شَیْئاً أَنْزَلَهُ اللَّهُ فِیهِ إِلَّا ذَکَرَهُ مِثْلَ قَوْلِهِ إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ (1) وَ قَوْلِهِ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ (2) وَ غَیْرَ ذَلِکَ قَالَ قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی بِأَفْضَلِ مَنْقَبَةٍ لَکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله

فَقَالَ نَصْبُهُ إِیَّایَ یَوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ فَقَامَ لِی بِالْوَلَایَةِ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَوْلُهُ أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی وَ سَافَرْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَیْسَ لَهُ خَادِمٌ غَیْرِی وَ کَانَ لَهُ لِحَافٌ لَیْسَ لَهُ لِحَافٌ غَیْرُهُ وَ مَعَهُ عَائِشَةُ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَنَامُ بَیْنِی وَ بَیْنَ عَائِشَةَ لَیْسَ عَلَیْنَا ثَلَاثَتِنَا لِحَافٌ غَیْرُهُ فَإِذَا قَامَ إِلَی صَلَاةِ اللَّیْلِ یَحُطُّ بِیَدِهِ اللِّحَافَ مِنْ وَسَطِهِ بَیْنِی وَ بَیْنَ عَائِشَةَ حَتَّی یَمَسَّ اللِّحَافُ الْفَرْشَ الَّذِی تَحْتَنَا فَأَخَذَتْنِی الْحُمَّی لَیْلَةً فَأَسْهَرَتْنِی فَسَهَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِسَهَرِی فَبَاتَ لَیْلَةً بَیْنِی وَ بَیْنَ مُصَلَّاهُ یُصَلِّی مَا قُدِّرَ لَهُ ثُمَّ یَأْتِینِی وَ یَسْأَلُنِی وَ یَنْظُرُ إِلَیَّ فَلَمْ یَزَلْ ذَلِکَ دَأْبَهُ حَتَّی أَصْبَحَ فَلَمَّا صَلَّی بِأَصْحَابِهِ الْغَدَاةَ قَالَ اللَّهُمَّ اشْفِ عَلِیّاً وَ عَافِهِ فَإِنَّهُ أَسْهَرَنِی اللَّیْلَةَ مِمَّا بِهِ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِمَسْمَعٍ مِنْ أَصْحَابِهِ أَبْشِرْ یَا عَلِیُّ قُلْتُ بَشَّرَکَ اللَّهُ بِخَیْرٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ جَعَلَنِی فِدَاکَ قَالَ إِنِّی لَمْ أَسْأَلِ اللَّهَ اللَّیْلَةَ شَیْئاً إِلَّا أَعْطَانِیهِ وَ لَمْ أَسْأَلْهُ لِنَفْسِی شَیْئاً إِلَّا سَأَلْتُ لَکَ مِثْلَهُ وَ إِنِّی دَعَوْتُ اللَّهَ أَنْ یُوَاخِیَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ فَفَعَلَ وَ سَأَلْتُهُ أَنْ یَجْعَلَکَ وَلِیَّ کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ فَفَعَلَ (3) فَقَالَ رَجُلَانِ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ أَ رَأَیْتَ مَا سَأَلَ فَوَ اللَّهِ لَصَاعٌ مِنْ تَمْرٍ خَیْرٌ مِمَّا سَأَلَ وَ لَوْ کَانَ سَأَلَ رَبَّهُ أَنْ یُنْزِلَ عَلَیْهِ مَلَکاً یُعِینُهُ عَلَی عَدُوِّهِ أَوْ یُنْزِلَ عَلَیْهِ کَنْزاً یَنْفَعُهُ وَ أَصْحَابَهُ فَإِنَّ بِهِمْ حَاجَةً کَانَ خَیْراً مِمَّا سَأَلَ وَ مَا دَعَا عَلِیّاً قَطُّ إِلَی خَیْرٍ إِلَّا اسْتُجِیبَ لَهُ (4).

**[ترجمه]الاحتجاج: سلیم بن قیس می گوید: مردی از علی بن ابی طالب علیه السلام سؤالی پرسید در حالی­که من هم می­شنیدم و گفت: مرا از والاترین فضیلت خود آگاه کن. حضرت علی علیه السلام فرمود: آنچه خدواند در قرآن نازل کرد. مرد گفت: چه چیز در قرآن درباره تو نازل کرده؟ فرمود: «أََ فَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْه - . هود/17 - »{

آیا کسی که از جانب پروردگارش بر حجتی روشن است و شاهدی از [خویشان] او پیرو آن است} من شاهد وگواهی دهنده رسول خدا هستم همچنان که در این آیه: « ُ وَ یَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتاب - . الرعد /43 - »{

و کسانی که کافر شدند می­گویند تو فرستاده نیستی بگو کافی استخدا و آن کس که نزد او علم کتاب است میان من و شما گواه باشد} منظور از «آن کس که نزد او علم کتاب است»، من هستم. این گونه بود که علی علیه السلام تمام آیاتی را که درباره اول نازل شده برای آن مرد ذکر کرد از جمله: «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُون - . المائدة /55 - »{

ولی شما تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند} و نیز: « ِ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم - . النساء/ 59 - »{

خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید} وغیره. سلیم گفت: سپس من از او پرسیدم: مرا از بهترین فضیلت خود از سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله باخبر کن، جواب داد: اینکه در روز غدیر خم مرا نصب کرد و به امر خداوند عز و جل، ولایت را به من سپرد و فرمود: «تو برای من همچون هارون برای موسی هستی». و یا اینکه با رسول خدا به سفر رفتم. خادمی جز من نداشت. پیامبر تنها یک لحاف داشت در حالی­که عایشه هم همراه او بود. پیامبر به هنگام خواب بین من و عایشه قرار می گرفت و هر سه ما تنها همان لحاف را داشتیم. وقتی پیامبر برای نماز شب برمی­خواست وسط لحاف را به گونه ای با دستش بین و من عایشه قرار می­داد تا لحاف، بستری را که زیر ما بود لمس کند. شبی دچار تب شدم و تب نگذاشت خوابم ببرد. پیامبر هم به خاطر من نخوابید و شب را بین من و مصلایش به صبح رساند. هر چقدر می­توانست نماز می­خواند، سپس می­آمد و حال مرا می­پرسید و به من نگاه می­کرد. کار او همین بود تا این که صبح شد. وقتی که نماز صبح را با صحابه­اش خواند فرمود: پروردگارا! علی را شفا ده و لباس سلامتی را بر او بپوشان، زیرا او به خاطر بیماری که داشت شب گذشته، خواب را از دیدگان من گرفت. سپس در میان صحابه به من فرمود: مژده بده ای علی. گفتم، خداوند به تو بشارت خیرت دهد و مرا فدایت کند. فرمود: هر چیزی را که شب گذشته از خدواند خواستم به من عطا کرد. و من هر آنچه را که برای خود خواستم برای تو هم طلب کردم. از خداوند خواستم که بین من و تو برادری و اخوت برقرار کند که این خواسته را اجابت کرد همچنان که از درگاه او طلبیدم که تو را ولی و مقتدای هر مرد و زن مسلمانی قرار دهد که این دعا را هم پذیرفت. دو مرد در آنجا حضور داشتند که یکی به دیگری گفت: دیدی پیامبر چه چیزی از خداوند خواست؟ به خدا اگر یک پیمانه خرما طلب می کرد برای او بهتر بود! ای کاش از خداوند می خواست که فرشته ای را بر او نازل کند تا در مقابل دشمنانش وی را کمک کند یا اینکه گنجی از آسمان برایش می­فرستاد تا مایه خیر برای او و اصحابش شود چرا که احتیاج آنها به این چیزها بیشتر از چیزی است که او خواست! و پیامبر هیچگاه علی را دعوت به خیری نکرده مگر آن که علی اجابت کرده است - . الاحتجاج : 84 - .

**[ترجمه]

الْبَصْرِیِّ عَنْ عَطَاءِ بْنِ أَبِی رِیَاحٍ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ إِذَا أَنَا بِأُسْطُوَانَةٍ أَصْلُهَا مِنْ فِضَّةٍ بَیْضَاءَ وَ وَسَطُهَا مِنْ یَاقُوتَةٍ وَ زَبَرْجَدٍ وَ أَعْلَاهَا ذَهَبَةٌ حَمْرَاءُ(1) فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ مَا هَذِهِ فَقَالَ هَذَا دِینُکَ أَبْیَضُ وَاضِحٌ مُضِی ءٌ قُلْتُ وَ مَا هَذَا(2) وَسَطُهَا قَالَ الْجِهَادُ قُلْتُ فَمَا هَذِهِ الذَّهَبَةُ الْحَمْرَاءُ قَالَ الْهِجْرَةُ وَ لِذَلِکَ عَلَا إِیمَانُ عَلِیٍّ عَلَی إِیمَانِ کُلِّ مُؤْمِنٍ (3).

**[ترجمه]معانی الأخبار: انس بن مالک گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: وقتی که به معراج برده شدم خود را داخل اسطوانه ای از جنس نقره سفید یافتم که وسط آن از یاقوت و زبرجد و بالای آن از طلای سرخ بود. گفتم ای جبرئیل این چست؟ فرمود: این دین سفید و نورانی و روشن توست. گفتم وسط آن چه چیزی است؟ فرمود: جهاد در راه خدا. گفتم این طلای سرخ چیست؟ گفت هجرت. به همین خاطر ایمان علی علیه السلام بر ایمان هر مومنی برتری یافت - . معانی الأخبار : 113 - .

**[ترجمه]

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] المفید عن الصدوق عن أبیه عن سعد: مثله (1).

**[ترجمه]امالی طوسی: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: هر گاه روز قیامت فرا رسد ندا دهنده­ای از درون عرش بانگ بر می آورد: خلیفه خداوند بر روی زمین کجاست؟ داود نبی بر می­خیزد، از سوی خداوند عز وجل ندا می­آید اگر چه که جانشین خداوند بر روی زمین بودی اما منظور ما تو نبودی، برای بار دوم ندا سر داده می­شود: خلیفه خداوند برروی زمین کجاست؟ امیرمؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام از جایش بر می­خیزد. از جانب پروردگار عز وجل ندا می­آید: ای مردم! علی بن ابی طالب خلیفه خداوند بر روی زمین و حجت ایشان بر بندگانش است، هر کس که در دنیا به ریسمان علی چنگ زد، امروز هم باید به ریسمان او چنگ زند و از نور علی طلب روشنائی کند و به دنبال وی داخل در منزلت های والای بهشت شود. کسانی که در دنیا به ریسمان علی علیه السلام چنگ زدند بر می­خیزند و مولایشان را برای ورود به بهشت دنبال می­کنند سپس ندا از جانب خداوند می­آید: آگاه باشید کسی که در دنیا به امامی اقتدا می­کند باید به هر راه و مسیری که او می­رود برود و از او تبعیت کند. در این هنگام بود که این آیه خوانده شد: «تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا وَ رَأَوُا الْعَذابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ وَ قالَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا کَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ کَما تَبَرَّؤُا مِنَّا کَذلِکَ یُرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَیْهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجِینَ مِنَ النَّار - - 167 . بقره /166[1] - ».{

آنگاه که پیشوایان از پیروان بیزاری جویند و عذاب را مشاهده کنند و میانشان پیوندها بریده گردد و پیروان می­گویند: «ای کاش برای ما بازگشتی بود تا همان­گونه که [آنان] از ما بیزاری جستند [ما نیز] از آنان بیزاری می­جستیم.» این گونه خداوند کارهایشان را - که بر آنان مایه حسرتهاست - به ایشان می­نمایاند و از آتش بیرون­آمدنی نیستند}

در امالی طوسی به نقل از سعد نیز مانند آن روایت شده است - . امالی الطوسی :60 ،61 - .

**[ترجمه]

بِیَدِی فَأَدْخَلَنِی الْجَنَّةَ وَ أَجْلَسَنِی عَلَی دُرْنُوکٍ مِنْ دَرَانِیکِ الْجَنَّةِ فَنَاوَلَنِی سَفَرْجَلَةً فَانْفَلَقَتْ بِنِصْفَیْنِ فَخَرَجَتْ مِنْهَا حَوْرَاءُ کَانَ أَشْفَارُ عَیْنِهَا مَقَادِیمَ (1) النُّسُورِ فَقَالَتِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَحْمَدُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ مَنْ أَنْتِ یَرْحَمُکِ اللَّهُ قَالَتْ أَنَا الرَّاضِیَةُ الْمَرْضِیَّةُ خَلَقَنِی الْجَبَّارُ مِنْ ثَلَاثَةِ أَنْوَاعٍ أَسْفَلِی مِنَ الْمِسْکِ وَ أَعْلَایَ مِنَ الْکَافُورِ وَ وَسَطِی مِنَ الْعَنْبَرِ وَ عُجِنْتُ بِمَاءِ الْحَیَوَانِ قَالَ الْجَلِیلُ کُونِی فَکُنْتُ خُلِقْتُ لِابْنِ عَمِّکَ وَ وَصِیِّکَ وَ وَزِیرِکَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (2).

**[ترجمه]امالی صدوق: ابو سعید خدری گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: شبی که به معراج رفتم جبرئیل دست مرا گرفت و داخل در بهشت کرد. سپس مرا بر روی فرشی از فرش های بهشت نشاند. آنگاه به من یک بِه داد. آن بِه شکاف برداشت و به دو قسمت مساوی تقسیم شد. از درون آن حوری سیاه چشمی که خمیدگی پلکهایش همچون منقار عقاب بود، بیرون آمد و گفت: درود خداوند بر تو باد ای احمد، درود خداوند بر تو باد ای رسول خدا، درود خداوند بر تو باد ای محمد. گفتم خدا تو را رحمت کند، تو کیستی؟ گفت: من راضیة مرضیة هستم .

پروردگار قهار مرا از سه نوع ماده خلق کرده است. پائین تنه­ام از مشک، بالا تنه­ام از کافور و نیم تنه­ام از عنبر است و به آب حیات عجین شده­ام. پرودگار بزرگ منزلت، گفت باش، پس به وجود آمدم. من برای پسر عمو، وصی و وزیرت علی بن ابی طالب خلق شده­ام - . امالی الصدوق:110 - .

**[ترجمه]

قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَبْعَثُ أُنَاساً وُجُوهُهُمْ مِنْ نُورٍ عَلَی کَرَاسِیَّ مِنْ نُورٍ عَلَیْهِمْ ثِیَابٌ مِنْ نُورٍ فِی ظِلِّ الْعَرْشِ بِمَنْزِلَةِ الْأَنْبِیَاءِ وَ لَیْسُوا بِالْأَنْبِیَاءِ وَ بِمَنْزِلَةِ الشُّهَدَاءِ وَ لَیْسُوا بِالشُّهَدَاءِ فَقَالَ رَجُلٌ أَنَا مِنْهُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لَا قَالَ آخَرُ أَنَا مِنْهُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لَا قِیلَ مَنْ هُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِ عَلِیٍّ وَ قَالَ هَذَا وَ شِیعَتُهُ (1).

**[ترجمه]امالی صدوق: انس بن مالک گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: پروردگار متعال در قیامت مردانی را زنده می کند که چهرهایشان از نور است و در حالی­که جامه هایی از نور بر تن آنان است در سایه عرش الهی بر روی صندلیهایی از نور می نشینند. آنان اگرچه پیامبر نیستند اما مقام و منزلت پیامبران را دارند و اگر چه شهید نیستند، اما در منزلت شهدا هستند. مردی گفت: آیا من از آنها هستم ای رسول خدا؟ پیامبر فرمودند: نه، مرد دیگری همان سؤال را مطرح کرد و پیامبر هم همان جواب را به او داد، از پیامبر پرسیدند: منظور شما چه کسی است؟ پیامبر دستش را بر سر علی نهاد و فرمود: این فرد و شیعیانش - .امالی الصدوق :147 - .

**[ترجمه]

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الغضائری عن الصدوق: مثله (1).

**[ترجمه]امالی الصدوق: قاسم بن ابی سعید گفت: فاطمه نزد رسول خدا آمد و از ضعیف حالی (فقر) خود سخن گفت، پیامبر به او فرمود: آیا می­دانی مقام و منزلت علی در نزد من چیست؟ از علی همین بس که در دوازده سالگی امر مرا[درپذیرش اسلام] کفایت کرد. در شانزده سالگی در کنار من با شمشیر جنگید. در نوزده سالگی قهرمانان میدان نبرد را به هلاکت رساند. در بیست سالگی غم واندوه را از من زدود ودر بیست و دو سالگی درِ خیبر را که پنجاه نفر آن را بلند نمی­کردند بلند کرد. صورت فاطمه به هنگام شنیدن این سخنان از فرط خوشحالی درخشید و بلافاصله نزد علی علیه السلام رفت و او را از سخنان پدرش آگاه ساخت. علی علیه السلام فرمود: اگر برای تو از تمام فضایل خداوند بر من سخن می­گفت چه می­شد؟! - . امالی الصدوق: 239و240 -

امالی طوسی: غضائری نیز به نقل از صدوق مانند همین روایت را آورده است - . امالی الطوسی: 280و281 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]امالی صدوق: سعید بن جبیر گفت: نزد عبدالله بن عباس رفتم و به او گفتم: ای پسر عموی رسول خدا آمده­ام تا درباره علی و اختلاف مردم درباره او از تو بپرسم، ابن عباس گفت: ای ابن جبیر! آمده­ای تا درباره بهترین مخلوق خداوند بعد از رسول خدا از من بپرسی. آمده­ای تا از مردی بپرسی که در یک شب یعنی «لیلة القربة» به سه هزار فضیلت دست یافت؟ ای ابن جبیر! آمده­ای از وصی رسول خدا، وزیر او، جانشین او، صاحب حوض او، علمدار او و صاحب شفاعت او از من بپرسی؟ قسم به کسی که جان ابن عباس به دست اوست اگر از ابتدای خلقت تا انتهای آن تمام دریاها مرکّب و تمام درختان قلم و تمام مردم نویسنده شوند و در پی نوشتن محاسن و فضیلت های علی علیه السلام برآیند نخواهند توانست حتی یک دهم آنچه را که خداوند به او داده است، روی کاغذ آورند - . امالی الصدوق : 333 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]روز مهراس اشاره به روز احد است. جزری در این باره گفته: «پیامبر در روز احد احساس تشنگی کرد. علی برایش از مهراس آب آورد، ولی اکراه داشت آن را بنوشد و فقط خونی را که بر صورتش بود با آن آب پاک کرد.» گفته شده که مهراس، صخره­ای است که درون آن گود شده و آب زیادی در آن جمع می­شود و گاهی اوقات از آن، حوض آب می­سازند. عده ای هم بر این باورند که مهراس در این حدیث اسم آبی است در احد است - . النهایة 4: 274 - .

**[ترجمه]

فَقَالُوا سَدَدْتَ الْأَبْوَابَ وَ تَرَکْتَ بَابَهُ فَقَالَ مَا أَنَا سَدَدْتُهُ وَ لَا أَنَا تَرَکْتُهُ قَالَ وَ بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ وَ رَجُلًا آخَرَ إِلَی خَیْبَرَ فَرَجَعَا مُنْهَزِمَیْنِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فِی ثَنَاءٍ کَثِیرٍ قَالَ فَتَعَرَّضَ لَهَا غَیْرُ وَاحِدٍ فَدَعَا عَلِیّاً علیه السلام فَأَعْطَاهُ الرَّایَةَ فَلَمْ یَرْجِعْ حَتَّی فَتَحَ اللَّهُ لَهُ وَ الرَّابِعَةُ یَوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَرَفَعَهَا حَتَّی رُئِیَ بَیَاضُ آبَاطِهِمَا فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَ لَسْتُ أَوْلَی بِکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ قَالُوا بَلَی قَالَ فَمَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ وَ الْخَامِسَةُ خَلَّفَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی أَهْلِهِ ثُمَّ لَحِقَ بِهِ فَقَالَ لَهُ أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی (1).

**[ترجمه]خصال: حارث بن ثعلبة گفت: به سعد گفتم: آیا چیزی از فضیلت های علی را شاهد بوده­ای؟ گفت: بله، چهار فضیلت را برای او شهادت دادم پنجمی را هم مشاهده کردم و بدان که هر یک از آنها در نزد من محبوب تر از بهترین نعمت های الهی است. نخست اینکه پیامبر متن سوره برائت (توبه) را برای تبلیغ به ابوبکر داد. سپس علی را فرستاد تا آن را از او باز پس گیرد. ابوبکر نزد رسول خدا برگشت وگفت: آیا آیه­ای درباره من نازل شد؟ پیامبر فرمود: نه، تنها کسی می تواند رسالت مرا تبلیغ کند که از من باشد. دوم اینکه پیامبر تمام درهائی را که در مسجد بود مسدود کرد، اما در خانه علی را بازگذاشت. گفتند: ای رسول خدا تمام درها را بستی به جز در علی که آن را رها کردی؟ پیامبر فرمود: من آن را نبستم و این من نبودم که آن را رها کردم. سوم اینکه رسول خدا عمر بن خطاب و مرد دیگری را به طرف خیبر فرستاد، اما هر دوی آنها شکست خورده بازگشتند، پیامبر فرمود: «فردا پرچم را به مردی خواهم داد که خدا و رسول خدا را دوست داد و آنها هم او را دوست دارند» و مدحی فراوان فرمود. خیلی­ها خواستار آن شدند اما پیامبر، علی را فرا خواند و پرچم را به او داد و او بازنگشت مگر این که خدا خیبر را برای او فتح کرد. چهارم اینکه پیامبر در روز غدیر خم دست علی را بلند کرد تا جائی­که سفیدی زیر بغل آنها نمایان شد. سپس فرمود: آیا من از خودتان به شما سزاوارتر نیستم؟ گفتند: بله ای رسول خدا، آنگاه فرمود: «هر کس من مولای اویم علی مولای اوست». وپنجم اینکه پیامبر وی را جانشین خود در خانواده اش کرد، آنگاه به او پیوست و فرمود: تو برای من به منزله هارون برای موسی هستی با این تفاوت که پیامبری بعد از من نمی آید - . الخصال 1 :149،150 - .

**[ترجمه]

رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَبِی سَعِیدٍ یَا أَخَا جُهَیْنَةَ هَلْ عَرَفْتَ مَنْ کَانَ یُخَاطِبُنِی فِی ابْنِ عَمِّی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَقَالَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ کَانَ وَ اللَّهِ جَبْرَئِیلُ هَبَطَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ لِیَأْخُذَ عُهُودَکُمْ وَ مَوَاثِیقَکُمْ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام(1).

**[ترجمه]محاسن: ابو سعید خدری گفت: با پیامبر صلی الله علیه و آله بودم که اعرابی بلند قد وتنومندی که جامه ای را به دور خود بسته و بر او عبای کوتاه سفیدی بود و کمان و تیردان را بر دوش افکنده بود، وارد شد و به پیامبر گفت: ای محمد! علی در کجای قلبت جای دارد؟ پیامبر از سخن اعرابی به گریه افتاد تا جایی که گونه هایش خیس شد و رخسارش را به زمین چسباند، آنگاه همچون کسی که از بندی رها شده است از جا پرید و پایه منبر را گرفت و فرمود: ای اعرابی سوگند به کسی که دانه را شکافت وانسان را خلق کرد و زمین را بر روی آب مسطح گرداند، درباره کسی که سرور سفید وسیاه­ است و نخستین کسی است که روزه گرفت و زکات و صدقه داد و بر هر دو قبله نماز خواند و هر دو بیعت را انجام داد و به هر دو هجرت لبیک گفت و دو پرچم را حمل کرد و بدر و حنین را فتح کرد و حتی لحظه ای خداوند عصیان را نکرد، از من پرسیدی. سپس آن اعرابی از مقابل رسول خدا صلی الله عیله وآله ناپدید شد، آنگاه رسول خدا به ابی سعید گفت: ای اخا جهینة! آیا فهمیدی آن اعرابی که در مورد پسر عمویم علی بن ابی طالب سؤال پرسید چه کسی بود؟ گفت: خدا و فرستاده اش داناترند، پیامبر فرمود: سوگند به خدا جبرئیل بود که از آسمان به زمین فرود آمد تا از شما برای علی عهد وپیمان بگیرد.

**[ترجمه]

صلی الله علیه و آله قَالَ إِنَّ الْجَنَّةَ تَشْتَاقُ (1) إِلَی أَرْبَعَةٍ مِنْ أُمَّتِی فَاسْأَلْهُ مَنْ هُمْ فَقَالَ أَخَافُ أَنْ لَا أَکُونَ مِنْهُمْ فَیُعَیِّرَنِی بِهِ بَنُو تَیْمٍ فَأَتَیْتُ عُمَرَ فَقُلْتُ لَهُ مِثْلَ ذَلِکَ فَقَالَ أَخَافُ أَنْ لَا أَکُونَ مِنْهُمْ فَیُعَیِّرَنِی بِهِ بَنُو عَدِیٍّ فَأَتَیْتُ عُثْمَانَ فَقُلْتُ لَهُ مِثْلَ ذَلِکَ فَقَالَ أَخَافُ أَنْ لَا أَکُونَ مِنْهُمْ فَیُعَیِّرَنِی بِهِ بَنُو أُمَیَّةَ فَأَتَیْتُ عَلِیّاً علیه السلام وَ هُوَ فِی نَاضِحٍ لَهُ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ إِنَّ الْجَنَّةَ مُشْتَاقَةٌ إِلَی أَرْبَعَةٍ مِنْ أُمَّتِی فَاسْأَلْهُ مَنْ هُمْ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَأَسْأَلَنَّهُ فَإِنْ کُنْتُ مِنْهُمْ لَأَحْمَدَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنْ لَمْ أَکُنْ مِنْهُمْ لَأَسْأَلَنَّ اللَّهَ أَنْ یَجْعَلَنِی مِنْهُمْ وَ أَوَدَّهُمْ فَجَاءَ وَ جِئْتُ مَعَهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَدَخَلْنَا عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ رَأْسُهُ فِی حَجْرِ دِحْیَةَ الْکَلْبِیِّ فَلَمَّا رَآهُ دِحْیَةُ قَامَ إِلَیْهِ وَ سَلَّمَ عَلَیْهِ وَ قَالَ خُذْ بِرَأْسِ ابْنِ عَمِّکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَأَنْتَ أَحَقُّ بِهِ مِنِّی فَاسْتَیْقَظَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ رَأْسُهُ فِی حَجْرِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا جِئْتَنَا إِلَّا فِی حَاجَةٍ قَالَ بِأَبِی وَ أُمِّی (2) یَا رَسُولَ اللَّهِ دَخَلْتُ وَ رَأْسُکَ فِی حَجْرِ دِحْیَةَ الْکَلْبِیِّ فَقَامَ إِلَیَّ وَ سَلَّمَ عَلَیَّ وَ قَالَ خُذْ بِرَأْسِ ابْنِ عَمِّکَ إِلَیْکَ فَأَنْتَ أَحَقُّ بِهِ مِنِّی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَهَلْ عَرَفْتَهُ فَقَالَ هُوَ دِحْیَةُ الْکَلْبِیُّ فَقَالَ لَهُ ذَاکَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ لَهُ بِأَبِی وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ أَعْلَمَنِی أَنَسٌ أَنَّکَ قُلْتَ إِنَّ الْجَنَّةَ مُشْتَاقَةٌ إِلَی أَرْبَعَةٍ مِنْ أُمَّتِی فَمَنْ هُمْ فَأَوْمَأَ إِلَیْهِ بِیَدِهِ فَقَالَ أَنْتَ وَ اللَّهِ أَوَّلُهُمْ أَنْتَ وَ اللَّهِ أَوَّلُهُمْ أَنْتَ وَ اللَّهِ أَوَّلُهُمْ ثَلَاثاً فَقَالَ لَهُ بِأَبِی وَ أُمِّی فَمَنِ الثَّلَاثَةُ فَقَالَ لَهُ الْمِقْدَادُ وَ سَلْمَانُ وَ أَبُو ذَرٍّ .(3)

**[ترجمه]کشف الیقین: انس بن مالک روایت کرده: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: بهشت مشتاق چهار نفر از امتم است. انس گفت: ترسیدم از نام آنها جویا شوم، نزد ابوبکر رفتم و به او گفتم: پیامبر فرمودند: بهشت مشتاق چهار نفر از امتم است، تو از حضرت سؤال کن که چه کسانی هستند؟ گفت: میترسم که من از آنها نباشم و به همین خاطر بنو تمیم مرا سرزنش کنند. نزد عمر رفتم و با او موضوع را در میان گذاشتم، او هم در پاسخ گفت: می­ترسم از آنها نباشم و بنوعدی مرا سرزنش کنند. نزد عثمان رفتم او هم در جواب گفت: می ترسم در میان آنها نباشم و به همین خاطر بنی امیه مرا سرزنش کنند. سپس نزد علی علیه السلام رفتم که در زمینش مشغول آبیاری بود، به او گفتم: رسول خدا فرمود: بهشت مشتاق چهار نفر از امتم است، از او سؤال کن که چه کسانی هستند؟ حضرت در جواب فرمود: به خدا سوگند از او خواهم پرسید. اگر جزو آنها باشم شکر خدای را بر جای می آورم و اگر نباشم از پیشگاه خداوند طلب می کنم که مرا در زمره آنها قرار دهد و دوستشان خواهم داشت. با هم نزد رسول خدا رفتیم و بر او وارد شدیم درحالیکه که سرش در دامان دحیه کلبی بود، وقتی دحیه، علی را دید به طرف او رفت وسلام کرد و گفت: ای امیرمؤمنان سر پسر عمویت را بگیر چرا که تو سزاوارتر از من به این کار هستی. پیامبر بیدار شد در حالی که سر مبارکش بر دامان علی بود آنگاه به او فرمود: ای ابا الحسن حتما برای کاری نزد ما آمده ای. علی علیه السلام فرمود: پدر ومادرم فدایت شوند ای رسول خدا، وقتی وارد شدم سر شما بر دامان دحیة کلبی بود. او برخاست و سلام کرد و گفت: ای امیرمؤمنان سر پسر عمویت را بگیر چرا که تو سزاوارتر از من به این کار هستی! پیامبر به او گفت: آیا او را شناختی؟ گفت: دحیه کلبی بود. پیامبرصلی الله علیه و آله فرمود: آن مرد جبرئیل بود. علی علیه السلام به پیامبر فرمود: پدر ومادرم فدایت شوند ای رسول خدا، انس به من خبر داد که فرموده اید: بهشت مشتاق چهار نفر از امتم است - و با دستانش به عدد چهار اشاره کرد - ای رسول خدا این چهار نفر چه کسانی هستند؟ پیامبر فرمودند: سوگند به خدا تو نخستین نفر آنها هستی وسه بار این جمله را تکرار کرد. علی علیه السلام گفت: پدر ومادرم فدایت شوند سه نفر دیگر چه کسانی هستند؟ پیامبر پاسخ دادند: مقداد، سلمان و ابوذر - . الیقین فی امرة امیرالمؤمنین: 17،18 -

**[ترجمه]

یَأْتِی النَّاسُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَقْتاً مَا فِیهِ رَاکِبٌ إِلَّا نَحْنُ أَرْبَعَةٌ فَقَالَ الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ عَمُّهُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ مَنْ هَؤُلَاءِ الْأَرْبَعَةُ قَالَ أَنَا عَلَی الْبُرَاقِ وَ أَخِی صَالِحٌ عَلَی نَاقَةِ اللَّهِ الَّتِی عَقَرَهَا قَوْمُهُ وَ عَمِّی حَمْزَةُ أَسَدُ اللَّهِ عَلَی نَاقَتِیَ الْعَضْبَاءِ وَ أَخِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَی نَاقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ مُدَبَّجَةَ الْجَنْبَیْنِ عَلَیْهِ حُلَّتَانِ خَضْرَاوَانِ مِنْ کِسْوَةِ الرَّحْمَنِ عَلَی رَأْسِهِ تَاجٌ مِنْ نُورٍ لِذَلِکَ التَّاجِ سَبْعُونَ أَلْفَ رُکْنٍ عَلَی کُلِّ رُکْنٍ یَاقُوتَةٌ حَمْرَاءُ تُضِی ءُ لِلرَّاکِبِ مَسِیرَةَ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ وَ بِیَدِهِ لِوَاءُ الْحَمْدِ یُنَادِی لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ فَتَقُولُ الْخَلَائِقُ مَنْ هَذَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ حَامِلُ عَرْشٍ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ لَیْسَ (1) بِمَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ لَا نَبِیٍّ مُرْسَلٍ وَ لَا حَامِلِ عَرْشٍ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَصِیُّ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ (2).

**[ترجمه]کشف الیقین: ابن عباس گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: در روز قیامت زمانی فرا خواهد رسید که تنها ما چهار نفر سواره هستیم. عباس بن عبدالمطلب عموی پیامبر گفت: پدر ومادرم فدایت شوند، شما چهار نفر چه کسانی هستید؟ پیامبر فرمود: نخست خود من که سوار بر براق هستم. برادرم صالح که سوار بر شتری می­شود که قومش آن را پی کردند. عمویم حمزه که سوار بر شتر من، عضباء می­شود و برادرم علی بن ابی طالب که سوار بر شتری از شتران بهشت می­شود که دو طرفش را با ابریشم آراسته اند، سپس دو جامه سبزه رنگ از جامه های بهشتی بر تن علی پوشانده می­شود و بر سرش تاجی گذاشته می­شود که در آن 70 هزار شکاف وجود دارد و در هر شکاف یاقوتی قرمز رنگ که مسیر سه روز را روشن می­گرداند و در دستش پرچم حمد است در حالیکه ندا بر می­آورد: لا اله الا الله محمد رسول الله! مردم می­گویند: این چه کسی است، پیامبر مبعوث شده است یا فرشته ای مقرب و یا حامل عرش است؟ ندا از داخل عرش بر می­آید که او نه پیامبر مبعوث شده و نه فرشته مقرب و نه حامل عرش است بلکه علی بن ابی طالب وصی رسول خدا، امیرمؤمنان و امام پیشانی نورانیها در بهشت برین است - . الیقین فی امرة امیرالمؤمنین: 22 - .

**[ترجمه]

قَبْلَهُ وَ لَیْسَتْ لِأَحَدٍ بَعْدَهُ یَا مُحَمَّدُ عَلِیٌّ رَایَةُ الْهُدَی وَ إِمَامُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ نُورُ أَوْلِیَائِی وَ هِیَ الْکَلِمَةُ الَّتِی أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِینَ مَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَقَدْ أَبْغَضَنِی فَبَشِّرْهُ بِذَلِکَ یَا مُحَمَّدُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قُلْتُ رَبِّی فَقَدْ بَشَّرْتُهُ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام أَنَا عَبْدُ اللَّهِ وَ فِی قَبْضَتِهِ إِنْ یُعَاقِبْنِی فَبِذُنُوبِی لَمْ یَظْلِمْنِی شَیْئاً وَ إِنْ یُتِمَّ لِی (1) وَعْدِی فَاللَّهُ مَوْلَایَ قَالَ صلی الله علیه و آله قُلْتُ اللَّهُمَّ اجْلُ قَلْبَهُ وَ اجْعَلْ رَبِیعَةَ

الْإِیمَانِ بِهِ قَالَ قَدْ فَعَلْتُ ذَلِکَ بِهِ یَا مُحَمَّدُ غَیْرَ أَنِّی مُخْتَصُّهُ (2) بِشَیْ ءٍ مِنَ الْبَلَاءِ لَمْ أَخُصَّ بِهِ أَحَداً مِنْ أَوْلِیَائِی قَالَ قُلْتُ رَبِّی أَخِی وَ صَاحِبِی قَالَ قَدْ سَبَقَ فِی عِلْمِی أَنَّهُ مُبْتَلًی لَوْ لَا عَلِیٌّ لَمْ یُعْرَفْ حِزْبِی وَ لَا أَوْلِیَائِی وَ لَا أَوْلِیَاءُ رُسُلِی (3).

**[ترجمه]کشف الیقین: امام محمد باقر از پدرش، از جدش علیهم السلام نقل کرد و گفت: علی علیه السلام فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی که به معراج رفتم و به آسمان رسیدم سپس از آسمان به سدرة المنتهی رفتم، در مقابل پرودگار متعال قرار گرفتم و به من گفت: ای محمد، گفتم: لیبک و سعدیک. گفت: بندگان مرا آزموده­ای، کدام یک را مطیع ترین فرد نسبت به خود یافته­ای؟ گفتم: پروردگارا علی. گفت: درست گفتی ای محمد، آیا بعد از خودت جانشینی را اختیار گزیده ای که از [علم] تو به ایشان برساند و آنچه را که بندگانم از قرآن نمی دانند به آنها آموزش دهد؟ گفتم پروردگار شما انتخاب کنید که برگزیده شما برگزیده من هم خواهد بود. گفت: علی را برایت انتخاب می­کنم، او را جانشین و وصی خود قرار ده. علم و حلم خود را در کالبد جان او ریخته­ام. او به راستی امیرمؤمنان است وهیچ کس قبل و بعد از او به چنینی مقامی نائل نخواهد شد. ای محمد! علی پرچم هدایت و امام طاعت پیشه گان و نور اولیای من است؛ او کلمه ای است که تقوا پیشه گان را به آن الزام کرده­ام. هر کس او را دوست بدارد مرا دوست داشته است و هر کس دشمنش باشد با من دشمنی کرده است. ای محمد او را به این سخنان مژده ده؛ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: گفتم، پروردگارا علی را بشارت دادم در جواب فرمود: من بنده خدا هستم وتحت فرمان اویم. اگر مرا به سبب گناهانم مجازات کند هیچ ظلمی مرتکب نشده است واگر وعده ام را به پایان رساند و آن را جامه عمل بپوشاند، اوست مولا و سرورم. پیامبر فرمود: گفتم پروردگارا قلبش را توانا گردان و بهار ایمان را به وسیله او قرار ده. گفت: ای محمد آن را انجام دادم اما من او را در بوته آزمایشی خاص قرار دادم که پیش از آن هیچکدام از بندگانم را در آن قرار ندادم، گفتم: پرودگارا برادر و همدم مرا؟! گفت: پیش از این در تقدیر و علمم آمده که او در بوته آزمایش قرار می­گیرد. اگر علی نبود نه حزب من شناخته می­شد ونه اولیای من و نه اولیای فرستادگان من - . الیقین فی امرة امیرالمؤمنین : 22و23 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]فیروزآبادی گفته: «خِدن» یعنی دوست و آن کسی که در هر امر آشکار و پنهانی با تو همراه است.

**[ترجمه]

الْمُسْلِمِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ (1).

**[ترجمه]کشف الیقین : اسعد بن زاره از پدرش روایت کرد: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «من کنت مولاه فعلیّ مولاه» این پایان حدیث زراره است اما شُروطی در روایاتش به آن جملات دیگری را هم اضافه کرده است: پیامبر فرمود: درباره علی سه چیز به من وحی شده است: نخست اینکه او امیرمؤمنان است، دوم اینکه سرور مسلمانان وسوم اینکه پیشوای پیشانی نورانی­ها است - 4. الیقین فی إمرة امیرالمؤمنین: 27 و28 - .

**[ترجمه]

کان فی الأصل محبو محمد أحبوک (1).

**[ترجمه]کشف الیقین: امّ سلمه رضی الله عنها گفت: پیامبر مریض احوال بود. علی علیه السلام دوست داشت همواره در کنارش باشد و کسی از او پیشی نگیرد. روزی علی علیه السلام در حالیکه پیامبر در حیاط خانه بود و سرش بر روی زانوی دحیه بن خلیفه کلبی بود برای دیدن پیامبر وارد شد و سلام کرد. رسول خدا جواب سلام وی را داد و فرمود: دوست ومحبوب من نزدیک آی. ستایشی برایت دارم که می­خواهم آن را نثارت کنم. ای علی! تو امیر مؤمنان، پیشوای پیشانی نورانی­ها و سرور آدمیان از اول خلقت تا پایان آن به جز پیامبران الهی هستی. ای علی پرچم حمد به دست تو است. تو و شیعیانت به همراه من به بهشت وارد خواهد شد. آنکس که تو را دوست بدارد رستگار شود و آنکس که سرپیچی کند خسران بیند. دوست داران محمد، دوست داران تو هستند همچنان که دشمنان محمد، دشمنان تو هستند و هیچگاه شفاعتم شامل حال آنها نخواهد شد، به من نزدیک شو. علی علیه السلام بعد از این سخن سر پیامبر را بر روی زانوی خود نهاد. سید می­گوید: که در اصل «دوست داران محمد تو را دوست داشته­اند» بوده است - . الیقین فی إمرة امیرالمؤمنین : 49 - .

**[ترجمه]

وَ أَعْلَمُهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ وَ أَوْفَاهُمْ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَرْأَفُهُمْ بِالرَّعِیَّةِ وَ أَقْسَمُهُمْ بِالسَّوِیَّةِ وَ أَعْظَمُهُمْ (1) عِنْدَ اللَّهِ مَزِیَّةً.

**[ترجمه]الإرشاد: ابن عباس گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله به علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود: ای علی تو در گذر زندگی به سختی مبارزه کرده­ای و به هفت فضیلت دست یافته­ای که کسی به آنها نرسیده و نخواهد رسید: تو نخستین ایمان آورنده به من، مجاهدترین فرد در راه خدا، عالم ترین فرد به ایام الله، باوفاترین به عهد الهی، مهربانترین با زیردستان، عادل ترین در تقسیم و پرمزیّت ترین شخص نزد خدا هستی.

**[ترجمه]

تَعَالَی مِنَ الْکَرَامَةِ وَ بِمَا خَصَّ بِهِ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ علیهما السلام فَقَالَ یَا مَعْشَرَ النَّاسِ إِنَّهُ بَلَغَنِی مَقَالَتُکُمْ وَ إِنِّی مُحَدِّثُکُمْ حَدِیثاً فَعُوهُ وَ احْفَظُوهُ مِنِّی وَ اسْمَعُوهُ فَإِنِّی مُخْبِرُکُمْ بِمَا خَصَّ اللَّهُ بِهِ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ بِمَا خَصَّ بِهِ عَلِیّاً مِنَ الْفَضْلِ وَ الْکَرَامَةِ وَ فَضَّلَهُ عَلَیْکُمْ فَلَا تُخَالِفُوهُ فَتَنْقَلِبُوا عَلَی أَعْقَابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرِینَ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ قَدِ اخْتَارَنِی مِنْ خَلْقِهِ فَبَعَثَنِی إِلَیْکُمْ رَسُولًا وَ اخْتَارَ لِی عَلِیّاً خَلِیفَةً وَ وَصِیّاً مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنِّی لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ وَ تَخَلَّفَ عَنِّی جَمِیعُ مَنْ کَانَ مَعِی مِنْ مَلَائِکَةِ السَّمَاوَاتِ وَ جَبْرَئِیلَ وَ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ وَ وَصَلْتُ إِلَی حُجُبِ رَبِّی دَخَلْتُ سَبْعِینَ أَلْفَ حِجَابٍ بَیْنَ کُلِّ حِجَابٍ إِلَی حِجَابٍ مِنْ حُجُبِ الْعِزَّةِ وَ الْقُدْرَةِ وَ الْبَهَاءِ وَ الْکَرَامَةِ وَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ النُّورِ وَ الظُّلْمَةِ وَ الْوَقَارِ حَتَّی وَصَلْتُ إِلَی حِجَابِ الْجَلَالِ فَنَاجَیْتُ رَبِّی تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ قُمْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ تَقَدَّمَ إِلَیَّ عَزَّ ذِکْرُهُ بِمَا أَحَبَّهُ وَ أَمَرَنِی بِمَا أَرَادَ لَمْ أَسْأَلْهُ لِنَفْسِی شَیْئاً فِی عَلِیٍّ إِلَّا أَعْطَانِی وَ وَعَدَنِی الشَّفَاعَةَ فِی شِیعَتِهِ وَ أَوْلِیَائِهِ ثُمَّ قَالَ لِیَ الْجَلِیلُ جَلَّ جَلَالُهُ یَا مُحَمَّدُ مَنْ تُحِبُّ مِنْ خَلْقِی قُلْتُ أُحِبُّ الَّذِی تُحِبُّهُ أَنْتَ یَا رَبِّی فَقَالَ لِی جَلَّ جَلَالُهُ فَأَحِبَّ عَلِیّاً فَإِنِّی أُحِبُّهُ وَ أُحِبُّ مَنْ یُحِبُّهُ فَخَرَرْتُ لِلَّهِ سَاجِداً مُسَبِّحاً شَاکِراً لِرَبِّی تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَقَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ عَلِیٌّ وَلِیِّی وَ خِیَرَتِی بَعْدَکَ مِنْ خَلْقِی اخْتَرْتُهُ لَکَ أَخاً وَ وَصِیّاً وَ وَزِیراً وَ صَفِیّاً وَ خَلِیفَةً وَ نَاصِراً لَکَ عَلَی أَعْدَائِی یَا مُحَمَّدُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا یُنَاوِی عَلِیّاً جَبَّارٌ إِلَّا قَصَمْتُهُ وَ لَا یُقَاتِلُ عَلِیّاً عَدُوٌّ مِنْ أَعْدَائِی إِلَّا هَزَمْتُهُ وَ أَبَدْتُهُ (1) یَا مُحَمَّدُ إِنِّی اطَّلَعْتُ عَلَی قُلُوبِ عِبَادِی فَوَجَدْتُ عَلِیّاً أَنْصَحَ خَلْقِی لَکَ وَ أَطْوَعَهُمْ لَکَ فَاتَّخِذْهُ أَخاً وَ خَلِیفَةً وَ وَصِیّاً وَ زَوِّجْ ابْنَتَکَ فَإِنِّی سَأَهَبُ لَهُمَا غُلَامَیْنِ طَیِّبَیْنِ طَاهِرَیْنِ تَقِیَّیْنِ نَقِیَّیْنِ فَبِی حَلَفْتُ وَ عَلَی نَفْسِی حَتَمْتُ أَنَّهُ لَا یَتَوَلَّیَنَّ عَلِیّاً وَ زَوْجَتَهُ وَ ذُرِّیَّتَهُمَا أَحَدٌ مِنْ خَلْقِی إِلَّا رَفَعْتُ

ص: 19

لِوَاءَهُ إِلَی قَائِمَةِ عَرْشِی وَ جَنَّتِی وَ بُحْبُوحَةِ کَرَامَتِی وَ سَقَیْتُهُ مِنْ حَظِیرَةِ قُدْسِی وَ لَا یُعَادِیهِمْ أَحَدٌ وَ یَعْدِلُ عَنْ وَلَایَتِهِمْ یَا مُحَمَّدُ إِلَّا سَلَبْتُهُ وُدِّی وَ بَاعَدْتُهُ مِنْ قُرْبِی وَ ضَاعَفْتُ عَلَیْهِمْ عَذَابِی وَ لَعْنَتِی یَا مُحَمَّدُ إِنَّکَ رَسُولِی إِلَی جَمِیعِ خَلْقِی وَ إِنَّ عَلِیّاً وَلِیِّی وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ عَلَی ذَلِکَ أَخَذْتُ مِیثَاقَ مَلَائِکَتِی وَ أَنْبِیَائِی وَ جَمِیعِ خَلْقِی مِنْ قَبْلِ أَنْ أَخْلُقَ خَلْقاً فِی سَمَائِی وَ أَرْضِی مَحَبَّةً مِنِّی لَکَ یَا مُحَمَّدُ وَ لِعَلِیٍّ وَ لِوَلَدِکُمَا وَ لِمَنْ أَحَبَّکُمَا وَ کَانَ مِنْ شِیعَتِکُمَا وَ لِذَلِکَ خَلَقْتُهُ مِنْ طِینَتِکُمَا(1)

فَقُلْتُ إِلَهِی وَ سَیِّدِی فَاجْمَعِ الْأُمَّةَ عَلَیْهِ فَأَبَی عَلَیَّ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّهُ الْمُبْتَلَی وَ الْمُبْتَلَی بِهِ وَ إِنِّی جَعَلْتُکُمْ مِحْنَةً لِخَلْقِی أَمْتَحِنُ بِکُمْ جَمِیعَ عِبَادِی وَ خَلْقِی فِی سَمَائِی وَ أَرْضِی وَ مَا فِیهِنَّ لِأُکَمِّلَ الثَّوَابَ لِمَنْ أَطَاعَنِی فِیکُمْ وَ أُحِلَّ عَذَابِی وَ لَعْنَتِی عَلَی مَنْ خَالَفَنِی فِیکُمْ وَ عَصَانِی وَ بِکُمْ أُمَیِّزُ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ یَا مُحَمَّدُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَوْلَاکَ لَمَا خَلَقْتُ آدَمَ وَ لَوْ لَا عَلِیٌّ مَا خَلَقْتُ الْجَنَّةَ لِأَنِّی بِکُمْ أَجْزِی الْعِبَادَ یَوْمَ الْمَعَادِ بِالثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ وَ بِعَلِیٍّ وَ بِالْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ أَنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِی فِی دَارِ الدُّنْیَا ثُمَّ إِلَیَّ الْمَصِیرُ لِلْعِبَادِ وَ الْمَعَادُ وَ أُحَکِّمُکُمَا فِی جَنَّتِی وَ نَارِی فَلَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ لَکُمَا عَدُوٌّ وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ لَکُمَا وَلِیٌّ وَ بِذَلِکَ أَقْسَمْتُ عَلَی نَفْسِی.

ثُمَّ انْصَرَفْتُ فَجَعَلْتُ لَا أَخْرُجُ مِنْ حِجَابٍ مِنْ حُجُبِ رَبِّی ذِی الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ إِلَّا سَمِعْتُ النِّدَاءَ مِنْ وَرَائِی یَا مُحَمَّدُ قَدِّمْ عَلِیّاً یَا مُحَمَّدُ اسْتَخْلِفْ عَلِیّاً یَا مُحَمَّدُ أَوْصِ إِلَی عَلِیٍّ یَا مُحَمَّدُ وَاخِ عَلِیّاً یَا مُحَمَّدُ أَحِبَّ مَنْ یُحِبُ (2) عَلِیّاً یَا مُحَمَّدُ اسْتَوْصِ بِعَلِیٍّ وَ شِیعَتِهِ خَیْراً فَلَمَّا وَصَلْتُ إِلَی الْمَلَائِکَةِ جَعَلُوا یُهَنِّئُونِّی فِی السَّمَاوَاتِ وَ یَقُولُونَ هَنِیئاً لَکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ بِکَرَامَةِ اللَّهِ لَکَ وَ لِعَلِیٍّ.

مَعَاشِرَ النَّاسِ عَلِیٌّ أَخِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ وَصِیِّی وَ أَمِینِی عَلَی سِرِّی وَ سِرِّ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ وَزِیرِی وَ خَلِیفَتِی عَلَیْکُمْ فِی حَیَاتِی وَ بَعْدَ وَفَاتِی لَا یَتَقَدَّمُهُ أَحَدٌ غَیْرِی وَ خَیْرُ مَنْ أُخَلِّفُ بَعْدِی وَ لَقَدْ أَعْلَمَنِی رَبِّی تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنَّهُ سَیِّدُ

ص: 20

الْمُسْلِمِینَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِی وَ وَارِثُ النَّبِیِّینَ وَ وَصِیُّ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ مِنْ شِیعَتِهِ وَ أَهْلِ وَلَایَتِهِ إِلَی جَنَّاتِ النَّعِیمِ بِأَمْرِ رَبِّ الْعَالَمِینَ یَبْعَثُهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَقَاماً مَحْمُوداً یَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ بِیَدِهِ [لِوَائِی] لِوَاءُ الْحَمْدِ یَسِیرُ بِهِ أَمَامِی وَ تَحْتَهُ آدَمُ وَ جَمِیعُ مَنْ وُلِدَ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ إِلَی جَنَّاتِ النَّعِیمِ حَتْماً مِنَ اللَّهِ مَحْتُوماً مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَعْدٌ وَعَدَنِیهِ رَبِّی فِیهِ وَ لَنْ یُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ وَ أَنَا عَلَی ذَلِکَ مِنَ الشَّاهِدِینَ (1).

**[ترجمه]الإرشاد: ابن عباس گفت: وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله فاطمه را به همسری علی در آورد، زنان قریش و دیگر زنان فاطمه را سرزنش کردند و گفتند: پدرت تو را به عقد مردی درآورده که هیچ مال و سرمایه­ای ندارد، پیامبر به فاطمه گفت: آیا راضی وخوشحال نیستی از اینکه خدواند متعال با نظر افکندن در میان زمینیان دو نفر را از آنها برگزید که یکی از آنها پدرت ودیگری همسرت است؟ ای فاطمه من و علی نوری در پیشگاه خداوند متعال بودیم که چهارده هزار سال قبل از خلقت آدم طاعت الهی را به جای می­آوردیم. خداوند پس از خلق آدم آن نور را به دو جزء تقسیم کرد که جزئی از آنها من هستم ودیگر جزء هم علی همسرت. سخنان پیامبر در میان مردم رواج یافت وقریش به سخن گفتن در این رابطه پرداختند تا اینکه پیامبر اکرم از غرض آنها خبردار شد و به بلال دستور داد تا مردم را در مسجد جمع کند. آنگاه حضرت بر منبر رفت و به سخن گفتن درباره مقام و منزلت ویژه حضرت فاطمه و علی علیهما السلام در پیشگاه الهی پرداخت و گفت: ای مردم سخنان شما را شنیدم. سخنی را برای شما بیان می کنم آن را بشنوید و حفظ کنید وآویزه گوش تان قرار دهید. شما را از فضیلت و کرامتی که پرودگار فقط به اهل بیت من و علی علیه السلام اختصاص داده است خبر دار می کنم. پرودگار جهانیان علی را بر شما برتری داده است پس به مخالفت با او نپردازید که از عقیده خود باز می گردید «وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرِین» - . آل عمران / 144 -

{و هر کس از عقیده خود بازگردد، هرگز هیچ زیانی به خدا نمی رساند، و به زودی خداوند سپاسگزاران را پاداش می دهد.}

ای مردم! خداوند مرا از میان بندگانش برگزید و به عنوان پیامبر انتخاب کرد و علی را به عنوان جانشین و وصی برای من انتخاب کرد. ای مردم! زمانی که به معراج رفتم و تمام ملائک آسمانها از جبرئیل گرفته تا دیگر مقربان از همراهی من باز ماندند و به حجاب های الهی رسیدم، وارد هفتاد هزار حجاب شدم، حجاب ها را یکی پس از دیگری پشت­سر گذاشتم از حجاب عزت تا قدرت، بهاء، کرامت، کبریائی، عظمت، نور، تاریکی و وقار را پشت سر گذاشتم تا اینکه به حجاب جلال رسیدم. در آن هنگام پروردگار را صدا زدم و در پیشگاهش ایستادم. خداوند متعال به من فرمود: هر آنچه را که دوست داری و می­خواهی در خواست کن. برای خودم در باره علی علیه السلام چیزی نخواستم مگر این که او به من عطا کرد و وعده شفاعت من برای شیعیان و حامیان او را داد. آنگاه خدای جلیل جلّ جلاله به من گفت: ای محمد! کدام یک از بندگان مرا دوست داری؟ گفتم دوست دارم کسی را که تو دوست داری ای پروردگارم. گفت: پس علی را دوست بدار. من علی و کسی که او را دوست داشته باشد دوست دارم. در آن هنگام سر تعظیم و کرنش در برابر پروردگار فرود آوردم و شکر و سپاس وی را به جای آوردم. خداوند متعال گفت: ای محمد، علی، ولی من و بهترین بنده­ام بعد از تو است. او را به عنوان برادر، وصی، وزیر، برگزیده، جانشین و یار و پشتیبان در برابر دشمنانت برای تو برگزیدم. ای محمد سوگند به عزت وجلالم هیچ قدرتمندی با علی دشمنی نمی­کند مگر این که او را خواهم شکست و هیچ یک از دشمنانم با علی نخواهد جنگید مگر آن که او را مغلوب و نابود خواهم کرد. ای محمد! من به درون بندگانم نگریستم و علی را خیرخواه­ترین ومطیع­ترین خلقم نسبت به تو یافتم. پس او را به عنوان برادر، جانشین، وصی و همسر دخترت انتخاب کن که من به آنها دو پسر خوب، پاک، با تقوا و بی غل وغش خواهم بخشید. به ذات خود سوگند خورده­ام و بر خود واجب کرده­ام که هر کس از خلقم که علی و همسرش و نسل آنها را دوست بدارد، پرچم او را بر فراز عرش، بهشت و عمق کرامتم به اهتزاز درآورم و از چشمه های بهشت برین آب بنوشانم. ای محمد! آنکس که به دشمنی با آنها بپردازد و از ولایتشان کنار رود، محبت خود را از وی دریغ خواهم کرد و او را از قرب خودم محروم و عذابش را دو چندان و لعنتم را بهره اش خواهم کرد. ای محمد تو فرستاده ام به سوی تمام بندگانم هستی و علی ولی من و امیرمؤمنان است و بر همین اساس از ملائکه و پیامبران و تمام بندگانم قبل از آفرینش آسمانها و زمین عهد و پیمان گرفتم و این پیمان، محبت من به تو و به علی و فرزندان شما و هر کس که دوستدار شماست و از شیعیان شما است و به همین خاطر آنان را از سرشت شما آفریدم.

گفتم: پرودگارا امتم را بر پیروی از او متحد و یکپارچه کن. خداوند ابا کرد و گفت: ای محمد! علی مورد آزمایش و وسیله آزمایش خواهد شد. من شما را وسیله آزمایش قرار داده­ام و با شما تمام بندگان و خلائق در آسمانها و زمین را در بوته آزمایش قرار می­دهم تا از این طریق به طاعت پیشه گان پاداش ارزانی دارم و عصیان گران را به عذاب و مجازات مبتلا سازم و بد را از خوب و سره را از ناسره جدا ­کنم. ای محمد! قسم به عزت و جلالم اگر تو نبودی آدم را خلق نمی­کردم و اگر علی نبود بهشت را به وجود نمی­آوردم. در روز قیامت به وسیله شما ثواب و مجازات را در میان بندگان جاری می­سازم همچنانکه در دنیا به وسیله علی و خاندانش از دشمنانم انتقام می­گیرم، سپس بندگان به سوی من باز می­گردند و بازگشت به سوی من است. شما را در بهشت و جهنم قاضی و حکم فرما قرار می­ دهم. بدانید که دشمن شما وارد بهشت نخواهد شد و دوست دار شما از آتش جهنم به دور خواهد ماند این چیزی است که بر خود فرض کرده­ام.

آنگاه آنجا را ترک کردم. از هر حجابی که می­گذشتم ندائی را می­شنیدم که می­گفت: ای محمد! علی را مقدم کن. ای محمد! علی را جانشین کن. ای محمد! علی را وصی خود قرار بده. ای محمد! علی را برادر خود قرار بده. ای محمد دوست بدار کسی را که علی را دوست دارد. ای محمد! برای علی و شیعیانش طلب خیر و هدایت کن. وقتی که به آسمانها رسیدم ملائک شروع به تبریک گفتن به من کردند در حالیکه می­گفتند: ارج نهادن پروردگار به تو و علی گوارایت باد ای رسول خدا.

ای مردم! علی برادر من در دنیا و آخرت است. او وصی­ام و امین بر اسرار من و سرّ پرودگار است. علی وزیر و جانشین من در دوران حیاتم و بعد از آن است. کسی غیر از من بر او مقدم نیست. او بهترین جانشینی است که برایتان بر جای می­گذارم. پروردگار جهانیان به من خبر داد که علی سرور مسلمانان، پیشوای متقیان، امیر مومنان، وارث من و پیامبران، وصی فرستاده الهی و پیشوای پیشانی نورانیها از میان شیعه و اهل ولایت او به سوی بهشت برین به امر خداوند است. خداوند متعال در روز قیامت او را به چنان جایگاه رفیع و والائی خواهد رساند که اوّلین و آخرین به آن غبطه خواهند خورد. درقیامت در دست علی پرچم من، پرچم حمد است که آن را جلوی من می­برد در حالی که در زیر آن، آدم و تمام پیامبران و شهداء و صالحان هستند که به سوی بهشت می­روند. این وعده الهی است و حتما عملی خواهد شد. این وعده­ای است که پرودرگار در باره او به من وعده داده است. هیچگاه پرودگار در وعده خود تخلف نمی­کند و من بر آن از گواهی­دهندگان هستم - . الیقین فی إمرة امیرالمؤمنین: 157-160 - .

**[ترجمه]

الْمُحَجَّلِینَ (1).

شف، [کشف الیقین] علی بن محمد بن محمد المغازلی بإسناده عن النبی صلی الله علیه و آله: مثله (2).

**[ترجمه]کشف الیقین: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود هنگامیکه در شب معراج به آسمان رفتم به قصری از لؤلؤ رسیدم که فرش آن از طلای درخشان بود. پروردگار به من وحی کرد و مرا به سه فضیلت علی فرمان داد: نخست اینکه سرور مسلمانان، دوم اینکه امام متقیان و سوم اینکه پیشوای سپیدرویانِ بر اثر وضو است - . الیقین فی إمرة امیرالمؤمنین177 - .

کشف الیقین: علی بن محمد بن محمد مغازلی از پیامبر صلی الله علیه و آله مثل آن را آورده است - . الیقین فی إمرة امیرالمؤمنین:185و186 - .

**[ترجمه]

شف، [کشف الیقین] من کتاب الحلیة لأبی نعیم الحافظ عن عمر بن أحمد: مثله (1).

**[ترجمه]کشف الیقین: شعبی گفت: علی بن ابی طالب علیه السلام برایمان روایت کرد: رسول خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود: آفرین به سرور مسلمانان و امام متقیان، از علی علیه السلام سؤال شد که شکر تو چه چیزی بود؟ گفت: حمد پروردگار را به خاطر آنچه که به من داده به جا آوردم و توفیق شکر آنچه را که به من عطا کرده خواستم و از او خواستم آنچه را که به من ارزانی داشته فزونی بخشد - . الیقین فی إمرة امیرالمؤمنین:180 - .

در کشف الیقین به نقل از عمر بن احمد مانند آن آورده شده است - . الیقین فی إمرة امیرالمؤمنین:186 - .

**[ترجمه]

الْحَمْدِ وَ هُوَ یُنَادِی أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ یَقُولُ الْخَلَائِقُ مَا هَذَا إِلَّا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ أَوْ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أَوْ حَامِلُ عَرْشٍ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ لَیْسَ هَذَا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَ لَا حَامِلُ عَرْشٍ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَصِیُّ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ (1).

**[ترجمه]کشف الیقین: ابن عباس گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: در قیامت تنها ما چهار نفر سواره هستیم. عباس بن عبدالمطلب عموی پیامبرگفت: پدر ومادرم فدایت شوند، این چهار نفر چه کسانی هستند؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: نخست خود من که سوار بر براق هستم. سپس آن را وصف کرد: سرش مانند انسان، گونه­هایش همچون اسب، یالش از مروارید به رشته کشیده شده، گوش هایش یاقوت های سبز، چشم هایش مثل ستاره زهره است وهمچنان به وصف آن ادامه داد. گفتم: دومین نفر آنها چه کسی است ای رسول خدا؟ فرمود: صالح برادرم که سوار بر همان شتری می­شود که قومش آن را پی کردند. گفتم سومین نفر آنها چه کسی است؟ فرمود: عمویم حمزه شیر خدا و رسول خدا که سوار بر شتر من، عضباء می­شود. گفتم نفر آخر چه کسی است ای فرستاده الهی؟ فرمود: برادرم علی که سوار بر شتری از شترهای بهشت می­شود که افسار آن از مروارید مرطوب، کجاوه اش از یاقوت قرمز و میله­هایش از مروارید سفید است و بر سر علی تاجی از نور گذاشته می شود که در آن هفتاد هزار شکاف وجود دارد ودر هر شکاف یاقوتی قرمز رنگ که مسیر سه روز را برای سوارکار تیزتک روشن می کند. دو جامه سبز رنگ بر تن دارد و در دستش پرچم حمد است در حالی که ندا بر می آورد: لا اله الا الله محمد رسول الله. مردم می­گویند: این چه کسی است، نبیّ مُرسل یا فرشته ای مقرب و یا حامل عرش است؟ ندایی از داخل عرش بر می­­آید که او نه پیامبر مبعوث شده و نه فرشته مقرب و نه حامل عرش است بلکه علی بن ابی طالب وصی رسول خدا، امیرمؤمنان و پیشوای سپیدرویانِ بر اثر وضو است - . الیقین فی إمرة امیرالمؤمنین:184و185 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]کشف الیقین: امام رضا علیه السلام به نقل از پدرانش علیهم السلام فرمود: ای علی! تو سرور مسلمانان، امام متقیان، پیشوای سپیدرویانِ بر اثر وضو و رئیس دین هستی.

ابو القاسم طائی گفت: از احمد بن یحیی ثعلب معنای یعسوب را پرسیدم که گفت: به معنای زنبور عسل نر است که پیشاپیش ماده حرکت می کند و از آن مراقبت می­کند - . الیقین فی إمرة امیرالمؤمنین:190 - .

**[ترجمه]

وَ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله عَلِیٌّ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ وَ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله عَلِیٌّ مِنِّی کَنَفْسِی طَاعَتُهُ طَاعَتِی وَ مَعْصِیَتُهُ مَعْصِیَتِی وَ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله حَرْبُ عَلِیٍّ حَرْبُ اللَّهِ وَ سِلْمُ عَلِیٍّ سِلْمُ اللَّهِ وَ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله وَلِیُّ عَلِیٍّ وَلِیُّ اللَّهِ وَ عَدُوُّ عَلِیٍّ عَدُوُّ اللَّهِ وَ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله عَلِیٌّ حُجَّةُ اللَّهِ وَ خَلِیفَتُهُ عَلَی عِبَادِهِ وَ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله حُبُّ عَلِیٍّ إِیمَانٌ وَ بُغْضُهُ کُفْرٌ وَ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله حِزْبُ عَلِیٍّ حِزْبُ اللَّهِ وَ حِزْبُ أَعْدَائِهِ حِزْبُ الشَّیْطَانِ وَ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَهُ لَا یَفْتَرِقَانِ حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ وَ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله عَلِیٌّ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله مَنْ فَارَقَ عَلِیّاً فَقَدْ فَارَقَنِی وَ مَنْ فَارَقَنِی فَقَدْ فَارَقَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله شِیعَةُ عَلِیٍّ هُمُ الْفَائِزُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ(1).

**[ترجمه]خصال: جابر انصاری گفت: از پیامبر صلی الله علیه وآله شنیدم که فرمود: در علی فضیلت­های وجود دارد که اگر در تمام مردم یکی از آنها وجود داشت در فضیلت آنها کافی بود. که عبارتند از این سخن پیامبر که «هرکه من مولای اویم علی مولای اوست»، «علی برای من همچون هارون برای موسی است»، «علی از من و من از علی هستم»، «علی همچون خود من است طاعت او همچون طاعت من و عصیان او همچون عصیان من است»، «جنگ علی، جنگ خدا و صلح او صلح خداست» «دوست علی، دوست خدا و دشمن او دشمن خداست» «علی، حجت خداوند و خلیفه او بر بندگانش است»، «دوست داشتن علی ایمان و دشمنی با او کفر است» «گروه علی حزب خدا و گروه دشمنانش حزب شیطان هستند»، « علی با حق و حق با علی است و تا رسیدن به حوض کوثر از هم جدا نمی شوند»، «علی، تقسیم کننده بهشت وجهنم است» «هر کس از علی جدا شود از من جدا شده و هر کس از من جدا شود از خدا جدا شده است» «تنها شیعیان علی در روز قیامت رستگارانند» - . الخصال2: 89 و90 -

**[ترجمه]

قَلْبَهُ وَ اشْرَحْ صَدْرَهُ وَ ثَبِّتْ لِسَانَهُ وَ قِهِ الْحَرَّ وَ الْبَرْدَ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَا یُؤَدِّی عَنِّی إِلَّا عَلِیٌّ وَ لَا یَقْضِی عِدَاتِی إِلَّا عَلِیٌّ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ صلی الله علیه و آله: خَیْرُ إِخْوَانِی عَلِیٌّ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا سَلَکْتَ طَرِیقاً وَ لَا فَجّاً إِلَّا سَلَکَ الشَّیْطَانُ غَیْرَ طَرِیقِکَ وَ فَجِّکَ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: کَفُّ عَلِیٍّ کَفِّی.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام الْجَنَّةُ تَشْتَاقُ إِلَیْکَ وَ إِلَی عَمَّارٍ وَ سَلْمَانَ وَ أَبِی ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادِ.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: أَنْتَ یَا عَلِیُّ فِی الْجَنَّةِ وَ أَنْتَ ذُو قَرْنَیْهَا.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام إِنِّی أُحِبُّ لَکَ مَا أُحِبُّ لِنَفْسِی وَ أَکْرَهُ لَکَ مَا أَکْرَهُ لَهَا(1).

**[ترجمه]عیون اخبار الرضا: از امام رضا، از پدرانش علیهم السلام روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: من و این شخص - اشاره کرد به علی علیه السلام - در روز قیامت همچون این دو- دو انگشتش را به هم وصل کرد - هستیم و شیعیان ما و کسانی هم که ستم دیده­ی ما را یاری رسانند با ما هستند.

و با همین اسناد گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: تو از من و من از تو هستم.

و با همین اسناد گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: فقط علی عورت مرا[پس از مرگم]، خواهد دید و تنها کافر با علی دشمنی خواهد کرد.

و با همین اسناد گفت: علی علیه السلام فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله این گونه برایم دعا کرد: پروردگارا قلب او را هدایت کن، سینه اش را گشایش ده، زبانش را استوار کن واز گرما وسرما در امان دار.

و با همین اسناد گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: از من ادا نمی کند مگر علی و وعده­هایم را جز علی عملی نمی­سازد.

و با همین اسناد رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بهترین برادر من علی است.

و با همین اسناد به نقل از علی علیه السلام آمده که فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود: راهی را تو نرفتی و درّه­ای را نپیمودی، مگر آن که شیطان خلاف آن را در پیش گرفت.

و با همین اسناد گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: کف دست علی کف دست من است.

و با همین اسناد گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: بهشت برای تو، عمار، سلمان و مقداد، بی­تابی می­کند.

و با همین اسناد گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای علی! بهشت برای تو است و تو ذو القرنین آن هستی .

و با همین اسناد گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله به علی گفت: من هر آنچه را که برای خود دوست دارم برای تو هم می­خواهم و هر آنچه را که برای خود نمی­پسندم برای تو هم نمی خواهم - . عیون الأخبار:220-226 - .

**[ترجمه]

أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام(1) وَ الْمُوَالاةِ لَهُ (2).

**[ترجمه]امالی طوسی: سلمان رضی الله عنه گفت: رسول خدا ما را برای خیرخواهی مسلمانان و برای علی بن ابی طالب و دوستی او فرستاد - . امالی الطوسی:96. در مصدر چنین آمده: ما با رسول خدا بر خیرخواهی برای مسلمین و اقتدا به علی بن ابی طالب بیعت کردیم. - .

**[ترجمه]

أَعْتَمِدُ عَلَیْهِ فِی مَقَامِ الشَّفَاعَةِ وَ یُعِینُنِی عَلَی حَمْلِ مَفَاتِیحِ الْجَنَّةِ وَ أَمَّا اللَّتَانِ أَرْجُوهُمَا لَهُ فَإِنَّهُ لَا یَرْجِعُ مِنْ بَعْدِی ضَالًّا وَ لَا کَافِراً وَ أَمَّا الَّتِی أَخَافُهَا عَلَیْهِ فَغَدَرُ قُرَیْشٍ بِهِ مِنْ بَعْدِی (1).

ل، [الخصال] الحسین بن یحیی البجلی عن أبیه عن أبی زرعة عن أحمد بن القاسم عن فطر بن بشیر(2) عن یعقوب بن الفضل عن شریک بن عبد الله عن عبد الله بن عبد الرحمن المزنی عن أبیه عن النبی صلی الله علیه و آله: مثله (3).

**[ترجمه]امالی الطوسی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: درباره علی نُه چیز به من داده شده است. سه تای آنها در دنیا، سه تای آنها در قیامت، دو تای آنها را برایش آرزو می کنم واز یکی از آنها بر او می­ترسم، اما سه تای که مخصوص دنیا هستند عبارتند از اینکه او ساتر عورت من [پس از مرگم]، اداره کننده خانواده من و وصی من در میان ایشان است. اما سه چیزی که در قیامت است عبارتند از: در روز قیامت پرچم حمد به دست من داده می­شود و من آن را به دست علی می­دهم و به نیابت از من حمل می­کند. دوم اینکه در مقام شفاعت بر او تکیه می­کنم و سوم اینکه مرا در حمل کردن کلیدهای بهشت یاری می­رساند. اما دو چیزی که برایش امیدوارم این است که بعد از من به کفر وگمراهی برنگردد. اما چیزی که از آن بر او می­ترسم خیانت قریش به او بعد از من است - . امالی الطوسی:130 - .

در خصال از عبدالرحمان مزنی از پیامبر صلی الله علیه و آله مثل آن روایت شده است - . الخصال 2 :43 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]امالی الطوسی: علی علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: علی رئیس مؤمنان و مال رئیس منافقان است - . امالی الطوسی:226 - .

**[ترجمه]

عُثْمَانَ بْنِ کَرَامَةَ فِی مُسْنَدِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الضَّرِیرِ عَنْ یُوسُفَ بْنِ سَعِیدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ خَیْرٍ عَنِ الْمُطَّلِبِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُصْعَبِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِیهِ: مِثْلَهُ (1).

**[ترجمه]در امالی طوسی با سندی دیگراز مصعب، مثل این حدیث روایت شده است - . امالی الطوسی 321 - .

**[ترجمه]

اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا سَهْمُ اللَّهِ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ مَا بَعَثْتُهُ فِی سَرِیَّةٍ إِلَّا رَأَیْتُ جَبْرَئِیلَ علیه السلام َنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلَ عَنْ یَسَارِهِ وَ مَلَکاً أَمَامَهُ وَ سَحَابَةً تُظِلُّهُ حَتَّی یُعْطِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَبِیبِیَ النَّصْرَ وَ الظَّفَرَ(1).

**[ترجمه]امالی طوسی: هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله از جنگ با هوازن فراغت یافت به راه افتاد تا اینکه وارد طائف شد و ناحیه وج - . به تشدید جیم، مکانی در طائف است که جنگجویان پیامبر در آنجا جمع شده بودند. (مراصد الإطلاع 3: 1426) -

را چند روزی محاصره کرد. آن قوم از او خواستند که از آنجا برود تا هیأت اعزامی آنان به دیدن او بروند و شرط­هایی را برای او و شرط­هایی را برای خوشان بگذارند. پیامبر آنجا را ترک کرد و به طرف مکه به راه افتاد. عده ای از آنها نزد پیامبر آمدند و اسلام قوم خود را اعلام کردند اما با این وجود به خواندن نماز و دادن زکات اقرار نکردند. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: در دینی که رکوع و سجود در آن وجود نداشته باشد هیچ خیری وجود ندارد. سوگند به کسی که نفسم به دست اوست باید نماز را به جای آورید و زکات را ادا کنید در غیر این صورت کسی را که همچون نفس خود من است به سوی شما می­فرستم تا گردن جنگجویان شما را بزند و خانواده­هایتان را به اسارت بگیرد. سپس دست علی علیه السلام را گرفت و بالا برد و فرمود: آن شخص این است. وقتی آن هیأت به طائف برگشتند قوم خود را از تهدید رسول خدا باخبر ساختند. آنها هم اقرار به خواندن نماز کردند و در برابر شروط پیامبر سر تعظیم فرود آوردند. رسول خدا فرمود: هر مملکت و ناحیه­ای در برابر من طغیان کند آنها را با تیر الهی نشانه خواهم گرفت. گفتند: ای رسول خدا منظورت از تیر الهی کیست؟ گفت: علی بن ابی طالب، هر گاه او را به جنگی فرستادم جبرئیل را در طرف راستش، میکائیل را در سمت چپش، فرشته­ای را در جلویش و تکه ابری را در بالای سرش چون سایه بان دیدم تا اینکه خداوند عز و جل پیروزی را نصیب حبیب من کرد - . امالی الطوسی: 321و322 - .

**[ترجمه]

عَلَی خَالَتِی مَیْمُونَةَ بِنْتِ الْحَارِثِ زَوْجِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ کُنْتُ عِنْدَهَا فَقَالَتِ ائْذَنْ لِلرَّجُلِ فَدَخَلَ فَقَالَتْ مِنْ أَیْنَ أَقْبَلَ الرَّجُلُ قَالَ مِنَ الْکُوفَةِ قَالَتْ فَمِنْ أَیِّ الْقَبَائِلِ أَنْتَ قَالَ مِنْ بَنِی عَامِرٍ قَالَتْ حُیِّیتُ ازْدَدْ قُرْباً فَمَا أَقْدَمَکَ قَالَ یَا أُمَّ الْمُؤْمِنِینَ رَهِبْتُ أَنْ تَکْبِسَنِی الْفِتْنَةُ لِمَا رَأَیْتُ مِنِ اخْتِلَافِ النَّاسِ فَخَرَجْتُ فَقَالَتْ هَلْ کُنْتَ بَایَعْتَ عَلِیّاً قَالَ نَعَمْ قَالَتْ فَارْجِعْ فَلَا تَزُلْ عَنْ صَفِّهِ فَوَ اللَّهِ مَا ضَلَّ وَ مَا ضُلَّ بِهِ (1) فَقَالَ یَا أُمَّهْ فَهَلْ أَنْتِ مُحَدِّثَتِنِی (2) فِی عَلِیٍّ علیه السلام بِحَدِیثٍ سَمِعْتِهِ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَتِ اللَّهُمَّ نَعَمْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ عَلِیٌّ آیَةُ الْحَقِّ وَ رَایَةُ الْهُدَی عَلِیٌّ سَیْفُ اللَّهِ یَسُلُّهُ عَلَی الْکُفَّارِ وَ الْمُنَافِقِینَ فَمَنْ أَحَبَّهُ فَبِحُبِّی أُحِبُّهُ وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَبِبُغْضِی أُبْغِضُهُ أَلَا وَ مَنْ أَبْغَضَنِی أَوْ أَبْغَضَ عَلِیّاً لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا حُجَّةَ لَهُ (3).

**[ترجمه]امالی طوسی: یزید بن اصم گفت: سفیر بن شجره عامری وارد مدینه شد و از خاله ام میمونه همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله در حالی که من نزدش بودم، اجازه ورود خواست. خاله­ام گفت: به او اجازه ورود دهید. وقتی وارد شد، از او پرسید: از کجا آمده­ای ای مرد؟ گفت: از کوفه، پرسید: از کدام قبیله هستی؟ گفت: از بنی عامر. وقتی خاله­ام این را شنید خوشحال شد و گفت: زنده باشی، نزدیک­تر بیا، دلیل آمدنت چه بود؟ گفت: ای مادر مؤمنان! وقتی اختلاف میان مردم را دیدم ترسیدم که آتش این فتنه دامن مرا هم بسوزاند به همین خاطر تصمیم به خروج گرفتم. گفت: آیا با علی بیعت کرده­ای؟ جواب داد: بله، گفت: برگردد و از صف علی خارج نشو چرا که او هیچگاه گمراه نمی­شود و پیروانش هم گمراه نخواهند شد، مرد پرسید: آیا مرا از حدیثی که از رسول خدا درباره علی شنیده­ای، با خبر می­کنی؟ گفت: چرا که نه. از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: علی نماد حق و پرچم هدایت است. علی علیه السلام شمشیر پرودگار متعال برای قطع کردن گردن کافران و منافقان است. کسی که او را دوست بدارد با دوستی­ام او را دوست خواهم داشت و هر کس با او دشمنی ورزد با دشمنی­ام دشمن او هستم. آگاه باشید هر کس که با من دشمنی ورزد و یا علی را دشمن بدارد، در پیشگاه الهی هیچ حجتی نخواهد داشت - . امالی الطوسی:322 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]امالی طوسی: انس گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی به معراج رفتم آنچنان به پروردگار نزدیک شدم که تنها به اندازه دو سر کمان یا نزدیکتر از آن با وی فاصله داشتم - . منظور قرب معنوی و یا نزدیکی به مکانی است که خداوند فقط بهترین بنده اش را آنجا می برد. به هر حال مسلم است که نزدیکی به ذات مقدس خداوند معنا ندارد چرا که از محکمات دینی و عقلی است که خداوند منزه از مکان است. بنابراین اینگونه روایات به فرض صدور باید توجیه صحیح گردد تا با این اصل مسلم منافات نداشته باشد.(مترجم) - .

خداوند متعال فرمود: از میان بندگان چه کسی را دوست داری؟ گفتم: پرودگارا، علی را. گفت: ای محمد نگاه کن. وقتی به طرف چپ خود نگاه کردم علی بن ابی طالب صلوات الله

علیه را دیدم - . امالی الطوسی: 225 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]مجالس مفید، امالی طوسی: جعفر بن محمد از پدرش از جدش علیهم السلام روایت کرده: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: وقتی که به آسمان برده شدم و به سدرة المنتهی رسیدم، ندا داده شدم: ای محمد! برای علی طلب خیر کن. او سرور مسلمانان، پیشوای تقوا پیشه گان و پیشوای روسپیدانِ بر اثر وضو در روز قیامت است - . امالی المفید: 103، امالی الطوسی 121. - .

**[ترجمه]

وَ جَلَّ قَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَیْنَ أَخُوکَ یَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ خَلَّفْتُهُ وَرَائِی فَقَالَ ادْعُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا مِثَالُکَ مَعِی (1) وَ کُشِطَ لِی عَنْ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ حَتَّی رَأَیْتُ سُکَّانَهَا وَ عُمَّارَهَا وَ مَوْضِعَ کُلِّ مَلَکٍ مِنْهَا وَ الثَّالِثَةُ حِینَ بُعِثْتُ إِلَی الْحَقِ (2) فَقَالَ لِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَیْنَ أَخُوکَ فَقُلْتُ خَلَّفْتُهُ وَرَائِی فَقَالَ ادْعُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَلْیَأْتِکَ بِهِ فَدَعَوْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا أَنْتَ مَعِی فَمَا قُلْتُ لَهُمْ شَیْئاً وَ لَا رَدُّوا عَلَیَّ شَیْئاً إِلَّا سَمِعْتَهُ وَ وَعَیْتَهُ وَ الرَّابِعَةُ خُصِّصْنَا بِلَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ أَنْتَ مَعِی فِیهَا وَ لَیْسَتْ لِأَحَدٍ غَیْرِنَا وَ الْخَامِسَةُ نَاجَیْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِثَالُکَ مَعِی فَسَأَلْتُ فِیکَ (3) فَأَجَابَنِی إِلَیْهَا إِلَّا النُّبُوَّةَ فَإِنَّهُ قَالَ خَصَصْتُهَا بِکَ وَ خَتَمْتُهَا بِکَ وَ السَّادِسَةُ لَمَّا طُفْتُ بِالْبَیْتِ الْمَعْمُورِ کَانَ مِثَالُکَ مَعِی وَ السَّابِعَةُ هَلَاکُ الْأَحْزَابِ عَلَی یَدِی وَ أَنْتَ مَعِی.

یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ أَشْرَفَ إِلَی الدُّنْیَا(4) فَاخْتَارَنِی عَلَی رِجَالِ الْعَالَمِینَ ثُمَّ اطَّلَعَ الثَّانِیَةَ فَاخْتَارَکَ عَلَی رِجَالِ الْعَالَمِینَ. ثُمَّ اطَّلَعَ الثَّالِثَةَ فَاخْتَارَ فَاطِمَةَ عَلَی نِسَاءِ الْعَالَمِینَ ثُمَّ اطَّلَعَ الرَّابِعَةَ فَاخْتَارَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ- وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِهِمَا عَلَی رِجَالِ الْعَالَمِینَ.

یَا عَلِیُّ إِنِّی رَأَیْتُ اسْمَکَ مَقْرُوناً بِاسْمِی فِی أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ فَأَنِسْتُ بِالنَّظَرِ إِلَیْهِ إِنِّی لَمَّا بَلَغْتُ بَیْتَ الْمَقْدِسِ فِی مَعَارِجِی إِلَی السَّمَاءِ وَجَدْتُ عَلَی صَخْرَتِهَا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ أَیَّدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ نَصَرْتُهُ بِهِ فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ وَ مَنْ وَزِیرِی فَقَالَ (5) عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَلَمَّا انْتَهَیْتُ إِلَی سِدْرَةِ الْمُنْتَهَی وَجَدْتُ مَکْتُوباً عَلَیْهَا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ أَنَا وَحْدِی وَ مُحَمَّدٌ صَفْوَتِی مِنْ خَلْقِی أَیَّدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ نَصَرْتُهُ بِهِ فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ وَ مَنْ وَزِیرِی فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَلَمَّا جَاوَزْتُ السِّدْرَةَ وَ انْتَهَیْتُ إِلَی عَرْشِ

ص: 36

رَبِّ الْعَالَمِینَ وَجَدْتُ مَکْتُوباً عَلَی قَائِمَةٍ مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ (1) أَنَا وَحْدِی مُحَمَّدٌ حَبِیبِی وَ صَفْوَتِی مِنْ خَلْقِی أَیَّدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ أَخِیهِ وَ نَصَرْتُهُ بِهِ.

یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْطَانِی فِیکَ سَبْعَ خِصَالٍ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یَنْشَقُّ الْقَبْرُ عَنْهُ مَعِی وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یَقِفُ مَعِی عَلَی الصِّرَاطِ فَتَقُولُ (2) لِلنَّارِ خُذِی هَذَا فَهُوَ لَکِ وَ ذَرِی هَذَا فَلَیْسَ هُوَ لَکِ وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یُکْسَی إِذَا کُسِیتُ وَ یَحْیَا إِذَا حَیِیتُ وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یَقِفُ مَعِی عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ وَ أَوَّلُ مَنْ یُقْرِعُ مَعِی بَابَ الْجَنَّةِ وَ أَوَّلُ مَنْ یَسْکُنُ مَعِی عِلِّیِّینَ وَ أَوَّلُ مَنْ یَشْرَبُ مَعِی مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ الَّذِی خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ (3).

**[ترجمه]امالی طوسی: علی علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود: ای علی! هنگامی که به معراج رفتم در هر آسمانی ملائک با بشارت ها از من استقبال کردند تا اینکه به جبرئیل در محفلی از ملائک رسیدم و گفت: ای محمد! اگر امت تو بر دوست داشتن علی توافق می­کردند خداوند آتش جهنم را خلق نمی­کرد؛ ای علی! خداوند متعال در هفت جا تو را به عنوان شاهد در کنار من حاضر کرد تا جایی که با تو انس گرفتم. اول اینکه در شب معراج وقتی به آسمانها رفتم جبرئیل به من گفت: ای محمد برادرت کجاست؟ گفتم: او را جانشین خود قرار داده­ام. گفت: از خداوند بخواه تا او را هم همراهت قرار دهد. از خدواند متعال خواسته جبرئیل را طلب کردم تا اینکه مثال تو را در کنارم یافتم. در آسمانها ملائک را دیدم که صف به صف ایستاده اند گفتم: ای جبرئیل، اینان چه کسانی هستم؟ گفت: کسانی هستند که خداوند عز وجل در روز قیامت به آنها مباهات می ورزد. به آنها نزدیک شدم و درباره چیزهای که بود و تا روز قیامت خواهد بود صحبت کردم. حالت دوم هنگامی بود که در شب اسراء به طرف صاحب عرش عز وجل در حرکت بودم، جبرئیل گفت: ای محمد! برادرت کجاست: گفتم جانشین خود قرارداده­ام، گفت: از خداوند بخواه تا او را همراهت قراردهد. ناگهان مثال تو را در کنار خود یافتم. سپس پرده هفت آسمان در برابرم برداشته شد و تمام ساکنان و اهالی و مکان همه ملائک را در آنها دیدم. سوم اینکه وقتی به طرف حق تعالی فرستاده شدم جبرئیل گفت: ای محمد! برادرت کجاست؟ گفتم: جانشین خود قرارداده­ام. گفت: از خداوند بخواه تا او را همراهت قرار دهد. ناگهان تو را در کنار خود یافتم، هر آنچه را که در آنجا گفتم و شنیدم، تو هم شنیدی ودرک کردی. چهارم به شب قدر اختصاص داده شدیم که تنها تو در آن شب، همراهم بودی و برای کس دیگری غیر از ما نبود. پنجم با خداوند در حالی که مثال تو در کنارم بود نجوا کردم و چیزهایی را برای تو از او خواستم. هر آنچه را که برایت خواستم اجابت کرد به جز نبوت را که فرمود فقط اختصاص به من دارد و بعد از من پیامبر دیگری مبعوث نخواهد نشد. ششم هنگامی که به دور کعبه طواف کردم، مثال تو مرا همراهی می­کرد و هفتم به هنگام به هلاکت رساندن احزاب به دست من بود که تو هم همراهم بودی.

ای علی! خداوند به دنیا نگاه انداخت و مرا در میان مردان جهان برگزید. سپس برای دومین بار نظر افکند این بار تو را از میان مردان عالم برگزید. برای سومین بار فاطمه را به عنوان بهترین زن از میان جهانیان انتخاب کرد و در مرتبه چهارم، حسن و حسین و امامان از نسل آنها را از میان مردان عالم انتخاب کرد.

ای علی! در سه جا اسم تو را نزدیک به اسم خودم یافتم و با نگاه کردن به آن احساس آرامش کردم؛ نخست زمانی که برای معراج به بیت المقدس رسیدم صخره ای را دیدم که بر روی آن نوشته شده بود: هیچ الهی به جز الله نیست و محمد فرستاده او است که به واسطه وزیرش او را تایید و پیروز گرداندم. گفتم: ای جبرئیل وزیر من کیست؟ گفت علی بن ابی طالب. دوم اینکه زمانی به سدرة المنتهی رسیدم نوشته­ای را یافتم که بر روی آن این جمله بود: هیچ الهی به جز الله نیست محمد برگزیده من از خلقم است که به وسیله وزیرش او را تایید و پیروز گرداندم. گفتم ای جبرئیل وزیر من چه کسی است؟ گفت علی بن ابی طالب. سوم زمانی که سدرة المنتهی را پشت سر گذاشتم و به عرش الهی رسیدم نوشته­ای را بر روی یکی از پایه های عرش یافتم که برروی آن این جمله بود: هیچ الهی به جز الله نیست، محمد دوست و برگزیده من است که به وسیله وزیر و برادرش، او را تایید وپیروز گرداندم.

ای علی! پرودگار متعال درباره تو هفت ویژگی را به من بخشیده است: تو به همراه من اولین کسی هستی که قبر او به هنگام رسیدن قیامت شکافته می­شود. نخستین کسی خواهی بود که با من در پل صراط خواهی ایستاد و به آتش می گوئی این را وارد خود کن و آن را رها کن، چرا که بهره تو نیست. نخستین کسی خواهی بود که با من لباس پوشانده می­شوی و نخستین کسی خواهی بود که با من زنده خواهی شد. ای علی! تو نخستین کسی خواهی بود که به همراه من در سمت راست عرش خواهی ایستاد و نخستین کسی خواهی بود که به همراه من، درِ بهشت را خواهی کوفت و اولین کسی خواهی بود که با من در علّیین جای خواهی گرفت و نخستین کسی خواهی بود که به همراه من از شراب سر به مُهری که «خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُون» { مُهر آن، مُشک است، و در این [نعمتها] مشتاقان باید بر یکدیگر پیشی گیرند} - . امالی ابن الشیخ: 50 و51 - .

**[ترجمه]

علیه السلام فَقَالَ مَا فَعَلَ الْخَاتَمُ فَقَالَ هُوَ ذَا فَأَخَذَهُ وَ نَظَرَ إِلَی نَقْشِهِ فَقَالَ مَا أَمَرْتُکَ بِهَذَا قَالَ صَدَقْتَ وَ لَکِنْ یَدِی أَخْطَأَتْ فَجَاءَ بِهِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا نَقْشُ النَّقَّاشِ مَا أَمَرْتَ بِهِ وَ ذَکَرَ أَنَّ یَدَهُ أَخْطَأَتْ فَأَخَذَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله (1) وَ نَظَرَ إِلَیْهِ فَقَالَ یَا عَلِیُّ أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ تَخَتَّمَ بِهِ فَلَمَّا أَصْبَحَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله نَظَرَ(2) إِلَی خَاتَمِهِ فَإِذَا تَحْتَهُ مَنْقُوشٌ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ فَتَعَجَّبَ مِنْ ذَلِکَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَجَاءَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ یَا جَبْرَئِیلُ کَانَ کَذَا وَ کَذَا فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ کَتَبْتَ مَا أَرَدْتَ وَ کَتَبْنَا مَا أَرَدْنَا(3).

**[ترجمه]امالی طوسی: زید بن علی از پدرش از جدش علیهم السلام نقل کرد: پیامبر صلی الله علیه و آله انگشتری به علی علیه السلام داد تا بر روی آن جمله: محمد بن عبدالله را حک کند. حضرت علی آن را نزد حکّاک برد وگفت جمله: محمد بن عبدالله را بر روی آن حک کن. حکاک به اشتباه محمد رسول الله را بر روی آن حک کرد. علی علیه السلام نزد وی رفت و فرمود: با انگشتر چکار کردی؟ گفت: این شده است، بگیرید. حضرت به انگشتر نگاه کرد و فرمود: تو را به این کار فرمان نداده بودم؟ حکاک گفت: حق با شما است اما این دستم بود که اشتباه کرد. علی علیه السلام انگشتر را نزد پیامبر آورد و فرمود: ای رسول خدا! حکاک آنچه را که به او گفتم انجام نداده و می­گوید دستش اشتباه کرده است. پیامبر صلی الله علیه و آله انگشتر را گرفت و نگاهی به آن انداخت و فرمود: ای علی! من محمد بن عبدالله و رسول خدا هستم سپس آن را به دستش کرد. وقتی پیامبر صبح روز بعد از خواب بیدار شد نگاهی به انگشتر انداخت ناگهان دید که زیر آن جمله: علی ولی الله نقش بسته است. پیامبر شگفت زده شد. در آن لحظه جبرئیل نزد وی آمد، پیامبر ماجرا را به او فرمود. جبرئیل در پاسخ گفت: ای محمد! تو آنچه را که می­خواستی نوشتی و ما آنچه را که خواستیم نوشتیم - . امالی ابن الشیخ: 79 و80 - .

**[ترجمه]

یَا مُحَمَّدُ عَنْ عَلِیٍّ مَا خَلَقْتُ مِنْ حَلَالٍ أَوْ حَرَامٍ عَلِیٌّ عَلِیمٌ بِهِ (1).

**[ترجمه]بصائر الدرجات: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی به معراج رفتم خداوند از ورای حجاب چیزهایی را به من وحی کرد و سخنانی را برایم بیان کرد. از جمله سخنانی که به من گفت این بود: ای محمد! علی اول و علی آخر و ظاهر و باطن است و به هر چیزی آگاه است. گفتم: پروردگارا! آیا این صفات تو نیست، فرمود: ای محمد من الله هستم هیچ معبودی جز من نیست. «الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُون - .الحشر/23 - »{همان

فرمانروای پاک سلامت[بخش و] مؤمن [به حقیقت حقه خود که] نگهبان عزیز جبار [و] متکبر [است] پاک است خدا از آنچه [با او] شریک می گردانند.}من الله هستم و معبودی جز من نیست. خدای خالق نوساز صورتگر که بهترین نامها از آن من است. آنچه در آسمانها و زمین است تسبیح مرا می گویند و من عزیز حکیم هستم. ای محمد! هیچ خدایی به جز من نیست؛ من اول هستم و هیچ چیز قبل از من وجود نداشت وآخر هستم و هیچ چیزی بعد من وجود ندارد. من ظاهر هستم و بالای من هیچ چیزی یافت نمی­شود و باطن هستم وهیچ چیزی پائین من وجود ندارد - .[1] منظور این است که قدرتی مافوق خدا نیست و آگاهتر از او به باطن مخلوقات وجود ندارد. چنانچه این معنا برای ظاهر و باطن در روایات دیگر از اهل بیت علیهم السلام وارد شده است.(مترجم) - .

هیچ خدائی به جز من وجود ندارد. من آگاه به همه چیز هستم. ای محمد! علی اول است چرا که او نخستین امامی است که پیمان مرا پذیرفته و آخر است چرا که آخرین امامی است که او را قبض روح می­کنم و او همان دابه­ای است که با آنها صحبت می­کند[و در قرآن آمده است]. ای محمد! علی ظاهر است چرا که بر او تمام آنچه را که برای تو سفارش کردم ظاهر می­شود و تو نباید چیزی از آن را از او کتمان کنی. ای محمد! علی باطن است چرا که رازی را که به تو گفتم به او هم منتقل کرده­ام و میان من و تو هیچ چیزی وجود ندارد که بخواهم آن را از علی پنهان کنم و علی نسبت به هر حرام وحلالی آگاه است - . بصائر الدرجات: 150 - .

**[ترجمه]

إِذاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُهْتَدِینَ إِنْ أَنَا قَاتَلْتُهُ بَعْدَ أَرْبَعٍ سَمِعْتُهُنَّ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَأَنْ تَکُونَ لِی وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا أَعْمُرُ فِیهَا عُمُرَ نُوحٍ قُلْنَا سَمِّهِنَّ قَالَ مَا ذَکَرْتُهُنَّ إِلَّا وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أُسَمِّیَهُنَّ بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِبَرَاءَةَ لِیَنْبُذَ إِلَی الْمُشْرِکِینَ فَلَمَّا سَارَ لَیْلَةً(1) أَوْ بَعْضَ لَیْلَةٍ بَعَثَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام نَحْوَهُ فَقَالَ اقْبِضْ بَرَاءَةَ مِنْهُ وَ ارْدُدْهُ إِلَیَّ فَمَضَی إِلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَبَضَ بَرَاءَةَ مِنْهُ وَ رَدَّهُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا مَثُلَ بَیْنَ یَدَیْهِ بَکَی وَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ حَدَثَ فِیَّ شَیْ ءٌ أَمْ نَزَلَ فِیَّ قُرْآنٌ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ یَنْزِلْ فِیکَ قُرْآنٌ لَکِنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام جَاءَنِی عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ لَا یُؤَدِّی عَنْکَ إِلَّا أَنْتَ أَوْ رَجُلٌ مِنْکَ وَ عَلِیٌّ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ عَلِیٍّ وَ لَا یُؤَدِّی عَنِّی إِلَّا عَلِیٌّ.

