خدامیان آرانی، مهدی

تفسیر باران: نگاهی جدید به قرآن مجید، جلد یازدهم (فُصّلت تا فتح) / مهدی خدامیان آرانی . قم: وثوق، 1393.

128 ص. (اندیشه سبز/61) 1 - 159 - 107 - 600 - 978 ISBN:

مندرجات:

جلد 1: حمد، بقره جلد 2: آل عمران، نساء جلد 3: مائده تا اعراف جلد 4: انفال تا هود جلد 5: یوسف تا نحل

جلد 6: اِسراء تا طهجلد 7: انبیاء تا فرقان جلد 8: شعراء تا روم جلد 9: لقمان تا فاطر جلد 10: یس تا غافر

جلد 11: فُصّلت تا فتحجلد 12: حجرات تا صفّ جلد 13: جمعه تا مرسلاتجلد 14: جزء 30 قرآن: (نبأ تا ناس).

فهرست نویسی بر اساس اطلاعات فیپا:

کتابنامه: ص. ]349[ - 350

1. قرآن - - تحقیق2. خداشناسی.الف.عنوان.

1393 ت 8 خ 4/4/65 BP

297/15

تفسیر باران، جلد یازدهم (نگاهی نو به قرآن مجید)

دکتر مهدی خُدّامیان آرانی

ناشر : انتشارات وثوق

مجری طرح: موسسه فرهنگی هنری پژوهشی نشر گستر وثوق

آماده سازی و تنظیم: محمد شکروی

قیمت دوره 14 جلدی: 160 هزار تومان

شمارگان و نوبت چاپ : 3000 نسخه، چاپ اول ، 1393.

شابک : 1 - 159 - 107 - 600 - 978

آدرس انتشارات : قم ; خ، صفاییه ، کوچه 28 (بیگدلی) ، کوچه نهم، پلاک 159

تلفکس : 37735700 - 025همراه : 39 58 252 0912

Email:Vosoogh_m@yahoo.com www.Nashrvosoogh.com

شماره پیامک انتقادات و پیشنهادات : 30004657735700

مراکز پخش:

 تهران: خیابان انقلاب، خیابان فخر رازی، کوچه انوری، پلاک 13، انتشارات هاتف: 66415420

 تبریز: خیابان امام، چهارراه شهید بهشتی، جنب مسجد حاج احمد، مرکز کتاب رسانی صبا، 3357886

 آران و بیدگل: بلوار مطهری، حکمت هفت، پلاک 62، همراه: 09133631172

 کاشان: میدان کمال الملک، نبش پاساژ شیرین، ساختمان شرکت فرش، واحد 6، کلک زرین4464902

 کاشان: میدان امام خمینی، خ اباذر 2، جنب بیمه البرز، پلاک 32، انتشارات قانون مدار، 4456725

 اهواز: خیابان حافظ، بین نادری و سیروس، کتاب اسوه. تلفن: 2923315 - 2216648

ص:2

شوری: آیه 29 - 28…88

شوری: آیه 31 - 30…92

شوری: آیه 35 - 32…95

شوری: آیه 39 - 36…96

شوری: آیه 43 - 40…100

شوری: آیه 44…102

شوری: آیه 46 - 45…103

شوری: آیه 47…104

شوری: آیه 50 - 48…105

شوری: آیه 51…109

شوری: آیه 53 - 52…114

سوره زُخرُف

زُخرُف: آیه 4 - 1…119

زُخرُف: آیه 5…121

زُخرُف: آیه 8 - 6…122

زُخرُف: آیه 9…122

زُخرُف: آیه 10…123

زُخرُف: آیه 11…124

زُخرُف: آیه 14 - 12…125

زُخرُف: آیه 18 - 15…127

زُخرُف: آیه 19…130

زُخرُف: آیه 20…130

زُخرُف: آیه 21…131

زُخرُف: آیه 25 - 22…132

زُخرُف: آیه 28 - 26…133

زُخرُف: آیه 30 - 29…136

زُخرُف: آیه 35 - 31…136

زُخرُف: آیه 39 - 36…141

زُخرُف: آیه 40…143

زُخرُف: آیه 42 - 41…144

زُخرُف: آیه 44 - 43…144

زُخرُف: آیه 45…145

زُخرُف: آیه 50 - 46…148

زُخرُف: آیه 53 - 51…150

زُخرُف: آیه 56 - 54…155

زُخرُف: آیه 65 - 57…158

زُخرُف: آیه 66…164

زُخرُف: آیه 67…164

زُخرُف: آیه 73 - 68…165

زُخرُف: آیه 77 - 74…167

زُخرُف: آیه 80 - 78…168

زُخرُف: آیه 82 - 81…168

زُخرُف: آیه 83…170

زُخرُف: آیه 86 - 84…170

زُخرُف: آیه 89 - 87…172

سوره دُخان

دُخان: آیه 8 - 1…177

دُخان: آیه 16 - 9…181

ص:4

دُخان: آیه 24 - 17…184

دُخان: آیه 28 - 25…187

دُخان: آیه 29…188

دُخان: آیه 33 - 30…190

دُخان: آیه 36 - 34…191

دُخان: آیه 37…192

دُخان: آیه 42 - 38…193

دُخان: آیه 50 - 43…197

دُخان: آیه 57 - 51…198

دُخان: آیه 58…199

دُخان: آیه 59…199

سوره جاثیه

جاثیه: آیه 5 - 1…203

جاثیه: آیه 9 - 6…204

جاثیه: آیه 11 - 10…205

جاثیه: آیه 13 - 12…206

جاثیه: آیه 15 - 14…206

جاثیه: آیه 17 - 16…210

جاثیه: آیه 20 - 18…213

جاثیه: آیه 22 - 21…215

جاثیه: آیه 23…217

جاثیه: آیه 27 - 24…218

جاثیه: آیه 33 - 28…219

جاثیه: آیه 35 - 34…221

جاثیه: آیه 37 - 36…223

سوره اَحقاف

اَحقاف: آیه 3 - 1…227

اَحقاف: آیه 6 - 4…228

اَحقاف: آیه 8 - 7…230

اَحقاف: آیه 9…232

اَحقاف: آیه 10…233

اَحقاف: آیه 14 - 11…236

اَحقاف: آیه 16 - 15…238

اَحقاف: آیه 18 - 17…240

اَحقاف: آیه 20 - 19…242

اَحقاف: آیه 25 - 21…244

اَحقاف: آیه 28 - 26…246

اَحقاف: آیه 32 - 29…249

اَحقاف: آیه 33…253

اَحقاف: آیه 34…254

اَحقاف: آیه 35…254

سوره محمّد(صلی الله علیه وآله)

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 6 - 1…259

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 12 - 7…264

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 13…266

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 15 - 14…267

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 17 - 16…269

ص:5

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 18…270

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 19…274

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 21 - 20…276

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 23 - 22…277

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 24…278

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 28 - 25…278

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 31 - 29…281

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 32…283

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 33…284

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 34…284

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 35…285

محمّد(صلی الله علیه وآله): آیه 38 - 36…286

سوره فَتح

فَتح: آیه 1…293

فَتح: آیه 3 - 2…301

فَتح: آیه 4…307

فَتح: آیه 5…308

فَتح: آیه 7 - 6…308

فَتح: آیه 9 - 8…310

فَتح: آیه 10…311

فَتح: آیه 12 - 11…313

فَتح: آیه 14 - 13…315

فَتح: آیه 15…315

فَتح: آیه 17 - 16…316

فَتح: آیه 21 - 18…320

فَتح: آیه 24 - 22…322

فَتح: آیه 25…323

فَتح: آیه 26…325

فَتح: آیه 27…327

فَتح: آیه 28…332

فَتح: آیه 29…333

* پیوست های تحقیقی…337

* منابع تحقیق…349

* فهرست کتب نویسنده…351

* بیوگرافی نویسنده…352

ص:6

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» است و سوره شماره 41 قرآن می باشد.

2 - «فُصِّلَت» به معنای «روشن و شیوا بیان شد» می باشد. در آیه سوم این سوره چنین می خوانیم: «این قرآن، کتابی است که مطالب آن به روشنی بیان شده است». به همین خاطر این سوره را به این نام می خوانند.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: قرآن، نشانه های قدرت خدا در آسمان و زمین، اشاره ای به هلاکت قوم عاد و ثمود، اشاره ای به ماجرای موسی(علیه السلام)، عظمت قرآن، ویژگی های انسان کافر، ناسپاسی انسان، سرانجام انسانی که راه کفر را برمی گزیند.

ص:10

قرآن استفاده می کنند.

قرآن مؤمنان را به رحمت و بهشت وعده می دهد و کافران را از عذاب می ترساند، امّا بیشتر انسان ها از این قرآن روی گردان می شوند و سخن حقّ را نمی شنوند.

تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را فرستادی و او قرآن را برای مردم مکّه می خواند و آنان را به یکتاپرستی دعوت می کرد، امّا آن مردم در جهل و نادانی گرفتار شده بودند و به خرافاتی ایمان داشتند که از نیاکانشان شنیده بودند. آنان بُت ها را دختران تو می دانستند و در مقابل آن بُت ها به سجده می افتادند.

محمّد(صلی الله علیه وآله) از هر فرصتی استفاده می کرد تا با آنان سخن بگوید، شاید از خواب غفلت بیدار شوند و به رستگاری برسند، امّا آن مردم به محمّد(صلی الله علیه وآله)چنین گفتند: «ای محمّد ! به دنبال چه هستی؟ هدف تو چیست؟ چرا این قدر خودت را خسته می کنی؟ چرا برای ما دل می سوزانی؟ ما نمی فهمیم تو چه می گویی ! ما به سخن تو گوش نمی دهیم، ما هرگز بُت پرستی را رها نمی کنیم. این دین پدران ماست. به خودت زحمت نده ! با ما سخن مگو ! ما را به حال خود بگذار، تو بر دین خودت باش و ما هم بر دین خود !».

* * *

بزرگان بُت پرستان از محمّد(صلی الله علیه وآله)پرسیدند که هدف او چیست و به دنبال چه می باشد؟

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا به آنان چنین پاسخ دهد: «ای مردم ! من هم مثل شما انسانی هستم ولی به من وحی می شود که خدای شما، خدایی یگانه است و هیچ شریکی ندارد، پس به او رو آورید و از او بخواهید تا گناه شما را ببخشد. بدانید که عذاب شدیدی در انتظار مشرکان است، همان کسانی که زکات نمی دهند و به نیازمندان کمک نمی کنند، همان کسانی که به روز قیامت ایمان ندارند و آن را دروغ می شمارند. ای مردم ! کسانی که به خدای یگانه ایمان آورند و عمل نیکو انجام دهند، پاداش بی پایان خواهند یافت».(1)

* * *

حکمت تو در این است که بندگان برگزیده خود را به مقام پیامبری برسانی و آنان را الگوی همه قرار دهی. کسی که می خواهد الگوی انسان ها باشد باید از جنس خود آن ها باشد.

محمّد(صلی الله علیه وآله) انسان است، امّا انسانی که برگزیده توست، او آن قدر شایستگی داشت که توانست با دنیای ملکوت ارتباط برقرار کند و وحی را دریافت کند. وحی، بزرگ ترین اتّفاق جهان است و قلب پیامبر محلّ نزول وحی بود.

* * *

وَلِلاَْرْضِ اِئْتِیَا طَوْعًا أَوْ کَرْهًا قَالَتَا أَتَیْنَا طَائِعِینَ (11) فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَوَات فِی یَوْمَیْنِ وَأَوْحَی فِی کُلِّ سَمَاء أَمْرَهَا وَزَیَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْیَا بِمَصَابِیحَ وَحِفْظًا ذَلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ (12)

بُت پرستان چقدر جاهل و نادان هستند که قطعه های سنگ بی جان را می پرستند، بُت ها چه چیزی را آفریده اند تا شایسته پرستش باشند؟

فقط تو شایستگی پرستش را داری زیرا جهان با این عظمت را آفریدی. چرا گروهی از پرستش تو سر باز می زنند؟ چرا آنان قطعه های سنگ را همتای تو می دانند؟ مگر آن بُت ها چه چیزی را آفریده اند؟

تو آن خدایی هستی که زمین را در دو دوره آفریدی، تو پروردگار جهانیان هستی. در زمین کوه ها را برافراشتی تا مایه آرامش زمین باشند و مواد غذایی مختلف را اندازه نیاز انسان ها در زمین قرار دادی.

برای این که زمین، مناسب رشد گیاهان و زندگی حیوانات و انسان ها بشود، نیاز بود که دو روز دیگر را پشت سر بگذارد، در واقع از لحظه اوّلی که زمین آفریده شد تا لحظه ای که برای زندگی انسان آماده شد، چهار دوران طول کشید.

اکنون از آفرینش آسمان سخن به میان می آید:(2)

تو به آفرینش آسمان پرداختی، ماده اصلی آسمان از دود بود.

آفرینش آسمان و زمین برای تو بسیار آسان بود، تو به آسمان و زمین گفتی: «به وجود آیید !! چه بخواهید چه نخواهید به فرمان من باشید !».

این گونه بود که آسمان و زمین خلق شدند و در جواب چنین گفتند: «ما تسلیم فرمان تو هستیم».

ص:14

ابتدا آسمان از دود بود. تو در دو دوران آن را به صورت هفت آسمان کامل ایجاد کردی و وظیفه و نظم هر آسمان را به آن وحی کردی.

تو آسمان نزدیک به زمین را با خورشید و ماه و ستارگان زینت دادی، تو آسمان را از رخنه شیطان ها حفظ نمودی.

آری، تو جهان را این گونه آفریدی و این گونه آن را تدبیر و مدیریّت کردی، تو خدای توانا و دانا هستی !

* * *

لازم است در اینجا شش نکته بنویسم:

* نکته اوّل

در این آیات از واژه «یَوم» استفاده شده است، بعضی ها این کلمه را در این آیه به معنای «روز» گرفته اند، امّا این مطلب درست نیست.

منظور از «یوم» در اینجا، «دوران» است، نه 24 ساعت، زیرا در آن زمان هنوز زمین و آسمان آفریده نشده بود، نه کره زمین بود و نه حرکت بیست و چهارساعته آن به دور خودش.

* نکته دوم

ماده اوّلیّه آسمان ها از «دُخان» بود. این واژه را در فارسی به «دود» ترجمه می کنیم. «دُخان» چیزی است که به دنبال شعله آتش برمی خیزد. امروزه دانشمندان معتقدند که اصل پیدایش جهان از توده های بزرگ گاز بوده است.

* نکته سوم

در آیه 54 سوره اعراف آمده است: «خدا زمین و آسمان ها را در شش دوران آفرید».

در اینجا این شش مرحله چنین بیان شده است:

ص:15

مرحله اوّل: آغاز خلقت اوّلیّه زمین که دو دوران طول کشید.

مرحله دوم: کامل شدن زمین برای زندگی که دو دوران بود. جمع مرحله اوّل و دوم، چهار دوران می شود. در آیه 10 این سوره به «چهار روز» اشاره شده است که منظور جمع مرحله های اوّل و دوم است.(3)

مرحله سوم: خلقت آسمان ها که دو دوران طول کشید.

جمع این سه مرحله، شش دوران می شود. خدا می توانست که در یک چشم به هم زدن هم جهان را بیافریند امّا او این گونه اراده کرد تا نشانه بهتری از قدرتش باشد.

* نکته چهارم

جهان از هفت مجموعه بزرگ یا هفت آسمان تشکیل شده است که فقط یک مجموعه از آن در برابر دیدگان انسان است.

زمین، ماه و خورشید و همه ستارگان و همه کهکشان ها، همه در این مجموعه اوّل می باشند. به مجموعه ستارگان، کهکشان گفته می شود، در آسمان میلیون ها کهکشان وجود دارد. هر کهکشان میلیون ها ستاره دارد.

در آسمان «ده هزار میلیارد میلیارد» ستاره وجود دارد. این چیزی است که علم بشر تا به امروز به آن رسیده است.

آیه 12 از آسمانی که به زمین، نزدیک تر است، سخن می گوید.

این همان آسمان اوّل است که زمین، ماه و خورشید و ستارگان و کهکشان ها در آن قرار دارند.

این آسمان اوّل است که ما آن را می بینیم، امّا شش آسمان دیگر چگونه می باشند؟ از چه تشکیل شده اند؟ این را فقط خدا می داند.

گویا این شش مجموعه، «مَلَکوت» می باشند، دنیایی که از دنیای مادی، برتر

ص:16

است و نمی توان آن را با چشم دید.

من نمی توانم فرشتگان را ببینم، چون فرشتگان از دنیایِ دیگری هستند، آنان از «مَلَکوت» می باشند، امّا به فرشتگان باور دارم زیرا قرآن از آنان بارها سخن گفته است، همین طور من نمی توانم شش مجموعه دیگر جهان را ببینم، امّا چون قرآن از آن سخن گفته است به آن باور دارم.

* نکته پنجم

زمین و آسمان در جواب چنین گفتند: «ما تسلیم فرمان تو هستیم».

آیا زمین و آسمان هم سخن می گویند؟

قرآن از ستایش موجودات بی جان سخن گفته است، آسمان، زمین، ماه، خورشید، درختان، کوه ها... همه خدا را حمد و ستایش می کنند. آنان از قوانین تو در آفرینش فرمان برداری می کنند.

هر موجودی به اندازه درجه وجودی خود، دارای شعور است و در دنیای خود و به زبان خود، خدا را ستایش می کند.

* نکته ششم

در آیه 12 به این مطالب اشاره شده است که خدا آسمان را از رخنه شیاطین حفظ می کند. در آیه 7 سوره «صافات» به شرح این مطلب پرداخته ام و در اینجا از تکرار پرهیز می کنم.

* * *

أُرْسِلْتُمْ بِهِ کَافِرُونَ (14)

محمّد(صلی الله علیه وآله) بارها با مردم سخن گفت و آنان را از عذاب ترساند و از آنان خواست دست از بُت پرستی بردارند، امّا آنان به سخنان او اعتنا نکردند و او را دروغگو خواندند.

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا به آنان چنین بگوید:

ای مردم ! من شما را از صاعقه ای همچون صاعقه «عاد» و «ثمود» می ترسانم !

شما نام قوم عاد و ثمود را شنیده اید، خدا برای هدایت آنان پیامبرانی را فرستاد و آن پیامبران از هر راهی که ممکن بود با آنان سخن گفتند، شاید بتوانند در دل آن سیاه دلان نفوذ کنند. پیامبران از آنان خواستند تا دست از بُت پرستی بردارند و یکتاپرست شوند، امّا آنان به پیامبران خود چنین گفتند: «اگر خدا می خواست پیامبری برای ما بفرستد، فرشته ای را می فرستاد. شما انسانی همانند ما هستید و هرگز پیامبر نیستید، این قدر با ما سخن نگویید که هیچ فایده ای ندارد، ما به سخن شما ایمان نداریم و هرگز از شما پیروی نمی کنیم».

آنان دوست داشتند تو فرشتگان را به عنوان پیامبر به زمین بفرستی، سؤال آنان این بود که چرا تو یک انسان را به پیامبری فرستاده ای؟ اگر تو فرشته ای را به پیامبری می فرستادی، حتماً آنان به او ایمان می آوردند !

آنان از حکمت تو بی خبر بودند که چنین سخنانی گفتند، حکمت تو در این بود که بندگان برگزیده خود را به مقام پیامبری برسانی و آنان را الگوی همگان قرار بدهی، کسی که می خواهد الگوی انسان ها باشد باید از جنس خود آن ها

ص:18

باشد.

* * *

در روزهایی سرد بر آنان وزید، این گونه بود که تو عذاب خوارکننده را به ایشان چشاندی و عذاب روز قیامت، خوارکننده تر است، آنان در آتش جهنّم می سوزند و فریاد برمی آورند و هیچ کس آنان را یاری نمی کند.(4)

* * *

خوارکننده و همه آنان را نابود کرد.

در میان قوم «عاد» و «ثمود»، گروه اندکی بودند که به پیامبران تو ایمان آورده بودند و پرهیزکار بودند، تو قبل از آن که عذاب فرا رسد، آنان را نجات دادی. آری، هود و صالح(علیهما السلام)و پیروان آن ها از عذاب های آسمانی به دور بودند.(5)

* * *

اینجاست که کافران فریاد برمی آورند و به اندام خود می گویند:

__ چرا بر زیان ما گواهی می دهید؟ ما که سال ها شما را از گرما و سرما حفظ کردیم و مواظب شما بودیم، چرا چنین سخن می گویید؟

__ ما از پیش خود گویا نشده ایم، خدا ما را به سخن آورد، همان خدایی که هر چیزی را به سخن می آورد. همان خدایی که شما را در دنیا نخستین بار آفرید و امروز به پیشگاه او حاضر شده اید.

آن وقت است که گناهکاران می فهمند هیچ راهی برای نجات از آتش جهنّم نیست، وقتی اندام ها شهادت می دهند، دیگر نمی توان چیزی را انکار کرد.

آری، تو بر هر کاری که اراده کنی، توانا هستی، وقتی اراده می کنی تا دست انسان سخن بگوید، دست به سخن می آید و همه کارهایی را که در دنیا انجام داده است می گوید: در فلان روز به صورت بی گناهی، سیلی زدم، فلان روز دست به سوی زن نامحرمی دراز کردم و...

* * *

در آیات 20 و 21 واژه «جُلود» ذکر شده است، این واژه در کتاب های لغت به معنای «پوست ها» می باشد.

بعضی این آیات را چنین معنا کرده اند: «آنان به پوست های بدن خود می گویند: چرا بر اعمال ما گواهی می دهید».

این ترجمه به نظر من، ترجمه زیبایی نیست !

وقتی تحقیق می کنم به این نتیجه می رسم که این «کنایه» است.

کنایه دیگر چیست؟ به این مثال دقّت کنید:

در فارسی می گوییم: «دهان فرهاد، بویِ شیر می دهد». این یک کنایه است. اگر من بخواهم این جمله را به زبان دیگری ترجمه کنم، باید دقّت کنم که آن

ص:22

را این گونه منتقل کنم: «فرهاد بی تجربه است و مانند کودک است».

اکنون چنین می گویم: واژه «جُلود» در زبان عربی به معنای «پوست ها» می باشد، امّا در اینجا به معنای «اعضای بدن» می باشد. در روز قیامت وقتی گناهکاران می بینند، اندام بدن آنان بر گناه آنان شهادت می دهند، به آن ها می گویند: «چرا بر اعمال ما گواهی می دهید؟».(6)

* * *

که اگر سخنی بگویی، زبانِ تو در روز قیامت شهادت بدهد؟ نه. تو باور نداشتی روزی، اندام تو به گناه تو شهادت دهند. پس تو با اشاره چشم گناه کردی تا من از آن باخبر نشوم ! تو خیال می کردی که اگر گناهی را مخفیانه انجام دهی، من آن را نمی فهمم و همین خیال باطلی که درباره من داشتی، سبب هلاکت تو گردید و تو زیانکار شدی. من از همه اعمال شما باخبرم، هیچ چیز از من پنهان نیست».

* * *

* * *

گوش مردم نرسد، باشد که بر او پیروز گردید».(8)

محمّد(صلی الله علیه وآله) بیشتر وقت ها کنار کعبه با مردم سخن می گفت و برای آنان قرآن می خواند، آنان هر وقت می دیدند که محمّد(صلی الله علیه وآله)مشغول خواندن قرآن شده است، سوت و کف می زدند و سر و صدا راه می انداختند تا کسی صدای او را نشنود.

تو در این دنیا چند روزی به آنان مهلت دادی و در عذابشان شتاب نکردی، امّا در روز قیامت آنان را عذاب سختی خواهی نمود و بدتر از آنچه می کردند آنان را کیفر می کنی، کیفر دشمنان تو آتش جهنّم است، همان جهنّمی که جایگاه همیشگی آنان خواهد بود و هرگز از آن نجات پیدا نخواهند کرد، زیرا آنان حقّ را شناختند و آن را انکار کردند.

* * *

بگیرند، برای همین چنین دعا می کنند: «بارخدایا ! آنانی که ما را گمراه کردند به ما نشان بده تا آن ها را لگدمال کنیم تا با آن همه غرور و تکبّر، ذلیل ترین مردم شوند !».

پیروان یک عمر از رهبران خود اطاعت کردند و حاضر بودند جان خود را فدای رهبران خود کنند، امّا در آن روز آرزو دارند که آنان را زیر پای خود قرار دهند، شاید سوز دل آنان فرو نشیند.

ص:27

شاد باشید. در دنیا و آخرت، ما یاران و دوستان شما هستیم، بدانید در بهشت هر چه بخواهید برایتان آماده شده است، خدا آن سفره احسان را برای شما گسترده است».

* * *

نام او ابوبصیر بود، وقتی او آیه 30 این سوره را خواند به فکر فرو رفت، سال ها از عمر او گذشته بود، او مردی مؤمن بود، به خدا و پیامبر و اهل بیت(علیهم السلام)ایمان داشت، او امام زمان خود را می شناخت و از او اطاعت می کرد، امّا آن روز از خود پرسید: «خدا در این آیه می گوید فرشتگان بر مؤمنانی که بر سختی ها شکیبایی کنند، نازل می شوند و مؤمنان فرشتگان را می بینند امّا من هنوز هیچ فرشته ای را ندیده ام، پس معلوم می شود من مؤمن واقعی نیستم !».

او خیلی ناراحت شد، او در راه دفاع از مکتب اهل بیت(علیهم السلام)سختی های زیادی تحمّل کرده بود، او در این راه استقامت کرده بود و هرگز به خاطر ثروت دنیا، دست از عقیده خود برنداشته بود، پس چرا او فرشتگان را ندیده بود؟

او قدری فکر کرد و سرانجام تصمیم گرفت به خانه امام باقر(علیه السلام)برود و در این باره سؤال کند. وقتی او این آیه را برای امام باقر(علیه السلام)خواند، امام در جواب به او فرمود:

__ این آیه از کسانی سخن می گوید که راه توحید، نبوّت و امامت را پیمودند و امام زمان خود را شناختند.

__ آقای من ! اگر این طور است، پس چرا من در زندگی خود هیچ فرشته ای را ندیدم؟ این آیه می گوید فرشتگان بر مؤمنان نازل می شوند. پس ما کِی آن ها را می بینیم؟

__ مؤمنان فرشتگان را در لحظه جان دادن و در روز قیامت می بینند.(9)

ص:29

وقتی او این سخن را شنید، قلبش آرام شد و به فکر فرو رفت، او فهمید که همه کارهای خدا، حکمتی دارد، خدا در سخت ترین لحظه ها، پرده از چشم مؤمن برمی دارد و او فرشتگان را می بیند، به راستی چه لحظه ای سخت تر از لحظه جان دادن است؟

لحظه ای که زبان بند می آید و انسان نمی تواند سخن بگوید، فرزندان و دوستان دور او را گرفته اند و گریه می کنند و هیچ کاری نمی توانند کنند، انسان باید از همه آنان جدا شود و تنهایِ تنها سفر کند، قبر، تاریکی آن و سفری که ناشناخته است، شیطان هم از راه می رسد، او می خواهد کاری کند که انسان بی ایمان از دنیا برود.

این سخت ترین لحظه برای انسان است، اینجاست که خدا فرشتگان را به یاری مؤمنان می فرستد.

روز قیامت هم روز ترس و وحشت است، وقتی که انسان ها سر از قبر برمی دارند، جهان را دگرگون می بینند، آتش جهنّم شعله می کشد و کافران در انتظار عذابی سخت هستند، آن روز فرشتگان نزد مؤمنان می آیند و آنان را به بهشت مژده می دهند.

* * *

هنگامی که مرگ بنده خوب خدا فرا می رسد، عزرائیل با پانصد فرشته نازل می شود در حالی که هر کدام از آن ها دو شاخه گل زیبا به همراه دارند.

این فرشتگان، نزد مؤمن می آیند و با نهایت احترام خدمت او سلام می کنند و هر کدام به مؤمن بشارت و مژده دیدار خداوند را می دهند.

آن فرشتگان به احترام مؤمن، با کمال نظم می ایستند، بوی خوش شاخه های گل، فضا را خوشبو می کند.(10)

ص:30

عزرائیل جلو می آید و به مؤمن چنین می گوید: «نترس ! هراس نداشته باش، من از پدر به تو مهربان تر هستم، بهشت در انتظار توست، ای مؤمن ! چشم خود را باز کن ! این محمّد(صلی الله علیه وآله)است، آنجا را نگاه کن، علی و فاطمه(علیهما السلام) را ببین ! امامان خود را نگاه کن ! آنان به دیدن تو آمده اند».

مؤمن چشم خود را باز می کند و می بیند که چهارده معصوم(علیهم السلام) در کنار اویند، باور نمی کند، امّا این وعده ای است که آنان به دوستان خود داده اند و در لحظه جان دادن به دیدارشان می آیند.

پیامبر به مؤمن می گوید: «دیگر نگران نباش که تو در امان هستی». پس از آن، علی(علیه السلام)رو به مؤمن می کند و می گوید: «شاد باش و غم مخور. آیا مرا می شناسی؟ من همان کسی هستم که همواره مرا دوست می داشتی، آمده ام تا تو را یاری کنم».(11)

ناگهان پرده ها از جلوی چشم مؤمن کنار می رود و او نگاه می کند و خانه خود را در بهشت می بیند. پیامبر به او می گوید: «این خانه تو در بهشت است، اکنون، اختیار با خودت است اگر بخواهی می توانی در دنیا بمانی».

مؤمن چنین پاسخ می دهد: «آقای من ! دیگر با دنیا کاری ندارم».

آری، وقتی مؤمن پیامبر و اهل بیت(علیهم السلام) را دید و جایگاه بهشتی خود را مشاهده کرد، دیگر نمی خواهد در دنیا بماند، دنیا برای او قفسی تنگ جلوه می کند، او با قلبی آرام به سوی بهشت پر می کشد.(12)

* * *

وَلَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ (34) وَمَا یُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِینَ صَبَرُوا وَمَا یُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظّ عَظِیم (35) وَإِمَّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ (36)

محمّد(صلی الله علیه وآله) مردم مکّه را به یکتاپرستی فرا خواند و کسانی که فطرتی بیدار داشتند به سخن او ایمان آوردند و تعداد پیروان او روز به روز زیاد می شد، بزرگان مکّه که منافع خود را در بُت پرستی می دیدند تصمیم گرفتند هرطور که شده مانع رشد اسلام شوند.

بزرگان مکّه چند نفر از جاهلان را به خانه خود دعوت کردند و به آنان گفتند: «دین شما در خطر است، مردم فریب محمّد را می خورند، شما باید به بت ها خدمت نمایید، باید به همه مردم خبر بدهید که محمّد دروغگو، جادوگر و گمراه است».

جاهلان نیز به میان مردم آمدند و آن سخنان را به همه گفتند، عدّه ای از مسلمانان وقتی این سخنان را شنیدند، ناراحت شدند. آن ها طاقت شنیدن این سخنان ناروا را نداشتند.

چند نفر رو به آنان کردند و گفتند: «شما خودتان جادوگر و دیوانه اید، شما دروغگو هستید !». مردمی که این منظره را دیدند با خود فکر کردند پس فرق مسلمانان با کافران چیست؟

این دو گروه که هر دو دشنام می دهند ! گویا هر دو از یک قماش هستند.

آیا تو دوست داری که مسلمانان به دشمنان خود دشنام دهند؟ آیا تو این کار مسلمانان را دوست داری؟

ص:32

هرگز.

درست است که در آن روز، دشمنان اسلام برای رسیدن به هدف خود، روشی جز ناسزا و دشنام نداشتند، امّا مسلمانان باید برای رسیدن به هدف خود از روش سخن حقّ و محبّت استفاده می کردند. روش تبلیغ اسلام، محبّت و حق گویی است، با دشنام و ناسزا نمی توان در دل ها جایی باز کرد.

اکنون این آیات را بر محمّد(صلی الله علیه وآله)نازل می کنی، تو با محمّد(صلی الله علیه وآله)سخن می گویی، امّا منظور تو از این سخنان، پیروان او می باشند:

* * *

ای محمّد ! آیا می دانی چه کسی از همه زیباتر سخن می گوید؟

کسی از همه زیباتر سخن می گوید که مردم را به سوی یکتاپرستی فرا خواند و عمل نیک انجام دهد و به مردم بگوید که در برابر فرمان خدا تسلیم هستم.

ای محمّد ! تو مردم را به ایمان دعوت می کنی و دشمنانت مردم را به کفر می خوانند، تو مردم را به خوبی ها فرا می خوانی و دشمنانت آن ها را به بدی ها. تو آنان را به سعادت فرا می خوانی و آنان به تو دشنام می دهند.

هرگز، خوبی با بدی یکسان نیست. من به تو پاداش نیک خواهم داد و کسانی را که به تو ناسزا می گویند، کیفر خواهم کرد.

ای محمّد ! از تو می خواهم تا بدی آن ها را با خوبی پاسخ دهی، اگر چنین کنی دشمنان به دوستان صمیمی تبدیل می شوند.

ای محمّد ! من می دانم این کار سختی است که دشنام بشنوی و محبّت کنی ! دشمنان به تو ناسزا گویند و تو با آنان مهربانی کنی، فقط کسانی به این مقام می رسند که دارای صبر و استقامت هستند و بهره ای از بزرگی و ایمان و تقوا دارند.

ص:33

ای محمّد ! من از تو چنین خواسته ام: دشنام بشنوی و محبّت کنی، این راه توست، هر گاه شیطان تو را در این راه وسوسه کرد، به من پناه ببر که من شنوا و دانا هستم و از حال تو آگاه هستم و تو را یاری می کنم.

* * *

لازم است در اینجا پنج نکته بنویسم:

* نکته اوّل

در آیه 36 خدا به پیامبرش چنین می گوید: «هرگاه شیطان تو را وسوسه نمود، به من پناه ببر». ما اعتقاد داریم که پیامبر، معصوم است و هرگز شیطان نمی تواند او را وسوسه کند. تأکید می کنم که خدا در این آیه با پیامبر سخن گفته است، امّا منظور خدا این است که مسلمانان از وسوسه های شیطان به او پناه ببرند.

در زبان فارسی ضرب المثلی وجود دارد. این ضرب المثل می گوید: «به در می گویم تا دیوار بشنود».

در زبان عربی ضرب المثل دیگری استفاده می شود:

«ایّاک أعنی و اسمعی یا جاره». «مخاطب من تو هستی، امّا ای همسایه ! سخنم را گوش کن !».

مثلاً گاهی من با کسی سخن می گویم، امّا منظور اصلی من این است که همسایه ام این سخن را بشنود. این نوع سخن گفتن، شیوه قرآن در بعضی از آیات است. امام صادق(علیه السلام)می فرماید که قرآن گاهی با این شیوه سخن گفته است.(13)

مسلمانانی که این آیه را شنیدند، فهمیدند که وظیفه آنان چیست، وقتی خدا از پیامبرش چنین می خواهد، پس آنان دیگر حساب کار خود را می کنند. این

ص:34

نوع سخن، اثر تربیتی خوبی دارد.

* نکته دوم

قرآن از مسلمانان خواست تا در برابر دشنام های دشمنان، چیزی جز خوبی نگویند، البتّه این کار سختی است که دشنام بشنوی و با محبّت پاسخ دهی ! ولی این تنها راه پیروزی اسلام در آن شرایط سخت بود. همین دستور قرآن سبب شد تا دشمنان هم به این دین آسمانی علاقه مند شوند.

کسی که دشنام و ناسزا می گوید، معمولاً انتظار دارد که طرف مقابل هم جواب او را با دشمنی بدهد، وقتی او ببیند که طرف مقابل نه تنها دشنامی نمی دهد بلکه از عشق و محبّت سخن می گوید به فکر فرو می رود و همین باعث می شود وجدان خفته او بیدار شود، او شرمنده می شود و احساس حقارت می کند، در وجودش طوفانی برپا می شود. اینجاست که کینه ها و دشمنی ها با آن طوفان از بین می رود و جای آن را محبّت و دوستی می گیرد.

* نکته سوم

قرآن در آیه 36 از مسلمانان می خواهد که اگر شیطان آنان را وسوسه کرد به او پناه ببرند، به راستی منظور از این وسوسه ها چیست؟

خدا از مسلمانان خواست تا در برابر دشنام ها و ناسزاها چیزی جز خوبی و زیبایی نگویند، شیطان می دانست اگر مسلمانان به این دستور عمل کنند، پیروزی از آنِ آنان خواهد بود. شیطان می دانست که به زودی دشمنان اسلام به طرفداران آن تبدیل خواهند شد، پس شیطان تلاش می کرد تا هرطور که شده نگذارد مسلمانان به این دستور عمل کنند.

شیطان به آنان می گفت: «مردم را فقط با زور می توان هدایت نمود، باید دشنام را با دشنام جواب داد تا فکر نکنند ما ضعیف هستیم و از آنان

ص:35

می ترسیم».

این سخنان، همه وسوسه های شیطان بود، خدا از مسلمانان می خواهد که گرفتار این وسوسه ها نشوند، راه خشونت، راهی است که نتیجه اش جز دشمنی نیست.

* نکته چهارم

اساس اسلام بر محبّت بنا شده است، با مردمی که در جهل و نادانی هستند و اسیر خرافات شده اند، باید با محبّت رفتار کرد. اگر آنان دشمنی می کنند فریب خوره اند، اگر به آنان محبّت شود، فطرت آنان بیدار می شود و به حقّ ایمان می آورند.

البتّه گروهی هم هستند که حقّ را شناخته اند، امّا آن را انکار می کنند، آنان اسیر جهل نیستند، آنان حقّ را می دانند و اسیر لجاجت شده اند، هر چقدر هم به آنان محبّت کنی، فایده ای ندارد.

پیامبر ناسزای آنان را تحمّل می کرد، آنان خاکستر بر سر او می ریختند و سنگ به او پرتاب می کردند، امّا باز با محبّت با آنان سخن می گفت، امّا این محبّت تا کجا باید ادامه داشته باشد؟

آنان تصمیم به قتل پیامبر گرفتند و پیامبر مکّه را ترک کرد و به مدینه رفت، آن ها چندین بار با سپاهی انبوه به جنگ او آمدند. اینجا بود که تو به پیامبر فرمان دادی تا با آنان مبارزه کند، با کسی که شمشیر در دست گرفته است و به جنگ آمده است، نمی توان محبّت کرد.

* نکته پنجم

کسانی که با اسلام دشمنی می کنند، دو گروه هستند:

گروه اوّل: کسانی که در جهل و نادانی گرفتار شده اند و رهبران کفر آنان را

ص:36

فریب داده اند. آنان حقّ را نمی دانند.

با این افراد باید با محبّت رفتار کرد.

گروه دوم: کسانی که می دانند اسلام حقّ است، امّا تصمیم گرفته اند ایمان نیاورند و مردم را هم گمراه کنند.

به چنین افرادی در آغاز باید محبّت نمود، امّا اگر به لجبازی خود ادامه دادند می توان مثل خودشان رفتار کرد، اگر به جنگ آمدند باید به جنگ آنان رفت.

* * *

بر هر کاری توانا هستی، فقط تو شایسته پرستش هستی که از راز دل بندگان خود باخبری، می دانی چه می گویند و چه می خواهند، تو توانا هستی و می توانی دعای آنان را مستجاب کنی.

اگر انسان ها از پرستش تو سر باز می زنند، مسأله ای نیست، تو این جهان را وسیع آفریده ای، فرشتگان در جای جای جهان تو را می پرستند و تو را تسبیح و ستایش می کنند و هرگز از عبادت کردن، خسته نمی شوند.

تو نه به عبادت انسان ها نیاز داری و نه به عبادت فرشتگان ! تو خدای یگانه ای، از همه عیب ها و نقص ها دور می باشی، تو به هیچ چیز نیاز نداری !

اگر بندگانت را به عبادت خود فرا می خوانی، می خواهی تا بندگانت به رشد و کمال و سعادت برسند.

* * *

در این آیه روز و شب، ماه و خورشید از نشانه های قدرت خدا بیان شده است، اکنون سه نکته را در اینجا می نویسم:

* نکته اوّل

از گردش زمین به دور خود شب و روز به وجود می آید، اگر همیشه روز بود و شبی وجود نداشت، زمین برای زندگی مناسب نبود و گرمای خورشید همه گیاهان را از بین می برد، اگر همیشه شب بود، انسان چگونه می توانست در تاریکی و سرما زندگی کند؟

* نکته دوم

ماه شب ها زمین را با نور خود روشن می کند، همچنین جزر و مدّ آب دریاها به خاطر ماه است. اگر جزر و مدّ نبود، آب دریاها راکد می ماند و دریاها تبدیل به مرداب می شد و هیچ موجود زنده ای نمی توانست در آن زنده بماند، جزر

ص:38

و مدّ سبب حرکت و جریان آب دریا می شود.

* نکته سوم

حرارت سطح خورشید به شش هزار درجه سانتیگراد می رسد، حرارت در عمق آن به چهارده میلیون درجه می رسد.

خورشید در هر ثانیه، چهار میلیون تُن از وزن خود را به انرژی تبدیل می کند. با این وجود خورشید می تواند بیش از پنج میلیارد سال دیگر نورافشانی کند.

* * *

در آیه 37 خدا چنین سخن می گوید: «در برابر ماه و خورشید سجده نکنید، اگر می خواهید برای کسی سجده کنید، برای من سجده کنید که من آفریدگار ماه و خورشید هستم».

این آیه، سجده واجب دارد، یعنی اگر کسی متنِ عربی این آیه را بشنود، واجب است به سجده برود و کافی است که سه بار «سُبحانَ الله» بگوید.

اکنون که من این آیه را به زبان فارسی نوشتم، مستحب است به سجده بروم و پیشانی بر خاک بسایم و با سجده نشان بدهم که در برابر خدای خویش، فروتن هستم.

* * *

یکی از بزرگ ترین نشانه های قدرت تو باران است.

باران را چگونه باید معنا کرد؟

باران یعنی زندگی !

زمین خشک و بی جان است، تو باران را از آسمان فرو می فرستی، بارانی که نشانه مهربانی توست، زمین به حیات و شکوفایی می رسد و انواع گیاهان زیبا و سرورآفرین می رویاند.

تو که قدرت داری خاک مرده را این گونه زنده کنی، قدرت داری انسان ها را هم زنده کنی که تو بر هر کاری توانا هستی.

چرا انسان ها چشم خویش را بر این شگفتی ها بسته اند؟

چه کسی دانه های گندم را سبز می کند و کشتزاری را چنان زیبا، پدیدار می سازد؟

دانه گندم در دل خاک است، وقت بهار که فرا می رسد، جوانه می زند و از دل خاک سر برمی آورد و رشد می کند. این ها همه نمونه هایی از قدرت توست.

آری، وعده تو حقّ است، تو مردگان را در روز قیامت زنده می کنی و تو بر هر کاری که بخواهی، توانایی، روز قیامت سرانجام فرا می رسد، هیچ شک و تردیدی در آن نیست.

تو مردگان را از قبرها برمی انگیزی و آنان برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند تا نتیجه اعمال خود را ببینند.

* * *

تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را فرستادی تا قرآن را برای آنان بخواند، قرآن، همچون بارانی بود که دل های مشتاق را زنده می کرد، امّا بزرگان مکّه او را دروغگو، جادوگر، گمراه و دیوانه خواندند، این سخنان دل پیامبر را به درد آورد.

ص:40

اگر آنان کفر ورزیدند، هیچ عیبی بر محمّد(صلی الله علیه وآله) نیست !

حکایت آن زمین است که با باریدن باران، تبدیل به شوره زار شد !

عیب از باران نبود، عیب از زمینی بود که باران بر آن باریده است. وقتی دل کسی شیفته دنیا و لذّت ها و شهوت های دنیا شد، سخن حقّ در آن اثر نمی کند، چنین انسانی برای این که بتواند به لذّت ها و خوشی های دنیای خود ادامه دهد، راه کفر را در پیش می گیرد و از حقّ نفرت پیدا می کند و روز به روز نفرتش بیشتر می شود.

* * *

تو از محمّد(صلی الله علیه وآله) خواستی تا در برابر سخنان آنان شکیبایی کند که پیروزی از آنِ اوست، تو می دانی که محمّد(صلی الله علیه وآله) با شنیدن این سخنان دلگیر شده است، پس با او این گونه سخن می گویی:

ای محمّد ! کسانی که با شنیدن قرآن، راه کفر را می پیمایند هرگز از نظر من پنهان نیستند. من در این دنیا به آنان چند روزی مهلت می دهم و آنان خیال می کنند که عذابی در کار نیست و سرانجامِ آنان با مؤمنان یکسان است، امّا آنان اشتباه می کنند، هرگز سرنوشت کافران با مؤمنان یکسان نیست. کافران در آتش جهنّم افکنده می شوند و مؤمنان در امن و امان خواهند بود.

ای محمّد ! به کافران بگو که هر کاری دلشان می خواهد انجام دهند که من از همه کارهای آنان آگاهم و آنان را می بینم.

من قرآن را برای هدایت آنان فرستادم و آنان به آن کفر ورزیدند و آن را جادو و افسانه و دروغ پنداشتند، آنان باید بدانند که عذابی سخت در انتظارشان است.

مگر تو از آنان نخواستی که اگر در قرآن، شک دارند فقط یک سوره مانند آن بیاورند؟ چرا به این سخن تو گوش نکردند؟ چرا یک سوره مانند قرآن نیاوردند.

ای محمّد ! اگر همه انسان ها و جنّ ها هم جمع شوند، نمی توانند یک سوره مانند آن بیاورند.

ای محمّد ! آنان حقّ را شناختند و فهمیدند قرآن، معجزه است، امّا به آن ایمان نیاوردند.

قرآن، سخن و کلام من است. معجزه ای بزرگ و شکست ناپذیر !

معجزه ای برای حال و آینده !

ص:42

نه یک کلمه از آن کم می شود و نه یک کلمه به آن اضافه می شود !

این وعده من است: قرآن هرگز تحریف نمی شود، زیرا من آن را نگهبانم که من فرزانه و ستودنی هستم.

ای محمّد ! این مردم تو را دروغگو، جادوگر و دیوانه خواندند، بدان که این سخنان آنان، تازگی ندارد، پیامبرانی که قبل از تو بودند نیز این سخنان را شنیده اند، تو از این سخنان اندوهناک مباش و وظیفه خودت را انجام بده و به وعده من دل خوش دار ! من پیروان تو را از لطف خود بهره مند می سازم و گناهشان را می بخشم و دشمنانت را به عذابی دردناک گرفتار می سازم.

ای محمّد ! دشمنان قرآن به تو گفتند: «چرا قرآن به زبان عربی است؟ باید قرآن به زبان دیگری می بود». این چه سخنی است که آنان به زبان می آورند؟

اگر من قرآن را به زبان دیگری می فرستادم، آن وقت به تو می گفتند: «ای محمّد ! چرا سخنان این کتاب برای ما روشن نیست؟ زبان ما، عربی است، پس چرا قرآن به زبان دیگری است؟».

ای محمّد ! قرآن برای مؤمنان مایه هدایت است و دردهای روح و جانشان را شفا می دهد، امّا کافران نمی خواهند سخن حقّ را بشنوند و نمی خواهند حقیقت قرآن را ببینند، آنان خودشان را به کری و کوری زده اند و نمی خواهند حقیقت را بفهمند.

* * *

بزرگان مکّه وقتی دیدند که مردم به شنیدن قرآن علاقه پیدا کردند، نگران شدند، آنان می دانستند که قرآن می تواند دل های مردم را به سوی خود جذب کند زیرا قرآن با زبانی شیوا و روشن و به دور از پیچیدگی با مردم سخن می گفت و همه پیام آن را می فهمیدند.

ص:43

آنان نزد محمّد(صلی الله علیه وآله) آمدند و به او گفتند: «ما نشنیده ایم که کتابی از آسمان به زبان عربی نازل شود ! کتاب تورات به زبان عِبری نازل شده است، چرا قرآن تو به زبان عبری نیست، اگر قرآن به زبان عِبری بود، ما به آن ایمان می آوردیم، چون در نظر ما اهمیّت ویژه ای پیدا می کرد».

آنان این سخن را به محمّد(صلی الله علیه وآله)گفتند و فکر کردند که محمّد(صلی الله علیه وآله)دیگر به زبان عِبری سخن خواهد گفت، امّا هرگز چنین اتّفاقی نیفتاد. خدا می دانست که هدف اصلی آنان از این سخن چیست.

آنان دوست داشتند تا قرآن به زبان عبری باشد، تا مردم آن را نفهمند و کسی برای شنیدن قرآن نزد محمّد(صلی الله علیه وآله)جمع نشود و دیگر لازم نباشد آنان پنبه به مردم بدهند.

برای چه آنان به مردم پنبه می دادند؟

روزی بزرگان مکّه دور هم جمع شدند و با یکدیگر چنین سخن گفتند:

__ ایّام حجّ نزدیک است و این بهترین فرصت برای محمّد است و بزرگ ترین تهدید برای ما ! ما باید فکری کنیم.

__ محمّد برای مردم قرآن می خواند. نمی دانم چرا همه با شنیدن قرآن شیفته آن می شوند.

__ حال چه کنیم؟

__ باید پنبه های زیادی خریداری کنیم.

__ پنبه برای چه؟

__ ما پنبه های تمیز و درجه یک خریداری می کنیم و کنار کعبه می ایستیم و وقتی مردم می خواهند طواف کنند این پنبه ها را به آنان می دهیم تا در گوش هایشان بگذارند. آن وقت دیگر آن ها صدای محمّد را نمی شنوند.

ص:44

__ فکر خوبی است. باید از فردا این کار را آغاز کنیم.

آن ها فکر می کردند که با این کار می توانند حقیقت را پنهان نمایند، امّا آنان هرگز نتوانستند به هدف خود برسند.

اگر قرآن به زبان عبری نازل می شد، همین کافران به محمّد می گفتند: «ای محمّد ! تو می گویی برای هدایت این مردم مبعوث شده ای، این مردم به عربی سخن می گویند، چرا قرآن تو به زبان عبری است؟ این مردم که سخن تو را نمی فهمند. به جایی برو که سخنت را بفهمند و با آنان سخن بگو !».

آری، این کافران بیماردلانی بیش نیستند که هر برنامه ای پیاده گردد، به آن ایراد می گیرند و بهانه ای می تراشند. اگر قرآن به زبان عربی باشد، جادو و افسانه اش می خوانند، اگر به زبان عبری باشد، آن را نامفهوم می دانند.

* * *

پیامبر در میان مردمی به پیامبری رسید که به زبان عربی سخن می گفتند و برای آن که آنان قرآن را بفهمند، باید قرآن به زبان عربی نازل می شد، در آن زمان، زبان عربی به اوجِ شکوفایی رسیده بود، هیچ زبان دیگری در آن زمان، این ویژگی را نداشت. در واقع، خدا با کامل ترین و زیباترین زبان با بندگانش سخن گفته است.(14)

* * *

مناسب است درباره جمله ای که در آخر آیه 44 ذکر شده است، توضیحی بدهم: در بسیاری از ترجمه های قرآن آن را این گونه ترجمه کرده اند: «آنان از جای دوری خوانده می شوند»، سپس در معنای این جمله سخن ها گفته اند.(15)

بعضی ها در شرح آن نوشته اند که در روز قیامت، کافران را از جای دوری

ص:45

صدا می زنند.(16)

وقتی دقّت بیشتری کردم متوجّه شدم که در آخر آن آیه، یک ضرب المثل به کار رفته است.

در زبان عربی وقتی می خواهند به کسی بگویند: «تو نمی فهمی، تو درک نمی کنی»، به او می گویند: «تُنادی مِنْ مکان بعید».(17)

من نباید این جمله را در فارسی این گونه ترجمه کنم: «تو از جای دوری صدا می زنی»، این ترجمه اشتباه است، مثالی می زنم: در زبان فارسی من به پسرم می گویم: «چرا خودت را به آن راه می زنی؟».

کسی که با فارسی آشنایی دارد، منظور مرا به خوبی می فهمد، اگر کسی بخواهد این جمله را به زبان عربی ترجمه کند، اگر این الفاظ را به همین صورت ترجمه کند، شخص عرب زبان اصلاً متوجّه منظور من نمی شود، او باید سخن مرا چنین ترجمه کند: «پسرم ! چرا خودت را به بی خبری می زنی».

قرآن از یک ضرب المثل استفاده کرده است، معنای آن را باید فهمید و آن را ترجمه کرد. قرآن به کافران چه می گوید؟

در بیشتر ترجمه ها چنین می خوانیم: «کافران از جای دوری صدا زده می شوند».

امّا ترجمه بهتر این است: «کافران خود را به آن راه زده اند، آنان خود را به نفهمی زده اند».

