشته ها وارد نشویم در خانه ای که در آن مجسمه تن یا ظرفی که در آن بول کنند یا سگ باشد. - .[1] محاسن: 615 -

**[ترجمه]

«6»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی الْکِنْدِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ کَانَ صَاحِبَ مَطْهَرَةِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَانِی الْبَارِحَةَ فَسَلَّمَ عَلَیَّ مِنَ الْبَابِ فَقُلْتُ ادْخُلْ فَقَالَ إِنَّا لَا نَدْخُلُ بَیْتاً فِیهِ مَا فِی هَذَا الْبَیْتِ فَصَدَّقْتُهُ وَ مَا عَلِمْتُ مَا فِی الْبَیْتِ شَیْئاً فَضَرَبْتُ بِیَدِی فَإِذَا جِرْوُ کَلْبٍ کَانَ لِلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ- یَلْعَبُ بِهِ بِالْأَمْسِ فَلَمَّا کَانَ اللَّیْلُ دَخَلَ تَحْتَ السَّرِیرِ فَنَبَذْتُهُ مِنَ الْبَیْتِ وَ دَخَلَ فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ وَ مَا تَدْخُلُونَ بَیْتاً فِیهِ کَلْبٌ قَالَ لَا وَ لَا جُنُبٌ وَ لَا تِمْثَالٌ لَا یُوطَأُ(1).

**[ترجمه]محاسن: علی علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای علی! جبرئیل دیشب نزد من آمد و بر در اتاق ماند. گفتم که درون آی! گفت: ما در خانه ای نشویم که در آن آنچه که در این خانه است باشد. من او را تصدیق کردم و نمی دانستم چه در خانه است. پس با دست به اطراف زدم و ناگاه توله سگی که از حسین بن علی علیه السّلام بود و با آن بازی می کرد را دیدم که روز گذشته زیر تخت رفته بود. من آن را از خانه بیرون انداختم و او درون آمد. گفتم: ای جبرئیل! شماها در خانه ای که در آن سگ باشد درنیایید؟ گفت: نه، همچنین در خانه ای که جنب باشد یا تمثالی که زیر پا نباشد. - .[2] محاسن: 615 -

**[ترجمه]

«7»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْمُثَنَّی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَرِهَ الصُّورَةَ فِی الْبُیُوتِ. و رواه عن محمد بن علی عن ابن فضال عن المثنی (2)

سن، [المحاسن] عن ابن العرزمی عن حاتم بن إسماعیل المدینی عن جعفر عن أبیه: أن علیا علیه السلام و ذکره مثله (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: علی علیه السّلام بد داشت که در خانه تصویر باشد. - .[3] محاسن: 616 -

و به دو سند دیگر این روایت را آورده است. - .[4] محاسن: 617 -

**[ترجمه]

«8»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ وَ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ کَرِهَ الصُّوَرَ فِی الْبُیُوتِ (4).

**[ترجمه]محاسن: از امام صادق علیه السّلام روایت است که آن حضرت بد می داشت داشتن صورت در خانه را. - .[5] محاسن: 617 -

**[ترجمه]

«9»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ یَکُونَ التَّمَاثِیلُ فِی الْبُیُوتِ إِذَا غُیِّرَتْ رُءُوسُهَا وَ تُرِکَ مَا سِوَی ذَلِکَ (5).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: باکی ندارد مجسمه در خانه باشد، هر گاه سرش را دگرگون سازند و تنش بماند. - .[6] محاسن: 619 -

**[ترجمه]

«10»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ فَضَالَةَ وَ صَفْوَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَجُلٌ: رَحِمَکَ اللَّهُ مَا هَذِهِ التَّمَاثِیلُ الَّتِی أَرَاهَا فِی بُیُوتِکُمْ فَقَالَ هَذِهِ لِلنِّسَاءِ أَوْ بُیُوتِ النِّسَاءِ وَ حَدَّثَ بِهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ(6).

**[ترجمه]محاسن: محمد بن مسلم گفت: مردی به امام باقر علیه السّلام گفت: رحمک الله! این مجسمه ها که من در خانه های شما می بینم چیست؟ فرمود: «اینها از زن ها است» یا «خانه ها از زن هاست» و در روایت ابن محبوب هم آن را آورده است. - .[7] محاسن: 621 -

**[ترجمه]

«11»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ تَمَاثِیلِ الشَّجَرِ

ص: 160


1- 1. المحاسن: 615.
2- 2. المحاسن: 616.
3- 3. المحاسن: 617.
4- 4. المحاسن: 617.
5- 5. المحاسن: 619.
6- 6. المحاسن: 621.

وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ قَالَ لَا بَأْسَ مَا لَمْ یَکُنْ فِیهِ شَیْ ءٌ مِنَ الْحَیَوَانِ.

عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی- یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ مَحارِیبَ وَ تَماثِیلَ (1) مَا التَّمَاثِیلُ الَّتِی کَانُوا یَعْمَلُونَ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا هِیَ التَّمَاثِیلُ الَّتِی تُشْبِهُ النَّاسَ وَ لَکِنْ تَمَاثِیلُ الشَّجَرِ وَ نَحْوِهِ (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: محمد بن مسلم گوید: از امام

صادق درباره تمثال درخت و خورشید و ماه پرسیدم. فرمود: اگر حیوان در آن نباشد باکی ندارد.

و از ابوالعباس است که گفت: از امام صادق علیه السّلام درباره مقصود از این قول خدا سبحانه و تعالی پرسیدم که می فرماید: «یعملون له ما یشاء من محاریب و تماثیل.» - . سبأ/ 12 - {[آن متخصّصان] برای او هر چه می خواست: از نمازخانه ها و مجسّمه ها و ظروف بزرگ مانند حوضچه ها و دیگ های چسبیده به زمین می ساختند.} فرمود: آگاه باش که به خدا تمثال هایی مانند مردم نبودند، ولی تمثال درخت و مانند آن بوده است. - . مکارم الاخلاق: 153 -

**[ترجمه]

«12»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ سَهْلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: رُخِّصَ لِأَهْلِ الْقَاصِیَةِ فِی کَلْبٍ یَتَّخِذُونَهُ.

**[ترجمه]امامت و تبصره: رسول خدا صلی الله علیه و آله به مردم بیابانی رخصت داد که سگی داشته باشند .

**[ترجمه]

باب 31 اتخاذ المسجد فی الدار

الآیات

یونس: وَ أَوْحَیْنا إِلی مُوسی وَ أَخِیهِ أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِکُما بِمِصْرَ بُیُوتاً وَ اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ(3)

lt;meta info="- و أوحینا إلی موسی و أخیه أن تبوءا لقومکما بمصر بیوتا و اجعلوا بیوتکم قبلة و أقیموا الصلاة.» - .[1] یونس/ 87 -

{و به موسی و برادرش وحی کردیم که شما دو تن برای قوم خود در مصر خانه هایی ترتیب دهید و سراهایتان را رو به روی هم قرار دهید و نماز برپا دارید و مؤمنان را مژده ده.}

روایات:

**[ترجمه]

روایات

«1»

سن، [المحاسن] عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ لِعَلِیٍّ علیه السلام بَیْتٌ لَیْسَ فِیهِ شَیْ ءٌ إِلَّا فِرَاشٌ وَ سَیْفٌ وَ مُصْحَفٌ وَ کَانَ یُصَلِّی فِیهِ أَوْ قَالَ کَانَ یَقِیلُ فِیهِ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: علی علیه السّلام در خانه اش اتاقی داشت که چیزی در آن نبود جز بستر و شمشیر و قرآن و در آن نماز می خواند. یا فرمود: در آن خواب نیمروز می کرد. - .[2] محاسن: 612 -

**[ترجمه]

«2»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام قَدْ جَعَلَ بَیْتاً فِی دَارِهِ لَیْسَ بِالصَّغِیرِ وَ لَا بِالْکَبِیرِ لِصَلَاتِهِ وَ کَانَ إِذَا کَانَ اللَّیْلُ ذَهَبَ مَعَهُ بِصَبِیٍّ لِیَبِیتَ مَعَهُ فَیُصَلِّیَ فِیهِ (5).

ص: 161


1- 1. سبأ: 12.
2- 2. مکارم الأخلاق: 153.
3- 3. یونس: 87.
4- 4. المحاسن: 612.
5- 5. المحاسن: 612.

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: علی علیه السّلام را در خانه اش اتاقی بود نه کوچک و نه بزرگ برای نمازش و چون شب می شد، با خود پسر بچه ای می برد تا با او شب را [فارغ از تنهایی] بگذراند و در آن نماز می خواند. - .[3] محاسن: 612 -

**[ترجمه]

«3»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ مِسْمَعٍ قَالَ: کَتَبَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنِّی أُحِبُّ لَکَ أَنْ تَتَّخِذَ فِی دَارِکَ مَسْجِداً فِی بَعْضِ بُیُوتِکَ ثُمَّ تَلْبَسَ ثَوْبَیْنِ طِمْرَیْنِ غَلِیظَیْنِ ثُمَّ تَسْأَلَ اللَّهَ أَنْ یُعْتِقَکَ مِنَ النَّارِ وَ أَنْ یُدْخِلَکَ الْجَنَّةَ وَ لَا تَتَکَلَّمَ بِکَلِمَةِ بَاطِلٍ وَ لَا بِکَلِمَةِ بَغْیٍ (1).

**[ترجمه]محاسن: مسمع گفت: امام صادق علیه السّلام به من نوشت که: دوست دارم در خانه ات یک اتاق نمازخانه در نظر بگیری، آنگاه دو جامه کهنه و درشت و کرباسین بپوشی و سپس از خدا خواهش کنی که تو را از دوزخ آزاد کند و به بهشت در آورد و نه یک کلمه بیهوده و ناروا بگویی و نه یک کلمه ناحق. - . محاسن: 612 -

**[ترجمه]

باب 32 اتخاذ الدواجن

روایات

«1»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: أَتَی رَجُلٌ (2) فَشَکَا إِلَیْهِ قَالَ أَخْرَجَتْنَا الْجِنُّ مِنْ مَنَازِلِنَا یَعْنِی عُمَّارَ مَنَازِلِهِمْ فَقَالَ اجْعَلُوا سُقُوفَ بُیُوتِکُمْ سَبْعَةَ أَذْرُعٍ وَ اجْعَلُوا الْحَمَامَ فِی أَکْنَافِ الدَّارِ قَالَ الرَّجُلُ فَفَعَلْنَا فَمَا رَأَیْنَا شَیْئاً نَکْرَهُهُ.

عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: رَأَیْتُ حَمَاماً خَرَجَ مِنْ تَحْتِ سَرِیرِهِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أُهْدِی لَکَ طُیُوراً عِنْدَنَا بُلْقاً تُقَرْقِرُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تِلْکَ مُسُوخٌ مِنَ الطَّیْرِ إِذَا کُنْتَ مُتَّخِذاً فَاتَّخِذْ مِثْلَ هَذِهِ فَإِنَّهَا بَقِیَّةُ حَمَامِ إِسْمَاعِیلَ علیه السلام.

مِنْ کِتَابِ مَنْ لَا یَحْضُرُهُ الْفَقِیهُ: شَکَا رَجُلٌ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الْوَحْشَةَ فَأَمَرَهُ بِاتِّخَاذِ زَوْجِ حَمَامٍ.

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِنَّ حَفِیفَ أَجْنِحَةِ الْحَمَامِ لَیَطْرُدُ الشَّیْطَانَ.

وَ قَالَ علیه السلام: اتَّقُوا اللَّهَ فِیمَا خَوَّلَکُمْ وَ فِی الْعُجْمِ مِنْ أَمْوَالِکُمْ فَقِیلَ مَا الْعُجْمُ مِنْ أَمْوَالِنَا قَالَ الشَّاةُ وَ الْهِرُّ وَ الْحَمَامُ وَ أَشْبَاهُ ذَلِکَ.

ص: 162


1- 1. المحاسن ص 612.
2- 3. فی المصدر: أنه أتاه رجل.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَکُونُ فِی مَنْزِلِهِ عَنْزٌ حَلُوبٌ إِلَّا قُدِّسَ أَهْلُ ذَلِکَ الْمَنْزِلِ وَ بُورِکَ عَلَیْهِمْ فَإِنْ کَانَتِ اثْنَتَیْنِ قُدِّسُوا کُلَّ یَوْمٍ مَرَّتَیْنِ فَقَالَ رَجُلٌ کَیْفَ یُقَدَّسُونَ قَالَ یُقَالُ لَهُمْ بُورِکَ عَلَیْکُمْ وَ طِبْتُمْ مَا طَابَ إِدَامُکُمْ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: إِنَّ امْرَأَةً عُذِّبَتْ فِی هِرَّةٍ رَبَطَتْهَا حَتَّی مَاتَتْ عَطَشاً.

قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَا تَمْنَعُوا الْخَطَاطِیفَ أَنْ تَسْکُنَ فِی بُیُوتِکُمْ، وَ قَالَ علیه السلام لَا تَطْرُقُوا الطَّیْرَ فِی أَوْکَارِهَا فَإِنَّ اللَّیْلَ أَمَانٌ لَهَا وَ ذَلِکَ لِمَا جَعَلَهُ اللَّهُ عَلَیْهِ مِنَ الرَّحْمَةِ.

مِنْ کِتَابِ طِبِّ الْأَئِمَّةِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: اتَّخَذُوا فِی بُیُوتِکُمْ الدَّوَاجِنَ یَتَشَاغَلُ بِهَا الشَّیْطَانُ عَنْ صِبْیَانِکُمْ.

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: مَنْ أَحَبَّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ أَحَبَّ الْحَمَامَ.

قَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام: لَا یَنْبَغِی أَنْ یَخْلُوَ بَیْتُ أَحَدِکُمْ مِنْ ثَلَاثَةٍ وَ هُنَّ عُمَّارُ الْبَیْتِ الْهِرِّ وَ الْحَمَامِ وَ الدِّیکِ فَإِنْ کَانَ مَعَ الدِّیکِ أَنِیسَةٌ وَ إِلَّا فَلَا بَأْسٌ لِمَنْ لَا یَقْدِرُهَا.

رَوَی الْجَعْفَرِیُّ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام فِی بَیْتِهِ زَوْجُ حَمَامٍ أَمَّا الذَّکَرُ فَأَخْضَرُ وَ أَمَّا الْأُنْثَی فَسَوْدَاءُ وَ رَأَیْتُهُ علیه السلام یَفُتُّ لَهُمَا الْخُبْزَ وَ یَقُولُ یَتَحَرَّکَانِ مِنَ اللَّیْلِ فَیُؤْنِسَانِ وَ مَا مِنِ انْتِفَاضَةٍ یَنْتَفِضَانِهَا مِنَ اللَّیْلِ إِلَّا اتَّقَی مَنْ دَخَلَ الْبَیْتَ مِنْ عَرَمَةِ الْأَرْضِ (1).

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَیْسَ مِنْ بَیْتِ نَبِیٍّ إِلَّا وَ فِیهِ حَمَامٌ لِأَنَّ سُفَهَاءَ الْجِنِّ یَعْبَثُونَ بِصِبْیَانِ الْبَیْتِ فَإِذَا کَانَ فِیهِ حَمَامٌ عَبَثُوا بِالْحَمَامِ وَ تَرَکُوا النَّاسَ (2).

ص: 163


1- 1. لعل المراد من عرمة الأرض هدتها و خسفها کما فی حدیث آخر رواه فی الکافی ج 6 ص 547، هذا إذا کان مصدرا و إذا کان جمع عارم فالمراد هوام الأرض الموذیة، و فی نسخة الکافی: الا نفر اللّه بها من دخل البیت من عزمة أهل الأرض.
2- 2. مکارم الأخلاق 147- 150 و فی نسخة الکافی« و لیس من بیت فیه حمام الا لم تصب أهل ذلک البیت آفة من الجن، ان سفهاء الجن إلخ.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: روایت است که مردی نزد امام باقر علیه السّلام آمد و شکایت کرد که جن ما را از منزل هامان بیرون کرده که مقصودش عمارت منازلشان بود. آن حضرت فرمود: بلندی سقف خانه های خود را هفت ذراع بگیرید و کبوتر در کناره های خانه نگه دارید. آن مرد گفت: چنین کردیم و دیگر چیزی که بد داریم، ندیدیم.

از داود رِقّی است که یک بار دیدم کبوتری از زیر تخت امام صادق به در آمد. گفتم: قربانت گردم! برایت از پرنده هایی که داریم و خط خطی و رنگارنگ هستند و بق بقو می کنند هدیه آوریم؟ آن حضرت فرمود: آنها پرنده های مسخ شده اند، اگر خواهی پرنده داشته باشی، مانند همین را بگیر که از نژاد کبوتران اسماعیل علیه السّلام هستند.

در کتاب من لا یحضره الفقیه آمده است که مردی به پیغمبر صلی الله علیه و آله از هراس شکایت کرد و حضرت به او فرمود: یک جفت کبوتر بر گیر.

و امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: آواز بال های کبوتران شیطان را براند.

و از آن حضرت علیه السّلام است که فرمود: تقوای خدا را درباره آنچه که به شماها داده و نیز درباره اموال زبان بسته خود رعایت کنید. گفته شد: اموال زبان بسته ما کدامند؟ فرمود: گوسفند، و گربه و کبوتر و مانند آنها.

از امام صادق علیه السّلام روایت است که فرمود: مؤمنی نباشد که در منزلش یک بز شیرده باشد، جز آنکه اهل آن منزل تقدیس شوند و مبارک باشند و اگر دو بز باشد، هر روزی دو بار تقدیس شوند. مردی پرسید: چگونه تقدیس شوند؟ فرمود: به آنها گویند: برکت بر شما و خوش باشید تا زمانی که خورشت شما خوب است! (یعنی شیر بزها).

و از آن حضرت است که فرمود: زنی به خاطر این که ماده گربه ای را بست تا از تشنگی مُرد، عذاب شود.

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: جلوگیر پرستوها نشوید که در خانه هاتان لانه کنند. و فرمود: شبانه به لانه های پرندگان دست نزنید که شب برایشان امان است، چرا که خدا در آن رحمت مقرر داشته است.

در کتاب طب الائمه است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: حیوانات اهلی در خانه هاتان داشته باشید که شیطان ها بدانها سرگرم شوند و از کودکان کناره کنند.

از امام باقر علیه السّلام است که فرمود: هر که ما خانواده را دوست دارد، کبوتردوست است.

امام هفتم علیه السّلام فرمود: نشاید که خانه هر یک از شماها از سه چیز تهی باشد که آنها آباد کننده خانه باشند: گربه و کبوتر و خروس، و اگر با خروس مرغی هم باشد چه بهتر، وگرنه باکی نیست بر کسی که توانا بر آن نیست.

و به روایت جعفری است که در خانه امام هفتم علیه السّلام یک جفت کبوتر دیدم که نر آن سبز بود و ماده آن سیاه. و دیدم که آن حضرت به دست خود برایشان نان خرد می کرد و می فرمود: شبانه پرواز می کنند و مونس می شوند، و شب هر پربالی بزنند، محفوظ بماند هر که در خانه است از فرورفتن زمین آن. - . کافی 6: 547 -

و امام صادق علیه السّلام فرمود: خانه پیغمبری نبوده جز آنکه در آن کبوتر بوده، چون که بی خردان جن و پری با کودکان خانه بازی کنند و چون کبوتر در آن باشد، با کبوتر بازی کنند و مردم را رها کنند. - .[2] مکارم الاخلاق 147- 150، در نسخه کافی آمده «هیچ خانه ای نیست که در آن کبوتر باشد، مگر این که اهل آن از آفت جن محفوظند. -

**[ترجمه]

باب 33 الإسراج و آدابه

روایات

«1»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْإِسْنَادِ إِلَی دَارِمٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَطْفِئُوا الْمَصَابِیحَ بِاللَّیْلِ لَا تَجُرَّهَا الْفُوَیْسِقَةُ فَتُحْرِقَ الْبَیْتَ وَ مَا فِیهِ (1).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چراغ ها را در شب خاموش کنید تا فویسقه (دزدک شب که موش است) آن را نکُشد و خانه را با هر چه در آن است به آتش نکِشد. - . عیون اخبارالرضا 2: 74 -

**[ترجمه]

«2»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: أَطْفِئُوا سُرُجَکُمْ فَإِنَّ الْفُوَیْسِقَةَ تُضْرِمُ الْبَیْتَ عَلَی أَهْلِهِ الْخَبَرَ(2).

**[ترجمه]علل الشرائع: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چراغ ها را خاموش کنید تا فویسقه خانه را بر اهل آن به آتش نکشد. - . علل الشرائع 2: 269 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْکُمُنْدَانِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَرْبَعَةٌ یَذْهَبْنَ ضَیَاعاً الْبَذْرُ فِی السَّبَخَةِ وَ السِّرَاجُ فِی الْقَمَرِ وَ الْأَکْلُ عَلَی الشِّبَعِ وَ الْمَعْرُوفُ إِلَی مَنْ لَیْسَ بِأَهْلِهِ (3).

ل، [الخصال]: فیما أوصی به النبی صلی الله علیه و آله علیا علیه السلام مثله (4).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: چهار چیز به هدر روند: بذر در شوره زار، چراغ در روشنی ماه، خوردن به هنگام سیری و احسان به نا اهل. - . خصال 1: 126 -

خصال: در سفارش پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام، مانند آن را آورده است. - . خصال 1: 126 -

**[ترجمه]

«4»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنِ الْفَحَّامِ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: خَمْسٌ تَذْهَبُ ضَیَاعاً سِرَاجٌ تقده [تُعِدُّهُ] فِی شَمْسٍ الدُّهْنُ

ص: 164


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 74، و الفویسقة: مصغر الفاسقة، و هی الفارة لخروجها من جحرها علی الناس للسرقة و الضیعة، روی أبو داود بإسناده عن ابن عبّاس قال: جاءت فارة تجر الفتیلة فألقتها بین یدی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله علی الخمرة التی کان قاعدا علیها فأحرقت منها مثل موضع الدرهم، فقال: إذا نمتم فأطفئوا سرجکم فان الشیطان یدلّ مثل هذه علی هذا فیحرقکم راجع مشکاة المصابیح ص 372.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 269.
3- 3. الخصال ج 1 ص 126.
4- 4. الخصال ج 1 ص 126.

یَذْهَبُ وَ الضَّوْءُ لَا یُنْتَفَعُ بِهِ وَ مَطَرٌ جَوْدٌ(1)

عَلَی أَرْضٍ سَبِخَةٍ الْمَطَرُ یَضِیعُ وَ الْأَرْضُ لَا یُنْتَفَعُ بِهَا وَ طَعَامٌ یُحْکِمُهُ طَاهِیَةٌ یُقَدَّمُ إِلَی شَبْعَانَ فَلَا یَنْتَفِعُ بِهِ وَ امْرَأَةٌ حَسْنَاءُ تُزَفُّ إِلَی عِنِّینٍ فَلَا یَنْتَفِعُ بِهَا وَ مَعْرُوفٌ تَصْطَنِعُهُ إِلَی مَنْ لَا یَشْکُرُهُ (2).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: ابی الحسن سوم از پدرانش، از امام علی علیهم السّلام روایت می کند که فرمود: پنج چیز بیهوده باشند: چراغی که در پرتو آفتاب بسوزانی که روغن برود و پرتوش سودی ندارد؛ باران فراوان - . «الجود» یعنی باران شدید که به صورت وصف می آید. گفته شده: «هاجت لنا سماء جود و مطرنا مطرا جودا.» - در زمین شوره زارکه باران هدر شود و زمین سودی ندهد؛ خوراکی که آشپز خوب بپزد و نزد سیر نهی که بهره ای از آن نبرد؛ زن زیبا که به حجله و شوهر عنین و نامرد رود و از آن بهره نبرد؛ و احسان به کسی که شکر آن نکند و قدرش ندارد. - . امالی شیخ طوسی 1: 291 -

**[ترجمه]

«5»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْهُ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: السِّرَاجُ قَبْلَ مَغِیبِ الشَّمْسِ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ (3).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: امام صادق علیه السّلام فرمود: افروختن چراغ پیش از غروب آفتاب، فقر را ببرد و روزی را بیفزاید. - . امالی شیخ طوسی 1: 281 -

**[ترجمه]

«6»

لی، [الأمالی للصدوق] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ الْقُرَشِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ کَرِهَ لَکُمْ أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ خَصْلَةً وَ نَهَاکُمْ عَنْهَا وَ عَدَّهَا إِلَی أَنْ قَالَ وَ کَرِهَ أَنْ یَدْخُلَ الرَّجُلُ الْبَیْتَ الْمُظْلِمَ إِلَّا أَنْ یَکُونَ بَیْنَ یَدَیْهِ سِرَاجٌ أَوْ نَارٌ(4).

ل، [الخصال] عن أبیه عن سعد: مثله (5)

**[ترجمه]امالی صدوق: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود که: خدا برای شما بیست و چهار خصلت را بد دارد و شما را از آنها نهی کرده است و آنها را بر شمرد تا فرمود: و بد دارد کسی در خانه تاریک در آید، جز آنکه پیش او چراغی یا آتشی باشد. - . امالی صدوق: 181 -

خصال: مانند این روایت را آورده است. - . خصال 2: 102 -

**[ترجمه]

أقول

تمامه فی باب المناهی.

**[ترجمه]تمامی این روایت در «باب مناهی» آمده است.

**[ترجمه]

«7»

مکا، [مکارم الأخلاق] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِذَا أُدْخِلَ عَلَیْکَ الْمِصْبَاحُ فَقُلِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لَنَا نُوراً نَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ وَ لَا تَحْرِمْنَا نُورَکَ یَوْمَ نَلْقَاکَ وَ اجْعَلْ لَنَا نُوراً إِنَّکَ نُورٌ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ إِذَا انْطَفَأَ السِّرَاجُ فَقُلِ اللَّهُمَّ أَخْرِجْنَا مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ(6).

ص: 165


1- 1. الجود: المطر الغزیر، و قد یأتی وصفا فیقال: هاجت لنا سماء جود و مطرنا مطرا جودا.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 1: 291، و الطاهیة: الطباخة.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 281.
4- 4. أمالی الصدوق: 181.
5- 5. الخصال ج 2: 102.
6- 6. مکارم الأخلاق: 333.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون چراغ برایت آوردند بگو: «اللهم اجعل لنا نورا نمشی به فی الناس و لا تحرمنا نورک یوم نلقاک و اجعل لنا نورا إنک نور لا إله إلا أنت.» (خدایا! به ما نوری بده که با آن میان مردم راه برویم، و ما را از نور خودت محروم مکن در روزی که ملاقاتت کنیم؛ به ما نوری بده که تو خود نور هستی و شایسته پرستشی جز تو نیست.) و چون چراغ خاموش شود بگو: «اللهم أخرجنا من الظلمات إلی نور.» (خدایا! به در آور ما را از تاریکی ها به سوی نور.) - . مکارم الاخلاق: 333 -

**[ترجمه]

باب 34 آداب دخول الدار و الخروج منها

الآیات

البقرة: لَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقی وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها(1)

lt;meta info="- لیس البر بأن تأتوا البیوت من ظهورها و لکن البر من اتقی و أتوا البیوت من أبوابها.» - . بقره/ 189 -

{و نیکی آن نیست که از پشتِ خانه ها درآیید، بلکه نیکی آن است که کسی تقوا پیشه کند، و به خانه ها از درِ [ورودیِ] آنها درآیید.}

**[ترجمه]

روایات

«1»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا دَخَلَ أَحَدُکُمْ مَنْزِلَهُ فَلْیُسَلِّمْ عَلَی أَهْلِهِ یَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ أَهْلٌ فَلْیَقُلِ السَّلَامُ عَلَیْنَا مِنْ رَبِّنَا وَ لْیَقْرَأْ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ حِینَ یَدْخُلُ مَنْزِلَهُ فَإِنَّهُ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ قَالَ علیه السلام وَ لْیَقْرَأْ إِذَا خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ الْآیَاتِ مِنْ آخِرِ آلِ عِمْرَانَ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ وَ أُمَّ الْکِتَابِ فَإِنَّ فِیهَا قَضَاءَ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ(2).

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: چون یکی از شما به منزلش در آید، باید به اهل خود سلام کند و بگوید: «السلام علیکم.» و اگر اهلی ندارد، چون وارد خانه اش شود باید بگوید: «السلام علینا من ربنا.» و سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را بخواند، زیرا فقر را ببرد.

و فرمود: چون از خانه اش به در آید، آیه های آخر آل عمران را بخواند (گویا مقصود آیه «آمن الرسول» تا آخر سوره است) همراه

با آیه الکرسی و سوره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» و سوره حمد که مایه برآورده شدن حاجات دنیا و آخرت است. - .[2] خصال 2: 164 و 162 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی بعض الأخبار فی باب آداب الدار ثم أقول و ستأتی الأدعیة فی کتاب الدعاء.

**[ترجمه]برخی اخبار در «باب آداب خانه» گذشت، سپس می گویم دعاهایی را که در «کتاب ادعیه» خواهد آمد .

**[ترجمه]

«2»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ النَّوْفَلِیِّ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا طَلَبْتُمُ الْحَوَائِجَ فَاطْلُبُوهَا بِالنَّهَارِ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ الْحَیَاءَ فِی الْعَیْنَیْنِ وَ إِذَا تَزَوَّجْتُمْ فَتَزَوَّجُوا بِاللَّیْلِ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً(3).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام باقر علیه السّلام فرمود: چون حاجتی خواهید، روز به دنبال آن بروید، زیرا خدا شرم را در دو چشم قرار داده، و چون بخواهید ازدواج کنید، در شب باشد، زیرا خدا آن را مایه آرامش ساخته است. - .[1] تفسیر عیاشی 1: 370 - 371 -

**[ترجمه]

«3»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَزَوَّجُوا بِاللَّیْلِ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَهُ سَکَناً وَ لَا تَطْلُبُوا الْحَوَائِجَ بِاللَّیْلِ فَإِنَّهُ مُظْلِمٌ (4).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون زن و شوهری خواهید، در شب باشد که خدا آن را مایه آرامش ساخته، و حاجت ها را در شب نخواهید که تاریک است. - .[2] تفسیر عیاشی 1: 370 - 371 -

**[ترجمه]

«4»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ضَمِنْتُ لِمَنْ یَخْرُجُ مِنْ بَیْتِهِ مُعْتَمّاً أَنْ یَرْجِعَ إِلَیْهِ سَالِماً(5).

ص: 166


1- 1. البقرة: 189.
2- 2. الخصال ج 2: 164 و 162.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 370 و 371 فی آیة الانعام: 96.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 370 و 371 فی آیة الانعام: 96.
5- 5. ثواب الأعمال: 170.

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: من ضامنم که هر که با عمامه از خانه اش به در شود، سالم بدان برگردد. - .[3] ثواب الاعمال: 170 -

**[ترجمه]

«5»

سن، [المحاسن] عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ یَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: اتَّقُوا الْخُرُوجَ بَعْدَ نَوْمَةٍ فَإِنَّ لِلَّهِ دُوَّاراً یَبُثُّهَا یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ (1).

**[ترجمه]محاسن: امیر مؤمنان فرمود: مبادا پس از خواب اول شب از خانه بیرون روید که خدا دوره گرد هایی دارد که در شب پراکنده کند که هر چه فرمان دارند انجام دهند. - .[4] محاسن: 347 -

**[ترجمه]

«6»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: وَ إِذَا أَرَدْتَ الْخُرُوجَ مِنْ مَنْزِلِکَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ فَإِنَّکَ إِذَا قُلْتَ هَکَذَا نَادَی مَلَکٌ فِی قَوْلِکَ بِسْمِ اللَّهِ هُدِیتَ أَیُّهَا الْعَبْدُ وَ فِی قَوْلِکَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ وُقِیتَ وَ فِی قَوْلِکَ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ کُفِیتَ فَیَقُولُ الشَّیْطَانُ حِینَئِذٍ کَیْفَ لِی بِعَبْدٍ هُدِیَ وَ وُقِیَ وَ کُفِیَ وَ اقْرَأْ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مَرَّةً عَنْ یَمِینِکَ وَ مَرَّةً عَنْ

یَسَارِکَ وَ مَرَّةً مِنْ خَلْفِکَ وَ مَرَّةً مِنْ بَیْنِ یَدَیْکَ وَ مَرَّةً مِنْ فَوْقِکَ وَ مَرَّةً مِنْ تَحْتِکَ فَإِنَّکَ تَکُونُ فِی یَوْمِکَ کُلِّهِ فِی أَمَانِ اللَّهِ وَ إِذَا دَخَلْتَ مَنْزِلَکَ فَسَلِّمْ عَلَی أَهْلِکَ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ فِیهِ أَحَدٌ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ السَّلَامُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ وَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ وَ اتَّقِ فِی جَمِیعِ أُمُورِکَ وَ أَحْسِنْ خُلُقَکَ وَ أَجْمِلْ مُعَاشَرَتَکَ مَعَ الصَّغِیرِ وَ الْکَبِیرِ وَ تَوَاضَعْ مَعَ الْعُلَمَاءِ وَ أَهْلِ الدِّینِ وَ ارْفُقْ بِمَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ وَ تَعَاهَدْ إِخْوَانَکَ وَ تَسَارَعْ فِی قَضَاءِ حَوَائِجِهِمْ وَ إِیَّاکَ وَ الْغِیبَةَ وَ النَّمِیمَةَ وَ سُوءَ الْخُلُقِ مَعَ أَهْلِکَ وَ عِیَالِکَ وَ أَحْسِنْ مُجَاوَرَةَ مَنْ جَاوَرَکَ فَإِنَّ اللَّهَ یَسْأَلُکَ عَنِ الْجَارِ وَ قَدْ رُوِیَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَوْصَانِی فِی الْجَارِ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ یَرِثُنِی وَ بِاللَّهِ التَّوْفِیقُ.

**[ترجمه]فقه الرضا: چون خواستی از منزلت بیرون روی بگو: «بسم الله و لا حول و لا قوة الا بالله و توکلتُ علی الله»، زیرا چون آن را بگویی، فرشته ای با گفتن «بسم الله» تو ندا کند: ای بنده، هدایت شدی! و با گفتن «لا حول و لا قوة الا بالله» گوید: محفوظ شدی! و با گفته «توکل بر خدا» گوید: کفایت شدی! و شیطان می گوید: مرا چه باشد با بنده ای که هدایت شده و محفوظ شده و کفایت شده؟ و سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ» را یک بار در سمت راستت بخوان و یک بار در چپ و یک بار از پشت سرت و یک بار پیش رویت و یک بار از بالای سر و یک بار از زیر پا که تو آن روز در امان خدایی. و چون به منزل داخل شوی، بر اهل خود سلام کن و اگر کسی در آن نباشد، بگو: «بسم الله و بالله و السلام علی رسول الله و السلام علینا و علی عباد الله الصالحین.»

و در همه کارهایت رعایت تقوا کن، خوشخو باش، با خُرد و کلان خوشرفتار باش، در برابر علما و دینداران تواضع کن، با زیردستان نرمش کن، از برادران وارسی کن و در انجام نیازشان شتاب کن. و بپرهیز از غیبت و سخن چینی و بدرفتاری با عیالت، و خوش همسایه باش که خدا درباره همسایه از تو بازپرسی کند. و از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت است که خدا تبارک و تعالی درباره همسایه به من تا آنجا سفارش کرد که گمان بردم از من ارث می برد، و بالله التوفیق.

**[ترجمه]

«7»

مص، [مصباح الشریعة] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مَنْزِلَکِ فَاخْرُجْ خُرُوجَ مَنْ لَا یَعُودُ وَ لَا یَکُنْ خُرُوجُکَ إِلَّا لِطَاعَةٍ أَوْ فِی سَبَبٍ مِنْ أَسْبَابِ الدِّینِ وَ الْزَمِ السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ وَ اذْکُرِ اللَّهَ سِرّاً وَ جَهْراً سَأَلَ بَعْضُ أَصْحَابِ أَبِی ذَرٍّ أَهْلَ دَارِهِ عَنْهُ فَقَالَتْ خَرَجَ فَقَالَ یَعُودُ قَالَتْ مَتَی یَرْجِعُ مَنْ رُوحُهُ بِیَدِ غَیْرِهِ وَ لَا یَمْلِکُ لِنَفْسِهِ نَفْعاً وَ لَا ضَرّاً وَ اعْتَبِرْ بِخَلْقِ اللَّهِ بَرَّهُمْ وَ فَاجِرَهُمْ أَیْنَ مَا مَضَیْتَ وَ اسْأَلِ اللَّهَ أَنْ یَجْعَلَکَ مِنْ

ص: 167


1- 1. المحاسن: 347 و الظاهر:« دوابا» بدل:« دوارا».

خَوَاصِّ عِبَادِهِ وَ أَنْ یَجْعَلَکَ مِنَ الصَّالِحِینَ وَ یُلْحِقَکَ بِالْمَاضِینَ مِنْهُمْ وَ یَحْشُرَکَ فِی زُمْرَتِهِمْ وَ احْمَدْهُ وَ اشْکُرْهُ عَلَی مَا عَصَمَک مِنَ الشَّهَوَاتِ وَ جَنَّبَکَ مِنْ قَبِیحِ أَفْعَالِ الْمُجْرِمِینَ وَ غُضَّ بَصَرَکَ مِنَ الشَّهَوَاتِ وَ مَوَاضِعَ النَّهْیِ- وَ اقْصِدْ فِی مَشْیِکَ وَ رَاقِبِ اللَّهَ فِی کُلِّ خُطْوَةٍ کَأَنَّکَ عَلَی الصِّرَاطِ جَائِزٌ وَ لَا تَکُنْ لَفَاتاً وَ أَفْشِ السَّلَامَ بِأَهْلِهِ مُبْتَدِئاً وَ مُجِیباً وَ أَعِنْ مَنِ اسْتَعَانَ بِکَ فِی حَقٍّ وَ أَرْشِدِ الضَّالَّ- وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ وَ إِذَا رَجَعْتَ وَ دَخَلْتَ مَنْزِلَکَ فَادْخُلْ دُخُولَ الْمَیِّتِ فِی قَبْرِهِ حَیْثُ لَیْسَ لَهُ هِمَّةٌ إِلَّا رَحْمَةُ اللَّهِ تَعَالَی وَ عَفْوُهُ (1).

**[ترجمه]مصباح الشریعه: امام صادق علیه السّلام فرمود: از منزل که بیرون می روی، چنان باش که گویی بدان باز نگردی و بیرون مرو، جز برای طاعت یا امر دین، و با وقار باش و خدا را در نهان و عیان به یاد آور.

یکی از صحابه از اهل خانه ابوذر سراغ وی را گرفت و پاسخ داد که بیرون رفته است. پرسید: برمی گردد؟ گفت: کی برگردد کسی که جانش به دست دیگری است و سود و زیان خود را به دست ندارد؟

و هر جا رفتی از حال خلق خدا، نیک یا بدکار، عبرت دار و از خدا بخواه که تو را از بندگان خاصش سازد و از صالحانت نماید، و به گذشته آنان رساند، و در گروهشان محشورت کند. و خدا را سپاس کن و شاکر او باش که از شهواتت نگاه داشته و از کارهای زشت مجرمان تو را دور ساخته است. و از شهوت ها و هر جا که بر تو غدقن شده چشم بپوش، و آرام راه برو و در هر گام خدا را بپا که گویا از صراط در گذری. و به هر سو ننگر و به کسی که باید، سلام بلند کن، چه آغازگر باشی و چه جوابگو. و هر کس در حقی از تو یاری خواست، یاری اش کن و به گم شده راه نشان بده، و از نادان ها رو برگردان. و چون به منزلت برگشتی، همچون مرده در قبرش باش که همّی جز به رحمت خدای تعالی و عفو او ندارد. - . مصباح الشریعة: 9 -

**[ترجمه]

«8»

مکا، [مکارم الأخلاق]: مَنْ أَرَادَ الْخُرُوجَ مِنْ بَیْتِهِ فَلْیَقُلْ عِنْدَ خُرُوجَهُ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ وَ یَقْرَأُ الْحَمْدَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ یَسَارِهِ وَ فَوْقِهِ وَ تَحْتِهِ وَ إِذَا أَرَادَ الرُّجُوعَ إِلَی بَیْتِهِ فَلْیَقُلْ حِینَ یَدْخُلُ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ ثُمَّ یُسَلِّمُ عَلَی أَهْلِهِ إِنْ کَانَ فِی الْبَیْتِ أَهْلٌ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ فِی الْبَیْتِ أَحَدٌ فَلْیَقُلْ بَعْدَ الشَّهَادَتَیْنِ السَّلَامُ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ السَّلَامُ عَلَی الْأَئِمَّةِ الْهَادِینَ الْمَهْدِیِّینَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: هر کسی خواست از منزل خارج شود بگوید: «بسم الله و لا حول و لا قوة الا بالله و توکلتُ علی الله و قُلْ هُوَ اللَّهُ.» وحمد و معوّذتین و آیه الکرسی را در مقابلش و در پشت سرش و در راستش و در چپش و بالای سرش و در زیر پایش بخواند. و چون خواست به منزل وارد شود، هنگام دخول بگوید: «بسم الله و بالله أشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شریک له و أشهد أن محمدا عبده و رسوله.» سپس بر اهل خود سلام کند و اگر کسی در آن نباشد، بعد از شهادتین بگوید: «السلام علی محمد بن عبدالله خاتم النبیین السلام علی الأئمة الهادین المهدیین السلام علینا و علی عباد الله الصالحین.» - .[1] مکارم الاخلاق: 398 -

**[ترجمه]

«9»

عُدَّةُ الدَّاعِی، عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ حِینَ یَخْرُجُ مِنْ مَنْزِلِهِ عَشْرَ مَرَّاتٍ أَمِنَ اللَّهَ وَ کَانَ فِی حِفْظِهِ وَ کِلَائِهِ حَتَّی یَرْجِعَ إِلَی مَنْزِلِهِ.

**[ترجمه]عده الداعی: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که هنگام خروج از منزلش ده بار سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را بخواند، در حفظ و نگهداری خداست، تا وقتی که به منزلش برگردد.

**[ترجمه]

«10»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِذَا خَرَجَ الرَّجُلُ مِنْ بَیْتِهِ فَقَالَ بِسْمِ اللَّهِ قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ لَهُ سَلِمْتَ فَإِذَا قَالَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ لَهُ کُفِیتَ فَإِذَا قَالَ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ لَهُ وُقِیتَ (3).

ص: 168


1- 1. مصباح الشریعة: 9.
2- 2. مکارم الأخلاق: 398.
3- 3. قرب الإسناد: 45.

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق

از پدرانش علیهم السّلام، از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: چون کسی از خانه اش برون شود و گوید: «بسم الله»، فرشته ها گویند: سالم باشی! و چون گوید: «لا حول و لا قوة الا بالله»، به او گویند: کفایت شدی! و چون گوید: «تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ»، به او گویند: محفوظ باشی! - .[2] قرب الاسناد: 45 -

**[ترجمه]

«11»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مَنْزِلِکَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ آمَنْتُ بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ- لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ فَإِنَّ الْمَلَائِکَةَ تَضْرِبُ وُجُوهَ الشَّیَاطِینِ وَ تَقُولَ قَدْ سَمَّی اللَّهَ وَ آمَنَ بِاللَّهِ وَ تَوَکَّلَ عَلَی اللَّهِ وَ قَالَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام رضا علیه السّلام فرمود: چون از منزلت بیرون شوی بگو: «بسم الله. ایمان دارم به خدا توکل بر خدا، لا حول و لا قوة الا بالله» که فرشته ها به روی شیاطین زنند و گویند: نام خدا را برد و به او ایمان آورد و توکل بر خدا کرد ولا حول و لا قوة الا بالله. - .[3] قرب الاسناد: 219 -

**[ترجمه]

أقول

کان یحتمل البزنطی مکان ابن أسباط.

**[ترجمه]کان یحتمل البزنطی مکان ابن أسباط.

**[ترجمه]

«12»

لی، [الأمالی للصدوق] عَنِ ابْنِ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَطِیَّةَ الْعَوْفِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ قَالَ إِذَا خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ بِسْمِ اللَّهِ قَالَ الْمَلَکَانِ هُدِیتَ فَإِنْ قَالَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ قَالا وُقِیتَ فَإِنْ قَالَ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ قَالا کُفِیتَ فَیَقُولُ الشَّیْطَانُ کَیْفَ لِی بِعَبْدٍ هُدِیَ وَ وُقِیَ وَ کُفِیَ (2).

ثو، [ثواب الأعمال] عن ابن الولید عن الصفار عن معاویة بن حکیم عن ابن أبی عمیر: مثله (3).

**[ترجمه]امالی صدوق: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که هنگام بیرون شدن از خانه اش گوید: «بسم الله»، دو فرشته گویند: هدایت شدی! و اگر گوید: «لا حول و لا قوة الا بالله»، گویند: محفوظ شدی! و اگر گوید: توکل بر خدا، گویند: کفایت شدی! و شیطان گوید: مرا چه به بنده ای که هدایت شده و محفوظ شده و کفایت شده! - .[4] امالی صدوق: 345 -

ثواب الاعمال مانند این روایت را آورده است. - .[5] ثواب الاعمال: 148 -

**[ترجمه]

«13»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: کَانَ أَبِی علیه السلام إِذَا خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ خَرَجْتُ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ لَا بِحَوْلِی وَ قُوَّتِی بَلْ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ یَا رَبِّ مُتَعَرِّضاً لِرِزْقِکَ فَأْتِنِی بِهِ فِی عَافِیَةٍ(4).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: امام رضا علیه السّلام فرمود: هر گاه پدرم از منزلش بیرون می رفت، می گفت: «بسم الله الرحمن الرحیم، بیرون شدم به حول و قوه خدا، نه به حول و قوه خودم، بلکه به حول و قوه تو. ای پروردگار! خواهان روزی از تو هستم، آن را با عافیت به من ارزانی دار.» - . عیون الاخبار 2: 6 -

**[ترجمه]

«14»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمُ الْحَاجَةَ فَلْیُبَکِّرْ فِی طَلَبِهَا یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ لْیَقْرَأْ إِذَا خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ آخِرَ سُورَةِ آلِ عِمْرَانَ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ أُمَّ الْکِتَابِ فَإِنَّ فِیهَا قَضَاءَ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ(5).

ص: 169


1- 1. قرب الإسناد ص 219.
2- 2. أمالی الصدوق: 345.
3- 3. ثواب الأعمال: 148.
4- 4. عیون الأخبار ج 2: 6.
5- 5. عیون الأخبار ج 2 ص 40.

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عنه: مثله (1).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا : امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: چون یکی از شما نیازی دارد، بامداد روز پنجشنبه آن را خواهد و چون از منزلش به دنبال آن برون شود، آخر سوره آل عمران را بخواند با آیه الکرسی و سوره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» و سوره حمد که در آنهاست بر آورده شدن حاجت های دنیا و آخرت. - . عیون الاخبار 2: 40 -

صحیفه الرضا: مانند این روایت را آورده است. - . صحیفة الرضا: 15 -

**[ترجمه]

«15»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا دَخَلَ أَحَدُکُمْ مَنْزِلَهُ فَلْیُسَلِّمْ عَلَی أَهْلِهِ یَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ أَهْلٌ فَلْیَقُلِ السَّلَامُ عَلَیْنَا مِنْ رَبِّنَا وَ لْیَقْرَأْ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ حِینَ یَدْخُلُ مَنْزِلَهُ فَإِنَّهُ یَنْفِی الْفَقْرَ(2)

وَ قَالَ إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ حَاجَةً فَلْیُبَکِّرْ فِی طَلَبِهَا یَوْمَ الْخَمِیسِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ- اللَّهُمَّ بَارِکْ لِأُمَّتِی فِی بُکُورِهَا یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ لْیَقْرَأْ إِذَا خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ الْآیَاتِ مِنْ آخِرِ آلِ عِمْرَانَ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ وَ أُمَّ الْکِتَابِ فَإِنَّ فِیهَا قَضَاءَ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ(3).

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه آمده: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: چون کسی از شما به منزلش در آید، بر اهلش سلام کند و اگر اهلی نباشد، بگوید: «السلام علینا من ربنا.» و در وقت درون رفتن بدان،« قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ »بخواند که فقر را ببرد. - خصال 2: 164 -

و فرمود: چون یکی از شماها حاجتی را خواهد، صبح زود روز پنجشنبه به دنبالش رود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «بار خدایا! مبارک کن بر امتم در صبحدم روز پنجشنبه.» و چون از خانه اش خارج شود، آیات آخر سوره آل عمران را بخواند (از «آمن الرسول» تا آخر سوره) و همچنین آیه الکرسی و سوره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» و سوره حمد که در آنها بر آمدن حاجت های دنیا و آخرت است. - . خصال 2: 162 -

**[ترجمه]

«16»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِإِسْنَادِ أَخِی دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مَنْزِلِکَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ- ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا خَرَجْتُ لَهُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا خَرَجْتُ إِلَیْهِ اللَّهُمَّ أَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ وَ أَتِمَّ عَلَیَّ نِعْمَتَکَ وَ اسْتَعْمِلْنِی فِی طَاعَتِکَ وَ اجْعَلْنِی رَاغِباً فِیمَا عِنْدَکَ وَ تَوَفَّنِی فِی سَبِیلِکَ وَ عَلَی مِلَّتِکَ وَ مِلَّةِ رَسُولِکَ صلی الله علیه و آله (4).

سن، [المحاسن] عن ابن محبوب عن معاویة بن عمار عن الصادق علیه السلام: مثله (5).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون از منزلت درآیی، بگو: «بسم الله، توکل بر خدا ما شاء الله لا قوة الا بالله. بار خدایا! از تو خواهم آنچه برایش خارج شدم خوب باشد و از بدش به تو پناه می برم. بار خدایا! فضلت را بر من گسترده ساز و نعمتت را بر من تمام کن و مرا به طاعت خود وادار و بدان چه نزد تو است راغب ساز و در راه خود و بر دین خود و ملت رسولت جانم را بگیر. - .[6] امالی شیخ طوسی 1: 381 -

محاسن: مانند این روایت را آورده است. - .[1] محاسن: 351 -

**[ترجمه]

«17»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ حِینَ یَخْرُجُ مِنْ بَابِ دَارِهِ- أَعُوذُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِکَةُ اللَّهِ وَ رَسُولُهُ مِنْ شَرِّ هَذَا الْیَوْمِ الْجَدِیدِ الَّذِی إِذَا غَابَتْ شَمْسُهُ لَمْ تَعُدْ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَ مِنْ شَرِّ غَیْرِی وَ مِنْ شَرِّ الشَّیَاطِینِ وَ مِنْ شَرِّ مَنْ نَصَبَ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ مِنْ شَرِّ السِّبَاعِ وَ الْهَوَامِّ وَ مِنْ شَرِّ رُکُوبِ الْمَحَارِمِ کُلِّهَا أُجِیرُ نَفْسِی مِنَ اللَّهِ مِنْ کُلِّ سُوءٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ تَابَ عَلَیْهِ وَ کَفَاهُ الْمُهِمَّ وَ حَجَزَهُ عَنِ السُّوءِ وَ عَصَمَهُ مِنَ الشَّرِّ(6).

ص: 170


1- 1. صحیفة الرضا: 15.
2- 2. الخصال ج 2 ص 164.
3- 3. الخصال ج 2 ص 162، و قد مر هذا الحدیث تحت الرقم 1.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 381.
5- 5. المحاسن: 351.
6- 6. المحاسن: 350.

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: هر که هنگام بیرون شدن از در خانه اش بگوید: «پناه برم بدان چه از آن فرشته های خدا و رسولش پناه برند، از بدی این روز جدید که چون خورشیدش غروب کند از شر خودم و شر دیگران ، و از شر شیطانها و شر دشمن اولیاء الله و از شر جن و آدمی، و از شر درنده و گزنده، و از شر همه کارهای حرام برنگردد و خود را به خدا از هر بدی پناه دهم»، خدا او را بیامرزد و توبه او را بپذیرد و امر مهم او را کفایت کند و بدی را از او دور کند و از شر او را مصون دارد. - . محاسن: 350 -

**[ترجمه]

«18»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا خَرَجَ یَقُولُ- اللَّهُمَّ بِکَ خَرَجْتُ وَ بِکَ أَسْلَمْتُ وَ بِکَ آمَنْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ اللَّهُمَّ بَارِکْ لِی فِی یَوْمِی هَذَا وَ ارْزُقْنِی قُوَّتَهُ وَ نَصْرَهُ وَ فَتْحَهُ وَ طَهُورَهُ وَ هُدَاهُ وَ بَرَکَتَهُ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّهُ وَ شَرَّ مَا فِیهِ بِسْمِ اللَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی خَرَجْتُ فَبَارِکْ لِی فِی خُرُوجِی وَ انْفَعْنِی بِهِ وَ إِذَا دَخَلَ مَنْزِلَهُ یَقُولُ مِثْلَ ذَلِکَ (1).

**[ترجمه]محاسن: ابی خدیجه گفت: چون امام صادق علیه السّلام از منزلش بیرون می شد، می گفت: بار خدایا! به امید تو بیرون شدم و تسلیم تو هستم و به تو ایمان دارم و بر تو توکل دارم. بار خدایا! امروز مرا برکت ده و قوت و نصرت و فتح و پاکی و هدایت و برکت آن را روزی ام کن، و بگردان از من شر آن را و شر هر چه در آن است، به نام خدا و الله اکبر و الحمد لله رب العالمین. بار خدایا! من بیرون شدم، در این بیرون شدن به من برکت بده و در آن سودم رسان. و چون به منزلش درآید نیز مانند آن را گوید. - .[3] محاسن: 351 -

**[ترجمه]

«19»

سن، [المحاسن] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِذَا خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ یَقُولُ بِسْمِ اللَّهِ خَرَجْتُ وَ بِسْمِ اللَّهِ وَلَجْتُ وَ عَلَی اللَّهِ تَوَکَّلْتُ- لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ.

قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ سِنَانٍ: وَ کَانَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ ذَلِکَ إِذَا خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: شیوه امام باقر علیه السّلام بود که هر گاه از خانه اش بیرون می شد، می گفت: به نام خدا بیرون شدم و به نام خدا درون آمدم و بر خدا توکل دارم، لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم.

محمد بن سنان گفته است: شیوه امام رضا علیه السّلام این بود که هنگام خروج از منزلش همین دعا را می خواند. - .[4] محاسن: 351 -

**[ترجمه]

«20»

سن، [المحاسن] عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ: اسْتَأْذَنْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَخَرَجَ عَلَیَّ وَ شَفَتَاهُ تَتَحَرَّکَانِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ خَرَجْتَ وَ شَفَتَاکَ تَتَحَرَّکَانِ فَقَالَ وَ أُلْهِمْنَا ذَلِکَ یَا ثُمَالِیُّ فَقُلْتُ نَعَمْ فَأَخْبِرْنِی بِهِ فَقَالَ نَعَمْ یَا ثُمَالِیُّ مَنْ قَالَ حِینَ یَخْرُجُ مِنْ مَنْزِلِهِ بِسْمِ اللَّهِ حَسْبِیَ اللَّهُ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ أُمُورِی کُلِّهَا وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ خِزْیِ الدُّنْیَا وَ عَذَابِ الْآخِرَةِ کَفَاهُ اللَّهُ مَا أَهَمَّهُ مِنْ أَمْرِ دُنْیَاهُ وَ آخِرَتِهِ (3).

**[ترجمه]محاسن: ثمالی گفت: از امام باقر علیه السّلام اجازه ورود خواستم و ایشان بیرون شد و لبانش در حرکت بودند. گفتم: قربانت گردم! بیرون شدی و لبانت در حرکت بودند؟ فرمود: ای ثمالی! این دعا به ما الهام شده. گفتم: چه خوب! آن را به من هم خبر بده. فرمود: بسیار خوب ای ثمالی، هر که هنگام بیرون شدن از منزلش گوید: «بسم الله حسبی الله توکلت علی الله، بار خدایا! من از تو می خواهم خوبی همه امورم را و به تو پناه می برم از رسوایی دنیا و عذاب آخرت، خدا کفایت کند هر امر مهم او را در دنیایش و آخرتش. - .[1] محاسن: 352 -

**[ترجمه]

«21»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: کَانَ أَبِی یَقُولُ إِذَا خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ خَرَجْتُ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ لَا بِحَوْلٍ مِنِّی وَ قُوَّةٍ بَلْ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ یَا رَبِّ مُتَعَرِّضاً لِرِزْقِکَ فَأْتِنِی بِهِ فِی عَافِیَةٍ(4).

**[ترجمه]محاسن: امام رضا علیه السّلام فرمود: هر گاه پدرم از منزلش بیرون می رفت، می گفت: «بسم الله الرحمن الرحیم، بیرون شدم به حول و قوه خدا، نه به حول و قوه خودم، بلکه به حول و قوه تو ای پروردگار، خواهان روزی از تو هستم، آن را با عافیت به من ارزانی دار. - .[2] محاسن: 352 -

**[ترجمه]

«22»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا أَرَدْتَ الْخُرُوجَ مِنْ مَنْزِلِکَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ فَإِنَّکَ إِذَا قُلْتَ هَکَذَا نَادَی مَلَکٌ فِی قَوْلِکَ بِسْمِ اللَّهِ

ص: 171


1- 1. المحاسن: 351.
2- 2. المحاسن: 351.
3- 3. المحاسن: 352.
4- 4. المحاسن: 352.

هُدِیتَ أَیُّهَا الْعَبْدُ وَ فِی قَوْلِکَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ وُقِیتَ وَ فِی قَوْلِکَ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ کُفِیتَ فَیَقُولُ الشَّیْطَانُ حِینَئِذٍ کَیْفَ لِی بِعَبْدٍ هُدِیَ وَ وُقِیَ وَ کُفِیَ وَ اقْرَأْ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مَرَّةً عَنْ یَمِینِکَ وَ مَرَّةً عَنْ یَسَارِکَ وَ مَرَّةً مِنْ خَلْفِکَ وَ مَرَّةً مِنْ بَیْنِ یَدَیْکَ وَ مَرَّةً مِنْ فَوْقِکَ وَ مَرَّةً مِنْ تَحْتِکَ فَإِنَّکَ تَکُونُ فِی یَوْمِکَ کُلِّهِ فِی أَمَانِ اللَّهِ (1).

**[ترجمه]فقه الرضا: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: چون خواستی از منزلت بیرون روی، بگو: «بسم الله و لا حول و لا قوة الا بالله و توکلتُ علی الله»، زیرا چون آن را بگویی، فرشته ای با گفتن «بسم الله» تو ندا کند: ای بنده، هدایت شدی! و با گفتن «لا حول و لا قوة الا بالله» گوید: محفوظ شدی! و با گفتن «توکل بر خدا» گوید: کفایت شدی! و شیطان می گوید: مرا چه باشد با بنده ای که هدایت شده و محفوظ شده و کفایت شده! و سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ» را یک بار در سمت راستت بخوان و یک بار در چپ و یک بار از پشت سرت و یک بار پیش رویت و یک بار از بالای سر و یک بار از زیر پا که تو آن روز در امان خدایی.

**[ترجمه]

«23»

مکا، [مکارم الأخلاق] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَنْ خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ وَ قَلَبَ خَاتَمَهُ إِلَی بَطْنِ کَفَّیْهِ وَ قَرَأَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ ثُمَّ قَالَ آمَنْتُ بِاللَّهِ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ آمَنْتُ بِسِرِّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَانِیَتِهِمْ لَمْ یَرَ فِی یَوْمِهِ ذَلِکَ شَیْئاً یَکْرَهُهُ (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امیر مؤمنین علیه السّلام فرمود: هر که از منزلش بیرون رود و انگشترش را به درون کف دستش بچرخاند و «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» را بخواند و سپس گوید: «آمنت بالله وحده لا شریک له آمنت بسر آل محمد و علا نیتهم»، در آن روز بدی نبیند. - مکارم الاخلاق: 374 -

**[ترجمه]

باب 35 الدعاء عند دخول السوق و فیه و عند حصول مال و لحفظ المال

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَکْثِرُوا ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا دَخَلْتُمُ الْأَسْوَاقَ وَ فِی عِنْدِ اشْتِغَالِ النَّاسِ فَإِنَّهُ کَفَّارَةٌ لِلذُّنُوبِ وَ زِیَادَةٌ فِی الْحَسَنَاتِ وَ لَا تُکْتَبُوا فِی الْغَافِلِینَ وَ قَالَ علیه السلام إِذَا اشْتَرَیْتُمْ مَا تَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ مِنَ السُّوقِ فَقُولُوا حِینَ تَدْخُلُونَ الْأَسْوَاقَ- أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ صَفْقَةٍ خَاسِرَةٍ وَ یَمِینٍ فَاجِرَةٍ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ بَوَارِ الْأَیِّمِ (3).

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه: امام علی علیه السّلام فرمود: چون به بازار روید و در آنجا که مردم در کارند، زیاد خدا را یاد کنید که آن کفاره گناهان و فزونی حسنات است و در زمره غافلان نوشته نشوید. و فرمود: چون هر چه خواستید از بازار خریدید، هنگامی که وارد بازار شدید، بگویید: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله. بار خدایا! به تو پناه می برم از داد و ستد زیانبار و قسم دروغ، و به تو پناه می برم از بوار أیِّم. (الایم: یعنی زن بی شوهر که کنایه از کسادی کالا است.) - .[1] خصال 2: 157 و 169 -

**[ترجمه]

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَالَ حِینَ یَدْخُلُ السُّوقَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ- یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ

ص: 172


1- 1. قد مر تحت الرقم 6 أیضا.
2- 2. مکارم الأخلاق: 374.
3- 3. الخصال ج 2 ص 157 و 169 و الایم التی لا زوج لها، و بوارها کساد سوقها فبقیت فی بیتها لا تخطب، و المراد هنا کساد المتاع کنایة و تشبیها.

بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ أُعْطِیَ مِنَ الْأَجْرِ عَدَدَ مَا خَلَقَ اللَّهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ(1).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: امام رضا از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرد که فرمود: هر که هنگام ورود به بازار گوید: «سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد یحیی و یمیت و هو حی لا یموت و هو علی کل شی ء قدیر»، به شماره هر چه که خدا تا روز قیامت بیافریند، به او اجر دهند. - . عیون اخبارالرضا 2: 31 -

**[ترجمه]

«3»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنِ الْمُفِیدِ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنْ أَبِی عُقْدَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُسْتَوْرِدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ بْنِ زَیْدِ بْنِ بَکَّارِ بْنِ الْوَلِیدِ الْجُهَنِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ: مَنْ دَخَلَ سُوقاً فَقَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الظُّلْمِ وَ الْمَأْثَمِ وَ الْمَغْرَمِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِنَ الْحَسَنَاتِ عَدَدَ مَنْ فِیهَا مِنْ فَصِیحٍ وَ أَعْجَمَ (2).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: امام صادق علیه السّلام می فرمود: هر که هنگام ورود به بازار بگوید: «اشهد ان لا اله الا الله و ان محمدا عبده و رسوله. بار خدایا! به تو پناه می برم از ستم و گناه و زیان»، خدا به شماره هر چه که در آن بازار است، از زبان فصیح و بی زبان برایش حسنه بنویسد. - .[1] امالی شیخ طوسی 1: 144 -

**[ترجمه]

«4»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ وَ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنْ سَعْدٍ الْخَفَّافِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَنَظَرَ إِلَی حُلْوِهَا وَ مُرِّهَا وَ حَامِضِهَا فَلْیَقُلْ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ وَ أَسْتَجِیرُ بِکَ مِنَ الظُّلْمِ وَ الْغُرْمِ وَ الْمَأْثَمِ (3).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: هر که به بازار رود و به شیرین و تلخ و ترش آن نگاه کند، باید بگوید: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و ان محمدا عبده و رسوله. بار خدایا! من از تو بخشش می خواهم و به تو پناه می برم از ستم و زیان و گناه. - .[2] محاسن: 40 - »

**[ترجمه]

«5»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْمَدَائِنِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ قَالَ فِی السُّوقِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ أَلْفِ حَسَنَةٍ(4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که در بازار (شهادت نماز را گوید)، خدا برایش هزار هزار حسنه نویسد. - .[3] محاسن: 40 -

**[ترجمه]

«6»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ دَخَلَ سُوقَ جَمَاعَةٍ وَ مَسْجِدَ أَهْلِ نَصْبٍ فَقَالَ مَرَّةً وَاحِدَةً أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ کَبِیراً وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیراً وَ سُبْحَانَ اللَّهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ عَدَلَتْ حِجَّةً مَبْرُورَةً(5).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که در بازار جماعت و مسجد دشمنان ائمه درآید و یک بار بگوید: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و الله اکبر کبیرا و الحمد لله و سبحان الله بکره اصیلا و لا حول و لا قوة الا بالله و صلی الله علی محمد و اهل بیته»، برابر است با یک حج پذیرفته شده. - .[4] محاسن: 40 -

**[ترجمه]

«7»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: وَ إِذَا اشْتَرَیْتَ مَتَاعاً أَوْ سِلْعَةً أَوْ جَارِیَةً أَوْ دَابَّةً فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُ أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ رِزْقِکَ فَاجْعَلْ لِی فِیهِ رِزْقاً اللَّهُمَّ إِنِّی أَلْتَمِسُ فِیهِ فَضْلَکَ فَاجْعَلْ لِی فِیهِ فَضْلًا اللَّهُمَّ إِنِّی أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ خَیْرِکَ وَ بَرَکَتِکَ وَ سَعَةِ رِزْقِکَ فَاجْعَلْ

ص: 173


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 31.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 144.
3- 3. المحاسن: 40.
4- 4. المحاسن: 40.
5- 5. المحاسن: 40.

لِی فِیهَا رِزْقاً وَاسِعاً وَ رِبْحاً طَیِّباً هَنِیئاً مَرِیئاً تَقُولُهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ.

**[ترجمه]فقه الرضا: چون کالا یا جنس یا کنیز یا دایه ای خریدی، بگو: «بار خدایا! خریدم برای روزی از تو، روزی برایم در آن بنه، بارخدایا! فضل تو را در آن خواهانم، در آن برایم فضل قرار ده. بار خدایا! در آن خیر و برکت و فراوانی روزی خواهم، در آن برایم روزی فراوان و سود خوب وگوارا بنه» و آن را تا سه بار بگو.

**[ترجمه]

«8»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: وَ إِذَا أُصِبْتَ بِمَالٍ فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ ابْنُ أَمَتِکَ وَ فِی قَبْضَتِکَ نَاصِیَتِی بِیَدِکَ تَحْکُمُ فِیَّ مَا تَشَاءُ وَ تَفْعَلُ مَا تُرِیدُ اللَّهُمَّ فَلَکَ الْحَمْدُ عَلَی حُسْنِ قَضَائِکَ وَ بَلَائِکَ اللَّهُمَّ هُوَ مَالُکَ وَ رِزْقُکَ وَ أَنَا عَبْدُکَ خَوَّلْتَنِی حِینَ رَزَقْتَنِی اللَّهُمَّ فَأَلْهِمْنِی شُکْرَکَ فِیهِ وَ الصَّبْرَ عَلَیْهِ حِینَ أُصِبْتُ وَ أُخِذْتُ اللَّهُمَّ أَنْتَ أَعْطَیْتَ فَأَنْتَ أَصَبْتَ اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنِی ثَوَابَهُ وَ لَا تَنْسَنِی مِنْ خَلْفِهِ فِی دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی إِنَّکَ عَلَی ذَلِکَ قَادِرٌ اللَّهُمَّ أَنَا لَکَ وَ بِکَ وَ إِلَیْکَ وَ مِنْکَ- لا أَمْلِکُ لِنَفْسِی ضَرًّا وَ لا نَفْعاً وَ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تُحْرِزَ مَتَاعَکَ فَاقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ اکْتُبْهَا وَ ضَعْهَا فِی وَسَطِهِ وَ اکْتُبْ أَیْضاً وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ- لَا ضَیْعَةَ عَلَی مَا حَفِظَهُ اللَّهُ- فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ فَإِنَّکَ قَدْ أَحْرَزْتَهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَلَا یَصِلُ إِلَیْهِ سُوءٌ بِإِذْنِ اللَّهِ.

**[ترجمه]فقه الرضا: چون به مالی رسیدی بگو: بار خدایا! من بنده و فرزند بنده و کنیز توام و موی جلوی پیشانی ام در دست تو است؛ هر حکمی که خواهی درباره ام بنمایی و هر چه خواهی با من بکن. بار خدایا! سپاس از تو است در برابر حکم خوب و بلای خوبت. بار خدایا! آن مال و روزی تو است و من بنده تو که برای روزی آن را به من دادی. بار خدایا! شکرش را به من الهام کن و صبر در آنچه بدان رسیدم و آن را گرفتم. بار خدایا! تو دادی و تو به من رساندی. بار خدایا! مرا از ثوابش محروم مساز و در پس آن در دنیا و آخرت مرا نادیده مگیر که تو بر هر چه توانایی. بار خدایا! من از توام و وابسته توام و روانه به سوی توام و از توام و «لا أَمْلِکُ لِنَفْسِی ضَرًّا وَ لا نَفْعا.» - . یونس / 49 - {برای خود زیان و سودی به دست ندارم.}

و چون خواهی کالای خود را بیمه کنی، آیه الکرسی بخوان و آن را بنویس و میان آن بگذار و نیز بنویس: «وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ.» - . یس / 9 - {و [ما] فراروی آنها سدّی و پشت سرشان سدّی نهاده و پرده ای بر [چشمان] آنان فرو گسترده ایم، در نتیجه نمی توانند ببینند.} بر آنچه خدا آن را حفظ کند تلف وزیانی نیست. «فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ.» - . توبه / 129 - {پس اگر روی برتافتند، بگو: «خدا مرا بس است. هیچ معبودی جز او نیست. بر او توکل کردم، و او پروردگار عرش بزرگ است.»} که تو البته آن را بیمه کردی ان شاء الله و بدان بدی نرسد به فرمان خدا .

**[ترجمه]

باب 36 کنس الدار و تنظیفها و جوامع مصالحها

الأخبار

«1»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَجِیفُوا أَبْوَابَکُمْ وَ خَمِّرُوا آنِیَتَکُمْ وَ أَوْکِئُوا أَسْقِیَتَکُمْ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ لَا یَکْشِفُ غِطَاءً وَ لَا یَحُلُّ وِکَاءً وَ أَطْفِئُوا سُرُجَکُمْ فَإِنَّ الْفُوَیْسِقَةَ تُضْرِمُ الْبَیْتَ عَلَی أَهْلِهِ وَ احْبِسُوا مَوَاشِیَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ مِنْ حِینِ تَجِبُ الشَّمْسُ إِلَی أَنْ تَذْهَبَ فَحْمَةُ الْعِشَاءِ(1).

**[ترجمه]علل الشرائع: امام صادق علیه السّلام از پدرش، از جابر بن عبدالله انصاری، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: درهای خانه خود را پیش کنید (ببندید)، سر ظرف های خود را سرپوش نهید و بند مشک های آب خود را محکم ببندید که شیطان روپوش آنها را برندارد و بند را باز نکند، و چراغ های خود را خاموش کنید که موش دزد خانه را بر سر اهلش به آتش می کشد، و در بند کنید حیوانات خود و اهل خود را از وقتی که خورشید غروب می کند تا زمانی که تاریکی شب می رود. - . علل الشرائع 2: 269 -

**[ترجمه]

«2»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ

ص: 174


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 269، و اجافة الباب: رده و تخمیر الآنیة تغطیتها و ایکاء القربة و السقاء: شد رأسها بالوکاء أی الرباط.

رَجُلٍ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ رَفَعَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی کَلَامٍ کَثِیرٍ- لَا تُؤْوُوا مِنْدِیلَ اللَّحْمِ فِی الْبَیْتِ فَإِنَّهُ مَرْبِضُ الشَّیْطَانِ وَ لَا تُؤْوُوا التُّرَابَ خَلْفَ الْبَابِ فَإِنَّهُ مَأْوَی الشَّیْطَانِ وَ إِذَا خَلَعَ أَحَدُکُمْ ثِیَابَهُ فَلْیُسَمِّ لِئَلَّا تَلْبَسْهَا الْجِنُّ فَإِنَّهُ إِنْ لَمْ یُسَمِّ عَلَیْهَا لَبِسَتْهَا الْجِنُّ حَتَّی یُصْبِحَ وَ لَا تَتْبَعُوا الصَّیْدَ فَإِنَّکُمْ عَلَی غِرَّةٍ وَ إِذَا بَلَغَ أَحَدُکُمْ بَابَ حُجْرَتِهِ فَلْیُسَمِّ فَإِنَّهُ یَنْفِرُ الشَّیْطَانَ وَ إِذَا دَخَلَ أَحَدُکُمْ بَیْتَهُ فَلْیُسَلِّمْ فَإِنَّهُ یُنْزِلُهُ الْبَرَکَةَ وَ تُؤْنِسُهُ الْمَلَائِکَةُ وَ لَا یَرْتَدِفْ ثَلَاثَةٌ عَلَی دَابَّةٍ فَإِنَّ أَحَدَهُمْ مَلْعُونٌ وَ هُوَ الْمُقَدَّمُ (1)

وَ لَا تُسَمُّوا الطَّرِیقَ السِّکَّةَ فَإِنَّهُ لَا سِکَّةَ إِلَّا سِکَکُ الْجَنَّةِ وَ لَا تُسَمُّوا أَوْلَادَکُمْ الْحَکَمَ وَ لَا أَبَا الْحَکَمِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَکَمُ وَ لَا تَذْکُرُوا الْأُخْرَی إِلَّا بِخَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْأُخْرَی (2) وَ لَا تُسَمُّوا الْعِنَبَ الْکَرْمَ فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ هُوَ الْکَرْمُ وَ اتَّقُوا الْخُرُوجَ بَعْدَ نَوْمَةٍ فَإِنَّ لِلَّهِ دَوَابّاً یَبُثُّهَا یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ وَ إِذَا سَمِعْتُمْ نُبَاحَ الْکَلْبِ وَ نَهِیقَ الْحَمِیرِ فَتَعَوَّذُوا بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ فَإِنَّهَا یَرَوْنَ وَ لَا تَرَوْنَ فَافْعَلُوا ما تُؤْمَرُونَ وَ نِعْمَ اللَّهْوُ الْمِغْزَلُ لِلْمَرْأَةِ الصَّالِحَةِ(3).

**[ترجمه]علل الشرائع: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود که رسول خدا در سخنی بسیار فرمود: دستمال گوشت را در خانه نشیمن جا ندهید که بستر شیطان است؛ خاکروبه را پشت در اتاق جا ندهید که جایگاه شیطان است، و چون جامه از تن در آورید، «بسم الله»گویید، وگرنه شیطان تا صبح آن را بپوشد. شکار را دنبال نکنید که شما فرصت غافلگیری دارید. هر گاه کسی به در اتاق خود رسید، «بسم الله»گوید که شیطان را براند، و هر که به خانه خود درآید، سلام کند که برکت آورد و فرشته ها را همدم کند، و سه تایی بر چهار پا سوار نشوید که یکی ملعون است و آن نفر اولی باشد - .[2] کسی است که جلوتر از همه سوار شود و سنگینی اش بر مرکب بیشتر است و آن را بیشتر از بقیه آزار می دهد. - که این کار را کرده. راه را «سکه» ننامید که آن نام کوچه های بهشت است؛ فرزند خود را «حکم» یا «ابا حکم» نام نکنید که خدا حکم است و بس. و آخر را جز به نیکی نام نبرید که آخر - .[1] یا «آخره» یا «اخری» نسخه بدل است. الله تعالی فرمود: «هو الأول و الآخر.» - همان خداست. به انگور کرم نگویید که کرم همان مؤمن است، و پس از خواب از برون شدن از خانه بپرهیزید که خدا را جانورانی است که در شب آنها را پراکنده سازد که هر چه فرمان دارند بکنند. و چون عوعو سگ یا عرعر خر را شنیدید، به خدا پناه برید از شر شیطان رجیم که آنها بینند و شما نبینید؛ آنچه فرمان دارید را انجام دهید، و چه سرگرمی خوبی است نخ ریسی برای زن خوب. - .[2] علل الشرائع 2: 270 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: نَظِّفُوا بُیُوتَکُمْ مِنْ حَوْکِ الْعَنْکَبُوتِ فَإِنَّ تَرْکَهُ فِی الْبَیْتِ یُورِثُ الْفَقْرَ(4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی علیه السّلام فرمود: خانه های خود را از تار عنکبوت پاک کنید که ترک این کار در خانه فقر آورد. - .[3] قرب الاسناد: 35 -

**[ترجمه]

«4»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: لَا تُبَیِّتُوا الْقُمَامَةَ فِی بُیُوتِکُمْ وَ أَخْرِجُوهَا نَهَاراً فَإِنَّهَا مَقْعَدُ الشَّیْطَانِ (5).

**[ترجمه]امالی صدوق: در مناهی پیغمبر صلی الله علیه و آله است که فرمود: خاکروبه را شب در خانه وانگذارید و روز آن را بیرون برید که نشیمن شیطان است. - .[4] امالی صدوق: 254 -

**[ترجمه]

«5»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنِ الْفَحَّامِ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ

ص: 175


1- 1. أی الذی اقدم علی ارداف الآخرین، أو هو الذی یکون علی مقدم ظهره، فیلقی ثقله علی کاهل الدابّة فیؤذیها و یتعبها أکثر من غیره.
2- 2. قال فی هامش المصدر المطبوع: کذا فی أکثر النسخ و فی نسخة« الآخرة» و فی الأخری« الآخر» و الأخیرة أقرب، قال اللّه تعالی: هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 270.
4- 4. قرب الإسناد: 35.
5- 5. أمالی الصدوق: 254، و القمامة: الکناسة.

عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ التَّجَمُّلَ وَ یَکْرَهُ الْبُؤْسَ وَ التَّبَاؤُسَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَنْعَمَ عَلَی عَبْدٍ نِعْمَةً أَحَبَّ أَنْ یَرَی عَلَیْهِ أَثَرَهَا قِیلَ وَ کَیْفَ ذَلِکَ قَالَ یُنَظِّفُ ثَوْبَهُ وَ یُطَیِّبُ رِیحَهُ وَ یُحَسِّنُ دَارَهُ وَ یَکْنُسُ أَفْنِیَتَهُ حَتَّی إِنَّ السِّرَاجَ قَبْلَ مَغِیبِ الشَّمْسِ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ (1).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: امام صادق علیه السّلام فرمود: همانا خدا دوست دارد زیبایی و زیبانمایی را و بد دارد بدحالی و بدنمایی را، زیرا خدا عزوجل چون نعمتی به بنده دهد، دوست دارد اثرش را در او بیند. گفته شد، چگونه؟ فرمود: جامه خوب و پاکیزه بپوشد، بوی خوش زند، خانه خوب داشته باشد، و گرد خانه را جاروب کند، تا اینکه چراغ را پیش از غروب خورشید روشن کند که فقر را ببرد، و روزی را بیفزاید. - .[5] امالی شیخ طوسی 1: 281 -

**[ترجمه]

«6»

ل، [الخصال] عَنْ سَعِیدِ بْنِ عِلَاقَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: تَرْکُ نَسْجِ الْعَنْکَبُوتِ فِی الْبَیْتِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ تَرْکُ الْقُمَامَةِ فِی الْبَیْتِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ قَالَ علیه السلام کَسْحُ الْفِنَاءِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ (2).

**[ترجمه]خصال: امیر مؤمنین علیه السّلام فرمود: وانهادن تار عنکبوت در خانه فقر آورد؛ وانهادن خاکروبه در خانه فقر آورد. و فرمود: جاروب کردن سایه انداز خانه، روزی را می افزاید. - .[6] خصال 2: 93 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: غَسْلُ الْإِنَاءِ وَ کَسْحُ الْفِنَاءِ مَجْلَبَةٌ لِلرِّزْقِ (3).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: شستن ظرف و جارو کردن گرد خانه، روزی آور است. - .[7] خصال 1: 28 -

**[ترجمه]

«8»

سن، [المحاسن] عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ یَعْقُوبَ رَفَعَهُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تَذَرُوا مِنْدِیلَ الْغَمَرِ فِی الْبَیْتِ فَإِنَّهُ مَرْبِضٌ لِلشَّیْطَانِ (4).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: دستمال چرک گیری را در جا ننهید که خوابگاه شیطان است. - .[1] محاسن: 448 -

**[ترجمه]

«9»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ: لَا تَدَعُوا آنِیَتَکُمْ بِغَیْرِ غِطَاءٍ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ إِذَا لَمْ تُغَطَّ آنِیَةٌ بَزَقَ فِیهَا وَ أَخَذَ مِمَّا فِیهَا مَا شَاءَ(5).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: ظرف های خود را باز نگذارید که اگر روباز بماند، شیطان در آن آب دهن اندازد و هر چه خواهد از آن برگیرد. - . محاسن: 584 -

**[ترجمه]

«10»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ کَنْسُ الْفِنَاءِ یَجْلِبُ الرِّزْقَ.

وَ رَوَی بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: اکْنُسُوا أَفْنِیَتَکُمْ وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْیَهُودِ(6).

ص: 176


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 281.
2- 2. الخصال ج 2 ص 93.
3- 3. الخصال ج 1 ص 28.
4- 4. المحاسن ص 448.
5- 5. المحاسن ص 584.
6- 6. المحاسن ص 624.

**[ترجمه]محاسن: امام رضا علیه السّلام فرمود: جارو کردن آستانه خانه، روزی آورد. و به روایتی از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل است که فرمود: آستانه خانه خود را جارو کنید و مانند یهود نباشید. - .[3] محاسن: 624 -

**[ترجمه]

«11»

سن، [المحاسن] عَنْ بَعْضِ مَنْ ذَکَرَهُ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَنْسُ الْبَیْتِ یَنْفِی الْفَقْرَ(1).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: جارو کردن خانه فقر را ببرد. - . محاسن: 624 -

**[ترجمه]

«12»

سن، [المحاسن] عَنْ جَابِرِ بْنِ الْخَلِیلِ الْقُرَشِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: نَظِّفُوا أَفْنِیَتَکُمْ مِنْ حَوْکِ الْعَنْکَبُوتِ فَإِنَّ تَرْکَهُ فِی الْبُیُوتِ یُورِثُ الْفَقْرَ(2).

**[ترجمه]محاسن: علی علیه السّلام فرمود: آستانه خانه های خود را از تار عنکبوت پاک کنید که ترک این کار در خانه ها فقر آورد. - . محاسن: 624 -

**[ترجمه]

«13»

سن، [المحاسن] عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ یَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ رَفَعَهُ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تُؤْوُوا التُّرَابَ خَلْفَ الْبَابِ فَإِنَّهُ مَأْوَی الشَّیْطَانِ (3).

**[ترجمه]محاسن: علی علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خاکروبه را پشت در ننهید که جایگاه شیطان است. - .[6] محاسن: 624 -

**[ترجمه]

«14»

جا، [المجالس للمفید] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ أَوْ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَمِّرُوا آنِیَتَکُمْ وَ أَوْکِئُوا أَسْقِیَتَکُمْ وَ أَجِیفُوا أَبْوَابَکُمْ وَ احْبِسُوا مَوَاشِیَکُمْ وَ أَهَالِیکُمْ مِنْ حَیْثُ تَجِبُ الشَّمْسُ إِلَی أَنْ تَذْهَبَ فَحْمَةُ الْعِشَاءِ إِنَّ الشَّیْطَانَ لَا یَکْشِفُ غِطَاءً وَ لَا یَحُلُّ وِکَاءً وَ إِنَّ الشَّیَاطِینَ تُرْسَلُ مِنْ حَیْثُ تَجِبُ الشَّمْسُ وَ أَطْفِئُوا سُرُجَکُمْ فَإِنَّ الْفُوَیْسِقَةَ تُضْرِمُ الْبَیْتَ عَلَی أَهْلِهِ (4).

**[ترجمه]مجالس مفید: از امام صادق یا از امام باقر صلوات الله علیهما، از جابر بن عبدالله، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت است که به ما فرمود: سر ظرف های خود را سرپوش نهید، بند مشک های آب خود را محکم ببندید، درهای خانه خود را پیش کنید (ببندید)، حیوانات خود و اهل خود را از وقتی که خورشید غروب می کند تا تاریکی شب می رود دربند کنید که شیطان روپوش را برندارد و بند را باز نکند. و چراغ های خود را خاموش کنید که موش دزد، خانه را بر سر اهلش به آتش می کشد. - .[7] مکارم الاخلاق: 146 - 147 -

**[ترجمه]

«15»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ أَوْ أَبِی الْحَسَنِ علیهما السلام: أَنَّهُ سُئِلَ مِنْ إِغْلَاقِ الْأَبْوَابِ وَ إِکْفَاءِ الْإِنَاءِ وَ إِطْفَاءِ السِّرَاجِ قَالَ أَغْلِقْ بَابَکَ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ لَا یَفْتَحُ بَاباً وَ أَطْفِئْ سِرَاجَکَ مِنَ الْفُوَیْسِقَةِ وَ هِیَ الْفَأْرَةُ لَا تَحْرِقْ بَیْتَکَ وَ أَکْفِئْ إِنَاءَکَ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ لَا یَرْفَعُ إِنَاءً مُکْفَأً.

وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا خَرَجَ مِنَ الْبَیْتِ فِی الصَّیْفِ خَرَجَ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَدْخُلَ فِی الشِّتَاءِ مِنَ الْبَرْدِ دَخَلَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ.

وَ فِی رِوَایَةٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ یَخْرُجُ إِذَا دَخَلَ الصَّیْفُ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ وَ إِذَا دَخَلَ الشِّتَاءُ دَخَلَ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ(5).

ص: 177


1- 1. المحاسن ص 624.
2- 2. المحاسن ص 624.
3- 3. المحاسن ص 624.
4- 4. مکارم الأخلاق: 147 و 146.
5- 5. مجالس المفید ص 120.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: از امام صادق یا امام کاظم علیهما السّلام روایت است که سؤال شد از بستن در و وارو نهادن ظرف و خاموش کردن چراغ و در پاسخ فرمود: در خانه ات را بربند که شیطان در را باز نکند؛ چراغ خود را خاموش کن از شر فویسقه - و آن موش است - تا خانه ات را آتش نزند؛ و ظرفت وارونه قرار ده که شیطان ظرف وارو را بلند نکند.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: شیوه رسول خدا صلی الله علیه و آله این بود که در تابستان، روز پنجشنبه از درون اتاق بیرون می شد (یعنی بستر خود را از گرما به صحن خانه یا پشت بام جابجا می کرد) و چون برای سردی زمستان می خواست درون آید، در روز جمعه به درون می آمد.

و در روایتی از ابن عباس نقل شده که پیغمبر صلی الله علیه و آله در تابستان شب جمعه برون می شد و زمستان برای سرما، شب جمعه به درون می آمد. - .[1] مجالس مفید: 120 -

**[ترجمه]

أبواب آداب السهر و النوم و أحوالهما

باب 37 ما ینبغی السهر فیه و ما لا ینبغی و کراهة الحدیث بعد العشاء الآخرة و فیه بعض النوادر

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: لَا بَأْسَ بِالسَّهَرِ فِی الْفِقْهِ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام باقر علیه السّلام فرمود: بیداری شب برای فقه اشکالی ندارد. - .[1] قرب الاسناد: 48 -

**[ترجمه]

«2»

ل (2)،[الخصال] لی، [الأمالی للصدوق] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ الْقُرَشِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ کَرِهَ لَکُمْ أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ خَصْلَةً وَ نَهَاکُمْ عَنْهَا فَقَالَ وَ کَرِهَ النَّوْمَ قَبْلَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ کَرِهَ الْحَدِیثَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ کَرِهَ النَّوْمَ فَوْقَ سَطْحٍ لَیْسَ بِمُحَجَّرٍ وَ قَالَ مَنْ نَامَ عَلَی سَطْحٍ غَیْرِ مُحَجَّرٍ فَبَرِئَتْ مِنْهُ الذِّمَّةُ وَ کَرِهَ أَنْ یَنَامَ الرَّجُلُ فِی بَیْتٍ وَحْدَهُ (3).

**[ترجمه]خصال و امالی صدوق: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: همانا خدا برای شما بیست و چهار خصلت را بد داشته و شما را از آنها باز داشته. و فرمود: و بد داشته خوابیدن پیش از خواندن نماز عشاء را، و بد داشته داستان گویی پس از نماز عشاء آخرین را، و بد داشته خوابیدن بر پشت بام بی دیواره را. و فرمود: هر که در چنان پشت بامی بخوابد، پیمان حفاظت از او برود، و بد داشته که کسی در اتاق تنها بخوابد. - .[2] خصال 2: 102 ، امالی صدوق: 181 -

**[ترجمه]

أقول

تمامه فی باب المناهی.

**[ترجمه]تمام این روایت در «باب مناهی» آمده است.

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ الْکُوفِیِّ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ جَدِّهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا سَهَرَ إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مُتَهَجِّدٍ بِالْقُرْآنِ وَ فِی طَلَبِ الْعِلْمِ أَوْ عَرُوسٍ تُهْدَی إِلَی زَوْجِهَا(4).

ص: 178


1- 1. قرب الإسناد ص 48.
2- 2. الخصال ج 2 ص 102.
3- 3. أمالی الصدوق ص 181.
4- 4. الخصال ج 1 ص 55.

**[ترجمه]خصال: امام صادق از پدرش علیهما السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل است که فرمود: بیداری نباشد جز در سه مورد: در تهجد به خواندن قرآن، در طلب علم یا برای عروسی که به حجله شوهرش برند. - .[3] خصال 1: 55 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ خَمْسَةٌ لَا یَنَامُونَ الْهَامُّ بِدَمٍ یَسْفِکُهُ وَ ذُو الْمَالِ الْکَثِیرِ لَا أَمِینَ لَهُ وَ الْقَائِلُ فِی النَّاسِ الزُّورَ وَ الْبُهْتَانَ عَنْ عَرَضٍ مِنَ الدُّنْیَا یَنَالُهُ وَ الْمَأْخُوذُ بِالْمَالِ الْکَثِیرِ وَ لَا مَالَ لَهُ وَ الْمُحِبُّ حَبِیباً یَتَوَقَّعُ فِرَاقَهُ (1).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: پنج کس خواب ندارند: آن است که قصد خونریزی دارد؛ آن کس که مال بسیاری دارد و نگهدار امینی ندارد؛ آن کس که درباره مردم برای رسیدن به کالای دنیا دروغ و بهتان گوید؛ آن کس که گرفتار بدهی بسیاری است و مالی ندارد؛ و عاشق دوستی که در معرض جدایی از اوست. - . خصال 1: 142 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] عَنِ الْخَلِیلِ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ السَّرَّاجِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ عَنْ وَکِیعِ بْنِ الْجَرَّاحِ عَنْ سُفْیَانَ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ خَیْثَمَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا سَهَرَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ إِلَّا لِأَحَدِ رَجُلَیْنِ مُصَلٍّ أَوْ مُسَافِرٍ(2).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: پس از نماز عشاء واپسین حق بیداری ندارد، مگر برای یکی از دو کس: نمازگزار یا مسافر. - .[2] خصال 1: 39 -

**[ترجمه]

باب 38 ذم کثرة النوم

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی خَبَرِ الشَّیْخِ الشَّامِیِّ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: یَا شَیْخُ مَنْ خَافَ الْبَیَاتَ قَلَّ نَوْمُهُ (3).

**[ترجمه]امالی صدوق: در خبر شیخ شامی از امیر مؤمنان علیه السّلام روایت کرده که فرمود: ای شیخ! کسی که در بیم شبیخون است، کم خواب است. - .[1] امالی صدوق: 237 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ صَالِحٍ یَرْفَعُهُ بِإِسْنَادِهِ قَالَ: أَرْبَعَةٌ الْقَلِیلُ مِنْهَا کَثِیرٌ النَّارُ الْقَلِیلُ مِنْهَا کَثِیرٌ وَ النَّوْمُ الْقَلِیلُ مِنْهُ کَثِیرٌ وَ الْمَرَضُ الْقَلِیلُ مِنْهُ کَثِیرٌ وَ الْعَدَاوَةُ الْقَلِیلُ مِنْهَا کَثِیرٌ(4).

**[ترجمه]خصال: چهارچیزند که کمشان بسیار است: آتش که کمش بسیار است، خواب که کمش بسیار است، بیماری که کمش بسیار است و دشمنی که کمش بسیار است. - .[2] خصال 1: 113 -

**[ترجمه]

«3»

لی (5)،[الأمالی للصدوق] ل، [الخصال] عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی أَیُّوبَ النَّهْرَوِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُنَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یُوسُفَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ المکندر [الْمُنْکَدِرِ] عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: قَالَتْ أُمُّ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ لِسُلَیْمَانَ علیه السلام إِیَّاکَ

ص: 179


1- 1. الخصال ج 1 ص 142.
2- 2. الخصال ج 1 ص 39.
3- 3. أمالی الصدوق ص 237.
4- 4. الخصال ج 1 ص 113.
5- 5. أمالی الصدوق ص 140.

وَ کَثْرَةَ النَّوْمِ بِاللَّیْلِ فَإِنَّ کَثْرَةَ النَّوْمِ تَدَعُ الرَّجُلَ فَقِیراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ(1).

**[ترجمه]امالی صدوق و خصال: جابر بن عبدالله گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مادر سلیمان بن داود به سلیمان گفت: بپرهیز از بسیار خوابیدن در شب که پرخوابیدن در شب، روز قیامت مرد را فقیر سازد. - .[3] امالی صدوق: 140 ، خصال 1: 16 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُعَلَّی عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثٌ فِیهِنَّ الْمَقْتُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ نَوْمٌ مِنْ غَیْرِ سَهَرٍ وَ ضَحِکٌ مِنْ غَیْرِ عَجَبٍ وَ أَکْلٌ عَنِ الشِّبَعِ (2).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: در سه چیز دشمنی خدای عزوجل است: خوابی که شب خیزی ندارد، خنده بیجا و خوردن هنگام سیری. - .[4] خصال 1: 44 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَعْبَدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَوَّلُ مَا عُصِیَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِسِتِّ خِصَالٍ حُبِّ الدُّنْیَا وَ حُبِّ الرِّئَاسَةِ وَ حُبِّ الطَّعَامِ وَ حُبِّ النِّسَاءِ وَ حُبِّ النَّوْمِ وَ حُبِّ الرَّاحَةِ(3).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اول سبب نافرمانی خدا عزوجل شش خصلتند: دوستی دنیا، دوستی ریاست، دوستی خوردنی، دوستی زنان، دوستی خواب و راحت طلبی. - .[5] خصال 1: 106 -

**[ترجمه]

«6»

مع، [معانی الأخبار] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ لِإِبْلِیسَ کُحْلًا وَ لَعُوقاً وَ سَعُوطاً فَکُحْلُهُ النُّعَاسُ وَ لَعُوقُهُ الْکَذِبُ وَ سَعُوطُهُ الْکِبْرُ(4).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ابلیس سرمه ای و مالیدنی و سعوطی (انفیه) دارد؛ سرمه او خواب است، مالیدنی او دروغ و سعوطش تکبر. - .[1] معانی الاخبار: 138 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: السُّکْرُ أَرْبَعُ سُکْرَاتٍ سُکْرُ الشَّرَابِ وَ سُکْرُ الْمَالِ وَ سُکْرُ النَّوْمِ وَ سُکْرُ الْمُلْکِ (5).

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه: علی علیه السّلام فرمود: چهار چیز مستی باشد: مستی شراب، مستی مال، مستی خواب و مستی قدرت. - .[2] خصال 2 : 170 -

**[ترجمه]

«8»

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: قَالَ مُوسَی علیه السلام یَا رَبِّ أَیُّ عِبَادِکَ أَبْغَضُ إِلَیْکَ قَالَ جِیفَةٌ بِاللَّیْلِ بَطَّالٌ بِالنَّهَارِ.

**[ترجمه]قصص الانبیاء: امام باقر علیه السّلام فرمود: موسی علیه السّلام گفت: پروردگارا! کدام بنده هایت را بیشتر دشمن داری؟ فرمود: آن که در شب مردار است و در روز بیکار.

**[ترجمه]

«9»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: لَا تُعَوِّدْ عَیْنَیْکَ کَثْرَةَ النَّوْمِ فَإِنَّهَا أَقَلُّ شَیْ ءٍ فِی الْجَسَدِ شُکْراً(6).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام کاظم علیه السّلام فرمود: چشمت را عادت به پرخوابی مده که کم شکرترین اندام تن است. - . تفسیر عیاشی2: 115 -

**[ترجمه]

«10»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ کَثْرَةَ النَّوْمِ وَ کَثْرَةَ الْفَرَاغِ وَ قَالَ أَیْضاً کَثْرَةُ النَّوْمِ مَذْهَبَةٌ لِلدِّینِ وَ الدُّنْیَا(7).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: همانا خدا پرخوابی و کم کاری را دشمن دارد. و فرمود: پرخوابیدن، دین و دنیا را می برد. - . مکارم الاخلاق: 333 -

**[ترجمه]

«11»

ختص، [الإختصاص] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِیَّاکُمْ وَ کَثْرَةُ النَّوْمِ فَإِنَّ کَثْرَةَ النَّوْمِ یَدَعُ صَاحِبَهُ فَقِیراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ(8).

ص: 180


1- 1. الخصال ج 1 ص 16.
2- 2. الخصال ج 1 ص 44.
3- 3. الخصال ج 1 ص 106.
4- 4. معانی الأخبار ص 138.
5- 5. الخصال ج 2 ص 170.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 115.
7- 7. مکارم الأخلاق ص 333.
8- 8. الاختصاص: 218.

**[ترجمه]اختصاص: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بپرهیزید از پرخوابی که پرخوابی صاحبش را روز قیامت فقیر وانهد. - .[5] اختصاص: 218 -

**[ترجمه]

باب 39 فضل الطهارة عند النوم

الأخبار

«1»

لی (1)،[الأمالی للصدوق] مع، [معانی الأخبار] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ نُوحِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ عُرْوَةَ ابْنِ أَخِی شُعَیْبٍ عَنْ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْماً لِأَصْحَابِهِ أَیُّکُمْ یَصُومُ الدَّهْرَ قَالَ سَلْمَانُ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ- قَالَ صلی الله علیه و آله فَأَیُّکُمْ یُحْیِی اللَّیْلَ قَالَ سَلْمَانُ أَنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَأَیُّکُمْ یَخْتِمُ الْقُرْآنَ فِی کُلِّ یَوْمٍ فَقَالَ سَلْمَانُ أَنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَغَضِبَ بَعْضُ أَصْحَابِهِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ سَلْمَانَ رَجُلٌ مِنَ الْفُرْسِ یُرِیدُ أَنْ یَفْتَخِرَ عَلَیْنَا مَعَاشِرَ قُرَیْشٍ- قُلْتَ أَیُّکُمْ یَصُومُ الدَّهْرَ فَقَالَ أَنَا وَ هُوَ أَکْثَرُ أَیَّامِهِ یَأْکُلُ وَ قُلْتَ أَیُّکُمْ یُحْیِی اللَّیْلَ فَقَالَ أَنَا وَ هُوَ أَکْثَرُ لَیْلِهِ نَائِمٌ وَ قُلْتَ أَیُّکُمْ یَخْتِمُ الْقُرْآنَ فِی کُلِّ یَوْمٍ فَقَالَ أَنَا وَ هُوَ أَکْثَرُ نَهَارِهِ صَامِتٌ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَهْ یَا فُلَانُ أَنَّی لَکَ بِمِثْلِ لُقْمَانَ الْحَکِیمِ سَلْهُ فَإِنَّهُ یُنَبِّئُکَ فَقَالَ الرَّجُلُ لِسَلْمَانَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَ لَیْسَ زَعَمْتَ أَنَّکَ تَصُومُ الدَّهْرَ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ رَأَیْتُکَ فِی أَکْثَرِ نَهَارِکَ تَأْکُلُ فَقَالَ لَیْسَ حَیْثُ تَذْهَبُ إِنِّی أَصُومُ الثَّلَاثَةَ فِی الشَّهْرِ وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ أَصِلُ شَعْبَانَ بِشَهْرِ رَمَضَانَ فَذَلِکَ صَوْمُ الدَّهْرِ فَقَالَ أَ لَیْسَ زَعَمْتَ أَنَّکَ تُحْیِی اللَّیْلَ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ أَنْتَ أَکْثَرُ لَیْلِکَ نَائِمٌ فَقَالَ لَیْسَ حَیْثُ تَذْهَبُ وَ لَکِنِّی سَمِعْتُ حَبِیبِی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَنْ بَاتَ عَلَی طُهْرٍ فَکَأَنَّمَا أَحْیَا اللَّیْلَ کُلَّهُ فَأَنَا أَبِیتُ عَلَی طُهْرٍ فَقَالَ أَ لَیْسَ زَعَمْتَ أَنَّکَ تَخْتِمُ الْقُرْآنَ فِی کُلِّ یَوْمٍ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَأَنْتَ أَکْثَرُ أَیَّامِکَ صَامِتٌ فَقَالَ لَیْسَ حَیْثُ تَذْهَبُ وَ لَکِنِّی سَمِعْتُ حَبِیبِی رَسُولَ اللَّهِ

ص: 181


1- 1. أمالی الصدوق ص 21.

صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیٍّ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَثَلُکَ فِی أُمَّتِی مَثَلُ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَمَنْ قَرَأَهَا مَرَّةً فَقَدْ قَرَأَ ثُلُثَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا مَرَّتَیْنِ فَقَدْ قَرَأَ ثُلُثَیِ الْقُرْآنِ وَ مَنْ قَرَأَهَا ثَلَاثاً فَقَدْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فَمَنْ أَحَبَّکَ بِلِسَانِهِ فَقَدْ کَمَلَ لَهُ ثُلُثُ الْإِیمَانِ وَ مَنْ أَحَبَّکَ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ فَقَدْ کَمَلَ لَهُ ثُلُثَا الْإِیمَانِ وَ مَنْ أَحَبَّکَ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ وَ نَصَرَکَ بِیَدِهِ فَقَدِ اسْتَکْمَلَ الْإِیمَانَ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ یَا عَلِیُّ لَوْ أَحَبَّکَ أَهْلُ الْأَرْضِ کَمَحَبَّةِ أَهْلِ السَّمَاءِ لَکَ لَمَا عُذِّبَ أَحَدٌ بِالنَّارِ وَ أَنَا أَقْرَأُ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فِی کُلِّ یَوْمٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَقَامَ وَ کَأَنَّهُ قَدْ أُلْقِمَ حَجَراً(1).

**[ترجمه]امالی صدوق و معانی الاخبار: امام صادق علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که روزی پیغمبر صلی الله علیه و آله به اصحابش فرمود: کدامین شما همیشه روزه دارید؟ سلمان (ره) گفت: من یا رسول الله. فرمود: کدامین شما همیشه شب زنده دارید؟ سلمان گفت: من یا رسول الله. فرمود: کدام هر روز همه قرآن را می خواند؟ سلمان گفت: من یا رسول الله. یکی از اصحاب به خشم آمد و گفت: یا رسول الله! سلمان مردی است از فارس و می خواهد بر ما گروه قریش ببالد. شما فرمودید: چه کس همه روزها روزه است و او گفت من، با این که بیشتر روزها می خورد، و فرمودید: چه کس همه شب ها بیدار است برای عبادت؟ و او گفت من، با اینکه بیشتر شب ها در خواب است، و فرمودید چه کس هر روز همه قرآن را می خواند؟ و او گفت من، با اینکه بیشتر روزش خاموش است.

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: خاموش باش ای فلانی! تو را چه با همانند لقمان حکیم. از خودش بپرس تا تو را آگاه کند! آن مرد به سلمان گفت: ای ابو عبدالله! تو می پنداری که هر روز روزه ای؟ گفت: بله. گفت: من تو را بیشتر روزها دیدم که می خوری. پاسخ داد: چنان نیست که تو می پنداری. من سه روز در هر ماه روزه ام و خدا عزوجل فرموده: «من جاء بالحسنة فله عشر أمثالها.» - . انعام / 160 -

{هر کس کار نیکی بیاورد، ده برابر آن [پاداش] خواهد داشت.} و روزه شعبان را به ماه رمضان می پیوندم و این می شود روزه دهر و روزه هر روزه. پرسید: تو می پنداری که همه شب ها را شب زنده داری؟ پاسخ داد: آری. به اوگفت: تو بیشتر شب در خوابی. پاسخش داد: چنان نیست که تو فهمیدی، ولی من از دوستم رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: هر که شب را با طهارت بخوابد، چنان است که گویی همه شب را احیاء کرده و من با طهارت شب را به سر برم. به اوگفت: تو می پنداری که هر روز یک ختم قرآن می کنی؟ گفت: آری. گفت: تو بیشتر روز را خاموشی. پاسخش داد: چنان نیست که تو فهمیدی، ولی من از دوستم رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که به علی علیه السّلام می فرمود: «ای ابو الحسن! نمونه تو در امتم به مانند سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» است که هر که آن را یک بار بخواند، یک سوم قرآن را خوانده باشد و هر که دو بار بخواند، دو سوم قرآن را خوانده و هر که سه بار بخواند، یک ختم قرآن خوانده است. پس هر که تو را به زبانش دوست دارد، یک سوم ایمان دارد و هر که به زبان و دلش دوستت دارد، دو ثلث ایمان را دارد و هر که با زبان و دل خود دوستت دارد و با دست هم تو را یاری دهد، ایمان کامل دارد. ای علی! سوگند بدان که مرا به حق فرستاده اگر همه مردم زمین تو را دوست بدارند، چنانی که همه اهل آسمان خدا دوست دارند، کسی را به دوزخ عذاب نکند.» و من هر روز سه بار سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را می خوانم. پس آن مرد برخاست، چون کسی که سنگی به دهانش نهاده اند. - .[1] امالی صدوق: 21، معانی الاخبار: 234 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لَا یَنَامُ الْمُسْلِمُ وَ هُوَ جُنُبٌ وَ لَا یَنَامُ إِلَّا عَلَی طَهُورٍ فَإِنْ لَمْ یَجِدِ الْمَاءَ فَلْیَتَیَمَّمْ بِالصَّعِیدِ فَإِنَّ رُوحَ الْمُؤْمِنِ تُرْفَعُ إِلَی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَیَقْبَلُهَا وَ یُبَارِکُ عَلَیْهَا فَإِنْ کَانَ أَجَلُهَا قَدْ حَضَرَ جَعَلَهَا فِی کُنُوزِ رَحْمَتِهِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ أَجَلُهَا قَدْ حَضَرَ بَعَثَ بِهَا مَعَ أُمَنَائِهِ مِنْ مَلَائِکَتِهِ فَیَرُدُّونَهَا فِی جَسَدِهَا(2).

**[ترجمه]خصال: امیر مؤمنان در اربعمائه فرمود: مسلمان جنب نخوابد و جز با طهارت نخوابد، و اگر آب نیابد با خاک تیمم کند، زیرا روح مؤمن به درگاه خدا تبارک و تعالی بالا رود و آن را بپذیرد و برکت دهد، و اگر عمرش سر آمده، در گنجینه رحمت خودش جا دهد، وگرنه آن را با فرشته های امینش به جسم او برگرداند. - . خصال 2: 156 -

**[ترجمه]

«3»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ کُرْدُوسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ تَطَهَّرَ ثُمَّ أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ بَاتَ وَ فِرَاشُهُ کَمَسْجِدِهِ (3).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که با طهارت به بسترش آرمید، شب را در حالی گذراند که بسترش همچون مسجدش باشد. - . ثواب الاعمال: 18 -

**[ترجمه]

«4»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ کُرْدُوسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ بَاتَ عَلَی وُضُوءٍ بَاتَ وَ فِرَاشُهُ مَسْجِدُهُ فَإِنْ تَخَفَّفَ وَ صَلَّی ثُمَّ ذَکَرَ اللَّهَ لَمْ یَسْأَلِ اللَّهَ شَیْئاً إِلَّا أَعْطَاهُ (4).

**[ترجمه]محاسن: هر که با طهارت به بسترش آرمید، شب را در حالی گذراند که بسترش مسجدش باشد که اگر سبک شود و نمازی بخواند و سپس ذکر خدا گوید، از خدا چیزی نخواهد جز آنکه به او بدهد. - . محاسن: 47 -

**[ترجمه]

«5»

سن، [المحاسن] فِی رِوَایَةِ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ فَذَکَرَ أَنَّهُ عَلَی غَیْرِ طُهْرٍ وَ تَیَمَّمَ مِنْ دِثَارِ ثِیَابِهِ کَائِناً مَا کَانَ کَانَ فِی صَلَاةٍ مَا ذَکَرَ اللَّهَ (5).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که در بسترش جا کرد و به یادش آمد طاهر نیست و با گوشه جامه اش - هر چه باشد - تیمم کند، تا وقتی که به یاد خداست، در نماز باشد. - . محاسن: 47 -

**[ترجمه]

«6»

مکا، [مکارم الأخلاق] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مَنْ تَطَهَّرَ ثُمَّ أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ بَاتَ وَ فِرَاشُهُ

ص: 182


1- 1. معانی الأخبار: 234.
2- 2. الخصال ج 2 ص 156.
3- 3. ثواب الأعمال: 18.
4- 4. المحاسن ص 47.
5- 5. المحاسن ص 47.

کَمَسْجِدِهِ فَإِنْ ذَکَرَ أَنَّهُ عَلَی غَیْرِ وُضُوءٍ فَلْیَتَیَمَّمْ مِنْ دِثَارِهِ کَائِناً مَا کَانَ فَإِنْ فَعَلَ ذَلِکَ لَمْ یَزَلْ فِی الصَّلَاةِ وَ ذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که با طهارت در بسترش بخوابد، بسترش همچون مسجد او باشد و اگر به یادش آید که با وضو نیست و با گوشه جامه اش - هر چه باشد - تیمم کند و اگر چنین کند، پیوسته در نماز و ذکر خدا عزوجل باشد. - .[3] مکارم الاخلاق: 333 -

**[ترجمه]

«7»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ نَامَ عَلَی الْوُضُوءِ إِنْ أَدْرَکَهُ الْمَوْتُ فِی لَیْلَةٍ فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ شَهِیدٌ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که با وضو بخوابد، اگر مرگش در آن شب فرا رسد، نزد خدا شهید باشد .

**[ترجمه]

باب 40 کراهة استقبال الشمس و الجلوس و النوم و غیرهما

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی یَحْیَی الْوَاسِطِیِّ رَفَعَهُ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: لَا تَسْتَقْبِلُوا الشَّمْسَ فَإِنَّهَا مَبْخَرَةٌ تُشْحِبُ اللَّوْنَ وَ تُبْلِی الثَّوْبَ وَ تُظْهِرُ الدَّاءَ الدَّفِینَ (2).

**[ترجمه]خصال: امیر مؤمنین علیه السّلام فرمود: رو به خورشید نباشید که بخار آور است، رنگ را تیره کند، جامه را کهنه و درد درونی را پدیدار کند. - .[1] خصال 1: 48 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُوسَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْمَرْوَزِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: فِی الشَّمْسِ أَرْبَعُ خِصَالٍ تُغَیِّرُ اللَّوْنَ تُنَتِّنُ الرِّیحَ وَ تُخْلِقُ الثِّیَابَ وَ تُورِثُ الدَّاءَ(3).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: در خورشید چهار اثر است: دگرگون کردن رنگ، بد کردن بو، کهنه کردن جامه و به بار آوردن درد. - .[2] خصال 1: 119 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا جَلَسَ أَحَدُکُمْ فِی الشَّمْسِ فَلْیَسْتَدْبِرْهَا بِظَهْرِهِ فَإِنَّهَا تُظْهِرُ الدَّاءَ الدَّفِینَ (4).

ص: 183


1- 1. مکارم الأخلاق ص 333.
2- 2. الخصال ج 1 ص 48، و المبخرة- بالفتح مجلبة البخر، و هو نتن الفم، کما یقال: إیّاکم و نومة الغداة فانها مبخرة. و شحوبة اللون تغیره و اغبراره.
3- 3. الخصال ج 1 ص 119.
4- 4. الخصال ج 2 ص 159.

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه است که امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: هر گاه یکی از شماها در زیر آفتاب نشیند، باید پشت به آن کند و رو به رو نباشد، زیرا خورشید درد درونی را پدیدار کند. - .[3] خصال 2: 159 -

**[ترجمه]

باب 41 الأوقات المکروهة للنوم

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبِی الْحُسَیْنِ الْفَارِسِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ حَفْصٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا عَجَّتِ الْأَرْضُ إِلَی رَبِّهَا عَزَّ وَ جَلَّ کَعَجِیجِهَا مِنْ ثَلَاثَةٍ مِنْ دَمٍ حَرَامٍ یُسْفَکُ عَلَیْهَا أَوِ اغْتِسَالٍ مِنْ زِنًا أَوِ النَّوْمِ عَلَیْهَا قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ (1).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: زمین ننالد به درگاه پروردگارش عزوجل مانند ناله از سه چیز: به دلیل خون حرامی که بر آن ریخته شود، یا غسل از زنا که بر آن انجام شود، یا خواب بر آن پیش از طلوع خورشید. - .[1] خصال 1: 69 -

**[ترجمه]

أَقُولُ

قَدْ مَرَّ فِی بَابِ السَّهَرِ بِالْإِسْنَادِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّ اللَّهُ کَرِهَ النَّوْمَ قَبْلَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ.

**[ترجمه]در «باب بیداری شب» با سند از پیغمبر صلی الله علیه و آله گذشت که «خدا بد دارد خواب پیش از نماز عشاء آخرین را.»

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] عَنْ سَعِیدِ بْنِ عِلَاقَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: النَّوْمُ بَیْنَ الْعِشَاءَیْنِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ النَّوْمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ یُورِثُ الْفَقْرَ(2).

**[ترجمه]خصال: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: خواب میان نماز مغرب و عشاء فقر آورد، و خواب پیش از برآمدن خورشید فقر آورد. - .[2] خصال 2: 93 -

**[ترجمه]

«3»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنِ الْفَحَّامِ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الصَّادِقِ علیهم السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ (3) قَالَ کَانُوا لَا یَنَامُونَ حَتَّی یُصَلُّوا الْعَتَمَةَ(4).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: امام صادق علیه السّلام در تفسیر قول خدا تعالی: «تتجافی جنوبهم عن المضاجع.» - .[3] سجده/ 16 - {پهلوهایشان از خوابگاه ها جدا می گردد} فرمود: عادتشان بود که نخوابند تا نماز عشاء را بخوانند. - .[4] امالی شیخ طوسی 1: 30 -

**[ترجمه]

«4»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ سَالِمٍ الْفَرَّاءِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَیْتُ فِیهَا قَصْراً مِنْ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ یُرَی بَاطِنُهُ مِنْ ظَاهِرِهِ لِضِیَائِهِ وَ نُورِهِ وَ فِیهِ قُبَّتَانِ مِنْ دُرٍّ وَ زَبَرْجَدٍ فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ لِمَنْ هَذَا الْقَصْرُ قَالَ هُوَ لِمَنْ أَطَابَ الْکَلَامَ وَ أَدَامَ الصِّیَامَ وَ أَطْعَمَ الطَّعَامَ وَ تَهَجَّدَ بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام:

ص: 184


1- 1. الخصال ج 1 ص 69.
2- 2. الخصال ج 2 ص 93.
3- 3. السجدة: 16.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 30.

فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ فِی أُمَّتِکَ مَنْ یُطِیقُ هَذَا فَقَالَ أَ تَدْرِی مَا إِطَابَةُ الْکَلَامِ فَقُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ مَنْ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ أَ تَدْرِی مَا إِدَامَةُ الصِّیَامِ قُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ مَنْ صَامَ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ لَمْ یُفْطِرْ مِنْهُ یَوْماً أَ تَدْرِی مَا إِطْعَامُ الطَّعَامِ قُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ مَنْ طَلَبَ لِعِیَالِهِ مَا یَکُفُّ بِهِ وُجُوهَهُمْ عَنِ النَّاسِ أَ تَدْرِی مَا التَّهَجُّدُ بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ قُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ مَنْ لَمْ یَنَمْ حَتَّی یُصَلِّیَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ وَ النَّاسُ مِنَ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ غَیْرِهِمْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ نِیَامٌ بَیْنَهُمَا(1).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: چون مرا به معراج بردند و به آسمان در آوردند، به بهشت در آمدم و در آن کاخی دیدم از یاقوت سرخ که از بس روشن و تابنده بود، درونش از بیرونش دیده می شد و در آن دو گنبد از دُر و زبرجد بود. گفتم: ای جبرئیل! این کاخ از کیست؟ گفت: برای آن کسی است که سخن خوب گوید، روزه را ادامه دهد، اطعام کند و در شب که مردم در خوابند، عبادت کند .

امام علی علیه السّلام گوید: گفتم: یا رسول الله! در امتت کسی باشد که تاب این دستور را بیاورد؟ فرمود: می دانی مقصود از سخن خوب چیست؟ گفتم: خدا و رسولش داناترند. فرمود: هر که گوید: «سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر.»

فرمود: می دانی ادامه روزه چیست؟ گفتم: خدا و رسولش داناترند. فرمود: هر که ماه رمضان را روزه دارد و یک روزش را هم افطار نکند. می دانی اطعام چیست؟ گفتم: خدا و رسولش داناترند. فرمود هر که بجوید برای عیالش آنچه که آبروی آنها را در بر مردم نگه دارد. می دانی عبادت در شب چیست؟ گفتم: خدا و رسولش داناترند. فرمود: کسی نباید بخوابد تا نماز عشاء پسین را بخواند که مردم از یهود و ترسا و دیگران از مشرکان، در آن وقت در خوابند. - .[1] امالی شیخ طوسی 2: 74 -

**[ترجمه]

«5»

یر، [بصائر الدرجات] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنْ أَحْمَدَ الْمِیثَمِیِّ عَنْ صَالِحٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: یَا أَبَا حَمْزَةَ لَا تَنَامَنَّ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِنِّی أَکْرَهُهَا لَکَ إِنَّ اللَّهَ یُقَسِّمُ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ أَرْزَاقَ الْعِبَادِ وَ عَلَی أَیْدِینَا یُجْرِیهَا(2).

**[ترجمه]بصائر الدرجات: ابی حمزه گفت: امام زین العابدین علیه السّلام به من فرمود: ای ابی حمزه! پیش از طلوع خورشید مخواب که من آن را برایت بد می دانم، زیرا خدا در آن وقت روزی مردم را پخش می کند و اجرای آن به دست ماست. - .[2] بصائر الدرجات: 343 -

**[ترجمه]

«6»

مکا، [مکارم الأخلاق] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: النَّوْمُ مِنَ أَوَّلِ النَّهَارِ خُرْقٌ وَ الْقَائِلَةُ نِعْمَةٌ وَ النَّوْمُ بَعْدَ الْعَصْرِ حُمْقٌ وَ بَیْنَ الْعِشَاءَیْنِ یَحْرِمُ الرِّزْقَ (3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: خواب اول روز کم خردی و خواب در میان روز (قیلوله) نعمت و خواب پس از عصر حماقت است، و خواب میان مغرب و عشاء، انسان را از روزی محروم سازد. - .[3] مکارم الاخلاق: 333 -

**[ترجمه]

باب 42 القیلولة

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: إِنَّ أَعْرَابِیّاً أَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنِّی کُنْتُ رَجُلًا ذَکُوراً فَصِرْتُ نَسِیّاً فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَعَلَّکَ اعْتَدْتَ الْقَائِلَةَ فَتَرَکْتَهَا فَقَالَ أَجَلْ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَعُدْ یَرْجِعْ إِلَیْکَ حِفْظُکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (4).

ص: 185


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 74.
2- 2. بصائر الدرجات: 343.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 333، و الخرق: البلادة و أن لا یحسن الرجل العمل و التصرف فی الأمور، و نومة الخرق نومة الضحی قیل لها ذلک، لدلالتها علی بلادة النائم.
4- 4. قرب الإسناد ص 48.

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق از پدرش امام باقر علیه السّلام روایت می کند که فرمود: روزی یک اعرابی نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت: یا رسول الله! من مردی یادآور بودم و فراموشکار شدم. آن حضرت فرمود: شاید عادت به خواب نیمروز داشتی و آن را واگذاشتی؟ گفت: آری. فرمود: بدان بازگرد تا یادآوری ات به تو برگردد، ان شاء الله. - .[1] قرب الاسناد: 48 -

**[ترجمه]

«2»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، عَنْ زَیْنِ الْعَابِدِینَ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یُصَلِّی صَلَاةَ الْغَدَاةِ ثُمَّ یُعَقِّبُ فِی مُصَلَّاهُ حَتَّی تَطْلُعَ الشَّمْسُ ثُمَّ یَقُومُ فَیُصَلِّی صَلَاةً طَوِیلَةً ثُمَّ یَرْقُدُ رَقْدَةً ثُمَّ یَسْتَیْقِظُ فَیَدْعُو بِالسِّوَاکِ فَیَسْتَنُّ ثُمَّ یَدْعُو بِالْغَدَاةِ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: امام زین العابدین علیه السّلام نماز صبح را می خواند و در نماز خانه اش تعقیب می خواند تا آفتاب می زد. سپس برمی خاست و نماز طولانی می گزارد. سپس خوابکی می کرد و بیدار می شد و مسواک می خواست و سنت به جا می آورد و آنگاه چاشت می خواست .

**[ترجمه]

باب 43 أنواع النوم و ما یستحب منها و آدابه و معالجة من یفرغ فی المنام

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لَا یَنَامُ الرَّجُلُ عَلَی الْمَحَجَّةِ وَ قَالَ لَا یَنَامُ الرَّجُلُ عَلَی وَجْهِهِ وَ مَنْ رَأَیْتُمُوهُ نَائِماً عَلَی وَجْهِهِ فَأَنْبِهُوهُ وَ لَا تَدَعُوهُ.

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمُ النَّوْمَ فَلْیَضَعْ یَدَهُ الْیُمْنَی تَحْتَ خَدِّهِ الْأَیْمَنِ فَإِنَّهُ لَا یَدْرِی أَ یَنْتَبِهُ مِنْ رَقْدَتِهِ أَمْ لَا(1).

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: کسی بر سر راه نخوابد، و فرمود: کسی به رو نخوابد و اگر چنین خوابید، بیدارش کنید و او را وانگذارید.

و فرمود: هر گاه کسی از شما بخواهد بخوابد، دست راستش را زیر گونه راست نهد، چون نمی داند که بیدار می شود یا نه. - . خصال 2: 156 و 170 -

**[ترجمه]

«2»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِذَا أَوَی أَحَدُکُمْ إِلَی فِرَاشِهِ فَلْیَمْسَحْهُ بِطَرَفِ إِزَارِهِ فَإِنَّهُ لَا یَدْرِی مَا یَحْدُثُ عَلَیْهِ ثُمَّ لْیَقُلِ اللَّهُمَّ إِنْ أَمْسَکْتَ نَفْسِی فِی مَنَامِی فَاغْفِرْ لَهَا وَ إِنْ أَرْسَلْتَهَا فَاحْفَظْهَا بِمَا تَحْفَظُ بِهِ عِبَادَکَ الصَّالِحِینَ (2).

**[ترجمه]علل الشرائع: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: چون یکی از شما به بسترش رود، گوشه جامه اش را روی آن بکشد، زیرا نمی داند چه بر آن پدیدار شده. سپس گوید: بار خدایا! اگر جانم را در خواب نگذاشتی، آن را بیامرز و اگر آن را رها کردی، آن را حفظ کن، با هر چه بنده های خوبت که حفظ کنی. - . علل الشرائع 2: 276 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِذَا أَوَی أَحَدُکُمْ إِلَی فِرَاشِهِ فَلْیَمْسَحْهُ بِصَنِفَةِ(3) إِزَارِهِ فَإِنَّهُ لَا یَدْرِی مَا حَدَثَ عَلَیْهِ بَعْدَهُ (4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت است که فرمود: چون یکی از شما به بسترش رود، گوشه - .[3] الصنفة:گوشه لباس و اطرافش - جامه اش را روی آن بکشد، زیرا نمی داند چه بر آن پدیدار شده است. - . قرب الاسناد: 17 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام ع]، [علل الشرائع]: فِی خَبَرِ الشَّامِیِّ أَنَّهُ سَأَلَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنِ النَّوْمِ عَلَی کَمْ وَجْهٍ هُوَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام النَّوْمُ عَلَی أَرْبَعَةِ أَصْنَافٍ الْأَنْبِیَاءُ تَنَامُ عَلَی أَقْفِیَتِهَا مُسْتَلْقِیَةً وَ أَعْیُنُهَا لَا تَنَامُ مُتَوَقِّعَةً لِوَحْیِ رَبِّهَا عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمُؤْمِنُ یَنَامُ عَلَی

ص: 186


1- 1. الخصال ج 2 ص 156 و 170.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 276.
3- 3. الصنفة: حاشیة الثوب و طرته.
4- 4. قرب الإسناد ص 17.

یَمِینِهِ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ الْمُلُوکُ وَ أَبْنَاؤُهَا عَلَی شَمَائِلِهَا لِیَسْتَمْرِءُوا مَا یَأْکُلُونَ وَ إِبْلِیسُ وَ إِخْوَانُهُ وَ کُلُّ مَجْنُونٍ وَ ذُو عَاهَةٍ یَنَامُونَ عَلَی وُجُوهِهِمْ مُنْبَطِحِینَ (1).

**[ترجمه]خصال و عیون اخبارالرضا و علل الشرائع: در خبر شامی است که او از امیر مؤمنان علیه السّلام پرسید: خواب چند قسم است؟ فرمود: چهار قسم است: پیغمبران بر پشت خوابند و چشمشان نخوابد و در انتظار وحی پروردگارشان عزوجل باشند؛ مؤمن بر پهلوی راست و برابر قبله بخوابد؛ شاهان و فرزندانشان بر پهلوی چپ می خوابند تا خوراکشان گوارا باشد؛ و ابلیس و برادرانش و هر دیوانه و آفت زده، بر روی شکم بخوابند. - . خصال 1: 126، عیون اخبارالرضا 1: 246، علل الشرائع 2: 284 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنِ ابْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثَلَاثَةً الْآکِلَ زَادَهُ وَحْدَهُ وَ الرَّاکِبَ فِی الْفَلَاةِ وَحْدَهُ وَ النَّائِمَ فِی الْبَیْتِ وَحْدَهُ (2).

**[ترجمه]خصال: امام کاظم علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله سه نفر را لعن کرده: آن که توشه خود را تنها خورد (و به همسفرانش ندهد)؛ آن سواری که در بیابان تنها رود؛ و آن کس که در خانه ای تنها بخوابد. - . خصال 1: 46 -

**[ترجمه]

«6»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام یَا عَلِیُّ ثَلَاثَةٌ یُتَخَوَّفُ مِنْهُنَّ الْجُنُونُ التَّغَوُّطُ بَیْنَ الْقُبُورِ وَ الْمَشْیُ فِی خُفٍّ وَاحِدٍ وَ الرَّجُلُ یَنَامُ وَحْدَهُ (3).

**[ترجمه]خصال: در وصیت پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام است که: ای علی! بر سه کس بیم دیوانگی است: آن که

میان گورها غائط کند؛ آن که با یک لنگه کفش راه رود؛ و مردی که تنها بخوابد. - . خصال 1: 62 -

**[ترجمه]

«7»

ل (4)،[الخصال] لی، [الأمالی للصدوق] بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ فِی بَابِ السَّهَرِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّ اللَّهَ کَرِهَ النَّوْمَ فِی سَطْحٍ لَیْسَ بِمُحَجَّرٍ وَ قَالَ مَنْ نَامَ عَلَی سَطْحٍ غَیْرِ مُحَجَّرٍ فَقَدْ بَرِئَتْ مِنْهُ الذِّمَّةُ وَ کَرِهَ أَنْ یَنَامَ الرَّجُلُ فِی بَیْتٍ وَحْدَهُ (5).

**[ترجمه]خصال و امالی صدوق: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: خدا خوابیدن روی بام بی دیواره را بد دارد، و فرمود: هر که بر آن بخوابد در پناه نباشد، و بد داشت کسی در خانه تنها بخوابد. - .[4] خصال 2: 102 ، امالی صدوق: 181 -

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ مُوسَی عَنِ ابْنِ زَکَرِیَّا عَنِ ابْنِ حَبِیبٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ هُدْبَةَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُبَارَکِ بْنِ فَضَالَةَ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ لِلْحَسَنِ ابْنِهِ علیهما السلام یَا بُنَیَّ أَ لَا أُعَلِّمُکَ أَرْبَعَ خِصَالٍ تَسْتَغْنِی بِهَا عَنِ الطِّبِّ فَقَالَ بَلَی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ

قَالَ لَا تَجْلِسْ عَلَی الطَّعَامِ إِلَّا وَ أَنْتَ جَائِعٌ وَ لَا تَقُمْ عَنِ الطَّعَامِ إِلَّا وَ أَنْتَ تَشْتَهِیهِ وَ جَوِّدِ الْمَضْغَ وَ إِذَا نِمْتَ فَاعْرِضْ نَفْسَکَ عَلَی الْخَلَاءِ فَإِذَا اسْتَعْمَلْتَ هَذِهِ اسْتَغْنَیْتَ عَنِ الطِّبِ (6).

**[ترجمه]خصال: امیر مؤمنان علیه السّلام به فرزندش حسن فرمود: پسر جانم! به تو چهار دستور بیاموزم که تو را از پزشک بی نیاز کند؟ گفت: چرا یا امیرالمؤمنین! فرمود: بر سر غذا منشین جز آنکه گرسنه باشی، از خوردن پس منشین جز آنکه هنوز خواهان آن هستی، غذا را خوب بِجُو، و چون خواهی بخوابی، سر خلاء برو و اگر اینها را به کار بندی، از طبیب بی نیاز گردی. - .[5] خصال 1: 109 -

**[ترجمه]

«9»

لی، [الأمالی للصدوق] فِی خَبَرِ الْمَنَاهِی عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا یَبِیتَنَّ أَحَدُکُمْ وَ یَدُهُ غَمِرَةٌ فَإِنْ فَعَلَ فَأَصَابَهُ لَمَمُ الشَّیْطَانِ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ (7).

**[ترجمه]امالی صدوق: در خبر مناهی از پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل است که فرمود: کسی از شما با دست آلوده نخوابد و اگر بخوابد و شیطان زده شود، جز خود را ملامت نکند. - .[6] امالی صدوق: 254 -

**[ترجمه]

«10»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْإِسْنَادِ إِلَی دَارِمٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ

ص: 187


1- 1. الخصال ج 1 ص 126، عیون الأخبار ج 1 ص 246، علل الشرائع ج 2 ص 284، فی حدیث و استمراء الطعام: وجد انه هنیئا مریئا سائغا.
2- 2. الخصال ج 1 ص 46.
3- 3. الخصال ج 1 ص 62.
4- 4. الخصال ج 2 ص 102.
5- 5. أمالی الصدوق ص 181.
6- 6. الخصال ج 1 ص 109.
7- 7. أمالی الصدوق ص 254.

صلی الله علیه و آله: اغْسِلُوا صِبْیَانَکُمْ مِنَ الْغَمَرِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَشَمُّ الْغَمَرَ فَیَفْزَعُ الصَّبِیُّ فِی رُقَادِهِ وَ یَتَأَذَّی بِهِ الْکَاتِبَانِ (1).

ع، [علل الشرائع] عن أبیه عن سعد عن الیقطینی عن القاسم عن جده عن أبی بصیر عن أبی عبد الله علیه السلام آبائه علیهم السلام عن أمیر المؤمنین علیه السلام: مثله (2).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: امام رضا از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: کودکان خود را از آلودگی غذا بشویید که شیطان آن را ببوید و کودک هراس کند و دو فرشته نویسنده از آن آزار کشند. - عیون اخبارالرضا 2: 69 -

علل الشرائع: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از امیر مؤمنان علیه السّلام مانند آن را روایت فرموده است. - علل الشرائع 2: 243 -

**[ترجمه]

«11»

سن، [المحاسن] عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَیْفٍ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُثَنَّی عَنْ رَجُلٍ مِنْ بَنِی نَوْفَلِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْبَائِتُ فِی الْبَیْتِ وَحْدَهُ وَ السَّائِرُ وَحْدَهُ شَیْطَانَانِ وَ الِاثْنَانِ لُمَةٌ وَ الثَّلَاثَةُ أُنْسٌ (3).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آن که در خانه تنها بخوابد و آن که تنها سفر کند، دو شیطانند، و دو تایی باشند هم آسیب باشند و سه تایی باشند آرامش دارند. - محاسن: 356 -

**[ترجمه]

«12»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعِیصِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ السَّطْحِ یُنَامُ عَلَیْهِ بِغَیْرِ حُجْرَةٍ فَقَالَ نَهَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْهُ فَسَأَلْتُهُ عَنْ ثَلَاثَةِ حِیطَانٍ فَقَالَ لَا إِلَّا أَرْبَعٌ فَقُلْتُ کَمْ طُولُ الْحَائِطِ قَالَ أَقْصَرُهُ ذِرَاعٌ أَوْ شِبْرٌ(4).

**[ترجمه]محاسن: عیص گفت: از امام صادق علیه السّلام درباره خوابیدن بر بام بدون دیواره پرسیدم. فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله از آن نهی کرده است. درباره بامی که از سه جانب دیوار دارد پرسیدم. فرمود: نه، مگر در چهار جانب. گفتم: بلندی دیوار چند باشد؟ فرمود: کوتاه ترینش نیم زرع یا یک وجب است. - .[4] محاسن: 621 - 622 -

**[ترجمه]

«13»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یُبَاتَ عَلَی سَطْحٍ غَیْرِ مُحَجَّرٍ(5).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله نهی کرده از شب خوابیدن در بام بی دیواره. - .[5] محاسن: 621 - 622 -

**[ترجمه]

«14»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الْحَجَّالِ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنِ ابْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ کَرِهَ أَنْ یَبِیتَ الرَّجُلُ عَلَی سَطْحٍ لَیْسَتْ عَلَیْهِ حُجْرَةٌ وَ الرَّجُلُ وَ الْمَرْأَةُ فِی ذَلِکَ سَوَاءٌ(6).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام بد داشت مرد بر بام بی دیواره بخوابد در شب، و مرد و زن در این باره برابرند. - .[6] محاسن: 621 - 622 -

**[ترجمه]

«15»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنِ ابْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ کَانَ یَکْرَهُ الْبَیْتُوتَةَ لِلرَّجُلِ عَلَی سَطْحٍ وَحْدَهُ أَوْ عَلَی سَطْحٍ لَیْسَتْ عَلَیْهِ حُجْرَةٌ وَ الرَّجُلُ وَ الْمَرْأَةُ فِیهِ بِمَنْزِلَةٍ(7).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام بد داشت شب خوابیدن تنها در بام را یا بر بام بی دیواره را، و مرد و زن در این باره برابرند. - .[7] محاسن: 621 - 622 -

**[ترجمه]

«16»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی السَّطْحِ یُبَاتُ عَلَیْهِ غَیْرَ مُحَجَّرٍ فَقَالَ یُجْزِیهِ أَنْ یَکُونَ مِقْدَارُ ارْتِفَاعِ الْحَائِطِ ذِرَاعَیْنِ (8).

ص: 188


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 69.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 243.
3- 3. المحاسن ص 356.
4- 4. المحاسن ص 621- 622.
5- 5. المحاسن ص 621- 622.
6- 6. المحاسن ص 621- 622.
7- 7. المحاسن ص 621- 622.
8- 8. المحاسن ص 621- 622.

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام درباره بام بدون دیواره که شب بر آن بخوابند فرمود: بلندی دیواره تا دو زراع بس است. - .[8] محاسن: 621 - 622 -

**[ترجمه]

«17»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ سَهْلِ بْنِ الْیَسَعِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ بَاتَ عَلَی سَطْحٍ غَیْرِ مُحَجَّرٍ فَأَصَابَهُ شَیْ ءٌ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ (1).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که در شب بر بام بی دیواره بخوابد و آزاری به او رسد، جز خود را ملامت نکند. - .[1] محاسن: 622 -

**[ترجمه]

«18»

مص، [مصباح الشریعة] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: وَ نَمْ نَوْمَةَ الْمُتَعَبِّدِینَ وَ لَا تَنَمْ نَوْمَةَ الْغَافِلِینَ فَإِنَّ الْمُتَعَبِّدِینَ الْأَکْیَاسَ یَنَامُونَ اسْتِرْوَاحاً وَ أَمَّا الْغَافِلُونَ یَنَامُونَ اسْتِبْطَاراً قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَنَامُ عَیْنِی وَ لَا یَنَامُ قَلْبِی وَ انْوِ بِنَوْمِکَ تَخْفِیفَ مَئُونَتِکَ عَلَی الْمَلَائِکَةِ وَ اعْتِزَالَ النَّفْسِ مِنْ شَهَوَاتِهَا وَ اخْتَبِرْ بِهَا نَفْسَکَ مَعْرِفَةً بِأَنَّکَ عَاجِزٌ ضَعِیفٌ- لَا تَقْدِرُ عَلَی شَیْ ءٍ مِنْ حَرَکَاتِکَ وَ سُکُونِکَ إِلَّا بِحُکْمِ اللَّهِ وَ تَقْدِیرِهِ فَإِنَّ النَّوْمَ أَخُ الْمَوْتِ فَاسْتَدْلِلْ بِهِ عَلَی الْمَوْتِ الَّذِی لَا تَجِدُ السَّبِیلَ إِلَی الِانْتِبَاهِ فِیهِ وَ الرُّجُوعِ إِلَی إِصْلَاحِ مَا فَاتَ عَنْکَ وَ مَنْ نَامَ عَنْ فَرِیضَةٍ أَوْ سُنَّةٍ أَوْ نَافِلَةٍ أَوْ فَاتَهُ بِسَبَبِهَا شَیْ ءٌ فَذَلِکَ نَوْمُ الْغَافِلِینَ وَ سِیرَةُ الْخَاسِرِینَ وَ صَاحِبُهُ مَغْبُونٌ وَ مَنْ نَامَ بَعْدَ فَرَاغِهِ مِنْ أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ السُّنَنِ وَ الْوَاجِبَاتِ مِنَ الْحُقُوقِ فَذَلِکَ نَوْمٌ مَحْمُودٌ وَ إِنِّی لَا أَعْلَمُ لِأَهْلِ زَمَانِنَا هَذَا شَیْئاً إِذَا أَتَوْا بِهَذِهِ الْخِصَالِ أَسْلَمَ مِنَ النَّوْمِ لِأَنَّ الْخَلْقَ تَرَکُوا مُرَاعَاةَ دِینِهِمْ وَ مُرَاقَبَةَ أَحْوَالِهِمْ وَ أَخَذُوا شِمَالَ الطَّرِیقِ وَ الْعَبْدُ إِنِ اجْتَهَدَ أَنْ لَا یَتَکَلَّمَ کَیْفَ یُمْکِنُهُ أَنْ لَا یَسْتَمِعَ إِلَی مَا هُوَ مَانِعٌ لَهُ عَنْ ذَلِکَ وَ إِنَّ النَّوْمَ مِنْ إِحْدَی تِلْکَ الْآلَاتِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا وَ إِنَّ فِی کَثْرَتِهِ آفَاتٍ وَ إِنْ کَانَ عَلَی سَبِیلِ مَا ذَکَرْنَاهُ وَ کَثْرَةُ النَّوْمِ یَتَوَلَّدُ مِنْ کَثْرَةِ الشُّرْبِ وَ کَثْرَةُ الشُّرْبِ یَتَوَلَّدُ مِنْ کَثْرَةِ الشِّبَعِ وَ هُمَا یُثْقِلَانِ النَّفْسَ عَنِ الطَّاعَةِ وَ یُقْسِیَانِ الْقَلْبَ عَنِ التَّفَکُّرِ وَ الْخُشُوعِ وَ اجْعَلْ کُلَّ نَوْمِکَ آخِرَ عَهْدِکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ اذْکُرِ اللَّهَ بِقَلْبِکَ وَ لِسَانِکَ وَ خَفِ اطِّلَاعَهُ عَلَی سِرِّکَ وَ اعْتَقِدْ بِقَلْبِکَ مُسْتَعِیناً بِهِ فِی الْقِیَامِ إِلَی الصَّلَاةِ فَإِذَا انْتَبَهْتَ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَقُولُ لَکَ نَمْ فَإِنَّ عَلَیْکَ بَعْدُ لَیْلًا طَوِیلًا یُرِیدُ تَفْوِیتَ وَقْتِ مُنَاجَاتِکَ وَ عَرْضِ حَالِکَ عَلَی رَبِّکَ وَ لَا تَغْفُلْ عَنِ الِاسْتِغْفَارِ بِالْأَسْحَارِ فَإِنَّ لِلْقَانِتِینَ فِیهِ أَشْوَاقاً(2).

ص: 189


1- 1. المحاسن ص 622.
2- 2. مصباح الشریعة ص 29.

**[ترجمه]امام صادق علیه السّلام فرمود: بخواب چون عابدان نه چون غافلان، زیرا عابدان زیرک برای رفع خستگی می خوابند و اما غافلان برای خوشی بخوابند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چشمم به خواب است نه دلم، خوابت به قصد سبک کردن کار فرشته هایت و کنار بودن از شهواتت باشد، و به خواب خود را بیازمای که بدانی درمانده و ضعیف هستی و بر چیزی از حرکت و سکون خود جز به حکم خدا و تقدیرش توانا نیستی، زیرا خواب برادر مرگ است و آن را نشانه مرگ شمار که بیداری ندارد و به اصلاح هر چه از دستت رفته برگرد. و هر که بخوابد و در اثر خواب انجام واجبی یا سنتی یا مستحبی از او فوت شود، آن خواب غافلان است و سیره زیانکاران است و صاحبش فریب خورده است، و هر که پس از انجام هر واجب و سنت و ادای حقوق واجبه بخوابد، آن خواب پسندیده باشد.

و همانا که من برای هر کس از مردم این زمان که این امور را انجام دهند، چیزی سالم تر از خواب نمی دانم، زیرا مردم دین و خودسازی را رها کردند و به چپ گرایی زده اند [از مسیر مستقیم منحرف شده اند] و آدمی با کوشش می تواند نگوید، ولی چگونه تواند نشنود مگر با یک وسیله و آن خواب است. خدا عزوجل فرموده است: «إن السمع و البصر و الفؤاد کل أولئک کان عنه مسؤلا.» - . اسری / 36 - {زیرا گوش و چشم و قلب، همه مورد پرسش واقع خواهند شد} و پرخوابی هم با همه اینها که گفتیم آفاتی دارد و از زیاد آب خوردن ایجاد شود و آن هم از پرخوری و این هر دو آدمی را سنگین کنند و دل را سخت کنند و از فکر و خشوع باز دارند.

هر خوابت را آخرین جایگاه خود از دنیا قرار بده و خدا را با دل و زبان یاد کن و بترس از این که به راز دلت آگاه است، و دل بده به نماز خواندن که چون بیدار شوی، شیطان به تو گوید: شب دراز است، و مقصودش از دست رفتن وقت مناجات و راز و نیاز با پروردگار تو است؛ از استغفار در هر سحر غفلت مکن که خداجویان شیفته آنند. - .[1] مصباح الشریعة: 29 -

**[ترجمه]

«19»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ حَنَانٍ الطَّائِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِرَجُلٍ مِنْ أَوْلِیَائِهِ وَ قَدْ سَأَلَهُ الرَّجُلُ فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ لِی بُنَیَّةً وَ أَرَقُّ لَهَا وَ أَشْفَقُ عَلَیْهَا فَإِنَّهَا تَفْزَعُ کَثِیراً لَیْلًا وَ نَهَاراً فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَدْعُوَ اللَّهَ لَهَا بِالْوَاقِیَةِ قَالَ فَدَعَا لَهَا ثُمَّ قَالَ مُرْهَا بِالْفَصْدِ فَإِنَّهَا تَنْتَفِعُ بِذَلِکَ.

**[ترجمه]طب الائمه: امام صادق علیه السّلام در پاسخ یکی از دوستانش که از او پرسیده بود: یا ابن رسول الله! من دخترکی دارم که بر او نگرانم، زیرا در شبانه روز بسیار هراس کند و اگر بشود دعای حفظ بر او کنید، آن حضرت بر او دعا کرده و فرموده بود: او را به خون گرفتن وادار که از آن بهره برد.

**[ترجمه]

«20»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] أَبُو عُبَیْدَةَ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّصْرِ عَنِ مُیَسِّرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَجُلًا قَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ لِی جَارِیَةً یَکْثُرُ فَزَعُهَا فِی الْمَنَامِ وَ رُبَّمَا اشْتَدَّ بِهَا الْحَالُ فَلَا تَهْدَأُ وَ یَأْخُذُهَا خَدَرٌ فِی عَضُدِهَا وَ قَدْ رَآهَا بَعْضُ مَنْ یُعَالِجُ فَقَالَ إِنَّ بِهَا مس [مَسّاً] مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ لَیْسَ یُمْکِنُ عِلَاجُهَا فَقَالَ علیه السلام بَرِّدْهَا بِالْفَصْدِ وَ خُذْ لَهَا مَاءَ الشبیت [الشِّبِتِ] الْمَطْبُوخِ بِالْعَسَلِ وَ یُسْقَی ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ قَالَ فَفَعَلْتُ ذَلِکَ فَعُوفِیَتْ بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

**[ترجمه]طب الائمه: از امام صادق علیه السّلام روایت است که مردی به آن حضرت گفت: یا ابن رسول الله! دختری دارم که در خواب زیاد هراس کند و بسا بد حال شود و آرام نگیرد، و بازویش بی حرکت شود. یک پزشک او را دیده و گفته که جن زده است و درمانی ندارد. فرمود: با خون گرفتن او را خنک کن و آب شوید پخته را با عسل سه روز به او بنوشان. (راوی گوید:) چنین کردم و به اذن خدای عزوجل خوب شد.

**[ترجمه]

«21»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، رَوَی ابْنُ بَابَوَیْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ الْوَکِیلِ الْقُمِّیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی مُغْتَمٌّ بِشَیْ ءٍ یُصِیبُنِی فِی نَفْسِی وَ قَدْ أَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَ أَبَاکَ فَلَمْ یَتَّفِقَ لِی ذَلِکَ فَقَالَ مَا هُوَ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی رُوِیَ لَنَا عَنْ آبَائِکَ علیهم السلام أَنَّ نَوْمَ الْأَنْبِیَاءِ عَلَی أَقْفِیَتِهِمْ وَ نَوْمَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی أَیْمَانِهِمْ وَ نَوْمَ الْمُنَافِقِینَ عَلَی شَمَائِلِهِمْ وَ نَوْمَ الشَّیَاطِینِ عَلَی وُجُوهِهِمْ فَقَالَ کَذَلِکَ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی فَإِنِّی أَجْهَدُ أَنْ أَنَامَ عَلَی یَمِینِی فَلَا یُمْکِنُنِی وَ لَا یَأْخُذُنِی النَّوْمُ عَلَیْهَا فَسَکَتَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ یَا أَحْمَدُ ادْنُ مِنِّی فَدَنَوْتُ مِنْهُ فَقَالَ یَا أَحْمَدُ أَدْخِلْ یَدَکَ تَحْتَ ثِیَابِکَ فَأَدْخَلْتُهَا فَأَخْرَجَ یَدَهُ مِنْ تَحْتِ ثِیَابِهِ وَ أَدْخَلَهَا تَحْتَ ثِیَابِی وَ مَسَحَ بِیَدِهِ الْیُمْنَی عَلَی جَانِبِیَ الْأَیْسَرِ وَ بِیَدِهِ الْیُسْرَی عَلَی جَانِبِیَ الْأَیْمَنِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَ أَحْمَدُ فَمَا أَقْدِرُ أَنْ أَنَامَ عَلَی یَسَارِی مُنْذُ فَعَلَ علیه السلام ذَلِکَ بِی (1).

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام علیه السلام: إِذَا أَوَیْتَ إِلَی فِرَاشِکَ فَانْظُرْ مَا سَلَکْتَ فِی بَطْنِکَ وَ مَا کَسَبْتَ فِی یَوْمِکَ وَ اذْکُرْ أَنَّکَ مَیِّتٌ وَ أَنَّ لَکَ مَعَاداً.

ص: 190


1- 1. رواه فی الکافی ج 1 ص 513.

**[ترجمه]دعوات راوندی: به روایت ابن بابویه از احمد بن اسحاق وکیل قمی (رضی الله عنه) گفت: نزد امام یازدهم رفتم و گفتم: قربانت گردم! من در اندوهم از آنچه به من می رسد و می خواستم آن را از پدرت بپرسم و موفق نشدم. فرمود: چه باشد؟ گفتم: ای آقایم! از پدرانت علیهم السّلام به ما روایت رسیده که خواب پیمبران بر پشت خوابیدن است و خواب مؤمنان بر پهلوی راست و خواب منافقان بر پهلوی چپ و خواب شیاطین بر رو. فرمود: چنین است. گفتم: ای آقایم! من می کوشم بر پهلوی راستم بخوابم و نمی شود و خوابم نمی برد. آن حضرت ساعتی خاموش ماند و آنگاه فرمود: ای احمد، نزدیک من بیا! نزدیکش شدم و فرمود: ای احمد! دستت را زیر جامه ات ببر، و بردم. آن حضرت دستش را از زیر جامه خود به در آورد و به زیر لباس من بُرد و دست راستش را بر پهلوی چپم کشید و دست چپش را تا سه بار بر پهلوی راستم کشید. احمد گفت: از آن روز دیگر بر پهلوی چپ نمی توانم بخوابم. - . کافی 1: 513 -

و امام صادق علیه السّلام فرمود: چون به بسترت جا کردی، بیندیش در شکمت چه داری، و آن روز چه به دست آوردی، و به یاد آور که تو خواهی مُرد و تو را معادی خواهد بود .

**[ترجمه]

باب 44 القراءة و الدعاء عند النوم و الانتباه

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا انْتَبَهَ أَحَدُکُمْ مِنْ نَوْمِهِ فَلْیَقُلْ- لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ سُبْحَانَ رَبِّ النَّبِیِّینَ وَ إِلَهِ الْمُرْسَلِینَ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ فَإِذَا جَلَسَ مِنْ نَوْمِهِ فَلْیَقُلْ قَبْلَ أَنْ یَقُومَ حَسْبِیَ اللَّهُ حَسْبِیَ الرَّبُّ مِنَ الْعِبَادِ حَسْبِیَ اللَّهُ الَّذِی هُوَ حَسْبِی مُنْذُ کُنْتُ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ إِذَا قَامَ أَحَدُکُمْ مِنَ اللَّیْلِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی أَکْنَافِ السَّمَاءِ وَ لْیَقْرَأْ إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِلَی قَوْلِهِ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ(1).

وَ قَالَ علیه السلام: إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمُ النَّوْمَ فَلَا یَضَعَنَّ جَنْبَیْهِ عَلَی الْأَرْضِ حَتَّی یَقُولَ أُعِیذُ نَفْسِی وَ دِینِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ خَوَاتِیمَ عَمَلِی وَ مَا رَزَقَنِی رَبِّی وَ خَوَّلَنِی بِعِزَّةِ اللَّهِ وَ عَظَمَةِ اللَّهِ وَ جَبَرُوتِ اللَّهِ وَ سُلْطَانِ اللَّهِ وَ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ رَأْفَةِ اللَّهِ وَ غُفْرَانِ اللَّهِ وَ قُوَّةِ اللَّهِ وَ قُدْرَةِ اللَّهِ وَ جَلَالِ اللَّهِ وَ بِصُنْعِ اللَّهِ وَ أَرْکَانِ اللَّهِ وَ بِجَمْعِ اللَّهِ وَ بِرَسُولِ اللَّهِ وَ بِقُدْرَةِ اللَّهِ عَلَی مَا یَشَاءُ مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَدِبُ فِی الْأَرْضِ وَ ما یَخْرُجُ مِنْها وَ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فِیها وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ رَبِّی آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ- وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ کَانَ یُعَوِّذُ بِهَا الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهما السلام وَ بِذَلِکَ أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (2).

وَ قَالَ علیه السلام: إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمُ النَّوْمَ فَلْیَضَعْ یَدَهُ الْیُمْنَی تَحْتَ خَدِّهِ الْأَیْمَنِ

ص: 191


1- 1. الخصال ج 2 ص 163.
2- 2. الخصال ج 2 ص 162.

وَ لْیَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَضَعْتُ جَنْبِی لِلَّهِ عَلَی مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ وَ دِینِ مُحَمَّدٍ وَ وَلَایَةِ مَنِ افْتَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُ مَا شَاءَ اللَّهُ کَانَ وَ مَا لَمْ یَشَأْ لَمْ یَکُنْ فَمَنْ قَالَ ذَلِکَ عِنْدَ مَنَامِهِ حُفِظَ مِنَ اللِّصِّ وَ الْمُغِیرِ وَ الْهَدْمِ وَ اسْتَغْفَرَتْ لَهُ الْمَلَائِکَةُ وَ مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ حِینَ یَأْخُذُ مَضْجَعَهُ وَکَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ خَمْسِینَ أَلْفَ مَلَکٍ یَحْرُسُونَهُ لَیْلَتَهُ (1).

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه: امیر مؤمنین علیه السّلام فرمود: چون کسی از خواب بیدار شود، بگوید: «لا اله الا الله الحلیم الکریم الحی القیوم و هو علی کل شی ء قدیر، سبحان رب النبیین و اله المرسلین رب السموات السبع و ما فیهن و ما بینهن و رب العرش العظیم و الحمد لله رب العالمین.» {معبودی جز الله نیست که کریم و بردبار است زنده و پایدار است و او بر هر چیزی تواناست پاک و منزه است پروردگار انبیاء ومعبود مرسلین پروردگار آسمانهای هفتگانه و هرچه در آنهاست و هر چه دربین آنهاست و پروردگار عرش عظیم .وحمدو ستایش مخصوص الله پروردگار عالم هاست}

و چون از خواب برخاست و نشست، پیش از آنکه بر پا شود بگود: «حسبی الله حسبی الرب من العباد حسبی الله الذی هو حسبی منذ کنت حسبی الله و نعم الوکیل.» {خدا مرا بس است خدا از هر بنده ای برای من کفایت می کند خدایی که از وقتی بودم برایم بس بوده برای من کافی استو چه خوب وکیلی است}

چون کسی از شما برخاست، به اطراف آسمان نگاه کند و بخواند: «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» تا «إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ» - . آل عمران / 190 - 194 - {مسلما در آفرینش آسمان ها و زمین... زیرا تو وعده ات را خلاف نمی کنی.} - . خصال 2: 163 -

فرمود: اگرکسی از شما خواهد بخوابد، پهلو به زمین ننهد تا بگوید: «پناه ده خودم و دینم را و اهل و مال و سرانجام هر کارم و آنچه که خدا روزی ام کرده و به من داده در عزت الله، و عظمت الله، و جبروت الله، و سلطان الله، و رحمت الله، و مهربانی الله، و غفران الله، و قوت الله، و قدرت الله، و جلال الله، و صنع الله، و ارکان الله، و به صنع الله، و به رسول الله، و به قدرت الله بر هر چه که او خواهد از شر هر زهردار و هر گزنده، و از شر هر جن و آدمی، و از شر هر جنبنده در زمین و آنچه از آن به در آید و آنچه که از آسمان فرود آید و بر آن بر آید، و از شر هر جنبنده که پروردگارم کاکلش را گرفته که پروردگارم به راه راست است و بر هر چیز تواناست و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم»، زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله حسن و حسین علیهما السّلام را بدان پناهنده می کرد و بدان امر فرموده. - . خصال 2: 162 -

و فرمود: چون یکی از شما خواهد بخوابد، دست راستش را زیر گونه راست نهد و بگوید: «به نام خدا، پهلو نهادم برای خدا بر کیش ابراهیم و دین محمد و ولایت هر که خدا طاعتش را واجب کرده، هر چه خدا بخواهد می شود و هر چه نخواهد نباشد.» هر که به هنگام خوابیدن آن را بگوید، از دزد و غارتگر و زیر آوار ماندن در حفظ باشد و فرشته ها برایش آمرزش خواهند. و هر که تا وقتی که بسترش می رود «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را بخواند، خدا عزوجل پنجاه هزار فرشته را بر او گمارد تا همه شب او را پاسبانی کنند. - . خصال 2: 162 -

**[ترجمه]

«2»

ید(2)،[التوحید] لی، [الأمالی للصدوق] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هِلَالٍ عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ حِینَ یَأْخُذُ مَضْجَعَهُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَ خَمْسِینَ سَنَةً(3).

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ: مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّ فِیهِ مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مِائَةَ مَرَّةٍ حِینَ یَأْخُذُ(4).

**[ترجمه]کتاب توحید و امالی صدوق: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که هنگام آرمیدن در بستر خواب سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را بخواند، خدا گناهان پنجاه ساله اش را بیامرزد. - . توحید: 81 ، امالی صدوق: 10 -

ثواب الاعمال: مانند این روایت را آورده، جز آنکه «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را صد بار گفته است. - . ثواب الاعمال: 115 -

**[ترجمه]

«3»

ثو(5)،[ثواب الأعمال] ل (6)، [الخصال] لی، [الأمالی للصدوق] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یُوسُفَ عَنْ سَلَّامِ بْنِ غَانِمٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ حِینَ یَأْوِی إِلَی فِرَاشِهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مِائَةَ مَرَّةٍ بَنَی اللَّهُ لَهُ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ وَ مَنِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ حِینَ یَأْوِی إِلَی فِرَاشِهِ مِائَةَ مَرَّةٍ تَحَاتَّتْ ذُنُوبُهُ کَمَا یَسْقُطُ وَرَقُ الشَّجَرِ(7).

**[ترجمه]ثواب الاعمال و خصال و امالی صدوق: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که چون در بستر رود صد بار «لا اله الا الله»گوید، خدا در بهشت برایش خانه ای بسازد و هر که صد بار از خدا آمرزش جوید، گناهانش چون برگ از درخت بریزد. - . ثواب الاعمال: 5 ، خصال 2: 146، امالی صدوق -

**[ترجمه]

«4»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ ابْنِ سَعْدٍ عَنِ الْأَزْدِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ حِینَ یَأْخُذُ مَضْجَعَهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَلَا فَقَهَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بَطَنَ فَخَبَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَلَکَ فَقَدَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یُحْیِ الْمَوْتی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ- قَالَ علیه السلام خَرَجَ مِنَ الذُّنُوبِ کَهَیْئَةِ یَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ (8).

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَکْرٍ: مِثْلَهُ وَ فِیهِ یُحْیِی الْمَوْتَی وَ یُمِیتُ الْأَحْیَاءَ(9).

ص: 192


1- 1. الخصال ج 2 ص 162.
2- 2. التوحید: 81.
3- 3. أمالی الصدوق: 10.
4- 4. ثواب الأعمال: 115.
5- 5. ثواب الأعمال: 5.
6- 6. الخصال ج 2 ص 146.
7- 7. أمالی الصدوق:
8- 8. قرب الإسناد: 25.
9- 9. ثواب الأعمال: 138.

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السلام فرمود: هر که چون در بستر رود سه بار گوید: «الحمد لله الذی علا فَقَهَر، و الحمد لله الذی بَطَنَ فَخَبَر، و الحمد لله الذی ملک فَقَدَرو الحمد لله الذی یُحیِی الموتی و هو علی کل شی ء قدیر»{حمد مخصوص خدایی است که بالاتر است وغالب و چیره و مخصوص خدایی است که باطن است و آگاه وستایش مخصوص خدایی است که مالک است و تقدیر می کند و ستایش مخصوص خدایی است که مردگان را زنده کند و او بر هر چیزی توانا است}، از گناهانش به در آید، چون روزی که از مادرمتولد شده است. - . قرب الاسناد: 25 -

ثواب الاعمال: مانند این روایت را آورده است، جز آنکه بعد از «یحیی الموتی»، «یمیت الاحیاء» دارد. - . ثواب الاعمال: 138 -

**[ترجمه]

«5»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] فِی خَبَرِ رَجَاءِ بْنِ ضَحَّاکٍ: فِیمَا کَانَ یَعْمَلُ الرِّضَا علیه السلام فِی طَرِیقِ خُرَاسَانَ قَالَ فَإِذَا کَانَ الثُّلُثُ الْأَخِیرُ مِنَ اللَّیْلِ قَامَ عَنْ فِرَاشِهِ بِالتَّسْبِیحِ وَ التَّحْمِیدِ وَ التَّکْبِیرِ وَ التَّهْلِیلِ وَ الِاسْتِغْفَارِ وَ قَالَ کَانَ یُکْثِرُ بِاللَّیْلِ فِی فِرَاشِهِ مِنْ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ فَإِذَا مَرَّ بِآیَةٍ فِیهَا ذِکْرُ جَنَّةٍ أَوْ نَارٍ بَکَی وَ سَأَلَ اللَّهَ الْجَنَّةَ وَ تَعَوَّذَ بِهِ مِنَ النَّارِ(1).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: در گزارش رجاء بن ضحاک درباره آنچه که امام رضا علیه السّلام در راه سفر به خراسان می کرد گفته است: در یک سوم پایان شب با ذکر تسبیح و حمد و تکبیر و تهلیل و استغفار از بسترش بر می خاست، و شب ها در بسترش بسیار قرآن می خواند و چون به آیه ای که یاد بهشت داشت یا در آن دوزخ ذکر شده بود می رسید، گریه می کرد و از خدا بهشت می خواست و از دوزخ پناه می طلبید. - . عیون اخبارالرضا 2: 181 - 182 -

**[ترجمه]

«6»

ع، [علل الشرائع] عَنِ الْقَطَّانِ عَنِ السُّکَّرِیِّ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ أَسْلَمَ عَنِ ابْنِ عُیَیْنَةَ عَنِ الْحَرِیرِیِّ عَنْ أَبِی الْوَرْدِ بْنِ ثُمَامَةَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ لِرَجُلٍ مِنْ بَنِی سَعْدٍ أَ لَا أُحَدِّثُکَ عَنِّی وَ عَنْ فَاطِمَةَ علیها السلام إِنَّهَا کَانَتْ عِنْدِی وَ کَانَتْ مِنْ أَحَبِّ أَهْلِهِ إِلَیْهِ وَ أَنَّهَا اسْتَقَتْ بِالْقِرْبَةِ حَتَّی أَثَّرَ فِی صَدْرِهَا وَ طَحَنَتْ بِالرَّحَی حَتَّی مَجِلَتْ یَدَاهَا(2) وَ کَسَحَتِ الْبَیْتَ حَتَّی اغْبَرَّتْ ثِیَابُهَا وَ أَوْقَدَتِ النَّارَ تَحْتَ الْقِدْرِ حَتَّی دَکِنَتْ ثِیَابُهَا فَأَصَابَهَا مِنْ ذَلِکَ ضَرَرٌ شَدِیدٌ فَقُلْتُ لَهَا لَوْ أَتَیْتِ أَبَاکِ فَسَأَلْتِهِ خَادِماً یَکْفِیکِ حَرَّ مَا أَنْتِ فِیهِ مِنْ هَذَا الْعَمَلِ فَأَتَتِ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَوَجَدَتْ عِنْدَهُ حُدَّاثاً فَاسْتَحَتْ وَ انْصَرَفَتْ قَالَ فَعَلِمَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَنَّهَا جَاءَتْ لِحَاجَةٍ قَالَ فَغَدَا عَلَیْنَا وَ نَحْنُ فِی لِفَاعِنَا(3)

فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَسَکَتْنَا وَ اسْتَحْیَیْنَا لِمَکَانِنَا ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَسَکَتْنَا ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَخَشِینَا إِنْ لَمْ نَرُدَّ عَلَیْهِ یَنْصَرِفُ وَ قَدْ کَانَ یَفْعَلُ ذَلِکَ یُسَلِّمُ ثَلَاثاً فَإِنْ أُذِنَ لَهُ وَ إِلَّا انْصَرَفَ فَقُلْتُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا رَسُولَ اللَّهِ ادْخُلْ فَلَمْ یَعْدُ صلی الله علیه و آله أَنْ جَلَسَ عِنْدَ رُءُوسِنَا فَقَالَ یَا فَاطِمَةُ مَا کَانَتْ حَاجَتُکِ أَمْسِ عِنْدَ مُحَمَّدٍ قَالَ فَخَشِیتُ إِنْ لَمْ نُجِبْهُ أَنْ یَقُومَ قَالَ فَأَخْرَجْتُ رَأْسِی فَقُلْتُ أَنَا وَ اللَّهِ أُخْبِرُکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّهَا اسْتَقَتْ بِالْقِرْبَةِ حَتَّی

ص: 193


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 181 و 182.
2- 2. مجلت الید: نفطت من العمل فمرنت، و قیل: المجل أن یکون بین الجلد و اللحم ماء من کثرة العمل، و قیل: قشر رقیق یجتمع فیه ماء من أثر العمل، أقول یقال له بالفارسیة: تاول.
3- 3. اللفاع: کل ما یجلل به الجسد کساء کان أو غیره.

