خدامیان آرانی، مهدی

تفسیر باران: نگاهی جدید به قرآن مجید، جلد ششم (اِسراء تا طه) / مهدی خدامیان آرانی . قم: وثوق، 1393.

128 ص. (اندیشه سبز/56) 6 - 154 - 107 - 600 - 978 ISBN:

مندرجات:

جلد 1: حمد، بقره جلد 2: آل عمران، نساء جلد 3: مائده تا اعراف جلد 4: انفال تا هود جلد 5: یوسف تا نحل

جلد 6: اِسراء تا طهجلد 7: انبیاء تا فرقان جلد 8: شعراء تا روم جلد 9: لقمان تا فاطر جلد 10: یس تا غافر

جلد 11: فُصّلت تا فتحجلد 12: حجرات تا صفّ جلد 13: جمعه تا مرسلاتجلد 14: جزء 30 قرآن: (نبأ تا ناس).

فهرست نویسی بر اساس اطلاعات فیپا:

کتابنامه: ص. ]357[ - 358

1. قرآن - - تحقیق2. خداشناسی.الف.عنوان.

1393 ت 8 خ 4/4/65 BP

297/15

تفسیر باران، جلد ششم (نگاهی نو به قرآن مجید)

دکتر مهدی خُدّامیان آرانی

ناشر : انتشارات وثوق

مجری طرح: موسسه فرهنگی هنری پژوهشی نشر گستر وثوق

آماده سازی و تنظیم: محمد شکروی

قیمت دوره 14 جلدی: 160 هزار تومان

شمارگان و نوبت چاپ : 3000 نسخه، چاپ اول ، 1393.

شابک : 6 - 154 - 107 - 600 - 978

آدرس انتشارات : قم ; خ، صفاییه ، کوچه 28 (بیگدلی) ، کوچه نهم، پلاک 159

تلفکس : 37735700 - 025همراه : 39 58 252 0912

Email:Vosoogh_m@yahoo.com www.Nashrvosoogh.com

شماره پیامک انتقادات و پیشنهادات : 30004657735700

مراکز پخش:

 تهران: خیابان انقلاب، خیابان فخر رازی، کوچه انوری، پلاک 13، انتشارات هاتف: 66415420

 تبریز: خیابان امام، چهارراه شهید بهشتی، جنب مسجد حاج احمد، مرکز کتاب رسانی صبا، 3357886

 آران و بیدگل: بلوار مطهری، حکمت هفت، پلاک 62، همراه: 09133631172

 کاشان: میدان کمال الملک، نبش پاساژ شیرین، ساختمان شرکت فرش، واحد 6، کلک زرین4464902

 کاشان: میدان امام خمینی، خ اباذر 2، جنب بیمه البرز، پلاک 32، انتشارات قانون مدار، 4456725

 اهواز: خیابان حافظ، بین نادری و سیروس، کتاب اسوه. تلفن: 2923315 - 2216648

ص:2

اِسراء: آیه 65 - 61…72

اِسراء: آیه 70 - 66…74

اِسراء: آیه 71…78

اِسراء: آیه 72…82

اِسراء: آیه 75 - 73…82

اِسراء: آیه 77 - 76…84

اِسراء: آیه 78…85

اِسراء: آیه 79…86

اِسراء: آیه 80…91

اِسراء: آیه 81…92

اِسراء: آیه 82…96

اِسراء: آیه 83…98

اِسراء: آیه 84…100

اِسراء: آیه 85…103

اِسراء: آیه 87 - 86…106

اِسراء: آیه 88…108

اِسراء: آیه 89…108

اِسراء: آیه 93 - 90…109

اِسراء: آیه 95 - 94 …112

اِسراء: آیه 97 - 96…113

اِسراء: آیه 99 - 98…115

اِسراء: آیه 100…116

اِسراء: آیه 102 - 101…119

اِسراء: آیه 104 - 103…121

اِسراء: آیه 106 - 105…122

اِسراء: آیه 109 - 107…124

اِسراء: آیه 110…125

اِسراء: آیه 111…126

سوره کَهف

کهف: آیه 3 - 1…133

کهف: آیه 5 - 4…134

کهف: آیه 8 - 6…135

کهف: آیه 9…136

کهف: آیه 13 - 10…139

کهف: آیه 16 - 14…140

کهف: آیه 17…143

کهف: آیه 18…144

کهف: آیه 20 - 19…145

کهف: آیه 21…150

کهف: آیه 22…156

کهف: آیه 27 - 23…158

کهف: آیه 29 - 28…163

کهف: آیه 31 - 30…165

کهف: آیه 37 - 32…165

کهف: آیه 41 - 38…167

کهف: آیه 44 - 42…168

کهف: آیه 45…170

کهف: آیه 46…171

کهف: آیه 49 - 47…173

کهف: آیه 51 - 50…174

کهف: آیه 53 - 52…176

ص:4

کهف: آیه 54…177

کهف: آیه 55…177

کهف: آیه 56…179

کهف: آیه 57…179

کهف: آیه 59 - 58…180

کهف: آیه 60…182

کهف: آیه 62 - 61…184

کهف: آیه 64 - 63…185

کهف: آیه 70 - 65…186

کهف: آیه 78 - 71…188

کهف: آیه 82 - 79…191

کهف: آیه 91 - 83…199

کهف: آیه 101 - 92…201

کهف: آیه 102…209

کهف: آیه 106 - 103…210

کهف: آیه 108 - 107…210

کهف: آیه 109…211

کهف: آیه 110…213

سوره مریم

مریم: آیه 6 - 1…217

مریم: آیه 11 - 7…220

مریم: آیه 14 - 12…222

مریم: آیه 15…222

مریم: آیه 22 - 16…223

مریم: آیه 26 - 23…225

مریم: آیه 29 - 27…226

مریم: آیه 33 - 30…227

مریم: آیه 35 - 34…229

مریم: آیه 40 - 36…229

مریم: آیه 50 - 41…232

مریم: آیه 53 - 51…235

مریم: آیه 55 - 54…236

مریم: آیه 57 - 56…238

مریم: آیه 58…239

مریم: آیه 62 - 59…241

مریم: آیه 63…243

مریم: آیه 64…244

مریم: آیه 72 - 65…246

مریم: آیه 74 - 73…250

مریم: آیه 76 - 75…251

مریم: آیه 80 - 77…253

مریم: آیه 82 - 81…254

مریم: آیه 87 - 83…255

مریم: آیه 95 - 88…258

مریم: آیه 96…260

مریم: آیه 98 - 97…262

سوره ط_ه

طه: آیه 4 - 1…269

طه: آیه 8 - 5…270

طه: آیه 12 - 9…271

ص:5

طه: آیه 16 - 13…274

طه: آیه 18 - 17…275

طه: آیه 23 - 19…276

طه: آیه 24…278

طه: آیه 36 - 25…278

طه: آیه 39 - 37…284

طه: آیه 41 - 40…288

طه: آیه 44 - 42…292

طه: آیه 46 - 45…292

طه: آیه 55 - 47…293

طه: آیه 59 - 56…296

طه: آیه 64 - 60…296

طه: آیه 69 - 65…298

طه: آیه 70…299

طه: آیه 73 - 71…300

طه: آیه 76 - 74…302

طه: آیه 79 - 77…303

طه: آیه 82 - 80…304

طه: آیه 84 - 83…306

طه: آیه 85…308

طه: آیه 87 - 86…310

طه: آیه 91 - 88…311

طه: آیه 94 - 92…312

طه: آیه 98 - 95…314

طه: آیه 104 - 99…319

طه: آیه 112 - 105…320

طه: آیه 114 - 113…323

طه: آیه 121 - 115…325

طه: آیه 127 - 122…332

طه: آیه 128…335

طه: آیه 129…336

طه: آیه 130…336

طه: آیه 132 - 131…337

طه: آیه 133…340

طه: آیه 135 - 134…341

* پیوست های تحقیقی…343

* منابع تحقیق…357

* فهرست کتب نویسنده…359

* بیوگرافی نویسنده…360

ص:6

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» است و سوره شماره 17 قرآن می باشد.

2 - «اِسراء» به معنای مسافرت در شب می باشد. در آغاز این سوره از سفر آسمانی پیامبر (معراج) سخن به میان آمده است، این سفر در شب انجام گرفت، به همین خاطر آن را به این نام خوانده اند.

3 - موضوعات مهمّ این سوره چنین است: ماجرای معراج، تاریخ بنی اسرائیل، وجود حساب و کتاب در زندگی انسان، احترام به پدر و مادر، نکوهش بخل، زنده به گور کردن دختران در روزگار جاهلیت، معجزه قرآن...

ص:10

«الأقصی»، به معنای «دور» می باشد، چون این مسجد از مکّه دور است، آن را به این نام خواندی.

تو برکت را در اطراف آن مسجد قرار دادی. در فلسطین (بیت المقدس) پیامبران زیادی زندگی کردند.

آن سرزمین، سرزمینی سرسبز و خرّمی است. آنجا قبله گاه اوّل مسلمانان است، مسلمانان تا سال دوم هجری به سوی آنجا نماز می خواندند.

اکنون پیامبر در مکّه است، او هنوز به مدینه هجرت نکرده است. تعداد مسلمانان در مکّه اندک است، بُت پرستان پیامبر را اذیّت و آزار می کنند، تو او را به سفر معراج می بری تا نشانه های قدرت خویش را به او نشان بدهی.

* * *

پیامبر کنار خانه کعبه است، او کنار «حِجر اسماعیل» نشسته است، جبرئیل از آسمان نازل می شود، او می آید تا پیامبر را به «معراج» ببرد.(1)

جبرئیل همراه خود «بُراق» را آورده است، براق، مرکبی بهشتی است که خدا برای پیامبر آماده نموده تا پیامبر ما بر آن سوار شود و سفر خود را آغاز کند. بُراق، همچون اسب بهشتی، دو بال دارد و با سرعت برق پرواز می کند و می تواند تمام دنیا را در یک چشم به هم زدن بپیماید.(2)

سفر پیامبر آغاز می شود، صدایی به گوش پیامبر می رسد، این صدای چیست؟ جبرئیل می گوید: «هفتاد سال قبل سنگ بزرگی، به داخل جهنّم انداخته شد و اکنون آن سنگ به ته جهنّم رسید و این صدا، صدای برخورد آن سنگ با ته جهنّم بود».(3)

پیامبر به سوی بیت المقدس می رود، در آنجا روحِ پیامبران جمع شده اند.

ص:12

یکی به استقبال پیامبر می آید، او ابراهیم(علیه السلام)است، پیامبر به او سلام می کند و جواب می شنود.(4)

پیامبر وارد بیت المقدس می شود و به سوی محراب می رود، جبرئیل اذان می گوید، پیامبر در محراب به نماز می ایستد، همه پیامبران پشت سر او نماز می خوانند.(5)

* * *

اکنون پیامبر به آسمان ها عروج می کند، او به آسمان اوّل می رسد، همه فرشتگان با روی خوش از پیامبر استقبال می کنند، پیامبر به فرشته ای که مأمور جهنّم است، می رسد، از او می خواهد تا جهنّم را نشان او بدهد، آن فرشته پرده از جهنّم برمی دارد، یکی از درهای جهنّم را باز می کند، پس آتش شعله می کشد...، پیامبر جهنّم را می بیند، از مأمور جهنّم سؤال می کند:

__ آنان کیستند که زبان خود را قیچی می کنند؟

__ ای محمّد ! آنان سخنورانی هستند که خود به گفته هایشان عمل نمی کردند.(6)

__ آنان کیستند که با ناخن، صورت خود را می خراشند !

__ ای محمّد ! اینان کسانی هستند که غیبت مردم می کردند.(7)

__ آن زنان چرا بر گیسوان خویش آویزان شده اند؟

__ ای محمّد ! این جزای آنانی است که موی خود را به نامحرم نشان می دادند.(8)

پیامبر افراد دیگری را در حال عذاب می بیند...، اکنون نگهبان جهنّم دستور می دهد تا دربِ جهنّم بسته شود.

ص:13

پیامبر به حرکت خود ادامه می دهد، به فرشته دیگری می رسد، او عزرائیل است، او به پیامبر سلام کرده و می گوید: «هیچ خانه ای نیست مگر اینکه من هر روز، پنج بار، به آن سر می زنم و اگر عدّه ای بر مرده ای گریه کنند من در میان آن ها حاضر می شوم و به آنان می گویم: گریه نکنید، که من به سوی شما هم باز می گردم».(9)

* * *

پیامبر به حرکت خود ادامه می دهد، آسمان دوم و سوم را پشت سر می گذارد، در هر آسمانی، فرشتگان به او خوش آمد می گویند. آن ها به آسمان چهارم می رسند، در آسمان چهارم «بیت المعمور» قرار دارد، بیت المعمور، خانه خدا برای فرشتگان است، آن ها دور این خانه طواف می کنند، خدا روی زمین، کعبه را خانه خود قرار داد و در آسمان نیز، بیت المعمور را خانه خود قرار داد.(10)

جبرئیل اذان می گوید، فرشتگان همه، پشت سر پیامبر صف می بندند و نماز بر پا می شود.(11)

بعد از نماز پیامبر حرکت می کند، از آسمان پنجم و ششم می گذرد، در آسمان هفتم دو نهر می بیند: نهر کوثر و نهر رحمت . این دو نهر از میان درّ و یاقوت می گذرند.(12)

پیامبر از نهر کوثر مقداری می آشامد، آبی شیرین تر از عسل !

و آنگاه در نهر رحمت، غسل می کند و به سوی عرش خدا می رود.(13)

* * *

پیامبر وارد عرش می شود، در آنجا فرشته ای را می بیند که همواره در حال

ص:14

شمردن و حساب کردن است، او فرشته باران است و از اوّل دنیا تا به حال، حساب همه قطره های باران را دارد. پیامبر به او می گوید:

__ آیا تو تعداد قطره های باران هایی که از اوّل خلقت تاکنون باریده است را می دانی؟

__ آری، من می دانم که چند قطره باران در دریا چکیده است و چند قطره در خشکی.

__ خدا به تو قدرت عجیبی داده است که می توانی قطرات باران شمارش کنی.

__ ای محمّد ! با این حال من نمی توانم یک چیز را شمارش کنم؟

__ چه چیزی را؟

__ اگر عدّه ای جمع شوند و اسم تو را ببرند و بر تو صلوات بفرستند من نمی توانم ثواب آن صلوات را حساب کنم.(14)

سفر پیامبر ادامه پیدا می کند، اکنون او وارد بهشت می شود، او درخت «طوبی» را می بیند، درختی بزرگ که در همه خانه های بهشتی شاخه ای از آن وجود دارد . زیر این درخت چهار نهر جاری است !

نهری از آب گوارا، نهری از شیر، نهری از شراب بهشتی، نهری از عسل.(15)

* * *

پیامبر همچنان در بهشت به سیر خود ادامه می دهد، بوی خوشی به مشامش می رسد، این بوی خوش از چیست که تمام بهشت را فرا گرفته و بر عطر بهشت، غلبه پیدا کرده است؟

او از جبرئیل سؤال می کند:

ص:15

__ این عطر خوش چیست؟

__ این بوی سیبی است که خدا سیصد هزار سال پیش آن را آفریده است.

__ خدا برای چه آن را آفریده است؟

__ هیچ کس جواب این سؤال را نمی داند.

در این هنگام، گروهی از فرشتگان نزد پیامبر می آیند، آنان همراه خود همان سیب را می آورند و می گویند: «ای محمّد ! خدا به شما سلام می رساند، او این سیب را برای شما فرستاده است».(16)

آری، امشب پیامبر، مهمان خداست و خدا می داند از مهمان خود چگونه پذیرایی کند. خدا، سیصد هزار سال قبل، هدیه پیامبر خود را آماده کرده است.

هدف خدا از خلقت آن سیب خوشبو چه بود؟ آیا جبرئیل به جواب سؤال خود رسید؟

جبرئیل باید صبر کند تا پیامبر آن سیب را بخورد و به خانه اش برود، بعد از نه ماه، دخترش فاطمه(علیها السلام) به دنیا بیاید، آن وقت است که رازِ خلقت آن سیب آشکار می شود.

پیامبر فاطمه(علیها السلام) را بسیار دوست خواهد داشت و بارها او را خواهد بوسید و چنین خواهد گفت: «فاطمه من از آن میوه بهشتی خلق شده است، هرگاه دلم برای بهشت تنگ می شود، فاطمه ام را می بویم و می بوسم».(17)

* * *

پیامبر از بهشت عبور می کند و به ملکوت أعلی می رسد، جبرئیل به پیامبر می گوید: «اگر به اندازه سر سوزنی جلوتر بیایم، پر و بال من می سوزد».(18)

ص:16

جبرئیل در آنجا می ماند و پیامبر به سفر خود ادامه می دهد... او به هفتاد هزار حجاب (پرده هایی از نور) می رسد که از هر حجاب تا حجاب دیگر پانصد سال راه است و پیامبر داخل این حجاب ها می شود، حجاب عزّت، حجاب قدرت، حجاب کبریاء، حجاب نور،...(19)

او از همه حجاب ها عبور می کند و به ساحت قدس الهی می رسد.(20)

شما فکر می کنید اوّل کلامی که خدا با حبیب خود می گوید چه می باشد؟

صدایی به گوش پیامبر می رسد: «ای احمد !»، این خداست که با پیامبر سخن می گوید، امّا این صدا چقدر شبیه صدای علی(علیه السلام) است !

بار دیگر خطاب می رسد: «ای احمد ! اکنون که به حضور من آمده ای به قلب تو نظر کردم، دیدم که هیچ کس را به اندازه علی، دوست نداری ! برای همین با صدایی همچون صدای علی با تو سخن می گویم تا قلب تو آرام گیرد».(21)

آری، خدا جسم نیست، او مثل ما سخن نمی گوید، او صدایی را ایجاد می کند تا پیامبر آن را بشنود، خدا آن صدا را شبیه صدای علی(علیه السلام) قرار داده است.

* * *

«ای محمّد ! اکنون به زمین نگاه کن !».

این فرمان خدا می باشد، پیامبر به زمین نگاه می کند، بین پیامبر و زمین، هزاران هزار پرده و حجاب است، همه این پرده ها کنار می رود، درهای هفت آسمان باز می شود، پیامبر علی(علیه السلام)را می بیند که نگاهش به سوی آسمان است. پیامبر علی(علیه السلام) را می بیند، گویا خدا می داند که هیچ چیز مثل دیدار علی(علیه السلام)پیامبر را خوشحال نمی کند، برای همین این گونه دل پیامبر را شاد می کند.

ص:17

* * *

__ ای محمّد، چه کسی از بندگان مرا بیشتر دوست داری؟

__ بارخدایا، تو خود بر قلب من آگاهی داری.

__ آری، من می دانم، ولی اکنون می خواهم از زبان خودت بشنوم !

__ پسر عمویم علی را بیش از همه دوست دارم(22)

__ ای محمّد ! دوستان علی را هم دوست بدار، بدان که در روز قیامت تو از آنان شفاعت خواهی کرد.(23)

وقتی پیامبر این سخن را می شنود به سجده می رود ، هیچ کس نمی داند سجده او چقدر طول می کشد.

* * *

__ ای محمّد ! من کرامت خویش را برای جانشینان تو قرار دادم.

__ جانشینان من، چه کسانی هستند؟

__ اسم آنان بر عرش من نوشته شده است.

پیامبر به عرش نگاه می کند و نام دوازده امام را می یابد، اوّل آن ها علی(علیه السلام) و آخر آن ها مهدی(علیه السلام) !

اکنون خطاب می رسد: «اینان حجّت های من بر مردم هستند ، من دین خود را به وسیله آنان ظاهر می کنم».(24)

سخن های محرمانه دیگری میان خدا و پیامبر ردّ و بدل شد که خداوند پیامبر خود را امر به مخفی نمودن آن نمود.(25)

آن گفتگوها به رازی میان خدا و رسولش تبدیل شد و هیچ کس از آن خبر ندارد.

ص:18

آخرین سخن خدا این است: «خوش آمدی ! خوشا به حال تو و پیروان تو».(26)

* * *

لحظه بازگشت فرا می رسد، پیامبر باید هفتاد هزار حجاب را پشت سر بگذارد تا دوباره به جبرئیل برسد، او از هر حجاب که می گذرد این صدا را می شنود: «ای محمّد ! علی را دوست داشته باش ». امشب پیامبر هفتاد هزار بار این سخن را می شنود.(27)

جبرئیل در انتظار پیامبر است، پیامبر از آخرین حجاب هم بیرون می آید، اکنون جبرئیل و پیامبر با هم به سوی آسمان ها حرکت می کنند، فرشتگان به صف ایستاده اند و به پیامبر تبریک می گویند.(28)

و پیامبر آسمان ها را یکی بعد از دیگری پشت سر می گذارد و به سوی زمین می آید.

دیگر پیامبر به نزدیکی های شهر مکّه رسیده است. دیگر چیزی تا اذان صبح نمانده است، پیامبر می خواهد از جبرئیل، خداحافظی کند. پیامبر به جبرئیل می گوید:

__ آیا کاری داری که من آن را انجام دهم !

__ از تو می خواهم سلام مرا به خدیجه برسانی.(29)

خدیجه(علیها السلام) همسر باوفای پیامبر است، او در سخت ترین شرایط پیامبر را یاری کرد، او به خاطر فداکاری های خود به چنین مقامی دست یافته است.

ص:19

به یهودیان یادآوری کردی که آن ها از نسل یاران نوح(علیه السلام)هستند که تو آنان را سوار بر کشتی نوح(علیه السلام) کردی و از طوفان بزرگ نجات دادی. یهودیان باید به این موضوع فکر کنند، آن ها از نسل بهترین بندگان تو هستند، پس باید شکر تو را به جا آورند و نوح(علیه السلام) را الگوی خود قرار دهند، نوح(علیه السلام) بنده ای شکرگزار بود و شکر نعمت های تو را به جا می آورد.

تو به یهودیان نعمت های فراوان دادی، آنان را از دست فرعون نجات دادی، رود نیل را برای آنان شکافتی تا از آن عبور کنند، امّا وقتی موسی(علیه السلام)برای مناجات با تو به کوه طور رفت، مردی به نام سامری دسیسه کرد و آنان را به پرستش گوساله ای دعوت کرد، آنان فریب سامری را خوردند و عدّه زیادی گوساله پرست شدند.

* * *

در اینجا سخن از دو وعده توست، دو وعده مجازات !

* * *

موسی(علیه السلام) از دنیا رفت، یهودیان به بیت المقدس (فلسطین) رفتند و در آنجا قدرت را به دست گرفتند، حکومت آنان در آنجا سالیان سال طول کشید، امّا سرانجام آنان بنای ظلم و فساد را گذاشتند.

اینجا بود که زمان مجازات اوّل فرا رسید، مردانی جنگجو را به سوی آنان فرستادی، آن مردان به شهر آنان حمله کردند و خانه به خانه به دنبال یهودیان می گشتند تا آنان را به قتل برسانند، پس وعده اوّل تو انجام گرفت.

* * *

یهودیان هزار و سیصد سال در بیت المقدس حکومت کردند، در سال های آخر حکومت خود به ظلم و فساد رو آوردند، نور ایمان از دل های آنان رخت بست و وعده های تو را دروغ شمردند، آنان با خود گفتند: بیش از هزار سال است که ما در اینجا حکومت می کنیم، چه کسی می تواند حکومت ما را نابود کند؟

تو از آنان پیمان گرفته بودی که به دستوراتی که در تورات ذکر شده است، عمل کنند و برای هدایت آنان پیامبران دیگری را فرستادی، امّا آنان سخن پیامبران را نپذیرفتند و تکبّر ورزیدند، اگر پیامبری بر خلاف میل آنان، سخنی می گفت، در مقابل آن پیامبر، موضع می گرفتند، آنان عدّه ای از پیامبران را دروغگو شمردند و عدّه ای دیگر را به شهادت رساندند.(30)

اینجا بود که تو بلای بزرگی را برای آنان فرستادی، آن بلا همان وعده مجازات اوّل بود.

ص:22

بخت النصر پادشاه قدرتمندی بود، (او ششصد سال قبل از تولّد عیسی(علیه السلام)در بابلِ عراق حکومت می کرد). این پادشاه تصمیم گرفت تا با لشکر بزرگ خود به بیت المقدس حمله کند.

او با لشکریان خود از عراق حرکت کرد، وقتی به بیت المقدس رسید، یهودیان را شکست داد، او دستور داد تا همه خانه های آن شهر را ویران کنند، مسجدالاقصی را خراب کنند، تورات ها را بسوزانند.

سربازان او همه شهر را می گشتند و هر کس را می یافتند به قتل می رساندند.

بخت النصر فقط عدّه کمی از زنان و کودکان را زنده نگاه داشت و آنان را به عنوان اسیر به بابل برد.

این بلای بزرگ، نتیجه ظلم و ستم خود یهودیان بود، تو به آنان قدرت و حکومت داده بودی، آنان از نعمت های فراوانی بهره مند بودند، امّا رو به فساد و ظلم و ستم آوردند.

* * *

کس خوبی کند، به خودش خوبی کرده و هر کس بدی می کند، باز به خودش بدی کرده. وقتی یهودیان به خوبی ها رو آوردند، تو هم وسیله نجات آنان را فراهم کردی.

بخت النصر از دنیا رفته بود و جانشین او بر عراق حکومت می کرد، کوروش پادشاه ایران تصمیم گرفت به عراق حمله کند و آنجا را تصرّف کند. وقتی کوروش عراق را تصرّف کرد و به یهودیان اجازه داد تا به بیت المقدس باز گردند. کوروش به آنان کمک کرد تا مسجدالاقصی را بازسازی کنند. (بازگشت یهودیان به بیت المقدس چهارصد و پنجاه سال قبل از میلاد عیسی(علیه السلام)بود).

تو یهودیان را به بیت المقدس بازگرداندی و به آنان ثروت و فرزندان زیادی دادی و شمار آنان را زیاد و زیادتر کردی.

* * *

یهودیان دویست و پنجاه سال حکومت و قدرت را در بیت المقدس به دست گرفتند، امّا کم کم گذشته خود را فراموش کردند و به ظلم و ستم رو آوردند، اینجا بود که زمان مجازات دوم فرا رسید و دشمن به آنان حمله کرد و آن قدر بر آنان سخت گرفت که آثار غم و اندوه در چهره های آنان آشکار شد، دشمنان وارد مسجد الاقصی شدند و آنجا را خراب کردند، همان گونه که در مجازات اوّل، دشمنان آنجا را خراب کرده بودند.

گویا مجازات دوم، صد سال قبل از میلاد عیسی(علیه السلام) روی داده است، این بار پادشاه روم لشکری را برای حمله به بیت المقدس فرستاد و دستور داد تا آنجا را ویران کنند و یهودیان را به قتل برسانند.

ص:24

* * *

یهودیان بار دیگر خوار و ذلیل شدند و این نتیجه کارهای خود آنان بود، آنان تورات را به فراموشی سپردند و به یکدیگر ظلم و ستم کردند.

اکنون با آنان سخن می گویی، اگر آنان توبه کنند و به سوی تو بازگردند، تو،به آنان رحم می کنی، امّا اگر بار دیگر به فساد و ظلم و ستم رو آورند، تو مجازات آنان را در این دنیا از سر می گیری و البته در روز قیامت هم آنان گرفتار آتش جهنّم می شوند همان جهنّمی که همچون زندان سختی برای کافران است.

* * *

اکنون من با قانون تو آشنا شدم، این قانون برای همه زمان ها و مکان ها می باشد: تو به بندگان خود نعمت های زیادی می دهی، اگر آنان راه کفر و گناه را پیش بگیرند، دشمنانشان را بر آنان مسلّط می کنی تا آنان را خوار و ذلیل کنند. اگر بندگان تو توبه کنند و به سوی تو بازگردند، بار دیگر شکوه و بزرگی را به آنان باز می گردانی.

* * *

قرآن همه مردم را به سوی دین اسلام دعوت می کند، اسلام دینی است که استوار و پاینده است. قرآن به مؤمنانی که کارهای شایسته انجام می دهند، مژده پاداشی بزرگ می دهد، همچنین به کسانی که به قیامت ایمان نمی آورند، هشدار می دهد که عذاب دردناکی در انتظار آنان است.

* * *

می خواهند، آن ها نمی دانند که اگر خوشی های دنیا از راه گناه به دست آید، بدی است و بدبختی انسان در روز قیامت را به همراه دارد.

* * *

یَوْمَ الْقِیَامَةِ کِتَابًا یَلْقَاهُ مَنْشُورًا (13) اقْرَأْ کِتَابَکَ کَفَی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیبًا (14)

تقدیر یا سرنوشت هر انسانی همراه اوست، گویی آن را به گردنش آویخته ای، هر کجا برود، همراه اوست.(31)

کردار و گفتار انسان ثبت می شود، دو فرشته را مأمور کرده ای تا کردار و گفتار هر کس را در پرونده اعمال او بنویسند، روز قیامت آن پرونده را به دست خود او می دهی، او پرونده اعمال خود را آشکارا می بیند.

در آن روز به او می گویی: «نامه اعمالت را بخوان و حساب خود را بدان، کافی است که امروز خودت حسابرس خود باشی». وقتی او نگاه می کند می بیند همه اعمالش ثبت شده است و کوچک ترین چیز از قلم نیفتاده است.

* * *

در این آیه از دو پرونده سخن گفته ای: پرونده سرنوشت و پرونده اعمال. این دو پرونده هرگز با هم مخلوط نمی شود. باید درباره این دو پرونده بیشتر بنویسم:

* پرونده سرنوشت:

تو برای انسان ها برنامه ریزی کرده ای که به آن سرنوشت یا تقدیر می گویند. (گاهی به آن قضا و قَدَر هم گفته می شود).

در پرونده سرنوشت نوشته شده است که من چقدر عمر می کنم؟ کی بیمار می شوم، کی مرگ من فرا می رسد. همه این ها را تو از قبل مشخّص کرده ای.

آری، تو به حکمت خویش، رزق عدّه ای را کم و رزق عدّه ای را زیاد قرار می دهی، عدّه ای در بیماری و سختی هستند و عدّه ای هم در سلامتی. عدّه ای

ص:28

در جوانی از دنیا می روند و عدّه دیگر در پیری.

سرنوشت هر انسانی همراه اوست، این قانون توست، هیچ کس نمی تواند برای لحظه ای، مرگ قطعی خود را عقب اندازد.

در روز قیامت از چیزهایی که پرونده سرنوشت نوشته شده است، سؤال نمی کنی، از من سؤال نمی کنی: چرا مریض شدی؟ چرا عمر تو کوتاه بود؟ چرا در ایران به دنیا آمدی؟ زیرا این ها چیزهایی است که به سرنوشت من برمی گردد و دست خود من نبوده است، من در آن ها هیچ اختیاری نداشتم. حکمت و مصلحت تو در آن ها اثر داشته است.

* پرونده اعمال

در پرونده اعمال من، همه اعمال و رفتار من نوشته می شود (نماز خواندن، کمک به دیگران، روزه گرفتن، دروغ گفتن، غیبت کردن و...). من اعمالم را با اراده خودم انجام می دهم، بنابراین در روز قیامت از همه آن ها از من سؤال می کنی.

* * *

تو محمّد(صلی الله علیه وآله)را نفرستاده بودی تا مردم را مجبور به ایمان کند، ایمانی که از روی اجبار باشد، ارزشی ندارد.

او فقط مأمور بود پیام تو را به همه برساند، اگر آنان تو را پذیرفتند و به قرآن ایمان آوردند، خودشان سود کرده اند، اگر هم قرآن را انکار کردند، به خود ضرر زده اند.

در روز قیامت، هیچ کس بار گناه دیگری را به دوش نخواهد کشید، هرگز کسی را به گناه دیگری عذاب نمی کنند.

* * *

این قانون توست: تا زمانی که پیامبری برای مردم نفرستی و راه حقّ را نشان آنان ندهی، آنان را عذاب نمی کنی.

آری، تو انسان را با اختیار آفریده ای، پیامبران را برای هدایت او می فرستی، تو راه حقّ و باطل را به او نشان می دهی و او را مجبور به پذیرفتن حقّ نمی کنی، این انسان است که راه خود را انتخاب می کند، اگر او راه باطل را انتخاب کرد و بر آن اصرار ورزید، آن وقت است که عذاب تو فرا می رسد.

* * *

پیامبری را به سوی بزرگان و پیشوایان آنان فرستادی تا آنان را به اطاعت و بندگی تو دعوت کنند، امّا آنان مخالفت کردند و بر تبهکاری خود اصرار ورزیدند، مردم آن شهر نیز از رهبران خود پیروی کردند و سخن پیامبر تو را دروغ خواندند، آن وقت بود که عذاب تو فرا رسید و همه آنان را نابود کردی و شهرشان را زیر و رو نمودی.

این قانون تو بود و بر امّت های قبلی نیز جاری بود، قوم نوح، سخنان نوح(علیه السلام)را دروغ شمردند و در طوفانی سهمگین غرق شدند. قوم عاد سخنان هود(علیه السلام)را تکذیب کردند و گرفتار تندبادها شدند و از بین رفتند.

قوم «ثَمود» هم پیامبری صالح(علیه السلام) را انکار کردند و شتر او را که معجزه ای آسمانی بود، کشتند و زلزله ای ویرانگر، شهر آنان را با خاک یکسان کرد و همه نابود شدند.

آن عذاب ها نتیجه گناهان خودشان بود، تو بر گناهان بندگانت آگاه هستی، کافی است که برای مجازات آنان تصمیم بگیری، هیچ چیز نمی تواند مانع عذاب تو بشود و گناهکاران را از عذاب برهاند.

* * *

تو انسان ها را به دو گروه تقسیم می کنی:

* گروه اوّل:

کسانی که به آخرت ایمان ندارند، فقط به این دنیا فکر می کنند و در جستجوی لذّت ها و خوشی های دنیا هستند.

تو به بعضی از آنان به مقداری که بخواهی نعمت های دنیا را می دهی، البته بعضی از آنان هم در فقر به سر می برند. به هر حال، تو به آنان فرصت می دهی تا زندگی خود را داشته باشند، سرانجام مرگ آنان فرا می رسد، آنان در روز قیامت برای حسابرسی به پیشگاه تو حاضر می شوند و با ذلّت و خواری به جهنّم می روند.

* گروه دوم:

کسانی که آخرت را می خواهند و برای رسیدن به آن تلاش می کنند و ایمان درستی دارند.

تو به سعی و تلاش آنان ارج می نهی و به آنان پاداش بزرگی می دهی.

آری، تو به هر دو گروه از عطای خود یاری می رسانی و آنان را از فضل خود بهره مند می سازی، تو در این دنیا فضل خود را از هیچ کس دریغ نمی کنی. مؤمن و دنیاطلب، هر دو از نعمت های تو در این دنیا بهره مند می شوند.

* * *

دارند، بعضی فقیرند. از روی مصلحت و حکمتی که خود می دانی، برخی را بر برخی دیگر برتری داده ای، این لازمه زندگی دنیاست، اگر همه مردم از هر جهت یکسان بودند، زندگی بشر فلج می شد.

اکنون به من خبر می دهی که در روز قیامت، همه انسان ها در یک مقام نخواهند بود، در آنجا هم بعضی بر بعضی دیگر برتری خواهند داشت.

البته اختلاف مقام انسان ها در روز قیامت، بسیار زیادتر از اختلاف مقام آنان در دنیا می باشد، یک انسان در اوج عزّت و شکوه و در بهترین جایگاه بهشت خواهد بود، دیگری در جهنّم و در پست ترین جای آن !

میان بهشت و جهنّم، تفاوت بسیار زیاد است !

معلوم است که جایگاه پیامبران و دوستان تو نسبت به جایگاه یک مؤمن معمولی بسیار بالاتر است، همین مؤمن معمولی جایگاهش با جایگاه کافر قابل مقایسه نیست، مؤمن در بهشت از نعمت های زیبای تو بهره مند است و کافر در عذاب جهنّم گرفتار !

* * *

پست تر است، کوچک می کند.

* * *

خوشا به حال من !

من که هرگز در مقابل بُت سجده نمی کنم، من از همه بُت ها و بُت پرستان بیزار هستم.

این سخنی بود که من قبلاً با خودم می گفتم، امّا وقتی ماجرای گریه پیامبر را شنیدم، فهمیدم که خطر شرکِ کوچک مرا تهدید می کند.

شرکِ کوچک.

منظور از «شرکِ کوچک» چیست؟

باید این ماجرا را در اینجا بنویسم: پیامبر در مسجد بود، گروهی از مسلمانان دور او جمع شده بودند و سخنان او را می شنیدند، ناگهان پیامبر سخنان خود را قطع کردند، سکوت بر فضای مسجد حاکم شد، قطره های اشک از چشم پیامبر جاری شد. یکی از یاران رو به پیامبر می کند و می پرسد:

__ ای پیامبر، چرا گریه می کنید؟

__ برای امّت خود گریه می کنم، من برای آن ها نگران هستم، من می دانم که امّت من هرگز بُت پرست نخواهند شد، امّا خطر بزرگی آن ها را تهدید می کند.

__ چه خطری؟

__ خطر ریا و خودنمایی !

با شنیدن این سخن پیامبر همه به فکر فرو رفتند، آن ها فهمیدند که ریا همان شرک کوچک است و آفتِ ایمان مؤمن است.(32)

* * *

ص:34

اگر انسان برای خودنمایی کاری را انجام دهد، ممکن است مردم از او تعریف کنند، امّا در روز قیامت امید او ناامید می شود و به ذلّت و خواری می افتد.

روز قیامت که فرا رسد، ریاکار برای حسابرسی به پیشگاه تو می آید، او انتظار پاداش دارد ولی تو به او چنین می گویی: «تو مردم را در این کار شریک من قرار دادی، من هم سهم خودم را به مردم بخشیدم، برو از آن ها پاداش خود را بگیر».

آری، تو فقط عملی را می پذیری که در آن اخلاص باشد، تو کاری را که بوی ریا و خودنمایی داشته باشد قبول نمی کنی.(33)

بارخدایا ! خودت مرا از ریا و خودنمایی نجات بده !

* * *

آنان مرا در کودکی پرورش دادند و زحمت مرا کشیدند».

در اینجا نیکی به پدر و مادر را بعد از «یکتاپرستی» ذکر کرده ای، پس از شناخت تو، هیچ چیز مهم تر از احترام به پدر و مادر نیست. این درس بزرگی است که امروز از سخنت فرا گرفتم.

وقتی پدر و مادر من جوان و سرپا هستند، مهربانی من با آنان هنر نیست، هنر این است که هنگام پیری، آنان را به خانه سالمندان نبرم !

تو از من می خواهی هنگامی که آنان از پا افتادند، به آنان مهربانی کنم، برایشان دعا کنم و در مقابلشان فروتنی کنم.

* * *

پیامبر در جمع یاران خود نشسته بود و سخن از احترام به پدر و مادر به میان آمد، او به یاران خود رو کرد و فرمود: «وقتی فرزندی به پدر و مادر خود نیکی کند و به آن ها نگاه محبّت آمیز نماید، خدا برای هر نگاه او، ثواب یک حجّ می نویسد».

همه تعجّب کردند، چگونه چنین چیزی ممکن است؟ یکی از آنان سؤال کرد:

__ اگر فرزندی در یک روز، صد بار به صورت پدر و مادر خود نگاه کند، آیا خدا به او ثواب صد حجّ می دهد؟

__ بله.(34)

* * *

سفر حجّ آن قدر ثواب دارد که اگر میلیون ها تومان ثروت داشته باشم و همه را در راه تو انفاق کنم به ثواب حاجی نمی رسم، اکنون می فهمم که ارزش نگاه

ص:36

محبّت آمیز به پدر و مادر بالاتر از حجّ است.

باید قدری فکر کنم، اگر من می خواهم به تو نزدیک شوم، اگر آرزوی سفر حجّ و زیارت خانه تو را به دل دارم، می توانم به این سخن پیامبر عمل کنم.

جامعه ما معنای عرفان و معنویّت را نفهمیده است، اگر ما این مطالب را می دانستیم آیا دیگر این قدر پدران و مادران این جامعه، در خانه سالمندان تنهایی می کشیدند؟

من چقدر از افراد را دیده ام که به مراسم مذهبی آمده اند با گریه و ناله، خدا را صدا زده اند، در حالی که ماه ها سراغ پدر و مادر خود نرفته اند.

* * *

دستور تو نیکی به پدر و مادر است، اگر به آنان نیکی کنیم، به ما پاداش نیک می دهی و زندگی ما خیر و برکت می گیرد.

اگر کسی دچار چنین لغزشی شده و به پدر و مادر خویش بی احترامی کرده، باید توبه کند و گذشته خود را جبران کند و به سوی تو بازگردد.

تو خدای مهربانی هستی و گناه او را می بخشی، او باید با مهربانی به پدر و مادر، گذشته اش را جبران کند.

اگر پدر و مادر او از دنیا رفته اند، او باید چه کند؟ او باید برای آن ها روزه بگیرد و نماز بخواند و به نیّت آن ها کار خیر انجام دهد، در این صورت پدر و مادرش از او راضی می شوند.(35)

ص:38

این فرمان چه بود؟

__ ای جبرئیل برایم بگو که من حقّ چه کسی را باید بدهم ؟

__ خدا از تو می خواهد که سرزمین فَدَک را به فاطمه(علیها السلام)بدهی ، فدک از این لحظه به بعد مالِ فاطمه(علیها السلام) است .(36)

* * *

مدّتی پیش، یهودیانِ قلعه خیبر دور هم جمع شدند و تصمیم گرفتند تا به مدینه حمله کنند ، امّا پیامبر از تصمیم آن ها باخبر شد و با سپاه بزرگی به سوی خیبر حرکت کرد . قلعه خیبر به محاصره نیروهای اسلام در آمد .

سپاه اسلام به قلعه نزدیک شد ، امّا برق شمشیر «مَرحَب» ، پهلوان یهود ، همه را فراری داد . سپاه اسلام مجبور به عقب نشینی شد و سرانجام پیامبر تصمیم گرفت تا علی(علیه السلام) را به جنگ پهلوان یهود بفرستد .(37)

جنگ سختی میان این دو پهلوان در گرفت و سرانجام «مَرحَب» به قتل رسید . علی(علیه السلام) به قلعه حمله کرد و آن را فتح کرد .

در نزدیکی های خیبر ، گروهی دیگر از یهودیان ، در فدک زندگی می کردند . آن ها نیز با یهودیانِ خیبر هم دست شده بودند ، پیامبر منتظر بود تا سپاه اسلام استراحت کنند، سپس با روحیّه بهتری به جنگ با یهودیان فدک بروند .

در این میان پیرمردی که فرستاده مردم فدک بود به سوی اردوگاه اسلام آمد و سراغ پیامبر را گرفت ، یارانِ پیامبر، او را نزد آن حضرت بردند .

او به پیامبر گفت: «ای محمّد ، مردمِ فدک مرا فرستاده اند تا من از طرف آن ها با شما پیمان صلح را امضاء کنم ، آن ها حاضرند نیمی از سرزمین خود، فدک

ص:40

را به شما ببخشند تا شما از حمله به آن ها صرف نظر کنی» .

پیامبر لحظاتی فکر کرد و لبخندی بر لب های او نشست ، او با این پیشنهاد موافقت کرد .(38)

پیمان صلح نوشته شد ، سپاهیان اسلام همه خوشحال شدند ، دیگر از جنگ و لشکرکشی خبری نبود ، آری ، سرزمین فدک بدون هیچ گونه جنگ و لشکرکشی تسلیم شد .

در این میان جبرئیل فرود آمد و آیه ششم سوره «حشر» نازل شد: «آن غنیمت هایی که در به دست آوردن آن ، لشکر کشی نکرده اید، از آنِ پیامبر است».

این حکم قرآن بود و هیچ کس با آن مخالف نبود و همه با دل و جان ، حکم خدا را پذیرفتند .(39)

فدک هدیه خدا به پیامبر بود به پاس همه زحماتی که در راه او متحمّل شده بود. پیامبر شخصی را در فدک به عنوان کارگزار خود قرار داد و به سوی مدینه بازگشت .

امروز هم خدا فدک را به فاطمه(علیها السلام) بخشید و پیامبر می خواهد همه مردم را از این ماجرا باخبر کند.

* * *

پیامبر کنار فاطمه(علیها السلام) نشسته بود و به چهره دخترش نگاه می کرد، او به یاد خدیجه(علیها السلام) افتاد و اشک ریخت.(40)

پیامبر از مهربانی های خدیجه(علیها السلام) یاد کرد: روزی که او به خواستگاری

ص:41

خدیجه(علیها السلام) رفت. دست پیامبر از مالِ دنیا خالی بود; امّا خدیجه(علیها السلام)، زن ثروتمند آن روزگار بود، هیچ کس به اندازه او ثروت نداشت.

قرار شد پیامبر به خواستگاری خدیجه(علیها السلام) برود، عموی خدیجه(علیها السلام) مخالف این ازدواج بود. او مهریه سنگینی را تعیین کرد، امّا پیامبر ثروت چندانی نداشت تا بتواند این مهریه را پرداخت کند، در آن روزگار، رسم بود که در همان اوّل ازدواج، مهریه را به زن پرداخت می کردند.

اینجا بود که خدیجه(علیها السلام) آن مقدار پول را به پیامبر داد تا به عنوان مهریه به خودش پرداخت کند ! (41)

خدیجه(علیها السلام) آن پول را به پیامبر بخشیده بود، ولی پیامبر همیشه خود را وام دار همسرش می دید، گویا او به این پول به چشم قرض نگاه می کرد. او دوست داشت یک زمانی این پول را به خدیجه(علیها السلام) برگرداند.

خدا بعد از فتح خیبر، فدک را به پیامبر داد. پیامبر اکنون می تواند بزرگواری خدیجه(علیها السلام) را جبران کند، امّا افسوس که امروز خدیجه(علیها السلام) نیست; فاطمه(علیها السلام)تنها یادگار خدیجه(علیها السلام) است. او وارث خدیجه(علیها السلام) است. بعد از مرگ مادر، دختر از مادر ارث می برد. پس پیامبر آن پولی را که می خواست به خدیجه(علیها السلام)بدهد می تواند به فاطمه(علیها السلام) بدهد.

* * *

فدک سالیانه هفتاد هزار دینار سرخ درآمد داشت، فاطمه(علیها السلام)با این پول می توانست به فقیران کمک زیادی کند.(42)

درآمد فدک هفتاد هزار دینار بود، این یعنی تقریباً سیصد کیلو طلا !

ص:42

* * *

بعد از وفات پیامبر، مردم با ابوبکر بیعت کردند و با او به عنوان خلیفه بیعت کردند، اوّلین کاری که ابوبکر انجام داد این بود که فدک را از فاطمه(علیها السلام)گرفت.

ابوبکر تصمیم گرفت تا این پشتوانه بزرگ اقتصادی را از خطّ ولایت و امامت بگیرد. این ظلم بزرگی بود که پایه های حکومت ابوبکر بر روی آن بنا شد.(43)

ص:43

رحمت تو امید دهم، اگر نمی توانم به آنان کمکی کنم، مبادا دل آن ها را بشکنم.

در کمک به دیگران باید متعادل رفتار کنم، نه خسیس باشم و نه بی اندازه بخشش کنم، اگر همه مال خود را به دیگران ببخشم، خودم محتاج و نیازمند می شوم، آن وقت با حسرت و پشیمانی، زانوی غم بغل می گیرم. در هر کاری، اعتدال خوب است. زندگی من باید بر مسیر اعتدال باشد.

* * *

در روزگار جاهلیّت مردم از ترسِ فقر، فرزندان خود را می کشتند، این انحراف بزرگی بود که آن مردم به آن مبتلا شده بودند.

در آن روزگار دو انحراف بزرگ میان عرب ها رواج داشت:

1 - زنده به گور کردن دختران: گروهی از آنان دختر داشتن را ننگ می دانستند، از ترس این که مبادا دخترانشان در آینده به دست دشمنان بیفتند، آن ها را زنده به گور می کردند، افرادی که ثروت و پول زیادی هم داشتند به این کار دست می زدند. تو از پیامبر خود خواستی با این سنّت غلط مبارزه کند و دختر را برکت و رحمت تو معرّفی کند.

2 - کشتن کودکان: عرب ها در سرزمین خشک و بی آب و علف زندگی می کردند و به خشکسالی زیادی مبتلا می شدند. وقتی آنان نشانه های قحطی را می دیدند، اوّل کاری که می کردند، کودکان بی گناه خود را می کشتند، آنان این کار را برای حفظ آبرو و عزّت و احترام خود انجام می دادند تا مبادا برای غذای آنان مجبور به گدایی شوند !

این رسم غلط بیشتر در میان کسانی که دستشان از مال دنیا خالی بود، رواج داشت. در این آیه تو با آنان چنین می گویی: «چرا فرزندان خود را از ترس فقر می کشید؟ مگر قرار است شما به آن ها روزی دهید؟ مگر روزیِ شما به دست من نیست؟ روزیِ آن ها و روزیِ شما بر عهده من است، کشتن فرزندان گناه بزرگی است».

طبق آمار در سال 2008 میلادی، بیش از 44 میلیون سقط جنین در دنیا انجام شده است. (در یک سال 44 میلیون سقط جنین، عددِ کمی نیست) در سال

ص:46

1390 اعلام شد که در یک سال، بیش از هشتاد هزار سقط جنین در ایران انجام گرفته است.(44)

پیشگیری از بچّه دار شدن اشکالی ندارد، امّا اگر جنین شکل گرفت و روح در آن دمیده شد، سقط کردن آن، قتل است و گناهی بزرگ است.