قُلْنَا لَهُ وَ مَا الثَّانِیَةُ؟ قَالَ کُنَّا فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ آلُ عَلِیٍّ وَ آلُ أَبِی بَکْرٍ وَ آلُ عُمَرَ وَ أَعْمَامُهُ قَالَ فَنُودِیَ فِینَا لَیْلًا اخْرُجُوا مِنَ الْمَسْجِدِ إِلَّا آلَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ آلَ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ فَخَرَجْنَا نَجُرُّ قِلَاعَنَا(2) فَلَمَّا أَصْبَحْنَا أَتَاهُ عَمُّهُ حَمْزَةُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَخْرَجْتَنَا وَ أَسْکَنْتَ هَذَا الْغُلَامَ وَ نَحْنُ عُمُومَتُکَ وَ مَشِیخَةُ أَهْلِکَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا أَنَا أَخْرَجْتُکُمْ وَ لَا أَنَا أَسْکَنْتُهُ وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَنِی بِذَلِکَ.

قُلْنَا لَهُ فَمَا الثَّالِثَةُ؟ قَالَ بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِرَایَتِهِ إِلَی خَیْبَرَ مَعَ أَبِی بَکْرٍ فَرَدَّهَا فَبَعَثَ بِهَا مَعَ عُمَرَ فَرَدَّهَا فَغَضِبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ کَرَّاراً غَیْرَ فَرَّارٍ لَا یَرْجِعُ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ قَالَ فَلَمَّا أَصْبَحْنَا جَثَوْنَا عَلَی الرَّکْبِ فَلَمْ نَرَهُ یَدْعُو أَحَداً مِنَّا ثُمَّ نَادَی أَیْنَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَجِی ءَ بِهِ وَ هُوَ أَرْمَدُ فَتَفَلَ فِی عَیْنِهِ وَ أَعْطَاهُ الرَّایَةَ فَفَتَحَ اللَّهُ عَلَی یَدِهِ.

قُلْنَا لَهُ فَمَا الرَّابِعَةُ؟ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَرَجَ غَازِیاً إِلَی تَبُوکَ وَ

ص: 40

اسْتَخْلَفَ عَلِیّاً عَلَی النَّاسِ فَحَسَدَتْهُ قُرَیْشٌ وَ قَالُوا إِنَّمَا خَلَّفَهُ لِکَرَاهِیَةِ صُحْبَتِهِ قَالَ فَانْطَلَقَ فِی أَثَرِهِ حَتَّی لَحِقَهُ فَأَخَذَ بِغَرْزِ(1) نَاقَتِهِ ثُمَّ قَالَ إِنِّی لَتَابِعُکَ قَالَ مَا شَأْنُکَ فَبَکَی وَ قَالَ إِنَّ قُرَیْشاً تَزْعُمُ أَنَّکَ إِنَّمَا خَلَّفْتَنِی لِبُغْضِکَ لِی وَ کَرَاهِیَتِکَ صُحْبَتِی قَالَ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُنَادِیَهُ فَنَادَی فِی النَّاسِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ أَ فِیکُمْ أَحَدٌ إِلَّا وَ لَهُ مِنْ أَهْلِهِ خَاصَّةٌ قَالُوا أَجَلْ قَالَ فَإِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ خَاصَّةُ أَهْلِی وَ حَبِیبِی إِلَی قَلْبِی ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَ مَا تَرْضَی أَنْ تَکُونَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام رَضِیتُ عَنِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ.

ثُمَّ قَالَ سَعْدٌ هَذِهِ أَرْبَعَةٌ وَ إِنْ شِئْتُمَا حَدَّثْتُکُمَا بِخَامِسَةٍ، قُلْنَا قَدْ شِئْنَا ذَلِکَ. قَالَ کُنَّا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ فَلَمَّا عَادَ نَزَلَ غَدِیرَ خُمٍّ وَ أَمَرَ مُنَادِیَهُ فَنَادَی فِی النَّاسِ مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ (2).

**[ترجمه]مجالس مفید: حارث بن ثعلبه گفت: موسم ماه ذی الحجّة یا شاید پیش از آن بود که دو مرد بر ما وارد شدند و قصد داشتند به مکّه و مدینه بروند. دیدند که گروهی از مردم بسوی مکّه رهسپار می­شدند. حارث گفت: آن دو نفر گفتند: ما هم با آن مردم به سوی مکه به راه افتادیم، در راه به سوارانی بر خوردیم که مردی در میان آنان بود که گویا رئیس آنها بود، وی از جمعیّت کناره گرفت و به ما گفت: حتما عراقی هستید؟ گفتیم: بله عراقی هستیم. گفت: لابد کوفی هم هستید؟ گفتیم: بله کوفی هستیم، گفت: از کدام قبیله اید؟ گفتیم: از بنی کنانه، گفت: از کدام طایفه؟ گفتیم: از بنی مالک بن کنانه، گفت: خوش آمدید! شما را به تمام کتابهای آسمانی و پیامبران مرسل سوگند می­دهم آیا از علیّ بن ابی طالب شنیده اید که از من بد گوئی کند یا بگوید: او دشمن من است و به جنگ من خواهد پرداخت؟ گفتیم: تو که هستی؟ گفت: سعد بن ابی وقّاص، گفتیم: نه اما شنیدیم که می گفت: از فتنه أخَیْنِس بپرهیزید. گفت: خنیس ها بسیارند آیا شنیدید که نامم را ببرد؟ گفتیم نه، گفت: الله اکبر الله،اگر اسم مرا می­آورد در زمره گمراه یافته گان قرار می­گرفتم. اگر با علی بعد از شنیدن آن چهار فضیلتی که از رسول خدا درباره او شنیدم بجنگم در زمره هدایت یافتگان نخواهم بود. داشتن یکی از آنها فضیلت ها با تمام دنیا و هر آنچه که در آن است برابری می­کند حتی اگر عمر نوح را هم داشته باشم. گفتیم: آنها را نام ببر. گفت: به همین خاطر آنها را ذکر کردم: نخست اینکه پیامبر متن سوره برائت (توبه) را برای تبلیغ به شخصی [یعنی ابوبکر] داد سپس شبی یا نصف شبی نگذشته بود که علی علیه السلام را به دنبال او فرستاد وگفت: سوره را از او پس بگیر و او را نزد من بازگردان. علی به طرف او رهسپار شد و آن را از او باز پس گرفت و او را نزد رسول خدا بازگرداند. چون آن شخص نزد رسول خدا برگشت و با حالت گریان گفت: آیا اتفاقی در باره من افتاده یا آیه­ای درباره من نازل شده؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: نه آیه ای درباره تو نازل نشده است، اما جبرئیل از طرف خداوند برای من پیامی آورد و آن اینکه کسی نمی­تواند از طرف تو برساند مگر خودت یا کسی که از تو باشد. علی از من است و من از علی هستم و تنها او می­تواند که به نیابت از من رساننده پیام باشد.

گفتیم: دومی چه چیزی است؟ گفت: در مسجد رسول خدا درحالی که خاندان علی، ابوبکر و عمر و عموهای او حضور داشتند جمع شده بودیم. ناگهان در شب ندایی آمد و گفت: فقط خاندان رسول خدا و خاندان علی در مسجد بمانند و دیگران آن جا را ترک کنند. ما هم در حالی که توشه دان خود را به دنبال خود می­کشیدیم از آنجا خارج شدیم. صبح آن روز حمزه عموی پیامبر نزد او رفت و گفت: ای رسول خدا ما را در حالی که عموها و ریش سفیدان و بزرگان قوم تو هستیم از مسجد بیرون کردی واین پسر را آنجا باقی گذاشتی؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: من نه در بیرون کردن شما و نه در به جا گذاشتن او نقشی نداشتم، بلکه این خداوند عز وجل بود که مرا به آن کار دستور داد. گفتیم سومی چه بود؟ گفت: رسول خدا در روز فتح خیبر پرچمش را به دست ابوبکر داد تا با آن خیبر را فتح کند، اما آن را برگرداند. سپس آن را به عمر داد او هم آن را برگرداند. رسول خدا صلی الله علیه و آله خشمگین شد و فرمود: پرچم را فردا به دست کسی خواهم داد که خداوند و فرستاده­اش او را دوست دارند و او هم خداوند و فرستاده­اش را دوست دارد. او پیاپی بر دشمن هجوم می­آورد و هرگز از میدان کارزار نمی­گریزد و باز نخواهد گشت تا خدا فتح و پیروزی را به دست او عملی سازد. وقتی صبح شد همگی بر سر زانو نشسته و منتظر بودیم که رسول خدا کسی از ما را صدا زند طولی نکشید که ندا داد: علی بن ابی طالب کجاست؟ علی علیه السلام در حالی که از ناحیه چشم احساس درد می کرد جلو آمد، رسول خدا آب دهانش را به آن مالید و پرچم را به دست او داد و این گونه بود که خداوند به وسیله او خیبر را فتح کرد.

گفتیم: چهارمی چیست؟ گفت: رسول خدا برای جنگ تبوک به راه افتاد و علی را جانشین خود کرد. قریش بر او حسادت بردند و گفتند: پیامبر از همراهی علی بیزار است به همین خاطر او را با خود نبرد. علی به دنبال رسول خدا رفت تا اینکه به او رسید و رکاب شترش را گرفت وگفت: من هم با شما می­آیم. رسول خدا فرمود: تو را چه شده؟ علی علیه السلام به گریه افتاد و گفت: قریش گمان می­کنند که شما از سر ناراحتی و بیزاری از همراهی من، مرا با خود نمی­بری؟ رسول خدا دستور داد تا مردم جمع شوند وسپس فرمود: ای مردم! آیا این طور نیست که هر کدام از شما شخص ویژه و مورد اعتمادی در خانواده اش دارد؟ گفتند: بله درست است، فرمود پس بدانید که علی آن فرد ویژه خانواده من و محبوب دلم است. سپس خطاب به علی علیه السلام گفت: آیا نمی­پسندی که تو برای من همچون هارون برای موسی باشی با این تفاوت که بعد از من پیامبری نمی­آید؟ گفت: از خداوند و پیامبرش راضی وخوشنود شدم.

سپس سعد گفت: این چهار فضیلت از علی هستند اگر بخواهید پنجمی را هم برایتان بیان می­کنم، گفتند: منتظر شنیدن آن هستیم. گفت: در حجة الوداع همراه رسول خدا بودیم. در راه بازگشت از مکّه در غدیر خم فرود آمد و به جارچی خود فرمود جار زند: هر کس که من مولا و صاحب اختیار اویم. این علی نیز مولای اوست. پروردگارا! با دوستان او دوست و با دشمنانش دشمن باش. آنکس را که او را یاری می­دهد یاری رسان وآنکس را که در پی خوار کردن او است خوار گردان - . امالی المفید: 34-36 - .

**[ترجمه]

قَبْلَ الْأَجْسَامِ بِأَلْفَیْ عَامٍ وَ عَلَّقَهَا بِالْعَرْشِ وَ أَمَرَهَا بِالتَّسْلِیمِ عَلَیَّ وَ الطَّاعَةِ لِی وَ کَانَ أَوَّلُ مَنْ سَلَّمَ عَلَیَّ وَ أَطَاعَنِی مِنَ الرِّجَالِ رُوحَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام(1).

**[ترجمه]مجالس مفید: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند عزو جل روحها را دو هزار سال قبل از جسم ها آفریده است؛ سپس آن ها را در عرش معلق کرده و به سلام کردن به من و اطاعت از من فرمان داد. نخستن روحی که از مردان به من سلام کرد و مرا اطاعت کرد روح علی بن ابی طالب بود - . امالی المفید:66 - .

**[ترجمه]

لَکَ قَدْ فَعَلْتُ مَا سَأَلْتَ وَ أَیَّدْتُکَ بِعَلِیٍّ وَ هُوَ سَیْفُ اللَّهِ عَلَی أَعْدَائِی وَ سَیَبْلُغُ دِینُکَ مَا یَبْلُغُ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ.

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ یَوْمَ خَیْبَرَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام َعلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ اللَّهِ مَا هَبَّتْ صَبَاءٌ لَوْ لَا أَنَّ طَائِفَةً مِنْ أُمَّتِی یَقُولُونَ فِیکَ مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی أَخِی الْمَسِیحِ لَقُلْتُ فِیکَ قَوْلًا مَا مَرَرْتَ عَلَی مَلَإٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ إِلَّا أَخَذُوا التُّرَابَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَیْکَ وَ الْمَاءَ مِنْ فَاضِلِ طَهُورِکَ فَیَسْتَشْفُونَ بِهِ وَ لَکِنَّ حَسْبَکَ أَنَّکَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکَ تَرِثُنِی وَ أَرِثُکَ وَ أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی وَ أَنَّ حَرْبَکَ حَرْبِی وَ سِلْمَکَ سِلْمِی (1).

**[ترجمه]فضائل، کتاب روضة: ابن عباس گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: وقتی به معراج رفتم و به آسمان دنیا رسیدم جبرئیل گفت: ای محمد! با فرشتگان آسمان دنیا نماز بگذار که به آن فرمان داده شده­ای. پس با ایشان نماز خواندم. در آسمان دوم و سوم هم چنین کاری کردم اما وقتی به آسمان چهارم رسیدم صد و بیست و چهار هزار پیامبر را دیدم. جبرئیل جلو آمد و گفت: ای محمد! پیش آی و برای آنها نماز به جای آور. گفتم: چطور ممکن است جلو روم حال آنکه در میان آنها پدرم آدم و پدرم ابراهیم حضور دارند؟! گفت: خداوند متعال دستور داده است که پیشاپیش آنها نماز بخوانی و بعد از نماز خواندن از آنها بپرس که در زمان خود برای چه به سوی مردم مبعوث شدند؟ وبرای چه قبل از دمیدن صور زنده شده­اند؟ گفتم: فرمان خداوند را اجرا می­کنم و در برابر آن سر تعظیم فرود می­آورم. وقتی نماز را به پایان رساندم، جبرئیل به آنها گفت: ای پیامبران الهی! برای چه به سوی مردم مبعوث شدید و چرا حالا قبل از دمیدن صور زنده شده­اید؟ همگی با هم گفتند: مبعوث و زنده شدیم تا به نبوت تو و امامت علی بن ابی طالب اقرار کنیم. - . الروضة : 65 -

ابن عباس گفت: روزی پیامبر صلی الله علیه وآله این گونه به پیشگاه الهی دعا کرد: پروردگارا! در تنهائی کنارم باش و مهربانیت را نثار پسر عمویم علی بن ابی طالب کن. در این هنگام جبرئیل بر پیامبر نازل شد وگفت: ای محمد خداوند به تو سلام رساند و گفت: دعایت را اجابت کردم و علی را کمک و حامی تو قرار دادم، او شمشیر خداوند برای نابودی دشمنان من است و دین تو را تا زمانی که شب به روز می­رسد، به گوش مردم می­رساند.

ابن عباس گفت: شنیدم که رسول خدا صلی الله علیه و آله در روز خیبر به امیرمؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود: به خداوند سوگند تا زمانی که باد صبا می­وزد! اگر گروهی از امت من در باره تو همان چیزی را نمی­گفتند که نصاری در باره برادرم مسیح گفتند، درباره تو سخنی را می گفتم که از کنار هیچ گروهی از مسلمانان عبور نمی کردی مگر این که خاک زیر پای تو را بر می داشتند و با آن تبرک می جستند و از آب چکیده شده از اعضایت در حال وضو، طلب شفاعت کنند. ولی همین برای تو کافی است که از منی و من از تو هستم. از من ارث می­بری همچنان که من از تو ارث می­برم. ای علی! تو برای من به منزله هارون برای موسی هستی با این تفاوت که بعد از من پیامبری نمی­آید. همانا جنگ و صلح تو جنگ و صلح من است - . الروضه:11 - .

**[ترجمه]

بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَرَأَیْتُهُ یُصَلِّی وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ بِحَقِّ عَلِیٍّ عَبْدِکَ اغْفِرْ لِلْخَاطِئِینَ مِنْ أُمَّتِی قَالَ فَأَخَذَنِی مِنْ ذَلِکَ الْهَلَعُ الْعَظِیمُ فَأَوْجَزَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی صَلَاتِهِ وَ قَالَ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ أَ کُفْرٌ بَعْدَ إِیمَانٍ فَقُلْتُ حَاشَا وَ کَلَّا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لَکِنْ رَأَیْتُ عَلِیّاً یَسْأَلُ اللَّهَ بِکَ وَ رَأَیْتُکَ تَسْأَلُ اللَّهَ بِعَلِیٍّ فَلَا أَعْلَمُ أَیُّکُمَا أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ اجْلِسْ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ فَجَلَسْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ لِیَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَنِی وَ عَلِیّاً مِنْ نُورِ قُدْرَتِهِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الْخَلْقَ بِأَلْفَیْ عَامٍ إِذْ لَا تَسْبِیحَ وَ لَا تَقْدِیسَ فَفَتَقَ نُورِی فَخَلَقَ مِنْهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ أَنَا وَ اللَّهِ أَجَلُّ مِنَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ فَتَقَ نُورَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَخَلَقَ مِنْهُ الْعَرْشَ وَ الْکُرْسِیَّ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ اللَّهِ أَفْضَلُ مِنَ الْعَرْشِ وَ الْکُرْسِیِّ وَ فَتَقَ نُورَ الْحَسَنِ فَخَلَقَ مِنْهُ اللَّوْحَ وَ الْقَلَمَ وَ الْحَسَنُ وَ اللَّهِ أَفْضَلُ مِنَ اللَّوْحِ وَ الْقَلَمِ وَ فَتَقَ نُورَ الْحُسَیْنِ فَخَلَقَ مِنْهُ الْجِنَانَ وَ الْحُورَ الْعِینَ وَ الْحُسَیْنُ وَ اللَّهِ أَفْضَلُ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ ثُمَّ أَظْلَمَتِ الْمَشَارِقُ وَ الْمَغَارِبُ فَشَکَتِ الْمَلَائِکَةُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی أَنْ یَکْشِفَ عَنْهُمْ تِلْکَ الظُّلْمَةَ فَتَکَلَّمَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ کَلِمَةً فَخَلَقَ مِنْهَا رُوحاً ثُمَّ تَکَلَّمَ بِکَلِمَةٍ فَخَلَقَ مِنْ تِلْکَ الْکَلِمَةِ نُوراً فَأَضَافَ النُّورَ إِلَی تِلْکَ الرُّوحِ وَ أَقَامَهَا مَقَامَ الْعَرْشِ فَزَهَرَتِ الْمَشَارِقُ وَ الْمَغَارِبُ فَهِیَ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءُ وَ لِذَلِکَ سُمِّیَتِ الزَّهْرَاءَ لِأَنَّ نُورَهَا زَهَرَتْ بِهِ السَّمَاوَاتُ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یَقُولُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لِی وَ لِعَلِیٍّ- أَدْخِلَا الْجَنَّةَ مَنْ شِئْتُمَا وَ أَدْخِلَا النَّارَ مَنْ شِئْتُمَا وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ(1) فَالْکَافِرُ مَنْ جَحَدَ نُبُوَّتِی وَ الْعَنِیدُ مَنْ جَحَدَ بِوَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ عِتْرَتِهِ وَ الْجَنَّةُ لِشِیعَتِهِ وَ لِمُحِبِّیهِ (2).

**[ترجمه]فضائل، کتاب روضة: ابن مسعود گفت: روزی بر پیامبر صلی الله علیه و آله وارد شدم و گفتم: ای رسول خدا! حق را به من نشان ده تا به آن نگاه کنم. پیامبر گفت: ای ابو عبدالله داخل در آن اتاق شو. وقتی داخل شدم علی بن ابی طالب را در حال نماز خواندن یافتم در حالی که در سجده این کلمات را بر زبان جاری می­ساخت: «پرودگارا به حق محمد عبد و فرستاده ات از گناه کارانِ شیعیانم بگذر». از آنجا خارج شدم و بر رسول خدا گذشتم و او را هم در سجده یافتم که می­فرمود: «پروردگار به حق بنده­ات علی از گناهکاران امتم در گذر». از دیدن این دو صحنه بی تاب و پریشان شدم. پیامبر نمازش را کوتاه کرد و فرمود: ای ابن مسعود! آیا دچار کفر پس از ایمان شده ای[که اینچنین آشفته ای]؟ گفتم هرگز ای رسول خدا! اما علی را در نماز دیدم که نزد خدا به شما توسل می­جوید و شما نزد خدا به او توسل می­جویید، نمی­دانم کدام یک از شما در نزد خداوند عزو جل برتر است؟ پیامبر فرمود: ای ابن مسعود! بنشین. در مقابلش نشستم، فرمود: بدان که خداوند دو هزار سال قبل از آفرینش مخلوقات یعنی زمانی که نه تسبیح و نه تقدیسی وجود داشت من و علی را از نور قدرتش آفرید. سپس نور من را شکافت و از آن آسمانها و زمین ها را آفرید و سوگند به خدا که من برتر از آسمانها و زمین ها هستم. بعد از آن نور علی را شکافت و از آن عرش و کرسی را آفرید و سوگند به خداوند، علی برتر از عرش و کرسی است. سپس نور حسن را شکافت و از آن لوح و قلم را آفرید و به خدا سوگند که حسن برتر از قلم و لوح است. به دنبال آن نور حسین را شکافت و از آن بهشت­ها و حوریان سیاه چشم را آفرید و به خدا سوگند که حسین برتر از حوریان سیاه چشم است. بعد از آن مشرق و مغرب در تاریکی و ظلمت فرو رفت. ملائکه به خداوند التماس کردند که این تاریکی را از بین برد و روشنائی را به آنها بازگرداند. خداوند کلمه­ای گفت و روحی از آن به وجود آورد، سپس کلمه­ای دیگر گفت و این بار از آن نوری پدید آورد. آن نور را به روح اضافه کرد و آن را به جای عرش الهی نهاد و بعد از آن بود که مشرق و مغرب نورانی شدند. آن نور، فاطمه زهرا بود و به همین خاطر است که «زهراء» لقب گرفته است چرا که نور وی آسمانها را نورانی کرد. ای ابن مسعود! زمانی که روز قیامت فرا رسد خداوند متعال به من و علی می­فرماید: هر آنکس را که می­خواهید در بهشت جای دهید و هر آنکس را که می­خواهید وارد جهنم کنید. این معنای سخن خداوند متعال است: «أَلْقِیا فی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنید» { هر کافر سرسختی را در جهنّم فروافکنید } کافر کسی است که نبوت مرا انکار کند و عنید (طاغی) کسی است که منکر ولایت علی و خاندان او شود. بدان که بهشت از آن شیعیان و دوست داران علی است - . الفضائل: 135،136، الروضة: 18 - .

**[ترجمه]

قَالَ فَانْصَرَفَ النَّاسُ وَ لَمْ أَنْصَرِفْ فَخَرَجَ ثَانِیَةً وَ قَالَ لِی یَا أَصْبَغُ- أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلِی عَنْ قَوْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ- قُلْتُ بَلَی وَ لَکِنِّی رَأَیْتُ حَالَهُ فَأَحْبَبْتُ أَنْ أَنْظُرَ إِلَیْهِ فَأَسْتَمِعَ مِنْهُ حَدِیثاً فَاسْتَأْذِنْ لِی رَحِمَکَ اللَّهُ فَدَخَلَ وَ لَمْ یَلْبَثْ أَنْ خَرَجَ فَقَالَ لِیَ ادْخُلْ فَدَخَلْتُ فَإِذَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مُعَصَّبٌ بِعِصَابَةٍ وَ قَدْ عَلَتْ صُفْرَةُ وَجْهِهِ عَلَی تِلْکَ الْعِصَابَةِ وَ إِذَا هُوَ یَرْفَعُ فَخِذاً وَ یَضَعُ أُخْرَی مِنْ شِدَّةِ الضَّرْبَةِ وَ کَثْرَةِ السَّمِّ فَقَالَ لِی یَا أَصْبَغُ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ الْحَسَنِ عَنْ قَوْلِی قُلْتُ بَلَی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَکِنِّی رَأَیْتُکَ فِی حَالَةٍ فَأَحْبَبْتُ النَّظَرَ إِلَیْکَ وَ أَنْ أَسْمَعَ مِنْکَ حَدِیثاً فَقَالَ لِیَ اقْعُدْ فَمَا أَرَاکَ تَسْمَعُ مِنِّی حَدِیثاً بَعْدَ یَوْمِکَ هَذَا اعْلَمْ یَا أَصْبَغُ أَنِّی أَتَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَائِداً کَمَا جِئْتُ السَّاعَةَ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ اخْرُجْ فَنَادِ فِی النَّاسِ الصَّلَاةَ جَامِعَةً وَ اصْعَدِ الْمِنْبَرَ وَ قُمْ دُونَ مَقَامِی بِمِرْقَاةٍ وَ قُلْ لِلنَّاسِ أَلَا مَنْ عَقَّ وَالِدَیْهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَلَا مَنْ أَبَقَ مِنْ مَوَالِیهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَلَا مَنْ ظَلَمَ أَجِیراً أُجْرَتَهُ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَا أَصْبَغُ فَفَعَلْتُ مَا أَمَرَنِی بِهِ حَبِیبِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَامَ مِنْ أَقْصَی الْمَسْجِدِ رَجُلٌ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ تَکَلَّمْتَ بِثَلَاثِ کَلِمَاتٍ وَ أَوْجَزْتَهُنَّ فَاشْرَحْهُنَّ لَنَا فَلَمْ أَرُدَّ جَوَاباً حَتَّی أَتَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ مَا کَانَ مِنَ الرَّجُلِ قَالَ الْأَصْبَغُ ثُمَّ أَخَذَ علیه السلام بِیَدِی وَ قَالَ یَا أَصْبَغُ ابْسُطْ یَدَکَ فَبَسَطْتُ یَدِی فَتَنَاوَلَ إِصْبَعاً مِنْ أَصَابِعِ یَدِی وَ قَالَ یَا أَصْبَغُ کَذَا تَنَاوَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِصْبَعاً مِنْ أَصَابِعِ یَدِی کَمَا تَنَاوَلْتُ إِصْبَعاً مِنْ أَصَابِعِ یَدِکَ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَلَا وَ إِنِّی وَ أَنْتَ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ فَمَنْ عَقَّنَا فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَلَا وَ إِنِّی وَ أَنْتَ مَوْلَیَا هَذِهِ الْأُمَّةِ فَعَلَی مَنْ أَبَقَ عَنَّا لَعْنَةُ اللَّهِ أَلَا وَ إِنِّی وَ أَنْتَ أَجِیرَا هَذِهِ الْأُمَّةِ فَمَنْ ظَلَمَنَا أُجْرَتَنَا فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ آمِینَ فَقُلْتُ آمِینَ قَالَ الْأَصْبَغُ ثُمَّ أُغْمِیَ عَلَیْهِ ثُمَّ أَفَاقَ فَقَالَ لِی أَ قَاعِدٌ أَنْتَ یَا أَصْبَغُ قُلْتُ نَعَمْ یَا مَوْلَایَ قَالَ أَزِیدُکَ حَدِیثاً آخَرَ قُلْتُ نَعَمْ زَادَکَ اللَّهُ مِنْ مَزِیدَاتِ الْخَیْرِ قَالَ یَا أَصْبَغُ لَقِیَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی بَعْضِ طُرُقَاتِ الْمَدِینَةِ- وَ أَنَا مَغْمُومٌ قَدْ تَبَیَّنَ الْغَمُّ فِی وَجْهِی فَقَالَ لِی یَا أَبَا الْحَسَنِ أَرَاکَ مَغْمُوماً أَ لَا أُحَدِّثُکَ بِحَدِیثٍ لَا تَغْتَمُّ بَعْدَهُ

ص: 45

أَبَداً؟ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَصَبَ اللَّهُ مِنْبَراً یَعْلُو مَنَابِرَ النَّبِیِّینَ (1) وَ الشُّهَدَاءِ ثُمَّ یَأْمُرُنِی اللَّهُ أَصْعَدُ فَوْقَهُ ثُمَّ یَأْمُرُکَ اللَّهُ أَنْ تَصْعَدَ دُونِی بِمِرْقَاةٍ ثُمَّ یَأْمُرُ اللَّهُ مَلَکَیْنِ فَیَجْلِسَانِ دُونَکَ بِمِرْقَاةٍ فَإِذَا اسْتَقْلَلْنَا عَلَی الْمِنْبَرِ لَا یَبْقَی أَحَدٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ إِلَّا حَضَرَ فَیُنَادِی الْمَلَکُ الَّذِی دُونَکَ بِمِرْقَاةٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ أَلَا مَنْ عَرَفَنِی فَقَدْ عَرَفَنِی وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْنِی فَأَنَا أُعَرِّفُهُ بِنَفْسِی أَنَا رِضْوَانُ خَازِنُ الْجِنَانِ أَلَا إِنَّ اللَّهَ بِمَنِّهِ وَ کَرَمِهِ وَ فَضْلِهِ وَ جَلَالِهِ أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَ مَفَاتِیحَ الْجَنَّةِ إِلَی مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ مُحَمَّداً أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَهَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَاشْهَدُوا لِی عَلَیْهِ ثُمَّ یَقُومُ ذَلِکَ الَّذِی تَحْتَ ذَلِکَ الْمَلَکِ بِمِرْقَاةٍ مُنَادِیاً یُسْمِعُ أَهْلَ الْمَوْقِفِ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنْ عَرَفَنِی فَقَدْ عَرَفَنِی وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْنِی فَأَنَا أُعَرِّفُهُ بِنَفْسِی أَنَا مَالِکٌ خَازِنُ النِّیرَانِ أَلَا إِنَّ اللَّهَ بِمَنِّهِ وَ فَضْلِهِ وَ کَرَمِهِ وَ جَلَالِهِ قَدْ أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَ مَفَاتِیحَ النَّارِ إِلَی مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ مُحَمَّداً قَدْ أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَهَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَاشْهَدُوا لِی عَلَیْهِ فَآخُذُ مَفَاتِیحَ الْجِنَانِ وَ النِّیرَانِ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ فَتَأْخُذُ بِحُجْزَتِی وَ أَهْلُ بَیْتِکَ یَأْخُذُونَ بِحُجْزَتِکَ وَ شِیعَتُکَ یَأْخُذُونَ بِحُجْزَةِ أَهْلِ بَیْتِکَ قَالَ فَصَفَقْتُ بِکِلْتَا یَدَیَّ وَ إِلَی الْجَنَّةِ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِی وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ قَالَ الْأَصْبَغُ فَلَمْ أَسْمَعْ مِنْ مَوْلَایَ غَیْرَ هَذَیْنِ الْحَدِیثَیْنِ ثُمَّ تُوُفِّیَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ (2).

**[ترجمه]فضائل، کتاب روضة: اصبغ بن نباته گوید: هنگامی که امیرمؤمنان علیه السلام ضربتی بر او فرود آمد که به شهادتشان انجامید مردم بر در دار الاماره جمع شدند و خواستار کشتن ابن ملجم ملعون بودند. حسن بن علی علیه السلام بیرون آمد و فرمود: ای مردم، پدرم به من وصیت کرده که کار قاتلش را تا هنگام وفات آن حضرت، رها سازم. اگر پدرم از دنیا رفت، تکلیف قاتل روشن است و اگر زنده ماند خودش در حق او تصمیم می گیرد. پس باز گردید خدایتان رحمت کند. مردم همه بازگشتند و من بازنگشتم. حسن بن علی دوباره بیرون آمد و به من فرمود: ای اصبغ، آیاسخن مرا درباره پیام امیرمؤمنان نشنیدی؟ گفتم: چرا، ولی چون حال او را مشاهده کردم دوست داشتم به او بنگرم و حدیثی از او بشنوم. پس برای من اجازه بخواه خدایت رحمت کند. امام داخل شد و چیزی نگذشت که بیرون آمد و به من فرمود: داخل شو. وارد شدم دیدم امیرمؤمنان علیه السلام دستمال زردی به سر بسته که زردی چهره اش بر زردی دستمال غلبه داشت و از شدت درد و فزونی سم، پاهای خود را یکی پس از دیگری بلند می کرد و بر زمین می­نهاد. آنگاه به من فرمود: ای اصبغ آیا پیام مرا از حسن نشنیدی؟ گفتم: چرا، ای امیر مؤمنان، ولی شما را در حالی دیدم که دوست داشتم به شما بنگرم و حدیثی از شما بشنوم. فرمود: بنشین که دیگر نمی بینم از این روز به بعد از من حدیثی بشنوی .بدان ای اصبغ که من به عیادت رسول خدا صلی الله علیه و آله رفتم همان گونه که تو اکنون آمده­ای، به من فرمود: ای ابا الحسن، برو مردم را جمع کن و بالای منبر برو و یک پله پائین تر از جای من بایست و به مردم بگو: «به هوش باشید، هر که پدر و مادرش را ناخشنود کند لعنت خدا بر او باد. به هوش باشید، هر که از مولای خود بگریزد لعنت خدا بر او باد. به هوش باشید، هر که مزد اجیر خود را ندهد لعنت خدا بر او باد.ای اصبغ! من به فرمان حبیبم رسول خدا عمل کردم. مردی از آخر مسجد برخاست وگفت: ای اباالحسن، سه جمله گفتی. آن را برای ما شرح بده . من پاسخ ندادم تا به نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفتم و سخن آن مرد را بازگو کردم .اصبغ گوید: امیر­مومنان فرمود: ای اصبغ ! دست خود را بگشای. دستم را گشودم حضرت یکی از انگشتان دست مرا گرفت و سپس فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله این گونه که من انگشت تو را گرفتم انگشت مرا گرفت و فرمود: ای ابا الحسن، من و تو پدران این امتیم. لعنت خدا برآنکس که ما را ناخشنود کند. من و تو دو مولای این امتیم. هر که از ما بگریزد لعنت خدا بر او باد. من و تو اجیران این امتیم. هر که در اجرت ما به ما ظلم کند لعنت خدا بر او باد. آنگاه خود آمین گفت ومن هم آمین گفتم .اصبغ گفت: سپس امام بیهوش شد باز به هوش آمد و فرمود: ای اصبغ، آیا هنوز نشسته­ای؟گفتم: آری مولای من .فرمود: آیا حدیث دیگری بر تو بیفزایم؟ گفتم: آری خداوند خیرت را فزونی دهد .فرمود: ای اصبغ ! رسول خدا در یکی از کوچه های مدینه مرا اندوهناک دید و آثار اندوه در چهره­ام نمایان بود، فرمود: ای اباالحسن، تو را اندوهناک می­بینم؟ آیا می­خواهی تو را حدیثی بگویم که پس از آن هرگز اندوهناک نشوی؟ گفتم: آری، فرمود: چون روز قیامت شود خداوند منبری بر پا دارد که بلندتر از منبر پیامبران و شهدا است. آنگاه مرا امر کند که بر آن بالا روم، سپس به تو دستور می­دهد که یک پله پائین تر از من قرار گیری. سپس دو فرشته را امر کند که یک پله پایین تر از تو بنشینند و چون بر منبر جای گیریم احدی از گذشتگان و آیندگان نماند جز آنکه حاضرشود. آنگاه فرشته ای که یک پله پایین تر از تو نشسته ندا کند: ای گروه مردم، بدانید: هر که مرا می شناسد که می­شناسد و هر که مرا نمی شناسد خود را به او معرفی می کنم، من «رضوان» دربان بهشتم، بدانید که خداوند با منت و کرم و فضل وجلال خود به من دستور داده که کلیدهای بهشت را به محمد بسپارم و محمد مرا فرموده که آنها را به علی بن ابی طالب بسپارم. پس گواه باشید که آنها را بدو سپردم .سپس فرشته دیگر که یک پله پایین تر از فرشته اولی نشسته بر می­خیزد و به گونه­ای که همه اهل محشر بشنوند ندا می­دهد: ای گروه مردم، هرکه مرا می­شناسد که می ­شناسد و هر که مرا نمی­شناسد خود را به او معرفی می­کنم، من «مالک» دربان دوزخم. بدانید که خداوند با منت و فضل و کرم و جلال خود به من دستور داده که کلیدهای دوزخ را به محمد بسپارم و ایشان مرا امر فرموده که آنها را به علی بن ابی طالب بسپارم. پس گواه باشید که آنها را بدو سپردم. پس من کلیدهای بهشت و دوزخ را می گیرم. آنگاه رسول خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود: ای علی ! تو به دامان من می­آویزی و خاندانت به دامان تو و شیعیانت به دامان خاندانت می­آویزند. من دو دست خودم را بر هم زدم و گفتم : ای رسول خدا، همه به بهشت می­رویم؟ فرمود: آری به پروردگار کعبه سوگند. اصبغ گوید: من جز این دوحدیث از مولایم نشنیدم که حضرت چشم از جهان پوشید. درود خدا بر او باد - . الروضة: 22،23. - .

**[ترجمه]

إِلَی مُوَالاةِ ابْنِ عَمِّکَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ مَحَبَّتِهِ وَ أَنْتَ فَرَضْتَهُ أَمِ اللَّهُ فَرَضَهُ مِنَ السَّمَاءِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بَلِ اللَّهُ فَرَضَهُ عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَلَمَّا سَمِعَ الْأَعْرَابِیُّ قَالَ سَمْعاً لِلَّهِ وَ طَاعَةً لِمَا أَمَرْتَنَا بِهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَإِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا أَخَا الْعَرَبِ أُعْطِیتُ فِی عَلِیٍّ خَمْسَ خِصَالٍ الْوَاحِدَةُ مِنْهُنَّ خَیْرٌ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا أَ لَا أُنَبِّئُکَ بِهَا یَا أَخَا الْعَرَبِ قَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ کُنْتُ جَالِساً یَوْمَ بَدْرٍ وَ قَدِ انْقَضَتْ عَنَّا الْغَزَاةُ فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ یَا مُحَمَّدُ آلَیْتُ عَلَی نَفْسِی وَ أَقْسَمْتُ عَلَیَّ أَنِّی لَا أُلْهِمُ حُبَّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ إِلَّا مَنْ أَحْبَبْتُهُ فَمَنْ أَحْبَبْتُهُ أَنَا أَلْهَمْتُهُ حُبَّ عَلِیٍّ وَ مَنْ أَبْغَضْتُهُ أَلْهَمْتُهُ بُغْضَ عَلِیٍّ یَا أَخَا الْعَرَبِ أَ لَا أُنَبِّئُکَ بِالثَّانِیَةِ قَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ کُنْتُ جَالِساً بَعْدَ مَا فَرَغْتُ مِنْ جَهَازِ عَمِّی حَمْزَةَ إِذْ هَبَطَ عَلَیَّ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ اللَّهُ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ قَدْ فَرَضْتُ الصَّلَاةَ وَ وَضَعْتُهَا عَنِ الْمُعْتَلِّ وَ الْمَجْنُونِ وَ الصَّبِیِّ وَ فَرَضْتُ الصَّوْمَ وَ وَضَعْتُهُ عَنِ الْمُسَافِرِ وَ فَرَضْتُ الْحَجَّ وَ وَضَعْتُهُ عَنِ الْمُعْتَلِّ وَ فَرَضْتُ الزَّکَاةَ وَ وَضَعْتُهَا عَنِ الْمُعْدِمِ وَ فَرَضْتُ حُبَّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَفَرَضْتُ مَحَبَّتَهُ عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَلَمْ أُعْطِ أَحَداً رُخْصَتَهُ یَا أَعْرَابِیُّ أَ لَا أُنَبِّئُکَ بِالثَّالِثَةِ قَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَا خَلَقَ اللَّهُ شَیْئاً إِلَّا جَعَلَ لَهُ سَیِّداً فَالنَّسْرُ سَیِّدُ الطُّیُورِ وَ الثَّوْرُ سَیِّدُ الْبَهَائِمِ وَ الْأَسَدُ سَیِّدُ الْوُحُوشِ وَ الْجُمُعَةُ سَیِّدُ الْأَیَّامِ وَ رَمَضَانُ سَیِّدُ الشُّهُورِ وَ إِسْرَافِیلُ سَیِّدُ الْمَلَائِکَةِ وَ آدَمُ سَیِّدُ الْبَشَرِ وَ أَنَا سَیِّدُ الْأَنْبِیَاءِ وَ عَلِیٌّ سَیِّدُ الْأَوْصِیَاءِ یَا أَخَا الْعَرَبِ أَ لَا أُنَبِّئُکَ عَنِ الرَّابِعَةِ قَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ شَجَرَةٌ أَصْلُهَا فِی الْجَنَّةِ وَ أَغْصَانُهَا فِی الدُّنْیَا فَمَنْ تَعَلَّقَ عَنْ أُمَّتِی (1) بِغُصْنٍ مِنْ أَغْصَانِهَا أَوْقَعْتُهُ فِی الْجَنَّةِ وَ بُغْضُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ شَجَرَةٌ أَصْلُهَا فِی النَّارِ وَ أَغْصَانُهَا فِی الدُّنْیَا فَمَنْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْ أَغْصَانِهَا أَدْخَلْتُهُ النَّارَ

ص: 47

یَا أَعْرَابِیُّ أَ لَا أُنَبِّئُکَ بِالْخَامِسَةِ قُلْتُ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یُنْصَبُ لِی مِنْبَرٌ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ ثُمَّ یُنْصَبُ لِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام مِنْبَرٌ مُحَاذِی مِنْبَرِی عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ ثُمَّ یُؤْتَی بِکُرْسِیٍّ عَالٍ مُشْرِفٍ زَاهِرٍ یُعْرَفُ بِکُرْسِیِّ الْکَرَامَةِ فَیُنْصَبُ لِعَلِیٍّ بَیْنَ مِنْبَرِی وَ مِنْبَرِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فَمَا رَأَتْ عَیْنَایَ أَحْسَنَ مِنْ حَبِیبٍ بَیْنَ خَلِیلَیْنِ یَا أَعْرَابِیُّ حُبُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حَقٌّ فَأَحِبَّهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُحِبُّ مَنْ یُحِبُّهُ وَ هُوَ مَعِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ أَنَا وَ إِیَّاهُ فِی قِسْمٍ وَاحِدٍ فَعِنْدَ ذَلِکَ قَالَ سَمْعاً وَ طَاعَةً لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِابْنِ عَمِّکَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام(1).

**[ترجمه]کتاب روضة، فضائل: سلمان گفت: روزی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله حاضر بودیم، که مردی اعرابی نزد آمد و به ما سلام کرد و جوابش دادیم. آنگاه گفت: کدام یک از شما ماه شب چهارده وچراغ تاریکی، محمد رسول خدا است؟ آیا این چهره نورانی است؟ گفتیم بله. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای برادر بنشین. گفت: ای رسول خدا قبل از این که تو را ببینم ایمان آوردم و قبل از اینکه ملاقاتی با هم داشته باشیم دعوت ترا راستین دانستم اما چیزی از شما شنیدم. پیامبر فرمود: چه چیزی از من شنیده­ای؟ گفت: ما را به گواهی دادن به لااله­الاالله و محمد رسول الله فرا خواندی و دعوتت را اجابت کردیم، سپس به برپائی نماز و دادن زکات و رفتن به حج دستور دادی آن را هم لبیک گفتیم، اما به این هم راضی نشدی و ما را به دوست داشتن علی بن ابی طالب دستور دادی، سرّ این مطلب چیست، آیا شما آن را فرض کرده­ای یا خداوند به آن دستور داده است؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند متعال آن را بر اهل آسمانها وزمین فرض کرده است. وقتی اعرابی جواب پیامبر را شنید، گفت: ای رسول خدا در برابر خواسته­ات سر تعظیم فرود می­آوریم و آن را قبول می­کنیم چرا که حق و از جانب پروردگاراست.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای برادرعرب درباره علی پنج چیز به من عطا شده است که یکی از آنها بهتر از دنیا و هر آنچه که در آن است می باشد، ای برادر عرب! می­خواهی تو را با آنها آشنا کنم؟ گفت: البته که می­خواهم یارسول­الله. پیامبرفرمود: اول؛ من در جنگ بدر پس از آنکه جنگ تمام شده بود نشسته بودم که جبرئیل نازل شد وگفت: همانا خداوند ترا سلام می­رساند و می­فرماید: ای محمد بر خودم واجب کردم و به خودم سوگند یاد کردم که حب علی را در دل هیچ کس الهام نمی­کنم جز برای کسی که او را دوست بدارم و بغض او را در دل هیچکس الهام نمی­کنم جز برای کسی که او را مبغوض می­دارم. ای برادر عرب ! آیا تو را از دومی خبردار نکنم؟ گفت: بفرمائید ای رسول خدا.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: در روز احد زمانیکه عمویم حمزه را به خاک سپردیم نشسته بودم که در آن هنگام جبرئیل نزد من آمد و گفت: ای محمّد همانا خداوند ترا سلام می­رساند و می­فرماید: نماز را واجب کردم، اما آنرا بر دیوانه، کودک و زنی که درحیض است ساقط کردم. روزه را واجب کردم اما فرد مریض و مسافر لازم نیست روزه بگیرند، حجّ را واجب کردم اما آنرا از فرد فقیر و بی بضاعت ساقط کردم، زکات را واجب کردم اما کسی که مالش به حد نصاب نرسیده لازم نیست زکات بدهد، ولی حبّ علی بن ابی طالب را بر اهل آسمان و زمین واجب کردم و استثنائی درآن وجود ندارد. ای برادرعرب آیا تو را از سومی خبردار کنم؟ گفت: بله ای رسول خدا.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خداوندخلق نکرد هیچ آفریده ای را مگر اینکه برای آنها سروری قرارداد. عقاب سرور پرندگان، گاو سرور چهارپایان، شیر سرور درندگان، جمعه سرور روزها، رمضان سرور ماهها ،اسرافیل سرور ملائکه، آدم سرور بشر، من سرور انبیاء و علی سرور وصیان است. ای برادر عرب آیا تو را از سومی خبردار کنم؟ گفت: بله یارسول خدا.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: حبّ علی درختی است که ریشه آن در بهشت و شاخه و برگ آن در دنیا است. هرکس از امتم به شاخه های آن در دنیا آویزان شود در بهشت جای می­گیرد، اما تنفر از علی علیه السلام درختی است که ریشه آن در آتش و شاخه و برگ آن در دنیا است. هر کس به شاخ و برگ آن آویزان شود به طرف جهنم سوق داده می­شود. ای اعرابی پنجمی را هم برایت بگویم؟ گفت: بله ای رسول خدا.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: در روز قیامت منبری در سمت راست عرش برای من نصب می­شود. سپس در کنار من منبری برای ابراهیم در سمت راست عرش قرار داده می­شود. آنگاه کرسی بلند، مشرف و نورانی که مشهور به کرسی کرامت است آورده می­شود و بین من و برادرم ابراهیم برای علی نصب می­شود، هیچگاه چشمانم زیباتر از آن حبیبی را که در میان دو خلیل است ندیده. ای اعرابی ! حب علی بن ابی طالب حق است پس او را دوست بدار. خداوند متعال دوست دارد کسی را که علی را دوست دارد. او در روز قیامت با من است و با همدیگر در یک قسمت هستیم. در آن هنگام بود که اعرابی گفت: ای رسول خدا ! همه چیز روشن شد و در برابر خداوند و شما و پسر عمویت علی بن ابی طالب سر کرنش و فروتنی فرود می­آورم و فرمان شما را گردن می­نهم - . الروضة: 27، 28، الفضائل: 154-156 - .

**[ترجمه]

الْأَوْلِیَاءِ(1) وَ نُورُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ هُوَ الْکَلِمَةُ الَّتِی أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِینَ مَنْ أَحَبَّهُ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَهُ أَبْغَضَنِی فَبَشِّرْهُ بِذَلِکَ فَجَاءَ عَلِیٌّ فَبَشَّرْتُهُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا عَبْدُ اللَّهِ وَ فِی قَبْضَتِهِ فَإِنْ یُعَذِّبْنِی فَبِذُنُوبِی وَ إِنْ یُتِمَّ الَّذِی (2) بَشَّرْتَنِی بِهِ فَاللَّهُ أَوْلَی بِی قَالَ فَقُلْتُ اللَّهُمَّ اجْلُ قَلْبَهُ وَ اجْعَلْ رَبِیعَهُ الْإِیمَانَ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ فَعَلْتُ بِهِ ذَلِکَ ثُمَّ إِنَّهُ رَفَعَ إِلَیَّ أَنَّهُ سَیَخُصُّهُ مِنَ الْبَلَاءِ بِشَیْ ءٍ لَمْ یَخُصَّ بِهِ أحد [أَحَداً](3) مِنْ أَصْحَابِی فَقُلْتُ یَا رَبِّ أَخِی وَ صَاحِبِی فَقَالَ إِنَّ هَذَا شَیْ ءٌ قَدْ سَبَقَ أَنَّهُ مُبْتَلًی وَ مُبْتَلًی بِهِ.

أَخْرَجَهُ الْحَافِظُ فِی الْحِلْیَةِ وَ مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوَارَزْمِیِّ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوْ أَنَّ الرِّیَاضَ أَقْلَامٌ وَ الْبَحْرَ مِدَادٌ وَ الْجِنَّ حُسَّابٌ وَ الْإِنْسَ کُتَّابٌ مَا أَحْصَوْا فَضَائِلَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام.

وَ عَنْهُ مَرْفُوعاً إِلَی ابْنِ عَبَّاسٍ: وَ قَدْ قَالَ لَهُ رَجُلٌ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا أَکْثَرَ مَنَاقِبَ عَلِیٍّ وَ فَضَائِلَهُ إِنِّی لَأَحْسَبُهَا ثَلَاثَةَ آلَافِ مَنْقَبَةٍ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ أَ وَ لَا تَقُولُ إِنَّهَا إِلَی ثَلَاثِینَ أَلْفاً أَقْرَبُ.

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَنْ عَلِیٍّ عَنِ النَّبِیِّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ: لَوْ حَدَّثْتُ بِمَا أُنْزِلَتْ (4) فِی عَلِیٍّ مَا وَطِئَ عَلَی مَوْضِعٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا أُخِذَ تُرَابُهُ إِلَی الْمَاءِ(5).

وَ مِنْ مُسْنَدِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ مَیْمُونٍ (6) قَالَ: إِنِّی لَجَالِسٌ إِلَی ابْنِ عَبَّاسٍ إِذَا أَتَاهُ تِسْعَةُ رَهْطٍ قَالُوا یَا ابْنَ عَبَّاسٍ إِمَّا أَنْ تَقُومَ مَعْنَاهُ وَ إِمَّا أَنْ تَخْلُوَنَا

ص: 49

یَا هَؤُلَاءِ قَالَ فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ بَلْ أَقُومُ مَعَکُمْ قَالَ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ صَحِیحٌ قَبْلَ أَنْ یَعْمَی قَالَ فَابْتَدَءُوا فَتَحَدَّثُوا فَلَا نَدْرِی مَا قَالُوا قَالَ فَجَاءَ یَنْفُضُ ثَوْبَهُ وَ یَقُولُ أُفٍّ وَ تُفٍّ وَقَعُوا فِی رَجُلٍ لَهُ عَشْرٌ وَقَعُوا فِی رَجُلٍ قَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَأَبْعَثَنَّ رَجُلًا لَا یُخْزِیهِ اللَّهُ أَبَداً یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ قَالَ فَاسْتَشْرَفَ لَهَا مَنِ اسْتَشْرَفَ قَالَ أَیْنَ عَلِیٌّ قَالُوا هُوَ فِی الرَّحْلِ یَطْحَنُ قَالَ وَ مَا کَانَ أَحَدُکُمْ یَطْحَنُ قَالَ فَجَاءَ وَ هُوَ أَرْمَدُ لَا یَکَادُ أَنْ یُبْصِرَ(1) قَالَ فَنَفَثَ فِی عَیْنِهِ ثُمَّ هَزَّ الرَّایَةَ ثَلَاثاً فَأَعْطَاهَا إِیَّاهُ فَجَاءَ بِصَفِیَّةَ بِنْتِ حُیَیٍّ قَالَ ثُمَّ بَعَثَ فُلَاناً بِسُورَةِ التَّوْبَةِ فَبَعَثَ عَلِیّاً علیه السلام خَلْفَهُ فَأَخَذَهَا مِنْهُ وَ قَالَ لَا یَذْهَبُ بِهَا إِلَّا رَجُلٌ هُوَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ قَالَ وَ قَالَ لِبَنِی عَمِّهِ أَیُّکُمْ یُوَالِینِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ قَالَ وَ عَلِیٌّ علیه السلام مَعَهُمْ جَالِسٌ فَأَبَوْا فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام أَنَا أُوَالِیکَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ قَالَ فَتَرَکَهُ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی رَجُلٍ مِنْهُمْ فَقَالَ أَیُّکُمْ یُوَالِینِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَأَبَوْا فَقَالَ عَلِیٌّ أَنَا أُوَالِیکَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَقَالَ أَنْتَ وَلِیِّی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ قَالَ وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام أَوَّلُ مَنْ أَسْلَمَ مِنَ النَّاسِ (2) بَعْدَ خَدِیجَةَ قَالَ وَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثَوْبَهُ فَوَضَعَهُ عَلَی عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ حَسَنٍ وَ حُسَیْنٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ فَقَالَ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً قَالَ وَ شَرَی عَلِیٌّ نَفْسَهُ وَ لَبِسَ ثَوْبَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ نَامَ مَکَانَهُ قَالَ وَ کَانَ الْمُشْرِکُونَ یَرْمُونَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَجَاءَ أَبُو بَکْرٍ وَ عَلِیٌّ علیه السلام نَائِمٌ وَ أَبُو بَکْرٍ یَحْسَبُ أَنَّهُ نَبِیُّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ (3) یَا نَبِیَّ اللَّهِ قَالَ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ إِنَّ نَبِیَّ اللَّهِ قَدِ انْطَلَقَ نَحْوَ بِئْرِ مَیْمُونٍ فَأَدْرِکْهُ فَانْطَلَقَ أَبُو بَکْرٍ فَدَخَلَ مَعَهُ الْغَارَ قَالَ وَ جُعِلَ عَلِیٌّ یُرْمَی بِالْحِجَارَةِ کَمَا کَانَ یُرْمَی نَبِیُّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ یَتَضَوَّرُ قَدْ لَفَّ رَأْسَهُ فِی الثَّوْبِ

ص: 50

لَا یُخْرِجُهُ حَتَّی أَصْبَحَ ثُمَّ کَشَفَ عَنْ رَأْسِهِ فَقَالُوا إِنَّکَ لَلَئِیمٌ کَانَ صَاحِبُکَ نَرْمِیهِ وَ لَا یَتَضَوَّرُ وَ أَنْتَ تَتَضَوَّرُ وَ قَدِ اسْتَنْکَرْنَا ذَلِکَ قَالَ وَ خَرَجَ بِالنَّاسِ فِی غَزْوَةِ تَبُوکَ قَالَ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ أَخْرُجُ مَعَکَ فَقَالَ لَهُ نَبِیُّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا فَبَکَی عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَ مَا تَرْضَی أَنْ تَکُونَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّکَ لَسْتَ بِنَبِیٍّ لَا یَنْبَغِی أَنْ أَذْهَبَ إِلَّا وَ أَنْتَ خَلِیفَتِی قَالَ وَ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْتَ وَلِیِّی فِی کُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ بَعْدِی قَالَ وَ سَدَّ أَبْوَابَ الْمَسْجِدِ غَیْرَ بَابِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ فَیَدْخُلُ الْمَسْجِدَ جُنُباً وَ هُوَ طَرِیقُهُ لَیْسَ لَهُ طَرِیقٌ غَیْرُهُ قَالَ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَإِنَّ مَوْلَاهُ عَلِیٌّ علیه السلام وَ ذَکَرَ أَنَّهُ کَانَ بَدْرِیّاً قُلْتُ وَ هِیَ فَضِیلَةٌ شَارَکَهُ فِیهَا غَیْرُهُ مِمَّنْ شَهِدَ بَدْراً وَ الْبَاقِیَاتُ تَفَرَّدَ بِهِنَ (1).

مد، [العمدة] بِإِسْنَادِهِ إِلَی الْمُسْنَدِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی عَوَانَةَ عَنْ أَبِی بَلْحٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ مَیْمُونٍ: مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ فَإِنَّ عَلِیّاً مَوْلَاهُ (2).

فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْحُلْوَانِیِّ عَنْ أَبِی عَوَانَةَ: مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ لَیْسَ لَهُ طَرِیقٌ غَیْرُهُ قَالَ وَ أَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ فَقَالَ مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا مَوْلَاهُ (3) اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ أَخْبَرَنَا اللَّهُ فِی الْقُرْآنِ أَنَّهُ قَدْ رَضِیَ مِنْ أَصْحَابِ الشَّجَرَةِ فَهَلْ حَدَّثَنَا بَعْدَ أَنَّهُ سَخِطَ عَلَیْهِمْ (4).

**[ترجمه]کشف الغمة: ابی بردة گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدای عز وجل درباره علی از من عهدی گرفت،گفتم: پروردگارا! برایم بیشتر توضیح بده، فرمود: گوش بده، عرض کردم: گوش می دهم. فرمود: به راستی علی پرچم هدایت، پیشوای اولیا و نور هر که مرا اطاعت کند است و او است کلمه­ای که آن را بر تقواپیشگان الزام کردم؛ هر که دوستش دارد دوستم داشته و هر که او را اطاعت کند مرا اطاعت کرده است؛ او را به این سخنان مژده ده. پیامبر فرمود: گفتم، پروردگارا! علی را بشارت دادم. در جواب فرمود: من بنده خدا هستم و تحت فرمان اویم. اگر مرا به سبب گناهانم مجازات کند هیچ ظلمی مرتکب نشده است و اگر آنچه را که بشارت داده است به انجام رساند و آن را جامه عمل بپوشاند، اوست مولا و سرورم. پیامبر فرمود: گفتم پروردگارا قلبش را جلا ده و بهار آن را ایمان قرار ده. فرمود: ای محمد! آن را انجام دادم. سپس به من اعلام شد که خداوند، او را در بوته آزمایشی خاص قرار خواهد داد که پیش از آن هیچکدام از اصحابم را در آن قرار نداده است .

گفتم: پرودگار برادر و همدم من است. فرمود: این چیزی است که تقدیر شده که او آزمایش می­شود و با او دیگران مورد آزمایش قرار می گیرند.

حافظ در حلیة الأولیاء آن را آورده است. و در مناقب خوارزمی از ابن عباس روایت شده: رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: اگر باغ ها قلم، دریاها مرکب، جنیان حساب گر وآدمیان نویسنده شوند نخواهند توانست فضایل علی را بشمارند.

همچنین ابن عباس گفت: مردی گفت: پاک ومنزه است خداوند، چقدر فضایل علی زیاد هستند. گمان می­کنم که سه هزار فضیلت دارد. ابن عباس گفت: چرا نمی گوئی سی هزار، این عدد نزدیکتر است.

حسین بن علی به نقل از امیر مؤمنان علیهما السلام به نقل از پیامبر صلی الله علیه و آله آورد که فرمودند: اگر درباره آنچه که درباره علی بر من نازل شد صحبت کنم، پا بر ناحیه ای از زمین نمی­گذارد، مگر آن که خاکش را بر می دارند[آنقدر که] تا به آب [برسند] - . کشف الغمة:31-33 - .

در مسند احمد بن حنبل از عمر بن میمون آمده است: من نزد ابن عباس نشسته بودم در این هنگام نُه نفر مرد نزد او آمدند و به او گفتند: ای ابن عباس ! یا با ما بیا و یا این که ای افراد! مجلس را برای ما خالی کنید. ابن عباس گفت: با شما می آیم. ابن عباس در این موقع چشمش نابینا نشده بود. در کناری نشستند و با یکدیگر سخن گفتند و ما ندانستیم که چه گفتند. پس از آن ابن عباس در حالی که لباس خود را تکان می­داد، نزد ما آمد و گفت: اف و تف بر آنان، از مردی بدگویی می کنند که ده ویژگی برای او است. اینان بدگویی از مردی نمودند که پیغمبر صلی الله علیه و آله درباره او فرمود: برای جنگ مردی را می فرستم که خداوند هیچ وقت او را خوار نمی کند و خدا و رسولش را دوست دارد. پس همه منتظر بودند که نام ایشان باشد. رسول خدا فرمود: علی کجا است؟ گفتند در آسیاب مشغول تهیه آرد است. فرمود: فرد دیگری نبود که آرد تهیه کند؟! در این موقع علی علیه السلام آمد در حالی که چشم های او دچار درد بود به طوری که قادر به دیدن نبود. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله در چشمان او دمید و پرچم را سه بار تکان داد و آن را به او داد سپس علی [رفت و پیروز شد و] صفیه دختر حییّ را با خود آورد.

ابن عباس افزود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فلانی را با سوره توبه فرستاد، طولی نکشید که علی علیه السلام را در پی او فرستاد و سوره را از او گرفت و رسول خدا فرمود: این سوره را تنها کسی برای مشرکین می برد که از من باشد و من از او باشم.

وی گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله به پسر عمو های خود فرمود: کدامیک از شما حاضر است که با من در دنیا وآخرت دوستی نماید؟ همگی ابا کردند. علی علیه السلام که در میان آنها نشسته بود گفت: من در دنیا و آخرت با شما دوستی می­کنم. رسول خدا او را واگذاشت و برای بار دوم رو به آنان کرد و این سؤال را تکرار نمود. اما آنها امتناع نمودند و علی سخن خود را تکرارکرد. در این موقع رسول خدا به علی فرمود: تو در دنیا وآخرت ولیّ من هستی.

علی علیه السلام پس از خدیجه اولین کسی است که ایمان آورد. ابن عباس در ادامه بیان فضایل علی علیه السلام گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله لباس خود را گرفت و بر علی و فاطمه و حسن وحسین نهاد و فرمود:« إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً » { خدا فقط می خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند} - . احزاب /33 - .

ابن عباس گفت: علی جان خود را فدا کرد و لباس پیامبر را پوشید و در جایگاه او خوابید. مشرکین به سوی رسول خدا سنگ می­انداختند. پس ابوبکر آمد در حالی که علی خوابیده بود، ابوبکر گمان کرد که رسول خداست و او را یا نبی الله صدا زد. علی فرمود: همانا پیغمبر خدا به طرف چاه میمون رفت او را دریاب. پس ابوبکر رفت و با رسول خدا صلی الله علیه و آله داخل غار شد در حالی که علی داشت سنگباران می شد، همانطور که قبل از او پیامبر سنگباران می شد. علی از درد به خود می پیچید. سرش را در جامه فرو برده بود و تا بامداد در نیاورد. سپس سرش را از جامه در آورد. مشرکان گفتند: همانا تو لئیم هستی؛ رفیقت را وقتی سنگباران می کردیم به خود نمی پیچید حال آن که تو به خود می پیچیدی و ما این را ندیده گرفتیم.

گفت: رسول خدا برای غزوه تبوک رهسپارشد. علی علیه السلام فرمود: ای رسول خدا من هم با شما خارج شوم؟پیغمبرفرمود: نه. در این موقع علی به گریه افتاد. پیامبر وقتی او را در این حالت دید فرمود: آیا راضی نیستی که برای من به منزله هارون برای موسی باشی با این تفاوت پس از من پیغمبری نخواهدبود. همانا شایسته نیست که من بروم جز آنکه تو جانشینم باشی.

گفت: رسول خدا به علی فرمود: تو بعد از من ولیّ هر مؤمنی خواهی بود.

گفت: درهای مسجد را بست غیر از در علی را، پس جُنُب وارد مسجد می­شد چون راهی دیگر برایش نبود.

گفت: کسی که من مولای اویم مولای او علی است.

گفت: علی از کسانی بود که در جنگ بدر شرکت کرد. گفتم این هم فضیلتی بود که البته دیگرانی که در بدر شرکت داشتند هم در آن با او شریک بودند اما دیگر صفات فقط مختص به او بود - . کشف الغمة: 85،86 - .

در العمده مانند همین حدیث تا این جمله: «همانا علی مولای او است» آمده است - . العمدة: 123،124 - .

در تفسیر فرات بن ابراهیم: نیز شبیه آن تا این جمله«راهی دیگر جز آن نداشت» آمده است و سپس گفته: دست علی را بالا برد و فرمود: هرکه را مولای اویم پس این مولای اوست، پروردگار دوستدار علی را دوست بدار وبا دشمنش دشمنی ورز. ابن عباس گفت: خداوند متعال در قرآن از رضایت خود از اصحاب شجرة - افرادی که در زیر درخت بیعت رضوان، عهد بستند - خبر داد؛ آیا از خشم خود بعد از آن برای ما سخن گفته است - . تفسیر فرات: 159و160 - ؟

**[ترجمه]

عَائِشَةَ وَ ابْنُ عَبَّاسٍ حَاضِرٌ فَقَالَتْ عَائِشَةُ کَانَ مِنْ أَکْرَمِ رِجَالِنَا عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ أَیُّ شَیْ ءٍ یَمْنَعُهُ عَنْ ذَاکَ اصْطَفَاهُ اللَّهُ لِنُصْرَةِ رَسُولِهِ وَ ارْتَضَاهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِإِخْوَتِهِ وَ اخْتَارَهُ لِکَرِیمَتِهِ وَ جَعَلَهُ أَبَا ذُرِّیَّتِهِ وَ وَصِیَّهُ مِنْ بَعْدِهِ فَإِنِ ابْتَغَیْتَ شَرَفاً فَهُوَ فِی أَکْرَمِ مَنْبِتٍ وَ أَوْرَقِ عُودٍ وَ إِنْ أَرَدْتَ إِسْلَاماً فَأَوْفِرْ بِحَظِّهِ وَ أَجْزِلْ بِنَصِیبِهِ وَ إِنْ أَرَدْتَ شَجَاعَتَهُ فَبُهْمَةُ حَرْبٍ وَ قَاضِیَةُ حَتْمٍ یُصَافِحُ السُّیُوفَ أُنْساً لَا یَجِدُ لِمَوْقِعِهَا(1) حِسّاً وَ لَا یُنَهْنِهُ نَعْنَعَةً وَ لَا یَقِلُّهُ (2) الْجُمُوعُ اللَّهُ یُنْجِدُهُ وَ جَبْرَئِیلُ یَرْفَدُهُ وَ

دَعْوَةُ الرَّسُولِ تَعْضُدُهُ أَحَدُّ النَّاسِ لِسَاناً وَ أَظْهَرُهُمْ (3) بَیَاناً وَ أَصْدَعُهُمْ بِالصَّوَابِ فِی أَسْرَعِ جَوَابٍ عِظَتُهُ أَقَلُّ مِنْ عَمَلِهِ وَ عَمَلُهُ یَعْجُزُ عَنْهُ أَهْلُ دَهْرِهِ فَعَلَیْهِ رِضْوَانُ اللَّهِ وَ عَلَی مُبْغِضِیهِ لَعَائِنُ اللَّهِ (4).

**[ترجمه]کشف الغمة: ابو صالح گفت: در نزد عایشه وقتی که ابن عباس هم حضور داشت از علی بن ابی طالب علیه السلام سخن به میان آمد. عایشه گفت: علی از گرامی ترین مردان ما در نزد رسول خدا بود. بعد از این سخن ابن عباس گفت: چرا که نباشد؟ خداوند متعال او را برای حمایت و یاری از رسول خدا برگزید، پیامبر به برادری او خوشنود شد و دختر عزیزش را به همسری او برگزید و او را پدر نسلش و وصی­اش بعد از خودش قرار داد. اگر از شرف سخن بگویی علی در بهترین رویشگاه و پربارترین تنه قرار داشت و اگر از اسلام سخن به میان آوری چقدر بهره و نصیب او در آن زیاد بود! اگر شجاعت او را اراده کنی یکه تاز میدان نبرد و مرگ حتمی بود. شمشیر با دست هایش انس گرفته بود و فرود آمدن و حرکت آن را احساس نمی­کرد. سستی و اضطراب، مانع کار او نمی­شد و در نبرد کسی او را دست کم نمی­گرفت. خداوند یاری رسان، جبرئیل تکیه گاه و دعای رسول خدا پشتیبان او بود. علی علیه السلام برّنده ترین زبان و گویاترین بیان را داشت سخنان او در نهایت وضوح بود و حاضر جواب ترین فرد به درست­ترین وجه بود. پند واندرزش کمتر از عملش بود و مردمان روزگارش تاب عمل او را نداشتند. رضایت خداوند بهره­اش و لعنتهای الهی نصیب دشمنان او باد - . کشف الغمة: 113 - .

**[ترجمه]

عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام یَا عَلِیُّ أَنْتَ صَاحِبُ حَوْضِی وَ صَاحِبُ لِوَائِی وَ مُنْجِزُ عِدَاتِی وَ حَبِیبُ قَلْبِی وَ وَارِثُ عِلْمِی وَ أَنْتَ مُسْتَوْدَعُ مَوَارِیثِ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَنْتَ أَمِینُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ أَنْتَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی رَعِیَّتِهِ وَ أَنْتَ رُکْنُ الْإِیمَانِ وَ أَنْتَ مِصْبَاحُ الدُّجَی وَ أَنْتَ مَنَارُ الْهُدَی وَ أَنْتَ الْعَلَمُ الْمَرْفُوعُ لِأَهْلِ الدُّنْیَا مَنْ تَبِعَکَ نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْکَ هَلَکَ وَ أَنْتَ الطَّرِیقُ الْوَاضِحُ وَ أَنْتَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ وَ أَنْتَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ أَنْتَ یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَنْتَ مَوْلَی مَنْ أَنَا مَوْلَاهُ وَ أَنَا مَوْلَی کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا طَاهِرُ الْوِلَادَةِ وَ مَا عُرِجَ بِی رَبِّی إِلَی السَّمَاءِ قَطُّ وَ کَلَّمَنِی رَبِّی إِلَّا قَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ أَقْرِئْ عَلِیّاً مِنِّی السَّلَامَ وَ عَرِّفْهُ أَنَّهُ إِمَامُ أَوْلِیَائِی وَ نُورُ أَهْلِ طَاعَتِی فَهَنِیئاً لَکَ هَذِهِ الْکَرَامَةَ یَا عَلِیُ (1).

**[ترجمه]بشارة المصطفی: عبدالله بن عباس گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام گفت: ای علی تو صاحب حوض و پرچم من هستی و وعده­هایم را به انجام می­رسانی. تو محبوب قلبم، وارث علمم و مخزن میراث­های پیامبران الهی هستی، تو امین پروردگار بر روی زمینش و حجت خدا بر رعیتش هستی. تو رکن ایمان و چراغ تاریکی و مناره هدایت هستی. تو پرچم برافراشته شده برای زمینیان هستی؛ کسی که تو را تبعیت کرد نجات یافت وآن کس که راه عصیانت را در پیش گرفت به هلاکت رسید. تو راه آشکار و مستقیم وپیشوای روسپیدانِ بر اثر وضو هستی. تو رئیس مؤمنان و مولای هر آنکس هستی که من مولای اویم و من مولای هر مرد و زن مومنی هستم. تنها افراد حلال­زاده تو را دوست خواهند داشت. خداوند هیچ گاه مرا به آسمانها نبرد و با من سخن گفت مگر این که این گونه درباره تو مرا خطاب قرار داد: ای محمد! سلام مرا به علی برسان و به او خبر ده که پیشوای اولیای من و نور طاعت پیشگان است، پس ای علی! این کرامت گوارایت باد - . بشارة المصطفی : 65 - .

**[ترجمه]

قَوْلُکَ قَوْلِی وَ أَمْرُکَ أَمْرِی وَ طَاعَتُکَ طَاعَتِی وَ زَجْرُکَ زَجْرِی وَ نَهْیُکَ نَهْیِی وَ مَعْصِیَتُکَ مَعْصِیَتِی وَ حِزْبُکَ حِزْبِی وَ حِزْبِی حِزْبُ اللَّهِ وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ (1).

**[ترجمه]بشارة المصطفی: حسین بن علی علیه السلام به نقل از امیر­مومنان علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای علی! تو برادر من و من برادر تو هستم. من برای پیامبری برگزیده شده­ام وتو برای امامت. من صاحب تنزیل هستم و تو صاحب تاویل. من و تو پدران این امت هستیم. ای علی تو وصی، جانشین، وزیر، وارث، و پدر فرزندانم هستی. شیعیان تو شیعیان من، یاران تو یاران من، دوستدارانت دوستداران من، ودشمنانت دشمنان من هستند. ای علی! تو فردا در حوض همراه منی و همراه من در مقام محمودی. تو در قیامت صاحب پرچم من هستی همچنان که در دنیا صاحب پرچم من هستی. آنکس که تو را دوست داشت خوشبخت و آن کس که با تو دشمنی ورزید بدبخت شد. ای علی! ملائکه با تمسک به محبت و ولایت تو به خداوند متعال نزدیک می­شوند، سوگند به خدا دوستداران تو در آسمانها بیشتر از زمین هستند؛ ای علی! تو امین امت من و حجت راستین خداوند بعد از وفاتم هستی. فرمان تو فرمان من، طاعتت طاعت من، سرزنشت سرزنش من، نهی کردنت نهی من، عصیانت عصیان من، وحزبت حزب من است؛ حزب من حزب الله است: «وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُون» {و هر کس خدا و پیامبر او و کسانی را که ایمان آورده اند ولیّ خود بداند [پیروز است، چرا که] حزب خدا همان پیروزمندانند} - . مائده / 56 - . - . بشارة المصطفی: 66 -67 -

**[ترجمه]

یَا أَعْرَابِیُّ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نُصِبَ لِإِبْرَاهِیمَ مِنْبَرٌ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ وَ نُصِبَ لِی مِنْبَرٌ عَنْ شِمَالِ الْعَرْشِ ثُمَّ یُدْعَی بِکُرْسِیٍّ عَالٍ یَزْهَرُ نُوراً فَیُنْصَبُ بَیْنَ الْمِنْبَرَیْنِ فَیَکُونُ إِبْرَاهِیمُ عَلَی مِنْبَرِهِ وَ أَنَا عَلَی مِنْبَرِی وَ یَکُونُ أَخِی عَلِیٌّ عَلَی ذَلِکَ الْکُرْسِیِّ فَمَا رَأَیْتُ

أَحْسَنَ مِنْهُ حَبِیباً بَیْنَ خَلِیلَیْنِ یَا أَعْرَابِیُّ مَا هَبَطَ عَلَیَّ جَبْرَئِیلُ علیه السلام إِلَّا وَ سَأَلَنِی عَنْ عَلِیٍّ وَ لَا عُرِجَ إِلَّا وَ قَالَ اقْرَأْ عَلَی عَلِیٍّ مِنِّی السَّلَامَ (1).

**[ترجمه]کنز جامع الفوائد : سلمان فارسی گفت: در مسجد پیامبرصلی الله علیه و آله نزد او نشسته بودیم. اعرابی آمد و درباره حج از حضرت سؤالاتی پرسید. وقتی که پیامبر جوابش را داد اعرابی گفت: ای رسول خدا! حاجیان قومم که با شما به حج رفتند ما را خبر دار کردند که به هنگام بازگشت از حج و توقف در کنار درختانی در خم علی را بلند کردی و دوست داشتن، فرمانبرداری و ولایت او را بر تمام مسلمانان فرض کردی. در این باره سخنان زیادی با ما گفتند. ای رسول خدا! آیا این فرمان شما زمینی و به خاطر نزدیکی خونی علی با شما و دامادی او بود یا اینکه خدا آن را از جانب آسمان بر ما واجب کرد؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: البته که خداوند متعال آن را واجب کرده و از جانب آسمان واجب نموده و ولایت علی را بر تمام اهل آسمانها و زمین فرض نموده است. ای اعرابی! جبرئیل امین در روز جنگ احزاب بر من نازل شد و گفت: ای رسول خدا! خداوند متعال به تو سلام رساند و فرمود: من حبّ و مودت علی را بر تمام اهل آسمانها و زمین واجب کرده­ام و در این زمینه عذر هیچ کسی را قبول نخواهم کرد. امتت را فرمان ده تا او را دوست داشته باشند. هر کس او را دوست بدارد، پس به خاطر حبّ من و حبّ تو او را دوست دارم و هر کس با او دشمنی ورزد به خاطر بغض خودم و بغض تو او را دشمن خواهم داشت. هان آگاه باش که خداوند برای هر آنچه که خلق کرده سید و سروری قرار داده است؛ قرآن، سرور کتاب های نازل شده، رمضان سرور ماه ها، لیلة القدر سرور شب ها، فردوس سرور بهشت ها، کعبه سرور مکان ها، جبرئیل سرور ملائک، من سرور پیامبران، علی سرور وصیان و حسن وحسین سرور جوانان اهل بهشت هستند و برای هر کسی از میان اعمالش سروری هست و دوست داشتن من و علی سرور تمام اعمال است که به واسطه آن تقرب به خداوند با اطاعت از او صورت می­گیرد.

ای اعرابی! در روز قیامت منبری برای ابراهیم در سمت راست عرش و منبری برای من در سمت چپ عرش نصب می­شود، سپس یک کرسی بلند و نورانی در بین آنها قرار می­گیرد. ابراهیم بر روی منبرش قرار می­گیرد و من روی منبرم می­روم و برادرم علی بر روی آن کرسی می­نشیند. هیچگاه حبیبی را زیباتر از او بین دو خلیل ندیده­ام؛ ای فرد بادیه نشین! هر بار که جبرئیل بر من نازل شد درباره علی از من پرسید و هر بار که به آسمان رفت گفت: سلام مرا به علی برسان - . کنز جامع الفوائد نسخه خطی - .

**[ترجمه]

الْمُشْرِکِینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللَّهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ یُنِیبُ (1) یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی تَفَرَّدَ(2) بِمُلْکِهِ وَ وَحْدَانِیَّتِهِ فَعَرَفَ عِبَادَهُ الْمُخْلَصِینَ لِنَفْسِهِ وَ أَبَاحَ لَهُمُ الْجَنَّةَ فَمَنْ أَرَادَ أَنْ یَهْدِیَهُ عَرَفَهُ وَلَایَتَهُ وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَطْمَسَ عَلَی قَلْبِهِ أَمْسَکَ عَنْهُ مَعْرِفَتَهُ یَا أَبَا ذَرٍّ هَذَا رَایَةُ الْهُدَی وَ کَلِمَةُ التَّقْوَی وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَی وَ إِمَامُ أَوْلِیَائِی وَ نُورُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ هُوَ الْکَلِمَةُ الَّتِی أَلْزَمَهَا اللَّهُ الْمُتَّقِینَ فَمَنْ أَحَبَّهُ کَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ أَبْغَضَهُ کَانَ کَافِراً وَ مَنْ تَرَکَ وَلَایَتَهُ کَانَ ضَالًّا مُضِلًّا وَ مَنْ جَحَدَ وَلَایَتَهُ کَانَ مُشْرِکاً یَا أَبَا ذَرٍّ یُؤْتَی بِجَاحِدِ وَلَایَةِ عَلِیٍّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَصَمَّ وَ أَعْمَی وَ أَبْکَمَ فَیُکَبْکِبُ (3) فِی ظُلُمَاتِ الْقِیَامَةِ یُنَادِی یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ وَ فِی عُنُقِهِ طَوْقٌ مِنَ النَّارِ لِذَلِکَ الطَّوْقِ ثَلَاثُمِائَةِ شُعْبَةٍ عَلَی کُلِّ شُعْبَةٍ مِنْهَا شَیْطَانٌ یَتْفُلُ فِی وَجْهِهِ وَ یَکْلَحُ مِنْ جَوْفِ قَبْرِهِ إِلَی النَّارِ قَالَ أَبُو ذَرٍّ فَقُلْتُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ مَلَأْتَ قَلْبِی فَرَحاً وَ سُرُوراً فَزِدْنِی فَقَالَ نَعَمْ إِنَّهُ لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ الدُّنْیَا أَذَّنَ مَلَکٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ أَقَامَ الصَّلَاةَ فَأَخَذَ بِیَدِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَدَّمَنِی فَقَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ صَلِّ بِالْمَلَائِکَةِ فَقَدْ طَالَ شَوْقُهُمْ إِلَیْکَ فَصَلَّیْتُ بِسَبْعِینَ صَفّاً مِنَ الْمَلَائِکَةِ الصَّفُّ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لَا یَعْلَمُ عَدَدَهُمْ إِلَّا الَّذِی خَلَقَهُمْ فَلَمَّا قَضَیْتُ

الصَّلَاةَ أَقْبَلَ إِلَیَّ شِرْذِمَةٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ یُسَلِّمُونَ عَلَیَّ وَ یَقُولُونَ لَنَا إِلَیْکَ حَاجَةٌ فَظَنَنْتُ أَنَّهُمْ یَسْأَلُونِّیَ الشَّفَاعَةَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَضَّلَنِی بِالْحَوْضِ وَ الشَّفَاعَةِ عَلَی جَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ فَقُلْتُ مَا حَاجَتُکُمْ مَلَائِکَةَ رَبِّی قَالُوا إِذَا رَجَعْتَ إِلَی الْأَرْضِ فَأَقْرِئْ عَلِیّاً مِنَّا السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهُ بِأَنَّا قَدْ طَالَ شَوْقُنَا إِلَیْهِ فَقُلْتُ مَلَائِکَةَ رَبِّی تَعْرِفُونَنَا حَقَّ مَعْرِفَتِنَا فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ لِمَ لَا نَعْرِفُکُمْ وَ أَنْتُمْ أَوَّلُ خَلْقٍ خَلَقَهُ اللَّهُ خَلَقَکُمُ اللَّهُ أَشْبَاحَ نُورٍ فِی نُورٍ مِنْ نُورِ اللَّهِ وَ جَعَلَ لَکُمْ مَقَاعِدَ فِی مَلَکُوتِهِ بِتَسْبِیحٍ وَ تَقْدِیسٍ وَ تَکْبِیرٍ لَهُ ثُمَّ خَلَقَ الْمَلَائِکَةَ مِمَّا

ص: 56

أَرَادَ مِنْ أَنْوَارٍ شَتَّی وَ کُنَّا نَمُرُّ بِکُمْ وَ أَنْتُمْ تُسَبِّحُونَ اللَّهَ وَ تُقَدِّسُونَ وَ تُکَبِّرُونَ وَ تُحَمِّدُونَ وَ تُهَلِّلُونَ فَنُسَبِّحُ وَ نُقَدِّسُ وَ نُحَمِّدُ وَ نُهَلِّلُ وَ نُکَبِّرُ بِتَسْبِیحِکُمْ وَ تَقْدِیسِکُمْ وَ تَحْمِیدِکُمْ وَ تَهْلِیلِکُمْ وَ تَکْبِیرِکُمْ فَمَا نَزَلَ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی (1) فَإِلَیْکُمْ وَ مَا صَعِدَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فَمِنْ عِنْدِکُمْ فَلِمَ لَا نَعْرِفُکُمْ ثُمَّ عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ الثَّانِیَةِ فَقَالَتِ الْمَلَائِکَةُ مِثْلَ مَقَالَةِ أَصْحَابِهِمْ فَقُلْتُ مَلَائِکَةَ رَبِّی هَلْ تَعْرِفُونَنَا حَقَّ مَعْرِفَتِنَا قَالُوا وَ لِمَ لَا نَعْرِفُکُمْ وَ أَنْتُمْ صَفْوَةُ اللَّهِ مِنْ خَلْقِهِ وَ خُزَّانُ عِلْمِهِ وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَی وَ الْحُجَّةُ الْعُظْمَی وَ أَنْتُمُ الْجُنُبُ وَ الْجَانِبُ وَ أَنْتُمُ الْکَرَاسِیُّ وَ أُصُولُ الْعِلْمِ فَأَقْرِئْ عَلِیّاً مِنَّا السَّلَامَ ثُمَّ عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ الثَّالِثَةِ فَقَالَتْ لِیَ الْمَلَائِکَةُ مِثْلَ مَقَالَةِ أَصْحَابِهِمْ فَقُلْتُ مَلَائِکَةَ رَبِّی تَعْرِفُونَنَا حَقَّ مَعْرِفَتِنَا قَالُوا وَ لِمَ لَا نَعْرِفُکُمْ وَ أَنْتُمْ بَابُ الْمَقَامِ وَ حُجَّةُ الْخِصَامِ وَ عَلِیٌّ دَابَّةُ الْأَرْضِ وَ فَاصِلُ الْقَضَاءِ وَ صَاحِبُ الْعَصَا قَسِیمُ النَّارِ غَداً وَ سَفِینَةُ النَّجَاةِ مَنْ رَکِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا فِی النَّارِ تَرَدَّی یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَنْتُمُ الدَّعَائِمُ وَ نُجُومُ الْأَقْطَارِ فَلِمَ لَا نَعْرِفُکُمْ فَأَقْرِئْ عَلِیّاً مِنَّا السَّلَامَ ثُمَّ عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ فَقَالَتْ لِیَ الْمَلَائِکَةُ مِثْلَ مَقَالَةِ أَصْحَابِهِمْ فَقُلْتُ مَلَائِکَةَ رَبِّی تَعْرِفُونَنَا حَقَّ مَعْرِفَتِنَا فَقَالُوا وَ لِمَ لَا نَعْرِفُکُمْ وَ أَنْتُمْ شَجَرَةُ النُّبُوَّةِ وَ بَیْتُ الرَّحْمَةِ وَ مَعْدِنُ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفُ الْمَلَائِکَةِ وَ عَلَیْکُمْ یَنْزِلُ جَبْرَئِیلُ بِالْوَحْیِ مِنَ السَّمَاءِ فَأَقْرِئْ عَلِیّاً مِنَّا السَّلَامَ ثُمَّ عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ الْخَامِسَةِ فَقَالَتْ لِیَ الْمَلَائِکَةُ مِثْلَ مَقَالَةِ أَصْحَابِهِمْ فَقُلْتُ مَلَائِکَةَ رَبِّی تَعْرِفُونَنَا حَقَّ مَعْرِفَتِنَا قَالُوا وَ لِمَ لَا نَعْرِفُکُمْ وَ نَحْنُ نَمُرُّ عَلَیْکُمْ بِالْغَدَاةِ وَ الْعَشِیِّ بِالْعَرْشِ وَ عَلَیْهِ مَکْتُوبٌ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَیَّدَهُ (2) بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَعَلِمْنَا عِنْدَ ذَلِکَ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیٌّ مِنْ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ تَعَالَی فَأَقْرِئْ عَلِیّاً مِنَّا السَّلَامَ

ص: 57

ثُمَّ عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ السَّادِسَةِ فَقَالَتِ الْمَلَائِکَةُ مِثْلَ مَقَالَةِ أَصْحَابِهِمْ فَقُلْتُ مَلَائِکَةَ رَبِّی تَعْرِفُونَنَا حَقَّ مَعْرِفَتِنَا قَالُوا وَ لِمَ لَا نَعْرِفُکُمْ وَ قَدْ خَلَقَ اللَّهُ جَنَّةَ الْفِرْدَوْسِ وَ عَلَی بَابِهَا شَجَرَةٌ وَ لَیْسَ فِیهَا وَرَقَةٌ إِلَّا وَ عَلَیْهَا حَرْفٌ مَکْتُوبٌ بِالنُّورِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عُرْوَةُ اللَّهِ الْوُثْقَی وَ حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِینُ وَ عَیْنُهُ عَلَی الْخَلَائِقِ أَجْمَعِینَ فَأَقْرِئْ عَلِیّاً مِنَّا السَّلَامَ.

ثُمَّ عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ فَسَمِعْتُ الْمَلَائِکَةَ یَقُولُونَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی صَدَقَنا وَعْدَهُ فَقُلْتُ بِمَا ذَا وَعَدَکُمْ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ لَمَّا خَلَقَکُمْ أَشْبَاحَ نُورٍ فِی نُورٍ مِنْ نُورِ اللَّهِ تَعَالَی عُرِضَتْ عَلَیْنَا وَلَایَتُکُمْ فَقَبِلْنَاهَا وَ شَکَوْنَا مَحَبَّتَکُمْ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فَأَمَّا أَنْتَ فَوَعَدَنَا بِأَنْ یُرِیَنَاکَ مَعَنَا فِی السَّمَاءِ وَ قَدْ فَعَلَ وَ أَمَّا عَلِیٌّ فَشَکَوْنَا مَحَبَّتَهُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فَخَلَقَ لَنَا فِی صُورَتِهِ مَلَکاً وَ أَقْعَدَهُ عَنْ یَمِینِ عَرْشِهِ عَلَی سَرِیرٍ مِنْ ذَهَبٍ مُرَصَّعٍ بِالدُّرِّ وَ الْجَوْهَرِ عَلَیْهِ قُبَّةٌ مِنْ لُؤْلُؤَةٍ بَیْضَاءَ یُرَی بَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا وَ ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا بِلَا دِعَامَةٍ مِنْ تَحْتِهَا وَ لَا عِلَاقَةٍ مِنْ فَوْقِهَا قَالَ لَهَا صَاحِبُ الْعَرْشِ قُوْمِی بِقُدْرَتِی فَقَامَتْ فَکُلَّمَا اشْتَقْنَا إِلَی رُؤْیَةِ عَلِیٍّ نَظَرْنَا إِلَی ذَلِکَ الْمَلَکِ فِی السَّمَاءِ فَأَقْرِئْ عَلِیّاً مِنَّا السَّلَامَ (1).

**[ترجمه]کنز جامع الفوائد: ابوذر غفاری گفت: روزی در منزل امّ سلمه با پیامبرصلی الله علیه و آله نشسته بودم. حضرت برایم صحبت می­کرد و من گوش می­دادم ناگهان علی بن ابی طالب علیه السلام وارد شد. چهره پیامبر با دیدن برادر و پسر عمویش از فرط خوشحالی نورانی شد. او را در آغوش گرفت و میان چشمانش را بوسید سپس نگاهی به من انداخت وگفت: ای ابوذر آیا این شخصی را که الان وارد شد آنچنان که بایسته و شایسته است می­شناسی؟ گفتم: ای رسول خدا او برادر و پسر عموی شما و همسر فاطمه پاک دامن و پدر حسن و حسین سرور جوانان بهشتی است. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: این امام نورانی و نیزه بلند الهی و دروازه بزرگ خداوند است . پس هر کس که خداوند را طلب کند باید از این درِ داخل شود. ای ابوذر اوست که عدالت الهی را برقرار و از حریم خداوند دفاع می­کند. علی یاری رسان دین الهی وحجت خداوند بر بندگان است. خداوند متعال همواره به واسطه علی بر بندگانش در امتهایی که پیامبری مبعوث فرموده اقامه حجت می­کند. ای ابوذر! خداوند متعال در هر رکن از ارکان عرش هفتاد هزار فرشته قرار داده است که تنها عبادت وتسبیح آنها دعا کردن برای علی و یارانش و نفرین بر دشمنانش است، ای ابوذر! اگر علی نبود حق از باطل و مومن از کافر تشخیص داده نمی­شد و خدا هم عبادت نمی­گردید چرا که او سرهای مشرکین را از بدن جدا ­کرد تا زمانی که اسلام آوردند و خداوند را پرستش کردند. واگر این چنین نبود نه ثوابی وجود داشت و نه عقابی. هیچ پرده­ای از سوی خدا او را مستور نمی­داشت و هیچ حجابی از سوی خدا او را محجوب نمی­کرد، بلکه او خود حجاب و ستر است. سپس رسول خدا این آیه را خواند: «شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهیمَ وَ مُوسی وَ عیسی أَنْ أَقیمُوا الدِّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فیهِ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللَّهُ یَجْتَبی إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدی إِلَیْهِ مَنْ یُنیبُ - . شوری/ 13 - »

{از [احکام] دین آنچه را که به نوح درباره آن سفارش کرد برای شما تشریع کرد و آنچه را به تو وحی کردیم و آنچه را که درباره آن به ابراهیم وموسی وعیسی سفارش نمودیم که دین را بر پا دارید و در آن تفرقه اندازی مکنید بر مشرکان آنچه که ایشان را به سوی آن فرا می خوانی گران می آید خدا هر که را بخواهد به سوی خود برمی گزیند و هرکه را که از در تو به درآید به سوی خود راه می نماید}. ای ابوذر! خداوند متعال در وحدانیت و ملکش یکتا بود سپس بندگان مخلصش را برای خود در نظر گرفت و برای آنها بهشت را مباح کرد. هر آنکس را که بخواهد هدایت کند ولایتش را به او خواهد شناساند وهر آنکس را بخواهد گمراه کند وی را از شناخت آن باز دارد. ای ابوذر! علی پرچم هدایت، کلمه تقوی، ریسمان محکم الهی، پیشوای اولیاء من و نور طاعت پیشه گانِ من است. او کلمه ای است که خداوند متعال آن را بر پرهیزکاران واجب کرده است، کسی که او را دوست بدارد مومن و کسی که با او دشمنی ورزد کافر است. کسی که ولایت او را ترک کند گمراه و گمراه کننده و کسی که ولایتش را انکار کند مشرک است. ای ابوذر! منکر ولایت علی در روز قیامت کر وکور و لال مبعوث می­شود و در تاریکی ها قیامت تلوتلو می­خورد و بر زمین می­افتد در حالی که می­گوید:«یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّه» حسرت و آه برای من به خاطر کوتاهی که انجام دادم. بر گردنش طوقی از آتش است که سیصد شعبه دارد و بر هر شعبه شیطانی است که بر صورتش آب دهان می­اندازد و از درون قبر تاهنگامی که به آتش درمی­آید، چهره اش کریه و زشت می­گردد.

ابوذر گفت: گفتم ای رسول خدا پدر و مادرم فدای تو باد، قلبم را سرشار از شادی و سرور کردی. بیشتر سخن گو و این شادیم را افزون کن. پیامبر صلی الله علیه و آله افزود: وقتی به معراج رفتم و به آسمان دنیا رسیدم فرشته ای اذان داد و اقامه نماز به جای آورد. جبرئیل دستم را گرفت و جلو برد و گفت: ای محمد برای ملائک نماز به جای آر. مدتها است که در شوق تو هستند. پس من برای هفتاد صف از ملائکه که از مشرق تا مغرب ایستاده بودند و تعداد آنها را تنها خداوند متعال می­دانست نماز خواندم، وقتی نماز به پایان رسید گروهی از ملائک نزد من آمدند، سلام کردند و گفتند: در خواستی داریم. گمان کردم که شفاعتم را طلب می­کنند چرا که خداوند متعال با بخشیدن حوض کوثر و شفاعت مرا بر تمام انبیا برتری داده است، گفتم: ای فرشتگان پروردگار من! از من چه می­خواهید؟ گفتند: اگر به زمین برگشتی سلام ما را به علی برسان و به او خبر ده که مدتها است که شوق او را داریم. گفتم: ای فرشتگان پروردگار من! آیا ما را آنچنان که بایسته وشایسته است می­شناسید؟ گفتند: ای رسول خدا مگر می­شود که شما را نشناخت حال آنکه شما نخستین خلائق خداوند هستید. پروردگار متعال شما را از اشباح نور در نوری از نور خودش خلق کرد و جایگاهی برای شما در ملکوتش قرار داد تا تسبیح و تقدیس و تکبیر او را نمائید. سپس فرشتگان را از نورهای مختلفی که اراده کرده بود آفرید و ما بر شما می­گذشتیم در حالی که تسبیح و تقدیس و تکبیر و تحمید و تهلیل خدا را می­گفتید و ما هم به واسطه تسبیح و تقدیس و تحمید و تکبیرِ شما خداوند را تسبیح و تقدیس و تحمید و تهلیل و تکبیر نمودیم. پس هر آنچه از طرف خدا نازل می­شود به سوی شما است و هرچه به سوی او بالا می­رود،از جانب شماست؛ پس چرا شما را نشناسیم؟

سپس مرا به آسمان دوم عروج دادند و ملائکه آنجا هم سخنی شبیه یاران خود گفتند. گفتم: ای ملائکه خداوند من! آیا ما را آن طور که بایسته و شایسته است می­شناسید؟ گفتند: چگونه شما را نمی شناسیم، در حالی که برگزیدگان خدا در میان خلق او هستید وخزانه های علم او هستید . شما دستگیره محکم و حجت بزرگ خداوند هستید، شما جَنب[الله] و جانب هستید و شما پایه­ها و اساس علم هستید. سلام ما را به علی برسان.

سپس مرا به آسمان سوم عروج دادند و ملائکه آنجا هم سخنی شبیه یاران خود گفتند. به آنها گفتم: ای ملائکه پروردگارم، آیا ما را آن طور که بایسته و شایسته است می­شناسید؟ گفتند: چرا شما را نشناسیم، در حالی که شما باب مقام و حجت در برابر دشمنانید و علی دابة الأرض، جدا کننده قضاء، صاحب عصا و تقسیم کننده آتش در فردا است. او کشتی نجاتی است که هر کس سوار آن شد، نجات یافت و هر کس از آن تخلف نمود، در قیامت به آتش خواهد افتاد. شما ستون­ها و ستارگان سرزمینها هستید. بنابراین چرا شما را نشناسیم؟ سلام ما را به علی برسان.

سپس مرا به آسمان چهارم بردند و ملائکه آنجا هم سخنی شبیه یاران خود گفتند. به آنها گفتم ای ملائکه خداوند متعال، آیا ما را آن طور که بایسته و شایسته است می­شناسید؟ گفتند: چگونه شما را نمی­شناسیم حال آنکه شما درخت نبوت، خانه رحمت، معدن رسالت و مکان رفت و آمد ملائکه هستید و همواره جبرئیل از آسمان، وحی الهی را به شما نازل می­کند. سلام ما را به علی برسان.

سپس مرا به آسمان پنجم بردند و ملائکه آنجا هم سخنی شبیه یاران خود گفتند. به آنها گفتم: ای ملائکه خداوند متعال آیا ما را آنطور که بایسته و شایسته است می­شناسید؟ گفتند: چگونه شما را نمی­شناسیم، در حالی که صبحگاه و شامگاه بر شما در عرش گذر می­کنیم و بر آن نوشته شده است: «لا اله الا الله محمد رسول الله پس او را با علی بن ابی طالب حمایت کنم» آنگاه بود که فهمیدیم علی یکی از اولیای خداوند است. سلام ما را به او برسان.