* * *

مُرِیب (45) مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاءَ فَعَلَیْهَا وَمَا رَبُّکَ بِظَلَّام لِلْعَبِیدِ (46) إِلَیْهِ یُرَدُّ عِلْمُ السَّاعَةِ وَمَا تَخْرُجُ مِنْ ثَمَرَات مِنْ أَکْمَامِهَا وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنْثَی وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ وَیَوْمَ یُنَادِیهِمْ أَیْنَ شُرَکَائِی قَالُوا آَذَنَّاکَ مَا مِنَّا مِنْ شَهِید (47) وَضَلَّ عَنْهُمْ مَا کَانُوا یَدْعُونَ مِنْ قَبْلُ وَظَنُّوا مَا لَهُمْ مِنْ مَحِیص (48)

تو می دانستی که محمّد(صلی الله علیه وآله)دوست دارد همه مردم ایمان بیاورند، وقتی او می دید که گروهی از بزرگان مکّه این چنین راه کفر را برگزیده اند، اندوهناک می شد، اینجا بود که تو با محمّد(صلی الله علیه وآله)چنین سخن گفتی:

ای محمّد ! من به انسان ها حقّ انتخاب دادم، همواره مؤمن و کافر در همه زمان ها بوده است، موسی پیامبر من بود، به او کتاب تورات را دادم، امّا قوم او دچار اختلاف شدند، عدّه ای ایمان آوردند و عدّه ای هم کافر شدند.

من در مجازات دشمنان خود عجله نمی کنم، به آنان فرصت می دهم، این قانون من است که به همه انسان ها مهلت می دهم، اگر این قانون من نبود، من همه کافران را نابود می کردم.

ای محمّد ! بارها از تو خواسته ام تا بُت پرستان را از عذاب روز قیامت بترسانی، امّا آنان همواره در شک و تردیدند، اگر آنان به روز قیامت ایمان داشتند، دست از بُت پرستی برمی داشتند.

من در روز قیامت سزای اعمال همه را به صورت کامل می دهم و آنان نتیجه کارهای خود را می بینند. هر کس عمل نیکی انجام دهد سود کرده است و هر کس هم بدی کند ضرر کرده است و من کمترین ظلم و ستمی به بندگان روا نمی دارم.

ص:47

ای محمّد ! آنان از تو می پرسند که قیامت چه زمانی برپا می شود؟ فقط من زمان برپایی قیامت را می دانم. هیچ کس دیگری از آن خبر ندارد. من خواسته ام زمان برپایی قیامت مخفی باشد تا انسان ها، قیامت را دور ندانند و همواره در انتظار آن باشند و خود را برای رهایی از سختی های آن روز آماده کنند.

ای محمّد ! کافران فکر می کنند که می توانند چیزی را از من پنهان کنند، امّا هرگز چیزی از من مخفی نمی ماند، من می دانم چه شکوفه ای میوه می شود، هر زنی که باردار می شود من جنس آن را می دانم، من می دانم چه زمانی کودکش به دنیا می آید، من آنچه در زمین و آسمان است را می دانم و به رفتار همه انسان ها آگاهی کامل دارم.

ای محمّد ! امروز آن ها بُت ها را می پرستند و به خاطر بُت ها با تو دشمنی می کنند و قرآن تو را جادو و دروغ می پندارند، در روز قیامت من آنان را زنده می کنم، فرشتگان زنجیرهای آهنین بر گردن آن ها می اندازند و آنان را با صورت بر روی زمین می کشند و به سوی جهنّم می برند. در آن روز به آنان می گویم: «آن بُت هایی که شما می پرستیدید و خیال می کردید شریک من هستند، کجایند؟ چرا شما را یاری نمی کنند؟ چرا از شما شفاعت نمی کنند؟». آنان در جواب می گویند: «ما اقرار می کنیم که هیچ دلیلی بر این ادّعای خود نداریم»، آن وقت است که همه بُت ها از نظرشان محو و نابود می شوند و آنان می فهمند که هیچ راه نجاتی ندارند و در آتش جهنّم گرفتار خواهند شد.

* * *

در اینجا دو نکته را می نویسم:

* نکته اوّل

ص:48

فصل بهار که فرا می رسد، درختان میوه، شکوفه می دهند، وقتی من به باغی بروم، هزاران هزار شکوفه می بینم، امّا هیچ کس نمی داند کدام یک از این شکوفه ها، تبدیل به میوه خواهد شد؟ کدام با وزش باد به زمین خواهد افتاد؟ خدا به آینده این شکوفه ها علم دارد، می داند کدام شکوفه میوه می شود، میوه آن به کجا می رود، چه کسی در چه زمانی و در کجا، آن میوه را می خورد؟

همچنین خدا می داند که کدام نطفه تبدیل به فرزند می شود، او می داند که آیا این نطفه تا مرحله تولّد، زنده می ماند؟ آیا سقط می شود یا نه؟ او از بارور شدن حیوانات هم خبر دارد.

* نکته دوم

روز قیامت هیچ تکیه گاهی جز خدا نیست، در آن روز، همه بُت هایی که آنان برای خود ساخته بودند، نابود می شوند و آنان هیچ اثری از آن بُت ها نمی یابند.

آن وقت است که امید بُت پرستان ناامید می شود و افسوس می خورند که چرا بُت هایی را پرستش کردند که نابودشدنی بود.

ص:49

جواب یک کلمه است:

بخل.

کافران شیفته مال دنیا شده بودند، آنان می دانستند اگر مسلمان شوند باید قدری از ثروت خود را به فقیران و نیازمندان بدهند. تو در قرآن از کمک به دیگران سخن گفته بودی، از مؤمنان خواسته بودی تا نیازمندان را در مال خود سهیم کنند.

بزرگان مکّه به مال و ثروت خویش دل بسته بودند، آن ها دوست نداشتند از ثروت خود به دیگران بدهند، اکنون می خواهی پرده از حقیقت انسان برداری، انسانی که قلبش از نور ایمان به تو خالی است، همیشه از فقر می ترسد، او هرگز از مال دنیا سیر نمی شود، اگر او همه خزانه های تو را هم داشته باشد، باز از فقر می ترسد و بخل میورزد و هرگاه که ضرر و زیانی به او برسد، ناامید و مأیوس می شود.

خزانه های تو، همان اراده توست ! هرگاه چیزی را اراده کنی، آن چیز بدون هیچ وقفه ای به وجود می آید. هرچه را که بخواهی بیافرینی، کافی است بگویی: «باش !» و آن، خلق می شود.

اگر انسان چنین قدرتی داشت که هرچه در دنیا اراده می کرد، همان خلق می شد، باز هم این انسان بخل میورزید و از فقر می ترسید و در جستجوی ثروت بیشتر بود.(18)

این چه راز بزرگی است که تو از آن سخن می گویی !

من باید در این سخن تو فکر کنم. اگر من همه دنیا را طلا می کردم و همه آن را

ص:51

برای خودم قرار می دادم، باز هم از فقر می ترسیدم و در جستجوی ثروت بیشتر بودم.

تو با این سخن چه درسی می خواهی به من بدهی؟

من که شب و روز به فکر دنیا هستم، باید بدانم دنیا هرگز مرا به آرامش نمی رساند، اگر کسی همه دنیا را طلا کند و آن را برای خود قرار دهد، باز هم روی آرامش را نخواهد دید !

دلی که در جستجوی دنیاست و شیفته آن است همواره در ترس از فقر به سر خواهد برد، این قانون توست و قانون تو هرگز تغییر نمی کند.

چرا چنین است؟

تو روح انسان را بزرگ تر از همه دنیا آفریده ای، روح انسان از دنیای ملکوت است، همه دنیا در مقابل ملکوت، ذرّه ای بیش نیست، روح انسان گمشده ای دارد، کسی که به دنبال دنیاست، فکر می کند که دنیا گمشده اوست، امّا او اشتباه می کند، او اگر همه دنیا را هم به دست آورد، باز هم آرامش ندارد، چون گمشده اش را پیدا نکرده است، او فکر می کند باید ثروت بیشتر به دست آورد، امّا زهی خیال باطل، هیچ کس با دنیا به آرامش نرسید و هرگز دنیا هم به کسی وفا نکرد.

فقط یک چیز به انسان آرامش می دهد آن هم یاد توست، برای همین است که یاد تو از دنیا و هرچه در دنیاست بهتر است.

کسی که به تو ایمان دارد، از فقر نمی ترسد، چرا؟

زیرا او خدایی همچون تو دارد، خدای مهربان و بخشنده !

ص:52

کافران برای این که ثروت خود را از دست ندهند به قرآن ایمان نمی آورند، آنان به ثروت خود دل بسته اند و به همین خاطر همیشه ترس از فقر را تجربه خواهند کرد، امّا مؤمنان به دنیا دل نبسته اند، تو دستور دادی تا به نیازمندان کمک کنند، زکات دهند، آنان این کار را با علاقه انجام می دهند، دل های آنان شیفته دنیا نیست، بلکه شیفته توست و تو هم به آنان آرامش را هدیه می کنی.

* * *

اگر تو به انسان پس از آن که سختی و ضرری به او رسیده است، نعمتی عطا کنی، او دچار غرور می شود و می گوید: «این نعمت و ثروت، حقّ من بود، من شایستگی آن را داشتم. من فکر نمی کنم که قیامتی در کار باشد، بر فرض اگر قیامت راست باشد و خدا مرا بار دیگر زنده کرد، من به زندگی بهتری می رسم، در آنجا هم با تلاش و کوشش خود زندگی خوبی برای خود فراهم می سازم».

آری، غرور و خودخواهی، انسان را سرمست می کند و او این سخنان کفرآمیز را بر زبان جاری می کند و قیامت را انکار می کند.

آیا کافران در روز قیامت، زندگی بهتری خواهند داشت؟

هرگز.

تو در روز قیامت همه گناهانشان را به آنان نشان می دهی و سپس آنان را به عذاب سختی گرفتار می سازی.

انسانی که دلش از نور ایمان خالی است، بین «غرور» و «ناامیدی» پرسه می زند، اگر تو به او نعمت و ثروت بدهی، تکبّر می کند و از حقّ روی

ص:53

برمی گرداند و راه کفر را برمی گزیند، اگر به او ضرر و زیانی برسد و به بلایی گرفتار شود، داد و فریاد راه می اندازد و شکیبایی را از دست می دهد و فکر می کند که تو به او ظلم کرده ای، در حالی که تو هرگز بر بندگان خود ظلم نمی کنی.(19)

آری، انسان حکمت کار تو و مصلحت خود را نمی داند، پس زود قضاوت می کند و تو را ستمگر می خواند و با اعتراض می گوید: «چرا خدا آن ثروت را از من گرفت؟».

این گونه است که او از رحمت تو ناامید می شود و راه ناسپاسی در پیش می گیرد، اگر او باور داشته باشد که تو خیر بندگان خود را می خواهی، هرگز چنین نمی گوید.

گاهی تو نعمتی را به صلاح بنده ای نمی دانی پس آن نعمت را از او می گیری، امّا او ناله می کند و فریاد سر می دهد.

این حکایت بیشتر انسان ها می باشد، امّا مؤمنانی که در سختی ها صبر پیشه می کنند و عمل نیک انجام می دهند، از ناشکری و غرور و فخرفروشی دورند، آنان هرگز از محدوده اطاعت و بندگی تو بیرون نمی روند، هنگام سختی ها، صبر می کنند و هنگام نعمت ها شکر تو را به جا می آورند.

* * *

کافران قرآن را دروغ می پنداشتند و به آن ایمان نیاوردند، اکنون تو به محمّد(صلی الله علیه وآله)فرمان می دهی تا به آنان چنین بگوید: «شما قرآن را دروغ می پندارید، امّا لحظه ای فکر کنید و جواب سؤال مرا بدهید: اگر قرآن از طرف خدا باشد، چه کسی گمراه تر از شما می باشد؟ اگر قرآن حقّ باشد، شما که این گونه با آن مخالفت می کنید در گمراهی هستید».

هر انسانی در جستجوی ایمنی است و از خطر می گریزد، آن کافران که به قرآن ایمان نمی آوردند اسیر غرور و تکبّر شده اند و به ندای فطرت خویش گوش نمی دهند.

محمّد(صلی الله علیه وآله) برای آنان قرآن را خواند و از آن ها خواست دست از بُت پرستی بردارند و گرنه به عذاب جهنّم گرفتار خواهند شد.

کافران می گفتند که قرآن دروغ است، روز قیامت دروغ است، بهشت و جهنّم دروغ است. گروهی به محمّد(صلی الله علیه وآله) ایمان آوردند امّا آنان راه کفر را برگزیدند، به راستی کدام یک ضرر کرده اند؟

برای کدام گروه احتمال خطر وجود دارد؟

کافران می گفتند: «وقتی انسان بمیرد، نیست و نابود می شود»، اگر این سخن درست باشد، مؤمنان ضرر نکرده اند، خطری آنان را تهدید نمی کند، زیرا در نیستی و نابودی هیچ خطری نیست ! کسی که نابود شده است، چیزی را درک نمی کند.

امّا اگر بهشت و جهنّم راست باشد، کافران ضرر بزرگی کرده اند، زیرا برای همیشه در آتش جهنّم خواهند بود ! آیا کافران نباید قدری فکر کنند؟ آیا آنان

ص:55

احتمال نمی دهند قرآن راست باشد؟

اگر فطرت آنان بیدار باشد، همین احتمال باید آنان را از کفر باز دارد، زیرا فطرت انسان فرمان می دهد که انسان از احتمال خطر هم بگریزد !

پیام این سخن تو این است: «اگر هم قرآن و قیامت دروغ باشد، مؤمنان هرگز ضرر نمی کنند، زیرا در این صورت، مؤمن و کافر مساوی هستند و هر دو نابود شده اند، امّا اگر قرآن و قیامت حقّ باشد، آتش سوزان جهنّم در انتظار کافران است».

* * *

نیست، علم من بر هر چیزی، چیره است. در روز قیامت همه آنان زنده می شوند و من به آنان خبر می دهم که چه کرده اند و سپس آنان را به عذاب سختی گرفتار می سازم.

* * *

نشانه های قدرت خدا، دو نوع است:

1 - نشانه های آفاقی: نشانه هایی که در جهان قرار دارد.

2 - نشانه های اَنفُسی: نشانه هایی که در وجودِ خود انسان قرار دارد.

مناسب است که در اینجا، این دو نکته را بنویسم:

* نشانه های آفاقی

در جهان هستی، هر جا را نگاه کنیم، نشانه های قدرت خدا را می بینیم:

ابر و باد و باران، بهاری که سبب زنده شدن درختان می شود و پاییزی که باعث مرگ آنان می گردد.

ماه و خورشید و ستارگان، کهکشان ها !

اگر انسان به آسمان دقّت کند، در آن شگفتی هایی می بیند: خورشید و منظومه شمسی در کهکشان راه شیری قرار دارند، در کهکشان راه شیری بیش از 100 میلیارد ستاره وجود دارد. علم بشر هنوز توانایی کشف آمار دقیق کهکشان ها را ندارد. هزاران هزار کهکشان در جهان وجود دارد.

دورترین کهکشانی که تاکنون کشف شده است، کهکشان «تار عنکبوت» نام دارد، این کهکشان ده میلیارد سال نوری از زمین فاصله دارد و با سرعت هزار کیلومتر در ثانیه در حال حرکت می باشد. نور وقتی از ستارگان این کهکشان

ص:57

جدا می شود، ده میلیارد سال طول می کشد تا به زمین برسد.

نظم عجیبی که در جهان برپاست، همه را به وجود خدایی یکتا رهنمون می گردد. هر گیاهی که از زمین می روید، نشانه ای از قدرت اوست، دل هر ذرّه ای را بشکافیم، عجایب قدرت او را می بینیم.

* نشانه های اَنفُسی

اگر انسان در وجود خودش به خوبی بنگرد، به قدرت خدا پی می برد، خدا انسان را از نطفه ای ناچیز می آفریند که اصلِ آن نطفه از خاک است.

در ریه های انسان، هفتصد و پنجاه میلیون بادکنک کوچک وجود دارد که همواره از هوا پر و خالی می شوند و اکسیژن را به خون می رسانند.

در سیستم گردش خونِ انسان، شگفتی های زیادی است، در خون هر انسان 30 هزار میلیارد سرباز سرخ پوش (گلبول های قرمز) وجود دارد، آن ها اکسیژن را از ریه به سلّول های بدن می رسانند و گاز کربنیک را (که یک ماده کشنده و سمّی است) از آن ها گرفته و به ریه ها می آورند. ریه ها این گاز را از بدن خارج می کنند.

این گلبول های قرمز به تمام سلّول های بدن سرکشی می کنند و این کار فقط 30 ثانیه طول می کشد، آنان در این مدّت هم به سلول ها غذا می رسانند و هم بدن را از آلودگی ها پاک می کنند.

روزانه 200 میلیارد از این سربازان سرخ پوش در راه انجام وظیفه خود فدا می شوند و برای این که در این سازمان خدمت رسانی، خللی ایجاد نشود معادل همین مقدار، هر روز تولید می شود.

ص:58

در خون انسان 50 میلیارد سرباز سفیدپوش (گلبول های سفید) وجود دارد که در بدن نقش یک ارتش مجهّز را ایفا می کنند و به همه قسمتهای بدن ما سر می زنند و هرگاه نقطه ای از بدن مورد هجوم میکروب ها قرار بگیرد با آن ها مبارزه می کنند و در راه سلامت بدن، فداکاری می کنند، اگر این سربازان مدافع نبودند، سلامت بدن ما در مقابل هجوم میکروب ها به خطر می افتاد.

این ها گوشه ای از نشانه های قدرت توست.

* * *

ص:60

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» است و سوره شماره 42 قرآن می باشد.

2 - «شوری» به معنای «مشورت کردن» می باشد، در آیه 38 خدا درباره مؤمنان چنین می گوید: «آنان در کارهای خود با دیگران مشورت می کنند و از تجربیات آنان بهره مند می شوند». به همین خاطر این سوره را به این نام می خوانند.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: قرآن، نشانه های قدرت خدا، سفارش به صبر و استقامت، حقیقت زندگی دنیا، سرانجام کافران در روز قیامت و ترس و وحشت آنان، بشارت به مؤمنان، سفارش به محبت خاندان پیامبر، ویژگی های مؤمنان، سفارش به تقوا و پرهیز از گناهان..

ص:62

آسمان ها عظمت تو را درک کردند و نزدیک است که از بالا (یکی پس از دیگری) در مقابل عظمت تو شکافته شوند، فرشتگانی که در آسمان ها هستند تو را از هر نقص و عیبی پاک می دانند و تو را ستایش می کنند، آنان برای کسانی که در زمین هستند، طلب بخشش می کنند و به راستی که تو خدای بخشنده و مهربان هستی و گناه بندگانت را می بخشی.(21)

تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را به پیامبری برگزیدی تا او مردم را از بُت پرستی برهاند، او قرآن تو را برای آنان خواند، امّا گروهی از آنان او را دروغگو پنداشتند و به پرستش بُت ها ادامه دادند، آن ها بُت ها را شریک تو قرار دادند، تو به آنان مهلت دادی و در عذابشان شتاب نکردی، امّا مراقب کارهای آنان هستی و از کردار و رفتارشان باخبری.

محمّد(صلی الله علیه وآله) دوست داشت که همه مردم ایمان آورند و برای هدایت آنان تلاش می کرد، امّا جاهلان سخن او را به مسخره گرفتند و دروغگو و جادوگرش خواندند، اکنون تو چنین می گویی: «ای محمّد ! تو فقط مأموری تا پیام مرا به آنان برسانی، تو وظیفه نداری که آنان را مجبور به پذیرش حقّ کنی».

* * *

تو قرآن را با زبانی شیوا و گویا بر محمّد(صلی الله علیه وآله) فرو فرستادی تا مردم شهر مکّه و هر که در اطراف آن است را از عذاب بیم دهد و آنان را از بُت پرستی برهاند، همچنین از محمّد(صلی الله علیه وآله)خواستی تا آنان را از سختی روز قیامت بترساند، همان روزی که همه انسان ها زنده می شوند و برای حسابرسی در پیشگاه تو جمع می شوند، به راستی که روز قیامت حقّ است و هیچ شکّی در آن نیست، در آن روز همه سر از خاک برمی دارند و گروهی به بهشت می روند و گروهی هم در آتش جهنّم گرفتار می شوند.

تو از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا پیام تو را برای مردم بیان کند، دیگر کار نداشته باشد که آنان ایمان می آورند یا نه، محمّد(صلی الله علیه وآله)باید کار خودش را انجام دهد، تو انسان ها را آزاد آفریده ای، آنان به اختیار و انتخاب خود، ایمان می آورند یا کافر می شوند.

برای تو هیچ مانعی وجود نداشت تا مردم را به اجبار، مؤمن کنی، ولی ایمانی که از روی اجبار باشد، ارزشی ندارد. ایمانی ارزش دارد که انسان از روی اختیار و با آزادی، آن را برگزیند. اگر تو می خواستی که انسان ها به اجبار ایمان بیاورند، همه مؤمن می شدند و هیچ اختلافی بین آنان نبود، امّا تو چنین نخواستی، همیشه بین انسان ها اختلاف خواهد بود، گروهی ایمان را انتخاب می کنند و گروهی هم راه کفر را برمی گزینند.

کافران تصوّر می کنند که سرانجام مؤمنان با آنان یکسان است، آنان می پندارند که همه انسان ها به مشتی خاک و استخوان تبدیل می شوند و پس از آن دیگر هیچ کس زنده نمی شود و از بهشت و جهنّم خبری نیست.

این پندار باطلی است !

چگونه ممکن است که تو مؤمنانی را که عمل نیک انجام دادند، همانند

ص:65

مفسدان قرار دهی؟ چگونه ممکن است تو پرهیزکاران را همانند گناهکاران قرا دهی؟

تو همه انسان ها را در روز قیامت زنده می کنی، مؤمنان در بهشت که نشانه رحمت توست، جای می دهی و کافران را در آتش جهنّم گرفتار می سازی، در آن روز هیچ یار و یاوری نخواهد بود.

* * *

لازم است در اینجا نکته مهمی را بنویسم:

یکی از نام های شهر مکّه، «اُمّ القُری» می باشد، در آیه 7 این سوره می خوانیم که خدا به محمّد(صلی الله علیه وآله) دستور می دهد تا مردم «اُمّ القُری» و هر که در اطراف آن است را از عذاب بیم دهد.

اکنون این سؤال مطرح می شود: اسلام دینی جهانی است، پس چرا این آیه می گوید که اسلام فقط برای شهر مکّه و اطراف آن است؟

در جواب باید چنین گفت: گسترش اسلام به آرامی و در چهار مرحله بوده است، پیامبر در هر زمانی مأمور بود تا تنها به وظیفه ای که خدا بر عهده او گذاشته بود، عمل کند. این چهار مرحله به این شرح است:

1 - مرحله اوّل

پیامبر در این مرحله، بستگان نزدیک خود را به اسلام دعوت کرد تا زمینه های اوّلیّه رشد اسلام فراهم گردد. در آیه 214 سوره «شعرا» چنین می خوانیم: «ای محمّد ! بستگان نزدیک خود را به اسلام دعوت کن».

وقتی من این آیه را می خوانم، حقّ ندارم بگویم اسلام دینی است که مخصوص بستگان پیامبر است. من باید بدانم که این آیه در چه مرحله ای نازل شده است.

ص:66

2 - مرحله دوم

وقتی شرایط قدری بهتر شد، پیامبر مردم شهر مکّه را به اسلام دعوت کرد. در آیه 44 سوره «زخرف» چنین می خوانیم: «این قرآن مایه پند و موعظه برای تو و قوم توست». منظور از قوم، مردم شهر مکّه می باشند.

3 - مرحله سوم

در این مرحله پیامبر مأمور بود تا مردم مکّه و کسانی که پیرامون آن شهر هستند را به اسلام فراخواند. این دستور در آیه 7 این سوره آمده است.

وقتی این آیه را می خوانم، نباید بگویم اسلام دینی است که مخصوص شهر مکّه و اطراف آن است. باید فکر کنم که این آیه در چه مرحله ای نازل شده است.

4 - مرحله چهارم

وقتی پایه های اسلام قوی شد و تعداد مسلمانان بیشتر شد، پیامبر مأموریّت گسترده تری یافت. در آیه ابتدایی سوره فرقان چنین می خوانیم: «خدا قرآن را بر محمّد(صلی الله علیه وآله)نازل کرد تا جهانیان را هدایت کند». از این آیه معلوم می شود که اسلام، دینی جهانی است.

* * *

بی جان که به هیچ کاری توانایی ندارند.

فقط تو شایسته پرستش می باشی، فقط تو سرپرست بندگان هستی، تو مردگان را زنده می کنی و بر هر کاری توانایی، آیا بُت ها می توانند مرده ای را زنده کنند؟ بُت ها مرده ای بیش نیستند، چگونه می توانند به دیگری، جان ببخشند؟ چرا این مردم، فکر نمی کنند؟

* * *

جاری می کردند؟

مسلمانان به یگانگی تو ایمان آوردند و راه خود را از بُت پرستان جدا کردند و حقّ را برگزیدند. تو در روز قیامت بین آنان و کافران داوری می کنی و آن روز معلوم می شود حقّ با کیست.

تو خدای یگانه ای ! خدایی جز تو نیست، از محمّد(صلی الله علیه وآله)می خواهی تا فقط بر تو توکّل کند و به درگاه تو پناه آورد و به پیروان خویش نیز فرمان دهد که بر تو توکّل کنند و به درگاهت رو آورند.

تو آسمان ها و زمین را آفریده ای و نعمت های فراوان به انسان ها داده ای، همسرانی از جنس خود انسان ها آفریدی تا نسل بشر ادامه پیدا کند، همچنین چهارپایان را زوج آفریدی تا بر تعداد آن ها افزوده گردد و انسان بتواند از آن هابهره ببرد.

تو خدای یکتایی، هیچ چیز مثل تو نیست، تو مثل و مانند نداری، تو شنوا و بینایی !

کلیدهای خزائن آسمان ها و زمین از توست، تو روزیِ هر کس را که بخواهی، زیاد می کنی و روزیِ هر کس را که بخواهی، کم می گردانی و تو به هر چیزی، دانایی.

تو دین یکتاپرستی را برای پیروان محمّد(صلی الله علیه وآله) برگزیدی، این دین، همان دینی است که تو نوح(علیه السلام) را به آن سفارش کردی، تو به محمّد(صلی الله علیه وآله) و ابراهیم و موسی و عیسی(علیهم السلام) سفارش مهمی نمودی، تو از آنان خواستی تا یکتاپرستی را بر پا دارند و مردم را به آن فرا خوانند و از اختلاف بپرهیزند.

این فرمان توست، محمّد(صلی الله علیه وآله)باید بُت پرستان را به یکتاپرستی فرا خواند هر چند این کار برای بُت پرستان ناگوار باشد.

ص:69

مقام پیامبری، مقامی والاست، تو هر کس را که بخواهی به مقام پیامبری برمی گزینی، هر کس که به سوی تو توبه کند را هدایت می کنی، تو گناه بندگانت را می بخشی و آنان را به سوی بهشت رهنمایی می کنی، تو پیامبران را برای هدایت انسان ها فرستادی، هر کس از آنان اطاعت کند در روز قیامت به بهشت رهنمون خواهد شد و هر کس هم که کفر ورزد راهی به بهشت نخواهد داشت.

* * *

در آیه 13 از بزرگ ترین پیامبران نام برده شده است: نوح، ابراهیم، موسی، عیسی، محمّد(علیهم السلام).

به آنان پیامبران «اولوالعَزم» می گویند. آنان از اصول و برنامه یکسانی پیروی کرده اند و مردم را به یکتاپرستی، ایمان به قیامت، نماز و یاد خدا و کمک به نیازمندان فراخواندند.

این پیامبران، دین و آیین تازه ای آوردند و پیامبرانی که بعد از آنان آمدند از آنان پیروی می کردند. برای مثال، بین ابراهیم و موسی(علیهما السلام)پیامبران زیادی بودند، امّا همه آن ها وظیفه داشتند دین ابراهیم(علیه السلام) را تبلیغ کنند، وقتی موسی(علیه السلام)آمد، دین تازه ای آورد، پیامبرانی که پس از موسی(علیه السلام) آمدند وظیفه داشتند دین او را تبلیغ کنند.

* * *

فَلِذَلِکَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَقُلْ آَمَنْتُ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ کِتَاب وَأُمِرْتُ لاَِعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّکُمْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَکُمْ أَعْمَالُکُمْ لَا حُجَّةَ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمُ اللَّهُ یَجْمَعُ بَیْنَنَا وَإِلَیْهِ الْمَصِیرُ (15)

چندین سال است محمّد(صلی الله علیه وآله) در مکّه است، او مردم را به یکتاپرستی دعوت می کند، گروه کوچکی از یهودیان و مسیحیان وقتی این خبر را شنیدند، به مکّه آمدند و به سخنان او گوش کردند، آنان نشانه های محمّد(صلی الله علیه وآله) را در کتاب های خود خوانده بودند، چند نفر از آنان ایمان آوردند و نزد هم کیشان خود بازگشتند و ماجرا را برای آنان تعریف کردند، بیشتر آنان از قبول حقّ خودداری کردند و محمّد(صلی الله علیه وآله) را دروغگو خواندند.

بُت پرستان مکّه از این ماجرا باخبر شدند، آنان به مسلمانان چنین گفتند: «شما خود را یکتاپرست می دانید و بُت ها را قبول ندارید، پس چرا یهودیان و مسیحیان محمّد را دروغگو می دانند، چرا آنان به او ایمان نیاوردند؟ چرا آنان با شما اختلاف دارند؟».

اکنون می خواهی جواب این سؤال را بدهی: ریشه این همه اختلافات مذهبی چیست؟

آیا سرچشمه این اختلافات، جهل و نادانی است؟ آیا یهودیان و مسیحیان، حق را نمی دانند؟ آیا آخرین پیامبر تو را نمی شناسند؟

هرگز. بلکه این اختلافات به خاطر محبّت به دنیا و حسادت و ریاست است !

تو حجّت را بر آنان تمام کردی و حقّ را آشکار کردی، در تورات و انجیل،

ص:71

نشانه های محمّد(صلی الله علیه وآله) را برای آنان بیان کردی، امّا دنیاپرستی و حسادت کار خودش را کرد، آنان راه انکار را برگزیدند تا پایه های ریاست خود را محکم کنند و به ثروت دنیا برسند !

اگر آنان به سخن تو عمل می کردند، هیچ اختلافی در کار نبود و همه پیرو یک دین آسمانی بودند. تو همواره بر اساس قانون «مهلت» رفتار نموده ای و به کسانی که حقّ را انکار کردند تا زمانی خاص، فرصت می دهی و آنان را به حال خود رها می کنی. اگر تو در عذاب آنان عجله می کردی، همه آنان نابود می شدند.

* * *

آیا آنان به کتاب آسمانی خود ایمان داشتند؟

هرگز.

آنان به کتاب آسمانی خود شک داشتند، اگر آنان واقعاً به آن ایمان داشتند، هرگز به خاطر ریاست و ثروت دنیا، چنین راهی را نمی رفتند.

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا مردم را به سوی یکتاپرستی فرا خواند و در راه خود ثابت قدم باشد، از سخنان جاهلان پیروی نکند و چنین بگوید: «من به تمام کتاب هایی که از سوی خدا نازل شده است، ایمان دارم و مأمورم بین شما دادگری کنم و حقّ را آشکار نمایم. خدایِ ما و شما یکی است، هر کدام از ما در مقابل اعمال خود مسئول هستیم، بین ما و شما هیچ دشمنی شخصی نیست، خدا همه ما را در روز قیامت زنده می کند و ما برای حسابرسی به پیشگاه او حاضر می شویم».

* * *

ص:72

تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را برای پیامبری برگزیدی و وحی خود را بر او فرو فرستادی تا راه سعادت را به انسان ها نشان دهد. محمّد(صلی الله علیه وآله)به فرمان تو مردم را به یکتاپرستی فرا خواند و آنان را از عذاب روز قیامت ترساند، امّا گروهی سخنان او را انکار کردند و به او گفتند: «ای محمّد ! این قیامت که از آن سخن می گویی، کی می رسد؟ اگر راست می گویی و تو پیامبر خدا هستی، کاری کن که زودتر آن روز بیاید».

اکنون تو با محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین سخن می گویی:

ای محمّد ! تو چه می دانی شاید زمان برپایی قیامت نزدیک باشد، کسانی که به قیامت باور ندارند این چنین درباره آن شتاب می کنند، ولی مؤمنان پیوسته از آن روز هراسانند و می دانند که قیامت، حقّ است.

آنان که در قیامت شک دارند، در گمراهی آشکاری هستند، این نشانه نادانی آنان است که در عذاب خود عجله می کنند؟ اگر می دانستند که یک روز عذاب آنان در قیامت به اندازه هزار سال این دنیا طول می کشد، هرگز این چنین سخن نمی گفتند.(23)

* * *

* * *

یَأْذَنْ بِهِ اللَّهُ وَلَوْلَا کَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِینَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ (21) تَرَی الظَّالِمِینَ مُشْفِقِینَ مِمَّا کَسَبُوا وَهُوَ وَاقِعٌ بِهِمْ وَالَّذِینَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِی رَوْضَاتِ الْجَنَّاتِ لَهُمْ مَا یَشَاءُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذَلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ (22)

کسانی که بُت ها را می پرستند از چه پیروی می کنند؟ آیا بُت ها برای آنان دینشان را انتخاب کرده اند؟

آیا بُت ها به آنان گفته اند: «ما شریک خدا هستیم، هیچ کس نمی تواند خدا را بپرستد، شما فقط با عبادت ما می توانید به خدا نزدیک شوید؟».

این سخنان کفرآمیز را چه کسی گفته است؟ سخنانی که تو هرگز به آن راضی نیستی.

هرگز بُت ها چنین چیزی نگفته اند، زیرا بُت ها نمی توانند سخنی بگویند، بت ها چیزی جز قطعه های سنگ و چوب نیستند، نه چیزی می فهمند و نه کاری می توانند انجام بدهند، بُت ها نمی توانند دین و آیینی بسازند.

بُت پرستان به دنبال هوس خود رفتند، آنان برای این که منافع خود را در بُت پرستی دیدند این آیین کفرآمیز را تبلیغ کردند، هم خود گمراه شدند و هم دیگران را گمراه کردند.

آنان این سخنان کفرآمیز را بر زبان آوردند و تو بر اساس قانون «مهلت» با آنان رفتار می کنی و در عذابشان شتاب نمی کنی، به آنان فرصت می دهی.

اگر این قانون تو نبود، عذاب آسمانی بر آنان نازل می شد و همگی نابود می شدند.

آنان ستمگرانی هستند که به خود و دیگران ظلم کردند و عذاب سختی در

ص:77

انتظار آنان است.

در روز قیامت آنان از کردار خویش سخت بیمناک می شوند و هراس و وحشت در دل آنان می نشیند و البتّه به سزای اعمالشان می رسند، فرشتگان زنجیرهای آهنین بر گردن آن ها می اندازند و آن ها را با صورت بر روی زمین می کشند و به سوی جهنّم می برند، وقتی آنان در میان شعله های آتش گرفتار می شوند، فریاد برمی آورند امّا هیچ کس آنان را یاری نمی کند.(24)

این سرگذشت آنان است، امّا کسانی که به تو ایمان آوردند و عمل نیک انجام دادند در باغ های سرسبز بهشت خواهند بود، آنان در رحمت و مهربانی تو هستند و هر چه بخواهند و آرزو کنند برایشان فراهم است، این همان فضل و رحمت بی پایان توست.

* * *

رستگاری برسند، برای همین بود که محمّد(صلی الله علیه وآله) را به پیامبری فرستادی و به او فرمان دادی همگان را به سوی تو راهنمایی کند، محمّد(صلی الله علیه وآله) در این راه سختی بسیاری تحمّل نمود و با مشکلات زیادی روبرو شد، امّا ثابت قدم ماند و برای هدایت مردم تلاش زیادی نمود. گروهی از مسلمانان با خود فکر می کردند: «خوب است به پیامبر چیزی به عنوان مزد رسالت او بدهیم، به راستی که او ما را از جهل و نادانی نجات داد و برای هدایت ما تلاش بسیاری نمود».

اکنون تو از محمّد(صلی الله علیه وآله)می خواهی تا به مسلمانان خبر بدهد که از آنان هیچ مزدی جز دوستی خاندانش را نمی خواهد، دوستی خاندان او، «کار نیک» است، هر کس خاندان محمّد(صلی الله علیه وآله) را دوست بدارد تو بر ثواب او می افزایی که تو خدایی آمرزنده هستی و اگر کسی شکر نعمت های تو را به جا آورد از او قدردانی می کنی.(25)

آری، دوستی خاندان محمّد(صلی الله علیه وآله)بزرگ ترین شکر نعمت توست، تو محمّد(صلی الله علیه وآله)را برای هدایت مردم فرستادی، هر کس خاندان او را دوست بدارد، شکر این نعمت را به جا آورده است.(26)

* * *

تو دوستی خاندان پیامبر را مزد رسالت او قرار دادی. کسی که می خواهد راهی به سوی تو داشته باشد باید خاندان پیامبر را دوست بدارد.

پیامبر از مسلمانان مزد و پاداش مادی نخواست، بلکه چیزی از آنان خواست که نفعش به خود آنان بازمی گردد، دوستی خاندان پیامبر راه سعادت را برای آنان هموار می سازد.

منظور از این دوستی چیست؟

ص:79

دوستی خاندان پیامبر یعنی ادامه راه نبوّت !

راه امامت، استمرار راه پیامبران است، تو انسان ها را بدون امام رها نمی کنی، برای جانشینی بعد از پیامبر، برنامه داری، دوازده امام را از گناه و زشتی ها پاک گردانیدی و به آنان مقام عصمت دادی و وظیفه هدایت مردم را به دوش آنان نهادی و از مردم خواستی تا از آنان پیروی کنند.

* * *

محمّد(صلی الله علیه وآله) این سخن تو را برای مردم گفت، گروهی از آنان چنین گفتند: «آیا واقعاً خدا این دستور را به محمّد(صلی الله علیه وآله) داده است؟ شاید او این سخن را از پیش خودش، گفته باشد !».(27)

این جا بود که تو آیه 24 را نازل کردی:

ای محمّد ! آنان می گویند که تو بر من دروغ بسته ای و سخنی را از پیش خود بافته ای.

اکنون از تو می خواهم به آنان چنین بگویی: «اگر من به خدا دروغ بندم و سخن باطل بگویم، خدا بر دل من مهر می زند و دیگر من نمی توانم این آیات را برای شما بخوانم، اگر سخن من باطل باشد، خدا آن را نابود می کند و با فرمان خود، حقّ را آشکار و پابرجا می کند».

ای محمّد ! من به آنچه درون دل هاست، آگاه هستم و می دانم آنان چه می گویند.

* * *

خدا در آیه 23 از مسلمانان خواست تا به خاندان پیامبر محبّت بورزند، اکنون می خواهم ماجرایی را نقل کنم که هر کس آن را بشنود به فکر فرو می رود:

ص:80

وقتی امام حسین(علیه السلام) در کربلا شهید شد، دشمنان، خاندان او را اسیر کردند و آنان را به شام (سوریه) حرکت دادند. یزید می خواست قدرت خود را به همه مردم نشان دهد، او دستور داده بود تا شهر را برای ورود کاروان اسیران زینت کنند و مردم به جشن و پایکوبی بپردازند.

کاروان اسیران کربلا به میدان شهر نزدیک می شد، در این هنگام پیرمردی که از بزرگان شهر بود به کاروان نزدیک شد، مردم راه را برای او باز کردند، پیرمرد جلو آمد و به امام سجاد(علیه السلام)گفت: «خدا را شکر که مسلمانان از شرّ شما راحت شدند و یزید بر شما پیروز شد». سپس هر چه ناسزا در خاطر داشت، بر زبان آورد.(28)

امام سجّاد(علیه السلام) مدّتی سکوت کرد و بعد چنین فرمود:

__ ای پیرمرد ! هر آنچه که خواستی گفتی و عقده دلت را خالی کردی. آیا اجازه می دهی تا با تو سخنی بگویم؟ (29)

__ هر چه می خواهی بگو !

__ آیا قرآن خوانده ای؟

پیرمرد تعجّب کرد، با خود گفت: «این چه اسیری است که قرآن را می شناسد. مگر این ها از دین خارج نشده اند؟ پس چگونه از قرآن سؤال می کند؟». او در جواب گفت:

__ آری ! من حافظ قرآن هستم و همواره آن را می خوانم.

__ آیا آیه 23 سوره «شوری» را خوانده ای، آنجا که خدا می فرماید: «ای پیامبر ! به مردم بگو که من مزد رسالت از شما نمی خواهم، فقط به خاندان من مهربانی کنید».(30)

پیرمرد خیلی تعجّب کرد، آخر این چه اسیری است که قرآن را هم حفظ

ص:81

است؟ آشوبی در دل او به پا شده بود، او در جواب گفت:

__ آری ! من این آیه را خوانده ام و معنی آن را خوب می دانم که هر مسلمان باید خاندان پیامبرش را دوست داشته باشد.

__ ای پیرمرد ! آیا می دانی ما همان خاندانی هستیم که باید ما را دوست داشته باشی ؟!

پیرمرد به یک باره منقلب شد و بدنش لرزید. این چه سخنی بود که می شنید؟ امام سخنش را با او ادامه داد:

__ ای پیرمرد ! آیا آیه 33 سوره احزاب را خوانده ای، آنجا که آمده است: «خداوند می خواهد که گناه را از شما خاندان دور کرده و شما را از هر پلیدی پاک سازد».(31)

__ آری ! خوانده ام.

__ ما همان خاندان هستیم که خدا ما را از گناه پاک نموده است.(32)

__ شما را به خدا قسم می دهم آیا شما خاندان پیامبر هستید؟

__ به خدا قسم ما فرزندان رسول خدا(صلی الله علیه وآله) هستیم.

پیرمرد دیگر تاب نیاورد و عمامه خود را از سر برداشت و پرتاب کرد و گریه سر داد: «عجب ! یک عمر قرآن خواندم و نفهمیدم چه می خوانم !».

او دست های خود را به سوی آسمان گرفت و سه بار گفت: «ای خدا ! من به سوی تو توبه می کنم. خدایا ! من از دشمنان این خاندان، بیزارم».(33)

پیرمرد فهمید که بنی اُمیّه چگونه یک عمر او را فریب داده اند، یزید، پسر پیامبر را کشته است و اکنون زن و فرزندان او را این گونه به اسارت آورده است !

نگاه همه مردم به سوی پیرمرد بود، او کف پای امام سجّاد(علیه السلام) را بر صورت

ص:82

خود گذاشت و گفت: «آیا خدا توبه مرا می پذیرد؟ من یک عمر قرآن خواندم، ولی قرآن را نفهمیدم».(34)

آری ! بنی اُمیّه مردم را از فهم قرآن دور نگه داشتند، زیرا هر کس که قرآن را خوب بفهمد، شیعه اهل بیت (علیهم السلام) می شود.

امام سجّاد(علیه السلام) به او نگاهی کرد و فرمود: «آری، خدا توبه تو را می پذیرد و تو با ما هستی».(35)

پیرمرد توبه کرد. او از این که امام خود را شناخته، خوشحال بود و فریاد برآورد: «ای مردم ! من از یزید بیزارم. او دشمن خداست که خاندان پیامبر(صلی الله علیه وآله)را کشته است. ای مردم ! بیدار شوید !».

مردم همه به این منظره نگاه می کردند و به فکر فرو رفتند. خبر به یزید رسید. او دستور داد تا فوراً گردن آن پیرمرد را بزنند تا دیگر کسی جرأت نکند به بنی اُمیّه دشنام بدهد.

پیرمرد با مردم سخن می گفت و می خواست آنان را از خواب غفلت بیدار کند، امّا پس از لحظاتی، سربازان با شمشیرهایشان از راه رسیدند و او را مظلومانه به شهادت رساندند.

* * *

تو آن خدایی هستی که توبه بندگان خود را می پذیری و گناهان آنان را می بخشی و به همه رفتار آنان آگاهی داری.

دعای کسانی که ایمان آوردند و عمل نیک انجام دادند را مستجاب می کنی و از فضل و رحمت خویش بیش از آنچه آرزو کرده اند به آنان عطا می کنی و برای کافران عذابی شدید آماده کرده ای.

* * *

* نکته اوّل

این آیه می گوید: «خدا به بندگان خود ثروت زیاد نمی دهد تا مبادا آنان طغیان کنند».

اکنون سؤالی به ذهنم می رسد: من گروهی را می شناسم که ثروت زیادی دارند و سر به طغیان نهاده اند. پس چرا خدا به آنان این ثروت را داده است؟ چرا آن ثروت را از آنان نمی گیرد تا دیگر طغیان نکنند؟

این خاطره را در اینجا می نویسم: وقتی کلاس اوّل ابتدایی بودم، خیلی دوست داشتم به حیاط مدرسه بروم و بازی کنم، من کوچک بودم و خیال می کردم به مدرسه آمده ام تا بازی کنم، در ساعت های درس به معلّم اصرار می کردم اجازه بدهد که به حیاط بروم و بازی کنم، معلّم گاهی به من اجازه می داد ولی بیشتر وقت ها از من می خواست تا به درس گوش کنم.

یادم می آید سعید هم کلاسی من بود و ما در یک نیمکت نشسته بودیم، سعید خیلی بازیگوش بود، هر وقت که او می خواست به حیاط برود، معلّم به او اجازه می داد، او گاهی نیم ساعت در حیاط بازی می کرد و وقتی خسته می شد به کلاس می آمد.

آن روزها من خیلی از دست معلّم خود ناراحت بودم و با خود می گفتم: چرا معلّم بین ما فرق می گذارد؟ چرا همیشه به سعید اجازه می دهد به حیاط برود، امّا به من گاهی وقت ها اجازه می دهد؟

بعدها فهمیدم که معلّم سعید را به حال خود رها کرده است، ماندن او در کلاس درس با نماندن او فرقی نداشت، او بچّه درس خوانی نبود. سال ها بعد او را دیدم که بیکار و... بود.

خدا هم عدّه ای از بندگانش را به حال خود رها می کند، هر چقدر آنان طغیان

ص:85

می کنند ثروتشان را از آنان نمی گیرد، زیرا آنان از مسیر هدایت خارج شده اند، خدا آنان را به حال خود رها می کند، امّا اگر کسی در مسیر هدایت باشد، خدا او را به حال خود رها نمی کند، اگر بداند که ثروت به صلاح او نیست، او را به فقر مبتلا می کند.

* نکته دوم:

این آیه می گوید: «خدا به اندازه ای که می خواهد، روزی به بندگانش می دهد».

معنای این سخن چیست؟ اگر من در فقر و محرومیّت بودم، باید دست روی دست بگذارم و هیچ کاری نکنم؟ اگر من تنبلی و سستی کنم به فقر مبتلا می شوم، این فقر را خودم با دست خودم ساخته ام. من وظیفه دارم برای زندگی خود تلاش کنم.

من باید این آیه را به خوبی تفسیر کنم: اگر انسانی در فقر و محرومیّت باشد، باید تلاش و فعّالیّت بیشتری کند، اگر او چنین کاری کرد ولی هیچ دری به روی او باز نشد و فقر او برطرف نشد، نباید ناامید شود، باید بداند که مصلحتی در کار است، او نباید بی تابی کند و مأیوس شود، او نباید فکر کند که خدا او را دوست ندارد.

نه ثروت نشانه این است که خدا ثروتمند را دوست دارد و نه فقر نشانه آن است که خدا فقیر را دشمن می دارد.

* نکته سوم:

بار دیگر این جمله را می خوانم: «خدا به بندگان خود ثروت زیاد نمی دهد تا مبادا آنان طغیان کنند».

لحظه ای فکر می کنم، سؤالی به ذهنم می رسد: آیا ثروت چیز بدی است؟ آیا

ص:86

هر کس ثروتمند باشد، طغیان می کند؟

زمانی می توانم این آیه را به خوبی تفسیر کنم که با قرآن بیشتر آشنا باشم، در قرآن سرگذشت سلیمان(علیه السلام) آمده است. قرآن سلیمان(علیه السلام) را به عنوان «بنده خوب» معرّفی می کند.(36)

سلیمان(علیه السلام) حکومتی بزرگ و ثروتی بیشمار داشت، جنّ ها برای او جواهرات قیمتی از دریاها می آوردند.

در قرآن از پادشاهی سلیمان(علیه السلام)و فقر ایّوب(علیه السلام) سخن به میان آمده است، نه ثروت بد است و نه فقر ! مهم این است که انسان به وظیفه اش عمل کند.

خدا ایّوب(علیه السلام) را به سختی های زیادی مبتلا کرد، او بیمار شد و فرزندانش از دنیا رفتند و به فقر گرفتار شد، سلیمان(علیه السلام) هم پادشاه شرق و غرب دنیا شد. آن دو شکرگزار خدا بودند و تسلیم امر او.

مهم نیست که من پُست، مقام و ثروت دارم یا ندارم، مهم این است که بنده خدا باشم، ارزش انسان به ثروت نیست. فقر و بیماری هم نشانه بدبختی انسان نیست. اگر کسی بنده مؤمنی باشد، همواره شکرگزار خداست، در هر حالی که باشد، تسلیم امر اوست. خدا صلاح و مصلحت بندگان خود را می داند، یکی را بر تخت پادشاهی می نشاند و یکی را آماج سختی ها قرار می دهد.

ص:87

قیامت قدرت داری.

* * *

مناسب است در اینجا دو نکته بنویسم:

* نکته اوّل

در این آیه چنین می خوانیم: «خدا در آسمان ها و زمین جنبندگان را آفرید». معنای این سخن چیست؟

در این آیه واژه «دابّه» استفاده شده است. این واژه به معنای «جنبنده» می باشد و به انسان و همه موجودات زنده (پرندگان، ماهیان دریا، حشرات و...) گفته می شود. خداوند در کره زمین، موجودات بیشماری آفریده است که هر کدام از آنان، نشانه ای از قدرت او می باشند.

قرآن می گوید که در آسمان ها هم «دابّه» وجود دارد، منظور از این سخن چیست؟

به این سخن گوش کنید:

«علی شیر است».

واژه «شیر» دو معنا می تواند داشته باشد:

1 - معنای اصلی: شیر جنگل

2 - معنای مجازی: شجاع

وقتی من می گویم: «علی شیر است»، می خواهم بگویم: «علی شجاع است و از هیچ کس نمی ترسد».

بار دیگر سخن قرآن را می خوانم: در آسمان ها «دابّه» وجود دارد، منظور از این مطلب چیست؟ من باید دقّت کنم.

واژه «دابّه» می تواند دو معنا داشته باشد:

ص:89

1 - معنای اصلی: جنبنده که شامل انسان و حیوان می شود.

2 - معنای مجازی: موجودی که زنده است. این معنا شامل فرشته، انسان و حیوان می شود.

به این جمله قرآن دقّت می کنم: «در آسمان ها دابّه وجود دارد»، گویا واژه «دابّه» در اینجا در معنای مجازی آن استفاده شده است. فرشتگان موجوداتی هستند که زنده اند و فرمان خدا را می شنوند و آن را اطاعت می کنند، با توجّه به این مطلب، می توان به آنان «دابّه» گفت. (البتّه به معنای مجازیِ این واژه).

اکنون این آیه را معنا می کنم: «خدا در آسمان ها و زمین، فرشتگان و انسان و حیوانات را آفرید». معلوم است که جایگاه بسیاری از فرشتگان در آسمان ها می باشد. شبی که پیامبر به سفرِ آسمانی معراج رفت، در هر آسمانی تعداد بیشماری از فرشتگان را دید.

زمین و خورشید و همه کهکشان ها در آسمان اوّل قرار دارند، آسمان اوّل یعنی مجموعه اوّل جهان. این مجموعه از جنس ماده است که ما می توانیم آن را با چشم ببینیم. ولی غیر از این دنیای مادی، شش دنیای دیگر یا شش مجموعه دیگر هم وجود دارد که از آن به دنیای بالا یا ملکوت یاد می شود، در آنجا فرشتگان زیادی وجود دارند.

عدّه ای از این آیه چنین فهمیده اند که در آسمان ها موجوداتی زندگی می کنند که می توان آن ها را با چشم دید و آنان از دنیای مادی هستند، با توجّه به این نکته ای که نوشتم، روشن شد که منظور این آیه چیست، این آیه می گوید که در آسمان ها فرشتگان وجود دارند. هیچ انسانی نمی تواند آن ها را با چشم ببیند، آنان از دنیای دیگری غیر از دنیای مادی هستند.(37)

* نکته دوم

ص:90

در آخر این آیه چنین می خوانم: «خدا هر وقت بخواهد بر جمع کردن فرشتگان، انسان ها و حیوانات قدرت دارد».