أَثَّرَ فِی صَدْرِهَا وَ جَرَّتْ بِالرَّحَی حَتَّی مَجِلَتْ یَدَاهَا وَ کَسَحَتِ الْبَیْتَ حَتَّی اغْبَرَّتْ ثِیَابُهَا وَ أَوْقَدَتْ تَحْتَ الْقِدْرِ حَتَّی دَکِنَتْ ثِیَابُهَا فَقُلْتُ لَهَا لَوْ أَتَیْتِ أَبَاکِ فَسَأَلْتِهِ خَادِماً یَکْفِیکِ حَرَّ مَا أَنْتِ فِیهِ مِنْ هَذَا الْعَمَلِ قَالَ أَ فَلَا أُعَلِّمُکُمَا مَا هُوَ خَیْرٌ لَکُمَا مِنَ الْخَادِمِ إِذَا أَخَذْتُمَا مَنَامَکُمَا فَسَبِّحَا ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ وَ احْمَدَا ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ وَ کَبِّرَا أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ قَالَ فَأَخْرَجَتْ علیها السلام رَأْسَهَا فَقَالَتْ رَضِیتُ عَنِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ رَضِیتُ عَنِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ رَضِیتُ عَنِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (1).

**[ترجمه]علل الشرائع: علی علیه السّلام به مردی از بنی سعد فرمود: داستان خود و فاطمه علیه السّلام را به تو باز نگویم: او همسر من بود و محبوب ترین همه. آن قدر با مشک آب کشید تا اثر آن در سینه اش نمودار شد؛ آن قدر با دستاس آرد ساخت تا کف دستش تاول زد؛ - . «مجلت الید» را به فارسی تاول گویند. - آن قدر خانه را جاروب می کرد تا جامه اش را گرد می گرفت؛ و آن قدر زیر دیگ آتش را می افروخت تا جامه هایش سیاه می شد، و از آن زیانی سخت دید. به او گفتم: کاش نزد پدرت می رفتی و از او خدمتکاری می خواستی تا کمکت کند. پس نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله آمد و در حضور او سخنگویانی بودند و شرمش آمد و برگشت. فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله دانست که او نیازی دارد که آمده. فرمود: بامداد در حالی که هنوز زیر روپوش شبانه بودیم - . اللفاع: هر چیزی که تن را بپوشاند، خواه پتو یا غیره. - نزد ما آمد و سلام کرد. ما خموش ماندیم و از وضع خود شرمگین بودیم. باز سلام کرد و خموش ماندیم. بار سوم سلام کرد و ترسیدیم اگر جواب ندهیم برگردد. شیوه او چنین بود که سه بار سلام می کرد و اگر به او اجازه نمی دادند، برمی گشت. من گفتم: و علیک السلام یا رسول الله، درآی! و درنگی نشد که آمد بالای سر ما نشست و فرمود: ای فاطمه! دیروز چه نیازی داشتی نزد محمد؟ فرمود: ترسیدیم اگر پاسخش را ندهیم برخیزد. فرمود: من سر از زیر سرپوش به در آوردم و گفتم: یا رسول الله! من به تو خبر دهم. همانا او آن قدر با مشک آب کشیده که سینه اش آسیب دیده؛ آن قدر دستاس چرخانده که کف دستش تاول بسته؛ آن قدر خانه را جارو زده تا جامه هایش گَرد آلود شده اند و آن قدر زیر دیگ را افروخته که جامه هایش سیاه شده اند. من به او گفتم کاش نزد پدرت می رفتی و از او خدمتکاری می خواستی که به تو کمک کند. فرمود: آیا به شما چیزی نیاموزم که از خدمتکار بر شما بهتر باشد؟ چون به خوابگاه خود رفتید سی و سه بار تسبیح گویید، سی و سه بار حمد و سی و چهار بار تکبیر. فرمود: فاطمه علیه السّلام سر به در آورد و تا سه بار گفت: راضی شدم از خدا و رسولش. - . علل الشرائع 2: 54 -

**[ترجمه]

«7»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِذَا أَوَی أَحَدُکُمْ إِلَی فِرَاشِهِ فَلْیَمْسَحْهُ بِطَرَفِ إِزَارِهِ فَإِنَّهُ لَا یَدْرِی مَا یَحْدُثُ عَلَیْهِ ثُمَّ لْیَقُلِ اللَّهُمَّ إِنْ أَمْسَکْتَ نَفْسِی فِی مَنَامِی فَاغْفِرْ لَهَا وَ إِنْ أَرْسَلْتَهَا فَاحْفَظْهَا بِمَا تَحْفَظُ بِهِ عِبَادَکَ الصَّالِحِینَ (2).

**[ترجمه]علل الشرائع : امام صادق از پدرش علیهما السّلام، از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت کرد که فرمود: چون کسی در بسترش جا کند، با کنار جامه اش آن را مسح کند، چون نمی داند چه بر آن پدید خواهد شد. سپس بگوید: خدایا! اگر جانم را در خواب بازداشتی بیامرزش و اگر آن را رها کردی، آنچنان که بنده های خوبت را حفظ می کنی، حفظش کن. - . علل الشرائع 2: 276 -

**[ترجمه]

«8»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام]: عُوذَةٌ لِلصَّبِیِّ إِذَا کَثُرَ بُکَاؤُهُ وَ لِمَنْ یَفْزَعُ بِاللَّیْلِ وَ لِلْمَرْأَةِ إِذَا سَهِرَتْ مِنْ وَجَعٍ- فَضَرَبْنا عَلَی آذانِهِمْ فِی الْکَهْفِ سِنِینَ عَدَداً- ثُمَّ بَعَثْناهُمْ لِنَعْلَمَ أَیُّ الْحِزْبَیْنِ أَحْصی لِما لَبِثُوا أَمَداً حَدَّثَنَا أَبُو الْمَغْرَاءِ الْوَاسِطِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ- عَنْ مَرْوَانَ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام مَأْثُورَةً عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ ذَلِکَ.

**[ترجمه]طب الائمه: یک دعا برای کودکی که زیاد گریه می کند، و برای کسی که شب هراس کند، و برای زنی که از درد، شب را نخوابد: «فَضَرَبْنا عَلَی آذانِهِمْ فِی الْکَهْفِ سِنِینَ عَدَداً* ثُمَّ بَعَثْناهُمْ لِنَعْلَمَ أَیُّ الْحِزْبَیْنِ أَحْصی لِما لَبِثُوا أَمَداً.» - . کهف / 11 - 12 - {پس در آن غار، سالیانی چند بر گوش هایشان پرده زدیم. آن گاه آنان را بیدار کردیم، تا بدانیم کدام یک از آن دو دسته، مدت درنگشان را بهتر حساب کرده اند.}

و ازامام باقر علیه السّلام رسیده که امیر مؤمنان علیه السّلام آن را فرموده است.

**[ترجمه]

«9»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ إِبْرَاهِیمَ الْحِزَامِ الْحَرِیرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ عَبْدِ الرَّحِیمِ بْنِ عَبْدِ الْمَجِیدِ الْقَصِیرِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَصَابَهُ ضَعْفٌ فِی قَلْبِهِ أَوْ بَدَنِهِ فَلْیَأْکُلْ لَحْمَ الضَّأْنِ بِاللَّبَنِ فَإِنَّهُ یُخْرِجُ مِنْ أَوْصَالِهِ کُلَّ دَاءٍ وَ غَائِلَةٍ وَ یُقَوِّی جِسْمَهُ وَ یَشُدُّ مَتْنَهُ وَ یَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ یُرَدِّدُهَا عَشْرَ مَرَّاتٍ قَبْلَ نَوْمِهِ وَ یُسَبِّحُ تَسْبِیحَ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ یَقْرَأُ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ.

**[ترجمه]طب الأئمة: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که دلش یا تنش دچار ضعف شد، گوشت بره با شیر بخورد که هر دردی را از هر بندش بیرون کشد و تنش و پشتش نیرو گیرند، و ده بار پیش از خوابش بگوید: «لا الله الا الله وحده لا شریک له یحیی و یمیت و یمیت و یحیی و هو حی لا یموت.» و تسبیح فاطمه زهرا علیه السّلام را هم بخواند، با آیه الکرسی و سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ.»

**[ترجمه]

«10»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عِیسَی الزَّعْفَرَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَبِیبٍ الْحَارِثِیِّ وَ کَانَ مِنْ أَعْلَمِ أَهْلِ زَمَانِهِ وَ أَتْقَاهُمْ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ

ص: 194


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 54.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 276.

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا تَبِیتَ حَتَّی تَتَعَوَّذَ بِالْأَحَدَ عَشَرَ حَرْفاً فَافْعَلْ فَقُلْتُ أَخْبِرْنِی بِهَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ أَعُوذُ بِعِزَّةِ اللَّهِ أَعُوذُ بِقُدْرَةِ اللَّهِ أَعُوذُ بِجَلَالِ اللَّهِ أَعُوذُ بِجَمَالِ اللَّهِ أَعُوذُ بِسُلْطَانِ اللَّهِ أَعُوذُ بِدَفْعِ اللَّهِ أَعُوذُ بِمَنِّ اللَّهِ أَعُوذُ بِجَمْعِ اللَّهِ أَعُوذُ بِمُلْکِ اللَّهِ أَعُوذُ بِتَمَامِ رَحْمَةِ اللَّهِ أَعُوذُ بِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ وَ ذَرَأَ وَ بَرَأَ وَ تَتَعَوَّذُ بِهِ مِمَّا شِئْتَ فَإِنَّهُ لَا یَضُرُّکَ هَوَامُّ وَ لَا جِنٌّ وَ لَا إِنْسٌ وَ لَا شَیْطَانٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی.

**[ترجمه]طب الأئمة: امام صادق علیه السّلام به مفضل بن عمر فرمود: که اگر می توانی شب را نگذران جز با یازده حرف. راوی گوید: گفتم: یا ابن رسول الله! آنها را به من بیاموز.

فرمود: «اعوذ بعزت الله، اعوذ بقدرت الله، پناه به جلال خدا، پناه به جمال خدا، پناه به سلطان خدا، پناه به دفاع خدا، پناه به منت خدا، پناه به جمع آوری خدا، پناه به ملک خدا، پناه به تمام رحمت خدا، پناه به رسول خدا صلی الله علیه و آله و خاندانش علیهم السلام از شر آنچه آفریده و بر آورده و جان داده»، و به او پناه بر از هر چه خواهی که گزنده ها و پری ها، و آدمیان و شیطان زیانت نرسانند، ان شاء الله تعالی.

**[ترجمه]

«11»

شی، [تفسیر العیاشی] قَالَ الْحَسَنُ بْنُ رَاشِدٍ: إِذَا اسْتَیْقَظْتَ مِنْ مَنَامِکَ فَقُلِ الْکَلِمَاتِ الَّتِی تَلَقَّی بِهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ- سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ سَبَقَتْ رَحْمَتُکَ غَضَبَکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ- إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْنِی- إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ الْغَفُورُ(1).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: حسن بن راشد گفته است: چون از خواب بیدار شدی، آن کلماتی را که آدم از پروردگارش دریافت بگو: «سبوح قدوس رب الملائکه و الروح، رحمتت بر خشمت پیشی دارد، لا اله الا انت، من به خود ستم کردم، مرا بیامرز و به من رحم کن که تو بسیار توبه پذیری و مهربان و آمرزنده. - . تفسیر عیاشی 1: 41 -

**[ترجمه]

«12»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِذَا أُدْخِلَ عَلَیْکَ الْمِصْبَاحُ فَقُلِ- اللَّهُمَّ اجْعَلْ لَنَا نُوراً نَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ وَ لَا تَحْرِمْنَا نُورَکَ یَوْمَ نَلْقَاکَ وَ اجْعَلْ لَنَا نُوراً إِنَّکَ نُورٌ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ إِذَا انْطَفَأَ السِّرَاجُ فَقُلِ- اللَّهُمَّ أَخْرِجْنَا مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِذَا تَوَسَّدَ الرَّجُلُ یَمِینَهُ فَلْیَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْلَمْتُ نَفْسِی إِلَیْکَ وَ وَجَّهْتُ وَجْهِی إِلَیْکَ وَ فَوَّضْتُ أَمْرِی إِلَیْکَ وَ أَلْجَأْتُ ظَهْرِی إِلَیْکَ تَوَکَّلْتُ عَلَیْکَ رَهْبَةً مِنْکَ وَ رَغْبَةً إِلَیْکَ- لَا مَلْجَأَ وَ لَا مَنْجَی مِنْکَ إِلَّا إِلَیْکَ آمَنْتُ بِکِتَابِکَ الَّذِی أَنْزَلْتَ وَ بِرَسُولِکَ الَّذِی أَرْسَلْتَ وَ یُسَبِّحُ تَسْبِیحَ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ مَنْ أَصَابَهُ فَزَعٌ عِنْدَ مَنَامِهِ فَلْیَقْرَأْ إِذَا أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ- الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ.

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: اقْرَأْ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ قُلْ یَا أَیُّهَا الْکَافِرُونَ عِنْدَ مَنَامِکَ فَإِنَّهَا بَرَاءَةٌ مِنَ الشِّرْکِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ نِسْبَةُ الرَّبِّ عَزَّ وَ جَلَّ.

رُوِیَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: سَمِعْتُ نَبِیَّکُمْ عَلَی أَعْوَادِ الْمِنْبَرِ وَ هُوَ

ص: 195


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 41.

یَقُولُ مَنْ قَرَأَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ مَکْتُوبَةٍ لَمْ یَمْنَعْهُ مِنْ دُخُولِ الْجَنَّةِ إِلَّا الْمَوْتُ وَ لَا یُوَاظِبُ عَلَیْهَا إِلَّا صِدِّیقٌ أَوْ عَابِدٌ وَ مَنْ قَرَأَهَا إِذَا أَخَذَ مَضْجَعَهُ آمَنَهُ اللَّهُ عَلَی نَفْسِهِ وَ جَارِهِ وَ جَارِ جَارِهِ وَ الْأَبْیَاتِ حَوْلَهُ.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ حِینَ یَأْخُذُ مَضْجَعَهُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَ خَمْسِینَ سَنَةٍ.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا قَالَ: لَا یَدَعِ الرَّجُلُ أَنْ یَقُولَ عِنْدَ مَنَامِهِ أُعِیذُ نَفْسِی وَ ذُرِّیَّتِی وَ أَهْلَ بَیْتِی وَ مَالِی بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ وَ مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ هَامَّةٍ وَ مِنْ کُلِّ عَیْنٍ لَامَّةٍ(1) فَذَلِکَ الَّذِی عَوَّذَ بِهِ جَبْرَئِیلُ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهما السلام.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مَنْ قَالَ حِینَ یَأْخُذُ مَضْجَعَهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَلَا فَقَهَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بَطَنَ فَخَبَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَلَکَ فَقَدَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یُحْیِی الْمَوْتَی وَ یُمِیتُ الْأَحْیَاءَ- وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ خَرَجَ مِنَ الذُّنُوبِ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ.

عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ قَرَأَ أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ عِنْدَ مَنَامِهِ وُقِیَ فِتْنَةَ الْقَبْرِ فِی الْفَزَعِ وَ إِنْ فَزِعْتَ مِنَ اللَّیْلِ فَقُلْ عَشْرَ مَرَّاتٍ- أَعُوذُ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ مِنْ غَضَبِهِ وَ مِنْ عِقَابِهِ وَ مِنْ شَرِّ عِبَادِهِ وَ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطِینِ وَ أَعُوذُ بِکَ رَبِّ أَنْ یَحْضُرُونِ فَإِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ یَأْمُرُ بِهِ وَ اقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ إِذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعاسَ أَمَنَةً مِنْهُ وَ جَعَلْنا نَوْمَکُمْ سُباتاً(2).

فِی مَنْ خَافَ مِنَ اللُّصُوصِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمُ النَّوْمَ فَلْیَضَعْ یَدَهُ الْیُمْنَی تَحْتَ خَدِّهِ الْأَیْمَنِ وَ لْیَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَضَعْتُ جَنْبِی لِلَّهِ عَلَی مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ دِینِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ وَلَایَةِ مَنِ افْتَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُ مَا شَاءَ اللَّهُ کَانَ وَ مَا لَمْ یَشَأْ

ص: 196


1- 1. الهامة: ما له سم یقتل کالحیة أو لا یقتل کسائر الحشرات المؤذیة، و فی الصحاح: لا یقع هذا الاسم الا علی المخوف من الاحناش، و اللامّة: العین التی تصیب الإنسان بسوء عند ما تعجب منه یقال منه بالفارسیة: چشم زخم.
2- 2. الأنفال: 11، و النبأ: 9.

لَمْ یَکُنْ أَشْهَدُ أَنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ فَإِنَّ مَنْ قَالَ ذَلِکَ عِنْدَ مَنَامِهِ حُفِظَ مِنَ اللِّصِّ وَ الْهَدْمِ وَ تَسْتَغْفِرُ لَهُ الْمَلَائِکَةُ وَ مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ عِنْدَ مَضْجَعِهِ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ خَمْسِینَ مَلَکاً یَحْرُسُونَهُ لَیْلَتَهُ.

رُوِیَ: أَنَّ مَنْ خَافَ اللُّصُوصَ فَلْیَقْرَأْ عِنْدَ مَنَامِهِ- قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ (1) إِلَی آخِرِ السُّورَةِ.

فِی الِاحْتِلَامِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِذَا خِفْتَ الْجَنَابَةَ فَقُلْ فِی فِرَاشِکَ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الِاحْتِلَامِ وَ مِنْ سُوءِ الْأَحْلَامِ وَ مِنْ أَنْ یَتَلَاعَبَ بِیَ الشَّیْطَانُ فِی الْیَقَظَةِ وَ الْمَنَامِ وَ مَنْ خَافَ الْأَرَقَ فَإِذَا خِفْتَ الْأَرَقَ فَقُلْ عِنْدَ مَنَامِکَ سُبْحَانَ اللَّهِ ذِی الشَّأْنِ دَائِمِ السُّلْطَانِ عَظِیمِ الْبُرْهَانِ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ ثُمَّ یَقُولُ یَا مُشْبِعَ الْبُطُونِ الْجَائِعَةِ یَا کَاسِیَ الْجُنُوبِ الْعَارِیَةِ یَا مُسَکِّنَ الْعُرُوقِ الضَّارِبَةِ یَا مُنَوِّمَ الْعُیُونِ السَّاهِرَةِ سَکِّنْ عُرُوقِیَ الضَّارِبَةَ وَ ائْذَنْ لِعَیْنِی نَوْماً عَاجِلًا آخَرُ اقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ إِذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعاسَ أَمَنَةً مِنْهُ وَ جَعَلْنا نَوْمَکُمْ سُباتاً فِی الْهَدْمِ فَإِذَا خِفْتَ الْهَدْمَ عِنْدَ الزَّلْزَلَةِ فَاقْرَأْ عِنْدَ مَنَامِکَ- إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً(2) لِلنُّعَاسِ وَ لَمَّا جاءَ مُوسی لِمِیقاتِنا إِلَی قَوْلِهِ أَوَّلُ الْمُؤْمِنِینَ (3) یَقْرَأُ عَلَی

الْمَاءِ وَ یَمْسَحُ بِهِ رَأْسَهُ وَ وَجْهَهُ وَ ذِرَاعَیْهِ لِمَنْ بَالَ فِی النَّوْمِ (4)

أَوْ فَزِعَ فِیهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ مِنْ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ الْعَرَبِیِّ الْهَاشِمِیِّ الْقُرَشِیِّ الْمَدَنِیِّ الْأَبْطَحِیِّ التِّهَامِیِّ إِلَی

ص: 197


1- 1. أسری: 110.
2- 2. فاطر: 39، راجع مکارم الأخلاق ص 333- 336.
3- 3. الأعراف: 139 و 140، راجع مکارم الأخلاق ص 444.
4- 4. فی المطبوع من المصدر اختلاف راجعه.

مَنْ حَضَرَ الدَّارَ مِنَ الْعُمَّارِ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ لَنَا وَ لَکُمْ فِی الْحَقِّ سَعَةً فَإِنْ یَکُنْ فَاجِراً مُقْتَحِماً أَوْ دَاعِی حَقٍّ مُبْطِلًا أَوْ مَنْ یُؤْذِی الْوِلْدَانَ وَ یُفْزِعُ الصِّبْیَانَ وَ یُبْکِیهِمْ وَ یُبَوِّلُهُمْ فِی الْفِرَاشِ فَلْتَمْضُوا إِلَی أَصْحَابِ الْأَصْنَامِ وَ إِلَی عَبَدَةِ الْأَوْثَانِ وَ لْتَخْلُوا عَنْ أَصْحَابِ الْقُرْآنِ فِی جِوَارِ الرَّحْمَنِ وَ مَخَازِی الشَّیْطَانِ وَ عَنْ إِیمَانِهِمُ الْقُرْآنَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِ (1) لِلْفَزَعِ أَیْضاً شَهِدَ اللَّهُ (2) الْآیَةَ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ- قُلِ ادْعُوا اللَّهَ (3) إِلَی آخِرِ السُّورَةِ وَ إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الْآیَةَ(4)

لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ إِلَی آخِرِ السُّورَةِ(5) قُلْ مَنْ یَکْلَؤُکُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ مِنَ الرَّحْمنِ (6) مِنَ السِّبَاعِ وَ الْجِنِّ وَ السَّحَرَةِ قُلِ اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ هُوَ الْواحِدُ الْقَهَّارُ(7) الْیَوْمَ تُجْزی کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ لا ظُلْمَ الْیَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسابِ (8) لِمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ(9).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون چراغ نزدت آوردند، بگو: «بار خدایا! به ما نوری ده که بدان میان مردم راه برویم و ما را از نور خود در روز ملاقاتت محروم مساز؛ به ما نوری ده که تو نور هستی، لا اله الا انت.» و چون چراغ خاموش شود بگو: «خدایا! ما را از ظلمات به نور بیاور.»

و محمد بن مسلم گفت: امام باقر علیه السّلام فرمود: چون کسی بر دست راست خود پهلو گیرد، بگوید: «خدایا! من خود را به تو واگذاردم و به تو رو کردم، و کارم را به تو وانهادم و به تو تکیه کردم، و بر تو توکل کردم از روی ترس از تو، و به دلیل دل دادن به حضرتت، پناهی و نجاتگاهی از تو نیست جز خودت. ایمان دارم به کتابی که فرود آوردی و به رسولت که فرستادی.» و تسبیح فاطمه علیه السّلام را بخواند. و هر که را در خواب هراس گیرد، وقتی به بسترش می رود معوّذتین و آیه الکرسی را بخواند.

و از امام صادق علیه السّلام روایت است که فرمود: هنگام خوابیدن سوره« قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» و «قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ» را بخوان که برائت از شرک است و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» شناسنامه خداست.

و امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: از پیغمبر شما صلی الله علیه و آله شنیدم که بر فراز منبر می فرمود: هر که پس از هر نماز واجب آیه الکرسی را بخواند، مانعی از رفتن به بهشت ندارد جز همان مرگ، و کسی بر آن مواظبت ندارد، جز صدیق یا عابد، و هر کس که آن را وقت آرمیدن در بسترش بخواند، خدا او را و همسایگانش را و همسایه همسایگانش را و خانه های اطرافش را در امان خود دارد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که وقت خواب سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را بخواند، خدا گناهان پنجاه ساله اش را بیامرزد .

از محمد بن مسلم، از یکی از دو امام علیهما السّلام روایت است که فرمودند: کسی هنگام خوابیدن این دعا را ترک نکند: «پناه می دهم خودم و نژادم و خانواده ام و مالم را به کلمات تامه خدا از هر شیطان رجیم و از هر شیطان گزنده و از هر چشم زخم» - . الهامة: آنچه زهر کشنده دارد مثل مار یا نمی کشد مثل سایر حشرات موذی. در صحاح است که این اسم فقط در حشرات خطرناک استعمال می شود. و «اللامة» یعنی چشم زخم. -

که آن دعای تعویذ جبرئیل است برای امام حسن و امام حسین علیهما السّلام.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که در بستر رود سه بار بگوید: «الحمد لله الذی علا فقهر، و الحمد لله الذی بطن فخبر، و الحمد لله الذی ملک فقدر، و الحمد لله الذی یحیی الموتی و یمیت الاحیاء و هو علی کل شی ء قدیر»{ حمد مخصوص خدایی است که بالاتر است وغالب و چیره و مخصوص خدایی است که باطن است و آگاه وستایش مخصوص خدایی است که مالک است و تقدیر می کند و ستایش مخصوص خدایی است که مردگان را زنده کند و او بر هر چیزی توانا است}، از گناهان خود به در شود، چون روزی که از مادرش زاده شده.

غمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که سوره «أَلْهاکُمُ التَّکاثُرُ» را هنگام خوابش بخواند، از فتنه قبرمحفوظ بماند. و برای رفع هراس در شب، ده بار بگو: «اعوذ بکلمات الله من غضبه، و من عقابه، و من شر عباده»، و «مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطِینِ وَ أَعُوذُ بِکَ رَبِّ أَنْ یَحْضُرُونِ.» - . مومنون / 97 - 98 - {... از وسوسه های شیطان ها به تو پناه می برم. و پروردگارا، از اینکه [آنها] به پیش من حاضر شوند به تو پناه می برم.»} که پیغمبر بدان امر می کرد و آیه الکرسی را بخوان و نیز: «إِذْ یُغَشِّیکم النُّعاسَ أَمَنَةً مِنْهُ... وَ جَعَلْنا نَوْمَکُمْ سُباتاً» - . أنفال/ 11 و نبأ/ 9 - [به یاد آورید] هنگامی را که [خدا] خوابِ سبک آرامش بخشی که از جانب او بود... و خواب شما را [مایه] آسایش گردانیدیم} را بخوان.

و امیر مؤمنان علیه السّلام برای ترس از دزد فرمود: چون یکی از شما خواست بخوابد، دست راست را زیر گونه راست نهد و بگوید: «بسم الله وضعت جنبی لله علی مله ابراهیم و دین محمد صلی الله علیه و آله و ولایه من افترض الله طاعته ما شاء الله کان و ما لم یشأ لم یکن اشهد ان الله علی کل شی ء قدیر» که هر کس آن را هنگام خواب بگوید، از دزد و از اینکه خانه بر او خراب شود محفوظ ماند و فرشته ها برایش آمرزش خواهند. و هر که سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را در بستر خوابش بخواند، خدا بر او پنجاه فرشته گمارد تا آن شب او را پاسبانی کنند.

روایت است که هر کس که از دزد می ترسد، هنگام خوابیدن «قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ» - . أسری: 110 - {بگو: «خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید} تا آخر سوره را بخواند.

برای ترس از احتلام امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر از جنب شدن در بسترت می ترسی، بگو: «خدایا! به تو پناه می برم از احتلام و از خواب بد و از اینکه شیطان مرا به بازی گیرد در بیداری و خواب.» و برای رفع بدخوابی هنگام خوابیدن بگوید: «سبحان الله ذی الشان، دائم السلطان، عظیم البرهان، کل یوم هو فی شان.» سپس بگوید: «ای سیر کننده شکم های گرسنه! ای پوشنده تن های لخت! ای آرام کننده رگ های تپنده! ای خواب کننده چشمان بیدار! رگ های تپنده ام را آرام کن و به چشمم اجازه خواب شتابانی عطا کن.»

در روایت دیگر است که: آیه الکرسی بخوان و بگو: «إِذْ یُغَشِّیکم النُّعاسَ أَمَنَةً مِنْهُ و جَعَلْنا نَوْمَکُمْ سُباتاً.»

و برای ترس از ویرانی و زلزله به وقت خواب، بخوان: «إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُورا.» - . فاطر/ 39 - {همانا خدا آسمان ها و زمین را نگاه می دارد تا نیفتند، و اگر بیفتند بعد از او هیچ کس آنها را نگاه نمی دارد؛ اوست بردبار آمرزنده.} - . مکارم الاخلاق: 333- 336 -

برای رفع چرت زدن، آیه: «وَ لَمَّا جاءَ مُوسی لِمِیقاتِنا» تا آنجا که می فرماید: «اول المؤمنین - . الأعراف/ 139 و 140، مکارم الاخلاق: 444 - » {و چون موسی به میعاد ما آمد...من نخستین مومنانم.} را بر آب بخواند و با آن سر و رو و دو ذراع خود را مسح کند .

برای کسی که در بسترش ادرار می کند یا هراسناک می شود، بخواند: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ مِنْ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ الْعَرَبِیِّ الْهَاشِمِیِّ الْقُرَشِیِّ الْمَدَنِیِّ الْأَبْطَحِیِّ التِّهَامِیِّ إِلَی مَنْ حَضَرَ الدَّارَ مِنَ الْعُمَّارِ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ لَنَا وَ لَکُمْ فِی الْحَقِّ سَعَةً فَإِنْ یَکُنْ فَاجِراً مُقْتَحِماً أَوْ دَاعِی حَقٍّ مُبْطِلًا أَوْ مَنْ یُؤْذِی الْوِلْدَانَ وَ یُفْزِعُ الصِّبْیَانَ وَ یُبْکِیهِمْ وَ یُبَوِّلُهُمْ فِی الْفِرَاشِ فَلْتَمْضُوا [فَلْیَمْضُوا] إِلَی أَصْحَابِ الْأَصْنَامِ وَ إِلَی عَبَدَةِ الْأَوْثَانِ وَ لْتَخْلُوا [لْیَخْلُوا] عَنْ أَصْحَابِ الْقُرْآنِ فِی جِوَارِ الرَّحْمَنِ وَ مُخَازِی الشَّیْطَانِ وَ عَنْ أَیْمَانِهِمُ الْقُرْآنُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ.»{ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ از محمد رسول خدا پیامبر مکی عربی هاشمی قریشی مدنی ابطحی تهامی به هر کسی که در خانه های آباد حضور دارد اما بعد: ما و شما درباره حقیقت در وسعت و انتخاب هستیم پس اگر ناپاک است و در سختی ها داخل شود یا ادعای حق می کند و باطل کننده است یا کسی است که کودکان را اذیت می کند و آنها را به گریه می اندازد و به بول کردن در بسترشان وا می دارد پس باید به یاران و اصحاب بتهاَ بپیوندد و از یاران قرآن در جوار خدای رحمن و خوار کننده شیطان و از ایمانشان به قران فاصله گیرند و درود خدا بر محمد پیغمبر باد } - . مکارم الاخلاق: 469 -

و نیز برای دفع هراس آمده که آیه «شَهِدَ اللَّهُ» - . آل عمران/ 16 - تا آخر آیه، و آیه الکرسی و آیه «قُلِ ادْعُوا اللَّهَ» - . أسری/ 110 - 111 - تا آخر سوره، و آیه «إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ» - . یونس/ 3 - تا آخر آیه، و آیه «لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ» - . برائت/ 129 - 130 - تا آخر سوره، و آیه: «قُلْ مَنْ یَکْلَؤُکُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ» - . أنبیاء/ 42 - تا آخر آیه را بخواند.

و برای دفع درنده و جن و جادو، آیه «و قُلِ اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ هُوَ الْواحِدُ الْقَهَّارُ» - . رعد/ 16 - {بگو: «خدا آفریننده هر چیزی است، و اوست یگانه قهار.»} و هم آیه «الْیَوْمَ تُجْزی کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ لا ظُلْمَ الْیَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسابِ» - . غافر/ 16 - 17 - {امروز هر کسی به [موجب] آنچه انجام داده است کیفر می یابد. امروز ستمی نیست؛ آری، خدا زودشمار است.} و« لِمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ» - . مکارم الاخلاق: 470 - {امروز فرمانروایی از آنِ کیست؟ از آنِ خداوند یکتای قهّار است} را بخواند.

**[ترجمه]

«13»

فس (10)،[تفسیر القمی] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی- إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ إِنَّ فَاطِمَةَ علیها السلام رَأَتْ فِی مَنَامِهَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَمَّ أَنْ یَخْرُجَ هُوَ وَ فَاطِمَةُ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ مِنَ الْمَدِینَةِ فَخَرَجُوا حَتَّی جَاوَزُوا مِنْ حِیطَانِ الْمَدِینَةِ فَتَعَرَّضَ لَهُمْ طَرِیقَانِ فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ ذَاتَ الْیَمِینِ حَتَّی انْتَهَی بِهِمْ إِلَی مَوْضِعٍ فِیهِ نَخْلٌ وَ مَاءٌ فَاشْتَرَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله شَاةً کَبْراءَ وَ هِیَ الَّتِی فِی أَحَدِ أُذُنَیْهَا نُقَطٌ بِیضٌ فَأَمَرَ بِذَبْحِهَا فَلَمَّا أَکَلُوا مَاتُوا فِی مَکَانِهِمْ فَانْتَبَهَتْ فَاطِمَةُ بَاکِیَةً ذَعِرَةً فَلَمْ تُخْبِرْ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِذَلِکَ

ص: 198


1- 1. مکارم الأخلاق ص 469.
2- 2. آل عمران: 16.
3- 3. أسری: 110 و 111.
4- 4. یونس: 3.
5- 5. براءة: 129 و 130.
6- 6. الأنبیاء: 42.
7- 7. الرعد: 16.
8- 8. غافر: 16 و 17.
9- 9. مکارم الأخلاق ص 470.
10- 10. فی المطبوعة رمز سن للمحاسن و هو مصحف، لا یوجد فی المحاسن، و الآیة فی المجادلة: 10.

فَلَمَّا أَصْبَحَتْ جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِحِمَارٍ فَأَرْکَبَ عَلَیْهِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ أَمَرَ أَنْ یَخْرُجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ مِنَ الْمَدِینَةِ کَمَا رَأَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام فِی نَوْمِهَا فَلَمَّا خَرَجُوا مِنْ حِیطَانِ الْمَدِینَةِ عَرَضَ لَهُ طَرِیقَانِ فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذَاتَ الْیَمِینِ کَمَا رَأَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام حَتَّی انْتَهَوْا إِلَی مَوْضِعٍ فِیهِ نَخْلٌ وَ مَاءٌ فَاشْتَرَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله شَاةً کَمَا رَأَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام فَأَمَرَ بِذَبْحِهَا فَذُبِحَتْ وَ شُوِیَتْ فَلَمَّا أَرَادُوا أَکْلَهَا قَامَتْ فَاطِمَةُ وَ تَنَحَّتْ نَاحِیَةً مِنْهُمْ تَبْکِی مَخَافَةَ أَنْ یَمُوتُوا فَطَلَبَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی وَقَعَ عَلَیْهَا وَ هِیَ تَبْکِی- فَقَالَ صلی الله علیه و آله مَا شَأْنُکِ یَا بُنَیَّةِ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ رَأَیْتُ الْبَارِحَةَ کَذَا وَ کَذَا فِی نَوْمِی وَ قَدْ فَعَلْتَ أَنْتَ کَمَا رَأَیْتُهُ فَتَنَحَّیْتُ عَنْکُمْ لِئَلَّا أَرَاکُمْ تَمُوتُونَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ نَاجَی رَبَّهُ فَنَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ هَذَا شَیْطَانٌ یُقَالُ لَهَا الدَّهَاءُ وَ هُوَ الَّذِی أَرَی فَاطِمَةَ هَذِهِ الرُّؤْیَا وَ یُؤْذِی الْمُؤْمِنِینَ فِی نَوْمِهِمْ مَا یَغْتَمُّونَ بِهِ فَأَمَرَ جَبْرَئِیلُ بِهِ فَجَاءَ بِهِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ أَنْتَ أَرَیْتَ فَاطِمَةَ هَذِهِ الرُّؤْیَا فَقَالَ نَعَمْ یَا مُحَمَّدُ فَبَزَقَ عَلَیْهِ ثَلَاثَ بَزَقَاتٍ وَ شَجَّهُ فِی ثَلَاثِ مَوَاضِعَ ثُمَّ قَالَ جَبْرَئِیلُ لِمُحَمَّدٍ قُلْ یَا مُحَمَّدُ إِذَا رَأَیْتَ فِی مَنَامِکَ شَیْئاً تَکْرَهُهُ أَوْ رَأَی أَحَدٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَلْیَقُلْ أَعُوذُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِکَةُ اللَّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِیَاءُ اللَّهِ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُهُ الصَّالِحُونَ مِنْ شَرِّ مَا رَأَیْتُ مِنْ رُؤْیَایَ وَ یَقْرَأُ الْحَمْدَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ یَتْفُلُ عَنْ یَسَارِهِ ثَلَاثُ تَفَلَاتٍ فَإِنَّهُ لَا یَضُرُّهُ مَا رَأَی وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ الْآیَةَ(1).

ص: 199


1- 1. تفسیر القمّیّ 668، و نقله المؤلّف العلامة فی شرح کتاب الروضة من الکافی ذیل الحدیث الذی یاتی تحت الرقم 28، و هکذا أخرجه فی المجلد الرابع عشر باب حقیقة الرؤیا و تعبیرها ص 440 من طبعة الکمبانیّ و قال بعده: بیان: ما رأیت الکبراء بهذا المعنی فیما عندنا من کتب اللغة، و تعرض الشیطان لفاطمة علیها السلام و کون منامها المضاهی للوحی شیطانیا و ان کان بعیدا، لکن باعتبار. عدم بقاء الشبهة و زوالها سریعا و ترتب المعجز من الرسول صلّی اللّه علیه و آله فی ذلک و المنفعة المستمرة للامة ببرکتها یقل الاستبعاد، و الحدیث مشهور متکرر فی الأصول و اللّه یعلم. أقول و بعد ذلک یبقی تنحی فاطمة علیها السلام ناحیة تبکی، من دون أن تبادر بقصة الرؤیا و منعهم من شراء الشاة، ثمّ ذبحها ثمّ شوائها، ثمّ التهیئة لا کلها! حتی یسألها رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله فتأمل.

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم قمی: - . در محاسن یافت نشد. - امام صادق درباره قول خدای تعالی: «إنما النجوی من الشیطان لیحزن الذین آمنوا و لیس بضارهم شیئا إلا بإذن الله و علی الله فلیتوکل المؤمنون.» - . مجادله / 10 - {چنان نجوایی صرفاً از [القائات] شیطان است، تا کسانی را که ایمان آورده اند دلتنگ گرداند، و [لی] جز به فرمان خدا هیچ آسیبی به آنها نمی رساند، و مؤمنان باید بر خدا اعتماد کنند} فرموده: فاطمه علیه السّلام در خواب دید که رسول خدا صلی الله علیه و آله قصد کرد که به همراه فاطمه و علی و حسن و حسین علیه السّلام بیرون روند، و بیرون رفتند تا از نخلستان های مدینه گذشتند و به دو راهی رسیدند و آن حضرت به راه سمت راست توجه کرد، تا به جایی رسیدند که نخل و خرما و آبی بود. حضرت یک گوسفند کبرا خرید، و گوسفند کبرا آن است که در یکی از دو گوشش نقطه های سفید وجود دارد، و فرمود سرش را بریدند و چون از آن خوردند، همه در آنجا مردند. فاطمه علیه السّلام هراسان از خواب بیدار شد و گریان بود و از خواب خود به رسول خدا صلی الله علیه و آله گزارشی نداد.

و چون صبح شد، رسول خدا صلی الله علیه و آله الاغی آورد و فاطمه را بر آن سوار کرد، و فرمود تا امیر مؤمنان و حسن و حسین همچنانی که فاطمه علیه السّلام در خواب دیده بود، بیرون شدند و چون از نخلستان های مدینه به در شدند، به یک دو راهی رسیدند و رسول خدا صلی الله علیه و آله چنان که فاطمه علیه السّلام در خواب دیده بود، از راه سمت راست رفت تا رسیدند به جایی که نخل خرما و آب بود. رسول خدا صلی الله علیه و آله چنان چه فاطمه علیه السّلام خواب دیده بود، گوسفندی خرید و فرمود آن را سر بریدند و کباب کردند و چون خواستند بخورند، فاطمه علیه السّلام برخاست و به گوشه ای دور از آنها رفت و از ترس اینکه همگی بمیرند گریست. رسول خدا صلی الله علیه و آله به جستجوی او رفت تا به او رسید و دید که گریه می کرد. فرمود: دختر جانم! تو را چه می شود؟ گفت: یا رسول الله! دیشب خواب چنین و چنانی دیدم و تو چنان که در خواب دیدم عمل کردی و من از شما دور شدم تا مردن شماها را نبینم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله برخاست، دو رکعت نماز خواند و با پروردگارش مناجات کرد و جبرئیل آمد و گفت: ای محمد! این شیطانی است به نام «دها» و اوست که این خواب را به فاطمه نموده و مؤمنان را در خواب آزار دهد و غمناک کند. آنگاه جبرئیل فرمان داد تا او را نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله آوردند و آن حضرت به او فرمود: تو این خواب را به فاطمه نمایش دادی؟ گفت: آری ای محمد! آن حضرت سه بار به او تف کرد و سه جای او را زخمین کرد. جبرئیل به محمد صلی الله علیه و آله فرمود: ای محمد! چون خودت یا یکی از مؤمنان خواب بدی بیند، بگویید: «أعوذ بما عاذت به ملائکة الله المقربون و أنبیاء الله المرسلون و عباده الصالحون من شر ما رأیت من رؤیای.» (پناه می برم بدان چه پناهنده فرشته های مقرب خدا و پیغمبران مرسل او و بنده های خوب اوست از شر آنچه در خواب دیدم) و سوره حمد و معوّذتین را با «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» بخواند و سه بار در سمت چپ خود تف کند که خوابش به او زیانی نرساند. و خدا به رسول خود فرو فرستاد: «إنما النجوی من الشیطان لیحزن الذین آمنوا و لیس بضارهم شیئا إلا بإذن الله و علی الله فلیتوکل المؤمنون.» {چنان نجوایی صرفاً از [القائات] شیطان است، تا کسانی را که ایمان آورده اند دلتنگ گرداند، و [لی] جز به فرمان خدا هیچ آسیبی به آنها نمی رساند، و مؤمنان باید بر خدا اعتماد کنند.}

**[ترجمه]

«14»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مِهْزَمٍ عَنْ رَجُلٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: مَنْ قَرَأَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ عِنْدَ مَنَامِهِ لَمْ یَخَفِ الْفَالِجَ (1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام رضا علیه السّلام فرمود: هر که وقت خواب آیة الکرسی بخواند، از بیماری فلج ترسی ندارد. - . ثواب الاعمال: 95 -

**[ترجمه]

أَقُول

قَدْ مَضَی فِی فَضَائِلِ السُّوَرِ(2)

مُسْنَداً عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَا مِنْ عَبْدٍ یَقْرَأُ قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحی إِلَیَ إِلَی آخِرِ السُّورَةِ إِلَّا کَانَ لَهُ نُوراً(3)

مِنْ مَضْجَعِهِ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ فَإِنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ کَانَ لَهُ نُوراً إِلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ (4).

وَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَرَأَ یس فِی لَیْلَتِهِ قَبْلَ أَنْ یَنَامَ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ أَلْفَ مَلَکٍ یَحْفَظُونَهُ مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ وَ مِنْ کُلِّ آفَةٍ(5).

وَ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَرَأَ الْوَاقِعَةَ کُلَّ لَیْلَةٍ قَبْلَ أَنْ یَنَامَ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ(6).

ص: 200


1- 1. ثواب الأعمال ص 95.
2- 2. أبواب فضائل السور من کتاب فضل القرآن انما تأتی فی المجلد التاسع عشر حسب تجزئة الأصل.
3- 3. و زاد فی بعض الروایات کما فی الدّر المنثور ج 4 ص 257:« حشو ذلک النور ملائکة تستغفرون له حتّی یصبح» و هکذا تفسیر الکشّاف ذیل الآیة الشریفة.
4- 4. راجع ج 19 ص 70، طبعة الکمبانیّ ثواب الأعمال ص 97.
5- 5. ثواب الأعمال ص 100، البحار ج 19 ص 71.
6- 6. ثواب الأعمال ص 106، البحار ج 19 ص 75.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَرَأَ الْمُسَبِّحَاتِ کُلَّهَا قَبْلَ أَنْ یَنَامَ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یُدْرِکَ الْقَائِمَ وَ إِنْ مَاتَ کَانَ فِی جِوَارِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله (1).

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَرَأَ أَلْهاکُمُ التَّکاثُرُ عِنْدَ النَّوْمِ وُقِیَ مِنْ فِتْنَةِ الْقَبْرِ(2).

**[ترجمه]در «باب فضائل سوره» - . ابواب فضائل سوره ها از «کتاب فضل قرآن»، در مجلد نوزدهم می آید. - به نقل از امیر مؤمنان علیه السّلام گذشت که فرمود: بنده ای نباشد که «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحی إِلَیَ» تا آخر سوره را بخواند، جز آنکه از خوابگاهش تا خانه خدا برای او نوری باشد - . در الدر المنثور 4 :257 اضافه کرده: «در امتداد نور ملائکه ای هستند که تا صبح برایش استغفار می کنند.» - و اگر از مردم کعبه باشد، نورش تا بیت المقدس رسد. - . بحارالانوار 19:70 ، ثواب الاعمال: 97 -

و امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که پیش از خوابیدن در شب سوره یس را بخواند، خدا بر او هزار فرشته گمارد که او را از هر شیطان رجیم و از هر آفت نگه دارند. - . ثواب الاعمال: 100، بحارالانوار 19: 71 -

و امام باقر علیه السّلام فرمود: هر کس هر شب پیش از خواب سوره واقعه را بخواند، خدا را در حالی ملاقات کند که رویش چون ماه شب چهارده باشد. - . ثواب الاعمال: 106، بحارالانوار 19: 75 -

و از آن حضرت علیه السّلام است که فرمود: هر که پیش از خواب همه مسبحات [سوره هایی که با تسبیح خداوند آغاز می شود] را بخواند، نمیرد تا قائم علیه السّلام را درک کند و اگر بمیرد، در جوار پیغمبر باشد. - . بحارالانوار 19: 76 ، ثواب الاعمال: 107 -

و از آن حضرت علیه السّلام است که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که سوره التکاثر را وقت خواب بخواند، از فتنه قبر محفوظ ماند. - . ثواب الاعمال: 113، بحارالانوار 19: 82 -

**[ترجمه]

«15»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ النَّهْدِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ فَقَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً حَفِظَهُ اللَّهُ فِی دَارِهِ وَ دُوَیْرَاتٍ حَوْلَهُ (3).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که در بستر رود و یازده بار سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ» را بخواند، خدا او را در خانه خود و خانه های اطراف او حفظ کند. - . ثواب الاعمال: 116 -

**[ترجمه]

«16»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبَّاسِ بْنِ هِلَالٍ الشَّامِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ: لَمْ یَقُلْ أَحَدٌ قَطُّ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَنَامَ- إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً(4) فَسَقَطَ عَلَیْهِ الْبَیْتُ (5).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام کاظم علیه السّلام فرمود: هرگز کسی به هنگام خواب آیه «إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً.» - . فاطر/ 41 - {همانا خدا آسمان ها و زمین را نگاه می دارد تا نیفتند، و اگر بیفتند بعد از او هیچ کس آنها را نگاه نمی دارد؛ اوست بردبار آمرزنده} را نخوانده که خانه بر سر او ویران شده باشد. - . ثواب الاعمال: 137 -

**[ترجمه]

«17»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ سَلَّامٍ الْخَیَّاطِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ حِینَ یَنَامُ بَاتَ وَ قَدْ تَحَاتَّتِ الذُّنُوبُ کُلُّهَا عَنْهُ کَمَا تَتَحَاتُّ الْوَرَقُ مِنَ الشَّجَرِ وَ یُصْبِحُ وَ لَیْسَ عَلَیْهِ ذَنْبٌ (6).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که هنگام خواب شب صد بار «أستغفرالله» بگوید، همه گناهانش چون برگ از درخت بریزد و صبح کند در حالی که گناهی ندارد. - . ثواب الاعمال: 149 -

**[ترجمه]

«18»

سن، [المحاسن] عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: مَنْ بَاتَ فِی بَیْتٍ وَحْدَهُ أَوْ فِی دَارٍ أَوْ فِی قَرْیَةٍ وَحْدَهُ فَلْیَقُلِ اللَّهُمَّ آنِسْ وَحْشَتِی وَ أَعِنِّی عَلَی وَحْدَتِی (7).

**[ترجمه]محاسن: امام کاظم علیه السّلام فرمود: هر که در اتاقی یا خانه ای یا دهی تنها شب گذراند، بگوید: بار خدایا! همدم تنهایی ام باش و در تنهایی ام به من کمک کن. - . محاسن: 370 -

**[ترجمه]

«19»

مکا، [مکارم الأخلاق]: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَنَامُ عَلَی الْحَصِیرِ لَیْسَ تَحْتَهُ شَیْ ءٌ غَیْرُهُ وَ کَانَ

ص: 201


1- 1. البحار ج 19 ص 76، ثواب الأعمال ص 107.
2- 2. ثواب الأعمال ص 113، البحار ج 19 ص 82.
3- 3. ثواب الأعمال ص 116.
4- 4. فاطر: 41.
5- 5. ثواب الأعمال ص 137.
6- 6. ثواب الأعمال ص 149.
7- 7. المحاسن ص 370.

یَسْتَاکُ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَنَامَ وَ یَأْخُذَ مَضْجَعَهُ وَ کَانَ إِذَا أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ اضْطَجَعَ عَلَی شِقِّهِ الْأَیْمَنِ وَ وَضَعَ یَدَهُ الْیُمْنَی تَحْتَ خَدِّهِ الْأَیْمَنِ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُمَّ قِنِی عَذَابَکَ یَوْمَ تَبْعَثُ عِبَادَکَ فِی دُعَائِهِ عِنْدَ مَضْجَعِهِ وَ کَانَ لَهُ أَصْنَافٌ مِنَ الْأَقَاوِیلِ یَقُولُهَا إِذَا أَخَذَ مَضْجَعَهُ فَمِنْهَا أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِمُعَافَاتِکَ مِنْ عُقُوبَتِکَ وَ أَعُوذُ بِرِضَاکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْکَ اللَّهُمَّ إِنِّی لَا أَسْتَطِیعُ أَنْ أَبْلُغَ فِی الثَّنَاءِ عَلَیْکَ وَ لَوْ حَرَصْتُ أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَی نَفْسِکَ وَ کَانَ علیه السلام یَقُولُ عِنْدَ مَنَامِهِ بِسْمِ اللَّهِ أَمُوتُ وَ أَحْیَا وَ إِلَی اللَّهِ الْمَصِیرُ اللَّهُمَّ آمِنْ رَوْعَتِی وَ اسْتُرْ عَوْرَتِی وَ أَدِّ عَنِّی أَمَانَتِی مَا یَقُولُ عِنْدَ نَوْمِهِ- کَانَ صلی الله علیه و آله یَقْرَأُ آیَةَ الْکُرْسِیِّ عِنْدَ مَنَامِهِ وَ یَقُولُ أَتَانِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ عِفْرِیتاً مِنَ الْجِنِّ یَکِیدُکَ فِی مَنَامِکَ فَعَلَیْکَ بِآیَةِ الْکُرْسِیِّ.

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَا اسْتَیْقَظَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ نَوْمٍ قَطُّ إِلَّا خَرَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَاجِداً.

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ لَا یَنَامُ إِلَّا وَ السِّوَاکُ عِنْدَ رَأْسِهِ فَإِذَا نَهَضَ بَدَأَ بِالسِّوَاکِ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله لَقَدْ أُمِرْتُ بِالسِّوَاکِ حَتَّی خَشِیتُ أَنْ یُکْتَبَ عَلَیَّ وَ کَانَ صلی الله علیه و آله مِمَّا یَقُولُ إِذَا اسْتَیْقَظَ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَحْیَانِی بَعْدَ مَوْتِی إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ شَکُورٌ وَ کَانَ یَقُولُ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ هَذَا الْیَوْمِ وَ نُورَهُ وَ هُدَاهُ وَ بَرَکَتَهُ وَ طَهُورَهُ وَ مُعَافَاتَهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَهُ وَ خَیْرَ مَا فِیهِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهِ وَ شَرِّ مَا بَعْدَهُ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیغمبر روی حصیر می خوابید و زیر تنش چیز دیگری نبود، و وقت خوابیدن مسواک می کرد و به بستر می رفت و به پهلوی راست می خوابید و دست راستش را زیر گونه راست می نهاد و می گفت: «خدایا! هنگامی که بنده هایت را زنده می کنی، مرا از عذابت بازدار.» دعای آن حضرت در بستر چند گونه بیان شده است. یکی اینکه می گفت: «خدایا! من از کیفرت به عافیت تو پناه می برم، و از خشمت به خشنودی ات پناه می برم، و از تو به تو پناه می برم. خدایا! من نمی توانم به حق تو را ستایش کنم، گرچه حرص ورزم، تو چنانی که خود را ستایش کردی.»

دوم اینکه به هنگام خوابیدن می فرمود: به نام خدا بمیرم و زنده شوم و به درگاه اوست سرانجام، خدایا! هراسم را آسوده کن و عورتم را بپوشان، و امانتم را بپرداز .

سوم آنکه آن حضرت صلی الله علیه و آله هنگام خوابیدن آیه الکرسی می خواند و می فرمود جبرئیل نزدم آمد و گفت: یک عفریت جنی در کمین تو است و باید آیه الکرسی بخوانی.

و امام باقر علیه السّلام فرمود: هرگز رسول خدا صلی الله علیه و آله از خواب بیدار نشد، جز آنکه برای خدا عزوجل به سجده افتاد.

و روایت است که نمی خوابید، جز آنکه مسواک نزد سرش بود و چون برمی خاست، شروع به مسواک زدن می کرد، و فرمود: فرمان یافتم به مسواک، تا جایی که ترسیدم بر من واجب شود.

و چون بیدار می شد، می گفت: سپاس خدا را که زنده ام کرد پس از مردنم. همانا پروردگارم بسیارآمرزنده و قدرشناس است. و می فرمود: بار خدایا! از تو می خواهم خیر این روز را و نور و هدایت و برکت و طهور و عافیت او را. خدایا! از تو می خواهم خیر او و خیر هر چه در اوست و به تو پناه می برم از شر آن و شر هر چه بعد از آن است. - . مکارم الاخلاق: 40 - 41 -

**[ترجمه]

«20»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا مِنْ عَبْدٍ یَقْرَأُ آخِرَ الْکَهْفِ قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ حِینَ یَنَامُ إِلَّا اسْتَیْقَظَ فِی السَّاعَةِ الَّتِی یُرِیدُ.

فِی مَنْ أَرَادَ الِانْتِبَاهَ لِلصَّلَاةِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَرَادَ قِیَامَ اللَّیْلِ وَ أَخَذَ مَضْجَعَهُ فَلْیَقُلْ- اللَّهُمَّ لَا تُؤْمِنِّی مَکْرَکَ وَ لَا تُنْسِنِی ذِکْرَکَ وَ لَا تَجْعَلْنِی مِنَ الْغَافِلِینَ أَقُومُ سَاعَةَ کَذَا وَ کَذَا فَإِنَّهُ یُوَکِّلُ اللَّهُ بِهِ مَلَکاً یُنَبِّهُهُ

ص: 202


1- 1. مکارم الأخلاق ص 40 و 41.

تِلْکَ السَّاعَةَ.

وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَسْتَاکُ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَنَامَ وَ یَأْخُذَ مَضْجَعَهُ وَ کَانَ صلی الله علیه و آله إِذَا أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ اضْطَجَعَ عَلَی شِقِّهِ الْأَیْمَنِ وَ وَضَعَ یَدَهُ الْیُمْنَی تَحْتَ خَدِّهِ الْأَیْمَنِ.

وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا أَوَی أَحَدُکُمْ إِلَی فِرَاشِهِ فَلْیَمْسَحْهُ بِصَنِفَةِ(1)

إِزَارِهِ فَإِنَّهُ لَا یَدْرِی مَا حَدَثَ عَلَیْهِ ثُمَّ لْیَقُلِ اللَّهُمَّ إِنْ أَمْسَکْتَ نَفْسِی فِی مَنَامِی فَاغْفِرْ لَهَا وَ إِنْ أَرْسَلْتَهَا فَاحْفَظْهَا بِمَا تَحْفَظُ بِهِ عِبَادَکَ الصَّالِحِینَ فِی الدُّعَاءِ وَقْتَ الِانْتِبَاهِ وَ کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا قَامَ آخِرَ اللَّیْلِ رَفَعَ صَوْتَهُ حَتَّی یَسْمَعَ أَهْلُ الدَّارِ یَقُولُ اللَّهُمَّ أَعِنِّی عَلَی هَوْلِ الْمُطَّلَعِ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ الْمُضْطَجِعَ وَ ارْزُقْنِی خَیْرَ مَا قَبْلَ الْمَوْتِ وَ ارْزُقْنِی خَیْرَ مَا بَعْدَ الْمَوْتِ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: مَا اسْتَیْقَظَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ نَوْمٍ إِلَّا خَرَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَاجِداً وَ کَانَ صلی الله علیه و آله إِذَا نَامَ تَنَامُ عَیْنَاهُ وَ لَا یَنَامُ قَلْبُهُ وَ یَقُولُ إِنَّ قَلْبِی یَنْتَظِرُ الْوَحْیَ وَ کَانَ صلی الله علیه و آله إِذَا رَاعَهُ شَیْ ءٌ فِی مَنَامِهِ قَالَ هُوَ اللَّهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ کَانَ صلی الله علیه و آله کَثِیرَ الرُّؤْیَا وَ لَا یَرَی رُؤْیَا إِلَّا جَاءَتْ مِثْلَ فَلَقِ الصُّبْحِ وَ کَانَ صلی الله علیه و آله إِذَا اسْتَیْقَظَ مِنْ نَوْمِهِ یَقُولُ سُبْحَانَ الَّذِی یُحْیِ الْمَوْتی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ إِذَا قَامَ لِلصَّلَاةِ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ قَیُّومِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَنْ فِیهِنَّ أَنْتَ الْحَقُّ وَ قَوْلُکَ الْحَقُّ وَ لِقَاؤُکَ الْحَقُّ وَ الْجَنَّةُ حَقٌّ وَ النَّارُ حَقٌّ وَ السَّاعَةُ حَقٌّ اللَّهُمَّ لَکَ أَسْلَمْتُ وَ بِکَ آمَنْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْکَ أَنَبْتُ وَ بِکَ خَاصَمْتُ وَ إِلَیْکَ حَاکَمْتُ فَاغْفِرْ لِی مَا قَدَّمْتُ وَ مَا أَخَّرْتُ وَ مَا أَسْرَرْتُ وَ مَا أَعْلَنْتُ أَنْتَ إِلَهِی لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ ثُمَّ یَسْتَاکُ قَبْلَ الْوُضُوءِ.

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ حِینَ یَسْتَیْقِظُ مِنْ مَنَامِهِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بَعَثَنِی مِنْ مَرْقَدِی هَذَا وَ لَوْ شَاءَ لَجَعَلَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی

ص: 203


1- 1. صنفة الازار طرته و حاشیته، و هی جانبه الذی لاهدب له، و یقال: هی حاشیة الثوب من أی جانب کان، یقال:« مسحه بصنفة ثوبه».

جَعَلَ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ خِلْفَةً- لِمَنْ أَرادَ أَنْ یَذَّکَّرَ أَوْ أَرادَ شُکُوراً الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ اللَّیْلَ لِباساً وَ النَّوْمَ سُباتاً وَ جَعَلَ النَّهارَ نُشُوراً- لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَا تَجِنُّ مِنْهُ النُّجُومُ وَ لَا تَکُنُّ بِهِ السُّتُورُ وَ لَا یَخْفَی عَلَیْهِ مَا فِی الصُّدُورِ.

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا انْتَبَهَ أَحَدُکُمْ مِنْ نَوْمِهِ فَلْیَقُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ سُبْحَانَ رَبِّ النَّبِیِّینَ وَ إِلَهِ الْمُرْسَلِینَ سُبْحَانَ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ- وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ فَإِذَا جَلَسَ فَلْیَقُلْ قَبْلَ أَنْ یَقُومَ حَسْبِیَ الرَّبُّ مِنَ الْعِبَادِ حَسْبِیَ الَّذِی هُوَ حَسْبِی مُنْذُ قَطُّ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ دُعَاءٌ آخَرُ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَحْیَانِی بَعْدَ مَا أَمَاتَنِی وَ إِلَیْهِ النُّشُورُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی رَدَّ عَلَیَّ رُوحِی لِأَحْمَدَهُ وَ أَعْبُدَهُ (1).

**[ترجمه]مکارم الأخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که وقت خواب آیه آخر سوره کهف (قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ) را بخواند، هر ساعت که خواهد بیدار شود.

درباره آنچه برای بیدار شدن به خاطر نماز است، امام صادق علیه السّلام به نقل از پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که شب زنده داری را می خواهد، چون به بستر خود رود بگوید: «اللهم لا تؤمنی مکرک و لا تنسنی ذکرک و لا تجعلنی من الغافلین. من در فلان ساعت برخیزم.» که خدا بر او فرشته ای گمارد تا در آن ساعت او را بیدار کند.

و رسول خدا صلی الله علیه و آله همیشه چون می خواست بخوابد و در بستر رود، مسواک می کرد، در بستر به پهلوی راست می خوابید و دست راستش را زیر گونه راست می نهاد .

و امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون کسی به بستر رود، آن را با کناره ساده روپوش خود بساید، چرا که که نمی داند چه بر آن پدیدار شده. سپس بگوید: بار خدایا! اگر جانم را در خوابم نگه داشتی، او را بیامرز و اگر رهایش کردی، او را همانند بنده های خوبت حفظ کن.

دعای وقت بیدار شدن: امام صادق علیه السّلام همیشه چون آخر شب برمی خاست، به آواز بلند که همه اهل خانه بشنوند می گفت: بار خدایا! مرا در هراس زنده شدن کمک کن و خوابگاهم را وسیع ساز، و خوبی پیش از مرگ و خوبی پس از آن را به من بده.

و از آن حضرت است که هرگز رسول خدا صلی الله علیه و آله از خواب برنخاست، جز آنکه برای خدا عزوجل به سجده افتاد، و چشمانش در خواب و دلش بیدار بود و می فرمود: دلم چشم به راه وحی است. و چون خواب هراسناکی می دید می گفت: «هو الله لا شریک له»، و بسیار خواب می دید و خوابش چون سپیده دم، روشن و درست بود. و چون از خواب بیدار می شد می گفت: «سُبْحَانَ الَّذِی یُحْیِ الْمَوْتی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ.» و چون به نماز برمی خاست، می گفت: «الْحَمْدُ لِلَّهِ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ قَیُّومِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَنْ فِیهِنَّ أَنْتَ الْحَقُّ وَ قَوْلُکَ الْحَقُّ وَ لِقَاؤُکَ الْحَقُّ وَ الْجَنَّةُ حَقٌّ وَ النَّارُ حَقٌّ وَ السَّاعَةُ حَقٌّ اللَّهُمَّ لَکَ أَسْلَمْتُ وَ بِکَ آمَنْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْکَ أَنَبْتُ وَ بِکَ خَاصَمْتُ وَ إِلَیْکَ حَاکَمْتُ فَاغْفِرْ لِی مَا قَدَّمْتُ وَ مَا أَخَّرْتُ وَ مَا أَسْرَرْتُ وَ مَا أَعْلَنْتُ أَنْتَ إِلَهِی لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْت.» {سپاس مخصوص خدایی است که نور آسمانها و زمین است و سپاس مخصوص الله است که برپا دارنده آسمانها و زمین است و سپاس مخصوص خدایی است که پروردگار آسمانها و زمین و هر کس که در آن هست است. تو حقی و گفتارت حق است و لقاء تو حق است و بهشت حق است آتش دوزخ حق است و قیامت حق است }سپس پیش از وضو مسواک می کرد

و از علی علیه السّلام روایت است که چون آن حضرت بیدار می شد، می گفت: «سپاس خدا را که مرا از این آرامگاهم برانگیخت و اگر می خواست آن را تا قیامت می کشاند؛ سپاس خدا را که شب و روز را دنبال هم نهاد برای هر که خواهد یادآور باشد یا خواهد شکرگزار باشد؛ سپاس خدا را که «اللَّیْلَ لِباساً وَ النَّوْمَ سُباتاً وَ جَعَلَ النَّهارَ نُشُورا...لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ.» - . فرقان / 47 ، انبیاء / 87 - {شب را آسایش نمود و روز را برای پراکنده شدن... معبودی جز تو نیست، منزّهی تو، راستی که من از ستمکاران بودم.»} سپاس از آن خدایی است که نهان نشوند از او ستاره ها و پرده برابر او کشیده نشود و آنچه در دل هاست بر او نهان نماند.»

و امام صادق علیه السّلام فرمود:که علی علیه السّلام فرمود: چون کسی از شما از خواب بیدار شود، بگوید: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ سُبْحَانَ رَبِّ النَّبِیِّینَ وَ إِلَهِ الْمُرْسَلِینَ سُبْحَانَ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.»{معبودی جز الله نیست زنده و پایدار است و بر هر چیزی تواناست. منزه است پروردگار انبیاء و معبود فرستاده شدگان . منزه است پروردگار آسمان های هفتگانه و هرچه در آنهاست و پروردگار عرش بزرگ و ستایش خدایی را سزاست که رب عالَم هاست} و چون نشست، پیش از برخاستن بگوید: «حَسْبِیَ الرَّبُّ مِنَ الْعِبَادِ حَسْبِیَ الَّذِی هُوَ حَسْبِی مُنْذُ قَطُّ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ.» و دعای دیگر: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَحْیَانِی بَعْدَ مَا أَمَاتَنِی وَ إِلَیْهِ النُّشُورُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی رَدَّ عَلَیَّ رُوحِی لِأَحْمَدَهُ وَ أَعْبُدَهُ.» - . مکارم الاخلاق: 337- 338 - {ستایش مخصوص خدایی است که مرا بعد از میراندنم زنده کرد و رستاخیز به سوی اوست. ستایش مخصوص خدایی است که روح مرا به من برگرداند تا حمد او کنم و او را بپرستم}

**[ترجمه]

«21»

مکا، [مکارم الأخلاق]: الدُّعَاءُ فِی الْوَحْدَةِ- یَا أَرْضُ رَبِّی وَ رَبُّکِ اللَّهُ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّکِ وَ شَرِّ مَا فِیکِ وَ مِنْ شَرِّ مَا خُلِقَ فِیکِ وَ مِنْ شَرِّ مَا یُحَاذَرُ عَلَیْکِ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّ کُلِّ أَسَدٍ وَ أَسْوَدَ وَ حَیَّةٍ وَ عَقْرَبٍ مِنْ سَاکِنِ الْبَلَدِ وَ مِنْ شَرِّ وَالِدٍ وَ مَا وَلَدَ أَ فَغَیْرَ دِینِ اللَّهِ یَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بِنِعْمَتِهِ وَ حُسْنِ بَلَائِهِ عَلَیْنَا

اللَّهُمَّ صَاحِبْنَا فِی السَّفَرِ وَ أَفْضِلْ عَلَیْنَا فَإِنَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ ثُمَّ تَقْرَأُ أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ إِلَی آخِرِهِ فَإِنَّهُ لَا یُؤْذِیکَ شَیْ ءٌ مِنَ السِّبَاعِ وَ الْهَوَامِّ وَ الْحَیَّاتِ وَ الْعَقَارِبِ إِذَا قَرَأْتَ ذَلِکَ وَ لَوْ بِتَّ عَلَی الْحَیَّةِ بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: دعای تنهایی: «ای زمین! پروردگار من و تو خداست. پناه می برم به خدا از شر تو و شر هر چه در تو است، و از شر هر چه در تو آفریده شده، و از شر هر چه حذر است بر تو. پناه به خدا از شر هر شیر و سیاهی ها و مار و عقرب که ساکن شهرند، و از شر والد و ولد. «أ فغیر دین الله یبغون و له أسلم من فی السماوات و الأرض طوعا و کرها و إلیه یرجعون.» - . آل عمران / 83 - {آیا جز دین خدا را می جویید با اینکه هر چه در آسمان ها و زمین است بخواه، و ناخواه تسلیم او است و بسوی او برگردند.} سپاس خدا را به نعمتش و خوشرفتاری اش با ما. بار خدایا! صاحب ما در سفر است، بر ما تفضل کن که لا حول و لا قوة الا بالله.» سپس سوره «أَلْهاکُمُ التَّکاثُر» را تا آخر می خوانی که پس از خواندن آنها، به فرمان خدا عزوجل به تو آزار نرساند چیزی از درنده ها و گزنده ها و مارها و عقرب ها، گرچه بر روی مار بخوابی. - . مکارم الاخلاق: 407 -

**[ترجمه]

«22»

جع، [جامع الأخبار] رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ قَالَ حِینَ یَأْوِی إِلَی فِرَاشِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ غَفَرَ اللَّهُ ذُنُوبَهُ وَ إِنْ کَانَ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ وَ إِنْ کَانَتْ عَدَدَ وَرَقِ الشَّجَرِ وَ إِنْ کَانَتْ عَدَدَ رَمْلِ

ص: 204


1- 1. مکارم الأخلاق: 337- 338.
2- 2. مکارم الأخلاق: 407.

عَالِجٍ وَ إِنْ کَانَتْ عَدَدَ أَیَّامِ الدُّنْیَا(1).

**[ترجمه]جامع الاخبار: از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت است که هر که چون به بستر رود سه بار بگوید: «استغفر الله الذی لا اله الا هو الحی القیوم و اتوب الیه»، خدا گناهانش را بیامرزد، گرچه مانند کف دریا و شمار برگ درختان و ریگ بیابان و به شمار روزهای جهان باشند. - . جامع الاخبار: 215 -

**[ترجمه]

«23»

تم، [فلاح السائل] إِذَا أَرَدْتَ النَّوْمَ فَتَطَهَّرْ طُهُورَکَ لِلصَّلَاةِ ثُمَّ قُمْ إِلَی فِرَاشِکَ أَوْ مَوْضِعِ مَنَامِکَ وَ قُلْ حِینَ تَأْوِی إِلَی فِرَاشِکَ مَا رَوَیْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقُمِّیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَقُولُ حِینَ تَأْوِی إِلَی فِرَاشِکَ أَعُوذُ بِعِزَّةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِقُدْرَةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِکَمَالِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِسُلْطَانِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِجَبَرُوتِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِدَفْعِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِجَمْعِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِمُلْکِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِرَحْمَةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ ذَرَأَ وَ بَرَأَ وَ مِنْ شَرِّ الْعَامَّةِ وَ السَّامَّةِ(2)

وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ تُعَوِّذُ مَنْ شِئْتَ (3).

**[ترجمه]فلاح السائل: چون خواستی بخوابی، وضوی نماز بگیر و به بستر و جای خوابت برو و چون در آن جا گرفتی، بگو آنچه را که به ما روایت شده است. امام صادق علیه السّلام فرمود: بگو: «أَعُوذُ بِعِزَّةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِقُدْرَةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِکَمَالِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِسُلْطَانِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِجَبَرُوتِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِدَفْعِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِجَمْعِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِمُلْکِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِرَحْمَةِ اللَّهِ وَ أَعُوذُ بِرَسُولِ اللَّهِ ص مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ ذَرَأَ وَ بَرَأَ وَ مِنْ شَرِّ الْعَامَّةِ وَ السَّامَّةِ - . یعنی عامة و خاصة یا خویشاوندان، معانی الاخبار: 173 - وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ أَنْتَ «آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیم.» - . هود / 56 - {پناه می برم به عزت خدا، پناه می برم به قدرت خدا، پناه می برم به کمال خدا، پناه می برم به سلطنت خدا، پناه می برم به قهر و چیرگی خدا و پناه می برم به دفع کردن الهی. پناه می برم به جمع کردن خدا، پناه می برم به مُلک خدا و پناه می برم به رحمت خدا و پناه می برم به رسول و فرستاده خدا از شر آنچه خلق کرده و ظاهر نموده و از عدم به وجود آورده از شر عامة (قحطی عمومی که همه مردم را فرا گیرد) و سامة (موجودی که سم دارد ولی نمی کشد مثل عقرب و زنبور و شبیه به آن) و از شر فاسقان از جن و انسان و فاسقان از عرب و عجم و از شر هر جنبنده ای در شب و روز که تو مهار هستی اش را در دست داری. به راستی پروردگار من بر راه راست است.} و پناه گیر از هر چه خواهی. - . فلاح السائل: 374 -

**[ترجمه]

أَقُول

وَ رَوَیْتُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ النَّجَّارِ مِنْ کِتَابِ التَّذْیِیلِ فِی تَرْجَمَةِ حَمْزَةَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عُثْمَانَ الْقُرَشِیِّ الْمَخْزُومِیِّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا غَزَا أَوْ سَافَرَ فَأَدْرَکَهُ اللَّیْلُ قَالَ- یَا أَرْضُ رَبِّی وَ رَبُّکِ اللَّهُ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّکِ وَ مِنْ شَرِّ مَا فِیکِ وَ مِنْ شَرِّ مَا خُلِقَ فِیکِ وَ مِنْ شَرِّ مَا دَبَّ عَلَیْکَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّ کُلِّ أَسَدٍ وَ أَسْوَدَ وَ حَیَّةٍ وَ عَقْرَبٍ مِنْ سَاکِنِ الْبَلَدِ وَ مِنْ شَرِّ وَالِدٍ وَ مَا وَلَدَ(4).

**[ترجمه]روایت دارم از رسول خدا صلی الله علیه و آله که چون به جنگ یا به سفر می رفت یا شبش فرا می رسید، می گفت: ای زمین! پروردگار من و تو خداست. پناه می برم به خدا از شر تو و شر هر چه در تو است، و از شر هر چه در تو آفریده شده، و از شر هر چه حذر است بر تو. پناه به خدا از شر هر شیر وسیاهی ها و مار و عقرب که ساکن شهرند، و از شر پدر و فرزند. - . این قطعه حذف شده است. -

**[ترجمه]

وَ لْیَکُنْ مِنْ عَمَلِهِ إِذَا أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ مَا رَوَاهُ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ الْقَلَانِسِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: مَنْ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً حِینَ یَأْوِی إِلَی فِرَاشِهِ غُفِرَ لَهُ ذَنْبُهُ وَ شُفِّعَ فِی جِیرَانِهِ فَإِنْ قَرَأَهَا مِائَةَ مَرَّةٍ غُفِرَ ذَنْبُهُ فِیمَا یُسْتَقْبَلُ خَمْسِینَ سَنَةً.

وَ تَقُولُ إِذَا أَوَیْتَ إِلَی فِرَاشِکَ أَیْضاً مَا رَوَاهُ هَارُونُ بْنُ مُوسَی رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ

ص: 205


1- 1. جامع الأخبار: 215.
2- 2. یعنی العامّة و الخاصّة او ذوی القرابة، راجع معانی الأخبار ص 173.
3- 3. فلاح السائل: 374.
4- 4. هذه القطعة سقطت من المطبوعة.

جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ الْقُمِّیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدٍ الزَّیْتُونِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْأَسَدِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَلِیٍّ الْخَیَّاطِ عَنْ یَحْیَی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ إِذَا أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ- اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ أَنَّکَ افْتَرَضْتَ عَلَیَّ طَاعَةَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ وَ یُسَمِّیهِمْ وَاحِداً وَاحِداً حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی الْإِمَامِ الَّذِی فِی عَصْرِهِ ثُمَّ مَاتَ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ دَخَلَ الْجَنَّةَ ذِکْرُ حَالِ الْعَبْدِ إِذَا نَامَ بَیْنَ یَدَیْ مَوْلَاهُ فَإِذَا قُلْتَ مَا ذَکَرْنَاهُ عِنْدَ الْجُلُوسِ فِی فِرَاشِکَ أَوْ مَوْضِعِ مَنَامِکَ فَاذْکُرْ أَنَّکَ عَبْدٌ مَمْلُوکٌ حَقِیرٌ تُرِیدُ أَنْ تَنَامَ وَ تَمُدَّ رِجْلَیْکَ وَ تَنْبَسِطَ فِی الْحَرَکَاتِ وَ السَّکَنَاتِ بَیْنَ یَدَیْ مَالِکٍ عَظِیمٍ کَبِیرٍ فَتَأَدَّبْ قَوْلًا وَ فِعْلًا فَمَهْمَا تَأَدَّبْتَ وَ تَذَلَّلْتَ کَانَ مَوْلَاکَ لَهُ أَهْلًا وَ کُنْتَ أَصْغَرَ وَ أَحْقَرَ مَحَلًّا وَ اضْطَجِعْ عَلَی شِقِّکَ الْأَیْمَنِ بِالاسْتِسْلَامِ وَ التَّفْوِیضِ وَ التَّوَکُّلِ وَ کُلِّ مَا یَلِیقُ بِذَلِکَ الْمَقَامِ.

وَ قُلْ مَا رَوَیْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا بْنِ شَیْبَانَ مِنْ کِتَابِهِ فِی الْمُحَرَّمِ سَنَةَ سَبْعٍ وَ سِتِّینَ وَ مِائَتَیْنِ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ حُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ الزَّنْدَجِیِّ جَمِیعاً عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: إِذَا أَوَیْتَ إِلَی فِرَاشِکَ فَاضْطَجِعْ عَلَی شِقِّکَ الْأَیْمَنِ وَ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْلَمْتُ نَفْسِی إِلَیْکَ وَ وَجَّهْتُ وَجْهِی إِلَیْکَ وَ فَوَّضْتُ أَمْرِی إِلَیْکَ وَ أَلْجَأْتُ ظَهْرِی إِلَیْکَ رَهْبَةً وَ رَغْبَةً إِلَیْکَ- لَا مَلْجَأَ وَ لَا مَنْجَی مِنْکَ إِلَّا إِلَیْکَ اللَّهُمَّ آمَنْتُ بِکُلِّ کِتَابٍ أَنْزَلْتَهُ وَ بِکُلِّ رَسُولٍ أَرْسَلْتَهُ ثُمَّ تَقْرَأُ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ آیَةَ السُّخْرَةِ وَ شَهِدَ اللَّهُ وَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ تُکَبِّرُ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً وَ تُسَبِّحُ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً وَ تَحْمَدُ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً وَ هُوَ تَسْبِیحُ الزَّهْرَاءِ فَاطِمَةَ علیها السلام الَّذِی عَلَّمَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ- لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، یُحْیِی

ص: 206

وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ ثُمَّ تَقُولُ أَعُوذُ بِاللَّهِ الَّذِی یُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ- مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ ذَرَأَ وَ بَرَأَ وَ أَنْشَأَ وَ صَوَّرَ وَ مِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ وَ شِرْکِهِ وَ قَوْمِهِ وَ مِنْ شَرِّ شَیَاطِینِ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ أَعُوذُ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّةِ مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ اللَّامَّةِ وَ الْحَاصَّةِ-(1) وَ مِنْ شَرِّ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فِیها وَ مِنْ شَرِّ طَوَارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ إِلَّا طَارِقاً یَطْرُقُ بِخَیْرٍ بِاللَّهِ وَ بِالرَّحْمَنِ أَسْتَغِیثُ وَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ- حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ.

ثُمَّ تَتَوَسَّدُ یَمِینَکَ وَ تَقُولُ مَا رَوَیْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ هَارُونَ بْنِ مُوسَی رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْعَطَّارِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِذَا تَوَسَّدَ الرَّجُلُ یَمِینَهُ فَلْیَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْلَمْتُ نَفْسِی إِلَیْکَ وَ وَجَّهْتُ وَجْهِی إِلَیْکَ وَ فَوَّضْتُ أَمْرِی إِلَیْکَ وَ أَلْجَأْتُ ظَهْرِی إِلَیْکَ وَ تَوَکَّلْتُ عَلَیْکَ رَهْبَةً وَ رَغْبَةً إِلَیْکَ- لَا مَلْجَأَ وَ لَا مَنْجَی مِنْکَ إِلَّا إِلَیْکَ آمَنْتُ بِکِتَابِکَ الَّذِی أَنْزَلْتَ وَ رَسُولِکَ الَّذِی أَرْسَلْتَ ثُمَّ یُسَبِّحُ تَسْبِیحَ فَاطِمَةَ علیها السلام.

و قد قدمنا نحو هذا عند الاضطجاع علی شقه الأیمن و فی ذلک زیادة و هذا مختص بوقت توسده علی یمینه.

وَ تَقُولُ أَیْضاً حِینَ تَأْخُذُ مَضْجَعَکَ مَا رَوَاهُ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ حِینَ یَأْخُذُ مَضْجَعَهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَلَا فَقَهَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بَطَنَ فَخَبَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَلَکَ فَقَدَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یُحْیِ الْمَوْتی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ کَانَ

ص: 207


1- 1. السامة: کل ذات سم من الحیوانات الموذیة، و الهامة: ما له سم یقتل أو لا و اللامّة: کل ما یلم الإنسان و یصیبه بسوء کالعین اللامّة، و الحاصة: کل ما یحرق الشی ء و یذهب به کالحاسة، و داء یتناثر منه الشعر، و منه« ان امرأة أتته صلّی اللّه علیه و آله فقالت ان ابنتی عریس و تمعط شعرها و أمرونی أن أرجلها بالخمر، فقال: ان فعلت ذلک فألقی اللّه فی رأسها الحاصة» و لکن فی المطبوع من المصدر« الخاصّة».

یَخْرُجُ مِنَ الذُّنُوبِ کَهَیْئَةِ یَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ.

**[ترجمه]و در بسترش آن کند که روایت دارم و امام صادق علیه السّلام می فرمود: هر که چون در بسترش رود یازده بار سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ» را بخواند، گناهش آمرزیده شود و شفیع همسایه هایش گردد و اگر صد بار بخواند، تا پنجاه سال آینده گناهش آمرزیده شود.

و چون به بسترت روی، باز هم بگو آنچه که از امام صادق علیه السّلام روایت شده که فرمود: هر که چون به بسترش جا کند بگوید: خدایا! من گواهم که تو بر من واجب کردی طاعت علی بن ابی طالب و فرزندان امامش را (و نام آنان را یک به یک ببرد تا برسد به امام عصر خود) اگر در آن شب بمیرد به بهشت رود. در حال بنده ای که پیش مولایش خوابد، چون هر چه گفتیم در نشست خود در بستر و جای خوابت یاد کردی، به یاد آورد که بنده مملوکی باشی حقیر و می خواهی بخوابی و دو پایت را دراز کنی و به خوبی جنبش کنی در برابر مالک بزرگواری. پس در گفتار و کردار خود با ادب باش و تا هر چه ادب داری مولایت سزاوار است و تو در مقام خردی و زبونی باشی، و به پهلوی راست خود بخواب، با تسلیم و تفویض و توکل و هر چه شایسته این مقام است

و بگو آنچه را که از ابی بصیر روایت داریم که گفت: چون به بسترت جا کردی، بر پهلوی راست بخواب و بگو: بسم الله و بالله و علی ملة رسول الله. بار خدایا! من خود را به تو تسلیم کردم و به تو روی آوردم و کارم را به تو وانهادم، و به تو پناه بردم از بیم و شوق به تو، پناه و نجاتی نباشد از تو جز به خودت. بار خدایا! ایمان دارم به هر کتابی که نازل کردی و به هر رسولی که فرستادی. وآنگاه سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ» و معوذتین و آیه الکرسی را سه بار بخوان و آیه سخره و آیه «شَهِدَ اللَّهُ» و سوره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» را یازده بار بخوان. سپس سی و چهار بار تکبیر بگو و سی و سه بار «الحمد لله» و سی و سه بار «سبحان الله» که تسبیح فاطمه زهراء علیه السّلام است و رسول خدا به او آموخته است. سپس بگو: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ.»{معبودی جز الله نیست و واحد است و شریکی ندارد و مُلک و سلطنت از آن اوست و حمد مخصوص اوست و زنده می کند و می میراند و خود زنده ای است که نمی میرد. خیر به دست اوست و او بر هر کاری توانا است} سپس می گویی «أَعُوذُ بِاللَّهِ الَّذِی یُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ ذَرَأَ وَ بَرَأَ وَ أَنْشَأَ وَ صَوَّرَ وَ مِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ وَ شَرِکِهِ وَ قَوْمِهِ وَ مِنْ شَرِّ شَیَاطِینِ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ أَعُوذُ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّةِ مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ اللَّامَّةِ وَ الْحَاصَّةِ وَ مِنْ شَرِّ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فِیها وَ مِنْ شَرِّ طَوَارِقِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ إِلَّا طَارِقاً یَطْرُقُ بِخَیْرٍ بِاللَّهِ وَ بِالرَّحْمَنِ أَسْتَغِیثُ وَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ.» :{پناه می برم به خدایی که آسمان را نگه داشته که بر زمین نیفتد مگر با اذن خودش از شر آنچه خلق کرده و ظاهر ساخته و از عدم به وجود آورده و بدون سابقه ایجاد کرده وصورت بخشیده و از شر شیطان و شریکان و قومش وشر انسانها و جنیان شیطانی پناه می برم به کلمات تام خدا از شر سامة (موجودی موذی که سم دارد ولی نمی کشد مثل عقرب و زنبور و شبیه به آن) و از شر هامة (هر موجود سم دار و کشنده و گاهی اطلاق می شود بر حیوانی که آهسته می خزد یا راه میرود مثل حشرات) و از شر لامه (هرچه مایه ملامت انسان شود و او را دچار بدی کند مثل چشم زخم) و حاصه (هرچیزی که شیء را آتش می زند و آن را از بین می برد) و شر هر آنچه از آسمان فرو ریزد و به آن بالا رود و شر حوادثی که در شب رخ می دهد و در روز مگر آن حادثه ای که به خیر ختم شود . ازخدا واز رحمن یاری می طلبم و بر او توکل می کنم . الله برای من کفایت می کند و خوب وکیلی است} سپس دست راست را زیر سر می نهی و می گویی آنچه را که از امام باقر علیه السّلام روایت داریم که فرمود: در اینجا بگوید: بسم الله، بار خدایا! خود را به تو تسلیم کردم و رو به سوی تو کردم و کارم را به تو وانهادم و به تو پناهنده شدم و بر تو توکل کردم از بیم و رغبت به درگاهت، پناهی و نجاتی نیست از حضرت تو جز به خودت. ایمان دارم به کتابی که نازل کردی و به رسولی که فرستادی. سپس تسبیح فاطمه علیه السّلام را بخواند،

و همانند این را در خوابیدن بر پهلوی راست گفتیم و در اینجا یک زیاده است و این مخصوص وقت بالش نمودن دست راست است.

و باز چون به بستر رفتی، بگو آنچه را که از امام صادق علیه السّلام روایت است که فرمود: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَلَا فَقَهَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بَطَنَ فَخَبَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَلَکَ فَقَدَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یُحْیِ الْمَوْتی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیر» {حمد مخصوص خدایی است که برتر است و غالب گردد و حمد مخصوص خدایی است که باطن است و خبر دارد و حمد مخصوص خدایی است که مالک است و قدرت دارد و حمد مخصوص خدایی است که مردگان را زنده کند و بر هر چیزی توانا است}تا از گناهان به در آید، همانند روزی که ازمادرش زاده شده.

**[ترجمه]

أَقُولُ

وَ إِنْ شِئْتَ فَکُنْ کَمَمْلُوکٍ أَعْرِفُهُ مِنْ مَمَالِیکِ اللَّهِ إِذَا نَامَ بِالْإِذْنِ مِنَ اللَّهِ وَ الْأَدَبِ مَعَ اللَّهِ وَ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ بِوَجْهِهِ إِلَی اللَّهِ وَ تَوَسَّدَ یَمِینَهُ عَلَی صِفَاتِ الثَّکْلَی الْوَاضِعَةِ یَدَهَا عَلَی خَدِّهَا فَإِنَّهُ قَدْ ثَکِلَ کَثِیراً مِمَّا یُقَرِّبُهُ إِلَی اللَّهِ وَ یَقْصِدُ بِتِلْکَ النَّوْمَةِ أَنْ یَتَقَوَّی بِهَا فِی الْیَقَظَةِ عَلَی طَاعَةِ اللَّهِ وَ عَلَی مَا یُرَادُ فِی تِلْکَ الْحَالِ مِنَ الْعُبُودِیَّةِ وَ الذِّلَّةِ لِلَّهِ وَ کَأَنَّ جَبَلَ ذُنُوبِ قَلْبِهِ قَدْ رُفِعَ عَلَی رَأْسِهِ لِیَسْقُطَ عَلَیْهِ مِنْ یَدِ غَضَبِ اللَّهِ کَمَا جَرَی لِبَنِی إِسْرَائِیلَ حَیْثُ قَالَ جَلَّ جَلَالُهُ- وَ إِذْ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ کَأَنَّهُ ظُلَّةٌ(1) فَإِنَّ أُولَئِکَ ذَلُّوا وَ اسْتَسْلَمُوا لِذَلِکَ خَوْفاً مِنْ سُقُوطِ الْجَبَلِ عَلَی الْحَیَاةِ الْفَانِیَةِ وَ جَبَلُ الذُّنُوبِ یَخَافُ صَاحِبُهُ أَنْ یَسْقُطَ عَلَیْهِ فَیُهْلِکَ جَمِیعَ حَیَاتِهِ وَ سَعَادَتِهِ الْفَانِیَةِ وَ الْبَاقِیَةِ وَ إِنَّ هَذَا الْمَمْلُوکَ إِذَا تَوَسَّدَ یَمِینَهُ قَرَأَ الْحَمْدَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ قَرَأَ سُورَةَ أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ مَرَّةً ثُمَّ قَرَأَ قُلْ یَا أَیُّهَا الْکَافِرُونَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قَرَأَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ مَرَّةً ثُمَّ قَرَأَ شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ(2) إِلَی آخِرِ الْآیَةِ ثُمَّ قَرَأَ آخِرَ الْحَشْرِ مِنْ قَوْلِهِ لَوْ أَنْزَلْنا ثُمَّ قَرَأَ إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً(3)

ثُمَّ قَرَأَ آیَةَ السُّخْرَةِ(4) ثُمَّ قَرَأَ آمَنَ الرَّسُولُ إِلَی آخِرِ سُورَةِ الْبَقَرَةِ(5)

ثُمَّ قَرَأَ أَوَاخِرَ الْکَهْفِ قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ إِلَی آخِرِ السُّورَةِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ لَا تُؤْمِنِّی مَکْرَکَ وَ لَا تُنْسِنِی ذِکْرَکَ وَ لَا تَوَلَّ عَنِّی وَجْهَکَ وَ لَا تَهْتِکْ عَنِّی سِتْرَکَ وَ لَا تُؤَاخِذْنِی عَلَی تَمَرُّدِی وَ لَا تَجْعَلْنِی مِنَ الْغَافِلِینَ وَ أَیْقِظْنِی مِنْ رَقْدَتِی وَ سَهِّلِ الْقِیَامَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی أَحَبِّ الْأَوْقَاتِ إِلَیْکَ وَ ارْزُقْنِی

ص: 208


1- 1. الأعراف: 171.
2- 2. آل عمران: 18.
3- 3. فاطر: 39.
4- 4. الزخرف: 13.
5- 5. البقرة: 285.

فِیهَا ذِکْرَکَ وَ الصَّلَاةَ وَ الشُّکْرَ وَ الدُّعَاءَ حَتَّی أَسْأَلَکَ فَتُعْطِیَنِی وَ أَدْعُوَکَ فَتَسْتَجِیبَ لِی وَ أَسْتَغْفِرَکَ فَتَغْفِرَ لِی إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ ثُمَّ قَالَ لِلْخَوْفِ مِنَ الِاحْتِلَامِ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الِاحْتِلَامِ وَ مِنْ شَرِّ الْأَحْلَامِ وَ أَنْ یَلْعَبَ بِیَ الشَّیْطَانُ فِی الْیَقَظَةِ وَ الْمَنَامِ ثُمَّ قَرَأَ لِذَلِکَ- قُلْ مَنْ یَکْلَؤُکُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ مِنَ الرَّحْمنِ (1) الْآیَةَ ثُمَّ یَقْرَأُ آخِرَ بَنِی إِسْرَائِیلَ- قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِکَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ سَبِیلًا- وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً ثُمَّ یُسَبِّحُ تَسْبِیحَ الزَّهْرَاءِ علیها السلام وَ هُوَ آخِرُ مَا یَقُولُهُ عِنْدَ الْمَنَامِ وَ قَدْ رَوَی فِی کُلِّ شَیْ ءٍ مِنْ ذَلِکَ رِوَایَةً فِی فَضْلِ مَا اعْتَمَدَ عَلَیْهِ ثُمَّ رَتَّبَهُ کَمَا هَدَاهُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ إِلَیْهِ وَ لِکُلِّ شَیْ ءٍ مِمَّا قَرَأَهُ فَوَائِدُ عَظِیمَةٌ یَطُولُ الْکِتَابُ بِإِیرَادِهَا وَ تَعْدَادِهَا وَ قَدْ رَوَیْنَا فِیمَا خَتَمَ بِهِ هَذَا الْمَمْلُوکُ عَمَلَهُ عِنْدَ الْمَنَامِ مِنْ تَسْبِیحِ الزَّهْرَاءِ فَاطِمَةَ علیها السلام مَا رَوَیْتُهُ عَنْ جَدِّی أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ- عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی جِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ- عَنِ الشَّیْخِ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ فِیمَا رَوَاهُ فِی کِتَابِ ثَوَابِ الْأَعْمَالِ.

قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا أَوَی أَحَدُکُمْ إِلَی فِرَاشِهِ ابْتَدَرَهُ مَلَکٌ کَرِیمٌ وَ شَیْطَانٌ مَرِیدٌ فَیَقُولُ لَهُ الْمَلَکُ اخْتِمْ یَوْمَکَ بِخَیْرٍ وَ افْتَحْ لَیْلَکَ بِخَیْرٍ وَ یَقُولُ لَهُ الشَّیْطَانُ اخْتِمْ یَوْمَکَ بِإِثْمٍ وَ افْتَحْ لَیْلَکَ بِإِثْمٍ قَالَ فَإِنْ أَطَاعَ الْمَلَکَ الْکَرِیمَ وَ خَتَمَ یَوْمَهُ بِذِکْرِ اللَّهِ وَ فَتَحَ لَیْلَهُ بِذِکْرِ اللَّهِ إِذَا أَخَذَ مَضْجَعَهُ وَ کَبَّرَ اللَّهَ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً وَ حَمِدَ اللَّهَ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً وَ سَبَّحَ اللَّهَ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً زَجَرَ الْمَلَکُ الشَّیْطَانَ فَتَنَحَّی وَ کَلَأَهُ الْمَلَکُ حَتَّی یَنْتَبِهَ مِنْ رَقْدَتِهِ فَإِذَا انْتَبَهَ ابْتَدَرَهُ شَیْطَانُهُ فَقَالَ لَهُ مِثْلَ مَقَالَتِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْقُدَ وَ یَقُولُ لَهُ الْمَلَکُ مِثْلَ مَا قَالَ لَهُ قَبْلَ أَنْ یَرْقُدَ فَإِنْ ذَکَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ الْعَبْدُ بِمِثْلِ مَا ذَکَرَهُ أَوَّلًا طَرَدَ الْمَلَکُ شَیْطَانَهُ فَتَنَحَّی وَ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِذَلِکَ قُنُوتَ لَیْلَةٍ.

ص: 209


1- 1. الأنبیاء: 42.

ذکر روایة عن الهادی علیه السلام بما یقول أهل البیت علیهم السلام عند المنام.

حَدَّثَ الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ الْمَخْزُومِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ الْبُوشَنْجِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ السَّلَامِیِّ قَالَ سَمِعْتُ إِسْحَاقَ بْنَ مُحَمَّدٍ الزَّنْجَانِیَّ یَقُولُ سَمِعْتُ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ الْعَلَوِیَّ یَقُولُ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ: لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ عِنْدَ نَوْمِنَا عَشْرُ خِصَالٍ الطَّهَارَةُ وَ تَوَسُّدُ الْیَمِینِ وَ تَسْبِیحُ اللَّهِ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ وَ تَحْمِیدُهُ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ وَ تَکْبِیرُهُ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ وَ نَسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةَ بِوَجْهِنَا وَ نَقْرَأُ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ إِلَی آخِرِ الْآیَةِ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ أَخَذَ بِحَظِّهِ مِنْ لَیْلَتِهِ.

یقول السید الإمام العالم العامل الفقیه العلامة رضی الدین رکن الإسلام جمال العارفین أبو القاسم علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن محمد الطاوس هکذا وجدت هذا الحدیث فإن الراوی ذکر عشر خصال ثم عدد تسع خصال فلعله سها فی الجملة أو

التفصیل و الظاهر أنه فی التفصیل لأن خصالهم عند النوم أکثر من تسع کما رویناه و لعله قد وقع السهو عن ذکر قراءة قل هو الله أحد أو قراءة إنا أنزلناه ذکر تفصیل فضائل بعض ما أجملناه قد قدمنا فضل قراءة قل هو الله أحد إحدی عشرة مرة و مائة مرة کما رویناه.

وَ أَمَّا قِرَاءَةُ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً فَقَدْ رَوَی أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَی رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مِیثَمٍ وَ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا بْنِ شَیْبَانَ عَنِ الطَّیَالِسِیِّ وَ أَخْبَرَنَا ابْنُ الطَّیِّبِ عَبْدُ الْغَفَّارِ بْنُ عُبَیْدِ بْنِ السَّرِیِّ الْمُقْرِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً عِنْدَ مَنَامِهِ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ أَحَدَ عَشَرَ مَلَکاً یَحْفَظُونَهُ مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ حَتَّی یُصْبِحَ.

ذِکْرُ فَضِیلَةِ قِرَاءَةِ أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ رَوَی أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَی رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ

ص: 210

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بَشَّارٍ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَرَأَ أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ عِنْدَ النَّوْمِ وُقِیَ فِتْنَةَ الْقَبْرِ.

ذِکْرُ فَضِیلَةِ الْآیَةِ إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ رَوَی أَبُو الْمُفَضَّلِ عَنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ هُلَیْلٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: لَمْ یَقُلْ أَحَدٌ قَطُّ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَنَامَ- إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً فَسَقَطَ عَلَیْهِ الْبَیْتُ.

ذِکْرُ فَضِیلَةِ قِرَاءَةِ آیَةِ الْکُرْسِیِّ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ حَدَّثَ أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَی رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ هَارُونَ بْنِ حَدُورٍ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ قَالَ قَالَ لِی شِهَابُ بْنُ عَبْدِ رَبِّهِ: اقْرَأْ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِنِّی السَّلَامَ وَ أَخْبِرْهُ أَنَّنِی یُصِیبُنِی فَزَعٌ فِی مَنَامِی فَقُلْتُ لَهُ ذَلِکَ فَقَالَ قُلْ لَهُ إِذَا أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ فَلْیَقْرَأِ- الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ آیَةُ الْکُرْسِیِّ أَفْضَلُ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ.

رِوَایَةٌ أُخْرَی لِمَنْ کَانَ یَتَفَزَّعُ مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا کَانَ یَتَفَزَّعُ یَقُولُ عِنْدَ النَّوْمِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ- لا شَرِیکَ لَهُ- یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ یُسَبِّحُ تَسْبِیحَ الزَّهْرَاءِ فَإِنَّهُ یَزُولُ ذَلِکَ.

ذِکْرُ فَضِیلَةٍ لِآخِرِ سُورَةِ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ آخِرِ سُورَةِ الْکَهْفِ حَدَّثَ أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ نُعَیْمٍ عَنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نَصْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ عَلِیِّ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ رَفَعَهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: أَمَانٌ لِأُمَّتِی مِنَ السَّرَقِ قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِکَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ

ص: 211

سَبِیلًا- وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً وَ مَنْ قَرَأَ هَذِهِ الْآیَةَ عِنْدَ مَنَامِهِ- قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحی إِلَیَّ أَنَّما إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً سَطَعَ لَهُ نُورٌ إِلَی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَشْوُ ذَلِکَ النُّورِ مَلَائِکَةٌ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ حَتَّی یُصْبِحَ.

رِوَایَةُ الْأَمَانِ مِنَ الِاحْتِلَامِ حَدَّثَ أَبُو الْمُفَضَّلِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَنَّهُ قَالَ یَقُولُ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الِاحْتِلَامِ وَ مِنْ شَرِّ الْأَحْلَامِ وَ أَنْ یَلْعَبَ بِیَ الشَّیْطَانُ فِی الْیَقَظَةِ وَ الْمَنَامِ.

رِوَایَةٌ فِی الْأَمَانِ مِنَ اللُّصُوصِ حَدَّثَ أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّیَّارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَکْرٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ وَ أَکْرَمَ أَهْلَ بَیْتِهِ مَا مِنْ شَیْ ءٍ تَطْلُبُونَهُ مِنْ حِرْزٍ مِنْ حَرَقٍ أَوْ غَرَقٍ أَوْ شَرَقٍ أَوْ سَرَقٍ أَوْ إِتْلَافِ دَابَّةٍ مِنْ صَاحِبِهَا أَوْ ضَالَّةٍ مِنَ الْآبِقِ إِلَّا وَ هِیَ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی فَمَنْ أَرَادَ عِلْمَ ذَلِکَ فَلْیَسْأَلْنِی عَنْهُ فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی عَنِ السَّرَقِ فَإِنَّهُ لَا یَزَالُ قَدْ سُرِقَ لِیَ الشَّیْ ءُ بَعْدَ الشَّیْ ءِ لَیْلًا فَقَالَ إِذَا أَوَیْتَ إِلَی فِرَاشِکَ فَاقْرَأْ- قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِکَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ سَبِیلًا- وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً.

رِوَایَةٌ فِی الْأَمَانِ مِنَ السَّیْفِ (1)

حَدَّثَ أَبُو الْمُفَضَّلِ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نَصْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ

ص: 212


1- 1. فی المصدر المطبوع: من السرقة، فی الموضعین و هو الظاهر من الاخبار.

عُلْوَانَ رَفَعَهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: أَمَانٌ لِأُمَّتِی مِنَ السَّیْفِ قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ وَ قَرَأَ آیَةَ الْکُرْسِیِ (1).

ذِکْرُ مَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ الْإِنْسَانُ إِذَا أَرَادَ النَّوْمَ فِی حَالٍ دُونَ حَالٍ فَمِنْ ذَلِکَ إِذَا کَانَ یُرِیدُ النَّوْمَ وَ قَدْ مُنِعَ مِنْ ذَلِکَ لِغَیْرِ الْعَافِیَةِ

حَدَّثَ أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْحَسَنِ الصَّائِغِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا أَصَابَکَ الْأَرَقُ فَقُلْ سُبْحَانَ اللَّهِ ذِی الشَّأْنِ دَائِمِ السُّلْطَانِ عَظِیمِ الْبُرْهَانِ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ.

رِوَایَةٌ أُخْرَی فِی زَوَالِ الْأَرَقِ وَ اسْتِجْلَابِ النَّوْمِ حَدَّثَ أَبُو الْمُفَضَّلِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ کَتَبَ إِلَیَّ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ الْکُوفِیُّ مِنْ مِصْرَ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام: أَنَّ فَاطِمَةَ شَکَتْ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْأَرَقَ فَقَالَ لَهَا قُولِی یَا بُنَیَّةِ یَا مُشْبِعَ الْبُطُونِ الْجَائِعَةِ وَ یَا کَاسِیَ الْجُسُومِ الْعَارِیَةِ وَ یَا سَاکِنَ الْعُرُوقِ الضَّارِبَةِ وَ یَا مُنَوِّمَ الْعُیُونِ السَّاهِرَةِ سَکِّنْ عُرُوقِیَ الضَّارِبَةَ وَ أْذَنْ لِعَیْنِی نَوْماً عَاجِلًا قَالَ فَقَالَتْهُ فَذَهَبَ عَنْهَا مَا کَانَتْ تَجِدُهُ.

رِوَایَةٌ أُخْرَی فِی زَوَالِ الْأَرَقِ وَ اسْتِجْلَابِ النَّوْمِ حَدَّثَ أَسَدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ السُّلَمِیُّ عَنْ یَحْیَی بْنِ سَعِیدٍ الْعَطَّارِ الْحَرَّانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی شَیْخٍ الرَّائِقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ طَاهِرِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنْ مَسْعُودِ بْنِ عَلْقَمَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَابِطٍ قَالَ أَصَابَ خَالِدَ بْنَ الْوَلِیدِ أَرَقٌ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: أَ لَا أُعَلِّمُکَ کَلِمَاتٍ إِذَا قُلْتَهُنَّ نِمْتَ قَالَ بَلَی قَالَ قُلِ اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا أَظَلَّتْ وَ رَبَّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا أَقَلَّتْ وَ رَبَّ الشَّیَاطِینِ وَ مَا أَضَلَّتْ کُنْ حِرْزِی مِنْ خَلْقِکَ جَمِیعاً أَنْ یَفْرُطَ عَلَیَّ أَحَدُهُمْ أَوْ أَنْ یَطْغَی عَزَّ جَارُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ.

ص: 213


1- 1. فی المصدر المطبوع: و قرأ الآیة.

و من ذلک روایة فیما یقال عند النوم لطلب الرزق و الأمان من الهوام.

حَدَّثَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْغَلَابِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْعَطَّارِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: مَنْ قَالَ إِذَا أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْأَوَّلُ فَلَا شَیْ ءَ قَبْلَکَ وَ أَنْتَ الظَّاهِرُ فَلَا شَیْ ءَ فَوْقَکَ وَ أَنْتَ الْبَاطِنُ فَلَا شَیْ ءَ دُونَکَ وَ أَنْتَ الْآخِرُ فَلَا شَیْ ءَ بَعْدَکَ اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبَّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ رَبَّ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَانِ الْحَکِیمِ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّکَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ نَفَی اللَّهُ عَنْهُ الْفَقْرَ وَ صَرَفَ عَنْهُ کُلَّ دَابَّةٍ.

وَ مِنْ ذَلِکَ إِذَا أَرَدْتَ رُؤْیَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی مَنَامِکَ حَدَّثَ الشَّرِیفُ أَبُو الْقَاسِمِ الْحُسَیْنُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ الْعَلَوِیُّ ابْنُ أَخِی الْکَوْکَبِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ قُدَامَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدَانَ الْبَرْدَعِیِّ عَنْ سَهْلِ بْنِ صَغِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَرَی سَیِّدَنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی مَنَامِهِ فَلْیُصَلِّ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ وَ لْیَغْتَسِلْ غُسْلًا نَظِیفاً وَ لْیُصَلِّ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ بِأَرْبَعِ مرة(1)

[مِائَةِ] آیَةِ الْکُرْسِیِّ وَ لْیُصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ أَلْفَ مَرَّةٍ وَ لْیَبِتْ عَلَی ثَوْبٍ نَظِیفٍ لَمْ یُجَامِعْ عَلَیْهِ حَلَالًا وَ لَا حَرَاماً وَ لْیَضَعْ یَدَهُ الْیُمْنَی تَحْتَ خَدِّهِ الْأَیْمَنِ وَ لْیُسَبِّحْ مِائَةَ مَرَّةٍ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ وَ لْیَقُلْ مِائَةَ مَرَّةٍ مَا شَاءَ اللَّهُ فَإِنَّهُ یَرَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فِی مَنَامِهِ.

وَ مِنْ ذَلِکَ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ یَبْلُغَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله سَلَامُکَ عَلَیْهِ وَ بَشَّرَکَ کَالتَّسْلِیمِ عَلَیْکَ فَقُلْ مَا رَوَیْنَاهُ فِی الْجُزْءِ الثَّالِثِ مِنْ کِتَابِ التَّجَمُّلِ فِی تَرْجَمَةِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ قورجة بِإِسْنَادِهِ قَالَ سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَنْ أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ ثُمَ

ص: 214


1- 1. فی المصدر المطبوع بأربع مائة.

قَرَأَ تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ رَبَّ الْحِلِّ وَ الْحَرَمِ بَلِّغْ رُوحَ مُحَمَّدٍ عَنِّی تَحِیَّةً وَ سَلَاماً أَرْبَعَ مَرَّاتٍ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکَیْنِ حَتَّی یَأْتِیَا مُحَمَّداً فَیَقُولَانِ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ فَیَقُولُ صلی الله علیه و آله وَ عَلَی فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ (1).

وَ مِنْ ذَلِکَ إِذَا أَرَدْتَ رُؤْیَا أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فِی مَنَامِکَ: فَقُلْ عِنْدَ مَضْجَعِکَ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا مَنْ لَهُ لُطْفٌ خَفِیٌّ وَ أَیَادِیهِ بَاسِطَةٌ لَا تَنْقَضِی أَسْأَلُکَ بِلُطْفِکَ الْخَفِیِّ الَّذِی مَا لَطُفْتَ بِهِ لِعَبْدٍ إِلَّا کُفِیَ أَنْ تُرِیَنِی مَوْلَایَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فِی مَنَامِی.

وَ مِنْ ذَلِکَ إِذَا أَرَادَ رُؤْیَا مَیِّتِهِ فِی مَنَامِهِ حَدَّثَ أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُسَیْنٍ الصَّائِغِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ وَ أَعْطَانِیهِ فِی رُقْعَةٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَکْرٍ الطَّحَّانِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَعْضِهِمْ علیهم السلام قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَرَی مَیِّتَکَ فَبِتْ عَلَی طُهْرٍ وَ انْضَجِعْ عَلَی یَمِینِکَ وَ سَبِّحْ تَسْبِیحَ فَاطِمَةَ علیها السلام ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْحَدُّ الَّذِی لَا یُوصَفُ وَ الْإِیمَانُ یُعْرَفُ مِنْهُ مِنْکَ بَدَتِ الْأَشْیَاءُ وَ إِلَیْکَ تَعُودُ فَمَا أَقْبَلَ مِنْهَا کُنْتَ مَلْجَأَهُ وَ مَنْجَاهُ وَ مَا أَدْبَرَ مِنْهَا لَمْ یَکُنْ لَهُ مَلْجَأٌ وَ لَا مَنْجَی مِنْکَ إِلَّا إِلَیْکَ فَأَسْأَلُکَ بِلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ سَیِّدِ النَّبِیِّینَ وَ بِحَقِّ عَلِیٍّ خَیْرِ الْوَصِیِّینَ وَ بِحَقِّ فَاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ بِحَقِّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ اللَّذَیْنِ جَعَلْتَهَمَا سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ السَّلَامُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَنْ تُرِیَنِی مَیِّتِی فِی الْحَالِ الَّتِی هُوَ فِیهَا فَإِنَّکَ تَرَاهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

وَ مِنْ ذَلِکَ إِذَا کُنْتَ تُرِیدُ الِانْتِبَاهَ عَلَی کُلِّ حَالٍ أَوْ لِلدُّعَاءِ وَ الِاسْتِغْفَارِ أَوْ لِصَلَاةِ اللَّیْلِ وَ فِیهِ رِوَایَاتٌ فَمِنَ الرِّوَایَاتِ لِلِانْتِبَاهِ عَلَی کُلِّ حَالٍ مَا حَدَّثَ بِهِ أَبُو الْمُفَضَّلِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ الْعَمْرَکِیِّ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَلِیدِ النَّخَعِیِّ عَنْ فُضَیْلٍ بَیَّاعِ الملا [الْمُلَاءِ] عَنْ

ص: 215


1- 1. هذه القطعة لا یوجد فی فلاح السائل.

أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَا نَوَی عَبْدٌ أَنْ یَقُومَ أَیَّةَ سَاعَةٍ نَوَی یَعْلَمُ اللَّهُ ذَلِکَ مِنْهُ إِلَّا وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکَیْنِ یُحَرِّکَانِهِ تِلْکَ السَّاعَةَ.

وَ مِنَ الرِّوَایَاتِ لِلِانْتِبَاهِ عَلَی کُلِّ حَالٍ مَا رَوَاهُ أَبُو الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَامِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جُذَاعَةَ قَالَ: مَا مِنْ عَبْدٍ یَقْرَأُ آخِرَ الْکَهْفِ حِینَ یَأْوِی إِلَی فِرَاشِهِ إِلَّا اسْتَیْقَظَ فِی السَّاعَةِ الَّتِی یُرِیدُ.

وَ مِنَ الرِّوَایَاتِ لِلِانْتِبَاهِ لِلدُّعَاءِ وَ الِاسْتِغْفَارِ حَدَّثَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ شَاذَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْأَرَّجَانِیِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی الْحَسَنِ أَوْ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام قَالَ: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَنْتَبِهَ بِاللَّیْلِ فَلْیَقُلْ عِنْدَ النَّوْمِ- اللَّهُمَّ لَا تُنْسِنِی ذِکْرَکَ وَ لَا تُؤْمِنِّی مَکْرَکَ وَ لَا تَجْعَلْنِی مِنَ الْغَافِلِینَ وَ أَنْبِهْنِی لِأَحَبِّ السَّاعَاتِ إِلَیْکَ أَدْعُوکَ فِیهَا فَتَسْتَجِیبُ لِی وَ أَسْأَلُکَ فَتُعْطِینِی وَ أَسْتَغْفِرُکَ فَتَغْفِرُ لِی إِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ قَالَ ثُمَّ یَبْعَثُ اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِ مَلَکَیْنِ یُنْبِهَانِهِ فَإِنِ انْتَبَهَ وَ إِلَّا أَمَرَ أَنْ یَسْتَغْفِرَا لَهُ فَإِنْ مَاتَ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ مَاتَ شَهِیداً وَ إِذَا انْتَبَهَ لَمْ یَسْأَلِ اللَّهَ تَعَالَی شَیْئاً فِی ذَلِکَ الْمَوْقِفِ إِلَّا أَعْطَاهُ (1).

ق، [الکتاب العتیق الغرویّ] عن أبی الحسن علیه السلام: مثله.

**[ترجمه]اگر خواهی، چون مملوکی باش از ممالیک خدا که می شناسم و با اذن خدا مؤدبانه روی به قبله به سوی خدا کرده و دست راست را بالش نموده و مانند زن جوان مرده، دست راست را زیر گونه نهاده، چون که بسیاری از آنچه مایه نزدیکی به خداست را از دست داده، و قصدش از این خواب، نیرو در بیداری است برای طاعت خدا و برای بندگی و زبونی به درگاه خدا، و گویا کوه گناهانش بالای سر او است که با دست خشم خدا بر سرش فرود آید، چنانی که به بنی اسرائیل گذشت و خدا جل جلاله فرموده: «و إذ نتقنا الجبل فوقهم کأنه ظلة.» - . اعراف/ 171 - {و [یاد کن] هنگامی را که کوه [طور] را بر فرازشان سایبان آسا، برافراشتیم، و چنان پنداشتند که [کوه] بر سرشان فرو خواهد افتاد.} زیرا آنها از بیم اینکه کوه بر آنها افتد و زندگانی فانی آنها را نابود کند، زبون شدند و تسلیم آن شدند و کوه گناهان اگر بر گنهکار در افتد، زندگی سعادت فانی و باقی او را نابود سازد.

و این بنده چون دست راست را بالش کند، سه بار حمد را بخواند و یازده بار سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ» را، سپس یک بار سوره تکاثر را و باز سه بار سوره «قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ» را.

سپس سه بار بگو: «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ و سه بار قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ.» پس یک بار آیه الکرسی را بخوان و باز آیه: «شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ» - . آل عمران/ 18 - تا آخر آیه را. سپس آخر سوره حشر را از «لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ» بخوان. پس این آیه را بخوان: «إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً.» - . فاطر/ 39 -

سپس آیه سخره - . زخرف/ 13 -

را بخواند. پس «آمن الرسول» را تا آخر سوره بقره - . بقره/ 285 -

بخواند. سپس آخر سوره کهف: «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ» تا آخر سوره را بخواند. سپس بگوید: «اللَّهُمَّ لَا تُؤْمِنِّی مَکْرَکَ وَ لَا تُنْسِنِی ذِکْرَکَ وَ لَا تَوَلَّ عَنِّی وَجْهَکَ وَ لَا تَهْتِکْ عَنِّی سِتْرَکَ وَ لَا تُؤَاخِذْنِی عَلَی تَمَرُّدِی وَ لَا تَجْعَلْنِی مِنَ الْغَافِلِینَ وَ أَیْقِظْنِی مِنْ رَقْدَتِی وَ سَهِّلِ الْقِیَامَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی أَحَبِّ الْأَوْقَاتِ إِلَیْکَ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ الصَّلَاةَ وَ الشُّکْرَ وَ الدُّعَاءَ حَتَّی أَسْأَلَکَ فَتُعْطِیَنِی وَ أَدْعُوَکَ فَتَسْتَجِیبَ لِی وَ أَسْتَغْفِرَکَ فَتَغْفِرَ لِی إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیم.» {خدایا چنان قرار نده خود را از مکر تو ایمن ببینم و یاد تو را فراموش کنم و روی خود را از من بر مگردان و پرده پوشی خود را از من میفکن و و مرا بر نافرمانیم باز خواست مکن و مرا از غافلان قرار مده و مرا از خوابم بیدار کن و نماز گزاردن را در این شب در بهترین ساعاتی که دوست داری بر من آسان کن و یاد و ذکر خودت و نماز و شکر و دعا را در آن روزیم کن تا از تو بخواهم و تو به من ببخشی و دعا کنم و تو اجابت کنی و طلب مغفرت کنم و تو بر من ببخشایی که فقط تو آمرزش پذیر و مهربانی}

سپس گفت: برای بیم از احتلام بگوید: «خدایا! به تو پناه می برم از احتلام و شر خوا ب های پریشان و از اینکه شیطان در بیداری و خواب مرا به بازی گیرد.» و برای آن آیه: «قُلْ مَنْ یَکْلَؤُکُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ مِنَ الرَّحْمنِ» - . انبیاء: 42 - تا آخر آیه را بخواند. سپس آخر آیه «قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِکَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ سَبِیلًا- وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیرا.» - . اسراء / 111 -

{بگو: «خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید، برای او نامهای نیکوتر است.» و نمازت را به آواز بلند مخوان و بسیار آهسته اش مکن، و میان این [و آن] راهی [میانه] جوی. و بگو: «ستایش خدایی را که نه فرزندی گرفته و نه در جهانداری شریکی دارد و نه خوار بوده که [نیاز به] دوستی داشته باشد.» و او را بسیار بزرگ شمار.} بخواند. سپس تسبیح زهرا علیه السّلام را بگوید و آن آخر اذکار وقت خواب است. و برای هر کدام از این اذکار فضلی است مورد اعتماد که به هدایت الهی آن را مرتب کرده و گفته که برای هر یک فایده های بزرگی است که کتاب به ذکر آنها و شمارششان به درازا کشد. و در فضل تسبیح زهرا علیها السّلام که پایان آنها بود، روایتی دارم از امام صادق علیه السّلام که فرمود: چون کسی به بسترش جا کند، یک فرشته کریم و یک شیطان سرکش بر او پیشی گیرند و آن فرشته گوید: روزت را به خوبی به پایان رسانم و شبت را به خوبی برگشایم. و شیطان گوید: روزت را به گناه به سر رسانم و شبت را به گناه کشانم. فرمود: اگر به فرمان فرشته باشد و روزش را به ذکر خدا گذراند و شبش را به ذکر او گشاید، چون به خوابگاهش رود و سی و چهار بار «الله اکبر» گوید و سی و سه بار «الحمد لله» و سی و سه بار «سبحان الله»، آن فرشته شیطان را براند و دور شود و او را نگهبانی کند تا از خوابش بیدار شود. و چون بیدار شود، شیطان او پیش آید و همان گفتار پیش از خواب را به او گوید و فرشته هم آید و همان گفته پیش از خواب را به او گوید. پس اگر بنده مانند گذشته به یاد خدا عزوجل باشد، فرشته شیطان را براند و دور شود و خدا عزوجل عبادت یک شب را برایش بنویسد.

روایتی از امام هادی علیه السّلام در آنچه که ائمه علیهم السلام هنگام خواب گویند: از حسین بن سعید مخزومی روایت است که امام رضا علیه السّلام می فرمود: ما خاندان را به هنگام خواب ده خصلت است: طهارت، بالش کردن دست راست، گفتن سی و سه تسبیح، سی و سه حمد، سی و چهار الله اکبر، رو کردن به قبله، خواندن سوره حمد، آیه الکرسی و آیه «شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ» تا آخر، و هر که بر آن مواظبت کند، البته که بهره شب خود را گرفته است.

علی بن طاوس می گوید: من روایت را چنین یافتم که راوی ده خصلت عنوان کرده و نه تا شمرده و شاید در ذکر عنوان یا تفضیل آن سهو کرده و ظاهر آن است که در تفضیل باشد، زیرا عادت آنان هنگام خواب بیش از آن نُه است که شمرده و شاید سهو در خواندن سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ» یا سوره« إِنَّا أَنْزَلْناهُ» باشد.

در شرح فضائل آنچه به اجمال گذشت: درباره فضل خواندن یازده بار یا صد بار سوره قُلْ هُوَ اللَّهُ روایتی گذشت.

و اما درباره یازده بار سوره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» روایتی است از امام صادق علیه السّلام که می فرمود: هر که در وقت خواب یازده بار سوره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» را بخواند، خدا بر او یازده فرشته گمارد که او را تا صبح از شر هر شیطان رجیمی نگه دارند.

فضل خواندن سوره تکاثر: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که سوره« أَلْهاکُمُ التَّکاثُرُ» را هنگام خوابیدن بخواند، از فتنه قبر محفوظ ماند.

فضل آیه 41 سوره فاطر (إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ تا آخر): امام رضا از پدرش علیهما السّلام نقل فرمود: هرگز کسی آن آیه را هنگام قصد خوابیدن نخواند که اتاق بر سرش فرو افتد.

فضل آیه الکرسی و معوّذتین: ولید بن صبیح گفت که شهاب بن عبد ربه به من گفت: به امام صادق علیه السّلام سلام مرا برسان و بگو من در خواب هراس می کنم، و من آن را به حضرتش گفتم. فرمود: به او بگو چون در بستر جا کند، معوّذتین و آیه الکرسی بخواند و آیه الکرسی بهتر از هر چیز است.

روایت دیگر برای فزع از کتاب مشیخه: امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر هراس کند، وقت خواب ده بار بگوید: «لا اله الا الله وحده لا شریک له یحیی و یمیت و یمیت و یحیی و هو حی لا یموت» و تسبیح فاطمه زهراء علیه السّلام را بگوید که این حال از او برود.

فضل آیات آخر سوره بنی اسرائیل و آخر سوره کهف: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: امان است برای امتم از سرقت خواندن: «قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ» تا آخر سوره. و هر که وقت خواب «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحی إِلَیَ» تا آخر را بخواند، نوری از او بدرخشد تا مسجدالحرام که در میانش فرشته ها باشند و تا صبح برایش آمرزش خواهند.

روایت امان از احتلام: امام صادق از پدرش، از علی علیهم السّلام نقل فرمود: بار خدایا! به تو پناه می برم از احتلام و شر احلام و از اینکه شیطان مرا به بازی گیرد در بیداری و خواب.

روایت امان از دزدان: اصبغ بن نباتة گفت: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: بدان که محمد صلی الله علیه و آله را به حق فرستاد و خاندانش را گرامی داشت، چیزی نجویید برای حرز از سوختن و غرق شدن و گلوگیری و سرقت یا نابودی جاندار از دست صاحبش یا گم شدن بنده گریز پا غیر از آنکه در قرآن خدای تعالی است، و هر که علم بدان را خواهد، از من بپرسد. مردی برخاست و گفت: ای امیر مؤمنان! به من از دزد زدگی خبر ده که پیوسته در شب از من چیزی دزدند. فرمود: چون به بسترت جا کنی، «قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ» تا آخر سوره اسراء را بخوان.

روایت امان از شمشیر: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: امان امتم از شمشیر، آیه « قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ» است و آیه الکرسی را بخواند.

بیان علاج بی خوابی و بدخوابی: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون دچار بی خوابی شدی، بگو: «سبحان الله ذی الشان دائم السلطان، عظیم البرهان، کل یوم فی شان.» روایت دیگر در زوال بی خوابی و خواب آمدن: امام کاظم از پدرش، از جدش تا امام علی علیهم السّلام روایت کرد که فرمود: فاطمه علیها السّلام به رسول خدا صلی الله علیه و آله از بی خوابی شکوه کرد. فرمودش: دختر جانم! بگو: یَا مُشْبِعَ الْبُطُونِ الْجَائِعَةِ وَ یَا کَاسِیَ الْجُسُومِ الْعَارِیَةِ وَ یَا سَاکِنَ [مُسَکِّنَ] الْعُرُوقِ الضَّارِبَةِ وَ یَا مُنَوِّمَ الْعُیُونِ السَّاهِرَةِ سَکِّنْ عُرُوقِیَ الضَّارِبَةَ وَ أْذَنْ لِعَیْنِی نَوْماً عَاجِلا.»{ای سیر کننده شکم های گرسنه و ای پوشاننده تن های لخت و ای تسکین دهنده رگ های بی تاب و ای خواب اندازنده چشمهای بیدار، رگهای بی تاب مرا تسکین ده و به چشمم اجازه خواب زود رس ده} فرمود: آن را گفت و بی خوابی اش رفت.

روایت دیگر درباره بی خوابی و برای خواب آوری: خالد بن ولید دچار بی خوابی شد و پیغمبر صلی الله علیه و آله به او فرمود: به تو کلماتی بیاموزم که چون بخوانی بخوابی؟ گفت: چرا. فرمود: بگو: «اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا أَظَلَّتْ وَ رَبَّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا أَقَلَّتْ وَ رَبَّ الشَّیَاطِینِ وَ مَا أَضَلَّتْ کُنْ حِرْزِی مِنْ خَلْقِکَ جَمِیعاً أَنْ یَفْرُطَ عَلَیَّ أَحَدُهُمْ أَوْ أَنْ یَطْغَی عَزَّ جَارُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ.» {خدایا! پروردگار هفت آسمان و هر چه در سایه دارند، و پروردگار هفت زمین و آنچه بر خود دارند، و پروردگار شیاطین و هر چه گمراه کنند، پناه من باش از همه خلق خود، هر کدام که بر من بشورد یا سرکشی کند پناهنده تو عزیز است و معبودی جز حضرت تو نیست.}

و از این باب است روایتی در آنچه به هنگام خوابیدن برای طلب روزی و امان از گزنده گفته شود.

علی بن الحسین علیه السّلام فرمود: هر کس هنگامی که در بسترش جا گیرد بگوید: «خدایا! تویی اول و چیزی پیش از تو نیست، و تویی ظاهر و چیزی فوق بر تو نیست و تویی باطن و چیزی پایین تو نیست، و تویی آخر و چیزی بعد از تو نیست. خدایا! پرورنده هفت آسمان و هفت زمین و رب تورات و انجیل و زبور و فرقان حکیم. به تو پناه می برم از شر هر جاندار که در چنگ تو است که تو بر راه راستی»، خدا از او فقر را ببرد و هر جانداری را از او بگرداند.

و در این باره برای در خواب دیدن رسول خدا صلی الله علیه وآله آمده است که امام صادق علیه السّلام در حدیثی فرمود: هر که بخواهد سید ما رسول الله را در خواب بیند، نماز عشاء را بخواند و غسل خوبی بکند و چهار رکعت نماز با چهار بار آیه الکرسی بخواند و هزار بار صلوات بر محمد و آلش بفرستد یا جامه پاکی که در آن با حلال یا حرام جماع نکرده بخوابد و دست راست زیر گونه راست نهد و صد بار بگوید:

«سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر و لا حول و لا قوة الا بالله» و صد بار بگوید:« ما شاء الله» که پیغمبر صلی الله علیه و آله را در خواب ببیند.

و در این باره است که چون خواهی سلامت به پیغمبر صلی الله علیه و آله رسد و تو را چون سلام بر تو مژده دهد، آنچه را که در جزء سوم از «کتاب تجمل» روایت کردیم را بگو. گفت: شنیدم که پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرمود: هر که در بسترش جا گیرد و «تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ» را بخواند و سپس «اللهم رب الحل و الحرم بلغ روح محمد عنی تحیه و سلاما» را تا چهار بار بگوید، خدا بر او دو فرشته بگمارد تا نزد محمد روند و گویند: ای محمد! فلان بن فلان به تو السّلام علیک و رحمة الله رساند و می فرماید: بر فلان بن فلان السّلام و رحمة الله و برکاته. - . این تکه در فلاح السائل یافت نشد. -

برای خواب دیدن امیرالمؤمنین علیه السّلام در بسترت بگو: خدایا! من از تو خواستارم، ای که لطفی خفی و نعمت های گسترده و بی پایان داری، از لطف نهانت که بنده ای را بدان نوازش نکردی مگر آنکه کفایتش کرد، می خواهم که به من در خوابم مولایم امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیه السّلام را بنمایی.

و باز اگر خواهد مرده خود را در خواب ببیند، در حدیثی گفته: چون خواهی مرده خود را در خواب بینی، با طهارت بر پهلوی راستت بخواب و بعد از تسبیح فاطمه زهرا علیه السّلام بگو: ِ«اللَّهُمَّ أَنْتَ الْحَدُّ [الْحَیُ] الَّذِی لَا یُوصَفُ وَ الْإِیمَانُ یُعْرَفُ مِنْهُ مِنْکَ بَدَتِ الْأَشْیَاءُ وَ إِلَیْکَ تَعُودُ فَمَا أَقْبَلَ مِنْهَا کُنْتَ مَلْجَأَهُ وَ مَنْجَاهُ وَ مَا أَدْبَرَ مِنْهَا لَمْ یَکُنْ لَهُ مَلْجَأٌ وَ لَا مَنْجَی مِنْکَ إِلَّا إِلَیْکَ فَأَسْأَلُکَ بِلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ سَیِّدِ النَّبِیِّینَ وَ بِحَقِّ عَلِیٍّ خَیْرِ الْوَصِیِّینَ وَ بِحَقِّ فَاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ بِحَقِّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ اللَّذَیْنِ جَعَلْتَهَمَا سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ السَّلَامُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَنْ تُرِیَنِی مَیِّتِی فِی الْحَالِ الَّتِی هُوَ فِیهَا فَإِنَّکَ تَرَاهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.» {خدایا تو زنده ای هستی که توصیف ناپذیری و ایمانی که از ان شناخته شود از توست. اشیاء را ایجاد کردی و به تو باز می گردند و هر چیزی که به تو رو کرد تو مأوی و منجی او هستی و هر چیزی که رو بر گرداند هیچ مأوی و منجی عوض از تو نخواهد داشت. از تو می خواهم به حق لا اله الا الله و از تو می خواهم به حق بسم الله الرحمن الرحیم وبه حق محمد آقای همه انبیاء و به حق علی بهترین وصیت شدگان و به حق فاطمه سرور زنان عالمیان و به حق حسن و حسین که آن دو را آقای جوانان بهشت قرار دادی وسلام و درود بر همه آنها باد، که بر محمد و آل محمد درود بفرستی و میت مرا در همین حالی که هست به من بنمایی که تو او را می بینی. ان شاءالله}

و باز اگر خواهی بیدار شوی به هر حال یا برای دعا و استغفار با نماز شب، روایت ها هستند، و روایت بیدار شدن در هر حال، حدیث امام باقر علیه السّلام است که فرمود: هر کس نیت کند که هر ساعتی که خدا داند بیدار شود، خدا همانا دو فرشته را بر او بگمارد که در آن ساعت او را بجنبانند.

و روایت دیگر در این باره: عبدالله بن جذاعه گفت: کسی نباشد که وقتی در بسترش جا گیرد آخر سوره کهف را بخواند، جز آنکه در هر ساعتی که خواهد، بیدار شود.

و از روایات بیدار شدن برای دعا و استغفار، حدیث ابن شاذان است که امام کاظم علیه السّلام فرمود: هرکه خواهد شب بیدار شود، وقت خواب بگوید: خدایا! مرا از یادت فراموش مکن و از مکرت غافلم مکن و در غافلانم قرار نده و بیدارم کن در بهترین ساعتی که در آن به درگاهت دعا کنم و مستجاب شود برایم و از تو خواهم تا به من بدهی و از تو آمرزش جویم تا مرا بیامرزی که نیامرزد گناه را جز تو ای ارحم الراحمین. فرمود: آنگاه خدا تعالی دو فرشته نزد او فرستد تا او را بیدار کنند و اگر بیدار نشد، به آنها فرماید برایش آمرزش خواهند و اگر در آن شب بمیرد، شهید باشد و اگر بیدار شود، از خدا چیزی در آن موقف نخواهد جز آنکه به او بدهد. - . فلاح السائل: 274- 287 -

کتاب عتیق غروی مانند این روایت را آورده است.

**[ترجمه]

«24»

تم، [فلاح السائل] وَ مِنَ الرِّوَایَاتِ لِلِانْتِبَاهِ لِقِیَامِ اللَّیْلِ مَا حَدَّثَ بِهِ أَبُو الْمُفَضَّلِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَرَادَ شَیْئاً مِنْ قِیَامِ اللَّیْلِ فَأَخَذَ مَضْجَعَهُ فَلْیَقُلِ اللَّهُمَّ لَا تُؤْمِنِّی مَکْرَکَ وَ لَا تُنْسِنِی ذِکْرَکَ وَ لَا تَجْعَلْنِی مِنَ الْغَافِلِینَ أَقُومُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ سَاعَةَ کَذَا وَ کَذَا فَإِنَّهُ یُوَکِّلُ اللَّهُ بِهِ مَلَکاً یُنْبِهُهُ تِلْکَ السَّاعَةَ.

وَ مِنَ الرِّوَایَاتِ لِلِانْتِبَاهِ لِلصَّلَاةِ مَا حَدَّثَ بِهِ أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ

ص: 216


1- 1. فلاح السائل: 274- 287.

عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ قَیْسِ بْنِ رُمَّانَةَ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیهما السلام یَقُولُ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَقُومَ مِنْ لَیْلِهِ لِلصَّلَاةِ فَلَا یَذْهَبَ بِهِ النَّوْمُ فَلْیَقُلْ حِینَ یَأْوِی إِلَی فِرَاشِهِ اللَّهُمَّ لَا تُؤْمِنِّی مَکْرَکَ وَ لَا تُنْسِنِی ذِکْرَکَ وَ لَا تُوَلِّ عَنِّی وَجْهَکَ وَ لَا تَهْتِکْ عَنِّی سِتْرَکَ وَ لَا تَأْخُذْنِی عَلَی تَمَرُّدِی وَ لَا تَجْعَلْنِی مِنَ الْغَافِلِینَ وَ أَیْقِظْنِی مِنْ رَقْدَتِی وَ سَهِّلْ لِیَ الْقِیَامَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی أَحَبِّ الْأَوْقَاتِ إِلَیْکَ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا الصَّلَاةَ وَ الشُّکْرَ وَ الدُّعَاءَ حَتَّی أَسْأَلَکَ فَتُعْطِیَنِی وَ أَدْعُوَکَ فَتَسْتَجِیبَ لِی وَ أَسْتَغْفِرَکَ فَتَغْفِرَ لِی إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ.

ذِکْرُ مَا یَقُولُهُ بَعْدَ النَّوْمِ إِذَا انْقَلَبَ عَلَی فِرَاشِهِ وَ لَمْ یَجْلِسْ حَدَّثَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ الْقَصَبَانِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کانُوا قَلِیلًا مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ (1) قَالَ کَانَ الْقَوْمُ یَنَامُونَ وَ لَکِنْ کُلَّمَا تَقَلَّبَ أَحَدُهُمْ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ.

وَ مِنَ الرِّوَایَاتِ فِیمَا یَقُولُهُ عِنْدَ تُقَلِّبِهِ عَلَی فِرَاشِهِ مَا حَدَّثَ بِهِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یُوسُفَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ بْنِ خَانِبَةَ الْکَرْخِیِّ فِی کِتَابِهِ وَ قَدْ قَدَّمْنَا إِسْنَادَ کِتَابِ ابْنِ خَانِبَةَ وَ نُعِیدُهُ الْآنَ حَیْثُ قَدْ تَبَاعَدَ مَا بَیْنَ الْمَوْضِعَیْنِ حَدَّثَ أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَی رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ وَ کَانَ قَائِداً مِنَ الْقُوَّادِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ قَالَ: قَالَ لِی أَحْمَدُ بْنُ خَانِبَةَ إِنَّهُ عَرَضَ کِتَابَهُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ صَاحِبِ الْعَسْکَرِ الْأَخِیرِ علیه السلام فَوَقَفَ عَلَیْهِ وَ قَالَ صَحِیحٌ فَاعْمَلُوا بِهِ وَ الَّذِی رَوَیْنَاهُ هُنَاکَ أَنَّ الرَّاوِیَ لِعَرْضِ کِتَابِ أَحْمَدَ بْنِ خَانِبَةَ عَلَی مَوْلَانَا الْهَادِی غَیْرُ أَحْمَدَ بْنِ خَانِبَةَ فِی الْکِتَابِ الْمُشَارِ إِلَیْهِ فَإِذَا انْتَبَهْتَ مِنْ مَنَامِکَ وَ تَقَلَّبْتَ عَلَی الْفِرَاشِ فَقُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ

ص: 217


1- 1. الذاریات: 17.

وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ إِلَهِ الْمُرْسَلِینَ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ- وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.

ذِکْرُ مَا یَفْعَلُهُ وَ یَقُولُهُ إِذَا رَأَی فِی مَنَامِهِ مَا یَکْرَهُ حَدَّثَ ابْنُ عُقْدَةَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا رَأَی الرَّجُلُ فِی مَنَامِهِ مَا یَکْرَهُ فَلْیَتَحَوَّلْ عَنْ شِقِّهِ الَّذِی کَانَ عَلَیْهِ نَائِماً وَ لْیَقُلْ إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ ثُمَّ لْیَقُلْ أَعُوذُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِکَةُ اللَّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِیَاءُ اللَّهِ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُ اللَّهِ الصَّالِحُونَ مِنْ شَرِّ مَا رَأَیْتُ وَ مِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ.

رِوَایَةٌ ثَانِیَةٌ فِی دَفْعِ رُؤْیَا مَکْرُوهَةٍ حَدَّثَ هَارُونُ بْنُ مُوسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ الْعِجْلِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ وَ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیهما السلام قَالا: شَکَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا تَلْقَاهُ فِی الْمَنَامِ فَقَالَ لَهَا إِذَا رَأَیْتِ شَیْئاً مِنْ ذَلِکِ فَقُولِی- أَعُوذُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِکَةُ اللَّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِیَاءُ اللَّهِ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُ اللَّهِ الصَّالِحُونَ مِنْ شَرِّ رُؤْیَایَ الَّتِی رَأَیْتُ أَنْ تَضُرَّنِی فِی دِینِی وَ دُنْیَایَ وَ اتْفُلِی عَلَی یَسَارِکِ ثَلَاثاً.

رِوَایَةٌ ثَالِثَةٌ لِدَفْعِ مَا یُکْرَهُ مِنَ الرُّؤْیَا فِیهَا زِیَادَةُ کَلِمَاتٍ حَدَّثَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْبَزَّازُ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا بْنِ شَیْبَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ حُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: فَإِنْ رَأَیْتَ فِی مَنَامِکَ شَیْئاً تَکْرَهُهُ

فَقُلْ حِینَ تَسْتَیْقِظُ- أَعُوذُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِکَةُ اللَّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِیَاءُ اللَّهِ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُ اللَّهِ الصَّالِحُونَ وَ الْأَئِمَّةُ الرَّاشِدُونَ الْمَهْدِیُّونَ مِنْ شَرِّ مَا رَأَیْتُ وَ مِنْ شَرِّ رُؤْیَایَ أَنْ تَضُرَّنِی وَ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ ثُمَّ اتْفُلْ عَلَی یَسَارِکَ ثَلَاثاً(1).

**[ترجمه]فلاح السائل: برای بیدار شدن شب زنده داری: امام صادق از پدرانش، از امیرالمؤمنین علیهم السّلام نقل فرمود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که چیزی از شب زنده داری را خواهد، در بستر که رفت بگوید:« اللهم لا تؤمنی مکرک و لا تنسنی ذکرک و لا تجعلنی بین الغافلین. ان شاء الله در فلان ساعت بر خیزم» و خدا فرشته ای بر او گمارد که همان ساعت او را بیدار کند.

و از روایات بیدار شدن برای نماز، حدیث امام کاظم علیه السّلام است که می فرمود: هر که خواهد شب برای نماز برخیزد و خوابش نَبَرَد، چون به بسترش جا کرد بگوید: «اللَّهُمَّ لَا تُؤْمِنِّی مَکْرَکَ وَ لَا تُنْسِنِی ذِکْرَکَ وَ لَا تُوَلِّ عَنِّی وَجْهَکَ وَ لَا تَهْتِکْ عَنِّی سِتْرَکَ وَ لَا تَأْخُذْنِی عَلَی تَمَرُّدِی وَ لَا تَجْعَلْنِی مِنَ الْغَافِلِینَ وَ أَیْقِظْنِی مِنْ رَقْدَتِی وَ سَهِّلْ لِیَ الْقِیَامَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی أَحَبِّ الْأَوْقَاتِ إِلَیْکَ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا الصَّلَاةَ وَ الشُّکْرَ وَ الدُّعَاءَ حَتَّی أَسْأَلَکَ فَتُعْطِیَنِی وَ أَدْعُوَکَ فَتَسْتَجِیبَ لِی وَ أَسْتَغْفِرَکَ فَتَغْفِرَ لِی إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ.» {خدایا چنان قرار نده که خود را از مکر تو ایمن ببینم و یاد تو را فراموش کنم و روی خود را از من بر مگردان و پرده پوشی خود را از من میفکن و مرا بر نافرمانیم باز خواست مکن و مرا از غافلان قرار مده و مرا از خوابم بیدار کن و نماز گزاردن را در این شب در بهترین ساعاتی که دوست داری بر من آسان کن و یاد و ذکر خودت و نماز و شکر و دعا را در آن روزیم کن تا از تو بخواهم و تو به من ببخشی و دعا کنم و تو اجابت کنی و طلب مغفرت کنم و تو بر من ببخشایی که فقط تو آمرزش پذیر و مهربانی}

در آن اذکاری که پس از خواب و پیش از نشستن می گوید، امام باقر علیه السّلام فرمود: در آیه «کانُوا قَلِیلًا مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ.» - . ذاریات: 17 - {کمی از شب را می خوابند} فرمود: آنان می خوابند ولی چون هر بار در بستر بگردد، گوید الحمد لله و الله اکبر.

در روایتی در ذکر پهلو به پهلو شدن در بستر، از امام هادی علیه السّلام نقل است که فرمود: چون از خواب بیدار شوی و بر بستر خود بگردی بگو: « لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ إِلَهِ الْمُرْسَلِینَ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.» {معبودی جز الله نیست او که زنده و پایدار است و بر هر چیزی توانا است و پاک و منزه است پروردگار عالمیان و معبود پیامبران و پاک و منزه است خدایی که پروردگار آسمان های هفتگانه و هر آنچه در آنها هست، است و پروردگار زمین های هفتگانه و هر آنچه در آنها هست است و پروردگار عرش بزرگ است. درود بر پیامبران و حمد بر خداوندی که پروردگار عالمیان است باد}

درباره آنچه که به هنگام دیدن خواب بد باید کرد و گفت، امام صادق علیه السّلام فرمود: چون کسی خواب بیند، از آن پهلو که خوابیده به پهلوی دیگرش بگردد و بگوید: إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ.» {چنان نجوایی صرفاً از [القائات] شیطان است، تا کسانی را که ایمان آورده اند دلتنگ گرداند، و [لی] جز به فرمان خدا هیچ آسیبی به آنها نمی رساند، و مؤمنان باید بر خدا اعتماد کنند.} سپس بگوید: «پناه برم بدان چه فرشته های مقرب خدا و پیغمبران مرسل خدا و بنده های خوبش بدان پناه می برند از شر آنچه دیدم و از شر شیطان رجیم.»

روایت دوم در دفع خواب بد: امام باقر و امام صادق علیهما السّلام فرمودند: فاطمه علیها السّلام به رسول خدا شکوه کرد از آنچه در خواب دیده بود. آن حضرت به او فرمود: «چون چیزی از آن را دیدی، بگو: « أعوذ بما عاذت به ملائکة الله المقربون و أنبیاء الله المرسلون و عباد الله الصالحون من شر رؤیای التی رأیت أن تضرنی فی دینی و دنیای» {از شر خوابی که دیدم، بدان چه که فرشته های مقرب خدا و پیغمبران مرسلش و بنده های خوبش بدان پناه برند پناه می برم، از اینکه زیانی به من رساند در دین و دنیایم.} سپس سه بار بر سمت چپت تف کن.

روایت سوم در این باره : امام صادق علیه السّلام فرمود: چون چیزی را که از آن کراهت داری دیدی، بگو: «از شر خوابی که دیدم، بدان چه که فرشته های مقرب خدا و پیغمبران مرسلش و بنده های خوبش و ائمه راشدون مهدیون بدان پناه برند پناه می برم، از اینکه زیانی به من رساند در دین و دنیایم.» سپس سه بار بر سمت چپت تف کن - . فلاح السائل 287- 290 - .

**[ترجمه]

«25»

ثو، [ثواب الأعمال] فِی حَدِیثِ حُذَیْفَةَ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ إِذَا أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ قَالَ

ص: 218


1- 1. فلاح السائل 287- 290.

بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ أَمُوتُ وَ أَحْیَا وَ إِذَا اسْتَیْقَظَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَحْیَانَا بَعْدَ مَا أَمَاتَنَا وَ إِلَیْهِ النُّشُورُ.

**[ترجمه]ثواب الاعمال: در حدیث حذیفه است که همیشه چون پیغمبر صلی الله علیه و آله در بسترش جا می کرد، می فرمود: بار خدایا! به نام تو بمیرم و زنده شوم. و چون بیدار می شد می گفت: حمد مخصوص خدایی است که ما را زنده کرد پس از اینکه میراند و به درگاه او است زنده شدن.

**[ترجمه]

«26»

مُحَاسَبَةُ النَّفْسِ، لِلسَّیِّدِ عَلِیِّ بْنِ طَاوُسٍ بِإِسْنَادِهِ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَا اسْتَیْقَظَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ نَوْمِهِ قَطُّ إِلَّا خَرَّ لِلَّهِ سَاجِداً.

وَ مِنْهُ، نَقْلًا مِنْ تَارِیخِ نَیْشَابُورَ لِلْحَاکِمِ فِی تَرْجَمَةِ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدِ بْنِ عَبْدِ بْنِ الْمَهْدِیِّ الْعَامِرِیِّ قَالَ: إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله مَا قَامَ مِنَ النَّوْمِ إِلَّا خَرَّ سَاجِداً شُکْراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

**[ترجمه]محاسبه النفس: سید علی بن طاوس می گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: هرگز رسول خدا صلی الله علیه و آله از خوابش بیدار نشد، جز آنکه برای خدا به سجده افتاد.

و از همان است که فرمود: هرگز رسول خدا صلی الله علیه و آله از خوابش بیدار نشد، جز آنکه برای شکر خدا عزوجل به سجده افتاد.

**[ترجمه]

«27»

مِنْ خَطِّ الشَّهِیدِ، عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ أَصَابَ خَالِدَ بْنَ الْوَلِیدِ أَرَقٌ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: أَ لَا أُعَلِّمُکَ کَلِمَاتٍ إِذَا أَنْتَ قُلْتَهُنَّ نِمْتَ قُلِ اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ وَ مَا أَظَلَّتْ وَ رَبَّ الْأَرَضِینَ وَ مَا أَقَلَّتْ وَ رَبَّ الشَّیَاطِینِ وَ مَا أَضَلَّتْ کُنْ جَارِی مِنْ بَیْنِ خَلْقِکَ کُلِّهِمْ جَمِیعاً أَنْ یَفْرُطَ عَلَیَّ أَحَدٌ مِنْهُمْ أَوْ یَبْغِیَ عَزَّ جَارُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ.

وَ مِنْهُ، عَنِ ابْنِ الزُّبَیْرِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا دَخَلَ بَیْتَهُ وَ أَوَی إِلَی فِرَاشِهِ ابْتَدَرَهُ مَلَکُهُ وَ شَیْطَانُهُ یَقُولُ الشَّیْطَانُ اخْتِمْ بِشَرٍّ وَ یَقُولُ الْمَلَکُ اخْتِمْ بِخَیْرٍ فَإِنْ ذَکَرَ اللَّهَ وَ حَمِدَهُ طَرَدَ الْمَلَکُ الشَّیْطَانَ وَ ظَلَّ یَکْلَؤُهُ وَ إِنْ هُوَ انْتَبَهَ مِنْ مَنَامِهِ ابْتَدَرَهُ مَلَکُهُ وَ شَیْطَانُهُ یَقُولُ الشَّیْطَانُ افْتَحْ بِشَرٍّ وَ یَقُولُ الْمَلَکُ افْتَحْ بِخَیْرٍ فَإِنْ هُوَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی رَدَّ إِلَیَّ نَفْسِی بَعْدَ مَوْتِهَا وَ لَمْ یُمِتْهَا فِی مَنَامِهَا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ فَإِنْ خَرَجَ مِنْ فِرَاشِهِ فَمَاتَ کَانَ شَهِیداً وَ إِنْ قَامَ یُصَلِّی صَلَّی فِی فَضَائِلَ.

**[ترجمه]از خط شهید، از ابن اسباط نقل است که خالد بن ولید دچار بی خوابی شد و پیغمبر صلی الله علیه وآلهبه او فرمود: به تو کلماتی یاد ندهم که چون آنها را بر زبان آوری بخوابی؟ بگو: «اللهم رب السماوات و ما اظلت و رب الارضین و ما اقلت و رب الشیاطین و ما اضلت کن جاری بین خلقک کلهم جمیعا ان یفرط علی احد منهم او یبغی عز جارک و لا اله غیرک.»{خدایا ای پروردگار آسمانها و هر آنچه بر آن سایه افکندند و ای پروردگار زمین ها و هر آنچه حمل می کنند و پروردگار شیاطین و هر آنچه گمراه می کنند و در میان همه خلقت به کلی همراه من باش تا اینکه مبادا بر هر یک از آنها کوتاهی کنم و یا عزت همراهی تو را عصیان کنم. معبودی جز تو نیست}

جابر گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون کسی به خانه اش در آید و به بسترش رود، فرشته و شیطانش بر او پیشی گیرند. شیطانش به اوگوید به بدی به سر رسان و فرشته گوید به خوبی به سر رسان، و اگر یاد خدا کند و حمد او گوید، فرشته شیطان را براند و بیاید تا او را حفظ کند و چون از خواب بیدار شود، فرشته و شیطانش نزد وی بشتابند و شیطان گوید به بدی شروع کن و فرشته گوید به خوبی برگشا، اگر بگوید: حمد خدا را که جانم را پس از مردن به من برگرداند و در خواب آن را نمیراند؛ حمد خدا را که «یمسک السماوات و الأرض أن تزولا و لئن زالتا إن أمسکهما من أحد من بعده إنه کان حلیما غفورا.» - . فاطر / 41 - {نگه می دارد آسمان ها و زمین را از اینکه نابود شوند و اگر نابود شوند کسی از آن پس نگاهشان نتواند داشت، همانا که او بردبار و بسیارآمرزنده است.} و گوید: حمد خدا را که «یمسک السماء أن تقع علی الأرض إلا بإذنه إن الله بالناس لرؤف رحیم.» - . حج / 65 - {نگه دارد آسمان را از اینکه بر زمین افتد جز با اذنش، همانا خدا به مردم رؤف و مهربان است.} و اگر مرده از بسترش در آید شهید باشد و اگر برخیزد، در فضائلی نماز خوانده است.

**[ترجمه]

«28»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا رَأَی الرَّجُلُ مَا یَکْرَهُ فِی مَنَامِهِ فَلْیَتَحَوَّلْ عَنْ شِقِّهِ الَّذِی کَانَ عَلَیْهِ نَائِماً وَ لْیَقُلْ إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ

ص: 219

شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ ثُمَّ لْیَقُلْ عُذْتُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِکَةُ اللَّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِیَاؤُهُ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُهُ الصَّالِحُونَ مِنْ شَرِّ مَا رَأَیْتُ وَ مِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ (1).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون کسی خواب بد می بیند، از آن پهلو که خوابیده بگردد و بگوید: «إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ.» و آنگه باید بگوید: «از شر آنچه دیدم و از شر شیطان رجیم، پناه می برم بدان چه فرشته های مقرب خدا و پیغمبران مرسلش و بنده های خوبش بدان پناه می برند.» - . کافی 8 : 142 -

**[ترجمه]

«29»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ مَنْصُورٍ الْعَبْدِیِّ عَنْ أَبِی الْوَرْدِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِفَاطِمَةَ علیها السلام فِی رُؤْیَاهَا الَّتِی رَأَتْهَا قُولِی أَعُوذُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِکَةُ اللَّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِیَاؤُهُ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُهُ الصَّالِحُونَ مِنْ شَرِّ مَا رَأَیْتُ فِی لَیْلَتِی هَذِهِ أَنْ یُصِیبَنِی مِنْهُ سُوءٌ أَوْ شَیْ ءٌ أَکْرَهُهُ ثُمَّ اتْفُلِی عَنْ یَسَارِکِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ (2).

**[ترجمه]کافی: رسول خدا صلی الله علیه و آله به فاطمه علیها السّلام در مورد خوابی که دیده بود، فرمود: بگو پناه می برم بدان چه پناه برند بدان فرشته های مقرب خدا و پیغمبران مرسلش و بنده های خوبش از شر آنچه در این شبم به خواب دیدم و از اینکه از آنها بدی به من رسد یا آنچه بد دارم. سپس سه بار بر سمت چپ خود تف کن. - . کافی 8 : 142 -

**[ترجمه]

«30»

عُدَّةُ الدَّاعِی،: لِدَفْعِ عَاقِبَةِ الرُّؤْیَا الْمَکْرُوهَةِ تَسْجُدُ عَقِیبَ مَا تَسْتَیْقِظُ مِنْهَا بِلَا فَصْلٍ وَ تُثْنِی عَلَی اللَّهِ بِمَا تَیَسَّرَ لَکَ مِنَ الثَّنَاءِ ثُمَّ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ تَتَضَرَّعُ إِلَی اللَّهِ وَ تَسْأَلُهُ کِفَایَتَهَا وَ سَلَامَةَ عَاقِبَتِهَا فَإِنَّکَ لَا تَرَی لَهَا أَثَراً بِفَضْلِ اللَّهِ وَ رَحْمَتِهِ.

وَ رَوَی أَبُو قَتَادَةَ الْحَارِثُ بْنُ رِبْعِیٍّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: الرُّؤْیَا الصَّالِحَةُ مِنَ اللَّهِ فَإِذَا رَأَی أَحَدُکُمْ مَا لَا یُحِبُّ فَلَا یُحَدِّثْ بِهَا أَحَداً فَإِنَّهَا لَنْ تَضُرَّهُ.

وَ عَنْهُ علیه السلام: الرُّؤْیَا مِنَ اللَّهِ وَ الْحُلُمُ مِنَ الشَّیْطَانِ. وَ عَنْهُ علیه السلام: الرُّؤْیَا الْحَسَنَةُ مِنَ الرَّجُلِ الصَّالِحِ جُزْءٌ مِنْ سِتَّةٍ وَ أَرْبَعِینَ جُزْءاً مِنَ النُّبُوَّةِ.

**[ترجمه]عمده الداعی: برای دفع عاقبت بد خواب بد: بعد از این که بیدار شدی، بدون فاصله دو بار سجده کن و تا توانی خدا را ستایش کن، و صلوات بر محمد و آلش فرست و به درگاه خدا زاری کن و سرانجام خوب از او بخواه برای آنکه به فضل و رحمت خدا اثری از آن نبینی .

و از ابو قتاده روایت کرده که از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: خواب خوب از خداست و اگر یکی از شما خواب بد دید، به کسی نگوید که هرگز او را زیانی نرساند.

و از آن حضرت صلی الله علیه و آله است که: «خواب از خدا است و پریشان خیالی از شیطان.» و هم از آن حضرت صلی الله علیه و آله است که: «خواب خوب از مرد خوب، یک جزء از چهل و شش جزء نبوت است.»

**[ترجمه]

«31»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی علیهم السلام فَقَالَ: یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ أَبِی مَاتَ وَ کَانَ لَهُ مَالٌ فَقَالَ جَاءَهُ الْمَوْتُ وَ لَسْتُ أَقِفُ عَلَی مَالِهِ وَ لِی عِیَالٌ کَثِیرٌ وَ أَنَا مِنْ مَوَالِیکُمْ فَأَغِثْنِی فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِذَا صَلَّیْتَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ مِائَةَ مَرَّةٍ فَإِنَّ أَبَاکَ یَأْتِیکَ وَ یُخْبِرُکَ بِأَمْرِ الْمَالِ فَفَعَلَ الرَّجُلُ ذَلِکَ فَأَتَاهُ أَبُوهُ فِی مَنَامِهِ فَأَخْبَرَهُ بِهِ فَذَهَبَ الرَّجُلُ وَ أَخَذَ الْمَالَ (3).

وَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: دَعَانِی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا عَلِیُّ إِذَا أَخَذْتَ

ص: 220


1- 1. الکافی ج 8 ص 142.
2- 2. الکافی ج 8 ص 142.
3- 3. و تراه فی الخرائج: 237.

مَضْجَعَکَ فَعَلَیْکَ بِالاسْتِغْفَارِ وَ الصَّلَاةِ عَلَیَّ وَ قُلْ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ أَکْثِرْ مِنْ قِرَاءَةِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَإِنَّهَا نُورُ الْقُرْآنِ وَ عَلَیْکَ بِقِرَاءَةِ آیَةِ الْکُرْسِیِّ فَإِنَّ فِی کُلِّ حَرْفٍ مِنْهَا أَلْفَ بَرَکَةٍ وَ أَلْفَ رَحْمَةٍ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: امام هادی علیه السّلام فرمود: مردی نزد امام جواد علیه السّلام آمد و گفت: یا ابن رسول الله! پدرم مرده و مالی داشته و من جایش را نمی دانم و نان خور بسیاری دارم و از دوستداران شمایم، به فریادم برس! آن حضرت به او فرمود: چون نماز عشاء را خواندی، صد بار صلوات بر محمد و آلش بفرست که پدرت آید و از مال به تو خبر دهد. آن مرد این کار را کرد و پدرش به خوابش آمد و او را بدان خبر داد و آن مرد رفت و مال را برگرفت. - . خرائج و جرائح: 237 -

و از امیر مؤمنان علیه السّلام است که فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله مرا خواند و فرمود: ای علی! چون به خوابگاهت جا گرفتی، بر تو باد به استغفار و صلوات بر من و بگو: «سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم.» و بسیار سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ» را بخوان که نور قرآن است و بچسب به خواندن آیة الکرسی که در هر حرفش هزار برکت و هزار رحمت است .

**[ترجمه]

أبواب آداب السفر

أقول

قد أوردنا أکثر ما یتعلق بهذه الأبواب فی کتاب الحج و کتاب المزار أیضا فلا تغفل.