* * *

از همه می خواهی انسانی که کشتن او را حرام اعلام کرده ای را به قتل نرسانند، فقط جهت اجرای عدالت می توانید کسی را که جنایتی کرده است قصاص کنید، هر کس مظلوم و بی گناه کشته شود، برای وارث او، حقّ قصاص را قرار دادی، امّا وارث مقتول نباید در امر قصاص و انتقام زیاده روی کند و به شیوه جاهلیّت عمل کند که چند نفر را در برابر قتل یک نفر بکشند، این قانون توست: در مقابل یک نفر، فقط یک نفر قصاص می شود، تو با این قانون، مظلومان را یاری می کنی و عدالت را برقرار می سازی.

* * *

در زمان جاهلیّت اگر کسی مثلاً رئیس قبیله ای را به قتل می رسانید، افراد آن قبیله، به مرگ قاتل راضی نمی شدند، بلکه آنان می گفتند باید برای قصاص، چند نفر کشته شوند. تو این رسم را باطل اعلام می کنی، برای قصاص فقط قاتل کشته می شود.

اگر سه نفر با هم یک نفر را بکُشند، باز هم فقط یک نفر قصاص می شود. اینجا وارثان مقتول یکی از سه نفر را انتخاب می کنند و او اعدام می شود، امّا تکلیف دو نفر دیگر چه می شود؟ آن ها هم که در قتل دست داشته اند؟ این دو نفر هر کدام باید یک سوم خون بها را پرداخت کنند، این خون بها به خانواده کسی داده می شود که اعدام شده است.

خلاصه قانون تو این است: در مقابل قتل یک نفر، فقط یک نفر کشته می شود، درست است که این سه نفر با هم در قتل دست داشته اند، امّا یک نفر اعدام می شود و آن دو نفر با هم دو سوم خون بهای یک انسان را به خانواده

ص:48

کسی که اعدام شده است، پرداخت می کنند.

* * *

روزی امام باقر(علیه السلام) این آیه را خواند: «کسی که مظلوم و بی گناه کشته شود...». پس از آن، از شهادت امام حسین(علیه السلام) یاد کرد و از شهادت مظلومانه او به دست بنی امیّه سخن گفت.

آری، وارث امام حسین(علیه السلام)، مهدی(علیه السلام)است، خدا امام حسین(علیه السلام)را با مهدی(علیه السلام)یاری می کند.(45)

* * *

وقتی این حدیث را می شنوم، به فکر فرو می روم: آن کسی که مظلومانه کشته شد، امام حسین(علیه السلام) است. آن کسی که خدا او را یاری می کند و او انتقام می گیرد، مهدی(علیه السلام) است، به راستی چه کسانی به دست مهدی(علیه السلام) کشته می شوند؟

قاتلان امام حسین(علیه السلام) و هفتاد و دو یار او، صدها سال پیش به دست مختار کشته شدند، وقتی مهدی(علیه السلام) ظهور کند، چه کسی را می کشد؟

چه کسی جواب این سؤال مرا می دهد؟

* * *

وقتی مهدی(علیه السلام) ظهور کند دیگر زمان مهلت برای ستمکاران به پایان می رسد، روزگار عدل و داد فرا می رسد، در آن زمان هم نسل بنی امیّه خواهند بود، آنان به کار پدران خود افتخار خواهند کرد و کشته شدن امام حسین(علیه السلام) را جشن خواهند گرفت، آنان به کار پدران خود راضی خواهند بود و برای

ص:49

نابودی حکومت مهدی(علیه السلام)دست به شورش خواهند زد و با مهدی(علیه السلام) و حکومت او دشمنی خواهند کرد، آن وقت است که مهدی(علیه السلام) آنان را به سزای اعمالشان می رساند.(46)

* * *

وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا (36)

از آنچه به آن آگاهی ندارید، پیروی نکنید. به دیگران بدگمان نباشید، کاری را که به درست بودن آن مطمئن نیستید، انجام ندهید، چیزی را که نمی دانید، نگویید، تهمت نزنید.

بدانید که در روز قیامت از گوش سؤال می شود: چه شنیدی و چرا شنیدی؟ از چشم سؤال می شود: چه دیدی و چرا دیدی؟

قلب، جایگاه اعتقادات انسان است، در روز قیامت درباره اعتقادات سؤال می شود، به چه چیزی اعتقاد داشتید و چرا؟

روز قیامت روز حسابرسی است و انسان ها باید جواب همه رفتارها و کردارهای خود را بدهند.

* * *

هر وقت سوار هواپیما می شوم، دوست دارم کنار پنجره بنشینم و به زمین نگاه کنم، وقتی از آسمان به زمین نگاه می کنم، عظمت جهان را بهتر می بینم، وقتی هواپیما از روی شهری می گذرد، خوب نگاه می کنم، از آن بالا، کوچکیِ انسان به چشم می آید، انسان ها آن قدر کوچک هستند که اصلاً به چشم نمی آیند، بعضی از آنان با یک دنیا غرور راه می روند و خبر ندارند ذرّه ای بیش نیستند.

* * *

6 - خوردن مال یتیم

7 - کم فروشی

8 - تهمت، بدگمانی، بدون علم و آگاهی سخن گفتن.

10 - غرور و تکبّر

تو مرا از این گناهان بزرگ نهی کردی، اگر من به این سخن تو عمل کنم، سعادت دنیا و آخرت را از آنِ خود کرده ام، این سخنان، حکمت هایی است که بر محمّد(صلی الله علیه وآله) نازل کردی تا برای مردم بیان کند.

بار دیگر از من می خواهی تا خدایان دروغین را نپرستم و از شرک دوری کنم، هر کس به تو شرک بورزد در روز قیامت از رحمت تو دور می شود و با خواری و ذلّت وارد جهنّم می شود.

ص:53

آنان این سؤال را می پرسی و آنان جوابی ندارند: «اگر دختر داشتن، عیب و ننگ است، پس چرا برای من دخترانی قرار داده اید؟».

تو خدای یگانه ای، هیچ فرزندی نداری، نه پسر نه دختر، انسان که فرزند دارد، یک روزی از بین می رود و فرزندش جای او را می گیرد. این یک قانون است. هر چیزی که فرزند داشته باشد، محکوم به فناست. تو هرگز فرزند نداری، برای همین هرگز پایانی نداری. تو همیشه بوده و خواهی بود.(48)

* * *

شریک داشته باشی.

* * *

همه موجودات می فهمند که کمبود دارند و به تو نیاز دارند، وقتی موجودی نقص های خود را می فهمد، تنها تو را از آن نقص ها پاک می داند. در واقع، او درک می کند کمبود دارد و برای ادامه حیاتش به تو که بی نیاز هستی نیازمند است. این معنای تسبیح اوست.

وقتی موجودی، وجود خود را درک کرد، می فهمد که تو این وجود را به او داده ای و تو او را آفریده ای. او درک می کند که وجود او از تو سرچشمه گرفته است، این معنای حمد اوست.

* * *

* * *

* * *

نزدیک است زیرا با مرگ هر انسان، مهلت او در این دنیا تمام می شود، مرگ خبر نمی کند و ناگهانی می رسد. فاصله قبر تا قیامت زیاد نیست.

روز قیامت که بر پا شود همه سر از خاک برمی دارند، آن روز حقیقت آشکار می شود، پرده های غفلت و لجاجت کنار رفته است، همه به یگانگی تو اعتراف می کنند، مؤمنان و کافران تو را ستایش می کنند، ولی ستایش کافران پذیرفته نیست، زیرا دیگر کار از کار گذشته است، کافران در آن روز به عذاب سختی گرفتار خواهند شد.

وقتی انسان ها از قبر بیرون می آیند، خیال می کنند که جز زمانِ اندکی در قبر نبوده اند حال آن که بعضی از آن ها میلیون ها سال در قبر بوده اند، به راستی چرا آنان چنین احساسی دارند؟ روح انسان بعد از مردن از این دنیای مادی خارج می شود، در آن دنیا، دیگر از شب و روز و گذر روزگار خبری نیست.

* * *

زیباتر است به زبان آورند، تندخویی نه تنها کافران را به راه نمی آورد، بلکه فرصتی به شیطان می دهد تا فتنه کند و دشمنی آنان را با مسلمانان زیادتر کند، آری، شیطان دشمن آشکار انسان است و تلاش می کند تا انسان ها را از راه هدایت دور کند.

تو دوست داری که مسلمانان به کافران چه بگویند و چه سخنی را به زبان آورند؟

به مسلمانان یاد می دهی تا با کافران چنین سخن بگویند: «خدا شما را بهتر می شناسد، اگر بخواهد به شما رحم می کند و اگر بخواهد شما را عذاب می دهد».

و این گونه به مسلمانان ادب در گفتار را آموزش می دهی.

نکته مهم این است که آن زمان، تعداد مسلمانان بسیار کم بود و نباید مسلمانان دشمنی کافران را زیادتر می کردند، باید با آنان مدارا می کردند، چند سال بعد که پیامبر به مدینه هجرت کرد و حکومت تشکیل داد، از او خواستی تا به جنگ کافران برود و بُت پرستی را نابود سازد و کعبه را از همه بُت ها پاک نماید.

* * *

اکنون با پیامبر سخن می گویی: «ای محمّد ! من تو را برای هدایت مردم فرستادم، من از تو نمی خواهم آنان را مجبور به ایمان کنی، بگذار آنان به راه خود بروند، وظیفه تو تنها هدایت کردن است».

* * *

فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِیِّینَ عَلَی بَعْض وَآَتَیْنَا دَاوُودَ زَبُورًا (55)

مسلمانان دیگر با ادب و احترام با کافران رفتار می کردند، این باعث شد تا لحن کلام کافران عوض شود، آنان با مهربانی به مسلمانان می گفتند:

__ ای مردم ! ما شما را دوست داریم، امّا چرا دست از دین پدران و نیاکان خود برداشته اید و از محمّد پیروی می کنید؟

__ محمّد پیامبر خداست، خدا او را برای هدایت ما فرستاده است.

__ چگونه می شود انسانی مانند محمّد که از مال دنیا چیزی ندارد، پیامبر خدا بشود؟ چرا خدا یکی از ثروتمندان را به پیامبری نفرستاد؟ ما از یهودیان شنیده ایم که بعد از موسی(علیه السلام)هیچ پیامبری نخواهد آمد.

اکنون تو در این آیه جواب آنان را می دهی: «من به هر کس در آسمان ها و زمین است، شناخت دارم، می دانم چه کسی شایستگی پیامبری را دارد، چرا شما برتری انسان ها را به ثروت دنیا می دانید، برتری انسان ها به علم و دانشی است که من به آن ها داده ام، من بعضی از پیامبران را بر بعضی دیگر برتری دادم، به داوود کتاب زبور عطا کردم».

آری، تو از داوود(علیه السلام) می گویی تا به کافران مکّه بفهمانی سخن یهودیان باطل است، یهودیان به «زبور» که کتاب آسمانی داوود(علیه السلام) است ایمان داشتند، به راستی اگر بعد از موسی(علیه السلام) هیچ پیامبری نیامده است، پس چرا یهودیان به داوود(علیه السلام) اعتقاد دارند؟ داوود(علیه السلام) بیش از پنج قرن، پس از موسی(علیه السلام) به دنیا آمده است.

وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله) این آیه را برای کافران خواند، باید کافران به سراغ یهودیان می رفتند و به آنان می گفتند که چرا به ما دروغ گفتید؟ شما می گفتید بعد از

ص:64

موسی(علیه السلام) خدا هیچ پیامبری نفرستاده است، شما داوود را پیامبر می دانید حال آن که او پنج قرن بعد از موسی(علیه السلام) به دنیا آمده است، این تناقض آشکاری است !

* * *

* * *

مانند سوره های قرآن بیاورید.(52)

هیچ کس نتوانست حتّی یک آیه مانند قرآن بیاورد، هر کس که در قرآن تفکّر کند، می فهمد قرآن، نوشته بشر نیست.

تو از روی مهربانی، خواسته آنان را اجابت نکردی، زیرا اگر به سخن آنان گوش می دادی و آن معجزات را به محمّد(صلی الله علیه وآله)می دادی و آنان ایمان نمی آوردند، عذاب فوراً نازل می شد.

این قانون توست، اگر معجزه ای به درخواست کسانی نازل شود و آنان ایمان نیاوردند، نابودی آنان حتمی است، مانند قوم ثمود که از پیامبرشان صالح(علیه السلام)تقاضای شتری کردند که از دل کوه بیرون بیاید، این معجزه اتّفاق افتاد، باز هم آنان ایمان نیاوردند، پس عذاب تو نازل شد و همه آنان نابود شدند، آری، تو آن معجزات را فرستادی تا بر مردم اتمام حجّت کنی و آنان را از عذاب خود بیم دهی، امّا آنان راه کفر را در پیش گرفتند و ایمان نیاوردند.

* * *

من با خود فکر می کنم، قرآن بزرگترین معجزه توست، امّا آنان به قرآن ایمان نیاوردند، پس چرا عذاب بر آنان نازل نشد؟

قانون تو این بود: اگر خودِ مردم معجزه ای را به پیامبر پیشنهاد بدهند و آن معجزه نازل شود، باز ایمان نیاورند، عذاب فوراً فرا می رسد، امّا نازل شدن قرآن، پیشنهاد آنان نبود، تو خودت قرآن را معجزه محمّد(صلی الله علیه وآله) قرار دادی و آن را نازل کردی، مردم درخواست چنین پیشنهادی را نداشتند، پس اگر آن را انکار کنند، باز به آنان مهلت می دهی و در عذاب آنان شتاب نمی کنی.

ص:67

باخبرم، من رویایی را در خواب به تو نشان دادم، آن خواب امتحانی برای مردم است، در قرآن، درخت لعنت شده ای را ذکر کردم، آن درخت هم امتحانی برای مردم است، من مردم را از عذاب بیم می دهم امّا سخن من، جز بر طغیان آنان نمی افزاید».

پیامبر با شنیدن این آیه قلبش آرام شد، امّا به راستی ماجرای این خواب چیست؟ درخت لعنت شده ای که در قرآن ذکر شده است، چیست؟ ارتباط آن خواب و این درخت چیست؟

* * *

درخت لعنت شده !

من باید قرآن را بررسی کنم، ببینم که تو در آن چه کسانی را لعنت کرده ای؟

یهودیان، بُت پرستان، منافقان.

این ها سه گروه از انسان ها هستند که در قرآن لعنت شده اند و در زمان نازل شدن این آیه بودند، امّا کدام یک از آن ها وسیله امتحان مسلمانان هستند؟

مسلمانان از بُت پرستان و یهودیان بیزار هستند، فقط منافقان هستند که می توانند مردم را فریب بدهند و آنان را در فتنه اندازند، منافقانی که همراه با مردم نماز می خوانند، روزه می گیرند، امّا دل های آنان از نور ایمان خالی است. منافقان همان درخت لعنت شده می باشند، چرا تو از آنان به عنوان درخت یاد کردی؟ زیرا آنان گروهی یکپارچه می باشند، هدفشان یکی است و آن هدف، نابودی اسلام است، آنان شاخ و برگ دارند، یکی رهبر آنان می شود و دیگران از او پیروی می کنند، آنان دودمانی هستند که امّت اسلام به وسیله آن ها امتحان می شوند، هر خانواده ای از آنان که در میان مردم زندگی کنند،

ص:69

دین و دنیای آن مردم را فاسد می کنند.

* * *

تو از راز دل منافقان خبر داشتی، می دانستی که آنان برای آینده برنامه هایی دارند، آنان منتظرند تا پیامبر از دنیا برود تا نقشه های خود را عملی کنند.

آنان می خواهند مسیر این دین آسمانی را عوض کنند، تو علی(علیه السلام) را به عنوان جانشین پیامبر معرّفی کردی، امّا آنان می خواهند با علی(علیه السلام) دشمنی کنند و حقّ او را غصب کنند، آنان یکی را از میان خود به عنوان خلیفه مشخّص خواهند کرد و همه با او بیعت خواهند نمود.

آن خلیفه از منبر پیامبر بالا خواهد رفت و مردم را از راه مستقیم که همان راه ولایت علی(علیه السلام) است، دور خواهد کرد، این تعبیر خواب پیامبر است.

تو پیامبر را دلداری می دهی که ای محمّد ! ناراحت مباش ! این چیز تازه ای نیست، من می خواهم این گونه مردم را امتحان کنم، این سنّت من است، همه امّت هایی که قبل از تو بودند نیز امتحان شدند.

قوم موسی(علیه السلام) را به یاد آور ! آنان ادّعای ایمان می کردند ولی وقتی موسی(علیه السلام)چهل شب به کوه طور رفت، شخصی به نام سامری برای آنان مجسّمه ای به شکل گوساله ساخت و آنان گوساله پرست شدند. در امّت تو هم سامری ها وجود دارند، آنان فتنه ای بر پا می کنند و مردم را به گمراهی فرا می خوانند.

این مردم حقّ را می شناسند و ادّعای ایمان می کنند، آنان باید امتحان شوند، باید معلوم شود که راست می گویند یا دروغ؟ آیا آنان به راه حقّ و حقیقت پایبند می مانند یا بار دیگرسنّت های جاهلی را زنده می کنند؟

* * *

ص:70

پیامبر فهمید که بعد از مرگ او، خواب او تعیبر خواهد شد، بالا رفتن از این منبر، یعنی مقام خلافت !

کسانی مانند یزید خلیفه مسلمانان خواهند شد و جامعه را به سوی تباهی خواهند برد: بنی امیّه، بنی عبّاس و حکومت های ظلم و ستم، یکی پس از دیگری روی کار خواهند آمد.

تو دوازده امام را برای هدایت این مردم انتخاب کردی، آنان همانند درخت پاکی بودند که اطاعت از آنان، میوه سعادت را برای جامعه به همراه داشت، امّا مردم از آنان اطاعت نکردند و به گمراهی افتادند، این ماجرا ادامه پیدا می کند تا زمانی که مهدی(علیه السلام) ظهور کند.

* * *

ولایت علی(علیه السلام)، نعمت بزرگی برای امّت اسلامی بود، در سایه ولایت او، وحدت در جامعه شکل می گرفت و رستگاری جامعه حتمی بود، امّا پس از وفات پیامبر، مردم از ولایت علی(علیه السلام) سرپیچی کردند، آنان سنّت های جاهلی را دوباره زنده کردند و با ابوبکر بیعت کردند و گفتند چون او از همه ما پیرتر است، پس او را خلیفه خود می کنیم !

آیا سنّ زیاد ، می توانست ملاک انتخاب خلیفه باشد ؟ چرا آنان به دنبال سنّت های غلط روزگار جاهلیّت رفتند؟

وقتی علی(علیه السلام) با آنان از حقّ خود سخن گفت، مردم به او گفتند: «می دانیم که تو از همه ما به پیامبر نزدیک تر بودی ، امّا تو هنوز جوانی ! وقتی که پیر شدی نوبت تو هم می رسد ، آن روز ، هیچ کس با خلافت تو مخالفت نخواهد کرد».(54)

ص:71

علی(علیه السلام) آن روز، حدود سی سال داشت، مردم می دانستند که علی(علیه السلام)همه خوبی ها و کمال ها را دارد ، امّا برای آنان ارزش ریش سفید از همه خوبی ها بیشتر بود !

با رحلت پیامبر، مردم از پندارهای بی اساس جاهلیّت پیروی کردند، کسانی روی منبر پیامبر نشستند که شایستگی خلافت را نداشتند و جامعه را از رستگاری دور کردند، این حوادث، امتحانی برای مردم بود، فقط گروه اندکی در این امتحان سرفراز شدند، افرادی مثل سلمان، مقداد، ابوذر و عمّار.

* * *

سجده کنم که او را از خاک آفریدی؟ آیا آدم را بر من برتری دادی؟».

تو او را از درگاه خود راندی، وقتی او فهمید که از رحمت تو دور شده است، چنین گفت: «خدایا ! اگر به من تا روز قیامت فرصت بدهی، من فرزندان او را گمراه خواهم ساخت، فقط گروه اندکی از آنان از نیرنگ من نجات پیدا خواهند کرد».

تو به او فرصت دادی و به او چنین گفتی: «ای شیطان ! از درگاه من دور شو ! بدان هر کس از تو پیروی کند او را همراه تو به جهنّم می فرستم، بدان که شما برای همیشه در جهنّم خواهید بود. هر کس را که می توانی با صدای خویش تحریک کن، لشکر سواره و پیاده ات را بر آن ها گسیل کن، تمام توان و نیروی خود را به کار گیر ! در ثروت و فرزندانشان با آنان شریک باش، آنان را با وعده های دروغین سرگرم کن، آری، وعده های تو چیزی جز دروغ نیست. بدان که تو هرگز بر بندگان خوب من سلطه نمی یابی و آنان به دام تو گرفتار نمی شوند».

این حکایت شیطان و سخن تو با او بود، اکنون به محمّد(صلی الله علیه وآله)می گویی: «ای محمّد ! بندگان من وقتی با دسیسه های شیطان روبرو می شوند به من توکّل می کنند و از من می خواهند تا آن ها را نجات بدهم، همین که من آنان را یاری و حمایت کنم برایشان کافی است، شیطان هر کاری بکند نمی تواند بر بندگان خوب من مسلّط شود، من آنان را حمایت و یاری می کنم».

* * *

تو هرگز به شیطان آن قدرت را ندادی که بر بندگانت مسلّط باشد، شیطان فقط می تواند انسان را وسوسه کند، این خود انسان است که به شیطان جواب

ص:73

مثبت می دهد، کار شیطان فقط وسوسه است، انسان قدرت انتخاب دارد، می تواند سخن شیطان را نپذیرد، تو این توانایی را به او داده ای.

آری، تو شیطان را در وسوسه گری آزاد گذاشتی، امّا انسان را در مقابل او بی دفاع نگذاشتی، به انسان نعمت عقل دادی و فطرت پاک و عشق به کمال را در وجودش قرار دادی و فرشتگانی را مأمور کردی که الهام بخش او باشند و او را به سوی خوبی ها و زیبایی ها دعوت کنند.

* * *

به شیطان گفتی: «در ثروت و فرزندانشان با آنان شریک باش !»

معنای این جمله چیست؟

شیطان انسان را وسوسه می کند تا از راه حرام به ثروت دست یابد یا با ضایع کردن حقّ دیگران پولی به دست آورد، هر کس که به این وسوسه های شیطان گوش کند، شیطان در ثروت او شریک شده است.

غریزه شهوت یکی از راه های نفوذ شیطان است، شیطان انسان را به گناه زنا تشویق می کند، اگر کسی به این گناه آلوده شود و فرزندی متولّد شود، آن فرزند حرام زاده است، این گونه شیطان شریک فرزندان انسان می شود. اگر کسی فرزند خود را خوب تربیت نکند و او را به گناه و معصیت تشویق کند، باز هم شیطان را شریک خود نموده است.

* * *

الاِْنْسَانُ کَفُورًا (67) أَفَأَمِنْتُمْ أَنْ یَخْسِفَ بِکُمْ جَانِبَ الْبَرِّ أَوْ یُرْسِلَ عَلَیْکُمْ حَاصِبًا ثُمَّ لَا تَجِدُوا لَکُمْ وَکِیلًا (68) أَمْ أَمِنْتُمْ أَنْ یُعِیدَکُمْ فِیهِ تَارَةً أُخْرَی فَیُرْسِلَ عَلَیْکُمْ قَاصِفًا مِنَ الرِّیحِ فَیُغْرِقَکُمْ بِمَا کَفَرْتُمْ ثُمَّ لَا تَجِدُوا لَکُمْ عَلَیْنَا بِهِ تَبِیعًا (69) وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آَدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَی کَثِیر مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا (70)

تو آن خدایی هستی که در لحظه های بی کسی انسان را یاری می کنی، تو کشتی ها را روی دریا به حرکت در می آوری تا از فضل و بخشش تو طلب روزی کنند که تو بر بندگانت مهربان هستی، گاهی دریا طوفانی می شود و انسان دچار ترس و وحشت می شود، او مرگ را جلوی چشمان خود می بیند، اینجاست که همه خدایان دروغین را فراموش می کند و فقط تو را صدا می زند و از تو یاری می خواهد.

تو در حقّ او مهربانی می کنی و او را نجات می دهی، امّا وقتی او به ساحل می رسد، بار دیگر تو را فراموش می کند و از تو روی برمی گرداند، به راستی که انسان همواره ناسپاس است.

چرا انسان با خود فکر نمی کند که همواره خطرها حتّی در خشکی کنار اوست، آیا او از زلزله در امان است؟ زلزله ای که او را در زمین فرو ببرد، یا این که تندبادی سهمگین فرا برسد یا طوفان شن که همه چیز را نابود کند، اگر این عذاب ها فرا رسد، انسان هیچ یار و یاوری برای نجات خود نخواهد داشت.

چرا او فکر نمی کند، اگر یک بار دیگر سوار کشتی شود آیا از طوفان در امان است؟ طوفانی سهمگین که او را به خاطر کفر و نافرمانی اش، غرق کند.

ص:75

انسان هرگز در برابر این عذاب ها در امان نیست، کسی را هم ندارد تا از او دفاع کند و به تو اعتراض کند که چرا عذاب را نازل کردی، تو خدای این جهان می باشی، این خواست و اراده توست که بر جهان حاکم است، وقتی بندگانت راه کفر را در پیش می گیرند، به آنان مهلت می دهی، وقتی مهلت آنان به پایان رسید، عذاب را بر آنان نازل می کنی و هیچ کس حقّ اعتراض ندارد.

تو انسان را گرامی داشتی و مورد لطف و کرامت قرار دادی و در خشکی و دریا وسایل حمل و نقل برای او فراهم نمودی، از روزی های حلال و پاک به او دادی و او را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری دادی.

تو به انسان قدرت فکر و اندیشه دادی، به او استعدادهای زیادی دادی که می تواند به وسیله آن در طبیعت تصرّف کند و برای خود زندگی بهتری بسازد.

* * *

آیا به نعمت هایی که به من دادی فکر می کنم؟ آیا شکر نعمت های تو را به جا می آورم؟

برایم از کشتی و دریا و خطر غرق شدن سخن گفتی، به فکر فرو رفتم، یادم آمد که این داستان زندگی من است !

کشتی زندگی، دریای بلا و قصّه محبّت تو !!

من بر کشتی زندگی سوارم و به سوی هدف خود پیش می روم، هدف من ثروت بیشتر، قدرت بیشتر، شهرت بیشتر و...

من فقط و فقط به دنیا فکر می کنم، تو را فراموش می کنم و از یاد می برم، همه چیز من دنیا و ثروت دنیا می شود، برای خود بُت هایی می سازم، به پول،

ص:76

شهرت و قدرت خود اعتماد می کنم. خیال می کنم این ها به کار من می آیند.

ناگهان بلایی می رسد که اگر همه ثروت دنیا را هم داشته باشم، برایم فایده ای ندارد. کشتی زندگی من به خطر می افتد، خطر غرق شدن در دریای بلاها !

با چشم می بینم که دارم غرق می شوم، از همه جا نامید می شوم، می فهمم که فقط تو می توانی گره از کارم بگشایی، به سوی تو می آیم و تو را می خوانم.

با این که مدّت ها با تو قهر بودم، تو را صدا می زنم، با تو عهد می بندم که اگر مشکلم را برطرف کنی، بندگی تو کنم و از گناه دوری کنم.

تو با مهربانی پاسخم را می دهی، مرا از غرق شدن در میان دریای بلا نجات می دهی و کشتی زندگی من آرام می شود، به ساحل سلامت می رسم. چند روزی به یاد تو هستم، امّا بار دیگر دنیا برایم همه چیز می شود، عهد خود را با تو فراموش می کنم. تو در قرآن بارها مرا به یاد عهد و پیمانی که با تو بستم می اندازی، از من می خواهی به عهد خود با تو وفادار بمانم، خودت مرا یاری کن.

اکنون از تو می خواهم تا محبّت دنیا را از دلم بیرون کنی، دیگر نگذاری شیفته دنیا شوم، قلب مرا از آنِ خود کن و محبّت خودت را روزیم کن ! (55)

ص:77

آرزو می کنند که ای کاش میان آن ها و این پرونده فاصله زیادی بود. جهنّم در انتظار آن ها می باشد.

* * *

تو در این آیه چنین گفتی: «روز قیامت هر گروهی را با پیشوایشان فرا می خوانیم».

به راستی منظور تو از این سخن چیست؟

شعیب هم همین سؤال را داشت، او اهل کوفه بود و در بازار کوفه خرما می فروخت، یک سال به مدینه سفر کرد و به خانه امام صادق(علیه السلام) رفت و چنین گفت:

__ آقای من ! من در یک آیه از قرآن خیلی فکر کردم و به نتیجه ای نرسیدم، دوست دارم شما آن را برایم معنا کنید.

__ ای شعیب ! کدام آیه را می گویی؟

__ آنجا که خدا می گوید: «روز قیامت هر گروهی را با پیشوایشان فرا می خوانیم».

__ ای شعیب ! خدا هر نسلی از این امّت را با رهبر و امامش فرا می خواند.

__ یعنی کسانی که در زمان پیامبر بودند، با پیامبر فرا خوانده می شوند، کسانی که در زمان علی(علیه السلام) بودند، با علی(علیه السلام) و کسانی که در زمان حسن(علیه السلام)بودند، با حسن(علیه السلام) فراخوانده می شوند، همین طور مردم هر زمانی با امام زمان خویش محشور می شوند.

__ آری.(56)

* * *

ص:79

بندگان خوب تو همراه با امام یا پیامبر زمان خود به پیشگاه تو می آیند و همراه با آنان از روی پل صراط عبور می کنند و به بهشت می روند.

اماکسانی که در دنیا از رهبران باطل پیروی می کردند، همراه آنان فراخوانده می شوند، فرشتگان آنان را همراه با رهبرانشان به جهنّم می برند، آری، سرانجام کسانی که از رهبران باطل پیروی کردند، چیزی جز آتش سوزان نیست.

این قانون توست: سرنوشت انسان را پیروی او از رهبران معیّن می کند، خوشا به حال کسی که از رهبران آسمانی اطاعت می کند.

تو را سپاس می گویم که به من توفیق دادی و نور ایمان را در قلب من قرار دادی و مرا پیرو محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) قرار دادی، من ولایت علی(علیه السلام) و یازده امام بعد از او را قبول کردم، امامت، ادامه نبوّت است، امروز هم ولایت مهدی(علیه السلام) را باور دارم.

* * *

به راستی چرا پیروی از امام این قدر مهم است؟ چرا سرنوشت هر انسانی را پیروی انسان از امام زمانش تعیین می کند؟

به یاد خاطره ای افتادم: قطار به سوی مشهد در حرکت بود و من روی صندلی خود نشسته بودم و مطالعه می کردم. وقتی کتاب تمام شد از کوپه بیرون آمدم تا به سایر کوپه ها سر بزنم. می خواستم با مردم گفتگویی داشته باشم.

شبِ جالبی بود. با افراد زیادی گفتگو کردم، فضای هر کوپه با دیگری فرق داشت. مثلاً در یک کوپه بحث داغ سیاسی بود و در کوپه دیگر، سخن از بازی

ص:80

فوتبال بود.

در کوپه ای هم عدّه ای مشغول دیدن فیلم بودند و در جای دیگر، گروهی مباحث دینی داشتند. آن شب به ده کوپه سر زدم، در آخرین کوپه، همه خوابیده بودند.

نگاه به ساعتم کردم، دیدم که ساعتی است در میان مسافران پرسه زده ام، دیگر باید به کوپه خود بازگردم.

وقتی به کوپه خود آمدم به فکر فرو رفتم. هرکدام از مسافران کاری می کردند; امّا در عین حال، آن ها همه به سوی یک هدف در حرکت بودند.

مقصد همه ما مشهد بود، مهم این نبود که چه می کردیم، مهم این بود که همه ما در قطاری بودیم که به مشهد می رفت.

در آن لحظه بود که فهمیدم چرا تو از ما خواستی در راه ولایت باشیم، از مهدی(علیه السلام) پیروی کنیم، تو از ما خواسته ای سوار قطار ولایت شویم، اگر در قطار ولایت باشیم، خواب و تفریح و غذا خوردن ما هم زیبا می شود.

امان از آن وقتی که سوار قطار رهبریِ باطل شویم ! اگر در آن قطار، تمام شبانه روز هم مشغول عبادت باشیم، فایده ای ندارد.

وقتی سوار چنین قطاری شده باشم، دیگر شیطان کاری به نماز و عبادت من ندارد، زیرا من در قطار هر کاری کنم، سرانجام به جهنّم می رسم، شیطان می داند این قطار به کجا می رود.

اکنون می فهمم چرا تو درباره ولایت سفارش ویژه ای کرده ای، اگر کسی در این دنیا عمر طولانی کند و سالیان سال، عبادت خدا را به جا آورد و نماز بخواند و روزه بگیرد و به اندازه کوه بزرگی، صدقه بدهد و هزار حجّ هم به جا

ص:81

آورد و سپس در کنار خانه خدا مظلومانه به قتل برسد، با این همه اگر ولایت مهدی(علیه السلام) را انکار کند، وارد بهشت نخواهد شد، زیرا او پیرو رهبران دروغین شده است و برای حسابرسی همراه آنان فرا خوانده خواهد شد.(57)

* * *

وَضِعْفَ الْمَمَاتِ ثُمَّ لَا تَجِدُ لَکَ عَلَیْنَا نَصِیرًا (75)

کافران مکّه برای مبارزه با اسلام از هر راهی وارد شدند، آنان مدّتی پیامبر و یارانش را اذیّت و آزار کردند، به پیامبر سنگ پرتاب کردند و او را جادوگر و دیوانه خطاب کردند، مسلمانان را شکنجه های سخت دادند، امّا هرگز موفّق نشدند به هدف خود برسند، پیامبر با تمام نیرو به رسالت خود می پرداخت و روز به روز بر تعداد مسلمانان افزوده می شد.

سرانجام آن ها تصمیم گرفتند با پیامبر گفتگو کنند، آن ها از پیامبر خواستند تا در بعضی موارد سخت گیری نکند و به بُت ها احترام بگذارد.

پیامبر که از هر فرصتی برای هدایت مردم استفاده می کرد، به فکر فرو رفت، او با خود اندیشید که اگر پیشنهاد کافران را بپذیرد، شاید در امر تبلیغ دین اسلام موفّق تر شود و بتواند مردم بیشتری را به سوی اسلام جذب کند.

اینجا بود که تو به یاری پیامبر خود آمدی و نگذاشتی او به کافران گرایش مصلحتی پیدا کند. این سخن تو با پیامبر است: «ای محمّد ! نزدیک بود که کافران تو را فریب دهند، من از تو خواسته بودم که به بُت ها اعتنا نکنی، امّا کافران می خواستند تو را از این سخن من غافل کنند و تو به آنان سخنی بگویی که من نگفته ام و آن وقت آنان تو را به دوستی خود می گرفتند، اگر من تو را ثابت قدم نمی ساختم، نزدیک بود به سوی آنان گرایش پیدا کنی، اگر چنین می کردی، تو را در دنیا و آخرت، دو برابر دیگران مجازات می کردم و تو در برابر خشم من هیچ یار و یاوری برای خود نمی یافتی».

آری، تو پیامبر را یاری کردی و نگذاشتی به کافران علاقه مند شود، این مطلب ضربه ای به عصمت او نمی زد زیرا تو او را از این کار حفظ کردی و

ص:83

معنای عصمت هم همین است.

عصمت یعنی تو پیامبر را از گناه و معصیت، دور می کنی !

یک فکر و اندیشه ای به ذهن پیامبر رسیده بود. تو پیامبر را از آن فکر دور کردی و خطر آن را برای او بیان کردی.

* * *

عذابی آسمانی بر مردم مکّه نازل نشد؟ مگر مردم مکّه باعث نشدند که پیامبر از مکّه بیرون برود، پس تو به قانون خود عمل نکردی؟ چرا عذاب را بر آنان نازل نکردی؟

وقتی مطالعه و تحقیق می کنم متوجّه می شوم که پیامبر با علاقه و خواست خود به مدینه رفت، قبل از هجرت پیامبر، مردم مدینه از پیامبر دعوت کردند که به شهر آنان برود، آن ها با پیامبر بیعت کرده بودند که تا پای جان از پیامبر دفاع کنند.

وقتی شرایط زندگی بر پیامبر فشار آورد، پیامبر تصمیم گرفت تا از مکّه به مدینه هجرت کند. آری، پیامبر بعد از خارج شدن از مکّه، آواره کوه و بیابان نشد، بلکه به شهری رفت که مشتاقان زیادی در انتظار او بودند.

کاری که کافران مکّه کردند این بود که آنان می خواستند مانع هجرت پیامبر شوند، آنان تصمیم گرفته بودند که پیامبر را به قتل برسانند، امّا موفّق به این کار نشدند، در شب هجرت پیامبر، علی(علیه السلام) جای پیامبر خوابید و پیامبر به سوی مدینه حرکت کرد.

* * *

* * *

در این آیه به نمازهای پنج گانه اشاره کرده ای، وقتی که خورشید به وسط آسمان می رسد، وقت خواندن نماز ظهر و عصر فرا می رسد، این دو نماز را تا قبل از غروب آفتاب باید خواند.

بعد از آن وقت نماز مغرب و عشاء فرا می رسد، این دو نماز باید در شب خوانده شود، از وقت غروب آفتاب تا نیمه شب وقت خواندن این دو نماز است.

هنگامی که سپیده در افق می دمد و شب به پایان می رسد، وقت خواندن نماز صبح است. (در این آیه از نماز صبح به «قرآن سپیده» تعبیر کردی، منظور از آن، نماز صبح است زیرا در نماز، قرآن خوانده می شود، در رکعت اوّل و دوم، سوره حمد و یک سوره دیگر قرآن خوانده می شود).

نماز صبح از سپیده دم تا طلوع آفتاب وقت دارد، امّا بهتر است من وقتی نماز صبح را بخوانم که سپیده صبح در افق می دمد، در آن وقت فرشتگان شب به آسمان می روند و فرشتگان روز به سوی زمین می آیند، اگر من در آن وقت نماز صبح را بخوانم، هم فرشتگان شب و هم فرشتگان صبح مرا در حال عبادت می بینند و این فضیلت بزرگی است.(58)

* * *

است، نماز شب را بخوان، باشد که من «مقام محمود» را به تو عطا کنم !

* * *

تو خواندن نماز شب را بر پیامبر واجب کردی، پیامبر باید هر شب از خواب بیدار می شد و نماز شب را می خواند، امّا تو خواندن این نماز را بر من مستحب کردی.

تو به پیامبر وعده دادی که به او مقام محمود عطا کنی، به راستی منظور از مقام محمود چیست؟

مقام محمود، یعنی مقام شایسته، مقامی بزرگ که تو به پیامبر می دهی، منظور از آن، همان مقام شفاعت است.

ماجرای شفاعت پیامبر در روز قیامت شنیدنی است:

* * *

روز قیامت فرا می رسد و همه انسان ها سر از خاک برمی دارند، کوه ها متلاشی شده است، همگان را ترس و اضطراب فرا گرفته، مردم در صحرای قیامت جمع شده اند و تشنگی بر همه غلبه کرده است. گرمای شدید به گونه ای است که نفس کشیدن بر همه سخت شده است.

هر کس با خود فکر می کند که سرانجام من چه خواهد شد؟ آیا خواهم توانست به سلامت از پل صراط عبور کنم؟

مردم به سوی آدم(علیه السلام) می روند تا برای آن ها شفاعت کند امّا آدم(علیه السلام) نمی پذیرد، نزد نوح(علیه السلام) می روند او آن ها را به پیامبران بعد از خود راهنمایی می کند.

سرانجام نزد عیسی(علیه السلام) می روند، از او می خواهند آن ها را شفاعت کند، عیسی(صلی الله علیه وآله) به آنان می گوید: «نزد محمّد(صلی الله علیه وآله) بروید، او برای همه شفاعت می کند.

ص:87

مردم نزد محمّد(صلی الله علیه وآله) می روند و از او طلب شفاعت می کنند، محمّد(صلی الله علیه وآله) به آنان می گوید: همراه من بیایید !».

از دور بهشت هویداست، درهای بهشت بسته است، محمّد(صلی الله علیه وآله) مقابل درِ رحمت، به سجده می افتد، زمانی می گذرد، صدایی به گوش همه می رسد: «ای محمّد ! من خدای تو هستم، سرت را از سجده بردار و هر کس را می خواهی شفاعت کن که من امروز شفاعت تو را می پذیرم، من به تو وعده مقام محمود را داده بودم».(59)ش

* * *

خواندن نماز شب را بر من مستحب کردی، می دانم خیلی دوست داری من شب ها از بستر برخیزم و این نماز را بخوانم، امّا نماز شب را چگونه باید بخوانم؟

ساده ترین راه خواندن نماز شب این است:

اول: چهار نماز دو رکعتی می خوانم، مثل نماز صبح. (به این نمازهای چهارگانه نافله شب می گویند).

دوم: دو رکعت نماز دیگر مثل نماز صبح می خوانم. (اسم این نماز، نماز شَفع است).

سوم: اکنون یک رکعت نماز می خوانم. نمازی که یک رکعت بیشتر ندارد. (به این نماز، نماز وتر می گویند).

امّا چگونه این نماز یک رکعتی را بخوانم؟

1 - الله اکبر می گویم و حمد و سوره می خوانم.

2 - قنوت می گیرم و چهل مؤمن را دعا می کنم، البتّه منظور از مؤمن، کسی

ص:88

است که به خدا و پیامبر و امامان اعتقاد دارد. من می توانم به زبان فارسی نیز چنین بگویم: «خدایا ! پدرم، مادرم، پدربزرگم، مادربزرگم، عمویم، برادرم، خواهرم.... را ببخش» و اسم برادران، خواهران و دوستان خود را ببرم و برای آنان از خدا طلب بخشش می کنم. بعد برای همه مؤمنان دعا کنم، مثلاً بگویم: «خدایا همه مؤمنان را ببخش».

اگر فرصت من کم بود، فقط همین جمله را می گویم: «خدایا همه مؤمنان را ببخش».

3 - هفتاد بار «اَستَغفِر الله» می گویم، (می توانم هفت بار هم بگویم).

4 - سپس سیصد مرتبه «الهی العفو» بگویم، به جای آن می توانم سیصد مرتبه به فارسی بگویم: «خدایا ! مرا ببخش». اگر فرصت نداشتم می توانم فقط سه بار بگویم.

5 - بعد از قنوت به رکوع و سجده می روم، بعد از سجده دوم، تشهّد و سلام می دهم، حالا به سجده می روم و ذکر «استغفر الله» را تکرار می کنم. بهتر است هفتاد بار این ذکر را بگویم.

* * *

چند تذکّر لازم را در اینجا می نویسم:

1 - اگر فرصت کمی دارم، می توانم به جای یازده رکعت، فقط سه رکعت نماز بخوانم. (یک نماز دو رکعتی و یک نماز یک رکعتی).

2 - وقت خواندن نماز شب از نیمه شب شروع می شود، اگر عادت دارم، شب ها دیر می خوابم، می توانم همان نیمه شب، قبل از خواب نماز شب را بخوانم. (اگر به اذان ظهر، دقیقاً یازده ساعت و پانزده دقیقه اضافه کنم، زمان

ص:89

نیمه شب را به دست آورده ام).

3 - کسی که می داند وقتی شب بخوابد، به راحتی بیدار نمی شود، می تواند نماز شب را همان اوّل شب بخواند.

4 - نماز شب هرچه به وقت سحر نزدیک تر باشد، ثواب بیشتری دارد.

5 - شما می توانید جزئیّات بیشتر نماز شب را در کتاب های دیگر مطالعه کنید، امّا همه این جزئیّات، مستحب است، مهم این است که شما در دل شب یازده رکعت نماز بخوانید و با خدا خلوت کنید.

* * *

نماز شب آثار زیادی دارد، در اینجا اشاره ای کوتاه به آثار آن می کنم:

نماز شب انسان را از گناه باز می دارد و توفیق ترک گناه می دهد، باعث بخشش گناهان می شود، مشکلات و گرفتاری ها را رفع می کند، سبب رضایت خدا می شود، قلب را نورانی می کند، دعا را مستجاب می کند، رزق و روزی را زیاد می کند، عمر را طولانی می کند و بلاها را دور می گرداند، سبب می شود تا در روز قیامت بتوان به سلامت از پل صراط عبور کرد.(60)

ص:90

پیامبر از این ماجرا باخبر شد، او از علی(علیه السلام) خواست تا زود خود را به مکّه برساند و پرچم را از او بگیرد و در شهر فریاد بزند: «امروز روز مهربانی است».

درست است که مردم این شهر به پیامبر بارها سنگ زدند، او را جادوگر و دیوانه خواندند و بر سرش خاکستر ریختند و یارانش را شکنجه کردند، امّا او پیامبر مهربانی است، اگر آنان پشیمان شوند و از دشمنی با حقّ دست بردارند، او همه را می بخشد.

آری، امروز روز مهربانی است.

پیامبر به نزدیکی مکّه رسید، او می خواهد وارد شهر مکّه شود، تو این آیه را بر او نازل کردی، این دعایی است که تو به او یاد می دهی تا در این لحظات حساس بخواند: «خدایا ! مرا به شایستگی وارد این شهر کن و با شایستگی از این شهر خارج کن ! خدایا ! به من نیرویی عطا کن تا در این کار مرا یاری کند».

* * *

من در زندگی باید این دعا را بخوانم، وقتی می خواهم کار مهمّی را آغاز کنم چنین بگویم: «بارخدایا ! از آغاز تا پایان این کار به من شایستگی عطا کن، لطف خودت را بر من نازل کن تا این کار من، سبب رضایت و خشنودی تو گردد، نگذار هوای نفس و شیطان بر من غلبه کنند، نگذار این کار من، مایه خوشحالی شیطان باشد ! به من نیرویی ببخش که مرا یاری کند».

* * *

سپس پیامبر وارد شهر مکّه شد و کنار کعبه آمد، بُت ها را با عصای خویش به زمین افکند بعد از آن وارد کعبه شد، همه بُت های آنجا را هم واژگون ساخت.

اکنون نوبت بُتی بزرگ بود که بر بالای بام کعبه ایستاده بود !

«هُبَل» !

بزرگ ترین و مهمّ ترین بُت شهر مکّه !

این بُت به شکل انسان بود و از سنگ «یاقوت سرخ» درست شده بود.

این بُت همان بُتی است که در جنگ «احد» مشرکان نام او را می بردند، آن جنگ در سال سوم هجری روی داد، مسلمانان ابتدا پیروز میدان بودند، امّا در مرحله دوم جنگ شکست خوردند، آن روز وقتی ابوسفیان احساس پیروزی کرد فریاد برآورد: «ای هبل ! سربلند و سرافراز باشی».

امروز روز سرنگونی این بُت است !

پیامبر بر بالای بام کعبه رفت، این بُت آن قدر بزرگ بود که پیامبر به تنهایی نمی توانست آن را سرنگون کند.

علی(علیه السلام) کجاست؟

او علی(علیه السلام) را صدا زد، علی(علیه السلام) به بالای بام کعبه آمد، پیامبر نشست و از علی(علیه السلام)خواست روی شانه های او قرار گیرد.

پیامبر از جا بلند شد، علی(علیه السلام) روی شانه های پیامبر ایستاد و بُت «هبل» را به پایین انداخت، همان لحظه جبرئیل نازل شد و این آیه را برای پیامبر خواند: «ای محمّد ! بگو حقّ آمد و باطل نابود شد، همانا باطل سرانجام نابودشدنی است».

پیامبر با صدای بلند این آیه را خواند، همه مردم نگاه کردند، هبل جلو

ص:93

چشمشان قطعه قطعه شد، این مردم سال های سال این بُت را پرستیده بودند، بزرگان مکّه آنان را از خشم او ترسانده بودند، این مردم چقدر فرزندان خود را به پای این بُت قربانی کرده بودند ! اکنون قطعه های این بُت روی زمین افتاده است، مسلمانان می آیند و به آن لگد می زنند.

پیامبر دستور داد تا قطعه های این بُت را نزدیک چاه زمزم، کنار دری که به «درِ بنی شَیبه» نام داشت دفن کنند تا وقتی مسلمانان در طول تاریخ برای طواف کعبه می آیند، این بُت را لگدمال کنند. (در ساخت و ساز مسجد الحرام، درِ بنی شیبه از جای قبلی خود خیلی عقب تر رفته است، اگر من جایِ اصلی چاه زمزم را پیدا کنم، بعد رو به کعبه بایستم، تقریباً ده متر به سمت چپ بروم، آنجا محلّ دفن هبل است).

هر بار که به مکّه می روم، دوستان خود را به جایی می برم که این بُت دفن شده است و همه آنجا را لگد می زنیم، شاید بیدار شویم، شاید بُت های درون خود را هم لگدمال کنیم، شاید از ثروت و شهرت و... که بُت ما شده است، جدا شویم و به سوی تو رو کنیم.

* * *

روزی نزد استاد خود رفته بودم، او به من رو کرد و گفت: «آیا می دانی بر روی بازوی مهدی(علیه السلام) چه نوشته شده است؟». من نمی دانستم، امّا استاد هم به من جواب نداد، او دوست داشت من خودم جواب را پیدا کنم.