بعد از آن مرا به آسمان ششم بردند و و ملائکه آنجا هم سخنی شبیه یاران خود گفتند. به آنها گفتم ای ملائکه خداوند من! آیا ما را آنطور که بایسته و شایسته است می­شناسید؟ گفتند: چگونه شما را نمی­شناسیم، حال آنکه خداوند متعال بهشت فردوس را آفریده است جائی که بر درِ آن درختی است که بر روی تمام برگ های آن با نور نوشته شده است: خدایی جزا الله نیست و محمد فرستاده او است و علی بن ابی طالب دستگیره محکم، ریسمان ناگسستنی و چشم مراقبت خداوند بر تمام بندگان است. سلام ما را به او برسان.

نوبت به آسمان هفتم رسید. در آنجا از ملائک شنیدم که می گفتند: شکر و سپاس خداوندی را که وعده خود را به ما عملی کرد. گفتم به چه چیزی شما را وعده داد؟ گفتند ای رسول خدا زمانیکه شما را از اشباح نور در نوری از نور خودش آفرید، ولایت شما را بر ما عرضه کرد و ما هم قبول کردیم، سپس از دلتنگی خود برای دیدار با تو نزد خداوند نالیدیم که وعده دیدار با تو را در آسمان داد که آن را برآورده کرد. سپس از دلتنگی خود برای دیدار با علی به پیشگاه خداوند شکوه کردیم که وی فرشته­ای را در چهره علی خلق کرد و آن را بر روی سریری در سمت راست عرش خود نشاند. آن سریر از طلای مزین به مروارید و جواهر بود و بر روی آن گنبدی از مروارید سفید قرار داشت که از ظاهرش باطنش پیدا و از باطنش ظاهرش پیدا بود و هیچگونه ستون و پایه­ای در زیر آن نبود و به جایی هم متصل نبود بلکه صاحب عرش به آن گفت: با قدرت من بایست و ایستاد. این گونه بود که هرگاه دلمان برای علی تنگ می­شد به آن فرشته نگاه می­کردیم. ای رسول خدا

سلام ما را به علی برسان - . کنز جامع الفوائد نسخه خطی - .

**[ترجمه]

لَا نَعْرِفُکُمْ وَ أَنْتُمْ أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلَقَکُمْ أَشْبَاحَ نُورٍ مِنْ نُورٍ فِی نُورٍ مِنْ سَنَاءِ عِزِّهِ وَ مِنْ سَنَاءِ مُلْکِهِ وَ مِنْ نُورِ وَجْهِهِ الْکَرِیمِ وَ جَعَلَ لَکُمْ مَقَاعِدَ فِی مَلَکُوتِ سُلْطَانِهِ وَ عَرْشُهُ عَلَی الْمَاءِ قَبْلَ أَنْ تَکُونَ السَّمَاءُ مَبْنِیَّةً وَ الْأَرْضُ مَدْحِیَّةً(1) ثُمَّ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ رَفَعَ الْعَرْشَ إِلَی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ فَاسْتَوَی عَلَی عَرْشِهِ وَ أَنْتُمْ أَمَامُ عَرْشِهِ تُسَبِّحُونَ وَ تُقَدِّسُونَ وَ تُکَبِّرُونَ ثُمَّ خَلَقَ الْمَلَائِکَةَ مِنْ نُورِ مَا أَرَادَ مِنْ أَنْوَارٍ شَتَّی وَ کُنَّا نَمُرُّ بِکُمْ وَ أَنْتُمْ تُسَبِّحُونَ وَ تُحَمِّدُونَ وَ تُهَلِّلُونَ وَ تُکَبِّرُونَ وَ تُمَجِّدُونَ وَ تُقَدِّسُونَ فَنُسَبِّحُ وَ نُقَدِّسُ وَ نُمَجِّدُ وَ نُکَبِّرُ(2).

**[ترجمه]تفسیر فرات: از ابوذر روایت شده: روزی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله در خانه ­امّ سلمه بودم. و همچون حدیث بالا ادامه داده تا با اینجا برسد: تعداد آنها را فقط خالقشان می­دانست وقتی نمازم را به پایان رساندم و شروع به تقدیس و تسبیح پرودگار کردم چند گروه از ملائک به طرفم آمدند و بعد از سلام کردن گفتند: ای رسول خدا خواسته­ای داریم آن را برآورده می­کنید؟ من گمان کردم که ملائکه، شفاعت نزد پروردگار جهانیان را می­خواهند؛ زیرا خداوند، مرا به وسیله حوض کوثر و شفاعت بر تمام انبیا برتری داده است. گفتم: ای ملائکه پروردگارم، حاجت شما چیست؟ گفتند: وقتی به زمین بازگشتی از جانب ما به علی بن ابی طالب سلام برسان و به او خبر بده که شوق ما به او بسیار زیاد است. گفتم : ای ملائکه پروردگارم، آیا شما ما را آنچنان که بایسته و شایسته مان است می­شناسید؟ گفتند:ای رسول خدا! چگونه شما را نمی­شناسیم، در حالی که شما نخستین آفریده­گان خدائید. خداوند شما را اشباحی نورانی، از نوری در میان نوری آفرید و جایگاهی را برای شما در ملکوتش قرار داد. در آن زمان عرش او بر روی آب بود و هنوز آسمان بنا نشده بود و زمین گسترده نگشته بود. بعد از آن بود که خداوند آسمانها و زمین را در شش روز خلق کرد و عرشش را به آسمان هفتم برد و بر آن مسلط شد. - . منظور از تسلط بر عرش یعنی فرمانروایی خداوند. چرا که خداوند منزه از مکان داشتن است.(مترجم) -

و شما در برابر آن تسبیح و تقدیس و تکبیر خداوند را به جای می­آوردید. ما بر شما می­گذشتیم درحالی که تسبیح و تحمید و تهلیل و تکبیر و تمجید و تقدیس خدا را می­گفتید و ما هم تسبیح و تقدیس و تمجید و تکبیر خدا را می­گفتیم - . تفسیر فرات: 133- 136 - .

**[ترجمه]

فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ وَ مَنِ ادَّعَی إِلَی غَیْرِ مَوَالِیهِ فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ وَ مَنْ عَقَّ وَالِدَیْهِ فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ قَالَ فَقَالَ رَجُلٌ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا لَهُنَّ مِنْ تَأْوِیلٍ فَقَالَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ ثُمَّ أَتَی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخْبَرَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَیْلٌ لِقُرَیْشٍ مِنْ تَأْوِیلِهِنَّ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ انْطَلِقْ فَأَخْبِرْهُمْ أَنِّی أَنَا الْأَجِیرُ الَّذِی أَثْبَتَ اللَّهُ مَوَدَّتَهُ مِنَ السَّمَاءِ وَ أَنَا وَ أَنْتَ مَوْلَیَا الْمُؤْمِنِینَ وَ أَنَا وَ أَنْتَ أَبَوَا الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ وَ الْمُهَاجِرِینَ فَلَمَّا اجْتَمَعُوا قَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ أَوَّلُکُمْ إِیمَاناً بِاللَّهِ وَ أَقْوَمُکُمْ بِاللَّهِ وَ أَوْفَاکُمْ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَعْلَمُکُمْ بِالْقَضِیَّةِ وَ أَقْسَمُکُمْ بِالسَّوِیَّةِ وَ أَرْحَمُکُمْ بِالرَّعِیَّةِ وَ أَفْضَلُکُمْ عِنْدَ اللَّهِ مَزِیَّةً ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ مَثَّلَ لِی أُمَّتِی فِی الطِّینِ وَ أَعْلَمَنِی (1) بِأَسْمَائِهِمْ کَمَا عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا فَمَرَّ بِی أَصْحَابُ الرَّایَاتِ فَاسْتَغْفَرْتُ لِعَلِیٍّ علیه السلام وَ شِیعَتِهِ وَ سَأَلْتُ رَبِّی أَنْ یَسْتَقِیمَ أُمَّتِی عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ مِنْ بَعْدِی فَأَبَی رَبِّی إِلَّا أَنْ یُضِلَّ مَنْ یَشَاءُ ثُمَّ ابْتَدَأَنِی رَبِّی فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام َعلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِب بِسَبْعٍ (2) أَمَّا أَوَّلُهُنَّ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ عَنْهُ الْأَرْضُ مَعِی وَ لَا فَخْرَ وَ أَمَّا الثَّانِیَةُ فَإِنَّهُ یَذُودُ عَنْ حَوْضِی کَمَا تَذُودُ الرُّعَاةُ غَرِیبَةَ الْإِبِلِ وَ أَمَّا الثَّالِثَةُ فَإِنَّ مِنْ فُقَرَاءِ شِیعَةِ عَلِیٍّ لَیَشْفَعُ فِی مِثْلِ رَبِیعَةَ وَ مُضَرَ وَ أَمَّا الرَّابِعَةُ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ یَقْرَعُ بَابَ الْجَنَّةِ مَعِی وَ لَا فَخْرَ وَ أَمَّا الْخَامِسَةُ فَإِنَّهُ یُزَوَّجُ مِنْ حُورِ الْعِینِ وَ لَا فَخْرَ وَ أَمَّا السَّادِسَةُ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ یَسْکُنُ مَعِی فِی عِلِّیِّینَ وَ لَا فَخْرَ وَ أَمَّا السَّابِعَةُ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ یُسْقَی مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ (3).

**[ترجمه]تفسیر فرات: عطاء بن ابی ریاح گوید: به فاطمه دختر حسین علیه السلام گفتم: جانم فدایت باد، مرا از سخنی که به واسطه آن اقامه حجت کنم خبردار ­کن؟ گفت: بله، پدرم به من فرمود: پیامبر صلی الله علیه وآله روزی به دنبال علی بن ابی طالب علیه السلام فرستاد و به او فرمود که روی منبر برو و مردم را به سوی خود فرا خوان وسپس بگو: ای مردم! کسی که مزد اجیری را کم دهد، خداوند جایگاهش را آکنده از آتش کند. کسی که خود را به غیر از مولاهای خویش نسبت دهد، خداوند جایگاهش را آکنده از آتش کند. کسی که پدر و مادرش را آزار دهد، خداوند جایگاهش را آکنده از آتش کند. شخصی از حاضران پرسید: ای ابا الحسن تاویل این سخنانت چیست؟ علی علیه السلام گفت: خدا و فرستاده­اش می­دانند، سپس پیامبر آمد و علی او را از ماجرا خبر دار کرد. پیامبر فرمود: وای بر قریش، از تاویلشان و این جمله را سه بار تکرار کرد و سپس فرمود: ای علی! برو و به آنها بگو که من اجیری هستم که خداوند متعال محبت و دوست داشتن او را از آسمان واجب کرده است. دو مولای مؤمنین، من و تو هستیم؛ پدر و مادر مؤمنین نیز من و تو هستیم. سپس رسول خدا خارج شد و فرمود: ای قریشیان و مهاجران! و چون مردم جمع شدند فرمود: ای مردم! امیر­مومنان علی بن ابی طالب نخستین ایمان آورنده به خدا، وفادارترین شما به پیمان الهی و داناترین شما نسبت به قضاوت و عادل­ترین شما در تقسیم برابر و مهربان­ترین شما به رعیت و برترین شما نزد خدا از نظر فضائل است. سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند متعال امتم را آن هنگام که به شکل گِل بودند برایم به تصویر کشید و مرا از نام های آنها خبردار کرد آن گونه که تمامی اسماء را به آدم آموخت. پس بعضی از اصحاب پرچم ­ها از کنارم گذشتند برای علی و شیعیانش طلب آمرزش کردم و از خداوند متعال خواستم که امتم را بعد از خودم به واسطه علی بن ابی طالب در راه مستقیم و راستین قرار دهد. اما خداوند امتناع کرد، مگر این که هر که را بخواهد گمراه کند.

سپس خداوند متعال درباره علی هفت خصلت را به من عطا کرد: نخست اینکه او نخستین کسی خواهد بود که با من قبرش شکافته می­شود و فخر نمی ورزم، دوم اینکه او از حوض من [عده ای را] دور می­کند، آن گونه که چوپانان شتر غریبه را از آبشخور خود می­رانند. سوم اینکه از شیعیان فقیر علی کسانی هستند که به اندازه افراد قبایل ربیعه و مضر را شفاعت کنند. چهارم اینکه علی علیه السلام نخستین کسی خواهد بود که درِ بهشت را همراه با من به صدا در می­آورد و در این فخرفروشی نیست. پنجم اینکه حورالعین را به ازدواج در می­آورد که در این مباهات کردنی نیست. ششم اینکه او نخستین کسی خواهد بود که به همراه من در علّیین سکنا خواهد گزید و در این مباهات کردنی نیست و هفتم اینکه او نخستین کسی خواهد بود که به همراه من از شراب بهشتی سر به مُهر که مُهر آن مشک است و باید رقابت­کنندگان بر سر آن رقابت کنند می­نوشد. - . تفسیر فرات: 85-86 -

**[ترجمه]

بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَقَالَ لَهُ ابْنُ عَبَّاسٍ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ وَ عَدِمَتْکَ فَلِمَ تَفْعَلُ ذَلِکَ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ سَبَقَتْ لِعَلِیٍّ علیه السلام سَوَابِقُ لَوْ قُسِمَ (1) وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَسِعَتْهُمْ قَالَ أَخْبِرْنِی بِوَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ قَالَ أَمَّا أَوَّلُهُنَّ فَإِنَّهُ صَلَّی مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الْقِبْلَتَیْنِ وَ هَاجَرَ مَعَهُ الْهِجْرَتَیْنِ وَ الثَّانِیَةُ لَمْ یَعْبُدْ صَنَماً قَطُّ وَ لَا وَثَناً قَطُّ قَالَ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ زِدْنِی فَإِنِّی تَائِبٌ قَالَ لَمَّا فَتَحَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَکَّةَ دَخَلَهَا فَإِذَا هُوَ بِصَنَمٍ عَلَی الْکَعْبَةِ یُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَطْمَئِنُّ لَکَ فَتَرْقَی عَلَیَّ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَوْ أَنَّ أُمَّتِی اطْمَأَنُّوا لِی لَمْ یَعْلُونِی لِمَوْضِعِ الْوَحْیِ وَ لَکِنْ أَطْمَئِنُّ لَکَ فَتَرْقَی عَلَیَّ فَاطْمَأَنَّ لَهُ فَرَقِیَ فَأَخَذَ الصَّنَمَ فَضَرَبَ بِهِ الصَّفَا فَصَارَتْ إِرْباً إِرْباً ثُمَّ طَفَرَ(2) إِلَی الْأَرْضِ وَ هُوَ ضَاحِکٌ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا أَضْحَکَکَ قَالَ عَجِبْتُ لِسَقْطَتِی وَ لَمْ أَجِدْ لَهَا أَلَماً فَقَالَ وَ کَیْفَ تَأْلَمُ مِنْهَا وَ إِنَّمَا حَمَلَکَ مُحَمَّدٌ وَ أَنْزَلَکَ جَبْرَئِیلُ قَالَ ابْنُ حَرْبٍ- وَ زَادَنِی فِیهِ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدٍ التَّمِیمِیُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دَاوُدَ قَالَ لَقَدْ رَفَعَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَئِذٍ وَ لَوْ شِئْتُ أَنْ أَنَالَ السَّمَاءَ لَنِلْتُهَا قَالَ فَقَالَ الرَّجُلُ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ زِدْنِی فَإِنِّی تَائِبٌ قَالَ أَخَذَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِیَدِی وَ یَدِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام َعلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِب علیهما السلام فَانْتَهَی إِلَی سَفْحِ الْجَبَلِ فَرَفَعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَدَیْهِ فَقَالَ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی وَزِیراً مِنْ أَهْلِی عَلِیّاً اشْدُدْ بِهِ أَزْرِی فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ لَقَدْ سَمِعْتُ مُنَادِیاً یُنَادِی مِنَ السَّمَاءِ لَقَدْ أُعْطِیتَ سُؤْلَکَ یَا مُحَمَّدُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام ادْعُ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی عِنْدَکَ عَهْداً وَ اجْعَلْ لِی عِنْدَکَ وُدّاً فَأَنْزَلَ اللَّهُ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا الْآیَةَ(3).

**[ترجمه]تفسیر فرات: ابن عباس مردی را در حال طواف کعبه دید که این جملات را می­گفت: خداوندا از علی بن ابی طالب به سوی تو برائت می­جویم!. ابن عباس به او گفت: مادرت در عزایت بنشیند و خبر مرگت را بشنود چرا چنین کاری می­کنی؟ سوگند به خدا علی سوابقی دارد که اگر یک از آنها در میان زمینیان تقسیم شود همه را بهره مند خواهد کرد. مرد گفت: مرا از یکی از آنها خبردار کن. ابن عباس گفت: نخست اینکه او به همراه رسول خدا صلی الله علیه و آله به هر دو قبله نماز خواند و در هر دو هجرت وی را همراهی کرد. دوم اینکه هیچگاه بت را پرستش نکرد و شرک نورزید. مرد گفت: ای ابن عباس توبه کردم بیشتر در این باره توضیح ده. ابن عباس ادامه داد: وقتی پیامبر مکه را فتح کرد و داخل آن شد بر بام کعبه بتی را دید که همچنان مورد پرستش قرار می­گرفت، امیر­مومنان علی بن ابی طالب به پیامبر فرمود: ای رسول خدا! به شما پایه ­می­دهم پس بر شانه­های من بالا بروید. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: اگر همه امتم برای من پایه دهند نخواهند توانست مرا بلند کنند به خاطر جایگاه وحی، اما من به تو پایه می­دهم تا از روی شانه های من بالا بروی. علی علیه السلام از شانه های پیامبر بالا رفت و بت را گرفت و آنچنان بر سنگ کوبید که تکه تکه شد. سپس پائین پرید و ­خندید . رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسید: چه چیزی تو را خنداند؟ گفت: از پریدنم تعجب کردم چون اصلا دردی را احساس نکردم. پیامبر فرمود: چگونه احساس درد کنی حالا آنکه محمد تو را حمل کرد و جبرئیل پائینت آورد. - ابن حرب گفت: ابراهیم بن محمد التمیمی از عبدالله بن داود این جمله را هم اضافه کرد: علی فرمود: رسول خدا مرا بلند کرد و در آن روز اگر می­خواستم به آسمان هم برسم می­رسیدم.-

راوی گوید: مرد گفت: ای ابن عباس! توبه کردم. بیشتر توضیح ده. ابن عباس گفت: پیامبر روزی دست من و علی بن ابی طالب را گرفت و ما را به دامنه کوه برد. در آنجا دست علی را بالا برد وگفت: پرودگارا! علی را برایم وزیری از خانواده­ام قرار ده تا پشتیبان و حامی من باشد. ابن عباس ادامه داد: در آن لحظه ندایی از آسمان شنیدم که می­گفت: ای محمد! دعایت اجابت شد. پیامبر صلی الله علیه و آله در آن لحظه رو به علی علیه السلام کرد و فرمود: ای علی! دعا کن. امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود: پروردگارا! برای من در نزد خودت عهدی قرار بده و برای من نزد خودت محبتی قرار بده. در آن لحظه این آیه بر پیامبر نازل شد: « إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا - . سوره مریم/ 96 - »

{همانا کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند خدای رحمان برای آنان محبتی قرار خواهد داد} - . تفسیر فرات:90-91 -

**[ترجمه]

وَ أَنَا حَاضِرٌ لِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قُلْتُ (1) أَخْبِرْنِی عَنْ أَفْضَلِ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِهِ فَقَالَ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ الْمُحَافَظَةُ عَلَی الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ مَجْمُوعَةً وَ الدُّعَاءُ وَ التَّضَرُّعُ إِلَی اللَّهِ وَ صِیَامُ شَهْرِ رَمَضَانَ (2) وَ حِجُّ الْبَیْتِ وَ بِرُّ الْوَالِدَیْنِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ وَ کَثْرَةُ ذِکْرِ اللَّهِ وَ الْکَفُّ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ وَ الصَّبْرُ عَلَی تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ (3) وَ الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ کَفُّ اللِّسَانِ إِلَّا أَنْ تَقُولَ خَیْراً وَ غَضُّ الْبَصَرِ(4) وَ اعْلَمْ یَا أَبَا الْوَرْدِ وَ یَا جَابِرُ(5) أَنَّ الِاجْتِهَادَ فِی دِینِ اللَّهِ الْمُحَافَظَةُ عَلَی الصَّلَوَاتِ الْمَجْمُوعَةِ(6) وَ الصَّبْرُ عَلَی تَرْکِ الْمَعَاصِی وَ اعْلَمْ یَا أَبَا الْوَرْدِ وَ یَا جَابِرُ أَنَّکُمَا لَا تُفَتِّشَانِ مُؤْمِناً إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ عَنْ ذَاتِ نَفْسِهِ إِلَّا عَنْ حُبِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام َعلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِب (7) وَ أَنَّکُمَا لَا تُفَتِّشَانِ کَافِراً إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ عَنْ ذَاتِ نَفْسِهِ إِلَّا وَجَدْتُمَاهُ یُبْغِضُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَضَی عَلَی لِسَانِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَنَّهُ لَا یُبْغِضُکَ (8) مُؤْمِنٌ وَ لَا یُحِبُّکَ کَافِرٌ أَوْ مُنَافِقٌ وَ قَدْ خابَ مَنْ حَمَلَ ظُلْماً وَ لَکِنْ أَحِبُّونَا حُبَّ قَصْدٍ تَرْشُدُوا وَ تُفْلِحُوا أَحِبُّونَا مَحَبَّةَ الْإِسْلَامِ (9).

**[ترجمه]تفسیر فرات: جابر بن یزید نقل کرده: ابو الورد - در حالی که من هم حاضر بودم - به محمد بن علی علیهما السلام گفت: مرا از بهترین چیزهای که به واسطه آنها خداوند عبادت می شود با خبر کن. فرمود: شهادت لا اله الا الله و محمد رسول الله، بر پا داشتن نمازهای پنج گانه به طور مجموع، دعا و تضرع به سوی خداوند، روزه ماه مبارک رمضان، حج، نیکی به پدر ومادر، صله رحم، ذکر کردن زیاد خداوند، روی گردانی از محارم الهی، صبر بر بلا، تلاوت قرآن، امر به معروف، نهی از منکر، خودداری از سخن گفتن مگر این که خیری را بگویی، و دیده فرو خواباندن. ای ابا الورد و ای جابر! بدانید که اجتهاد در دین خداوند برپائی نمازهای مجموع و صبر در ترک گناهان است. بدانید که اگر تا روز قیامت در پی شناسایی مؤمن و کافر باشید نشانه مؤمن در درونش، حبّ علی و نشانه کافر در درونش، بغض علی­ است؛ چرا که خداوند متعال از زبان پیامبر صلی الله علیه و آله این سخنان را درباره علی علیه السلام فرمود: به راستی که هیچ مومنی تو را دشمن ندارد و هیچ کافر یا منافقی تو را دوست نخواهد داشت. آنکس در پی ظلم رفت نا امید شد. آگاهانه و از روی قصد ما را دوست داشته باشید تا هدایت شوید و رستگاری بهره­تان شود، با محبت تسلیم­آمیز، ما را دوست بدارید - . تفسیر فرات: 93-94 - .

**[ترجمه]

قَالَ یَا عَلِیُّ سَمِعْتَ قَالَ نَعَمْ قَالَ حَفِظْتَ قَالَ نَعَمْ قَالَ ادْعُ بِلَالًا فَعَلِّمْهُ فَدَعَا عَلِیٌّ علیه السلام بِلَالًا فَعَلَّمَهُ (1).

**[ترجمه]کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی جبرئیل برای اذان گفتن بر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شد، سر مبارک حضرت بر روی زانوی علی علیه السلام بود. جبرئیل اذان گفت واقامه نماز داد. وقتی پیامبر به خود آمد فرمود: ای علی! شنیدی؟ علی علیه السلام فرمود: بله. فرمود: آن را حفظ کردی؟ فرمود: بله. فرمود: بلال را صدا بزن و آن را به او بیاموز. آن حضرت بلال را صدا زد و شیوه اذان گفتن را به او آموخت. - 1. الکافی 3: 302 -

**[ترجمه]

ثُمَّ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ اللَّهِ لَإِنَّکَ زِرُّ الْأَرْضِ الَّذِی تَسْکُنُ إِلَیْهِ وَ اللَّهِ لَا تَزَالُ الْأَرْضُ ثَابِتَةً مَا کُنْتَ عَلَیْهَا فَإِذَا لَمْ یَکُنْ لِلَّهِ فِی خَلْقِهِ حَاجَةٌ رَفَعَنِیَ اللَّهُ إِلَیْهِ وَ اللَّهِ لَوْ فَقَدْتُمُونِی لَمَارَتْ بِأَهْلِهَا مَوْرَةً لَا یَرُدُّهُمْ إِلَیْهَا أَبَداً اللَّهَ اللَّهَ أَیُّهَا النَّاسُ إِیَّاکُمْ وَ النَّظَرَ فِی أَمْرِ اللَّهِ وَ السَّلَامُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ (1).

**[ترجمه]تفسیر فرات: سلمان برای علی علیه السلام سخنانی را که پیامبر درباره فضیلت حضرت گفته بود نقل کرد: علی علیه­ السلام فرمود: ای سلمان به خدا سوگند مرا هم از این سخنانی که می­گوئی باخبر کرد و فرمود: سوگند به خداوند صدایی را از جانب خداوند رحمان شنیدم که با تمام آنچه که درباره فضیلت تو شنیده می­شود فرق داشت و شباهتی با آنها نداشت تا جائی که آسمانها را با اهلش در اضطراب و لرزش دیدم و ملائکه از ترس لرزشی که آسمانها در آن قرار داشت به من پناه آوردند. و این همان سخن خداوند است که فرمود: با این آیه: « إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلیماً غَفُوراً » {همانا خدا آسمانها و زمین را نگاه می دارد تا نیفتند و اگر بیفتند بعد از او هیچ کس آنها را نگاه نمی دارد اوست بردبار آمرزنده - . فاطر / 41 - }پس

آسمانها نمی خواست بیفتد مگر آن هنگام به خاطر تعظیم تو. تا اینکه ملائکه این صدا را از خداوند شنیدند: «ای بندگانم! آرام شوید؛ محبتم را نثار بنده­ای از بندگانم کردم و با طاعتم او را گرامی داشتم و با فضیلتم او را برگزیدم». ملائکه گفتند: «شکر وسپاس پروردگاری را که غم و اندوه را از ما برداشت.». چه کسی نزد خداوند از تو گرامی تر است؟ سوگند به خداوند، محمد و تمام اهل بیتش صاحب شرافت و بشارت می­شوند و با فضیلت تو به اهل آسمانها مباهات می­ورزند. محمد می­گوید: شکر و سپاس پروردگاری را که وعده خود را درباره برادرم، وصی­ام، دوست خالصم و برگزیده من از خلق خدا برآورده کرد. سوگند به خداوند، در برابر خداوند نایستادم مگر این که بشارت این چیزی که دیدم به من داد و این که محمد در «وسیله» بر روی منبری از نور می­ایستد و می­فرماید: شکر خدای را که با فضل خود ما را در بهشت برین جای داد، جائی که خستگی و ملال آدمی را در برنمی­گیرد. سوگند به خداوند ای علی! به شیعیان تو هر جمعه اذن دخول بر شما داده می­شود و آنها به شما نگاه می­کنند آن گونه که اهل دنیا به ستارگان نگاه می­کنند. شما در أعلی علّیین در اتاقهایی که بالاتر از آنها درجه کسی از خلق او وجود ندارد و کسی جز شما نمی­تواند به آنها برسد سکنا داده می­شوید. سپس فرمود: ای امیرمؤمنان! تو اساس استواری زمین و وسیله آرامش آن هستی. به خدا سوگند تا زمانی که تو بر روی آن هستی ثابت خواهد ماند. زمانی که خداوند کاری با خلق خود نداشته باشد، مرا به سوی خود می­برد. به خدا سوگند اگر مرا ازدست دهید لرزشی زمین را در خواهد گرفت که کسی هرگز جلودار آن نباشد. خدا را، خدا را، ای مردم! در امر خدا نظر کنید. سلام بر مؤمنان باد - . تفسیر فرات: 129-130 - .

**[ترجمه]

النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله خَرَجَ مِنَ الْغَارِ فَأَتَی إِلَی مَنْزِلِ خَدِیجَةَ کَئِیباً حَزِیناً فَقَالَتْ خَدِیجَةُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الَّذِی أَرَی بِکَ مِنَ الْکَأْبَةِ وَ الْحُزْنِ مَا لَمْ أَرَهُ فِیکَ مُنْذُ صحبتی (1) [صَحِبْتَنِی] قَالَ یَحْزُنُنِی غَیْبُوبَةُ عَلِیٍّ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَرَّقْتَ الْمُسْلِمِینَ فِی الْآفَاقِ وَ إِنَّمَا بَقِیَ

ثَمَانُ رِجَالٍ کَانَ مَعَکَ اللَّیْلَةَ سَبْعَةٌ(2) فَتَحْزَنُ لِغَیْبُوبَةِ رَجُلٍ فَغَضِبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ یَا خَدِیجَةُ إِنَّ اللَّهَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍّ ثَلَاثَةً لِدُنْیَایَ وَ ثَلَاثَةً لآِخِرَتِی وَ أَمَّا الثَّلَاثَةُ لِدُنْیَایَ (3) فَمَا أَخَافُ عَلَیْهِ أَنْ یَمُوتَ وَ لَا یُقْتَلَ حَتَّی یُعْطِیَنِی اللَّهُ مَوْعِدَهُ إِیَّایَ وَ لَکِنْ أَخَافُ عَلَیْهِ وَاحِدَةً قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنْ أَنْتَ أَخْبَرْتَنِی مَا الثَّلَاثَةُ لِدُنْیَاکَ وَ مَا الثَّلَاثَةُ لآِخِرَتِکَ وَ مَا الْوَاحِدَةُ الَّتِی تَتَخَوَّفُ عَلَیْهِ لَأَحْتَوِیَنَّ عَلَی بَعِیرِی وَ لَأَطْلُبَنَّهُ حَیْثُمَا کَانَ إِلَّا أَنْ یَحُولَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ الْمَوْتُ قَالَ یَا خَدِیجَةُ إِنَّ اللَّهَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍّ لِدُنْیَایَ أَنَّهُ یُوَارِی عَوْرَتِی عِنْدَ مَوْتِی وَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍّ لِدُنْیَایَ أَنَّهُ یَقْتُلُ (4) أَرْبَعَةً وَ ثَلَاثِینَ مُبَارِزاً قَبْلَ أَنْ یَمُوتَ أَوْ یُقْتَلَ وَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍّ أَنَّهُ مُتَّکَایَ بَیْنَ یَدَیَّ یَوْمَ الشَّفَاعَةِ(5) وَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍّ لِآخِرَتِی أَنَّهُ صَاحِبُ مَفَاتِیحِی یَوْمَ أَفْتَحُ أَبْوَابَ الْجَنَّةِ وَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍّ لِآخِرَتِی أَنِّی أُعْطَی یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَرْبَعَةَ أَلْوِیَةٍ فَلِوَاءُ الْحَمْدِ بِیَدِی أَرْفَعُ (6) لِوَاءَ التَّهْلِیلِ لِعَلِیٍّ وَ أُوَجِّهُهُ فِی أَوَّلِ فَوْجٍ وَ هُمُ الَّذِینَ یُحَاسَبُونَ حِساباً یَسِیراً وَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسابٍ عَلَیْهِمْ وَ أَرْفَعُ لِوَاءَ التَّکْبِیرِ إِلَی یَدِ حَمْزَةَ وَ أُوَجِّهُهُ فِی الْفَوْجِ الثَّانِی وَ أَرْفَعُ لِوَاءَ التَّسْبِیحِ إِلَی جَعْفَرٍ وَ أُوَجِّهُهُ فِی الْفَوْجِ الثَّالِثِ ثُمَّ أُقِیمُ عَلَی أُمَّتِی حَتَّی أَشْفَعَ لَهُمْ ثُمَّ أَکُونُ أَنَا الْقَائِدَ وَ إِبْرَاهِیمُ السَّائِقَ حَتَّی أُدْخِلَ أُمَّتِیَ الْجَنَّةَ وَ لَکِنْ أَخَافُ عَلَیْهِ إِضْرَارَ جَهَلَةٍ.

ص: 65

فَاحْتَوَتْ عَلَی بَعِیرِهَا وَ قَدِ اخْتَلَطَ الظَّلَامُ فَخَرَجَتْ فَطَلَبَتْهُ فَإِذَا هِیَ بِشَخْصٍ فَسَلَّمَتْ لِیَرُدَّ السَّلَامَ لِتَعْلَمَ عَلِیٌّ هُوَ أَمْ لَا فَقَالَ وَ عَلَیْکِ السَّلَامُ أَ خَدِیجَةُ قَالَتْ نَعَمْ وَ أَنَاخَتْ ثُمَّ قَالَتْ بِأَبِی وَ أُمِّی ارْکَبْ قَالَ أَنْتِ أَحَقُّ بِالرُّکُوبِ مِنِّی اذْهَبِی إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَبَشِّرِی حَتَّی آتِیَکُمْ فَأَنَاخَتْ عَلَی الْبَابِ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُسْتَلْقٍ عَلَی قَفَاهُ یَمْسَحُ فِیمَا بَیْنَ نَحْرِهِ إِلَی سُرَّتِهِ بِیَمِینِهِ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ فَرِّجْ هَمِّی وَ بَرِّدْ کَبِدِی بِخَلِیلِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حَتَّی قَالَهَا ثَلَاثاً قَالَتْ لَهُ خَدِیجَةُ قَدِ اسْتَجَابَ اللَّهُ دَعْوَتَکَ فَاسْتَقَلَّ قَائِماً رَافِعاً یَدَیْهِ وَ یَقُولُ شُکْراً لِلْمُجِیبِ قَالَهُ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً(1).

**[ترجمه]تفسیر فرات: معاذ بن جبل گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله از غار حرا خارج شد و در حالی که ناراحت و اندوهگین بود به خانه برگشت. خدیجه فرمود: ای رسول خدا! چه چیزی باعث شده است که این گونه ناراحت شوی، از زمان همراهی با من، تا کنون شما را در چنین حالتی ندیده­ام؟ پیامبر فرمود: ناراحتیم به خاطر غیبت علی است. خدیجه فرمود: ای رسول خدا! مسلمانان را هر کدام به جائی فرستاده­ای و تنها هشت نفر از آنها باقی مانده­اند که امشب هفت نفر از آنها نزدت بودند، به خاطر یک نفر این گونه ناراحتی؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله خشمگین شد و فرمود: خداوند متعال درباره علی سه چیز را برای دنیایم و سه چیز را برای آخرتم بخشیده است. اما سه چیز در دنیا، نمی­ترسم از اینکه بمیرد و یا کشته شود، مگر آنکه خداوند متعال موعد آن را به من عطا کند، اما از یک چیز بر او می­ترسم. خدیجه گفت: ای رسول خدا اگر مرا از آن سه چیز برای دنیایت و سه چیز برای آخرتت و آن چیزی که در باره او از آن می­ترسی باخبر ­کنی سوار بر شترم شوم و او را طلب کنم تا زمانی که مرگ مانع از جستجوی من شود.

پیامبر فرمود: سه چیزی که خداوند متعال در باره علی برای دنیایم به من داده است، این است که علی ساتر عورت من به هنگام مرگم است. درباره علی به من داد که او در دنیا سی و چهار نفر مبارز را خواهد کشت قبل از آنکه بمیرد و یا کشته شود. در باره علی به من داد که در روز شفاعت، تکیه گاه من خواهد بود. اما آنچه در باره علی برای آخرتم به من داد این که در روز باز کردن درهای بهشت صاحب کلیدهای من خواهد بود. در باره علی برای آخرتم به من داد این که در روز قیامت چهار پرچم به من داده می­شود؛ پس پرچم حمد - الحمد لله - به دست خودم خواهد بود، پرچم تهلیل - لا اله الا الله - را برای علی بلند خواهم کرد و او را پیشاپیش گروهی قرار خواهم داد، حساب و کتاب این گروه آسان خواهد بود و بدون حساب و کتاب، وارد بهشت خواهند شد سپس پرچم تکبیر - الله اکبر- را به دست حمزه خواهم داد و پیشاپیش گروه دوم قرار می­دهم. پرچم تسبیح - سبحان الله - را هم به دست جعفر خواهم داد و در جلو گروه سوم قرار خواهم داد. سپس برای امتم بر می خیزم تا برای آنها شفاعت کنم. من جلودار و ابراهیم سوق دهنده خواهد بود تا زمانی که امتم را وارد بهشت ­کنم. اما ای خدیجه! از ضرر رساندن افراد نادان بر او می­ترسم.

خدیجه در حالی که شب فرا رسیده بود، سوار بر شترش شد و به دنبال علی علیه السلام به راه افتاد. ناگهان شخصی را دید. سلام کرد تا او جواب بدهد و بداند که آیا علی است یا نه؟ مرد گفت: سلام خداوند بر تو باد، خدیجه هستی؟ فرمود: بله و شترش را به سینه خواباند و فرمود: پدر و مادرم فدایت شوند، سوار شو. گفت: تو بر سوار شدن مقدم­تر از من هستی. نزد پیامبر برو و به او بشارت آمدن مرا ده تا نزد شما بیایم. خدیجه به خانه بازگشت وشترش را به زانو خواباند در حالی که رسول خدا بر پشت دراز کشیده بود و بین سینه و نافش را لمس می­کرد و این دعا را زمزمه می­کرد: «پرودگارا! غم و اندوه مرا برطرف کن و با آمدن دوستم علی جگرم را خنک کن» و آن را سه بار تکرار کرد. خدیجه به او فرمود: ای رسول خدا خداوند متعال دعایت را اجابت کرد، پیامبرصلی الله علیه و آله با شنیدن این جمله برخواست در حالی که دستهایش را به نشانه دعا به سوی آسمان بلند کرد و فرمود: «شکر وسپاس برای اجابت کننده» واین جمله را یازده بار تکرار کرد - . تفسیر فرات: 206-207 - .

**[ترجمه]

أَحْلَمُهُمْ حِلْماً وَ أَثْبَتُهُمْ فِی الْمِیزَانِ قَدْراً فَاسْتَبْشَرَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام فَأَقْبَلَ عَلَیْهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ هَلْ سَرَرْتُکِ یَا فَاطِمَةُ قَالَتْ نَعَمْ یَا أَبَهْ قَالَ أَ فَلَا أَزِیدُکِ فِی بَعْلِکِ وَ ابْنِ عَمِّکِ مِنْ مَزِیدِ الْخَیْرِ وَ فَوَاضِلِهِ قَالَتْ بَلَی یَا نَبِیَّ اللَّهِ قَالَ إِنَّ عَلِیّاً أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَسُولِهِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ هُوَ وَ خَدِیجَةُ أُمُّکِ وَ أَوَّلُ مَنْ وَازَرَنِی عَلَی مَا جِئْتُ بِهِ یَا فَاطِمَةُ إِنَّ عَلِیّاً أَخِی وَ صَفِیِّی وَ أَبُو وُلْدِی إِنَّ عَلِیّاً أُعْطِیَ خِصَالًا مِنَ الْخَیْرِ لَمْ یُعْطَهَا أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَا یُعْطَاهَا أَحَدٌ بَعْدَهُ فَأَحْسِنِی عَزَاکِ وَ اعْلَمِی أَنَّ أَبَاکِ لَاحِقٌ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَتْ یَا أَبَهْ قَدْ سَرَرْتَنِی وَ أَحْزَنْتَنِی قَالَ کَذَلِکِ یَا بُنَیَّةِ أُمُورُ الدُّنْیَا یَشُوبُ سُرُورُهَا حُزْنَهَا وَ صَفْوُهَا کَدِرَهَا أَ فَلَا أَزِیدُکِ یَا بُنَیَّةِ قَالَتْ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ الْخَلْقَ فَجَعَلَهُمْ قِسْمَیْنِ فَجَعَلَنِی وَ عَلِیّاً فِی خَیْرِهِمَا قِسْماً وَ ذَلِکِ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ (1) ما أَصْحابُ الْیَمِینِ ثُمَّ جَعَلَ الْقِسْمَیْنِ قَبَائِلَ فَجَعَلَنَا فِی خَیْرِهَا قَبِیلَةً وَ ذَلِکِ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ (2) ثُمَّ جَعَلَ القَبَائِلَ بُیُوتاً فَجَعَلَنَا فِی خَیْرِهَا بَیْتاً فِی قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً(3) ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی اخْتَارَنِی مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ اخْتَارَ عَلِیّاً وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ اخْتَارَکِ فَأَنَا سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ وَ عَلِیٌّ سَیِّدُ الْعَرَبِ وَ أَنْتِ سَیِّدَةُ النِّسَاءِ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِکِ الْمَهْدِیُ (4) یَمْلَأُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ عَنْ قَبْلِهِ جَوْراً(5).

**[ترجمه]امالی طوسی: سلمان گفت: برای دیدن پیامبر که در لحظات آخر عمرش در بستر بیماری افتاده بود رفتم. در مقابل او نشستم و حالش را جویا شدم. وقتی که می­خواستم آنجا را ترک کنم فرمود: ای سلمان! بنشین که خداوند متعال تو را بر چیزی گواه خواهد نمود که از بهترین چیزها است. من نزد پیامبر نشسته بودم که چند نفر از اهل بیت و چند نفر از صحابه­اش وارد شدند، فاطمه علیها السلام هم در میان آنها بود. وقتی فاطمه ضعیف شدن رسول خدا صلی الله علیه و آله را در بستر بیماری دید بغضش ترکید و اشک بر گونه هایش سرازیر گشت. رسول خدا وقتی فاطمه را در آن حالت دید فرمود: دخترم چرا گریه می­کنی؟ خداوند متعال گریه را از چشمانت دور گرداند و هرگز غمگین و ناراحت نگردی. فاطمه علیها السلام فرمود: چگونه گریه نکنم حال آنکه این ضعف شما را می­بینم؟ حضرت فرمود: ای فاطمه بر خداوند توکل کن و صبر پیشه گیر همان گونه که پدران تو از پیامبران و مادران تو از همسران آنها این کار را انجام دادند. ای فاطمه! آیا تو را به چیزی بشارت ندهم؟ فاطمه گفت: بله، ای پیامبر خداوند - یا فرمود: ای پدرم - پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: آیا نمی­دانی ای فاطمه! که خداوند متعال پدرت را برگزید و او را پیامبر قرار داد و برای تمام انسان ها مبعوث کرد. سپس علی را برگزید و به من فرمان داد تا او را به همسری تو برگزینم و او را به امر خداوند، وزیر و وصی خود قرار دهم؟ ای فاطمه! علی بعد از من بزرگترین مسلمانی است که بر گردن مسلمانان حق دارد و از همه آنان در اسلام آوردن پیشتازتر و درعلم، عالمتر و در حلم، بردبارتر و در در میزان، باارزش­تر است. پس فاطمه علیها السلام خوشحال شد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله به طرف فاطمه رو کرد و فرمود: ای فاطمه تو را خوشحال کردم؟ فرمود: بله. فرمود: آیا بیشتر از این درباره فضیلت و اوصاف علی همسرت و پسر عمویت برایت سخن نگویم؟ فرمود: بفرمائید، ای رسول خدا. پیامبرصلی الله علیه و آله فرمود: اولین کسان از این امت که به من ایمان آوردند علی و مادرت خدیجه بودند. نخستین کسی که مرا در رساندن آنچه آورده بودم یاری رساند علی بود. ای فاطمه! علی برادر من، برگزیده من و پدر دو فرزندم است. به او خصلت های نیکوئی داده شده که کسی قبل از او از آنها برخوردار نبوده است و به هیچ کس بعد از او هم بخشیده نخواهند شد. پس تسلای خاطر پیدا کن و بدان که پدرت به خداوند متعال ملحق می­شود. فرمود: ای پدر! هم خوشحالم کردی و هم ناراحت. فرمود: دخترم! همواره شادی دنیا با غم و زلالی آن با کدروت، عجین بوده است. دخترم! آیا بیشتر از این برایت از علی نگویم؟ فرمود: بله ای رسول خدا. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: خداوند متعال خلق را آفرید و آنان را در دو قسمت قرار داد و من و علی را در بهترین قسمت آن جای داد. همچنان که می فرماید: «وَ أَصْحابُ الْیَمینِ ما أَصْحابُ الْیَمینِ»{و یاران راست یاران راست کدامند - . الواقعة / 27 - }

سپس آن دو قسمت را به قبائلی تقسیم کرد و من و علی را در بهترین آنها جای داد همچنان که می­فرماید: «وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ خَبیرٌ»{ و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست بی تردید خداوند دانای آگاه است - . الحجرات/13 - } سپس در قبائل خانه هایی قرار داد و ما را در بهترین خانه ها جای داد: «إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً»{خدا فقط می خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند - . احزاب/ 33 - }

بعد از آن از میان اهل بیتم مرا برگزید و بعد از آن علی وحسن و حسین و تو را برگزید. پس من سرور فرزندان آدم، علی سرور عرب، تو سرور زنان و حسن و حسین سرور جوانان بهشت هستند و از نسل تو مهدی را برگزید. خداوند زمین را پس از آنکه پر از ظلم و ستم شد با او سرشار از عدل خواهد کرد - . امالی ابن شیخ: 32-33 - .

**[ترجمه]

بْنَ عَبَّاسٍ الْوَفَاةُ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِوَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام.

وَ رُوِیَ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ مِنْ عِدَّةِ طُرُقٍ مِنْهَا عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَیْدَةَ عَنْ أَبِیهِ: أَنَّ أَبَا بَکْرٍ وَ عُمَرَ خَطَبَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَ إِنَّهَا صَغِیرَةٌ فَخَطَبَهَا عَلِیٌّ علیه السلام فَزَوَّجَهَا مِنْهُ.

وَ رَوَی ابْنُ الْمَغَازِلِیِّ مِنْ عِدَّةِ طُرُقِ بِأَسَانِیدِهَا: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام لَوْلَاکَ مَا عُرِفَ الْمُؤْمِنُونَ مِنْ بَعْدِی.

وَ رُوِیَ أَیْضاً مِنْ عِدَّةِ طُرُقٍ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: عَلِیٌّ سَیِّدُ الْعَرَبِ (1).

**[ترجمه]طرائف: در مسند احمد از ابی صالح آمده که گفت: وقتی زمان مرگ عبدالله بن عباس فرارسید می­گفت: پروردگارا! با ولایت علی به تو تقرب می­جویم.

در همان کتاب به سندهای متعدد از پدر عبدالله بن بریدة آمده: ابوبکر و عمر از پیامبر فاطمه را خواستگاری کردند، اما پیامبر فرمود: فاطمه کوچک است. اما به محض اینکه علی از او خواستگاری کرد فاطمه را به ازدواج او درآورد.

و ابن مغازلی با سندهای متعدد گفته: پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام گفت: ای علی! اگر تو نبودی بعد از من مؤمنان شناخته نمی­شدند.

و از چند طریق روایت شده که پیامبر فرمود: علی سرور عرب است - . الطرائف: 19 - .

**[ترجمه]

بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ یُحَدِّثُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا ذَرٍّ جُنْدَبَ بْنَ جُنَادَةَ یَقُولُ: رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَخَذَ بِیَدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقَالَ لَهُ یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَخِی وَ صَفِیِّی وَ وَصِیِّی وَ وَزِیرِی وَ أَمِینِی مَکَانُکَ مِنِّی فِی

حَیَاتِی وَ بَعْدَ مَوْتِی کَمَکَانِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ مَعِی مَنْ مَاتَ وَ هُوَ یُحِبُّکَ خَتَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِالْأَمْنِ وَ الْإِیمَانِ وَ مَنْ مَاتَ وَ هُوَ یُبْغِضُکَ لَمْ یَکُنْ لَهُ فِی الْإِسْلَامِ نَصِیبٌ (1).

**[ترجمه]امالی طوسی: محمد بن عمار بن یاسر گفت: از ابوذر جندب بن جناده شنیدم که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله را دیدم که دست علی علیه السلام را گرفته بود و فرمود: ای علی! تو برادر من، برگزیده من، وصی من، وزیر و امین من هستی. مقام و منزلت تو در نزد من چه در زندگی و چه بعد از مرگم همچون هارون برای موسی است با این تفاوت که بعد از من پیامبری مبعوث نمی­شود. کسی که بمیرد در حالی که در دلش محبت تو وجود داشته باشد خداوند متعال عاقبت او را امنیت و ایمان قرار خواهد داد و کسی که بمیرد و در دلش کینه نسبت به تو وجود داشته باشد بهره­ای از اسلام بهره­ای ندارد - . امالی ابن الشیخ : 2 - .

**[ترجمه]

تَطْهِیراً: وَ هُوَ صَاحِبُ الطَّائِرِ حِینَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِکَ إِلَیْکَ وَ إِلَیَ (1) فَجَاءَ عَلِیٌّ فَأَکَلَ مَعَهُ وَ هُوَ صَاحِبُ سُورَةِ بَرَاءَةَ حِینَ نَزَلَ بِهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ سَارَ أَبُو بَکْرٍ بِالسُّورَةِ فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ إِنَّهُ لَا یَبْلُغُهَا إِلَّا أَنْتَ أَوْ عَلِیٌّ إِنَّهُ مِنْکَ وَ أَنْتَ مِنْهُ فَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْهُ فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ وَفَاتِهِ وَ هُوَ عَیْبَةُ عِلْمِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَنْ قَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بَابُهَا(2) وَ مَنْ أَرَادَ الْعِلْمَ فَلْیَأْتِ الْمَدِینَةَ مِنَ الْبَابِ (3) کَمَا أَمَرَ اللَّهُ فَقَالَ وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها(4) وَ هُوَ مُفَرِّجُ الْکَرْبِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ فِی الْحُرُوبِ وَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ صَدَّقَهُ وَ اتَّبَعَهُ وَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ صَلَّی فَمَنْ أَعْظَمُ فِرْیَةً عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ مِمَّنْ قَاسَ بِهِ أَحَداً أَوْ شَبَّهَ بِهِ بَشَراً(5).

**[ترجمه]امالی طوسی: در نزد عمرو بن میمون الأودی از علی بن ابی طالب علیه السلام سخن به میان آمد. او گفت: بعضی علی را دشنام می دهند. آنها هیزم جهنم هستند. از بعضی صحابه رسول خدا صلی لله علیه و آله از جمله حذیفه بن یمان وکعبه بن عجره شنیدم که هر یک از آنان می­گفتند: به علی علیه السلام چیزهای داده شده که به هیچ بشری داده نشده است: او همسر فاطمه سرور زنان از اولین تا آخرین است. چه کسی زنی مانند فاطمه علیها السلام را دیده و آیا کسی تا کنون شنیده است که فردی با زنی مانند فاطمه ازدواج کرده باشد؟ علی علیه السلام دو پسر به نام های حسن و حسین علیهما السلام را دارد که دو سرور جوانان بهشتی از اولین تا آخرین هستند. ای مردم! چه کسی فرزندانی مانند آنها را دارد؟ پدر زن علی رسول خدا است. او وصی پیامبر در خانه­اش و اهل بیتش است. تمام درهای مشرف به مسجد بسته شدند به جز در علی. او صاحب باب خیبر و حمل کننده پرچم در روز خیبر است. در آن روز علی از ناحیه چشم درد می­کشید. رسول خدا آب دهان خود را به آن مالید بعد از آن دیگر هیچگاه چشمانش دچار مشکل نشد. و از آن به بعد هیچگاه احساس سرما و گرمای آزار دهنده نکرد. او صاحب روز غدیر خم است جائی که رسول خدا صلی الله علیه و آله اسمش را ذکر کرد و ولایتش را بر مسلمانان واجب کرد و از اهمیت و مقام او سخن گفت و فرمود: ای مردم! چه کسی بر شما از خودتان سزاوارتر است؟ گفتند: خداوند و فرستاده اش. فرمود: کسی که من مولای اویم پس این علی، مولای او است. علی علیه السلام صاحب عباء و کسی است که خداوند رجس و پلیدی را از او سترده است و کاملا پاک و پیراسته کرده است. او صاحب الطائر است هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خداوندا نزد من آر کسی را که بهترین خلق در نزد تو و من است. در آن هنگام علی نزد او آمد و با او غذا خورد. او صاحب سوره برائت (توبه) است. وقتی که جبرئیل این سوره را بر پیامبرصلی الله علیه و آله نازل کرد ابوبکر سوره را برد. اما جبرئیل نازل شد و فرمود: ای محمد! این سوره را تنها باید تو یا علی ابلاغ کنند چرا که او از تو و تو از او هستی. پس رسول خدا چه در حیات و چه بعد از حیات از او بود. علی علیه السلام مخزن علم رسول خدا صلی الله علیه و آله بود و کسی که پیامبر درباره­اش فرمود: من شهر علم و علی درِ آن است؛ کسی که علم را طلب می­کند باید از درِ آن شهر بگذرد همچنان که خداوند متعال می فرماید: «وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها»{و به خانه ها از در [ورودی] آنها درآیید - . البقرة/189 - }. علی علیه السلام برطرف کننده ناراحتی و نگرانی رسول خدا صلی الله علیه و آله در جنگ ها بود و نخستین کسی بود که به رسول خدا ایمان آورد و او را تصدیق کرد و راهش را در پیش گرفت. او نخستین کسی بود که نماز به جای آورد. پس چه بهتانی می­تواند بر خداوند و رسول خدا صلی الله علیه و آله از این بزرگتر باشد که کسی شخصی را با علی صلی الله علیه و آله مقایسه کند و بشری را به او تشبیه کند - . امالی ابن الشیخ : 9 - .

**[ترجمه]

سَأَلْتُهُ أَنْ تَنْشَقَّ الْأَرْضُ عَنِّی فَأَنْفُضَ التُّرَابَ عَنْ رَأْسِی وَ أَنْتَ مَعِی فَأَعْطَانِی وَ أَمَّا الثَّانِیَةُ فَإِنِّی سَأَلْتُهُ أَنْ یَقِفَنِی عِنْدَ کِفَّةِ الْمِیزَانِ وَ أَنْتَ مَعِی فَأَعْطَانِی وَ أَمَّا الثَّالِثَةُ فَسَأَلْتُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَجْعَلَکَ حَامِلَ لِوَائِی وَ هُوَ لِوَاءُ اللَّهِ الْأَکْبَرُ عَلَیْهِ مَکْتُوبٌ الْمُفْلِحُونَ الْفَائِزُونَ (1) بِالْجَنَّةِ فَأَعْطَانِی وَ أَمَّا الرَّابِعَةُ فَإِنِّی سَأَلْتُهُ أَنْ یَسْقِیَ أُمَّتِی مِنْ حَوْضِی بِیَدِکَ فَأَعْطَانِی وَ أَمَّا الْخَامِسَةُ فَإِنِّی سَأَلْتُهُ أَنْ یَجْعَلَکَ قَائِدَ أُمَّتِی إِلَی الْجَنَّةِ فَأَعْطَانِی فَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَنَّ عَلَیَّ بِهِ (2).

ل، [الخصال] أحمد بن إبراهیم بن بکر عن زید بن محمد البغدادی عن عبد الله بن أحمد الطائی عن أبیه عن الرضا عن آبائه علیهم السلام: مثله (3)

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بالأسانید الثلاثة: مثله (4)

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عنه علیه السلام: مثله (5).

**[ترجمه]خصال، عیون اخبار الرضا: امام رضا علیه السلام به نقل از پدرانش فرمود: پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: ای علی! از خداوند پنج خصلت را درباره تو طلبیدم که همه آنها را به من عطا کرد. نخست اینکه من اول کسی باشم که از قبر برمی­خیزم و غبار از چهره ام برمی­گیرم در حالی که تو کنارم باشی، پس آن را به من داد. دوم اینکه اجازه دهد من در جای سنجش اعمال بایستم و تو در کنارم باشی پس آن را به من داد. سوم اینکه از خدا خواستم تو را در قیامت حامل پرچم من قرار دهد که پرچم الله اکبر است و بر آن نوشته شده است: «رستگاران کسانی­اند که به بهشت نائل آمدند» پس آن را به من داد. چهارم اینکه از او خواستم امتم به دست تو از حوض کوثر سیراب شوند پس آن را به من داد و پنجم اینکه از او خواستم تو را پیشرو امتم به هنگام ورود به بهشت قرار دهد، پس آن را به من داد. شکر خدای را که با این چیزها بر من منت نهاد - . عیون الأخبار: 153و154، الخصال 1: 151-152 - .

در خصال و عیون اخبار الرضا - . عیون الأخبار: 198-199 -

با سند دیگری به نقل از امام رضا و اجدادش علیهم السلام مانند آن آمده است - . الخصال1: 151 - .

در صحیفة الرضا - . صحیفة الرضا علیه السلام : 7- 8 -

هم همین روایت نقل شده است.

**[ترجمه]

**[ترجمه]امالی طوسی: حسن بن علی علیهما السلام فرمود: عمر بن خطاب گفت: از رسول خدا شنیدم که می­ فرمود: در علی خصلت هایی وجود دارد که یکی از آنها در نزد من محبوتر است از دنیا و هر آنچه که در آن است. از رسول خدا شنیدم که درباره علی بن ابی طالب فرمود: خداوندا او را بیامرز و بر او رحم کن. او را یاری کن و پیروزی را به دست او قرار بده. او را یاری ده و دیگران را با او یاری کن. علی بنده تو و سپاه رسول تو است - . امالی الشیخ : 230-231 - .

**[ترجمه]

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا رَوَاهُ أَبُو بَکْرٍ أَحْمَدُ بْنُ مُوسَی بْنِ مَرْدَوَیْهِ: فِی کِتَابِهِ کِتَابِ الْمَنَاقِبِ مِنَ الْأَخْبَارِ الشَّاهِدَةِ تَوَاتُراً وَ تَصْرِیحاً بِفَضَائِلِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ تَحْقِیقِ النَّصِّ عَلَیْهِ وَ لَقَدْ تَصَفَّحْتُ شَیْئاً یَسِیراً مِنْ کِتَابِ أَبِی بَکْرِ بْنِ مَرْدَوَیْهِ وَ هُوَ مِنْ أَعْیَانِ رِجَالِ الْأَرْبَعَةِ الْمَذَاهِبِ فَوَجَدْتُ فِیهِ مِائَةً وَ اثْنَتَیْنِ وَ ثَمَانِینَ مَنْقَبَةً رَوَاهَا عَنْ نَبِیِّهِمْ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فِیهَا تَصْرِیحٌ بِالنَّصِّ عَلَی خِلَافَتِهِ وَ أَنَّهُ الْقَائِمُ مَقَامَهُ فِی أُمَّتِهِ ثُمَّ ظَفِرْتُ بِأَصْلِ کِتَابِ الْمَنَاقِبِ لِابْنِ مَرْدَوَیْهِ فَوَجَدْتُ ثَلَاثَ مُجَلَّدَاتٍ وَ هِیَ عِنْدِی وَ یَتَضَمَّنُ نُصُوصاً صَرِیحَةً عَلَی مَوْلَانَا عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا ذَکَرَهُ الْحَافِظُ مُحَمَّدُ بْنُ مُؤْمِنٍ الشِّیرَازِیُّ فِی الْکِتَابِ الَّذِی اسْتَخْرَجَهُ مِنَ التَّفَاسِیرِ الِاثْنَیْ عَشَرَ وَ هُوَ مِنْ رِجَالِ الْأَرْبَعَةِ الْمَذَاهِبِ وَ عُلَمَائِهِمْ وَ سَیَأْتِی ذِکْرُ التَّفَاسِیرِ الَّتِی اسْتَخْرَجَهُ مِنْهَا: وَ قَدْ ذَکَرَ فِی الْکِتَابِ الْمَذْکُورِ تَصْرِیحَاتِهِمْ مِنْ نَبِیِّهِمْ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله بِالنَّصِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام بِالْخِلَافَةِ وَ فَضَائِلَ عَظِیمَةً.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا ذَکَرَهُ الْأَصْفَهَانِیُّ أَسْعَدُ بْنُ عَبْدِ الْقَاهِرِ بْنِ شَفَرْوَةَ فِی کِتَابِ الْفَائِقِ: فَإِنَّهُ تَضَمَّنَ نُصُوصاً صَرِیحَةً مِنْ نَبِیِّهِمْ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام بِالْخِلَافَةِ أَیْضاً وَ مَنَاقِبَ جَلِیلَةً وَ قَدْ رَأَیْتُ مِنْهُ نُسْخَةً بِخِزَانَةِ مَشْهَدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام بِالْغَرِیِّ.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا ذَکَرَهُ مُوَفَّقُ بْنُ أَحْمَدَ الْخُوارَزْمِیُّ أَخْطَبُ الْخُطَبَاءِ وَ هُوَ مِنْ أَعْیَانِ عُلَمَاءِ الْأَرْبَعَةِ الْمَذَاهِبِ: فِی کِتَابِ الْأَرْبَعِینَ فِی مَنَاقِبِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَإِنَّهُ مُتَضَمِّنٌ نُصُوصاً مِنْ نَبِیِّهِمْ صلی الله علیه و آله عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ فَضَائِلَ عَظِیمَةً جَلِیلَةً وَ لَا یَسَعُ تَسْمِیَةُ الْکُتُبِ فِی ذَلِکَ وَ الْفَضَائِلِ.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا رَوَاهُ الْمَعْرُوفُ بِحُجَّةِ الْإِسْلَامِ نَاصِرُ بْنُ أَبِی الْمَکَارِمِ الْمِطْرَزِیُّ الْخُوارَزْمِیُّ وَ هُوَ مِنْ أَعْیَانِ الْعُلَمَاءِ الْأَرْبَعَةِ الْمَذَاهِبِ صَاحِبُ کِتَابِ الْغَرْبِ (1) وَ الْمَغْرِبِ وَ الْإِیضَاحِ فِی شَرْحِ الْمَقَامَاتِ فِی شَرْحِ کِتَابِ الْمَنَاقِبِ فَقَالَ فِی أَوَّلِ الْکِتَابِ مَا هَذَا لَفْظُهُ: ذِکْرُ فَضَائِلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام َعلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِب علیهما السلام بَلْ ذِکْرُ شَیْ ءٍ مِنْهَا

ص: 73

إِذْ ذِکْرُ جَمِیعِهَا یُقْصَرُ عَنْهَا بَاعُ الْإِحْصَاءِ بَلْ ذِکْرُ أَکْثَرِهَا یَضِیقُ عَنْهُ نِطَاقُ طَاقَةِ الِاسْتِقْصَاءِ یَدُلُّ عَلَی صِدْقِ مَا ذَکَرْتُهُ مَا أَنْبَأَنِی بِهِ صَدْرُ الْحُفَّاظِ الْحَسَنُ بْنُ الْعَطَاءِ الْهَمْدَانِیُّ رَفَعَهُ إِلَی أَنْ قَالَ حَدَّثَنَا صَدْرُ الْأَئِمَّةِ أَخْطَبُ الْخُطَبَاءِ مُوَفَّقُ بْنُ أَحْمَدَ الْمَکِّیُّ ثُمَّ الْخُوارَزْمِیُّ قَالَ أَخْبَرَنِی السَّیِّدُ الْإِمَامُ الْمُرْتَضَی أَبُو الْفَضْلِ الْحُسَیْنُ فِی کِتَابِهِ إِلَیَّ مِنْ مَدِینَةِ الرَّیِّ جَزَاهُ اللَّهُ عَنِّی خَیْراً أَخْبَرَنَا السَّیِّدُ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ الْحُسَیْنِیُّ الشَّیْبَانِیُّ بِقِرَاءَتِی عَلَیْهِ أَخْبَرَنَا الشَّیْخُ الْعَالِمُ أَبُو النَّجْمِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْوَهَّابِ بْنِ عِیسَی الثمان [السَّمَّانُ] الرَّازِیُّ أَخْبَرَنَا الشَّیْخُ الْعَالِمُ أَبُو سَعِیدٍ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ النَّیْسَابُورِیُّ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ الْأَدِیبُ بِقِرَاءَتِی عَلَیْهِ حَدَّثَنِی الْمُعَافَا بْنُ زَکَرِیَّا أَبُو الْفَرَجِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی الثَّلْجِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بَهْرَامَ عَنْ یُوسُفَ بْنِ مُوسَی الْقَطَّانِ عَنْ جَرِیرٍ عَنْ لَیْثٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَوْ أَنَّ الْغِیَاضَ أَقْلَامٌ وَ الْبَحْرَ مِدَادٌ وَ الْجِنَّ حُسَّابٌ وَ الْإِنْسَ کُتَّابٌ مَا أَحْصَوْا فَضَائِلَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام(1).

**[ترجمه]طرائف: کتابی بزرگ و مجلّد در بیان فضائل اهل بیت علیهم السلام را از احمد بن حنبل دیدم که در آن احادیث با عظمتی وجود داشت که در آنها پیامبر صلی الله علیه و آله صراحتا خلافت علی علیه السلام بعد از خود را تاکید می­کند و هیچ شک وشبهه ای در آنها برای افراد با انصاف نیست و حجتی آشکار علیه آنها است. در کتابخانه مرقد علی بن ابی طالب علیه السلام در «غرّی» نسخه­ای وقف شده از این کتاب وجود دارد و هر کس می­خواهد از آن اطلاع یابد آن را از کتابخانه معروف آنجا بطلبد.

و از جمله آن، چیزهایی است که ابو عمر یوسف بن عبدالبر نمیری در کتاب الاستعیاب روایت کرده؛ او در آن، احادیث صریح و روشنی را از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره فضائل علی علیه السلام و خلافت و برتری آن حضرت بر دیگر صحابه ذکر کرده است و اعتراف می­کند که نمی­توان این فضائل بی شمار را شمرد.

و از جمله آن، چیزهایی است که ابوبکر احمد بن موسی بن مردویه در کتاب المناقب روایت کرده از روایاتی که از جهت تواتر و صراحت گواه بر فضائل علی بن ابی طالب علیه السلام است و نص بر حضرت را نشان می دهد. من در کتاب ابوبکر بن مردویه که از عالمان سرشناس مذاهب اربعه است نظری کوتاه انداختم. در آن صد و هشتاد و دو فضیلت از فضائل علی علیه السلام را یافتم که در آنها پیامبر صراحتا به خلافت علی علیه السلام بعد از خودش و جانشین بودن او بر امت اسلامی تاکید می­کند. سپس به نسخه اصلی کتاب المناقب از ابن مردویه دست یافتم که در سه مجلد بود که الان نزد من است و در آن احادیثی وجود دارد که صراحتا به خلافت علی علیه السلام اشاره می­کند.

از آن جمله، روایات حافظ محمد بن مؤمن شیرازی است که از عالمان مذاهب اربعه است و این روایات را در کتابی آورده که آن را از تفاسیر دوازده­گانه که بعدها آن ها را ذکر خواهیم کرد استخراج کرده و در آن احادیث روشنی که در آن پیامبر به خلافت علی علیه السلام و فضائل والای او تصریح می­کند وجود دارد.

از آن جمله، روایات اصفهانی أسعد بن عبدالقاهر بن شفروة در کتاب الفائق است که احادیث صریحی را از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره خلافت علی علیه السلام بعد از خودش و بیان فضائل و صفات نیکوی وی می آورد و من در کتابخانه مرقد علی بن ابی طالب علیه السلام در «غری» نسخه ای از آن را دیدم.

از آن جمله، روایات موفق بن احمد خوارزمی است در کتاب الأربعین فی مناقب امیرالمؤمنین. وی به اخطب الخطباء مشهور بود و از عالمان سرشناس مذاهب اربعة اهل تسنن به شمار می رفت. این کتاب دارای احادیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره علی علیه السلام و فضائل والای اوست. البته در اینجا نگنجد که همه کتاب­هایی را که در باره آن حضرت و فضائل اوست نام ببریم.

از آن جمله، روایات ناصر بن ابی المکارم المطرزی الخوارزمی است که معروف به حجة الإسلام بود و از عالمان شناخته شده مذاهب اربعة اهل تسنن است و کتاب «الغرب و المغرب» و «الإیضاح فی شرح المقامات» در شرح کتاب المناقب را تألیف کرده است. وی در اول کتاب چنین می­گوید: ذکر فضائل علی علیه السلام بلکه ذکر برخی از آنها چرا که کسی نمی­تواند همه آنها را به شماره درآورد، بلکه ذکر اکثر آنها هم در طاقت بشری برای تحقیق نمی­گنجد. آنچه صحت حرف مرا تصدیق می­کند سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله است که از ابن عباس روایت شده: اگر درختان قلم، دریاها مرکب، جنیان حساب گر وآدمیان نویسنده شوند نخواهد توانست فضائل علی را بشمارند - . الطرائف:33 - .

**[ترجمه]

فَحَسَدُوهُ وَ النَّاسُ إِلَی أَشْکَالِهِمْ وَ أَشْبَاهِهِمْ أَمْیَلُ مِنْهُمْ إِلَی مَنْ بَانَ مِنْهُمْ فَافْهَمْ (1).

**[ترجمه]امالی طوسی: یونس بن حبیب نحوی که از طرفداران عثمان بود گفت: به خلیل بن احمد گفتم: می­خواهم درباره چیزی از تو سؤال کنم. آیا قول می­دهی که آن را نزد کسی بازگو نکنی؟ گفت: سخن تو بیانگر این است که جواب شدیدتر از سؤال است. آیا تو هم قول می­دهی که جواب آن را نزد کسی نگوئی؟ گفتم: بله تا زمانی که زنده­ای. گفت: بپرس. گفتم: چه شده که اصحاب رسول خدا و نزدیکان او گویا همه فرزندان یک مادر هستند و در این میان تنها علی است که گویا از زنی دیگر است؟! گفت: این سؤال چگونه به ذهن تو خطور کرد؟ گفتم: به من قول دادی که جواب دهی. گفت: تو هم قول دادی که جواب را مخفی بداری. گفتم: تا زمانی که زنده­ای. گفت: علی علیه السلام در اسلام آوردن بر همه آنها پیشی گرفت و در علم از آنان برتر بود و در شرافت همه شان را پشت سر گذاشت. او زاهد ترین آنها بود و استقامتش در جهاد در راه خداوند بیشتر از دیگران بود. به همین خاطر بر او حسادت می بردند. مردم به کسانی که که مانند خودشان هستند بیشتر مایل هستند تا کسی که از آنها متمایز شده است. پس بفهم - . امالی ابن الشیخ: 33 - .

**[ترجمه]

بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَإِنَّهُ الْفَارُوقُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ.

وَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: صَلَّتِ الْمَلَائِکَةُ عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ سَبْعَ سِنِینَ قَبْلَ النَّاسِ وَ ذَلِکَ بِأَنَّهُ کَانَ یُصَلِّی مَعِی وَ لَا یُصَلِّی مَعَنَا غَیْرُنَا.

وَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ بِلَالِ بْنِ أُحَیْحَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: الصِّدِّیقُونَ ثَلَاثَةٌ حَبِیبٌ النَّجَّارُ مُؤْمِنُ آلِ یس وَ حِزْقِیلُ مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ الثَّالِثُ وَ هُوَ أَفْضَلُهُمْ.

وَ رُوِیَ عَنْ سَلْمَانَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ یُنْجِزُ عِدَاتِی وَ یَقْضِی دَیْنِی.

عِمْرَانُ بْنُ حُصَیْنٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ وَ هُوَ وَلِیُّ کُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدِی.

حُذَیْفَةُ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ أَخِی وَ ابْنُ عَمِّی.

ابْنُ عَبَّاسٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ مِنِّی مِثْلُ رَأْسِی مِنْ بَدَنِی.

جَابِرٌ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی.

عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ أَصْلِی وَ جَعْفَرٌ فَرْعِی أَوْ جَعْفَرٌ أَصْلِی وَ عَلِیٌّ فَرْعِی.

أَنَسٌ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ بَابُ حِطَّةٍ مَنْ دَخَلَ مِنْهُ کَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ کَانَ کَافِراً.

أُمُّ سَلَمَةَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: عَلِیٌّ وَ شِیعَتُهُ هُمُ الْفَائِزُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

أَبُو ذَرٍّ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ بَابُ عِلْمِی وَ مُبِینٌ لِأُمَّتِی مَا أُرْسِلْتُ بِهِ مِنْ بَعْدِی حُبُّهُ إِیمَانٌ وَ بُغْضُهُ نِفَاقٌ وَ النَّظَرُ إِلَیْهِ رَأْفَةٌ وَ مَوَدَّتُهُ عِبَادَةٌ.

أَنَسٌ عَنْهُ: عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ یَزْهَرُ فِی الْجَنَّةِ کَکَوْکَبِ الصُّبْحِ لِأَهْلِ الدُّنْیَا.

حُذَیْفَةُ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ قَسِیمُ النَّارِ.

عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ: عَلِیٌّ أَقْضَانَا.

ص: 76

جَابِرٌ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ خَیْرُ الْبَشَرِ مَنْ شَکَّ فِیهِ فَقَدْ کَفَرَ وَ فِی رِوَایَةٍ مَنْ أَبَی فَقَدْ کَفَرَ.

عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ (1) نَزَلَتْ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام أَنَّهُ یَنْتَقِمُ مِنَ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ بَعْدِی.

وَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: الْقُرْآنُ مَعَ عَلِیٍّ وَ عَلِیٌّ مَعَ الْقُرْآنِ.

سَلْمَانُ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: کُنْتُ أَنَا وَ عَلِیٌّ نُوراً بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مُطَبَّقاً یُسَبِّحُ اللَّهَ ذَلِکَ النُّورُ وَ یُقَدِّسُهُ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ بِأَرْبَعَةَ عَشَرَ أَلْفَ عَامٍ فَلَمَّا خَلَقَ آدَمَ رَکَّبَ ذَلِکَ النُّورَ فِی صُلْبِهِ فَلَمْ نَزَلْ فِی شَیْ ءٍ وَاحِدٍ حَتَّی افْتَرَقْنَا فِی صُلْبِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ- فَجُزْءٌ أَنَا وَ جُزْءٌ عَلِیٌّ.

وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: سِبْطُ هَذِهِ الْأُمَّةِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ حِصْنُ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام.

وَ عَنْ حُذَیْفَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَوْ عَلِمَ النَّاسُ مَتَی سُمِّیَ عَلِیٌّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا أَنْکَرُوا فَضْلَهُ سُمِّیَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ آدَمُ بَیْنَ الرُّوحِ وَ الْجَسَدِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ (2) قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ بَلَی فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنَا رَبُّکُمْ وَ مُحَمَّدٌ نَبِیُّکُمْ وَ عَلِیٌّ أَمِیرُکُمْ.

وَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَوْ لَمْ یُخْلَقْ عَلِیٌّ مَا کَانَ لِفَاطِمَةَ کُفْوٌ.

أَبُو أَیُّوبَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: لَقَدْ صَلَّتِ الْمَلَائِکَةُ عَلَیَّ وَ عَلَی عَلِیٍّ سَبْعَ سِنِینَ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمْ یُصَلِّ مَعِی رَجُلٌ غَیْرُهُ.

وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ سَبَّ عَلِیّاً فَقَدْ سَبَّنِی وَ مَنْ سَبَّنِی فَقَدْ سَبَّ اللَّهَ وَ مَنْ سَبَّ اللَّهَ أَدْخَلَهُ اللَّهُ نَارَ جَهَنَّمَ وَ لَهُ عَذَابٌ مُقِیمٌ.

ص: 77

وَ عَنْ أَبِی الْحَمْرَاءِ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی وَقَارِهِ وَ إِلَی مُوسَی فِی شِدَّةِ بَطْشِهِ وَ إِلَی عِیسَی فِی زُهْدِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا الْمُقْبِلِ فَأَقْبَلَ عَلِیٌّ علیه السلام.

وَ عَنْ مُعَاذٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: النَّظَرُ إِلَی وَجْهِ عَلِیٍّ عِبَادَةٌ.

وَ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَیْنٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: النَّظَرُ إِلَی ابْنِ أَبِی طَالِبٍ عِبَادَةٌ.

وَ عَنِ ابْنِ عُمَرَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: النَّاسُ مِنْ شَجَرٍ شَتَّی وَ أَنَا وَ عَلِیٌّ مِنْ شَجَرَةٍ وَاحِدَةٍ.

وَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ زَیَّنَکَ بِزِینَةٍ لَمْ یَتَزَیَّنِ الْخَلَائِقَ بِزِینَةٍ هِیَ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنْهَا الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا وَ جَعَلَ الدُّنْیَا لَا تُنَالُ مِنْکَ شَیْئاً.

وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ غَفَرَ لَکَ وَ لِوُلْدِکَ وَ لِأَهْلِکَ وَ لِشِیعَتِکَ وَ لِمُحِبِّی شِیعَتِکَ فَأَبْشِرْ فَإِنَّکَ الْأَنْزَعُ الْبَطِینُ یَعْنِی مَنْزُوعٌ مِنَ الشِّرْکِ بَطِینٌ مِنَ الْعِلْمِ.

وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ زَوَّجَکَ فَاطِمَةَ وَ جَعَلَ صَدَاقَهَا الْأَرْضَ فَمَنْ مَشَی عَلَیْهَا مُبْغِضاً لَکَ مَشَی حَرَاماً.

وَ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: یَا عَلِیُّ أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی.

وَ عَنْ عُمَرَ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ إِسْلَاماً وَ أَوَّلُ الْمُؤْمِنِینَ إِیمَاناً وَ أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی.

وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ إِنَّمَا أَنْتَ بِمَنْزِلَةِ الْکَعْبَةِ تُؤْتَی وَ لَا تَأْتِی فَإِنْ أَتَاکَ هَؤُلَاءِ الْقَوْمُ فَسَلَّمُوا لَکَ هَذَا الْأَمْرَ فَاقْبَلْهُ مِنْهُمْ وَ إِنْ لَمْ یَأْتُوکَ فَلَا تَأْتِهِمْ.

وَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حَیْدَةَ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ مَا کُنْتُ أُبَالِی مَنْ مَاتَ مِنْ أُمَّتِی وَ هُوَ یُبْغِضُکَ مَاتَ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً.

وَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ أَنَّهُ قَالَ: یَا عَلِیُّ إِنَّکَ مُبْتَلًی بِالْخَوَارِجِ وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ تُقَاتِلُهُمْ فَلَا تَتَّبِعَنَّ مُدْبِراً وَ لَا تُجْهِزَنَّ عَلَی جَرِیحٍ (1).

ص: 78

وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ فِیکَ مَثَلُ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ أَبْغَضَتْهُ الْیَهُودُ حَتَّی بُهِتَتْ أُمُّهُ وَ أَحَبَّتْهُ النَّصَارَی حَتَّی أَنْزَلُوهُ بِالْمَنْزِلَةِ الَّتِی لَیْسَتْ لَهُ یَا عَلِیُّ یَدْخُلُ النَّارَ فِیکَ رَجُلَانِ مُحِبٌّ مُفْرِطٌ وَ مُبْغِضٌ مُفْرِطٌ کِلَاهُمَا فِی النَّارِ.

وَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ مَعَکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَصًا مِنْ عِصِیِّ الْجَنَّةِ تَذُودُ بِهَا الْمُنَافِقِینَ عَنْ حَوْضِی.

وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ إِنَّ لَکَ فِی الْجَنَّةِ کَنْزاً وَ إِنَّکَ ذُو قَرْنَیْهَا.

وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا عَلِیُّ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَخَذْتُ بِحُجْزَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَخَذْتَ أَنْتَ بِحُجْزَتِی وَ أَخَذَ وُلْدُکَ بِحُجْزَتِکَ وَ أَخَذَتْ شِیعَةُ وُلْدِکَ بِحُجْزَتِکَ فَتَرَی أَیْنَ یُؤْمَرُ بِنَا.

إلی هنا انتهی ما استخرجته من کتاب ابن شیرویه من نسخة قدیمة کتبت فی زمان مؤلفه (1).

**[ترجمه]این شیرویه دیلمی در فردوس الأخبار از ابن عباس روایت کرده: پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: اگر درختان قلم، دریاها مرکب، جنیان حساب گر و آدمیان نویسنده شوند نخواهد توانست فضائل تو را بشمارند ای ابوالحسن.

علی علیه السلام از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: خداوند رحمت کند علی را، پرودگارا حق را جایی قرار ده که علی می­رود.

ابی لیلی غفاری از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: بعد از من فتنه­ای رخ خواهد داد. اگر در آن قرار گرفتید علی را پیروی کنید چرا که او جدا کننده بین حق و باطل است.

جابر بن عبدالله از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: ملائکه هفت سال قبل از مردم بر علی درود فرستادند چرا که او با من نماز می­خواند و کسی دیگر همراه ما نبود.

داود بن بلال بن احیحه به نقل از پیامبر آورد: صدّیقان سه نفر هستند: حبیب نجار مومن آل یاسین، حزقیل مومن آل فرعون و علی بن ابی طالب که سومی و بهترین آنها است.

سلمان به نقل از پیامبر صلی الله علیه و آله آورد: علی بن ابی طالب علیه السلام وعده­هایم را عملی و دَینم را ادا می­کند .

عمران بن حصین از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: علی از من و من از علی هستم؛ او ولی هر مومنی بعد از من است.

حذیفه از پیامبرصلی الله علیه و آله آورد: علی برادر و پسر عموی من است.

ابن عباس از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: نسبت علی به من همچون نسبت سرم به بدنم است.

جابر از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: علی برای من همچون هارون برای موسی است با این تفاوت که بعد از من پیامبری نمی­آید.

عبدالله بن جعفر از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: علی اصل و جعفر فرعم، یا جعفر اصل و علی فرعم است.

انس از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: علی مانند «باب حطه» در بنی اسرائیل است که هرکس به آن وارد شد نجات یافت و هرکس از آن خارج شد هلاک گردید.

امّ سلمه از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: علی و شیعیانش در روز قیامت از رستگارانند.

ابوذر از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: علی درِ علمِ من است و بعد از من رسالتم را برای امتم تبیین خواهد کرد. دوست داشتن او ایمان و دشمن داشتن او کفر و نگاه کردن به او رأفت و دوستی با او عبادت است.

انس از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: علی بن ابی طالب در بهشت می درخشد همچون ستاره صبح که برای اهل دنیا می­درخشد.

حذیفه از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: علی تقسیم کننده آتش است.

عمر بن خطاب از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: علی آگاه ترین ما به قضاوت است.

جابر از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: علی بهترین انسان است؛ کسی که در او شک کند کافر است. در روایت دیگری آمده: کسی که این را انکار کند کافر است .

جابر بن عبد الله از پیامبرصلی الله علیه و آله نقل کرد که در تفسیر آیه: «فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُون»{پس اگر ما تو را [از دنیا] ببریم قطعا از آنان انتقام می کشیم} - . زخرف / 41 -

فرمود: این آیه در مورد علی نازل شده است چرا که بعد از من از پیمان شکنان و ظالمان انتقام خواهد گرفت.

امّ سلمه از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: قرآن با علی و علی با قرآن است.

سلمان گفت: پیامبرصلی الله علیه و آله فرمودند: من و علی نور واحدی در پیشگاه خداوند متعال بودیم. آن نور، خداوند را چهارده هزار سال قبل از خلقت آدم تسبیح و تقدیس می کرد. وقتی آدم خلق شد آن نور را در صلب او قرار داد همواره در آن حالت یگانگی باقی ماندیم تا اینکه در پشت عبدالمطلب از هم جدا شدیم و من یک بخش آن و علی بخش دیگر آن بود.

ابن عباس از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: نوه این امت حسن و حسین و دژ آن علی است.

حذیفه از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: اگر مردم می­دانستند چه زمانی علی «امیر مؤمنان» نام گرفت فضل و برتری او را انکار نمی­کردند. علی «امیر مؤمنان» لقب گرفت حال آنکه آدم هنوز بین روح وجسد بود در آن هنگام بود که خداوند متعال فرمود: « وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی»:{و هنگامی را که پروردگارت از پشت فرزندان آدم ذریه آنان را برگرفت و ایشان را بر خودشان گواه ساخت که آیا پروردگار شما نیستم گفتند چرا گواهی دادیم} - . اعراف / 172 - ملائکه

گفتند: آری، سپس خداوند متعال فرمود: من پروردگار شما، محمد پیامبر شما و علی امیر شما است.

امّ سلمه از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: اگر علی خلق نمی­شد فاطمه همتا و کُفوی نداشت .

ابو ایوب از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: ملائکه بر من و بر علی هفت سال درود فرستادند چرا که تنها او با من نماز می­خواند.

ابن عباس از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: کسی که علی را دشنام دهد مرا دشنام داده است و کسی که مرا دشنام دهد، خداوند متعال را دشنام داده است و کسی که خداوند را دشنام دهد او را داخل در آتش جهنم خواهد کرد و در عذابی دائمی خواهد بود.

ابی الحمراء از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: کسی که می­خواهد وقار آدم، قدرت موسی و زهد عیسی را ببیند به این مردی که می­آید توجه کند. در آن هنگام علی آمد.

معاذ از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت کرد: نگاه به صورت علی عبادت است.

عمران بن حصین از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: نگاه به علی بن ابی طالب عبادت است.

ابن عمر از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: مردم از درختان متفاوتی هستند اما من و علی از یک درخت هستیم.

عمار بن یاسر گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای علی! خداوند متعال تو را به زینتی آراسته که هیچ کدام از بندگان به زینتی مزین نشده است که نزد خدا از این زینت دوست­داشتنی­تر باشد. زهد در دنیا و اینکه دنیا چیزی از تو به دست نیاورد.

علی علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت کرد: ای علی! خداوند متعال تو، فرزندانت، خانواده­ات، شیعیانت و دوستداران شیعیانت را بخشیده است. بشارت باد بر تو که «أنزع بطین» هستی یعنی شرک از تو برداشته شده و آکنده از علم هستی.

ابن عباس از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت کرد: ای علی! خداوند متعال فاطمه را به عقد تو درآورد و مهر او را زمین قرار داد. کسی که بر روی زمین راه برود و کینه تو را بر دل داشته باشد راه رفتنش حرام است .

سعد بن ابی وقاص از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت کرد: ای علی! تو برای من همچون هارون برای موسی هستی با این تفاوت که بعد از من پیامبری نمی­آید.

عمر از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت کرد: ای علی! تو نخستین مسلمان و نخستین مومن هستی و برای من همچون هارون برای موسی هستی.

علی علیه السلام از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: ای علی! تو به منزله کعبه هستی، مردم به سوظیت می­آیند و به سوی کسی نمی­روی. اگر این قوم نزدت آمدند و این امر [خلافت] را به تو تسلیم کردند از آنها قبول کن، اما اگر نزد تو نیامدند نزد آنان نرو.

معاویه بن حیده از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت کرد که فرمود: ای علی من اهمیت نمی­دهم هر کس از امتم بمیرد و در دل نسبت به تو کینه داشته باشد بر کیش یهودیت مرده است یا بر نصرانیت.

ابوهریره از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت کرد که فرمود: ای علی! تو به خوارج مبتلی می­شوی و نخستین کسی خواهی بود که آنها را به قتل می­رسانی. به هنگام جنگ با آنها افرادی را که فرار می­کنند تعقیب نکن و کار زخمی ها را نساز.

علی علیه السلام از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: یا علی! کار تو مثل عیسی بن مریم است. یهودیان او را دشمن شدند و دشمنی و بغض و کینه آنها تا آنجا پیش رفت که به مادرش مریم بهتان زدند، از طرف دیگر نصاری چنان در دوستی او افراط کردند و او را در جایگاهی نشاندند که متعلق به او نبود. ای علی! درباره تو دو گروه به هلاکت خواهند رسید آن­هایی که در دوست داشتن تو افراط می­کنند و آن­هایی که در دشمنی با تو زیاده روی می­کنند؛ هر دو طرف در آتش جهنم خواهند بود.

ابی سعید از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می­کند: ای علی در روز قیامت در دستان تو عصائی از عصاهای بهشت است که با آن منافقان را از حوضم دور می­کنی.

علی علیه السلام از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: ای علی! در بهشت برای تو گنجی است و تو ذو القرنین بهشت خواهی بود .

علی علیه السلام از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرد: ای علی! در روز قیامت من دست به دامان خداوند خواهم داشت و تو دست به دامان من و فرزندانت دست به دامان تو و شیعیان فرزندان تو دست به دامان تو. به نظر تو به کجا فرمان داده می­شویم؟!

تا اینجا به احادیثی از کتاب ابن شیرویه که از نسخه قدیمی زمان مؤلف استخراج کردم اکتفا می­کنم.

**[ترجمه]

وَ لَا تَرْزَأُ الدُّنْیَا مِنْکَ شَیْئاً وَ وَهَبَ لَکَ حُبَّ الْمَسَاکِینِ فَجَعَلَکَ تَرْضَی بِهِمْ أَتْبَاعاً وَ یَرْضَوْنَ بِکَ إِمَاماً.

رَوَاهُ أَبُو نُعَیْمٍ الْحَافِظُ فِی کِتَابِهِ الْمَعْرُوفِ بِحِلْیَةِ الْأَوْلِیَاءِ وَ زَادَ فِیهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَحْمَدُ بْنُ الْحَنْبَلِ فِی الْمُسْنَدِ: فَطُوبَی لِمَنْ أَحَبَّکَ وَ صَدَّقَ فِیکَ وَ وَیْلٌ لِمَنْ أَبْغَضَکَ وَ کَذَّبَ فِیکَ.

الْخَبَرُ الثَّانِی: قَالَ لِوَفْدِ ثَقِیفٍ لَتُسْلِمُنَّ أَوْ لَأَبْعَثَنَّ إِلَیْکُمْ رَجُلًا مِنِّی أَوْ قَالَ عَدِیلَ نَفْسِی فَلَیَضْرِبَنَّ أَعْنَاقَکُمْ وَ لَیَسْبِیَنَّ ذَرَارِیَّکُمْ وَ لَیَأْخُذَنَّ أَمْوَالَکُمْ قَالَ عُمَرُ فَمَا تَمَنَّیْتُ الْإِمَارَةَ إِلَّا یَوْمَئِذٍ وَ جَعَلْتُ أَنْصَبُ لَهُ صَدْرِی رَجَاءَ أَنْ یَقُولَ هُوَ هَذَا فَالْتَفَتَ فَأَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ هَذَا مَرَّتَیْنِ.

رَوَاهُ أَحْمَدُ فِی الْمُسْنَدِ وَ رَوَاهُ فِی کِتَابِ فَضَائِلِ عَلِیٍّ أَنَّهُ قَالَ: لَتَنْتَهُنَّ یَا بَنِی وَلِیعَةَ أَوْ لَأَبْعَثَنَّ إِلَیْکُمْ رَجُلًا کَنَفْسِی یَمْضِی فِیکُمْ أَمْرِی یَقْتُلُ الْمُقَاتِلَةَ وَ یَسْبِی الذُّرِّیَّةَ قَالَ أَبُو ذَرٍّ فَمَا رَاعَنِی إِلَّا بَرْدُ کَفِّ عُمَرَ فِی حُجْزَتِی مِنْ خَلْفِی یَقُولُ مَنْ تَرَاهُ یَعْنِی فَقُلْتُ إِنَّهُ لَا یَعْنِیکَ وَ إِنَّمَا یَعْنِی خَاصِفَ النَّعْلِ بِالْبَیْتِ وَ إِنَّهُ قَالَ هُوَ هَذَا.

الْخَبَرُ الثَّالِثُ: أَنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَیَّ فِی عَلِیٍّ عَهْداً فَقُلْتُ یَا رَبِّ بَیِّنْهُ لِی قَالَ اسْمَعْ أَنَّ عَلِیّاً رَایَةُ الْهُدَی وَ إِمَامُ أَوْلِیَائِی وَ نُورُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ هُوَ الْکَلِمَةُ الَّتِی أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِینَ مَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَطَاعَهُ فَقَدْ أَطَاعَنِی فَبَشِّرْهُ بِذَلِکَ فَقُلْتُ قَدْ بَشَّرْتُهُ یَا رَبِّ فَقَالَ أَنَا عَبْدُ اللَّهِ وَ فِی قَبْضَتِهِ فَإِنْ یُعَذِّبْنِی فَبِذُنُوبِی وَ لَمْ یَظْلِمْ شَیْئاً وَ إِنْ یُتِمَّ لِی مَا وَعَدَنِی فَهُوَ أَوْلَی وَ قَدْ دَعَوْتُ لَهُ فَقُلْتُ اللَّهُمَّ اجْلُ قَلْبَهُ وَ اجْعَلْ رَبِیعَهُ الْإِیمَانَ بِکَ قَالَ قَدْ فَعَلْتُ ذَلِکَ غَیْرَ أَنِّی مُخْتَصُّهُ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْبَلَاءِ لَمْ أَخْتَصَّ بِهِ وَاحِداً(1) مِنْ أَوْلِیَائِی فَقُلْتُ رَبِّ أَخِی وَ صَاحِبِی قَالَ إِنَّهُ سَبَقَ فِی عِلْمِی إِنَّهُ لَمُبْتَلًی وَ مُبْتَلًی بِهِ.

ذَکَرَهُ أَبُو نُعَیْمٍ الْحَافِظُ فِی حِلْیَةِ الْأَوْلِیَاءِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ الْأَسْلَمِیِ (2) ثُمَّ رَوَاهُ بِإِسْنَادٍ آخَرَ بِلَفْظٍ آخَرَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ: أَنَّ رَبَّ الْعَالَمِینَ عَهِدَ إِلَیَّ فِی عَلِیٍّ عَهْداً

ص: 80

أَنَّهُ رَایَةُ الْهُدَی وَ مَنَارُ الْإِیمَانِ وَ إِمَامُ أَوْلِیَائِی وَ نُورُ جَمِیعِ مَنْ أَطَاعَنِی إِنَّ عَلِیّاً أَمِینِی غَداً فِی الْقِیَامَةِ وَ صَاحِبُ رَایَتِی وَ بِیَدِ عَلِیٍّ مَفَاتِیحُ خَزَائِنِ رَحْمَةِ رَبِّی.

الْخَبَرُ الرَّابِعُ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی نُوحٍ فِی عَزْمِهِ وَ إِلَی آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی حِلْمِهِ وَ إِلَی مُوسَی فِی فِطْنَتِهِ وَ إِلَی عِیسَی فِی زُهْدِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ.

رَوَاهُ أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ فِی الْمُسْنَدِ وَ رَوَاهُ أَحْمَدُ الْبَیْهَقِیُّ: فِی صَحِیحِهِ.

الْخَبَرُ الْخَامِسُ: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَحْیَا حَیَاتِی وَ یَمُوتَ مِیتَتِی وَ یَتَمَسَّکَ بِالْقَضِیبِ مِنَ الْیَاقُوتَةِ الَّتِی خَلَقَهَا اللَّهُ تَعَالَی بِیَدِهِ ثُمَّ قَالَ لَهَا کُونِی فَکَانَتْ فَلْیَتَمَسَّکْ بِوَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ.

ذَکَرَهُ أَبُو نُعَیْمٍ الْحَافِظُ فِی کِتَابِ حِلْیَةِ الْأَوْلِیَاءِ وَ رَوَاهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ فِی الْمُسْنَدِ وَ فِی کِتَابِ فَضَائِلِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ حِکَایَةُ لَفْظِ أَحْمَدَ: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَتَمَسَّکَ الْقَضِیبَ الْأَحْمَرَ(1) الَّذِی غَرَسَهُ اللَّهُ فِی جَنَّةِ عَدْنٍ بِیَمِینِهِ فَلْیَتَمَسَّکْ بِحُبِّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ.

الْخَبَرُ السَّادِسُ: وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ لَا أَنْ تَقُولَ طَوَائِفُ مِنْ أُمَّتِی فِیکَ مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی ابْنِ مَرْیَمَ لَقُلْتُ الْیَوْمَ فِیکَ مَقَالًا لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ إِلَّا أَخَذُوا التُّرَابَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَیْکَ لِلْبَرَکَةِ.

ذَکَرَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ: فِی الْمُسْنَدِ.

الْخَبَرُ السَّابِعُ: خَرَجَ صلی الله علیه و آله عَلَی الْحَجِیجِ عَشِیَّةَ عَرَفَةَ فَقَالَ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ بَاهَی بِکُمُ الْمَلَائِکَةَ عَامَّةً وَ غَفَرَ لَکُمْ عَامَّةً وَ بَاهَی بِعَلِیٍّ خَاصَّةً وَ غَفَرَ لَهُ خَاصَّةً إِنِّی قَائِلٌ لَکُمْ قَوْلًا غَیْرَ مُحَابٍ فِیهِ لِقَرَابَتِی إِنَّ السَّعِیدَ کُلَّ السَّعِیدِ حَقَّ السَّعِیدِ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ مَوْتِهِ.

رواه أحمد بن حنبل فی کتاب فضائل علی علیه السلام و فی المسند: أیضا.

الْخَبَرُ الثَّامِنُ رَوَاهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ فِی الْکِتَابَیْنِ الْمَذْکُورَیْنِ: أَنَا أَوَّلُ مَنْ یُدْعَی بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَأَقُومُ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ فِی ظِلِّهِ ثُمَّ أُکْسَی حُلَّةً ثُمَّ یُدْعَی بِالنَّبِیِّینَ بَعْضُهُمْ عَلَی أَثَرِ بَعْضٍ فَیَقُومُونَ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ وَ یُکْسَوْنَ حُلَلًا ثُمَّ یُدْعَی

ص: 81

بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لِقَرَابَتِهِ مِنِّی وَ مَنْزِلَتِهِ عِنْدِی وَ یُدْفَعُ إِلَیْهِ لِوَائِی لِوَاءُ الْحَمْدِ آدَمُ وَ مَنْ دُونَهُ تَحْتَ ذَلِکَ اللِّوَاءِ ثُمَّ قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام فَتَسِیرُ بِهِ حَتَّی تَقِفَ بَیْنِی وَ بَیْنَ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ علیه السلام ثُمَّ تُکْسَی حُلَّةً وَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ الْعَرْشِ نِعْمَ الْأَبُ أَبُوکَ إِبْرَاهِیمُ وَ نِعْمَ الْأَخُ أَخُوکَ عَلِیٌّ- أَبْشِرْ فَإِنَّکَ تُدْعَی إِذَا دُعِیتُ وَ تُکْسَی إِذَا کُسِیتُ وَ تُحَیَّا إِذَا حُیِّیتُ.