**[ترجمه]قد أوردنا أکثر ما یتعلق بهذه الأبواب فی کتاب الحج و کتاب المزار أیضا فلا تغفل.

**[ترجمه]

باب 45 ذم السفر و مدحه و ما ینبغی منه

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَکْتُوبٌ فِی حِکْمَةِ آلِ دَاوُدَ علیه السلام لَا یَظْعَنُ الرَّجُلُ إِلَّا فِی ثَلَاثٍ زَادٍ لِمَعَادٍ أَوْ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ ثُمَّ قَالَ مَنْ أَحَبَّ الْحَیَاةَ ذَلَ (1).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: در حکمت آل داود نوشته است: کسی بار سفر نبندد مگر در سه چیز: توشه گرفتن برای معاد، ترمیم زندگی یا لذت غیر حرام. سپس فرمود: هر که زنده بودن را دوست دارد، خوار شود. - . خصال 1: 59 -

**[ترجمه]

«2»

سن، [المحاسن] عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: سَافِرُوا تَصِحُّوا سَافِرُوا تَغْنَمُوا(2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: سفر کنید تا تندرست باشید و سفر کنید تا سود برید. - . محاسن: 345 -

**[ترجمه]

«3»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: سَافِرُوا تَصِحُّوا وَ جَاهِدُوا تَغْنَمُوا وَ حُجُّوا تَسْتَغْنُوا(3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: سفر کنید تا تندرست شوید؛ جهاد کنید تا غنیمت برید؛ و حج کنید تا بی نیاز شوید. - . محاسن: 345 -

**[ترجمه]

«4»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا سَبَّبَ اللَّهُ لِلْعَبْدِ الرِّزْقَ فِی أَرْضٍ جَعَلَ لَهُ فِیهَا حَاجَةً(4).

ص: 221


1- 1. الخصال ج 1 ص 59.
2- 2. المحاسن: 345.
3- 3. المحاسن: 345.
4- 4. المحاسن: 345.

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون خدا وسیله روزی بنده ای را در سرزمینی نهاده، برایش نیازی در آن نهد (تا برود و به روزی خود برسد). - . محاسن: 345 -

**[ترجمه]

«5»

سن، [المحاسن] عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا بَلَغَ بِهِ سَعْدَ بْنَ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِلْحَسَنِ ابْنِهِ علیه السلام لَیْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً إِلَّا فِی ثَلَاثَةٍ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَةٍ لِمَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ (1).

نهج، [نهج البلاغة] عنه علیه السلام: مثله (2).

**[ترجمه]محاسن: امیر مؤمنان علیه السّلام به پسرش امام حسن علیه السّلام فرمود: خردمند را نرسد که سفر کند مگر در سه چیز: ترمیم زندگی یا گامی برای معاد یا لذتی در غیر حرام. - . محاسن: 345 -

نهج البلاغه: مانند این روایت را آورده است. - . نهج البلاغه: حکمت 390 -

**[ترجمه]

«6»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: فِی حِکْمَةِ آلِ دَاوُدَ علیه السلام أَنَّ عَلَی الْعَاقِلِ أَنْ لَا یَکُونَ ظَاعِناً إِلَّا فِی تَزَوُّدٍ لِمَعَادٍ أَوْ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ طَلَبِ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ (3).

**[ترجمه]محاسن: در حکمت آل داود است که: عاقل بار سفر نبندد مگر در سه چیز: توشه گرفتن برای معاد، ترمیم زندگی یا طلب لذت غیر حرام. - . محاسن: 345 -

**[ترجمه]

«7»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: السَّفَرُ قِطْعَةٌ مِنَ الْعَذَابِ وَ إِذَا قَضَی أَحَدُکُمْ سَفَرَهُ فَلْیُسْرِعِ الْإِیَابَ إِلَی أَهْلِهِ (4).

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ: مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّ فِیهِ الْإِنَابَةَ إِلَی أَهْلِهِ.

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله که فرمود: سفر تکه ای است از عذاب و چون کسی از شماها سفرش را به سر رساند، زود به خاندانش برگردد. - . محاسن: 377 -

امامت و تبصره: مانند این روایت را با اندک اختلافی در تعبیر آورده است.

**[ترجمه]

«8»

سر، [السرائر] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ وَ أَبِی أَیُّوبَ وَ ابْنِ بُکَیْرٍ کُلِّهِمْ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یُقِیمُ فِی الْبِلَادِ الْأَشْهُرَ وَ لَیْسَ فِیهَا مَاءٌ إِنَّمَا یُقِیمُ لِمَکَانِ الْمَرْعَی وَ صَلَاحِ الْإِبِلِ قَالَ لَا(5).

سر، [السرائر] عن محمد بن علی بن محبوب عن محمد بن الحسین عن صفوان عن العلا عن محمد عن أحدهما علیهما السلام: مثله (6).

**[ترجمه]سرائر: محمد بن مسلم گفت: از امام باقر علیه السّلام پرسیدم: کسی ماه ها در بلادی می ماند که آب ندارند و ماندنش برای چراگاه و بهبود شتران است؟ فرمود: نه. - . سرائر: 478 -

سرائر: مانند این روایت را از یکی از دو امام علیهما السّلام آورده است. - . سرائر: 478 -

**[ترجمه]

«9»

سر، [السرائر] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یُجْنِبُ فِی السَّفَرِ فَلَا یَجِدُ إِلَّا الثَّلْجَ أَوْ مَاءً جَامِداً قَالَ هُوَ بِمَنْزِلَةِ الضَّرُورَةِ وَ لَا أَرَی أَنْ یَعُودَ إِلَی هَذِهِ الْأَرْضِ الَّتِی تُوبِقُ دِینَهُ (7).

ص: 222


1- 1. المحاسن ص 345.
2- 2. نهج البلاغة الرقم 390 من الحکم.
3- 3. المحاسن ص 345.
4- 4. المحاسن ص 377.
5- 5. السرائر ص 478.
6- 6. السرائر ص 478.
7- 7. السرائر ص 478.

**[ترجمه]سرائر: محمد بن مسلم گفت: از

امام صادق علیه السّلام درباره کسی پرسیدم که در سفر جنب شود و جز برف و یخ نیابد. فرمود: آن به منزله ضرورت است، و نبینم که برگردد به این سرزمینی که دینش را نابود کند. - . سرائر: 478 -

**[ترجمه]

باب 46 الأوقات المحمودة و المذمومة للسفر و ما یتشاءم به المسافر

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُسَافِرُ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ وَ الْخَمِیسِ وَ یَعْقِدُ فِیهِمَا الْأَلْوِیَةَ(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق از پدرش علیه السّلام روایت می کند که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله عادت داشت روز دوشنبه و پنجشنبه سفر می کرد و در آنها پرچم ها را می بست. - . قرب الاسناد: 76 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَخِی مُوسَی علیه السلام فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أُرِیدُ الْخُرُوجَ فَادْعُ اللَّهَ لِی قَالَ وَ مَتَی تَخْرُجُ قَالَ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ فَقَالَ لَهُ وَ لِمَ تَخْرُجُ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ قَالَ أَطْلُبُ فِیهِ الْبَرَکَةَ لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وُلِدَ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ فَقَالَ کَذَبُوا وُلِدَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ مَا مِنْ یَوْمٍ أَعْظَمَ شُؤْماً مِنْ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ یَوْمَ مَاتَ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ انْقَطَعَ فِیهِ وَحْیُ السَّمَاءِ وَ ظُلِمْنَا فِیهِ حَقَّنَا أَ لَا أَدُلُّکَ عَلَی یَوْمٍ سَهْلٍ لَیِّنٍ أَلَانَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِدَاوُدَ علیه السلام فِیهِ الْحَدِیدَ فَقَالَ الرَّجُلُ بَلَی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ اخْرُجْ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ(2).

ل، [الخصال] عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی عن البجلی عن علی بن جعفر: مثله (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گفت: مردی نزد برادرم امام موسی علیه السّلام آمد و به او گفت: قربانت گردم می خواهم بیرون روم، به درگاه خدا برایم دعا کن. فرمود: کی بیرون می روی؟ گفت: روز دوشنبه. به او فرمود: چرا روز دوشنبه؟ گفت: بدان برکت جویم، زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله روز دوشنبه زاده شد. فرمود: دروغ گویند، رسول خدا صلی الله علیه و آله روز جمعه زاده شده، و روزی شوم تر از روز دوشنبه نباشد؛ روزی است که در آن روز ستم شد که حق ما را بردند. آیا به تو روزی آسان و نرم را رهنمایی کنم که خدا در آن آهن را برای داود نرم کرد؟ آن مرد گفت: چرا قربانت گردم! فرمود: روز سه شنبه بیرون شو. - . قرب الاسناد: 165 -

خصال: مانند این روایت را آورده است. - . خصال 2 : 26 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً فِی سَرِیَّةٍ ثُمَّ بَدَتْ لَهُ إِلَیْهِ حَاجَةٌ فَأَرْسَلَ إِلَیْهِ الْمِقْدَادَ بْنَ الْأَسْوَدِ فَقَالَ لَا تَصِحْ بِهِ مِنْ خَلْفِهِ وَ لَا عَنْ یَمِینِهِ وَ لَا عَنْ شِمَالِهِ وَ لَکِنْ جُزْهُ ثُمَّ اسْتَقْبِلْهُ بِوَجْهِکَ فَقُلْ لَهُ یَقُولُ لَکَ رَسُولُ اللَّهِ کَذَا وَ کَذَا(4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله، علی علیه السّلام را با یک دسته جنگجو فرستاد و سپس نیازی به او پدید شد. پس مقداد بن اسود را نزد او فرستاد و به او فرمود: از دنبالش به او فریاد نزن و نه از سمت راست و چپش، ولی از او گذر کن و سپس از مقابل با او رو به رو شو و به او بگو که رسول خدا به تو چنین و چنان می فرماید. - . قرب الاسناد: 76 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] ع، [علل الشرائع] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام]: فِی خَبَرِ الشَّامِیِّ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَوْمُ الْإِثْنَیْنِ یَوْمُ

ص: 223


1- 1. قرب الإسناد ص 76.
2- 2. قرب الإسناد ص 165.
3- 3. الخصال ج 2 ص 26.
4- 4. قرب الإسناد ص 76.

سَفَرٍ وَ طَلَبٍ (1).

قال الصدوق رحمه الله یوم الإثنین یوم سفر إلی موضع الاستسقاء و الطلب للمطر(2).

**[ترجمه]خصال: علل الشرائع و عیون اخبارالرضا: در خبر شامی است که امیر مؤمنان فرمود: روز دوشنبه روز سفر و طلب است. - . علل الشرائع 2 : 285، عیون اخبارالرضا 1: 248 -

شیخ صدوق (ره) در توضیح آن گفته: روز دوشنبه، روز سفر به جایی برای نماز استسقاء است و طلب باران. - . خصال 2: 25 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ عُقْبَةَ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا تَصُمْ فِی یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ وَ لَا تُسَافِرْ فِیهِ (3).

**[ترجمه]خصال: امام باقر علیه السّلام فرمود: دوشنبه روزه نگیر و در آن سفر مکن. - . خصال 2: 26 -

**[ترجمه]

«6»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ کَانَ مُسَافِراً فَلْیُسَافِرْ یَوْمَ السَّبْتِ فَلَوْ أَنَّ حَجَراً زَالَ عَنْ حَجَرٍ یَوْمَ السَّبْتِ لَرَدَّهُ اللَّهُ تَعَالَی إِلَی مَکَانِهِ وَ مَنْ تَعَذَّرَتْ عَلَیْهِ الْحَوَائِجُ فَلْیَلْتَمِسْ طَلَبَهَا یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ فَإِنَّهُ الْیَوْمُ الَّذِی أَلَانَ اللَّهُ فِیهِ الْحَدِیدَ لِدَاوُدَ علیه السلام (4).

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ: إِلَی قَوْلِهِ مَکَانِهِ (5).

سن، [المحاسن] عن الأصبهانی: مثله (6).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که سفر کند، روز شنبه سفر کند که اگر سنگی از سنگی روز شنبه جدا شود، خدا تعالی آن را به جایش برگرداند. و هر که حوائج او را در میان گرفتند، روز سه شنبه آنها را بخواهد و به دنبال آنها رود، چرا که روزی است که خدا در آن آهن را برای داود علیه السّلام نرم کرده است. - . خصال 2: 27 و 31 -

خصال: مانند این روایت را آورده است، تا آنجا که گوید: «به جایش برگرداند.» - . خصال 2: 27 و 31 -

محاسن: اصبهانی مانند آن را آورده است. - . محاسن: 345 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الدَّقَّاقِ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی الرِّضَا علیه السلام أَسْأَلُهُ عَنِ الْخُرُوجِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ لَا یَدُورُ فَکَتَبَ علیه السلام مَنْ خَرَجَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ لَا یَدُورُ خِلَافاً عَلَی أَهْلِ الطِّیَرَةِ وُقِیَ مِنْ کُلِّ آفَةٍ وَ عُوفِیَ مِنْ کُلِّ عَاهَةٍ وَ قَضَی اللَّهُ لَهُ حَاجَتَهُ (7).

**[ترجمه]خصال: محمد بن احمد دقاق گفت: به امام رضا علیه السّلام نامه ای نوشتم و از او درباره سفر در روز چهارشنبه آخر ماه پرسیدم. پاسخ نوشت که: هر کس در آن سفر کند، بر خلاف فال بدزنان بدان محفوظ ماند از آفت و در عافیت باشد از هر بدی و خدا حاجت او را روا کند. - . خصال 2: 27 -

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یُکْرَهُ السَّفَرُ وَ السَّعْیُ فِی الْحَوَائِجِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ بُکْرَةً مِنْ أَجْلِ الصَّلَاةِ فَأَمَّا بَعْدَ الصَّلَاةِ فَجَائِزٌ یُتَبَرَّکُ بِهِ (8).

ص: 224


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 285، عیون الأخبار ج 1 ص 248.
2- 2. الخصال ج 2 ص 25.
3- 3. الخصال ج 2 ص 26 فی حدیث.
4- 4. الخصال ج 2 ص 27 و 31.
5- 5. الخصال ج 2 ص 27 و 31.
6- 6. المحاسن ص 345.
7- 7. الخصال ج 2 ص 27 فی حدیث و الاربعاء لا یدور: آخر أربعاء من الشهر.
8- 8. الخصال ج 2 ص 31.

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: بد است سفر وکوشیدن در انجام نیازها در بامداد و پیش از ظهر جمعه به خاطر نماز، ولی پس از نماز خوب است و بدان برکت می جویند. - . خصال 2: 31 -

**[ترجمه]

أقول

قد سبق الأخبار فی أبواب الأیام و الساعات (1).

**[ترجمه]اخباری در «ابواب ایام و ساعات» نیز گذشت. - .[2] به جلد 59 «باب ایام سعد و نحس»: 31-18رجوع شود. -

**[ترجمه]

«9»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ سُلَیْمَانَ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ: الشُّؤْمُ فِی خَمْسَةٍ لِلْمُسَافِرِ الْغُرَابِ النَّاغِقِ عَنْ یَمِینِهِ وَ النَّاشِرِ لِذَنَبِهِ وَ الذِّئْبِ الْعَاوِی الَّذِی یَعْوِی فِی وَجْهِ الرَّجُلِ وَ هُوَ مُقْعٍ عَلَی ذَنَبِهِ یَعْوِی ثُمَّ یَرْتَفِعُ ثُمَّ یَنْخَفِضُ ثَلَاثاً وَ الظَّبْیِ السَّانِحِ مِنْ یَمِینٍ إِلَی شِمَالٍ وَ الْبُومَةِ الصَّارِخَةِ وَ الْمَرْأَةِ الشَّمْطَاءِ تَلْقَی فَرْجَهَا وَ الْأَتَانِ الْعَضْبَاءِ فَمَنْ أَوْجَسَ فِی نَفْسِهِ مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً فَلْیَقُلِ- اعْتَصَمْتُ بِکَ یَا رَبِّ مِنْ شَرِّ مَا أَجِدُ فِی نَفْسِی فَاعْصِمْنِی مِنْ ذَلِکَ (2).

سن، [المحاسن] عن بکر بن صالح: مثله (3).

**[ترجمه]خصال: امام هادی علیه السّلام می فرمود: در پنج چیز برای مسافر شومی است: کلاغی که در سمت راستش قارقار کند، و آن است که دمش را رها کند؛ گرگی رو در رو بر او بانگ زند و بر سر دمش نشسته باشد و عوعو کند و بانگ بر آورد و فرو کشد تا سه بار؛ آهو که از سمت راست نمایان شود به سوی سمت چپ؛ جغدی که جیغ کشد؛ زن ابلق مو که فرجش را نماید؛ و ماده الاغ دم بریده، و هر که از برخورد با اینها بد دل شود بگوید: « پروردگارم! به تو پناه می برم از شر آنچه در دلم می یابم، مرا از آن نگه دار.» - . خصال 1: 131 -

محاسن: مانند آن را آورده است. - . محاسن: 348 -

**[ترجمه]

«10»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا تُسَافِرْ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ وَ لَا تَطْلُبْ فِیهِ حَاجَةً(4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: روز دوشنبه سفر مکن و به دنبال حاجت مرو. - . محاسن: 346 -

**[ترجمه]

«11»

سن، [المحاسن] عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْکَرَّامِ قَالَ: تَهَیَّأْتُ لِلْخُرُوجِ إِلَی الْعِرَاقِ فَأَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِأُسَلِّمَ عَلَیْهِ وَ أُوَدِّعَهُ فَقَالَ أَیْنَ تُرِیدُ قُلْتُ أُرِیدُ الْخُرُوجَ إِلَی الْعِرَاقِ فَقَالَ لِی فِی هَذَا الْیَوْمِ وَ کَانَ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ فَقُلْتُ إِنَّ هَذَا الْیَوْمَ یَقُولُ النَّاسُ إِنَّهُ یَوْمٌ مُبَارَکٌ فِیهِ وُلِدَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا یَعْلَمُونَ أَیُّ یَوْمٍ وُلِدَ فِیهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ إِنَّهُ لَیَوْمٌ مَشُومٌ فِیهِ قُبِضَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ انْقَطَعَ الْوَحْیُ وَ لَکِنْ أُحِبُّ لَکَ أَنْ تَخْرُجَ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی کَانَ یَخْرُجُ فِیهِ إِذَا غَزَا(5).

ص: 225


1- 1. راجع ج 59 باب ما روی فی سعادة أیّام الأسبوع و نحوستها ص 18- 31. من هذه الطبعة.
2- 2. الخصال ج 1 ص 131، و لهذا الحدیث بیان مستوفی فی ج 58 ص 342 من هذه الطبعة الحدیثة.
3- 3. المحاسن ص 348.
4- 4. المحاسن ص 346.
5- 5. المحاسن ص 347.

**[ترجمه]محاسن: محمد بن ابی کرام گفت: آماده سفر به سوی عراق شدم و برای سلام و بدرود نزد امام صادق علیه السّلام رفتم. فرمود: کجا قصد داری؟ گفتم: می خواهم به عراق روم. به من فرمود: امروز روز دوشنبه بود. گفتم: مردم گویند امروز مبارک است، پیغمبر صلی الله علیه و آله در آن زاده شده. فرمود: به خدا ندانند چه روزی پیغمبر صلی الله علیه و آله زاده شده و همانا

که امروز روز شومی است. پیغمبر صلی الله علیه و آله در آن وفات کرده و وحی بریده شده، ولی برایت دوست دارم روز پنجشنبه بیرون شوی که همیشه برای نبرد، در این روز بیرون می رفت. - . محاسن: 347 -

**[ترجمه]

«12»

سن، [المحاسن] عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَزَّازِ قَالَ: أَرَدْنَا أَنْ نَخْرُجَ فَجِئْنَا نُسَلِّمُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ کَأَنَّکُمْ طَلَبْتُمْ بَرَکَةَ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ فَقُلْنَا نَعَمْ قَالَ وَ أَیُّ یَوْمٍ أَعْظَمُ شُؤْماً مِنْ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ یَوْمٍ فَقَدْنَا فِیهِ نَبِیَّنَا وَ ارْتَفَعَ فِیهِ الْوَحْیُ- لَا تَخْرُجُوا وَ اخْرُجُوا یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ(1).

**[ترجمه]محاسن: ایوب خزاز گفت: می خواستیم بیرون شویم و آمدیم سلامی به امام صادق علیه السّلام بدهیم. فرمود: گویا شما برکت روز دوشنبه را خواهانید؟ گفتیم: آری. فرمود: چه روزی شوم تر از روز دوشنبه است؟ روزی که در آن پیغمبر خود را از دست دادیم و وحی در آن برداشته شد. بیرون نشوید و روز سه شنبه بیرون شوید. - . محاسن: 347 -

**[ترجمه]

«13»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ یَحْیَی الْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ بِالْخُرُوجِ فِی السَّفَرِ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ(2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: باکی نیست از به سفر رفتن در شب جمعه. - . محاسن: 347 -

**[ترجمه]

«14»

سن، [المحاسن] عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ سَافَرَ أَوْ تَزَوَّجَ وَ الْقَمَرُ فِی الْعَقْرَبِ لَمْ یَرَ الْحُسْنَی (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که سفر کند یا ازدواج کند و قمر در عقرب باشد، خوشی نبیند. - . محاسن: 347 -

**[ترجمه]

«15»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ حَرِیزٍ قَالَ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام: سَافِرْ أَیَّ یَوْمٍ شِئْتَ وَ تَصَدَّقْ بِصَدَقَةٍ.

**[ترجمه]طب الائمه: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر روز که خواهی سفر کن و صدقه ای بده.

**[ترجمه]

«16»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُسَافِرُ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ قَالَ یَوْمُ الْخَمِیسِ یَوْمٌ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ مَلَائِکَتُهُ (4).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله همیشه روز پنجشنبه سفر می کرد و می فرمود آن روزی است که خدا و رسولش دوستش دارند. - . مکارم الاخلاق: 276 -

**[ترجمه]

«17»

طا، [الأمان] بِإِسْنَادِنَا عَنِ الصَّدُوقِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: مِثْلَهُ.

وَ عَنْهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی یَحْیَی الْمَدِینِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ بِالْخُرُوجِ فِی السَّفَرِ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ.

**[ترجمه]امان الاخطار: مانند آن را آورده و نیز از آن امام صادق علیه السّلام که فرمود: باکی نیست در سفر رفتن شب جمعه.

**[ترجمه]

«18»

مکا، [مکارم الأخلاق]: وَ سَأَلَ أَبُو أَیُّوبَ الْخَزَّازُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ فَقَالَ الصَّلَاةُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ الِانْتِشَارُ یَوْمَ السَّبْتِ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: وَ اتَّقِ الْخُرُوجَ إِلَی السَّفَرِ الْیَوْمَ الثَّالِثَ مِنَ الشَّهْرِ وَ الْحَادِیَ وَ الْعِشْرِینَ مِنْهُ وَ الْخَامِسَ وَ الْعِشْرِینَ مِنْهُ فَإِنَّهَا أَیَّامٌ مَنْحُوسَةٌ مَرْوِیَّةٌ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام.

ص: 226


1- 1. المحاسن ص 347.
2- 2. المحاسن ص 347.
3- 3. المحاسن ص 347.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 276.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: لَا تُسَافِرُوا یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ وَ لَا یُطْلَبُ فِیهِ حَاجَةٌ(1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: ابو ایوب خزاز از امام صادق علیه السّلام درباره این قول خدا عزوجل پرسید: «فإذا قضیت الصلاة فانتشروا فی الأرض و ابتغوا من فضل الله.» - . جمعه / 10 - {و چون نماز گزارده شد، در [روی] زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید.} فرمود: نماز در روز جمعه است و پراکنده شدن روز شنبه.

و از همان امام است که فرمود: بپرهیز از سفر کردن در روز سوم ماه و روز بیست ویکم و بیست و پنجم از آن که اینها روزهای نحس هستند .

و از آن حضرت علیه السّلام است که فرمود: در روز دوشنبه سفر مکن و پی حاجت مطلب مرو. - . مکارم الاخلاق: 276 -

**[ترجمه]

«19»

طا، [الأمان]: وَ أَمَّا الْأَیَّامُ الْمَکْرُوهَةُ فِی الشَّهْرِ لِلسَّفَرِ فَفِی بَعْضِ الرِّوَایَاتِ الْیَوْمُ الثَّالِثُ مِنْهُ وَ الرَّابِعُ مِنْهُ وَ الْخَامِسُ وَ الثَّالِثَ عَشَرَ وَ السَّادِسَ عَشَرَ وَ الْعِشْرُونَ وَ الْحَادِی وَ الْعِشْرُونَ وَ الرَّابِعُ وَ الْعِشْرُونَ وَ الْخَامِسُ وَ الْعِشْرُونَ وَ السَّادِسُ وَ الْعِشْرُونَ وَ فِی بَعْضِ الرِّوَایَاتِ أَنَّ الْیَوْمَ الرَّابِعَ مِنَ الشَّهْرِ وَ الْیَوْمَ الْحَادِیَ وَ الْعِشْرِینَ صَالِحَانِ لِلْأَسْفَارِ وَ فِی رِوَایَةٍ أَنَّ ثَامِنَ الشَّهْرِ وَ الثَّالِثَ وَ الْعِشْرِینَ مِنْهُ مَکْرُوهَانِ لِلسَّفَرِ(2).

**[ترجمه]امان الاخطار: و اما روزهایی که سفر در آنها در هر ماه بد است، در برخی روایات روز سوم و چهارم و پنجم و سیزدهم و شانزدهم و بیستم و بیست و یکم و بیست و چهارم و بیست و پنجم و بیست و ششم، و در برخی روایات روز چهارم ماه و روز بیست و یکم برای سفر خوبند، و در روایتی است که سفر در روز هشتم و بیست و سوم بد است. - . امان الاخطار: 19 -

**[ترجمه]

«20»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: سَافِرُوا یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ وَ اطْلُبُوا الْحَوَائِجَ فِیهِ فَإِنَّهُ الْیَوْمُ الَّذِی أَلَانَ اللَّهُ فِیهِ الْحَدِیدَ لِدَاوُدَ علیه السلام.

وَ قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یُغْزِی بِأَصْحَابِهِ فِی یَوْمِ الْخَمِیسِ فَإِذَا اضْطُرِرْتَ فِی غَیْرِهَا فَاسْتَخِرِ اللَّهَ وَ اسْأَلْهُ الْعَافِیَةَ وَ تَصَدَّقْ بِشَیْ ءٍ وَ اخْرُجْ عَلَی اسْمِ اللَّهِ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: امام صادق علیه السّلام فرمود: روز سه شنبه سفر کنید و در آن حاجت خواهید، زیرا روزی است که خدا در آن آهن را برای داود علیه السّلام نرم کرده است.

و فرمود: پیغمبر را شیوه این بود که اصحابش را روز پنجشنبه به جنگ می برد و اگر در غیر آن به سفر ناچار شدی، از خدا خیر بخواه و عافیت بطلب و چیزی صدقه بده و به نام خدا بیرون شو.

**[ترجمه]

«21»

جَمَالُ الْأُسْبُوعِ، بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَبِی عَلِیٍّ الطَّبْرِسِیِّ فِیمَا رَوَاهُ عَنِ الْأَئِمَّةِ الْمَهْدِیِّینَ علیهم السلام أَنَّهُمْ قَالُوا: سَافِرْ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ فَإِنَّهُ الْیَوْمُ الَّذِی أَلَانَ اللَّهُ فِیهِ الْحَدِیدَ لِدَاوُدَ علیه السلام.

**[ترجمه]جمال الاسبوع: از أئمة مهدیین نقل است که روز سه شنبه سفر کنید، زیرا روزی است که خدا در آن آهن را برای داود علیه السّلام نرم کرده .

**[ترجمه]

باب 47 الرفیق و عددهم و حکم من خرج وحده

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنِ ابْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثَلَاثَةً الْآکِلَ زَادَهُ وَحْدَهُ وَ الرَّاکِبَ فِی الْفَلَاةِ وَحْدَهُ وَ النَّائِمَ فِی بَیْتٍ وَحْدَهُ (3).

ص: 227


1- 1. مکارم الأخلاق ص 276.
2- 2. أمان الاخطار ص 19.
3- 3. الخصال ج 1 ص 46.

**[ترجمه]خصال: امام کاظم علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله سه کس را لعن کرده است: آن که توشه اش را تنها خورد، سواری که در بیابان تنها برود و کسی که تنها در خانه ای بخوابد. - . خصال 1: 46 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی عَنْ رَجُلٍ مِنْ بَنِی نَوْفَلَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَحَبُّ الصَّحَابَةِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعَةٌ وَ مَا زَادَ قَوْمٌ عَلَی سَبْعَةٍ إِلَّا زَادَ لَغَطُهُمْ (1).

کِتَابُ الْغَایَاتِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ سَوَاءً إِلَّا أَنَّ فِیهِ کَثُرَ مَکَانَ زَادَ.

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: محبوب ترین یاران به درگاه خدا عزوجل چهارنفرند و جمعی بیش از هفت نباشند، جز آنکه جنجال و ناراحتی آنان فزون گردد. - . خصال 1: 113 -

کتاب الغایات: از امام باقر علیه السّلام مانند آن را نقل فرموده و اختلاف در تعبیر دارد.

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] عَنِ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدَانَ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ حَنَانِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَقِیلٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَیْرُ الصَّحَابَةِ أَرْبَعَةٌ وَ خَیْرُ السَّرَایَا أَرْبَعُمِائَةٍ وَ خَیْرُ الْجُیُوشِ أَرْبَعَةُ آلَافٍ وَ لَنْ یُهْزَمَ اثْنَا عَشَرَ ألف [أَلْفاً] مِنْ قِلَّةٍ إِذَا صَبَرُوا وَ صَدَقُوا(2).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بهترین یاران سفر چهارند و بهترین دسته های جنگجو چهار صد و بهترین لشکر چهار هزار نفر، و هرگز دوازده هزار نفر از کمی شکست نخورند، اگر شکیبا و جدی باشند. - . خصال 1: 94 -

**[ترجمه]

«4»

سن، [المحاسن] عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ خَرَجَ وَحْدَهُ فِی سَفَرٍ فَلْیَقُلْ مَا شَاءَ اللَّهُ- لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ اللَّهُمَّ آنِسْ وَحْشَتِی وَ أَعِنِّی عَلَی وَحْدَتِی وَ أَدِّ غَیْبَتِی (3).

**[ترجمه]محاسن: امام کاظم علیه السّلام فرمود: هر که تنها سفر کند گوید: «ما شاء الله لا حول و لا قوة الا بالله اللهم انس وحشتی و اعنی علی وحدتی و اد غیبتی.» - . محاسن: 355 و 370 -

{هرچه خدا بخواهد، هیچ قدرتی نیست مگر از خدا . خدایا در وحشتم مونسم باشم و مرا بر تنهاییم یاری ده و مرا در غیبتم یاری کن}

**[ترجمه]

«5»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: فِی وَصِیَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ لَا تَخْرُجْ فِی سَفَرٍ وَحْدَکَ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ مَعَ الْوَاحِدِ وَ هُوَ مِنَ الِاثْنَیْنِ أَبْعَدُ یَا عَلِیُّ إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا سَافَرَ وَحْدَهُ فَهُوَ غَاوٍ وَ الِاثْنَانِ غَاوِیَانِ وَ الثَّلَاثَةُ النَّفَرُ وَ رَوَی بَعْضُهُمْ سَفْرٌ(4).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: در سفارش های پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام بود که: ای علی! تنها به سفر مرو که شیطان با تنها است و از دو تا دورتر است. ای علی! همانا مردی که تنها سفر کند، گمراه است و اگر دو تا باشند، دو گمراهند، و سه تا همراهند. - . محاسن: 356 -

**[ترجمه]

«6»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُبَیْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثَلَاثَةً أَحَدُهُمْ رَاکِبُ الْفَلَاةِ وَحْدَهُ (5).

**[ترجمه]محاسن: امام کاظم علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله سه کس را لعنت کرده، یکی از آنها سوار تنها در بیابان است. - . محاسن: 356 -

**[ترجمه]

«7»

سن، [المحاسن] عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ:

ص: 228


1- 1. الخصال ج 1 ص 113.
2- 2. الخصال ج 1 ص 94.
3- 3. المحاسن ص 355 و 370.
4- 4. المحاسن ص 356.
5- 5. المحاسن ص 356.

کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِمَکَّةَ إِذْ جَاءَهُ رَسُولٌ مِنَ الْمَدِینَةِ فَقَالَ لَهُ مَنْ صَحِبَکَ فَقَالَ مَا صَحِبْتُ أَحَداً فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَا لَوْ کُنْتُ تَقَدَّمْتُ إِلَیْکَ لَأَحْسَنْتُ أَدَبَکَ ثُمَّ قَالَ وَاحِدٌ شَیْطَانٌ وَ اثْنَانِ شَیْطَانَانِ وَ ثَلَاثَةٌ صَحْبٌ وَ أَرْبَعَةٌ رُفَقَاءُ(1).

**[ترجمه]محاسن: اسماعیل بن جابر گفت: در مکه نزد امام صادق علیه السّلام بودم که کسی از مدینه نزد آن حضرت آمد. حضرت به او فرمود: چه کسی همراهت بود؟ گفت: کسی نبود. آن حضرت به او فرمود: آگاه باش که اگر من پیش تو آمده بودم، خوب ادبت می کردم! سپس فرمود: یکی شیطان است و دو نفر، دو شیطان و سه نفر، یاران هم و چهار نفر، رفیقان باشند. - . محاسن: 356 -

**[ترجمه]

«8»

سن، [المحاسن] عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَیْفٍ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُثَنًّی عَنْ رَجُلٍ مِنْ بَنِی نَوْفَلِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْبَائِتُ فِی الْبَیْتِ وَحْدَهُ شَیْطَانٌ وَ الِاثْنَانِ لُمَةٌ وَ الثَّلَاثَةُ أُنْسٌ (2).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: یک نفر که شب را در یک خانه تنها به سر برد، شیطان است و دو نفر، پریشان دل و سه نفر، همدم هستند. - . محاسن: 356 -

**[ترجمه]

«9»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ مَسْلَمَةَ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَ لَا أُنَبِّئُکُمْ بِشَرِّ النَّاسِ قَالُوا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ مَنْ سَافَرَ وَحْدَهُ وَ مَنَعَ رِفْدَهُ وَ ضَرَبَ عَبْدَهُ (3).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: به شما خبر دهم از بدترین مردم؟ گفتند: چرا یا رسول الله! فرمود: کسی که تنها سفر کند و از مهمان دریغ کند و غلام خود را بزند. - .[5] محاسن: 356 -

**[ترجمه]

«10»

نهج، [نهج البلاغة]: قَالَ علیه السلام فِی وَصِیَّتِهِ لِلْحَسَنِ علیه السلام: سَلْ عَنِ الرَّفِیقِ قَبْلَ الطَّرِیقِ وَ عَنِ الْجَارِ قَبْلَ الدَّارِ(4).

**[ترجمه]نهج البلاغه: در وصیتش به حسن علیه السّلام فرمود: رفیق را پیش از راه و همسایه را پیش از تهیه خانه وارسی کن. - . نهج البلاغه: نامه 31 -

**[ترجمه]

باب 48 حمل العصا و إدارة الحنک و سائر آداب الخروج من الصدقة و الدعاء و الصلاة و سائر الأدعیة المتعلقة بالسفر

الأخبار

«1»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَبْدِ الْجَبَّارِ وَ إِسْمَاعِیلَ وَ الرَّیَّانِ جَمِیعاً عَنْ یُونُسَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ خَرَجَ فِی سَفَرٍ وَ مَعَهُ عَصَا لَوْزٍ مُرٍّ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْیَنَ إِلَی قَوْلِهِ وَ اللَّهُ عَلی ما نَقُولُ وَکِیلٌ (5) آمَنَهُ اللَّهُ مِنْ کُلِّ سَبُعٍ

ص: 229


1- 1. المحاسن ص 356.
2- 2. المحاسن ص 356.
3- 3. المحاسن ص 356.
4- 4. نهج البلاغة الرقم 31 من قسم الرسائل.
5- 5. القصص: 22.

ضَارٍ وَ کُلِّ لِصٍّ عَادٍ وَ کُلِّ ذَاتِ حُمَةٍ حَتَّی یَرْجِعَ إِلَی أَهْلِهِ وَ مَنْزِلِهِ وَ کَانَ مَعَهُ سَبْعَةٌ وَ سَبْعُونَ مِنَ الْمُعَقِّبَاتِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ حَتَّی یَرْجِعَ وَ یَضَعَهَا.

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: حَمْلُ الْعَصَا تَنْفِی الْفَقْرَ وَ لَا یُجَاوِرُهُ شَیْطَانٌ.

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّهُ مَرِضَ آدَمُ مَرَضاً شَدِیداً أَصَابَتْهُ فِیهِ وَحْشَةٌ فَشَکَا ذَلِکَ إِلَی جَبْرَئِیلَ علیه السلام فَقَالَ لَهُ اقْطَعْ وَاحِدَةً مِنْهُ وَ ضُمَّهَا إِلَی صَدْرِکَ فَفَعَلَ فَأَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُ الْوَحْشَةَ وَ قَالَ مَنْ أَرَادَ أَنْ تُطْوَی لَهُ الْأَرْضُ فَلْیَتَّخِذِ النُّقُدَ(1)

مِنَ الْعَصَا.

وَ النُّقُدُ عَصَا لَوْزٍ مُرٍّ(2).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: پدرم از پدرانش، از امیر المؤمنین علیه السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرد که فرمود: هر که با عصای بادام تلخ به سفر رود و این آیه را بخواند: «وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْیَنَ» تا آنجا که فرماید: «وَ اللَّهُ عَلی ما نَقُولُ وَکِیلٌ.» - . قصص/ 22 - {و چون به سوی شهر مدین رو نهاد...و خدا بر آنچه می گوییم وکیل است} خدا او را از هر درنده آزاردهنده و هر دزد تجاوزگر و هر نیشدار نگه دارد تا به خاندانش و به منزلش برگردد، و همراه او هفتاد و هفت فرشته بدرقه باشند که برایش آمرزش خواهند تا برگردد و آن عصا را وانهد.

و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: عصا برداشتن فقر را ببرد و شیطان را دور کند.

و فرمود: آدم علیه السّلام به سختی بیمار شد و دچار هراس گردید و از آن به جبرئیل شکوه کرد. جبرئیل به وی گفت: یکی از آن (شاخه درخت بادام تلخ) را بِبُر و به سینه خود بچسبان. او نیز این کار را انجام داد و خدا هراس او را برد و فرمود: هر که طی الارض خواهد، عصای بادام تلخ برگیرد. - . ثواب الاعمال: 170 -

**[ترجمه]

«2»

طا، [الأمان] رُوِیَ عَنِ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام أَنَّهُمْ قَالُوا: إِذَا أَرَادَ أَنْ یُسَافِرَ أَحَدُکُمْ فَلْیَصْحَبْ مَعَهُ فِی سَفَرِهِ عَصًا مِنْ شَجَرِ اللَّوْزِ الْمُرِّ وَ لْیَکْتُبْ هَذِهِ الْأَحْرُفَ فِی رَقٍّ وَ یَحْفِرِ الْعَصَا وَ یَجْعَلِ الرَّقَّ فِیهَا وَ هِیَ سلمحلس وه به لهون بِإِذْنِ اللَّهِ ناویه صاف 5 یقسامه ه.

**[ترجمه]امان الاخطار: از ائمه علیهم السّلام روایت است که فرمودند: چون یکی از شما سفر خواهد کند، با خود عصا از درخت بادام تلخ بردارد و این حروف را در برگی نویسد و درون عصا نهد و آن حروف «سلمحلس وه به لهون باذن الله ناویه صاف 5 یقسامه ه» باشند.

**[ترجمه]

«3»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ضَمِنْتُ لِمَنْ یَخْرُجُ مِنْ بَیْتِهِ مُعْتَمّاً أَنْ یَرْجِعَ إِلَیْهِمْ سَالِماً(3).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: من ضامنم که هر که با عمامه از خانه اش بیرون رود، سالم بدان برگردد. - . ثواب الاعمال: 170 -

**[ترجمه]

«4»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام قَالَ: أَنَا الضَّامِنُ لِمَنْ خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ یُرِیدُ سَفَراً مُعْتَمّاً تَحْتَ حَنَکِهِ أَنْ لَا یُصِیبَهُ السَّرَقُ وَ الْغَرَقُ وَ الْحَرَقُ (4).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام کاظم علیه السّلام فرمود: من ضامنم برای هر که از خانه اش به سفر می رود و عمامه و تحت الحنک بسته باشد که دچار دزدی و غرق و آتش سوزی نشود. - . ثواب الاعمال: 170 -

**[ترجمه]

ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام] بِالْإِسْنَادِ إِلَی الصَّدُوقِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی وَهْبٍ قَالَ: کَانَ أَحْبَارُ بَنِی إِسْرَائِیلَ الصَّغِیرُ مِنْهُمْ وَ الْکَبِیرُ یَمْشُونَ بِالْعَصَا مَخَافَةَ أَنْ یَخْتَالَ أَحَدٌ فِی مِشْیَتِهِ (5).

ص: 230


1- 1. ما یوجد فی معاجم اللغة أن النقد محرکة و بضمتین ضرب من الشجر واحدته نقدة و لعلّ الصدوق رحمه اللّه انما فسره بعصا لو زمر، فانه قرء النقد علی وزن کتف، و النقد المؤتکل المتقشر، یقال نقد الجذع نقدا: أرض، فهو نقد، اذا أکلته الأرضة، و علتها القشور شبه البثرة، و عصا اللوز هکذا یکون.
2- 2. ثواب الأعمال ص 170.
3- 3. ثواب الأعمال ص 170.
4- 4. ثواب الأعمال ص 170.
5- 5. قصص الأنبیاء مخطوط و أخرجه المؤلّف العلامة فی باب نوادر أخبار بنی إسرائیل من کتاب النبوّة تحت الرقم 16 راجع ج 14 ص 494 من هذه الطبعة و أخرجه الجزائریّ. فی قصصه ص 252، و فی المطبوعة رمز المحاسن و هو سهو ظاهر، و قد أخرجه الصدوق رحمه اللّه فی الفقیه مرسلا ج 2 ص 176 و لفظه کما یأتی عن مکارم الأخلاق تحت الرقم 14.

**[ترجمه]قصص الأنبیاء: وهب گفت: دانشمندان بنی اسرائیل از کوچک و بزرگ با عصا راه می رفتند تا مبادا کبر فروشند. - . به بحارالانوار: «باب نوادر اخبار بنی اسرائیل»، «کتاب نبوت» شماره 16 رجوع کن 14: 494 -

**[ترجمه]

«6»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَ یُکْرَهُ السَّفَرُ فِی شَیْ ءٍ مِنَ الْأَیَّامِ الْمَکْرُوهَةِ الْأَرْبِعَاءِ وَ غَیْرِهِ فَقَالَ افْتَحْ سَفَرَکَ بِالصَّدَقَةِ وَ اقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ إِذَا بَدَا لَکَ (1).

**[ترجمه]محاسن: حماد بن عثمان گفت: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: سفر در روزهای مکروهه چهارشنبه و دیگر آنها بد است؟ فرمود: سفرت را چون برایت پیش آید، با صدقه شروع کن و آیه الکرسی را بخوان. - . محاسن: 348 -

**[ترجمه]

«7»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: تَصَدَّقْ وَ اخْرُجْ أَیَّ یَوْمٍ شِئْتَ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: صدقه بده و هر روزی که خواستی خارج شو. - . محاسن: 348 -

**[ترجمه]

«8»

ق، [الکتاب العتیق الغرویّ]: عُوذَةُ الْعَصَا بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ أَئِمَّةِ الْهُدَی- رَبِّ نَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ- وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْیَنَ قالَ عَسی رَبِّی أَنْ یَهْدِیَنِی سَواءَ السَّبِیلِ کِتَابُ اللَّهِ کُلُّهُ بَیْنَ یَدَیَّ وَ عَنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی وَ مِنْ فَوْقِی وَ مِنْ تَحْتِی وَ مُحِیطاً بِی- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یا مُوسی أَقْبِلْ وَ لا تَخَفْ إِنَّکَ مِنَ الْآمِنِینَ حَامِلَ کِتَابِی هَذَا أَقْبِلْ اللَّهُ الْأَعْظَمُ یاه یاه بِاللَّهِ بِاللَّهِ بِاللَّهِ بِاللَّهِ بِاللَّهِ بِاللَّهِ یَا مُنْشِئَ السَّحَابِ الثِّقَالِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ.

**[ترجمه]کتاب عتیق: دعای عصا: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ أَئِمَّةِ الْهُدَی رَبِّ نَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْیَنَ قالَ عَسی رَبِّی أَنْ یَهْدِیَنِی سَواءَ السَّبِیلِ کِتَابُ اللَّهِ کُلُّهُ بَیْنَ یَدَیَّ وَ عَنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی وَ مِنْ فَوْقِی وَ مِنْ تَحْتِی وَ مُحِیطاً بِی بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یا مُوسی أَقْبِلْ وَ لا تَخَفْ إِنَّکَ مِنَ الْآمِنِینَ حَامِلَ کِتَابِی هَذَا أَقْبِلْ اللَّهُ الْأَعْظَمُ یاه یاه بِاللَّهِ بِاللَّهِ بِاللَّهِ بِاللَّهِ بِاللَّهِ بِاللَّهِ یَا مُنْشِئَ السَّحَابِ الثِّقَالِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ .» {بسم الله الرحمن الرحیم و درود بر محمد نبی و آل او ائمه هدایت. پروردگارا مرا از قوم ظالم نجات ده، و هنگامی که رو به مدین کرد گفت: امید است پروردگارم مرا به راه راست هدایت کند. کتاب خدا تماما در مقابل من و در چپ من و راست من و بالای سر من و پایین من و محیط بر من است. بسم الله الرحمن الرحیم ای موسی رو کن و نترس که تو از ایمن شدگانی به حمل کتاب من رو کن. خدا اعظم است یاه یاه بِاللَّهِ بِاللَّهِ بِاللَّهِ بِاللَّهِ بِاللَّهِ بِاللَّهِ ای ایجاد کننده ابرهای سنگین درود بر محمد نبی و آلش باد}

**[ترجمه]

«9»

سن، [المحاسن] عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ خَارِجَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام إِذَا أَرَادَ الْخُرُوجَ إِلَی بَعْضِ أَمْوَالِهِ اشْتَرَی السَّلَامَةَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَا تَیَسَّرَ وَ یَکُونُ ذَلِکَ إِذَا وَضَعَ رِجْلَهُ فِی الرِّکَابِ وَ إِذَا سَلَّمَهُ اللَّهُ وَ انْصَرَفَ حَمِدَ اللَّهَ وَ شَکَرَهُ أَیْضاً بِمَا تَیَسَّرَ لَهُ.

وَ رَوَاهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِذْ أَتَاهُ رَجُلٌ مِنَ الشِّیعَةِ لِیُوَدِّعَهُ بِالْخُرُوجِ إِلَی الْعِرَاقِ فَأَخَذَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام بِیَدِهِ ثُمَّ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِیهِ بِمَا کَانَ یَصْنَعُ قَالَ فَوَدَّعَهُ الرَّجُلُ وَ مَضَی فَأَتَاهُ الْخَبَرُ بِأَنَّهُ قُطِعَ عَلَیْهِ فَأَخْبَرْتُ بِذَلِکَ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ أَ وَ لَمْ أَعِظْهُ فَقُلْتُ بَلَی ثُمَّ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَإِذَا أَنَا فَعَلْتُ ذَلِکَ أَعْتَدُّ بِهِ مِنَ

ص: 231


1- 1. المحاسن ص 348.
2- 2. المحاسن ص 348.

الزَّکَاةِ فَقَالَ لَا وَ لَکِنْ إِنْ شِئْتَ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ مِنَ الْحَقِّ الْمَعْلُومِ (1).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: شیوه علی بن حسین علیه السّلام بود که چون عازم سفر به یکی از املاکش می شد، در آن وقت که پا به رکاب می نهاد، سلامت خود را با صدقه ای که میسر بود از خدا عزوجل می خرید و چون خدا سالمش می داشت و برمی گشت، خدا را سپاس می کرد و بدان چه فراهم می شد، شکر می گفت.

و عبدالرحمن بن کثیر گفت: نزد امام باقر علیه السّلام بودم که مردی از شیعه برای وداع و رفتن به سوی عراق نزد او آمد. آن حضرت دستش را گرفت و آنچه پدرش می کرد، به او بازگفت. گوید: آن مرد با حضرتش وداع کرد و رفت و خبر آمد که راه را بر او بریدند. من موضوع را به آن حضرت گزارش کردم. فرمود: سبحان الله!آیا من به او پند ندادم؟ گفتم: چرا. سپس گفتم: قربانت گردم! چون من این کار کردم، آن را به حساب زکات در شمار آورم؟ فرمود: نه، و اگر خواهی از حق معلوم - . یعنی «به حق معلوم» که در آیه «و الذین فی أموالهم حق معلوم للسائل و المحروم» آمده. - به حساب آور. - . محاسن: 348 -

**[ترجمه]

«10»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُمَرَ قَالَ: کُنْتُ أَنْظُرُ فِی النُّجُومِ فَأَعْرِفُهَا وَ أَعْرِفُ الطَّالِعَ فَیَدْخُلُنِی مِنْ ذَلِکَ شَیْ ءٌ فَشَکَوْتُ ذَلِکَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ إِذَا وَقَعَ فِی نَفْسِکَ شَیْ ءٌ فَتَصَدَّقْ عَلَی أَوَّلِ مِسْکِینٍ ثُمَّ امْضِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَدْفَعُ عَنْکَ (2).

**[ترجمه]محاسن: سفیان بن عمر گوید: من ستاره شناس بودم و طالع را می شناختم و هراسی در دلم می افتاد. از آن موضوع به امام صادق علیه السّلام شکوه کردم، فرمود: چون بد دل شدی، به اولین مستمندی که رسیدی صدقه بده و گذر کن که خدا عزوجل آن را از تو دفع کند. - . محاسن: 349 -

**[ترجمه]

«11»

سن، [المحاسن] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَحَدِهِمَا علیه السلام قَالَ: کَانَ أَبِی إِذَا خَرَجَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ مِنْ آخِرِ الشَّهْرِ أَوْ فِی یَوْمٍ یَکْرَهُهُ النَّاسُ مِنْ مُحَاقٍ أَوْ غَیْرِهِ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ ثُمَّ خَرَجَ (3).

**[ترجمه]محاسن: یکی از دو امام علیهما السّلام فرمود: شیوه پدرم بود که چون روز چهارشنبه آخر ماه یا هر روزی که سفر را بد می دانستند سفر می کرد، همچون محاق و غیر آن، صدقه ای می داد و سفر می کرد. - . محاسن: 349 -

**[ترجمه]

«12»

سن، [المحاسن] عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام: أَنَا ضَامِنٌ لِمَنْ خَرَجَ یُرِیدُ سَفَراً مُعْتَمّاً تَحْتَ حَنَکِهِ ثَلَاثاً- لَا یُصِیبُهُ السَّرَقُ وَ الْغَرَقُ وَ الْحَرَقُ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام کاظم علیه السّلام فرمود: من برای هر که از خانه اش به سفر می رود و عمامه و تحت الحنک بسته باشد، ضامنم که دچار دزدی و غرق و آتش سوزی نشود. - . محاسن: 373 -

**[ترجمه]

«13»

مکا، [مکارم الأخلاق]: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَا یُفَارِقُهُ فِی أَسْفَارِهِ قَارُورَةُ الدُّهْنِ وَ الْمُکْحُلَةُ وَ الْمِقْرَاضُ وَ الْمِرْآةُ وَ الْمِسْوَاکُ وَ الْمُشْطُ وَ فِی رِوَایَةٍ یَکُونُ مَعَهُ الْخُیُوطُ وَ الْإِبْرَةُ وَ الْمِخْصَفُ وَ السُّیُورُ فَیَخِیطُ ثِیَابَهُ وَ یَخْصِفُ نَعْلَهُ (5).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: پیغمبر صلی الله علیه و آله در سفرهایش از شیشه عطر، سرمه دان، قیچی، آینه، مسواک و شانه خود جدا نمی شد. و در روایتی است که با آن حضرت، نخ و سوزن و پینه زنی و بند نعلین بود که با آنها جامه اش را می دوخت و نعلین خود را پینه می زد. - . مکارم الاخلاق: 36 -

**[ترجمه]

«14»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَصَدَّقْ وَ اخْرُجْ أَیَّ یَوْمٍ شِئْتَ.

عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یُکْرَهُ السَّفَرُ فِی شَیْ ءٍ مِنَ الْأَیَّامِ الْمَکْرُوهَةِ مِثْلِ یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ وَ غَیْرِهِ فَقَالَ افْتَحْ سَفَرَکَ بِالصَّدَقَةِ وَ اخْرُجْ إِذَا بَدَا لَکَ وَ اقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ احْتَجِمْ إِذَا بَدَا لَکَ.

ص: 232


1- 1. المحاسن ص 348، و یعنی بالحق المعلوم ما فی قوله تعالی« وَ الَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ».
2- 2. المحاسن ص 349.
3- 3. المحاسن ص 349.
4- 4. المحاسن ص 373.
5- 5. مکارم الأخلاق ص 36.

عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ(1) قَالَ: کُنْتُ أَنْظُرُ فِی النُّجُومِ وَ أَعْرِفُ الطَّالِعَ فَیَدْخُلُنِی مِنْ ذَلِکَ شَیْ ءٌ فَشَکَوْتُ ذَلِکَ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ إِذَا وَقَعَ فِی نَفْسِکَ شَیْ ءٌ فَتَصَدَّقْ عَلَی أَوَّلِ مِسْکِینٍ ثُمَّ امْضِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَدْفَعُ عَنْکَ.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ إِذَا أَصْبَحَ دَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ نَحْسَ ذَلِکَ الْیَوْمِ.

مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَحَدِهِمَا قَالَ: کَانَ أَبِی علیه السلام إِذَا خَرَجَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ أَوْ فِی یَوْمٍ یَکْرَهُهُ النَّاسُ مِنْ مُحَاقٍ أَوْ غَیْرِهِ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ ثُمَّ خَرَجَ.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ إِذَا أَرَادَ الْخُرُوجَ إِلَی بَعْضِ أَمْوَالِهِ اشْتَرَی السَّلَامَةَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَا تَیَسَّرَ لَهُ وَ یَکُونُ ذَلِکَ إِذَا وَضَعَ رِجْلَهُ فِی الرِّکَابِ وَ إِذَا سَلَّمَهُ اللَّهُ وَ انْصَرَفَ حَمِدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ شَکَرَهُ وَ تَصَدَّقَ بِمَا تَیَسَّرَ لَهُ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ سَفَراً فَاشْتَرِ سَلَامَتَکَ مِنْ رَبِّکَ بِمَا طَابَتْ بِهِ نَفْسُکَ ثُمَّ تَخْرُجُ ذَلِکَ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أُرِیدُ سَفْرَ کَذَا وَ کَذَا وَ إِنِّی قَدِ اشْتَرَیْتُ سَلَامَتِی فِی سَفَرِی هَذَا بِهَذَا وَ تَضَعُهُ حَیْثُ یُصْلِحُ وَ تَفْعَلُ مِثْلَ ذَلِکَ إِذَا وَصَلْتَ شُکْراً.

مِنْ کِتَابِ الْفِرْدَوْسِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَ یَعْجِزُ أَحَدُکُمْ أَنْ یَتَّخِذَ فِی یَدِهِ عَصًا فِی أَسْفَلِهِ عُکَّازٌ(2)

یَدْعُمُ عَلَیْهَا إِذَا أَعْیَا وَ

ص: 233


1- 1. هکذا فی المصدر، و لعله نقل عن الفقیه کما تراه فی ج 2 ص 175 و هکذا نقله ابن طاوس فی فرج المهموم ص 123 نقلا عن الفقیه، و عن کتاب التجمل عن محمّد بن أذینة عن ابن أبی عمیر، ثمّ استدلّ علی جواز العمل بالنجوم و قال: لو لم یکن فی الشیعة عارفا بالنجوم الا محمّد بن أبی عمیر لکان حجة فی صحتها و اباحتها لانه من خواص الأئمّة علیهم السلام و لکن الظاهر أن الصحیح من السند ما نقله البرقی فی المحاسن کما مرّ تحت الرقم 10 فلا حجة.
2- 2. العکاز بالضم و التشدید و هکذا العکازة کتفاح و تفاحة: هی الحدیدة المسنونة. کنصل السهم تنصب فی أسفل الرمح لیسهل تعکیزه و ترکیزه فی الأرض، و تجعل فی أسفل العصا لئلا یزلق بصاحبها و یقال لها الزج أیضا، و منه قول الفیروزآبادی: عکز الرمح تعکیزا:« أثبت فیه العکاز». ثم غلب لفظ العکاز و العکازة علی العصا إذا کانت ذات زج کما فسرهما اللغویون و منه قول صاحب الأقرب العکاز: عصا ذات زج فی أسفلها یتوکأ علیها الرجل و العکازة: العکاز و هی اخص منه.

یَجُشُّ بِهَا الْمَاءَ(1) وَ یُمِیطُ بِهَا الْأَذَی عَنِ الطَّرِیقِ وَ یَقْتُلُ بِهَا الْهَوَامَّ وَ یُقَاتِلُ بِهَا السِّبَاعَ وَ یَتَّخِذُهَا قِبْلَةً بِأَرْضِ فَلَاةٍ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: حَمْلُ الْعَصَا عَلَامَةُ الْمُؤْمِنِ وَ سُنَّةُ الْأَنْبِیَاءِ.

عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَشْیُ مَعَ الْعَصَا مِنَ التَّوَاضُعِ وَ یُکْتَبُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ أَلْفُ حَسَنَةٍ وَ یُرْفَعُ لَهُ أَلْفُ دَرَجَةٍ.

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَنْ خَرَجَ فِی سَفَرٍ وَ مَعَهُ عَصَا لَوْزٍ مُرٍّ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْیَنَ قالَ عَسی رَبِّی أَنْ یَهْدِیَنِی سَواءَ السَّبِیلِ إِلَی قَوْلِهِ وَ اللَّهُ عَلی ما نَقُولُ وَکِیلٌ آمَنَهُ اللَّهُ مِنْ کُلِّ سَبُعٍ ضَارٍ وَ مِنْ کُلِّ لِصٍّ عَادٍ وَ مِنْ کُلِّ ذَاتِ حُمَةٍ(2) حَتَّی یَرْجِعَ إِلَی أَهْلِهِ وَ مَنْزِلِهِ وَ کَانَ مَعَهُ سَبْعَةٌ وَ سَبْعُونَ مِنَ الْمُعَقِّبَاتِ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ حَتَّی یَرْجِعَ وَ یَضَعَهَا.

وَ قَالَ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: حَمْلُ الْعَصَا یَنْفِی الْفَقْرَ وَ لَا یُجَاوِرُهُ شَیْطَانٌ.

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ أَرَادَ أَنْ تُطْوَی لَهُ الْأَرْضُ فَلْیَتَّخِذِ النُّقُدَ مِنَ الْعَصَا وَ النُّقُدُ عَصَا لَوْزٍ مُرٍّ.

وَ قَالَ علیه السلام: تَعَصَّوْا فَإِنَّهَا مِنْ سُنَنِ إِخْوَانِیَ النَّبِیِّینَ وَ کَانَتْ بَنُو إِسْرَائِیلَ الصِّغَارُ وَ الْکِبَارُ یَمْشُونَ عَلَی الْعَصَا حَتَّی لَا یَخْتَالُوا فِی مِشْیَتِهِمْ (3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: صدقه بده و هر روزی که خواهی سفر کن.

از حماد بن عثمان است که به امام صادق علیه السّلام گفتم: در روزهای بد، مانند روز چهارشنبه و غیرآن سفر بد است؟ فرمود: سفرت را با صدقه شروع کن و هر گاه که پیش آمد سفر کن، و آیه الکرسی بخوان و چون پیش آمد، حجامت کن.

ابن ابی عمیر - . در کتاب «التجمل» این روایت را آورده و به آن بر جواز عمل به نجوم استدلال کرده است و گفته اگر در شیعه کسی جز محمد بن ابی عمیر عارف به نجوم نبود، در حجیت و اباحه آن همین یک نفر کافی است، چرا که او از خواص شیعه بوده. ولیکن آنچه ظاهر است، این است که صحیح در سند این حدیث آن چیزی است که برقی در محاسن نقل کرده، پس این حدیث نمی تواند حجت باشد. -

گفت: من ستاره شناس بودم و طالع را می شناختم و هراسی در دلم می افتاد. از آن موضوع به امام کاظم علیه السّلام شکوه کردم. فرمود: چون بد دل شدی، به اول مستمندی که رسیدی صدقه بده و گذر کن که خدا عزوجل آن را از تو دفع کند.

از امام صادق علیه السّلام روایت است که فرمود: هر که در صبح صدقه ای دهد، خدا بدی آن روز را از وی جلوگیری کند.

محاسن: عبدالله بن سلیمان از یکی از دو امام علیهما السّلام روایت می کند: شیوه پدرم این بود که چون روز چهارشنبه آخر ماه یا هر روزی که سفر را بد می دانست، همچون محاق و غیر آن سفر می کرد، صدقه ای می داد و سفر می کرد.

و محمد بن مسلم گفت: امام باقر علیه السّلام فرمود: شیوه علی بن حسین علیه السّلام بود که چون عازم سفر به یکی از املاکش می شد سلامت خود را با صدقه ای که میسر بود از خدا عزوجل می خرید در آن وقت که پا به رکاب می نهاد و چون خدا سالمش می داشت و برمی گشت خدا را سپاس می کرد و شکر می نمود وبدان چه فراهم می شد صدقه می داد.

و از آن حضرت است که فرمود: چون قصد سفر کنی، سلامت خود را بدان چه فراهم باشد و به دلت نشیند از خدا عزوجل بخر، و سفر کن و بگو: بار خدایا! من سفری چنین و چنان در سر دارم و سلامتم را از تو در این سفر با این مبلغ از تو خریدم، و آن را به جای خوب بنه و مانند آن را در رسیدن از راه بجا آور برای شکر خدا.

و از کتاب فردوس: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آیا عاجز است کسی از شما که عصایی که ته آن پیکانی - . «العکاز» با ضمه و تشدید، آهنی است که بر سر پیکان تیز شده است. - دارد برگیرد که چون خسته شود، بدان تکیه کند و آب - . یعنی آن را خارج می کند. - بدان برآورد و با آن آزار دهنده راه را براندازد، و نیش دارها را بکُشد یا با درنده نبرد کند و در بیابان پهناور، آن را در قبله نماز خود بنهد؟ و از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت است که فرمود: عصا با خود داشتن، نشانه مؤمن است و روش پیغمبران.

و از ام سلمه است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: راه رفتن با عصا تواضع است و به هر گام، هزار حسنه دارد و هزار بالا رفتن درجه.

از امیرالمؤمنین علیه السّلام نقل فرمود که آن حضرت فرمود: هر که با عصای بادام تلخ به سفر رود و این آیه را بخواند: «وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْیَنَ» تا آنجا که فرماید: «وَ اللَّهُ عَلی ما نَقُولُ وَکِیلٌ.» خدا او را از هر درنده آزاردهنده و هر دزد تجاوزگر و هر نیشدار - . «الحمة» یعنی سم. - نگه دارد تا به خاندانش و به منزلش برگردد، و همراه او هفتاد و هفت فرشته بدرقه باشند که برایش آمرزش خواهند تا برگردد و آن عصا را وانهد.

و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: عصا داشتن فقر را ببرد و شیطان را دور سازد.

و فرمود: هر که طی الارض خواهد، عصای بادام تلخ با خود ببرد.

و فرمود: عصا برگیرید که روش برادران پیغمبرم است، و بنی اسرائیل از خرد و کلان با عصا راه می رفتند که متکبر نباشند. - . مکارم الاخلاق: 278- 280 -

**[ترجمه]

«15»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا خَرَجَ أَحَدُکُمْ فِی سَفَرٍ فَلْیَقُلِ اللَّهُمَّ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِی السَّفَرِ وَ الْحَامِلُ عَلَی الظَّهْرِ وَ الْخَلِیفَةُ فِی

ص: 234


1- 1. أی یستخرجه، من جش الباکی دمعه: امتراه.
2- 2. الحمة: السم أو هی ابرة الحیوانات اللساعة.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 278- 280.

الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ وَ إِذَا نَزَلْتُمْ مَنْزِلًا فَقُولُوا اللَّهُمَّ أَنْزِلْنَا مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ (1).

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ ضَلَّ مِنْکُمْ فِی سَفَرٍ أَوْ خَافَ عَلَی نَفْسِهِ فَلْیُنَادِ یَا صَالِحُ أَغِثْنِی فَإِنَّ فِی إِخْوَانِکُمْ مِنَ الْجِنِّ جِنِّیّاً یُسَمَّی صَالِحاً یَسِیحُ فِی الْبِلَادِ لِمَکَانِکُمْ مُحْتَسِباً نَفْسَهُ لَکُمْ فَإِذَا سَمِعَ الصَّوْتَ أَجَابَ وَ أَرْشَدَ الضَّالَّ مِنْکُمْ وَ حَبَسَ عَلَیْهِ دَابَّتَهُ.

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ خَافَ مِنْکُمُ الْأَسَدَ عَلَی نَفْسِهِ وَ غَنَمِهِ فَلْیَخُطَّ عَلَیْهَا خِطَّةً وَ لْیَقُلِ اللَّهُمَّ رَبَّ دَانِیَالَ وَ الْجُبِّ وَ رَبَّ کُلِّ أَسَدٍ مُسْتَأْسِدٍ احْفَظْنِی وَ احْفَظْ غَنَمِی- وَ مَنْ خَافَ مِنْکُمُ الْعَقْرَبَ فَلْیَقْرَأْ هَذِهِ الْآیَاتِ سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی الْعالَمِینَ إِنَّا کَذلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ- إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُؤْمِنِینَ (2).

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: چون کسی از شما به سفر رود، بگوید: «اللَّهُمَّ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِی السَّفَرِ وَ الْحَامِلُ عَلَی الظَّهْرِ وَ الْخَلِیفَةُ فِی

الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ.» {بار خدایا! تویی یار در سفر و کمک باربر، و خلیفه در اهل و مال و فرزند.} و چون منزل کردید بگویید: «اللَّهُمَّ أَنْزِلْنَا مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ.» - . خصال 2: 168 - {بار خدایا ما را منزلی با برکت بده که تو بهترین پذیرا کننده ای.}

و فرمود: هر که از شما در سفر گم شد یا بر جانش ترسید، فریاد بزند: «ای صالح، به دادم برس!» که یکی از برادران جنی شما به نام صالح است که خود را وقف شما کرده وهر جا صدا را شنید، جواب گوید و گمشده را راه نماید و مَرکب سواری گریزان را نگاه می دارد .

و فرمود: هر که از شما از شیر بر خود و گوسفندش ترس دارد، خطی به گرد آنها کشد و بگوید: «ای خدا! پروردگار دانیال و چاه و پرورنده شیر درنده! مرا و گوسفندم را حفظ کن.» و هر کس از شما که از عقرب ترسد، این آیات را بخواند: «سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی الْعالَمِینَ، تا إِنَّا کَذلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ، إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُؤْمِنِینَ.» - . صافات / 79 - 81 - {درود بر نوح در میان جهانیان. ما این گونه نیکوکاران را پاداش می دهیم. به راستی او از بندگان مومن ما بود.} - . خصال 2: 159- 160 -

**[ترجمه]

«16»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: أَتَی أَخِی مُوسَی علیه السلام رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أُرِیدُ وَجْهَ کَذَا وَ کَذَا فَعَلِّمْنِی اسْتِخَارَةً إِنْ کَانَ ذَلِکَ الْوَجْهُ خِیَرَةً أَنْ یُیَسِّرَهُ اللَّهُ لِی وَ إِنْ کَانَ شَرّاً صَرَفَهُ اللَّهُ عَنِّی فَقَالَ لَهُ وَ یَجِبُ أَنْ تَخْرُجَ فِی ذَلِکَ الْوَجْهِ قَالَ لَهُ الرَّجُلُ نَعَمْ قَالَ قُلِ اللَّهُمَّ قَدِّرْ لِی کَذَا وَ کَذَا وَ اجْعَلْهُ خَیْراً لِی فَإِنَّکَ تَقْدِرُ عَلَی ذَلِکَ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: علی بن جعفر گفت: مردی نزد برادرم موسی (علیهما السّلام) آمد و به او گفت: قربانت گردم! می خواهم به فلان سو بروم؛ استخاره ای به من بیاموز که اگر آن سو خوب است، خدا برایم فراهم کند و اگر بد است، مرا از آن بگرداند. فرمود: برایت لازم است که بدان سو سفر کنی؟ گفت: آری. فرمود: بگو: بار خدایا! برایم چنین و چنان مقدر کن و آن را برایم خیر ساز، که تو بر آن توانا شوی. - . قرب الاسناد: 165 -

**[ترجمه]

«17»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا أَرَدْتَ سَفَراً فَاجْمَعْ أَهْلَکَ وَ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ قُلِ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ دِینِی وَ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ عِیَالِی.

**[ترجمه]فقه الرضا: چون قصد سفر کنی، خانواده ات را جمع کن و دو رکعت نماز بخوان و بگو: بار خدایا! دینم و خودم و خاندانم و فرزندانم را به تو می سپارم.

**[ترجمه]

«18»

مکا، [مکارم الأخلاق]: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِذَا سَافَرَ یَحْمِلُ مَعَ نَفْسِهِ الْمُشْطَ وَ السِّوَاکَ وَ الْمُکْحُلَةَ(4).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: چون پیغمبر سفر می کرد، شانه و مسواک و سرمه دان بر می داشت. - . مکارم الاخلاق: 288 -

**[ترجمه]

«19»

طا، [الأمان]: رُوِیَ أَنَّ الْإِنْسَانَ یُسْتَحَبُّ لَهُ إِذَا أَرَادَ السَّفَرَ أَنْ یَغْتَسِلَ وَ یَقُولَ عِنْدَ الْغُسْلِ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ وَ الصَّادِقِینَ عَنِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ اللَّهُمَّ طَهِّرْ قَلْبِی وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِی وَ نَوِّرْ بِهِ قَبْرِی اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِی نُوراً وَ طَهُوراً وَ حِرْزاً وَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ آفَةٍ وَ عَاهَةٍ

ص: 235


1- 1. الخصال ج 2 ص 168.
2- 2. الخصال ج 2 ص 159- 160.
3- 3. قرب الإسناد ص 165.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 288.

وَ سُوءٍ مِمَّا أَخَافُ وَ أَحْذَرُ وَ طَهِّرْ قَلْبِی وَ جَوَارِحِی وَ عِظَامِی وَ دَمِی وَ شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ مُخِّی وَ عَصَبِی وَ مَا أَقَلَّتِ الْأَرْضُ مِنِّی اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِی شَاهِداً یَوْمَ حَاجَتِی وَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی إِلَیْکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(1).

**[ترجمه]امان الاخطار: روایت است که چون کسی سفر خواهد، خوب است غسل کند و در حین انجام آن بگوید: «بسم الله و بالله و علی مله رسول الله و الصادقین عن الله صلوات الله علیهم اجمعین. بار خدایا! دلم را پاک دار و بدان شرح صدرم ده و بدان قبرم را روشن کن. بار خدایا! آن را نور و طهورم ساز و پناه و درمان از هر درد و آفت و آسیب و بدی، از هر چه ترسم و در حذرم، و پاک کن دلم و اندامم و استخوانم و مویم و تنم و مغزم و عصبم را و هر آنچه زمین از من بر خود بردارد. بار خدایا! آن را گواه من ساز در روز نیاز و نداری و بی چیزی ام، ای پرورنده جهان که تو بر هر چه توانایی. - . امان الاخطار: 20 -

**[ترجمه]

«20»

طا، [الأمان]: مِمَّا رَأَیْنَاهُ فِی الْمَنْقُولِ أَنَّهُ یُقَالُ عِنْدَ الصَّدَقَةِ قَبْلَ السَّفَرِ- اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُ بِهَذِهِ الصَّدَقَةِ سَلَامَتِی وَ سَلَامَةَ سَفَرِی وَ مَا مَعِی فَسَلِّمْنِی وَ سَلِّمْ مَا مَعِی وَ بَلِّغْنِی وَ بَلِّغْ مَا مَعِی بِبَلَاغِکَ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ وَ یَقُولُ أَیْضاً بَعْدَ الصَّدَقَةِ مِنَ الْمَنْقُولِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ- لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ- وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ اللَّهُمَّ کُنْ لِی جَاراً مِنْ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ بِسْمِ اللَّهِ دَخَلْتُ وَ بِسْمِ اللَّهِ خَرَجْتُ اللَّهُمَّ إِنِّی أُقَدِّمُ بَیْنَ یَدَیْ نِسْیَانِی وَ عَجَلَتِی بِسْمِ اللَّهِ وَ مَا شَاءَ اللَّهُ فِی سَفَرِی هَذَا ذَکَرْتُهُ أَمْ نَسِیتُهُ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْمُسْتَعَانُ عَلَی الْأُمُورِ کُلِّهَا وَ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِی السَّفَرِ وَ الْخَلِیفَةُ فِی الْأَهْلِ اللَّهُمَّ هَوِّنْ عَلَیْنَا سَفَرَنَا وَ اطْوِ لَنَا الْأَرْضَ وَ سَیِّرْنَا فِیهَا بِطَاعَتِکَ وَ طَاعَةِ رَسُولِکَ اللَّهُمَّ أَصْلِحْ لَنَا ظَهْرَنَا وَ بَارِکْ لَنَا فِی مَا رَزَقْتَنَا- وَ قِنا عَذابَ النَّارِ اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِکَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ وَ کَآبَةِ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ اللَّهُمَّ أَنْتَ عَضُدِی وَ نَاصِرِی اللَّهُمَّ اقْطَعْ عَنِّی بُعْدَهُ وَ مَشَقَّتَهُ وَ اصْحَبْنِی وَ اخْلُفْنِی فِی أَهْلِی بِخَیْرٍ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ فَإِذَا أَرَادَ الْخُرُوجَ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی الْأُولَی الْحَمْدَ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ مَرَّةً وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مَرَّةً وَ رُبَّمَا قَرَأَ سُورَةَ الْفَتْحِ أَوْ بَعْضَهَا مَعَ مَا یَقْرَأُ فِی الْأُولَی وَ سُورَةَ النَّصْرِ مَعَ مَا یَقْرَأُهُ فِی الثَّانِیَةِ وَ یَقْنُتُ بِالدُّعَاءِ لِلسَّلَامَةِ فَإِذَا فَرَغَ سَبَّحَ تَسْبِیحَ الزَّهْرَاءِ علیها السلام وَ دَعَا بِهَذِهِ الْأَدْعِیَةِ الْمَنْقُولَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ الْیَوْمَ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ مَنْ کَانَ مِنِّی بِسَبِیلِ الْإِیمَانِ الشَّاهِدَ مِنْهُمْ وَ الْغَائِبَ- اللَّهُمَّ احْفَظْنَا وَ احْفَظْ عَلَیْنَا اللَّهُمَّ اجْمَعْنَا فِی

ص: 236


1- 1. أمان الاخطار ص 20.

رَحْمَتِکَ وَ لَا تَسْلُبْنَا فَضْلَکَ إِنَّا إِلَیْکَ رَاغِبُونَ اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِکَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ وَ کَآبَةِ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ هَذَا التَّوَجُّهَ طَلَباً لِمَرْضَاتِکَ وَ تَقَرُّباً إِلَیْکَ اللَّهُمَّ فَبَلِّغْنِی مَا أُؤَمِّلُهُ وَ أَرْجُوهُ فِیکَ وَ فِی أَوْلِیَائِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ إِنْ شِئْتَ فَقُلْ أَیْضاً اللَّهُمَّ خَرَجْتُ فِی وَجْهِی هَذَا بِلَا ثِقَةٍ مِنِّی لِغَیْرِکَ وَ لَا رَجَاءٍ یَأْوِی بِی إِلَّا إِلَیْکَ وَ لَا قُوَّةٍ أَتَّکِلُ عَلَیْهَا وَ لَا حِیلَةٍ أَلْجَأُ إِلَیْهَا إِلَّا طَلَبَ رِضَاکَ وَ ابْتِغَاءَ رَحْمَتِکَ وَ تَعَرُّضاً لِثَوَابِکَ وَ سُکُوناً إِلَی حُسْنِ عَائِدَتِکَ وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا سَبَقَ لِی فِی عِلْمِکَ فِی وَجْهِی مِمَّا أُحِبُّ وَ أَکْرَهُ اللَّهُمَّ فَاصْرِفْ عَنِّی مَقَادِیرَ کُلِّ بَلَاءٍ وَ مَقْضِیَّ کُلِّ لَأْوَاءٍ وَ ابْسُطْ عَلَیَّ کَنَفاً مِنْ رَحْمَتِکَ وَ لُطْفاً مِنْ عَفْوِکَ وَ سَعَةً مِنْ رِزْقِکَ وَ تَمَاماً مِنْ نِعْمَتِکَ وَ جِمَاعاً مِنْ مُعَافَاتِکَ وَ وَفِّقْ لِی فِیهِ یَا رَبِّ جَمِیعَ قَضَائِکَ عَلَی مُوَافَقَةِ هَوَایَ وَ حَقِیقَةِ آمَالِی وَ ادْفَعْ عَنِّی مَا أَحْذَرُ وَ مَا لَا أَحْذَرُ عَلَی نَفْسِی مِمَّا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی وَ اجْعَلْ ذَلِکَ خَیْراً لِی لِآخِرَتِی وَ دُنْیَایَ مَعَ مَا أَسْأَلُکَ أَنْ تَخْلُفَنِی فِیمَنْ خَلَّفْتُ وَرَائِی مِنْ وُلْدِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ إِخْوَانِی وَ جَمِیعِ حُزَانَتِی بِأَفْضَلِ مَا تَخْلُفُ بِهِ غَائِباً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فِی تَحْصِینِ کُلِّ عَوْرَةٍ وَ حِفْظِ کُلِّ مَحْذُورٍ وَ صَرْفِ کُلِّ مَکْرُوهٍ وَ کَمَالِ مَا یُجْمَعُ لِی بِهِ الرِّضَا وَ السُّرُورُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ ثُمَّ ارْزُقْنِی ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ طَاعَتَکَ وَ عِبَادَتَکَ حَتَّی تَرْضَی وَ بَعْدَ الرِّضَا اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ الْیَوْمَ دِینِی وَ نَفْسِی وَ مَالِی وَ أَهْلِی وَ ذُرِّیَّتِی وَ جَمِیعَ إِخْوَانِی اللَّهُمَّ احْفَظِ الشَّاهِدَ مِنَّا وَ الْغَائِبَ اللَّهُمَّ احْفَظْنَا وَ احْفَظْ عَلَیْنَا اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا فِی جِوَارِکَ وَ لَا تَسْلُبْنَا نِعْمَتَکَ وَ لَا تُغَیِّرْ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ وَ عَافِیَةٍ وَ فَضْلٍ وَ رُوِیَ أَنَّکَ إِذَا أَرَدْتَ التَّوَجُّهَ فِی وَقْتٍ یُکْرَهُ فِیهِ السَّفَرُ فَقَدِّمْ أَمَامَ تَوَجُّهِکَ قِرَاءَةَ الْحَمْدِ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ سُورَةَ الْقَدْرِ وَ آخِرَ آلِ عِمْرَانَ مِنْ قَوْلِهِ تَعَالَی- إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلًا سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ-

ص: 237

رَبَّنا إِنَّکَ مَنْ تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَیْتَهُ وَ ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ- رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِیاً یُنادِی لِلْإِیمانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّکُمْ فَآمَنَّا رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ کَفِّرْ عَنَّا سَیِّئاتِنا وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرارِ- رَبَّنا وَ آتِنا ما وَعَدْتَنا عَلی رُسُلِکَ وَ لا تُخْزِنا یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ- فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لا أُضِیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذِینَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أُوذُوا فِی سَبِیلِی وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ- لا یَغُرَّنَّکَ تَقَلُّبُ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی الْبِلادِ مَتاعٌ قَلِیلٌ ثُمَّ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمِهادُ- لکِنِ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها نُزُلًا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرارِ- وَ إِنَّ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَمَنْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ خاشِعِینَ لِلَّهِ- لا یَشْتَرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ ثَمَناً قَلِیلًا أُولئِکَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسابِ- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ بِکَ یَصُولُ الصَّائِلُ وَ بِکَ یَطُولُ

الطَّائِلُ وَ لَا حَوْلَ لِکُلِّ ذِی حَوْلٍ إِلَّا بِکَ وَ لَا قُوَّةَ بِمَثَارِهَا ذُو الْقُوَّةِ إِلَّا مِنْکَ أَسْأَلُکَ بِصَفْوَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ بَرِیَّتِکَ- مُحَمَّدٍ نَبِیِّکَ وَ عِتْرَتِهِ وَ سُلَالَتِهِ علیهم السلام صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ اکْفِنِی شَرَّ هَذَا الْیَوْمِ وَ ضَرَّهُ وَ ارْزُقْنِی خَیْرَهُ وَ یُمْنَهُ وَ اقْضِ لِی فِی مُنْصَرَفِی بِحُسْنِ الْعَافِیَةِ وَ بُلُوغِ الْمَحَبَّةِ وَ الظَّفَرِ بِالْأُمْنِیَّةِ وَ کِفَایَةِ الطَّاغِیَةِ الْغَوِیَّةِ وَ کُلِّ ذِی قُدْرَةٍ لِی عَلَی أَذِیَّةٍ حَتَّی أَکُونَ فِی جُنَّةٍ وَ عِصْمَةٍ مِنْ کُلِّ بَلَاءٍ وَ نَقِمَةٍ وَ أَبْدِلْنِی فِیهِ مِنَ المحلوق [الْمَخَاوِفِ] أَمْناً وَ مِنَ الْعَوَائِقِ فِیهِ یُسْراً حَتَّی لَا یَصُدَّنِی صَادٌّ عَنِ الْمُرَادِ وَ لَا یَحُلَّ لِی طَارِقٌ مِنْ أَذَی الْعِبَادِ- إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ الْأُمُورُ إِلَیْکَ تَصِیرُ یَا مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ.

رِوَایَةٌ أُخْرَی بِالصَّلَاةِ عِنْدَ تَوْدِیعِ الْعِیَالِ بِأَرْبَعِ رَکَعَاتٍ وَ ابْتِهَالٍ کُنَّا ذَکَرْنَا هَذِهِ الرِّوَایَةَ فِی الْجُزْءِ الثَّانِی مِنْ کِتَابِ التَّرَاجِمِ فِیمَا نَذْکُرُهُ عَنِ الْحَاکِمِ بِإِسْنَادِهِ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِنِّی أُرِیدُ سَفَراً وَ قَدْ کَتَبْتُ وَصِیَّتِی فَإِلَی

ص: 238

أَیِّ الثَّلَاثِ تَأْمُرُنِی أَنْ أَدْفَعَ إِلَی أَبِی أَوِ ابْنِی أَوْ أَخِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا اسْتَخْلَفَ الْعَبْدُ فِی أَهْلِهِ مِنْ خَلِیفَةٍ إِذَا هُوَ شَدَّ ثِیَابَ سَفَرِهِ خَیْراً مِنْ أَرْبَعِ رَکَعَاتٍ یَضَعُهُنَّ فِی بَیْتِهِ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ مِنْهُنَّ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ بِهِنَّ إِلَیْکَ فَاجْعَلْهُنَّ خَلِیفَتِی فِی أَهْلِی وَ مَالِی وَ هُوَ خَلِیفَتُهُ فِی أَهْلِهِ وَ مَالِهِ وَ دَارِهِ وَ بَعْدَ دُخُولِ دَارِهِ حَتَّی یَرْجِعَ إِلَی أَهْلِهِ (1).

**[ترجمه]امان الاخطار: در روایتی منقول دیدیم که چون مسافر پیش از سفر صدقه دهد، گوید: «اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُ بِهَذِهِ الصَّدَقَةِ سَلَامَتِی وَ سَلَامَةَ سَفَرِی وَ مَا مَعِی فَسَلِّمْنِی وَ سَلِّمْ مَا مَعِی وَ بَلِّغْنِی وَ بَلِّغْ مَا مَعِی بِبَلَاغِکَ الْحَسَنِ الْجَمِیل» (خدایا! من با این صدقه سلامت خودم و سفرم و هر چه همراه دارم را خریدم. مرا و هر چه با من است سالم دار و به خوبی و خوشی به

مقصد برسان.) و پس از صدقه هم وارد است: «لا اله الا الله الحلیم الکریم، لا اله الا الله العلی العظیم سبحان الله رب السموات السبع و رب الارضین السبع و ما فیهن و ما بینهن و رب العرش العظیم وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ و صلی الله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین. {معبودی جز الله بردبار و کریم نیست. معبودی جز الله برتر و عظیم نیست. پاک و منزه است پروردگار آسمان های هفتگانه و پروردگار زمین های هفتگانه و هر آنچه در آن و بین آنها هست و پروردگار عرش عظیم و درود بر پیامبران و ستایش بر خدای رب العالمین باد و درود بر محمد و خاندان پاک و مطهرش باد} َ اللَّهُمَّ کُنْ لِی جَاراً مِنْ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ بِسْمِ اللَّهِ دَخَلْتُ وَ بِسْمِ اللَّهِ خَرَجْتُ اللَّهُمَّ إِنِّی أُقَدِّمُ بَیْنَ یَدَیْ نِسْیَانِی وَ عَجَلَتِی بِسْمِ اللَّهِ وَ مَا شَاءَ اللَّهُ فِی سَفَرِی هَذَا ذَکَرْتُهُ أَمْ نَسِیتُهُ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْمُسْتَعَانُ عَلَی الْأُمُورِ کُلِّهَا وَ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِی السَّفَرِ وَ الْخَلِیفَةُ فِی الْأَهْلِ اللَّهُمَّ هَوِّنْ عَلَیْنَا سَفَرَنَا وَ اطْوِ لَنَا الْأَرْضَ وَ سَیِّرْنَا فِیهَا بِطَاعَتِکَ وَ طَاعَةِ رَسُولِکَ اللَّهُمَّ أَصْلِحْ لَنَا ظَهْرَنَا وَ بَارِکْ لَنَا فِی مَا رَزَقْتَنَا- وَ قِنا عَذابَ النَّارِ اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِکَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ وَ کَآبَةِ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ اللَّهُمَّ أَنْتَ عَضُدِی وَ نَاصِرِی اللَّهُمَّ اقْطَعْ عَنِّی بُعْدَهُ وَ مَشَقَّتَهُ وَ اصْحَبْنِی وَ اخْلُفْنِی فِی أَهْلِی بِخَیْرٍ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ . { بار خدایا! پناهم باش از هر جبار لجبازی و از هر شیطان سرکشی. به نام خدا داخل شدم و به نام خدا خارج شوم. بار خدایا! در پیشاپیش فراموشی و شتابم نام خدا آورم و آنچه خدا در این سفربرایم خواهد، چه یادم باشد یا فراموشش کنم، باشد. بار خدایا! تویی یاور بر همه اموری و تویی یار در سفر و خلیفه در خانواده. بار خدایا! سفر را به ما آسان کن و زمین را برای ما در نورد، و ما را به طاعت خود و رسولت بدار. بار خدایا! مَرکَب ما را اصلاح فرما و در آنچه به ما روزی کنی، برکت بدار و ما را از عذاب جهنم نگه دار. بار خدایا! به تو پناه بریم از رنج سفر و ناکامی بازگشت و بدی منظره در اهل و مال و فرزند. بار خدایا! تویی بازویم و یارم. خدایا! برگیر از من دوری و سختی آن را و یارم باش و به خوبی جانشینم باش در خانواده ام، و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم.}

و چون خواهد بیرون رود، دو رکعت نماز بخواند؛ رکعت اول با یک حمد و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» و رکعت دوم با حمد و سوره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» و بسا که سوره الفتح یا پاره ای از آن را به رکعت اول و سوره النصر را به دوم بپیوندد و در قنوت، دعای سلامتی بخواند و پس از نماز، تسبیح فاطمه زهرا علیه السّلام و این دعای وارده را بخواند: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ الْیَوْمَ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ مَنْ کَانَ مِنِّی بِسَبِیلِ الْإِیمَانِ الشَّاهِدَ مِنْهُمْ وَ الْغَائِبَ- اللَّهُمَّ احْفَظْنَا وَ احْفَظْ عَلَیْنَا اللَّهُمَّ اجْمَعْنَا فِی رَحْمَتِکَ وَ لَا تَسْلُبْنَا فَضْلَکَ إِنَّا إِلَیْکَ رَاغِبُونَ اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِکَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ وَ کَآبَةِ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ هَذَا التَّوَجُّهَ طَلَباً لِمَرْضَاتِکَ وَ تَقَرُّباً إِلَیْکَ اللَّهُمَّ فَبَلِّغْنِی مَا أُؤَمِّلُهُ وَ أَرْجُوهُ فِیکَ وَ فِی أَوْلِیَائِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» { بار خدایا! من امروز خودم و اهل و مال و فرزند و هم کیشان حاضر و غایبم را به تو می سپارم. خدایا! ما را حفظ کن و محفوظ بدار. بار خدایا! ما را در رحمتت گرد آور و فضلت را از ما بر مدار که ما به تو رو آوردیم. خدایا! به تو پناه آوردیم از رنج سفر و بد آمد برگشت و بدحال بودن اهل و مال و فرزند در دنیا و آخرت. بار خدایا! این توجه به تو برای خواست رضای تو و تقرب به درگاهت است. خدایا! مرا بدان چه از تو و هم از اولیایت آرزومند و امیدوارم برسان، ای مهربانترین مهربانان.}

و اگر خواهی، باز بگو: «اللَّهُمَّ خَرَجْتُ فِی وَجْهِی هَذَا بِلَا ثِقَةٍ مِنِّی لِغَیْرِکَ وَ لَا رَجَاءٍ یَأْوِی بِی إِلَّا إِلَیْکَ وَ لَا قُوَّةٍ أَتَّکِلُ عَلَیْهَا وَ لَا حِیلَةٍ أَلْجَأُ إِلَیْهَا إِلَّا طَلَبَ رِضَاکَ وَ ابْتِغَاءَ رَحْمَتِکَ وَ تَعَرُّضاً لِثَوَابِکَ وَ سُکُوناً إِلَی حُسْنِ عَائِدَتِکَ وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا سَبَقَ لِی فِی عِلْمِکَ فِی وَجْهِی مِمَّا أُحِبُّ وَ أَکْرَهُ اللَّهُمَّ فَاصْرِفْ عَنِّی مَقَادِیرَ کُلِّ بَلَاءٍ وَ مَقْضِیَّ کُلِّ لَأْوَاءٍ وَ ابْسُطْ عَلَیَّ کَنَفاً مِنْ رَحْمَتِکَ وَ لُطْفاً مِنْ عَفْوِکَ وَ سَعَةً مِنْ رِزْقِکَ وَ تَمَاماً مِنْ نِعْمَتِکَ وَ جِمَاعاً مِنْ مُعَافَاتِکَ وَ وَفِّقْ لِی فِیهِ یَا رَبِّ جَمِیعَ قَضَائِکَ عَلَی مُوَافَقَةِ هَوَایَ وَ حَقِیقَةِ آمَالِی وَ ادْفَعْ عَنِّی مَا أَحْذَرُ وَ مَا لَا أَحْذَرُ عَلَی نَفْسِی مِمَّا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی وَ اجْعَلْ ذَلِکَ خَیْراً لِی لِآخِرَتِی وَ دُنْیَایَ مَعَ مَا أَسْأَلُکَ أَنْ تَخْلُفَنِی فِیمَنْ خَلَّفْتُ وَرَائِی مِنْ وُلْدِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ إِخْوَانِی وَ جَمِیعِ حُزَانَتِی بِأَفْضَلِ مَا تَخْلُفُ بِهِ غَائِباً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فِی تَحْصِینِ کُلِّ عَوْرَةٍ وَ حِفْظِ کُلِّ مَحْذُورٍ وَ صَرْفِ کُلِّ مَکْرُوهٍ وَ کَمَالِ مَا یُجْمَعُ لِی بِهِ الرِّضَا وَ السُّرُورُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ ثُمَّ ارْزُقْنِی ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ طَاعَتَکَ وَ عِبَادَتَکَ حَتَّی تَرْضَی وَ بَعْدَ الرِّضَا اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ الْیَوْمَ دِینِی وَ نَفْسِی وَ مَالِی وَ أَهْلِی وَ ذُرِّیَّتِی وَ جَمِیعَ إِخْوَانِی اللَّهُمَّ احْفَظِ الشَّاهِدَ مِنَّا وَ الْغَائِبَ اللَّهُمَّ احْفَظْنَا وَ احْفَظْ عَلَیْنَا اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا فِی جِوَارِکَ وَ لَا تَسْلُبْنَا نِعْمَتَکَ وَ لَا تُغَیِّرْ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ وَ عَافِیَةٍ وَ فَضْل»

{بار خدایا! من در این راه خود جز به تو اعتماد ندارم و امیدی نبستم و به جز نیرو و چاره سازی تو توجه ندارم برای خواستن رضا و رحمتت و درگیری با ثوابت و آرامش به سود خوبت، و تو داناتری بدان چه در این راه برایم دانستی که خوش دارم یا بد. بار خدایا! از من بگردان هر مقداری از بلا و گرفتاری را و مرا در پوشش رحمت و لطفت بدار و در عفو و سعه رزق و کمال نعمتت و کل عافیتت، و مرا توفیق ده به همراهی خواست خودت با دلخواهم و آرزوهایم، و از من باز دار آنچه را از آن حذر دارم یا حذرندارم درباره خودم، آنچه که تو بدان داناتری از خودم، و آن را خیر دنیا و آخرتم ساز همراه با آنچه از تو خواستم، از سرپرستی بازمانده هایم از فرزند و اهل و مال و برادران و همه وابستگان به بهتر از آنچه سرپرستی کنی نسبت به مؤمنان غایب در پوشش هر عورت، و حفظ از هر محذور و جلوگیری از هر بدی با کمال آنچه برایم فراهم کنی برایم از رضا و شادی در دنیا و آخرت. سپس مرا به ذکر و شکر و طاعت و عبادتت بدار تا راضی شوی و بعد از رضا، بار خدایا! امروز به تو سپردم دینم و خودم را و مال و اهل و نژاد و همه برادرانم را. خدایا! حاضر و غایب ما را حفظ کن. بار خدایا! ما را نگه دار و محفوظ بدار. بار خدایا! ما را در پناه خود بدار و نعمتت را از ما مگیر و هر نعمتی و عافیتی و فضلی را که داریم دگرگون مساز.} و روایت است که چون خواهی در وقت بد سفر کنی، سوره حمد و معوّذتین و آیه الکرسی و سوره قدر و آخر سوره آل عمران، «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلًا سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ- رَبَّنا إِنَّکَ مَنْ تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَیْتَهُ وَ ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ- رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِیاً یُنادِی لِلْإِیمانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّکُمْ فَآمَنَّا رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ کَفِّرْ عَنَّا سَیِّئاتِنا وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرارِ- رَبَّنا وَ آتِنا ما وَعَدْتَنا عَلی رُسُلِکَ وَ لا تُخْزِنا یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ- فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لا أُضِیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذِینَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أُوذُوا فِی سَبِیلِی وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ- لا یَغُرَّنَّکَ تَقَلُّبُ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی الْبِلادِ مَتاعٌ قَلِیلٌ ثُمَّ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمِهادُ- لکِنِ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها نُزُلًا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرارِ- وَ إِنَّ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَمَنْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ خاشِعِینَ لِلَّهِ- لا یَشْتَرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ ثَمَناً قَلِیلًا أُولئِکَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسابِ- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون.» - . آل عمران / 190 - 200 - {مسلماً در آفرینش آسمان ها و زمین، و در پی یکدیگر آمدن شب و روز، برای خردمندان نشانه هایی [قانع کننده] است. همانان که خدا را [در همه احوال] ایستاده و نشسته، و به پهلو آرمیده یاد می کنند، و در آفرینش آسمان ها و زمین می اندیشند [که:] پروردگارا، اینها را بیهوده نیافریده ای؛ منزهی تو! پس ما را از عذابِ آتش دوزخ در امان بدار. پروردگارا، هر که را تو در آتش درآوری، یقیناً رسوایش کرده ای، و برای ستمکاران یاورانی نیست. پروردگارا، ما شنیدیم که دعوتگری به ایمان فرا می خواند که: «به پروردگار خود ایمان آورید»، پس ایمان آوردیم. پروردگارا، گناهان ما را بیامرز، و بدی های ما را بزدای و ما را در زمره نیکان بمیران. پروردگارا، و آنچه را که به وسیله فرستادگانت به ما وعده داده ای به ما عطا کن، و ما را روز رستاخیز رسوا مگردان، زیرا تو وعده ات را خلاف نمی کنی. پس، پروردگارشان دعای آنان را اجابت کرد [و فرمود که:] من عملِ هیچ صاحب عملی از شما را، از مرد یا زن، که همه از یکدیگرید، تباه نمی کنم؛ پس، کسانی که هجرت کرده و از خانه های خود رانده شده و در راه من آزار دیده و جنگیده و کشته شده اند، بدی هایشان را از آنان می زدایم، و آنان را در باغ هایی که از زیر [درختان] آن نهرها روان است درمی آورم؛ [این] پاداشی است از جانب خدا و پاداش نیکو نزد خداست. و البته از میان اهل کتاب کسانی هستند که به خدا و بدانچه به سوی شما نازل شده و به آنچه به سوی خودشان فرود آمده ایمان دارند، در حالی که در برابر خدا خاشعند، و آیات خدا را به بهای ناچیزی نمی فروشند. اینانند که نزد پروردگارشان پاداش خود را خواهند داشت. آری! خدا زودشمار است. ای کسانی که ایمان آورده اید، صبر کنید و ایستادگی ورزید و مرزها را نگهبانی کنید و از خدا پروا نمایید، امید است که رستگار شوید.} را بخوان و آنگاه بگو: «اللَّهُمَّ بِکَ یَصُولُ الصَّائِلُ وَ بِکَ یَطُولُ الطَّائِلُ وَ لَا حَوْلَ لِکُلِّ ذِی حَوْلٍ إِلَّا بِکَ وَ لَا قُوَّةَ بِمَثَارِهَا ذُو الْقُوَّةِ إِلَّا مِنْکَ أَسْأَلُکَ بِصَفْوَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ بَرِیَّتِکَ- مُحَمَّدٍ نَبِیِّکَ وَ عِتْرَتِهِ وَ سُلَالَتِهِ ع صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ اکْفِنِی شَرَّ هَذَا الْیَوْمِ وَ ضَرَّهُ وَ ارْزُقْنِی خَیْرَهُ وَ یُمْنَهُ وَ اقْضِ لِی فِی مُنْصَرَفِی بِحُسْنِ الْعَافِیَةِ وَ بُلُوغِ الْمَحَبَّةِ وَ الظَّفَرِ بِالْأُمْنِیَّةِ وَ کِفَایَةِ الطَّاغِیَةِ الْغَوِیَّةِ وَ کُلِّ ذِی قُدْرَةٍ لِی عَلَی أَذِیَّةٍ حَتَّی أَکُونَ فِی جُنَّةٍ وَ عِصْمَةٍ مِنْ کُلِّ بَلَاءٍ وَ نَقِمَةٍ وَ أَبْدِلْنِی فِیهِ مِنَ المحلوق [الْمَخَاوِفِ] أَمْناً وَ مِنَ الْعَوَائِقِ فِیهِ یُسْراً حَتَّی لَا یَصُدَّنِی صَادٌّ عَنِ الْمُرَادِ وَ لَا یَحُلَّ لِی طَارِقٌ مِنْ أَذَی الْعِبَادِ- إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ الْأُمُورُ إِلَیْکَ تَصِیرُ یَا مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ.» { بار خدایا! یورش یورش گر از تو است و بخشش بخشنده از توست، و هیچ جنبش جنبنده ای نباشد جز از تو و نیروی نیروداری نیست جز از تو. از تو خواهم به برگزیده خلق و بهترین آفریده ات محمد پیغمبرت و خاندان و نژادش علیهم السّلام بر او و بر آنها رحمت فرستی و شر و زیان این روز را از من بگردانی و خیر و برکتش را به من رسانی، و در برگشتم حسن عافیت و رسیدن به دوستی و پیروزی و آرزو را برایم بخواه ، و دفع سرکش گمراه و هر توانا بر آزارم را برایم بخواه تا در زیر سِپَر و حفظ از هر بلاء و نقمت باشم و مرا ازهر چیز ترسناکی امن و آسودگی عوض ده و از هر بدآمدی در آن آسایش ده تا هیچ جلوگیری مرا از مقصدم باز ندارد، و هیچ آزاری از بندگان بر درم نکوبد، زیرا {تو بر هر چیز توانایی} و هر کاری به تو برگردد، {ای که مانندی نداری، و شنوای و بینا است.}

روایت دیگر درباره نماز وداع با خانواده که چهار رکعت است به همراه تضرع: مردی نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت: قصد سفری دارم و وصیت خود را نوشتم. می فرمایی آن را به کدام یک از این سه کس بدهم: پدرم، پسرم یا برادرم؟ فرمود: کسی که بار سفر بسته، جانشینی در خاندانش ننهد بهتر از چهار رکعت که در خاندانش بجا گذارد، و در هر رکعتی سوره حمد و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» بخواند و بگوید: ُ «اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ بِهِنَّ إِلَیْکَ فَاجْعَلْهُنَّ خَلِیفَتِی فِی أَهْلِی وَ مَالِی» {خدایا! من بدینها به درگاهت تقرب جستم و آنها را خلیفه من ساز در اهل و مالم.} و آن جانشین وی شود در اهل و مال و خانه اش تا برگردد به خاندانش. - . امان الاخطار: 30 -

**[ترجمه]

«21»

طا، [الأمان] ذَکَرَ صَاحِبُ عَوَارِفِ الْمَعَارِفِ حَدِیثاً أَسْنَدَهُ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ إِذَا سَافَرَ حَمَلَ مَعَهُ خَمْسَةَ أَشْیَاءَ الْمِرْآةَ وَ الْمُکْحُلَةَ وَ الْمِذْرَی وَ السِّوَاکَ وَ الْمُشْطَ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی وَ الْمِقْرَاضَ (2) إِذَا تَوَجَّهْتَ إِلَی السَّفَرِ فَقُلْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ بِاللَّهِ أَخْرُجُ وَ بِاللَّهِ أَدْخُلُ وَ عَلَی اللَّهِ أَتَوَکَّلُ اللَّهُمَّ افْتَحْ لِی فِی وَجْهِی هَذَا بِخَیْرٍ وَ اخْتِمْ لِی بِخَیْرٍ وَ قِنِی شَرَّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ فَإِنَّ مَنْ قَالَهُ بِالْإِخْلَاصِ یُوشِکُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَهْلِ الِاخْتِصَاصِ وَ هُوَ دَاخِلٌ فِی ضَمَانِ السَّلَامَةِ مِنَ النَّدَامَةِ فَإِذَا وَصَلْتَ إِلَی بَابِ دَارِکَ فَقُلْ مَا رَوَیْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَی صَبَّاحٍ الْحَذَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیهما السلام یَقُولُ لَوْ کَانَ الرَّجُلُ مِنْکُمْ إِذَا أَرَادَ سَفَراً قَامَ عَلَی بَابِ دَارِهِ تِلْقَاءَ الْوَجْهِ الَّذِی یَتَوَجَّهُ إِلَیْهِ فَقَرَأَ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ أَمَامَهُ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ أَمَامَهُ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ احْفَظْنِی وَ احْفَظْ مَا مَعِی وَ سَلِّمْنِی وَ سَلِّمْ مَا مَعِی وَ بَلِّغْنِی وَ بَلِّغْ مَا مَعِی بِبَلَاغِکَ الْحَسَنِ لَحَفِظَهُ اللَّهُ وَ حَفِظَ مَا مَعَهُ وَ سَلَّمَهُ وَ سَلَّمَ مَا مَعَهُ ثُمَّ قَالَ یَا صَبَّاحُ أَ مَا رَأَیْتَ الرَّجُلَ یُحْفَظُ وَ لَا یُحْفَظُ مَا مَعَهُ وَ یُسَلَّمُ وَ لَا یُسَلَّمُ مَا مَعَهُ وَ یُبَلَّغُ وَ لَا یُبَلَّغُ مَا مَعَهُ قُلْتُ:

ص: 239


1- 1. أمان الاخطار ص 30.
2- 2. امان الاخطار ص 41، و المدری بالمهملة: المشط، و بالمعجمة کما فی هذا المورد: خشبة ذات أطراف کالاصابع یذری بها الطعام و تنقی بها الاکداس، و یقال له بالفارسیة: چار شاخ و الکلمة إذا لم تکن مصحفة من« المدیة» و هی الشفرة، امکن تطبیقها علی ما هو المعروف الیوم به« چنگال» عند الفرس، فتامل.

بَلَی جُعِلْتُ فِدَاکَ.

**[ترجمه]امان الاخطار: چون پیغمبر صلی الله علیه و آله سفر می کرد، با خود پنج چیز برمی داشت: آینه، سرمه دان، چنگال، مسواک و شانه. و در روایت دیگر «مقراض.» - . امان الاخطار: 41 - چون قصد سفر کنی، سه بار بگو: «بالله أخرج و بالله ادخل و علی الله اتوکل اللهم افتح لی فی وجهی هذا بخیر و اختم لی بخیر و قنی شر کل دابة أنت آخذ بناصیتها إن ربی علی صراط مستقیم». به (قدرت و مشیت)خدا خارج می شوم و به (قدرت و مشیت خدا) داخل می شوم و بر خدا توکل می کنم. خدایا! بدین راه که می روم خوبی بر من بگشا و به خوبی آن به سر رسان، و حفظم کن از شَر هر جانداری که در چنگ تو است، همانا پروردگارم در راه راست است، هر که با اخلاص آن را گوید، بسا که از خاصان باشد و او در سلامت داخل است نه ندامت. و چون به در خانه رسیدی، آن را بگو که امام کاظم علیه السّلام در روایتی فرموده که: چون کسی از شما آهنگ سفر کند، بر در خانه اش رو به راهی که بدان توجه دارد بایستد و سوره حمد را در پیش رو بخواند، در سمت راست و چپ و آیه الکرسی بخواند در این سه سو. سپس گوید: «اللهم احفظنی و احفظ ما معی و سلمنی و سلم ما معی و بلغنی و بلغ ما معی ببلاغک الحسن» خدایا! مرا نگهدار و هر آنچه با من است، مرا سالم دار و آنچه با من است، و مرا برسان و آنچه را که با من است به طور خوبی برسان. که البته خدایش او را با هر چه که با او است حفظ کند و او را با هر چه که با او است سالم دارد. سپس به صباح (راوی حدیث) فرمود:آیا ندیدی که کسی خودش محفوظ ماند و آنچه با او است محفوظ نماند، و خودش سالم ماند و آنچه با او است سالم نماند و خودش برسد به مقصد و آنچه با او است نرسد؟ گفتم: آری، قربانت!

**[ترجمه]

أَقُولُ

وَ رَوَیْنَا بِإِسْنَادِنَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ قَالَ: إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مَنْزِلِکَ فِی سَفَرٍ أَوْ حَضَرٍ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ آمَنْتُ بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ فَتَلَقَّاهُ الشَّیَاطِینُ فَتَضْرِبُ الْمَلَائِکَةُ وُجُوهَهَا وَ تَقُولُ مَا سَبِیلُکُمْ عَلَیْهِ وَ قَدْ سَمَّی اللَّهَ وَ آمَنَ بِهِ وَ تَوَکَّلَ عَلَیْهِ وَ قَالَ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ.

**[ترجمه]روایت داریم که امام رضا علیه السّلام فرمود: چون برای سفر یا در حضر از منزلت به در شوی، بگو: «بسم الله آمنت بالله و توکلت علی الله ما شاء الله و لا حول و لا قوة الا بالله»{به نام خدا . به خدا ایمان آوردم و بر او توکل کردم هرچه خدا بخواهد و هیچ نیرو و قدرتی جز به واسطه خداوند نیست} و شیاطین با او ملاقات کنند و فرشته ها به روی آنها زنند و گویند: راهی بدو ندارید با اینکه نام خدا برده و بدو ایمان آورده و توکل کرده و گفته: ما شاء الله لا حول و لا قوة الا بالله.

**[ترجمه]

وَ رَوَیْنَا بِإِسْنَادِنَا عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ قَالَ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا خَرَجَ یَقُولُ اللَّهُمَّ خَرَجْتُ إِلَیْکَ وَ لَکَ أَسْلَمْتُ وَ بِکَ أَسْلَمْتُ وَ بِکَ آمَنْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ- اللَّهُمَّ بَارِکْ لِی فِی یَوْمِی هَذَا وَ ارْزُقْنِی قُوَّتَهُ وَ نَصْرَهُ وَ فَتْحَهُ وَ ظُهُورَهُ وَ هُدَاهُ وَ بَرَکَتَهُ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّهُ وَ شَرَّ مَا فِیهِ بِسْمِ اللَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی خَرَجْتُ فَبَارِکْ لِی فِی خُرُوجِی وَ انْفَعْنِی بِهِ وَ إِذَا دَخَلَ مَنْزِلَهُ قَالَ مِثْلَ ذَلِکَ.

**[ترجمه]از ابی خدیجه روایت داریم که چون امام صادق علیه السّلام از منزل بیرون می شد، می گفت: «اللهم خرجت الیک و لک اسلمت و بک اسلمت و بک آمنت و علیک توکلت اللهم بارک لی فی یومی هذا و ارزقنی قوته و نصره و فتحه و ظهوره و هداه و برکته و اصرف عنی شره و شر ما فیه بسم الله و الله أکبر و الحمد لله رب العالمین اللهم إنی خرجت فبارک لی فی خروجی و انفعنی به. »{خدایا به سوی تو خارج شدم و تسلیم تو شدم و به تو اسلام آوردم و به تو ایمان آوردم بار خدایا! برکت ده در این روزم و برسان قوتش را و یاری و پیروزی و پاکی و هدایت و برکتش را و بگردان از من شرش و شر هر چه در آن است. بسم الله و الله اکبر و الحمد لله رب العالمین. بار خدایا! بیرون شدم و بدان مرا برکت ده و سود بده.} و چون به منزلش در آمد، مانند آن را بگوید.

**[ترجمه]

رَوَیْنَا بِإِسْنَادِنَا عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ حِینَ یَخْرُجُ مِنْ بَابِ دَارِهِ- أَعُوذُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِکَةُ اللَّهِ مِنْ شَرِّ هَذَا الْیَوْمِ الْجَدِیدِ الَّذِی إِذَا غَابَتْ شَمْسُهُ لَمْ یَعُدْ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَ مِنْ شَرِّ غَیْرِی وَ مِنْ شَرِّ الشَّیَاطِینِ وَ مِنْ شَرِّ مَنْ نَصَبَ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ مِنْ شَرِّ السِّبَاعِ وَ الْهَوَامِّ وَ شَرِّ رُکُوبِ الْمَحَارِمِ کُلِّهَا أُجِیرُ نَفْسِی بِاللَّهِ مِنْ کُلِّ سُوءٍ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ تَابَ عَلَیْهِ وَ کَفَاهُ الْمُهِمَّ وَ حَجَزَهُ عَنِ السُّوءِ وَ عَصَمَهُ مِنَ الشَّرِّ.

**[ترجمه]امام باقر علیه السّلام فرمود: هر که چون از در خانه بیرون رود، بگوید از شر این روزِ تازه که چون خورشیدش غروب کند برنگردد، از شر خودم و شر دیگری و از شر شیاطین و از شر دشمن اولیای خدا و از شر جن و آدمی و از شر هر درنده و هر گزنده و از شر هر حرام کاری، پناه برم به آنکه فرشته ها بدان پناه برند، و پناه می دهم خود را به خدا از هر بدکاری، خدا او را بیامرزد و توبه از آن را بپذیرد، و امور مهمش را بس باشد، و از بدیش جلوگیری کند و از شرش نگه دارد.

**[ترجمه]

أَقُولُ

وَ رَوَیْنَا بِإِسْنَادِنَا إِلَی مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مَنْزِلِکَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ- لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا خَرَجْتُ لَهُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا خَرَجْتُ لَهُ اللَّهُمَّ أَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ وَ أَتْمِمْ عَلَیَّ نِعْمَتَکَ وَ اسْتَعْمِلْنِی فِی طَاعَتِکَ وَ اجْعَلْ رَغْبَتِی فِیمَا عِنْدَکَ وَ تَوَفَّنِی عَلَی مِلَّتِکَ وَ مِلَّةِ رَسُولِکَ صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]امام صادق علیه السّلام فرمود: چون از منزلت خارج شوی، بگو: «بسم الله توکلت علی الله لا حول و لا قوة الا بالله اللهم إنی أسألک خیر ما خرجت له و أعوذ بک من شر ما خرجت له اللهم أوسع علیّ من فضلک و أتمم علیّ نعمتک و استعملنی فی طاعتک و اجعل رغبتی فیما عندک و توفنی علی ملتک و ملة رسولک صلی الله علیه وآله»{. به نام خدا. توکل کردم بر خدا و نیرو قوتی جز از خدا نیست بار خدایا! من از تو خواهم خیر آنچه برایش خارج شدم و به تو پناه می برم از شر آن. خدایا! وسعت ده بر من از فضلت و کامل کن بر من نعمتت را و مرا در طاعتت کار گیر، و شوقم ده در آنچه نزد تو است و جانم بستان بر آیین خودت و آیین رسولت صلی الله علیه وآله}.

**[ترجمه]

أَقُولُ

وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام: مَنْ قَالَ

ص: 240

حِینَ یَخْرُجُ مِنْ مَنْزِلِهِ بِسْمِ اللَّهِ حَسْبِیَ اللَّهُ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ أُمُورِی کُلِّهَا وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ خِزْیِ الدُّنْیَا وَ عَذَابِ الْآخِرَةِ کَفَاهُ اللَّهُ مَا أَهَمَّهُ مِنْ أَمْرِ دُنْیَاهُ وَ آخِرَتِهِ.

**[ترجمه]و در حدیث دیگر است که امام باقر علیه السّلام فرمود: هر که هنگام خروج از منزلش بگوید:« بسم الله حسبی الله توکلت علی الله. اللهم إنی أسألک خیر أموری کلها و أعوذ بک من خزی الدنیا و عذاب الآخرة»{ خدایا! از تو خواهم خیر همه امورم را و به تو پناه می برم از رسوایی دنیا و عذاب آخرت، خدا هر امر مهم دنیا و آخرتش را کفایت کند}.

**[ترجمه]

أَقُولُ

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ إِذَا وَقَفَ عَلَی بَابِ دَارِهِ سَبَّحَ تَسْبِیحَ الزَّهْرَاءِ علیها السلام وَ قَرَأَ الْحَمْدَ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ کَمَا قَدَّمْنَاهُ وَ قَالَ اللَّهُمَّ إِلَیْکَ وَجَّهْتُ وَجْهِی وَ عَلَیْکَ خَلَّفْتُ أَهْلِی وَ مَالِی وَ مَا خَوَّلْتَنِی وَ قَدْ وَثِقْتُ بِکَ فَلَا تُخَیِّبْنِی یَا مَنْ لَا یُخَیِّبُ مَنْ أَرَادَهُ وَ لَا یُضَیِّعُ مَنْ حَفِظَهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ احْفَظْنِی فِیمَا غِبْتُ عَنْهُ وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اللَّهُمَّ بَلِّغْنِی مَا تَوَجَّهْتُ لَهُ وَ سَبِّبْ لِیَ الْمُرَادَ وَ سَخِّرْ لِی عِبَادَکَ وَ بِلَادَکَ وَ ارْزُقْنِی زِیَارَةَ نَبِیِّکَ وَ وَلِیِّکَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ وَ جَمِیعِ أَهْلِ بَیْتِهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ مُدَّنِی مِنْکَ بِالْمَعُونَةِ فِی جَمِیعِ أَحْوَالِی وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی وَ لَا إِلَی غَیْرِی فَأَکِلَّ وَ أَعْطَبَ وَ زَوِّدْنِی التَّقْوَی وَ اغْفِرْ لِی فِی الْآخِرَةِ وَ الْأُولَی اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی أَوْجَهَ مَنْ تَوَجَّهَ إِلَیْکَ وَ یَقُولُ أَیْضاً- بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ وَ اسْتَعَنْتُ بِاللَّهِ وَ أَلْجَأْتُ ظَهْرِی إِلَی اللَّهِ وَ فَوَّضْتُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ رَبِّ آمَنْتُ بِکِتَابِکَ الَّذِی أَنْزَلْتَ وَ نَبِیِّکَ الَّذِی أَرْسَلْتَ لِأَنَّهُ لَا یَأْتِی بِالْخَیْرِ إِلَهِی إِلَّا أَنْتَ وَ لَا یَصْرِفُ السُّوءَ إِلَّا أَنْتَ عَزَّ جَارُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُکَ وَ عَظُمَتْ آلَاؤُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ فَقَدْ رُوِیَ

أَنَّ مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ مُصْبِحاً وَ دَعَا بِهَذَا الدُّعَاءِ لَمْ یَطْرُقْهُ بَلَاءٌ حَتَّی یُمْسِیَ وَ یَئُوبَ إِلَی مَنْزِلِهِ وَ کَذَلِکَ مَنْ خَرَجَ فِی الْمَسَاءِ وَ دَعَا بِهِ لَمْ یَطْرُقْهُ بَلَاءٌ حَتَّی یُصْبِحَ وَ یَئُوبَ إِلَی مَنْزِلِهِ.

**[ترجمه]و روایت است که چون بر در خانه اش ایستد، تسبیح زهرا علیها السّلام گوید و حمد و و آیه الکرسی بخواند - چنان چه قبلاً گفتم - و بگوید:« اللهم إلیک وجهت وجهی و علیک خلفت أهلی و مالی و ما خولتنی و قد وثقت بک فلا تخیبنی یا من لا یخیب من أراده و لا یضیع من حفظه اللهم صل علی محمد و آل محمد و احفظنی فیما غبت عنه و لا تکلنی إلی نفسی یا أرحم الراحمین اللهم بلغنی ما توجهت له و سبب لی المراد و سخر لی عبادک و بلادک و ارزقنی زیارة نبیک و ولیک أمیر المؤمنین علیه السلام و الأئمة من ولده و جمیع أهل بیته علیه و علیهم السلام و مدنی منک بالمعونة فی جمیع أحوالی و لا تکلنی إلی نفسی و لا إلی غیری فأکل و أعطب و زودنی التقوی و اغفر لی فی الآخرة و الأولی اللهم اجعلنی أوجه من توجه إلیک» {خدایا! به تو رو کردم و تو را سرپرست خاندانم و مالم و آنچه به من دادی کردم، من به تو اعتماد کردم، مرا نومید مساز ای که نومید نکند هر که قصد او کرد و ضایع نکند هر که او را حفظ کرد. اللهم صل علی محمد و آل محمد. مرا حفظ کن در آنچه از آن غیبت کردم و مرا به خود وامگذار، ای ارحم الراحمین. خدایا! مرا برسان بدان چه رو کردم، و مقصودم را فراهم ساز، و عباد و بلادت را برایم مسخر کن و به من روزی کن زیارت پیغمبرت و ولی ات امیر مؤمنان و ائمه از فرزندانش را علیهم السّلام و همه خاندانش را علیه و علیهم السّلام، و در هر حال به من کمک ده و مرا به خود وامگذار و نه به دیگری تا خسته شوم و هلاک گردم، و از تقوا توشه ام ده و در آخرت و دنیا مرا بیامرز. خدایا! مرا آبرومندترین روآوران به خودت گردان.}

و باز بگوید: «بسم الله و بالله و توکلت علی الله و استعنت بالله و ألجأت ظهری الی الله و فوضت أمری الی الله رب امنت بکتابک الذی انزلت و نبیک الذی ارسلت لانه لا یأتی بالخیر الهی الا انت، و لا یصرف السوء الا انت، عز جارک و جل ثنائک و تقدست اسماؤک و عظمت آلاؤک و لا اله غیرک.» {به نام خدا و به خدا . توکل کردم بر خدا و یاری جستم از خدا و پشت و پناهم به خداست و کارم واگذار بر خداست پروردگارا به کتابی که نازل کردی و به نبیّت که او را فرستادی ایمان آوردم چرا که فقط تو خیر را آوردی ای معبود من.و بدی را فقط تو بر می داری. حقت بزرگ است و ثنا و ستایشت برتر و أسماءت مقدس است و نعماتت عظیم است و هیچ معبودی جز تو نیست} که روایت است هر که بامداد از خانه اش خارج شود و این دعا را بخواند، تا شب که به منزلش برگردد بلا نبیند، و همچنان هر که شب خارج شود و آن دعا را بخواند، بلایی بدو دچار نشود تا صبح که به منزلش برگردد.

**[ترجمه]

أقول

و قد اقتصرنا علی بعض ما رویناه فی هذه الحالة فقل منه ما یحمله حالک و وقتک فالناس تختلف حالهم فی الاهتمام و الإهمال.

**[ترجمه]به برخی از آنچه روایت داریم در این حال اکتفا کردیم، تو از آنها بگو هر چه را حال و وقتت سازگار باشد که مردم در همت و اهمال گونه گونه باشند.

**[ترجمه]

«22»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: ضَمِنْتُ لِمَنْ خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ مُعْتَمّاً أَنْ یَرْجِعَ إِلَیْهِمْ سَالِماً.

ص: 241

وَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عَنْ جَبْرَئِیلَ علیه السلام: مَنْ أَرَادَ سَفَراً فَأَخَذَ بِعِضَادَتَیْ بَابِ مَنْزِلِهِ فَقَرَأَ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ کَانَ اللَّهُ لَهُ حَارِساً حَتَّی یَرْجِعَ.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِذَا رَکِبَ الرَّجُلُ الدَّابَّةَ فَسَمَّی اللَّهَ رَدِفَهُ مَلَکٌ یَحْفَظُهُ حَتَّی یُنْزِلَهُ فَإِنْ رَکِبَ وَ لَمْ یُسَمِّ رَدِفَهُ شَیْطَانٌ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِذَا أَرَدْتَ سَفَراً فَلَا تَضَعْ رِجْلَکَ فِی الرِّکَابِ حَتَّی تُقَدِّمَ بَیْنَ یَدَیْکَ صَدَقَةً قَلَّ أَمْ کَثُرَ قَالَ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ کَمِ الْقَلِیلُ وَ کَمِ الْکَثِیرُ قَالَ مَا بَیْنَ الرَّغِیفِ فَصَاعِداً وَ کُلَّمَا أَکْثَرْتَ صَدَقَتَکَ کَانَ أَقْضَی لِحَاجَتِکَ.

وَ قَالُوا علیهم السلام: إِذَا أَرَدْتَ سَفَراً فَتَوَضَّأْ وُضُوءَ الصَّلَاةِ وَ اجْمَعْ أَهْلَکَ وَ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ فَإِذَا سَلِمْتَ فَقُلِ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ السَّاعَةَ نَفْسِی وَ أَهْلِی اللَّهُمَّ أَنْتَ الصَّاحِبُ وَ أَنْتَ الْخَلِیفَةُ وَ إِذَا وَضَعْتَ رِجْلَکَ عَلَی بَابِکَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ آمَنْتُ بِاللَّهِ وَ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ.

lt;meta info=".دعوات راوندی: امام صادق علیه السّلام فرمود: ضامنم هر که از خانه اش عمامه پوشیده خارج شود، سالم بدان برگردد.

و پیغمبر صلی الله علیه و آله به نقل از جبرئیل فرمود: هر که چون سفر خواهد دو سمت در خانه اش را بگیرد و یازده بار سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ» را بخواند، خدا پاسبان او است تا برگردد .

و فرمود: چون کسی سوار مرکبش شود و به نام خدا بگوید، فرشته دنبالش سوار شود و او را حفظ کند تا پیاده شود و اگر نام خدا را نبرد، شیطانی به دنبالش سوار شود.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: چون سفر خواهی، پا در رکاب منه تا صدقه ای بدهی کم یا بیش. معلی گوید: گفتم: یا ابن رسول الله! کم چند است و بیش چند؟ فرمود: از یک گرده نان تا بیشتر و هر چه بیشتر باشد، حاجت برآورتر است.

و فرموده اند علیهم السّلام: چون سفر خواهی، وضوی نماز بگیر و خاندانت را گرد آور و دو رکعت نماز بخوان و پس از سلام بگو: خدایا! از هم اکنون خودم و خاندانم را به تو سپردم. بار خدایا! تویی یار و تویی خلیفه، و چون گام بر در نهی بگو:

بسم الله آمنت بالله توکلت علی الله ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ

**[ترجمه]

«23»

نهج، [نهج البلاغة]: مِنْ کَلَامٍ لَهُ علیه السلام عِنْدَ عَزْمِهِ عَلَی الْمَسِیرِ إِلَی الشَّامِ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ وَ کَآبَةِ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِی النَّفْسِ وَ الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ اللَّهُمَّ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِی السَّفَرِ وَ أَنْتَ الْخَلِیفَةُ فِی الْأَهْلِ- لَا یَجْمَعُهُمَا غَیْرُکَ لِأَنَّ الْمُسْتَخْلَفَ لَا یَکُونُ مُسْتَصْحَباً وَ الْمُسْتَصْحَبَ لَا یَکُونُ مُسْتَخْلَفاً.

قال السید رضی الله عنه و ابتداء هذا الکلام مروی عن رسول الله صلی الله علیه و آله و قد قفاه علیه السلام بأبلغ کلام و تممه بأحسن تمام من قوله لا یجمعهما غیرک إلی آخر الفصل (1).

**[ترجمه]نهج البلاغه: در سال 37 هجری که امام علیه السّلام به سوی شام سفر آغاز کرد، این نیایش را در حالی که پا در رکاب نهاد مطرح فرمود: « اللهم إنی أعوذ بک من وعثاء السفر و کآبة المنقلب و سوء المنظر فی النفس و الأهل و المال و الولد اللهم أنت الصاحب فی السفر و أنت الخلیفة فی الأهل- لا یجمعهما غیرک لأن المستخلف لا یکون مستصحبا و المستصحب لا یکون مستخلفا» {خدایا! از سختی سفر و اندوه بازگشتن و رو به رو شدن با مناظر ناگوار در خانواده و مال و فرزند، به تو پناه می برم. پروردگارا! تو در سفر همراه ما و در وطن نسبت به بازماندگان ما سرپرست و نگهبانی} و جمع میان این دو را هیچ کس جز تو نتواند کرد، زیرا آن کس که سرپرست بازماندگان است، نمی تواند همراه مسافر باشد و آن که همراه و هم سفر است، سرپرست بازماندگان انسان نمی تواند باشد.

سید - رضی الله عنه - گفته است: چند جمله اول از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است که علی علیه السلام آن را با عباراتی رساتر به اتمام رساند که فرمود: که هر دو نتواند، جز تو باشد. - . نهج البلاغه: خطبه 46 -

**[ترجمه]

«24»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا خَرَجَ أَحَدُکُمْ فِی سَفَرٍ فَلْیَقُلِ اللَّهُمَّ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِی السَّفَرِ وَ الْحَامِلُ عَلَی الظَّهْرِ وَ الْخَلِیفَةُ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ وَ إِذَا نَزَلْتُمْ مَنْزِلًا فَقُولُوا- اللَّهُمَّ أَنْزِلْنَا مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ (2).

ص: 242


1- 1. نهج البلاغة الرقم 46 من الخطب.
2- 2. الخصال ج 2 ص 168.

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ ضَلَّ مِنْکُمْ فِی سَفَرٍ أَوْ خَافَ عَلَی نَفْسِهِ فَلْیُنَادِ یَا صَالِحُ أَغِثْنِی فَإِنَّ فِی إِخْوَانِکُمْ مِنَ الْجِنِّ جِنِّیّاً یُسَمَّی صَالِحاً یَسِیحُ فِی الْبِلَادِ لِمَکَانِکُمْ مُحْتَسِباً نَفْسَهُ لَکُمْ فَإِذَا سَمِعَ الصَّوْتَ أَجَابَ وَ أَرْشَدَ الضَّالَّ مِنْکُمْ وَ حَبَسَ عَلَیْهِ دَابَّتَهُ (1).

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ خَافَ مِنْکُمُ الْغَرَقَ فَلْیَقْرَأْ بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ بِسْمِ اللَّهِ الْمَلِکِ الْحَقِ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَ الْأَرْضُ جَمِیعاً قَبْضَتُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْوِیَّاتٌ بِیَمِینِهِ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُونَ (2).

**[ترجمه]خصال: در حدیث اربعمائه است که امیر مؤمنان فرموده: چون یکی از شما به سفری رود، بگوید: خدایا! تویی یار در سفر و کمک باربر، و خلیفه در اهل و مال و فرزند. و چون به منزل رسیدید، بگویید: «مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِین.» {منزل ما را مبارک کن که بهترین پذیرا کننده ای.} - . خصال 2: 168 -

و فرمود: چون یکی از شما در سفر گم شود یا بر خود ترسد، فریاد کشد: «ای صالح به دادم برس!» که در برادران پری شما صالح نامی است که در بلاد برای شما بگردد، و خود را وقف شما کرده و چون آواز را بشنود پاسخ دهد و گم شده را راه نماید و مَرکب سواری او را برایش نگه دارد. - . خصال 2: 159 -

و فرمود: هر کدام شما که از غرق شدن می ترسد، بخواند: «بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ.» - . هود / 41 - {به نام خداست روان شدنش و لنگر انداختنش، بی گمان پروردگار من آمرزنده مهربان است} و «بسم اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُ.» «ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَ الْأَرْضُ جَمِیعاً قَبْضَتُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْوِیَّاتٌ بِیَمِینِهِ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُونَ.» - . زمر / 68 - {و خدا را آنچنان که باید به بزرگی نشناخته اند، و حال آنکه روز قیامت زمین یکسره در قبضه [قدرت] اوست، و آسمان ها درپیچیده به دست اوست او منزّه است و برتر است از آنچه [با وی] شریک می گردانند.} - . خصال 2: 160 -

**[ترجمه]

«25»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام مَا تَرَی أَخْرُجُ بَرّاً أَوْ بَحْراً فَإِنَّ طَرِیقَنَا مَخُوفٌ شَدِیدُ الْخَطَرِ قَالَ اخْرُجْ بَرّاً ثُمَّ قَالَ وَ لَا عَلَیْکَ أَنْ تَأْتِیَ مَسْجِدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَتُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ فِی غَیْرِ وَقْتِ فَرِیضَةٍ ثُمَّ تَسْتَخِیرَ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ فَإِنْ خَرَجَ لَکَ عَلَی الْبَحْرِ فَقُلِ الَّذِی قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی ارْکَبُوا فِیها بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ (3) فَإِنِ اضْطَرَبَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ اسْکُنْ بِسَکِینَةِ اللَّهِ وَ قِرْ بِوَقَارِ اللَّهِ وَ اهْدَأْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ [کَذَا] قُلْنَا لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ مَا السَّکِینَةُ قَالَ رِیحٌ تَخْرُجُ مِنَ الْجَنَّةِ لَهَا صُورَةٌ کَصُورَةِ الْإِنْسَانِ وَ رَائِحَةٌ طَیِّبَةٌ وَ هِیَ الَّتِی أُنْزِلَتْ عَلَی إِبْرَاهِیمَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَأَقْبَلَتْ تَدُورُ حَوْلَ أَرْکَانِ الْبَیْتِ وَ هُوَ یَضَعُ الْأَسَاطِینَ قُلْنَا هِیَ مِنَ الَّتِی قَالَ فِیهِ سَکِینَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ بَقِیَّةٌ مِمَّا تَرَکَ آلُ مُوسی وَ آلُ هارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلائِکَةُ(4) قَالَ تِلْکَ السَّکِینَةُ کَانَتْ فِی التَّابُوتِ وَ کَانَتْ فِیهَا طَسْتٌ یُغْسَلُ فِیهَا قُلُوبُ الْأَنْبِیَاءِ وَ کَانَتِ التَّابُوتُ یَدُورُ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ مَعَ الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا قَالَ فَمَا تَابُوتُکُمْ قُلْنَا السِّلَاحُ قَالَ صَدَقْتُمْ هُوَ تَابُوتُکُمْ ثُمَّ قَالَ فَإِنْ خَرَجْتَ بَرّاً فَقُلِ الَّذِی قَالَ اللَّهُ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا

ص: 243


1- 1. الخصال ج 2 ص 159.
2- 2. الخصال ج 2 ص 160.
3- 3. هود: 41.
4- 4. البقرة: 248.

هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ- وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ فَإِنَّهُ لَیْسَ عَبْدٌ یَقُولُ (1) عِنْدَ رُکُوبِهِ فَیَقَعَ مِنْ بَعِیرٍ أَوْ دَابَّةٍ فَیَضُرَّهُ شَیْ ءٌ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَالَ فَإِذَا خَرَجْتَ مِنْ مَنْزِلِکَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ آمَنْتُ بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ فَإِنَّ الْمَلَائِکَةَ تَضْرِبُ وُجُوهَ الشَّیَاطِینِ وَ تَقُولُ قَدْ سَمَّی اللَّهَ وَ آمَنَ بِاللَّهِ وَ تَوَکَّلَ عَلَی اللَّهِ وَ قَالَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ (2).

**[ترجمه]قرب الاسناد: ابن اسباط گفت: به امام کاظم علیه السّلام گفتم: چه می فرمایی، از صحرا بروم یا دریا؟ راه ما بیمناک و پر خطر است. فرمود: از صحرا برو. سپس فرمود: برایت مانعی نیست که به مسجد رسول خدا صلی الله علیه و آله روی و دو رکعت نماز در غیر وقت فریضه بخوانی و صد بار از خدا خیر بخواهی. اگر به دریا شدی، همان را بگو که خدا تبارک و تعالی فرموده: «ارْکَبُوا فِیها بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ.» - . هود/ 41 - {در آن سوار شوید. به نام خداست روان شدنش و لنگرانداختنش، بی گمان پروردگار من آمرزنده مهربان است.} و اگر دریا طوفانی شد، بگویی: «بسم الله اسکن بسکینة الله وقر بوقار الله و اهداء باذن الله و لا حول و لا قوة الا باذن الله.» {به نام الله. به آرامش الهی آرام بگیر و به وقار خداوندی با طمأنینه باش و به إذن الهی هدایت شو که هیچ نیرو و قدرتی جز به إذن الهی نیست}

گفتیم: خدایت شایسته دارد، «سکینه» چیست؟ فرمود: بادی که از بهشت برآید به صورت آدمی و بوی خوش، و همان است که به ابراهیم علیه السّلام فرود شد و گرد ارکان کعبه می گشت و پایه ها را می نهاد. گفتیم: آن از همان است که فرمود: «و فِیهِ سَکِینَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ بَقِیَّةٌ مِمَّا تَرَکَ آلُ مُوسی وَ آلُ هارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلائِکَةُ.» - . بقره / 248 - {آن صندوقِ [عهد] که در آن آرامش خاطری از جانب پروردگارتان، و بازمانده ای از آنچه خاندان موسی و خاندان هارون [در آن] بر جای نهاده اند- در حالی که فرشتگان آن را حمل می کنند- به سوی شما خواهد آمد. مسلما اگر مؤمن باشید، برای شما در این [رویداد] نشانه ای است}؟

فرمود: آن سکینه در تابوت بود و در آن طشتی بود که دل پیغمبران را در آن شستشو می کردند، و تابوت در بنی اسرائیل همراه پیغمبران می گردید. سپس رو به ما کرد و فرمود: تابوت شما چه باشد؟ گفتیم سلاح. فرمود: راست است، آن تابوت شما است.

سپس فرمود: اگر به راه صحرا رفتی، بگو آنچه را خدا فرموده: « سُبْحَانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنَا هَاذَا وَ مَا کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ . وَ إِنَّا إِلیَ رَبِّنَا لَمُنقَلِبُون.» - . زخرف / 13 - 14 - {و بگویید: پاک است کسی که این را برای ما رام کرد و [گرنه] ما را یارای [رام ساختن] آنها نبود.و به راستی که ما به سوی پروردگارمان بازخواهیم گشت.} همانا بنده ای نباشد که آن را بگوید و از شتر یا مرکب خود به زمین افتد و زیانی بیند به فرمان خدا. و فرمود: چون از منزلت بدر شدی، بگو: «بسم الله آمنت بالله توکلت علی الله لا حول و لا قوة الا بالله.» که فرشته ها به روی شیاطین زنند و گویند: نام خدا برده و ایمان به خدا آورده و توکل بر خدا کرده و گفته: «لا حول و لا قوة الا بالله.» - . قرب الاسناد: 218 -

**[ترجمه]

أَقُولُ

قَدْ مَضَی الْخَبَرُ فِی بَابِ الْآدَابِ (3) بِرِوَایَةِ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ وَ فِیهِ: فَإِذَا عَزَمْتَ عَلَی شَیْ ءٍ وَ رَکِبْتَ الْبَرَّ فَإِذَا اسْتَوَیْتَ عَلَی رَاحِلَتِکَ فَقُلْ سُبْحانَ الَّذِی إلخ وَ إِنْ رَکِبْتَ بَحْراً فَقُلْ حِینَ تَرْکَبُ بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها فَإِذَا ضَرَبَتْ بِکَ الْأَمْوَاجُ فَاتَّکِ عَلَی یَسَارِکَ وَ أَشِرْ إِلَی الْمَوْجِ بِیَدِکَ وَ قُلِ اسْکُنْ بِسَکِینَةِ اللَّهِ وَ قِرَّ بِقَرَارِ اللَّهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ قَالَ ابْنُ أَسْبَاطٍ فَرَکِبْتُ الْبَحْرَ وَ کَانَ إِذَا هَاجَ الْمَوْجُ قُلْتُ کَمَا أَمَرَنِی أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فَیَتَنَفَّسُ الْمَوْجُ وَ لَا یُصِیبُنَا مِنْهُ شَیْ ءٌ(4).

**[ترجمه]این خبر در «باب آداب و سنن» گذشته و در آن است که چون آهنگ چیزی کردی و برای صحرا سوار شدی، چون بر مرکبت استوار گشتی بگو: «سبحان الذی...» تا آخر و اگر به دریا سوار شدی، در آن حال بگو: «بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها» و چون موج بر تو برخاست، بر پهلوی چپ تکیه کن و با دستت به سوی موج اشاره کن و بگو: آرام باش به سکینه خدا و بر جا باش به بر جایی خدا، و لا حول و لا قوة الا بالله.

ابن اسباط گفت: من به دریا شدم و چون موج بالا می گرفت، همان را که امام کاظم علیه السّلام فرموده بود می گفتم و موج گشاده می شد و به ما از آن چیزی نمی رسید. - . تفسیر علی بن ابراهیم قمی 2: 608 -

**[ترجمه]

«26»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ هَبَطَ وَادِیاً فَقَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ مَلَأَ اللَّهُ الْوَادِیَ حَسَنَاتٍ فَلَیَعْظُمُ الْوَادِی بُعْداً وَ لَیَصْغُرُ(5).

**[ترجمه]محاسن: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که به بیابانی بیفتد و بگوید: «لا اله الا الله و الله اکبر»، خدا آن وادی را پر کند از حسنات وادی بزرگ، دور باشد یا کوچک باشد. - . محاسن: 33 -

**[ترجمه]

«27»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا اسْتَخْلَفَ رَجُلٌ عَلَی أَهْلِهِ بِخِلَافَةٍ أَفْضَلَ مِنْ رَکْعَتَیْنِ یَرْکَعُهُمَا إِذَا أَرَادَ الْخُرُوجَ إِلَی سَفَرِهِ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ ذُرِّیَّتِی وَ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی وَ أَمَانَتِی وَ خَاتِمَةَ عَمَلِی إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ مَا سَأَلَ (6).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سرپرست نکند کسی بر اهل خود بهتر از دو رکعت که آنها را هنگام سفر کردن بخواند و بگوید: «اللهم إنی أستودعک نفسی و أهلی و مالی و ذریتی و دنیای و آخرتی و أمانتی و خاتمة عملی»{بار خدایا! من خودم و اهل و مال و نژادم و دنیا و آخرتم و امانتم و سرانجامم را به تو سپردم،} جز آنکه خدا هر چه خواهد به او عطا کند. - . محاسن: 349 -

**[ترجمه]

«28»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْأَحْوَلِ عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ قَالَ: کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِذَا أَرَادَ سَفَراً جَمَعَ عِیَالَهُ فِی بَیْتٍ ثُمَ

ص: 244


1- 1. الزخرف: 13.
2- 2. قرب الإسناد ص 218.
3- 3. بل یاتی فی الباب 50 باب آداب السیر تحت الرقم: 4.
4- 4. تفسیر القمّیّ ج 2 ص 608.
5- 5. المحاسن ص 33.
6- 6. المحاسن ص 349.

قَالَ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ الْغَدَاةَ نَفْسِی وَ مَالِی وَ ذُرِّیَّتِی وَ دُنْیَایَ وَ أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ الشَّاهِدَ مِنَّا وَ الْغَائِبَ اللَّهُمَّ احْفَظْنَا وَ احْفَظْ عَلَیْنَا اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا فِی جِوَارِکَ اللَّهُمَّ لَا تَسْلُبْنَا نِعْمَتَکَ وَ لَا تُغَیِّرْ مَا بِنَا مِنْ عَافِیَتِکَ وَ فَضْلِکَ (1).

**[ترجمه]محاسن: برید بن معاویه گفت: امام باقر علیه السّلام هر موقع سفر قصد سفر داشت، همه عیالش را در خانه ای گرد می آورد و آنگاه می گفت: «اللهم إنی أستودعک الغداة نفسی و مالی و ذریتی و دنیای و أهلی و ولدی و الشاهد منا و الغائب اللهم احفظنا و احفظ علینا اللهم اجعلنا فی جوارک اللهم لا تسلبنا نعمتک و لا تغیر ما بنا من عافیتک و فضلک» {بار خدایا! من در این بامداد به تو می سپارم خودم و مالم و نژادم و دنیایم و اهلم و فرزندم را از حاضر و غایب. بار خدایا! حفظ کن ما را و حفظ کن بر ما. بار خدایا! ما را در پناهت گیر. بار خدایا! نعمتت را از ما مبُر و آنچه از عافیت و فضلت داریم، از ما مگیر.} - . محاسن: 350 -

**[ترجمه]

«29»

سن، [المحاسن] عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الصَّبَّاحِ الْحَذَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: لَوْ کَانَ الرَّجُلُ مِنْکُمْ إِذَا أَرَادَ سَفَراً قَامَ عَلَی بَابِ دَارِهِ تِلْقَاءَ وَجْهِهِ الَّذِی یَتَوَجَّهُ لَهُ فَقَرَأَ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ أَمَامَهُ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ أَمَامَهُ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ احْفَظْنِی وَ احْفَظْ مَا مَعِی وَ سَلِّمْنِی وَ سَلِّمْ مَا مَعِی وَ بَلِّغْنِی وَ بَلِّغْ مَا مَعِی بِبَلَاغِکَ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ لَحَفِظَهُ اللَّهُ وَ حَفِظَ مَا عَلَیْهِ وَ حَفِظَ مَا مَعَهُ وَ سَلَّمَهُ اللَّهُ وَ سَلَّمَ مَا مَعَهُ وَ بَلَّغَهُ اللَّهُ وَ بَلَّغَ مَا مَعَهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ لِی یَا صَبَّاحُ أَ مَا رَأَیْتَ الرَّجُلَ یُحْفَظُ وَ لَا یُحْفَظُ مَا مَعَهُ وَ یُبَلَّغُ وَ لَا یُبَلَّغُ مَا مَعَهُ قُلْتُ بَلَی جُعِلْتُ فِدَاکَ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام کاظم علیه السّلام فرمود: اگر یکی از شما سفر خواست، به در خانه اش رو به راهی که بدان خواهد رفت بایستد و سوره حمد را از پیش خود و سمت راست و چپ بخواند و آیه الکرسی را از سه سو. سپس گوید: « اللهم احفظنی و احفظ ما معی و سلمنی و سلم ما معی و بلغنی و بلغ ما معی ببلاغک الحسن الجمیل» {بار خدایا! نگه دار مرا و هر چه با من است، و سالم دار مرا و هر چه با من است و برسان مرا و هر چه با من باشد، رسیدن خوب،} البته که خدا او را و هر چه با او است حفظ کند و سالم دارد و به مقصد برساند. و به من فرمود: ای صباح! (راوی حدیث است) نبینی که کسی محفوظ ماند و آنچه با او است محفوظ نماند و برسد و آنچه با او است نرسد؟ گفتم: آری قربانت گردم! - . محاسن: 350 -

**[ترجمه]

«30»

سن، [المحاسن] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ أَوْ غَیْرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ رَفَعَهُ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا أَرَادَ سَفَراً قَالَ- اللَّهُمَّ خَلِّ سَبِیلَنَا وَ أَحْسِنْ تَسْیِیرَنَا وَ أَعْظِمْ عَافِیَتَنَا(3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام چون قصد سفری داشت، می گفت: « اللهم خل سبیلنا و أحسن تسییرنا و أعظم عافیتنا» {بار خدایا! راه ما را باز کن و رفتن ما را آسان کن و عافیت ما را کلان کن.} - . محاسن: 350 -

**[ترجمه]

«31»

سن، [المحاسن] عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مَنْزِلِکَ فِی سَفَرٍ أَوْ حَضَرٍ فَقُلْ- بِسْمِ اللَّهِ آمَنْتُ بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ فَیَلْقَاکَ الشَّیْطَانُ فَتَضْرِبُ الْمَلَائِکَةُ وُجُوهَهَا وَ تَقُولُ مَا سَبِیلُکُمْ عَلَیْهِ وَ قَدْ سَمَّی اللَّهَ وَ آمَنَ بِهِ وَ تَوَکَّلَ عَلَی اللَّهِ وَ قَالَ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ.

وَ رَوَاهُ ابْنُ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: إِلَّا أَنَّهُ قَالَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ (4).

**[ترجمه]محاسن: ابن اسباط گفت: امام رضا علیه السّلام به من فرمود: چون برای سفر یا در حضر از منزلت درآیی، بگو: «بسم الله آمنت بالله، توکلت علی الله ما شاء الله و لا حول الا بالله» تا شیطان به تو بر خورَد و فرشته ها به روی او زنند و گویند: چه راهی به او داری، با اینکه نام خدا برده و به او ایمان آورده و بر خدا توکل کرده و گفته ما شاء الله و لا قوة الا بالله! و در روایت ابن فضال از آن حضرت آمده، جز اینکه گفته: «و لا حول و لا قوة الا بالله.» - . محاسن: 350 -

**[ترجمه]

«32»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ قَالَ: صَحِبْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ مُتَوَجِّهٌ إِلَی مَکَّةَ فَلَمَّا صَلَّی قَالَ اللَّهُمَّ خَلِّ سَبِیلَنَا وَ أَحْسِنْ

ص: 245


1- 1. المحاسن ص 350.
2- 2. المحاسن ص 350.
3- 3. المحاسن ص 350.
4- 4. المحاسن ص 350.

تَسْیِیرَنَا وَ أَحْسِنْ عَافِیَتَنَا وَ کُلَّمَا صَعِدَ إِلَی أَکَمَةٍ قَالَ اللَّهُمَّ لَکَ الشَّرَفُ عَلَی کُلِّ شَرَفٍ (1).

**[ترجمه]محاسن: حذیفه بن منصور گفت: همراه امام صادق علیه السّلام بودم که به مکه می رفت و چون نماز خواند، گفت: بار خدایا! راه ما را باز کن و رفتن ما را آسان کن و عافیت ما را کلان. و هر بار که بر تلی بالا می رفت، می گفت: بار خدایا! تو را شرف است بر هر شرفی. - . محاسن: 353 -

**[ترجمه]

«33»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ یَزِیدَ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: وَ الَّذِی نَفْسُ أَبِی الْقَاسِمِ بِیَدِهِ مَا أَهَلَّ مُهَلِّلٌ وَ لَا کَبَّرَ مُکَبِّرٌ عِنْدَ شَرَفٍ مِنَ الْأَشْرَافِ إِلَّا أَهَلَّ مَا بَیْنَ یَدَیْهِ وَ کَبَّرَ مَا بَیْنَ یَدَیْهِ بِتَهْلِیلِهِ وَ تَکْبِیرِهِ حَتَّی یَقْطَعَ مُنْقَطَعَ التُّرَابِ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بدان که جان ابی القاسم به دست او است، کسی لا اله الا الله و الله اکبر نگوید نزد هر بر آمدن و ارتفاع راهی جز آنکه هر چه جلو او است همان را گویند تا به آخر برآمدگی و ارتفاع رسد. - . محاسن: 353 -

**[ترجمه]

«34»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَتَی أَخَوَانِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالا إِنَّا نُرِیدُ الشَّامَ فِی تِجَارَةٍ فَعَلِّمْنَا مَا نَقُولُ قَالَ نَعَمْ إِذَا أَوَیْتُمَا إِلَی الْمَنْزِلِ فَصَلَّیْتُمَا الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ فَإِذَا وَضَعَ أَحَدُکُمَا جَنْبَهُ عَلَی فِرَاشِهِ بَعْدَ الصَّلَاةِ فَلْیُسَبِّحْ تَسْبِیحَ فَاطِمَةَ علیها السلام ثُمَّ لْیَقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ فَإِنَّهُ مَحْفُوظٌ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ حَتَّی یُصْبِحَ وَ إِنَّ لُصُوصاً تَبِعُوهُمْ حَتَّی إِذَا نَزَلَا بَعَثُوا غُلَاماً لَهُمْ لِیَنْظُرَ کَیْفَ حَالُهُمَا نَامَا أَمْ مُسْتَیْقِظَیْنِ فَانْتَهَی الْغُلَامُ إِلَیْهِمَا وَ قَدْ وَضَعَ أَحَدُهُمَا جَنْبَهُ عَلَی فِرَاشِهِ وَ قَرَأَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فَاطِمَةَ علیها السلام قَالَ فَإِذَا عَلَیْهِمَا حَائِطَانِ مَبْنِیَّانِ فَجَاءَ الْغُلَامُ فَطَافَ بِهِمَا فَکُلَّمَا دَارَ لَمْ یَرَ إِلَّا حَائِطَیْنِ مَبْنِیَّیْنِ فَرَجَعَ إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ إِلَّا حَائِطَیْنِ مَبْنِیَّیْنِ فَقَالُوا لَهُ أَخْزَاکَ اللَّهُ لَقَدْ کَذَبْتَ بَلْ ضَعُفْتَ وَ جَبُنْتَ فَقَامُوا فَنَظَرُوا فَلَمْ یَجِدُوا إِلَّا حَائِطَیْنِ فَدَارُوا بِالْحَائِطَیْنِ فَلَمْ یَسْمَعُوا وَ لَمْ یَرَوْا إِنْسَاناً فَانْصَرَفُوا إِلَی مَنَازِلِهِمْ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ جَاءُوا إِلَیْهِمْ فَقَالُوا أَیْنَ کُنْتُمْ فَقَالا مَا کُنَّا إِلَّا هَاهُنَا وَ مَا بَرَحْنَا فَقَالُوا وَ اللَّهِ لَقَدْ جِئْنَا وَ مَا رَأَیْنَا إِلَّا حَائِطَیْنِ مَبْنِیَّیْنِ فَحَدِّثُونَا مَا قِصَّتُکُمْ قَالُوا إِنَّا أَتَیْنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَسَأَلْنَاهُ أَنْ یُعَلِّمَنَا فَعَلَّمَنَا آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ تَسْبِیحَ فَاطِمَةَ علیها السلام فَقُلْنَا فَقَالُوا انْطَلِقُوا لَا وَ اللَّهِ مَا نَتَّبِعُکُمْ أَبَداً وَ لَا یَقْدِرُ عَلَیْکُمْ لِصٌّ أَبَداً بَعْدَ هَذَا الْکَلَامِ (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: دو برادر رسول خدا صلی الله علیه و آله نزدش آمدند و گفتند: ما برای تجارت قصد شام داریم و به ما بیاموز آنچه را که باید بگوییم. فرمود: آری، چون به منزلی جا گرفتید و نماز عشاء پسین را خواندید، هر کدام شما پس از سلام پهلو بر بستر نهد و تسبیح فاطمه علیها السّلام بخواند و به دنبالش آیة الکرسی که محفوظ ماند از هر چیزی تا صبح کند.

پس دزدانی آنها را دنبال کردند تا به منزلی رسیدند و غلام خود را فرستادند تا بدانند در چه حالند، خوابند یا بیدار. غلام بدانها رسید و یکی شان پهلو بر بستر داشت و آیه الکرسی و تسبیح فاطمه علیها السّلام را خواند. به ناگاه دو دیوار بر آنها ساخته شده و آن غلام آمد و گرد آنها گشت و از هر طرف جز دو دیوار ساخته ندید (و نزد یارانش برگشت و گفت که به خدا جز دو دیوار ندیدم). گفتند: خدایت رسوا کند، دروغ گفتی و ناتوان ترسویی! و خودشان برخاستند (و رفتند). آنها نیز جز دو دیوار ندیدند و گرد آنها گردیدند و سخنی نشنیدند و آدمی ندیدند و به منزل خود برگشتند. فردا صبح که شد، نزد آنها آمدند و گفتند: شما کجا بودید؟ هر دو گفتند: جز همین جا نبودیم و جایی نرفتیم. دزدان گفتند: به خدا ما آمدیم و جز دو دیوار ندیدیم. بگویید داستان شما چیست؟

گفتند: ما نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفتیم و از او خواستیم به ما آموزشی دهد و آیة الکرسی و تسبیح فاطمه علیها السّلام را به ما یاد داد و ما آن را خواندیم. دزدها گفتند: بروید! به خدا ما هرگز شما را دنبال نکنیم و پس از این سخن، هرگز دزدی بر شما توانا نباشد. - . محاسن: 368 -

**[ترجمه]

«35»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ الزَّرَنْدِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا ضَلَلْتَ فِی الطَّرِیقِ فَنَادِ یَا صَالِحُ

ص: 246


1- 1. المحاسن ص 353.
2- 2. المحاسن ص 353.
3- 3. المحاسن ص 368.

یَا أَبَا صَالِحٍ أَرْشِدُونَا إِلَی الطَّرِیقِ رَحِمَکُمُ اللَّهُ قَالَ عُبَیْدُ اللَّهِ فَأَصَابَنَا ذَلِکَ فَأَمَرْنَا بَعْضَ مَنْ مَعَنَا أَنْ یَتَنَحَّی وَ یُنَادِیَ کَذَلِکَ قَالَ فَتَنَحَّی فَنَادَی ثُمَّ أَتَانَا فَأَخْبَرَنَا أَنَّهُ سَمِعَ صَوْتاً یُرَدُّ دَقِیقاً یَقُولُ الطَّرِیقَ یَمْنَةً أَوْ قَالَ یَسْرَةً فَوَجَدْنَاهُ کَمَا قَالَ وَ حَدَّثَنِی بِهِ أَبِی أَنَّهُمْ حَادُوا عَنِ الطَّرِیقِ بِالْبَادِیَةِ فَفَعَلْنَا ذَلِکَ فَأَرْشَدُونَا وَ قَالَ صَاحِبُنَا سَمِعْتُ صَوْتاً دَقِیقاً یَقُولُ الطَّرِیقَ یَمْنَةً فَمَا سِرْنَا إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی عَارَضَنَا الطَّرِیقُ (1).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: چون راه گم کردی، فریاد کن: «ای صالح، ما را به راه هدایت کن!» خدا بر شما رحمت آورد. عبیدالله (راوی حدیث گوید) دچار آن شدیم و یکی از همراهان را واداشتیم که دور شود و این فریاد را بکشد. پس دور شد و فریاد زد. سپس نزد ما آمد و خبر داد که آواز سستی شنیده که گفته راه سمت راست یا گفته در چپ. پس راه را یافتیم و چنان بود که او گفته بود.

و پدرم به من باز گفت که در بیابان از راه پرت شدیم و این کار کردیم و ما را راهنمایی کردند. گفت: یار ما آواز نرمی شنیده بود که می گفت: راه سمت راست است. و جز اندکی نرفتیم که به راه رسیدیم. - . محاسن: 362 -

**[ترجمه]

«36»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ بْنِ رُشَیْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْقَلَانِسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: ضَلَلْنَا سَنَةً مِنَ السِّنِینَ وَ نَحْنُ فِی طَرِیقِ مَکَّةَ فَأَقَمْنَا ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ نَطْلُبُ الطَّرِیقَ فَلَمْ نَجِدْهُ فَلَمَّا أَنْ کَانَ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ وَ قَدْ نَفِدَ مَا کَانَ مَعَنَا مِنَ الْمَاءِ عَمَدْنَا إِلَی مَا کَانَ مَعَنَا مِنْ ثِیَابِ الْإِحْرَامِ وَ مِنَ الْحَنُوطِ فَتَحَنَّطْنَا وَ تَکَفَّنَّا بِإِزَارِ إِحْرَامِنَا فَقَامَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَنَادَی یَا صَالِحُ یَا أَبَا الْحُسَیْنِ فَأَجَابَهُ مُجِیبٌ مِنْ بُعْدٍ فَقُلْنَا لَهُ مَنْ أَنْتَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ فَقَالَ أَنَا مِنَ النَّفَرِ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ إِلَی آخِرِ الْآیَةِ وَ لَمْ یَبْقَ مِنْهُمْ غَیْرِی فَأَنَا مُرْشِدُ الضَّالِّ إِلَی الطَّرِیقِ قَالَ فَلَمْ نَزَلْ نَتَّبِعُ الصَّوْتَ حَتَّی خَرَجْنَا إِلَی الطَّرِیقِ (2).

**[ترجمه]محاسن: عمر بن یزید گفت: یک سال در راه مکه گم شدیم و سه روز ماندیم به راه جویی و آن را نیافتیم. روز سوم که آب ما تمام شد، جامه های احرام را به جای کفن پوشیدیم و حنوط برگرفتیم و یکی از یاران ما برخاست و فریاد زد: یا صالح، یا ابو حسین! یکی جواب داد. به او گفتیم: تو که باشی، خدایت رحمت کند؟ گفت: از آنها که خدا عزوجل در قرآنش فرموده: «وَ إِذْ صَرَفْنَا إِلَیْکَ نَفَرًا مِّنَ الْجِنّ ِ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْءَانَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قَالُواْ أَنصِتُواْ فَلَمَّا قُضیِ َ وَلَّوْاْ إِلیَ قَوْمِهِم مُّنذِرِینَ» - . احقاف / 29 -

{و چون تنی چند از جنّ را به سوی تو روانه کردیم که قرآن را بشنوند. پس چون بر آن حاضر شدند [به یکدیگر] گفتند: «گوش فرادهید.» و چون به انجام رسید، هشداردهنده به سوی قوم خود بازگشتند.} و از آنها جز من کسی نمانده و من گم شده را راهنمایی کنم. گفت: پیوسته به دنبال آن آواز رفتیم تا به راه رسیدیم. - . محاسن: 379 -

**[ترجمه]

«37»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ نُعَیْمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا دَخَلْتَ مَدْخَلًا تَخَافُهُ فَاقْرَأْ هَذِهِ الْآیَةَ- رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصِیراً فَإِذَا عَایَنْتَ الَّذِی تَخَافُهُ فَاقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِ (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون در تنگنای بیمناک افتادی، این آیه را بخوان: «رَّبّ ِ أَدْخِلْنیِ مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنیِ مخُْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَل لیّ ِ مِن لَّدُنکَ سُلْطَنًا نَّصِیرًا.» - . اسراء / 80 - {پروردگارا، مرا [در هر کاری] به طرز درست داخل کن و به طرز درست خارج ساز، و از جانب خود برای من تسلطی یاری بخش قرار ده.} و چون چیز بیمناکی به چشمت خورد، آیه الکرسی بخوان. - . محاسن: 367 -

**[ترجمه]

«38»

سن، [المحاسن] عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ نَزَلَ مَنْزِلًا یَتَخَوَّفُ عَلَیْهِ السَّبُعَ فَقَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ

ص: 247


1- 1. المحاسن ص 362 و فیه: عن أبی عبد اللّه علیه السلام.
2- 2. المحاسن ص 379.
3- 3. المحاسن ص 367.

لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ کُلِّ سَبُعٍ إِلَّا أَمِنَ مِنْ شَرِّ ذَلِکَ السَّبُعِ حَتَّی یَرْحَلَ مِنْ ذَلِکَ الْمَنْزِلِ بِإِذْنِ اللَّهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (1).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که منزلی کرد که از درنده بر آن می ترسند، بگوید: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له له الملک و له الحمد بیده الخیر و هو علی کل شی ء قدیر. خدایا! به تو پناه می برم از شر هر درنده» که از آن درنده آسوده گردد تا از آن منزل بکوچد به اذن خدا، ان شاء الله. - . محاسن: 367 -

**[ترجمه]

«39»

سن، [المحاسن] عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: مَنْ خَرَجَ وَحْدَهُ فِی سَفَرٍ فَلْیَقُلْ مَا شَاءَ اللَّهُ- لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ اللَّهُمَّ آنِسْ وَحْشَتِی وَ أَعِنِّی عَلَی وَحْدَتِی وَ أَدِّ غَیْبَتِی قَالَ وَ مَنْ بَاتَ فِی بَیْتٍ وَحْدَهُ أَوْ فِی دَارٍ أَوْ فِی قَرْیَةٍ وَحْدَهُ فَلْیَقُلِ اللَّهُمَّ آنِسْ وَحْشَتِی وَ أَعِنِّی عَلَی وَحْدَتِی قَالَ وَ قَالَ لَهُ قَائِلٌ إِنِّی صَاحِبُ صَیْدِ سَبُعٍ وَ أَبِیتُ بِاللَّیْلِ فِی الْخَرَابَاتِ وَ الْمَکَانِ الْوَحْشِ فَقَالَ إِذَا دَخَلْتَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ أَدْخِلْ رِجْلَکَ الْیُمْنَی وَ إِذَا خَرَجْتَ فَأَخْرِجْ رِجْلَکَ الْیُسْرَی وَ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ فَإِنَّکَ لَا تَرَی مَکْرُوهاً إِنْ شَاءَ اللَّهُ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام کاظم علیه السّلام فرمود: هر که تنها سفر کند بگوید: «مَا شَاءَ اللَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ اللَّهُمَّ آنِسْ وَحْشَتِی وَ أَعِنِّی عَلَی وَحْدَتِی وَ أَدِّ غَیْبَتِی.» {هرچه خدا بخواهد. نیرو و قوتی جز از خدا نیست. خدایا مونس وحشتم باش و یار تنهاییم باش و همراه غیبتم باش}هر که تنها در اتاقی یا خانه ای یا دهی درآید، بگوید: «اللَّهُمَّ آنِسْ وَحْشَتِی وَ أَعِنِّی عَلَی وَحْدَتِی.»{خدایا مونس در وحشتم باش و مرا در تنهاییم یاری کن} گوید: یکی به آن حضرت گفت: من شکار شیر و درنده کنم و شب ها را در ویرانه ها و جاهای هراس آور می گذرانم. فرمود: چون در آنها درآیی، بگو: «بِسْمِ اللَّهِ» و پای راست را پیش نه و با پای چپ خارج شو و بسم الله بگو که بد نبینی، ان شاء الله. - . محاسن: 370 -

**[ترجمه]

«40»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ قَاسِمٍ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ عَلَی ذِرْوَةِ کُلِّ جِسْرٍ شَیْطَاناً فَإِذَا انْتَهَیْتَ إِلَیْهِ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ یَرْحَلْ عَنْکَ (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: بر بلندی هر پل شیطانی است. چون بدان رسی «بسم الله» بگو تا از تو بکوچد. - . محاسن: 373 -

**[ترجمه]

«41»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: کَانَ فِی وَصِیَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِذَا أَرَدْتَ مَدِینَةً أَوْ قَرْیَةً فَقُلْ حِینَ تُعَایِنُهَا- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَهَا وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهَا اللَّهُمَّ أَطْعِمْنَا مِنْ جَنَاهَا وَ أَعِذْنَا مِنْ وَبَاهَا وَ حَبِّبْنَا إِلَی أَهْلِهَا وَ حَبِّبْ صَالِحِی أَهْلِهَا إِلَیْنَا(4).