مطالعه کردم و به جواب پی بردم، بر روی بازوی مهدی(علیه السلام)همین آیه 81 سوره اِسرا نوشته شده است: «حق آمد و باطل نابود شد، همانا باطل، نابودشدنی است». می دانستم که این یک معجزه آسمانی است، امّا

ص:94

می خواستم بدانم چرا از میان همه آیه های قرآن، این آیه انتخاب شده است؟

باید به مطالعه و تحقیق ادامه می دادم...

* * *

امام عسکری(علیه السلام) در زمان حکومت عبّاسی زندگی می کرد، حکومت عباسی می دانست که فرزند امام عسکری(علیه السلام)، همان مهدی موعود است و مهدی(علیه السلام)روزی به همه حکومت های باطل پایان خواهد داد.

حکومت دستور داده است تا هر طور شده است از تولّد مهدی(علیه السلام)جلوگیری شود و به همین منظور، زنان زیادی را به عنوان جاسوس استخدام کرده بود. این جاسوسان هر روز به خانه امام عسکری(علیه السلام) می رفتند و همسر او را زیر نظر داشتند. همسر امام عسکری(علیه السلام)، نرجس نام داشت. وظیفه جاسوسان این بود که اگر اثری از حاملگی در نرجس دیدند سریع گزارش بدهند.

این جاسوسان، زنان معمولی نبودند، آن ها زنان قابله بودند، زنانی که فقط با نگاه کردن به چهره یک زن می توانستند تشخیص بدهند که نرجس حامله است یا نه. آن ها می توانستند حتّی هفت ماه قبل از تولّد یک نوزاد، حاملگی مادر او را بفهمند.

حکومت نقشه هایی در سر داشت و می خواست هر وقت نرجس حامله شد هرچه زودتر او را همراه با فرزندش به قتل برساند. حکومت می خواست نقش فرعون را بازی کند، مگر فرعون هفتاد هزار نوزاد پسر را به قتل نرساند؟ فرعون وقتی خبردار شد موسی(علیه السلام) به زودی به دنیا می آید و حکومت او را نابود می کند، هر پسری را که از بنی اسرائیل به دنیا می آمد، به قتل می رساند.

ص:95

* * *

وقتی تو بخواهی کاری را انجام بدهی، هیچ کس نمی تواند مانع بشود، شب نیمه شعبان مهدی(علیه السلام) به دنیا آمد، تو وعده آمدن او را به همه پیامبران داده بودی، وعده تو هرگز دروغ نمی شود.

حکیمه، خواهر امام عسکری(علیه السلام) بود، او مهدی(علیه السلام) را در آغوش گرفت تا او را نزد امام عسکری(علیه السلام) ببرد، حکیمه به بازویِ راست مهدی(علیه السلام) نگاه می کند، می بیند که با خطّی از نور آیه 81 سوره «اسرا» بر آن نوشته شده است: «حق آمد و باطل نابود شد، همانا باطل، نابودشدنی است».(61)

حکیمه در فکر فرو رفت، به راستی چه رازی در این آیه است که بر بازوی مهدی(علیه السلام) نوشته شده است؟

وقتی بُت هُبَل از بالای کعبه بر زمین افتاد، پیامبر این آیه را خواند، مهدی(علیه السلام)همان کسی است که روزی همه بُت های جهان را نابود می کند، بُت هایی که بشر با دست خود ساخته یا با ذهن خود آفریده است و آن ها را پرستش می کند.

تو فرمان دادی تا فرشتگان این آیه را بر بازوی مهدی(علیه السلام)بنویسند تا همه بدانند که این دست و بازو با همه دست ها فرق می کند، این دست، همان دستی است که پایان همه سیاهی ها را رقم خواهد زد.(62)

* * *

اکنون از قرآن سخن می گویی، تو قرآن را مایه شفا و رحمت برای مؤمنان قرار دادی. انسان در زندگی این دنیا دچار غفلت می شود و راه هدایت و رستگاری را گم می کند، قرآن پرده های غفلت را از روی قلب و جان آدمی برمی دارد و سبب هشیاری او می شود و راه سعادت را به او نشان می دهد. آرامش را که گمشده بشر است به او عطا می کند.

قرآن قلب آدمی را از جهل و نادانی شفا می دهد، قرآن برای زندگی فردی و اجتماعی برنامه دارد، جامعه ای که به دستورات قرآن عمل کند، از آسیب ها و بی عدالتی ها به دور می ماند، آری، قرآن مایه شفا و رحمت برای کسانی است که به آن ایمان بیاورند و به دستورات آن عمل کنند.

البتّه همین قرآن برای کافران و ستمکاران جز زیان چیزی نمی افزاید، تو به آنان حقّ انتخاب دادی، آنان تصمیم گرفته اند که راه کفر را پیش گیرند، تو هرگز کسی را مجبور به ایمان نمی کنی، مهم این بود که سخن تو را بشنوند و پیام تو را درک کنند، پس از آن تو آنان را به حال خود رها کردی تا در طغیان و سرکشی خود سرگردان شوند، این گونه بود که سخن تو جز بر خسران آنان نیفزود، آنان حقّ را شناختند و با آن دشمنی کردند.

ص:97

خواهم آورد، بلا و سختی ها را برایم می فرستی، آن نعمت ها را از من می گیری و من ناامید می شوم، من خودم را همه کاره می دانستم، حالا می بینم که هیچ کاری نمی توانم انجام بدهم، همه اسباب ظاهری از کار افتاده اند، پول، شهرت و قدرت دیگر نمی توانند به من کمک کنند، ناامید از همه جا می شوم و افسرده و ناراحت در گوشه ای می نشینم.

این ماجرای من است، غرور و فراموشی در هنگام نعمت ها، یأس و ناامیدی در هنگام سختی ها.

امّا اگر بنده مؤمن تو باشم، اگر دلم به نور ایمان روشن شده باشد، وقتی تو نعمتی را به من می دهی، هرگز آن را از خود نمی دانم، همچون سلیمان(علیه السلام) که تو،به او پادشاهی بزرگی دادی، من نیز می گویم: «هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی: این ها همه از فضل و رحمت خدای من است».(63)

من شکر نعمت های تو را به جا می آورم، سر به سجده شکر می گذارم، به کوچکی و ناتوانی خود اعتراف می کنم.

و وقتی تو آن نعمت ها را از من می گیری، ناامید نمی شوم، افسرده نمی گردم، می دانم تو مرا دوست داشتی، تو مصلحت و خیر مرا بهتر از من می دانی، به رضای تو راضی می شوم، لبخند می زنم، باور دارم که خودم روزی می فهمم که راز این بلا و سختی چه بوده است.

می دانم که من فقط در کوره بلا است که می توانم از ضعف ها و کاستی های خود آگاه شوم و به اصلاح آن ها بپردازم، بلا بد نیست، بلا باعث می شود تا از دنیا دل بکنم و بیشتر به یاد تو باشم و به درگاهت رو آورم و تضرّع کنم.

اگر بلا نباشد دل من برای همیشه اسیر دنیا می شود، ارزش من کم و کم تر

ص:99

می شود، این بلاست که دل مرا آسمانی می کند.

شاید امروز نعمتی را از من گرفتی، امّا در عوض، یادِ خودت را به من عطا کردی، تو می خواستی من غافل نشوم، مرا این گونه بیدار کردی.

* * *

ارزانی می کنی. گاهی هم عملی بزرگ و زیبا را من با نیّت غیر تو انجام می دهم، تو هرگز آن عمل را از من قبول نمی کنی.

* * *

اکنون می خواهم دو ماجرا را نقل کنم:

ماجرای اوّل برای کسی است که نیّت او خالص نیست و تو عمل او را نمی پذیری: روز قیامت فرا می رسد، موقع حسابرسی است، نوبت به حسابرسی شهدا می رسد. عدّه زیادی از شهدا که به خاطر تو جهاد کرده اند به سوی بهشت می روند، آن ها می توانند دوستان خود را شفاعت کنند، تو به آنان مقامی بس بزرگ عطا می کنی.

در این میان اسم شخصی را می خوانند تا برای حسابرسی بیاید، تو به او می گویی: «در دنیا چه کردی؟ چه عمل و کار خیری انجام داده ای؟».

او تعجّب می کند، اسم او در فهرست شهدا است امّا چرا تو با او این گونه سخن می گویی؟

او با کمال افتخار می گوید:

__ بارخدایا ! من در راه تو مبارزه نمودم و جان خویش را در این راه فدا کردم.

__ ای دروغگو ! آیا تو برای من به جبهه رفتی؟ آیا به خاطر من جنگیدی؟ من که از دل تو آگاه بودم، تو در هنگام جنگ و مبارزه، می خواستی شجاعت خود را به رخ همرزمان خود بکشی، تو می خواستی تا همه از تو با بزرگی یاد کنند، تو به خاطر اسم و رسم جنگ کردی.

اینجا است که آن شخص شرمنده می شود، آبروی او پیش همه رفت، همه از

ص:101

او به نام شهید یاد می کردند، چقدر از او احترام کرده بودند، امّا امروز تو او را دروغگو خطاب می کنی. آری، او شهیدِ راه نام و شهرت بوده است نه شهید راه تو !

تو به فرشتگان می گویی: «او را به جهنّم بیندازید».(65)

* * *

ماجرای دوم درباره کسی است که تو از نیّت او آگاه هستی و کار او را قبول می کنی، هر چند مردم کار او را ناپسند بدانند: مردی که زیاد به مسافرت می رفت، او با دوستانش به شهرهای مسیحی نشین برای تجارت سفر می کرد. وقتی به آن شهرها می رسید، جایی برای نماز خواندن پیدا نمی کرد. یک بار او موقع نماز به کلیسا رفت، کلیسا پر از جمعیّت بود، آن ها مشغول عبادت خود بودند و به سوی قبله خود (بیت المقدس در فلسطین) دعا می خواندند. او گوشه خلوتی را پیدا کرد و به سوی کعبه نماز خواند.

وقتی او از کلیسا بیرون آمد، دوستانش طور دیگر به او نگاه کردند، تصوّر کردند او دست از دین اسلام برداشته است و مسیحی شده است، او به آن ها گفت من برای خواندن نماز به آنجا رفتم، آن ها سخن او را باور نکردند، آخر چه کسی برای خواندن نماز به کلیسا می رود؟

مدّتی گذشت، آنان به مدینه بازگشتند، او نزد امام صادق(علیه السلام)رفت و از او درباره این ماجرا سؤال کرد. امام در جواب چنین فرمودند: «در آنجا نماز بخوان».

همه از شنیدن این سخن تعجّب کردند، یکی پرسید:

__ آقای من ! وقتی مسیحیان در کلیسا هستند و دارند دعا می خوانند، آیا من

ص:102

می توانم نماز خودم را بخوانم؟

__ مگر قرآن را نخوانده ای؟ جواب تو در آیه ای از قرآن آمده است؟

__ کدام آیه را می گویید؟

__ آیه 84 سوره اسرا، آنجا که خدا می گوید: «هر انسانی بر اساس نیّت خود عمل می کند»، به کلیسا برو و به سوی کعبه نماز بخوان و آن ها را رها کن !

وقتی این سخن امام صادق(علیه السلام) را خواندم به فکر فرو رفتم، وقتی من به جایی می روم که مسجدی وجود ندارد، می توانم به کلیسا بروم و نماز بخوانم، دوستان از کلیسا رفتن من تعجّب می کنند، شاید بگویند که من می خواهم مسیحی شوم، امّا تو که از قلب من آگاه هستی، تو که می دانی نیّت من چیست، تو به نیّت من نگاه می کنی و مردم به عمل من ! (66)

* * *

توست، قبلاً نبوده است، تو جسم را آفریدی، امّا آیا روح من، همیشه بوده است؟ اگر روح تو در من دمیده شده است، آیا روح من جاودانه است؟ آیا همیشه بوده است؟ آیا روح من مانند تو ابدی است؟

* * *

اکنون جواب این سؤال مرا در جمله ای کوتاه می دهی: «ای محمّد ! درباره روح از تو می پرسند، به آنان بگو که روح از امر من است، من فرمان دادم و روح خلق شد، روح، مخلوق و آفریده من است. مقدار کمی از دانش شناخت روح به شما داده شده است».

* * *

به این سخن تو فکر می کنم، می فهمم که تو ابتدا جسم آدم(علیه السلام) را از گِل آفریدی، سپس «روح آدم» را خلق نمودی تو این «روح» را بر همه مخلوقات خود برتری دادی، در واقع روح انسان بود که سرآمد همه آفرینش شد. تو این روح را در جسم آدم قرار دادی.

این روح، قبل از خلقت آدم(علیه السلام) وجود نداشت. یعنی هزاران سال، تو بودی و این روح نبود.

در سوره حجر آیه 29 چنین گفتی: «به فرشتگان گفتم وقتی روح خود را در آدم دمیدم، بر او سجده کنید». در اینجا می گویی روح انسان را آفریدی. برای من سؤال پیش می آید: اگر تو روح خودت را در انسان دمیدی، دیگر این روح نمی تواند به دست تو خلق شده باشد ! این روح باید جاودانه و همیشگی باشد ! آیا کسی می تواند به من کمک کند تا مفهوم این دو آیه را بهتر بفهمم؟

* * *

ص:104

اسم او محمّدبن مسلم بود، روزی او از امام صادق(علیه السلام) چنین پرسید:

__ آقای من ! برایم بگو که خدا آدم(علیه السلام) را چگونه آفرید؟

__ خدا اوّل، جسم آدم را از گِل آفرید، سپس «روح آدم» را خلق نمود.

__ یعنی این روح، قبل از خلقت آدم وجود نداشت. یعنی هزاران سال، خدا بود و این روح نبود، پس این روح، روح خدا نیست. این روح آدم است. اگر این روح، روح خدا بود، باید همیشه باشد، در حالی که این روح را خدا بعداً آفرید.

__ بله. همین طور است. خدا هرگز روح ندارد. او روحی را برای آدم خلق کرد و بعداً در جسم آدم قرار داد.

__ آقای من ! چرا خدا در قرآن می گوید: «و از روحم در آدم دمیدم».

__ برای تو مثالی می زنم. خدا در قرآن، کعبه را خانه خود می خواند، او به ابراهیم(علیه السلام) می گوید: «خانه ام را برای طواف کنندگان آماده کن». معنای «خانه خدا» چیست؟ یعنی خانه ای که خدا آن را به عنوان خانه خود برگزیده است. همین طور خدا وقتی «روح آدم» را خلق کرد، این روح را برگزید، زیرا این روح خیلی باشکوه بود، برای همین خدا از آن این گونه تعبیر کرد.(67)

* * *

اکنون می فهمم که معنای «روح خدا» چیست، من در این سخن فکر کردم، آری، خیلی چیزها را می توان به خدا نسبت داد، مثل خانه خدا، دوست خدا.

معلوم است که خانه خدا، غیر از خداست ! خانه خدا را ابراهیم(علیه السلام) به دستور خدا ساخته است، خانه خدا ربطی به حقیقت و ذات خدا ندارد.

روح انسان را هم خدا آفریده است، خدا روح انسان را انتخاب کرده است،

ص:105

آن را خیلی دوست می دارد، روحی که گلِ سرسبد جهان هستی است. این روح، آفریده خداست.

در تاریخ می خوانم که عدّه ای از یهودیان همین سؤال را از پیامبر نمودند، آن ها می خواستند بدانند که آیا روح انسان را خدا خلق کرده است یا نه؟ پس این سؤال را از پیامبر کردند و این آیه نازل شد و به زیبایی جواب آنان را داد: «ای محمّد ! درباره روح از تو می پرسند، به آنان بگو که روح از امر من است، من فرمان دادم و روح خلق شد، روح، مخلوق و آفریده من است، مقدار کمی از دانش شناخت روح به شما داده شده است».

آری، هیچ کس نمی تواند حقیقت روح انسان را درک کند، تو این روح را از این دنیا خلق نکردی، تو روح را از دنیایِ ملکوت آفریدی. از دنیایی که انسان نمی تواند آن را درک کند، دنیای ملکوت از جنس دنیای فرشتگان است !

انسان تصوّر می کند که فقط همین جسم کوچک است، او نمی داند که درون او دنیای بزرگی است، انسان تا در این دنیای مادی اسیر است، فقط مقدار کمی از حقیقت روح خود را کشف می کند. اگر انسان عظمت و بزرگی روح خود را درک می کرد، هرگز شیفته این دنیای خاکی نمی شد، هرگز خود را بنده این دنیا نمی کرد، این دنیای خاکی در برابر عظمت دنیای ملکوت، ذرّه ای ناچیز است.

افسوس و صد افسوس که من اسیر دنیا می شوم و سرمایه ای بزرگ را که تو،به من دادی، تباه می کنم ! (68)

* * *

تَجِدُ لَکَ بِهِ عَلَیْنَا وَکِیلًا (86) إِلَّا رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ إِنَّ فَضْلَهُ کَانَ عَلَیْکَ کَبِیرًا (87)

از روح انسان برایم سخن گفتی، فهمیدم که روح انسان از دنیای ملکوت است، اکنون می خواهی از قرآن و عظمت آن برایم بگویی، حقیقت قرآن هم از دنیای ملکوت است، قرآن از وحی سرچشمه گرفته است. وحی، راه ارتباطی این دنیای خاکی با دنیای ملکوت است. قرآن، بزرگ ترین اتّفاق این جهان است، آیا کسی عظمت و بزرگی آن را درک می کند؟

تو از فضل و کرم خویش این قرآن را بر قلب پیامبر نازل کردی تا ما انسان ها بهره ای از دنیای ملکوت داشته باشیم، برای همین است که وقتی قرآن می خوانیم آرامشی بزرگ را تجربه می کنیم، روح ما که اسیر دنیای خاکی شده است، پنجره ای می یابد و از آن به دنیایی که از آنجا آمده است، نگاه می کند.

آیا انسان ها قدردان قرآن خواهند بود؟ افسوس قرآن را جادو و دروغ خواندند !

محمّد(صلی الله علیه وآله) قرآن را برای مردم مکّه می خواند و آنان به او سنگ می زدند و خاکستر بر سرش می ریختند. آیا این کار آنان سبب می شود تا تو بشر را از قرآن محروم کنی؟ آیا تو قرآن را از قلب پیامبر باز می گیری و بار دیگر به ملکوت آسمان ها می بری؟ اگر تو تصمیم به این کار بگیری، هیچ کس نمی تواند مانع تو بشود.

تو با محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین سخن می گویی: «ای محمّد ! اگر من بخواهم، آنچه را که بر تو وحی کرده ام از تو می گیرم و کسی نمی تواند آن را به سوی تو برگرداند. ای محمّد ! بدان که من رحمت خود را از این مردم نمی گیرم، این رحمت و

ص:107

بخشش من است که قرآن را از قلب تو نمی برد، فضل من بر تو بسیار است».

* * *

فَأَبَی أَکْثَرُ النَّاسِ إِلَّا کُفُورًا (89)

تو در قرآن سخن های فراوان ذکر کردی تا حقیقت برای انسان ها آشکار شود.

تو قرآن را فرستادی شاید انسان ها هدایت شوند و دست از بُت پرستی بردارند !

تو از هر دری با آنان سخن گفتی، گاهی تشویقشان کردی، گاهی آن ها را ترساندی، گاهی دلیل آوردی، گاهی از راه دل و نور فطرت با آنان سخن گفتی، امّا آنان حقیقت را انکار کردند.

چرا آنان که حقّ را شناختند به آن ایمان نیاورند؟

تو حقیقت را آشکار ساختی و به آنان فرصت انتخاب دادی !

تو هرگز کسی را مجبور به ایمان نمی کنی، مهم این بود که سخن تو را بشنوند و پیام تو را درک کنند، پس از آن تو آنان را به حال خود رها کردی تا در طغیان و سرکشی خود سرگردان شوند، این گونه بود که سخن تو جز بر کفر و دشمنی آنان نیافزود.

* * *

بزرگان مکّه می دانستند هرگز نمی توانند یک سوره مانند سوره های قرآن بیاورند، حقّ برای آنان آشکار شده بود، می دانستند محمّد(صلی الله علیه وآله) پیامبر توست، امّا آن حقیقت را انکار کردند. آنان منافع خود را در بُت پرستی مردم می دیدند، برای همین مردم را به بُت پرستی تشویق می کردند و با محمّد(صلی الله علیه وآله)دشمنی می کردند.

یک روز آنان نزد محمّد(صلی الله علیه وآله) آمدند و از او خواستند تا برای آنان معجزه بیاورد، آنان به دنبال بهانه بودند. اگر واقعاً به دنبال معجزه بودند، معجزه قرآن که بود، قرآن حقّ را برای آنان آشکار کرده بود.

* * *

آنان با محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین سخن گفتند:

ای محمّد ! ما هرگز به تو ایمان نمی آوریم تا این که تو از سرزمین خشک و سوزان، چشمه های آب برای ما جاری سازی.

اگر نمی توانی چشمه های آب جاری کنی، پس برای خود باغی از درختان انگور و خرما ایجاد کن که زیر درختان آن، نهرها جاری باشند.

ای محمّد ! اگر بر آن کارها توانایی نداری، پس عذابی سهمگین از آسمان بر ما نازل کن.

ای محمّد ما وقتی به تو ایمان می آوریم که تو خدا و فرشتگان را به روی زمین بیاوری تا ما آن ها را ببینیم.

تو باید خانه ای داشته باشی که نقش و نگارش همه از طلا باشد.

ای محمّد ! به آسمان برو و از آنجا نوشته ای بیاور که ما آن را بخوانیم و بعد از آن ما به تو ایمان می آوریم.

ص:110

* * *

محمّد(صلی الله علیه وآله) در جواب آنان چه بگوید؟ آنان چنین خواسته هایی را مطرح کرده اند، او در انتظار وحی تو می ماند، سرانجام جبرئیل می آید و به او می گوید که در جواب آنان چنین بگو: «سبحان الله ! من جز بشری که خدا مرا به سوی شما فرستاده است، نیستم !».

این جوابی کوتاه بود، امّا معنای عمیقی داشت، در این جواب به دو نکته اشاره شده است که خوب است درباره این دو نکته توضیح بدهم:

* نکته اوّل: سبحان الله.

محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین می گوید: «خدای من از این سخنانی که شما گفتید، پاک و منزّه است».

کافران از پیامبر خواستند تا خدا را برای آنان به روی زمین آورد تا آن ها خدا را ببینند !

آن ها بُت های خود را می دیدند و در مقابل آنها سجده می کردند، آن ها فکر می کردند که خدا هم مانند بُت های آنان با چشم دیده می شود.

سبحان الله !

اگر خدا را می شد با چشم دید، دیگر او خدا نبود، بلکه یک آفریده بود، هرچه با چشم دیده شود، مخلوق است و یک روز از بین می رود و خدا هرگز از بین نمی رود.

خدا صفات و ویژگی های مخلوقات را ندارد، اگر او یکی از این صفات را می داشت، حتماً می شد او را درک کرد و می شد او را با چشم دید، امّا دیگر او نمی توانست همیشگی باشد، گذر زمان او را هم دگرگون می کرد.

ص:111

خدای یگانه هیچ صفتی از صفات مخلوقات خود را ندارد، پس هرگز نمی توان او را حس کرد و یا دید. در دنیا و آخرت هیچ کس نمی تواند خدا را با چشم سر ببیند.

* نکته دوم: من فقط پیامبر هستم.

به راستی وظیفه یک پیامبر چیست؟ آیا او وظیفه دارد هر معجزه ای را که مردم خواستند، برای آنان بیاورد؟ مگر او خدا می باشد؟ او انسان است.

وظیفه پیامبر این است: به مردم ثابت کند که او پیامبر و فرستاده خداست !

وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله) قرآن را به عنوان معجزه آورده است و به آنان گفته است که اگر یک سوره مانند آن بیاورید، معلوم می شود که من پیامبر نیستم، دیگر حقّ آشکار شده است، چرا آنان یک سوره مانند قرآن نمی آورند؟ اگر می خواهند حقّ را بفهمند، معجزه قرآن کفایت می کند.

خداوند قدرت دارد که چشمه آب جاری سازد و باغی باشکوه به محمّد(صلی الله علیه وآله)بدهد یا خانه ای از طلا به او عطا کند، امّا کارهای خدا همه از روی حکمت و مصلحت است، این طور نیست که خدا کارهای خود را بر اساس گفته های بی اساس این مردم تنظیم کند.

* * *

دوست دارم بدانم چه چیزی مانع ایمان آوردن کافران به پیامبران می شد؟

راز ایمان نیاوردن آنان چه بود؟

کافران دوست داشتند تو فرشتگان را به عنوان پیامبر به زمین بفرستی، سؤال آنان این بود که چرا خدا یکی از ما را به پیامبری فرستاده است؟ اگر خدا فرشته ای به پیامبری می فرستاد، ما قطعاً به او ایمان می آوردیم.

اکنون تو می خواهی از قانون خود سخن بگویی: پیامبران که برای هدایت مردم آمده اند، باید از جنس خود آنان باشند.

اگر روی زمین به جای انسان ها، فرشتگان زندگی می کردند تو برای هدایت آنان فرشته ای را می فرستادی، امّا حال که همه کسانی که روی زمین زندگی می کنند، انسان هستند، پیامبر آنان هم باید انسان باشد.

حکمت تو در این بود که بندگان برگزیده خود را به مقام پیامبری رساندی و آنان را الگوی همه قرار دادی، کسی که می خواهد الگوی انسان ها باشد باید از جنس خود آن ها باشد، یوسف(علیه السلام)، پیامبر تو بود و وقتی زنی نامحرم او را به سوی خود فراخواند، تقوا پیشه کرد و برای همه انسان ها، الگوی عملی تقوا شد، اگر یوسف(علیه السلام)، فرشته بود، هرگز غریزه شهوت نداشت و تقوای او، برای انسان، الگو نبود.

* * *

تو قرآن را معجزه جاوید محمّد(صلی الله علیه وآله) قرار دادی، محمّد(صلی الله علیه وآله)قرآن را برای کافران می خواند، امّا آنان به او می گفتند: «ای محمّد ! تو پیامبر و فرستاده خدا نیستی، تو دروغ می گویی و جادوگری می کنی».

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا به آنان چنین بگوید: «خدا برای گواهی بین من و شما کافی است، او بر حال بندگانش آگاه است، او دانا و بیناست».

هر کس که به دنبال هدایت باشد، تو زمینه هدایت را برای او فراهم می کنی و هر کس هم به دنبال گمراهی باشد، تو به او مهلت می دهی و او را به حال خود رها می کنی و مانع کارش نمی شوی.

آری، تو راه خوب و بد را به انسان نشان می دهی و این انسان است که باید به اختیار خود، راه خود را برگزیند. اگر کسی از زمینه هدایتی که تو برایش فراهم کرده ای، بهره ببرد، او هدایت شده واقعی است.

کسی هم که راه گمراهی را انتخاب می کند، تو او را به حال خود رها می کنی و این گونه است که او به گمراهی خود سرگرم می شود و از زیانکاران می شود و در روز قیامت هیچ یار و یاوری نخواهد داشت تا او را از آتش جهنّم نجات دهد.

آنان در روز قیامت کور و گنگ و کر خواهند بود، نه جایی را می بینند، نه صدایی را می شنوند، تا زمانی که تو اجازه نداده ای نمی توانند سخنی بگویند.

فرشتگان آنان را به صورت روی زمین می کشند و به سوی جهنّم می برند، پاهای آنان از کار افتاده است، نمی توانند فرار کنند، جایگاه آنان جهنّم است، همان جهنّمی که هرگاه آتش آن فروکش کند، فرشتگان به فرمان تو بر شعله های آن می افزایند.

ص:114

* * *

تو برای مؤمنان، بهشت را آماده کرده ای، کسانی که در مسیر هدایت تو گام بردارند، در بهشت جای خواهند گرفت، امّا کسانی که راه گمراهی را در پیش گیرند، در جهنّم گرفتار عذاب خواهند شد.

گروه زیادی از انسان ها و جنّ ها به جهنّم خواهند رفت، جهنّم نتیجه اعمال خود آنان است، تو همه انسان ها را پاک آفریده ای و زمینه های سعادت و رستگاری را در اختیار آنان قرار دادی، امّا برخی از آنان از چشم و گوش و عقل خود استفاده نمی کنند و راه سقوط و جهنّم را در پیش می گیرند.

آنان دل هایی دارند که با آن حقّ را درنمی یابند، چشم هایی دارند که با آن راه راست را نمی بینند، گوش هایی دارند که با آن سخن حقّ را نمی شنوند، آنان خود را به کری و کوری زده اند، راه دشمنی با حقّ را پیش گرفته اند، پس مانند چهارپایان هستند، بلکه از آنان گمراه ترند. کسی که از استعدادهایی که تو به او داده ای استفاده نکند و فقط به فکر خوراک و خواب و شهوت خود باشد، از حیوان، پست تر است. آنان از عذابی که در انتظارشان است، غافل هستند.

* * *

قرآن از روز قیامت سخن می گوید، می گفتند: «وقتی ما می میریم، استخوان های ما در قبر می پوسد و تبدیل به خاک می شود و در همه جا پراکنده می گردد، چگونه ممکن است ما بار دیگر زنده شویم؟».

آنان قدرت تو را نشناختند، کسی که آسمان ها و زمین با این عظمت را آفریده است می تواند همانند روز اوّل، آنان را بیافریند، آفریدن دوباره آنان از خلقت اوّلیّه آنان سخت تر نیست.((69)

آنان قرآن را انکار می کنند، پیامبر را دروغگو می خوانند، تو به آنان فرصت می دهی، زمان مرگ آنان را قبلاً معیّن کرده ای و تا آن زمان آنان فرصت دارند، کاش آنان از این فرصت برای توبه استفاده می کردند و خود را از عذاب نجات می دادند، امّا هرچه زمان بیشتری از عمر آنان می گذرد، آنان ظلم بیشتری به خود و دیگران می کنند، سرمایه های وجودی خویش را نابود می کنند و جز راه کفر را نمی پیمایند.

* * *

آنان شیفته مال دنیا شده بودند، محبّت و عشق به دنیا همه وجود آنان را پر کرده بود، آنان ثروت زیادی جمع کرده بودند و می دانستند اگر مسلمان شوند باید مقداری از آن ثروت ها را به فقیران و نیازمندان بدهند. تو در قرآن از کمک به دیگران سخن گفته بودی، از مؤمنان خواسته بودی تا نیازمندان را در مال خود سهیم کنند.

بزرگان مکّه به مال و ثروت خویش دل بسته بودند، آن ها دوست نداشتند از ثروت خود به دیگران بدهند، این دلیل دوم برای ایمان نیاوردن آنان بود.

در این آیه به محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین می گویی: «ای محمّد ! به آنان بگو اگر همه خزانه های رحمت خدا از آنِ شما بود، باز از ترس فقر از بذل و بخشش خودداری می کردید و به درستی که انسان بخیل و تنگ نظر است».

* * *

این آیه پرده از حقیقت انسان برمی دارد، انسانی که قلبش از نور ایمان به تو خالی است، همیشه از فقر می ترسد، اگر او همه خزانه های تو را هم داشته باشد، باز از فقر می ترسد و بخل میورزد.

خزانه های تو، همان اراده توست ! هرگاه چیزی را اراده کنی، آن چیز بدون هیچ فاصله ای به وجود می آید. هرچه را که بخواهی بیافرینی، کافی است بگویی: «باش !» و آن، خلق می شود.

اگر انسان چنین قدرتی داشت که هرچه در دنیا اراده می کرد، همان خلق می شد، باز هم این انسان بخل میورزید و از فقر می ترسید !

این چه راز بزرگی است که تو از آن سخن می گویی !

من باید در این سخن تو فکر و اندیشه کنم. اگر من همه دنیا را طلا می کردم و

ص:117

همه آن را برای خودم قرار می دادم، باز هم از فقر می ترسیدم.

تو با این سخن چه درسی می خواهی به من بدهی؟

من که شب و روز به فکر دنیا هستم، باید بدانم دنیا هرگز مرا به آرامش نمی رساند، اگر کسی همه دنیا را طلا کند و آن را برای خود قرار دهد، باز هم روی آرامش را نخواهد دید.

* * *

دلی که در جستجوی دنیا می باشد و شیفته دنیا شده است همواره در ترس از فقر به سر خواهد برد، این قانون توست و قانون تو هرگز تغییر نمی کند.

چرا چنین است؟

تو روح انسان را بزرگ تر از همه دنیا آفریده ای، روح انسان از دنیای ملکوت است، همه دنیا در مقابل دنیای ملکوت، ذرّه ای بیش نیست، روح انسان گمشده ای دارد، کسی که به دنبال دنیا است، فکر می کند که دنیا گمشده اوست، امّا او اشتباه می کند، او اگر همه دنیا را هم به دست آورد، باز هم آرامش ندارد، چون گمشده اش را پیدا نکرده است، او فکر می کند باید ثروت بیشتری به دست آورد، امّا زهی خیال باطل، هیچ کس با دنیا به آرامش نرسید و هرگز دنیا هم به کسی وفا نکرد.

فقط یک چیز به انسان آرامش می دهد آن هم یاد توست، برای همین است که یاد تو از دنیا و هرچه در دنیاست بهتر است.

کسی که به تو ایمان دارد، از فقر نمی ترسد، چرا؟

زیرا او خدایی همچون تو دارد، خدای مهربان و بخشنده !

کافران برای این که ثروت خود را از دست ندهند به قرآن ایمان نمی آورند،

ص:118

آنان به ثروت خود دل بسته اند و به همین خاطر همیشه ترس از فقر را تجربه خواهند کرد، امّا مؤمنان به دنیا دل نبسته اند، تو دستور دادی تا به نیازمندان کمک کنند، زکات بدهند، آنان این کار را با علاقه انجام می دهند، دل های آنان شیفته دنیا نیست، بلکه شیفته توست و تو هم به آنان آرامش را هدیه می کنی.

* * *

مجبور شدند که از شهر بیرون بروند و در بیابان ها خیمه بزنند.

2 - ملخ ها هجوم آوردند و محصولات آنان را از بین بردند.

3 - زندگی آنان پر از قورباغه شد و قورباغه ها از در و دیوار و لباس های آنان بالا می رفتند.

4 - نوعی آفت گیاهی به نام «شپش» به گیاهان آنان ضربه زد و نیز بر سر و صورت آنان می چسبید و زندگی آنان را مختل می کرد.

5 - وقتی آنان می خواستند آبی بیاشامند، فوراً آن آب، تبدیل به خون می شد.

6 - قحطی شدید و گرسنگی.

این شش بلا در یک سال اتّفاق نیفتاد، بلکه آنان هر سال به یکی از این بلاها گرفتار شدند. سال جدید، بلای جدید !

فرعون وقتی این بلاها را می دید، می فهمید که این نشانه ای از طرف توست، از موسی(علیه السلام) می خواست تا دعا کند و این بلاها برطرف شود، او قول می داد اگر بلا برطرف شد، ایمان بیاورد، امّا وقتی بلا برطرف می شد به قول خود عمل نمی کرد.

7 - موسی(علیه السلام) عصای خود را به زمین انداخت و آن عصا تبدیل به اژدهایی شد و دوباره تبدیل به عصا شد.

8 - موسی(علیه السلام) دست خود را از گریبان بیرون آورد، همه دیدند که دست او نورانی و درخشنده شد طوری که نور و روشنایی آن بر آفتاب برتری داشت.

9 - وقتی موسی(علیه السلام) عصای خود را به رود نیل زد، رود نیل شکافته شد و یاران او وارد آب شدند.

* * *

ص:120

موسی(علیه السلام) نزد فرعون رفت و به او گفت:

__ ای فرعون ! من فرستاده خدای جهانیان هستم.

__ به نظر من تو جادوگر هستی.(70)

__ ای فرعون ! تو خوب می دانی که این معجزات را خدا فرستاده است، این ها نشانه های روشنی بر پیامبری من می باشد، امّا تو باز حقیقت را انکار می کنی ، من تو را جاهل و لایق هلاکت می دانم.

__ چه حرف ها می زنی ! چه کسی می تواند مرا نابود کند؟

* * *

موسی(علیه السلام) با یاران خود به رود نیل رسیدند، تو از موسی(علیه السلام)خواستی عصای خود را به آب بزند، وقتی موسی(علیه السلام) چنین کرد، رود نیل شکافته شد و موسی(علیه السلام) و یارانش از آن عبور کردند.

فرعون از پشت سر رسید، دید که رود نیل شکافته شده است، همراه با سپاهش وارد شکاف آب شد، وقتی آخرین نفر سپاه او وارد آب شد، به دستور تو، رود نیل به حالت اوّلش بازگشت و آن ها در آب غرق شدند.

بعد از غرق شدن فرعون به بنی اسرائیل گفتی که اکنون روی زمین زندگی کنید، دشمن شما را نابود کردم و نعمت های فراوان به شما داده ام، اکنون نوبت شماست که امتحان شوید، بدانید که همه شما در روز قیامت به پیشگاه من حاضر خواهید شد.(71)

امّا افسوس که آنان قدر نعمت های تو را ندانستند، تو موسی(علیه السلام) را چهل شب به کوه طور بردی، آنان گوساله پرست شدند و دین تو را به بازی گرفتند.

* * *

تو اراده کردی که قرآن را بر اساس حقّ نازل کنی و این اتّفاق هم روی داد و همه قرآن بر اساس حقّ نازل شد.

تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را به سوی مردم فرستادی تا آنان را به بهشت بشارت بدهد و از عذاب روز قیامت بترساند، وظیفه اوست که پیام تو را به مردم برساند، او فقط مأمور به وظیفه است، نه ضامن نتیجه !

از او می خواهی تا قرآن را برای مردم بخواند و آنان را به سوی حقّ راهنمایی کند، اگر در این میان، عدّه ای از قبول حقّ سر باز زدند و راه گمراهی را برگزیدند، هرگز محمّد(صلی الله علیه وآله)مسئول آنان نیست، آنان به اختیار خود راه شیطان را انتخاب کرده اند و سزای آن را هم خواهند دید.

تو قرآنِ با این عظمت را آیه به آیه بر پیامبر نازل کردی تا پیامبر آن را با درنگ و آرامش لازم برای مردم بخواند تا این قرآن جذب دل های مردم شود، تو قرآن را به تدریج و در مراحل مختلف در طی بیست و سه سال نازل نمودی.

* * *

نزول قرآن بر قلب پیامبر به دو صورت بوده است:

* اوّل: نزول یکپارچه. قرآن به طور کامل به قلب پیامبر (از اوّل سوره حمد تا آخر سوره ناس) نازل شد.

* دوم: نزول مرحله به مرحله. قرآن در مدّت بیست و سه سال به مناسبت های مختلف بر پیامبر نازل می شد، این مناسبت ها باعث می شد تا آیات قرآن در ذهن و جان مسلمانان بهتر رسوخ کند و قرآن در واقعیّت زندگی فردی و اجتماعی آنان وارد شود.

* * *

ص:123

در زبان عربی واژه «نَزَلَ» به معنای نزول و فرود آمدن چیزی می باشد، این واژه در اینجا به دو صورت مختلف ذکر شده است.

الف. در آیه 105 به صورت «أنْزَلناهُ». معنای آن چنین می شود: «یکباره نازل کردن».

ب. در آیه 106 به صورت «نَزَّلناهُ». معنای آن چنین می شود: «مرحله به مرحله نازل کردن».

در واقع در این دو آیه به هر دو صورت نازل شدن قرآن اشاره شده است.

* * *

همه وعده های خود وفا می کند».

آری، تو در قرآن از بهشت و نعمت های جاودان خود سخن گفتی، از باغ هایی که نهرهای آب از زیر درختانش جاری است. تو در قرآن از رضایت و خشنودی خودت از مؤمنان در روز قیامت سخن گفتی، مؤمنان به وعده های تو ایمان دارند و می دانند که تو به وعده های خود وفا می کنی.

آنان وقتی قرآن را می شنوند، با چشم گریان سر بر سجده می گذارند، تلاوت قرآن بر خشوع و فروتنی آنان می افزاید.

* * *

تو در قرآن 99 نام خود را ذکر کرده ای، همه این نام ها زیبا و نیکو هستند، تو دوست داری که انسان ها تو را با این نام های زیبا بشناسند.(72)

در اینجا بعضی از نام های تو را ذکر می کنم:

الله، پروردگار، مهربان، بخشنده، آفریننده،

عزّت دهنده، عادل، قدردان، یکتا، بینا،

شنوا، دانا، توانا، توبه پذیر، یگانه، قدرتمند،

بزرگ،بی نیاز، آگاه، پیروز، یاری کننده، روزی دهنده،

نزدیک به بندگان، بی نیاز کننده، راهنما...

* * *

هنگامی که نماز می خوانم با تو سخن می گویم، نام های زیبای تو را بر زبان می آورم، حمد و ستایش تو را می کنم. من نباید نماز را با داد و فریاد بخوانم، تو از من دور نیستی ! از خودم به من نزدیک تری !

آری، لازم نیست در نماز فریاد بزنم، البتّه نباید خیلی هم آهسته بخوانم، باید طوری نماز بخوانم که خودم صدای خود را بشنوم، باید نماز را با صدای متوسط بخوانم، نه خیلی آهسته و نه خیلی بلند.

اکنون یاد گرفتم تا در رکوع، سجده، قنوت، تشهد نماز این گونه با تو سخن بگویم، البتّه تو از من خواسته ای که در نماز ظهر و عصر، حمد و سوره را آهسته بخوانم. من نباید این را فراموش کنم. همچنین می دانم حمد و سوره در نماز صبح و مغرب و عشاء را باید بلند خواند.

* * *

شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَکَبِّرْهُ تَکْبِیرًا (111)

از من می خواهی تا تو را حمد و ستایش کنم، حمد و ستایش از آن توست که فرزندی نداری، در پادشاهی و حکومت خود بر جهان شریکی نداری، تو هرگز خوار و ذلیل نمی شوی تا نیاز به یار و یاوری داشته باشی، از من می خواهی تا تو را بسیار بزرگ بشمارم.

* * *

در پایان این سوره چهار نکته مهم را به من می آموزی، این نکات در اوج زیبایی، معمای توحید را بیان می کنند:

1 - حمد و ستایش مخصوص توست: «الحمد لله».

تو سرچشمه همه خوبی ها و زیبایی ها هستی، تو مهربان و بخشنده ای ! زیبایی ! گناهان مرا می بخشی ! هرگز مرا ناامید نمی کنی... هرچه زیبایی به ذهنم می آید درباره تو می گویم. این معنای حمد و ستایش توست.

2 - تو فرزندی نداری !

هر چیزی که فرزند داشته باشد، محکوم به فناست. وقتی من می گویم تو فرزند نداری، یعنی تو هرگز پایانی نداری، من تو را می پرستم که مثل و همانندی نداری و پایانی هم نداری، تو همیشه بوده ای و خواهی بود.

3 - تو شریکی در اداره جهان نداری و هرگز خوار و ذلیل نمی شوی تا نیاز به یار و یاوری داشته باشی.

قدرت تو بی اندازه است، هیچ کس نمی تواند برای قدرت تو اندازه ای در نظر بگیرد، تو به انجام هر کاری توانا هستی، برای همین تو شریکی نداری، هرگز نیاز به یاری کسی نداری.

ص:127

4 - تو بزرگ تر هستی: «الله اکبر»

به راستی تو بزرگ تر از چه می باشی؟

من در نماز خود بارها این ذکر را می گویم: «الله اکبر: خدا بزرگ تر از همه چیز است».

این ترجمه ای است که یک عمر شنیده ام، امّا آیا این ترجمه درست است؟ تو بزرگ تر از همه چیز می باشی، همه چیز یعنی چه؟ هرچه در جهان می بینم، آفریده های تو هستند. تو همه آن ها را آفریده ای.

پس معنای «الله اکبر» این می شود: «خدا بزرگ تر از همه آفریده ها می باشد».

خوب، این که چیز واضحی است !! معلوم است که ارزش خالق از مخلوق بیشتر است، روشن است که آفریننده باید از آفریده شده بزرگ تر باشد. این ذکر باید معنای بهتری داشته باشد.

باید مطالعه و تحقیق کنم...

* * *

روزی امام صادق(علیه السلام) درباره توحید سخن می گفت، آن حضرت رو به یکی از یاران خود کرد و فرمود:

__ آیا می دانید معنای «الله اکبر» چیست؟

__ آقای من ! معنای این جمله این است: «خدا از همه چیز بزرگ تر است».

__ اگر این چنین بگویی، تو خدا را محدود فرض کرده ای ! این سخن تو درست نیست.

__ آقای من ! پس منظور از «الله اکبر» چیست؟

__ خدا بزرگ تر از این است که به وصف بیاید.(73)

* * *

ص:128

وقتی من این سخن را می شنوم، به فکر فرو می روم: «خدا بزرگ تر از این است که به وصف بیاید».

وقتی می گویم تو از همه چیز بزرگ تر می باشی، معنای آن این است که تو را با چیز دیگری مقایسه کرده ام، ولی تو نامحدود می باشی، حقیقت تو قابل درک نیست.

من می گویم درخت کاج از درخت سیب بزرگ تر است. من این دو درخت را می بینم، اندازه آن ها را با هم مقایسه می کنم و می گویم یکی بزرگ تر از دیگری است، پس من باید درخت کاج و درخت سیب را درک کنم، ببینم و این دو درخت را کاملاً احساس کنم و بعد بگویم کدام بزرگ تر از دیگری است.

حالا من می خواهم بگویم: «خدا از همه هستی، بزرگ تر است»، شاید من بتوانم همه هستی را درک کنم، همه هستی را ببینم، امّا آیا می توانم تو را هم ببینم؟

آیا می توانم بزرگی تو را احساس کنم؟ آیا می توانم حقیقت تو را در ذهن خود تصوّر کنم؟

وقتی من نمی توانم حقیقت تو را حس کنم و ببینم، چگونه می توانم بگویم تو از همه جهان بزرگ تر می باشی؟

وقتی من می گویم: «خدا از همه هستی، بزرگ تر است»، در واقع با زبان بی زبانی می گویم: «من خدا را با هستی مقایسه نموده ام و خدا را بزرگ تر از همه هستی یافته ام».

اکنون می فهمم چرا تو از ما خواسته ای پیرو اهل بیت(علیهم السلام)باشیم، این سخن امام صادق(علیه السلام) چقدر دقیق است.

ص:129

الله اکبر !

حقیقت تو بالاتر و والاتر از این است که در فهم و درک من بگنجد. هیچ کس نمی تواند حقیقت تو و چگونگی تو را درک کند. این معنای واقعی این ذکر است.

هرچه از خدا در ذهن خودم تصوّر کنم، باید بدانم که تو غیر از آن می باشی، من فقط می توانم با فکر کردن به آنچه تو آفریده ای، به گوشه ای از عظمت تو پی ببرم، امّا نمی توانم حقیقت تو را بشناسم. هیچ کس نمی تواند تو را وصف کند، زیرا ذهن بشر فقط می تواند چیزی را وصف کند که آن را با حواس خود درک کرده باشد، تو را هرگز نمی توان با حواس بشری درک کرد.

تو بالاتر از این هستی که به وصف و درک بشر درآیی !

الله اکبر ! (74)

ص:130

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» است و سوره شماره 18 قرآن می باشد.

2 - «کَهف» به معنای «غار» می باشد و در این سوره ماجرای جوانانی که از کفر و بُت پرستی فرار کردند و به غاری پناه بردند، ذکر شده است. آنان بیش از 300 سال در خواب بودند و سپس از خواب بیدار شدند.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: سه سؤالی که کافران از پیامبر پرسیدند در این سوره آمده است، این سه سؤال، این است: ماجرای اصحاف کهف، ملاقات موسی(علیه السلام)با خضر(علیه السلام)، داستان ذوالقَرنَین.

ص:132

مؤمنان نیکوکار را به پاداش نیکو بشارت بدهد، مؤمنان در روز قیامت برای همیشه در بهشت خواهند بود و از نعمت های زیبای آن بهره خواهند برد.

* * *

باشد تا با او انس گیرد، امّا تو بی نیاز از همه این ها هستی.

* * *

آن ها به خود آن ها ارتباط دارد، تو آن ها را آزاد آفریدی، حقّ انتخاب به آنان دادی.

مهم این است که آن ها راه حقّ را بشناسند و حجّت بر آنان تمام شود. کار تو همین است. تو انسان را به این دنیا آوردی، راه حقّ را به او نشان دادی و دنیا را برای او زیبا جلوه دادی و او را در معرض امتحان قرار دادی، تو بدون امتحان هم می دانی هر انسانی در چه سطحی از کمال است، امتحان گرفتن تو برای رفع ابهام نیست، تو از بندگان امتحان می گیری تا استعدادهای آنان شکوفا شود.

کسانی که به سخنان محمّد(صلی الله علیه وآله) ایمان نیاوردند، شیفته دنیا شده بودند، عشق به دنیا مانع پذیرفتن حقیقت می شود، آنان منافع خود را در بُت پرستی می بینند، برای همین به قرآن ایمان نمی آورند.

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی دیگر غصّه آنان را نخورد، آنان خودشان راه خود را چنین انتخاب کرده اند، آنان بنده دنیا و زیبایی های آن شده اند، امّا به زودی می فهمند که چقدر ضرر کرده اند، روزی که تو همه دنیا و آنچه در دنیاست را نابود کنی، آن روز همه کسانی که دنیا را انتخاب کرده بودند، ناامید می شوند.