الْخَبَرُ التَّاسِعُ: یَا أَنَسُ اسْکُبْ لِی وَضُوءاً ثُمَّ قَامَ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ قَالَ أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ عَلَیْکَ مِنْ هَذَا الْبَابِ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ وَ سَیِّدُ الْمُسْلِمِینَ وَ یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ (1) وَ خَاتَمُ الْوَصِیِّینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ قَالَ أَنَسٌ فَقُلْتُ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ مِنَ الْأَنْصَارِ(2) وَ کَتَمْتُ دَعْوَتِی فَجَاءَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ جَاءَ یَا أَنَسُ فَقُلْتُ عَلِیٌّ فَقَامَ إِلَیْهِ مُسْتَبْشِراً فَاعْتَنَقَهُ ثُمَّ جَعَلَ یَمْسَحُ عَرَقَ وَجْهِهِ فَقَالَ عَلِیٌّ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَیْتُ مِنْکَ الْیَوْمَ تَصْنَعُ بِی شَیْئاً مَا صَنَعْتَهُ بِی قَبْلُ قَالَ وَ مَا یَمْنَعُنِی وَ أَنْتَ تُؤَدِّی عَنِّی وَ تُسْمِعُهُمْ صَوْتِی وَ تُبَیِّنُ لَهُمْ مَا اخْتَلَفُوا فِیهِ بَعْدِی.

رَوَاهُ أَبُو نُعَیْمٍ الْحَافِظُ فِی حِلْیَةِ الْأَوْلِیَاءِ.

الْخَبَرُ الْعَاشِرُ: ادْعُوا لِی سَیِّدَ الْعَرَبِ عَلِیّاً فَقَالَتْ عَائِشَةُ أَ لَسْتَ سَیِّدَ الْعَرَبِ فَقَالَ أَنَا سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ وَ عَلِیٌّ سَیِّدُ الْعَرَبِ فَلَمَّا جَاءَ أَرْسَلَ إِلَی الْأَنْصَارِ فَأَتَوْهُ فَقَالَ لَهُمْ یَا مَعْشَرَ الْأَنْصَارِ أَ لَا أَدُلُّکُمْ عَلَی مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا أَبَداً قَالُوا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ هَذَا عَلِیٌّ فَأَحِبُّوهُ بِحُبِّی وَ أَکْرِمُوهُ بِکَرَامَتِی فَإِنَّ جَبْرَئِیلَ أَمَرَنِی بِالَّذِی قُلْتُ لَکُمْ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

رَوَاهُ الْحَافِظُ أَبُو نُعَیْمٍ فِی حِلْیَةِ الْأَوْلِیَاءِ.

الْخَبَرُ الْحَادِیَ عَشَرَ: مَرْحَباً بِسَیِّدِ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِمَامِ الْمُتَّقِینَ فَقِیلَ لِعَلِیٍّ علیه السلام کَیْفَ شُکْرُکَ فَقَالَ أَحْمَدُ اللَّهَ عَلَی مَا آتَانِی وَ أَسْأَلُهُ الشُّکْرَ عَلَی مَا أَوْلَانِی وَ أَنْ یَزِیدَنِی مِمَّا أَعْطَانِی.

ذَکَرَهُ صَاحِبُ الْحِلْیَةِ أَیْضاً.

ص: 82

الْخَبَرُ الثَّانِیَ عَشَرَ: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَحْیَا حَیَاتِی وَ یَمُوتَ مَمَاتِی وَ یَسْکُنَ جَنَّةَ عَدْنٍ الَّتِی غَرَسَهَا رَبِّی فَلْیُوَالِ عَلِیّاً مِنْ بَعْدِی وَ لْیُوَالِ وَلِیَّهُ وَ لْیَقْتَدِ بِالْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِی فَإِنَّهُمْ عِتْرَتِی خُلِقُوا مِنْ طِینَتِی وَ رُزِقُوا فَهْماً وَ عِلْماً فَوَیْلٌ لِلْمُکَذِّبِینَ مِنْ أُمَّتِی الْقَاطِعِینَ فِیهِمْ صِلَتِی لَا أَنَالَهُمُ اللَّهُ شَفَاعَتِی.

ذَکَرَهُ صَاحِبُ الْحِلْیَةِ أَیْضاً.

الْخَبَرُ الثَّالِثَ عَشَرَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَالِدَ بْنَ الْوَلِیدِ فِی سَرِیَّةٍ وَ بَعَثَ عَلِیّاً فِی سَرِیَّةٍ أُخْرَی وَ کِلَاهُمَا إِلَی الْیَمَنِ وَ قَالَ إِنِ اجْتَمَعْتُمَا فَعَلِیٌّ عَلَی النَّاسِ وَ إِنْ افْتَرَقْتُمَا فَکُلُّ وَاحِدٍ مِنْکُمَا عَلَی جُنْدِهِ فَاجْتَمَعَا وَ أَغَارَا وَ سَبَیَا نِسَاءً وَ أَخَذَا أَمْوَالًا وَ قَتَلَا نَاساً وَ أَخَذَ عَلِیٌّ علیه السلام جَارِیَةً فَاخْتَصَّهَا لِنَفْسِهِ فَقَالَ خَالِدٌ لِأَرْبَعَةٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ مِنْهُمْ بُرَیْدَةُ الْأَسْلَمِیُّ اسْبَقُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاذْکُرُوا لَهُ کَذَا وَ اذْکُرُوا لَهُ کَذَا لِأُمُورٍ عَدَّدَهَا عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَسَبَقُوا إِلَیْهِ فَجَاءَ وَاحِدٌ مِنْ جَانِبِهِ فَقَالَ إِنَّ عَلِیّاً فَعَلَ کَذَا فَأَعْرَضَ عَنْهُ فَجَاءَ الْآخَرُ مِنَ الْجَانِبِ الْآخَرِ فَقَالَ إِنَّ عَلِیّاً فَعَلَ کَذَا فَأَعْرَضَ عَنْهُ فَجَاءَ بُرَیْدَةُ الْأَسْلَمِیُّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ عَلِیّاً فَعَلَ کَذَا وَ أَخَذَ جَارِیَةً لِنَفْسِهِ فَغَضِبَ حَتَّی احْمَرَّ وَجْهُهُ وَ قَالَ دَعُوا لِی عَلِیّاً یُکَرِّرُهَا إِنَّ عَلِیّاً مِنِّی وَ أَنَا مِنْ عَلِیٍّ وَ إِنَّ حَظَّهُ فِی الْخُمُسِ أَکْثَرُ مِمَّا أَخَذَ وَ هُوَ وَلِیُّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ بَعْدِی.

رَوَاهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَحْمَدُ فِی الْمُسْنَدِ غَیْرَ مَرَّةٍ وَ رَوَاهُ فِی کِتَابِ فَضَائِلِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ رَوَاهُ أَکْثَرُ الْمُحَدِّثِینَ.

الْخَبَرُ الرَّابِعَ عَشَرَ: کُنْتُ أَنَا وَ عَلِیٌّ نُوراً بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ بِأَرْبَعَةَ عَشَرَ أَلْفَ عَامٍ فَلَمَّا خَلَقَ آدَمَ قَسَمَ ذَلِکَ النُّورَ فِیهِ وَ جَعَلَهُ جُزْءَیْنِ فَجُزْءٌ أَنَا وَ جُزْءٌ عَلِیٌّ.

رَوَاهُ أَحْمَدُ فِی الْمُسْنَدِ وَ فِی کِتَابِ فَضَائِلِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ ذَکَرَهُ صَاحِبُ کِتَابِ الْفِرْدَوْسِ وَ زَادَ فِیهِ: ثُمَّ انْتَقَلْنَا حَتَّی صِرْنَا فِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَکَانَ لِیَ النُّبُوَّةُ وَ لِعَلِیٍّ الْوَصِیَّةُ.

الْخَبَرُ الْخَامِسَ عَشَرَ: النَّظَرُ إِلَی وَجْهِکَ یَا عَلِیُّ عِبَادَةٌ أَنْتَ سَیِّدٌ فِی الدُّنْیَا وَ سَیِّدٌ فِی الْآخِرَةِ مَنْ أَحَبَّکَ أَحَبَّنِی وَ حَبِیبِی حَبِیبُ اللَّهِ وَ عَدُوُّکَ عَدُوِّی وَ عَدُوِّی عَدُوُّ اللَّهِ الْوَیْلُ لِمَنْ أَبْغَضَکَ.

رَوَاهُ أَحْمَدُ فِی الْمُسْنَدِ قَالَ وَ کَانَ ابْنُ عَبَّاسٍ یُفَسِّرُهُ

ص: 83

فَیَقُولُ: إِنَّ مَنْ یَنْظُرُ إِلَیْهِ یَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا أَعْلَمَ هَذَا الْفَتَی سُبْحَانَ اللَّهِ مَا أَشْجَعَ هَذَا الْفَتَی سُبْحَانَ اللَّهِ مَا أَفْصَحَ هَذَا الْفَتَی.

الْحَدِیثُ السَّادِسَ عَشَرَ: لَمَّا کَانَتْ لَیْلَةُ بَدْرٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ یَسْتَقِی لَنَا مَاءً فَأَحْجَمَ النَّاسُ فَقَامَ عَلِیٌّ فَاحْتَضَنَ قِرْبَةً ثُمَّ أَتَی بِئْراً بَعِیدَةَ الْقَعْرِ مُظْلِمَةً فَانْحَدَرَ فِیهَا فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ أَنْ تَأَهَّبُوا لِنَصْرِ مُحَمَّدٍ وَ أَخِیهِ وَ حِزْبِهِ فَهَبَطُوا عَنِ السَّمَاءِ لَهُمْ لَغَطٌ یُذْعَرُ مَنْ یَسْمَعُهُ فَلَمَّا حَاذُوا الْبِئْرَ سَلَّمُوا عَلَیْهِ مِنْ عِنْدِ آخِرِهِمْ إِکْرَاماً لَهُ وَ إِجْلَالًا.

رَوَاهُ أَحْمَدُ فِی کِتَابِ فَضَائِلِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ زَادَ فِیهِ فِی طَرِیقٍ آخَرَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ: لَتُؤْتَیَنَّ یَا عَلِیُّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِنَاقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ فَتَرْکَبُهَا وَ رُکْبَتُکَ مَعَ رُکْبَتِی وَ فَخِذُکَ مَعَ فَخِذِی حَتَّی نَدْخُلَ الْجَنَّةَ(1).

الْحَدِیثُ السَّابِعَ عَشَرَ: خَطَبَ صلی الله علیه و آله النَّاسَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ قَدِّمُوا قُرَیْشاً وَ لَا تَقَدَّمُوهَا وَ تَعَلَّمُوا مِنْهَا وَ لَا تُعَلِّمُوهَا قُوَّةُ رَجُلٍ مِنْ قُرَیْشٍ تَعْدِلُ قُوَّةَ رَجُلَیْنِ مِنْ غَیْرِهِمْ وَ أَمَانَةُ رَجُلٍ مِنْ قُرَیْشٍ تَعْدِلُ أَمَانَةَ رَجُلَیْنِ مِنْ غَیْرِهِمْ أَیُّهَا النَّاسُ أُوصِیکُمْ بِحُبِّ ذِی قُرْبَاهَا أَخِی وَ ابْنِ عَمِّی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لَا یُحِبُّهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُهُ إِلَّا مُنَافِقٌ مَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَقَدْ أَبْغَضَنِی وَ مَنْ أَبْغَضَنِی عَذَّبَهُ اللَّهُ بِالنَّارِ.

رَوَاهُ أَحْمَدُ فِی کِتَابِ فَضَائِلِ عَلِیٍّ علیه السلام.

الْحَدِیثُ الثَّامِنَ عَشَرَ: الصِّدِّیقُونَ ثَلَاثَةٌ حَبِیبٌ النَّجَّارُ الَّذِی جَاءَ مِنْ أَقْصَی الْمَدِینَةِ یَسْعَی وَ مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ الَّذِی کَانَ یَکْتُمُ إِیمَانَهُ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ أَفْضَلُهُمْ.

رَوَاهُ أَحْمَدُ فِی کِتَابِ فَضَائِلِ عَلِیٍّ علیه السلام.

الْحَدِیثُ التَّاسِعَ عَشَرَ: أُعْطِیتُ فِی عَلِیٍّ خَمْساً هُنَّ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا أَمَّا وَاحِدَةٌ فَهُوَ مُتَّکَایَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّی یَفْرُغَ مِنْ حِسَابِ الْخَلَائِقِ وَ أَمَّا الثَّانِیَةُ فَلِوَاءُ الْحَمْدِ بِیَدِهِ آدَمُ وَ مَنْ وُلِدَ تَحْتَهُ وَ أَمَّا الثَّالِثَةُ فَوَاقِفٌ عَلَی عُقْرِ حَوْضِی یَسْقِی مَنْ عَرَفَ مِنْ أُمَّتِی وَ أَمَّا الرَّابِعَةُ فَسَاتِرُ عَوْرَتِی وَ مُسَلِّمِی إِلَی رَبِّی وَ أَمَّا الْخَامِسَةُ

ص: 84

فَإِنِّی لَسْتُ أَخْشَی عَلَیْهِ أَنْ یَعُودَ کَافِراً بَعْدَ إِیمَانٍ وَ لَا زَانِیاً بَعْدَ إِحْصَانٍ.

رَوَاهُ أَحْمَدُ فِی کِتَابِ الْفَضَائِلِ.

الْحَدِیثُ الْعِشْرُونَ: کَانَتْ لِجَمَاعَةٍ مِنَ الصَّحَابَةِ أَبْوَابٌ شَارِعَةٌ فِی مَسْجِدِ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَوْماً سُدُّوا کُلَّ بَابٍ فِی الْمَسْجِدِ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ فَسُدَّتْ فَقَالَ فِی ذَلِکَ قَوْمٌ حَتَّی بَلَغَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَامَ فِیهِمْ فَقَالَ إِنَّ قَوْماً قَالُوا فِی سَدِّ الْأَبْوَابِ وَ تَرْکِ بَابِ عَلِیٍ (1) إِنِّی مَا سَدَدْتُ وَ لَا فَتَحْتُ وَ لَکِنِّی أُمِرْتُ بِأَمْرٍ فَاتَّبَعْتُهُ.

رَوَاهُ أَحْمَدُ فِی الْمُسْنَدِ مِرَاراً وَ فِی کِتَابِ الْفَضَائِلِ.

الْحَدِیثُ الْحَادِی وَ الْعِشْرُونَ: دَعَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ عَلِیّاً فِی غَزَاةِ الطَّائِفِ فَانْتَجَاهُ وَ أَطَالَ نَجْوَاهُ حَتَّی کَرِهَ قَوْمٌ مِنَ الصَّحَابَةِ ذَلِکَ فَقَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ لَقَدْ أَطَالَ الْیَوْمَ نَجْوَی ابْنِ عَمِّهِ فَبَلَغَهُ صلی الله علیه و آله ذَلِکَ فَجَمَعَ مِنْهُمْ قَوْماً ثُمَّ قَالَ إِنَّ قَائِلًا قَالَ لَقَدْ أَطَالَ الْیَوْمَ نَجْوَی ابْنِ عَمِّهِ أَمَا إِنِّی مَا انْتَجَیْتُهُ وَ لَکِنَّ اللَّهَ انْتَجَاهُ.

رَوَاهُ أَحْمَدُ فِی الْمُسْنَدِ.

الْحَدِیثُ الثَّانِی وَ الْعِشْرُونَ: أَخْصِمُکَ یَا عَلِیُّ بِالنُّبُوَّةِ فَلَا نُبُوَّةَ بَعْدِی وَ تَخْصِمُ النَّاسَ بِسَبْعٍ لَا یُحَاجُّکَ فِیهَا أَحَدٌ مِنْ قُرَیْشٍ أَنْتَ أَوَّلُهُمْ إِیمَاناً بِاللَّهِ وَ أَوْفَاهُمْ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَقْوَمُهُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ أَقْسَمُهُمْ بِالسَّوِیَّةِ وَ أَعْدَلُهُمْ فِی الرَّعِیَّةِ وَ أَبْصَرُهُمْ بِالْقَضِیَّةِ وَ أَعْظَمُهُمْ عِنْدَ اللَّهِ مَزِیَّةً.

رَوَاهُ أَبُو نُعَیْمٍ الْحَافِظُ فِی حِلْیَةِ الْأَوْلِیَاءِ.

الْخَبَرُ الثَّالِثُ وَ الْعِشْرُونَ: قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام إِنَّکَ زَوَّجْتَنِی فَقِیراً لَا مَالَ لَهُ فَقَالَ زَوَّجْتُکِ أَقْدَمَهُمْ سِلْماً وَ أَعْظَمَهُمْ حِلْماً وَ أَکْثَرَهُمْ عِلْماً أَ لَا تَعْلَمِینَ أَنَّ اللَّهَ اطَّلَعَ إِلَی الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَ مِنْهَا أَبَاکِ ثُمَّ اطَّلَعَ إِلَیْهَا ثَانِیَةً فَاخْتَارَ مِنْهَا بَعْلَکِ.

رَوَاهُ أَحْمَدُ فِی الْمُسْنَدِ.

الْحَدِیثُ الرَّابِعُ وَ الْعِشْرُونَ: لَمَّا أُنْزِلَ إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ بَعْدَ انْصِرَافِهِ صلی الله علیه و آله مِنْ غَزَاةِ حُنَیْنٍ جَعَلَ یُکْثِرُ مِنْ سُبْحَانَ اللَّهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّهُ قَدْ جَاءَ مَا وُعِدْتُ بِهِ جَاءَ الْفَتْحُ وَ دَخَلَ النَّاسُ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْواجاً

ص: 85

وَ إِنَّهُ لَیْسَ أَحَدٌ أَحَقَّ مِنْکَ بِمَقَامِی لِقِدَمِکَ فِی الْإِسْلَامِ وَ قُرْبِکَ مِنِّی وَ صِهْرِکَ وَ عِنْدَکَ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ قَبْلَ ذَلِکَ مَا کَانَ مِنْ بَلَاءِ أَبِی طَالِبٍ عِنْدِی حِینَ نَزَلَ الْقُرْآنُ فَأَنَا حَرِیصٌ عَلَی أَنْ أُرَاعِیَ ذَلِکَ لِوَلَدِهِ.

رواه أبو إسحاق الثعلبی فی تفسیر القرآن: و اعلم أنا إنما ذکرنا هذه الأخبار هاهنا لأن کثیرا من المنحرفین عنه علیه السلام إذا مروا علی کلامه فی نهج البلاغة و غیره المتضمن للتحدث بنعمة الله علیه من اختصاص الرسول صلی الله علیه و آله له و تمییزه إیاه عن غیره ینسبونه إلی التیه و الزهو و الفخر و لقد سبقهم بذلک قوم من الصحابة قیل لعمر ول علیا أمر الجیش و الحرب فقال هو أتیه (1) من ذلک و قال زید بن ثابت ما رأینا أزهی من علی و أسامة فأردنا بإیراد هذه الأخبار هاهنا عند تفسیر قوله نحن الشعار و الأصحاب و نحن الخزنة و الأبواب أن ننبه علی عظیم منزلته (2) عند الرسول صلی الله علیه و آله و أن من قیل فی حقه ما قیل لو رقی إلی السماء و عرج فی الهواء و فخر علی الملائکة و الأنبیاء تعظما و تبجحا(3) لم یکن ملوما بل کان بذلک جدیرا فکیف و هو علیه السلام لم یسلک قط مسلک التعظم و التکبر فی شی ء من أقواله و لا من أفعاله و کان ألطف البشر خلقا و أکرمهم طبعا و أشدهم تواضعا و أکثرهم احتمالا و أحسنهم بشرا و أطلقهم وجها حتی نسبه من نسبه إلی الدعابة و المزاح و هما خلقان ینافیان التکبر و الاستطالة و إنما یذکر(4) أحیانا ما یذکره من هذا النوع نفثة مصدور و شکوی مکروب و تنفس مهموم و لا یقصد به إذا ذکره إلا شکر النعمة و تنبیه الغافل علی ما خصه الله به من الفضیلة فإن ذلک من باب الأمر بالمعروف و الحض علی اعتقاد الحق و الصواب فی أمره و النهی عن المنکر الذی هو تقدیم غیره علیه فی الفضل فقد نهی الله سبحانه

ص: 86

عن ذلک فقال أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (1): و قال فی شرح قوله صلوات الله علیه نحن شجرة النبوة و محط الرسالة و مختلف الملائکة و معادن العلم و ینابیع الحکم ناصرنا و محبنا ینتظر الرحمة و عدونا و مبغضنا ینتظر السطوة اعلم أنه إن أراد بقوله نحن مختلف الملائکة جماعة من جملتها رسول الله صلی الله علیه و آله فلا ریب فی صحة القضیة و صدقها و إن أراد بها نفسه و ابنیه فهو أیضا صحیحة(2)

فَقَدْ جَاءَ فِی الْأَخْبَارِ الصَّحِیحَةِ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا جَبْرَئِیلُ إِنَّهُ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ أَنَا مِنْکُمَا.

وَ رَوَی أَبُو أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیُّ مَرْفُوعاً: لَقَدْ صَلَّتِ الْمَلَائِکَةُ عَلَیَّ وَ عَلَی عَلِیٍّ سَبْعَ سِنِینَ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمْ یُصَلِّ مَعِی وَ مَعَ عَلِیٍّ ثَالِثٌ لَنَا وَ ذَلِکَ قَبْلَ أَنْ یَظْهَرَ أَمْرُ الْإِسْلَامِ وَ یَتَسَامَعَ النَّاسُ بِهِ.

وَ فِی خُطْبَةِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَلَیْهِمَا الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ لَمَّا قُبِضَ أَبُوهُ: لَقَدْ فَارَقَکُمْ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ رَجُلٌ لَمْ یَسْبِقْهُ الْأَوَّلُونَ وَ لَا یُدْرِکْهُ الْآخَرُونَ کَانَ یَبْعَثُهُ رَسُولُ اللَّهِ لِلْحَرْبِ وَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ علیه السلام عَنْ یَسَارِهِ.

وَ جَاءَ فِی الْحَدِیثِ: أَنَّهُ سُمِعَ یَوْمَ أُحُدٍ صَوْتٌ مِنَ الْهَوَاءِ مِنْ جِهَةِ السَّمَاءِ لَا سَیْفَ إِلَّا ذُو الْفَقَارِ وَ لَا فَتَی إِلَّا عَلِیٌّ وَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ هَذَا صَوْتُ جَبْرَئِیلَ علیه السلام .

و أما قوله و معادن العلم و ینابیع الحکم یعنی الحکمة أو الحکم الشرعی فإنه إن عنی بها نفسه و ذریته فإن الأمر فیها ظاهر جدا

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بَابُهَا فَمَنْ أَرَادَ الْمَدِینَةَ فَلْیَأْتِ الْبَابَ وَ قَالَ أَقْضَاکُمْ عَلِیٌّ.

و القضاء أمر یستلزم علوما کثیرة

وَ جَاءَ فِی الْخَبَرِ: أَنَّهُ بَعَثَهُ إِلَی الْیَمَنِ قَاضِیاً فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّهُمْ کُهُولٌ وَ ذَوُو أَسْنَانٍ وَ أَنَا فَتًی وَ رُبَّمَا لَمْ أُصِبْ فِیمَا أَحْکُمُ بِهِ بَیْنَهُمْ فَقَالَ لَهُ اذْهَبْ فَإِنَّ اللَّهَ سَیُثْبِتُ قَلْبَکَ وَ یَهْدِی لِسَانَکَ.

و جاء فی تفسیر قوله تعالی وَ تَعِیَها أُذُنٌ واعِیَةٌ(3) سألت الله أن یجعلها أذنک ففعل و جاء فی تفسیر

ص: 87

قوله تعالی أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ (1) أنها نزلت فی علی علیه السلام و ما خص به من العلم و جاء فی تفسیر قوله تعالی أَ فَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ (2) أنا علی بینة من ربی و الشاهد علی علیه الصلاة و السلام

وَ رَوَی الْمُحَدِّثُونَ: أَنَّهُ قَالَ لِفَاطِمَةَ عَلَیْهَا الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ زَوَّجْتُکِ أَقْدَمَهُمْ سِلْماً وَ أَعْظَمَهُمْ حِلْماً وَ أَعْلَمَهُمْ عِلْماً.

وَ رَوَی الْمُحَدِّثُونَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی نُوحٍ فِی عَزْمِهِ وَ إِلَی مُوسَی فِی عِلْمِهِ وَ عِیسَی فِی وَرَعِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ.

و بالجملة فحاله فی العلم حالة رفیعة جدا لم یلحقه أحد فیها و لا قاربه و حق له أن یصف نفسه بأنه معادن العلم و ینابیع الحکم فلا أحد أحق به منها بعد رسول الله ص (3). و قال فی موضع آخر و الذی صح عندی هو

أَنَّهُ علیه السلام قَالَ لَهُمْ یَوْمَ الشُّورَی: أَنْشُدُکُمُ اللَّهَ أَ فِیکُمْ أَحَدٌ آخَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَیْنَهُ وَ بَیْنَ نَفْسِهِ حَیْثُ آخَی بَیْنَ بَعْضِ الْمُسْلِمِینَ وَ بَعْضٍ غَیْرِی فَقَالُوا لَا فَقَالَ أَ فِیکُمْ أَحَدٌ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا مَوْلَاهُ غَیْرِی فَقَالُوا لَا فَقَالَ أَ فِیکُمْ أَحَدٌ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی غَیْرِی قَالُوا لَا قَالَ أَ فِیکُمْ مَنِ ائْتُمِنَ عَلَی سُورَةِ بَرَاءَةَ وَ

قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا یُؤَدِّی (4) عَنِّی إِلَّا أَنَا أَوْ رَجُلٌ مِنِّی غَیْرِی قَالُوا لَا قَالَ أَ لَا تَعْلَمُونَ أَنَّ أَصْحَابَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَرُّوا عَنْهُ فِی الْحَرْبِ فِی غَیْرِ مَوْطِنٍ وَ مَا فَرَرْتُ قَطُّ قَالُوا بَلَی قَالَ أَ تَعْلَمُونَ أَنِّی أَوَّلُ النَّاسِ إِسْلَاماً قَالُوا بَلَی قَالَ فَأَیُّنَا أَقْرَبُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَسَباً قَالُوا أَنْتَ الْخَبَرَ(5).

وَ قَالَ وَ رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِی

ص: 88

رَبِّهِمْ (1) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْهَا فَقَالَ عَلِیٌّ وَ حَمْزَةُ وَ عُبَیْدَةُ وَ عُتْبَةُ وَ شَیْبَةُ وَ الْوَلِیدُ(2).

و قال فی موضع آخر کان أمیر المؤمنین علیه السلام ذا أخلاق متضادة فمنها أن الغالب علی أهل الإقدام و المغامرة(3) و الجرأة أن یکونوا ذوی قلوب قاسیة و فتک و تنمر(4) و جبریة و الغالب علی أهل الزهد و رفض الدنیا و هجران ملاذها و الاشتغال بمواعظ الناس و تخویفهم المعاد و تذکیرهم الموت أن یکونوا ذوی رقة و لین و ضعف قلب و خور طبع (5) و هاتان حالتان متضادتان و قد اجتمعتا له علیه السلام و منها أن الغالب علی ذوی الشجاعة و إراقة الدماء أن یکونوا ذوی أخلاق سبعیة و طباع حوشیة و غرائز وحشیة و کذلک الغالب علی أهل الزهادة و أرباب الوعظ و التذکیر و رفض الدنیا أن یکونوا ذوی انقباض فی الأخلاق و عبوس فی الوجوه و نفار من الناس و استیحاش و أمیر المؤمنین علیه السلام کان أشجع الناس و أعظمهم إراقة للدم و أزهد الناس و أبعدهم عن ملاذ الدنیا و أکثرهم وعظا و تذکیرا بأیام الله و مثلاته و أشدهم اجتهادا فی العبادة و آدابا لنفسه فی المعاملة و کان مع ذلک ألطف العالم أخلاقا و أسفرهم وجها و أکثرهم بشرا و أوفاهم هشاشة و بشاشة و أبعدهم عن انقباض موحش أو خلق نافر أو تجهم (6) مباعد أو غلظة و فظاظة ینفر معهما نفس أو یتکدر معهما قلب حتی عیب بالدعابة و لما لم یجدوا فیه مغمزا و لا مطعنا تعلقوا بها و اعتمدوا فی التنفیر عنه علیها و تلک شکاة ظاهر عنک عارها و هذا من عجائبه و غرائبه اللطیفة.

و منها أن الغالب علی شرفاء الناس و من هو من أهل السیادة و الرئاسة

ص: 89

أن یکون ذا کبر و تیه و تعظم خصوصا إذا أضیف إلی شرفه من جهة النسب شرفه من جهات أخری و کان أمیر المؤمنین علیه السلام فی مصاص (1) الشرف و معدنه لا یشک عدو و لا صدیق أنه أشرف خلق الله نسبا بعد ابن عمه صلوات الله علیه و قد حصل له من الشرف غیر شرف النسب جهات کثیرة متعددة قد ذکرنا بعضها و مع ذلک فکان أشد الناس تواضعا لصغیر و کبیر و ألینهم عریکة و أسمحهم خلقا و أبعدهم عن الکبر و أعرفهم بحق و کانت حاله هذه حاله فی کل زمانیه (2) زمان خلافته و الزمان الذی قبله ما غیرت سجیته الإمرة و لا أحالت خلقته الرئاسة و کیف تحیل الرئاسة خلقه و ما زال رئیسا و کیف تغیر الإمرة سجیته و ما برح أمیرا لم یستفد بالخلافة شرفا و لا اکتسب بها زینة بل هو کما قال عبد الله بن أحمد بن حنبل ذکر ذلک الشیخ أبو الفرج عبد الرحمن بن علی الجوزی فی تاریخه المعروف بالمنتظم قال تذاکروا عند أحمد خلافة أبی بکر و علی علیه السلام و قالوا فأکثروا فرفع رأسه إلیهم و قال قد أکثرتم إن علیا لم تزنه الخلافة و لکنه زانها و هذا الکلام دال بفحواه و مفهومه علی أن غیره ازداد(3) بالخلافة و تممت نقیصته و أن علیا لم یکن فیه نقص یحتاج إلی أن یتمم بالخلافة و کانت الخلافة ذات نقص فی نفسها فتم نقصها بولایته إیاها. و منها أن الغالب علی ذوی الشجاعة و قتل الأنفس و إراقة الدماء أن یکونوا قلیلی الصفح بعیدی العفو لأن أکبادهم واغرة(4) و قلوبهم ملتهبة و القوة الغضبیة عندهم شدیدة و قد علمت حال أمیر المؤمنین علیه السلام فی کثرة إراقة الدم و ما عنده من الحلم و الصفح و مغالبة هوی النفس و قد رأیت فعله یوم الجمل. و منها أنا ما رأینا شجاعا جوادا قط کان عبد الله بن الزبیر شجاعا و کان

ص: 90

أبخل الناس و کان الزبیر أبوه شجاعا و کان شحیحا قال له عمر لو ولیتها لظلت تلاطم الناس فی البطحاء علی الصاع و المد و أراد علی علیه السلام أن یحجر علی عبد الله بن جعفر لتبذیره المال فاحتال لنفسه فشارک الزبیر فی أمواله و تجاراته فقال علیه السلام أما إنه قد لاذ بملاذ و لم یحجر علیه و کان طلحة شجاعا و کان شحیحا أمسک عن الإنفاق حتی خلف من الأموال ما لا یأتی علیه الحصر و کان عبد الملک شجاعا و کان شحیحا کان یضرب به المثل فی الشح و سمی رشح الحجر لبخله و قد علمت حال أمیر المؤمنین علیه السلام فی الشجاعة و السخاء کیف هی و هذا من أعاجیبه أیضا(1). و قال فی موضع آخر:

رُوِیَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ علیهما السلام قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَرَی مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الضَّوْءَ وَ یَسْمَعُ الصَّوْتَ (2).

و قال فی موضع آخر: أقسام العدالة ثلاثة هی الأصول و ما عداها من الفضائل فروع علیها. الأولی الشجاعة و یدخل فیها السخاء لأنه شجاعة و تهوین للمال کما أن الشجاعة الأصلیة تهوین للنفس فالشجاع فی الحرب جواد بنفسه و الجواد بالمال شجاع فی إنفاقه فلهذا قال الطائی

أیقنت أن من السماح شجاعة***تدعی و أن من الشجاعة جودا

و الثانیة العفة و یدخل فیها القناعة و الزهد و العزلة و الثالثة الحکمة و هی أشرفها و لم تحصل العدالة الکاملة لأحد من البشر بعد رسول الله صلی الله علیه و آله إلا لهذا الرجل و من أنصف علم صحة ذلک فإن شجاعته و جوده و عفته و قناعته و زهده یضرب بها الأمثال و أما الحکمة و البحث فی الأمور الإلهیة فلم یکن من أحد(3) من العرب و لا نقل فی کلام أکابرهم و أصاغرهم شی ء من ذلک أصلا و هذا مما کانت الیونانیون و أوائل الحکماء و أساطین الحکمة ینفردون به و أول من

ص: 91

خاض فیه من العرب علی علیه السلام و لهذا تجد المباحث الدقیقة فی التوحید و العدل مبثوثة عنه فی فرش کلامه و خطبه و لا تجد فی کلام أحد من الصحابة و التابعین کلمة واحدة من ذلک و لا یتصورونه و لو فهموه لم یفهموه و أنی للعرب ذلک و لهذا انتسب المتکلمون الذین لججوا فی بحار المعقولات إلیه خاصة دون غیره و سموه أستاذهم و رئیسهم و اجتذبه کل فرقة من الفرق إلی نفسها أ لا تری أن أصحابنا ینتهون (1) إلی واصل بن عطاء و واصل تلمیذ أبی هاشم بن محمد بن الحنفیة و أبو هاشم تلمیذ أبیه محمد و محمد تلمیذ أبیه علی علیه السلام فأما الشیعة من الإمامیة و الزیدیة و الکیسانیة فانتماؤهم إلیه ظاهر و أما الأشعریة فإنهم بالآخرة ینتمون إلیه لأن أبا الحسن الأشعری تلمیذ شیخنا أبی علی و أبو علی تلمیذ أبی یعقوب الشحام و أبو یعقوب تلمیذ أبی الهذیل و أبو الهذیل تلمیذ عثمان الطویل و عثمان الطویل تلمیذ واصل بن عطاء فعاد الأمر إلی انتهاء الأشعریة إلی علی علیه السلام و أما الکرامیة فإن ابن الهیصم ذکر فی کتابه المعروف بکتاب المقالات أن أصل مقالتهم و عقیدتهم تنتهی إلی علی علیه السلام من طریقین أحدهما أنهم یسندون اعتقادهم عن شیخ بعد شیخ إلی أن ینتهی إلی سفیان الثوری ثم قال و سفیان الثوری من الزیدیة ثم سأل نفسه فقال إذا کان شیخکم الأکبر الذی تنتهون إلیه زیدیا فما بالکم أنتم لم تکونوا زیدیة(2) و أجاب بأن سفیان الثوری و إن اشتهر عنه الزیدیة إلا أن تزیده إنما کان عبارة من موالاة أهل البیت و إنکار ما کان بنو أمیة علیه من الظلم و إجلال زید بن علی و تعظیمه و تصویبه فی أحکامه و أحواله و لم ینقل عن سفیان الثوری أنه طعن فی أحد من الصحابة.

الطریق الثانی أنه عد مشایخهم واحدا فواحدا حتی انتهی إلی علماء الکوفة من أصحاب علی علیه السلام کسلمة بن کهیل و حبة العرنی و سالم بن أبی

ص: 92

الجعد و الفضل بن دکین و شعبة و الأعمش و علقمة و هبیرة ابن مریم (1) و أبی إسحاق السبیعی و غیرهم ثم قال و هؤلاء أخذوا العلم من علی بن أبی طالب علیهما السلام فهو رئیس أهل الجماعة یعنی أصحابه و أقوالهم منقولة عنه و مأخوذة منه و أما الخوارج

فانتماؤهم إلیه ظاهر أیضا مع طعنهم فیه لأنهم أصحابه کانوا و عنه مرقوا بعد أن تعلموا عنه و اقتبسوا منه و هم شیعته و أنصاره بالجمل و صفین و لکن الشیطان ران علی قلوبهم و أعمی بصائرهم (2).

و قال فی موضع آخر أ لیس یعلم معاویة و غیره من الصحابة

أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لَهُ فِی أَلْفِ مَقَامٍ: أَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبْتَ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمْتَ وَ نَحْوُ ذَلِکَ مِنْ قَوْلِهِ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ قَوْلِهِ حَرْبُکَ حَرْبِی وَ سِلْمُکَ سِلْمِی وَ قَوْلِهِ أَنْتَ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَکَ وَ قَوْلِهِ (3) هَذَا أَخِی وَ قَوْلِهِ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ قَوْلِهِ اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِکَ إِلَیْکَ وَ قَوْلِهِ إِنَّهُ وَلِیُّ کُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدِی وَ قَوْلِهِ (4) لَا یُحِبُّهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُهُ إِلَّا مُنَافِقٌ وَ قَوْلِهِ إِنَّ الْجَنَّةَ لَتَشْتَاقُ إِلَی أَرْبَعَةٍ وَ جَعَلَهُ أَوَّلَهُمْ وَ قَوْلِهِ لِعَمَّارٍ تَقْتُلُکَ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ وَ قَوْلِهِ سَتُقَاتِلُ النَّاکِثِینَ وَ القَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ بَعْدِی.

إلی غیر ذلک مما یطول تعداده جدا و یحتاج إلی کتاب مفرد یوضع له (5).

**[ترجمه]عبدالحمید بن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه گوید: بدان که اگر امیرمؤمنان به خود مباهات می­کرد و در بیان صفات و فضائلش با فصاحتی که خداوند متعال به وی عطا کرده و به او اختصاص داده بود به تلاش می­پرداخت و در این راه تمام اهل فصاحت عرب به او کمک می­کردند حتی نمی­توانستند یک دهم آنچه که پیامبر صلی الله علیه و آله درباره او گفته است بیان کنند. منظورم اخبار واحادیث شایعی که شیعه امامیه از آنها برای اثبات امامت و خلافت علی علیه السلام استناد می­جوید همچون حدیث غدیر خم، قصه سوره برائت، داستان مناجات، حدیث خیبر و یا حدیث دار در مکه در اوایل دعوت، و مانند آن نیست، بلکه منظورم اخبار و احادیثی است که بزرگان حدیث در این باره روایت کرده­اند. در حالی که حتی اندکی از آن درباره دیگر صحابه روایت نشده است. در اینجا مقدار کمی از این احادیث را که راویان آن متهم[به طرفداری از وی] نیستند و همه آنان قائل به برتری دیگران بر علی هستند می­آورم. احادیث ایشان در باره فضائل آن حضرت، باعث اطمینان نفسی است که روایت دیگران چنین چیزی را ایجاد نمی­کند.

روایت اول: : ای علی! خداوند متعال تو را به زینتی آراسته است که هیچکدام از زینت های بندگان تا این اندازه نزد وی محبوب نیستند و آن زینت ابرار است که عبارت از زهد در دنیا است به طوری که چیزی از دنیا نمی­کاهی و دنیا چیزی از تو نمی­کاهد. پروردگار فضیلت دوست داشتن مساکین را به تو بخشیده است به طوری که از پیروی کردن آنها از تو خوشنود هستی همچنان که آنها از امام قراردان تو خوشنود هستند .

این حدیث را ابو نعیم الحافظ در کتاب معروفش حلیة الأولیاء روایت کرده است و ابو عبدالله احمد بن حنبل در مسندش این جملات را هم به آن اضافه کرده است: خوشا به حال کسی که تو را دوست بدارد و تو را باور کند و وای بر کسی که با تو سر دشمنی داشته و راه تکذیب تو را در پیش ­گیرد.

روایت دوم: پیامبر صلی الله علیه و آله به هیأت ثقیف فرمود: یا تسلیم می­شوید یا اینکه مردی از خودم - یا فرمود: همانند خودم - را به سوی شما خواهم فرستاد که بی­تردید جنگاوران شما را به قتل می­رساند، خانواده شما را به اسارت گرفته و اموالتان را می­گیرد. عمر گفت: هیچ وقت مانند آن روز آرزوی امارت نکردم. سینه خود را جلو آوردم به امید آنکه رسول خدا بگوید: منظورم این فرد است، اما حضرت دست علی را بالا برد و فرمود: منظورم این است و آن را دو بار تکرار کرد.

احمد در مسندش آن را روایت کرده و همچنین در کتاب فضائل علی علیه السلام آن را آورد که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای بنی ولیعه! یا به نافرمانی خود پایان می­دهید یا اینکه مردی همچون خودم را به سوی شما خواهم فرستاد تا فرمان من را در میان شما اجرا کند و جنگاوران شما را به قتل رساند و خانواده­تان را به اسارت گیرد. ابوذر گفت: چیزی مرا نترساند مگر سردی کف دست عمر که از پشت به کمر من خورد وگفت: یعنی منظورش کیست؟ گفتم: منظورش تو نیستی بلکه منظور وی کسی است که در خانه کفشش را وصله می زند. پیامبر صلی الله علیه و آله در آن لحظه فرمود: منظورم این (علی علیه السلام) است.

روایت سوم: خداوند متعال با من درباره علی عهدی گرفت. گفتم: پروردگارا! آن را برایم تبیین کن، فرمود: بشنو! علی علیه السلام پرچم هدایت و امام اولیای من و نور طاعت پیشگان من است. او کلمه ای است که تقوا پیشه گان را به آن الزام کرده­ام. هر کس او را دوست بدارد مرا دوست داشته است و هر کس دشمنش باشد با من دشمنی کرده است. او را به این سخنان مژده ده. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: گفتم، پروردگارا علی را بشارت دادم و او در جواب گفت: من بنده خدا هستم و تحت فرمان اویم، اگر مرا به سبب گناهانم مجازات کند هیچ ظلمی مرتکب نشده است و اگر وعده­اش را در باره من جامه عمل بپوشاند، سزاوارتر است. پیامبر فرمود: گفتم پروردگارا! قلبش را زلال گردان و بهار آن را ایمان به خودت قرار ده. فرمود: آن را انجام دادم، اما من او را در بوته آزمایشی خاص قرار دادم که پیش از آن هیچکدام از بندگانم را در آن قرار ندادم. گفتم: پرودگارا! او برادر و همدم من است. فرمود: پیش از این در تقدیر و علمم آمده که او آزمایش می­شود و وسیله آزمایش قرار می­گیرد.

ابو نعیم حافظ هم در کتاب حلیة الأولیاء از ابوهریره اسلمی آن را روایت کرده سپس با اسناد و الفاظ دیگری آن را به نقل از انس بن مالک آورده است: خداوند متعال با من درباره علی عهدی گرفت و آن اینکه علی پرچم هدایت، مناره ایمان، پیشوای اولیای من و نور تمام کسانی است که از من پیروی می­کنند. علی امین من در روز قیامت و صاحب پرچم من است و کلیدهای گنجینه­های رحمت پروردگارم در دستان او قرار دارند.

روایت چهارم: کسی که می­خواهد به عزم نوح، علم آدم، بردباری ابراهیم، ذکاوت موسی و زهد عیسی بنگرد به علی بن ابی طالب علیه السلام بنگرد.

این حدیث را احمد بن حنبل در مسندش و احمد بیهقی در صحیح خود نقل کرده است.

روایت پنجم: کسی که دوست دارد همچون من زندگی کند و همچون من بمیرد و در قیامت شاخه­ای از یاقوت را که خداوند متعال با دست خودش خلق کرده وسپس به آن گفته به وجود آی و آن به وجود آمده، در دستانش باشد به ولایت علی بن ابی طالب تمسک جوید.

این حدیث را ابو نعیم الحافظ در کتاب حلیة الأولیاء روایت کرده است. همچنین ابو عبدالله احمد بن حنبل در مسندش و در کتاب فضائل علی بن ابی طالب نقل کرده است که الفاظ آن این گونه است: کسی که دوست دارد در قیامت شاخه قرمز رنگ را که خداوند با دست راستش در بهشت کاشته است در دست گیرد به حبّ علی تمسک جوید .

روایت ششم: قسم به کسی که جانم به دست او است، اگر این ترس را نداشتم که گروهی درباره تو غلو کنند آن گونه که نصاری درباره عیسی غلو کردند، امروز سخنی را در وصفت می­گفتم که از کنار هیچ جمعی از مسلمانان عبور نمی­کردی مگر آنکه از خاک زیر پایت به تبرک بردارند.

ابو عبدالله احمد بن حنبل آن را در مسند خود ذکر کرده است.

روایت هفتم: پیامبر صلی الله علیه و آله در شب عرفه خطاب به حاجیان فرمود: خداوند متعال به طور عام به سبب شما به ملائکه مباهات کرد و گناهان همه شمار را بخشید و به طور خاص به سبب علی بر آنها مباهات کرد و به طور ویژه او را بخشید. می­خواهم سخنی را درباره علی بگویم بدون آنکه به خاطر قرابت با او دوست داشته باشم آن را بیان بکنم وآن اینکه: در حقیقت، سعادتمند کامل و سعادتمند حقیقی کسی است که علی را در دوران حیاتش و بعد از مرگش دوست داشته باشد.

احمد بن حنبل آن را در کتاب فضائل علی و همچنین در مسندش ذکر کرده است.

روایت هشتم: ابو عبدالله احمد بن حنبل در دو کتاب مذکور به نقل از پیامبر صلی الله علیه و آله آورده است: من نخستین کسی هستم که در روز قیامت فرا خوانده می­شوم، در طرف راست عرش در سایه او می­ایستم سپس لباسی پوشانده می­شوم. بعد از من پیامبران در پی یکدیگر فراخوانده می­شوند و در طرف راست عرش می­ایستند و لباسهایی پوشانده می­شوند. بعد از آن علی بن ابی طالب به خاطر نزدیکی و منزلتش در نزد من فرا خوانده شده و پرچم حمد به دست او داده می شود و آدم و از او پائین تر در زیر آن پرچم قرار می­گیرند. سپس به علی علیه السلام فرمود: آن پرچم را به حرکت درمی­آوری تا اینکه بین من و ابراهیم خلیل توقف می­کنی و لباسی پوشانده می­شوی و بعد منادی از عرش ندا می­دهد: چه خوب پدری است پدرت ابراهیم و چه خوب برادری است برادرت علی. ای علی! مژده ده که هرگاه من فراخوانده شوم تو هم فراخوانده می­شوی، هرگاه من لباس پوشانده شوم تو هم لباس پوشانده می­شوی و هرگاه من زنده شوم تو هم زنده می­شوی .

روایت نهم: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای انس! برایم آبی بریز تا وضو بگیرم. سپس برخواست و دو رکعت نماز به جای آورد و فرمود: ای انس! نخستین کسی که از این در وارد خواهد شد امیر مؤمنان، سرور مسلمانان، رئیس مؤمنان، خاتم وصیان و پیشوای سپید رویانِ بر اثر وضو است. انس گفت: گفتم پروردگارا وی را از میان انصار قرار ده و این خواسته­ام را پنهان نگاه داشتم و به پیامبر نگفتم. علی علیه السلام وارد شد. پیامبر فرمود چه کسی است؟ گفتم: علی بن ابی طالب، پیامبر در حالی که خوشحالی در چهره­اش موج می­زد برخاست و علی را در آغوش گرفت. سپس شروع به پاک کردن عرق صورت علی کرد. علی علیه السلام فرمود: ای رسول خدا! می­بینم رفتاری با من داری که پیش از این با من نداشتی. پیامبر فرمود: چه مانعی دارد؟ تو هستی که از جانب من ادا می­کنی و صدای مرا به گوش آنان می­رسانی و بعد از من در آنچه اختلاف کردند برایشان روشنگری می کنی.

ابو نعیم در کتاب حلیة الأولیاء آن را روایت کرده است.

روایت دهم: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: سرور عرب علی بن ابی طالب را برایم فراخوانید. عایشه گفت: ای رسول خدا! مگر شما سرور عرب نیستی؟ پیامبر فرمود: من سرور فرزندان آدم هستم و علی سرور عرب است. وقتی علی علیه السلام آمد پیامبرصلی الله علیه و آله انصار را فراخواند و به آنها فرمود: آیا شما را به طرف چیزی که اگر بعد از من به آن تمسک جویید هرگز گمراه نمی­شوید هدایت نکنم؟ گفتند: بله، فرمود: هان این علی بن ابی طالب است. همچنان که مرا دوست دارید او را هم دوست بدارید وآن گونه که به من احترام می­گذارید به او هم احترام گذارید، همانا جبرئیل از جانب خداوند مرا به آنچه که به شما گفتم فرمان داده است.

حافظ ابو نعیم آن را در حلیة الأولیاء روایت کرده است.

روایت یازدهم: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: سلام بر سرور مؤمنان و پیشوای متقیان. به علی علیه السلام گفته شد: چگونه - به خاطر این اوصاف - شکر به جای می­آوری؟ فرمود: خداوند را به خاطر آنچه که به من عطا کرده ستایش می­کنم و از او توانایی شکر کردن برای آنچه به من داده می­خواهم و این که در آنچه که به من عطا فرموده فزونی بخشد .

این روایت را نیز صاحب حلیة الأولیاء آورده است.

روایت دوازدهم: کسی که دوست دارد همچون من زندگی کند و همچون من بمیرد و در میان بهشت جاویدانی که پروردگار آن را غرس کرده است سکنا گزیند، بعد از من علی و ولیش را دوست بدارد و سپس به امامان بعد از من اقتدا کند؛ چرا که آنها اهل بیت من هستند و از سرشت من خلق شده اند و به آنها علم و فهم عطا شده است. پس وای بر کسانی که به تکذیب آنها می­پردازند و پیوند مرا در ایشان قطع می­کنند. خداوند در قیامت، شفاعتم را به آنان نخواهد رساند.

این حدیث را نیز صاحب حلیة الأولیاء ذکر کرده است.

روایت سیزدهم: رسول خدا صلی الله علیه و آله خالد بن ولید را به جنگی فرستاد و علی بن ابی طالب علیه السلام را به جنگ دیگری فرستاد و هر دوی آنها به طرف یمن رفتند. سپس فرمود: اگر به هم رسیدید علی فرمانروای مردم است و اگر جدا شدید هر کدامتان مسؤول سپاه خود است. آنها با هم یکی شدند و بر دشمن تاختند، زنان را به اسارت گرفتند، اموال را تصاحب کردند و تعدادی را هم به قتل رساندند. علی علیه السلام کنیزی را به اسارت گرفت و آن را برای خود انتخاب کرد. خالد به چهار نفر از مسلمانان که بریده اسلمی هم در میان آنها بود گفت: فورا نزد رسول خدا بروید و او را از این اقدام علی و دیگر کارهایش - که بر ضد علی علیه السلام بود و برایشان توضیح داد - باخبر کنید. آن چهار نفر نزد رسول خدا رفتند، نخست مردی از آنها جلو رفت و گفت: علی فلان کار را انجام داده است. رسول خدا از او روی برگرداند. نفر دوم از طرف دیگر رفت و همان سخنان نفر اولی را تکرار کرد، اما رسول خدا همان واکنش قبلی را داشت تا اینکه بریده اسلمی جلو رفت وگفت: ای رسول خدا! علی چنین کاری انجام داده و کنیزی را برای خودش برداشته است. رسول خدا صلی الله علیه و آله خشمگین شد تا جایی که صورتش سرخ شد و فرمود: علی را برای من بگذارید - و آن را تکرار می­کرد - او از من و من از او هستم ، نصیب علی از خمس بیشتر از آن چیزی است که گرفته است. او ولیّ هر مؤمنی بعد از من است .

ابن حنبل آن را چندین بار در مسندش و نیز در کتاب فضائل علی آورده است و بیشتر محدثین نیز آن را روایت کرده­اند.

روایت چهاردهم: من و علی چهارده هزار سال قبل از خلقت آدم نور واحدی در پیشگاه خداوند متعال بودیم. وقتی آدم را خلق کرد، آن نور را در او به دو قسمت تقسیم کرد که قسمتی از آن من بودم و قسمتی دیگر علی.

این حدیث را احمد در مسند و در کتاب فضائل علی روایت کرده است. نویسنده کتاب الفردوس هم آن را ذکر کرده است البته با اضافه کردن این جمله: سپس منتقل شدیم تا در پشت عبدالمطلب قرار گرفتیم و برای من نبوت و برای علی وصایت بود.

روایت پانزدهم: ای علی! نگاه کردن به صورت تو عبادت است. تو در دنیا و قیامت سرور هستی. کسی که تو را دوست بدارد من را دوست داشته است. دوست من دوست خداوند است و دشمن تو دشمن من و دشمن من دشمن خداوند است. وای بر کسی که تو را دشمن دارد.

احمد در مسند آن را روایت کرده و گفته: ابن عباس درتفسیر آن می­گفت: کسی که در صورت علی می­نگرد می­گوید: پاک ومنزه است خداوند، این جوان چقدر عالم است. پاک ومنزه است خداوند، این جوان چقدر شجاع است و پاک ومنزه است خداوند، چقدر فصیح است این جوان.

حدیث شانزدهم: در شب بدر رسول خدا فرمود: چه کسی برای ما آب می­آورد تا سیرابمان کند؟ مردم خوداری کردند. علی علیه السلام مشکی را به دست گرفت و در چاهی عمیق و تاریک پائین رفت. خداوند متعال به جبرئیل و میکائیل و اسرافیل وحی فرمود تا برای پیروزی محمد و برادرش و حزبش آماده شوند. آنها از آسمان فرود آمدند. صداهایی داشتند که هر کس آن را می­شنید به وحشت می­افتاد. وقتی به مقابل چاه رسیدند همگی یک به یک به خاطر ارزش نهادن وگرامی داشتن علی به او سلام کردند.

احمد در کتاب فضائل علی آن را نقل کرده و به طریقی دیگر به نقل از انس این جمله را هم به آن اضافه کرده است: ای علی! روز قیامت شتری از شتران بهشت برای تو آورده می­شود و سوار آن می­شوی و در حالی که زانو و ران من و تو در کنار هم است وارد بهشت می شویم.

حدیث هفدهم: رسول خدا صلی الله علیه و آله در روز جمعه برای مردم خطبه خواند و فرمود: ای مردم! قریش را مقدم شمارید و بر آنها پیشی نگیرید. از آنها یاد بگیرید و آنها را یاد ندهید. نیروی یک نفر از قریش با نیروی دو نفر از غیر قریش برابری می کند و امانت مردی از قریش برابر با امانت دو نفر از غیر قریش است. ای مردم! شما را به دوست داشتن خویشی از قریش یعنی برادرم و پسر عمویم علی بن ابی طالب سفارش می­کنم. تنها مؤمنان او را دوست دارند و تنها منافقان از او بیزار هستند. کسی که او را دوست بدارد مرا دوست داشته است و کسی که با او دشمنی کرده با من دشمنی کرده است و کسی که با من دشمنی کند خداوند با آتش جهنم او را عذاب خواهد داد.

حدیث هجدهم: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: صدّیقان سه نفر هستند: حبیب نجار کسی که از دورافتاده ترین نقطه شهر دوان دوان آمد، مومن آل فرعون که ایمان خود را پنهان می­کرد و علی بن ابی طالب که سومی و بهترین آنها است.

احمد در کتاب فضائل علی علیه السلام آن را ذکر کرده است.

حدیث نوزدهم: درباره علی پنج چیز به من عطا شده است که نزد من محبوب تر از دنیا و هر آنچه که در آن قرار دارد است، نخست اینکه در روز قیامت تکیه گاه من در پیشگاه خداوند خواهد بود تا زمانی که از حساب خلائق فارغ شود. دوم اینکه پرچم حمد در دستانش است و آدم و همه فرزندان او در زیر آن هستند. سوم اینکه بر سر حوض من می­ایستد و آنهائی را که از امتم می­شناسد سیراب می­کند. چهارم اینکه پوشاننده عورت من[پس از مرگم]، و تسلیم کننده من به خداوند[در قبرم] است. پنجم اینکه من هیچ گاه نمی­ترسم که بعد از ایمان به کفر و بعد از پاکدامنی به زنا برگردد.

احمد در کتاب فضائل آن را روایت کرده است.

حدیث بیستم: بعضی از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله خانه هایی داشتند که درهای آنها به مسجد راه داشت پیامبر روزی فرمود: تمام درها را به جز در علی ببندید و این کار را کردند. گروهی به نشانه اعتراض حرف هایی زدند که به گوش رسول خدا رسید که خطاب به آنها فرمود: گروهی درباره دستور به بسته شدن درها و باز شدن در علی اعتراض داشتند. باید بگویم که من نه دری را بستم و نه دری را باز گذاشتم، بلکه به امری فرمان داده شدم و آن را اجرا کردم.

احمد در مسندش چند بار آن را ذکر کرده در کتاب فضائل علی هم آن را آورده است.

حدیث بیست ویکم: رسول خدا صلی الله علیه و آله در غزوه طائف علی را فرا خواند و با او نجوا کنان صحبت کرد و این کار را طول داد. گروهی از صحابه از سخنان در گوشی پیامبر با علی ناراحت شدند و یکی از آنها گفت: امروز نجوای خود با پسر عمویش را طول داده است. این سخن اعتراض آمیز به گوش رسول خدا رسید و فرمود: شخصی از شما گفته است که نجوای خود با پسر عمویش را طول داده است؛ بدانید که من با او نجوا نکردم بلکه این خداوند بود که این کار را انجام داد.

احمد در مسند آن را روایت کرده است.

حدیث بیست ودوم: ای علی! در یک چیز بر تو غلبه می­کنم و آن نبوت است چرا که بعد از من پیامبری نخواهد آمد. اما تو در هفت چیز بر مردم غلبه می­کنی و کسی از قریش نمی­تواند در این زمینه بر تو اقامه حجت کند که عبارتند از: تو نخستین ایمان آورنده به خدا، با وفاترین فرد به عهد الهی، برپاکننده­ترین ایشان نسبت به امر خدا، بهترین ایشان در تقسیم مساوی، عادل­ترین ایشان در رعیت، با بصیرت­ترین ایشان نسبت به قضاوت و با فضیلت­ترین ایشان در نزد خداوند هستی.

این حدیث را ابونعیم حافظ در حلیة الأولیاء آورده است.

روایت بیست وسوم: فاطمه علیها السلام به پیامبر فرمود: مرا به عقد فرد فقیری درآورده­ای که مالی ندارد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: تو را به عقد پیشتازترین شخص در اسلام آوردن، عالمترین و بردبارترین ایشان درآورده­ام. آیا نمی دانی که خداوند به زمین نگاه کرد و از آن پدرت را انتخاب کرد. سپس نظری دیگر انداخت و از آن، همسرت را برگزید .

احمد این را در مسند خود ذکر کرده است.

حدیث بیست وچهارم: پیامبرصلی الله علیه و آله بعد از نازل شدن آیه: «اذا جاء نصر الله والفتح» که بعد از بازگشت از غزوة حنین بود، زیاد سبحان الله و استغفر الله می­گفت و فرمود: ای علی! آنچه وعده داده شده بودم فرا رسید و مردم دسته دسته به دین الهی گرویدند، هیچ کس شایسته تر از تو به مقام من نیست؛ چرا که پیش از همه اسلام آوردی و خویشاوند و داماد من هستی و سرور زنان عالم همسرت است. پیش از این، هنگامی که قرآن نازل شد ابو طالب به خوبی آزمایش پس داد - تلاش زیادی کرد - و من مشتاقم آن را در باره فرزندش جبران کنم.

[ابن ابی الحدید گوید:] بدان این احادیث و اخبار را اینجا ذکر کردم چرا که کسانی که درباره علی علیه السلام دچار انحراف شده­اند هر سخنی از نهج البلاغه و دیگر احادیث و اخباری را که درباره برتری علی علیه السلام و نعمت های خداوند به او از جمله توجه ویژه رسول خدا به او و برتری دادنش بر دیگران می­بینند آن را به غرور و تکبر و فخر فروشی نسبت می­دهند. البته پیش از آنان تعدادی از صحابه چنین چیزی را گفتند. به عمر گفته شد: فرماندهی سپاه و جنگ را به علی بسپار. گفت: علی مغرورتر از آن است که این را قبول کند. همچنانکه زید بن ثابت گفت: مغرورتر از علی و اسامه را ندیده­ایم. پس خواستم که این اخبار را در اینجا در تفسیر این حدیث «ما پیراهن تن و یاران هستیم. ما خازنان و ابواب هستیم» بیاورم تا منزلت والای علی علیه السلام در نزد پیامبر را گوشزد کنم. کسی که درباره­اش این سخنان گفته می­شود حتی اگر به آسمان برود و در فضا عروج ­کند و بر ملائک و انبیاء فخر فروشی ­کند مورد سرزنش قرار نمی­گیرد بلکه شایسته چنین فخر فروشی هست. پس چگونه است علی که هیچگاه در رفتار و سخنانش در مسیر تکبر و غرور حرکت نکرد و لطیف ترین، متواضع ترین، کریم­ترین، پرتحمل­ترین و زیباروترین و بشاشترین فرد در میان مسلمانان بود که حتی بعضی او را به بذله گوئی وشوخ طبعی نسبت می­دادند که این کاملا در تضاد با تکبر و فخرفروشی است. آنچه علی علیه السلام گاهی اوقات ذکر کرده است از باب برون دادن غم درون و شکوه مهموم و واکنش محزون است و هدف او تنها، شکر نعمت و آگاه ساختن غافلان از فضیلتی بود که پروردگار به وی عطا کرده بود. چنین رویه­ای امر به معروف و تشویق مردم به پیروی از حق و صواب در امر او و نهی از منکری است که بزرگ داشتن و برتری دادن دیگران بر او در فضیلت بود و این چیزی است که خداوند متعال از آن نهی کرده است: «أَفَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ» {پس آیا کسی که به سوی حق رهبری می کند سزاوارتر است مورد پیروی قرار گیرد یا کسی که راه نمی نماید مگر آنکه [خود] هدایت شود شما را چه شده چگونه داوری می کنید - . شرح نهج البلاغه 2: 677- 678، یونس/ 35 - }

ابن ابی الحدید در تفسیر سخن علی علیه السلام «ما درخت نبوت، محل فرود آمدن رسالت، مکان رفت وآمد ملائکه، معدن علم و چشمه های حکمت هستیم. دوست دارنده و یاری رسان ما در انتظار رحمت باشد و دشمن و متنفر از ما در انتظار جنگ و نابودی باشد» می­گوید: بدان که اگر منظور علی از (محل رفت وآمد ملائکه) جماعتی باشد که رسول خدا هم در آن بوده هیچ شک وشبهه ای در درستی آن وجود ندارد و اگر منظور فقط خود او و دو فرزندش باشند این هم درست است. زیرا در احادیث صحیح آمده است که پیامبرصلی الله علیه و آله فرمود: ای جبرئیل! علی از من و من از علی هستم. جبرئیل گفت: و من از شما هستم.

ابو ایوب انصاری روایت می­کند که پیامبر فرمود: ملائکه هفت سال بر من و علی درود می فرستادند چرا که تنها او با من نماز خواند و شخص سومی همراه ما نبود و آن پیش از ظهور اسلام و رواجش در میان مردم بود.

در خطبه حسن بن علی علیهما السلام زمانی که امیرمؤمنان با دنیا وداع گفت نیز آمده است: «امشب مردی از میان شما جدا شد که در میان پیشینیان کسی از او سبقت نگرفت و آیندگان هم به پای او نخواهند رسید. رسول خدا او را به جنگ می­فرستاد در حالی که جبرئیل در طرف راست و میکائیل در طرف چپش بود» .

همچنین در حدیث آمده است: در روز احد صدائی از آسمان شنیده شد که می­گفت: هیچ شمشیری جز ذوالفقار و هیچ جوانی چون علی وجود ندارد و رسول خدا صلی الله علیه و آله بعد از آن فرمود: این صدای جبرئیل است.

اما سخن وی «معدن علم وچشمه های حکمت» یعنی حکمت یا حکم شرعی. اگر منظور خودش و فرزندانش باشد مسئله کاملا واضح و آشکار است و در آن شکی وجود ندارد چرا که رسول خدا می­فرماید: من شهر علمم وعلی درِ آن است.کسی که می­خواهد وارد شهر شود از درِ آن داخل شود. همچنین فرمود: « آگاه ترین شما به قضاوت علی است». قضاوت امری است که مستلزم دانش فراوان است. در حدیثی آمده است که پیامبر صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را برای قضاوت به یمن فرستاد و علی علیه السلام فرمود: ای رسول خدا آنها پیرمرد و پا به سن گذاشته هستند و من جوان هستم می­ترسم در قضاوت بر آنها درست عمل نکنم. پیامبرصلی الله علیه و آله فرمود: برو، خداوند قلبت را استوار و زبانت را هدایت خواهد کرد. همچنین پیامبرصلی الله علیه و آله در تفسیر سخن خداوند متعال«وَ تَعِیَها أُذُنٌ واعِیَة »{گوشهای شنوا آن را نگاه دارد - . الحاقة/12 - } به علی علیه السلام فرمود: از خداوند خواستم که آن را گوش تو قرار دهد وخواسته­ام را برآورده کرد. همچنین در تفسیر این آیه: «أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ »{ بلکه به مردم برای آنچه خدا از فضل خویش به آنان عطا کرده رشک می ورزند - . النساء/ 54 - }

فرمود: این آیه درباره علی و علمی که بدان اختصاص دارد نازل شده است، همچنان که در تفسیر آیه «أَ فَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَة مِنْ رَبِّهِ وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ» {آیا کسی که از جانب پروردگارش بر حجتی روشن است و شاهدی از [خویشان] او پیرو آن است - 2. هود/ 17 - }

فرمود: من بر حجتی روشن از سوی خدایم هستم و منظور از شاهد علی است.

راویان روایت کرده­اند که پیامبرصلی الله علیه و آله به فاطمه سلام الله علیها فرمود: تو را به عقد کسی درآورده­ام که پیشگام در اسلام است و بردبارترین و عالمترین فرد است. راویان همچنین از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت کرده­اند که فرمود: کسی که می­خواهد عزم نوح، علم موسی و تقوای عیسی را ببیند به علی بن ابی طالب نظر افکند.

به طور کلی علی علیه السلام از نظر علمی در جایگاهی بس رفیع بود و کسی به پای او نمی­رسید. بنابرین شایسته و برازنده او است که خود را به معدن علم و چشمه های حکمت وصف کند و هیچ کسی بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله سزاوارتر از علی علیه السلام به این اوصاف نیست - . شرح نهج البلاغه 2 : 349،350 - .

ابن ابی الحدید در جای دیگری می­گوید: آنچه در نظر من درست است این است که علی علیه السلام در روز شوری به آنها فرمود: شما را به خداوند قسم می­دهم، آیا در میان شما کسی وجود دارد که رسول خدا بین او و خودش برادری ایجاد کرده باشد آنگاه که بین بعضی از مسلمانان و بعضی غیر از من برادری ایجاد کرد؟ گفتند: نه. فرمود: آیا در میان شما کسی وجود دارد که رسول خدا درباره او فرموده باشد: کسی که من مولای اویم علی هم مولای او است؟ گفتند: نه. فرمود: آیا در میان شما کسی هست که رسول خدا درباره او فرموده باشد: تو برای من همچون هارون برای موسی هستی با این تفاوت که بعد از من پیامبری نمی­آید؟ گفتند: نه. فرمود: آیا در میان شما کسی هست که سوره برائت به او امانت داده شده باشد و رسول خدا به او بفرماید: تنها خودم و کسی که از من است می تواند رسالت مرا برساند؟ گفتند: نه. فرمود: آیا می دانید که اصحاب رسول خدا در بسیاری از جنگ ها فرار کردند اما من هرگز این کار را نکردم؟ گفتند: بله. آیا می دانید که من نخستین کسی هستم که به اسلام گروید؟ گفتند: بله. پس کدام یک از ما از نطر نسبی به رسول خدا صلی الله علیه و آله نزدیکتر هستیم؟ گفتند: تو. - . شرح نهج البلاغه 2 : 96 -

تا پایان روایت .

از رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره این آیه: «هذان خصمان اختصموا فی ربهم» - . الحج/ 19 -

سؤال شد، فرمود: منظور علی و حمزه، عبیدة و عتبة، و شیبه و ولید هستند - . شرح نهج البلاغه 3 : 498 - .

ابن ابی­ الحدید در جای دیگری می­گوید: امیرمؤمنان دارای خصوصیات اخلاقی متضادی بود. معمولا افراد شجاع و جنگجو و اهل خطر، دارای قلبی سخت و سرکش و هراس­انگیز و جبار هستند و در مقابل، زاهدان و دنیا گریزان و آنهائی که مشغول وعظ و پند مردم و ترساندن آنها از معاد و مرگ هستند از قلبی لطیف و نازک و طبعی سست و شکننده برخوردار هستند این دو حالت متضاد در علی علیه السلام جمع شده بود. از جمله این که غالبا افراد شجاع و خونریز دارای اخلاق حیوانی، طبع وحشیگری و غرائز حیوانی هستند. اما بر عکس آنها در زاهدان، واعظان، پند دهنگان و دنیاگریزان انقباض اخلاقی، ترش روئی و گریز از مردم و به تنهایی خزیدن به چشم می­آید. امیر­مؤمنان شجاعترین فرد بود و بیشتر از دیگران به خون ریزی کافران می­پرداخت. در مقابل، زاهد ترین و دورترین فرد به لذت های دنیای هم بود. وی بیشتر از همه مردم را پند می­داد و ایام الله و عقوبتهای خداوند را به آنها گوشزد می­کرد. علی علیه السلام بیشتر از دیگران به عبادت می­پرداخت و در معامله بیش از همه آداب و شرایط معاملات را رعایت می­کرد. با این وجود لطیف ترین طبع، بشاشترین صورت و زیباترین روی را داشت و از همه خوش­مشرب­تر بود و گریزان ترین فرد از انقباظ روحی و خلق و خوی عبوسانه بود. وی از درشت­خویی و سخت گیری اخلاقی که طبعها از آن گریزان هستند و قلبها از آن کدر می­شوند به دور بود تا جایی که حتی به بذله گوئی و شوخ طبعی متهم و بر او خرده گرفته می­شد. آنگاه که چیزی مبهم و طعنه آمیز را در او نیافتند تا دستاویزی برای روی گردانی و تنفر از او قرار دهند به این طعنه متوسل شدند. «و اینان شاکیانی­اند که عیب و عار آن بر تو آشکار است» و این از عجائب و غرائب ِ دلنشین علی علیه السلام است .

از جمله این که معمولا افراد با اصل و نسب و صاحب شرافت و کسانی که اهل سیادت و ریاست بر مردم هستند، به خود بزرگ بینی و غرور مبتلا هستند به ویژه زمانی که به شرافت نسبی فرد شرافت­های دیگری هم اضافه شود. امیرمؤمنان علی علیه السلام اصل و معدن شرافت بود و چه دوست و چه دشمن او هیچ شکی ندارند که وی بعد از پسر عمویش صلی الله علیه و آله شریف ترین و بزرگترین خلق خداوند متعال بود. وی گذشته از شرافت نسبی به شرافت ها و بزرگی­های زیاد دیگری هم دست یافت که بعضی از آنها را ذکر کردیم. اما با این وجود، متواضع ترین فرد در برابر بزرگ و کوچک، نرم خوترین، خوش­اخلاق­ترین، دورترین از غرور و عالم ترین آنها به حق بود و این حالت او در هر دو زمان، چه قبل از خلافت و چه بعد از خلافت بود. خلافت، تغییری در سرشت او و ریاست، تغییری در اخلاق او ایجاد نکرد. چگونه ریاست، اخلاق او را که همواره رئیس بوده است عوض کند؟ و چگونه امارت، سرشت او را که همواره امیر بوده است تغییر دهد؟ او از خلافت، افتخاری کسب نکرد و آن را زینت خود قرار نداد، بلکه او همچنان که عبدالله بن احمد بن حنبل گفته - این را شیخ ابوالفرج عبدالرحمن بن علی الجوزی در کتاب تاریخی اش مشهور به المنتظم ذکر کرده است که در نزد احمد از خلافت ابوبکر و علی سخن به میان آمد و سخن زیاد بر زبان آوردند. وی سرش را بلند کرد و گفت: زیاد سخن گفتید. خلافت علی را زینت نداد بلکه این علی بود که خلافت را زینت بخشید. مفهوم و محتوای این سخن بیانگر این است که غیر علی علیه السلام از خلافت برای زینت بخشیدن به خود استفاده کردند و از طریق آن نقصان های خود را پوشاندند، اما در علی علیه السلام نقصی نبود تا به وسیله خلافت آن را بپوشاند، بلکه این خلافت بود که نقص داشت و با ولایت امیرمؤمنان علیه السلام برطرف شد.

از جمله این که معمولا افراد شجاع و قاتل و خون ریز کمتر به عفو و چشم پوشی می­پردازند چرا که کبدهای آنها خروشان، قلب هایشان جوشان و اعصاب به هم ریخته و تندی دارند اما امیر­مؤمنان علیه السلام با وجود شجاعت و ریختن خون کافران بسیار بخشنده و بردبار بود و همواره بر هوای نفس خویش چیره بود که نمونه آن را در جنگ جمل دیدید .

از جمله این که ما شجاعی را که بخشنده باشد ندیده­ایم به عنوان مثال عبدالله بن زبیر شجاع بود، اما از بخیل ترین مردم روزگار خود بود. زبیر پدرش هم شجاع بود اما خسیس بود و عمر درباره او گفت: اگر او را حکمران منطقه­ای کنم مردم به خاطر یک یا چند پیمانه خوراک در بطحاء به هم سیلی خواهند زد. علی علیه السلام خواست تا عبدالله بن جعفر را به خاطر ولخرجی در مالش از تصرف درآن بازدارد. پس زرنگی کرد و زبیر را در مال و تجارتش شریک کرد و فرمود: او پناهگاه خود را یافت و دیگر او را از تصرف در مالش منع نکرد! طلحه شجاع اما در عین حال خسیس بود و از انفاق اموالش خوداری کرد تا جائی که بعد از مرگش دارائی بی­شماری داشت، عبدالملک شجاع اما خسیس بود و زبانزد خاص و عام شده بود تا جائی که به خاطر بخلش «چکه سنگ» لقب گرفت. از آن سو، حال امیر­مؤمنان علیه السلام را در شجاعت و بخشندگی دیدی که چگونه است! این هم از عجایب امیرمؤمنان بود.

ابن ابی الحدید در جای دیگری گفت: از جعفر بن محمد الصادق روایت شد: علی با رسول خدا نور را می دید و صدا را می­شنید.

در جائی دیگر آورده است: سه نوع عدالت داریم که اساس و پایه عدالت هستند و بقیه انواع، فرع آن به شمار می آیند. نخست شجاعت است و در آن بخشش جای می­گیرد، چرا که بخشش، شجاعت و نادیده گرفتن مال است همچنان که شجاعت اصلی عبارت از نادیده گرفتن و ارزش ننهادن به نفس است. فرد شجاع در جنگ، جان خود را می­بخشد. کسی که مالش را می­بخشد در انفاق آن شجاع است به همین خاطر حاتم طائی گفت:

یقین پیدا کردم که بخشیدن از شجاعت و شجاعت از بخشیدن است.

دومین نوع آن عفت است که در آن قناعت و زهد و عزلت گزینی هم جای می­گیرد و سومین نوع آن حکمت است که شریف ترین نوع آن است. عدالت کامل بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله در هیچ کس به جز علی علیه السلام نمود پیدا نکرد و کسی که انصاف داشته باشد به خوبی به آن پی خواهد برد. شجاعت، بخشش، عفت، قناعت و زهد علی علیه السلام ضرب المثل بود .

اما در میان عرب ها کسی نبود که به حکمت و جستجوی در امور الهی بپردازد و در کلام افراد بزرگ وکوچک آنها سخنی در این زمینه نقل نشده است، بلکه این مسائل محدود به یونانیان و حکیمان پیشگام در آن دوره و ارکان حکمت می­شود و نخستین کسی که از عرب ها پای به این وادی گذاشت علی بن ابی طالب بود. از این روست که مباحث دقیقی در توحید و عدالت در جای جای سخن و خطبه های او به چشم می­آید. این در حالی است که حتی یک کلمه از چنین سخنانی را اصلا در کلام صحابه و تابعین نمی­یابیم و آن را تصور نمی­کردند و اگر هم به آنان تفهیم می­شد نمی­فهمیدند. عرب چگونه می­توانست چنین سخنانی را بر زبان آورد؟ به همین خاطر متکلمانی که غرق در بحث ها وپژوهش های عقلانی شده­اند خود را به علی علیه السلام نسبت می­دادند و او را استاد و رئیس خود در این وادی می­­­دانستند و هر گروهی از آنها او را به خود نسبت می­داد و مجذوبش می­شد. آیا نمی­بینید که معتزلیان خود را به واصل بن عطا نسبت می­دهند و واصل شاگرد ابی هاشم ابن محمد بن حنفیه و ابی هاشم شاگرد پدرش محمد و محمد شاگرد پدرش علی علیه السلام بود؟ منتسب بودن شیعیه امامیه و زیدیه و کیسانیه به علی علیه السلام روشن است. اشعریه هم در پایان به علی علیه السلام منتسب می­شوند چرا که ابوالحسن اشعری شاگرد شیخ ما ابوعلی و ابوعلی شاگرد ابویعقوب شحام و شحام شاگرد ابو الهذیل و ابوالهذیل شاگرد عثمان­الطویل و عثمان شاگرد واصل بن عطاء بود که در نهایت به علی علیه السلام منتسب می­شوند.

اما کرامیه، ابن هیصم در کتابش که مقالات نام دارد اساس عقیده و باور آنها را از دو طریق به علی علیه السلام منتسب می­کند. نخست اینکه آنها اعتقادشان را از شیخی بعد از شیخی تا به سفیان ثوری می­رسد گرفته­اند. سپس گفت: سفیان ثوری از زیدیه است بعد از آن از خود پرسید: اگر شیخ بزرگ شما که خود را به او منتسب می­دانید از زیدیه است پس چرا شما زیدیه نباشید؟ و جواب داد: اگر چه نسبت زیدی بودن به سفیان ثوری شهرت یافته، اما زیدی بودن او عبارت از دوست داشتن اهل بیت، مخالفت با ظلم بنی امیه و گرامی داشتن و تعظیم زید بن علی و تأیید او در همه احکام و احوال بود و از سفیان ثوری شنیده نشد که از صحابه­ای عیب گیرد .

طریق دوم این که مشایخ آنها را یکی یکی نام برد تا به علمای کوفه رسید که از یاران و پیروان علی علیه السلام هستند، مثل سلمة بن کهیل، حبة العرنی، سالم بن ابی الجعد، فضل بن دکین، شعبة، أعمش، علقمة، هبیرة بن مریم، ابی اسحاق السبیعی و دیگران. سپس گفت: این افراد علم خود را از علی علیه السلام گرفتند، او رئیس این گروه بود یعنی سخنان آنها نقل شده از امیرمؤمنان علیه السلام بود و به او تعلق داشتند.

خوارج هم با وجود بدگوئی و افتراء به علی علیه السلام منتسب به او هستند چرا که بعد از شاگردی در نزد او و اقتباس از او، پیمان شکنی کردند و راه خود را جدا کردند. اما سخنانشان منقول و مأخوذ از آن حضرت بود و در جنگ های جمل و صفین در صف پیروان و یاران امیرمؤمنان بودند، اما بعدها شیطان بر قلب های آنها چیره شد و بصیرت آنها را از بین برد - . شرح نهج البلاغه 2 : 208، 209 - .

ابن ابی الحدید در جای دیگر گفت: آیا معاویه و دیگر صحابه نمی­دانستند که پیامبر صلی الله علیه و آله در هزار جا به علی علیه السلام فرمود: من با کسانی که تو با آنها ستیز کنی می­ستیزم و با کسانی که تو با آنها سازش ­کنی آشتی هستم. و مانند آن مثل: «پروردگارا دوست بدار کسی را که با او دوستی می­کند و دشمن بدار کسی را که با او دشمنی می­کند»، «جنگ تو جنگ من و صلح تو صلح من است»، «تو با حق و حق با تو است»، «این برادرم است»، «خداوند و رسولش را دوست دارد و خداوند و رسولش هم او را دوست دارند»، «پروردگار بهترین خلقت را نزد من آر»، «او ولی تمام مؤمنان بعد از من است»، «تنها مؤمن او را دوست دارد و تنها منافق از او بیزار است»، «بهشت، دلتنگ چهار نفر است» و نخستین نفر آنها را علی علیه السلام قرار داد، وسخنش به عمار: «تو را گروه سرکش و ظالم به قتل خواهند رساند»، «بعد از من با پیمان شکنان و ظالمان و مرتدان مبارزه خواهی کرد» ودیگر احادیثی که واقعا تعداد آنها بسیار زیاد است و احتیاج به کتابی جداگانه خواهند داشت. - . شرح نهج البلاغه 4 : 301 -

**[ترجمه]

عَمّاً وَ أَکْرَمُهُمْ غَنَاءً(1) بِنَفْسِکَ وَ مَالِکَ وَ أَتَّمُهُمْ حِلْماً وَ أَکْثَرُهُمْ عِلْماً وَ أَنْتَ أَقْرَؤُهُمْ لِکِتَابِ اللَّهِ وَ أَعْلَمُهُمْ بِسُنَنِ اللَّهِ وَ أَشْجَعُهُمْ قَلْباً وَ أَجْوَدُهُمْ کَفّاً وَ أَزْهَدُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ أَشَدُّهُمْ اجْتِهَاداً وَ أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَصْدَقُهُمْ لِسَاناً وَ أَحَبُّهُمْ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَیَّ وَ سَتَبْقَی بَعْدِی ثَلَاثِینَ سَنَةً تَعْبُدُ اللَّهَ وَ تَصْبِرُ عَلَی ظُلْمِ قُرَیْشٍ ثُمَّ تُجَاهِدُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ إِذَا وَجَدْتَ أَعْوَاناً تُقَاتِلُ عَلَی تَأْوِیلِ الْقُرْآنِ کَمَا قَاتَلْتُ عَلَی تَنْزِیلِهِ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ تُقْتَلُ شَهِیداً تُخْضَبُ لِحْیَتُکَ مِنْ دَمِ رَأْسِکَ قَاتِلُکَ یَعْدِلُ عَاقِرَ النَّاقَةِ فِی الْبُغْضِ إِلَی اللَّهِ وَ الْبُعْدِ مِنَ اللَّهِ وَ یَعْدِلُ قَاتِلَ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا وَ فِرْعَوْنَ ذَا الْأَوْتَادِ.

قال أبان: و حدثت بهذا الحدیث الحسن البصری عن أبی ذر قال صدق أبو ذر و لعلی بن أبی طالب علیهما السلام السابقة فی الدین و العلم و علی الحکمة و الفقه و علی الرأی و الصحبة و علی الفضل (2) فی البسطة و فی العشیرة و فی الصهر و فی النجدة و فی الحرب و فی الجود و فی الماعون (3) و علی العلم بالقضاء و علی القرابة و علی البلاء(4) إن علیا فی کل أمره علی و صلی علیه (5) ثم بکی حتی بل لحیته فقلت له یا أبا سعید أ تقول ذلک لأحد غیر النبی إذا ذکرته قال ترحم علی المسلمین إذا ذکرتهم و تصلی علی آل محمد ص (6) و إن علیا خیر آل محمد فقلت یا أبا سعید خیر من حمزة و جعفر و خیر من فاطمة و الحسن و الحسین فقال إی و الله إنه لخیر منهم و من یشک أنه خیر منهم ثم إنه قال لم یجر علیهم (7)

ص: 94

اسم شرک و لا کفر و لا عبادة صنم و لا شرب خمر و علی خیر منهم بالسبق إلی الإسلام و العلم بکتاب الله و سنة نبیه و

إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لِفَاطِمَةَ: زَوَّجْتُکِ خَیْرَ أُمَّتِی.

فلو کان فی الأمة خیر منه لاستثناه و إن رسول الله صلی الله علیه و آله آخی بین أصحابه و آخی بین علی و بین نفسه فرسول الله صلی الله علیه و آله خیرهم نفسا و خیرهم أخا و نصبه یوم غدیر خم للناس و أوجب له الولایة علی الناس مثل ما أوجب لنفسه (1) و

قَالَ لَهُ: أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی.

و لم یقل ذلک لأحد من أهل بیته و لا لأحد من أمته غیره فی سوابق کثیرة(2) لیس لأحد من الناس مثلها.

فقلت له (3) من خیر هذه الأمة بعد علی قال زوجته و ابناه قلت ثم من قال ثم جعفر و حمزة خیر الناس و أصحاب الکساء الذین نزلت فیهم آیة التطهیر ضم فیه صلی الله علیه و آله نفسه و علیا و فاطمة و الحسن و الحسین ثم قال هؤلاء ثقلی (4) و عترتی فی أهل بیتی فأذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا فقالت أم سلمة أدخلنی معک فی الکساء فقال لها یا أم سلمة أنت بخیر و إلی خیر و إنما نزلت هذه الآیة فی و فی هؤلاء فقلت الله یا أبا سعید ما ترویه فی علی علیه السلام و ما سمعتک تقول فیه قال یا أخی احقن

بذلک دمی بین هؤلاء الجبابرة(5) الظلمة لعنهم الله یا أخی لو لا ذلک لقد شالت بی الخشب و لکنی أقول ما سمعت فیبلغهم ذلک فیکفون عنی و إنما أعنی ببغض علی غیر علی بن أبی طالب علیهما السلام فیحسبون أنی لهم ولی قال الله عز و جل ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ هی التقیة(6).

**[ترجمه]مؤلف: در کتاب سلیم بن قیس هلالی یافتم که گفت: ابوذر و مقداد و سلمان برایم روایت کردند و از علی علیه السلام هم شنیدم که گفتند: مردی بر علی بن ابی طالب فخر فروشی کرد، رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ای برادرم! به عرب مباهات کن، ای علی! تو گرامی­ترین از جهت پسر عمو و گرامی­ترین از جهت پدر، گرامی­ترین از جهت برادر، ارزشمندترین آنان از نظر خصال نفسانی، گرامی­ترین از جهت همسر، گرامی­ترین از جهت فرزند و گرامی­ترین از جهت عمو هستی، هم­چنان که از همه ایشان به خودت و مالت مستغنی­تری و از همه ایشان بردبارتر و دانشمندتری. تو بیشتر از همه آنها قرآن می­خوانی و به سنت خدا آگاهترین و در میدان کارزار شجاعترین، در جود و کرم، بخشنده­ترین و نسبت به دنیا زاهدترین و در تلاش در عبادت جدی­ترین و در حُسن خلق، بهترین و در زبان، راستگوترین و نزد خدا و من مجبوترین هستی. تو پس از من سی سال زنده خواهی بود و عمرت را به عبادت خدا و صبر بر ستم قریش سپری خواهی کرد. آنگاه اگر یارانی یافتی، در راه خدا با آنان برای تأویل قرآن با ناکثین و قاسطین و مارقین این امت خواهی جنگید، همان گونه که من برای تنزیل قرآن جنگیدم. سپس به شهادت خواهی رسید و محاسنت با خون سرت رنگین خواهد شد. قاتل تو همانند پی کننده ناقه صالح نزد خداوند مبغوض و از او دور و همانند قاتل زکریا و همانند فرعون صاحب میخها است.

ابان گفت: این حدیث را به نقل از ابوذر برای حسن بصری روایت کردم، گفت: ابوذر راست گفت و سپس این گونه لب به سخن گشود: علی بن ابی طالب در دین و علم، حکمت و فقه، اندیشه و مصاحبت، پیشتاز بود و در جوانمردی و معاشرت، دامادی و یاری رسانی در جنگ، در بخشش، در کار نیک و در علم قضاوت، و در خویشاوندی و در امتحان الهی فضیلت داشت و یکه تاز بود. علی علیه السلام در هر کاری برتر بود. سپس بر او درود ورحمت فرستاد و به گریه افتاد چنان که محاسنش خیس شد. به او گفتم: ای ابا سعید! آیا این سخن را - صلوات و درود فرستادن - به هنگام ذکر کسی غیر از رسول خدا صلی الله علیه و آله هم می­گویی؟ گفت: هرگاه مسلمانی را ذکر می­کنی برای آنها طلب رحمت کن و بر آل محمد صلوات بفرست و بدان که علی بهترین شخص از خاندان پیامبر بود. گفتم: ای ابا سعید آیا علی بهتر از حمزه و جعفر و یا فاطمه و حسن و حسین بود؟ گفت: بله به خدا سوگند بهتر از آنها بود و چه کسی در این شک دارد؟ سپس گفت: اسم هایی که ذکر کردی افرادی هستند که هیچگاه به شرک، کفر، بت­پرستی و باده خواری نپرداختند و علی با پیشتازی در گرویدن به اسلام و آگاهی نسبت به کتاب الهی و سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله بهترین آنها بود. رسول خدا به فاطمه علیها السلام فرمود: «تو را به عقد بهترین فرد از امتم در آوردم». اگر رسول خدا در امت اسلام بهتر از علی علیه السلام را می دید حتما استثنائی قرار می­داد. رسول خدا صلی الله علیه و آله بین صحابه­اش برادری ایجاد کرد و بین خودش و علی هم اعلام برادری کرد، پیامبر بهترین فرد و همچنین بهترین برادر در میان آنان بود. وی در روز غدیر خم در ملأ عام در حالی که علی در کنارش بود بین خود و علی اعلام برادری نمود و ولایت علی را همچون ولایت خودش بر مردم واجب کرد و به او فرمود: «تو برای من همچون هارون برای موسی هستی» و این را برای هیچ کدام از اهل بیت و امتش نگفت. علی علیه السلام دارای پیشتازی­هایی است که کسی از مردم از آنها برخوردار نیست.

به او گفتم: بهترین این امت بعد از علی علیه السلام کیست؟ گفت: همسرش و فرزندانش. گفتم: بعد از آنها، گفت: جعفر و حمزه بهترین هستند بعد از آنها هم اصحاب کساء هستند که آیه تطهیر درباره شان نازل شد و رسول خدا صلی الله علیه و آله خودش، علی، فاطمه، حسن و حسین را در آن قرار داد و فرمود: اینها ثقل من و عترت من در اهل بیتم هستند که خداوند متعال پلیدی را از آنها دور کرده است و پاک ومطهر گردانده است. امه سلمه گفت: ای رسول خدا مرا هم جزو اصحاب کساء جای دهید. پیامبر اکرم به او فرمود: ای امّ سلمه! تو در خیر هستی و عاقبتت خیر خواهر بود، اما این آیه درباره من و این چند نفر نازل شده است. گفتم: ای ابا سعید! این چیزهای که درباره علی روایت می­کنی با چیزهای که قبلا از تو شنیدم بسیار متفاوت است، گفت: درست است می­خواهم از این طریق جلوی ریخته شدن خونم توسط این قدرتمندان ستمگر و ظالم - لعنت خداوند بر آنها باد - را بگیرم. برادرم! اگر این کار را نمی­کردم الان جنازه­ام روی تابوت بود. اما سخنانی را که تو قبلا –شنیده ای، بر زبان می­آورم تا به گوش ایشان برسد و از من دست بردارند. منظور من از بغض علی، کسی غیر از علی بن ابی طالب است، ولی آنان فکر می­کنند من دوست آنها هستم، خداوند متعال می­فرماید: «ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَن»{بدی را به شیوه ای نیکو دفع کن} و این همان تقیه است. - . کتاب سلیم بن قیس: 29،31 وآیه در سوره مومنون / 97 و فصلت/ 34 آمده است. -

**[ترجمه]

اللَّهُ بِأَعْجَبَ مَا سَمِعْتَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُهُ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ إِنَّ حَوْلَ الْعَرْشِ لَتِسْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ لَیْسَ لَهُمْ تَسْبِیحٌ وَ لَا عِبَادَةٌ إِلَّا الطَّاعَةُ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ أَعْدَائِهِ وَ الِاسْتِغْفَارُ لِشِیعَتِهِ قُلْتُ فَغَیْرَ هَذَا رَحِمَکَ اللَّهُ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ خَصَّ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ بِطَاعَةِ عَلِیٍّ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِهِ وَ الِاسْتِغْفَارِ لِشِیعَتِهِ قُلْتُ فَغَیْرَ هَذَا رَحِمَکَ اللَّهُ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لَمْ یَزَلِ اللَّهُ یَحْتَجُّ بِعَلِیٍّ فِی کُلِّ أُمَّةٍ فِیهَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَ أَشْهَدُهُمْ (1) مَعْرِفَةً لِعَلِیٍّ أَعْظَمُهُمْ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ قُلْتُ فَغَیْرَ هَذَا رَحِمَکَ اللَّهُ قَالَ نَعَمْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لَوْ لَا أَنَا وَ عَلِیٌّ مَا عُرِفَ اللَّهُ وَ لَوْ لَا أَنَا وَ عَلِیٌّ مَا عُبِدَ اللَّهُ وَ لَوْ لَا أَنَا وَ عَلِیٌّ مَا کَانَ ثَوَابٌ وَ لَا عِقَابٌ وَ لَا یَسْتُرُ عَلِیّاً عَنِ اللَّهِ سِتْرٌ وَ لَا یَحْجُبُهُ عَنِ اللَّهِ حِجَابٌ وَ هُوَ السِّتْرُ وَ الْحِجَابُ فِیمَا بَیْنَ اللَّهِ وَ بَیْنَ خَلْقِهِ.

قَالَ سُلَیْمٌ ثُمَّ سَأَلْتُ الْمِقْدَادَ فَقُلْتُ حَدِّثْنِی رَحِمَکَ اللَّهُ بِأَفْضَلِ مَا سَمِعْتَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَوَحَّدَ بِمُلْکِهِ فَعَرَّفَ أَنْوَارَهُ نَفْسَهُ ثُمَّ فَوَّضَ إِلَیْهِمْ وَ أَبَاحَهُمْ جَنَّتَهُ فَمَنْ أَرَادَ أَنْ یُطَهِّرَ قَلْبَهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ عَرَّفَهُ وَلَایَةَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَطْمِسَ عَلَی قَلْبِهِ أَمْسَکَ عَنْهُ مَعْرِفَةَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ مَا اسْتَوْجَبَ آدَمُ أَنْ یَخْلُقَهُ اللَّهُ وَ یَنْفُخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ وَ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْهِ وَ یَرُدَّهُ إِلَی جَنَّتِهِ إِلَّا بِنُبُوَّتِی وَ الْوَلَایَةِ لِعَلِیٍّ بَعْدِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ مَا أَرَی إِبْرَاهِیمَ مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ لَا اتَّخَذَهُ خَلِیلًا إِلَّا بِنُبُوَّتِی وَ الْإِقْرَارِ لِعَلِیٍّ بَعْدِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ مَا کَلَّمَ اللَّهُ مُوسَی تَکْلِیماً وَ لَا أَقَامَ عِیسَی آیَةً لِلْعَالَمِینَ إِلَّا بِنُبُوَّتِی وَ مَعْرِفَةِ عَلِیٍّ بَعْدِی وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ مَا تَنَبَّأَ نَبِیٌّ إِلَّا بِمَعْرِفَتِی وَ الْإِقْرَارِ لَنَا بِالْوَلَایَةِ وَ لَا اسْتَأْهَلَ خَلْقٌ مِنَ اللَّهِ النَّظَرَ إِلَیْهِ إِلَّا بِالْعُبُودِیَّةِ لَهُ وَ الْإِقْرَارِ لِعَلِیٍّ بَعْدِی

ص: 96

ثُمَّ سَکَتَ فَقُلْتُ غَیْرَ هَذَا رَحِمَکَ اللَّهُ قَالَ نَعَمْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ عَلِیٌّ دَیَّانُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ الشَّاهِدُ عَلَیْهَا وَ الْمُتَوَلِّی لِحِسَابِهَا وَ هُوَ صَاحِبُ السَّنَامِ الْأَعْظَمِ وَ طَرِیقُ الْحَقِّ الْأَبْهَجِ (1) وَ السَّبِیلُ وَ صِرَاطُ اللَّهِ الْمُسْتَقِیمُ بِهِ یُهْتَدَی (2) بَعْدِی مِنَ الضَّلَالَةِ وَ یُبْصَرُ بِهِ مِنَ الْعَمَی بِهِ یَنْجُو النَّاجُونَ وَ یُجَارُ مِنَ الْمَوْتِ وَ یُؤْمَنُ مِنَ الْخَوْفِ وَ یُمْحَی بِهِ السَّیِّئَاتُ وَ یُدْفَعُ الضَّیْمُ وَ یُنْزَلُ الرَّحْمَةُ وَ هُوَ عَیْنُ اللَّهِ النَّاظِرَةُ وَ أُذُنُهُ السَّامِعَةُ وَ لِسَانُهُ النَّاطِقُ فِی خَلْقِهِ وَ یَدُهُ الْمَبْسُوطَةُ عَلَی عِبَادِهِ بِالرَّحْمَةِ وَ وَجْهُهُ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ جَنْبُهُ الظَّاهِرُ الْیَمِینُ وَ حَبْلُهُ الْقَوِیُّ الْمَتِینُ وَ عُرْوَتُهُ الْوُثْقَی الَّتِی لَا انْفِصامَ لَها وَ بَابُهُ الَّذِی یُؤْتَی مِنْهُ وَ بَیْتُهُ الَّذِی مَنْ دَخَلَهُ کَانَ آمِناً وَ عَلَمُهُ عَلَی الصِّرَاطِ فِی بَعْثِهِ مَنْ عَرَفَهُ نَجَا إِلَی الْجَنَّةِ وَ مَنْ أَنْکَرَهُ هَوَی إِلَی النَّارِ.