منظور از جمع کردن، همان زنده کردن آنان در روز قیامت است. وقتی که اسرافیل در «صور» یا «شیپور» می دمد، همه موجودات زنده (فرشتگان، انسان ها و حیوانات) نابود می شوند، بعد از آن خود اسرافیل هم می میرد. پس از مدّتی (که زمان آن را فقط خدا می داند)، خدا اسرافیل را زنده می کند و او بار دیگر در صور می دمد و همه انسان ها و فرشتگان زنده می شوند.

امّا آیا حیوانات هم زنده خواهند شد؟

آیه 38 سوره انعام از روز قیامت سخن می گوید، روزی که همه گروه ها و امّت ها زنده خواهند شد و برای حسابرسی به پیشگاه خدا می آیند تا کسی که ستمگری نموده است، سزای ستم خویش را ببیند. در آن روز خدا حیوانات را هم زنده می کند.

اگر حیوانی به حیوان دیگر، یک شاخ هم زده است، هر دوی آنان زنده می شوند، حیوانی که مورد ظلم واقع شده است، شاخ را به دیگری می زند، آری، نظام هستی بر اساس عدالت برقرار شده است، هر کس ظلمی کند، باید سزای آن را ببیند. البتّه وقتی حسابرسی حیوانات تمام شد، آنان به خاک تبدیل می شوند و بهشت و جهنّم ندارند.(38)

خدا برای حیوانات فهم و شعوری به اندازه خودشان قرار داده است. قرآن از سخن گفتن مورچگان با سلیمان(علیه السلام) و سخن گفتن هدهد با او سخن به میان آورده است.

شعور و درک آنان، چیزی است که به فهم ما در نمی آید، چگونگی زنده شدن آن ها در روز قیامت هم چیزی است که از فهم ما پوشیده است. قرآن

ص:91

می خواهد بگوید خدا قدرت دارد که فرشتگان، انسان ها و حیوانات را زنده نماید.(39)

* * *

و ستم زیاد شود، باران کم می شود و خشکسالی می شود. وقتی مردم زکات واجب خویش را ندهند، فقر و فلاکت در جامعه زیاد می شود، وقتی مردم شکر نعمت های تو را به جا نیاورند و همواره ناسپاسی کنند، برکت از میان آنان می رود.(41)

این قانون را دانستم، سعی می کنم که از گناهان دوری کنم تا به بلاها گرفتار نشوم، امّا اکنون یک سؤال دارم:

«اگر بلاها به خاطر گناهان است، پس چرا پیامبر و امامان که معصوم بودند، این قدر به بلاها گرفتار شدند؟ ما باور داریم آنان از هر گناهی به دور بوده اند، پس چرا آماج انواع بلاها بوده اند؟».

برای یافتن جواب سؤال خویش مطالعه می کنم...

* * *

در زندگی انسان ها، حوادث ناگواری پیش می آید، از این پس بهتر است این حوادث را به دو «عنوان» نام گذاری کنیم:

* بلاها: بلا حادثه ای است که در اثر گناه و معصیت پیش می آید و در واقع نتیجه گناهان است. اگر کسی هرگز به گناه آلوده نشود، بلاها سراغ او نمی آیند.

* سختی ها: ممکن است کسی اصلاً گناهی نکند، امّا برای او حادثه ای پیش بیاید، این حادثه هیچ ربطی به گناه ندارد، این حادثه برای او پیش می آید تا مقام او بالاتر برود.

شنیده ام که تو هر کس را بیشتر دوست داری، سختی بیشتری برای او می فرستی.

روح انسان فقط در کوره سختی ها است که می تواند از ضعف ها و کاستی های خود آگاه شود و به اصلاح آن ها بپردازد. سختی ها بد نیست، بلکه

ص:93

سبب می شود تا از دنیا دل بکنیم و بیشتر به یاد تو باشیم و تنها به درگاه تو رو آورده و تضرّع کنیم !

اگر سختی ها نباشد دل ما اسیر دنیا می شود، ارزش ما کم و کم تر می شود، سختی ها، دل های ما را آسمانی می کند. سختی ها می تواند کفّاره گناهان ما باشد و روح و جان ما را از تاریکی های گناهان پاک کند.

* * *

وقتی که پیامبران و امامان را آفریدی، از آنان عهد گرفتی که بر سختی ها صبر کنند و آنان به این پیمان تو وفادار باقی ماندند و از جان برای حفظ دین، مایه گذاشتند و خود را در راه تو فدا نمودند.

آنان سختی های زیادی را تحمّل کردند، امّا آن سختی ها، بلا نبود !

این پاسخ سؤال من است: تو پیامبران و امامان را به سختی ها گرفتار می کنی، ولی آنان به بلایی که نتیجه گناهان باشد، هرگز گرفتار نمی شوند.

ص:94

کسی که با کشتی به دریا سفر می کند، وقتی طوفان سهمگین فرا می رسد، هیچ چیز غیر از لطف تو نمی تواند او را نجات دهد، کسانی که با قرآن ستیزه می کنند و با آن دشمنی می کنند باید بدانند که اگر عذاب تو فرا رسد، هرگز راه فراری ندارند، تو چند روزی به آنان فرصت می دهی امّا سرانجام مهلت آنان به پایان می رسد و آن وقت هیچ پناهگاهی ندارند.

* * *

خدا آب را به گونه ای آفریده است که کشتی ها می توانند بر روی آن شناور باشند و این نشانه ای از قدرت اوست.

امروزه بیش از نود درصد حمل کالا در جهان با کشتی انجام می پذیرد، صادرات و واردات، برای توسعه یک کشور، لازم است، امّا اگر کشتی ها نبودند، هرگز تجارت جهانی این قدر رونق نداشت. بعضی از کشتی ها می توانند 14 هزار کانتینر را به راحتی حمل کنند. در سال 1392 هجری شمسی اعلام شد که کشور کره جنوبی، کشتی جدیدی می سازد که می تواند 90 هزار کانتینر را در خود جای دهد.

* * *

گروهی از کافران برای این که ثروت و منافع خود را از دست ندهند به محمّد(صلی الله علیه وآله) ایمان نیاوردند، آنچه به آنان داده شده است، دنیا و زینت های آن است، ثروت دنیا، زودگذر و بیوفاست، آنچه نزد توست برای مؤمنان بهتر و پایدارتر است.

آری، کافران از ترس این که ثروت و ریاست خود را از دست بدهند، ایمان نمی آورند، در حالی که دیر یا زود، مرگ سراغ آنان می آید و آنان باید با دست خالی از این دنیا بروند، چرا آنان فکر نمی کنند اگر ایمان بیاورند، بهشت جاودان از آنِ آنان خواهد بود؟

* * *

بهشت تو از همه دنیا و آنچه در دنیاست بهتر است، دنیا به هیچ کس وفا نکرده است، دنیا نابود می شود امّا این بهشت است که باقی است و هرگز نعمت های آن تمام نمی شود.

تو این بهشت را برای مؤمنان آماده کرده ای، من دوست دارم بدانم این مؤمنان چه ویژگی هایی دارند.

در اینجا هشت ویژگی آنان را برایم برمی شماری:

توکّل، تقوا، عفو، اطاعت، اقامه نماز، مشورت، انفاق و ظلم ستیزی.

هر کس که این ویژگی ها را داشته باشد، جایگاه او بهشت خواهد بود و از نعمت های زیبای آن بهره مند خواهد شد.

* * *

اکنون وقت آن است که این ویژگی ها بیشتر روشن شود:

* ویژگی اوّل: توکّل

مؤمنان در همه کارهای خود بر تو توکّل می کنند.

ص:97

معنای توکّل چیست؟ بعضی ها معنای توکّل را خوب نفهمیده اند، آنان تصوّر می کنند باید وسایل و اسباب عادی را کنار بگذارند و تنها به تو امیدوار باشند، این درست نیست. توکّل این است که من اقدامات لازم را انجام دهم، وسایل عادی را فراهم کنم و وظیفه خود را درست انجام دهم، پس از آن به لطف و حمایت تو چشم بدوزم.

* ویژگی دوم: تقوا

مؤمنان از گناهان بزرگ و زشتی ها پرهیز می نمایند. گناهان به دو دسته تقسیم می شوند:

الف. گناه بزرگ (گناه کبیره)

به هر گناهی که از نظر تو، بزرگ و پر اهمیّت است، گناه بزرگ می گویند، در قرآن برای بعضی از گناهان، وعده آتش جهنّم داده ای، همه آن ها گناه بزرگ اند. مثل قتل، رباخواری، زنا.

ب. گناه کوچک (گناه صغیره)

به گناهانی که در قرآن درباره آنان وعده آتش داده نشده است، گناه کوچک یا صغیره می گویند.

پرهیز از گناهان بزرگ سبب بخشش گناهان کوچک می شود، در واقع دوری از انجام گناهان بزرگ، نوعی حالت تقوا در انسان ایجاد می کند که می تواند آثار گناهان کوچک را بشوید. با این مثال مطلب واضح تر می شود: در علم پزشکی می گویند: اگر انسان از مواد سمّیِ خطرناک پرهیز کند، خود بدن می تواند آثار نامطلوب برخی غذاها را از بین ببرد.

این فهرست گناهان کبیره است:

1 - شرک و بُت پرستی 2 - ناامیدی از رحمت و مهربانی خدا 3 - ایمن

ص:98

دانستن خود از عذاب خدا 4 - عاقّ پدر و مادر شدن (نارضایتی پدر و مادر از انسان) 5 - کشتن بی گناه، خودکشی 6 - جادوگری 7 - نسبت دادن زنا به زنان پاک 8 - خوردن مال یتیم 9 - فرار از میدان جنگ 10 - رباخواری 11 - زنا (همجنس بازی و خودارضایی نیز گناه کبیره است) 12 - سوگند دروغ 13 - خیانت در امانت های مردم 14 - ندادن زکات واجب 15 - گواهی ناحق دادن، کتمان شهادت، (کتمان شهادت یعنی: در جایی که باید شهادت بدهم، از این کار، خودداری کنم) 16 - شرابخواری 17 - ترک عمدی نماز 18 - ترک عمدی هر عملی که خدا واجب کرده است 19 - قطع ارتباط با خویشان (صله ارحام نکردن). 20 - اصرار بر گناهان صغیره 21 - غیبت کردن مؤمنان.(42)

* ویژگی سوم: عفو

مؤمنان وقتی عصبانی می شوند خود را کنترل می کنند و دست به ظلم و ستم نمی زنند بلکه دیگران را می بخشند.

قرآن نمی گوید: «مؤمنان عصبانی نمی شوند»، هر انسانی ممکن است عصبانی شود، مهم این است که در آن حالت، ظلم و ستمی انجام ندهد و با عفو و بخشش رفتار کند.

* ویژگی چهارم: اطاعت

مؤمنان فرمان تو را با جان و دل می پذیرند و به آنچه تو به آنان دستور داده ای، عمل می کنند، زندگی آنان، رنگ و بوی قرآن تو را دارد، آنان قرآن را کتاب زندگی می دانند.

* ویژگی پنجم: اقامه نماز

مؤمنان نماز را برپا می دارند، وقتی صدای اذان را می شنوند، از کار خود دست می کشند و به نماز می ایستند. آنان روح خویش را با نماز جانی دوباره

ص:99

می بخشند، از دنیای خاکی دل برمی کنند و به معراج یاد تو می آیند که نماز معراج اهل ایمان است.

* ویژگی ششم: مشورت

آنان در کارهای خود با دیگران مشورت می کنند و از تجربیات آنان بهره مند می شوند، کسی که در کارهای خود مشورت کند از لغزش ها و خطاها در امان خواهد بود. هیچ کس از مشورت کردن پشیمان نشده است.(43)

* ویژگی هفتم: انفاق

مؤمنان از هر آنچه که به آنان داده ای، به دیگران انفاق می کنند و نیازمندان را فراموش نمی کنند. آنان می دانند که از خود چیزی ندارند، این تو هستی که به آنان علم و دانش یا ثروت و دارایی داده ای، آنان خود را صاحب دارایی های خود نمی دانند، وقتی آنان به دیگران کمک می کنند، جلوه مهربانی تو می شوند.

* ویژگی هشتم: ظلم ستیزی.

اگر به آنان ستم شود، تسلیمِ ظلم نمی شوند و دیگران را به یاری می طلبند. شخص ستمدیده اگر نتواند به تنهایی شرّ ستمگر را از سر خود کوتاه کند، باید از دیگران کمک بخواهد و وظیفه مسلمانان است که ستمدیده را یاری کنند.

* * *

النَّاسَ وَیَبْغُونَ فِی الاَْرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ (42) وَلَمَنْ صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الاُْمُورِ (43)

من با هشت ویژگی مؤمنانی که بهشت در انتظار آنان است، آشنا شدم، ویژگی هشتم درباره این بود که مؤمن هرگز در برابر ظلم، سازش نمی کند، او با ستمگر مبارزه می کند و از دیگران کمک می خواهد.

در اینجا درباه شخص ستمدیده و شخص ستمگر، شش نکته مهم را بیان می کنی:

1 - ستمدیده نباید از مسیر عدالت خارج شود، او فقط حقّ دارد ستمگر را به اندازه ظلمی که کرده است، مجازات کند، آری، کیفر بدی، مجازاتی است همانند آن و نه بیشتر !

2 - اگر ستمدیده بر ستمگر پیروز شد، خوب است ستمدیده کمی فکر کند و در مجازات ستمگر عجله نکند. اگر ستمگر واقعاً از کارِ خویش پشیمان است، خوب است او را ببخشد، تو در مقابل این بخشش به او پاداش می دهی.

3 - اگر ستمگر به ظلم خود ادامه دهد و از کرده خود پشیمان نباشد، بخشش لازم نیست که تو هرگز ظالمان را دوست نداری.

4 - ستمدیده ای که بر او ظلم شده است، اگر از ستمگر انتقام بگیرد، هیچ سرزنشی بر او نیست، این حقّ اوست که ستمگر را مجازات کند و هیچ کس حق ندارد او را سرزنش کند.

5 - سرزنش برای آن ستمگرانی است که به مردم ظلم می کنند و به ناحق روی زمین، ظلم روا می دارند، به راستی که عذاب سختی در انتظار آنان است.

6 - اگر آن ستمدیده شکیبایی کند و ستمگر را ببخشد، کار بزرگی انجام داده

ص:101

است. این کار ارزشمندترین کارها می باشد و تو به او پاداش بزرگی خواهی داد.

* * *

یاری نخواهد کرد، آن روز دیگر نمی توانند به یکدیگر سود و زیانی برسانند، فرشتگان زنجیرهای آهنین بر گردن آن ها می اندازند و آن ها را با صورت بر روی زمین می کشانند و به سوی جهنّم می برند.

وقتی آنان آتش سوزان جهنّم را می بینند، هراسان می شوند و می گویند: «آیا راهی برای بازگشت به دنیا و جبران گذشته ها وجود دارد؟».

آیا آنان می خواهند گذشته خود را جبران کنند؟

آیا واقعاً چنین تصمیمی گرفته اند؟

تو می دانی آن ها دروغ می گویند، اگر به دنیا بازگردند، همین که چند روزی گذشت و خاطره آتش جهنّم از ذهنشان کنار رفت، بار دیگر به کفر و بُت پرستی رو می آورند، آزموده را آزمودن خطاست.

* * *

ببینند، ولی نمی توانند از آن هم غافل باشند، پس با گوشه چشم به آن نگاه می کنند، ترس سر تا پای آنان را فرا می گیرد.

مؤمنان به سوی بهشت حرکت می کنند، بهشتی که نهرهای آب از زیر درختان آن جاری است، اینجاست که مؤمنان به آن ستمکاران اشاره می کنند و می گویند: «زیانکاران واقعی این ها هستند، سرمایه وجودی خویش را تباه کردند، آنان بستگان و پیروان خود را گمراه کردند و به خود و دیگران خسارت زدند، امروز حقیقت آشکار شد و آنان زیانکار شدند».

آری، تو عذابی دردناک برای ستمکاران آماده کرده ای و آنان برای همیشه در این عذاب خواهند بود و هیچ راه نجاتی برای آنان نخواهد بود، آنان در دنیا، یکدیگر را یاری می کردند، امّا آن روز دیگر هیچ یار و یاوری ندارند، هیچ کس نمی تواند به جز تو آنان را نجات دهد، تو هم آنان را به حال خود رها می کنی و رحمتت را از آنان می گیری، آری تو هر کس را که به حال خود رها کنی، هیچ راه نجاتی ندارد.

* * *

روز قیامت فرا رسد، بدانید هر کس در آن روز به خشم من گرفتار گردد، هیچ راه فراری نمی یابد، پناهی برای او نیست و او نمی تواند چیزی را انکار یا پنهان کند و عذاب من او را فرا می گیرد».

* * *

انسانی که به راه گمراهی می رود، بین «غفلت» و «ناسپاسی» پرسه می زند، اگر تو به او نعمتی بدهی به غفلت مبتلا می شود و رو به سرکشی می نهد، اگر به خاطر گناهانش، بلایی را بر او بفرستی، ناسپاسی می کند، به راستی که انسان، بسی ناسپاس است. وقتی بلا نازل می شود، او دنیا را تیره و تار می بیند و آرامش خود را از دست می دهد و زبان به کفر می گشاید. او لحظه ای فکر نمی کند، فقط به آن بلا فکر می کند و به آن همه نعمت دیگری که پیرامون اوست، فکر نمی کند.

او به نداشته هایش فکر می کند و به داشته هایش فکر نمی کند و برای همین است که ناسپاسی می کند.

آری، او حکمت کار تو و مصلحت خود را نمی داند، پس زود قضاوت می کند و زبان به ناسپاسی باز می کند، کسی که باور دارد که تو خیرِ بندگان خود را می خواهی، هرگز چنین نمی کند.

گاهی تو نعمتی را به صلاح بنده ای نمی دانی پس آن نعمت را از او می گیری، امّا او بنای داد و فریاد را می گذارد، این حکایت بیشتر انسان ها می باشد.

مؤمنانی که در سختی ها صبر پیشه می کنند و عمل نیک انجام می دهند، از ناشکری و غرور و فخرفروشی دورند، آنان هرگز از محدوده اطاعت و بندگی تو بیرون نمی روند، هنگام سختی ها، صبر می کنند و هنگام نعمت ها شکر تو را به جا می آورند.

* * *

این سخن درس بزرگی برای من است، اگر تو به من نعمتی دادی، نباید دچار غرور شوم و تو را از یاد ببرم، همچنین وقتی بلایی به من رسید، نباید ناسپاسی کنم، باید به نعمت های فراوان دیگری که تو به من دادی، فکر کنم،

ص:106

هرگز زبان به اعتراض باز نکنم و بنده شکرگزار تو باشم و بر بلا صبر کنم.

فرمانروایی آسمان ها و زمین از آنِ توست، تو هر چه را بخواهی می آفرینی، همه نیازمند لطف تو هستند و هیچ کس از خود چیزی ندارد، اگر من به چنین مطلبی یقین داشته باشم، دیگر در هنگام بلا ناامید نمی شوم و هنگام نعمت، مغرور نمی گردم.

آری، همه چیز در دست توست، تویی که نعمت می دهی، تویی که آن را می ستانی، تو به هیچ چیز نیاز نداری، تو هرگز ظلم و ستم نمی کنی، کسی ستم می کند که نیازمند باشد، آسمان ها و زمین از آنِ توست، تو به هیچ چیز نیاز نداری !

* * *

برایم بگو که همه چیز در دست توست و انسان ها از خود هیچ ندارند، برایم مثالی بزن تا این حقیقت را به چشم خود ببینم !

* * *

ای انسان ! لحظه ای فکر کن !

به بعضی ها دختر می دهم و آنان هیچ پسری ندارند.

به بعضی ها پسر می دهم و آنان هیچ دختری ندارند.

به بعضی ها هم دختر و هم پسر می دهم.(44)

بعضی ها را هم عقیم قرار داده ام، آنان هر کاری هم کنند، بچّه دار نخواهند شد.

این مثالی کوچک از این است که من همه کاره این جهان هستم، این مثالی زنده و آشکار است. بدان که من دانا و توانا هستم.

* * *

ص:107

انسان در زمینه های زیادی پیشرفت کرده است امّا هرگز نمی تواند کسی را که عقیم است، بچّه دار کند یا اگر کسی پسر می خواهد، کاری کند که فرزندش پسر شود و بالعکس.

همه داروها و غذاها می توانند احتمال را افزایش دهند و هرگز نتیجه قطعی نیست.

تولّد فرزند فقط در دست توست، تو به هر کس که بخواهی فرزندانی عطا می کنی و هر کس را بخواهی، عقیم می کنی، اگر همه کسانی که ازدواج می کنند بچّه دار می شدند، کمتر کسی از قدرت تو یاد می کرد، تو چنین خواسته ای که عدّه ای را عقیم قرار دهی تا همه بدانند این تو هستی که از نطفه ای ناچیز، انسان می آفرینی.

اکنون با باوری عمیق چنین می گویم: خدایا ! فرمانروایی آسمان ها و زمین از آنِ توست، تو هر چه را بخواهی می آفرینی، تو همه کاره این جهانی ! همه به لطف تو محتاج هستند.

ص:108

روزی، بزرگان مکّه دور هم جمع شدند تا فکر تازه ای کنند، یکی از آنان که با یهودیان ارتباطی داشت، رو به بقیّه کرد و گفت:

__ من شنیده ام که موسی با خدا سخن گفته است، یهودیان می گویند که موسی، خدا را در کوه طور دیده است.

__ خوب، منظور تو از این حرف چیست؟

__ ما باید نزد محمّد برویم و به او بگوییم: «تو می گویی پیامبر خدا هستم، موسی پیامبر بود، خدا را دید، تو کِی خدا را دیدی؟ خدا چه شکلی بود؟».

__ خوب. او پاسخی به ما می دهد. بعد از آن چه کنیم؟

__ او برای ما می گوید که خدا را چطوری دیده است، آن وقت ما در میان مردم به او می گوییم: «موسی خدا را به شکل دیگری دیده است، معلوم می شود که تو خدا را ندیده ای، پس تو پیامبر نیستی !».

__ آفرین بر این هوش تو ! آفرین ! (45)

* * *

محمّد(صلی الله علیه وآله) کنار کعبه است و برای مردم قرآن می خواند، همه ساکت شده اند و به صدای او گوش می دهند، بزرگان مکّه نزد او می آیند و به او چنین می گویند:

__ ای محمّد ! آیا هنوز هم خود را پیامبر می دانی؟

__ آری. خدا مرا برای هدایت شما به پیامبری فرستاده است.

__ ای محمّد ! موسی خدا را دید و خدا با او سخن گفت، اگر تو واقعاً پیامبر هستی، آیا خدا را دیده ای؟

اینجاست که این سه آیه را بر محمّد(صلی الله علیه وآله) وحی می کنی و از او می خواهی تا

ص:110

جواب آنان را بدهد.

* * *

ای محمّد ! به این مردم بگو که هیچ کس نمی تواند مرا ببیند، موسی(علیه السلام) پیامبر من بود، امّا هرگز مرا ندید، من با یکی از این سه راه با بندگانم سخن می گویم: یا وحی می فرستم یا از پس پرده غیب با او سخن می گویم یا فرشته ای را می فرستم تا به فرمان من، سخنی را به او برساند. من خدای بلندمرتبه و فرزانه هستم.

* * *

اکنون مناسب می بینم چهار نکته بنویسم:

* نکته اوّل

خدا بالاتر از این است که جسم داشته باشد و به چشم دیده شود، هیچ پیامبری خدا را با چشم ندیده است، موسی(علیه السلام) هم هرگز خدا را ندید.

در شبی که موسی(علیه السلام) به کوه طور آمد، درختی از دور دید که نورانی بود، آن شب، خدا نوری را آفرید و آن نور بر آن درخت جلوه گر شد.

هر چه با چشم دیده شود، مخلوق است. هر چیزی که با چشم دیده شود، یک روز از بین می رود و خدا هرگز از بین نمی رود، خدا صفات و ویژگی های مخلوقات را ندارد، اگر خدا یکی از آن صفات را می داشت، می شد او را با چشم دید، امّا دیگر خدا همیشگی نبود، گذر زمان او را هم دگرگون می کرد.

آری، خدا یگانه است، هیچ صفتی از صفات مخلوقات خود را ندارد، هرگز نمی توان او را حس کرد و دید.

ص:111

* نکته دوم

خدا گروهی از بندگانش را برای پیامبری برمی گزیند و پیام خود را به آنان می رساند. به پیامی که خدا به انسانی می رساند «وحی» می گویند.

در زبان عربی وقتی کسی به صورت مخفیانه پیامی را به دیگری می رساند از واژه «وحی» استفاده می کنند.

خاطره ای را در اینجا نقل می کنم: چند سال پیش می خواستم ماشینی خریداری کنم، به چند نفر خبر دادم. یک روز یک نفر درِ خانه ام را زد و گفت: این ماشین را برای شما آورده ام و فروشی است. او از آن ماشین تعریف زیادی کرد و من علاقه مند شدم که ماشین را بخرم، ولی یک لحظه گفتم که با همسایه ام مشورت کنم. همسایه ام آمد و فهمید که من شیفته این ماشین شده ام، چون قیمت آن را خیلی مناسب دیده بودم. او دستی بر بدنه ماشین کشید و وقتی صاحب ماشین نگاهش به طرف دیگر بود، ابروی خود را به بالا انداخت، او با این اشاره به من فهماند که نباید این ماشین را بخرم. اینجا بود که من به صاحب ماشین گفتم که این ماشین را نمی خرم. همسایه من در نوجوانی در مغازه صافکاری کار کرده بود و به راحتی فهمید که آن ماشین یک بار چپ کرده است و برای همین قیمت آن این قدر پایین است.

وقتی همسایه من با اشاره ابرو مرا از خریدن نهی کرد، سخنی نگفت، او فقط با سرعت و فقط با اشاره مطلبی را به من فهماند، در زبان عربی به این کار «وحی» می گویند.

وقتی خدا پیامی را به پیامبری می گوید، این کار سریع انجام می گیرد و هیچ

ص:112

کس دیگر از آن باخبر نمی شود، هیچ کس نمی داند خدا چه پیامی را به پیامبر خود منتقل کرده است، برای همین به ارتباط خدا با پیامبران «وحی» می گویند.

* نکته سوم

بعضی خواسته اند «وحی» را با علوم بشری معنا کنند، آنان گاهی وحی را «تجربه شخصی» معنا می کنند، گاهی آن را «نبوغ فکری» می خوانند و گاهی آن را «پیامی از ضمیرناخودآگاه» می دانند.

«وحی» بزرگ ترین اتّفاق جهان است، هیچ کس از حقیقت آن باخبر نیست. آنان چگونه می خواهند با علم ناقص خویش، «وحی» را تفسیر کنند؟

در اینجا مثالی می زنم: اگر من به شهری بروم که همه مردم آن کور هستند، چه می بینم؟ مردمی که هرگز جهان اطراف خود را ندیده اند، ماه، خورشید، ستارگان، آسمان، گل های زیبا و...

آنان فقط این اسم ها را شنیده اند، من به آنان می گویم که خدا به انسان ها، نعمت بینایی داده است، ما می توانیم جهان اطراف خود را ببینیم. گروهی از آنان تصمیم می گیرند تا بینایی را تفسیر کنند و راز آن را بیان کنند، آنان هر چه درباره بینایی بگویند، حقیقت آن را نگفته اند چون آن را درک نکرده اند.

کسانی که «وحی» را به «تجربه شخصی»، «نبوغ فکری» و «پیام ضمیرناخودآگاه» تفسیر می کنند، حقیقت را ندیده اند و برای همین خیالات خود را بیان می کنند. «وحی» رازی است میان خدا و پیامبران ! هیچ کس دیگری از حقیقت آن آگاه نیست.

ص:113

* نکته چهارم

«وحی» ارتباط خدا با پیامبران است، خدا پیام خود را با یکی از این سه راه به پیامبرانش می رساند:

1 - پیام خود را به قلب پیامبر فرو می فرستد.

خدا به پیامبران زیادی (مانند نوح و ابراهیم(علیهما السلام)) این گونه پیام خود را منتقل کرد.

2 - از پشت پرده غیب با او سخن می گوید. خدا با موسی(علیه السلام)این گونه سخن گفت. خدا صدایی را در فضا ایجاد نمود و موسی(علیه السلام)آن صدا را با گوش خود شنید. این صدا، صدایِ خدا نبود، زیرا خدا مثل انسان نیست که سخن بگوید، این صدا، صدایی بود که خدا آن را خلق کرد.

3 - جبرئیل را که فرشته امین وحی است را می فرستد تا پیام او را به پیامبر برساند.

وقتی زندگی پیامبر اسلام را بررسی می کنیم می بینیم که خدا پیام خود را بیشتر به واسطه جبرئیل بر او نازل می کرد، البتّه گاهی خدا پیام خود را بر قلب او هم نازل می کرد، همان گونه که از پشت پرده غیب هم با او سخن گفته است.

* * *

الاُْمُورُ (53)

قرآن به فرمان تو بر محمّد(صلی الله علیه وآله)نازل شد، همان قرآنی که مایه حیات دل های انسان ها می باشد، قبل از این که قرآن بر محمّد(صلی الله علیه وآله) نازل شود، او از قرآن خبر نداشت، او نمی دانست قرآن چیست و به محتوای آن، ایمان و آگاهی نداشت، این لطف تو بود که شامل حال او شد و قرآن بر او نازل شد و او به تمام محتوای آن ایمان پیدا کرد.

تو قرآن را نوری قرار دادی که به وسیله آن هر کس را که بخواهی هدایت کنی، هر انسان حقیقت جویی از هدایت قرآن بهره مند می شود و به آن ایمان می آورد، امّا هر کس راه لجاجت را برگزیند از هدایت آن بی بهره می گردد، تو قرآن را برای همه انسان ها فرستادی، امّا فقط کسانی این هدایت را می پذیرند که خودشان ایمان به قرآن را انتخاب کنند، کسی که قرآن را می شنود ولی از روی لجاجت به آن ایمان نمی آورد هدایت نمی شود.

تو از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا به وسیله این قرآن، مردم را به راه راست راهنمایی کند، راه راست، همان راه توست، آنچه در آسمان ها و زمین است از آنِ توست، بازگشت همه به سوی توست.

* * *

در آیه 52 چنین می خوانم: «ای محمّد ! تو قبل از این که قرآن به تو نازل شود نمی دانستی کتاب و ایمان چیست».

منظور از «کتاب»، قرآن است.

منظور از «ایمان» این است که پیامبر قبل از نزول قرآن، به محتوای آن ایمان

ص:115

نداشت. محمّد(صلی الله علیه وآله) از دین و آیین پیامبران قبل پیروی می کرد، او یکتاپرست بود و هرگز بُت ها را نپرستید.

مناسب است سخنی از علی(علیه السلام)را در اینجا بنویسم. علی(علیه السلام)می گوید: «وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله)کودک بود، خدا یکی از فرشتگان را همراه او کرد. این فرشته همواره محمّد(صلی الله علیه وآله) را به خوبی ها راهنمایی می کرد».(46)

از این سخن فهمیده می شود که لطف و هدایت خدا از همان کودکی شامل محمّد(صلی الله علیه وآله)شده است، البتّه او در آن زمان، وظیفه نداشته است دیگران را به یکتاپرستی فرا بخواند. وقتی او به سنّ چهل سالگی رسید، خدا او را به پیامبری مبعوث کرد و قرآن را بر قلب او نازل کرد و از او خواست تا مردم را به یکتاپرستی فرا خواند. او قبل از این که پیامبر شود، یک لحظه هم بُت ها را نپرستید.

* * *

راه راست همان راه توحید، نبوّت و امامت است، خدا از پیامبرش خواست تا علی(علیه السلام) را به مردم معرّفی کند و از آنان بخواهد از او پیروی کنند. خدا هرگز انسان ها را بدون امام رها نمی کند، او دوازده امام را از گناه و زشتی ها پاک گرداند و به آنان مقام عصمت داد و وظیفه هدایت مردم را به دوش آنان نهاد.

امروز راه مهدی(علیه السلام) راهی است که مرا به سعادت می رساند، پیروی از مهدی(علیه السلام)، همان راه راست است که مایه رستگاری و سعادت می شود.(47)

ص:116

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» است و سوره شماره 43 قرآن می باشد.

2 - «زُخرُف» به معنای «زیورها و زینت های دنیا» می باشد. در آیه 35 به این زیورها و زینت ها اشاره شده است و به همین دلیل این سوره را به این نام می خوانند.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: سختی هایی که پیامبران در راه دعوت مردم به یکتاپرستی تحمّل کردند، پرهیز از بُت پرستی، دشمنی بُت پرستان مکّه با پیامبر، اشاره به داستان موسی(علیه السلام) و دشمنی های فرعون با او، اشاره به نبوّت عیسی(علیه السلام)، نعمت های بهشتی در انتظار مؤمنان است و عذاب جهنّم در انتظار کافران...

ص:118

این گونه عظمت قرآن را برای همه بگویی.

این سخن توست: قرآن در «امّ الکتاب» بلند مرتبه و استوار است، «امّ الکتاب»، همان علم مخصوص توست که هیچ کس از آن علم خبر ندارد.

* * *

«ابن صَوحان» یکی از یاران باوفای علی(علیه السلام) بود، او همواره امام خویش را یاری می کرد، در جنگ «جَمَل» او با رشادت با دشمنان علی(علیه السلام) جنگ نمود و سرانجام در خاک و خون غلطید. لحظات آخر عمر او بود، علی(علیه السلام) با عجله بر سر بالین او آمد و سر او را به سینه گرفت و فرمود: «خدا تو را رحمت کند که تو مرا بارها یاری کردی».

ابن صَوحان چشم خود را باز کرد و گفت: «آقای من ! خدا به شما پاداش نیک دهد. آمدی سر مرا به سینه گرفتی. آقای من ! تو در امّ الکِتاب، علی حکیم هستی».

این گونه ابن صوحان در آخرین لحظات عمر خود به آیه 4 این سوره اشاره کرد و جان داد.(48)

این همان «بطنِ قرآن» است.

«بطنِ قرآن» یعنی معنایی که از نظرها پنهان است و خیلی ها از آن اطّلاع ندارند، بر اساس این معنا: «منظور از امّ الکتاب، سوره حمد می باشد»، «منظور از «علی»، شخص امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)، امام اوّل شیعیان می باشد».

وقتی سوره حمد را می خوانیم به آیه «اهدنا الصراط المستقیم» می رسیم: از خدا می خواهیم ما را به راه راست هدایت کند.

منظور از راه راست در سوره حمد، راه علی(علیه السلام) می باشد، راه راست همان راه امامت است، راه امامت، ادامه راه خدا و پیامبران می باشد.

ص:120

با توجّه به این مطالب می توان چنین گفت: «خدا در سوره حمد از علی(علیه السلام)یاد کرده است».

در سوره «امّ الکتاب» واژه «راه راست» آمده است، نزد خدا این «راه راست»، همان راه علی(علیه السلام) است، همان علی(علیه السلام) که همه کارهایش از روی حکمت بود، صبر و جهاد او از روی حکمت بود، او پس از پیامبر، بیست و پنج سال در خانه نشست و صبر کرد، صبر او از روی ضعف نبود، او قدرت آن را داشت که دشمنان را نابود کند، امّا او صبر کرد تا اسلام از بین نرود. همه کارهای او از روی «حکمت» بود. او «علیّحکیم» بود.(49)

* * *

هستی را متوجّه می شود و می فهمد که این جهان خالق دانا و توانا دارد، خدایی یگانه و مهربان !

تو به همه انسان ها، نور عقل و فطرت داده ای تا بتوانند راه سعادت را پیدا نمایند.

اگر از انسان ها پرسیده شود: «این آسمان ها و زمین را چه کسی آفریده است؟»، فطرت آنان، پاسخ را به خوبی می داند و در جواب می گویند: «خدای توانا و دانا، آسمان و زمین را خلق کرده است». این نور فطرتی است که تو در نهاد انسان ها قرار دادی.

پس چرا عدّه ای حقّ را انکار می کنند و به بُت پرستی رو می آورند؟

تو فطرت همه را پاک و خداجو آفریدی، امّا به انسان، اختیار هم دادی تا او راهش را خود انتخاب کند، عدّه ای حقّ را انکار می کنند، نتیجه این کار آنان، این است که نور عقل و فطرت در دل هایشان خاموش می شود، هر کس لجاجت به خرج دهد و بهانه جویی کند و معصیت تو را انجام دهد، نور فطرت از او گرفته می شود، بر دل او مهر می زنی و او به غفلت مبتلا می شود، دیگر سخن حقّ را نمی شنود و حقّ را نمی بیند.

* * *

است، زمین همراه با این کهکشان، در هر ثانیه، سیصد کیلومتر حرکت می کند ! امّا زمین، تنها خانه انسان، چقدر آرام به نظر می رسد ! انسان به راحتی می تواند بر روی زمین زندگی کند، تو در زمین، کوه های ثابت و پابرجایی قرار دادی تا مایه آرامش زمین باشد، این کوه ها هستند که زمین را از لرزش حفظ می کنند.

* * *

آن کسی که قدرت دارد از خاکی مرده، این همه گیاه را سبز کند، می تواند از همین خاک، مردگان را زنده کند !

چرا آنان چشم خویش را بر عجایب این دنیا بسته اند؟

در زمستان، درختان، چوبی خشکیده به نظر می آیند، چه کسی از این چوب، میوه های خوشمزه و زیبا بیرون می آورد؟ چه کسی دانه گندم را سبز می کند و کشتزاری را چنان پدیدار می سازد؟ دانه گندم در دل خاک است، بهار که فرا می رسد، جوانه می زند و از دل خاک سر برمی دارد و رشد می کند. این ها همه نمونه هایی از قدرت توست.

آری، وعده تو حقّ است، تو مردگان را در روز قیامت زنده می کنی و تو بر هر کاری که بخواهی، توانایی. روز قیامت سرانجام فرا می رسد، هیچ شک و تردیدی در آن نیست، تو مردگان را از قبرها برمی انگیزی و آنان برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند تا نتیجه اعمال خود را ببینند.

* * *

تو دوست داری وقتی انسان ها به سفر می روند، نعمت های تو را یاد کنند و چنین بگویند: «حمد و ستایش برای آن خدایی است که کشتی و چهارپایان را در اختیار ما قرار داد و گرنه ما توانِ این کار را نداشتیم. به راستی که همه ما در روز قیامت زنده خواهیم شد و برای حسابرسی به پیشگاه تو حاضر خواهیم شد».

* * *

در روزگاری که قرآن نازل شد، انسان برای سفر از کشتی و چهارپایان استفاده می کرد، تو به انسان، این قدرت را دادی که توانست هواپیما و قطار و ماشین را اختراع کند، همه این ها نعمت های توست. تو آب را به گونه ای آفریدی که کشتی در آن فرو نرود، تو در هوا قانونی قرار دادی که بشر با بهره گیری از آن قانون توانست هواپیما را اختراع کند و آن را به پرواز درآورد.

وقتی من به سفر می روم، خوب است نعمت های تو را یاد کنم، به آسمان و زمین نگاه کنم، در سفر فرصت بیشتری برای اندیشیدن دارم، در شگفتی های طبیعت فکر کنم و به قدرت تو پی ببرم. هنگام سفر به یاد آخرین سفر خود باشم، سفر مرگ ! سفر قبر و قیامت !

روزی مرا بر تابوت قرار می دهند و بر دوش می گیرند و به سوی قبر می برند، من باید به یاد آن روز باشم و توشه ای آماده کنم.

ص:126

خبر، خود را از مردم پنهان می کرد و به فکر فرو می رفت که آیا دخترش را با سرافکندگی نگاه دارد یا او را زنده به گور کند.

آنان دختر داشتن را ننگ می دانستند امّا می گفتند: «فرشتگان دختران خدا هستند».

چرا آن بُت پرستان قدری فکر نمی کنند؟

دخترانِ آنان در زیور و لباس های زنانه پرورش می یابند و نمی توانند از حقّ خود دفاع کنند، دخترانِ آنان به خاطر شرم و حیا در مقابل مردان کوتاه می آیند.

بُت پرستان دختر داشتن را برای خود ننگ می دانستند، همچنین دختران را ضعیف و ناتوان می پنداشتند، ولی آن را به خدا نسبت می دادند، قرآن به آنان می گوید: شما دختر داشتن را ننگ و عیب می دانید، اگر واقعاً داشتن دختر عیب و ننگ است، چرا آن را به خدا نسبت می دهید؟

در اسلام، داشتن دختر نه تنها مایه عیب و ننگ نیست، بلکه مایه برکت و رحمت است، امّا فعلاً قرآن با توجّه به عقیده بُت پرستان با آنان سخن می گوید، از آنان سؤالی می کند که نمی توانند به آن جواب دهند: شما می گویید دختر داشتن، عیب و ننگ است، پس چرا برای خدا دخترانی قرار داده اید؟ چرا خدا را صاحب دختر می دانید؟

* * *

بُت پرستان بُت های زیادی داشتند، امّا آنان به «لات»، «مَنات» و «عُزّی» احترام ویژه ای می گذاشتند. آن ها این بُت های سه گانه را دختران خدا می دانستند.

درباره این سه بیشتر مطالعه می کنم و به نکات جالبی می رسم:

ص:128

1 - عُزّی: این بت، عزیزترین بُت آن سرزمین بود، بین راه مکّه و عراق معبدی بزرگ برای این بُت ساخته بودند. در آنجا قربانگاه بزرگی وجود داشت که شتران زیادی در آن قربانی می شدند. این بت، سنگی صاف و سیاه بود. آن مردم به عُزّی، افتخار می کردند چرا که او در سرزمین آن ها منزل کرده است.(50)

2 - لات: این بُت نزدیک شهر «طائف» قرار داشت، سنگی چهارگوش و بزرگ که مردم برایش قربانی می کردند و به او تقرّب می جُستند. این بت، بازارش خیلی داغ بود و عدّه زیادی با لباس احرام به زیارتش می رفتند، هیچ کس نمی توانست با لباس معمولی به زیارت او برود.(51)

3 - مَنات: این بُت در کنار دریای سرخ بین مکّه و یثرب بود، مردم می گفتند: «منات، بزرگ ترین دختر خداست». آنان گروه گروه برای زیارت این بُت می رفتند و برای او قربانی زیادی می کردند.(52)

مردم بارها این دعا را می خواندند: «قسم به لات، عُزّی و مَنات که آن ها سه دخترِ زیبای خدا هستند و ما به شفاعت آن ها امید داریم».(53)

* * *

اکنون فهمیدم که آن مردم چقدر جاهل بودند، آنان به خدا ایمان داشتند، امّا این سه بُت بزرگ را دختران خدا می دانستند و در مقابل آن ها سجده می کردند، از طرف دیگر، آن ها دختر داشتن را ننگ می دانستند، اگر دختر داشتن ننگ است، چرا برای خدا سه دختر قرار داده بودند؟

خدای یگانه هیچ فرزندی ندارد، نه پسر نه دختر. او فرزند کسی نیست و فرزندی هم ندارد.

انسان که فرزند دارد، روزی از بین می رود و فرزندش جای او را می گیرد.

ص:129

این یک قانون است. هر چیزی که فرزند داشته باشد، محکوم به فناست. خدا هرگز فرزند ندارد، یعنی او هرگز پایانی ندارد. او همیشه بوده و خواهد بود.(54)

* * *

خدا می خواست ما هرگز بُت ها را نمی پرستیدیم، اگر این آیین ما بد بود، خدا مانع ما می شد و نمی گذاشت ما بُت پرست شویم».

این چه سخن باطلی است که آنان گفتند؟

این سخن، نهایت جهالت و نادانی آنان را می رساند.

تو این گونه اراده کردی که انسان در انتخاب خوبی و بدی آزاد باشد تا زمینه امتحان او فراهم باشد. این که تو جلوی بُت پرستی آنان را نگرفتی، دلیل بر این نیست که تو از بُت پرستی آنان خشنود هستی. تو به آنان فرصت دادی و می خواستی تا آنان را امتحان کنی.

حکمت تو در این است که انسان، آزاد باشد و راهش را خودش انتخاب کند، این چیزی است که به انسان، ارزش می دهد.

* * *

چرا آنان فکر نمی کنند؟ اگر پدران آنان اهل فکر و اهل هدایت نبودند، آیا باز هم باید از آنان پیروی کنند؟

* * *

گرفتی و آنان را هلاک نمودی. به راستی که انسان ها باید به سرگذشت آنان فکر کنند و از آن عبرت بگیرند.

* * *

خدایی جز خدای یگانه نیست.

تو این خداپرستی را در نسل او قرار دادی تا آنان به سوی تو بازگردند و یکتاپرست شوند.

* * *

وقتی درباره آیه 25 تحقیق می کردم به سخنی از پیامبر رسیدم: روزی، پیامبر این آیه را خواندند و فرمودند: «جانشینان من دوازده نفر هستند، آنان همان کسانی هستند که خدا در این آیه به آنان اشاره کرده است».(56)

بار دیگر این آیه را می خوانم: «خدا یکتاپرستی را در نسل ابراهیم(علیه السلام) قرار داد».

این آیه از یکتاپرستی سخن می گوید، این حدیث می گوید: «این آیه به امامت اشاره دارد».

خدا چه چیزی را در نسل ابراهیم(علیه السلام) قرار داد؟

یکتاپرستی یا امامت؟

من چگونه ارتباط بین این دو را کشف کنم؟

اکنون باید آیه 124 سوره بقره را بخوانم، گویا پاسخ سؤال من در آنجاست: خدا به ابراهیم(علیه السلام) مقام امامت را عطا کرد. مقامِ امامت، بالاتر از مقامِ پیامبری است، مقام امامت آخرین سیر تکاملی ابراهیم(علیه السلام)بود، امام انسان کاملی است که اسوه همه ارزش ها است و هر کس که بخواهد به سعادت و رستگاری برسد باید از او پیروی کند، امام همچون خورشیدی است که با نور خود مایه هدایت همگان می شود.(57)

ص:134

این مثالی برای «امام» است: کسی که در بیابانی گم می شود، راه به هیچ جا نمی برد، خطرات زیادی او را تهدید می کند: تشنگی، گرسنگی، حمله درندگان و... یک نفر از راه می رسد و دست او را می گیرد و راه را نشانش می دهد و می رود تا در بیابان گمشدگان دیگر را پیدا کند. آن نجات دهنده، همان امام است. امام است که جامعه و فرد را این گونه از گمراهی نجات می دهد.

وقتی خدا مقام امامت را به ابراهیم(علیه السلام) داد، او بسیار خوشحال شد و از خدا خواست تا آن مقام را به فرزندانش هم عنایت کند. خدا به ابراهیم(علیه السلام) گفت که امامت، عهد و پیمان من است، این عهد و پیمان هرگز به ستمکاران، نخواهد رسید.

نزدیک به دو هزار و پانصد سال از مرگ ابراهیم(علیه السلام) گذشت، تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را به پیامبری مبعوث کردی، محمّد(صلی الله علیه وآله) از نسل ابراهیم(علیه السلام)بود، محمّد(صلی الله علیه وآله) به مسلمانان خبر داد که پس از او، دوازده امام خواهند آمد، او علی(علیه السلام) را جانشین و اوّلین امام معرّفی کرد. راه امامت، ادامه راه یکتاپرستی است.

راه خدا راهی است که از توحید و نبوّت و امامت می گذرد. خدا، امامت را در نسل ابراهیم(علیه السلام) قرار داد. امروز هم مهدی(علیه السلام)حجّت خدا روی زمین است. تا روز قیامت این راه امامت باقی خواهد بود و مسیر خداپرستی را روشن خواهد نمود.

کسی که امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیّت مرده است. این سخن پیامبر است.(58)

ص:135

یک بار دیگر آیه 28 را می خوانم: «خدا یکتاپرستی را در نسل ابراهیم قرار داد». اکنون می فهمم که خدا هم یکتاپرستی و هم نبوّت و هم امامت را در نسل ابراهیم(علیه السلام) قرار داد، زیرا امامت ادامه راه توحید است، خدا این راه را برای کسانی که می خواهند به هدایت واقعی برسند، قرار داده است.

* * *

بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْض دَرَجَات لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا سُخْرِیًّا وَرَحْمَةُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ (32) وَلَوْلَا أَنْ یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً لَجَعَلْنَا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمَنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفًا مِنْ فَضَّة وَمَعَارِجَ عَلَیْهَا یَظْهَرُونَ (33) وَلِبُیُوتِهِمْ أَبْوَابًا وَسُرُرًا عَلَیْهَا یَتَّکِئُونَ (34) وَزُخْرُفًا وَإِنْ کُلُّ ذَلِکَ لَمَّا مَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَالاَْخِرَةُ عِنْدَ رَبِّکَ لِلْمُتَّقِینَ (35)

محمّد(صلی الله علیه وآله) آنان را به یکتاپرستی فرا می خواند، ولی آنان می گفتند: «چرا این قرآن بر مردی بزرگ و ثروتمند از این دو شهر (مکّه و طائف) نازل نشده است؟».

بیشتر ثروتمندان آن روزگار در دو شهر مکّه و طائف زندگی می کردند، مکّه شهری تجاری بود و طائف شهری مناسب برای کشاورزی بود.

معیار ارزش انسان ها نزد آنان فقط ثروت و ریاست بود، آنان تصوّر می کردند که هر کس ثروت بیشتری داشته باشد تو او را بیشتر دوست داری و مقامش نزد تو بالاتر است، آنان تعجّب می کردند که چرا شخصی مانند محمّد(صلی الله علیه وآله) که دستش از مال دنیا خالی است، پیامبر شده است.

به راستی آنان در جهل و نادانی بودند.

مگر اختیار رحمت تو به دست آن هاست؟

مگر رحمت تو را آنان تقسیم می کنند؟

مگر کار به دست آنان است که به هر کس بخواهند نبوّت عطا کنند و هر کس را که بخواهند از نبوّت محروم کنند؟

ص:137

هرگز.

تو خود رحمت خویش را تقسیم می کنی، تو می دانی چه کسی شایستگی مقام پیامبری را دارد.

آنان چقدر جاهل و نادانند که خیال می کنند هر کس ثروت بیشتری دارد تو او را بیشتر دوست داری.

هرگز چنین نیست. کسی که ثروت زیادی دارد، معلوم نیست که تو او را دوست داشته باشی !

تو زندگی دنیا را میان انسان ها تقسیم نمودی، بعضی را بر بعضی دیگر برتری دادی. تو چنین اراده کردی که برخی، برخی دیگر را به کار گیرند و انسان ها با هم همکاری داشته باشند.

نباید این تفاوت های ظاهری، انسان ها را فریب دهد، به راستی که رحمت تو از همه ثروتی که انسان ها جمع می کنند، بهتر است.

ثروت دنیا نزد تو آن قدر بی ارزش است که فقط باید نصیب افراد بی ارزش شود. بندگان خوب تو از چیزهایی که ارزش واقعی دارند، بهره مند شوند.

آری ! دنیایِ بی ارزش باید فقط نصیبِ انسان های بی ارزش می شد !

امّا اگر تو چنین کاری می کردی، چه اتّفاقی می افتاد؟

انسان های کم ظرفیّت و دنیاطلب به کفر علاقه پیدا می کردند و همه راه کفر را برمی گزیدند تا از دنیا بهره مند شوند.

تو می دانستی که انسان ها دنیاطلب هستند و اگر دنیا را فقط به کافران می دادی، آنان برای رسیدن به دنیا به کفر علاقه مند می شدند و این فتنه ای

ص:138

بزرگ بود.

پس تو تصمیم گرفتی دنیا را هم به مؤمن و هم به کافر بدهی. مؤمنان زیادی هستند که ثروتمند هستند همان طور که کافران زیادی هم ثروتمندند. از طرف دیگر مؤمنان فقیر هم وجود دارند، همان گونه که کافران فقیر هم وجود دارند. اکنون انسان ها می دانند که ثروت دنیا ربطی به ایمان و کفر ندارد، آنان از این فتنه نجات پیدا کردند.

اگر انسان ها دارای درک و شعور بالایی بودند، در این فتنه قرار نمی گرفتند تو ثروت دنیا را فقط به کافران می دادی، خانه های زیبا از نقره که پلّه های فراوان داشته باشد، خانه هایی که دارای درهای بزرگ و تخت های زیبا باشد که بر روی آن تکیه کنند و تو زیورها و زینت های دیگری به آنان می دادی.

آری، دنیا نزد تو هیچ ارزشی ندارد. اگر دنیا به اندازه بال مگسی نزد تو ارزش داشت، ذرّه ای از آن را هم نصیب کافران نمی کردی.(59)

به راستی که تو آخرت را برای پرهیزکاران قرار دادی، آخرتی که هرگز نابود نمی شود.

* * *

مردم مکّه تصوّر می کردند که اگر کسی ثروتمند باشد، نزد تو گرامی و عزیز است، پس وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله) پیامبر شد تعجّب کردند که چرا تو او را که فقیر است انتخاب کرده ای.