* * *

«یاران» است.

واژه «کهف» به معنای «غار» می باشد.

اصحاب کهف، کسانی بودند که برای حفظ دین خود به غاری پناه بردند، پادشاه آن روزگار از آنان خواست تا بر بُت ها سجده کنند، امّا آن ها از این کار سر باز زدند و از شهر فرار کردند و به غاری پناه بردند.

در این سوره از ماجرای پناه بردن آنان به غار سخن گفته شده است، به همین دلیل، این سوره را سوره «کهف» نامیده اند.

* * *

اصحاب کهف نام دیگری هم دارند که تو در این آیه، آن نام را هم بیان می کنی: «اصحاب رقیم».

«رقیم» به معنای «نوشته شده» می باشد.

در فارسی می گوییم: «سرنوشت من این گونه رقم خورد». «رقم خورد»، یعنی «نوشته شد».

وقتی اصحاب کهف فرار کردند پادشاه آن زمان نام آنان را در کتیبه ای نوشت، به همین خاطر به آنان «اصحاب رقیم» می گویند.(75)

اصحاب کهف و اصحاب رقیم، یک گروه می باشند، گروهی که به غار پناه بردند و نام آن ها بر کتیبه ها نوشته شد.

* * *

در این سوره از سه رویداد (که در زمان های دور اتّفاق افتاده است)، سخن به میان آمده است.

بزرگان قریش وقتی دیدند در مقابل محمّد(صلی الله علیه وآله) شکست خورده اند به فکر

ص:137

چاره افتادند.

آن ها چند سال محمّد(صلی الله علیه وآله) را آزار و اذیّت کردند، امّا هر روز که می گذشت بر پیروان او افزوده می شد، بزرگان مکّه تصمیم گرفتند تا از محمّد(صلی الله علیه وآله) چند سؤال علمی بپرسند. آن ها فکر می کردند که محمّد(صلی الله علیه وآله) نمی تواند به این سؤالات پاسخ دهد.

بزرگان مکّه سه نفر را به منطقه «نجران» فرستادند، (نجران نام سرزمینی در یمن بود). در آنجا یهودیان و مسیحیان زندگی می کردند. آن سه نفر از یهودیان و مسیحیان خواستند تا چند سؤال مهم و سخت را برای آنان طرح کنند تا از پیامبر بپرسند.

سرانجام آن سه نفر با سه سؤال به مکّه بازگشتند، بزرگان مکّه این سه سؤال را از پیامبر پرسیدند:

1 - قصّه جوانانی که سال ها قبل زندگی می کردند و به غار پناه بردند، چیست؟ (قصّه اصحاب کهف)

2 - قصّه موسی(علیه السلام) و معلّم او چیست؟ موسی(علیه السلام) از معلّم چه چیزهایی آموخت؟ (قصّه موسی و خضر(علیهما السلام)).

3 - قصّه کسی که شرق و غرب دنیا را پشت سر گذاشت و سدّ بزرگی ساخت، چیست؟ (قصّه ذُوالْقَرْنَیْن).

پیامبر این سه سؤال را شنید، به آن ها گفت صبر کنید من فردا پاسخ شما را می دهم، او منتظر بود تا جبرئیل پاسخ این سه سؤال را بر او نازل کند.

ص:138

فردا که شد، جبرئیل نیامد، چند روز گذشت، باز خبری نشد، چهل روز گذشت. بعد از چهل روز جبرئیل پاسخ این سه سؤال را بر پیامبر نازل کرد، به همین دلیل است که مباحث اصلی این سوره، حول این سه موضوع می باشد: قصّه اصحاب کهف، قصّه موسی و خضر(علیهما السلام)، قصّه ذُوالْقَرْنَیْن.

به راستی چرا بعد از چهل روز این آیات نازل شد؟

وقتی بزرگان مکّه از پیامبر سه سؤال خود را پرسیدند، پیامبر فرمود: «فردا جواب شما را می دهم». پیامبر جمله «اِنْ شاءَ الله» را به سخن خود اضافه نکرد، به همین خاطر نازل شدن جواب، چهل روز عقب افتاد !

چهل روز، جواب این سؤالات، نازل نشد !

پیامبر باید در جواب بزرگان مکّه چنین می گفت: «ان شاءالله فردا جواب شما را می دهم».

معنای این جمله چیست؟

«اگر خدا بخواهد، من فردا جواب شما را می دهم»، «به امید خدا فردا جواب شما را می دهم».

اکنون وقت آن است تا من آیات 13-10 را توضیح بدهم، به امید خدا وقتی به آیه 23 برسم، در این باره بیشتر توضیح می دهم.

* * *

من فکر می کنم که ماجرای اصحاب کهف چیز عجیبی است و از آن شگفت زده می شوم، امّا این ماجرا در مقابل قدرت تو چیز عجیبی نیست، تو بر هر کاری توانایی داری و قدرت تو بی اندازه است.

آن جوانمردان از شرّ حکومت طاغوت به غار پناه بردند و چنین دعا کردند: «بارخدایا ! رحمتی از نزد خود به ما عطا کن و راه نجاتی برای ما فراهم ساز تا از دست ستمکاران رهایی یابیم».

آن ها دعا کردند و تو دعای آنان را اجابت کردی و آنان را الگوی ایمان و مقاوت برای مردم قرار دادی، آن ها سال های طولانی در خواب فرو رفتند، سپس آنان را بیدار کردی.

وقتی آنان از خواب بیدار شدند، دو گروه شدند، برخی می گفتند: یک روز خواب بودیم، برخی دیگر می گفتند: نصف روز خواب بودیم.

* * *

کردی و دل های آنان را استوار کردی.

سخن آنان این بود: «خدای ما، همان خدای آسمان ها و زمین است، ما خدایی غیر از او را نمی پرستیم، اگر ما خدای دیگری را بپرستیم به راه خطا رفته ایم».

آنان وقتی به مردم روزگار خویش نگاه می کردند می گفتند: «چرا این مردم به جای پرستش خدای یگانه، بُت ها را می پرستند و آن ها را شریک خدا می دانند؟ چرا دلیل آشکاری برای این کار خود نمی آورند؟ آن ها می گویند خدا بُت ها را شریک خود قرار داده است و این سخن دروغ را به خدا نسبت داده اند. کسی که به خدا سخن دروغ نسبت دهد، از همه ستمکارتر است».

* * *

اصحاب کهف در سرزمینی زندگی می کردند که همه مردم آنجا بُت پرست بودند، پادشاه آن سرزمین با یکتاپرستی بسیار مخالف بود و در دروازه شهر بت هایی را قرار داده بود و هر کس که می خواست از آنجا عبور کند باید بر بت ها سجده می کرد، اگر کسی این کار را نمی کرد به قتل می رسید.

شش نفر از کسانی که در دربار پادشاه بودند به خدای یگانه ایمان آورده بودند، آنان عقیده واقعی خود را مخفی می کردند. سرانجام جاسوسان به پادشاه گزارش دادند که این شش نفر بُت ها را نمی پرستند.

پادشاه آن ها را به حضور طلبید و از آن ها خواست تا بر بُت ها سجده کنند، آنان شجاعانه ایمان خود را آشکار کردند و بُت پرستی را کاری بیهوده و باطل خواندند. پادشاه با خود فکر کرد، دید کشتن این افراد در این شرایط به صلاح حکومت او نیست، زیرا این شش نفر از نزدیکان او بودند و اگر

ص:141

مردم می فهمیدند که در میان نزدیکان پادشاه، افرادی یکتاپرست پیدا شده اند، برای حکومت او خوب نبود. پادشاه به آنان یک شب فرصت داد تا فکر کنند و به دین بُت پرستی بازگردند. او به آن ها گفت که باید فردا نزد من بیایید و بر بُت ها سجده کنید.

اینجا بود که آنان تصمیم گرفتند از شهر فرار کنند، آنان همه زندگی خود را رها کردند و سوار بر اسب شدند و از آنجا گریختند. وقتی قدری از شهر دور شدند از اسب پیاده شدند و با پای پیاده به مسیر خود ادامه دادند، آنان نگران بودند که سربازان پادشاه از روی جای سم اسب ها بتوانند پیدایشان کنند.

آنان با پای پیاده راه زیادی رفتند، گرسنگی و تشنگی بر آنان غلبه کرد و کف پاهایشان زخم شد. در بین راه به چوپانی رسیدند، از او تقاضای آب و شیر کردند، چوپان به آنان گفت:

__ از لباس شما مشخص است که شما افراد عادی نیستید. شما کیستید؟

__ اگر به تو راست بگوییم، در امان هستیم؟

__ آری.

__ ما از بُت پرستی دست کشیده ایم و به خدای یگانه ایمان آورده ایم، اکنون از شهر خود فرار کرده ایم.

__ من هم مدّتی است فکر می کنم که پرستش بُت ها کاری بیهوده است، من هم به خدای یگانه ایمان می آورم. آیا اجازه می دهید من هم همراه شما بیایم؟

__ آری.

__ به من فرصت بدهید تا این گوسفندان را به صاحبانشان تحویل دهم و برگردم.

ص:142

آنان چند ساعتی صبر کردند تا چوپان رفت و بازگشت. آن ها آماده حرکت شدند، سگ چوپان نیز همراه آنان حرکت کرد. چوپان به آن منطقه، آشنایی کامل داشت. در آن نزدیکی کوهی به چشم می آمد، چوپان می دانست که در بالای آن کوه غاری وجود دارد، آن ها به سوی غار حرکت کردند. وقتی به غار رسیدند، چشمه آبی دیدند، از آب گوارای آن نوشیدند و از میوه درختان خوردند.

یکی از آنان چنین گفت: «اکنون که از مردم کناره گرفته ایم، به این غار برویم و در آن پنهان شویم، امید است خدا لطفش را شامل حال ما کند و در کار ما گشایشی فراهم سازد».

غروب خورشید فرا رسید، همه جا تاریک شد و آنان که خسته راه بودند به خواب رفتند.

* * *

قسمت داخلی غار خوابیده بودند، ماجرای آنان یکی از نشانه های قدرت تو می باشد، تو این گونه آنان را از دست ستمگران نجات دادی و در روز قیامت هم آنان را به بهشت راهنمایی می کنی و آنان را در بهشت مهمان می کنی، امّا ستمکاران در آن روز کسی را نخواهند داشت تا به سوی رحمت تو راهنمایی شان کند، جایگاه آنان، جهنّم خواهد بود.(76)

* * *

کهف: آیه 18 وَتَحْسَبُهُمْ أَیْقَاظًا وَهُمْ رُقُودٌ وَنُقَلِّبُهُمْ ذَاتَ الَْیمِینِ وَذَاتَ الشِّمَالِ وَکَلْبُهُمْ بَاسِطٌ ذِرَاعَیْهِ بِالْوَصِیدِ لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَیْهِمْ لَوَلَّیْتَ مِنْهُمْ فِرَارًا وَلَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْبًا (18)

آنان در خواب بودند و تو از آنان محافظت می کردی، خواب آنان، خواب معمولی نبود، اگر کسی پیش آنان می رفت، فکر می کرد که بیدارند، تو چشم های آنان را باز گذاشته بودی تا کسی جرأت نکند نزدیکشان شود.

برای این که بدن آن ها در این مدّت طولانی نپوسد، فرشتگان خود را فرستادی تا بدن آنان را به سمت چپ و راست بگردانند. سگ آن ها در دهانه ورودی غار به حال نگهبانی خوابیده بود.

منظره آنان بسیار هراس انگیز بود، هر کس به سوی آنان می رفت، وجودش از ترس لبریز می شد و بی اختیار فرار می کرد. تو به این وسیله، آنان را حفظ کردی.

پادشاه وقتی فهمید آنان از شهر فرار کرده اند به جستجوی آنان پرداخت، سپاه او همه جا را جستجو کردند و اثری از اصحاب کهف نیافتند. بعضی از

ص:144

سپاهیان او تا نزدیکی غار آمدند، امّا ترس و وحشت آنان را فرا گرفت و فرار کردند.

* * *

آنان به شدّت گرسنه بودند و هیچ غذایی هم همراه نداشتند، یکی از آنان چنین گفت:

__ حالا با این پولی که داریم یک نفر از ما به شهر برود و غذایی پاکیزه و خوب تهیّه کند.

__ آیا رفتن به شهر خطر ندارد؟

__ او باید کار خود را با احتیاط انجام دهد و مواظب باشد کسی او را نشناسد، اگر ستمکاران خبری از ما به دست آورند، برای دستگیری ما می آیند.

__ فکر می کنم اگر ما را دستگیر کنند، حتماً اعدام می کنند.

__ آن ها اوّل از ما می خواهند به آیین بُت پرستی بازگردیم.

__ ما هرگز به آیین بُت پرستی باز نمی گردیم.

__ آری، هر کس بُت ها را بپرستد، هرگز سعادتمند نمی شود. اگر ما بُت پرستی را نپذیریم، سنگسارمان می کنند.

* * *

قرار شد یکی از آنان با نام «تلمیخا» به شهر برود، او رو به چوپانی که همراهشان بود کرد و گفت: «لباس خود را به من بده تا به تن کنم، این طوری کسی مرا نمی شناسد».

تلمیخا به سوی شهر رفت، همه چیز به چشم او عجیب می آمد: راه ها، مردمی که به سوی شهر می رفتند.

او نزدیک شهر شد، دید که از آن بُت های کنار دروازه خبری نیست، همان بت هایی که مردم هنگام عبور از دروازه باید به آن سجده می کردند، وارد شهر شد، چقدر شهر عوض شده بود !

ص:146

تلمیخا به مغازه ای رفت تا مقداری خرما بخرد، وقتی خرما را تحویل گرفت سکّه های خود را تحویل داد، خرمافروش نگاهی به سکّه ها کرد و گفت:

__ ای مرد ! تو گنج ارزشمندی پیدا کرده ای !

__ گنج کدام است؟ این چه حرفی است که تو می زنی؟

__ این سکّه های سیصد سال پیش است، اگر گنج پیدا نکرده ای پس این سکّه ها دست تو چه می کند؟

__ من سه روز قبل جنسی را فروختم و به جای آن این سکّه ها را گرفتم.

ماجرا بالا گرفت، مردم جمع شدند و به سکّه هایی که دست خرمافروش بود نگاه می کردند، تلمیخا هرچه با آنان سخن گفت، فایده ای نکرد.

* * *

ماجرا به گوش مأموران پادشاه رسید، مأموران تلمیخا را نزد پادشاه بردند.

پادشاه به او گفت: «ای مرد جوان ! ما نمی خواهیم به تو ظلم کنیم، همه ما باید پیرو دستور خدا باشیم، او فرمان داده است که اگر کسی گنجی پیدا کند یک پنجم آن را باید به نیازمندان بدهد، تو یک پنجم گنج خودت را به ما بده تا به نیازمندان بدهیم، بقیّه گنج مال خودت است».

تلمیخا از شنیدن این سخن تعجّب کرد، تا دیروز همه در این شهر بُت پرست بودند، امروز پادشاه از خدا و فرمان او سخن می گوید.

تلمیخا هنوز در فکر بود که پادشاه به او گفت:

__ مرد جوان ! به چه فکر می کنی؟ آیا یک پنجم گنج خود را می آوری؟

__ ای پادشاه ! من گنجی پیدا نکردم، من اهل این شهر هستم، این سکّه ها را مدّتی قبل از مردم همین شهر گرفته ام.

ص:147

__ تو می گویی اهل این شهر هستی، آیا در این شهر آشنایی هم داری؟

تلمیخا نام آشنایان و اقوام خود را برد، امّا هیچ کس آن ها را نمی شناخت، همه این نام ها، غریبه بودند. پادشاه گفت:

__ آیا در این شهر خانه ای هم داری؟

__ بله. زن و بچّه من در خانه هستند.

__ پس با هم به خانه ات می رویم.

__ برویم.

* * *

همه به سوی خانه تلمیخا حرکت کردند، آنان از کوچه ها گذشتند، مردم زیادی به جمعیّت اضافه شدند، تلمیخا به در خانه خود رسید، در زد، پیرمردی در را باز کرد، تلمیخا با تعجّب به او نگاه کرد و سکوت کرد.

پیرمرد وقتی نگاهش به آن همه جمعیّت افتاد، گفت: «چه خبر شده است؟ شما اینجا چه می خواهید؟».

پادشاه جلو آمد و گفت:

__ ای پیرمرد ! ما را ببخش ! ماجرای عجیبی پیش آمده است.

__ چه ماجرایی؟

__ این جوان امروز به شهر ما آمده است و می گوید این خانه، خانه اوست.

پیرمرد نگاهی به تلمیخا کرد و گفت:

__ ای جوان ! نام تو چیست؟

__ من تلمیخا هستم.

ناگهان پیرمرد خودش را روی پاهای تلمیخا انداخت و گفت: «به خدا او

ص:148

پدربزرگ من است».

همه تعجّب کردند، چگونه می شود پدربزرگ از نوه خود این قدر جوان تر باشد؟

پیرمرد رو به پادشاه کرد و گفت: «سال ها پیش همه مردم شهر بُت پرست بودند، شش نفر به یکتاپرستی رو آوردند و از دست ستمگران فرار کردند، او یکی از آن شش نفر است».

وقتی مردم این سخن را شنیدند، همه به سوی تلمیخا آمدند و شروع به بوسیدن او نمودند، مردم چیزهایی از سرگذشت آنان قبلاً شنیده بودند. تلمیخا آن لحظه فهمید که ماجرا چه بوده است و خواب او و دوستانش بیش از سیصد سال طول کشیده است. آن پادشاه بُت پرست هم نابود شده و به عذاب جهنّم گرفتار شده است.

* * *

پادشاه هم از او احترام زیادی گرفت و به او گفت:

__ دوستان تو الآن کجا هستند؟

__ آنان بالای کوه، داخل غار هستند.

__ از تو می خواهیم ما را نزد آنان ببری تا آنان را با احترام به شهر بیاوریم.

__ چشم.

پادشاه و مردم دنبال تلمیخا به راه افتادند تا به بالای کوه رسیدند، تلمیخا به پادشاه گفت:

__ ای پادشاه ! همین جا بمانید و جلوتر نیایید.

__ برای چه؟

ص:149

__ دوستان من نمی دانند که روزگار ستمگران به پایان رسیده است، اگر آنان صدای شما را بشنوند، تصوّر می کنند که دشمنان برای کشتن آن ها آمده اند. شما اینجا بمانید، من می روم و ماجرا را برای آنان می گویم.

* * *

تلمیخا وارد غار شد، همه از جا بلند شدند و او را در آغوش گرفتند و گفتند:

__ خدا را شکر که به سلامت برگشتی، چقدر نگران تو بودیم.

__ ای دوستان ! آیا می دانید ما چقدر در این غار خواب بوده ایم؟

__ معلوم است، یک روز، شاید هم نصف روز.

__ نه. ما سیصد و نُه سال در خواب بوده ایم، روزگار بُت پرستی به پایان رسیده است، پادشاه ستمگری که از دست او فرار کردیم، نابود شده است.

__ اکنون چه کسی حکومت می کند؟

__ پادشاهی که به خدا ایمان دارد، او همراه با مردم در همین نزدیکی هستند. آن ها می خواهند شما را به شهر ببرند.

آن ها وقتی ماجرا را شنیدند سجده شکر کردند، آن ها نمی دانستند چگونه از تو قدردانی بکنند. وقتی سر از سجده برداشتند، با هم سخن گفتند، وقتی فهمیدند تو به آنان نظر لطف و مهربانی داری، از تو خواستند تا مرگ آنان را برسانی، آنان دوست داشتند تا در بهشت مهمان مهربانی های تو باشند و روح آنان اسیر این دنیایِ فانی نشود، برای همین همگی دست به دعا برداشتند و مرگ را از تو طلب نمودند. تو هم دعای آنان را مستجاب کردی.

* * *

وَأَنَّ السَّاعَةَ لَا رَیْبَ فِیهَا إِذْ یَتَنَازَعُونَ بَیْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَیْهِمْ بُنْیَانًا رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِینَ غَلَبُوا عَلَی أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِمْ مَسْجِدًا (21)

تو این گونه مردم را از حال آنان مطّلع ساختی تا همه بدانند که وعده تو حقّ است، تو وعده دادی که انسان ها را در روز قیامت زنده می کنی، در وعده تو هیچ شکّی نیست.

آری، زنده شدن اصحاب کهف بعد از صدها سال، ایمان مؤمنان را قوی تر کرد، کسانی هم که در شک و تردید بودند به یقین رسیدند، مردم به قدرت تو پی بردند.

اصحاب کهف وارد غار شدند و ده ها سال در آنجا ماندند، در این مدّت، بدن های آنان رشد نکرد، موی آنان سپید نشد، همان طور جوان ماندند، مریض نشدند، بدن و لباس های آنان نپوسید. این ها همه نشانه قدرت توست.

بدون شک خواب اصحاب کهف، مانند مرگ است و بیدار شدن آنان، همانند زنده شدن در روز قیامت است. وقتی تو قدرت داری آنان را بعد از سیصد سال بیدار کنی، حتماً قدرت داری که انسان ها را در روز قیامت زنده کنی.

* * *

تو جان تلمیخا و یاران او را گرفتی و آنان را در بهشت خویش مهمان نمودی، امّا مردم چشم انتظار آمدن آنان بودند.

پادشاه و مردم هرچه صبر کردند، دیدند خبری از تلمیخا نشد، چند ساعت گذشت، سرانجام یکی را به داخل غار فرستادند، او وقتی وارد غار شد دید که

ص:151

تلمیخا و دوستانش همگی از دنیا رفته اند، سریع به بیرون غار آمد و با چشمانی اشک آلود ماجرا را برای مردم تعریف کرد.

* * *

وقتی مردم این سخن را شنیدند، بسیار ناراحت شدند و اشک ریختند. آن روز میان مردم اختلاف شد، بیشتر مردم می گفتند آنان مرده اند، امّا گروهی می گفتند آن ها بار دیگر به خواب رفته اند و نمرده اند.

مردم می خواستند پیکر آنان را دفن کنند، امّا گروهی که می گفتند آن ها به خواب رفته اند، مخالفت کردند، آن ها می گفتند: «باید دهانه غار را با دیوار ببندیم و کار آن ها را به خدا واگذار کنیم، خدا خودش می داند که آن ها زنده اند یا مرده !».

ولی بیشتر مردم نظرشان این بود که آن ها از دنیا رفته اند و می گفتند: «باید پیکر آنان را به خاک سپاریم و بر قبر آنان، مسجدی بسازیم». آن ها می خواستند آن مسجد یادبودی برای آنان باشد و مردم به زیارت آنان بیایند و این گونه اعتقاد خود به معاد را قوی تر سازند و در آن مسجد عبادت کنند.

آری، آن ها به خواب نرفته بودند، بلکه مرده بودند، سرانجام پادشاه نظر گروه دوم را تأیید کرد و دستور داد پیکر آن ها را دفن کنند و مسجدی در آنجا بنا کنند.

* * *

پادشاه ستمگری که در روزگار اصحاب کهف حکومت می کرد، چه کسی بود؟

بعضی می گویند آن پادشاه «دقیانوس» بوده است که از سال 285 تا 305

ص:152

میلادی در «روم» حکومت می کرده است. او بر مسیحیان بسیار سخت گرفته بود و آنان را اذیّت و آزار می کرد.

امّا این مطلب را نمی توان پذیرفت، زیرا ماجرای اصحاب کهف را آقای «جیمس ساروغی» در کتاب خود ذکر کرده است. او این کتاب را در سال 474 میلادی نوشته است.(77)

او از رویدادی سخن گفته است که قبلاً اتّفاق افتاده است، او زمان این اتّفاق را ذکر نکرده است، من فرض می کنم که آن حادثه در همان سالی روی داده است که آقای «جیمس ساروغی» کتابش را می نوشته است.

بر اساس چنین فرضی به این نکات توجّه می کنم:

1 - کتاب جیمس در سال 474 میلادی نوشته شده است.

2 - قرآن خواب اصحاب کهف را 309 سال می داند.

3 - وقتی از سال 474 عدد 309 را کم می کنیم به سال 65 میلادی می رسیم.

4 - پس اصحاب کهف باید در سال 65 میلادی فرار کرده باشند و دقیانوس هم در آن سال حکومت داشته باشد.

5 - تاریخ می گوید حکومت دقیانوس در سال 285 میلادی بوده است.

6 - سال 65 میلادی کجا و سال 285 میلادی کجا؟ پس قطعاً پادشاه آن روزگار، دقیانوس نبوده است.

در کتاب های تاریخی فقط نام یک پادشاه روم به نام «دقیانوس» ذکر شده است، ثابت شد که قطعاً این شخص، پادشاه روزگار اصحاب کهف نبوده است.

شاید در زمان اصحاب کهف، شخص دیگری که نامش «دقیانوس» بوده

ص:153

است حکومت می کرده است، یعنی او همنام دقیانوس مشهور بوده است. البتّه این فقط یک احتمال است.(78)

* * *

وقتی درباره اصحاب کهف تحقیق می کردم به حدیثی از علی(علیه السلام) رسیدم که در آن ماجرای اصحاب کهف شرح داده شده است.

در آن حدیث این نکته را خواندم: وقتی اصحاب کهف از خواب بیدار شدند، یکی از آنان به شهر رفت. وقتی او به غار بازگشت به دوستان خود گفت: «در این سال هایی که ما در خواب بودیم، خدا پیامبری به نام عیسی(علیه السلام) را برای هدایت مردم فرستاده است، اکنون آن پیامبر به آسمان رفته است».

با توجّه به این حدیث می توان نتیجه گرفت که آنان قبل از تولّد عیسی(علیه السلام)زندگی می کردند، (تقریباً دویست سال قبل از تولّد عیسی(علیه السلام)).

* * *

سؤال دیگری مطرح می شود: غار اصحاب کهف کجاست؟

عدّه ای معتقد هستند که این غار، همان غار اِفِسوس است. اِفِسوس شهری باستانی در ترکیه است و مسافت آن تا شهر «ازمیر» 73 کیلومتر است.

در آیه 16 سوره کهف بیان شده است که نور خورشید در هنگام طلوع بر طرف راست غار می تابد و در هنگام غروب بر طرف چپ غار.

با توجّه به این نکته دهانه غار باید به سمت جنوب باشد نه در سمت شمال ! امّا دهانه غار افسوس به طرف شمال است.

همچنین در آیه 21 سوره کهف از ساخته شدن مسجد (عبادتگاه) در کنار آن غار سخن گفته شده است. در غار افسوس، اثری از عبادتگاه یا مسجد نیست.

ص:154

* * *

به نظر می رسد که غار اصحاب کهف، غاری است که امروزه به نام غار «رَجیب» مشهور است.

این غار در 8 کیلومتری «عمان» پایتخت کشور «اردن» واقع شده است. در نزدیکی آن غار، روستایی به نام «رَجیب» وجود دارد و به همین دلیل، آن غار به نام «غار رجیب» مشهور شده است.

دهانه این غار به سمت جنوب است، داخل غار چند صورت قبر وجود دارد.

شواهد نشان می دهد که در آنجا قبلاً صومعه ای بوده است که بعد از آن که مردم آن منطقه مسلمان شده اند، تبدیل به مسجد شده است.

اکنون آن مسجد دارای محراب می باشد و مردم برای عبادت به آنجا می روند.

* * *

وهابی ها ساختن هرگونه بنایی را بر روی قبر حرام می دانند و نماز خواندن کنار قبرها را حرام می دانند. آنان بارگاه ائمّه بقیع را خراب کردند. آنان می گویند قبر نباید اصلاً از زمین بلندتر باشد. آن ها در کتاب های خود، از آرزوی خود سخن گفته اند، آرزوی بزرگ آنان این است که روزی گنبد سبز پیامبر در مدینه را خراب کنند.

روزی جوانی نزد من آمد، او کتابی از یک نویسنده وهابی خوانده بود و برای او سؤالی مطرح شده بود. او گفت:

ص:155

__ استاد ! من دچار شک شده ام، نمی دانم چه کنم؟ اگر این بار به مشهد بروم، دیگر کنار قبر امام رضا(علیه السلام) نماز نمی خوانم.

__ عزیزم ! تو که کتاب آن وهابی را خواندی، کاش قدری هم قرآن می خواندی ! اگر قرآن خوانده بودی این چنین دچار شک نمی شدی !

__ استاد ! مرا راهنمایی کنید.

__ قرآن در پایان داستان اصحاب کهف می گوید که مؤمنان بر قبر آنان، مسجدی ساختند، قرآن به شایسته بودن این کار اشاره کرده است. وهابی ها نمی توانند این آیه قرآن را انکار کنند.

__ نکته جالبی است، تا به حال به آن فکر نکرده بودم.

__ بگو بدانم مقام پیامبر و امامان بالاتر است یا مقام اصحاب کهف؟

__ معلوم است مقام پیامبر و امامان.

__ اگر نماز خواندن کنار قبر اصحاب کهف جایز است، پس نماز خواندن کنار قبر پیامبر و امامان نیز جایز است. اگر ساختن بنا و مسجد بر قبر اصحاب کهف حرام نیست، پس ساختن بنا بر قبر پیامبر و امامان هم حرام نیست.

* * *

چند نفر را نزد مسیحیان یمن فرستادند و آن مسیحیان این سؤال را به بزرگان مکّه یاد دادند. اکنون که این آیات نازل شده است، حتماً بزرگان مکّه این آیات را برای آنان نقل می کنند، تو پیش بینی می کنی که وقتی آن ها این آیات را بشنوند، اختلاف خود را درباره تعداد اصحاب کهف بازگو خواهند کرد.

به راستی اصحاب کهف چند نفر بودند؟

مسیحیان یمن در این زمینه اختلاف داشتند، بعضی ها می گفتند: «آن ها سه نفر بودند، چهارمین آنان سگشان بود»، عدّه ای دیگر معتقد بودند: «پنج نفر بودند، ششمین آنان، سگشان بود». آنان از روی بی اطّلاعی سخن می گویند.

اکنون سخن خود را چنین ادامه می دهی: «گروهی می گویند اصحاب کهف هفت نفر بودند و هشتمین آنان، سگشان بود، من بر تعداد آنان آگاه تر هستم».

تو با این سخن اشاره می کنی که این گروهی که اصحاب کهف را هفت نفر می دانند، حقیقت را می دانند ولی تو از آنان داناتری.

آری، اصحاب کهف هفت نفر بودند، در آن روزگار، عدّه کمی این حقیقت را می دانستند. تو می دانی که اگر محمّد(صلی الله علیه وآله) به مسیحیان بگوید که اصحاب کهف هفت نفر بودند، عدّه زیای از آنان قبول نخواهند کرد، برای همین به محمّد(صلی الله علیه وآله)می گویی: «با مسیحیان در این موضوع بحث نکن، فقط این سخن مرا برای آنان بخوان و از آنان درباره تعداد اصحاب کهف سؤال نکن».

* * *

چرا از پیامبر می خواهی درباره تعداد اصحاب کهف با مسیحیان وارد بحث و گفتگو نشود؟

چه درس مهمّی را می خواهی به من بدهی؟

ص:157

قرآن، کتاب تاریخ نیست، کتاب تربیت است، من هم باید به دنبال نکات تربیتی این داستان باشم، چه فرقی می کند آن ها شش نفر بوده اند یا هفت نفر؟ دانستن این عدد، چه دردی از من دوا می کند؟

مهم این است که من بدانم آنان برای نجات دین خود، زندگی خود را رها کردند و به غاری پناه بردند و تو آن ها را از دست ستمکاران نجات دادی. من باید از این درس بگیرم.

انسان ها تاریخ می نویسند و تو هم در قرآن بحث های تاریخی مطرح می کنی، امّا تاریخی که انسان ها می نویسند پر است از اعداد: سال تولّد پادشاهان، مدّت پادشاهی آنان، تعداد جنگ ها، تعداد سپاهیان، سال وقوع جنگ ها... امّا تاریخی که تو برایم می گویی پر است از پند و درس هایی که برای زندگی امروز من مفید است، تو از قدرت خود برایم سخن گفتی، ایمان مرا به روز قیامت بیشتر کردی...

* * *

در ابتدای سوره نوشتم که بزرگان قریش چند نفر را نزد مسیحیان فرستادند و از آن ها سه سؤال مهم فرا گرفتند، بزرگان مکّه از محمّد(صلی الله علیه وآله) خواستند تا درباره قصّه اصحاب کهف، قصّه موسی و خضر(علیهما السلام)، قصّه ذُوالْقَرْنَیْن توضیح بدهد.

روز بعد فرا رسید، امّا تو جبرئیل را نفرستادی، محمّد(صلی الله علیه وآله)منتظر بود، چهل روز انتظار او طول کشید. بعد از چهل روز جبرئیل را همراه با این سوره فرستادی، اکنون با او این گونه سخن می گویی:

* * *

ای محمّد ! هرگز نگو: «من حتماً فردا فلان کار را انجام می دهم»، بلکه چنین بگو: «ان شاءالله آن کار را انجام می دهم»، یعنی در صورتی که خدا بخواهد آن کار را انجام می دهم.

ای محمّد ! اگر فراموش کردی «ان شاءالله» بگویی، هر وقت به یادت آمد، آن را بگو.(79)

ای محمّد ! به بزرگان مکّه بگو: «این قدر درباره این سه سؤال خود بحث و جدل نکنید، شما دوست دارید که من نتوانم جواب سؤال شما را بدهم تا به مردم بگویید که من پیامبر نیستم، امّا بدانید خدا برای اثبات پیامبری من، دلایل واضح تر از این نازل می کند».

ای محمّد ! به مردم بگو که اصحاب کهف سیصد و نه سال در غار ماندند، مسیحیان درباره این مدّت با هم اختلاف دارند، من بهتر از همه می دانم آنان چند سال در آنجا بودند، من از پنهان و آشکار آسمان ها و زمین آگاه هستم، بینایی و شنوایی من مایه تعجّب و شگفتی همه است، من چقدر بینا و چقدر

ص:159

شنوا هستم ! هیچ چیز از من مخفی نمی ماند، مردم هیچ یار و یاوری غیر از من ندارند و من هیچ شریکی ندارم.

ای محمّد ! آنچه از قرآن بر تو وحی کردم برای مردم بخوان، من در این جهان، قانون های زیادی قرار دادم و در قرآن از این قانون ها سخن گفته ام، هیچ چیز نمی تواند این قانون های مرا دگرگون سازد.

ای محمّد ! در گرفتاری ها و سختی ها به من توکّل کن و از من یاری بخواه زیرا هیچ پناهی جز من نخواهی یافت.

* * *

چه رازی در این کار تو بود؟ چرا چهل روز جبرئیل را نفرستادی تا جواب سؤال های بُت پرستان را بدهد؟

من فکر می کنم که این کار تو، بزرگترین جواب بود، این سکوت محمّد(صلی الله علیه وآله)، بهترین جواب بود.

بُت پرستان همیشه به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گفتند: «تو قرآن را از پیش خودت می سازی»، آنان سه سؤال از محمّد(صلی الله علیه وآله) پرسیدند، محمّد(صلی الله علیه وآله) به آنان گفت که یک روز دیگر به آن ها جواب می دهد، امّا این یک روز، چهل روز شد. آنان هر روز نزد محمّد(صلی الله علیه وآله) می آمدند و به او می گفتند: «ای محمّد ! چرا جواب نمی دهی؟»

کافی بود آنان قدری فکر کنند، سکوت چهل روزه محمّد(صلی الله علیه وآله)، دلیل بر آن بود که محمّد(صلی الله علیه وآله) قرآن را از پیش خودش نمی سازد.

محمّد(صلی الله علیه وآله) منتظر جبرئیل بود و هیچ جوابی نداشت که به آنان بدهد، این انتظار چهل روز طول کشید و سرانجام تو جواب را برایش فرستادی.

ص:160

به محمّد(صلی الله علیه وآله) و پیروان او، درس مهمّی می دهی، از آنان می خواهی تا هر وقت از انجام کاری در آینده خبر می دهند، «ان شاءالله» بگویند.

* * *

«ان شاء الله را فراموش نکن، اگر فراموش کردی، هر وقت یادت آمد، آن را بگو».

چرا این دستور را به من می دهی؟ می خواهی چه چیزی به من یاد بدهی؟

من نباید به قدرت خود مغرور بشوم، باید همیشه به تو توکّل کنم. اگر تو نخواهی، من نمی توانم هیچ کاری انجام بدهم. وقتی می خواهم فردا به سفر بروم، باید بگویم: «به خواست خدا فردا به سفر می روم».

اگر تو نخواهی من به سفر بروم، هرگز نمی توانم به سفر بروم، اگر تو بخواهی، می توانی مانع سفر من شوی.

آری، به من توانایی سفر رفتن را داده ای، امّا هر وقت بخواهی می توانی این توانایی را از من بگیری.

برای یک لحظه هم بی نیاز از تو نیستم، هرگز موجودی مستقل نیستم، من نیازمند تو هستم، پس نمی توانم صددرصد از انجام کاری در آینده خبر بدهم.

باید به تو توکّل کنم و برای آینده برنامه ریزی کنم، از تو یاری بطلبم و بدانم که همه کارهای جهان در دست توست، اگر بخواهی می توانی همه برنامه ها را به هم بریزی.

تو دوست داری من همیشه به نیاز خودم اعتراف کنم، هر کاری که می خواهم انجام دهم فریاد بزنم:

ص:161

«به خواست خدا»، «به امید خدا»، «ان شاء الله».

من این گونه فریاد نیاز برمی آورم، من دیگر هرگز دچار غرور نمی شوم، تو را فراموش نمی کنم، دیگر دنیا مرا فریب نمی دهد، دیگر خودم را همه کاره دنیایِ خود نمی بینم، من این گونه خود را به دریای لطف تو وصل می کنم، اگر لطف تو نباشد من قادر به انجام هیچ کاری نیستم، من بنده ای ناچیزم، به تو محتاج و نیازمندم.

* * *

بزرگان مکّه سه سؤال از پیامبر پرسیده بودند، در اینجا پاسخ سؤال اوّل به پایان می رسد. اکنون چند نکته تربیتی را بیان می کنی، جواب سؤال دوم و سوم را بعداً ذکر می کنی.

ص:162

آن قدر ارزش دارد که پیامبر مؤمنان فقیر را از خود دور کند؟

* * *

پیامبر دوست داشت بداند دستور تو چیست، تو جبرئیل را می فرستی تا به محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین بگوید:

ای محمّد ! مبادا به خاطر سخن کافران از این مؤمنان فقیری که اطراف تو هستند، دست برداری ! آنان به من ایمان آورده اند و هر صبح و شام مرا می خوانند و فقط رضای مرا می طلبند.

ای محمّد ! مبادا در پی جلوه های فریبنده دنیا آن ها را نادیده بگیری، از سخنان کافرانی که دل آنان را از یاد خود غافل ساخته ام، پیروی نکن، آن کافران اسیر هوای نفس خود شدند و تبهکار شدند.

ای محمّد ! این قرآن سخن حقّ است که به قلب تو نازل کردم، تو قرآن را برای همه خواندی، راه حقّ از باطل مشخّص شد، من انسان را با اختیار آفریدم، او باید خودش راهش را انتخاب کند، تو وظیفه خود را انجام دادی پس دیگر به کافران ثروتمند فکر نکن، هر کس بخواهد ایمان می آورد و هر کس هم بخواهد کافر می شود.

من به کافران در دنیا مهلت می دهم، امّا در روز قیامت به عذاب گرفتار می شوند، من برای آنان آتشی آماده کرده ام که مثل خیمه ای آنان را از هر سو فرا می گیرد، اگر از شدّت تشنگی شربت آبی طلب کنند، فرشتگان به آنان آبی مانند مس گداخته می دهند که صورت های آنان را می سوزاند، چه بد نوشیدنی و چه بد منزلگاهی در انتظار آنان است !!

* * *

ص:164

خَلَقَکَ مِنْ تُرَاب ثُمَّ مِنْ نُطْفَة ثُمَّ سَوَّاکَ رَجُلًا (37)

عدّه ای از ثروتمندان برای ایمان آوردن خود شرط گذاشتند و به پیامبر گفتند: «اگر می خواهی ما ایمان بیاوریم، فقیران و بیچارگان را از خود دور کن». تو به این ثروتمندان ثروت و نعمت دادی امّا آنان دچار غرور شدند و چنین سخنی گفتند.

اکنون می خواهی برای «غرور و ثروت» مثالی زیبا بیان کنی: ماجرای دو مرد. یکی ثروتمند، دیگری فقیر.

این دو مرد، با هم برادر و از «بنی اسرائیل» بودند و صدها سال پیش از نازل شدن قرآن زندگی می کردند.(80)

* * *

تو به مرد ثروتمند دو باغ داده بودی که در آن انواع درخت انگور بود، اطراف آن باغ ها را با درختان خرما پوشانده بودی و در میان این دو، مزرعه ای بابرکت پدید آورده بودی.

هر کدام از این باغ ها میوه فراوانی می داد و نهر آبی را میان آن جاری کرده بودی.

مرد ثروتمند به هنگام گفتگو به مرد فقیر گفت: «من از تو ثروت بیشتری دارم، افراد زیادی برای من کار می کنند و من از این جهت هم از تو برتر هستم».

مرد ثروتمند روزی از روزها با کبر و غرور وارد باغ خود شد و گفت: «چه باغ باعظمتی ! چه نهر زیبایی ! گمان نمی کنم تا زمانی که من زنده ام این باغ از بین برود. فکر نمی کنم که قیامتی در کار باشد، بر فرض اگر قیامت راست

ص:166

باشد و خدا مرا بار دیگر زنده کرد، من به زندگی بهتری می رسم، در آنجا هم با تلاش و کوشش خود زندگی خوبی برای خود فراهم می سازم».

آری، غرور و خودخواهی مرد ثروتمند او را سرمست دنیا کرد و او این سخنان کفرآمیز را بر زبان جاری کرد.

* * *

نعمت ها را نداشتی.

اگر می بینی که من از نظر مال و فرزند از تو کمترم مهم نیست، من به لطف خدا امید دارم، خدا می تواند بهتر از باغ تو را به من عطا کند.

از کجا معلوم؟ شاید که خدا صاعقه ای از آسمان بر این باغ فرستد و در مدّتی کوتاه این باغ را نابود و با خاک یکسان کند یا این که آب آن در اعماق زمین فرو رود آن چنان که هرگز نتوانی آن را به دست آوری.

* * *

افسوس می خورد و می گفت: «ای کاش هیچ کس را شریک خدا قرار نمی دادم، ای کاش به مال دنیا اعتماد نمی کردم».

او به خرابه خود نگاه می کرد و افسوس می خورد، او همه ثروت خود را یک شب از دست داد.

او دوستان ثروتمند زیادی داشت که با هم رفت و آمد داشتند و اکنون دلش را به آن دوستان خوش کرد و پیش خود گفت: «آن ها به من کمک خواهند کرد و قسمتی از مال خود را به من خواهند داد».

امّا زهی خیال باطل ! ثروتمندان فقط با کسی دوست هستند که مانند آن ها ثروتمند باشند، آن مرد دیگر از مال دنیا هیچ نداشت، آن ها هم او را به حال خود رها کردند.

این چنین بود که او گرفتار فقر و بدبختی شد، او گرفتار عذاب تو شد و هیچ کس هم به او کمکی نکرد.

کاش او دچار غرور و غفلت نمی شد و این گونه به خاک ذلّت نمی نشست.

آری، فقط تو می توانی بندگان خود را یاری کنی، همه چیز در دست توست، تو بهترین ثواب ها و بهترین عاقبت را به مؤمنان می دهی. وقتی دست انسان از همه جا کوتاه شد و به بلا گرفتار شد، آن وقت می فهمد که تو همه کاره جهان می باشی.

* * *

مثال تو به پایان رسید، من با سرانجامِ «غرور و ثروت» آشنا شدم. در این مثال از «باغ، صاعقه و خرابه» سخن گفتی:

باغ، مثال ثروتی است که انسان در دنیا جمع می کند.

ص:169

صاعقه، مثال مرگ انسان است.

خرابه، مثال حال انسان در قیامت است.

انسان در زندگی این دنیا دچار غفلت می شود و به ثروت اندوزی می پردازد، کم کم او شیفته دنیا می شود و غرور او را فرا می گیرد. او دلبسته ثروتش می شود و به آن تکیه می کند. ثروت او، باغ است.

او هر بار که ثروت خود را می بیند، از خودش تعریف می کند و خیال می کند که این ثروت به او وفا خواهد کرد، ناگهان مرگ او بی خبر را می رسد. مرگ او، صاعقه است.

روز قیامت برپا می شود، همه ثروت و دارایی او نابود شده است، او دستش خالی است، نگاه می کند از آن همه ثروت هیچ چیز نمی بیند، دست خالی او همان خرابه است. او با حسرت دست بر دست خود می زند و می گوید: «ای کاش این قدر دنبال دنیا نمی دویدم ! ای کاش عمر خود را صرف جمع کردن مالِ دنیا نمی کردم».

* * *

باد آن ها را پراکنده می کند.

این حقیقت زندگی دنیا است. مردم به زینت های دنیا دل می بندند، امّا وقتی مرگ به سراغ آنان می آید، باید از دنیا جدا شوند و دست خالی به سوی قبر بروند، روز قیامت هم نگاه می کنند، همه ثروت خود را تباه شده می بینند.

* * *

هر کس به ثروت و فرزند تکیه کرد، پشیمان شد، خوشا به حال کسی که به اعمال نیک و ماندگار تکیه کرد و تا فرصت داشت کارهای شایسته انجام داد.

تو در این آیه، از کارهای شایسته به عنوان «باقیات و صالحات» نام می بری. «باقیات و صالحات» یعنی «اعمال نیکو و ماندگار».

نماز، روزه و کارهای خوبی که انجام می دهم، ثواب آن برای من باقی می ماند و از بین نمی رود. در واقع، همه کارهای خوب، «باقیات و صالحات» می باشند.

* * *

به راستی چه کسی از همه زرنگ تر است: کسی که خانه ای دارد، امّا خانه دومی برای خود می سازد یا کسی که مسجدی می سازد؟

به زودی، مرگ این دو نفر فرا می رسد، نفر اوّل دیگر هیچ بهره ای از خانه خود نمی برد، امّا کسی که مسجدی ساخته است از آن کار بهره می برد. تا زمانی که آن مسجد باشد، هر کس در آن مسجد نماز بخواند، ثوابی هم به او می رسد. آری، ساخت مسجد، بهترین «باقیات و صالحات» می باشد.

این کارها هم از بهترین «باقیات و صالحات» می باشند: ساختن مدرسه، درست کردن راه، تربیت فرزندان با ایمان، راهنمایی و هدایت نسل جوان، نوشتن کتاب و نشر آن.(81)

سخن از «باقیات و صالحات» را با این حدیث به پایان می برم: امام صادق(علیه السلام)به یکی از یاران خود چنین فرمود: «هرگز محبّت ما اهل بیت(علیهم السلام) را کوچک مشمار، بدان که محبّت ما، از باقیات و صالحات است».(82)

روز قیامت همه محبّت ها از بین می رود، امّا محبّت اهل بیت(علیهم السلام) باقی می ماند،

ص:172

هر کس اهل بیت(علیهم السلام) را دوست داشته است از شفاعت آنان بهره مند خواهد شد.

* * *

داده اند به یاد می آورند گویی که آن را همان لحظه انجام داده اند.

آنان نتیجه اعمال خود را حاضر و آماده می بینند و تو هرگز به کسی ظلم و ستم نمی کنی، کسی که نیکوکار باشد به بهشت می رود و کسی که در راه کفر و گناه قدم گذاشت، به عذاب جهنّم گرفتار می شود.

* * *

گمراهان بدترین انتخاب است.

* * *

سخن از شیطان به میان آمد، بعضی ها دچار خرافه ای شده اند و چنین می گویند: «شیطان قدرت عجیب و غریبی دارد و علم غیب را می داند، پس بر هر کاری که بخواهد، توانایی دارد».

این خرافه را کسانی درست کرده اند که از شیطان پیروی می کنند، سخن آنان این است که ما در مقابل شیطان هیچ کاری نمی توانیم بکنیم، چاره ای نیست باید فریب او را بخوریم، او قدرت عجیبی دارد، او علم غیب دارد و...

وقتی از آنان سؤال می شود که شیطان از کجا این همه قدرت را پیدا کرده است، آن ها در جواب می گویند: «وقتی خدا می خواست زمین و آسمان ها را خلق کند، شیطان و فرزندان او را شاهد کار خود گرفت و آنان چگونگی خلقت را دیدند، برای همین به همه اسرار آفرینش آگاهی دارند و به علم غیب دسترسی دارند».

اکنون تو این حقیقت را بیان می کنی و به همه می فهمانی که هرگز چنین نیست، شیطان و فرزندانش به هنگام آفرینش آسمان ها و زمین وجود نداشتند تا تو آن ها را شاهد خود بگیری، آنان از اسرار آفرینش هیچ اطّلاعی ندارند، آن ها نه تنها از چگونگی آفرینش آسمان ها و زمین آگاه نیستند، بلکه حتّی از لحظه آفرینش خود هم کوچک ترین اطّلاعی ندارند !

تو خدای بی نیاز هستی، تو هرگز حتّی به کمک مؤمنان نیاز نداری، تا چه رسد به کمک گمراهانی مثل شیطان و فرزندان او !