**[ترجمه]محاسن: امام کاظم علیه السّلام از پدرش، از جدش علیهم السّلام روایت می کند که فرمود: در سفارش های پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی است که: یا علی! چون قصد شهر یا دهی داری، وقتی چشم رس تو شد بگو: « اللهم إنی أسألک خیرها و أعوذ بک من شرها اللهم أطعمنا من جناها و أعذنا من وباها و حببنا إلی أهلها و حبب صالحی أهلها إلینا»خدایا! خیرش را از تو خواهم و از شرش به تو پناه می برم. خدایا! از بَرَش به ما بخوران و از وبایش ما را برهان و ما را محبوب اهل آن و دوستدارخوبانش کن. - . محاسن: 374 -

**[ترجمه]

«42»

سن، [المحاسن] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ إِذَا نَزَلْتَ مَنْزِلًا فَقُلِ- اللَّهُمَ أَنْزِلْنِی مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ (5).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای علی! چون به منزلی فرود آیی بگو: «اللهم أَنْزِلْنِی مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ.» - . محاسن: 374 - {خدایا این منزل را بر من مبارک کن که تو بهترین میزبانی}

**[ترجمه]

«43»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُغِیرَةِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا سَافَرْتَ فَدَخَلْتَ الْمَدِینَةَ الَّتِی تُرِیدُهَا فَقُلْ حِینَ تُشْرِفُ عَلَیْهَا وَ تَرَاهَا- اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا أَظَلَّتْ وَ رَبَ

ص: 248


1- 1. المحاسن ص 367.
2- 2. المحاسن ص 370.
3- 3. المحاسن ص 373.
4- 4. المحاسن ص 374.
5- 5. المحاسن ص 374.

الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا أَقَلَّتْ وَ رَبَّ الرِّیَاحِ وَ مَا ذَرَتْ وَ رَبَّ الشَّیَاطِینِ وَ مَا أَضَلَّتْ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِ هَذِهِ الْقَرْیَةِ وَ مَا فِیهَا وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ مَا فِیهَا(1).

**[ترجمه]محاسن: علی بن مغیره گفت: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون سفر کنی و به شهری که خواهی درآیی، چون آن را در چشم رس دیدی بگو: خدایا! پرورنده هفت آسمان و آنچه بر آن سایه دارند و پرورنده هفت زمین و آنچه بر خود دارند، و پرورنده بادها و آنچه پراکنده سازند، و پرورنده شیاطین و آنچه گمراه کنند؛ از تو خواهم رحمت فرستی بر محمد و آل محمد و خیر این آبادی و آنچه در آن است. از تو می خواهم و به تو پناه می برم از شرش و شر هر چه در آن است. - . محاسن: 374 -

**[ترجمه]

«44»

سن، [المحاسن] عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ الْقَصَبَانِیِّ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ الْعَفَارِیتَ مِنْ أَوْلَادِ الْأَبَالِسَةِ تَتَخَلَّلُ وَ تَدْخُلُ بَیْنَ مَحَامِلِ الْمُؤْمِنِینَ فَتُنَفِّرُ عَلَیْهِمْ إِبِلَهُمْ فَتَعَاهَدُوا ذَلِکَ بِآیَةِ الْکُرْسِیِ (2).

**[ترجمه]محاسن: زراره گفت: شنیدم که امام باقر علیه السّلام می فرمود: عفریت ها فرزندان ابلیسان هستند که نفوذ کنند و در کجاوه های مؤمنان در آیند و شترشان را تحریک کنند؛ آن را بپایید با آیة الکرسی (که آنها را دور کند). - . محاسن: 380 -

**[ترجمه]

«45»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُرْوَةَ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ الدَّیْلَمِیِّ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ کَانَ فِی سَفَرٍ وَ خَافَ اللُّصُوصَ وَ السَّبُعَ فَلْیَکْتُبْ عَلَی عُرْفِ دَابَّتِهِ- لا تَخافُ دَرَکاً وَ لا تَخْشی فَإِنَّهُ یَأْمَنُ بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ دَاوُدُ الرَّقِّیُّ فَحَجَجْتُ فَلَمَّا کُنَّا بِالْبَادِیَةِ جَاءَ قَوْمٌ مِنَ الْأَعْرَابِ فَقَطَعُوا عَلَی الْقَافِلَةِ وَ أَنَا فِیهِمْ فَکَتَبْتُ عَلَی عُرْفِ جَمَلِی لا تَخافُ دَرَکاً وَ لا تَخْشی فَوَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بِالنُّبُوَّةِ وَ خَصَّهُ بِالرِّسَالَةِ وَ شَرَّفَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ بِالْإِمَامَةِ مَا نَازَعَنِی أَحَدٌ مِنْهُمْ أَعْمَاهُمُ اللَّهُ عَنِّی (3).

**[ترجمه]طب الائمه: امام کاظم علیه السّلام فرمود: هر که در سفر است و از دزدان و درنده ها بیم دارد، بریال مَرکب سواری خود بنویسد: «لا تَخافُ دَرَکاً وَ لا تَخْشی.» - . طه / 80 - {نه از فرارسیدن [دشمن] بترسی و نه [از غرق شدن] بیمناک باشی} که به فرمان خدا عزوجل در امان ماند. داود رقی گوید: به حج رفتم و در بیابان کسانی از اعراب آمدند و بر کاروان زدند که من در آن بودم، و بر یال شترم همان را نوشتم و بدان خدا که محمد را به نبوت فرستاد و به رسالت گرامی کرد و مؤمنان را به امامت شرافت بخشید، یکی از آنها با من ستیزه نکرد و خدا آنان را از من کور کرد. - . طب الائمة: 36 -

**[ترجمه]

«46»

مکا، [مکارم الأخلاق] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا اسْتَخْلَفَ رَجُلٌ عَلَی أَهْلِهِ بِخِلَافَةٍ أَفْضَلَ مِنْ رَکْعَتَیْنِ یَرْکَعُهُمَا إِذَا أَرَادَ الْخُرُوجَ إِلَی سَفَرِهِ وَ یَقُولُ عِنْدَ التَّوْدِیعِ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ الْیَوْمَ دِینِی وَ نَفْسِی وَ مَالِی وَ أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ جِیرَانِی وَ أَهْلَ حُزَانَتِی الشَّاهِدَ مِنَّا وَ الْغَائِبَ وَ جَمِیعَ مَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا فِی کَنَفِکَ وَ مَنَعَتِکَ وَ عِیَاذِکَ وَ عِزِّکَ عَزَّ جَارُکَ وَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ وَ امْتَنَعَ عَائِذُکَ وَ لَا إِلَهَ غَیْرُکَ تَوَکَّلْتُ عَلَی الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً اللَّهُ أَکْبَرُ کَبِیراً وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیراً وَ سُبْحَانَ اللَّهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا.

وَ کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِذَا أَرَادَ السَّفَرَ جَمَعَ عِیَالَهُ فِی بَیْتٍ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی

ص: 249


1- 1. المحاسن ص 374.
2- 2. المحاسن ص 380.
3- 3. طبّ الأئمّة ص 36 ط النجف.

أَسْتَوْدِعُکَ إِلَی آخِرِهِ.

وَ عَنْ صَبَّاحٍ الْحَذَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیهما السلام یَقُولُ: لَوْ کَانَ الرَّجُلُ مِنْکُمْ إِذَا أَرَادَ سَفَراً قَامَ عَلَی بَابِ دَارِهِ تِلْقَاءَ الْوَجْهِ الَّذِی یَتَوَجَّهُ إِلَیْهِ فَقَرَأَ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ أَمَامَهُ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ أَمَامَهُ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ احْفَظْنِی وَ احْفَظْ مَا مَعِی وَ سَلِّمْنِی وَ سَلِّمْ مَا مَعِی وَ بَلِّغْنِی وَ بَلِّغْ مَا مَعِی بِبَلَاغِکَ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ لَحَفِظَهُ اللَّهُ وَ حَفِظَ مَا مَعَهُ وَ سَلَّمَهُ اللَّهُ وَ

سَلَّمَ مَا مَعَهُ وَ بَلَّغَهُ اللَّهُ وَ بَلَّغَ مَا مَعَهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ یَا صَبَّاحُ أَ مَا رَأَیْتَ الرَّجُلَ یُحْفَظُ وَ لَا یُحْفَظُ مَا مَعَهُ وَ یُسَلَّمُ وَ لَا یُسَلَّمُ مَا مَعَهُ وَ یُبَلَّغُ وَ لَا یُبَلَّغُ مَا مَعَهُ قُلْتُ بَلَی جُعِلْتُ فِدَاکَ.

وَ کَانَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِذَا أَرَادَ سَفَراً قَالَ: اللَّهُمَّ خَلِّ سَبِیلَنَا وَ أَحْسِنْ تَسْیِیرَنَا وَ أَعْظِمْ عَافِیَتَنَا.

عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مَنْزِلِکَ فِی سَفَرٍ أَوْ حَضَرٍ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ آمَنْتُ بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ- لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ فَیَتَلَقَّاهُ الشَّیَاطِینُ فَتَضْرِبُ الْمَلَائِکَةُ وُجُوهَهَا وَ تَقُولُ مَا سَبِیلُکُمْ عَلَیْهِ وَ قَدْ سَمَّی اللَّهَ وَ آمَنَ بِهِ وَ تَوَکَّلَ عَلَیْهِ وَ قَالَ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ.

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ حِینَ خَرَجَ مِنْ دَارِهِ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِمَّا عَاذَتْ مِنْهُ مَلَائِکَةُ اللَّهِ مِنْ شَرِّ هَذَا الْیَوْمِ وَ مِنْ شَرِّ الشَّیَاطِینِ وَ مِنْ شَرِّ مَنْ نَصَبَ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ وَ مِنْ شَرِّ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ مِنْ شَرِّ السِّبَاعِ وَ الْهَوَامِّ وَ مِنْ شَرِّ رُکُوبِ الْمَحَارِمِ کُلِّهَا أُجِیرُ نَفْسِی بِاللَّهِ مِنْ شَرِّ کُلِّ شَیْ ءٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ تَابَ عَلَیْهِ وَ کَفَاهُ الْمُهِمَّ وَ حَجَزَهُ عَنِ السُّوءِ وَ عَصَمَهُ مِنَ الشَّرِّ.

عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ یُرِدْ سَفَراً إِلَّا قَالَ حِینَ یَنْهَضُ مِنْ مَجْلِسِهِ أَوْ مِنْ جُلُوسِهِ- اللَّهُمَّ بِکَ انْتَشَرْتُ وَ إِلَیْکَ تَوَجَّهْتُ وَ بِکَ اعْتَصَمْتُ أَنْتَ ثِقَتِی وَ رَجَائِی اللَّهُمَّ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی وَ مَا لَا أُهَمُّ لَهُ وَ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی اللَّهُمَّ زَوِّدْنِی التَّقْوَی وَ اغْفِرْ لِی وَ وَجِّهْنِی إِلَی الْخَیْرِ حَیْثُمَا تَوَجَّهْتُ ثُمَّ یَخْرُجُ.

قَالَ: وَ کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ إِذَا خَرَجَ فِی سَفَرِهِ- اللَّهُمَّ احْفَظْنِی

ص: 250

وَ احْفَظْ مَا مَعِی وَ بَلِّغْنِی وَ بَلِّغْ مَا مَعِی بِبَلَاغِکَ الْحَسَنِ بِاللَّهِ أَسْتَفْتِحُ وَ بِاللَّهِ أَسْتَنْجِحُ وَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَتَوَجَّهُ اللَّهُمَّ سَهِّلْ لِی کُلَّ حُزُونَةٍ وَ ذَلِّلْ لِی کُلَّ صُعُوبَةٍ وَ أَعْطِنِی مِنَ الْخَیْرِ کُلِّهِ أَکْثَرَ مِمَّا أَرْجُو وَ اصْرِفْ عَنِّی مِنَ الشَّرِّ أَکْثَرَ مِمَّا أَحْذَرُ فِی عَافِیَةٍ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ أَیْضاً کَانَ یَقُولُ أَسْأَلُ اللَّهَ الَّذِی بِیَدِهِ مَا دَقَّ وَ جَلَّ وَ بِیَدِهِ أَقْوَاتُ الْمَلَائِکَةِ أَنْ یَهَبَ لَنَا فِی سَفَرِنَا أَمَنَةً وَ إِیمَاناً وَ سَلَامَةً وَ إِسْلَاماً وَ فِقْهاً وَ تَوْفِیقاً وَ بَرَکَةً وَ هُدًی وَ شُکْراً وَ عَافِیَةً وَ مَغْفِرَةً وَ عَزْماً لَا یُغَادِرُ ذَنْباً.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَالَ حِینَ یَخْرُجُ مِنْ مَنْزِلِهِ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ بِسْمِ اللَّهِ دَخَلْتُ بِسْمِ اللَّهِ خَرَجْتُ وَ عَلَی اللَّهِ تَوَکَّلْتُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ اللَّهُمَّ افْتَحْ لِی فِی وَجْهِی هَذَا بِخَیْرٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسِی وَ مِنْ شَرِّ غَیْرِی وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ کَانَ فِی ضَمَانِ اللَّهِ حَتَّی یَرْجِعَ إِلَی مَنْزِلِهِ قَالَ ثُمَّ یَقُولُ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ- ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا خَرَجْتُ لَهُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا خَرَجْتُ لَهُ اللَّهُمَّ أَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ وَ أَتْمِمْ عَلَیَّ مِنْ نِعْمَتِکَ وَ اجْعَلْ رَغْبَتِی فِیمَا عِنْدَکَ وَ تَوَفَّنِی فِی سَبِیلِکَ عَلَی مِلَّتِکَ وَ مِلَّةِ رَسُولِکَ ثُمَّ اقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ ثُمَّ اقْرَأْ سُورَةَ الْإِخْلَاصِ بَیْنَ یَدَیْکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ مِنْ فَوْقِکَ مَرَّةً وَ مِنْ تَحْتِکَ مَرَّةً وَ مِنْ خَلْفِکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ عَنْ یَمِینِکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ عَنْ شِمَالِکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ تَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ عُوذَةٌ کَانَ یَتَعَوَّذُ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا سَافَرَ وَ أَقْبَلَ اللَّیْلُ- یَا أَرْضُ رَبِّی وَ رَبُّکِ اللَّهُ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّکِ وَ شَرِّ مَا فِیکِ وَ سُوءِ مَا خُلِقَ فِیکِ وَ سُوءِ مَا یَدِبُّ عَلَیْکِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ أَسَدٍ وَ أَسْوَدَ وَ مِنْ شَرِّ الْحَیَّةِ وَ الْعَقْرَبِ وَ مِنْ شَرِّ سَاکِنِ الْبَلَدِ وَ مِنْ شَرِّ وَالِدٍ وَ مَا وَلَدَ اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا أَظْلَلْنَ وَ رَبَّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا أَقْلَلْنَ وَ رَبَّ الرِّیَاحِ وَ مَا ذَرَیْنَ وَ رَبَّ الشَّیَاطِینِ وَ مَا أَضْلَلْنَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ خَیْرَ هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَ خَیْرَ

ص: 251

هَذَا الْیَوْمِ وَ خَیْرَ هَذَا الشَّهْرِ وَ خَیْرَ هَذِهِ السَّنَةِ وَ خَیْرَ هَذَا الْبَلَدِ وَ أَهْلِهِ وَ خَیْرَ هَذِهِ الْقَرْیَةِ وَ أَهْلِهَا وَ خَیْرَ مَا فِیهَا وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ مَا فِیهَا وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی جانشینی بهتر از دو رکعت نماز که هنگام سفر کردن بخواند بر خاندانش نگمارد، و در وداع بگوید:«اللهم إنی أستودعک الیوم دینی و نفسی و مالی و أهلی و ولدی و جیرانی و أهل حزانتی الشاهد منا و الغائب و جمیع ما أنعمت به علی اللهم اجعلنا فی کنفک و منعتک و عیاذک و عزک عز جارک و جل ثناؤک و امتنع عائذک و لا إله غیرک توکلت علی الحی الذی لا یموت- الحمد لله الذی لم یتخذ ولدا و لم یکن له شریک فی الملک و لم یکن له ولی من الذل و کبره تکبیرا الله أکبر کبیرا و الحمد لله کثیرا و سبحان الله بکرة و أصیلا.» {بار خدایا! امروز به تو سپردم دینم و خودم و مالم و اهلم و فرزندانم و همسایه هایم و وابسته هایم از حاضر و غایب و آنچه نعمت که به من دادی. خدایا! ما را در سایه و در پناه و عزت خود بگیر، عزیز است پناهنده به تو، والا است ستایشت و محفوظ است پناهنده ات، و نیست معبودی جز تو، توکل بر زنده ای که مرگ ندارد. سپاس خدا راست که فرزندی نگرفته و شریکی در ملک ندارد و او را سرپرستی برای دفع خواری نباشد. او را به خوبی بزرگ شمار، سپاس بسیار از آن خداست و منزه باد در هر بامداد و پسین.}

و امام باقر علیه السّلام چون قصد سفر می کرد، همه عیالش را در اتاقی جمع می کرد و می گفت: خدایا! به تو سپردم... تا آخر و صباح حذاء گفت: امام کاظم علیه السّلام فرمود: اگر یکی از شما سفر خواست، به در خانه اش رو به راهی که بدان خواهد رفت ایستد و سوره حمد را از پیش او و سمت راست و چپ بخواند و آیه الکرسی را از سه سو. سپس گوید:« اللهم احفظنی و احفظ ما معی و سلمنی و سلم ما معی و بلغنی و بلغ ما معی ببلاغک الحسن الجمیل » {بار خدایا! نگه دار مرا و هر چه با من است، و سالم دار مرا و هر چه با من است، و برسان مرا و هر چه با من باشد، رسیدن خوب.} البته که خدا او را و هر چه با او است حفظ کند و سالم دارد و به مقصد برساند. و به من فرمود: ای صباح! (راوی حدیث است) نبینی که کسی محفوظ ماند و آنچه با او است محفوظ نماند و برسد و آنچه با او است نرسد؟ گفتم: آری قربانت گردم!

و امام صادق علیه السّلام چون قصد سفر می کرد، می گفت: خدایا! راه ما را باز کن و به خوبی ما را راه بر و عافیتی کلان به ما عطا کن.

و از امام رضا علیه السلام است که فرمود: هنگامی که در سفر یا در حضر قصد خروج از منزلت را کردی، بگو: «بسم الله آمنت بالله توکلت علی الله ما شاء الله- لا حول و لا قوة إلا بالله»{به نام خدا.ایمان آوردم به خدا و بر خدا توکل کردم. هرچه خدا بخواهد. هیچ نیرو قوتی جز از خدا نیست} که شیاطین با او ملاقات می کنند و ملائکه به صورت آنها می زنند و می گویند: چه راهی به آنها دارید که نام خدا را برده اند و ایمان به او دارند و توکل بر او کرده اند و گفته اند: ما شاء الله لا قوة إلا بالله!

امام باقر علیه السّلام فرمود: هر که وقت بیرون شدن از خانه اش گوید: « أعوذ بالله مما عاذت منه ملائکة الله من شر هذا الیوم و من شر الشیاطین و من شر من نصب لأولیاء الله و من شر الجن و الإنس و من شر السباع و الهوام و من شر رکوب المحارم کلها أجیر نفسی بالله من شر کل شی ء» {به خدا پناه می برم از آنچه فرشته های خدا بدو پناهند از شر امروز و از شر شیاطین و از شر دشمنان اولیای خدا و از شر جن و آدمی و از شر درنده ها و گزنده ها و از شر همه کار حرام؛ پناه می دهم خود را به خدا از شر هر چیزی}، خدا او را آمرزد و توبه اش را بپذیرد و قصدش را بر آورده سازد و او را از هر بدی دور دارد و از شر نگه دارد .

انس بن مالک گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله سفری نمی کرد، جز آنکه هنگامی که از جایش بلند می شد می گفت: « اللهم بک انتشرت و إلیک توجهت و بک اعتصمت أنت ثقتی و رجائی اللهم اکفنی ما أهمنی و ما لا أهم له و ما أنت أعلم به منی اللهم زودنی التقوی و اغفر لی و وجهنی إلی الخیر حیثما توجهت» {خدایا! به تو جنبیدم و به سوی تو رو آوردم و به تو خود را نگه داشتم، تو پشت و امیدم باشی. خدایا! کفایت کن هر مهم و غیر مهم مرا و آنچه تو بدان داناتری از من. خدایا! تقوا به من توشه ده و مرا بیامرز و رو به سوی خیر دار به هر جا رو کنم.} سپس بیرون می شد.

گوید: امام صادق علیه السّلام چون برای سفر بیرون می شد، می گفت: « اللهم احفظنی و احفظ ما معی و بلغنی و بلغ ما معی ببلاغک الحسن بالله أستفتح و بالله أستنجح و بمحمد ص أتوجه اللهم سهل لی کل حزونة و ذلل لی کل صعوبة و أعطنی من الخیر کله أکثر مما أرجو و اصرف عنی من الشر أکثر مما أحذر فی عافیة یا أرحم الراحمین» {خدایا! مرا و هر چه با من است حفظ کن و مرا و هر چه با من است، به خوبی به مقصد برسان. به خدا سفر را گشایم و به خدا پیروزی جویم و به محمد صلی الله علیه و آله رو آوردم. خدایا! هر ناهمواری را برایم هموار ساز و هر سختی را دمساز و هر خیری را به من بده بیش از آنچه امیدوارم، و هر بدی را از من بگردان، بیش از آنچه حذر دارم در عافیت و خوشی یا ارحم الراحمین.}

باز همیشه می فرمود: «أسأل الله الذی بیده ما دق و جل و بیده أقوات الملائکة أن یهب لنا فی سفرنا أمنة و إیمانا و سلامة و إسلاما و فقها و توفیقا و برکة و هدی و شکرا و عافیة و مغفرة و عزما لا یغادر ذنبا.» {از خدا خواهم که هر ریز و درشت به دست او است و به دست او است قوت فرشته ها که در سفر آسودگی و ایمان و سلامت و اسلام و فهم و توفیق و برکت و هدایت و شکر و عافیت و آمرزش و تصمیم به من بخشد و گناهی فرو نگذارد.}

و از آن حضرت است که فرمود: هرکه چون از منزلش به در آید سه بار«الله اکبر» گوید و سپس بگوید: «بسم الله دخلت و بسم الله خرجت و علی الله توکلت و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم و صلی الله و علی محمد و آله اللهم افتح لی فی وجهی هذا بخیر اللهم إنی أعوذ بک من شر نفسی و من شر غیری و من شر کل دابة أنت آخذ بناصیتها إن ربی علی صراط مستقیم» {به نام خدا داخل شدم و به نام خدا خارج شدم و بر خدا توکل کردم که هیچ نیرو و قوتی جز از خدا نیست .خدایا! راهی که می روم به خیر برگشا. خدایا! من به تو پناه می برم از شر خود و شر دیگری و از شر هر جانداری که به دست تو است. همانا پروردگارم به راه راست است}، در ضمانت خدا است تا به منزلش برگردد. سپس بگوید: «توکلت علی الله ما شاء الله و لا قوة الا بالله. اللهم إنی أسألک خیر ما خرجت له و أعوذ بک من شر ما خرجت له اللهم أوسع علی من فضلک و أتمم علی من نعمتک و اجعل رغبتی فیما عندک و توفنی فی سبیلک علی ملتک و ملة رسولک» {پروردگارا! از تو خواهم خیر آنچه برایش بیرون شدم و به تو پناه می برم از شر آنچه برایش بیرون شدم. خدایا! وسعت ده به من از فضل خود و تمام کن بر من نعمتت را و دلم را به سوی آن کن که نزد تو است و جانم را در راهت بگیر و بر آیین خودت و آیین رسولت.} بعد آیة الکرسی و معوّذتین را بخوان و باز سه بار سوره اخلاص را از پیش رو و بالای سر و زیر پا و سه بار از پشت سر و سه بار از سوی راست و سه بار هم از چپ بخوان و بر خدا توکل کن.

یک دعا که رسول خدا بدان پناه می گرفت در سفر و رسیدن شب: «یا أَرْضُ رَبِّی وَ رَبُّکِ اللَّهُ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّکِ وَ شَرِّ مَا فِیکِ وَ سُوءِ مَا خُلِقَ فِیکِ وَ سُوءِ مَا یَدِبُّ عَلَیْکِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ أَسَدٍ وَ أَسْوَدَ وَ مِنْ شَرِّ الْحَیَّةِ وَ الْعَقْرَبِ وَ مِنْ شَرِّ سَاکِنِ الْبَلَدِ وَ مِنْ شَرِّ وَالِدٍ وَ مَا وَلَدَ اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا أَظْلَلْنَ وَ رَبَّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا أَقْلَلْنَ وَ رَبَّ الرِّیَاحِ وَ مَا ذَرَیْنَ وَ رَبَّ الشَّیَاطِینِ وَ مَا أَضْلَلْنَ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ خَیْرَ هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَ خَیْرَ هَذَا الْیَوْمِ وَ خَیْرَ هَذَا الشَّهْرِ وَ خَیْرَ هَذِهِ السَّنَةِ وَ خَیْرَ هَذَا الْبَلَدِ وَ أَهْلِهِ وَ خَیْرَ هَذِهِ الْقَرْیَةِ وَ أَهْلِهَا وَ خَیْرَ مَا فِیهَا وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ مَا فِیهَا وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ «آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ.» - . مکارم الاخلاق: 281- 283 - {ای زمین! پروردگار من و تو الله است. پناه می برم به الله از شر تو وشر آنچه در توست و بدی آنچه در تو خلق شده و بدی آنچه بر تو راه می رود و پناه می برم به خدا از شیر و سیاهی و از شر مار و عقرب و و ساکنان شهرها و از شر پدر و آنچه زاییده. خدایا ای پرودگار آسمان های هفتگانه و آنچه بر آن سایه افکنده و ای پروردگار زمین های هفتگانه و آنچه بر روی دارد و ای پروردگار بادها و آنچه پراکنده کند و ای پروردگار شیاطین و آنچه گمراه شده است از تو می خواهم که بر محمد و آل محمد درود بفرستی و از تو خیر این شب و خیر این روز وخیر این ماه و خیر این سال و خیر این سرزمین و اهلش و خیر این آبادی و اهلش و خیر آنچه در آن است می خواهم. و پناه می برم به خدا از شر آن و شر آنچه در آن است و از شر هر جنبنده ای که تو موی جلوی پیشانیش را در دست داری که پروردگار من به راه راست است . }

**[ترجمه]

«47»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَرَأَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ فِی السَّفَرِ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ سَلِمَ وَ سَلِمَ مَا مَعَهُ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ اجْعَلْ مَسِیرِی عَبَراً وَ صَمْتِی تَفَکُّراً وَ کَلَامِی ذِکْراً.

وَ مِنْ مَسْمُوعَاتِ السَّیِّدِ الْإِمَامِ نَاصِحِ الدِّینِ أَبِی الْبَرَکَاتِ الْمَشْهَدِیِّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ مِنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ رَجُلٍ قَالَ: بَعَثَ إِلَیَّ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام مِنْ خُرَاسَانَ ثِیَابَ رِزَمٍ وَ کَانَ بَیْنَ ذَلِکَ طِینٌ فَقُلْتُ لِلرَّسُولِ مَا هَذَا قَالَ طِینُ قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام مَا یَکَادُ یُوَجِّهُ شَیْئاً مِنَ الثِّیَابِ وَ لَا غَیْرَهُ إِلَّا وَ یَجْعَلُ فِیهِ الطِّینَ وَ کَانَ یَقُولُ أَمَانٌ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: أَتَی أَخَوَانِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالا یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّا نُرِیدُ الشَّامَ فِی تِجَارَةٍ فَعَلِّمْنَا مَا نَقُولُ- قَالَ صلی الله علیه و آله بَعْدَ إِذْ أَوَیْتُمَا إِلَی مَنْزِلٍ فَصَلِّیَا الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ فَإِذَا وَضَعَ أَحَدُکُمَا جَنْبَهُ عَلَی فِرَاشِهِ بَعْدَ الصَّلَاةِ فَلْیُسَبِّحْ تَسْبِیحَ فَاطِمَةَ علیها السلام ثُمَّ لْیَقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ فَإِنَّهُ مَحْفُوظٌ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ یَهَابُهُ وَ إِنَّ لُصُوصاً تَبِعُوهُمْ حَتَّی إِذَا نَزَلُوا بَعَثُوا غُلَاماً لَهُمْ یَنْظُرُ کَیْفَ حَالُهُمْ نَامُوا أَمْ هُمْ مُسْتَیْقِظُونَ فَانْتَهَی الْغُلَامُ إِلَیْهِمْ وَ قَدْ وَضَعَ أَحَدُهُمَا جَنْبَهُ عَلَی فِرَاشِهِ وَ قَرَأَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فَاطِمَةَ علیها السلام قَالَ فَإِذَا عَلَیْهِمَا حَائِطَانِ مَبْنِیَّانِ فَجَاءَ الْغُلَامُ فَطَافَ بِهِمَا فَکُلَّمَا دَارَ لَمْ یَرَ إِلَّا حَائِطَیْنِ فَرَجَعَ إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ إِلَّا حَائِطَیْنِ مَبْنِیَّیْنِ فَقَالُوا أَخْزَاکَ اللَّهُ لَقَدْ کَذَبْتَ بَلْ ضَعُفْتَ وَ جَبُنْتَ فَقَامُوا وَ نَظَرُوا فَلَمْ یَجِدُوا إِلَّا حَائِطَیْنِ مَبْنِیَّیْنِ فَدَارُوا بِالْحَائِطَیْنِ فَلَمْ یَرَوْا إِنْسَاناً فَانْصَرَفُوا إِلَی مَوْضِعِهِمْ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ جَاءُوا إِلَیْهِمَا فَقَالُوا أَیْنَ کُنْتُمَا فَقَالا مَا کُنَّا إِلَّا هَاهُنَا مَا بَرَحْنَا فَقَالُوا لَقَدْ

ص: 252


1- 1. مکارم الأخلاق: 281- 283.

جِئْنَا فَمَا رَأَیْنَا إِلَّا حَائِطَیْنِ مَبْنِیَّیْنِ فَحَدِّثَانَا مَا قِصَّتُکُمَا فَقَالا أَتَیْنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَعَلَّمَنَا آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ تَسْبِیحَ فَاطِمَةَ علیها السلام فَفَعَلْنَا فَقَالُوا انْطَلِقُوا فَوَ اللَّهِ لَا نَتَّبِعُکُمْ أَبَداً وَ لَا یَقْدِرُ عَلَیْکُمْ لِصٌّ بَعْدَ هَذَا الْکَلَامِ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که در سفر هر شب آیه الکرسی بخواند، خودش و هر چه با خود دارد سالم ماند. و بگوید:« اللهم اجعل مسیری عبرا و صمتی تفکرا و کلامی ذکر» {خدایا! رفتن مرا عبرت ساز و خاموشی ام را تفکر و سخنم را ذکر.}

و ابی البرکات مشهدی از مردی نقل کرده که گفت: امام رضا علیه السّلام از خراسان بسته ای از جامه ها برایم فرستاد و میان آنها گِلی بود. به فرستاده گفتم: این چیست؟ گفت گِل قبر حسین علیه السّلام و آن حضرت چیزی از جامه و جز آن نفرستد، جز آنکه از این گِل در آن نهد و می فرماید که سبب امان است به اذن خدا عزوجل.

و از آن حضرت است که فرمود: امام صادق علیه السّلام فرمود: دو برادر رسول خدا صلی الله علیه و آله نزدش آمدند و گفتند: ما قصد شام داریم برای تجارت و به ما بیاموز آنچه باید بگوییم. فرمود: آری، چون به منزلی جا گرفتید و نماز عشاء پسین را خواندید، هر کدام شما پس از سلام، پهلو بر بستر نهد و تسبیح فاطمه علیه السّلام و به دنبالش آیه الکرسی را بخواند که محفوظ ماند از هر چیزی تا صبح کند.

پس دزدانی آنها را دنبال کردند تا به منزلی رسیدند و غلام خود را فرستادند تا بدانند که آنها در چه حالند، خوابند یا بیدار. غلام بدانها رسید و یکی شان پهلو بر بستر داشت و آیة الکرسی و تسبیح فاطمه علیه السّلام را خواند و به ناگاه دو دیوار بر آنها ساخته شده و آن غلام آمد و گرد آنها گشت و از هر طرف جز دو دیوار ساخته ندید .

پس نزد یارانش برگشت و گفت که به خدا جز دو دیوار ندیدم. گفتند: خدایت رسوا کند، دروغ گفتی، ناتوان ترسویی! پس خودشان برخاستند (و رفتند) اما جز دو دیوار ندیدند و گرد آنها گردیدند و سخنی نشنیدند و آدمی ندیدند و به منزل خود برگشتند. فردا که شد نزد آنها آمدند و گفتند: شما کجا بودید؟ هر دو گفتند: جز همین جا نبودیم و جایی نرفتیم. دزدان گفتند: به خدا ما آمدیم و جز دو دیوار ندیدیم. بگویید داستان شما چیست؟

گفتند: ما نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفتیم و از او خواستیم به ما آموزشی دهد و به ما آیه الکرسی و تسبیح فاطمه علیه السّلام را یاد داد و ما آن را خواندیم. دزدها گفتند: بروید! به خدا ما هرگز شما را دنبال نکنیم و پس از این سخن، هرگز دزدی بر شما توانا نباشد. - . مکارم الاخلاق: 292 -

**[ترجمه]

«48»

مکا، [مکارم الأخلاق]: فِی دُعَاءِ الضَّلَالِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ إِذَا ضَلَلْتَ الطَّرِیقَ فَنَادِ یَا صَالِحُ وَ یَا أَبَا صَالِحٍ أَرْشِدُونَا إِلَی الطَّرِیقِ یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ الْبَرَّ مُوَکَّلٌ بِهِ صَالِحٌ وَ الْبَحْرَ مُوَکَّلٌ بِهِ حَمْزَةُ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: إِذَا تَغَوَّلَتْ لَکُمُ الْغُولُ فَأَذِّنُوا(2).

عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ: کُنْتُ مَعَ الْبَاقِرِ علیه السلام فَضَلَّ بَعِیرِی فَقَالَ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ قُلْ کَمَا أَقُولُ- اللَّهُمَّ رَادَّ الضَّالَّةِ هَادِیاً مِنَ الضَّلَالَةِ رُدَّ عَلَیَّ ضَالَّتِی فَإِنَّهَا مِنْ فَضْلِکَ وَ عَطَائِکَ فَفَعَلْتُ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا عُبَیْدَةَ تَعَالَ فَارْکَبْ فَرَکِبْتُ مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَلَمَّا سِرْنَا إِذَا سَوَادٌ عَلَی الطَّرِیقِ فَقَالَ یَا أَبَا عُبَیْدَةَ هَذَا بَعِیرُکَ فَإِذَا هُوَ بَعِیرِی.

فِی الدُّعَاءِ عِنْدَ نُزُولِ الْمَنْزِلِ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِذَا نَزَلْتَ مَنْزِلًا فَقُلِ- اللَّهُمَ أَنْزِلْنِی مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ وَ فِی رِوَایَةٍ وَ أَیِّدْنِی کَمَا أَیَّدْتَ بِهِ الصَّالِحِینَ وَ هَبْ لِیَ السَّلَامَةَ وَ الْعَافِیَةَ فِی کُلِّ وَقْتٍ وَ حِینٍ أَعُوذُ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ کُلِّهَا مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ وَ ذَرَأَ وَ بَرَأَ- ثُمَّ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ قُلِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا خَیْرَ هَذِهِ الْبُقْعَةِ وَ أَعِذْنَا مِنْ شَرِّهَا اللَّهُمَّ أَطْعِمْنَا مِنْ جَنَاهَا وَ أَعِذْنَا مِنْ وَبَاهَا وَ حَبِّبْنَا إِلَی أَهْلِهَا وَ حَبِّبْ صَالِحِی أَهْلِهَا إِلَیْنَا وَ إِذَا أَرَدْتَ الرَّحِیلَ فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ ادْعُ اللَّهَ بِالْحِفْظِ وَ الْکِلَاءَةِ وَ وَدِّعِ الْمَوْضِعَ وَ أَهْلَهُ فَإِنَّ لِکُلِّ مَوْضِعٍ أَهْلًا مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ قُلِ السَّلَامُ عَلَی مَلَائِکَةِ اللَّهِ الْحَافِظِینَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.

فِی الدُّعَاءِ عِنْدَ الرُّجُوعِ مِنَ السَّفَرِ رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ قَالَ لَمَّا رَجَعَ مِنْ خَیْبَرَ- آئِبُونَ تَائِبُونَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ عَابِدُونَ رَاکِعُونَ سَاجِدُونَ لِرَبِّنَا حَامِدُونَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی حِفْظِکَ إِیَّایَ فِی سَفَرِی وَ حَضَرِی اللَّهُمَّ اجْعَلْ أَوْبَتِی هَذِهِ مُبَارَکَةً

ص: 253


1- 1. مکارم الأخلاق: 292.
2- 2. أی ظهرت و تجسمت فی أعینکم.

مَیْمُونَةً مَقْرُونَةً بِتَوْبَةٍ نَصُوحٍ تُوجِبُ لِی بِهَا السَّعَادَةَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

فِی الدُّعَاءِ عِنْدَ دُخُولِ مَدِینَةٍ أَوْ قَرْیَةٍ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِذَا أَرَدْتَ مَدِینَةً أَوْ قَرْیَةً فَقُلْ حِینَ تُعَایِنُهَا- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَهَا وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهَا اللَّهُمَّ حَبِّبْنَا إِلَی أَهْلِهَا وَ حَبِّبْ صَالِحِی أَهْلِهَا إِلَیْنَا.

فِی الدُّعَاءِ فِی الْمَسِیرِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی سَفَرِهِ إِذَا هَبَطَ سَبَّحَ وَ إِذَا صَعِدَ کَبَّرَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الَّذِی نَفْسُ أَبِی الْقَاسِمِ بِیَدِهِ و مَا هَلَّلَ مُهَلِّلٌ وَ مَا کَبَّرَ مُکَبِّرٌ عَلَی شَرَفٍ مِنَ الْأَشْرَافِ إِلَّا هَلَّلَ مَا خَلْفَهُ وَ کَبَّرَ مَا بَیْنَ یَدَیْهِ بِتَهْلِیلِهِ وَ تَکْبِیرِهِ حَتَّی یَبْلُغَ مَقْطَعَ التُّرَابِ فِی رُکُوبِ السَّفِینَةِ بِسْمِ اللَّهِ الْمَلِکِ الرَّحْمَنِ وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ (1) الْآیَةَ- بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ.

فِی الدُّعَاءِ عَلَی الْجِسْرِ: إِذَا بَلَغْتَ جِسْراً فَقُلْ حِینَ تَضَعُ قَدَمَکَ عَلَیْهِ- بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ ادْحَرْ عَنِّی الشَّیْطَانَ الرَّجِیمَ.

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ عَلَی ذِرْوَةِ کُلِّ جِسْرٍ شَیْطَاناً فَإِذَا انْتَهَیْتَ إِلَیْهِ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ یَرْحَلْ عَنْکَ.

قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِذَا کُنْتَ فِی سَفَرٍ أَوْ مَفَازَةٍ فَخِفْتَ جِنِّیّاً أَوْ آدَمِیّاً فَضَعْ یَمِینَکَ عَلَی أُمِّ رَأْسِکَ وَ اقْرَأْ بِرَفِیعِ صَوْتِکَ- أَ فَغَیْرَ دِینِ اللَّهِ یَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ (2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: دعای گمشده: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون راه را گم کردی، فریاد کن: «یا صالح و یا ابا صالح، ما را رهنمایی کن!» خدا شما را رحمت کند.

و روایت است که صالح به خشکی گمارده شده است و حمزه به رهنمایی در دریا.

و از آن حضرت است که چون غول زده شدید، اذان بگویید. - . یعنی ظاهر شد و مجسم شد در چشمانتان. -

ابی عبیده حذاء گفت: با امام باقر علیه السّلام بودم و شترم گم شد. فرمود: دو رکعت نماز بخوان و بگو آنچه را که می گویم: « اللهم راد الضالة هادیا من الضلالة رد علی ضالتی فإنها من فضلک و عطائک» {خدایا! ای برگرداننده گمشده از گمراهی! برگردان گمشده مرا که آن از فضل و عطای تو است.} و این کار را انجام دادم. سپس فرمود: ای ابا عبیده، بیا سوار شو! و با آن حضرت سوار شدم و چون به راه افتادیم، ناگاه دیدیم یک سیاهی بر سر راه بود. آن حضرت فرمود: ای ابی عبیده! این شتر تو است، و همان بود .

دعای منزل گرفتن: پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: ای علی! چون منزل کنی بگو: «اللَّهُمَّ أَنْزِلْنِی مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ وَ فِی رِوَایَةٍ وَ أَیِّدْنِی کَمَا أَیَّدْتَ بِهِ الصَّالِحِینَ وَ هَبْ لِیَ السَّلَامَةَ وَ الْعَافِیَةَ فِی کُلِّ وَقْتٍ وَ حِینٍ أَعُوذُ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ کُلِّهَا مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ وَ ذَرَأَ وَ بَرَأَ.» {خدایا مرا در منزلی مبارک منزل بده که تو بهترین میزبانانی.} و در روایتی آمده: {ومرا مؤید دار چنان که صالحین را تأیید فرمودی و سلامتی و عافیت در هر زمان و لحظه ای به من ببخش. پناه می برم به کلمات تام خدا به طور کلی از شر آنچه خلق کرده و ظاهر ساخته و از عدم به وجود آورده} و دو رکعت نماز بخوان و بگو: « اللهم ارزقنا خیر هذه البقعة و أعذنا من شرها اللهم أطعمنا من جناها و أعذنا من وباها و حببنا إلی أهلها و حبب صالحی أهلها إلینا» {خدایا! روزی ما کن خیر این جا را و پناه ده از شرش. خدایا! بخوران ما را از برش و پناه ده ما را از وبایش و محبوب ساز ما را نزد اهلش و خوبانش را محبوب ما کن.} و چون خواستی بکوشی، دو رکعت نماز کن و برای حفظ و نگهداری دعا کن و آنجا را با اهلش وداع کن که هر جا اهلی از فرشته ها دارد و بگو: «السلام علی ملائکة الله الحافظین السلام علینا و علی عباد الله الصالحین و رحمة الله و برکاته» {درود بر فرشته های نگهدار خدا! درود و رحمت و برکات خدا بر ما و بنده های خوب!}

دعای هنگام بازگشت از سفر: در روایت است که چون آن حضرت از خیبر برگشت،گفت: «آئِبُونَ تَائِبُونَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ عَابِدُونَ رَاکِعُونَ سَاجِدُونَ لِرَبِّنَا حَامِدُونَ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُعَلَی حِفْظِکَ إِیَّایَ فِی سَفَرِی وَ حَضَرِی اللَّهُمَّ اجْعَلْ أَوْبَتِی هَذِهِ مُبَارَکَة مَیْمُونَةً مَقْرُونَةً بِتَوْبَةٍ نَصُوحٍ تُوجِبُ لِی بِهَا السَّعَادَةَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.» {اگر خدا بخواهد در حال توبه کننده عبادت کننده و رکوع کننده سجده کننده حمد کننده به پروردگارمان باز می گردیم خدایا چون مرا در سفرم و وطنم حفظ کردی تو را ستایش می کنم خدایا این بازگشت مرا مبارک و پر میمنت و همراه با توبه واقعی قرار ده که به خاطر آن مستوجب سعادت گردم ای مهربان ترین مهربانان}

دعای هنگام ورود به شهری یا دهی: پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: ای علی! چون قصد شهری یا دهی داری و چشم رس تو شد، بگو: « اللهم إنی أسألک خیرها و أعوذ بک من شرها اللهم حببنا إلی أهلها و حبب صالحی أهلها إلینا» {خدایا! از تو خواهم خیرش را و به تو پناه می برم از شرش. خدایا! ما را محبوب اهلش کن و خوبانش را محبوب ما کن. }

دعای در حال رفتن: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا در سفر چون از دره پایین می رفت، تسبیح می کرد و چون بالا می رفت، الله اکبر می گفت. و فرمود: بدان که جان ابو القاسم به دست او است کسی بر بلندی راه «لا اله الا الله» نگوید و «الله اکبر» نگوید جز آنکه هر چه پشت سر او است با او «لا اله الا الله» گوید و هر چه جلو او است «الله اکبر»گوید تا برسد به آخر دره.

دعای سوار شدن بر کشتی: «بسم الله الملک الرحمن وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ.» - . زمر/ 67 - تا آخر آیه. {به نام خداوند مالک و بخشنده و خدا را آن چنان که باید به بزرگی نشناخته اند، و حال آنکه روز قیامت زمین یکسره در قبضه [قدرت] اوست، و آسمانها درپیچیده به دست اوست او منزّه است و برتر است از آنچه [با وی] شریک می گردانند.} و «بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ.»

دعای پل: چون به پل رسیدی، چون بر آن گام نهی بگو: «بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ ادْحَرْ عَنِّی الشَّیْطَانَ الرَّجِیمَ.»{به نام خدا. خدایا شیطان رانده شده را از من درو کن و بران}

امام صادق علیه السّلام فرمود: بر بالای هر پل شیطانی است. چون بدان رسی بگو «بسم الله» تا از تو بکوچد.

امام صادق علیه السّلام فرمود: چون در سفر یا در بیابانی پهناور هستی و از جن یا آدمی هراسانی، دست راست را بر فرق سرت بنه و به آواز بلند بگو: «أَ فَغَیْرَ دِینِ اللَّهِ یَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ.» - . آل عمران / 83 - {آیا جز دین خدا را می جویند؟ با آنکه هر که در آسمان ها و زمین است خواه و ناخواه سر به فرمان او نهاده است، و به سوی او بازگردانیده می شوند.} - . مکارم الاخلاق: 297- 299 -

**[ترجمه]

«49»

طا، [الأمان] رَوَی ابْنُ بَابَوَیْهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی سَفَرِهِ إِذَا هَبَطَ سَبَّحَ وَ إِذَا صَعِدَ کَبَّرَ.

وَ رُوِیَ: فِی لَفْظِ التَّکْبِیرِ إِذَا عَلَوْتَ تَلْعَةً أَوْ أَکَمَةً أَوْ قَنْطَرَةً اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ- لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ- وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ اللَّهُمَّ لَکَ الشَّرَفُ عَلَی کُلِّ شَرَفٍ- ثُمَّ تَقُولُ خَرَجْتُ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ بِغَیْرِ حَوْلٍ مِنِّی وَ لَا قُوَّةٍ لَکِنْ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ بَرِئْتُ إِلَیْکَ یَا رَبِّ مِنَ الْحَوْلِ وَ الْقُوَّةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بَرَکَةَ سَفَرِی هَذَا وَ بَرَکَةَ أَهْلِهِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ

ص: 254


1- 1. الزمر: 67.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 297- 299.

رِزْقاً حَلَالًا طَیِّباً تَسُوقُهُ إِلَیَّ وَ أَنَا خَائِضٌ فِی عَافِیَةٍ بِقُوَّتِکَ وَ قُدْرَتِکَ اللَّهُمَّ سِرْتُ فِی سَفَرِی هَذَا بِلَا ثِقَةٍ مِنِّی لِغَیْرِکَ وَ لَا رَجَاءٍ لِسِوَاکَ فَارْزُقْنِی مِنْ ذَلِکَ شُکْرَکَ وَ عَافِیَتَکَ وَ وَفِّقْنِی لِطَاعَتِکَ وَ عِبَادَتِکَ حَتَّی تَرْضَی وَ بَعْدَ الرِّضَا.

**[ترجمه]امان الاخطار: روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله در سفرش چون فرود می شد، تسبیح می گفت و چون بالا می رفت، تکبیر می گفت.

و روایت شده که لفظ تکبیرش در بلندی و زمین پست و بلند و یا تپه یا پل چنین بود: «الله اکبر الله اکبر لا اله الا الله و الله اکبر و الحمد لله رب العالمین. بار خدایا! تو را شرف است بر هر شرف.» و آنگاه گویی: «خرجت بحول الله و قوته بغیر حول منی و لا قوة و لکن بحول الله و قوته، برئت الیک یا رب من الحول و القوة. اللهم إنی أسألک برکة سفری هذا و برکة أهله اللهم إنی أسألک من فضلک الواسع رزقا حلالا طیبا تسوقه إلی و أنا خائض فی عافیة بقوتک و قدرتک اللهم سرت فی سفری هذا بلا ثقة منی لغیرک و لا رجاء لسواک فارزقنی من ذلک شکرک و عافیتک و وفقنی لطاعتک و عبادتک حتی ترضی و بعد الرضا.» {به نیرو و قوت خدا خارج شدم و نه به نیرو و قدرت خودم ولکن به نیرو و قدرت خدا (خارج شدم )ای پروردگار به تو پناه آوردم از هر نیر و قوتی بار خدایا! من از تو خواهم برکت این سفرم را و برکت اهلش را. خدایا! از تو خواهم از فضل واسع خودت، روزی حلال پاک که برایم روانه کنی و من در عافیت آن دو باشم به قوت و توانایی ات. خدایا! بدین سفر روانه ام بدون اعتماد بر غیر تو و بدون امید به دیگری. روزی کن از آن شکر و عافیت خود را و به من توفیق طاعت و عبادت بده تا حد رضایت خود و بالاتر.}

**[ترجمه]

«50»

طا، [الأمان]: رُوِّینَا أَنَّهُ إِذَا رَکِبَ فِی السَّفِینَةِ فَلْیُکَبِّرِ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ مِائَةَ تَکْبِیرَةٍ وَ یُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ یَلْعَنُ ظَالِمِی آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام مِائَةَ مَرَّةٍ وَ یَقُولُ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الصَّلَاةُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ وَ عَلَی الصَّادِقِینَ علیهم السلام اللَّهُمَّ أَحْسِنْ مَسِیرَنَا وَ أَعْظِمْ أُجُورَنَا اللَّهُمَّ بِکَ انْتَشَرْنَا وَ إِلَیْکَ تَوَجَّهْنَا وَ بِکَ آمَنَّا وَ بِحَبْلِکَ اعْتَصَمْنَا وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْنَا اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتُنَا وَ رَجَاؤُنَا وَ نَاصِرُنَا- لَا تُحِلَّ بِنَا مَا لَا تُحِبُّ اللَّهُمَّ بِکَ نَحُلُّ وَ بِکَ نَسِیرُ اللَّهُمَّ خَلِّ سَبِیلَنَا وَ أَعْظِمْ عَافِیَتَنَا أَنْتَ الْخَلِیفَةُ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ أَنْتَ الْحَامِلُ فِی الْمَاءِ وَ عَلَی الظَّهْرِ- وَ قالَ ارْکَبُوا فِیها بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَ الْأَرْضُ جَمِیعاً قَبْضَتُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْوِیَّاتٌ بِیَمِینِهِ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُونَ اللَّهُمَّ أَنْتَ خَیْرُ مَنْ وَفَدَ إِلَیْهِ الرِّجَالُ وَ شُدَّتْ إِلَیْهِ الرِّحَالُ فَأَنْتَ سَیِّدِی أَکْرَمُ مَزُورٍ وَ أَکْرَمُ مَقْصُودٍ وَ قَدْ جَعَلْتَ لِکُلِّ زَائِرٍ کَرَامَةً وَ لِکُلِّ وَافِدٍ تُحْفَةً فَأَسْأَلُکَ أَنْ تَجْعَلَ تُحْفَتَکَ إِیَّایَ فَکَاکَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ اشْکُرْ سَعْیِی وَ ارْحَمْ مَسِیرِی مِنْ أَهْلِی بِغَیْرِ مَنٍّ مِنِّی عَلَیْکَ بَلْ لَکَ الْمِنَّةُ عَلَیَّ إِذْ جَعَلْتَ لِی سَبِیلًا إِلَی زِیَارَةِ وَلِیِّکَ وَ عَرَّفْتَنِی فَضْلَهُ وَ حَفِظْتَنِی فِی لَیْلِی وَ نَهَارِی حَتَّی بَلَّغْتَنِی هَذَا الْمَکَانَ وَ قَدْ رَجَوْتُکَ

فَلَا تَقْطَعْ رَجَائِی وَ أَمَّلْتُکَ فَلَا تُخَیِّبْ أَمَلِی وَ اجْعَلْ مَسِیرِی هَذَا کَفَّارَةً لِذُنُوبِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ قَالَ السَّیِّدُ رَحِمَهُ اللَّهُ وَ إِنْ کَانَ قَصْدُهُ بِرُکُوبِ السَّفِینَةِ غَیْرَ الزِّیَارَةِ فَیُغَیِّرُ اللَّفْظَ بِمَا یَلِیقُ بِسَفَرِهِ مِنَ الْعِبَارَةِ ثُمَّ قَالَ وَ حَدَّثَنِی أَبُو الْفَخْرِ بْنُ قوة [قُرَّةَ] رَحِمَهُ اللَّهُ وَ کَانَ رَجُلًا صَالِحاً أَنَّهُ رَکِبَ فِی بَعْضِ مَرَاکِبِ الْبِحَارِ فَأَشْرَفَ أَهْلُ الْمَرْکَبِ عَلَی الْأَخْطَارِ لِقُوَّةِ الرِّیَاحِ وَ کَانَ مَعَهُمْ رَجُلٌ صَالِحٌ فَاسْتَغَاثُوا بِهِ فَکَتَبَ فِی رُقْعَةٍ لَطِیفَةٍ شَیْئاً وَ رَمَاهُ فِی الْبَحْرِ فَسَکَنَ الْهَوَاءُ وَ زَالَ الِابْتِلَاءُ فَاجْتَهَدْنَا أَنْ یُعَرِّفَنَا مَا کَتَبَهُ فَامْتَنَعَ مِنْ

ص: 255

ذَلِکَ وَ خَرَجْنَا مِنَ الْمَرْکَبِ وَ تَبِعْتُهُ مِنْ بَلَدٍ إِلَی بَلَدٍ لِیُعَرِّفَنِی مَا کَتَبَ فَلَمَّا أَلْحَحْتُ عَلَیْهِ قَالَ وَ اللَّهِ مَا کَتَبْتُ غَیْرَ سُورَةِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ أَقُولُ أَنَا وَ لَا رَیْبَ أَنَّهُ کَتَبَهَا بِالْإِخْلَاصِ فَکَانَتْ سَبَبَ الْخَلَاصِ وَ لَوْ کَتَبَ اسْمَ اللَّهِ الْأَعْظَمِ الْأَرْحَمِ لَکَفَی فِی النَّجَاةِ وَ الظَّفَرِ بِالْعِزِّ وَ الْجَاهِ.

وَ رَأَیْتُ فِی الْمُجَلَّدِ السَّابِعِ مِنْ مُعْجَمِ الْبُلْدَانِ لِلْحَمَوِیِّ فِی تَرْجَمَةِ مُحَمَّدِ بْنِ السَّائِبِ قَالَ: کُنْتُ یَوْماً بِالْحِیرَةِ فَوَثَبَ إِلَیَّ رَجُلٌ فَقَالَ أَنْتَ الْکَلْبِیُّ قَالَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ مُفَسِّرُ الْقُرْآنِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً(1) مَا ذَلِکَ الْقُرْآنُ الَّذِی کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا قَرَأَ حُجِبَ عَنْ عَدُوِّهِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ قَالَ قُلْتُ لَا أَدْرِی قَالَ فَتُفَسِّرُ الْقُرْآنَ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُهُ قُلْتُ أَخْبِرْنِی قَالَ آیَةٌ مِنَ الْکَهْفِ وَ آیَةٌ مِنَ الْجَاثِیَةِ وَ آیَةٌ فِی النَّحْلِ قُلْتُ الْآیَاتُ فِی هَذِهِ السُّورَةِ کَثِیرَةٌ فَقَالَ قَوْلُهُ تَعَالَی أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ (2) وَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذُکِّرَ بِآیاتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْها وَ نَسِیَ ما قَدَّمَتْ یَداهُ إِنَّا جَعَلْنا عَلی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فِی آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ تَدْعُهُمْ إِلَی الْهُدی فَلَنْ یَهْتَدُوا إِذاً أَبَداً(3) وَ قَوْلُهُ تَعَالَی- أُولئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ وَ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ (4) ثُمَّ الْتَفَتُّ فَلَمْ أَرَهُ فَکَأَنَّمَا ابْتَلَعَتْهُ الْأَرْضَ فَصِرْتُ إِلَی مَجْلِسٍ مِنْ مَجَالِسِی فَتَحَدَّثْتُ بِهَذَا الْحَدِیثِ فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ مُدَّةٍ صَارَ إِلَیَّ رَجُلٌ مِمَّنْ حَضَرَ مَجْلِسِی فَقَالَ لِی خَرَجْتُ مِنَ الْکُوفَةِ أُرِیدُ بَغْدَادَ وَ خَرَجَتْ مَعِی سَفَائِنُ سِتٌّ وَ کَانَتْ سَفِینَتِیَ السَّابِعَةَ فَقَرَأْتُ هَذِهِ الْآیَاتِ فِی سَفِینَتِی فَنَجَوْتُ وَ قُطِعَ السِّتُّ قَالَ وَ ضَرَبَ الدَّهْرُ مِنْ ضَرَبَاتِهِ وَ أَتَانِی رَجُلٌ بَعْدَ سِنِینَ کَثِیرَةً فَسَلَّمَ عَلَیَ

ص: 256


1- 1. أسری: 45.
2- 2. الجاثیة: 23.
3- 3. الکهف: 57.
4- 4. النحل: 108.

وَ قَالَ أَنَا عَتِیقُکَ وَ مَوْلَاکَ قَالَ قُلْتُ کَیْفَ یَکُونُ کَذَلِکَ وَ أَنْتَ رَجُلٌ مِنَ الْعَرَبِ قَالَ غَزَوْتُ الدَّیْلَمَ فَأُسِرْتُ فَکُنْتُ فِی أَیْدِیهِمْ عَشْرَ سِنِینَ فَذَکَرْتُ الْآیَاتِ فَقَرَأْتُهَا فَخَرَجْتُ أَرْسُفُ فِی قُیُودِی وَ مَرَرْتُ عَلَی الْمُوَکَّلَةِ بِنَا مِنَ السَّجَّانِینَ وَ غَیْرِهِمْ فَمَا عَرَضَ إِلَیَّ مِنْهُمْ حَتَّی سِرْتُ إِلَی بِلَادِ الْإِسْلَامِ وَ أَنَا عَتِیقُکَ وَ مَوْلَاکَ.

وَ عَنْ مَوْلَانَا عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ یَقْرَأُ عِنْدَ خَوْفِ الْغَرَقِ فَیَسْلَمُ مِمَّا یَخَافُ یَقْرَأُ إِنَّ وَلِیِّیَ اللَّهُ الَّذِی نَزَّلَ الْکِتابَ وَ هُوَ یَتَوَلَّی الصَّالِحِینَ- وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَ الْأَرْضُ جَمِیعاً قَبْضَتُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْوِیَّاتٌ بِیَمِینِهِ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُونَ.

**[ترجمه]امان الاخطار: روایت داریم که چون سوار کشتی شود، صد بار «الله اکبر» گوید و صد بار صلوات بفرستد و صد بار به ظالمان بر آل محمد لعنت کند و بگوید: «بسم الله و بالله و الصلاة علی رسول الله و علی الصادقین. اللهم أحسن مسیرنا و أعظم أجورنا اللهم بک انتشرنا و إلیک توجهنا و بک آمنا و بحبلک اعتصمنا و علیک توکلنا اللهم أنت ثقتنا و رجاؤنا و ناصرنا- لا تحل بنا ما لا تحب اللهم بک نحل و بک نسیر اللهم خل سبیلنا و أعظم عافیتنا أنت الخلیفة فی الأهل و المال و أنت الحامل فی الماء و علی الظهر- و قال ارکبوا فیها بسم الله مجراها و مرساها إن ربی لغفور رحیم و ما قدروا الله حق قدره و الأرض جمیعا قبضته یوم القیامة و السماوات مطویات بیمینه سبحانه و تعالی عما یشرکون اللهم أنت خیر من وفد إلیه الرجال و شدت إلیه الرحال فأنت سیدی أکرم مزور و أکرم مقصود و قد جعلت لکل زائر کرامة و لکل وافد تحفة فأسألک أن تجعل تحفتک إیای فکاک رقبتی من النار و اشکر سعیی و ارحم مسیری من أهلی بغیر من منی علیک بل لک المنة علی إذ جعلت لی سبیلا إلی زیارة ولیک و عرفتنی فضله و حفظتنی فی لیلی و نهاری حتی بلغتنی هذا المکان و قد رجوتک فلا تقطع رجائی و أملتک فلا تخیب أملی و اجعل مسیری هذا کفارة لذنوبی یا أرحم الراحمین. {خدایا! خوش کن رفتن ما را و بزرگ دار اجر ما را. بار خدایا! به تو پراکنده گردیدیم و به تو رو آوردیم و به تو ایمان آوردیم و به رشته تو چنگ زدیم و بر تو توکل داریم. بار خدایا! تو اعتماد و امید و یاور مایی، ما را بدان چه دوست نداری و امگذار. خدایا! به تو داخل شویم در سفر و به تو روانه شدیم. خدایا! راه ما را باز کن و عافیت کلان به ما عطا کن، تویی سرپرست در اهل و مال، تویی گذراننده در دریا و خشکی. و گوید: «در آن سوار شوید ارْکَبُوا فِیها بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ، و خدا را آن چنان که باید به بزرگی نشناخته اند، و حال آنکه روز قیامت زمین یکسره در قبضه [قدرت] اوست، و آسمانها درپیچیده به دست اوست او منزّه است و برتر است از آنچه [با وی] شریک می گردانند.» خدایا! تو بهترین کسی هستی که مهمان به درگاهش پذیرفته شود و بارها بسته شوند، تو بهترین آقا و گرامی ترین زیارت شده و بهترین مقصودی. برای هر زائری پذیرایی داری و برای هر واردی تحفه ای داری. از تو خواهم که تحفه مرا آزادی از دوزخ سازی و کوشش مرا سپاس گویی و رحم کنی به جدایی ام از خاندانم، بی آنکه مرا بر تو منتی باشد، بلکه تو را بر من منت است که راهی برایم فراهم کردی برای زیارت ولی ات و فضلش را به من شناختی و در شب و روز مرا حفظ کردی تا به اینجا رسیدم. من به تو امید دارم، امیدم را قطع نکن و به تو آرزو دارم، نومیدم مکن و این آمدنم را کفاره گناهانم ساز ای مهربان ترین مهربانان.}

و سید رحمه الله گفته: اگر در سوار شدن کشتی قصدی غیر از زیارت دارد، عبارت را به مناسبت سفر خود تغییر دهد و ابوالفخر بن قوه که مرد خوبی بود، به من بازگفت که در یک کشتی سوار بوده در دریا و اهل کشتی بر اثر باد سخت دچار خطر شدند. آنها به مرد صالحی که همراه آنها بود دادرسی کردند و او در برگه نازکی چیزی نوشت و به دریا انداخت و هوا آرام شد و بلا رفع شد. ما کوشیدیم تا آن نوشته را به ما یاد دهد و سرباز زد. وقتی از کشتی پیاده شدیم من شهر به شهر به دنبالش رفتم تا آن نوشته را به من معرفی کند و چون بسیار اصرارش کردم گفت: به خدا جز سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ» چیزی نبود.

مؤلف:

شک نیست که آن را با اخلاص نوشته که سبب خلاص شده و اگر نام « اسم الله الأعظم الأرحم» را هم می نوشت بس بود. و به نقل از حموی در معجم البلدان آورده که مؤلف سیره ابن هشام گوید: روزی در حیره بودم و مردی به من چسبید و گفت: تو کلبی هستی؟ گفتم: آری. گفت: مفسر قرآنی؟ گفتم: آری. گفت: به من بگو از «إذا قرأت القرآن جعلنا بینک و بین الذین لا یؤمنون بالآخرة حجابا مستورا.» - . أسری/ 45 - {و چون قرآن بخوانی، میان تو و کسانی که به آخرت ایمان ندارند پرده ای پوشیده قرار می دهیم.} آنجای قرآن که چون پیغمبر صلی الله علیه و آله می خواند، پرده می شد جلو دشمنش از پری و آدمی کجا بود؟ گفتم: نمی دانم. گفت: قرآن تفسیر کنی و آن را ندانی؟ گفتم: تو به من خبر ده. گفت: آیه ای از کهف و آیه ای از جاثیه و آیه در سوره نحل. گفتم: آیات این سوره ها بسیارند. گفت: آیه: «أ فرأیت من اتخذ إلهه هواه و أضله الله علی علم و ختم علی سمعه و قلبه و جعل علی بصره غشاوة فمن یهدیه من بعد الله أ فلا تذکرون.» - . جاثیه/ 23 - {پس آیا دیدی کسی را که هوس خویش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته گمراه گردانیده و بر گوش او و دلش مُهر زده و بر دیده اش پرده نهاده است؟ آیا پس از خدا چه کسی او را هدایت خواهد کرد؟ آیا پند نمی گیرید؟} و قول خدا عزوجل: «و من أظلم ممن ذکر بآیات ربه فأعرض عنها و نسی ما قدمت یداه إنا جعلنا علی قلوبهم أکنة أن یفقهوه و فی آذانهم وقرا و إن تدعهم إلی الهدی فلن یهتدوا إذا أبدا.» - . کهف/ 57 - {و کیست ستمکارتر از آن کس که به آیات پروردگارش پند داده شده، و از آن روی برتافته، و دستاورد پیشینه خود را فراموش کرده است؟ ما بر دل های آنان پوشش هایی قرار دادیم تا آن را درنیابند و در گوش هایشان سنگینی [نهادیم]. و اگر آنها را به سوی هدایت فراخوانی باز هرگز به راه نخواهند آمد.} و قول خدا تعالی: «أولئک الذین طبع الله علی قلوبهم و سمعهم و أبصارهم و أولئک هم الغافلون.» - . نحل/ 108 - {آنان کسانی اند که خدا بر دل ها و گوش و دیدگانشان مُهر نهاده و آنان خود غافلانند.} سپس توجه کردم و او را ندیدم، گویا زمین او را بلعیده باشد. و به یک مجلسی رفتم و این داستان را بازگفتم. پس از مدتی مردی از حاضران آن مجلس نزد من آمد و گفت: از کوفه درآمدم برای بغداد، و شش کشتی بار بود و کشتی ما هفتم بود و این آیات را در کشتی خودم خواندم و نجات یافتم و آن شش دیگر را زدند.

گفت: روزگار در گذشت و پس از سال های بسیار، مردی نزد من آمد و سلام کرد و گفت: من آزاد کرده و وابسته توام. گفتم: چگونه باشد با اینکه مردی از عرب باشی؟ گفت: در دیلم به غزوه رفتم و اسیر شدم و ده سال در دست آنها بودم و به یاد این آیه ها افتادم و آنها را خواندم و بسته به زنجیر از زندان خارج شدم و به زندانبانان و دیگران گذر کردم و کسی به من تعرض نکرد تا به بلاد اسلام آمدم، و من آزاد کرده و وابسته توام.

و از مولای ما علی علیه السّلام است که در ترس از غرق شدن و سالم ماندن از آنچه می ترسد، بخواند:«إن ولیی الله الذی نزل الکتاب و هو یتولی الصالحین.» - . اعراف / 196 - {بی تردید، سرور من آن خدایی است که قرآن را فرو فرستاده، و همو دوستدار شایستگان است.}

و «و ما قدروا الله حق قدره و الأرض جمیعا قبضته یوم القیامة و السماوات مطویات بیمینه سبحانه و تعالی عما یشرکون.» {و خدا را آنچنان که باید به بزرگی نشناخته اند، و حال آنکه روز قیامت زمین یکسره در قبضه [قدرت] اوست، و آسمان ها درپیچیده به دست اوست او منزّه است و برتر است از آنچه [با وی] شریک می گردانند.}

**[ترجمه]

«51»

طا، [الأمان] رَأَیْتُ بِخَطِّ جَدِّیَ الْمَسْعُودِ وَرَّامِ بْنِ أَبِی فِرَاسٍ قَدَّسَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ رُوحَهُ وَ نَوَّرَ ضَرِیحَهُ فِی الْمَعْنَی الَّذِی ذَکَرْنَاهُ مَا هَذَا لَفْظُ مَا وَجَدْنَاهُ وَ رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ علیه السلام: أَنَّ قَوْماً خَرَجُوا فِی سَفَرٍ وَ تَوَسَّطُوا مَفَازَةً فِی یَوْمٍ قَائِظٍ فَهَجَرَ عَلَیْهِمُ النَّهَارُ وَ قَدْ نَفِدَ الْمَاءُ وَ الزَّادُ فَأَشْرَفُوا عَلَی الْهَلَکَةِ عَطَشاً فَنَقَبُوا أُصُولَ الشَّجَرِ فَإِذَا رَجُلٌ عَلَیْهِ بَیَاضُ الثِّیَابِ وَقَفَ عَلَیْهِمْ فَقَالَ سَلَامٌ فَقَالُوا سَلَامٌ قَالَ مَا حَالُکُمْ قَالُوا مَا تَرَی قَالَ بَشِّرُوا بِالسَّلَامَةِ فَإِنِّی رَجُلٌ مِنَ الْجِنِّ أَسْلَمْتُ عَلَی یَدِ أَبِی الْقَاسِمِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ الْمُؤْمِنُ عَیْنُهُ وَ دَلِیلُهُ فَمَا کُنْتُمْ لِتَهْلِکُوا بِحَضْرَتِی اتْلُونِی فَتَلَوْنَاهُ فَأَوْرَدَنَا عَلَی مَاءٍ وَ کِلَاءٍ فَأَخَذْنَا حَاجَتَنَا وَ مَضَیْنَا

**[ترجمه]امان الاخطار: به خط جدم المسعود ورام، در این باره روایتی از امام باقر علیه السّلام را یافتم که فرمود: مردمی به سفر می رفتند و به دشتی پهناور در روزی گرم و تابستانی دچار شدند و پرتو روز بر آنها تابید و قوت و توشه شان را بلعید و از تشنگی به پرتگاه نابودی افتادند، تا آنجا که ریشه درختان را کاویدند. ناگهان مردی سفیدپوش بر آنها ایستاد و سلام داد و گفتند سلام. گفت: شما را چه شده؟ گفتند: آنچه که می بینی. گفت: مژده به سلامت، من مردی از جنیان هستم که به محمد ابوالقاسم صلی الله علیه و آله ایمان آوردند و از او شنیدم که می فرمود: مؤمن چشم و راهنما است، نشود که شما در کنار من هلاک شوید، به دنبالم آیید! و به دنبالش رفتیم و ما را به سر آب و چراگاهی برد و نیاز برگرفتیم و رفتیم.

**[ترجمه]

أَقُول

أَنَا وَ هَذَا مِنْ مُعْجِزَاتِهِ صلی الله علیه و آله وَ کَرَامَاتِهِ.

**[ترجمه]این از معجزات و کرامات آن حضرت است صلی الله علیه و آله .

**[ترجمه]

«52»

طا، [الأمان]: فِیمَا نَذْکُرُهُ إِذَا خَافَ فِی طَرِیقِهِ مِنَ الْأَعْدَاءِ وَ اللُّصُوصِ وَ هُوَ مِنْ أَدْعِیَةِ السِّرِّ الْمَنْصُوصِ یَا آخِذاً بِنَوَاصِی خَلْقِهِ وَ السَّافِعَ بِهَا إِلَی قُدْرَتِهِ (1) وَ الْمُنْفِذَ فِیهَا حُکْمَهُ وَ خَالِقَهَا وَ جَاعِلَ قَضَائِهِ لَهَا غَالِباً إِنِّی مَکِیدٌ بِضَعْفِی وَ بِقُوَّتِکَ عَلَی مَنْ کَادَنِی تَعَرَّضْتُ فَإِنْ حُلْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فَذَلِکَ مَا أَرْجُو وَ إِنْ أَسْلَمْتَنِی إِلَیْهِمْ غَیَّرُوا مَا بِی مِنْ نِعْمَتِکَ یَا خَیْرَ الْمُنْعِمِینَ لَا تَجْعَلْ أَحَداً مُغَیِّراً نِعَمَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ بِهَا عَلَیَّ سِوَاکَ وَ لَا تُغَیِّرْهَا أَنْتَ رَبِّی وَ قَدْ تَرَی الَّذِی نَزَلَ بِی فَحُلْ بَیْنِی وَ بَیْنَ شَرِّهِمْ بِحَقِّ مَا تَسْتَجِیبُ بِهِ الدُّعَاءَ یَا اللَّهُ رَبَّ الْعَالَمِینَ.

ص: 257


1- 1. راجع ص 265 فیما یلی.

وَ تَقُولُ أَیْضاً- بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ مِنَ اللَّهِ وَ إِلَی اللَّهِ وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ اللَّهُمَّ إِلَیْکَ أَسْلَمْتُ نَفْسِی وَ إِلَیْکَ وَجَّهْتُ وَجْهِی وَ إِلَیْکَ فَوَّضْتُ أَمْرِی فَاحْفَظْنِی بِحِفْظِ الْإِیمَانِ مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی وَ مِنْ فَوْقِی وَ مِنْ تَحْتِی وَ ادْفَعْ عَنِّی بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ فَإِنَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ فَقَدْ رُوِیَ عَنْ زَیْنِ الْعَابِدِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ مَا أُبَالِی إِنْ قُلْتُ هَذِهِ الْکَلِمَاتِ لَوِ اجْتَمَعَ عَلَیَّ الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ ذِکْرُ آیَاتٍ یَحْتَجِبُ الْإِنْسَانُ بِهَا مِنْ أَهْلِ الْعَدَاوَاتِ تُومِئُ بِیَدِکَ الْیُمْنَی إِلَی مَنْ تَخَافُ شَرَّهُ وَ تَقُولُ وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ- إِنَّا جَعَلْنا عَلی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فِی آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ تَدْعُهُمْ إِلَی الْهُدی فَلَنْ یَهْتَدُوا إِذاً أَبَداً- أُولئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ وَ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ- أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا

تَذَکَّرُونَ- وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً- وَ جَعَلْنا عَلی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فِی آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِذا ذَکَرْتَ رَبَّکَ فِی الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلی أَدْبارِهِمْ نُفُوراً.

وَ رَأَیْتُ فِی کِتَابِ الْمُسْتَغِیثِینَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی رَجُلٍ وَ هُوَ أَبُو مُعَلًّی مِنَ الْأَنْصَارِ: لَقِیَهُ لِصٌّ فَأَرَادَ أَخْذَهُ فَسَأَلَهُ أَنْ یُصَلِّیَ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ فَتَرَکَهُ فَصَلَّاهَا وَ سَجَدَ وَ قَالَ فِی سُجُودِهِ یَا وَدُودُ یَا ذَا الْعَرْشِ الْمَجِیدَ یَا فَعَّالًا لِمَا تُرِیدُ أَسْأَلُکَ بِعِزَّتِکَ الَّتِی لَا تُرَامُ- وَ مُلْکِکَ الَّتِی لَا یُضَامُ وَ بِنُورِکَ الَّذِی مَلَأَ أَرْکَانَ عَرْشِکَ أَنْ تَکْفِیَنِی شَرَّ هَذَا اللِّصِّ یَا مُغِیثُ أَغِثْنِی وَ کَرَّرَ هَذَا الدُّعَاءَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَإِذَا بِفَارِسٍ قَدْ أَقْبَلَ بِیَدِهِ حَرْبَةٌ فَقَتَلَ اللِّصَّ وَ قَالَ لَهُ أَنَا مَلَکٌ مِنَ السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ وَ إِنَّ مَنْ صَنَعَ کَمَا صَنَعْتَ اسْتُجِیبَ لَهُ مَکْرُوباً کَانَ أَوْ غَیْرَ مَکْرُوبٍ.

وَ مِنَ الْکِتَابِ الْمَذْکُورِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زَیْدِ بْنِ حَارِثَةَ: أَنَّهُ ظَفَرَ بِهِ لِصٌّ وَ أَرَادَ قَتْلَهُ فَقَالَ لَهُ دَعْنِی أُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ فَخَلَّاهُ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْهُمَا قَالَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ

ص: 258

فَسَمِعَ اللِّصُّ قَائِلًا یَقُولُ لَا تَقْتُلْهُ فَعَادَ فَقَالَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ فَسَمِعَ اللِّصُّ قَائِلًا یَقُولُ لَا تَقْتُلْهُ فَقَالَ مَرَّةً ثَالِثَةً یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ إِذَا بِفَارِسٍ بِیَدِهِ حَرْبَةٌ فِی رَأْسِهَا شُعْلَةُ نَارٍ فَقَتَلَ اللِّصَّ ثُمَّ قَالَ لِلْمَأْخُوذِ لَمَّا قُلْتَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ کُنْتُ فِی السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ فَلَمَّا قُلْتَ ثَانِیَةً کُنْتُ فِی السَّمَاءِ الدُّنْیَا فَلَمَّا قُلْتَ ثَالِثَةً یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ أَتَیْتُکَ.

وَ رَأَیْتُ فِی الْجُزْءِ الرَّابِعِ مِنْ کِتَابِ دَفْعِ الْهُمُومِ وَ الْأَحْزَانِ تَأْلِیفِ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُدَ النُعْمَانِیِّ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: قُلْتُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَیْلَةَ صِفِّینَ أَ مَا تَرَی الْأَعْدَاءَ قَدْ أَحْدَقُوا بِنَا فَقَالَ وَ قَدْ رَاعَکَ هَذَا قُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَضِلَّ فِی هُدَاکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَفْتَقِرَ فِی غِنَاکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أُضَیَّعَ فِی سَلَامَتِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أُغْلَبَ وَ الْأَمْرُ لَکَ أَقُولُ أَنَا فَکَفَاهُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ أَمْرَهُمْ.

**[ترجمه]امان الاخطار: دعایی که یاد کنیم برای ترس از دشمن و دزد و این دعا از اسرار خصوصی است: «یَا آخِذاً بِنَوَاصِی خَلْقِهِ وَ السَّافِعَ بِهَا إِلَی قُدْرَتِهِ وَ الْمُنْفِذَ فِیهَا حُکْمَهُ وَ خَالِقَهَا وَ جَاعِلَ قَضَائِهِ لَهَا غَالِباً إِنِّی مَکِیدٌ بِضَعْفِی وَ بِقُوَّتِکَ عَلَی مَنْ کَادَنِی تَعَرَّضْتُ فَإِنْ حُلْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فَذَلِکَ مَا أَرْجُو وَ إِنْ أَسْلَمْتَنِی إِلَیْهِمْ غَیَّرُوا مَا بِی مِنْ نِعْمَتِکَ یَا خَیْرَ الْمُنْعِمِینَ لَا تَجْعَلْ أَحَداً مُغَیِّراً نِعَمَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ بِهَا عَلَیَّ سِوَاکَ وَ لَا تُغَیِّرْهَا أَنْتَ رَبِّی وَ قَدْ تَرَی الَّذِی نَزَلَ بِی فَحُلْ بَیْنِی وَ بَیْنَ شَرِّهِمْ بِحَقِّ مَا تَسْتَجِیبُ بِهِ الدُّعَاءَ یَا اللَّهُ رَبَّ الْعَالَمِینَ.» {ای گیرنده موی جلوی پیشانی خلقش و ای گیرنده آن با تمام قدرت و جاری کننده حکمش در آن و خالق آن و قرار دهنده قضا و قدرش در آن غالباً،من به دلیل ضعف خودم وقدرت تو چاره جویی می کنم از کسی که بر من حیله کند و بر من متعرض شود.پس اگر میان من وآنها فاصله اندازی آن همان چیزی است که آرزو دارم و اگر مرا تسلیم آنها کنی آنچه از نعمتت به من دادی را تغییر می دهند،ای بهترین نعمت دهندگان .هیچ کس را تغییر دهنده نعمتت که بر من ارزانی داشتی قرار مده و خودت هم نعمتت را تغییر نده ای پروردگار من . تو آنچه بر من پیش آمده را می بینی پس بین من و شر آنها فاصله انداز به حق آنچه این دعا به واسطه آن مستجاب می شود ای الله پرودگار عالمیان}

و باز می گویی: «بسم الله، و بالله و من الله، و الی الله و فی سبیل الله اللهم إلیک أسلمت نفسی و إلیک وجهت وجهی و إلیک فوضت أمری فاحفظنی بحفظ الإیمان من بین یدی و من خلفی و عن یمینی و عن شمالی و من فوقی و من تحتی و ادفع عنی بحولک و قوتک فإنه لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم ». {به نام خدا و به خدا و از خدا و به سوی خدا و در راه خدا. خدایا! خود را به تو وانهادم و به درگاه تو رو کردم و کارم را به تو سپردم. مرا به حفظ ایمان نگه دار از پیش و پس و از راست و چپم و از بالای سر و زیر پایم و به حول و قوت خود از من دفاع کن که هیچ تحول و نیرویی جز از ناحیه خداوند والا و بزرگ نیست.} که از امام سجاد علیه السّلام نقل است که چون این کلمات را گویم، باک ندارم از اینکه پری و آدمی بر سر من گرد آیند.

ذکر چند آیه که آدمی را از دشمنان در پرده دارند. با دست راست بدان که از شرش بیمناکی اشاره کن و بگو:

1.

«و جعلنا من بین أیدیهم سدا و من خلفهم سدا فأغشیناهم فهم لا یبصرون.» {و [ما] فراروی آنها سدّی و پشت سرشان سدّی نهاده و پرده ای بر [چشمان] آنان فرو گسترده ایم، در نتیجه نمی توانند ببینند.}

2.

«إنا جعلنا علی قلوبهم أکنة أن یفقهوه و فی آذانهم وقرا و إن تدعهم إلی الهدی فلن یهتدوا إذا أبدا.» {ما بر دل های آنان پوشش هایی قرار دادیم تا آن را درنیابند و در گوش هایشان سنگینی [نهادیم]. و اگر آنها را به سوی هدایت فراخوانی، باز هرگز به راه نخواهند آمد.}

3.

«أولئک الذین طبع الله علی قلوبهم و سمعهم و أبصارهم و أولئک هم الغافلون.» {آنان کسانی اند که خدا بر دل ها و گوش و دیدگانشان مُهر نهاده و آنان خود غافلانند.}

4.

«أ فرأیت من اتخذ إلهه هواه و أضله الله علی علم و ختم علی سمعه و قلبه و جعل علی بصره غشاوة فمن یهدیه من بعد الله أ فلا تذکرون.» {پس آیا دیدی کسی را که هوس خویش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته گمراه گردانیده و بر گوش او و دلش مُهر زده و بر دیده اش پرده نهاده است؟ آیا پس از خدا چه کسی او را هدایت خواهد کرد؟ آیا پند نمی گیرید؟}

5.

«و إذا قرأت القرآن جعلنا بینک و بین الذین لا یؤمنون بالآخرة حجابا مستورا - و جعلنا علی قلوبهم أکنة أن یفقهوه و فی آذانهم وقرا و إذا ذکرت ربک فی القرآن وحده ولوا علی أدبارهم نفورا.» {و چون قرآن بخوانی، میان تو و کسانی که به آخرت ایمان ندارند پرده ای پوشیده قرار می دهیم. و بر دل هایشان پوشش ها می نهیم تا آن را نفهمند و در گوش هایشان سنگینی [قرار می دهیم] و چون در قرآن پروردگار خود را به یگانگی یاد کنی با نفرت پشت می کنند.} و در کتاب «مستغیثین» دیدم که مردی به نام ابو معلی از انصار که دزدی به او بر خورد و خواست او را بگیرد و از او خواست چهار رکعت نماز بخواند. پس رهایش کرد و نماز خواند و سجده کرد و در آن گفت: «یا ودود یا ذا العرش المجید یا فعالا لما ترید أسألک بعزتک التی لا ترام- و ملکک التی لا یضام و بنورک الذی ملأ أرکان عرشک أن تکفینی شر هذا اللص یا مغیث أغثنی.»{ای مهربان ای صاحب عرش بلند ای انجام دهنده آنچه اراده می کنی. از تو خواهم به عزتت که دست بردار نیست و ملکت که مقهور نشود و به نورت که ارکان عرشت را فراگرفته که کفایت کنی مرا از شر این دزد. ای فریادرس به فریادم برس!} و این دعا را سه بار بازگفت و ناگاه سواری پیش آمد که حربه به دست داشت و آن دزد را کشت و به وی گفت: من فرشته ای از آسمان چهارمم و هر کس که آن کند که تو کردی، او را اجابت کنم، گرفتار باشد یا نباشد.

و از آن کتاب است که دزدی به زید بن حارثه چیره شد و خواست او را بکشد. حارثه به وی گفت: بگذار من تا دو رکعت نماز بخوانم. پس او را وانهاد و چون نماز را تمام کرد، گفت: «یا ارحم الراحمین.» و دزد شنید که یکی می گوید: «او را نکش!» و بار دوم و سوم هم چنین شد. به ناگاه سواری آمد و حربه ای به دست داشت که بر سرش آتش بود و آن دزد را کشت و به فرد گرفتار گفت: بار اول که گفتی «یا ارحم الراحمین»، من در آسمان چهارم بودم و بار دوم در آسمان دنیا و بار سوم که گفتی به تو رسیدم.

و در جزء چهارم کتاب «دفع الهموم و الأحزان» تألیف احمد بن داود نعمانی دیدم که از قول ابن عباس نوشته که در شب صفین گفتم: یا امیرالمؤمنین! بینی که دشمنان ما را در میان گرفتند؟ فرمود: تو از این ترسیدی؟ گفتم: آری. پس گفت: « اللهم إنی أعوذ بک أن أضل فی هداک اللهم إنی أعوذ بک أن أفتقر فی غناک اللهم إنی أعوذ بک أن أضیع فی سلامتک اللهم إنی أعوذ بک أن أغلب و الأمر لک» {بار خدایا! به تو پناه می برم از اینکه در رهنمایی تو گمراه شوم. بار خدایا! به تو پناه می برم از اینکه با بی نیازی تو فقیر شوم. خدایا! به تو پناه می برم از اینکه با سلامتی تو ضایع گردم. خدایا! به تو پناه می برم از اینکه مغلوب شوم، با اینکه فرمان از تو است.} مؤلف: خدا جل جلاله کارشان را کفایت کرد.

**[ترجمه]

«53»

طا، [الأمان] فِیمَا نَذْکُرُهُ إِذَا خَافَ مِنَ الْمَطَرِ فِی سَفَرِهِ وَ کَیْفَ یَسْلَمُ مِنْ ضَرَرِهِ وَ إِذَا عَطِشَ کَیْفَ یُغَاثُ وَ یَأْمَنُ خَطَرَهُ رُوِّینَا بِإِسْنَادِنَا إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ فِی کِتَابِ دَلَائِلِ الرِّضَا علیه السلام بِإِسْنَادِ الْحِمْیَرِیِّ إِلَی سُلَیْمَانَ الْجَعْفَرِیِّ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ: کُنْتُ مَعَهُ وَ هُوَ یُرِیدُ بَعْضَ أَمْوَالِهِ فَأَمَرَ غُلَاماً لَهُ یَحْمِلُ لَهُ قَبَاءً فَعَجِبْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ قُلْتُ مَا یَصْنَعُ بِهِ فَلَمَّا صِرْنَا فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ نَزَلْنَا إِلَی الصَّلَاةِ وَ أَقْبَلَتِ السَّمَاءُ فَأَلْقَوُا الْقَبَاءَ عَلَیَّ وَ عَلَیْهِ وَ خَرَّ سَاجِداً فَسَجَدْتُ مَعَهُ ثُمَّ رَفَعْتُ رَأْسِی وَ بَقِیَ سَاجِداً فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَکُفَّ الْمَطَرُ.

قلت و أنا کنت مرة قد توجهت من بغداد إلی الحلة علی طریق المدائن فلما حصلنا فی موضع بعید من القرایا جاءت الغیوم و الرعود و استوی الغمام و المطر و عجزنا عن احتماله فألهمنی الله جل جلاله أننی أقول یا من یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا أمسک عنا مطره و خطره و کدره و ضرره بقدرتک القاهرة و قوتک الباهرة و کررت ذلک و أمثاله کثیرا و هو متماسک بالله جل جلاله حتی وصلنا إلی قریة فیها مسجد فدخلته و جاء الغیث شیئا عظیما فی اللحظة التی دخلت فیها المسجد و سلمنا منه و کان ذلک قبل أن أقف علی هذا الحدیث.

ص: 259

**[ترجمه]امان الاخطار: در ترس از باران در سفر و سلامت از ضررش و فریاد کمک خواهی از تشنگی و امن از خطرش: به روایتی از سلیمان جعفری است که در سفرش به یکی از اموالش، به همراه امام رضا علیه السّلام بودم و به غلامش فرمود که قبایی بردارد. من در شگفت شدم و گفتم: برای چه می خواهد! چون به میان راه رسیدیم، برای نماز فرمود آمدیم که باران گرفت و آن قبا را به سر من و او انداختند و به سجده افتاد و من هم با او سجده کردم و او در سجده ماند و از او شنیدم که می گفت «یا رسول الله!» و باران ایستاد.

مؤلف:

من یک بار از راه مدائن، از بغداد به حله روانه شدم و چون از آبادی ها دور شدیم، ابر و رعد آمد و استوار گردید و بارانی گرفت که در تحمل ما نبود. خدا جل جلاله به دلم انداخت که بگویم: {ای کسی که آسمان ها و زمین را نگه داری که از جا به در روند}، باران و خطرش را از ما نگه دار و هم کدورت و ضررش را به قدرت قاهره و قوت باهره ات. و چند بار آن را و مانندش را با توسل به خدا جل جلاله بازگفتم تا به دهی رسیدیم که مسجدی داشت و بدان در آمدیم. در همان لحظه باران تند فراوانی آمد و از آن سالم ماندیم و این پیش از اطلاعم از این حدیث بود.

**[ترجمه]

أقول

و توجهت مرة فی الشتاء بعیالی من مشهد الحسین صلوات الله علیه إلی بغداد فی السفن فتغیمت الدنیا و أرعدت و بدا المطر فألهمت أننی قلت ما معناه اللهم إن هذا المطر تنزله لمصلحة العباد و ما یحتاجون إلیه من عمارة البلاد فهو کالعبد لنا أن یضربنا فأجرنا علی عوائد العنایة الإلهیة و الرعایة الربانیة و أجر المطر علی عوائد العبودیة و اصرفه عنا إلی المواضع النافعة لعبادک و عمارة بلادک برحمتک یا أرحم الراحمین فسکن فی الحال.

وَ وَجَدْتُ فِی حَدِیثٍ حَذَفْتُ إِسْنَادَهُ: أَنَّ الْحَاجَّ تَعَذَّرَ عَلَیْهِمْ وُجُودُ الْمَاءِ حَتَّی أَشْرَفُوا عَلَی الْمَوْتِ وَ الْفَنَاءِ فَغُشِیَ عَلَی أَحَدِهِمْ فَوَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ مَغْشِیّاً عَلَیْهِ فَرَأَی فِی حَالِ غَشْیَتِهِ مَوْلَانَا عَلِیّاً صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَقُولُ لَهُ مَا أَغْفَلَکَ عَنْ کَلِمَةِ النَّجَاةِ فَقَالَ لَهُ وَ مَا کَلِمَةُ النَّجَاةِ فَقَالَ علیه السلام قُلْ- أَدِمْ مُلْکَکَ عَلَی مُلْکِکَ بِلُطْفِکَ الْخَفِیِّ وَ أَنَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَجَلَسَ مِنْ غَشْیَتِهِ وَ دَعَا بِهَا فَأَنْشَأَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ غَمَاماً فِی غَیْرِ زَمَانِهِ وَ رَمَی غَیْثاً عَاشَ بِهِ الْحَاجُّ عَلَی عَوَائِدِ عَفْوِهِ وَ جُودِهِ وَ إِحْسَانِهِ.

وَ مِنْ کِتَابِ نِیَّةِ الدَّاعِی عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ أَمَانٌ لِأُمَّتِی مِنَ السَّرَقِ قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ إِلَی قَوْلِهِ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً.

**[ترجمه]یک بار در زمستان با خانواده از کربلا با کشتی به بغداد می رفتیم و دنیا را ابر گرفت و رعد غُرید و باران شروع شد و به دلم افتاد که چیزی بدین معنا را بگویم: خدایا! این باران را برای مصلحت بنده ها و نیازشان به عمارت بلاد فرود می آوری و آن چون خدمتکار ما است که ما را بزند. ما را در پناه عنایت الهی و رعایت ربانی خود گیر و آن را به رسم بندگی و خدمت در آور و از ما بگردان به آنجاها که برای بندگانت و برای آبادانی بلادت سودمند است، به رحمتت یا ارحم الراحمین. و در همان حال باران ایستاد.

و در حدیثی که سندش افتاده بود، دیدم که آب بر حاجیان نایاب شده بود و آنها تا به دم مرگ و نیستی رسیدند. یکی از آنها غش کرد و به زمین افتاد و در آن حال مولای ما علی علیه السّلام را دید که به او می فرمود: چرا از کلمه نجات غفلت کردی؟ گفت: کلمه نجات چیست؟ فرمود: بگو: «آدم ملکک علی ملکک بلطفک الخفی.» و من علی بن ابی طالبم. پس از آن حال به در آمد و نشست و آن دعا را خواند و خدا جل جلاله بی وقت ابری آفرید و بارانی فرو بارید که حاجیان بر خوان عفو وجود و احسانش زنده ماندند.

و از کتاب «نیة الداعی» است، از پیغمبر صلی الله علیه و آله که فرمود: ای علی! این آیه امان امتم از دزد زدن است: «قُلِ ادْعُواْ اللَّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَانَ أَیًّا مَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الحُْسْنیَ وَ لَا تجَْهَرْ بِصَلَاتِکَ وَ لَا تخَُافِتْ بهَِا وَ ابْتَغِ بَینْ َ ذَالِکَ سَبِیلًا *وَ قُلِ الحَْمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَدًا وَ لَمْ یَکُن لَّهُ شَرِیکٌ فیِ الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُن لَّهُ وَلیِ ٌّ مِّنَ الذُّلّ ِ

وَ کَبرِّْهُ تَکْبِیرَا» - . اسراء / 110 - 111 - {بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید، برای او نام های نیکوتر است. و نمازت را به آواز بلند مخوان و بسیار آهسته اش مکن، و میان این [و آن] راهی [میانه] جوی.و بگو: ستایش خدایی را که نه فرزندی گرفته و نه در جهانداری شریکی دارد و نه خوار بوده که [نیاز به] دوستی داشته باشد. و او را بسیار بزرگ شمار.}

**[ترجمه]

«54»

طا، [الأمان]: فِیمَا نَذْکُرُهُ مِنَ الدُّعَاءِ الْفَاضِلِ إِذَا أُشْرِفَ عَلَی بَلَدٍ أَوْ قَرْیَةٍ أَوْ بَعْضِ الْمَنَازِلِ رَوَیْنَا مِنْ عِدَّةِ طُرُقٍ وَ نَذْکُرُ لَفْظَ مَا نَقَلْنَا وَ بَعْضَ مَا ذَکَرْنَاهُ مِنْ کِتَابِ مِصْبَاحِ الزَّائِرِ وَ جَنَاحِ الْمُسَافِرِ فَلْیَقُلِ اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا أَظَلَّتْ وَ رَبَّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا أَقَلَّتْ وَ رَبَّ الشَّیَاطِینِ وَ مَا أَضَلَّتْ وَ رَبَّ الرِّیَاحِ وَ مَا ذَرَتْ وَ الْبِحَارِ وَ مَا جَرَتْ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ هَذِهِ الْقَرْیَةِ وَ خَیْرَ مَا فِیهَا وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ مَا فِیهَا اللَّهُمَّ یَسِّرْ لِی مَا کَانَ فِیهَا مِنْ یُسْرٍ وَ أَعِنِّی عَلَی قَضَاءِ حَاجَتِی یَا قَاضِیَ الْحَاجَاتِ وَ یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ- أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصِیراً.

**[ترجمه]امان الاخطار: دعای خوبی در چشم رسی به شهر یا ده یا منزل سر راه است که آن را از کتاب «مصباح الزائر و جناح المسافر» آوردم.

بگوید:« اللهم رب السماوات السبع و ما أظلت و رب الأرضین السبع و ما أقلت و رب الشیاطین و ما أضلت و رب الریاح و ما ذرت و البحار و ما جرت إنی أسألک خیر هذه القریة و خیر ما فیها و أعوذ بک من شرها و شر ما فیها اللهم یسر لی ما کان فیها من یسر و أعنی علی قضاء حاجتی یا قاضی الحاجات و یا مجیب الدعوات» {خدایا! پروردگار هفت آسمان و آنچه زیر آنها است؛ پروردگار هفت زمین و آنچه روی آنها است؛ پروردگار شیاطین و هر چه گمراه کردند؛ پروردگار بادها و هر چه پراکنده کنند و دریاها و آنچه روان کردند، از تو خواهم خیر این آبادی و هر چه در آن است و به تو پناه می برم از شرش و شر هر چه در آن است. بار خدایا! هموار ساز برایم هر همواری که دارد و یاری ام کن به انجام حاجتم، یا قاضی الحاجات و یا مجیب الدعوات «أدخلنی مدخل صدق و أخرجنی مخرصدق و اجعل لی من لدنک سلطانا نصیرا.» - . اسراء / 80 - {مرا در آن به صدق و حق در آور و از آن به صدق و حق بر آور و راه یاری در آن برایم فراهم آور.}

**[ترجمه]

«55»

غو، [غوالی اللئالی] فِی الْحَدِیثِ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله إِذَا کَانَ فِی سَفَرٍ قَبْلَ اللَّیْلِ قَالَ یَا أَرْضُ رَبِّی وَ رَبُّکِ اللَّهُ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شَرِّ مَا فِیکِ وَ شَرِّ مَا یَدِبُّ عَلَیْکِ وَ أَعُوذُ

ص: 260

بِاللَّهِ مِنْ شَرِّ کُلِّ أَسَدٍ وَ أَسْوَدَ مِنَ الْحَیَّةِ وَ الْعَقْرَبِ وَ مِنْ سَاکِنِ الْبَلَدِ وَ مِنْ والِدٍ وَ ما وَلَدَ.

طا، [الأمان] مِنْ کِتَابِ التَّذْیِیلِ لِمُحَمَّدِ بْنِ النَّجَّارِ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا غَزَا أَوْ سَافَرَ فَأَدْرَکَهُ اللَّیْلُ قَالَ یَا أَرْضُ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ.

**[ترجمه]غوالی اللئالی: در حدیث است که چون پیغمبر صلی الله علیه و آله در سفر بود، پیش از شب می فرمود: « یا أرض ربی و ربک الله أعوذ بالله من شر ما فیک و شر ما یدب علیک و أعوذ بالله من شر کل أسد و أسود من الحیة و العقرب و من ساکن البلد و من والد و ما ولد.» {ای زمین! پروردگار من و پروردگار تو خداست، پناه می برم به خدا از شر هر چه در تو است و شر هر چه بر تو بجنبد، و پناه می برم به خدا از شر هر شیر و از مار و کژدم و از هر شهروند و از هر پدر و فرزند.}

امان الاخطار: چون پیغمبر صلی الله علیه و آله به جنگی یا سفری می رفت و شب می رسید، می گفت: ای زمین!... و مانند آن را آورده است.

**[ترجمه]

«56»

طا، [الأمان]: رُوِیَ أَنَّ الْمُسَافِرَ إِذَا نَزَلَ بِبَعْضِ الْمَنَازِلِ یَقُولُ: اللَّهُمَ أَنْزِلْنِی مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ وَ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ بِالْحَمْدِ وَ مَا یَشَاءُ مِنَ السُّوَرِ الْقِصَارِ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا خَیْرَ هَذِهِ الْبُقْعَةِ وَ أَعِذْنَا مِنْ شَرِّهَا اللَّهُمَّ أَطْعِمْنَا مِنْ جَنَاهَا وَ أَعِذْنَا مِنْ وَبَاهَا وَ حَبِّبْنَا إِلَی أَهْلِهَا وَ حَبِّبْ صَالِحِی أَهْلِهَا إِلَیْنَا وَ یَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ عَلِیّاً أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِهِ أَئِمَّةٌ أَتَوَلَّاهُمْ وَ أَبْرَأُ مِنْ أَعْدَائِهِمْ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ هَذِهِ الْبُقْعَةِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهَا اللَّهُمَّ اجْعَلْ أَوَّلَ دُخُولِنَا هَذَا صَلَاحاً وَ أَوْسَطَهُ فَلَاحاً وَ آخِرَهُ نَجَاحاً وَ إِذَا خِفْتَ فِی مَنْزِلِکَ شَیْئاً مِنْ هَوَامِّ الْأَرْضِ فَقُلْ فِی الْمَکَانِ الَّذِی تَخَافُ ذَلِکَ فِیهِ وَ هُوَ مِنْ أَدْعِیَةِ السِّرِّ- یَا ذَارِئَ مَنْ فِی الْأَرْضِ کُلِّهَا لِعِلْمِکَ بِمَا یَکُونُ مِمَّا ذَرَأْتَ لَکَ السُّلْطَانُ

عَلَی کُلِّ مَنْ دُونَکَ إِنِّی أَعُوذُ بِقُدْرَتِکَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ یَضُرُّ مِنَ الضُّرِّ فِی بَدَنِی مِنْ سَبُعٍ أَوْ هَامَّةٍ أَوْ عَارِضٍ مِنْ سَائِرِ الدَّوَابِّ یَا خَالِقَهَا بِفِطْرَتِهِ ادْرَأْهَا عَنِّی وَ احْجُزْهَا وَ لَا تُسَلِّطْهَا عَلَیَّ وَ عَافِنِی مِنْ بَأْسِهَا یَا اللَّهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ احْفَظْنِی بِحِفْظِکَ وَ أَجِنَّنِی بِسِتْرِکَ الْوَاقِی مِنْ مَخَاوِفِی یَا رَحِیمُ.

وَ قَالَ الطَّبْرِسِیُّ رَحِمَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِ الْآدَابِ الدِّینِیَّةِ: وَ إِذَا أَرَدْتَ الرَّحِیلَ فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ ادْعُ اللَّهَ بِالْحِفْظِ وَ الْکِلَاءَةِ وَ وَدِّعِ الْمَوْضِعَ وَ أَهْلَهُ فَإِنَّ لِکُلِّ مَوْضِعٍ أَهْلًا مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ قُلِ السَّلَامُ عَلَی مَلَائِکَةِ اللَّهِ الْحَافِظِینَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.

**[ترجمه]امان الاخطار: چون مسافر به منزلی فرود آید، بگوید: «اللهم أَنْزِلْنِی مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ»{خدایا تو بهترین منزل دهندگانی مرا در منزلی مبارک منزل ده} و دو رکعت نماز با حمد و هر سوره کوتاه خواهد بخواند و بگوید: « للهم ارزقنا خیر هذه البقعة و أعذنا من شرها اللهم أطعمنا من جناها و أعذنا من وباها و حببنا إلی أهلها و حبب صالحی أهلها إلینا» {خدایا! خیر اینجا را به ما روزی کن و از شر آن ما را پناه ده. بار خدایا! از بِر آن به ما بخوران و از تب آن ما را پناه ده، و ما را محبوب اهلش کن و خوبان آنها را محبوب ما کن.} و بگوید: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له، و اشهد ان محمد عبده و رسوله و ان علیا امیر المؤمنین و الائمه من ولده ائمه اتولاهم و أبرأ من اعدائهم اللهم إنی أسألک خیر هذه البقعة و أعوذ بک من شرها اللهم اجعل أول دخولنا هذا صلاحا و أوسطه فلاحا و آخره نجاحا.»{گواهی می دهم که معبودی جز خداوند نیست یکتاست و شریکی ندارد وگواهی می دهم که محمد بنده و فرستاده اوست و علی علیه السلام وامامان از فرزندان او امامان اند و آن ها را دوست دارم و از دشمنانشان بیزارم بار خدایا! از تو خیر اینجا را خواهم و از شرش به تو پناه می برم. بار خدایا! آغاز در آمدن ما را در آن خیر ساز و میانه اش را رستگاری و آخرش را کامیابی.}

و چون در منزلت از گزنده ای ترسیدی، در آنجا که از آن ترسانی - و این از دعاهای سری است - بگو: « یا ذارئ من فی الأرض کلها لعلمک بما یکون مما ذرأت لک السلطان علی کل من دونک إنی أعوذ بقدرتک علی کل شی ء یضر من الضر فی بدنی من سبع أو هامة أو عارض من سائر الدواب یا خالقها بفطرته ادرأها عنی و احجزها و لا تسلطها علی و عافنی من بأسها یا الله العلی العظیم احفظنی بحفظک و أجننی بسترک الواقی من مخاوفی یا رحیم» {ای آفریننده همه آنچه در زمین است! برای آنکه دانستی چه خواهد شد، تو تسلط دادی بر هر چه پایین تر از تو است. من پناه می برم به قدرتت بر هر چه زیانبار است از زیان او بر تنم، از درنده و گزنده یا جنبنده های دیگر که تو ای آفریننده آنها به سرشت خود آنها را از من کنار زن و دور کن و مسلط بر من مکن و مرا از آسیب آنها معاف دار، ای خدای والا و بزرگ . مرا به حفظ خود محفوظ دار و به پرده کشی نگه دارت بپوشان از هر چه بیم دارم یا رحیم.}

و طبرسی (ره) در کتاب آداب دینی گفته است: چون کوچ کنی دو رکعت نماز بخوان و برای حفظ دعا کن و با محل و اهلش وداع کن، زیرا هر جا اهلی دارد از فرشته ها و بگو:« السلام علی ملائکة الله الحافظین السلام علینا و علی عباد الله الصالحین و رحمة الله و برکاته.» {سلام بر فرشته های نگهبان خدا. سلام و رحمت و برکاتش بر ما و بنده های خوب خدا.}

**[ترجمه]

«57»

مِنَ الْمَزَارِ الْکَبِیرِ،: فَإِذَا أَجْمَعَ رَأْیُکَ عَلَی الْخُرُوجِ وَ أَرَدْتَهُ فَأَسْبِغِ الْوُضُوءَ وَ اجْمَعْ أَهْلَکَ ثُمَّ قُمْ إِلَی مُصَلَّاکَ فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ تَقْرَأُ فِیهِمَا مَا شِئْتَ مِنَ الْقُرْآنِ فَإِذَا فَرَغْتَ مِنْهُمَا وَ سَلِمْتَ فَقُلِ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی

ص: 261

وَ دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی وَ خَاتِمَةَ عَمَلِی اللَّهُمَّ احْفَظِ الشَّاهِدَ مِنَّا وَ الْغَائِبَ اللَّهُمَّ احْفَظْنَا وَ احْفَظْ عَلَیْنَا اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا فِی جِوَارِکَ اللَّهُمَّ لَا تَسْلُبْنَا نِعْمَتَکَ وَ لَا تُغَیِّرْ مَا بِنَا مِنْ عَافِیَتِکَ وَ فَضْلِکَ.

وَ تَقُولُ أَیْضاً مَا رُوِیَ عَنْ مَوْلَانَا الْبَاقِرِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا عَزَمْتَ عَلَی السَّفَرِ فَتَوَضَّأْ وَ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ الْأَوَّلَةَ بِالْحَمْدِ وَ سُورَةِ الرَّحْمَنِ وَ الثَّانِیَةَ بِالْحَمْدِ وَ سُورَةِ الْوَاقِعَةِ أَوْ تَبَارَکَ فَإِنْ لَمْ یَتَأَتَّ لَکَ ذَلِکَ فَاقْرَأْ مِنَ السُّوَرِ مَا شِئْتَ حَسَبَ الْعَجَلَةِ ثُمَّ ادْعُ بِهَذَا الدُّعَاءِ- اللَّهُمَّ إِنِّی خَرَجْتُ فِی سَفَرِی هَذَا بِلَا ثِقَةٍ مِنِّی بِغَیْرِکَ وَ لَا رَجَاءٍ یَأْوِی إِلَّا إِلَیْکَ وَ لَا قُوَّةٍ أَتَّکِلُ عَلَیْهَا وَ لَا حِیلَةٍ أَلْجَأُ إِلَیْهَا إِلَّا طَلَبَ فَضْلِکَ وَ ابْتِغَاءَ رِزْقِکَ وَ تَعَرُّضاً لِرَحْمَتِکَ وَ سُکُوناً إِلَی حُسْنِ عِبَادَتِکَ وَ أَنْتَ یَا إِلَهِی أَعْلَمُ بِمَا سَبَقَ لِی فِی سَفَرِی هَذَا مِمَّا أُحِبُّ وَ أَکْرَهُ وَ لِمَا أَوْقَعْتَ عَلَیَّ فِیهِ قَدَرَکَ وَ مَحْمُودَ بَلَائِکَ- فَأَنْتَ یَا إِلَهِی تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتَابِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اصْرِفْ عَنِّی فِی سَفَرِی هَذَا کُلَّ مَقْدُورٍ مِنَ الْبَلَاءِ وَ ادْفَعْ عَنِّی کُلَّ مَحْذُورٍ وَ أَسْبِلْ عَلَیَّ فِیهِ کَنَفَ عِزِّکَ وَ لُطْفَ عَفْوِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ حَقِیقَةَ حِفْظِکَ وَ سَعَةَ رِزْقِکَ وَ تَمَامَ نِعْمَتِکَ وَ افْتَحْ لِی فِیهِ أَبْوَابَ جَمِیعِ فَضْلِکَ وَ عَطَائِکَ وَ إِحْسَانِکَ وَ أَغْلِقْ عَنِّی أَبْوَابَ الْمَخَاوِفِ کُلَّهَا وَ جَمِیعَ مَا أَکْرَهُ وَ أَحْذَرُ وَ أَخَافُ عَلَی نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ ذُرِّیَّتِی وَ افْتَحْ لِی أَبْوَابَ الْأَمْنِ کُلَّهَا وَ اصْرِفْ عَنِّی الْهَلَعَ وَ الْجَزَعَ وَ ارْزُقْنِی الصَّبْرَ وَ الْقُوَّةَ وَ الْمَحْمَدَةَ لَکَ وَ النَّجَاةَ مِنْ کُلِّ مَحْذُورٍ وَ مَقْدُورٍ بِمَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی وَ اجْعَلْ ذَلِکَ خِیَرَةً لِی فِی آخِرَتِی وَ دُنْیَایَ وَ أَسْأَلُکَ یَا رَبِّ أَنْ تَحْفَظَنِی فِیمَا خَلَّفْتُ وَرَایَ مِنْ أَهْلِی وَ مَالِی وَ مَعِیشَتِی وَ صُنُوفِ حَوَائِجِی یَا مَنْ لَیْسَ فَوْقَهُ خَالِقٌ یُرْجَی یَا مَنْ لَیْسَ دُونَهُ رَبٌّ یُنَاجَی یَا مَنْ لَیْسَ غَیْرَهُ إِلَهٌ یُدْعَی یَا مَنْ لَیْسَ لَهُ وَزِیرٌ یُؤْتَی یَا مَنْ لَیْسَ لَهُ حَاجِبٌ یَغْشَی یَا مَنْ لَیْسَ لَهُ بَوَّابٌ یُرْشَی یَا مَنْ لَیْسَ لَهُ کَاتِبٌ یُدَارَی یَا مَنْ لَیْسَ لَهُ تَرْجُمَانٌ یُنَادَی یَا مَنْ لَا یَزْدَادُ عَلَی کَثْرَةِ السُّؤَالِ إِلَّا کَرَماً وَ جُوداً صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنِی فِی سَفَرِی هَذَا الْأَمْنَ مِنَ الْمَخَاوِفِ کُلِّهَا وَ الْغَنِیمَةَ وَ الظَّفَرَ بِکُلِّ غَرَضٍ وَ بَلِّغْنِی جَمِیعَ أَمَلِی وَ مَقْصُودِی.

ص: 262

اللَّهُمَّ وَ کُلَّ مَنْ قَضَیْتَ عَلَیَّ بِلِقَائِهِ مِنْ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ الَّذِینَ جَعَلْتَ لِی إِلَیْهِمْ حَاجَةً وَ شُغُلًا فَسَخِّرْهُ لِی وَ اعْطِفْ بِقَلْبِهِ عَلَیَّ وَ وَفِّقْهُ لِمَا أُرِیدُهُ وَ أَبْتَغِیهِ وَ آمُلُهُ وَ احْرُسْهُ عَنْ قَصْدِی وَ الْوُقُوفِ فِی حَاجَتِی وَ امْنَعْهُ عَنْ ظُلْمِی وَ أَذَایَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ ثُمَّ اسْجُدْ وَ ادْعُ بِمَا أَحْبَبْتَ ثُمَّ ارْفَعْ رَأْسَکَ وَ قُلْ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ- اللَّهُمَّ فاطِرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ أَدْخِلْنِی فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَخْرِجْنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ امْنَعْنِی مِنْ أَنْ یُوصَلَ إِلَیَّ سُوءٌ أَبَداً وَ لَا تُغَیِّرْ مَا أَنْعَمْتَ عَلَیَّ أَبَداً یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

وَ تَقُولُ أَیْضاً مَا رُوِیَ عَنْ سَیِّدِنَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: جَاءَنِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ رَبُّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ یَا مُحَمَّدُ مَنْ أَرَادَ مِنْ أُمَّتِکَ أَنْ أَحْفَظَهُ فِی سَفَرِهِ وَ أُؤَدِّیهِ سَالِماً فَلْیَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ بِسْمِ اللَّهِ مَخْرَجِی وَ بِإِذْنِهِ خَرَجْتُ وَ قَدْ عَلِمَ قَبْلَ أَنْ أَخْرُجَ خُرُوجِی وَ أَحْصَی بِعِلْمِهِ مَا فِی مَخْرَجِی وَ مَرْجِعِی تَوَکَّلْتُ عَلَی الْإِلَهِ الْأَکْبَرِ تَوَکُّلَ مُفَوِّضٍ إِلَیْهِ أُمُورَهُ مُسْتَعِینٍ بِهِ عَلَی شُئُونِهِ مُسْتَزِیدٍ مِنْ فَضْلِهِ مُبَرِّئٍ نَفْسَهُ مِنْ کُلِّ حَوْلٍ وَ قُوَّةٍ إِلَّا بِهِ خَرَجْتُ خُرُوجَ ضَرِیرٍ خَرَجَ بِضُرِّهِ إِلَی مَنْ یَکْشِفُهُ خُرُوجَ فَقِیرٍ خَرَجَ بِفَقْرِهِ إِلَی مَنْ یَسُدُّهُ خُرُوجَ عَائِلٍ خَرَجَ بِعَیْلَتِهِ إِلَی مَنْ یُغْنِیهَا خُرُوجَ مَنْ رَبُّهُ أَکْبَرُ ثِقَتِهِ وَ أَعْظَمُ رَجَائِهِ وَ أَفْضَلُ أُمْنِیَّتِهِ اللَّهُ ثِقَتِی فِی جَمِیعِ أُمُورِی کُلِّهَا وَ بِهِ أَسْتَعِینُ وَ لَا شَیْ ءَ إِلَّا مَا أَرَادَ أَسْأَلُ اللَّهَ خَیْرَ الْمَخْرَجِ وَ الْمَدْخَلِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ فَإِذَا وَضَعْتَ رِجْلَکَ عَلَی بَابِکَ لِلْخُرُوجِ فَقُلْ- بِسْمِ اللَّهِ آمَنْتُ بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ- ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ ثُمَّ قُمْ عَلَی الْبَابِ فَاقْرَأْ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ أَمَامَکَ وَ عَنْ یَمِینِکَ وَ شِمَالِکَ ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ احْفَظْنِی وَ احْفَظْ مَا مَعِی وَ سَلِّمْنِی وَ سَلِّمْ مَا مَعِی وَ بَلِّغْنِی وَ بَلِّغْ مَا مَعِی بِبَلَاغِکَ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ فَإِذَا أَرَدْتَ الرُّکُوبَ فَقُلْ حِینَ تَرْکَبُ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِلْإِسْلَامِ وَ عَلَّمَنَا الْقُرْآنَ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ- وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ- فَإِذَا أَرَدْتَ السَّیْرَ فَلْیَکُنْ فِی طَرْفَیِ النَّهَارِ وَ انْزِلْ فِی وَسَطِهِ وَ سِرْ فِی

ص: 263

آخِرِ اللَّیْلِ وَ لَا تَسِرْ فِی أَوَّلِهِ فَإِنَّهُ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّ الْأَرْضَ تُطْوَی فِی آخِرِ اللَّیْلِ وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اتَّقِ الْخُرُوجَ بَعْدَ نَوْمَةٍ فَإِنَّ لِلَّهِ دَوَابَّ یَبُثُّهَا یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ ثُمَّ سِرْ وَ قُلْ فِی مَسِیرِکَ اللَّهُمَّ خَلِّ سَبِیلَنَا وَ أَحْسِنْ تَسْیِیرَنَا وَ أَحْسِنْ عَافِیَتَنَا وَ أَکْثِرْ مِنَ التَّکْبِیرِ وَ التَّحْمِیدِ وَ التَّسْبِیحِ وَ الِاسْتِغْفَارِ وَ إِذَا صَعِدْتَ أَکَمَةً أَوْ عَلَوْتَ تَلْعَةً أَوْ أَشْرَفْتَ عَلَی قَنْطَرَةٍ فَقُلْ- اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ- وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنَّ لَکَ الشَّرَفَ عَلَی کُلِّ شَرَفٍ فَإِذَا بَلَغْتَ إِلَی جِسْرٍ فَقُلْ حِینَ تَضَعُ قَدَمَکَ عَلَیْهِ- بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ ادْحَرْ عَنِّی الشَّیْطَانَ الرَّجِیمَ وَ إِذَا أَشْرَفْتَ عَلَی قَرْیَةٍ تُرِیدُ دُخُولَهَا فَقُلِ- اللَّهُمَّ رَبَّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا أَظَلَّتْ وَ رَبَّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا أَقَلَّتْ وَ رَبَّ الشَّیَاطِینِ وَ مَا أَضَلَّتْ وَ رَبَّ الرِّیَاحِ وَ مَا ذَرَتْ وَ رَبَّ الْبِحَارِ وَ مَا جَرَتْ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ هَذِهِ الْقَرْیَةِ وَ خَیْرَ مَا فِیهَا وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ مَا فِیهَا اللَّهُمَّ یَسِّرْ لِی مَا کَانَ فِیهَا مِنْ وَجْهٍ وَ وَفِّقْ لِی مَا کَانَ فِیهَا مِنْ یُسْرٍ وَ أَعِنِّی عَلَی حَاجَتِی یَا قَاضِیَ الْحَاجَاتِ وَ یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ وَ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصِیراً الدُّعَاءُ عِنْدَ خَوْفِ السَّبُعِ وَ الْهَوَامِّ وَ الشَّیَاطِینِ وَ الْأَعْدَاءِ وَ اللُّصُوصِ وَ إِذَا خِفْتَ سَبُعاً فَقُلْ- أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ- لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ- اللَّهُمَّ یَا ذَارِئَ مَا فِی الْأَرْضِ کُلِّهَا بِعِلْمِهِ وَ السُّلْطَانَ الْقَاهِرَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ دُونَهُ یَا عَزِیزُ یَا مَنِیعُ أَعُوذُ بِقُدْرَتِکَ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ یَضُرُّ مِنْ سَبُعٍ أَوْ هَامَّةٍ أَوْ عَارِضٍ أَوْ سَائِرِ الدَّوَابِّ یَا خَالِقَهَا بِفِطْرَتِهِ ادْرَأْهَا عَنِّی وَ احْجُزْهَا وَ لَا تُسَلِّطْهَا عَلَیَّ وَ عَافِنِی مِنْ شَرِّهَا یَا اللَّهُ یَا عَظِیمُ احْفَظْنِی

بِحِفْظِکَ مِنْ مَخَاوِفِی یَا رَحِیمُ وَ إِذَا خِفْتَ سُلْطَاناً فَقُلْ یَا اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْأَکْبَرُ الْقَائِمُ عَلَی جَمِیعِ عِبَادِهِ وَ الْمُمْضَی مَشِیَّتُهُ بِسَابِقِ قَدَرِهِ الَّذِی عَنَتِ الْوُجُوهُ لِعَظَمَتِهِ أَنْتَ تَکْلَأُ عِبَادَکَ وَ جَمِیعَ خَلْقِکَ مِنْ شَرِّ مَا یَطْرُقُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ مِنْ ظَاهِرٍ وَ خَفِیٍّ مِنْ عُتَاةِ مَرَدَةِ خَلْقِکَ الضَّعِیفَةِ حِیَلُهُمْ عِنْدَکَ- لَا یَدْفَعُ أَحَدٌ مِنْ نَفْسِهِ سُوءاً دُونَکَ

ص: 264

وَ لَا یَحُولُ أَحَدٌ دُونَ مَا تُرِیدُ مِنَ الْخَیْرِ وَ کُلُّ مَا یُرَادُ وَ مَا لَا یُرَادُ فِی قَبْضَتِکَ وَ قَدْ جَعَلْتَ قَبَائِلَ الْجِنِّ وَ الشَّیَاطِینِ یَرَوْنَّا وَ لَا نَرَاهُمْ وَ أَنَا لِکَیْدِهِمْ خَائِفٌ وَجِلٌ فَآمِنِّی مِنْ شَرِّهِمْ وَ بَأْسِهِمْ بِحَقِّ سُلْطَانِکَ یَا عَزِیزُ یَا مَنِیعُ وَ إِذَا خِفْتَ عَدُوّاً أَوْ لِصّاً فَقُلْ یَا آخِذاً بِنَوَاصِی خَلْقِهِ وَ السَّافِعَ (1)

بِهَا إِلَی قُدْرَتِهِ الْمُنْفِذَ فِیهَا حُکْمَهُ وَ خَالِقَهَا وَ جَاعِلَ قَضَائِهِ لَهَا غَالِباً وَ کُلُّهُمْ ضَعِیفٌ عِنْدَ غَلَبَتِهِ وَثِقْتُ بِکَ یَا سَیِّدِی عِنْدَ قُوَّتِهِمْ لِضَعْفِی وَ بِقُوَّتِکَ عَلَی مَنْ کَادَنِی فَسَلِّمْنِی مِنْهُمْ اللَّهُمَّ فَإِنْ حُلْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فَذَاکَ أَرْجُو وَ إِنْ أَسْلَمْتَنِی إِلَیْهِمْ غَیَّرُوا مَا بِی مِنْ نِعْمَتِکَ یَا خَیْرَ الْمُنْعِمِینَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا تَجْعَلْ تَغَیُّرَ نِعْمَتِکَ عَلَی یَدِ أَحَدٍ سِوَاکَ وَ لَا تُغَیِّرْهَا أَنْتَ فَقَدْ تَرَی الَّذِی یُرَادُ بِی فَحُلْ بَیْنِی وَ بَیْنَ شَرِّهِمْ بِحَقِّ مَا بِهِ تَسْتَجِیبُ یَا اللَّهُ رَبَّ الْعَالَمِینَ فَإِذَا أَرَدْتَ النُّزُولَ فِی مَوْضِعٍ فَاخْتَرْ مِنْ بِقَاعِ الْأَرْضِ أَحْسَنَهَا لَوْناً وَ أَلْیَنَهَا تُرْبَةً وَ أَکْثَرَهَا عُشْباً وَ لَا تَنْزِلْ عَلَی ظَهْرِ الطَّرِیقِ وَ بُطُونِ الْأَوْدِیَةِ فَإِنَّهَا مَأْوَی الْحَیَّاتِ وَ مَدَارِجُ السِّبَاعِ فَإِذَا أَرَدْتَ النُّزُولَ فَقُلْ حِینَ تَنْزِلُ- اللَّهُمَ أَنْزِلْنِی مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ تَنْوِی مَنْدُوباً قُرْبَةً إِلَی اللَّهِ وَ قُلِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا خَیْرَ هَذِهِ الْبُقْعَةِ وَ أَعِذْنَا مِنْ شَرِّهَا وَ إِذَا أَرَدْتَ الرَّحِیلَ مِنَ الْمَنْزِلِ فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ مَنْدُوباً أَیْضاً وَ ادْعُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْحِفْظِ وَ الْکِلَاءَةِ وَ وَدِّعِ الْمَوْضِعَ وَ أَهْلَهُ فَإِنَّ لِکُلِّ مَوْضِعٍ أَهْلًا مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ قُلِ السَّلَامُ عَلَی مَلَائِکَةِ اللَّهِ الْحَافِظِینَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.

ص: 265


1- 1. یقال: سفع بناصیته: أی قبض علیها فاجتذبها بشدة فهو سافع.

**[ترجمه]از مزار کبیر: چون عزم بیرون رفتن کردی، وضوی خوبی بگیر و خاندانت را گرد آور و دو رکعت نماز به هر سوره که خواهی بخوان و چون از آنها فارغ شدی و سلام دادی، بگو: « اللهم إنی أستودعک نفسی و أهلی و مالی و ولدی-و دنیای و آخرتی و خاتمة عملی اللهم احفظ الشاهد منا و الغائب اللهم احفظنا و احفظ علینا اللهم اجعلنا فی جوارک اللهم لا تسلبنا نعمتک و لا تغیر ما بنا من عافیتک و فضلک.» {خدایا! به تو سپردم خودم و اهل و مال و فرزندم و دنیا و آخرت سرانجامم. خدایا! حاضر و غایب ما را حفظ کن. خدایا! حفظ کن ما را و حفظ کن بر ما. خدایا! ما را در پناه خود گیر. خدایا! نعمتت را از ما مگیر و عافیت و فضلت را دگرگون مکن.} و آنچه از امام باقر علیه السّلام روایت است را نیز بگو که فرمود: چون عزم سفر کردی، وضو بگیر و دو رکعت نماز بگزار که اولی با حمد باشد و سوره الرحمن و دومی با حمد و سوره واقعه یا تبارک، و اگر وقت نداری هر سوره ای را به خاطر شتابزدگی ات بخوان و سپس با این دعا، دعا کن: « اللهم إنی خرجت فی سفری هذا بلا ثقة منی بغیرک و لا رجاء یأوی إلا إلیک و لا قوة أتکل علیها و لا حیلة ألجأ إلیها إلا طلب فضلک و ابتغاء رزقک و تعرضا لرحمتک و سکونا إلی حسن عبادتک و أنت یا إلهی أعلم بما سبق لی فی سفری هذا مما أحب و أکره و لما أوقعت علی فیه قدرک و محمود بلائک- فأنت یا إلهی تمحو ما تشاء و تثبت و عندک أم الکتاب اللهم صل علی محمد و آل محمد و اصرف عنی فی سفری هذا کل مقدور من البلاء و ادفع عنی کل محذور و أسبل علی فیه کنف عزک و لطف عفوک و رحمتک و حقیقة حفظک و سعة رزقک و تمام نعمتک و افتح لی فیه أبواب جمیع فضلک و عطائک و إحسانک و أغلق عنی أبواب المخاوف کلها و جمیع ما أکره و أحذر و أخاف علی نفسی و أهلی و ذریتی و افتح لی أبواب الأمن کلها و اصرف عنی الهلع و الجزع و ارزقنی الصبر و القوة و المحمدة لک و النجاة من کل محذور و مقدور بما أنت أعلم به منی و اجعل ذلک خیرة لی فی آخرتی و دنیای و أسألک یا رب أن تحفظنی فیما خلفت ورای من أهلی و مالی و معیشتی و صنوف حوائجی یا من لیس فوقه خالق یرجی یا من لیس دونه رب یناجی یا من لیس غیره إله یدعی یا من لیس له وزیر یؤتی یا من لیس له حاجب یغشی یا من لیس له بواب یرشی یا من لیس له کاتب یداری یا من لیس له ترجمان ینادی یا من لا یزداد علی کثرة السؤال إلا کرما و جودا صل علی محمد و آل محمد و اجعل لی من أمری فرجا و مخرجا و ارزقنی فی سفری هذا الأمن من المخاوف کلها و الغنیمة و الظفر بکل غرض و بلغنی جمیع أملی و مقصودی- اللهم و کل من قضیت علی بلقائه من أحد من خلقک الذین جعلت لی إلیهم حاجة و شغلا فسخره لی و اعطف بقلبه علی و وفقه لما أریده و أبتغیه و آمله و احرسه عن قصدی و الوقوف فی حاجتی و امنعه عن ظلمی و أذای برحمتک یا أرحم الراحمین ثم اسجد و ادع بما أحببت ثم ارفع رأسک و قل أشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شریک له و أشهد أن محمدا عبده و رسوله- اللهم فاطر السماوات و الأرض صل علی محمد و آل محمد و افعل بی ما أنت أهله و أدخلنی فی کل خیر أدخلت فیه محمدا و آل محمد و أخرجنی من کل سوء أخرجت منه محمدا و آل محمد و امنعنی من أن یوصل إلی سوء أبدا و لا تغیر ما أنعمت علی أبدا یا أرحم الراحمین.» {خدایا! در این سفرم بیرون شدم بدون اعتمادم بر غیر تو و بدون امید دل جز به سوی تو، و بدون نیروی پشتیبان و چاره سازی جز درخواست فضل تو و جویایی از رزقت و دست اندازی به رحمتت و آرامش به خوبی عبادتت. و تو ای معبودم، داناتری بدان چه بهره من است در این سفر از آنچه دوست دارم یا بد دارم و از آنچه برایم مقدر کردی و به خوشی گرفتارم نمودی تو معبودا، محو کنی هر چه خواهی و بر جا داری و نزد تو است ام الکتاب. خدایا! رحمت فرصت بر محمد و آل محمد و بگردان از من در این سفرم هر بلای مقدر را و دور کن هر محذور را و مرا زیر سایه عزت و لطف عفو و رحمت و حفظ حقیقی و وسعت و رقت و نعمت کاملت بگیر. و بگشا برایم در آن همه درهای فضل و عطا و احسانت، و ببند بر من راه همه بیم ها را و همه آنچه بد دارم، و حذر می کنم و از آن بر خود و اهل و فرزندم می ترسم، و بگشا بر من همه درهای امن را و بگردان از من دلهره و بیتابی را و روزی ام کن صبر و نیرو را و سپاس خودت را و نجات از هر محذور و مقدور را که خود بهتر از من دانی و آن را خیر دنیا و آخرتم ساز، و از تو خواهم پروردگارا که حفظ کنی برایم آنچه به دنبالم بر جا نهادم از اهل و مال و زندگانی و هر نیازی، که فوق تو آفریننده ای نیست که امید به او بسته شود، ای که غیر او پرورنده ای نیست که مناجاتش بتوان کرد، ای که جز او معبودی نیست که خوانده شود، ای که جز او پشتیبانی نیست که بدو حاجت برده شود، ای که برایش پرده داری نیست که بدو آویخته شود ، ای که برایش دربانی نیست که بتوان رشوه اش داد، ای که برایش دفترداری نیست که بتوان با او ساخت، ای که برایش ترجمانی نیست که بتوان به او فریاد کرد، ای که در برابر پرده خواستن نیفزاید جز کرم وجود. رحمت فرست بر محمد و آل محمد و برایم در کارم فرج و گشایشی مقرر دار و در این سفرم از همه بیمناکی ها آسودگی و غنیمت و پیروزی به همه مقاصد روزی کن ، و مرا به هر آرزو و خواست برسان. خدایا! با هر که از خلق خود مقدر کردی که من نیازی و کاری با او داشته باشم او را مسخر من ساز و دلش را با من مهربان کن و برای آنچه از او خواهم و آرزو دارم توفیقش ده و در مقصد من و نیازم او را نگهبان باش و از ستم و آزارم جلویش را بگیر، ای مهربان ترین مهربانان.}

سپس سجده کن و هر دعا که خواهی بکن و سر بردار و بگو: {گواهی می دهم که معبودی جز الله نیست یکتا است و شریکی ندارد و گواهی می دهم که محمد بنده و فرستاده اوست خدایا! پدید آورنده آسمان ها و زمین، رحمت فرست بر محمد و آل محمد و با من آن کن که اهل آنی، و در آور مرا در هر خیری که محمد و آل محمد را در آوردی و بر آر از هر شری که محمد و آل محمد را از آن بیرون آوردی، و جلوگیرم باش از اینکه هرگز بدی من رسد، و هر نعمتی به من دادی هرگز دیگرگونش مساز، ای مهربان ترین مهربانان.}

و باز بگو آنچه را که از سید ما رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود: جبرئیل بر من آمد و گفت: پروردگارت سلام رساند و فرماید: ای محمد! هر که از امتت خواست که من در سفر او را حفظ کنم و او را سالم برسانم، بگوید: «بسم الله الرحمن الرحیم. بسم الله مخرجی و بإذنه خرجت و قد علم قبل أن أخرج خروجی و أحصی بعلمه ما فی مخرجی و مرجعی توکلت علی الإله الأکبر توکل مفوض إلیه أموره مستعین به علی شئونه مستزید من فضله مبرئ نفسه من کل حول و قوة إلا به خرجت خروج ضریر خرج بضره إلی من یکشفه خروج فقیر خرج بفقره إلی من یسده خروج عائل خرج بعیلته إلی من یغنیها خروج من ربه أکبر ثقته و أعظم رجائه و أفضل أمنیته الله ثقتی فی جمیع أموری کلها و به أستعین و لا شی ء إلا ما أراد أسأل الله خیر المخرج و المدخل لا إله إلا هو علیه توکلت و إلیه المصیر» {به نام خداست بیرون شدنم و به اذن او بیرون روم که پیش از خروج آن را دانسته و در علمش شماره کرده آنچه در بیرون شدن و برگشتنم باشد. توکل می کنم بر خدای بزرگ به مانند آنکه همه کارش را به او واگذارده و از او در هر چیزش یاری خواسته و فزونی طلبیده است و خود را از هر جنبشی و نیرویی جز به او مبری کرده، همانند کسی که از سختی بیرون شد به سوی آن که سختی او را بر گشاید و به مانند فقیری که برای رفع فقرش، به کسی رو آورده و همانند عیال مندی که برای بی نیازی عیالش بیرون آمده، بیرون شدن کسی که پروردگارش بزرگ ترین اعتماد او است، و بزرگ ترین امید و بهترین آرمان اوست .

خدا اعتماد من است در همه کارهایم و به او یاری جویم و نباشد چیزی جز آنچه او خواهد. از خدا خواهم بیرون شدن خوب و در آمدن خوب را. معبودی بر حق جز او نیست بر او توکل دارم و به سوی او است سرانجام.}

و چون از در خانه ات گام بیرون نهی، بگو: «بسم الله آمنت بالله توکلت علی الله ما شاء الله لا قوة الا بالله»، و بر در خانه بایست و سوره حمد را از پیش رو و سمت راست و چپت بخوان. سپس بگو: « اللهم احفظنی و احفظ ما معی و سلمنی و سلم ما معی و بلغنی و بلغ ما معی ببلاغک الحسن الجمیل یا أرحم الراحمین» {بار خدایا! مرا و هر چه همراه دارم نگه دار و سالم دار و به مقصد برسان به خوبی و زیبایی، ای مهربان ترین مهربانان.} و چون سوار شوی بگو:« الحمد لله الذی هدانا للإسلام و علمنا القرآن و من علینا بمحمد صلی الله علیه و آله سبحان الذی سخر لنا هذا و ما کنا له مقرنین- و إنا إلی ربنا لمنقلبون - . زخرف / 13 - 14 ، صافات / 182 - و الحمد لله رب العالمین» {سپاس خدا را که ما را به اسلام ره نمود و قرآن به ما آموخت و به محمد صلی الله علیه و آله بر ما منت نهاد. «پاک است کسی که این را برای ما رام کرد و[گرنه] ما را یارای [رام ساختن] آنها نبود. و به راستی که ما به سوی پروردگارمان بازخواهیم گشت.... و ستایش، ویژه خدا، پروردگار جهانیان است.} در صبح و پسین در راه باش و نیم روز فرود آی. در آخر شب روانه باش نه در آغاز آن، زیرا از امام صادق علیه السّلام روایت است که زمین در آخر شب نوردیده شود و به نقل از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: «بپرهیز از بیرون شدن پس از چرت زدن، زیرا خدا جانورانی دارد که پراکنده کند تا بکُنند هر چه فرمان دارند.» سپس روانه شو و در آن بگو: « اللهم خل سبیلنا و أحسن تسییرنا و أحسن عافیتنا »{خدایا! راه ما را باز دار و رفتن ما را نیکو دار و عافیت ما را خوش دار.} و بسیار تکبیر و حمد و تسبیح و استغفار کن و چون به گردنه یا تلی برآیی یا به پلی رسی، بگو: «الله اکبر الله اکبر لا اله الا الله و الله اکبر، و الحمد لله رب العالمین اللهم إن لک الشرف علی کل شرف ». {خدا بزرگتر است معبودی جز او نیست وستایش مخصوص خدایی است که پروردگار عالمیان است بار خدایا! تو را شرف است بر هر شرفی.» و چون گام بر پل نهی، بگو: «بسم الله. خدایا! شیطان رجیم را از من دور کن.} و چون یک آبادی چشم رس تو شد و خواستی در آن درآیی، بگو: «اللهم رب السماوات السبع و ما أظلت و رب الأرضین السبع و ما أقلت و رب الشیاطین و ما أضلت و رب الریاح و ما ذرت و رب البحار و ما جرت إنی أسألک خیر هذه القریة و خیر ما فیها و أعوذ بک من شرها و شر ما فیها اللهم یسر لی ما کان فیها من وجه و وفق لی ما کان فیها من یسر و أعنی علی حاجتی یا قاضی الحاجات و یا مجیب الدعوات و أدخلنی مدخل صدق و أخرجنی مخرج صدق و اجعل لی من لدنک سلطانا نصیرا»{خدایا! پروردگار هفت آسمان و آنچه در زیر دارند و پروردگار هفت زمین و آنچه در بر دارند و پروردگار شیاطین و آنچه گمراه کنند، پروردگار بادها و آنچه پراکنده سازند و پروردگار دریاها و آنچه روانه سازند، از تو خواهم خیر این آبادی و خیر هر چه در آن است و به تو پناه می برم از شر آن و شر هر چه در آن است. بار خدایا! هر راهی را که در آن است بر من آسان کن، و هر همواری که دارد مرا بدان موفق کن، و کمکم کن بر نیازم، یا قاضی الحاجات و یا مجیب الدعوات و مرا به خوبی در آن در آور و به خوبی از آن بر آور، و برایم از سوی خود تسلط یاری کنی فراهم ساز.}

دعا برای ترس از درنده و گزنده و دیو و دشمن و دزد: چون از درنده ترسیدی، بگو: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد بیده الخیر و هو علی کل شی ء قدیر اللهم یا ذارئ ما فی الأرض کلها بعلمه و السلطان القاهر علی کل شی ء دونه یا عزیز یا منیع أعوذ بقدرتک من کل شی ء یضر من سبع أو هامة أو عارض أو سائر الدواب یا خالقها بفطرته ادرأها عنی و احجزها و لا تسلطها علی و عافنی من شرها یا الله یا عظیم احفظنی بحفظک من مخاوفی یا رحیم. »{گواهی می دهم معبودی جز الله نیست یکتاست و شریکی ندارد مُلک و حمد مخصوص اوست خیر به دست اوست و بر هر کاری توانا است خدایا!

که پدید آورد هر چه در زمین است از روی دانش خود و مسلط و کوبنده هر چیز است سوای خود. ای عزیز، ای منیع! به قدرت تو پناه می برم از هر چه زیان دارد، درنده باشد یا گزنده یا تعرض کننده یا جانداران دیگر، ای آفریننده آنها! به سرشت خود از من دور دارشان و جلوی آنها را بگیر و بر من مسلطشان مساز، و مرا از شرشان عافیت ده، یا الله یا عظیم، مرا به حفظ خود نگه دار از هر چه بیم دارم یا رحیم.}

و چون از سلطانی بترسی بگو: «یا الله الذی لا اله الا هو الاکبر القائم علی جمیع عباده و الممضی مشیته بسابق قدره الذی عنت الوجوه لعظمته انت تکلأ عبادک و جمیع خلقک من شر ما یطرق باللیل و النهار من ظاهر و خفی من عتات مرده خلقک الضعیفة حیلهم عندک لا یدفع احد من نفسه سوءا دونک، و لا یحول احد دون ما یرید من الخیر، و کل ما یراد و ما لا یراد فی قبضتک، و قد جعلت قبائل الجن و الشیاطین یرونا و لا نراهم و انا لکیدهم خائف وجل فآمنی من شرهم و باسهم بحق سلطانک یا عزیز یا منیع.»{ای الله که معبودی جز او نیست و بر تمام خلقش استوار ایستاده است و با قدرت سابق خود مشیتش را اجرا می کند خدایی که همه صورتها به عظمتش به خاک افتاده .تو نگه می داری بندگانت را و همه خلقت را از شر آنچه در شب و روز در حرکت است از آنچه ظاهر است و پنهان است از خلق ضعیفت که کوتاهی می کنند و نافرمانند و حیله های آنها در نزد توست و هیچ کس هیچ بدی ای را از خود دور نکند به غیر از تو و هیچ کس به خیری نیرو ندارد غیر از آنچه تو اراده کنی و هر چه اراده شود و ارده نشود به دست توست و تو قبیله های جن و شیطان را اینگونه قرار دادی که آنها ما را می بینند و ما آنها را نمی بینیم و ما از مکر آنها در هراس و ترسیم پس مرا از شر آنها و بدی آها ایمنی ده به حق سلطنتت ای عزیز و بلند مرتبه}

و چون از دشمنی یا از دزدی بترسی، بگو: « یا آخذا بنواصی خلقه و السافع بها إلی قدرته المنفذ فیها حکمه و خالقها و جاعل قضائه لها غالبا و کلهم ضعیف عند غلبته وثقت بک یا سیدی عند قوتهم لضعفی و بقوتک علی من کادنی فسلمنی منهم اللهم فإن حلت بینی و بینهم فذاک أرجو و إن أسلمتنی إلیهم غیروا ما بی من نعمتک یا خیر المنعمین صل علی محمد و آل محمد و لا تجعل تغیر نعمتک علی ید أحد سواک و لا تغیرها أنت فقد تری الذی یراد بی فحل بینی و بین شرهم بحق ما به تستجیب یا الله رب العالمین{ای که موی پیشانی خلق خود را گیرایی و آنها را به قدرت خود بگشایی و حکم خود را در آنها برانی، آفریننده آنانی و حکم روا و چیره بر آنها، و همه در برابر آن ناتوانند، ای آقایم! در مقابل نیروی آنها برای ناتوانی خودم به تو اعتماد دارم، و هم به نیروی تو در برابر هر که به من نیرنگی دارد. مرا از آنها سالم بدار. بار خدایا! اگر میان من و آنها پرده باشی، همان است که بدان امیدوارم، و اگر مرا به آنها واگذاری، هر نعمتی که از تو دارم دگرگون کنند. ای بهترین نعمت بخش ها! رحمت فرست بر محمد و آل محمد، و دگرگونی نعمتت را بر من به دست جز خودت منه، و خودت هم آن را تغییر مده، تو بینی که با من چه خواهند، میان من و شر آنان حایل شو، به حق آنچه بدان دعا را مستجاب کنی، یا الله پروردگار عالمیان.}

و چون خواهی فرود آیی، خوشرنگ ترین جا پا و نرم ترین خاک ها و پرگیاه ترین آنها را برگزین، و بر سر راه درون دره ها منزل مگیر که جایگاه مارها و چرخش درنده ها باشند، و هنگام فرود شدن بگو: «اللهم أَنْزِلْنِی مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ.» آنگاه دو رکعت نماز به قصد مستحب و قربة الی الله بخوان و بگو: «خدایا! به ما روزی کن خیر اینجا را و به تو پناه می بریم از شر آن.» و چون خواستی از آنجا بکوچی، دو رکعت نماز مستحب نیز بخوان، و خدا را برای حفظ و نگهداری دعا کن و آنجا و اهلش را وداع کن، زیرا هر جا اهلی دارد از فرشته ها، و بگو: «السلام علی ملائکة الله الحافظین، السلام علینا و علی عباد الله الصالحین و رحمة الله و برکاته.»

**[ترجمه]

باب 49 حسن الخلق و حسن الصحابة و سائر آداب السفر

الآیات

النحل: وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعامِ بُیُوتاً تَسْتَخِفُّونَها یَوْمَ ظَعْنِکُمْ وَ یَوْمَ إِقامَتِکُمْ (1)

lt;meta info="- و جعل لکم من جلود الأنعام بیوتا تستخفونها یوم ظعنکم و یوم إقامتکم. - . نحل: 80 -

{و خدا برای شما خانه هایتان را مایه آرامش قرار داد، و از پوست دام ها برای شما خانه هایی نهاد که آن [ها] را در روز جابجا شدنتان و هنگام ماندنتان سبک می یابید.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی وَصِیَّتِهِ لِابْنِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ مُرُوَّةُ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ مُرُوَّتَانِ مُرُوَّةٌ فِی حَضَرٍ وَ مُرُوَّةٌ فِی سَفَرٍ وَ أَمَّا مُرُوَّةُ الْحَضَرِ فَقِرَاءَةُ الْقُرْآنِ وَ مُجَالَسَةُ الْعُلَمَاءِ وَ النَّظَرُ فِی الْفِقْهِ وَ الْمُحَافَظَةُ عَلَی الصَّلَاةِ فِی الْجَمَاعَاتِ وَ أَمَّا مُرُوَّةُ السَّفَرِ فَبَذْلُ الزَّادِ وَ قِلَّةُ الْخِلَافِ عَلَی مَنْ صَحِبَکَ وَ کَثْرَةُ ذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کُلِّ مَصْعَدٍ وَ مَهْبَطٍ وَ نُزُولٍ وَ قِیَامٍ وَ قُعُودٍ(2).

**[ترجمه]خصال: امیر مؤمنان در سفارش به پسرش محمد بن حنفیه فرمود: بدان که مرد مسلمان را دو مروت باشد: یکی در حضر و دیگر در سفر. آنچه در حضر است، خواندن قرآن است و همنشینی با دانشمندان، نظر در فقه،

وقت شناسی نماز جماعت، مروت در سفر، بخشش توشه، کم اختلافی با یاران، بسیاری ذکر خدا عزوجل در هر سربالایی و نشیب و منزل کردن و برخاستن و نشستن. - . خصال 1: 28 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْخُوزِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَیْدٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: سِتٌّ مِنَ الْمُرُوَّةِ ثَلَاثٌ مِنْهَا فِی الْحَضَرِ وَ ثَلَاثٌ مِنْهَا فِی السَّفَرِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الْحَضَرِ فَتِلَاوَةُ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِمَارَةُ مَسَاجِدِ اللَّهِ وَ اتِّخَاذُ الْإِخْوَانِ فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَمَّا الَّتِی فِی السَّفَرِ فَبَذْلُ الزَّادِ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الْمِزَاحُ فِی غَیْرِ الْمَعَاصِی الْخَبَرَ(3).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: شش چیز از مروت است، سه تا در حضر و سه تا در سفر. آنها که در حضرند، خواندن قرآن خدا عزوجل، آباد کردن مساجد خدا و تحصیل برادران است و آنچه که در سفر است، بخشش توشه، حسن خلق و شوخی ای که گناه خدا نباشد است... تا آخر خبر. - . خصال 1: 157 -

**[ترجمه]

«3»

لی، [الأمالی للصدوق] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی قَتَادَةَ الْقُمِّیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: الْمُرُوَّةُ فِی السَّفَرِ کَثْرَةُ الزَّادِ وَ طِیبُهُ وَ بَذْلُهُ لِمَنْ کَانَ مَعَکَ وَ کِتْمَانُکَ عَلَی الْقَوْمِ سِرَّهُمْ بَعْدَ مُفَارَقَتِکَ إِیَّاهُمْ وَ کَثْرَةُ الْمِزَاحِ فِی غَیْرِ مَا یُسْخِطُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ (4).

ص: 266


1- 1. النحل: 80.
2- 2. الخصال ج 1 ص 28.
3- 3. الخصال ج 1 ص 157.
4- 4. أمالی الصدوق ص 329.

**[ترجمه]امالی صدوق: امام صادق علیه السّلام فرمود: مروت در سفر، فراوانی توشه است و خوبی آن، و بخشش آن به همراهان و رازداری از همسفران پس از جدایی از آنها و بسیار شوخی کردن در غیرآنچه مایه خشم خدا عزوجل باشد. - . امالی صدوق: 329 -

**[ترجمه]

أقول

قد سبق تمام الخبرین و غیرهما فی باب المروة و غیره.

**[ترجمه]هر دو خبر و غیر آنها در «باب مروت» و جز آن گذشته است.

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا رَفَعُوا الْحَدِیثَ قَالَ: حَقُّ الْمُسَافِرِ أَنْ یُقِیمَ عَلَیْهِ أَصْحَابُهُ إِذَا مَرِضَ ثَلَاثاً(1).

سن، [المحاسن] عن ابن یزید: مثله (2).

**[ترجمه]خصال: امام علیه السلام فرمود: حق مسافر این است که اگر بیمار شد، تا سه روز یارانش با او باشند. - . محاسن: 358 -

محاسن: مانند این روایت را آورده است. - . خصال 1: 49 -

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا کُنْتُمْ فِی سَفَرٍ فَمَرِضَ أَحَدُکُمْ فَأَقِیمُوا عَلَیْهِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اگر در سفر بودید و یکی از شما بیمار شد، تا سه روز با او باشید. - . محاسن: 358 -

**[ترجمه]

«6»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ رَفَعَهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: ثَلَاثَةٌ لَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُمْ بِالْحِفْظِ رَجُلٌ نَزَلَ فِی بَیْتٍ خَرِبٍ وَ رَجُلٌ صَلَّی عَلَی قَارِعَةِ الطَّرِیقِ وَ رَجُلٌ أَرْسَلَ رَاحِلَتَهُ وَ لَمْ یَسْتَوْثِقْ مِنْهَا(4).

**[ترجمه]خصال: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: سه کس را خدا عزوجل پذیرای حفظ نیست: کسی که در خانه ویرانه منزل کند، آن کس که میان راه نماز بخواند، و آن کس که مَرکب سواری خود را رها سازد و نبندد. - . قرب الاسناد: 84 -

**[ترجمه]

«7»

سن، [المحاسن] عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَیْسَ مِنَ الْمُرُوَّةِ أَنْ یُحَدِّثَ الرَّجُلُ بِمَا یَلْقَی فِی سَفَرِهِ مِنْ خَیْرٍ أَوْ شَرٍّ(5).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: از مردانگی نباشد بازگفتن آنچه که از خوب و یا بد در سفر ببیند. - . خصال 1: 69 -

**[ترجمه]

«8»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الرَّفِیقَ ثُمَّ الطَّرِیقَ.

وَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لَا تَصْحَبَنَّ فِی سَفَرٍ مَنْ لَا یَرَی لَکَ الْفَضْلَ عَلَیْهِ کَمَا تَرَی لَهُ الْفَضْلَ عَلَیْکَ (6).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اول رفیق و آنگاه راه.

و امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: همسفر مشو با کسی که قدر تو را چنانی که تو قدر او دانی، نداند. - . محاسن: 357 -

**[ترجمه]

«9»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَرِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی مَنْ صَحِبْتَ فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ کَیْفَ طَابَتْ نَفْسُ أَبِیکَ یَدَعُکَ مَعَ غَیْرِهِ فَخَبَّرْتُهُ فَقَالَ کَیْفَ کَانَ یُقَالُ اصْحَبْ مَنْ تَتَزَیَّنُ بِهِ وَ لَا تَصْحَبْ مَنْ یَتَزَیَّنُ بِکَ (7).

**[ترجمه]محاسن: اسحاق بن جریر گفت: امام صادق علیه السّلام به من فرمود: با که همسفر بودی؟ به او گزارش دادم و فرمود: چگونه دل پدرت خوش شد که تو را با دیگری وانهد؟ به او گزارش دادم و فرمود: چگونه است که گفتند: با کسی یار شو که آبروی تو باشد، نه با کسی که تو آبروی او باشی؟ - . محاسن: 357 -

**[ترجمه]

«10»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ

ص: 267


1- 1. الخصال ج 1 ص 49.
2- 2. المحاسن ص 358.
3- 3. قرب الإسناد ص 84.
4- 4. الخصال ج 1 ص 69.
5- 5. المحاسن ص 358.
6- 6. المحاسن ص 357.
7- 7. المحاسن ص 357.

علیه السلام قَالَ: إِذَا صَحِبْتَ فَاصْحَبْ نَحْوَکَ وَ لَا تَصْحَبْ مَنْ یَکْفِیکَ فَإِنَّ ذَلِکَ مَذَلَّةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ (1).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: با همانند خود یار باش نه با کسی که تو را کفایت کند، که این خواری مؤمن است. - . محاسن: 357 -

**[ترجمه]

«11»

سن، [المحاسن] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَدْ عَرَفْتَ حَالِی وَ سَعَةَ یَدِی وَ تَوَسُّعِی عَلَی إِخْوَانِی فَأَصْحَبُ النَّفَرَ مِنْهُمْ فِی طَرِیقِ مَکَّةَ فَأَتَوَسَّعُ عَلَیْهِمْ قَالَ لَا تَفْعَلْ یَا شِهَابُ إِنْ بَسَطْتَ وَ بَسَطُوا أَجْحَفْتَ بِهِمْ وَ إِنْ هُمْ أَمْسَکُوا أَذْلَلْتَهُمْ فَاصْحَبْ نُظَرَاءَکَ اصْحَبْ نُظَرَاءَکَ (2).

**[ترجمه]محاسن: شهاب بن عبد ربه گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: تو دانی حال من و دست و دلبازی مرا با برادرانم و توسعه بر آنها را. آیا همسفر شوم با چند کسی از آنها در راه مکه و بر آنها توسعه دهم؟ فرمود: مکن ای شهاب! اگر زیاد خرج آنها کنی و زیاد خرج تو کنند، به آنها فشار آوردی و اگر آنها دست بازگیرند، زبونشان کردی. با همگنانت همسفر شو، با همگنانت یار شو. - . محاسن: 357 -

**[ترجمه]

«12»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الْقَوْمِ یَصْطَحِبُونَ فَیَکُونُ فِیهِمُ الْمُوسِرُ وَ غَیْرُهُ أَ یُنْفِقُ عَلَیْهِمُ الْمُوسِرُ قَالَ إِنْ طَابَتْ بِذَلِکَ أَنْفُسُهُمْ فَلَا بَأْسَ بِهِ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ تَطِبْ أَنْفُسُهُمْ قَالَ یَصِیرُ مَعَهُمْ یَأْکُلُ مِنَ الْخُبْزِ وَ یَدَعُ أَنْ یَسْتَثْنِیَ مِنَ الْهَرَاتِ (3).

**[ترجمه]محاسن: ابی محمد حلبی گفت: از امام باقر علیه السّلام درباره گروهی همسفر که توانگر و مستمند همراهند پرسیدم که آیا توانگر بدانها خرج کند؟ فرمود: اگر دلشان به آن خوش است، باکی ندارد. پرسیدم: اگر خوش دل نباشند؟ فرمود: توانگر با آنها بسازد، از نان بخورد و از گوشت پخته مانده - . الهرات:گوشت پخته - دست نکشد.

**[ترجمه]

«13»

سن، [المحاسن] عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ الْبَیْتُ غَاصٌّ بِأَهْلِهِ فَقَالَ لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یَکُنْ یُحْسِنُ صُحْبَةَ مَنْ صَحِبَهُ وَ مُرَافَقَةَ مَنْ رَافَقَهُ وَ مُمَالَحَةَ مَنْ مَالَحَهُ وَ مُخَالَقَةَ مَنْ خَالَقَهُ (4).

**[ترجمه]محاسن: حفص بن ربیع شامی گفت: نزد امام صادق علیه السّلام بودیم و اتاق پر بود. فرمود: از ما نیست کسی که با همراه خود خوش نباشد و با رفیقش خوش نباشد و نَمَکین نباشد با آن کسی که با وی نمکین است و با مخالف او مخالف نباشد. - . محاسن: 357 -

**[ترجمه]

«14»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا اصْطَحَبَ اثْنَانِ إِلَّا کَانَ أَعْظَمُهُمَا أَجْراً وَ أَحَبُّهُمَا إِلَی اللَّهِ أَرْفَقَهُمَا بِصَاحِبِهِ (5).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: دو همراه نباشند مگر این که کسی که با همراهش خوشرفتار باشد، ثواب بیشتری دارد و نزد خدا محبوب ترین آنها است. - . محاسن: 357 -

**[ترجمه]

«15»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: زَادُ الْمُسَافِرِ الحدا [الْحُدَاءُ] وَ الشِّعْرُ مَا کَانَ مِنْهُ لَیْسَ فِیهِ جَفَاءٌ(6).

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الرَّزَّازِ

ص: 268


1- 1. المحاسن ص 357.
2- 2. المحاسن ص 357.
3- 3. المصدر نفسه، و الهرات: اللحم المطبوخ البالغ فی طبخه حتّی نضج و تهر أو تفسخ.
4- 4. المحاسن ص 357.
5- 5. المحاسن ص 357.
6- 6. المحاسن ص 358.

عَنْ خَالِهِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ الْخَزَّازِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّ فِیهِ خَنَاءً(1).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: توشه مسافر خوش خوانی و شعر است که در آن جفاکاری نباشد. - . محاسن: 358 -

امامت و تبصره: مانند آن را آورده است، جز آنکه گفته: «جفا در آن نباشد، یعنی دشنام و شعر هجوگویی.»

**[ترجمه]

«16»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِنَ السُّنَّةِ إِذَا خَرَجَ الْقَوْمُ فِی سَفَرٍ أَنْ یُخْرِجُوا نَفَقَتَهُمْ فَإِنَّ ذَلِکَ أَطْیَبُ لِأَنْفُسِهِمْ وَ أَحْسَنُ لِأَخْلَاقِهِمْ (2).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از سنت باشد که همسفران هم خرج باشند که دل آنان پا ک تر و رفتارشان بهتر باشد. - . محاسن: 359 -

**[ترجمه]

«17»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا مِنْ نَفَقَةٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ مِنْ نَفَقَةِ قَصْدٍ وَ یُبْغِضُ الْإِسْرَافَ إِلَّا فِی حَجٍّ أَوْ عُمْرَةٍ(3).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت است که فرمود: هیچ نفقه ای پیش خدا محبوب تر نیست از میانه روی و بد دارد اسراف را، مگر در حج و عمره. - . محاسن: 359 -

**[ترجمه]

«18»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ کَانَ یَکْرَهُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَصْحَبَ مَنْ یَتَفَضَّلُ عَلَیْهِ وَ قَالَ اصْحَبْ مِثْلَکَ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام بد داشت کسی با توانگرتر از خود همسفر شود و فرمود: با همانند خود همسفر شو. - . محاسن: 359 -

**[ترجمه]

«19»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَخْرُجُ الرَّجُلُ مَعَ قَوْمٍ مَیَاسِیرَ وَ هُوَ أَقَلُّهُمْ شَیْئاً فَیُخْرِجُ الْقَوْمُ نَفَقَتَهُمْ وَ لَا یَقْدِرُ هُوَ أَنْ یُخْرِجَ مِثْلَ مَا أَخْرَجُوا فَقَالَ مَا أُحِبُّ أَنْ یُذِلَّ نَفْسَهُ لِیَخْرُجْ مَعَ مَنْ هُوَ مِثْلُهُ (5).

**[ترجمه]محاسن: ابی بصیر گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: کسی با توانگران همسفر شود و از همه کمتر دارد و آنان نفقه خود را بیرون آورند و او نتواند به اندازه آنها خرجی در آورد؟ فرمود: دوست ندارم خود را خوار کند؛ با همانند خود سفر کند. - . محاسن: 359 -

**[ترجمه]

«20»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ قَالَ: خَرَجْنَا إِلَی مَکَّةَ نَیِّفٌ وَ عِشْرُونَ رَجُلًا فَکُنْتُ أَذْبَحُ لَهُمْ فِی کُلِّ مَنْزِلٍ شَاةً فَلَمَّا أَرَدْتُ أَنْ أَدْخُلَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ لِی یَا حُسَیْنُ وَ تُذِلُّ الْمُؤْمِنِینَ قُلْتُ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ بَلَغَنِی أَنَّکَ کُنْتَ تَذْبَحُ لَهُمْ فِی کُلِّ مَنْزِلٍ شَاةً قُلْتُ مَا أَرَدْتُ إِلَّا اللَّهَ فَقَالَ أَ مَا کُنْتَ تَرَی أَنَّ فِیهِمْ مَنْ یُحِبُّ أَنْ یَفْعَلَ فَعَالَکَ فَلَا یَبْلُغُ مَقْدُرَتُهُ ذَلِکَ فَتَتَقَاصَرُ إِلَیْهِ نَفْسُهُ قُلْتُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ لَا أَعُودُ(6).