آنان باور داشتند که هر کس فقیر باشد، نزد تو جایگاهی ندارد، این باور غلطی بود، آنان نمی دانستند که دنیا برای تو بسیار بی ارزش است، آن قدر

ص:139

بی ارزش که اگر ترس از آن فتنه نبود، کاری می کردی که مردم ثروت را نشانه کفر بدانند.

آری، دنیا آن قدر بی ارزش است که می توانست نشانه کفر باشد و وضع جامعه به گونه ای باشد که هر کس که ثروتمند باشد، مردم بفهمند که او کافر است که ثروت دارد، امّا این کار، فتنه ای را در پی داشت و سبب می شد که انسان های کم ظرفیّت به سوی کفر رو آورند، به همین خاطرتو ثروت را بین مؤمن و کافر تقسیم کردی. امروز دیگر ثروت نشانه کفر نیست.

ص:140

تو راه حقّ را به او نشان دادی امّا او خودش حقّ را انکار کرد و به راه کفر قدم نهاد، تو هم او را به حال خود رها کردی و وسوسه های شیطان کار خودش را کرد و او را از راه سعادت باز داشت، او به راه گمراهی می رود و خیال می کند که راه خوشبختی را می پیماید.

تو به او مهلت می دهی و در عذاب او شتاب نمی کنی، وقتی روز قیامت فرا رسد او در جهنّم همنشین شیطان خواهد بود، فرشتگان او را با شیطان به یک زنجیر می بندند.(60)

این همنشینی برای او، عذابی سخت است، وقتی چهره وحشتناک آن شیطان را می بیند، ترس و وحشت بر دلش می نشیند و به شیطان می گوید: «ای کاش فاصله تو از من به اندازه فاصله مشرق تا مغرب بود ! تو بد همنشینی برای من بودی ! کاش من به وسوسه های تو گوش نمی کردم، من پشیمان هستم که چرا به سخنت گوش دادم، کاش راهم را از تو جدا می کردم و به این روز گرفتار نمی شدم».(61)

اینجاست که فرشتگان به او می گویند: «پشیمانی هیچ سودی ندارد، شما به خودتان ستم کردید، این آتش، نتیجه کردار خودتان است، هر دو محکوم به کیفر هستید».

آری، هر کدام به گناه خود کیفر می شوند: یکی به گناه گمراه کردن و دیگری به گناه پیروی کردن.

شیطان در آتش می سوزد زیرا دیگری را گمراه کرده است، کافر در آتش می سوزد زیرا از شیطان پیروی کرده است، او به اختیار خود راه شیطان را برگزید، او می توانست به وسوسه های شیطان گوش نکند، شیطان او را وسوسه کرد، امّا او خودش پیروی از شیطان را انتخاب کرد و برای همین باید

ص:142

کیفر شود.

* * *

لجاجت شده اند نمی خواهند ایمان بیاورند، امّا باید حجّت بر آنان تمام شود، برای آنان قرآن بخوان تا روز قیامت نگویند که نمی دانستیم راه حقّ چیست، سخن تو حقّ را برای آنان آشکار می کند و این خودشان هستند که حقّ را انکار می کنند، من در روز قیامت آنان را عذابی سخت خواهم نمود.

* * *

عَلَی صِرَاط مُسْتَقِیم (43) وَإِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَلِقَوْمِکَ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ (44)

گروهی از مردم مکّه به قرآن ایمان نیاوردند، این که آنان ایمان نیاوردند، دلیلی بر اشکال در برنامه محمّد(صلی الله علیه وآله) نبود، آنان خودشان راه لجاجت را برگزیده بودند و خود را از سعادت محروم ساختند، اکنون تو با محمّد(صلی الله علیه وآله)چنین سخن می گویی:

ای محمّد ! من قرآن را بر قلب تو نازل کردم، پس بر همین قرآن تکیه کن و راهت را ادامه بده که تو بر راهی راست قرار داری.

ای محمّد ! این قرآن، پند و موعظه ای برای تو و قوم توست، به زودی از شما سؤال خواهد شد که با قرآن چه کردید؟ در روز قیامت از تو می پرسم که آیا قرآن را به مردم ابلاغ کردی و از پیروانت سؤال خواهم کرد که آیا به قرآن، عمل کردند؟ (62)

* * *

پیامبرانی که قبل از تو آمدند سؤال کن ! از آنان بپرس به چه مبعوث شدند؟ از آنان سؤال کن که آیا من از آنان خواسته ام که مردم را به خدایان دروغین بخوانند؟».

مؤمنان به محمّد(صلی الله علیه وآله) و همه پیامبران ایمان دارند. آنان پیامبران را معلّمان بزرگ بشریّت می دانند که هر کدام در رتبه و کلاسی، به آموزش بشر پرداخته اند. آری، پیامبران از اصول و برنامه یکسانی پیروی کرده اند که خدا به آنان نازل کرده بود، آنان مردم را به یکتاپرستی فرا خواندند.

* * *

اسم او «نافع» بود، او به سفر حجّ آمده بود، نگاهی به گوشه مسجدالحرام نمود، دید در آنجا جمعیّت زیادی جمع شده اند، سؤال کرد که آنجا چه خبر است. به او گفتند: «امام باقر(علیه السلام) در آنجا به سؤالات مسلمانان پاسخ می دهد».

با خود گفت: «نزد او می روم و سؤال مهمی از او می پرسم که نتواند جواب دهد».

نزدیک آمد و چنین گفت:

__ من آمدم تا از شما سؤالی بپرسم.

__ هر چه می خواهی بپرس !

__ به من بگو بین عیسی(علیه السلام) و محمّد(صلی الله علیه وآله) چند سال فاصله بود؟

__ پانصد سال بین آن دو فاصله بود.

__ آیا تو قبول داری که آخرین پیامبری که قبل از محمّد(صلی الله علیه وآله) بود، عیسی(علیه السلام) بود و عیسی(علیه السلام)پانصد سال قبل از محمّد(صلی الله علیه وآله) زندگی می کرد؟

__ آری.

__ در آیه 45 سوره زخرف خدا به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گوید: «از پیامبرانی که قبل از

ص:146

تو بوده اند، سؤال کن !». محمّد(صلی الله علیه وآله) چگونه می تواند از عیسی(علیه السلام)که پانصد سال قبل از او بوده است، سؤال کند؟ چگونه محمّد(صلی الله علیه وآله)می تواند از پیامبرانی که صدها سال قبل از او بودند، سؤال بپرسد؟

__ آیا آیه ابتدایی سوره اسراء را خوانده ای؟

__ آری، در آنجا خدا از سفر معراج محمّد(صلی الله علیه وآله) سخن می گوید.

__ جواب سؤال تو در آن آیه است. وقتی پیامبر به سفر معراج رفت، ابتدا به بیت المقدس رفت، خدا روح همه پیامبران را در آنجا جمع کرد و پیامبر در آن شب از پیامبران این سؤال را پرسید.(63)

* * *

خدا محمّد(صلی الله علیه وآله) را شبی به سفر آسمانی برد و او را مهمان اهل آسمان ها نمود، او محمّد(صلی الله علیه وآله)را از مسجدالحرام، از کنار کعبه به بیت المقدس در فلسطین برد. خدا جبرئیل را فرستاد تا محمّد(صلی الله علیه وآله) را به بیت المقدس ببرد و بعد از آن به هفت آسمان سفر کند.

خدا در آن شب برای محمّد(صلی الله علیه وآله)برنامه ویژه ای داشت، خدا روح همه پیامبران خود را در بیت المقدس جمع نمود.(64)

ابراهیم(علیه السلام) به استقبال محمّد(صلی الله علیه وآله)آمد و محمّد(صلی الله علیه وآله) به او سلام کرد و پاسخ شنید.(65)

همه پیامبران به صف ایستاده بودند، محمّد(صلی الله علیه وآله) آرام آرام، صف ها را شکافت و جلو رفت.(66)

جبرئیل به امر خدا، اذان گفت و سپس چنین گفت: «ای محمّد ! در محراب بایست و نماز را اقامه کن».

نماز بر پا شد، همه انبیاء، پشت سر محمّد(صلی الله علیه وآله) به صف ایستادند.(67)

ص:147

وقتی نماز تمام شد، خدا به محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین گفت: «ای محمّد ! از آنان سؤال کن که به چه چیزی مبعوث شده اند؟».

اینجا بود که محمّد(صلی الله علیه وآله) از جا بلند شد و رو به پیامبران کرد و فرمود: «شما به چه چیزی مبعوث شدید؟». آنان در جواب گفتند: «ما به یکتاپرستی مبعوث شدیم».(68)

پس از آن محمّد(صلی الله علیه وآله) به سوی آسمان ها سفر نمود و از هفت آسمان گذشت، در هر آسمانی شگفتی هایی دید و سپس به سوی عالم ملکوت رفت.

* * *

تو به موسی(علیه السلام) معجزاتی دادی و او را نزد فرعون و پیروان فرعون فرستادی، موسی(علیه السلام)به آنان گفت: «من پیامبری هستم که از طرف پروردگار جهانیان آمدم».

فرعون به موسی(علیه السلام) گفت: «چه معجزه ای با خود آورده ای؟».

در این هنگام، موسی(علیه السلام) عصای خود را بر زمین انداخت، به قدرت تو، عصا تبدیل به اژدهایی وحشتناک شد، اژدهایی بزرگ که می رفت تخت فرعون را ببلعد. فرعون تا این منظره را دید، فریاد زد: «ای موسی! این اژدها را بگیر». موسی(علیه السلام)دست دراز کرد و اژدها تبدیل به عصا شد.

همچنین موسی(علیه السلام) دست خود را به گریبان برد و سپس بیرون آورد، همه دیدند که دست او نورانی و درخشنده شد، طوری که نور و روشنایی آن بر آفتاب برتری داشت.

* * *

فرعون و فرعونیان فهمیدند که حقّ با موسی(علیه السلام) است، امّا حاضر نشدند به موسی(علیه السلام)ایمان آورند. آنان حکومت و ریاست دنیا را بهتر از سعادت آخرت دانستند و به سخنان موسی(علیه السلام)خندیدند و همگی او و معجزاتش را مسخره کردند.

تو دوست داشتی که آنان هدایت شوند، پس معجزات دیگری به موسی(علیه السلام)دادی، معجزاتی که از نمونه قبلی آن، بزرگ تر و مهم تر بود، تو آنان را به بلاها گرفتار ساختی شاید توبه کنند و به حقّ باز گردند.

آنان به جای آن که حقّ را بپذیرند، موسی(علیه السلام) را جادوگر خطاب کردند، هر بار که بلای تازه ای بر آنان نازل می شد نزد موسی(علیه السلام)می آمدند و می گفتند: «ای موسی! خدای تو با تو عهد دارد که دعایت را مستجاب کند، پس از خدایت

ص:149

بخواه تا این بلا را از ما دور کند، ما قول می دهیم که بعد از آن ایمان آوریم».

موسی(علیه السلام) دعا می کرد و آن بلا از آنان دور می شد، امّا آنان عهد و پیمان خود را می شکستند و ایمان نمی آوردند.

* * *

در اینجا شش بلایی که فرعونیان به آن مبتلا شدند را ذکر می کنم:

1 - طوفان های شدید که قصر فرعون و خانه طرفداران او را ویران کرد. آنان مجبور شدند که از شهر بیرون بروند و در بیابان ها خیمه بزنند.

2 - ملخ ها هجوم آوردند و محصولات آنان را از بین بردند.

3 - زندگی آنان پر از قورباغه شد و قورباغه ها از در و دیوار و لباس های آنان بالا می رفتند.

4 - نوعی آفت گیاهی به نام «شپش» به گیاهان آنان ضربه زد و نیز بر سر و صورت آنان می چسبید و زندگی آنان را مختل می کرد.

5 - وقتی آنان می خواستند آبی بیاشامند، فوراً آب، تبدیل به خون می شد.

6 - قحطی شدید و گرسنگی.

این شش بلا در یک سال اتّفاق نیفتاد، بلکه آنان هر سال به یکی از این بلاها گرفتار شدند. سال جدید، بلای جدید.

فرعونیان وقتی این بلاها را می دیدند، می فهمیدند که این نشانه ای از طرف توست، آنان از موسی(علیه السلام) می خواستند تا دعا کند و این بلاها برطرف شود و آنان ایمان بیاورند، امّا وقتی بلا برطرف می شد آنان به قول خود عمل نمی کردند.

* * *

ص:150

لکنت دارد».

ماجرای لکنت زبان موسی(علیه السلام)چه بود؟

قبل از این که موسی(علیه السلام) به پیامبری برسد، زبانش لکنت داشت، این در اثر آتشی بود که موسی(علیه السلام) در کودکی به دهان گرفت.

در اینجا شرح آن ماجرا را می نویسم: خدا به مادر موسی(علیه السلام)دستور داد تا موسی(علیه السلام)را در صندوقچه ای قرار دهد و آن را به آب بیندازد. آب صندوقچه را به کاخ فرعون برد. زن فرعون از فرعون خواست تا موسی(علیه السلام) را فرزند خوانده خود کنند، آنان هیچ فرزندی نداشتند.

فرعون با این پیشنهاد موافقت کرد. تقریباً یک سال گذشت، روزی موسی(علیه السلام)همان طور که در بغل فرعون بود به فرعون چنگ زد و مقداری از ریش او را کند. فرعون بسیار ناراحت شد، پیشگویان دربار به او خبر داده بودند که به زودی یک نفر از بنی اسرائیل قیام می کند و حکومت تو را نابود می کند.

او با خود گفت: «من همه پسران بنی اسرائیل را کشتم، اکنون پسری را که آب به قصر من آورده است، به عنوان پسر خود نگهداری می کنم، نکند این بچّه همان کسی باشد که می خواهد حکومت مرا نابود کند».

فرعون تصمیم گرفت تا موسی(علیه السلام) را به قتل برساند، زن او از این ماجرا باخبر شد و به فرعون گفت:

__ ای فرعون ! این یک کودک است. عقل کاملی که ندارد، چرا از کار او ناراحت شدی؟

__ اتّفاقاً او می داند که چه می کند.

__ او را امتحان کن. اگر واقعاً معلوم شد عقل دارد، حقّ با توست.

__ چگونه؟

ص:152

__ ای فرعون ! صبر کن !

زن فرعون یک خرما و یک قطعه زغال آتشین را در چند متری موسی(علیه السلام)قرار داد، آن وقت موسی(علیه السلام) را رها کرد، موسی(علیه السلام) ابتدا به سوی خرما رفت، او دستش را دراز کرد که خرما را بردارد. جبرئیل از آسمان نازل شد و قطعه زغال آتشین را در دهان او گذاشت، زبان موسی(علیه السلام) سوخت و شروع به گریه کرد.

زن فرعون به فرعون گفت: «به تو گفتم که او کودک است و نمی داند چه می کند».

اینجا بود که فرعون آرام شد و از کشتن موسی(علیه السلام) پشیمان شد.

آری، این گونه جان موسی(علیه السلام)حفظ شد، امّا اثر آن سوختگی در زبانش باقی ماند و گاهی زبان او گیر می کرد.

سال ها گذشت، شبی که موسی(علیه السلام) در کوه طور به پیامبری مبعوث شد، از خدا خواست تا لکنت زبان او را شفا دهد. خدا هم دعای او را مستجاب کرد. وقتی موسی(علیه السلام) نزد فرعونیان آمد دیگر می توانست به راحتی با آنان سخن بگوید.

فرعون در سخنرانی خود به مردم گفت: «موسی نمی تواند به درستی سخن بگوید و زبانش هم لکنت دارد». فرعون از گذشته موسی(علیه السلام)سخن گفت و مردم را این گونه فریب داد، مردم موسی(علیه السلام) را قبل از پیامبر شدن می شناختند و خیلی ها او را پسر فرعون خطاب می کردند. آن ها می دانستند که موسی(علیه السلام)لکنت زبان دارد، امّا خیلی از آنان نمی دانستند که موسی(علیه السلام)شفا گرفته است، فرعون این سخن را گفت تا به خیال خود به موسی(علیه السلام) عیبی بگیرد.

* * *

مناسب است در اینجا سه نکته بنویسم:

ص:153

* نکته اوّل

فرعون در سخنان خود چنین گفت: «این نهرها به فرمان من جاری می شوند»، منظور او از این سخن چه بود؟

رود نیل بسیار بزرگ است و از این رود، نهرهای بزرگی جدا می شود و سر تا سر کشور مصر را سیراب می کند. این نهرها با فرمان فرعون اداره می شد، کافی بود که دستور دهد تا یک نهر را ببندند و نگذارند آب به منطقه ای برسد.

همه آبادی مصر به خاطر همین رود نیل و نهرهای آن بود، برای همین فرعون به آن می نازید و بر موسی(علیه السلام) فخر می فروخت.

* نکته دوم

فرعون به مردم گفت: «اگر موسی راست می گوید پس چرا خدا به او دستبندهای طلا نداده است؟».

در میان مردم مصر رسم بود که اگر کسی به ریاست می رسید با دستبند و گردنبند طلا خود را زینت می کرد و این نشانه ریاست او بود. فرعون می خواست به مردم بگوید که موسی(علیه السلام)هرگز پیامبر نیست زیرا جز یک عصای چوبی و لباس پشمینه چیزی ندارد.

هدف فرعون این بود که ذهن مردم را به سوی ارزش های دروغین مشغول کند، در حالی که ارزش انسان به ایمان و تقوا و پاکی او می باشد نه به طلا و جواهراتی که همراه دارد.

* نکته سوم

فرعون به مردم گفت: «چرا فرشتگان همراه موسی نیامده اند تا سخنش را تأیید کنند؟».

ص:154

فرعون انتظار داشت که فرشتگان بر موسی(علیه السلام) نازل شوند تا او بتواند فرشتگان را با چشم ببیند تا به خیال خود یقین کند که موسی(علیه السلام) پیامبر است، امّا او به دنبال بهانه جویی بود.

اگر فرعون در جستجوی حقّ بود، معجزه عصای موسی(علیه السلام)برای او کفایت می کرد.

خداوند خواسته او را اجابت نکرد، زیرا اگر فرعون و فرعونیان فرشتگان را می دیدند و باز هم از قبول حقّ خودداری می کردند، عذاب فوراً نازل می شد.

این قانون خداست: دیدن فرشتگان، ورود به جهان شهود است، کسی که به جهان شهود وارد شود، اگر کفر بورزد، فوراً به عذاب گرفتار می شود.

خدا می خواست به آنان فرصت بدهد، شاید در آینده، به حقّ و حقیقت ایمان بیاورند و هدایت شوند، پس، پرده از چشم آنان برنداشت و فرشتگان را به آنان نشان نداد.

* * *

مغزی بدهند و آنان را با سخنان زیبای باطل، فریب دهند.

مردم به سخنان فرعون گوش کردند و به خود ظلم کردند، آنان می توانستند از فرعون پیروی نکنند امّا خودشان چنین خواستند، آنان شیفته دنیا و پول و ثروت بودند و برای دستیابی به دنیا از فرعون پیروی کردند و خود را از هدایت دور کردند.

هنگامی که آنان تو را به خشم آوردند، تو از آنان انتقام گرفتی و همه را در رود نیل غرق کردی. این گونه بود که آنان پیشوای کافرانی شدند که به خشم تو گرفتار می شوند. تو هلاکت آنان را مایه عبرتی برای آیندگان قرار دادی.(69)

شبی به موسی(علیه السلام) فرمان دادی تا با بنی اسرائیل به سوی فلسطین حرکت کند. فرعون از ماجرا باخبر شد و با همه سپاهش به دنبال آنان حرکت کرد. موسی(علیه السلام) با یاران خود به رود نیل رسیدند، تو از موسی(علیه السلام)خواستی عصای خود را به آب بزند، وقتی موسی(علیه السلام) چنین کرد، رود نیل شکافته شد و موسی(علیه السلام) و یارانش از آن عبور کردند.

فرعون از پشت سر رسید، دید که رود نیل شکافته شده است، همراه با سپاهش وارد شکاف آب شد، وقتی آخرین نفر سپاه او وارد آب شد، به دستور تو، رود نیل به حالت اوّلش بازگشت و آن ها در آب غرق شدند.

* * *

یکی از یاران امام صادق(علیه السلام)، آیه 55 این سوره را خواند، به فکر فرو رفت، خدا در این آیه می گوید: «وقتی فرعونیان مرا به خشم آوردند، از آنان انتقام گرفتم». او با خود فکر کرد: مگر خدا هم به خشم می آید؟ منظور از این سخن چیست؟

ص:156

او نزد امام صادق(علیه السلام) رفت و این آیه را برای آن حضرت خواند، امام به او چنین فرمود: «خدا هرگز دچار دگرگونی نمی شود، خدا از خشم و غضب، بالاتر و والاتر است، او هرگز مانند انسان ها خوشحال و یا عصبانی نمی شود، او برای خود دوستانی انتخاب کرده است، پیامبران، دوستان خدا هستند. خدا، خوشحالیِ دوستان خود را، خوشحالی خود قرار داد و خشم آن ها را خشم خود معرّفی کرده است».(70)

وقتی من این سخن را خواندم فهمیدم که معنای این آیه چیست: آن شب که فرعون با لشکر خود به دنبال موسی(علیه السلام)حرکت کرد تا او و یارانش را دستگیر کند، موسی(علیه السلام) از این حرکت فرعون به خشم آمد، خدا این خشم موسی(علیه السلام) را همانند خشم خودش قرار داد.

اگر کسی همه گناهان دنیا را انجام دهد، خدا از دست او عصبانی نمی شود، زیرا خدا هرگز عصبانی نمی شود.

هر جا خواندم که خدا از کسی راضی و خوشحال است، باید بدانم که خدا ثواب و رحمت خود را به آن شخص داده است.

هر جا خواندم که خدا از دست کسی عصبانی است، یعنی خدا آن شخص را به عذاب خود گرفتار کرده است.

هر جا خواندم خدا از کسی انتقام گرفت، یعنی خدا او را کیفر نمود.

ص:157

بُت پرستی را ادامه می دهند خبر داد.

روزی گروهی از بزرگان مکّه در جایی جمع شده بودند، محمّد(صلی الله علیه وآله)نزد آنان رفت و برای آنان آیاتی از سوره انبیاء را خواند. (آیات 97 تا 100).

وقتی آنان این آیات را شنیدند نتوانستند جوابی بدهند و به فکر فرو رفتند. آن آیات چه پیامی داشت که آنان را این گونه به فکر فرو برد؟

مناسب می بینم تا ترجمه آن سه آیه را بنویسم:

ای مردم ! وعده حقّ که همان قیامت است، نزدیک می شود، در آن روز چشمان کافران از وحشت خیره می ماند و می گویند: «ای وای بر ما که از این روز، غافل بودیم، ما به خود ستم کردیم». فرشتگان به آنان می گویند: «به زودی شما و آنچه غیر از خدا می پرستیدید هیزم جهنّم می شوید». به راستی اگر آن بُت ها، خدا بودند، هرگز به سوی جهنّم برده نمی شدند، کافران با چشم خود می بینند که فرشتگان بُت ها را به سوی جهنّم می برند تا در آتش سوزان جهنّم بسوزانند. در آن روز، کافران و بُت ها برای همیشه در آتش جهنّم خواهند بود و هیچ راه نجاتی برای آنان نخواهد بود.

این ترجمه آن آیات بود که در اینجا نوشتم.

بزرگان مکّه به فکر فرو رفتند، آیا بُت های آنان در جهنّم خواهند سوخت؟ آنان در برابر بُت ها سجده می کردند، حتّی بعضی از مردم، فرزندان خود را برای بُت ها قربانی کرده بودند. آیا این سرانجام آن بُت ها می باشد؟ اگر محمّد(صلی الله علیه وآله) این آیات را برای مردم بخواند، برای مردم هم سؤال پیش می آید، باید فکری کرد، باید جوابی پیدا کرد. چه کسی می تواند جوابی دندان شکن به محمّد(صلی الله علیه وآله) بدهد؟

لحظاتی گذشت، شخصی به نام «زِعبَری» نزد آنان آمد، او همه بزرگان را در

ص:159

غم و غصّه دید، علّت را پرسید، آنان ماجرا را بیان کردند. او قدری فکر کرد و گفت:

__ من می توانم پاسخ دندان شکنی به محمّد بدهم !

__ چه پاسخی؟

__ آیا محمّد به شما گفت که ما در جهنّم خواهیم بود و آنچه غیر از خدا پرستیده شود، در جهنّم خواهد سوخت؟

__ آری.

__ مسیحیان عیسی را می پرستند، محمّد عیسی را یکی از بندگان خوب خدا می داند.

__ خوب. نتیجه این سخن چیست؟

__ طبق گفته محمّد، عیسی در جهنّم خواهد بود، زیرا مسیحیان او را می پرستند. او می گوید: «هر چه غیر از خدا پرستیده شود، در آتش جهنّم می سوزد»، پس عیسی هم در جهنّم می سوزد. چه اشکالی دارد که ما و بُت های ما در کنار عیسی باشیم؟

بزرگان مکّه تا این سخن را شنیدند، بسیار خوشحال شدند و با صدای بلند خندیدند و شادی کردند.

اینجا بود که جبرئیل بر محمّد(صلی الله علیه وآله) نازل شد و آیات 57 تا 65 سوره زُخرُف را برای او خواند.

اکنون وقت آن است که این آیات را بنویسم:

* * *

ای محمّد ! من از همه سخنان بندگان خود باخبرم ! من می دانم که قوم تو دور هم جمع شدند و عیسی که پسر مریم بود را به عنوان مثالی ذکر کردند تا

ص:160

دلیلی برای باطل کردن سخن تو باشد.

آنان وقتی این سخن را شنیدند، خندیدند و گفتند: «آیا خدایان ما بهترند یا عیسی؟ اگر خدایان ما در جهنّم خواهند بود، عیسی هم در جهنّم خواهد بود، زیرا عدّه ای او را می پرستند. آنان این سخن را برای این گفتند که با تو ستیزه کنند، به راستی که آنان گروهی کینه توز و پرخاشگرند.

ای محمّد ! عیسی بنده ای بود که به او نعمت پیامبری عطا کردم. من او را در بندگی و تقوا، الگویی برای بنی اسرائیل قرار دادم.

ای محمّد ! این کافران به چه فکر می کنند؟ آیا فکر می کنند که من محتاج عبادت آنان هستم؟ من تو را به پیامبری فرستادم و از تو خواستم با آنان سخن بگویی و قرآن بخوانی تا خود آنان به رستگاری برسند. به آنان بگو که اگر من بخواهم می توانم به جای آنان فرشتگان را در زمین قرار دهم، فرشتگان هرگز معصیت مرا نمی کنند و همواره مرا عبادت می کنند. من هرگز نیازی به ایمان آنان ندارم.

ای محمّد ! به آنان خبر بده که عیسی، سبب آگاهی از روز قیامت است، (نازل شدن عیسی از آسمان، گواه نزدیکی قیامت است).

ای محمّد ! به مردم بگو که به روز قیامت، شک نکنند که سرانجام فرا می رسد، از آنان بخواه که از تو پیروی کنند که پیروی از تو، راه راست است و آنان را به سعادت می رساند، به آنان بگو که مواظب باشند مبادا شیطان آنان را فریب دهد که شیطان دشمن آشکار انسان ها می باشد.

ای محمّد ! من عیسی را به عنوان پیامبر خود برگزیدم، عیسی با معجزات به سوی مردم رفت و به آنان گفت: «من از طرف خدا همراه با حکمت نزد شما آمده ام تا بعضی از چیزهایی را که در آن اختلاف دارید، برایتان توضیح دهم و

ص:161

حقّ را آشکار کنم، پس تقوا پیشه کنید و از من پیروی کنید. بدانید که خدای یگانه، خدای من و خدای شماست، پس او را بپرستید که این همان راه راست است».

این سخنی بود که عیسی به آن مردم گفت، امّا گروه هایی از مردم درباره عیسی اختلاف کردند و بعضی او را خدا پنداشتند، پس وای بر آنان ! عذابی دردناک در انتظار کسانی است که بر خود ظلم کردند.

* * *

درست است که قرآن در آیه 97 سوره انبیا از عذاب کسانی که مورد پرستش واقع می شوند، سخن گفته است، امّا هرگز عیسی(علیه السلام)در آتش نخواهد سوخت، او پیامبر و بنده نیکوکار خدا بود.

افرادی مثل فرعون در آتش می سوزند، زیرا آن ها خودشان مردم را به پرستش خود فرا خواندند و به این کار راضی بودند، امّا عیسی(علیه السلام) بارها مردم را به یکتاپرستی دعوت کرد، او از این که عدّه ای او را می پرستند، بیزار است.

آری، همه بُت پرستان، همه بُت ها و هر کس که مردم را به عبادت خود فرا خواند، در آتش جهنّم می سوزند.

مناسب می بینم آیه ای از قرآن را بنویسم که نشان می دهد که عیسی(علیه السلام) هرگز راضی نبود انسان ها او را بپرستند.

این شرح آیه 116 سوره مائده است: خدا در روز قیامت به عیسی(علیه السلام) چنین می گوید: «ای عیسی ! آیا تو به مردم گفتی که به جای پرستش من، تو و مادرت را بپرستند؟».

عیسی(علیه السلام) در پاسخ می گوید: «بارخدایا ! من هرگز حقّ ندارم آنچه را شایسته من نیست، بگویم، اگر چنین سخنی گفته باشم، تو می دانی ! تو از تمام اسرار

ص:162

پنهان باخبری. من چیزی جز آنچه مرا به آن مأمور کرده بودی، به آنان نگفتم. به آنان گفتم: «خدایی را بپرستید که پروردگار من و پروردگار شماست».

آن روز خدا همه کسانی که عیسی(علیه السلام) را پرستیدند یا او را پسر خدا دانستند به آتش جهنّم می فرستد و عیسی(علیه السلام) را در بهشت جای می دهد.

* * *

در اینجا دو نکته را باید بنویسم:

* نکته اوّل

در آیه 61 این سوره می خوانیم که عیسی(علیه السلام)، سبب آگاهی به روز قیامت است. وقتی دشمنان عیسی(علیه السلام)خواستند او را به قتل برسانند، خدا عیسی(علیه السلام) را به آسمان برد. او در آسمان است تا زمانی که مهدی(علیه السلام) ظهور کند. این وعده خداست که عیسی(علیه السلام) از آسمان فرود می آید و پشت سر مهدی(علیه السلام) نماز می خواند.

فرود آمدن عیسی(علیه السلام) از آسمان، نشانه این است که دیگر قیامت نزدیک است.

* نکته دوم

در آیه 63 این سوره آمده است که عیسی(علیه السلام) به مردم چنین گفت: «من آمده ام بعضی از چیزهایی را که در آن اختلاف دارید، برایتان توضیح بدهم و حقّ را آشکار کنم».

سؤال هایی که در بین انسان ها می باشد به دو گروه تقسیم می شود:

الف. سؤال های مهم: مطالبی که برای سعادت و رستگاری انسان لازم است، پیامبران این اختلاف ها را حل می کنند، مثل این که آیا خدا، شریک دارد یا نه؟ پیامبران یگانگی خدا را بیان می کنند و به این سؤال پاسخ می دهند.

ب. سؤال های غیر مهم: مطالبی که در سعادت انسان اثر ندارد، مثل این که آیا

ص:163

ماه از کره زمین جدا شده است یا از سیاره دیگری جدا شده است؟ این سؤال هیچ نقشی در سعادت و رستگاری انسان ها ندارد. پیامبران وظیفه ندارند به این سؤالات پاسخ دهند.

* * *

الْمُتَّقِینَ (67)

کافران در این دنیا با یکدیگر دوست هستند و یکدیگر را یاری می کنند، امّا در روز قیامت این دوستی ها جای خود را به دشمنی می دهند، گروهی گروه دیگر را نفرین می کند و از یکدیگر بیزاری می جویند.

یکی به دوستش می گوید: «تو بودی که مرا به این عذاب گرفتار کردی»، دیگری می گوید: «خدا تو را عذاب کند که مرا به این روز انداختی !».

ولی مؤمنانی که در این دنیا با هم دوست بودند، در روز قیامت هم باهم دوست هستند و به یکدیگر مهربانی می کنند، زیرا دوستی آنان حول ارزش های جاودانی بود و نتیجه این دوستی در قیامت بیشتر آشکار می شود.

* * *

معلوم است که این در صورتی است که همسران آنان نیز مؤمن و نیکوکار بودند و در مسیر ایمان با شوهرانشان همگام بودند، کسی که در دنیا کافر بوده است، وارد بهشت نخواهد شد.

* نکته دوم

در آیه 72 چنین می خوانم: فرشتگان به مؤمنان می گویند: «این بهشتی است که به شما به ارث رسید». منظور از این سخن چیست؟

خدا برای هر انسانی جایگاهی در بهشت و جایگاهی در جهنّم آماده کرده است، کسی که کفر بورزد به جهنّم می رود، سؤال این است، جایگاه بهشتی او چه می شود؟

خدا آن جایگاه را به مؤمنان می دهد، این مؤمنان هستند که جایگاه بهشتی کافران را به ارث می برند.(71)

ص:166

* * *

فرزند خدا اطاعت می کردم، زیرا ایمان و اعتقاد من به خدا بیشتر از شما است.

ای مردم ! شما به خدا سخنانِ ناروایی را نسبت می دهید، خدایی که آسمان ها و زمین را آفریده است و خدایِ عرش است، از این نسبت ها به دور است.

* * *

در اینجا مناسب است دو نکته را بنویسم:

* نکته اوّل

خدا می دانست که بُت پرستان، اسیر لجاجت شده اند، برای همین به محمّد(صلی الله علیه وآله)فرمان داد که با آنان این گونه سخن بگوید، آری، خدا هرگز فرزند ندارد، امّا اگر بر فرض او فرزند می داشت، محمّد(صلی الله علیه وآله)اوّلین کسی بود که از فرزند خدا اطاعت می کرد.

این مردم چقدر جاهل بودند که قطعه های سنگ را فرزند خدا می دانستند، مگر آن سنگ ها چه کاری می توانستند انجام دهند؟

خدا نه از تنهایی می ترسد و نه نیاز به کمک دارد که بخواهد فرزندی داشته باشد، این یک قانون است: هر چیزی که فرزند داشته باشد، محکوم به فناست.

* نکته دوم

او خدایِ «عرش» است. منظور از «عرش» در اینجا چیست؟

عرش در لغت به معنای «تخت» است، منظور از «عرش» در اینجا «مجموعه جهان» می باشد، خدا جسم نیست تا بخواهد بر روی تختِ پادشاهی خودش بنشیند. او بالاتر از این است که بخواهد در مکانی و جایی قرار بگیرد.

ص:169

منظور از «عرش» در این آیه همه زمین و آسمان ها می باشد.

وقتی پادشاه بر روی تخت خود می نشیند، در واقع او قدرت و احاطه خود را به کشور خود نشان می دهد. خدا همه جهان هستی را آفریده است و بر آن قدرت کامل دارد.

* * *

یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ یَعْلَمُونَ (86)

تو در آسمان ها خدای یگانه ای، تو در زمین خدای یگانه ای و تو فرزانه و دانا هستی، تو آن خدای بزرگواری هستی که پادشاهی آسمان ها و زمین و هر آنچه بین آن هاست از آنِ توست. تو می دانی که روز قیامت چه زمانی فرا می رسد، در آن روز همه انسان ها را زنده می کنی و آنان برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند.

در آن روز فقط کسانی که از روی علم به یگانگی تو شهادت دهند اجازه شفاعت دارند، این قانون توست.

مشرکان دو گروه هستند:

گروه اوّل: گروهی هستند که بُت ها را شریک تو می دانند و می گویند بُت ها از آنان شفاعت می کنند. این سخن باطل است، هرگز تو به بُت ها اجازه شفاعت نمی دهی.

گروه دوم: گروهی که دوستان تو را شریک تو قرار داده اند، مثلاً مسیحیان عیسی(علیه السلام) و عدّه ای هم فرشتگان را شریک تو قرار داده اند. یهودیان هم یکی از پیامبران تو را که نامش «عُزَیر» بود شریک تو دانستند و او را فرزند تو خواندند.

در روز قیامت تو به عیسی و عُزَیر و فرشتگان اجازه شفاعت می دهی، امّا آنان فقط کسانی را شفاعت می کنند که یکتاپرست بوده اند. آنان هرگز مشرکان را شفاعت نمی کنند.

ص:171

* * *

* * *

خدا از محمّد(صلی الله علیه وآله) خواست تا آخرین پیام خود را به آن کافران بگوید، پیام محمّد(صلی الله علیه وآله) به آنان چنین بود: «مرا به خیر و شما را به سلامت».

سخن گفتن با آن کوردلان، چیزی جز هدر دادن وقت نبود، خدا از محمّد(صلی الله علیه وآله)خواست که دیگر وقت خود را صرف آنان نکند، آنان اسیر لجاجت شده اند، حقّ را شناختند و تصمیم گرفته اند لجبازی کنند.

وظیفه محمّد(صلی الله علیه وآله) این بود که راه حقّ و باطل را برای آنان بیان کند، او دیگر وظیفه خود را انجام داده است. از این لحظه به بعد محمّد(صلی الله علیه وآله)باید وقت خود را صرف برنامه های اساسی خود کند، او باید کسانی را به سوی اسلام دعوت کند که زمینه هدایت در آن ها وجود دارد و روحیّه حقّ پذیری دارند، این کافران را باید به حال خود رها کند.(73)

ص:173

ص:174

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» است و سوره شماره 44 قرآن می باشد.

2 - «دُخان» به معنای «دود» می باشد، در آیه 10 به این مطلب اشاره شده است که قبل از برپایی قیامت، دودی همه جا را فرا می گیرد و چهل شبانه روز باقی می ماند. به همین جهت این سوره را به این نام خوانده اند.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: قرآن، نشانه های روز قیامت، اشاره به سرکشی فرعون و هلاکت او و پیروانش، قیامت و زنده شدن انسان ها در آن روز، عذاب کافران در جهنّم، پاداش مؤمنان در بهشت.

ص:176

حکمت تو و به فرمان تو تنظیم می گردد.

تو قرآن را برای هدایت مردم فرستادی، فرستادن قرآن، نشانه ای از مهربانی تو بود که تو خدای شنوا و دانا هستی.

اگر انسان ها فکر کنند می فهمند که تو خدای آسمان ها و زمین و آنچه میان آن هاست، می باشی. خدایی جز تو نیست، تو می میرانی و زنده می کنی، تو خدای انسان ها و خدایِ نیاکان آنان هستی.

* * *

مدّت ها بود که این سؤال ذهن مرا مشغول کرده بود: شب 27 ماه رجب شب «بعثت» است، شبی که قرآن بر پیامبر نازل شد، ما همواره شب بعثت را جشن می گیریم، شبی که محمّد(صلی الله علیه وآله)به پیامبری انتخاب شد، پس چرا می گویند: «قرآن در شب قدر نازل شده است؟». شب قدر یکی از شب های ماه رمضان است، شب 19 یا 21 یا 23 این ماه است.

آیا قرآن در شب 27 رجب نازل شد یا در ماه رمضان؟

کدام پاسخ صحیح است؟

بعداً متوجّه شدم که نزول قرآن به دو صورت بوده است:

* اوّل: نزول یکپارچه

قرآن یک بار در شب قدر به قلب پیامبر (از اوّل سوره حمد تا آخر سوره ناس) نازل شد.

* دوم: نزول مرحله به مرحله

قرآن در مدّت بیست و سه سال به مناسبت های مختلف بر پیامبر نازل می شد. مناسبت ها سبب می شد تا آیات قرآن در ذهن و جان مسلمانان بهتر رسوخ کند و قرآن در واقعیّت زندگی فردی و اجتماعی آنان وارد شود.آغاز

ص:178

این نزول در شب 27 رجب بوده است.

* * *

اکنون می خواهم درباره شب قدر بنویسم: خدا برای انسان ها در آن شب برنامه ریزی می کند، به این برنامه «تقدیر» می گویند. تقدیر همان سرنوشت هر انسان است که به آن «قضا و قَدَر» هم گفته می شود.

این سخن پیامبر است: «هر کس به تقدیر خدا ایمان نداشته باشد، خدا در روز قیامت به او نظر رحمت نمی کند».(74)

اکنون سؤالی در ذهن من نقش می بندد: منظور از این سرنوشت (قضا و قَدَر) چیست؟ اگر خدا به من اختیار داده است و من در انجام کارهای خود اختیار دارم، پس دیگر سرنوشت (قضا و قَدَر) چه معنایی دارد؟

اگر خدا در شب قدر زندگی مرا قبلا برنامه ریزی می کند، دیگر اختیار من چه معنایی دارد؟

باید جواب این سؤال را بیابم...

* * *

یکی از یاران امام صادق(علیه السلام)درباره قضا و قَدَر از ایشان سؤال کرد، امام به او فرمود:

__ آیا می خواهی سرنوشت یا قضا و قَدَر را در چند جمله برایت بیان کنم؟

__ آری. مولای من !

__ وقتی روز قیامت فرا رسد و خدا مردم را برای حسابرسی جمع کند، از قضا و قَدَر یا سرنوشتِ آن ها سؤال نمی کنند، بلکه از اعمال آنان سؤال می کنند.

من باید در این جمله فکر کنم. منظور از این سخن چیست؟

ص:179

خدا در روز قیامت هنگام حسابرسی از من سؤال می کند: «چرا دروغ گفتی؟ چرا تهمت زدی؟ چرا به دیگران ظلم کردی؟».

این سؤالات درستی است، زیرا خدا از کارهایی سؤال می کند که من انجام داده ام، ولی خدا هرگز در روز قیامت به من نمی گوید: «چرا عمر تو کوتاه بود؟ چرا بیمار شدی؟ چرا در ایران به دنیا آمدی؟»، زیرا این ها چیزهایی است که به سرنوشت (قضا و قَدَر) برمی گردد.

روشن است که منظور از مرگ و بیماری در اینجا، چیزی است که من خودم باعث آن نبوده ام. اگر من خودم باعث بیماری یا مرگ خودم بشوم، این دیگر تقدیر نیست، بلکه عمل خود من است. (کسی که خودکشی می کند، خودش چنین اراده کرده است).

سخن امام صادق(علیه السلام) را بار دیگر می خوانم: «هرچه خدا درباره آن در روز قیامت سؤال نمی کند، به قضا و قَدَر برمی گردد و هرچه که به اعمال انسان برمی گردد، از قضا و قَدَر نیست».

در شب قدر هر سال، مشخّص می شود که آیا من تا سال بعد زنده می مانم یا نه؟ مریض می شوم یا نه؟ همه این ها به قضا و قَدَر برمی گردد، امّا این که من در این مدّت، چه کارهایی انجام می دهم، به «عمل و کردار» من مربوط می شود و جزء قضا و قَدَر نیست !

* * *

تا اینجا فهمیدم که زندگی من دو محدوده جداگانه دارد:

* محدوده اوّل: محدوده عمل. در این محدوده همه کردارها و رفتارهای من جای می گیرد (نماز خواندن، کمک به دیگران، روزه گرفتن، دروغ گفتن، غیبت کردن و...).

محدوده دوم: محدوده قضا و قَدَر. در این محدوده سرنوشت من جای می گیرد (مدّت عمر من، بیماری و سلامتی من، بلاها، سختی ها و...).

ص:180

این دو محدوده هرگز با هم تداخل پیدا نمی کند.(75)

خدا فقط در روز قیامت درباره محدوده اوّل از من سؤال می کند، زیرا من مسئول کردار و رفتار خود هستم. خدا هرگز عمل مرا برنامه ریزی و تقدیر نمی کند، این خود من هستم که با اختیار خود، عمل و کردار خود را شکل می دهم.

خدا به حکمت خویش، روزیِ عدّه ای را کم و روزیِ عدّه ای را زیاد می کند، عدّه ای در بیماری و سختی هستند و عدّه ای هم در سلامتی. عدّه ای در جوانی از دنیا می روند و عدّه دیگر در پیری.

این ها از قضا و قَدَر است، امّا اعمال من، ربطی به قضا و قَدَر ندارد، اعمال من به اختیار من ارتباط دارد. من در هر شرایطی که باشم، اختیار دارم و می توانم راه خوب یا راه بد را انتخاب کنم.(76)

اکنون می دانم که در شب 19 یا 21 یا 23 ماه رمضان چه چیزهایی برای من تنظیم می شود. اکنون می توانم آیات 3 و 4 این سوره را بهتر بفهمم: «من قرآن را در شب قدر نازل نمودم، شب قدر، شب بزرگی است و هر امری بر اساس حکمت من تنظیم می گردد، در آن شب به فرمان من این کار انجام می گیرد».

* * *

جَاءَهُمْ رَسُولٌ مُبِینٌ (13) ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَقَالُوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ (14) إِنَّا کَاشِفُوا الْعَذَابِ قَلِیلًا إِنَّکُمْ عَائِدُونَ (15) یَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْکُبْرَی إِنَّا مُنْتَقِمُونَ (16)

از قرآن سخن گفتی، قرآن که نشانه مهربانی توست، این قرآن را در شب قدر نازل کردی و از محمّد(صلی الله علیه وآله) خواستی تا آن را برای مردم بخواند، امّا گروهی از آنان در قرآن شک داشتند و پیام های آن را دروغ می شمردند. محمّد(صلی الله علیه وآله) آنان را از عذاب روز قیامت ترساند، ولی آنان راه کفر را پیمودند، آنان می خواستند به منافع و لذّت های حیوانی خود سرگرم شوند، برای همین می گفتند: «قیامت و جهنّم دروغ است، محمّد خواب پریشان دیده است که چنین سخن می گوید».

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی که آنان را به حال خود رها کند، آنان حقّ را فهمیدند و آن را انکار کردند، آنان می دانستند که قرآن، معجزه آسمانی است، محمّد(صلی الله علیه وآله) از آنان خواست تا یک سوره مانند قرآن بیاورند، امّا آنان هرگز نتوانستند چنین کاری کنند. حقّ برای آنان آشکار شده بود. آنان قیامت مرا دروغ می شمردند و سخنان محمّد(صلی الله علیه وآله)را مسخره می کردند.

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی که منتظر روزی باشد که در آسمان دودی غلیظ پدیدار شود. در آن هنگام، آن دود همه مردم را فرا می گیرد و این عذاب دردناکی برای آنان است.

آنان وقتی آن دود را می بینند دست به دعا برمی دارند و می گویند: «خدایا ! این عذاب را از ما دور کن که ما ایمان می آوریم».

آیا وقتی که آنان عذاب تو را با چشم می بینند می خواهند ایمان بیاورند؟

ص:182

آنان را کجا، فرصت پند گرفتن باشد، حال آن که قبلاً برای آنان پیامبری روشنگر فرستادی، امّا آنان پیامبر را دروغگو خواندند و گفتند: «او به دروغ ادّعا می کند که پیامبر است، او مطالبی را از دیگران آموخته است و می گوید خدا آن را بر من نازل کرده است. او دیوانه است».

آنان دیگر فرصت ایمان ندارند، آنان پیامبر تو را دروغگو خواندند، قرآن تو را انکار کردند. وقتی عذاب را می بینند، می خواهند ایمان بیاورند، امّا این ایمان هیچ فایده ای ندارد.

ایمانی ارزش دارد که انسان از روی اختیار و با آزادی، آن را انتخاب کند. وقتی آنان عذاب را با چشم می بینند از روی ترس و اضطرار می خواهند ایمان آورند ولی تو این ایمان را نمی پذیری. این قانون توست: وقتی عذاب تو فرا رسد، دیگر ایمان آوردن، فایده ای ندارد.

تو اندک زمانی آن عذاب را برمی داری، امّا آنان بار دیگر به کفر خود باز می گردند، امّا سرانجام قیامت برپا می شود و آنان به بلای بسیار بزرگی مبتلا می شوند، خورشید خاموش می شود، کوه ها متلاشی می شوند، دریاها به جوش می آیند، دیگر فرصت به پایان می رسد و تو از آن کافران به سختی انتقام می گیری، روز قیامت برای آنان، روز سختی خواهد بود، هیچ کس آنان را یاری نخواهد کرد، فرشتگان زنجیرهای آهنین بر گردن آن ها می اندازند و آن ها را با صورت بر روی زمین می کشانند و به سوی جهنّم می برند.

وقتی آنان آتش سوزان جهنّم را می بینند، هراسان می شوند و صدای ناله آنان بلند می شود، آن وقت است که تو به آنان می گویی: «بچشید عذاب آتشی را که آن را دروغ می پنداشتید».(77)

* * *

ص:183

قرآن در آیه 10 این سوره از «دود» سخن می گوید، حُذیفه یکی از یاران پیامبر بود، او وقتی آیه 10 این سوره را خواند به فکر فرو رفت، او نزد پیامبر آمد و گفت: «ای پیامبر ! منظور از دود در این آیه چیست؟».

پیامبر در جواب فرمود: «قبل از آن که روز قیامت برپا شود، دودی بین شرق و غرب دنیا را فرا می گیرد و چهل شبانه روز باقی می ماند. این دود برای مؤمنان عذاب نیست، آنان حالتی مانند زکام پیدا می کنند، امّا این دود برای کافران عذابی سخت است و آنان را به شدّت آزار می دهد».(78)

* * *

از من پیروی کنید، در برابر خدا سرکشی و طغیان نکنید. من معجزات آشکاری برای شما آورده ام تا نشان راستگویی من باشد.

اگر شما قصد سنگسار کردن مرا داشته باشید، من به پروردگارم و پروردگار شما پناه می برم و او مرا در برابر شما یاری خواهد کرد.

اگر به خدای یگانه ایمان نمی آورید، پس مرا به خود واگذارید و در پی قتل و آزارم برنیایید.

* * *

این سخنان موسی(علیه السلام) بود، امّا فرعونیان هیچ کدام از پندها گوش نکردند و به ظلم خویش ادامه دادند، موسی(علیه السلام)هر بار آنان را موعظه و نصیحت کرد ولی فایده ای نداشت، چند سال گذشت، سرانجام او از دست آنان به تو شکایت کرد، او دست به دعا برداشت و چنین گفت: «خدایا ! اینان قومی گناهکارند و ایمان نمی آورند».

اینجا بود که تو به او چنین وحی کردی: «ای موسی ! بندگان مرا شبانه از سرزمین مصر بیرون ببر و بدان که فرعونیان به دنبال شما خواهند آمد. وقتی به رود نیل رسیدید، عصای خود را به آب بزن، رود نیل شکافته خواهد شد و شما به سلامتی از آن عبور می کنید، وقتی از آن گذشتید، فرعونیان می رسند و داخل آن می شوند که همه آنان غرق خواهند شد».

* * *

تو تصمیم گرفتی تا فرعون و فرعونیان را به سزای اعمالشان برسانی، برای همین، یک شب به موسی(علیه السلام)فرمان دادی تا بنی اسرائیل را از مصر به سوی

ص:185

فلسطین حرکت دهد، قوم موسی(علیه السلام)همیشه آرزو داشتند به سرزمین فلسطین باز گردند، پدران و نیاکان آن ها در آنجا زندگی کرده بودند.

وقتی فرعون این خبر را شنید، سپاه خود را آماده کرد و با همه سربازانش به دنبال موسی(علیه السلام) حرکت کرد. موسی(علیه السلام) با یاران خود به رود نیل رسیدند، تو از موسی(علیه السلام)خواستی عصای خود را به آب بزند، وقتی موسی(علیه السلام) این کار را کرد، رود نیل شکافته شد و موسی(علیه السلام)و یارانش از آن عبور کردند.

فرعون با سپاهش از پشت سر رسید، نگاه کرد که رود نیل شکافته شده است، او فهمید که این معجزه ای بزرگ است، ترسید و سر جای خود ایستاد. سپاه او نیز ایستادند و منتظر فرمان او ماندند.

تو سال های سال به فرعون مهلت داده بودی، او در مصر ادّعای خدایی می کرد و به مؤمنان ظلم می نمود، اکنون وقت آن است که او را عذاب کنی !

فرعون سوار بر اسب خود است و به رود نیل با شگفتی نگاه می کند، ترس همه وجود او را گرفته است، او ترس خود را از یارانش مخفی می کند.

در این هنگام جبرئیل را به شکل یکی از سربازان فرستادی که سوار بر اسب ماده ای بود. آن سرباز از عقب سپاه فرعون جلو آمد تا وارد شکاف آب شود. همگی فکر کردند که او یکی از سربازان این سپاه است.

فرعون سوار اسب نری بود، آن اسب ماده از جلوی او گذشت، اسب به دنبال آن حرکت کرد و وارد شکاف شد، فرعون هیچ ممانعتی نکرد، او با خود گفت چرا من باید از این سرباز ترسوتر باشم؟

با ورود فرعون به آن شکاف، سپاه به دنبال او حرکت کرد، آن ها می خواستند

ص:186

یاران موسی(علیه السلام) را دستگیر کنند.

وقتی آخرین نفر سپاه او وارد آب شد، به دستور تو، رود نیل به حالت اوّلش بازگشت، وقتی فرعون فهمید در حال غرق شدن است گفت: «من به خدایی که بنی اسرائیل به او ایمان آورده اند، ایمان آوردم، خدایی جز او نیست و من تسلیم امر او هستم».