شیطان آن قدر قدرت ندارد که بتواند بر انسان ها مسلّط باشد، شیطان فقط

ص:175

می تواند وسوسه کند، این خود انسان است که به او جواب مثبت می دهد، انسان قدرت انتخاب دارد، می تواند سخن شیطان را نپذیرد.

* * *

آن روز، آتش آنان را در برمی گیرد و هیچ راه فراری هم ندارند.(83)

* * *

وَیَسْتَغْفِرُوا رَبَّهُمْ إِلَّا أَنْ تَأْتِیَهُمْ سُنَّةُ الاَْوَّلِینَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذَابُ قُبُلًا (55)

محمّد(صلی الله علیه وآله) قرآن را برای بُت پرستان می خواند و آنان را به راه راست دعوت می کرد، امّا آنان به گمراهی خود ادامه می دادند و از گناهانشان توبه نمی کردند.

به راستی چرا آنان ایمان نمی آوردند؟ آنان منتظر بودند تا به سرنوشتی مانند گذشتگان دچار شوند یا عذاب آسمانی را در برابر خود ببینند، آن وقت ایمان بیاورند.

منظور از سرگذشت گذشتگان، سرگذشت قوم نوح، قوم ثمود، قوم لوط و... می باشد، آنان سخن پیامبران خود را انکار کردند و عذابی سخت بر آنان نازل شد. قوم نوح در طوفان غرق شدند. قوم عاد گرفتار تندبادهای سهمگین شدند و از بین رفتند، قوم ثَمود با زلزله ای نابود شدند.

بُت پرستان با خود فکر می کنند که هنوز فرصت دارند، اگر محمّد(صلی الله علیه وآله) راست می گوید، باید عذاب نازل شود، وقتی که عذاب فرا برسد، ما ایمان خواهیم آورد.

امّا تو قانون مهمّی داری: «وقتی عذاب نازل شود، دیگر ایمان آوردن فایده ای ندارد».

مهم این است که انسان به غیب ایمان بیاورد و با درک عقلانی خود به سوی تو بازگردد و از گناهان پشیمان شود، امّا وقتی عذاب فرا رسد، دیگر توبه پذیرفته نمی شود.

آری، تو قبل از فرا رسیدن عذاب، توبه بندگان خود را می پذیری، زیرا این توبه از روی اختیار و انتخاب است، امّا وقتی عذاب تو نازل شود، توبه

ص:178

انسان ها پذیرفته نمی شود، آن لحظه، دیگر لحظه انتخاب نیست، آن توبه از روی انتخاب نیست، از روی ترس و وحشت است.

* * *

آَذَانِهِمْ وَقْرًا وَإِنْ تَدْعُهُمْ إِلَی الْهُدَی فَلَنْ یَهْتَدُوا إِذًا أَبَدًا (57)

چه کسی از همه ستمکارتر است؟ چه کسی بیش از همه به خود ظلم کرده است؟

او کسی است که وقتی آیات قرآن برای او خوانده می شود، از آن رو برمی گرداند، او از قرآن پند نمی گیرد و گناهان خود را فراموش می کند. تو بر دل و گوش آنان پرده ای افکندی که قرآن را نفهمند، وقتی تو آنان را به راه راست فرا می خوانی، گوش نمی دهند و هرگز هدایت نمی شوند.

آری، آنان حقّ را شناخته اند و آن را انکار می کنند، تو چنین افرادی را به حال خود رها می کنی، آنان آن چنان گرفتار لجاجت می شوند که گویی دیگر سخن حقّ را نمی شنوند و هدایت نمی شوند، این نتیجه اعمال خود آنان است.

* * *

گرفتار می سازی و آنان هیچ راه نجاتی نخواهند داشت.

سرگذشت قوم نوح، قوم ثمود، قوم لوط و... برای همه درس بزرگی است، آنان پیامبران تو را دروغگو خواندند و به گناهان آلوده شدند، تو به آنان مهلت دادی، وقتی که مهلت آنان تمام شد، عذابی سهمگین بر آنان فرود آوردی و همه آنان را نابود کردی، در روز قیامت هم آتش جهنّم در انتظار آنان است.

* * *

بزرگان مکّه سه سؤال از پیامبر پرسیده بودند:

1 - قصّه آن جوانانی که سال ها قبل زندگی می کردند و به غار پناه بردند، چیست؟ (قصّه اصحاب کهف)

2 - قصّه موسی(علیه السلام) و معلّم او چیست؟ موسی(علیه السلام) از معلّم خود چه چیزهایی آموخت؟ (قصّه موسی و خضر(علیهما السلام))

3 - قصّه آن کسی که شرق و غرب دنیا را پشت سر گذاشت و سدّ بزرگی ساخت، چیست؟ (قصّه ذُوالْقَرْنَیْن).

در ابتدای سوره ماجرای اصحاب کهف را بیان کردی، سپس چند نکته تربیتی را ذکر کردی، الآن زمان پاسخ به سؤال دوم است: به راستی ماجرای موسی و خضر(علیهما السلام)چیست؟ (84)

ص:181

بندگان خوب خدا را می بینی، تو باید همسفر او شوی و از او علم فراگیری.

__ نشانه ای بیشتر لازم دارم.

__ تو باید یک ماهیِ نمک سود با خود ببری، هر کجا دیدی که آن ماهی زنده شد، بدان که گمشده تو آنجاست.(85)

تو می خواستی تا موسی(علیه السلام) را نزد خضر(علیه السلام) بفرستی، خضر(علیه السلام)یکی از پیامبران توست، تو به او عمر بسیار طولانی داده ای، او تا قبل از قیامت زنده خواهد بود، او نشانه ای از قدرت بی پایان توست، تو به هر کاری که اراده کنی، توانایی داری، می توانی انسانی را هزاران سال نگاه داری.

* * *

موسی(علیه السلام) باید از مصر به سوی «مجمع البحرین» می رفت.

«مجمع البحرین» کجاست؟

جایی که دو دریا به هم می پیوندند. من باید آنجا را پیدا کنم.

وقتی به نقشه دریای سرخ نگاه می کنم، در قسمت شمال دریای سرخ، دو تورفتگی می بینم. در واقع دریای سرخ در بالاترین نقطه شمالی خود به سوی خشکی پیش رفته است و دو خلیج کوچک را تشکیل داده است.

یک بار دیگر به نقشه نگاه می کنم، این دو خلیج مثل دو شاخ برای دریای سرخ به نظر می آیند که یکی به سمت غرب و دیگری به سمت شرق در خشکی فرو رفته اند.

به تورفتگی آب در خشکی، «خلیج» می گویند، اسم آن دو خلیج چنین است: خلیج عقبه، خلیج سوئز (که کانال سوئز در انتهای این خلیج ایجاد شده است).

ص:183

وقتی از شمال مصر می خواهی به سوی دریای سرخ بروی، ابتدا به خلیج سوئز می رسی، باید کمی راه بروی تا به نقطه ای برسی که این دو خلیج به هم می رسند، آنجا «مجمع البحرین» است. جایی که دو دریا به هم وصل می شوند. از آنجا به بعد دیگر دریای سرخ آغاز می شود.

می دانم که در آنجا دو دریای بزرگ به هم نمی پیوندند تا معنای «مجمع البحرین» معنای دقیقی باشد، در آنجا فقط دو خلیج بسیار کوچک به هم می پیوندند، امّا در نظر مردم آن روزگار، خلیج هم یک دریای کوچک بود. این نامی بود که بعضی از مردم آن روزگار بر آن نقطه گذاشته بودند، مردم معمولاً در نام گذاری ها از کوچک ترین شباهت ها استفاده می کنند.

* * *

موسی(علیه السلام) همراه با یوشع، پیاده از مصر حرکت کرد تا گمشده خود را پیدا کند، آن ها زنبیل کوچکی داشتند که روی آن باز بود، آن ماهی نمک سود و مقدار مختصری وسایل در آن زنبیل بود.

موسی(علیه السلام) با اراده ای قوی و اشتیاقی کامل در این راه گام برمی داشت، او به همسفرش یوشع گفت: «من این سفر را ادامه می دهم تا به مجمع البحرین برسم، هر چند روزگار درازی در راه باشم».

این سخن موسی(علیه السلام) نشان از اراده او برای کسب علم و دانش بود، او می خواست به همه بفهماند که نباید در راه علم از سختی ها هراسید.

* * *

لَقِینَا مِنْ سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا (62)

آنان به راه خود ادامه دادند، به جایی رسیدند که سنگ بزرگی در کنار ساحل بود، مردی را دیدند که عبای خود را بر رویش انداخته است و استراحت می کند.

موسی(علیه السلام) خسته بود، تصمیم گرفت در آنجا ساعتی استراحت کند، موسی(علیه السلام)خوابید و یوشع به آن سنگ تکیه داد. زنبیلی که در آن ماهی و وسایل دیگر بود، کنار او بود. ناگهان قطره ای از آسمان چکید و بر روی ماهی افتاد، ماهی زنده شد و راه خود را به سوی دریا گرفت و رفت.(86)

یوشع تعجّب کرد، با خود گفت وقتی موسی(علیه السلام) بیدار شد ماجرای ماهی را به او می گویم. وقتی موسی(علیه السلام) بیدار شد، فوراً آماده حرکت شد، یوشع فراموش کرد ماجرای زنده شدن ماهی را به موسی(علیه السلام) بگوید، آنان زنبیل خود را برداشتند و حرکت کردند و فراموش کردند که ماهی آن ها در زنبیل نیست !

* * *

__ ای موسی ! یادت می آید کنار آن سنگ برای استراحت ماندیم، همان جا ماهی به طور عجیبی زنده شد و در دریا فرو رفت، من آنجا فراموش کردم به تو بگویم، شیطان آن را از یاد من برد.

__ ای یوشع ! جایی که ما به دنبالش می گردیم، همان جاست، گمشده ما در آنجاست. باید به آنجا برگردیم.

جای پای آنان در شن های ساحل بود، آنان همان مسیر را برگشتند تا به گمشده خود برسند.

* * *

موسی(علیه السلام) صبر کرد تا نماز خضر(علیه السلام) تمام شود، پس سلام کرد و با کمال تواضع و فروتنی چنین گفت:

__ آیا به من اجازه می دهی از تو پیروی کنم و همسفر تو شوم تا از آنچه آموخته ای مرا بهره مند کنی و بر رشد و کمال من بیفزایی؟

__ تو هرگز نمی توانی در مقابل کارهایی که من انجام می دهم، صبر کنی. تو چگونه می توانی به چیزی که از آن آگاهی نداری شکیبا باشی؟

__ ای خضر ! ان شاء الله مرا شکیبا خواهی یافت و من در هیچ کاری نافرمانی تو را نخواهم کرد. اگر خدا بخواهد، من بر آنچه ببینم صبر خواهم کرد.

__ اگر می خواهی دنبال من بیایی از هیچ چیز سؤال مکن تا خودم در صورتِ لازم راز آن را برایت بگویم.

موسی(علیه السلام) از یوشع خداحافظی کرد، یوشع به مصر بازگشت و موسی(علیه السلام) با خضر(علیه السلام) سفر خود را آغاز کردند.

* * *

موسی(علیه السلام) سختی زیادی در راه دیدار معلّم بزرگ خویش تحمّل کرد و تواضع و فروتنی خود را نسبت به او نشان داد، او به خضر(علیه السلام) گفت که می خواهم پیرو تو باشم و سپس از خضر(علیه السلام) اجازه گرفت.

مقام پیامبریِ موسی(علیه السلام) بالاتر از خضر(علیه السلام) بود، موسی(علیه السلام) پیامبر «اولوالعَزم» است، فقط پنج پیامبر چنین مقامی دارند: (نوح، ابراهیم، موسی، عیسی، محمّد(علیهم السلام))، با وجود این، وقتی موسی(علیه السلام) فهمید خضر(علیه السلام) دانشی دارد که او ندارد، به دیدارش رفت و این گونه در مقابلش فروتنی و تواضع کرد. آری،

ص:187

شاگرد باید در مقابل استاد فروتن باشد.

* * *

را سوراخ کرد، آب از کف کشتی به داخل کشتی آمد.

دیدن چنین منظره ای برای موسی(علیه السلام) ناگوار بود، این کار ممکن بود باعث غرق شدن کشتی شود و همه این مردم را طعمه دریا کند، پس به خضر گفت:

__ آیا کشتی را سوراخ می کنی تا مسافران آن را غرق کنی؟ تو واقعاً کار ناشایستی انجام دادی !

__ آیا نگفتم تو هرگز نمی توانی در برابر کارهای من شکیبا باشی !

موسی(علیه السلام) به یاد عهد خود افتاد، او به خضر(علیه السلام) قول داده بود که در مقابل کارهای او صبر کند تا خودش راز آن را برایش بگوید، با پشیمانی به خضر(علیه السلام)گفت: «اعتراض خود را پس می گیرم، مرا به سبب آنچه فراموش کردم، بازخواست مکن و بر من سخت مگیر».

اینجا بود که خضر(علیه السلام) بر او سخت نگرفت و اجازه داد باز هم موسی(علیه السلام)همسفر او باشد. بعد از مدّتی کشتی در ساحل، لنگر انداخت و آنان پیاده شدند و به سفر خود ادامه دادند.

در مسیر راه آنان به پسری برخورد کردند، خضر(علیه السلام) جلو رفت و آن پسر را به قتل رساند، موسی(علیه السلام) با دیدن منظره قتل آن پسر بسیار عصبانی شد و گفت:

__ آیا انسان بی گناهی را بدون این که کسی را به قتل رسانده باشد، کُشتی؟ این کار تو، گناهی بزرگ است.

__ آیا به تو نگفتم که تو نمی توانی در برابر رفتار من شکیبا باشی؟

__ ای خضر ! اگر بار دیگر به کارهای تو اعتراض کردم، مرا از همسفری با خود محروم کن، در آن صورت به تو حقّ می دهم.

ص:189

خضر(علیه السلام) این بار هم او را بخشید و آنان به سفر خود ادامه دادند، آنان تقریباً پانصد کیلومتر راه رفتند، از ساحل دریای سرخ تا فلسطین آمدند و از بیت المقدس عبور کردند و به سوی شمال فلسطین رفتند، در این مدّت موسی(علیه السلام)مواظب سخن گفتن خود بود، او می دانست که اگر فقط یک بار دیگر اعتراضی کند، برای همیشه از فیض همراهی خضر(علیه السلام)محروم خواهد شد.

آنان به نزدیکی روستای «ناصره» رسیدند، (امروزه ناصره به شهر تبدیل شده است و در شمال فلسطین قرار دارد).(88)

آن ها از مردم آن روستا تقاضای غذا کردند، امّا آن مردم به آنان غذا ندادند، هیچ کس آن ها را مهمان نکرد. موسی(علیه السلام)بسیار گرسنه بود و این سفر طولانی او را خسته کرده بود. آن ها در بیرون شهر در گوشه ای روی زمین نشستند. ناگهان چشم خضر(علیه السلام) به دیواری افتاد که نزدیک بود فرو ریزد، خضر(علیه السلام) از جا بلند شد و آن دیوار را استوار کرد.

موسی(علیه السلام) که از مردم آن روستا رنجیده خاطر شده بود به خضر(علیه السلام) رو کرد و گفت:

__ ای خضر ! این مردم به ما غذا ندادند، تو باید در مقابل این کار، مزدی از آنان می خواستی، چرا بدون مزد، این دیوار را درست کردی؟

__ ای موسی ! دیگر وقت جدایی من و تو فرا رسیده است، چون تو دست از پرسش برنمی داری. من اکنون اسرار آنچه را که نتوانستی در برابر آن صبر کنی برایت بازگو می کنم.

* * *

ص:190

خود و خانواده خود را از راه کشتی به دست آورند.

وقتی مأموران آن پادشاه وارد آن کشتی شدند، دیدند که آب دریا وارد کشتی شده است، آنان گفتند این کشتی به درد ما نمی خورد، برای همین کشتی را رها کردند و رفتند. صاحبان کشتی بعداً با هزینه کمی توانستند کشتی خود را تعمیر کنند.

* ماجرای قتل پسر

امّا آن پسر کافر بود ولی پدر و مادر مؤمنی داشت. آن پدر و مادر به پسر خود علاقه زیادی داشتند، اگر آن پسر زنده می ماند پدر و مادر خود را به کفر و طغیان دعوت می کرد، آن ها هم از شدّت علاقه از او پیروی می کردند.

من به دستور خدا آن پسر را کشتم و خواستم که خدا به پدر و مادر او، فرزندی بهتر که پاکدل و مهربان باشد، عطا کند.

(ذکر این نکته لازم است که در عوض آن پسر، خدا دختری به آنان داد که از نسل آن دختر، هفتاد پیامبر به دنیا آمدند).(89)

* ماجرای دیوار

زیر این دیوار گنجی از طلا بود، این گنج برای دو یتیمی بود که پدر آن ها مردی نیکوکار بود، خدا می خواست تا این دیوار حفظ شود و آن گنج برای مردم آشکار نشود تا وقتی آن دو یتیم به سنّ بلوغ برسند، آن گنج را از زیر آن دیوار بیرون بیاورند. این کار من رحمتی از طرف خدا برای آن دو یتیم بود.

ای موسی ! من این کارها را خودسرانه انجام ندادم، بلکه همه آن ها را به دستور خدا انجام دادم، آری، این حکمت و اسرار کارهایی بود که من انجام

ص:192

دادم و تو نتوانستی در مقابل آن، شکیبایی کنی.

* * *

موسی(علیه السلام) آن روز فهمید که او فقط «علم ظاهر» داشته است، علمی که فقط به آنچه می بیند و می شنود، حکم می کند، امّا خضر(علیه السلام) «علمِ باطن» را داشت و تو درهای از این علم را به روی او باز کرده بودی و او از آینده خبر داشت.

طبیعی بود موسی(علیه السلام) که از علمِ باطن بهره ای نداشت به کارهای خضر(علیه السلام)اعتراض کند، زیرا طبق علم ظاهر سوراخ کردن کشتی و کشتن آن پسر، گناه بود و تعمیر دیوار هم کاری بیهوده بود، امّا خضر(علیه السلام) که علمِ باطن داشت از اسرار این سه کار باخبر بود، پس وظیفه داشت طبق علم خود عمل کند.

تو به او مأموریت داده بودی تا با سوراخ کردن کشتی سبب نجات کشتی شود، با کشتن آن پسر باعث نجات پدر و مادر او از کفر شود و با تعمیر دیوار آن گنج را حفظ کند.

* * *

کسی که از علمِ باطن بهره ای ندارد، درباره کارهای خضر(علیه السلام)چگونه قضاوت می کند؟

1 - تعمیر آن دیوار کاری بیهوده بود، ولی گناه نبود. هیچ اشکالی ندارد که کسی دیواری را بدون مزد تعمیر کند.

2 - سوراخ کردن کشتی هم می توانست سبب غرق شدن مسافران بشود، امّا درباره خضر(علیه السلام) ماجرا به خیر گذشت و کسی غرق نشد و کشتی هم به دست آن پادشاه نیفتاد.

ص:193

3 - کشتن آن پسر بدون آن که کسی را کشته باشد، گناه بزرگی بود.

چرا خضر(علیه السلام) چنین گناهی انجام داد؟ آیا وقتی کسی از علمِ باطن آگاهی دارد می تواند پسر بی گناهی را به قتل برساند؟

* * *

من می خواستم به پاسخ مناسبی برسم، به مطالعه و تحقیق خود ادامه دادم و نتیجه تحقیق من دو نکته شد.

آن دو نکته را در اینجا می نویسم:

* نکته اوّل

به چند ترجمه از ترجمه های قرآن مراجعه کردم و چنین خواندم: «خضر و موسی راه افتادند تا به کودکی رسیدند».(90)

به راستی آیا خضر(علیه السلام) پسر بچّه ای را کشت؟

آیا او کودکی را به قتل رساند؟

در آیه 74 از واژه «غُلام» استفاده شده است، «غلام» در زبان فارسی به معنای برده می باشد، امّا در زبان عربی این واژه به دو معنا می باشد:

1 - کودک، نوجوان.

2 - جوانی که به سنّ بلوغ رسیده است.

علمای لغت بر این باور هستند که اصل این واژه از «غَلِمَ» گرفته شده است. «غَلِمَ» یعنی: «شهوت ران شد». این معنا با جوانی که به سنّ بلوغ رسیده است، بیشتر مناسبت دارد.(91)

اکنون من باید بفهمم که منظور از واژه «غلام» در این آیه چیست؟

ص:194

یک سؤال مطرح می کنم: اگر کودکی که به سنّ بلوغ نرسیده است، کسی را بکشد، آیا قصاص می شود؟

این حکم اسلام است: «اگر کودکی مرتکب قتل بشود، قصاص نمی شود، بلکه باید اقوام او، خون بهای مقتول را پرداخت کنند».

موسی(علیه السلام) به خضر(علیه السلام) در آیه 74 گفت: «آیا پسری را بدون حکم قصاص به قتل رساندی؟».

از این سخن چه می فهمم؟

خضر(علیه السلام) پسری را کشت که قصاص کردن او جایز بود.

چه پسری قصاص کردن او جایز است؟

پسری که به سنّ بلوغ رسیده باشد.

آری، هرگز نمی توان کودکی را قصاص کرد.

خلاصه مطلب آن که خضر(علیه السلام) کودکی را به قتل نرساند، او پسری را به قتل رساند که به سنّ بلوغ رسیده بود و مکلّف بود، این چیزی است که از قرآن فهمیده می شود و باید به آن توجّه نمود.

در اینجا به این نکته تأکید می کنم: «از آیه 74 چنین فهمیده می شود که آن پسری که به دست خضر(علیه السلام) کشته شد، بالغ بوده است»، برای همین اگر حدیثی، سخنی بر خلاف این مطلب بگوید، مورد اطمینان نیست.

* نکته دوم

در آیه 80 این سوره از مؤمن بودن پدر و مادر آن جوان سخن به میان آمده است. کسی که به سنّ بلوغ برسد و پدر و مادرش یکتاپرست باشند، اگر کافر

ص:195

شود، مرتّد است.

به عبارت دیگر، اگر آن جوان در زمان ما بود، باید در دادگاه محاکمه می شد و پس از اثبات ارتداد او، اعدام می شد، پس او بی گناه نبود.

این قانون اسلام است: «اگر کسی در خانواده ای مسلمان به دنیا بیاید، هرگاه پس از بلوغ مرتّد شود، بعد از ثابت شدن ارتداد او نزد قاضی و دادگاه، باید کشته شود».

پس اگر بخواهیم به علم ظاهر عمل کنیم، آن جوان بعد از ثابت شدن حکم ارتداد، باید به قتل برسد. خدا از خضر(علیه السلام)خواست تا بدون حکم دادگاه، آن جوان را بکشد و حکم ارتداد را درباره او اجرا کند، موسی(علیه السلام) از کفر و ارتداد آن جوان خبر نداشت.

خضر(علیه السلام) می دانست که امکان تشکیل دادگاه وجود ندارد، اگر آن جوان مدّتی زنده می ماند، پدر و مادر خود را گمراه می کرد و آنان را به سوی کفر رهنمون می شد.

ممکن است بعضی از انسان ها برای منافع خود و از روی حسادت، به انسان بی گناهی تهمت ارتداد بزنند. خدا دستور داده است که حکم ارتداد فقط توسّط دادگاه ثابت شود، سپس حکم اجرا شود تا فردِ بی گناهی با تهمت ارتداد، کشته نشود.

در این ماجرا خدا از خضر(علیه السلام) خواست بدون تشکیل دادگاه حکم را اجرا کند، زیرا ارتداد آن جوان برای خدا که نیاز به اثبات ندارد، شاهد نمی خواهد، چه شاهدی بهتر از خود خدا !

ص:196

پس تفاوت علم ظاهر و علمِ باطن در این ماجرا این شد: طبق علم ظاهر باید دادگاه تشکیل می شد و بعد از ثابت شدن ارتداد آن جوان حکم اجرا می شد. طبق علمِ باطن حکم بدون تشکیل دادگاه اجرا شد.

* * *

علی بن اسباط یکی از یاران امام رضا(علیه السلام) بود، او از آن حضرت درباره گنجی که زیر آن دیوار بود، سؤال کرد، به راستی آن گنج چه بود که خضر(علیه السلام) برای حفظ آن گنج، دیوار را تعمیر کرد؟

امام رضا(علیه السلام) در پاسخ فرمود: «آن گنج، صفحه ای از جنس طلا بود، بر روی آن صفحه چند جمله نوشته شده بود».

آن جملات چنین بود: «از سه نفر باید تعجّب کرد: اول: کسی که یقین به مرگ دارد و خوشگذرانی می کند. دوم: کسی که به قضا و قَدَر ایمان دارد و غمگین می شود، سوم: کسی که بیوفایی دنیا را می بیند و به آن دل می بندد». «کسی که خدا را به خوبی بشناسد، به آنچه خدا برای او مقدّر می کند، خشنود است».(92)

خوشا به حال کسی که این چهار جمله را از یاد نبرد !

زندگی انسان با توجّه به این جملات، معنای دیگری پیدا می کند.

و چقدر این جمله آخری عجیب است: «کسی که خدا را به خوبی بشناسد، به آنچه خدا برای او مقّدر می کند، خشنود است»، سفر خضر و موسی(علیهما السلام) با سوراخ کردن کشتی آغاز شد و با این جمله به پایان رسید، این همان گنجی است که موسی(علیه السلام) به آن رسید. سفر موسی(علیه السلام)، نمایشِ عملی این جمله است و این جمله هم خلاصه سفر موسی(علیه السلام) است. این همان گنج واقعی است.

ص:197

* * *

تو به من یاد دادی که حقایق جهان فقط آن چیزهایی نیست که با چشم خود می بینم، جهان، اسرار و پشت پرده زیادی دارد که از آن بی خبر هستم.

گاهی حادثه ای برای من پیش می آوری، من ظاهر آن حادثه را می بینم، زبان به اعتراض می گشایم، امّا اگر علمِ باطن داشتم، جز حمد و ثنای تو چیزی بر لب نمی آوردم و آن حادثه را خیر و برکتی می دیدم که تو به من هدیه کرده ای.

تو علمِ باطن را به بندگان خاصّ خودت می دهی، اکنون که من از آن علم بی بهره ام، باید همواره به رضای تو راضی باشم، این راز آرامش واقعی است، این گمشده ای است که انسان ها به دنبال آن می گردند و آن را نمی یابند.

* * *

از امروز به بعد، اگر سوار ماشین شدم و لاستیک پنچر شد، شکر تو را می کنم، چون می دانم خیر مرا خواستی، اگر من با آن سرعت پیش می رفتم، شاید کمی جلوتر تصادف می کردم، تو این گونه مرا از خطر تصادف نجات دادی !

به راستی زندگی چقدر زیبا می شد اگر من به حوادث زندگی این گونه نگاه می کردم !

* * *

تو مرا در کشتیِ زندگی، سوار کرده ای و من به سوی هدف به پیش می روم، ناگهان کشتی زندگی مرا سوراخ می کنی، تو می دانی که کمی جلوتر شیطان در کمین من است، تو می خواهی مرا از دست شیطان نجات بدهی. من چگونه شکر تو را گویم که این قدر مرا دوست داری.

ص:198

ذُوالْقَرْنَیْن بنده ای از بندگان صالح تو بود، او پیامبر نبود امّا مردم را به سوی تو فرا می خواند و آنان را از گناه بازمی داشت، تو به او قدرت فراوانی دادی و وسایل و امکانات زیادی در اختیار او قرار دادی، تو به او عقل و درایت و مدیریّت نیروی انسانی عطا کردی، او از همه این ها به خوبی استفاده کرد و بر شرق و غرب دنیا سلطه پیدا نمود.

اکنون می خواهی از سفر او به سمت غرب سخن بگویی، امّا قبل از آن این نکته را بنویسم که چرا او را ذُوالْقَرْنَیْن نامیدند؟

او جای دو ضربه شمشیر در یک طرف سرِ خود داشت. «ذو» یعنی «صاحب»، «القرن» یعنی «گوشه سر انسان از طرف پیشانی».

ذُوالْقَرْنَیْن، یعنی کسی که صاحب دو ضربه شمشیر در جلوی سرش است.(93)

* * *

ذُوالْقَرْنَیْن از آنچه تو به قلب او الهام می کردی، پیروی می کرد، او به سوی مغرب پیش رفت تا به محلّ غروب خورشید (مغرب زمین) رسید، در آنجا احساس کرد که خورشید در چشمه یا دریای گل آلودی فرو می رود.

هر کس مسافر کشتی باشد یا در ساحل دریا زندگی کند، هنگام غروب خورشید احساس می کند که خورشید در آب فرو می رود.

ذوالقرنین در آنجا گروهی از انسان ها را دید، تو به قلب او چنین الهام کردی: «اگر آنان ایمان نیاوردند، آنان را مجازات کن، اگر ایمان آوردند با آنان خوش رفتاری کن !».

ذوالقرنین در مقابل فرمان تو مطیع شد و در پاسخ چنین گفت: «هر کس کفر بورزد و به خود ستم کند، من او را کیفر می کنم و در روز قیامت هم خدا او را

ص:200

به عذاب سخت تری گرفتار خواهد کرد، امّا هر کس به خدای یگانه ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد، بهترین پاداش ها برای اوست و من هم بر او آسان می گیرم».

* * *

پس از آن ذُوالْقَرْنَیْن از الهام تو پیروی کرد، او سفر خود به مغرب را پایان داد و به سوی مشرق حرکت کرد. او به محلّ طلوع خورشید (مشرق زمین) رسید.

او در آنجا مردمی را دید که هیچ گونه سایبانی مثل خانه یا چادر نداشتند و در بیابان ها زندگی می کردند. آنان جمعیّت صحرانشین بودند که با امکانات بسیار کم در آغوش طبیعت زندگی می کردند و سرپناهی جز آفتاب نداشتند.

کار ذُوالْقَرْنَیْن این چنین بود، تو به خوبی می دانستی که او چه امکاناتی برای کارهایش داشت و چه کارهایی انجام داد.

* * *

جَعَلَهُ دَکَّاءَ وَکَانَ وَعْدُ رَبِّی حَقًّا (98) وَتَرَکْنَا بَعْضَهُمْ یَوْمَئِذ یَمُوجُ فِی بَعْض وَنُفِخَ فِی الصُّورِ فَجَمَعْنَاهُمْ جَمْعًا (99) وَعَرَضْنَا جَهَنَّمَ یَوْمَئِذ لِلْکَافِرِینَ عَرْضًا (100) الَّذِینَ کَانَتْ أَعْیُنُهُمْ فِی غِطَاء عَنْ ذِکْرِی وَکَانُوا لَا یَسْتَطِیعُونَ سَمْعًا (101)

سپس ذُوالْقَرْنَیْن با پیروی از الهام تو به راه خود ادامه داد تا به دو کوه رسید، کنار آن دو کوه، مردمی را دید که با یکدیگر به زبانی ناآشنا سخن می گفتند و زبان دیگران را نمی فهمیدند.

آنان ذُوالْقَرْنَیْن را گرامی داشتند و از دشمنان سرسختی به نام «یأجوج و مأجوج» به او شکایت کردند و گفتند: «یأجوج و مأجوج در این سرزمین فساد می کنند، آیا ممکن است ما هزینه ای به تو بپردازیم و تو برای ما سدّی درست کنی تا میان ما و آنان مانع شود و آنان دیگر نتوانند به ما آسیب برسانند؟».

ذُوالْقَرْنَیْن در جواب آنان گفت: «آنچه خدا به من عطا کرده است از پیشنهاد مالی شما بهتر است. من نیازی به مال شما ندارم، شما فقط با نیروی انسانی خود مرا یاری کنید تا میان شما و دشمنان شما سدّ محکمی بسازم».

آنگاه دستور داد تا قطعات بزرگ آهن را میان دو کوه قرار دهند، این گونه بود که میان آن دو کوه از آن قطعات آهن پر شد. سپس به آنان گفت: «در اطراف آن آتش بیفروزید و در آن بدمید».

آن ها این دستور او را اطاعت کردند، وقتی که آهن ها سرخ و گداخته شد، ذُوالْقَرْنَیْن گفت: «اکنون مس مذاب برایم بیاورید تا روی این آهن ها بریزم».

به این ترتیب بود که این سدّ به هم جوش خورد و دیواری آهنین شد و دیگر دشمنان قادر نبودند از آن بالا بروند و نمی توانستند آن را سوراخ کنند.

ص:202

مردم خوشحال شدند و از ذُوالْقَرْنَیْن تشکّر کردند. این کار مهم مهندسی را هر کس انجام دهد، دچار غرور می شود، امّا ذُوالْقَرْنَیْن با نهایت تواضع و فروتنی چنین گفت: «این سدّ، نشانه لطف و رحمت خدای من است که دانش ساختن آن را به من الهام کرد، گمان نکنید این یک سد جاودانی است، وقتی که فرمان خدا فرا رسد، آن را با خاک یکسان خواهد کرد و وعده خدا همواره حقّ است».

ذُوالْقَرْنَیْن با این سخن، آنان را به یاد روز قیامت انداخت، آری، وقتی تو بخواهی قیامت را برپا کنی، هر آنچه روی زمین از کوه و ساختمان و... است را نابود می کنی و انسان ها را رها می کنی و آنان در آن روز از زیادی جمعیّت در هم موج می زنند.

وقتی در «صور اسرافیل» دمیده شود، همه را برای حسابرسی جمع می کنی، در آن روز جهنّم را به صورت وحشتناکی به کافران نشان می دهی، همان کافرانی که بر چشم بصیرت آنان، پرده غفلت افتاده بود و از روی لجاجت، سخن حقّ را نمی شنیدند.

صور اسرافیل چیست؟

«صور» به معنای «شیپور» است. در روزگار قدیم، وقتی لشکری می خواست فرمان حرکت بدهد، در شیپور می دمید و همه سربازان آماده حرکت می شدند. صور اسرافیل، ندای ویژه ای است که اسرافیل آن را در جهان طنین انداز می کند. اسرافیل یکی از فرشتگان است.

اسرافیل دو ندا دارد: در ندای اوّل، مرگ انسان هایی که روی زمین زندگی می کنند، فرا می رسد. با این ندا روح کسانی که در برزخ هستند نیز نابود

ص:203

می شود، همه موجودات از بین می روند، فرشتگان هم نابود می شوند. سپس تو جان عزرائیل را هم می گیری. فقط و فقط تو باقی می مانی.

هر وقت که بخواهی قیامت را برپا کنی، ابتدا اسرافیل را زنده می کنی، او برای بار دوم در صور خود می دمد و فرشتگان زنده می شوند، انسان ها هم زنده می شوند و قیامت برپا می شود.

* * *

داستان ذُوالْقَرْنَیْن را با یاد روز قیامت به پایان می بری، در این داستان این درس ها را به من آموختی:

1 - راه موفقیّت

تو به ذُوالْقَرْنَیْن وسایل و امکانات زیادی دادی و او از آن وسایل به خوبی بهره برد. راه موفقیّت این است: «تهیّه اسباب ظاهری و استفاده صحیح از آن».

اگر من به دنبال اتّفاق عجیب و غریب باشم و بدون تهیّه اسباب و وسایل لازم در انتظار موفقّیت بمانم، به جایی نمی رسم.

2 - محکم کاری

ذو القرنین در کار ساختن این سدّ از قطعات بزرگ آهن استفاده کرد و برای این که این قطعات به هم جوش بخورند، آن ها را در آتش گداخت و برای این که عمرِ سدّ طولانی شود و در برابر رطوبت باران مقاومت کند، آن را با لایه ای از مس پوشاند.

این درس محکم کاری و آینده نگری است.

3 - پرهیز از غرور

اگر در کاری به موفّقیّت رسیدم نباید به خود ببالم و مغرور شوم. در آن لحظه

ص:204

باید به یاد تو باشم و شکر تو را به جا آورم.

ذو القرنین وقتی آن سدّ باشکوه را ساخت، با نهایت تواضع گفت: «این نشانه لطف و رحمت خدای من است».

4 - دنیایِ نابودشدنی

وقتی به موفّقیّت می رسم و کار بزرگی انجام می دهم باید بدانم روزی می آید که این کار از بین می رود، هیچ چیز در این دنیا جاودان نیست.

اگر من این گونه زندگی کنم، هرگز برای جمع آوری مال و کسب مقام، این قدر حریص نمی شوم. ذو القرنین از نابودی آن سدّ باشکوه در روز قیامت سخن گفت.

خوشا به حال کسی که کاری انجام دهد نابودنشدنی !

هر کاری که برای تو باشد و در آن اخلاص باشد، تو آن را می پذیری و ثواب آن هرگز نابود نمی شود.

* * *

ذُوالْقَرْنَیْن کیست؟ سدّی که او ساخت، کجاست؟ به مطالعه و تحقیق ادامه می دهم، نظریّات مختلفی در این زمینه مطرح شده است، بعضی از آن نظریّات، بسیار ضعیف می باشند. از میان آن ها این سه نظریّه، قوی تر است:

* نظریه اوّل: پادشاه چین.

ذُوالْقَرْنَیْن یکی از پادشاهان کشور چین به نام «شین هوانک تی» بوده است و منظور از سدّی که او ساخت، «دیوار چین» می باشد. او با ساختن دیوار چین، مانع از حمله مغول ها به چین شد.

این نظریّه به دو دلیل درست نیست:

ص:205

1 - قرآن سدّ ذُوالْقَرْنَیْن را بین دو کوه می داند، امّا دیوار چین بر فراز کوه ها می باشد.

2 - قرآن می گوید سدّ ذُوالْقَرْنَیْن از آهن و مس ساخته شد، امّا دیوار چین با آجر و سنگ ساخته شده است.

* نظریّه دوم: اسکندر مقدونی.

این نظریّه ذُوالْقَرْنَیْن را اسکندر مقدونی می داند. اسکندر مقدونی که 356 سال قبل از میلاد مسیح در یونان به دنیا آمد و بعد از پدرش به حکومت رسید، او به فلسطین، مصر، عراق، ایران حمله کرد و همه این کشورها را زیر سلطه خود در آورد.(94)

این نظریّه هم به سه دلیل زیر درست نیست:

1 - قرآن ذُوالْقَرْنَیْن را به عنوان کسی که به خدا و روز قیامت ایمان داشت معرّفی می کند، اسکندر مشرک بود، بُت می پرستید و برای سیّاره «مشتری» قربانی می کرد.

2 - در کتاب های تاریخی ذکر نشده که اسکندر سدّی با آن ویژگی هایی که قرآن می گوید، ساخته باشد.

3 - قرآن می گوید ذُوالْقَرْنَیْن با عدل و مدارا با مردم رفتار می کرد، امّا تاریخ از ظلم و خونریزی های اسکندر، سخن های زیادی گفته است.

* نظریّه سوم: کوروش

این نظریّه می گوید ذُوالْقَرْنَیْن همان کوروش (بنیانگذار حکومت هخامنشی در ایران) می باشد، او تا 529 سال پیش از میلاد مسیح حکومت می کرده است.

در این نظریّه، به این چهار نکته توجّه می شود:

ص:206

1 - یکتاپرستی و عدل کوروش

از نوشته هایی که از زمان کوروش به ما رسیده است معلوم می شود او یکتاپرست بوده است و همواره با عدل و مدارا رفتار می کرده است.(95)

2 - سفر کوروش به غرب و شرق

کوروش به سوی یونان (که سمت غرب است) رفت و پادشاه آنجا را اسیر کرد و سپس او را عفو نمود، همچنین در تاریخ از سفر کوروش به شرق سخن گفته اند.

3 - ساختن سدّ آهنین

در سرزمین قفقاز میان دریای خزر و دریای سیاه، سلسله کوه هایی است که همچون یک دیوار شمال را از جنوب جدا می کند. در میان آن رشته کوه ها، فقط یک تنگه وجود دارد که شمال را به جنوب متّصل می کند. اسم آن تنگه «داریال» است. امروزه در آن تنگه، دیواری آهنین وجود دارد که بسیار قدیمی به نظر می آید.

در نزدیکی آن دیوار، نهری به نام «سائرس» وجود دارد. یونانیان کوروش را به نام «سائرس» می خواندند. همچنین در آثار باستانی ارمنی از این دیوار به عنوان «تنگه کوروش» یاد شده است. بعضی تاریخ نویسان از سفر کوروش به شمال سخن گفته اند، همه این ها شاهد بر این است که کوروش آن دیوار آهنین را ساخته است.

4 - هدف کوروش از ساخت سدّ

کوروش با ساختن آن دیوار آهنین می خواست شمال را از جنوب جدا کند، با این کار او، در طول مسیر دریای خزر، سلسله کوه های قفقاز و دریای سیاه

ص:207

هیچ کس نمی توانست از شمال به جنوب بیاید.

در طول هزاران کیلومتر، تنها راه عبور از شمال به جنوب، آن تنگه بود که کوروش در آنجا دیوار آهنین ایجاد کرد.

5 - آن مردم وحشی که بودند؟

این نظریه می گوید: «آنان همان یاجوج و ماجوج بودند». آن ها قومی وحشی بودند که در شمال کوه های قفقاز زندگی می کردند و گاهی به جنوب آن کوه ها حمله می کردند و دست به قتل و غارت می زدند.

وقتی کوروش آن دیوار آهنین را ساخت دیگر آن قوم وحشی تا سال های سال نتوانستند به مناطق جنوبی حمله کنند.(96)

این تمام سخن درباره نظریّه های سه گانه بود.

من احتمال می دهم که ذُوالْقَرْنَیْن همان کوروش باشد، این یک احتمال است و نمی توان با یقین چنین سخنی گفت.(97)

* * *

چرا در قرآن توضیحات بیشتری درباره ذُوالْقَرْنَیْن ذکر نشده است؟

قرآن، کتاب تاریخ نیست، در کتاب های تاریخی، سال، مکان و جزئیّات یک ماجرا ذکر می شود، امّا قرآن کتاب تربیتی است، برای همین فقط نکات تربیتی یک ماجرا در آن می آید.

این که من بدانم ذُوالْقَرْنَیْن که بود و در چه سالی زندگی می کرد، چه دردی از امروز من دوا می کند؟ قرآن چیزی را بیان می کند که دوای درد همه انسان ها در طول تاریخ باشد.

این شیوه قرآن درس بزرگی برای ما می باشد. وقتی مدرسه می رفتم، در

ص:208

درس تاریخ مجبور بودم اعداد زیادی را حفظ کنم: سال تولّد پادشاهان، مدّت پادشاهی آنان، تعداد جنگ ها...

هنوز هم در فکر هستم آن اعداد چه فایده ای برای من داشتند، کاش یک نفر تاریخ را برای من به گونه ای می گفت که از آن برای زندگی آینده خود درس می گرفتم !

* * *

به پایان سوره کهف نزدیک می شوم، در این سوره به سه سؤال بزرگان مکّه پاسخ دادی. آنان این سؤال ها را از محمّد(صلی الله علیه وآله) پرسیدند تا به خیال خود او را شکست بدهند، اکنون که آنان جواب سؤال های خود را شنیده اند آیا ایمان می آورند؟

در این چند آیه آخر به چند نکته اشاره می کنی که می تواند در ایمان آوردن آن کافران اثر بگذارد.

* * *

* * *

کسانی که ایمان آوردند و اعمال نیک انجام دادند، باغ های بهشت پذیرای آنان خواهد بود، آنان برای همیشه در آنجا از نعمت های زیبای تو بهره مند خواهند شد.

آنان آن قدر غرق نعمت های تو خواهند بود که هیچ وقت آرزوی بیرون رفتن از آنجا را نخواهند کرد، زیرا جایی بهتر از آنجا وجود ندارد که آنان آرزوی رفتن به آنجا را به دل داشته باشند.

* * *

تو هزاران هزار ستاره در آسمان خلق کرده ای، یکی از آن ستارگان می تواند هشت میلیارد خورشید را درون خود جای دهد !

آری، آن ستاره هشت میلیارد برابر خورشید است !

امروزه به آن ستاره «وی. یو» می گویند، در زمان قدیم به آن «کلب اکبر» می گفتند.

تو این ستاره را هم با گفتن یک کلمه «باش»، آفریدی !

* * *

چه کسی می تواند تعداد آفریده های تو را بشمارد؟

در زمان قدیم برای نوشتن از قلم نی استفاده می شد، قلم نی را داخل مرکّب یا جوهر سیاه رنگ می زدند و بر روی کاغذ می نوشتند.

در این آیه برای من مثالی بیان می کنی تا عظمت جهان را بهتر بفهمم: اگر قرار باشد من آفریده های تو را بشمارم، نیاز به کاغذ و جوهر و قلم دارم.

فرض می کنم که آب دریاها جوهر من باشد. من شروع به نوشتن کنم، اگر آن قدر بنویسم تا آب دریاها تمام شود، باز نمی توانم همه آفریده ها را بنویسم !

بعد از آن، آب چند دریای دیگر به جوهر تبدیل شود و من بنویسم، باز هم تعداد آفریده های تو تمام نمی شود.

* * *

اگر انسان بخواهد تعداد ستارگانی که تاکنون در آسمان کشف شده اند را بشمارد چقدر زمان می برد؟

ستاره شناسان به این سؤال این گونه جواب داده اند: «اگر همه انسان های روی

ص:212

زمین جمع بشوند، هر کدام از آن ها در هر ثانیه، ده ستاره را بشمارند و تمام عمر خود را صرف این کار کنند، باز سی هزار سال طول می کشد تا بتوانند همه ستارگان را بشمارند».

الله اکبر !

* * *

بُت پرست نبودم، امّا امان از شرک پنهان !

شرک پنهان همان ریا و خودنمایی است !

من از ریاکاری به تو پناه می برم، خودت یاری ام کن که در همه کارهایم اخلاص داشته باشم.

اگر من برای خودنمایی نماز بخوانم و عبادت کنم، مردم از من تعریف می کنند، امّا در روز قیامت امید من ناامید می شود و به ذلّت و خواری می افتم.

آری، تو فقط کاری را می پذیری که در آن اخلاص باشد، تو کاری را که بوی ریا و خودنمایی داشته باشد قبول نمی کنی.

بارخدایا ! خودت مرا از ریا و خودنمایی برهان ! (98)

ص:214

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» است و سوره شماره 19 قرآن می باشد.

2 - مریم(علیها السلام) همان زن پاکدامنی است که عیسی(علیه السلام) را به دنیا آورد، در این سوره به مقام والا و پاکدامنی او اشاره شده است.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: زندگی مریم(علیها السلام)، تولّد عیسی(علیه السلام)، داستان حضرت زکریّا(علیه السلام) و تولد فرزندش یحیی(علیه السلام)، اشاره ای به داستان ابراهیم(علیه السلام)، قیامت، توبه، شفاعت در روز قیامت، قرآن.

ص:216

می شوند، نگرانم ! همسرم هم نازا می باشد، خدایا ! از لطف و کرم خویش، فرزندی نیکوکار به من عطا کن که وارث من و وارث خاندان یعقوب باشد، خدایا ! او را برای من وارثی شایسته قرار بده».

* * *

وقتی زکریّا فهمید تو مقامی بزرگ به مریم(علیها السلام) دادی، آرزو کرد که به او هم فرزندی همانند مریم(علیها السلام) بدهی.

وقتی پدرِ مریم(علیها السلام) از دنیا رفت، مریم(علیها السلام)دختر کوچکی بود، هیچ کس نمی دانست که مریم(علیها السلام) در آینده مادر عیسی(علیه السلام) خواهد شد.

در آن روزها، زکریّا(علیه السلام) مسئول بزرگ کردن مریم(علیها السلام) بود، زکریّا شوهرخاله مریم(علیها السلام) بود.

وقتی مریم(علیها السلام) در محراب مشغول عبادت بود، محراب با نور او روشن می شد. فرشتگان برای مریم(علیها السلام) میوه های بهشتی می آوردند، روزی از روزها زکریّا(علیه السلام) به دیدار مریم(علیها السلام) آمد، در کنار محراب عبادت او ظرفی از انواع میوه ها را دید، متعجّب شد، در آن فصل، این میوه ها هیچ کجا پیدا نمی شد، میوه های تازه در غیر فصل آن ها !

زکریّا(علیه السلام) از مریم(علیها السلام) پرسید:

__ ای مریم ! این میوه ها را از کجا آورده ای؟

__ این ها از طرف خداست، خدا به هر کس بخواهد، بی شمار روزی می دهد.

زکریّا سکوت کرد، او در دلش آرزو کرد کاش فرزندی همچون مریم می داشت که تو او را این قدر دوست می داشتی و برای او از بهشت میوه می فرستادی. آن روز قلب زکریّا در حسرت داشتن فرزند سوخت و رو به

ص:218

درگاه تو کرد و گفت: «خدایا ! من از کسانی که وارث من می شوند، نگرانم، به من فرزندی نیکوکار عطا کن که وارث من و وارث خاندان یعقوب باشد».

* * *

در دعای زکریا، دو نکته مهم ذکر شده است:

* نکته اوّل: نگرانی زکریّا از وارثان

زکریّا رئیس خادمان بیت المقدس بود. مردم به او اطمینان داشتند و نذرها و هدایای خود را به او می سپردند. اگر زکریّا از دنیا می رفت در حالی که فرزندی نداشت، پسرعموهای او وارث او می شدند، این پسرعموها صلاحیّت اداره اموال نذری را نداشتند و ممکن بود آن اموال را برای خود بردارند، زکریّا می خواست فرزند صالحی داشته باشد تا بعد از او، این اموال را در راه صلاح دین و جامعه هزینه کند.