**[ترجمه]محاسن: حسین بن ابو علاء گفت: با بیست و چند کس به مکه رفتم و در هر منزلی برایشان گوسفندی می کشتم. چون خواستم نزد امام صادق بروم، فرمود: ای حسین! تو مؤمنان را خوار می کنی؟ گفتم: از آن به خدا پناه برم. فرمود: به من خبر رسیده که تو در هر منزلی برایشان گوسفندی می کشتی؟ گفتم: جز خدا را قصد نداشتم. فرمود: ندانستی که در آنها کسی باشد که خواهد کار تو را بکند و در توان او نیست و خود را کم شمارد؟ گفتم: از خدا آمرزش خواهم و بدان بازنگردم. - . محاسن: 359 -

**[ترجمه]

«21»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ

ص: 269


1- 1. الخنی الفحش من الکلام و الاشعار الهجائیة.
2- 2. المحاسن ص 359.
3- 3. المحاسن ص 359.
4- 4. المحاسن ص 359.
5- 5. المحاسن ص 359.
6- 6. المحاسن ص 359.

آبَائِهِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِنْ شَرَفِ الرَّجُلِ أَنْ یُطَیِّبَ زَادَهُ إِذَا خَرَجَ فِی سَفَرٍ(1).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق از پدرش، از پدرانش، از امیرالمؤمنین علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل فرمود: شرافت مرد است که در سفر توشه خوب بردارد. - . محاسن: 360 -

**[ترجمه]

«22»

سن، [المحاسن] عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا سَافَرْتُمْ فَاتَّخِذُوا سُفْرَةً وَ تَنَوَّقُوا فِیهَا(2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون سفر کنید، سفره بردارید و در آن خوراک خوب بگذارید. - .[1] محاسن: 360 -

**[ترجمه]

«23»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ إِذَا سَافَرَ إِلَی مَکَّةَ لِلْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ تَزَوَّدَ مِنْ أَطْیَبِ الزَّادِ مِنَ اللَّوْزِ وَ السُّکَّرِ وَ السَّوِیقِ الْمُحَمَّضِ وَ الْمُحَلَّی.

قال و حدثنی به ابن یزید عن محمد بن سنان و ابن أبی عمیر عن عبد الله بن سنان عن أبی عبد الله علیه السلام (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون امام سجاد علیه السّلام برای حج و عمره به مکه می رفت، بهترین توشه را بر می داشت، از بادام و شکر و قاووت ترش و شیرین.

محاسن: در سند دیگر هم آن را آورده است. - . محاسن: 360 -

**[ترجمه]

«24»

سن، [المحاسن] عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: تَبَرَّکْ بِأَنْ تَحْمِلَ الْخُبْزَ فِی سُفْرَتِکَ وَ زَادِکَ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: تبرک بجو به این که نان در سفره و توشه خود برداری. - . محاسن: 360 -

**[ترجمه]

«25»

سن، [المحاسن] عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ مَعِی أَهْلِی وَ أَنَا أُرِیدُ الْحَجَّ أَشُدُّ نَفَقَتِی فِی حَقْوَیَّ قَالَ نَعَمْ إِنَّ أَبِی کَانَ یَقُولُ مِنْ فِقْهِ الْمُسَافِرِ حِفْظُ نَفَقَتِهِ (5).

**[ترجمه]محاسن: از صفوان جمال نقل می کند که گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: با خاندانم به حج می روم و خرج سفر را به کمرم می بندم. فرمود: بسیار خوب. پدرم می فرمود: از فهمیدگی مسافر است که خرجی خود را نگهداری کند. - . محاسن: 358 -

**[ترجمه]

«26»

سن، [المحاسن] عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی وَصِیَّةِ لُقْمَانَ لِابْنِهِ یَا بُنَیَّ سَافِرْ بِسَیْفِکَ وَ خُفِّکَ وَ عِمَامَتِکَ وَ خِبَائِکَ وَ سِقَائِکَ وَ إِبْرَتِکَ وَ خُیُوطِکَ وَ مِخْرَزِکَ وَ تَزَوَّدْ مَعَکَ الْأَدْوِیَةَ تَنْتَفِعْ بِهَا أَنْتَ وَ مَنْ مَعَکَ وَ کُنْ لِأَصْحَابِکَ مُوَافِقاً إِلَّا فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ وَ زَادَ فِیهِ بَعْضُهُمْ وَ قَوْسِکَ (6).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: در سفارش لقمان به پسرش این بود که: پسر جانم! سفر کن به همراه شمشیرت و کفشت و عمامه ات و روپوشَت و مَشک آبت و سوزنت و نخ هایت و انبانت، و با خود هر دارو بردار که تو و هر که با تو است از آن سود برید و با همسفرانت هم آهنگ باش جز در نافرمانی خدا. و برخی به آن افزودند: «و با کمانت.» - . محاسن: 360 -

**[ترجمه]

«27»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّکَ سَتَصْحَبُ أَقْوَاماً فَلَا تَقُولَنَّ انْزِلُوا هَاهُنَا وَ لَا تَنْزِلُوا هَاهُنَا فَإِنَّ فِیهِمْ مَنْ یَکْفِیکَ (7).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: وقتی با مردمی همسفر شدی، نگو اینجا منزل کنید و آنجا نکنید، زیرا در آنها کسی باشد که تو را کفایت باشد. - . محاسن: 364 -

**[ترجمه]

«28»

سن، [المحاسن] عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ أَوِ ابْنُ

ص: 270


1- 1. المحاسن ص 360.
2- 2. المحاسن ص 360.
3- 3. المحاسن ص 360.
4- 4. المحاسن ص 360.
5- 5. المحاسن ص 358.
6- 6. المحاسن ص 360.
7- 7. المحاسن ص 364.

عِیسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ إِذَا سَافَرْتَ مَعَ قَوْمٍ فَأَکْثِرِ اسْتِشَارَتَهُمْ فِی أَمْرِکَ وَ أَمْرِهِمْ وَ أَکْثِرِ التَّبَسُّمَ فِی وُجُوهِهِمْ وَ کُنْ کَرِیماً عَلَی زَادِکَ بَیْنَهُمْ وَ إِذَا دَعَوْکَ فَأَجِبْهُمْ وَ إِذَا اسْتَعَانُوکَ فَأَعِنْهُمْ وَ اغْلِبْهُمْ بِثَلَاثٍ طُولِ الصَّمْتِ وَ کَثْرَةِ الصَّلَاةِ وَ سَخَاءِ النَّفْسِ بِمَا مَعَکَ مِنْ دَابَّةٍ أَوْ مَالٍ أَوْ زَادٍ وَ إِذَا اسْتَشْهَدُوکَ عَلَی الْحَقِّ فَاشْهَدْ لَهُمْ وَ اجْهَدْ رَأْیَکَ لَهُمْ إِذَا اسْتَشَارُوکَ وَ لَا تَعْزِمْ حَتَّی تَثَبَّتَ وَ تَنْظُرَ وَ لَا تُجِبْ فِی مَشُورَةٍ حَتَّی تَقُومَ فِیهَا وَ تَقْعُدَ وَ تَنَامَ وَ تَأْکُلَ وَ تُصَلِّیَ وَ أَنْتَ مُسْتَعْمِلٌ فِکْرَتَکَ وَ حِکْمَتَکَ فِی مَشُورَتِهِ فَإِنَّ مَنْ لَمْ یُمْحِضِ النَّصِیحَةَ لِمَنِ اسْتَشَارَهُ سَلَبَهُ اللَّهُ رَأْیَهُ وَ نَزَعَ عَنْهُ الْأَمَانَةَ وَ إِذَا رَأَیْتَ أَصْحَابَکَ یَمْشُونَ فَامْشِ مَعَهُمْ وَ إِذَا رَأَیْتَهُمْ یَعْمَلُونَ فَاعْمَلْ مَعَهُمْ وَ إِذَا تَصَدَّقُوا وَ أَعْطَوْا قَرْضاً فَأَعْطِ مَعَهُمْ وَ اسْمَعْ مِمَّنْ هُوَ أَکْبَرُ مِنْکَ سِنّاً وَ إِذَا أَمَرُوکَ بِأَمْرٍ وَ سَأَلُوکَ فَتَبَرَّعْ لَهُمْ وَ قُلْ نَعَمْ وَ لَا تَقُلْ لَا فَإِنَّ لَا عَیٌّ وَ لُؤْمٌ وَ إِذَا تَحَیَّرْتُمْ فِی طَرِیقِکُمْ فَانْزِلُوا وَ إِنْ شَکَکْتُمْ فِی الْقَصْدِ فَقِفُوا وَ تَؤَامَرُوا وَ إِذَا رَأَیْتُمْ شَخْصاً وَاحِداً فَلَا تَسْأَلُوهُ عَنْ طَرِیقِکُمْ وَ لَا تَسْتَرْشِدُوهُ فَإِنَّ الشَّخْصَ الْوَاحِدَ فِی الْفَلَاةِ مُرِیبٌ لَعَلَّهُ أَنْ یَکُونَ عَیْناً لِلُّصُوصِ أَوْ أَنْ یَکُونَ هُوَ الشَّیْطَانَ الَّذِی حَیَّرَکُمْ وَ احْذَرُوا الشَّخْصَیْنِ أَیْضاً إِلَّا أَنْ تَرَوْا مَا لَا أَرَی فَإِنَّ الْعَاقِلَ إِذَا نَظَرَ بِعَیْنَیْهِ شَیْئاً عَرَفَ الْحَقَّ مِنْهُ وَ الشَّاهِدَ یَرَی مَا لَا یَرَی الْغَائِبُ یَا بُنَیَّ وَ إِذَا جَاءَ وَقْتُ الصَّلَاةِ فَلَا تُؤَخِّرْهَا لِشَیْ ءٍ وَ صَلِّهَا وَ اسْتَرِحْ مِنْهَا فَإِنَّهَا دَیْنٌ وَ صَلِّ فِی جَمَاعَةٍ وَ لَوْ عَلَی رَأْسِ زُجٍّ وَ لَا تَنَامَنَّ عَلَی دَابَّتِکَ فَإِنَّ ذَلِکَ سَرِیعٌ فِی دَبَرِهَا وَ لَیْسَ ذَلِکَ مِنْ فِعْلِ الْحُکَمَاءِ إِلَّا أَنْ تَکُونَ فِی مَحْمِلٍ یُمْکِنُکَ التَّمَدُّدُ- لِاسْتِرْخَاءِ الْمَفَاصِلِ وَ إِذَا قَرُبْتَ مِنَ الْمَنْزِلِ فَانْزِلْ عَنْ دَابَّتِکَ فَإِنَّهَا تُعِینُکَ وَ ابْدَأْ بِعَلْفِهَا قَبْلَ نَفْسِکَ وَ إِذَا أَرَدْتُمُ النُّزُولَ فَعَلَیْکُمْ مِنْ بِقَاعِ الْأَرَضِینَ بِأَحْسَنِهَا لَوْناً وَ أَلْیَنِهَا تُرْبَةً وَ أَکْثَرِهَا عُشْباً وَ إِذَا نَزَلْتَ فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ قَبْلَ أَنْ تَجْلِسَ وَ إِذَا أَرَدْتَ قَضَاءَ حَاجَةٍ فَأَبْعِدِ الْمَذْهَبَ فِی الْأَرْضِ وَ إِذَا ارْتَحَلْتَ فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ وَدِّعِ الْأَرْضَ الَّتِی

ص: 271

حَلَلْتَ بِهَا وَ سَلِّمْ عَلَیْهَا وَ عَلَی أَهْلِهَا فَإِنَّ لِکُلِّ بُقْعَةٍ أَهْلًا مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا تَأْکُلَ طَعَاماً حَتَّی تَبْدَأَ فَتَصَدَّقَ مِنْهُ فَافْعَلْ وَ عَلَیْکَ بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ (1)

مَا دُمْتَ رَاکِباً وَ عَلَیْکَ بِالتَّسْبِیحِ مَا دامت [دُمْتَ] عَامِلًا عَمَلًا وَ عَلَیْکَ بِالدُّعَاءِ مَا دُمْتَ خَالِیاً وَ إِیَّاکَ وَ السَّیْرَ مِنْ أَوَّلِ اللَّیْلِ وَ عَلَیْکَ بِالتَّعْرِیسِ وَ الدُّلْجَةِ مِنْ لَدُنْ نِصْفِ اللَّیْلِ إِلَی آخِرِهِ وَ إِیَّاکَ وَ رَفْعَ الصَّوْتِ فِی مَسِیرِکَ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: لقمان به پسرش گفت: چون با مردمی همسفر شدی، بسیار در کار خود و آنان مشورت کن و بسیار به رویشان لبخند بزن، در توشه خود نسبت به آنها کریم باش، چون تو را خواندند بپذیر، چون از تو کمک خواستند به آنها کمک ده و در سه چیز از آنها پیش باش: در خموشی، در نماز و بخشش هر چه داری، از مَرکب سواری و مال و توشه. و چون از تو بر حقی گواه خواستند، گواه باش و چون با تو مشورت کردند، بکوش در نظر دادن به آنها. و تصمیم نگیر تا خوب وارسی کنی و بیندیشی، و جواب مشورت را مده تا برخیزی و بنشینی و بخوابی و بخوری و نماز کنی و فکر و حکمت خود را در مورد مشورت به کار بگیری، زیرا هر که به مشورت خواه خود اندرز پاک ندهد، خدا رای او را از وی بگیرد و امانت را از او ریشه کن کند.

چون دیدی یارانت روانه اند، با آنها روانه شو، و چون کاری کنند، با آنها همکار باش و چون صدقه یا وامی دادند، تو هم بده، و از کسی که سالخورده تر از تو است شنوا باش و چون در راه سرگردان شدید، فرود آیید، و اگر در مقصد دچار تردید شدید، توقف کنید و مشورت کنید، و چون یکی را دیدید، از راه خود از او نپرسید و او را رهنما نسازید، زیرا یک نفر در بیابان پهناور شک آور است، شاید که جاسوس دزدها باشد یا همان شیطانی باشد که شما را سرگردان کرده، و از دو کس هم در حذر باشید، جز آنکه در آنها بینید آنچه من نبینم، زیرا خردمند چون چیزی به چشم خود بیند، درستی آن را بشناسد و حاضر بیند آنچه غایب نبیند.

پسر جانم! چون وقت نماز رسد، آن را برای چیزی پس مینداز، آن را بخوان و راحت شو که آن دین است، و در جماعت نماز بخوان، گرچه بر سر چوبی باشد؛ بر روی مَرکب سواری خود مخواب که زود زخم بردارد، و آن کار حکیمان نباشد، مگر آنکه در کجاوه باشی و بتوانی به یاری کشی تا مفاصل نرم شوند؛ نزدیک منزل از مرکبت پیاده شو که به تو کمک شود، و پیش از خود به او علف بده، و چون قصد فرود کردید، در بهترین جای زمین باشد در رنگ و نرمی خاک و فراوانی گیاه، و چون فرود شدی، پیش از نشستن دو رکعت نماز بخوان، و با آن زمین که در آن فرود آمدی وداع کن و بدان و اهلش سلام کن که هر جا از فرشته ها اهلی دارد، و اگر توانی طعامی نخوری تا پیش از آن صدقه بدهی، و برتو باد به خواندن قرآن - . در بعضی از نسخ «و علیک بقراءة کتاب الله عزوجل»آمده و این بهتر است، چون از وصایای لقمان است. - (کتاب

خدا) تا سواری و به ذکر تسبیح تا وقتی در کار هستی، و به دعا کردن در جایی که بی کاری، مبادا در آغاز شب روانه باشی؛ باید سر شب منزل کنی و از نیمه شب تا پایان آن روانه شوی و مبادا در راه رفتن صدایت را به آواز بلند کنی. - . محاسن: 375 -

**[ترجمه]

«29»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یَطْرُقَ الرَّجُلُ أَهْلَهُ لَیْلًا إِذَا جَاءَ مِنَ الْغَیْبَةِ حَتَّی یُؤْذِنَهُمْ (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق از پدرش علیه السّلام، از جابر انصاری، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که آن حضرت نهی کرده از اینکه کسی چون از سفر باز می آید، شبانه بر خاندان خود در کوبد، جز آنکه به آنها خبر داده باشد. - . محاسن: 377 -

**[ترجمه]

«30»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَی یَنْبُعَ قَالَ وَ خَرَجَ عَلَیَّ وَ عَلَیْهِ خُفٌّ أَحْمَرُ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا هَذَا الْخُفُّ الَّذِی أَرَاهُ عَلَیْکَ قَالَ خُفٌّ اتَّخَذْتُهُ لِلسَّفَرِ وَ هُوَ أَبْقَی عَلَی الطِّینِ وَ الْمَطَرِ قَالَ قُلْتُ فَأَتَّخِذُهَا وَ أَلْبَسُهَا فَقَالَ أَمَّا لِلسَّفَرِ فَنَعَمْ وَ أَمَّا الْخُفُوفُ فَلَا تَعْدِلْ بِالسُّودِ شَیْئاً(4).

**[ترجمه]محاسن: داود رقی گفت: با امام صادق به ینبع (بندری در ساحل دریای سرخ) بیرون شدم و آن حضرت کفش سرخ به پا داشت. گوید: گفتم: قربانت! این چه کفشی است که در پای شما می بینم؟ فرمود: آن را برای سفر گرفته ام که در گل و باران پاینده تر است. پرسیدم: من هم از آن بگیرم بپوشم؟ فرمود: برای سفر بله، اما بهترین کفش ها، کفش سیاه است. - . محاسن: 378 -

**[ترجمه]

«31»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: لَیْسَ مِنَ الْمُرُوَّةِ أَنْ یُحَدِّثَ الرَّجُلُ بِمَا یَلْقَی فِی السَّفَرِ مِنْ خَیْرٍ أَوْ شَرٍّ.

عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ: أَوْصَانِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أُوصِیکَ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ وَ صِدْقِ الْحَدِیثِ وَ حُسْنِ الصِّحَابَةِ لِمَنْ صَحِبَکَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ.

وَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ خَالَطْتَ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَکُونَ یَدُکَ الْعُلْیَا عَلَیْهِ فَافْعَلْ.

عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: الرَّفِیقَ ثُمَّ السَّفَرَ.

ص: 272


1- 1. هکذا فی بعض نسخ المحاسن، و فی بعضها:« و علیک بقراءة کتاب اللّه عزّ و جلّ» و هو الظاهر فانها من وصایا لقمان لنبی علیه السلام.
2- 2. المحاسن ص 375.
3- 3. المحاسن ص 377.
4- 4. المحاسن ص 378.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: حَقُّ الْمُسَافِرِ أَنْ یُقِیمَ عَلَیْهِ إِخْوَانُهُ إِذَا مَرِضَ ثَلَاثاً.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: فِی سَفَرٍ خَرَجَ فِیهِ حَاجّاً مَنْ کَانَ سَیِّئَ الْخُلُقِ وَ الْجِوَارِ فَلَا یَصْحَبْنَا.

عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الصَّادِقَ علیه السلام عَنِ الْقَوْمِ یَصْطَحِبُونَ فَیَکُونُ فِیهِ الْمُوسِرُ وَ غَیْرُهُ أَ یُنْفِقُ عَلَیْهِمُ الْمُوسِرُ قَالَ إِنْ طَابَتْ بِذَلِکَ أَنْفُسُهُمْ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: سَیِّدُ الْقَوْمِ خَادِمُهُمْ فِی السَّفَرِ.

وَ مِنْ کِتَابِ شَرَفِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ أَمَرَ أَصْحَابَهُ بِذَبْحِ شَاةٍ فِی سَفَرٍ فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ عَلَیَّ ذَبْحُهَا وَ قَالَ الْآخَرُ عَلَیَّ سَلْخُهَا وَ قَالَ آخَرُ عَلَیَّ قَطْعُهَا وَ قَالَ آخَرُ عَلَیَّ طَبْخُهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَیَّ أَنْ أَلْقُطَ لَکُمُ الْحَطَبَ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ لَا تُتْعِبَنَّ بِآبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا أَنْتَ نَحْنُ نَکْفِیکَ قَالَ عَرَفْتُ أَنَّکُمْ تَکْفُونِی وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَکْرَهُ مِنْ عَبْدِهِ إِذَا کَانَ مَعَ أَصْحَابِهِ أَنْ یَنْفَرِدَ مِنْ بَیْنِهِمْ- فَقَامَ صلی الله علیه و آله یَلْقُطُ الْحَطَبَ لَهُمْ (1) وَ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ یَا بُنَیَّ سَافِرْ بِسَیْفِکَ وَ خُفِّکَ وَ عِمَامَتِکَ وَ خِبَائِکَ وَ سِقَائِکَ وَ خُیُوطِکَ وَ مِخْرَزِکَ وَ تَزَوَّدْ مَعَکَ مِنَ الْأَدْوِیَةِ مَا تَنْتَفِعُ بِهِ أَنْتَ وَ مَنْ مَعَکَ وَ کُنْ لِأَصْحَابِکَ مُوَافِقاً إِلَّا فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ فِی رِوَایَةِ بَعْضِهِمْ وَ قَوْسِکَ تَذَاکَرَ النَّاسُ عِنْدَ الصَّادِقِ علیه السلام أَمْرَ الْفُتُوَّةِ فَقَالَ تَظُنُّونَ أَنَّ الْفُتُوَّةَ بِالْفِسْقِ وَ الْفُجُورِ إِنَّمَا الْفُتُوَّةُ وَ الْمُرُوَّةَ طَعَامٌ مَوْضُوعٌ وَ نَائِلٌ مَبْذُولٌ وَ نَشْرٌ مَعْرُوفٌ وَ أَذًی مَکْفُوفٌ فَأَمَّا تِلْکَ فَشَطَارَةٌ وَ فِسْقٌ ثُمَّ قَالَ مَا الْمُرُوَّةُ فَقَالَ النَّاسُ مَا نَعْلَمُ قَالَ الْمُرُوَّةُ وَ اللَّهِ أَنْ یَضَعَ الرَّجُلُ خِوَانَهُ بِفِنَاءِ دَارِهِ وَ الْمُرُوَّةُ مُرُوَّتَانِ مُرُوَّةٌ فِی السَّفَرِ وَ مُرُوَّةٌ فِی الْحَضَرِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الْحَضَرِ فَتِلَاوَةُ الْقُرْآنِ وَ لُزُومُ الْمَسَاجِدِ وَ الْمَشْیُ مَعَ الْإِخْوَانِ فِی الْحَوَائِجِ وَ النِّعْمَةُ تُرَی عَلَی الْخَادِمِ فَإِنَّهَا تَسُرُّ الصَّدِیقَ وَ تَکْبِتُ الْعَدُوَّ وَ أَمَّا الَّتِی فِی السَّفَرِ فَکَثْرَةُ الزَّادِ وَ طِیبُهُ وَ بَذْلُهُ لِمَنْ کَانَ مَعَکَ- وَ کِتْمَانُکَ عَلَی الْقَوْمِ أَمْرَهُمْ بَعْدَ مُفَارَقَتِکَ إِیَّاهُمْ وَ کَثْرَةُ الْمِزَاحِ فِی غَیْرِ مَا یُسْخِطُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَ

ص: 273


1- 1. مکارم الأخلاق ص 286- 288.

قَالَ علیه السلام وَ الَّذِی بَعَثَ جَدِّی مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بِالْحَقِّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیَرْزُقُ الْعَبْدَ عَلَی قَدْرِ الْمُرُوَّةِ فَإِنَّ الْمَعُونَةَ تَنْزِلُ عَلَی قَدْرِ الْمَئُونَةِ وَ إِنَّ الصَّبْرَ یَنْزِلُ عَلَی قَدْرِ شِدَّةِ الْبَلَاءِ(1).

مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ: ذُکِرَ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله رَجُلٌ فَقِیلَ لَهُ خَیْرٌ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ خَرَجَ مَعَنَا حَاجّاً فَإِذَا نَزَلْنَا لَمْ یَزَلْ یُهَلِّلَ اللَّهَ حَتَّی نَرْتَحِلَ فَإِذَا ارْتَحَلْنَا لَمْ یَزَلْ یَذْکُرُ اللَّهَ حَتَّی نَنْزِلَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَمَنْ کَانَ یَکْفِیهِ عَلَفَ دَابَّتِهِ وَ یَصْنَعُ طَعَامَهُ قَالُوا کُلُّنَا قَالَ کُلُّکُمْ خَیْرٌ مِنْهُ (2).

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَعَانَ مُؤْمِناً مُسَافِراً نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ ثَلَاثاً وَ سَبْعِینَ کُرْبَةً وَ أَجَارَهُ فِی الدُّنْیَا مِنَ الْغَمِّ وَ الْهَمِّ وَ نَفَّسَ عَنْهُ کَرْبَهُ الْعَظِیمَ یَوْمَ یَغَصُّ النَّاسُ بِأَنْفَاسِهِمْ.

عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تَکُونُ مَعِیَ الدَّرَاهِمُ فِیهَا تَمَاثِیلُ وَ أَنَا مُحْرِمٌ فَأَجْعَلُهَا فِی هِمْیَانِی وَ أَشُدُّهُ فِی وَسَطِی قَالَ لَا بَأْسَ هِیَ نَفَقَتُکَ وَ عَلَیْهَا اعْتِمَادُکَ بَعْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: إِذَا سَافَرْتُمْ فَاتَّخِذُوا سُفْرَةً وَ تَنَوَّقُوا فِیهَا(3).

عَنْ نَصْرٍ الْخَادِمِ قَالَ: نَظَرَ الْعَبْدُ الصَّالِحُ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام إِلَی سُفْرَةٍ عَلَیْهَا حَلَقُ صُفْرٍ فَقَالَ انْزِعُوا هَذِهِ وَ اجْعَلُوا مَکَانَهَا حَدِیداً فَإِنَّهُ لَا یُقْذِرُ شَیْئاً مِمَّا فِیهَا مِنَ الْهَوَامِّ.

عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: زَادُ الْمُسَافِرِ الْحُدَاءُ وَ الشِّعْرُ مَا کَانَ مِنْهُ لَیْسَ فِیهِ خَنًا(4).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: مروت نیست که کسی هر چه از خوب و بد در سفر دیده بازگوید.

عمار بن مروان گفت: امام صادق علیه السّلام به من سفارش کرد به تقوا، پرداخت امانت، راستگویی و خوشرفتاری با همسفر، و لا قوة الا بالله.

و امام باقر علیه السّلام فرمود: چون با کسی همراهی کنی، اگر توانی دستت بالای دست او باشد.

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: اول رفیق و آنگاه سفر.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: حق همسفر این است که چون بیمار شود، برادران همسفرش تا سه روز با او بمانند.

و پیغمبر صلی الله علیه و آله به سفری روانه بود و فرمود: هر که بدخو و بدهمسایه است، یار ما نشود .

حلبی گفت: از امام باقر علیه السّلام از گروهی همسفر پرسیدم که توانگر و مستمند همراهند، آیا توانگر بدانها خرج کند؟ فرمود: اگر دلشان به آن خوش است، باکی ندارد.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: آقای هر گروه آن است که خدمت کند به همسفرانش.

کتاب شرف النبی: از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت است که در سفری به یارانش فرمود: گوسفندی کشتند، یکی گفت سر بریدنش با من و دیگری گفت پوست کندنش با من و دیگری گفت که تکه کردنش با من و دیگری گفت پختنش با من و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: من هم هیزمش را فراهم می کنم. گفتند: یا رسول الله! به پدران و مادرانمان قسم که خود را به رنج نیفکن، ما تو را بس باشیم! فرمود: می دانم، ولی خدا عزوجل بد دارد بنده ای که از میان یارانش تک باشد. و برخاست و برایشان هیزم فراهم کرد. - . مکارم الاخلاق: 286- 288 -

و لقمان به پسرش گفت: پسر جانم! سفر کن به همراه شمشیرت و کفشت و عمامه ات و روپوشَت و مَشک آبت و سوزنت و نخ هایت و انبانت، و با خود هر دارو بردار که تو و هر که با تو است از آن سود بری، و با همسفرانت هم آهنگ باش، جز در نافرمانی خدا. و برخی به آن افزودند: «و با کمانت.»

مردم در حضور امام صادق علیه السّلام درباره مردانگی گفتگو می کردند. آن حضرت فرمود: می پندارید که مردانگی به فسق و هرزگی است؟ همانا مردانگی و مروت خوراکی است نهاده برای مهمان، و بخششی است آماده، و ترویج کار خیر است، و جلوگیری از آزار. و اما آنچه گویند رندی و فسق است. سپس فرمود: مروت چیست؟ مردم گفتند: ندانیم. فرمود: به خدا مروت این است که کسی سفره در آستانه خانه اش گسترد، و دو مروت باشد، یکی در سفر و دیگری در حضر، اما در حضر خواندن قرآن است و چسبیدن به مساجد، و همکاری با برادران در انجام نیازها و خوش پوشی خدمتکار که دوست را شاد کند و دشمن را سرکوب نماید. و اما در سفر، فراوانی توشه خوب و بخشش آن به همراهان، پرده پوشی بر آنان پس از جدایی و بر شوخی کردن در غیر آنچه خدا که عزوجل را به خشم آورد است. سپس فرمود: بدان که جدم محمد را خدا عزوجل به حق فرستاده و بنده را در خور مروتش روزی دهد، زیرا کمک به اندازه خرج نازل شود، و صبر در خور سختی بلا باشد. - . مکارم الاخلاق: 291 -

محاسن: نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله نام مردی برده شد و به خوبی از او یاد شد. گفتند: یا رسول الله! وی با ما به حج آمد و چون فرود می آمدیم، پیوسته «لا اله الا الله» می گفت تا بکوچیم و باز پیوسته ذکر خدا می گفت تا فرود آییم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چه کسی مرکبش را علف می داد و خوراکش را می ساخت؟ گفتند: همه ما. فرمود: پس همه شما از او بهترید. - . مکارم الاخلاق: 304 -

و فرمود: هر که مؤمن مسافری را کمک دهد، خدا هفتاد و سه گره کارش را بگشاید و در دنیا از غم و هم پناهش دهد و گرفتاری بزرگ او را، روزی که همه مردم در خود فرو رفته اند برطرف سازد.

یعقوب بن سالم گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: مرا پولی است که عکس بر آن است و من مُحرم باشند، آنها را در همیانم بنهم و به کمرم بندم؟ فرمود: باکی ندارد، آن هزینه تو است و پس از خدای عزوجل به آن اعتماد داری.

و از آن حضرت است که: چون سفر کنید، سفره بردارید و در آن خوراک خوب بنهید. - . یعنی جود کنید و توشه خود را پاک و نیک کنید. -

از نصر خادم نقل است که امام کاظم علیه السّلام به سفره ای نگاه کرد که حلقه های زرد داشت و فرمود: آنها را بکنید و به جایشان حلقه آهنی نهید که حشرات بدان چه در آن است نیفتند و پلیدش نکنند.

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: توشه مسافر آواز و شعر است که در آن ناهنجاری - . الخنی: فحش دادن و اشعار هجویه. - نباشد. - . مکارم الاخلاق: 306 -

**[ترجمه]

«29»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعَةٌ لَا عُذْرَ لَهُمْ رَجُلٌ عَلَیْهِ دَیْنٌ مُحَارَفٌ [فِی] بِلَادِهِ لَا عُذْرَ لَهُ حَتَّی یُهَاجِرَ فِی الْأَرْضِ یَلْتَمِسُ مَا یَقْضِی دَیْنَهُ وَ رَجُلٌ أَصَابَ عَلَی بَطْنِ امْرَأَتِهِ رَجُلًا لَا عُذْرَ لَهُ حَتَّی یُطَلِّقَ لِئَلَّا یَشْرِکَهُ فِی الْوَلَدِ غَیْرُهُ وَ رَجُلٌ لَهُ مَمْلُوکُ

ص: 274


1- 1. مکارم الأخلاق ص 291.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 304.
3- 3. أی تجودوا، و اجعلوا زادکم طیبا حسنا.
4- 4. الخنی: الفحش من الکلام، و لعلّ المراد انشاد الاشعار الهجائیة، راجع مکارم الأخلاق ص 306.

سَوْءٍ فَهُوَ یُعَذِّبُهُ لَا عُذْرَ لَهُ إِلَّا أَنْ یَبِیعَ وَ إِمَّا أَنْ یُعْتِقَ وَ رَجُلَانِ اصْطَحَبَا فِی السَّفَرِ هُمَا یَتَلَاعَنَانِ لَا عُذْرَ لَهُمَا حَتَّی یَفْتَرِقَا(1).

**[ترجمه]نوادر راوندی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چهارنفرند که عذری ندارند: مردی که دین دارد و در وطنش بدبخت است، عذری ندارد که در روی زمین بگردد و بجوید آنچه دینش را بدهد؛ مردی که روی زنش را مردی دیده، عذری ندارد جز اینکه طلاقش دهد تا دیگری شریک فرزندش نباشد؛ کسی که غلام بدی دارد و شکنجه اش می کند، عذری ندارد جز که او را بفروشد یا آزاد کند؛ و دو همسفر که به هم لعن کنند، عذری ندارند جز اینکه جدا شوند. - . نوادر راوندی: 27 -

**[ترجمه]

«30»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنِ الْمُفِیدِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ بِلَالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ رَفَعَهُ إِلَی الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ مَنْ صَحِبَکَ قُلْتُ رَجُلٌ مِنْ إِخْوَانِی قَالَ فَمَا فَعَلَ قُلْتُ مُنْذُ دَخَلْتُ الْمَدِینَةَ لَمْ أَعْرِفْ مَکَانَهُ فَقَالَ لِی أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ مَنْ صَحِبَ مُؤْمِناً أَرْبَعِینَ خُطْوَةً سَأَلَهُ اللَّهُ عَنْهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

وَ قَالَ الْمُفِیدُ وَجَدْتُ فِی بَعْضِ الْأُصُولِ حَدِیثاً لَمْ یَحْضُرْنِی الْآنَ إِسْنَادُهُ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: مَنْ صَحِبَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ فِی طَرِیقٍ فَتَقَدَّمَهُ فِیهِ بِقَدْرِ مَا یَغِیبُ عَنْهُ بَصَرُهُ فَقَدْ ظَلَمَهُ (2).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: مفضل بن عمر گفت: نزد امام صادق علیه السّلام رفتم و به من فرمود: همسفرت که بود؟ گفتم یکی از برادران. فرمود: او چه کرد؟ گفتم: از آنگاه که به مدینه آمدیم، جایش را نمی دانم. به من فرمود: ندانی کسی که چهل گام همراه مؤمنی باشد، روز قیامت خدا درباره او از او سوال کند؟

مفید (ره) گفته: در حدیثی بی سند از امام صادق علیه السّلام است که فرمود: هر که در راهی مؤمنی را همسفر شد و به اندازه ای که چشم رس نباشد از او پیش افتد، به او ستم کرده است. - . امالی شیخ طوسی 2: 27 -

**[ترجمه]

«31»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ،: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی سَفَرٍ مَنْ کَانَ یُسِی ءُ الْجِوَارَ فَلَا یُصَاحِبْنَا وَ قَالَ صلی الله علیه و آله احْتَمِلِ الْأَذَی عَمَّنْ هُوَ أَکْبَرُ مِنْکَ وَ أَصْغَرُ مِنْکَ وَ خَیْرٌ مِنْکَ وَ شَرٌّ مِنْکَ فَإِنَّکَ إِنْ کُنْتَ کَذَلِکَ تَلْقَی اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ یُبَاهِی بِکَ الْمَلَائِکَةَ وَ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ تَزَوَّدْ مَعَکَ الْأَدْوِیَةَ فَتَنْتَفِعُ بِهَا أَنْتَ وَ مَنْ مَعَکَ وَ کُنْ لِأَصْحَابِکَ مُوَافِقاً إِلَّا فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: پیغمبر صلی الله علیه و آله در سفری فرمود: هر که بد همسایه است با ما همراه نشود. و فرمود: آزار را از سالخورده تر از خود و کم سال تر از خود و بهتر و بدتر از خود تحمل کن که اگر چنین باشی، خدا جل جلاله به وجود تو بر فرشته ها ببالد.

لقمان به پسرش گفت: با خود از داروها توشه بردار که تو و همراهت از آن سود برید، و با همسفرانت سازگار باش، جز در نافرمانی خدا.

**[ترجمه]

«32»

کِتَابُ صِفِّینَ، قَالَ: لَمَّا تَوَجَّهَ عَلِیٌّ علیه السلام إِلَی صِفِّینَ انْتَهَی إِلَی سَابَاطَ ثُمَّ إِلَی مَدِینَةِ بَهُرَسِیرَ وَ إِذَا رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ یُقَالُ لَهُ حَرِیزُ بْنُ سَهْمٍ مِنْ بَنِی رَبِیعَةَ یَنْظُرُ إِلَی آثَارِ کِسْرَی وَ هُوَ یَتَمَثَّلُ بِقَوْلِ ابْنِ یَعْفُرَ التَّمِیمِیِ:

جَرَتِ الرِّیَاحُ عَلَی مَکَانِ دِیَارِهِمْ***فَکَأَنَّمَا کَانُوا عَلَی مِیعَادٍ

فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام أَ فَلَا قُلْتَ کَمْ تَرَکُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ- وَ زُرُوعٍ وَ مَقامٍ کَرِیمٍ- وَ نَعْمَةٍ کانُوا فِیها فاکِهِینَ- کَذلِکَ وَ أَوْرَثْناها قَوْماً آخَرِینَ- فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ

ص: 275


1- 1. نوادر الراوندیّ: 27، و المحارف ضد المبارک و هو المحروم یطلب و لا یرزق.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 27.

السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ إِنَّ هَؤُلَاءِ کَانُوا وَارِثِینَ فَأَصْبَحُوا مَوْرُوثِینَ إِنَّ هَؤُلَاءِ لَمْ یَشْکُرُوا النِّعْمَةَ فَسُلِبُوا دُنْیَاهُمْ بِالْمَعْصِیَةِ إِیَّاکُمْ وَ کُفْرَ النِّعَمِ لَا تَحِلَّ بِکُمُ النِّقَمُ (1).

**[ترجمه]کتاب صفین: چون علی علیه السّلام رو به صفین رفت، به ساباط رسید و سپس به شهر «بهرسیر» رسید. در آنجا یکی از یارانش به نام حریز بن سهم از بنی ربیعه نگاهی به آثار کسری کرد و به شعر ابن یعفر تمیمی مثل آورد که:

به جای خانه هاشان باد جاری، که گویی منزلی موقت بوده است علی علیه السّلام فرمود: چرا نگفتی: «کم ترکوا من جنات و عیون- و زروع و مقام کریم- و نعمة کانوا فیها فاکهین- کذلک و أورثناها قوما آخرین- فما بکت علیهم السماء و الأرض و ما کانوا منظرین.» - . دخان / 25 - 29 - {[وه!] چه باغ ها و چشمه سارانی [که آنها بعد از خود] بر جای نهادند، و کشتزارها و جایگاه های نیکو، و نعمتی که از آن برخوردار بودند.آری، این چنین بود و آنها را به مردمی دیگر میراث دادیم. و آسمان و زمین بر آنان زاری نکردند و مهلت نیافتند.} اینان وارث بودند و موروث شدند، شکر نعمت نکردند و برای نافرمانی از آنها سلب شد، مبادا نعمت را ناسپاس شوید که به نقمت دچار گردید. - . بحارالانوار 71:327 -

**[ترجمه]

باب 50 آداب السیر فی السفر و هو من الباب السابق أیضا

الأخبار

«1»

سن، [المحاسن] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ قَوْماً مُشَاةً أَدْرَکَهُمُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَشَکَوْا إِلَیْهِ شِدَّةَ الْمَشْیِ فَقَالَ لَهُمُ اسْتَعِینُوا بِالنَّسْلِ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: پیغمبر به گروهی پیاده رسید و آنها از سختی راه رفتن به آن حضرت شکوه کردند. به آنها فرمود: از هروله کمک گیرید. - . محاسن: 377 -

**[ترجمه]

«2»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ مُنْذِرِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ طَلْحَةَ النَّهْدِیِّ قَالَ قَالَ لَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: سِیرُوا وَ انْسِلُوا فَإِنَّهُ أَخَفُّ عَلَیْکُمْ (3).

**[ترجمه]محاسن: طلحه نهدی گفت: امام

صادق علیه السّلام به ما فرمود: راه روید و هروله کنید که بر شما سبک تر باشد. - . محاسن: 377 -

**[ترجمه]

«3»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَأَی قَوْماً قَدْ جَهَدَهُمُ الْمَشْیُ فَقَالَ اخْبُبُوا انْسِلُوا فَفَعَلُوا فَذَهَبَ عَنْهُمُ الْإِعْیَاءُ(4).

**[ترجمه]محاسن: از امام صادق، از پدرش علیهما السّلام نقل فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله مردمی را دید که راه رفتن آنها را به سختی افکنده بود. فرمود: لوکه راه روید، و چنان کردند و خستگی آنها رفت. - . محاسن: 377 -

**[ترجمه]

«4»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: جَاءَتِ الْمُشَاةُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَشَکَوْا إِلَیْهِ الْإِعْیَاءَ فَقَالَ عَلَیْکُمْ بِالنَّسَلَانِ فَفَعَلُوا فَأَذْهَبَ عَنْهُمُ الْإِعْیَاءَ وَ کَأَنَّمَا نَشِطُوا مِنْ عِقَالٍ.

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ عَلَیْکُمْ بِالنَّسَلَانِ فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِالْإِعْیَاءِ وَ یَقْطَعُ الطَّرِیقَ (5).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السلام فرمود: پیادگان نزد پیغمبر آمدن و از الإعیاء (عجز و ناتوانی که از راه رفتن زیاد ایجاد می شود ) شکایت کردند. فرمود: بر شما باد به با شتاب رفتن(هروله). پس آن را کردند و الإعیاء (خستگی) از آنها رفت و گویا ریسمان از پای شتر باز شد و با نشاط گردید

محاسن مانند آن را آورده است، جز این که فرمود: «بر شما باد به لوکه رفتن که آن خستگی را می برد و راه را کم می کند.» - . محاسن: 377 -

**[ترجمه]

«5»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ

ص: 276


1- 1. راجع ج 71 ص 327 من هذه الطبعة.
2- 2. المحاسن: 377، و النسلان: سرعة المشی شبه العدو، و مثله الخبب: تقع احدی القدمین علی الأرض بعد رفع الأخری و کأنّه الهرولة.
3- 3. المحاسن: 377، و النسلان: سرعة المشی شبه العدو، و مثله الخبب: تقع احدی القدمین علی الأرض بعد رفع الأخری و کأنّه الهرولة.
4- 4. المحاسن: 377، و النسلان: سرعة المشی شبه العدو، و مثله الخبب: تقع احدی القدمین علی الأرض بعد رفع الأخری و کأنّه الهرولة.
5- 5. المحاسن: 377، و النسلان: سرعة المشی شبه العدو، و مثله الخبب: تقع احدی القدمین علی الأرض بعد رفع الأخری و کأنّه الهرولة.

أَبِی یَحْیَی الْمَدَنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: رَاحَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ کُرَاعِ الْغَمِیمِ فَصَفَّ لَهُ الْمُشَاةُ وَ قَالُوا نَتَعَرَّضُ لِدَعْوَتِهِ- فَقَالَ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ أَعْطِهِمْ أَجْرَهُمْ وَ قَوِّهِمْ ثُمَّ قَالَ لَوِ اسْتَعَنْتُمْ بِالنَّسَلَانِ لَخُفِّفَ أَجْسَامُکُمْ وَ قَطَعْتُمُ الطَّرِیقَ فَفَعَلُوا فَخُفِّفَ أَجْسَامُهُمْ (1).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله در «کراع الغمیم» (منزلی میان مکه و مدینه) راحت باش داد. پس پیاده ها برایش در صف شدند و گفتند که از او دعوت کنیم تا سان ببیند. آن حضرت گفت: خدایا! به آنها اجر و نیرو بده. سپس فرمود: اگر به هروله رفتن یاری جویید، پیکرهاتان سبک شود و راه را ببرید. و چنان کردند و پیکرشان سبک شد. - . محاسن: 378 -

**[ترجمه]

«6»

سن، [المحاسن] عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ الْمَکِّیِّ قَالَ: تَعَرَّضَتِ الْمُشَاةُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بِکُرَاعِ الْغَمِیمِ لِیَدْعُوَ لَهُمْ فَدَعَا لَهُمْ وَ قَالَ خَیْراً وَ قَالَ عَلَیْکُمْ بِالنَّسَلَانِ وَ الْبُکُورِ وَ شَیْ ءٍ مِنَ الدَّلَجِ فَإِنَّ الْأَرْضَ تُطْوَی بِاللَّیْلِ (2).

**[ترجمه]محاسن: پیاده ها از رسول خدا صلی الله علیه و آله در کراع الغمیم (منزلی میان مکه و مدینه) خواستند تا برایشان دعا کند. پس برایشان دعا کرد و فرمود: بر شما باد به لوکه رفتن. و فرمود: بامداد بروید و کمی از آخر شب که زمین در شب نوردیده شود. - . محاسن: 378 -

**[ترجمه]

«7»

مکا، [مکارم الأخلاق] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: سَیْرُ الْمَنَازِلِ یُفْنِی الزَّادَ وَ یُسِی ءُ الْأَخْلَاقَ وَ یُخْلِقُ الثِّیَابَ وَ السَّیْرُ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِذَا أَعْیَا أَحَدُکُمْ فَلْیُهَرْوِلْ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِذَا ضَلَلْتُمُ الطَّرِیقَ فَتَیَامَنُوا(3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: دو منزل یکی کردن، توشه را نابود کند، و اخلاق را زشت می کند، و جامه ها را می فرساید. و حد گردش در تفرج هیجده میل است

و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: چون کسی خسته و وامانده شود، لوکه رود.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: چون راه گم کنید، به سمت راست راه بروید. - . مکارم الاخلاق: 305 -

**[ترجمه]

«8»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: عَلَیْکُمْ بِالْبِکْرِ وَ إِنْ بَارَتْ وَ الْجَادَّةِ وَ إِنْ دَارَتْ وَ بِالْمَدِینَةِ وَ إِنْ جَارَتْ.

وَ قَالُوا علیهم السلام: إِذَا أَرَدْتَ السَّیْرَ فَلْیَکُنْ مَسِیرُکَ فِی طَرْفَیِ النَّهَارِ وَ انْزِلْ وَسَطَهُ وَ سِرْ فِی آخِرِ اللَّیْلِ وَ لَا تَسِرْ فِی أَوَّلِهِ.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: اتَّقِ الْخُرُوجَ بَعْدَ نَوْمَةٍ فَإِنَّ لِلَّهِ دوابا [دَوَابَ] یَبُثُّهَا یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ.

وَ قَالُوا علیهم السلام: تَقُولُ فِی مَسِیرِکَ اللَّهُمَّ خَلِّ سَبِیلَنَا وَ أَحْسِنْ تَسْیِیرَنَا وَ أَحْسِنْ عَافِیَتَنَا وَ أَکْثِرْ مِنَ التَّکْبِیرِ وَ التَّحْمِیدِ وَ التَّسْبِیحِ وَ الِاسْتِغْفَارِ فَإِنَّ السَّفَرَ قِطْعَةٌ مِنَ الْعَذَابِ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: امیر مؤمنین علیه السّلام فرمود: بر شما باد به دوشیزه، گرچه کساد باشد، و بر جاده شوسه، گرچه پیچ دارد، و بر شهرنشینی، گرچه ستم آورد.

و ائمه علهیم السلام فرمودند: چون سیر کردن خواهی، در دو سوی روز باشد و در نیم روز منزل کن و آخر شب راه رو و در آغازش مرو.

و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: بپرهیز از برون شدن پس از خوابکی که خدا را جاندارانی است که پراکنده سازد و {بکُنند آنچه را که فرمان دارند.}

و ائمه علهیم السلام فرمودند: در راه رفتن بگو: خدایا! راه ما را باز کن و سیر ما را خوش کن و عافیت ما را نیکو دار. و بسیار تکبیر و حمد و تسبیح بگو و استغفار کن که سفر تکه ای است از عذاب .

**[ترجمه]

«9»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ مُنْذِرِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: سِیرُوا الْبَرْدَیْنِ قُلْتُ إِنَّا نَتَخَوَّفُ الْهَوَامَّ فَقَالَ إِنْ

ص: 277


1- 1. المحاسن: 378.
2- 2. المحاسن: 378.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 305.

أَصَابَکُمْ شَیْ ءٌ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ مَعَ أَنَّکُمْ مَضْمُونُونَ (1).

**[ترجمه]محاسن: هشام بن سالم گفت: شنیدم که امام صادق علیه السّلام می فرمود: در دو خنکی (صبح و پسین) راه روید. گفتم: از گزنده ها بیم داریم. فرمود: اگر به شما چیزی رسد بهتر باشد، با اینکه شماها در امانید. - . محاسن: 346 -

**[ترجمه]

«10»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عَلَیْکُمْ بِالسَّیْرِ بِاللَّیْلِ لِأَنَّ الْأَرْضَ تُطْوَی بِاللَّیْلِ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بر شما باد راه رفتن در شب که زمین در آن نوردیده شود. - . محاسن: 346 -

**[ترجمه]

«11»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِذَا أَرَادَ سَفَراً أَدْلَجَ قَالَ وَ مِنْ ذَلِکَ حَدِیثُ الطَّائِرِ وَ الْخُفِّ وَ الْحَیَّةِ(3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون امیر مؤمنان علیه السّلام قصد سفر می کرد، آخر شب راه می رفت. فرمود: و از این است حدیث پرنده و کفش و مار - . محاسن: 346 - (که حضرت کفشش را برای وضو در آورد و ماری در آن خزید و پرنده ای آن را بالا برد تا مار افتاد، و شاید مقصود این است که این حادثه در گردش شبانه آن حضرت بوده.)

**[ترجمه]

«12»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْأَرْضَ تُطْوَی مِنْ آخِرِ اللَّیْلِ (4).

سن، [المحاسن] عن جمیل بن دراج: مثله (5).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: بر شما باد راه رفتن در شب که زمین در آن نوردیده شود. - . محاسن: 346 -

محاسن: به سندی مانند آن را آورده است. - . محاسن: 346 -

**[ترجمه]

«13»

سن، [المحاسن] عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنْ بَشِیرٍ النَّبَّالِ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ النَّاسُ تُطْوَی لَنَا الْأَرْضُ بِاللَّیْلِ کَیْفَ تُطْوَی قَالَ هَکَذَا ثُمَّ عَطَفَ ثَوْبَهُ (6).

**[ترجمه]محاسن: حمران بن اعین گفت: به امام باقر علیه السّلام گفتم: این که مردم می گویند زمین برای ما در شب نوردیده شود چگونه باشد؟ فرمود: همچنین است، و جامه اش را برگرداند. - . محاسن: 346 -

**[ترجمه]

«14»

سن، [المحاسن] عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ یَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا نَزَلْتُمْ فُسْطَاطاً أَوْ خِبَاءً فَلَا تَخْرُجُوا فَإِنَّکُمْ عَلَی غِرَّةٍ(7).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون در چادر یا خیمه منزل کردید، بیرون نیایید که در معرض دستبرد باشید. - . محاسن: 347 ، و گویا حضرت خروج بعد از خواب و در نصف شب را اراده کرده است. -

**[ترجمه]

«15»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِیَّاکُمْ وَ التَّعْرِیسَ عَلَی ظَهْرِ الطَّرِیقِ وَ بُطُونِ الْأَوْدِیَةِ فَإِنَّهَا مَدَارِجُ السِّبَاعِ وَ مَأْوَی الْحَیَّاتِ (8).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرد که فرمود: بپرهیزید از جا گرفتن بر سر راه و درون دره ها که گردشگاه درنده ها و جایگاه مارها باشند. - . محاسن: 364 -

**[ترجمه]

«16»

سن، [المحاسن] عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ یَعْقُوبَ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تَنْزِلُوا الْأَوْدِیَةَ فَإِنَّهَا مَأْوَی السِّبَاعِ

ص: 278


1- 1. المحاسن ص 346.
2- 2. المحاسن ص 346.
3- 3. المحاسن ص 346.
4- 4. المحاسن ص 346.
5- 5. المحاسن ص 346.
6- 6. المحاسن ص 346.
7- 7. المحاسن ص 347، و کأنّه صلّی اللّه علیه و آله أراد الخروج بعد نومة. و فی نصف اللیل.
8- 8. المحاسن ص 364.

وَ الْحَیَّاتِ (1).

**[ترجمه]محاسن: امام علی علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: منزل نکنید در دره ها که جایگاه درنده ها و مارهایند. - . محاسن: 364 -

**[ترجمه]

«17»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا سَافَرْتَ فَلَا تَنْزِلِ الْأَوْدِیَةِ فَإِنَّهَا مَأْوَی الْحَیَّاتِ وَ السِّبَاعِ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام کاظم از پدرش، از جدش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: منزل نکنید در دره ها که جایگاه درنده ها و مارهایند. - . محاسن: 364 -

**[ترجمه]

«18»

سن، [المحاسن] عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: سِرْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَی مَکَّةَ فَسِرْنَا إِلَی بَعْضِ الْأَوْدِیَةِ فَقَالَ انْزِلُوا فِی هَذَا الْمَوْضِعِ وَ لَا تَدْخُلُوا الْوَادِیَ فَنَزَلْنَا فَمَا لَبِثْنَا أَنْ أَظَلَّتْنَا سَحَابَةٌ فَهَطَلَتْ عَلَیْنَا حَتَّی سَالَ الْوَادِی فَآذَی مَنْ کَانَ فِیهِ (3).

**[ترجمه]محاسن: مفضل بن عمر گفت: به همراه امام صادق علیه السّلام به مکه می رفتیم و به یک دره رسیدیم. فرمود: اینجا منزل کنید و به دره نروید. و همان جا منزل کردیم و چیزی نگذشت که ابری بر ما سایه افکند و به تندی بارید و دره سیلابی شد و هر که در آن بود، آزار نمود. - . محاسن: 364 -

**[ترجمه]

«19»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الرِّفْقَ وَ یُعِینُ عَلَیْهِ فَإِذَا رَکِبْتُمُ الدَّوَابَّ الْعُجْفَ فَأَنْزِلُوهَا مَنَازِلَهَا فَإِنْ کَانَتِ الْأَرْضُ مُجْدِبَةً فَانْجُوا عَلَیْهَا وَ إِنْ کَانَتْ مُخْصِبَةً أَنْزِلُوهَا مَنَازِلَهَا(4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق از پدرانش، از امام علی علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: خداوند مدارا را دوست دارد و بدان کمک کند. چون سوار بر چهارپاهای لاغرید، آنها را به منزل مناسب فرود آرید، اگر زمین خشک است شتاب کنید و خود را نجات دهید و اگر سبزه است، آنها را منزل دهید. - . محاسن: 361 -

**[ترجمه]

«20»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا سِرْتَ فِی أَرْضٍ مُخْصِبَةٍ فَارْفُقْ بِالسَّیْرِ وَ إِذَا سِرْتَ فِی أَرْضٍ مُجْدِبَةٍ فَعَجِّلْ بِالسَّیْرِ(5).

**[ترجمه]محاسن: امام باقر علیه السّلام فرمود: چون در زمین سبزه و پر گیاه روانی، آرام برو و اگر به زمین خشک رسیدی، با شتاب برو. - . محاسن: 361 -

**[ترجمه]

«21»

سن، [المحاسن] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا أَخْطَأْتُمُ الطَّرِیقَ فَتَیَامَنُوا(6).

ص: 279


1- 1. المحاسن ص 364.
2- 2. المحاسن ص 364.
3- 3. المحاسن ص 364.
4- 4. المحاسن: 361، و العجف بالضم جمع الاعجف و هو المهزول، و قوله« فأنزلوها منازلها» أی کلفوها علی قدر طاقتها، و قوله« فانجوا» أی فأسرعوا لتصلوا الی الماء و الکلاء.
5- 5. المحاسن: 361، و العجف بالضم جمع الاعجف و هو المهزول، و قوله« فأنزلوها منازلها» أی کلفوها علی قدر طاقتها، و قوله« فانجوا» أی فأسرعوا لتصلوا الی الماء و الکلاء.
6- 6. المحاسن ص 362.

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون در راه خطا کردید، به سمت راست رو کنید. - . محاسن: 362 -

**[ترجمه]

باب 51 تشییع المسافر و تودیعه

الأخبار

«1»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْجَهْمِ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنِ النَّضْرِ عَنْ هِشَامٍ قَالَ: دَعَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِقَوْمٍ مِنْ أَصْحَابِهِ مُشَاةٍ حُجَّاجٍ فَقَالَ اللَّهُمَّ احْمِلْهُمْ عَلَی أَقْدَامِهِمْ وَ سَکِّنْ عُرُوقَهُمْ (1).

**[ترجمه]محاسن: هشام گفت: امام صادق علیه السّلام برای گروهی از یارانش که پیاده به حج می رفتند، دعا کرد که: بار خدایا! آنان را بر سر گام هاشان بدار و رگ هاشان را آرام دار. - . محاسن: 355 -

**[ترجمه]

«2»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ قَالَ: أَرَدْتُ وَدَاعَ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَکَتَبَ إِلَیَّ رُقْعَةً کَفَاکَ اللَّهُ الْمُهِمَّ وَ قَضَی لَکَ بِالْخَیْرِ وَ یَسَّرَ لَکَ حَاجَتَکَ فِی صُحْبَةِ اللَّهِ وَ کَنَفِهِ (2).

**[ترجمه]محاسن: موسی بن بکر گفت: خواستم با امام کاظم علیه السّلام وداع کنم و برگی به من نوشت به این مضمون: خدا مهم تو را کفایت کند، خیر برایت مقدر سازد و حاجتت را در بودن با خدا و در سایه خود فراهم آورد. - . محاسن: 356 -

**[ترجمه]

«3»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَرِیرٍ الْجَرِیرِیِّ وَ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا شَیَّعَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَبَا ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ شَیَّعَهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ عَقِیلُ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ وَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ علیهم السلام قَالَ لَهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَدِّعُوا أَخَاکُمْ فَإِنَّهُ لَا بُدَّ لِلشَّاخِصِ مِنْ أَنْ یَمْضِیَ وَ لِلْمُشَیِّعِ أَنْ یَرْجِعَ قَالَ فَتَکَلَّمَ کُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ عَلَی حِیَالِهِ فَقَالَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام رَحِمَکَ اللَّهُ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ الْقَوْمَ إِنَّمَا امْتَهَنُوکَ بِالْبَلَاءِ لِأَنَّکَ مَنَعْتَهُمْ دِینَکَ فَمَنَعُوکَ دُنْیَاهُمْ فَمَا أَحْوَجَکَ غَداً إِلَی مَا مَنَعْتَهُمْ وَ أَغْنَاکَ عَمَّا مَنَعُوکَ فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ رَحِمَکُمُ اللَّهُ مِنْ أَهْلِ بَیْتٍ فَمَا لِی فِی الدُّنْیَا مِنْ شَجَنٍ غَیْرُکُمْ إِنِّی إِذَا ذَکَرْتُکُمْ ذَکَرْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون امیر مؤمنان علیه السّلام با حسن و حسین و عقیل ابن ابی طالب و عبدالله بن جعفر و عمار بن یاسر (رضی الله عنهم) ابوذر (ره) را بدرقه کرد، به همراهان فرمود: وداع کنید با برادر خود که به ناچار مسافر باید برود و بدرقه کننده باید برگردد، و هر کدام آنان به اندازه توان سخنی گفت. حسین بن علی علیه السّلام فرمود: رحمت خدا بر تو ای ابوذر! آن مردم تو را دچار بلا کردند، زیرا دین خود را از آنها دریغ داشتی و آنها دنیای خود را از تو دریغ داشتند و فردا است که تو نیازمندتری بدان چه از آنها دریغ داشتی و بی نیازتر از آنچه دریغت داشتند. ابوذر گفت: رحمت خدا بر شما از میان خاندان ها، مرا در دنیا غمی در دل نیست جز برای شما. همانا چون من شما را یاد کنم، به یاد رسول خدا صلی الله علیه و آله افتم. - . محاسن: 353 -

**[ترجمه]

«4»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا وَدَّعَ الْمُؤْمِنَ قَالَ- رَحِمَکُمُ اللَّهُ وَ زَوَّدَکُمُ التَّقْوَی وَ وَجَّهَکُمْ إِلَی کُلِّ خَیْرٍ وَ قَضَی لَکُمْ کُلَّ حَاجَةٍ وَ سَلَّمَ لَکُمْ

ص: 280


1- 1. المحاسن: 355.
2- 2. المحاسن: 356.
3- 3. المحاسن: 353.

دِینَکُمْ وَ دُنْیَاکُمْ وَ رَدَّکُمْ سَالِمِینَ إِلَی سَالِمِینَ (1).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون رسول خدا صلی الله علیه و آله با مؤمنی وداع می کرد، می فرمود: خدا شما را رحمت کند و تقوا به شما توشه دهد و روی شما را به هر خیر کند و هر حاجت شما را برآورد و دین و دنیاتان را سالم دارد و شما را سالم به بازماندگانِ سالمتان برگرداند. - . محاسن: 354 -

**[ترجمه]

«5»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ وَ غَیْرِهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحِیمِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا وَدَّعَ مُسَافِراً أَخَذَ بِیَدِهِ ثُمَّ قَالَ أَحْسَنَ اللَّهُ لَکَ الصِّحَابَةَ وَ أَکْمَلَ لَکَ الْمَعُونَةَ وَ سَهَّلَ لَکَ الْحُزُونَةَ وَ قَرَّبَ لَکَ الْبَعِیدَ وَ کَفَاکَ الْمُهِمَّ وَ حَفِظَ لَکَ دِینَکَ وَ أَمَانَتَکَ وَ خَوَاتِیمَ عَمَلِکَ وَ وَجَّهَکَ لِکُلِّ خَیْرٍ عَلَیْکَ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ أَسْتَوْدِعُکَ اللَّهَ سِرْ عَلَی بَرَکَةِ اللَّهِ (2).

**[ترجمه]محاسن : امام باقر علیه السّلام فرمود: روش رسول خدا صلی الله علیه و آله این بود که چون با مسافری وداع می کرد، دستش را می گرفت و می فرمود: خدا به خوشی همراهت باد، و کمک کاملی به تو دهد، و ناهمواری ها را برایت هموار کند، و دور را برایت نزدیک سازد، و حاجتت را کفایت کند و دین و امانت و سرانجام کارت را نگه دارد، و تو را به هر خیری متوجه سازد، بر تو باد به تقوا از خدا. تو را به خدا می سپارم، برو بر برکت خدا. - . محاسن: 354 -

**[ترجمه]

«6»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: وَدَّعَ علیه السلام رَجُلًا فَقَالَ- أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ نَفْسَکَ وَ أَمَانَتَکَ وَ دِینَکَ وَ زَوَّدَکَ زَادَ التَّقْوَی وَ وَجَّهَکَ اللَّهُ لِلْخَیْرِ حَیْثُ تَوَجَّهْتَ ثُمَّ قَالَ الْتَفَتَ إِلَیْنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ هَذَا وَدَاعُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام إِذَا وَجَّهَهُ فِی وَجْهٍ مِنَ الْوُجُوهِ (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام در وداع با مردی فرمود: تو را و امانت و دینت را به خدا می سپارم، خدا تقوا را توشه تو کند و هر جا که رو کنی، خیرت دهد. (راوی گفت) آنگاه به ما رو کرد و فرمود: این وداع رسول خداست با علی علیه السّلام هنگامی که او را به سویی می فرستاد. - . محاسن: 354 -

**[ترجمه]

«7»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ إِذَا وَدَّعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَجُلًا قَالَ- أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ دِینَکَ وَ أَمَانَتَکَ وَ خَوَاتِیمَ عَمَلِکَ وَ وَجَّهَکَ لِلْخَیْرِ حَیْثُ مَا تَوَجَّهْتَ وَ زَوَّدَکَ التَّقْوَی وَ غَفَرَ لَکَ الذُّنُوبَ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا هنگامی که با مردی وداع می کرد، می فرمود: تو را و دینت و امانتت و عاقبت عملت را به خدا می سپارم، خدا هر جا رو کنی خیرت دهد و تقوا را توشه تو کند و خدا گناهانت را بیامرزد. - . محاسن: 354 -

**[ترجمه]

«8»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ عُبَیْدٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ إِدْرِیسَ بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: وَدَّعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَجُلًا فَقَالَ لَهُ سَلَّمَکَ اللَّهُ وَ غَنَّمَکَ وَ الْمِیعَادُ لِلَّهِ (5).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله در وداع با مردی فرمود: خدایت سالم دارد و بهره مند کند، و میعاد از آن خداست. - . محاسن: 355 -

**[ترجمه]

«9»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام نُوَدِّعُهُ فَقَالَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَنَا مَا أَذْنَبْنَا وَ هَا نَحْنُ مُذْنِبُونَ وَ ثَبِّتْنَا وَ إِیَّاهُمْ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْآخِرَةِ وَ الدُّنْیَا وَ عَافِنَا وَ إِیَّاهُمْ مِنْ شَرِّ مَا قَضَیْتَ فِی عِبَادِکَ وَ بِلَادِکَ فِی سَنَتِنَا هَذِهِ الْمُسْتَقْبَلَةِ وَ عَجِّلْ نَصْرَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ وَلِیِّهِمْ وَ اخْزِ عَدُوَّهُمْ عَاجِلًا(6).

**[ترجمه]محاسن: حسین بن موسی گفت: برای وداع نزد امام صادق علیه السّلام رفتیم. فرمود: بار خدایا! بیامرز گناهان ما را که ما گنهکاریم، و بر جا دار ما را و آنها را به گفتار پا برجا در آخرت و دنیا، و عافیت ده ما را و آنها را از شر آنچه مقدر کردی برای بندگانت و سرزمین هایت در این سال آینده، و شتاب کن در نصرت آل محمد و دوستیشان، و به زودی دشمنشان را رسوا کن. - . محاسن: 355 -

**[ترجمه]

«10»

مکا، [مکارم الأخلاق]: مَنْ أَرَادَ أَنْ یُوَدِّعَ رَجُلًا فَلْیَقُلْ- أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ دِینَکَ وَ أَمَانَتَکَ

ص: 281


1- 1. المحاسن: 354.
2- 2. المحاسن: 354.
3- 3. المحاسن: 354.
4- 4. المحاسن: 354.
5- 5. المحاسن: 355.
6- 6. المحاسن: 355.

وَ خَوَاتِیمَ عَمَلِکَ أَحْسَنَ اللَّهُ لَکَ الصِّحَابَةَ وَ أَعْظَمَ لَکَ الْعَافِیَةَ وَ قَضَی لَکَ الْحَاجَةَ وَ زَوَّدَکَ التَّقْوَی وَ وَجَّهَکَ لِلْخَیْرِ حَیْثُ مَا تَوَجَّهْتَ وَ رَدَّکَ سَالِماً غَانِماً.

مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: وَدَّعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَجُلًا فَقَالَ لَهُ سَلَّمَکَ اللَّهُ وَ غَنَّمَکَ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: هر که خواهد کسی را وداع کند، بگوید: دین و امانتت را به خدا می سپارم و سرانجام کارت را، خدا به خوشی همراهت باشد و به خوبی عافیتت بخشد، نیازت را بر آورد و از تقوا توشه ات دهد، و رویت را به هر خیری کند، و تو را سالم و بهره مند برگرداند.

و در کتاب محاسن از امام صادق علیه السّلام نقل است که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله با مردی وداع کرد و به او فرمود: خدا تو را سالم و بهره مند دارد. - . مکارم الاخلاق: 286 -

**[ترجمه]

باب 52 آداب الرجوع عن السفر

الأخبار

«1»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا سَافَرَ أَحَدُکُمْ فَقَدِمَ مِنْ سَفَرِهِ فَلْیَأْتِ أَهْلَهُ بِمَا تَیَسَّرَ وَ لَوْ بِحَجَرٍ فَإِنَّ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام کَانَ إِذَا ضَاقَ أَتَی قَوْمَهُ وَ إِنَّهُ ضَاقَ ضَیْقَةً فَأَتَی قَوْمَهُ فَوَافَقَ مِنْهُمْ أَزْمَةً فَرَجَعَ کَمَا ذَهَبَ فَلَمَّا قَرُبَ مِنْ مَنْزِلِهِ نَزَلَ عَنْ حِمَارِهِ فَمَلَأَ خُرْجَهُ رَمْلًا إِرَادَةَ أَنْ یُسَکِّنَ بِهِ مِنْ رُوحِ سَارَةَ فَلَمَّا دَخَلَ مَنْزِلَهُ حَطَّ الْخُرْجَ عَنِ الْحِمَارِ وَ افْتَتَحَ الصَّلَاةَ فَجَاءَتْ سَارَةُ فَفَتَحَتِ الْخُرْجَ فَوَجَدَتْهُ مَمْلُوءاً دَقِیقاً فَأَعْجَنَتْ مِنْهُ وَ أَخْبَزَتْ ثُمَّ قَالَتْ لِإِبْرَاهِیمَ انْفَتِلْ مِنْ صَلَاتِکَ وَ کُلْ فَقَالَ لَهَا أَنَّی لَکِ هَذَا قَالَتْ مِنَ الدَّقِیقِ الَّذِی فِی الْخُرْجِ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ قَالَ أَشْهَدُ أَنَّکَ الْخَلِیلُ (2).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون کسی سفر کرد و از سفر آمد، برای خاندانش بدان چه تواند ارمغانی آورد، گرچه سنگی باشد. چون ابراهیم دچار تنگی می شد، نزد قوم خود می آمد، و در یک تنگی نزدشان آمد و دچار بحران بودند و با دست تهی برگشت. چون نزدیک منزلش رسید، از الاغش فرود آمد و خورجین خود را پر از شن کرد تا روح ساره را آرام سازد و چون به منزل آمد، خورجین را از الاغ فرود آورد و به نماز ایستاد. ساره آمد و آن را گشود و دید پر آرد است. پس از آن خمیر کرد و نان پخت و به آن حضرت گفت: از نماز بار گیر و بخور! به او فرمود: این از کجا است؟ گفت: از آردی که در خورجین است، و او سر به آسمان برداشت و گفت: گواهم که تو خلیل هستی. - . تفسیر عیاشی1: 277 -

**[ترجمه]

«2»

مکا، [مکارم الأخلاق] فِی الْقَوْلِ لِلْقَادِمِ مِنَ الْحَجِّ وَ غَیْرِهِ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ یَقُولُ لِلْقَادِمِ مِنَ الْحَجِّ- تَقَبَّلَ اللَّهُ مِنْکَ وَ أَخْلَفَ عَلَیْکَ نَفَقَتَکَ وَ غَفَرَ ذَنْبَکَ.

قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مَنْ عَانَقَ حَاجّاً بِغُبَارِهِ کَانَ کَمَنِ اسْتَلَمَ الْحَجَرَ الْأَسْوَدَ

ص: 282


1- 1. مکارم الأخلاق: 286.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 277، ذیل قوله تعالی:« وَ اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهِیمَ خَلِیلًا» و فی المطبوعة رمز المحاسن و هو سهو، و الحدیث مخرج فی ج 12 ص 11 من هذه الطبعة أیضا.

وَ إِذَا قَدِمَ الرَّجُلُ مِنَ السَّفَرِ وَ دَخَلَ مَنْزِلَهُ یَنْبَغِی أَنْ لَا یَشْتَغِلَ بِشَیْ ءٍ حَتَّی یَصُبَّ عَلَی نَفْسِهِ الْمَاءَ وَ یُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ وَ یَسْجُدَ وَ یَشْکُرَ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ هَکَذَا هُوَ الْمَرْوِیُّ عَنْهُمْ لَمَّا رَجَعَ جَعْفَرٌ الطَّیَّارُ مِنَ الْحَبَشَةِ ضَمَّهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی صَدْرِهِ وَ قَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ قَالَ مَا أَدْرِی بِأَیِّهِمَا أَنَا أَسَرُّ بِقُدُومِ جَعْفَرٍ أَمْ بِفَتْحِ خَیْبَرَ- وَ کَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُصَافِحُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فَإِذَا قَدِمَ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ مِنْ سَفَرٍ فَلَقِیَ أَخَاهُ عَانَقَهُ (1).

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِذَا خَرَجَ أَحَدُکُمْ إِلَی سَفَرٍ ثُمَّ قَدِمَ عَلَی أَهْلِهِ فَلْیُهْدِهِمْ وَ لْیُطْرِفْهُمْ وَ لَوْ حِجَارَةً(2).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: درباره خوشامد کسی که از سفر حج یا غیر آن آید، امام صادق علیه السّلام فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله برای کسی که از حج آمده، می فرمود: خدا از تو قبول کند و عوض هزینه ات را بدهد و گناهت را بیامرزد.

امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که با یک حاجی که هنوز گرد راه بر او است هم آغوش شود، گویا حجرالاسود را بوسیده است. و چون کسی از سفر آید و به منزلش در آید، سزا است که به کاری بند نشود تا خود را با آب بشوید و دو رکعت نماز بخواند و سجده کند و صد بار شکر گوید برای خدا. چنین روایت شده از آنان که هنگامی که جعفر طیار از حبشه برگشت، رسول خدا صلی الله علیه و آله او را به سینه چسباند و میان دو چشمش را بوسید و فرمود: ندانم به کدام از دو تا شادتر باشم؛ به آمدن جعفر یا به فتح خیبر. و شیوه یاران رسول خدا صلی الله علیه و آله این بود که با هم دست می دادند و چون یکی از آنها از سفر بازمی گشت و برادرش به او بر می خورد، هم آغوش می شدند. - . مکارم الاخلاق: 300 -

پیغمبر فرمود هنگامی که یکی از شما به سفررفت و به اهلش برگشت، به آنها هدیه دهد و تحفه آورد، ولو به یک سنگ. - . مکارم الاخلاق: 305 -

**[ترجمه]

باب 53 رکوب البحر و آدابه و أدعیته

الآیات

البقرة: وَ الْفُلْکِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِما یَنْفَعُ النَّاسَ (3)

یونس: هُوَ الَّذِی یُسَیِّرُکُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَتَّی إِذا کُنْتُمْ فِی الْفُلْکِ وَ جَرَیْنَ بِهِمْ بِرِیحٍ طَیِّبَةٍ وَ فَرِحُوا بِها جاءَتْها رِیحٌ عاصِفٌ وَ جاءَهُمُ الْمَوْجُ مِنْ کُلِّ مَکانٍ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ أُحِیطَ بِهِمْ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ لَئِنْ أَنْجَیْتَنا مِنْ هذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرِینَ- فَلَمَّا أَنْجاهُمْ إِذا هُمْ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِ (4)

هود: وَ قالَ ارْکَبُوا فِیها بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ (5)

إبراهیم: وَ سَخَّرَ لَکُمُ الْفُلْکَ لِتَجْرِیَ فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ (6)

ص: 283


1- 1. مکارم الأخلاق: 300.
2- 2. مکارم الأخلاق: 305.
3- 3. البقرة: 164.
4- 4. یونس: 22 و 23.
5- 5. هود: 41.
6- 6. إبراهیم: 32.

النحل: وَ تَرَی الْفُلْکَ مَواخِرَ فِیهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (1)

الإسراء: رَبُّکُمُ الَّذِی یُزْجِی لَکُمُ الْفُلْکَ فِی الْبَحْرِ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ کانَ بِکُمْ رَحِیماً وَ إِذا مَسَّکُمُ الضُّرُّ فِی الْبَحْرِ ضَلَّ مَنْ تَدْعُونَ إِلَّا إِیَّاهُ فَلَمَّا نَجَّاکُمْ إِلَی الْبَرِّ أَعْرَضْتُمْ وَ کانَ الْإِنْسانُ کَفُوراً- أَ فَأَمِنْتُمْ أَنْ یَخْسِفَ بِکُمْ جانِبَ الْبَرِّ أَوْ یُرْسِلَ عَلَیْکُمْ حاصِباً ثُمَّ لا تَجِدُوا لَکُمْ وَکِیلًا- أَمْ أَمِنْتُمْ أَنْ یُعِیدَکُمْ فِیهِ تارَةً أُخْری

فَیُرْسِلَ عَلَیْکُمْ قاصِفاً مِنَ الرِّیحِ فَیُغْرِقَکُمْ بِما کَفَرْتُمْ ثُمَّ لا تَجِدُوا لَکُمْ عَلَیْنا بِهِ تَبِیعاً(2)

الحج: وَ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ (3)

المؤمنون: وَ عَلَیْها وَ عَلَی الْفُلْکِ تُحْمَلُونَ (4)

و قال تعالی: فَإِذَا اسْتَوَیْتَ أَنْتَ وَ مَنْ مَعَکَ عَلَی الْفُلْکِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی نَجَّانا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ- وَ قُلْ رَبِّ أَنْزِلْنِی مُنْزَلًا مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ (5)

الروم: وَ لِتَجْرِیَ الْفُلْکُ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (6)

لقمان: أَ لَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ لِیُرِیَکُمْ مِنْ آیاتِهِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ- وَ إِذا غَشِیَهُمْ مَوْجٌ کَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَی الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ ما یَجْحَدُ بِآیاتِنا إِلَّا کُلُّ خَتَّارٍ کَفُورٍ(7)

فاطر: وَ تَرَی الْفُلْکَ فِیهِ مَواخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (8)

یس: وَ آیَةٌ لَهُمْ أَنَّا حَمَلْنا ذُرِّیَّتَهُمْ فِی الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ- وَ خَلَقْنا لَهُمْ مِنْ مِثْلِهِ ما یَرْکَبُونَ- وَ إِنْ نَشَأْ نُغْرِقْهُمْ فَلا صَرِیخَ لَهُمْ وَ لا هُمْ یُنْقَذُونَ- إِلَّا رَحْمَةً مِنَّا وَ مَتاعاً إِلی حِینٍ (9)

ص: 284


1- 1. النحل: 14.
2- 2. أسری: 66- 69.
3- 3. الحجّ: 65.
4- 4. المؤمنون: 22.
5- 5. المؤمنون: 28.
6- 6. الروم: 46.
7- 7. لقمان: 31- 32.
8- 8. فاطر: 12.
9- 9. یس: 41- 44.

المؤمن: وَ عَلَیْها وَ عَلَی الْفُلْکِ تُحْمَلُونَ (1)

حمعسق: وَ مِنْ آیاتِهِ الْجَوارِ فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلامِ- إِنْ یَشَأْ یُسْکِنِ الرِّیحَ فَیَظْلَلْنَ رَواکِدَ عَلی ظَهْرِهِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ- أَوْ یُوبِقْهُنَّ بِما کَسَبُوا وَ یَعْفُ عَنْ کَثِیرٍ(2)

الزخرف: وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْفُلْکِ وَ الْأَنْعامِ ما تَرْکَبُونَ- لِتَسْتَوُوا عَلی ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْکُرُوا نِعْمَةَ رَبِّکُمْ إِذَا اسْتَوَیْتُمْ عَلَیْهِ وَ تَقُولُوا سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ- وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ (3)

الجاثیة: اللَّهُ الَّذِی سَخَّرَ لَکُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِیَ الْفُلْکُ فِیهِ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (4)

الذاریات: فَالْجارِیاتِ یُسْراً(5)

الرحمن: وَ لَهُ الْجَوارِ الْمُنْشَآتُ فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلامِ (6)

lt;meta info="- و الفلک التی تجری فی البحر بما ینفع الناس. - . بقره/ 164 -

{و کشتی هایی که در دریا روانند با آنچه به مردم سود می رساند.}

- هو الذی یسیرکم فی البر و البحر حتی إذا کنتم فی الفلک و جرین بهم بریح طیبة و فرحوا بها جاءتها ریح عاصف و جاءهم المومن کل مکان و ظنوا أنهم أحیط بهم دعوا الله مخلصین له الدین لئن أنجیتنا من هذه لنکونن من الشاکرین- فلما أنجاهم إذا هم یبغون فی الأرض بغیر الحق. - . یونس/ 22 - 23 -

{و چون مردم را پس از آسیبی که به ایشان رسیده است، رحمتی بچشانیم، بناگاه آنان را در آیات ما نیرنگی است. بگو: «نیرنگ خدا سریع تر است.» در حقیقت، فرستادگان [فرشتگان] ما آنچه نیرنگ می کنید می نویسند... او کسی است که شما را در خشکی و دریا می گرداند، تا وقتی که در کشتی ها باشید و آنها با بادی خوش، آنان را ببرند و ایشان بدان شاد شوند [بناگاه] بادی سخت بر آنها وَزَد و موج از هر طرف بر ایشان تازد و یقین کنند که در محاصره افتاده اند، در آن حال خدا را پاکدلانه می خوانند که: اگر ما را از این [ورطه] برهانی، قطعاً از سپاسگزاران خواهیم شد.پس چون آنان را رهانید، ناگهان در زمین بناحقّ سرکشی می کنند.}

- و قال ارکبوا فیها بسم الله مجراها و مرساها إن ربی لغفور رحیم. - . هود/ 41 -

{و [نوح] گفت: در آن سوار شوید. به نام خداست روان شدنش و لنگر انداختنش، بی گمان پروردگار من آمرزنده مهربان است.}

- و سخر لکم الفلک لتجری فی البحر بأمره. - . ابراهیم/ 32 -

{و کشتی را برای شما رام گردانید تا به فرمان او در دریا روان شود.}

- و تری الفلک مواخر فیه و لتبتغوا من فضله و لعلکم تشکرون. - . نحل/ 14 -

{و کشتی ها را در آن، شکافنده [آب] می بینی، و تا از فضل او بجویید و باشد که شما شکر گزارید.}

- ربکم الذی یزجی لکم الفلک فی البحر لتبتغوا من فضله إنه کان بکم رحیما و إذا مسکم الضر فی البحر ضل من تدعون إلا إیاه فلما نجاکم إلی البر أعرضتم و کان الإنسان کفورا- أ فأمنتم أن یخسف بکم جانب البر أو یرسل علیکم حاصبا ثم لا تجدوا لکم وکیلا- أم أمنتم أن یعیدکم فیه تارة أخری فیرسل علیکم قاصفا من الریح فیغرقکم بما کفرتم ثم لا تجدوا لکم علینا به تبیعا. - . اسری/66- 69 -

{پروردگار شما کسی است که کشتی را در دریا برای شما به حرکت در می آورد، تا از فضل او برای خود بجویید، چرا که او همواره به شما مهربان است.و چون در دریا به شما صدمه ای برسد، هر که را جز او می خوانید ناپدید [و فراموش] می گردد، و چون [خدا] شما را به سوی خشکی رهانید، رویگردان می شوید، و انسان همواره ناسپاس است. مگر ایمن شدید از اینکه شما را در کنار خشکی در زمین فرو برد یا بر شما طوفانی از سنگریزه ها بفرستد، سپس برای خود نگاهبانی نیابید.یا [مگر] ایمن شدید از اینکه بار دیگر شما را در آن [دریا] باز گرداند و تندبادی شکننده بر شما بفرستد و به [سزای] آنکه کفر ورزیدید غرقتان کند، آن گاه برای خود در برابر ما کسی را نیابید که آن را دنبال کند؟}

- و الفلک تجری فی البحر بأمره. - . حج/ 65 -

{و کشتی ها در دریا به فرمان او روانند.}

- و علیها و علی الفلک تحملون. - . مؤمنون/ 22 -

{و بر آنها و بر کشتی ها سوار می شوید.}

- فإذا استویت أنت و من معک علی الفلک فقل الحمد لله الذی نجانا من القوم الظالمین- و قل رب أنزلنی منزلا مبارکا و أنت خیر المنزلین. - . مؤمنون/ 28 -

{و چون تو با آنان که همراه تواند بر کشتی نشستی بگو: ستایش خدایی را که ما را از [چنگ] گروه ظالمان رهانید.» و بگو: پروردگارا، مرا در جایی پربرکت فرود آور [که] تو نیکترین مهمان نوازانی.}

- و لتجری الفلک بأمره و لتبتغوا من فضله و لعلکم تشکرون. - . روم/ 46 -

{و تا کشتی به فرمانش روان گردد، و تا از فضل او [روزی] بجویید، و امید که سپاسگزاری کنید.}

- أ لم تر أن الفلک تجری فی البحر بنعمت الله لیریکم من آیاته إن فی ذلک لآیات لکل صبار شکور- و إذا غشیهم موکالظلل دعوا الله مخلصین له الدین فلما نجاهم إلی البر فمنهم مقتصد و ما یجحد بآیاتنا إلا کل ختار کفور. - . لقمان/ 31- 32 -

{آیا ندیده ای که کشتی ها به نعمت خدا در دریا روان می گردند تا برخی از نشانه های [قدرت] خود را به شما بنمایاند؟ قطعاً در این [قدرت نمایی،] برای هر شکیبای سپاسگزاری، نشانه هاست. و چون موجی کوه آسا آنان را فرا گیرد، خدا را بخوانند و اعتقاد [خود] را برای او خالص گردانند، و [لی] چون نجاتشان داد و به خشکی رساند، برخی از آنان میانه رو هستند، و نشانه های ما را جز هر خائن ناسپاسگزاری انکار نمی کند.}

_ و تری الفلک فیه مواخر لتبتغوا من فضله و لعلکم تشکرون. - . فاطر/ 12 -

{و کشتی را در آن، موج شکاف می بینی تا از فضلِ او [روزی خود را] جستجو کنید، و امید که سپاس بگزارید.}

- و آیة لهم أنا حملنا ذریتهم فی الفلک المشحون- و خلقنا لهم من مثله ما یرکبون- و إن نشأ نغرقهم فلا صریخ لهم و لا هم ینقذون- إلا رحمة منا و متاعا إلی حین. - . یس/ 41- 44 -

{و نشانه ای [دیگر] برای آنان اینکه: ما نیاکانشان را در کشتیِ انباشته، سوار کردیم. و مانند آن برای ایشان مرکوب ها [ی دیگری] خلق کردیم. و اگر بخواهیم غرقشان می کنیم و هیچ فریادرسی نمی یابند و رویِ نجات نمی بینند. مگر رحمتی از جانب ما [شامل آنها گردد] و تا چندی [آنها را] برخوردار سازیم.}

- و علیها و علی الفلک تحملون. - . مؤمن/ 80 -

{و بر آنها و بر کشتی حمل می شوید.}

- و من آیاته الجوار فی البحر کالأعلام- إن یشأ یسکن الریح فیظللن رواکد علی ظهره إن فی ذلک لآیات لکل صبار شکور- أو یوبقهن بما کسبوا و یعف عن کثیر. - . شوری/ 32 -

{و از نشانه های او سفینه های کوه آسا در دریاست. اگر بخواهد باد را ساکن می گرداند و [سفینه ها] بر پشت [آب] متوقّف می مانند. قطعاً در این [امر] برای هر شکیبای شکرگزاری نشانه هاست یا به [سزایِ] آنچه [کشتی نشینان] مرتکب شده اند هلاکشان کند، و [لی] از بسیاری درمی گذرد.}

- و جعل لکم من الفلک و الأنعام ما ترکبون- لتستووا علی ظهوره ثم تذکروا نعمة ربکم إذا استویتم علیه و تقولوا سبحان الذی سخر لنا هذا و ما کنا له مقرنین- و إنا إلی ربنا لمنقلبون. - . زخرف/ 12- 13 -

{و برای شما از کشتی ها و دام ها [وسیله ای که] سوار شوید قرار داد تا بر پُشت آن [ها] قرار گیرید، پس چون بر آن [ها] برنشستید، نعمت پروردگار خود را یاد کنید و بگویید: پاک است کسی که این را برای ما رام کرد و [گرنه] ما را یارای [رام ساختن] آنها نبود. و به راستی که ما به سوی پروردگارمان بازخواهیم گشت.}

- الله الذی سخر لکم البحر لتجری الفلک فیه بأمره و لتبتغوا من فضله و لعلکم تشکرون. - . جاثیه/ 12 -

{خدا همان کسی است که دریا را به سود شما رام گردانید، تا کشتی ها در آن به فرمانش روان شوند، و تا از فزون بخشی او [روزی خویش را] طلب نمایید، و باشد که سپاس دارید.}

- فالجاریات یسرا. - . ذاریات/ 3 -

{و سَبُک سیران.}

- و له الجوار المنشآت فی البحر کالأعلام. - . الرحمن/ 24 -

{و او راست در دریا سفینه های بادبان دارِ بلند همچون کوه ها.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

مع، [معانی الأخبار] عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُذَکِّرِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الطَّبَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ خِرَاشٍ مَوْلَی أَنَسٍ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: کَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَتَّجِرُونَ فِی الْبَحْرِ یَعْنِی أَنَّ التِّجَارَةَ فِی الْبَحْرِ وَ رُکُوبَهُ وَ لَیْسَ یَهِیجُ لَیْسَ مِنَ الْمَکْرُوهِ وَ هُوَ مِنَ الِانْتِشَارِ وَ الِابْتِغَاءِ الَّذِی أَذِنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ بِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ قَالَ رُوِیَ فِی رُکُوبِ الْبَحْرِ وَ النَّهْیِ عَنْهُ حَدِیثٌ (7).

**[ترجمه]معانی الاخبار: انس گفت که اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله در دریا تجارت می کردند،یعنی تجارت در دریا و سفر دریایی که در هیجان نباشد، بد نیست و از جمله پراکنده کردن است و روزی جستن است که خدا عزوجل آن را به گفته خود روا فرموده است: «فإذا قضیت الصلاة فانتشروا فی الأرض و ابتغوا من فضل الله.» - . جمعه / 10 - {و چون نماز گزارده شد، در [روی] زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید.} و فرمود: درباره سوار شدن به دریا و نهی از آن حدیثی است. - . معانی الاخبار: 412 -

**[ترجمه]

«2»

لی، [الأمالی للصدوق] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ الْقُرَشِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ کَرِهَ رُکُوبَ الْبَحْرِ

ص: 285


1- 1. المؤمن: 80.
2- 2. الشوری: 32.
3- 3. الزخرف: 12- 13.
4- 4. الجاثیة: 12.
5- 5. الذاریات: 3.
6- 6. الرحمن: 24.
7- 7. معانی الأخبار: 412.

فِی هَیَجَانِهِ وَ نَهَی عَنْهُ الْخَبَرَ(1).

ل، [الخصال] عن أبیه عن سعد: مثله (2).

**[ترجمه]امالی صدوق: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: همانا خدا بد دارد سوار شدن بر دریا را که در هیجان است و از آن نهی کرده... تا آخر خبر. - . امالی صدوق: 181 -

خصال: مانند این روایت را آورده است. - . خصال2: 102 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَنْ خَافَ مِنْکُمُ الْغَرَقَ فَلْیَقْرَأْ بِسْمِ اللَّهِ الْمَلِکِ الْحَقِّ- ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَ الْأَرْضُ جَمِیعاً قَبْضَتُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْوِیَّاتٌ بِیَمِینِهِ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُونَ (3).

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه: امام علی علیه السّلام فرمود: هر کدام شما که از غرق شدن می ترسد، این آیه را بخواند: «بسم الله الملک الحق، ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَ الْأَرْضُ جَمِیعاً قَبْضَتُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْوِیَّاتٌ بِیَمِینِهِ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُونَ.» - . خصال2: 160 -

**[ترجمه]

«4»

فس، [تفسیر القمی] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ: حَمَلْتُ مَتَاعاً إِلَی مَکَّةَ فَکَسَدَ عَلَیَّ فَجِئْتُ إِلَی الْمَدِینَةِ فَدَخَلْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی قَدْ حَمَلْتُ مَتَاعاً إِلَی مَکَّةَ فَکَسَدَ عَلَیَّ وَ قَدْ أَرَدْتُ مِصْرَ فَأَرْکَبُ أَوْ بَرّاً فَقَالَ مِصْرُ الْحُتُوفِ تفیض [یُقَیَّضُ] إِلَیْهَا أَقْصَرُ النَّاسِ أَعْمَاراً قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا تَغْسِلُوا رُءُوسَکُمْ بِطِینِهَا وَ لَا تَشْرَبُوا فِی فَخَّارِهَا فَإِنَّهُ یُورِثُ الذِّلَّةَ وَ یَذْهَبُ بِالْغَیْرَةِ ثُمَّ قَالَ لَا عَلَیْکَ أَنْ تَأْتِیَ مَسْجِدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ تُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ وَ تَسْتَخِیرَ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ مَرَّةً فَإِذَا عَزَمْتَ عَلَی شَیْ ءٍ وَ رَکِبْتَ الْبَرَّ فَإِذَا اسْتَوَیْتَ عَلَی رَاحِلَتِکَ فَقُلْ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ- وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ فَإِنَّهُ مَا رَکِبَ أَحَدٌ ظَهْراً فَقَالَ هَذَا وَ سَقَطَ إِلَّا لَمْ یُصِبْهُ کَسْرٌ وَ لَا وَنْیٌ وَ لَا وَهْنٌ وَ إِنْ رَکِبْتَ بَحْراً فَقُلْ حِینَ تَرْکَبُ بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها وَ إِذَا ضَرَبَتْ بِکَ الْأَمْوَاجُ فَاتَّکِ عَلَی یَسَارِکَ وَ أَشِرْ إِلَی الْمَوْجِ بِیَدِکَ وَ قُلِ اسْکُنْ بِسَکِینَةِ اللَّهِ وَ قِرَّ بِقَرَارِ اللَّهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَسْبَاطٍ فَرَکِبْتُ الْبَحْرَ وَ کَانَ إِذَا هَاجَ الْمَوْجُ قُلْتُ کَمَا أَمَرَنِی أَبُو الْحَسَنِ فَیَتَنَفَّسُ الْمَوْجُ وَ لَا یُصِیبُنَا مِنْهُ شَیْ ءٌ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا السَّکِینَةُ قَالَ رِیحٌ مِنَ الْجَنَّةِ لَهَا وَجْهٌ کَوَجْهِ الْإِنْسَانِ وَ رَائِحَةٌ طَیِّبَةٌ وَ کَانَتْ مَعَ الْأَنْبِیَاءِ وَ تَکُونُ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ (4).

ص: 286


1- 1. أمالی الصدوق: 181.
2- 2. الخصال ج 2 ص 102.
3- 3. الخصال ج 2 ص 160.
4- 4. تفسیر القمّیّ ص 608.

**[ترجمه]تفسیر علی بن ابراهیم قمی: علی بن اسباط گفت: کالایی به مکه بردم و کساد شد. به مدینه نزد امام رضا علیه السّلام آمدم و گفتم: قربانت! من کالایی به مکه بردم و کساد شده و می خواهم آن را به مصر ببرم، از دریای روم بروم یا از خشکی؟ فرمود: مصر مرگبار است، کسانی که کمترین عمر را دارند از میان مردم به آن رو کنند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سرهاتان را با گِل آن مشویید و در کوزه هایش آب نخورید که خواری آورد و غیرت را می برد. فرمود: زیانی برایت ندارد که به مسجد رسول خدا صلی الله علیه و آله روی، دو رکعت نماز بخوانی و صد و یک بار از خدا خیر بخواهی و چون تصمیم گرفتی و در خشکی (نه دریا) سوار شدی، چون بر مرکبت جا گرفتی بگو: «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ» که کسی نیست که بر پشت مرکبی سوار شود و آن را بگوید و از آن به زمین افتد، جز آنکه شکستی یا سستی و افسردگی به او نرسد. و اگر به دریا سوار شدی، وقت سوار شدن بگو: «بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها.» و چون بر تو موج زد، به پهلوی چپت تکیه کن و با دست به موج اشاره کن و بگو: «اسْکُنْ بِسَکِینَةِ اللَّهِ وَ قِرَّ بِقَرَارِ اللَّهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه.» علی بن اسباط گفت: سوار دریا شدم و چون موجی برمی خاست، همان را که امام به من فرموده بود می گفتم و از آن زیانی به ما نمی رسید. گفتم: قربانت! «سکینه» چیست؟ فرمود: یک باد بهشتی است که چهره آدمی و بوی خوشی دارد و با پیغمبران بود و با مؤمنان باشد. - . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 608 -

**[ترجمه]

أَقُولُ

سَیَأْتِی الْخَبَرُ فِی کِتَابِ الدُّعَاءِ بِرِوَایَةِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ: قِرَّ بِوَقَارِ اللَّهِ وَ اهْدَأْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ فِیهِ فَإِنْ خَرَجْتَ بَرّاً فَقُلِ الَّذِی قَالَ اللَّهُ سُبْحانَ الَّذِی الْخَبَرَ(1).

**[ترجمه]این خبر در «کتاب دعا» بیاید. ابن اسباط گفت: «قِرَّ بِوَقَارِ اللَّهِ وَ اهْدَأْ بِإِذْنِ اللَّهِ»، و در آن است که چون در خشکی بیرون شدی، آن را بگو که خدا فرمود: «سُبْحانَ الَّذِی...» تا آخر خبر. - . قرب الاسناد: 218 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَیْسَ لِلْبَحْرِ جَارٌ وَ لَا لِلْمَلِکِ صَدِیقٌ وَ لَا لِلْعَافِیَةِ ثَمَنٌ وَ کَمْ مِنْ مُنْعَمٍ عَلَیْهِ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ (2).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: دریا را پناهنده نباشد، و شاه را دوست نباشد، و عافیت را بها نباشد، و بسیار کس که نعمتی به او داده شده و نمی داند. - . خصال 1: 106 -

**[ترجمه]

باب 54 فضل إعانة المسافرین و زیارتهم بعد قدومهم و آداب القادم من السفر

أقول

قد أوردنا بعض آداب القادم من السفر فی باب مفرد من کتاب الحج.

**[ترجمه]برخی آداب از سفر برگشتگان را در باب مفردی از کتاب حج آوردیم.

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَعَانَ مُؤْمِناً مُسَافِراً نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ ثَلَاثاً وَ سَبْعِینَ کُرْبَةً وَ أَجَارَهُ فِی الدُّنْیَا مِنَ الْغَمِّ وَ الْهَمِّ وَ نَفَّسَ عَنْهُ کَرْبَهُ الْعَظِیمَ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا کَرْبُهُ الْعَظِیمُ قَالَ حَیْثُ یُغْشَی بِأَنْفَاسِهِمْ (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که مؤمن مسافری را کمک دهد، خدا هفتاد و سه گره کار او را بگشاید و در دنیا از غم و همّ او را پناه دهد و گره بزرگ او را بگشاید. گفته شد: یا رسول الله! گره بزرگ چیست؟ فرمود: آنجا که نفس ها بند آیند. - . محاسن: 362 -

**[ترجمه]

«2»

سن، [المحاسن] عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَمْرٍو الْغِفَارِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: مَنْ أَعَانَ مُؤْمِناً مُسَافِراً عَلَی حَاجَةٍ نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ ثَلَاثاً وَ عِشْرِینَ کُرْبَةً فِی الدُّنْیَا وَ اثْنَتَیْنِ وَ سَبْعِینَ کُرْبَةً فِی الْآخِرَةِ حَیْثُ یُغْشَی عَلَی النَّاسِ بِأَنْفَاسِهِمْ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام نقل فرمود: هر که مسافر مؤمنی را در نیازی کمک دهد، خدا از او بیست و سه گرفتاری را در دنیا گشاید و هفتاد و دو تا در آخرت؛ آنجا که نفس بر مردم بند آید و گرفتار خود باشند. - . محاسن: 362 -

**[ترجمه]

«3»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:

ص: 287


1- 1. قرب الإسناد: 218، و قد مر.
2- 2. الخصال ج 1 ص 106.
3- 3. المحاسن: 362، و الظاهر یتشاغل الناس بأنفاسهم کما سیأتی عن نوادر الراوندیّ و قال فی الفقیه ج 2 ص 192« حیث یغص الناس بأنفاسهم» قال: و فی خبر آخر حیث یتشاغل الناس بأنفاسهم.
4- 4. المحاسن: 362، و الظاهر یتشاغل الناس بأنفاسهم کما سیأتی عن نوادر الراوندیّ و قال فی الفقیه ج 2 ص 192« حیث یغص الناس بأنفاسهم» قال: و فی خبر آخر حیث یتشاغل الناس بأنفاسهم.

الْوَلِیمَةُ فِی أَرْبَعٍ الْعُرْسِ وَ الْخُرْسِ وَ هُوَ الْمَوْلُودُ یُعَقُّ عَنْهُ وَ یُطْعَمُ لَهُ وَ إِعْذَارٍ وَ هُوَ خِتَانُ الْغُلَامِ وَ الْإِیَابِ وَ هُوَ الرَّجُلُ یَدْعُو إِخْوَانَهُ إِذَا آبَ مِنْ غَیْبَتِهِ (1).

**[ترجمه]محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ولیمه و مهمانی دادن در چهار چیز است: عروسی؛ در نوزاد که او را عقیقه کنند و برایش اطعام دهند؛ در ختنه کردن پسر بچه؛ و در بازگشت که چون کسی از غیابی برگردد، برادرانش را دعوت کند. - . محاسن: 417 -

**[ترجمه]

«4»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَعَانَ مُؤْمِناً مُسَافِراً فِی حَاجَةٍ نَفَّسَ اللَّهُ تَعَالَی عَنْهُ ثَلَاثاً وَ سَبْعِینَ کُرْبَةً وَاحِدَةً فِی الدُّنْیَا مِنَ الْغَمِّ وَ الْهَمِّ وَ اثْنَتَیْنِ وَ سَبْعِینَ کُرْبَةً عِنْدَ الْکُرْبَةِ الْعُظْمَی قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا الْکُرْبَةُ الْعُظْمَی قَالَ حَیْثُ یَتَشَاغَلُ النَّاسُ بِأَنْفُسِهِمْ حَتَّی إِنَّ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام یَقُولُ: أَسْأَلُکَ بِخُلَّتِی أَنْ لَا تُسَلِّمَنِی إِلَیْهَا(2).

**[ترجمه]نوادر راوندی: امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل فرمود: هر که مؤمن مسافری را در نیازی کمک کند، خدای تعالی از او هفتاد و سه گرفتاری را بگشاید، یکی در دنیا و از هر غم و هم آن و هفتاد و دو تا به هنگام گرفتاری بزرگ. گفته شد: یا رسول الله! گرفتاری بزرگ چیست؟ فرمود: آنجا که مردم به خود مشغولند، تا آنجا که ابراهیم علیه السّلام می گوید: از حضرت تو خواهشمندم به واسطه مقام دوستی و محبت خودم که مرا بدان واننهی. - . نوادر راوندی: 8 -

**[ترجمه]

باب 55 آداب الرکوب و أنواعها و المیاثر و أنواعها

الآیات

الزخرف: وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْفُلْکِ وَ الْأَنْعامِ ما تَرْکَبُونَ- لِتَسْتَوُوا عَلی ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْکُرُوا نِعْمَةَ رَبِّکُمْ إِذَا اسْتَوَیْتُمْ عَلَیْهِ وَ تَقُولُوا سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ- وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ (3)

lt;meta info="- وَ جَعَلَ لَکمُ مِّنَ الْفُلْکِ وَ الْأَنْعَامِ مَا تَرْکَبُونَ*ِتَسْتَوُاْ عَلیَ ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْکُرُواْ نِعْمَةَ رَبِّکُمْ إِذَا اسْتَوَیْتُمْ عَلَیْهِ وَ تَقُولُواْ سُبْحَانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنَا هَاذَا وَ مَا کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ* وَ إِنَّا إِلیَ رَبِّنَا لَمُنقَلِبُون. - . زخرف/ 12- 14 -

{و برای شما از کشتی ها و دام ها [وسیله ای که] سوار شوید قرار داد تا بر پُشت آن [ها] قرار گیرید، پس چون بر آن [ها] برنشستید، نعمت پروردگار خود را یاد کنید و بگویید: پاک است کسی که این را برای ما رام کرد و [گرنه] ما را یارای [رام ساختن] آنها نبود. و به راستی که ما به سوی پروردگارمان بازخواهیم گشت.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

أَقُولُ قَدْ مَضَی فِی بَابِ مَکَارِمِ أَخْلَاقِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِأَسَانِیدَ کَثِیرَةٍ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: خَمْسٌ لَسْتُ بِتَارِکِهِنَّ حَتَّی الْمَمَاتِ لِبَاسِیَ الصُّوفُ وَ رُکُوبِیَ الْحِمَارَ مُؤْکَفاً وَ أَکْلِی مَعَ الْعَبِیدِ وَ خَصْفِیَ النَّعْلَ بِیَدِی وَ تَسْلِیمِی عَلَی الصِّبْیَانِ لِتَکُونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدِی (4).

**[ترجمه]مؤلف:

در «باب مکارم اخلاق پیغمبر صلی الله علیه و آله» به چند سند بسیار گذشت که او فرموده: پنج چیز را تا دم مردن وا نَنَهم تا پس از من روش باشند: لباس پشمینه، سوار شدن بر الاغ پالان دار، خوردن با بردگان، پینه زدن نعلین خودم به دست خودم، و سلام دادن بر کودکان. - . بحارالانوار 16: 215 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام یَا عَلِیُّ الْعَیْشُ فِی ثَلَاثَةٍ دَارٍ قَوْرَاءَ وَ جَارِیَةٍ حَسْنَاءَ وَ فَرَسٍ قَبَّاءَ.

قال الصدوق رضی الله عنه الفرس القباء الضامر البطن یقال فرس أقب

ص: 288


1- 1. المحاسن ص 417.
2- 2. نوادر الراوندیّ: 8.
3- 3. الزخرف: 12- 14.
4- 4. راجع ج 16 ص 215 من هذه الطبعة و سیأتی الإشارة إلیه.

و قباء لأن الفرس یذکر و یؤنث و یقال للأنثی قباء لا غیر(1).

**[ترجمه]خصال: در سفارش پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام است که فرمود: ای علی! خوشی زندگی در سه چیز است: خانه پهناور، کنیزکی زیبا و اسبی کمر باریک (تندرو و خوشرو) .

صدوق (رضی الله عنه) «القباء» را به کمر باریک و شکم هشته تفسیر کرده، چون اسب مذکر و مونث دارد و به مونث فقط «قباء» گویند. - . خصال 1: 62 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] عَنِ الْخَلِیلِ عَنِ ابْنِ خُزَیْمَةَ عَنْ أَبِی مُوسَی عَنْ أَبِی الضَّحَّاکِ بْنِ مَخْلَدٍ عَنْ سُفْیَانَ عَنْ حَبِیبٍ عَنْ جَمِیلٍ مَوْلَی عَبْدِ الْحَارِثِ عَنْ نَافِعِ بْنِ عَبْدِ الْحَارِثِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِنْ سَعَادَةِ الْمُسْلِمِ سَعَةُ الْمَسْکَنِ وَ الْجَارُ الصَّالِحُ وَ الْمَرْکَبُ الْهَنِی ءُ(2).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از سعادت مسلمان، وسعت مسکن، همسایه خوب و مرکب راهوار است. - . خصال 1: 86 -

**[ترجمه]

«4»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ یُشْبِهَهُ وَلَدُهُ وَ الْمَرْأَةَ الْجَمْلَاءَ ذَاتَ دِینٍ وَ الْمَرْکَبَ الْهَنِی ءَ وَ الْمَسْکَنَ الْوَاسِعَ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از سعادت مسلمان است همانندی فرزندش به او، زن زیبا و دیندار، مرکب رهوار و مسکن وسیع. - . قرب الاسناد: 51 -

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنِ الْمَیَاثِرِ الْحُمْرِ الْخَبَرَ(4).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا نهی کرد از زین های سرخ از جنس حریر و ابریشم. - . قرب الاسناد: 48 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] عَنْهُمَا(5) عَنْ حَنَانٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام: إِیَّاکَ أَنْ تَتَخَتَّمَ بِالذَّهَبِ فَإِنَّهَا حِلْیَتُکَ فِی الْجَنَّةِ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَلْبَسَ الْقَسِّیَّ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَرْکَبَ بِمِیثَرَةٍ حَمْرَاءَ فَإِنَّهَا مِنْ مَیَاثِرِ إِبْلِیسَ (6).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: بپرهیز از پوشیدن انگشتر طلا که آن زیور تو است در بهشت و بپرهیز از جام قسی (که از قس می آوردند که جایی در مصر یا شام بوده که جامه گل ترنجی تولید می کرده) و بپرهیز از سوار شدن به زین سرخ حریری که از زینت های شیطان است. - . قرب الاسناد: 66 -

**[ترجمه]

«7»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام: لَا تَرْکَبْ بِمِیثَرَةٍ حَمْرَاءَ فَإِنَّهَا مِنْ مَرَاکِبِ إِبْلِیسَ (7).

ص: 289


1- 1. الخصال ج 1 ص 62، و قد مر مشروحا فی ص 148 فراجع.
2- 2. الخصال ج 1 ص 86.
3- 3. قرب الإسناد: 51 و قد مر أیضا.
4- 4. قرب الإسناد: 48، و المیاثر جمع میثرة، هنة کهیئة المرفقة تتخذ للسرج کالصفة و سیأتی تمام الخبر فی الباب 66.
5- 5. یعنی محمّد بن عبد الحمید و عبد الصمد بن محمّد.
6- 6. قرب الإسناد: 66، و القسی من الثیاب: ما ینسب الی قس و هو موضع بین العریش و القرماء من أرض مصر، او هو قزی، فأبدلت الزای سینا، و منه« نهی عن لبس القسی» و قیل لعلی علیه السلام: ما القسیة؟ فقال: ثیاب تأتینا من الشام أو من مصر مضلعة فیها أمثال الأترج.
7- 7. علل الشرائع ج 2 ص 37 فی حدیث.

**[ترجمه]علل الشرائع: امام باقر علیه السّلام فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: بر زین های سرخ سوار مشو که از مراکب ابلیس باشند. - . علل الشرائع 2: 37 -

**[ترجمه]

«8»

مع (1)،[معانی الأخبار] عَنْ حَمْزَةَ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: نَهَانِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَا أَقُولُ نَهَاکُمْ عَنِ التَّخَتُّمِ بِالذَّهَبِ وَ عَنْ ثِیَابِ الْقَسِّیِّ وَ عَنْ مَیَاثِرِ الْأُرْجُوَانِ وَ عَنِ الْمَلَاحِفِ الْمُفْدَمَةِ وَ عَنِ الْقِرَاءَةِ وَ أَنَا رَاکِعٌ (2).

ل، [الخصال] عن أبیه عن سعد عن أحمد و عبد الله ابنی محمد بن عیسی عن ابن أبی عمیر: مثله (3)

**[ترجمه]معانی الاخبار: علی علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله مرا نهی کرد و و نمی گویم شما را نهی نمود از پوشیدن انگشتر طلا، از جامه های قسی(لباسی بود که از مصر آورده می شد و در بافت آن ابریشم به کار رفته بود)، از زین های ارغوانی، از لحاف های سرخ پر رنگ، و از خواندن قرآن در رکوع. - . معانی الاخبار: 301 -

خصال: مانندآن را آورده است. - . خصال 1: 139 -

**[ترجمه]

أقول

قد مضی کثیر من أخبار المیاثر فی باب الحریر و باب ألوان الثیاب و باب خاتم الفضة.

**[ترجمه]بسیاری از اخبار زین سرخ در «باب حریر» و «باب جامه های رنگارنگ» و «باب انگشتر نقره» گذشت.

**[ترجمه]

«9»

ل، [الخصال] عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ قَالَ: نَهَانَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ رُکُوبِ الْمَیَاثِرِ(4).

**[ترجمه]خصال: براء بن عازب گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله ما را از سوار شدن بر زین سرخ ابریشمی نهی کرد. - . خصال 2: 1 -

**[ترجمه]

«10»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَنْبَسَةَ بْنِ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قُمْ فَأَسْرِجْ لِی دَابَّتَیْنِ حِمَاراً وَ بَغْلًا فَأَسْرَجْتُ حِمَاراً وَ بَغْلًا وَ قَدَّمْتُ إِلَیْهِ الْبَغْلَ فَرَأَیْتُ أَنَّهُ أَحَبُّهُمَا إِلَیْهِ فَقَالَ مَنْ أَمَرَکَ أَنْ تُقَدِّمَ إِلَیَّ هَذَا الْبَغْلَ قُلْتُ اخْتَرْتُهُ لَکَ قَالَ وَ أَمَرْتُکَ أَنْ تَخْتَارَ لِی ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَحَبَّ الْمَطَایَا إِلَیَّ الْحُمُرُ فَقَالَ قَدَّمْتُ إِلَیْهِ الْحِمَارَ وَ أَمْسَکْتُ لَهُ بِالرِّکَابِ وَ رَکِبَ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِلْإِسْلَامِ وَ عَلَّمَنَا الْقُرْآنَ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی سَخَّرَ لَنا

ص: 290


1- 1. فی المطبوعة رمز المحاسن، و هو سهو لا یوجد فیه، و حمزة بن محمّد العلوی من مشایخ الصدوق رحمه اللّه.
2- 2. معانی الأخبار: 301. و فیه: قال حمزة بن محمّد: القسی ثیاب یؤتی بها من مصر فیها حریر، و أصحاب الحدیث یقولون: القسی بکسر القاف و أهل مصر یقولون القسی یعنی بالفتح- تنسب الی بلاد یقال لها القس، هکذا ذکره القاسم بن سلام، و قال: قد رأیتها و لم یعرفها الأصمعی. أقول: الارجوان معرب ارغوان و المفدمة الأحمر القانئ.
3- 3. الخصال ج 1 ص 139.
4- 4. الخصال ج 2 ص 1 فی حدیث.

هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ- وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ- وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ (1).

**[ترجمه]محاسن: عبدالله بن عطا گفت: امام باقر علیه السّلام به من فرمود: برخیز و دو مَرکب سواری را زین کن، یک الاغ و یک قاطر. من هر دو را زین بستم و قاطر را پیش آن حضرت آوردم و تصور کردم که آن را بیشتر دوست دارد. فرمود: کی به تو فرمان داد که این قاطر را پیشم آوری؟ گفتم: من آن را برایت برگزیدم. فرمود: من به تو گفتم آن را برگزین؟ سپس فرمود: بهترین مرکب ها نزد من الاغ هایند. گفت: الاغ را نزدش بردم، رکاب را گرفتم و سوار شد و گفت: سپاس خدا راست که ما را به اسلام رهنمون شد، و قرآن به ما آموخت، و منت نهاد بر ما به محمد صلی الله علیه و آله. سپاس خدا را که این را برای ما مسخر کرد و ما فراهم آورش نبودیم و همانا که ما به سوی پروردگارمان باز می گردیم و سپاس از آن پروردگار جهانیان است. - . محاسن: 352 -

**[ترجمه]

«11»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَعْضِ مَشِیخَتِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَ مَا یَسْتَحِی أَحَدُکُمْ أَنْ یُغَنِّیَ عَلَی دَابَّتِهِ وَ هِیَ تُسَبِّحُ (2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: کسی از شماها شرم ندارد که بر پشت مرکبش آواز خواند و در حالی که مرکبش تسبیح خداوند را می گوید. - . محاسن: 375 -

**[ترجمه]

«12»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّهِیکِیِّ عَنْ حَنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِیَّاکَ أَنْ تَرْکَبَ بِمِیثَرَةٍ حَمْرَاءَ فَإِنَّهَا مِیثَرَةُ إِبْلِیسَ (3).

**[ترجمه]محاسن: ابا عبدالله علیه السّلام فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: بپرهیز از زین سرخ ابریشمی که زین شیطان است. - . محاسن: 629 -

**[ترجمه]

«13»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ یَحْیَی الْمَدِینِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام کَانَ یَرْکَبُ عَلَی قَطِیفَةٍ حَمْرَاءَ(4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: امام زین العابدین علیه السّلام روی قطیفه سرخ سوار می شد. - . محاسن: 629 -

**[ترجمه]

«14»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ الْمَکِّیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: انْطَلِقْ بِنَا إِلَی حَائِطٍ لَنَا فَدَعَا بِحِمَارٍ وَ بَغْلٍ فَقَالَ أَیُّهُمَا أَحَبُّ إِلَیْکَ فَقُلْتُ الْحِمَارُ فَقَالَ إِنِّی أُحِبُّ أَنْ تُؤْثِرَنِی بِالْحِمَارِ فَقُلْتُ الْبَغْلُ أَحَبُّ إِلَیَّ فَرَکِبَ الْحِمَارَ وَ رَکِبْتُ الْبَغْلَ فَلَمَّا مَضَیْنَا اخْتَالَ الْحِمَارُ فِی مِشْیَتِهِ حَتَّی هَزَّ مَنْکِبَیْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَلَزِمَ قَرَبُوسَ السَّرْجِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَأَنِّی أَرَاکَ تَشْتَکِی بَطْنَکَ قَالَ وَ فَطَنْتَ إِلَی هَذَا مِنِّی إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ لَهُ حِمَارٌ یُقَالُ لَهُ عُفَیْرٌ إِذَا رَکِبَهُ اخْتَالَ فِی مِشْیَتِهِ سُرُوراً بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی یَهُزُّ مَنْکِبَیْهِ فَیَلْزَمُ قَرَبُوسَ السَّرْجِ فَیَقُولُ اللَّهُمَّ لَیْسَ مِنِّی وَ لَکِنْ ذَا مِنْ عُفَیْرٍ وَ إِنَّ حِمَارِی مِنْ سُرُورِی اخْتَالَ فِی مِشْیَتِهِ فَلَزِمْتُ قَرَبُوسَ السَّرْجِ وَ قُلْتُ اللَّهُمَّ هَذَا لَیْسَ مِنِّی وَ لَکِنْ هَذَا مِنْ حِمَارِی (5).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی و کافی و رجال کشی و محاسن: عبدالله بن عطاء مکی گفت: امام باقر علیه السّلام ما را به طویله ما برد و الاغی و قاطری خواست و فرمود: کدام را بیشتر دوست داری؟ گفتم: الاغ را. فرمود: الاغ را به من واگذار. گفتم: قاطر را من بیشتر دوست دارم. پس آن حضرت سوار الاغ شد و من سوار قاطر شدم. چون به راه افتادیم، الاغ در راه رفتن خود به رقص آمد، تا دو شانه آن حضرت به لرز آمدند و به زین چسبید. گفتم: قربانت! گویا از شکمت شکایت داری؟ فرمود: تو متوجه این حال من شدی؟ همانا رسول خدا را الاغی بود به نام «عفیر» که چون سوارش می شد، از شادی حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله به رقص می آمد، تا جای که دو شانه آن حضرت می لرزیدند و او به زین می چسبید و می فرمود: بار خدایا! این از من نیست، بلکه از عفیر است و این الاغ من هم از شادی حضور من، به رقص راه رفت و به زینش چسبیدم و گفتم: بار خدایا! این از من نیست، این از الاغ من است. - . تفسیر عیاشی2: 285 ، کافی 8: 276 ، رجال کشی: 188، محاسن: 352 -

**[ترجمه]

«15»

مکا، [مکارم الأخلاق] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَا عَثَرَتْ دَابَّتِی قَطُّ قِیلَ وَ لِمَ ذَلِکَ قَالَ لِأَنِّی لَمْ أَطَأْ زَرْعاً قَطُّ(6).

ص: 291


1- 1. المحاسن: 352 فی حدیث و سیأتی تمامه فی هذا الباب.
2- 2. المحاسن: 375.
3- 3. المحاسن: 629.
4- 4. المحاسن: 629.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 285 فی حدیث، و الروایة طویلة مرویة فی جوامع متعدّدة بحسب المقام، راجع الکافی ج 8 ص 276، رجال الکشّیّ: 188، المحاسن: 352.
6- 6. مکارم الأخلاق: 301.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امیر مؤمنان فرمود: هرگز از روی مرکبم نیفتادم وسقوط نکردم. پرسیده شد: چرا؟ فرمود: زیرا من هرگز زراعتی را لگد نکردم. - . مکارم الاخلاق: 301 -

**[ترجمه]

«16»

الدُّرَّةُ الْبَاهِرَةُ مِنَ الْأَصْدَافِ الطَّاهِرَةِ، قَالَ: لَقِیَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام الرَّشِیدَ حِینَ قُدُومِهِ إِلَی الْمَدِینَةِ عَلَی بَغْلَةٍ فَاعْتَرَضَ عَلَیْهِ فِی ذَلِکَ فَقَالَ تَطَأْطَأَتْ عَنْ خُیَلَاءِ الْخَیْلِ وَ ارْتَفَعَتْ عَنْ ذِلَّةِ الْعَیْرِ وَ خَیْرُ الْأُمُورِ أَوْسَطُهَا(1).

**[ترجمه]الدره الباهره: وقتی رشید به مدینه آمد، موسی بن جعفر علیه السّلام او را سوار بر قاطر برخورد کرد و رشید در این باره به آن حضرت اعتراض کرد. آن حضرت فرمود: از بزرگ منشی از اسب سواری فرود آمدم و از خواری، شترِ سواری خود را بالا بردم و بهترین امور میانه آنها است. - . کلینی در کافی 6 :540 روایت کرده -

**[ترجمه]

«17»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، عَنْ أَبِی هَاشِمٍ قَالَ: رَکِبْتُ دَابَّةً فَقُلْتُ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ قَالَ فَسَمِعَ مِنِّی أَحَدُ السِّبْطَیْنِ علیهما السلام وَ قَالَ لَا بِهَذَا أُمِرْتَ أُمِرْتَ أَنْ تَذْکُرَ نِعْمَةَ رَبِّکَ إِذَا اسْتَوَیْتَ عَلَیْهِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ تَذْکُرُوا نِعْمَةَ رَبِّکُمْ إِذَا اسْتَوَیْتُمْ عَلَیْهِ فَقُلْتُ کَیْفَ أَقُولُ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِلْإِسْلَامِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَنَّ عَلیْنَا بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ- وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنَا فِی خَیْرِ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ فَإِذَا أَنْتَ قَدْ ذَکَرْتَ نِعَماً عَظِیمَةً ثُمَّ تَقُولُ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا الْآیَةَ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: ابی هاشم گفت: سوار مرکب شدم و گفتم: «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ» و یکی از دو سبط علیه السّلام آن را از من شنید و فرمود: به این فرمان نداری، فرمانت این است که چون بر آن جا کردی، نعمت پروردگارت عزوجل را یاد کنی که می فرماید: «تذکروا نعمة ربکم إذا استویتم علیه.» {یاد کنید پروردگارتان را چون بر آن جا گرفتید.} گفتم: چگونه بگویم؟ فرمود بگو: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِلْإِسْلَامِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَنَّ عَلیْنَا بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنَا فِی خَیْرِ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاس» که نعمت های بزرگی را یاد کرده باشی. سپس بگویی «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا...» تا آخر آیه.

**[ترجمه]

«18»

مکا، [مکارم الأخلاق] رُوِیَ: أَنَّهُ یُقَالُ عِنْدَ الرُّکُوبِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِلْإِسْلَامِ وَ عَلَّمَنَا الْقُرْآنَ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ- وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ- اللَّهُمَّ أَنْتَ الْحَامِلُ عَلَی الظَّهْرِ وَ الْمُسْتَعَانُ عَلَی الْأَمْرِ وَ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِی السَّفَرِ وَ الْخَلِیفَةُ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ اللَّهُمَّ أَنْتَ عَضُدِی وَ نَاصِرِی وَ إِذَا مَضَتْ بِکَ رَاحِلَتُکَ فَقُلْ فِی طَرِیقِکَ خَرَجْتُ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ بِغَیْرِ حَوْلٍ مِنِّی وَ لَا قُوَّةٍ لَکِنْ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ

ص: 292


1- 1. الدرة الباهرة مخطوط، و کلامه علیه السلام هذا کان حین حج الرشید فلقیه موسی بن جعفر علیه السلام علی بغلة له فقال الرشید: من مثلک فی حسبک و نسبک و تقدمک تلقانی علی بغلة؟ فقال علیه السلام: تطأطأت إلخ، و روی الکلینی فی الکافی ج 6 ص 540 عن علیّ بن إبراهیم رفعه قال: خرج عبد الصمد بن علی و معه جماعة فبصر بأبی الحسن موسی علیه السلام مقبلا راکبا بغلا، فقال لمن معه: مکانکم حتّی أضحککم من موسی بن جعفر فلما دنا منه قال له: ما هذه الدابّة التی لا تدرک علیها الثار، و لا تصلح عند النزال؟ فقال علیه السلام: تطأطأت عن سموا الخیل، و تجاوزت قموء العیر، و خیر الأمور أوساطها. فأفحم عبد الصمد فما أحار جوابا. أقول عبد الصمد بن علی، هو ابن عبد اللّه العباس بن عبد المطلب.

بَرِئْتُ إِلَیْکَ یَا رَبِّ مِنَ الْحَوْلِ وَ الْقُوَّةِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بَرَکَةَ سَفَرِی هَذَا وَ بَرَکَةَ أَهْلِهِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ رِزْقاً حَلَالًا طَیِّباً تَسُوقُهُ إِلَیَّ وَ أَنَا خَائِضٌ فِی عَافِیَةٍ بِقُوَّتِکَ وَ قُدْرَتِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی سِرْتُ فِی سَفَرِی هَذَا بِلَا ثِقَةٍ مِنِّی بِغَیْرِکَ وَ لَا رَجَاءٍ لِسِوَاکَ فَارْزُقْنِی فِی ذَلِکَ شُکْرَکَ وَ عَافِیَتَکَ وَ وَفِّقْنِی لِطَاعَتِکَ وَ عِبَادَتِکَ حَتَّی تَرْضَی وَ بَعْدَ الرِّضَا(1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: روایت شده هنگام سوار شدن می فرمود: « الحمد لله الذی هدانا للإسلام و علمنا القرآن و من علینا بمحمد صلی الله علیه و آله، سبحان الذی سخر لنا هذا و ما کنا له مقرنین- و إنا إلی ربنا لمنقلبون و الحمد لله رب العالمین، اللهم أنت الحامل علی الظهر و المستعان علی الأمر و أنت الصاحب فی السفر و الخلیفة فی الأهل و المال و الولد اللهم أنت عضدی و ناصری و إذا مضت بک راحلتک فقل فی طریقک خرجت بحول الله و قوته بغیر حول منی و لا قوة لکن بحول الله و قوته برئت إلیک یا رب من الحول و القوة اللهم إنی أسألک برکة سفری هذا و برکة أهله اللهم إنی أسألک من فضلک الواسع رزقا حلالا طیبا تسوقه إلی و أنا خائض فی عافیة بقوتک و قدرتک اللهم إنی سرت فی سفری هذا بلا ثقة منی بغیرک و لا رجاء لسواک فارزقنی فی ذلک شکرک و عافیتک و وفقنی لطاعتک و عبادتک حتی ترضی و بعد الرضا » { سپاس خدا راست که ما را به اسلام رهنمون شد، و قرآن به ما آموخت، و منت نهاد بر ما به محمد صلی الله علیه و آله، و سپاس خدا را که این را برای ما مسخر کرد و ما فراهم آورش نبودیم، و همانا که ما به سوی پروردگارمان باز می گردیم و سپاس از آن پروردگار جهانیان است. خدایا! تویی بردارنده بر پشت و یاری دهنده بر هر کار، و یار در سفر، و سرپرست در خاندان و مال و فرزند. خدایا! تویی بازو و یارم. و چون مرکبت تو را برد، در راه بگو: بیرون شدم به حول و قوه خدا نه به حول و قوه خودم، بلکه به حول و قوه خدا. پروردگارا! پناه می برم به تو از حول و قوه تو. بار خدایا! برکت این سفرم و برکت اهلم را از تو خواهم. خدایا! از تو خواهم از فضل واسعت روزی حلال و پاک را به من دهی و من به قوت و قدرتت اندر عافیت باشم. بار خدایا! من به این سفر رفتم و به جز تو اعتماد ندارم و امیدی به جز تو ندارم، پس روزی کن مرا در آن شکر و عافیت، و توفیقم ده برای طاعت و عبادت خود تا خشنود باشی و بالاتر.} - . مکارم الاخلاق: 284 -

**[ترجمه]

«19»

غو، [غوالی اللئالی] فِی الْحَدِیثِ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ إِذَا اسْتَوَی عَلَی رَاحِلَتِهِ خَارِجاً إِلَی سَفَرٍ کَبَّرَ ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ- سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ- وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ- اللَّهُمَّ إِنَّا نَسْأَلُکَ فِی سَفَرِنَا هَذَا الْبِرَّ وَ التَّقْوَی وَ مِنَ الْعَمَلِ مَا تَرْضَی

اللَّهُمَّ هَوِّنْ عَلَیْنَا سَفَرَنَا هَذَا وَ اطْوِ عَنَّا بُعْدَهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ وَ کَآبَةِ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ فَإِذَا رَجَعَ قَالَ آئِبُونَ تَائِبُونَ عَابِدُونَ لِرَبِّنَا حَامِدُونَ (2).

**[ترجمه]غوالی اللئالی: چون پیغمبر برای سفری بیرون می شد و بر مرکب خود قرار می گرفت، سه بار تکبیر می گفت و از آن پس می گفت: «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ. بار خدایا! ما در این سفر از تو خواهانیم نیکی و تقوا و کار پسند تو را. خدایا! این سفر را بر ما آسان کن و دوری اش درنورد. خدایا! به تو پناه می برم از رنج سفر و سختی برگشت و منظره بد در اهل و مال و فرزند.» و چون برمی گشت می گفت: «آئبون تائبون عابدون لربنا حامدون.» - . مستدرک نوری 2: 26 -

**[ترجمه]

«20»

وَجَدْتُ بِخَطِّ الشَّیْخِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْجُبَعِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ نَقْلًا مِنْ خَطِّ الشَّهِیدِ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ قَالَ قَالَ الشَّیْخُ الْعَالِمُ مُحَمَّدُ بْنُ مَکِّیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَامِدٍ أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ مِنْ أَشْیَاخِنَا عَنِ الشَّیْخِ الْإِمَامِ صَفِیِّ الدِّینِ أَبِی الْفَضَائِلِ عَبْدِ الْمُؤْمِنِ بْنِ عَبْدِ الْحَقِّ الْخَطِیبِ الْبَغْدَادِیِّ قَالَ أَخْبَرَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْحَقِ (3)

بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمَعْرُوفُ بِابْنِ قَاضِی الْیَمَنِ إِجَازَةً عَنْ عَتِیقِ بْنِ سَلَامَةَ السَّلْمَانِیِّ عَنِ الْحَافِظِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَلِیِّ بْنِ هِبَةِ اللَّهِ بْنِ عَسَاکِرَ ح: وَ حَدَّثَنِی السَّیِّدُ النَّسَّابَةُ الْعَلَّامَةُ الْفَقِیهُ الْمُؤَرِّخُ تَاجُ الدِّینِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ مَعِیَّةَ الْحَسَنِیُّ مِنْ لَفْظِهِ قَالَ أَخْبَرَنِی جَلَالُ الدِّینِ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیُّ الْوَاعِظُ إِجَازَةً قَالَ أَخْبَرَنَا تَاجُ الدِّینِ عَلِیُّ بْنُ أَنْجَبَ الْمَعْرُوفُ بِابْنِ السَّاعِی الْمُؤَرِّخُ قَالَ أَنْبَأَنَا ابْنُ عَسَاکِرَ قَالَ أَنْبَأَنَا الشَّرِیفُ أَبُو الْبَرَکَاتِ عُمَرُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ حَمْزَةَ بْنِ یَحْیَی بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدِ بْنِ

ص: 293


1- 1. مکارم الأخلاق ص 284.
2- 2. راجع مستدرک النوریّ ج 2 ص 26.
3- 3. فی المستدرک: محمّد بن إسحاق بن عبد اللّه.

عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام قِرَاءَةً بِالْکُوفَةِ بِمَسْجِدِ أَبِی إِسْحَاقَ السَّبِیعِیِّ فِی ذِی الْقَعْدَةِ سَنَةَ إِحْدَی وَ خَمْسِمِائَةٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْفَرَجِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَلَّانَ الْمَعْرُوفُ بِابْنِ الْخَازِنِ الْمُعَدِّلُ قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاضِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْجُعْفِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ رَبَاحٍ الْأَشْجَعِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ الْمُنْذِرِ یَعْنِی الطَّرِیفِیَّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ فَضْلٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَجْلَحِ الْکِنْدِیِّ الْکُوفِیِّ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَمْرِو بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْهَمْدَانِیِّ السَّبِیعِیِّ الْکُوفِیِّ عَنْ أَبِی زُهَیْرٍ الْحَارِثِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَعْوَرِ الْهَمْدَانِیِّ الْکُوفِیِّ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: أَنَّهُ خَرَجَ مِنْ بَابِ الْقَصْرِ فَوَضَعَ رِجْلَهُ فِی الْغَرْزِ فَقَالَ بِسْمِ اللَّهِ فَلَمَّا اسْتَوَی عَلَی الدَّابَّةِ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَکْرَمَنَا وَ حَمَلَنَا فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقَنَا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَ فَضَّلَنَا عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضِیلًا- سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ- وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ رَبِّ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی إِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ (1) ثُمَّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ لَیُعْجَبُ بِعَبْدِهِ إِذَا قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی إِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ.

قال الحافظ ابن عساکر هذا حدیث غریب من حدیث أبی زهیر الحارث الهمدانی و تفرد به الأجلح و إنما یحفظ من حدیث أبی إسحاق عن أبی المغیرة علی بن ربیعة الأسدی اللؤلؤی الکوفی عن علی کذلک أخرجه أبو داود عن مسدد بن مزهد و أخرجه الترمذی و النسائی عن قتیبة بن سعید جمیعا عن أبی الأحوص سلام بن سلیمان الحنفی الکوفی عن أبی إسحاق و أبو الأحوص أحفظ من الأجلح و أوثق و رجال إسناده کلهم کوفیون قال الشیخ شمس الدین بن مکی رحمه الله قلت الغریب ما انفرد بروایته واحد متنا أو إسنادا و هنا من غریب الإسناد لأن المتن رواه غیر واحد.

**[ترجمه]حارث همدانی از امیر مؤمنان نقل کرده که از قصر به در آمد و پا در رکاب نهاد و گفت: «بسم الله.» و چون بر مرکب نشست گفت: «سپاس خدا را که ما را گرامی داشت و به خشکی و دریا حمل کرد و از طیبات روزی داد و بر بسیاری از آفریده هایش ما را برتری داد. سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ.، پروردگارا! گناهانم را بیامرز که جز تو گناهان را نیامرزد.» - . مستدرک 2: 27 - سپس فرمود: از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: خدا از بنده ای خوشش آید که گوید: پروردگارا! گناهان مرا بیامرز که جز تو گناهان را نیامرزد.

**[ترجمه]

«21»

لی، [الأمالی للصدوق] عَنِ ابْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: أَمْسَکْتُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِالرِّکَابِ

ص: 294


1- 1. قابلناه علی نسخة المستدرک ج 2 ص 27.

وَ هُوَ یُرِیدُ أَنْ یَرْکَبَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ ثُمَّ تَبَسَّمَ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ رَأَیْتُکَ رَفَعْتَ رَأْسَکَ إِلَی السَّمَاءِ وَ تَبَسَّمْتَ قَالَ نَعَمْ یَا أَصْبَغُ أَمْسَکْتُ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَمَا أَمْسَکْتَ لِی فَرَفَعَ رَأْسَهُ وَ تَبَسَّمَ فَسَأَلْتُهُ کَمَا سَأَلْتَنِی وَ سَأُخْبِرُکَ کَمَا أَخْبَرَنِی (1) أَمْسَکْتُ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الشَّهْبَاءَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ تَبَسَّمَ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ رَفَعْتَ رَأْسَکَ إِلَی السَّمَاءِ وَ تَبَسَّمْتَ فَقَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَحَدٍ یَرْکَبُ ثُمَّ یَقْرَأُ آیَةَ الْکُرْسِیِّ ثُمَّ یَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی إِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ إِلَّا قَالَ السَّیِّدُ الْکَرِیمُ یَا مَلَائِکَتِی عَبْدِی یَعْلَمُ أَنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ غَیْرِی فَاشْهَدُوا أَنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُ ذُنُوبَهُ (2).

فس، [تفسیر القمی] عن أبیه عن ابن فضال: مثله (3)

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ: مِثْلَهُ وَ فِیهِ آیَةُ السُّخْرَةِ بَدَلَ آیَةِ الْکُرْسِیِ (4).

**[ترجمه]امالی صدوق: ابن نباته گفت: رکاب امیر المؤمنین علیه السّلام را نگه داشتم که می خواست سوار شود. پس سر بلند کرد و لبخندی زد. گفتم: یا امیرالمؤمنین! سر بلند کردی و لبخند زدی؟ - . اضافه از نسخه من لایحضره الفقیه 2: 178 است. - فرمود: آری ای اصبغ! یک بار اسب «شهباء» را برای پیغمبر صلی الله علیه و آله نگه داشتم و سر به آسمان بر آورد و لبخند زد. گفتم: یا رسول الله! سر به آسمان برآوردی و لبخند زدی؟ فرمود: ای علی! کسی نباشد که سوار شود و آیة الکرسی بخواند و سپس گوید: «استغفر الله الذی لا اله الا هو الحی القیوم و اتوب الیه، اللهم اغفر لی ذنوبی انه لا یغفر الذنوب الا انت» جز اینکه آقای کریم فرماید: ای فرشته هایم! بنده ام داند که جز من گناهان را نیامرزد. گواه باشید که گناهانش را آمرزیدم. - . امالی صدوق: 303 -

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: مانند آن را آورده است. - . تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 607 -

محاسن: مانند آن را آورده، جز آنکه به جای آیة الکرسی، آیه سخره (آیه 54 سوره اعراف) را ذکر کرده است. - . محاسن: 352 -

**[ترجمه]

أقول

و قد مر دعاء للرکوب فی خبر ابن أسباط فی باب أدعیة السفر(5).

**[ترجمه]دعای سوار شدن در خبر این اسباط در «باب ادعیه سفر» گذشت. - . قرب الاسناد: 218 و تفسیر علی بن ابراهیم قمی: 608 -

**[ترجمه]

«22»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا رَکِبْتُمُ الدَّوَابَّ فَاذْکُرُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قُولُوا سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ- وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ (6).

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: چون سوار چهارپایان شدید، خدا عزوجل را یاد کرده و بگویید: «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ.» - . خصال 2: 168 -

**[ترجمه]

«23»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ مُوسَی بْنِ عَامِرٍ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ السَّبِیعِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رَبِیعَةَ الْأَسَدِیِّ قَالَ: رَکِبَ عَلِیٌّ علیه السلام فَلَمَّا وَضَعَ رِجْلَهُ فِی الرِّکَابِ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ فَلَمَّا اسْتَوَی عَلَی الدَّابَّةِ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی کَرَّمَنَا وَ حَمَلَنَا فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقَنَا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَ فَضَّلَنَا عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضِیلًا- سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ ثُمَّ سَبَّحَ اللَّهَ ثَلَاثاً وَ حَمِدَ اللَّهَ ثَلَاثاً وَ کَبَّرَ اللَّهَ ثَلَاثاً

ص: 295


1- 1. الزیادة من نسخة الفقیه ج 2 ص 178.
2- 2. أمالی الصدوق ص 303.
3- 3. تفسیر القمّیّ ص 607.
4- 4. المحاسن ص 352.
5- 5. راجع ص 243 و ص 286 فیما سبق و الحدیث من قرب الإسناد 218 و تفسیر القمّیّ 608.
6- 6. الخصال ج 2 ص 168، و سیتکرر فی هذا الباب تحت الرقم 34.

ثُمَّ قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ ثُمَّ قَالَ فَعَلَ هَذَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَا رَدِیفُهُ (1).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: علی بن ربیعه اسدی گفت: چون علی علیه السّلام پا در رکاب نهاد، گفت: «بسم الله» و چون بر مرکب نشست، گفت: «سپاس خدا را که ما را گرامی داشت و به خشکی و دریا حمل کرد و از طیبات روزی داد و بر بسیاری از آفریده هایش ما را برتری داد. سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ.» سپس سی بار تسبیح و سی بار حمد خدا و سی بار تکبیر گفت و در پایان فرمود: رسول خدا این کار کرد و من پشت سرش سوار بودم. - . امالی شیخ طوسی 2: 128 -

**[ترجمه]

«24»

ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام إِذَا عَثَرَتْ بِهِ دَابَّتُهُ قَالَ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ زَوَالِ نِعْمَتِکَ وَ مِنْ تَحْوِیلِ عَافِیَتِکَ وَ مِنْ فُجَاءَةِ نَقِمَتِکَ (2).

**[ترجمه]قرب اسناد: امام باقر علیه السّلام فرمود: چون مرکب علی علیه السّلام می لغزید، می گفت: « اللهم إنی أعوذ بک من زوال نعمتک و من تحویل عافیتک و من فجاءة نقمتک» {بار خدایا! به تو پناه می برم از زوال نعمتت، و از دگرگونی عافیتت، و از به ناگاه رسیدن نقمتت. - . قرب الاسناد: 56 - }

**[ترجمه]

«25»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا رَکِبَ الرَّجُلُ الدَّابَّةَ فَسَمَّی رَدِفَهُ مَلَکٌ یَحْفَظُهُ حَتَّی یَنْزِلَ فَإِذَا رَکِبَ وَ لَمْ یُسَمِّ رَدِفَهُ شَیْطَانٌ فَیَقُولُ لَهُ تَغَنَّ فَإِنْ قَالَ لَا أُحْسِنُ قَالَ تَمَنَّ فَلَا یَزَالُ یَتَمَنَّی حَتَّی یَنْزِلَ وَ قَالَ مَنْ قَالَ إِذَا رَکِبَ الدَّابَّةَ بِسْمِ اللَّهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِهَذَا وَ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ إِلَّا حُفِظَتْ لَهُ نَفْسُهُ وَ دَابَّتُهُ حَتَّی یَنْزِلَ (3).

سن، [المحاسن] عن الیقطینی: مثله (4).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: ابی الحسن علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون کسی که سوار مرکب می شود نام خدا را برد، فرشته دنبالش شود که حفظش کند تا پیاده شود، و اگر نام خدا را نبرد، شیطانی دنبالش سوار شود و به او گوید: آواز بخوان! و اگر گوید نتوانم، به او گوید: در دل آرزو کن! و پیوسته در آرزو - . التمنی: قرائت بدون غنا است هنگامی که صدایش بالا نرود. - باشد تا پیاده شود. و فرمود: هر که چون سوار مرکب شود و بگوید: «بسم الله و لا حول و لا قوة الا بالله الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا و سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ»، خود و مرکبش را حفظ می کند تا پیاده شود. - . ثواب الاعمال: 174 -

محاسن: مانند این روایت را آورده است. - . محاسن: 628 -

**[ترجمه]

«26»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَنْبَسَةَ بْنِ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو الْجُعْفِیِّ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ أَنَّهُ سَمِعَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَطَاءٍ یَقُولُ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: قُمْ فَأَسْرِجْ لِی دَابَّتَیْنِ حِمَاراً وَ بَغْلًا فَأَسْرَجْتُ حِمَاراً وَ بَغْلًا فَقَدَّمْتُ إِلَیْهِ الْبَغْلَ فَرَأَیْتُ أَنَّهُ أَحَبُّهُمَا إِلَیْهِ فَقَالَ مَنْ أَمَرَکَ أَنْ تُقَدِّمَ إِلَیَّ هَذَا الْبَغْلَ قُلْتُ اخْتَرْتُهُ لَکَ قَالَ وَ أَمَرْتُکَ أَنْ تَخْتَارَ لِی ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَحَبَّ الْمَطَایَا إِلَیَّ الْحُمُرُ فَقَالَ قَدَّمْتُ إِلَیْهِ الْحِمَارَ وَ أَمْسَکْتُ بِالرِّکَابِ وَ رَکِبَ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِلْإِسْلَامِ وَ عَلَّمَنَا الْقُرْآنَ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ- وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ

ص: 296


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 128، و سیتکرر تحت الرقم 37.
2- 2. قرب الإسناد ص 56.
3- 3. ثواب الأعمال ص 174، و التمنی القراءة دون التغنی، اذا لم یکن یرفع صوته.
4- 4. المحاسن ص 628.

وَ سَارَ وَ سِرْتُ حَتَّی إِذَا بَلَغْنَا مَوْضِعاً قُلْتُ الصَّلَاةَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ هَذَا أَرْضُ وَادِ النَّمْلِ لَا یُصَلَّی فِیهَا حَتَّی إِذَا بَلَغْنَا مَوْضِعاً آخَرَ قُلْتُ لَهُ مِثْلَ ذَلِکَ فَقَالَ هَذِهِ الْأَرْضُ مَالِحَةٌ لَا یُصَلَّی فِیهَا قَالَ حَتَّی نَزَلَ هُوَ مِنْ قِبَلِ نَفْسِهِ فَقَالَ لِی صَلَّیْتَ أَمْ تُصَلِّی سُبْحَتَکَ قُلْتُ هَذِهِ صَلَاةٌ تُسَمِّیهَا أَهْلُ الْعِرَاقِ الزَّوَالَ فَقَالَ أَمَا إِنَّ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ یُصَلُّونَ هُمْ شِیعَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ هِیَ صَلَاةُ الْأَوَّابِینَ فَصَلَّی وَ صَلَّیْتُ ثُمَّ أَمْسَکْتُ لَهُ بِالرِّکَابِ ثُمَّ قَالَ مِثْلَ مَا قَالَ فِی بَدَاءَتِهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ الْعَنِ الْمُرْجِئَةَ فَإِنَّهُمْ عَدُوُّنَا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ قُلْتُ لَهُ مَا ذِکْرُکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ الْمُرْجِئَةَ قَالَ خَطَرُوا عَلَی بَالِی (1).

**[ترجمه]محاسن: عبدالله بن عطا گفت: امام باقر علیه السّلام به من فرمود: برخیز و دو مَرکب سواری را زین کن؛ یک الاغ و یک قاطر. من هر دو را زین بستم و قاطر را پیش آن حضرت آوردم و تصور کردم که آن را بیشتر دوست دارد. فرمود: کی به تو فرمان داد که این قاطر را پیشم آری؟ گفتم: من آن را برایت برگزیدم. فرمود: من به تو گفتم آن را برگزین؟ سپس فرمود: بهترین مرکب ها نزد من الاغ هایند. گفت: الاغ را نزدش بردم، رکاب را گرفتم و سوار شد و گفت: سپاس خدا راست که ما را به اسلام رهنمون شد، و قرآن به ما آموخت، و منت نهاد بر ما به محمد صلی الله علیه و آله. سپاس خدا را که این را برای ما مسخر کرد و ما فراهم آورش نبودیم و همانا

که ما به سوی پروردگارمان باز می گردیم و سپاس از آن پروردگار جهانیان است. و رفت و رفتم تا به جایی رسیدیم. گفتم: قربانت، نماز! فرمود: اینجا وادی مورچه است، نماز در آن خوانده نشود. تا رسیدیم به جای دیگر و همان را گفتم. فرمود: اینجا شوره زار است، نماز در آن خوانده نشود. تا جایی که خود پیاده شد و به من فرمود: نماز می خوانی یا نافله ات را؟ گفتم: این نمازی است که مردم عراق آن را زوال خوانند. فرمود: آنان که نماز خوانند، شیعه علی باشند و آن نماز «اوابین» (بازگشت کنندگان) است. پس نماز خواند و نماز خواندم. سپس رکابش را گرفتم و همان دعای آغاز را خواند و آنگاه فرمود: بار خدایا! مرجئه را لعنت کن که دشمن ما باشند در دنیا و آخرت. گفتمش: قربانت! چه تو را به یاد مرجئه انداخت؟ فرمود: به خاطرم آمدند. - . محاسن: 352 -

**[ترجمه]

«27»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُفَضَّلِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَعْضِ مَشِیخَتِهِ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا وَضَعَ رِجْلَهُ فِی الرِّکَابِ یَقُولُ- سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ یُسَبِّحُ سَبْعاً وَ یَحْمَدُ اللَّهَ سَبْعاً وَ یُهَلِّلُ اللَّهَ سَبْعاً(2).

**[ترجمه]محاسن: چون امام صادق پا در رکاب مرکبش می نهاد، می گفت: «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ» و هفت تسبیح می گفت و هفت حمد و هفت «لا اله الا الله.» - . محاسن: 353 و 633 -

**[ترجمه]

«28»

سن، [المحاسن] عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الْأَوَّلَ علیه السلام یَقُولُ: الْخَیْلُ عَلَی کُلِّ مَنْخِرٍ مِنْهَا شَیْطَانٌ فَإِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ أَنْ یُلْجِمَهَا فَلْیُسَمِّ اللَّهَ (3).

**[ترجمه]محاسن: امام کاظم علیه السّلام می فرمود: بر هر سوراخ بینی اسب شیطانی است، چون کسی از شما خواهد دهنه بر آن زند، نام خدا را برد. - . محاسن: 634 -

**[ترجمه]

«29»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَیُّمَا دَابَّةٍ اسْتَصْعَبَتْ عَلَی صَاحِبِهَا مِنْ لِجَامٍ أَوْ نُفُورٍ فَلْیَقْرَأْ فِی أُذُنِهَا أَوْ عَلَیْهَا أَ فَغَیْرَ دِینِ اللَّهِ یَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر مَرکب سواری که از لگام بر صاحبش چموشی کرد یا نفرت کرد، باید در گوشش یا بر سرش بخواند: «أَ فَغَیْرَ دِینِ اللَّهِ یَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ.» - . محاسن: 635 - {آیا جز دین خدا را می جویند؟ با آنکه هر که در آسمان ها و زمین است خواه و ناخواه سر به فرمان او نهاده است، و به سوی او بازگردانیده می شوند.}

**[ترجمه]

«30»

مکا، [مکارم الأخلاق]: رُوِیَ فِی هَذِهِ الْآیَاتِ أَنَّهَا یَقْرَأُ لِلدَّابَّةِ الَّتِی تَمْنَعُ اللِّجَامَ یَقْرَأُ فِی أُذُنِهَا وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ سَخِّرْهَا وَ بَارِکْ لِی فِیهَا بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ یَقْرَأُ إِنَّا

ص: 297


1- 1. المحاسن ص 352، و قد مر ص 290، و فی المطبوعة رمز ثواب الأعمال و هو سهو ظاهر.
2- 2. المحاسن ص 353 و 633.
3- 3. المحاسن ص 634.
4- 4. المحاسن ص 635.

أَنْزَلْنَاهُ (1).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: روایت است که بر گوش مَرکب سواری که از لگام سرباز زده، این آیات را بخواند و بگوید: «خدایا! آن را مسخرم ساز و در آن برکتم ده به حق محمد و آل او» و سوره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» بخواند. - . مکارم الاخلاق: 303 -

**[ترجمه]

«31»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْعَرْزَمِیِّ عَنْ حَاتِمِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْمَدَنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عَلَی ذِرْوَةِ سَنَامِ کُلِّ بَعِیرٍ شَیْطَانٌ فَإِذَا رَکِبْتُمُوهَا فَقُولُوا کَمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ امْتَهِنُوهَا لِأَنْفُسِکُمْ فَإِنَّهَا تَحْمِدُ اللَّهَ قَالَ وَ رَوَاهُ الْوَشَّاءُ عَنِ الْمُثَنَّی عَنْ حَاتِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَّا أَنَّهُ قَالَ عَلَی ذِرْوَةِ کُلِّ بَعِیرٍ(2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرد که فرمود: بر سر کوهان هر شتر شیطانی است. چون سوارش شدید همان را بگویید که خدا فرمان داده: «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ.» و برگیریدش برای خود که او هم سپاس خدا کند. راوی گوید: این خبر از امام صادق هم رسیده، ولی در آن «بر سر هر شتر» آمده و کوهان را نام نبرده است. - . محاسن: 635 -

**[ترجمه]

«32»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا وَضَعْتَ رِجْلَکَ فِی الرِّکَابِ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِالْإِیمَانِ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

**[ترجمه]فقه الرضا: چون پا در رکاب نهی، بگو: «بسم الله و بالله و الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ» الحمد لله الذی «سخر لنا هذا و ما کنا له مقرنین» و من علینا بالایمان بمحمد.»

**[ترجمه]

«33»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ حَاتِمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَزْدِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْمُقْرِی إِمَامِ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ عَنْ جَابِرِ بْنِ رَاشِدٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: بَیْنَا هُوَ فِی سَفَرٍ إِذْ نَظَرَ إِلَی رَجُلٍ عَلَیْهِ کَآبَةٌ وَ حُزْنٌ فَقَالَ مَا لَکَ قَالَ دَابَّتِی حَرُونٌ قَالَ وَیْحَکَ اقْرَأْ هَذِهِ الْآیَةَ فِی أُذُنِهِ أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا خَلَقْنا لَهُمْ إِلَی قَوْلِهِ وَ مِنْها یَأْکُلُونَ (3).

**[ترجمه]طب الائمه: جابر بن راشد از امام صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: در سفری به ناگاه به مردی که غمگین بود نظر کرد و فرمودش: تو را چه می شود؟ گفت: مَرکب سواریم راه نرو است. فرمود: وای بر تو! این آیه را در گوشش بخوان: «أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا خَلَقْنا لَهُمْ.» تا آنجا که می فرماید: «وَ مِنْها یَأْکُلُونَ.» - . یس: 71- 72 - {آیا ندیده اید که ما به قدرت خویش برای آنان چهارپایانی آفریده ایم... و از بعضی می خورند.} - . طب الأئمة: 36 -

**[ترجمه]

«34»

طا، [الأمان] فِی رِوَایَةِ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ: أَنَّ الصَّادِقَ علیه السلام لَمَّا رَکِبَ الْجَمَلَ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ- سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ- وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ.

**[ترجمه]امان الاخطار: در روایت صفوان جمال است که چون امام صادق علیه السّلام سوار بر شتر می شد، می گفت: «بسم الله و لا حول و لا قوة الا بالله سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ.»

**[ترجمه]

«35»

لی، [الأمالی للصدوق] عَنِ ابْنِ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مِنَ الْجَوْرِ قَوْلُ الرَّاکِبِ لِلْمَاشِی الطَّرِیقَ (4).

ل، [الخصال] عن أبیه عن محمد العطار عن محمد بن عبد الجبار عن ابن بزیع: مثله (5).

**[ترجمه]امالی صدوق: امام صادق علیه السّلام فرمود: ظالمانه است این گفته سواره به پیاده که: راه بده! - . امالی صدوق: 177 -

خصال: مانند این روایت را آورده است. - . خصال 1: 5 -

**[ترجمه]

«36»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا رَکِبْتُمُ الدَّوَابَّ فَاذْکُرُوا

ص: 298


1- 1. راجع مکارم الأخلاق ص 303.
2- 2. المحاسن ص 635.
3- 3. طبّ الأئمّة ص 36 و الآیة فی سورة یس: 71- 72.
4- 4. أمالی الصدوق ص 177.
5- 5. الخصال ج 1 ص 5.

اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قُولُوا سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ- وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ (1).

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه: از امیر مؤمنان علیه السّلام است که فرمود: چون سوار مَرکب شوید، خدا عزوجل را یاد کنید و بگویید: «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ.» - . خصال 2: 168 -

**[ترجمه]

«37»

ل، [الخصال] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام](2) سَیَجِی ءُ فِی سَیْرِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: خَمْسٌ لَا أَدَعُهُنَّ حَتَّی الْمَمَاتِ الْأَکْلُ عَلَی الْحَضِیضِ مَعَ الْعَبِیدِ وَ رُکُوبِیَ الْحِمَارَ مُؤْکَفاً الْخَبَرَ(3).

**[ترجمه]خصال و عیون اخبارالرضا و امالی صدوق و علل الشرائع: در سیره پیغمبر صلی الله علیه و آله خواهد آمد که فرمود: پنج چیز باشند که تا دم مردن واننهم: غذا خوردن روی زمین با بردگان، سوار شدن بر الاغ پالاندار... تا آخر خبر. - . خصال 1: 130 عیون اخبارالرضا 2: 81 ، امالی صدوق: 44 ، علل الشرائع 1: 124 -

**[ترجمه]

«38»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ مُوسَی بْنِ عَامِرٍ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ السَّبِیعِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رَبِیعَةَ الْأَسَدِیِّ قَالَ: رَکِبَ عَلِیٌّ علیه السلام فَلَمَّا وَضَعَ رِجْلَهُ فِی الرِّکَابِ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ فَلَمَّا اسْتَوَی عَلَی الدَّابَّةِ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی کَرَّمَنَا وَ حَمَلَنَا فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقَنَا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَ فَضَّلَنَا عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضِیلًا سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ ثُمَّ سَبَّحَ اللَّهَ ثَلَاثاً وَ حَمِدَ اللَّهَ ثَلَاثاً وَ کَبَّرَ اللَّهَ ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ ثُمَّ قَالَ فَعَلَ هَذَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَا رَدِیفُهُ (4).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: علی بن ربیعه اسدی گفت: چون علی علیه السّلام پا در رکاب نهاد، گفت: «بسم الله» و چون بر مرکب نشست، گفت: «سپاس خدا را که ما را گرامی داشت و به خشکی و دریا حمل کرد و از طیبات روزی داد و بر بسیاری از آفریده هایش ما را برتری داد. سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ.» سپس سی بار تسبیح و سی بار حمد خدا و سی بار تکبیر گفت و در پایان آن فرمود: رسول خدا این کار کرد و من پشت سرش سوار بودم. - . امالی شیخ طوسی 2: 128 -

**[ترجمه]

«39»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَی أَصْحَابِهِ وَ هُوَ رَاکِبٌ فَمَشَوْا خَلْفَهُ فَالْتَفَتَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ لَکُمْ حَاجَةٌ فَقَالُوا لَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَکِنَّا نُحِبُّ أَنْ نَمْشِیَ مَعَکَ فَقَالَ لَهُمُ انْصَرِفُوا فَإِنَّ مَشْیَ الْمَاشِی مَعَ الرَّاکِبِ مَفْسَدَةٌ لِلرَّاکِبِ وَ مَذَلَّةٌ

ص: 299


1- 1. الخصال ج 2 ص 168، و قد مر تحت الرقم 22.
2- 2. کذا فی المطبوعة، و من سیرة المؤلّف العلامة رحمه اللّه أن کان یقول فی أشباه تلک الموارد: أقول: سیجی ء کذا و کذا، أو مر کذا و کذا. و مع ذلک فقد أشار الی ذلک من قبل فی هذا الباب أیضا تحت الرقم 1.
3- 3. تری الحدیث فی الخصال ج 1 ص 130 عیون الأخبار ج 2 ص 81، أمالی الصدوق ص 44، علل الشرائع ج 1 ص 124.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 128، و قد مر تحت الرقم: 23. أیضا.

لِلْمَاشِی قَالَ وَ رَکِبَ مَرَّةً أُخْرَی فَمَشَوْا خَلْفَهُ فَقَالَ انْصَرِفُوا فَإِنَّ خَفْقَ النِّعَالِ خَلْفَ أَعْقَابِ الرِّجَالِ مَفْسَدَةٌ لِقُلُوبِ النَّوْکَی (1).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: امیر مؤمنان علیه السّلام سواره نزد یارانش آمد و آنها پیاده دنبالش رفتند. پس رو به آنها کرد و فرمود: نیازی دارید؟ گفتند: نه یا امیرالمؤمنین! دوست داریم همراه شما باشیم. فرمود: برگردید که پیاده رفتن به همراه سواره، تباهی است برای سوار و خواری است برای پیاده. فرمود: بار دگر سوار شد و پیاده دنبالش راه افتادند. فرمود: برگردید که کوبش کفش ها دنبال سر مردها، سبب تباهی دل بی خردان است. - . محاسن: 629 -

**[ترجمه]

«40»

کش، [رجال الکشی] عَنْ حَمْدَوَیْهِ بْنِ نُصَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ قَالَ: أَرْسَلَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَدْ أُسْرِجَ لَهُ بَغْلٌ وَ حِمَارٌ فَقَالَ لِی هَلْ لَکَ أَنْ تَرْکَبَ مَعَنَا إِلَی مَا لَنَا قَالَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَیُّهُمَا أَحَبُّ لَکَ أَنْ تَرْکَبَ قُلْتُ الْحِمَارُ فَقَالَ إِنَّ الْحِمَارَ أَرْفَقُهُمَا لِی قَالَ قُلْتُ إِنَّمَا کَرِهْتُ أَنْ أَرْکَبَ الْبَغْلَ وَ أَنْ تَرْکَبَ أَنْتَ الْحِمَارَ قَالَ فَرَکِبَ الْحِمَارَ وَ رَکِبْتُ الْبَغْلَ ثُمَّ سِرْنَا حَتَّی خَرَجْنَا مِنَ الْمَدِینَةِ فَبَیْنَا هُوَ یُحَدِّثُنِی إِذَا انْکَبَّ عَلَی السَّرْجِ مَلِیّاً فَظَنَنْتَ أَنَّ السَّرْجَ آذَاهُ وَ ضَغَطَهُ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا أَرَی السَّرْجَ إِلَّا وَ قَدْ ضَاقَ عَنْکَ فَلَوْ تَحَوَّلْتَ عَلَی الْبَغْلِ فَقَالَ کَلَّا وَ لَکِنَّ الْحِمَارَ اخْتَالَ فَصَنَعْتُ کَمَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَکِبَ حِمَاراً یُقَالُ لَهُ عُفَیْرٌ فَاخْتَالَ فَوَضَعَ رَأْسَهُ عَلَی الْقَرَبُوسِ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ صلی الله علیه و آله یَا رَبِّ هَذَا عَمَلُ عُفَیْرٍ لَیْسَ هُوَ عَمَلِی (2).

**[ترجمه]رجال کشی: عبدالله بن عطا گفت: امام صادق دنبالم فرستاد و همراهش استری و خری زین شده بود. به من فرمود: می خواهی به همراه ما سوار شوی تا به سوی مال ما برویم؟ گوید: گفتم: آری. فرمود: کدام را بیشتر دوست داری که سوار شوی؟ گفتم: خر را. فرمود: خر برای من آسان تر است. گفتم: من نخواستم سوار استر شوم که سوارش بشوی و سوار خر نشوی. گوید: ایشان سوار خر شد و من سوار استر شدم و رفتیم تا از مدینه بیرون شدیم و در این میان که با من گفتگو می کرد، به ناگاه مدتی روی زمین خم شد و گمان کردم زین و فشار آن او را آزار داده. سپس سر برداشت. گفتم: قربانت! گویا زین بر شما تنگ است. کاش بر استر سوار می شدید. فرمود: نه، هرگز، ولی خر رقصید و همان کردم که رسول خدا صلی الله علیه و آله کرد. آن حضرت سوار خری بود به نام عفیر و رقصید و آن حضرت تا خدا خواست، سر بر زین نهاد. سپس سر برداشت و گفت: پروردگارا! این کار عفیر است و کار من نیست. - . رجال کشی: 188 -

**[ترجمه]

باب 56 حث الرجال علی الرکوب و النهی عن رکوب المرأة علی السرج

الأخبار

«1»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: الطِّیبُ نُشْرَةٌ وَ الْعَسَلُ نُشْرَةٌ وَ الرُّکُوبُ نُشْرَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَی الْخُضْرَةِ نُشْرَةٌ(3).