اینجا بود که تو با فرعون سخن گفتی: «ای فرعون ! اکنون ایمان می آوری، در حالی که پیش از این نافرمانی می کردی و از تبهکاران بودی، امروز تو را در این رود غرق می کنم و بدن تو از آب بیرون می اندازم تا برای آیندگان، مایه عبرت باشی، اگر چه بسیاری از مردم از معجزات من، غافل هستند».

آن روز فرعون و همه سپاه او را در رود نیل غرق نمودی و بدن فرعون را به بیرون آب انداختی.(79)

* * *

موسی(علیه السلام) دستور داد تا گروهی از بنی اسرائیل به مصر بازگردند و این باغ ها و کاخ ها را در اختیار گیرند، عدّه زیادی از بنی اسرائیل هم همراه موسی(علیه السلام) به سوی صحرای سینا حرکت کردند تا به بیت المقدس بروند.

* * *

من میوه های داخل جعبه ها می باشد.

قرآن در اینجا می گوید: «آسمان ها و زمین بر آن کافران گریه نکردند».

«زمین گریه نکرد».

قرآن، مکانِ انسان ها را ذکر می کند و می گوید: «زمین گریه نکرد»، امّا منظور او «اهل زمین» می باشد.

«آسمان گریه نکرد».

قرآن، مکانِ فرشتگان را ذکر می کند و می گوید: «آسمان گریه نکرد»، امّا منظور او «اهل آسمان» می باشد.

آری، در آن لحظه ای که خدا اراده کرد فرعون و سپاه بزرگ او را غرق کند، هزاران نفر در یک لحظه در رود نیل غرق شدند !

صحنه عجیبی بود !

فریادها به آسمان می رفت، همه کمک می خواستند، موسی و پیروان او این منظره را تماشا می کردند ولی هیچ کدام از آنان بر مرگ آن کافران گریه نکردند، این کافران همان کسانی بودند که هزاران نوزاد را به قتل رسانده بودند، (فرعون برای این که موسی(علیه السلام) به دنیا نیاید، فرمان داده بود هر چه نوزاد پسر در بنی اسرائیل بود به قتل برسانند).

این کافران دستشان به خون بی گناهان آلوده بود !

هیچ کس از یاران موسی(علیه السلام)برای آن کافران گریه نکرد، همانگونه که فرشتگان نیز برای آن کافران گریه نکردند.

* * *

ص:189

آنان این سؤال را بارها از محمّد(صلی الله علیه وآله) پرسیدند و تو جواب آنان را دادی، روزی، یکی از آنان به قبرستان رفت، ساعتی به دنبال استخوانی گشت، سرانجام استخوان پوسیده ای را پیدا کرد و آن را برداشت و به سوی شهر مکّه آمد و سراغ محمّد(صلی الله علیه وآله) را از مردم گرفت و نزد او رفت و گفت: «بگو بدانم چگونه این استخوان پوسیده زنده خواهد شد؟».

تو از محمّد(صلی الله علیه وآله) خواستی تا به او چنین پاسخ بدهد: «آن خدایی که قدرت دارد انسان را از «هیچ» بیافریند، قدرت دارد که بار دیگر او را زنده کند».(80)

* * *

«قومِ تُبّع» چه کسانی بودند؟

آنان مردمی بودند که در یمن زندگی می کردند. آنان تمدّن بزرگی داشتند و با قدرت و نیروی فراوان بر سرزمین پهناوری حکومت می کردند، حکومت آنان از یمن تا هند بود، امّا راه کفر را برگزیدند و سرانجام به عذابی آسمانی گرفتار شدند. آن همه قدرت نتوانست آنان را از عذاب برهاند.(81)

* * *

می شوند و برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند، قیامت، وعده گاه همه است. آن روز هیچ کس از کافران یار و یاوری ندارند، هیچ دوست، سرپرست و خویشاوندی نمی تواند به دیگری کمکی کند و او را از عذاب نجات دهد.

آن روز فقط یک گروه هستند که تو به آنان اجازه می دهی و آنان دوستان خود را نجات می دهند. آنان کسانی هستند که تو رحمتت را به آنان نازل کردی که تو خدای توانا و مهربانی هستی، چنین کسانی می توانند از دوستان خود شفاعت کنند و آن ها را از گرفتاری ها نجات دهند.

* * *

به راستی خدا در روز قیامت، این رحمت خود را بر چه کسانی نازل می کند؟ آنان کیستند که می توانند دوستان خود را شفاعت کنند و آنان را از سختی ها نجات دهند؟

این یک رحمت ویژه است، مقامی خاص است. من می خواهم در این باره بیشتر بدانم.

من دوست دارم با آنان دوست شوم، باشد که از شفاعت آنان بهره مند شوم ! باید تحقیق بیشتری کنم، باید مطالعه کنم... من باید آنان را بشناسم...

* * *

یکی از یاران امام صادق(علیه السلام)می گوید: شبی من با آن حضرت همسفر بودم،

امام فرمود: «قرآن بخوان که امشب، شب جمعه و شب قرآن است». من شروع به خواندن قرآن نمودم تا به آیه 42 این سوره رسیدم. امام به من رو کرد و فرمود: «ما آن کسانی هستیم که خدا در روز قیامت، رحمت خود را بر ما

ص:194

نازل می کند و به ما اجازه می دهد که از شیعیان خود شفاعت کنیم».(82)

آری، خدا در روز قیامت به علی، فاطمه، حسن، حسین و دیگر امامان معصوم(علیهم السلام) اجازه می دهد تا از دوستان خود شفاعت کنند.

* * *

اکنون می خواهم از شفاعت فاطمه(علیها السلام) سخن بگویم: در روز قیامت دوستان فاطمه(علیها السلام)، از شفاعت او بی نصیب نخواهند ماند.

چه روز باشکوهی خواهد بود آن روز !

روزی که فاطمه(علیها السلام) در صحرای محشر حاضر شود، در آن روز مریم(علیها السلام)پیشاپیش فاطمه(علیها السلام)همچون خدمتکاری حرکت می کند، بهشت در انتظار فاطمه(علیها السلام) است، فاطمه(علیها السلام)به سوی بهشت حرکت می کند.(83)

در این میان، نگاه فاطمه(علیها السلام) به گوشه ای خیره می ماند، فرشتگان عدّه ای را به سوی جهنّم می برند، آن ها کسانی هستند که در دنیا گناهانی انجام داده اند و امروز باید در آتش بسوزند.

فاطمه(علیها السلام) به آنان نگاه می کند، او عدّه ای از دوستان خود را در میان آنان می یابد. در این هنگام فاطمه(علیها السلام) با خدای خویش سخن می گوید: «ای خدای من ! تو مرا فاطمه نام نهادی و به خاطر من عهد کردی که دوستانم را از آتش جهنّم جدا کنی ! خدایا ! تو هرگز عهد و پیمان خود را فراموش نمی کنی، از تو می خواهم امروز شفاعت مرا در حقّ دوستانم بپذیری و آنان را از آتش جهنّم آزاد گردانی».

صدایی در صحرای محشر می پیچد، اکنون خدای یگانه با فاطمه(علیها السلام) سخن

ص:195

می گوید:

ای فاطمه ! حقّ با توست. من تو را «فاطمه» نام نهادم و عهد کرده ام که به خاطر تو دوستان تو را از آتش جهنّم آزاد گردانم.(84)

من بر سر عهد خود هستم، امروز همه دوستان تو را از آتش عذاب خود آزاد خواهم نمود تا مقام و جایگاه تو برای همگان آشکار شود، امروز روز توست. هر کس را که می خواهی شفاعت کن و با خود به سوی بهشت ببر ! (85)

ص:196

جوش !

تو به فرشتگان چنین می گویی: «این کافر را بگیرید و در میان آتش جهنّم افکنید و سپس از آب جوشان بر سرش بریزید».

فرشتگان به او می گویند: «بچش این عذاب را که تو به پندار خود، بسیار قدرتمند و گرامی بودی ! آن قدرت و عزّت چه شد؟ تو در اینجا ضعیف و خوار هستی. این همان عذابی است که آن را باور نمی کردی و درباره آن شک داشتی».

* * *

داشتند، دیگر مرگ را تجربه نمی کنند، آنان از عذاب جهنّم به دور هستند.

آنان در بهشت غرق نعمت های تو هستند و این فضل و بخششی از طرف توست، این همان رستگاری بزرگ است.

* * *

شکنجه می کنند با شمشیر مسلمانان کشته شوند.

از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا به بُت پرستان چنین بگوید: «ای محمّد ! اگر این کافران به قرآن ایمان نیاوردند، پس منتظر باش همان گونه که آنان منتظرند، تو منتظر پیروزی هستی و آنان منتظر شکست !».

* * *

این سوره، قبل از هجرت پیامبر نازل شده است. وقتی پیامبر به مدینه هجرت کرد، تعداد مسلمانان زیاد شد، در سال دوم هجری پیامبر به جنگ سپاه مکّه رفت و جنگ «بدر» روی داد. در آن جنگ، سپاه مکّه سه برابر مسلمانان بودند و تجهیزات جنگی زیادی همراه داشتند، تو به وعده خود عمل کردی مسلمانان را یاری کردی و آنان بر کافران پیروز شدند.

در آن جنگ، هفتاد نفر از بزرگان مکّه کشته شدند، ابوجهل یکی از آنان بود، او به سزای عملش رسید، ابوجهل همان کسی است که بر سر پیامبر خاکستر می ریخت و مسلمانان را شکنجه می داد. در جنگ بدر کافران مکّه شکست سختی خوردند و بزرگان آنان کشته شدند.

آری، هر کس بر تو توکّل کند، تو او را یاری می کنی و او را تنها نمی گذاری، تو با قدرت بی پایان خود او را بر دشمنانش پیروز می گردانی، به راستی که همه کارها در دست توست.(86)

ص:200

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» است و سوره شماره 45 قرآن می باشد.

2 - «جاثیه» به معنای «به زانو درآمده» می باشد، در آیه 28 ذکر شده است که روز قیامت برای کافران روز سختی است، آن روز، آنان از شدّت ترس، قدرت ندارند بایستند، برای همین بر زانو می نشینند. چون این سوره از این ماجرا سخن می گوید، آن را سوره «جاثیه» نامیده اند.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: قرآن، نشانه های قدرت خدا، قیامت و زنده شدن انسان ها در آن روز، حسابرسی انسان ها در آن روز، پاداش بهشت در انتظار مؤمنان است و آتش جهنم در انتظار کافران.

ص:202

انسان را با قدرت خود از خاک آفریدی و جنبندگان فراوان در زمین خلق نمودی، در همه این ها نشانه هایی ارزشمند برای اهل یقین وجود دارد.

تو شب و روز را آفریدی، شب از پی روز می آید و روز از پی شب. تو باران را از آسمان نازل می کنی و زمین مرده را با آن زنده می کنی، تو به باد فرمان می دهی که بوزد، این باد است که ابرها را به حرکت درمی آورد، اگر باد نبود، بارانی هم در خشکی نمی بارید و زندگی انسان دچار مشکل می شد، بادها سبب جا به جایی هوا می شوند و اکسیژنی را که درختان تولید می کنند، منتقل می کنند. در همه این ها نشانه هایی از قدرت توست برای کسانی که می اندیشند.

* * *

وای بر هر دروغگوی گناهکار !

وای بر او که عذاب جهنّم در انتظار اوست !

محمّد(صلی الله علیه وآله) برای او قرآن می خواند و او قرآن را می شنود امّا از روی تکبّر و خودخواهی با قرآن دشمنی می کند، گویا که اصلاً قرآن را نشنیده است ! تو از محمّد(صلی الله علیه وآله)می خواهی تا آن دروغگو را به عذابی دردناک بشارت دهد، دروغگویی که وقتی از برخی نشانه ها و معجزات تو آگاهی می یابد آن را به مسخره می گیرد. به راستی که عذاب خوارکننده ای در انتظار اوست. روز قیامت که فرا رسد، فرشتگان زنجیرهای آهنین بر گردن آن ها می اندازند و آنها را با صورت بر روی زمین می کشانند و به سوی جهنّم می برند.(87)

* * *

تو قرآن را که مایه هدایت بود فرستادی، به آن ها اختیار دادی تا راه خود را انتخاب کنند، تو راه حقّ و باطل را به آنان نشان دادی. کسانی که راه کفر را برگزیدند، عذابی سخت و دردناک خواهند داشت. این راهی که آنان می روند، نتیجه ای جز این ندارد.

* * *

آن روزها کدامند؟

این سخن امام صادق(علیه السلام) است: «ایام الله سه روز می باشد: روز ظهور مهدی(علیه السلام)، روز رجعت، روز قیامت».(89)

اکنون می فهمم که «ایام الله» در آینده هم وجود دارد، سه روز مهمّی که کافران به آن ایمان ندارند و آن را مسخره می کنند، امّا این سه روز حقایقی بزرگ می باشند:

* روز اوّل: روز ظهور

مهدی(علیه السلام)، امام دوازدهم و حجّت خدا روی زمین است و اکنون از دیده ها نهان است. او سرانجام ظهور می کند و در سرتاسر جهان، حکومت عدل را برقرار می سازد.

در آن روزگار، از ظلم و ستم هیچ خبری نیست، فقر از میان می رود، مردم دیگر فقیری را نمی یابند تا به او صدقه بدهند.(90)

در سرتاسر دنیا، هیچ اختلافی به چشم نمی آید و مردم از هر قبیله و قومی که باشند در صلح و صفا با هم زندگی می کنند.(91)

* روز دوم: روز رجعت

«رجعت»، همان زنده شدنِ دوباره است، وقتی مهدی(علیه السلام)ظهور کند، سال ها روی زمین حکومت می کند، پس از آن روزگار رجعت فرا می رسد، محمّد(صلی الله علیه وآله)و اهل بیت(علیهم السلام) همراه با گروهی از انسان ها زنده می شوند. نکته مهم این است که هنوز قیامت برپا نشده است، روزگار رجعت در همین دنیاست.

* روز سوم: روز قیامت

ص:208

در روز قیامت همه مردگان زند…ه می شوند و برای حسابرسی به پیشگاه خدا می آیند و به حساب آنان رسیدگی می شود، مؤمنان به بهشت می روند و کافران به عذاب جهنّم گرفتار می شوند.

من نباید خیال کنم که مثلاً روز ظهور، یک شبانه روز است !

واژه «روز»، در اینجا به معنی «روزگار» است، بهتر است بگویم روزگار ظهور، روزگار رجعت.

ص:209

ظهور کرد به او ایمان آورند.

* * *

چندین سال است محمّد(صلی الله علیه وآله) در مکّه است، او مردم را به یکتاپرستی دعوت می کند، گروه کوچکی از یهودیان وقتی خبر او را شنیدند به مکّه آمدند و به سخنان محمّد(صلی الله علیه وآله)گوش فرادادند، آنان نشانه های محمّد(صلی الله علیه وآله) را در کتاب های خود خوانده بودند، چند نفر از آنان ایمان آوردند و نزد هم کیشان خود بازگشتند و ماجرا را برای آنان تعریف کردند، بیشتر آنان از قبول حقّ خودداری کردند و محمّد(صلی الله علیه وآله) را دروغگو خواندند.

بُت پرستان مکّه از این ماجرا باخبر شدند، آنان به محمّد(صلی الله علیه وآله)گفتند: «اگر تو پیامبر هستی پس چرا یهودیان به تو ایمان نمی آورند؟ چرا آنان با تو اختلاف دارند؟».

در این آیه جواب این سؤال را می دهی: آنان حقّ را شناختند و به آن آگاهی پیدا کردند، امّا بر خود و دیگران ستم نمودند و حقّ را انکار کردند.

تو حجّت را بر آنان تمام کردی و حقّ را آشکار کردی، در تورات، نشانه های محمّد(صلی الله علیه وآله)را برای آنان بیان کردی، امّا دنیاپرستی و حسادت کار خودش را کرد، آنان راه انکار را برگزیدند تا پایه های ریاست خود را محکم کنند و به ثروت دنیا برسند !

اگر آنان به سخن تو عمل می کردند، هیچ اختلافی در کار نبود و همه پیرو محمّد(صلی الله علیه وآله)بودند، تو همواره بر اساس قانون «مهلت» رفتار نموده ای و به کسانی که حقّ را انکار کردند فرصت می دهی و آنان را به حال خود رها می کنی، امّا در روز قیامت بین آنان داوری می کنی و حقّ را آشکار می نمایی و ستمکاران را به جهنّم گرفتار می سازی.

ص:211

* * *

در این آیه پنج نعمتی که به بنی اسرائیل عطا کردی بیان می کنی:

1 - تورات: خدا تورات را به موسی(علیه السلام) نازل کرد و آن را مایه هدایت آنان قرار داد.

2 - حکومت و قضاوت: خدا به عدّه ای از پیامبران بنی اسرائیل، مقام قضاوت عطا کرد، داوود و سلیمان(علیهما السلام)حکومت بزرگی داشتند و در میان مردم به حقّ، قضاوت می کردند.

3 - پیامبری: تو در میان بنی اسرائیل، پیامبران زیادی قرار دادی تا آنان را به راه راست هدایت کنند. این ها نام تعدادی از آن پیامبران می باشد که در قرآن از آنان یاد شده است: یوسف، شعیب، ایوب، موسی، هارون، داوود، سلیمان، الیاس، یونس، زکریا، یحیی، عیسی(علیهم السلام).

4 - روزی فراوان: بنی اسرائیل برای مدّتی طولانی در صحرای «سینا» بودند، خدا به موسی(علیه السلام) فرمان داد تا عصای خود را به سنگی بزند تا چشمه آبی آشکار شود، همچنین برای آنان، غذا از آسمان فرو می فرستاد، از طرف دیگر وقتی آنان به بیت المقدس رسیدند، خدا برکت های زیادی بر آنان فرو فرستاد.

5 - نشانه های آشکار: خدا آخرین پیامبر خود را محمّد(صلی الله علیه وآله)قرار داد و کامل ترین دین را به او عطا کرد، خدا در تورات نشانه های محمّد(صلی الله علیه وآله) را ذکر کرد و از همه کسانی که به تورات ایمان داشتند خواست وقتی زمان بعثت محمّد(صلی الله علیه وآله)فرا رسید به محمّد(صلی الله علیه وآله) ایمان آورند.

ولی وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله) به پیامبری رسید، بزرگان یهود که شیفته دنیا و ثروت آن شده بودند، دست به تحریف تورات زدند، آنان محمّد(صلی الله علیه وآله)را مانند فرزندان

ص:212

خود می شناختند و می دانستند او همان پیامبر موعود است، امّا حقیقت را پنهان نمودند و باعث گمراهی دیگران شدند.

جزای چنین کسانی چیزی جز آتش جهنّم نیست، آنان آتش جهنّم را چقدر ارزان برای خود خریدند ! با تحریف تورات و کتمان حقیقت، چند روزی بیشتر ریاست کردند، امّا عذاب همیشگی را از آنِ خود کردند.(92)

* * *

محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین سخن می گویی:

* * *

ای محمّد ! تو را بر شریعت و آیین حقّ قرار دادم، از این آیین پیروی کن.

جاهلان از تو می خواهند به خواسته های آنان عمل کنی و به دین آنان بازگردی و بُت ها را بپرستی، امّا تو از آنان پیروی نکن !

ای محمّد ! اگر از آنان پیروی کنی و بُت ها را بپرستی، عذاب من دامان تو را می گیرد و آن وقت، هیچ کدام از این مردم نمی توانند به تو کمکی کنند و تو را از عذاب نجات دهند.

ای محمّد ! این ستمکاران از تو می خواهند به دین آنان بازگردی، آنان یار و یاور یکدیگرند، امّا بدان که تو و پیروان تو تنها نیستید، من یار و یاور شما هستم.

ای محمّد ! به سخنان جاهلان گوش فرا نده، من قرآن را بر تو نازل کردم تا مردم را به سوی آن فرا خوانی، این قرآن برای آنان روشنگری می کند و برای کسانی که یقین دارند، مایه هدایت و رحمت است.

* * *

در آیه 18 خدا به پیامبرش چنین می گوید: «از خواسته های جاهلان پیروی نکن !». ما اعتقاد داریم که پیامبر، معصوم است و به اندازه ذرّه ای هم به بُت پرستی میل پیدا نکرد.

خدا در این آیه با پیامبر سخن گفته است، امّا منظور خدا این است که مسلمانان به سخنان بُت پرستان گوش ندهند. در زبان فارسی یک ضرب المثل وجود دارد. این ضرب المثل می گوید: «به در می گویم تا دیوار بشنود».

در زبان عربی ضرب المثل دیگری استفاده می شود:

ص:214

«ایّاک أعنی و اسمعی یا جاره».

«مخاطب من تو هستی، امّا ای همسایه ! سخنم را گوش کن !».

این شیوه قرآن در بعضی از آیات است. امام صادق(علیه السلام)می فرماید که قرآن گاهی با این شیوه سخن گفته است.(93)

مسلمانانی که این آیه را شنیدند، فهمیدند که نباید به سخن بُت پرستان گوش فرا دهند، زیرا اگر بُت پرست شوند، بُت ها و بُت پرستان نمی توانند آنان را از عذاب روز قیامت نجات دهند.

وقتی خدا با پیامبرش چنین سخن گفت، مسلمانان دیگر حساب کار خود را کردند. این نوع سخن گفتن، اثر تربیتی خوبی دارد.

* * *

این چه بد پنداری است !

هرگز چنین نیست، تو آسمان ها و زمین و هر آنچه بین آن هاست را بیهوده نیافریدی، تو پاداش یا کیفر همه را می دهی و به هیچ کس ظلم نمی کنی، تو همه انسان ها را در روز قیامت زنده می کنی و آنان برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند.

چگونه ممکن است که تو مؤمنانی را که عمل نیک انجام دادند، همانند مفسدان قرار دهی؟

چگونه ممکن است پرهیزکاران را همانند گناهکاران قرار دهی؟

* * *

این وعده توست، تو در روز قیامت همه را زنده می کنی تا به کسانی که ایمان آوردند و عمل نیک انجام دادند، پاداش نیکو بدهی، این پاداش بر اساس عدل توست. در روز قیامت، کسانی که راه کفر را برگزیدند، نتیجه اعمال خود را می بینند، آنان در جهنّم گرفتار می شوند.

آری، روز قیامت، عدالت تو را تکمیل می کند، اگر قیامت نباشد، چه فرقی بین خوب و بد است؟ بعضی در این دنیا، به همه ظلم می کنند و به حقّ دیگران تجاوز می کنند و زندگی راحتی برای خود دست و پا می کنند و پس از مدّتی می میرند، آن ها کی باید نتیجه ظلم خود را ببینند؟

آنان که روز قیامت و معاد را انکار می کنند، می گویند انسان بعد از مرگ، نیست و نابود می شود و همه چیز برای او تمام می شود. چگونه ممکن است سرانجام انسان های خوب با سرانجام انسان های بد، یکسان باشد؟ اگر قیامت نباشد، عدالت تو بی معنا می شود.(94)

* * *

ص:216

تو می دانی چه کسی در مقابل پذیرش حقّ لجاجت می کند، پس او را به حال خود رها می کنی، زیرا او حقّ را شناخته است امّا از روی لجاجت آن را نمی پذیرد. او در گمراهی خود غوطهور می شود و دیگر به راه راست هدایت نمی شود.

* * *

آنان به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گفتند: «اگر راست می گویی، پدران ما را زنده کن و آنان را نزد ما بیاور».

تو آن خدایی هستی که انسان ها را زنده می کنی و سپس آنان را می میرانی و در روز قیامت همه آنان را زنده می کنی و آنان برای حسابرسی در پیشگاه تو جمع می شوند، در روز قیامت، هیچ شکّی نیست، امّا بیشتر مردم این حقیقت را نمی دانند، وقتی تو قدرت داری انسان را از «هیچ» بیافرینی، قدرت داری که بار دیگر او را از مشتی خاک و استخوان زنده کنی که تو بر هر کاری توانا هستی.(95)

قدرت تو بی پایان است، زیرا فرمانروایی آسمان و زمین از آن توست، تو روز قیامت را برپا می کنی و همه را به قدرت خویش زنده می کنی و در آن روز است که اهل باطل زیان می بینند، کسانی که راه کفر را برگزیدند و از باطل پیروی کردند از سعادت محروم خواهند شد.

* * *

یَسْتَهْزِئُونَ (33)

کافران روز قیامت را دروغ می پنداشتند و وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله)برای آنان از عذاب جهنّم و آتش سوزان آن سخن می گفت، چنین می گفتند: «ای محمّد ! تو خواب پریشان دیده ای که چنین سخن می گویی»، امّا سرانجام قیامت برپا می شود، آن روز برای آنان روز سختی خواهد بود، روز قیامت، هر گروهی در ترس و وحشت خواهند بود، آنان برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند و از شدّت ترس قدرت ندارند بایستند، بر زانو می نشینند، هیچ کس نمی تواند آنان را کمک کند، آنان هیچ یار و یاوری ندارند.

فرشتگان هر گروهی را صدا می زنند تا نامه عمل خود را ببینند، فرشتگان به آنان می گویند: «امروز، روزی است که کیفر اعمال خود را می بینید. نگاه کنید، این پرونده اعمال شماست، این پرونده به حقّ و راستی گواهی می دهد و چیزی اضافه یا کم ندارد، آری، همه کردار و گفتار شما را ما با دقّت نوشته ایم».(96)

در آن روز، مؤمنانی که عمل نیک انجام دادند به بهشت می روند و این همان سعادت بزرگ است، امّا سرنوشت کافران بسیار دردناک است، تو به آنان می گویی:

مگر قرآن من برای شما خوانده نشد؟

مگر پیامبرم را برای هدایت شما نفرستادم؟ مگر او شما را از این روز نترساند؟

چرا سخن حقّ را نپذیرفتید؟

شما گردنکشی کردید و تبهکار بودید !

ص:220

آیا به یاد دارید که وقتی به شما می گفتند: «وعده خدا حقّ است و در قیامت شکی نیست»، شما در جواب می گفتید: «ما نمی دانیم قیامت چیست، فقط احتمال می دهیم که قیامتی باشد، امّا به آن یقین نداریم».

شما به امروز یقین نداشتید و باور نداشتید که زنده می شوید، امّا دیدید که وعده من حقّ بود.

* * *

این سخن تو با آنان است، کافران سرها را به زیر افکنده اند، ترس و وحشت همه وجودشان را فرا گرفته است، آن وقت است که تو فرمان می دهی تا فرشتگان زنجیرهای آهنین بر گردن آن ها اندازند و آن ها را با صورت بر روی زمین کشانند و به سوی جهنّم ببرند.

دیگر از آن همه گردنکشی و ستیزه جویی خبری نیست، وقتی به جهنّم می رسند، درهای جهنّم باز می شود، آنان، زیرِ چشمی نگاهی به جهنّم می اندازند و آتش هولناک آن را می بینند، این جهنّم نتیجه اعمال آنان است که آشکار می شود، فرشتگان آنان را در آتش جهنّم می اندازند و این گونه است که گرفتار آتشی می شوند که در دنیا آن را دروغ می پنداشتند و مسخره می کردند !

* * *

در آن روز به آنان چنین می گویی:

آیا به یاد دارید که وقتی در دنیا بودید روز قیامت را فراموش کردید؟ آیا به یاد دارید که قیامت را دروغ می پنداشتید و می گفتید: «ما هرگز زنده نخواهیم شد»؟

شما قیامت را فراموش کردید، من هم امروز شما را فراموش می کنم !

بدانید که جایگاه شما این آتش است و هیچ یار و یاوری ندارید که شما را از آن نجات دهد.

این عذاب شما برای این است که قرآن و معجزات مرا مسخره می کردید و شیفته زندگی دنیا شدید، پس امروز دیگر از این جهنّم خارج نمی شوید و فرصت عذرخواهی و توبه به شما داده نمی شود.

آری، تو به آنان یک عمر مهلت دادی، هر کس می خواست پند بگیرد می توانست در طول آن مدّت، پند بگیرد.

* * *

در آیه 34 می خوانم که خدا به کافران می گوید: «امروز شما را فراموش می کنم همان گونه که شما قیامت را فراموش کردید».

مگر خدا هم چیزی را فراموش می کند؟

نه. خدا به همه چیز علم و آگاهی دارد و هرگز چیزی را فراموش نمی کند.

پس منظور از این سخن چیست.

این یک کنایه است، به این مثال دقّت کنید: اگر من دوستی داشته باشم که مرا به زشتی ها فرا بخواند، پدرم به من می گوید: «این دوستت را فراموش کن !». یعنی دوستی با او را ترک کن !

خدا در روز قیامت، کافران را فراموش می کند، معنای این سخن این است:

ص:222

خدا کافران را به حال خود رها می کند و آنان را از رحمت خود دور می کند و آنان برای همیشه در جهنّم باقی خواهند ماند.

* * *

ص:224

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» است و سوره شماره 46 قرآن می باشد.

2 - «اَحقاف» نام سرزمینی است که قوم «عاد» در آنجا زندگی می کردند، در آیه 21 تا 26 این سوره از سرگذشت قوم عاد سخن گفته شده است، به همین دلیل این سوره را به این نام می خوانند.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: یکتاپرستی، پرهیز از بُت پرستی، احترام به پدر و مادر، سرگذشت قوم عاد، ماجرای گروهی از جنّ ها که قرآن را شنیدند و به آن ایمان آوردند، توصیه به صبر و استقامت...

ص:226

تو آفرینش جهان را آغاز کردی، سرانجام این آفرینش را هم به پایان می بری، تو از همان ابتدا، زمانی را برای پایان این جهان مشخّص کردی و آن زمان را فقط خودت می دانی، وقتی آن زمان فرا رسد، زمین و آسمان را در هم می پیچی و پس از مدّتی، قیامت را برپا می کنی و همه را زنده می نمایی، مؤمنان را به بهشت می بری و کافران را به جهنّم گرفتار می سازی.

تو برای هدایت انسان ها قرآن را فرستادی، از محمّد(صلی الله علیه وآله)خواستی تا قرآن را برای همه بخواند، امّا کسانی که راه کفر را برگزیدند از هر سخن پندآموزی روی برمی گردانند.

* * *

باطلی است ! آنان برای این سخن خود چه دلیلی دارند؟

آیا کسی گمراه تر از آنان پیدا می شود؟

بُت پرستان می گویند: «خدا به ما فرمان داده که این بُت ها را بپرستیم» چرا چنین جاهلانه سخن می گویند؟ آیا برای این سخن باطل خود، دلیل روشنی دارند؟ در کدام کتاب آسمانی آمده است که بُت ها شریک تو هستند؟ اگر راست می گویند آن کتاب را بیاورند، اگر راست می گویند دلیل خود را بگویند.

آنان هیچ دلیلی ندارند و اسیر خرافات شده اند، سخنانی از پدران خود شنیده اند و آن را پذیرفته اند.

چرا آنان قدری نمی اندیشند؟

این بُت ها چه کاری می توانند برای آنان انجام دهند؟ اگر آن ها تا روز قیامت هم آن بُت ها را صدا بزنند، هیچ جوابی نمی شنوند، چقدر این مردم گمراهند، بت ها صدایی را نمی شنوند و اصلاً خبر ندارند که عدّه ای آنان را صدا می زنند !

* * *

روز قیامت که فرا رسد، بُت پرستان در انتظار شفاعت بُت های خود خواهند بود، امّا بُت ها با آنان دشمنی می کنند و از آنان بیزاری می جویند.

روز قیامت تو به قدرت خودت به بُت ها اجازه می دهی تا سخن بگویند، بت ها به پیروان خود می گویند: «ما کجا شما را به پرستش خود دعوت کردیم؟ خدا میان ما و شما گواه است که ما از این که شما ما را می پرستیدید، بی خبر بودیم، ما موجودات بی جانی بودیم».(98)

آن وقت است که بُت پرستان به پوچی کار خود پی می برند، در روز قیامت،

ص:229

همه انسان ها، نتیجه اعمال خویش را می یابند، آن روز معلوم می شود که فقط تو شایسته پرستش هستی و تو خدای یگانه ای !

کسانی که بُت ها را پرستش کرده اند، به عذاب گرفتار می شوند، همه بُت ها در آن روز نابود می شوند و آن وقت است که بُت پرستان ناامید می شوند، آنان فکر می کردند که بُت ها می توانند به آنان سودی برسانند و از خطرها نجاتشان دهند، امّا وقتی می بینند که این بُت ها، نابود می شوند، امیدشان از دست می رود.

* * *

چگونه ممکن است بُت های بی جان در روز قیامت سخن بگویند؟ آیا قطعه ای که از چوب یا سنگ تراشیده شده است، می تواند سخن بگوید؟

روز قیامت، روز شگفتی ها است، در آن روز اعضای بدن انسان هم سخن می گویند و بر اعمال و رفتار انسان شهادت می دهند. گناهکاران به اعضای بدن خود می گویند: «چرا بر ضدّ ما گواهی دادید؟» آن ها پاسخ می دهند: «خدایی که تمام موجودات را گویا می سازد، ما را نیز گویا کرد».(99)

آری، خدا بر هر کاری تواناست، در آن روز، اراده می کند به بُت ها قدرت سخن گفتن دهد.(100)

* * *

محمّد(صلی الله علیه وآله) برای مردم مکّه قرآن می خواند، انسان های حقیقت جو به او ایمان آوردند، امّا بزرگان مکّه با او دشمنی کردند و سخن او را دروغ پنداشتند، وقتی آنان قرآن را می شنیدند می گفتند: «این قرآن، جادویی آشکار است و محمّد آن را از پیش خود بافته است و به دروغ آن را به خدا نسبت می دهد».

اکنون تو از محمّد(صلی الله علیه وآله)می خواهی با آنان چنین سخن بگوید:

ای مردم ! خدا مرا به پیامبری فرستاد و او این قرآن را بر من نازل کرده است، این قرآن، سخن خداست و من پیام خدا را برای شما خواندم.

شما مرا دروغگو می پندارید و می گویید که من این قرآن را به دروغ به خدا نسبت می دهم، اگر مطلب این طور باشد که شما می پندارید، لازم است که خدا مرا رسوا کند و دروغ مرا آشکار کند.

چگونه باور می کنید که من به خدا نسبت دروغ بدهم و خدا هم مرا به حال خود رها کند؟ هر کس به دروغ ادّعای پیامبری کند و سخنان کذبی را به خدا نسبت دهد، خدا سرانجام او را رسوا می سازد و او را عذاب می کند.

اگر من دروغگو باشم، خدا مرا عذاب می کند و شما هرگز نمی توانید عذاب خدا را از من دور کنید و از من دفاع کنید.

ای مردم ! خوب فکر کنید، خدا به من وعده داده است که مرا بر شما پیروز گرداند، این وعده خدا فرا می رسد و آن وقت معلوم می شود که من راستگو بوده ام و چیزی جز رستگاری شما نمی خواستم.

شما را به سعادت فرا خواندم و شما مرا دروغگو و جادوگر خواندید و با من دشمنی کردید، خدا به کردار و رفتار شما آگاه است. همین بس که خدا، گواه میان من و شما باشد، او تلاش های من و دشمنی های شما را می بیند و این برای من کافی است که او خدای بخشنده و مهربان است.

ص:231

* * *

من باید در این دو سخن فکر کنم، یک جا قرآن می گوید که پیامبر، علم غیب ندارد، جای دیگر می گوید که پیامبران، علم غیب دارند.

منظور تو از این دو سخن چیست؟

خدا به پیامبر چیزهایی را آموخت که از علم غیب بود. این علم را خدا به پیامبر داده بود. اگر خدا چیزی از غیب به او وحی نمی کرد، او غیب نمی دانست.

پس سخن صحیح این است: پیامبر، از پیش خودش، علم غیب ندارد، اگر خدا به پیامبر این دانش را ندهد، پیامبر از اسرار جهان چیزی نمی داند، امّا وقتی خدا به پیامبر این دانش را می دهد، پیامبر از برخی اسرار نهان جهان آگاهی پیدا می کند.

هدف قرآن این است که مبادا مسلمانان درباره مقام پیامبر، غلوّ و زیاده روی کنند، آنان باید بدانند که پیامبر، بنده ای از بندگان خداست، خدا او را آفریده است و به او مقامی بس بزرگ داده است و او را بر اسرار جهان آگاه ساخته است. پیامبر هرچه دارد از خدا دارد، اگر خدا برای لحظه ای لطف و عنایت خود را از پیامبر بگیرد، پیامبر هیچ علم و دانشی نخواهد داشت.

* * *

ای مردم ! قدری فکر کنید ! اگر این قرآن از سوی خدا باشد و شما به آن کفر بورزید، چه کسی از شما گمراه تر خواهد بود؟

اگر شاهدی از بنی اسرائیل به قرآن ایمان بیاورد ولی شما به قرآن ایمان نیاورید، آن وقت هیچ کس از شما گمراه تر نخواهد بود، اگر شاهدی از بنی اسرائیل شهادت دهد که آیات تورات همانند قرآن است و شما ایمان نیاورده باشید، شما از همه گمراه تر خواهید بود.

ای مردم ! شما راه کفر برگزیدید و به خود ستم می کنید. بدانید خدا ستمکاران را به حال خود رها می کند تا در لجاجت و گمراهی خود غوطهور شوند.

* * *

مناسب می بینم در اینجا سه نکته بنویسم:

* نکته اوّل

نشانه های محمّد(صلی الله علیه وآله) در کتاب تورات بیان شده است، یهودیان سال ها در انتظار ظهور آخرین پیامبر تو بودند. گروهی از یهودیان با رنج فراوان به سرزمین مدینه کوچ کرده بودند تا منتظر پیامبر موعود باشند، آنان از فلسطین و کنار دریای مدیترانه که آب و هوای خوبی داشت به حجاز آمدند و گرمای سوزان این منطقه را تحمّل کردند تا بتوانند آخرین پیامبر خدا را درک کنند.

نشانه های محمّد(صلی الله علیه وآله) در تورات بسیار واضح بیان شده بود، هر کس اهل انصاف بود به راحتی می توانست آن را تشخیص دهد.

* نکته دوم

این سوره زمانی نازل شده است که پیامبر در مکّه بود. پس از چند سال پیامبر به مدینه مهاجرت کرد. یهودیان نشانه هایی که در تورات خوانده بودند در

ص:234

محمّد(صلی الله علیه وآله)یافتند، امّا گروه زیادی از آنان برای حفظ منافع خود، حقّ را انکار کردند و ایمان نیاوردند.

روزی پیامبر نزد آنان رفت و آنان را به اسلام دعوت کرد، امّا آنان جواب پیامبر را ندادند، پیامبر به آنان فرمود: «شما حقّ را انکار کردید ولی بدانید که من همان پیامبری هستم که مژده آمدن او در تورات آمده است».

پیامبر این جمله را گفت و از نزد آنان بیرون آمد، در این هنگام مردی از پشت سر، پیامبر را صدا زد و گفت: «ای محمّد ! صبر کن !».

آن مرد کسی جز «ابن سلام» نبود، پیامبر وقتی صدای «ابن سلام» را شنید، صبر کرد، همه نگاه ها به ابن سلام خیره مانده بود، ابن سلام به یهودیان گفت: «من در نظر شما چگونه انسانی هستم؟».

آنان جواب دادند: «به خدا قسم ! هیچ کس به اندازه تو به تورات ایمان ندارد، ما تو و پدر تو و پدربزرگ تو را می شناسیم، شما همواره با ایمان بوده اید».

اینجا بود که «ابن سلام» گفت: «ای مردم ! من شهادت می دهم که محمّد همان پیامبری است که وعده آمدن او در تورات آمده است». این گونه بود که «ابن سلام» مسلمان شد، پس از او، چند نفر از دوستانش هم مسلمان شدند.

* نکته سوم

اکنون سؤالی به ذهنم می رسد: «بین نزول این آیه و ماجرای ایمان آوردن ابن سلام، سال ها فاصله است. این آیه در مکّه نازل شد، ابن سلام در مدینه مسلمان شد؟ آیا ممکن است این آیه سال ها زودتر از ماجرای ابن سلام نازل شده باشد؟».

برای یافتن پاسخ سؤال خود، این مثال را می زنم: فرض کنید: فرزند من

ص:235

تنبلی کند و خوب درس نخواند. هنوز تا امتحان پایان سال، چند ماه باقی است. من به فرزند خود می گویم: «اگر در امتحان پایان سال موفّق نشوی، ولی دوست تو قبول شود، تو ضرر کرده ای !». معنای سخن من روشن است. معلوم است که هنوز ماه خرداد فرا نرسیده است، هنوز چند ماه دیگر تا امتحان ها باقی است و فرزندم فرصت برای درس خواندن دارد. من از آینده سخن می گویم !

خدا در این آیه به بزرگان مکّه می گوید: «اگر شاهدی از بنی اسرائیل به قرآن ایمان بیاورد ولی شما به قرآن ایمان نیاورید، آن وقت هیچ کس از شما گمراه تر نخواهد بود».

روشن است که در زمان نزول این آیه، هنوز ابن سلام ایمان نیاورده بود و به حقّ بودن پیامبر شهادت نداده بود.

قرآن در این آیه از آینده سخن گفت و از ماجرایی که بعداً در مدینه اتّفاق خواهد افتاد، خبر داد.(101)

سخن قرآن با بُت پرستان این است: «شما محمّد را دروغگو می شمارید و می گویید او پیامبر نیست، اگر یکی از دانشمندان یهودی به محمّد ایمان آورد، شما ضرر کرده اید، زیرا خود را از سعادت محروم نموده اید».

* * *

الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ (13) أُولَئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ خَالِدِینَ فِیهَا جَزَاءً بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ (14)

محمّد(صلی الله علیه وآله) مردم مکّه را به یکتاپرستی فرا خواند، گروهی از افراد فقیر به او ایمان آوردند، اینان پیروان محمّد(صلی الله علیه وآله)بودند: ابوذر، یاسر، سمیّه و عمّار ! آنان فقیر بودند و دستشان از مال دنیا خالی بود و از طبقه ضعیف جامعه بودند، عدّه ای از بردگان هم مسلمان شده بودند، افرادی مانند «بلال» که برده ای سیاه بود.

محمّد(صلی الله علیه وآله) برای بزرگان مکّه هم قرآن می خواند و از آنان می خواست یکتاپرست شوند، بزرگان مکّه با خود می گفتند: «اگر این اسلام چیز خوبی بود، هرگز فقیران و بردگان در پذیرش آن، بر ما پیشی نمی گرفتند، ما که ثروت زیادی داریم به خوبی ها سزاوارتر هستیم، معلوم می شود که اسلام چیز خوبی نبوده است که ما به آن ایمان نیاورده ایم».

آری، آنان گرفتار خودخواهی شده بودند و خود را از بقیّه برتر می دیدند، این غرور و تکبّر مانعی بر سر راه آنان بود، آنان آیات قرآن را می شنیدند، آیاتی که از عذاب جهنّم سخن می گفت و به آنان هشدار می داد که دست از بُت پرستی بردارند، وقتی آنان این آیات را می شنیدند، فطرتشان به آنان هشدار می داد، امّا برای این که صدایِ فطرت خود را خاموش کنند با خود می گفتند: «این قرآن، همان افسانه های قدیمی است !».

این چه سخنی است که آنان می گویند؟ چرا قرآن را افسانه می دانند؟ آیا آنان خیال می کنند که قرآن اوّلین کتاب آسمانی است؟ آیا خیال می کنند که قبل از

ص:237

آن، تو کتابی نازل نکرده ای؟

تو قبل از آن، کتاب تورات را بر موسی(علیه السلام) نازل کردی، کتابی که مایه هدایت و رحمت بود، این قرآن هم آموزه های تورات را تأیید می کند و به زبانی شیوا و روشن حقایق را بیان می کند، قرآن به ستمکارانی که راه کفر را برگزیدند، هشدار می دهد و آنان را از عذاب روز قیامت می ترساند و به نیکوکاران بشارت می دهد.

* * *

می خواهم بدانم قرآن به نیکوکاران چه بشارتی می دهد؟

بشارت بهشت.

آری، نیکوکارانی که بُت ها را نپرستیدند و گفتند: «خدای ما، همان خدای یگانه است»، سرنوشت خوبی خواهند داشت. همان کسانی که با سختی های زیادی روبرو شدند ولی در این سختی ها صبر و استقامت کردند. آنان در روز قیامت هیچ ترس و اندوهی نخواهند داشت.

روز قیامت که فرا رسد، آنان اهل بهشت خواهند بود و جاودانه در آنجا خواهند ماند، بهشت، پاداش اعمالی است که آنان در دنیا انجام داده اند.

* * *

عَنْهُمْ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَنَتَجاوَزُ عَنْ سَیِّئَاتِهِمْ فِی أَصْحَابِ الْجَنَّةِ وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذِی کَانُوا یُوعَدُونَ (16)

برایم گفتی که قرآن ستمگران را از عذاب قیامت می ترساند و به نیکوکاران مژده بهشت می دهد، اکنون برایم از این دو گروه سخن بگو ! برایم بگو که نیکوکار کیست؟

نیکوکار کسی است که به پدر و مادرش، نیکویی کند، ستمگر کسی است که وقتی پدر و مادرش او را به ایمان فرا می خوانند به سخن آنان گوش نکند.

تو از انسان خواستی تا به پدر و مادرش نیکی کند، مادر برای فرزندش چقدر زحمت کشیده است !

زمانی که فرزند در شکم مادر است بر مادر سخت می گذرد، حال مادر دگرگون می شود، فرزند رشد می کند و از شیره جان مادر استفاده می کند، خواب و خوراک، استراحت و آرامش او را می گیرد.

روزهای آخر، راه رفتن و حتّی نشستن و بلند شدن بر مادر سخت می شود، مادر با صبر و حوصله، این سختی ها را تحمّل می کند، مادر در لحظه تولّد فرزند هم، سختی زیادی می کشد و چه بسیار مادرانی که جان خود را در آن لحظه از دست داده اند !

وقتی فرزند به دنیا می آید، مادر به او شیر می دهد و به او رسیدگی می کند.

از وقتی که نطفه انسان در رحم مادر قرار می گیرد تا لحظه ای که او از شیر گرفته می شود، سی ماه طول می کشد. مادر در این سی ماه، اوج فداکاری را به نمایش می گذارد.(102)

ص:239

اکنون می فهمم که چرا از انسان ها خواسته ای که به پدر و مادرشان احترام بگذارند !

انسان نیکوکار وقتی به سنّ رشد و آگاهی می رسد، پدر و مادر او را به دین راهنمایی می کنند، این انسان وقتی به سنّ چهل سالگی می رسد، دیگر به مرحله کمال عقل خود رسیده است. او می فهمد که به سنّی رسیده است که باید خطوط زندگی او مشخّص گردد، اینجاست که دست به دعا برمی دارد و چنین می گوید: «بارخدایا ! به من و پدر و مادرم، نعمت ایمان عطا کردی، پس توفیقم بده تا شکر این نعمت را به جا آورم. خدایا ! توفیقم بده تا کار شایسته ای انجام دهم که تو از آن خشنود باشی. خدایا ! فرزندانم را نیکوکار قرار بده. من به درگاه تو رو می کنم و تسلیم فرمان تو هستم، من مسلمان هستم».

تو چنین نیکوکارانی را دوست داری، کارهای آنان را که نیکوترین کارهاست می پذیری و گناهانشان را می بخشی و در روز قیامت آنان را در بهشت جای می دهی و با اهل بهشت همنشین می کنی. این وعده حقّی است که تو به آنان داده ای و به این وعده ات عمل می کنی.

* * *

وَالاِْنْسِ إِنَّهُمْ کَانُوا خَاسِرِینَ (18)

از نیکوکاری که قدردان پدر و مادر خودش است، برایم سخن گفتی، اکنون از ستمکار کافری سخن می گویی که پدر و مادر او، مؤمن هستند و او را به ایمان دعوت می کنند، امّا آن ستمکار سخنشان را نمی پذیرد و راه کفر را برمی گزیند. او به پدر و مادرش می گوید: «اُف بر شما ! آیا مرا از روز قیامت می ترسانید؟ شما می گویید که من بعد از مرگ زنده می شوم و به جهنّم می روم، قبل از من انسان های زیادی مرده اند و به مشتی از خاک و استخوان تبدیل شده اند، هیچ کدام از آنان زنده نشده اند، این سخن ها چیست که شما می گویید؟».

چقدر این فرزند ناسپاس است ! پدر و مادرش او را به ایمان فرا می خوانند، او به آنان بی احترامی می کند و به آنان «اُفّ» می گوید. (در زبان فارسی، وقتی به کسی احترامی می کنند به او می گویند: تُف بر تو !).

وقتی پدر و مادر او این سخنان را شنیدند از دست او به پیشگاه تو شکایت کردند و به فرزندشان گفتند: «وای بر تو ! ایمان بیاور که وعده خدا حقّ است و او همه انسان ها را در روز قیامت زنده خواهد کرد»، امّا او در پاسخ چنین گفت: «این سخنان شما، افسانه ای است که پیشینیان بافته اند».(103)

آری، او راه کفر را برگزید و به پدر و مادر خویش بی احترامی کرد و قیامت را دروغ پنداشت، تو در روز قیامت او را در جهنّم جای می دهی، این وعده توست و جهنّم را از کافران پر می کنی، عذاب تو برای چنین افرادی حتمی است و آنان را همراه با امّت های کافر (از جنّ ها و انسان ها) به آتش جهنّم

ص:241

گرفتار می سازی و آنان زیانکارند که سرمایه وجودی خود را نابود کردند و خود را از سعادت محروم نمودند و آتش جهنّم را برای خود خریدند.

* * *

در روز قیامت تو فرمان می دهی تا فرشتگان آنان را به سوی جهنّم ببرند، آن روز، جهنّم برای آنان آشکار می شود و درهای جهنّم گشوده می شود و نگهبانان آنجا به آنان می گویند: «شما در دنیا از تمام چیزهای خوب و نعمت ها بهره مند بودید و از آن لذّت بردید. آیا به یاد دارید که در زمین گردنکشی و طغیان می کردید؟ امروز به خاطر آن کارها، عذاب خوارکننده ای را خواهید چشید».(104)

آری، فرشتگان غُلّ و زنجیر به دست و پای آنان می بندند و آنان را در گوشه تنگ و تاریکی از جهنّم جای می دهند و در میان شعله ها می سوزند و آرزوی مرگ می کنند امّا در آنجا از مرگ هیچ خبری نیست، آنان برای همیشه در جهنّم خواهند سوخت.

ص:243

تو هود(علیه السلام) را برای هدایت قوم عاد فرستادی، کافران مکّه باید بدانند که تو قبل از هود(علیه السلام)و بعد از او، پیامبران زیادی را فرستادی. آری، این قانون توست که پیامبران را برای هدایت انسان ها فرستادی تا راه حقّ را برای آنان بیان کنند.

قوم عاد جمعیّت زیادی داشتند و دارای ثروت فراوانی بودند و همه بُت پرست بودند. هود(علیه السلام) همچون برادری آنان را به سوی تو دعوت می کرد و از آنان خواست تا بُت پرستی را رها کنند.

او به مردم چنین می گفت: «فقط خدای یکتا را بپرستید، خدایی جز او نیست، از بُت پرستی دست بردارید، می ترسم که به عذاب شدیدی گرفتار شوید».

مردم به سخنان او اعتنا نکردند و به او گفتند: «آیا تو آمده ای که با سخنانت ما را از پرستش خدایانمان باز داری؟ اگر راست می گویی بگو آن عذاب کی می آید؟ ای هود ! آن عذابی را که می گویی بر ما فرود آور».

هود(علیه السلام) به آنان گفت: «من نمی دانم که عذاب خدا چه زمانی فرا می رسد، فقط خدا می داند آن عذاب چه وقتی است، من وظیفه خود را انجام دادم و پیام خدا را به شما رساندم، شما به سخنم گوش نکردید و از من تقاضای عذاب خود را نمودید، به راستی که شما نادانید».

* * *

قوم عاد ایمان نیاوردند و بر کفر و بُت پرستی خود اصرار نمودند، تو به آنان مهلت دادی و در عذابشان شتاب نکردی، امّا سرانجام مهلت آنان به پایان رسید و تو طوفانی سهمگین را برای هلاکت آنان فرستادی.

ص:245

آنان وقتی نگاه به افق کردند، سیاهی طوفان را دیدند و فکر کردند که ابری باران زا به سوی سرزمین آنان می آید و بسیار خوشحال شدند که بارانی پربرکت در راه است. اینجا بود که هود(علیه السلام) به آنان رو کرد و گفت: «بارانی در کار نیست، آنچه شما می بینید عذابی است که برای آمدنش عجله می کردید، این طوفانی سهمگین است که عذابی دردناک در آن است و به فرمان خدا همه چیز را در هم می کوبد و نابود می کند».