* نکته دوم: وارث خاندان یعقوب

زکریّا دعا کرد تا فرزند او وارث خاندان یعقوب باشد. منظور او از این سخن چه بود؟

زکریّا(علیه السلام) از نسل «یعقوب(علیه السلام)» بود، یعقوب(علیه السلام) فرزند اسحاق(علیه السلام) بود و اسحاق(علیه السلام) هم فرزند ابراهیم(علیه السلام) بود.

بین زکریّا و یعقوب(علیهما السلام) بیش از 2700 سال فاصله بود، در این فاصله زمانی، از نسل یعقوب(علیه السلام)، پیامبران زیادی مبعوث شده بودند. زکریّا(علیه السلام) دوست داشت تا فرزندش، فرزندی معمولی نباشد. او دعا کرد فرزندش به مقام نبوّت برسد و پیامبر باشد.

* * *

ص:219

تو می خواستی تا زکریّا(علیه السلام) را یاری کنی و کاری کنی که او از این شک بیرون بیاید، به او وحی کردی: «ای زکریا ! از این لحظه تا سه شبانه روز، زبان تو از کار می افتد و دیگر نمی توانی با مردم سخن بگویی، این نشانه ای برای توست، تو فقط با رمز و اشاره با مردم سخن خواهی گفت».

این نشانه ای برای زکریّا(علیه السلام) بود، وقتی نزد مردم آمد، متوجّه شد که قادر به سخن گفتن با آنان نیست. دوستان او تعجّب کردند که چرا زکریّا(علیه السلام) با آنان سخن نمی گوید، او با اشاره به آنان فهماند که از پیش او بروند و صبح و شام به ذکر خدا مشغول شوند.

زکریّا(علیه السلام) منتظر بود تا سه روز تمام شود، اگر زبان او پس از سه روز به حالت قبل برمی گشت، معلوم می شد که آن مژده از طرف فرشتگان بوده است. وقتی سه روز تمام شد، بار دیگر زکریّا(علیه السلام) توانست سخن بگوید، آن زمان یقین کرد که این کار خداست، شیطان هرگز نمی تواند چنین کاری کند، این گونه بود که زکریّا(علیه السلام) سر به سجده شکر گذاشت.(99)

پس از مدّتی، «یحیی» به دنیا آمد، پدر، پسر عزیزش را در آغوش گرفت و می بوسید و می بویید، او نمی دانست چگونه تو را شکر کند، آری، زکریّا(علیه السلام) به آرزوی بزرگ خود رسیده بود و اشک شوق بر دیدگانش جاری بود.

آری، اگر من هم خواسته های خود را از عمق وجودم از تو بخواهم، تو دعایم را مستجاب می کنی، کسی که به در خانه تو بیاید، هرگز ناامید نمی شود، تو زکریّا(علیه السلام)را در حالی که ناامید از داشتن فرزند شده بود، به آرزویش رساندی، آری، در ناامیدی، بسی امید است.

وقتی زکریّا(علیه السلام) به آرزویش رسید، تو را فراموش نکرد، بلکه شکر نعمت تو

ص:221

را به جا آورد.

* * *

درود و سلام می فرستی.

یحیی(علیه السلام) بنده برگزیده توست، تو در این لحظات رحمت خود را بر او نازل می کنی و او در سایه لطف تو آرام می گیرد.

اکنون که فهمیدم لحظات سختی در پیش رو دارم، از تو می خواهم که در آن لحظه ای که عزرائیل می آید تا جان مرا بگیرد، بر من مهربانی کنی، آن لحظه ای که سر از قبر برمی آورم و برای حسابرسی به پیشگاهت حاضر می شوم، رحمت خود را نصیب من گردانی که جز به لطف تو به هیچ چیز دیگر دل نبسته ام.

* * *

ظاهر شد. نام دیگر جبرئیل «روح القدس» است.

مریم دختری پاکدامن بود، او وقتی دید مردی به خلوتگاه او راه پیدا کرده است به وحشت افتاد و گفت:

__ من از شرّ تو به خدای مهربان پناه می برم، اگر از خدا می ترسی از اینجا دور شو !

__ من فرستاده خدای تو هستم تا پسری پاک و پارسا به تو ببخشم.

__ چگونه برای من پسری باشد در صورتی که هیچ مردی با من تماس نگرفته است، من شوهر ندارم و زنی بدکاره هم نبوده ام.

__ فرمان خدای تو چنین است. خدای تو گفته است که این کار برای من آسان است. خدا می خواهد پسر تو را نشانه ای از قدرت خود و رحمتی از طرف خود قرار دهد. این امری قطعی است و جای گفتگو ندارد.

جبرئیل در آستین مریم(علیها السلام) دمید و مریم(علیها السلام) حامله شد. تو اراده کردی که به او عیسی(علیه السلام) را عطا کنی، اکنون عیسی(علیه السلام) در رحم او بود، او وجود بچّه ای را در رحمِ خود احساس کرد.

مریم(علیها السلام) فهمید که باید از بیت المقدس بیرون برود، او از شهر خارج شد و به مکان خلوتی دور از شهر پناه برد.

عیسی(علیه السلام) نشانه ای از قدرت تو بود، همان گونه که او با معجزه تو به وجود آمده بود، رشد او هم در رحم مادرش، عادی نبود، بلکه چیزی شبیه به معجزه بود، فرزند انسان نه ماه در رحم مادر می ماند تا به رشد کامل برسد، امّا عیسی(علیه السلام)فقط در مدّت نه ساعت به رشد کامل رسید.(100)

مریم(علیها السلام) قبل از این که کسی از وضع ظاهری او خبردار شود، از شهر خارج

ص:224

شد و آرام آرام به سوی بیابان رفت. از یک طرف خوشحال بود که تو به او فرزندی عطا کرده ای و از طرف دیگر، نگران حرف مردم بود.

* * *

کسی از انسان ها را دیدی، آن ها از تو درباره من خواهند پرسید، به آنان بگو که روزه سکوت گرفته ای و امروز با هیچ کس سخن نمی گویی».

مریم(علیها السلام) با شنیدن این سخنان آرام شد، لبخندی به فرزندش عیسی(علیه السلام) زد، دستش را به سوی شاخه خشکیده خرما برد، به قدرت تو آن شاخه سبز شد و میوه داد و خرمای تازه برایش فرو ریخت. او از خرما خورد و آب نوشید و پارچه ای به عیسی(علیه السلام) پیچید و او را در آغوش گرفت و به سوی شهر حرکت کرد.

* * *

زنان شهر با خود گفتند: «مریم زنا کرده است و کودکی به دنیا آورده است، او چه کار زشتی کرده است» و به صورت او آب دهان انداختند. مریم(علیها السلام) هیچ پاسخی به آنان نداد و به سوی بیت المقدس پیش می رفت تا به محلّ عبادت خود برسد. وقتی مریم(علیها السلام) وارد محراب خود شد به نماز ایستاد، گروهی از بزرگان نزدش آمدند و گفتند: «ای مریم ! تو کار بسیار عجیب و بدی انجام دادی، ای خواهر هارون ! پدر تو مرد بدی نبود و مادر تو زن بدکاره ای نبود ! چرا تو بدکاره شدی؟ این نوزاد را از کجا آورده ای؟».

مریم(علیها السلام) با دست به عیسی(علیه السلام) اشاره کرد و به آنان فهماند که با او سخن بگویند و از او سؤال کنند. آنان عصبانی شدند و گفتند: «چگونه با نوزادی که در گهواره است سخن بگوییم».

* * *

آنان به مریم(علیها السلام) گفتند: «ای خواهر هارون !»، منظور آنان از این سخن چه بود؟

در میان آنان مردی به نام «هارون» زندگی می کرد، او آن قدر اهل تقوا و پرهیز از گناه بود که نامش ضرب المثل شده بود. هر وقت می خواستند مردی را به پاکی یاد کنند می گفتند: «او برادر هارون است»، اگر می خواستند زنی را به پاکدامنی یاد کنند می گفتند: «او خواهر هارون است».

در واقع این ضرب المثلی در میان مردم آن روزگار بود، آنان به مریم(علیها السلام)گفتند: «ای خواهر هارون»، منظور آنان این بود که ما تو را به پاکی و پاکدامنی می شناختیم، این چه کاری بود که تو انجام دادی؟

* * *

ص:227

به مردم گفت که خدا از من خواسته احترام مادر خود را بگیرم و به او خدمت کنم، این نشان می دهد که مادر چقدر احترام دارد. افسوس که بعضی انسان ها به مادر خود، بی احترامی می کنند، اگر به پست و مقامی می رسند، مادر را فراموش می کنند. عیسی(علیه السلام) به مقام بالای خود اشاره می کند و می گوید من با همه این مقام های آسمانی، وظیفه دارم به مادرم خدمت کنم.

* * *

وَهُمْ فِی غَفْلَة وَهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ (39) إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الاَْرْضَ وَمَنْ عَلَیْهَا وَإِلَیْنَا یُرْجَعُونَ (40)

عیسی(علیه السلام) در گهواره بود و سخن خود را با مردم چنین ادامه داد: «ای مردم ! خدای یگانه، پروردگار من و شماست، او را پرستش کنید، راه راست در یکتاپرستی است».

امّا مردم درباره عیسی(علیه السلام) اختلاف نظر پیدا کردند، گروهی او را فرزند تو خواندند، گروهی هم او را یکی از سه خدا تصوّر کردند (آنان معتقد به سه خدا شدند: خدایِ پدر، خدایِ پسر، خدایِ روح القُدُس. منظور از روح القُدُس، فرشته ای به نام جبرئیل می باشد).

عیسی(علیه السلام) با مردم سخن گفت و از آنان خواست تا فقط تو را بپرستند، پس وای بر کسانی که سخن او را انکار کردند و راه کفر را برگزیدند، دیدار روز قیامت برای کافران با عذابی سخت و وحشتناک همراه خواهد بود، وای بر آنان از عذاب روز قیامت !

آنان در این دنیا راه گمراهی را انتخاب می کنند، آنان امروز سخن حقّ را نمی شنوند و حقّ را نمی بینند و چشم و گوش خود را بر حقیقت می بندند، امّا وقتی روز قیامت فرا رسد، چقدر شنوا و بینا می شوند ! آن روز چه خوب می شنوند و چه خوب می بینند !

آن روز می فهمند که در این جهان به خود ستم می کردند، کاش آنان از روز قیامت می ترسیدند، روز قیامت، روز حسرت و پشیمانی است !

آن روز دیگر کار از کار می گذرد، همه چیز به پایان می رسد، مؤمنان به بهشت می روند و کافران به جهنّم وارد می شوند. وقتی آنان در عذاب گرفتار

ص:230

می شوند، حسرت می خورند که چرا به خود ظلم و ستم کردند و راه کفر را پیش گرفتند.

آنان امروز شیفته زندگی دنیا گشته اند، آنان دچار غفلت بزرگی شده اند و تا قیامت را نبینند، به آن ایمان نمی آورند.

این زمین با همه زیبایی ها و نعمت هایش از آنِ آنان نیست، روزی می آید که همه می میرند و برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند.

تو دنیا را آفریدی و قبل از برپایی قیامت، همه انسان ها می میرند، زمین از آنِ تو می شود، همانطور که الآن هم از آنِ توست، تو همیشه فرمانروای جهان می باشی، در آن روز هیچ کس غیر از تو زنده نخواهد بود.

ص:231

اکنون برای من از ابراهیم(علیه السلام) سخن می گویی، ابراهیم(علیه السلام) یکی از پیامبران بزرگ تو بود، او بسیار راستگو بود. وقتی کوچک بود، پدرش از دنیا رفت، به همین خاطر عمویش، آذر او را بزرگ کرد، او عمویش را پدر خطاب می کرد.(101)

آذر بُت پرست بود و دوست داشت که ابراهیم(علیه السلام) هم مانند او بُت ها را بپرستد، امّا ابراهیم(علیه السلام) به او چنین گفت: «ای پدر ! چرا بُتی را می پرستی که نه می شنود و نه می بیند و نه به نیازهای تو پاسخ می گوید».

در اینجا از آذر به عنوان «پدر» ابراهیم(علیه السلام) یاد می کنی، در حالی که او عموی ابراهیم(علیه السلام) بود، به راستی هدف تو از این سخن چیست؟

آذر، ابراهیم(علیه السلام) را بزرگ کرده بود و بر او ولایت داشت، ابراهیم(علیه السلام)می خواست در برابر سرپرستی که او را به کفر می خواند، ایستادگی کند و او را از انحراف بزرگی که داشت، برحذر دارد.

اگر می گفتی که ابراهیم(علیه السلام) عمویش آذر را به یکتاپرستی خواند، اهمیّت کار ابراهیم(علیه السلام) مشخّص نمی شد، من وقتی اهمیّت کار ابراهیم(علیه السلام) را می فهمم که بدانم ابراهیم(علیه السلام) در مقابل کسی ایستاد که نقش پدر را برای او داشت.

تو می خواهی به من بگویی که هرگز تحتِ تأثیر قدرت برتر از خودم قرار نگیرم، اگر پدر، جامعه یا حکومت مرا به راهی فرا خواند که رضای تو در آن نیست، هرگز آن را نپذیرم، باید مانند ابراهیم(علیه السلام) در مقابل گمراهی بایستم.

* * *

سخن ابراهیم(علیه السلام) با عمویش ادامه پیدا می کند:

ص:233

__ تو از شیطان پیروی می کنی، من می ترسم که به واسطه پیروی و دوستی شیطان، عذاب بر تو نازل شود.

__ ای ابراهیم ! آیا از بُت ها نفرت داری؟ اگر اینجا بمانی و به این حرف ها ادامه بدهی، تو را سنگسار می کنم، باید برای مدّتی طولانی از من جدا شوی !

__ خداحافظ ! من از پیش تو می روم، من از خدای خود برای تو طلب عفو می کنم که او نسبت به من مهربان است. من از شما و بُت های شما برای همیشه دور می شوم و فقط خدای خود را می خوانم. امیدوارم که خدا پاسخ مرا بدهد و مرا ناامید نکند.

* * *

ابراهیم(علیه السلام) از آنان جدا شد، مدّتی با آنان مبارزه کرد، یک روز به بتکده رفت و با تبر همه بُت ها را از بین برد. آنان ابراهیم(علیه السلام) را دستگیر کردند و تصمیم گرفتند او را در آتش زنده زنده بسوزانند. آنان آتش بزرگی افروختند و ابراهیم(علیه السلام)را در آتش انداختند.

تو آتش را بر ابراهیم(علیه السلام) گلستان کردی و او را نجات دادی، پس از این ماجرا، ابراهیم(علیه السلام) تصمیم گرفت مهاجرت کند. او از وطن خود که بابل (شهری در عراق) بود به فلسطین رفت. مدّتی در آنجا ماند، سپس به مصر رفت و بار دیگر به فلسطین بازگشت.

تو به عنوان پاداش به ابراهیم(علیه السلام) پسری به نام اسحاق عطا کردی و به اسحاق هم فرزندی به نام یعقوب دادی. اسحاق و یعقوب(علیهما السلام) را از پیامبران خود قرار دادی، آری، تو نسلی پر از خیر و برکت به ابراهیم(علیه السلام) عنایت کردی، از رحمت

ص:234

خاص خود به آنان عطا کردی و برای آنان نام نیک و مقام برجسته ای در میان همه امّت ها قرار دادی.

* * *

تو به ابراهیم(علیه السلام) پسر دیگری به نام «اسماعیل» دادی، ولی نام او را در اینجا ذکر نمی کنی. علّت چیست؟

اسماعیل قبل از ابراهیم(علیه السلام) از دنیا رفت، در واقع تنها وارث ابراهیم(علیه السلام)، اسحاق(علیه السلام) بود، برای همین در اینجا از اسحاق نام بردی و نام اسماعیل را ذکر نکردی، آری، پیامبران بنی اسرائیل، همه از نسل اسحاق بودند.(102)

البتّه آخرین پیامبر تو از نسل اسماعیل است، وقتی نزدیک به 3500 سال از مرگ اسماعیل گذشت، محمّد(صلی الله علیه وآله) به دنیا آمد.

آری، اسماعیل قبل از وفاتش ازدواج کرد و چند فرزند از او به دنیا آمد، او با مادرش هاجر در مکّه زندگی می کرد، تو از ابراهیم(علیه السلام) خواستی تا اسماعیل را در راه تو قربانی کند و ابراهیم(علیه السلام) آماده انجام این مأموریّت شد، سپس تو گوسفندی فرستادی و ابراهیم(علیه السلام) آن گوسفند را ذبح کرد.

* * *

پیامبری بزرگوار بود. تو از او خواستی برای مناجات با تو به کوه طور بیاید و از مردم دوری کند.

او به کوه طور آمد و در آنجا به عبادت تو مشغول شد، تو او را از سمت راست کوه طور ندا دادی و او را به درگاه خود نزدیک ساختی تا با او راز بگویی، برادرش هارون را به پیامبری رساندی تا او را در راهی که در پیش دارد یاری کند.

آری، تو به موسی(علیه السلام) مقامی بس بزرگ دادی، موسی هم از نسل ابراهیم(علیه السلام)بود، بین موسی(علیه السلام) و ابراهیم(علیه السلام) 900 سال فاصله است.

* * *

امام صادق(علیه السلام) به یکی از یاران خود چنین فرمود: «منظور از اسماعیل در این آیه، اسماعیل بن حِزقیل است». همان کسی است که به نام «صادق الوعد» معروف شد.

«صادق الوعد» یعنی «درست پیمان».

او با یکی از دوستان خود وعده داشت، او به سر قرار خود رفت ولی دوست او نیامد، او مدّت زیادی در آنجا منتظر ماند. به همین علّت او را به این نام خواندند.

* * *

تو اسماعیل بن حِزقیل را برای هدایت مردم فرستادی، او آنان را به یکتاپرستی فرا خواند و از بُت پرستی نهی کرد، امّا مردم او را اسیر کردند و شکنجه زیادی کردند و با بی رحمی، پوست سر و صورت او را کَندند.

تو فرشته عذاب را نزد او فرستادی، فرشته به او گفت: «ای اسماعیل ! خدا مرا نزد تو فرستاده است، از من بخواه تا این مردم را به عذاب سختی گرفتار سازم». اسماعیل به او گفت: «نیازی به عذاب نیست».

آن گاه تو با او سخن گفتی: «ای اسماعیل ! خواسته و آرزوی تو چیست؟».

اسماعیل در جواب چنین گفت: «خدایا ! من شنیده ام که در آینده، گروهی از مردم حسین(علیه السلام) را مظلومانه شهید می کنند. تو در روزگار رجعت، امام حسین(علیه السلام) را به دنیا باز می گردانی تا از دشمنان خود انتقام بگیرد، مرا هم همراه او بازگردان».

تو هم دعای او را مستجاب می کنی، پس از آن که مهدی(علیه السلام)ظهور کند و روی

ص:237

زمین حکومت کند، روزگار رجعت فرا می رسد، در آن روز گروهی از بندگان خوب تو به دنیا باز می گردند، همچنین گروهی از دشمنان آنان زنده می شوند تا سزای ستم ها و ظلم های خود را ببینند. همه این ها به قدرت بی پایان تو امکان پذیر است.

در روزگار رجعت، اسماعیل بن حِزقیل زنده خواهد شد تا از دشمنان خود انتقام بگیرد.(103)

* * *

اینجا بود که آن فرشته ادریس(علیه السلام) را همراه خود به سوی آسمان ها برد و تا آسمان چهارم بالا رفتند. وقتی آنان بین آسمان چهارم و پنجم بودند، عزرائیل را دیدند، او با تعجّب به ادریس(علیه السلام) نگاه کرد. ادریس(علیه السلام) به او سلام کرد و چنین گفت:

__ ای عزرائیل ! چه شده است؟ چرا این قدر تعجّب کرده ای؟

__ ای ادریس ! خدا به من فرمان داده بود تا جان تو را در بین آسمان چهارم و پنجم بگیرم، وقتی خدا چنین فرمانی داد فکر کردم که تو چگونه به اینجا خواهی رسید. می دانستم بین هر آسمان تا آسمان بعدی، پانصد سال راه است، تو باید دوهزار سال در راه باشی تا به اینجا برسی ! اکنون دیدم که تو به اختیار خودت به اینجا آمدی، از این فرشته خواستی تا تو را به اینجا بیاورد تا من جان تو را بگیرم.(104)

آری، ادریس(علیه السلام) به خواست خودش به محلّی رفت که عزرائیل باید جانش را می گرفت، او تا آسمان چهارم بالا رفت.

این ماجرا درس بزرگی برای من است، هرگز نمی توان از مرگ فرار کرد، هیچ کس نمی داند در کجا مرگ او فرا می رسد، او به اراده خود به سوی محلّ مرگ خود رفت.

* * *

تو در این آیات از پیامبران بزرگ خود نام بردی، زکریا، یحیی، عیسی، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، موسی، اسماعیل بن حِزقیل و ادریس(علیهم السلام) !

همه این ها پیامبران تو بودند و تو نعمت خود را بر آنان نازل کردی، آنان را هدایت کردی. آنان بندگان برگزیده تو بودند.

تو آنان را از میان چه کسانی برگزیدی؟

از میان فرزندان آدم.

از میان دودمان کسانی که با نوح(علیه السلام) سوار کشتی شدند.

از میان نسل ابراهیم(علیه السلام).

از میان نسل یعقوب(علیه السلام).

همه آنان پیامبران تو بودند که آن ها را برای هدایت مردم فرستادی، (ادریس از نظر زمانی به آدم نزدیک تر بود، او از نسل ابراهیم بود، اسحاق هم پسر ابراهیم بود. بقیّه پیامبران که نامشان در اینجا آمد از نسل اسحاق بودند: یعقوب، زکریا، یحیی، عیسی، موسی، اسماعیل بن حِزقیل(علیهم السلام)).

همچنین تو گروهی دیگر از بندگان خوبت را برگزیدی که پیامبر نبودند، افرادی همچون مریم(علیها السلام) که بنده خوب تو بود. تو شهدا و نیکوکاران را برای مقام قرب خود برگزیدی.

پیامبران و بندگان خوب تو یک ویژگی مهم داشتند: وقتی سخنان و آیات تو برای آنان خوانده می شد، گریه کنان به سجده می رفتند. آنان نهایت فروتنی و خضوع خود را این گونه نشان می دادند و در مقابل عظمت تو به خاک می افتادند.

ص:240

* * *

آنان در بهشت هرگز سخن لغو و بیهوده ای نمی شنوند، نه دروغی، نه زخمِ زبانی، نه سخن آزار دهنده ای !

همواره آوای سلام و درود در بین آنان طنین انداز است، هر صبح و شب، رزق و روزیِ آنان در بهشت آماده است.

* * *

من شنیده ام که در بهشت، شب نیست، آنجا فقط روز است و نور و روشنایی !

اگر این مطلب درست است چرا در این آیه چنین می خوانم: «هر صبح و شب، رزق آنان در بهشت آماده است»؟

این یک «کنایه» است. کنایه دیگر چیست؟

وقتی کودک بودم یک شب همراه با چند نفر از دوستان پدرم به خانه یکی از دوستانشان رفته بودم. صاحب خانه برای آوردن چای رفته بود که پدرم به دوستش رو کرد و گفت: «افسوس که چراغ خانه اش خاموش است».

من نگاه کردم، دیدم که پدرم راست می گوید، دو چراغ دیگر اتاق خاموش است، من بلند شدم و آن ها را روشن کردم. پدر از من سؤال کرد که چرا این کار را کردی؟ گفتم: «من دیدم شما ناراحت هستید که چراغ های اینجا خاموش است، خوب من هم آن ها را روشن کردم».

همه خندیدند، آن روز پدر برایم توضیح داد که این یک کنایه است، منظور این است که او فرزندی ندارد ! اگر کسی هزاران چراغ در خانه اش روشن کند، امّا فرزندی نداشته باشد، مردم می گویند چراغ خانه اش خاموش است.

ص:242

تو می گویی: «اهل بهشت، هر صبح و شامگاه روزی خود را آماده می یابند»، این کنایه است، منظور این است که آنان پیوسته پذیرایی می شوند، هر وقت غذا بخواهند، غذا برای آنان آماده است، لازم نیست صبح و شبی باشد یا فقط غذا را صبح و شام به آن ها بدهند، این یک کنایه است. اگر من عرب زبان باشم، این معنا را به خوبی درک می کنم.(105)

* * *

خَلْفَنَا وَمَا بَیْنَ ذَلِکَ وَمَا کَانَ رَبُّکَ نَسِیًّا (64)

سخن از پیامبران بزرگ شد، تو پیامبران را برای هدایت مردم فرستادی و فرشتگان را به سوی آنان نازل کردی. محمّد(صلی الله علیه وآله) آخرین پیامبر توست، تو جبرئیل را فرستادی تا قرآن را بر قلب او نازل کند. گاهی جبرئیل هر روز نزد محمّد(صلی الله علیه وآله) می آمد و برای او آیات جدید قرآن را می خواند، گاهی هم چندین روز از جبرئیل هیچ خبری نبود.

روزی، محمّد(صلی الله علیه وآله) منتظر آمدن جبرئیل بود، امّا از او خبری نشد، چند روز گذشت، وقتی جبرئیل آمد، محمّد(صلی الله علیه وآله) فرمود: «چرا کمتر نزد من می آیی؟».

جبرئیل در پاسخ به او چنین گفت: «ما فقط به فرمان خداوند از آسمان نازل می شویم، گذشته و حال و آینده ما به دست قدرت اوست، ای محمّد ! خدا هرگز فراموشکار نیست، او خدای آسمان ها و زمین و هرچه بین آن هاست می باشد، پس او را پرستش کن و در راه بندگی او شکیبا باش، آیا همتایی برای خدا می شناسی؟ او خدای بی همتاست».

* * *

محمّد(صلی الله علیه وآله) با شنیدن این سخنان به فکر فرو رفت، او فهمید که نزول وحی به دست جبرئیل نیست، این تو هستی که مصلحت می دانی که چه زمانی وحی نازل شود.

گروهی از بُت پرستان مکّه می گفتند: «محمّد قرآن را از پیش خود می گوید»، تو گاهی چند روزی جبرئیل را نزد محمّد(صلی الله علیه وآله) نمی فرستی، آنان نزد محمّد(صلی الله علیه وآله)

ص:244

می آیند و می بینند او آیه جدیدی نمی خواند.

اگر آنان اهل فکر باشند، حقیقت را می فهمند، به راستی اگر قرآن سخن محمّد(صلی الله علیه وآله) است، پس چرا بعضی وقت ها اصلاً هیچ آیه جدیدی نمی خواند؟ چرا او منتظر وحی می ماند؟ این نشانه آن است که قرآن، ساخته ذهن محمّد(صلی الله علیه وآله) نیست.(106)

ص:245

محمّد(صلی الله علیه وآله) آمد. او با انگشتانش استخوان را پودر کرد و گفت: «ای مردم ! محمّد می گوید وقتی ما مُردیم و استخوان های ما پوسید، بار دیگر زنده می شویم، آیا چنین چیزی ممکن است؟».

اکنون تو این آیات را نازل می کنی:

* * *

انسان کافر می گوید: «آیا پس از مرگ دوباره زنده می شوم و از قبر بیرون می آیم».

چرا او به یاد نمی آورد که من پیش از این او را آفریدم در حالی که چیزی نبود و وجودی نداشت. او با تعجّب می گوید: چگونه ممکن است استخوان های پوسیده، زنده شوند، چرا او تعجّب نمی کند که من او را از هیچ آفریدم، وقتی می خواستم او را بیافرینم، از او هیچ استخوانی هم نبود.

وقتی من قدرت دارم او را از هیچ بیافرینم، می توانم او را از استخوان پوسیده ای هم زنده کنم.

سوگند به نام خودم که در روز قیامت، همه این کافران را با شیطان هایی که آنان را وسوسه می کنند، زنده می کنم و آنان را یکجا جمع می کنم، من آنان را حاضر می کنم تا دور آتش جهنّم به زانو درآیند، آنگاه فرشتگان من سراغ یاغی ترین آن کافران می روند و آنان را از دیگران جدا می کنند و در آتش جهنّم می اندازند، در آن روز رهبران و پیشوایان آنان زودتر از همه در آتش می سوزند، من می دانم چه کسانی برای سوختن در آتش سزاوارترند.

همه انسان ها وارد جهنّم خواهند شد، این فرمان من است و حتماً چنین خواهد بود، پس از آن که همه وارد جهنّم شدند، من پرهیزکاران را از آتش

ص:247

نجات می دهم و کافران را که به خود و دیگران ستم کردند در جهنّم رها می کنم، آنان از ترس و ناتوانی و شدّت عذاب به زانو در می آیند و نمی توانند بایستند.

* * *

تو در سوره انبیاء آیه 101 می گویی که بندگان خوب تو از آتش جهنّم دور خواهند بود، امّا در اینجا می گویی که همه انسان ها وارد جهنّم خواهند شد.

کدام سخن تو را قبول کنم؟

آیا پیامبران و بندگان خوب تو هم به جهنّم می روند؟

می دانم که تو بندگان خوب خود را از آتش نجات می دهی، امّا سخن در این است: آیا آنان وارد جهنّم می شوند یا نه؟

جواب این است: «بندگان خوب هم وارد جهنّم می شوند، امّا آنان از آتش به دور هستند».

این چه جوابی است؟

چگونه می شود کسی وارد جهنّم بشود و از آتش دور باشد؟

در زبان فارسی بین واژه «ورود» و «دخول» تفاوتی نیست، امّا در زبان عربی، معنای این دو واژه با هم فرق دارد.

در این آیه از واژه «ورود» استفاده کردی و از واژه «دخول» استفاده نکردی. از «دخول در جهنّم» سخن نگفتی ! از «ورود به جهنّم» سخن گفتی !

من باید تفاوت این دو واژه را بفهمم.

* * *

در زبان عربی به کسی که از چاه آب می کشد، «وارد الماء» می گویند، یعنی او

ص:248

به آب وارد شده است.

اکنون این سؤال را می پرسم: آیا کسی که دلو را داخل چاه می اندازد، خودش داخل آب می شود؟

اگر او می خواست داخل آب شود، دیگر طناب به چاه نمی انداخت ! او بالای چاه می ایستد و دلو را در چاه می اندازد. در زبان عربی می گویند: «او وارد آب شده است». اگر او از چاه پایین برود و داخل آب شود به او می گویند که او داخل آب شده است.

در قرآن برای وصف کسی که آب از چاه می کشد، از واژه «ورود» استفاده شده است.

قرآن ماجرای یوسف(علیه السلام) را چنین بیان می کند: «برادران یوسف، او را در چاه انداختند. کاروانی از راه رسید، آن کاروان کسی را برای آوردن آب فرستادند، او بر لب چاه آمد و دلو خود را در چاه انداخت، یوسف در آن دلو نشست و از چاه بالا آمد».(107)

قرآن از کسی که دلو را داخل چاه انداخت به عنوان «وارد» یاد می کند، او وارد آب شد امّا داخل آب نشد، او فقط تا نزدیک آب آمد.

اکنون که معنای واژه «ورود» را در زبان عربی فهمیدم، آیه 71 این سوره را معنا می کنم: تو می گویی همه انسان ها نزدیک جهنّم می آیند، تو مؤمنان را نجات می دهی، آنان هرگز داخل جهنّم نمی شوند، امّا کافران داخل جهنّم می شوند و در آتش آن می سوزند.

«ورود به جهنّم» یعنی: نزدیک جهنّم آمدن (زیرا پل صراط از روی جهنم می گذرد و همه باید از آن پل عبور کنند).

ص:249

«دخول به جهنّم» یعنی: داخل شدن به جهنّم و سوختن در آتش آن.

* * *

* * *

نابود نمی شود.

آری، این کارهای نیک، «باقیات و صالحات» است و پاداشی بهتر و نتیجه ای ارزشمندتر به همراه دارد، تو در مقابل کارهای نیک به مؤمنان بهشت جاودان را ارزانی می داری و آنان را از نعمت های زیبای آن بهره مند می سازی.

* * *

در این آیه، از کارهای شایسته به عنوان «باقیات و صالحات» نام می بری. «باقیات و صالحات» یعنی «اعمال نیک و ماندگار».

نماز، روزه و کارهای خوبی که انجام می دهم، ثواب آن برای من باقی می ماند و از بین نمی رود. در واقع، تمامی کارهای خوب، «باقیات و صالحات» می باشند.

ص:252

__ آری، این وعده خداست.

__ ای خبّاب ! وعده من و تو در بهشت باشد، من در آنجا به تو طلا خواهم داد، خدا در اینجا به من ثروت زیادی داده است، در بهشت هم ثروت زیادی خواهم داشت.

خبّاب سکوت کرد، او می دانست که این کافر برای مسخره کردن او، این سخنان را می گوید.(108)

اینجا بود که تو این آیات را نازل کردی:

* * *

او به آیات من کافر شد و گفت: «در بهشت به من ثروت و فرزندان زیادی داده خواهد شد»، آیا او از غیب آگاه گشته است یا از نزد من عهد و پیمانی گرفته است؟

هرگز چنین نیست.

فرشتگان من سخنان او را می نویسند و در پرونده اعمالش ثبت می کنند و من در روز قیامت به عذاب او خواهم افزود.

امروز اموال و فرزندان او، مایه فخر اوست، من همه این ها را از او می گیرم و او تنهایِ تنها و با دست خالی برای حسابرسی نزد من خواهد آمد.

* * *

بُت پرستان به جای این که تو را بپرستند، بُت ها را می پرستند، آنان فکر می کنند بُت ها می توانند مایه عزّت آن ها باشند. بُت پرستان بندگی بُت ها را می کنند و در مقابل آن ها به سجده می روند، هرگز بُت ها مایه عزّت نیستند، آن ها نمی توانند سود و زیانی برسانند.

روز قیامت که فرا رسد، بُت ها بندگیِ این مردم را انکار می کنند. آن روز، روز دشمنی بُت ها با این مردم است.

* * *

در روز قیامت همه بُت پرستان برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند، وقتی آن ها بُت های خود را می بینند می گویند: «بارخدایا ! اینان همان بُت هایی هستند که ما به جای تو آن ها را می پرستیدیم، آن ها را به جای ما مجازات کن، زیرا ما را فریب دادند».

آنگاه تو به بُت ها این قدرت را می دهی تا سخن بگویند، بُت ها به بُت پرستان می گویند: «شما دروغ می گویید، ما کجا شما را به پرستش خود دعوت کردیم؟ شما هوس و خیالات خود را می پرستیدید».

سپس تو فرمان می دهی که بُت پرستان به جهنّم بروند، هیچ کس نمی تواند نافرمانی تو کند. در آن روز همه بُت ها نابود می شوند و آن وقت است که بُت پرستان ناامید می شوند.(109)

* * *

تَؤُزُّهُمْ أَزًّا (83) فَلَا تَعْجَلْ عَلَیْهِمْ إِنَّمَا نَعُدُّ لَهُمْ عَدًّا (84) یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِینَ إِلَی الرَّحْمَنِ وَفْدًا (85) وَنَسُوقُ الُْمجْرِمِینَ إِلَی جَهَنَّمَ وِرْدًا (86) لَا یَمْلِکُونَ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا (87)

تو انسان را آزاد آفریدی و شیطان فقط می تواند او را وسوسه کند و بر او سلطه ای ندارد، امّا اگر کسی در مسیر گمراهی قدم برداشت و حقّ را انکار کرد و لجاجت ورزید، دیگر شیطان به او مسلّط می شود. شیطان دنیا را در چشم آنان زیبا جلوه می دهد و آنان شیفته دنیا می شوند و به هوس ها و شهوت های خود مشغول می شوند و از سعادت باز می مانند، آری، این گونه شیطان کافران را به بدی ها وا می دارد.

آنان راه شیطان را در پیش می گیرند و به طغیان و سرکشی خود می افزایند، امّا تو به آنان مهلت می دهی و در عذاب آنان شتاب نمی کنی، این قانون توست. تو در این دنیا به انسان مهلت می دهی، امّا همه رفتار و کردار آنان را با دقّت حسابرسی می کنی، این مهلت دادن به زیان آنان تمام می شود زیرا آنان بر گناهان خود می افزایند. به زودی مرگ سراغ آنان می آید و آنان را به سوی عذاب می برد.

* * *

روز قیامت که فرا رسد، مؤمنان را با عزّت و احترام به پیشگاه خود حاضر می کنی تا به آنان پاداش بزرگی بدهی، تو آنان را در بهشت جای می دهی تا برای همیشه از نعمت های آن بهره مند شوند. امّا گناهکاران را در حالی که

ص:256

تشنه اند به سوی دوزخ روانه می کنی.

در آن روز هیچ کس حقّ شفاعت کردن ندارد مگر کسانی که از طرف تو، عهد و پیمانی داشته باشند.

چه کسی در آن روز، عهد و پیمان برای شفاعت کردن دارد؟

پیامبران، امامان معصوم(علیهم السلام).

تو در آن روز به محمّد(صلی الله علیه وآله)، علی، فاطمه، حسن، حسین(علیهم السلام) و دیگر امامان اجازه می دهی تا از دوستان خود شفاعت کنند و آنان را از آتش جهنّم برهانند.(110)

* * *

همه در صحرای قیامت جمع شده اند، ندایی از آسمان به گوش می رسد: «ای مردم ! چشم های خود را فرو گیرید که فاطمه دختر پیامبر می خواهد به سوی بهشت حرکت کند». همه سرهای خود را پایین می اندازند، جبرئیل و فرشتگان زیادی همراه فاطمه(علیها السلام) هستند و او را به سوی بهشت همراهی می کنند.

فاطمه(علیها السلام) به سوی بهشت می رود، او به درِ بهشت می رسد و توقّف می کند، تو با او سخن می گویی:

__ ای فاطمه ! بهشت من در انتظار توست، چرا توقّف کرده ای؟

__ بارخدایا ! تو مرا فاطمه نام نهادی و با من عهد کردی که من و دوستانم را از آتش جهنّم آزاد گردانی، می دانم که وعده تو حقّ است.

__ ای فاطمه ! سخن تو حقّ است، امروز هر کس را که می خواهی شفاعت

ص:257

کن، من امروز می خواهم مقام تو را به همگان نشان دهم.

فاطمه(علیها السلام) گروه زیادی از مؤمنان را می بیند که در صحرای قیامت گرفتارند، آنان دوستان فاطمه(علیها السلام) هستند، در دنیا فاطمه(علیها السلام) و فرزندان او را دوست داشته اند، قلب آنان از عشق به این خاندان می تپد. فاطمه(علیها السلام) آنان را شفاعت می کند و همراه خود به بهشت می برد.(111)

این همان عهدی است که تو در این آیه از آن سخن می گویی، روز قیامت، روز شکوه فاطمه(علیها السلام) است، آن روز همه مردم فاطمه(علیها السلام) را می شناسند و به راستی چه کسی می داند که فاطمه(علیها السلام) کیست !

تو خود می دانی که عشق به فاطمه(علیها السلام) در دلم زبانه می کشد... آیا او مرا در آن لحظه ها فراموش خواهد کرد؟

هرگز ! هرگز ! او مادر مهربانی ها می باشد، من منتظر آن روز باشکوه هستم، روزی که او دست ما را بگیرد و...

بارخدایا ! همه چیز را از من بگیر، امّا عشق به فاطمه(علیها السلام) را از من مگیر !

فاطمه(علیها السلام) کوثر قرآن توست، فاطمه(علیها السلام) میوه همان قلبی است که قرآنت را بر آن نازل کردی.

* * *

الرَّحْمَنِ عَبْدًا (93) لَقَدْ أَحْصَاهُمْ وَعَدَّهُمْ عَدًّا (94) وَکُلُّهُمْ آَتِیهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَرْدًا (95)

بُت پرستان می گفتند که تو فرزند داری، آنان بُت های خود را دختران تو می دانستند، این چه سخن زشت و زننده ای بود که آنان بر زبان می آوردند ! نزدیک است که به خاطر این سخن کفرآمیز، آسمان ها از هم متلاشی گردد و زمین شکافته شود و کوهها فرو ریزند.

هرگز شایسته نیست که تو فرزندی برگزینی، تو بی نیاز هستی، کسی که فرزند دارد، نیازمند است، حال آن که تو به هیچ چیز نیاز نداری، همه کسانی که در آسمان و زمین هستند، بنده تو هستند، تو آنان را آفریده ای، تو حساب همه آن ها را داری و یک یک آنان را شمرده ای، تو به همه آنان روزی می دهی و این روزی دادن تو از روی حساب و کتاب است، تو هرچه به بندگان خود داده ای از آنان می گیری و در روز قیامت آن ها تنها به پیشگاه تو می آیند.

ص:259

است.(113)

به پیامبر خبر داده ای که منتظر فرمان تو باشد، تو می خواهی این مردم با علی(علیه السلام) به عنوان «جانشین پیامبر» بیعت کنند، امسال آخرین سالی است که پیامبر در میان مردم است.

پیامبر می داند که گروه زیادی از منافقان کینه علی(علیه السلام) را در دل دارند و به دنبال این هستند تا در اوّلین فرصت ممکن، فتنه و آشوب برپا کنند.

پیامبر نگران فتنه منافقان است، به راستی مراسم بیعت با علی(علیه السلام) چه زمانی برگزار می شود؟

* * *

اذان ظهر فرا می رسد، بلال اذان می گوید، صف های نماز مرتّب می شود، همه نماز ظهر خود را همراه پیامبر می خوانند. بعد از نماز پیامبر با صدای بلند چنین دعا می کند: «خدایا محبّت علی(علیه السلام) را در قلب اهل ایمان قرار بده !».

آنگاه پیامبر علی(علیه السلام) را به حضور می طلبد، پیامبر می گوید:

__ ای علی ! من از خدا خواسته ام تا تو را جانشین من قرار دهد و خدا هم مرا به این آرزویم رساند، اکنون دست خود را به سوی آسمان بگیر و دعا کن تا من آمین بگویم.

__ ای پیامبر ! من در دعای خود چه باید بگویم؟

__ ای علی ! بگو: «خدایا ! محبّت مرا در قلب اهل ایمان قرار بده».

علی(علیه السلام) دعا می کند، پیامبر به دعای او آمین می گوید. لحظاتی می گذرد...

ص:261

تو جبرئیل را به زمین می فرستی تا این آیه را برای پیامبر بخواند: «کسانی که ایمان آوردند و اعمال نیک انجام دادند، من محبّت آن ها را در دل ها قرار می دهم».

اکنون همه می دانند که تو در این آیه از علی(علیه السلام) سخن می گویی، هر کس علی(علیه السلام) را دوست دارد، باید بداند که تو این محبّت را در قلب او قرار داده ای.

بارخدایا ! ممنون تو هستم که مرا این گونه شیفته علی(علیه السلام)کردی، من می دانم عشق به علی(علیه السلام)، عشق به همه زیبایی ها می باشد.

* * *

* * *

«من قرآن را برای تو آسان ساختم».

این سخن توست. تو قرآن را بدون هرگونه پیچیدگی بیان کردی، آیا باز هم مردم بهانه می گیرند؟ آیا پندگیرنده ای هست؟

قرآن کتاب توست، تو می گویی قرآن را آسان بیان کردی، پس چرا عدّه ای از من می خواهند تا قرآن را با مسائل پیچیده فلسفی تفسیر کنم؟

آیا کار درستی است که من در معنای قرآن، از واژه های گنگ استفاده کنم و قرآن را برای مردم نامفهوم جلوه دهم؟

وظیفه من این است: قرآن را همان طور که هست، برای مردم بیان کنم، قرآن تو برای همه مردم قابل فهم است.

وقتی قرآن نازل شد، افرادی مانند ابوذر که عمری در بیابان چوپانی کرده بودند، معنای آن را فهمیدند و به آن ایمان آوردند.

* * *

در سوره «قل هو الله» این آیه را می خوانیم: وَ لَمْ یَکُن لَّهُ کُفُوًا أَحَدُ.

در یکی از کتاب های تفسیری چنین خواندم: «ساحت کبریایی واجب الوجود، عدل و نظیر ندارد، فرض کفو و مانند به آن است که موجود واجب الوجود دیگری باشد که کفو و واجد شئون واجب و صفات واجب باشد و این ممتنع و امر محال است».(114)

وای ! من باید به کلاس فلسفه بروم تا بتوانم این ها را بفهمم !

ص:263

آیا ابوذر، مقداد و بقیّه مسلمانانی که به قرآن ایمان آوردند، این چیزها را از این آیه فهمیدند؟

من باید چقدر واژه های فلسفی را یاد بگیرم تا بفهمم معنای این جمله ها چیست !

این تفسیر است یا درس فلسفه؟

نمی دانم.

فلسفه جایگاه خود را دارد و کسی نمی خواهد با آن مبارزه کند، همواره باید عدّه ای این علم را بیاموزند تا با استفاده از آن به «شبهات فلسفی» پاسخ دهند. سخن در این است که آیا پیچیده کردن تفسیر با مفاهیم فلسفی، همان چیزی است که خدا از ما می خواهد؟

خدا در قرآن می گوید: «من قرآن را برای تو آسان ساختم»، آیا این معنای آسانی قرآن است؟

* * *

وَ لَمْ یَکُن لَّهُ کُفُوًا أَحَدُ.

اکنون من می خواهم این آیه را تفسیر کنم، پس چنین می نویسم:

هیچ چیز مانند خدا نیست !

هر چیز که در جهان می بینم، خدا آن را خلق کرده است. یک آفریده نمی تواند مانند آفریننده خود باشد.

همه آفریده ها پایان دارند و خدا پایان ندارد. همه آفریده ها نیازمند هستند و

ص:264

خدا بی نیاز است. همه آفریده ها، آغاز داشته اند و خدا آغازی نداشته است. خدا مثل و مانندی ندارد، او یگانه است.

* * *

بارخدایا ! تو به من توفیق دادی تا قلم در دست بگیرم و قرآن را ساده و روان برای بندگان خوب تو تفسیر کنم. من از خود هیچ ندارم، فقیر درگاه تو هستم، از تو می خواهم یاریم کنی تا بتوانم این کار را به پایان رسانم.(115)

ص:265

ص:266

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» می باشد و سوره شماره 20 قرآن می باشد.

2 - «طاها» نامی از نام های محمد(صلی الله علیه وآله) است، خدا در ابتدای این سوره او را با این نام می خواند.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: داستان موسی(علیه السلام) و سختی هایی که او در راه هدایت مردم تحمل کرد، اشاره ای به داستان آدم(علیه السلام)، صبر و شکیبایی، قیامت، شفاعت، حقیقت زندگی دنیا...

ص:268

این است که حقّ به گوش آنان برسد.

این سنّت توست، تو هیچ کس را مجبور به ایمان آوردن نمی کنی، فقط راه را به او نشان می دهی، دیگر اختیار با خود اوست.

تو آسمان ها و زمین را آفریدی، خداییِ تو پهنه آسمان ها و زمین را فرا گرفته است، تو هرگز تربیت و رشد انسان ها را فراموش نمی کنی. راه حقّ و باطل را به آنان نشان می دهی تا آنان به اختیار خود ایمان بیاورند.

* * *

امور جهان پرداختی».

آنچه در آسمان ها و زمین و بین آن ها و زیر زمین است از آنِ توست، آنچه در دل خاک ها و زمین از معادن و گنج ها وجود دارد، از آنِ توست.

اگر تو را با صدای بلند بخوانم یا با صدای آهسته، فرقی نمی کند، تو همه صداها را می شنوی، تو از اسرار دل های بندگان خود باخبر هستی، تو از مخفی ترین امور جهان آگاهی داری. هیچ چیز بر تو پوشیده نیست.

خدایی جز تو نیست، فقط تو شایسته پرستش می باشی، نام های نیکو و زیبایی برای توست.

در قرآن 99 نام برای خود ذکر کرده ای، همه این نام ها زیبا و نیکو هستند، تو دوست داری که بندگانت تو را با این اسامی بشناسند.(116)

در اینجا بعضی از نام های تو را ذکر می کنم: الله، پروردگار، مهربان، بخشنده، آفریننده، یکتا، بینا، شنوا، دانا، توانا، توبه پذیر، یگانه، قدرتمند، بزرگ، بی نیاز...

* * *

خواندند و سنگ به سوی او پرتاب کردند و خاکستر به سرش ریختند، محمّد(صلی الله علیه وآله) از ایمان نیاوردن آنان اندوهناک بود، اکنون می خواهی ماجرای موسی(علیه السلام) را بیان کنی تا او بداند موسی(علیه السلام) برای هدایت مردم چقدر سختی ها را تحمّل کرد. تو هرگز او را تنها نگذاشتی و او را همواره یاری کردی.

ماجرا را از شبی که موسی(علیه السلام) راه بیت المقدس را گم کرد آغاز می کنی، موسی(علیه السلام) با خانواده خود در شبی سرد و تاریک، گرفتار طوفان شد و راه را گم کرد، تو آن شب او را یاری کردی و به او مقام نبوّت عطا کردی.

* * *

ماجرای موسی(علیه السلام) به این شرح است:

موسی(علیه السلام) در مصر به دنیا آمد و در کاخ فرعون بزرگ شد، وقتی او به سنّ جوانی رسید، برای او حادثه ای پیش آمد که ناچار شد از مصر فرار کند. او از مصر به «مدین» آمد. مدین، نام منطقه ای در شام (سوریه) بود.