وَ عَنْهُ عَنْ سُلَیْمٍ قَالَ سَمِعْتُ سَلْمَانَ الْفَارِسِیَّ یَقُولُ: إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام بَابٌ فَتَحَهُ اللَّهُ مَنْ دَخَلَهُ کَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ کَانَ کَافِراً(3).

**[ترجمه]و در همان کتاب از ابان از سلیم آمده است: به ابوذر گفتم: درباره شگفت انگیزترین چیزی که از رسول خدا درباره علی علیه السلام شنیده­ای برایم سخن بگو. گفت: از رسول خدا شنیدم که فرمود: در اطراف عرش نود هزار ملائکه وجود دارند که هیچ تسبیح وعبادتی جز طاعت علی بن ابی طالب علیه السلام، بیزاری از دشمنانش و طلب آمرزش برای شیعیانش ندارند. گفتم: غیر از این - خداوند تو را رحمت کند -. گفت: از رسول خدا شنیدم که فرمود: خداوند متعال جبرئیل و میکائیل و اسرافیل را به فرمانبرداری از علی علیه السلام و بیزاری از دشمنانش و طلب آمرزش برای شیعیانش اختصاص داده است. گفتم: غیر از این - خداوند تو را رحمت کند -، گفت: از رسول خدا شنیدم که فرمود: همواره خداوند با علی بر تمام امت هایی که پبامبری صاحب رسالت در میان آنها مبعوث شده است، اقامه حجت می­کند و هر کدامشان که معرفت بیشتری نسبت به علی دارند مقامشان نزد خداوند بالاتر است. گفتم: غیر از این. گفت: از رسول خدا شنیدم که فرمود: اگر من و علی نبودیم خداوند شناخته نمی­شد. اگر من و علی نبودیم خداوند عبادت نمی­شد و ثواب و عقابی وجود نداشت. علی را هیچ پرده ای از خداوند نمی­پوشاند و هیچ حجابی بین او و خداوند مانع نمی شود. او خود حجاب و واسطه بین خدا و خلقش است.

سلیم گفت: از مقداد پرسیدم: خداوند تو را ببخشاید، بهترین چیزی را که از پیامبر درباره علی شنیده­ای برایم روایت کن. گفت: خداوند با ملکش تنها بود آنگاه خودش را به انوارش شناساند بعد از آن به آنها اختیار تام داد و بهشتش را بر آنها روا داشت. خداوند متعال قلب هر آنکس را از جن و انس که می­خواست پاک گرداند با ولایت علی بن ابی طالب آشنا کرد و در مقابل شناخت علی را از قلب هر آنکس که خواستار گمراهی آن بود دور گرداند. قسم به کسی که جانم به دست او است، خداوند آدم را خلق نکرد و روح در او ندمید و توبه اش را نپذیرفت و او را به بهشت بازنگرداند مگر به واسطه نبوت من و ولایت علی بن ابی طالب. قسم به کسی که جانم به دست او است،

خداوند متعال ملکوت آسمان و زمین را به ابراهیم نشان نداد و او را به عنوان دوست خود اختیار نگزید مگر با نبوت من و اقرار به ولایت علی بعد از من. قسم به کسی که جانم به دست او است، با موسی سخن نگفت و عیسی را به عنوان نشانه جهانیان برنگزید مگر با نبوت من و شناخت علی بعد از من. سوگند به کسی که جانم به دست او است هیچ یپامبری به نبوت نرسید مگر با شناخت من و اقرار به ولایت ما، و هیچ کس از خلائق شایسته توجه خداوند نیست مگر با عبادتش و اقرار به ولایت علی بعد از من.

سپس ساکت شد و گفتم: خدا تو را ببخشاید به جز این هم هست؟ گفت: بله، از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: علی علیه السلام دیّان این امت و شاهد بر آن و متولّی حساب و کتاب این امت است. او صاحب مقام والا و راه روشن حق و سبیل و صراط مستقیم خداوند است که برای نجات از گمراهی می­توان به آن پناه برد و از کور دلی بیدار گشت. به وسیله او نجات­یافتگان نجات می­یابند و از مرگ در امان می­مانند و از خوف، به امنیت می­رسند و گناهان محو و ظلم و ستم دفع می­شود و رحمت فرود می­آید. او چشم بینای خدا و گوش شنوا و زبان گویای خدا در میان خلق و دست عطا کننده او بر مردم است. او دین خداوند در آسمانها و زمین و طرف راست آشکار او است. او ریسمان محکم خداوند و دستگیره مطمئن اوست که گسست ندارد. او باب خداوند است که باید از آن وارد شد و خانه خداوند است که هرکس وارد آن خانه شد، در امان است. علی پرچم خداوند بر روی پل صراط به هنگام رستاخیز است؛ هرکه او را بشناسد، به سوی بهشت و نجات راه پیدا می­کند و هرکه او را انکار کند در آتش سقوط می­کند .

سلیم گفت: از سلمان فارسی شنیدم که گفت: علی دری است که خداوند آن را گشوده است هرکس داخل در آن شود مؤمن و هر کس از آن خارج شود کافر است. - . کتاب سلیم بن قیس : 168 - 170 -

**[ترجمه]

فِینَا نَبِیّاً یَکُونُ فِی بَعْضِ أَصْحَابِهِ سَبْعُونَ خَصْلَةً مِنْ مَکَارِمِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَنَظَرُوا وَ فَتَّشُوا هَلْ یَجْتَمِعُ عَشْرُ خِصَالٍ فِی وَاحِدٍ فَضْلًا عَنْ سَبْعِینَ فَلَمْ یَجِدُوا خِصَالًا مُجْتَمِعَةً لِلدِّینِ وَ الدُّنْیَا وَ وَجَدُوا عَشْرَ خِصَالٍ مُجْتَمِعَةٍ فِی الدُّنْیَا وَ لَیْسَ فِی الدِّینِ مِنْهَا شَیْ ءٌ وَ وَجَدُوا زُهَیْرَ بْنَ حُبَابٍ الْکَلْبِیَّ وَ وَجَدُوهُ شَاعِراً طَبِیباً فَارِساً مُنَجِّماً شَرِیفاً أَیِّداً کَاهِناً قَائِفاً عَائِفاً رَاجِزاً(1) وَ ذَکَرُوا أَنَّهُ عَاشَ ثَلَاثَمِائَةِ سَنَةٍ وَ أَبْلَی أَرْبَعَةَ لَحْمٍ قَالَ ابْنُ دَأْبٍ ثُمَّ نَظَرُوا وَ فَتَّشُوا فِی الْعَرَبِ وَ کَانَ النَّاظِرُ فِی ذَلِکَ أَهْلَ النَّظَرِ فَلَمْ یَجْتَمِعْ فِی أَحَدٍ خِصَالٌ مَجْمُوعَةٌ لِلدِّینِ وَ الدُّنْیَا بِالاضْطِرَارِ عَلَی مَا أَحَبُّوا وَ کَرِهُوا إِلَّا فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَحَسَدُوهُ عَلَیْهَا حَسَداً أَنْغَلَ الْقُلُوبَ (2) وَ أَحْبَطَ الْأَعْمَالَ وَ کَانَ أَحَقَّ النَّاسِ وَ أَوْلَاهُمْ بِذَلِکَ إِذْ هَدَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ بُیُوتَ الْمُشْرِکِینَ وَ نَصَرَ بِهِ الرَّسُولَ وَ اعْتَزَّ بِهِ الدِّینَ فِی قَتْلِهِ مَنْ قَتَلَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ فِی مَغَازِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ ابْنُ دَأْبٍ فَقُلْنَا لَهُمْ وَ مَا هَذِهِ الْخِصَالُ قَالُوا الْمُوَاسَاةُ لِلرَّسُولِ صلی الله علیه و آله وَ بَذْلُ نَفْسِهِ دُونَهُ وَ الْحَفِیظَةُ وَ دَفْعُ الضَّیْمِ عَنْهُ وَ التَّصْدِیقُ لِلرَّسُولِ بِالْوَعْدِ وَ الزُّهْدُ وَ تَرْکُ الْأَمَلِ وَ الْحَیَاءُ وَ الْکَرَمُ وَ الْبَلَاغَةُ فِی الْخَطْبِ وَ الرِّئَاسَةُ وَ الْحِلْمُ وَ الْعِلْمُ وَ الْقَضَاءُ بِالْفَصْلِ وَ الشَّجَاعَةُ وَ تَرْکُ الْفَرَحِ عِنْدَ الظَّفَرِ وَ تَرْکُ إِظْهَارِ الْمَرَحِ وَ تَرْکُ الْخَدِیعَةِ وَ الْمَکْرِ وَ الْغَدْرِ وَ تَرْکُ الْمُثْلَةِ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهَا وَ الرَّغْبَةُ الْخَالِصَةُ إِلَی اللَّهِ وَ إِطْعَامُ الطَّعَامِ عَلَی حُبِّهِ وَ هَوَانُ مَا ظَفِرَ بِهِ مِنَ الدُّنْیَا عَلَیْهِ وَ تَرْکُهُ أَنْ یُفَضِّلَ نَفْسَهُ وَ وُلْدَهُ عَلَی أَحَدٍ مِنْ رَعِیَّتِهِ وَ طُعْمُهُ (3) أَدْنَی مَا تَأْکُلُ الرَّعِیَّةُ وَ لِبَاسُهُ

ص: 98

أَدْنَی مَا یَلْبَسُ أَحَدٌ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ قَسْمُهُ بِالسَّوِیَّةِ وَ عَدْلُهُ فِی الرَّعِیَّةِ وَ الصَّرَامَةُ(1) فِی حَرْبِهِ وَ قَدْ خَذَلَهُ النَّاسُ فَکَانَ (2) فِی خَذْلِ النَّاسِ وَ ذَهَابِهِمْ عَنْهُ بِمَنْزِلَةِ اجْتِمَاعِهِمْ عَلَیْهِ طَاعَةً لِلَّهِ وَ انْتِهَاءً إِلَی أَمْرِهِ وَ الْحِفْظُ وَ هُوَ الَّذِی تُسَمِّیهِ الْعَرَبُ الْعَقْلَ حَتَّی سُمِّیَ أُذُناً وَاعِیَةً وَ السَّمَاحَةُ وَ بَثُّ الْحِکْمَةِ وَ اسْتِخْرَاجُ الْکَلِمَةِ وَ الْإِبْلَاغُ فِی الْمَوْعِظَةِ وَ حَاجَةُ النَّاسِ إِلَیْهِ إِذَا حَضَرَ حَتَّی لَا یُؤْخَذَ إِلَّا بِقَوْلِهِ وَ انْفِلَاقُ مَا فِی الْأَرْضِ (3) عَلَی النَّاسِ حَتَّی یَسْتَخْرِجَهُ وَ الدَّفْعُ عَنِ الْمَظْلُومِ وَ إِغَاثَةُ الْمَلْهُوفِ وَ الْمُرُوءَةُ وَ عِفَّةُ الْبَطْنِ وَ الْفَرْجِ وَ إِصْلَاحُ الْمَالِ بِیَدِهِ لِیَسْتَغْنِیَ بِهِ عَنْ مَالِ غَیْرِهِ وَ تَرْکُ الْوَهْنِ وَ الِاسْتِکَانَةِ وَ تَرْکُ الشِّکَایَةِ فِی مَوْضِعِ أَلَمِ الْجِرَاحَةِ وَ کِتْمَانُ مَا وُجِدَ فِی جَسَدِهِ مِنَ الْجِرَاحَاتِ مِنْ قَرْنِهِ إِلَی قَدَمِهِ وَ کَانَتْ أَلْفَ جِرَاحَةٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ إِقَامَةُ الْحُدُودِ وَ لَوْ عَلَی نَفْسِهِ وَ تَرْکُ الْکِتْمَانِ فِیمَا لِلَّهِ فِیهِ الرِّضَی عَلَی وُلْدِهِ وَ إِقْرَارُ النَّاسِ بِمَا نَزَلَ بِهِ الْقُرْآنُ مِنْ فَضَائِلِهِ وَ مَا یُحَدِّثُ النَّاسُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ مَنَاقِبِهِ وَ اجْتِمَاعُهُمْ عَلَی أَنَّهُ لَمْ یَرُدَّ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَلِمَةً قَطُّ وَ لَمْ یَرْتَعِدْ(4) فَرَائِصُهُ فِی مَوْضِعٍ بَعَثَهُ فِیهِ قَطُّ وَ شَهَادَةُ الَّذِینَ کَانُوا فِی أَیَّامِهِ أَنَّهُ وَتَرَ فِیهِمْ (5) وَ ظَلَفَ نَفْسَهُ عَنْ دُنْیَاهُمْ (6) وَ لَمْ یَرْزِ شَیْئاً فِی أَحْکَامِهِمْ (7) وَ زَکَاءُ الْقَلْبِ وَ قُوَّةُ الصَّدْرِ عِنْدَ مَا حَکَمَتِ الْخَوَارِجُ عَلَیْهِ وَ هَرَبَ کُلُّ مَنْ کَانَ فِی الْمَسْجِدِ وَ بَقِیَ عَلَی الْمِنْبَرِ وَحْدَهُ وَ مَا یُحَدِّثُ النَّاسُ أَنَّ الطَّیْرَ بَکَتْ عَلَیْهِ وَ مَا رُوِیَ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ الزُّهْرِیِّ أَنَّ حِجَارَةَ أَرْضِ بَیْتِ الْمَقْدِسِ قُلِّبَتْ عِنْدَ قَتْلِهِ فَوُجِدَ تَحْتَهَا دَمٌ عَبِیطٌ وَ الْأَمْرُ الْعَظِیمُ حَتَّی تَکَلَّمَتْ بِهِ الرُّهْبَانُ وَ قَالُوا فِیهِ وَ دُعَاؤُهُ النَّاسَ إِلَی أَنْ یسألونه [یَسْأَلُوهُ] عَنْ کُلِّ فِتْنَةٍ تَضِلُّ مِائَةً أَوْ تَهْدِی مِائَةً وَ مَا رَوَی النَّاسُ

ص: 99

مِنْ عَجَائِبِهِ فِی إِخْبَارِهِ عَنِ الْخَوَارِجِ وَ قَتْلِهِمْ وَ تَرْکُهُ مَعَ هَذَا أَنْ یَظْهَرَ مِنْهُ اسْتِطَالَةٌ أَوْ صَلَفٌ (1) بَلْ کَانَ الْغَالِبُ عَلَیْهِ إِذَا کَانَ ذَلِکَ غَلَبَةَ الْبُکَاءِ عَلَیْهِ وَ الِاسْتِکَانَةَ لِلَّهِ حَتَّی یَقُولَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا هَذَا الْبُکَاءُ یَا عَلِیُّ فَیَقُولُ أَبْکِی لِرِضَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنِّی قَالَ فَیَقُولُ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ وَ رَسُولَهُ عَنْکَ رَاضُونَ وَ ذَهَابُ الْبَرْدِ عَنْهُ فِی أَیَّامِ الْبَرْدِ وَ ذَهَابُ الْحَرِّ عَنْهُ فِی أَیَّامِ الْحَرِّ فَکَانَ لَا یَجِدُ حَرّاً وَ لَا بَرْداً وَ التَّأْبِیدُ بِضَرْبِ السَّیْفِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ الْجَمَالُ قَالَ أَشْرَفَ یَوْماً عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَا ظَنَنْتُ إِلَّا أَنَّهُ أَشْرَفَ عَلَیَّ الْقَمَرُ لَیْلَةَ الْبَدْرِ وَ مُبَایَنَتُهُ لِلنَّاسِ فِی إِحْکَامِ خَلْقِهِ قَالَ وَ کَانَ لَهُ سَنَامٌ کَسَنَامِ الثَّوْرِ بَعِیدُ مَا بَیْنَ الْمَنْکِبَیْنِ وَ إِنَّ سَاعِدَیْهِ لَا یَسْتَبِینَانِ مِنْ عَضُدَیْهِ مِنْ إِدْمَاجِهِمَا مِنْ إِحْکَامِ الْخَلْقِ لَمْ یَأْخُذْ بِیَدِهِ أَحَداً(2) إِلَّا حَبَسَ نَفْسَهُ فَإِنْ زَادَ قَلِیلًا قَتَلَهُ قَالَ ابْنُ دَأْبٍ فَقُلْنَا أَیُّ شَیْ ءٍ مَعْنَی أَوَّلِ خِصَالِهِ بِالْمُوَاسَاةِ قَالُوا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَهُ إِنَّ قُرَیْشاً قَدْ أَجْمَعُوا عَلَی قَتْلِی فَنَمْ عَلَی فِرَاشِی فَقَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی السَّمْعَ وَ الطَّاعَةَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ فَنَامَ عَلَی فِرَاشِهِ وَ مَضَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِوَجْهِهِ وَ أَصْبَحَ عَلِیٌّ وَ قُرَیْشٌ یَحْرُسُهُ فَأَخَذُوهُ فَقَالُوا أَنْتَ الَّذِی غَدَرْتَنَا مُنْذُ اللَّیْلَةِ فَقَطَعُوا لَهُ قُضْبَانَ الشَّجَرِ فَضُرِبَ حَتَّی کَادُوا یَأْتُونَ عَلَی نَفْسِهِ ثُمَّ أَفْلَتَ مِنْ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْسَلَ إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ فِی الْغَارِ أَنِ اکْتَرِ ثَلَاثَةَ أَبَاعِرَ وَاحِداً لِی وَ وَاحِداً لِأَبِی بَکْرٍ وَ وَاحِداً لِلدَّلِیلِ وَ احْمِلْ أَنْتَ بَنَاتِی إِلَی أَنْ تَلْحَقَ بِی فَفَعَلَ قَالَ فَمَا الْحَفِیظَةُ وَ الْکَرَمُ قَالَ (3) مَشَی عَلَی رِجْلَیْهِ وَ حَمَلَ بَنَاتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی الظَّهْرِ وَ کَمَنَ النَّهَارَ وَ سَارَ بِهِنَّ اللَّیْلَ مَاشِیاً عَلَی رِجْلَیْهِ فَقَدِمَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ تَفَلَّقَتْ قَدَمَاهُ دَماً وَ مِدَّةً(4) فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله

ص: 100

هَلْ تَدْرِی مَا نَزَلَ فِیکَ فَأَعْلَمَهُ بِمَا لَا عِوَضَ لَهُ لَوْ بَقِیَ فِی الدُّنْیَا مَا کَانَتِ الدُّنْیَا بَاقِیَةً قَالَ یَا عَلِیُّ نَزَلَ فِیکَ فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لا أُضِیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی (1) فَالذَّکَرُ أَنْتَ وَ الْإِنَاثُ بَنَاتُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَالَّذِینَ هاجَرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أُوذُوا فِی سَبِیلِی وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ قَالَ فَمَا دَفَعَ الضَّیْمَ قَالَ (2) حَیْثُ حُصِرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الشِّعْبِ حَتَّی أَنْفَقَ أَبُو طَالِبٍ مَالَهُ وَ مَنَعَهُ (3) فِی بِضْعَ عَشْرَةَ قَبِیلَةً مِنْ قُرَیْشٍ وَ قَالَ أَبُو طَالِبٍ فِی ذَلِکَ لِعَلِیٍّ علیه السلام وَ هُوَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی أُمُورِهِ وَ خِدْمَتِهِ وَ مُوَازَرَتِهِ وَ مُحَامَاتِهِ قَالَ فَمَا التَّصْدِیقُ بِالْوَعْدِ قَالَ (4) قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَخْبَرَهُ بِالثَّوَابِ وَ الذُّخْرِ وَ جَزِیلِ الْمَآبِ لِمَنْ جَاهَدَ مُحْسِناً بِمَالِهِ وَ نَفْسِهِ وَ نِیَّتِهِ فَلَمْ یَتَعَجَّلْ شَیْئاً مِنْ ثَوَابِ الدُّنْیَا عِوَضاً مِنْ ثَوَابِ الْآخِرَةِ لَمْ یُفَضِّلْ (5) نَفْسَهُ عَلَی أَحَدٍ لِلَّذِی کَانَ مِنْهُ (6) وَ تَرَکَ ثَوَابَهُ لِیَأْخُذَهُ مُجْتَمِعاً کَامِلًا یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ عَاهَدَ اللَّهَ أَنْ لَا یَنَالَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا قَدْرَ الْبُلْغَةِ(7) وَ لَا یَفْضُلَ لَهُ شَیْ ءٌ مِمَّا أَتْعَبَ فِیهِ بَدَنَهُ وَ رَشَحَ فِیهِ جَبِینُهُ إِلَّا قَدَّمَهُ قَبْلَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ (8) قَالَ فَقِیلَ لَهُ (9) فَمَا الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا قَالُوا لَبِسَ الْکَرَابِیسَ وَ قَطَعَ مَا جَازَ(10) مِنْ أَنَامِلِهِ وَ قَصَّرَ طُولَ کُمِّهِ وَ ضَیَّقَ أَسْفَلَهُ کَانَ طُولُ الْکُمِّ ثَلَاثَةَ أَشْبَارٍ وَ

ص: 101

أَسْفَلُهُ اثْنَیْ عَشَرَ شِبْراً وَ طُولُ الْبَدَنِ سِتَّةَ أَشْبَارٍ قَالَ قُلْنَا فَمَا تَرْکُ الْأَمَلِ قَالَ (1) قِیلَ لَهُ هَذَا قَدْ قَطَعْتَ مَا خَلْفَ أَنَامِلِکَ فَمَا لَکَ لَا تَلِفُّ کُمَّکَ قَالَ الْأَمْرُ أَسْرَعُ مِنْ ذَلِکَ فَاجْتَمَعَتْ إِلَیْهِ بَنُو هَاشِمٍ قَاطِبَةً وَ سَأَلُوهُ وَ طَلَبُوا إِلَیْهِ لَمَّا وَهَبَ لَهُمْ لِبَاسَهُ وَ لَبِسَ لِبَاسَ النَّاسِ وَ انْتَقَلَ عَمَّا هُوَ إِلَیْهِ مِنْ ذَلِکَ فَکَانَ جَوَابُهُ لَهُمُ الْبُکَاءَ وَ الشهق (2) [الشَّهِیقَ] وَ قَالَ بِأَبِی وَ أُمِّی مَنْ لَمْ یَشْبَعْ مِنْ خُبْزِ الْبُرِّ حَتَّی لَقِیَ اللَّهَ وَ قَالَ لَهُمْ هَذَا لِبَاسُ هُدًی یَقْنَعُ بِهِ الْفَقِیرُ وَ یَسْتُرُ بِهِ الْمُؤْمِنُ قَالُوا فَمَا الْحَیَاءُ قَالَ (3) لَمْ یَهْجُمْ عَلَی أَحَدٍ قَطُّ أَرَادَ قَتْلَهُ فَأَبْدَی عَوْرَتَهُ إِلَّا کَفَ (4) عَنْهُ حَیَاءً مِنْهُ قَالَ فَمَا الْکَرَمُ قَالَ (5) قَالَ لَهُ سَعْدُ بْنُ مُعَاذٍ وَ کَانَ نَازِلًا عَلَیْهِ فِی الْعُزَّابِ فِی أَوَّلِ الْهِجْرَةِ مَا مَنَعَکَ أَنْ تَخْطُبَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ابْنَتَهُ فَقَالَ علیه السلام أَنَا أَجْتَرِئُ أَنْ أَخْطُبَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ اللَّهِ لَوْ کَانَتْ أَمَةً لَهُ مَا اجْتَرَأْتُ عَلَیْهِ فَحَکَی سَعْدٌ مَقَالَتَهُ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُلْ لَهُ یَفْعَلُ فَإِنِّی سَأَفْعَلُ قَالَ فَبَکَی حَیْثُ قَالَ لَهُ سَعْدٌ قَالَ ثُمَّ قَالَ لَقَدْ سَعِدْتُ إِذاً إِنْ جَمَعَ اللَّهُ لِی صِهْرَهُ مَعَ قَرَابَتِهِ فَالَّذِی یُعْرَفُ مِنَ الْکَرَمِ هُوَ الْوَضْعُ لِنَفْسِهِ وَ تَرْکُ الشَّرَفِ عَلَی غَیْرِهِ وَ

شَرَفُ أَبِی طَالِبٍ مَا قَدْ عَلِمَهُ النَّاسُ وَ هُوَ ابْنُ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ لِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ [أَبُوهُ] أبی [أَبُو] طَالِبِ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ بْنِ هَاشِمٍ وَ أُمُّهُ فَاطِمَةُ بِنْتُ أَسَدِ بْنِ هَاشِمٍ الَّتِی خَاطَبَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی لَحْدِهَا وَ کَفَّنَهَا فِی قَمِیصِهِ وَ لَفَّهَا فِی رِدَائِهِ وَ ضَمِنَ لَهَا عَلَی اللَّهِ أَنْ لَا تُبْلَی أَکْفَانُهَا وَ أَنْ لَا یُبْدِیَ (6) لَهَا عَوْرَةً وَ لَا یُسَلِّطَ عَلَیْهَا مَلَکَ (7) الْقَبْرِ وَ أَثْنَی عَلَیْهَا عِنْدَ مَوْتِهَا

ص: 102

وَ ذَکَرَ حُسْنَ صَنِیعِهَا بِهِ وَ تَرْبِیَتَهَا لَهُ وَ هُوَ عِنْدَ عَمِّهِ أَبِی طَالِبٍ وَ قَالَ مَا نَفَعَنِی نَفْعَهَا أَحَدٌ ثُمَّ الْبَلَاغَةُ قَامَ النَّاسُ (1) إِلَیْهِ حَیْثُ نَزَلَ مِنَ الْمِنْبَرِ فَقَالُوا مَا سَمِعْنَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَحَداً قَطُّ أَبْلَغَ مِنْکَ وَ لَا أَفْصَحَ فَتَبَسَّمَ وَ قَالَ وَ مَا یَمْنَعُنِی وَ أَنَا مَوْلِدٌ مَکِّیٌّ وَ لَمْ یَزِدْهُمْ عَلَی هَاتَیْنِ الْکَلِمَتَیْنِ ثُمَّ الْخَطْبُ فَهَلْ سَمِعَ السَّامِعُونَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ بِمِثْلِ خُطَبِهِ وَ کَلَامِهِ وَ زَعَمَ أَهْلُ الدَّوَاوِینِ لَوْ لَا کَلَامُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ خُطَبِهِ وَ بَلَاغَتِهِ فِی مَنْطِقِهِ مَا أَحْسَنَ أَحَدٌ أَنْ یَکْتُبَ إِلَی أَمِیرِ جُنْدٍ وَ لَا إِلَی رَعِیَّةٍ ثُمَّ الرِّئَاسَةُ فَجَمِیعُ مَنْ قَاتَلَهُ وَ نَابَذَهُ عَلَی الْجَهَالَةِ وَ الْعَمَی وَ الضَّلَالَةِ فَقَالُوا نَطْلُبُ دَمَ عُثْمَانَ وَ لَمْ یَکُنْ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ لَا قَدَرُوا مِنْ قُلُوبِهِمْ أَنْ یَدَعُوا رِئَاسَتَهُ مَعَهُ وَ قَالَ هُوَ أَنَا أَدْعُوکُمْ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَی رَسُولِهِ بِالْعَمَلِ بِمَا أَقْرَرْتُمْ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ مِنْ فَرْضِ الطَّاعَةِ وَ إِجَابَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی الْإِقْرَارِ بِالْکِتَابِ وَ السُّنَّةِ: ثُمَّ الْحِلْمُ قَالَتْ لَهُ صَفِیَّةُ بِنْتُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ خَلَفٍ الْخُزَاعِیُّ أَیَّمَ اللَّهُ نِسَاءَکَ مِنْکَ کَمَا أَیَّمْتَ نِسَاءَنَا وَ أَیْتَمَ اللَّهُ بَنِیکَ مِنْکَ کَمَا أَیْتَمْتَ أَبْنَاءَنَا مِنْ آبَائِهِمْ فَوَثَبَ النَّاسُ عَلَیْهَا فَقَالَ کُفُّوا عَنِ الْمَرْأَةِ فَکَفُّوا عَنْهَا فَقَالَتْ لِأَهْلِهَا وَیْلَکُمُ الَّذِینَ قَالُوا هَذَا سَمِعُوا کَلَامَهُ قَطُّ عَجَباً مِنْ حِلْمِهِ عَنْهَا(2)

ص: 103

ثُمَّ الْعِلْمُ فَکَمْ مِنْ قَوْلٍ قَدْ قَالَهُ عُمَرُ لَوْ لَا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَرُ ثُمَّ الْمَشُورَةُ فِی کُلِّ أَمْرٍ جَرَی بَیْنَهُمْ حَتَّی یَجِیئَهُمْ بِالْمَخْرَجِ ثُمَّ الْقَضَاءُ لَمْ یَتَقَدَّمْ (1) إِلَیْهِ أَحَدٌ قَطُّ فَقَالَ لَهُ عُدْ غَداً أَوْ دَفَعَهُ إِنَّمَا یَفْصِلُ الْقَضَاءَ مَکَانَهُ ثُمَّ لَوْ جَاءَهُ بَعْدُ لَمْ یَکُنْ إِلَّا مَا بَدَرَ مِنْهُ أَوَّلًا ثُمَّ الشَّجَاعَةُ

کَانَ مِنْهَا عَلَی أَمْرٍ لَمْ یَسْبِقْهُ الْأَوَّلُونَ وَ لَمْ یُدْرِکْهُ الْآخَرُونَ مِنَ النَّجْدَةِ وَ الْبَأْسِ وَ مُبَارَکَةِ الْأَخْمَاسِ (2) عَلَی أَمْرٍ لَمْ یُرَ مِثْلُهُ لَمْ یُوَلِّ دُبُراً قَطُّ وَ لَمْ یَبْرُزْ إِلَیْهِ أَحَدٌ قَطُّ إِلَّا قَتَلَهُ وَ لَمْ یَکِعَ (3) عَنْ أَحَدٍ قَطُّ دَعَاهُ إِلَی مُبَارَزَتِهِ وَ لَمْ یَضْرِبْ أَحَداً قَطُّ فِی الطُّولِ إِلَّا قَدَّهُ وَ لَمْ یَضْرِبْهُ فِی الْعَرْضِ إِلَّا قَطَعَهُ بِنِصْفَیْنِ وَ ذَکَرُوا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَمَلَهُ عَلَی فَرَسٍ فَقَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَنَا مَا لِی وَ لِلْخَیْلِ أَنَا لَا أَتْبَعُ أَحَداً وَ لَا أَفِرُّ مِنْ أَحَدٍ وَ إِذَا ارْتَدَیْتُ سَیْفِی لَمْ أَضَعْهُ إِلَّا لِلَّذِی أَرْتَدِی لَهُ ثُمَّ تَرْکُ الْفَرَحِ وَ تَرْکُ الْمَرَحِ أَتَتِ الْبُشْرَی إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص (4) بِقَتْلِ مَنْ قَتَلَ یَوْمَ أُحُدٍ مِنْ أَصْحَابِ الْأَلْوِیَةِ فَلَمْ یَفْرَحْ وَ لَمْ یَخْتَلْ وَ قَدِ اخْتَالَ أَبُو دُجَانَةَ وَ مَشَی بَیْنَ الصَّفَّیْنِ مُخْتَالًا فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّهَا لَمِشْیَةٌ یُبْغِضُهَا اللَّهُ إِلَّا فِی هَذَا الْمَوْضِعِ ثُمَّ لَمَّا صَنَعَ بِخَیْبَرَ مَا صَنَعَ مِنْ قَتْلِ مَرْحَبَ وَ فِرَارِ مَنْ فَرَّ بِهَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ رَجُلًا(5) یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ لَیْسَ بِفَرَّارٍ فَاخْتَارَهُ أَنَّهُ لَیْسَ بِفَرَّارٍ مُعْرِضاً بِالْقَوْمِ (6) الَّذِینَ فَرُّوا قَبْلَهُ فَافْتَتَحَهَا وَ قَتَلَ مَرْحَباً وَ حَمَلَ بَابَهَا وَحْدَهُ فَلَمْ یُطِقْهُ دُونَ أَرْبَعِینَ رَجُلًا فَبَلَغَ ذَلِکَ رَسُولَ اللَّهِ

ص: 104

صلی الله علیه و آله فَنَهَضَ مَسْرُوراً فَلَمَّا بَلَغَهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْهِ انْکَفَأَ إِلَیْهِ فَقَالَ (1) رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَلَغَنِی بَلَاؤُکَ فَأَنَا عَنْکَ رَاضٍ فَبَکَی عَلِیٌّ علیه السلام عِنْدَ ذَلِکَ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمْسِکْ مَا یُبْکِیکَ فَقَالَ وَ مَا لِی لَا أَبْکِی وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنِّی رَاضٍ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ (2) وَ مَلَائِکَتَهُ وَ رَسُولَهُ عَنْکَ رَاضُونَ وَ قَالَ لَهُ لَوْ لَا أَنْ تَقُولَ فِیکَ الطَّوَائِفُ مِنْ أُمَّتِی مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ لَقُلْتُ فِیکَ الْیَوْمَ مَقَالًا لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ قَلُّوا أَوْ کَثُرُوا إِلَّا أَخَذُوا التُّرَابَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَیْکَ یَطْلُبُونَ بِذَلِکَ الْبَرَکَةَ ثُمَّ تَرْکُ الْخَدِیعَةِ وَ الْمَکْرِ وَ الْغَدْرِ اجْتَمَعَ النَّاسُ عَلَیْهِ جَمِیعاً فَقَالُوا لَهُ اکْتُبْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِلَی مَنْ خَالَفَکَ بِوَلَایَتِهِ ثُمَّ اعْزِلْهُ فَقَالَ الْمَکْرُ وَ الْخَدِیعَةُ وَ الْغَدْرُ فِی النَّارِ ثُمَّ تَرْکُ الْمُثْلَةِ قَالَ لِلْحَسَنِ ابْنِهِ (3) یَا بُنَیَّ اقْتُلْ قَاتِلِی وَ إِیَّاکَ وَ الْمُثْلَةَ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَرِهَهَا وَ لَوْ بِالْکَلْبِ الْعَقُورِ ثُمَّ الرَّغْبَةُ بِالْقُرْبَةِ إِلَی اللَّهِ بِالصَّدَقَةِ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ مَا عَمِلْتَ فِی لَیْلَتِکَ قَالَ وَ لِمَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ نَزَلَتْ فِیکَ أَرْبَعَةُ مَعَالِیَ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی کَانَتْ مَعِی أَرْبَعَةُ دَرَاهِمَ فَتَصَدَّقْتُ بِدِرْهَمٍ لَیْلًا وَ بِدِرْهَمٍ نَهَاراً وَ بِدِرْهَمٍ سِرّاً وَ بِدِرْهَمٍ عَلَانِیَةً قَالَ فَإِنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ فِیکَ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ (4) ثُمَّ قَالَ لَهُ فَهَلْ عَمِلْتَ شَیْئاً غَیْرَ هَذَا فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ أَنْزَلَ عَلَیَّ سَبْعَ عَشْرَةَ آیَةً یَتْلُو بَعْضُهَا بَعْضاً مِنْ قَوْلِهِ إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً(5)

ص: 105

إِلَی قَوْلِهِ إِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً قَوْلِهِ وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً قَالَ فَقَالَ الْعَالِمُ أَمَا إِنَّ عَلِیّاً لَمْ یَقُلْ فِی مَوْضِعٍ إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَلِمَ مِنْ قَلْبِهِ أَنَّمَا أَطْعَمَ لِلَّهِ فَأَخْبَرَهُ بِمَا یَعْلَمُ مِنْ قَلْبِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْطِقَ بِهِ ثُمَّ هَوَانُ مَا ظَفِرَ بِهِ مِنَ الدُّنْیَا عَلَیْهِ أَنَّهُ جَمَعَ الْأَمْوَالَ ثُمَّ دَخَلَ إِلَیْهَا فَقَالَ:

هَذَا جَنَایَ وَ خِیَارُهُ فِیهِ***وَ کُلُّ جَانٍ یَدُهُ إِلَی فِیهِ (1)

ابْیَضِّی وَ اصْفَرِّی وَ غُرِّی غَیْرِی أَهْلَ الشَّامِ غَداً إِذَا ظَهَرُوا عَلَیْکَ وَ قَالَ أَنَا یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَالُ یَعْسُوبُ الظَّلَمَةِ ثُمَّ تَرْکُ التَّفْضِیلِ لِنَفْسِهِ وَ وُلْدِهِ عَلَی أَحَدٍ مِنْ أَهْلِ الْإِسْلَامِ دَخَلَتْ عَلَیْهِ أُخْتُهُ أُمُّ هَانِئٍ بِنْتُ أَبِی طَالِبٍ فَدَفَعَ إِلَیْهَا عِشْرِینَ دِرْهَماً فَسَأَلَتْ أُمُّ هَانِئٍ مَوْلَاتَهَا الْعَجَمِیَّةَ فَقَالَتْ کَمْ دَفَعَ إِلَیْکِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَتْ عِشْرِینَ دِرْهَماً فَانْصَرَفَتْ مُسْخِطَةً فَقَالَ لَهَا انْصَرِفِی رَحِمَکِ اللَّهُ مَا وَجَدْنَا فِی کِتَابِ اللَّهِ فَضْلًا لِإِسْمَاعِیلَ عَلَی إِسْحَاقَ وَ بُعِثَ إِلَیْهِ مِنْ خُرَاسَانَ بَنَاتُ کِسْرَی فَقَالَ لَهُنَّ أُزَوِّجُکُنَّ فَقُلْنَ لَهُ لَا حَاجَةَ لَنَا فِی التَّزْوِیجِ فَإِنَّهُ لَا أَکْفَاءَ لَنَا إِلَّا بَنُوکَ فَإِنَّ زَوَّجْتَنَا مِنْهُمْ رَضِینَا فَکَرِهَ أَنْ یُؤْثِرَ وُلْدَهُ بِمَا لَا یَعُمُّ بِهِ الْمُسْلِمِینَ وَ بُعِثَ إِلَیْهِ مِنَ الْبَصْرَةِ مِنْ غَوْصِ الْبَحْرِ بِتُحْفَةٍ لَا یُدْرَی مَا قِیمَتُهُ فَقَالَتْ لَهُ ابْنَتُهُ أُمُّ کُلْثُومٍ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَتَجَمَّلُ بِهِ وَ یَکُونُ فِی عُنُقِی فَقَالَ لَهَا یَا بَا رَافِعٍ (2) أَدْخِلْهُ إِلَی بَیْتِ الْمَالِ لَیْسَ إِلَی ذَلِکَ سَبِیلٌ حَتَّی لَا تَبْقَی امْرَأَةٌ مِنَ الْمُسْلِمِینَ إِلَّا وَ لَهَا مِثْلُ مَا لَکِ (3) وَ قَامَ خَطِیباً بِالْمَدِینَةِ حِینَ وُلِّیَ فَقَالَ یَا مَعْشَرَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ اعْلَمُوا وَ اللَّهِ أَنِّی لَا أَرْزَؤُکُمْ (4)

ص: 106

مِنْ فَیْئِکُمْ شَیْئاً مَا قَامَ لِی عِذْقٌ بِیَثْرِبَ أَ فَتَرَوْنِی مَانِعاً نَفْسِی وَ وُلْدِی وَ مُعْطِیَکُمْ وَ لَأُسَوِّیَنَّ بَیْنَ الْأَسْوَدِ وَ الْأَحْمَرِ فَقَامَ إِلَیْهِ عَقِیلُ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَقَالَ لَتَجْعَلُنِی وَ أَسْوَداً مِنْ سُودَانِ الْمَدِینَةِ وَاحِداً فَقَالَ لَهُ اجْلِسْ رَحِمَکَ اللَّهُ تَعَالَی أَ مَا کَانَ هَاهُنَا مَنْ یَتَکَلَّمُ غَیْرُکَ وَ مَا فَضْلُکَ عَلَیْهِ إِلَّا بِسَابِقَةٍ أَوْ تَقْوَی ثُمَّ اللِّبَاسُ اسْتَعْدَی زِیَادُ بْنُ شَدَّادٍ الْحَارِثِیُّ صَاحِبُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی أَخِیهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ شَدَّادٍ(1) فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ذَهَبَ أَخِی فِی الْعِبَادَةِ وَ امْتَنَعَ أَنْ یُسَاکِنَنِی فِی دَارِی وَ لَبِسَ أَدْنَی مَا یَکُونُ مِنَ اللِّبَاسِ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ تَزَیَّنْتُ بِزِینَتِکَ وَ لَبِسْتُ لِبَاسَکَ قَالَ لَیْسَ لَکَ ذَلِکَ إِنَّ إِمَامَ الْمُسْلِمِینَ إِذَا وَلِیَ أُمُورَهُمْ لَبِسَ لِبَاسَ أَدْنَی فَقِیرِهِمْ لِئَلَّا یَتَبَیَّغَ (2) بِالْفَقِیرِ فَقْرُهُ فَیَقْتُلَهُ فَلَأُعْلِمَنَّ مَا لَبِسْتَ إِلَّا مِنْ أَحْسَنِ زِیِّ قَوْمِکَ وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ فَالْعَمَلُ بِالنِّعْمَةِ أَحَبُّ مِنَ الْحَدِیثِ بِهَا ثُمَّ الْقَسْمُ بِالسَّوِیَّةِ وَ الْعَدْلُ فِی الرَّعِیَّةِ وَلَّی بَیْتَ مَالِ الْمَدِینَةِ عَمَّارَ بْنَ یَاسِرٍ وَ أَبَا الْهَیْثَمِ بْنَ التَّیِّهَانِ- فَکَتَبَ الْعَرَبِیُّ وَ الْقُرَشِیُّ وَ الْأَنْصَارِیُّ وَ الْعَجَمِیُّ وَ کُلُّ مَنْ فِی الْإِسْلَامِ مِنْ قَبَائِلِ الْعَرَبِ وَ أَجْنَاسِ الْعَجَمِ (3) [سَوَاءٌ] فَأَتَاهُ سَهْلُ بْنُ حُنَیْفٍ بِمَوْلًی لَهُ أَسْوَدَ

ص: 107

فَقَالَ کَمْ تُعْطِی هَذَا فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَمْ أَخَذْتَ أَنْتَ قَالَ ثَلَاثَةُ دَنَانِیرَ وَ کَذَلِکَ أَخَذَ النَّاسُ قَالَ فَأَعْطُوا مَوْلَاهُ مِثْلَ مَا أَخَذَ ثَلَاثَةَ دَنَانِیرَ فَلَمَّا عَرَفَ النَّاسُ أَنَّهُ لَا فَضْلَ لِبَعْضِهِمْ عَلَی بَعْضٍ إِلَّا بِالتَّقْوَی عِنْدَ اللَّهِ أَتَی طَلْحَةُ وَ الزُّبَیْرُ عَمَّارَ بْنَ یَاسِرٍ وَ أَبَا الْهَیْثَمِ بْنَ التَّیِّهَانِ فَقَالا یَا أَبَا الْیَقْظَانِ اسْتَأْذِنْ لَنَا عَلَی صَاحِبِکَ قَالَ وَ عَلِیٌّ صَاحِبِی إِذَنْ قَدْ أَخَذَ بِیَدِ أَجِیرِهِ وَ أَخَذَ مِکْتَلَهُ وَ مِسْحَاتَهُ (1) وَ ذَهَبَ یَعْمَلُ فِی نَخْلَةٍ فِی بِئْرِ الْمَلِکِ وَ کَانَتْ بِئْرٌ لِتُبَعَ (2) سُمِّیَتْ بِئْرُ الْمَلِکِ فَاسْتَخْرَجَهَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ غَرَسَ عَلَیْهَا النَّخْلَ فَهَذَا مِنْ عَدْلِهِ فِی الرَّعِیَّةِ وَ قَسْمِهِ بِالسَّوِیَّةِ قَالَ ابْنُ دَأْبٍ فَقُلْنَا فَمَا أَدْنَی طَعَامُ الرَّعِیَّةِ فَقَالَ یُحَدِّثُ النَّاسُ أَنَّهُ کَانَ یُطْعِمُ الْخُبْزَ وَ اللَّحْمَ وَ یَأْکُلُ الشَّعِیرَ وَ الزَّیْتَ وَ یَخْتِمُ طَعَامَهُ مَخَافَةَ أَنْ یُزَادَ فِیهِ وَ سَمِعَ مِقْلًی (3) فِی بَیْتِهِ فَنَهَضَ وَ هُوَ یَقُولُ فِی ذِمَّةِ عَلِیِّ بْنِ

أَبِی طَالِبٍ مِقْلَی الْکَرَاکِرِ(4) قَالَ فَفَزِعَ عِیَالُهُ وَ قَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ- إِنَّهَا امْرَأَتُکَ فُلَانَةُ نُحِرَتْ جَزُورٌ فِی حَیِّهَا فَأُخِذَ لَهَا نَصِیبٌ مِنْهَا فَأَهْدَی أَهْلُهَا إِلَیْهَا قَالَ فَکُلُوا هَنِیئاً مَرِیئاً قَالَ فَیُقَالُ إِنَّهُ لَمْ یشتکی [یَشْتَکِ] الْمَرْأَةَ(5) إِلَّا شَکْوَی الْمَوْتِ وَ إِنَّمَا خَافَ أَنْ یَکُونَ هَدِیَّةً مِنْ بَعْضِ الرَّعِیَّةِ وَ قَبُولُ الْهَدِیَّةِ لِوَالِی الْمُسْلِمِینَ خِیَانَةٌ لِلْمُسْلِمِینَ قَالَ قِیلَ فَالصَّرَامَةُ قَالَ انْصَرَفَ مِنْ حَرْبِهِ فَعَسْکَرَ فِی النُّخَیْلَةِ وَ انْصَرَفَ النَّاسُ إِلَی مَنَازِلِهِمْ وَ اسْتَأْذَنُوهُ فَقَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ کَلَّتْ سُیُوفُنَا وَ تَنَصَّلَتْ (6)

ص: 108

أَسِنَّةُ رِمَاحِنَا فَأَذِّنْ لَنَا نَنْصَرِفُ فَنُعِیدُ بِأَحْسَنِ مِنْ عِدَّتِنَا وَ أَقَامَ هُوَ بِالنُّخَیْلَةِ وَ قَالَ إِنَّ صَاحِبَ الْحَرْبِ الْأَرِقُ الَّذِی لَا یَتَوَجَّدُ(1) مِنْ سَهَرِ لَیْلِهِ وَ ظَمَاءِ نَهَارِهِ وَ لَا فَقْدِ نِسَائِهِ وَ أَوْلَادِهِ فَلَا الَّذِی انْصَرَفَ فَعَادَ فَرَجَعَ إِلَیْهِ وَ لَا الَّذِی أَقَامَ فَثَبَتَ مَعَهُ فِی عَسْکَرِهِ أَقَامَ فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ دَخَلَ الْکُوفَةَ فَصَعِدَ الْمِنْبَرَ فَقَالَ لِلَّهِ أَنْتُمْ مَا أَنْتُمْ إِلَّا أُسْدَ الشَّرَی فِی الدَّعَةِ وَ ثَعَالِبَ رَوَّاغَةَ(2) مَا أَنْتُمْ بِرُکْنٍ یُصَالُ بِهِ وَ لَا ذُو أَثَرٍ یُعْتَصَرُ إِلَیْهَا(3) أَیُّهَا الْمُجْتَمِعَةُ أَبْدَانُهُمْ وَ الْمُخْتَلِفَةُ أَهْوَاؤُهُمْ مَا عَزَّتْ دَعْوَةُ مَنْ دَعَاکُمْ وَ لَا اسْتَرَاحَ قَلْبُ مَنْ مَاشَاکُمْ (4) مَعَ أَیِّ إِمَامٍ بَعْدِی تُقَاتِلُونَ وَ أَیِّ دَارٍ بَعْدَ دَارِکُمْ تَمْنَعُونَ فَکَانَ فِی آخِرِ حَرْبِهِ أَشَدَّ أَسَفاً وَ غَیْظاً وَ قَدْ خَذَلَهُ النَّاسُ قَالَ فَمَا الْحِفْظُ قَالَ هُوَ الَّذِی تُسَمِّیهِ الْعَرَبُ الْعَقْلَ لَمْ یُخْبِرْهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِشَیْ ءٍ قَطُّ إِلَّا حَفِظَهُ وَ لَا نَزَلَ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ قَطُّ إِلَّا عَنَی بِهِ (5) وَ لَا نَزَلَ مِنْ أَعَاجِیبِ السَّمَاءِ شَیْ ءٌ قَطُّ إِلَی الْأَرْضِ إِلَّا سَأَلَ عَنْهُ حَتَّی نَزَلَ فِیهِ وَ تَعِیَها أُذُنٌ واعِیَةٌ(6) وَ أَتَی یَوْماً بَابَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ مَلَائِکَتُهُ یُسَلِّمُونَ عَلَیْهِ وَ هُوَ وَاقِفٌ حَتَّی فَرَغُوا ثُمَّ دَخَلَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ (7) یَا رَسُولَ اللَّهِ سَلَّمَ عَلَیْکَ أَرْبَعُمِائَةِ مَلَکٍ وَ نَیِّفٍ قَالَ

ص: 109

وَ مَا یُدْرِیکَ قَالَ حَفِظْتُ لُغَاتِهِمْ فَلَمْ یُسَلِّمْ عَلَیْهِ صلی الله علیه و آله مَلَکٌ إِلَّا بُلْغَةٍ غَیْرِ لُغَةِ صَاحِبِهِ قَالَ السَّیِّدُ(1):

فَظَلَّ یَعْقِدُ بِالْکَفَّیْنِ مُسْتَمِعاً***کَأَنَّهُ حَاسِبٌ مِنْ أَهْلِ دَارِینَا(2) أَدَّتْ إِلَیْهِ بِنَوْعٍ مِنْ مُفَادَتِهَا***سَفَائِنُ الْهِنْدِ مُعَلِّقْنَ الرَّبَابِینَا(3)

قَالَ ابْنُ دَأْبٍ وَ أَهْلُ دَارِینَا قَرْیَةٌ مِنْ قُرَی أَهْلِ الشَّامِ وَ أَهْلِ الْجَزِیرَةِ(4) وَ أَهْلُهَا أَحْسَنُ قَوْمٍ ثُمَّ الْفَصَاحَةُ وَثَبَ النَّاسُ إِلَیْهِ فَقَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا سَمِعْنَا أَحَداً قَطُّ أَفْصَحَ مِنْکَ وَ لَا أَعْرَبَ کَلَاماً مِنْکَ قَالَ وَ مَا یَمْنَعُنِی وَ أَنَا مَوْلِدِی بِمَکَّةَ قَالَ ابْنُ دَأْبٍ فَأَدْرَکْتُ النَّاسَ وَ هُمْ یَعِیبُونَ کُلَّ مَنِ اسْتَعَانَ بِغَیْرِ الْکَلَامِ الَّذِی یُشْبِهُ الْکَلَامَ الَّذِی هُوَ فِیهِ وَ یَعْتِبُونَ (5) الرَّجُلَ الَّذِی یَتَکَلَّمُ وَ یَضْرِبُ بِیَدِهِ عَلَی بَعْضِ جَسَدِهِ أَوْ عَلَی الْأَرْضِ أَوْ یُدْخِلُ فِی کَلَامِهِ مَا یَسْتَعِینُ بِهِ فَأَدْرَکْتُ الْأُولَی وَ هُمْ یَقُولُونَ کَانَ علیه السلام یَقُومُ فَیَتَکَلَّمُ بِالْکَلَامِ مُنْذُ ضَحْوَةٍ إِلَی أَنْ تَزُولَ الشَّمْسُ لَا یُدْخِلُ فِی کَلَامِهِ غَیْرَ الَّذِی تَکَلَّمَ بِهِ وَ لَقَدْ سَمِعُوهُ یَوْماً وَ هُوَ یَقُولُ وَ اللَّهِ مَا أَتَیْتُکُمُ اخْتِیَاراً وَ لَکِنْ أَتَیْتُکُمْ سَوْقاً(6) أَمَا وَ اللَّهِ لَتَصِیرَنَّ بَعْدِی سَبَایَا سَبَایَا یُغِیرُونَکُمْ وَ یَتَغَایَرُ بِکُمْ أَمَا وَ اللَّهِ إِنَّ مِنْ وَرَائِکُمُ الْأَدْبَرَ لَا تُبْقِی وَ لَا تَذَرُ وَ النَّهَّاسُ الْفَرَّاسُ الْقَتَّالُ الْجَمُوحُ (7) یَتَوَارَثُکُمْ مِنْهُمْ عَشَرَةٌ(8) یَسْتَخْرِجُونَ کُنُوزَکُمْ

ص: 110

مِنْ حِجَالِکُمْ (1) لَیْسَ الْآخِرُ بِأَرْأَفَ بِکُمْ مِنَ الْأَوَّلِ ثُمَّ یَهْلِکُ بَیْنَکُمْ دِینُکُمْ وَ دُنْیَاکُمْ وَ اللَّهِ لَقَدْ بَلَغَنِی أَنَّکُمْ تَقُولُونَ إِنِّی أَکْذِبُ فَعَلَی مَنْ أَکْذِبُ أَ عَلَی اللَّهِ فَأَنَا أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ أَمْ عَلَی رَسُولِهِ فَأَنَا أَوَّلُ مَنْ صَدَّقَ بِهِ کَلَّا وَ اللَّهِ أَیُّهَا اللَّهْجَةُ عَمَّتْکُمْ شَمْسُهَا(2) وَ لَمْ

تَکُونُوا مِنْ أَهْلِهَا وَ وَیْلٌ لِلْأُمَّةِ کَیْلًا بِغَیْرِ ثَمَنٍ لَوْ أَنَّ لَهُ وِعَاءً(3) وَ لَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِینٍ إِنِّی لَوْ حَمَلْتُکُمْ عَلَی الْمَکْرُوهِ الَّذِی جَعَلَ اللَّهُ عَاقِبَتَهُ خَیْراً إِذَا کَانَ فِیهِ وَ لَهُ فَإِنِ اسْتَقَمْتُمْ هُدِیتُمْ وَ إِنْ تَعَوَّجْتُمْ أُقِمْتُمْ (4) وَ إِنْ أَبَیْتُمْ بَدَأْتُ بِکُمْ (5) لَکَانَتِ الْوُثْقَی الَّتِی لَا تَعْلَی وَ لَکِنْ بِمَنْ وَ إِلَی مَنْ أُؤَدِّیکُمْ بِکُمْ (6) وَ أُعَاتِبُکُمْ بِکُمْ کَنَاقِشِ الشَّوْکَةِ بِالشَّوْکَةِ أَنْ یَقْطَعَهَا بِهَا(7) یَا لَیْتَ لِی مِنْ بَعْدِ قَوْمِی قَوْماً وَ لَیْتَ أَنْ أَسْبِقَ یَوْمِی.

هُنَالِکَ لَوْ دَعَوْتَ أَتَاکَ مِنْهُمْ***رِجَالٌ مِثْلُ أَرْمِیَةِ الحمیر(8) [الْحَمِیمِ]

ص: 111

اللَّهُمَّ إِنَّ الْفُرَاتَ وَ دِجْلَةَ نَهْرَانِ أَعْجَمَانِ أَصَمَّانِ أَعْمَیَانِ أَبْکَمَانِ اللَّهُمَّ سَلِّطْ عَلَیْهِمَا بَحْرَکَ وَ انْزِعْ مِنْهُمَا نَصْرَکَ لَا النَّزَعَةَ بأسکان [بِأَشْطَانِ] الرَّکِیِّ دُعُوا إِلَی الْإِسْلَامِ فَقَبِلُوهُ (1) وَ قَرَءُوا الْقُرْآنَ فَأَحْکَمُوهُ وَ هِیجُوا إِلَی الْجِهَادِ فَوَلِهُوا اللِّقَاحَ أَوْلَادَهَا(2) وَ سَلَبُوا السُّیُوفَ أَغْمَادَهَا وَ أَخَذُوا بِأَطْرَافِ الرِّمَاحِ زَحْفاً(3) وَ صَفّاً صَفّاً صَفٌّ هَلَکَ وَ صَفٌّ نَجَا لَا یُبَشَّرُونَ بِالنَّجَاةِ وَ لَا یُقِرُّونَ عَلَی الْفَنَاءِ(4) أُولَئِکَ إِخْوَانِیَ الذَّاهِبُونَ فَحَقَّ الثَّنَاءُ لَهُمْ إِنْ بَطِئْنَا(5) ثُمَّ رَأَیْنَاهُ وَ عَیْنَاهُ تَذْرِفَانِ وَ هُوَ یَقُولُ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ إِلَی عِیشَةٍ بِمِثْلِ بَطْنِ الْحَیَّةِ مَتَی لَا مَتَی لَکَ مِنْهُمْ لَا مَتَی قَالَ ابْنُ دَأْبٍ هَذَا مَا حَفِظَتِ الرُّوَاةُ الْکَلِمَةَ(6) وَ مَا سَقَطَ مِنْ کَلَامِهِ أَکْثَرُ وَ

أَطْوَلُ مِمَّا لَا یُفْهَمُ عَنْهُ ثُمَّ الْحِکْمَةُ وَ اسْتِخْرَاجُ الْکَلِمَةِ بِالْفِطْنَةِ الَّتِی لَمْ یَسْمَعُوهَا مِنْ أَحَدٍ قَطُّ بِالْبَلَاغَةِ فِی الْمَوْعِظَةِ فَکَانَ مِمَّا حُفِظَ مِنْ حِکْمَتِهِ وَصَفَ رَجُلًا أَنْ قَالَ یَنْهَی وَ لَا یَنْتَهِی وَ یَأْمُرُ النَّاسَ بِمَا لَا یَأْتِی وَ یَبْتَغِی الِازْدِیَادَ فِیمَا بَقِیَ وَ یُضَیِّعُ مَا أُوتِیَ یُحِبُّ الصَّالِحِینَ وَ لَا یَعْمَلُ بِأَعْمَالِهِمْ وَ یُبْغِضُ الْمُسِیئِینَ وَ هُوَ مِنْهُمْ یُبَادِرُ مِنَ الدُّنْیَا مَا یَفْنَی وَ یَذَرُ مِنَ الْآخِرَةِ مَا یَبْقَی یَکْرَهُ الْمَوْتَ لِذُنُوبِهِ وَ لَا یَتْرُکُ الذُّنُوبَ فِی حَیَاتِهِ قَالَ ابْنُ دَأْبٍ فَهَلْ فَکَّرَ الْخَلْقُ إِلَی مَا هُمْ عَلَیْهِ مِنَ الْوُجُودِ بِصِفَتِهِ إِلَی مَا مَالَ غَیْرُهُ (7)

ص: 112

ثُمَّ حَاجَةُ النَّاسِ إِلَیْهِ وَ غِنَاهُ عَنْهُمْ إِنَّهُ لَمْ یَنْزِلْ بِالنَّاسِ ظَلْمَاءَ عَمْیَاءَ کَأنَّ لَهَا مَوْضِعاً غَیْرَهُ مِثْلُ مَجِی ءِ الْیَهُودِ یَسْأَلُونَهُ وَ یَتَعَنَّتُونَهُ وَ یُخْبِرُ بِمَا فِی التَّوْرَاةِ وَ مَا یَجِدُونَ عِنْدَهُمْ فَکَمْ یَهُودِیٍ (1) قَدْ أَسْلَمَ وَ کَانَ سَبَبَ إِسْلَامِهِ هُوَ وَ أَمَّا غِنَاهُ عَنِ النَّاسِ فَإِنَّهُ لَمْ یُوجَدْ عَلَی بَابِ أَحَدٍ قَطُّ یَسْأَلُهُ عَنْ کَلِمَةٍ وَ لَا یَسْتَفِیدُ مِنْهُ حَرْفاً ثُمَّ الدَّفْعُ عَنِ الْمَظْلُومِ وَ إِغَاثَةُ الْمَلْهُوفِ قَالَ ذَکَرَ الْکُوفِیُّونَ أَنَّ سَعِیدَ بْنَ قَیْسٍ الْهَمْدَانِیَّ رَآهُ یَوْماً فِی فِنَاءِ حَائِطٍ(2) فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ بِهَذِهِ السَّاعَةِ قَالَ مَا خَرَجْتُ إِلَّا لِأُعِینَ مَظْلُوماً أَوْ أُغِیثَ مَلْهُوفاً فَبَیْنَا هُوَ کَذَلِکَ إِذْ أَتَتْهُ امْرَأَةٌ قَدْ خُلِعَ قَلْبُهَا لَا تَدْرِی أَیْنَ تَأْخُذُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی وَقَفَتْ عَلَیْهِ فَقَالَتْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ظَلَمَنِی زَوْجِی وَ تَعَدَّی عَلَیَّ وَ حَلَفَ لَیَضْرِبُنِی فَاذْهَبْ مَعِی إِلَیْهِ فَطَأْطَأَ رَأْسَهُ ثُمَّ رَفَعَهُ وَ هُوَ یَقُولُ حَتَّی یُؤْخَذَ لِلْمَظْلُومِ حَقُّهُ غَیْرَ مُتَعْتَعٍ (3) وَ أَیْنَ مَنْزِلُکِ قَالَتْ فِی مَوْضِعِ کَذَا وَ کَذَا فَانْطَلَقَ مَعَهَا حَتَّی انْتَهَتْ إِلَی مَنْزِلِهَا فَقَالَتْ هَذَا مَنْزِلِی قَالَ فَسَلَّمَ فَخَرَجَ شَابٌّ عَلَیْهِ إِزَارٌ مُلَوَّنَةٌ فَقَالَ علیه السلام اتَّقِ اللَّهَ فَقَدْ أَخَفْتَ زَوْجَتَکَ فَقَالَ وَ مَا أَنْتَ وَ ذَاکَ وَ اللَّهِ لَأُحْرِقَنَّهَا بِالنَّارِ لِکَلَامِکَ قَالَ وَ کَانَ إِذَا ذَهَبَ إِلَی مَکَانٍ أَخَذَ الدِّرَّةَ بِیَدِهِ وَ السَّیْفُ مُعَلَّقٌ تَحْتَ یَدِهِ فَمَنْ حَلَّ عَلَیْهِ حُکْمٌ بِالدِّرَّةِ ضَرَبَهُ وَ مَنْ حَلَّ عَلَیْهِ حُکْمٌ بِالسَّیْفِ عَاجَلَهُ فَلَمْ یَعْلَمِ الشَّابُّ إِلَّا وَ قَدْ أَصْلَتَ السَّیْفَ وَ قَالَ لَهُ آمُرُکَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَاکَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تَرُدُّ الْمَعْرُوفَ تُبْ وَ إِلَّا قَتَلْتُکَ قَالَ وَ أَقْبَلَ النَّاسُ مِنَ السِّکَکِ یَسْأَلُونَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام حَتَّی وَقَفُوا عَلَیْهِ قَالَ فَأُسْقِطَ فِی یَدِهِ الشَّابُ (4) وَ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ اعْفُ عَنِّی عَفَا اللَّهُ عَنْکَ وَ اللَّهِ لَأَکُونَنَّ أَرْضاً تَطَؤُنِی فَأَمَرَهَا بِالدُّخُولِ إِلَی مَنْزِلِهَا وَ انْکَفَأَ وَ هُوَ یَقُولُ لَا خَیْرَ فِی

ص: 113

کَثِیرٍ مِنْ نَجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَاحٍ بَیْنَ النَّاسِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَصْلَحَ بِی بَیْنَ مَرْأَةٍ وَ زَوْجِهَا یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لا خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَیْنَ النَّاسِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ

اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً(1) ثُمَّ الْمُرُوءَةُ وَ عِفَّةُ الْبَطْنِ وَ الْفَرْجِ وَ إِصْلَاحُ الْمَالِ فَهَلْ رَأَیْتُمْ أَحَداً ضَرَبَ الْجِبَالَ بِالْمَعَاوِلِ فَخَرَجَ مِنْهَا مِثْلَ أَعْنَاقِ الْجُزُرِ کُلَّمَا خَرَجَتْ عُنُقٌ قَالَ بَشِّرِ الْوَارِثَ ثُمَّ یَبْدُو لَهُ فَیَجْعَلُهَا صَدَقَةً بَتْلَةً(2) إِلَی أَنْ یَرِثَ اللَّهُ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْهَا لِیَنْصَرِفَ النِّیرَانُ (3) عَنْ وَجْهِهِ وَ یَصْرِفَ وَجْهَهُ عَنِ النَّارِ لَیْسَ لِأَحَدٍ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ أَنْ یَأْخُذُوا مِنْ نَبَاتِ نَخْلَةٍ وَاحِدَةٍ حَتَّی یُطْبِقَ کُلَّمَا سَاحَ (4) عَلَیْهِ مَاؤُهُ قَالَ ابْنُ دَأْبٍ فَکَانَ یَحْمِلُ الْوَسْقَ فِیهِ ثَلَاثُمِائَةِ أَلْفِ نَوَاةٍ فَیُقَالُ لَهُ مَا هَذَا فَیَقُولُ ثَلَاثُمِائَةِ أَلْفِ نَخْلَةٍ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَیَغْرِسُ النَّوَی کُلَّهَا فَلَا یَذْهَبُ (5) مِنْهُ نَوَاةُ یَنْبُعَ وَ أَعَاجِیبُهَا(6) ثُمَّ تَرْکُ الْوَهْنِ وَ الِاسْتِکَانَةِ إِنَّهُ انْصَرَفَ مِنْ أُحُدٍ وَ بِهِ ثَمَانُونَ جِرَاحَةً یُدْخِلُ الْفَتَائِلَ مِنْ مَوْضِعٍ وَ یُخْرِجُ مِنْ مَوْضِعٍ فَدَخَلَ عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَائِداً وَ هُوَ مِثْلُ الْمُضْغَةِ عَلَی نَطْعٍ فَلَمَّا رَآهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَکَی وَ قَالَ لَهُ إِنَّ رَجُلًا یُصِیبُهُ هَذَا فِی اللَّهِ لَحَقٌّ عَلَی اللَّهِ أَنْ یَفْعَلَ بِهِ وَ یَفْعَلُ فَقَالَ مُجِیباً لَهُ وَ بَکَی بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَرَنِی وَلَّیْتُ عَنْکَ وَ لَا فَرَرْتُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی کَیْفَ حُرِمْتُ الشَّهَادَةَ قَالَ إِنَّهَا مِنْ وَرَائِکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ أَبَا سُفْیَانَ قَدْ أَرْسَلَ مَوْعِدَهُ (7) بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمْ

ص: 114

حَمْرَاءَ الْأَسَدِ فَقَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ اللَّهِ لَوْ حُمِلْتُ عَلَی أَیْدِی الرِّجَالِ مَا تَخَلَّفْتُ عَنْکَ قَالَ فَنَزَلَ الْقُرْآنُ وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَکانُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ (1) وَ نَزَلَتِ الْآیَةُ فِیهِ قَبْلَهَا وَ ما کانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ کِتاباً مُؤَجَّلًا وَ مَنْ یُرِدْ ثَوابَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مَنْ یُرِدْ ثَوابَ الْآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْها وَ سَنَجْزِی الشَّاکِرِینَ (2) ثُمَّ تَرْکُ الشِّکَایَةِ فِی أَلَمِ الْجِرَاحَةِ شَکَتِ الْمَرْأَتَانِ (3) إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا یَلْقَی وَ قَالَتَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ خَشِینَا عَلَیْهِ مِمَّا تَدْخُلُ الْفَتَائِلُ فِی مَوْضِعِ الْجِرَاحَاتِ مِنْ مَوْضِعٍ إِلَی مَوْضِعٍ وَ کِتْمَانُهُ مَا یَجِدُ مِنَ الْأَلَمِ قَالَ فَعُدَّ مَا بِهِ مِنْ أَثَرِ الْجِرَاحَاتِ عِنْدَ خُرُوجِهِ مِنَ الدُّنْیَا فَکَانَتْ أَلْفَ جِرَاحَةٍ مِنْ قَرْنِهِ إِلَی قَدَمِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ ثُمَّ الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ قَالَ خَطَبَ النَّاسَ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ مُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ فَإِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ لَا یُقَرِّبُ أَجَلًا وَ لَا یُؤَخِّرُ رِزْقاً وَ ذَکَرُوا أَنَّهُ علیه السلام تَوَضَّأَ مَعَ النَّاسِ فِی مِیضَاةِ الْمَسْجِدِ فَزَحَمَهُ رَجُلٌ فَرَمَی بِهِ فَأَخَذَ الدِّرَّةَ فَضَرَبَهُ ثُمَّ قَالَ لَهُ لَیْسَ هَذَا لِمَا صَنَعْتَ بِی وَ لَکِنْ یَجِی ءُ مَنْ هُوَ أَضْعَفُ مِنِّی فَتَفْعَلُ بِهِ مِثْلَ هَذَا فَتُضْمَنُ قَالَ وَ اسْتَظَلَّ یَوْماً فِی حَانُوتٍ مِنَ الْمَطَرِ فَنَحَّاهُ صَاحِبُ

الْحَانُوتِ ثُمَّ إِقَامَةُ الْحُدُودِ وَ لَوْ عَلَی نَفْسِهِ وَ وُلْدِهِ أَحْجَمَ النَّاسُ (4) عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَهْلِ الشَّرَفِ وَ النَّبَاهَةِ وَ أَقْدَمَ هُوَ عَلَیْهِمْ بِإِقَامَةِ الْحُدُودِ فَهَلْ سَمِعَ أَحَدٌ أَنَّ شَرِیفاً أَقَامَ عَلَیْهِ أَحَدٌ حَدّاً غَیْرُهُ مِنْهُمْ (5) عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ وَ مِنْهُمْ قُدَامَةُ بْنُ مَظْعُونٍ وَ مِنْهُمُ الْوَلِیدُ بْنُ عُقْبَةَ بْنِ أَبِی مُعَیْطٍ شَرِبُوا الْخَمْرَ فَأَحْجَمَ النَّاسُ عَنْهُمْ وَ انْصَرَفُوا وَ ضَرَبَهُمْ بِیَدِهِ حَیْثُ خَشِیَ أَنْ یَبْطُلَ الْحُدُودُ(6)

ص: 115

ثُمَّ تَرْکُ الْکِتْمَانِ عَلَی ابْنَتِهِ أُمِّ کُلْثُومٍ أَهْدَی لَهَا بَعْضُ الْأُمَرَاءِ عَنْبَراً فَصَعِدَ الْمِنْبَرَ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أُمَّ کُلْثُومٍ بِنْتَ عَلِیٍّ خَانَتْکُمْ عَنْبَراً وَ ایْمُ اللَّهِ لَوْ کَانَتْ سَرِقَةً لَقَطَعْتُهَا مِنْ حَیْثُ أَقْطَعُ نِسَاءَکُمْ ثُمَّ الْقُرْآنُ وَ مَا یُوجَدُ فِیهِ مِنْ مَغَازِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مِمَّا نَزَلَ مِنَ الْقُرْآنِ وَ فَضَائِلِهِ وَ مَا یُحَدِّثُ النَّاسُ مِمَّا قَامَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ مَنَاقِبِهِ الَّتِی لَا تُحْصَی ثُمَّ أَجْمَعُوا أَنَّهُ لَمْ یَرُدَّ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَلِمَةً قَطُّ وَ لَمْ یَکِعَّ عَنْ مَوْضِعٍ بَعَثَهُ وَ کَانَ یَخْدُمُهُ فِی أَسْفَارِهِ وَ یَمْلَأُ رَوَایَاهُ وَ قِرَبَهُ وَ یَضْرِبُ خِبَاءَهُ وَ یَقُومُ عَلَی رَأْسِهِ بِالسَّیْفِ حَتَّی یَأْمُرَهُ بِالْقُعُودِ وَ الِانْصِرَافِ وَ لَقَدْ بَعَثَ غَیْرَ وَاحِدٍ فِی اسْتِعْذَابِ مَاءٍ(1) مِنَ الْجُحْفَةِ وَ غَلُظَ عَلَیْهِ الْمَاءُ فَانْصَرَفُوا وَ لَمْ یَأْتُوا بِشَیْ ءٍ ثُمَّ تَوَجَّهَ هُوَ بِالرَّاوِیَةِ فَأَتَاهُ بِمَاءٍ مِثْلِ الزُّلَالِ وَ اسْتَقْبَلَهُ أَرْوَاحٌ فَأَعْلَمَ بِذَلِکَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ ذَلِکَ جَبْرَئِیلُ فِی أَلْفٍ وَ مِیکَائِیلُ فِی أَلْفٍ وَ إِسْرَافِیلُ (2) فِی أَلْفٍ فَقَالَ السَّیِّدُ الشَّاعِرُ:

أَعْنِی الَّذِی سَلَّمَ فِی لَیْلَةٍ***عَلَیْهِ مِیکَالُ وَ جِبْرِیلُ (3)

جِبْرِیلُ فِی أَلْفٍ وَ مِیکَالُ فِی***أَلْفٍ وَ یَتْلُوهُمْ سَرَافِیلُ

ثُمَّ دَخَلَ النَّاسُ عَلَیْهِ قَبْلَ أَنْ یَسْتَشْهِدَ بِیَوْمٍ فَشَهِدُوا جَمِیعاً أَنَّهُ قَدْ وَفَّرَ فَیْئَهُمْ وَ ظَلَفَ عَنْ دُنْیَاهُمْ وَ لَمْ یَرْتَشِ فِی أَحْکَامِهِمْ (4) وَ لَمْ یَتَنَاوَلْ مِنْ بَیْتِ مَالِ الْمُسْلِمِینَ مَا یُسَاوِی عِقَالًا(5) وَ لَمْ یَأْکُلْ مِنْ مَالِ نَفْسِهِ إِلَّا قَدْرَ الْبُلْغَةِ وَ شَهِدُوا جَمِیعاً أَنَّ أَبْعَدَ النَّاسِ مِنْهُ مَنْزِلَةً أَقْرَبُهُمْ مِنْهُ.

(6)

ص: 116

**[ترجمه]الإختصاص: ابن دأب گوید: مردم را دیدم که روایت می کنند که: عرب می گفت: خداوند پیامبری را در میان ما مبعوث می کند که در میان صحابه او شخصی وجود دارد که هفتاد خصلت از مکارم دنیوی و اخروی را دارد. سپس به جستجو و نگریستن در چنین شخصی پرداختند حتی به داشتن ده خصلت به جای هفتاد خصلت اکتفا کردند. اما شخصی را نیافتند که خصلت های دنیوی واخروی با هم در او جمع شده باشد تنها ده خصلت دنیوی را که اصلا دین در آن نقشی نداشت، در زهیر بن حباب الکلبی یافتند که عبارت بودند از: شاعر، طبیب، سوارکار، ستاره شناس، شریف, نیرومند، کاهن، پیشگو، نسب شناس و رجز خوان. آورده اند که او سیصد سال زندگی کرد و چهار بار پوست عوض کرد.

ابن دأب گفت: سپس به نگریستن و جستجوی در میان عرب پرداختند - افرادی که این کار را انجام می­داند اهل نظر بودند - در هیچ کسی خصلت های دنیوی و اخروی که بعضی از آنها را قبول و بعضی دیگر را نمی پسندیدند اما چاره ای جز شمارش آن نداشتند، جمع نشده بود به جز در علی بن ابی طالب علیه السلام، که به همین خاطر به او حسادت بردند، حسادتی که قلب ها را فاسد و اعمال را بر باد می­دهد. علی علیه السلام شایسته ترین فرد به جمع شدن تمام این صفات در او بود چرا که خداوند به واسطه او خانه های مشرکین را ویران و رسولش را یاری رساند و با کشتن مشرکان در جنگ های متعدد پیامبر دین اسلام را عزت بخشید.

ابن دأب گفت: به آنها گفتم این خصلت های جمع شده در علی چه چیزهایی هستند؟ گفتند: همراهی با پیامبر و بخشیدن جان خود در راه او، حفاظت و دفع خسارت از او، تصدیق وعده­های پیامبر، زهد، ترک آرزو، حیاء، کرم، بلاغت در خطبه ها، ریاست، بردباری و علم، قضاوت تمام کننده، شجاعت، خوشحالی نکردن بعد از پیروزی، نبود غرور و ترک حیله و مکر و خیانت، سرباز زدن از بریدن اعضای بدنِ[دشمن کشته شده] در حالی که توانایی آن را داشت، میل خالصانه به سوی خداوند، غذا دادن به فقیران با اینکه دوستش داشت، خوار شمردن چیزهای دنیوی که به دست می­آورد، جلوگیری از برتری دادن خود وفرزندانش بر زیردستانش، خوردنش پست ترین چیزی را که رعیتش می خورد، پوشیدنش پست ترین لباسی را که مسلمانی می پوشید، تقسیم کردن مساویش، عدالتش با زیردستان، قاطعیتش در جنگ وقتی که مردم او را تنها می گذاشتند و او در هنگامی که تنهایش می گذاشتند همچون وقتی که با او جمع می شدند بود به خاطر اطاعت از خدا و پیروی از دستورش. قدرت حفظش، همان چیزی که عرب، آن را عقل می نامد به طوری که گوش شنوا لقب گرفت، بخشش، نشر حکمت، استخراج کلمات، بلیغ بودن در موعظه و احتیاج مردم به او وقتی حضور داشت به گونه ای که جز به سخن او عمل نمی شد، گره گشائی در مشکلاتی که مردم در رفع آن عاجز بودند، دفاع از مظلوم، یاری رساندن به درماندگان، جوانمردی، عفت در شکم و عورت، اصلاح و مدیریت اموالش تا به مال دیگران نیازمند نشود، ترک سستی و تنبلی، عدم نالیدن به هنگام درد جراحت، پنهان نگاه داشتن جراحاتی که از سر تا پا در بدنش وجود داشت و هزار جراحت در بدن او در راه خداوند وجود داشت، امر به معروف و نهی از منکر، برپائی حدود الهی اگر چه به ضرر خودش هم باشد، ترک کتمان آنچه که مورد رضای خداوند است علیه فرزندانش، اقرار مردم به آنچه که قرآن درباره فضائل او نازل کرده است، تصدیق مردم به آنچه که راویان به نقل از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره فضائل او روایت کرده­اند و اتفاق نظر آنها در عدم رد دستورات پیامبر توسط او، هیچگاه در ماموریت هایی که پیامبر به او سپرد نترسید، شهادت هم عصرانش به اینکه سهم آنها را کامل می داد و خودش از دنیای آنها دوری می کرد، در قضاوت کردن رشوه نطلبید، پاکی قلب، قوت سینه به هنگام حکم خوارج علیه او به طوری که تنهائی بر روی منبر ماند و بقیه از مسجد فرار کردند، سخن مردم درباره اینکه پرندگان بر او گریه کردند، آنچه که ابن شهاب زهری درباره او روایت می­کند که سنگهای سرزمین بیت المقدس را به هنگام به شهادت رسیدن او بر عکس که می کردند در زیر آنها خون تازه بود، امر عظیم که حتی راهبان هم درباره آن سخن گفتند، خواستن او از مردم تا از او درباره فتنه­ای که صد نفر با آن گمراه و صد نفر هدایت می­شوند سؤال بپرسند، آنچه که مردم درباره عجائب او در خبر دادن از فتنه خوارج و قتل آنها روایت می­کنند، با وجود این دچار فخر فروشی و خود پسندی نشد بلکه در چنین حالت هایی اشک بر او غلبه می­کرد و در برابر خداوند اظهار خواری می­کرد تا جایی که رسول خدا صلی الله علیه و آله به او می­فرمود: ای علی! چرا گریه می­کنی؟ فرمود: به خاطر رضایت رسول خدا از خودم گریه می­کنم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند، ملائکه و رسولش از تو راضی هستند، احساس سرما نکردن در روزهای سرد و احساس گرما نکردن در روزهای گرم چنان که هیچگاه احساس سرما و گرما نمی­کرد، در دست داشتن مداوم شمشیر برای جهاد در راه خدا، زیبائی. راوی گفت: روزی علی علیه السلام به دیدن پیامبرصلی الله علیه و آله رفت، رسول خدا فرمود: گویا که ماه شب چهارده را دیدم، و در مستحکم بودن خلقتش با مردم متفاوت بود. گفت: کولی داشت که همانند کوهان گاو نر بود، فاصله میان شانه هایش زیاد بود، ساعد هایش از بازوانش بازشناخته نمی­شد، چراکه درهم­آمیخته و ستبر بود. هر کسی را که با دست می­گرفت نفس او را بند می­آورد و چنانچه کمی به او فشار می آورد او را به قتل می رساند.

ابن دأب گفت: گفتیم: معنای نخستین خصلت او یعنی«مواسات» چیست؟ گفتند: رسول خدا به علی علیه السلام گفت: قریش به توافق رسیده­اند که مرا به قتل رسانند، ای علی! تو به جای من در بسترم بخواب. علی علیه السلام گفت: پدر و مادرم به فدایت، از خدا و پیامبرش اطاعت می کنم. سپس علی در بستر ایشان خوابید و پیامبر کاری را که خدا به او امر کرده بود، انجام داد و قریش از شب تا صبح به اشتباه، علی را زیر نظر داشتند. او را گرفتند و گفتند: تو در طول شب ما را فریب دادی. پس چوب هایی از درخت کندند و با آن او را زدند تا جایی که نزدیک بود او را بکشند، اما حضرت از دست آنان گریخت. پیامبر صلی الله علیه و آله که در غار بود، برای او پیغام فرستاد که سه شتر کرایه کن؛ یکی برای من، یکی برای ابوبکر و یکی هم برای راهنما، و تو دخترانم را بیاور تا به من ملحق شوید. او این دستور را اجرا کرد.

ابن دأب گفت: پاسداری و بخشش به چه معناست؟ گفتند: علی علیه السلام پیاده راه می رفت و دختران رسول خدا صلی الله علیه و آله را بر پشت خویش حمل می کرد، در روز پنهان می شد و شب هنگام، با پای پیاده، آنان را حرکت می­داد تا این که با پاهای خونین به رسول خدا رسید. رسول خدا خطاب به او فرمود: آیا می دانی در شأن تو، چه چیزی نازل شد؟ پس علی علیه السلام را از آیاتی مطلع ساخت که اگر تا پایان دنیا در دنیا باقی می ماند مقابلی برای آن نبود. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: یا علی! در شأن تو این آیه نازل شد: «فاستجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لاَ أُضِیع عمَلَ عامِلٍ مِّنکُم مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَی»{ پس پروردگارشان دعای آنان را اجابت کرد [و فرمود که] من عمل هیچ صاحب عملی از شما را از مرد یا زن که همه از یکدیگرید تباه نمی کنم} در این آیه، منظور از مردان، تو هستی و منظور از زنان، دختران پیامبر خدا هستند، همچنان که خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «فَالَّذِینَ هَاجَرُواْ وَأُخْرِجُواْ مِن دِیَارِهِمْ وَأُوذُواْ فِی سَبِیلِی وَقَاتَلُواْ وَقُتِلُواْ لأُکَفِّرَنَّ عنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَاللّهُ عندَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ» { پس کسانی که هجرت کرده و از خانه های خود رانده شده و در راه من آزار دیده و جنگیده و کشته شده اند بدیهایشان را از آنان می زدایم و آنان را در باغهایی که از زیر [درختان] آن نهرها روان است درمی آورم [این] پاداشی است از جانب خدا و پاداش نیکو نزد خداست} - . آل عمران/ 195 -

ابن دأب گفت:منظور از دفع ظلم چیست؟ گفتند: آنگاه که رسول خدا صلی الله علیه وآله در شعب ابی طالب تبعید شد، ابو طالب تمام مال و سرمایه­اش را بخشید و مانع آسیب رساندن چند قبیله قریش به پیامبر شد. وی همچنین به علی بن ابی طالب علیه السلام هم که همراه پیامبر بود و در کارهایش او را همراهی و کمک و حمایت می­کرد، این کار را توصیه کرد .

گفت: معنای تصدیق به وعد چیست؟ گفتند: رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام گفت و او را باخبر کرد از پاداش و توشه و سرنوشت خوب کسی که با مال، نیت و جانش با نیکی به مجاهدت در راه خداوند ­پردازد. پس علی علیه السلام ثواب دنیوی را به تعجیل با پاداش اخروی عوض نکرد و خود را بر کسی به خاطر آنچه داشت برتر ندانست و پاداش این دنیائی را رها کرد تا آن را یکجا در قیامت دریافت کند و با خداوند عهد کرد تا از دنیا فقط آنچه را که نیاز دارد طلب کند و آن چه را که با تلاش و عَرق جبین پیدا می کند، چنانچه از مخارجش فزون تر باشد همه را برای آخرت خود پیش فرستد پس این آیه شریفه نازل گردید: «وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّه»{و هر گونه نیکی که برای خویش از پیش فرستید آن را نزد خدا باز خواهید یافت آری خدا به آنچه می کنید بیناست} - . بقرة /110 - .

ابن دأب گفت: پرسیده شد: معنای زهد در دنیا چیست؟ گفتند: علی علیه السلام جامه پنبه­ای سفید می­پوشید و قسمت هایی از آن را که انگشتانش فراتر می­رفت می­برید، طول آستین را کوتاه و پائین آن را تنگ می­کرد. طول آستینش سه وجب و پائین آن دوازده وجب و مرکز لباس - قسمتی که رو شانه و کمر قرار می­گیرد - شش وجب بود.

گفت: گفتیم معنای ترک آرزو چیست؟ گفت: به او گفته شد: قسمت های از پارچه را که در پشت انگشتانت قرار می­گیرد بریده­ای، چرا آستینت را جمع نمی­کنی؟ گفت: امر سریعتر از این است. پس تمام افراد بنی هاشم نزد او جمع شدند و از او خواستند و پرسیدند که چرا لباسش را به آنها بخشیده است و مانند مردم عادی لباش پوشیده است؟ وی در پاسخ به آنها در حالی که که گریه می­کرد و نفس عمیق می­کشید گفت: پدر و مادرم فدای کسی شود که تا هنگام مرگ هیچگاه شکمی سیر از نان گندم نخورد. سپس به آنها گفت: این لباس هدایت است که فقیر به آن اکتفا می­کند و مؤمن با آن خود را می­پوشاند .

گفتند: معنای حیاء چیست؟ گفت: هرگاه در نبرد عورت دشمنش ظاهر می­شد به خاطر شرم وحیاء او را رها می کرد و دست از کشتنش بر می­داشت.

گفت: معنای کرم چیست؟ گفت: سعد بن معاذ در اوایل هجرت که علی علیه السلام هنوز مجرد بود به او گفت: چرا فاطمه را از پیامبر خواستگاری نمی­کنی؟ علی علیه السلام گفت: چگونه این جسارت را به خودم بدهم که از پیامبر دخترش را خواستگاری کنم؟ به خدا سوگند حتی اگر کنیز هم داشت جرات نمی­کردم این کار را انجام دهم. سعد سخنان علی را برای پیامبر نقل کرد، پیامبر فرمود: به او بگو فاطمه را خواستگاری کند، او را به عقدش در خواهم آورد. وقتی سعد سخنان را به علی گفت، گریه کرد و گفت: اگر خداوند متعال داماد پیامبر بودن با نزدیکی خویشاوندی با او را برایم جمع کند، سعادتمند خواهم بود.

و انچه از «کرم» شناخته می شود، پایین آوردن خویش و پرهیز از فخر فروشی بر دیگران است. همه شرافت علی علیه السلام را می­دانستند، او پسر عموی تنی پیامبر بود. پدرش ابو طالب پسر عبدالمطلب پسر هاشم بود و مادرش فاطمه دختر اسد بن هاشم بود که به هنگام وفات او پیامبر تلقینش را خواند و او را در لباس خودش دفن کرد و در ردای خودش پیچید سپس برایش تضمین کرد که کفنش پوسیده و عورتش ظاهر نشود و فرشته قبر بر او فشار نیاورد و هم او بود که پیامبر در ستایش او لب به سخن گشود و از رفتارش به هنگام مرگ پدر و مادرش و رفتن نزد او در خانه ابو طالب، به نیکی یاد کرد و فرمود: هیچ کس مانند مادر علی به من سود نرساند.

اما بلاغت، وقتی علی علیه السلام از منبر پائین آمد مردم به طرفش رفتند وگفتند: ای امیر مؤمنان! هیچ کس را بلیغ تر و فصیح تر از تو نیافته­ایم، علی علیه السلام تبسمی نمود و سپس گفت: چرا که نباشم من به دنیا آمده مکه هستم و غیر از این دو کلمه چیزی نگفت.

اما خطبه، آیا شنوندگان اولین وآخرین هرگز مانند خطبه ها و سخنان او را شنیده­اند؟ بعضی از اهل دواوین بر این باورند که اگر کلام علی علیه السلام و خطبه ها و بلاغت او در سخن گفتن نبود هیچ کس نمی­توانست نامه ای زیبا به امیری و یا رعیتی بنویسد.

اما درباره ریاست، تمام آن کسانی که از روی جهالت و نادانی با آن حضرت مخالفت نموده و با او جنگ کردند، گفتند: خواستار خونخواهی عثمان هستیم با این حال آنها قلبا ادّعای ریاست امیر­مؤمنان را با حضور او نمی کردند. حضرت علیه السلام در جواب آنها فرمود: من شما را به سوی خدا و رسول خدا فرا می­خوانم، عمل کنید به آن چیزهایی که به اقرار خودتان از جانب خدا و رسول واجب گشته است و دعوت رسول خدا را در راستای پایبندی به کتاب الهی و سنت نبوی اجابت کنید.

اما در باره حلم، صفیه دختر عبدالله خزاعی به امیرمؤمنان علیه السلام گفت: خدا زنانت را بی شوهر کند همان طوری که زنان ما را بی شوهر کردی و خدا فرزندانت را یتیم کند همان طوری که فرزندان ما را یتیم کردی. مردم برخواستند و به طرف آن زن هجوم آوردند که آن حضرت فرمود: به زن کاری نداشته باشید. آنها هم از او دست برداشتند. پس صفیه رو کرد به اهل خود و به آنان گفت: وای بر شماها [گویا اهل این زن او را وادار به این سخنان خشن کرده بودند] که همه ایشان از حِلم و بردباری علی بن ابی طالب علیه السلام تعجب کردند که هیچ گونه متعرض صفیّه نشد.

اما علم، چه بسیار که عمر گفت: اگر علی نبود عمر هلاک می­شد.

اما مشورت، در هر مسئله­ای که بین مسلمانان رخ می­داد سخنان علی علیه السلام گره گشا بود.

اما قضاوت، هیچ­گاه پیش نیامد که کسی نزد او بیاید و به او بگوید فردا برگردد یا او را رد کند، بلکه در همان بار اول قضیه را فیصله می­داد و اگر مجدداً برای همان موضوع مراجعه می کرد همان جواب اول را بدون کم و زیاد می شنید.

اما شجاعت، امیرمؤمنان علیه السلام در شجاعت و دلاوری چنان بوده که در میان اولین و آخرین مانند او نبوده و در جنگیدن و به زانو در آوردن لشکرها نظیر نداشته است. هرگز پشت به لشکری نکرده و تمام حریفان خود را به قتل رسانیده، و هرگز از کسی نترسیده و هیچ کس را با شمشیر خود از درازا نزده است مگر آنکه قامت او را شکافته و اگر از پهنا زده او را به دو نیم کرده.

روایت کرده اند که روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را بر اسبی سوار کرد تا به جنگ رود، او به پیامبر اکرم عرض کرد: پدر و مادرم به فدایت مرا با اسب چه کار؟! زیرا من در میدان جنگ احدی را دنبال نمی کنم و نیز از کسی فرار نمی ­کنم و هرگاه شمشیر را حمایل کنم آن را فرود نمی آورم مگر برای رضای همان کسی که برای او شمشیر بسته­ام.

یکی دیگر از صفات آن حضرت این است که هنگام کشتن دشمن اظهار خوشنودی نمی نمود و حالت تکبّر و ناز به خود نمی گرفت. در جنگ اُحُد برای پیغمبر صلی الله علیه و آله پی در پی خبر می آوردند که علی بن ابی طالب صاحبان عَلَم را به قتل رسانید ولی آن حضرت و به خود نبالید و تکبر نورزید. اما ابو دجانه انصاری در میان صف دو لشکر به طور تکبّر و تبختر حرکت می کرد. پیغمبر صلی الله علیه و آله به او فرمود این گونه راه رفتن را خداوند دشمن می دارد مگر در این موقع (جنگ).

اما ماجرای کارزار خیبر و کشتن مرحب و فرار افرادی از اصحاب؛ پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: همانا پرچم را به دست مردی خواهم داد که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و پیغمبر هم او را دوست دارند و از جنگ فرار نمی کند - و این گفتار پیغمبر که علی بن ابی طالب فرار نمی کند، اعتراضی بود به آن کسانی که از جنگ فرار کردند - سپس پرچم را به امیرمؤمنان علیه السلام داد و او قلعه خیبر را فتح کرد و مرحب را کُشت و درب قلعه را به دست گرفت که کمتر از چهل نفر نمی­توانستند آن را از جای بردارند. این واقعه را به پیغمبرصلی الله علیه و آله اطلاع دادند. آن حضرت از جای برخواست و با خوشحالی به جانب علی بن ابی طالب حرکت نمود و چون این خبر به آن بزرگوار رسید به جانب پیغمبر صلی الله علیه و آله بیامد. وقتی به هم رسیدند پیامبر صلی الله علیه وآله به او فرمود جریان این کارزار تو به من رسید. من از تو راضی هستم. در این هنگام علی علیه السلام شروع به گریه نمود. رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: چرا گریه می کنی؟ عرض کرد چگونه گریه نکنم با آن که رسول خدا از من راضی است. سپس پیامبر اکرم به او فرمود: خداوند و ملائکه و پیامبر او از تو خوشنود می باشند. سپس فرمود: اگر این ترس را نداشتم که گروهی درباره تو غلو کنند آنگونه که نصاری درباره عیسی غلو کردند سخنی را در وصفت می گفتم که از کنار هیچ مسلمانی عبور نمی­کردی مگرآنکه خاک زیر پایت را برای تبرک بردارد.

ترک فریب ومکر و خیانت؛ مردم نزد علی علیه السلام جمع شدند وگفتند: آن کسی که با شما مخالف است فعلا او را به حکومت نصب کن و بعدا او را خلع نما. اما علی بن ابی طالب علیه السلام به آنان فرمود: مکر کردن و گول زدن و فریب دادن در آتش است.

ترک مثله کردن؛ علی علیه السلام به پسرش حسن گفت: پسرم قاتل مرا بکش اما بپرهیز از مثله کردن؛ چرا که رسول آن را را ناروا دانسته است حتی برای سگ هار.

اما تمایل به تقرب به خداوند با صدقه؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: ای علی! دیشب چکار کردی؟ گفت: برای چه می­پرسی ای رسول خدا؟ فرمود: خداوند چهار آیه را درباره تو نازل کرده است، گفت: پدر ومادرم فدایت شوند، چهار درهم داشتم یک درهم را در شب، یک درهم را در روز، یک درهم را آشکارا و یک درهم را در خفا بخشیدم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند متعال این آیه را درباره تو نازل کرد: «الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُون»{کسانی که اموال خود را شب و روز، و نهان و آشکارا، انفاق می کنند پاداش آنان نزد پروردگارشان برای آنان خواهد بود؛ و نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می شوند} - . بقره / 274 - سپس فرمود: آیا عملی غیر از این انجام داده­ای؟ خداوند متعال هفده آیه پی در پی بر من نازل کرده است از آیه: « ِ إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً »{ به یقین ابرار و نیکان از جامی می نوشند که با عطر خوشی آمیخته است} - . انسان/ 5 - 22 -

تا «إِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُورا »{این [پاداش] برای شماست و کوشش شما مقبول افتاده است} و «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیرا» {و به [پاس] دوستی [خدا] بینوا و یتیم و اسیر را خوراک می دادند}. عالم گفت: آگاه باشید که علی بن ابی طالب به زبان نگفته است: ما برای رضای خدا شما را اطعام می کنیم و انتظار تشکر از شما نداریم، لیکن خداوند از دل او آگاه بوده است که برای خدا این اعمال را انجام داده است و به همین جهت این آیات را نازل فرموده و از قلب او خبر داده است .

اما ناچیز شمردن آنچه که در دنیا به آن دست یافته است؛ علی علیه السلام اموال بیت المال را جمع آوری کرد سپس برای تقسیم آن میان فقرا بر آن داخل شد و فرمود:

- این چیده من است و بهترین آن در میانش است. چه هر چیننده ای دستش به سوی دهانش است. [اما من آن را تقسیم کنم و به اهلش رسانم]

[و خطاب به دنیا فرمود:]سفید شو و زرد شو و کسی غیر مرا فریب ده یعنی اهل شام را اگر فردا بر تو دست یابند. و سپس فرمود: من رئیس مؤمنانم و مال رئیس ظالمان است.

برتری ندادن خود و فرزندانش بر مسلمانان، علی علیه السلام خود و خاندان خود را بر دیگر مسلمانان برتری نداد. وقتی خواهر مکرمه­اش، اُمّ هانی، به خدمت او رفت، حضرت دستور داد که بیست درهم به وی بپردازند. ام هانی بازگشت و از کنیزک عجمی خود پرسید: عطای علی به تو چقدر بود؟ او پاسخ داد: بیست درهم. ام هانی، با خشم و به عنوان اعتراض و انتقاد از این مساوات، به نزد برادر بازگشت. امام علیه السلام فرمود: باز گرد! خدای تو را رحمت کند! ما در کتاب خدا، برتری و رجحانی برای اسماعیل بر اسحاق نیافتیم. هنگامی که دختران کسری را از خراسان نزد علی علیه السلام آوردند. به آنها گفت: شما را به عقد مسلمانان در بیاورم؟ گفتند: تنها پسران تو شایستگی ازدواج با ما را دارند. اگر ما را به عقد آنها در می­آوری راضی می­شویم در غیر این صورت نه. علی علیه السلام درخواست آنها را قبول نکرد چرا که مکروه دانست در امری که به همه مسلمانان نمی رسد پسرانش را بر دیگران ترجیح دهد.

گوهری دریایی که ارزش آن را کسی نمی دانست، به عنوان هدیه از بصره برای آن حضرت فرستادند. امّ کلثوم دخترش عرض کرد ای امیر­مؤمنان! اجازه می دهی من این گوهر را گردن بند خود کنم؟ حضرت به ابورافع فرمود: این گوهر را بردار و داخل بیت المال کن و هیچ کس حق تصرف در آن را ندارد تا آن وقتی که جمیع دختران مسلمین مانند آن را به دست آورند.