**[ترجمه]عیون اخبارالرضا: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: عطر نشاط است، عسل نشاط است، سواری نشاط است و نگاه بر سبزه هم نشاط است. - . عیون اخبارالرضا 2: 40 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] عَنِ الْقَطَّانِ عَنِ السُّکَّرِیِّ عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنِ ابْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: لَا یَجُوزُ لِلْمَرْأَةِ رُکُوبُ السَّرْجِ إِلَّا مِنْ ضَرُورَةٍ أَوْ فِی سَفْرٍ الْخَبَرَ(4).

کتاب الغایات،: مثله.

ص: 300


1- 1. المحاسن ص 629.
2- 2. رجال الکشّیّ ص 188.
3- 3. عیون الأخبار ج 2 ص 40.
4- 4. الخصال ج 2 ص 142.

**[ترجمه]خصال: امام باقر علیه السّلام فرمود: روا نیست زن برای سواری بر زین نشیند، جز در ناچاری و در سفر. - . خصال 2: 142 -

کتاب الغایات: مثل آن را آورده است .

**[ترجمه]

باب 57 آداب المشی

الآیات

الإسراء وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولًا- کُلُّ ذلِکَ کانَ سَیِّئُهُ عِنْدَ رَبِّکَ مَکْرُوهاً(1) طه وَ ما تِلْکَ بِیَمِینِکَ یا مُوسی- قالَ هِیَ عَصایَ أَتَوَکَّؤُا عَلَیْها وَ أَهُشُّ بِها عَلی غَنَمِی وَ لِیَ فِیها مَآرِبُ أُخْری (2) الفرقان وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْناً(3) لقمان وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ- وَ اقْصِدْ فِی مَشْیِکَ (4) القیامة ثُمَّ ذَهَبَ إِلی أَهْلِهِ یَتَمَطَّی (5)

lt;meta info="- و لا تمش فی الأرض مرحا إنک لن تخرق الأرض و لن تبلغ الجبال طولا- کل ذلک کان سیئه عند ربک مکروها. - . أسری/ 37- 38 -

{و در [روی] زمین به نخوت گام برمدار، چرا که هرگز زمین را نمی توانی شکافت، و در بلندی به کوه ها نمی توانی رسید. همه این [کارها] بدش نزد پروردگار تو ناپسندیده است.}

- و ما تلک بیمینک یا موسی- قال هی عصای أتوکؤا علیها و أهش بها علی غنمی و لی فیها مآرب أخری. - . طه/ 17- 18 -

{و ای موسی، در دست راست تو چیست؟ گفت: این عصای من است، بر آن تکیه می دهم و با آن برای گوسفندانم برگ می تکانم، و کارهای دیگری هم برای من از آن برمی آید.}

- و عباد الرحمن الذین یمشون علی الأرض هونا. - . فرقان/ 63 -

{و بندگان خدای رحمان کسانی اند که روی زمین به نرمی گام برمی دارند.}

- و لا تمش فی الأرض مرحا إن الله لا یحب کل مختال فخور- و اقصد فی مشیک. - . لقمان/ 18- 19 -

{و در زمین خرامان راه مرو که خدا خودپسندِ لافزن را دوست نمی دارد.و در راه رفتنِ خود میانه رو باش.}

- ثم ذهب إلی أهله یتمطی. - . قیامت/ 33 -

{سپس خرامان به سوی اهل خویش رفت.}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

مص، [مصباح الشریعة] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِنْ کُنْتَ عَاقِلًا فَقَدِّمِ الْعَزِیمَةَ الصَّحِیحَةَ وَ النِّیَّةَ الصَّادِقَةَ فِی حِینِ قَصْدِکَ إِلَی أَیِّ مَکَانٍ أَرَدْتَ وَ انْهَ النَّفْسَ مِنَ التَّخَطِّی إِلَی مَحْذُورٍ وَ کُنْ مُتَفَکِّراً فِی مَشْیِکَ وَ مُعْتَبِراً لِعَجَائِبِ صُنْعِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَیْنَمَا بَلَغْتَ وَ لَا تَکُنْ مُسْتَهْتَراً وَ لَا مُتَبَخْتِراً فِی مِشْیَتِکَ وَ غُضَّ بَصَرَکَ عَمَّا لَا یَلِیقُ بِالدِّینِ وَ اذْکُرِ اللَّهَ کَثِیراً فَإِنَّهُ قَدْ جَاءَ فِی الْخَبَرِ أَنَّ الْمَوَاضِعَ الَّتِی یُذْکَرُ اللَّهُ فِیهَا وَ عَلَیْهَا تَشْهَدُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ تَسْتَغْفِرُ لَهُمْ إِلَی أَنْ یُدْخِلَهُمُ الْجَنَّةَ وَ لَا تُکْثِرِ الْکَلَامَ مَعَ النَّاسِ فِی الطَّرِیقِ فَإِنَّ فِیهِ سُوءَ الْأَدَبِ وَ أَکْثَرُ الطُّرُقِ مَرَاصِدُ الشَّیْطَانِ وَ مَتْجَرَتُهُ فَلَا تَأْمَنْ کَیْدَهُ وَ اجْعَلْ ذَهَابَکَ وَ مَجِیئَکَ فِی طَاعَةِ اللَّهِ وَ الْمَشْیِ فِی رِضَاهُ فَإِنَّ حَرَکَاتِکَ کُلَّهَا مَکْتُوبَةٌ فِی صَحِیفَتِکَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی- یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدِیهِمْ

ص: 301


1- 1. أسری: 37- 38.
2- 2. طه: 17- 18.
3- 3. الفرقان: 63.
4- 4. لقمان: 18- 19.
5- 5. القیامة: 33.

وَ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ (1) وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ (2).

**[ترجمه]مصباح الشریعه: امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر خردمندی، پیش از رفتن به هر جا، عزم درست و نیت صادق داشته باش و از رفتن بدان چه حذر باید، خود را باز دار؛ در راه رفتن به اندیشه باش و از عجایب صنع خدا عزوجل در هر جا عبرت گیر؛ در راه رفتن بازیگر و کبر فروش مباش؛ از آنچه به حکم دین نشاید چشم فرو بند؛ خدا را بسیار ذکر کن که در خبر است هر جا ذکر خدا کنی، روز قیامت نزد خدا گواه تو باشد و برایت آمرزش خواهند تا به بهشت روی؛ در راه با مردم پر حرفی مکن که بی ادبی است؛ بیشتر راه ها کمین گاه شیطان و تجارتخانه او است، از کیدش آسوده مباش؛ رفت و برگشت و راه رفتنت در طاعت خدا باشد، زیرا هر حرکتت در نامه عملت نوشته است. خدا تعالی فرموده : «یوم تشهد علیهم ألسنتهم و أیدیهم و أرجلهم بما کانوا یعملون.» - . نور/ 25 - {در روزی که زبان و دست ها و پاهایشان، بر ضد آنان برای آنچه انجام می دادند، شهادت می دهند.} و خدا عزوجل فرمود: «و کل إنسان ألزمناه طائره فی عنقه.» - . أسری/ 14 - {و کارنامه هر انسانی را به گردن او بسته ایم.} - . مصباح الشریعه: 28 -

**[ترجمه]

«2»

جع، [جامع الأخبار] قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ مَشَی مَعَ الْعَصَا فِی السَّفَرِ وَ الْحَضَرِ لِلتَّوَاضُعِ یُکْتَبُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ أَلْفُ حَسَنَةٍ وَ مُحِیَ عَنْهُ أَلْفُ سَیِّئَةٍ وَ رُفِعَ لَهُ أَلْفُ دَرَجَةٍ(3).

**[ترجمه]جامع الاخبار: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که برای تواضع در سفر و حضر با عصا راه رود، برایش به ازای هر گامی هزار حسنه نوشته شود، و از او هزار سیئه محو شود، و برایش هزار درجه بلند شود. - . جامع الاخبار: 141 -

**[ترجمه]

«3»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: بِئْسَ الْعَبْدُ تَبَخْتَرَ وَ اخْتَالَ وَ نَسِیَ الْکَبِیرَ الْمُتَعَالِ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: اعْتَمَّ أَبُو دُجَانَةَ الْأَنْصَارِیُّ وَ أَرْخَی عَذَبَةَ الْعِمَامَةِ مِنْ خَلْفِهِ بَیْنَ کَتِفَیْهِ ثُمَّ جَعَلَ یَتَبَخْتَرُ بَیْنَ الصَّفَّیْنِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ هَذِهِ لَمِشْیَةٌ یُبْغِضُهَا اللَّهُ تَعَالَی إِلَّا عِنْدَ الْقِتَالِ (4).

**[ترجمه]نوادر راوندی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چه بد بنده ای است آن که بزرگی فروشد و ببالد و فراموش کند بزرگوار متعال را.

و به همین سند از علی علیه السّلام است که فرمود: ابو دجانه انصاری عمامه بست و دنباله اش از میان دو شانه اش به پشتش آویخت و میان دو صف قشون اسلام و کفر بزرگوارانه راه رفت. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: این گونه راه رفتن را خدا بد دارد، جز در نبرد با دشمن. - . نوادر راوندی: 20 و 22 -

**[ترجمه]

«4»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُبْدُونٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الزُّبَیْرِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ رِزْقٍ الْغُمْشَانِیِّ عَنْ أَبِی أُسَامَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام لَا یَسْبِقُ یَمِینُهُ شِمَالَهُ (5).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: امام صادق علیه السّلام فرمود: امام زین العابدین چنان آرام راه می رفت که دست راستش از چپش پیش نبود. - . امالی شیخ طوسی 2: 285 -

**[ترجمه]

«5»

ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: سُرْعَةُ الْمَشْیِ یَذْهَبُ بِبَهَاءِ الْمُؤْمِنِ (6).

**[ترجمه]خصال: امام کاظم علیه السّلام فرمود: شتاب در راه رفتن، ارزش مؤمن را ببرد. - . خصال 1: 8 -

**[ترجمه]

«6»

مع، [معانی الأخبار] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَیْسَ لِلنِّسَاءِ سَرَاةُ الطَّرِیقِ وَ لَکِنْ جَنْبَاهُ.

یَعْنِی بِالسَّرَاةِ وَسَطَهُ (7).

**[ترجمه]معانی الاخبار: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: زنان را میانه راه نباشد، ولی از دو کناره باشد. - . معانی الاخبار: 156، و مانندش در خصال 2: 142 در حدیث جابر از امام باقر علیه السّلام. -

**[ترجمه]

«7»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَمِّهِ

ص: 302


1- 1. النور: 25.
2- 2. أسری: 14 راجع مصباح الشریعة: 28.
3- 3. جامع الأخبار ص 141.
4- 4. نوادر الراوندیّ ص 22 و 20.
5- 5. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 285.
6- 6. الخصال ج 1 ص 8.
7- 7. معانی الأخبار ص 156، و مثله فی الخصال ج 2 ص 142 فی حدیث جابر عن الباقر علیه السلام.

عَاصِمٍ الْکُوفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا تَصَامَّتْ أُمَّتِی عَنْ سَائِلِهَا وَ مَشَتْ بِتَبَخْتُرِهَا حَلَفَ رَبِّی جَلَّ وَ عَزَّ بِعِزَّتِهِ فَقَالَ وَ عِزَّتِی لَأُعَذِّبَنَّ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ (1).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق از پدرش علیهما السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: چون امتم از گدایان خود را به کری زنند و متکبرانه راه روند، پروردگارم جل و عز به عزت خود سوگند خورده که آنها را به وسیله یک دگر شکنجه کند. - . ثواب الاعمال: 225 -

**[ترجمه]

«8»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ مَشَی عَلَی الْأَرْضِ اخْتِیَالًا لَعَنَتْهُ الْأَرْضُ وَ مَنْ تَحْتَهَا وَ مَنْ فَوْقَهَا(2).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که با تکبر بر روی زمین راه رود، زمین و هر که زیر آن است و هر که روی آن است، او را لعنت کنند. - . ثواب الاعمال: 245 -

**[ترجمه]

«9»

مع، [معانی الأخبار] عَنِ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا مشیت [مَشَتْ] أُمَّتِیَ الْمُطَیْطَا وَ خَدَمَتْهُمْ فَارِسُ وَ الرُّومُ کَانَ بَأْسُهُمْ بَیْنَهُمْ.

و المطیطا التبختر و مد الیدین فی المشی (3).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام صادق علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرد که فرمود: چون امتم با «المطیطا» (تکبر) راه روند و پارسیان و رومیان خدمتکار آنها شوند، به جان هم افتند و درگیر شوند. - . معانی الاخبار: 301 -

و المطیطا یعنی تکبر و کشیدن دستان هنگام راه رفتن

**[ترجمه]

«10»

مع، [معانی الأخبار] عَنِ الطَّالَقَانِیِّ عَنِ الْجَلُودِیِّ عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنِ ابْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِرَجُلٍ مَصْرُوعٍ وَ قَدِ اجْتَمَعَ عَلَیْهِ النَّاسُ یَنْظُرُونَ إِلَیْهِ- فَقَالَ علیه السلام عَلَی مَا اجْتَمَعَ هَؤُلَاءِ فَقِیلَ لَهُ عَلَی الْمَجْنُونِ یُصْرَعُ فَنَظَرَ إِلَیْهِ فَقَالَ مَا هَذَا بِمَجْنُونٍ أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِالْمَجْنُونِ حَقِّ الْمَجْنُونِ قَالُوا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِنَّ الْمَجْنُونَ الْمُتَبَخْتِرُ فِی مِشْیَتِهِ النَّاظِرُ فِی عِطْفَیْهِ الْمُحَرِّکُ جَنْبَیْهِ بِمَنْکِبَیْهِ فَذَاکَ الْمَجْنُونُ وَ هَذَا الْمُبْتَلَی (4).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام باقرعلیه السّلام فرمود: جابر انصاری گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله بر یک مرد غش کرده گذر کرد که مردم گرد او جمع شده بودند و نگاهش می کردند. فرمود: اینان بر چه گرد آمدند؟ گفته شد: بر یک غش کرده دیوانه. بدان نگاه کرد و فرمود: این دیوانه نیست. به شما بگویم دیوانه به حق کیست؟ گفتند: چرا یا رسول الله! فرمود: دیوانه آن است که متکبرانه راه رود و به گوشه چشم به دو طرفش نگاه کند و شانه هایش بالا اندازد؛ او است دیوانه و این بیمار است. - . معانی الاخبار: 237 -

**[ترجمه]

أقول

أوردنا بعض الأخبار فی باب الکبر(5).

**[ترجمه]پاره ای اخبار را در «باب تکبر» آوردیم. - . بحارالانوار 73 : 179-237 -

**[ترجمه]

«11»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ بَشِیرٍ النَّبَّالِ قَالَ: کُنَّا مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی الْمَسْجِدِ إِذْ مَرَّ عَلَیْنَا أَسْوَدُ وَ هُوَ یَنْزِعُ فِی مِشْیَتِهِ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّهُ لَجَبَّارٌ قُلْتُ إِنَّهُ سَائِلٌ قَالَ إِنَّهُ

ص: 303


1- 1. ثواب الأعمال ص 225، و تصام الرجل: أری من نفسه أنّه أصم و لیس به.
2- 2. ثواب الأعمال ص 245.
3- 3. معانی الأخبار: 301.
4- 4. معانی الأخبار ص 237.
5- 5. راجع ج 73 ص 237- 179 من هذه الطبعة.

جَبَّارٌ.

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَمْشِی مِشْیَةً کَأَنَّ عَلَی رَأْسِهِ الطَّیْرَ لَا یَسْبِقُ یَمِینُهُ شِمَالَهُ (1).

**[ترجمه]محاسن: بشیر نبال گفت: در مسجد همراه امام باقر علیه السّلام بودیم که یک سیاهی گذر کرد و در راه رفتن به سنگینی گام می زد. آن حضرت فرمود: همانا که او جبار است. گفتم: گدا است. فرمود: جبار است.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: علی بن الحسین علیه السّلام چنان راه می رفت که نه سرش تکان می خورد و نه دست راستش از دست چپش جلو بود. - . محاسن: 124 -

**[ترجمه]

«12»

سن، [المحاسن] عَنْ یَحْیَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ ثَلَاثَةً ثَانِیَ عِطْفِهِ وَ الْمُسْبِلَ إِزَارَهُ وَ الْمُنَفِّقَ سِلْعَتَهُ بِالْأَیْمَانِ وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ الْمُسْبِلَ إِزَارَهُ خُیَلَاءَ(2).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السلام می فرمود: همانا که خدا سه نفر را دشمن دارد: پهلو کشیده از تکبر و اعراض؛ دامن کش از روی خودبینی؛ و آن که متاع خود را با سوگند رواج دهد.

و در حدیث دیگر «دامن کش از روی تکبر» آمده است. - . محاسن: 295 -

**[ترجمه]

«13»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الرَّاکِبُ أَحَقُّ بِالْجَادَّةِ مِنَ الْمَاشِی وَ الْحَافِی أَحَقُّ مِنَ الْمُنْتَعِلِ (3).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سوار حق بیشتری به میان راه دارد از پیاده، و پا برهنه حق بیشتری دارد از کفش به پا. - . مکارم الاخلاق: 296 -

**[ترجمه]

باب 58 الافتتاح بالتسمیة عند کل فعل و الاستثناء بمشیة الله فی کل أمر

الآیات

الکهف: وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْ ءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیتَ (4)

و قال تعالی: وَ لَوْ لا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَکَ قُلْتَ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ (5)

و قال تعالی: سَتَجِدُنِی إِنْ شاءَ اللَّهُ صابِراً(6)

القلم: إِنَّا بَلَوْناهُمْ کَما بَلَوْنا أَصْحابَ الْجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا لَیَصْرِمُنَّها مُصْبِحِینَ وَ لا یَسْتَثْنُونَ- فَطافَ عَلَیْها طائِفٌ مِنْ رَبِّکَ وَ هُمْ نائِمُونَ- فَأَصْبَحَتْ کَالصَّرِیمِ فَتَنادَوْا مُصْبِحِینَ إلی قوله تعالی قالَ أَوْسَطُهُمْ أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ لَوْ لا تُسَبِّحُونَ (7)

ص: 304


1- 1. المحاسن ص 124.
2- 2. المحاسن ص 295.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 296.
4- 4. الکهف: 23.
5- 5. الکهف: 38.
6- 6. الکهف: 68.
7- 7. القلم: 17- 28.

lt;meta info="- و لا تقولن لشی ء إنی فاعل ذلک غدا إلا أن یشاء الله و اذکر ربک إذا نسیت. - . کهف/ 23 -

{و زنهار در مورد چیزی مگوی که من آن را فردا انجام خواهم داد.مگر آنکه خدا بخواهد، و چون فراموش کردی پروردگارت را یاد کن }

- و لو لا إذ دخلت جنتک قلت ما شاء الله لا قوة إلا بالله. - . کهف/ 38 -

{و چون داخل باغت شدی، چرا نگفتی: ما شاء اللَّه، نیرویی جز به [قدرت] خدا نیست}

- ستجدنی إن شاء الله صابرا. - . کهف/ 68 -

{گفت: «ان شاء اللَّه مرا شکیبا خواهی یافت.»}

- إنا بلوناهم کما بلونا أصحاب الجنة إذ أقسموا لیصرمنها مصبحین و لا یستثنون- فطاف علیها طائف من ربک و هم نائمون- فأصبحت کالصریم فتنادوا مصبحین تا آنجا که فرمود: قال أوسطهم أ لم أقل لکم لو لا تسبحون. - . قلم/ 17- 28 -

{ما آنان را همان گونه که باغداران را آزمودیم، مورد آزمایش قرار دادیم، آن گاه که سوگند خوردند که صبح برخیزند و [میوه] آن [باغ] را حتماً بچینند. و [لی] «ان شاء اللَّه» نگفتند. پس در حالی که آنان غنوده بودند، بلایی از جانب پروردگارت بر آن [باغ] به گردش درآمد.و [باغ،] آفت زده [و زمین بایر] گردید.پس [باغداران] بامدادان یکدیگر را صدا زدند، تا آنجا که فرمود: خردمندترینشان گفت: آیا به شما نگفتم: چرا خدا را به پاکی نمی ستایید؟}

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

م، [تفسیر الإمام علیه السلام] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: وَ لَرُبَّمَا تَرَکَ فِی افْتِتَاحِ أَمْرٍ بَعْضُ شِیعَتِنَا- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فَیَمْتَحِنُهُ اللَّهُ بِمَکْرُوهٍ وَ یُنَبِّهُهُ عَلَی شُکْرِ اللَّهِ تَعَالَی وَ الثَّنَاءِ عَلَیْهِ وَ یَمْحُو فِیهِ عَنْهُ وَصْمَةَ تَقْصِیرِهِ عِنْدَ تَرْکِهِ قَوْلَ بِسْمِ اللَّهِ لَقَدْ دَخَلَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ یَحْیَی عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ بَیْنَ یَدَیْهِ کُرْسِیٌّ فَأَمَرَهُ بِالْجُلُوسِ عَلَیْهِ فَجَلَسَ عَلَیْهِ فَمَالَ بِهِ حَتَّی سَقَطَ عَلَی رَأْسِهِ فَأَوْضَحَ عَنْ عَظْمِ رَأْسِهِ وَ سَالَ الدَّمُ فَأَمَرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ بِمَاءٍ فَغَسَلَ عَنْهُ ذَلِکَ الدَّمَ ثُمَّ قَالَ ادْنُ مِنِّی فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَی مُوضِحَتِهِ وَ قَدْ کَانَ یَجِدُ مِنْ أَلَمِهَا مَا لَا صَبْرَ لَهُ مَعَهُ وَ مَسَحَ یَدَهُ عَلَیْهَا وَ تَفَلَ فِیهَا فَمَا هُوَ أَنْ فَعَلَ ذَلِکَ حَتَّی انْدَمَلَ فَصَارَ کَأَنَّهُ لَمْ یُصِبْهُ شَیْ ءٌ قَطُّ ثُمَّ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَا عَبْدَ اللَّهِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ تَمْحِیصَ ذُنُوبِ شِیعَتِنَا فِی الدُّنْیَا بِمِحَنِهِمْ لِتَسْلَمَ لَهُمْ طَاعَاتُهُمْ وَ یَسْتَحِقُّوا عَلَیْهَا ثَوَابَهَا فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَدْ أَفَدْتَنِی وَ عَلَّمْتَنِی فَإِنْ أَرَدْتَ أَنْ تُعَرِّفَنِی ذَنْبِیَ الَّذِی امْتُحِنْتُ بِهِ فِی هَذَا الْمَجْلِسِ حَتَّی لَا أَعُودَ إِلَی مِثْلِهِ قَالَ تَرْکُکَ حِینَ جَلَسْتَ أَنْ تَقُولَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ- فَجَعَلَ اللَّهُ ذَلِکَ لِسَهْوِکَ عَمَّا نُدِبْتَ إِلَیْهِ تَمْحِیصاً بِمَا أَصَابَکَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَدَّثَنِی عَنِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ أَنَّهُ قَالَ کُلُّ أَمْرٍ ذِی بَالٍ لَمْ یُذْکَرْ فِیهِ بِسْمِ اللَّهِ فَهُوَ أَبْتَرُ فَقُلْتُ بَلَی بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی لَا أَتْرُکُهَا بَعْدَهَا قَالَ إِذاً تَحْظَی بِذَلِکَ وَ تَسْعَدَ(1).

**[ترجمه]تفسیر امام حسن عسکری: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: بسا که یک شیعه در آغاز کارش «بسم الله الرحمن الرحیم» را نگوید و خدا او را با پیشامد بدی بیازماید و او را به شکر و ستایش خدا تعالی آگهی دهد و عیب تقصیر ترک «بسم الله» را از او محو کند.

عبدالله بن یحیی نزد امیر مؤمنان علیه السّلام آمد و جلوی آن حضرت یک تخت بود و به او فرمود که بر آن نشیند و نشست. آن تخت بر او چرخید تا به سر بر زمین خورد و سرش زخم استخوان نمایی برداشت و خون روان شد. آن حضرت آبی خواست و خون را شست و او را نزد خود خواند و دست بر جای زخم نهاد و او درد توانفرسایی داشت. حضرت دست بر آن کشید و آب دهن بر آن مالید و فورا به هم چسبید و گویا هیچ آسیبی بدان نرسیده است. سپس فرمود: ای عبدالله! سپاس خدا را که محو گناهان شیعه ما را در دنیا به گرفتاری آنها مقرر داشت تا طاعتشان سالم ماند و مستحق ثواب آن باشند.

عبدالله گفت: ای امیر مؤمنان! به من فایده رساندی و مرا آموختی، اگر خواهی به من بشناسان آن گناهی را که برایش در این مجلس گرفتار بلا شدم تا بدان باز نگردم؟ فرمود: آن این بود که هنگام نشستن «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» نگفتی و خدا از تو این بی ادبی و ترک وظیفه را چنین نمود که آنچه به تو رسید، تو را پاک کرد. ندانی که رسول خدا به من باز گفت از خدا عزوجل که فرمود: هر کار مهمی که در آن «بسم الله» گفته نشود، دنباله بریده شود؟ گفتم: به قربانت پدر و مادرم! از این پس آن را واننهم. فرمود: در این صورت بهره مند شوی بدان و خوشبخت گردی. - . تفسیر امام حسن عسکری: 9 -

**[ترجمه]

«2»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ: إِذَا حَلَفَ الرَّجُلُ بِاللَّهِ فَلَهُ ثُنْیَاهَا إِلَی أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ ذَلِکَ أَنَّ قَوْماً مِنَ الْیَهُودِ سَأَلُوا النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله عَنْ شَیْ ءٍ فَقَالَ ائْتُونِی غَداً وَ لَمْ یَسْتَثْنِ حَتَّی أُخْبِرَکُمْ فَاحْتُبِسَ عَنْهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَرْبَعِینَ یَوْماً ثُمَّ أَتَاهُ وَ قَالَ وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْ ءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیتَ (2).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: علی علیه السّلام فرمود: چون کسی به خدا سوگند خورد، تا چهل روز می تواند «ان شاء الله» بگوید. در این مورد گروهی از یهود پرسشی از پیغمبر صلی الله علیه و آله کردند و فرمود: فردا نزد ما آیید (برای پاسخ) و «ان شاء الله» نگفت و جبرئیل تا چهل روز از او بند آمد. سپس به سوی او آمد و گفت: «و لا تقولن لشی ء إنی فاعل ذلک غدا إلا أن یشاء الله و اذکر ربک إذا نسیت.» - . تفسیر عیاشی2: 324 - {و زنهار در مورد چیزی مگوی که من آن را فردا انجام خواهم داد. مگر آنکه خدا بخواهد، و چون فراموش کردی پروردگارت را یاد کن. }

**[ترجمه]

«3»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: ذَکَرَ أَنَّ آدَمَ علیه السلام لَمَّا أَسْکَنَهُ

ص: 305


1- 1. تفسیر الإمام العسکریّ ص 9، راجعه.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 324.

اللَّهُ الْجَنَّةَ فَقَالَ لَهُ یَا آدَمُ- لَا تَقْرَبْ هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَقَالَ نَعَمْ یَا رَبِّ وَ لَمْ یَسْتَثْنِ فَأَمَرَ اللَّهُ نَبِیَّهُ فَقَالَ وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْ ءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیتَ وَ لَوْ بَعْدَ سَنَةٍ(1).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام باقر علیه السّلام یادآوری کرد که چون خدا آدم علیه السّلام را در بهشت جا داد، به او فرمود: ای آدم! به این درخت نزدیک مشو. گفت: بسیار خوب پروردگارا، و «ان شاء الله» نگفت. و خدا به پیغمبرش فرمود: «و لا تقولن لشی ء إنی فاعل ذلک غدا إلا أن یشاء الله و اذکر ربک إذا نسیت.» {و زنهار در مورد چیزی مگوی که من آن را فردا انجام خواهم داد. مگر آنکه خدا بخواهد، و چون فراموش کردی پروردگارت را یاد کن.} و گرچه پس از یک سال باشد. - . تفسیر عیاشی2: 324 -

**[ترجمه]

«4»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِیرِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْ ءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً- إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ أَنْ لَا أَفْعَلَهُ فَسَبَقَ مَشِیَّةُ اللَّهِ فِی أَنْ لَا أَفْعَلَهُ فَلَا أَقْدِرُ عَلَی أَنْ أَفْعَلَهُ قَالَ فَلِذَلِکَ قَالَ اللَّهُ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیتَ أَیِ اسْتَثْنِ مَشِیَّةَ اللَّهِ فِی فِعْلِکَ (2).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: امام باقر علیه السّلام فرمود: خدا تعالی فرمود: «و لا تقولن لشی ء إنی فاعل ذلک غدا- إلا أن یشاء الله.» {و زنهار در مورد چیزی مگوی که من آن را فردا انجام خواهم داد. مگر آنکه خدا بخواهد.} آن را نکنم، زیرا خواست خدا در نکردن من پیشی گرفته و توانا بر انجامش نباشم. فرمود: این است مقصود خدا که فرموده: «و اذکر ربک إذا نسیت»، {و چون فراموش کردی پروردگارت را یاد کن.} یعنی هر وقت که یادت آمد، «ان شاء الله» بگو. - . تفسیر عیاشی2: 325 -

**[ترجمه]

«5»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیتَ قَالَ أَنْ تَسْتَثْنِیَ ثُمَّ ذَکَرْتَ بَعْدُ فَاسْتَثْنِ حِینَ تَذْکُرُ(3).

**[ترجمه]تفسیر عیاشی: حمزه بن حمران گفت: از امام صادق علیه السّلام درباره تفسیر این قول خدا «وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیتَ» پرسیدم. فرمود: یعنی چون «ان شاء الله» را فراموش کردی و پس از آن یادت آمد، بگو «ان شاء الله.» - . تفسیر عیاشی2: 325 -

**[ترجمه]

أقول

قد أوردنا بعض الأخبار فی باب أحکام الیمین.

**[ترجمه]بعضی اخبار را در «باب احکام الیمین» ذکر کردیم.

**[ترجمه]

«6»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا تَوَضَّأَ أَحَدُکُمْ أَوْ شَرِبَ أَوْ أَکَلَ أَوْ لَبِسَ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یَصْنَعُهُ یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یُسَمِّیَ فَإِنْ لَمْ یَفْعَلْ کَانَ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ شَرِکٌ (4).

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون کسی از شماها وضو سازد یا آبی بنوشد یا بخورد یا جامه بپوشد و هر کاری بکند، شایسته است که به نام خدا باشد، وگر نه شیطان در آن شریک باشد. - . مکارم الاخلاق: 117 -

**[ترجمه]

«7»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْأَحْوَلِ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِیرِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلی آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِیَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً قَالَ إِنَّ اللَّهَ لَمَّا قَالَ لِآدَمَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قَالَ لَهُ یَا آدَمُ- لَا تَقْرَبْ هَذِهِ الشَّجَرَةَ قَالَ فَأَرَاهُ إِیَّاهَا فَقَالَ آدَمُ لِرَبِّهِ کَیْفَ أَقْرَبُهَا وَ قَدْ نَهَیْتَنِی عَنْهَا أَنَا وَ زَوْجَتِی قَالَ فَقَالَ لَهُمَا لَا تَقْرَبَاهَا یَعْنِی لَا تَأْکُلَا مِنْهَا فَقَالَ آدَمُ وَ زَوْجَتُهُ نَعَمْ یَا رَبَّنَا لَا نَقْرَبُهَا وَ لَا نَأْکُلُ مِنْهَا وَ لَمْ یَسْتَثْنِیَا فِی قَوْلِهِمَا نَعَمْ فَوَکَلَهُمَا اللَّهُ فِی ذَلِکَ إِلَی أَنْفُسِهِمَا وَ إِلَی ذِکْرِهِمَا قَالَ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ لِنَبِیِّهِ فِی الْکِتَابِ- وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْ ءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً- إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ أَنْ لَا أَفْعَلَهُ فَتَسْبِقَ مَشِیَّةُ اللَّهِ فِی أَنْ لَا أَفْعَلَهُ فَلَا أَقْدِرَ عَلَی

ص: 306


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 324.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 325.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 325.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 117.

أَنْ أَفْعَلَهُ قَالَ فَلِذَلِکَ قَالَ اللَّهُ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیتَ أَیِ اسْتَثْنِ مَشِیَّةَ اللَّهِ فِی فِعْلِکَ.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و نوادر: امام باقر علیه السّلام در تفسیر قول خدا: «و لقد عهدنا إلی آدم من قبل فنسی و لم نجد له عزما.» {و به یقین پیش از این با آدم پیمان بستیم، و [لی آن را] فراموش کرد، و برای او عزمی [استوار] نیافتیم.} فرمود: چون خدا به آدم فرمود که به بهشت برو، به او فرمود: ای آدم! نزدیک این درخت مشو! فرمود: و آن درخت را به وی نشان داد. آدم به پروردگارش گفت: چگونه نزدیکش شوم با اینکه مرا و همسرم را از آن نهی کردی؟ به آنها فرمود: نزدیک آن نشوید! آدم و همسرش گفتند: پروردگارا! بسیار خوب، نزدیکش نشویم و از آن نخوریم و پس از «بسیار خوب» خود، «ان شاء الله» نگفت. و خدا آنها را در این باره به خودشان و به یادآوریشان وانهاد. فرمود: و البته که به پیغمبرش در قرآن فرموده: «و لا تقولن لشی ء إنی فاعل ذلک غدا- إلا أن یشاء الله.» {و زنهار در مورد چیزی مگوی که من آن را فردا انجام خواهم داد. مگر آنکه خدا بخواهد.} که آن را نکنم و مشیت خدا از پیش باشد که آن را نکنم و نمی توانم کرد و این است که خدا فرمود: «وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیتَ»، یعنی در کار خود «ان شاء الله» بگو.

**[ترجمه]

«8»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر رَوَی لِی مُرَازِمٌ قَالَ: دَخَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَوْماً إِلَی مَنْزِلِ یَزِیدَ وَ هُوَ یُرِیدُ الْعُمْرَةَ فَتَنَاوَلَ لَوْحاً فِیهِ کِتَابٌ لِعَمِّهِ فِیهِ أَرْزَاقُ الْعِیَالِ وَ مَا یَجْرِی لَهُمْ فَإِذَا فِیهِ لِفُلَانٍ وَ فُلَانٍ وَ لَیْسَ فِیهِ اسْتِثْنَاءٌ فَقَالَ لَهُ مَنْ کَتَبَ هَذَا الْکِتَابَ وَ لَمْ یَسْتَثْنِ فِیهِ کَیْفَ ظَنَّ أَنَّهُ یَتِمُّ ثُمَّ دَعَا بِالدَّوَاةِ فَقَالَ الْحَقْ فِیهِ فِی کُلِّ اسْمٍ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

**[ترجمه]کتاب حسین بن سعید و نوادر: مرازم برایم روایت کرد که امام صادق علیه السّلام روزی به خانه یزید درآمد. او قصد عمره داشت و لوحی برگرفت که در آن نوشته ای از عمویش بود درباره سهمیه خرج خاندان و آنچه باید به آنها داد و در آن بود که برای فلان و فلان چه و چه و «ان شاء الله» نداشت. فرمود: چه کسی این صورت را نوشته که «ان شاء الله» ندارد؟ چگونه گمان برده که آن درست می شود؟ سپس دوات خواست و فرمود: دنبال هر نامی «ان شاء الله» بنویسد.

**[ترجمه]

أقول

قال السید المرتضی قدس روحه فی کتاب الغرر و الدرر إن سأل سائل عن قوله تعالی وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْ ءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ فقال ما تنکرون أن یکون ظاهر هذه الآیة یقتضی أن یکون جمیع ما نفعله یشاؤه و یریده لأنه تعالی لم یخص شیئا من شی ء و هذا بخلاف مذهبکم و لیس أن تقولوا إنه خطاب لرسول الله صلی الله علیه و آله خاصة و هو لا یفعل إلا ما یشاء الله تعالی لأنه قد یفعل المباح بلا خلاف و یفعل الصغائر عند أکثرکم فلا بد أن یکون فی أفعاله تعالی ما لا یشاؤه عندکم و لأنه أیضا تأدیب لنا کما أنه تعلیم له علیه السلام و لذلک یحسن منا أن نقول ذلک فیما نفعل.

الجواب قلنا تأویل هذه الآیة مبنی علی وجهین أحدهما أن یجعل حرف الشرط الذی هو أن متعلقا بما یلیه و بما هو متعلق به فی الظاهر من غیر تقدیر محذوف و یکون التقدیر و لا تقولن إنک تفعل إلا ما یرید الله تعالی و هذا الجواب ذکره الفراء و ما رأیته إلا له و من العجب تغلغله إلی مثل هذا مع أنه لم یکن متظاهرا بالقول بالعدل و علی هذا الجواب لا شبهة فی الآیة و لا سؤال للقوم علینا و فی هذا الوجه ترجیح علی غیره من حیث اتبعنا فیه الظاهر و لم نقدر محذوفا و کل جواب طابق الظاهر و لم یبن علی محذوف کان أولی.

و الجواب الآخر أن تجعل أن متعلقة بمحذوف و یکون التقدیر و لا تقولن لشی ء إنی فاعل ذلک غدا إلا أن تقول إن شاء الله لأن من عاداتهم إضمار القول فی مثل هذا الموضع و اختصار الکلام إذا طال و کان فی الموجود منه

ص: 307

دلالة علی المفقود و علی هذا الوجه یحتاج إلی جواب عما سئلنا عنه فنقول هذا تأدیب من الله تعالی لعباده و تعلیم لهم أن یعلقوا ما یخبرون به بهذه اللفظة حتی یخرج من حد القطع و لا شبهة فی أن ذلک مختص بالطاعات و أن الأفعال القبیحة خارجة عنه لأن أحدا من المسلمین لا یستحسن أن یقول إنی أزنی غدا إن شاء الله أو أقتل مؤمنا و کلهم یمنع من ذلک أشد المنع فعلم سقوط شبهة من ظن أن الآیة عامة فی جمیع الأفعال.

و أما أبو علی الجبائی محمد بن عبد الوهاب فإنه ذکر فی تأویل هذه الآیة ما نحن ذاکروه بعینه قال إنما عنی بذلک أن من کان لا یعلم أنه یبقی إلی غد حیا فلا یجوز أن یقول إنی سأفعل غدا کذا و کذا فیطلق الخبر بذلک و هو لا یدری لعله سیموت و لا یفعل ما أخبر به لأن هذا الخبر إذا لم یوجده مخبره علی ما أخبر به المخبر فهو کذب و إذا کان المخبر لا یأمن أن لا یوجد مخبره لحدوث أمر من فعل الله تعالی نحو الموت و العجز أو بعض الأمراض أو لا یوجد ذلک بأن یبدو له فی ذلک فلا یأمن أن یکون خبره کذبا فی معلوم الله عز و جل و إذا لم یأمن ذلک لم یجز أن یخبر به و لا یسلم خبره هذا من الکذب إلا بالاستثناء الذی ذکره الله تعالی.

فإذا قال إنی صائر غدا إلی المسجد إن شاء الله فاستثنی فی مصیره مشیة الله تعالی خرج من أن یکون خبره فی هذا کذبا لأن الله تعالی إن شاء أن یلجئه إلی المصیر إلی المسجد غدا ألجأه إلی ذلک و کان المصیر منه لا محالة و إذا کان ذلک علی ما وصفناه لم یکن خبره هذا کذبا و إن لم یوجد منه المصیر إلی المسجد لأنه لم یوجد ما استثناه فی ذلک من مشیة الله تعالی.

قال و ینبغی أن لا یستثنی مشیة دون مشیة لأنه إن استثنی فی ذلک مشیة الله لمصیره إلی المسجد علی وجه التعبد فهو أیضا لا یأمن أن یکون خبره کذبا لأن الإنسان قد یترک کثیرا مما یشاؤه تعالی منه و یتعبده به و لو کان استثنی مشیة الله تعالی لأن یبقیه و یقدره و یرفع عنه الموانع کان أیضا لا یأمن أن

ص: 308

یکون خبره کذبا لأنه قد یجوز أن لا یصیر إلی المسجد مع تبقیة الله تعالی له قادرا مختارا فلا یأمن من الکذب فی هذا الخبر دون أن یستثنی المشیة العامة التی ذکرناها فإذا دخلت هذه المشیة فی الاستثناء فقد أمن من أن یکون خبره کذبا إذا کانت هذه المشیة متی وجدت وجب أن یدخل المسجد لا محالة.

قال و بمثل هذا الاستثناء یزول الحنث عمن حلف فقال و الله لأصیرن غدا إلی المسجد إن شاء الله لأنه إن استثنی علی سبیل ما بینا لم یجز أن یحنث فی یمینه و لو خص استثناءه بمشیة بعینها ثم کانت و لم یدخل معها المسجد حنث فی یمینه.

و قال غیر أبی علی أن المشیة المستثناة هنا هی مشیة المنع و الحیلولة فکأنه قال إن شاء الله یخلینی و لا یمنعنی و فی الناس من قال القصد بذلک أن یقف الکلام علی جهة القطع و إن لم یلزم به ما کان یلزم لو لا الاستثناء و لا ینوی فی ذلک إلجاء و لا غیره و هذا الوجه یحکی عن الحسن البصری.

و اعلم أن للاستثناء الداخل علی الکلام وجوها مختلفة فقد یدخل علی الأیمان و الطلاق و العتاق و سائر العقود و ما یجری مجراها من الأخبار فإذا دخل ذلک اقتضی التوقف عن إمضاء الکلام و المنع من لزوم ما یلزم به و إزالته عن الوجه الذی وضع له و لذلک یصیر ما تکلم به کأنه لا حکم له و لذلک یصح علی هذا الوجه أن یستثنی فی الماضی فیقول قد دخلت الدار إن شاء الله فیخرج بهذا الاستثناء من أن یکون کلامه خبرا قاطعا أو یلزمه حکمه و إنما لم یصح دخوله فی المعاصی علی هذا الوجه لأن فیه إظهار الانقطاع إلی الله تعالی و المعاصی لا یصح ذلک فیها و هذا الوجه أحد ما یحتمله تأویله الآیة.

و قد یدخل الاستثناء فی الکلام فیراد به اللطف و التسهیل و هذا الوجه یخص بالطاعات و لهذا الوجه جری قول القائل لأقضین غدا ما علی من الدین و لأصلین غدا إن شاء الله مجری أن یقول إنی أفعل ذلک إن لطف الله تعالی فیه و سهله فعلم أن القصد واحد و أنه متی قصد الحالف فیه هذا الوجه لم یجب

ص: 309

إذا لم یقع منه هذا الفعل أن یکون حانثا أو کاذبا لأنه إن لم یقع علمنا أنه لم یلطف له فیه لأنه لا لطف له فیه.

و لیس لأحد أن یعترض هذا بأن یقول الطاعات لا بد فیها من لطف و ذلک لأن فیها ما لا لطف فیه جملة فارتفاع ما هذه سبیله یکشف عن أنه لا لطف فیه و هذا الوجه لا یصح أن یقال فی الآیة أنه لا یخص الطاعات و الآیة تتناول کل ما لم یکن قبیحا بدلالة إجماع المسلمین علی حسن الاستثناء ما تضمنته فی کل فعل ما لم یکن قبیحا.

و قد یدخل الاستثناء فی الکلام و یراد به التسهیل و الإقدار و التخلیة و البقاء علی ما هو علیه من الأحوال و هذا هو المراد به إذا دخل فی المباحات و هذا الوجه یمکن فی الآیة إلا أنه یعترضه ما ذکره أبو علی الجبائی فیما حکیناه من کلامه و قد یذکر استثناء المشیة أیضا فی الکلام و إن لم یرد به شی ء مما تقدم بل یکون الغرض به إظهار الانقطاع إلی الله تعالی من غیر أن یقصد إلی شی ء من الوجوه المتقدمة و قد یکون هذا الاستثناء غیر معتد به فی کونه کاذبا أو صادقا فالآیة فی الحکم کأنه قال لأفعلن کذا إن وصلت إلی مرادی مع انقطاعی إلی الله تعالی و إظهاری الحاجة إلیه و هذا الوجه أیضا مما یمکن فی تأویل الآیة و من تأمل جملة ما ذکرناه من الکلام عرف منه الجواب عن المسألة التی لا یزال یسأل عنها المخالفون من قولهم لو کان الله تعالی إنما یرید العبادات من الأفعال دون المعاصی لوجب إذا قال من لغیره علیه دین طالبه به و الله لأعطینک حقک غدا إن شاء الله أن یکون کاذبا أو حانثا إذا لم یفعل لأن الله تعالی قد شاء ذلک منه عندکم و إن کان لم یقع فکان یجب أن تلزمه الکفارة و أن لا یؤثر هذا الاستثناء فی یمینه و لا یخرجه عن کونه حانثا کما أنه لو قال و الله لأعطینک حقک غدا إن قدم زید فقدم و لم یعطه یکون حانثا و فی إلزام هذا الحنث خروج عن إجماع المسلمین فصار ما أوردناه جامعا لبیان تأویل الآیة و الجواب عن هذه المسألة و نظائرها من المسائل و الحمد لله وحده (1).

ص: 310


1- 1. الغرر و الدرر ج 2 ص 120- 124 ط مصر.

**[ترجمه]سید مرتضی (قده) در کتاب «الغرر و الدرر» نوشته: اگر کسی از این قول خدای تعالی بپرسد که فرمود: «و لا تقولن لشی ء إنی فاعل ذلک غدا إلا أن یشاء الله.» {و زنهار در مورد چیزی مگوی که من آن را فردا انجام خواهم داد. مگر آنکه خدا بخواهد.} و گوید: شما منکر نیستید که ظاهر این آیه این است که همه کارهایی را که ما کنیم خدا خواسته، زیرا خدا مشیت خود را به چیزی مشروط نکرده و این بر خلاف مذهب شما است. و نتوانید گفت که این خطاب مخصوص به رسول خدا است و او است که کاری نکند جز به خواست خدای تعالی، زیرا آن حضرت هم بدون خلاف کار مباح می کرده و به قول بیشتر شما، گناه صغیره هم می نموده و لازم آید که به عقیده شما در کارهای حضرتش آن باشد که خدا نخواسته. و برای اینکه این دستور تادیب ما است و آموزش آن حضرت صلی الله علیه و آله و از این رو است که خوب است ما در هر کار خود آن را بگوییم و جواب این است که آیه را به دو وجه می توان تفسیر کرد:

1.

این که حرف شرطی که متعلق به مابعد خود است، بدون تقدیر محذوفی باشد و مقصود این باشد که: «ای پیغمبر! بگو کاری نمی کنی جز آنچه خدا خواهد» که نیازی ندارد کلمه ای مقدر باشد و تنها فراء آن را گفته و از دیگری آن را ندیدم. و عجب است که به این معنی گراییده، با اینکه به قول عدلیه تظاهری نداشته و بدین تفسیر هیچ شبهه ای در آیه نیست و دیگران را بر ما اعتراضی نباشد. و این تفسیر بر غیر آن ترجیح دارد، چون بر طبق ظاهر است و محذوفی در تقدیر نیست و چنین تفسیری که نیاز به محذوفی ندارد، بهتر است.

2.

اینکه مقدری در میان آید و مقصود این باشد که: «نگو چیزی را فردا می کنم جز اینکه بگویی ان شاء الله»، بنا بر این که در چنین مقامی کلمه قول مقدر شود برای اختصار کلام که طولانی شده و آنچه موجود است، دلالت بر مفقود دارد و بنا بر این تفسیر ما نیاز داریم به جواب از اعتراضی که شده و گوییم که مقصود ادب آموزی خداست به بندگانش و آموزش آنها است که خبر از آینده را به این لفظ مشروط کنند تا قطعی نباشد و بی شبهه مخصوص باشد به غیر کارهای زشت، زیرا هیچ مسلمانی نپسندد که گفته شود من فردا زنا کنم ان شاء الله یا مؤمنی را بکشم ان شاء الله و همه آن را به شدت منع کنند و جای این اعتراض نماند که عامه گمان کردند آیه شامل هر کاری است.

و اما ابو علی جبایی محمد بن عبد الوهاب، در تفسیر آیه آنچه را گفته که خودش را نقل کنیم. وی گفته: منظور این است که کسی که نداند تا فردا زنده است، روا نیست بگوید: من فردا چنین و چنان کنم و خبری قطعی دهد و نداند، چرا که شاید به زودی بمیرد و به آن کار نرسد و اگر خبر به انجام نرسد، دروغ باشد و خبر ده اطمینان ندارد که خبرش به انجام رسد، چون احتمال دارد که از طرف خدا مانعی پدید آید همچون مرگ و ناتوانی و بیماری یا اینکه خود پشیمان شود و نکند و در امان نیست که خبر او در علم خدا دروغ باشد و در این صورت جز قطعی روا نیست و از دروغ بر کنار نیست با گفتن «ان شاء الله» که خدا فرموده و چون گوید: من فردا به مسجد روم ان شاء الله و آن را وابسته به خواست خدا کند، دروغ نباشد، زیرا اگر خدا خواست او را به مسجد کشاند به ناچار و اگر به مسجد نرفت، چون خدا نخواسته دروغ نگفته است.

گفته است باید قصد خواست عمومی خدا را کند، زیرا اگر خواست خدا را در خصوص مسجد رفتن در نظر گیرد، باز از دروغ بر کنار نشود، زیرا آدمی بسیار شده آنچه را خدا از او خواسته ترک کرده، و اگر قصد خواست خدا کند برای زنده ماندن و توان داشتن و رفع هر مانع، باز هم از دروغ در امان نباشد، زیرا می شود با زنده بودن و توان و بی مانعی، باز هم به مسجد نرود و تنها با وابستگی به خواست مطلق خدا است که از دروغ در امان است، زیرا همان است که اگر محقق شود، به ناچار به مسجد خواهد رفت.

گفته: با این «ان شاء الله» مطلق است که کفاره قسم در میان نباشد و اگر گوید: «به خدا قسم فردا به مسجد خواهم رفت ان شاء الله» و نرفت، خلف قسم نشده، زیرا قصد مطلق مشیت که گفتیم، موجب خلف قسم نشود و اگر قصد مشیت خاص کند، همچون صحت و قدرت و آن شرط حاصل باشد و به مسجد نرود، قسم شکسته شود .

و غیر ابی علی گفته: مقصود از «ان شاء الله» این است که مانعی رخ ندهد، یعنی اگر خدا خواهد مرا آزاد گذارد و جلویم را نگیرد. و برخی گفتند: مقصود از کلمه «ان شاء الله» این است که خبر قطعی نیست و مایه الزام نشود بدان چه اگر «ان شاء الله» نداشت و بدان قصد الجاء و غیرآن نشده، و این تفسیر از حسن بصری نقل شده و بدان که گفتن «ان شاء الله» پس از سخنی، چند راه دارد:

1.

این که پس از صیغه طلاق و عتق و دیگر معاملات باشد و هر خبری که معنی آنها را دهد که دلیل بر توقف آن معامله باشد و مسئول نشدن به مفاد آن و رفع اثر آن و از این رو حکمی ندارد و می شود پس از خبر از ماضی باشد و بگوید: «به خانه وارد شدم ان شاء الله» و با پیوست «ان شاء الله»، خبر قطعی نباشد و حکمی بر آن بار نیست، و بدین وجه نباید در خبر دادن از گناهان درآید، زیرا مفادش توجه به خدا تعالی است و در گناهان درست نیست و این یکی از تفسیرهای آیه است.

2.

برای طلب لطف از خدا و آسانی امر باشد و بدین معنی، مخصوص به کار خیر باشد، چنان چه کسی گوید: «فردا قرض خود را بپردازم ان شاء الله و نماز بخوانم ان شاء الله» که معنایش این است من این کار را بکنم، اگر خدا لطف کند و آسان نماید و اگر بر آن قسم یاد کند، انجام آن واجب نشود و اگر آن را نکرد، خلف قسم و دروغ نباشد، زیرا اگر نکرد، می دانم که به او در این باره لطف نشده و از این رو آن را انجام نداده است.

و کسی نگوید که در هر طاعت لطفی باشد، زیرا در برخی از آنها به طور اجمال لطف و توفیق نباشد و عمل نکردن در این صورت، می فهماند که در آن مورد لطف نبوده است. و نتوان آیه را بدین وجه تفسیر کرد، زیرا مخصوص به طاعات و امور خیر نیست و شامل هر کاری جز قبایح می شود، چون مسلمانان اتفاق دارند بر اینکه گفتن «ان شاء الله» در هر کاری که زشت نباشد، خوب است.

3.

و گاهی مقصود از «ان شاء الله» در کلامی، آسان کردن و قدرت دادن خدا و رفع مانع و باقی ماندن حال سلامتی است که گوینده دارد، و این است مقصود از آن در کارهای مباح و می شود تفسیر آیه باشد، ولی اعتراض ابو علی که ذکر شد به آن وارد است .

4.

«ان شاء الله» در کلامی آید و هیچ کدام از معانی گذشته مقصود نباشد و غرض صرف توجه به خدا تعالی باشد، بی توجه به اینکه کلام راست باشد یا دروغ و «ان شاء الله» قید کلام نباشد و گفته باشد من این کار را می کنم و به خدای تعالی توجه دارم و از او حاجت خواهم. این وجه هم در تفسیر آیه مورد بحث رواست.

و هر که در آنچه گفتیم اندیشد، جواب اعتراض پیوسته مخالفان را بداند که گویند اگر تنها طاعات را خواهد و گناهان را نخواهد، لازم آید که اگر بدهکار به بستانکارش گوید: «به خدا که فردا قرض تو را خواهم پرداخت ان شاء الله»، اگر نپردازد، دروغگو و قسم شکن گردد، زیرا خدا این کار طاعت را از او خواسته به عقیده شما و اگر چه انجام نداده و کفاره بر او لازم گردد و این گفتن ان شاء الله اثری برایش ندارد و از خلف قسمش بیرون نیارد، به مانند اینکه گوید: «به خدا حق تو را فردا بدهم اگر زید آید» و زید آید و باز هم ندهد که خلف قسم کرده، و در این گفتار شما که با «ان شاء الله» خلف قسم شود، خروج از اجماع مسلمانان است، و در آنچه ما در آیه گفتیم، جمع تفسیر آیه باشد و جواب از این اعتراض و نظائرش و الحمد لله وحده. - . غرر و درر 2: 120- 124 -

**[ترجمه]

باب 59 معنی الفتوة و المروة

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی قَتَادَةَ الْقُمِّیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: إِنَّ النَّاسَ تَذَاکَرُوا عِنْدَهُ الْفُتُوَّةَ فَقَالَ تَظُنُّونَ أَنَّ الْفُتُوَّةَ بِالْفِسْقِ وَ الْفُجُورِ کَلَّا الْفُتُوَّةُ وَ الْمُرُوَّةُ طَعَامٌ مَوْضُوعٌ وَ نَائِلٌ مَبْذُولٌ وَ اصْطِنَاعُ الْمَعْرُوفِ وَ أَذًی مَکْفُوفٌ فَأَمَّا تِلْکَ فَشَطَارَةٌ وَ فِسْقٌ ثُمَّ قَالَ علیه السلام مَا الْمُرُوَّةُ فَقُلْنَا لَا نَعْلَمُ قَالَ الْمُرُوَّةُ وَ اللَّهِ أَنْ یَضَعَ الرَّجُلُ خِوَانَهُ بِفِنَاءِ دَارِهِ وَ الْمُرُوَّةُ مُرُوَّتَانِ مُرُوَّةٌ فِی الْحَضَرِ وَ مُرُوَّةٌ فِی السَّفَرِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الْحَضَرِ فَتِلَاوَةُ الْقُرْآنِ وَ لُزُومُ الْمَسَاجِدِ وَ الْمَشْیُ مَعَ الْإِخْوَانِ فِی الْحَوَائِجِ وَ الْإِنْعَامُ عَلَی الْخَادِمِ فَإِنَّهُ مِمَّا یَسُرُّ الصَّدِیقَ وَ یَکْبِتُ الْعَدُوَّ وَ أَمَّا الَّتِی فِی السَّفَرِ فَکَثْرَةُ الزَّادِ وَ طِیبُهُ وَ بَذْلُهُ لِمَنْ کَانَ مَعَکَ وَ کِتْمَانُکَ عَلَی الْقَوْمِ سِرَّهُمْ بَعْدَ مُفَارَقَتِکَ إِیَّاهُمْ وَ کَثْرَةُ الْمِزَاحِ فِی غَیْرِ مَا یُسْخِطُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ قَالَ علیه السلام وَ الَّذِی بَعَثَ جَدِّی صلی الله علیه و آله بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیَرْزُقُ الْعَبْدَ عَلَی قَدْرِ الْمُرُوَّةِ وَ إِنَّ الْمَعُونَةَ لَتَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ عَلَی قَدْرِ الْمَئُونَةِ وَ إِنَّ الصَّبْرَ لَیَنْزِلُ عَلَی قَدْرِ شِدَّةِ الْبَلَاءِ(1).

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بإسناده عن أبی قتادة عن الصادق علیه السلام: مثله (2)

مع، [معانی الأخبار] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِی قَتَادَةَ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ بِفِنَاءِ دَارِهِ (3).

**[ترجمه]امالی صدوق: ابان بن احمرگفت: که مردم نزد امام صادق علیه السّلام درباره جوانمردی گفتگو کردند. آن حضرت فرمود: گمان می برید که جوانمردی فسق و فجور است؟ نه هرگز، جوانمردی و فتوت و مروت سفره ای است که گسترده باشد، و بخششی است که فراهم شده، و کارهای خیر، و آزار نکردن است. و اما آنها (که می کنند) عیاری و نابکاری است. و آنگاه فرمود: مروت چه باشد؟ گفتیم: ندانیم. فرمود: به خدا مروت این است که کسی سفره خود را در آستانه خانه اش بگستراند، و مروت دو تا است: یکی در حضر و یکی در سفر. آنکه در حضر است، خواندن قرآن، ملازمت با مساجد، همراهی با برادران در انجام حوائج، و انعام به خدمتکار که آن دوست را شاد کند و دشمن را نگون سار است. و اما آنکه در سفر است، توشه بسیار خوب و بخشش آن به همراهان، رازداری از هم سفران پس از جدایی از آنان، و شوخی فراوان در غیر آنچه خدا عزوجل را به خشم آورد است. بدان که جدم را به حق پیغمبر ساخته سوگند که هر خدا به هر کس به اندازه مروتش روزی داده و همانا که کمک آسمانی به اندازه خرج کردن و صبر به اندازه سختی بلا نازل شود. - . امالی صدوق: 329 -

امالی شیخ طوسی از امام صادق

مانند این روایت را آورده است. - . امالی شیخ طوسی 2: 307 -

معانی الاخبار تا کلمه «در آستانه خانه اش» مانند آن را آورده است. - . معانی الاخبار: 258 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال](4)

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: سِتَّةٌ مِنَ الْمُرُوَّةِ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِی الْحَضَرِ وَ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِی السَّفَرِ

ص: 311


1- 1. أمالی الصدوق ص 329.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 307.
3- 3. معانی الأخبار ص 258.
4- 4. الخصال ج 1 ص 157.

فَأَمَّا الَّتِی فِی الْحَضَرِ فَتِلَاوَةُ کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی وَ عِمَارَةُ مَسَاجِدِ اللَّهِ وَ اتِّخَاذُ الْإِخْوَانِ فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَمَّا الَّتِی فِی السَّفَرِ فَبَذْلُ الزَّادِ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الْمِزَاحُ فِی غَیْرِ الْمَعَاصِی (1).

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عنه علیه السلام: مثله (2).

**[ترجمه]خصال و عیون اخبارالرضا: امام رضا از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا روایت می کند که فرمود: شش چیز از مروت است؛ سه تا در حضر و سه در سفر. آنچه در حضر است، خواندن قرآن، آباد داشتن مساجد و دوست یابی در راه خدا عزوجل است. و اما آنچه در سفر است، بخشش توشه، خوش خویی و شوخی در غیرگناهان است. - . خصال1: 157 ، عیون اخبارالرضا 2: 27 -

صحیفه الرضا: مانند این روایت را آورده است. - . صحیفة الرضا: 9 -

**[ترجمه]

«3»

مع، [معانی الأخبار] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ صَبَّاحِ بْنِ خَاقَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ التَّیْمِیِّ قَالَ: خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَی أَصْحَابِهِ وَ هُمْ یَتَذَاکَرُونَ الْمُرُوَّةَ فَقَالَ أَیْنَ أَنْتُمْ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فِی أَیِّ مَوْضِعٍ فَقَالَ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ فَالْعَدْلُ الْإِنْصَافُ وَ الْإِحْسَانُ التَّفَضُّلُ.

قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَبَّاسٍ وَ رَفَعَهُ قَالَ: سَأَلَ مُعَاوِیَةُ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام عَنِ الْمُرُوَّةِ فَقَالَ شُحُّ الرَّجُلِ عَلَی دِینِهِ وَ إِصْلَاحُهُ مَالَهُ وَ قِیَامُهُ بِالْحُقُوقِ فَقَالَ مُعَاوِیَةُ أَحْسَنْتَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَحْسَنْتَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَکَانَ مُعَاوِیَةُ یَقُولُ بَعْدَ ذَلِکَ وَدِدْتُ أَنَّ یَزِیدَ قَالَهَا وَ أَنَّهُ کَانَ أَعْوَرَ(3).

**[ترجمه]معانی الاخبار: عثمان تیمی گفت: امیرالمؤمنین علیه السّلام نزد یارانش آمد و آنها در حال گفتگو درباره مروت بودند. فرمود: شماها در کجای قرآن خدا هستید؟ گفتند: یا امیرالمؤمنین! در کدام موضع؟ فرمود: در آنجا که فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ.» - . نحل / 90 - {در حقیقت، خدا به دادگری و نیکوکاری فرمان می دهد.} عدل انصاف است و رعایت حق و احسان، بخشش از حق خود.

از عبدالرحمن عباس نقل است که معاویه از امام حسن علیه السّلام درباره مروت پرسید. فرمود: دریغ کردن بر دین، و اصلاح مال و رعایت حقوق. معاویه گفت: آفرین ای ابا محمد! او پس از آن بارها گفت: دوست داشتم یزید این جواب را بگوید، اگرچه یک چشم باشد. - . معانی الاخبار: 257 -

**[ترجمه]

«4»

مع، [معانی الأخبار] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَیْمَنَ بْنِ مُحْرِزٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام فِی نَفَرٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عِنْدَ مُعَاوِیَةَ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ خَبِّرْنِی عَنِ الْمُرُوَّةِ فَقَالَ حِفْظُ الرَّجُلِ دِینَهُ وَ قِیَامُهُ فِی إِصْلَاحِ ضَیْعَتِهِ وَ حُسْنُ مُنَازَعَتِهِ وَ إِفْشَاءُ السَّلَامِ وَ لِینُ الْکَلَامِ وَ الْکَفُّ وَ التَّحَبُّبُ إِلَی النَّاسِ (4).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام حسن علیه السّلام در میان تنی چند از اصحابش در نزد معاویه بود که معاویه از امام حسن علیه السّلام پرسید: ای ابا محمد! مروت

چیست؟ فرمود: این که مرد دینش را حفظ کند، و قیام او در اصلاح مالش و خوش ستیزگی، و افشای سلام و نرم گفتن، و خودداری، و دوست یابی از مردم. - . معانی الاخبار: 257 -

**[ترجمه]

«5»

مع، [معانی الأخبار] بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ إِلَی سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ لِلْحَسَنِ ابْنِهِ علیهما السلام یَا بُنَیَّ مَا الْمُرُوَّةُ فَقَالَ الْعَفَافُ وَ إِصْلَاحُ الْمَالِ (5).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امیر مؤمنان علیه السّلام به فرزندش حسن علیه السّلام فرمود: پسر جانم! مروت چیست؟ گفت: عفت داشتن و اصلاح مال. - . معانی الاخبار: 257 -

**[ترجمه]

«6»

مع، [معانی الأخبار] بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَفْصٍ الْقُرَشِیِّ عَنْ رَجُلٍ مِنْ

ص: 312


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 27.
2- 2. صحیفة الرضا ص 9.
3- 3. معانی الأخبار ص 257.
4- 4. معانی الأخبار ص 257.
5- 5. معانی الأخبار ص 257.

أَصْحَابِنَا یُقَالُ لَهُ إِبْرَاهِیمُ قَالَ: سُئِلَ الْحَسَنُ علیه السلام عَنِ الْمُرُوَّةِ فَقَالَ الْعَفَافُ فِی الدِّینِ وَ حُسْنِ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ وَ الصَّبْرِ عَلَی النَّائِبَةِ(1).

**[ترجمه]معانی الاخبار: ابراهیم نامی گفت: از امام حسن علیه السّلام از مروت پرسش شد. فرمود: پارسایی در دین، و اندازه گیری در زندگی و صبر بر ناگواری ها. - . معانی الاخبار: 258 -

**[ترجمه]

«7»

مع، [معانی الأخبار] بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمُرُوَّةُ اسْتِصْلَاحُ الْمَالِ (2).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اصلاح مال از مروت است. - . معانی الاخبار: 258 -

**[ترجمه]

«8»

مع، [معانی الأخبار] بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: تَعَاهُدُ الرَّجُلِ ضَیْعَتَهُ مِنَ الْمُرُوَّةِ(3).

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام صادق علیه السّلام فرمود: وارسی هر کس از مزرعه اش، از مروت است. - . معانی الاخبار: 258 -

**[ترجمه]

«9»

مع، [معانی الأخبار] بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ النَّهْدِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْمُرُوَّةُ مُرُوَّتَانِ مُرُوَّةُ الْحَضَرِ وَ مُرُوَّةُ السَّفَرِ فَأَمَّا مُرُوَّةُ الْحَضَرِ فَتِلَاوَةُ الْقُرْآنِ وَ حُضُورُ الْمَسَاجِدِ وَ صُحْبَةُ أَهْلِ الْخَیْرِ وَ النَّظَرُ فِی الْفِقْهِ وَ أَمَّا مُرُوَّةُ السَّفَرِ فَبَذْلُ الزَّادِ وَ الْمِزَاحُ فِی غَیْرِ مَا یُسْخِطُ اللَّهَ وَ قِلَّةُ الْخِلَافِ عَلَی مَنْ صَحِبَکَ وَ تَرْکُ الرِّوَایَةِ عَلَیْهِمْ إِذَا أَنْتَ فَارَقْتَهُمْ (4).

ص: 313


1- 1. معانی الأخبار ص 258.
2- 2. معانی الأخبار ص 258.
3- 3. معانی الأخبار ص 258.
4- 4. معانی الأخبار ص 258.

**[ترجمه]معانی الاخبار: امام صادق علیه السّلام فرمود: مروت دو تا است، یکی در حضر و یکی در سفر. اما در حضر، خواندن قرآن است، و حضور در مساجد، و صحبت با نیکان و نظر در فقه و مسائل دینی. و اما در سفر، بخشیدن توشه، و شوخی در غیرآنچه خدا را به خشم آورد، و کم مخالفت کردن با همسفران، و بازگو نکردن احوالشان پس از جدایی است. - . معانی الاخبار: 258 -

**[ترجمه]

أبواب النوادر

باب 60 ما یورث الفقر و الغناء

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْمَدَائِنِیِّ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ ثَوْرِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَبِیهِ سَعِیدِ بْنِ عِلَاقَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ: تَرْکُ نَسْجِ الْعَنْکَبُوتِ فِی الْبُیُوتِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ الْبَوْلُ فِی الْحَمَّامِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ الْأَکْلُ عَلَی الْجَنَابَةِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ التَّخَلُّلُ بِالطَّرْفَاءِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ التَّمَشُّطُ مِنْ قِیَامٍ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ تَرْکُ الْقُمَامَةِ فِی الْبَیْتِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ الْیَمِینُ الْفَاجِرَةُ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ الزِّنَا یُورِثُ الْفَقْرَ وَ إِظْهَارُ الْحِرْصِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ النَّوْمُ بَیْنَ الْعِشَاءَیْنِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ النَّوْمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ اعْتِیَادُ الْکَذِبِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ کَثْرَةُ الِاسْتِمَاعِ إِلَی الْغِنَاءِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ رَدُّ السَّائِلِ الذَّکَرِ بِاللَّیْلِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ تَرْکُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ قَطِیعَةُ الرَّحِمِ تُورِثُ الْفَقْرَ ثُمَّ قَالَ علیه السلام أَ لَا أُنَبِّئُکُمْ بَعْدَ ذَلِکَ بِمَا تَزِیدُ فِی الرِّزْقِ قَالُوا بَلَی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ- فَقَالَ الْجَمْعُ بَیْنَ الصَّلَاتَیْنِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ التَّعْقِیبُ بَعْدَ الْغَدَاةِ وَ بَعْدَ الْعَصْرِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ کَسْحُ الْفِنَاءِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ مُوَاسَاةُ الْأَخِ فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ تَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ الْبُکُورُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ الِاسْتِغْفَارُ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ اسْتِعْمَالُ الْأَمَانَةِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ قَوْلُ الْحَقِّ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ إِجَابَةُ الْمُؤَذِّنِ (1)

تَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ تَرْکُ الْکَلَامِ فِی الْخَلَاءِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ تَرْکُ الْحِرْصِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ شُکْرُ

ص: 314


1- 1. یعنی حکایة أذان المؤذن من دون رفع الصوت.

الْمُنْعِمِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ اجْتِنَابُ الْیَمِینِ الْکَاذِبَةِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ أَکْلُ مَا یَسْقُطُ مِنَ الْخِوَانِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ مَنْ سَبَّحَ اللَّهَ کُلَّ یَوْمٍ ثَلَاثِینَ مَرَّةً دَفَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ سَبْعِینَ نَوْعاً مِنَ الْبَلَاءِ أَیْسَرُهَا الْفَقْرُ(1).

**[ترجمه]خصال: امیر مؤمنان علیه السّلام می فرمود: وانهادن تار عنکبوت در خانه ها فقر آورَد؛ ادرار کردن در حمام فقر آورد؛ خوردن در حال جنابت فقر آورد؛ خلال کردن با چوب گز فقر آورد؛ شانه زدن ایستاده فقر آورد؛ وانهادن خاکروبه در خانه فقر آورد؛ سوگند دروغ فقر آورد؛ زنا فقر آورد؛ حرص آشکار فقر آورد؛ خواب میان نماز مغرب و عشاء فقر آورد؛ خواب پیش از طلوع خورشید فقر آورد؛ عادت به دروغ فقر آورد؛ زیاد گوش دادن به موسیقی فقر آورد؛ رد گدا در شب فقر آورد؛ اندازه گیری نکردن وضع زندگی فقر آورد؛ و قطع رحم فقر آورد.

سپس فرمود: پس از این شما را آگاه کنم از آنچه در روزی بیفزاید؟ گفتند: چرا یا امیرالمؤمنین! فرمود: جمع میان دو نماز روزی فزاید؛ تعقیب پس از نماز صبح و عصر روزی فزاید؛ صله رحم روزی فزاید؛ جاروب کردن آستانه روزی فزاید؛ همدردی با برادران برای خدا روزی فزاید؛ صبح زود به طلب روزی رفتن، استغفار از گناه، امانت داری، حق گویی، حکایت اذان - . یعنی حکایت اذان مؤذن بدون رفع صوت. - ، سخن نگفتن در بیت الخلاء، ترک حرص، شکر منعم، دوری از سوگند دروغ، وضوی پیش از خوراک، و خوردن واریز سفره روزی را می افزاید. و هر کس هر روز سی بار تسبیح گوید، خدا عزوجل هفتاد نوع بلا را از او رفع کند که آسان ترین همه آنها فقر است. - . خصال 2: 93 -

**[ترجمه]

«2»

جَامِعُ الْأَخْبَارِ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عِشْرُونَ خَصْلَةً تُورِثُ الْفَقْرَ أَوَّلُهَا الْقِیَامُ مِنَ الْفِرَاشِ لِلْبَوْلِ عُرْیَاناً وَ أَکْلُ الطَّعَامِ جُنُباً وَ تَرْکُ غَسْلِ الْیَدَیْنِ عِنْدَ الْأَکْلِ وَ إِهَانَةُ الْکِسْرَةِ مِنَ الْخُبْزِ وَ إِحْرَاقُ قِشْرِ الثُّومِ وَ الْبَصَلِ وَ الْقُعُودُ عَلَی أُسْکُفَّةِ الْبَیْتِ (2)

وَ کَنْسُ الْبَیْتِ بِاللَّیْلِ وَ بِالثَّوْبِ وَ غَسْلُ الْأَعْضَاءِ فِی مَوْضِعِ الِاسْتِنْجَاءِ وَ مَسْحُ الْأَعْضَاءِ الْمَغْسُولَةِ بِالذَّیْلِ وَ الْکُمِّ وَ وَضْعُ الْقِصَاعِ وَ الْأَوَانِی غَیْرَ مَغْسُولَةٍ وَ وَضْعُ أَوَانِی الْمَاءِ غَیْرَ مُغَطَّاةِ الرُّءُوسِ وَ تَرْکُ بُیُوتِ الْعَنْکَبُوتِ فِی الْمَنْزِلِ وَ الِاسْتِخْفَافُ بِالصَّلَاةِ وَ تَعْجِیلُ الْخُرُوجِ مِنَ الْمَسْجِدِ وَ الْبُکُورُ إِلَی السُّوقِ وَ تَأْخِیرُ الرُّجُوعِ عَنْهُ إِلَی الْعَشِیِّ وَ شِرَاءُ الْخُبْزِ مِنَ الْفُقَرَاءِ وَ اللَّعْنُ عَلَی الْأَوْلَادِ وَ الْکَذِبُ وَ خِیَاطَةُ الثَّوْبِ عَلَی الْبَدَنِ وَ إِطْفَاءُ السِّرَاجِ بِالنَّفَسِ وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ وَ الْبَوْلُ فِی الْحَمَّامِ وَ الْأَکْلُ عَلَی الْجُشَاءِ وَ التَّخَلُّلُ بِالطَّرْفَاءِ وَ النَّوْمُ بَیْنَ الْعِشَاءَیْنِ وَ النَّوْمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ رَدُّ السَّائِلِ الذَّکَرِ بِاللَّیْلِ وَ کَثْرَةُ الِاسْتِمَاعِ إِلَی الْغِنَاءِ وَ اعْتِیَادُ الْکَذِبِ وَ تَرْکُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ وَ التَّمَشُّطُ مِنْ قِیَامٍ وَ الْیَمِینُ الْفَاجِرَةُ وَ قَطِیعَةُ الرَّحِمِ ثُمَّ قَالَ علیه السلام أَ لَا أُنَبِّئُکُمْ بَعْدَ ذَلِکَ بِمَا یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ قَالُوا بَلَی قَالَ الْجَمْعُ بَیْنَ الصَّلَاتَیْنِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ التَّعْقِیبُ بَعْدَ الْغَدَاةِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ بَعْدَ الْعَصْرِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ کَشْحُ الْغِنَی یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ الِاسْتِغْنَاءُ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ مُوَاسَاةُ الْأَخِ فِی اللَّهِ تَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ الْبُکُورُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ تَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ إِجَابَةُ الْمُؤَذِّنِ تَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ تَرْکُ الْکَلَامِ فِی الْخَلَاءِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ ثُمَّ سَاقَ الْحَدِیثَ مِنْ هُنَا إِلَی آخِرِ الْخَبَرِ کَمَا فِی الْخِصَالِ.

**[ترجمه]جامع الاخبار: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بیست خصلت فقر آورند: برهنه بر خاستن از بستر برای ادرار؛ خوراک خوردن در جنابت؛ نَشُستن دست برای خوردن؛ بی اعتنایی به تکه نان؛ سوزاندن پوست سیر و پیاز؛ نشستن بر چوبه در خانه؛ شبانه و یا با لباس خانه را جارو زدن؛ شستن اندام در بیت الخلاء؛ خشک کردن اندام پس از شستن آنها با دامن یا آستین؛ کاسه و ظرف را نشُسته گذاردن؛ ظرف آب را بی سرپوش واگذاشتن؛ وانهادن تار عنکبوت در خانه؛ سبک شمردن نماز؛ شتاب در بیرون رفتن از مسجد؛ صبح زود به بازار رفتن؛ برنگشتن از آن تا تاریکی شب؛ خرید نان از گداها؛ لعن به فرزند؛ دروغ گفتن؛ دوختن جامه پوشیده بر تن؛ و فوت کردن به چراغ برای خاموش شدن. و در خبر دیگر است: ادرار کردن در حمام؛ خوردن سر سیری؛ خلال با چوب گز؛ خواب میان نماز مغرب و عشاء؛ خواب پیش از طلوع خورشید (یعنی بعد از نماز صبح)؛ رد مرد گدا در شب؛ زیادگوش دادن به موسیقی؛ عادت به دروغ؛ زندگی بدون برنامه و اندازه گیری؛ شانه زدن ایستاده؛ سوگند دروغ؛ و قطع رحم.

سپس فرمود: از این پس شما را آگاه نکنم از آنچه روزی را افزون کنند؟ گفتند: چرا یا رسول الله! فرمود: جمع میان دو نماز روزی فزاید؛ تعقیب پس از نماز صبح و عصر روزی فزاید؛ صله رحم روزی فزاید؛ جاروب کردن آستانه روزی فزاید؛ امانت داری و اظهار بی نیازی و همدردی با برادران برای خدا روزی فزاید؛ صبح زود به طلب روزی رفتن، حکایت اذان، و سخن نگفتن در بیت الخلاء روزی فزاید ... و همان دنباله حدیث خصال را بعد از این جملات آورده است.

**[ترجمه]

و أقول

الظاهر أن قوله کشح الغناء مصحف قوله کسح الفناء

ص: 315


1- 1. الخصال ج 2 ص 93.
2- 2. یعنی عتبة الباب و هی الخشبة التی یوطأ علیها.

کما وقع ذلک فی بعض نسخه و فی سائر الکتب أیضا و کذا قوله و الاستغناء الحق أنه تصحیف قوله و الاستغفار کما فی بعض نسخه و فی الخصال و غیرهما أیضا.

**[ترجمه]کلمه «کشح الغناء» تحریف شده «کسح الفناء» است که در برخی نسخه ها و در کتب دیگر آمده است. و کلمه «الاستغناء» تحریف شده کلمه «الاستغفار» است، چنان چه در برخی نسخه ها و در خصال و غیرآنها آمده است.

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: غَسْلُ الْإِنَاءِ وَ کَسْحُ الْفِنَاءِ مَجْلَبَةٌ لِلرِّزْقِ (1).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: شستن ظرف و روفتن آستانه خانه روزی آورد. - . خصال 1: 28 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ یَمْنَعُ الدَّاءَ الْأَعْظَمَ وَ یُدِرُّ الرِّزْقَ وَ یُورِدُهُ (2).

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: گرفتن ناخن ها جلوی درد بزرگ را بگیرد، روزی را بگشاید و روزی بیاورد. - . خصال 2: 156 -

**[ترجمه]

أقول

قد أوردنا فی باب الاستغفار أنه یدر الرزق و أوردنا أخبارا فی ذلک فی باب تقلیم الأظفار و أخذ الشارب أیضا.

**[ترجمه]در «باب استغفار» آوردیم که آن روزی گشا است، و اخباری هم در این باره در «باب ناخن گرفتن و شارب زدن» آوردیم.

**[ترجمه]

«5»

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: التَّوْحِیدُ نِصْفُ الدِّینِ وَ اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ بِالصَّدَقَةِ(3).

**[ترجمه]صحیفه الرضا: امام رضا علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرد که فرمود: توحید نیمی از دین است و به وسیله صدقه روزی را از خدا فرود آورید. - . صحیفة الرضا: 10 -

**[ترجمه]

«6»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: نَظِّفُوا بُیُوتَکُمْ مِنْ غَزْلِ الْعَنْکَبُوتِ فَإِنَّ تَرْکَهُ فِی الْبَیْتِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ شَکَا رَجُلٌ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْفَقْرِ فَقَالَ أَذِّنْ کُلَّمَا سَمِعْتَ الْأَذَانَ کَمَا یُؤَذِّنُ الْمُؤَذِّنُونَ.

وَ عَنْهُ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: مَنْ لَمْ یَسْأَلِ اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ افْتَقَرَ.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِنَّ الرَّجُلَ لَیَکْذِبُ الْکَذِبَةَ فَیُحْرَمُ بِهَا صَلَاةَ اللَّیْلِ فَإِذَا حُرِمَ صَلَاةَ اللَّیْلِ حُرِمَ بِهَا الرِّزْقَ.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ تَفَاقَرَ افْتَقَرَ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: تار عنکبوت را از خانه هایتان پاک کنید که ترک آن در خانه فقر آورد. و مردی از فقر به امام صادق علیه السّلام شکایت کرد. فرمود: هر زمانی که اذان را شنیدی، به مانند اذان مؤذن اذان بگو.

و از آن حضرت، از پدرانش علیهم السّلام است که: هر که از فضل خدا از او خواهش نکند، فقیر شود.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: کسی یک دروغ گوید، بدان از نماز شب محروم شود و با محروم شدن از نماز شب، از روزی محروم شود.

و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر که نمایش فقر دهد، فقیر شود.

**[ترجمه]

أَقُولُ

وَ قَدْ رُوِیَ فِی بَعْضِ الْکُتُبِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: الْفَقْرُ مِنْ خَمْسَةٍ وَ عِشْرِینَ شَیْئاً الْبَوْلِ عُرْیَاناً وَ الْأَکْلِ فِی حَالَةِ الْجَنَابَةِ وَ تَحْقِیرِ فُتَاتِ

ص: 316


1- 1. الخصال ج 1 ص 28.
2- 2. الخصال ج 2 ص 156.
3- 3. صحیفة الرضا: 10.

الْخُبْزِ وَ تَحْرِیقِ قِشْرِ الثُّومِ وَ الْبَصَلِ وَ التَّقْدِیمِ عَلَی الْمَشَایِخِ وَ دَعْوَةِ الْوَالِدَیْنِ بِاسْمِهِمَا وَ التَّخْلِیلِ بِکُلِّ خَشَبٍ وَ تَغْسِیلِ الْیَدَیْنِ بِالطِّینِ وَ الْقُعُودِ عَلَی عَتَبَةِ الْبَابِ وَ الْوُضُوءِ عِنْدَ الِاسْتِنْجَاءِ(1) وَ تَرْکِ الْقِصَارَةِ وَ خِیَاطَةِ الثَّوْبِ عَلَی النَّفْسِ وَ مَسْحِ الْوَجْهِ بِالذَّیْلِ وَ الْأَکْلِ نَائِماً وَ تَرْکِ نَسْجِ الْعَنْکَبُوتِ فِی الْبَیْتِ وَ الْخُرُوجِ مِنَ الْمَسْجِدِ سَرِیعاً وَ الدُّخُولِ فِی السُّوقِ بِالْبُکْرَةِ وَ الْخُرُوجِ عَنِ السُّوقِ عَشِیّاً وَ ابْتِیَاعِ الْخُبْزِ مِنَ الْفُقَرَاءِ وَ دُعَاءِ السَّوْءِ عَلَی الْوَالِدَیْنِ وَ طَفْ ءِ السِّرَاجِ بِالنَّفْخِ وَ کَنْسِ الْبَیْتِ بِالْخِرْقَةِ وَ قَصِّ الْأَظْفَارِ بِالْأَسْنَانِ.

**[ترجمه]در برخی کتاب ها از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت است که: فقر از بیست و پنج چیز است: برهنه ادرار کردن؛ خوراک خوردن در حال جنابت؛ بی اعتنایی به خرده نان؛ سوزاندن پوست سیر و پیاز؛ جلو رفتن از اساتید؛ خواندن پدر و مادر به نام؛ خلال با هر چوب؛ شستن دست با گل؛ نشستن بر چهارچوب در؛ وضو در محل استنجاء؛ نَشُستن لباس؛ دوختن لباس بر تن خود؛ خشک کردن (دست و پا و صورت) با دامن، خوابیده خوردن؛ وانهادن تار عنکبوت در خانه؛ شتاب در خروج از مسجد؛ صبح زود به بازار رفتن؛ شب از بازار بیرون شدن؛ خرید نان از گدایان؛ نفرین به پدر و مادر؛ خاموش کردن چراغ با فوت؛ روفتن خانه با کهنه؛ و چیدن ناخن با دندان .

**[ترجمه]

و اعلم

أنه قد یظن أن تلک الروایة من طرق العامة و لکن لا بأس ثم أقول المذکور من جملة الخصال فی هذا الخبر ثلاث و عشرون خصلة و فی صدره أنها خمس و عشرون فلعله صلی الله علیه و آله قد عد تحریق قشر الثوم و البصل اثنین و کذا دعوة الوالدین باسمهما أیضا أمرین فتأمل.

ثم اعلم أن أکثر ما ورد فی هذا الخبر قد روی فی مطاوی کتب أخبارنا و بعضها مما قد اشتهر علی الألسنة أیضا و سیأتی فی الأبواب الآتیة أنها تورث الغم و الهم و أمثال ذلک أیضا کما یظهر عند التتبع و أما الوضوء عند الاستنجاء فالذی نقله العلامة الحلی فی أثناء فتاواه للسید مهنا بن سنان المدنی إنما هو أن الوضوء فی الخلاء یورث الفقر فلعل کلا الأمرین یورث الفقر أو إن أحدهما من باب الاشتباه و أما إن الجلوس علی عتبة الباب یورث الفقر فقد روی أیضا أنه یورث الغم کما سیجی ء و المشهور أنه یورث التهمة فلعل ذلک یورث تلک الأمور جمیعا فحینئذ ظن أن أحد هذه المرویات من باب الاشتباه سهو و أما منع الخیاطة علی النفس فهو فی غایة الشهرة بین الناس أیضا و لا سیما فیما بین النسوان من غیر ذکر سبب للنهی أو العلة أنها تورث الغم أو الهلاک إلا أن المشهور المنع منها مطلقا سواء کان الخیاط نفسه أو غیره و یقولون أیضا بزوال الکراهة إن أخذ الإنسان شیئا بأسنانه أو فی فیه حال الخیاطة و المذکور فی هذا الخبر خیاطة الإنسان نفسه ثوبه علی نفسه خاصة فتدبر.

ص: 317


1- 1. یعنی فی موضع الاستنجاء، سواء کان خلاء أو ساحة أو سطحا.

و قال المحقق الطوسی رضوان الله علیه فی رسالة آداب المتعلمین الفصل الثانی عشر فیما یجلب الرزق و ما یمنع الرزق و ما یزید فی العمر و ما ینقص ثم لا بد لطالب العلم من القوت و معرفة ما یزید فیه و ما یزید فی العمر و ما ینقص و الصحة لیکون بفراغ البال لطلب العلم و فی کل ذلک صنفوا کتابا فأوردت البعض هاهنا علی الاختصار.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یَزِیدُ فِی الْقُوتِ إِلَّا الدُّعَاءُ وَ لَا یَزِیدُ فِی الْعُمُرِ إِلَّا الْبَرُّ.

ثبت بهذا الحدیث أن ارتکاب الذنب سبب حرمان الرزق خصوصا الکذب یورث الفقر و قد ورد حدیث خاص لذلک و کذا کثرة الصحبة تمنع الرزق و کثرة النوم عریانا و البول عریانا و الأکل جنبا و التهاون بسقاط المائدة و حرق قشر البصل و الثوم و کنس البیت فی اللیل و ترک القمامة فی البیت و المشی قدام المشایخ و نداء الوالدین [الأبوین] باسمهما و الخلال بکل خشب و غسل الیدین بالطین و التراب و الجلوس علی العتبة و العقبة و الاتکاء علی أحد زوجی الباب و التوضی فی المبرز و خیاطة الثوب علی البدن و تجفیف الوجه بالثوب و ترک بیت العنکبوت فی البیت و التهاون بالصلاة و إسراع الخروج من المسجد و الابتکار فی الذهاب إلی السوق و الإبطاء فی الرجوع منه و شراء کسرات الخبز من الفقراء و السائلین و دعاء الشر علی الوالدین و ترک تطهیر الأوانی و إطفاء السراج بالنفس.

کل ذلک یورث الفقر عرف ذلک بالآثار و کذا الکتابة بالقلم المعقود و الامتشاط بالمشط المنکسر و ترک الدعاء للوالدین و التعمم قاعدا و التسرول قائما و البخل و التقتیر و الإسراف و الکسل و التوانی و التهاون فی الأمور وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ وَ الْبُکُورُ مُبَارَکٌ یَزِیدُ فِی جَمِیعِ النِّعَمِ خُصُوصاً فِی الرِّزْقِ وَ حُسْنُ الْخَطِّ مِنْ مَفَاتِیحِ الرِّزْقِ وَ طِیبُ الْکَلَامِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ.

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام: تَرْکُ الزِّنَا وَ کَنْسُ الْفِنَاءِ وَ غَسْلُ الْإِنَاءِ مَجْلَبَةٌ لِلْغَنَاءِ وَ أَقْوَی الْأَسْبَابِ الْجَالِبَةِ لِلرِّزْقِ إِقَامَةُ الصَّلَاةِ بِالتَّعْظِیمِ وَ الْخُشُوعِ وَ قِرَاءَةُ سُورَةِ

ص: 318

الْوَاقِعَةِ خُصُوصاً بِاللَّیْلِ وَ وَقْتِ الْعِشَاءِ وَ سُورَةِ یس وَ تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ وَقْتَ الصُّبْحِ وَ حُضُورُ الْمَسْجِدِ قَبْلَ الْأَذَانِ وَ الْمُدَاوَمَةُ عَلَی الطَّهَارَةِ وَ أَدَاءُ سُنَّةِ الْفَجْرِ وَ الْوَتْرِ فِی الْبَیْتِ وَ أَنْ لَا یَتَکَلَّمَ بِکَلَامٍ لَغْوٍ مَنِ اشْتَغَلَ بِمَا لَا یَعْنِیهِ فَاتَهُ مَا یَعْنِیهِ.

قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ الْکَلَامُ وَ مِمَّا یَزِیدُ فِی الْعُمُرِ تَرْکُ الْأَذَی وَ تَوْقِیرُ الشُّیُوخِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ وَ أَنْ یُحْتَرَزَ عَنْ قَطْعِ الْأَشْجَارِ الرَّطْبَةِ إِلَّا عِنْدَ الضَّرُورَةِ وَ إِسْبَاغُ الْوُضُوءِ وَ حِفْظُ الصِّحَّةِ.

هذا آخر کلام المحقق الطوسی فی تلک الرسالة(1).

**[ترجمه]و بدان که بسا پندارند این روایت از عامه نقل شده و باکی ندارند، و من می گویم آنچه در این روایت است، بیست و سه خصلت است و در آغاز بیست و پنج تا گفته بود و شاید «سوزاندن پوست سیر و پیاز» را دو تا شمرده و «خواندن والدین به نام» را هم دو تا، خوب بیندیش.

و بدان که بیشتر آنچه در این خبر است، در ضمن اخبار ما هم آمده و در زبان ها هم افتاده. و در ابواب آینده می آید که آنها هم و غم آورند و مانند آنها هم چنان که با بررسی روشن گردد. و اما «وضوی هنگام استنجاء» را علامه حلی در ضمن فتواهای خود برای مهنا بن سنان مدنی آورده که «وضوی در خلاء فقر آور است.» و شاید هر دو فقر آور باشند یا یکی از باب اشتباه

باشد. و اما اینکه «نِشِستن بر چارچوبه در فقر آور است» در روایتی هم آمده که «غم آور است» چنان چه بیاید، و مشهور این است که تهمت آور است، و شاید همه اینها را بیاورد و بنابراین حمل بر اشتباه سهو است. و اما منع از دوخت و دوز جامه بر تن میان مردم هم بسیار مشهور است و به ویژه میان زنان، بی ذکر سبب نهی و شاید برای آن است که غم یا هلاکت آورد، جز این که به طور مطلق شهرت دارد، خواه دوزنده خودش باشد یا دیگری. و گویند اگر جامه بر تن چیزی به دندان گیرد یا در دهان در حال دوختن، کراهت از بین برود و آنچه در این خبر است، به خصوص دوختن آدمی جامه تن خود است، تدبر کن.

محقق طوسی (رضی الله عنه) در رساله «آداب المتعلمین» گفته: فصل دوازدهم در آنچه روزی آورد یا مانع آن گردد و آنچه به عمر افزاید و آنچه از عمر کم کند و طالب علم باید خرجی داشته باشد و آنچه آن را می افزاید بداند و آنچه در عمر می افزاید و آنچه از آن بکاهد و از تندرستی بکاهد تا با خاطر آسوده طلب علم کند، و درباره هر کدام از آنها کتابی نوشتند و من برخی را به طور اختصار آوردم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خرجی نیفزاید جز به دعا و در عمر نیفزاید جز نیکی.

با این حدیث ثابت می شود که گناه کردن سبب واماندن از روزی است، به ویژه که دروغ فقر آور است و حدیث مخصوصی دارد. و همچنین مصاحبت بسیار، برهنه خوابیدن بسیار، برهنه ادرار کردن، خوردن در جنابت، بی اعتنایی به ریزه های سفره، سوزاندن پوست سیر و پیاز، جارو زدن خانه در شب، وانهادن خاکروبه در خانه، راه رفتن جلوی اساتید، خواندن پدر و مادر به نام، خلال با هر گونه چوب، شستن دست ها با گِل و خاک، نشِستن در چهار چوبه خانه و بر گردنه و تکیه بر یک تای در، وضو در خلاء، دوخت جامه بر تن، خشک کردن رو با جامه تن، وانهادن خانه عنکبوت در خانه، سست گرفتن نماز، شتاب در بیرون شدن از مسجد، صبح زود به بازار رفتن، دیر از آن برگشتن، خرید تکه نان از فقرا و گدایان، نفرین بر پدر و مادر، نَشُستن ظروف، و خاموش کردن چراغ با فوت مانع روزی است.

همه اینها فقر آورند و در اخبار شناخته شدند. همچنین نوشتن با قلم بنددار، شانه زدن با شانه شکسته، دعا نکردن به والدین، عمامه بستن نشسته، پیراهن پوشیدن ایستاده، بخل و تنگ گرفتن در خرج و اسراف، تنبلی و سستی و بی اعتنایی به کارها.

و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: روزی را با صدقه فرود آورید، و بامدادان به کار رفتن برکت دارد و به نعمت می افزاید، به ویژه روزی، و خط خوب از کلیدهای روزی است و شیرین سخنی روزی را می افزاید.

و حسن بن علی علیه السّلام فرمود: ترک زنا، روفتن آستانه و شستن ظرف توانگری آورند. و نیرومندترین اسباب جلب روزی، نماز خواندن با تعظیم و خشوع و خواندن سوره واقعه است، به ویژه در شب و وقت عشاء، و نیز سوره یس و «تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ» در صبح، و حضور در مساجد پیش از اذان، همیشه با طهارت بودن، انجام نافله فجر و نماز در خانه، و بیهوده نگفتن که هر که بپردازد بدان چه سودش ندارد، سودش ندهد.

امام علی علیه السّلام فرمود: چون عقل کامل شود، سخن کوتاه گردد. و از آنچه به عمر افزاید، آزار نکردن و احترام سالمندان است، و صله رحم و دوری از بریدن درختان تر، مگر در حال ضرورت، و کامل وضوی گرفتن و حفظ تندرستی. (پایان سخن محقق طوسی در آن رساله) - . رساله «آداب المتعلمین» در هامش جامع المقدمات: 198 -

**[ترجمه]

باب 61 الأمور التی تورث الحفظ و النسیان و ما یورث الجنون

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام قَالَ: تِسْعَةٌ یُورِثْنَ النِّسْیَانَ أَکْلُ التُّفَّاحِ یَعْنِی الْحَامِضَ وَ الْکُزْبُرَةِ وَ الْجُبُنِّ وَ أَکْلُ سُؤْرِ الْفَأْرِ وَ الْبَوْلُ فِی الْمَاءِ الْوَاقِفِ وَ قِرَاءَةُ کِتَابَةِ الْقُبُورِ وَ الْمَشْیُ بَیْنَ امْرَأَتَیْنِ وَ إِلْقَاءُ الْقَمْلَةِ وَ الْحِجَامَةُ فِی النُّقْرَةِ(2).

**[ترجمه]خصال: امام کاظم علیه السّلام فرمود: نُه چیز فراموشی آورند: خوردن سیب ترش، گشنیز، پنیر و اضافه آب خورده موش؛ ایستاده در آب ادرار کردن؛ خواندن نوشته قبرها؛ راه رفتن میان دو زن؛ دور انداختن شپش (یعنی زنده)؛ و حجامت در پس سر. - . خصال 2: 46 -

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام مِثْلَهُ-(3) وَ فِیهِ یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ یَزِدْنَ فِی الْحِفْظِ وَ یُذْهِبْنَ السُّقْمَ اللُّبَانُ وَ السِّوَاکُ وَ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ (4).

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ تِسْعٌ یُورِثْنَ النِّسْیَانَ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ وَ قَالَ یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ یُخَافُ مِنْهَا الْجُنُونُ التَّغَوُّطُ بَیْنِ الْقُبُورِ وَ الْمَشْیُ فِی خُفٍّ وَاحِدٍ وَ الرَّجُلُ یَنَامُ وَحْدَهُ.

**[ترجمه]خصال: در وصیت پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام مانندش آمده - . خصال 2: 46 - و افزوده که: «ای علی! سه چیز حافظه را زیاد می کنند و درد را می برند: کندر و مسواک و خواندن قرآن.» - . خصال 1: 62 -

دعوات راوندی: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای علی! نُه چیز فراموشی آورند... و مانندش را آورده و گفته: ای علی! در سه چیز بیم دیوانگی است: مدفون کردن میان قبرها، راه رفتن با یک لنگه کفش و خوابیدن در تنهایی.

**[ترجمه]

«3»

أَقُولُ وَ رَوَی الصَّدُوقُ فِی مَنْ لَا یَحْضُرُهُ الْفَقِیهُ: فِی طَیِّ وَصَایَا النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله

ص: 319


1- 1. راجع رسالة آداب المتعلمین فی هامش جامع المقدمات ص 198 و فیه اختلاف.
2- 2. الخصال ج 2 ص 46، و النقرة منقطع القمحدوة فی القفا.
3- 3. الخصال ج 2 ص 46، و النقرة منقطع القمحدوة فی القفا.
4- 4. الخصال ج 1 ص 62.

یَا عَلِیُّ تِسْعَةُ أَشْیَاءَ تُورِثُ النِّسْیَانَ أَکْلُ التُّفَّاحِ الْحَامِضِ وَ أَکْلُ الْکُزْبُرَةِ وَ الْجُبُنِّ وَ سُؤْرِ الْفَأْرِ وَ قِرَاءَةُ کِتَابَةِ الْقُبُورِ وَ الْمَشْیُ بَیْنَ امْرَأَتَیْنِ وَ طَرْحُ الْقَمْلَةِ وَ الْحِجَامَةُ فِی النُّقْرَةِ وَ الْبَوْلُ فِی الْمَاءِ الرَّاکِدِ(1).

**[ترجمه]مؤلف:

صدوق در «من لا یحضره الفقیه» ضمن سفارش های پیغمبر صلی الله علیه و آله آورده که: ای علی! نُه چیز فراموشی آورند: خوردن سیب ترش و گشنیز و پنیر و اضافه آب خورده موش؛ خواندن نوشته قبرها؛ راه رفتن میان دو زن؛ دور انداختن شپش (یعنی زنده)؛ حجامت در پس سر؛ و ایستاده در آب ادرار کردن. - . من لا یحضره الفقیه 4: 261 -

**[ترجمه]

«4»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیهم السلام قَالَ: ثَلَاثٌ یَذْهَبْنَ بِالْبَلْغَمِ وَ یَزِدْنَ فِی الْحِفْظِ السِّوَاکُ وَ الصَّوْمُ وَ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ (2).

و قال المحقق الطوسی رحمه الله فی آخر رسالة آداب المتعلمین الفصل الحادی عشر فیما یورث الحفظ و ما یورث النسیان و أقوی أسباب الحفظ الجد و المواظبة و تقلیل الغذاء و صلاة اللیل بالخضوع و الخشوع و قراءة القرآن من أسباب الحفظ قیل لیس شی ء أزید للحفظ من قراءة القرآن لا سیما آیة الکرسی وَ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ نَظَراً أَفْضَلُ

لِقَوْلِهِ علیه السلام: أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ نَظَراً.

و تکثیر الصلوات علی النبی صلی الله علیه و آله و السواک و شرب العسل و أکل الکندر مع السکر و أکل إحدی و عشرین زبیبة حمراء کل یوم و کل شی ء یورث الحفظ و یشفی من کثیر الأمراض و الأسقام و کل ما یقلل البلغم و الرطوبات یزید فی الحفظ و کلما یزید فی البلغم یورث النسیان.

و أما ما یورث النسیان فالمعاصی کثیرا و کثرة الهموم و الأحزان فی أمور الدنیا و کثرة الاشتغال و العلائق و قد ذکرنا أنه لا ینبغی للعاقل أن یهم لأمور الدنیا لأنه یضر و لا ینفع و هموم الدنیا لا تخلو عن الظلمة فی القلب و هموم الآخرة لا تخلو من النور فی القلب و تحصیل العلوم ینفی الهم و الحزن و أکل الکزبرة و التفاح الحامض و النظر إلی المصلوب و قراءة لوح القبور و المرور بین القطار من الجمل و إلقاء القمل الحی علی الأرض و الحجامة علی نقرة القفاء کل ذلک تورث النسیان.

هذا تمام کلام المحقق الطوسی رحمه الله فی الرسالة المذکورة.

وَ رَوَی أَبُو الْوَزِیرِ بْنُ أَحْمَدَ الْأَبْهَرِیُّ فِی رِسَالَةِ طِبِّ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عَنْ سَیِّدِنَا

ص: 320


1- 1. فقیه من لا یحضره الفقیه ج 4 ص 261.
2- 2. مکارم الأخلاق: 55.

رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: عَشْرُ خِصَالٍ یُورِثُ النِّسْیَانَ أَکْلُ الْجُبُنِّ وَ أَکْلُ سُؤْرِ الْفَأْرَةِ وَ أَکْلُ التُّفَّاحَةِ الْحَامِضَةِ وَ الْجُلْجُلَانِ (1)

وَ الْحِجَامَةُ عَلَی النُّقْرَةِ وَ الْمَشْیُ بَیْنَ الْمَرْأَتَیْنِ وَ النَّظَرُ إِلَی الْمَصْلُوبِ وَ إِلْقَاءُ الْقَمْلَةِ وَ قِرَاءَةُ کِتَابَةِ الْمَقْبَرَةِ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: عَلَیْکُمْ بِاللُّبَانِ فَإِنَّهُ یَمْسَحُ الْحُزْنَ عَنِ الْقَلْبِ کَمَا یَمْسَحُ وَ یُذَکِّی الْعَرَقَ عَنِ الْجَبِینِ وَ یَشُدُّ الظَّهْرَ وَ یَزِیدُ الْعَقْلَ وَ یُذَکِّی الذِّهْنَ وَ یَجْلُو الْبَصَرَ وَ یُذْهِبُ النِّسْیَانَ.

**[ترجمه]مکارم الاخلاق: امام صادق از پدرش، از امیر مؤمنان علیهم السّلام روایت کرد که فرمود: سه چیز بلغم را می برند و حافظه را می افزایند: مسواک و روزه، و خواندن قرآن. - . مکارم الاخلاق: 55 -

و محقق طوسی (ره) در آخر رساله آداب المتعلمین گفته: فصل یازدهم: در آنچه قوه حفظ آورند یا فراموشی، نیرومندترین اسباب حفظ کوشش و مواظبت و کم خوری، و نماز شب با خضوع و خشوع و خواندن قرآن است که گفته شده چیزی نباشد که حافظه را زیاد کند همچون قرآن خواندن به ویژه آیه الکرسی و خواندن قرآن با تدبر بهتر است.

که فرموده: بهترین کار امتم، خواندن قرآن با تدبر است.

و نیز صلوات فرستادن بر پیغمبر صلی الله علیه و آله، مسواک کردن، نوشیدن عسل، خوردن کُندر با شکر، خوردن بیست و یک دانه کشمش سرخ در هر روز. و هر چه قوه حفظ آورد، در درمان بسیاری از بیماری ها و دردها موثر باشد و هر چه بلغم و رطوبت ها را کم کند، به قوه حافظه می افزاید و هر چه بلغم را فزاید، فراموشی آورد.

و اما آنچه فراموشی آورد، گناهان زیاد باشند که اثر بسیار دارند، و اندوه و غم برای کارهای دنیا و درگیری و علاقه بدانها. و گفتیم که شایسته نیست خردمند به امور دنیا همت گمارد، زیرا زیان دارد و سود ندارد، و هَمِّ دنیا دل را تیره کند و غم آخرت دل را روشن نماید، و تحصیل علوم اندوه و غم را بزُداید، و خوردن گشنیز و سیب ترش، و نگاه به دار زده و خواندن سنگ قبر، و گذر میان قطار شتر، و انداختن شپش زنده بر زمین و حجامت پس سر، همه فراموشی آورند. (پایان سخن محقق طوسی در رساله نامبرده.)

و ابوالوزیر بن احمد ابهری در رساله طب النبی، از سید ما رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: ده خصلت فراموشی آورند: خوردن پنیر، خوردن نیم خورده موش، خوردن تخم گشنیز، حجامت از پشت سر، راه رفتن میان دو زن، نگاه بر دارزده، انداختن شپش و خواندن نوشته گورستان. و فرمود: بر شما باد به خوردن کُندُر که غم را از دل پاک کند، چنان چه عرق را از پیشانی پاک کند، پشت را محکم کند، عقل را بیفزاید، هوش را تیز کند، چشم را روشن کند و فراموشی را بِبَرد.

**[ترجمه]

أقول

قد سقط من جملة تلک الخصال خصلة واحدة فإن المذکور بها هنا تسعة فلعل الساقطة هی إحدی المذکورات آنفا.

**[ترجمه]از خصلت ها یکی افتاده، چون نُه تا شمرده و شاید افتاده یکی از آنها است که پیشتر نام برده شده .

**[ترجمه]

باب 62 ما یورث الهم و الغم و التهمة و دفعها و ما هو نشرة

اشارة

باب 62 ما یورث الهم و الغم و التهمة و دفعها و ما هو نشرة(2)

**[ترجمه]باب 62 ما یورث الهم و الغم و التهمة و دفعها و ما هو نشرة

**[ترجمه]

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ وَ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ مَعاً عَنِ الْأَشْعَرِیِّ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: اغْتَمَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَوْماً فَقَالَ مِنْ أَیْنَ أُتِیتُ فَمَا أَعْلَمُ أَنِّی جَلَسْتُ عَلَی عَتَبَةِ بَابٍ وَ لَا شَقَقْتُ بَیْنَ غَنَمٍ وَ لَا لَبِسْتُ سَرَاوِیلِی مِنْ قِیَامٍ وَ لَا مَسَحْتُ یَدِی وَ وَجْهِی بِذَیْلِی (3).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: روزی امیرالمؤمنین علیه السّلام غمناک شد و فرمود: (این غم) از کجا آمده که ندانم بر آستان در نشسته ام یا میان رمه گوسفند گذشته ام یا ایستاده پیراهن پوشیده ام یا با دامنم دست و رو خشک کرده ام؟ - . خصال 1: 107 -

**[ترجمه]

أَقُولُ

وَ قَدْ رُوِیَ فِی بَعْضِ الْکُتُبِ عَنِ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام أَنَّهُمْ قَالُوا: إِنَّ أَحَدَ عَشَرَ شَیْئاً تُورِثُ الْغَمَّ الْمَشْیَ بَیْنَ الْأَغْنَامِ وَ لُبْسَ السَّرَاوِیلِ قَائِماً وَ قَصَّ شَعْرِ اللِّحْیَةِ بِالْأَسْنَانِ وَ الْمَشْیَ عَلَی قِشْرِ الْبِیضِ وَ اللَّعِبَ بِالْخُصْیَةِ وَ الِاسْتِنْجَاءَ بِالْیَمِینِ

ص: 321


1- 1. هو ثمر الکزبرة.
2- 2. النشرة ما یزیل الهموم و الاحزان التی یتوهم أنّها من الجن، کذا قال المؤلّف العلامة فی بیان الحدیث( کتاب السماء و العالم ص 874) و قال فی النهایة: النشرة بالضم ضرب من الرقیة و العلاج یعالج به من کان یظن أن به مسا من الجن.
3- 3. الخصال ج 1 ص 107.

وَ الْقُعُودَ عَلَی عَتَبَةِ الْبَابِ وَ الْأَکْلَ بِالشِّمَالِ وَ مَسْحَ الْوَجْهِ بِالْأَذْیَالِ وَ الْمَشْیَ فِیمَا بَیْنَ الْقُبُورِ وَ الضَّحِکَ بَیْنَ الْمَقَابِرِ.

و اعلم أنه قد ورد و اشتهر أیضا أن المشی بین المرأتین و کذا الاجتیاز بینهما و خیاطة الثوب علی البدن و التعمم قاعدا و البول فی الماء راکدا و البول فی الحمام و النوم علی الوجه منبطحا تورث الغم و الهم و لعل فی بعض هذه المذکورات نوع کلام ثم إن

المشهور بین الناس أن الجلوس علی عتبة الباب تورث وقوع التهمة علیه کما سبق و قد مر أیضا فی الروایة أنه یورث الفقر فلا تغفل.

**[ترجمه]در کتابی از ائمه علیهم السلام روایت است که فرمودند: یازده چیز غم آورند: راه رفتن میان گوسفندان؛ ایستاده پیراهن پوشیدن؛ موی ریش با دندان چیدن؛ روی پوست تخم مرغ راه رفتن؛ با آلت تناسلی بازی کردن؛ با دست راست مخرج غائط را شستن؛ نشستن بر آستانه در؛ خوردن با دست چپ؛ خشک کردن رو با دامن؛ راه رفتن میان گورها؛ و خندیدن در گورستان.

و بدان که وارد است و شهرت نیز دارد که راه رفتن میان دو زن و دوختن جامه بر تن، نشسته عمامه به سر بستن، ادرار کردن ایستاده در آب و در حمام، و خوابیدن بر روی شکم، غم و غصه آورند و بسا در برخی از آنچه ذکر شد، جای سخن باشد. و میان مردم مشهوراست که نشستن بر آستانه دَر تهمت آورَد، چنان چه گذشت. و نیز در روایت است که فقر آورد، پس غفلت مکن .

**[ترجمه]

«2»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ رَجُلٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: النُّشْرَةُ فِی عَشَرَةِ أَشْیَاءَ الْمَشْیِ وَ الرُّکُوبِ وَ الِارْتِمَاسِ فِی الْمَاءِ وَ النَّظَرِ إِلَی الْخُضْرَةِ وَ الْأَکْلِ وَ الشُّرْبِ وَ النَّظَرِ إِلَی الْمَرْأَةِ الْحَسْنَاءِ وَ الْجِمَاعِ وَ السِّوَاکِ وَ مُحَادَثَةِ الرِّجَالِ (1).

سن، [المحاسن] عن أبیه عن محمد بن عیسی: مثله (2).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: نشاط در ده چیز است: راه رفتن، سواری، آب تنی، نگاه بر سبزه، خوردن، نوشیدن، نگاه بر زن زیبا، جماع، مسواک کردن و گفتگو با مردان. - . خصال 2: 58 -

محاسن: مانند این روایت را آورده است. - . محاسن: 14 -

**[ترجمه]

«3»

ل، [الخصال] الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْعَدَوِیِّ عَنْ صُهَیْبِ بْنِ عَبَّادٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ: النُّشْرَةُ فِی عَشَرَةِ أَشْیَاءَ فِی الْمَشْیِ وَ الرُّکُوبِ وَ الِارْتِمَاسِ فِی الْمَاءِ وَ النَّظَرِ إِلَی الْخُضْرَةِ وَ الْأَکْلِ وَ الشُّرْبِ وَ الْجِمَاعِ وَ السِّوَاکِ وَ غَسْلِ الرَّأْسِ بِالْخِطْمِیِّ وَ النَّظَرِ إِلَی الْمَرْأَةِ الْحَسْنَاءِ وَ مُحَادَثَةِ الرِّجَالِ (3).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام از پدرش، از جدش امام سجاد علیهم السّلام روایت کرد که فرمود: نشاط در ده چیز است: راه رفتن، سواری، آب تنی، نگاه بر سبزه، خوردن، نوشیدن، جماع، مسواک کردن، شستن سر با خطمی، نگاه بر زن زیبا و گفتگو با مردان. - . خصال 2: 58 -

**[ترجمه]

«4»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: غَسْلُ الثِّیَابِ یَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ الْحُزْنِ وَ هُوَ طَهُورٌ لِلصَّلَاةِ(4).

**[ترجمه]خصال: در اربعمائه آمده که امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: شستن جامه هم و اندوه را می برد و پاکیزگی برای نماز باشد. - . خصال 2: 156 -

**[ترجمه]

«5»

لی، [الأمالی للصدوق] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُثَنَّی بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَ مَا تَحْزَنُ أَ مَا

ص: 322


1- 1. الخصال ج 2 ص 58.
2- 2. المحاسن: 14.
3- 3. الخصال ج 2 ص 58.
4- 4. الخصال ج 2 ص 156.

تَهْتَمُّ أَ مَا تَأْلَمُ قُلْتُ بَلَی وَ اللَّهِ قَالَ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ مِنْکَ فَاذْکُرِ الْمَوْتَ وَ وَحْدَتَکَ فِی قَبْرِکَ وَ سَیَلَانَ عَیْنَیْکَ عَلَی خَدَّیْکَ وَ تَقَطُّعَ أَوْصَالِکَ وَ أَکْلَ الدُّودِ مِنْ لَحْمِکَ وَ بَلَاکَ وَ انْقِطَاعَکَ عَنِ الدُّنْیَا فَإِنَّ ذَلِکَ یَحُثُّکَ عَلَی الْعَمَلِ وَ یَرْدَعُکَ عَنْ کَثِیرٍ مِنَ الْحِرْصِ عَلَی الدُّنْیَا(1).

**[ترجمه]امالی صدوق: ابی بصیر گفت: امام صادق علیه السّلام به من فرمود: اندوه نگیری، دچار هم نشوی؟ گفتم: چرا به خدا! فرمود: در آن حال به یاد مرگ باش و تنهایی در قبرت، و روان شدن چرک چشمت بر گونه هایت، و بریدن بندهای تنت و خوردن کرم ها از گوشتت، و گرفتاری ات، و جدایی ات از دنیا را یاد آر که این کار انسان را به کار آخرت وادارد و از حرص بر دنیا باز دارد. - . امالی صدوق: 208 -

**[ترجمه]

«6»

سن، [المحاسن] عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: شَکَا نَبِیٌّ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ إِلَی اللَّهِ الْغَمَّ فَأَمَرَهُ بِأَکْلِ الْعِنَبِ (2).

سن، [المحاسن] عن عثمان بن عیسی عن فرات بن أحنف عن أبی عبد الله علیه السلام. مثله (3).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: پیغمبری به خدا از غم شکایت کرد. خدا فرمانش داد به خوردن انگور. - . محاسن: 547 -

محاسن: مانند آن را آورده است. - . محاسن: 548 -

**[ترجمه]

«7»

سن، [المحاسن] عَنِ الْقَاسِمِ الزَّیَّاتِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُوسَی بْنِ الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا حَسَرَ الْمَاءُ عَنْ عِظَامِ الْمَوْتَی فَرَأَی ذَلِکَ نُوحٌ علیه السلام جَزِعَ جَزَعاً شَدِیداً وَ اغْتَمَّ لِذَلِکَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَنْ کُلِ الْعِنَبَ الْأَسْوَدَ لِیَذْهَبَ غَمُّکَ (4).

**[ترجمه]محاسن: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون آب از استخوان مردگان توفان برگرفته شد و نوح علیه السّلام آنها را دید، به سختی بی تاب و غمگین شد و خدایش وحی کرد که انگورسیاه بخور تا غمت برود. - . محاسن: 548 -

**[ترجمه]

«8»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ،: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قَدِ اغْتَمَّ فَأَمَرَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَنْ یَغْسِلَ رَأْسَهُ بِالسِّدْرِ.

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ وَجَدَ هَمّاً فَلَا یَدْرِی مَا هُوَ فَلْیَغْسِلْ رَأْسَهُ- وَ قَالَ إِذَا تَوَالَتِ الْهُمُومُ فَعَلَیْکَ بِلَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ.

وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَا أَهَمَّنِی ذَنْبٌ أُمْهِلْتُ بَعْدَهُ حَتَّی أُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ.

**[ترجمه]دعوات راوندی: گاهی بود که پیغمبر غمگین می شد و جبرئیل او را وامی داشت با سدر سر خود را بشوید.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: هر که دچار همّی شد و نداند از چه باشد، سرش را بشوید. و فرمود: چون به همّ پیاپی دچار شدی، بر تو باد به گفتن «لا حول و لا قوة الا بالله.»

و امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: دلگیر نکند مرا گناهی که پس از آن مهلت خواندن دو رکعت نماز دارم.

**[ترجمه]

«9»

جُنَّةُ الْأَمَانِ، رَأَیْتُ فِی بَعْضِ کُتُبِ أَصْحَابِنَا مَا مُلَخَّصُهُ: أَنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنِّی کُنْتُ غَنِیّاً فَافْتَقَرْتُ وَ صَحِیحاً فَمَرِضْتُ وَ کُنْتُ مَقْبُولًا عِنْدَ النَّاسِ فَصِرْتُ مَبْغُوضاً وَ خَفِیفاً عَلَی قُلُوبِهِمْ فَصِرْتُ

ص: 323


1- 1. أمالی الصدوق: 208، و فی المطبوعة رمز الخصال و هو سهو.
2- 2. المحاسن: 547.
3- 3. المحاسن: 548.
4- 4. المحاسن: 548.

ثَقِیلًا وَ کُنْتُ فَرْحَانَ فَاجْتَمَعَتْ عَلَیَّ الْهُمُومُ وَ قَدْ ضَاقَتْ عَلَیَّ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَ أَجُولُ طُولَ نَهَارِی فِی طَلَبِ الرِّزْقِ فَلَا أَجِدُ مَا أَتَقَوَّتُ بِهِ کَانَ اسْمِی قَدْ مُحِیَ مِنْ دِیوَانِ الْأَرْزَاقِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا هَذَا لَعَلَّکَ تَسْتَعْمِلُ مُثِیرَاتِ الْهُمُومِ فَقَالَ وَ مَا مُثِیرَاتُ الْهُمُومِ قَالَ لَعَلَّکَ تَتَعَمَّمُ مِنْ قُعُودٍ أَوْ تَتَسَرْوَلُ مِنْ قِیَامٍ أَوْ تَقْلِمُ أَظْفَارَکَ بِسِنِّکَ أَوْ تَمْسَحُ وَجْهَکَ بِذَیْلِکَ أَوْ تَبُولُ فِی مَاءٍ رَاکِدٍ أَوْ تَنَامُ مُنْبَطِحاً عَلَی وَجْهِکَ الْخَبَرَ.

**[ترجمه]جنة الامان: در یکی از کتاب های یاران خودمان دیدم که خلاصه اش چنین است: مردی نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت: یا رسول الله! من توانگر بودم و فقیر شدم؛ تندرست بودم و بیمار شدم؛ پیش مردم محبوب بودم و مبغوض شدم و نزد آنها بی ارزش شدم و بر آنها گرانبارم؛ شادمان بودم و نگرانی ها مرا در میان گرفتند، زمین به این گشادی بر من تنگ شده و در همه روز به دنبال روزی می روم و قوتی به دست نمی آورم. گویا نامم از دفتر ارزاق محو شده. پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای شخص حاضر! شاید عوامل غم آور را برمی انگیزی. گفت: آنها چه باشند؟ فرمود: شاید نشسته عمامه می بندی یا ایستاده پیراهن می پوشی یا ناخن هایت را با دندانت می چینی یا رویت را با دامنت خشک می کنی یا در آب ایستاده ادرار کنی یا بر روی شکم می خوابی... تا آخر خبر .

**[ترجمه]

باب 63 النوادر

الأخبار

«1»

وَجَدْتُ بِخَطِّ الشَّیْخِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْجُبَعِیِّ نَقْلًا مِنْ خَطِّ الشَّهِیدِ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُمَا: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِعُمَرَ بْنِ یَزِیدَ إِذَا لَبِسْتَ ثَوْباً جَدِیداً فَقُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ تَبْرَأُ مِنَ الْآفَةِ وَ إِذَا أَحْبَبْتَ شَیْئاً فَلَا تُکْثِرْ ذِکْرَهُ فَإِنَّ ذَلِکَ مِمَّا یَهُدُّهُ وَ إِذَا کَانَ لَکَ إِلَی رَجُلٍ حَاجَةٌ فَلَا تَشْتِمْهُ مِنْ خَلْفِهِ فَإِنَّ اللَّهَ یَرْفَعُ ذَلِکَ فِی قَلْبِهِ.

**[ترجمه]از خط شهید: امام صادق علیه السّلام به عمر بن یزید فرمود: چون جامه نو پوشیدی بگو: «لا اله الا الله محمد رسول الله» تا از آفت به دور باشی، و چون چیزی را دوست داری، بسیار نامش را مَبَر که دوستی را براندازد، و چون به کسی نیاز داری، پشت سرش دشنامش مده که خدا آن را به دلش می رساند .

**[ترجمه]

باب 64 ما ینبغی مزاولته من الأعمال و ما لا ینبغی

الأخبار

«1»

کِتَابُ صِفَاتِ الشِّیعَةِ، لِلصَّدُوقِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ خَالِدٍ الْکِنَانِیِّ قَالَ: اسْتَقْبَلَنِی أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ قَدْ عَلَّقْتُ سَمَکَةً بِیَدِی قَالَ اقْذِفْهَا إِنِّی لَأَکْرَهُ لِلرَّجُلِ السَّرِیِّ أَنْ یَحْمِلَ الشَّیْ ءَ الدَّنِیَّ بِنَفْسِهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ أَعْدَاؤُکُمْ کَثِیرٌ عَادَاکُمُ الْخَلْقُ یَا مَعْشَرَ الشِّیعَةِ فَتَزَیَّنُوا لَهُمْ مَا قَدَرْتُمْ عَلَیْهِ (1).

ص: 324


1- 1. صفات الشیعة الرقم: 31، و قد مر فی ج 74 ص 147.

**[ترجمه]صفات شیعه: عبدالله بن خالد کنانی گفت: امام کاظم رو در رو به من رسید و من یک ماهی به دستم آویخته بودم. فرمود: آن را بینداز. من بد دارم که مرد بزرگواری، چیز پستی را خودش ببرد. سپس فرمود: شما مردمی باشید که دشمن های بسیار دارید. ای گروه شیعه! مردم با شما دشمنی کنند و تا توانید در نزد آنها آراسته و آبرومند باشید. - . صفات شیعه: 31 -

**[ترجمه]

«2»

کِتَابُ الْغَارَاتِ لِإِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ، رَفَعَهُ عَنْ صَالِحٍ: أَنَّ جَدَّتَهُ أَتَتْ عَلِیّاً علیه السلام وَ مَعَهُ تَمْرٌ یَحْمِلُهُ فَسَلَّمَتْ وَ قَالَتْ أَعْطِنِی هَذَا التَّمْرَ أَحْمِلُهُ قَالَ أَبُو الْعِیَالِ أَحَقُّ بِحَمْلِهِ قَالَتْ وَ قَالَ أَ لَا تَأْکُلِینَ مَعِی قَالَتْ قُلْتُ لَا أُرِیدُهُ قَالَتْ فَانْطَلَقَ بِهِ إِلَی مَنْزِلِهِ ثُمَّ رَجَعَ وَ هُوَ مُرْتَدٍ بِتِلْکَ الْمِلْحَفَةِ وَ فِیهَا قُشُورُ التَّمْرِ فَصَلَّی بِالنَّاسِ فِیهَا الْجُمُعَةَ.

**[ترجمه]کتاب الغارات ثقفی: صالح گفت: مادر بزرگش نزد علی علیه السّلام آمد و با آن حضرت خرمایی بود که می برد. گفتش: این خرما را به من بده تا ببرم. آن حضرت فرمود: پدر عیال سزاوارتر است به بردن آن. گوید: آن حضرت فرمود: با من غذا نمی خوری؟ گفتم نه و آن حضرت خرما را به خانه خود برد و برگشت و پتویی را پوشیده بود که خرما را با آن برده بود و پوسته های خرما بر آن بود و با همان نماز جمعه را برای مردم خواند .

**[ترجمه]

باب 65 آداب التوجه إلی حاجة

الأخبار

«1»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَأْخُذَ فِی حَاجَةٍ فَکُلْ کِسْرَةً بِمِلْحٍ فَهُوَ أَعَزُّ لَکَ وَ أَقْضَی لِلْحَاجَةِ وَ إِذَا أَرَدْتَ حَاجَةً فَاسْتَقْبِلْ إِلَیْهَا اسْتِقْبَالًا وَ لَا تَسْتَدْبِرْهَا اسْتِدْبَاراً.

**[ترجمه]دعوات راوندی: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون خواستی به دنبال حاجتی بروی، تکه نانی با نمک بخور که آبرومندتر باشی و بهتر حاجت را روا می کند، و چون نیازی خواهی، به خوبی و با تصمیم دنبالش باش و بدان پشت مکن. - . دعوات راوندی : 140 -

**[ترجمه]

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام فِی سَرِیَّةٍ ثُمَّ بَدَتْ لَهُ إِلَیْهِ حَاجَةٌ فَأَرْسَلَ إِلَیْهِ الْمِقْدَادَ بْنَ الْأَسْوَدِ فَقَالَ لَهُ لَا تَصِحْ بِهِ مِنْ خَلْفِهِ وَ لَا عَنْ یَمِینِهِ وَ لَا عَنْ شِمَالِهِ وَ لَکِنْ جُزْهُ ثُمَّ اسْتَقْبِلْهُ بِوَجْهِکَ فَقُلْ لَهُ یَقُولُ لَکَ رَسُولُ اللَّهِ کَذَا وَ کَذَا(1).

ص: 325


1- 1. ....

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق از پدرش علیهما السّلام نقل می کند که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله، علی علیه السّلام را با قشونی فرستاد و نیازی به او پدید شد. پس مقداد بن اسود را به دنبالش فرستاد و به او فرمود: از پشت سرش او را آواز مده و نه از سمت راست یا چپش، ولی از او جلو بگیر و به او رو آور و بگو رسول خدا به تو چنین و چنان فرموده است. - . قرب الاسناد : 121 -

**[ترجمه]

باب 66 جوامع المناهی التی تتعلق بجمیع الأحکام من القرآن الکریم

الآیات

البقرة: وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ (1)

و قال تعالی: الَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ (2)

و قال تعالی: وَ إِذْ أَخَذْنا مِیثاقَکُمْ لا تَسْفِکُونَ دِماءَکُمْ وَ لا تُخْرِجُونَ أَنْفُسَکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ- ثُمَّ أَنْتُمْ هؤُلاءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَکُمْ وَ تُخْرِجُونَ فَرِیقاً مِنْکُمْ مِنْ دِیارِهِمْ تَظاهَرُونَ عَلَیْهِمْ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ إِنْ یَأْتُوکُمْ أُساری تُفادُوهُمْ وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَیْکُمْ إِخْراجُهُمْ أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْکِتابِ وَ تَکْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَما جَزاءُ مَنْ یَفْعَلُ ذلِکَ مِنْکُمْ إِلَّا خِزْیٌ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ یُرَدُّونَ إِلی أَشَدِّ الْعَذابِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ (3)

و قال تعالی: وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ (4)

و قال تعالی: وَ لا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَةِ(5)

النساء: وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَیُبَتِّکُنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ (6)

المائدة: فَبِما نَقْضِهِمْ مِیثاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَ جَعَلْنا قُلُوبَهُمْ قاسِیَةً یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ وَ نَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُکِّرُوا بِهِ وَ لا تَزالُ تَطَّلِعُ عَلی خائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِیلًا

ص: 326


1- 1. البقرة: 57.
2- 2. البقرة: 25.
3- 3. البقرة: 78 و 79.
4- 4. البقرة: 187.
5- 5. البقرة: 191.
6- 6. النساء: 118.

مِنْهُمْ إلی قوله تعالی وَ مِنَ الَّذِینَ قالُوا إِنَّا نَصاری أَخَذْنا مِیثاقَهُمْ فَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُکِّرُوا بِهِ (1)

الأنعام: قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلَّا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَ إِیَّاهُمْ وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ- وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمِیزانَ بِالْقِسْطِ لا نُکَلِّفُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها وَ إِذا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَ لَوْ کانَ ذا قُرْبی وَ بِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ- وَ أَنَّ هذا صِراطِی مُسْتَقِیماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (2)

الأعراف: قُلْ إِنَّما حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ أَنْ تُشْرِکُوا بِاللَّهِ ما لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطاناً وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَی اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ (3)

و قال: وَ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها(4)

الأنفال: وَ ما کانَ صَلاتُهُمْ عِنْدَ الْبَیْتِ إِلَّا مُکاءً وَ تَصْدِیَةً فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما کُنْتُمْ تَکْفُرُونَ (5)

التوبة: إِنَّمَا النَّسِی ءُ زِیادَةٌ فِی الْکُفْرِ یُضَلُّ بِهِ الَّذِینَ کَفَرُوا یُحِلُّونَهُ عاماً وَ یُحَرِّمُونَهُ عاماً لِیُواطِؤُا عِدَّةَ ما حَرَّمَ اللَّهُ فَیُحِلُّوا ما حَرَّمَ اللَّهُ زُیِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمالِهِمْ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ (6)

النحل: إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبی وَ یَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ- وَ أَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذا عاهَدْتُمْ وَ لا تَنْقُضُوا

ص: 327


1- 1. المائدة: 16- 17.
2- 2. الأنعام: 152- 154.
3- 3. الأعراف: 31.
4- 4. الأعراف: 54.
5- 5. الأنفال: 35.
6- 6. براءة: 37.

الْأَیْمانَ بَعْدَ تَوْکِیدِها وَ قَدْ جَعَلْتُمُ اللَّهَ عَلَیْکُمْ کَفِیلًا إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ- وَ لا تَکُونُوا کَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْکاثاً تَتَّخِذُونَ أَیْمانَکُمْ دَخَلًا بَیْنَکُمْ أَنْ تَکُونَ أُمَّةٌ هِیَ أَرْبی مِنْ أُمَّةٍ إِنَّما یَبْلُوکُمُ اللَّهُ بِهِ وَ لَیُبَیِّنَنَّ لَکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ ما کُنْتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ إلی قوله تعالی وَ لا تَتَّخِذُوا أَیْمانَکُمْ دَخَلًا بَیْنَکُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها وَ تَذُوقُوا السُّوءَ بِما صَدَدْتُمْ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ لَکُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ (1)

الشعراء: أَ تَبْنُونَ بِکُلِّ رِیعٍ آیَةً تَعْبَثُونَ وَ تَتَّخِذُونَ مَصانِعَ لَعَلَّکُمْ تَخْلُدُونَ (2)

و قال تعالی: وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ (3)

القصص: وَ لا تَبْغِ الْفَسادَ فِی الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ (4)

lt;meta info="- و لا تعثوا فی الأرض مفسدین. - . بقره/ 57 -

{و [لی] در زمین سر به فساد برمدارید.}

- الذین ینقضون عهد الله من بعد میثاقه و یقطعون ما أمر الله به أن یوصل و یفسدون فی الأرض أولئک هم الخاسرون. - . بقره/ 25 -

{همانانی که پیمان خدا را پس از بستن آن می شکنند و آنچه را خداوند به پیوستنش امر فرموده می گسلند و در زمین به فساد می پردازند، آنانند که زیانکارانند.}

- و إذ أخذنا میثاقکم لا تسفکون دماءکم و لا تخرجون أنفسکم من دیارکم ثم أقررتم و أنتم تشهدون- ثم أنتم هؤلاء تقتلون أنفسکم و تخرجون فریقا منکم من دیارهم تظاهرون علیهم بالإثم و العدوان و إن یأتوکم أساری تفادوهم و هو محرم علیکم إخراجهم أ فتؤمنون ببعض الکتاب و تکفرون ببعض فما جزاء من یفعل ذلک منکم إلا خزی فی الحیاة الدنیا و یوم القیامة یردون إلی أشد العذاب و ما الله بغافل عما تعملون. - . بقره/ 78 - 79 -

{و چون از شما پیمان محکم گرفتیم که: «خون همدیگر را مریزید، و یکدیگر را از سرزمین خود بیرون نکنید» سپس [به این پیمان] اقرار کردید، و خود گواهید. [ولی] باز همین شما هستید که یکدیگر را می کشید، و گروهی از خودتان را از دیارشان بیرون می رانید، و به گناه و تجاوز، بر ضد آنان به یکدیگر کمک می کنید. و اگر به اسارت پیش شما آیند، به [دادن] فدیه، آنان را آزاد می کنید، با آنکه [نه تنها کشتن، بلکه] بیرون کردن آنان بر شما حرام شده است. آیا شما به پاره ای از کتاب [تورات] ایمان می آورید، و به پاره ای کفر می ورزید؟ پس جزای هر کس از شما که چنین کند، جز خواری در زندگی دنیا چیزی نخواهد بود، و روز رستاخیز ایشان را به سخت ترین عذاب ها باز برند، و خداوند از آنچه می کنید غافل نیست.}

- و الفتنة أشد من القتل. - . بقره/ 187 -

فتنه [شرک] از قتل بدتر است.}

- و لا تلقوا بأیدیکم إلی التهلکة. - . بقره/ 191 -

{و خود را با دست خود به هلاکت میفکنید.}

- و لآمرنهم فلیبتکن آذان الأنعام و لآمرنهم فلیغیرن خلق الله. - . نساء/ 118 -

{و وادارشان می کنم تا گوش های دام ها را شکاف دهند، و وادارشان می کنم تا آفریده خدا را دگرگون سازند.}

- فبما نقضهم میثاقهم لعناهم و جعلنا قلوبهم قاسیة یحرفون الکلم عن مواضعه و نسوا حظا مما ذکروا به و لا تزال تطلع علی خائنة منهم إلا قلیلا منهم. - . مائده/ 13 -

{پس به [سزای] پیمان شکستنشان لعنتشان کردیم و دل هایشان را سخت گردانیدیم. [به طوری که] کلمات را از مواضع خود تحریف می کنند، و بخشی از آنچه را بدان اندرز داده شده بودند به فراموشی سپردند. و تو همواره بر خیانتی از آنان آگاه می شوی، مگر [شماری] اندک از ایشان [که خیانتکار نیستند] .}

- و من الذین قالوا إنا نصاری أخذنا میثاقهم فنسوا حظا مما ذکروا به. - . مائده / 14 -

{و از کسانی که گفتند: «ما نصرانی هستیم»، از ایشان [نیز] پیمان گرفتیم، و[لی] بخشی از آنچه را بدان اندرز داده شده بودند فراموش کردند.} - قل تعالوا أتل ما حرم ربکم علیکم ألا تشرکوا به شیئا و بالوالدین إحسانا و لا تقتلوا أولادکم من إملاق نحن نرزقکم و إیاهم و لا تقربوا الفواحش ما ظهر منها و ما بطن و لا تقتلوا النفس التی حرم الله إلا بالحق ذلکم وصاکم به لعلکم تعقلون- و لا تقربوا مال الیتیم إلا بالتی هی أحسن حتی یبلغ أشده و أوفوا الکیل و المیزان بالقسط لا نکلف نفسا إلا وسعها و إذا قلتم فاعدلوا و لو کان ذا قربی و بعهد الله أوفوا ذلکم وصاکم به لعلکم تذکرون- و أن هذا صراطی مستقیما فاتبعوه و لا تتبعوا السبل فتفرق بکم عن سبیله ذلکم وصاکم به لعلکم تتقون. - . انعام/ 154- 156 -

{بگو: «بیایید تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده برای شما بخوانم: چیزی را با او شریک قرار مدهید و به پدر و مادر احسان کنید و فرزندان خود را از بیم تنگدستی مکشید ما شما و آنان را روزی می رسانیم و به کارهای زشت- چه علنی آن و چه پوشیده [اش]- نزدیک مشوید و نَفْسی را که خدا حرام گردانیده، جز بحق مکشید. اینهاست که [خدا] شما را به [انجام دادن] آن سفارش کرده است، باشد که بیندیشد. و به مال یتیم- جز به نحوی [هر چه نیکوتر]- نزدیک مشوید، تا به حد رشد خود برسد. و پیمانه و ترازو را به عدالت، تمام بپیمایید. هیچ کس را جز به قدر توانش تکلیف نمی کنیم. و چون [به داوری یا شهادت] سخن گویید دادگری کنید، هر چند [درباره] خویشاوند [شما] باشد. و به پیمان خدا وفا کنید. اینهاست که [خدا] شما را به آن سفارش کرده است، باشد که پند گیرید. و [بدانید] این است راه راست من پس، از آن پیروی کنید. و از راه ها [ی دیگر] که شما را از راه وی پراکنده می سازد پیروی مکنید. اینهاست که [خدا] شما را به آن سفارش کرده است، باشد که به تقوا گرایید.}

- قل إنما حرم ربی الفواحش ما ظهر منها و ما بطن و الإثم و البغی بغیر الحق و أن تشرکوا بالله ما لم ینزل به سلطانا و أن تقولوا علی الله ما لا تعلمون. - . اعراف/ 33 -

{بگو: «پروردگار من فقط زشتکاری ها را- چه آشکارش [باشد] و چه پنهان- و گناه و ستم ناحق را حرام گردانیده است و [نیز] اینکه چیزی را شریک خدا سازید که دلیلی بر [حقّانیّت] آن نازل نکرده و اینکه چیزی را که نمی دانید به خدا نسبت دهید.} - و لا تفسدوا فی الأرض بعد إصلاحها. - . اعراف/ 56 -

{و در زمین پس از اصلاح آن فساد مکنید.}

- و ما کان صلاتهم عند البیت إلا مکاء و تصدیة فذوقوا العذاب بما کنتم تکفرون. - . انفال/ 35 -

{و نمازشان در خانه [خدا] جز سوت کشیدن و کف زدن نبود. پس به سزای آنکه کفر می ورزیدید، این عذاب را بچشید!}

- إنما النسی ء زیادة فی الکفر یضل به الذین کفروا یحلونه عاما و یحرمونه عاما لیواطؤا عدة ما حرم الله فیحلوا ما حرم الله زین لهم سوء أعمالهم و الله لا یهدی القوم الکافرین. - . برائت/ 37 -

{جز این نیست که جابجا کردنِ [ماه های حرام]، فزونی در کفر است که کافران به وسیله آن گمراه می شوند آن را یک سال حلال می شمارند، و یک سال [دیگر]، آن را حرام می دانند، تا با شماره ماه هایی که خدا حرام کرده است موافق سازند، و در نتیجه آنچه را خدا حرام کرده [بر خود] حلال گردانند. زشتیِ اعمالشان برایشان آراسته شده است، و خدا گروه کافران را هدایت نمی کند.}

- إن الله یأمر بالعدل و الإحسان و إیتاء ذی القربی و ینهی عن الفحشاء و المنکر و البغی یعظکم لعلکم تذکرون- و أوفوا بعهد الله إذا عاهدتم و لا تنقضواالأیمان بعد توکیدها و قد جعلتم الله علیکم کفیلا إن الله یعلم ما تفعلون- و لا تکونوا کالتی نقضت غزلها من بعد قوة أنکاثا تتخذون أیمانکم دخلا بینکم أن تکون أمة هی أربی من أمة إنما یبلوکم الله به و لیبینن لکم یوم القیامة ما کنتم فیه تختلفون. - . نحل / 90 - 92 -

{در حقیقت، خدا به دادگری و نیکوکاری و بخشش به خویشاوندان فرمان می دهد و از کار زشت و ناپسند و ستم باز می دارد. به شما اندرز می دهد، باشد که پند گیرید. و چون با خدا پیمان بستید، به پیمان خود وفا کنید و سوگندهای [خود را] پس از استوار کردن آنها مشکنید، با اینکه خدا را بر خود ضامن [و گواه] قرار داده اید، زیرا خدا آنچه را انجام می دهید می داند. و مانند آن [زنی] که رشته خود را پس از محکم بافتن، [یکی یکی] از هم می گسست مباشید که سوگندهای خود را میان خویش وسیله [فریب و] تقلب سازید [به خیال این] که گروهی از گروه دیگر [در داشتن امکانات] افزونترند. جز این نیست که خدا شما را بدین وسیله می آزماید و روز قیامت در آنچه اختلاف می کردید، قطعاً برای شما توضیح خواهد داد.}

- و لا تتخذوا أیمانکم دخلا بینکم فتزل قدم بعد ثبوتها و تذوقوا السوء بما صددتم عن سبیل الله و لکم عذاب عظیم. - . نحل/ 94 -

{و زنهار، سوگندهای خود را دستاویز تقلب میان خود قرار مدهید، تا گامی بعد از استواریش بلغزد، و شما به [سزای] آنکه [مردم را] از راه خدا باز داشته اید دچار شکنجه شوید و برای شما عذابی بزرگ باشد.}

- أ تبنون بکل ریع آیة تعبثون و تتخذون مصانع لعلکم تخلدون. - . شعراء/ 128- 129 -

{آیا بر هر تپّه ای بنایی می سازید که [در آن] دست به بیهوده کاری زنید؟ و کاخ های استوار می گیرید به امید آنکه جاودانه بمانید؟}

- و لا تعثوا فی الأرض مفسدین. - . شعراء/ 183 -

{و در زمین سر به فساد برمدارید.}

- و لا تبغ الفساد فی الأرض إن الله لا یحب المفسدین. - . قصص/ 77 -

{و در زمین فساد مجوی که خدا فسادگران را دوست نمی دارد.}

**[ترجمه]

باب 67 جوامع مناهی النبی صلی الله علیه و آله و متفرقاتها

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْأَبْهَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَکَرِیَّا الْجَوْهَرِیِّ الْغَلَابِیِّ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنِ الْأَکْلِ عَلَی الْجَنَابَةِ وَ قَالَ إِنَّهُ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ نَهَی عَنْ تَقْلِیمِ الْأَظْفَارِ بِالْأَسْنَانِ وَ عَنِ السِّوَاکِ فِی الْحَمَّامِ وَ التَّنَخُّعِ فِی الْمَسَاجِدِ وَ نَهَی عَنْ أَکْلِ سُؤْرِ الْفَأْرَةِ وَ قَالَ لَا تَجْعَلُوا الْمَسَاجِدَ طُرُقاً حَتَّی تُصَلُّوا فِیهَا رَکْعَتَیْنِ وَ نَهَی أَنْ یَبُولَ أَحَدٌ تَحْتَ شَجَرَةٍ مُثْمِرَةٍ أَوْ عَلَی قَارِعَةِ الطَّرِیقِ وَ نَهَی أَنْ یَأْکُلَ الْإِنْسَانُ بِشِمَالِهِ وَ أَنْ یَأْکُلَ وَ هُوَ مُتَّکِئٌ وَ نَهَی أَنْ تُجَصَّصَ الْمَقَابِرُ

ص: 328


1- 1. النحل: 92- 96.
2- 2. الشعراء: 128- 129.
3- 3. الشعراء: 183.
4- 4. القصص: 77.

وَ تُصَلَّی فِیهَا وَ قَالَ إِذَا اغْتَسَلَ أَحَدُکُمْ فِی فَضَاءٍ مِنَ الْأَرْضِ فَلْیُحَاذِرْ عَلَی عَوْرَتِهِ وَ لَا یَشْرَبَنَّ أَحَدُکُمُ الْمَاءَ مِنْ عِنْدِ عُرْوَةِ الْإِنَاءِ فَإِنَّهُ مُجْتَمَعُ الْوَسَخِ وَ نَهَی أَنْ یَبُولَ أَحَدٌ فِی الْمَاءِ الرَّاکِدِ فَإِنَّهُ مِنْهُ یَکُونُ ذَهَابُ الْعَقْلِ وَ نَهَی أَنْ یَمْشِیَ الرَّجُلُ فِی فَرْدِ نَعْلٍ أَوْ یَتَنَعَّلَ وَ هُوَ قَائِمٌ وَ نَهَی أَنْ یَبُولَ الرَّجُلُ وَ فَرْجُهُ بَادٍ لِلشَّمْسِ أَوْ لِلْقَمَرِ وَ قَالَ إِذَا دَخَلْتُمُ الْغَائِطَ فَتَجَنَّبُوا الْقِبْلَةَ وَ نَهَی عَنِ الرَّنَّةِ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ وَ نَهَی عَنِ النِّیَاحَةِ وَ الِاسْتِمَاعِ إِلَیْهَا وَ نَهَی عَنِ اتِّبَاعِ النِّسَاءِ الْجَنَائِزَ وَ نَهَی أَنْ یُمْحَی شَیْ ءٌ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْبُزَاقِ أَوْ یُکْتَبَ مِنْهُ وَ نَهَی أَنْ یَکْذِبَ الرَّجُلُ فِی رُؤْیَاهُ مُتَعَمِّداً وَ قَالَ یُکَلِّفُهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَنْ یَعْقِدَ شَعِیرَةً وَ مَا هُوَ بِعَاقِدِهَا وَ نَهَی عَنِ التَّصَاوِیرِ وَ قَالَ مَنْ صَوَّرَ صُورَةً کَلَّفَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَنْ یَنْفُخَ فِیهَا وَ لَیْسَ بِنَافِخٍ وَ نَهَی أَنْ یُحْرَقَ شَیْ ءٌ مِنَ الْحَیَوَانِ بِالنَّارِ وَ نَهَی عَنْ سَبِّ الدِّیکِ وَ قَالَ إِنَّهُ یُوقِظُ لِلصَّلَاةِ وَ نَهَی أَنْ یَدْخُلَ الرَّجُلُ فِی سَوْمِ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ وَ نَهَی أَنْ یُکْثَرَ الْکَلَامُ عِنْدَ الْمُجَامَعَةِ وَ قَالَ مِنْهُ یَکُونُ خَرَسُ الْوَلَدِ وَ قَالَ لَا تُبَیِّتُوا الْقُمَامَةَ فِی بُیُوتِکُمْ وَ أَخْرِجُوهَا نَهَاراً فَإِنَّهَا مَقْعَدُ الشَّیْطَانِ وَ قَالَ لَا یَبِیتَنَّ أَحَدٌ وَ یَدُهُ غَمِرَةٌ فَإِنْ فَعَلَ فَأَصَابَهُ لَمَمُ الشَّیْطَانِ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ وَ نَهَی أَنْ یَسْتَنْجِیَ الرَّجُلُ بِالرَّوْثِ وَ نَهَی أَنْ تَخْرُجَ الْمَرْأَةُ مِنْ بَیْتِهَا بِغَیْرِ إِذْنِ زَوْجِهَا فَإِنْ خَرَجَتْ لَعَنَهَا کُلُّ مَلَکٍ فِی السَّمَاءِ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ تَمُرُّ عَلَیْهِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ حَتَّی تَرْجِعَ إِلَی بَیْتِهَا وَ نَهَی أَنْ تَتَزَیَّنَ الْمَرْأَةُ لِغَیْرِ زَوْجِهَا فَإِنْ فَعَلَتْ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُحْرِقَهُ بِالنَّارِ وَ نَهَی أَنْ تَتَکَلَّمَ الْمَرْأَةُ عِنْدَ غَیْرِ زَوْجِهَا وَ غَیْرِ ذِی مَحْرَمٍ مِنْهَا أَکْثَرَ مِنْ خَمْسِ کَلِمَاتٍ مِمَّا لَا بُدَّ لَهَا مِنْهُ وَ نَهَی أَنْ تُبَاشِرَ الْمَرْأَةُ الْمَرْأَةَ لَیْسَ بَیْنَهُمَا ثَوْبٌ وَ نَهَی أَنْ تُحَدِّثَ الْمَرْأَةُ الْمَرْأَةَ بِمَا تَخْلُو بِهِ مَعَ زَوْجِهَا وَ نَهَی أَنْ یُجَامِعَ الرَّجُلُ أَهْلَهُ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ عَلَی ظَهْرِ طَرِیقٍ عَامِرٍ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ وَ نَهَی أَنْ یَقُولَ الرَّجُلُ لِلرَّجُلِ زَوِّجْنِی أُخْتَکَ حَتَّی أُزَوِّجَکَ أُخْتِی-

ص: 329

وَ نَهَی إِتْیَانَ الْعَرَّافِ (1) وَ قَالَ مَنْ أَتَاهُ وَ صَدَّقَهُ فَقَدْ بَرِئَ مِمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ نَهَی عَنِ اللَّعِبِ بِالنَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ الْکُوبَةِ وَ الْعَرْطَبَةِ وَ هِیَ الطُّنْبُورُ وَ الْعُودِ یَعْنِی الطَّبْلَ وَ نَهَی عَنِ الْغِیبَةِ وَ الِاسْتِمَاعِ إِلَیْهَا وَ نَهَی عَنِ النَّمِیمَةِ وَ الِاسْتِمَاعِ إِلَیْهَا وَ قَالَ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ قَتَّاتٌ یَعْنِی نَمَّاماً وَ نَهَی عَنْ إِجَابَةِ الْفَاسِقِینَ إِلَی طَعَامِهِمْ وَ نَهَی عَنِ الْیَمِینِ الْکَاذِبَةِ وَ قَالَ إِنَّهَا تَتْرُکُ الدِّیَارَ بَلَاقِعَ وَ قَالَ مَنْ حَلَفَ بِیَمِینٍ کَاذِبَةٍ صَبْراً لِیَقْطَعَ بِهَا مَالَ امْرِئٍ مُسْلِمٍ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبَانُ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ یَرْجِعَ وَ نَهَی عَنِ الْجُلُوسِ عَلَی مَائِدَةٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا الْخَمْرُ وَ نَهَی أَنْ یُدْخِلَ الرَّجُلُ حَلِیلَتَهُ إِلَی الْحَمَّامِ وَ قَالَ لَا یَدْخُلَنَّ أَحَدُکُمُ الْحَمَّامَ إِلَّا بِمِئْزَرٍ وَ نَهَی عَنِ الْمُحَادَثَةِ الَّتِی تَدْعُو إِلَی غَیْرِ اللَّهِ وَ نَهَی عَنْ تَصْفِیقِ الْوَجْهِ وَ نَهَی عَنِ الشُّرْبِ فِی آنِیَةِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ نَهَی عَنْ لُبْسِ الْحَرِیرِ وَ الدِّیبَاجِ وَ الْقَزِّ لِلرِّجَالِ فَأَمَّا لِلنِّسَاءِ فَلَا بَأْسَ وَ نَهَی أَنْ یُبَاعَ الثِّمَارُ حَتَّی یَزْهُوَ یَعْنِی یَصْفَرَّ أَوْ یَحْمَرَّ وَ نَهَی عَنِ الْمُحَاقَلَةِ یَعْنِی بَیْعَ التَّمْرِ بِالرُّطَبِ وَ الْعِنَبِ بِالزَّبِیبِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ النَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ قَالَ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَهُوَ کَآکِلِ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ الْخَمْرِ وَ أَنْ تُشْتَرَی الْخَمْرُ وَ أَنْ تُسْقَی الْخَمْرُ وَ قَالَ علیه السلام لَعَنَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ عَاصِرَهَا وَ غَارِسَهَا وَ شَارِبَهَا وَ سَاقِیَهَا وَ بَائِعَهَا وَ مُشْتَرِیَهَا وَ آکِلَ ثَمَنِهَا وَ حَامِلَهَا وَ الْمَحْمُولَةَ إِلَیْهِ وَ قَالَ علیه السلام مَنْ شَرِبَهَا لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاةٌ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ إِنْ مَاتَ وَ فِی بَطْنِهِ شَیْ ءٌ مِنْ ذَلِکَ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَسْقِیَهُ مِنْ طِینَةِ خَبَالٍ وَ هُوَ صَدِیدُ أَهْلِ النَّارِ وَ مَا یَخْرُجُ مِنْ فُرُوجِ الزُّنَاةِ فَیَجْتَمِعُ ذَلِکَ فِی قُدُورِ جَهَنَّمَ فَیَشْرَبُهَا أَهْلُ النَّارِ فَ یُصْهَرُ بِهِ ما فِی بُطُونِهِمْ وَ الْجُلُودُ وَ نَهَی عَنْ أَکْلِ الرِّبَا وَ شَهَادَةِ الزُّورِ وَ کِتَابَةِ الرِّبَا وَ قَالَ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَعَنَ آکِلَ الرِّبَا وَ مُوکِلَهُ وَ کَاتِبَهُ وَ شَاهِدِیهِ وَ نَهَی عَنْ بَیْعٍ وَ سَلَفٍ وَ نَهَی

ص: 330


1- 1. یعنی المنجم و الکاهن، و قال الجاحظ هو دون الکاهن، و کیف کان هو الذی یدل علی معرفة السارق و السرقة و الضالة و ما أشبه ذلک أو هو الذی یخبر عن الماضی و المستقبل.

عَنْ بَیْعَیْنِ فِی بَیْعٍ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ مَا لَیْسَ عِنْدَکَ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ مَا لَمْ یُضْمَنْ وَ نَهَی عَنْ مُصَافَحَةِ الذِّمِّیِّ وَ نَهَی عَنْ أَنْ یُنْشَدَ الشِّعْرُ أَوْ تُنْشَدَ الضَّالَّةُ فِی الْمَسْجِدِ وَ نَهَی أَنْ یُسَلَّ السَّیْفُ فِی الْمَسْجِدِ وَ نَهَی عَنْ ضَرْبِ وُجُوهِ الْبَهَائِمِ وَ نَهَی أَنْ یَنْظُرَ الرَّجُلُ إِلَی عَوْرَةِ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ وَ قَالَ مَنْ تَأَمَّلَ عَوْرَةَ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ لَعَنَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ نَهَی الْمَرْأَةَ أَنْ تَنْظُرَ إِلَی عَوْرَةِ الْمَرْأَةِ وَ نَهَی أَنْ یُنْفَخَ فِی طَعَامٍ أَوْ فِی شَرَابٍ أَوْ یُنْفَخَ فِی مَوْضِعِ السُّجُودِ وَ نَهَی أَنْ یُصَلِّیَ الرَّجُلُ فِی الْمَقَابِرِ وَ الطُّرُقِ وَ الْأَرْحِیَةِ وَ الْأَوْدِیَةِ وَ مَرَابِضِ الْإِبِلِ وَ عَلَی ظَهْرِ الْکَعْبَةِ وَ نَهَی عَنْ قَتْلِ النَّحْلِ وَ نَهَی عَنِ الْوَسْمِ فِی وُجُوهِ الْبَهَائِمِ وَ نَهَی أَنْ یُحْلَفَ بِغَیْرِ اللَّهِ وَ قَالَ مَنْ حَلَفَ بِغَیْرِ اللَّهِ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْ ءٍ وَ نَهَی أَنْ یَحْلِفَ الرَّجُلُ بِسُورَةٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ قَالَ مَنْ حَلَفَ بِسُورَةٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ فَعَلَیْهِ بِکُلِّ آیَةٍ مِنْهَا یَمِینٌ فَمَنْ شَاءَ بَرَّ وَ مَنْ شَاءَ فَجَرَ وَ نَهَی أَنْ یَقُولَ الرَّجُلُ لِلرَّجُلِ لَا وَ حَیَاتِکَ وَ حَیَاةِ فُلَانٍ وَ نَهَی أَنْ یَقْعُدَ الرَّجُلُ فِی الْمَسْجِدِ وَ هُوَ جُنُبٌ وَ نَهَی عَنِ التَّعَرِّی بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ نَهَی عَنِ الْحِجَامَةِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ الْجُمُعَةِ وَ نَهَی عَنِ الْکَلَامِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ الْإِمَامُ یَخْطُبُ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ لَغَا وَ مَنْ لَغَا فَلَا جُمُعَةَ لَهُ وَ نَهَی عَنِ التَّخَتُّمِ بِخَاتَمِ صُفْرٍ أَوْ حَدِیدٍ وَ نَهَی أَنْ یُنْقَشَ شَیْ ءٌ مِنَ الْحَیَوَانِ عَلَی الْخَاتَمِ وَ نَهَی عَنِ الصَّلَاةِ فِی ثَلَاثِ سَاعَاتٍ عِنْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ عِنْدَ غُرُوبِهَا وَ عِنْدَ اسْتِوَائِهَا وَ نَهَی عَنْ صِیَامِ سِتَّةِ أَیَّامٍ یَوْمِ الْفِطْرِ وَ یَوْمِ الشَّکِّ وَ یَوْمِ النَّحْرِ وَ أَیَّامِ التَّشْرِیقِ وَ نَهَی أَنْ یُشْرَبَ الْمَاءُ کَرَعاً کَمَا تَشْرَبُ الْبَهَائِمُ- وَ قَالَ اشْرَبُوا بِأَیْدِیکُمْ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ أَوَانِیکُمْ وَ نَهَی عَنِ الْبُزَاقِ فِی الْبِئْرِ الَّتِی یُشْرَبُ مِنْهَا وَ نَهَی أَنْ یُسْتَعْمَلَ أَجِیرٌ حَتَّی یُعْلَمَ مَا أُجْرَتُهُ وَ نَهَی عَنِ الْهِجْرَانِ فَإِنْ کَانَ لَا بُدَّ فَاعِلًا لَا یَهْجُرُ أَخَاهُ أَکْثَرَ مِنْ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ فَمَنْ کَانَ مُهَاجِراً لِأَخِیهِ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ کَانَتِ النَّارُ أَوْلَی بِهِ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ بِالنَّسِیئَةِ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ الذَّهَبِ بِالذَّهَبِ زِیَادَةً إِلَّا وَزْناً بِوَزْنٍ وَ نَهَی عَنِ الْمَدْحِ وَ قَالَ احْثُوا فِی وُجُوهِ الْمَدَّاحِینَ التُّرَابَ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ تَوَلَّی خُصُومَةَ ظَالِمٍ أَوْ أَعَانَ عَلَیْهَا ثُمَّ نَزَلَ بِهِ مَلَکُ الْمَوْتِ قَالَ لَهُ أَبْشِرْ بِلَعْنَةِ اللَّهِ وَ نَارِ جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ وَ قَالَ مَنْ مَدَحَ سُلْطَاناً جَائِراً وَ تَخَفَّفَ وَ تَضَعْضَعَ لَهُ طَمَعاً فِیهِ کَانَ قَرِینَهُ

ص: 331

إِلَی النَّارِ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ دَلَّ جَائِراً عَلَی جَوْرٍ کَانَ قَرِینَ هَامَانَ فِی جَهَنَّمَ وَ مَنْ بَنَی بُنْیَاناً رِیَاءً وَ سُمْعَةً حُمِّلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنَ الْأَرْضِ السَّابِعَةِ وَ هُوَ نَارٌ تَشْتَعِلُ ثُمَّ یُطَوَّقُ فِی عُنُقِهِ وَ یُلْقَی فِی النَّارِ فَلَا یَحْبِسُهُ شَیْ ءٌ مِنْهَا دُونَ قَعْرِهَا إِلَّا أَنْ یَتُوبَ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَیْفَ یَبْنِی رِیَاءً وَ سُمْعَةً قَالَ یَبْنِی فَضْلًا عَلَی مَا یَکْفِیهِ اسْتِطَالَةً مِنْهُ عَلَی جِیرَانِهِ وَ مُبَاهَاةً لِإِخْوَانِهِ وَ قَالَ علیه السلام مَنْ ظَلَمَ أَجِیراً أَجْرَهُ أَحْبَطَ اللَّهُ عَمَلَهُ وَ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ رِیحَ الْجَنَّةِ وَ إِنَّ رِیحَهَا لَتُوجَدُ مِنْ مَسِیرَةِ خَمْسِمِائَةِ عَامٍ وَ مَنْ خَانَ جَارَهُ شِبْراً مِنَ الْأَرْضِ جَعَلَهَا اللَّهُ طَوْقاً فِی عُنُقِهِ مِنْ تُخُومِ الْأَرَضِینَ السَّابِعَةِ حَتَّی یَلْقَی اللَّهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مُطَوَّقاً إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ یَرْجِعَ أَلَا وَ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ ثُمَّ نَسِیَهُ مُتَعَمِّداً لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَغْلُولًا یُسَلِّطُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ بِکُلِّ آیَةٍ مِنْهَا حَیَّةً تَکُونُ قَرِینَهُ إِلَی النَّارِ إِلَّا أَنْ یَغْفِرَ لَهُ وَ قَالَ علیه السلام مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ ثُمَّ شَرِبَ عَلَیْهِ حَرَاماً أَوْ آثَرَ عَلَیْهِ حُبَّ الدُّنْیَا وَ زِینَتَهَا اسْتَوْجَبَ عَلَیْهِ سَخَطَ اللَّهِ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ أَلَا وَ إِنَّهُ إِنْ مَاتَ عَلَی غَیْرِ تَوْبَةٍ حَاجَّهُ الْقُرْآنُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَلَا یُزَایِلُهُ إِلَّا مَدْحُوضاً أَلَا وَ مَنْ زَنَی بِامْرَأَةٍ مُسْلِمَةٍ أَوْ یَهُودِیَّةٍ أَوْ نَصْرَانِیَّةٍ أَوْ مَجُوسِیَّةٍ حُرَّةٍ أَوْ أَمَةٍ ثُمَّ لَمْ یَتُبْ وَ مَاتَ مُصِرّاً عَلَیْهِ فَتَحَ اللَّهُ لَهُ فِی قَبْرِهِ ثَلَاثَمِائَةِ بَابٍ تَخْرُجُ مِنْهُ حَیَّاتٌ وَ عَقَارِبُ وَ ثُعْبَانُ النَّارِ- فَهُوَ یَحْتَرِقُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَإِذَا بُعِثَ مِنْ قَبْرِهِ تَأَذَّی النَّاسُ مِنْ نَتْنِ رِیحِهِ فَیُعْرَفُ بِذَلِکَ وَ بِمَا کَانَ یَعْمَلُ فِی دَارِ الدُّنْیَا حَتَّی یُؤْمَرَ بِهِ إِلَی النَّارِ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْحَرَامَ وَ حَدَّ الْحُدُودَ وَ مَا أَحَدٌ أَغْیَرَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ غَیْرَتِهِ حَرَّمَ الْفَوَاحِشَ وَ نَهَی أَنْ یَطَّلِعَ الرَّجُلُ فِی بَیْتِ جَارِهِ وَ قَالَ مَنْ نَظَرَ إِلَی عَوْرَةِ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ أَوْ عَوْرَةِ غَیْرِ أَهْلِهِ مُتَعَمِّداً أَدْخَلَهُ اللَّهُ مَعَ الْمُنَافِقِینَ الَّذِینَ کَانُوا یَبْحَثُونَ عَنْ عَوْرَاتِ الْمُسْلِمِینَ وَ لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَفْضَحَهُ اللَّهُ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ قَالَ علیه السلام وَ مَنْ لَمْ یَرْضَ بِمَا قَسَمَهُ اللَّهُ لَهُ مِنَ الرِّزْقِ وَ بَثَّ شَکْوَاهُ وَ لَمْ

ص: 332

یَصْبِرْ وَ لَمْ یَحْتَسِبْ لَمْ تُرْفَعْ لَهُ حَسَنَةٌ وَ یَلْقَی اللَّهَ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبَانُ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ نَهَی أَنْ یَخْتَالَ الرَّجُلُ فِی مَشْیِهِ وَ قَالَ مَنْ لَبِسَ ثَوْباً فَاخْتَالَ فِیهِ خَسَفَ اللَّهُ بِهِ مِنْ شَفِیرِ جَهَنَّمَ وَ کَانَ قَرِینَ قَارُونَ لِأَنَّهُ أَوَّلُ مَنِ اخْتَالَ فَخَسَفَ اللَّهُ بِهِ وَ بِدارِهِ الْأَرْضَ وَ مَنِ اخْتَالَ فَقَدْ نَازَعَ اللَّهَ فِی جَبَرُوتِهِ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ ظَلَمَ امْرَأَةً مَهْرَهَا فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ زَانٍ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَبْدِی زَوَّجْتُکَ أَمَتِی عَلَی عَهْدِی فَلَمْ تُوفِ بِعَهْدِی وَ ظَلَمْتَ أَمَتِی فَیُؤْخَذُ مِنْ حَسَنَاتِهِ فَیُدْفَعُ إِلَیْهَا بِقَدْرِ حَقِّهَا فَإِذَا لَمْ تَبْقَ لَهُ حَسَنَةٌ أُمِرَ بِهِ إِلَی النَّارِ بِنَکْثِهِ لِلْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلًا(1) وَ نَهَی صلی الله علیه و آله عَنْ کِتْمَانِ الشَّهَادَةِ وَ قَالَ مَنْ کَتَمَهَا أَطْعَمَهُ اللَّهُ لَحْمَهُ عَلَی رُءُوسِ الْخَلَائِقِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تَکْتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ یَکْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ (2) وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ آذَی جَارَهُ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ رِیحَ الْجَنَّةِ- وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ وَ مَنْ ضَیَّعَ حَقَّ جَارِهِ فَلَیْسَ مِنَّا وَ مَا زَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام یُوصِینِی بِالْجَارِ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَیُوَرِّثُهُ وَ مَا زَالَ یُوصِینِی بِالْمَمَالِیکِ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَیَجْعَلُ لَهُمْ وَقْتاً إِذَا بَلَغُوا ذَلِکَ الْوَقْتَ أُعْتِقُوا وَ مَا زَالَ یُوصِینِی بِالسِّوَاکِ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَیَجْعَلُهُ فَرِیضَةً وَ مَا زَالَ یُوصِینِی بِقِیَامِ اللَّیْلِ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّ خِیَارَ أُمَّتِی لَنْ یَنَامُوا أَلَا وَ مَنِ اسْتَخَفَّ بِفَقِیرٍ مُسْلِمٍ فَقَدِ اسْتَخَفَّ بِحَقِّ اللَّهِ وَ اللَّهُ یَسْتَخِفُّ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ أَکْرَمَ فَقِیراً مُسْلِماً لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ عَنْهُ رَاضٍ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ عُرِضَتْ لَهُ فَاحِشَةٌ أَوْ شَهْوَةٌ فَاجْتَنَبَهَا مِنْ مَخَافَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ وَ آمَنَهُ مِنَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ وَ أَنْجَزَ لَهُ مَا وَعَدَهُ فِی کِتَابِهِ فِی قَوْلِهِ وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ (3) أَلَا وَ مَنْ عُرِضَتْ لَهُ دُنْیَا وَ آخِرَةٌ فَاخْتَارَ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَیْسَتْ لَهُ حَسَنَةٌ یَتَّقِی بِهَا

ص: 333


1- 1. أسری: 34.
2- 2. البقرة: 283.
3- 3. الرحمن: 46.