او با شعیب(علیه السلام) که پیامبری از پیامبران بود، آشنا شد و با دختر او ازدواج کرد. موسی(علیه السلام) از مال و ثروت دنیا هیچ چیز همراه خود نداشت، برای همین شعیب(علیه السلام) به او گفت: «مهریه دخترم این است که هشت سال برای ما گوسفندان را به چرا ببری».

موسی(علیه السلام) پذیرفت، او هشت سال برای آنان چوپانی کرد، دو سال دیگر هم اضافه ماند، در آن دو سال او شریک شعیب(علیه السلام)بود و تعدادی از گوسفندانی که به دنیا آمدند، از آنِ او شد.

از زمانی که او به مَدیَن آمده بود، ده سال گذشته بود، او دیگر تصمیم گرفت

ص:272

به مصر بازگردد، او می خواست طوری به مصر برود که فرعونیان متوجّه آمدن او نشوند. او با شعیب(علیه السلام) خداحافظی کرد و با همسر و فرزندش آماده حرکت شدند. او گوسفندان خود را نیز همراه گرفت و به سوی مصر به راه افتاد. راه مصر از صحرای سینا می گذشت.

* * *

موسی(علیه السلام) به سوی مصر می رفت، او راهی طولانی در پیش داشت، شبی، در سرما و طوفان گرفتار شدند و موسی(علیه السلام) در آن تاریکی راه را گم کرد، او به جای این که به سوی مصر برود، به سمت جنوب صحرای سینا به پیش رفت تا این که نزدیک رشته کوه «طور» رسید.

او به سمت راست خود نگاه کرد، آتشی در تاریکی شب دید. آن نور از «درّه طُوی» بود. (درّه طُوی، سمت راستِ کوه طور بود).

موسی(علیه السلام) نمی دانست که به چه مهمانی بزرگی فرا خوانده شده است، او نمی دانست که این گم کردن راه، بهانه ای برای رسیدن به این سرزمین بوده است. او به خانواده خود گفت: «شما اینجا بمانید، من آتشی دیدم، به آنجا می روم شاید بتوانم شعله ای از آن را برای شما بیاورم، یا به وسیله آن آتش، راه را پیدا کنم».

موسی(علیه السلام) به سوی آتش آمد، دید نور از درختی شعلهور است، نزدیک تر آمد، ناگهان تو با او سخن گفتی: «ای موسی ! من خدای تو هستم، کفش هایت را بیرون آور، تو در سرزمین مقدّس طُوی هستی».

موسی(علیه السلام) کفش های خود را بیرون آورد، او به مکانی رسیده بود که تو با او

ص:273

سخن می گفتی، باید به احترام آن مکان، کفش های خود را بیرون می آورد.

این سخن تو، درس بزرگی برای من است، هنگامی که به مسجد یا مکان مقدّسی وارد می شوم، باید تواضع و فروتنی کنم و کفش خود را درآورم. این نشانه ادب و تواضع است.

* * *

ای موسی ! گروهی از بندگانم به قیامت ایمان ندارند و از هوس های خود پیروی می کنند، مبادا آنان تو را از یاد قیامت بازدارند و سبب غفلت تو شوند که در این صورت هلاک می شوی و از سعادت دور می گردی !

* * *

در این سخن سه اصل مهم دین را برای موسی(علیه السلام) بیان کردی:

1 - توحید (من خدای یکتا هستم، خدایی جز من نیست).

2 - نبوّت (به آنچه به تو وحی می شود، گوش فرا بده).

3 - معاد روز قیامت (روز قیامت حتماً فرا می رسد).

این سه اصل، مهم ترین آموزه های همه پیامبران بوده است. اساس دین به این سه اصل برمی گردد.

* * *

* * *

تو می دانستی که موسی(علیه السلام) نیاز به آرامش بیشتر دارد، او می خواهد سخن بگوید و با سخن گفتن، آرامش بیشتری پیدا کند. طبیعت انسان این گونه است که وقتی با حادثه ای غیرمنتظره روبرو می شود، دوست دارد با کسی سخن بگوید.

تو می دانی که موسی(علیه السلام) عصا در دست دارد، امّا از او سؤال می کنی تا او سخن بگوید و موسی(علیه السلام) هم پاسخی طولانی می دهد.

* * *

از خلقت جهان آفریده ای، آن نورِ مقدّس، جایگاه ویژه ای نزد تو دارد، پس تو را به حقِّ آن نور قسم داد و تو هم دعایش را مستجاب کردی و به او گفتی: «ای موسی ! عصایت را بگیر و از آن نترس، من آن را به صورت اوّلش باز می گردانم».

اینجا بود که آرامش به قلب موسی(علیه السلام) بازگشت، او دست دراز کرد و با دست، سر آن مار را گرفت، ناگهان آن مار به عصا تبدیل شد.

تو از موسی(علیه السلام) خواستی تا دست خود را در گریبان ببرد و آن را بیرون آورد، ناگهان دست او نورانی و درخشنده شد طوری که نور و روشنایی آن بر آفتاب برتری داشت. این معجزه دوم موسی(علیه السلام) بود. این نور برای دست موسی(علیه السلام)هیچ ضرری نداشت، آتش نبود که دست او را بسوزاند، دست او در کمال صحّت و سلامتی بود. (معجزه عصا، نشانه ای از خشم تو بود، معجزه نورانی شدن دست، نشانه مهربانی تو بود).

تو این دو معجزه را به موسی(علیه السلام) دادی: عصا و دست نورانی. اکنون به او خبر می دهی که منتظر معجزات دیگر هم باشد، تو او را با معجزات زیادی یاری خواهی کرد. وقتی او عصایش را به رود نیل بزند، رود نیل شکافته می شود، وقتی عصایش را به سنگ بزند، از آن چشمه های آب می جوشد و...

* * *

تو بالاتر از این هستی که جسم داشته باشی، تو هرگز به شکل نور، ظاهر نمی شوی، تو جسم نداری و هرگز به شکلی ظاهر نمی شوی، این درخت، جلوه ای از نور تو بود، آن شب تو نوری را آفریدی و بر آن درخت جلوه گر کردی.

ص:277

اگر کسی می توانست تو را با چشم ببیند، دیگر تو خدا نبودی، بلکه یک آفریده بودی !

هر چه با چشم دیده شود، مخلوق است. هر چیزی که با چشم دیده شود، یک روز از بین می رود و تو هرگز از بین نمی روی !

تو صفات و ویژگی های مخلوقات را نداری، اگر تو یکی از آن صفات را می داشتی، حتماً می شد تو را درک کرد و می شد تو را با چشم دید، امّا دیگر تو نمی توانستی همیشگی باشی، گذر زمان تو را هم دگرگون می کرد.

تو خدای یگانه ای، هیچ صفتی از صفات مخلوقات خود را نداری، هرگز نمی توان تو را حس کرد و دید.

* * *

سُؤْلَکَ یَا مُوسَی (36)

موسی(علیه السلام) می دانست این مأموریّت بزرگی است، پس چنین گفت: بارخدایا ! صبر و بردباری به من عطا کن و سینه ام را گشاده گردان تا بر سختی ها شکیبا باشم و ناسازگاری مردم را تحمّل کنم !

خدایا ! کار را بر من آسان نما، لُکنت زبانم را شفا ده تا مردم سخنان مرا بفهمند.

برای من یاوری از خاندانم قرار ده، هارون برادرم را برای یاری کردن به من قرار بده !

قدرت مرا با همراهی او تقویت نما، به او هم در این مأموریّت سهمی عطا کن تا من و او با هم به پاس لطف تو تسبیح تو گوییم و تو را ستایش کنیم و تو را زیاد یاد کنیم که همانا تو بر حال ما آگاه و گواه هستی.

* * *

اینجا بود که به موسی(علیه السلام) چنین گفتی: «ای موسی ! آنچه را که خواستی به تو دادم، صبر و بردباری به تو دادم، کار تو را آسان نمودم، لُکنت زبانت را شفا دادم، برادرت را یار و یاور تو قرار دادم».

* * *

در اینجا چهار نکته را می نویسم:

* نکته اوّل: لکنت زبان موسی(علیه السلام)

وقتی موسی(علیه السلام) می خواست سخن بگوید، گاهی زبان او گیر می کرد و دچار

ص:279

لکنت می شد. او از خدا خواست تا شفایش دهد، امّا چرا موسی(علیه السلام) دچار این لکنت شده بود؟ آیا او مادرزادی این گونه بود؟

ماجرای آن شنیدنی است: خدا به مادر موسی(علیه السلام) دستور داد تا موسی(علیه السلام) را در صندوقچه ای قرار دهد و آن را به آب بیندازد. آب، آن صندوقچه را به کاخ فرعون برد. زن فرعون که نامش آسیه بود از فرعون خواست تا موسی(علیه السلام) را فرزند خوانده خود کنند، آنان هیچ فرزندی نداشتند.

فرعون با این پیشنهاد موافقت کرد. تقریباً یک سال گذشت، روزی موسی(علیه السلام)همان طور که در بغل فرعون بود به فرعون حمله کرد و مقداری از ریش او را کند. فرعون بسیار ناراحت شد، پیش گویان به او خبر داده بودند که به زودی یک نفر از بنی اسرائیل قیام می کند و حکومت تو را نابود می کند.

او با خود گفت: «من همه پسران بنی اسرائیل را کشتم، اکنون پسری را که آب به قصر من آورده است، به عنوان پسر خود نگهداری می کنم، نکند این بچّه همان کسی باشد که می خواهد حکومت مرا نابود کند».

فرعون تصمیم گرفت تا موسی(علیه السلام) را به قتل برساند، زن او از این ماجرا باخبر شد و به فرعون گفت:

__ ای فرعون ! این یک بچّه است. عقل که ندارد، چرا از کار او ناراحت شدی؟

__ اتّفاقاً او می داند که چه می کند.

__ او را امتحان کن. اگر واقعاً معلوم شد عقل دارد، حقّ با توست.

__ چگونه؟

ص:280

__ ای فرعون ! صبر کن !

زن فرعون یک خرما و یک قطعه زغال آتشین را در چند متری موسی(علیه السلام)قرار داد، آن وقت موسی(علیه السلام) را رها کرد، موسی(علیه السلام) ابتدا به سوی خرما رفت، او دستش را دراز کرد که خرما را بردارد. جبرئیل از آسمان نازل شد و قطعه زغال آتشین را در دهان او گذاشت، زبان موسی(علیه السلام) سوخت و شروع به گریه کرد.

زن فرعون به فرعون گفت: «آیا به تو نگفتم که او بچّه است و نمی داند چه می کند؟».

اینجا بود که فرعون آرام شد و از کشتن موسی(علیه السلام) پشیمان شد.

آری، این گونه جان موسی(علیه السلام) حفظ شد، امّا اثر آن سوختگی در زبان موسی(علیه السلام)باقی ماند و گاهی زبان او گیر می کرد.

در آن شب باشکوه که موسی(علیه السلام) به پیامبری رسید، از خدا خواست تا لکنت زبان او را شفا دهد.

* نکته دوم: هارون، برادر موسی(علیه السلام)

هارون برادر موسی(علیه السلام) بود، سنِّ او بیشتر از موسی(علیه السلام) بود. هارون قامتی بلند و زبانی گویا و فکری عالی داشت. پس از دعای موسی(علیه السلام) تو مقام پیامبری به هارون عطا کردی.(118)

هارون با کمال رغبت و اشتیاق، موسی(علیه السلام) را در این راه یاری کرد و همراه او به کاخ فرعون رفت. وقتی موسی(علیه السلام)چهل شب به کوه طور رفت، هارون جانشین او در میان مردم بود.

ص:281

هارون در همه مراحل مأموریّت موسی(علیه السلام) او را یاری نمود. هارون زودتر از موسی(علیه السلام) از دنیا رفت.

* نکته سوم: امید داشتن

امام صادق(علیه السلام) به یکی از یاران خود فرمود: «به آنچه امید نداری، بیش از آنچه امید داری، امیدوار باش ! موسی(علیه السلام) برای آوردن آتش به سوی درّه طُوی رفت، او امید داشت که در آنجا آتش به دست آورد، او هرگز فکر نمی کرد که در آنجا به مقام پیامبری می رسد، او به آنجا رفت و خدا با او سخن گفت، او در حالی نزد خانواده اش برگشت که به مقام پیامبری رسیده بود».

* نکته چهارم: دعای محمّد(صلی الله علیه وآله)

روزی محمّد(صلی الله علیه وآله) دست علی(علیه السلام) را گرفت و با او کنار کعبه رفت و چهار رکعت نماز خواند. پس از نماز، دست به سوی آسمان گرفت و گفت: «بارخدایا ! موسی از تو خواست تا برادرش هارون را یار و یاور او قرار بدهی، من محمّد هستم، تو مرا به پیامبری فرستادی، اکنون از تو می خواهم تا علی را یار و یاور من قرار دهی، قدرت مرا با همراهی او تقویت کنی به او هم در این مأموریّت سهمی عطا کنی».

اینجا بود که خدا به محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین وحی کرد: «ای محمّد ! آنچه را خواستی به تو عطا کردم».

این گونه بود که خدا مقامی را که به هارون داده بود به علی(علیه السلام)عنایت کرد، فقط یک تفاوت در میان است: هارون پیامبر بود و علی(علیه السلام) پیامبر نبود، او فقط امام بود.

ص:282

علی(علیه السلام) جانشین پیامبر بود، او پیامبر را در راه اسلام یاری کرد.

* * *

مناسب می بینم که خاطره ای از سال نهم هجری در اینجا بازگو کنم: پیامبر همراه با لشکر اسلام از مدینه به سوی تبوک حرکت کرد، او از علی(علیه السلام)خواست تا در مدینه بماند. پیامبر نگران کارشکنی منافقان بود و برای همین علی(علیه السلام) را در مدینه باقی گذارد تا نقشه های منافقان نقش بر آب شود.

وقتی پیامبر از مدینه بیرون رفت، منافقانی که در مدینه مانده بودند، شایعه ای را بر سر زبان ها انداختند; آن ها گفتند: «پیامبر دوست نداشت علی(علیه السلام) همراه او باشد و برای همین علی(علیه السلام) را همراه خود نبرد».

این سخن به گوش علی(علیه السلام) رسید، او از مدینه بیرون آمد تا خود را به پیامبر برساند، هنوز پیامبر از مدینه زیاد دور نشده بود.

وقتی علی(علیه السلام) به پیامبر رسید ماجرا را برای آن حضرت تعریف کرد.

پیامبر نگاهی به علی(علیه السلام) کرد و گفت: «ای برادرم ! به مدینه بازگرد، هیچ کس شایستگی کاری را که به تو گفته ام ندارد، تو نماینده و جانشین من در میان خانواده و قوم من هستی، ای علی ! جایگاه تو نزد من، همانند جایگاه هارون برای موسی است، جز آن که بعد از من پیامبری نیست».

آن روز همه فهمیدند که مقام علی(علیه السلام) نزد پیامبر چقدر است، همان گونه که هارون جانشین موسی(علیه السلام) بود، علی(علیه السلام) هم جانشین پیامبر است.

ص:283

آب دریا گرفت، من کاری کردم که همه تو را دوست داشته باشند، من تو را زیر نظر خود پرورش دادم».

* * *

بنی اسرائیل زیر ظلم و ستم فرعون بودند، آنان دعا می کردند تا تو آن ها را از دست ظلم و ستم فرعون نجات دهی، تو اراده کرده بودی که آنان را به دست موسی(علیه السلام) نجات دهی، هنوز موسی(علیه السلام) به دنیا نیامده بود، آنان باید صبر می کردند.

شبی فرعون در خواب دید که آتشی از سوی سرزمین فلسطین به مصر آمد. این آتش وارد قصر او شد و همه جا را سوزاند و ویران کرد.(119)

وقتی صبح شد، فرعون دستور داد تا همه کسانی که علم تعبیرِ خواب می دانند به قصر بیایند. فرعون خواب خود را برای آن ها تعریف کرد.

تعبیر خواب برای همه روشن بود; امّا کسی جرأت نداشت آن را بگوید. همه به هم نگاه می کردند. سرانجام یکی از آن ها نزدیک فرعون رفت. فرعون با تندی به او نگاه کرد و فریاد زد:

__ تعبیر خواب من چیست؟

__ خواب شما از آینده ای پریشان خبر می دهد، آیا شما ناراحت نمی شوید آن را بگویم؟

__ زود بگو بدانم از خواب من چه می فهمی؟

__ به زودی در قوم بنی اسرائیل (که در مصر زندگی می کنند) پسری به دنیا می آید که تاج و تخت شما را نابود می کند.(120)

ص:285

سکوت همه جا را فرا گرفت. عرق سردی بر پیشانی فرعون نشست. او به فکر چاره بود. جلسه مهمّی تشکیل شد، بزرگان مصر در این جلسه حضور پیدا کردند. در این جلسه این دستور صادر شد: «همه نوزادان پسر بنی اسرائیل به قتل برسند و شکم های زنان حامله پاره شود و نوزاد آن ها اگر پسر باشد، کشته شود».(121)

مأموران حکومتی به خانه های بنی اسرائیل ریختند و با بی رحمی دستور فرعون را اجرا نمودند.(122)

چه خون هایی که بر روی زمین ریخته شد ! هفتاد هزار نوزاد پسر کشته شدند ! (123)

* * *

یوکابد، مادر موسی(علیه السلام) بود، او موسی(علیه السلام) را در مخفی گاهی به دنیا آورد. او نمی دانست با پسرش چه کند، چگونه جان او را نجات دهد؟ سربازان فرعون به زودی از راه می رسیدند.(124)

اینجا بود که به یوکابد الهام کردی که صندوقی بسازد و موسی(علیه السلام) را داخل آن قرار دهد و آن را در رود نیل بیندازد.

یوکابد صندوقی تهیّه کرد و موسی(علیه السلام) را داخل آن نهاد و صبح زود قبل از طلوع آفتاب که ساحل رود نیل خلوت بود کنار ساحل آمد و صندوق را در رود نیل انداخت. تو به او وعده دادی که موسی(علیه السلام) را به او باز می گردانی.

* * *

فرعون پسر نداشت، او فقط یک دختر داشت که به یک بیماری پوستی مبتلا

ص:286

شده بود، هیچ طبیبی هم نتوانست آن دختر را درمان کند. پیش گویان دربار به فرعون گفته بودند: «هنگام طلوع آفتاب، از سمت رود نیل، انسانی به این قصر قدم می نهد که اگر آب دهان او را به بدن دختر شما بمالند، او شفا می گیرد».

رود نیل از کنار کاخ فرعون عبور می کرد، فرعون و همسرش، آسیه همیشه هنگام طلوع آفتاب به رود نیل نگاه می کردند شاید آن شفادهنده دخترشان از راه برسد.

همان روز فرعون همراه با آسیه به رود نیل نگاه می کردند که ناگهان چشمشان به صندوقچه ای افتاد که در میان آب ها شناور بود، فرعون دستور داد تا آن صندوقچه را از آب بگیرند.

مأموران صندوقچه را نزد فرعون و آسیه آوردند، آسیه صندوقچه را باز کرد، چشمش به موسی(علیه السلام) افتاد، همان لحظه محبّت او در دلش جای گرفت و او را در آغوش گرفت.

وقتی فرعون، موسی(علیه السلام) را دید عصبانی شد و به مأموران گفت: «چرا این پسر را نکشته اند؟».

آسیه گفت: «او را نکش ! شاید این پسر نور چشم من و تو شود، خوب است ما او را به عنوان پسر خود برگزینیم».

دختر فرعون آب دهان موسی(علیه السلام) را به بدن خود مالید و تو همان لحظه او را شفا دادی، او موسی(علیه السلام) را در بغل گرفت و شروع به بوسیدن او کرد.

آسیه به فرعون گفت: «ای فرعون ! این نوزاد سبب شفای دختر ما شده

ص:287

است، چرا می خواهی او را بکشی؟». فرعون کم کم احساس کرد که این نوزاد را دوست دارد، تو محبّت او را در قلب فرعون قرار دادی و فرعون را از کشتن او پشیمان نمودی.(125)

* * *

مأموران برود و با آنان سخن بگوید.

ساعتی بعد مادر موسی(علیه السلام) همراه مأموران به کاخ فرعون آمد، او موسی(علیه السلام) را به آغوش گرفت، موسی(علیه السلام) با اشتیاق کامل شیر خورد، فرعون و همسرش بسیار خوشحال شدند.

همسر فرعون به مادر موسی(علیه السلام) گفت:

__ تو نزد ما بمان و به پسرمان شیر بده !

__ نمی توانم اینجا بمانم، فرزندانی خردسال دارم که به من نیاز دارند.

__ پسر ما وقت و بیوقت نیاز به شیر دارد، شب او گرسنه می شود. او شیر زن دیگری را نمی خورد. ما چه کنیم؟

__ اگر می خواهید می توانم پسر شما را به خانه ببرم و همچون پسر خود از او مواظبت کنم و هر روز او را به اینجا بیاورم تا شما او را ببینید.

__ فکر خوبی است.

این گونه تو موسی(علیه السلام) را به مادرش بازگرداندی، تو بر هر کاری توانا هستی و به وعده خود وفا می نمایی.(126)

* * *

به سخن خود با موسی(علیه السلام) ادامه می دهی: «ای موسی ! من بر تو منّت نهادم وقتی که یک نفر از پیروان فرعون را کشتی و آنان خواستند تو را بکشند، من تو را نجات دادم، من بارها تو را آزمودم، تو به مَدیَن رفتی و مدّتی در آنجا ماندی و سپس در زمانی که من می خواستم به اینجا آمدی، اکنون تو را برای مقام نبوّت برگزیدم».

ص:289

* * *

وقتی موسی(علیه السلام) به سنّ جوانی رسید، بنی اسرائیل فهمیدند که او همان کسی است که سال ها در انتظار او بوده اند، آنان به او علاقه پیدا کردند و پیرو او شدند و این راز را بین خود مخفی نگه داشتند.

به پیروان فرعون «قِبْطی» می گفتند. قِبْطی ها ظلم و ستم زیادی به یاران موسی(علیه السلام) می کردند. روزی موسی(علیه السلام) به شهر رفت. او دید که یکی از پیروانش با یکی از قبطی ها درگیر شده است. آن که پیرو موسی(علیه السلام) بود، تقاضای کمک کرد، موسی(علیه السلام) جلو رفت و مشت محکمی به آن قبطی زد. قبطی بر روی زمین افتاد و مرد. (آن قبطی مرد کافری بود).

مأموران فرعون در جستجوی قاتل برآمدند، کشته شدن یکی از پیروان فرعون برای حکومت، گران تمام شد، تا آن زمان کسی جرأت چنین کاری را نداشت.

روز بعد موسی(علیه السلام) از شهر عبور می کرد، او نگران بود مبادا ماجرای دیروز فاش شده باشد، ناگهان او دید که همان مردی که پیرو او بود امروز هم با قبطی دیگری درگیر شده است، موسی(علیه السلام) به او گفت: «تو در گمراهی هستی». سپس به سوی او رفت تا او را از دست آن قبطی نجات دهد، امّا او ترسید و فکر کرد موسی(علیه السلام) می خواهد او را بکشد، پس گفت: «ای موسی ! تو دیروز یک نفر را کشتی، امروز می خواهی مرا بکشی !». این گونه بود که راز دیروز آشکار شد.

این سخن به گوش مأموران فرعون رسید، فرعون وزیران و نزدیکان خود را جمع کرد و با آنان مشورت نمود، در آن جلسه تصمیم بر آن شد تا موسی(علیه السلام)را

ص:290

دستگیر کنند و به قتل برسانند. یکی از آن کسانی که در جلسه فرعون بود، مرد باایمانی بود، او ایمان خود را مخفی می کرد، او سریع از جلسه خارج شد و خود را به موسی(علیه السلام) رساند و ماجرا را به او گفت، اینجا بود که موسی(علیه السلام) از مصر فرار کرد و به مَدیَن رفت و با شعیب(علیه السلام) که پیامبر تو بود، آشنا شد.

موسی(علیه السلام) با دختر شعیب(علیه السلام) ازدواج نمود، او ده سال در مَدیَن ماند، پس از ده سال او همراه با همسرش به سوی مصر حرکت کرد.

در آن شب تاریک و سرد او راه را گم کرد و در دل بیابان پیش رفت تا به سرزمین طُوی رسید و از دور آتشی دید و به سوی آن آمد و تو او را به پیامبری مبعوث کردی.

ص:291

یَطْغَی (45) قَالَ لَا تَخَافَا إِنَّنِی مَعَکُمَا أَسْمَعُ وَأَرَی (46)

موسی(علیه السلام) از کوه طور برگشت، او اکنون دیگر پیامبر بود. او مأموریّت بزرگی بر عهده داشت، باید نزد فرعون می رفت و او را به بندگی تو فرا می خواند. موسی(علیه السلام) وقتی برادرش را دید با او مشورت کرد، آنان فرعون را به خوبی می شناختند، آیا فرعون به آن ها اجازه سخن گفتن می دهد؟ ممکن بود فرعون(علیه السلام) آن ها را قبل از آن که سخنی بگویند شکنجه کند و یا به قتل برساند.

موسی و هارون(علیهما السلام) دست به دعا برداشتند و چنین گفتند:

__ خدایا ! بیم آن داریم که پیش از شروع سخن، فرعون به آزار و شکنجه ما اقدام کند.

__ نترسید ! من یار و یاور شما هستم، شما را می بینم و گفتگوها را می شنوم.

* * *

موسی و هارون(علیهما السلام) به سوی کاخ فرعون حرکت کردند، امّا همه درهای کاخ بسته بود، مأموران زیادی آنجا ایستاده بودند، فرعون ادّعای خدایی می کرد، هر کس نمی توانست به دیدار این خدا برود.

موسی و هارون(علیهما السلام) مدّتی نزدیک درِ کاخ ایستادند، کسی به آن ها اجازه دیدار فرعون را نمی داد، اینجا بود که موسی(علیه السلام)عصای خود را به درِ کاخ زد، درهای کاخ باز شد، موسی و هارون(علیهما السلام) وارد کاخ شدند و به سوی فرعون رفتند، هیچ کدام از مأموران نتوانستند مانع شوند، آن ها سرجای خود بی حرکت ایستاده بودند، آری، تو این گونه موسی(علیه السلام) را یاری کردی.(127)

ناگهان فرعون چشم باز کرد، موسی و هارون(علیهما السلام) را مقابل خود دید، تعجّب کرد، آن ها از کجا آمده بودند؟

در این هنگام موسی(علیه السلام) به او گفت:

__ ای فرعون ! ما فرستاده خدای تو هستیم، بنی اسرائیل را همراه ما روانه کن تا آنان را به فلسطین بازگردانیم، دست از شکنجه آنان بردار ! ما با معجزه ای از طرف خدا آمده ایم. بر هر کس که از راه هدایت پیروی کند، درود و سلام باد، خدا به ما وحی کرده است که عذاب او برای کسی است که حقیقت را انکار کند.

__ ای موسی ! بگو بدانم خدای شما کیست؟ مگر غیر از من خدایِ دیگری وجود دارد؟

__ خدای ما آن کسی است که آفرینشِ هر چیز را به او ارزانی داشته است و راه کمال را به او آموخته است. او انسان را آفرید و هدایتش کرد و جهان را آفریده است، تو که ادّعای خدایی می کنی چه چیزی را آفریده ای؟

ص:294

__ تو می گویی اگر کسی به خدایت ایمان نیاورد، عذاب خواهد شد. حالِ نسل های گذشته که خدای تو را نمی شناختند، چیست؟ آیا آن ها عذاب می شوند؟

__ دانش آن ها نزد خدای من است و در کتابی ثبت شده است، حساب و کتاب آنان با خداست. خدا آن ها را به سزای اعمالشان می رساند، نگاهدارنده این حساب خدایی است که نه در کار او اشتباه وجود دارد و نه فراموشی !

__ خدای شما چه کاری انجام داده است؟

__ او زمین را محلّ آسایش قرار داد، در آن راه هایی پدید آورد، از آسمان باران نازل کرد و گیاهان گوناگون برآورد تا ما از آن تناول کنیم و چهارپایان خود را به چراگاه ها ببریم. در همه این ها نشانه های روشنی برای خردمندان است. او ما را از زمین آفرید و ما می میریم و به زمین برمی گردیم و روز قیامت دوباره از آن بیرون می آییم.

__ اگر راست می گویی، معجزه خود را نشان بده !

در این هنگام، موسی(علیه السلام) عصای خود را بر زمین انداخت، به قدرت تو، آن عصا تبدیل به اژدهایی وحشتناک شد، اژدهایی بزرگ که می رفت تخت فرعون را ببلعد. فرعون تا این منظره را دید، فریاد زد که موسی(علیه السلام) این اژدها را بگیر. موسی(علیه السلام)دست دراز کرد و آن اژدها تبدیل به عصا شد.

همچنین موسی(علیه السلام) دست خود را به گریبان برد و سپس بیرون آورد، همه دیدند که دست او نورانی و درخشنده شد، طوری که نور و روشنایی آن بر آفتاب برتری داشت.

* * *

ص:295

دیدار فرعون رفتند و گفتند:

__ اگر ما موسی را شکست بدهیم، آیا به ما پاداش خوبی می دهی؟

__ آری، من پاداشی بزرگ به شما می دهم و علاوه بر آن شما را از نزدیکان درگاه خودم قرار می دهم.

روز عید فرا رسید، همه مردم دعوت شدند، فرعون به پیروزی جادوگران یقین داشت. جادوگران حدود هفتاد نفر بودند، موسی(علیه السلام) یک تنه در مقابل آنان ایستاده بود، موسی(علیه السلام)به آنان گفت: «وای بر شما ! بر خدا دروغ نبندید و معجزه او را سحر و جادو نپندارید که اگر چنین کنید عذاب آسمانی سبب نابودی شما می شود، هر کس بر خدا دروغ بست، ناامید شد».

این سخن در دل بعضی از آنان اثر کرد، وقتی آنان به موسی(علیه السلام) که لباس چوپانی پوشیده بود و عصای ساده ای در دست داشت، نگاه کردند، به فکر فرو رفتند، قیافه موسی(علیه السلام)هرگز به جادوگران شباهت نداشت، آنان این را به خوبی درک کردند. وقتی آنان این سخن را که از ایمان موسی(علیه السلام)سرچشمه گرفته بود، شنیدند، با یکدیگر به پنهانی سخن گفتند و در میان آنان اختلاف شد، عدّه ای خواستند میدان را ترک کنند و بروند.

درباریان فرعون متوجّه شدند که جادوگران با یکدیگر سخن می گویند، فهمیدند که آنان در شک افتاده اند، پس به آنان گفتند: «موسی و هارون دو جادوگر هستند و می خواهند با سحر و جادوی خود، شما را از سرزمینتان بیرون کنند و دین شما را که بهترین دین است، نابود کنند، پس هرچه در سحر و جادو قدرت دارید را یکجا برای مقابله با آنان جمع کنید، امروز هر کس پیروز شود، رستگار است».

ص:297

* * *

هر کاری بکنند، باز هم پیروز نمی شوند».

موسی(علیه السلام) عصای خود را بر زمین افکند، ناگهان آن عصا به اژدهایی تبدیل شد و با سرعت همه وسایل جادوگری که در آنجا بود، بلعید، وحشتی عجیب در همه آشکار شد، گروهی از ترس فرار کردند، فرعون و یاران او هم با وحشت به صحنه می نگریستند.

آری، این گونه بود که حقّ پیروز شد و جادو باطل شد و فرعون و فرعونیان با خواری و ذلّت شکست خوردند.

* * *

اینجا بود که جادوگران به سجده افتادند و گفتند: «ما به خدای جهانیان ایمان آورده ایم، ما به خدای موسی و برادرش هارون ایمان داریم».

این گونه نور ایمان به دل های آنان تابید و آنان در مقابل عظمت و بزرگی تو سر به سجده نهادند.

* * *

بیشتر طول می کشد، عذاب من یا عذاب خدای موسی؟

__ ای فرعون ! ما به خدای یگانه ایمان آورده ایم، قسم به خدایی که ما را آفریده است، هرگز تو را بر این دلایل آشکاری که بر ایمان ما آمده است، برتری نمی دهیم. هرچه از دستت برمی آید، انجام بده، تو تنها در این دنیا می توانی کاری انجام بدهی، ولی ما در آخرت پیروزیم و تو گرفتار !

__ شما جادوگرید، خدای موسی(علیه السلام) جادوگران را عذاب می کند.

__ ما به خدای خویش ایمان آوردیم تا گناه ما را ببخشد و جادوگری امروز ما را نادیده بگیرد و عفو کند، جادوی امروز ما گناه بزرگی بود و تو ما را به آن وادار کردی. ای فرعون ! خدا برای ما بهتر است، او پاینده تر است. تو به زودی نابود می شوی، امّا خدا همیشه هست و خواهد بود.

* * *

آنان با تو چنین مناجات کردند: «بارخدایا ! از تو می خواهیم که به ما صبر و شکیبایی در مقابل شکنجه های فرعون را بدهی و توفیق دهی که تا لحظه مرگ، بر دین تو ثابت و پابرجا بمانیم».

آنان آن قدر در راه ایمان به تو ایستادگی به خرج دادند که فرعون تهدید خود را عملی ساخت و بدن های آنان را کنار رود نیل بر شاخه های درختان بلند خرما آویزان نمود.

من در شگفتم از ماجرای آنان، چگونه شد که این گونه به تو ایمان آوردند و به تمام موقعیّت و زندگی خویش پشت پا زدند و آماده شهادت در راه تو شدند.

ایمان آنان، از روی علم و آگاهی بود، آنان به بزرگیِ معجزه ای که تو به

ص:301

موسی(علیه السلام) داده بودی، یقین کردند و این آگاهی، سرچشمه ایمانی شد که تمام وجود آنان را در برگرفت. آنان به خوبی فهمیدند که در چه راهی گام برداشته اند و چه آینده زیبایی در انتظارشان است، آنان شکنجه های فرعون را تحمّل کردند تا رضایت تو را به دست آورند.

فردا صبح که فرا رسید فرعون فرمان داد تا دست راست و پای چپ آنان را قطع کنند، سپس آنان را بر درختان خرما بستند، آنان ساعت ها بالای آن درختان زیر آفتاب بودند، مردم به آنان سنگ می زدند، تشنگی بیداد می کرد، آنان همه این سختی ها را تحمّل کردند.

این سختی ها تا غروب آفتاب، طول کشید و سرانجام آنان شهید شدند.(128)

فرعون به آنان گفته بود: «من به همه نشان می دهم که عذاب چه کسی سخت تر است و عذاب چه کسی بیشتر طول می کشد، عذاب من یا عذاب خدای موسی؟». فرعون می خواست شکنجه آنان یک روز کامل طول بکشد، به همین خاطر آنان را به این صورت شهید کرد.

* * *

سرگذشت آن ها یکسان نیست.

سرنوشت فرعونیان جهنّم است، کسانی که با تو دشمنی می کنند و دست به گناه می زنند به آتش جهنّم گرفتار می شوند. آنان در جهنّم نه می میرند و نه زنده اند، بلکه یک سره در حال جان کندن خواهند بود. آنان زندگی راحتی نخواهند داشت، برای همیشه در عذاب خواهند بود، در جهنّم از مرگ خبری نیست.

امّاکسانی که به تو ایمان آوردند و عمل نیک انجام دادند، به بهشت می روند و در بهشت به عالی ترین مقام ها می رسند. آنان برای همیشه در باغ های بهشت خواهند بود، باغ هایی که نهرهای آب از زیر درختان آن، جاری است. این پاداش کسی است که از کفر و گناه دوری کند.

* * *

فرعون به موسی(علیه السلام) قول داد که اگر خشکسالی برطرف شود، بنی اسرائیل را آزاد کند، موسی(علیه السلام) دعا کرد و خشکسالی برطرف شد، امّا فرعون به قول خود عمل نکرد.

بعد از آن بلای طوفان، هجوم ملخ ها و... از راه رسید، امّا باز هم فرعون بنی اسرائیل را آزاد نکرد. این ماجرا تقریباً هشت سال طول کشید. هر بار موسی(علیه السلام) نزد فرعون می رفت و از او آزادی بنی اسرائیل را می خواست. سرانجام فرعون تصمیم گرفت تا بنی اسرائیل را همراه موسی(علیه السلام) روانه کند و سپس با سپاه بزرگش به دنبال آن ها برود و آنان را نابود کند.

تو به موسی(علیه السلام) دستور دادی تا شب هنگام به سوی فلسطین حرکت کند، موسی(علیه السلام) دستور حرکت را داد، او با بنی اسرائیل به رود نیل رسیدند، از موسی(علیه السلام) خواستی عصای خود را به آب بزند، وقتی موسی(علیه السلام) این کار را کرد، رود نیل شکافته شد و موسی(علیه السلام) و یارانش از آن عبور کردند. (چون رود نیل بسیار وسیع است از آن به دریا تعبیر شده است).

فرعون از پشت سر رسید، دید که رود نیل شکافته شده است، همراه با سپاهش وارد شکاف آب شد، وقتی آخرین نفر سپاه او وارد آب شد، به دستور تو، رود نیل به حالت اوّلش بازگشت و همه آن ها در آب غرق شدند و دیگر اثری از آن سپاه باشکوه باقی نماند. آری، این گونه فرعون قومش را به گمراهی کشاند و آنان را از راه راست دور کرد.

* * *

کُلُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَلَا تَطْغَوْا فِیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبِی وَمَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوَی (81) وَإِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تَابَ وَآَمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَی (82)

بنی اسرائیل را به سلامت از آب عبور دادی و آنان به سوی فلسطین حرکت کردند، آنان باید از صحرای سینا می گذشتند.

آنان مدّتی در این صحرا توقّف کردند تا موسی(علیه السلام) با گروهی از آنان به کوه طور برود، سمت راست کوه طور، «درّه طوی» واقع شده بود، درّه ای که بسیار مقدّس بود. تو با موسی(علیه السلام)برای اوّلین بار در آنجا سخن گفتی، آنجا وعده گاه و مکانی مقدّس بود.

کوه طور در سمت جنوب صحرای سینا بود، آنان برای رسیدن به فلسطین باید به سمت شمال می رفتند، پس آنان مدّتی در صحرای سینا ماندند تا موسی(علیه السلام) برای آوردن تورات به کوه طور برود.

تو نعمت های خود را بر آنان نازل کردی، روزها ابرها را می فرستادی تا بر سرشان سایه افکند و نور خورشید اذیّتشان نکند، برایشان از آسمان غذای گوارا می فرستادی، تو برایشان دو نوع غذای مقوّی از آسمان فرو می فرستادی: عسل و مرغ بریان.

از موسی(علیه السلام) خواستی تا عصایش را به سنگی بزند، معجزه ای روی داد، از دل آن سنگ، دوازده چشمه آب جوشید و آنان از آب گوارا سیراب می شدند.(129)

ص:305

آری، تو روزیِ پاکیزه به آنان دادی و از آنان خواستی تا سرکشی نکنند، هر کس سرکشی کند به غضب تو گرفتار می شود و آن کس که غضب تو بر او نازل شود، نابود می گردد، تو راه توبه را باز گذاشتی، اگر کسی توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد و بر راه راست ثابت بماند، تو او را می بخشی.

* * *

میعادگاه آمدی؟

__ آنان به دنبال من هستند، من برای رسیدن به میعادگاه شتاب کردم تا شاید با حضور مشتاقانه خود، خشنودی تو را به دست آورم.

منظور تو از این سخنی که به موسی(علیه السلام) گفتی چه بود؟ گویا می خواستی به موسی(علیه السلام) بفهمانی که نباید رفیق نیمه راه می شد، درست است که او در عشق به مناجات تو بیقرار بود، امّا بهتر بود با همراهان خود می آمد.

* * *

موسی(علیه السلام) با آن گروه هفتاد نفره به سوی کوه طور رفت و تو با او سخن گفتی، آنان صدای تو را شنیدند.

وقتی موسی(علیه السلام) تورات را به آن ها نشان داد، عدّه ای از آنان با تعجّب به آن نگاه کردند و باور نکردند که این تورات، سخنان توست و او تورات را از طرف تو آورده است. موسی(علیه السلام) به آنان گفت: «خدا با من سخن می گوید»، امّا آنان این سخن را قبول نکردند و گفتند:

__ ای موسی ! ما این سخن تو را قبول نداریم، مگر این که خدا را آشکارا ببینیم.

__ خدا را نمی توان با چشم دید، خدا جسم نیست که بتوان او را دید.

آنان بر سخن خود اصرار کردند. موسی(علیه السلام) از طرف مردم چنین گفت: «بارخدایا ! خودت را نشان من بده تا تو را ببینم».

در پاسخ او چنین گفتی: «ای موسی ! تو هرگز مرا نخواهی دید، ولی به این کوه بنگر، اگر در جای خود باقی ماند، پس مرا خواهی دید».

ص:307

پس نور خود را بر آن کوه پدیدار ساختی، آن کوه متلاشی شد، موسی(علیه السلام)بی هوش روی زمین افتاد و آن هفتاد نفر هم مُردند. (کوه طور، رشته کوه بزرگی است، صاعقه به یکی از کوه های آن اصابت کرد).

آنان تاب دیدن آن صاعقه را که مخلوق تو بود نداشتند، چگونه می توانستند نور عظمتت را ببینند؟

وقتی موسی(علیه السلام) به هوش آمد، به آن هفتاد نفر که جسمشان روی زمین افتاده بود، نگاه کرد. به فکر فرو رفت که چگونه بازگردد و خبر مرگ این هفتاد نفر را به مردم بدهد.

او بنی اسرائیل را به خوبی می شناخت، می دانست بعضی ها خواهند گفت: موسی(علیه السلام)، بزرگان ما را به دل کوه برد و آنان را به قتل رساند !

موسی(علیه السلام) از تو خواست تا این هفتاد نفر را زنده کنی، تو دعایش را مستجاب کردی و آنان را زنده کردی.

* * *

فتنه بزرگی روی داده است ! فتنه سامری و گوساله آن !

سامری که بود؟ او چگونه توانست مردم را فریب بدهد؟

* * *

سامری منافق بود، او به دین موسی(علیه السلام) ایمان نیاورده بود، او به دنبال فرصتی بود تا مردم را گمراه کند. موسی(علیه السلام) به مردم گفت که من پس از سی شب نزد شما باز خواهم گشت، امّا او ده شب دیر کرد.

سامری فرصت را غنیمت شمرد، او می دانست که بنی اسرائیل مقدار زیادی طلا و جواهرات فرعونیان را همراه دارند. او در میان آنان این شایعه را پراکند که غنیمت های فرعونیان را باید در آتش سوزاند.

سامری به آنان گفت: «برای چه این بار را همراه خود به فلسطین می برید؟ به هر حال موسی آن را از شما می گیرد و در آتش می اندازد، پس خوب است ما این طلاها و جواهرات را در همین جا در آتش اندازیم».

مردم این شایعه را باور کردند، آتش افروختند، خود سامری هم طلاهایی را که همراه داشت در آتش انداخت. مردم هم همه طلاها را در آتش انداختند.

شب فرا رسید، سامری از این طلاهای ذوب شده، مجسّمه ای به شکل گوساله ساخت. این مجسّمه تو خالی بود و با مهارت ساخته شده بود، یک قسمت آن مجسّمه سوراخی داشت.

او در دل زمین گودالی را کند و یک نفر را آنجا نشاند. وقتی آن شخص دهان خود را به آن سوراخ مجسّمه می نهاد و صدا می زد، صدای او در مجسّمه می پیچید و از دهان مجسّمه به گوش همه می رسید. مجسّمه به گونه ای طراحی شده بود که صدا را تقویت می کرد. قرار شد تا آن شخص در موقع

ص:309

مناسب، صدای گاو از خود درآورد.(130)

صبح فرا رسید، هوا روشن شد، مردم دیدند که یک مجسّمه طلایی زیر نور آفتاب می درخشد، عدّه ای از پیروان سامری هم در مقابل آن به سجده افتاده اند.

مردم به این منظره نگاه می کردند، این مجسّمه از کجا آمده است؟ چرا عدّه ای به سجده افتاده اند؟

ناگهان از آن مجسّمه صدای گوساله به گوش رسید و سامری شروع به سخن کرد: «ای مردم ! خدا خودش به اینجا آمده است، شما چه نیازی به موسی دارید؟ موسی به کوه طور رفته است و دنبال خدا می گردد، خدا خودش به پیش شما آمده است، همان گونه که خدا برای موسی به شکل درخت درآمد، امروز به شکل این مجسّمه طلایی نزد شما آمده است، این خدای شما و خدای موسی است».

مردم سخن او را باور کردند و در مقابل گوساله به سجده افتادند. آنان باور کردند که همان گونه که تو برای موسی به شکل درخت ظاهر شدی، برای آنان به شکل این مجسّمه ظاهر شده ای !

آن ها فکر نکردند که تو جسم نداری و هرگز به شکلی ظاهر نمی شوی، آن درخت هم جلوه ای از نور تو بود، آن شب تو نور را بر آن درخت جلوه گر کردی.

* * *

یَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّکُمْ فَأَخْلَفْتُمْ مَوْعِدِی (86) قَالُوا مَا أَخْلَفْنَا مَوْعِدَکَ بِمَلْکِنَا وَلَکِنَّا حُمِّلْنَا أَوْزَارًا مِنْ زِینَةِ الْقَوْمِ فَقَذَفْنَاهَا فَکَذَلِکَ أَلْقَی السَّامِرِیُّ (87)

وقتی به موسی(علیه السلام) این ماجرا را خبر دادی، او بسیار آشفته شد، او با خود فکر کرد که همه زحماتی که برای این مردم کشیده بودم، هدر رفت، او خشمناک و اندوهگین به سوی قوم خود بازگشت و دید که هزاران نفر دور آن گوساله می چرخند، عدّه ای هم در مقابل آن به سجده افتاده اند.

اینجا بود که موسی(علیه السلام) فریاد برآورد: ای مردم ! مگر خدا به شما وعده نیک نداده بود؟ آیا به یاد داشتید که خدا اراده کرده بود شما را وارث زمین کند و سرزمین فلسطین را به شما بازگرداند؟ آیا مدّت جدایی من از شما طول کشید؟ چرا نتوانستید ایمان خود را حفظ کنید؟ آیا می خواستید عذاب خدا بر شما نازل شود که با وعده من مخالفت کردید؟

مردم با این سخنان موسی(علیه السلام) و از خشم او فهمیدند که فریب خورده اند، آنان عذرتراشی کردند و گفتند: «ای موسی ! ما به اختیار خود با تو عهدشکنی نکردیم، ما طلاهایی را که از فرعونیان همراه داشتیم، از خود دور ساختیم و به پیشنهاد سامری آن طلاها را در آتش انداختیم».

* * *

یَمْلِکُ لَهُمْ ضَرًّا وَلَا نَفْعًا (89) وَلَقَدْ قَالَ لَهُمْ هَارُونُ مِنْ قَبْلُ یَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنْتُمْ بِهِ وَإِنَّ رَبَّکُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِی وَأَطِیعُوا أَمْرِی (90) قَالُوا لَنْ نَبْرَحَ عَلَیْهِ عَاکِفِینَ حَتَّی یَرْجِعَ إِلَیْنَا مُوسَی (91)

سامری از آن طلاهای ذوب شده مجسّمه گوساله ای را ساخت که صدای گوساله هم از آن شنیده می شد. سامری و پیروانش به آنان گفتند: «این خدای شما و خدای موسی است، موسی فراموش کرده که این خدای اوست و به کوه طور رفته است تا او را بیابد».

به راستی چرا این مردم گوساله پرست شدند، آیا آنان نمی دیدند که این مجسّمه پاسخ آنان را نمی دهد، نه نفعی به آنان می رساند و نه ضرری را از آنان دور می کند.

وقتی آنان به پرستش این مجسّمه رو آوردند، هارون به آنان گفت: «ای مردم ! شما مورد آزمایش سختی قرار گرفته اید، فریب نخورید، امروز با این گوساله شما امتحان می شوید و معلوم می شود که چه کسی در ایمان خود ثابت است. ای مردم ! خدای شما، خدای یگانه است، پس مرا پیروی کنید و فرمانم را اطاعت کنید».

آنان در جواب هارون گفتند: «ما به پرستش این گوساله ادامه می دهیم تا وقتی که موسی نزد ما بازگردد».

* * *

ضَلُّوا (92) أَلَّا تَتَّبِعَنِ أَفَعَصَیْتَ أَمْرِی (93) قَالَ یَا ابْنَ أُمَّ لَا تَأْخُذْ بِلِحْیَتِی وَلَا بِرَأْسِی إِنِّی خَشِیتُ أَنْ تَقُولَ فَرَّقْتَ بَیْنَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِی (94)

موسی(علیه السلام) به سوی برادرش هارون رفت و سر و ریش او را گرفت و با عصبانیّت گفت: «ای هارون ! من گفته بودم که تو جانشین من باش و به اصلاح کار این مردم بپرداز، چرا وقتی دیدی آنان گمراه شدند از روش من پیروی نکردی و مانع کار آنان نشدی؟ آیا می خواستی نافرمانی مرا بکنی؟».

هارون در جواب چنین گفت: «ای پسر مادرم ! موی ریش و سرم را مگیر ! من با آنان سخن گفتم ولی گوش به سخنم نکردند، اگر من با آنان دست به شمشیر می بردم، عدّه ای طرفدار من می شدند و عدّه ای هم طرفدار سامری. آن وقت تفرقه در میان مردم به وجود می آمد. می ترسیدم که به من بگویی چرا باعث اختلاف شدی».