پس از به خلافت رسیدن در مدینه خطبه ای خواند و فرمود: ای گروه مهاجر و انصار و ای گروه قریش، بدانید سوگند به خداوند، تا زمانی که خوشه­ای خرما برای من در یثرب باشد، من هیچگاه چیزی از حقوق و غنائم شما را برای خود برنمی­دارم. آیا می­بینید که من خود و فرزندانم را از آن منع کرده و به شما می­بخشم؟ و البته میان سیاه و سرخ شماها فرقی نمی گذارم و هر چیزی را به طور مساوی میانتان تقسیم می کنم، در این میان عقیل (برادر حضرت) برخواست و گفت: من را با سیاهی از سیاهان مدینه یکسان قرار می دهی؟ امیرمؤمنان علیه السلام به او فرمود بنشین خدا تو را رحمت کند، آیا کس دیگری غیر از تو در این جا نبود که سخن بگوید؟ تو برتری بر آن سیاه نداری مگر به سابقه ای نیکو و یا تقوا.

اما درباره لباس؛ زیاد بن شداد حارثی از صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله نزد آن حضرت از برادرش عاصم بن زیاد شکایت کرده و عرض کرد: ای امیرمؤمنان برادرم از دنیا دوری گزیده و به عبادت صرف مشغول شده، به خانه من هم نمی­آید و پست ترین لباس را پوشیده است، امیرمؤمنان فرمود: او را نزد من بیاورید. چون آمد گفت: ای امیرمؤمنان! من هم مانند شما لباس پوشیده­ام. علی علیه السلام فرمود: تو نمی­توانی چنین کنی، زیرا وقتی امام مسلمانان ولایت امر ایشان را به دست می­گیرد لباس پایین­ترین فقیر آنان را می­پوشد تا این که فقر و تنگدستی آنان را پریشان نکند و از پای درنیاورد. بدان که باید از بهترین لباسی که قومت می­پوشند استفاده کنی و به نعمت های پروردگار اقرار کنی «وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّث» {به نعمت پروردگارت خبر بده} و عمل به نعمت بهتر از صحبت کردن درباره آن است .

یکی دیگر از صفات آن حضرت عدالت با رعیّت و تقسیم کردن بین آنان به طور مساوی است، امیرمؤمنان علیه السلام عمّار یاسر و ابوالهیثم بن تیهان را متولی بیت المال مدینه قرار داد و نوشت: عربی و قریشی و انصاری و عجمی و هر کسی که از قبایل عرب و عجم که داخل در اسلام شده اند مساوی می باشند. سهل بن حنیف، نوکر سیاه خود را به حضور آن حضرت آورده و گفت، چند دینار به این می دهی؟ فرمود: خودت چقدر گرفته ای؟ عرض کرد من و همه مردم سه دینار گرفته ایم، حضرت فرمود به این هم سه دینار بدهید.

پس چون مسلمین فهمیدند هیچ کس تفضیل و برتری بر دیگری ندارد مگر به تقوی، طلحه و زبیر نزد عمار و ابوالهیثم رفتند و گفتند: ای ابویقظان برای ما از صاحبت اذن بگیر. او گفت: آن صاحبم علی علیه السلام است که دست کارگر خود را گرفته و بیل و زنبیل را برداشته و به جانب چاه ملک رهسپار شده اند. این چاه تُبّع بوده که چاه ملک نامیده شده و خود امیرمؤمنان علیه السلام آن را حفر کرده و درخت های خرما در آن جا کاشته بوده است. این است عدالت با رعیت و تقسیم بالسویّه.

ابن دأب گفت: گفتیم: درباره خوراک او که مانند خوراک فقیرترین رعیت بوده توضیح دهید. گفتند: مردم نقل کرده اند که امیرمؤمنان علیه السلام به دیگران نان و گوشت می داد و خود نان جو و زیتون می خورد، و ظرف غذایش را مُهر می کرد که چیزی به آن اضافه نکنند و شنید که در خانه گوشتی را تفت می دهند از جای برخاست و گفت: آیا در ذمّه علی بن ابیطالب کباب کردن گوشت کراکر باشد - . منظور بهترین قسمت بدن شتر است برای خوردن - ؟ اهل و عیالش از این گفتار حضرت ترسیدند و عرض کردند ای امیرمؤمنان! خانواده زوجه ات فلانی شتری را در قبیله خود نحر کرده­اند و قسمتی از آن را به خاطر او جدا نموده و برایش فرستاده اند. آن حضرت فرمود: بخورید گوارایتان باشد. گفته می­شود آن زن دیگر هیچ دردی نگرفت تا مرگ. - . ظاهرا منظور این است که به خاطر کلام حضرت که فرمود گوارایتان باشد، چنین شد.(مترجم) - امیرمؤمنان به این خاطر می­ترسید که مبادا این گوشت به عنوان هدیه از طرف رعیّت فرستاده شده باشد زیرا هدیه قبول کردن والی مسلمانان در واقع خیانت به مسلمین است.

گفته شد: قاطعیت به چه معنا است؟ گفت: امیرمؤمنان علیه السلام از جنگ برگشت و در نخیله (اسم موضعی است نزدیک کوفه) اطراق کرد. لشکریانش از او اجازه خواستند و گفتند ای امیرمؤمنان شمشیرهای ما کند شده و نیزه های ما از کار افتاده است به ما اذن بده تا برویم و با وسائل مجهّز برمی گردیم. آنها رفتند و خود آن حضرت در نخلیه بماند و می فرمود: جنگجوی شب زنده دار آن کسی است که از بیداری شب و تشنگی روز و از فراق زن و فرزند اندوهگین نمی شود. ابن دأب می گوید: نه آن افرادی که اجازه گرفته و رفته بودند به طرف حضرت برگشتند و نه آن کسانی که در نخیله مانده بودند برای جنگ آماده شدند. پس چون امیرمؤمنان این وضع را از آن مردم دید داخل کوفه شده و بر منبر بالا رفت و فرمود: به خدا قسم شما مردم هنگام رفاه و آسایش، شیران بیشه هستید و روباه های مکّار. شماها رکنی نیستید که با آن بتوان در جنگ حمله کرد و یارانی نیستید که به آنان پناه آورده شود. ای مردمانی که بدن هایتان گرد یکدیگر جمع است ولی افکار و رأی هایتان پراکنده و مختلف می باشد. دعوت کسی که شما را بخواند اجابت نمی شود و کسی که درباره شما رنج و زحمت کشیده است دل او راحتی و آسایش نمی یابد. شماها با کدام امام بعد از من جنگ خواهید کرد؟ و از چه خانه ای بعد از خانه و سرزمین خودتان دفاع خواهید نمود؟ (سپس ابن دأب می گوید): امیرمؤمنان در آخر جنگش به واسطه یاری نکردن مردم، اندوه و خشمش بیشتر بود و مردم او را ناامید کرده بودند.

گفت: حفظ چیست؟ گفت: آن است که عرب آن را عقل می نامد. هیچ گاه پیغمبر صلی الله علیه و آله او را به امری خبر نمی داد مگر آن که آن را از بر می کرد و هیچ چیزی بر پیامبر نازل نمی گردید مگر آن که آن را حفظ می نمود و آن چه از عجایب آسمان به زمین نازل می شد آن را از رسول خدا می پرسید تا آن که: «وَ تَعِیهَا أُذُنٌ وَاعِیة» - . الحاقة/ 12 - { و گوشهای شنوا آن را نگاه دارد }در شأنش نازل گردید .

روزی علی بن ابی طالب علیه السلام آمد و درب منزل پیغمبر صلی الله علیه و آله ایستاد. در آن هنگام ملائکه بر آن حضرت سلام می کردند. حضرت ایستاد تا وقتی سلام کردن فرشتگان تمام شد، آنگاه داخل خانه شد و عرض کرد: ای رسول خدا چهار هزار و چندی ملائکه بر شما سلام کردند. حضرت به او فرمود: تو از کجا می دانی؟ عرض کرد من گفتارهای آنان را ضبط کردم. هر فرشته ای با زبانی مخصوص بر شما سلام می کرد که غیر از زبان فرشته دیگر بود. سید حمیری سروده است:

- او همچنان با دو دست خود می­شمارد و می­شنید، گویی شمارنده­ای از اهالی دارین است.

- که کشتی­های هند در حالی که ناخداهای خود را معلق ­کرده بودند، نوع اعزام و آمدن خود را به سوی او منتهی می­کردند.

ابن دأب گفت: دارین روستایی از روستاهای اهالی شام و اهالی جزیره است که مردمش از بهترین مردمان هستند.

یکی دیگر از صفات آن حضرت فصاحت است: مردم از جای برخاسته عرض کردند: ای امیرمؤمنان ما نشنیده ایم هرگز فصیح تر و سخنران تر از شما؟ فرمود: چرا چنین نباشد، حال آن که متولد مکه هستم.

ابن دأب گفت: با افرادی برخورد کردم که سرزنش می نمودند هر کسی که در میان سخنان خود از گفتارهای دیگران کمک و یاری می جوید و نیز اشخاصی را دیدم که کسی را که در بین گفتار دست خود را به عضوی از اعضایش و یا بر زمین می زد و یا در خلال سخنرانی خویش از مطالب دیگران استفاده می نمود سرزنش می کردند. گروه اولین را دیدم که می گفتند امیرمؤمنان علیه السلام از وقت چاشت تا ظهر سخن می­گفت و غیر از آنچه تکلم کرده بود در کلامش داخل نمی­شد - در باره یک موضوع سخن می­گفت -. آنان روزی سخن او را شنیده­اند که فرمود:

به خدا سوگند از روی اختیار نزد شما نیامدم بلکه به اجبار آمدم. آگاه باشید به خدا سوگند، پس از من اسیر اسیرانی خواهید شد که شما را بر سر غیرت خواهند آورد و شما را ابزار غیرت خواهند کرد. آگاه باشید که به خدا سوگند، پشت سر شما پی­آمدی خواهد بود که هیچ یک از شما را باقی نخواهد گذاشت و شیر و گرگ خونخوار و چموش است که ده تن از ایشان شما را ارث خواهند برد که گنج­هایتان را از پستوهایتان بیرون می­کشند و آخرین آنان از اولین آنها مهربان­تر نیست. سپس دین و دنیاتان در میانتان نابود می­شود. به خدا سوگند، شنیدم که می­گویید: من دروغ می­گویم، علیه چه کسی دروغ می­گویم؟ بر خدا دروغ می­بندم در حالی که من اولین نفری هستم که به خدا ایمان آورد. به پیامبر او دروغ می­بندم حال آن که من اولین کسی هستم که او را تصدیق کرد. نه هرگز به خدا قسم، اما سخنانی است که از پیامبر گرفته ام که شما از آن غایب بودید، و لیاقت شنیدن آن را نداشتید. وای بر امت، پیمانه - علم و حکمت را - بدون قیمت می­دهم اگر برای آن ظرفی باشد. «و شما حتما خبر آن را مدتی دیگر خواهید دانست». همانا من اگر شما را به امر ناگواری وادار کنم که خدا عاقبت آن را خیر قرار داده و در راه او و به خاطر او باشد، که اگر پایداری کنید هدایت می­شوید و اگر منحرف شوید راست داشته می­شوید و اگر امتناع کنید با شما آغاز می­کنم، آن امر حتما همان امر محکمی خواهد بود که بر او غلبه نمی شود. ولی به چه کسی و به سوی چه کسی؟ با شما شما را مداوا می­کنم و با شما شما را سرزنش می­کنم مثل کسی که می­خواهد با خاری خار دیگر را قطع کند. ای کاش بعد از قومم قوم دیگری و قبل از روزم روز دیگری داشتم.

- آنجا اگر فرابخوانی، مردانی مانند ابرهای تابستانی نزد تو می­آیند

خدایا، فرات و دجله دو نهر گنگ و کر و کور و لال هستند. خدایا، دریایت را بر آنها مسلط کن و یاری­ات را از آنان دریغ بدار؛ که آب کشندگان از چاهها با ریسمانها خسته و ناتوان شدند. کجایند آنها که به اسلام دعوت شدند و پذیرفتند و قرآن را خواندند و آن را حاکم کردند. به جهاد فراخوانده شدند پس به آن شیفته شدند چنانچه شتران به فرزندان خود. و شمشیرها را از غلاف­هایش بیرون کشیدند و دو سوی نیزه­ها را گرفتند با پیشروی و صف به صف. یک صف کشته می شد و یک صف نجات می یافت. نه از نجات خوشحال می­شدند و نه به فناء نسبت داده می­شدند. آنان برادران منند که رفتند؛ پس حق ستایش، آنان راست اگر ما کُند بودیم .

سپس دیدیم که چشمانش اشک می­ریزد و می­فرماید: إنا لله و إنا إلیه راجعون؛ تا کی دعوت به زندگانی همچون شکم مار؟ از آنان نمی­شنوی تا کی؟ تا کی؟

ابن دأب می گوید: هر چه در این جا نقل شده است، همان هایی است که راویان ثبت و ضبط نموده اند. و آن چه از کلمات امیرمؤمنان علیه السلام ساقط شده زیادتر از آنست که نوشته شده و طوریست که نمی توان آن ها را از این عبارات به دست آورد.

اما درباره حکمت و بیان کلمات با زیرکی، هیچگاه در میان مردم بلاغتی که در موعظه و پندهای علی علیه السلام وجود دارد شنیده نشده است. از جمله سخنان حکمت آمیز او می­توان به وصفش از مردی پرداخت که درباره آن می­فرماید: مردم را نهی می کند ولی خودش دست برنمی دارد. مردم را به کارهای خیر امر می کند اما خودش آن را انجام نمی دهد. زیاده از آن چه که باقی مانده درخواست می نماید. و آنچه را که به او داده شده از بین می برد. نیکوکاران و صالحین را دوست می دارد ولی کردار آنان را انجام نمی دهد. از گناهکاران بیزار است اما خود جزو آنها است. در چیزهایی که نابود شدنی است کوشش می کند و در چیزهایی که باقی و جاویدان است سهل انگاری می نماید. به واسطه گناهانش از مرگ کراهت دارد ولی آن گناهان را در زندگی­اش ترک نمی­کند.

ابن دأب گفت: آیا بشر هیچ گاه فکر کرده است درباره خودش که دارای چه صفتی است و یا آن چه دیگران درباره اوصاف او گفته اند؟

یکی دیگر از صفات آن حضرت آن است که مردم به او نیازمند و او از مردم مستغنی بود، زیرا هیچ موضوعی تاریک و مبهمی برای مردم پیش نمی آمد که درباره حلّ آن موردی غیر از آن حضرت پیدا کنند. چنان که یهودی ها نزد او می آمدند و از حضرتش پرسش ها می نمودند و سؤال های دشواری مطرح می کردند و او هم از تورات و دیگر کتاب های خودشان به آنان جواب می داد و چه بسیار یهودی که مسلمان شدند و سبب اسلام آن ها آن حضرت بود.

و امّا بی نیازی آن حضرت از مردم آنست که هیچ گاه دیده نشده که علی بن ابی طالب علیه السلام به سراغ کسی رفته و از او چیزی بپرسد و یا از او حرفی استفاده کرده باشد .

اما درباره حمایت از مظلوم و فریاد رسی ستم دیده، ابن دأب گفت : کوفیّون گفته اند: روزی سعید بن قیس همدانی امیرمؤمنان علیه السلام را دید که در کنار دیواری نشسته است. عرض کرد: یا امیرمؤمنان در چنین ساعتی این جا نشسته ای؟ فرمود بیرون نیامدم از خانه مگر برای آن که مظلومی را کمک کنم و به داد ستمدیده ای برسم. در همین حال بود که زنی سراسیمه و پریشان که نمی دانست به کجا برود، سر رسید تا آن که نزد آن حضرت ایستاد و گفت: ای امیرمؤمنان! شوهرم به من ستم می کند و بر من تعدّی می نماید و سوگند یاد نموده که مرا بزند. شما با من بیایید تا نزد او برویم آن حضرت سر خود را به زیر افکنده و سپس سر برداشت و فرمود: سوگند به خدا چنین نخواهد ماند تا آن که حق مظلوم از ظالم گرفته شود بدون دشواری و ناراحتی. سپس به آن زن فرمود: منزلت کجاست؟ آن زن خانه اش را معرّفی کرد. پس آن حضرت با آن زن حرکت کرده و رفتند تا به منزلش رسید و سلام کرد. پس جوانی بیرون آمد که جامه رنگارنگی بر خود پوشانده بود. حضرت به او فرمود: بترس از خدا چرا زنت را ترسانده ای؟ آن مرد در جواب گفت: ترا به این امر چه کار؟ سوگند به خداوند به خاطر همین گفتارت این زن را با آتش می سوزانم. عادت حضرت این بود به هر کجا می خواست برود تازیانه ای در دست گرفته و شمشیری حمایل خود می نمود پس هر که محکوم به تازیانه می شد او را تازیانه می زد و هر کسی که محکوم به شمشیر می گردید او را گردن می زد. ناگاه جوان شمشیر کشیده ای دید و حضرت به او فرمود: من تو را امر به معروف می کنم و نهی از منکر می نمایم و تو معروف را ردّ می کنی؟ توبه کن و گرنه ترا می کشم. در این میان مردم از کوچه ها می آمدند و سراغ امیرمؤمنان را می گرفتند تا آن که دور آن حضرت را گرفتند. جوان از گفتار خویش پشیمان شده و گفت یا امیرمؤمنان! مرا ببخش خدا ترا ببخشد. سوگند به خداوند مثل زمینی خواهم شد که بر من پای گذارد. در این هنگام حضرت به آن زن فرمود: برو داخل منزلت و خود برگشت در حالی که این آیه را می­خواند: «لا خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَیْنَ النَّاسِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیما»»{در بسیاری از رازگوییهای ایشان خیری نیست مگر کسی که [بدین وسیله] به صدقه یا کار پسندیده یا سازشی میان مردم فرمان دهد و هر کس برای طلب خشنودی خدا چنین کند به زودی او را پاداش بزرگی خواهیم داد - . النساء/114 - }.

و می فرمود: حمد می کنم خدا را که به دست من میان زن و شوهری اصلاح نمود سپس آیه شریفه فوق را می خواند.

دیگر از صفات آن حضرت جوانمردی، عفت شکم و عورت و اصلاح اموالش بود. ابن دأب گوید: آیا دیده ای کسی را که کوه ها را کلنگ زنی کند و مانند گردن شتر آب از آن ها جاری کند وبگوید: بشارت دهید وارثان آن را، سپس از آن درگذرد و آن را وقف ابدی قرار دهد تا آن روزی که این جهان برپاست و این بدان جهت است که خداوند آتش را از او دور کند و روی او را از آتش دور نماید و اعلام کرد که کسی حق ندارد گیاهی از یک درخت آن بردارد تا آن که تمام آن چه را که این آب آن را فرا می گیرد بروید و به حد کمال رسد؟

ابن دأب گفت: امیرمؤمنان علیه السلام سیصد هزار هسته خرما را بر بار شتر می بُرد. از او پرسیدند این ها چیست؟ فرمود سیصد هزار درخت خرماست ان شاء الله. پس آن ها را کاشت و یکی از آن ها هدر نرفت. و این از شگفتی­های او است.

اما درباره عدم سستی و ضعف، گفت: وقتی امیرمؤمنان علیه السلام از جنگ اُحُد برگشت هشتاد زخم بر بدنش وارد شده بود، به طوری که هرگاه پارچه ای [برای مداوا] داخل زخمی می نمودند از طرف زخمهای دیگر خارج می شد. در این هنگام رسول خدا صل الله علیه و آله برای عیادتش آمدند در حالی که آن حضرت مانند گوشت کوبیده ای بود که روی پوستی نهاده شده است و چون پیغمبر او را در آن حالت دید اشک بر چشمانش جاری شد و فرمود: مردی که این گونه در راه خدا مصیبت به او برسد سزاوار است که خداوند پاداشش را بدهد و حتما خواهد داد. امیرمؤمنان علیه السلام در جواب پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: پدر و مادرم فدایت شوند، شکر می کنم خدای را که مرا در حالی ندید از تو روی گردان باشم و فرار کنم. پدر و مادرم فدایت شوند. چگونه شد که من از شهادت محروم گشتم؟ پیامبر در جواب او فرمود: شهادت در پشت سرت قرار دارد ان شاء الله به آن خواهی رسد.

ابن دأب ادامه داد: پیامبرصلی الله علیه و آله به امیرمؤمنان علیه السلام فرمود ابوسفیان بین ما و خودش حمراء الاسد را موعد[جنگ] قرار داده است. علی بن ابی طالب علیه السلام گفت: پدر و مادرم فدایت شوند، اگر مرا روی دست ببرند از همراهی با شما تخلف نخواهم کرد. سپس آیات فوق در شأن امیرمؤمنان علیه السلام نازل گردید: «وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَکانُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِین »{و چه بسیار پیامبرانی که همراه او توده های انبوه کارزار کردند و در برابر آنچه در راه خدا بدیشان رسید سستی نورزیدند و ناتوان نشدند و تسلیم [دشمن] نگردیدند و خداوند شکیبایان را دوست دارد} وقبل از آن هم این آیه در موردش نازل شد: «وَ ما کانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ کِتاباً مُؤَجَّلًا وَ مَنْ یُرِدْ ثَوابَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مَنْ یُرِدْ ثَوابَ الْآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْها وَ سَنَجْزِی الشَّاکِرِین »{و هیچ نفسی جز به فرمان خدا نمیرد [خداوند مرگ را] به عنوان سرنوشتی معین [مقرر کرده است] و هر که پاداش این دنیا را بخواهد به او از آن می دهیم و هر که پاداش آن سرای را بخواهد از آن به او می دهیم و به زودی سپاسگزاران را پاداش خواهیم داد}. - . آل عمران/ 145 ،146 -

از دیگر صفات آن حضرت آن است که هیچ گاه از درد زخم شکایت نمی نمود.ابن دأب گفت: دو زن شکایت کردند از زخم های علی علیه السلام و گفتند: ای رسول خدا ما بر علی بن ابیطالب می ترسیم از این که فتیله های زخم او از زخمی به زخم دیگر می روند و با این وصف دردهای خود را پنهان می کند. ابن دأب گوید: هنگامی که امیرمؤمنان به شهادت رسید بدن او را جستجو کردند و هزار اثر زخم را در آن یافتند.

از دیگر صفات آن حضرت آنست که امر به معروف و نهی از منکر می نمود. ابن دأب گوید: امیرمؤمنان علیه السلام خطبه ای خواند و فرمود: ای مردم امر کنید به معروف و نهی نمایید از منکر. به درستی که امر به معروف و نهی از منکر اجل کسی را جلو نمی اندازد و روزی را عقب نمی برد. آورده­اند که آن حضرت در جایگاه وضویی با مردم وضو می گرفت که مردی او را فشار داده و زمین انداختند. حضرت او را با تازیانه بزد و فرمود: این نه برای آنست که با من چنین رفتاری نمودی، بلکه برای آنست که با ضعیف تر از من برخورد می کنی و این عمل را درباره او انجام می دهی و در نتیجه ضامن می شوی. ابن دأب گفت: روزی علی علیه السلام به خاطر خیس نشدن در سایه بان دکانی ایستاد، اما صاحب دکان او را راند!

اما درباره اقامه حدود اگر چه که بر ضد خودش باشد؛ ابن دأب گفت: بسیاری از افراد مشهور و صاحب مقام و منزلت بودند که مسلمین از اجرا کردن حدود درباره آن ها روی گردان شدند، اما علی بن ابی طالب علیه السلام در این کار اقدام نمود. پس آیا شنیده شده است که درباره شخص آبرومندی کسی حدّی جاری کرده باشد غیر از امیرمؤمنان علیه السلام؟ از جمله افرادی که امیرمؤمنان حد شرعی را بر آنها زد می توان اشاره کرد به عبیدالله پسر عمر بن خطاب، قدامه پسر مظعون و ولید پسر عقبة بن ابی معیط که شراب خورده بودند و مردم در حدّ زدن آنان اقدام نکرده و روی گردان شدند، ولی امیرمؤمنان علیه السلام شخصاً آن ها را حدّ زدند که مبادا حدود شرعیّ تعطیل گردد.

یکی دیگر از صفات آن حضرت آنست که گناه دختر خود ام کلثوم را کتمان ننمود. ابن دأب گوید: بعضی از حکام مقداری عنبر برای ام کلثوم هدیه فرستادند. امیرمؤمنان علیه السلام بر منبر بالا رفته و فرمود: ای مردم ام کلثوم دختر علی بن ابیطالب درباره عنبر به شماها خیانت کرده است و سوگند به خداوند اگر این عنبر را سرقت کرده بود البته می بریدم از او آن چه را که از زنان در سرقت بریده می شود.

سپس قرآن است و فضائلی که در آن به علی علیه السلام نسبت داده شده است؛ چه فضائلی که در جنگ های پیغمبر صلی الله علیه و آله به وقوع پیوسته و آیاتی از قرآن کریم در این زمینه نازل گردیده و چه فضائلی که مسلمین از پیغمبر روایت کرده اند .

از دیگر صفات آن حضرت آن است که مسلمین اتفاق نظر دارند که هیچ گاه امیرمؤمنان علیه السلام با پیامبر صلی الله علیه و آله مخالفت ننموده است و به هر جایی که او را می فرستاد از آن مکان ترسان نبود و همواره در سفرها خدمت او را می نمود و با مشک ها برای او آب می آورد و خیمه اش را سرپا می کرد و با شمشیر خود بالای سر آن حضرت می ایستاد تا آن که او را امر به نشستن و یا امر به رفتن می نمود. پیامبر صلی الله علیه و آله افراد بسیاری را برای آوردن آب گوارا به جانب جُحفه می فرستاد. آب بر آنها طغیان می نمود و برمی گشتند بدون آن که آبی بیاورند سپس امیرمؤمنان با مشک بزرگی به طرف حُجفه رهسپار شد و آب زلال گوارایی آورد. در این هنگام ارواحی به استقبال او آمدند و چون جریان را به رسول اکرم عرضه داشت، فرمود: آن ها جبرئیل و میکائیل و اسرافیل بودند که هر کدام با هزار فرشته به استقبال تو آمدند. و در این باره سید اسماعیل حمیری دو بیت شعر زیر را سروده است:

- منظورم کسی است که در آن شب میکائیل و جبرئیل بر او سلام کردند.

- جبرئیل با هزار فرشته و میکائیل با هزار فرشته بود و بعد از آنها هم اسرافیل آمد.

یکی دیگر از صفات آن حضرت آنست که جمعی از مردم یک روز پیش از شهادتش بر او وارد شدند و همگی گواهی دادند به این که حقوق و نصیب شان را از بیت المال و غنائم جنگی، همه را به طور وافر و کامل به آنان داده است، و خود از دنیای مردم کناره گرفته است، در اجرای احکام دینی رشوه ای نگرفته است، از بیت المال مسلمین حتی به اندازه زکات سالیانه شتر و گوسفند برنداشته است و از مال و اموال خودش استفاده نکرده است مگر به اندازه آنچه که نیازش را برآورده کند، و در پایان همگی گواهی دادند به این که دورترین ایشان از نظر قرابت و خویشی با حضرت، همچون نزدیک ترین ایشان به آن حضرت بوده اند .

**[ترجمه]

فِی طَاعَةِ رَبِّهِ صَابِراً عَلَی مَضَضِ (1) الْحَرْبِ شَاکِراً عِنْدَ اللَّأْوَاءِ(2) وَ الْکَرْبِ فَعَمِلَ بِکِتَابِ رَبِّهِ وَ نَصَحَ لِنَبِیِّهِ وَ ابْنِ عَمِّهِ وَ أَخِیهِ آخَاهُ دُونَ أَصْحَابِهِ وَ جَعَلَ عِنْدَهُ سِرَّهُ وَ جَاهَدَ عَنْهُ صَغِیراً وَ قَاتَلَ مَعَهُ کَبِیراً یَقْتُلُ الْأَقْرَانَ وَ یُنَازِلُ الْفُرْسَانَ دُونَ دِینِ اللَّهِ حَتَّی وَضَعَتِ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا مُتَمَسِّکاً بِعَهْدِ نَبِیِّهِ لَا یَصُدُّهُ صَادٌّ وَ لَا یُمَالِی عَلَیْهِ مُضَادٌّ ثُمَّ مَضَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ عَنْهُ رَاضٍ أَعْلَمُ الْمُسْلِمِینَ عِلْماً وَ أَفْهَمُهُمْ فَهْماً وَ أَقْدَمُهُمْ فِی الْإِسْلَامِ لَا نَظِیرَ لَهُ فِی مَنَاقِبِهِ وَ لَا شَبِیهَ لَهُ فِی ضَرَائِبِهِ (3) فَظَلَفَتْ نَفْسُهُ عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ عَمِلَ لِلَّهِ فِی الْغَفَلَاتِ وَ أَسْبَغَ الطَّهُورَ فِی السَّبَرَاتِ (4) وَ خَشَعَ لِلَّهِ فِی الصَّلَوَاتِ وَ قَطَعَ نَفْسَهُ عَنِ اللَّذَّاتِ مُشَمِّراً عَنْ سَاقٍ (5)

طَیِّبَ الْأَخْلَاقِ کَرِیمَ الْأَعْرَاقِ اتَّبَعَ سُنَنَ نَبِیِّهِ وَ اقْتَفَی آثَارَ وَلِیِّهِ فَکَیْفَ أَقُولُ فِیهِ مَا یُوبِقُنِی وَ مَا أَحَدٌ أَعْلَمُهُ یَجِدُ فِیهِ مَقَالًا فَکُفُّوا عَنَّا الْأَذَی وَ تَجَنَّبُوا طَرِیقَ الرَّدَی (6).

**[ترجمه]امالی صدوق: به حسن بصری خبر رسید که کسی گمان برده است که از علی علیه السلام بدگویی می­کند. روزی میان اصحابش برخاست و گفت: قصد داشتم در خانه را به روی خود ببندم و تا آخر عمر از خانه ام بیرون نیایم. به من خبر رسیده که یکی از شماها مرا متهم کرده است که علی را کم می شمارم. بدانید که او بهترین مردم است پس از پیغمبر ما و انیس و جلیس او است. به هنگام گرفتاری گره گشا بود. در روز نبرد هم نبردانش را می کشت. مردی از شما جدا شده که قرآن را خواند پس او را گرامی داشت، و علم را گرفت، پس او را سرشار ساخت و شجاعت به دست آورد که در طاعت پروردگارش به کار بست. او بر سختی­های نبرد صبر پیشه می­کرد و در هنگام خوشی و بدی شکرگزار بود. به کتاب پروردگارش عمل کرد و برای پیغمبرش خیر خواه بود. عموزاده و برادر رسول خدا بود. رسول خدا فقط با او برادری کرد نه با دیگر اصحابش و رازش را به او سپرد. علی علیه السلام در خردسالی از او دفاع کرد و در بزرگی به همراهش نبرد نمود. پهلوانان را می کشت و با یکه تازان میدان نبرد برای رواج دین خدا مبارزه می کرد تا جنگ پایان یابد. متمسک به عهد و پیمان پیغمبرش بود و کسی او را از آن باز نمی­داشت و مخالفی بر او چیره نمی­شد. پیغمبر با کمال رضایت از او درگذشت. دانشمندترین مسلمانان و با فهم ترین آنان بود و در اسلام بر همه سبقت داشت. در مناقب و فضائلش همانند نداشت. خود را از شهوات باز داشت و هنگام غفلت دیگران برای خدا کار کرد و هنگام سرما وضوی کامل انجام داد و در نماز برای خدا خاشع بود و خود را از لذات باز گرفت و آستین بالا زد و اخلاقی نیکو داشت و ریشه­ای اصیل داشت. پیرو روشهای پیغمبرش بود و آثار ولی خود را دنبال کرد چگونه من در باره اش چیزی گویم که هلاکم کند و کسی را نمی­شناسم که بتواند در باره او بدی سراغ دهد. ما را آزار مدهید و از راه هلاکت بر کنار باشید - . امالی الصدوق: 260 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]خصال: عبدالله بن مسعود گفت: عالمان زمین سه نفر هستند. یکی در شام، یکی در حجاز و یکی هم در عراق است. عالم شام ابو درداء، عالم حجاز علی و عالم عراق برادر شما در کوفه است. دو عالم شام و عراق نیازمند عالم حجاز هستند این در حالی است که عالم حجاز به آنها احتیاجی ندارد - . الخصال1: 82 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]امالی طوسی: عبدالله بن حویة العبدی روایت کرده: دو نفر نزد عمر آمدند ودر مورد طلاق کنیز از او سؤال پرسیدند؟ عمر پشت سرش را نگاه کرد و سپس نگاهش را متوجه علی علیه السلام کرد و گفت: ای مرد بی مو نظرت چیست؟ علی علیه السلام با انگشتانش این گونه اشاره کرد - انگشت سبابه و انگشت بعد از آن را نشان داد - عمر به آنها رو کرد و گفت: طلاق کنیز دو طلاق است، آن دو مرد گفتند: سبحان الله ما نزد تو که امیرمؤمنان هستی آمده­ایم و در مورد مسئله­ای سؤال می­کنیم حال آنکه تو از کسی دیگر سؤال می­پرسی؟ و او با تو سخن نگفت. عمر گفت: آیا این مرد را می­شناسید؟ گفتند: نه، عمر گفت: او علی بن ابی طالب است از پیامبر شنیدم که فرمود: اگر آسمانهای هفت­گانه و زمین­های هفت­گانه در کفه­ای قرار گیرند و ایمان علی در کفه ای دیگر، ایمان علی سنگینی خواهد کرد - . امالی الطوسی: 149 - .

امالی طوسی: محمد بن تسنیم هم مانند آن را آورده است - . امالی ابن الشیخ: 17 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]جمله اخیر کنایه از غسل رسول خدا صلی الله علیه و آله توسط علی علیه السلام است که در آن احتمال مسح عورت وجود دارد.

**[ترجمه]

ص مَا أَرَدْتُ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا عُمَرُ جِئْتَ لِتَسْأَلَنِی إِلَی مَنْ یَصِیرُ هَذَا الْأَمْرُ مِنْ بَعْدِی فَقُلْتُ صَدَقْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ یَا عُمَرُ هَذَا وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی مِنْ بَعْدِی فَقُلْتُ صَدَقْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَذَا خَازِنُ سِرِّی فَمَنْ أَطَاعَهُ فَقَدْ أَطَاعَنِی وَ مَنْ عَصَاهُ فَقَدْ عَصَانِی وَ مَنْ عَصَانِی فَقَدْ عَصَی اللَّهَ وَ مَنْ تَقَدَّمَ عَلَیْهِ فَقَدْ کَذَّبَ بِنُبُوَّتِی ثُمَّ أَدْنَاهُ فَقَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ أَخَذَهُ فَضَمَّهُ إِلَی صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ وَلِیُّکَ اللَّهُ نَاصِرُکَ اللَّهُ وَالَی اللَّهُ مَنْ وَالاکَ وَ عَادَی مَنْ عَادَاکَ وَ أَنْتَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی فِی أُمَّتِی وَ عَلَا بُکَاؤُهُ وَ انْهَمَلَتْ عَیْنَاهُ بِالدُّمُوعِ حَتَّی سَالَتْ عَلَی خَدَّیْهِ وَ خَدُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام عَلَی خَدِّهِ فَوَ الَّذِی مَنَّ عَلَیَّ بِالْإِسْلَامِ لَقَدْ تَمَنَّیْتُ تِلْکَ السَّاعَةَ أَنْ أَکُونَ مَکَانَ عَلِیٍّ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا عُمَرُ إِذَا نَکَثَ النَّاکِثُونَ وَ قَسَطَ الْقَاسِطُونَ وَ مَرَقَ الْمَارِقُونَ قَامَ هَذَا مَقَامِی حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِخَیْرٍ وَ هُوَ خَیْرُ الْفَاتِحِینَ قَالَ حَارِثَةُ فَتَعَاظَمَنِی ذَلِکَ وَ قُلْتُ وَیْحَکَ یَا عُمَرُ فَکَیْفَ تَقَدَّمْتُمُوهُ وَ قَدْ سَمِعْتَ ذَلِکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا حَارِثَةُ بِأَمْرٍ کَانَ فَقُلْتُ لَهُ مِنَ اللَّهِ أَمْ مِنْ رَسُولِهِ صلی الله علیه و آله أَمْ مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ لَا بَلِ الْمُلْکُ عَقِیمٌ وَ الْحَقُّ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام(1).

**[ترجمه]کتاب روضة: حارث بن زید گفت: وقتی عمر بن خطاب به هنگام خلافتش به حج رفت من هم همراهش بودم شنیدم که به هنگام طواف می گفت: پروردگارا! می­دانی که به خانه ات آمده­ام و از پرده پوشی تو آگاه هستم. وقتی مرا دید سخنش را قطع کرد اما من آن را حفظ کردم. زمانی که حج به پایان رسید و به طرف مدینه به راه افتادیم منتظر لحظه­ای بودم که با او خلوت کنم. او را بر روی شترش دیدم که کسی اطرافش نیست. به طرفش رفتم وگفتم: ای امیر مؤمنان! تو را به کسی که از رگ گردن به تو نزدیکتر است قسم می­دهم که مرا از سؤالی که از تو می­پرسم باخبر کنی. گفت: هر چه می­خواهی بپرس، گفتم: در آن روز چنین سخنانی را از تو شنیدم. چهره عمر با شنیدن این سخن تغییر کرد انگار که سنگی را در گلویش گذاشته باشم. گفتم: عصبانی نشو سوگند به کسی که مرا از نادانی رها کرد و داخل در هدایت و اسلام کرد تنها هدفم از سؤالم رضای خدا است. در آن هنگام خندید و گفت: ای حارثه! در حالی که رسول خدا روزهای آخر عمر خود را سپری می­کرد بر او وارد شدم و نزد او علی بن ابی طالب و فضل بن عباس بود. دوست داشتم با رسول خدا خلوت کنم. نشستم تا ابن عباس برخاست و آنجا را ترک کرد و من و علی باقی ماندیم. به رسول خدا اشاره کردم که می خواهم با او تنها باشم. حضرت نگاهی به من انداخت و فرمود: ای عمر آمده­ای تا از من بپرسی که بعد از من خلافت و امامت به چه کسی می­رسد. گفتم: درست فهمیدی یا رسول خدا. فرمود: ای عمر! این وصی و خلیفه­ام بعد از من است.گفتم: راست فرمودی ای رسول خدا. فرمود: ای عمر! علی مخزن اسرارم است هر کس او را اطاعت کند مر ا اطاعت کرده و هرکس راه عصیان با او را در پیش گیرد مرا عصیان کرده و کسی که مرا عصیان کند خداوند را عصیان کرده و کسی که بر او پیشی گیرد نبوت مرا تکذیب کرده است. سپس او را به خود نزدیک کرد و میان چشمانش را بوسید و در آغوش گرفت و فرمود: ای علی! ولی و یاری رسان تو خداوند است. ای علی دوست تو دوست خداوند ودشمنت دشمن خداوند است. تو وصی و جانشین من در امتم هستی، سپس ناله گریه او بلند شد واشک از چشمانش جاری گشت تا جایی که گونه هایش خیس شد در حالی که صورت علی به صورت او چسپیده بود. عمر گفت: سوگند به کسی که با هدایتم به اسلام بر من منت گذاشت آرزو داشتم که در آن لحظه جای علی باشم. سپس به من نگاه کرد و فرمود: ای عمر! آنگاه که ناکثان، عهد شکنند و قاسطان، ستم کنند و مارقان، منحرف شوند، علی در جایگاه من قرار خواهد گرفت و به مبارزه با آنها خواهد پرداخت تا زمانی که که خداوند خیر را بر او فتح گرداند و او است بهترین فاتحان. حارثه گفت: این سخنان مرا به درد آورد و گفتم: وای بر تو ای عمر! چگونه از او پیشی گرفتید در حالی که چنین سخنانی را از پیامبرصلی الله علیه و آله شنیدی؟ گفت: ای حارثه! با فرمانی که بود. گفتم: از جانب خداوند بود یا رسول خدا و یا علی؟! گفت: نه، بلکه مُلک عقیم است! و حق با علی بن ابی طالب بود - . الروضة: 16 - .

**[ترجمه]

وَ مَنْ مَعَهُ وَ هُوَ یَقُولُ أَ یَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَنْ یُتْرَکَ سُدیً أَ لَمْ یَکُ نُطْفَةً مِنْ مَنِیٍّ یُمْنی ثُمَّ کانَ عَلَقَةً فَخَلَقَ فَسَوَّی وَ دُمُوعُهُ تَجْرِی عَلَی خَدَّیْهِ قَالَ فَأَخْمَشَ (1) الْقَوْمُ لِبُکَائِهِ ثُمَّ سَکَتَ فَسَکَتُوا وَ سَأَلَهُ عُمَرُ عَنْ مَسْأَلَتِهِ فَأَصْدَرَ لَهَا جَوَاباً فَقَالَ أَمَ وَ اللَّهِ یَا أَبَا الْحَسَنِ لَقَدْ أَرَادَکَ اللَّهُ لِلْحَقِّ وَ لَکِنْ أَبَی قَوْمُکَ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام یَا أَبَا حَفْصٍ عَلَیْکَ مِنْ هُنَا وَ مِنْ هُنَا إِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ کانَ مِیقاتاً قَالَ فَضَرَبَ عُمَرُ بِإِحْدَی یَدَیْهِ عَلَی الْأُخْرَی وَ خَرَجَ مُرْبَدَّ اللَّوْنِ (2) کَأَنَّمَا یَنْظُرُ فِی سَوَادٍ وَ هَذَا الْحَدِیثُ مِنْ کِتَابِ أَعْلَامِ النُّبُوَّةِ فِی الْقَائِمَةِ الْأُولَی (3).

**[ترجمه]فضائل، کتاب روضة: حکم بن مروان گفت: در دوران خلافت عمر بن خطاب مشکلی به وجود آمد. عمر بالا و پائین می­پرید و مضطرب و پریشان گشته بود و نمی­دانست چگونه آن را حل کند. اطرافش را نگاه کرد و گفت: ای مهاجران و انصار در این مشکل چه می­گوید؟ گفتند: تو امیرمؤمنان و جانشین رسول خدا هستی؛ فرمان به دست تو است؟ عمر از این جواب به خشم آمد وگفت: «{ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا بترسید و سخنان سنجیده و درست گویید} سپس گفت: به خدا سوگند، حل کننده و آگاه ترین شخص به این مسئله را می شناسم، گفتند: ای امیر مؤمنان! گویا منظورت پسر ابی طالب است؟ گفت: چگونه می­توانیم از او صرف نظر کنیم و آیا زنی آزاد مانند او را به دنیا آورده است؟ گفتند: او را بیاوریم ای امیر مؤمنان؟ گفت: هیهات! او از بزرگان

بنی هاشم و نزدیک پیامبر است. او به اینجا نمی آید، برخیزید تا ما نزد او رویم. عمر و افرادی که با او بودند به راه افتادند و نزد حضرت رسیدند در حالی که این آیه را می­خواند: «أَیَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَنْ یُتْرَکَ سُدیً أَ لَمْ یَکُ نُطْفَةً مِنْ مَنِیٍّ یُمْنی ثُمَّ کانَ عَلَقَةً فَخَلَقَ فَسَوَّی»{آیا انسان پندارد که بیهوده رها می شود! مگر او [قبلاً] نطفه ای نبود که [در رحم] ریخته می شود؟پس عَلَقه[= آویزک] شد و [خدایش] شکل داد و درست کرد } - . نبأ / 17 - سپس

حضرت شروع به گریه کردن کرد وهمراهانش به خاطر گریه او به سر و صورت خود زدند. سپس ساکت شد و آنها هم ساکت شدند. آنگاه عمر سؤالش را مطرح کرد و جواب خود را از علی علیه السلام شنید. عمر گفت: به خدا سوگند ای ابا الحسن خداوند متعال تو را برای حق خواست اما قومت ابا کردند! امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: بر تو است از اینجا و از اینجا «إِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ کانَ مِیقاتا»{ قطعا وعدگاه [ما با شما] روز داوری است} راوی گفت: عمر در حالی که - به نشانه پشیمانی - دستانش را به هم می­زد و رنگ رخش سیاه شده بود، گویی در سیاهی می­نگرد آنجا را ترک کرد.

این حدیث از کتاب اعلام النبوة در بخش اول آمده است - . الفضائل: 143، الروضه: 121 - .

**[ترجمه]

مَسَحَ الْقَلَمَ وَ تَهَیَّأَ لِلْقِیَامِ فَقَالَ لَهُ الشَّیْخُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لِی إِلَیْکَ حَاجَةٌ قَالَ لَهُ أَحْمَدُ مَقْضِیَّةٌ قَالَ لَیْسَ أُحِبُّ أَنْ تَخْرُجَ مِنْ عِنْدِی حَتَّی أُعَلِّمَکَ مَذْهَبِی فَقَالَ أَحْمَدُ هَاتِهِ فَقَالَ لَهُ الشَّیْخُ إِنِّی أَعْتَقِدُ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ کَانَ خَیْرَ النَّاسِ بَعْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ إِنِّی أَقُولُ إِنَّهُ کَانَ خَیْرَهُمْ وَ إِنَّهُ کَانَ أَفْضَلَهُمْ وَ أَعْلَمَهُمْ وَ إِنَّهُ کَانَ الْإِمَامَ بَعْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ فَمَا تَمَّ کَلَامُهُ حَتَّی أَجَابَهُ أَحْمَدُ فَقَالَ یَا هَذَا وَ مَا عَلَیْکَ فِی هَذَا الْقَوْلِ (1) وَ قَدْ تَقَدَّمَکَ فِی هَذَا الْقَوْلِ أَرْبَعَةٌ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَابِرٌ وَ أَبُو ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادُ وَ سَلْمَانُ فَکَادَ الشَّیْخُ یَطِیرُ فَرَحاً بِقَوْلِ أَحْمَدَ فَلَمَّا خَرَجْنَا شَکَرْنَا أَحْمَدَ وَ دَعَوْنَا لَهُ (2).

وَ رَوَی الثَّعْلَبِیُّ عَنْ أَبِی مَنْصُورٍ الجمشازی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَافِظِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورِ الطُّوسِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَحْمَدَ بْنَ حَنْبَلٍ یَقُولُ: مَا جَاءَ لِأَحَدٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنَ الْفَضَائِلِ مَا جَاءَ لِعَلِیٍّ علیه السلام(3).

یف، [الطرائف] عن الثعلبی: مثله (4).

**[ترجمه]کشف الغمة: در کتاب یواقیت ابو عمر زاهد نقل می­کند از بعضی راویان مورد اعتماد که خبر دادند و گفتند: احمد بن حنبل وارد کوفه شد. در آنجا محدثی بود که اظهار مذهب امامیه می­کرد و از احوال احمد پرسید که آیا قصد آن ندارد که به پیش من بیاید. گفتند: او معتقد نیست آنچه تو اظهار آن می­کنی. او پیش تو نخواهد آمد مگر که از این سخنان ساکت شوی، گفت: من باید دین خود را برای او و غیر او بیان کنم، به احمد گفتند اما او امتناع نمود که به پیش او برود. چون احمد خواست که از کوفه برود بعضی از شیعیان به او گفتند که تو از کوفه بیرون می روی این در حالی است که از این مرد نه حدیثی نوشته­ای و نه چیزی نقل کرده­ای، گفت: چه کنم اگر او از اعلان مذهب خود ساکت می­شد من او را می دیدم و چیزی از او می نوشتم. گفتند: ما خوش نداریم که مثل او را از دست دهی. احمد آنها را وعده داد که شما پیشتر بروید پیش آن شیخ و مقدمه دیدار را فراهم کنید تا او مذهب خود را پنهان دارد تا من بتوانم نزد او روم. آنها بلافاصله پیش محدث رفتند بی آنکه احمد با ایشان باشد و گفتند: احمد بن حنبل عالمترین و سر آمد­ترین اهل بغداد است پس اگر از اینجا برود بدون آنکه از تو خط یا نقلی ببرد اهل بغداد گویند که چرا از فلان شیخ چیزی ننوشتی و این باعث می شود [به این عیب] مشهور شوی و تکفیر شوی و ما برای حاجتی نزد تو آمده ایم. گفت: بگوئید. گفتند آن درخواست احمد را قبول کن و او قبول کرد. فورا نزد احمد رفتند وگفتند: خواسته­ات را برآورده کردیم. برخیز تا برویم. او برخاست و با آنها نزد شیخ رفتند. شیخ او را تعظیم کرد و در صدر مجلس نشاند و آنچه احمد از او پرسید از حدیث جواب داد و نوشت. چون احمد فارغ شد و قلم را پاک کرد تا برخیزد شیخ گفت: یا ابا عبد اللَّه خواسته ای از تو دارم، گفت: بگو تا اجابت کنم. گفت دوست ندارم که تو از پیش من بروی و من مذهب خود را به تو اعلام نکنم!. احمد گفت: آنچه داری رو کن. شیخ گفت: بر این باورم که امیرمؤمنان علیه السلام بهترین شخص بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله است. بر این باورم که او برترین و عالمترین آنها است، و بعد از پیغمبر صلی الله علیه و آله امام او است. چون کلام شیخ تمام شد احمد در جواب گفت: این سخنی را که تو می­گوئی و به آن اعتقاد داری پیش از تو چهار نفر از صحابه رسول خدا گفتند و بر آن اعتقاد داشتند؛ جابر، أبوذر، مقداد، و سلمان. شیخ از سخن احمد آنقدر خوشحال شد که نزدیک بود پرواز کند. چون از آنجا بیرون رفتیم شکر گفتیم احمد را و دعا کردیم او را. - . کشف الغمه: 46 -

ثعلبی از احمد بن حنبل روایت کرده که گفت: فضائلی که درباره علی آمده است درباره هیچ صحابه دیگری نیامده است. - . کشف الغمه: 48 -

الطرائف: از ثعلبی مانند آن را روایت کرده است. - . الطرائف: 33 -

**[ترجمه]

مَنْ هَذَا هَذَا مَوْلَایَ وَ مَوْلَی کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ مَوْلَاهُ فَلَیْسَ بِمُؤْمِنٍ (1).

وَ مِنْ کِتَابِ الْمُوَفَّقِیَّاتِ لِلزُّبَیْرِ بْنِ بَکَّارٍ الزُّبَیْرِیِّ عَنْ رِجَالِهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: إِنِّی لَأُمَاشِی عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ فِی سِکَّةٍ مِنْ سِکَکِ الْمَدِینَةِ إِذْ قَالَ لِی یَا ابْنَ عَبَّاسٍ مَا أَظُنُّ صَاحِبَکَ إِلَّا مَظْلُوماً قُلْتُ فِی نَفْسِی وَ اللَّهِ لَا یَسْبِقُنِی بِهَا فَقُلْتُ یَا عُمَرُ فَارْدُدْ ظُلَامَتَهُ فَانْتَزَعَ یَدَهُ مِنْ یَدِی وَ مَضَی وَ هُوَ یُهَمْهِمُ سَاعَةً ثُمَّ وَقَفَ فَلَحِقْتُهُ فَقَالَ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ مَا أَظُنُّهُمْ مَنَعَهُمْ مِنْهُ إِلَّا اسْتَصْغَرُوهُ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذِهِ وَ اللَّهِ شَرٌّ مِنَ الْأُولَی فَقُلْتُ وَ اللَّهِ مَا اسْتَصْغَرَهُ اللَّهُ حِینَ أَمَرَهُ أَنْ یَأْخُذَ سُورَةَ بَرَاءَةَ مِنْ صَاحِبِکَ قَالَ فَأَعْرَضَ عَنِّی (2).

**[ترجمه]کشف الغمة: به نقل از سالم آمده است: به عمر گفته شد که رفتاری که تو با علی داری با هیچ کدام از صحابه دیگر نداری. گفت: علی مولای من است.

و به نقل از امام باقر علیه السلام آمده است که: دو اعرابی در حالی که با هم نزاع داشتند نزد عمر آمدند، عمر گفت: ای ابا الحسن میان آنها داوری کن. علی علیه السلام بر ضد یکی از آنها رای صادر کرد. فرد محکوم شده به عمر گفت: ای امیرمؤمنان آیا این فرد میان ما قضاوت می­کند؟ عمر به محض شنیدن این سخن گریبان آن فرد را گرفت و چاک زد. سپس گفت: وای بر تو مگر نمی­دانی که این فرد کیست؟ این مولای من و تمام مؤمنان است و هرکس علی مولای او نباشد مؤمن نیست - . کشف الغمة: 87 - .

از کتاب موفّقیّات: ابن عباس گفت: در یکی از کوچه های مدینه با عمر راه می­رفتیم که به من گفت: ای ابن عباس دوست تو (علی) را مظلوم می­بینم. به خودم گفتم: سوگند به خدا با این حرف بر من غلبه نمی کند. گفتم: ای عمر! پس ظلم به او را دفع کن! دست خود را از دستم جدا کرد و رفت و ساعتی آهسته و پنهان با خود سخن گفت سپس ایستاد تا به او برسم و گفت: ای ابن عباس! گمان می­کنم که تنها دلیل روگردانی آنها کوچک شمردن سن اوست! با خود گفتم به خدا سوگند که این بدتر از اولی است. گفتم: به خدا سوگند پروردگار آنگاه که سوره برائت را از دوستت (ابوبکر) گرفت و به او داد کوچکش نشمرد. این را که گفتم از من روی گرداند - . کشف الغمة: 126 - .

**[ترجمه]

یَقْتَدِی بِسَیِّدِ الْعُقَلَاءِ عَلِیٍّ علیه السلام حَیْثُ قَالَ لَا یُعْرَفُ الْحَقُّ بِالرِّجَالِ اعْرِفِ الْحَقَّ تَعْرِفْ أَهْلَهُ وَ قَالَ فِی رِسَالَةِ الْعِلْمِ اللَّدُنِّیِّ- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَدْخَلَ لِسَانَهُ فِی فَمِی فَانْفَتَحَ فِی قَلْبِی أَلْفُ بَابٍ مِنَ الْعِلْمِ وَ فَتَحَ لِی کُلُّ بَابٍ أَلْفَ بَابٍ وَ قَالَ أَیْضاً لَوْ ثُنِیَتْ لِیَ الْوِسَادَةُ وَ جَلَسْتُ عَلَیْهَا لَحَکَمْتُ بَیْنَ أَهْلِ التَّوْرَاةِ بِتَوْرَاتِهِمْ وَ أَهْلِ الْإِنْجِیلِ بِإِنْجِیلِهِمْ وَ أَهْلِ الْفُرْقَانِ بِفُرْقَانِهِمْ وَ هَذِهِ الْمَرْتَبَةُ لَا تُنَالُ بِمُجَرَّدِ التَّعَلُّمِ بَلْ یَتَمَکَّنُ الْمَرْءُ فِی هَذِهِ الْمَرْتَبَةِ بِقُوَّةِ الْعِلْمِ اللَّدُنِّیِّ وَ کَذَا قَالَ لَمَّا حَکَی عَنْ عَهْدِ مُوسَی أَنَّ شَرْحَ کِتَابِهِ کَانَ أَرْبَعِینَ وِقْراً قَالَ الْغَزَّالِیُّ وَ هَذِهِ الْکَثْرَةُ وَ السَّعَةُ وَ الِانْفِتَاحُ فِی الْعِلْمِ لَا یَکُونُ إِلَّا مِنْ لَدُنْ إِلَهِیٍّ سَمَاوِیٍ (1).

أقول: سائر أبواب هذا المجلد و أبواب کتاب الفتن و سائر مجلدات الإمامة مشحونة بإقرار المخالفین بفضلهم علیهم السلام.

ص: 126

**[ترجمه]طرائف: غزالی در کتاب المنقذ من الضلال آورده است: انسان عاقل باید به سرور عاقلان علی بن ابی طالب اقتدا کند که فرمود: حق با مردان شناخته نمی­شود. خود حق را بشناس صاحبان آن را هم خواهی شناخت. و در رساله علم لدنّی گفت: امیرمؤمنان فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله زبانش را در دهانم فرو برد و در قلبم هزار درِ از علم گشود و از هر در، هزار درِ دیگر باز شد. همچنین فرمود: اگر برای من منبری زده شود و بر روی آن بنشینم میان یهودیان با تورات، میان مسیحیان با انجیل و میان مسلمانان با فرقان قضاوت خواهم کرد. و این مرتبه تنها با یادگیری به دست نمی­آید بلکه فرد با کمک علم لدنی به این مقام می­رسد. همچنان که حضرت به هنگام سخن از عهد موسی فرمود که شرح کتابش چهل بار سنگین می شود. این کثرت و فراوانی و گشایش در علم، نیست مگر از جانب فرد الهی و آسمانی. - . الطرائف 1: 136 -

مولف: دیگر باب های این مجلد و باب های کتاب فتنه ها و سایر مجلدات امامت پر از اقرار مخالفان به فضائل علی و خاندانش علیهم السلام است .

**[ترجمه]

ألف باب و وقفه علی ذلک.

و منها أن علمه بکل باب أوجب فکره فیه فبعثه الفکر علی المسألة عن شعبه و متعلقاته فاستفاد بالفکر فیه علم ألف باب بالبحث عن کل باب منها و مثل هذا

قَوْلُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: مَنْ عَمِلَ بِمَا یَعْلَمُ وَرَّثَهُ اللَّهُ عِلْمَ مَا لَمْ یَعْلَمْ.

و منها أنه صلی الله علیه و آله نص له علی علامات تکون عندها حوادث کل حادثة تدل علی حادث (1) إلی أن تنتهی إلی ألف حادثة فلما عرف الألف علامة عرفه (2) بکل علامة منها ألف علامة و الذی یقرب هذا من الصواب أنه علیه السلام أخبرنا بأمور تکون قبل کونها ثم قال عقیب إخباره بذلک علمنی رسول الله صلی الله علیه و آله ألف باب فتح لی کل باب ألف باب. و قال بعض الشیعة إن معنی هذا القول أن النبی صلی الله علیه و آله نص (3) علی صفة ما فیه الحکم علی الجملة دون التفصیل

کَقَوْلِهِ: یَحْرُمُ مِنَ الرَّضَاعِ مَا یَحْرُمُ مِنَ النَّسَبِ (4).

فکان هذا بابا استفید منه تحریم الأخت من الرضاعة و الأم و الخالة و العمة و بنت الأخ و بنت الأخت (5) و

کَقَوْلِ الصَّادِقِ علیه السلام: الرِّبَا فِی کُلِّ مَکِیلٍ وَ مَوْزُونٍ.

فاستفید بذلک الحکم فی أصناف المکیلات و الموزونات (6) و الأجوبة الأولة لی و أنا أعتمدها انتهی کلامه قدس سره (7). أقول ینافی الثالث ما صرح به

فِی رِوَایَةِ ابْنِ نُبَاتَةَ وَ غَیْرِهِ: عَلَّمَنِی أَلْفَ بَابٍ مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ مِمَّا کَانَ وَ مِمَّا هُوَ کَائِنٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.

و یؤید الأخیر ما ورد

فِی رِوَایَةِ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: کُلَّمَا غَلَبَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِنْ أَمْرٍ

ص: 128

فَاللَّهُ أَعْذَرُ لِعَبْدِهِ ثُمَّ قَالَ هَذَا مِنَ الْأَبْوَابِ الَّتِی یَفْتَحُ کُلُّ بَابٍ مِنْهَا أَلْفَ بَابٍ.

و الظاهر أن المراد أنه صلی الله علیه و آله علمه ألف نوع من أنواع استنباط العلوم یستنبط من کل منها ألف مسألة أو ألف نوع و الاجتهاد إنما یمنع منه (1) لابتنائه علی الظن فأما إذا علم الرسول صلی الله علیه و آله کیفیة الاستخراج علی وجه یحصل العلم بحکمه تعالی فلیس من الاجتهاد فی شی ء و قد أوردت أکثر هذه الأخبار فی کتاب العقل و العلم و باب وصیة النبی صلی الله علیه و آله و أبواب علوم الأئمة علیهم السلام.

**[ترجمه]شیخ مفید قدس الله روحه گفت: جمعی از عامه مردم کوته فکر با تمسک کردن به این حدیث بر صحت اجتهاد و قیاس حکم داده­اند. شیخ مفید به این مسئله به چند طریق پاسخ داده و سپس در تاویل خبر چند وجه را ذکر کرده است که از آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

نخست اینکه خود رسول خدا این باب ها را به او آموخت و برای هر کدام از آن باب ها هزار باب را باز کرد و علی علیه السلام را بر آن مسلط کرد.

دوم اینکه علم او به هر بابی باعث اندیشیدن در آن شد و اندیشه باعث سوال کردن از شعبه ها و متعلقات آن از رسول خدا شد پس با اندشیدن در آن علم هزار باب را آموخت و به جستجو در آنها پرداخت. و این مثل آن سخن رسول خدا صلی الله است که می­فرماید: هرکس به آنچه که می­داند عمل کند خداوند علم آنچه را که نمی­داند به او خواهد آموخت.

سوم اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله نشانه های حوادث را به او آموخت و هر حادثه­ای بر حادثه­ای دیگر دلالت می­کرد تا اینکه به هزار حادثه منتهی شد. هرگاه با هزار علامت آشنا شد با هر علامتی از آن با هزار علامت دیگر آشنائی پیدا کرد. آنچه شاهدی بر این وجه می­باشد این است که هنگامی که علی علیه السلام ما را از اموری قبل از به وقوع پیوستن آنها خبردار کرده، بعد از آن فرموده: رسول خدا هزار باب را به من آموخت که هر بابی از آن هزار باب دیگر را بر روی من گشود.

بعضی از شیعه بر این باورند که معنای سخن فوق این است که رسول خدا مسائل کلی را به علی علیه السلام آموخت بدون آنکه وارد جزئیات و تفصیل آن شود به عنوان مثال فرمود: هر آنچه از طریق نسب حرام می شود از طریق رضاع نیز حرام می شود. از این حکم می توان به حرام بودن ازدواج با خواهر شیری، مادر، خاله، عمه، خواهر زاده و برادر زاده شیری حکم داد و همچنین مانند سخن امام صادق که فرمود: ربا در هر چیز پیمانه­کردنی و وزن­کردنی وجود دارد. که از آن حکم انواع پیمانه­کردنیها و وزن­کردنیها به دست می آید. جواب های اولی متعلق به من است و به آنها باور دارم، سخن شیخ مفید قدس سره به پایان رسید.

می­گویم: قول سوم با آنچه که در روایت ابن نباته ودیگران به آن تصریح شده است منافات دارد و آن اینکه «هزار باب از حلال وحرام و آنچه که بوده و تا قیامت خواهد بود را به من آموخت» و قول آخر را آنچه که در روایت موسی بن بکر به نقل از امام جعفر صادق علیه السلام آمده تایید می­کند که فرمود: در هر امری که از جانب خدا بر بنده پیش بیاید، خداوند بنده خود را معذور می دارد. سپس گفت: این از ابوابی است که هر باب آن هزار باب دیگر را باز می­کند. و ظاهر امر این است که پیامبرصلی الله علیه و آله هزار نوع از انواع استنباط علوم را به امیرمؤمنان علیه السلام آموخت که از هر کدام از آنها هزار مسئله یا نوع را استنباط کرد. و اینکه از اجتهاد منع می شود تنها به این دلیل است که بر پایه ظن و گمان است. پس اگر خود رسول خدا صلی الله علیه و آله کیفیت استخراج مسائل را به گونه­ای تعلیم دهد که از آن علم به حکم الهی حاصل شود هرگز از باب اجتهاد مذموم نیست. بیشتر این اخبار را در کتاب عقل و علم و باب وصیة النبی صلی الله علیه و آله و بابهای علوم ائمه علیهم السلام آورده­ام.

**[ترجمه]

**[ترجمه]خصال: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله هزار باب را به علی علیه السلام آموخت که هر کدام از آنها هزار باب دیگر را می گشود - . الخصال 2: 175 ، 176 - .

در بصائر الدرحات از حجال مانند آن روایت شده است - . بصائر الدرجات: 87 - .

**[ترجمه]

یر، [بصائر الدرجات] ابن عیسی: مثله (1).

**[ترجمه]خصال: ابو­­بصیر گفت: بر امام صادق علیه السلام وارد شدم و به او گفتم: شیعیان می گویند که رسول خدا صلی الله علیه و آله بابی را به علی آموخت که هزار باب دیگر را بر روی او گشود. امام فرمود: ای ابا محمد سوگند به خدا رسول خدا هزار باب را به علی آموخت که از هر کدام از آنها هزار باب دیگر باز شد. به او گفتم: به خدا سوگند این همان علم [اصلی] امام است؟ فرمود: این علم است اما آن علم [اصلی] نیست - . الخصال 2 : 176 ، 177 - .

در بصائر الدرجات هم به نقل از ابن عیسی مانند آن آمده است - . بصائر الدرجات: 86 - .

**[ترجمه]

یر، [بصائر الدرجات] أحمد بن الحسن: مثله (1)

ل، [الخصال] ابن الولید عن الصفار عن محمد بن عبد الجبار عن عبد الله بن محمد الحجال عن ثعلبة عن عبد الله بن هلال عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله (2)

یر، [بصائر الدرجات] محمد بن عبد الجبار: مثله (3).

**[ترجمه]خصال: امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا بابی را به علی آموخت که از آن هزار باب دیگر باز می­شد و هر باب آن هزار باب دیگر را باز می­کرد - . الخصال 2: 176 - .

در بصائر الدرجات هم مانند آن به نقل از احمد بن حسن آمده است - . بصائر الدرجات: 86، 87 - .

در خصال هم به نقل امام صادق علیه السلام مانند آن آمده است - . الخصال 2: 177 - و در بصائر الدرجات هم این بار به نقل از عبدالجبار مانند آن ذکر شده است - . بصائر الدرجات: 86 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]خصال: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا هزار کلمه و هزار باب را به علی علیه السلام آموخت که هر کلمه و هر باب هزار کلمه و هزار باب دیگر را بر روی او گشود - . الخصال 2: 178 - .

**[ترجمه]

أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله حَدَّثَ عَلِیّاً أَلْفَ کَلِمَةٍ کُلُّ کَلِمَةٍ تَفْتَحُ أَلْفَ کَلِمَةٍ فَمَا یَدْرِی النَّاسُ مَا حَدَّثَهُ (1).

یر، [بصائر الدرجات] ابن هاشم: مثله (2).

**[ترجمه]خصال: امام باقر علیه السلام فرمود: پیامبرصلی الله علیه و آله هزار کلمه را به علی علیه السلام فرمود که هر کلمه هزار کلمه دیگر را می­گشود. مردم از آنچه که پیامبر به علی فرمود چیزی نفهمیدند - . الخصال 2: 178 - .

در بصائر الدرجات مانند آن به نقل از ابن هشام آمده است - .بصائر الدرجات: 88 - .

**[ترجمه]

تَفْتَحُ کُلُّ کَلِمَةٍ أَلْفَ کَلِمَةٍ(1).

یر، [بصائر الدرجات] ابن یزید و ابن هاشم: مثله (2).

**[ترجمه]خصال: امام سجاد علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله هزار کلمه را به علی آموخت که هر کلمه هزار کلمه دیگر را می­گشود و هر کلمه از همین هزار کلمه نیز هزار کلمه دیگر را می گشود - . الخصال 2: 179 - .

در بصائر الدرجات هم مانند آن از ابن هاشم آمده است - . بصائر الدرجات: 88 - .

**[ترجمه]

بِهِ عَلِیّاً وَ إِذَا نَزَلَ عَلَیْهِ لَیْلًا لَمْ یُصْبِحْ حَتَّی یُخْبِرَ بِهِ عَلِیّاً(1).

**[ترجمه]امالی صدوق: امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود: وقتی وحی، در روز بر پیامبر نازل می­شد داخل در شب نمی­شد مگر اینکه علی را از آن باخبر می کرد و هرگاه شب بر او نازل می­شد داخل در صبح نمی شد مگر اینکه او را از آن آگاه می ساخت - . امالی الصدوق: 328 - .

**[ترجمه]

الأول ما فی بعض الروایات فجلست علیها و ثنی الوسادة هنا کنایة عن التمکن فی الأمر و نفاذ الحکم قال الجزری فی قوله علیه السلام إذا وسد الأمر إلی غیر أهله فانتظر الساعة قیل هو من الوسادة أی إذا وضعت وسادة الملک و الأمر لغیر مستحقهما(1).

قوله علیه السلام: «حتی یزهر إلی الله» أی یتلألأ و یتضح و یستنیر صاعدا إلی الله فاستنارته کنایة عن ظهور الأمر و صعوده عن کونه موافقا للحق و یحتمل أن یکون کنایة عن شهادته عند الله بأنه حکم بالحق کما سیأتی و الآیة التی أشار إلیها هو قوله تعالی یمحو الله ما یشاء و یثبت و عنده أم الکتاب (2) و قد صرح بذلک فی روایة الأصبغ بن نباتة و قد أوردتها مع سائر الأخبار المصدرة بقوله سلونی و غیرها من الأخبار الدالة علی وفور علمه علیه السلام فی کتاب الاحتجاجات و أما حکمه صلوات الله علیه بسائر الکتب فلعل المعنی الاحتجاج علیهم بها أو الحکم بما فیها إذا کان موافقا لشرعنا أو بیان أن حکم کتابهم کذلک و إن لم یحکم بینهم إلا بما یوافق شرعنا.

**[ترجمه]ثنی الشی ء بر وزن سعی: یعنی بعضی از آن را بر بعضی دیگر به هم پیچاند این را فیروز آبادی ذکر کرده است - . القاموس 4: 309 - .

الوسادة یعنی متکا و همچنین برای تختی که بر روی آن نشسته می­شود استعمال می­گردد، و بالش برای قاضیان و امراء تا می­شود به این علت که مرتفع شود و بر آن بنشینند و از دیگران متمایز شوند یا به خاطر آنکه بر آن تکیه زنند و سخن اول را آنچه که در بعضی از روایات بعد از این سخن آمده و فرموده: «و بر روی آن می نشستم»، تایید می­کند. و تا کردن بالش در اینجا کنایه از توانائی در کاری و اجرای حکم است. جزری درباره سخن پیامبر که فرموده: «اذا وُسّد الأمر الی غیر اهله فانتظر الساعة» گفته: گفته شده: که از وسادة است یعنی هر گاه بالش حکم رانی و فرمان دهی بر کسی وضع شود که شایسته آن نباشد - . النهایة 4: 209 - .

اما این سخن امیرمؤمنان علیه السلام: «حتی یزهر الی الله» یعنی تا بدرخشد و روشن و واضح شود در حال بالا رفتن به سوی خداوند. روشن شدن کنایه از ظهور امر است و صعود کنایه از موافقت آن با حق است احتمال دارد که کنایه از شهادت او در نزد خدا باشد به اینکه به حق حکم کرده است همچنان که می­آید. آیه­ای که به آن اشاره فرمود این است: «یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتاب - . الرعد/ 39 - »{

خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می کند و اصل کتاب نزد اوست} و در روایت أصبغ صراحتا به آن اشاره کرده است و من آن را به همراه دیگر اخباری که با قول «سلونی» شروع می شود آورده ام و نیز دیگر احادیثی که بر وفور علم او دلالت می کند و در کتاب إحتجاجات آمده است. اما حکم کردن او با دیگر کتاب های آسمانی چه بسا محکوم کردن آنها به واسطه کتاب هایشان باشد و یا اینکه اگر موافق شریعت ما باشد بر اساس آن حکم می­کند یا حکم کتابشان را بیان کند، اگر چه جز با آنچه که موافق شریعت ما باشد در میان آنان حکم نکرده است.

**[ترجمه]

الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ الْمُزَنِیِّ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ عَلِیٌّ علیه السلام الْکُوفَةَ صَلَّی بِهِمْ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَقَرَأَ بِهِمْ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ وَ اللَّهِ مَا یُحْسِنُ أَنْ یَقْرَأَ ابْنُ أَبِی طَالِبٍ الْقُرْآنَ وَ لَوْ أَحْسَنَ أَنْ یَقْرَأَ لَقَرَأَ بِنَا غَیْرَ هَذِهِ السُّورَةِ قَالَ فَبَلَغَهُ ذَلِکَ فَقَالَ وَیْلَهُمْ إِنِّی لَأَعْرِفُ نَاسِخَهُ وَ مَنْسُوخَهُ وَ مُحْکَمَهُ وَ مُتَشَابِهَهُ وَ فِصَالَهُ مِنْ وِصَالِهِ (1) وَ حُرُوفَهُ مِنْ مَعَانِیهِ وَ اللَّهِ مَا حَرْفٌ نَزَلَ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله إِلَّا وَ أَنَا أَعْرِفُ فِیمَنْ أُنْزِلَ وَ فِی أَیِّ یَوْمٍ نَزَلَ وَ فِی أَیِّ مَوْضِعٍ نَزَلَ وَیْلَهُمْ أَ مَا یَقْرَءُونَ إِنَّ هذا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی (2) وَ اللَّهِ عِنْدِی (3) وَرِثْتُهَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ وَرِثَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسَی وَیْلَهُمْ وَ اللَّهِ إِنِّی أَنَا الَّذِی أَنْزَلَ اللَّهُ فِیَ وَ تَعِیَها أُذُنٌ واعِیَةٌ(4) فَإِنَّا کُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیُخْبِرُنَا بِالْوَحْیِ فَأَعِیهِ وَ یَفُوتُهُمْ فَإِذَا خَرَجْنَا قَالُوا ما ذا قالَ آنِفاً(5).

**[ترجمه]بصائر الدرجات: اصبغ ابن نباته گفت: وقتی علی علیه السلام به کوفه رفت چهل صبح برای آنها نماز به جای آورد و سوره «سبح اسم ربک الأعلی» را خواند. منافقان گفتند به خدا سوگند علی قرآن را به خوبی نمی­داند چرا که اگر به خوبی می­دانست سوره دیگری را غیر از این سوره می­خواند. این سخن به گوش علی علیه السلام رسید و فرمود: وای بر آنها، من ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، فصل و وصل و حروف و معانی قرآن را می­دانم. به خدا سوگند حرفی بر محمد نازل نشد مگر اینکه من می­دانستم درباره چه کسی و در چه روزی و در کجا نازل شد، وای بر آنها مگر این آیه را نخوانده اند: «إِنَّ هذا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی* صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی»} قطعا در صحیفه های گذشته این [معنی] هست صحیفه های ابراهیم و موسی } - . اعلی/ 18-19 -

به خدا سوگند صحف ابراهیم وموسی در نزد من است چرا که من آن را از رسول خدا به ارث بردم و رسول خدا هم از ابراهیم و موسی، وای بر آنها سوگند به خداوند من همان کسی هستم که آیه «وتعیها اذن واعیة»{ و گوشهای شنوا آن را نگاه دارد} - .الحاقة / 12 - درباره او نازل شد. ما نزد رسول خدا بودیم و ایشان ما را از وحی باخبر کرد. من آن را حفظ می­کردم اما دیگران نمی­توانستند و وقتی بیرون می­رفتیم از من می­پرسیدند که چند لحظه پیش چه آیاتی بر پیامبرصلی الله علیه و آله نازل شد - . بصائر الدرجات: 36 - .

**[ترجمه]

لَآخُذَنَّ غَنِیّاً أَخْذَةً تَضْطَرِبُ مِنْهَا بَاهِلَةُ وَ قَالَ أَخَذَ فِی بَیْتِ الْمَالِ مِنْ مُهُورِ الْبَغَایَا فَقَالَ اقْسِمُوهُ بَیْنَ غَنِیٍّ وَ بَاهِلَةَ(1).

**[ترجمه]بصائر الدرجات: امام جعفر صادق از امیر مؤمنان علی علیه السلام روایت کرد که فرمود: پیش من نوشته­ای با مُهر پیامبر خداست که در آن نام شصت قبیله باطله وجود دارد که سهمی در اسلام ندارند و از جمله آنان دو قبیله غنی و باهله هستند. سپس فرمود: ای افراد قبایل باهله و غنی! و هدایاتان را به من برگردانید، تا در روز قیامت در جایگاه شایسته(مقام المحمود) گواهی دهم که شما مرا دوست نمی­دارید و من هم هرگز شما را دوست نمی­دارم و فرمود: انتقامی از قبیله غنی خواهم گرفت که قبیله باهله از آن به لرزه بیفتد.

و در بیت المال، مالی از مَهر زناکاران بود که فرمود: آن را بین دو قبیله غنی و باهله تقسیم کنید - . بصائر الدرجات: 42 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]بصائر الدرجات: بُکَیر بن اعین گفت: شخصی که از امام محمد باقرعلیه السلام شنیده بود برایم روایت کرد که فرمود: از آن بابهایی که رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام آموخت تنها یک باب یا دو باب در میان مردم ظاهر شد تا جایی که می­دانم گفت تنها یک باب آن - . بصائر الدررجات: 88 - .

**[ترجمه]

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّا نَقُولُ إِنَّ عَلِیّاً لَیُنْکَتُ فِی قَلْبِهِ أَوْ یُوقَرُ فِی صَدْرِهِ (1) فَقَالَ إِنَّ عَلِیّاً کَانَ مُحَدَّثاً قَالَ فَلَمَّا أَکْثَرْتُ عَلَیْهِ قَالَ إِنَّ عَلِیّاً کَانَ یَوْمَ بَنِی قُرَیْظَةَ وَ بَنِی النَّضِیرِ کَانَ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ عَنْ یَسَارِهِ یُحَدِّثَانِهِ (2).

أقول: قد أوردنا مثله بأسانید کثیرة فی باب أنهم محدثون علیهم السلام.

**[ترجمه]بصائر الدرجات: راوی گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: ای ابو عبدالله! ما می­گوییم: به قلب علی علیه السلام زده می­شد یا در سینه­اش کوبیده می­شد. گفت: علی مُحدَّث بود. راوی گفت: وقتی بیشتر از او توضیح خواستم فرمود: در روز جنگ با بنی قریظه و بنی نظیر جبرئیل در طرف راست و میکائیل در طرف چپ علی بودند و با او سخن می­گفتند - [7]. بصائر الدرجات: 92 - .

مؤلف: مثل این روایت را با سندهای فراوان در باب «آنان مُحدَّث هستند» آوردم.

**[ترجمه]

الصخّابة البذیئة السیئة الخلق کالسلفعة(1) و قال السلقان التی تحیض من دبرها و لم یذکر السلقلق (2).

**[ترجمه]البذیة از بذاء آمده است یعنی فحش و سخن زشت، فیروز آبادی در قاموس گفت: سلفع: زن درشت صدا - . القاموس3: 40 - و

زشت گفتار و بد اخلاق همچون سلفعة، و گفت: سلقان یعنی زنی که از پشت عادت ماهانه می­شود اما سلقلق را ذکر نکرد - . القاموس3: 246 - .

**[ترجمه]

إِنَّ اللَّهَ عَلَّمَ الْقُرْآنَ قَالَ قُلْتُ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ قَالَ ذَلِکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَّمَهُ بَیَانَ کُلِّ شَیْ ءٍ مِمَّا یَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَیْهِ (1).

**[ترجمه]کتاب إختصاص و بصائر الدرجات: حسین بن خالد از امام رضا علیه السلام نقل کرد و گفت: از امام درباره این آیه پرسیدم: «الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآن»{[خدای] رحمان قرآن را یاد داد} فرمود: خداوند متعال قرآن را یاد داد. گفتم: «خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیان»{ انسان را آفرید، به او بیان آموخت} گفت: منظور امیرمؤمنان است که بیان هر چیزی را که مردم نیازمند آن هستند به او آموخت - . الاختصاص: 57، بصائر الدرجات: 148، الرحمان /1-4 - .

**[ترجمه]

أَبِیهِ عَنْ عِکْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَعْلَمُ أُمَّتِی وَ أَقْضَاهُمْ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنْ بَعْدِی (1).

**[ترجمه]إرشاد: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: علی بن ابی طالب عالمترین فرد امت من و آگاه ترین آنها به قضاوت به هنگام اختلاف در میانشان است. - . الإرشاد: 15 -

**[ترجمه]

**[ترجمه]إرشاد: اصبغ بن نباته گفت: وقتی با علی علیه السلام برای خلافت بیعت شد در حالی که عمامه و ردای رسول خدا صلی الله علیه و آله را پوشیده بود وارد مسجد شد و بر منبر بالا رفت و پس از شکر و سپاس بر خداوند موعظه کرد و انذار داد. سپس درحالی که انگشتانش را به هم گره کرده بود و پائین تر از نافش قرار داده بود گفت: ای مردم از من بپرسید پیش از آنکه مرا نیابید، از من بپرسید چرا که علم اولین و آخرین نزد من است. سوگند به خداوند اگر برای من بالشتی تا شود - مسندی زده شود - میان اهل تورات با تورات، میان اهل انجیل با انجیل، میان اهل زبور با زبور و میان اهل فرقان با فرقانشان قضاوت خواهم کرد تا زمانی که این کتاب ها بدرخشند و بگویند: ای پروردگار! علی با حکم تو قضاوت می­کند. سوگند به خدا من در تأویل و تفسیر قرآن از تمام کسانی که ادعای علم به آن را دارند آگاهترم و اگر آیه­ای در قرآن نبود مردم را به آنچه که تا قیامت رخ خواهد داد خبر دار می­کردم. از من سؤال پرسید قبل از آنکه مرا در نیابید. سوگند به کسی که دانه را شکافت و انسان را خلق کرد چنانچه از آیه­ای از من سؤال پرسید شما را به زمان، مکان و شخصی که درباره آن نازل شده است آگاه خواهم کرد همچنان که شما را از ناسخ و منسوخ، خاص و عام، مکی و مدنی و محکم و متشابه آن خبردار خواهم کرد. سوگند به خدا هیچ گروهی که گمراه شود و یا هدایت یابد تا روز قیامت نیست، جز آنکه جلودار و عقبه و دعوت کننده آن را می­دانم - . الإرشاد: 15و16 - .

**[ترجمه]

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ وَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ وَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ السُّدِّیِّ: أَنَّهُمْ قَالُوا فِی قَوْلِهِ تَعَالَی قُلْ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (1) هُوَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام.

الثَّعْلَبِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی مُعَاوِیَةَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ رُوِیَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَّهُ قِیلَ لَهُمَا زَعَمُوا أَنَّ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سَلَامٍ قَالَ ذَاکَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام.

ثُمَّ رُوِیَ أَیْضاً: أَنَّهُ سُئِلَ سَعِیدُ بْنُ جُبَیْرٍ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سَلَامٍ قَالَ لَا فَکَیْفَ وَ هَذِهِ سُورَةٌ مَکِّیَّةٌ(2) وَ قَدْ رُوِیَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ لَا وَ اللَّهِ مَا هُوَ إِلَّا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام لَقَدْ کَانَ عَالِماً بِالتَّفْسِیرِ وَ التَّأْوِیلِ وَ النَّاسِخِ وَ الْمَنْسُوخِ وَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ.

وَ رُوِیَ عَنِ ابْنِ الْحَنَفِیَّةِ: عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ الْأَوَّلِ وَ الْآخِرِ.

رواه (3) النطنزی فی الخصائص: و من المستحیل أن الله تعالی یستشهد بیهودی و یجعله ثانی نفسه و قوله قُلْ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ موافق لقوله کلا أنزل فی أمیر المؤمنین علی و عدد حروف کل واحد منهما ثمانمائة و سبعة عشر(4).

قال الجاحظ اجتمعت الأمة علی أن الصحابة کانوا یأخذون العلم من أربعة علی و ابن عباس و ابن مسعود و زید بن ثابت و قال طائفة و عمر بن الخطاب ثم أجمعوا علی أن الأربعة کانوا أقرأ لکتاب الله من عمر

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: یَؤُمُّ بِالنَّاسِ أَقْرَؤُهُمْ.

فسقط عمر ثم أجمعوا علی أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: الْأَئِمَّةُ مِنْ قُرَیْشٍ.

فسقط ابن مسعود و زید و بقی علی و ابن عباس إذا کانا عالمین فقیهین قرشیین فأکثرهما سنا و أقدمهما هجرة علیٌّ فسقط ابن العباس و بقی علی أحق بالأمة

ص: 146

بالإجماع و کانوا یسألونه و لم یسأل هو أحدا

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِذَا اخْتَلَفْتُمْ فِی شَیْ ءٍ فَکُونُوا مَعَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام.

عبادة بن الصامت: قال عمر: کنا أمرنا إذا اختلفنا فی شی ء أن نحکم علیا و لهذا تابعه المذکورون بالعلم من الصحابة نحو سلمان و عمار و حذیفة و أبی ذر و أبی بن کعب و جابر الأنصاری و ابن عباس و ابن مسعود و زید بن صوحان و لم یتأخر إلا زید بن ثابت و أبو موسی و معاذ و عثمان و کلهم معترفون له بالعلم مقرون له بالفضل.

النقاش فی تفسیره قال ابن عباس علی علم علما علمه رسول الله صلی الله علیه و آله و رسول الله صلی الله علیه و آله علمه الله فعلم النبی صلی الله علیه و آله من علم الله و علم علی من علم النبی صلی الله علیه و آله و علمی من علم علی علیه السلام و ما علمی و علم أصحاب محمد صلی الله علیه و آله فی علم علی علیه السلام إلا کقطرة فی سبعة أبحر. الضحاک عن ابن عباس قال أعطی علی بن أبی طالب علیهما السلام تسعة أعشار العلم و إنه لأعلمهم بالعشر الباقی. یحیی بن معین بإسناده عن عطاء بن أبی ریاح أنه سئل هل تعلم أحدا بعد رسول الله صلی الله علیه و آله أعلم من علی فقال لا و الله ما أعلمه. فأما قول عمر بن الخطاب فی ذلک فکثیر رواه الخطیب فی الأربعین قال عمر العلم ستة أسداس لعلی من ذلک خمسة أسداس و للناس سدس و لقد شارکنا فی السدس حتی لهو أعلم منا به (1).

عِکْرِمَةُ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ قَالَ لَهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنَّکَ لَتَعْجَلُ فِی الْحُکْمِ وَ الْفَصْلِ لِلشَّیْ ءِ إِذَا سُئِلْتَ عَنْهُ قَالَ فَأَبْرَزَ عَلِیٌّ کَفَّهُ وَ قَالَ لَهُ کَمْ هَذَا فَقَالَ عُمَرُ خَمْسَةٌ فَقَالَ عَجَّلْتَ أَبَا حَفْصٍ (2) قَالَ لَمْ یَخْفَ عَلَیَّ فَقَالَ عَلِیٌّ وَ أَنَا أَسْرَعُ فِیمَا لَا یَخْفَی عَلَیَّ.

ص: 147

وَ اسْتَعْجَمَ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ(1) وَ نَازَعَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ وَ کَتَبَ إِلَیْهِ (2) أَنْ یَتَجَشَّمَ بِالْحُضُورِ فَکَتَبَ إِلَیْهِمَا الْعِلْمُ یُؤْتَی وَ لَا یَأْتِی فَقَالَ عُمَرُ هُنَاکَ شَیْخٌ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ وَ أَثَارَةٌ مِنْ عِلْمٍ (3) یُؤْتَی إِلَیْهِ وَ لَا یَأْتِی فَصَارَ إِلَیْهِ فَوَجَدَهُ مُتَّکِئاً عَلَی مِسْحَاةٍ فَسَأَلَهُ عَمَّا أَرَادَ فَأَعْطَاهُ الْجَوَابَ فَقَالَ عُمَرُ(4) لَقَدْ عَدَلَ عَنْکَ قَوْمُکَ وَ إِنَّکَ لَأَحَقُّ بِهِ فَقَالَ علیه السلام إِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ کانَ مِیقاتاً.

یونس بن عبید(5) قال الحسن إن عمر بن الخطاب قال اللهم إنی أعوذ(6) من عضیهة لیس لها علی عندی حاضرا(7).

**[ترجمه]مناقب ابن شهر آشوب: ابن عباس درباره این آیه قرآن: «الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمان...» - . الروم/ 56 و آیه اینگونه است: «وقال الذین اوتوا العلم والإیمان» - {و[لی]

کسانی که دانش و ایمان یافته اند...} گفت: گاهی اوقات فرد مؤمن است اما عالم نیست. به خدا سوگند برای علی هر دوی آنها یعنی علم و ایمان جمع شده است.

ابن عباس درباره آیه: «انما یخشی الله من عباده العلماء» - . فاطر/ 28 - {] از بندگان خدا تنها دانایانند که از او می ترسند }گفت: علی علیه السلام از خدا می­ترسید و به نیکی رفتار می­کرد. او فرائض الهی را به جای می آورد و به مجاهدت در راه خداوند می­پرداخت .

ابن عباس گفت: «حم» اسمی از اسماء خداوند است و «عسق» اسم علم علی علیه السلام است که بر هر گروهی پیشی گرفت و از تمام فرقه ها بالاتر بود.

از چند امام و چند راوی بزرگ روایت شده است: که همگی درباره این آیه «قُلْ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتاب - . الرعد/ 43 - »{ بگو کافی است خدا و آن کس که نزد او علم کتاب است میان من و شما گواه باشد} گفتند که منظور علی بن ابی طالب علیه السلام است.

ثعلبی در تفسیرش از ابن عباس و از امام محمد باقرعلیه السلام روایت کرده که به آنها گفته شد: بعضی بر این باورند که منظور از «من عنده علم الکتاب» عبدالله بن سلام است. گفتند: نه، منظور علی بن ابی طالب است.

همچین روایت شده است که از سعید بن جبیر درباره «ومن عنده علم الکتاب» پرسیده شد که آیا منظور عبدالله بن سلام است؟ گفت: نه چگونه ممکن است منظور ابن سلام باشد حال آنکه این سوره مکی است؟ همچنین از ابن عباس روایت شده است که گفت: منظور آیه تنها علی بن ابی طالب علیه السلام است چرا که او از تفسیر و تاویل، ناسخ ومنسوخ و حلال و حرام آگاه بود. و از ابن حنفیه روایت شده است که گفت: علی بن ابی طالب علم الکتاب اول و آخر را داشت.

و نطنزی در خصائص آن را روایت کرده است.

ابن شهر آشوب: و غیر ممکن است که خداوند متعال به یک فرد یهودی استشهاد کند و او را بعد از خود به عنوان شاهد قرار دهد و آیه: «قُلْ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ» با «کَلّا أنزل فی امیرالمؤمنین علیّ» «فقط درباره علی علیه السلام نازل شده است» موافق است و عدد حرفهای هر کدام 817 حرف است.

جاحظ گفت: امت اسلامی اتفاق نظر دارند که صحابه، علم را از چهار نفر می­گرفتند که عبارتند از علی علیه السلام، ابن عباس، ابن مسعود و زید بن ثابت، گروهی هم می­گویند و عمر بن خطاب، و اجماع دارند که این چهار نفر بیشتر از عمر قرآن را می­دانستند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «کسی بر مردم امامت ­کند که بیشتر از همه قرآن را بداند» پس عمر کنار می رود. سپس اجماع دارند که پیامبرصلی الله علیه و آله فرمود: امامان از قریش هستند. پس ابن مسعود و زید کنار می روند چرا که از قریش نیستند، و تنها علی و ابن عباس باقی می­مانند این دو نفر عالم، فقیه و از قریش می­باشند. اما علی بزرگتر از ابن عباس است و زوتر از او هجرت کرد، بنابرین ابن عباس هم حذف می­شود و علی علیه السلام به اجماع امت سزاوارتر از همه به رهبری و امامت امت است و همواره از او سؤال می­پرسیدند اما او هیچگاه از کسی سؤال نپرسید. همچنان که پیامبر درباره او می­فرماید: هرگاه دچار اختلاف و چند دستگی شدید با علی بن ابی طالب باشید.

عبادة بن الصامت گفت: عمر گفت: دستور داده شدیم که هرگاه در مسئله­ای دچار اختلاف شویم علی را داور قرا دهیم. به همین سبب افرادی همچون سلمان، عمار، حذیفi، ابوذر، ابی بن کعب، جابر انصاری، ابن عباس، ابن مسعود و زید بن صوحان که در میان صحابه به علم شهرت دارند از او پیروی کردند و تخلف نکردند مگر افرادی چون زید بن ثابت، ابو موسی، معاذ و عثمان، و همه آنها به عالم بودن علی علیه السلام و برتریش اقرار می­کردند.

نقاش در تفسیرش به نقل از ابن عباس آورد که گفت: علی علیه السلام علمی را یاد گرفت که رسول خدا صلی الله علیه و آله آن را به او آموخت و خداوند متعال آن علم را به رسول خدا یاد داد. بنابرین علم رسول خدا از علم خداوند و علم علی از علم رسول خدا بود و علم من از علم علی است و علم من و اصحاب رسول خدا در مقایسه با علم علی همچون قطره­ای در برابر هفت دریا است.

ضحاک به نقل از ابن عباس آورد که گفت: نُه دهم تمام علم به علی بن ابی طالب علیه السلام داده شده و در آن یک دهم باقیمانده هم عالمتر از همه مردم بود .

یحیی بن معین به اسناد از عطاء بن ابی ریاح آورد که از او سؤال شد آیا بعد از رسول خدا کسی را عالمتر از علی می­شناسی؟ گفت: نه، سوگند به خدا نمی­شناسم.

اما سخنان عمر بن خطاب در این زمینه زیاد هستند. خطیب در اربعین آورده است که عمر گفت: علم شش بخش است، پنج بخش آن مختص علی و یک ششم باقی مانده آن برای تمام مردم است، علی در یک ششم باقیمانده هم با ما سهیم است حتی او در آن هم عالم تر از ما است.

عکرمه از ابن عباس آورد که عمر گفت: ای ابا الحسن! وقتی از تو سؤال می­شود و یا به داوری گرفته می­شوی به سرعت جواب می­دهی، علی علیه السلام دستش را نشان داد و فرمود: این چند تا است؟ عمر گفت: پنج تا، علی علیه السلام فرمود: عجله کردی ای ابا حفص! عمر گفت: بر من پوشیده نبود. امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: پس من هم در چیزی که بر من پوشیده نیست سریع جواب می دهم.

مسئله­ای برای عمر پیش آمد و از فهم آن عاجز ماند. با عبدالرحمن بر سر آن دچار اختلاف شدند. برای علی علیه السلام پیغامی فرستاد تا به خود زحمت دهد و نزد آنها بیاید. علی علیه السلام در جواب آنها نوشت: علم نزد کسی نمی­رود بلکه نزد او می­روند. عمر گفت: علی علیه السلام از بنی هاشم و میراث علم است او نزد کسی نمی­رود بلکه این مردم هستند که به او احتیاج دارند و نزدش می­روند. عمر برای دیدن علی علیه السلام رفت. به حضور وی رسید در حالی که بر بیلش تکیه زده بود. سؤالش را مطرح کرد و علی علیه السلام جوابش را داد و مشکل حل شد. در آن هنگام عمر گفت: قومت از تو روی گرداندند. به راستی که تو سزاورترین شخص به آن هستی، علی علیه السلام فرمود: «إِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ کانَ مِیقاتاً»{ قطعا وعدگاه [ما با شما] روز داوری است}.

یونس بن عبید به نقل از حسن آورد که گفت: عمر بن خطاب گفت: پروردگارا پناه می­برم به تو از مشکلی که در آن علی در کنارم نباشد - . مناقب آل ابی طالب1: 257-259 - .

**[ترجمه]

تاریخ البلاذری لا أبقانی الله لمعضلة لیس لها أبو حسن. الإبانة و الفائق أعوذ بالله من معضلة لیس لها أبو حسن. و قد ظهر رجوعه إلی علی علیه السلام فی ثلاث و عشرین مسألة حتی قال لو لا علی لهلک عمر و قد رواه الخلق الکثیر منهم أبو بکر بن عیاش و أبو المظفر السمعانی و قد اشتهر عن أبی بکر قوله فإن استقمت فاتبعونی و إن زغت فقومونی و قوله أما الفاکهة فأعرفها و أما الأَبُّ فالله أعلم و قوله فی الکلالة أقول فیها برأیی فإن أصبت فمن الله و إن أخطأت فمنی و من الشیطان الکلالة ما دون الولد و الوالد(1) و عن عمر سؤال صبیع عن الذاریات (2) و قوله لا تتعجبوا من إمام أخطأ و امرأة أصابت ناضلت أمیرکم فنضلته (3) و المسألة الحماریة و آیة الکلالة و قضاؤه فی الجد و غیر ذلک (4). و قد شهد له رسول الله صلی الله علیه و آله بالعلم

قَوْلُهُ: عَلِیٌّ عَیْبَةُ عِلْمِی.

و

قَوْلُهُ عَلِیٌّ: أَعْلَمُکُمْ عِلْماً وَ أَقْدَمُکُمْ سِلْماً.

و

قَوْلُهُ: أَعْلَمُ أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ.

رواه علی بن هاشم و شیرویه (5) الدیلمی بإسنادهما إلی سلمان.

النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: أَعْطَی اللَّهُ عَلِیّاً صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ مِنَ الْفَضْلِ جُزْءاً لَوْ قُسِمَ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ وَ أَعْطَاهُ مِنَ الْفَهْمِ جُزْءاً لَوْ قُسِمَ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ.

حِلْیَةُ الْأَوْلِیَاءِ: سُئِلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَقَالَ قُسِمَتِ الْحِکْمَةُ عَشْرَةَ أَجْزَاءٍ فَأُعْطِیَ عَلِیٌّ تِسْعَةَ أَجْزَاءٍ وَ النَّاسُ جُزْءاً وَاحِداً.

ص: 149

ربیع بن خثیم ما رأیت رجلا من یحبه أشد حبا من علی و لا من یبغضه أشد بغضا من علی علیه السلام ثم التفت فقال وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً و استدل بالحساب فقالوا أعلم الأمة علی بن أبی طالب اتفقتا فی مائتین و ثمانیة عشر و لقد أجمعوا علی أن

النبی صلی الله علیه و آله قال أقضاکم علی.