مِنَ النَّارِ وَ مَنِ اخْتَارَ الْآخِرَةَ عَلَی الدُّنْیَا وَ تَرَکَ الدُّنْیَا رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ غَفَرَ لَهُ مَسَاوِیَ عَمَلِهِ وَ مَنْ مَلَأَ عَیْنَهُ مِنْ حَرَامٍ مَلَأَ اللَّهُ عَیْنَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنَ النَّارِ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ یَرْجِعَ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ صَافَحَ امْرَأَةً تَحْرُمُ عَلَیْهِ فَقَدْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَنِ الْتَزَمَ امْرَأَةً حَرَاماً قُرِنَ فِی سِلْسِلَةِ نَارٍ مَعَ شَیْطَانٍ فَیُقْذَفَانِ فِی النَّارِ وَ مَنْ غَشَّ مُسْلِماً فِی شِرَاءٍ أَوْ بَیْعٍ فَلَیْسَ مِنَّا وَ یُحْشَرُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَ الْیَهُودِ لِأَنَّهُمْ أَغَشُّ الْخَلْقِ لِلْمُسْلِمِینَ وَ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یَمْنَعَ أَحَدٌ الْمَاعُونَ وَ قَالَ مَنْ مَنَعَ الْمَاعُونَ مِنْ جَارِهِ مَنَعَهُ اللَّهُ خَیْرَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ وَکَلَهُ إِلَی نَفْسِهِ وَ مَنْ وَکَلَهُ إِلَی نَفْسِهِ فَمَا أَسْوَأَ حَالَهُ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله أَیُّمَا امْرَأَةٍ آذَتْ زَوْجَهَا بِلِسَانِهَا لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهَا صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا وَ لَا حَسَنَةً مِنْ عَمَلِهَا حَتَّی تُرْضِیَهُ وَ إِنْ صَامَتْ نَهَارَهَا وَ قَامَتْ لَیْلَهَا وَ أَعْتَقَتِ الرِّقَابَ وَ حَمَلَتْ عَلَی جِیَادِ الْخَیْلِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ کَانَتْ أَوَّلَ مَنْ یَرِدُ النَّارَ وَ کَذَلِکَ الرَّجُلُ إِذَا کَانَ لَهَا ظَالِماً أَلَا وَ مَنْ لَطَمَ خَدَّ مُسْلِمٍ أَوْ وَجْهَهُ بَدَّدَ اللَّهُ عِظَامَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ حَشَرَهُ مَغْلُولًا حَتَّی یَدْخُلَ جَهَنَّمَ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ مَنْ بَاتَ وَ فِی قَلْبِهِ غِشٌّ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ بَاتَ فِی سَخَطِ اللَّهِ وَ أَصْبَحَ کَذَلِکَ حَتَّی یَتُوبَ وَ نَهَی عَنِ الْغِیبَةِ وَ قَالَ مَنِ اغْتَابَ امْرَأً مُسْلِماً بَطَلَ صَوْمُهُ وَ نُقِضَ وُضُوؤُهُ وَ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَفُوحُ مِنْ فِیهِ رَائِحَةٌ أَنْتَنُ مِنَ الْجِیفَةِ یَتَأَذَّی بِهِ أَهْلُ الْمَوْقِفِ فَإِنْ مَاتَ قَبْلَ أَنْ یَتُوبَ مَاتَ مُسْتَحِلًّا لِمَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ کَظَمَ غَیْظاً وَ هُوَ قَادِرٌ عَلَی إِنْفَاذِهِ وَ حَلُمَ عَنْهُ أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ شَهِیدٍ أَلَا وَ مَنْ تَطَوَّلَ عَلَی أَخِیهِ فِی غِیبَةٍ سَمِعَهَا فِیهِ فِی مَجْلِسٍ فَرَدَّهَا عَنْهُ رَدَّ اللَّهُ عَنْهُ أَلْفَ بَابٍ مِنَ السُّوءِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَإِنْ هُوَ لَمْ یَرُدَّهَا وَ هُوَ قَادِرٌ عَلَی رَدِّهَا کَانَ عَلَیْهِ کَوِزْرِ مَنِ اغْتَابَهُ سَبْعِینَ مَرَّةً وَ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنِ الْخِیَانَةِ وَ قَالَ مَنْ خَانَ أَمَانَةً فِی الدُّنْیَا وَ لَمْ یَرُدَّهَا إِلَی أَهْلِهَا ثُمَّ أَدْرَکَهُ الْمَوْتُ مَاتَ عَلَی غَیْرِ مِلَّتِی وَ یَلْقَی اللَّهَ وَ هُوَ عَلَیْهِ

ص: 334

غَضْبَانُ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ شَهِدَ شَهَادَةَ زُورٍ عَلَی أَحَدٍ مِنَ النَّاسِ عُلِّقَ بِلِسَانِهِ مَعَ الْمُنَافِقِینَ فِی الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ مَنِ اشْتَرَی خِیَانَةً وَ هُوَ یَعْلَمُ فَهُوَ کَالَّذِی خَانَهَا وَ مَنْ حَبَسَ عَنْ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ شَیْئاً مِنْ حَقِّهِ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بَرَکَةَ الرِّزْقِ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ أَلَا وَ مَنْ سَمِعَ فَاحِشَةً فَأَفْشَاهَا فَهُوَ کَالَّذِی أَتَاهَا وَ مَنِ احْتَاجَ إِلَیْهِ أَخُوهُ الْمُسْلِمُ فِی قَرْضٍ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ فَلَمْ یَفْعَلْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ رِیحَ الْجَنَّةِ أَلَا وَ مَنْ صَبَرَ عَلَی خُلُقِ امْرَأَةٍ سَیِّئَةِ الْخُلُقِ وَ احْتَسَبَ فِی ذَلِکَ الْأَجْرَ أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ الشَّاکِرِینَ فِی الْآخِرَةِ أَلَا وَ أَیُّمَا امْرَأَةٍ لَمْ تَرْفُقْ بِزَوْجِهَا وَ حَمَلَتْهُ عَلَی مَا لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ وَ مَا لَا یُطِیقُ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهَا حَسَنَةٌ وَ تَلْقَی اللَّهَ وَ هُوَ عَلَیْهَا غَضْبَانُ أَلَا وَ مَنْ أَکْرَمَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ فَإِنَّمَا یُکْرِمُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یَؤُمَّ الرَّجُلُ قَوْماً إِلَّا بِإِذْنِهِمْ وَ قَالَ مَنْ أَمَّ قَوْماً بِإِذْنِهِمْ وَ هُمْ بِهِ رَاضُونَ فَاقْتَصَدَ بِهِمْ فِی حُضُورِهِ وَ أَحْسَنَ صَلَاتَهُ بِقِیَامِهِ وَ قِرَاءَتِهِ وَ رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ وَ قُعُودِهِ فَلَهُ مِثْلُ أَجْرِ الْقَوْمِ وَ لَا یُنْقَصُ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْ ءٌ أَلَا وَ مَنْ أَمَّ قَوْماً بِأَمْرِهِمْ ثُمَّ لَمْ یُتِمَّ بِهِمُ الصَّلَاةَ وَ لَمْ یُحْسِنْ فِی رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ وَ خُشُوعِهِ وَ قِرَاءَتِهِ رُدَّتْ عَلَیْهِ صَلَاتُهُ وَ لَمْ تَجَاوَزْ تَرْقُوَتَهُ وَ کَانَتْ مَنْزِلَتُهُ کَمَنْزِلَةِ إِمَامٍ جَائِرٍ مُعْتَدٍ لَمْ یُصْلِحْ إِلَی رَعِیَّتِهِ وَ لَمْ یَقُمْ فِیهِمْ بِحَقٍّ وَ لَا قَامَ فِیهِمْ بِأَمْرٍ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ مَشَی إِلَی ذِی قَرَابَةٍ بِنَفْسِهِ وَ مَالِهِ لِیَصِلَ رَحِمَهُ أَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَجْرَ مِائَةِ شَهِیدٍ- وَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ یُمْحَی عَنْهُ أَرْبَعُونَ أَلْفَ سَیِّئَةٍ وَ یُرْفَعُ لَهُ مِنَ الدَّرَجَاتِ مِثْلُ ذَلِکَ وَ کَأَنَّمَا عَبَدَ اللَّهَ مِائَةَ سَنَةٍ صَابِراً مُحْتَسِباً وَ مَنْ کَفَی ضَرِیراً حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ مَشَی لَهُ فِیهَا حَتَّی یَقْضِیَ اللَّهُ لَهُ حَاجَتَهُ أَعْطَاهُ اللَّهُ بَرَاءَةً مِنَ النِّفَاقِ وَ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ قَضَی لَهُ سَبْعِینَ حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ لَا یَزَالُ یَخُوضُ فِی رَحْمَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّی یَرْجِعَ وَ مَنْ مَرِضَ یَوْماً وَ لَیْلَةً فَلَمْ یَشْکُ إِلَی عُوَّادِهِ بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَ خَلِیلِهِ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ الرَّحْمَنِ حَتَّی یَجُوزَ الصِّرَاطَ کَالْبَرْقِ اللَّامِعِ وَ مَنْ سَعَی لِمَرِیضٍ فِی حَاجَةٍ قَضَاهَا أَوْ لَمْ یَقْضِهَا خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ بِأَبِی

ص: 335

أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِذَا کَانَ الْمَرِیضُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ أَ وَ لَیْسَ ذَلِکَ أَعْظَمَ أَجْراً إِذَا سَعَی فِی حَاجَةِ أَهْلِ بَیْتِهِ قَالَ نَعَمْ أَلَا وَ مَنْ فَرَّجَ عَنْ مُؤْمِنٍ کُرْبَةً مِنْ کُرَبِ الدُّنْیَا فَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُ اثْنَتَیْنِ وَ سَبْعِینَ کُرْبَةً مِنْ کُرَبِ الْآخِرَةِ وَ اثْنَتَیْنِ وَ سَبْعِینَ کُرْبَةً مِنْ کُرَبِ الدُّنْیَا أَهْوَنُهَا الْمَغْصُ قَالَ وَ مَنْ مَطَلَ عَلَی ذِی حَقٍّ حَقَّهُ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَی أَدَاءِ حَقِّهِ فَعَلَیْهِ کُلَّ یَوْمٍ خَطِیئَةُ عَشَّارٍ أَلَا وَ مَنْ عَلَّقَ سَوْطاً بَیْنَ یَدَیْ سُلْطَانٍ جَائِرٍ جَعَلَ اللَّهُ ذَلِکَ السَّوْطَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُعْبَاناً مِنَ النَّارِ طُولُهُ سَبْعُونَ ذِرَاعاً یُسَلِّطُ عَلَیْهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ وَ مَنِ اصْطَنَعَ إِلَی أَخِیهِ مَعْرُوفاً فَامْتَنَّ بِهِ أَحْبَطَ اللَّهُ عَلَیْهِ عَمَلَهُ وَ ثَبَّتَ وِزْرَهُ وَ لَمْ یَشْکُرْ لَهُ سَعْیَهُ ثُمَّ قَالَ صلی الله علیه و آله یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَرَّمْتُ الْجَنَّةَ عَلَی الْمَنَّانِ وَ الْبَخِیلِ وَ الْقَتَّاتِ وَ هُوَ النَّمَّامُ.

أَلَا وَ مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ فَلَهُ بِوَزْنِ کُلِّ دِرْهَمٍ مِثْلُ جَبَلِ أُحُدٍ مِنْ نَعِیمِ الْجَنَّةِ وَ مَنْ مَشَی بِصَدَقَةٍ إِلَی مُحْتَاجٍ کَانَ لَهُ کَأَجْرِ صَاحِبِهَا مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أَجْرِهِ شَیْ ءٌ وَ مَنْ صَلَّی عَلَی مَیِّتٍ صَلَّی عَلَیْهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ فَإِنْ أَقَامَ حَتَّی یُدْفَنَ وَ یُحْثَی عَلَیْهِ التُّرَابُ کَانَ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ نَقَلَهَا قِیرَاطٌ مِنَ الْأَجْرِ وَ الْقِیرَاطُ مِثْلُ جَبَلِ أُحُدٍ أَلَا وَ مَنْ ذَرَفَتْ عَیْنَاهُ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ کَانَ لَهُ بِکُلِّ قَطْرَةٍ قَطَرَتْ مِنْ دُمُوعِهِ قَصْرٌ فِی الْجَنَّةِ مُکَلَّلًا بِالدُّرِّ وَ الْجَوْهَرِ فِیهِ مَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لَا خَطَرَ عَلَی قَلْبِ بَشَرٍ- أَلَا وَ مَنْ مَشَی إِلَی مَسْجِدٍ یَطْلُبُ فِیهِ الْجَمَاعَةَ کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ سَبْعُونَ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ یُرْفَعُ لَهُ مِنَ الدَّرَجَاتِ مِثْلُ ذَلِکَ وَ إِنْ مَاتَ وَ هُوَ عَلَی ذَلِکَ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ یَعُودُونَهُ فِی قَبْرِهِ وَ یُؤْنِسُونَهُ فِی وَحْدَتِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ حَتَّی یُبْعَثَ أَلَا وَ مَنْ أَذَّنَ مُحْتَسِباً یُرِیدُ بِذَلِکَ وَجْهَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ شَهِیدٍ وَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ صِدِّیقٍ وَ یُدْخِلُ فِی شَفَاعَتِهِ أَرْبَعِینَ أَلْفَ مُسِی ءٍ مِنْ أُمَّتِی إِلَی الْجَنَّةِ أَلَا وَ إِنَّ الْمُؤَذِّنَ إِذَا قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ صَلَّی عَلَیْهِ تِسْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ اسْتَغْفَرُوا لَهُ وَ کَانَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی ظِلِّ الْعَرْشِ حَتَّی یَفْرُغَ اللَّهُ مِنْ حِسَابِ

ص: 336

الْخَلَائِقِ وَ یَکْتُبُ ثَوَابَ قَوْلِهِ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ أَرْبَعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ مَنْ حَافَظَ عَلَی الصَّفِّ الْأَوَّلِ وَ التَّکْبِیرَةِ الْأُولَی- لَا یُؤْذِی مُسْلِماً أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْأَجْرِ مَا یُعْطَی الْمُؤَذِّنُونَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ أَلَا وَ مَنْ تَوَلَّی عِرَافَةَ قَوْمٍ حَبَسَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی شَفِیرِجَهَنَّمَ بِکُلِّ یَوْمٍ أَلْفَ سَنَةٍ وَ حُشِرَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ یَدَاهُ مَغْلُولَتَانِ إِلَی عُنُقِهِ فَإِنْ کَانَ قَامَ فِیهِمْ بِأَمْرِ اللَّهِ أَطْلَقَهُ اللَّهُ وَ إِنْ کَانَ ظَالِماً هُوِیَ بِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله لَا تُحَقِّرُوا شَیْئاً مِنَ الشَّرِّ وَ إِنْ صَغُرَ فِی أَعْیُنِکُمْ وَ لَا تَسْتَکْثِرُوا الْخَیْرَ وَ إِنْ کَثُرَ فِی أَعْیُنِکُمْ فَإِنَّهُ لَا کَبِیرَ مَعَ الِاسْتِغْفَارِ وَ لَا صَغِیرَ مَعَ الْإِصْرَارِ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ زَکَرِیَّا الْغَلَابِیُّ سَأَلْتُ عَنْ طُولِ هَذَا الْأَثَرِ شُعَیْباً الْمُزَنِیَّ فَقَالَ لِی یَا بَا عَبْدِ اللَّهِ سَأَلْتُ الْحُسَیْنَ بْنَ زَیْدٍ عَنْ طُولِ هَذَا الْحَدِیثِ فَقَالَ حَدَّثَنِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام أَنَّهُ جَمَعَ هَذَا الْحَدِیثَ مِنَ الْکِتَابِ الَّذِی هُوَ إِمْلَاءُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ خَطُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ (1).

**[ترجمه]امالی صدوق: امام صادق از پدرش، از پدرانش، از امیر المؤمنان علیهم السّلام روایت کرد که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله از خوردن با جنابت بازداشته و فرمود: که این کار فقر آورد، و بازداشت از گرفتن ناخن ها با دندان ها؛ و از مسواک کردن در حمام، و بینی گرفتن و سلفیدن در مساجد؛ و بازداشت از خوردن نیم خورده موش. و فرمود: مسجد را راه خود نسازید تا در آن دو رکعت نماز بخوانید؛ و بازداشت از اینکه کسی زیر درخت میوه دار یا میانه راه ادرار کند؛ و بازداشت از این که آدمی با دست چپش غذا بخورد یا تکیه داده بخورد؛ و بازداشت از گچ کاری گورها و نماز خواندن در آنها. و فرمود: کسی که در فضای باز زمین تن شوید و غسل کند، بر عورت خود حذر کند (که آن را نبینند) و کسی از طرف دسته ظرف ننوشد، زیرا که آنجا مجمع چرک ها باشد؛ و بازداشت از این که کسی در آب ایستاده ادرار کند که رفتن عقل را در پی دارد.

و بازداشت از اینکه کسی با یک لنگه کفش راه رود یا ایستاده نعلین بپوشد؛ و بازداشت از این که کسی ادرار کند و آلتش رو به روی خورشید یا ماه باشد و فرمود: چون به خلاء در آمدید، رو به قبله نباشید؛ و بازداشت از جیغ زدن در مصیبت و از نوحه گری و شنیدنش؛ و بازداشت که زنان دنبال جنازه روند؛ و بازداشت که چیزی از قرآن را با آب دهان پاک کنند یا بنویسند؛ و بازداشت از این که به عمد از خودش خواب دروغ نقل کند و فرمود: روز قیامت وادارش کنند که دو دانه جو را با هم گره زند و نتواند؛ و نهی کرد از صورت کشی و فرمود: هر که صورتی بکشد، خدا روز قیامت او را وادارد که در آن روح بدمد و نتواند؛ و بازداشت از این که جانداری را به آتش بسوزانند؛ و بازداشت از دشنام به خروس و فرمود که خروس برای نماز بیدار می کند؛ و بازداشت از این که کسی در معامله برادر مسلمانش وارد شود؛ و بازداشت از هنگام جماع کردن، بسیار سخن گویی و فرمود: از آن است که فرزند لال شود. و فرمود: خاکروبه را شب در خانه وا ننهید و روز آن را بیرون برید، زیرا نشیمن شیطان است. و فرمود: کسی شب را نگذراند با دست آلوده به خوراک و اگر چنین کند و آزار شیطان به او رسد، جز خود را ملامت نکند. و بازداشت از این که کسی با تپاله خود را پاک کند؛ و بازداشت از این که زن بی اجازه شوهرش از خانه به در آید و اگر به در آید، هر فرشته در آسمان و هر چه بدان گذر کند، از جن و آدمی او را لعن کنند تا به خانه اش برگردد؛ و بازداشت از این که زن برای غیر شوهرش آرایش کند و اگر کرد، بر خدا است که او را به آتش بسوزاند.

و بازداشت از این که زن نزد غیرشوهرش و محرمش بیش از پنج کلمه که اجازه است، سخن گوید؛ و بازداشت از این که دو زن بی جامه به هم بچسبند؛ و بازداشت از این که زنی سخن خلوتگاه شوهرش را به زن دیگر بازگوید؛ و بازداشت از این که مردی با اهل خود برابر قبله یا بر سر راه آباد که رفت و آمد شود جماع کند و هر که چنان کند، بر او باد لعنت خدا و فرشته ها و همه مردم؛ و بازداشت از این که مردی به مردی گوید خواهرت را به زنی من بده تا خواهرم را به زنی تو دهم؛ و بازداشت از مراجعه به «عراف» - . یعنی اخترشناس و غیبگو و به قول جاحظ او کمتر از کاهن است و به هر حال کسی است که دزد را نشان دهد و گمشده را و مانندش یا کسی که از گذشته و آینده خبر دهد. -

و فرموده: هر که نزد او رود و او را باور دارد، بیزار شده از آنچه خدا بر محمد صلی الله علیه و آله فرو فرستاده است؛ و بازداشت از بازی با نرد و شطرنج و کوبه و عرطبه که طنبور است و با عود یعنی طبل؛ و بازداشت از غیبت و از گوش دادن به آن و نهی کرد از سخن چینی و گوش دادن به آن و فرمود: سخن چین به بهشت نرود؛ و بازداشت از پذیرش دعوت به خوراک فاسقان و از سوگند دروغ و فرمود که این کار خانمان ها را ویران گذارد، و فرمود: کسی که به دروغ سوگند خورَد تا مال مسلمانی را ببرد، خدا عزوجل را ملاقات کند در حالی که به روی او خشمناک است، جز آنکه توبه کند و برگردد؛ و بازداشت از نشستن بر سفره ای که شراب در آن نوشیده شود؛ و بازداشت از اینکه مردی حلال خود را به حمام در آورد و فرمود: کسی از شما بی لنگ به حمام نرود؛ و بازداشت از گفتگویی که دعوت به غیر خدا باشد؛ و بازداشت از کوبیدن بر چهره؛ و بازداشت از نوشیدن در ظرف طلا و نقره؛ و بازداشت از پوشیدن جامه حریر و دیبا و ابریشم برای مردها و برای زن ها باکی نیست؛ و بازداشت از فروش میوه ها تا برسند، یعنی زرد یا سرخ شوند؛ و بازداشت از «محاقله»، یعنی فروش خرما با رطب و انگور یا کشمش و آنچه بدان ماند.

و بازداشت از فروش دستگاه نرد و شطرنج و فرمود: هر که چنین کند، چون خورنده گوشت خوک است؛ و نهی کرد از فروش و خرید شراب و از نوشاندن آن و فرمود: خدا لعنت کند شراب را و فشارنده انگورش را و آن که آن را کِشته و نوشنده آن را و نوشاننده و فروشنده و خریدارش را و آن که بهایش را بخورد و آن را ببرد و آن که برایش ببرند، و فرمود: هر که آن را بنوشد تا چهل روز نمازش قبول نشود و اگر مُرد و در شکمش چیزی از آن باشد، بر خدا است که او را از گِل دوزخ بنوشاند که چرک دوزخیان است و آنچه از فرج زنان زناکار در آید و در دیگ های دوزخ گرد آید و دوزخیان آن را بنوشند و آنچه در شکم های آنها است و پوست تن آنها را تافته و سرخ کند؛ و بازداشته از خوردن ربا و گواهی دروغ و نوشتن قرارداد ربا و فرمود: خدا لعنت کرده خورنده ربا و وکیل بر آن و نویسنده آن و دو گواهش را.

و بازداشت از بیع و سلف در یک معامله و از دو بیع در یک بیع و از بیع آنچه مال تو نیست و از بیع آنچه در عهده نباشد؛ و بازداشت از دست دادن با کافر ذمی؛ و بازداشت از خواندن شعر و جستن گمشده در مسجد و از کشیدن شمشیر در مسجد؛ و نهی کرد از زدن بر صورت چهارپایان؛ و بازداشت از نگاه کردن به عورت برادر مسلمان و فرمود: هر که در عورت برادر مسلمانش تأمل کند، هفتاد هزار فرشته او را لعنت کنند؛ و بازداشت زن را از نگاه به عورت زن؛ و بازداشت از فوت کردن در خوراک یا نوشیدنی یا فوت کردن در جای سجده؛ و بازداشت از این که کسی در گورستان یا بر سر راه یا در آسیاها یا دره ها و رودخانه ها یا در میان خوابگاه شترها یا بر بام کعبه نماز بخواند؛ و بازداشت از کشتن زنبور عسل و از وسمه کشیدن بر چهره چهارپایان؛ و بازداشت از سوگند بر غیر خدا و فرمود: هر که به غیرخدا سوگند خورَد، در درگاه خدا چیزی نباشد؛ و بازداشته از سوگند به یک سوره قرآن و فرمود: هر که به یک سوره از قرآن خدا سوگند بخورد، به هر آیه از آن قسمی به عهده اش آید، هر که خواهد وفا کند و هر که خواهد نابکار شود؛ و نهی کرد از اینکه کسی به دیگری گوید: نه به جان تو و جان فلانی؛ و نهی کرد از اینکه جنب در مسجد نشیند؛ و نهی کرد از برهنه بودن در شب و روز؛ و نهی کرد از حجامت در روز چهارشنبه و جمعه؛ و نهی کرد از سخن گفتن در روز جمعه با این که امام جمعه خطبه می خواند و هر که چنین کند، لغو گفته و هر که لغو گوید، جمعه ندارد؛ و نهی کرده از به دست کردن انگشتر زرد یا آهن؛ و نهی کرد از نگار صورت حیوان بر انگشتر؛ و نهی کرده از نماز در سه هنگام: طلوع خورشید و هنگام غروبش و هنگام بر آمدن آن؛ و نهی کرد از روزه در شش روز: روز عید فطر، روز شک در ورود ماه رمضان، روز عید قربان، سه روز تشریق (یازده تا سیزده) ماه ذیحجه؛ و نهی کرد از این که آدمی چون چهارپا پوز به آب نهد و بنوشد، و فرمود: با دست های خود آب نوشید که بهترین ظرف های شما است؛ و نهی کرد از آب دهن انداختن در چاهی که آبش را می نوشند؛ و نهی کرد از به کار گماشتن اجیر تا مزدش را بداند؛ و نهی کرد از قهر کردن از دیگران و هر گاه به ناچار پیش آید، از سه روز بیشتر نباشد که هر که بیش از آن با برادر مسلمانش قهر کند، دوزخ به او سزاوارتر باشد.

و نهی کرد از این که طلا و نقره را نسیه بفروشند، و از این که طلا را با طلا بفروشند با فزونی، جز این که باید هر دو در وزن برابر باشند؛ و نهی کرد از ستودن و فرمود: به روی ستایش کننده ها خاک بپاشید، و فرمود: هر که وکیل ستمکار شود یا بدان کمک کند، ملک الموت بر او فرود آید به او گوید: مژده گیر به لعنت خدا و به آتش دوزخ و چه بد جایگاه بازگشتی است، و فرمود: هر که سلطان جائری را مدح و ستایش کند و خود را برابر او سبک گیرد و در برابرش به طمع آنچه او دارد کوچکی کند، به همراه او باشد که به دوزخ رود، و فرمود: خدا عزوجل فرمود: «و لا ترکنوا إلی الذین ظلموا فتمسکم النار.» - . هود / 113 - {و به کسانی که ستم کرده اند متمایل مشوید که آتش [دوزخ] به شما می رسد.} و فرمود: هر که رهنمایی کند ستمکاری را بر ستم، همراه همان باشد در جهنم. و هر که ساختمانی بسازد برای خودنمایی و شهرت روز قیامت، آن را از طبقه هفتم زمین به دوش دارد و آتشی باشد شعله ور، سپس طوق گردنش گردد و به دوزخ افکنده شود و تا به انتهای دوزخ چیزی او را نگه ندارد، مگر آنکه توبه کند. گفته شد: یا رسول الله! چگونه برای خودنمایی و شهرت بسازد؟ فرمود: فزون بر آنچه او را بس باشد بسازد، برای سرافرازی بر همسایگانش و بالیدن بر برادرانش، و فرمود: هر که از مزد اجیر کم گذارد و به او ستم کند، خدا عملش را نابود سازد و بوی بهشت را بر او حرام کند، با این که بویش از پانصد سال مسافت شنیده شود، و هر که به اندازه یک وجب زمین به همسایه اش خیانت کند، خدا آن را از مرز طبقه هفتم زمین طوق گردنش کند تا روز قیامت با همان گردن بند خدا را ملاقات کند، مگر آنکه توبه کند و برگردد (یعنی آن را به صاحبش وانهد یا او را راضی کند).

آگاه باش هر که قرآن را یاد گیرد و به عمد آن را فراموش کند، ملاقات کند خدا را روز قیامت با دست بسته به گردن، با این که خدا عزوجل بر او مسلط کرده در برابر هر آیه ماری که همراه او است تا دوزخ،

مگر آنکه او را بیامرزد و فرمود: هر که قرآن را بخواند و بر سر آن از حرامی بنوشد یا دوستی دنیا و زینتش را بر آن گزیند، مستحق خشم خدا گردد، مگر این که توبه کند. آگاه باش که اگر بی توبه بمیرد، قرآن روز قیامت با او محاکمه کند و از او جدا نشود، جز آنکه محکومش کرده. آگاه باش که هر که با زنی مسلمان یا یهودی یا ترسا یا گبر زنا کند، آزاد باشد آن زن یا کنیز و بی توبه بمیرد با اصرار بر آن کار، خدا در قبرش سیصد در باز کند که از آن مارها و کژدم ها و اژدهای آتشین به در آید و او تا روز قیامت بسوزد و چون از قبرش به در آید، همه مردم از بوی گندش آزار می بینند و بدان شناخته شود و هم بدان چه در دنیا می کرده شناسایی شود، تا فرمان دوزخ برایش داده شود .

آگاه باش که البته خدا هر حرامی را حرام کرده و حدود را مرزبندی کرده و کسی غیرتمندتر از خدا نباشد، و از غیرت خود همه هرزگی ها را حرام و غدقن کرده، و نهی کرده از اینکه کسی سر کشد در خانه همسایه خود، و فرموده: هر که به عمد به عورت برادر مسلمانش یا عورت غیرخانواده اش نگاه کند، خدایش او را در زمره منافقانی در آورد که بررسی می کردند از عورت ها و ویژگی های مسلمانان، و از دنیا نرود تا خدا او را رسوا کند، جز اینکه توبه کند و بازگردد.

هر که بس نکند بدان چه خدا به او روزی کرده و گله و شکایت خود را منتشر سازد و صبر نکند و خودداری ننماید، حسنه ای از او بالا نرود و خدا را ملاقات کند و بر او خشمگین باشد، جز آنکه توبه کند. و بازداشت از این که کسی در راه رفتن خود بزرگی فروشد و فرمود: هر که جامه ای بپوشد و در آن به خود ببالد، فروکشد خدا او را از لبه دوزخ و همراه قارون باشد که نخستین کسی بود که به خود بالید و خدا او را با هر چه داشت به زمین فرو برد و هر که بزرگی فروشد، با خدا در جبروتش ستیزه کند.

و فرمود: هر که به زنی در مهرش ستم کند و کمش گذارد، نزد خدا زناکار است و خدا عزوجل روز قیامت به او فرماید: ای بنده من! کنیزم را به زنی تو دادم و به پیمانم نپاییدی و به کنیزم ستم کردی و از ثواب های او گرفته شود به اندازه حقش به آن زن داده شود، و اگر ثوابی برایش نمانَد، او را فرمان دهند به دوزخ برای عهدشکنی او، زیرا «إن العهد کان مسؤلا.» - . اسری/ 34 - {عهد مسئولیت دارد.}

و نهی کرد از کتمان شهادت و فرمود: هر که کتمانش کند، خدا در پیش مردم گوشتش را به خوردش دهد و آن است که فرموده: «و لا تکتموا الشهادة و من یکتمها فإنه آثم قلبه.» - . بقره/ 283 - {و شهادت را کتمان مکنید، و هر که آن را کتمان کند قلبش گناهکار است.} و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که همسایه اش را آزاردهد، خدا بوی بهشت را از او دریغ دارد و جایش دوزخ باشد و چه بد سرانجامی است. و هر که حق همسایه خود را ضایع کند از ما نباشد و پیوسته جبرئیل سفارش همسایه را به من می کرد تا جایی که گمان بردم که او را وارث خواهد کرد، و پیوسته سفارش مملوکان را به من کرد، تا جایی که گمان بردم برایشان وقت آزادی مقرر خواهد کرد که چون بدان رسند آزاد باشند، و پیوسته مرا به مسواک کردن سفارش کرد، تا جایی که گمان بردم که آن را واجب خواهد کرد، و پیوسته به شب زنده داری سفارش کرد، تا جایی که گمان بردم خوبان امتم هرگز نمی خوابند. آگاه باش هر که فقیر مسلمانی را کم گیرد، حق خدا را کم گرفته و خدا روز قیامت او را کم گیرد، جز آنکه توبه کند، و فرمود: هر که فقیر مسلمانی را احترام کند، روز قیامت خدا را ملاقات کند و خدا از او خشنود باشد. و فرمود: هر که دچار هرزه یا شهوت شد و از ترس خدا عزوجل از آن دوری کرد، خدا بر او دوزخ را حرام کند و از هراس بزرگش آسوده دارد و آنچه در قرآن به او نوید داده انجام دهد که فرموده: «و لمن خاف مقام ربه جنتان.» - . الرحمن/ 46 - {و هر کس را که از مقام پروردگارش بترسد دو باغ است.} آگاه باش که هر که بر سر دو راهی دنیا و آخرت دچار شود و دنیا را برگزیند بر آخرت، روز قیامت خدا را ملاقات کند و حسنه ای ندارد که بدان از دوزخ پناه گیرد و اگر آخرت را به دنیا برگزید و ترک دنیا کرد، خدا از او خشنود است و هر بدکاری او را بیامرزد، و هر که چشمش را از حرام پر کرد، خدا روز قیامت چشمش را از آتش پر کند، جز آنکه توبه کند و برگردد. و فرمود: هر کس با زنی که بر او حرام است دست دهد، دچار خشم خدا شده و هر کس به زنی که حرام است بچسبد، همراه باشد با شیطان از زنجیر آتشین و هر دو به دوزخ افکنده شوند، و هر که دغلی کند با مسلمانی در خرید یا فروش، از ما نیست و روز قیامت با یهود محشور گردد، زیرا آنان دغلکارترین مردمند با مسلمانان. و نهی کرد رسول خدا از دریغ کردن به ابزار زندگی و فرمود: هر که آن را از همسایه خود دریغ کند، خدا روز قیامت خیرش را از او دریغ کند و او را به خود وانهد و هر که را خدا به خود وانهد، چه بدحالی دارد.

و فرمود: هر زنی که شوهر خود را با زبان بیازارد، خدا از او هیچ کم و بیشی نپذیرد و نه حسنه ای که از کردگارش باشد تا او را راضی کند و گرچه همه روز روزه دارد و شب را زنده بدارد و بنده ها آزاد کند و مجاهدان را در راه خدا بر اسب ها سوار کند، او نخستین کس است که به دوزخ رود و چنین است شوهر که ستمکار به او باشد.

آگاه باش که هر کس سیلی به گونه یا روی مسلمانی زند، خدا روز قیامت استخوان هایش را بگسلد و او را دست بسته محشور کند تا به دوزخ رود، مگرآنکه توبه کند، و هر که شب گذراند و در دلش دغلی به مسلمانی باشد که برادر او است، در خشم خدا شب را گذرانده و در آن صبح کرده تا توبه کند. و نهی فرمود از غیبت و فرمود: هر که مسلمانی را غیبت کند، روزه اش باطل است و وضویش شکسته و روز قیامت که آید، از دهانش گندی پراکنده شود که از گند مردار بد بوتر است و اهل محشر همه از او در آزار باشند و اگر بی توبه بمیرد، چون حلال شمرنده حرام خدا است.

و فرمود: هر که خشمش را فرو کشد با اینکه می تواند انتقام گیرد و بردباری کند از آن، خدا به او ثواب شهید بدهد. آگاه باش که هر کس تفضل کند به برادرش و در مجلسی که غیبتش را شنید از او دفاع کند، خدا هزار باب بدی را در دنیا و آخرت بر او بندد و اگر با توانایی از آن دفاع نکند، هفتاد بار گناه غیبت کننده را دارد. و رسول خدا صلی الله علیه و آله بازداشت از خیانت و فرمود: هر که امانتی را در دنیا خیانت کند و برنگرداند و مرگش برسد، بر غیر کیش من بمیرد و خدا را ملاقات کند و خدا به او خشمگین است.

و فرمود: هر که بر یکی از مردم گواه ناحقی دهد، به همراه منافقان در درک اسفل دوزخ به زبانش آویخته شود، و هر که خیانتی را بخرد در حالی که می داند، همچون همان خیانت کننده است، و هر که چیزی از حق برادر مسلمانش حبس کند، خدا برکت روزی را بر او حرام کند، مگر آنکه توبه کند.

آگاه باش که هر کس یک هرزگی را بشنود و آن را فاش کند، همچون انجام دهنده اش باشد، و هر که برادر مسلمانش برای قرضی نیاز به او دارد و بر آن توانا است و به او قرض ندهد، خدا بوی بهشت را بر او حرام کند.

آگاه باش که هر کس با همسر بد خویش بسازد و ثواب بر آن خواهد، خدا ثواب شاکرانش در آخرت بدهد. آگاه باش که هر زنی که با شوهرش نسازد و او را بدان چه نتواند و طاقت ندارد وادار کند، حسنه ای از او پذیرفته نشود و خدا را خشمناک ملاقات کند. آگاه باش که هر کس برادر مسلمانش را احترام کند، همانا خدای عزوجل را احترام کرده است. و نهی کرد رسول خدا از این که کسی بر مردمی امامت کند جز به اجازه آنها. و فرمود: هر که امامت کند بر مردمی به اجازه آنها و به او راضی باشند و در حضور با آنان رفتار عادلانه داشته باشد و نماز خوبی بخواند با قیام و قرائت و رکوع و سجود و نشست مناسب، ثواب همه آنها را دارد و از ثواب آنها کم نشود. و هر که بر مردمی به خواست آنها امامت کند و نماز درست برایشان نخواند و رکوع و سجود و خشوع و قرائت خوب با آنها انجام ندهد، نمازش رد شود و از گلویش بالاتر نرود و همچون امام جائر باشد که تجاوز کند و کار رعیت را اصلاح نکند و حق را میان آنها استوار نسازد و کاری برای آنها نکند.

و فرمود: هر که با مالش نزد خویشاوندی رود تا صله رحم کند، خدا عزوجل به او ثواب صد شهید دهد و به هر گامی، چهل هزار حسنه دارد و چهل هزار سیئه از او محو شود و به مانند آن درجه برایش بالا رود، و گویا خدا را صد سال شکیبا و خداجو پرستیده. و هر که از نابینا یک نیازی از نیازهای دنیا را کفایت کند و در انجام آن روانه شود تا خدا آن را برایش برآورَد، خدا برات آزادی از نفاق و برائت از دوزخ به او دهد و برایش هفتاد حاجت در دنیا برآورد و پیوسته اندر رحمت خدا عزوجل باشد تا برگردد.

و هر که یک شبانه روز بیمار باشد و به عیادت کننده هایش شکایت نکند، خدا روز قیامت او را با خلیل خود حضرت ابراهیم علیه السّلام خلیل الرحمن محشور سازد تا چون برق درخشان از صراط بگذرد. و هر که بکوشد برای انجام حاجت بیماری برآورده کند یا نکند، چون روزی که مادرش او را زاده از گناهانش به در آید. یک مرد انصاری گفت: پدر و مادرم به قربانت یا رسول الله! اگر بیمار از خاندانش باشد ثواب بیشتری نبرد در کوشش برای نیاز خاندانش؟فرمود: چرا.

آگاه باش که هر که در دنیا گره از کار مؤمنی گشاید، خدا از او هفتاد و دو گره از گرفتاری های آخرت و هفتاد و دو گره از گرفتاری های دنیا را گشایدکه آسان ترینشان گلوگیری است .

فرمود: هر که حق بستانکار را پس اندازد با این که می تواند بپردازد، هر روز گناه گمرکچی را دارد.

آگاه باش که هر که پیش سلطان زوردار و ناحق تازیانه به دوش اندازد، خدا آن تازیانه را در روز قیامت اژدهایی سازد به درازی هفتاد ذراع که در دوزخ بر او مسلط باشد و چه بد سر انجامی است.

و هر که احسانی به برادرش کند و بر سر او منت نهد، خدا عملش را بر باد دهد و گناهش پابرجا شود و کوشش او تقدیر نشود.

سپس فرمود: خدا عزوجل می فرماید: حرام کردم بهشت را بر منت گذار و بخیل و سخن چین که «قتات» باشد. آگاه باش که هر کس صدقه ای دهد، به وزن هر درهمش چون کوه احد از نعمت بهشت را دارد؛ و هر که صدقه از کسی به نیازمندی ببرد، چون ثواب صاحبش را دارد، بی آنکه از ثواب او کم شود؛ و کسی که بر مرده نماز بخواند، هفتاد هزار فرشته برایش رحمت بخواهند و خدا گناه گذشته او را آمرزد و اگر بماند تا به خاک رود و بر گورش خاک افشاند، به هر گامی که جا به جا کند یک قیراط اجر دارد و قیراط همانند کوه احد است.

آگاه باش که هر کس چشمش از ترس خدا اشکبار شود، به ازای هر قطره اشکش کاخی در بهشت دارد با کنگره های دُر و گوهر که در آن است آنچه چشمی ندیده و گوشی نشنیده و به دل بشری خطور نکرده. آگاه باش که هر کس به مسجدی برای نماز جماعت رود، به ازای هر گامی هفتاد هزار حسنه دارد و به مانند آن درجه اش بالا رود و اگر بر این کار بمیرد، خدا هفتاد هزار فرشته بگمارد که در قبرش از او دیدن کنند و در تنهایی با او همدم شوند و برایش آمرزش خواهند تا زنده شود. آگاه باش که هر کس برای خدا اذان گوید، خدای به او ثواب چهل شهید و چهل هزار صدیق را دهد و چهل هزار گنهکار امتم در شفاعت او درآیند و بهشت روند. آگاه باش که چون اذان گو بگوید: «اشهد ان لا اله الا الله»، نود هزار فرشته بر او رحمت فرستند و برایش آمرزش خواهند و روز قیامت در سایه عرش باشد تا خدا از حساب مردم فارغ شود. و ثواب «اشهد ان محمدا رسول الله» گفتن او را چهل هزار فرشته بنویسند و هر که ملازم صف اول نماز جماعت باشد و تکبیر اول را دریابد و مسلمانی را آزار ندهد، خدا ثواب اذان گوها را در دنیا و آخرت به او بدهد.

آگاه باش که هر که کدخدایی بر مردمی را بپذیرد، خدا عزوجل به جای هر روزی، هزار سال او را بر لب دوزخ بدارد و دست بسته به گردن روز قیامت محشور شود، و اگر میان آنها به امر خدا بر پا بوده، خدایش رها کند و اگر ستمگر بوده، به آتش دوزخ افکنده شود و چه بد سرانجامی است، و فرمود: هیچ بدی را گرچه در چشمتان کم آید حقیر نشمارید و هیچ خوبی را گرچه در چشم شما بیش است، فزون ندانید، زیرا با آمرزش خواهی گناه بزرگی نماند و با اصرار گناه کوچکی نباشد.

محمد بن زکریا غلابی گفت: از شعیبا مزنی سوال کردم از طولانی بودن این حدیث. به من گفت: ای ابا عبدالله! من از حسین بن زید از طولانی بودن این حدیث سوال کردم. به من گفت که امام صادق علیه السّلام فرموده: این حدیث طولانی را از کتابی فراهم آورده که دیکته رسول خدا صلی الله علیه و آله و به خط علی بن ابی طالب صلوات الله علیه بود. - . امالی صدوق/ 253- 260، من لا یحضره الفقیه 4: 2- 11 -

**[ترجمه]

«2»

لی، [الأمالی] للصدوق عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ الْقُرَشِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کَرِهَ لَکُمْ أَیَّتُهَا الْأُمَّةُ أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ خَصْلَةً وَ نَهَاکُمْ عَنْهَا کَرِهَ لَکُمُ الْعَبَثَ فِی الصَّلَاةِ وَ کَرِهَ الْمَنَّ فِی الصَّدَقَةِ وَ کَرِهَ الضَّحِکَ بَیْنَ الْقُبُورِ وَ کَرِهَ التَّطَلُّعَ فِی الدُّورِ وَ کَرِهَ النَّظَرَ إِلَی فُرُوجِ النِّسَاءِ وَ قَالَ یُورِثُ الْعَمَی وَ کَرِهَ الْکَلَامَ عِنْدَ الْجِمَاعِ وَ قَالَ یُورِثُ الْخَرَسَ وَ کَرِهَ النَّوْمَ قَبْلَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ کَرِهَ الْحَدِیثَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ کَرِهَ الْغُسْلَ تَحْتَ السَّمَاءِ بِغَیْرِ مِئْزَرٍ وَ کَرِهَ الْمُجَامَعَةَ تَحْتَ السَّمَاءِ وَ کَرِهَ دُخُولَ الْأَنْهَارِ إِلَّا بِمِئْزَرٍ وَ قَالَ فِی الْأَنْهَارِ عُمَّارٌ وَ سُکَّانٌ

ص: 337


1- 1. أمالی الصدوق ص 253- 260، و رواه فی الفقیه ج 4 ص 2- 11 بإسناده الی شعیب بن واقد.

مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ کَرِهَ دُخُولَ الْحَمَّامَاتِ إِلَّا بِمِئْزَرٍ وَ کَرِهَ الْکَلَامَ بَیْنَ الْأَذَانِ وَ الْإِقَامَةِ فِی صَلَاةِ الْغَدَاةِ حَتَّی تُقْضَی الصَّلَاةُ وَ کَرِهَ رُکُوبَ الْبَحْرِ فِی هَیَجَانِهِ وَ کَرِهَ النَّوْمَ فَوْقَ سَطْحٍ لَیْسَ بِمُحَجَّرٍ وَ قَالَ مَنْ نَامَ عَلَی سَطْحٍ غَیْرِ مُحَجَّرٍ بَرِئَتْ مِنْهُ الذِّمَّةُ وَ کَرِهَ أَنْ یَنَامَ الرَّجُلُ فِی بَیْتٍ وَحْدَهُ وَ کَرِهَ لِلرَّجُلِ أَنْ یَغْشَی امْرَأَتَهُ وَ هِیَ حَائِضٌ فَإِنْ غَشِیَهَا وَ خَرَجَ الْوَلَدُ مَجْذُوماً أَوْ أَبْرَصَ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ وَ کَرِهَ أَنْ یَغْشَی الرَّجُلُ الْمَرْأَةَ وَ قَدِ احْتَلَمَ حَتَّی یَغْتَسِلَ مِنِ احْتِلَامِهِ الَّذِی رَأَی فَإِنْ فَعَلَ وَ خَرَجَ الْوَلَدُ مَجْنُوناً فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ وَ کَرِهَ أَنْ یَتَکَلَّمَ الرَّجُلُ مَجْذُوماً إِلَّا أَنْ یَکُونَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ قَدْرُ ذِرَاعٍ وَ قَالَ فِرَّ مِنَ الْمَجْذُومِ فِرَارَکَ مِنَ الْأَسَدِ وَ کَرِهَ الْبَوْلَ عَلَی شَطِّ نَهَرٍ جَارٍ وَ کَرِهَ أَنْ یُحْدِثَ الرَّجُلُ تَحْتَ شَجَرَةٍ قَدْ أَیْنَعَتْ أَوْ نَخْلَةٍ قَدْ أَیْنَعَتْ یَعْنِی أَثْمَرَتْ وَ کَرِهَ أَنْ یَتَنَعَّلَ الرَّجُلُ وَ هُوَ قَائِمٌ وَ کَرِهَ أَنْ یَدْخُلَ الْبَیْتَ الْمُظْلِمَ إِلَّا أَنْ یَکُونَ بَیْنَ یَدَیْهِ سِرَاجٌ أَوْ نَارٌ وَ کَرِهَ النَّفْخَ فِی مَوْضِعِ الصَّلَاةِ(1).

ل، [الخصال] عن أبیه عن سعد: مثله (2).

**[ترجمه]امالی صدوق: امام صادق از پدرش، از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرد که فرمود: همانا خدا تبارک و تعالی بیست و چهار خصلت را بر امتم بد داشته و شما را از آن نهی کرده: بد داشته بر آنان بیهوده گری در نماز را؛ بد داشته منت در صدقه را؛ بد داشته خندیدن میان گورها را؛ بد داشته سرکشی به خانه ها را؛ بد داشته نگاه به فرج زنان را و فرمود که کوری آورد؛ بد داشته سخن گفتن به هنگام جماع را و فرمود که لالی آورد؛ بد داشته خواب پیش از نماز عشاء را؛ بد داشته گفتگوی پس از آن را؛ بد داشته غسل زیر آسمان را بی لنگ؛ بد داشته جماع زیر آسمان را؛ بد داشته داخل شدن در نهرها را بدون لنگ و فرموده که در نهرها عامران و ساکنانی از فرشته ها باشند؛ بد داشته رفتن در حمام ها را مگر با لنگ؛ بد داشته سخن میان اذان و اقامه را در نماز بامداد تا پایان نماز؛ بد داشته سفر دریا را در کولاک آن؛ بد داشته خوابیدن بر بام بی دیواره را و فرموده هر که بر آن بخوابد، مسئولیتی برای او نباشد و در امان نیست؛ بد داشته کسی تنها در خانه بخوابد؛ بد داشته که مردی با زن خود که حائض است جماع کند و اگر کرد و فرزند دچار خوره یا پیسی درآمد، جز خود را ملامت نکند؛ بد داشت مردی که محتلم شده با زنش درآید تا از احتلامش غسل کند که آن را دیده و اگر کرد و فرزند دیوانه در آمد، جز خود را ملامت نکند؛ بد داشت کسی با گرفتار خوره سخن گوید جز آنکه میانشان چهارگز فاصله باشد، و فرمود: از خوره دار بگریز، چنان چه از شیر می گریزی؛ بد داشت ادرار کردن بر شط نهر روان را؛ بد داشت کسی مدفوع کند زیر درختی که میوه اش رسیده یا زیر نخل خرما که خرمای رسیده دارد؛ بد داشت که کسی ایستاده نعلین بپوشد؛ بد داشت که به خانه تاریک درآید، جز آنکه پیش او چراغی یا آتشی باشد؛ و بد داشت فوت کردن در جای نماز را. - . امالی صدوق: 181 -

خصال: مانند این روایت را آورده است. - . خصال 2: 102 -

**[ترجمه]

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَرَهُمْ بِسَبْعٍ وَ نَهَاهُمْ عَنْ سَبْعٍ أَمَرَهُمْ بِعِیَادَةِ الْمَرْضَی وَ اتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ وَ إِبْرَارِ الْقَسَمِ وَ تَسْمِیتِ الْعَاطِسِ وَ نَصْرِ الْمَظْلُومِ وَ إِفْشَاءِ السَّلَامِ وَ إِجَابَةِ الدَّاعِی وَ نَهَاهُمْ عَنِ التَّخَتُّمِ بِالذَّهَبِ وَ الشُّرْبِ فِی آنِیَةِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ عَنِ الْمَیَاثِرِ الْحُمْرِ وَ عَنْ لِبَاسِ الْإِسْتَبْرَقِ وَ الْحَرِیرِ وَ الْقَزِّ وَ الْأُرْجُوَانِ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق از پدرش علیهما السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرد که فرمان داد آنها را به هفت چیز و بازداشت از هفت چیز؛ فرمانشان داد به: عیادت بیماران، تشییع جنازه ها، انجام سوگند، عافیت باش عطسه زن ها، یاری ستمدیده، فاش گفتن سلام، و پذیرش دعوت. و آنها را بازداشت از به دست کردن انگشتر طلا، نوشیدن در ظرف طلا و نقره، از زین های سرخ، از جامه ابریشم و دیبا و حریر و سرخ زننده. - . قرب الاسناد: 48 -

**[ترجمه]

«4»

أَرْبَعِینُ الشَّهِیدِ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ شَیْخِ الطَّائِفَةِ عَنِ ابْنِ أَبِی جِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ: مِثْلَهُ.

ثم قال قدس سره أقول بعض هذه الأوامر لیست للوجوب و خرجت عنه عند من جعله للوجوب بأدلة أخری و کذا بعض هذه المناهی و التشمیت

ص: 338


1- 1. أمالی الصدوق ص 181.
2- 2. الخصال ج 2 ص 102.
3- 3. قرب الإسناد ص 48.

بالشین المعجمة و بالسین المهملة أیضا الدعاء للعاطس مثل یرحمک الله قال تغلب و الاختیار بالسین لأنه مأخوذ من السمت و هو القصد و قال أبو عبیدة الشین المعجمة أعلی فی کلامهم و أکثر و إفشاء السلام نشره و الإستبرق الدیباج الغلیظ فارسی معرب و الأرجوان صبغ أحمر شدید الحمرة.

**[ترجمه]اربعین شهید: مانندش را آورده و گفته: برخی از این امرها برای وجوب نیست و کسی که امر را برای وجوب داند، به دلیل دیگر آن را تفسیر به استحباب کرده و چنان است برخی از این نهی ها که معنی حرمت ندارد و تفسیر «عافیت باش عطسه زن» به اینکه به او «یرحمک الله» و مانندش گفته شود و افشای سلام نشر آن است، و «استبرق» دیبای ضخیم را گویند .

**[ترجمه]

«5»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ قَالَ: سَمِعْتُ جَعْفَراً علیه السلام وَ سُئِلَ عَنْ قَتْلِ النَّمْلِ وَ الْحَیَّاتِ وَ الدُّودِ إِذَا آذَیْنَ قَالَ لَا بَأْسَ بِقَتْلِهِنَّ وَ إِحْرَاقِهِنَّ إِذَا آذَیْنَ وَ لَکِنْ لَا تَقْتُلُوا مِنَ الْحَیَّاتِ عَوَامِرَ الْبُیُوتِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ شَابّاً مِنَ الْأَنْصَارِ خَرَجَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ أُحُدٍ وَ کَانَتْ لَهُ امْرَأَةٌ حَسْنَاءُ فَغَابَ فَرَجَعَ فَإِذَا هُوَ بِامْرَأَتِهِ تَطْلُعُ مِنَ الْبَابِ فَلَمَّا رَآهَا أَشَارَ إِلَیْهَا بِالرُّمْحِ فَقَالَتْ لَهُ لَا تَفْعَلْ وَ لَکِنِ ادْخُلْ فَانْظُرْ إِلَی مَا فِی بَیْتِکَ فَدَخَلَ فَإِذَا هُوَ بِحَیَّةٍ مُطَوَّقَةٍ عَلَی فِرَاشِهِ فَقَالَتِ الْمَرْأَةُ لِزَوْجِهَا هُوَ الَّذِی أَخْرَجَنِی فَطَعَنَ الْحَیَّةَ فِی رَأْسِهَا ثُمَّ عَلَّقَهَا وَ جَعَلَ یَنْظُرُ إِلَیْهَا وَ هِیَ تَضْطَرِبُ فَبَیْنَا هُوَ کَذَلِکَ إِذْ سَقَطَ فَانْدَقَّتْ عُنُقُهُ فَأُخْبِرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَنَهَی یَوْمَئِذٍ عَنْ قَتْلِهَا وَ إِنَّمَا قَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ تَرَکَهُنَّ مَخَافَةَ تَبِعَتِهِنَّ فَلَیْسَ مِنَّا لِمَا سِوَی ذَلِکَ مِنْهُنَّ فَأَمَّا عُمَّارُ الدُّورِ فَلَا تُهَاجُ لِنَهْیِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ قَتْلِهِنَّ یَوْمَئِذٍ(1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: از امام باقر علیه السّلام درباره کشتن مورچه و مار و کرم آزار کن پرسش شده بود. فرمود: اگر آزار کنند کشتن و سوزاندن آنها باکی ندارد، ولی مارهای خانگی را نکشید. سپس فرمود: یک جوان انصاری در روز جنگ احد به همراه رسول خدا بیرون شد و همسر زیبایی داشت. چون پس از غیبت برگشت، به ناگاه همسرش از در خانه به در آمد و او با نیزه به او حمله ور شد و همسرش گفت: مکن، بلکه به خانه درآی و ببین در خانه ات چیست! و او درآمد و به ناگاه ماری گرد بسترش چنبره زده بود. آن زن به شوهرش گفت: آن که مرا بیرون کرده این است، و نیزه به سر آن مار فرو کرد و آن را آویزان نمود و به او نگاه می کرد که چگونه به خود می پیچد و در این میان افتاد و گردنش شکست. سپس موضوع را به رسول خدا صلی الله علیه و آله گزارش داد و آن روز بود که آن حضرت نهی کرد از کشتن آنها و همانا فرمود: هر که آنها را از ترس زیان آنها بکشد، از ما نباشد و این برای غیرآنها است، و اما آن روز رسول خدا صلی الله علیه و آله کشتن مارهای خانگی را نهی کرد. - . قرب الاسناد: 55 -

**[ترجمه]

«6»

ب، [قرب الإسناد] عَنْهُمَا(2) عَنْ حَنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام إِیَّاکَ أَنْ تَتَخَتَّمَ بِالذَّهَبِ فَإِنَّهَا حِلْیَتُکَ فِی الْجَنَّةِ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَلْبَسَ الْقَسِّیَّ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَرْکَبَ بِمِیثَرَةٍ حَمْرَاءَ فَإِنَّهَا مِنْ مَیَاثِرِ إِبْلِیسَ (3).

**[ترجمه]قرب الاسناد: امام صادق علیه السّلام فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: مبادا انگشتر طلا به دست کنی که آن زیور تو است در بهشت، و بپرهیز از جامه «قسی» (بافته یکی از شهرهای مصر) و بپرهیز از سوار شدن بر زین غاشیه سرخ که آن از زین های ابلیس است. - . قرب الاسناد: 66 -

**[ترجمه]

«7»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: ثَلَاثَةٌ یُعَذَّبُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَنْ صَوَّرَ صُورَةً مِنَ الْحَیَوَانِ یُعَذَّبُ حَتَّی یَنْفُخَ فِیهَا وَ لَیْسَ بِنَافِخٍ فِیهَا وَ الْمُکَذَّبُ فِی مَنَامِهِ یُعَذَّبُ حَتَّی یَعْقِدَ بَیْنَ شَعِیرَتَیْنِ وَ لَیْسَ بِعَاقِدٍ بَیْنَهُمَا وَ الْمُسْتَمِعُ إِلَی حَدِیثِ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ

ص: 339


1- 1. قرب الإسناد ص 55.
2- 2. یعنی محمّد بن عبد الحمید و عبد الصمد بن محمّد جمیعا.
3- 3. قرب الإسناد ص 66.

کَارِهُونَ یُصَبُّ فِی أُذُنِهِ الْآنُکُ وَ هُوَ الْأُسْرُبُ (1).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السّلام فرمود: سه نفر روز قیامت عذاب کشند: کسی که صورتی سازد از جاندار، عذاب شود تا در آن جان بدمد و نتواند؛ آن که خواب دروغ برای خود گوید، عذاب شود تا میان دو دانه جو گره زند و نتواند؛ و آن که گوش ایستد برای شنیدن گفتگوی مردمی که نخواهند بدانها گوش دهد که در گوش او سرب گداخته ریخته شود. - . خصال 1: 53 -

**[ترجمه]

«8»

ل، [الخصال] عَنِ الْخَلِیلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الدُّبَیْلِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ سُفْیَانَ عَنْ أَیُّوبَ السِّجِسْتَانِیِّ عَنْ عِکْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ صَوَّرَ صُورَةً عُذِّبَ وَ کُلِّفَ أَنْ یَنْفُخَ فِیهَا وَ لَیْسَ بِفَاعِلٍ وَ مَنْ کَذَبَ فِی حُلُمِهِ عُذِّبَ وَ کُلِّفَ أَنْ یَعْقِدَ بَیْنَ شَعِیرَتَیْنِ وَ لَیْسَ بِفَاعِلٍ وَ مَنِ اسْتَمَعَ إِلَی حَدِیثِ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ یُصَبُّ فِی أُذُنَیْهِ الْآنُکُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

قَالَ سُفْیَانُ وَ الْآنُکُ هُوَ الرَّصَاصُ (2).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که از جاندار صورتی سازد، عذاب شود و تکلیف شود تا در آن جان بدمد و نتواند؛ و آن که خواب دروغ برای خود گوید، عذاب شود تا میان دو دانه جو گره زند و نتواند؛ و آن که گوش ایستد برای شنیدن گفتگوی مردمی که نخواهند بدانها گوش دهد، در قیامت در گوش او سرب گداخته ریخته شود. - . خصال 1: 54 -

**[ترجمه]

«9»

ل، [الخصال] عَنِ الْخَلِیلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ الثَّقَفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّبَّاحِ عَنْ جَرِیرٍ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ أَشْعَثَ بْنِ أَبِی الشَّعْثَاءِ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ سُوَیْدِ بْنِ مُقَرِّنٍ عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ سَبْعٍ وَ أَمَرَ بِسَبْعٍ نَهَانَا أَنْ نَتَخَتَّمَ بِالذَّهَبِ وَ عَنِ الشُّرْبِ فِی آنِیَةِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ قَالَ مَنْ شَرِبَ فِیهَا فِی الدُّنْیَا لَمْ یَشْرَبْ فِیهَا فِی الْآخِرَةِ وَ عَنْ رُکُوبِ الْمَیَاثِرِ وَ عَنْ لُبْسِ الْقَسِّیِّ وَ عَنْ لُبْسِ الْحَرِیرِ وَ الدِّیبَاجِ وَ الْإِسْتَبْرَقِ وَ أَمَرَنَا علیه السلام بِاتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ وَ عِیَادَةِ الْمَرِیضِ وَ تَسْمِیتِ الْعَاطِسِ وَ نُصْرَةِ الْمَظْلُومِ وَ إِفْشَاءِ السَّلَامِ وَ إِجَابَةِ الدَّاعِی وَ إِبْرَارِ الْقِسْمِ.

قال الخلیل بن أحمد لعل الصواب إبرار المقسم (3).

**[ترجمه]خصال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمان داد به هفت چیز و بازداشت از هفت چیز: بازداشت از به دست کردن انگشتر طلا، نوشیدن در ظرف طلا و نقره و فرمود: هر که در دنیا از آنها بخورد، در قیامت در آنها نخورد؛ و از زین های سرخ؛ و از جامه ابریشم و دیبا و حریر و سرخ زننده. و فرمان داد به: شرکت در تشییع جنازه ها، عیادت بیماران، عافیت باش عطسه زن کننده ها، یاری ستمدیده، فاش گفتن سلام، پذیرش دعوت، و وفای سوگند. - . خصال 2: 1 -

**[ترجمه]

«10»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ: سِتَّةٌ لَا یَنْبَغِی أَنْ یُسَلَّمَ عَلَیْهِمْ وَ سِتَّةٌ لَا یَنْبَغِی أَنْ یَؤُمُّوا وَ سِتَّةٌ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ مِنْ أَخْلَاقِ قَوْمِ لُوطٍ فَأَمَّا الَّذِینَ لَا یَنْبَغِی السَّلَامُ عَلَیْهِمُ فَالْیَهُودُ وَ النَّصَارَی وَ أَصْحَابُ النَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ أَصْحَابُ الْخَمْرِ وَ الْبَرْبَطِ وَ الطُّنْبُورِ وَ الْمُتَفَکِّهُونَ بِسَبِّ الْأُمَّهَاتِ وَ الشُّعَرَاءُ وَ أَمَّا الَّذِینَ لَا یَنْبَغِی أَنْ یَؤُمُّوا مِنَ النَّاسِ فَوَلَدُ الزِّنَاءِ وَ الْمُرْتَدُّ وَ الْأَعْرَابِیُّ بَعْدَ

ص: 340


1- 1. الخصال ج 1 ص 53.
2- 2. الخصال ج 1 ص 54.
3- 3. الخصال ج 2 ص 1.

الْهِجْرَةِ وَ شَارِبُ الْخَمْرِ وَ الْمَحْدُودُ وَ الْأَغْلَفُ وَ أَمَّا الَّتِی مِنْ أَخْلَاقِ قَوْمِ لُوطٍ فَالْجُلَاهِقُ وَ هُوَ الْبُنْدُقُ وَ الْخَذْفُ وَ مَضْغُ الْعِلْکِ وَ إِرْخَاءُ الْإِزَارِ خُیَلَاءَ وَ حَلُّ الْأَزْرَارِ مِنَ الْقَبَاءِ وَ الْقَمِیصِ (1).

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ: مِثْلَهُ وَ لَیْسَ فِیهِ مِنَ الْقَبَاءِ وَ الْقَمِیصِ (2).

**[ترجمه]خصال: علی علیه السّلام فرمود: شش کس باشند که نشاید بدانها سلام کرد و شش کس باشند که نشاید امام شوند و شش کار در این امت، از اخلاق قوم لوط است. اما شش تای اول: یهود و ترسا، نرد و شطرنج باز، شراب خوار، تار و طنبورنواز، آنان که به دشنام بر مادرها خوشند، و شاعران. و اما آن شش تای دوم از مردم: زنازاده، مرتد، بیابان نشینی پس از هجرت، شراب خوار، آن که حد شرعی خورده، و ختنه نشده. و آن شش چیز که از اخلاق قوم لوطند: تلنگُر زدن، سنگ پرانی، جویدن «کالوک»، دامن کشانی از روی تکبر، و باز گذاشتن ازار از روی قبا و پیراهن. - . خصال 1: 160 -

سرائر: مانند آن را آورده، ولی «قبا و پیراهن» در آن نیست. - . سرائر: 490 -

**[ترجمه]

«11»

ل، [الخصال] عَنِ الْقَطَّانِ عَنِ السُّکَّرِیِّ عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنِ ابْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَعَنَ الْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ لَعَنَ الْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ.

**[ترجمه]خصال: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله لعن کرد مردان زن مانند و زنان مرد مانند را.

**[ترجمه]

أقول

سیأتی هذا الخبر بطوله مع ما اشتمل علیه من المناهی المتعلقة بالنساء فی کتاب النکاح إن شاء الله (3).

**[ترجمه]این خبر با همه طول خود و آنچه از مناهی دارد که به زنان مربوط است، در «کتاب نکاح» خواهد آمد، ان شاء الله. - . خصال 2: 142 -

**[ترجمه]

«12»

مع، [معانی الأخبار] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الزَّنْجَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِی عُبَیْدٍ الْقَاسِمِ بْنِ سَلَّامٍ بِأَسَانِیدَ مُتَّصِلَةٍ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی أَخْبَارٍ مُتَفَرِّقَةٍ: أَنَّهُ نَهَی عَنِ الْمُحَاقَلَةِ وَ الْمُزَابَنَةِ فَالْمُحَاقَلَةُ بَیْعُ الزَّرْعِ وَ هُوَ فِی سُنْبُلِهِ بِالْبُرِّ وَ هُوَ مَأْخُوذٌ مِنَ الْحَقْلِ وَ الْحَقْلُ هُوَ الَّذِی تُسَمِّیهِ أَهْلُ الْعِرَاقِ الْقَرَاحَ وَ یُقَالُ فِی مَثَلٍ لَا تُنْبِتُ الْبَقْلَةَ إِلَّا الْحَقْلَةُ وَ الْمُزَابَنَةُ بَیْعُ التَّمْرِ فِی رُءُوسِ النَّخْلِ بِالتَّمْرِ.

وَ رَخَّصَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی الْعَرَایَا وَاحِدَتُهَا عَرِیَّةٌ وَ هِیَ النَّخْلَةُ یُعْرِیهَا صَاحِبُهَا رَجُلًا مُحْتَاجاً وَ الْإِعْرَاءُ أَنْ یَجْعَلَ لَهُ ثَمَرَةَ عَامِهَا یَقُولُ رُخِّصَ لِرَبِّ النَّخْلِ أَنْ یَبْتَاعَ مِنْ تِلْکَ النَّخْلَةِ مِنَ الْمُعْرَی بِتَمْرٍ لِمَوْضِعِ حَاجَتِهِ.

قَالَ وَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِذَا بَعَثَ الْخُرَّاصَ قَالَ خَفِّفُوا فِی الْخَرْصِ فَإِنَّ فِی الْمَالِ الْعَرِیَّةَ وَ الْوَصِیَّةَ.

قَالَ وَ نَهَی علیه السلام عَنِ الْمُخَابَرَةِ وَ هِیَ الْمُزَارَعَةُ بِالنِّصْفِ وَ الثُّلُثِ وَ الرُّبُعِ وَ أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ أَکْثَرَ وَ هُوَ الْخَبَرُ أَیْضاً وَ کَانَ أَبُو عُبَیْدٍ یَقُولُ لِهَذَا سُمِّیَ الْأَکَّارُ

ص: 341


1- 1. الخصال ج 1 ص 160.
2- 2. السرائر ص 490.
3- 3. الخصال ج 2 ص 142.

الْخَبِیرَ لِأَنَّهُ یُخْبِرُ الْأَرْضَ وَ الْمُخَابَرَةُ الْمُؤَاکَرَةُ وَ الْخِبْرَةُ الْفِعْلُ وَ الْخَبِیرُ الرَّجُلُ وَ لِهَذَا سُمِّیَ الْأَکَّارَ لِأَنَّهُ یُؤَاکِرُ الْأَرْضَ أَیْ یَشُقُّهَا.

وَ نَهَی عَنِ الْمُخَاضَرَةِ وَ هِیَ أَنْ یُبْتَاعَ الثِّمَارُ قَبْلَ أَنْ یَبْدُوَ صَلَاحُهَا وَ هِیَ خُضْرٌ بَعْدُ وَ تَدْخُلُ فِی الْمُخَاضَرَةِ أَیْضاً بَیْعُ الرِّطَابِ وَ الْبُقُولِ وَ أَشْبَاهِهَا.

وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ التَّمْرِ قَبْلَ أَنْ یَزْهُوَ وَ زَهْوُهُ أَنْ یَحْمَرَّ أَوْ یَصْفَرَّ وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ نَهَی عَنْ بَیْعِهِ قَبْلَ أَنْ یُشَقِّحَ وَ یُقَالُ یُشَقِّحُ وَ التَّشْقِیحُ هُوَ الزَّهْوُ أَیْضاً وَ هُوَ مَعْنَی قَوْلِهِ حَتَّی یَأْمَنَ الْعَاهَةَ وَ الْعَاهَةُ الْآفَةُ تُصِیبُهُ.

وَ نَهَی عَنِ الْمُنَابَذَةِ وَ الْمُلَامَسَةِ وَ بَیْعِ الْحَصَاةِ فَفِی کُلِّ وَاحِدٍ قَوْلَانِ أَمَّا الْمُنَابَذَةُ فَیُقَالُ إِنَّمَا هُوَ أَنْ یَقُولَ الرَّجُلُ لِصَاحِبِهِ انْبِذْ إِلَیَّ الثَّوْبَ أَوْ غَیْرَهُ مِنَ الْمَتَاعِ أَوِ أَنْبِذُهُ إِلَیْکَ وَ قَدْ وَجَبَ الْبَیْعُ بِکَذَا وَ کَذَا وَ یُقَالُ إِنَّمَا هُوَ أَنْ یَقُولَ الرَّجُلُ إِذَا نَبَذْتَ الْحَصَاةَ فَقَدْ وَجَبَ الْبَیْعُ وَ هُوَ مَعْنَی قَوْلِهِ إِنَّهُ نَهَی عَنْ بَیْعِ الْحَصَاةِ وَ الْمُلَامَسَةُ أَنْ تَقُولَ إِذَا لَمَسْتَ ثَوْبِی أَوْ لَمَسْتُ ثَوْبَکَ فَقَدْ وَجَبَ الْبَیْعُ بِکَذَا وَ کَذَا وَ یُقَالُ بَلْ هُوَ أَنْ یَلْمِسَ الْمَتَاعَ مِنْ وَرَاءِ الثَّوْبِ وَ لَا یَنْظُرَ إِلَیْهِ فَیَقَعُ الْبَیْعُ عَلَی ذَلِکَ وَ هَذِهِ بُیُوعٌ کَانَ أَهْلُ الْجَاهِلِیَّةِ یَتَبَایَعُونَهَا فَنَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْهَا لِأَنَّهَا غَرَرٌ کُلُّهَا.

وَ نَهَی علیه السلام عَنْ بَیْعِ الْمَجْرِ وَ هُوَ أَنْ یُبَاعَ الْبَعِیرُ أَوْ غَیْرُهُ بِمَا فِی بَطْنِ النَّاقَةِ وَ یُقَالُ مِنْهُ أَمْجَرْتُ فِی الْبَیْعِ إِمْجَاراً.

وَ نَهَی علیه السلام عَنِ الْمَلَاقِیحِ وَ الْمَضَامِینِ فَالْمَلَاقِیحُ مَا فِی الْبُطُونِ وَ هِیَ الْأَجِنَّةُ وَ الْوَاحِدَةُ مِنْهَا مَلْقُوحَةٌ وَ أَمَّا الْمَضَامِینُ فَهِیَ مَا فِی أَصْلَابِ الْفُحُولِ وَ کَانُوا یَبِیعُونَ الْجَنِینَ فِی بَطْنِ النَّاقَةِ وَ مَا یَضْرِبُ الْفَحْلُ فِی عَامِهِ أَوْ فِی أَعْوَامٍ.

وَ نَهَی علیه السلام عَنْ بَیْعِ حَبَلِ الْحَبَلَةِ وَ مَعْنَاهُ وَلَدُ ذَلِکَ الْجَنِینِ الَّذِی فِی بَطْنِ النَّاقَةِ وَ قَالَ غَیْرُهُ هُوَ نِتَاجُ النِّتَاجِ وَ ذَلِکَ غَرَرٌ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یَتَغَنَّ بِالْقُرْآنِ مَعْنَاهُ لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یَسْتَغْنِ بِهِ وَ لَا یُذْهَبُ بِهِ إِلَی الصَّوْتِ وَ قَدْ رُوِیَ أَنَّ مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَهُوَ غَنِیٌ

ص: 342

لَا فَقْرَ بَعْدَهُ وَ رُوِیَ أَنَّ مَنْ أُعْطِیَ الْقُرْآنَ فَظَنَّ أَنَّ أَحَداً أُعْطِیَ أَکْثَرَ مِمَّا أُعْطِیَ فَقَدْ عَظَّمَ صَغِیراً وَ صَغَّرَ کَبِیراً فَلَا یَنْبَغِی لِحَامِلِ الْقُرْآنِ أَنْ یَرَی أَنَّ أَحَداً مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ أَغْنَی مِنْهُ وَ لَوْ مَلَکَ الدُّنْیَا بِرُحْبِهَا وَ لَوْ کَانَ کَمَا یَقُولُهُ قَوْمٌ إِنَّهُ التَّرْجِیعُ بِالْقِرَاءَةِ وَ حُسْنُ الصَّوْتِ لَکَانَتِ الْعُقُوبَةُ قَدْ عَظُمَتْ فِی تَرْکِ ذَلِکَ أَنْ یَکُونَ مَنْ لَمْ یُرَجِّعْ صَوْتَهُ بِالْقِرَاءَةِ فَلَیْسَ مِنَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله حِینَ قَالَ لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یَتَغَنَّ بِالْقُرْآنِ.

وَ قَالَ علیه السلام إِنِّی قَدْ نَهَیْتُ عَنِ الْقِرَاءَةِ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ فَأَمَّا الرُّکُوعُ فَعَظِّمُوا اللَّهَ فِیهِ وَ أَمَّا السُّجُودُ فَأَکْثِرُوا فِیهَا الدُّعَاءَ فَإِنَّهُ قَمَنٌ أَنْ یُسْتَجَابَ لَکُمْ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله قَمَنٌ کَقَوْلِکَ جَدِیرٌ وَ حَرِیٌّ أَنْ یُسْتَجَابَ لَکُمْ.

وَ 14 قَالَ علیه السلام اسْتَعِیذُوا بِاللَّهِ مِنْ طَمَعٍ یَهْدِی إِلَی طَبَعٍ (1) وَ الطَّبَعُ الدَّنَسُ وَ الْعَیْبُ وَ کُلُّ شَیْنٍ فِی دِینٍ أَوْ دُنْیَا فَهُوَ طَبَعٌ.

وَ اخْتَصَمَ رَجُلَانِ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی مَوَارِیثَ وَ أَشْیَاءَ قَدْ دَرَسَتْ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَعَلَّ بَعْضَکُمْ أَنْ یَکُونَ أَلْحَنَ بِحُجَّتِهِ مِنْ بَعْضٍ فَمَنْ قَضَیْتُ لَهُ بِشَیْ ءٍ مِنْ حَقِّ أَخِیهِ فَإِنَّمَا أَقْطَعُ لَهُ قِطْعَةً مِنَ النَّارِ فَقَالَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنَ الرَّجُلَیْنِ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَقِّی هَذَا لِصَاحِبِی فَقَالَ

لَا وَ لَکِنِ اذْهَبَا فَتَوَخَّیَا ثُمَّ اسْتَهِمَا ثُمَّ لْیُحْلِلْ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْکُمَا صَاحِبَهُ فَقَوْلُهُ لَعَلَّ بَعْضَکُمْ أَنْ یَکُونَ أَلْحَنَ بِحُجَّتِهِ مِنْ بَعْضٍ یَعْنِی أَفْطَنَ لَهَا وَ أَجْدَلَ وَ اللَّحَنُ الْفِطْنَةُ بِفَتْحِ الْحَاءِ وَ اللَّحْنُ بِجَزْمِ الْحَاءِ الْخَطَاءُ وَ قَوْلُهُ اسْتَهِمَا أَیْ أَقْرِعَا وَ هَذَا حُجَّةٌ لِمَنْ قَالَ بِالْقُرْعَةِ فِی الْأَحْکَامِ وَ قَوْلُهُ اذْهَبَا فَتَوَخَّیَا یَقُولُ تَوَخَّیَا الْحَقَّ فَکَأَنَّهُ قَدْ أَمَرَ الْخَصْمَیْنِ بِالصُّلْحِ.

وَ نَهَی عَنْ تَقْصِیصِ الْقُبُورِ وَ هُوَ التَّجْصِیصُ وَ ذَلِکَ أَنَّ الْجِصَّ یُقَالُ لَهُ الْقَصَّةُ یُقَالُ مِنْهُ قَصَصْتُ الْقُبُورَ وَ الْبُیُوتَ إِذَا جَصَصْتَهَا.

وَ نَهَی علیه السلام عَنْ قِیلٍ وَ قَالٍ وَ کَثْرَةِ السُّؤَالِ وَ إِضَاعَةِ الْمَالِ وَ نَهَی عَنْ

ص: 343


1- 1. فی المطبوعة و المصدر« استعیذوا باللّه من طبع یهدی الی طبع» و الصحیح ما فی المتن و منه قولهم« رب طمع یهدی الی طبع».

عُقُوقِ الْأُمَّهَاتِ وَ وَأْدِ الْبَنَاتِ وَ مَنْعٍ الوهات [وَ هَاتِ] یُقَالُ إِنَّ قَوْلَهُ إِضَاعَةِ الْمَالِ یَکُونُ فِی وَجْهَیْنِ أَمَّا أَحَدُهُمَا وَ هُوَ الْأَصْلُ فَمَا أَنْفَقَ فِی مَعَاصِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَلِیلٍ أَوْ کَثِیرٍ وَ هُوَ السَّرَفُ الَّذِی عَابَهُ اللَّهُ تَعَالَی وَ نَهَی عَنْهُ وَ الْوَجْهُ الْآخَرُ دَفْعُ الْمَالِ إِلَی رَبِّهِ وَ لَیْسَ لَهُ بِمَوْضِعٍ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ ابْتَلُوا الْیَتامی حَتَّی إِذا بَلَغُوا النِّکاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً وَ هُوَ الْعَقْلُ فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ (1) وَ قَدْ قِیلَ إِنَّ الرُّشْدَ هُوَ صَلَاحٌ فِی الدِّینِ وَ حِفْظُ الْمَالِ وَ أَمَّا کَثْرَةُ السُّؤَالِ فَإِنَّهُ نَهَی علیه السلام عَنْ مَسْأَلَةِ النَّاسِ أَمْوَالَهُمْ وَ قَدْ یَکُونُ أَیْضاً مِنَ السُّؤَالِ عَنِ الْأُمُورِ وَ کَثْرَةِ الْبَحْثِ عَنْهَا کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ (2) وَ أَمَّا وَأْدُ الْبَنَاتِ فَإِنَّهُمْ کَانُوا یَدْفِنُونَ بَنَاتِهِمْ أَحْیَاءً وَ لِهَذَا کَانُوا یُسَمُّونَ الْقَبْرَ صِهْراً وَ أَمَّا قَوْلُهُ نَهَی عَنْ قِیلٍ وَ قَالٍ الْقَالُ مَصْدَرٌ أَ لَا تَرَی أَنَّهُ یَقُولُ عَنْ قِیلٍ وَ قَالٍ فَکَأَنَّهُ قَالَ عَنْ قِیلٍ وَ قَوْلٍ یُقَالُ عَلَی هَذَا قُلْتُ قَوْلًا وَ قِیلًا وَ قَالًا وَ فِی حَرْفِ عَبْدِ اللَّهِ (3)

ذَلِکَ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ قَالَ الْحَقِ (4)

وَ هُوَ مِنْ هَذَا فَکَأَنَّهُ قَالَ قَوْلَ الْحَقِّ.

وَ نَهَی علیه السلام عَنِ التَّبَقُّرِ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ قَالَ الْأَصْمَعِیُّ أَصْلُ التَّبَقُّرِ التَّوَسُّعُ وَ التَّفَتُّحُ وَ مِنْهُ یُقَالُ بَقَرْتُ بَطْنَهُ إِنَّمَا هُوَ شَقَقْتُهُ وَ فَتَحْتُهُ وَ سُمِّیَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام الْبَاقِرَ لِأَنَّهُ بَقَرَ الْعِلْمَ أَیْ شَقَّهُ وَ فَتَحَهُ.

وَ نَهَی علیه السلام أَنْ یُدَبِّحَ الرَّجُلُ فِی الصَّلَاةِ کَمَا یُدَبِّحُ الْحِمَارُ وَ مَعْنَاهُ أَنْ یُطَأْطِئَ الرَّجُلُ رَأْسَهُ فِی الرُّکُوعِ حَتَّی یَکُونَ أَخْفَضَ مِنْ ظَهْرِهِ وَ کَانَ علیه السلام إِذَا رَکَعَ لَمْ یُصَوِّبْ رَأْسَهُ وَ لَمْ یُقْنِعْهُ مَعْنَاهُ أَنَّهُ لَمْ یَرْفَعْهُ حَتَّی یَکُونَ أَعْلَی مِنْ جَسَدِهِ وَ لَکِنْ بَیْنَ ذَلِکَ وَ الْإِقْنَاعُ رَفْعُ الرَّأْسِ وَ إِشْخَاصُهُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی مُهْطِعِینَ مُقْنِعِی رُؤُسِهِمْ (5) وَ الَّذِی یُسْتَحَبُّ مِنْ هَذَا أَنْ یَسْتَوِیَ ظَهْرُ الرَّجُلِ وَ رَأْسُهُ فِی الرُّکُوعِ لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ

ص: 344


1- 1. النساء: 5.
2- 2. المائدة: 101.
3- 3. یعنی قراءة عبد اللّه بن مسعود.
4- 4. مریم: 34.
5- 5. إبراهیم: 44.

صلی الله علیه و آله کَانَ إِذَا رَکَعَ لَوْ صُبَّ عَلَی ظَهْرِهِ مَاءٌ لَاسْتَقَرَّ وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام لَا صَلَاةَ لِمَنْ لَمْ یُقِمْ صُلْبَهُ فِی رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ.

وَ نَهَی علیه السلام عَنِ اخْتِنَاثِ الْأَسْقِیَةِ وَ مَعْنَی الِاخْتِنَاثِ أَنْ یُثْنَی أَفْوَاهُهَا ثُمَّ یُشْرَبَ مِنْهَا وَ أَصْلُ الِاخْتِنَاثِ التَّکَسُّرُ وَ مِنْ هَذَا سُمِّیَ الْمُخَنَّثُ لِتَکَسُّرِهِ وَ بِهِ سُمِّیَتِ الْمَرْأَةُ خُنْثَی وَ مَعْنَی الْحَدِیثِ فِی النَّهْیِ عَنِ اخْتِنَاثِ الْأَسْقِیَةِ یُفَسَّرُ عَلَی وَجْهَیْنِ أَحَدُهُمَا أَنَّهُ یُخَافُ أَنْ یَکُونَ فِیهِ دَابَّةٌ وَ الَّذِی دَارَ عَلَیْهِ مَعْنَی الْحَدِیثِ أَنَّهُ علیه السلام نَهَی أَنْ یُشْرَبَ مِنْ أَفْوَاهِهَا.

وَ نَهَی علیه السلام عَنِ الْجَدَادِ بِاللَّیْلِ یَعْنِی جَدَادَ النَّخْلِ وَ الْجَدَادُ الصَّرَامُ وَ إِنَّمَا نَهَی عَنْهُ بِاللَّیْلِ لِأَنَّ الْمَسَاکِینَ لَا یَحْضُرُونَهُ.

وَ قَالَ علیه السلام لَا تَعْضِیَةَ فِی مِیرَاثٍ وَ مَعْنَاهُ أَنْ یَمُوتَ الرَّجُلُ وَ یَدَعَ شَیْئاً إِنْ قُسِمَ بَیْنَ وَرَثَتِهِ إِذَا أَرَادَ بَعْضُهُمُ الْقِسْمَةَ کَانَ فِی ذَلِکَ ضَرَرٌ عَلَیْهِمْ أَوْ عَلَی بَعْضِهِمْ یَقُولُ فَلَا یُقْسَمُ ذَلِکَ وَ تِلْکَ التَّعْضِیَةُ وَ هِیَ التَّفْرِیقُ وَ هِیَ مَأْخُوذٌ مِنَ الْأَعْضَاءِ یُقَالُ عَضَّیْتُ اللَّحْمَ إِذَا فَرَّقْتَهُ وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِینَ (1) أَیْ آمَنُوا بِبَعْضِهِ وَ کَفَرُوا بِبَعْضِهِ وَ هَذَا مِنَ التَّعْضِیَةِ أَیْضاً أَنَّهُمْ فَرَّقُوهُ وَ الشَّیْ ءُ الَّذِی لَا یَحْتَمِلُ الْقِسْمَةَ مِثْلُ الْحَبَّةِ مِنَ الْجَوْهَرِ لِأَنَّهَا إِنْ فُرِّقَتْ لَمْ یُنْتَفَعْ بِهَا وَ کَذَلِکَ الْحَمَّامُ إِذَا قُسِمَ وَ کَذَلِکَ الطَّیْلَسَانُ مِنَ الثِّیَابِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ مِنَ الْأَشْیَاءِ وَ هَذَا بَابٌ جَسِیمٌ مِنَ الْحُکْمِ یَدْخُلُ فِیهِ الْحَدِیثُ الْآخَرُ لَا ضَرَرَ وَ لَا إِضْرَارَ فِی الْإِسْلَامِ فَإِنْ أَرَادَ بَعْضُ الْوَرَثَةِ قِسْمَةَ ذَلِکَ لَمْ یُجَبْ إِلَیْهِ وَ لَکِنْ یُبَاعُ ثُمَّ یُقَسَّمُ ثَمَنُهُ بَیْنَهُمْ.

وَ نَهَی علیه السلام عَنْ لِبْسَتَیْنِ اشْتِمَالِ الصَّمَّاءِ وَ أَنْ یَحْتَبِیَ الرَّجُلُ بِثَوْبٍ لَیْسَ بَیْنَ فَرْجِهِ وَ بَیْنَ السَّمَاءِ شَیْ ءٌ قَالَ الْأَصْمَعِیُّ اشْتِمَالُ الصَّمَّاءِ عِنْدَ الْعَرَبِ أَنْ یَشْتَمِلَ الرَّجُلُ بِثَوْبِهِ فَیُجَلِّلَ بِهِ جَسَدَهُ کُلَّهُ وَ لَا یَرْفَعَ مِنْهُ جَانِباً فَیُخْرِجَ مِنْهُ یَدَهُ وَ أَمَّا الْفُقَهَاءُ فَإِنَّهُمْ یَقُولُونَ هُوَ أَنْ یَشْتَمِلَ الرَّجُلُ بِثَوْبٍ وَاحِدٍ لَیْسَ عَلَیْهِ غَیْرُهُ ثُمَّ یَرْفَعَهُ مِنْ أَحَدِ جَانِبَیْهِ فَیَضَعَهُ عَلَی مَنْکِبِهِ یَبْدُو مِنْهُ فَرْجُهُ وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام الْتِحَافُ الصَّمَّاءِ

ص: 345


1- 1. الحجر: 91.

هُوَ أَنْ یُدْخِلَ الرَّجُلُ رِدَاءَهُ تَحْتَ إِبْطِهِ ثُمَّ یَجْعَلَ طَرَفَیْهِ عَلَی مَنْکِبٍ وَاحِدٍ وَ هَذَا هُوَ التَّأْوِیلُ الصَّحِیحُ دُونَ مَا خَالَفَهُ (1).

وَ نَهَی علیه السلام عَنْ ذَبَائِحِ الْجِنِّ وَ ذَبَائِحُ الْجِنِّ أَنْ یَشْتَرِیَ الدَّارَ وَ یَسْتَخْرِجَ الْعَیْنَ أَوْ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ فَیَذْبَحَ لَهُ ذَبِیحَةً لِلطِّیَرَةِ قَالَ أَبُو عُبَیْدَةَ مَعْنَاهُ أَنَّهُمْ کَانُوا یَتَطَیَّرُونَ إِلَی هَذَا الْفِعْلِ مَخَافَةَ إِنْ لَمْ یَذْبَحُوا أَوْ یُطْعِمُوا أَنْ یُصِیبَهُمْ فِیهَا شَیْ ءٌ مِنَ الْجِنِّ فَأَبْطَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله هَذَا وَ نَهَی عَنْهُ.

وَ قَالَ علیه السلام لَا یُورِدَنَّ ذُو عَاهَةٍ عَلَی مُصِحٍّ یَعْنِی الرَّجُلُ یُصِیبُ إِبِلَهُ الْجَرَبُ أَوِ الدَّاءُ فَقَالَ لَا یُورِدَنَّهَا عَلَی مُصِحٍّ وَ هُوَ الَّذِی إِبِلُهُ وَ مَاشِیَتُهُ صِحَاحٌ بَرِیئَةٌ مِنَ الْعَاهَةِ قَالَ أَبُو عُبَیْدَةَ وَجْهُهُ عِنْدِی وَ اللَّهُ أَعْلَمُ أَنَّهُ خَافَ أَنْ یَنْزِلَ بِهَذِهِ الصِّحَاحِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا نَزَلَ بِتِلْکَ فَیَظُنَّ الْمُصِحُّ أَنَّ تِلْکَ أَعْدَتْهَا فَیَأْثَمَ فِی ذَلِکَ (2).

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله لَا تُصَرُّوا الْإِبِلَ وَ الْغَنَمَ مَنِ اشْتَرَی مُصَرَّاةً فَهُوَ بِآخِرِ النَّظَرَیْنِ إِنْ شَاءَ رَدَّهَا وَ رَدَّ مَعَهَا صَاعاً مِنْ تَمْرٍ الْمُصَرَّاةُ یَعْنِی النَّاقَةَ أَوِ الْبَقَرَةَ أَوِ الشَّاةَ قَدْ صُرِّیَ اللَّبَنُ فِی ضَرْعِهَا یَعْنِی حُبِسَ وَ جُمِعَ وَ لَمْ یُحْلَبْ أَیَّاماً وَ أَصْلُ التَّصْرِیَةِ حَبْسُ الْمَاءِ وَ جَمْعُهُ یُقَالُ مِنْهُ صَرَیْتُ الْمَاءَ وَ صَرَّیْتُهُ وَ یُقَالُ مَاءٌ صَرًی مَقْصُوراً وَ یُقَالُ مِنْهُ سُمِّیَتِ الْمُصَرَّاةُ کَأَنَّهَا مِیَاهٌ اجْتَمَعَتْ وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ مَنِ اشْتَرَی مُحَفَّلَةً فَرَدَّهَا فَلْیَرُدَّ مَعَهَا صَاعاً وَ إِنَّمَا سُمِّیَتْ مُحَفَّلَةً لِأَنَّ اللَّبَنَ حُفِّلَ فِی ضَرْعِهَا وَ اجْتَمَعَ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ کَنَزْتَهُ فَقَدْ حَفَّلْتَهُ وَ مِنْهُ قِیلَ قَدْ أَحْفَلَ الْقَوْمُ إِذَا اجْتَمَعُوا أَوْ کَثُرُوا وَ لِهَذَا سُمِّیَ مَحْفِلُ الْقَوْمِ وَ جَمْعُ الْمَحْفِلِ مَحَافِلُ.

وَ قَوْلُهُ علیه السلام لَا خِلَابَةَ یَعْنِی الْخَدَّاعَةَ یُقَالُ خَلَبْتُهُ أَخْلُبُهُ خِلَابَةً إِذَا خَدَعْتَهُ.

وَ أَتَی عُمَرُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِنَّا نَسْمَعُ أَحَادِیثَ مِنْ یَهُودَ تُعْجِبُنَا فَتَرَی

ص: 346


1- 1. راجع الکافی ج 3 ص 394 معانی الأخبار ص 390، و الحدیث عن الباقر( ع).
2- 2. انما فسر الحدیث هکذا، لما روی عنه صلّی اللّه علیه و آله أنّه قال: لا عدوی و لا طیرة و لا هامة و لا شؤم و لا صفر الحدیث.

أَنْ نَکْتُبَ بَعْضَهَا فَقَالَ أَ مُتَهَوِّکُونَ أَنْتُمْ کَمَا تَهَوَّکَتِ الْیَهُودُ وَ النَّصَارَی لَقَدْ جِئْتُکُمْ بِهَا بَیْضَاءَ نَقِیَّةً وَ لَوْ کَانَ مُوسَی حَیّاً مَا وَسِعَهُ إِلَّا اتِّبَاعِی قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله مُتَهَوِّکُونَ أَیْ مُتَحَیِّرُونَ یَقُولُ أَ مُتَحَیِّرُونَ أَنْتُمْ فِی الْإِسْلَامِ لَا تَعْرِفُونَ دِینَکُمْ حَتَّی تَأْخُذُوهُ مِنَ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ مَعْنَاهُ أَنَّهُ کَرِهَ أَخْذَ الْعِلْمِ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ وَ أَمَّا قَوْلُهُ لَقَدْ جِئْتُکُمْ بِهَا بَیْضَاءَ نَقِیَّةً فَإِنَّهُ أَرَادَ الْمِلَّةَ الْحَنِیفِیَّةَ فَلِذَلِکَ جَاءَ التَّأْنِیثُ کَقَوْلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ ذلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ(1) إِنَّمَا هِیَ الْمِلَّةُ الْحَنِیفِیَّةُ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ أَنْهَی عَنِ الْغِیلَةِ وَ الْغِیلَةُ هُوَ الْغَیْلُ وَ هُوَ أَنْ یُجَامِعَ الرَّجُلُ الْمَرْأَةَ وَ هِیَ مُرْضِعٌ (2) یُقَالُ مِنْهُ قَدْ أَغَالَ الرَّجُلُ وَ أَغْیَلَ وَ الْوَلَدُ مُغَالٌ وَ مُغْیَلٌ.

وَ نَهَی علیه السلام عَنِ الْإِرْفَاءِ وَ هُوَ کَثْرَةُ التَّدَهُّنِ.

وَ قَالَ علیه السلام إِیَّاکُمْ وَ الْقُعُودَ بِالصُّعُدَاتِ إِلَّا مَنْ أَدَّی حَقَّهَا الصُّعُدَاتُ الطُّرُقُ وَ هُوَ مَأْخُوذٌ مِنَ الصَّعِیدِ وَ الصَّعِیدُ التُّرَابُ وَ جَمْعُ الصَّعِیدِ الصُّعُدُ ثُمَّ الصُّعُدَاتُ جَمْعُ الْجَمْعِ کَمَا یُقَالُ طَرِیقٌ وَ طُرُقٌ ثُمَّ طُرُقَاتٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ فَتَیَمَّمُوا صَعِیداً طَیِّباً(3) فَالتَّیَمُّمُ التَّعَمُّدُ لِلشَّیْ ءِ یُقَالُ مِنْهُ أَمَمْتُ فُلَاناً فَأَنَا أَؤُمُّهُ أَمّاً وَ تَأَمَّمْتُهُ وَ تَیَمَّمْتُهُ کُلُّهُ تَعَمَّدْتُهُ وَ قَصَدْتُ لَهُ وَ قَدْ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ الصَّعِیدُ الْمَوْضِعُ الْمُرْتَفِعُ وَ الطَّیِّبُ الَّذِی یَنْحَدِرُ عَنْهُ الْمَاءُ.

ص: 347


1- 1. البینة: 5.
2- 2. الغیل إذا نسب الی الرجل کان معناه هذا الذی ذکره أبو عبید القاسم بن سلام قال فی اللسان: أغال فلان ولده اغالة: إذا غشی أمه و هی ترضعه، و إذا نسب الی المرأة کان بمعنی ارضاعها الطفل الغیل و هو اللبن الذی ترضعه المرأة ولدها و هی حامل. قال الجوهریّ: یقال: أضرت الغیلة بولد فلان: إذا أتیت أمه و هی ترضعه، و کذلک اذا حملت أمه و هی ترضعه، و فی الحدیث:« لقد هممت أن أنهی عن الغیلة» و الغیل بالفتح اسم ذلک اللبن، و قد أغالت المرأة ولدها فهی مغیل- بکسر الیاء- و أغیلت أیضا: إذا سقت ولدها الغیل فهی مغیل- بفتح الیاء کمکرم-
3- 3. النساء: 43، المائدة: 6.

وَ قَالَ علیه السلام لَا غِرَارَ فِی الصَّلَاةِ وَ لَا التَّسْلِیمِ الْغِرَارُ النُّقْصَانُ أَمَّا فِی الصَّلَاةِ فَفِی تَرْکِ إِتْمَامِ رُکُوعِهَا وَ سُجُودِهَا وَ نُقْصَانِ اللَّبْثِ فِی رَکْعَةٍ عَنِ اللَّبْثِ فِی الرَّکْعَةِ الْأُخْرَی وَ مِنْهُ قَوْلُ الصَّادِقِ علیه السلام الصَّلَاةُ مِیزَانٌ مَنْ وَفَّی اسْتَوْفَی وَ مِنْهُ قَوْلُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الصَّلَاةُ مِکْیَالٌ فَمَنْ وَفَی وُفِیَ لَهُ فَهَذَا الْغِرَارُ فِی الصَّلَاةِ وَ أَمَّا الْغِرَارُ فِی التَّسْلِیمِ فَأَنْ یَقُولَ الرَّجُلُ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَوْ یَرُدَّهُ فَیَقُولَ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ لَا یَقُولَ وَ عَلَیْکُمُ السَّلَامُ وَ یُکْرَهُ تَجَاوُزُ الْحَدِّ فِی الرَّدِّ کَمَا یُکْرَهُ الْغِرَارُ وَ ذَلِکَ أَنَّ الصَّادِقَ علیه السلام سَلَّمَ عَلَی رَجُلٍ فَقَالَ الرَّجُلُ وَ عَلَیْکُمُ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ مَغْفِرَتُهُ وَ رِضْوَانُهُ فَقَالَ لَا تُجَاوِزُوا بِنَا قَوْلَ الْمَلَائِکَةِ لِأَبِینَا إِبْرَاهِیمَ علیهم السلام رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ(1) وَ قَالَ علیه السلام لَا تَنَاجَشُوا وَ لَا تَدَابَرُوا مَعْنَاهُ أَنْ یَزِیدَ الرَّجُلُ الرَّجُلَ فِی ثَمَنِ السِّلْعَةِ وَ هُوَ لَا یُرِیدُ شَرَاهَا وَ لَکِنْ لِیُسْمِعَهُ غَیْرَهُ فَیَزِیدَ لِزِیَادَتِهِ وَ النَّاجِشُ خَائِنٌ وَ أَمَّا التَّدَابُرُ فَالْمُصَارَمَةُ وَ الْهِجْرَانُ مَأْخُوذٌ مِنْ أَنْ یُوَلِّیَ الرَّجُلُ صَاحِبَهُ دُبُرَهُ وَ یُعْرِضُ عَنْهُ بِوَجْهِهِ.

وَ إِنَّ رَجُلًا حَلَبَ عِنْدَ النَّبِیِّ نَاقَةً فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله دَعْ دَاعِیَ اللَّبَنِ یَقُولُ أَبْقِ فِی الضَّرْعِ شَیْئاً لَا تَسْتَوْعِبْهُ کُلَّهُ فِی الْحَلْبِ فَإِنَّ الَّذِی تُبْقِیهِ بِهِ یَدْعُو مَا فَوْقَهُ مِنَ اللَّبَنِ وَ یَدُرُّ لَهُ (2)

وَ إِذَا اسْتُقْصِیَ کُلُّ مَا فِی الضَّرْعِ أَبْطَأَ عَلَیْهِ الدَّرُّ بَعْدَ ذَلِکَ.

وَ کَرِهَ علیه السلام الشِّکَالَ فِی الْخَیْلِ یَعْنِی أَنْ یَکُونَ ثَلَاثُ قَوَائِمَ مِنْهُ مُحَجَّلَةً وَ وَاحِدَةٌ مُطْلَقَةً وَ إِنَّمَا أُخِذَ هَذَا مِنَ الشِّکَالِ الَّذِی یُشْکَلُ بِهِ الْخَیْلُ شَبَّهَ بِهِ لِأَنَّ الشِّکَالَ إِنَّمَا یَکُونُ فِی ثَلَاثِ قَوَائِمَ أَوْ أَنْ یَکُونَ الثَّلَاثُ مُطْلَقَةً وَ رِجْلٌ مُحَجَّلَةً وَ لَیْسَ یَکُونُ الشِّکَالُ إِلَّا فِی الرِّجْلِ وَ لَا یَکُونُ فِی الْیَدِ(3).

**[ترجمه]معانی الاخبار: پیغمبر صلی الله علیه و آله نهی کرد از «محاقله» و «مزابنه»، و محاقله فروش زراعت است در خوشه اش به گندم وآن از «الحقل» گرفته شده و الحقل آن چیزی است که ااهل عراق به آن «القراح» می گویند. و در مثل گفته می شود: «لا تنبت البقلة إلا الحقلة.» مزابنه فروش، خرمای نچیده سر نخله خرما است به خرمای چیده و حاضر.

و پیغمبر صلی الله علیه و آله رخصت داد در این گونه فروش نسبت به «عرایا» که واحد آن را عریه گویند و آن خرمایی است که صاحبش آن را به محتاجی واگذارده برای ثمره یک سال و صاحب نخله می تواند آن را به خرمای موجود بخرد تا نیاز او را از آن نخله برآورده کند.

گوید: چون پیغمبر صلی الله علیه و آله تخمین زنندگان زکات را می فرستاد، می فرمود: در دید خود کم بگذارید، زیرا در نخلستان نخله های عاریه و وصیت شده وجود دارد.

گوید: پیغمبر صلی الله علیه و آله نهی کرد از «مخابره» و آن قرارداد مزارعه است به نیم یا یک سوم یا یک چهارم از درآمد مزرعه یا کمتر و یا بیشتر.

و نهی کرده از «مخاضره» و آن فروش میوه است پیش از رسیدنش که هنوز سبز است، و فروش رطب خرما و سبزی ها و مانند آن هم در حکم مخاضره است.

و بازداشت از فروش خرما پیش از نمودارشدنش به اینکه رنگش سرخ شود یا زرد و رسیده شود و به تعبیر دیگر پیش از آن که از آفت مصون گردد.

و نهی فرمود از «منابذه» و «ملامسه» و فروش به وسیله سنگریزه پرانی و در تفسیر هر کدام از اینها دو قول است؛ گفته شده منابذه این است که کسی به طرف خود گوید: جامه یا کالای دیگر را به من بپران یا من به تو می پرانم و به همین کار بیع لازم باشد به بهای چنین و چنان. و گفته شده این که کسی بگوید چون سنگریزه پراندم، به هر چه که برخورد، بیع آن لازم شود و همین است معنی بیع با سنگریزه که از آن نهی کرده. و ملامسه این است که بگوید چون دست به جامه ام زدی یا دست به جامه ات زدم، به بهای چنانی بیع لازم گردد. و گفته شده معنای ملامسه این است که کالا را از پشت جامه دست کشد و ندیده بیع لازم گردد، و اینها رسم خرید و فروش مردم بوده در زمان جاهلیت و رسول خدا صلی الله علیه و آله آنها را غدقن کرده، چون همه مایه غرر و خطرند.

و نهی کرد از «بیع مجر» و آن این است که فروخته شده باشد شتر یا غیرآن را بدان چه در شکم ماده شتر است.

و نهی کرده از «ملا قیح» و «مضامین»، و ملا قیح فروش جنین شتر آبستن است و مضامین فروش نطفه که به ماده تلقیح می شود و عرب ها چنین معامله هایی می کردند.

و نهی کرد از «بیع حبل الحبله»، یعنی فروش فرزند جنینی که در شکم شتر است و گفته شده فروش نتیجه و آن غرر و خطر واضحی است.

و فرمود: از ما نیست کسی که تغنی نکند به قرآن و مقصود این است که از ما نیست کسی که با قرآن بی نیازی نجوید و نباید به آوازه خوانی تفسیر شود، و روایت است که هر که قرآن بخواند، بی نیاز گردد و از آن پس فقیر نباشد.

و روایت است که به هر کس قرآن داده شود و گمان برد که کسی بیش از آنچه به او داده شده داده شود، خردی را کلان شمرده و کلان را کم ، و نباید دارای قرآن بیند که کسی از مردم زمین از او توانگرتر است، اگرچه همه دنیا را با پهناوری اش دارا شود. و اگر کسی گوید - چنان چه مردمی گفته اند - که مقصود از آن ترجیع در خواندن و خوش آوازی است، باید کیفر بزرگی باشد در ترک آن، زیرا کسی که چنان نخواند از پیغمبر نباشد که فرموده: «از ما نباشد کسی که به قرآن تغنی نکند.»

و فرمود که: من نهی شدم از خواندن قرآن در رکوع و در سجود، اما در رکوع خدا را به بزرگی یاد کنید، و اما در سجود بسیار دعا کنید که سزاوار اجابت است برای شما و شایسته و به جا است که برایتان اجابت شود.

و فرمود: به خدا پناه برید از طمعی که به خواری و زبونی کشد.

دو کس درباره مواریث و حسابهای کهنه نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله به محاکمه اندر شدند و آن حضرت فرمود: بسا که برخی از شما از دیگری دلیل آورتر باشد و اگر من حق یکی را در قضاوت به دیگری دهم، تکه آتش را به او داده ام. و یکی از آن دو گفت: یا رسول الله! من حق خود را به طرفم دادم. فرمود: نه، ولی بروید و با کنکاش سهم بندی کنید. سپس هر کدام طرف خود را حلال کند. معنی «سهم بندی کنید» این است که قرعه بزنید و این دلیل کسی است که قرعه را در قضاوت ها روا داند و اینکه فرمود: «جستجو کنید»، یعنی حق را بجویید و گویا فرمان صلح داده به دو طرف.

و نهی فرموده از گچکاری کردن گورها.

و نهی فرموده از قیل و قال و پرسش بسیار، و ضایع کردن مال.

و نهی فرموده از ناسپاسی مادران و زنده به گور کردن دختران و دریغ از حق زنان.

گفته شده که ضایع کردن مال به دو وجه است؛ یکی که اصل آن است، صرف مال است در معاصی خدا عزوجل - کم باشد یا بیش - و آن همان اسراف است که خدای تعالی آن را نکوهیده و از آن بازداشته. و دوم این که مالی را به صاحبش بدهد که محجور است و رشد ندارد. خدا فرموده: «و ابتلوا الیتامی حتی إذا بلغوا النکاح فإن آنستم منهم رشدا.» {و یتیمان را بیازمایید تا وقتی به [سنّ] زناشویی برسند پس اگر در ایشان رشد [فکری] یافتید} رشد خردمندی است: «فادفعوا إلیهم أموالهم.» - . نساء/ 5 - {اموالشان را به آنان رد کنید.} و گفته شده رشد دینداری خوب و حفظ مال است.

و اما کثرت سؤال؛ اینکه آن حضرت نهی کرده از درخواست اموال مردم و بسا مقصود پرسش از امورات و کاوش بسیار از آنها باشد، چنان چه خدا عزوجل فرموده: «لا تسئلوا عن أشیاء إن تبد لکم تسؤکم.» - . مائده/ 101 - {نپرسید از چیزهایی که اگر آشکار شوند براتان بدتان آید.} و اما زنده به گور کردن دختران برای آن است که بودند کسانی که دختران خود را زنده زیر خاک می کردند و از این رو قبر را «داماد» می نامیدند. و اما نهی از قال و قیل، یعنی گفتن و گفته شدن که «قال» معنی مصدر دارد و در قرائت عبدالله بن مسعود آمده است: «ذلک عیسی بن مریم قال الحق»، (با اینکه قرائت دیگران قول الحق است) و آن بدین معنا است و گویا گفته است قول الحق. - . مریم / 34 -

و نهی کرده از تبقر در اهل و مال. اصمعی گفته: اصل «تبقر» یعنی توسع و گشایش، تا گوید: و این که بو جعفر (امام پنجم) را باقر نامیدند، برای آن است که دانش را شکافت و گشایش داد.

و نهی کرده از این که کسی در نماز سر را در حال رکوع پایین اندازد تا فروتر از پشت او گردد و خود آن حضرت صلی الله علیه و آله چون رکوع می کرد، سرش بالا و پایین بر نمی داشت تا از تنش بالاتر نماید و آن را استوار می داشت. و «اقناع» بالا گرفتن سر است و برآوردن آن. خدا تعالی فرموده: «مهطعین مقنعی رؤسهم.» - . ابراهیم / 44 - {شتابان سر برداشته و چشم بر هم نمی زنند.} و آنچه در این باره مستحب است، این است که پشت نمازگزار در حال رکوع با سرش برابر باشند، زیرا چون رسول خدا صلی الله علیه و آله به رکوع می رفت، اگر آب بر پشتش ریخته می شد بر قرار می ماند. و امام صادق علیه السّلام فرمود: نماز ندارد کسی که پشت خود را در رکوع و سجودش پایدار ندارد.

و نهی فرمود از برگرداندن لب مشک آب. «أصل الاختناث» یعنی تکسر و به همین دلیل مخنث به این نام خوانده شده و به زن هم «خنثی» گویند و معنی حدیث این است که نهی کرده از نوشیدن آب از دهانه مشک.

و نهی فرمود از چیدن خرما در شب، برای آنکه مستمندان نیستند تا از آن بهره برند.

و فرمود: تکه کردن در میراث نباشد، و مقصود این است که کسی بمیرد و چیزی به جا گزارد که اگر تکه شود، به حساب ارث بران مایه زیان بر همه یا بر برخی از آنها باشد. می فرماید نباید برای سهم وارثان تکه شود، و اینکه فرموده: «لا تعضیة فی میراث»، «تعضیه» به معنی تفریق است و چون گوشت را که دو نیم کنند، می گویند «عضیت اللحم». خدا عزوجل فرموده: «الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِینَ.» - . حجر / 91 - {همانان که قرآن را جزء جزء کردند} یعنی به پاره ای از آن ایمان آورند و به پاره ای کفر ورزند و آن را تکه تکه کنند و آنچه قسمت پذیر نباشد، همچون دانه گوهر که اگر تکه شود از سود بیفتد، و همچون حمام که تقسیم شود و چون پوستین در جامه ها و هر چه مانند آنها باشد. و این سررشته مهمی است در قضاوت که در ردیف آن است حدیث دیگر که

«لا ضرر و لا اضرار فی الاسلام» و اگر یکی از ورثه اصرار کند که آن را قسمت کنند، اجابت نشود، بلکه آن را بفروشند و بهایش را میان آنها تقسیم کنند.

و نهی فرمود از دو جور جامه پوشیدن: «اشتمال صماء» و از اینکه کسی میان یک جامه درآید و میان فرج او و آسمان پوشش دیگری نباشد. اصمعی گفته: اشتمال صماء نزد عرب این است که کسی یک جامه بر همه تنش پوشد و آستین مانندی نباشد که دستش را از آن به در آورد و فقها گویند که آن این است که کسی یک جامه به خود گیرد و از یک سو آن را روی شانه اندازد و فرجش از آن پدید باشد.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: «التحاف صماء» این است که کسی ردای خود را زیر بغل خود گیرد و دو سویش را جمع کند و روی یک شانه اندازد، و این تفسیر درست است نه آنچه خلاف آن است. - کافی 3: 394 ، معانی الاخبار: 390، و حدیث از امام باقر علیه السّلام. -

و نهی فرمود از کشتار برای جنیان، و آن چنین بوده که کسی خانه می خریده یا چشمه آبی درمی آورده و آنچه مانند اینها است، برای بدفالی حیوانی را می کشته برای رفع بدفالی.

ابو عبیده گفته: معناش این است که بدین کارها فال بد می زدند و می ترسیدند که اگر خونی نَریزند یا مهمانی ندهند، جن زده شوند و پیغمبر صلی الله علیه و آله این بدفالی را بیهوده ساخت و از آن نهی کرد.

و فرمود: نباید آفت زده درآید بر تندرست. یعنی کسی که شترانش دچار گری یا درد دیگری باشند، آنها را به گله کسی که شترانش تندرستند و آفتی ندارند درنیاورد.

ابو عبیده گفته: به نظر من - و خدا داناتر است - سبب آن این است که بیم می رود که بدان حیواناتِ تندرست از سوی خدا عزوجل آفتی که آن معیوبان دارند فرود آید و آن که تندرست ها را دارد گمان برد که از آن آفت زده ها سرایت کرده و بدین سبب گناه کند .

و فرمود: شتر و گوسفند را شیر به پستان نکنید و هر که آن را خرید و فهمید، می تواند آن را به فروشنده رد کند، به همراه یک صاع از خرما (صاع در حدود سه کیلو است). و شیر به پستان که آن را به زبان عرب «مصرّاة» گویند، ماده شتر یا ماده گاو یا ماده گوسفندی است که شیر را در پستانش به مدتی جمع کنند و ندوشند تا به بهای بیشتری آن را بفروشند. «أصل تصریة» یعنی حبس آب و جمع شدن. آن گفته می شود: «صریت الماء و صریته»، و گفته می شود: «ماء صری» و گفته شده به این دلیل «المصراة» نامیده شده که آب هایی است که جمع شده. و در حدیث دیگری است که فرموده: هر که «محفله» را خرید و آن را پس داد، به همراه آن یک صاع به فروشنده بدهد (در عوض شیری که از آن دوشیده). و محفلة نامیده شده چون شیر در پستان جمع شده و به هر چیزی که ذخیره کنی «حفلته» گفته می شود و از این باب است که می گویند: «أحفل القوم» هنگامی که گروهی جمع می شوند و زیاد می گردند، و از همین باب است «محفل القوم» و جمع آن «المحفل محافل» است.

و فرموده که خلابه نباشد و آن به معنی گول زدن است و مقصود حرمت خدعه و گول زدن است.

و عمر نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و گفت: ما از یهود حدیث هایی می شنویم که آنها را نمی پسندیم. رای می دهی که برخی از آنها را بنویسیم؟ در پاسخ فرمود: شما در دین خود اندر حیرت و تردید هستید، چنان چه یهود و ترسایان در حیرتند. البته که من آن را درخشان و پاک برای شما آوردم و اگر موسی خودش زنده بود، راهی نداشت جز پیروی از من. یعنی مگر شما در اسلام تردید دارید و آن را نشناختید تا از یهود و ترسا آن را دریابید، و مقصود این است که حضرت بد داشت علم دین را از یهود برگیرند و مقصود از «درخشان و پاک»، ملت حنیفیه است که خدا آن را در قرآن «دین القیمه» خوانده است: «و ذلک دین القیمة.» - . بینه/ 5 - {و دین ثابت [و پایدار] همین دین است.} و فرمود: البته که قصد داشتم نهی کنم از «غیله»، و آن به این معنی است که مردی زن خود را در حالی که شیر به کودک می دهد، مجامعت کند.

و نهی کرده صلی الله علیه و آله از بسیار روغن مالیدن و عطر زدن.

و فرموده: بپرهیزید از نشستن بر سر راه ها و نشستن بر «صعدات»، جز کسی که حق آن را ادا کند. صعدات راه ها است و از «صعید» گرفته شده که به معنی خاک است و خدا فرموده: «فتیمموا صعیدا طیبا.» - . نساء / 43 ، مائده / 6 - {پس بر خاکی پاک تیمّم کنید.} «تیمم» یعنی قصد کاری کردن. گفته می شود: «أممت فلانا فأنا أؤمه»، «أما و تأممته و تیممته» همه آنها یعنی قصد او را کردم و عمد بر او داشتم. و از امام صادق روایت است که صعید جای بلند است و «طیب» آنجاست که آب از آن سرازیر شود (و شاید مقصود از کسی که حقش را ادا کند، پاسبان راه باشد و مانند آن - مترجم).

و فرمود: «غرار» در نماز و سلام نباشد، و غرار به معنی کمبود است و در نماز به معنی کمبود در رکوع و سجود است و کمبود درنگ در رکعتی از اندازه آن در رکعت دیگر. و بدین معنا است که امام صادق علیه السّلام فرمود: نماز ترازو است؛ هر که پر دهد پر بگیرد. و همچنین پیغمبر صلی الله علیه و آله فرموده که: نماز پیمانه است؛ هر که پر دهد پر بگیرد. این است معنی غرار در نماز. و اما در سلام این است که کسی بگوید «السّلام علیک» یا در جواب سلام گوید: «علیک السّلام» و نگوید: «علیکم السّلام.» و بد است بی اندازه گفتن جواب سلام، چنان چه کمبود آن بد است، برای اینکه امام صادق علیه السّلام به مردی سلام کرد و او در جواب گفت: «و علیکم السلام و رحمة الله و برکاته و مغفرته و رضوانه.» آن حضرت فرمود: درباره ما فراتر نروید از آنچه فرشته ها به پدر ما ابراهیم علیه السّلام گفتند که: «رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیکم أَهْلَ الْبَیْتِ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.» - . هود / 73 -

و فرمود: «و لا تناجشوا و لا تدابرو» معنایش این است که کسی در بهای کالا افزاید و قصد خریدش را ندارد، ولی تا دیگری بشنود و بر آن بیفزاید و او خیانتکار است (حراج بازی). و اما «تدابر» قطع رابطه و قهر کردن است و رو گرداندن از برادر دینی که از آن نهی کرده است.

و مردی نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله ماده شتری را دوشید و آن حضرت فرمود: به اندازه کشنده شیر در پستان واگذار و همه آن را ندوش که آنچه به جا گذاری، شیر را از رگ های بالا فرو کشد و آن را روان سازد و اگر هر چه را که در پستان است بدوشی، روان شدن شیر پس از آن کند شود. و بد می داشت «شکال» در اسب ها را، یعنی این که سه پایش بسته باشد و یک پایش آزاد. یا سه پا آزاد باشد و یکی بسته ، و «الشکال» فقط در پا است و در دست نیست. - . معانی الاخبار: 277- 284 -

**[ترجمه]

«13»

ف، [تحف العقول]: خُطْبَةُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ الْحَمْدُ لِلَّهِ نَحْمَدُهُ وَ نَسْتَعِینُهُ وَ نَسْتَغْفِرُهُ وَ نَتُوبُ إِلَیْهِ وَ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شُرُورِ أَنْفُسِنَا وَ مِنْ سَیِّئَاتِ أَعْمَالِنَا مَنْ

ص: 348


1- 1. راجع ص 11 فیما سبق من هذا المجلد.
2- 2. ینزله خ ل.
3- 3. معانی الأخبار ص 277- 284.

یَهْدِ اللَّهُ فَلَا مُضِلَّ لَهُ وَ مَنْ یُضْلِلْ فَلا هادِیَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أُوصِیکُمْ عِبَادَ اللَّهِ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ أَحُثُّکُمْ عَلَی الْعَمَلِ بِطَاعَتِهِ وَ أَسْتَفْتِحُ اللَّهَ بِالَّذِی هُوَ خَیْرٌ أَمَّا بَعْدُ أَیُّهَا النَّاسُ اسْمَعُوا مِنِّی أُبَیِّنْ لَکُمْ فَإِنِّی لَا أَدْرِی لَعَلِّی لَا أَلْقَاکُمْ بَعْدَ عَامِی هَذَا فِی مَوْقِفِی هَذَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ دِمَاءَکُمْ وَ أَعْرَاضَکُمْ عَلَیْکُمْ حَرَامٌ إِلَی أَنْ تَلْقَوْا رَبَّکُمْ کَحُرْمَةِ یَوْمِکُمْ هَذَا فِی شَهْرِکُمْ هَذَا فِی بَلَدِکُمْ هَذَا أَلَا هَلْ بَلَّغْتُ اللَّهُمَّ اشْهَدْ فَمَنْ کَانَتْ عِنْدَهُ أَمَانَةٌ فَلْیُؤَدِّهَا إِلَی مَنِ ائْتَمَنَهُ عَلَیْهَا وَ إِنَّ رِبَا الْجَاهِلِیَّةِ مَوْضُوعٌ وَ إِنَّ أَوَّلَ رِبًا أَبْدَأُ بِهِ رِبَا الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ إِنَّ دِمَاءَ الْجَاهِلِیَّةِ مَوْضُوعَةٌ وَ إِنَّ أَوَّلَ دَمٍ أَبْدَأُ بِهِ دَمُ عَامِرِ بْنِ رَبِیعَةَ بْنِ الْحَارِثِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ إِنَّ مَآثِرَ الْجَاهِلِیَّةِ مَوْضُوعَةٌ غَیْرَ السِّدَانَةِ وَ السِّقَایَةِ وَ الْعَمْدُ قَوَدٌ وَ شِبْهُ الْعَمْدِ مَا قُتِلَ بِالْعَصَا وَ الْحَجَرِ وَ فِیهِ مِائَةُ بَعِیرٍ فَمَنْ زَادَ فَهُوَ مِنَ الْجَاهِلِیَّةِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ الشَّیْطَانَ قَدْ أَیِسَ أَنْ یُعْبَدَ بِأَرْضِکُمْ هَذِهِ وَ لَکِنَّهُ قَدْ رَضِیَ بِأَنْ یُطَاعَ فِیمَا سِوَی ذَلِکَ فِیمَا تُحَقِّرُونَ مِنْ أَعْمَالِکُمْ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا النَّسِی ءُ زِیادَةٌ فِی الْکُفْرِ یُضَلُّ بِهِ الَّذِینَ کَفَرُوا یُحِلُّونَهُ عاماً وَ یُحَرِّمُونَهُ عاماً لِیُواطِؤُا عِدَّةَ ما حَرَّمَ اللَّهُ وَ إِنَّ الزَّمَانَ قَدِ اسْتَدَارَ کَهَیْئَتِهِ یَوْمَ خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ثَلَاثَةٌ مُتَوَالِیَةٌ وَ وَاحِدٌ فَرْدٌ ذُو الْقَعْدَةِ وَ ذُو الْحِجَّةِ وَ الْمُحَرَّمُ وَ رَجَبٌ بَیْنَ جُمَادَی وَ شَعْبَانَ (1)

أَلَا هَلْ بَلَّغْتُ اللَّهُمَّ اشْهَدْ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ لِنِسَائِکُمْ عَلَیْکُمْ حَقّاً وَ لَکُمْ عَلَیْهِنَّ حَقّاً حَقُّکُمْ عَلَیْهِنَّ أَنْ لَا یُوطِئْنَ فُرُشَکُمْ وَ لَا یُدْخِلْنَ أَحَداً تَکْرَهُونَهُ بُیُوتَکُمْ إِلَّا بِإِذْنِکُمْ وَ أَنْ لَا یَأْتِینَ بِفَاحِشَةٍ فَإِنْ فَعَلْنَ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ أَذِنَ لَکُمْ أَنْ تَعْضُلُوهُنَّ وَ تَهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ

ص: 349


1- 1. انما قیده علیه السلام بذلک فان لربیعة شهر رجب آخر لا یوافق رجب مضر الذی بین جمادی و شعبان، و لذا روی فی بعض الأحادیث« و رجب مضر».

وَ تَضْرِبُوهُنَّ ضَرْباً غَیْرَ مُبَرِّحٍ فَإِذَا انْتَهَیْنَ وَ أَطَعْنَکُمْ فَعَلَیْکُمْ رِزْقُهُنَّ وَ کِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ أَخَذْتُمُوهُنَّ بِأَمَانَةِ اللَّهِ وَ اسْتَحْلَلْتُمْ فُرُوجَهُنَّ بِکِتَابِ اللَّهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ فِی النِّسَاءِ وَ اسْتَوْصُوا بِهِنَّ خَیْراً أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ وَ لَا یَحِلُّ لِمُؤْمِنٍ مَالُ أَخِیهِ إِلَّا مِنْ طِیبِ نَفْسٍ مِنْهُ أَلَا هَلْ بَلَّغْتُ اللَّهُمَّ اشْهَدْ فَلَا تَرْجِعُنَّ بَعْدِی کُفَّاراً یَضْرِبُ بَعْضُکُمْ رِقَابَ بَعْضٍ فَإِنِّی قَدْ تَرَکْتُ فِیکُمْ مَا إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی أَلَا هَلْ بَلَّغْتُ اللَّهُمَّ اشْهَدْ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ رَبَّکُمْ وَاحِدٌ وَ إِنَّ أَبَاکُمْ وَاحِدٌ کُلُّکُمْ لِآدَمَ وَ آدَمُ مِنْ تُرَابٍ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ وَ لَیْسَ لِعَرَبِیٍّ عَلَی عَجَمِیٍّ فَضْلٌ إِلَّا بِالتَّقْوَی أَلَا هَلْ بَلَّغْتُ قَالُوا نَعَمْ قَالَ فَلْیُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ قَدْ قَسَمَ لِکُلِّ وَارِثٍ نَصِیبَهُ مِنَ الْمِیرَاثِ وَ لَا یَجُوزُ لِمُورِثٍ وَصِیَّةُ أَکْثَرَ مِنَ الثُّلُثِ وَ الْوَلَدُ لِلْفِرَاشِ وَ لِلْعَاهِرِ الْحَجَرُ مَنِ

ادَّعَی إِلَی غَیْرِ أَبِیهِ وَ مَنْ تَوَلَّی غَیْرَ مَوَالِیهِ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ وَ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُ صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا وَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ (1).

**[ترجمه]تحف العقول: خطبه پیغمبر صلی الله علیه و آله در حجة الوداع: سپاس از آن خداست؛ سپاسش گوییم و یاریش جوییم و آمرزشش خواهیم و به او توبه گزاریم، و پناه بریم به خدا از شرور خودمان و بدی های کردارمان. هر که را خدا ره نماید، گمراه کننده ای ندارد و هر که را به گمراهی کشاند، راهنمایی ندارد. و گواهی می دهم که نیست شایسته پرستش جز خدا؛ یکتاست و شریک ندارد، و گواهی می دهم که محمد بنده و فرستاده او است. سفارش می کنم شما را ای بندگان خدا به تقوا در برابر خدا، و تشویق می کنم شما را به فرمانبری او و از خدا گشایش می جویم بدان چه خیر است.

اما بعد؛ ای مردم! از من بشنوید که برای شما بیان کنم، چون من نمی دانم، شاید پس از این امسال، در این ایستگاه با شما برخورد نکنم. ای مردم! همانا که خون های شما و آبروی شما بر شما حرام است تا ملاقات کنید پروردگار خود را همچون حرمت امروز شما در این ماه شما و در این شهر شما. آگاه باشید! آیا رساندم به شماها؟ خدایا گواه باش! هر که امانتی دارد، به امانت گذار برگرداند، و ربای دوران جاهلیت ملغی است، و نخستین ربا که بدان آغاز کنم، ربای عباس بن عبدالمطلب است و همه خون خواهی های دوران جاهلیت ملغی و غیر قابل تعقیب است، و نخستین خون خواهی که بدان آغاز کنم، خون عامر بن ربیعه بن حارث بن عبدالمطلب است (عموزاده خود پیغمبر صلی الله علیه وآله). همه شیوه های جاهلیت ملغی است، جز خدمتکاری کعبه و آب دادن حاجیان. کشتن عمدی قصاص دارد و شبه عمد، کشتن با عصا و سنگ است که در آن صد شتر دیه است و هر که فزون سازد، از جاهلیت باشد. ای مردم! شیطان نومید است که در این سرزمین شما پرستش شود، ولی خشنود است که فرمانش برند در غیرآن در کارهایی که از کردارهای خود کم شمارید.

ای مردم! «إنما النسی ء زیادة فی الکفر یضل به الذین کفروا یحلونه عاما و یحرمونه عاما لیواطؤا عدة ما حرم الله.» - . توبه / 37 - {جز این نیست که جابجا کردنِ [ماه های حرام]، فزونی در کفر است که کافران به وسیله آن گمراه می شوند؛ آن را یکسال حلال می شمارند، و یکسال [دیگر]، آن را حرام می دانند، تا با شماره ماه هایی که خدا حرام کرده است موافق سازند.} «نسی ء» (تاخیر حج از ماه ذیحجه) افزودن به کفر است که گمراه شوند بدان کافران و یک سال حلال سازند و یک سال حرام تا شمار ماه های حرام را برابر کنند.} و زمان چرخیده و به وضع روزی در آمده که خدا آسمان ها و زمین را آفریده. و «و إن عدة الشهور عند الله اثنا عشر شهرا فی کتاب الله یوم خلق السماوات و الأرض منها أربعة حرم» - . توبه / 36 - {همانا که شماره ماه های سال نزد خدا دوازده ماه است که در کتاب خدا است در روزی که آسمان ها و زمین را آفرید که چهار ماهش حرام است.} سه تا دنبال هم و یکی تک که ذی قعده و ذیحجه و محرم باشند و رجب میان جمادی و شعبان، آیا رساندم؟ بار خدایا گواه باش! ای مردم! همانا که برای همسران شما بر شما حقی است و برای شما هم بر آنها حقی است، حق شما بر آنها این است که بستر شما را زیر پای دیگری ننهند، و کسی که نخواهید به خانه های شما در نیاورند، جز به اجازه شما و اینکه هیچ هرزگی به وجود نیاورند و اگر چنان کردند، خدا به شما اجازه داده بر آنها تنگ بگیرید، و خوابگاه آنها را ترک کنید و آنها را با زدنی که سخت نباشد (موجب دیه نگردد) بزنید و چون بازداشته شدند و فرمان شما بردند، بر شما است که {خوراک و پوشاک آنان را چنان چه متعارف است و در خور آنها است بدهید}، آنان را به حساب امانت خدا گرفتید و به حکم کتاب خدا بر خود حلال کردید. درباره زنان از خدا بترسید و پرهیزکار باشید، و به خوبی درباره آنها سفارش کنید.

ای مردم! {همانا که مؤمنان برادرند}، و حلال نشمارد مؤمن مال برادرش را جز به دلخواه او.آیا رساندم؟ بار خدایا گواه باش!

البته (پس از من) به کفر برنگردید که گردن یکدیگر را بزنید، زیرا من در میان شما گذاشتم آنچه را که اگر آن را برگیرید، هرگز گمراه نشوید، و آن قرآن است و عترتم و خاندانم. آگاه باش. آیا رساندم؟ خدایا گواه باش! ای مردم! همانا پروردگار شما یکی است، و همانا پدر شما یکی است؛ همه از آدمید و آدم از خاک و ارجمندترین شما نزد خدا با تقواترین شما است. و عربی را بر عجمی برتری نباشد جز به تقو. آیا رساندم؟ گفتند: آری. فرمود: حاضر به غایب برساند.

ای مردم! خدا قسمت نموده برای هر ارث بری سهم ارثش را از میراث و روا نیست برای ارث گزار که بیش از یک سوم مالش را وصیت برای دیگری کند، و فرزند از فراش شوهر است و به او وابسته است و برای زناکار همان سنگ است (که با آن سنگباران شود). هر که خود را به غیر پدر خود وابندد و به غیرآزادکننده های خود نسبت دهد، {بر او باد لعن خدا و فرشته ها و همه مردم}، و پذیرفته نشود از او کم و بیشی، و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته. - . تحف العقول: 31- 33 -

**[ترجمه]

«14»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ وَ ابْنِ مُسْکَانَ مَعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثٌ یُعَذَّبُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَنْ صَوَّرَ صُورَةً مِنَ الْحَیَوَانِ یُعَذَّبُ حَتَّی یَنْفُخَ فِیهَا وَ لَیْسَ بِنَافِخٍ فِیهَا وَ الَّذِی یَکْذِبُ فِی مَنَامِهِ یُعَذَّبُ حَتَّی یَعْقِدَ بَیْنَ شَعِیرَتَیْنِ وَ لَیْسَ بِعَاقِدٍ بَیْنَهُمَا وَ الْمُسْتَمِعُ بَیْنَ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ یُصَبُّ فِی أُذُنَیْهِ الْآنُکُ وَ هُوَ الْأُسْرُبُ (2).

**[ترجمه]ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: سه کس روز قیامت عذاب کشند: هر که صورت حیوانی را بنگارد، عذاب شود تا در آن جان بدمد و نتواند؛ کسی که در خوابش دروغ گوید، عذاب شود تا میان دو دانه جو را گره زند و نتواند؛ و آن است که میان مردمی گوش ایستد در حالی که دوست ندارند، که سرب آب شده در گوشش ریخته شود. - . ثواب الاعمال: 201 -

**[ترجمه]

«15»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: سِتَّةٌ کَرِهَهَا اللَّهُ لِی فَکَرِهْتُهَا لِلْأَئِمَّةِ مِنْ ذُرِّیَّتِی وَ لْتَکْرَهْهَا الْأَئِمَّةُ علیهم السلام لِأَتْبَاعِهِمْ الْعَبَثُ فِی الصَّلَاةِ وَ الْمَنُّ فِی الصَّدَقَةِ وَ الرَّفَثُ فِی الصِّیَامِ وَ الضَّحِکُ بَیْنَ الْقُبُورِ وَ التَّطَلُّعُ فِی الدُّورِ وَ إِتْیَانُ الْمَسَاجِدِ جُنُباً قَالَ

ص: 350


1- 1. تحف العقول ص 31- 33.
2- 2. ثواب الأعمال ص 201.

قُلْتُ وَ مَا الرَّفَثُ فِی الصِّیَامِ قَالَ مَا کَرِهَ اللَّهُ لِمَرْیَمَ فِی قَوْلِهِ- إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَوْمَ إِنْسِیًّا قَالَ قُلْتُ صَمْتٌ مِنْ أَیِّ شَیْ ءٍ قَالَ مِنَ الْکَذِبِ (1).

**[ترجمه]محاسن: از امام صادق علیه السّلام است که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: شش چیز است که خدا برایم بد داشته و من آنها را برای امامان از ذریه ام بد دارم و آنان هم باید برای پیروان خود بد دارند: بازی در نماز، منت در صدقه، «رفث» در حال روزه، خنده در میان قبرها، سرکشی در خانه ها، و رفتن در مساجد با جنابت. (راوی گوید:) گفتم: رفث در روزه چه باشد؟ فرمود: آنچه خدا برای مریم بد داشت که فرموده: «إنی نذرت للرحمن صوما فلن أکلم الیوم إنسیا.» - . مریم / 26 - {من برای [خدای] رحمان روزه نذر کرده ام، و امروز مطلقاً با انسانی سخن نخواهم گفت.} گوید: گفتم خموشی از چه؟ فرمود: از دروغ. - . محاسن: 10 -

**[ترجمه]

«16»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ رَفَعَ الْحَدِیثَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تُسَمُّوا الطَّرِیقَ السِّکَّةَ فَإِنَّهُ لَا سِکَّةَ إِلَّا سِکَکُ الْجَنَّةِ(2).

**[ترجمه]محاسن: علی علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: به راه، سکه نگویید که آن نام مخصوص کوچه های بهشت است. - . محاسن: 623 -

**[ترجمه]

«17»

سر، [السرائر] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ نَهَی عَنِ الْقَنَازِعِ وَ الْقُصَصِ وَ نَقْشِ الْخِضَابِ قَالَ وَ إِنَّمَا هَلَکَتْ نِسَاءُ بَنِی إِسْرَائِیلَ مِنْ قِبَلِ الْقُصَصِ وَ نَقْشِ الْخِضَابِ (3).

**[ترجمه]سرائر: امام صادق از پدرش، از پدرانش علی علیهم السّلام روایت کرد که فرمود: نهی کرد از گره زدن موی سر و زلف و نگار با خضاب، و فرموده: همانا زنان بنی اسرائیل از جهت زلف و نگار خضاب هلاک شدند. - . سرائر: 477 -

**[ترجمه]

«18»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَی جَنَّةَ عَدْنٍ خَلَقَ لَبِنَهَا مِنْ ذَهَبٍ یَتَلَأْلَأُ وَ مِسْکٍ مَدُوفٍ ثُمَّ أَمَرَهَا فَاهْتَزَّتْ وَ نَطَقَتْ فَقَالَتْ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ أَنْتَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ فَطُوبَی لِمَنْ قُدِّرَ لَهُ دُخُولِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ ارْتِفَاعِ مَکَانِی- لَا یَدْخُلُکِ مُدْمِنُ خَمْرٍ وَ لَا مُصِرٌّ عَلَی رِبًا وَ لَا قَتَّاتٌ وَ هُوَ النَّمَّامُ وَ لَا دَیُّوثٌ وَ هُوَ الَّذِی لَا یَغَارُ وَ یُجْتَمَعُ فِی بَیْتِهِ عَلَی الْفُجُورِ وَ لَا قَلَّاعٌ وَ هُوَ الَّذِی یَسْعَی بِالنَّاسِ عِنْدَ السُّلْطَانِ لِیُهْلِکَهُمْ وَ لَا حَیُّوفٌ وَ هُوَ النَّبَّاشُ وَ لَا خَتَّارٌ وَ هُوَ الَّذِی لَا یُوفِی بِالْعَهْدِ(4).

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: رَأَیْتُ فِی النَّارِ صَاحِبَ الْعَبَاءَةِ الَّتِی قَدْ غَلَّهَا وَ رَأَیْتُ فِی النَّارِ صَاحِبَ الْمِحْجَنِ الَّذِی کَانَ یَسُوقُ الْحَاجَّ بِمِحْجَنِهِ وَ رَأَیْتُ فِی النَّارِ صَاحِبَةَ الْهِرَّةِ تَنْهَشُهَا مُقْبِلَةً وَ مُدْبِرَةً کَانَتْ أَوْثَقَتْهَا لَمْ تَکُنْ تُطْعِمُهَا وَ لَمْ تُرْسِلْهَا تَأْکُلُ مِنْ حِشَاشِ الْأَرْضِ وَ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَیْتُ صَاحِبَ الْکَلْبِ الَّذِی أَرْوَاهُ

ص: 351


1- 1. المحاسن ص 10.
2- 2. المحاسن ص 623.
3- 3. السرائر ص 477، و فی المطبوعة رمز المحاسن و هو سهو.
4- 4. نوادر الراوندیّ ص 17.

مِنَ الْمَاءِ(1).

**[ترجمه]نوادر راوندی: امام کاظم از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرد که فرمود: چون خدای تعالی بهشت عدن را آفرید، خِشتش از طلای ناب بود که می درخشید و با مشک ساییده شده بود. سپس به او فرمود تا جنبشی کند و سخن گوید و او گفت: خدا تویی، نیست شایسته پرستشی جز تو که زنده و پاینده ای، خوشا بر آن که مقدر است برایش داخل من شود! خدا تعالی فرمود: به عزت و جلالم سوگند و به مقام والایم که در تو وارد نشود: دائم الخمر، و نه اصرارکننده بر ربا، و نه سخن چین و نه دیوث که غیرت ندارد و در خانه اش انجمن هرزگی بر پا شود، و نه آن که نزد سلطان از مردم بد گوید تا آنها را نابود سازد، و نه قبرکن کفن دزد و نه آن که «ختار» است، یعنی بر پیمان خود نپاید. - . نوادر راوندی: 17 -

و به همین سند از رسول خدا صلی الله علیه و آله که فرمود: در آتش دیدم صاحب «عبایی» را که آن را از مردم ربوده بود، و در آتش دیدم صاحب «عصای سر کجی» را که به وسیله آن اثاث حاجیان سرقت می شد، و در آتش دیدم صاحب گربه ای را که آن را بسته بود و به آن غذا نمی داد، و نیز آن را آزاد نمی گذاشت، که از مواد روی زمین تغذیه کند، و داخل بهشت شدم و صاحب سگی را که آن حیوان را سیراب کرده بود، مشاهده کردم. - . نوادر راوندی: 28 -

**[ترجمه]

«19»

کَنْزُ الْفَوَائِدِ لِلْکَرَاجُکِیِّ، قَالَ أَخْبَرَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ صَخْرٍ عَنْ فَارِسِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ شَیْبَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الطُّوسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الدِّمَشْقِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ خَارِجَةَ الرَّقِّیِّ قَالَ قَالَ مُعَاوِیَةُ بْنُ نَضْلَةَ: کُنْتُ فِی الْوَفْدِ الَّذِینَ وَجَّهَهُمْ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ وَ فَتَحْنَا مَدِینَةَ حُلْوَانَ وَ طَلَبْنَا الْمُشْرِکِینَ فِی الشِّعْبِ فَلَمْ نَقْدِرْ عَلَیْهِمْ فَحَضَرَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَهَیْتُ إِلَی مَاءٍ فَنَزَلْتُ عَنْ فَرَسِی وَ أَخَذْتُ بِعِنَانِهِ ثُمَّ تَوَضَّأْتُ وَ أَذَّنْتُ فَقُلْتُ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ فَأَجَابَنِی شَیْ ءٌ مِنَ الْجَبَلِ وَ هُوَ یَقُولُ کَبَّرْتَ تَکْبِیراً فَفَزِعْتُ لِذَلِکَ فَزَعاً شَدِیداً وَ نَظَرْتُ یَمِیناً وَ شِمَالًا فَلَمْ أَرَ شَیْئاً فَقُلْتُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَأَجَابَنِی وَ هُوَ یَقُولُ الْآنَ حِینَ أَخْلَصْتَ فَقُلْتُ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ نَبِیٌّ بُعِثَ فَقُلْتُ حَیَّ عَلَی الصَّلَاةِ فَقَالَ فَرِیضَةٌ افْتُرِضَتْ فَقُلْتُ حَیَّ عَلَی الْفَلَاحِ فَقَالَ قَدْ أَفْلَحَ مَنْ أَجَابَهَا وَ اسْتَجَابَ لَهَا فَقُلْتُ قَدْ قَامَتِ الصَّلَاةُ فَقَالَ الْبَقَاءُ لِأُمَّةِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَی رَأْسِهَا تَقُومُ السَّاعَةُ فَلَمَّا فَرَغْتُ مِنْ أَذَانِی نَادَیْتُ بِأَعْلَی صَوْتِی حَتَّی أَسْمَعْتُ مَا بَیْنَ لَابَتَیِ الْجَبَلِ فَقُلْتُ إِنْسِیٌّ أَمْ جِنِّیٌّ قَالَ فَأَطْلَعَ رَأْسَهُ مِنْ کَهْفِ الْجَبَلِ فَقَالَ مَا أَنَا بِجِنِّیٍّ وَ لَکِنْ إِنْسِیٌّ فَقُلْتُ لَهُ مَنْ أَنْتَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ قَالَ أَنَا ذریب بْنُ ثملا مِنْ حَوَارِیِّ عِیسَی بْنِ مَرْیَمَ علیه السلام أَشْهَدُ أَنَّ صَاحِبَکُمْ نَبِیٌّ وَ هُوَ الَّذِی بَشَّرَ بِهِ عِیسَی بْنُ مَرْیَمَ وَ لَقَدْ أَرَدْتُ الْوُصُولَ إِلَیْهِ فَحَالَتْ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَهُ فَارِسُ وَ کِسْرَی وَ أَصْحَابُهُ ثُمَّ أَدْخَلَ رَأْسَهُ فِی کَهْفِ الْجَبَلِ فَرَکِبْتُ دَابَّتِی وَ لَحِقْتُ بِالنَّاسِ وَ سَعْدُ بْنُ أَبِی وَقَّاصٍ أَمِیرُنَا فَأَخْبَرْتُهُ بِالْخَبَرِ فَکَتَبَ بِذَلِکَ إِلَی عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ فَجَاءَ کِتَابُ عُمَرَ یَقُولُ الْحَقِ الرَّجُلَ فَرَکِبَ سَعْدٌ وَ رَکِبْتُ مَعَهُ حَتَّی انْتَهَیْنَا إِلَی الْجَبَلِ فَلَمْ نَتْرُکْ کَهْفاً وَ لَا شِعْباً وَ لَا وَادِیاً إِلَّا الْتَمَسْنَاهُ فِیهِ فَلَمْ نَقْدِرْ عَلَیْهِ وَ حَضَرَتِ الصَّلَاةُ فَلَمَّا فَرَغْتُ مِنْ صَلَاتِی نَادَیْتُ بِأَعْلَی

ص: 352


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 28.

صَوْتِی یَا صَاحِبَ الصَّوْتِ الْحَسَنِ وَ الْوَجْهِ الْجَمِیلِ قَدْ سَمِعْنَا مِنْکَ کَلَاماً حَسَناً فَأَخْبِرْنَا مَنْ أَنْتَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ وَ قَدْ أَقْرَرْتَ بِاللَّهِ وَ نَبِیِّهِ قَالَ فَأَطْلَعَ رَأْسَهُ مِنْ کَهْفِ الْجَبَلِ فَإِذَا شَیْخٌ أَبْیَضُ الرَّأْسِ وَ اللِّحْیَةِ لَهَا هَامَةٌ کَأَنَّهَا رَحًی فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ قُلْتُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ مَنْ أَنْتَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ قَالَ أَنَا ذریب ثملا وَصِیُّ الْعَبْدِ الصَّالِحِ عِیسَی بْنِ مَرْیَمَ علیه السلام کَانَ سَأَلَ رَبَّهُ لِیَ الْبَقَاءَ إِلَی نُزُولِهِ مِنَ السَّمَاءِ وَ قَرَارِی فِی هَذَا الْجَبَلِ وَ أَنَا مُوصِیکُمْ سَدِّدُوا وَ قَارِبُوا وَ إِیَّاکُمْ وَ خِصَالًا تَظْهَرُ فِی أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَإِنْ ظَهَرَتْ فَالْهَرَبَ الْهَرَبَ لَیَقُومُ أَحَدُکُمْ عَلَی نَارِ جَهَنَّمَ حَتَّی تُطْفَأَ عَنْهُ خَیْرٌ لَهُ مِنَ الْبَقَاءِ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ قَالَ مُعَاوِیَةُ بْنُ نَضْلَةَ قُلْتُ لَهُ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَخْبِرْنَا بِهَذِهِ الْخِصَالِ لِنَعْرِفَ ذَهَابَ دُنْیَانَا وَ إِقْبَالَ آخِرَتِنَا قَالَ نَعَمْ إِذَا اسْتَغْنَی رِجَالُکُمْ بِرِجَالِکُمْ وَ اسْتَغْنَتْ نِسَاؤُکُمْ بِنِسَائِکُمْ وَ انْتَسَبْتُمْ إِلَی غَیْرِ مَنَاسِبِکُمْ وَ تَوَالَیْتُمْ إِلَی غَیْرِ مَوَالِیکُمْ وَ لَمْ یَرْحَمْ کَبِیرُکُمْ صَغِیرَکُمْ وَ لَمْ یُوَقِّرْ صَغِیرُکُمْ لِکَبِیرِکُمْ وَ کَثُرَ طَعَامُکُمْ فَلَمْ تَرَوْهُ إِلَّا بِأَغْلَی أَسْعَارِکُمْ وَ صَارَتْ خِلَافَتُکُمْ فِی صِبْیَانِکُمْ وَ رَکَنَ عُلَمَاؤُکُمْ إِلَی وُلَاتِکُمْ فَأَحَلُّوا الْحَرَامَ وَ حَرَّمُوا الْحَلَالَ وَ أَفْتَوْهُمْ بِمَا یَشْتَهُونَ اتَّخَذُوا الْقُرْآنَ أَلْحَاناً وَ مَزَامِیرَ فِی أَصْوَاتِهِمْ وَ مَنَعْتُمْ حُقُوقَ اللَّهِ مِنْ أَمْوَالِکُمْ وَ لَعَنَ آخِرُ أُمَّتِکُمْ أَوَّلَهَا وَ زَوَّقْتُمُ الْمَسَاجِدَ وَ طَوَّلْتُمُ الْمَنَابِرَ وَ حَلَّیْتُمُ الْمَصَاحِفَ بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ رَکِبَ نِسَاؤُکُمُ السُّرُوجَ وَ صَارَ مُسْتَشَارُ أُمُورِکُمْ نِسَاءَکُمْ وَ خِصْیَانَکُمْ وَ أَطَاعَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ عَقَّ وَالِدَیْهِ وَ ضَرَبَ الشَّابُّ وَالِدَیْهِ وَ قَطَعَ کُلُّ ذِی رَحِمٍ رَحِمَهُ وَ بَخِلْتُمْ بِمَا فِی أَیْدِیکُمْ وَ صَارَتْ أَمْوَالُکُمْ عِنْدَ شِرَارِکُمْ وَ کَنَزْتُمُ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ شَرِبْتُمُ الْخَمْرَ وَ لَعِبْتُمْ بِالْمَیْسِرِ وَ ضَرَبْتُمْ بِالْکَبَرِ وَ مَنَعْتُمُ الزَّکَاةَ وَ رَأَیْتُمُوهَا مَغْرَماً وَ الْخِیَانَةَ مَغْنَماً وَ قُتِلَ الْبَرِی ءُ لِتَغْتَاظَ الْعَامَّةُ بِقَتْلِهِ وَ اخْتُلِسَتْ قُلُوبُکُمْ فَلَمْ یَقْدِرْ أَحَدٌ مِنْکُمْ یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَا یَنْهَی عَنِ الْمُنْکَرِ وَ قَحَطَ الْمَطَرُ فَصَارَ قَیْضاً وَ الْوَلَدُ غَیْظاً وَ أَخَذْتُمُ الْعَطَایَا فَصَارَ فِی السِّقَاطِ وَ کَثُرَ أَوْلَادُ الْخَبِیثَةِ یَعْنِی الزِّنَا وَ طُفِّفَتِ الْمِکْیَالُ وَ کَلِبَ

ص: 353

عَلَیْکُمْ عَدُوُّکُمْ وَ ضَرَبْتُمْ بِالذِّلَّةِ وَ صِرْتُمْ أَشْقِیَاءَ وَ قَلَّتِ الصَّدَقَةُ حَتَّی یَطُوفُ الرَّجُلُ مِنَ الْحَوْلِ إِلَی الْحَوْلِ مَا یُعْطَی عَشَرَةَ دَرَاهِمَ وَ کَثُرَ الْفُجُورُ وَ غَارَتِ الْعُیُونُ فَعِنْدَهَا نَادَوْا فَلَا جَوَابَ لَهُمْ یَعْنِی دَعَوْا فَلَمْ یُسْتَجَبْ لَهُمْ (1).

**[ترجمه]کنز کراچکی: معاویه بن نضله گفت: در قشونی بودم که عمر بن خطاب آن را گسیل کرد و شهر حلوان را گشودیم و به جستوی مشرکان در دره ها بودیم و بدانها دست نیافتیم. وقت نماز شد و من خود به آبی رسیدم و از اسبم پیاده شدم و مهارش را به دست داشتم، وضو گرفتم و اذان گفتم و چون گفتم: «الله اکبر، الله اکبر»، چیزی از کوه به من پاسخ داد که می گفت: «کبرت تکبیرا.» از این صدا به سختی در هراس شدم و به راست و چپ نگاه کردم، اما چیزی ندیدم و گفتم: «اشهد ان لا اله الا الله» و به من پاسخ داد: «اکنون است که به اخلاص رسیده.» گفتم: «اشهد ان محمدا رسول الله» و او گفت: «پیغمبری است که مبعوث شده.» گفتم: «حی علی الصلاة.» گفت: «مقرری است که واجب شده.» من گفتم: «حی علی الفلاح.» او گفت: «رستگار است هر که آن را پذیرا شود و بدان پاسخ دهد.» من گفتم: «قد قامت الصلاة» و او گفت: «امت محمد صلی الله علیه و آله پایدارند تا قیامت که بر سر آنها بر پا شود.» چون از اذانم فارغ شدم، با بلندترین آوازم فریاد کردم، به جوری که در دو کناره کوه شنیده شد و گفتم: «آدمی یا جنی؟»

گوید: سری از غار کوه بدر آمد و گفت: «جن نیستم؛ آدمم.» گفتم: «رحمت خدا بر تو، که هستی؟» گفت: «من ذریب پسر ثملا از حواریون عیسی بن مریم علیه السّلام و گواهم که سرور شما پیغمبر است و او کسی است که عیسی بن مریم بدو مژده داده و خواستم خود را به او رسانم که پارسیان به همراه خسرو و یارانش سر راهم را گرفتند.» و بعد سر خود را به درون غار کوه فرو برد.

سوار مرکبم شدم و به مردمم پیوستم و سعد بن وقاص فرمانده ما بود و آن را بدو گزارش دادم. او هم به عمر بن خطاب نوشت، و نامه عمر آمد که به آن مرد برسید .

سعد سوار شد و من هم با او سوار شدم تا بدان کوه رسیدیم و غار و دره و دشتی در آن نماند که او را جستجو کردیم و به او دست نیافتیم. وقت نماز رسید و چون از نماز فارغ شدم، با بلندترین آوازم فریاد کردم: «ای دارای آواز خوش و روی زیبا! ما از تو سخن خوبی شنیدیم. به ما بگو تو چه کسی هستی؟ خدایت رحمت کناد و تو قبول داری خدا و پیغمبرش را.»

گوید: سرش را از غار کوه به در آورد و به ناگاه پیری را دیدیم که همه موی سر و ریشش سپید بود و کله ای داشت چون سنگ آسیا. گفت: «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته.» گفتم: «و علیک السلام و رحمة الله، تو کیستی؟ خدایت رحمت کناد.» گفت: «من ذریب ثملا، وصی بنده خوب خدا عیسی بن مریم علیه السّلام هستم که برای من از خدا خواسته زنده باشم تا روزی که از آسمان فرود آید و پایگاهم این کوه است. من به شما سفارش کنم که درستکار باشید و به هم نزدیک، و بپرهیزید از خصالی که در امت محمد صلی الله علیه و آله پدید شوند و اگر پدید شدند، گریز کنید،گریز! اگر یکی از شما بر آتش دوزخ ایستد تا از او خاموش گردد، بهتر است از زنده ماندن در این زمان.» معاویه بن نضله گوید: به او گفتم: «ما را از این خصال آگاهی ده تا رفتن از دنیا و آمدن آخرت خود را بدانیم.»

گفت: «بسیار خوب. چون مردانتان به هم جنس خود بی نیاز شوند و زنان به زنان؛ و نسبت دهید خود را به غیر پدرانتان و به غیر موالی خود؛ و رحم نکند کبیرتان به صغیرتان؛ و کوچک شما احترام نکند بزرگتان را؛ و خوردنی فراوان باشد، ولی بسیار گران؛ و خلافت و پیشوایی به کودکان شما افتد؛ و عالمان شما به والیان شما وابسته شوند و حلال کنند حرام را و حرام کنند حلال را؛ و به دلخواه آنها فتوا دهند؛ و قرآن را آوازه خوانی کنند؛ حقوق خدا را از اموالتان دریغ دارید و بازپسان امت پیشان آنها را لعن کند؛ و زیور کنید مسجدها را و بلند سازید منبرها را؛ و قرآن را با طلا و نقره آرایش کنید؛ و زن هاتان بر زین سوار شوند؛ و هم مشورت شما در کارها زن ها و خواجه سراها گردند؛ و مرد فرمان زنش را می برد و ناسپاس پدر و مادر باشد؛ و جوان والدینش را بزند؛ و همه کسی قطع رحم کند؛ و بدان چه دارید بخل می ورزید؛ و طلا و نقره گنجینه کنید و شراب نوشید و قماربازی کنید و دهل زنید؛ و زکات ندهید و آن را زیان به حساب آرید؛ و خیانت را غنیمت شمارید و بی گناه را بکشید تا مردم را به خشم آورید؛ و دل هاتان ربوده شود؛ و کسی از شما نتواند امر به معروف یا نهی از منکر کند؛ و باران بند آید و آب فرو کشد؛ و فرزند مایه دلخونی باشد؛ و حقوق خود را که بگیرید چیزهای واافتاده باشد؛ و زنازاده بسیار گردد؛ و کم فروشی شود؛ و دشمن بر شما چیره گردد و شما خوار شوید و بدبخت گردید؛ و صدقه کم باشد، تا آنجا که کسی سال تا سال بگردد و ده درهم به او ندهند؛ و هرزگی فراوان گردد؛ و چشمه ها خشک شوند و نزد آنها فریاد کشند و جوابی ندارند، یعنی دعا کنند و اجابت نشود. - . کنز کراجکی: 59- 60 -

**[ترجمه]

«20»

الدُّرُّ الْمَنْثُورُ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: سِتٌّ مِنْ أَخْلَاقِ قَوْمِ لُوطٍ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ الْجُلَاهِقُ وَ الصَّفِیرُ وَ الْبُنْدُقُ وَ الْخَذْفُ وَ حَلُّ أَزْرَارِ الْقَبَاءِ وَ مَضْغُ الْعِلْکِ (2).