قبل از آن که طوفان فرا رسد، هود(علیه السلام) و گروه اندکی را که ایمان آورده بودند، نجات دادی، طوفان فرا رسید و به مدّت هفت شب و هشت روز بر آنان وزید و آنان را نابود ساخت، پس از طوفان، چنان شد که فقط خانه های خالی آنان دیده می شد و هیچ کدام از آنان باقی نماندند، تو این گونه کسانی را که از روی عناد و دشمنی راه کفر را انتخاب می کنند، عذاب می کنی.

* * *

اکنون تو با آنان چنین سخن می گویی: «من به قوم عاد قدرت و امکاناتی دادم که به شما نداده ام، قدرت و ثروت آنان بیشتر از شما بود، امّا این قدرت و ثروت نتوانست آن ها را از عذاب نجات دهد».

آری، تو به آنان گوش و چشم و عقل داده بودی تا حقّ را بشنوند و ببینند و آن را درک کنند، ولی آنان راه کفر را پیمودند و گوش و چشم و عقل آنان، سودی برایشان نداشت و نتوانست عذاب را از آنان دور کند، آنان حقّ را شناختند ولی انکار کردند.

هود(علیه السلام) آنان را از عذاب آسمانی ترساند، ولی آنان عذاب آسمانی را مسخره کردند و سرانجام همان عذاب به سراغشان آمد و آنان را نابود کرد.

اکنون از کافران مکّه می خواهی تا قدری فکر کنند و به اطراف سرزمین خود نگاه کنند، تو انسان های زیادی را که در اطراف همین سرزمین زندگی می کردند، به عذاب خود هلاک کردی.

تو آیات و نشانه های خود را قبلاً برای آنان بیان کردی و پیامبران خود را فرستادی و حقّ را برای آنان آشکار کردی تا مگر به راه حقّ بازگردند، امّا آنان بر کفر خود پافشاری نمودند و به عذاب گرفتار شدند.

آنان بُت ها را می پرستیدند و تصوّر می کردند که با پرستش بُت ها به تو نزدیک می شوند، پس چرا بُت ها آنان را از عذاب نجات ندادند؟ چرا وقتی عذاب آمد، بُت ها ناپدید شدند؟

آن کافران یک عمر بُت ها را پرستیدند ولی هنگامی که به کمک نیاز داشتند، بت ها هیچ کمکی به آنان نکردند، آیا چنین بُت هایی شایسته پرستش هستند؟

ص:247

آنان به دروغ می گفتند که بُت ها شریک تو هستند و آن ها را می پرستیدند، عذاب های آسمانی، حاصل دروغ های خودشان بود.

تو به بندگان خود ستم نمی کنی، بلکه آنان به خود ستم کردند، آنان در برابر بت ها سجده می کردند و با پیامبران تو دشمنی می کردند، عذاب های دردناک، نتیجه کارهایشان بود.

* * *

مکّه در سرزمین حجاز (عربستان) واقع شده است، کافران مکّه هر سال به سوی شمال (شام) و به سوی جنوب (یمن) سفر می کردند، وقتی به سمت یمن می رفتند، سرزمین قوم «عاد» را می دیدند.

وقتی آنان به سوی شام می رفتند، خرابه های شهر «سُدوم» را می دیدند، شهری که قوم لوط(علیه السلام) در آنجا زندگی می کردند و به عذاب گرفتار شدند.

همچنین آنان در راه شام، خرابه های شهر «مدین» را می دیدند، شهری که شعیب(علیه السلام)آنان را به راه راست فرا خواند ولی آنان کفر ورزیدند و نابود شدند.

ص:248

و خرافات شده بودند و نمی خواستند دست از پرستش بُت ها بردارند.

اکنون می خواهی ماجرای ایمان آوردن گروهی از جنّ ها را شرح دهی، هدف تو از بیان این ماجرا چیست؟

گروهی از جنّ ها که اصلاً محمّد(صلی الله علیه وآله) را نمی شناختند، وقتی آیات قرآن را شنیدند به حقّ بودن آن پی بردند و به آن ایمان آوردند، اهل مکّه که سال های سال با محمّد(صلی الله علیه وآله)زندگی کرده بودند، چرا به او ایمان نمی آوردند؟ چرا خود را از سعادت و رستگاری محروم می کردند.

* * *

بازار عُکّاظ !

مهم ترین اتّفاق اقتصادی و فرهنگی در آن روزگار !

مردم آن روزگار در اوّل ماه ذی القعده به سرزمینی به نام «عُکّاظ» می رفتند و بیست شب در آنجا می ماندند و بزرگ ترین بازار را تشکیل می دادند، بازرگانان و خریداران از همه جا به آنجا می آمدند. از مکّه تا سرزمین «عُکّاظ» سه روز راه بود، «عُکّاظ» بین مکّه و طائف واقع شده بود. شاعران بزرگ عرب نیز در آنجا حاضر می شدند و شعرهای زیبای خود را می خواندند.

محمّد(صلی الله علیه وآله) تصمیم گرفت تا به «عُکّاظ» برود و در آنجا مردم را به یکتاپرستی دعوت کند، او از مکّه حرکت کرد و سه روز در راه بود، وقتی به آنجا رسید با مردم سخن گفت، امّا هیچ کس سخنش را نپذیرفت و حتّی یک نفر هم مسلمان نشد، آن مردم سرگرم دنیا و زیبایی های آن شده بودند، کسی که شیفته دنیاست، سخن حقّ در او اثر نمی کند، آن مردم به دنبال ثروت و کنیزهای زیبایی که آنجا به فروش می رسیدند، بودند.

محمّد(صلی الله علیه وآله) به آنجا رفت تا حجّت را بر آنان تمام کند، در روز قیامت آنان

ص:250

نمی توانند بگویند: «کسی سخن حقّ را برای ما بیان نکرد»، محمّد(صلی الله علیه وآله)وظیفه اش را به خوبی انجام داد، تو از او خواسته بودی که به انجام وظیفه خود فکر کند نه به نتیجه کار. درست است که هیچ کس سخنش را نپذیرفت، امّا او وظیفه اش را به خوبی انجام داد.

بازار عُکّاظ جمع شد و همه به شهرها و قبیله های خود بازگشتند، محمّد(صلی الله علیه وآله)هم به سوی مکّه حرکت کرد، شب فرا رسید، محمّد(صلی الله علیه وآله)خسته راه بود، او برای استراحت در وسط بیابان منزل کرد.

پاسی از شب گذشت، محمّد(صلی الله علیه وآله) از خواب بیدار شد، او تنها در این بیابان به نماز ایستاد و سپس شروع به خواندن قرآن کرد.

گروهی از جنّ ها از آنجا می گذشتند، آنان صدایی را شنیدند، به یکدیگر گفتند: «گوش کنید». همه با دقّت به قرآن گوش فرا دادند، پس از آن نزد محمّد(صلی الله علیه وآله) آمدند و او با آنان سخن گفت و آنان مسلمان شدند و به قرآن ایمان آوردند.

آنان نُه جن بودند که نزد قوم خود رفتند و آنان را هم نزد پیامبر آوردند، پیامبر آنان را نیز به اسلام دعوت کرد و همه مسلمان شدند.(105)

در دو جای قرآن از این ماجرا سخن به میان آمده است: سوره احقاف (آیات 29 تا 32) و سوره جنّ (آیات اوّل سوره).

اکنون وقت آن است تا به تفسیر آیات 29 تا 32 این سوره بپردازم:

* * *

ای محمّد ! به یادآور زمانی را که گروهی از جنّ ها را سوی تو روانه کردم تا قرآن را بشنوند، وقتی آنان نزدیک تو آمدند به یکدیگر گفتند: «سکوت کنید ببینیم چه می گوید»، وقتی قرآن خواندن تو تمام شد، به تو ایمان آوردند و

ص:251

سپس به سوی قوم خود رفتند و به آنان چنین گفتند: «ای قوم ! ما قرآنی را شنیدیم که بعد از کتاب موسی نازل شده است، این قرآن، کتاب های آسمانی که قبلاً نازل شده است را تأیید می کند و همه را به سوی حقّ و راه راست، راهنمایی می کند، ای قوم ! دعوت این پیامبر خدا را بپذیرید و به او ایمان آورید تا خدا گناه شما را ببخشد و شما را از عذاب دردناک روز قیامت، رهایی بخشد، هر کس دعوت این پیامبر را نپذیرد و از حقّ روی گرداند، نمی تواند از عذاب خدا رهایی یابد. وقتی عذاب فرا رسد، غیر از خدا، یار و یاوری برای او نیست. کسانی که راه انکار را در پیش گرفتند در گمراهی آشکاری هستند».

* * *

در اینجا لازم است سه نکته را بنویسم:

* نکته اوّل

خدا محمّد(صلی الله علیه وآله) را برای هدایت انسان ها و جنّ ها فرستاد، پس خدا به محمّد(صلی الله علیه وآله)این قدرت را داد که بتواند با جنّ ها سخن بگوید و با آنان ارتباط برقرار کند، البتّه همان طور که در میان انسان ها افراد مؤمن و کافر وجود دارند، در میان جنّ ها هم مؤمن و کافر وجود دارد، گروهی از آنان مسلمان هستند و گروهی هم راه کفر را برگزیده اند.

* نکته دوم

خدا گروهی از جنّ ها را رام سلیمان(علیه السلام) کرد، آنان برای سلیمان(علیه السلام)کار می کردند ولی جنّ ها به سلیمان(علیه السلام) ایمان نیاوردند، آنان مجبور بودند که برای سلیمان(علیه السلام) کار کنند و اگر نافرمانی می کردند، سلیمان(علیه السلام)آنان را به آتش عذاب می کرد، ولی خدا محمّد(صلی الله علیه وآله) را پیامبر انسان ها و جنّ ها قرار داد، گروهی از

ص:252

جنّ ها وقتی صدای محمّد(صلی الله علیه وآله) را شنیدند با عشق و علاقه به او ایمان آوردند. معلوم می شود که مقام محمّد(صلی الله علیه وآله)بالاتر از سلیمان(علیه السلام) است، خدا، دلِ جنّ ها را تسلیم محمّد(صلی الله علیه وآله)نمود و آنان به محمّد(صلی الله علیه وآله) ایمان آوردند.

* نکته سوم

افراد حقیقت جو با شنیدن پیام قرآن می فهمند که قرآن حقّ است و به آن ایمان می آورند، این جنّ ها که مسلمان شدند، هیچ معجزه ای از پیامبر نخواستند، آنان با شنیدن پیام قرآن به آن ایمان آوردند، این نشان می دهد که قرآن برای حقّ بودن اسلام کفایت می کند و ما هم برای تبلیغ اسلام باید بیشتر به قرآن تکیه کنیم.

* * *

* * *

این سخن برای همه کسانی است که قیامت را انکار می کنند، اگر آنان در عظمت آسمانی که تو آفریده ای فکر کنند، می فهمند که برپایی قیامت برای تو کار ساده ای است.

* * *

نَهَار بَلَاغٌ فَهَلْ یُهْلَکُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفَاسِقُونَ (35)

تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را برای هدایت مردم فرستادی، امّا آنان او را دروغگو و دیوانه و جادوگر خواندند و به سخنش ایمان نیاوردند و با او دشمنی زیادی نمودند، اکنون به محمّد(صلی الله علیه وآله) خبر می دهی که فقط او در راه یکتاپرستی اذیّت و آزار نشد، پیامبران بزرگ تو هم با سختی های زیادی روبرو بودند امّا در راه هدف خود شکیبایی کردند.

* * *

تو پیامبران زیادی داشته ای، امّا مقام پنج تن از آنان از همه بالاتر بود، به آنان «أُولُو العَزم» می گویند، یعنی پیامبرانی که دارای اراده ای بسیار قوی بودند و بر همه سختی ها صبر کردند.

نام آن ها چنین است: نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمّد(علیهم السلام).

دین آنان برای همه انسان های زمان خودشان بود و به مکان خاصّی اختصاص نداشت. دین آنان، دین جهانی بود و همه انسان ها باید از آنان پیروی می کردند.

* * *

تو از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی همانند پیامبرانِ أُولُو العَزم، صبر کند و برای عذاب کافران شتاب نکند.

این قانون توست: تو به کافران مهلت می دهی و در عذابشان شتاب نمی کنی، امّا از همه کارهای آنان باخبر هستی و در روز قیامت آنان را به خاطر این کارها، کیفر سختی می کنی، آری، جهنّم در انتظار کافران است.

آنان جهنّم را دروغ می پنداشتند و محمّد(صلی الله علیه وآله) را دروغگو می خواندند، آنان

ص:255

می خواستند به شهوت ها و لذّت های حیوانی خود برسند و در دنیا خوش باشند، پس با محمّد(صلی الله علیه وآله)دشمنی کردند، امّا وقتی در میان شعله های سوزان جهنّم گرفتار می شوند، احساس می کنند که گویی فقط ساعتی در دنیا بوده اند.

در روز قیامت، دنیا در نظرشان این قدر کوتاه جلوه می کند و پشیمان می شوند و با خود می گویند: چرا به خاطر خوشی دنیا، این عذاب را برای خود خریدیم؟ خوشی دنیا، لحظه ای بیش نبود، خوشی ها تمام شد ولی عذاب ما هرگز تمام نمی شود.

اکنون به انسان ها خبر می دهی که قرآن، برای هدایت آنان کافی است، همه آنچه که آنان برای رستگاری نیاز دارند، در قرآن بیان شده است، کسی که به قرآن ایمان آورد و به آن عمل کند، رستگار می شود و کسی که آن را تکذیب کند از سعادت محروم می شود و این قانون توست: «فقط تبهکاران به هلاکت می رسند»، تبهکارانی که راه کفر را برمی گزینند، سرانجامی جز عذاب جهنّم ندارند، امّا کسانی که راه ایمان را بپیمایند در بهشت، غرق نعمت های زیبای تو خواهند بود.(106)

ص:256

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مدنیّ» است و سوره شماره 47 قرآن می باشد.

2 - در آیه دوم این سوره نام «محمّد(صلی الله علیه وآله)» ذکر شده است و برای همین این سوره به این نام خوانده شده است.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: تشویق مؤمنان به جهاد و مبارزه با بُت پرستان، پاداش بهشت برای مؤمنان، سرنوشت کافرانی که به عذاب هلاک شدند، روز قیامت، فرا رسیدن قیامت ناگهانی است، انسان ها باید در قرآن تدبّر کنند، حقیقت زندگی دنیا...

ص:258

مدینه هجرت کند و او را یاری کردی و او توانست به سلامت به مدینه برسد.

با هجرت او به مدینه، روز به روز بر قدرت مسلمانان افزوده شد و محمّد(صلی الله علیه وآله)توانست حکومتی در مدینه تشکیل دهد، این تهدید بزرگی برای بُت پرستان مکّه بود، آنان به دنبال فرصتی بودند تا به مدینه حمله کنند و محمّد(صلی الله علیه وآله) و مسلمانان را به قتل برسانند.

مسلمانانی که به مدینه آمده بودند، شرایط سختی را سپری می کردند، آنان همه ثروت و دارایی خود را در مکّه گذاشته بودند و به مدینه هجرت کرده بودند، کافران ثروت و دارایی آنان را به یغما برده بودند.

هر سال، تاجرانی از مکّه به شام می رفتند و بعد از خریدن اموال زیاد، به مکّه باز می گشتند، این کاروان از آنِ مشرکان مکّه بود. به پیامبر خبر رسید که این کاروان در حال بازگشت به مکّه است، کاروانی که بیش از هزار شتر داشت و اموال زیادی را همراه داشت.(107)

اینجا بود که تو از محمّد(صلی الله علیه وآله)خواستی برای جنگ با کافران از مدینه بیرون بیاید، محمّد(صلی الله علیه وآله)همراه یاران خود از مدینه حرکت کرد. ابوسفیان، رهبری کاروان تجاری کافران را به عهده داشت، جاسوسان به او خبرِ کمین مسلمانان را دادند، او با شنیدن این خبر، از مسیر دیگری کاروان را به سوی مکّه حرکت داد.

وقتی این خبر به کافران مکّه رسید که مسلمانان تصمیم دارند به کاروان آنان حمله کنند، بسیار عصبانی شدند، آنان با سپاهی 950 نفری از مکّه حرکت کردند، کافران یقین داشتند که در این جنگ پیروز می شوند، زیرا مسلمانان

ص:260

حدود سیصد نفر بیشتر نبودند و فقط 20 شمشیر داشتند، کافران در این جنگ پول زیادی خرج کردند، بعضی از آنان، ده شتر برای غذایِ لشکریان کشتند، عدّه ای از فقیران مکّه به طمع جایزه به سپاه آنان پیوستند، آنان فکر می کردند که با این کارها می توانند اسلام را نابود کنند.

اکنون تو این آیات را نازل می کنی و با مسلمانان چنین سخن می گویی:

* * *

ای مسلمانان ! من اعمال کافران را نابود می کنم، همان کافرانی که مردم را از راه من بازداشتند. من تلاش آنان را بی اثر می کنم.(108)

ای مسلمانان ! من مؤمنان نیکوکاری را که به قرآن ایمان آوردند، یاری می کنم، همان مؤمنانی که باور دارند این قرآن، حقّ است و از طرف من نازل شده است. من گناه آنان را می بخشم و کار دنیا و آخرت آنان را اصلاح می کنم.

ای مسلمانان ! من تلاش کافران را بی اثر می کنم، زیرا آنان از باطل پیروی کردند، این قرآن، پیام حقّی است که از طرف من نازل شده است، مؤمنان با یاری من پیروز می شوند و کافران هم به هدف خود نمی رسند.

ای مسلمانان ! وقتی در میدان جنگ با کافران روبرو شدید با آنان بجنگید و جنگ را آن قدر ادامه دهید تا دشمن از پای درآید، پس از آن، اسیران را محکم به بند کشید تا بعداً یا آنان را آزاد کنید یا برای آزادی آنان، فدیه بگیرید. بدانید که این برنامه شماست، با کافران بجنگید تا زمانی که قدرت آنان در هم شکسته شود.

ای مسلمانان ! از سختی جنگ شانه خالی نکنید، بدانید اگر من می خواستم

ص:261

خودم کافران را مجازات کنم، زلزله یا صاعقه ای بر آنان می فرستادم و همه را نابود می کردم، امّا من می خواهم شما را امتحان کنم تا میزان ایمان شما آشکار گردد.

ای مسلمانان ! بدانید کسانی که در راه من کشته می شوند، هرگز اعمالشان را بی پاداش نمی گذارم، من در روز قیامت آنان را به بهشت راهنمایی می کنم و کارشان را اصلاح می کنم و از گناهانشان می گذرم، من آنان را به بهشتی وارد می کنم که قبلاً آن را برای آنان بازگو کرده ام، بهشتی که از زیر درختان آن، نهرهای آب جاری است.

* * *

در اینجا از جنگ با کافران سخن گفتی و مسلمانان همراه با پیامبر به جنگ کافران رفتند و تو آنان را یاری کردی و آنان توانستند هفتاد نفر از بزرگان مکّه را به قتل برسانند، یکی از آنان، ابوجهل بود، همان کسی که مسلمانان را شکنجه می داد و تعدادی از مسلمانان را به شهادت رسانده بود، همچنین مسلمانان هفتاد نفر از کافران را اسیر کردند و آنان را به مدینه آوردند.

سال ها پیش وعده چنین پیروزی را به مسلمانان داده بودی، تو به وعده ات عمل نمودی. این یک پیروزی بزرگ بود.

تو درباره اسیران به مسلمانان اختیار دادی که یا بر آنان منّت نهند و آنان را آزاد کنند یا این که به خویشاوندان آنان که در مکّه بودند خبر بدهند تا پولی برای آزادی آنان بفرستند و در مقابل آن پول آنان را آزاد کنند. مسلمانان در آن زمان در شرایط سخت اقتصادی بودند و برای همین راه دوم را انتخاب

ص:262

نمودند و با دریافت پول، آن اسیران را آزاد نمودند.

اگر لشکر مسلمانان و سپاه کافران روبروی هم قرار گیرند، یکی از دو حالت وجود دارد:

الف. دفاع

وقتی کافران به مسلمانان حمله کنند و مسلمانان از خود دفاع می کنند، در این صورت مسلمانان وظیفه دارند تا با آنان مقابله کنند و از خود و ناموس و آیین خود دفاع کنند و دست دشمن متجاوز را قطع کنند.

ب. جنگ

وقتی که کافران جنگ را آغاز نکرده اند، بلکه این مسلمانان هستند که جنگ را آغاز می کنند.

مسلمانان با شرایط خاصّی می توانند برای ریشه کن کردن کفر و بُت پرستی با کافران و بُت پرستان بجنگند. این جنگ برای خدا و در راه اوست و بر خلاف جنگ های دیگر، اصول اخلاقی در آن رعایت می شود، زیرا پیامبر و یا امام معصوم رهبری آن را به عهده دارد.

جنگ با کافران فقط در صورتی جایز است که پیامبر و یا امام معصوم فرماندهی آن را به عهده داشته باشد، چون پیامبر یا امام معصوم از هر خطایی به دور است، برای همین هرگز این جنگ برای به دست آوردن غنیمت یا کشورگشایی نیست، بلکه هدف آن نجات انسان ها از بُت پرستی است.

در حدیثی که از امام صادق(علیه السلام)به ما رسیده به این نکته تأکید شده است که جنگ با کافران اگر به فرمان امام معصوم نباشد، حرام است و گناه بزرگی

ص:263

محسوب می شود.(109)

اگر به تاریخ اسلام مراجعه کنیم، می بینیم که علی(علیه السلام) در زمان پیامبر در جنگ های مختلفی شرکت نمود و با شجاعت های خود سبب پیشرفت اسلام و نابودی شرک و بُت پرستی شد، امّا پس از وفات پیامبر، مسلمانان، ابوبکر و عمر و عثمان را به عنوان خلیفه، انتخاب نمودند، در زمان این سه خلیفه، مسلمانان، گروه گروه به کشورهای دیگر حمله کردند و به اسم جنگ با کافران، آن کشورها را تصرّف کردند و به غنیمت های زیادی رسیدند.

اکنون سؤال مهمّی برای همه مطرح است: علی(علیه السلام) که در زمان پیامبر در صف اوّل همه جنگ ها بود، چرا حتّی برای یک بار در این جنگ ها شرکت نکرد؟

هیچ کدام از امامان معصوم(علیهم السلام)در جنگ های این چنینی شرکت نکردند، زیرا می دانستند که این جنگ ها برای خدا و در راه خدا نیست. آنان پیروان خود را از شرکت در این جنگ ها منع می کردند و این نکته بسیار مهمّی است که باید به آن توجّه کنیم.

هر کسی اجازه ندارد به اسم گسترش اسلام و مبارزه با بُت پرستی، اسلحه در دست بگیرد و به جنگ کافران برود، اگر کافران به ما کاری نداشتند و به ما حمله نکردند، نباید جنگ را با آنان آغاز کنیم، آری، اگر پیامبر یا امام معصوم، فرمان جنگ با کافران را دادند، باید مسلمانان اطاعت کنند.

* * *

ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ (9) أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الاَْرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ دَمَّرَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَلِلْکَافِرِینَ أَمْثَالُهَا (10) ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ مَوْلَی الَّذِینَ آَمَنُوا وَأَنَّ الْکَافِرِینَ لَا مَوْلَی لَهُمْ (11) إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّات تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهَارُ وَالَّذِینَ کَفَرُوا یَتَمَتَّعُونَ وَیَأْکُلُونَ کَمَا تَأْکُلُ الاَْنْعَامُ وَالنَّارُ مَثْوًی لَهُمْ (12)

اگر کسی دین تو را یاری کند، تو هم او را یاری می کنی و گام های او را در راه ایمان، محکم و ثابت می نمایی.

پیروزی از آنِ مؤمنان است. نابودی در انتظار کافران است زیرا آنان از قرآنی که تو نازل کرده ای نفرت به دل دارند، آنان از آیین یکتاپرستی رو برگردانده اند و بُت ها را می پرستند، تو همه اعمال آنان را محو و نابود می کنی و تلاش های آنان را بی نتیجه می گردانی.

آنان قرآن را دروغ می شمارند و به آن ایمان نمی آورند، به راستی چرا در زمین گردش نمی کنند تا سرنوشت کسانی که پیامبران تو را دروغگو شمردند، ببینند؟ تو به کافران مهلت دادی، امّا وقتی مهلت آنان به پایان رسید، عذابی آسمانی بر آنان نازل کردی و آنان را هلاک کردی، آنان به خشم تو گرفتار شدند، چنین سرنوشتی در انتظار کافران است، هر کس که راه کفر را برگزیند عذاب تو در انتظار اوست، روز قیامت برای او روز سختی خواهد بود.

تو کافران را به عذاب جهنّم گرفتار می کنی و آنان نتیجه کفر خود را می بینند

ص:265

و مؤمنان را در بهشت خود جای می دهی.

در روز قیامت، هرگز مؤمنان با کافران یکسان نخواهند بود، زیرا در آن روز، تو یار و یاور مؤمنان هستی و کافران هیچ یار و یاوری ندارند، در آن روز تو بُت ها را نابود می کنی، آن وقت است که کافران ناامید می شوند، آنان فکر می کردند که بُت ها می توانند به آنان نفعی برسانند و از خطرها نجاتشان بدهند، امّا وقتی می بینند که این بُت ها، نابود می شوند، امیدشان از دست می رود، آنان در دنیا با چه شور و عشقی، بُت ها را می پرستیدند، امّا در آن روز می فهمند که چقدر ضرر کرده اند، آنان سرمایه وجودی خویش را در پای بت ها ریختند و اکنون بُت ها، هیچ شده اند.

تو مؤمنان نیکوکار را به بهشت هایی که نهرهای آب از زیر درختان آن جاری است، وارد می کنی، امّا کافران در این دنیا از لذّت های زودگذر آن بهره می برند و همچون چهارپایان به خوردن و خوابیدن مشغول می شوند ولی سرانجام آنان آتش جهنّم خواهد بود.

* * *

شهر مکّه قدرت بیشتری داشتند، وقتی عذاب من فرا رسید، آنان هیچ یار و یاوری نداشتند و همگی هلاک شدند».

این سخن تو پیام بزرگی برای کافران داشت. آنان منافع خود را در بُت پرستی می دیدند و وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله) را از شهر مکّه بیرون کردند، خوشحال بودند زیرا فکر کردند که آیین بُت پرستی در مکّه باقی خواهد ماند، امّا چنین نیست، تو به زودی آیین بُت پرستی را در شهر مکّه از بین می بری، این وعده توست. مردم مکّه به قدرت و ثروت خود می نازند، امّا این قدرت در برابر قدرت تو هیچ است، تو به زودی محمّد(صلی الله علیه وآله) را یاری خواهی کرد و او با سپاهی بزرگ به مکّه خواهد آمد و همه بُت ها را نابود خواهد کرد.

* * *

مؤمن بهشت است و سرانجام کافر جهنّم.

اکنون تو بهشتی را که به مؤمنان پرهیزکار وعده داده ای، وصف می کنی: بهشت، باغ بسیار بزرگ و باصفایی است که در آنجا چهار نوع نهر وجود دارد:

نهر آب زلال و گوارا که هیچ گاه بدبو نمی شود.

نهری از شیر خالص که طعم آن هرگز تغییر نمی کند.

نهری از شراب پاک که مایه لذّت هر کسی است که از آن بنوشد.

نهری از عسل که صاف و خالص می باشد.

در بهشت انواع میوه ها وجود دارد، این ها گوشه ای از نعمت هایی است که تو در آنجا برای مؤمنان آماده کرده ای، بالاتر از همه این ها، آمرزش توست که شامل حال آنان می شود.

به راستی آیا این مؤمنان با کافران برابرند؟ همان کافرانی که برای همیشه در آتش جهنّم می سوزند و وقتی تشنه می شوند آبی سوزان به آنان داده می شود که اندرون آنان را متلاشی می کند.

پس از مدّتی،بار دیگر جسم کافران به حالت اوّل باز می گردد تا دوباره آن آب جوشان به آنان داده شود، در جهنّم از مرگ خبری نیست و آنان برای همیشه این گونه عذاب می شوند.

ص:268

نمایند، امّا آنان راه نفاق و دورویی را انتخاب کردند، این بود که نور عقل و فطرت در دل هایشان خاموش شد. این قانون توست: هر کس لجاجت به خرج دهد و بهانه جویی کند و معصیت تو را انجام دهد، نور فطرت از او گرفته می شود.

ولی مؤمنان وقتی سخن پیامبر را می شنیدند آن را با تمام وجود می پذیرفتند و تو هر چه بیشتر آنان را هدایت کردی و به آنان توفیق پرهیزکاری عطا کردی.

تو کسی را که در راه تو تلاش می کند، تنها نمی گذاری و او را به راه های معرفت، لطف و رحمت خویش راهنمایی می کنی، تو این گونه هر چه بیشتر آنان را هدایت می کنی.

چه مژده ای از این بهتر و زیباتر !

کسی که تو او را راهنما باشی، هرگز گمراه نمی شود، او به سر منزل سعادت و رستگاری رهنمون می شود و از همه فتنه ها رهایی می یابد. تو به او بصیرتی می دهی تا بتواند در میان همه تاریکی ها، راه راست را انتخاب کند.

آری، تو همراه و همیار او هستی، این گونه است که یأس ها به امید تبدیل می شود، او دیگر احساس تنهایی نمی کند. او همیشه دست یاری تو را همراه خود می بیند، در اوج تنهایی ها و سختی ها، همچون کوهی استوار می ایستد و خم به ابرو نمی آورد.

* * *

منافقان وقتی که با مؤمنان روبرو می شدند، می گفتند که ما به خدا و پیامبر ایمان داریم، امّا آنان می خواستند مؤمنان را فریب دهند، آنان هرگز ایمان نیاورده بودند.

دل و زبان باید با هم همسو باشد، امّا منافقان گرفتار دوگانگی شده بودند، به زبان می گفتند که به قرآن ایمان آورده ایم، ولی دل های آنان از نور ایمان خالی بود و مخفیانه با اسلام دشمنی می کردند.

اکنون تو با آنان سخن می گویی: «چه زمانی می خواهید ایمان بیاورید و دست از دورویی بردارید؟ آیا انتظار دارید ناگهان قیامت برپا شود و شما قیامت را با چشم خود ببینید و آن گاه ایمان آورید؟ اگر منتظر قیامت هستید، بدانید که اکنون نشانه های قیامت آمده است. این قانون من است: وقتی قیامت فرا رسد، دیگر ایمان آوردن شما سودی نخواهد داشت، در آن وقت، توبه هیچ کس قبول نمی شود».

آری، ایمانی که از روی ترس و اجبار باشد، ارزش ندارد، فقط ایمانی ارزش دارد که انسان با اختیار، آن را برگزیند، هنگام برپایی قیامت، خورشید خاموش می شود، کوه ها متلاشی می شوند، دریاها به جوش می آیند، آن وقت دیگر فرصت به پایان می رسد، اگر کسی آن لحظه ایمان آورد، ایمانش پذیرفته نمی شود.

* * *

در این آیه چنین می خوانم: «اکنون نشانه های قیامت آمده است». قرآن از نشانه هایی سخن می گوید که در آن زمان فرا رسیده بودند.

در اینجا سه نشانه را ذکر می کنم:

ص:271

الف. پیامبری محمّد(صلی الله علیه وآله).

ب. نزول قرآن.

ج. معجزه «شَقُّ القمر» یکی دیگر از آن ها می باشد. «شقّ القمر» یعنی به دو نیم شدن ماه که این یکی از معجزات محمّد(صلی الله علیه وآله)می باشد.

اکنون سؤال مهمّی را باید پاسخ دهم: چگونه ممکن است این سه از نشانه های قیامت باشند، در حالی که نزدیک به هزار و چهارصد سال از آن زمان می گذرد و هنوز قیامت بر پا نشده است؟

فاصله ظهور اسلام تا قیامت چقدر است؟

فاصله خلقت دنیا تا زمان ظهور اسلام چقدر است؟

در آسمان، کهکشانی وجود دارد که به آن کهکشان «تار عنکبوت» می گویند، این کهکشان ده میلیارد سال نوری از زمین فاصله دارد، نور می تواند در یک ثانیه هفت بار زمین را (از روی خط استوا) دور بزند، این نور وقتی از آن ستارگان جدا می شود، ده میلیارد سال طول می کشد تا به زمین برسد. وقتی من امشب به این کهکشان نگاه می کنم، در واقع به ده میلیارد سال قبل نگاه می کنم ! نور ستارگانی که می بینم ده میلیارد سال قبل، از کهکشان جدا شده است و اکنون به زمین رسیده است ! آری، حدّاقل این کهکشان ده میلیارد سال پیش خلق شده است. (هیچ کس نمی داند این کهکشان چه زمانی خلق شده است، فقط ما می دانیم که نوری که از آن به ما می رسد برای ده میلیارد سال قبل است).

وقتی قیامت برپا شود آسمان ها و زمین در هم پیچیده می شود، قرآن ظهور محمّد(صلی الله علیه وآله) را از نشانه های قیامت می داند.

از ظهور محمّد(صلی الله علیه وآله) نزدیک به 15 قرن می گذرد، هیچ کس نمی داند قیامت چه

ص:272

زمانی بر پا می شود، اگر قیامت صدهزار سال بعد از ظهور محمّد(صلی الله علیه وآله) واقع شود، باز هم ظهورِ محمّد(صلی الله علیه وآله)، نزدیک زمان قیامت است !

اگر عمر جهان را ده میلیارد سال حساب کنیم، به چه نتیجه ای می رسیم؟

قبل از ظهور محمّد(صلی الله علیه وآله)، جهان 9 میلیارد و 999 میلیون و 900 هزار سال عمر کرده است.

اگر قیامت صد هزار سال بعد از ظهور محمّد(صلی الله علیه وآله) برپا شود، باز صدهزار سال نسبت به این رقم، زمان کمی است !

صدهزار سال کجا و 9 میلیارد و 999 میلیون و 900 هزار سال کجا؟

من می خواهم برای روشن شدن مطلب، «سال» را تبدیل به «ثانیه» کنم، من ده میلیارد سال را به ده میلیارد ثانیه تبدیل می کنم و صدهزار سال را هم به صدهزار ثانیه تبدیل می کنم.

ده میلیارد ثانیه = 300 سال.

صد هزار ثانیه = 27 ساعت.

حالا به این مثال من توجّه کنید: فرض کنید من سوار ماشین خود بشوم و به شهری بروم که ده میلیارد ثانیه با من فاصله دارد (ده میلیارد ثانیه بیش از 300 سال می شود).

من شبانه روز و بدون استراحت به پیش می روم، وقتی که فقط 27 ساعت به پایان سفر مانده باشد، پسرم خسته می شود، پسرم به من می گوید: «بابا ! من خسته شدم، کی به مقصد می رسیم؟» من به او می گویم: «دیگر راهی نمانده است».

آیا من دروغ گفته ام؟

نه. من از او می خواهم فقط 27 ساعت دیگر صبر کند، 27 ساعت در مقایسه

ص:273

با 300 سالی که گذشته است، زمان بسیار کوتاهی است !

اکنون معلوم می شود که چرا قرآن، ظهور محمّد(صلی الله علیه وآله) را نشانه برپایی قیامت می داند.

* * *

ما اعتقاد داریم که پیامبر، معصوم است و هرگز گناهی نداشته است، تأکید می کنم که خدا در این آیه با پیامبر سخن گفته است، امّا منظور خدا این است که مسلمانان از گناه خود و گناه دوستانشان طلب بخشش کنند.

مسلمانانی که این آیه را شنیدند، فهمیدند که وظیفه آنان چیست، آنان نباید ذهن خود را مشغول منافقان کنند، بلکه باید به راه خود ادامه دهند و برای خود و دوستانشان طلب بخشش کنند. وقتی کسی نماز شب می خواند مستحب است که برای چهل مؤمن طلب بخشش کند و از خدا بخواهد گناه آنان را ببخشد.

* نکته دوم: استغفار پیامبر

روشن شد که پیامبر، گناهی نداشته است و او معصوم بوده است، امّا پیامبر هر روز، صد بار «استغفر الله» می گفتند.(111)

چه رازی در این کار پیامبر بود؟

پیامبر برای آن که بتواند وحی را دریافت کند، باید همواره به یاد خدا باشد و لحظه ای از این مهم غافل نشود.

از طرف دیگر او باید مردم را به سوی خدا هدایت می کرد و با آنان سخن می گفت و با آنان در تماس می بود، گاهی سخن گفتن با مردم مانع می شد تا او همه توجّهش به خدا باشد.

ارتباط با مردم، خوب و پسندیده بود، امّا توجّه کامل به خدا، بهتر بود !

پیامبر از این که ذهن و فکرش از آن کارِ بهتر غافل می شد، «استغفر الله» می گفت. این راز استغفار پیامبر بود.

* * *

ص:275

هنگامی که پیامبر فرمان جهاد می داد، آنان بهانه های واهی می آوردند و از جنگ فرار می کردند، اگر از راه صدق و صفا درمی آمدند، برای آنان بهتر بود و به سعادت دنیا و آخرت می رسیدند.

* * *

هدایت آنان نیست.

* * *

إِسْرَارَهُمْ (26) فَکَیْفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلَائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ (27) ذَلِکَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ وَکَرِهُوا رِضْوَانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ (28)

آنان کسانی هستند که حقّ را شناختند، امّا شیطان زشتی ها را برای آنان زیبا جلوه داد و آنان را با آرزوهای واهی فریب داد، پس آنان از حقّ روی برگرداندند.

کار منافقان به کجا رسید؟ آنان به ظاهر مسلمان بودند و به مسجد می آمدند و نماز می خواندند، امّا مخفیانه با کافران مکّه ارتباط داشتند و برای آنان این پیام را فرستادند: «ای بُت پرستان مکّه ! درست است که شما بُت ها را می پرستید و ما از بُت پرستی دست کشیده ایم، امّا در بعضی از امور از شما پیروی می کنیم».

* * *

منافقان در چه چیزی از بُت پرستان مکّه پیروی می کردند؟

جواب مشخّص است: «در دشمنی با قرآن، در دشمنی با محمّد(صلی الله علیه وآله)».

گویا آنان در پیام خود به بُت پرستان مکّه چنین گفتند: از ما انتظار نداشته باشید که در مدینه بُتی برای خود درست کنیم و بر آن سجده کنیم، ما هرگز نمی توانیم چنین کاری کنیم، زیرا آبروی ما می رود و همه می فهمند که ما مسلمان نیستیم، ما باید ظاهر را حفظ کنیم، به مسجد برویم و با مسلمانان نماز بخوانیم، باید همه خیال کنند که ما هم مانند بقیّه مسلمان هستیم، پس ما هرگز بُت پرست نمی شویم، امّا حاضر هستیم با شما در راه دشمنی با محمّد همکاری کنیم، شما سپاهی را فراهم کنید و به مدینه حمله کنید، ما در اینجا روحیّه مسلمانان را تضعیف می کنیم و آنان را از قدرت شما می ترسانیم و

ص:279

نمی گذاریم آن ها به یاری محمّد(صلی الله علیه وآله) بروند.

* * *

منافقان این گونه به بُت پرستان مکّه پیام دوستی فرستادند و در نماز جماعت هم حاضر می شدند و پشت سر پیامبر نماز می خواندند، آنان خیال می کردند که کسی از کار آنان باخبر نمی شود، این خیال باطلی بود، تو از همه کارهای آنان باخبر بودی و به آنان مهلت دادی و در عذاب آنان شتاب نکردی، امّا سرانجام این مهلت به پایان می رسد و مرگ به سراغ آنان می آید.

در لحظه مرگ، فرشتگان بر صورت و پشت آنان، تازیانه می زنند و جان آنان را می گیرند. در آن لحظه، فرشتگان پرده از چشم آنان برمی دارند و آن ها شعله های آتش جهنّم را می بینند، آنان صحنه های هولناکی می بینند، فریاد و ناله های جهنّمیان را می شنوند، گرزهای آتش و زنجیرهایی از آتش و... وحشتی بر دل آنان می آید که گفتنی نیست.(112)

این عذاب ها به خاطر آن است که آنان از آنچه تو را به خشم می آورد، پیروی کردند و از آنچه سبب خشنودی تو بود، بیزاری جستند، تو هم همه کارهای خوب آنان را نابود و «حَبط» کردی.

* * *

در اینجا از «حَبط» سخن به میان آمده است، «حَبط» به معنای «نابودی اعمال نیک انسان» است.

«حَبط» واژه ای عربی است، در زمان های قدیم، شتر نقش مهمی در زندگی مردم عرب داشت، گاهی اوقات، شتر، بیمار می شد و همه اعضای درونی او عفونت می کرد، امّا ظاهر شتر هیچ علامت و نشانی نداشت، این بیماری بعد از مدّتی شتر را می کشت، عرب ها به این بیماری، «حَبط» می گفتند، یک

ص:280

بیماری که از درون شتر را از پا در می آورد.

منافقان نماز می خواندند و گاهی به فقیران کمک می کردند، امّا چون راه نفاق را پیمودند، همه کارهای خوب آنان نابود شد، روز قیامت که فرا رسد، آنان به پرونده اعمال خود نگاه می کنند و هیچ عمل خوبی را نمی بینند.

* * *

آری، منافقان وقتی در میان مسلمانان بودند از ایمان و فداکاری سخن می گفتند، آنان زیبا سخن می گفتند، امّا وقتی زمان عمل فرا می رسید و جنگی آغاز می شد، بهانه می آوردند و در میدان جنگ شرکت نمی کردند. تو قدرت داشتی که وقتی سپاه کفر به سوی مدینه حمله می کرد، آنان را با صاعقه ای آسمانی نابود کنی، امّا چنین کاری نکردی، زیرا می خواستی مؤمنان از منافقان جدا شوند، میدان جنگ، میدان امتحانی است که راستگویان از دروغگویان جدا می شوند، وقتی همه جا آرامش است خیلی ها ادّعای ایمان می کنند، ولی وقتی سختی جنگ فرا رسد، معلوم می شود که دینداران واقعی چه کسانی هستند.

* * *

آیه 30 را یک بار دیگر می خوانم، خدا به پیامبرش چنین می گوید: «ای محمّد ! اگر بخواهم می توانم آنان را به تو نشان دهم هر چند تو می توانی آنان را از روش سخن گفتنشان بشناسی».

پیامبر چگونه می توانست منافقان را از روش سخن گفتنشان بشناسد؟

ممکن نیست که انسان مطلبی را در دل داشته باشد و بتواند آن مطلب را برای مدّت طولانی پنهان کند. سرانجام آن مطلب در لابه لای سخنان او آشکار می شود.

منافقان به مسجد می آمدند و پشت سر پیامبر نماز می خواندند، امّا دشمنی اسلام را به دل داشتند، آنان تلاش می کردند که این مطلب را مخفی کنند، ولی آنان به مسلمانان کنایه و زخم زبان می زدند. آنان همواره مردم را از کافران می ترساندند و به مسلمانان می گفتند: «کافران قدرت و نیروی زیادی دارند، ما هرگز نمی توانیم آنان را شکست بدهیم، جنگ با کافران، کاری بیهوده

ص:282

است».

وقتی منافقان این گونه سخن می گفتند، راز دل آنان آشکار می شد، هر کس که کمی دقّت می کرد می فهمید که آنان همان منافقانی هستند که قرآن درباره آنان سخن گفته است.

* * *

منافقان فقط در زمان پیامبر نبودند، در هر زمانی افرادی پیدا می شوند که برای منافع دنیایی خود، از دین دَم می زنند امّا دل های آنان از نور ایمان خالی است و به مرض نفاق مبتلا شده اند.

روزی امام صادق(علیه السلام) برای یکی از یاران خود آیه 30 این سوره را خواند و سپس به او چنین فرمود: «خدا به پیامبر خبر داد که او می تواند منافقان را از روش سخن گفتنشان بشناسد، منظور از روش سخن گفتن آنان، همان بغض و کینه علی(علیه السلام)می باشد».(113)

آری، منافق کسی است که نماز می خواند، روزه می گیرد امّا بغض و دشمنی علی(علیه السلام) را به دل دارد، چنین کسی از رحمت خدا دور است.

راه علی(علیه السلام)، راه امامت است.

امامت هم ادامه راه توحید و نبوّت است، هر کس از این راه روی برتابد، بر باطل است و هرگز سعادتمند نخواهد شد.

* * *

سخن از منافقان بود، این منافقان به ظاهر مسلمان بودند ولی راهی را که می پیمودند به کفر می رسید، آنان مردم را از راه تو بازداشتند و پس از آن که حقّ را شناختند به مخالفت با محمّد(صلی الله علیه وآله)پرداختند و با او دشمنی کردند و در این راه تلاش زیادی نمودند.

البتّه آنان نمی توانند به دین تو ضربه ای بزنند، تو تلاش های آنان را بی نتیجه می کنی، آنان ممکن است اعمال خوبی هم انجام دهند، امّا تو همه آن کارهای خوب آنان را نابود می کنی و در روز قیامت وقتی آنان به پرونده اعمال خود نگاه می کنند، هیچ کار خوبی را نمی بینند، تو عذاب سختی را برای آنان آماده کرده ای، آتش جهنّم در انتظار آنان است.(114)

* * *

وَهُمْ کُفَّارٌ فَلَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ (34)

مرگ چند نفر از آن منافقان فرا رسید و آنان از دنیا رفتند، مؤمنان به فکر فرو رفتند و با خود گفتند: «خدا بخشنده و مهربان است، آیا آن منافقان را می بخشد؟ آنان کارهای خوبی هم انجام داده بودند، آیا خدا به خاطر کارهای خوبشان از گناهشان می گذرد؟».

اکنون تو به این سؤال پاسخ می دهی: «کسانی که راه کفر را برگزیدند و مردم را از دین من بازداشتند و تا پایان عمر، توبه نکردند، من گناهشان را نمی بخشم».

آری، در لحظه مرگ، درهای توبه بسته می شود، منافقانی که مردم را گمراه کردند و با حقّ دشمنی کردند، دیگر بخشیده نمی شوند، راهی که آنان برگزیدند، سرانجام به کفر رسید. آری، راه نفاق به کفر می رسد، تو آنان را نمی بخشی، همه کارهای خوب آنان را نابود می کنی و آتش جهنّم در انتظار آنان است.

* * *

است، اکنون به مسلمانان چنین فرمان می دهی: «هرگز هنگام جهاد سستی نکنید، دشمنان را به صلحی که شما را خوار کند، دعوت نکنید. شما برتر هستید، نهراسید که من پشتیبان شما هستم و تلاش های شما را بدون اجر نمی گذارم و به شما پاداشی بس بزرگ عطا می کنم».

* * *

اگر صلح به معنای تسلیم شدن باشد و از سستی و زبونی سرچشمه گرفته باشد، نتیجه ای خطرناک دارد.

اگر در آن سال مسلمانان با کافران صلح می کردند، کافران آنان را غافلگیر می کردند و همه آنان را نابود می نمودند. کافران می خواستند هیچ نامی از اسلام باقی نماند.

صلح بسیار خوب است امّا در جای خود !

قرآن در این آیه مسلمانان را از صلح نابجا نهی می کند، این صلحی است که منافقان از آن دم می زدند و معلوم است که آنان نقشه ای کشیده اند و توطئه ای در کار است، صلحی که منافقان پیشنهاد می کنند، خطرناک است.

قرآن در آیه 61 سوره انفال از صلحی که به جا باشد، سخن می گوید و به پیامبر چنین فرمان می دهد: «اگر دشمنان تقاضای صلح و آشتی داشتند، تقاضای آنان را بپذیر». خدا به پیامبر دستور داد تا اگر پیامبر تشخیص داد صلحی منافع مسلمانان را تأمین می کند، آن را بپذیرد.

* * *

تَبْخَلُوا وَیُخْرِجْ أَضْغَانَکُمْ (37) هَاأَنْتُمْ هَؤُلَاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَمِنْکُمْ مَنْ یَبْخَلُ وَمَنْ یَبْخَلْ فَإِنَّمَا یَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَاللَّهُ الْغَنِیُّ وَأَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ وَإِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَیْرَکُمْ ثُمَّ لَا یَکُونُوا أَمْثَالَکُمْ (38)

وقتی دشمنان برای نابودی اسلام به مدینه حمله کنند، پیامبر نیاز به نیروهایی دارد که به یاری او بیایند، اگر کسی شیفته دنیا باشد، نمی تواند از دنیا دل بکند، تو می دانی که سرگرم شدن به زندگی دنیا مانع می شود مسلمانان به جهاد بروند، پس حقیقت زندگی دنیا را در اینجا بیان می کنی و چنین می گویی: «ای مسلمانان ! زندگی دنیا چیزی جز بازیچه و سرگرمی نیست، اگر شما مؤمن و پرهیزکار باشید، من به شما در روز قیامت، پاداش می دهم».

* * *

تو از مسلمانان خواستی از مال خود در راه دین تو هزینه کنند، دفاع از اسلام همان اندازه که به مردان کارآزموده نیاز دارد به مال و ثروت هم احتیاج دارد، اسلحه مناسب و تجهیزات جنگی، بسیار مهم است. سربازانی که اسلحه و تجهیزات نداشته باشند، نمی توانند در مقابل دشمن ایستادگی کنند و شکست می خورند. از ثروتمندان خواستی تا قدری از ثروت خود را به پیامبر بدهند تا او بتواند اسلحه برای جهادگران تهیّه کند، امّا گروهی از ثروتمندان از این کار خودداری کردند.

تو خدای بی نیاز هستی و هرگز به مال و ثروت آنان نیاز نداری، اگر به ثروتمندان چنین فرمانی دادی، نفع آن به خود آنان برمی گردد، این کار باعث می شود تا دشمن نتواند به مسلمانان حمله کند و جانِ خود آنان حفظ

ص:287

می شود.

چرا آنان این قدر شیفته ثروت خود شده اند؟ چرا محبّت دنیا قلب آنان را از آنِ خود کرده است؟

اگر تو فرمان دهی که مقداری از ثروت خود را در راه تو انفاق کنند، بخل میورزند و خشم و کینه پیامبر را به دل می گیرند، تو خشم و کینه آنان را برای همه آشکار می کنی.

تو به مسلمانان فرمان می دهی تا انفاق کنند، امّا عدّه ای بخل میورزند و هر کس که بخل بورزد در واقع به ضرر خود بخل ورزیده است و خود را از رحمت تو محروم کرده است و گرنه تو خدای یگانه ای و به هیچ کس و هیچ چیز نیاز نداری، این انسان ها هستند که به تو نیاز دارند و فقیر درگاه تو هستند.

اگر مسلمانان مدینه از فرمان تو سرپیچی کنند، تو گروه دیگری را به جای آنان می آوری که آن گروه همانند آنان نخواهند بود، بلکه آنان با سخاوت و اشتیاق در راه تو از ثروت خود انفاق خواهند کرد و از فرمان تو پیروی خواهند نمود.

* * *

در اینجا چنین می خوانم: گروهی از مردم مدینه بخل ورزیدند و به دستور خدا عمل نکردند، خدا این آیه را نازل کرد و به آنان گفت: «اگر از فرمان من سرپیچی کنید، من گروه دیگری را به جای شما می آورم که همانند شما نیستند».

وقتی پیامبر این آیه را خواند، عدّه ای به فکر فرو رفتند، آنان می خواستند بدانند که منظور خدا از آن گروه چه کسانی می باشند، آنان نزد پیامبر رفتند و

ص:288

از او این سؤال را پرسیدند. پیامبر سلمان فارسی را صدا زد و دست روی شانه او گذاشت و فرمود: «قسم به خدایی که جانم در دست قدرت اوست، اگر ایمان در ستاره ثریا باشد، گروهی از مردم فارس آن را به چنگ می آورند».

همه با شنیدن این سخن دانستند که ایرانیان همان گروهی هستند که خدا از آنان در این آیه تعریف کرده است.

آری، این وعده توست: گروهی از ایرانیان در راه دین فداکاری زیادی می کنند و از مال و جان و هستی خویش مایه می گذارند و به قرآن و سخنان پیامبر عمل می کنند.(115)

ص:289

ص:290

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مدنیّ» است یعنی در زمانی نازل شده است که پیامبر به مدینه هجرت کرده بود و سوره شماره 48 قرآن می باشد.

2 - در آیه اوّل این سوره خدا از پیروزی بزرگی سخن می گوید، برای همین این سوره را به این نام خوانده اند. منظور از این پیروزی بزرگ، ماجرای صلح حُدَیبیّه است که باعث شد که مسلمانان بتوانند آزادانه به همه جا رفت و آمد کنند و از این فرصت برای تبلیغ اسلام استفاده کنند. این پیروزی باعث شد تا دو سال بعد مسلمانان، شهر مکّه را فتح کنند.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: پیروزی بزرگ، خدا مؤمنان را امتحان می کند، عذاب منافقان، بیعت با پیامبر، نکوهش کسانی که به یاری پیامبر نیامدند، جهاد، مؤمنان با یکدیگر مهربان هستند امّا با کافران با شدّت برخورد می کنند...