وَ رُوِّینَا عَنْ سَعِیدِ بْنِ أَبِی الْخَضِیبِ وَ غَیْرِهِ: أَنَّهُ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام لِابْنِ أَبِی لَیْلَی أَ تَقْضِی بَیْنَ النَّاسِ یَا عَبْدَ الرَّحْمَنِ قَالَ نَعَمْ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ بِأَیِّ شَیْ ءٍ تَقْضِی قَالَ بِکِتَابِ اللَّهِ قَالَ فَمَا لَمْ تَجِدْ فِی کِتَابِ اللَّهِ قَالَ مِنْ سُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا لَمْ أَجِدْهُ فِیهِمَا أَخَذْتُهُ عَنِ الصَّحَابَةِ بِمَا اجْتَمَعُوا عَلَیْهِ قَالَ فَإِذَا اخْتَلَفُوا فَبِقَوْلِ مَنْ تَأْخُذُ مِنْهُمْ قَالَ بِقَوْلِ مَنْ أَرَدْتُ وَ أُخَالِفُ الْبَاقِینَ قَالَ فَهَلْ تُخَالِفُ عَلِیّاً فِیمَا بَلَغَکَ أَنَّهُ قَضَی بِهِ قَالَ رُبَّمَا خَالَفْتُهُ إِلَی غَیْرِهِ مِنْهُمْ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا تَقُولُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِذَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ أَیْ رَبِّ إِنَّ هَذَا بَلَغَهُ عَنِّی قَوْلٌ (1) فَخَالَفَهُ قَالَ وَ أَیْنَ خَالَفْتُ قَوْلَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ فَبَلَغَکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَقْضَاکُمْ عَلِیٌّ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَإِذَا خَالَفْتَ قَوْلَهُ لَمْ تُخَالِفْ قَوْلَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاصْفَرَّ وَجْهُ ابْنِ أَبِی لَیْلَی وَ سَکَتَ.

الْإِبَانَةُ قَالَ أَبُو أُمَامَةَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَعْلَمُ بِالسُّنَّةِ وَ الْقَضَاءِ بَعْدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام.

کِتَابُ الْجِلَاءِ وَ الشِّفَاءِ وَ الْإِحَنِ وَ الْمِحَنِ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: قَضَی عَلِیٌّ بِقَضِیَّةٍ بِالْیَمَنِ فَأَتَوُا النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالُوا إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام ظَلَمَنَا فَقَالَ صلی الله علیه و آله إِنَّ عَلِیّاً لَیْسَ بِظَالِمٍ وَ لا [لَمْ] یُخْلَقْ (2) لِلظُّلْمِ وَ إِنَّ عَلِیّاً وَلِیُّکُمْ بَعْدِی وَ الْحُکْمُ حُکْمُهُ وَ الْقَوْلُ قَوْلُهُ لَا یَرُدُّ حُکْمَهُ إِلَّا کَافِرٌ وَ لَا یَرْضَی بِهِ إِلَّا مُؤْمِنٌ.

و إذا ثبت ذلک فلا ینبغی لهم أن یتحاکموا بعده إلی غیر علی علیه السلام و القضاء یجمع علوم الدین فإذا یکون

ص: 150

هو الأعلم فلا یجوز تقدیم غیره علیه لأنه یقبح تقدیم المفضول علی الفاضل. أ فلا یکون أعلم الناس و کان مع النبی صلی الله علیه و آله فی البیت و المسجد یکتب وحیه و مسائله و یسمع فتاویه و یسأله و

روی أنه کان: النبی صلی الله علیه و آله إذا نزل علیه الوحی لیلا لم یصبح حتی یخبر به علیا علیه السلام و إذا نزل علیه الوحی نهارا لم یمس حتی یخبر به علیا.

و من المشهور إنفاقه الدینار قبل مناجاة الرسول صلی الله علیه و آله و سأله عن عشر مسائل فتح له منها ألف باب فتحت (1) کل باب ألف باب و کذا حین وصی النبی صلی الله علیه و آله قبل وفاته.

أَبُو نُعَیْمٍ الْحَافِظُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: عَلَّمَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَلْفَ بَابٍ یَفْتَحُ کُلُّ بَابٍ إِلَیَّ أَلْفَ بَابٍ وَ لَقَدْ رَوَی أَبُو جَعْفَرِ بْنُ بَابَوَیْهِ هَذَا الْخَبَرَ فِی الْخِصَالِ مِنْ أَرْبَعٍ وَ عِشْرِینَ طَرِیقَةً وَ سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیُّ فِی بَصَائِرِ الدَّرَجَاتِ مِنْ سِتٍّ وَ ثَلَاثِینَ طَرِیقَةً.

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: کَانَ فِی ذُؤَابَةِ سَیْفِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله صَحِیفَةٌ صَغِیرَةٌ هِیَ الْأَحْرُفُ الَّتِی یَفْتَحُ کُلُّ حَرْفٍ أَلْفَ حَرْفٍ فَمَا خَرَجَ مِنْهَا إِلَّا حَرْفَانِ حَتَّی السَّاعَةِ.

وَ فِی رِوَایَةٍ: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام دَفَعَهَا إِلَی الْحَسَنِ فَقَرَأَهَا أَیْضاً ثُمَّ أَعْطَی مُحَمَّداً(2) فَلَمْ یَقْدِرْ عَلَی أَنْ یَفْتَحَهَا.

قَالَ أَبُو الْقَاسِمِ الْبَسْتِیُّ وَ ذَلِکَ نَحْوُ أَنْ یَقُولَ: الرِّبَا فِی کُلِّ مَکِیلٍ فِی الْعَادَةِ أَیَّ مَوْضِعٍ کَانَ وَ فِی کُلِّ مَوْزُونٍ.

وَ إِذَا قَالَ: یَحِلُّ مِنَ الْبِیضِ کُلُّ مَا دَقَّ أَعْلَاهُ وَ غَلُظَ أَسْفَلُهُ.

وَ إِذَا قَالَ: یَحْرُمُ کُلُّ ذِی نَابٍ مِنَ السِّبَاعِ (3) وَ ذِی مِخْلَبٍ مِنَ الطَّیْرِ وَ یَحِلُّ الْبَاقِی.

قَوْلُ الصَّادِقِ علیه السلام:(4) کُلُّ مَا غَلَبَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِنْ أَمْرِهِ فَاللَّهُ أَعْذَرُ لِعَبْدِهِ.

ص: 151

أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ وَ الْحُسَیْنُ بْنُ مُعَاوِیَةَ وَ سُلَیْمَانُ الْجَعْفَرِیُّ وَ إِسْمَاعِیلُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ کُلُّهُمْ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا حَضَرَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْمَمَاتُ دَخَلَ عَلَیْهِ عَلِیٌّ علیه السلام فَأَدْخَلَ رَأْسَهُ مَعَهُ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ إِذَا أَنَا مِتُّ فَغَسِّلْنِی وَ کَفِّنِّی ثُمَّ أَقْعِدْنِی وَ سَائِلْنِی وَ اکْتُبْ.

تَهْذِیبُ الْأَحْکَامِ: فَخُذْ بِمَجَامِعِ کَفَنِی وَ أَجْلِسْنِی ثُمَّ اسْأَلْنِی عَمَّا شِئْتَ فَوَ اللَّهِ لَا تَسْأَلُنِی عَنْ شَیْ ءٍ إِلَّا أَجَبْتُکَ فِیهِ.

وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی عَوَانَةَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ عَلِیٌّ: فَفَعَلْتُ فَأَنْبَأَنِی بِمَا هُوَ کَائِنٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.

جُمَیْعُ بْنُ عُمَیْرٍ التَّمِیمِیُّ عَنْ عَائِشَةَ فِی خَبَرٍ أَنَّهَا قَالَتْ: وَ سَالَتْ نَفْسُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی کَفِّهِ ثُمَّ رَدَّهَا فِی فِیهِ.

وَ بَلَغَنِی عَنِ الصَّفْوَانِیِّ أَنَّهُ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو بَکْرِ بْنُ مَهْرَوَیْهِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أُمِّ سَلَمَةَ فِی خَبَرٍ قَالَتْ: کُنْتُ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَدَفَعَ إِلَیَّ کِتَاباً فَقَالَ مَنْ طَلَبَ هَذَا الْکِتَابَ مِنْکِ مِمَّنْ یَقُومُ بَعْدِی فَادْفِعِیهِ إِلَیْهِ ثُمَّ ذَکَرْتُ قِیَامَ أَبِی بَکْرٍ وَ عُمَرَ وَ عُثْمَانَ وَ أَنَّهُمْ مَا طَلَبُوهُ ثُمَّ قَالَتْ فَلَمَّا بُویِعَ عَلِیٌّ علیه السلام نَزَلَ عَنِ الْمِنْبَرِ وَ مَرَّ وَ قَالَ لِی یَا أُمَّ سَلَمَةَ هَاتِی الْکِتَابَ الَّذِی دَفَعَ إِلَیْکِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَتْ قُلْتُ لَهُ أَنْتَ صَاحِبُهُ فَقَالَ نَعَمْ فَدَفَعْتُهُ إِلَیْهِ قِیلَ مَا کَانَ فِی الْکِتَابِ قَالَتْ (1) کُلُّ شَیْ ءٍ دُونَ قِیَامِ السَّاعَةِ.

وَ فِی رِوَایَةِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فَلَمَّا قَامَ عَلِیٌّ أَتَاهَا وَ طَلَبَ الْکِتَابَ فَفَتَحَهُ وَ نَظَرَ فِیهِ ثُمَّ قَالَ (2) هَذَا عِلْمُ الْأَبَدِ.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَمَصُّونَ الثِّمَادَ(3) وَ یَدَعُونَ النَّهَرَ الْأَعْظَمَ فَسُئِلَ عَنْ مَعْنَی ذَلِکَ فَقَالَ عِلْمُ النَّبِیِّینَ بِأَسْرِهِ أَوْحَاهُ اللَّهُ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَجَعَلَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله ذَلِکَ کُلَّهُ عِنْدَ عَلِیٍّ علیه السلام.

ص: 152

و کان یدعی فی العلم دعوی ما سمع قط من أحد.

رَوَی حُبَیْشٌ (1) الْکِنَانِیُّ أَنَّهُ سَمِعَ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ: وَ اللَّهِ لَقَدْ عُلِّمْتُ بِتَبْلِیغِ الرِّسَالاتِ وَ تَصْدِیقِ الْعِدَاتِ وَ تَمَامِ الْکَلِمَاتِ.

وَ قَوْلُهُ: إِنَّ بَیْنَ جَنْبَیَّ لَعِلْماً جَمّاً لَوْ أَصَبْتُ لَهُ حَمَلَةً.

وَ قَوْلُهُ: لَوْ کُشِفَ الْغِطَاءُ مَا ازْدَدْتُ یَقِیناً.

وَ رَوَی ابْنُ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ مِنْ سِتَّةِ طُرُقِ وَ ابْنُ الْمُفَضَّلِ مِنْ عَشْرِ طُرُقِ وَ إِبْرَاهِیمُ الثَّقَفِیُّ مِنْ أَرْبَعَةَ عَشَرَ طَرِیقاً مِنْهُمْ عَدِیُّ بْنُ حَاتِمٍ وَ الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ وَ عَلْقَمَةُ بْنُ قَیْسٍ وَ یَحْیَی ابْنُ أُمِّ الطَّوِیلِ وَ زِرُّ بْنُ حُبَیْشٍ وَ عَبَایَةُ بْنُ رِبْعِیٍّ وَ عَبَایَةُ بْنُ رِفَاعَةَ وَ أَبُو الطُّفَیْلِ: أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ بِحَضْرَةِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ أَشَارَ إِلَی صَدْرِهِ کَیْفَ مُلِئَ عِلْماً لَوْ وَجَدْتُ لَهُ طَالِباً سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی هَذَا سَفَطُ الْعِلْمِ (2) هَذَا لُعَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَذَا مَا زَقَّنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله زَقّاً فَاسْأَلُونِی فَإِنَّ عِنْدِی عِلْمَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ ثُنِیَتْ لِیَ الْوِسَادَةُ ثُمَّ أَجْلَسْتُ عَلَیْهَا لَحَکَمْتُ بَیْنَ أَهْلِ التَّوْرَاةِ بِتَوْرَاتِهِمْ وَ بَیْنَ أَهْلِ الْإِنْجِیلِ بِإِنْجِیلِهِمْ وَ بَیْنَ أَهْلِ الزَّبُورِ بِزَبُورِهِمْ وَ بَیْنَ أَهْلِ الْفُرْقَانِ بِفُرْقَانِهِمْ حَتَّی یُنَادِیَ کُلُّ کِتَابٍ بِأَنَّ عَلِیّاً حَکَمَ فِیَّ بِحُکْمِ اللَّهِ فِیَّ.

وَ فِی رِوَایَةٍ: حَتَّی یُنْطِقَ اللَّهُ التَّوْرَاةَ وَ الْإِنْجِیلَ.

وَ فِی رِوَایَةٍ: حَتَّی یَزْهَرَ کُلُّ کِتَابٍ مِنْ هَذِهِ الْکُتُبِ وَ یَقُولَ یَا رَبِّ إِنَّ عَلِیّاً قَضَی بِقَضَائِکَ ثُمَّ قَالَ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی فَوَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوْ سَأَلْتُمُونِی عَنْ آیَةٍ آیَةٍ فِی لَیْلَةٍ أُنْزِلَتْ أَوْ فِی نَهَارٍ أُنْزِلَتْ مَکِّیِّهَا وَ مَدَنِیِّهَا وَ سَفَرِیِّهَا وَ حَضَرِیِّهَا وَ نَاسِخِهَا وَ مَنْسُوخِهَا وَ مُحْکَمِهَا وَ مُتَشَابِهِهَا وَ تَأْوِیلِهَا وَ تَنْزِیلِهَا لَأَخْبَرْتُکُمْ.

وَ فِی غُرَرِ الْحِکَمِ عَنِ الْآمِدِیِّ: سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی فَإِنِّی بِطُرُقِ السَّمَاوَاتِ أَخْبَرُ مِنْکُمْ بِطُرُقِ الْأَرْضِ.

وَ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ: فَوَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَا تَسْأَلُونِّی عَنْ شَیْ ءٍ فِیمَا بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ السَّاعَةِ وَ لَا عَنْ فِئَةٍ تَهْدِی مِائَةً وَ تُضِلُّ مِائَةً إِلَّا نَبَّأْتُکُمْ بِنَاعِقِهَا وَ قَائِدِهَا وَ سَائِقِهَا وَ مُنَاخِ

ص: 153

رِکَابِهَا وَ مَحَطِّ رِحَالِهَا وَ مَنْ یُقْتَلُ مِنْ أَهْلِهَا قَتْلًا وَ یَمُوتُ مَوْتاً.

وَ فِی رِوَایَةٍ: لَوْ شِئْتُ أَخْبَرْتُ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْکُمْ بِمَخْرَجِهِ وَ مَوْلَجِهِ وَ جَمِیعِ شَأْنِهِ لَفَعَلْتُ.

وَ عَنْ سَلْمَانَ أَنَّهُ قَالَ علیه السلام: عِنْدِی عِلْمُ الْمَنَایَا وَ الْبَلَایَا وَ الْوَصَایَا وَ الْأَنْسَابِ وَ فَصْلِ الْخِطَابِ وَ مَوْلِدِ الْإِسْلَامِ وَ مَوْلِدِ الْکُفْرِ وَ أَنَا صَاحِبُ الْمِیسَمِ وَ أَنَا الْفَارُوقُ الْأَکْبَرُ وَ دَوْلَةُ الدُّوَلِ فَسَلُونِی عَمَّا یَکُونُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ عَمَّا کَانَ قَبْلِی وَ عَلَی عَهْدِی وَ إِلَی أَنْ یُعْبَدَ اللَّهُ.

قال ابن مسیب ما کان فی أصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله أحد یقول سلونی غیر علی بن أبی طالب علیهما السلام و قال ابن شبرمة ما أحد قال علی المنبر سلونی غیر علی. و قال الله تعالی تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ءٍ(1) و قال وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ (2) و قال وَ لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ (3) فإذا کان لا یوجد(4) فی ظاهره فهل یکون موجودا إلا فی تأویله کما قال وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ (5) و هو الذی عنی علیه السلام سلونی قبل أن تفقدونی و لو کان إنما عنی به ظاهره فکان فی الأمة کثیر یعلم ذلک و لا یخطئ فیه حرفا و لم یکن علیه السلام لیقول من ذلک علی رءوس الأشهاد ما یعلم أنه لا یصح من قوله و أن غیره یساویه فیه

أو یدعی علی شی ء منه معه فإذا ثبت أنه لا نظیر له فی العلم صح أنه أولی بالإمامة. و من عجب أمره فی هذا الباب أنه لا شی ء من العلوم إلا و أهله یجعلون علیا قدوة فصار قوله قبلة فی الشریعة فمنه سمع القرآن ذکر الشیرازی فی نزول

ص: 154

القرآن و أبو یوسف یعقوب فی تفسیره عن ابن عباس: فی قوله لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ (1) کان النبی صلی الله علیه و آله یحرک شفتیه عند الوحی لیحفظه فقیل له لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ یعنی بالقرآن لِتَعْجَلَ بِهِ من قبل أن یفرغ به من قراءته علیک إِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ قال ضمن الله محمدا أن یجمع القرآن بعد رسول الله صلی الله علیه و آله علی بن أبی طالب صلوات الله علیه قال ابن عباس فجمع الله القرآن فی قلب علی و جمعه علی بعد موت رسول الله صلی الله علیه و آله بستة أشهر.

وَ فِی أَخْبَارِ أَبِی رَافِعٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ فِی مَرَضِهِ الَّذِی تُوُفِّیَ فِیهِ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام یَا عَلِیُّ هَذَا کِتَابُ اللَّهِ خُذْهُ إِلَیْکَ فَجَمَعَهُ عَلِیٌّ علیه السلام فِی ثَوْبٍ فَمَضَی إِلَی مَنْزِلِهِ فَلَمَّا قُبِضَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله جَلَسَ عَلِیٌّ فَأَلَّفَهُ کَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَ کَانَ بِهِ عَالِماً.

وَ حَدَّثَنِی أَبُو الْعَلَاءِ الْعَطَّارُ وَ الْمُوَفَّقُ خَطِیبُ خُوارِزْمَ فِی کِتَابَیْهِمَا بِالْإِسْنَادِ عَنْ عُلَیِّ بْنِ رَبَاحٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَمَرَ عَلِیّاً بِتَأْلِیفِ الْقُرْآنِ فَأَلَّفَهُ وَ کَتَبَهُ.

جَبَلَةُ بْنُ سُحَیْمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: لَوْ ثُنِیَ لِیَ الْوِسَادَةُ وَ عُرِفَ لِی حَقِّی لَأَخْرَجْتُ لَهُمْ مُصْحَفاً کَتَبْتُهُ وَ أَمْلَاهُ عَلَیَّ رَسُولُ اللَّهِ ص.

وَ رُوِّیتُمْ أَیْضاً أَنَّهُ: إِنَّمَا أَبْطَأَ عَلِیٌّ عَنْ بَیْعَةِ أَبِی بَکْرٍ لِتَأْلِیفِ الْقُرْآنِ.

أَبُو نُعَیْمٍ فِی الْحِلْیَةِ وَ الْخَطِیبُ فِی الْأَرْبَعِینَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ السُّدِّیِّ عَنْ عَبْدِ خَیْرٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَقْسَمْتُ أَوْ حَلَفْتُ أَنْ لَا أَضَعَ رِدَائِی عَنْ ظَهْرِی حَتَّی أَجْمَعَ مَا بَیْنَ اللَّوْحَیْنِ فَمَا وَضَعْتُ رِدَائِی حَتَّی جَمَعْتُ الْقُرْآنَ.

وَ فِی أَخْبَارِ أَهْلِ الْبَیْتِ علیهم السلام: أَنَّهُ آلَی أَنْ لَا یَضَعَ رِدَاءَهُ عَلَی عَاتِقِهِ إِلَّا لِلصَّلَاةِ حَتَّی یُؤَلِّفَ الْقُرْآنَ وَ یَجْمَعَهُ فَانْقَطَعَ عَنْهُمْ مُدَّةً إِلَی أَنْ جَمَعَهُ ثُمَّ خَرَجَ إِلَیْهِمْ بِهِ فِی إِزَارٍ یَحْمِلُهُ وَ هُمْ مُجْتَمِعُونَ فِی الْمَسْجِدِ فَأَنْکَرُوا مَصِیرَهُ بَعْدَ انْقِطَاعٍ مَعَ التِّیهِ فَقَالُوا لِأَمْرٍ مَا جَاءَ أَبُو الْحَسَنِ (2) فَلَمَّا تَوَسَّطَهُمْ وَضَعَ الْکِتَابَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ قَالَ

ص: 155

إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ إِنِّی مُخَلِّفٌ فِیکُمْ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ هَذَا الْکِتَابُ وَ أَنَا الْعِتْرَةُ فَقَامَ إِلَیْهِ الثَّانِی فَقَالَ لَهُ إِنْ یَکُنْ عِنْدَکَ قُرْآنٌ فَعِنْدَنَا مِثْلُهُ فَلَا حَاجَةَ لَنَا فِیکُمَا فَحَمَلَ علیه السلام الْکِتَابَ وَ عَادَ بِهِ بَعْدَ أَنْ أَلْزَمَهُمُ الْحُجَّةَ.

وَ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّهُ حَمَلَهُ وَ وَلَّی رَاجِعاً نَحْوَ حُجْرَتِهِ وَ هُوَ یَقُولُ فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهُورِهِمْ وَ اشْتَرَوْا بِهِ ثَمَناً قَلِیلًا فَبِئْسَ ما یَشْتَرُونَ وَ لِهَذَا قَرَأَ ابْنُ مَسْعُودٍ إِنَّ عَلِیّاً جَمَعَهُ وَ قرآنه (1) [قَرَأَهُ] فَإِذَا قَرَأَهُ فَاتَّبِعُوا قُرْآنَهُ.

فأما ما روی أنه جمعه أبو بکر و عمر و عثمان فإن أبا بکر أقر لما التمسوا منه جمع القرآن فقال کیف أفعل شیئا لم یفعله رسول الله صلی الله علیه و آله و لا أمرنی به ذکره البخاری فی صحیحه (2) و ادعی علی أن النبی صلی الله علیه و آله أمره بالتألیف ثم إنهم أمروا زید بن ثابت و سعید بن العاص و عبد الرحمن بن الحارث بن هشام و عبد الله بن الزبیر بجمعه فالقرآن یکون جمع هؤلاء جمیعهم. و منهم العلماء بالقراءات

أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ وَ ابْنُ بَطَّةَ وَ أَبُو یَعْلَی فِی مُصَنَّفَاتِهِمْ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ أَبِی عَیَّاشٍ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ: أَنَّهُ قَرَأَ رَجُلَانِ ثَلَاثِینَ آیَةً مِنَ الْأَحْقَافِ فَاخْتَلَفَا فِی قِرَاءَتِهِمَا فَقَالَ ابْنُ مَسْعُودٍ هَذَا الْخِلَافُ مَا أَقْرَؤُهُ فَذَهَبْتُ (3) بِهِمَا إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَغَضِبَ وَ عَلِیٌّ عِنْدَهُ فَقَالَ عَلِیٌّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَأْمُرُکُمْ أَنْ تَقْرَءُوا کَمَا عُلِّمْتُمْ.

و هذا دلیل علی علم علی بوجوه القراءات المختلفة.

وَ رُوِیَ: أَنَّ زَیْداً لَمَّا قَرَأَ التَّابُوهَ (4) قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام اکْتُبْهُ التَّابُوتَ فَکَتَبَهُ کَذَلِکَ.

و القراء السبعة إلی قراءته یرجعون فأما حمزة و الکسائی فیعولان علی قراءة علی علیه السلام و ابن مسعود و لیس مصحفهما مصحف ابن مسعود فهما

ص: 156

إنما یرجعان إلی علی و یوافقان ابن مسعود فیما یجری مجری الإعراب و قد قال ابن مسعود ما رأیت أحدا أقرأ من علی بن أبی طالب علیهما السلام للقرآن فأما نافع و ابن کثیر و أبو عمرو فمعظم قراءتهم ترجع إلی ابن عباس و ابن عباس قرأ علی أبی بن کعب و علی علیه السلام و الذی قرأه هؤلاء القراء یخالف قراءة أبی فهو إذا مأخوذ عن علی علیه السلام. و أما عاصم فقرأ علی أبی عبد الرحمن السلمی و قال أبو عبد الرحمن قرأت القرآن کله علی علی بن أبی طالب علیهما السلام فقالوا أفصح القراءات قراءة عاصم لأنه أتی بالأصل و ذلک أنه یظهر ما أدغمه غیره و یحقق من الهمز ما لینه غیره و یفتح من الألفات ما أماله غیره. و العدد الکوفی فی القرآن منسوب إلی علی علیه السلام لیس فی الصحابة من ینسب إلیه العدد غیره و إنما کتب عدد ذلک کل مصر عن بعض التابعین. و منهم المفسرون کعبد

الله بن العباس و عبد الله بن مسعود و أبی بن کعب و زید بن ثابت و هم معترفون له بالتقدم تفسیر النقاش قال ابن عباس جل ما تعلمت من التفسیر من علی بن أبی طالب علیهما السلام و ابن مسعود أن القرآن أنزل علی سبعة أحرف ما منها إلا و له ظهر و بطن و إن علی بن أبی طالب علیهما السلام علم الظاهر و الباطن. فضائل العکبری قال الشعبی ما أحد أعلم بکتاب الله بعد نبی الله من علی بن أبی طالب علیهما السلام.

تَارِیخُ الْبَلَاذُرِیِّ وَ حِلْیَةُ الْأَوْلِیَاءِ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: وَ اللَّهِ مَا نَزَلَتْ آیَةٌ إِلَّا وَ قَدْ عَلِمْتُ فِیمَا نَزَلَتْ وَ أَیْنَ نَزَلَتْ أَ بِلَیْلٍ نَزَلَتْ أَمْ بِنَهَارٍ(1) نَزَلَتْ فِی سَهْلٍ أَوْ جَبَلٍ إِنَّ رَبِّی وَهَبَ لِی قَلْباً عَقُولًا وَ لِسَاناً سَئُولًا.

قُوتُ الْقُلُوبِ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: لَوْ شِئْتُ لَأَوْقَرْتُ سَبْعِینَ بَعِیراً فِی تَفْسِیرِ فَاتِحَةِ الْکِتَابِ.

و لما وجد المفسرون قوله لا یأخذون إلا به.

ص: 157

سأل ابن الکواء و هو علی المنبر ما الذَّارِیاتِ ذَرْواً فقال الریاح فقال و ما فَالْحامِلاتِ وِقْراً قال السحاب قال فَالْجارِیاتِ یُسْراً قال الفلک قال فَالْمُقَسِّماتِ أَمْراً قال الملائکة فالمفسرون کلهم علی قوله و جهلوا تفسیر قوله تعالی إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ (1) فقال له علیه السلام رجل هو أول بیت قال لا قد کان قبله بیوت و لکنه أول بیت وضع للناس مبارکا فیه الهدی و الرحمة و البرکة و أول من بناه إبراهیم ثم بناه قوم من العرب من جرهم (2) ثم هدم فبنته العمالقة ثم هدم فبنته قریش. و إنما استحسن قول ابن عباس فیه (3) لأنه قد أخذ منه. أحمد فی المسند لما توفی النبی صلی الله علیه و آله کان ابن عباس ابن عشر سنین و کان قرأ المحکم یعنی المفصل (4). و منهم الفقهاء و هو أفقههم فإنه ما ظهر عن جمیعهم ما ظهر منه ثم إن جمیع فقهاء الأمصار إلیه یرجعون و من بحره یغترفون أما أهل الکوفة ففقهاؤهم سفیان الثوری و الحسن بن صالح بن حی و شریک بن عبد الله و ابن أبی لیلی و هؤلاء یفرعون المسائل و یقولون هذا قیاس قول علی و یترجمون الأبواب بذلک و أما أهل البصرة ففقهاؤهم الحسن و ابن سیرین و کلاهما کانا یأخذان عمن أخذ عن علی و ابن سیرین یفصح بأنه أخذ عن الکوفیین و عن عبیدة السلمانی (5) و هو أخص الناس بعلی و أما أهل مکة فإنهم أخذوا عن ابن عباس و عن علی علیه السلام

ص: 158

و قد أخذ عبد الله معظم علمه عنه و أما أهل المدینة فعنه أخذوا و قد صنف الشافعی کتابا مفردا فی الدلالة علی اتباع أهل المدینة لعلی علیه السلام و عبد الله و قال محمد بن الحسن الفقیه لو لا علی بن أبی طالب علیهما السلام ما علمنا حکم أهل البغی و لمحمد بن الحسن کتاب یشتمل علی ثلاثمائة مسألة فی قتال أهل البغی بناء علی فعله.

مُسْنَدُ أَبِی حَنِیفَةَ قَالَ هِشَامُ بْنُ الْحَکَمِ: قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام لِأَبِی حَنِیفَةَ مِنْ أَیْنَ أَخَذْتَ الْقِیَاسَ قَالَ مِنْ قَوْلِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ زَیْدِ بْنِ ثَابِتٍ حِینَ شَاهَدَهُمَا عُمَرُ فِی الْجَدِّ مَعَ الْإِخْوَةِ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَوْ أَنَّ شَجَرَةً انْشَعَبَ مِنْهَا غُصْنٌ وَ انْشَعَبَ مِنَ الْغُصْنِ غُصْنَانِ أَیُّمَا أَقْرَبُ إِلَی أَحَدِ الْغُصْنَیْنِ أَ صَاحِبُهُ الَّذِی یَخْرُجُ مَعَهُ أَمِ الشَّجَرَةُ فَقَالَ زَیْدٌ لَوْ أَنَّ جَدْوَلًا انْبَعَثَ فِیهِ سَاقِیَةٌ(1) فَانْبَعَثَ مِنَ السَّاقِیَةِ سَاقِیَتَانِ أَیُّمَا أَقْرَبُ أَحَدُ السَّاقِیَتَیْنِ إِلَی صَاحِبِهَا أَمِ الْجَدْوَلِ.

و منهم الفرضیون و هو أشهرهم فیها فضائل أحمد قال عبد الله إن أعلم أهل المدینة بالفرائض علی بن أبی طالب علیهما السلام قال الشعبی ما رأیت أفرض من علی و لا أحسب منه و قد سئل عنه و هو علی المنبر یخطب عن رجل مات و ترک امرأة و أبوین و ابنتین کم نصیب المرأة فقال صار ثمنها تسعا فلقبت بالمسألة المنبریة شرح ذلک للأبوین السدسان و للبنتین الثلثان و للمرأة الثمن عالت الفریضة فکان لها ثلاث من أربعة و عشرین ثمنها فلما صارت إلی سبعة و عشرین صار ثمنها تسعا(2) فإن ثلاثة من سبعة و عشرین تسعها و یبقی أربعة و عشرون للابنتین ستة عشر و ثمانیة للأبوین سواء قال هذا علی الاستفهام أو علی قولهم صار ثمنها تسعا أو سئل کیف یجی ء الحکم علی مذهب من یقول بالعول فبین الجواب و الحساب و القسمة و النسبة و منه المسألة الدیناریة و صورتها. و منهم أصحاب الروایات نیف و عشرون رجلا منهم ابن عباس و ابن مسعود و جابر الأنصاری و أبو أیوب و أبو هریرة و أنس و أبو سعید الخدری و أبو رافع و غیرهم

ص: 159

و هو علیه السلام أکثرهم روایة و أتقنهم حجة و مأمون الباطن

لِقَوْلِهِ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ.

التِّرْمِذِیُّ وَ الْبَلَاذُرِیُّ: قِیلَ لِعَلِیٍّ علیه السلام مَا بَالُکَ أَکْثَرُ أَصْحَابِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله حَدِیثاً قَالَ کُنْتُ إِذَا سَأَلْتُهُ أَنْبَأَنِی وَ إِذَا سَکَتُّ عَنْهُ ابْتَدَأَنِی.

کِتَابُ ابْنِ مَرْدَوَیْهِ أَنَّهُ قَالَ: کُنْتُ إِذَا سَأَلْتُ أُعْطِیتُ وَ إِذَا سَکَتُّ ابْتُدِیتُ.

و منهم المتکلمون و هو الأصل فی الکلام

قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ رَبَّانِیُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ.

و فی الأخبار أن أول من سن دعوة المبتدعة بالمجادلة إلی الحق علی علیه السلام و قد ناظره الملحدة(1) فی مناقضات القرآن و أجاب مشکلات مسائل الجاثلیق حتی أسلم. أبو بکر بن مردویه فی کتابه عن سفیان أنه قال ما حاج علی أحدا إلا حجه.

أَبُو بَکْرٍ الشِّیرَازِیُّ فِی کِتَابِهِ عَنْ مَالِکٍ عَنْ أَنَسٍ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ وَ أَبُو یُوسُفَ یَعْقُوبُ بْنُ سُفْیَانَ فِی تَفْسِیرِهِ وَ أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ وَ أَبُو یَعْلَی فِی مُسْنَدَیْهِمَا قَالَ ابْنُ شِهَابٍ أَخْبَرَنِی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ أَنَّ أَبَاهُ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ أَخْبَرَهُ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام أَخْبَرَهُ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله طَرَقَهُ (2) وَ فَاطِمَةَ علیها السلام بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَ لَا تُصَلُّونَ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّمَا أَنْفُسُنَا بِیَدِ اللَّهِ فَإِذَا شَاءَ أَنْ یَبْعَثَنَا یَبْعَثُنَا أَیْ یُکْثِرُ اللُّطْفَ بِنَا فَانْصَرَفَ حِینَ قُلْتُ ذَلِکَ وَ لَمْ یَرْجِعْ إِلَیَّ ثُمَّ سَمِعْتُهُ وَ هُوَ مُوَلٍّ یَضْرِبُ فَخِذَیْهِ یَقُولُ وَ کانَ الْإِنْسانُ یَعْنِی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام أَکْثَرَ شَیْ ءٍ جَدَلًا یَعْنِی مُتَکَلِّماً بِالْحَقِّ وَ الصِّدْقِ وَ قَالَ لِرَأْسِ الْجَالُوتِ لَمَّا قَالَ لَهُ لَمْ تَلْبَثُوا بَعْدَ نَبِیِّکُمْ إِلَّا ثَلَاثِینَ سَنَةً حَتَّی ضَرَبَ بَعْضُکُمْ وَجْهَ بَعْضٍ بِالسَّیْفِ فَقَالَ علیه السلام وَ أَنْتُمْ لَمْ تَجِفَّ أَقْدَامُکُمْ مِنْ مَاءِ الْبَحْرِ حَتَّی قُلْتُمْ لِمُوسَی اجْعَلْ لَنا إِلهاً کَما لَهُمْ آلِهَةٌ

ص: 160

وَ أَرْسَلَ إِلَیْهِ أَهْلُ الْبَصْرَةِ کُلَیْباً الْجَرْمِیَّ بَعْدَ یَوْمِ الْجَمَلِ لِیُزِیلَ الشُّبْهَةَ عَنْهُمْ فِی أَمْرِهِ فَذَکَرَ لَهُ مَا عَلِمَ أَنَّهُ عَلَی الْحَقِّ ثُمَّ قَالَ لَهُ بَایِعْ فَقَالَ إِنِّی رَسُولُ الْقَوْمِ فَلَا أُحْدِثُ حَدَثاً حَتَّی أَرْجِعَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ أَ رَأَیْتَ لَوْ أَنَّ الَّذِینَ وَرَاءَکَ بَعَثُوکَ رَائِداً(1) تَبْتَغِی لَهُمْ مَسَاقِطَ الْغَیْثِ فَرَجَعْتَ إِلَیْهِمْ فَأَخْبَرْتَهُمْ عَنِ الْکَلَإِ وَ الْمَاءِ(2) قَالَ فَامْدُدْ إِذاً یَدَکَ قَالَ کُلَیْبٌ فَوَ اللَّهِ مَا اسْتَطَعْتُ أَنْ أَمْتَنِعَ عِنْدَ قِیَامِ الْحُجَّةِ عَلَیَّ فَبَایَعْتُهُ وَ قَوْلُهُ علیه السلام أَوَّلُ مَعْرِفَةِ اللَّهِ تَوْحِیدُهُ وَ أَصْلُ تَوْحِیدِهِ نَفْیُ الصِّفَاتِ عَنْهُ إِلَی آخِرِ الْخَبَرِ.

و ما أطنب المتکلمون فی الأصول إنما هو زیادة لتلک الجمل و شرح لتلک الأصول فالإمامیة یرجعون إلی الصادق علیه السلام و هو إلی آبائه و المعتزلة و الزیدیة یرویه لهم القاضی عبد الجبار بن أحمد عن أبی عبد الله الحسین البصری و أبی إسحاق (3) عباس عن أبی هاشم الجبائی عن أبیه أبی علی عن أبی یعقوب الشحام عن أبی الهذیل العلاف عن أبی عثمان الطویل عن واصل بن عطاء عن أبی هاشم عبد الله بن محمد بن علی عن أبیه محمد بن الحنفیة عنه علیه السلام: الوراق القمی:

علی لهذا الناس قد بین الذی***هم اختلفوا فیه و لم یتوجم (4)

علی أعاش الدین وفاه حقه***و لولاه ما أفضی إلی عشر درهم

و منهم النحاة و هو واضع النحو لأنهم یروونه عن الخلیل بن أحمد بن عیسی بن عمرو الثقفی عن عبد الله بن إسحاق الحضرمی عن أبی عمرو بن العلاء عن میمون الأقرن عن عنبسة الفیل عن أبی الأسود الدؤلی عنه علیه السلام و السبب فی ذلک أن قریشا کانوا یزوجون بالأنباط فوقع فیما بینهم أولاد ففسد لسانهم حتی أن بنتا لخویلد الأسدی کانت متزوجة فی الأنباط(5) فقالت إن أبوی مات

ص: 161

و ترک علی مال کثیر(1) فلما رأوا فساد لسانها أسس النحو.

وَ رُوِیَ: أَنَّ أَعْرَابِیّاً سَمِعَ مِنْ سُوقِیٍّ یَقْرَأُ إِنَّ اللَّهَ بَرِی ءٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ وَ رَسُولِهِ (2) فَشَجَّ رَأْسَهُ فَخَاصَمَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ إِنَّهُ کَفَرَ بِاللَّهِ فِی قِرَاءَتِهِ فَقَالَ علیه السلام إِنَّهُ لَمْ یَتَعَمَّدْ بِذَلِکَ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ أَبَا الْأَسْوَدِ کَانَ فِی بَصَرِهِ سُوءٌ وَ لَهُ بُنَیَّةٌ تَقُودُهُ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَتْ یَا أَبَتَاهْ مَا أَشَدَّ حَرَّ الرَّمْضَاءِ تُرِیدُ التَّعَجُّبَ فَنَهَاهَا عَنْ مَقَالِهَا فَأَخْبَرَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِذَلِکَ فَأَسَّسَ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ أَبَا الْأَسْوَدِ کَانَ یَمْشِی خَلْفَ جِنَازَةٍ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مَنِ الْمُتَوَفِّی (3) فَقَالَ اللَّهُ ثُمَّ إِنَّهُ أَخْبَرَ عَلِیّاً علیه السلام بِذَلِکَ فَأَسَّسَ.

فعلی أی وجه کان دفعه (4) إلی أبی الأسود و قال ما أحسن هذا النحو احش (5) له بالمسائل فسمی نحوا قال ابن سلام کانت الرقعة الکلام ثلاثة أشیاء اسم و فعل و حرف جاء لمعنی فالاسم ما أنبأ عن المسمی و الفعل ما أنبأ عن حرکة المسمی و الحرف ما أوجد معنی فی غیره و کتب علی بن أبو طالب فعجزوا عن ذلک فقالوا أبو طالب اسمه [لا] کنیته و قالوا هذا ترکیب مثل حضرموت و قال الزمخشری فی الفائق ترک فی حال الجر علی لفظه فی حال الرفع لأنه اشتهر بذلک و عرف فجری

مجری المثل الذی لا یغیر. و منهم الخطباء و هو أخطبهم أ لا تری إلی خطبه مثل التوحید و الشقشقیة و الهدایة و الملاحم و اللؤلؤة و الغراء و القاصعة و الافتخار و الأشباح و الدرة الیتیمة

ص: 162

و الأقالیم و الوسیلة و الطالوتیة و القصبیة و النخیلیة و السلمانیة و الناطقة و الدامغة و الفاضحة بل إلی نهج البلاغة عن الشریف الرضی و کتاب خطب أمیر المؤمنین عن إسماعیل بن مهران السکونی عن زید بن وهب أیضا(1) قال الرضی کان أمیر المؤمنین علیه السلام شرع الفصاحة و موردها و منشأ البلاغة و مولدها و منه ظهر مکنونها و عنه أخذت قوانینها.

الْجَاحِظُ فِی کِتَابِ الْغرَّةِ: کَتَبَ عَلِیٌّ إِلَی مُعَاوِیَةَ غَرَّکَ عِزُّکَ فَصَارَ قَصَارُ ذَلِکَ ذِلَّکَ فَاخْشَ فَاحِشَ فِعْلِکَ فَعَلَّکَ تَهْدَأُ بِهَذَا.

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ آمَنَ أَمِنَ.

وَ رَوَی الْکَلْبِیُّ عَنْ أَبِی صَالِحٍ وَ أَبُو جَعْفَرِ بْنُ بَابَوَیْهِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام: أَنَّهُ اجْتَمَعَتِ الصَّحَابَةُ فَتَذَاکَرُوا أَنَّ الْأَلِفَ أَکْثَرُ دُخُولًا فِی الْکَلَامِ فَارْتَجَلَ علیه السلام الْخُطْبَةَ الْمُونِقَةَ الَّتِی أَوَّلُهَا حَمِدْتُ مَنْ عَظُمَتْ مِنَّتُهُ وَ سَبَغَتْ نِعْمَتُهُ وَ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ وَ تَمَّتْ کَلِمَتُهُ وَ نَفَذَتْ مَشِیَّتُهُ وَ بَلَغَتْ قضیة [قَضِیَّتُهُ] إِلَی آخِرِهَا ثُمَّ ارْتَجَلَ إِلَی خُطْبَةٍ أُخْرَی مِنْ غَیْرِ النُّقَطِ الَّتِی أَوَّلُهَا الْحَمْدُ لِلَّهِ أَهْلِ الْحَمْدِ وَ مَأْوَاهُ وَ لَهُ أَوْکَدُ الْحَمْدِ وَ أَحْلَاهُ وَ أَسْرَعُ الْحَمْدِ وَ أَسْرَاهُ وَ أَطْهَرُ الْحَمْدِ وَ أَسْمَاهُ وَ أَکْرَمُ الْحَمْدِ وَ أَوْلَاهُ إِلَی آخِرِهَا وَ قَدْ أَوْرَدْتُهُمَا فِی الْمَخْزُونِ الْمَکْنُونِ وَ مِنْ کَلَامِهِ تَخَفَّفُوا تَلْحَقُوا فَإِنَّمَا یُنْتَظَرُ بِأَوَّلِکُمْ آخِرُکُمْ وَ قَوْلُهُ وَ مَنْ یَقْبِضْ یَدَهُ عَنْ عَشِیرَتِهِ فَإِنَّمَا یَقْبِضُ عَنْهُمْ بِیَدٍ وَاحِدَةٍ وَ یُقْبَضُ مِنْهُمْ عَنْهُ أَیْدٍ کَثِیرَةٌ وَ مَنْ تَلِنْ حَاشِیَتُهُ یَسْتَدِمْ مِنْ قَوْمِهِ الْمَوَدَّةَ وَ قَوْلُهُ مَنْ جَهِلَ شَیْئاً عَادَاهُ مِثْلُهُ بَلْ کَذَّبُوا بِما لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ (2) وَ قَوْلُهُ الْمَرْءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ فَإِذَا تَکَلَّمَ ظَهَرَ مِثْلُهُ وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ (3) وَ قَوْلُهُ قِیمَةُ کُلِّ امْرِئٍ مَا یُحْسِنُ مِثْلُهُ إِنَّ اللَّهَ

ص: 163

اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ (1) وَ قَوْلُهُ الْقَتْلُ یُقِلُّ الْقَتْلَ مِثْلُهُ وَ لَکُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاةٌ(2).

و منهم الشعراء و هو أشعرهم الجاحظ فی کتاب البیان و التبیین و فی کتاب فضائل بنی هاشم أیضا و البلاذری فی أنساب الأشراف أن علیا أشعر الصحابة و أفصحهم و أخطبهم و أکتبهم تاریخ البلاذری کان أبو بکر یقول الشعر و عمر یقول الشعر و عثمان یقول الشعر و کان علی أشعر الثلاثة. و منهم العروضیون و من داره خرجت العروض روی أن الخلیل بن أحمد أخذ رسم العروض عن رجل من أصحاب محمد بن علی الباقر أو علی بن الحسین علیهما السلام فوضع لذلک أصولا. و منهم أصحاب العربیة و هو أحکمهم

ابْنُ الْحَرِیرِیِّ الْبَصْرِیُّ فِی دُرَّةِ الْغَوَّاصِ وَ ابْنُ فَیَّاضٍ فِی شَرْحِ الْأَخْبَارِ: أَنَّ الصَّحَابَةَ قَدِ اخْتَلَفُوا فِی الْمَوْءُودَةِ فَقَالَ لَهُمْ عَلِیٌّ علیه السلام إِنَّهَا لَا تَکُونُ مَوْءُودَةً حَتَّی یَأْتِیَ عَلَیْهَا التَّارَاتُ السَّبْعُ (3) فَقَالَ لَهُ عُمَرُ صَدَقْتَ أَطَالَ اللَّهُ بَقَاکَ أَرَادَ بِذَلِکَ الْمُبَیَّنَةَ فِی قَوْلِهِ وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ(4) الْآیَةَ فَأَشَارَ أَنَّهُ إِذَا اسْتَهَلَّ بَعْدَ الْوِلَادَةِ ثُمَّ دُفِنَ فَقَدْ وُئِدَ.

و منهم الوعاظ و لیس لأحد من الأمثال و العبر و المواعظ و الزواجر ما له نحو

قَوْلِهِ: مَنْ زَرَعَ الْعُدْوَانَ حَصَدَ الْخُسْرَانَ مَنْ ذَکَرَ الْمَنِیَّةَ نَسِیَ الْأُمْنِیَّةَ مَنْ قَعَدَ بِهِ الْعَقْلُ قَامَ بِهِ الْجَهْلُ یَا أَهْلَ الْغُرُورِ مَا أَلْهَجَکُمْ (5) بِدَارٍ خَیْرُهَا زَهِیدٌ وَ شَرُّهَا عَتِیدٌ وَ نَعِیمُهَا مَسْلُوبٌ وَ عَزِیزُهَا مَنْکُوبٌ وَ مَسَالِمُهَا مَحْرُوبٌ وَ

ص: 164

مَالِکُهَا مَمْلُوکٌ وَ تُرَاثُهَا مَتْرُوکٌ.

و صنف عبد الواحد الآمدی غرر الحکم من کلامه علیه السلام و منهم الفلاسفة و هو أرجحهم

قَالَ علیه السلام: أَنَا النُّقْطَةُ أَنَا الْخَطُّ أَنَا الْخَطُّ أَنَا النُّقْطَةُ أَنَا النُّقْطَةُ وَ الْخَطُّ.

فقال جماعة إن القدرة هی الأصل و الجسم حجابه و الصورة حجاب الجسم لأن النقطة هی الأصل و الخط حجابه و مقامه و الحجاب غیر الجسد الناسوتی.

وَ سُئِلَ علیه السلام عَنِ الْعَالِمِ الْعِلْوِیِّ فَقَالَ صُوَرٌ عَارِیَةٌ مِنَ الْمَوَادِّ عَالِیَةٌ عَنِ الْقُوَّةِ وَ الِاسْتِعْدَادِ تَجَلَّی لَهَا فَأَشْرَقَتْ وَ طَالَعَهَا فَتَلَأْلَأَتْ وَ أُلْقِیَ فِی هُوِیَّتِهَا مِثَالُهُ فَأَظْهَرَ عَنْهَا أَفْعَالَهُ وَ خَلَقَ الْإِنْسَانَ ذَا نَفْسٍ نَاطِقَةٍ إِنْ زَکَّاهَا بِالْعِلْمِ فَقَدْ شَابَهَتْ جَوَاهِرَ أَوَائِلِ عِلَلِهَا وَ إِذَا اعْتَدَلَ مِزَاجُهَا وَ فَارَقَتِ الْأَضْدَادَ فَقَدْ شَارَکَ بِهَا السَّبْعُ الشِّدَادُ.

أبو علی سینا(1) لم یکن شجاعا فیلسوفا قط إلا علی علیه السلام. الشریف الرضی من سمع کلامه لا یشک أنه کلام من قبع فی کسر بیت (2) أو انقطع فی سفح جبل لا یسمع إلا حسه و لا یری إلا نفسه و لا یکاد یوقن بأنه کلام من ینغمس (3) فی الحرب مصلتا سیفه فیقط الرقاب و یجدل الأبطال و یعود به ینطف (4) دما و یقطر مهجا و هو مع ذلک زاهد الزهاد و بدل الأبدال و هذه من فضائله العجیبة و خصائصه التی جمع بها بین الأضداد. و منهم المهندسون و هو أعلمهم

حَفْصُ بْنُ غَالِبٍ مَرْفُوعاً قَالَ: بَیْنَا رَجُلَانِ جَالِسَانِ فِی زَمَنِ عُمَرَ إِذْ مَرَّ بِهِمَا عَبْدٌ مُقَیَّدٌ فَقَالَ أَحَدُهُمَا إِنْ لَمْ یَکُنْ فِی قَیْدِهِ کَذَا وَ کَذَا فَامْرَأَتُهُ طَالِقٌ ثَلَاثاً وَ حَلَفَ الْآخَرُ بِخِلَافِ مَقَالِهِ فَسُئِلَ مَوْلَی الْعَبْدِ أَنْ یَحِلَ

ص: 165

قَیْدَهُ حَتَّی یُعْرَفَ وَزْنُهُ فَأَبَی فَارْتَفَعَا إِلَی عُمَرَ فَقَالَ لَهُمَا اعْتَزِلَا نِسَاءَکُمَا وَ بَعَثَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ سَأَلَهُ عَنْ ذَلِکَ فَدَعَا بِإِجَّانَةٍ(1) فَأَمَرَ الْغُلَامَ أَنْ یَجْعَلَ رِجْلَهُ فِیهَا ثُمَّ أَمَرَ أَنْ یَصُبَّ الْمَاءَ حَتَّی غَمَرَ الْقَیْدَ وَ الرِّجْلَ ثُمَّ عَلَّمَ فِی الْإِجَّانَةِ عَلَامَةً وَ أَمَرَهُ أَنْ یَرْفَعَ قَیْدَهُ عَنْ سَاقِهِ (2) فَنَزَلَ الْمَاءُ عَنِ الْعَلَامَةِ فَدَعَا بِالْحَدِیدِ فَوَضَعَهُ فِی الْإِجَّانَةِ حَتَّی تَرَاجَعَ الْمَاءُ إِلَی مَوْضِعِهِ ثُمَّ أَمَرَ أَنْ یُوزَنَ الْمَاءُ(3) فَوُزِنَ فَکَانَ وَزْنُهُ بِمِثْلِ وَزْنِ الْقَیْدِ وَ أُخْرِجَ الْقَیْدُ فَوُزِنَ فَکَانَ مِثْلَ ذَلِکَ فَعَجِبَ عُمَرُ التَّهْذِیبُ قَالَ رَجُلٌ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنِّی حَلَفْتُ أَنْ أَزِنَ الْفِیلَ فَقَالَ لِمَ تَحْلِفُونَ بِمَا لَا تُطِیقُونَ فَقَالَ قَدِ ابْتُلِیتُ فَأَمَرَ علیه السلام بِقُرْقُورٍ(4) فِیهِ قَصَبٌ فَأُخْرِجَ مِنْهُ قَصَبٌ کَثِیرٌ ثُمَّ عَلَّمَ صَبْغَ الْمَاءِ بِقَدْرِ مَا عُرِفَ صَبْغُ الْمَاءِ قَبْلَ أَنْ یُخْرَجَ الْقَصَبُ ثُمَّ صَیَّرَ الْفِیلَ فِیهِ حَتَّی رَجَعَ إِلَی مِقْدَارِهِ الَّذِی کَانَ انْتَهَی إِلَیْهِ صَبْغُ الْمَاءِ أَوَّلًا ثُمَّ أَمَرَ بِوَزْنِ الْقَصَبِ الَّذِی أُخْرِجَ فَلَمَّا وُزِنَ قَالَ هَذَا وَزْنُ الْفِیلِ (5) وَ یُقَالُ وَضَعَ کَلَکاً وَ عَمِلَ الْمِجْدَافَ (6) وَ أَجْرَی عَلَی الْفُرَاتِ أَیَّامَ صِفِّینَ.

و منهم المنجمون و هو أکیسهم.

سَعِیدُ بْنُ جُبَیْرٍ: أَنَّهُ اسْتَقْبَلَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام

ص: 166

دِهْقَانٌ وَ فِی رِوَایَةِ قَیْسِ بْنِ سَعْدٍ أَنَّهُ مرخانُ بْنُ شاسوا اسْتَقْبَلَهُ مِنَ الْمَدَائِنِ إِلَی جِسْرِ بَوَزِانَ فَقَالَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ تَنَاحَسَتِ النُّجُومُ الطَّالِعَاتُ وَ تَنَاحَسَتِ السُّعُودُ بِالنُّحُوسِ فَإِذَا کَانَ مِثْلُ هَذَا الْیَوْمِ وَجَبَ عَلَی الْحَکِیمِ الِاخْتِفَاءُ وَ یَوْمُکَ هَذَا یَوْمٌ صَعْبٌ قَدِ اقْتَرَنَ فِیهِ کَوْکَبَانِ وَ انْکَفَأَ فِیهِ الْمِیزَانُ وَ انْقَدَحَ مِنْ بُرْجِکَ النِّیرَانُ وَ لَیْسَ الْحَرْبُ لَکَ بِمَکَانٍ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَیُّهَا الدِّهْقَانُ الْمُنْبِئُ بِالْآثَارِ الْمُخَوِّفُ مِنَ الْأَقْدَارِ مَا کَانَ الْبَارِحَةَ صَاحِبُ الْمِیزَانِ وَ فِی أَیِّ بُرْجٍ کَانَ صَاحِبُ السَّرَطَانِ وَ کَمِ الطَّالِعُ مِنَ الْأَسَدِ وَ السَّاعَاتُ فِی الْحَرَکَاتِ وَ کَمْ بَیْنَ السَّرَارِیِّ وَ الزَّرَارِیِّ قَالَ سَأَنْظُرُ فِی الأسطلاب (1)

[الْأُسْطُرْلَابِ] فَتَبَسَّمَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ قَالَ لَهُ وَیْلَکَ یَا دِهْقَانُ أَنْتَ مَسِیرُ الثَّابِتَاتِ أَمْ کَیْفَ تَقْضِی عَلَی الْجَارِیَاتِ وَ أَیْنَ سَاعَاتُ الْأَسَدِ مِنَ الْمَطَالِعِ وَ مَا الزُّهَرَةُ مِنَ التَّوَابِعِ وَ الْجَوَامِعِ وَ مَا دُورُ السَّرَارِیِّ الْمُحَرَّکَاتِ وَ کَمْ قَدْرُ شُعَاعِ الْمُنِیرَاتِ وَ کَمِ التَّحْصِیلُ بِالْغَدَوَاتِ فَقَالَ لَا عِلْمَ لِی بِذَلِکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَهُ یَا دِهْقَانُ هَلْ نُتِجَ عِلْمُکَ أَنِ انْتَقَلَ بَیْتُ مَلَکِ الصِّینِ وَ احْتَرَقَتْ دُورٌ بِالزَّنْجِ وَ خَمَدَ بَیْتُ نَارِ فَارِسَ وَ انْهَدَمَتْ مَنَارَةُ الْهِنْدِ وَ غَرِقَتْ سَرَانْدِیبُ وَ انْقَضَّ حِصْنُ الْأَنْدُلُسِ وَ نُتِجَ بِتَرْکِ الرُّومِ بِالرُّومِیَّةِ وَ فِی رِوَایَةٍ الْبَارِحَةَ وَقَعَ بَیْتٌ بِالصِّینِ وَ انْفَرَجَ بُرْجُ مَاجِینَ وَ سَقَطَ سُورُ سَرَانْدِیبَ وَ انْهَزَمَ بِطْرِیقُ الرُّومِ بِإِرْمِینِیَّةَ وَ فَقَدَ دَیَّانُ الْیَهُودِ نَائِلَهُ (2) وَ هَاجَ النَّمْلُ بِوَادِی النَّمْلِ وَ هَلَکَ مَلَکُ إِفْرِیقِیَّةَ أَ کُنْتَ عَالِماً بِهَذَا قَالَ لَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ فِی رِوَایَةٍ أَظُنُّکَ حَکَمْتَ بِاخْتِلَافِ الْمُشْتَرِی وَ زُحَلَ إِنَّمَا أَنَارَا لَکَ فِی الشَّفَقِ وَ لَاحَ لَکَ شُعَاعُ الْمِرِّیخِ فِی السَّحَرِ وَ اتَّصَلَ جِرْمُهُ بِجِرْمِ الْقَمَرِ ثُمَّ قَالَ الْبَارِحَةَ سَعِدَ سَبْعُونَ أَلْفَ عَالِمٍ وَ وُلِدَ فِی کُلِّ عَالَمٍ سَبْعُونَ أَلْفاً وَ اللَّیْلَةَ یَمُوتُ مِثْلُهُمْ (3) وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی سَعْدِ بْنِ مَسْعَدَةَ الْخَارِجِیِ (4) وَ کَانَ جَاسُوساً لِلْخَوَارِجِ فِی عَسْکَرِهِ فَظَنَّ الْمَلْعُونُ أَنَّهُ یَقُولُ

ص: 167

خُذُوهُ فَأَخَذَ بِنَفْسِهِ فَمَاتَ فَخَرَّ الدِّهْقَانُ سَاجِداً فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَ لَمْ أَرْوِکَ مِنْ عَیْنِ التَّوْفِیقِ فَقَالَ بَلَی فَقَالَ أَنَا وَ صَاحِبِی لَا شَرْقِیُّونَ وَ لَا غَرْبِیُّونَ نَحْنُ نَاشِئَةُ الْقُطْبِ وَ أَعْلَامُ الْفَلَکِ أَمَّا قَوْلُکَ انْقَدَحَ مِنْ بُرْجِکَ النِّیرَانُ وَ ظَهَرَ مِنْهُ السَّرَطَانُ (1)

فَکَانَ الْوَاجِبُ أَنْ تَحْکُمَ بِهِ لِی لَا عَلَیَّ أَمَّا نُورُهُ وَ ضِیَاؤُهُ فَعِنْدِی وَ أَمَّا حَرِیقُهُ وَ لَهَبُهُ فَذَهَبَ عَنِّی وَ هَذِهِ مَسْأَلَةٌ عَقِیمَةٌ(2) احْسُبْهَا إِنْ کُنْتَ حَاسِباً فَقَالَ الدِّهْقَانُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّکَ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ.

و منهم الحساب و هو أوفرهم نصیبا ابن أبی لیلی أن رجلین تغذیا(3) فی سفر و مع أحدهما خمسة أرغفة و مع الآخر ثلاثة و ساق الحدیث إلی آخر ما سیأتی فی باب قضایاه علیه السلام. و منهم أصحاب الکیمیاء و هو أکثرهم حظا.

سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنِ الصَّنْعَةِ فَقَالَ هِیَ أُخْتُ النُّبُوَّةِ وَ عِصْمَةُ الْمُرُوءَةِ وَ النَّاسُ یَتَکَلَّمُونَ فِیهَا بِالظَّاهِرِ وَ إِنِّی لَأَعْلَمُ ظَاهِرَهَا وَ بَاطِنَهَا هِیَ وَ اللَّهِ مَا هِیَ إِلَّا مَاءٌ جَامِدٌ وَ هَوَاءٌ رَاکِدٌ وَ نَارٌ جَائِلَةٌ وَ أَرْضٌ سَائِلَةٌ وَ سُئِلَ علیه السلام فِی أَثْنَاءِ خُطْبَتِهِ هَلِ الْکِیمِیَاءُ تَکُونُ فَقَالَ الْکِیمِیَاءُ کَانَ وَ هُوَ کَائِنٌ وَ سَیَکُونُ فَقِیلَ مِنْ أَیِّ شَیْ ءٍ هُوَ فَقَالَ إِنَّهُ مِنَ الزِّئْبَقِ الرَّجْرَاجِ وَ الْأُسْرُبِّ وَ الزَّاجِ وَ الْحَدِیدِ الْمُزَعْفَرِ وَ زَنْجَارِ النُّحَاسِ الْأَخْضَرِ الْحُبُورِ إِلَّا تُوقَفُ عَلَی عَابِرِهِنَّ فَقِیلَ فَهِمْنَا لَا یَبْلُغُ إِلَی ذَلِکَ فَقَالَ اجْعَلُوا الْبَعْضَ أَرْضاً وَ اجْعَلُوا الْبَعْضَ مَاءً وَ افْلَجُوا الْأَرْضَ بِالْمَاءِ وَ قَدْ تَمَّ فَقِیلَ زِدْنَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَا زِیَادَةَ عَلَیْهِ فَإِنَّ الْحُکَمَاءَ الْقُدَمَاءَ مَا زَادُوا عَلَیْهِ کَیْمَا یَتَلَاعَبَ بِهِ النَّاسُ.

و منهم الأطباء و هو أکثرهم فطنة.

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: کَانَ (4) أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ

ص: 168

علیه السلام یَقُولُ إِذَا کَانَ الْغُلَامُ مُلْتَاثَ الْإِزْرَةِ صَغِیرَ الذَّکَرِ سَاکِنَ النَّظَرِ فَهُوَ مِمَّنْ یُرْجَی خَیْرُهُ وَ یُؤْمَنُ شَرُّهُ وَ إِذَا کَانَ الْغُلَامُ شَدِیدَ الْإِزْرَةِ کَبِیرَ الذَّکَرِ حَادَّ النَّظَرِ فَهُوَ مِمَّنْ لَا یُرْجَی خَیْرُهُ وَ لَا یُؤْمَنُ شَرُّهُ.

وَ عَنْهُ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: یَعِیشُ الْوَلَدُ لِسِتَّةِ أَشْهُرٍ وَ لِسَبْعَةٍ وَ لِتِسْعَةٍ وَ لَا یَعِیشُ لِثَمَانِیَةِ أَشْهُرٍ.

وَ عَنْهُ علیه السلام: لَبَنُ الْجَارِیَةِ وَ بَوْلُهَا یَخْرُجُ مِنْ مَثَانَةِ أُمِّهَا وَ لَبَنُ الْغُلَامِ یَخْرُجُ مِنَ الْعَضُدَیْنِ وَ الْمَنْکِبَیْنِ.

وَ عَنْهُ علیه السلام: یَشِبُّ الصَّبِیُّ کُلَّ سَنَةٍ أَرْبَعَ أَصَابِعَ بِأَصَابِعِ نَفْسِهِ وَ سَأَلَ رَجُلٌ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنِ الْوَلَدِ مَا بَالُهُ تَارَةً یُشْبِهُ أَبَاهُ وَ أُمَّهُ وَ تَارَةً یُشْبِهُ خَالَهُ وَ عَمَّهُ وَ قَالَ لِلْحَسَنِ علیه السلام أَجِبْهُ فَقَالَ علیه السلام أَمَّا الْوَلَدُ فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذَا أَتَی أَهْلَهُ بِنَفَسٍ سَاکِنَةٍ وَ جَوَارِحَ غَیْرِ مُضْطَرِبَةٍ اعْتَلَجَتِ النُّطْفَتَانِ کَاعْتِلَاجِ الْمُتَنَازِعَیْنِ فَإِنْ عَلَتْ نُطْفَةُ الرَّجُلِ نُطْفَةَ الْمَرْأَةِ جَاءَ الْوَلَدُ یُشْبِهُ أَبَاهُ وَ إِنْ عَلَتْ نُطْفَةُ الْمَرْأَةِ نُطْفَةَ الرَّجُلِ أَشْبَهَ أُمَّهُ وَ إِذَا أَتَاهَا بِنَفْسٍ مُزْعِجَةٍ وَ جَوَارِحَ مُضْطَرِبَةٍ غَیْرِ سَاکِنَةٍ اضْطَرَبَتِ النُّطْفَتَانِ فَسَقَطَتَا عَنْ یَمْنَةِ الرَّحِمِ وَ یَسْرَتِهِ فَإِنْ سَقَطَتْ عَنْ یَمْنَةِ الرَّحِمِ سَقَطَتْ عَلَی عُرُوقِ الْأَعْمَامِ وَ الْعَمَّاتِ فَیُشْبِهُ أَعْمَامَهُ وَ عَمَّاتِهِ وَ إِنْ سَقَطَتْ عَنْ یَسْرَةِ الرَّحِمِ سَقَطَتْ عَلَی عُرُوقِ الْأَخْوَالِ وَ الْخَالاتِ فَشُبِّهَ أَخْوَالَهُ وَ خَالاتِهِ فَقَامَ الرَّجُلُ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسَالَتَهُ (1) وَ رُوِیَ أَنَّهُ کَانَ الْخَضِرَ علیه السلام وَ سُئِلَ النَّبِیُّ ص (2) کَیْفَ تُؤَنَّثُ الْمَرْأَةُ وَ کَیْفَ یُذَکَّرُ الرَّجُلُ قَالَ یَلْتَقِی الْمَاءَانِ فَإِذَا عَلَا مَاءُ الْمَرْأَةِ مَاءَ الرَّجُلِ، آنَثَتْ وَ إِنْ عَلَا مَاءُ الرَّجُلِ مَاءَ الْمَرْأَةِ أَذْکَرَتْ.

و منهم من تکلم فی علم المعاملة علی طریق الصوفیة و هم یعترفون أنه الأصل فی علومهم و لا یوجد لغیره إلا الیسیر حتی قالت (3) مشایخهم لو تفرغ إلی

ص: 169

إظهار ما علم من علومنا لاغنا(1) فی هذا الباب.

وَ مِنْ فَرْطِ حِکْمَتِهِ مَا رُوِیَ عَنْ أُسَامَةَ بْنَ زَیْدٍ وَ أَبِی رَافِعٍ فِی خَبَرٍ: أَنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام نَزَلَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ أَ لَا أُبَشِّرُکَ بِخَبِیئَةٍ لِذُرِّیَّتِکَ فَحَدَّثَهُ بِشَأْنِ التَّوْرَاةِ وَ قَدْ وَجَدَهَا رَهْطٌ مِنْ أَهْلِ الْیَمَنِ بَیْنَ حَجَرَیْنِ أَسْوَدَیْنِ وَ سَمَّاهُمْ لَهُ فَلَمَّا قَدِمُوا عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لَهُمْ کَمَا أَنْتُمْ حَتَّی أُخْبِرَکُمْ بِأَسْمَائِکُمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِکُمْ وَ أَنَّکُمْ (2) وَجَدْتُمُ التَّوْرَاةَ وَ قَدْ جِئْتُمْ بِهَا مَعَکُمْ فَدَفَعُوهَا لَهُ وَ أَسْلَمُوا فَوَضَعَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عِنْدَ رَأْسِهِ ثُمَّ دَعَا اللَّهَ بِاسْمِهِ فَأَصْبَحَتْ عَرَبِیَّةً فَفَتَحَهَا وَ نَظَرَ فِیهَا ثُمَّ دَفَعَهَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام وَ قَالَ هَذَا ذِکْرٌ لَکَ وَ لِذُرِّیَّتِکَ مِنْ بَعْدِی.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام : فِی قَوْلِهِ وَ رُسُلًا قَدْ قَصَصْناهُمْ عَلَیْکَ مِنْ قَبْلُ وَ رُسُلًا لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَیْکَ (3) بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً أَسْوَدَ لَمْ یَقُصَّ عَلَیْنَا قِصَّتَهُ.

و من وفور علمه أنه عبر منطق الطیر و الوحوش و الدواب.

زُرَارَةُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام : عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ کَمَا عُلِّمَهُ سُلَیْمَانُ بْنُ دَاوُدَ کُلَّ دَابَّةٍ فِی بَرٍّ أَوْ بَحْرٍ.

ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: نَقِیقُ الدِّیکِ (4) اذْکُرُوا اللَّهَ یَا غَافِلِینَ وَ صَهِیلُ الْفَرَسِ اللَّهُمَّ انْصُرْ عِبَادَکَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی عِبَادِکَ الْکَافِرِینَ وَ نَهِیقُ الْحِمَارِ أَنْ یَلْعَنَ الْعَشَّارِینَ وَ یَنْهَقَ فِی عَیْنِ الشَّیْطَانِ وَ نَقِیقُ الضِّفْدِعِ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْمَعْبُودِ الْمُسَبَّحِ فِی لُجَجِ الْبِحَارِ وَ أَنِینُ الْقُبَّرَةِ اللَّهُمَّ الْعَنْ مُبْغِضِی آلِ مُحَمَّدٍ.

وَ رُوِیَ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ (5) عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام وَ رَوَی أَبُو أَمَامَةَ الْبَاهِلِیُّ کِلَاهُمَا عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ وَ اللَّفْظُ لِأَبِی أُمَامَةَ: أَنَّ النَّاسَ دَخَلُوا

ص: 170

النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله وَ هَنَّئُوهُ بِمَوْلُودِهِ الْحُسَیْنِ علیه السلام ثُمَّ قَامَ رَجُلٌ فِی وَسَطِ النَّاسِ فَقَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ رَأَیْنَا مِنْ عَلِیٍّ عَجَباً فِی هَذَا الْیَوْمِ قَالَ وَ مَا رَأَیْتُمْ قَالَ أَتَیْنَاکَ لِنُسَلِّمَ عَلَیْکَ وَ نُهَنِّئَکَ بِمَوْلُودِکَ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَحَجَبْنَا عَنْکَ وَ أَعْلَمْنَا أَنَّهُ هَبَطَ عَلَیْهِ (1) مِائَةُ أَلْفِ مَلَکٍ وَ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ مَلَکٍ فَعَجِبْنَا مِنْ إِحْصَائِهِ وَ عَدَّهُ الْمَلَائِکَةُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ عَلَیْهِ (2) مُتَبَسِّماً مَا عَلَّمَکَ أَنَّهُ هَبَطَ عَلَیَّ مِائَةٌ وَ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ مَلَکٍ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ سَمِعْتُ مِائَةَ أَلْفِ لُغَةٍ وَ أَرْبَعَةً وَ عِشْرِینَ أَلْفَ لُغَةٍ فَعَلِمْتُ أَنَّهُمْ مِائَةٌ وَ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ مَلَکٍ قَالَ زَادَکَ اللَّهُ عِلْماً وَ حِلْماً یَا أَبَا الْحَسَنِ.

الْفَائِقُ عَنِ الزَّمَخْشَرِیِّ: أَنَّهُ سُئِلَ شُرَیْحٌ عَنِ امْرَأَةٍ طُلِّقَتْ فَذَکَرَتْ أَنَّهَا حَاضَتْ ثَلَاثَ حِیَضٍ فِی شَهْرٍ وَاحِدٍ فَقَالَ شُرَیْحٌ إِنْ شَهِدَتْ ثَلَاثُ نِسْوَةٍ مِنْ بِطَانَةِ أَهْلِهَا أَنَّهَا کَانَتْ تَحِیضُ قَبْلَ أَنْ طُلِّقَتْ فِی کُلِّ شَهْرٍ(3) فَالْقَوْلُ قَوْلُهَا فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام قالون أَیْ أَصَبْتَ بِالرُّومِیَّةِ وَ هَذَا إِذَا اتُّهِمَتِ الْمَرْأَةُ.

بَصَائِرُ الدَّرَجَاتِ عَنْ سَعْدٍ الْقُمِّیِّ: أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام حِینَ أَتَی أَهْلَ النَّهْرِ نَزَلَ قَطُفْتَا(4) فَاجْتَمَعَ إِلَیْهِ أَهْلُ بَادُورَیَا(5) فَشَکَوْا ثِقْلَ خَرَاجِهِمْ وَ کَلَّمُوهُ بِالنَّبَطِیَّةِ وَ أَنَّ لَهُمْ جِیرَاناً أَوْسَعَ أَرْضاً مِنْهُمْ وَ أَقَلَّ خَرَاجاً فَأَجَابَهُمْ بِالنَّبَطِیَّةِ زعرا و طاته من زعراربا مَعْنَاهُ دُخْنٌ صَغِیرٌ خَیْرٌ مِنْ دُخْنٍ کَبِیرٍ(6).

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ قَالَ علیه السلام لِابْنَةِ یَزْدَجَرْدَ مَا اسْمُکِ قَالَتْ جَهَانْ بَانُوَیْهِ

فَقَالَ بَلْ شَهْرَبَانُوَیْهِ أَجَابَهَا بِالْعَجَمِیَّةِ.

ص: 171

وَ إِنَّهُ قَدْ فَسَّرَ صَوْتَ النَّاقُوسِ ذَکَرَهُ صَاحِبُ مِصْبَاحِ الْوَاعِظِ وَ جُمْهُورُ أَصْحَابِنَا عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ وَ زَیْدٍ وَ صَعْصَعَةَ ابْنَیْ صُوحَانَ وَ الْبَرَاءِ بْنِ سَبْرَةَ وَ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ وَ جَابِرِ بْنِ شَرْجِیلٍ (1) وَ مَحْمُودِ بْنِ الْکَوَّاءِ أَنَّهُ قَالَ علیه السلام: یَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ حَقّاً حَقّاً إِنَّ الْمَوْلَی صَمَدٌ یَبْقَی یَحْلُمُ عَنَّا رِفْقاً رِفْقاً لَوْ لَا حِلْمُهُ کُنَّا نَشْقَی حَقّاً حَقّاً صِدْقاً صِدْقاً إِنَّ الْمَوْلَی یُسَائِلُنَا وَ یُوَافِقُنَا وَ یُحَاسِبُنَا یَا مَوْلَانَا لَا تُهْلِکْنَا وَ تَدَارَکْنَا وَ اسْتَخْدِمْنَا وَ اسْتَخْلِصْنَا حِلْمُکَ عَنَّا قَدْ جَرَّأَنَا یَا مَوْلَانَا عَفْوُکَ عَنَّا إِنَّ الدُّنْیَا قَدْ غَرَّتْنَا وَ اشْتَغَلَتْنَا وَ اسْتَهْوَتْنَا وَ اسْتَلْهَتْنَا وَ اسْتَغْوَتْنَا یَا ابْنَ الدُّنْیَا جَمْعاً جَمْعاً یَا ابْنَ الدُّنْیَا مَهْلًا مَهْلًا یَا ابْنَ الدُّنْیَا دَقّاً دَقّاً وَزْناً وَزْناً تَفْنَی الدُّنْیَا قَرْناً قَرْناً مَا مِنْ یَوْمٍ یَمْضِی عَنَّا إِلَّا تَهْوِی (2) مِنَّا رُکْناً قَدْ ضَیَّعْنَا دَاراً تَبْقَی وَ اسْتَوْطَنَّا دَاراً تَفْنَی تَفْنَی الدُّنْیَا قَرْناً قَرْناً قَرْناً قَرْناً کَلَّا مَوْتاً کَلَّا مَوْتاً کَلَّا مَوْتاً کَلَّا دَفْناً کَلَّا فِیهَا مَوْتاً(3) نَقْلًا نَقْلًا دَفْناً دَفْناً یَا ابْنَ الدُّنْیَا مَهْلًا مَهْلًا زِنْ مَا یَأْتِی وَزْناً وَزْناً لَوْ لَا جَهْلِی مَا إِنْ کَانَتْ عِنْدِی الدُّنْیَا إِلَّا سِجْناً خَیْراً خَیْراً شَرّاً شَرّاً شَیْئاً شَیْئاً حُزْناً حُزْناً مَا ذَا مِنْ ذَا کَمْ ذَا أَمْ ذَا هَذَا أَسْنَی تَرْجُو تَنْجُو تَخْشَی تَرْدَی عَجِّلْ قَبْلَ الْمَوْتِ الْوَزْنَا مَا مِنْ یَوْمٍ یَمْضِی عَنَّا إِلَّا أَوْهَنَ مِنَّا رُکْناً إِنَّ الْمَوْلَی قَدْ أَنْذَرَنَا إِنَّا نَحْشُرُ غُرْلًا بِهِمَا(4) قَالَ ثُمَّ انْقَطَعَ صَوْتُ النَّاقُوسِ فَسَمِعَ الدَّیْرَانِیُّ ذَلِکَ وَ أَسْلَمَ وَ قَالَ إِنِّی وَجَدْتُ فِی الْکِتَابِ أَنَّ فِی آخِرِ الْأَنْبِیَاءِ مَنْ یُفَسِّرُ مَا یَقُولُ النَّاقُوسُ.

أجمعوا علی أن خیرة الله من خلقه هم المتقون لقوله إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ (5) ثم أجمعوا علی أن خیرة المتقین الخاشعون لقوله وَ أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ

ص: 172

لِلْمُتَّقِینَ غَیْرَ بَعِیدٍ(1) إلی قوله مُنِیبٍ ثم أجمعوا علی أن أعظم الناس خشیة العلماء(2) لقوله إِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ و أجمعوا علی أن أعلم الناس أهداهم إلی الحق و أحقهم أن یکون متبعا و لا یکون تابعا لقوله یَحْکُمُ بِهِ ذَوا عَدْلٍ مِنْکُمْ و أجمعوا علی أن أعلم الناس بالعدل أدلهم علیه و أحقهم أن یکون متبعا و لا یکون تابعا لقوله أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی (3) فدل کتاب الله و سنة نبیه و إجماع الأمة علی أن أفضل هذه الأمة بعد نبیها علی علیه السلام(4).

**[ترجمه]مناقب ابن شهر آشوب: کتاب الابانة: ابن بطه گفت: عمر هرگاه از علی سؤال می­پرسید و مشکلش حل می شد می­گفت: خداوند مرا بعد از تو زنده نگذارد.

تاریخ بلاذری: خداوند مرا با معضلی که ابو الحسن را در کنار خودم ­نبینم قرار ندهد.

الإبانة و الفائق: پناه می­برم به خداوند از مشکلی که در آن ابو الحسن نباشد.

معلوم شده که عمر در بیست و سه مشکل به علی علیه السلام مراجعه کرد و همین مسأله باعث شد تا بگوید:اگر علی نبود عمر نابود می­شد. بسیاری از افراد مانند: ابوبکر و ابو المظفر سمعانی این را روایت ­کرده اند. این سخن از ابوبکر مشهور است که هنگامی به خلافت رسید این سخن را بر زبان آورد: «اگر بر راه راست رفتم پیرویم کنید و اگر منحرف شدم راستم کنید» و یا این سخن «معنای \\"فاکهة\\" را می­دانم اما معنای \\"أبّ\\" را خدا داند» - . این را وقتی گفت که از او درباره معنای آیه «و فاکهة و أبا» پرسیدند. -

و یا سخنش درباره کلاله که گفت: نظر شخصی خودم را می­دهم اگر درست گفتم از خداوند است و اگر اشتباه شد به خودم و شیطان بر می­گردد. و از عمر هم چنین اموری روایت شده مثلا سوال صبیع درباره «الذاریات» و سخن او که گفت: تعجب نکنید از امامی که اشتباه کرد و زنی که درست عمل کرد و با امام شما مسابقه داد و بر او غلبه کرد وهمچنین در مسائل دیگری همچون مسأله حماریه، آیه کلاله و قضاوت او درباره جدّ و غیره. - . علامه امینی در جلد شش کتاب الغدیر به تفصیل در این زمینه به بحث پرداخته است. -

رسول خدا صلی الله علیه و آله هم به عالم بودن علی علیه السلام گواهی داد و فرمود: علی مخزن علم من است. و یا احادیث دیگری از جمله (علی عالمترین شما و پیشگام ترین شما نسبت به اسلام است) ،(عالمترین شخص بعد از خودم علی بن ابی طالب است) علی بن هاشم و شیرویه دیلمی این را از سلمان روایت کرده اند.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: به علی جزئی از فضل داده شده است که اگر در میان زمینیان تقسیم شود همه آنها را در بر می­گیرد و جزئی از فهم که اگر در میان اهل زمین تقسیم شود همه را در بر خواهد گرفت.

حلیة الأولیاء: از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره علی بن ابی طالب علیه السلام پرسیده شد. فرمود: حکمت به ده جزء تقسیم شد؛ نُه جزء آن به علی داده شد و یک جزء دیگر آن در میان مردم تقسیم شد.

ربیع بن خثیم گفت: هیچ شخصی را ندیدم که به اندازه علی علیه السلام محبوب و مورد نفرت مردم باشد. سپس به چپ و راست خود نگریست و این آیه را خواند: «وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً»{و به هر کس حکمت داده شود، به یقین خیر فراوان داده شده است}.

و با حساب ابجد استدلال کردند و گفتند: «عالم ترین امت»، «علی بن ابی طالب» است که هر دو عبارت عددشان 218 است .

و همچنین همگی اجماع داشتند که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: علی علیه السلام آگاه ترین فرد به قضاوت است.

امام جعفر صادق علیه السلام به ابن ابی لیلی فرمود: آیا بین مردم قضاوت می­کنی ای عبدالرحمان؟ گفت: بله ای فرزند رسول خدا. فرمود: با چه چیز به قضاوت می­پردازی؟ گفت: کتاب الهی، فرمود: اگر در کتاب الهی نیافتی؟ گفت: در سنت رسول خدا و اگر در آن هم چیزی نیافتم به اجماع صحابه مراجعه خواهم کرد، فرمود: اگر صحابه دچار اختلاف نظر بودند از کدام یک از آنها پیروی می­کنی؟ گفت: به سخن کسی که بخواهم استناد می­کنم و با دیگران مخالفت می­کنم. فرمود: آیا با آنچه که از قضاوت علی علیه السلام به تو رسیده است مخالفت می­کنی؟ گفت: چه بسا همچون دیگران با او هم مخالفت کنم. امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: روز قیامت چه جوابی داری، آنگاه که رسول خدا فرماید: پروردگارا سخنی از من به این شخص رسیده است اما به مخالفت با آن پرداخته است؟ گفت: کجا من با سخن پیامبر مخالفت کرده­ام ای پسر رسول خدا؟ فرمود: مگر به تو نرسیده است که پیامبر فرمود: علی آگاه ترین شما به قضاوت است؟ گفت: بله، فرمود: پس آیا مخالفت با قول او به معنای مخالفت با قول رسول خدا صلی الله علیه و آله نیست؟! صورت ابن ابی لیلی زرد شد و ساکت ماند.

ابو امامه در الإبانة گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: عالم ترین شما به سنت و قضاوت بعد از من علی بن ابی طالب است.

در کتاب الجلاء و الشفاء و الإحن و المحن از امام صادق علیه السلام آمده که فرمود: علی مسئله­ای را در یمن قضاوت کرد، آنها نزد پیامبر آمدند و گفتند: علی بر ما ظلم کرده است. پیامبر فرمود: علی ظالم نیست و برای ظلم خلق نشده است. علی ولی شما بعد از من است و حکم، حکم او و سخن، سخن او است. حکم او را تنها کافر رد می­کند و تنها مومن از آن راضی می­شود.

پس وقتی این ثابت شد نباید آنها بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله غیر از علی علیه السلام را به عنوان داور انتخاب کنند. و قضاوت، همه علوم دینی را در برمی­گیرد. اگر علی علیه السلام عالمترین شخص است پس جایز نیست که غیر او بر او برتری داده شود چرا که تقدیم برتری داده شده (مفضول) بر برتر (فاضل) قبیح است. چگونه عالم ترین مردم نباشد حال آنکه که همواره در خانه و مسجد همراه پیامبر صلی الله علیه و آله بود و وحی و مسائل دینی را می­نوشت و فتواها را می­شنید و سؤال می­پرسید. روایت شده است که هر گاه در شب وحی بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل می­شد داخل در صبح نمی­شد مگر آنکه علی علیه السلام را خبردار کند و هرگاه در روز بر او نازل می­شد داخل در شب نمی­شد مگر آنکه علی علیه السلام را باخبر کند.

و مشهور است که علی علیه السلام برای نجوا با رسول خدا صلی الله علیه و آله دینار انفاق کرد و از ده مسأله از او سؤال پرسید که از آن هزار باب گشوده شد که هر کدام از آنها هزار باب دیگر را گشود و همچنین هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله قبل از وفاتش وصیت نمود.

ابو نعیم حافظ به اسناد زید بن علی از پدرش از جدش از علی علیه السلام روایت کرد که فرمود: رسول خدا هزار باب را به من آموخت که هر کدام از آنها هزار باب دیگر را در برابرم گشود. ابو جعفر ابن بابویه این حدیث را در خصال با چهل و چهار طریق ذکر کرده است همچنان که سعد بن عبدالله قمی در بصائر الدرجات آن را با سی و شش طریق نقل کرده است.

و از حضرت صادق علیه السّلام آمده است که: در محفظه ای که با بندی به شمشیر رسول خدا بسته بود، نوشته کوچکی بود که عبارت بود از حروفی که هر یک از آنها هزار حرف دیگر را می گشود. و تا این ساعت بیش از دو حرف از آن بیرون نیامده است.

و در روایتی است که آن صحیفه را علی علیه السّلام به حسن علیه السّلام داد و او حروفی را از آن قرائت نمود. و پس از آن به حسین علیه السّلام داد او نیز آن را قرائت کرد. و سپس آن را به محمّد بن حنفیّه داد و او نتوانست آن را بگشاید.

أبوالقاسم بُسْتی گوید: و این مثل این است که بگوید: «ربا در معاملات عبارت است از: زیادی کیل در یک طرف معامله، در هر چیزی که در عرف و عادت آن را با پیمانه می سنجند، هر جا که بوده باشد. و نیز در هر چیزی است که در عرف با وزنه سنجیده شود».

و مثل این است که بگوید: «از تخم های پرندگان آن تخمی حلال است که طرف بالایش باریک و طرف پائینش پهن باشد».

و مثل این است که بگوید: «از درندگان آن حیوانی حرام گوشت است که نیش داشته باشد و از پرندگان آن مرغی حرام گوشت است که ناخن درنده داشته باشد و غیر از این دو صنف از درندگان و پرندگان بقیّه اقسام آن حلال است».

و همین طور است گفتار حضرت صادق علیه السّلام: «در هر امری که از جانب خدا پیش بیاید، خداوند بنده خود را معذور می دارد».

امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: وقتی زمان مرگ پیامبر صلی الله علیه و آله نزدیک شد علی علیه السلام براو وارد شد. رسول خدا شروع به صحبت با او کرد و سپس فرمود: ای علی! هرگاه روحم از بدنم جدا شد مرا غسل ده و در کفن بپوش آنگاه مرا بنشان و سؤال بپرس و هر آنچه را جواب دادم بنویس.

در تهذیب الأحکام آمده است: اطراف کفنم را بگیر و مرا بنشان و از هر آنچه که می­خواهی سؤال بپرس. سوگند به خدا از هر آنچه که سؤال پرسی جواب خواهی گرفت.

در روایت ابو عوانه آمده است که علی علیه السلام فرمود: آنچه را رسول خدا فرمود انجام دادم و مرا به آنچه که تا قیامت وجود دارد خبردار کرد.

جمیع بن عمیر التمیمی به نقل از عایشه آورد که گفت: نفس رسول خدا در دست علی جاری شد و علی آن را به دهانش بازگرداند.

صفوانی از امّ سلمه روایت کرده که گفت: نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله بودم، کتابی را به من داد و فرمود: هر کس از آن کسانی که بعد از من در جای من قرار می گیرند این کتاب را از تو طلب کرد آن را به او بده. امّ سلمه گفت: وقتی ابوبکر و عمر و عثمان به حکومت رسیدند آن را طلب نکردند اما وقتی با علی علیه السلام بیعت شد از منبر پائین آمد و از میان جمع گذشت تا به من رسید و فرمود: ای امّ سلمه کتابی را که رسول خدا به تو داد برایم بیاور. امّ سلمه گفت: به او گفتم: تو صاحب آن هستی؟ فرمود: بله، و من کتاب را به او دادم. گفته شد که چه چیزی در کتاب بود؟ امّ سلمه گفت: هر چیزی که قبل از قیامت اتفاق می افتد. و در روایت ابن عباس آمده است، وقتی علی علیه السلام به خلافت رسید نزد امّ سلمه رفت و کتاب را طلب کرد، کتاب را به او داد آنگاه که آن را باز کرد و نگاهی به نوشته ها کرد فرمود: این علم ابدی است.

امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: آب اندک را سر می­کشند و رود بزرگ را رها می­کنند. از معنای این جمله از امام سؤال شد، فرمود: خداوند متعال علم تمام پیامبران را به رسول خدا وحی کرد. پیامبر صلی الله علیه و اله هم آن را نزد علی علیه السلام قرار داد.

علی علیه السلام در علم ادعایی می­کرد که از هیچ کسی شنیده نشده است. حبیش الکنانی از علی علیه السلام روایت کرده که فرمود: سوگند به خدا از تبلیغ رسالت­های آسمانی، تصدیق وعده­ها و تمام کلمات آگاهی داده شدم و یا این حدیث: در دو پهلوی من علم فراوانی وجود دارد؛ ای کاش حاملان و راویان آن را می­یافتم. و یا این حدیث: اگر پرده برداشته شود چیزی به علم من اضافه نخواهد شد.

ابن ابی البختری و دیگران با اسناد گوناگون روایت کرده اند که: امیرمؤمنان علیه السلام در حضور مهاجرین و انصار در حالی که به سینه اش اشاره کرد فرمود: از علم پر شده است ای کاش که طالبی را برای آن می­یافتم. از من بپرسید قبل از آنکه مرا درنیابید این ظرف علم است. این آب دهان رسول خدا صلی الله علیه و آله است. این همان چیزی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله آن را به من خوراند چنانچه پرنده ای جوجه خود را خوراک می دهد. از من سؤال کنید چرا که در نزدم علم اولین و آخرین است. سوگند به خدا اگر بالشتی برایم تا گردد و مرا بر آن بنشانند، میان اهل تورات با تورات، اهل انجیل با انجیل، اهل زبور با زبور و اهل فرقان با فرقان قضاوت خواهم کرد تاجایی که هر کدام از کتاب ها ندا دهد که علی با حکم الهی در من حکم کرد. در روایت دیگری آمده: تا خداوند تورات و انجیل را به سخن گفتن آورد. در روایت دیگری آمده: تا تمام این کتاب ها روشن و واضح شوند و بگویند: پروردگارا علی علیه السلام به حکم تو قضاوت کرد. سپس فرمود: از من سؤال کنید قبل از آنکه مرا در نیابید. سوگند به کسی که دانه را شکافت و انسان را خلق کرد اگر از هر آیه­ای سؤال کنید اینکه در شب نازل شد یا روز، مکی است یا مدنی، ناسخ است یا منسوخ، محکم است یا متشابه، در سفر نازل شد یا در حضر، به شما پاسخ خواهم داد.

در غرر الحکم آمِدی آمده است: از من سؤال کنید پیش از آنکه مرا درنیابید. من به راه های آسمان آگاهترم به شما از راه های زمین.

و در نهج البلاغه آمده است: از من پرسید پیش از آنکه مرا در نیابید. سوگند به خدائی که جانم در دست او است، نمی­پرسید از چیزی که میان شما تا روز قیامت است و نه از گروهی که صد نفر را هدایت یا گمراه سازد، مگر آنکه شما را از دعوت کننده و جلودار و عقبه شان و جای فرود آمدن مرکب­ها و بار اندازشان و آنکه از اهل آنها کشته می­شود و آنکه به مرگ طبیعی می­میرد باخبر کنم. و در روایت دیگری آمده است: اگر بخواهم می­توانم هر کدام از شما را از مکان دخول و خروجش و تمام امور مربوط به او باخبر کنم.

سلمان به نقل از علی علیه السلام آورد که فرمود: در نزد من علم منایا (مقدرات)، بلایا (گرفتاریها)، وصایا (ثمره سفارشات پیامبر صلی الله علیه و آله)، فصل الخطاب، علم انساب و مکان تولد کفر و اسلام است. من صاحب میسم، فاروق اعظم و دولة الدول هستم. از هر آنچه که می­خواهید از الان تا به روز قیامت و از آنچه که قبل از من و الان است تا روزی که خدا پرستش می­شود سؤال پرسید.

ابن مسیب گفت: در میان صحابه تنها علی علیه السلام بود که می­­فرمود: از من سؤال کنید. ابن شبرمه گفت: هیچ کس جز علی علیه السلام بر منبر نگفت: از من بپرسید .

خداوند متعال می فرماید: « تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ء - . نحل / 89 - »{و این کتاب را که روشنگر هر چیزی است} یا « وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِین - . یس / 12 - »{و

هر چیزی را در کارنامه ای روشن برشمرده ایم} و یا «وَ لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِین - . انعام / 59 - »{و

هیچ تر و خشکی نیست مگر اینکه در کتابی روشن [ثبت] است} پس وقتی اینها در ظاهر قرآن وجود ندارد آیا جز این است که در تأویل آن وجود دارد؟ همچنانکه می­فرماید: «وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ - . آل عمران / 7 - »{تاویلش را جز خدا و ریشه داران در دانش کسی نمی داند} و این همان منظور سخن علی علیه السلام است که فرمود: از من سؤال پرسید قبل از آنکه مرا درنیابید. اگر منظور ظاهر قرآن بود در امت اسلامی افراد زیادی وجود دارند که ظاهر آن را می­دانند و در حرف به حرف آن اشتباه نمی­کند. و علی علیه السلام هم نمی آید در ملأ عام چیزی را بگوید که صحیح نیست و ادعایی کند که دیگرانی هم در آن با او مساوی هستند. پس وقتی ثابت شد که هیچ کس در علم به پای علی علیه السلام نمی­رسد درست است که او به امامت سزاوارتر بود.

و از عجایب امر علی علیه السلام آن است که هیچ علمی نیست مگر این که افراد صاحب نظر در آن علم، آن حضرت را الگوی آن قرار می­دهند، به طوری که سخنان او قبله شریعت شد و از او قرآن شنیده ­شد. شیرازی در کتاب نزول القرآن و ابو یوسف در تفسیرش به نقل از ابن عباس درباره آیه «لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَک - . القیامة/16 - »{

زبانت را ]در هنگام وحی[ زود به حرکت درنیاور }آوردند که گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله به هنگام نازل شدن وحی زبانش را حرکت می­داد تا آن را حفظ کند، به او گفته شد: «لا تحرک به لسانک» ضمیر هاء به قرآن بر می­گردد «لتعجل به» قبل از آنکه خواندن آن بر تو تمام شود «إِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَه»{در حقیقت گردآوردن و خواندن آن بر ]عهدة[ ماست}. ابن عباس گفت: خداوند متعال به رسول خدا تضمین داد که علی بن ابی طالب بعد از او قرآن را جمع آوری خواهد کرد. ابن عباس گفت: خداوند متعال قرآن را در قلب علی جمع کرد و او شش ماه بعد از وفات رسول خدا آن را جمع آوری کرد.

در اخبار ابی رافع است که: رسول خدا در بستر بیماری که در نهایت منجر به وفات او شد، به علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود: ای علی! این کتاب خداوند است آن را بگیر. علی آن را در پارچه­ای گذاشت و به منزلش رفت، وقتی رسول خدا وفات یافت، علی علیه السلام آن را به صورت کتاب آنگونه که خداوند متعال نازل کرده بود - و حضرت به آن آگاهی داشت - گرد آورد.

علی بن رباح گفت: رسول خدا علی را به گردآوری قرآن دستور داد. علی آن را گردآوری کرده و نوشت.

از امیرمؤمنان علیه السلام روایت شده که فرمود: اگر بالشی برای من تا می­شد و به حقّ من اعتراف می­شد، هر آینه برای ایشان بیرون می آورم قرآنی را که من خودم نوشته ام و آن را رسول خدا بر من املاء نمود. همچنین روایت شده است که بیعت علی علیه السلام با ابوبکر به خاطر نوشتن قرآن به تاخیر افتاد.

ابو نعیم در حلیه و خطیب در أربعین از علی علیه السلام روایت کردند که فرمود: چون رسول خدا رحلت نمود، من قسم خوردم که ردایم را بر دوش نگیرم تا اینکه آنچه را که در بین دو لوح قرار دارد جمع آوری کنم بنابراین من ردایم را بر دوش نگرفتم تا قرآن را جمع کردم.

در اخبار اهل بیت علیهم السلام آمده است که علی سوگند خورد ردایش را تنها برای نماز بر دوش اندازد تا زمانی که قرآن را جمع آوری کند و به صورت کتاب درآورد. امیرمؤمنان علیه السلام مدتی را در انزوا گذراند و کار نوشتن و جمع آوری قرآن را به پایان رساند سپس آن را در پارچه ای گذاشت و در حالی که مسلمانان در مسجد جمع شده بودند به آنجا رفت، افرادی که در آنجا بودند بعد از غیبت علی از آمدن سر زده او تعجب و غافلگیر شدند و با خود گفتند: ابو الحسن حتما برای کاری مهم آمده است. علی علیه السلام به میان آن ها رفت و کتاب را در برابرشان قرار داد و گفت: رسول خدا فرمود: تحقیقاً من چیزی را در میان شما باقی می گذارم که اگر به آن تمسّک کنید هیچگاه گمراه نمی شوید: کتاب خدا و عترت من اهل بیت من. و این است کتاب خدا و من هستم عترت. دوّمی(عُمر) برخاست و رو به او کرد و گفت: اگر در نزد تو قرآن هست در نزد ما نیز مثل آن هست بنابراین ما حاجتی به شما دو تا نداریم. علی علیه السّلام کتاب را برداشت و با خود بازگردانید پس از آنکه حجّت را بر آنان تمام کرد.

و در خبر طولانی از حضرت صادق علیه السّلام آمده است که علی علیه السّلام قرآن را با خود حمل کرد و رو به عقب به سوی حجره خود برگشت در حالی که این آیه از قرآن را می خواند: «فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهُورِهِمْ وَ اشْتَرَوْا بِهِ ثَمَناً قَلِیلًا فَبِئْسَ ما یَشْتَرُون»{پس کتاب را به پشت سرهای خود افکندند و آن را به قیمت کمی فروختند. چه بد معامله ای کردند}.