**[ترجمه]الدر المنثور: علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: شش چیز در این امت از اخلاق قوم لوط باشند: بازی چاله چاله با سنگریزه؛ سوت زدن؛ بازی با گلوله گِل؛ سنگریزه پراندن با دو انگشت؛ باز گذاشتن دکمه های قبا؛ و جویدن سقز یا آدامس. - . در المنثور 4: 324 -

**[ترجمه]

«21»

کَنْزُ الْکَرَاجُکِیِّ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ الْقُمِّیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ: مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ کُلُّ بَدَنٍ لَا یُصَابُ فِی کُلِّ أَرْبَعِینَ یَوْماً قُلْتُ مَلْعُونٌ قَالَ مَلْعُونٌ فَلَمَّا رَأَی عِظَمَ ذَلِکَ عَلَیَّ قَالَ لِی یَا یُونُسُ إِنَّ مِنَ الْبَلِیَّةِ الْخَدْشَةَ وَ اللَّطْمَةَ وَ الْعَثْرَةَ وَ النَّکْبَةَ وَ الْقَفْزَةَ وَ انْقِطَاعَ الشَّسْعِ وَ أَشْبَاهَ ذَلِکَ یَا یُونُسُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنْ أَنْ یَمُرَّ عَلَیْهِ أَرْبَعُونَ لَا یُمَحَّصُ فِیهَا مِنْ ذُنُوبِهِ وَ لَوْ بِغَمٍّ یُصِیبُهُ لَا یَدْرِی مَا وَجْهُهُ وَ اللَّهِ إِنَّ أَحَدَکُمْ لَیَضَعُ الدَّرَاهِمَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَیَزِنُهَا فَیَجِدُهَا نَاقِصَةً فَیَغْتَمُّ بِذَلِکَ ثُمَّ یَزِنُهَا فَیَجِدُهَا سَوَاءً فَیَکُونُ ذَلِکَ حَطّاً لِبَعْضِ ذُنُوبِهِ یَا یُونُسُ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ آذَی جَارَهُ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ رَجُلٌ یَبْدَأُ أَخُوهُ بِالصُّلْحِ فَلَمْ یُصَالِحْهُ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ حَامِلُ الْقُرْآنِ مُصِرٌّ عَلَی شُرْبِ الْخَمْرِ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ عَالِمٌ یَؤُمُّ سُلْطَاناً جَائِراً مُعِیناً لَهُ عَلَی جَوْرِهِ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مُبْغِضُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَإِنَّهُ مَا أَبْغَضَهُ حَتَّی أَبْغَضَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَنْ أَبْغَضَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَعَنَهُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ رَمَی مُؤْمِناً بِکُفْرٍ وَ مَنْ رَمَی مُؤْمِناً بِکُفْرٍ فَهُوَ کَقَتْلِهِ مَلْعُونَةٌ مَلْعُونَةٌ امْرَأَةٌ تُؤْذِی زَوْجَهَا وَ سَعِیدَةٌ سَعِیدَةٌ امْرَأَةٌ تُکْرِمُ زَوْجَهَا وَ لَا تُؤْذِیهِ وَ تُطِیعُهُ فِی جَمِیعِ أَحْوَالِهِ.

ص: 354


1- 1. کنز الکراجکیّ ص 59- 60.
2- 2. الدرر المنثور ج 4 ص 324.

یَا یُونُسُ قَالَ جَدِّی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ یَظْلِمُ بَعْدِی فَاطِمَةَ ابْنَتِی وَ یَغْصِبُهَا حَقَّهَا وَ یَقْتُلُهَا ثُمَّ قَالَ یَا فَاطِمَةُ الْبُشْرَی فَلَکِ عِنْدَ اللَّهِ مَقَامٌ مَحْمُودٌ تَشْفَعِینَ فِیهِ لِمُحِبِّیکِ وَ شِیعَتِکِ فَتُشَفَّعِینَ یَا فَاطِمَةُ لَوْ أَنَّ کُلَّ نَبِیٍّ بَعَثَهُ اللَّهُ وَ کُلَّ مَلَکٍ قَرَّبَهُ شَفَعُوا فِی کُلِّ مُبْغِضٍ لَکِ غَاصِبٍ لَکِ مَا أَخْرَجَهُ اللَّهُ مِنْ النَّارِ أَبَداً مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ قَاطِعُ رَحِمِهِ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مُصَدِّقٌ بِسِحْرٍ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ قَالَ الْإِیمَانُ قَوْلٌ بِلَا عَمَلٍ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ وَهَبَ اللَّهُ لَهُ مَالًا فَلَمْ یَتَصَدَّقْ مِنْهُ بِشَیْ ءٍ أَ مَا سَمِعْتَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ صَدَقَةُ دِرْهَمٍ أَفْضَلُ مِنْ صَلَاةِ عَشْرِ لَیَالٍ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ ضَرَبَ وَالِدَهُ أَوْ وَالِدَتَهُ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ عَقَّ وَالِدَیْهِ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ لَمْ یُوَقِّرِ الْمَسْجِدَ تَدْرِی یَا یُونُسُ لِمَ عَظَّمَ اللَّهُ حَقَّ الْمَسَاجِدِ وَ أَنْزَلَ هَذِهِ الْآیَةَ وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً(1) کَانَتِ الْیَهُودُ وَ النَّصَارَی إِذَا دَخَلُوا کَنَائِسَهُمْ أَشْرَکُوا بِاللَّهِ تَعَالَی فَأَمَرَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ نَبِیَّهُ أَنْ یُوَحِّدَ اللَّهَ فِیهَا وَ یَعْبُدَهُ (2).

وَ مِنْهُ عَنْ أَبِی تَمِیمَةَ الْهُجَیْمِیِّ قَالَ: وَفَدْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَوَجَدْتُهُ قَاعِداً فِی حَلْقَةٍ فَقُلْتُ أَیُّکُمْ رَسُولُ اللَّهِ فَلَا أَدْرِی أَشَارَ إِلَیَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَوْ أَشَارَ إِلَیَّ بَعْضُ الْقَوْمِ فَقَالُوا هَذَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِذَا عَلَیْهِ بُرْدَةٌ حَمْرَاءُ تَتَنَاثَرُ هَدَبُهَا عَلَی قَدَمَیْهِ فَقُلْتُ إِلَی مَا تَدْعُو یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ أَدْعُوکَ إِلَی الَّذِی إِذَا کُنْتَ بِأَرْضٍ أَوْ فَلَاةٍ فَأَذْلَلْتَ رَاحِلَتَکَ فَدَعَوْتَهُ أَجَابَکَ وَ أَدْعُوکَ إِلَی الَّذِی إِذَا أَسْنَتَتْ أَرْضُکَ أَوْ أَجْدَبَتْ فَدَعَوْتَهُ أَجَابَکَ قَالَ قُلْتُ وَ أَبِیکَ لَنِعْمَ الرَّبُّ هَذَا فَأَسْلَمْتُ وَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِّمْنِی مِمَّا عَلَّمَکَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تُحَقِّرَنَّ شَیْئاً مِنَ الْمَعْرُوفِ وَ لَوْ أَنْ تَلْقَی أَخَاکَ وَ وَجْهُکَ مَبْسُوطٌ إِلَیْهِ وَ إِیَّاکَ وَ إِسْبَالَ الْإِزَارِ فَإِنَّهُ مِنَ الْمُخَایَلَةِ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ(3) وَ لَا تَسُبَّنَّ أَحَداً وَ إِنِ امْرُؤٌ سَبَّکَ بِأَمْرٍ لَا یَعْلَمُ فِیکَ فَلَا تَسُبَّهُ بِأَمْرٍ تَعْلَمُهُ فِیهِ فَیَکُونَ

ص: 355


1- 1. الجن: 18.
2- 2. کنز الکراجکیّ ص 63 و 64.
3- 3. لقمان: 18.

لَکَ الْأَجْرُ وَ عَلَیْهِ الْوِزْرُ(1).

**[ترجمه]کنز کراجکی: .یونس بن یعقوب گفت: امام صادق علیه السّلام می فرمود: ملعون است ملعون هر تنی که در هر چهل روز آسیبی نبیند (راوی گوید: با شگفتی) گفتم: ملعون است؟ فرمود: ملعون است! و چون دید این بر من گران است، به من فرمود: ای یونس! از آسیب و بلا محسوب است خراش در تن، سیلی خوردن، لغزیدن، افتادن و جستن، پاره شدن بند کفش و همانند آنها. ای یونس! مؤمن گرامی تر است نزد خدا از اینکه چهل روز بر او گذرد و از گناهانش پاک نشود، اگرچه با اندوهی که به وی رسد و نداند از چه باشد. به خدا که یکی از شماها چند سکه پول در پیش دارد و آن را وزن می کند و دریابد کم است و اندوه خورد بدان (باز وزنش کند) و دریابد که درست است و بدین وضع گناهش فرو ریزد.

ای یونس! ملعون است ملعون کسی که همسایه خود را آزاردهد؛ ملعون است ملعون کسی که برادرش به او پیشنهاد صلح کند و او نپذیرد؛ ملعون است ملعون قرآن دانی که اصرار به شراب خواری دارد؛ ملعون است ملعون کسی که پیشوای سلطان ناحقی باشد و کمک کننده او به ستمکاری اش باشد؛ ملعون است ملعون دشمن علی بن ابی طالب علیه السّلام. و فرمود: او را دشمن ندارد تا این که رسول خدا صلی الله علیه و آله دشمن دارد و هر که رسول خدا صلی الله علیه و آله را دشمن دارد، خدا در دنیا و آخرت لعنتش کند. ملعون است ملعون کسی که مؤمنی را به کفر متهم کند و هر که چنین کند، چون کشنده او باشد؛ ملعون است ملعون زنی که شوهرش را آزار کند، و سعادتمند است زنی که گرامی دارد شوهرش را و آزارش ندهد و در هر حال فرمانش را ببرد. ای یونس! جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ملعون است ملعون کسی که پس از من به دخترم فاطمه علیه السّلام ستم کند و حقش را غصب کند و او را بکشد. و آنگاه فرمود: ای فاطمه! مژده گیر که تو را نزد خدا مقام پسندیده ای است که در آن برای دوستان و شیعیانت شفاعت کنی و پذیرفته شود. ای فاطمه! اگر هر پیغمبری که خدا مبعوثش کرده و هر فرشته ای که خدا مقربش کرده، شفاعت کنند درباره هر دشمنت و غاصب حقت را خدایش هرگز از دوزخ بیرون نیاورد.

ملعون است ملعون آن است که قطع رحم کند؛ ملعون است ملعون باوردار به جادو؛ ملعون است ملعون آن که گوید: ایمان همان گفتار تنها است بی کردار (یعنی عمل در معنی ایمان شرط نیست)؛ ملعون است ملعون کسی که خدایش مالی داده و هیچ از آن صدقه به فقرا نداده. آیا نشنیدی که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: یک درهم صدقه بهتر است از نماز ده شب؟ ملعون است ملعون کسی که پدرش یا مادرش را بزند؛ ملعون است ملعون عاق والدینش؛ ملعون است ملعون کسی که مسجد را محترم نشمارد. ای یونس! می دانی چرا خدا حق مساجد را بزرگ داشته و این آیه را نازل کرده: «و أن المساجد لله فلا تدعوا مع الله أحدا.» - . جن/ 18 - {و مساجد ویژه خداست، پس هیچ کس را با خدا مخوانید.} چون یهود و ترسایان وقتی به معبدهای خود در آمدند، برای خدای تعالی شریک می ساختند و خدا پیغمبرش را فرمود تا خدا را در آنها یکتا داند و او را بپرستد. - . کنز کراجکی/ 63 - 64 -

و از همان است: از ابن تمیمه هجیمی نقل است که بر رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شدم و یافتمش که در میان حلقه ای نشسته است. گفتم: کدامین شما رسول خدایید؟ من او را نمی شناختم و رسول خدا صلی الله علیه و آله به من اشاره کرد که منم رسول الله یا یکی از آن مردم به من اشاره کرد و گفت: این است رسول الله! ناگاه دیدم بردی سرخ پوشیده که ریشه هایش بر روی دو پایش ریخته. گفتم: ای رسول خدا! به چه دعوت می کنی؟ فرمود: تو را دعوت کنم بدان که چون در سرزمینی یا بیابانی باشی و مَرکب سواری خود را گم کنی و او را بخوانی، تو را اجابت کند. و تو را می خوانم بدان که چون سرزمینت قحطی شد یا خشکسالی شد و او را بخوانی، تو را اجابت کند. گفتم: به جان پدرت که چه خوب پروردگاری است او! و مسلمان شدم و گفتم: یا رسول الله! به من بیاموز از آنچه که خدا تبارک و تعالی به تو آموخته است. پیغمبر فرمود: از خدا بترس و هیچ نیکی را کم مگیر، اگرچه خوشرویی با برادرت باشد چون با او بر خورد کنی، و بپرهیز از دامن کشی که از بزرگی خواهی است و خدا تبارک و تعالی فرموده: «إن الله لا یحب کل مختال فخور.» - . لقمان/ 18 - {خدا خودپسندِ لافزن را دوست نمی دارد.} و کسی را دشنام مده، و اگر کسی به تو دشنامی داد و تو را به عیبی یاد کرد که در تو نیست، تو بدان چه در او است به او دشنامی نده تا اینکه تو ثواب بری و او گناه بَرَد. - . کنز کراجکی: 95 -

**[ترجمه]

«22»

کِتَابُ زَیْدٍ النَّرْسِیِّ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلَهُ بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ طَلَبِ الصَّیْدِ وَ قَالَ لَهُ إِنِّی رَجُلٌ أَلْهُو بِطَلَبِ الصَّیْدِ وَ ضَرْبِ الصَّوَالِجِ وَ أَلْهُو بِلَعِبِ الشِّطْرَنْجِ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَّا الصَّیْدُ فَإِنَّهُ مُبْتَغًی بَاطِلٌ وَ إِنَّمَا أَحَلَّ اللَّهُ الصَّیْدَ لِمَنِ اضْطُرَّ إِلَی الصَّیْدِ فَلَیْسَ الْمُضْطَرُّ إِلَی طَلَبِهِ سَعْیُهُ فِیهِ بَاطِلًا وَ یَجِبُ عَلَیْهِ التَّقْصِیرُ فِی الصَّلَاةِ وَ الصِّیَامِ جَمِیعاً إِذَا کَانَ مُضْطَرّاً إِلَی أَکْلِهِ وَ إِنْ کَانَ مِمَّنْ یَطْلُبُهُ لِلتِّجَارَةِ وَ لَیْسَتْ لَهُ حِرْفَةٌ إِلَّا مِنْ طَلَبِ الصَّیْدِ فَإِنَّ سَعْیَهُ حَقٌّ وَ عَلَیْهِ التَّمَامُ فِی الصَّلَاةِ وَ الصِّیَامِ لِأَنَّ ذَلِکَ تِجَارَتُهُ فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ صَاحِبِ الدَّوْرِ الَّذِی یَدُورُ الْأَسْوَاقَ فِی طَلَبِ التِّجَارَةِ أَوْ کَالْمُکَارِی وَ الْمَلَّاحِ وَ مَنْ طَلَبَهُ لَاهِیاً وَ أَشِراً وَ بَطِراً فَإِنَّ سَعْیَهُ ذَلِکَ سَعْیٌ بَاطِلٌ وَ سَفَرٌ بَاطِلٌ وَ عَلَیْهِ التَّمَامُ فِی الصَّلَاةِ وَ الصِّیَامِ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَفِی شُغُلٍ عَنْ ذَلِکَ شَغَلَهُ طَلَبُ الْآخِرَةِ عَنِ الْمَلَاهِی وَ أَمَّا الشِّطْرَنْجُ فَهِیَ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ(2) فَقَوْلُ الزُّورِ الْغِنَاءُ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ عَنْ جَمِیعِ ذَلِکَ لَفِی شُغُلٍ مَا لَهُ وَ الْمَلَاهِی فَإِنَّ الْمَلَاهِیَ تُورِثُ قَسَاوَةَ الْقَلْبِ وَ تُورِثُ النِّفَاقَ وَ أَمَّا ضَرْبُکَ بِالصَّوَالِجِ (3)

فَإِنَّ الشَّیْطَانَ مَعَکَ یَرْکُضُ وَ الْمَلَائِکَةَ تَنْفِرُ عَنْکَ وَ إِنْ أَصَابَکَ شَیْ ءٌ لَمْ تُؤْجَرْ وَ مَنْ عَثَرَ بِهِ دَابَّتُهُ فَمَاتَ دَخَلَ النَّارَ(4).

**[ترجمه]کتاب زید نرسی: امام صادق علیه السّلام فرمود: یکی از اصحاب ما از آن حضرت پرسید: من مردی هستم شکارباز و چوگان باز و شطرنج باز. فرمود: بازی شکار جویای بیهوده است. همانا خدا شکار را حلال کرده برای کسی که بدان ناچار است در زندگی که کوشش در آن بیهوده نیست، و در سفر برای آن باید نماز را شکسته بخواند و روزه نگیرد، برای آن است که قوت او است. و اگر برای کسب باشد و پیشه ای جز شکار ندارد، کوشش او درست است و نماز و روزه اش هم تمام است، چون مانند کسی است که برای تجارت در گردش است و مانند چاروادار و کارگر کشتی است (که شغل آنها سفر است). و کسی که برای بازی و خوشگذرانی و سرکشی به دنبال شکار رود، کارش بیهوده و سفرش نادرست است و باید در آن روزه دارد و نمازش را تمام بخواند. و مؤمن را چه کار به آن؟ کار مؤمن طلب آخرت است در برابر بازی ها. و اما شطرنج همان است که خدا عزوجل درباره اش فرموده است: «فاجتنبوا الرجس من الأوثان و اجتنبوا قول الزور.» - . حج/ 30 - {پس، از پلیدیِ بت ها دوری کنید، و از گفتار باطل اجتناب ورزید.} و گفتار ناحق موسیقی است. و همانا که مؤمن از همه اینها روی گردان است. او را با بازی ها چه کار؟ بازی ها قساوت قلب آورند و نفاق آورند. و اما چوگان بازی، - . چوگان یک چوب دستی است سر کج که با آن سواره به گوی زنند. - شیطان به همراهت می دود و فرشته ها از تو نفرت کنند و اگر به تو سودی رسد، برایت ثواب ندارد و هر کس از مرکبش به زیر افتد و بمیرد، در دوزخ باشد. - . مستدرک 1: 502 و 2: 458 -

**[ترجمه]

«23»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ رَفَعَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یُسَلَّمَ عَلَی أَرْبَعَةٍ عَلَی السَّکْرَانِ فِی سُکْرِهِ وَ عَلَی مَنْ یَعْمَلُ التَّمَاثِیلَ وَ عَلَی مَنْ یَلْعَبُ بِالنَّرْدِ وَ عَلَی مَنْ یَلْعَبُ بِالْأَرْبَعَةَ عَشَرَ وَ أَنَا أَزِیدُکُمُ الْخَامِسَةَ أَنْهَاکُمْ أَنْ تُسَلِّمُوا عَلَی أَصْحَابِ الشِّطْرَنْجِ (5).

**[ترجمه]خصال: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله نهی کرد از سلام بر چهارنفر: بر مست تا در مستی است؛ بر کسی که مجسمه می سازد؛ بر کسی که نرد باز است؛ و بر کسی که با اربعه عشر بازی کند، و من پنجمی را برایتان بیافزایم و شما را نهی کنم از سلام بر شطرنج باز. - . خصال 1: 112 -

**[ترجمه]

«24»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ التَّمَاثِیلِ هَلْ یَصْلُحُ أَنْ یُلْعَبَ بِهَا قَالَ لَا

ص: 356


1- 1. کنز الکراجکیّ ص 95.
2- 2. الحجّ: 30.
3- 3. الصوالج جمع الصولجان و هو معرب چوگان بالفارسیة. و المراد العصا التی یعطف طرفها یضرب بها الکرة علی الدوابّ.
4- 4. راجع المستدرک ج 1 ص 502 ج 2 ص 458.
5- 5. الخصال ج 1 ص 112، و قد مر شرح الأربعة عشر فیما سبق من هذا المجلد ص 8.

وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْقِرْطَاسِ یَکُونُ فِیهِ الْکِتَابَةُ فِیهِ ذِکْرُ اللَّهِ أَ یَصْلُحُ إِحْرَاقُهُ بِالنَّارِ فَقَالَ إِنْ تَخَوَّفْتَ فِیهِ شَیْئاً فَأَحْرِقْهُ فَلَا بَأْسَ (1).

**[ترجمه]قرب الاسناد: از علی از برادرش (امام کاظم علیهم السّلام) روایت است که گفت: از مجسمه ها پرسیدم که آیا بازی با آنها خوب است یا نه؟ فرمود: نه. و پرسیدمش از کاغذی که نوشته دارد و در آن ذکر خدا است، آیا می شود آن را با آتش سوزانید؟

فرمود: اگر در آن است چیزی که از وجود آن ترس داری باکی ندارد - . قرب الاسناد: 164 - (یعنی اسرار مذهب شیعه در آن باشد و بیم آن است که مخالفان آن را بگیرند و دارنده آن یا نویسنده یا دیگری را تعقیب کنند - مترجم).

**[ترجمه]

«25»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ رَفَعَ الْحَدِیثَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: فِی کَلَامٍ کَثِیرٍ لَا تُؤْوُوا مِنْدِیلَ اللَّحْمِ فِی الْبَیْتِ فَإِنَّهُ مَرْبِضُ الشَّیْطَانِ وَ لَا تُؤْوُوا التُّرَابَ خَلْفَ الْبَابِ فَإِنَّهُ مَأْوَی الشَّیْطَانِ وَ إِذَا خَلَعَ أَحَدُکُمْ ثِیَابَهُ فَلْیُسَمِّ لِئَلَّا یَلْبَسَهُ الْجِنُّ فَإِنَّهُ إِنْ لَمْ یُسَمِّ عَلَیْهَا لَبِسَتْهَا الْجِنُّ حَتَّی یُصْبِحَ وَ لَا تَتْبَعُوا الصَّیْدَ فَإِنَّکُمْ عَلَی غِرَّةٍ وَ إِذَا بَلَغَ أَحَدُکُمْ بَابَ حُجْرَتِهِ فَلْیُسَلِّمْ فَإِنَّهُ یَفِرُّ الشَّیْطَانُ وَ إِذَا دَخَلَ أَحَدُکُمْ بَیْتَهُ فَلْیُسَلِّمْ فَإِنَّهُ یَنْزِلُهُ الْبَرَکَةُ وَ تُؤْنِسُهُ الْمَلَائِکَةُ وَ لَا یَرْتَدِفْ ثَلَاثَةٌ عَلَی دَابَّةٍ فَإِنَّ أَحَدَهُمْ مَلْعُونٌ وَ هُوَ الْمُقَدَّمُ وَ لَا تُسَمُّوا الطَّرِیقَ السِّکَّةَ فَإِنَّهُ لَا سِکَّةَ إِلَّا سِکَکُ الْجَنَّةِ وَ لَا تُسَمُّوا أَوْلَادَکُمُ الْحَکَمَ وَ لَا أَبَا الْحَکَمِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَکَمُ وَ لَا تَذْکُرُوا الْأُخْرَی إِلَّا بِخَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْأُخْرَی وَ لَاتُسَمُّوا الْعِنَبَ الْکَرْمَ فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ هُوَ الْکَرْمُ وَ اتَّقُوا الْخُرُوجَ بَعْدَ نَوْمَةٍ فَإِنَّ لِلَّهِ دوابا [دَوَابَ] یَبُثُّهَا یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ وَ إِذَا سَمِعْتُمْ نُبَاحَ الْکَلْبِ وَ نَهِیقَ الْحَمِیرِ فَتَعَوَّذُوا بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمَ فَإِنَّهَا یَرَوْنَ وَ لَا تَرَوْنَ- فَافْعَلُوا ما تُؤْمَرُونَ وَ نِعْمَ اللَّهْوُ الْمِغْزَلُ لِلْمَرْأَةِ الصَّالِحَةِ(2).

**[ترجمه]علل الشرائع: علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله در گفتاری بسیار فرمود: دستمال گوشت را در اتاق جا ندهید که خوابگاه شیطان است؛ و خاکروبه را پشت در جا ندهید که جایگاه شیطان است؛ و چون جامه از تن در آورید، نام خدا برید تا جن آن را نپوشد و اگر نام خدا بر آن نبرید، تا صبح جن آن را بپوشد؛ و دنبال شکار نروید که در خطر باشید؛ و چون کسی به در اتاقش رسد، سلام کند که شیطان بگریزد؛ و چون یکی به خانه اش درآید، سلام کند که برکت آورد و فرشته ها همدمش شوند؛ و سه نفر بر یک مَرکب سواری پشت هم سوار نشوند که یکی از آنها ملعون است و او است که پیش سوار است؛ و راه را «السکه» ننامید که سکه خاص کوچه های بهشت است؛ و نام فرزندتان را «حکم» و «ابو الحکم» ننهید که حکم نام خاص خدا است؛ و لفظ «اخری» را جز به خوبی نبرید که خدا همان اخری است؛ و انگور را کَرم [بزرگوار] ننامید که مؤمن همان کرم است؛ و بپرهیزید از مسافرت پس از چرت، زیرا خدا را جانورانی است که آنها را پراکنده کند تا هر چه خواهند بکنند که فرمان دارند؛ و چون عوعو سگ و عرعر خر شنوید، به خدا پناه برید از شیطان رجیم، زیرا آنان بینند آنچه شما نبینید؛ و انجام دهید هر چه را فرمان دارید؛ و چه خوب بازی ای است چرخ ریسی برای زن شایسته و خوب. - . علل الشرائع 2: 270 -

**[ترجمه]

«26»

م، [تفسیر الإمام علیه السلام] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ مَنْ تَعَاطَی بَاباً مِنَ الشَّرِّ وَ الْعِصْیَانِ فِی أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ شَعْبَانَ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْ أَغْصَانِ الزَّقُّومِ فَهُوَ مُؤَدِّیهِ إِلَی النَّارِ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً فَمَنْ قَصَّرَ فِی صَلَاتِهِ الْمَفْرُوضَةِ وَ ضَیَّعَهَا فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ کَانَ عَلَیْهِ فَرْضُ صَوْمٍ فَفَرَّطَ فِیهِ وَ ضَیَّعَهُ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ جَاءَهُ فِی هَذَا الْیَوْمِ فَقِیرٌ ضَعِیفٌ یَعْرِفُ سُوءَ حَالِهِ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَی تَغْیِیرِ حَالِهِ مِنْ غَیْرِ ضَرَرٍ یَلْحَقُهُ وَ لَیْسَ هُنَاکَ مَنْ یَنُوبُ عَنْهُ وَ یَقُومُ مَقَامَهُ فَتَرَکَهُ یُضَیَّعُ وَ یَعْطَبُ وَ لَمْ یَأْخُذْ بِیَدِهِ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ

ص: 357


1- 1. قرب الإسناد ص 164.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 270، و قد مر أیضا ص 175 فیما سبق.

وَ مَنِ اعْتَذَرَ إِلَیْهِ مُسِی ءٌ فَلَمْ یَعْذِرْهُ ثُمَّ لَمْ یَقْتَصِرْ بِهِ عَلَی قَدْرِ عُقُوبَةِ إِسَاءَتِهِ بَلْ أَرْبَی عَلَیْهِ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ ضَرَبَ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ وَ الْوَالِدِ وَ وَلَدِهِ أَوِ الْأَخِ وَ أَخِیهِ أَوِ الْقَرِیبِ وَ قَرِیبِهِ أَوْ بَیْنَ جَارَیْنِ أَوْ خَلِیطَیْنِ أَوْ أُخْتَیْنِ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ شَدَّدَ عَلَی مُعْسِرٍ وَ هُوَ یَعْلَمُ إِعْسَارَهُ فَزَادَ غَیْظاً وَ بَلَاءً فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ کَانَ عَلَیْهِ دَیْنٌ فَکَسَرَهُ عَلَی صَاحِبِهِ وَ تَعَدَّی عَلَیْهِ حَتَّی أَبْطَلَ دَیْنَهُ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ جَفَا یَتِیماً وَ آذَاهُ وَ تَهَضَّمَ مَالَهُ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ وَقَعَ فِی عِرْضِ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ وَ حَمَلَ النَّاسَ عَلَی ذَلِکَ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ تَغَنَّی بِغِنَاءٍ حَرَامٍ یَبْعَثُ فِیهِ عَلَی الْمَعَاصِی فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ قَعَدَ یُعَدِّدُ قَبَائِحَ أَفْعَالِهِ فِی الْحُرُوبِ وَ أَنْوَاعَ ظُلْمِهِ لِعِبَادِ اللَّهِ فَیَفْتَخِرُ بِهَا فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ کَانَ جَارُهُ مَرِیضاً فَتَرَکَ عِیَادَتَهُ اسْتِخْفَافاً بِحَقِّهِ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ مَاتَ جَارُهُ فَتَرَکَ تَشْیِیعَ جَنَازَتِهِ تَهَاوُناً بِهِ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ مُصَابٍ وَ جَفَاهُ إِزْرَاءً عَلَیْهِ وَ اسْتِصْغَاراً لَهُ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ عَقَّ وَالِدَیْهِ أَوْ أَحَدَهُمَا فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ کَانَ قَبْلَ ذَلِکَ عَاقّاً لَهُمَا فَلَمْ یُرْضِهِمَا فِی هَذَا الْیَوْمِ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَی ذَلِکَ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ کَذَا مَنْ فَعَلَ شَیْئاً مِنْ سَائِرِ أَبْوَابِ الشَّرِّ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ الْمُتَعَلِّقِینَ بِأَغْصَانِ شَجَرَةِ الزَّقُّومِ یَخْفِضُهُمْ تِلْکَ الْأَغْصَانُ إِلَی الْجَحِیمِ (1).

**[ترجمه]تفسیر امام حسن عسکری: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بدان که مرا به درستی فرستاده قسم که هر کس بابی از بدکاری و نافرمانی را در روز اول شعبان به دست گیرد، به شاخه ای از شاخه های زقوم آویزان شده که او را به دوزخ کشد. سپس آن حضرت فرمود: بدان که مرا به حق به پیغمبری فرستاده، هر که در نماز فریضه خود کوتاهی کند و آن را ضایع سازد، البته که به شاخه ای از آن چسبیده باشد و هر که روزه واجب بر او باشد و کوتاهی کند و ضایعش سازد، به شاخه ای از آن چسبیده. و هر که در این روز مستمند ناتوانی نزدش آید و پریشان حالی او را بیند و بتواند حالش را اصلاح کند بی آنکه زیانی به او رسد، و در آنجا دیگری نباشد تا به جای او قیام کند به اصلاح او و او را وانهد تا ضایع و نابود گردد و دستش را نگیرد، به شاخه ای از آن زقوم آویخته باشد. و هر که عذر بدکار به خود را نپذیرد و بیش از آنچه به او کرده به او بد کند، البته به شاخه ای از آن چسبیده است. و هر که به هم زننده میانه مرد و همسرش باشد و میان پدر و فرزندش را و دو برادر را و دو خویشاوند یا میان دو آمیزش کن را و دو خواهر را به هم زند، البته که به شاخه ای از آن آویخته است. و هر که سخت گیرد بر شخص ندار - در حالی که می داند که ندارد - و خشم و گرفتاری او را بیفزاید، او هم البته که به شاخه ای از آن چسبیده است. و هر که بدهکاری دارد و آن را بر بستانکار درهم شکند و به او تجاوز کند تا قرضش را بیهوده سازد، البته که به شاخه ای از آن چسبیده است. و هر که به یتیمی جفا کند و آزار رساند و مالش را بخورد، البته به شاخه ای از آن چسبیده است. و هر که آبروی برادر مؤمن خود را ببرد و مردم را بدان وادارد، البته که به شاخه ای از آن چسبیده است. و هر که آوازه حرامی بخواند که در آن به گناهان وادار کند، البته که به شاخه ای از آن چسبیده است. و هر که بنشیند و کارهای زشت خود را در جنگ ها و ستم ها که به بندگان خدا کرده برآنها بر شمارد و بدان ببالد، البته که به شاخه ای از آن چسبیده است. و هر که همسایه بیمار دارد و برای کم گرفتن حقش به عیادتش نرود، البته که به شاخه ای از آن چسبیده است. و هر که همسایه اش بمیرد و برای اهانت به او و حقش به تشییع جنازه اش نرود، البته که به شاخه ای از آن چسبیده است. و هر که از آسیب رسیده ای رو گرداند و برای پست شمردن و کم گرفتنش بر او جفا روا دارد، به شاخه ای از آن چسبیده است. و هر که ناسپاسی کند بر پدر و مادرش یا یکی از آن دو، البته که به شاخه ای از آن چسبیده است. و هر که در پیش ناسپاس آنان بوده و در این روز آنها را راضی نکند و بر آن توانا باشد، او هم به شاخه ای از آن چسبیده است. و چنان است هر که یک کار بدی انجام دهد که البته به شاخه ای از آن چسبیده است. و سوگند بدان که مرا به درستی به پیغمبری مبعوث کرده آنان که به شاخه های درخت ز قوم چسبیدند، همه را آن شاخه ها به دوزخ سوزان فروکشد. - . تفسیر امام حسن عسکری: 294 - 295 -

**[ترجمه]

«27»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: لَا تَقُولُوا امْرَأَةٌ طَامِثٌ فَتَکْذِبُوا وَ لَکِنْ قُولُوا حَائِضٌ وَ الطَّمْثُ الْجِمَاعُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌ وَ لَا تَقُولُوا صِرْتُ إِلَی الْخَلَاءِ وَ لَکِنْ قُولُوا کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی- أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغائِطِ وَ لَا تَقُولُوا أُهَرِیقُ الْمَاءَ فَتَکْذِبُوا وَ لَکِنْ قُولُوا أَنْطَلِقُ أَبُولُ وَ لَا یُسَمَّی الْمُسْلِمُ رُجَیْلًا وَ لَا یُسَمَّی الْمُصْحَفُ مُصَیْحِفاً وَ لَا الْمَسْجِدُ مُسَیْجِداً(2).

ص: 358


1- 1. تفسیر الإمام ص 294 و 295.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 41.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی قَوْمٍ نَصَبُوا دَجَاجَةً حَیَّةً وَ هُمْ یَرْمُونَهَا بِالنَّبْلِ فَقَالَ مَنْ هَؤُلَاءِ لَعَنَهُمُ اللَّهُ (1).

**[ترجمه]نوادر راوندی: امام کاظم از پدرانش علیهم السّلام، از علی علیه السّلام روایت کرد که فرمود: نگویید زن «طامث» تا دروغ گفته باشید، بلکه بگویید حائض زیرا طمث به معنی جماع است. خدای تعالی فرموده: «لم یطمثهن إنس قبلهم و لا جان» - . الرحمن / 74 - {دست هیچ انس و جنّی پیش از ایشان به آنها نرسیده است.} و نگویید که به خلاء رفتم، بلکه بگویید چنانی که خدا فرموده: «أو جاء أحد منکم من الغائط.» - . نساء / 43 -

{یا یکی از شما از قضای حاجت آمد.} و نگویید «اهریق الماء» تا دروغ گفته باشید، بلکه بگویید می روم ادرار کنم، و به مسلمان «رجیل» (مرد کوچک) نام ننهند و مصحف را «مصیحف» (مصحف کوچک) ننامند و مسجد را «مسیجد» ننامند. - . نوادر راوندی: 41 -

و به همین سند گفته: رسول خدا صلی الله علیه و آله بر مردمی گذر کرد که جوجه زنده ای را واداشته و به آن تیر می زدند. فرمود: اینان کیانند؟ خدا لعنتشان کناد! - . نوادر راوندی: 33 -

**[ترجمه]

«28»

نهج، [نهج البلاغة] عَنْ نَوْفٍ الْبِکَالِیِّ قَالَ: خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ذَاتَ لَیْلَةٍ وَ قَدْ خَرَجَ مِنْ فِرَاشِهِ فَنَظَرَ إِلَی النُّجُومِ فَقَالَ یَا نَوْفُ إِنَّ دَاوُدَ علیه السلام قَامَ فِی مِثْلِ هَذِهِ السَّاعَةِ مِنَ اللَّیْلِ فَقَالَ إِنَّهَا سَاعَةٌ لَا یَدْعُو فِیهَا عَبْدٌ رَبَّهُ إِلَّا اسْتُجِیبَ لَهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ عَشَّاراً أَوْ عَرِیفاً أَوْ شُرْطِیّاً أَوْ صَاحِبَ عَرْطَبَةٍ.

و هی الطنبور أو صاحب کوبة و هی الطبل و قد قیل أیضا إن العرطبة الطبل و الکوبة الطنبور.

**[ترجمه]نهج البلاغه: از نوف بکالی نقل است که امیر مؤمنان علیه السّلام شبی که بیرون رفته بود، از بسترش به در آمد و به ستاره ها نگاه کرد و فرمود: ای نوف! همانا داود علیه السّلام در چنین ساعتی از شب برخاست. پس فرمود: همانا این ساعتی است که بنده ای در آن به درگاه پروردگارش دعا نکند، جز آنکه برایش مستجاب شود، مگر اینکه گمرکچی یا کدخدا یا شرطی (پاسبان) یا صاحب عرطبه.

و صاحب عرطبه: طنبور زن یا طبل زن است و همچتین گفته شده عرطبة طبل است و کوبة طنبور است.

**[ترجمه]

«29»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنِ الْمُفِیدِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْمُفِیدِ الْجَرْجَرَائِیِّ عَنْ أَبِی الدُّنْیَا الْمُعَمَّرِ الْمَغْرِبِیِّ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: مَنْ کَذَبَ فِی رُؤْیَاهُ کُلِّفَ أَنْ یَعْقِدَ بَیْنَ طَرْفَیْ شَعِیرَةٍ وَ لَیْسَ بِعَاقِدٍ.

بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ صلی الله علیه و آله: لَا تَتَّخِذُوا قَبْرِی مَسْجِداً وَ لَا بُیُوتَکُمْ قُبُوراً(2).

**[ترجمه]امالی شیخ طوسی: رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمود: هر که خواب دروغ از خود گوید، وادار شود میان دو طرف یک دانه جو را گره زند و نتواند.

و به همین سند است که صلی الله علیه و آله فرمود: قبر مرا مسجد نگیرید و خانه های خود را قبور نگیرید. - . امالی طوسی -

**[ترجمه]

«30»

ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَنْ عَمِّهِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو النَّصِیبِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْخُرَاسَانِیِّ عَنْ مَیْسَرَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَائِشَةَ السَّعْدِیِّ عَنْ یَزِیدَ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِی سَلَمَةَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالا: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَبْلَ وَفَاتِهِ وَ هِیَ آخِرُ خُطْبَةٍ خَطَبَهَا بِالْمَدِینَةِ حَتَّی لَحِقَ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَعَظَنَا بِمَوَاعِظَ ذَرَفَتْ مِنْهَا الْعُیُونُ وَ وَجِلَتْ مِنْهَا الْقُلُوبُ وَ اقْشَعَرَّتْ مِنْهَا الْجُلُودُ وَ تَقَلْقَلَتْ مِنْهَا الْأَحْشَاءُ أَمَرَ بِلَالًا فَنَادَی الصَّلَاةَ جَامِعَةً فَاجْتَمَعَ النَّاسُ وَ خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی ارْتَقَی الْمِنْبَرَ فَقَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ ادْنُوا وَ وَسِّعُوا لِمَنْ خَلْفَکُمْ قَالَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَدَنَا النَّاسُ وَ انْضَمَّ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ فَالْتَفَتُوا فَلَمْ یَرَوْا خَلْفَهُمْ أَحَداً ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ ادْنُوا وَ وَسِّعُوا لِمَنْ خَلْفَکُمْ فَقَالَ رَجُلٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِمَنْ نُوَسِّعُ قَالَ لِلْمَلَائِکَةِ فَقَالَ إِنَّهُمْ إِذَا کَانُوا مَعَکُمْ لَمْ یَکُونُوا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیکُمْ وَ لَا مِنْ خَلْفِکُمْ وَ لَکِنْ یَکُونُونَ

ص: 359


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 33.
2- 2. أمالی الطوسیّ:

عَنْ أَیْمَانِکُمْ وَ عَنْ شَمَائِلِکُمْ فَقَالَ رَجُلٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِمَ لَا یَکُونُونَ مِنْ بَیْنِ أَیْدِینَا وَ لَا مِنْ خَلْفِنَا أَ مِنْ فَضْلِنَا عَلَیْهِمْ أَمْ فَضْلِهِمْ عَلَیْنَا قَالَ أَنْتُمْ أَفْضَلُ مِنَ الْمَلَائِکَةِ اجْلِسْ فَجَلَسَ الرَّجُلُ فَخَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ نَحْمَدُهُ وَ نَسْتَعِینُهُ وَ نُؤْمِنُ بِهِ وَ نَتَوَکَّلُ عَلَیْهِ وَ نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شُرُورِ أَنْفُسِنَا وَ مِنْ سَیِّئَاتِ أَعْمَالِنَا مَنْ یَهْدِی اللَّهُ فَلَا مُضِلَّ لَهُ وَ مَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَلا هادِیَ لَهُ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ کَائِنٌ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ ثَلَاثُونَ کَذَّاباً أَوَّلُ مَنْ یَکُونُ مِنْهُمْ صَاحِبُ صَنْعَاءَ وَ صَاحِبُ الْیَمَامَةِ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ مَنْ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُخْلِصاً لَمْ یَخْلِطْ مَعَهَا غَیْرَهَا دَخَلَ الْجَنَّةَ فَقَامَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ کَیْفَ یَقُولُهَا مُخْلِصاً لَا یَخْلِطُ مَعَهَا غَیْرَهَا فَسِّرْ لَنَا هَذَا حَتَّی نَعْرِفَهُ فَقَالَ نَعَمْ حِرْصاً عَلَی الدُّنْیَا وَ جَمْعاً لَهَا مِنْ غَیْرِ حِلِّهَا وَ رَضًی بِهَا وَ أَقْوَامٌ یَقُولُونَ أَقَاوِیلَ الْأَخْیَارِ وَ یَعْمَلُونَ أَعْمَالَ الْجَبَابِرَةِ فَمَنْ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَیْسَ فِیهِ شَیْ ءٌ مِنْ هَذِهِ الْخِصَالِ وَ هُوَ یَقُولُ- لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَلَهُ الْجَنَّةَ فَإِنْ أَخَذَ الدُّنْیَا وَ تَرَکَ الْآخِرَةَ فَلَهُ النَّارُ وَ مَنْ تَوَلَّی خُصُومَةَ ظَالِمٍ أَوْ أَعَانَهُ عَلَیْهَا نَزَلَ بِهِ مَلَکُ الْمَوْتِ بِالْبُشْرَی بِلَعْنَةِ اللَّهِ وَ نَارِ جَهَنَّمَ خالِداً فِیها وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ وَ مَنْ خَفَّ لِسُلْطَانٍ جَائِرٍ فِی حَاجَةٍ کَانَ قَرِینَهُ فِی النَّارِ وَ مَنْ دَلَّ سُلْطَاناً عَلَی الْجَوْرِ قُرِنَ مَعَ هَامَانَ وَ کَانَ هُوَ وَ السُّلْطَانُ مِنْ أَشَدِّ أَهْلِ النَّارِ عَذَاباً وَ مَنْ عَظَّمَ صَاحِبَ دُنْیَا وَ أَحَبَّهُ لِطَمَعِ دُنْیَاهُ سَخِطَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ کَانَ فِی دَرَجَتِهِ مَعَ قَارُونَ فِی التَّابُوتِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ مَنْ بَنَی بُنْیَاناً رِیَاءً وَ سُمْعَةً حُمِّلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَی سَبْعِ أَرَضِینَ ثُمَّ یُطَوَّقُهُ نَاراً تُوقَدُ فِی عُنُقِهِ ثُمَّ یُرْمَی بِهِ فِی النَّارِ فَقُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ کَیْفَ یَبْنِی رِیَاءً وَ سُمْعَةً قَالَ یَبْنِی فَضْلًا عَلَی مَا یَکْفِیهِ أَوْ یَبْنِی مُبَاهَاةً وَ مَنْ ظَلَمَ أَجِیراً أَجْرَهُ أَحْبَطَ اللَّهُ عَمَلَهُ وَ حَرَّمَ عَلَیْهِ رِیحَ الْجَنَّةِ وَ رِیحُهَا یُوجَدُ مِنْ مَسِیرَةِ خَمْسِمِائَةِ عَامٍ.

ص: 360

وَ مَنْ خَانَ جَارَهُ شِبْراً مِنَ الْأَرْضِ طَوَّقَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَی سَبْعِ أَرَضِینَ نَاراً حَتَّی تُدْخِلَهُ نَارَ جَهَنَّمَ وَ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ ثُمَّ نَسِیَهُ مُتَعَمِّداً لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَجْذُوماً مَغْلُولًا وَ یُسَلِّطُ اللَّهُ عَلَیْهِ بِکُلِّ آیَةٍ حَیَّةً مُوَکَّلَةً بِهِ وَ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ فَلَمْ یَعْمَلْ بِهِ وَ آثَرَ عَلَیْهِ حُبَّ الدُّنْیَا وَ زِینَتَهَا اسْتَوْجَبَ سَخَطَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کَانَ فِی الدَّرَجَةِ مَعَ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی الَّذِینَ یَنْبِذُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَ مَنْ نَکَحَ امْرَأَةً حَرَاماً فِی دُبُرِهَا أَوْ رَجُلًا أَوْ غُلَاماً حَشَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَنْتَنَ مِنَ الْجِیفَةِ یَتَأَذَّی بِهِ النَّاسُ حَتَّی یَدْخُلَ جَهَنَّمَ وَ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُ صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا وَ أَحْبَطَ اللَّهُ عَمَلَهُ وَ یَدَعُهُ فِی تَابُوتٍ مَشْدُودٍ بِمَسَامِیرَ مِنْ حَدِیدٍ وَ یُضْرَبُ عَلَیْهِ فِی التَّابُوتِ بِصَفَائِحَ حَتَّی یَشْبِکَ فِی تِلْکَ الْمَسَامِیرِ فَلَوْ وُضِعَ عِرْقٌ مِنْ عُرُوقِهِ عَلَی أَرْبَعِمِائَةِ أَلْفِ أُمَّةٍ لَمَاتُوا جَمِیعاً وَ هُوَ مِنْ أَشَدِّ أَهْلِ النَّارِ عَذَاباً وَ مَنْ زَنَی بِامْرَأَةٍ یَهُودِیَّةٍ أَوْ نَصْرَانِیَّةٍ أَوْ مَجُوسِیَّةٍ أَوْ مُسْلِمَةٍ حُرَّةً أَوْ أَمَةً أَوْ مَنْ کَانَتْ مِنَ النَّاسِ فَتَحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ فِی قَبْرِهِ ثَلَاثَمِائَةِ أَلْفِ بَابٍ مِنَ النَّارِ تَخْرُجُ عَلَیْهِ مِنْهَا حَیَّاتٌ وَ عَقَارِبُ وَ شُهُبٌ مِنْ نَارٍ فَهُوَ یَحْتَرِقُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ یَتَأَذَّی النَّاسُ مِنْ نَتْنِ فَرْجِهِ فَیُعْرَفُ بِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ حَتَّی یُؤْمَرَ بِهِ إِلَی النَّارِ فَیَتَأَذَّی بِهِ أَهْلُ الْجَمْعِ مَعَ مَا هُمْ فِیهِ مِنْ شِدَّةِ الْعَذَابِ لِأَنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْمَحَارِمَ وَ مَا أَحَدٌ أَغْیَرَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ غَیْرَتِهِ أَنَّهُ حَرَّمَ الْفَوَاحِشَ وَ حَدَّ الْحُدُودَ وَ مَنِ اطَّلَعَ فِی بَیْتِ جَارِهِ فَنَظَرَ إِلَی عَوْرَةِ رَجُلٍ أَوْ شَعْرِ امْرَأَةٍ أَوْ شَیْ ءٍ مِنْ جَسَدِهَا کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یُدْخِلَهُ النَّارَ مَعَ الْمُنَافِقِینَ الَّذِینَ کَانُوا یَتَّبَّعُونَ عَوْرَاتِ النَّاسِ فِی الدُّنْیَا وَ لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَفْضَحَهُ اللَّهُ وَ یُبْدِیَ عَوْرَتَهُ لِلنَّاسِ فِی الْآخِرَةِ وَ مَنْ سَخِطَ بِرِزْقِهِ وَ بَثَّ شَکْوَاهُ وَ لَمْ یَصْبِرْ لَمْ تُرْفَعْ لَهُ إِلَی اللَّهِ حَسَنَةٌ وَ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبَانُ وَ مَنْ لَبِسَ ثَوْباً فَاخْتَالَ فِیهِ خَسَفَ اللَّهُ بِهِ قَبْرَهُ مِنْ شَفِیرِ جَهَنَّمَ یَتَخَلْخَلُ فِیهَا

ص: 361

مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ فَإِنَّ قَارُونَ لَبِسَ حُلَّةً فَاخْتَالَ فِیهَا فَخُسِفَ بِهِ فَهُوَ یَتَخَلْخَلُ فِیهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ مَنْ نَکَحَ امْرَأَةً بِمَالٍ حَلَالٍ غَیْرَ أَنَّهُ أَرَادَ بِهَا فَخْراً وَ رِیَاءً لَمْ یَزِدْهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ إِلَّا ذُلًّا وَ هَوَاناً وَ أَقَامَهُ اللَّهُ بِقَدْرِ مَا اسْتَمْتَعَ مِنْهَا عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ ثُمَّ یَهْوِی فِیهَا سَبْعِینَ خَرِیفاً وَ مَنْ ظَلَمَ امْرَأَةً مَهْرَهَا فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ زَانٍ وَ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَبْدِی زَوَّجْتُکَ أَمَتِی عَلَی عَهْدِی فَلَمْ تَفِ لِی بِالْعَهْدِ- فَیَتَوَلَّی اللَّهُ طَلَبَ حَقِّهَا فَیَسْتَوْعِبُ حَسَنَاتِهِ کُلَّهَا فَلَا تَفِی بِحَقِّهَا فَیُؤْمَرُ بِهِ إِلَی النَّارِ وَ مَنْ رَجَعَ عَنْ شَهَادَتِهِ وَ کَتَمَهَا أَطْعَمَهُ اللَّهُ لَحْمَهُ عَلَی رُءُوسِ الْخَلَائِقِ وَ یُدْخِلُهُ النَّارَ وَ هُوَ یَلُوکُ لِسَانَهُ وَ مَنْ کَانَتْ لَهُ امْرَأَتَانِ وَ لَمْ یَعْدِلْ بَیْنَهُمَا فِی الْقَسْمِ مِنْ نَفْسِهِ وَ مَالِهِ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَغْلُولًا مَائِلًا شِقُّهُ حَتَّی یَدْخُلَ النَّارَ وَ مَنْ کَانَ مُؤْذِیاً لِجَارِهِ مِنْ غَیْرِ حَقٍّ حَرَمَهُ اللَّهُ رِیحَ الْجَنَّةِ وَ مَأْواهُ النَّارُ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَسْأَلُ الرَّجُلَ عَنْ حَقِّ جَارِهِ وَ مَنْ ضَیَّعَ حَقَّ جَارِهِ فَلَیْسَ مِنَّا وَ مَنْ أَهَانَ فَقِیراً مُسْلِماً مِنْ أَجْلِ فَقْرِهِ وَ اسْتَخَفَّ بِهِ فَقَدِ اسْتَخَفَّ بِحَقِّ اللَّهِ وَ لَمْ یَزَلْ فِی مَقْتِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سَخَطِهِ حَتَّی یُرْضِیَهُ وَ مَنْ أَکْرَمَ فَقِیراً مُسْلِماً لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ یَضْحَکُ إِلَیْهِ وَ مَنْ عَرَضَتْ لَهُ دُنْیَا وَ آخِرَةٌ فَاخْتَارَ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَیْسَتْ لَهُ حَسَنَةٌ تَتَّقِی بِهَا النَّارَ وَ مَنْ أَخَذَ الْآخِرَةَ وَ تَرَکَ الدُّنْیَا لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ رَاضٍ عَنْهُ وَ مَنْ قَدَرَ عَلَی امْرَأَةٍ أَوْ جَارِیَةٍ حَرَاماً فَتَرَکَهَا مَخَافَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ النَّارَ وَ آمَنَهُ مِنَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ وَ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ وَ إِنْ أَصَابَهَا حَرَاماً حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَ أَدْخَلَهُ النَّارَ وَ مَنِ اکْتَسَبَ مَالًا حَرَاماً لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ صَدَقَةً وَ لَا عِتْقاً وَ لَا حَجّاً وَ لَا اعْتِمَاراً وَ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِعَدَدِ أَجْرِ ذَلِکَ أَوْزَاراً وَ مَا بَقِیَ مِنْهُ بَعْدَ مَوْتِهِ کَانَ زَادَهُ إِلَی النَّارِ وَ مَنْ قَدَرَ عَلَیْهَا وَ تَرَکَهَا مَخَافَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَانَ فِی

ص: 362

مَحَبَّةِ اللَّهِ وَ رَحْمَتِهِ وَ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی الْجَنَّةِ وَ مَنْ صَافَحَ امْرَأَةً حَرَاماً جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَغْلُولًا ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی النَّارِ وَ مَنْ فَاکَهَ امْرَأَةً لَا یَمْلِکُهَا حُبِسَ بِکُلِّ کَلِمَةٍ کَلَّمَهَا فِی الدُّنْیَا أَلْفَ عَامٍ فِی النَّارِ وَ الْمَرْأَةُ إِذَا طَاوَعَتِ الرَّجُلَ فَالْتَزَمَهَا أَوْ قَبَّلَهَا أَوْ بَاشَرَهَا حَرَاماً أَوْ فَاکَهَهَا أَوْ أَصَابَ مِنْهَا فَاحِشَةً فَعَلَیْهَا مِنَ الْوِزْرِ مَا عَلَی الرَّجُلِ فَإِنْ غَلَبَهَا عَلَی نَفْسِهَا کَانَ عَلَی الرَّجُلِ وِزْرُهُ وَ وِزْرُهَا وَ مَنْ غَشَّ مُسْلِماً فِی بَیْعٍ أَوْ شِرَاءٍ فَلَیْسَ مِنَّا وَ یُحْشَرُ مَعَ الْیَهُودِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ لِأَنَّهُ مَنْ غَشَّ النَّاسَ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ وَ مَنْ مَنَعَ الْمَاعُونَ مِنْ جَارِهِ إِذَا احْتَاجَ إِلَیْهِ مَنَعَهُ اللَّهُ فَضْلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ وَکَلَهُ إِلَی نَفْسِهِ وَ مَنْ وَکَلَهُ اللَّهُ إِلَی نَفْسِهِ هَلَکَ وَ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ عُذْراً وَ مَنْ کَانَتْ لَهُ امْرَأَةٌ تُؤْذِیهِ لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ صَلَاتَهَا وَ لَا حَسَنَةً مِنْ عَمَلِهَا حَتَّی تُعِینَهُ وَ تُرْضِیَهُ وَ إِنْ صَامَتِ الدَّهْرَ وَ قَامَتْ وَ أَعْتَقَتِ الرِّقَابَ وَ أَنْفَقَتِ الْأَمْوَالَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ کَانَتْ أَوَّلَ مَنْ یَرِدُ النَّارَ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَی الرَّجُلِ مِثْلُ ذَلِکَ الْوِزْرِ وَ الْعَذَابِ إِذَا کَانَ لَهَا مُؤْذِیاً ظَالِماً وَ مَنْ لَطَمَ خَدَّ مُسْلِمٍ لَطْمَةً بَدَّدَ اللَّهُ عِظَامَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ سَلَّطَ عَلَیْهِ النَّارَ وَ حَشَرَهُ مَغْلُولًا حَتَّی یَدْخُلَ النَّارَ وَ مَنْ بَاتَ وَ فِی قَلْبِهِ غِشٌّ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ بَاتَ فِی سَخَطِ اللَّهِ وَ أَصْبَحَ کَذَلِکَ وَ هُوَ فِی سَخَطِ اللَّهِ حَتَّی یَتُوبَ وَ یَرْجِعَ وَ إِنْ مَاتَ کَذَلِکَ مَاتَ عَلَی غَیْرِ دِینِ الْإِسْلَامِ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَلَا وَ مَنْ غَشَّنَا فَلَیْسَ مِنَّا قَالَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ مَنْ عَلَّقَ سَوْطاً بَیْنَ یَدَیْ سُلْطَانٍ جَائِرٍ جَعَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَیَّةً طُولُهَا سِتُّونَ أَلْفَ ذِرَاعٍ فَتُسَلَّطُ عَلَیْهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ خَالِداً فِیهَا مُخَلَّداً وَ مَنِ اغْتَابَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ بَطَلَ صَوْمُهُ وَ نُقِضَ وُضُوؤُهُ فَإِنْ مَاتَ وَ هُوَ کَذَلِکَ مَاتَ وَ هُوَ مُسْتَحِلٌّ لِمَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ مَنْ مَشَی فِی نَمِیمَةٍ بَیْنَ اثْنَیْنِ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ فِی قَبْرِهِ نَاراً تُحْرِقُهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ إِذَا خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ تِنِّیناً أَسْوَدَ تَنْهَشُ لَحْمَهُ حَتَّی یَدْخُلَ النَّارَ وَ مَنْ کَظَمَ غَیْظَهُ وَ عَفَا عَنْ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ وَ حَلُمَ عَنْ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ أَعْطَاهُ اللَّهُ

ص: 363

تَعَالَی أَجْرَ شَهِیدٍ وَ مَنْ بَغَی عَلَی فَقِیرٍ أَوْ تَطَاوَلَ عَلَیْهِ أَوِ اسْتَحْقَرَهُ حَشَرَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِثْلَ الذَّرَّةِ فِی صُورَةِ رَجُلٍ حَتَّی یَدْخُلَ النَّارَ وَ مَنْ رَدَّ عَنْ أَخِیهِ غِیبَةً سَمِعَهَا فِی مَجْلِسٍ رَدَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ أَلْفَ بَابٍ مِنَ الشَّرِّ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَإِنْ لَمْ یَرُدَّ عَنْهُ وَ أَعْجَبَ بِهِ کَانَ عَلَیْهِ کَوِزْرِ مَنِ اغْتَابَ وَ مَنْ رَمَی مُحْصَناً أَوْ مُحْصَنَةً أَحْبَطَ اللَّهُ عَمَلَهُ وَ جَلَدَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ تَنْهَشُ لَحْمَهُ حَیَّاتٌ وَ عَقَارِبُ ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی النَّارِ وَ مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ فِی الدُّنْیَا سَقَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ سَمِّ الْأَفَاعِی وَ مِنْ سَمِّ الْعَقَارِبِ شَرْبَةً یَتَسَاقَطُ لَحْمُ وَجْهِهِ فِی الْإِنَاءِ قَبْلَ أَنْ یَشْرَبَهَا فَإِذَا شَرِبَهَا تَفَسَّخَ لَحْمُهُ وَ جِلْدُهُ کَالْجِیفَةِ یَتَأَدَّی بِهِ أَهْلُ الْجَمْعِ حَتَّی یُؤْمَرَ بِهِ إِلَی النَّارِ وَ شَارِبُهَا وَ عَاصِرُهَا وَ مُعْتَصِرُهَا فِی النَّارِ وَ بَائِعُهَا وَ مُتَبَایِعُهَا وَ حَامِلُهَا وَ الْمَحْمُولُ إِلَیْهِ وَ آکِلُ ثَمَنِهَا سَوَاءٌ فِی عَارِهَا وَ إِثْمِهَا أَلَا وَ مَنْ سَقَاهَا یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً أَوْ صَابِئاً أَوْ مَنْ کَانَ مِنَ النَّاسِ فَعَلَیْهِ کَوِزْرِ مَنْ شَرِبَهَا أَلَا وَ مَنْ بَاعَهَا أَوِ اشْتَرَاهَا لِغَیْرِهِ لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ صَلَاةً وَ لَا صِیَاماً وَ لَا حَجّاً وَ لَا اعْتِمَاراً حَتَّی یَتُوبَ وَ یَرْجِعَ مِنْهَا وَ إِنْ مَاتَ قَبْلَ أَنْ یَتُوبَ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَسْقِیَهُ بِکُلِّ جُرْعَةٍ شَرِبَ مِنْهَا فِی الدُّنْیَا شَرْبَةً مِنْ صَدِیدِ جَهَنَّمَ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَرَّمَ الْخَمْرَ بِعَیْنِهَا وَ الْمُسْکِرَ مِنْ کُلِّ شَرَابٍ أَلَا وَ کُلُّ مُسْکِرٍ حَرَامٌ وَ مَنْ أَکَلَ الرِّبَا مَلَأَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَطْنَهُ مِنْ نَارِ جَهَنَّمَ بِقَدْرِ مَا أَکَلَ وَ إِنِ اکْتَسَبَ مِنْهُ مَالًا لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُ شَیْئاً مِنْ عَمَلِهِ وَ لَمْ یَزَلْ فِی لَعْنَةِ اللَّهِ وَ الْمَلَائِکَةِ مَا کَانَ عِنْدَهُ قِیرَاطٌ وَاحِدٌ وَ مَنْ خَانَ أَمَانَةً فِی الدُّنْیَا وَ لَمْ یَرُدَّهَا عَلَی أَرْبَابِهَا مَاتَ عَلَی غَیْرِ دِینِ الْإِسْلَامِ وَ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبَانُ فَیُؤْمَرُ بِهِ إِلَی النَّارِ فَیُهْوَی بِهِ فِی شَفِیرِ جَهَنَّمَ أَبَدَ الْآبِدِینَ وَ مَنْ شَهِدَ شَهَادَةَ زُورٍ عَلَی رَجُلٍ مُسْلِمٍ أَوْ ذِمِّیٍّ أَوْ مَنْ کَانَ مِنَ النَّاسِ غُلِقَ بِلِسَانِهِ

ص: 364

یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ مَعَ الْمُنَافِقِینَ- فِی الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ مَنْ قَالَ لِخَادِمِهِ وَ مَمْلُوکِهِ أَوْ مَنْ کَانَ مِنَ النَّاسِ- لَا لَبَّیْکَ وَ لَا سَعْدَیْکَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ لَا لَبَّیْکَ وَ لَا سَعْدَیْکَ أُتْعِسَ فِی النَّارِ وَ مَنْ أَضَرَّ بِامْرَأَةٍ حَتَّی تَفْتَدِیَ مِنْهُ نَفْسَهَا لَمْ یَرْضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِعُقُوبَةٍ دُونَ النَّارِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَغْضَبُ لِلْمَرْأَةِ کَمَا یَغْضَبُ لِلْیَتِیمِ وَ مَنْ سَعَی بِأَخِیهِ إِلَی سُلْطَانٍ لَمْ یَبْدُ لَهُ مِنْهُ سُوءٌ وَ لَا مَکْرُوهٌ أَحْبَطَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ کُلَّ عَمَلٍ عَمِلَهُ فَإِنْ وَصَلَ إِلَیْهِ مِنْهُ سُوءٌ أَوْ مَکْرُوهٌ أَوْ أَذًی جَعَلَهُ اللَّهُ فِی طَبَقَةٍ مَعَ هَامَانَ فِی جَهَنَّمَ وَ مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ یُرِیدُ بِهِ السَّمْعَ وَ الْتِمَاسَ شَیْ ءٌ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ وَجْهُهُ مُظْلِمٌ لَیْسَ عَلَیْهِ لَحْمٌ وَ زَجَّهُ الْقُرْآنُ فِی قَفَاهُ حَتَّی یُدْخِلَهُ النَّارَ وَ یَهْوِیَ فِیهَا مَعَ مَنْ یَهْوِی وَ مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ وَ لَمْ یَعْمَلْ بِهِ حَشَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَی فَیَقُولُ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً- قالَ کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسِیتَها وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسی فَیُؤْمَرُ بِهِ إِلَی النَّارِ وَ مَنِ اشْتَرَی خِیَانَةً وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهَا خِیَانَةٌ فَهُوَ کَمَنْ خَانَهَا فِی عَارِهَا وَ إِثْمِهَا وَ مَنْ قَاوَدَ بَیْنَ رَجُلٍ وَ امْرَأَةٍ حَرَاماً- حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِیراً وَ لَمْ یَزَلْ فِی سَخَطِ اللَّهِ حَتَّی یَمُوتَ وَ مَنْ غَشَّ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ نَزَعَ اللَّهُ عَنْهُ بَرَکَةَ رِزْقِهِ وَ أَفْسَدَ عَلَیْهِ مَعِیشَتَهُ وَ وَکَلَهُ إِلَی نَفْسِهِ وَ مَنِ اشْتَرَی سَرِقَةً وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهَا سَرِقَةٌ فَهُوَ کَمَنْ سَرَقَهَا فِی عَارِهَا وَ إِثْمِهَا وَ مَنْ خَانَ مُسْلِماً فَلَیْسَ مِنَّا وَ لَسْنَا مِنْهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ أَلَا وَ مَنْ سَمِعَ فَاحِشَةً فَأَفْشَاهَا فَهُوَ کَمَنْ أَتَاهَا وَ مَنْ سَمِعَ خَیْراً فَأَفْشَاهُ فَهُوَ کَمَنْ عَمِلَهُ وَ مَنْ وَصَفَ امْرَأَةً لِرَجُلٍ وَ ذَکَّرَهَا جَمَالَهُ فَافْتَتَنَ بِهَا الرَّجُلُ فَأَصَابَ فَاحِشَةً

ص: 365

لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَغْضَبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ مَنْ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ غَضِبَتْ عَلَیْهِ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ السَّبْعُ وَ کَانَ عَلَیْهِ مِنَ الْوِزْرِ مِثْلُ الَّذِی أَصَابَهَا قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَإِنْ تَابَا وَ أَصْلَحَا قَالَ یَتُوبُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِمَا وَ لَمْ یَقْبَلْ تَوْبَةَ الَّذِی خَطَّأَهَا بَعْدَ الَّذِی وَصَفَهَا وَ مَنْ مَلَأَ عَیْنَیْهِ مِنِ امْرَأَةٍ حَرَاماً حَشَاهُمَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِمَسَامِیرَ مِنْ نَارٍ وَ حَشَاهُمَا نَاراً حَتَّی یَقْضِیَ بَیْنَ النَّاسِ ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی النَّارِ وَ مَنْ أَطْعَمَ طَعَاماً رِیَاءً وَ سُمْعَةً أَطْعَمَهُ اللَّهُ مِثْلَهُ مِنْ صَدِیدِ جَهَنَّمَ وَ جَعَلَ ذَلِکَ الطَّعَامَ نَاراً فِی بَطْنِهِ

حَتَّی یَقْضِیَ بَیْنَ النَّاسِ وَ مَنْ فَجَرَ بِامْرَأَةٍ وَ لَهَا بَعْلٌ انْفَجَرَ مِنْ فَرْجِهِمَا مِنْ صَدِیدٍ وَادٍ مَسِیرَةَ خَمْسِمِائَةِ عَامٍ یَتَأَذَّی أَهْلُ النَّارِ مِنْ نَتْنِ رِیحِهِمَا وَ کَانَا مِنْ أَشَدِّ النَّاسِ عَذَاباً وَ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی امْرَأَةٍ ذَاتِ بَعْلٍ مَلَأَتْ عَیْنَهَا مِنْ غَیْرِ زَوْجِهَا أَوْ غَیْرِ ذِی مَحْرَمٍ مِنْهَا فَإِنَّهَا إِنْ فَعَلَتْ ذَلِکَ أَحْبَطَ اللَّهُ کُلَّ عَمَلٍ عَمِلَتْهُ- فَإِنْ أَوْطَأَتْ فِرَاشَهُ غَیْرَهُ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یُحْرِقَهَا بِالنَّارِ بَعْدَ أَنْ یُعَذِّبَهَا فِی قَبْرِهَا وَ أَیُّمَا امْرَأَةٍ اخْتَلَعَتْ مِنْ زَوْجِهَا لَمْ تَزَلْ فِی لَعْنَةِ اللَّهِ وَ مَلَائِکَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ حَتَّی إِذَا نَزَلَ بِهَا مَلَکُ الْمَوْتِ قَالَ لَهَا أَبْشِرِی بِالنَّارِ وَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ قِیلَ لَهَا ادْخُلِی النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِینَ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ بَرِیئَانِ مِنَ الْمُخْتَلِعَاتِ بِغَیْرِ حَقٍّ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ [وَ رَسُولَهُ] بَرِیئَانِ مِمَّنْ أَضَرَّ بِامْرَأَةٍ حَتَّی تَخْتَلِعَ مِنْهُ وَ مَنْ أَمَّ قَوْماً بِإِذْنِهِمْ وَ هُمْ عَنْهُ رَاضُونَ فَاقْتَصَدَ بِهِمْ فِی حُضُورِهِ وَ قِرَاءَتِهِ وَ رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ وَ قُعُودِهِ وَ قِیَامِهِ فَلَهُ مِثْلُ أَجْرِهِمْ وَ مَنْ أَمَّ قَوْماً فَلَمْ یَقْتَصِدْ بِهِمْ فِی حُضُورِهِ وَ قِرَاءَتِهِ وَ رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ وَ قُعُودِهِ وَ قِیَامِهِ رُدَّتْ عَلَیْهِ صَلَاتُهُ وَ لَمْ تُجَاوِزْ تَرَاقِیَهُ وَ کَانَتْ مَنْزِلَتُهُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَمَنْزِلَةِ إِمَامٍ جَائِرٍ مُعْتَدٍ لَمْ یَصْلُحْ لِرَعِیَّتِهِ وَ لَمْ یَقُمْ فِیهِمْ بِأَمْرِ اللَّهِ تَعَالَی: فَقَامَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ

ص: 366

مَا مَنْزِلَةُ أَمِیرٍ جَائِرٍ مُعْتَدٍ لَمْ یَصْلُحْ لِرَعِیَّتِهِ وَ لَمْ یَقُمْ فِیهِمْ بِأَمْرِ اللَّهِ تَعَالَی قَالَ هُوَ رَابِعُ أَرْبَعَةٍ مِنْ أَشَدِّ النَّاسِ عَذَاباً یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِبْلِیسُ وَ فِرْعَوْنُ وَ قَاتِلُ النَّفْسِ وَ رَابِعُهُمُ الْأَمِیرُ الْجَائِرُ وَ مَنِ احْتَاجَ إِلَیْهِ أَخُوهُ الْمُسْلِمُ فِی قَرْضٍ فَلَمْ یُقْرِضْهُ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ یَوْمَ یَجْزِی الْمُحْسِنِینَ وَ مَنْ صَبَرَ عَلَی سُوءِ خُلُقِ امْرَأَتِهِ وَ احْتَسَبَهُ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ مَرَّةٍ یَصْبِرُ عَلَیْهَا مِنَ الثَّوَابِ مِثْلَ مَا أَعْطَی أَیُّوبَ علیه السلام عَلَی بَلَائِهِ وَ کَانَ عَلَیْهَا مِنَ الْوِزْرِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ مِثْلُ رَمْلِ عَالِجٍ فَإِنْ مَاتَتْ قَبْلَ أَنْ تُعِینَهُ وَ قَبْلَ أَنْ یَرْضَی عَنْهَا حُشِرَتْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَنْکُوسَةً مَعَ الْمُنَافِقِینَ فِی الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ مَنْ کَانَتْ لَهُ امْرَأَةٌ لَمْ تُوَافِقْهُ وَ لَمْ تَصْبِرْ عَلَی مَا رَزَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ شَقَّتْ عَلَیْهِ وَ حَمَلَتْهُ مَا لَمْ یَقْدِرْ عَلَیْهِ لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهَا حَسَنَةً تَتَّقِی بِهَا النَّارَ وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهَا مَا دَامَتْ کَذَلِکَ وَ مَنْ أَکْرَمَ أَخَاهُ فَإِنَّمَا یُکْرِمُ اللَّهَ فَمَا ظَنُّکُمْ بِمَنْ یُکْرِمُ اللَّهَ أَنْ یُفْعَلَ بِهِ وَ مَنْ تَوَلَّی عِرَافَةَ قَوْمٍ وَ لَمْ یُحْسِنْ فِیهِمْ حُبِسَ عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ بِکُلِّ یَوْمٍ أَلْفَ سَنَةٍ وَ حُشِرَ وَ یَدُهُ مَغْلُولَةٌ إِلَی عُنُقِهِ فَإِنْ کَانَ قَامَ فِیهِمْ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَطْلَقَهَا اللَّهُ وَ إِنْ کَانَ ظَالِماً هُوِیَ بِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ سَبْعِینَ خَرِیفاً وَ مَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ کَانَ کَمَنْ شَهِدَ شَهَادَةَ زُورٍ وَ یُقْذَفُ بِهِ فِی النَّارِ وَ یُعَذَّبُ بِعَذَابِ شَاهِدِ الزُّورِ وَ مَنْ کَانَ ذَا وَجْهَیْنِ وَ لِسَانَیْنِ کَانَ ذَا وَجْهَیْنِ وَ لِسَانَیْنِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ مَنْ مَشَی فِی صُلْحِ بَیْنِ اثْنَیْنِ صَلَّی عَلَیْهِ مَلَائِکَةُ اللَّهِ حَتَّی یَرْجِعَ وَ أُعْطِیَ أَجْرَ لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ مَنْ مَشَی فِی قَطِیعَةِ بَیْنِ اثْنَیْنِ کَانَ عَلَیْهِ مِنَ الْوِزْرِ بِقَدْرِ مَا لِمَنْ أَصْلَحَ بَیْنَ اثْنَیْنِ مِنَ الْأَجْرِ مَکْتُوبٌ عَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ حَتَّی یَدْخُلَ جَهَنَّمَ فَیُضَاعَفَ لَهُ الْعَذَابُ وَ مَنْ مَشَی فِی عَوْنِ أَخِیهِ وَ مَنْفَعَتِهِ فَلَهُ ثَوَابُ الْمُجَاهِدِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ مَنْ مَشَی فِی عَیْبِ أَخِیهِ فَکَشَفَ عَوْرَتَهُ کَانَتْ أَوَّلُ خُطْوَةٍ خَطَاهَا وَ وَضَعَهَا فِی جَهَنَّمَ وَ کَشَفَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ عَلَی رُءُوسِ الْخَلَائِقِ وَ مَنْ مَشَی إِلَی ذِی قَرَابَةٍ وَ ذِی رَحِمٍ یَسْأَلُ بِهِ أَعْطَاهُ

ص: 367

اللَّهُ أَجْرَ مِائَةِ شَهِیدٍ وَ إِنْ سَأَلَ بِهِ وَ وَصَلَهُ بِمَالِهِ وَ نَفْسِهِ جَمِیعاً کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ رُفِعَ لَهُ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ کَأَنَّمَا عَبَدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مِائَةَ سَنَةٍ وَ مَنْ مَشَی فِی فَسَادِ مَا بَیْنَهُمَا وَ قَطِیعَةِ بَیْنِهِمَا غَضِبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ کَانَ عَلَیْهِ مِنَ الْوِزْرِ کَعِدْلِ قَاطِعِ الرَّحِمِ وَ مَنْ عَمِلَ فِی تَزْوِیجِ بَیْنِ مُؤْمِنَیْنِ حَتَّی یَجْمَعَ بَیْنَهُمَا زَوَّجَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَلْفِ امْرَأَةٍ مِنَ الْحُورِ کُلِّ امْرَأَةٍ فِی قَصْرٍ مِنْ دُرٍّ وَ یَاقُوتٍ وَ کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ خَطَاهَا فِی ذَلِکَ أَوْ بِکَلِمَةٍ تَکَلَّمَ بِهَا فِی ذَلِکَ عَمَلُ سَنَةٍ قِیَامٍ لَیْلُهَا وَ صِیَامٍ نَهَارُهَا وَ مَنْ عَمِلَ فِی فُرْقَةِ بَیْنِ امْرَأَةٍ وَ زَوْجِهَا کَانَ عَلَیْهِ غَضَبُ اللَّهِ وَ لَعْنَتُهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَرْضَخَهُ بِأَلْفِ صَخْرَةٍ مِنْ نَارٍ وَ مَنْ مَشَی فِی فَسَادِ مَا بَیْنَهُمَا وَ لَمْ یُفَرِّقْ کَانَ فِی سَخَطِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَعَنَهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ حَرَّمَ اللَّهُ النَّظَرَ إِلَی وَجْهِهِ وَ مَنْ قَادَ ضَرِیراً إِلَی مَسْجِدِهِ أَوْ إِلَی مَنْزِلِهِ أَوْ لِحَاجَةٍ مِنْ حَوَائِجِهِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ رَفَعَهَا وَ وَضَعَهَا عِتْقَ رَقَبَةٍ وَ صَلَّتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَةُ حَتَّی یُفَارِقَهُ وَ مَنْ کَفَی ضَرِیراً حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِهِ فَمَشَی فِیهَا حَتَّی یَقْضِیَهَا أَعْطَاهُ اللَّهُ بَرَاءَتَیْنِ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ بَرَاءَةً مِنَ النِّفَاقِ وَ قَضَی لَهُ سَبْعِینَ أَلْفَ حَاجَةٍ فِی عَاجِلِ الدُّنْیَا وَ لَمْ یَزَلْ یَخُوضُ فِی رَحْمَةِ اللَّهِ حَتَّی یَرْجِعَ وَ مَنْ قَامَ عَلَی مَرِیضٍ یَوْماً وَ لَیْلَةً بَعَثَهُ اللَّهُ مَعَ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ علیه السلام فَجَازَ عَلَی الصِّرَاطِ کَالْبَرْقِ اللَّامِعِ وَ مَنْ سَعَی لِمَرِیضٍ فِی حَاجَةٍ فَقَضَاهَا خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِنْ کَانَ الْمَرِیضُ مِنْ أَهْلِهِ- فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ أَعْظَمِ النَّاسِ أَجْراً مَنْ سَعَی فِی حَاجَةِ أَهْلِهِ وَ مَنْ ضَیَّعَ أَهْلَهُ وَ قَطَعَ رَحِمَهُ حَرَمَهُ اللَّهُ حُسْنَ الْجَزَاءِ یَوْمَ یَجْزِی الْمُحْسِنِینَ وَ ضَیَّعَهُ وَ مَنْ ضَیَّعَهُ اللَّهُ فِی الْآخِرَةِ فَهُوَ یَرِدُ مَعَ الْهَالِکِینَ حَتَّی یَأْتِیَ بِالْمَخْرَجِ وَ لَمَّا یَأْتِ بِهِ وَ مَنْ أَقْرَضَ مَلْهُوفاً فَأَحْسَنَ طَلِبَتَهُ اسْتَأْنَفَ الْعَمَلَ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ دِرْهَمٍ أَلْفَ قِنْطَارٍ مِنَ الْجَنَّةِ وَ مَنْ فَرَّجَ عَنْ أَخِیهِ کُرْبَةً مِنْ کُرَبِ الدُّنْیَا نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهِ بِرَحْمَتِهِ

ص: 368

فَنَالَ بِهَا الْجَنَّةَ وَ فَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُ کُرْبَةً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ مَنْ مَشَی فِی إِصْلَاحِ بَیْنِ امْرَأَةٍ وَ زَوْجِهَا أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ أَلْفِ شَهِیدٍ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ حَقّاً وَ کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ یَخْطُوهَا وَ کَلِمَةٍ تَکَلَّمَ بِهَا فِی ذَلِکَ عِبَادَةُ سَنَةٍ قِیَامٍ لَیْلُهَا وَ صِیَامٍ نَهَارُهَا وَ مَنْ أَقْرَضَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ کَانَ لَهُ بِکُلِّ دِرْهَمٍ أَقْرَضَهُ وَزْنَ جَبَلِ أُحُدٍ وَ جِبَالِ رَضْوَی وَ جِبَالِ طُورِ سَیْنَاءَ حَسَنَاتٍ فَإِنْ رَفَقَ بِهِ فِی طَلِبَتِهِ بَعْدَ أَجَلِهِ جَازَ عَلَی الصِّرَاطِ کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ اللَّامِعِ بِغَیْرِ حِسَابٍ وَ لَا عَذَابٍ وَ مَنْ شَکَا إِلَیْهِ أَخُوهُ الْمُسْلِمُ فَلَمْ یُقْرِضْهُ حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ یَوْمَ یَجْزِی الْمُحْسِنِینَ وَ مَنْ مَنَعَ طَالِباً حَاجَتَهُ وَ هُوَ قَادِرٌ عَلَی قَضَائِهَا فَعَلَیْهِ مِثْلُ خَطِیئَةِ عَشَّارٍ فَقَامَ إِلَیْهِ عَوْفُ بْنُ مَالِکٍ فَقَالَ مَا یَبْلُغُ خَطِیئَةُ عَشَّارٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ عَلَی الْعَشَّارِ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ- لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ- وَ مَنْ یَلْعَنِ اللَّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ نَصِیراً وَ مَنِ اصْطَنَعَ إِلَی أَخِیهِ مَعْرُوفاً فَمَنَّ بِهِ عَلَیْهِ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ خَابَ سَعْیُهُ ثُمَّ قَالَ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَرَّمَ عَلَی الْمَنَّانِ وَ الْمُخْتَالِ وَ الْفَتَّانِ وَ مُدْمِنِ الْخَمْرِ وَ الْحَرِیصِ وَ الْجَعْظَرِیِّ-(1)

وَ الْعُتُلِّ الزَّنِیمِ الْجَنَّةَ وَ مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ عَلَی رَجُلٍ مِسْکِینٍ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ وَ لَوْ تَدَاوَلَهَا أَرْبَعُونَ أَلْفَ إِنْسَانٍ ثُمَّ وَصَلَتْ إِلَی الْمِسْکِینِ کَانَ لَهُمْ أَجْراً کَامِلًا- وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقی لِلَّذِینَ اتَّقَوْا وَ أَحْسَنُوا لَوْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ وَ مَنْ بَنَی مَسْجِداً فِی الدُّنْیَا أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ شِبْرٍ مِنْهُ أَوْ قَالَ بِکُلِّ ذِرَاعٍ مِنْهُ مَسِیرَةَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ أَلْفِ عَامٍ مَدِینَةً مِنْ ذَهَبٍ وَ فِضَّةٍ وَ دُرٍّ وَ یَاقُوتٍ وَ زُمُرُّدٍ وَ زَبَرْجَدٍ وَ لُؤْلُؤٍ فِی کُلِّ مَدِینَةٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ قَصْرٍ وَ فِی کُلِّ قَصْرٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ دَارٍ وَ فِی کُلِّ دَارٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ سَرِیرٍ عَلَی کُلِّ سَرِیرٍ زَوْجَةٌ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ فِی کُلِّ بَیْتٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ وَصِیفٍ وَ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ وَصِیفَةٍ وَ فِی کُلِّ بَیْتٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ مَائِدَةٍ وَ عَلَی کُلِّ مَائِدَةٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ قَصْعَةٍ وَ فِی کُلِّ قَصْعَةٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ لَوْنٍ مِنَ الطَّعَامِ وَ یُعْطِی اللَّهُ وَلِیَّهُ مِنَ الْقُوَّةِ مَا یَأْتِی عَلَی تِلْکَ الْأَزْوَاجِ وَ عَلَی ذَلِکَ الطَّعَامِ وَ ذَلِکَ الشَّرَابِ فِی یَوْمٍ وَاحِدٍ وَ مَنْ تَوَلَّی أَذَانَ مَسْجِدٍ مِنْ مَسَاجِدِ اللَّهِ فَأَذَّنَ فِیهِ وَ هُوَ یُرِیدُ وَجْهَ اللَّهِ أَعْطَاهُ

ص: 369


1- 1. فی الحدیث:« و لا جعظری و هو الذی لا یشبع من الدنیا». راجع معانی الأخبار: 330.

اللَّهُ ثَوَابَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ أَلْفِ نَبِیٍّ وَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ أَلْفِ صِدِّیقٍ وَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ أَلْفِ شَهِیدٍ وَ أَدْخَلَ فِی شَفَاعَتِهِ أَرْبَعِینَ أَلْفَ أَلْفِ أُمَّةٍ وَ فِی کُلِّ أُمَّةٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ رَجُلٍ وَ کَانَ لَهُ فِی کُلِّ جَنَّةٍ مِنَ الْجِنَانِ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ مَدِینَةٍ فِی کُلِّ مَدِینَةٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ قَصْرٍ فِی کُلِّ قَصْرٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ دَارٍ فِی کُلِّ دَارٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ بَیْتٍ وَ فِی کُلِّ بَیْتٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ سَرِیرٍ عَلَی کُلِّ سَرِیرٍ زَوْجَةٌ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ فِی کُلِّ بَیْتٍ مِنْهَا مِثْلُ الدُّنْیَا أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ مَرَّةٍ بَیْنَ یَدَیْ کُلِّ زَوْجَةٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ وَصِیفٍ وَ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ وَصِیفَةٍ وَ فِی کُلِّ بَیْتٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ مَائِدَةٍ عَلَی کُلِّ مَائِدَةٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ قَصْعَةٍ فِی کُلِّ قَصْعَةٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ لَوْنٍ مِنَ الطَّعَامِ لَوْ نَزَلَ بِهِ الثَّقَلَانِ لَأَدْخَلَهُمْ فِی أَدْنَی بَیْتٍ مِنْ بُیُوتِهَا مَا شَاءُوا مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ وَ الطِّیبِ وَ اللِّبَاسِ وَ الثِّمَارِ وَ أَلْوَانِ التُّحَفِ وَ الطَّرَائِفِ مِنَ الْحُلِیِّ وَ الْحُلَلِ کُلُّ بَیْتٍ مِنْهَا یُکْتَفَی بِمَا فِیهِ مِنْ هَذِهِ الْأَشْیَاءِ عَمَّا فِی الْبَیْتِ الْآخَرِ فَإِذَا أَذَّنَ الْمُؤَذِّنُ فَقَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ اکْتَنَفَهُ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ مَلَکٍ کُلُّهُمْ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ وَ کَانَ فِی ظِلِّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّی یَفْرُغَ وَ کَتَبَ لَهُ ثَوَابَهُ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ مَلَکٍ ثُمَّ صَعِدُوا بِهِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ مَشَی إِلَی مَسْجِدٍ مِنْ مَسَاجِدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ خَطَاهَا حَتَّی یَرْجِعَ إِلَی مَنْزِلِهِ عَشْرُ حَسَنَاتٍ وَ یُمْحَی عَنْهُ عَشْرُ سَیِّئَاتٍ وَ رُفِعَ لَهُ عَشْرُ دَرَجَاتٍ وَ مَنْ حَافَظَ عَلَی الْجَمَاعَةِ أَیْنَ کَانَ وَ حَیْثُ مَا کَانَ مَرَّ عَلَی الصِّرَاطِ کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ اللَّامِعِ فِی أَوَّلِ زُمْرَةٍ مَعَ السَّابِقِینَ وَ وَجْهُهُ أَضْوَأُ مِنَ الْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ وَ کَانَ لَهُ بِکُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ یُحَافِظُ عَلَیْهَا ثَوَابُ شَهِیدٍ وَ مَنْ حَافَظَ عَلَی الصَّفِّ الْمُقَدَّمِ فَیُدْرِکُ التَّکْبِیرَةَ الْأُولَی وَ لَا یُؤْذِی فِیهِ مُؤْمِناً أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلَ مَا لِلْمُؤَذِّنِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْجَنَّةِ مِثْلَ ثَوَابِ الْمُؤَذِّنِ وَ مَنْ بَنَی عَلَی ظَهْرِ الطَّرِیقِ مَأْوًی لِعَابِرِ سَبِیلٍ بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی نَجِیبٍ مِنْ دُرٍّ وَجْهُهُ یُضِی ءُ لِأَهْلِ الْجَمْعِ نُوراً حَتَّی یُزَاحِمَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلَ الرَّحْمَنِ علیه السلام فِی قُبَّتِهِ فَیَقُولُ أَهْلُ الْجَمْعِ هَذَا مَلَکٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ لَمْ یُرَ مِثْلُهُ قَطُّ وَ دَخَلَ فِی شَفَاعَتِهِ الْجَنَّةَ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ رَجُلٍ.

ص: 370

وَ مَنْ شَفَعَ لِأَخِیهِ شَفَاعَةً طَلَبَهَا إِلَیْهِ نَظَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ وَ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ لَا یُعَذِّبَهُ أَبَداً فَإِنْ هُوَ شَفَعَ لِأَخِیهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَطْلُبَهَا کَانَ لَهُ أَجْرُ سَبْعِینَ شَهِیداً وَ مَنْ صَامَ شَهْرَ رَمَضَانَ فِی إِنْصَاتٍ وَ سُکُوتٍ وَ کَفَّ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ لِسَانَهُ وَ فَرْجَهُ وَ جَوَارِحَهُ مِنَ الْکَذِبِ وَ الْحَرَامِ وَ الْغِیبَةِ تَقَرُّباً إِلَی اللَّهِ تَعَالَی قَرَّبَهُ اللَّهُ حَتَّی یَمَسَّ رُکْبَتَیْ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ علیه السلام وَ مَنِ احْتَفَرَ بِئْراً لِلْمَاءِ حَتَّی اسْتَنْبَطَ مَاءَهَا فَبَذَلَهَا لِلْمُسْلِمِینَ کَانَ لَهُ کَأَجْرِ مَنْ تَوَضَّأَ مِنْهَا وَ صَلَّی وَ کَانَ لَهُ بِعَدَدِ کُلِّ شَعْرَةٍ مِنْ شَعْرِ إِنْسَانٍ أَوْ بَهِیمَةٍ أَوْ سَبُعٍ أَوْ طَائِرٍ عِتْقُ أَلْفِ رَقَبَةٍ وَ دَخَلَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی شَفَاعَتِهِ عَدَدُ النُّجُومِ حَوْضَ الْقُدْسِ قُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا حَوْضُ الْقُدْسِ قَالَ حَوْضِی ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ مَنِ احْتَفَرَ لِمُسْلِمٍ قَبْراً مُحْتَسِباً حَرَّمَهُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی النَّارِ وَ بَوَّأَهُ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ وَ أَوْرَدَهُ حَوْضاً فِیهِ مِنَ الْأَبَارِیقِ عَدَدُ النُّجُومِ عَرْضُهُ مَا بَیْنَ أَیْلَةَ وَ صَنْعَاءَ وَ مَنْ غَسَّلَ مَیِّتاً فَأَدَّی فِیهِ الْأَمَانَةَ کَانَ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ مِنْهُ عِتْقُ رَقَبَةٍ وَ رُفِعَ لَهُ بِهِ مِائَةُ دَرَجَةٍ فَقَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ کَیْفَ یُؤَدِّی فِیهِ الْأَمَانَةَ قَالَ یَسْتُرُ عَوْرَتَهُ وَ یَسْتُرُ شَیْنَهُ وَ إِنْ لَمْ یَسْتُرْ عَوْرَتَهُ وَ یَسْتُرْ شَیْنَهُ حَبِطَ أَجْرُهُ وَ کُشِفَتْ عَوْرَتُهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ مَنْ صَلَّی عَلَی مَیِّتٍ صَلَّی عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ سَبْعُونَ أَلْفَ أَلْفِ مَلَکٍ وَ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ إِنْ قَامَ عَلَیْهِ حَتَّی یُدْفَنَ وَ حَثَّ عَلَیْهِ مِنَ التُّرَابِ انْقَلَبَ مِنَ الْجَنَازَةِ وَ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ مِنْ حَیْثُ شَیَّعَهَا حَتَّی یَرْجِعَ إِلَی مَنْزِلِهِ قِیرَاطٌ مِنَ الْأَجْرِ وَ الْقِیرَاطُ مِثْلُ جَبَلِ أُحُدٍ یَکُونُ فِی مِیزَانِهِ مِنَ الْأَجْرِ وَ مَنْ ذَرَفَتْ عَیْنَاهُ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ کَانَ لَهُ بِکُلِّ قَطْرَةٍ مِنْ دُمُوعِهِ مِثْلُ جَبَلِ أُحُدٍ یَکُونُ فِی مِیزَانِهِ وَ کَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ بِکُلِّ قَطْرَةٍ عَیْنٌ مِنَ الْجَنَّةِ عَلَی حَافَتَیْهَا مِنَ الْمَیَادِینِ وَ الْقُصُورِ مَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لَا خَطَرَ عَلَی قَلْبِ بَشَرٍ وَ مَنْ عَادَ مَرِیضاً فَلَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ خَطَاهَا حَتَّی یَرْجِعَ إِلَی مَنْزِلِهِ

سَبْعُونَ أَلْفَ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ مُحِیَ عَنْهُ سَبْعُونَ أَلْفَ أَلْفِ سَیِّئَةٍ وَ یُرْفَعُ لَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ وُکِّلَ بِهِ سَبْعُونَ أَلْفَ أَلْفِ مَلَکٍ یَعُودُونَهُ فِی قَبْرِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ-

ص: 371

وَ مَنْ شَیَّعَ جَنَازَةً فَلَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَتَّی یَرْجِعَ مِائَةُ أَلْفِ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ یُمْحَی عَنْهُ مِائَةُ أَلْفِ أَلْفِ سَیِّئَةٍ وَ یُرْفَعُ لَهُ مِائَةُ أَلْفِ أَلْفِ دَرَجَةٍ فَإِنْ صَلَّی عَلَیْهَا صَلَّی عَلَی جَنَازَتِهِ أَلْفُ أَلْفِ مَلَکٍ کُلُّهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ فَإِنْ شَهِدَ دَفْنَهَا وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ أَلْفَ أَلْفِ مَلَکٍ کُلُّهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ حَتَّی یُبْعَثَ مِنْ قَبْرِهِ وَ مَنْ خَرَجَ حَاجّاً أَوْ مُعْتَمِراً فَلَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَتَّی یَرْجِعَ مِائَةُ أَلْفِ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ یُمْحَی عَنْهُ مِائَةُ أَلْفِ أَلْفِ سَیِّئَةٍ وَ یُرْفَعُ لَهُ أَلْفُ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ کَانَ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ بِکُلِّ دِرْهَمٍ یَحْمِلُهَا فِی وَجْهِهِ ذَلِکَ أَلْفُ أَلْفِ دِرْهَمٍ (1) حَتَّی یَرْجِعَ وَ کَانَ فِی ضَمَانِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَفَّاهُ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ وَ إِنْ رَجَعَ رَجَعَ مَغْفُوراً لَهُ مُسْتَجَاباً لَهُ دُعَاؤُهُ فَاغْتَنِمُوا دَعْوَتَهُ إِذَا قَدِمَ قَبْلَ أَنْ یُصِیبَ الذُّنُوبَ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَرُدُّ دُعَاءَهُ فَإِنَّهُ یُشَفَّعُ فِی مِائَةِ أَلْفِ أَلْفِ رَجُلٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ مَنْ خَلَفَ حَاجّاً أَوْ مُعْتَمِراً فِی أَهْلِهِ بَعْدَهُ کَانَ لَهُ أَجْرٌ کَامِلٌ مِثْلُ أَجْرِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أَجْرِهِ شَیْ ءٌ وَ مَنْ خَرَجَ مُرَابِطاً فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَوْ مُجَاهِداً فَلَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ سَبْعُمِائَةِ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ یُمْحَی عَنْهُ سَبْعُمِائَةِ أَلْفِ سَیِّئَةٍ وَ یُرْفَعُ لَهُ سَبْعُمِائَةِ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ کَانَ فِی ضَمَانِ اللَّهِ حَتَّی یَتَوَفَّاهُ بِأَیِّ حَتْفٍ کَانَ کَانَ شَهِیداً وَ إِنْ رَجَعَ رَجَعَ مَغْفُوراً لَهُ مُسْتَجَاباً لَهُ دُعَاؤُهُ وَ مَنْ مَشَی زَائِراً لِأَخِیهِ فَلَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَتَّی یَرْجِعَ إِلَی مَنْزِلِهِ عِتْقُ مِائَةِ أَلْفِ رَقَبَةٍ وَ یُرْفَعُ لَهُ مِائَةُ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ یُمْحَی عَنْهُ مِائَةُ أَلْفِ سَیِّئَةٍ وَ یُکْتَبُ لَهُ مِائَةُ أَلْفِ حَسَنَةٍ فَقِیلَ لِأَبِی هُرَیْرَةَ أَ لَیْسَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَعْتَقَ رَقَبَةً فَهِیَ فِدَاؤُهُ مِنَ النَّارِ قَالَ ذَلِکَ کَذَلِکَ وَ قَدْ قُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قُلْتَ کَذَا وَ کَذَا قَالَ بَلَی وَ لَکِنْ یُرْفَعُ لَهُ دَرَجَاتٌ عِنْدَ اللَّهِ فِی کُنُوزِ عَرْشِهِ وَ مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَ تَفَقُّهاً فِی الدِّینِ کَانَ لَهُ مِنَ الثَّوَابِ مِثْلُ جَمِیعِ مَا یُعْطَی الْمَلَائِکَةَ وَ الْأَنْبِیَاءَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ یُرِیدُ بِهِ رِیَاءً وَ سُمْعَةً

ص: 372


1- 1. فی المصدر المطبوع بالنجف:« و کان له بکل درهم و بکل دینار ألف ألف دینار و بکل حسنة عملها فی توجهه ذلک ألف ألف حسنة حتّی یرجع.

لِیُمَارِیَ بِهِ السُّفَهَاءَ وَ یُبَاهِیَ بِهِ الْعُلَمَاءَ أَوْ یَطْلُبَ بِهِ الدُّنْیَا بَدَّدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عِظَامَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَمْ یَکُنْ فِی النَّارِ أَشَدُّ عَذَاباً مِنْهُ وَ لَیْسَ نَوْعٌ مِنْ أَنْوَاعِ الْعَذَابِ إِلَّا وَ یُعَذَّبُ بِهِ مِنْ شِدَّةِ غَضَبِ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ سَخَطِهِ وَ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَ تَوَاضَعَ فِی الْعِلْمِ وَ عَلَّمَ عِبَادَ اللَّهِ وَ هُوَ یُرِیدُ بِهِ مَا عِنْدَ اللَّهِ لَمْ یَکُنْ فِی الْجَنَّةِ أَحَدٌ أَعْظَمُ ثَوَاباً مِنْهُ وَ لَا أَعْظَمُ مَنْزِلَةً مِنْهُ وَ لَمْ یَکُنْ فِی الْجَنَّةِ مَنْزِلَةٌ وَ لَا دَرَجَةٌ رَفِیعَةٌ وَ لَا نَفِیسَةٌ إِلَّا کَانَ لَهُ فِیهَا أَوْفَرُ النَّصِیبِ وَ أَشْرَفُ الْمَنَازِلِ أَلَا وَ إِنَّ الْعِلْمَ خَیْرٌ مِنَ الْعَمَلِ وَ مِلَاکُ الدِّینِ الْوَرَعُ أَلَا وَ إِنَّ الْعَالِمَ مَنْ یَعْمَلُ بِالْعِلْمِ وَ إِنْ کَانَ قَلِیلَ الْعَمَلِ- أَلَا وَ لَا تُحَقِّرَنَّ مِنَ الذُّنُوبِ شَیْئاً وَ إِنْ صَغُرَ فِی أَعْیُنِکُمْ فَإِنَّهُ لَا صَغِیرَةَ بِصَغِیرَةٍ مَعَ الْإِصْرَارِ وَ لَا کَبِیرَةَ بِکَبِیرَةٍ مَعَ الِاسْتِغْفَارِ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ سَائِلُکُمْ عَنْ أَعْمَالِکُمْ حَتَّی عَنْ مَسِّ أَحَدِکُمْ ثَوْبَ أَخِیهِ بِإِصْبَعِهِ فَاعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ الْعَبْدَ یُبْعَثُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی مَا مَاتَ وَ قَدْ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ فَمَنِ اخْتَارَ النَّارَ عَلَی الْجَنَّةِ انْقَلَبَ بِالْخَیْبَةِ وَ مَنِ اخْتَارَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ وَ انْقَلَبَ بِالْفَوْزِ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فازَ(1) أَلَا وَ إِنَّ رَبِّی أَمَرَنِی

أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّی یَقُولُوا- لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَإِذَا قَالُوهَا اعْتَصَمُوا مِنِّی دِمَاءَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ إِلَّا بِحَقِّهَا وَ حِسَابُهُمْ عَلَی اللَّهِ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ اسْمُهُ لَمْ یَدَعْ شَیْئاً مِمَّا یُحِبُّهُ إِلَّا وَ قَدْ بَیَّنَهُ لِعِبَادِهِ وَ لَمْ یَدَعْ شَیْئاً یَکْرَهُهُ إِلَّا وَ قَدْ بَیَّنَهُ لِعِبَادِهِ وَ نَهَاهُمْ عَنْهُ- لِیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَنْ بَیِّنَةٍ وَ یَحْیی مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَةٍ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَظْلِمُ وَ لَا یُجَاوِزُهُ ظُلْمٌ وَ هُوَ بِالْمِرْصَادِ لِیَجْزِیَ الَّذِینَ أَساؤُا بِما عَمِلُوا وَ یَجْزِیَ الَّذِینَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَی مَنْ أَحْسَنَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَیْها وَ ما رَبُّکَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ کَبِرَ سِنِّی وَ دَقَّ عَظْمِی وَ انْهَدَمَ جِسْمِی وَ نُعِیَتْ إِلَیَّ نَفْسِی وَ اقْتَرَبَ أَجَلِی وَ اشْتَدَّ مِنِّی الشَّوْقُ إِلَی لِقَاءِ رَبِّی وَ لَا أَظُنُّ إِلَّا وَ إِنَ

ص: 373


1- 1. آل عمران: 185.

هَذَا آخِرُ الْعَهْدِ مِنِّی وَ مِنْکُمْ فَمَا دُمْتُ حَیّاً فَقَدْ تَرَوْنِی فَإِذَا مِتُّ فَاللَّهُ خَلِیفَتِی عَلَی کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ وَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فَابْتَدَرَ إِلَیْهِ رَهْطٌ مِنَ الْأَنْصَارِ قَبْلَ أَنْ یَنْزِلَ مِنَ الْمِنْبَرِ وَ کُلُّهُمْ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ نَحْنُ جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاکَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ نَفْسِی لَکَ الْفِدَاءُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ یَقُومُ لِهَذِهِ الشَّدَائِدِ وَ کَیْفَ الْعَیْشُ بَعْدَ هَذَا الْیَوْمِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنْتُمْ فِدَاکُمْ أَبِی وَ أُمِّی إِنِّی قَدْ نَازَلْتُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ فِی أُمَّتِی- فَقَالَ لِی بَابُ التَّوْبَةِ مَفْتُوحٌ حَتَّی یُنْفَخَ فِی الصُّورِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِنَّهُ مَنْ تَابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِسَنَةٍ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّ السَّنَةَ لَکَثِیرَةٌ مَنْ تَابَ قَبْلَ أَنْ یَمُوتَ بِشَهْرٍ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ وَ شَهْرٌ کَثِیرٌ مَنْ تَابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِجُمْعَةٍ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ وَ جُمْعَةٌ کَثِیرَةٌ مَنْ تَابَ قَبْلَ أَنْ یَمُوتَ بِیَوْمٍ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ وَ یَوْمٌ کَثِیرٌ مَنْ تَابَ اللَّهَ قَبْلَ أَنْ یَمُوتَ بِسَاعَةٍ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّ السَّاعَةَ لَکَثِیرَةٌ مَنْ تَابَ وَ قَدْ بَلَغَتْ نَفْسُهُ هَذِهِ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی حَلْقِهِ تَابَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ قَالَ ثُمَّ نَزَلَ فَکَانَتْ آخِرَ خُطْبَةٍ خَطَبَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی لَحِقَ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (1).

ص: 374


1- 1. ثواب الأعمال ص 249- 262، و کان هذا الحدیث الطویل آخر أحادیث الکتاب رواه تحت عنوان« عقاب مجمع عقوبات الاعمال». و فیه اختلافات یسیرة مع نسخة المؤلّف العلامة رحمة اللّه علیه.

**[ترجمه]ثواب الاعمال: ابی هریره و عبدالله بن عباس از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کردند که آن حضرت پیش از وفاتش برای ما خطبه خواند و آن آخرین خطبه اش در مدینه تا زمانی که به خدا عزوجل رسید بود. و ما را پندها داد که از آنها دیده ها اشکبار شد و دل ها ترسان و بدن ها لرزان و دل ها هراسان. بلال را فرمود تا فریاد «الصلاة جامعه» کشید و مردم همه گرد آمدند و رسول خدا بیرون آمد تا به منبر بر آمد و فرمود: ای مردم! جلو آیید و جا را برای آنان که دنبال شمایند بگشایید. سه بار آن را فرمود تا مردم جلو کشیدند و به هم چسبیدند و کسی را در دنبال خود ندیدند. سپس فرمود: ای مردم! جلو آیید و جا برای آنان که به دنبال شمایند بگشایید. مردی گفت: یا رسول الله! برای که جا گشاییم؟ فرمود: برای فرشته ها. و فرمود: همانا چون آنها با شما همراه شوند، جلوی شما نباشند و در پس شما نباشند، بلکه در سمت راست و چپ شما باشند. مردی گفت: یا رسول الله! چرا در پیش و پس ما نباشند؟ آیا از برتری ما است بر آنها یا برتری آنها بر ما؟ فرمود: شما از فرشته ها برترید، بنشین! آن مرد نشست و رسول خدا خطبه خواند و فرمود:

سپاس از آن خدا است؛ سپاسش گوییم و یاری اش را جوییم و معتقدش باشی و به او توکل کنیم. و گواهی دهیم که نیست شایسته پرستشی جز او که یکتا است و شریک ندارد. و گواهی می دهیم که محمد بنده و رسول او است. و پناه بریم به خدا از بدی های خود و بدی های کردارهای خود، هر کس را که خدا رهنمایی کرد، گمراه کننده ای ندارد و هر کس را که گمراه کرد، رهنمایی ندارد.

ای مردم! همانا که در این امت سی پیغمبر دروغین خواهد بود. نخستین آنها صاحب صنعاء است (که پایتخت یمن است و یکی در آن به کمک اشعث بن قیس مقارن وفات پیغمبر دعوی نبوت کرد) و صاحب یمامه (مسیلمه کذاب که در آخر عمر پیغمبر دعوی نبوت کرد).

ای مردم! همانا هر که خدا عزوجل را ملاقات کند و از روی اخلاص گواه باشد که نیست شایسته پرستشی جز خدا و دیگری را با او در نیامیزد، به بهشت رود.

علی بن ابی طالب علیه السّلام برخاست و گفت: یا رسول الله، پدر و مادرم قربانت! چگونه آن را با اخلاص گوید و دیگری را با آن نیامیزد؟ این را برای ما شرح بده و روشن کن تا آن را بدانیم. آن حضرت در پاسخ فرمود: آری، برای حرص بر دنیا باشد و فراهم کردن دنیا از راه های حرام و ناروا و دل بستن بدان. و مردمانی باشند که گفتارهای نیکان را گویند و کردار زورگویان را به کار بندند. پس هر که ملاقات کند خدا عزوجل را و در او چیزی از این خصلت ها نباشد و او بگوید «لا اله الا الله»، بهشت را دارد و اگر دنیا را بگیرد و آخرت را رها کند، دوزخ از آن او باشد و هر که محاکمه ستمکاری را بر عهده گیرد یا در آن به او کمک کند ملک الموت بر او فرود آید با مژده به لعنت خدا و آتش دوزخ که جاوید در آن بماند و چه بد سرانجامی است.

و هر که برای طلب حاجتی در مقابل

پادشاه ستمگری تواضع کند، در دوزخ همراه او باشد؛ و هر که سلطانی را بر ستم راهنمایی کند، همراه آن است و او به همراه سلطان، سخت ترین عذاب دوزخیان را دارند؛ و هر که دنیاداری را بزرگ شمارد و او را به طمع دنیایش دوست دارد، خدا بر او خشم کند و به همراه قارون در تابوت اسفل دوزخ هم درجه او باشد؛ و هر که برای خودنمایی و شهرت ساختمانی بسازد، روز قیامت تا هفتم زمین طوق آتشین او گردد و در گردنش سوزان باشد، سپس به دوزخ افکنده شود. گفتیم: یا رسول الله! چگونه ساختمانی برای خودنمایی و شهرت باشد؟ فرمود: بیش از نیاز بدان باشد یا برای بالیدن باشد. و هر که از مزد اجیر بکاهد، خدا کردارش را نابود سازد و بوی بهشت را بر او حرام کند، و بوی آن از مسافت پانصد سال دریافت شود.

و هر که یک وجب از زمین به همسایه اش خیانت کند، خدا روز قیامت تا هفتم طبقه آن را از آتش به گردنش طوق کند تا وی را به دوزخ در آورد؛ و هر که قرآن را بیاموزد و عمدا آن را فراموش کند، روز قیامت خدا را ملاقات کند در حالی که خوره دارد و دستش به گردنش بسته است و خدا به شمار هر آیه، ماری بر او مسلط کند که موکل او باشد؛ و هر که قرآن را بیاموزد و بدان عمل نکند و دوستی دنیا و زیورش را بر آن برگزیند، به خشم خدا عزوجل دچارگردد و هم درجه یهود و نصارا باشد؛ آنان که کتاب خدا را به پشت سرافکندند و نادیده گرفتند.

و هر که زنی را به حرام از پشت زنا کند یا مردی یا پسری را، خدا عزوجل روز قیامت بدبوتر از مردار محشورش کند که مردم از او آزار کشند تا به دوزخ رود و خدا از او کم و بیشی را و پول و بدلی را نپذیرد و عملش را نابود کند و او را در تابوتی نهد که با میخ های آهنین بسته شده و تخته های آهنین درمیان تابوت بر او زند تا با آن می خها به هم جفت شوند، و اگر یک بند از او را بر صد هزار امت نهند، همه بمیرند و او از همه دوزخیان سخت تر در عذاب باشد؛ و هر که با زنی یهودی یا ترسا یا گبر زنا کند، یا مسلمان آزاد باشد یا کنیز یا هر زنی از مردم، خدا عزوجل در قبرش سیصد هزاردر از دوزخ بگشاید که از آنها مارها و کژدم ها و زبانه های آتش بر او بر آید و بسوزد تا روز قیامت و مردم از گند فرج او آزار کشند و تا قیامت بدان شناخته شود تا فرمان دهندش به سوی دوزخ و همه حاضران از او آزار کشند، با عذاب سختی که بدان گرفتارند، زیرا خدا محارم را حرام کرده و کسی غیرتمندتر از خدا نباشد و از غیرت حضرت او است که هرزگی ها را غدقن کرده و حدود و کیفرها را مقرر داشته است.

و هر که در خانه همسایه اش سرکشد و به عورت مردی یا موی زنی یا جایی از تنش نگاه کند، برخدا واجب است که او را به دوزخ برد، همراه منافقانی که در دنیا عورت مردم را بررسی می کردند، و از دنیا نرود تا خدایش رسوا کند و عورتش را در آخرت به مردم آشکار کند.

و هر که از نصیب روزی اش ناراضی است و شکوه خود را پراکنده کند و شکیبا نباشد، حسنه ای از او به درگاه خدا بالا نرود و خدا عزوجل را ملاقات کند در حالی که بر او خشمگین باشد.

و هر که جامه ای بپوشد و در آن بزرگی فروشد، خدا قبرش را به لبه دوزخ فرو کشد و تا آسمان ها و زمین باشند، در آن جابه جا شود، که قارون لباس پشمینی پوشید و در آن به خود بالید و خدا او را بدان جا فرو برد و در آن تا جابه جا شود روز قیامت.

و هر که زنی را با مال حلالی بگیرد اما قصدش بالیدن و خودنمایی با او باشد، خدا عزوجل او را بدان نیفزاید جز خواری و زبونی و به اندازه ای که از او بهره برده او را بر لبه دوزخ وادارد، سپس بدان تا هفتاد خریف فرو افتد. هر که مهر زنی را به ستم کشد، نزد خدا زناکار است و خدا عزوجل روز قیامت به او گوید: ای بنده من! کنیزم را با پیمانم به تو به زنی دادم و به پیمانم وفا نکردی، و خدا حق آن زن را بستاند و همه حسنات آن مرد را فرا گیرد و کمتر از حقش در آید و فرمانش دهند به دوزخ.

و هر که از گواهی خود برگردد و آن را نهان سازد، خدا در برابر خلائق گوشتش را به خوردش دهد و او را به دوزخ برد، در حالی که زبانش را بجود؛ و هر که را دو زن باشد و در قسمتی که دارند از خودش و مالش با عدالت میان آنها نباشد، روز قیامت در غل آید و به پهلو مایل است تا به دوزخ رود .

و هر که به ناحق همسایه اش را آزار دهد، خدا بوی بهشت را بر او حرام کند و جایش دوزخ است. آگاه باش که خدا عزوجل باز پرسد هر کس را از حق همسایه و هر که حق همسایه خود را ضایع کرده، از ما نباشد.

و هر که فقیر مسلمانی را برای اینکه فقیر است اهانت کند و او را کم شمارد، البته که حق خدا را کم شمرده و پیوسته دچار خشم خدا عزوجل و دشمنی او است تا او را راضی سازد؛ و هر که فقیر مسلمانی را گرامی دارد، خدا را روز قیامت در حالی که به رویش خندان است ملاقات کند.

و هر که در سر دو راهی دنیا و آخرت باشد و دنیا را بر آخرت برگزیند، خدا عزوجل را ملاقات کند و برایش حسنه ای نباشد که بدان از دوزخ پرهیزد؛ و هر که آخرت را گرفت و دنیا را وانهاد، ملاقات کند خدا را روز قیامت که از او خشنود است.

و هر که بر زنی یا کنیزی به حرامی دست یافت و از ترس خدا عزوجل او را وانهاد، خدا عزوجل حرام کند بر او دوزخ را و امانش دهد از هراس بزرگ و او را به بهشت برد و اگر با او به حرامی رسید، خدا بهشت را بر او حرام کند و به دوزخش برد؛ و هر که از راه حرام مالی به دست آورد، خدا از او نپذیرد صدقه و نه آزاد کردن بنده و نه حج و نه عمره و خدا عزوجل به شمار ثواب آنها بر او گناه نویسد، و آنچه پس از مردنش برای او بماند، توشه او گردد به سوی دوزخ؛ و هر که بدان دست یابد و آن را از ترس خدا عزوجل وانهد، در پرتو دوستی خدا و رحمتش باشد و به او فرمان بهشت داده شود.

و هر کس به زن نامحرمی دست بدهد، روز قیامت در غل آید و فرمان دوزخ به او داده شود؛ و هر که با زن نامحرمی خوش و بش کند و لاس بزند، به هر کلمه ای که در دنیا با او سخن گفته، هزار سال در دوزخ زندانی گردد؛ و زنی که مرد نامحرمی را بپذیرد که به او بچسبد و او را ببوسد یا به تن او بچسبد به حرامی یا با او لاس بزند یا به هرزگی با او زنا کند، بر او گناهی باشد بدان چه بر مرد است، و اگر مرد به زور او را بدان واداشته، گناه او و آن مرد بر آن مرد باشد.

و هر که با مسلمانی در فروش یا خرید دغلی کند، از ما نباشد و در قیامت با یهود محشور شود، زیرا کسی که به مسلمانی دغلی کند، مسلمان نیست؛ و هر که ابزار زندگی را از همسایه خود دریغ کند چون به آن نیاز دارد، خدا در قیامت فضل خود را از او دریغ کند و او را به خود واگذارد؛ و هر که را خدا به خودش واگذارد، هلاک شود و خدا عزوجل از او عذری نپذیرد.

و هر که زنی دارد که او را آزار کند، خدا نماز آن زن و عمل خوبش را نپذیرد تا به او یاری کند و او را راضی کند، اگر چه همه را روزه گیرد و شب زنده داری کند و بنده ها آزاد کند و مال ها در راه خدا به مصرف رساند، و آن زن نخستین کس باشد که به دوزخ رود. سپس رسول خدا فرمود: و آن مرد هم چنین گناه و عذابی دارد، چون به زنش آزار رساند و ستم کند.

و هر کس به گونه مسلمانی سیلی زند، خدا روز قیامت استخوان هایش را بگسلد و آنگاه دوزخ را بر او چیره سازد و در غل او را محشور کند تا به دوزخ رود.

و هر که شب را گذراند و در دل دغلی بر برادر مسلمانش دارد، در خشم خدا شب را گذرانده و صبح هم چنین باشد تا توبه کند و برگردد، و اگر چنین بمیرد، بر غیر دین اسلام مرده است.سپس رسول خدا تا سه بار فرمود: آگاه باشید که هر که به ما دغلی کند، از ما نباشد.

و هر که به خدمت او تازیانه ای پیش سلطان ستمگر بیاویزد، خدا عزوجل آن را ماری سازد به درازای شصت هزار ذراع و در آتش دوزخ بر آتش مسلط کند که تا همیشه باشد.

و هر که غیبت برادر مسلمانش را کند، روزه اش باطل و وضویش شکسته است و اگر چنین بمیرد، در حالی که حلال کننده حرام خدا است؛ و هر که میان دو کس سخن چینی کند، خدا در قبرش بر او آتشی مسلط کند که تا قیامت او را بسوزاند، و چون از قبرش به در آید، خدا اژدهای سیاهی را بر او مسلط کند که گوشتش را بگزد تا به دوزخ رود.

و هر که خشم خود را بر برادر مسلمانش فرو خورد و بر او بردبار باشد، خدا تعالی به او ثواب شهیدی را دهد؛ و هر که بتازد بر فقیری یا سرکشی کند بر او یا خوارش شمارد، خدا روز قیامت چون مورچه ای به صورت آدمی محشورش کند تا به دوزخ رود؛ و هر کس جلو گیرد از غیبت برادر مسلمانش که آن را در مجلسی بشنود، خدا عزوجل از او هزار باب از شر را در دنیا و آخرت جلو گیرد و اگر جلو نگیرد و از آن خوشش آید، بر او است چون گناه کسی که غیبت کند.

و هر که مرد پاکدامن یا زن پاکدامنی را به زنا نسبت دهد، خدا عملش را نابود کند و روز قیامت هفتاد هزار فرشته از پیش و از پسش به او تازیانه زنند و گوشتش را مارها و کژدم ها بگزند و او را فرمان به دوزخ دهند؛ و هر که در دنیا شراب نوشد، خدا عزوجل او را از زهر افعی ها و کژدم ها شربتی بنوشاند که گوشت رویش قبل از نوشیدن در ظرف درافتد و چون آن را بنوشد، گوشت و پوستش را وارونه کند، چون مردار گندیده و اهل محشر از او آزار کشند تا او را به دوزخ فرمان دهند؛ و نوشنده شراب و فشارنده انگورش و وافشاردهنده اش در دوزخ باشند و فروشنده و خریدار و برنده آن و کسی که برایش برند و آن که بهایش را بخورد، در ننگ و گناهش یکسانند. آگاه باش که هر که آن را به یهودی یا ترسا یا گبر یا هر مردمی بنوشاند، بر او است گناه آن کس که آن را نوشیده. آگاه باش که هر که آن را برای دیگری بفروشد یا بخرد، خدا عزوجل از او نه نماز را و نه روزه را و نه حج را و نه عمره را نپذیرد تا توبه کند و از آن برگردد و اگر بی توبه بمیرد، حق است بر خدا عزوجل که در برابر هر جرعه که در دنیا نوشیده، شربتی از صدید دوزخ به او بنوشاند. سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آگاه باش که همانا خدا عزوجل حرام کرده خود شراب را و مست کننده از هر نوشابه را، آگاه باش که هر مست کننده ای حرام است.

و هر که ربا خورد، خدا عزوجل شکمش را به اندازه ای که خورده، از آتش دوزخ پر کند و اگر از آن مالی به دست آورد، خدا چیزی از کردارش را نپذیرد و تا وقتی که نزد او یک قیراط ربا است، پیوسته در لعنت خدا و فرشته ها است.

و هر که امانتی را در دنیا خیانت کند و به صاحبانش برنگرداند، بر غیر دین اسلام بمیرد و خدا را ملاقات کند در حالی که بر او خشمناک است و به دوزخ فرمانش دهند و تا همیشه در کناره دوزخ فرو رود.

و هر که گواهی دروغ دهد بر مسلمان یا اهل ذمه یا هر کس از مردم، بند بر زبانش نهاده شود روز قیامت و در درک اسفل دوزخ همراه منافقان باشد؛ و هر که به خدمتکارش و مملوکش و کسی دیگر از مردم بگوید: «لا لبیک و لا سعدیک»، خدا تعالی روز قیامت همان را به او گوید و در دوزخ جای گیرد.

و کسی که زنی را در فشار زیاد قرار دهد تا خود را بدو واگذارد، خدا عزوجل در کیفر او به غیر از دوزخ راضی نباشد، زیرا خدا عزوجل برای زن به خشم آید، چنان چه برای یتیم.

و هر که از برادرش بی آنکه از او بدی و ناخواهی دیده نزد سلطانی سعایت کند، خدا عزوجل همه عملش را نابود سازد و اگر به فرد سعایت شده بدی یا ناخواه یا آزاری رسد، خدایش با هامان در طبقه دوزخ همراه کند.

و هر که برای آوازه خوانی و به دست آوردن چیزی قرآن خواند، خدا عزوجل را روز قیامت ملاقات کند در حالی که رویش سیاه باشد و گوشتی بر آن نباشد و قرآن از پس گردنش او را فشار دهد تا به دوزخش در آورد و با دیگران در آن فرو رود.

و هر که قرآن بخواند و بدان عمل نکند، خدا عزوجل در قیامت او را کور محشور کند و او گوید: «رب لم حشرتنی أعمی و قد کنت بصیرا- قال کذلک أتتک آیاتنا فنسیتها و کذلک الیوم تنسی.» - . طه / 125 - 126 - {پروردگارا چرا مرا کور محشور کردی با اینکه بینا بودم، خدا فرماید چنانی که آیات ما برایت آمدند و آنها را فراموش کردی و چنین امروز فراموش شوی} و فرمان داده شود به سوی دوزخ.

و هر که خیانتی را بخرد و بداند که خیانت است، ننگ و گناه کسی را دارد که خیانت ورزیده؛ و هر که میان مرد و زنی به حرامی جاکشی کند، حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ... وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِیرا.» - . مائده / 72 ، آل عمران / 163 - {خدا بهشت را به او حرام کند... و جایش دوزخ است و بد سرانجامی است.} و پیوسته دچار خشم خدا است تا بمیرد.

و هر که دغلی کند با برادر مسلمانش، خدا برکت را از روزی اش بردارد و زندگیش را تباه سازد و او را به خود واگذارد؛ و هر که مال دزدی را دانسته بخرد، در ننگ و گناهش چون دزد آن است؛ و هر که به مسلمانی خیانت کند، از ما نباشد و ما از او نباشیم در دنیا و آخرت .

آگاه باش که هر کس هرزگی را بشنود و آن را فاش کند، چون انجام دهنده آن باشد و هر کس کار خوبی را بشنود و فاشش سازد، چون انجام دهنده آن باشد؛ و هر که زنی را برای مردی وصف کند و زیبایی او را یادش آورد و آن مرد شیفته او گردد و به هرزگی کشیده شود، از دنیا نرود تا خدا بر او خشم کند و هر که خدا بر او خشم کند، هفت آسمان و هفت زمین بر او خشم کنند و گناهش چون گناهی باشد که به آن مرد رسد. گفته شد: یا رسول الله! اگر توبه کنند و خوب شوند چه؟ فرمود: توبه آن دو را بپذیرد و توبه آن دلال را نپذیرد.

و هر که چشمانش را از نگاه بر زنی به حرامی پر کند، خدا عزوجل روز قیامت آن دو چشم را با میخ های آتشین پر کند و از آتش هر دو را آکنده سازد تا میان همه مردم حکم نماید، سپس فرمان داده شود به دوزخ.

و هر که برای خودنمایی و شهرت خوراکی دهد، خدا مانندش را از صدید دوزخ به او بخوراند و آن خوراک را هم در شکمش آتشی کند تا حکم کند میان مردم؛ و هر کس با زن شوهرداری هرزگی کند، از فرج هر دو یک رودخانه صدید (چرک و خون) به مسافت پانصد سال روان شود و دوزخیان از بوی گند آن دو آزار کشند و از سخت ترین مردم باشند در عذاب. و سخت است خشم خدا بر زن شوهرداری که چشم بدوزد به غیر شوهرش یا غیرمحرم هایش که اگر چنین کند، خدا هر عملی که کرده نابود کند، و اگر بسترش را زیر پای غیر شوهر بگستراند، بر خدا است که او را در دوزخ بسوزاند، پس از آنکه او را در قبرش عذاب کرده باشد.

و هر زنی که از شوهرش طلاق خلع بگیرد، پیوسته در لعن خدا و فرشته هایش و رسولانش و لعن همه مردم باشد تا مرگش برسد و ملک الموت به او گوید: مژده گیر به دوزخ! و چون روز قیامت شود، به او گفته شود: برو به دوزخ با دوزخیان! آگاه باش که خدا و رسولش بیزارند از زنان مطلقه به خلع به ناحق. آگاه باشید که همانا خدا عزوجل بیزار است از کسی که زیان زند به زنی تا از او طلاق بگیرد.

و هر که پیش نماز مردمی شود به اذن و پسند آنها و میانه روی کند با آنها در حضور خود و در قرائت و رکوع و سجود و قعود و قیامش، به مانند ثواب همه آنها را دارد؛ و آن که پیش نماز شود بر مردمی و میانه رو نباشد با آنها در حضورش (دیر و زود به نماز آید) و در قرائت و رکوع و سجود و قعود و قیامش معتدل نباشد (طول دهد یا کم گزارد)، نمازش به او برگردد و از گلویش بالاتر نرود و مقامش نزد خدا عزوجل، چون مقام پیشوای ستمگر متجاوزی است که خوب نباشد برای رعیتش و به امر خدا تعالی در میان آنها بر پا نشود (و به هوای نفس خود حکومت کند).

امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیه السّلام برخاست و گفت: پدر و مادرم به قربانت یا رسول الله! مقام حکمران ستمگر و تجاوزگر که خوب نیست برای رعیتش و به امر خدا تعالی در آنها بر پا نشود چه باشد؟ در پاسخ فرمود: او چهارمین چهار کس باشد که روز قیامت سخت ترین عذاب را دارند: ابلیس، فرعون، آدم کش و چهارمش حکمران ستمکار. و هر که برادر مسلمانش در قرضی به او محتاج شود و به او ندهد، خدا بهشت را در روزی که نکوکاران را پاداش می دهد، بر او حرام کند.

و کسی که به بدخویی زنش شکیبا باشد و به حساب خدا گذارد، خدا به هر بار شکیبایی او بر وی ثواب ایوب را دهد بر بلایش و بر آن زن بدخو، در هر شبانه روز گناهی باشد چون ریگ کوه عالج و اگر پیش از کمک به شوهر و کسب رضایت او بمیرد، روز قیامت با منافقان، وارونه در درک اسفل دوزخ محشور شود.

و هر که زن ناسازی دارد و صبر ندارد بدان چه خدا روزی اش کرده و سخت گیرد بر آن زن و وادارش کند بدان چه نتواند، خدا از او حسنه ای نپذیرد که از دوزخ نگهش دارد و خدا بر آن زن خشم دارد تا چنان است.

و هر که گرامی دارد مؤمنی را، همانا خدا را گرامی داشته، و چه گمان برید به کسی که خدا را گرامی داشته که با او چه خواهد کرد؟ و هر که کدخدای مردمی شود و با آنها خوبی نکند، وادار شود بر لب دوزخ برابر هر روز کدخدایی اش هزار سال و با دست های به گردن بسته محشور شود، و اگر به امر خدا در آنها کار کرده، خدا او را رها کند و اگر ستمگر بوده، او را به اندازه هفتاد فصل پاییز در آتش دوزخ فرو کند.

و هر که حکم نکند بدان چه خدا نازل کرده، همچون کسی است که گواهی دهد به ناحق، و به دوزخ افکنده شود و عذاب گواهی به دروغ را دارد؛ و هر که دو رو و دو زبان است، در قیامت دو رو و دو زبان دارد؛ و هر که برای آشتی میان دو کس روانه شود، فرشته های خدا برایش رحمت خواهند تا برگردد و ثواب شب قدر بدو داده شود؛ و هر کس برای بریدن دو تن از هم روانه شود، گناه بر او بار شود به اندازه ثواب مصلح میان دو کس، و بر او نوشته شود لعن خدا تا به دوزخ رود و عذابش دو چندان گردد.

و هر که برای کمک به برادرش و به سود او روانه شود، ثواب مجاهدان در راه خدا را دارد؛ و هر که برای عیبجویی از برادر روانه شود و عیب زیر پرده او را فاش کند، نخست گامی که بردارد و بگذارد، در دوزخ باشد و خدا عیب او را در برابر همه مردم فاش کند؛ و هر که به احوالپرسی خویشاوند و وابستگان رود، خدا به او ثواب صد شهید دهد و اگر از حالش بپرسد و با مال و جانش با او صله کند، به ازای هر گامی چهل هزار هزار حسنه دارد، و چهل هزار هزار درجه از او بالا رود، و گویا خدا عزوجل را صد سال پرستیده است؛ و هر که برای فساد میان آن دو و بریدن آنها از هم روانه شود، خدا عزوجل بر او خشم کند و در دنیا و آخرت لعنتش کند و گناهی دارد برابر با گناه قاطع رحم.

و هر کس کار کند تا دو مؤمن زناشویی کنند و آنها را به هم رساند، خدا عزوجل به او هزار زن از حوریان به زنی دهد که هر زنی در کاخی باشد از دُر و یاقوت و به ازای هر گامی که در این راه بر دارد و هر کلمه ای که بگوید، ثواب یک سال شب زنده داری و روزه داری را دارد؛ و هر که در جدایی میان زن و شوهری کار کند، بر او باشد خشم خدا و لعنش در دنیا و آخرت، و بر خدا حق است که او را با هزار پاره سنگ از آتش بکوبد؛ و هر که برای به هم زدن میان آنها روانه شود و جدا نشوند در خشم خدا عزوجل و لعن او در دنیا و آخرت باشد و نگاه به رویش را حرام کند.

و هر که نابینا را به مسجدش بکشاند یا به خانه اش یا برای نیازی که دارد، خدا به ازای هر گامی که بردارد و بر زمین گذارد، ثواب آزاد کردن بنده ای برایش نویسد، و فرشته ها بر او رحمت خواهند تا از آن نابینا جدا شود؛ و هر که برای نابینا حاجتی را به عهده گیرد و برای آن روانه شود تا آن را برآورد، خدایش دو برائت، دهد یکی از دوزخ و یکی از نفاق، و برایش هفتاد هزار حاجت در نقد دنیا بر آورد و پیوسته در رحمت خدا باشد تا برگردد.

و هر که یک شبانه روز بر سر بیماری پرستاری کند، خدایش به همراه ابراهیم خلیل علیه السّلام محشور کند و چون برق جهنده بر صراط بگذرد؛ و هر که در نیاز بیماری بکوشد و آن را بر آورد، از گناهانش به در آید، چون روزی که مادرش او را زاده. پس مردی از انصار گفت: یا رسول الله! اگر بیمار از خاندانش باشد چه؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بزرگ ترین ثواب از کسی است که در رفع نیاز خاندانش بکوشد. و هر که ضایع گذارد خاندانش را و قطع رحم کند، خدایش در روزی که محسنان را پاداش دهد از پاداش خوب محروم سازد و او را ضایع گزارد و هر که خدا او را در آخرت ضایع گذاشت و نادیده گرفت، به جمع هلاکان برگردد تا راهی بیابد، و راهی نخواهد یافت؛ و هر که به گرفتاری قرض دهد و به خوشی از او بستاند، کردارش را از سر گرفته (گناهان پیش او محو شده) و خدا برابر هر درهمی، هزار قنطار (یک پوست گاو پر از طلا) به او از بهشت بدهد.

و هر که از برادر خود یک گرفتاری از دنیا را بگشاید، خدا به او نظر رحمت کند و بدان به بهشت رسد و خدا گرفتاری های دنیا و آخرت او را بگشاید.

و هر که برای آشتی میان زنی با شوهرش روانه شود، خدا ثواب هزار شهید که به حق در راه خدا کشته شدند را به او بدهد و به ازای هر گامی که بردارد و کلمه ای که در این راه بگوید، ثواب یک سال عبادت کسی را دارد که شب ها را زنده داشته و روزها را روزه بوده؛ و هر که به برادر مسلمانش قرضی دهد، به ازای هر درهمش ثوابی دارد به وزن کوه احد و کوه های رضوی و کوه های طور سینا از حسنات، و اگر در بازخواستش پس از رسیدن مدت با او نرمش کند، از صراط چون برق جهنده بگذرد، بدون حساب و بدون عذاب؛ و هر که با درخواست برادر مسلمانش به او قرض ندهد، خدا عزوجل روزی که به محسنان پاداش دهد، بهشت را بر او حرام کند؛ و هر که دریغ دارد از حاجت خواهنده ای در برآوردن آن با اینکه می تواند، بر او است گناه گمرکچی. عوف بن مالک نزد آن حضرت برخاست و گفت: گناه گمرک چی چه باشد یا رسول الله؟ فرمود: بر گمرک چی در هر روز و شب لعنت خدا و فرشته ها و همه مردم است و هر که را خدا لعنت کند، برایش یاوری نیابی؛ و هر که به برادرش احسانی کند و به او منت نهد، در آن عملش نابود شود و کوشش او نومید شود. سپس فرمود: آگاه باشید که خدا عزوجل بهشت را حرام کرده بر منت گذار و متکبر و سخن چین و دائم الخمر و حریص و آن کس که از دنیا سیر نشود و بر جفا کار و حرام زاده .

و هر که صدقه ای به مستمندی دهد، مانند ثواب او را دارد و اگر چهل هزار کس صدقه را دست به دست دهند تا به مستمند رسد، همه آنها ثواب کامل دارند و «و ما عند الله خیر و أبقی» آنچه نزد خدا است بهتر و پاینده تر است برای آنان که تقوا دارند و نیکوکارند، اگر شما بدانید.

و هر که مسجدی در این دنیا بسازد، خدا به هر وجبش (یا فرمود به هر ذراعش) با هر مسافت، چهل هزار هزار سال شهر از طلا و نقره و دُر و یاقوت و زمرد و زبرجد و لؤلؤ بدهد که در هر شهرش چهل هزار هزار کاخ است و در هر کاخش چهل هزار هزار خانه و در هر خانه چهل هزار هزار تخت، بر هر تخت یک حورالعین، در هر اتاق چهل هزار هزار خادم و چهل هزار هزار خادمه، و در هر اتاق چهل هزار هزار خوان و بر هر خوان چهل هزار هزار کاسه و در هر کاسه چهل هزار هزار جور خوراک، و خدا به دارنده آن نیرویی دهد که بر همه این همسران در آید و از همه این خوراک و نوشاک در یک روزه بهره برد.

و هر که اذان گوی یکی از مساجد خدا گردد و برای خدا در آن اذان گوید، خدا به او ثواب هزار هزار پیغمبر و هزار هزار صدیق و هزار هزار شهید را بدهد و شفاعت او را در هزار هزار امت که در هر امت هزار هزار مرد باشد بپذیرد و برای او در هر بهشتی از بهشت ها، چهل هزار هزار شهر باشد و در هر شهری چهل هزار هزار کاخ و در هر کاخی چهل هزار هزار خانه و در هر خانه چهل هزار هزار اتاق و در هر اتاق چهل هزار هزار تخت و بر هر تخت یک همسر از حورالعین، و هر اتاق آن چهل هزار هزار برابر دنیا باشد و جلوی هر همسری چهل هزار هزار خادم و چهل هزار هزار خادمه، و در هر اتاق چهل هزار هزار خوان و بر هر خوان چهل هزار هزار کاسه و در هر کاسه چهل هزار هزار جور خوراک و اگر همه جن و انس بر او وارد شوند، آنها را در کوچک ترین خانه جا دهد که در آن هر چه بخواهند، از خوراک و نوشاک و عطر و جامه و میوه ها باشد و هر جور تحفه و تازه پیدا از زیور و پوشش، در هر اتاق بس باشد آنچه در اوست از همه این چیزها از آنچه در اتاق دیگر است، و چون مؤذن گوید: «اشهد ان لا الله الا الله»، چهل هزار هزار فرشته او را در میان گیرند و برایش رحمت خواهند و آمرزش طلبند، و در سایه خدا عزوجل است تا فارغ شود، و چهل هزار هزار فرشته ثوابش را برایش بنویسند. سپس آن را به درگاه خدا عزوجل ببرند.

و هر که به یکی از مساجد خدا عزوجل رود، به ازای هر گامی که بردارد تا به خانه اش برگردد، ده حسنه دارد و ده سیئه از او محو شود و ده درجه از او بالا رود؛ و هر که ملازم نماز جماعت باشد، هر جا باشد و هر جا رود از صراط چون برق جهنده در گروه نخست از پیشتازان گذر کند و رویش تابنده تر از ماه شب چهارده باشد؛ و هر شبانه روز که ملازم آن باشد، ثواب شهیدی را دارد و هر که ملازم صف پیشین باشد و تکبیره نخست را دریابد و در آن مؤمنی را نیازارد، خدا به او ثواب مؤذن را دهد و در بهشت هم به او ثواب مؤذن را دهد؛ و هر که بر سر راه جایی برای رهگذران بسازد، خدا روز قیامت او را بر مَرکب سواری راهواری از دُر سوار کند و از صورتش نوری بر اهل محشر بتابد که در آن همراه ابراهیم خلیل علیه السّلام در گنبد او باشد و رضوان محشر گویند: این یک فرشته ای است که هرگز مانندش دیده نشده است! و در شفاعت او چهل هزار هزار کس به بهشت روند.

و هر که یک میانجیگری کند برای برادرش که از او خواسته، خدا عزوجل به او نظر کند و بر خدا است که هرگز او را عذاب نکند و اگر بدون خواست آن برادر این کار را کند، ثواب هفتاد شهید را دارد و ثواب کسی را که ماه رمضان را در خموشی و نگهداری گوش و چشم و زبان و فرج و همه اندامش از دروغ و حرام و غیبت، برای تقرب به خدا تعالی روزه داشته و خدا او را مقرب سازد تا هم زانوی ابراهیم خلیل علیه السّلام گردد؛ و هر که چاه آبی بکَند تا آبده شود و آن را وقف مسلمانان کند، ثواب هر کسی را دارد که از آن وضو و نماز کند و به شمار هر موی آدمی و چهارپا و درنده و پرنده، ثواب آزاد کردن هزار بنده را دارد و روز قیامت به شفاعت او به شمار اختران به حوض قدس رسند. گفتیم: یا رسول الله! حوض قدس چیست؟ تا سه بار فرمود: حوض من!

و هر که برای خدا قبرمسلمانی را بکند، خدا تعالی دوزخ را بر او حرام کند و او را در خانه بهشتی جا دهد و او را

بر سر حوضی درآورد که به شمار ستاره ها بر گِرد آن آب خوری باشد و پهنایش از ایله (شهری در بصره) تا صنعاء (شهری در یمن) است؛ و هر که مرده ای را غسل دهد و از او امانت داری کند، به ازای هر مویش ثواب آزاد کردن بنده ای را دارد و صد درجه از او بالا رود. عمر بن خطاب گفت: یا رسول الله! چگونه در او امانت داری کند؟ فرمود: عورتش را بپوشاند و زشتی او را نهان دارد و اگر نکند، اجرش در دنیا و دیگر سرا نابود است و عورتش در دنیا و آخرت مکشوف شود.

و هر که بر میتی نماز بگزارد، جبرئیل و هفتاد هزار فرشته برایش رحمت خواهد و گناه گذشته و آینده او آمرزیده شود، و اگر بر سر جنازه اش بماند تا به خاک رود و خاک بر گورش بریزد و از آن بازگردد، به ازای هر گامی از آنجا که تشییع او کرده تا به خانه اش برگشته، قیراطی است از مزد و قیراط در سنجش مزد، هم وزن کوه احد است؛ و هر که چشمش از ترس خدا اشکبار شود، به ازای هر قطره از اشکش به مانند کوه احد دارد که در ترازویش باشد و برابر هر قطره، چشمه ای از بهشت دارد که برکنارش میدان ها و کاخ ها باشند که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه به دل یک آدمی خطور کرده.

و هر که بیماری را عیادت کند، به ازای هر گامی که بردارد تا به منزلش برگردد، هفتاد هزار هزار حسنه دارد، و هفتاد هزار هزار سیئه از او محو شوند و هفتاد هزار هزار درجه از او بالا روند و هفتاد هزار هزار فرشته بر او گمارده شود که او را در قبرش عیادت کنند و تا روز قیامت برایش آمرزش خواهند.

و هر کس جنازه ای را تشییع کند، به ازای هر گامی که تا برگشتن برمی دارد، صد هزار هزار حسنه دارد و صد هزار هزار سیئه از او محو شود و صد هزار هزار درجه از او بالا رود، و اگر بر جنازه او نماز خواند، بر جنازه او صد هزار هزار فرشته که همه برایش آمرزش خواهند نماز خوانند و اگر در دفن او حاضر باشد، خدا به او بگمارد صد هزار هزار فرشته که همه برایش آمرزش خواهند، تا روز قیامت که از قبرش زنده شود.

و هر که برای حج یا عمره بیرون شود، به ازای هر گامی که برمی دارد تا برگردد، صد هزار هزار حسنه دارد و صد هزار هزار سیئه از او محو شود و صد هزار هزار درجه از او بالا رود و نزد پروردگارش به هر درهمی که در این راه خرج کند، صد هزار هزار درهم دارد (و در نسخه ای دینار هم با درهم آمده) تا برگردد و در ضمانت خدا باشد و اگر جانش را بگیرد، به بهشتش برد و اگر برگردد، آمرزیده باشد و دعایش مستجاب است و دعایش را غنیمت شمارید تا هنگامی که باز آید، پیش از آنکه به گناهان آلوده شود، زیرا خدا دعای او را برنگرداند و البته که او روز قیامت صد هزار هزار کس را شفاعت کند؛ و هر که سرپرست حج کننده و عمره کننده در خاندانش باشد، به جای او ثواب کاملی دارد همچون اجر خود او، بی آنکه از اجر او چیزی کم شود.

و هر که بیرون رود به مرزداری در راه خدا یا به جهاد، به ازای هر گامی که بردارد، هفتصد هزار حسنه دارد و هفتصد هزار سیئه از او محو شود و هفتصد هزار درجه از او بالا رود و در ضمانت خدا باشد تا جان دهد و به هر گونه که بمیرد، شهید است و اگر برگردد، آمرزیده است و با دعای اجابت شده برگردد.

و هر که برای دیدار برادرش روانه شود، به ازای هر گامی که برمی دارد تا به خانه اش برگردد، ثواب صد هزار آزاد کردن بنده را دارد و صد هزار درجه از او بالا رود و صد هزار سیئه از او محو شود و صد هزار حسنه برایش نوشته شود. به ابی هریره گفته شد: چنان نیست که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هر که بنده ای آزاد کند، فدای از دوزخ رفتن او است و به دوزخ نرود؟» در پاسخ گفت: اینچنین است و ما هم به رسول خدا صلی الله علیه و آله گفتیم: یا رسول الله! چنان و چنین فرمودی؟ فرمود: آری، ولی خدا درجه ها را نزد خود در گنجینه های عرشش برای او بلند کند.

و هر که برای رضای خدا و فهمیدن دین قرآن بخواند، ثوابی او را باشد به مانند آنچه به همه فرشته ها و پیغمبران و مرسلان داده شود؛ و هر که قرآن را برای خودنمایی و شهرت یاد گیرد تا بدان با کم خردان جدال کند یا به دانشمندان ببالد یا دنیا را طلبد، خدا عزوجل استخوان هایش را روز قیامت از هم بگسلد، و در دوزخ کسی از او بیشتر عذاب نبیند و از سختی خشم و سخط خدا بر او، هیچ گونه عذاب نباشد جز که بدان عذاب شود.

و هر که قرآن آموخته و در دانش فروتن است و به بندگان خدایش یاد داده و آنچه را که نزد خدا است می خواهد، در بهشت کسی از او بیشتر ثواب ندارد و نه در مقامی بالاتر از او، و در بهشت مقامی و درجه بالا و ارزشمندی نباشد، جز آنکه او را از آن بهره فراوان تر و مقامی شریف تر است. آگاه باشید که دانش بهتر از کردار ساده است و ملاک دینداری پارسایی است. آگاه باشید که عالم کسی است که عمل کند به علم خود، اگر چه عملش اندک باشد.

آگاه باشید و هیچ گناهی را کم مگیرید، گرچه در چشم شما کوچک است، زیرا با اصرار گناه صغیره نباشد و با استغفار، گناه کبیره ای کبیره نماند. آگاه باشید که خدا عزوجل بازرس همه اعمال شما است، حتی به انگشت زدن یکی از شما به جامه برادرش.

پس بدانید ای بنده های خدا که بنده روز قیامت بر آن چه مرده (از عقیده و روش) مبعوث شود. و البته که خدا عزوجل بهشت و دوزخ هر دو را آفریده و هر که دوزخ را بر بهشت برگزیند، بازپس افتد به نومیدی. «فمن زحزح عن النار و أدخل الجنة فقد فاز.» - . آل عمران/ 185 - {و هر که بهشت را برگزیند، البته که رستگار است و با پیروزی بازگردد.}

آگاه باش که پروردگارم مرا فرمان داده که بجنگم با مردم تا بگویند: «لا اله الا الله. ستایش شده به حقی جز خدای یکتا نیست.» و چون آن را گفتند، نگه داشتند از طرف من خون ها و مال های خود را جز با حق تصرف در آنها (مانند قصاص و زکات) و حساب آنها با خداست.

آگاه باشید که خدا جل اسمه واننهاده چیزی از آنچه را که دوست دارد، جز که بیان کرده برای بنده هایش، وانهاده چیزی را که بد دارد، جز آنکه بیان کرده برای بنده هایش و آنها را از آن بازداشته. «لیهلک من هلک عن بینة و یحیی من حی عن بینة.» - . انفال / 42 - {تا هلاک شود هر که هلاک می شود از روی گواه روشن و زنده شود هر که زنده می شود از روی گواه روشن.} آگاه باشید که خدا عزوجل ستم نکند و به او ستم نرسد و او در کمین است. «لیجزی الذین أساؤا بما عملوا و یجزی الذین أحسنوا بالحسنی.» - . نجم / 31 - {تا سزا دهد آنان که بد کردند بدان چه کردند و هر که نیکی کند به نیکی پاداش دهد} هر که خوب کند. «فلنفسه و من أساء فعلیها و ما ربک بظلام للعبید.» - . فصلت / 46 - {به خود کند و هر که بد کند بر خود او است و پروردگارت به هیچ وجه ستم کننده بر بندگان نیست.}

ای مردم! عُمرِ من بالا رفته و باریک و استخوانم سست شده، و تنم به ویرانی کشیده، و خبر مرگم به من رسیده و اجلم نزدیک شده، و شوق من به ملاقات پروردگارم شدید شده، و جز این نپندارم که این آخرین برخورد من و وصیت من است با شماها. تا زنده ام مرا خواهید دید و چون در گذشتم، خدا جانشین من است بر هر مؤمن و هر زن مؤمنه. و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته.»

و گروهی از انصار پیش از

آنکه از منبر فرود آید، نزد آن حضرت شتافتند و همه گفتند: یا رسول الله! خدا ما را به قربانت کند! پدرم و مادرم و خودم به قربانت! یا رسول الله! پس از این چنین روزی کیست که در برابر این سختی ها و مشکلات ایستادگی کند؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: و پدرم و مادرم قربان شما باشد. من گفتگو کردم با پروردگارم عزوجل درباره امتم و به من فرمود: درِ توبه باز است تا دمیده شود در صور (برای رستاخیز). سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله به ما رو کرد و فرمود: همانا هر که یک سال پیش از مرگش توبه کند، خدا توبه او را بپذیرد. سپس فرمود: همانا یک سال بسیار است. هر که یک ماه پیش از اینکه بمیرد توبه کند، خدا توبه اش را بپذیرد. سپس فرمود: و یک ماه هم بسیار است. هر که یک هفته پیش از مرگش توبه کند، خدا توبه اش را بپذیرد. سپس فرمود: یک هفته بسیار است. هر که یک روز پیش از آنکه بمیرد توبه کند، خدا توبه اش را بپذیرد. سپس فرمود: و یک روز هم بسیار است. هر که یک ساعت پیش از مرگش توبه کند، خدا توبه اش را بپذیرد. سپس فرمود: یک ساعت هم بسیار است. هر که توبه کند و نفسش به اینجا رسیده (و اشاره به گلوی خود کرده) خدا عزوجل توبه اش را بپذیرد. سپس از منبر فرود آمد و این آخر خطبه و سخنرانی بود که نمود تا آنکه به خدا عزوجل پیوست. - . ثواب الاعمال: 249- 262 (این حدیث طولانی پایان کتاب ثواب الاعمال است، زیرا عنوان کلیات کیفرهای کردارها اندک اختلافی با نسخه مؤلف علامه رحمه الله علیه دارد. -

پاداش دهد} هر که خوب کند. «فلنفسه و من أساء فعلیها و ما ربک بظلام للعبید.» - . فصلت / 46 - {به خود کند و هر که بد کند بر خود او است و پروردگارت به هیچ وجه ستم کننده بر بندگان نیست.}

ای مردم! عُمرِ من بالا رفته و باریک و استخوانم سست شده، و تنم به ویرانی کشیده، و خبر مرگم به من رسیده و اجلم نزدیک شده، و شوق من به ملاقات پروردگارم شدید شده، و جز این نپندارم که این آخرین برخورد من و وصیت من است با شماها. تا زنده ام مرا خواهید دید و چون در گذشتم، خدا جانشین من است بر هر مؤمن و هر زن مؤمنه. و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته.»

و گروهی از انصار پیش از آنکه از منبر فرود آید، نزد آن حضرت شتافتند و همه گفتند: یا رسول الله! خدا ما را به قربانت کند! پدرم و مادرم و خودم به قربانت! یا رسول الله! پس از این چنین روزی کیست که در برابر این سختی ها و مشکلات ایستادگی کند؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: و پدرم و مادرم قربان شما باشد. من گفتگو کردم با پروردگارم عزوجل درباره امتم و به من فرمود: درِ توبه باز است تا دمیده شود در صور (برای رستاخیز). سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله به ما رو کرد و فرمود: همانا هر که یک سال پیش از مرگش توبه کند، خدا توبه او را بپذیرد. سپس فرمود: همانا یک سال بسیار است. هر که یک ماه پیش از اینکه بمیرد توبه کند، خدا توبه اش را بپذیرد. سپس فرمود: و یک ماه هم بسیار است. هر که یک هفته پیش از مرگش توبه کند، خدا توبه اش را بپذیرد. سپس فرمود: یک هفته بسیار است. هر که یک روز پیش از آنکه بمیرد توبه کند، خدا توبه اش را بپذیرد. سپس فرمود: و یک روز هم بسیار است. هر که یک ساعت پیش از مرگش توبه کند، خدا توبه اش را بپذیرد. سپس فرمود: یک ساعت هم بسیار است. هر که توبه کند و نفسش به اینجا رسیده (و اشاره به گلوی خود کرده) خدا عزوجل توبه اش را بپذیرد. سپس از منبر فرود آمد و این آخر خطبه و سخنرانی بود که نمود تا آنکه به خدا عزوجل پیوست. - . ثواب الاعمال: 249- 262 (این حدیث طولانی پایان کتاب ثواب الاعمال است، زیرا عنوان کلیات کیفرهای کردارها اندک اختلافی با نسخه مؤلف علامه رحمه الله علیه دارد. -

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

**[ترجمه]

کلمة المصحّح

بسم اللّه الرحمن الرحیم

الحمد للّه و الصلاة و السلام علی رسول اللّه و علی آله أمناء اللّه.

و بعد: فقد تفضل الله علینا و له الفضل و المنّ حیث اختارنا لخدمة الدین و أهله و قیّضنا لتصحیح هذه الموسوعة الکبری و هی الباحثة عن المعارف الإسلامیّة الدائرة بین المسلمین: أعنی بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمّة الأطهار علیهم الصلوات و السلام.

و هذا الجزء الّذی نخرجه إلی القرّاء الکرام هو الجزء الثلث من المجلّد السادس عشر، و قد اعتمدنا فی تصحیح الأحادیث و تحقیقها علی النسخة المصحّحة المشهورة بکمبانیّ، بعد تخریجها من المصادر، و تعیین موضع النصّ من المصدر و قد سددنا ما کان فی طبعة الکمبانی من الخلل و بیاض و سقط و تصحیف مع جهد شدید بقدر الإمکان.

نسأل اللّه العزیز أن یوفقنا لإدامة هذه الخدمة المرضیة بفضله و منه.

محمد الباقر البهبودی

ص: 375

بسمه تعالی

إلی هنا انتهی الجزء الثالث من المجلّد السادس عشر و هو الجزء الثالث و السبعون حسب تجزئتنا یحوی علی إثنی عشر باباً من تتمة أبواب کتاب الآداب و السنن و بهذا یتمّ المجلّد السادس عشر علی ما فی نسخة الکمبانیّ و أمّا سائر الأبواب و هی تتمة المجلّد السادس عشر التی طبعت فی أوراق علیحدّة باهتمام العلّامة المحدّث المرزا محمّد العسکریّ نزیل سامرّاء و هی زهاء مائتین صفحة من طبعتنا هذه ستطبع فی أوّل المجلّد السابع عشر (الجزء 79) إنشاء الله تعالی لأنّ المجلّد السابع عشر (الجزء 77 و 78) قد طبع قبلا بحول الله و قوّته.

و لقد بذلنا جهدنا فی تصحیحه و مقابلته و عرضه علی المصادر فخرج بعون اللّه و مشیئته نقیّا من الأغلاط إلّا نزراً زهیداً زاغ عنه البصر أو کلّ عنه النظر و من اللّه العصمة و التوفیق.

السیّد إبراهیم المیانجی محمّد الباقر البهبودی

ص: 376

**[ترجمه]ص: 375

ص: 376

**[ترجمه]

فهرس ما فی هذا الجزء من الأبواب

عناوین الأبواب/ رقم الصفحة

أبواب التحیّة و التسلیم و العطاس و ما یتعلق بها من کتاب العشرة

«97»

باب إفشاء السلام و الابتداء به و فضله و آدابه و أنواعه و أحکامه و القول عند الافتراق 13- 1

«98»

باب الإذن فی الدخول و سلام الآذن 15- 13

«99»

باب نادر فیما قیل فی جواب کیف أصبحت؟ 18- 15

«100»

باب المصافحة و المعانقة و التقبیل 43- 19

«101»

باب الإصلاح بین الناس 48- 43

«102»

باب التکاتب و آدابه و الافتتاح بالتسمیة فی الکتابة و فی غیرها من الأمور 50- 48

«103»

باب العطاس و التسمیت 56- 51

«104»

باب أدب الجشاء و التنخّم و البصاق 75- 56

«105»

باب ما یقال عند شرب الماء 58- 57

«106»

باب الدعابة و المزاح و الضحک 61- 58

«107»

باب الأبواب التی ینبغی الاختلاف و بعض النوادر 62- 61

«108»

باب ما یجوز من تعظیم الخلق و ما لا یجوز 64- 62

ص: 377

کتاب الآداب و السنن و الأوامر و النواهی

أبواب آداب التطیب و التنظیف و الاکتحال و التدهّن

«1»

باب جوامع آداب النبی صّلی الّله علیه و آله و سننه 67- 66

«2»

باب السنن الحنیفیّة 69- 67

أبواب آداب الحمام و النورة و السواک و ما یتعلق بها

«3»

باب آداب الحمّام و فضله و أحکامه و الأدعیة المتعلّقة به و التدلّک و غسل الرأس بالطین 82- 69

«4»

باب الحلق و جزّ شعر الرأس و الفرق و تربیته و تنظیف الرأس و الجسد بالماء و دفع الروائح الکریهة و غسل الثوب 86- 82

«5»

باب غسل الرأس بالخطمی و السدر و غیرهما 88- 86

«6»

باب الاطلاء بالنورة و آدابه و إزالة شعرة الإبط و العانة و غیرها 93- 88

«7»

باب الاکتحال و آدابه 97- 94

«8»

باب الخضاب للرجال و النساء 105- 97

«9»

باب وصل الشعر و القصص فی الرأس 106- 105

«10»

باب الشیب و علّته و جزّه و نتفه 108- 106

«11»

باب اللعب بشعر اللحیة و أکله و فتّ الطین 108

«12»

باب نتف شعر الأنف 109

«13»

باب اللحیة و الشارب 113- 109

ص: 378

«14»

باب تسریح الرأس و اللحیة و آدابه و أنواع الأمشاط 116- 113

«15»

باب التمشّط و آدابه و هو من الباب الأوّل 119- 116

«16»

باب قصّ الأظفار 125- 119

«17»

باب دفن الشعر و الظفر و غیرهما من فضول الجسد 125

«18»

باب السواک و الحثّ علیه و فوائده و أنواعه و أحکامه 140- 126

أبواب الطیب

«19»

باب الطیب و فضله و أصله 142- 140

«20»

باب المسک و العنبر و الغالیة 142

«21»

باب أنواع البخور 143

«22»

باب ماء الورد 144

«23»

باب التدهّن و فضل تدهین المؤمن 145

أبواب الریاحین

«24»

باب الورد 147- 146

«25»

باب النرجس و المرزنجوش و الآس و سائر الریاحین 147

أبواب المساکن و ما یتعلق بها

«26»

باب سعة الدار و برکتها و شومها و حدّها و ذمّ من بناها ریاء و سمعة 155- 148

«27»

باب ما ورد فی سکنی الأمصار و القری 156

ص: 379

«28»

باب النزول فی البیت الخراب و المبیت فی دار لیس لها باب و الخروج باللیل 157

«29»

باب ما یستحب عند شراء الدار و بنائه 158- 157

«30»

باب تزویق البیوت و تصویرها و اتّخاذ الکلب فیها 161- 159

«31»

باب اتّخاذ المسجد فی الدار 162- 161

«32»

باب اتّخاذ الدواجن فی البیوت 163- 162

«33»

باب الإسراج و آدابه 165- 164

«34»

باب آداب دخول الدار و الخروج منها 172- 166

«35»

باب الدعاء عند دخول السوق و فیه و عند حصول مال و لحفظ المال 174- 172

«36»

باب کنس الدار و تنظیفها و جوامع مصالحها 177- 174

أبواب آداب السهر و النوم و أحوالهما

«37»

باب ما ینبغی السهر فیه و ما لا ینبغی و کراهة الحدیث بعد العشاء الآخرة و فیه بعض النوادر 179- 178

«38»

باب ذمّ کثرة النوم 180- 179

«39»

باب فضل الطهارة عند النوم 183- 181

«40»

باب کراهة استقبال الشمس و الجلوس و النوم و غیرهما 183

«41»

باب الأوقات المکروهة للنوم 185- 184

«42»

باب القیلولة 185

«43»

باب أنواع النوم و ما یستحب منها و آدابه و معالجة من یفرغ فی المنام 190- 186

ص: 380

«44»

باب القراءة و الدعاء عند النوم و الانتباه 221- 191

أبواب آداب السفر

«45»

باب ذمّ السفر [و مدحه] و ما ینبغی منه 222- 221

«46»

باب الأوقات المحمودة و المذمومة للسفر و ما یتشأم به المسافر 227- 223

«47»

باب الرفیق و عددهم و حکم من خرج وحده 229- 227

«48»

باب حمل العصا و إدارة الحنک و سائر آداب الخروج من الصدقة و الدعاء و الصلاة و سائر الأدعیة المتعلقة بالسفر 265- 229

«49»

باب حسن الخلق و حسن الصحابة و سائر آداب السفر 276- 266

«50»

باب آداب السیر فی السفر و هو من الباب السابق أیضا 279- 276

«51»

باب تشییع المسافر و تودیعه 282- 280

«52»

باب آداب الرجوع عن السفر 283- 282

«53»

باب رکوب البحر و آدابه و أدعیته 287- 283

«54»

باب فضل إعانة المسافرین و زیارتهم بعد قدومهم و آداب القادم من السفر 288- 287

«55»

باب آداب الرکوب و أنواعها و المیاثر و أنواعها 300- 288

«56»

باب حث الرجال علی الرکوب و النهی عن رکوب المرأة علی السرج 300

«57»

باب آداب المشی 304- 301

«58»

باب الافتتاح بالتسمیة عند کل فعل و الاستثناء بمشیة الله فی کل أمر 310- 304

«59»

باب معنی الفتوة و المروة 313- 311

ص: 381

أبواب النوادر

«60»

باب ما یورث الفقر و الغناء 318- 314

«61»

باب الأمور التی تورث الحفظ و النسیان و ما یورث الجنون 321- 319

«62»

باب ما یورث الهم و الغم و التهمة و دفعها و ما هو نشرة 324- 321

«63»

باب النوادر 324

«64»

باب ما ینبغی مزاولته من الأعمال و ما لا ینبغی 324

«65»

باب آداب التوجه إلی حاجة 325

«66»

باب جوامع المناهی التی تتعلق بجمیع الأحکام من القرآن الکریم 328- 326

«67»

باب جوامع مناهی النبی صلی الله علیه و آله و متفرقاتها 374- 328

ص: 382

**[ترجمه]ص: 377

ص: 378

ص: 379

ص: 380

ص: 381

ص: 382

**[ترجمه]

تعريف مرکز

بسم الله الرحمن الرحیم
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
(التوبه : 41)
منذ عدة سنوات حتى الآن ، يقوم مركز القائمية لأبحاث الكمبيوتر بإنتاج برامج الهاتف المحمول والمكتبات الرقمية وتقديمها مجانًا. يحظى هذا المركز بشعبية كبيرة ويدعمه الهدايا والنذور والأوقاف وتخصيص النصيب المبارك للإمام علیه السلام. لمزيد من الخدمة ، يمكنك أيضًا الانضمام إلى الأشخاص الخيريين في المركز أينما كنت.
هل تعلم أن ليس كل مال يستحق أن ينفق على طريق أهل البيت عليهم السلام؟
ولن ينال كل شخص هذا النجاح؟
تهانينا لكم.
رقم البطاقة :
6104-3388-0008-7732
رقم حساب بنك ميلات:
9586839652
رقم حساب شيبا:
IR390120020000009586839652
المسمى: (معهد الغيمية لبحوث الحاسوب).
قم بإيداع مبالغ الهدية الخاصة بك.

عنوان المکتب المرکزي :
أصفهان، شارع عبد الرزاق، سوق حاج محمد جعفر آباده ای، زقاق الشهید محمد حسن التوکلی، الرقم 129، الطبقة الأولی.

عنوان الموقع : : www.ghbook.ir
البرید الالکتروني : Info@ghbook.ir
هاتف المکتب المرکزي 03134490125
هاتف المکتب في طهران 88318722 ـ 021
قسم البیع 09132000109شؤون المستخدمین 09132000109.