ص:292

«عُمره» چیست؟

کسی که به زیارت کعبه می رود، اگر در ماه ذی الحجّه در مکّه باشد، مراسم حجّ را به جا می آورد (طواف کعبه انجام می دهد و به سرزمین عرفات و منا می رود)، امّا اگر کسی در وقت دیگری (غیر از ماه ذی الحجّه) به مکّه برود، طواف کعبه انجام می دهد و دیگر لازم نیست به سرزمین عرفات برود. به این اعمال او عُمره می گویند.

* * *

در شهر مدینه شور و شوقی بر پا بود، پیامبر دستور داده بود که مسلمانان غیر از شمشیر، هیچ اسلحه دیگری با خود برندارند، هیچ کس حقّ نداشت تیر و کمان و نیزه همراه خود بیاورد، معمولاً هر مسافری در آن زمان با خود شمشیر داشت تا بتواند از خود دفاع کند، زیرا ممکن بود در مسیر رفت و برگشت، غارتگران به آنان حمله کنند.

کاروان مسلمانان آماده حرکت شد، در مدینه گروهی پیر یا مریض بودند که نمی توانستند به این سفر بیایند، آنان نزد پیامبر آمدند و پیامبر از آنان خواست که در مدینه بمانند، امّا عدّه ای هم بودند که جوان و نیرومند بودند امّا پیامبر را همراهی نمی کردند، آنان همان منافقان بودند که از مرگ می ترسیدند و به وعده هایی که قرآن به مسلمانان داده بود، باور نداشتند.

آن منافقان با خود گفتند: «این مردم می خواهند بدون هیچ اسلحه ای به مکّه بروند، گویا آنان فراموش کرده اند که اهل مکّه دشمن آنان هستند و سه جنگ بدر، احد و خندق بین آنان واقع شده است. به خدا قسم این مردم به سوی مرگ می روند و هیچ کدامشان زنده برنمی گردند».

منافقان در مدینه ماندند و پیامبر را همراهی نکردند، پیامبر با 1200 نفر به

ص:294

سوی مکّه حرکت کردند، آنان لباس سفید احرام بر تن کردند و بعضی از آنان، همراه خود قربانی هم آوردند، پیامبر 66 شتر برای قربانی مشخّص کرد.(116)

* * *

خبر به بُت پرستان مکّه رسید، آنان به بُت های خود قسم یاد کردند که نگذارند محمّد(صلی الله علیه وآله)و یارانش به مکّه بیایند، آنان سپاهی را آماده کرده و به بیرون شهر مکّه فرستادند تا راه را بر مسلمانان ببندند و اگر لازم شد با آنان جنگ کنند.

پیامبر به سرزمینی به نام «حُدیبیّه» رسید، آنجا روستایی کوچک بود که تا مکّه فقط بیست کیلومتر فاصله داشت. پیامبر دستور داد تا همه در آنجا متوقّف شوند، بعد از آن پیامبر تصمیم گرفت یکی از یارانش را که با ابوسفیان (رئیس شهر مکّه) فامیل بود به مکّه بفرستد. پیامبر «عثمان» را برای این کار انتخاب کرد و از او خواست تا به مکّه برود و این پیام را به بُت پرستان برساند که مسلمانان برای زیارت خانه خدا آمده اند و قصد جنگ ندارند.

عثمان به سوی مکّه حرکت کرد، مدّتی گذشت، بازگشت عثمان طول کشید، مسلمانان فکر کردند که بُت پرستان او را کشته اند، آنان بسیار عصبانی شدند و آماده جنگ با بُت پرستان شدند. اینجا بود که همه با پیامبر بار دیگر بیعت کردند که تا آخرین قطره خون خود، مقاومت کنند و پیامبر را یاری کنند. این بیعت مهم زیر درختی شکل گرفت. در زبان عربی به درخت، «شجره» می گویند، برای همین این بیعت مهم به نام «بیعت شجره» معروف شد.

لحظاتی گذشت، عثمان به سلامت نزد مسلمانان بازگشت و معلوم شد که خبر کشته شدن او شایعه ای بیشتر نبوده است.

* * *

ص:295

بُت پرستان یک نفر از بزرگان خود را که «سُهیل» نام داشت نزد پیامبر فرستادند، سهیل به پیامبر گفت:

__ ای محمّد ! مردم مکّه قسم خورده اند که مانع ورود تو به مکّه شوند، چرا می خواهی خود و پیروانت را به کشتن دهی؟

__ ای سُهیل ! من همراه با پیروان خود به اینجا آمده ام تا خانه خدا را زیارت کنیم و طواف به جا آوریم و قربانی های خود را در راه خدا قربانی کنیم. ما قصد جنگ نداریم.

سهیل وقتی این سخن را شنید به مکّه بازگشت تا این سخن پیامبر را به بزرگان مکّه برساند، مدّتی گذشت، سهیل از مکّه بازگشت و دوباره نزد پیامبر آمد و به پیامبر گفت:

__ ای محمّد ! مردم مکّه می گویند اگر ما امسال مسلمانان را به شهر خود راه دهیم، نزد همه خوار می شویم و همه فکر می کنند که ما از روی ضعف و ترس از سخن خود برگشته ایم ! اکنون من پیشنهادی دارم.

__ چه پیشنهادی؟

__ ای محمّد ! از همین جا به مدینه بازگرد و سال دیگر با پیروانت به مکّه بیا و سه روز در مکّه بمان و طواف کعبه به جای آور !

__ این سخن تو را می پذیرم.

* * *

پس از این سخنان قرار شد پیمان صلحی بین مسلمانان و بُت پرستان نوشته شود. در این پیمان نامه این موارد ذکر شده بود:

1 - مسلمانان امسال به مدینه باز می گردند، آن ها می توانند سال بعد برای زیارت کعبه به مکّه بیایند و سه روز در مکّه بمانند.

ص:296

2 - به مدّت ده سال بین مسلمانان و بُت پرستان، آتش بس برقرار می شود.

3 - مسلمانانی که در مکّه زندگی می کنند در آزادی کامل هستند و بُت پرستان حقّ ندارند آنان را اذیّت کنند.

4 - عدّه ای از بردگانی که در مکّه زندگی می کنند، مسلمان شده اند، آن بردگان حقّ ندارند بدون اجازه ارباب خود به مدینه هجرت کنند، اگر یکی از آنان به مدینه هجرت کرد، باید به مکّه بازگردانده شود.(117)

5 - مسلمانان می توانند آزادانه در همه جا رفت و آمد کنند و جان و مال آنان در امن و امان است.

6 - بُت پرستان حقّ ندارند به کسانی که با مسلمانان هم پیمان هستند، حمله کنند و با آنان جنگ نمایند.

پیمان نامه صلح در دو نسخه نوشته شد و به تأیید دو طرف رسید. بعد از آن سهیل به مکّه بازگشت تا این پیمان نامه را به بزرگان مکّه تحویل دهد، یک نسخه از این پیمان نامه نزد پیامبر به عنوان سندی مهم باقی ماند.

* * *

زیارت کعبه قوانین خاصّی دارد، هر کس می خواهد کعبه را زیارت کند، باید لباس احرام به تن کند و ذکر «لبّیک» بگوید.

تو می دانی انسان ها از مرگ می ترسند، برای همین فرمان داده ای تا آن ها لباس احرام که همان کفن است به تن نمایند، از همه دنیا دل بکنند.

وقتی کسی لباس احرام بر تن کرد و لبّیک گفت، باید از لذّت های دنیایی چشم بپوشد، او نباید عطر بزند، نباید با همسر خود رابطه ای داشته باشد، نباید مو و ناخن خود را کوتاه کند... همه این ها بر او حرام می شود. وقتی او به مکّه رفت و طواف کعبه و بقیّه اعمال را به جا آورد، این ها بر او حلال می شود.

ص:297

مسلمانانی که همراه پیامبر به حدیبیّه آمده بودند، همگی لباس احرام پوشیده بودند، آنان نتوانستند به مکّه بروند، آیا باید تا سال بعد در حالت احرام می ماندند؟ آیا باید یک سال تمام، موی سر خود را کوتاه نکنند، ناخن نگیرند؟

اینجا بود که تو به پیامبر فرمان جدیدی دادی.

پیامبر یاران خود را جمع کرد و به آنان دستور داد تا در همان سرزمین حدیبیّه، قربانی های خود را قربان کنند، (شترها و گوسفندهایی را به عنوان قربانی بکشند و گوشت آن را در راه خدا به دیگران بدهند و موی سر خود را بتراشند یا مقداری از آن را کوتاه کنند و لباس احرام را از تن بیرون آورند و بعد از آن به سوی مدینه حرکت کنند.

آری، هر کس که لباس احرام به تن کرد و به عشق زیارت کعبه حرکت کرد، اگر به هر دلیل نتوانست به شهر مکّه برود، باید در همان جا، گوسفندی را قربانی کند و سر خود را بتراشد یا این که مقداری از موی سرش را کوتاه کند و از لباس احرام بیرون بیاید، وقتی او این کار را کرد همه چیزهایی که بر او حرام شده بود بر او حلال می شود. این قانون توست و برای همه زمان ها می باشد.

* * *

مسلمانان به سوی مدینه حرکت کردند، روحیّه آنان ضعیف شده بود، خستگی سفری بدون نتیجه ! از مدینه ده روز راه آمده بودند و به بیست کیلومتری مکّه رسیده بودند، امّا مجبور شدند که بدون دیدن کعبه باز گردند، بعضی از آنان با خود گفتند: «مگر پیامبر خواب ندیده بود که ما طواف خانه خدا به جا می آوریم؟ پس چرا چنین شد؟».

ص:298

مسلمانان در غصّه و اندوه بودند، پیامبر هم خسته راه، ناگهان جبرئیل آمد و این سوره را بر پیامبر نازل کرد و برای او چنین خواند: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. ای محمّد ! من به تو پیروزی درخشانی عطا کردم...».

* * *

پیامبر بسیار خوشحال شد و رو به یارانش کرد و فرمود: «خدا سوره ای را بر من نازل کرده است که من آن را از تمام دنیا بیشتر دوست دارم».

مسلمانان همه مشتاق شدند تا این سوره را بشنوند، پیامبر این سوره را برای همه خواند، اینجا بود که مسلمانان فهمیدند که این صلح، لطفی از طرف تو بوده است و یک پیروزی بزرگ است.

* * *

سؤالی ذهن مرا مشغول کرده است. آیا کسی پاسخ مرا می دهد؟

مسلمانان بدون این که به زیارت کعبه بروند به مدینه بازگشتند، این چه پیروزی است؟

مگر صلح حدیبیّه چه پیامدهایی برای مسلمانان داشت که قرآن آن را پیروزی بزرگ نامید؟

باید بیشتر مطالعه کنم...

وقتی این موضوع را بررسی می کنم به پنج نکته می رسم:

* نکته اوّل

در سال ششم تعداد لشکریان اسلام 1200 نفر بود، محمّد(صلی الله علیه وآله)در مدّت 19 سال فقط توانسته بود این تعداد نیرو داشته باشد (حاصل سیزده سال تلاش در مکّه و شش سال تلاش در مدینه، 1200 نفر بود. به طور متوسّط سالی 63 نفر.

ص:299

ولی از سال ششم تا سال هشتم تعداد نیروهای اسلام به ده هزار نفر رسید (پیامبر در سال هشتم با لشکری ده هزار نفری به سوی مکّه رفت).

از سال ششم تا سال هشتم، هشت هزار و هشتصد نفر به آمار لشکر اسلام اضافه شد، یعنی سالی چهارهزار و چهارصد نفر.

آمار رشد اسلام از سالی 63 نفر به سالی چهارهزار و چهارصد نفر رسید و رشد اسلام نزدیک به هفتاد برابر شد.

این ها نتیجه صلح حدیبیّه بود.

آیا این پیروزی بزرگ نیست؟

هدف محمّد(صلی الله علیه وآله) که کشورگشایی نبود، هدف او هدایت انسان های گمراه بود. رشد ایمان آوردن گمراهان از یک به هفتاد رسید، این همان پیروزی بزرگ است.

* نکته دوم

پیامبر با صلح به مردم مکّه و دیگران نشان داد که قصد کشتار و خونریزی ندارد و به کعبه احترام می گذارد، این مسأله سبب شد تا دل های آنان به اسلام علاقه مند شود. همه فهمیدند که محمّد(صلی الله علیه وآله) با پیروانش برای زیارت کعبه آمد و دین او، ادامه دین ابراهیم(علیه السلام) است، مردم آن روزگار، کعبه را یادگار ابراهیم(علیه السلام)می دانستند هر چند به بُت پرستی مبتلا شده بودند.

* نکته سوم

بزرگان مکّه با امضای پیمان نامه صلح، ثابت کردند که اسلام و مسلمانان را به رسمیّت می شناسند و این هم نکته ای مهم برای مسلمانان بود.

* نکته چهارم

پس از امضای پیمان نامه، مسلمانان می توانستند آزادانه به همه جا رفت و

ص:300

آمد کنند و جان و مالشان در امان بود. مسلمانان از این فرصت استفاده کردند و به تبلیغ اسلام پرداختند و مردم زیادی را با این دین آسمانی آشنا نمودند.

* نکته پنجم

یکی از دشمنان سرسخت مسلمانان، یهودیانی بودند که در سرزمین خیبر زندگی می کردند، آنان بارها با مسلمانان دشمنی کرده بودند، مسلمانان بعد از این که با اهل مکّه پیمان صلح را امضاء کردند، می توانستند از فرصت استفاده کنند و آن یهودیان را تسلیم خود کنند.

بعد از این که پیامبر به مدینه رسید، خدا به او فرمان داد تا او به سوی خیبر حرکت کند و پیروزی دیگری نصیب مسلمانان شد و آن سرزمین فتح شد.

* * *

این سوره از دو پیروزی سخن می گوید:

* پیروزی آشکار (آیه اوّل)

وقتی پیامبر از حدیبیّه به سوی مدینه باز می گشت، این سوره نازل شد، پیروزی آشکار همان، صلح حدیبیّه است. صلح حدیبیّه در سال ششم هجری روی داد.

* پیروزی شکست ناپذیر (آیه سوم)

خدا به محمّد(صلی الله علیه وآله) وعده ای می دهد و آن پیش بینی فتح مکّه بود.به برکت صلح حدیبیّه، محمّد(صلی الله علیه وآله) خواهد توانست در سال هشتم، شهر مکّه را فتح کند و همه بُت ها را نابود کند.

* * *

من آیه 2 را بار دیگر می خوانم و به فکر فرو می روم، خدا به پیامبر می گوید: من این پیروزی را به تو دادم تا گناهان گذشته و آینده تو را ببخشم.

مگر پیامبر، گناهی انجام داده بود؟

باور من این است که همه پیامبران، معصوم بودند و از گناهان به دور بوده اند، پیامبران الگوی انسان ها بوده اند و خدا آنان را از همه زشتی ها پاک گردانیده است. من همواره شنیده بودم که محمّد(صلی الله علیه وآله)بهترین پیامبران است و هرگز گناهی نداشته است، پس چرا این آیه می گوید: «محمّد(صلی الله علیه وآله) گناه داشته است»؟

چه کسی پاسخ این سؤال مرا می دهد؟

من برای فهمیدن این آیه، نیاز به کمک دارم...(118)

* * *

به مطالعه و بررسی می پردازم، به سخنی از امام رضا(علیه السلام)می رسم، این سخن را می خوانم، خدا را شکر می کنم، زیرا گمشده خود را پیدا کرده ام، به راستی که

ص:302

قرآن را باید با توجّه به سخنان اهل بیت(علیهم السلام)تفسیر کرد، کسانی که از اهل بیت(علیهم السلام)فاصله گرفتند، هم خود گمراه شدند و هم دیگران را گمراه کردند.

امام رضا(علیه السلام) درباره این آیه چنین فرمود: «نزد بُت پرستان مکّه، هیچ کس به اندازه پیامبر گناهکار نبود، زیرا پیامبر آنان را به یکتاپرستی فرا خواند و از عبادت بُت ها نهی کرد، آنان خیال می کردند که پیامبر گمراه است و با سرزنشی که از بُت ها می کند، گناهکار است، وقتی که پیامبر بر بُت پرستان پیروز شد، آن ها فهمیدند که راه پیامبر، راه درست بوده است».

* * *

مناسب می بینم خاطره ای را در اینجا بنویسم: من تصمیم گرفته بودم که ماشین خود را بفروشم، باید به اداره راهنمایی و رانندگی می رفتم و برگه خلافی ماشین را دریافت می کردم. وقتی برگه خلافی را گرفتم، تعجّب کردم، دیدم که در آن برگه مبلغ 200 هزار تومان جریمه ثبت شده است، جالب این بود آدرس خلافی مرا چنین نوشته بود: «شیراز، بلوار دانشجو».

تعجّب کردم من هرگز به شهر شیراز نرفته ام، ماشین را هم به کسی نداده بودم که به شیراز برود. نزد افسر مربوطه رفتم، اتفاقاً او از دوستان دوران مدرسه من بود، من به او گفتم: «آخر من در عمرم هرگز شیراز را ندیده ام، چطور این جریمه برای من ثبت شده است؟». او آن برگه را از من گرفت و به من قول داد موضوع را پیگیری کند. پس از سه روز، پیامکی از طرف او برای من آمد که نوشته بود: «جریمه شما که از شیراز بود، پاک شد».

منظور او روشن بود، سخن از آن جریمه ای بود که به صورت اشتباهی در سابقه ماشین من ثبت شده بود، یعنی آن جریمه پاک شده است.

آیا منظور آن افسر این بود: «تو خلافی در شیراز داشتی و برای همین

ص:303

جریمه شدی ولی جریمه پاک شد»؟

نه.

منظور او این بود که آن جریمه ای که به من نسبت داده بودند، پاک شد.

قرآن می خواهد بگوید: «ای محمّد ! گناهان تو پاک شد».

آیا منظور قرآن این است که محمّد(صلی الله علیه وآله) گناه انجام داده است؟

نه.

منظور قرآن این است: «ای محمّد ! گناهانی که به تو نسبت داده بودند، پاک شد».

* * *

مردم مکّه بُت ها را دختران خدا می دانستند، آنان پرستش بُت ها را از پدران خود به ارث برده بودند و بُت ها را بسیار مقدّس می دانستند تا آنجا که بعضی از آنان، فرزندان خود را برای بُت ها قربانی می کردند و تصوّر می کردند که با این کار به خدا نزدیک می شوند.

در چنین جامعه ای، محمّد(صلی الله علیه وآله)ظهور کرد، او به مردم می گفت که دست از بُت پرستی بردارند، محمّد(صلی الله علیه وآله) به آنان گفت: «همه بُت ها و بُت پرستان در روز قیامت در آتش جهنّم خواهند سوخت»، این سخن برای آنان بسیار سخت بود و خیال می کردند که محمّد(صلی الله علیه وآله)گمراه شده است و به دختران خدا اهانت می کند، آنان هر روز منتظر بودند که محمّد(صلی الله علیه وآله) به خشم بُت ها گرفتار شود و به یکدیگر می گفتند: «به زودی بُت ها بر محمّد خشم می گیرند و او کشته خواهد شد». آنان منتظر بودند تا این اتّفاق بیفتد تا فریاد برآورند: «نگفتیم که به بُت ها اهانت نکنید، بترسید از این که به خشم دختران خدا مبتلا شوید، محمّد سزای کارهایش را دید و نابود شد». آنان در انتظار چنین روزی بودند.

ص:304

ولی تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را یاری کردی و روز به روز، آوازه او زیاد و زیادتر شد، به فرمان تو او به مدینه رفت و در آنجا حکومت تشکیل داد، بُت پرستان سه بار به جنگ او رفتند (جنگ بدر، اُحد، خندق)، امّا تو او را یاری کردی و بُت پرستان نتوانستند مدینه را تصرّف کنند، در سال ششم هجری او با 1200 نیروی خود تا نزدیکی مکّه آمد و پیمان نامه صلح را امضاء نمود، همه این ها به لطف یاری تو بود. پس از صلح حدیبیّه بُت پرستان مکّه به فکر فرو رفتند، اگر راه محمّد(صلی الله علیه وآله)اشتباه است پس چرا او روز به روز به سوی موفّقیّت پیش می رود؟ پس خشم بُت ها چه شد؟

بعد از صلح حدیبیّه، رشد اسلام هفتاد برابر شد، در سال هشتم هجری، لشکر اسلام به ده هزار نفر رسید و تو به محمّد(صلی الله علیه وآله) فرمان دادی تا به مکّه برود و آن شهر را از بُت ها پاک کند، محمّد(صلی الله علیه وآله) به شهر مکّه آمد و بدون هیچ خونریزی آن شهر را فتح نمود و همه بُت هایی که در آنجا بود را شکست و نابود کرد، آن روز بود که گروه زیادی از بُت پرستان به محمّد(صلی الله علیه وآله)ایمان آوردند، آنان گروه گروه مسلمان شدند.

مسلمان شدن آنان چه معنایی داشت؟

آنان اعتراف کردند که محمّد(صلی الله علیه وآله)پیامبر خدا و بنده برگزیده اوست، آن روز بود که فکرهای باطلی که قبلاً درباره محمّد(صلی الله علیه وآله)داشتند از ذهن آنان پاک شد و حقیقت را فهمیدند. پیروزی محمّد(صلی الله علیه وآله)سبب شد تا آن تصوّرات غلط از بین برود.

خدا محمّد(صلی الله علیه وآله) را یاری کرد، همه پیروزی های بعدی به برکت صلح حدیبیّه بود، صلح حدیبیّه سبب شد که فرصتی عالی برای رشد اسلام فراهم شود.

این خدا بود که این فرصت را برای محمّد(صلی الله علیه وآله) فراهم کرد و با رشد اسلام و

ص:305

پیروزی های بعدی، بُت پرستان فهمیدند که محمّد(صلی الله علیه وآله) گمراه نیست.

اکنون وقت آن است که آیه 2 را بار دیگر بخوانم. معنای این آیه چنین است: «ای محمّد ! من این پیروزی را به تو دادم تا گناهان گذشته و آینده ای که بُت پرستان به تو نسبت می دادند، ببخشم و حقانیّت تو را ثابت کنم».

* * *

در این آیه از دو نوع گناه سخن به میان آمده است:

* گناه گذشته

بُت پرستانی که به محمّد(صلی الله علیه وآله)ایمان آوردند، قبلاً پیامبر را گمراه می دانستند، آنان فهمیدند که اشتباه کرده اند و از سخنان خود توبه کردند و مسلمان شدند. منظور از «گناهان گذشته»، همین تصوّرات اشتباهی است که قبلاً آنان نسبت به پیامبر داشتند.

* گناه آینده

عدّه ای از بُت پرستان حاضر نشدند مسلمان شوند، وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله)مکّه را فتح کرد، آنان اسیر خرافات عجیبی شده بودند و به این راحتی نمی توانستند دست از آن خرافات بردارند، آنان یک عمر بُت پرستیده بودند و حتّی فرزندان خود را برای این بُت ها قربانی کرده بودند، وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله)همه آن بت ها را شکست، آنان بسیار ناراحت شدند.

پیامبر از آنان خواست تا مکّه را ترک کنند زیرا مکّه دیگر جای بُت پرستان نیست. آنان هنوز هم خیال می کردند که بُت ها قداست دارند و فکر می کردند به زودی محمّد(صلی الله علیه وآله) و پیروانش به خشم بُت ها گرفتار خواهند شد. آنان هنوز هم محمّد(صلی الله علیه وآله) را گمراه می دانستند و خود را بر راه حقّ می دانستند، آری، شیطان بُت پرستی را برای آنان زیبا جلوه داده بود، تصوّرات باطلی که آنان از

ص:306

پیامبر داشتند، همان «گناهان آینده» بود. خدا به پیامبر وعده داد کاری کند که این تصوّرات باطل هم از بین برود و آنان هم حقیقت را بفهمند.

مدّتی گذشت، گروه زیادی از آن بُت پرستان فرصت پیدا کردند و به فکر فرو رفتند، هیجان های آنان فروکش کرد، وقتی آنان پیروزی های پی درپی محمّد(صلی الله علیه وآله) را دیدند، فهمیدند که او پیامبر خداست و از تصوّرات باطل خود توبه کردند.

آری، این وعده خدا بود، امروز تاریخ، محمّد(صلی الله علیه وآله) را با عظمت و بزرگی یاد می کند، هر انسانی که اهل فکر و اندیشه باشد، (اگر چه مسلمان هم نباشد) می داند که محمّد(صلی الله علیه وآله)با خرافات و جهالت ها مبارزه کرد پس به محمّد(صلی الله علیه وآله)احترام می گذارد.

* * *

زمین گوش به فرمان تو هستند، تو به آنان فرمان دادی و آنان آرامش را بر دل های مؤمنان نازل کردند. آری، تو به حال بندگان خود آگاه هستی و همه کارهای تو از روی حکمت است.

* * *

وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواست از مدینه به سوی مکّه حرکت کند، دستور داد تا مسلمانان غیر از شمشیر، هیچ اسلحه دیگری با خود برندارند، هیچ کس حقّ نداشت تیر و کمان و نیزه همراه خود بیاورد. عدّه ای از منافقان که از مرگ می ترسیدند با خود گفتند: «این مردم می خواهند بدون هیچ اسلحه ای به مکّه بروند، گویا آنان فراموش کرده اند که اهل مکّه دشمن آنان هستند و سه جنگ بدر، اُحد و خندق بین آنان واقع شده است. به خدا قسم این مردم به سوی مرگ می روند و هیچ کدامشان زنده برنمی گردند».

منافقان در مدینه ماندند و پیامبر را همراهی نکردند، آنان به وعده های تو باور نداشتند و به تو گمان بد بردند و فکر کردند که تو مسلمانان را به سوی قتلگاه می فرستی !

همین طور بُت پرستان وقتی خبر آمدن مسلمانان را شنیدند خوشحال شدند و با خود گفتند: «این بهترین فرصت است، آنان با خود تیر و کمان و نیزه ندارند، به آنان حمله می کنیم و همه را می کشیم»، آنان هم خیال کردند که تو مؤمنان را تنها می گذاری. آن بُت پرستان هم به تو گمان بد بردند.

تو منافقان و کافران را عذاب خواهی کرد، همان کافرانی که به تو گمان بد بردند. روزگار مصیبت باری در انتظار آنان است، تو بر آنان خشم گرفته ای و آنان را از رحمت خود دور کرده ای، روز جهنّم برای آنان روز بسیار سختی خواهد بود، تو جهنّم را که مکان بسیار بدی است برای مجازات آنان آماده کرده ای، تو قدرت و توانایی عذاب آنان را داری زیرا لشکریان آسمان ها و زمین از آنِ توست، همه فرشتگان آسمان ها و زمین گوش به فرمان تو هستند، تو توانا هستی و همه کارهای تو از روی حکمت است.

* * *

ص:309

محمّد(صلی الله علیه وآله) پیامبر توست و بیعت با او، بیعت با توست. دست تو بالای دست مؤمنان است، هر کس که پیمانش را بعد از این بیعت بشکند، به زیان خود عمل کرده است و کسی که به عهدی که با تو بسته است، وفا کند، تو به او پاداش بزرگی خواهی داد.

* * *

یک بار دیگر این جمله را در آیه 10 می خوانم: «دست خدا، بالای دست مؤمنان است».

من می دانم که خدا، جسم نیست و از صفات و ویژگی های مخلوقات خود به دور است، او دست ندارد، پس چرا در این آیه، «دست خدا» ذکر شده است؟ منظور از این سخن چیست؟

من باید به بررسی روزگاری که این آیه نازل شده، بپردازم:

در آن روزگار، در بین عرب ها رسم بود که با رئیس قبیله خود بیعت می کردند، هر بار که رئیس قبلی از دنیا می رفت و رئیس جدید انتخاب می شد، این بیعت انجام می شد.

آنان برای بیعت کردن دو روش داشتند:

روش اوّل برای وقتی بود که جمعیّت قبیله کم بود، در این صورت، همه آن ها نزد رئیس قبیله می رفتند و با او دست می دادند و بیعت می کردند.

روش دوم برای وقتی بود که جمعیّت آنان زیاد بود و نمی شد همه با رئیس جدید، دست بدهند. در این صورت رئیس قبیله در جای بلندی می ایستاد، او دست راستش را بالا می آورد، پشت دست او به سوی خودش بود و کف دست او به سمت جمعیّت بود. مردم هم دست راست خود را بالا می آوردند به صورتی که کف دست آنان به سوی رئیس قبیله بود.

ص:312

نکته مهم این بود که دست رئیس قبیله از همه دست ها بالاتر بود و همه می توانستند او و دست او را ببینند، مردم نیز دستشان را به نشانه بیعت تکان می دادند و رئیس قبیله دست خود را به نشانه قبول بیعت آنان تکان می داد.

وقتی مسلمانان در حدیبیّه تصمیم گرفتند با پیامبر بیعت کنند، از روش دوم استفاده کردند، زیرا جمعیّت آنان 1200 نفر بود و فرصت زیادی هم نداشتند، هر لحظه ممکن بود که جنگ آغاز شود.

اگر من در آن لحظه بیعت بودم می دیدم که 1200 نفر دست خود را بالا گرفته بودند، امّا دست پیامبر بالایِ همه دست ها بود، زیرا پیامبر بر بالای بلندی ایستاده بود (بلندی که برای پیامبر با چند جهاز شتر درست کرده بودند). آری، دست پیامبر بالاتر از همه بود.

اکنون خدا این لحظه را حکایت می کند و می گوید: «دست خدا بالای همه دست های مؤمنان است».

خدا دست ندارد، امّا دستی که آن روز بالای همه دست ها بود، دست پیامبر خدا بود، آن بیعت، فقط بیعت با پیامبر نبود، بلکه بیعت با خدا بود، اراده پیامبر، اراده خداست، او از خودش سخن نمی گوید، سخن او، سخنی است که خدا به او گفته است، او خودش دستش را بالا نیاورد، این خدا بود که به او فرمان داد و دستش را بالا آورد تا مؤمنان با او بیعت کنند، این خدا بود که دست او را حرکت می داد. بیعت با او، بیعت با خداست.(119)

* * *

قُلْ فَمَنْ یَمْلِکُ لَکُمْ مِنَ اللَّهِ شَیْئًا إِنْ أَرَادَ بِکُمْ ضَرًّا أَوْ أَرَادَ بِکُمْ نَفْعًا بَلْ کَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرًا (11) بَلْ ظَنَنْتُمْ أَنْ لَنْ یَنْقَلِبَ الرَّسُولُ وَالْمُؤْمِنُونَ إِلَی أَهْلِیهِمْ أَبَدًا وَزُیِّنَ ذَلِکَ فِی قُلُوبِکُمْ وَظَنَنْتُمْ ظَنَّ السَّوْءِ وَکُنْتُمْ قَوْمًا بُورًا (12)

وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواست از مدینه به سوی مکّه حرکت کند، عدّه ای از منافقان که از مرگ می ترسیدند او را همراهی نکردند و گفتند: «به خدا قسم این مردم به سوی مرگ می روند و هیچ کدامشان زنده برنمی گردند».

اکنون محمّد(صلی الله علیه وآله) در راه بازگشت به سوی مدینه است، تو به او پیروزی بزرگی دادی، صلح حدیبیّه، زمینه رشد اسلام را فراهم می کند، مسلمانان همگی به سلامت به مدینه بازگشتند و اکنون روزگار بالندگی اسلام فرا می رسد.

تو می دانی وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله) به مدینه برسد، آن منافقان نزد محمّد(صلی الله علیه وآله)می آیند و از او عذرخواهی می کنند، تو این آیات را زودتر از این که او به مدینه برسد بر او نازل می کنی و حقیقت را آشکار می نمایی.

این سخن تو با محمّد(صلی الله علیه وآله) است:

* * *

ای محمّد ! به زودی منافقانی که از آمدن با تو سر باز زدند نزد تو خواهند آمد و چنین خواهند گفت: «ای پیامبر ! ما گرفتار مال و زن و بچّه شدیم و نتوانستیم همراه تو بیاییم، اکنون عذر ما را بپذیر و برای ما از خدا طلب بخشش کن».

ای محمّد ! بدان که آنان در این سخن خود هم دروغ می گویند، زبان و دل

ص:314

آنان یکی نیست، آنان از کار خود پشیمان نیستند.

تو به آنان چنین بگو: «اگر خدا بخواهد به شما ضرر یا نفعی برساند، هیچ کس نمی تواند مانع اراده او شود، بدانید که خدابر همه کارهای شما آگاه است. شما خیال کردید که من و مسلمانان هرگز به مدینه باز نمی گردیم، این خیال در دل شما به خطا جلوه کرد و شما به خدا گمان بد بردید و سرانجام در دام شیطان افتادید و خود را از سعادت محروم کردید و شایسته هلاکت شدید».

* * *

محمّد(صلی الله علیه وآله) همراه با مسلمانان به سوی مدینه به پیش می رود، وقتی او به مدینه برسد، بعد از مدّتی به او فرمان می دهی تا به سوی سرزمین خیبر حرکت کند، در خیبر، یهودیان زندگی می کردند و آنجا سرزمین آبادی بود و مردم آنجا بسیار ثروتمند بودند.

وقتی پیامبر بخواهد به خیبر برود تو به او فرمان خواهی داد که فقط کسانی را همراه خود ببرد که در ماجرای حدیبیّه شرکت داشته اند.

تو از آینده خبر داشتی. می دانستی که وقتی پیامبر به سوی خیبر حرکت کند، منافقان دوست خواهند داشت به خیبر بیایند، آنان به حدیبیّه نیامدند امّا چون می دانند در خیبر غنیمت های زیادی وجود دارد به فکر دست یابی به غنیمت ها می افتند و تقاضا می کنند همراه پیامبر به خیبر بیایند.

هنوز پیامبر در راه مدینه است و به آن شهر نرسیده است، هنوز زمان حرکت به سمت خیبر فرا نرسیده است، امّا تو از ماجرایی که در آینده روی می دهد، سخن می گویی.

آری، تو از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا به منافقانی که می خواهند همراه او به خیبر بیایند، چنین بگوید: «هرگز شما نباید همراه ما بیایید، خدا قبلاً به من دستور داده است که شما را همراه خود نبرم».

وقتی منافقان این سخن پیامبر را می شنوند می گویند: «شما نسبت به ما بخل و حسد میورزید و نمی خواهید ما از غنیمت های خیبر بهره مند شویم»، آنان این سخن را از روی نادانی می گویند و جز اندکی فهم ندارند.

* * *

أُولِی بَأْس شَدِید تُقَاتِلُونَهُمْ أَوْ یُسْلِمُونَ فَإِنْ تُطِیعُوا یُؤْتِکُمُ اللَّهُ أَجْرًا حَسَنًا وَإِنْ تَتَوَلَّوْا کَمَا تَوَلَّیْتُمْ مِنْ قَبْلُ یُعَذِّبْکُمْ عَذَابًا أَلِیمًا (16) لَیْسَ عَلَی الاَْعْمَی حَرَجٌ وَلَا عَلَی الاَْعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَی الْمَرِیضِ حَرَجٌ وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّات تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهَارُ وَمَنْ یَتَوَلَّ یُعَذِّبْهُ عَذَابًا أَلِیمًا (17)

هنوز پیامبر به مدینه نرسیده است تو می دانی وقتی پیامبر به مدینه برسد، منافقان به او خواهند گفت که ما می خواهیم دین خدا را یاری کنیم، برای همین از پیامبر می خواهی تا به آنان بگوید: «اگر راست می گویید و می خواهید دین خدا را یاری کنید قدری صبر کنید. خدا از من خواسته است شما را همراه خود به جنگ خیبر نبرم، امّا ناراحت نباشید، پس از جنگ خیبر، برای فتح مکّه به سوی این شهر خواهیم رفت، در آن جنگ ما با مردمی جنگجو روبرو خواهیم شد که باید با آنان بجنگیم تا مسلمان شوند، اگر شما در آن جنگ شرکت کنید، خدا به شما پاداشی نیکو خواهد داد، امّا اگر نافرمانی کنید همان گونه که قبلاً نافرمانی کردید، خدا شما را به عذاب سختی گرفتار خواهد نمود».

از طرف دیگر تو می دانی عدّه ای از مؤمنان که بیمار و ناتوان بودند در مدینه ماندند و همراه پیامبر به حدیبیّه نرفتند، آنان در این مدّتی که پیامبر در مدینه نبود، بارها خود را سرزنش کرده اند که چرا نتوانسته اند پیامبر را یاری کنند، برای همین تو چنین می گویی: «اگر نابینا یا لنگ یا مریض به جهاد نیاید بر او هیچ گناهی نیست، هر کس که از من و پیامبر من اطاعت کند، من او را به

ص:317

باغ های بهشتی وارد می کنم که در زیر درختان آن، نهرهای آب جاری است. هر کس هم از فرمان من و فرمان پیامبر من، سرپیچی کند به عذاب دردناکی مبتلا می شود».

* * *

در آیه 16 دقّت می کنم، می بینم که این آیه از دو جنگ سخن می گوید، جنگی که منافقان حقّ ندارند در آن شرکت کنند و آن جنگ خیبر است، امّا جنگ دوم، جنگی است که منافقان می توانند در آن شرکت کنند و در آن جنگ مسلمانان با جنگجویانی دلاور روبرو خواهند شد، آن جنگ، جنگ «حنین» است.

اکنون مناسب است درباره این دو جنگ، توضیح کوتاهی بدهم:

* جنگ اوّل: جنگ خیبر

پیامبر از حدیبیّه به مدینه آمد، نزدیک به دو ماه گذشت، سال هفتم هجری فرا رسید. در سال هفتم یهودیانِ قلعه خیبر تصمیم گرفتند تا به مدینه حمله کنند ، امّا پیامبر از تصمیم آن ها باخبر شد و خدا به او فرمان داد تا با سپاه بزرگی به سوی خیبر حرکت کند . قلعه خیبر به محاصره نیروهای اسلام در آمد .

سپاه اسلام به سوی قلعه نزدیک شد ، امّا برق شمشیر «مَرحَب» ، پهلوان یهود ، همه را فراری داد . سپاه اسلام مجبور به عقب نشینی شد و سرانجام پیامبر تصمیم گرفت تا علی(علیه السلام)را به جنگ پهلوان یهود بفرستد .(120)

صدای علی(علیه السلام) در فضای میدان طنین افکند: «من آن کسی هستم که مادرم مرا

ص:318

حیدر نام نهاد» .(121)

و جنگ سختی میان این دو پهلوان در گرفت و سرانجام «مَرحَب» به قتل رسید . علی(علیه السلام)به قلعه حمله کرد و آن را فتح کرد .

خیبر منطقه آبادی بود ، نخل های خرما و زمین های سرسبزی داشت و پیامبر همه غنیمت های این سرزمین را در میان رزمندگان اسلام تقسیم کرد .(122)

* جنگ دوم: جنگ حنین

در سال هشتم خدا به پیامبر دستور داد تا برای فتح مکّه حرکت کند، منافقان هم اجازه داشتند در فتح مکّه شرکت کنند، فتح مکّه بدون خونریزی انجام شد و پیامبر همه بُت های مکّه را نابود نمود.

پانزده روز از فتح مکّه گذشت، پیامبر هنوز در شهر مکّه بود که به او خبر رسید تعداد زیادی از بُت پرستانی که در «طائف» زندگی می کنند، تصمیم دارند به مسلمانان حمله کنند. پیامبر با دوازده هزار نفر به سوی حنین حرکت کرد، آن روز مسلمانان مغرور شدند، به جای آن که به تو توکّل کنند، به جمعیّت زیاد خود اعتماد کردند، آنان تصوّر می کردند که دیگر هیچ کس نمی تواند شکستشان بدهد.

دشمن از حرکت سپاه اسلام باخبر شد و در منطقه ای به نام «حنین» برای آنان کمین گذاشت. حنین، درّه ای بود که سپاه اسلام باید از آن عبور می کرد و تقریباً سی کیلومتر با مکّه فاصله داشت، وقتی مسلمانان به درّه «حنین» رسیدند، ناگهان بُت پرستان از بالای کوه هجوم آوردند و مسلمانان را با حمله

ص:319

ناگهانی خود غافلگیر کردند، اینجا بود که منافقان فرار کردند و پیامبر را تنها گذاشتند، این امتحانی بزرگ برای آنان بود.

آری، عدّه زیادی از مسلمانان فرار کردند و نظم سپاه اسلام به هم ریخت، آنان بی پناه به هر سو فرار می کردند و هیچ پناهگاهی برای خود نمی یافتند.

در این میان افرادی همچون علی(علیه السلام) مقاومت نمودند، عباس عموی پیامبر بر سر مسلمانان فریاد زد و آنان را به پایداری و استقامت فرا خواند. پیامبر دست به دعا برداشت و از خدا طلب یاری کرد، اینجا بود که خدا آرامش را بر دل پیامبر و مؤمنان نازل کرد و فرشتگان را به یاری آنان فرستاد و مسلمانان پیروز شدند.

ص:320

نزدیکی را به عنوان پاداش نصیب آنان کنی.

این پیروزی، همان جنگ خیبر است، مسلمانان در راه بازگشت به مدینه اند، آنان از حدیبیّه می آیند، وقتی به مدینه برسند و مدّتی بگذرد تو به پیامبر فرمان می دهی تا با پیروانش به خیبر بروند و آنجا را فتح نمایند، در این جنگ، آنان به غنیمت های فراوانی دست پیدا می کنند. این وعده توست، تو خدای توانا هستی و کارهای تو از روی حکمت است.

آری، تو به مسلمانان وعده دادی که اگر بر سختی ها صبر کنند، پیروزی از آنان است و به غنیمت های فراوانی می رسند، تو در جنگ خیبر یکی از آن غنیمت ها را زودتر برای مسلمانان فراهم ساختی. تو آنان را یاری کردی و دست تجاوز دشمنان را از آنان دور ساختی. در ماجرای حدیبیّه، مسلمانان بدون تیر و کمان و نیزه به سوی مکّه رفتند، تعداد آنان کمتر از کافران بود، امّا تو آنان را حفظ نمودی و شرّ دشمنان را از آنان کوتاه کردی. این ماجرا نشانه ای از رحمت تو برای مؤمنان بود. این قانون توست: هر کس در راه تو قدم بردارد، تو او را در راه راست پایدار می سازی.

غیر از جنگ خیبر و پیروزی آن، پیروزی های دیگر در راه است، پیروزی هایی که مسلمانان توانایی آن را ندارند، امّا قدرت تو بر آن چیرگی دارد، به راستی که تو بر هر کاری توانا هستی، تو به زودی شهر مکّه را به دست مسلمانان آزاد می کنی، آن شهر از بُت ها پاک می گردد، روزی که گروهی از مسلمانان مجبور شدند از شهر مکّه هجرت کنند، باور نمی کردند که روزی بیاید که بتوانند این شهر را آزاد کنند، امّا تو چنین اراده کرده ای و تو بر هر کاری توانا هستی، ایران، روم و مصر هم فتح خواهد شد، ندای اسلام به همه جای جهان خواهد رسید.

ص:322

* * *

در این سفر اراده کردی که صلح برقرار شود، این صلح، پیروزی بزرگی برای مسلمانان در پی خواهد داشت. تو همه رفتارهای بندگان خود را می بینی و از آن آگاه هستی و بر صلاح و مصلحت آنان آگاهی داری، این بار اراده کردی که با صلح حدیبیّه، مسلمانان را یاری کنی و به پیروزی بزرگی برسانی.

* * *

قربانی های خود را در مکّه قربان کنند».

آری، تو با کافران دشمن هستی، تو مانع جنگ نشدی تا کافران را از مرگ نجات دهی، بلکه تو مانع جنگ شدی تا جانِ مؤمنان را نجات دهی.

کدام مؤمنان؟

در صلح حدیبیّه پیامبر با کافران پیمان بست و در آن پیمان نامه چنین ذکر شد: «مسلمانانی که در مکّه زندگی می کنند می توانند آزادانه مراسم دینی خود را برگزار کنند، هیچ کس حقّ ندارد آنان را اذیّت و آزار کند».

آری، قبل از صلح حدیبیّه، شرایط مسلمانان مکّه بسیار سخت بود. کافران وقتی می فهمیدند کسی مسلمان شده است، او را اذیّت می کردند و خانه اش را به آتش می کشیدند، برای همین عدّه ای از مردم مکّه، مخفیانه مسلمان شده بودند، امّا هیچ کس از راز دل آنان باخبر نبود، آنان وقتی در خانه خود بودند، نماز می خواندند، ولی وقتی به میان مردم می آمدند، مانند آنان رفتار می کردند و همه مردم، آن ها را بُت پرست می دانستند.

اگر در این سفر جنگی درمی گرفت، کافران با شدّت عمل وارد میدان می شدند، در این میان آن کسانی که مخفیانه مسلمان شده بودند، نیز کشته می شدند، چون هیچ راهی برای شناسایی آنان وجود نداشت، آنان در میان کافران بودند و مانند آنان زندگی می کردند.

اگر جنگ واقع می شد و تعدادی از آن افراد کشته می شدند، گناه و ننگ کشته شدن آنان با چه کسی بود؟

لشکر اسلام.

تو نمی خواستی لشکر اسلام، هیچ مسلمانی را بکشد هر چند آن مسلمانان مخفیانه اسلام آورده باشند، برای همین بود که صلح را پیش آوردی تا

ص:325

مسلمانان مکّه را با رحمت خود حفظ کنی و جانشان را نجات دهی.

تو با این صلح به کافران رحم نکردی، بلکه رحمت خویش را بر مسلمانان مکّه نازل کردی و جانشان را نجات دادی.

فضای مکّه به گونه ای بود که مسلمانان نمی توانستند آزادانه اسلام خود را اعلام کنند. پس آن روز، معلوم نبود که چه کسی مسلمان است و چه کسی کافر، برای همین تو صلح را پیش آوردی، اگر مسلمان از کافر جدا شده بود، تو فرمان جنگ می دادی و همه کافران را نابود می کردی زیرا آنان راه زیارت کعبه را بر مؤمنان بسته بودند و این گناه بزرگی بود.

* * *

صلح حدیبیّه در سال ششم هجری واقع شد، بعد از این صلح، مسلمانان مکّه آزادی عمل پیدا کردند، دیگر لازم نبود کسی اسلام خود را مخفی کند، آنان آزادانه کنار کعبه می آمدند و نماز می خواندند. هر کس مسلمان بود همه او را می شناختند. دو سال گذشت، سال هشتم هجری فرا رسید، پیامبر با ده هزار نفر به سوی مکّه حرکت کرد تا آن شهر را فتح کند، درست است که در فتح مکّه، هیچ خونی ریخته نشد و بُت پرستان تسلیم شدند، امّا اگر بر فرض، درگیری آغاز می شد، همه مسلمانان مکّه قبلاً شناخته شده بودند، آنان مجبور نبودند در سپاه کافران شرکت کنند، چون طبق پیمان نامه حدیبیّه آنان آزادی عمل داشتند.

* * *

کَلِمَةَ التَّقْوَی وَکَانُوا أَحَقَّ بِهَا وَأَهْلَهَا وَکَانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْء عَلِیًما (26)

اکنون می خواهی از لطفی که در حقّ مسلمانان نمودی، سخن بگویی، به راستی چگونه شد که در این سفر، پیمان صلح بین مسلمانان و کافران بسته شد؟

کافران با دل هایی سرشار از تعصّب جاهلیّت با مسلمانان روبرو شدند و نگذاشتند که مسلمانان خانه تو را زیارت کنند، کافران به بُت های خود سوگند یاد کردند که مانع ورود مسلمانان به مکّه شوند.

گروهی از مسلمانان با خود گفتند: «مگر ما از آنان چه می خواهیم؟ ما می خواهیم خانه خدا را زیارت کنیم و برگردیم؟ چرا آنان این گونه با ما رفتار می کنند؟».

اینجا بود که تو آرامش و خویشتن داری را بر پیامبر و مؤمنان نازل کردی و روحیّه تقوا را که شایسته آن بودند، همراه آنان قرار دادی تا در آن لحظات سخت، گرفتار خشم و عصبانیّت نشوند، به راستی که آنان بیش از هر کس سزاوار و شایسته تقوا بودند.

اگر در آن لحظات حسّاس و مهم، مسلمانان نیز خشمناک می شدند، جنگی سخت در می گرفت و گروهی از مسلمانانی که مخفیانه ایمان آورده بودند و کسی آن ها را نمی شناخت، کشته می شدند. تو آرامش را بر قلب یاران پیامبر نازل کردی و این گونه بود که پیمان صلح میان کافران و مسلمانان امضا شد و این مقدّمه ای برای یک پیروزی بزرگ تر شد، تو خدایی هستی که به همه چیز آگاه هستی و آینده را می دانی، تو می دانستی که این پیمان صلح چه برکت های

ص:327

زیادی برای مسلمانان دارد. آنان در آن لحظات حساس، صبر کردند و به پیروزی بزرگ، دست یافتند.

ص:328

در این آیه جواب آنان را می دهی، آنچه را تو در خواب نشان پیامبر خود داده ای راست است.

به خواست تو، آنان با امنیّت کامل وارد مسجدالحرام می شوند.

ان شاءالله در آینده ای نزدیک، آنان دور کعبه طواف می کنند و سپس سر خود را می تراشند و ناخن های خود را کوتاه می کنند در حالی که از هیچ دشمنی، ترسی به دل ندارند. تو بر چیزهایی آگاهی داری که مسلمانان نمی دانند، این که امسال آنان کعبه را زیارت نکردند، مصلحتی بزرگ داشت، این صلح حدیبیّه برای آنان پیروزی های بزرگی به همراه دارد، البتّه تو برای آنان یک پیروزی در آینده بسیار نزدیک قرار می دهی، چند ماه بعد، آنان به سوی خیبر (سرزمین یهودیان) می روند و در جنگ با آنان پیروز می شوند و به غنیمت های زیادی می رسند.

* * *

در اینجا مناسب است سه نکته بنویسم:

* نکته اوّل

پیامبر در سال ششم هجری برای انجام «عمره» همراه با یاران خود به سوی مکّه رفت، کافران مانع ورود آن ها به مکّه شدند و ماجرای صلح حدیبیّه پیش آمد. در پیمان نامه چنین نوشته شد که مسلمانان به مدینه بازگردند و در سال بعد (سال هفتم) به مکّه بیایند و سه روز آزادانه اعمال خود را انجام دهند.

وقتی سال هفتم فرا رسید، در ماه ذی القعده پیامبر با یارانش به سوی مکّه رفتند و سه روز در مکّه ماندند و اعمال عمره انجام دادند.

به این عمره، «عمره قضا» می گویند، یعنی مسلمانان در سال ششم نتوانستند عمره انجام دهند، ولی در سال هفتم، قضایِ آن را به جا آوردند و آن را جبران

ص:330

کردند.

انجام این عمره، فرصت بسیار بزرگی برای مسلمانان بود، مردم مکّه با چشم خود دیدند که مسلمانان به کعبه احترام می گذارند و آن را یادگار ابراهیم(علیه السلام)می دانند. درست است که در سال هشتم پیامبر برای فتح مکّه بازگشت، امّا بذر فتح مکّه در زمان انجام این عمره کاشته شد، این عمره، هم عبادت بود و هم نمایش قدرت و رشادت مسلمانان.

* نکته دوم

کسی که به زیارت کعبه می رود، اگر در ماه ذی الحجّه در مکّه باشد، مراسم حجّ را به جا می آورد (طواف کعبه انجام می دهد و به سرزمین عرفات و منا می رود)، امّا اگر کسی در وقت دیگری (غیر از ماه ذی الحجّه) به مکّه برود، طواف کعبه انجام می دهد و دیگر لازم نیست به سرزمین عرفات برود. به این اعمال او عُمره می گویند.

کسی که می خواهد عمره به جا آورد، در خارج از مکّه، لباس احرام به تن می کند و ذکر «لبّیک» را می گوید، با این کار، چند کار بر او حرام می شود، او باید از لذّت های دنیایی چشم بپوشد: او نباید عطر بزند، نباید با همسر خود رابطه جنسی داشته باشد، نباید مو و ناخن خود را کوتاه کند... همه این ها بر او حرام می شود.

وقتی او به مکّه رفت، باید هفت بار دور خانه خدا طواف کند، بعد باید نماز طواف را بخواند و سپس «سعی» انجام دهد. سعی یعنی هفت بار بین کوه «صفا» و کوه «مروه» را بپیماید. این دو کوه نزدیک کعبه می باشند. بعد از آن، او باید موی سر خود را کوتاه کند یا آن را تیغ بزند. بهتر است او ناخن خود را هم کوتاه کند. (به این عمل، تقصیر می گویند).

ص:331

وقتی او این کار را انجام داد باید یک بار دیگر طواف انجام دهد، هفت بار دور خانه خدا بچرخد، به این کار، «طواف نساء» می گویند که آخرین مرحله از اعمال عمره است. وقتی او این اعمال را انجام داد دیگر چیزهایی که بر او حرام شده بود بر او حلال می شود (می تواند عطر بزند، با همسر خود رابطه جنسی داشته باشد و...).