و از همین لحاظ ابن مسعود قرائتش این طور است: «إن علیّا جمعه وقرآنه فإذا قرأه فاتبعوا قرآنه: علی قرآن را جمع کرد و بعضی از آن را به بعض دیگر منضّم نمود. پس زمانی که آن را جمع آوری کرد شما از قرائت و جمع شده به دست او پیروی کنید». و امّا آنچه که روایت شده است: ابوبکر و عمر و عثمان قرآن را جمع کردند، امّا أبوبکر چون از او درخواست نمودند که قرآن را جمع کند گفت: من چگونه دست به کاری زنم که رسول خدا خودش به آن دست نزد و مرا هم امر بدان ننمود؟ این روایت را بخاری در «صحیح» خود آورده است - . صحیح بخاری 3: 139 ،140 - .

اما علی علیه السلام مدعی بود که پیامبر صلی الله علیه و آله او را امر به جمع و تألیف قرآن نموده است. از این گذشته آنها زید بن ثابت، سعید بن عاص، عبدالرّحمن بن حارث بن هشام و عبدالله بن زبیر را امر به جمع کردن قرآن نمودند، پس جمع­آوری قرآن نتیجه عمل مجموعه این افراد است.

از ایشانند علماء قرائات [که علی را الگوی خود می دانند]؛ أحمد بن حنبل و ابن بَطّة و أبویَعلی در مصنّفات خود، از أعمش از أبوبکر بن عیّاش در ضمن خبری طولانی روایت کرده اند که: دو نفر مرد سی آیه از سورة احقاف را خواندند و در قرائتشان اختلاف داشتند. ابن مسعود گفت: این خلاف را من نمی­خوانم. و آن دو نفر را به حضور پیغمبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم برد. پیغمبر به خشم آمد و علی نزد رسول خدا بود، علی علیه السّلام فرمود: رسول خدا به شما امر می کند که قرآن را همان طوری که به شما تعلیم داده شده است بخوانید. و این دلیل است بر اینکه علی علیه السّلام به کیفیّت وجوه قرائت های مختلف عالم بوده است.

و روایت شده است که چون زید، تابوت را تابوه خواند، علی علیه السّلام به او فرمود: تابوت بنویس و او چنین نوشت.

قرّاء سبعه همگی رجوعشان در قرائت به امیرمؤمنان علیه السّلام است. امّا حمزه و کسائی بر قرائت علی علیه السّلام و ابن مسعود اتّکاء و اعتماد دارند و مصحف آنها مصحف ابن مسعود نیست. بنابراین آنها رجوع به علی علیه السّلام دارند و با ابن مسعود در آن چیزی که مربوط به إعراب است موافق هستند.

ابن مسعود گفته است: من هیچکس را در قرائت قرآن، استادتر و ماهرتر از علیّ بن ابی طالب علیه السلام ندیده ام.

و امّا نافع و ابن کثیر و ابو عمرو، قسمت عمده قرائت های آنان به قرائت ابن عبّاس بر می گردد، و ابن عبّاس نزد اُبَی بن کعب و علی علیه السّلام قرائت نموده است. و آنچه از قرائت این جماعت قرّاء مخالف قرائت اُبَی می باشد از قرائت علی علیه السّلام گرفته شده است.

و امّا عاصم، او در نزد أبو عبدالرحمن سلمی قرائت کرده است، و أبو عبدالرّحمن گفته است: من تمام قرآن را پیش علیّ بن أبی طالب قرائت نموده ام. و گفته اند که فصیح ترین قرائت ها قرائت عاصم است چون اصل را آورده است به علّت آنکه جاهائی را که دیگران ادغام کرده اند، او اظهار نموده است، و همزه ای را که دیگران لینت داده اند او تثبیت کرده و الف هایی را که دیگران اماله نموده اند او فتحه داده است .

و عدد کوفی در قرآن، منسوب به علی علیه السّلام است و در میان صحابه غیر از علی کسی نیست که عدد آیات بدو منسوب باشد. و عدد آیات را هر شهری از بعضی از تابعین نوشته اند.

از جمله آنان مفسرانند مانند: عبدالله بن عباس و عبدالله بن مسعود و اُبَی بن کعب و زید بن ثابت که همگی آنها اتّفاق نظر داشتند که امیرمؤمنان علیه السّلام بر آنها تقدّم دارد. در تفسیر نقّاش به نقل از ابن عبّاس آمده است که گفت: بیشتر آنچه را که از تفسیر آموختم از علیّ بن أبیطالب و ابن مسعود بوده است. قرآن بر هفت حرف نازل شده است، هر کدام از این هفت حرف ظاهر و باطنی دارد و علیّ بن ابی طالب علیه السّلام علم به ظاهر و باطن آن داشته است.

و در فضائل عکبری آمده است که: شَعبی گفت: بعد از پیغمبر خدا هیچ­کس از علی بن ابی طالب داناتر به کتاب خدا نیست.

در تاریخ بلاذُری و حلیة الاولیاء آمده است که علی علیه السلام فرمود: قسم به خدا آیه ای نازل نشده است مگر اینکه من می دانم درچه موضوعی نازل شده و در کجا نازل شده است. آیا در شب نازل شده یا در روز، در بیابان هموار نازل شده یا در کوه؟ پروردگار به من قلبی عاقل و زبانی پرسشگر عنایت فرموده است.

در قوت القلوب آمده است که علی علیه السلام فرمود: اگر بخواهم می­توانم در تفسیر سورة فاتحة الکتاب چندان بنویسم که بار هفتاد شتر شود.

وقتی مفسران قول آن حضرت را ببینند فقط آن را می­پذیرند. ابن کَوّاء در وقتی که امیرمؤمنان علی علیه السلام بر بالای منبر بود، از او پرسید: مراد از «الذَّارِیَاتِ ذَرْواً»{سوگند به بادهای ذره افشان} چیست؟ فرمود: بادها، پرسید: منظور از «فالحامِلاَتِ وِقْرَأ»{و ابرهای گرانبار}چیست؟ فرمود: ابرها. پرسید. «فالجَارِیاتِ یُسْرَا»{و سبک سیران} فرمود: کشتی ها. پرسید: و«فالمُقسِّمَاتِ أَمْرًا»{ و تقسیم کنندگان کار[ها]} فرمود: فرشتگان. و مفسّران در این آیات قول آن حضرت را گرفته­اند. هچنین تفسیر این آیه: «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاس - . آل عمران/96 - »{در

حقیقت نخستین خانه ای که برای [عبادت] مردم نهاده شده} را نمی دانستند به طوری که مردی پرسید: نخستین خانه است؟ علی علیه السلام فرمود: نه قبل از آن هم خانه هایی بوده­اند اما نخستین خانه­ای است که برای مردم ساخته شده در حالی که مبارک است و در آن هدایت و رحمت و برکت وجود دارد. برای نخستین بار ابراهیم آن را بنا کرد سپس قومی از اعراب که از قبیله جرهم بودند آن را دوباره ساختند سپس ویران شد و قبیله عمالقه آن را ساختند. بعد از آن یکبار دیگر ویران شد که این بار قریش آن را بنا کرد. و این که سخنان ابن عباس در تفسیر را نیکو دانسته اند به این خاطر است که آنها را از علی علیه السلام گرفته است.

در مسند احمد آمده است که وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله رحلت یافت ابن عباس ده سال داشت و سوره­های محکم یعنی مفصل را خوانده بود - . در برهان از عیاشی روایتی آمده است که بیانگر این است که مفصل 67 سوره است و از سوره فتح شروع

و تا آخر آن ادامه دارد. - .

و از جمله ایشان، فقهاء هستند که امیرمؤمنان علیه السلام فقیه ترین ایشان بوده است به علت اینکه آنچه را که او در فقه ارائه داد تمام فقهاء نتواستند بیاورند. تمامی فقهاء سرزمینها به او مراجعه دارند و از دریای فقه او مشتی آب بر می دارند اما فقهای کوفه که عبارت از سفیان ثوری، حسن بن صالح بن حی، شریک بن عبدالله و ابن ابی لیلی بودند اینها مسایل را که از اصول تفریع می ­کردند و می گفتند: این قیاس گفتار علی بن ابیطالب است. آنها اساس ابواب فقه خود را بر این مجری قرار می دهند. اما فقهای اهل بصره، حسن و ابن سیرین می باشند و هر دو نفر آنها فقه خود را از کسی اخذ کرده اند که او از علی علیه السلام اخذ کرده است. خود ابن سیرین به صراحت اعلام کرد که علم فقه را از کوفیان و به ویژه عبیده سلمانی که از نزدیکترین افراد به امیرمؤمنان بود گرفته و اما اهل مکه فقهشان را از ابن عباس و از علی علیه السلام گرفته اند. و ابن عباس بیشتر علم خود را از آن حضرت گرفته است .

فقهای مدینه نیز علم خود را از علی علیه السلام گرفته­اند و شافعی کتاب مستقلی تصنیف نموده است در دلالت بر اینکه اهل مدینه همگی در فقه تابع علی علیه السلام و عبدالله می باشند. محمد بن حسن فقیه - که شافعی نزد او درس خواند - گفت: اگر علی علیه السلام نبود حکم اهل بغی(تجاوز) را نمی­دانستیم. وی در این زمینه کتابی نوشته است که حاوی سیصد مسأله درباره جنگ با این افراد است که بر اساس کردار علی علیه السلام آن را نوشته است.

در مسند ابو حنیفه آمده است که هشام بن حکم گفت : حضرت صادق علیه السلام به ابوحنیفه فرمود: قیاس را از چه کسی می گیری؟ گفت: از علی بن ابیطالب و زید بن ثابت. وقتی که عمر علی بن ابیطالب علیه السلام و زید بن ثابت را در باب ارث جد با برادران شاهد قرار داد، علی علیه السلام به او فرمود: اگر درختی را فرض کنیم که از آن یک شاخه منشعب شود و سپس از این شاخه، دو شاخه دیگر پهلوی هم منشعب شوند، کدامیک به یکی از دو شاخه منشعب و جدا شده نزدیکتر است: آیا همین شاخه موازی که در پهلوی او در آمده نزدیکتر است یا اصل تنه درخت. زید گفت: اگر اگر رودی کوچک از رودخانه جدا شود و از آن رود کوچک، دو رود دیگر جدا شوند کدام­ یک نزدیکترند، یکی از دو رود به دیگری یا به رودخانه؟

و از جمله آنان فرضیون هستند که حضرت در این زمینه از همه آنها مشهورتر است - . منظور کسانی هستند که در محاسبه سهم الارث تخصص داشتند. - .

در کتاب فضایل اثر احمد بن حنبل آمده است که عبدالله گفت: عالم ترین اهل مدینه به فرائض(مقدار سهم الإرث) علی بن ابی طالب است. شعبی گفت: من از علی علیه السلام در علم ارث و در کیفیت محاسبه آن عالمتر ندیده­ام. شعبی سپس سؤال کسی را از آن حضرت در حالی که بر روی منبر در حال خواندن خطبه بود نقل می کند که از مردی که مرده بود و یک زن و پدر و مادر و دو دختر بجای گذارده بود، از سهم الإرث زنش پرسید. حضرت بدون وقفه فرمود : در این صورت یک هشتم زن به یک نهم تبدیل می گردد. این مسأله به مسأله منبریه معروف شد.

شرح این مسئله از این قرار است: برای پدر و مادر دو ششم است.و برای دو دختر دو سوم و برای زوجه یک هشتم و در این صورت عول لازم می آید، زیرا سهمیه زوجه که سه سهم از بیست و چهار قسمت است و همان ثمنیه اوست. در این صورت تبدیل می شود به سه سهم از بیست و هفت قسمت و این مقدار یک نهم از ما ترک است و باقی می ماند بیست و چهار قسمت، برای دو دختر شانزده قسمت، و برای پدر و مادر هشت قسمت به طور مساوی. و این گفتار را حضرت بنابر طریق استفهام گفته اند، یعنی آیا ثمنیه او تسعیه می شود؟ یا بنابر قول عامه که آنها در این صورت به عول قائلند و سهمیه زوجه را کم می کنند، و یک نهم می دهند، یا می خواسته است بیان کند که چگونه بنابر مذهب قائلین به عول حکم اینطور می شود. بنابرین جواب و حساب و قسمت و نسبت را بیان کرد. و مسأله دیناریه هم همین گونه است.

و از جمله ایشان، اصحاب روایات هستند؛ حدود بیست واندی راوی وجود داشتند از جمله ابن عباس، ابن مسعود، جابر انصاری، ابو ایوب، ابو هریره، انس و ابو سعید خدری، ابو رافع و دیگران اما علی علیه السلام بیشتر از همه روایت می­کرد و موثق ترین شخص آنها از نظر ارائه دلیل و برهان بود و درونش از هر گونه تعصب در امان بود همچنان که پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: علی علیه السلام با حق است.

ترمذی و بلاذری گفتند: به علی علیه السلام گفته شد: دلیل اینکه بیشتر از دیگر صحابه حدیث نقل می­کنی، چیست؟ فرمود هرگاه از پیامبر سؤال می کردم پاسخ می داد و چون ساکت می شدم خود شروع می کرد.

در کتاب ابن مردویه هم آمده است که فرمود: هرگاه سؤال می­کردم پاسخ داده می شدم و هرگاه سکوت می­کردم با من سخن گفته می شد.

و از جمله عالمان، متکلمان بودند که علی علیه السلام اصل علم کلام بود. پیامبرصلی الله علیه و آله فرمودند: علی علیه السلام ربانی این امت است. در اخبار آمده است که اوّلین کسی که بدعت گزاران را به بحث و گفتگو دعوت کرد و آنها را به حق فرا خواند، علی علیه السّلام بود. ملحدان در تناقضات قرآنی با او به جدل می­پرداختند و او بود که جواب مشکلات جاثلیق را داد تا در نهایت اسلام آورد.

ابوبکر بن مردویه در کتابش از سفیان آورد که گفت: علی علیه السلام با هر کس که به مجادله پرداخت او را قانع کرد.

امام حسین از امیرمؤمنان علیهما السلام نقل کرد که فرمود: در حالی که شب با فاطمه علیها السلام در منزل نشسته بودیم رسول خدا صلی الله علیه و آله نزد ما آمد و فرمود: مگر شما نماز را به جای نمی­آورید ؟ گفتم: ای رسول خدا نفس های ما به دست خداست اگر بخواهد ما را به قیام وادار می­کند یعنی به ما لطف افزون می­کند. وقتی این سخن را گفتم رسول خدا صلی الله علیه و آله رفت و دیگر برنگشت و شنیدم در حالی­که بر ران های خود می­زد گفت: «و کان الإنسان» یعنی علی بن ابی طالب «أکثر الشیء جدلا» «بیشتر از همه به جدل می­پردازد» یعنی به حق و صدق تکلم می­کند.

علی علیه السلام در جواب رأس جالوت که به او گفت: سی سال بعد از پیامبرتان با شمشیر مقابل هم صف آرائی کردید، فرمود: اما شما اجازه ندادید که پاهای موسی از آب خشک شود گفتید: «اجْعَلْ لَنا إِلهاً کَما لَهُمْ آلِهَة، برای ما خدایانی قرار بده همان طور که آنان خدایانی دارند».

بعد از جنگ جمل گروهی از اعراب « کلیب جرمی» را به نمایندگی از جانب خود به سوی حضرت فرستادند تا با امام دیدار و مذاکره کند و شک و شبهه در باره وی را از آنها بزداید. امام علی علیه السّلام با استدلال و ارائه دیدگاه های روشن موقعیت خود و اصحاب جمل را تشریح نمود سپس به او فرمود: با من بیعت کن. کلیب جرمی از این کار امتناع کرد و گفت : من نماینده گروهی از مردم هستم و قبل از مراجعه به آنان به هیچ کاری اقدام نمی­کنم .

امیر مؤمنان علیه السّلام در پاسخ فرمود: اگر آنان تو را می­فرستادند که محل ریزش باران را بیابی سپس به سوی آنان باز می­گشتی و از گیاه و سبزه و آب خبر می­دادی، اگر مخالفت می­کردند و به سرزمین های خشک و بی آب روی می­آوردند تو چه می­کردی؟ گفت: آنها را رها می­کردم و به سوی آب و گیاه می­رفت . امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: پس دستت را برای بیعت کردن بگشای، کلیب با امام علیه السّلام بیعت نمود و پس از آن گفت :سوگند به خدا به هنگام روشن شدن حق توانایی مخالفت نداشتم و با امام بیعت کردم.

این سخنش که فرمود: اول شناخت خداوند توحیدش است و اساس توحید نفی صفات از او است و تا آخر حدیث. آنچه متکلمان در اصول این علم گفته­اند شرح و تفصیل این جمله­ها و این اصول است. اما شیعیه امامیه در این علم به امام جعفر صادق علیه السلام رجوع می کنند و آن حضرت هم به پدرانش تا منتهی به علی علیه السلام می­شود. اما معتزلیان و زیدیه هم قاضی عبدالجبار بن احمد برایشان روایت می کند و او از ابو عبدالله حسین بصری از ابو اسحاق عباس از ابی هاشم جبایی از پدرش ابو علی از ابو یعقوب الشحام از ابو الهذیل العلاف از ابو عثمان طویل از واصل بن عطاء از ابو هاشم عبدالله بن محمد بن علی و ابوهاشم از پدرش محمّد بن حنفیه روایت می­کند و او نیز از امیرمؤمنان علیه السّلام.

وراق قمی این گونه سروده است:

- علی برای مردم مسائلی را که در آن اختلاف داشتند روشن کرد و به خاطر شدّت خشم یا ترس سکوت نکرد.

علی علیه السلام دین را زنده و حق آن را تمام و کمال ادا کرد و اگر او نبود دین یک دهم درهم هم ارزش نداشت.

و از جمله آن عالمان، نحوی­ها بودند که علی علیه السلام پیشگام آنها و پدید آورنده علم نحو بود؛ چرا که آنها از خلیل بن احمد بن عمرو ثقفی از عبد الله بن إسحاق حضرمی از أبی عمرو بن العلاء از میمون الأقرن از عنبسة الفیل از أبی الأسود دؤلی روایت می­کردند که ابو الأسود خود از علی علیه السلام روایت می­کرد و علت ابداع علم نحو این بود که قریش با اهل انباط ازدواج می­کردند و از آنها فرزندانی به دنیا آمد که باعث فساد در زبانشان شدند تا جایی که دختر خویلد اسدی که با یکی از افراد این قبیله ازدواج کرده بود گفت: «ان ابوی مات و ترک علی مال کثیر - . به جای آنکه بگوید: ان ابای مات و ترک علی مالا کثیرا. - »

وقتی آنها فساد در زبانشان را دیدند علم نحو را تاسیس کردند.

روایت شده است که فرد اعرابی از فردی بازاری شنید که می­خواند: «ان الله برئ من المشرکین و رسولِه» یعنی رسول را به جای منصوب مجرور می خواند، وقتی اعرابی این را شنید ضربه­ای به سر آن فرد زد و سرش را شکست. فرد مضروب از ضارب نزد علی علیه السلام شکایت کرد وقتی امیرمؤمنان دلیل آن را از اعرابی پرسید گفت: او آیه قرآن را اشتباه می­خواند و به خداوند کفر ورزیده است. حضرت فرمود: در این کار که عمدی وجود نداشته است.

روایت شده است که ابو الأسود مشکل بینائی داشت و دختری داشت که او را پیش علی علیه السلام می­برد. روزی دخترش گفت: (یا ابتاه ما اشدٌ حرِ الرمضاء) با این جمله می­خواست اسلوب تعجب را به کار برد که اشتباه بود. پدرش او را منع کرد و وقتی نزد علی علیه السلام رسید حضرت را باخبر کرد و علم نحو را تاسیس کرد.

روایت شده است که ابا الأسود در تشییع جنازه ای حرکت می­کرد. مردی از او پرسید: مَن المتوفِّی؟: چه کسی میراننده است. - می خواست بپرسد مرده کیست اما به جای اسم مفعول از اسم فاعل استفاده کرد - ابو الأسود گفت: خدا! سپس علی علیه السلام را خبر دار کرد و این گونه بود که علم نحو پایه گذاری شد.

به هر حال هر طور که بود علی علیه السلام نوشته ای به أبوالاسود داد و گفت: چقدر نیکوست به این «نحو»! ای ابو الأسود مسائل را در حاشیه این اصول بنویس. و به این علت بود که علم نحو نامیده شد. ابن سلام گفت از جمله املاء آن حضرت به ابو الأسود این است: «کلام از سه چیز تشکیل می شود: اسم و فعل و حرف». سپس فرمود اسم آن چیزی است که از مُسمّی خبر دهد. و فعل آن چیزی است که از حرکت مُسمّی خبر دهد. و حرف آن چیزی است که معنائی را در غیر خودش به وجود می آورد. بعد از آن نوشت: (علی بن ابو طالب). علمای نحو در اعراب ابوطالب ماندند. بعضی گفتند که أبوطالب اسم او است نه کنیه­اش. و بعضی گفتند: این جمله، ترکیب است مثل حَضْرَ موت. زمخشری در کتاب فائق گفته است: لفظ أبوطالب را در حال جرّ هم به همان حالت رفع باقی گذاردند چون «أبوطالب» به همین شکل شهرت یافته و بدین صورت شناخته شده و بنابراین مانند ضرب المَثَل است که حرکاتش تغییر نمی پذیرد.

و از جمله علوم، علم خطابه است که امیرمؤمنان علیه السّلام در این فن هم سرآمد بود . آیا نمی بینی خطبه های غرای او را همچون توحید، و شِقشِقیّه و هدایه و ملاحم و لؤلؤه و غرّاء و قاصعه و افتخار و أشباح و دُرّة یَتیمه و أقالیم و وسیله و طالوتیه و قصبیه و نخیله و سلمانیّه و ناطقه و دامغه و فاضحه، وهمچنین نهج البلاغه شریف رضی را و کتاب «خطب امیرمؤمنان علیه السّلام» از اسماعیل بن مهران سَکونی از زید بن وهب را؟ سیّد رضی گفت: امیرمؤمنان علیه السّلام منبع و سر چشمه فصاحت است. او منشأ و زادگاه بلاغت بوده است و نکات نهان این علوم از او به ظهور رسیده و قوانینش از او گرفته شده است.

جاحظ در کتاب غُرّه گوید: امیرمؤمنان علیه السّلام به معاویه نوشت: غَرَّکَ عِزُّکَ فَصَارَ قَصَارُ ذَلِکَ ذِلَّکَ فَاخْشَ فَاحِشَ فِعْلِکَ فَعَلَّکَ تَهْدَأُ بِهَذَا. عزیز بودنت تو را فریب داده است و نهایت آن، چیزی جز ذلت نیست. از کردار زشت خود بترس، باشد که هدایت یابی.

و امیرمؤمنان علیه السّلام فرمود: مَنْ آمَنَ أَمِنَ. کسی که ایمان آورد در امان است.

کلبی و ابن بابویه از حضرت امام رضا از پدرانش علیهم السّلام روایت کرده اند که: صحابه رسول خدا در جایی جمع شده بودند و درباره این مسئله صحبت می­کردند که حرف الف از همه حروف بیشتر در کلام وارد می شود. امیرمؤمنان علیه السّلام بدون مقدّمه و ناگهانی خطبه ای پربار - بدون الف - برای آنها خواند که اوّل آن این است: «حَمِدْتُ مَنْ عَظُمَتْ مِنَّتُهُ وَ سَبَغَتْ نِعْمَتُهُ وَ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ وَ تَمَّتْ کَلِمَتُهُ وَ نَفَذَتْ مَشِیَّتُهُ وَ بَلَغَتْ قَضِیَّتُهُ: حمد و سپاس می گویم آن کس را که منتش عظیم، نعمتش گوارا، و رحمتش پیشی گرفته، کلمه اش تمام، و اراده اش نافذ و قضاء او رسیده است». سپس بالبداهه شروع به خواندن خطبه­ای دیگر کرد که بدون نقطه بود: «الْحَمْدُ لِلَّهِ أَهْلِ الْحَمْدِ وَ مَأْوَاهُ وَ لَهُ أَوْکَدُ الْحَمْدِ وَ أَحْلَاهُ وَ أَسْرَعُ الْحَمْدِ وَ أَسْرَاهُ وَ أَطْهَرُ الْحَمْدِ وَ أَسْمَاهُ وَ أَکْرَمُ الْحَمْدِ وَ أَوْلَاه: سپاس خدایی را که شایسته سپاس و جایگاه سپاس است و برای اوست محکم ترین سپاس و شیرین ترینش و سریعترینش و رونده ترینش و پاک ترینش و بالاترینش و گرامی ترینش و سزاوارترینش». و این دو خطبه را در کتاب «مخزون مکنون» آورده ام. از سخنان آن حضرت علیه السلام می­توان اشاره کرد به:

- سبکبار شوید تا به قافله برسید زیرا اول شما را منتظر آخر شما گذاشته اند.

- کسی که دستش را از اقوام خود بکشد فقط یک دست از آنها را جمع کرده و اما دستهای بسیاری از آنها را از خود بسته است و کسی که با اهل خود، به نرمی رفتار کند پیوسته از قوم خود به او محبّت می رسد.

- جاهل به چیزی با آن دشمنی می کند. همچنان که خداوند متعال می فرماید: «بَلْ کَذَّبُوا بِمَا لَم یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ - . یونس/39 - » {بلکه تکذیب کردند چیزی را که در علم به آن احاطه نداشتند}.

- مرد زیر زبان خود پنهان است چون سخن گوید ظاهر می گردد همچنان که خداوند متعال می فرماید: «وَ لَتَعْرِفَنَّهُم فِی لَحْنِ الْقَوْلِ - . محمد /30 - »

{آنها را از لحَنِ گفتارشان می شناسی.

- قیمت و بهای هر کس به اندازه دانش اوست. و مثل این گفتار، کلام خداست که می ­فرماید: «إِنَّ اللَّه اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْم - . بقرة/ 247 - »{در

حقیقت خدا او را بر شما برتری داده و او را در دانش و [نیروی] بدنی بر شما برتری بخشیده است} - کشتن موجب کمی کشتار می شود همچنانکه خداوند متعال می­فرماید: «وَ لَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَوة - .بقره / 179 - »

{همانا برای شما در قصاص، حیات است}

و از جمله ایشان، شاعران هستند که امیرمؤمنان علیه السّلام شاعرترین است. جاحظ در کتاب بیان و تبیین و نیز در کتاب فضائل بنی هاشم و بلاذری در کتاب أنساب الاشراف آورده اند که: علی علیه السّلام از همه اصحاب شاعرتر و فصیح تر و خطیب تر و نویسنده تر بوده است.

در تاریخ بلاذری است که ابوبکر و عمر و عثمان شعر می­گفتند اما علی علیه السّلام شاعرتر از هر سه نفر آنها بود.

و از جمله ایشان، آگاهان به عروض هستند و عروض از خانه علی علیه السلام بیرون آمده است. در روایت است که خلیل بن احمد قواعد عروض را از مردی که از اصحاب امام باقر و یا امام سجاد علیهما السّلام بود فرا گرفت و بعد از آن بود که اصول این علم را وضع نمود.

و از جمله ایشان، عالمان به عربیّت است که علی علیه السلام حاکم ترین آنها است. ابن حریری بصری در کتاب «دُرّة الغوّاص» و ابن فیّاض در «شرح اخبار» روایت کرده اند که صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله در معنای کلمه «مَوْءُودَة» دچار اختلاف شدند. علی علیه السّلام فرمود: مَوْءُودَة نیست مگر زمانی که مراحل هفتگانه بر او بیاید. عمر گفت: راست گفتی، خداوند عمرت را طولانی کند. منظور حضرت از این مراحل همانی است که در قول خداوند: «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَة مِن طین» {و به یقین انسان را از عصاره ای از گل آفریدیم} تا آخر آیه بنا بر این استشهاد اگر جنین پس از ولادت زنده باشد و سپس دفن شود مَوْءُودَة است.

و از جمله علما، واعظان هستند و هیچکس در امثال، موعظه ها و سخنان بازدارنده مانند امیرمؤمنان علیه السلام نبوده است. سخنان او در این زمینه زیاد هستند و به چند مورد آنها اشاره می­کنیم: کسی که تخم دشمنی بکارد زیان برداشت می کند.

کسی که مرگ را به یاد آرد آرزوها را فراموش می­کند.

کسی که در او عقل خفته باشد جهل در او قیام می کند.

ای فریفته گان به دنیا، چقدر شیفته خانه ای شده­اید که خیرش ناچیز، شرّش آماده، نعمتش رخت بر بسته و عزیز آن ذلیل است. خانه­ای که کسی که با آن مسالمت کند محروم می گردد. مالکش مملوک دیگری است و میراثش بهره دیگران است.

عبدالواحد آمدی کتابی در غُرَر کلمات آن حضرت تصنیف نموده است.

و از جمله ایشان، فلاسفه هستند که امیرمؤمنان علیه السّلام بر همه فلاسفه برتری دارد. وی فرمود: من نقطه هستم من خطّ هستم، من خطّ هستم من نقطه هستم، من نقطه و خطّ هستم. جماعتی در تفسیر این جمله گفتند: قدرت اصل است و جسم حجاب آن است، و صورت حجاب جسم است. چرا که نقطه اصل است و خطّ حجاب آن و مقام آن است و حجاب غیر از جسد ناسوتی است.

از حضرت علیه السلام درباره عالَم برتر سؤال شد. فرمود: صورت هائی عاری از مادّه، و فراتر از قوّه و استعداد هستند. خداوند در آنجا تجلّی کرد و به عرصه آمدند، و به آنها تابید ودرخشیدند. آنگاه در هویّت آنها نمونه ای از خود را انداخت، بنابراین افعال خود را از آنها ظاهر نمود - . بعید است این سخن از آن حضرت باشد. چه از نظر سند که در هیچ یک از کتب معتبره روایی شیعه نیامده و چه از نظر متن که در آن اصطلاحات ارسطویی چون قوه و استعداد و صورت به کار رفته و مهمتر اینکه ظاهرش اثبات مجرداتی غیر از خداوند است که این مطلب با ادله عقلی و روایات فراوانی که تنها موجود مجرد را خدای متعال می داند منافات دارد.(مترجم) - .

انسان را صاحب نفس ناطقه آفرید که اگر آن نفس را با علم رشد دهد با جوهرهای علل اولیّة خود مشابهت پیدا می کند و اگر مزاجش را معتدل نماید و از افعال مخالف با فطرت نفس خود دوری گزیند با هفت آسمان استوار مشارکت خواهد نمود .

ابو علی سینا در وصف علی علیه السلام گفت: هرگز مردی شجاع و فیلسوف به ظهور نرسیده مگر علیّ بن أبیطالب. - . فیلسوف دانستن امام به هیچ وجه صحیح نیست. چرا که فیلسوف در لغت یعنی دوستدار دانش و در واقعیت یعنی کسانی چون ارسطو و افلاطون که با استبداد به فکر و اندیشه خود و بدون مراجعه به انبیا درباره مسائل معرفتی مهمی چون توحید و خلقت و ... نظر دادند و به اشتباهات مهلکی دچار شدند و دیگرانی را نیز گمراه کردند. با این وصف چه جای قیاس امام معصوم یعنی کسی که علم و معرفتش را نه با اتکای بر فکر و ذهن خود بلکه از منبع وحی الهی دریافت می کند با فیلسوفانی که با اتکای بی جا به رای و اندیشه خود و بدون رجوع به انبیا به چنان خطاهایی افتادند؟! (مترجم) -

شریف رضی گفت: کسی که گفتار علی را بشنود شک نمی کند که کلام کسی است که در گوشه خانه­ای

غرق در تفکر بوده ویا در دامنه کوهی عزلت گزیده است؛ چنانکه تنها حسّ خود را می شنود و تنها خودش را می­بیند و هیچگاه باور نمی کند که این، کلام کسی است که غرق در جنگ بود و شمشیرش را از غلاف بیرون می­کشید و گردن پهلوانان را از عرض می پراند و قهرمانان را نقش بر زمین می کرد و جان­ها را می­گرفت. با این حال امیرمؤمنان علیه السلام زاهد زاهدان و اسوه صالحان است و این از فضائل عجیب و خصائصی است که علی علیه السلام با وجود تضاد آنها همه را با هم داشت.

و از جمله ایشان، عالمان به هندسه هستند که امیرمؤمنان علیه السّلام عالمترین آنهاست. حفص بن غالب آورده است: دو نفر در زمان عمر نشسته بودند از جلوی آنها غلامی که به غل و زنجیر کشیده شده بود عبور داده شد، یکی از آنها گفت: اگر وزن این غل و زنجیر فلان مقدار نباشد زن من سه طلاقه باشد. و دیگری بر خلاف مقداری که اوّلی ذکر کرده بود سوگند یاد کرد. از صاحب برده خواستند تا زنجیر او را باز کند تا آن را وزن کنند، اما او ابا کرد، موضوع را نزد عمر بردند و عمر گفت: از زنان خود دوری کنید، سپس به دنبال علی علیه السلام فرستاد تا وزن آن غل و قید را مشخّص نمود. علی علیه السلام دستور داد ظرف بزرگی شبیه تغار آوردند. به غلام گفت تا پایش را در آن بگذارد. سپس فرمود تا در تغار تا جائی که پا و غل و زنجیر غلام پوشیده می­شود آب بریزند. آنگاه دستور داد تا غلام غل و زنجیر را بالا بیاورد در نتیجه آب از نقطه مورد نظر پائین آمد. علی علیه السلام فرمود تا آهن بیاورند، حضرت آنقدر آهن در تغار قرار داد تا اینکه آب به نقطه قبلی خود رسید آنگاه دستور داد تا آهن را وزن کنند و غل و زنجیر را هم وزن کردند دیدند دقیقا برابر با وزن آهن است و این تعجب عمر را برانگیخت.

در تهذیب آمده است که مردی به امیرمؤمنان علیه السلام گفت که قسم خورده است که فیل را وزن کند و طریق توزین آن را از حضرت علیه السلام پرسید. امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: چرا به انجام کارهایی سوگند یاد می کنید که از عهده آنها بر نمی­آید؟ مرد گفت : من مبتلا به آن شدم.

امیرمؤمنان علیه السلام دستور داد که بار نی زیاد یک کشتی بزرگ را خارج کنند. جایی را که کشتی با آب تماس داشت علامت زدند سپس فیل را داخل کشتی کردند محل جدید تماس کشتی با آب را علامت زدند. فیل را خارج کردند و بجای آن آنقدر نی ریختند تا کشتی به همان سطح دومی که علامت زده بودند رسید. سپس حضرت امر کرد تا آن مقدار نِی را وزن کنند و چون وزن کردند، فرمود: این است وزن فیل.

و گفته می شود که در روزهای جنگ صفّین برای عبور از فرات، حضرت علیه السلام کَلَک و پارو را وضع نمود تا بدین وسیله از شطّ فرات بگذرد.

و از جمله ایشان، منجمان هستند که امیرمؤمنان علیه السّلام زیرک ترین آنهاست. سعید بن جبیر گفت: دهقانی به استقبال امیرمؤمنان علیه السّلام آمد - و در روایت قَیس بن سعد آمده است که او نامش مَزخان بن شاسوا بود -. این فرد دهقان از مدائن تا پل بوران به استقبال حضرت شتافت و قتی به او رسید گفت: ستارگان طلوع کننده به نحوست مبتلا شده­اند وخوشبختی به خاطر نحوست آنها به بدیمنی تبدیل شده است. بنابراین در چنین حالتی بر شخص حکیم واجب است که از دیدگان پنهان شود و این روز تو روز سختی است تا جایی که دو ستاره در آستانه برخورد با هم هستند و میزان به هم خورده است، و از برج تو آتش می بارد و جنگ برای تو مفید نیست .

امیرمؤمنان علیه السّلام فرمودند: ای دهقانی که از حوادث خبر می دهی و از قضا و قدر می ترسانی، به من بگو دیشب ستارگانی که در برج میزان بودند کدام دسته از ستارگان بودند؟ و ستارگانی که در برج سرطان بودند در کدام برج قرار داشتند؟ و ستارگانی که از برج أسَد طلوع کرده اند تعدادشان چند می باشند و چند ساعت از حرکات می گذرد؟ و چقدر فاصله بین طلوع ستارگان کم نور و ستارگان روشن وجود دارد؟

دهقان گفت: باید نظر به اُسطرلاب کنم، امیرمؤمنان علیه السّلام تبّسمی نمود و به او گفت: وای بر تو ای دهقان، تو هستی که ستارگان ثابت را به گردش در می­آوری؟ چگونه تو بر ستارگان در حال جریان حکم می دهی؟ و ساعات طلوع ستارگان برج أسد در میان طلوع سایر ستارگان کدام است؟ و نسبت ستاره زهره با توابع و جوامع چیست؟ و دور ستارگان متحرّک چقدر است؟ و اندازه شعاع ستارگان نوردهنده چه مقدار است؟ و چقدر ستاره در بامدادان طلوع می کنند؟

دهقان گفت: من به این مطالب علم ندارم ای امیر مؤمنان! علی علیه السّلام به او فرمودند: ای دهقان آیا علم تو به این مقدار رسیده است که بدانی خانه پادشاه چین به جای دیگری انتقال یافته است. خانه هایی در زنج طعمه حریق واقع شده است. آتشکده فارس خاموش گردیده است. مناره هند منهدم گردیده است. شبه جزیرة سراندیب - سریلانکا - در زیر آب فرو رفته است. و باروی دور اُندلُس شکاف برداشته است و رئیس روم از زن رومی اولاد آورده است؟ و در روایتی دیگر آمده است که: دیشب خانه ای در چین فرو ریخت. برج ماچین شکاف برداشت. دیوار دور سراندیب سقوط کرد. فرمانده رم به أرمنیّه گریخت. بزرگ عالم یهود در شهر إیلَه از دنیا رفت. در وادی و صحرای مورچگان، مورچگان به جنب وجوش افتادند و پادشاه آفریقا هلاک شد؟ دهقان گفت: نه ای امیر مؤمنان، و در روایتی است که: من چنین می دانم که تو به واسطه حرکت رفت و برگشت مشتری و زحل حکم نمودی و اینکه آنها در شفق برای تو روشن شدند و شعاع مرّیخ در وقت سحر برای تو پدیدار شد و جرم مریّخ به جرم ماه متّصل شد. سپس امیرمؤمنان علیه السّلام فرمودند: دیشب هفتاد هزار عالم خوشبخت شدند و در هر عالمی هفتاد هزار طفل متولد شد. و امشب به همان مقدار می میرند و این مرد از آنان است - و با دست خود اشاره کرد به سعد بن مسعده حارثی که از خوارج بود و در لشکر او به عنوان جاسوسی وارد شده بود - آن ملعون چنین پنداشت که آن حضرت می گوید: بگیرند او را. پس خود به خود به خاطر ترس زیاد به هلاکت رسید. دهقان که این جریان را مشاهده کرد به روی زمین به سجده افتاد. چون به حال آمد امیرمؤمنان علیه السّلام به او گفت: می خواهی من تو را از سرچشمه توفیق سیراب کنم؟ گفت: آری. امیرمؤمنان علیه السّلام فرمودند:

من و رفیقم (رسول خدا صلی الله علیه وآله) نه شرقی هستیم و نه غربی. ما از قطب به وجود آمده ایم. ما نشانه های ستارگان می باشیم امّا سخن تو که گفتی: از برج تو آتش بیرون زد، در این صورت باید به نفع من حکم کنی نه عَلَیه من! زیرا نور و تابشش در نزد من است و آتش و لهیبش از من دور شده است و این مسأله، مسأله عمیقی است که اگر حسابگر هستی آن را حساب کن. دهقان گفت: گواهی می دهم که هیچ معبودی جز الله نیست و محمّد رسول خداست و تو علی ولیّ خدائی.

از جمله ایشان، اهل حساب هستند که امیرمؤمنان علیه السّلام بیشترین سهم را در میان عالمان این علم داشت. ابن أبی لیلی گوید: دو مرد در سفر بودند و نهار می خوردند. با یکی از آنها پنج نان بود و با دیگری سه نان بود. تا آخر حدیث. بعدا در باب قضایا این قصه را خواهیم آورد.

و از جمله ایشان، کیمیاگران هستند که امیرمؤمنان علیه السّلام در این علم هم بیشترین نصیب را داشت. روزی از امیرمؤمنان درباره صنعت پرسش شد. حضرت فرمودند: خواهر نبوّت و نگهبان مردانگی است. مردم درباره صنعت سخن از ظاهر آن می گویند و اما من به ظاهر و باطن آن علم دارم. سوگند به خدا که آن نیست مگر آب جامد، هوای راکد، آتش متحرک و زمین روان.

در اثنای خطبه آن حضرت از وی پرسیدند: آیا کیمیا وجود داشته است؟ فرمود: بوده است و اینک نیز هست و در آینده هم خواهد بود. سؤال شد: چه چیزی است؟ فرمودند: کیمیاء از جیوه لغزنده، اسرب و زاج، آهن ملون به زعفران و زنگارِ مس سبز رنگ و سست است به شرط آنکه بستگی به سنجنده آنها نداشته باشد. به آن حضرت گفته شد: فهم و ادراک ما به این مطالب نمی رسد. حضرت فرمودند: بعض از این مواد را زمین قرار دهید و بعضی از آنها را آب. آنگاه زمین را به واسطه آب بشکافید. در این صورت همه چیز حل می­شود. به آن حضرت گفته شد: توضیح بیشتری بدهید، فرمود: توضیح بیشتری نیست زیرا حکیمان پیشین بر این مطلب توضیح بیشتری نداده اند به این سبب که بازیچه دست مردم قرار نگیرد.

و از جمله عالمان طبیبان هستند که حضرت بیش از دیگر طبیبان هم عصر خود مهارت داشت. از حضرت صادق علیه السّلام روایت است که امیرمؤمنان علیه السّلام فرمودند: اگر پسر بچه خصیه هایش به هم نپیچیده و سست و آویزان باشد و آلتش کوچک باشد و نگاه کردن او آرام باشد از کسانی است که امید به خیر او می رود و مردم از شرّش در امان هستند. اما اگر پسر بچه خصیه هایش محکم و شدید باشد، و آلتش بزرگ باشد و نگاه و نظر او تند باشد از کسانی است که امید خیر در او نمی رود و از شرّش نمی­توان در امان بود.

و نیز از امیرمؤمنان علیه السّلام آمده است که فرمود: طفل اگر شش ماهه، و یا هفت ماهه، و یا نُه ماهه متولّد گردد، زنده می ماند و اما اگر هشت ماهه به دنیا آید زنده نمی ماند.

و نیز می­فرماید: شیر دختر بچّه و بول او از مثانة مادرش خارج می شود و شیر پسر بچه از دو بازو و دو کتف مادرش بیرون می آید.

و نیز از آن حضرت است که: هر کودک در هر سال، به قدر درازای پهنای چهار انگشت از انگشتان خودش رشد می کند.

مردی از امیرمؤمنان علیه السّلام دربارة فرزند سؤال کرد اینکه چرا در بعضی از اوقات شبیه پدر و مادر است و در بعضی از اوقات شبیه دائی و عمو. حضرت به امام حسن علیه السّلام گفتند: پاسخش را بگوی. امام حسن علیه السّلام فرمود: اگر مرد سراغ زن خود رود با نفس آرام و جوارح غیر مضطرب، در این صورت دو نطفه با هم مانند دو نفر مبارز که منازعه می کنند و در حالی که هر کدام از آنها می خواهد بر دیگری غالب آید در هم می پیچند. اگر نطفه مرد بر نطفه زن غالب شد، طفل شبیه پدر می شود و اگر نطفه زن بر نطفه مرد پیروز شد طفل شبیه مادر می شود. اما اگر مرد با نفس پریشان و اعضای مضطرب سراغ زن رود، در این صورت این دو نطفه مضطرب می شوند و در قسمت راست و یا چپ رَحِم می افتند اگر در سمت راست افتادند بر عروق و رگهای عموها و عمّه ها واقع می شوند و شباهت به آنها پیدا می کند و اگر در سمت چپ افتادند، بر عروق و رگهای دائی ها و خاله ها واقع می شوند و شباهت به دائی ها و خاله­ها پیدا می نماید.

در این حال مرد سائل برخواست و گفت: «الله أعلم حیث یجعل رسالاته» {خداوند داناتر است جائی را که رسالتهای خود را می نهد} در روایت است که آن مرد خضر بود .

و از پیغمبر اکرم سؤال شد: چگونه جنین مونث می شود و چگونه مذکر؟ فرمود: دو آب زن و مرد با هم تلاقی می کنند. اگر آب زن بر آب مرد غلبه کند مونث می شود. و اگر آب مرد بر آب زن غلبه کند مذکر می شود.

و از جمله ایشان کسانی هستند که در علم معامله به طریق صوفیه سخن گفته اند و آنها اعتراف می کنند که امیرمؤمنان اصل در این علم است و غیر او بهره ناچیزی در این زمینه داشته­اند تا جایی که مشایخ آنها گفته اند: اگر علی علیه السّلام فرصت می یافت تا آنچه را از علوم ما می داند اظهار کند ما را در این علم بی نیاز می­کرد. - . باید توجه داشت به فرض اینکه صوفیه، عرفا، فلاسفه و امثال ایشان خواسته باشند مکتب خود را به امیرمؤمنان منتسب کنند این به معنای صحت ادعایشان و حقانیت مکتبشان نیست. چگونه

چنین چیزی باشد در حالی که معارف صوفیه و فلاسفه بر خلاف معارف امیرمؤمنان و مکتب وحی در باب توحید و نوبت و امامت و سایر عقاید اصولی می باشد؟! بنابر این از این ادعاها بیش از این مطلب نباید نتیجه گرفت که عظمت و مقام والای حضرت باعث شده است تا مذاهب و مکاتب باطل برای آبرو دادن به نحله خود به نحوی خود را به ایشان منسوب کنند چنانچه همین اتفاق درباره قرآن افتاده و نحله های باطل در جهان اسلام سعی کرده اند از آیاتی متشابه از قرآن برای تأیید خود سوء استفاده کنند. (مترجم) -

و از وفور حکمتش می­توان اشاره کرد به آنچه که اسامة بن زید و ابی رافع در ضمن خبری بیان کرده اند که: جبرئیل علیه السّلام بر پیامبر صلّی الله علیه وآله نازل شد و گفت: یا محمّد، تو را به گنجینه­ای پنهان برای خاندانت سفارش می کنم سپس داستان توراتی را برای آن حضرت بیان کرد که جماعتی از اهل یمن آن را در میان دو سنگ سیاه یافته اند و نام آن جماعت را برای رسول خدا برد. زمانی که آن جماعت نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفتند پیامبر به آنها فرمود: شما لازم نیست چیزی بگویید. من شما را از نامهایتان و نامهای پدرانتان خبردار می­کنم. شما تورات را پیدا کرده اید و آن را با خودتان آورده اید. آن جماعت یَمَنی تورات را به رسول خدا تقدیم کردند و اسلام آوردند. پیامبر اکرم تورات را کنار سرش گذاشت و خداوند را به اسمش خواند. تورات به زبان عربی درآمد. پیامبر آن را باز کرد و نظری افکند و آن را به علیّ بن أبیطالب علیه السّلام داد و به او فرمود: این پس از من ذکری برای تو و فرزندانت است.

امیرمؤمنان علیه السلام درباره این آیه: « ِوَ رُسُلًا قَدْ قَصَصْناهُمْ عَلَیْکَ مِنْ قَبْلُ وَ رُسُلًا لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَیْک»{ و پیامبرانی [را فرستادیم] که در حقیقت [ماجرای] آنان را قبلا بر تو حکایت نمودیم و پیامبرانی [را نیز برانگیخته ایم] که [سرگذشت] ایشان را بر تو بازگو نکرده ایم - . نساء / 164 - }

فرمود: خداوند، پیامبر سیاه پوستی را مبعوث کرد و شرح حال وی را برای ما نگفته است.

و از وفور علم آن حضرت است که زبان پرندگان، وحوش و جنبندگان را می­فهمید. زراره از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که گفت: امیرمؤمنان علیه السّلام فرمود: خداوند متعال زبان هر جنبنده ای چه در خشکی و چه در دریا را به ما تعلیم داد آنگونه که به سلیمان نبی تعلیم داد.

ابن عبّاس از امیرمؤمنان علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: صدای خروس به این معناست: ای غافلان، خدا را به یاد آورید، صدای شیهه اسب: پروردگارا، بندگان مؤمن خودت را بر کافران پیروز گردان، صدای الاغ: ربا خواران را لعنت بفرستد و صدای عرعر خود را در چشم شیطان بلند کند. صدای قورباغه: پاک و منزّه است پروردگارم که تنها معبود است و در تاریکی دریاها پرستش می­شود. و صدای چکاوک: پروردگارا، بر دشمنان آل محمّد لعنت فرست .

سعید بن طریف، از حضرت صادق علیه السّلام، و أبو امامه باهلی هر دوی آنان از پیامبر صلی الله علیه و آله در خبر طولانی روایت کرده اند که: مردم بر رسول خدا صلی الله علیه و آله داخل شدند تا او را به تولد حسین علیه السلام تبریک گویند. مردی در میان جمعیّت برخاست و گفت: پدر و مادرم فدای تو باد ای رسول خدا، ما امروز از علی علیه السلام چیز عجیب و شگفت انگیزی را دیده ایم. پیامبر صلّی الله علیه وآله و سلّم فرمود: چه دیده اید؟ گفتند: ما آمدیم تا بر تو سلام کنیم و تولد نوه­ات حسین را تبریگ بگوئیم اما علی مانع ورود ما شد و گفت که اینک یکصد و بیست و چهار هزار فرشته بر شما نازل شده اند. از شمردن تعداد فرشتگان توسط او در شگفتیم. رسول خدا با تبّسم رو به علی کرده و فرمود: از کجا دانستی که تعداد فرشتگان نازل بر من، یکصد و بیست و چهار هزار بوده است؟علی علیه السّلام جواب داد: ای رسول خدا، من یک صد و بیست و چهار هزار زبان شنیدم و از این طریق دانستم که تعداد ملائکه یکصد و بیست و چهار هزار است.

رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم فرمود: ای أبا الحسن خداوند عِلم و بردباری تو را افزون کند.

زمخشری در کتاب فائق آورده است که از شریح درباره زنی پرسیدند که او را طلاق داده اند و آن زن خبر داده که در یک ماه سه بار دچار قاعدگی شده است. شریح گفت: اگر سه زن از نزدیکان زن شهادت دهند که این زن قبل از طلاقش هم در هر ماه این گونه عادت ماهانه می شده گفتارش درست است. علی علیه السّلام گفت: «قالون»، و این به زبان رومی یعنی درست گفتی و این در حالتی است که زن متّهم شود.

در بصائر الدّرجات از سعد قمّی روایت شده است که گفت: امیرمؤمنان علیه السلام وقتی به نهروان رفت در قَطفتا وارد شدند و اهل بادوریا گرداگرد او جمع شدند و از سنگینی خراجشان شکایت داشتند. آنها که با حضرت با زبان نَبطی سخن می گفتند گفتند: ما همسایگانی داریم که زمینشان از ما وسیع تر است و خراجشان کمتر. امیرمؤمنان علیه السلام در جواب آنها به زبان نبطی فرمود: «زعرا و طائه من زعرا رباه«. یعنی: ارزن ریز بهتر از ارزن درشت است.

همچنین آمده است که آن حضرت به دختر یزدگرد گفت: اسمت چیست؟ گفت: جهان بانویه. حضرت به زبان عجمی به وی گفت: بلکه اسم تو شهر بانویه است.

امیرمؤمنان علی علیه السلام صدای ناقوس را تفسیر کرد. مصباح الواعظ: امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: ناقوس می گوید: در حقیقت در حقیقت پاک و منزه است خدا. مولای بی نیازی است که باقی می ماند و با ما با نهایت صبر و بردباری رفتار می­کند. اگر حلمش نبود ما بدبخت می شدیم. از روی حقّ حقّ و صدق صدق. خداوند از ما می پرسد، موافقت می کند و محاسبه می نماید. ای مولای ما، ما را هلاک مگردان و به داد ما برس. ما را در خدمت خود بگیر و با حِلم و بردباری خود رهایمان ساز. ای سرور ما بخشش و بردباریت ما را جسور نموده است. دنیا ما را مغرور و به خود مشغول ساخته و هوائی کرده است و ما را به لهو و بازی واداشته و اغوا کرده است. ای دنیا پرست که پیوسته جمع می کنی، مهلت بده و آرام بگیر. ای دنیا پرست، دنیا قرن قرن فانی می شود. هیچ روزی از ما نمی گذرد مگر آنکه دنیا ستونی از ما را خراب می کند. ما خانۀ همیشگی را رها و خانه از دست رفتنی را وطن گزیده­ایم. دنیا قرن قرن قرن قرن نابود می­شود و این تسلسل ادامه می­یابد. همگی مرده اند، همگی مرده اند، همگی مدفون شده اند، همگی مرده اند، همگی به گور منتقل شده و همگی دفن شده­اند. ای فرزند دنیا، مهلت ده مهلت ده و آنچه را که در آینده می­آید به درستی اندازه گیر. اگر جهالتم نبود دنیا در نزدم غیر از زندانی نبود. اگر کار خیری باشد جزا خیر است و اگر بد باشد بد است، کم کم غصّه و اندوه فرا می گیرد. تا کی می گوئی: چیست آن؟ کیست او؟ چقدر است آن؟ این بلندتر است. امید داری نجات یابی می ترسی پَست می­ شوی. پیش از مرگ حساب اعمال خود را داشته باش. هیچ روزی از عمر ما نمی گذرد مگر آنکه ستونی از ما را سست می کند. مولای ما، ما را بیم داده است که در روز قیامت ختنه نکرده محشور می­شویم .

راوی گفت: صدای ناقوس قطع شد و یکی از راهبان دَیر این کلام حضرت را شنید و اسلام آورد و گفت: من در کتاب یافته ام که بعد از آخرین پیامبر کسی خواهد بود که صدای ناقوس را تفسیر می کند.

مسلمانان اجماع دارند که بهترین بندگان خدا تقوا پیشگان هستند زیرا خداوند متعال می­فرماید: «إِنَّ أکْرمکمْ عند الله أَتْقاکمْ - . حجرات/ 13 - »{گرامی ترین

شما نزد خداوند با تقوا ترین شما است} همچنین اجماع دارند که بهترین متقیان خاشعان هستند و آن به علت سخن خداوند متعال که می­فرماید: «وَ أُزْلِفَتِ الْجَنَّة لِلْمُتَّقِینَ غَیْرَ بَعِید تا اینجا که می گوید مُنِیبٍ - . ق/ 31-33 - «{و بهشت را برای پرهیزگاران نزدیک گردانند بی آنکه دور باشد...و با دلی توبه کار [باز] آید}. و اجماع کرده اند که باخشیت ترین مردمان عالمان هستند، و آن به سبب سخن خداوند متعال: «إِنَّمَا یَخْشَی اللَهَ مِن عِبَادِهِ الْعُلَمَاءِ - . فاطر / 28 - »{

از بندگان خدا تنها دانایانند که از او می ترسند}و اجماع کردند که عالمترین مردم، هدایت یافته­ترین آنها به حق است و سزاوراترین آنها برای رهبری و فرمان دادن و نه تابع و پیرو بودن است، زیرا خداوند می فرماید: «یحکم به ذوا عدل منکم» { آن را دو تن عادل از میان شما تصدیق کنند} و اجماع کرده­اند که داناترین مردم به عدل کسی است که بیناترین آنها به حق است چنین فردی شایسته این است که رهبر و مقتدا باشد نه تابع و پیرو و این هم به جهت گفتار خداوند است که می فرماید: «أَفَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحقِّ أَحَقُّ أَن یَتَّبَعَ أَمَّنْ لاَ یَهِدِّ ی إِلاَّ أَن یُهْدَی - . مائده/ 35 - »{

پس آیا کسی که به سوی حق رهبری می کند سزاوارتر است مورد پیروی قرار گیرد یا کسی که راه نمی نماید مگر آنکه [خود] هدایت شود} بنابرین کتاب خدا و سنّت پیامبر و اجماع امّت همگی دلالت دارند بر اینکه علی علیه السلام برترین فرد بعد از پیامبر بوده است - . مناقب آل ابی طالب1: 259-277 - .

**[ترجمه]

ضرورة الدین إلی أمثال هذه العبارات و هل هو إلا کمن یتعلق بنسج العنکبوت للعروج إلی أسباب السماوات أ و لا یعلمون أن ما یخالف ضرورة الدین و لو ورد بأسانید جمة لکان مؤولا أو مطروحا مع أن أمثال ذلک لا ینفعهم فیما هم بصدده من تخریب قواعد الدین هدانا الله و إیاهم إلی سلوک مسالک المتقین و نجانا و جمیع المؤمنین من فتن المضلین. و قال الفیروزآبادی قبع الرجل فی قمیصه دخل و تخلف عن أصحابه (1) و الکسر بالکسر أسفل شقة البیت التی تلی الأرض من حیث یکسر جانباه عن یمینک و یسارک و الالتیاف الالتفاف و الاسترخاء و الإزرة هیئة الائتزار فالمعنی من لا یجود شد الإزار بحیث یعجب به الناس أو کنایة عن دقة الوسط و عدم ضخامته و فی نسخ الکافی بالدال المهملة(2) و الأدرة نفخة فی الخصیة فهو کنایة عن عظمها و استرسالها أو عن الأخیر فقط.

**[ترجمه]عادت اصحاب ما رضی الله عنهم این بود که در بیان فضائل علی علیه السلام به آنچه که تمام فرقه­­هایی که خود را به او نسبت می­دادند اکتفا کنند تا از این طریق اثبات کنند که علی علیه السلام در علم سرآمد و برتری او در نزد تمام فرقه­ها مسلم است گرچه چنین انتساب هایی اثبات نشده باشد بلکه حتی خلاف آن در نزد شیعه امامیه وجود داشته باشد همچون انتساب اشعری و ابو حنیفه و نظیر آنها به امام علی علیه السلام. مخالفت چنین فرقه­­هایی با اندیشه امیرمؤمنان علیه السلام پیداتر از تضاد بین ظلمت و نور است. به عنوان مثال آنچه که ابن آشوب رحمه الله درباره فلسفه نقل می­کند با این هدف است که فیلسوفان به علی علیه السلام منتسب بودند و از او روایت می­کردند وگرنه بر تمام کسانی که کوچکترین آگاهی در سخن علی علیه السلام دارند پوشیده نیست که چنین سخنانی هیچ شباهتی به احکام و حکمت های غرای امیرمؤمنان ندارد بلکه اصلا شباهتی به سخنان اصحاب شریعت ندارد و مسلما در آنها مصطلحات متأخرین درج شده است. آیا کسی دیده است که در کلام صحابه و تابعین و یا بعضی از امامان الفاظی همچون هیولا، ماده، صورت، استعداد و یا قوه آمده باشد؟! شگفت انگیز این است که بعضی از هم عصریهای ما، کسانی که گمراه شده اند و دیگران را هم گمراه کرده­اند، به جای طرد چنین عبارتهایی که مخالف با ضرورت دین است به آنها تمسک می­جویند. آیا عمل آنها همچون عمل شخصی نیست که با آویزان شدن به تارهای عنکوبتی در پی عروج به آسمان است؟! آیا نمی­دانند آنچه که با ضرورت دین مخالف است حتی اگر با سندهای فروان آورده شود تأویل و یا طرد می شود؟ گذشته از این تمسک کردن به چنین سخنانی آنها را در هدفی که به دنبالش هستند یعنی تخریب قواعد دین سودی نمی­رساند. خداوند ما و آنها را به طرف صراط های تقواپیشگان هدایت کند و ما و تمام مسلمانان را از فتنه های شیطان نجات دهد.

فیروز آبادی در قاموس گفت: «قبع الرجل فی قمیصه»، یعنی داخل شد و عزلت گزید از دوستان «الکسر» با کسره کاف به معنای پائین ترین طبقه خانه که بعد از سطح زمین است می­باشد. به این معنا که دو طرفش از راست و چپ متصل به زمین است. «الإلتیاف» یعنی در هم پیچیدن و شل شدن. «الإزرة» شکل بستن لنگ پس معنا چنین می شود: کسی که لنگش را خوب نمی بندد ومردم از آن ایراد می­گیرند، یا کنایه از نازکی وسط و عدم ضخامت آن باشد، اما در نسخه کافی با دال مهمله آمده است یعنی «ادرة» که به معنای بیضه است که در این صورت کنایه از بزرگ بودن و آویزان بودن آن و یا فقط کنایه از آویزان بودن است - . القاموس 3: 64 - .

**[ترجمه]

**[ترجمه]مناقب ابن شهر آشوب: سُدّی گفت: نزد عمر بن خطاب بودم که کعب بن اشرف و مالک بن صیفی و حیی بن اخطب وارد شدند و گفتند: در کتاب شما آمده است که: «وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْض - . آل عمران /133 - »{و

بهشتی که پهنایش [به قدر] آسمانها و زمین است} چنانچه پهنای یک بهشت به اندازه وسعت تمام آسمانها و زمین است، تمام بهشت ها در روز قیامت کجا خواهند بود؟ عمر گفت: نمی دانم، در آن حالت بودیم که ناگهان علی علیه السلام وارد شد و فرمود: در چه حال هستید؟ کعب رو به او کرد و سؤالش را تکرار کرد. علی علیه السلام به او گفت: به من بگوئید وقتی شب فرا می رسد روز کجاست و وقتی روز فرا می رسد شب کجاست؟ گفت: در علم خداست. علی علیه السلام فرمود: بهشت ها هم چنین هستند. بعد از آن امیرمؤمنان نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفت و او را از آنچه که فرموده بود باخبر کرد و این آیه نازل شد: « فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُون - . مناقب آل ابی طالب 1: 486 ، النحل/ 43 ، الأنبیاء / 7 - » {پس اگر نمی دانید از اهل ذکر جویا شوید}.

**[ترجمه]

جَعَلَ الْحِکْمَةَ فِینَا أَهْلَ الْبَیْتِ (1).

**[ترجمه]مناقب ابن شهر آشوب: جابر و ابن عباس روایت کردند که علی علیه السلام نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله این آیه: «وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَة - . لقمان/20 - »{و

نعمتهای ظاهر و باطن خود را بر شما تمام کرده است}را خواند. پیامبر به افرادی که در نزدش بودند که در میان آنها ابوبکر و عبیده و عمر و عثمان و عبدالرحمان بودند فرمودند: الان به من بگویید نخستین نعمتی که خداوند به واسطه آن شما را عزت بخشید و امتحان کرد چیست؟ آنها از معاش و خوراک و فرزندان و زن ها سخن گفتند. وقتی از سخن بازایستادند پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: ای ابا الحسن تو بگو. حضرت فرمود: خدواند متعال مرا در حالی که چیزی نبودم خلق کرد و به من نیکی کرد و مرا زنده و نه مرده قرار داد سپس در بهترین شکل - سپاس او را - و استوارترین ترکیب به وجود آورد و مرا متفکر و آگاه و نه احمق و غافل قرار داد. برای من وسایل ادراکی را قرار داد که به وسیله آنها آنچه را که می­خواهم درک می­کنم و در من چراغ پرتو افکنی را قرار داد. مرا به دینش هدایت کرد و از راهش گمراه نکرد. در زندگی برایم بازگشت بی­انقطاع قرار داد و مرا مالک و رهبر و نه برده و تابع قرار داد. سپس زمین و آسمان و هر آنچه را که در آنها و بین آنها است به تسخیرم در آورد و ما را مرد و سرپرست همسرانمان و نه زن قرار داد. رسول خدا در هر کلمه ای که علی می­گفت می فرمود: راست گفتی. سپس فرمود: دیگر چه؟ علی علیه السلام فرمود: «وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها - . ابراهیم/34 - »{و

اگر نعمت خدا را شماره کنید نمی توانید آن را به شمار درآورید} رسول خدا صلی الله علیه و آله تبسمی کرد و فرمود: ای ابا الحسن! حکمت و علم گوارایت باد. تو وارث علم من و برطرف کننده اختلاف امتم بعد از من هستی.

الحلیة: علی علیه السلام فرمود: گفتم ای رسول خدا مرا نصیحت و سفارش کنید، فرمود: بگو پروردگارم الله است و سپس استقامت کن. گفتم: پروردگارم الله است «وَ ما تَوْفِیقِی إِلَّا بِاللَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ أُنِیب» و توفیق من جز به یاری خدا نیست بر او توکل کرده ام و به سوی او بازمی گردم، فرمود: ای ابو الحسن علم گوارایت، به خدا سوگند که تو از چشمه علم نوشیده­ای و سیراب شده­ای .

فضائل احمد: علی علیه السلام در دوران رسول خدا صلی الله علیه و آله در مسئله­ای به قضاوت پرداخت. رسول خدا از قضاوت او راضی و خوشنود شد و فرمود: شکر خدائی را بر جای می­آورم که حکمت را در میان ما اهل بیت قرار داد - . مناقب آل ابی طالب 1: 488 ، 489 - .

**[ترجمه]

مِنْ دَرَانِیکِ الْجَنَّةِ فَجَلَسْتُ عَلَیْهِ فَلَمَّا صِرْتُ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّی فَکَلَّمَنِی وَ نَاجَانِی فَمَا عَلِمْتُ مِنَ الْأَشْیَاءِ شَیْئاً إِلَّا عَلَّمْتُهُ ابْنَ عَمِّی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام فَهُوَ بَابُ مَدِینَةِ عِلْمِی ثُمَّ دَعَاهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا عَلِیُّ سِلْمُکَ سِلْمِی وَ حَرْبُکَ حَرْبِی وَ أَنْتَ الْعَلَمُ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَ أُمَّتِی بَعْدِی (1).

**[ترجمه]کتاب روضة: از ابن عباس آمده است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل فرشی از فرش های بهشتی را برایم آورد و روی آن نشستم زمانی که در پیشگاه الهی حضور یافتم با من سخن و راز گفت. هر آنچه را که یاد داده شدم به علی بن ابی طالب یاد دادم. او درِ شهر علم من است سپس پیامبر، علی علیه السلام را صدا زد و فرمود: ای علی صلح تو صلح من و جنگ تو جنگ من است. تو پرچم ما بین من و امتم بعد از من هستی - . الروضة : 12 - .

**[ترجمه]

فِی صَدْرِی وَ قَالَ اللَّهُمَّ اهْدِ قَلْبَهُ وَ ثَبِّتْ لِسَانَهُ قَالَ فَوَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ مَا شَکَکْتُ بَعْدُ فِی قَضَاءٍ بَیْنَ اثْنَیْنِ.

وَ قَدْ ذَکَرَهُ النَّسَائِیُّ وَ سَاقَهُ فِی صَحِیحِهِ وَ قَدْ ذَکَرَهُ أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ فِی مُسْنَدِهِ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: بَعَثَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی الْیَمَنِ وَ أَنَا حَدَثُ السِّنِّ قَالَ قُلْتُ تَبْعَثُنِی إِلَی قَوْمٍ یَکُونُ بَیْنَهُمْ أَحْدَاثٌ وَ لَا عِلْمَ لِی بِالْقَضَاءِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ سَیَهْدِی لِسَانَکَ وَ یُثَبِّتُ قَلْبَکَ فَمَا شَکَکْتُ فِی قَضَاءٍ بَیْنَ اثْنَیْنِ بَعْدُ.

وَ مِنَ الْمَنَاقِبِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام قَالَ: قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَوْصِنِی قَالَ قُلْ رَبِّیَ اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقِمْ فَقُلْتُهَا وَ زِدْتُ وَ ما تَوْفِیقِی إِلَّا بِاللَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ أُنِیبُ فَقَالَ لِیَهْنِئْکَ الْعِلْمُ یَا أَبَا الْحَسَنِ لَقَدْ شَرِبْتَ الْعِلْمَ شُرْباً وَ نَهَلْتَهُ نَهْلًا.

وَ مِنْهُ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: وَ اللَّهِ مَا نَزَلَتْ آیَةٌ إِلَّا وَ قَدْ عَلِمْتُ فِیمَ أُنْزِلَتْ وَ أَیْنَ أُنْزِلَتْ إِنَّ رَبِّی وَهَبَ لِی قَلْباً عَقُولًا وَ لِسَاناً سَئُولًا.

وَ مِنْهُ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ قَالَ: رَأَیْتُ عَلِیّاً علیه السلام صَعِدَ الْمِنْبَرَ بِالْکُوفَةِ وَ عَلَیْهِ مِدْرَعَةٌ کَانَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُتَقَلِّداً بِسَیْفِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُتَعَمِّماً بِعِمَامَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی إِصْبَعِهِ خَاتَمُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَعَدَ عَلَی الْمِنْبَرِ وَ کَشَفَ عَنْ بَطْنِهِ فَقَالَ سَلُونِی قَبْلَ (1) أَنْ تَفْقِدُونِی فَإِنَّمَا بَیْنَ الْجَوَانِحِ مِنِّی عِلْمٌ جَمٌّ هَذَا سَقَطُ الْعِلْمِ هَذَا لُعَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَذَا مَا زَقَّنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله زَقّاً مِنْ غَیْرِ وَحْیٍ أُوحِیَ إِلَیَّ فَوَ اللَّهِ لَوْ ثُنِیَتْ لِی وِسَادَةٌ فَجَلَسْتُ عَلَیْهَا لَأَفْتَیْتُ لِأَهْلِ التَّوْرَاةِ بِتَوْرَاتِهِمْ وَ لِأَهْلِ الْإِنْجِیلِ بِإِنْجِیلِهِمْ حَتَّی یُنْطِقَ اللَّهُ التَّوْرَاةَ وَ الْإِنْجِیلَ فَیَقُولَ (2) صَدَقَ عَلِیٌّ قَدْ أَفْتَاکُمْ بِمَا أُنْزِلَ فِیَ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ.

وَ مِنْ مُسْنَدِ أَحْمَدَ مِنْ حَدِیثِ مَعْقِلِ بْنِ یَسَارٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لِفَاطِمَةَ أَ لَا تَرْضَیْنَ أَنِّی زَوَّجْتُکِ (3) أَقْدَمَ أُمَّتِی سِلْماً وَ أَکْثَرَهُمْ عِلْماً وَ أَعْظَمَهُمْ حِلْماً.

وَ نُقِلَتْ مِمَّا خَرَّجَهُ صَدِیقُنَا الْعِزُّ الْمُحَدِّثُ الْحَنْبَلِیُّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: أَقْضَاکُمْ عَلِیٌّ.

ص: 178

وَ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: لَقَدْ أُعْطِیَ (1) عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ تِسْعَةَ أَعْشَارِ الْعِلْمِ وَ ایْمُ اللَّهِ لَقَدْ شَارَکَهُمْ فِی الْعُشْرِ الْعَاشِرِ.

وَ قَالَ أَبُو الطُّفَیْلِ: شَهِدْتُ عَلِیّاً یَخْطُبُ وَ هُوَ یَقُولُ سَلُونِی فَوَ اللَّهِ لَا تَسْأَلُونِّی عَنْ شَیْ ءٍ إِلَّا أَخْبَرْتُکُمْ بِهِ وَ اسْأَلُونِی عَنْ کِتَابِ اللَّهِ فَوَ اللَّهِ مَا مِنْ آیَةٍ إِلَّا وَ أَنَا أَعْلَمُ أَ بِلَیْلٍ نَزَلَتْ أَمْ نَهَارٍ أَمْ فِی سَهْلٍ أَمْ فِی جَبَلٍ.

و رواه أبو المؤید فی مناقبه أیضا.

وَ قِیلَ لِعَطَاءٍ أَ کَانَ فِی أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَحَدٌ أَعْلَمُ مِنْ عَلِیٍّ قَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا أَعْلَمُهُ.

وَ قَالَ عُمَرُ بْنُ سَعِیدٍ: قُلْتُ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَیَّاشِ بْنِ أَبِی رَبِیعَةَ(2) یَا عَمِّ لِمَ کَانَ صَغَا النَّاسُ (3) إِلَی عَلِیٍّ فَقَالَ یَا ابْنَ أَخِی إِنَّ عَلِیّاً کَانَ لَهُ مَا شِئْتَ مِنْ ضِرْسٍ قَاطِعٍ فِی الْعِلْمِ وَ کَانَ لَهُ السُّلْطَةُ فِی الْعَشِیرَةِ وَ الْقِدَمُ فِی الْإِسْلَامِ وَ الصِّهْرُ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْفِقْهُ فِی السُّنَّةِ وَ النَّجْدَةُ فِی الْحَرْبِ وَ الْجُودُ فِی الْمَاعُونِ.

وَ قَالَتْ عَائِشَةُ: عَلِیٌّ أَعْلَمُ النَّاسِ بِالسُّنَّةِ.

وَ مِنْ مَنَاقِبِ أَبِی الْمُؤَیَّدِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: خَطَبَنَا عُمَرُ فَقَالَ عَلِیٌّ أَقْضَانَا وَ أُبَیٌّ أَقْرَؤُنَا.

وَ مِنَ الْمَنَاقِبِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: الْعِلْمُ سِتَّةُ أَسْدَاسٍ لِعَلِیٍّ مِنْ ذَلِکَ خَمْسَةُ أَسْدَاسٍ وَ لِلنَّاسِ سُدُسٌ وَ لَقَدْ شَارَکَنَا فِی السُّدُسِ حَتَّی لَهُوَ أَعْلَمُ بِهِ مِنَّا.

و عن ابن عباس أیضا: مثله.

وَ مِنْهُ قَالَ (4) أَخْبَرَنِی سَیِّدُ الْحُفَّاظِ شَهْرَدَارُ بْنُ شِیرَوَیْهِ مَرْفُوعاً إِلَی سَلْمَانَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: أَعْلَمُ أُمَّتِی بَعْدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام.

ص: 179

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ شَهْرَدَارَ یَرْفَعُهُ إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: قُسِمَتِ الْحِکْمَةُ عَلَی عَشَرَةِ أَجْزَاءٍ فَأُعْطِیَ عَلِیٌّ تِسْعَةً وَ النَّاسُ جُزْءاً وَاحِداً.

و رواه الحافظ فی الحلیة: أیضا.

وَ مِنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَرَأْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَبْعِینَ سُورَةً وَ خَتَمْتُ الْقُرْآنَ عَلَی خَیْرِ النَّاسِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام.

وَ مِنْهُ عَنْ عَبْدِ خَیْرٍ عَنْ عَلِیٍّ قَالَ: لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَقْسَمْتُ أَوْ حَلَفْتُ لَا أَضَعُ رِدَائِی عَنْ ظَهْرِی حَتَّی أَجْمَعَ مَا بَیْنَ اللَّوْحَیْنِ فَمَا وَضَعْتُ رِدَائِی عَنْ ظَهْرِی حَتَّی جَمَعْتُ الْقُرْآنَ.

وَ مِنَ الْمَنَاقِبِ: أَنَّ عُمَرَ أُتِیَ بِامْرَأَةٍ وَضَعَتْ لِسِتَّةِ أَشْهُرٍ فَهَمَّ بِرَجْمِهَا فَبَلَغَ ذَلِکَ عَلِیّاً فَقَالَ لَیْسَ عَلَیْهَا رَجْمٌ فَبَلَغَ ذَلِکَ عُمَرَ فَأَرْسَلَ إِلَیْهِ یَسْأَلُ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَةَ(1) وَ قَالَ وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً(2) فَسِتَّةُ أَشْهُرٍ حَمْلُهُ وَ حَوْلَانِ تَمَامٌ (3) لَا حَدَّ عَلَیْهَا وَ لَا رَجْمَ عَلَیْهَا(4) قَالَ فَخَلَّی عَنْهَا.

وَ مِنْهُ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ قَالَ سَمِعْتُ عُمَرَ یَقُولُ: اللَّهُمَّ لَا تُبْقِنِی لِمُعْضِلَةٍ لَیْسَ لَهَا ابْنُ أَبِی طَالِبٍ (5) حَیّاً.

وَ مِنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الضَّبِّیِّ قَالَ: خَطَبَهُمْ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ فَقَالَ لَوْ صَرَفْنَاکُمْ عَمَّا تَعْرِفُونَ إِلَی مَا تُذَکَّرُونَ (6) مَا کُنْتُمْ صَانِعِینَ قَالَ فَأَرَمُّوا قَالَ ذَلِکَ ثَلَاثاً فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ إِذَا کُنَّا نَسْتَتِیبُکَ فَإِنْ تُبْتَ قَبِلْنَاکَ قَالَ وَ إِنْ لَمْ أَتُبْ

ص: 180

قَالَ إِذاً نَضْرِبُ الَّذِی فِیهِ عَیْنَاکَ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ مَنْ إِذَا اعْوَجَجْنَا أَقَامَ أَوَدَنَا.

و هکذا رواه أبو المؤید الخوارزمی: و هو عجیب و فیه خب یظهر لمن تأمله.

وَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ طَلْحَةَ نَقَلَ الْحَسَنُ بْنُ مَسْعُودٍ الْبَغَوِیُّ عَنْ أَنَسٍ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا خَصَّصَ جَمَاعَةً مِنَ الصَّحَابَةِ کُلَّ وَاحِدٍ بِفَضِیلَةٍ خَصَّصَ (1) عَلِیّاً بِعِلْمِ الْقَضَاءِ فَقَالَ وَ أَقْضَاهُمْ عَلِیٌ (2).

**[ترجمه]کشف الغمة: در کتاب مناقب خوارزمی به نقل از علی علیه السلام آمده است که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و اله برای قضاوت مرا به یمن فرستاد. گفتم: ای رسول خدا مرا برای داوری بین آنها می­فرستی حال آنکه جوان هستم و قضاوت نمی دانم؟ رسول خدا به سینه­ام زد و فرمود: پروردگارا! قلبش را هدایت و زبانش را ثابت گردان. سوگند به کسی که دانه را شکافت بعد از آن روز دیگر در داوری میان افراد شک نکردم.

نسائی در صحیحش آن را آورده است، احمد بن حنبل هم در مسندش آن را این گونه آورده است: علی علیه السلام فرمود: رسول خدا مرا در حالی که جوان بودم برای قضاوت و داوری به یمن فرستاد، گفتم: ای رسول خدا مرا برای داوری بین قومی می فرستی که مشکلاتی بین آنها پیش آمده و من چیزی از قضاوت نمی­دانم؟ فرمود: خداوند زبان تو را هدایت و قلبت را ثابت می­گرداند، از آن روز دیگر در داوری بین دو نفر شک نکردم.

در مناقب از علی بن ابی طالب علیه السلام آمده که فرمود: گفتم ای رسول خدا! مرا نصیحت و سفاش کنید. فرمود: بگو پرودگارم الله است و سپس استقامت کن، گفتم: پروردگارم الله است و توفیق من جز به یاری خدا نیست بر او توکل کرده ام و به سوی او بازمی گردم، فرمود: ای ابو الحسن! علم گوارایت باد، به خدا سوگند که تو از چشمه علم نوشیده­ای و سیراب شده ای .

و همچنین در آن آمده است که علی علیه السلام فرمود: سوگند به خدا آیه­ای نازل نشد مگر اینکه من می­دانستم که درباره چه کسی و در کجا نازل شد. پروردگار قلبی عاقل و زبانی پرسشگر را به من بخشید.

و در آن از ابی البختری آمده که گفت: علی علیه السلام را در کوفه دیدم که از منبر بالا رفت در حالی که زره رسول خدا را پوشیده بود، شمشیر رسول خدا را به میان بسته بود و عمامه رسول خدا را بسته و انگشترش را به دست کرده بود. سپس بر منبر نشست و شکمش را نمایان کرد و فرمود: از من بپرسید قبل از آنکه مرا پیش خود نیابید. در درونم علم فراوانی جمع شده است. این مخزن علم و لعاب رسول خدا صلی الله علیه و آله است. این همان چیزی است که رسول خدا به من چشاند چنانچه پرنده به جوجه خود خوراک می دهد بدون آنکه وحی بر من نازل شود. سوگند به خداوند چنانچه بالشی برای من تا شود و بر آن بنشینم با تورات برای اهل تورات و با انجیل برای اهل انجیل فتوا خواهم داد تا جایی که خداوند تورات و انجیل را به سخن گفتن وا دارد و بگویند: علی راست گفت، او شما را به چیزی که در ما نازل شده فتوا داد.« وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ - . بقره / 44 - »{با

اینکه شما کتاب [خدا] را می خوانید آیا [هیچ] نمی اندیشید}.

در مسند احمد آمده: رسول خدا صلی الله علیه و آله به فاطمه علیها السلام گفت: آیا خشنود نیستی از اینکه تو را به عقد نخستین ایمان آورنده به اسلام، عالم ترین و بردبارترین ایشان درآورده­ام؟

دوست ما محدث حنبلی نقل کرده است که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: آگاه ترین شما به قضاوت علی است.

ابن عباس گفت: به علی نه دهم علم داده شد و به خدا سوگند در آن یک دهم باقیمانده هم با دیگران سهیم بود.

ابو طفیل گفت: علی را در حال خطبه خواندن دیدم که می­فرمود: از من سؤال کنید، سوگند به خدا از من چیزی نخواهید پرسید مگر آنکه جوابتان را می­ دهم. از کتاب الهی بپرسید سوگند به خداوند هیچ آیه­ای نازل نشد مگر اینکه من می­دانم در شب نازل شد یا روز، در دشت نازل شد و یا کوه.

ابو المؤید هم در مناقبش آن را آورده است.

به عطاء گفته شد: آیا در میان اصحاب محمد کسی عالمتر از علی وجود دارد؟ گفت: نه به خدا کسی عالمتر از او را نمی­شناسم.

عمرو بن سعید گفت: به عبدالله بن عیاش بن ابی ربیعه گفتم: عمو! چرا مردم به علی متمایل شدند؟ گفت: علی هر آنچه را که از علم بخواهی دارد و سرآمد و شاخص معیار عالمان است. او شریف ترین فرد قبیله­اش است و قدیمترین فرد نسبت به اسلام است. علی داماد رسول خدا است و آگاه به سنت، دلاور و فریاد رس در جنگ و بخشنده به هنگام قحطی و فقر است.

عایشه گفت: علی علیه السلام عالم­ترین مردم به سنت بود.

در مناقب ابی الموید از ابن عباس آمده است که گفت: عمر برای ما خطبه خواند و گفت: علی آگاه ترین ما به قضاوت است و أبیّ بهتر از همه ما قرآن را می­خواند!

در مناقب به نقل از ابن عباس آمده که گفت: علم شش بخش است که به علی پنج بخش آن داده شد و به بقیه مردم تنها یک ششم بخشیده شد که علی در آن هم سهم داشت تا جایی که عالمترین ما به آن جزء باقی مانده است.

باز هم از ابن عباس مانند آن آمده است.

و همچنین در آن آمده است: سلمان از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرد که فرمود: عالمترین فرد در امتم بعد از خودم علی بن ابی طالب است.

عبدالله بن مسعود گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: حکمت به ده جزء تقسیم شد. نه جزء آن به علی داده شد و جزء دیگر آن در میان مردم تقسیم شد.

حافظ در حلیه هم آن را روایت کرده است.

عبدالله گفت: هفتاد سوره را بر رسول خدا خواندام و قرآن را در نزد بهترین و برگزیده­ترین فرد یعنی علی بن ابی طالب ختم کردم .

از عبد خیر از علی بن ابی طالب علیه السلام آمده که فرمود: وقتی رسول خدا وفات یافت سوگند یاد کردم که تا جمع کردن آنچه که در بین دو لوح آمده(قرآن) ردایم را از پشتم برندارم و به سوگندم وفا کردم.

در مناقب آمده که زنی را که شش ماهه وضع حمل کرده بود نزد عمر آوردند. عمر خواست که او را رجم کند. خبر به علی علیه السلام رسید و فرمود: نباید رجم شود، وقتی سخن علی علیه السلام به گوش عمر رسید شخصی را به سوی حضرت فرستاد تا از او سؤال کند، علی علیه السلام فرمود: «وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَةَ - . بقره / 233 - »{

و مادران [باید] فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند [این حکم] برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند }و فرمود: «وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْرا - . احقاف / 15 - »{

و بار برداشتن و از شیرگرفتن او سی ماه است} شش ماه حمل آن و دو سال کامل شیر دادن به او. پس هیچ حد و رجمی براو لازم نیست، راوی گفت: که عمر از رجم آن زن خوداری کرد.

و در مناقب از سعید بن مسیب آمده است که گفت: از عمر شنیدم که گفت: خداوندا مرا زنده باقی نگذار با مشکلی که علی بن ابی طالب برای حل آن نباشد.

و در مناقب از محمد بن خالد ظبی آمده است که گفت: عمر بن خطاب در حالی که برای جمعی خطبه می­خواند گفت: اگر شما را از آنچه که می­شناسید منع کنیم و به آنچه که منکر هستید سوق دهیم چه کار می­کنید؟ این جمله را سه بار تکرار کرد، اما کسی چیزی نگفت. علی علیه السلام برخاست و فرمود: در این صورت از تو طلب توبه می­کنیم و اگر توبه کردی می­پذیریم. عمر گفت: اگر توبه نکنم. امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: در غیر این صورت با این شمشیر، چیزی را که چشمانت در آن است خواهیم زد. عمر گفت: شکر و سپاس خدای را که در این امت کسی را قرار داده است که چنانچه کج برویم ما را راست گرداند .

ابو مؤید خوارزمی هم به همین شکل آن را روایت کرده است و این سخن عجیب است و در آن لایه­های پنهانی وجود دارد که برای کسی که در آن تأمل کند روشن می­شود.

محمد بن طلحه از انس نقل کرد که گفت: پیامبر هر کدام از صحابه را به صفت ویژه ای اختصاص داد. علی علیه السلام را به صفت قضاوت اختصاص داد و فرمود: علی علیه السلام قاضی­ترین شما است - . کشف الغمة: 33-35 - .

**[ترجمه]

عَلِیٌّ علیه السلام صَبِیّاً کَمَا أُوتِیَ یَحْیَی بْنُ زَکَرِیَّا الْحُکْمَ صَبِیّاً(1).

**[ترجمه]کنز جامع الفوائد وتاویل الآیات الظاهرة: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: به خدا سوگند به علی آنگاه که کودک بود توانائی قضاوت داده شد؛ همان گونه که به یحیی بن زکریا هم به هنگام کودکی داده شد - . کنز جامع الفوائد، البحرانی هم در البرهان 3: 6 آورده است - .

**[ترجمه]

رَجُلٌ فَاضْطَرَمَتِ النَّارُ فِی بُیُوتِ جِیرَانِهِ وَ بَیْتُهُ وَسَطَهَا فَلَمْ یُصِبْهُ شَیْ ءٌ ثُمَّ قَامَ إِلَیْهِ آخَرُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ دَابَّتِی اسْتَصْعَبَتْ عَلَیَّ وَ أَنَا مِنْهَا عَلَی وَجَلٍ فَقَالَ اقْرَأْ فِی أُذُنِهَا الْیُمْنَی وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ (1) فَقَرَأَهَا فَذَلَّتْ لَهُ دَابَّتُهُ وَ قَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ آخَرَ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ أَرْضِی أَرْضٌ مَسْبَعَةٌ وَ إِنَّ السِّبَاعَ تَغْشَی مَنْزِلِی وَ لَا تَجُوزُ حَتَّی تَأْخُذَ فَرِیسَتَهَا فَقَالَ اقْرَأْ لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ (2) فَقَرَأَهُمَا الرَّجُلُ فَاجْتَنَبَهُ السِّبَاعُ ثُمَّ قَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ آخَرُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ فِی بَطْنِی مَاءً أَصْفَرَ(3) فَهَلْ مِنْ شِفَاءٍ فَقَالَ نَعَمْ بِلَا دِرْهَمٍ وَ لَا دِینَارٍ وَ لَکِنِ اکْتُبْ عَلَی بَطْنِکَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ تَغْسِلُهَا وَ تَشْرَبُهَا وَ تَجْعَلُهَا ذَخِیرَةً فِی بَطْنِکَ فَتَبْرَأُ بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَفَعَلَ الرَّجُلُ فَبَرَأَ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی ثُمَّ قَامَ إِلَیْهِ آخَرُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی عَنِ الضَّالَّةِ فَقَالَ اقْرَأْ یس فِی رَکْعَتَیْنِ وَ قُلْ یَا هَادِیَ الضَّالَّةِ رُدَّ عَلَیَّ ضَالَّتِی فَفَعَلَ فَرَدَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ ضَالَّتَهُ ثُمَّ قَامَ إِلَیْهِ آخَرُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی عَنِ الْآبِقِ فَقَالَ اقْرَأْ أَوْ کَظُلُماتٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍّ یَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ إِلَی قَوْلِهِ وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ(4) فَقَالَهَا الرَّجُلُ فَرَجَعَ إِلَیْهِ الْآبِقُ ثُمَّ قَامَ إِلَیْهِ آخَرُ فَقَالَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی عَنِ السَّرَقِ فَإِنَّهُ لَا یَزَالُ قَدْ یُسْرَقُ لِیَ الشَّیْ ءُ بَعْدَ الشَّیْ ءِ لَیْلًا فَقَالَ (5) اقْرَأْ إِذَا أَوَیْتَ إِلَی فِرَاشِکَ تَدْعُو قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیًّا ما إِلَی قَوْلِهِ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً(6)

ص: 183

ثُمَّ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَنْ بَاتَ بِأَرْضٍ قَفْرٍ فَقَرَأَ هَذِهِ الْآیَةَ إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ إِلَی قَوْلِهِ تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ (1) حَرَسَتْهُ الْمَلَائِکَةُ وَ تَبَاعَدَتْ عَنْهُ الشَّیَاطِینُ قَالَ فَمَضَی الرَّجُلُ فَإِذَا هُوَ بِقَرْیَةٍ خَرَابٍ فَبَاتَ فِیهَا فَلَمْ یَقْرَأْ(2) هَذِهِ الْآیَةَ فَتَغَشَّاهُ الشَّیْطَانُ فَإِذَا هُوَ أَخَذَ بِخَطْمِهِ (3) فَقَالَ لَهُ صَاحِبُهُ أَنْظِرْهُ وَ اسْتَیْقَظَ الرَّجُلُ فَقَرَأَ الْآیَةَ فَقَالَ الشَّیْطَانُ لِصَاحِبِهِ أَرْغَمَ اللَّهُ أَنْفَکَ احْرُسْهُ الْآنَ حَتَّی یُصْبِحَ فَلَمَّا أَصْبَحَ رَجَعَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَأَخْبَرَهُ وَ قَالَ رَأَیْتُ فِی کَلَامِکَ الشِّفَاءَ وَ الصِّدْقَ وَ مَضَی بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِذَا هُوَ بِأَثَرِ شَعْرِ الشَّیْطَانِ مُنْجَرّاً فِی الْأَرْضِ (4).

**[ترجمه]اصبغ بن نباته از امیرمؤمنان علیه السلام نقل کرد که فرمود: سوگند به کسی که محمد را به حق برانگیخت و خاندانش را گرامی داشت، هیچ دعایی نیست که شما آن را بجوئید از دعای حفاظت گرفته تا سوختن، غرق شدن، دزدی، گریختن چهارپائی از دست صاحبش، گمشده ای و یا بنده فراری، جز اینکه در قرآن است، هر که خواهد از من بپرسد تا به او جواب دهم : مردی برخاست و گفت: ای امیرمؤمنان مرا آگاه کن از آنچه برای محافظت از سوختن و غرق شدن است؟ فرمود: این آیات را بخوان: «اللَّه الَذِی نَزّلَ الْکِتابَ وَ هُوَ یَتَوَلَّی الصَّالِحِینَ - . اعراف/ 196 - »{ بی تردید سرور من آن خدایی است که قرآن را فرو فرستاده و همو دوستدار شایستگان است } و این آیه: «وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ تا سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَما یُشرِکون - . زمر/ 67 - »{ و خدا را آنچنان که باید به بزرگی نشناخته اند و حال آنکه روز قیامت زمین یکسره در قبضه [قدرت] اوست و آسمانها در پیچیده به دست اوست او منزه است و برتر است از آنچه [با وی] شریک می گردانند} هر کس این آیات را بخواند از سوختن و غرق شدن در امان است، گفت: مردی آن را خواند و آتش در خانه های همسایگان شعله ور شد و در حالی که خانه او هم وسط آن خانه ها بود آسیبی به آن نرسید. سپس مرد دیگری برخاست و گفت: ای امیر مؤمنان! حیوانی که زیر پای من هست چموشی می کند و من از آن می­ترسم؟ حضرت علیه السلام فرمود: در گوش راستش بخوان: « وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُون - . آل عمران / 83 - »{هر که در آسمانها و زمین است خواه و ناخواه سر به فرمان او نهاده است و به سوی او بازگردانیده می شوید} مرد آیه را خواند و آن حیوانش چموشی نکرد و برای او رام شد.

مرد دیگری برخاست و گفت: ای امیر مؤمنان سرزمین ما مکان درندگان است و آنها به دنبال شکار خود وارد خانه من شوند و تا شکار خود را نگیرند آنجا را ترک نکنند. علی علیه السلام فرمود: بخوان: «لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیم - . توبة / 129،128 - »{ قطعا برای شما پیامبری از خودتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید به [هدایت] شما حریص و نسبت به مؤمنان دلسوز مهربان است.پ س اگر روی برتافتند بگو خدا مرا بس است هیچ معبودی جز او نیست بر او توکل کردم و او پروردگار عرش بزرگ است} آن مرد این دو آیه را خواند و دیگر درندگان به او نزدیک نشدند.

سپس مرد دیگری برخاست و گفت: ای امیر مؤمنان! در شکم من آب زردی است. آیا درمانی دارد؟ فرمود: آری بدون صرف کردن درهمی و دیناری. آیة الکرسی را بر روی شکمت بنویس و سپس آن را بشوی و آب آن را بخور و آن را در شکمت ذخیره کن ان شاء الله شفا می­یابی. آن مرد دستورات علی علیه السلام را انجام داد و به خواست خداوند شفا یافت.سپس دیگری برخاست و عرض کرد: ای امیر مؤمنان! چگونه می­توانم گمشده­ام را پیدا کنم؟ فرمود: سوره یس را در دو رکعت نماز بخوان و بگو: ای راهنمای گمشده، گمشده­ام را به من باز گردان. مرد آن را انجام داد و خدای عز و جل حیوان گمشده­اش را به او باز گرداند. پس دیگری برخاست و گفت: ای امیر­مؤمنان! برای من که بنده ام فرار کرده و پنهان شده چه آیه­ای داریی؟ فرمود: بخوان: «أَوْ کَظُلُماتٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍّ یَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ تا وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُور - . نور /40 - »{مانند تاریکیهایی است که در دریایی ژرف است که موجی آن را می پوشاند [و] روی آن موجی [دیگر] است [و] بالای آن ابری است تاریکیهایی است که بعضی بر روی بعضی قرار گرفته است هر گاه [غرقه] دستش را بیرون آورد به زحمت آن را می بیند و خدا به هر کس نوری نداده باشد او را هیچ نوری نخواهد بود} و آن مرد آن را گفت و بنده فراریش بسوی او بازگشت.

سپس مرد دیگری برخاست و عرض کرد: ای امیر­مؤمنان! آیه­ای درباره دزدی بخوان چرا که پیوسته شبها از من دزدی شود؟ فرمود: چون به بستر رفتی بخوان: «قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیًّا ما تا وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیرا - . اسراء / 110و 111 - »{بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید، هر کدام را بخوانید، برای او نامهای نیکوتر است. و نمازت را به آواز بلند مخوان و بسیار آهسته اش مکن، و میان این [و آن] راهی [میانه] جوی } سپس امیرمؤمنان علیه السّلام فرمود: هر کس در بیابانی خالی شب را به سر برد و این آیه را بخواند: «إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ تا تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِین» - . اعراف / 54 - {در حقیقت پروردگار شما آن خدایی است که آسمانها و زمین را در شش روز آفرید سپس بر عرش [جهانداری] استیلا یافت روز را به شب که شتابان آن را می­طلبد می پوشاند و [نیز] خورشید و ماه و ستارگان را که به فرمان او رام شده اند [پدید آورد] آگاه باش که [عالم] خلق و امر از آن اوست فرخنده خدایی است پروردگار جهانیان} فرشتگان از او محافظت کنند و شیاطین از او دور می­شوند. راوی گوید: آن مرد رفت و به ویرانه ای رسید و شب را در آنجا به صبح رساند اما این آیات را نخواند به همین خاطر شیطان او را فراگرفت. ناگهان او بینی­اش را گرفت. رفیقش به او گفت: به او مهلت بده، آن مرد از خواب پرید و آیه ­ای را که علی علیه السلام به او یاد داده بود خواند. در آن هنگام شیطان به رفیقش گفت: خدا بینی تو را به خاک بمالد. از الان تا صبح از او محافظت کن! چون صبح شد نزد امیر مؤمنان علیه السّلام رفت و جریان را گفت و عرض کرد: در سخن شما شفاء و راستی یافتم و پس از بالا آمدن آفتاب بدان جا رفت و جای موی شیطان را دید که روی زمین کشیده شده بود - . الکافی 2 : 624 -626 - .

**[ترجمه]

خَازِنُ سِرِّی بَعْدِی عَلِیٌ (1).

**[ترجمه]امالی صدوق: ابوامامه گوید: هر گاه علی علیه السلام چیزی را می­ فرمود در آن شک نمی­کردیم چرا که از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدیم که فرمود: مخزن اسرارم بعد از خودم علی است - . امالی الصدوق: 327 - .

**[ترجمه]

جَبْرَئِیلَ أَخْبَرَنِی أَنَّ اللَّهَ عَلَّمَکَ اسْمَ کُلِّ شَیْ ءٍ کَمَا عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها(1).

**[ترجمه]بصائر الدرجات: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: به رسول خدا دانجوجی - نوعی از غلات - از یَمَن که در آن دانه­های مختلطی وجود داشت هدیه داده شد. رسول خدا دانه ها را یکی یکی بر علی علیه السلام عرضه داشت و از او سؤال می­پرسید: این چه چیزی است؟ علی همه آنها را برای پیامبر ذکر کرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: آگاه باش که جبرئیل به من خبر داده که خداوند اسم هر چیزی را به تو یاد داده است همچنان که به آدم آموخت.

**[ترجمه]