این آیه از لحظه ای که مسلمانان در سال هفتم سرهای خود را تراشیده اند و ناخن های خود را کوتاه کرده اند، سخن می گوید.

* نکته سوم

وقتی پیامبر در سال ششم (قبل از حرکت به سوی حدیبیّه) آن خواب را دید، آن را برای مسلمانان تعریف کرد و به آنان گفت: «خواب دیده ام که همه ما خانه خدا را زیارت می کنیم و دور آن طواف می نماییم». پیامبر به آنان نگفت که این خواب کی تعبیر می شود، این مسلمانان بودند که خیال کردند این خواب در سال ششم تعبیر می شود. آنان چنین خیال کردند، امّا خدا اراده کرده بود که این خواب در سال هفتم تعبیر شود و همین اتّفاق هم افتاد. مسلمانان با کمال امنیّت به مکّه وارد شدند و سه روز در آنجا ماندند و اعمال عمره خود را انجام دادند.

* * *

در تاریخ می خوانیم که در سال هشتم هجری، پیامبر با لشکری که ده هزار نفر جنگجو داشت به سوی مکّه حرکت کرد تا آنجا را فتح کند، از طرف دیگر در پیمان نامه حدیبیّه ذکر شده بود که بین مسلمانان و بُت پرستان به مدّت ده سال، آتش بس خواهد بود.

طبق این پیمان نامه، پیامبر باید تا سال 16 هجری به مکّه حمله نمی کرد، او

ص:332

باید ده سال صبر می کرد، پس چرا فقط دو سال صبر کرد؟ چرا به سوی بُت پرستان لشکرکشی کرد؟

این سؤالی است که ذهن مرا مشغول کرده بود، وقتی بیشتر مطالعه کردم به این نتیجه رسیدم که این بُت پرستان بودند که این پیمان نامه را زیر پا نهادند.

زمانی یک پیمان نامه ارزش دارد که دو طرف به آن عمل کنند، امّا اگر بُت پرستان بر خلاف آن عمل کردند، چه لزومی دارد که پیامبر یک طرفه به آن پای بند باشد؟ تا زمانی که بُت پرستان به پیمان صلح پای بند بودند، پیامبر هم به آن عمل کرد.

در پیمان صلح حدیبیّه ذکر شده بود: «بُت پرستان حقّ ندارند به کسانی که با مسلمانان هم پیمان هستند، حمله کنند و با آنان جنگ نمایند».

قبیله «خزاعه» با پیامبر هم پیمان بودند و به دین اسلام پیوسته بودند، آنان در اطراف مکّه زندگی می کردند، در سال هشتم، بُت پرستان به این قبیله حمله کردند و تعدادی از آنان را مظلومانه به خاک و خون کشیدند.

اینجا بود که قبیله خزاعه گروهی را به مدینه فرستادند و ماجرا را برای پیامبر تعریف کردند، پیامبر با قبیله خزاعه پیمان بسته بود که در مقابل دشمنان آن ها را یاری کند.

بُت پرستان مکّه خودشان پیمان نامه حدیبیّه را زیر پا نهادند. وقتی آنان مسلمانانی که هم پیمان پیامبر بودند را به خاک و خون کشیدند، پیامبر تصمیم گرفت لشکر اسلام را به سوی مکّه حرکت بدهد.

پیامبر پیامی را برای مردم مکّه فرستاد: «هر کس به کعبه پناه ببرد، در امان است، هر کس به خانه خود برود و درِ خانه اش را ببندد، در امان است».

لشکر پیامبر به سوی مکّه پیش رفت، یکی از یاران پیامبر پرچمی را در

ص:333

دست گرفت و سوار بر اسب به سوی شهر رفت و فریاد برآورد: «امروز، روز انتقام است».

پیامبر از این ماجرا باخبر شد، او از علی(علیه السلام) خواست تا زود خود را به مکّه برساند و پرچم را از او بگیرد و در شهر فریاد بزند: «امروز روز مهربانی است».

درست است که مردم این شهر به پیامبر بارها سنگ زدند، او را جادوگر و دیوانه خواندند و بر سرش خاکستر ریختند و یارانش را شکنجه کردند، امّا او پیامبر مهربانی است، اگر آنان پشیمان شوند و از دشمنی با حقّ دست بردارند، او همه را می بخشد.

این گونه بود که مکّه بدون خون ریزی، فتح شد و این شهر از همه بُت ها پاک شد.

* * *

* * *

به راستی آن روز چه روزی است؟

آن روز، روزگار ظهور مهدی(علیه السلام) است.

مهدی(علیه السلام)، امام دوازدهم و حجّت تو روی زمین است و اکنون از دیده ها نهان است، او سرانجام ظهور می کند و در سر تا سر جهان، حکومت عدل را برقرار می سازد، آن روز، روز پیروزی اسلام بر همه ادیان می باشد.

آن روزگار همه با دین حقّ آشنا می شوند و در مسیر توحید، نبوّت و امامت می باشند، آنان پیرو امام زمان خویش هستند. آن روزگار، روزگار ولایت اهل بیت(علیهم السلام)است.(123)

آری، روزگار ظهور، شکوه زیبایی ها و روز نعمت ها می باشد، اکنون تو را سپاس می گویم که مرا مشتاق آن روزگار کرده ای، من چشم به راه آمدن مهدی(علیه السلام) هستم تا او را یاری کنم.

* * *

اکنون می خواهی درباره محمّد(صلی الله علیه وآله) و پیروان او سخن بگویی: محمّد(صلی الله علیه وآله)پیامبر توست و پیروان او در برابر کافران سخت می گیرند امّا با یکدیگر مهربانند، آنان کانونی از محبّت و عاطفه نسبت به مؤمنان هستند و همچون آتشی سخت و سوزان در برابر کافران می باشند. آنان به نماز می ایستند و رکوع می روند و در مقابل عظمت تو به سجده می افتند و همواره فضل و خشنودی تو را می طلبند. آنان از مردم انتظار پاداش ندارند، بلکه در انتظار فضل و رحمت تو هستند، هر کس به چهره آنان نگاه کند، می فهمد که آنان پاسی از شب را بیدار بوده اند، رنگ چهره آنان، زرد است، زیرا شب ها به نماز می ایستند و با تو راز و نیاز می کنند.

آنچه ذکر شد، نشانه های پیروان محمّد(صلی الله علیه وآله) است که در کتاب تورات ذکر شده است. تو در کتاب موسی(علیه السلام) از آنان این گونه یاد کردی.

همچنین تو در کتاب انجیل از آنان یاد کردی. تو انجیل را بر عیسی(علیه السلام) نازل کردی و در آن از یاران محمّد(صلی الله علیه وآله) سخن گفتی.

انجیل آنان را همانند دانه ای می داند که سر از خاک بیرون می آورد و در آغاز، شاخه ای نازک و بسیار ضعیف است، امّا کم کم رشد می کند و نیرو می گیرد تا قوی می شود و بر ساق خود محکم می ایستد و کشاورزان را به شگفتی وا می دارد.

آری، این مثالی برای پیروان محمّد(صلی الله علیه وآله) است که در انجیل ذکر شده است،

ص:336

محمّد(صلی الله علیه وآله) و یاران او روز به روز قوی تر می شوند تا آنجا که کافران را از قدرت و نیروی خود به خشم می آورند. مسلمان واقعی هرگز از پا نمی افتد، بلکه همیشه رو به جلو حرکت می کند، او همواره رشد می کند و پرورش می یابد و بارور می شود.

آری، تو کسانی را که ایمان آوردند و عمل نیک انجام دادند وعده می دهی که گناهان آنان را ببخشی و به آنان پاداشی بس بزرگ عطا کنی، این وعده توست و تو به وعده ات عمل می کنی، آری در روز قیامت جایگاه مؤمنان، بهشت جاویدان است، بهشتی که نهرهای آب در میان باغ های آن جاری است.

* * *

در این آیه قرآن یکی از نشانه های مسلمانان را «اثر سجده» می داند، به راستی منظور از «اثر سجده» چیست؟

در یکی از ترجمه های قرآن چنین خواندم: «نشانه مسلمانان، جای مُهر نماز بر پیشانی آنان می باشد».(124)

وقتی تاریخ را می خوانیم می بینیم که در زمان پیامبر، مُهر نماز به شکل امروزی مرسوم نبوده است، مسلمانان برای سجده، پیشانی خود را بیشتر بر روی خاک می گذاشتند.

ممکن است یک نفر، تمام عمر خود بر روی خاک سجده کند، در این صورت، هیچ اثری بر پیشانی او نمی ماند.

ص:337

به راستی معنای «اثر سجده» در این آیه چیست؟

اکنون وقت آن است که سخن امام صادق(علیه السلام) را بنویسم. آن حضرت درباره این آیه چنین فرمودند: «مؤمنان شب ها به نماز می ایستند و آثار این بیداری شب در چهره آنان آشکار است».

آری، امام صادق(علیه السلام) «اثر سجود» را زردی چهره می داند که بر اثر عبادت در شب ایجاد می شود. امام صادق(علیه السلام) در سخن خود به «جای مهر در پیشانی» اشاره نمی کند و این مطلب مهمّی می باشد.

وقتی پانزده سال داشتم، روزی استادم به من گفت: «به مهری که برای سجده انتخاب می کنی، دقّت کن، سطح آن، صاف باشد». من اکنون معنای سخن او را فهمیدم. ممکن است کسی بیش از همه نماز بخواند، امّا هرگز در پیشانی او، علامت سجده نباشد، زیرا او بر روی خاک نرم یا بر روی مُهر صاف سجده می کند. نشانه مؤمنان واقعی این است که شب ها به نماز می ایستند و در خلوت خود با خدا راز و نیاز می کنند، امّا ممکن است در پیشانی آن ها، هیچ اثری از جایِ مهر نباشد.(125)

ص:338

طبیعی است، عدّه ای از مؤمنان ممکن است در آن زلزله از دنیا بروند، امّا خدا هرگز آنان را به جهنّم نمی برد بلکه آنان را در بهشت مهمان رحمت خود می کند، پس این زلزله، عذاب نیست، حادثه ای طبیعی است. خدا مؤمنان را از عذاب نجات می دهد، قرآن نمی گوید مؤمنان را از حادثه طبیعی نجات می دهد، اگر خدا بر مردم شهر غضب کند و بخواهد عذاب را بر آنان نازل کند، قطعاً مؤمنان را نجات می دهد.

6. قیل: الجلود هی الجوراج کنی بها عنها: روح المعانی ج 12 ص 367.

7. فرقان: آیه 14-13

8. و کان المشرکون عند قراءته علیه الصلاة و السلام یأتون بالمکاء و الصفیر و الصیاح و إنشاد الشعر و الأراجیز: روح المعانی ج 12 ص 371.

9. متی تتنزل علیهم الملائکة بان لاتخافوا ولاتحزنوا... فقال: عند الموت ویوم القیامة: بحار الأنوار ج 24 ص 26، البرهان ج 4 ص 788.

10. إذا رضی الله عن عبد قال: یا ملک الموت ، اذهب إلی فلان فأتنی بروحه، حسبی من عمله، قد بلوته فوجدته حیث أحب...: بحار الأنوار ج 6 ص 161، معارج الیقین فی أُصول الدین ص 488.

11. یدخلان جمیعاً علی المؤمن فیجلس رسول الله عند رأسه، وعلی عند رجلیه، فیکبّ علیه رسول الله فیقول: یا ولی الله أبشر ، أنا رسول الله...: المحاسن ج 171، بحار الأنوار ج 6 ص 18، الکافی ج 3 ص 129

12. لأنا أبرّ بک وأشفق علیک من والد رحیم لو حضرک، افتح عینیک فانظر، قال: ویمثل له رسول الله...: الکافی ج 3 ص 178، بحار الأنوار ج 6 ص 196، أمّا ما کنت ترجو فقد أُعطیته، وأمّا کنت تخافه فقد أمنت منه، ویفتح له باب إلی منزله من الجنّة، ویقال له: انظر إلی مسکنک فی الجنّة...: دعائم الإسلام ج 71، بحار الأنوار ج 6 ص 177، التفسیر الصافی ج 2 ص 410.

13. نزل القرآن بایاک اعنی واسمعی یا جاره: الکافی ج 2 ص، 631، بحار الأنوار ج 7 ص 280، مجمع البیان ج 7 ص 465.

14. چرا قرآن به زبان عربی است؟ در پاسخ به این سؤال باید چند نکته را بنویسم:

خدا قدرت داشت که قرآن را به زبان های مختلف نازل کند، امّا مصلحت او بر این بود که قرآن به یک زبان نازل شود و محمّد همانند انسان های عادی جلوه کند.

از طرف دیگر، زبان عربی، قابلیّت زیادی برای انتقال معنا دارد و زیبایی خاصّی در واژگان و ترکیب جملات آن وجود دارد که کسانی در زمینه زبان شناسی تخصّص دارند به این نکته اعتراف می کنند.

زبان عربی تنها زبانی است که در این چهارده قرن که از نازل شدن قرآن می گذرد، تغییر نکرده است. این پدیده ای عجیب است. همه زبان ها در گذر تاریخ، تغییر می کنند، امّا زبان عربی هرگز با گذر زمان تغییر نمی کند و این اتّفاق بعد از نزول قرآن روی داد.

کسی که امروز زبان عربی را یاد بگیرد، به راحتی می تواند متن هایی که صدها سال قبل نوشته شده است را به راحتی بخواند، امّا یک فارسی زبان، به سختی می تواند با یک متنِ فارسی که هزار سال پیش نوشته شده است، ارتباط برقرار کند.

وقتی من این مطلب را بهتر درک می کنم که مقداری از کتاب تاریخ بیهقی را بخوانم که حدود هزار سال به فارسی نوشته شده است. در اینجا چند سطر از آن کتاب را نقل می کنم:

الف. بوسهل بر خشم خود طاقت نداشت و بلند شد نه تمام و بر خویش می ژکید. خواجه احمد او را گفت: در همه کارها ناتمامی. وی نیک از جای بشد: تاریخ بیهقی، ص 28.

ب. دیگر روز، بدرگاه آمدی و با خلعت نبود، که بر عادت روزگار گذشته، قبایی ساخته کرد... مردمان چنان دانستندی که یک قباست و گفتندی: سبحان الله! این قبا از حال بنگردد؟: تاریخ بیهقی ص 191.

این دو متنی که در اینجا ذکر کرده ام، امروز دیگر برای فارسی زبانان، زیبایی و جذّابیّت ندارد، زیرا زبان فارسی در طول این هزار سال، تغییر زیادی کرده است. خدا قرآن را به زبانی نازل کرد که می دانست این زبان، این استعداد را دارد که در طول زمان، دچار تغییر نشود.

ص: 340

فهم قرآنی که چهارده قرن پیش نازل شده است برای انسان های امروز و آینده (که با زبان عربی آشنا هستند)، آسان است.

این پدیده ای عجیب است: ساختار جمله و معانی واژه های عربی در مدّت چهارده قرن گذشته، تغییری نکرده است و در آینده هم تغییر نمی کند.

اگر من قدری زحمت بکشم و با زبان عربی آشنا بشوم، همان زیبایی را از قرآن درک می کنم که مردم هزار و چهارصد سال پیش درک می کردند.

آری، زیبایی اعجازآمیز قرآن هرگز از بین نمی رود، همواره بشر از این زیبایی قرآن بهره خواهد برد و این ویژگی خاصّ زبان عربی است.

15. گرمارودی، کاویانپور، فولادوند، روان جاوید، تفسیر آسان، آیتی، ارفع، اشرفی، الهی قمشه ای، انصاریان، بروجردی، پاینده، تفسیر آسان، حلبی، رضایی، رهنما، روشن، سراج، شعرانی، ظاهری، گلی از بوستان هدایت...

16. ترجمه المیزان.

17. اولئک یُنادَوْنَ مِنْ مَکان بَعِید: لقلة أفهامهم. یقال للرجل الذی لا یفهم: أنت تنادی من مکان بعید: غریب القرآن لابن قتیبه ج 1 ص 336.

18. اسراء آیه 100.

19. أن الآیات قد تضمنت ضربین من طغیان جنس الإنسان فالأول فی بیان شدة حرصه علی الجمع و شدة جزعه علی الفقد... و الثانی فی بیان طیشه المتولد عنه إعجابه و استکباره عند وجود النعمة...: روح المعانی ج 13 ص 7.

20. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 17 ص 72، التفسیر الأصفی ج 2 ص 1120، التفسیر الصافی ج 4 ص 364، جامع البیان ج 25 ص 7، تفسیر السمرقندی ج 3 ص 222، تفسیر الثعلبی ج 8 ص 296، تفسیر السمعانی ج 5 ص 60، معالم التنزیل ج 4 ص 118، زاد المسیر ج 7 ص 67، تفسیر البیضاوی ج 5 ص 119، تفسیر البحر المحیط ج 7 ص 461، فتح القدیر ج 4 ص 523، روح المعانی ج 14 ص 256.

21. یَتَفَطَّرْنَ: یتشققن من جلال الله تعالی و عظمته: غریب القرآن لابن قتیبه ج 1 ص 338.

22. بقره: آیه 41-43

23. حج: آیه 47

24. رعد آیه 5.

25. انما نزلت فینا خاصة، فی علی وفاطمه والحسن والحسین، اصحاب الکساء: الکافی ج 8 ص 93، تفسیر الصافی ج 4 ص 372، البرهان ج 4 ص 815.

26. (من یقترف حسنة نزد له فیها حسنا)، قال: الاقتراف: التسلیم لنا والصدق علینا...: الکافی ج 1 ص 391، بحار الأنوار ج 2 ص 160، مراة العقول ج 4 ص 281.

27. ما حمل رسول الله علی ترک ما عرضنا علیه الا لیحثنا علی قرابته، ان هو الا شیء افتراه فی مجلسه...: الامالی للصدوق ص 621، بحار الأنوار ج 25 ص 228، تفسیر الصافی ج 4 ص 375، البرهان ج 4 ص 819.

28. جاء شیخ فدنا من نساء الحسین علیه السلام وعیاله وهم فی ذلک الموضع وقال : الحمد لله الذی قتلکم وأهلککم وأراح البلاد من رجالکم، وأمکن أمیر المؤمنین منکم ...: بحار الأنوار، ج 45، ص 129، وراجع : جامع البیان ج 9 ص 72 و ج 13 ص 25 .

29. فلمّا انقضی کلامه، قال له علیّ بن الحسین علیه السلام : إنّی قد أنصتّ لک حتّی فرغت من منطقک، وأظهرت ما فی نفسک من العداوة والبغضاء، فانصت لی کما أنصتّ لک ... الاحتجاج، ج 2، ص 120، ح 172، بحار الأنوار، ج 45، ص 166، ح 9، تفسیر فرات، ص 153، ح 191 .

ص: 341

30. یا شیخ، هل قرأت القرآن؟ فقال : نعم قد قرأته، قال : فعرفت هذه الآیة : ( قُل لاَّ أَسْ_َلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی )؟ قال الشیخ : قد قرأت ذلک، قال علیّ بن الحسین علیه السلام : فنحن القربی یا شیخ: الفتوح، ج 5، ص 129، مقتل الحسین علیه السلام، للخوارزمی، ج 2، ص 61.

31. احزاب: 23.

32. قال الشیخ : قد قرأت ذلک، فقال علیه السلام : نحن أهل البیت الذین خصّنا الله بآیة الطهارة یا شیخ: بحار الأنوار، ج 45، ص 129.

33. فرفع الشامیّ یده إلی السماء، ثم قال : اللهمّ إنّی أتوب إلیک _ ثلاث مرّات _ اللهمّ إنّی أبرأ إلیک من عدوّ آل محمّد، ومن قتلة أهل بیت محمّد ..: الأمالی، للصدوق، ص 230، ح 242، روضة الواعظین، ص 210 .

34. قال الشیخ : قد قرأت ذلک، فقال علیه السلام : نحن أهل البیت الذین خصّنا الله بآیة الطهارة یا شیخ: بحار الأنوار، ج 45، ص 129.

35. فقال له : نعم، إن تبت تاب الله علیک وأنت معنا، فقال : أنا تائب . فبلغ یزید بن معاویة حدیث الشیخ، فأمر به فقُتل: اللهوف، ص 103 .

36. سوره ص، آیه 30.

37. و فسر الدابة بالناس و الملائکه: روح المعانی ح 13 ص 39.

لازم به ذکر است که این روایت از امام صادق (ع) از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است: (هذه النجوم التی فی السماء مدائن مثل المدائن التی فی الارض: تفسیر القمیج ج 2 ص 219، البرهان ج 4 ص 591)، در ادامه روایت چنین می خوانیم: (مربوطة کل مدینة الی عمود من نور)، به نظر می رسد که این روایت در بیان امری ملکوتی است و چه بسا منظور از آن کثرت جمعیت فرشتگان است.

38. آیه 30 سوره نبأ اشاره به این نکته دارد: یا لیتنی کنت تراباً.

39. سوره نمل آیه 18 و 21.

40. ان الله قضی قضاء حتماً لاینعم علی عبد بنعمه فیسلبها ایاه...: الکافی ج 2 ص 273، وسائل الشیعة ج 15 ص 303، بحار الأنوار ج 6 ص 56، جامع احادیث الشیعة ج 13 ص 341، البرهان ج 3 ص 237.

41. اذا فشا الزنا ظهرت الزلزلة و اذا فشا الجور فی الحکم احتبس القطر...: الکافی ج 2 ص 448، وسائل الشیعة ج 16 ص 275، جامع احادیث الشیعة ج 13 ص 378، البرهان ج 4 ص 352.

42. أکبر الکبائر الإشراک بالله یقول اللَّه مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ...: الکافی ج 2 ص 285، علل الشرایع ج 2 ص 391، عیون اخبار الرضا ج 1 ص 257، من لایحضره الفقیه ج 3 ص 563، وسائل الشیعة ج 15 ص 318، بحار الأنوار ج 76 ص 6، جامع احادیث الشیعة ج 4 ص 75.

43. ما شقی عبد قط بمشوره و لا سعد باستغناء رای: مسند شهاب ج 2 ص 6، کشف الخفاة ح 1 ص 422، تفسیر السمرقندی ج 1 ص 285، تفسیر الثعلبی ج 3 ص 191.

44. أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً، أی یجعل بعضهم بنین، و بعضهم بنات. تقول العرب: زوجت إبلی، إذا قرنت بعضها ببعض. و زوجت الصغار بالکبار: إذا قرنت کبیرا بصغیر: غریب القرآن ج 1 ص 340.

45. قالت قریش: ألا تکلم الله تعالی و تنظر إلیه إن کنت نبیا صادقا کما کلم جل و علا موسی و نظر إلیه تعالی...: روح المعانی ج 13 ص 56.

46. لقد قرن الله به صلی الله علیهوآله من لدن ان کان فطیماً، اعظم ملک من ملائکته یسلک به طریق المکارم...: نهج البلاغة ج 2 ص 157، مناقب آل ابی طالب ج 2 ص 28، بحار الأنوار ج 14 ص 275.

47. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 17 ص 114، التفسیر الصافی ج 4 ص 382، البرهان ج 4 ص 835، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 589، جامع البیان ج 25 ص 59، تفسیر السمرقندی ج 3 ص 237، تفسیر الثعلبی ج 8 ص 325، تفسیر السمعانی ج 5 ص 88، زاد المسیر ج 7 ص 87، تفسیر البیضاوی ج 5 ص 137، تفسیر البحر المحیط ج 7 ص 485، روح المعانی ج 18

ص: 342

ص 170.

48. فوالله ما عَلِمتک الا بالله علیما وفی ام الکتاب علیّا حکیماً وان الله فی صدرک عظیم...: الغارات ج 2 ص 894، الاختصاص ص 79، بحار الأنوار ج 23 ص 211، البرهان ج 4 ص 846.

49. یکی از یاران امام صادق از آن حضرت درباره این آیه سؤال کرد، او می خواست معنای دیگر این آیه را بداند، امام به او پاسخ داد: منظور از علی در این آیه، امیرالمؤمنین می باشد. آن روز بود که او با حقیقت بزرگی آشنا شد: ساله سائل عن قول الله عزوجل (وانّه فی ام الکتاب لدینا لعلی حکیم) قال: هو امیر المومنین: بحار الأنوار ج 23 ص 210، البرهان ج 4 ص 847.

50. ثمّ اتّخذوا العزّی، وسُمّی بها عبد العزّی بن کعب، وکان الذی اتّخذها ظالم بن أسعد: خزانة الأدب ج 4 ص 116 و ص 209، کانت العزّی أحدث من اللاّت، وکان الذی اتّخذه ظالم بن سعد بوادی نخلة...: فتح الباری ج 8 ص 471، تفسیر القرطبی ج 17 ص 99، وراجع: تاج العروس ج 8 ص 101.

51. ثمّ اتّخذوا اللاّت بالطائف، وکانت صخرة مربّعة، وکان یهودی یلت عندها السویق، وکانت سدنتها من ثقیف بنو عتاب بن مالک، وکانوا بنوا علیها بناءً...: کتاب المحبر ص 315، وراجع: فتح الباری ج 8 ص 471، تفسیر القرطبی ج 17 ص 99.

52. فکان أقدمها مناة، وسُمّیت العرب عبد مناة وزید مناة. وکان منصوباً علی ساحل البحر: خزانة الأدب ج 7 ص 208.

53. وکانت أعظم الأصنام عند قریش، وکانت تطوف بالکعبة وتقول: واللاّت والعُزّی ومناة الثالثة الأُخری...: خزانة الأدب ج 7 ص 209، وراجع: معجم البلدان ج 4 ص 116، جامع البیان للطبری ج 27 ص 77، تفسیر القرطبی ج 17 ص 100، بحار الأنوار ج 9 ص 157، فتح الباری ج 8 ص 193.

54. الحمد لله الذی لم یلد فیورّث، ولم یولد فیُشارک: التوحید للصدوق ص 48، الفصول المهمّة للحرّ العاملی ج 1 ص 242، بحار الأنوار ج 3 ص 256، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 237.

55. وأما ما ذکر فی القرآن من إبراهیم وأبیه آذر وکونه ضالا مشرکا فلا یقدح فی مذهبنا، لان آذر کان عم إبراهیم: بحار الانوار ج 35 ص 156، کما انه ذکر نسب ابراهیم کذا: ابراهیم بن تارخ راجع: مناقب آل ابی طالب ج 1 ص 135، بحار الانوار ج 15 ص 106، روض الجنان ج 13 ص 88، تفسیر المحیط ج 1 ص 536، تاریخ الطبری ج 1 ص 162، الکامل فی التاریخ لابن الاثیر ج 1 ص 94، قصص الانبیاء لابن کثیر ج 1 ص 167.

56. هم الائمة الاثنا عشر الذین ذکرهم الله فی قوله تعالی: (وجعلها کلمة باقیه فی عقبه): کفایه الاثر ص 87، بحار الأنوار ج 36 ص 315، البرهان ج 4 ص 856.

57. إنّ الإمامة هی منزلة الأنبیاء، وإرث الأوصیاء، إنّ الإمامة خلافة الله وخلافة الرسول، ومقام أمیر المؤمنین...: الکافی ج 1 ص 200، الأمالی للصدوق ص 775، عیون أخبار الرضا ج 2 ص 197، معانی الأخبار ص 98، تحف العقول ص 439، بحار الأنوار ج 25 ص 123.

58. من مات و لم یعرف امام زمانه، مات میتة جاهلیة: وسائل الشیعة ج 16 ص 246، مستدرک الوسائل ج 18 ص 187، اقبال الاعمال ج 2 ص 252، بحار الأنوار ج 8 ص 368، جامع أحادیث الشیعة ج 26 ص 56، الغدیر ج 10 ص 126.

59. ان الدنیا لو عدلت عند الله جناح بعوضة ما سقی الکافر منها شربة من ماء: مکارم الاخلاق ص 439، وراجع: بحار الأنوار ج 70 ص 124، 74 ص 54، جامع احادیث الشیعة ج 14 ص 38.

60. فاذا واقعها دقت علیه و علی الشیطان وجاذبه الشیطان بالسلسة...: الاختصاص ص 362، بحار الأنوار ج 8 ص 321، البرهان ج 4 ص 863.

61. مشرقین در اینجا به معنای شرق و غرب است، همانگونه که شمسین به معنای ماه و خورشید و والدین به معنای پدر و مادر است.

62. در این آیه تفسیر دیگری هم وجود دارد که به آن بطن قرآن می گوییم. طبق این تفسیر، معنای آیه چنین می شود: این قرآن، ذکر است برای پیامبر و قوم پیامبر، منظور از قوم پیامبر، دوازده امام می باشند و این دوازده امام معصوم، مورد سؤال واقع می شوند. مردم وظیفه دارند

ص: 343

سوالات خود را از دوازده امام بپرسند. در واقع این آیه به آیه 7 سوره انبیا اشاره دارد: فأسالوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون اشاره دارد: (قال: نحن اهل الذکر: الکافی ج 1 ص 210، دعائم الاسلام ج 1 ص 28، تفسیر الصافی ج 4 ص 301، البرهان ج 3 ص 423. حضر الرضا علیه السلام مجلس المامون بمرو... انّما عنی بذلک الیهود و النصاری...: الامالی للصدوق ص 624، تحف العقول ص 435، وسائل الشیعة ج 27 ص 73، بحار الأنوار ج 23 ص 173، بحار الأنوار ج 25 ص 232، تفسیر نور الثقلین ج 5 ص 363، بشارة المصطفی ص 358).

63. حشرالله عزوجل ذکره الاولین والاخرین من النبیین و المرسلین ثم امر جبرئیل فاذن شفعاً...: تفسیر القمی ج 1 ص 233، تفسیر الصافی ج 4 ص 392، البرهان ج 4 ص 870، نور الثقلین ج 3 ص 132، بحار الأنوار ج 17 ص 84.

64. فوافی أربعة آلاف وأربعمئة نبیّ وأربعة عشر نبیّاً...: بحار الأنوار ج 18 ص 317، فجمع ما شاء الله من أنبیائه ببیت المقدس: الخرائج والجرائح ج 1 ص 84.

65. فاستقبل شیخاً فقال: هذا أبوک إبراهیم...: الخرائج والجرائح ج 1 ص 84، بحار الأنوار ج 18 ص 378.

66. فإذا بنداء من فوقی: تقدّم یا محمّد...: الیقین للسیّد ابن طاووس ص 288، بحار الأنوار ج 18 ص 391.

67. فقدّمنی جبرئیل فصلّیت بهم...: الیقین للسیّد ابن طاووس ص 288، بحار الأنوار ج 18 ص 391.

68. لمّا أُسری بی فی لیلة المعراج... فأوحی الله تعالی إلیّ: سلهم یا محمّد ماذا بُعثتم، فقالوا: بُعثنا علی شهادة أن لا إله إلاّ الله ، وعلی الإقرار بنبوّتک ، والولایة لعلیّ بن أبی طالب: ینابیع المودّة ج 2 ص 246، شواهد التنزیل ج 2 ص، غایة المرام ج 3 ص 55، بحار الأنوار ج 36 ص 155.

69. قدوة للکفار الذین بعدهم یقتدون بهم فی استیجاب مثل عقابهم و نزوله بهم، و الکلام علی الاستعارة لأن الخلف یقتدی بالسلف فلما اقتدوا بهم فی الکفر جعلوا کأنهم اقتدوا: روح المعانی ج 13 ص 91.

70. من زعم أنّ الله عزّ وجلّ زال من شیء إلی شیء فقد وصفه صفة مخلوق، إنّ الله عزّ وجلّ لا یستفزّه شیء ولا یغیّره: الکافی ج 1 ص 110، التوحید للصدوق ص 168، معانی الأخبار ص 19، بحار الأنوار ج 4 ص 65، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 386، إنّ الله تبارک وتعالی لا یأسف کأسفنا، ولکنّه خلق اوّلیاءً لنفسه یأسفون ویرضون: الکافی ج 1 ص 145، التوحید للصدوق 169، معانی الأخبار ص 20، بحار الأنوار ج 4 ص 66، التفسیر الصافی ج 4 ص 396، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 608.

71. مریم: آیه 63

72. فانظر فیرفع حجب الهاویه فیراها بما فیها من بلایا...: بحار الأنوار ج 6 ص 190، البرهان ج 1 ص 580.

73. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ،ج 17 ص 183، التفسیر الأصفی ج 2 ص 1149، التفسیر الصافی ج 4 ص 402، البرهان ج 4 ص 888، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 619، تفسیر السمرقندی ج 3 ص 253، تفسیر الثعلبی ج 8 ص 345، تفسیر السمعانی ج 5 ص 120، معالم التنزیل ج 4 ص 148، زاد المسیر ج 7 ص 108، تفسیر البیضاوی ج 5 ص 156، تفسیر البحر المحیط ج 8 ص 30، الدر المنثور ج 6 ص 24، روح المعانی ج 25 ص 109.

74. أربعة لا ینظر الله إلیهم یوم القیامة: عاقّ، ومنّان، ومکذّب بالقدر...: الخصال ص 203، بحار الأنوار ج ص 87، وسائل الشیعة ج 25 ص 335.

75. به این مثال توجّه کنید: وقتی در جاده رانندگی می کنی، پلیس راه می تواند جلو تو را بگیرد وبگوید: چرا با سرعت زیاد رانندگی کردی؟ امّا حق ندارد سؤال کند چرا مثلا ماشین تو، خارجی نیست، پلیس راه فقط حق دارد از چگونگی رانندگی تو سؤال کند نه از نوع ماشین تو که آیا گران قیمت است یا ارزان قیمت. سؤال در مورد چگونگی رانندگی، سؤال از عمل ورفتار توست وپلیس راه می تواند از آن سؤال کند.

76. ما استطعت أن تلوم العبد علیه فهو منه، وما لم تستطع أن تلوم العبد علیه فهو من فعل الله...: بحار الأنوار ج 5 ص 59، ق إذا کان یوم القیامة وجمع الله الخلائق سألهم عمّا عهد إلیهم ولم یسألهم عمّا قضی علیهم: الإرشاد ج 2 ص 204، کنز الفوائد ص 171، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 420، بحار الأنوار ج 5 ص 60.

ص: 344

77. رعد: آیه 5

78. فاما المومن فیصیبه زکمة واما الکافر فیصیر مثل السکران یدخل فی منخریه واذنیه...: معجم احادیث الامام المهدی ج 1 ص 361.

79. یونس: آیه 92-90

80. نحل: آیه 4

81. در اینجا از قوم «تبع» سخن به میان آمده است، آن مردم به عذاب گرفتار شدند، امّا «تبع» واژه ای است که به پادشاهان آنان گفته می شده است. برای مثال به پادشاهان ایران، کسری گفته می شود، برای همین می توان ایرانیان را قوم کسری نامید.

قوم تبع یعنی کسانی که پادشاه آنان تبع بود، آن مردم به عذاب گرفتار شدند. پس قوم تبع با تبع فرق می کند، قوم تبع به عذاب گرفتار شدند. شواهد نشان می دهد یکی از پادشاهان آنان انسانی حق جو بوده است که در بعضی از روایات از او مدح و تعریف شده است. این جمله از یکی از آن پادشاهان نقل شده است که وقتی شنید که در آینده محمّد (ص) ظهور خواهد کرد، چنین گفت: اگر من زمان او را درک می کردم، کمر به خدمت او می بستم: (ان تبعا قال لاوس و الخرزج:...امّا انا لو ادرکته لخدمته: کمال الدین ص 170، بحار الأنوار ج 14 ص 513).

82. نحن والله الذی یرحم، نحن والله الذی استثنی الله...: مناقب آل ابی طالب ج 3 ص 504، بحار الأنوار ج 47 ص 55، تفسیر الصافی ج 4 ص 409، البرهان ج 5 ص 19.

83. إنّ آسیة بنت مزاحم ومریم بنت عمران وخدیجة یمشین أمام فاطمة کالحجاب لها فی الجنّة: مناقب آل أبی طالب ج 3 ص 105، بحار الأنوار ج 43 ص 37.

84. لفاطمة علیه السلام وقفة علی باب جهنّم، فإذا کان یوم القیامة کُتب بین عینی کلّ رجل مؤمن أو کافرٌ...: کشف الغمّة ج 2 ص 91، الجواهر السنیة ص 247، بحار الأنوار ج 8 ص 51 و ج 43 ص 14.

85. السَّلامُ عَلَیکَ یا أَبا عَبدِ اللهِ، السَّلامُ عَلَیکَ یَا بنَ رَسُولِ اللهِ، السَّلامُ عَلَیکَ یا خِیَرَةَ اللهِ...: مصباح المتهجّد ص 772 778، وراجع: کامل الزیارات ص 326، وسائل الشیعة ج 14 ص 509، مستدرک الوسائل ج 10 ص 316، المصباح للکفعمی ص 482، بحار الأنوار ج 98 ص 290، جامع أحادیث الشیعة ج 12 ص 414.

86. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 17 ص 198، التفسیر الأصفی ج 2 ص 1157، التفسیر الصافی ج 4 ص 411، البرهان ج 5 ص 22، جامع البیان ج 25 ص 180، تفسیر السمرقندی ج 3 ص 261، تفسیر الثعلبی ج 8 ص 355، تفسیر السمعانی ج 5 ص 133، معالم التنزیل ج 4 ص 156، زاد المسیر ج 7 ص 119، تفسیر البیضاوی ج 5 ص 116، تفسیر البحر المحیط ج 8 ص 32، فتح القدیر ج 4 ص 580، روح المعانی ج 25 ص 137.

87. رعد: آیه 5

88. به عبارت «من ورائهم» توجه کنید، بعضی ها این را به معنای پشت سر گرفته اند، امّا در زبان عربی «وراء» به معنای جلو و پشت استفاده می شود: (معناه قدامهم و من بین أیدیهم کقوله وَ کانَ وَراءَهُمْ مَلِکٌ و وراء اسم یقع علی القدام و الخلف فیما تواری عنک فهو وراؤک خلفک کان أو أمامک: مجمع البیان ج 9 ص 111).

89. ایّام الله عز و جل ثلاثة: یوم یقوم القائم، یوم الکرة و یوم القیامة: الخصال ص 108، معانی الاخبار ص 366، روضة الواعظین ص 392، مختصر بصائر الدرجات ص 18، بحار الأنوار ج 7 ص 61، جامع احادیث الشیعة ج 9 ص 494.

90. لا یجد الرجل منکم یومئذ موضعاً لصدقته ولا لبرّه ، لشمول الغنی جمیع المؤمنین: الإرشاد ج 2 ص 384، بحار الأنوار ج 2 ص 384، یطلب الرجل منکم من یصله... فلا یجد أحداً یقبل منه: الإرشاد ج 2 ص 381، بحار الأنوار ج 52 ص 337.

91. لیرفع عن الملل والأدیان الاختلاف ، ویکون الدین کلّه واحداً...: مختصر بصائر الدرجات ص 180، بحار الأنوار ج 53 ص 4.

ص: 345

92. سوره انعام آیه 20.

93. نزل القرآن بایاک اعنی واسمعی یا جاره: الکافی ج 2 ص، 631، بحار الأنوار ج 7 ص 280، مجمع البیان ج 7 ص 465.

94. سجده: آیه 5

95. نحل: آیه 4

96. نستنسخ: ای نکتب: غریب القرآن ج 1 ص 348.

97. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 17 ص 234، التفسیر الأصفی ج 2 ص 1163، التفسیر الصافی ج 5 ص 10، البرهان ج 5 ص 32، تفسیر نور الثقلین ج 5 ص 7، جامع البیان ج 25 ص 206، تفسیر السمرقندی ج 3 ص 269، تفسیر الثعلبی ج 8 ص 361، تفسیر السمعانی ج 5 ص 146، معالم التنزیل ج 4 ص 162، زاد المسیر ج 7 ص 129، تفسیر البیضاوی ج 5 ص 174، تفسیر البحر المحیط ج 8 ص 42، روح المعانی ج 26 ص 2.

98. یونس: آیه 29-28

99. سوره فصّلت، آیه 21 و 22.

100. فرقان: آیه 19-17

101. و تحقیقه أنه نزل ما سیکون منزلة الواقع و لهذا عطف شَهِدَ و ما بعده علی قوله تعالی: کانَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ... فلو لم یؤمن لم یکن عالما بما فی التوراة و هذا یصلح جوابا مستقلا من غیر نظر إلی الأول فافهم: روح المعانی ج 13 ص 170.

102. در آیه 233 سوره بقره به این نکته اشاره شده است که دوران شیرخوارگی 24 ماه است، در اینجا دوران حمل و دوران شیرخوارگی با هم به مدت 30 ماه ذکر شده است، این نشان می دهد که کمترین زمان برای حاملگی انسان، شش ماه می باشد.

103. بعضی ها نوشته اند که این آیه درباره عبدالرحمن بن ابی بکر نازل شده است، امّا این مطلب صحیح به نظر نمی رسد، گویا وقتی عبدالرحمن بن ابی بکر با خلافت معاویه مخالفت کرد، این مطلب را برای او ساخته اند.

104. تعبیر «غیر الحق» در این اینجا برای تأکید است.

105. ولقد اقبل الیه احد وسبعون الفاً منهم، فبایعوه علی الصوم والصلاة والزکاة والحج...: الاحتجاج ج ص 330، بحار الأنوار ج 10 ص 44، البرهان ج 5 ص 49، نور الثقلین ج 5 ص 20.

106. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 17 ص 259، التفسیر الأصفی ج 2 ص 1170، التفسیر الصافی ج 5 ص 18، البرهان ج 5 ص 49، تفسیر نور الثقلین ج 5 ص 22، تفسیر السمعانی ج 5 ص 164، معالم التنزیل ج 4 ص 176، زاد المسیر ج 7 ص 131، تفسیر البیضاوی ج 5 ص 186، تفسیر البحر المحیط ج 8 ص 54، الدر المنثور ج 5 ص 288، فتح القدیر ج 5 ص 27، روح المعانی ج 26 ص 34.

107. و قال ابن عباس: هم أی الذین کفروا و صدوا علی الوجه الثانی فی (صَدُّوا)، المطعون یوم بدر الکبری: روح المعانی ج 13 ص 194.

108. المعنی أبطل جلّ و علا ما عملوه من الکید لرسول الله صلّی الله علیه و سلّم کالإنفاق الذی أنفقوه فی سفرهم إلی محاربته علیه الصلاة و السلام و غیره بنصر رسوله صلّی الله علیه و سلّم و إظهار دینه علی الدین کله، و لعله أوفق بما بعده: روح المعانی ج 13 ص 195.

109. إنّی رأیت فی المنام أنّی قلت لک: إنّ القتال مع غیر الإمام المفروض طاعته حرام مثل المیتة والدم ولحم الخنزیر...: الکافی ج 5 ص 23، تهذیب الأحکام ج 6 ص 134، وسائل الشیعة ج 15 ص 45، بحار الأنوار ج58 ص 239، جامع أحادیث الشیعة ج 13 ص 48، تذکرة الفقهاء ج 9 ص 19، منتهی المطلب ج 2 ص 900، الوافی ج 15ص 78، جواهر الکلام ج 21 ص 11.

110. المراد یعلم جمیع أحوالکم فلا یخفی علیه سبحانه شیء منها: روح المعانی ج 13 ص 221.

111. انی لاستغفر الله فی الیوم مأة مرة: نور الثقلین ج 5 ص 38، مسند احمد ج 5 ص 297، کنز العمّال ج 1 ص 483، مجمع البیان ج 9 ص 171.

ص: 346

112. فانظر فیرفع حجب الهاویه فیراها بما فیها من بلایا...: بحار الأنوار ج 6 ص 190، البرهان ج 1 ص 580.

113. فهل تدری ما لحن القول؟ قلت: لا والله، قال: بغض علی بن ابی طالب...: المحاسن ج 1 ص 168، بحار الأنوار ج 27 ص 237.

114. و قیل: أناس نافقوا بعد أن آمنوا: روح المعانی ج 13 ص 233.

115. فضرب رسول الله صلّی الله علیه و سلّم علی منکب سلمان ثم قال: هذا و قومه و الذی نفسی بیده لو کان الإیمان منوطا بالثریا لتناوله رجال من فارس...: الاختصاص ص 143، بحار الأنوار ج 1 ص 195، سنن الترمذی ج 5 ص 60، مجمع البیان ج 9 ص 180.

للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 17 ص 308، التفسیر الأصفی ج 2 ص 1178، التفسیر الصافی ج 5 ص 31، البرهان ج 5 ص 73، جامع البیان ج 26 ص 84، تفسیر السمرقندی ج 3 ص 292، تفسیر الثعلبی ج 9 ص 36، تفسیر السمعانی ج 5 ص 187، معالم التنزیل ج 4 ص 187، زاد المسیر ج 7 ص 156، تفسیر البیضاوی ج 5 ص 197، تفسیر البحر المحیط ج 8 ص 70، فتح القدیر ج 5 ص 42، روح المعانی ج 26 ص 82.

116. وساق البدن وساق رسول الله ستا وستین بدنة واشعرها عند احرامه...: تفسیر القمیج 2 ص 310، البرهان ج 5 ص 79.

117. من اتی من قریش الی اصحاب محمد بغیر ولیّه یردّه الیه...: تفسیر القمی ج 2 ص 313، البرهان ج 5 ص 81، بحار الأنوار ج 20 ص 352.

118. در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده است که منظور از گناه پیامبر، گناه شیعیان او می باشد. خدا گناه شیعیان و پیروان پیامبر را ابتدا به پیامبر منتقل می کند و سپس همه آن گناهان را می بخشد. این تفسیر در واقع بیان بطن قرآن می باشد: (ما ان له ذنب ولا همّ بذنب، ولکن الله حمّله ذنوب شیعته ثم غفر...: نور الثقلین ج 5 ص 54).

119. بعضی ها واژه «ید» را در اینجا به معنای «قدرت» گرفته اند. با توجه به مطالبی که بیان شد چندان صحیح به نظر نمی رسد. مسلمانان با پیامبر بیعت کردند، در هنگام بیعت، دست پیامبر از دست مسلمانان بالاتر بود. در ماجرای مأمون (خلیفه عباسی) و حضرت رضا(ع) نقل کرده اند که وقتی مردم آمدند با حضرت رضا(ع) برای ولایت عهدی بیعت کنند آنها به سبک مخصوص خودشان بیعت می کردند. حضرت فرمود:«من آنچنان از شما بیعت می گیرم که جدم پیغمبر بیعت کرد». آنگاه حضرت دستشان را به گونه ای گرفتند که پشت دست به طرف خودشان بود و روی آن به طرف جمعیت، و دست حضرت بالا قرار می گرفت و دست آنها پایین.

120. فقال رسول الله صلّی الله علیهوآله: لأعطینّ الرایة غداً رجلاً لیس بفرّار، یحبّه الله ورسوله...: الخصال ص 555 ، شرح الأخبار ج 2 ص 192 ، الإرشاد ج 1 ص 64 ، الاحتجاج ج 2 ص 64 ، بحار الأنوار ج 21 ص 3 ، الغدیر ج 3 ص 22 ، مسند أحمد ج 4 ص 52 ، صحیح البخاری ج 4 ص 207 ، صحیح مسلم ج 5 ص 195 ، فضائل الصحابة للنسائی ص 16 ، فتح الباری ج 6 ص 90 ، عمدة القاری ج 14 ص 213 ، المعجم الکبیر ج 7 ص 36 ، کنز العمّال ج 10 ص 467 ، التاریخ الکبیر للبخاری ج 2 ص 115 ، تاریخ بغداد ج 8 ص 5 ، السیرة النبویّة لابن کثیر ج 3 ص 353.

121. أنا الذی سمّتنی أُمّی حیدرة... وضرب رأس مرحب فقتله...: نیل الأوطار ج 8 ص 87 ، روضة الواعظین ص 130 ، مقاتل الطالبیّین ص 14 ، شرح الأخبار للقاضی النعمان ص 149 ، الإرشاد ج 1 ص 127 ، الأمالی للطوسی ص 4 ، الخرائج والجرائح ج 1 ص 218 ، مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 305 ، بحار الأنوار ج 21 ص 4 و 9 و 15 و 18 ، مسند أحمد ج 4 ص 52 ، صحیح مسلم ج 5 ص 195 ، المستدرک للحاکم ج 3 ص 39 ، فتح الباری ج 7 ص 376 ، صحیح ابن حبّان ج 15 ص 382 ، المعجم الکبیر ج 7 ص 18 ، الاستیعاب ج 2 ص 787 ، شرح نهج البلاغة ج 19 ص 127 ، کنز العمّال ج 10 ص 467 ، تفسیر الثعلبی ج 9 ص 50 ، تفسیر البغوی ج 4 ص 195 ، روح المعانی ج 1 ص 312 ، الطبقات الکبری ج 2 ص 112 ، تاریخ دمشق ج 42 ص 16 ، تاریخ الطبری ج 2 ص 301 ، الکامل فی التاریخ 2 ص 220 ، تاریخ الإسلام للذهبی ج 2 ص 409 ، البدایة والنهایة ج 4 ص 213 ، المناقب للخوارزمی ص 37 ، کشف الغمّة ج 1 ص 214 ، ینابیع المودّة ج 1 ص 155.

122. إنّ النبی صلّی الله علیهوآله أسهم یوم خیبر للفارس ثلاثة أسهم، وللفرس سهمان، وللراجل سهم: سنن ابن ماجة ج 2 ص 952 ، وراجع: تاریخ الطبری ج 2 ص 306 ، البدایة والنهایة ج 4 ص 230 ، السیرة النبویّة لابن هشام ج 3 ص 810 ، عیون الأثر ج 2 ص 144.

ص: 347

123. . (لیظهره علی الدین کله) قال: یظهره علی جمیع الادیان عند قیام القائم...: الکافی ج 1 ص 432، بحار الأنوار ج 24 ص 336، البرهان ج 5 ص 95.

124. ترجمه صفار زاده.

125. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 17 ص 348، التفسیر الأصفی ج 2 ص 1189، البرهان ج 5 ص 95، تفسیر نور الثقلین ج 5 ص 78، جامع البیان ج 26 ص 141، تفسیر السمرقندی ج 3 ص 305، تفسیر الثعلبی ج 9 ص 64، تفسیر السمعانی ج 5 ص 209، زاد المسیر ج 7 ص 173، تفسیر البحر المحیط ج 8 ص 88، الدر المنثور ج 6 ص 83، روح المعانی ج 26 ص 123.

ص: 348

58 . الحدائق الناضرة.

59 . حلیة الأبرار.

60 . الخرائج والجرائح .

61 . خزانة الأدب.

62 . الخصال .

63 . الدرّ المنثور.

64 . دعائم الإسلام.

65 . دلائل الإمامة .

66 . روح المعانی.

67 . روض الجنان

68 . زاد المسیر.

69 . زبدة التفاسیر.

70 . سبل الهدی والرشاد.

71 . سعد السعود .

72 . سنن ابن ماجة .

73 . السیرة الحلبیّة .

74 . السیرة النبویّة .

75 . شرح الأخبار.

76 . تفسیر الصافی.

77 . الصحاح.

78 . صحیح ابن حبّان .

79 . عدّة الداعی.

80 . علل الشرائع .

81 . عوائد الأیّام.

82 . عیون أخبار الرضا .

83 . عیون الأثر.

84 . غایة المرام.

85 . الغدیر.

86 . الغیبة .

87 . فتح الباری.

88 . فتح القدیر.

89 . الفصول المهمّة.

90 . فضائل أمیر المؤمنین.

91 . فقه القرآن .

92 . الکافی .

93 . الکامل فی التاریخ .

94 . کتاب الغیبة .

95 . کتاب من لا یحضره الفقیه .

96 . الکشّاف عن حقائق التنزیل.

97 . کشف الخفاء.

98 . کشف الغمّة.

99 . کمال الدین.

100 . کنز الدقائق .

101 . کنز العمّال.

102 . لسان العرب .

103 . مجمع البیان.

104 . مجمع الزوائد.

105 . المحاسن .

106 . المحبَّر .

107 . المحتضر.

108 . مختصر مدارک التنزیل.

109 . المزار .

110 . مستدرک الوسائل

111 . المستدرک علی الصحیحین .

112 . المسترشد.

113 . مسند أحمد .

114 . مسند الشامیّین .

115 . مسند الشهاب .

116 . معانی الأخبار .

117 . معجم أحادیث المهدی(عج) .

118 . المعجم الأوسط .

119 . المعجم الکبیر .

120 . معجم مقاییس اللغة .

121 . مکیال المکارم.

122 . الملاحم والفتن.

123 . مناقب آل أبی طالب.

124 . المنتظم فی تاریخ الاُمم.

125 . منتهی المطلب.

126 . المهذّب .

127 . مستطرفات السرائر .

128 . النهایة فی غریب الحدیث. 129 . نهج الإیمان .

130 . الوافی .

131 . وسائل الشیعة.

132 . ینابیع المودّة.

ص:350