* * *

موسی(علیه السلام) این گونه ناراحتی درونی خود را نشان داد، خشم او برای انحراف و بُت پرستی مردم بود، موسی(علیه السلام) با انداختن تورات و حمله به برادرش، می خواست آن مردم نادان را از خواب غفلت بیدار کند و این گونه بزرگی خطایی را که انجام داده بودند، به آنان بفهماند.

موسی(علیه السلام) با این کار خود، شوک در میان مردم ایجاد کرد تا آنان زود توبه کنند و از گناه خود پشیمان شوند.

ص:313

اینجا بود که موسی(علیه السلام) دست های خود را رو به آسمان گرفت و چنین گفت: «بارخدایا ! من و برادرم را ببخش و رحمت و مهربانی خودت را بر ما نازل کن که تو مهربان ترین مهربانان هستی».(131)

این دعای موسی(علیه السلام) نشانه فروتنی او بود، او می خواست سرمشقی برای دیگران باشد تا آن ها از تو طلب عفو و بخشش کنند.

* * *

او جبرئیل بود، وقتی جبرئیل به صورت اسب سواری به زمین آمد، سامری از خاک جایی که جبرئیل بود، برداشت. آن شب که موسی(علیه السلام) عصایش را به رود نیل زد، رود نیل شکافته شد و بنی اسرائیل از آن عبور کردند، فرعون با سپاهیانش فرا رسید، فرعون ترسید جلو برود، تو جبرئیل را فرستادی، او به شکل اسب سواری ظاهر شد و وارد شکاف رود نیل شد.

فرعون تصوّر کرد آن اسب سوار یکی از سربازانش می باشد، او با خود گفت چرا باید از این سرباز ترسوتر باشم؟ او وارد شکاف شد و همه سپاهش نیز همراه آمدند، ناگهان آب ها روی هم آمد و همه غرق شدند.

سامری فرصتی پیدا کرد و قدری از خاک پای اسب جبرئیل را برداشت، البتّه سامری نمی دانست که آن اسب سوار جبرئیل است، فقط می دانست که او انسان نیست، زیرا حرکات عجیب او را با چشم دید و فهمید او موجودی غیبی است.

* * *

مجسّمه ای که سامری ساخت، بی روح بود، فقط یک جسم بی جان بود، وقتی او آن خاک را بر او پاشید، مجسّمه زنده نشد ! مجسّمه هیچ تغییری نکرد. این سخن توست: «سامری برای آنان مجسّمه ای بی جان را آشکار کرد».

صدایی که از آن مجسّمه به گوش می رسید، صدای کسی بود که زیر مجسّمه در گودال قرار گرفته بود.

اکنون باید جواب یک سؤال را بدهم: اگر ریختن آن خاک هیچ اثری بر

ص:315

مجسّمه نداشت، پس چرا سامری آن را ذکر کرد؟ چرا چنین گفت: «من مشتی از آن خاک را برداشتم و آن را بر گوساله ریختم».

سامری می دانست که موسی(علیه السلام) می خواهد او را مجازات کند، موسی(علیه السلام)تصمیم گرفته بود او را اعدام کند. سامری به دنبال این بود که بهانه ای برای خود درست کند، شاید جان سالم به در ببرد.

او انگیزه خیانت خود را پنهان کرد و با این سخن خواست تا عمل خود را به امری غیبی نسبت دهد، کاری که جادوگران انجام می دهند و کارهای خود را به موجودات غیبی نسبت می دهند. سامری خیال می کرد با این سخن، موسی(علیه السلام) فریب می خورد، امّا زهی خیال باطل !

موسی(علیه السلام) تصمیم گرفت تا سامری را به قتل برساند، امّا خدا به او امر کرد که او را نکش، زیرا او مردی سخاوتمند بود، در عوض سامری به بیماری وسواس مبتلا شد، هر کس به سوی او می آمد، فریاد می زد: «به من دست نزنید»، آری، خدا چنین تقدیر کرد که او از جامعه جدا باشد و دیگر با هیچ کس ارتباط نداشته باشد.

همچنین موسی(علیه السلام) به او وعده عذاب روز قیامت را داد، گناه سامری هرگز بخشیده نشد، زیرا او هزاران نفر را از مسیر یکتاپرستی گمراه کرد.

* * *

سامری به موسی(علیه السلام) گفت: «من از آن خاک بر روی گوساله ریختم». موسی(علیه السلام)در اینجا تصمیم مهمّی گرفت، به سامری گفت: «ای سامری ! اکنون به خدایت که او را می پرستیدی، نگاه کن، ما آن را آتش می زنیم و ذرّات آن را در دریا

ص:316

می پراکنیم آن چنان که اثری از آن در خشکی نماند».

موسی(علیه السلام) دستور داد تا آتش بزرگی افروختند و آن گوساله را در آتش انداخت تا خاکستر شد. سپس خاکستر آن را به دریا ریخت و به مردم چنین گفت: «خدای شما همان خدای یکتایی است که به همه چیز علم و آگاهی دارد».

نکته مهم این است: اگر واقعاً آن مشت خاک، اثر عجیب داشت، آن مجسّمه نباید در آتش می سوخت !! وقتی آن مجسّمه در آتش سوخت و خاکستر شد، معلوم شد که آن خاک هیچ اثری عجیبی نداشته است. آنچه سبب گمراهی مردم شد چیزی جز یک مجسّمه عادی نبود که انسانی در آن صدای گوساله در می آورد، آن مردم چرا چنین خام شدند و فریب خوردند؟ چرا به سخن هارون گوش نکردند؟ چرا وقتی هارون آنان را از این کار نهی کرد، او را تهدید به قتل کردند؟

تو حقّ را به آنان نشان داده بودی، درست است که سامری حیله کرده بود، امّا راه هدایت برای آنان آشکار بود، پیروی از هارون، تنها راه رستگاری آنان بود.

* * *

موسی(علیه السلام) از آنان خواست تا توبه کنند و تو توبه آنان را پذیرفتی، بعد از آن بود که آنان به سوی فلسطین حرکت کردند، وقتی آنان به مرز صحرای سینا رسیدند، فهمیدند که بیت المقدس در دست دشمنانشان است، برای همین آنان به موسی(علیه السلام) گفتند: «ای موسی ! تو با خدایِ خودت به جنگ دشمنان برو

ص:317

و ما همین جا می مانیم، وقتی دشمنان را شکست دادی، ما وارد شهر خواهیم شد».

تو آنان را چهل سال در صحرای سینا سرگردان نمودی، آنان هر روز به راه می افتادند و تا شب راه می پیمودند، شب در جایی استراحت می کردند، صبح که از خواب بیدار می شدند، خود را در همان نقطه آغاز حرکت می یافتند.(132)

روزها ابرها را می فرستادی تا بر سرشان سایه افکند و نور خورشید اذیّتشان نکند، برایشان از آسمان غذا می فرستادی، امّا آنان تمام این مدّت در سرگردانی بودند.

در این چهل سال، هارون از دنیا رفت، سه سال از مرگ هارون که گذشت، موسی(علیه السلام) هم از دنیا رفت، «یوشع» که جانشین موسی(علیه السلام) بود، رهبری مردم را به دست گرفت. وقتی چهل سال سرگردانی به پایان رسید، یوشع بنی اسرائیل را به شهر بیت المقدس برد.(133)

ص:318

چشمانی کبود برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند، کبودی چشم آنان، نشانه گناهکار بودن آن هاست.

* * *

در آن روز کافران آهسته به هم می گویند: «شما فقط ده روز در دنیا زندگی کردید»، آهسته سخن گفتن آن ها به خاطر ترسی است که آن روز در دل دارند، آنان در آن روز حسرت می خورند، زندگی دنیا را با زندگی آخرت مقایسه می کنند، همه لذّت ها و خوشی های دنیا کوتاه بود و چقدر زود گذشت !

تو به گفتگوی آنان آگاهی کامل داری، یکی از آنان که از دیگری عقل و هوش بیشتری دارد می گوید: «شما بیش از یک روز در دنیا نماندید».

آری، خردمندان خوب می دانند که زندگی دنیا نسبت به زندگی آخرت چقدر کوتاه است.

خوشا به حال کسی که سختی این یک روز را به جان خرید و سعادت همیشگی آخرت را به دست آورد !

وای به حال کسی که خوشی یک روزه دنیا را به دست آورد و خوشی همیشگی آخرت را از دست داد !

* * *

خَلْفَهُمْ وَلَا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْمًا (110) وَعَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَیِّ الْقَیُّومِ وَقَدْ خَابَ مَنْ حَمَلَ ظُلْمًا (111) وَمَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا یَخَافُ ظُلْمًا وَلَا هَضْمًا (112)

وضع کوه ها در قیامت چگونه خواهد بود؟ تو کوه ها را در آن روز متلاشی می کنی و بر باد می دهی، سپس زمین را صاف و هموار و بی آب و علف رها می سازی. آن روز هیچ پستی و بلندی روی زمین به چشم نمی آید.

وقتی روز قیامت فرا رسد، اسرافیل در صور می دمد و همه انسان ها را برای حسابرسی فرا می خواند. همه زنده می شوند و برای حسابرسی به صف می ایستند، هیچ کس نمی تواند از این دعوت سرپیچی کند، آن روز همه صداها در برابر عظمت تو فرو می افتد و خاموش می گردد، فقط صدای آهسته و زیر لب به گوش می رسد.

همه به دنبال این هستند که کسی آنان را یاری دهد و از آنان شفاعت کند، آن روز فقط کسی می تواند شفاعت کند که تو به او اجازه داده باشی و سخنش را بپسندی. پیامبران و امامان از پیروان خود شفاعت می کنند، امّا بُت پرستانی که بت ها را می پرستیدند، ناامید می شوند.

هنوز حسابرسی آغاز نشده است، همه انسان ها در صحرای قیامت جمع شده اند، آن ها پنجاه سال در آنجا می مانند، تو به گذشته و آینده آنان آگاهی داری، می دانی که هر کسی در دنیا چه کرده است و نتیجه اعمال او چیست، آیا به بهشت می رود یا به جهنّم؟

آری، تو به همه چیز انسان ها آگاهی داری، امّا انسان ها هرگز به حقیقتِ تو آگاهی کامل ندارند.

ص:321

آن روز همه انسان ها در مقابل عظمت تو ذلیل و فروتن هستند که تو خدای زنده و توانا هستی، هر کس به خود یا دیگری ظلم کرده باشد، در آن روز ناامید می شود و هر کس هم بر اساس ایمان به تو، عمل شایسته انجام داده باشد، به پاداش خود به صورت کامل می رسد و هرگز به او ظلم نمی شود و حقّش ضایع نمی شود.

* * *

«انسان ها هرگز به حقیقتِ تو آگاهی کامل ندارند».

من باید در این سخن ساعت ها فکر کنم، هیچ کس نمی تواند حقیقت تو را بفهمد.

یکی از یاران امام جواد(علیه السلام) به دیدار آن حضرت رفت و درباره شناخت تو از او سؤال کرد.

امام جواد(علیه السلام) به او چنین پاسخ داد: «خدا را نمی توان با عقل بشری درک کرد. شاید انسان در ذهن خود تصوّری از خدا داشته باشد، امّا خدا غیر از آن چیزی است که در ذهن انسان است، خدا به هیچ چیز شبیه نیست، انسان نباید در ذهن خود، خدا را به چیزی تشبیه کند. عقل بشر نمی تواند به ذات خدا پی ببرد. هر تصوّری را که انسان از حقیقت خدا در ذهن خود ساخته است، حقیقتِ خدا، غیر از آن است ! خدا چیزی است که حدّ و اندازه ای ندارد و نمی توان با عقل آن را درک نمود».(134)

وقتی این سخن را شنیدم، فهمیدم که باید خیلی دقّت کنم، گاهی تصوّری از تو در ذهن خود می سازم، امّا آن تصوّر چیزی است که من آن را با عقل بشری خود ساخته ام، تو را به چیزی تشبیه کرده ام.

ص:322

امام جواد(علیه السلام) به من یاد داد که تو غیر از آن چیزی هستی که من در ذهن خود تصوّر می کنم، من هرگز نمی توانم تو را تصوّر کنم.

تو بالاتر و والاتر از این هستی که به تصوّر ذهن انسان درآیی !

من فقط می توانم تو را با صفاتی که خودت در قرآن گفته ای، بشناسم. می دانم که تو بخشنده و مهربانی، شنونده و بینایی !، از همه چیز باخبری، همیشه بوده ای و خواهی بود، پایان نداری، همان گونه که آغاز نداشته ای...

من این صفات تو را در قرآن می خوانم و نسبت به تو شناخت پیدا می کنم، همه این ها که گفتم صفات توست، امّا ذات تو چگونه است؟ این را هرگز نمی توانم بفهمم، هرچه که در ذهن خودم برای ذات تو تصوّر کنم، باید بدانم که تو غیر از آن می باشی.

* * *

این قرآن را برای مردم فرستادی، آیا کسی عظمت قرآن را درک می کند؟

اگر مردم بدانند که این قرآن سخن چه کسی است به گونه ای دیگر قرآن را می خوانند و در آن فکر می کنند.

* * *

تو جبرئیل را مأمور کردی تا قرآن را بر قلب محمّد(صلی الله علیه وآله) نازل کند، وقتی جبرئیل آیات قرآن را برای محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواند، محمّد(صلی الله علیه وآله) علاقه داشت تا هرچه زودتر آن را به مردم برساند، برای همین قبل از آن که وحی به پایان برسد، آیات را برای کسانی که اطرافش بودند، می خواند.

اکنون تو در این آیه به او چنین می گویی: «در خواندن قرآن پیش از آن که وحی آن بر تو پایان یابد، شتاب نکن، ای محمّد ! چنین دعا کن: خدایا ! بر علم و دانش من بیفزا».

تو به محمّد می آموزی که به جای عجله کردن از تو بخواهد تا بر علم او اضافه کنی. وقتی علم و دانش او افزون شود، او می تواند آموزه های اسلام را بهتر برای مردم بیان کند.

این دعا یکی از زیباترین دعاهای قرآن است، خیلی از مسلمانان برای زیاد شدن مال و ثروت خود دعا می کنند، امّا هرگز برای زیاد شدن علم قرآنی و دینی خود دعا نمی کنند !

بارخدایا ! بر دانش قرآنی و دانش اسلامی من بیفزا ! به من فهم قرآن و فهم دین عطا کن !

ص:324

فرشتگان سجده کردند مگر شیطان. او از جنّ ها بود و در میان فرشتگان زندگی می کرد، او از سجده بر آدم امتناع کرد.

تو به آدم(علیه السلام) گفتی: «ای آدم ! شیطان دشمن تو و همسرت است، مواظب باش که او تو را از بهشت بیرون نکند که زندگی در بیرون بهشت با سختی همراه است. تو در بهشت هیچ گاه گرسنه نمی شوی و برهنه نمی مانی، در اینجا همه چیز برای تو آماده است، در اینجا تشنه نمی شوی و گرمی آفتاب تو را اذیّت نمی کند».

منظور تو از این بهشت کدام است؟

می دانم که منظور تو بهشت جاودان نیست، زیرا اگر کسی وارد آن بهشت شود، برای همیشه در آن خواهد بود و شیطان هرگز نمی تواند وارد بهشت جاودان شود.

بهشت واقعی، منزلگاه بندگانِ خوب خداست، آن بهشتی که آدم(علیه السلام) و همسرش در آن بود، بهشتِ دنیایی است. در زبان عربی، به «بهشت»، «جنّت» می گویند. جنّت، باغی است که درختان بلندی دارد، به بهشت جاودان هم جنّت می گویند زیرا در آنجا درختان سر به فلک کشیده اند.

* * *

از آدم(علیه السلام) می خواهی که هرگز نزدیک درخت ممنوعه نشود.

آن درخت ممنوعه چه بود؟ چه میوه ای داشت؟

درختان این بهشت دنیایی، مثل درختان بهشت واقعی است، وقتی نزدیک درخت بهشتی می شوم، بر آن هر نوع میوه می بینم، انگور، سیب، و...

باغی هم که آدم(علیه السلام) و حوّا در آن ساکن هستند، نمونه ای از آن بهشت واقعی است، هر درخت آن، همه میوه ها را دارد. خدا به آدم(علیه السلام) گفت که تو می توانی از

ص:326

همه درختان بهشت استفاده کنی، فقط نباید نزدیک یک درخت شوی، آن درخت، «درخت ممنوعه» است !

* * *

آدم(علیه السلام) و حوّا در بهشت دنیا هستند و تو پرده از مقابل چشم آن ها برمی داری. آن ها عرش تو را می بینند و نورهایی را مشاهده می کنند که در عرش است. آن ها از تو سؤال می کنند:

__ این چه نورهایی است که در عرش است؟

__ آن نورهایی که شما در عرش می بینید، نور بهترین بندگان من است. بدانید که اگر آن ها نبودند، من شما را خلق نمی کردم. هرگز آرزوی مقام آن ها را نکنید که مقام آن ها بس بزرگ و بالاست.(135)

__ آنان را برای ما معرّفی کن !

__ نور محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام). این نور پنج تن از فرزندان توست.

* * *

می خواستی به آدم(علیه السلام) این پیام را برسانی که نورِ محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)، اوّلین آفریده هایت هستند. زمانی، این نورها را آفریدی که هنوز زمین و آسمان ها را خلق نکرده بودی، این نورها، آن روز، حمد و ستایش تو را می گفتند.

تو بودی و این نورها و هیچ آفریده دیگری نبود، چهارده هزار سال بعد از آن، عرش خود را آفریدی، آن وقت آن نورها را در عرش خود قرار دادی.(136)

سخن از خلقتِ آن نورها بود، درست است که اکنون تو آدم را خلق کردی، امّا نور محمّد(صلی الله علیه وآله) و خاندان او را هزاران سال قبل از او خلق کرده بودی، سخن

ص:327

درباره خلقتِ جسم محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) نیست، جسم آنان، حدود هفت هزار و هشتصد سال پس از آدم(علیه السلام) خلق شد.

* * *

آدم(علیه السلام) سخن تو را شنید، او همراه همسرش در بهشت است، آن ها هرگز نزدیک درخت ممنوعه نمی شوند، می دانند که آن درخت، وسیله امتحان آن هاست.

چند ساعتی از حضور آدم(علیه السلام) در بهشت می گذرد، شاید او لحظه ای با خود فکر می کند که من کسی هستم که همه فرشتگان بر من سجده کرده اند، چه اشکالی داشت که مقام من هم، مثل آن پنج نور مقدّس می شد !

همین که این فکر از ذهن او می گذرد، تو او را به حال خود رها می کنی، تو به او گفته بودی که نباید در قلب خود، حسدی به آن پنج نور مقدّس داشته باشد، همین مقدار حسد سبب شد تا توفیق خود را از او بگیری.(137)

آدم(علیه السلام) آن عهد را فراموش کرد، او در وفای به آن پیمان ثابت قدم نماند، تو با او پیمان بسته بودی که آرزوی مقام آن نورهای مقدّس را نکند.(138)

تو او را با «عَزم» نیافتی، عزم یعنی تصمیم و اراده قوی.

آدم(علیه السلام) بر آن پیمان خود با اراده قوی باقی نماند، به همین خاطر او از پیامبران «اُولُو الْعَزم» نشد.

پنج پیامبر تو از اُولُو الْعَزم می باشند: ابراهیم، نوح، موسی، عیسی و محمّد(علیهم السلام). آنان بر پیمانی که با تو بسته بودند، با عزم و اراده باقی ماندند.

* * *

وقتی آدم(علیه السلام) عهد خود را فراموش کرد، شیطان نزد او آمد و او را وسوسه کرد و گفت: «ای آدم ! آیا می خواهید شما را به درخت زندگی جاودان و پادشاهی

ص:328

ماندگار راهنمایی کنم؟».

شیطان به نام تو سوگند یاد کرد که خیر و صلاح او را می خواهد، آدم(علیه السلام) هم فریب سخن او را خورد.

آری، آدم و حوّا هرگز فکر نمی کردند کسی به نام تو، قسم دروغ بخورد، آنان لحظه ای غافل شدند و از میوه آن درخت خوردند، ناگهان متوجّه شدند که لباس هایشان از تنشان فرو ریخت و اندامشان آشکار شد. آنان اندام خود را با برگ های درختان پوشاندند.

آنان در تعجّب ماندند که چه شده است، امّا شیطان خوشحال بود، این نشانه پیروزی او بود. شیطان می دانست که این یک نشانه است، نشانه غضب تو.

وقتی آدم(علیه السلام) و حوّا را آفریدی، برای آنان لباسی قرار دادی، درست است که آن دو، زن و شوهر بودند، امّا تو برای آنان لباسی قرار داده بودی، شیطان می دانست که هرگاه این لباس از بدن آن ها فرو افتد، در نقشه خود موفّق شده است.

این گونه بود که آدم(علیه السلام) نافرمانی تو را کرد و زیانکار شد و از بهشت محروم شد.

* * *

مأمون خلیفه عباسی بود و بر سرتاسر جهان اسلام حکومت می کرد، او دستور داد تا دانشمندان بزرگ به کاخ او بیایند و سؤالات خود را از امام رضا(علیه السلام) بپرسند.

روز موعود فرا رسید، همه دانشمندان جمع شدند، امام رضا(علیه السلام) به مجلس آمد، شخصی به نام علی بن جَهْم رو به امام کرد و پرسید:

__ آیا شما به عصمت همه پیامبران اعتقاد دارید؟ آیا شما پیامبران را از گناه و

ص:329

معصیت دور می دانید؟

__ بله.

__ این سخن شما مخالف قرآن است، زیرا خدا در سوره «طاها»، در آخر آیه 121 می گوید: «آدم نافرمانی کرد و گمراه شد». این نشان می دهد که آدم(علیه السلام)معصوم نبود و گناه و نافرمانی خدا را انجام داد.

__ از خدا بترس و به پیامبران خدا نسبت گناه مده !

__ پس معنای این آیه چه می شود؟

__ این معصیت و گناه آدم(علیه السلام) در بهشت بود، آدم(علیه السلام) در بهشت از میوه ممنوعه خورد. وقتی آدم(علیه السلام) در بهشت بود، پیامبر نشده بود، او هنوز زندگی در این دنیا را آغاز نکرده بود.

__ توضیح بیشتری برایم بدهید.

__ وقتی آدم(علیه السلام) به زمین آمد، خدا او را برگزید و او را پیامبر و نماینده خود قرار داد و به او عصمت عطا کرد تا بتواند وظیفه هدایت فرزندانش را به خوبی انجام دهد.(139)

* * *

چند روزی بود که سرفه های شدید می کردم، دیگر طاقت نداشتم، به مطب دکتر رفتم، مطب داشت تعطیل می شد. آن شب دکتر مرا معاینه کرد و برایم دارو نوشت و گفت: «ترشی نخور، اگر ترشی بخوری بیماری تو شدیدتر می شود».

آن وقت اگر من ترشی می خوردم، گناه کرده بودم؟

هدف دکتر این نبود که ترشی خوردن را برایم حرام کند، او مرا راهنمایی کرد تا بیماری من شدیدتر نشود.

ص:330

دکتر مرا از خوردن ترشی نهی کرد، به این نوع نهی کردن، «نهی ارشادی» می گویند.

آدم(علیه السلام) در بهشت بود، او در آنجا به راحتی زندگی می کرد، نه گرسنه می شد و نه تشنه. هرچه می خواست در آنجا برایش آماده بود.

خدا به او گفت: «ای آدم ! از آن میوه ممنوعه نخور، اگر این کار را بکنی از بهشت بیرون می روی و زحمتت زیاد می شود و خودت باید به دنبال روزی خود بگردی، تشنگی، گرسنگی و... در دنیا در انتظار توست».

خدا آدم(علیه السلام) را «نهی ارشادی» کرد، وقتی آدم(علیه السلام) آن میوه را خورد، زحمت خود را زیاد کرد.

ادامه ماجرای مطب دکتر را بنویسم:

آن شب من فراموش کرده بودم پول ویزیت را پرداخت کنم، دکتر به من گفت: «پول ویزیت یادتان نرود !». اگر من پول ویزیت را پرداخت نمی کردم، گناه کرده بودم، به این نهی، «نهی مولوی» می گویند. یعنی آقا و مولای انسان، انسان را از کاری نهی می کند. سخنی که از طرف مولا گفته می شود و باید حتماً اطاعت شود.

وقتی آدم(علیه السلام) به این دنیا آمد، خدا او را «نهی مولوی» کرد، به او گفت: «دروغ نگو، تهمت نزن، ظلم نکن و...». اگر آدم(علیه السلام)دروغ می گفت یا ظلم می کرد، گناه کرده بود و دیگر معصوم نبود. وقتی آدم(علیه السلام) به این دنیا آمد، خدا به او عصمت را عطا کرد و او هرگز گناه نکرد.

با توجّه به مطالبی که گفته شد این جمله آخر آیه 121 را توضیح می دهم:

وَ عَصَی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی.

آدم(علیه السلام) در بهشت بود، او نافرمانی کرد، امّا نافرمانی او گناه نبود، بلکه با

ص:331

نافرمانی زحمت خود را زیاد کرد و از بهشت رانده شد، او فقط زیان کرد زیرا بهشت را از دست داد، راحتی و نعمت های بهشت را از دست داد و راه بهشت را گم کرد.

سختی خواهد شد و در روز قیامت نابینا برانگیخته خواهد شد.

او در روز قیامت می گوید: «خدایا ! چرا مرا نابینا برانگیختی؟ من که در دنیا بینا بودم !».

تو به او پاسخ می دهی: «وضع تو در دنیا نیز چنین بود، وقتی سخنان و آیات من به تو رسید و تو آن ها را به فراموشی سپردی، پس امروز من تو را فراموش می کنم و از رحمت من بهره ای نمی بری».

آری، تو این گونه کسی را که ظلم و نافرمانی کند و به آیات تو ایمان نیاورد، کیفر می دهی و به راستی که کیفر آخرت، سخت تر و پایدارتر است.

* * *

بار دیگر آیه 124 را می خوانم: «هر کس از یاد تو روی برگرداند، گرفتار زندگی سختی خواهد شد».

این وعده توست: کسانی که راه کفر را انتخاب می کنند، زندگی سختی خواهند داشت، تو در سوره نحل آیه 97 به مؤمنان وعده دادی که در این دنیا به آنان «زندگی خوش» می دهی.

من سؤالی دارم: تو در قرآن وعده می دهی که زندگی کافران سخت و زندگی مؤمنان خوش است، این بر خلاف چیزی است که من می بینم ! من بسیاری از کافران را می بینم که زندگی خوشی دارند و بسیاری از مؤمنان در سختی زندگی می کنند.

من باید تحقیق و مطالعه کنم...

ص:333

* * *

تو به مؤمنان، گنج قناعت می دهی و کافران را به بلایِ حرص دنیا مبتلا می کنی !

مؤمن کارهای نیکوی زیادی انجام می دهد، تو در این دنیا به او فقط یک پاداش می دهی و آن هم قناعت است، اگر چیزی در این دنیا بهتر از قناعت بود، تو آن را به مؤمن می دادی. قناعت، بزرگ ترین ثروت است.

به کافران حرصِ ثروت بیشتر می دهی، وقتی من نگاه می کنم می بینم که آنان در ناز و نعمت هستند، امّا این چیزی است که من می بینم ولی قلب آنان هرگز آرامش ندارد، آنان به حرص مبتلا شده اند. ثروت بسیار زیادی دارند، امّا باز هم در جستجویِ دنیا هستند، آنان حرصِ ثروت بیشتر را می زنند.

آن همه ثروت به آنان آرامش نداده است، زیرا مالِ دنیا مانند آب شور است، انسان هرچه بیشتر از آن بنوشد، تشنه تر می شود. اگر کسی قناعت داشته باشد، به کم سیر می شود و انسان حریص هرگز از مال دنیا سیر نمی شود.

این دو جمله چقدر زیباست:

اگر در دنیا چیزی بهتر از قناعت بود، تو آن را به مؤمن می دادی !

اگر در دنیا چیزی بدتر از حرص به دنیا بود، کافر را به آن مبتلا می کردی !

* * *

اگر همه دنیا از آنِ من باشد ولی قلب من از نور ایمان خالی باشد، باز هم زندگی سختی خواهم داشت، من باز به دنبال ثروت بیشتر خواهم بود، امّا به

ص:334

راستی چرا همه دنیا نمی تواند مرا آرام کند؟ چرا همه دنیا به من آرامش نمی دهد؟

جواب آن روشن است: تو روح مرا از دنیای دیگری آفریدی، از دنیای ملکوت. روح من از همه دنیا بزرگ تر است، وقتی من روح خود را اسیر مال دنیا می کنم، روح من احساس می کند در زندان است ! آری، این دنیا زندانی بیش نیست، برای همین است که اگر همه دنیا را هم داشته باشم، آرامش ندارم، گمشده ای دارم، به دنبال آن می روم، باز ثروت و دنیای بیشتر را طلب می کنم، حرص می زنم، خیال می کنم آرامش من در ثروت بیشتر است، امّا زهی خیال باطل ! آرامش روح من فقط در ایمان است !

اگر من دستم از مال دنیا خالی باشد، امّا سرمایه ایمان داشته باشم، آرامش دارم، روح من آرام است، من قناعت پیشه می کنم، زندگی راحتی را تجربه می کنم. جسم من در این دنیاست امّا روح من با دنیای ملکوت انس دارد.

* * *

چرا آنان از مردمی که قبلاً به عذاب گرفتار شده بودند، عبرت نمی گرفتند؟ در زندگی آن مردم برای خردمندان، نشانه هایی برای پند گرفتن است.

* * *

در زمانی که تو قرآن را نازل کردی، مردمی از حجاز به سوی شام می رفتند، از کنار شهر «سُدوم» می گذشتند. شهر «سُدوم» همان شهر قوم لوط بود که خرابه های آن در زمان محمّد(صلی الله علیه وآله) باقی بود.

بیشتر مردم مکّه به تجارت مشغول بودند و به شام سفر می کردند، آن ها این خرابه ها را بارها دیده بودند، تو اکنون به آنان هشدار می دهی که از سرگذشت آن مردم عبرت بگیرند و عذاب تو را دروغ نشمارند.

* * *

ای محمّد ! من به تو قرآن را عطا کردم، قرآن سرمایه توست، هیچ نعمتی با آن قابل مقایسه نیست، مبادا به ثروت و دارایی کافران چشم بدوزی و آن را آرزو کنی.

من این ثروت را مایه امتحان و عذاب آنان قرار داده ام، این ها همه فانی می شوند و از بین می روند، امّا قرآن برای همیشه می ماند و بهتر است. اگر کسی عظمت قرآن را درک کند، هرگز ثروت دنیا در چشم او بزرگ جلوه نمی کند.

از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا خانواده اش را به نماز فرا خواند و خود نیز در نماز و یاد تو صبور باشد.

تو دوست داری همه بندگانت نماز بخوانند و تو را یاد کنند، اگر من نماز بخوانم، سودی به تو نمی رسانم، بلکه سود آن به خودم باز می گردد، تو که از کسی روزی نمی خواهی بلکه به دیگران روزی می دهی ! همه انسان ها محتاج هستند و تو از همه چیز و همه کس بی نیازی.

* * *

کافران سخنان ناروا به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گفتند و او را جادوگر و دیوانه خطاب می کردند، تو او را به نماز فرمان دادی تا قلبش آرام شود، به او گفتی که به ثروت های کافران چشم ندوزد، به قرآن دل خوش دارد که قرآن سرمایه جاودانی است. اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا راه خود را ادامه دهد و بداند که سرانجام موفّق می شود، عاقبت نیک برای پرهیزکاران است. این وعده ای

ص:338

است که تو به او می دهی.

در آن روز، اطراف کعبه پر از بُت ها بود و مردم در مقابل آن بُت ها به سجده می افتادند و محمّد(صلی الله علیه وآله) را مسخره می کردند، امّا به زودی روزی فرا می رسد که محمّد(صلی الله علیه وآله) همراه با پیروانش شهر مکّه را فتح می کنند و همه این بُت ها را نابود می کنند. آن روز چقدر نزدیک است.

* * *

این آیه در مکّه و قبل از هجرت پیامبر نازل شد، پیامبر خانواده خود را به نماز فرا خواند.

آن روز خانواده پیامبر، همسرش خدیجه(علیها السلام) و دخترش فاطمه(علیها السلام) بود. سال ها گذشت. پیامبر به مدینه هجرت کرد، آن روز دیگر خدیجه(علیها السلام) از دنیا رفته بود، فاطمه(علیها السلام) با علی(علیه السلام)ازدواج کرده بود و حسن و حسین(علیهما السلام) به دنیا آمده بودند، مردم مدینه می دیدند که پیامبر قبل از اذان صبح از خانه خود بیرون می آمد و به درِ خانه فاطمه(علیها السلام) می آمد و در می زد و چنین می گفت: «سلام بر شما ای اهل بیت ! نماز ! نماز ! خدا به شما خیر و برکت بدهد».

پیامبر سپس این آیه را می خواند:

(إِنّمَا یُرِیدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا ).

«خدا اراده کرده است که اهل بیت را از هر پلیدی پاک نماید ».

این گونه همه مردم می فهمیدند که منظور از «اهل بیت» همان علی و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام) می باشند.(140)

ص:339

* * *

آسمانی بیاید و باز هم، از قبول حقّ خودداری کنند، عذاب آنان فوراً نازل می شود.

این قانون توست: دیدن معجزه ای، ورود به جهانِ شهود است، کسی که به جهانِ شهود وارد شود، اگر کفر بورزد، فوری به عذاب گرفتار می شود، تو می خواستی باز هم به آنان فرصت بدهی، شاید در آینده، به حقّ و حقیقت ایمان بیاورند و هدایت شوند.(142)

* * *

زمانی که مهلت آنان به پایان رسید، عذاب را بر آنان نازل کردی.

آری، اگر تو این بُت پرستان را قبل از این که قرآن نازل شد، عذاب می کردی، در روز قیامت می گفتند: «خدایا ! چرا قبل از آن که به عذاب گرفتار شویم، پیامبری برای ما نفرستادی تا سخن تو را برای ما بخواند و ما از آن پیروی کنیم؟».

آری، کافران در انتظار عذاب بودند، شیطان، بُت پرستی را برای آنان زیبا جلوه داده بود، بزرگان آنان به مردم می گفتند: «بُت پرستی، بهترین دین است». تو به محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین گفتی: «ای محمّد ! به آنان بگو: ما و شما منتظر هستیم، ما منتظر فرا رسیدن وعده های خدا هستیم، شما هم منتظر عذاب بمانید، به زودی می فهمید چه کسی به راه مستقیم رفته است، شما می فهمید چه کسی هدایت شده است». (143)

ص:342

6. مررت لیلة أُسری بی علی قوم تُقرض شفاهم بمقاریض من نار، قلت: ما هؤلاء؟ قال: هؤلاء خطباء امّتک...: مسند أحمد ج 3 ص 180، مجمع الزوائد ج 7 ص 276، مسند ابن المبارک ص 22، مسند أبی یعلی ج 7 ص 69، تفسیر السمرقندی ج 1 ص 76، تفسیر ابن کثیر ج 1 ص 89، الدرّ المنثور ج 1 ص 64، تفسیر البغوی ج 1 ص 68.

7. مررت لیلة أُسری بی فرأیت قوماً یخمشون وجوههم بأظافیرهم، فسألت جبرئیل عنهم فقال: هم الذین یغتابون الناس...: شرح نهج البلاغة ج 9 ص 60، لمّا عرج بی ربّی مررت بقوم لهم أظفار من نحاس یخمشون وجوههم وصدورهم...: مسند أحمد ج 3 ص 224، الجامع الصغیر ج 2 ص 421، کنز العمّال ج 3 ص 587، فیض القدیر ج 3 ص 587، تفسیر القرطبی ج 16 ص 336، جامع السعادات ج 2 ص 233.

8. رأیت امرأةً معلّقة بشعرها یغلی دماغ رأسها ، ورأیت امرأة معلّقة بلسانها والحمیم یصبّ فی حلقها...: عیون أخبار الرضا ج 1 ص 14، وسائل الشیعة ج 20 ص 213، بحار الأنوار ج 8 ص 309.

9. ثمّ مررت بملک من الملائکة جالس علی مجلس ، وإذا جمیع الدنیا بین رکبتیه ، وإذا بیده لوح من نور...: تفسیر القمّی ص 5، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 104، بحار الأنوار ج 18 ص 322.

10. لأنّها بحذاء بیت المعمور ، وهو مربّع: علل الشرائع ج 2 ص 398، من لایحضره الفقیه ج 2 ص 191، بحار الأنوار ج 55 ص 5، وجعل لهم البیت المعمور الذی فی السماء الرابعة: علل الشرائع ج 2 ص 407.

11. لمّا أُسری برسول الله صلی الله علیهوآله فبلغ البیت المعمور وحضرت الصلاة ، فأذّن جبرئیل وأقام ، فتقدّم رسول الله وصفّ الملائکة...: الکافی ج 3 ص 303، الاستبصار ج 1 ص 305، تهذیب الأحکام ج 2 ص 60، وسائل الشیعة ج 5 ص 368.

12. تقدّم بین یدی یا محمّد ، فتقدّمت فإذا أنا بنهر حافتاه قباب الدرّ والیواقیت ، أشدّ بیاضاً من الفضّة...: الیقین ص 291، بحار الأنوار ج 18 ص 392.

13. خرجت فانقاد لی نهران: نهر یُسمّی الکوثر ، ونهر یُسمّی الرحمة ، فشربت من الکوثر...: تفسیر القمّی ج 2 ص 10 ، التفسیر الصافی ج 3 ص 174، بحار الأنوار ج 18 ص 327.

14. فرأیت ملکاً له ألف ید، لکلّ ید ألف إصبع، وهو یحاسب ویعدّ بتلک الأصابع...: مستدرک الوسائل ج 5 ص 355، جامع أحادیث الشیعة ج 15 ص 486.

15. تجری نهر فی أصل تلک الشجرة تنفجر منها الأنهار الأربعة ، نهر من ماء غیر آسن ، ونهر من لبن...: تفسیر القمّی ج 2 ص 237، التفسیر الصافی ج 5 ص 23، بحار الأنوار ج 8 ص 137.

16. یا محمّد ، تفاحة خلقها الله تبارک وتعالی بیده منذ ثلاثمئة ألف عام، ما ندری ما یرید بها...: مدینة المعاجز ج 3 ص 224.

17. فما قبّلتها إلاّ وجدت رائحة شجرة طوبی منها: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 212، بحار الأنوار ج 8 ص 142. کان رسول الله صلی الله علیهوآله یکثر تقبیل فاطمة علیهاالسلام ، فأنکرت ذلک عائشة ...: تفسیر القمّی ج 1 ص 365، تفسیر نور الثقلین ج 2ص 502، فکلّما اشتقت إلی تلک التفّاحة قبّلتها: ینابیع المودّة ج 2 ص 131، ذخائر العقبی ص 36، تفسیر مجمع البیان ج 6 ص 37، أنا إذا اشتقت إلی الجنّة سمعت ریحها من فاطمة: الطرائف فی معرفة مذهب الطوائف ص 111، بحار الأنوار حجّ 37 ص 65، فکنت إذا اشتقت إلی رائحة الجنّة شممت رقبة فاطمة: المستدرک ج 3 ص 156، کنز العمّال ج 12 ص 109، الدرّ المنثور ج 4 ص 153.

ص:344

18. فإن تجاوزته احترقت أجنحتی بتعدّی حدود ربّی جلّ جلاله...: علل الشرائع ج 1 ص 6، عیون أخبار الرضا ج 2 ص 238، کمال الدین ص 255، بحار الأنوار ج 26 ص 337.

19. دخلت سبعین ألف حجاب ، بین کلّ حجاب إلی حجاب من حجب العزّة والقدرة والبهاء والکرامة...: الیقین ص 435، المحتضر ص 253، بحار الأنوار ج 18 ص 398، من الحجاب إلی الحجاب مسیرة خمسمئة عام...: المحتضر ص 25، بحار الأنوار ج 18 ص 338.

20. فتقدّم رسول الله ما شاء الله أن یتقدّم...: المحتضر ص 25، بحار الأنوار ج 18 ص 338.

21. فاطّلعت علی سرائر قلبک فلم أجد أحداً أحبّ من علیّ بن أبی طالب إلی قلبک ، فخاطبتک بلسانه کیما یطمئنّ قلبک...، المختصر ص 171، التسفیر الصافی ج 3 ص 177، کشف الغمّة ج 1 ص 103، ینابیع المودّة ج 1 ص 246.

22. أرید أن أسمعه من فیک، فقلت: ابن عمّی علیّ بن أبی طالب...: المحتضر ص 193، بحار الأنوار ج 25 ص 383.

23. فأحبّ علیّاً فإنّی أُحبّه ، وأحبّ من یحبّه ، وأحبّ من أحبّ من یحبّه...: المحتضر ص 253، بحار الأنوار ج 18 ص 399، ج 40 ص 19، ووعدنی الشفاعة فی شیعته و اولیائه: المحتضر ص 253، بحار الأنوار ج 18 ص 399، ج 40 ص 19.

24. وهم أوصیاؤک وخلفاؤک وخیر خلقی بعدک ، وعزّتی وجلالی ، لأظهرنّ بهم دینی، ولأعلینّ بهم کلمتی...: علل الشرائع ج 1 ص 7، عیون أخبار الرضا ج 2 ص 238، کمال الدین ص 256، بحار الأنوار ج 18 ص 346.

25. ثمّ أمرنی ربّی بأُمور... اکتمها...: الیقین ص 30، بحار الأنوار ج 37 ص 321.

26. امض هادیاً مهدیاً، نعم المجیء جئت ، ونعم المنصرف انصرفت ، وطوباک وطوبی لمن آمن بک وصدّقک...: المحتضر ص 261، بحار الأنوار ج 18 ص 314.

27. یا محمّد احبب علیّاً ، یا محمّد أکرم علیّاً، یا محمّد قدّم علیّاً ، یا محمّد استخلف علیّاً ، یا محمّد أوصِ إلی علیّ ...: الیقین ص 427، بحار الأنوار ج 18 ص 427.

28. فلمّا وصلت إلی الملائکة ، جعلوا یهنّؤونی فی السماوات ویقولون: هنیئاً لک یا رسول الله کرامةً لک ولعلیّ: المحتضر ص 261، بحار الأنوار ج 18 ص 314.

29. یا جبرئیل هل لک من حاجة؟ فقال: حاجتی أن تقرأ علی خدیجة من الله ومنّی السلام ...: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 279، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 133، بحار الأنوار ج 16 ص 7.

30. مائده: آیه 71-70

31. قال: قدره الذی قدّر علیه: تفسیر العیاشی ج 2 ص 284، تفسیر الصافی ج 3 ص 182، بحار الأنوار ج 3 ص 513، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 144.

32. أما إنّهم لا یعبدون صنماً ولا شمساً ولا قمراً، ولکنّهم یُراؤون بأعمالهم: شرح نهج البلاغة ج 2 ص 179، جامع السعادات ج 2 ص 179، مَن عمل لی عملاً أشرک فیه غیری، فأنا منه بریء: مسند أحمد ج 2 ص 435، سنن ابن ماجة ج 2 ص 1405، کنز العمّال ج 3 ص 482، جامع السعادات ج 2 ص 290، عوالی اللآلی ج 1 ص 404، فمن عمل عملاً ثمّ أشرک فیه غیری، فأنا منه بریء: عدّة الداعی ص 203، بحار الأنوار ج 69 ص 304، جامع أحادیث الشیعة ج 1 ص 361.

ص: 345

33. أنا خیر شریک، مَن أشرک معی غیری فی عمله، لم أقبله إلاّ ما کان خالصاً: المحاسن ج 1 ص 252، الکافی ج 2 ص 295، مَن أشرک معی غیری فی عملی، لم أقبل إلاّ ما کان لی خالصاً ...: فقه الرضا ص 381، بحار الأنوار ج 69 ص 299.

34. ما ولد بارّ نظر إلی أبویه برحمة ، إلاّ کان له بکلّ نظرة حجّة مبرورة...: الأمالی للطوسی ص 307، بحار الأنوار ج 71 ص 73.

35. فإذا مات لا یقضی دینهما ولا یبرّهما بوجه من وجوه البرّ ، فلا یزال کذلک حتّی یُکتب عاقّاً: مستدرک الوسائل ج 2 ص 114، بحار الأنوار ج 71 ص 85.

36. کنت یوماً فی منزل فاطمة علیه السلام ورسول الله صلّی الله علیهوآله جالس، فنزل جبرئیل وقال: یا محمّد...: الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء ج 12 ص 85 ، وراجع: شواهد التنزیل للحسکانی ج 1 ص 441 ، الدرّ المنثور ج 4 ص 177 ، روح المعانی ج 15 ص 62 ، وراجع: مجمع الزوائد ج 7 ص 49 ، مسند أبی یعلی ج 2 ص 334 ، وراجع: کنز العمّال ج 3 ص 767 و راجع: الکافی ج 1 ص 543، الأمالی للصدوق ص 619، عیون أخبار الرضا ج 2 ص 211، تحف العقول ص 430، تهذیب الأحکام ج 4 ص 148، المسترشد ص 501، الاحتجاج ج 1 ص 121، سعد السعود ص 101، بحار الأنوار ج 21 ص 23 و ج 25 ص 225 و ج 29 ص 105، 107، 113، 119 و ج 48 ص 157 و ج 93 ص 1999، 212، تفسیر العیاشی ج 2 ص 287، تفسیر القمّی ج 2 ص 18، 255، تفسیر فرات الکوفی ص 236، تفسیر مجمع البیان ج 6 ص 243، التفسیر الصافی ج 3 ص 186، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 186، بشارة المصطفی ص 353، أعلام الوری ج 1 ص 209، قصص الأنبیاء ص 345، الشافی فی الإمامة ج 4 ص 90، موتمر کشف الغمّة ج 2 ص 105، جامع أحادیث الشیعة ج 8 ص 606، مجمع الزوائد ج 7 ص 49، مسند أبی یعلی ج 2 ص 334، شرح نهج البلاغة ج 16 ص 268، کنز العمّال ج 3 ص 767، شواهد التنزیل ج 1 ص 442، تفسیر ابن کثیر ج 3 ص 39، الدرّ المنثور ج 4 ص 177، لباب النقول ص 136، فتح القدیر للشوکانی ج 3 ص 224، الکامل لابن عدی ج 5 ص 190، میزان الاعتدال ج 3 ص135.

37. لأعطینّ الرایة غداً رجلاً لیس بفرّار، یحبّه الله ورسوله... : الخصال ص 555 ، شرح الأخبارج 2 ص 192 ، الإرشاد ج 1 ص 64 ، الاحتجاج ج 2 ص 64 ، بحار الأنوار ج 21 ص 3 ، الغدیر ج 3 ص 22 ، مسند أحمد ج 4 ص 52 ، صحیح البخاری ج 4 ص 207 ، صحیح مسلم ج 5 ص 195 ، فضائل الصحابة للنسائی ص 16 ، فتح الباری ج 6ص 90 ، عمدة القاری ج 14 ص 213 ، المعجم الکبیر ج 7 ص 36 ، کنزالعمّال ج 10 ص 467 ، التاریخ الکبیر للبخاری ج 2 ص 115 ، تاریخ بغداد ج 8 ص 5 ، السیرة النبویّة لابن کثیر ج 3 ص353.

38. فلمّا سمع أهل فدک قصّتهم بعثوا محیصة بن مسعود إلی النبیّ یسألونه أن یسترهم بأثواب... : مناقب آل أبی طالب ج 1 ص 167 ، بحار الأنوار ج 21 ص 25 ، وراجع: امّت اع الأسماع ج 1 ص 325 ، السقیفة و فدک ص 99 ، عون المعبود ج 8 ص 175 ، الاستذکار لابن عبد البرّ ج 8 ص 246 ، فتوح البلدان ج 1 ص 36 ، کتاب الموطّأ ج 2 ص 893.

39. فقال جبرئیل: یا محمّد، انظر إلی ما خصّک الله به وأعطاکه دون الناس... : نور الثقلین ج 5 ص 277 ، کتاب المحبر ص 121 ، إعلام الوری ج 1 ص 209 ، بحار الأنوار ج 21 ص 23.

40. ذکر النبی صلّی الله علیهوآله خدیجة یوماً... فبکی: کشف الغمّة ج 2 ص 131، بحار الأنوار ج 16 ص 9.

ص: 346

41. اشهدوا علیها بقبولها محمّداً وضمانها المهر فی مالها: الکافی ج 5 ص 375، بحار الأنوار ج 16 ص 14، جامع أحادیث الشیعة ج 20 ص 113.

42. کان دَخْلها فی روایة الشیخ عبد الله بن حمّاد الأنصاری أربعة وعشرون ألف دینار فی کلّ سنة، وفی روایة غیره سبعون ألف دینار: کشف المحجّة ص 123 ، بیت الأحزان ص 179.

43. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 12 ص 213، التفسیر الأصفی ج 1 ص 677، التفسیر الصافی ج 3ص 186، البرهان ج 3 ص 520، فسیر نور الثقلین ج 3 ص 153، جامع البیان ج 15 ص 92، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 308، تفسیر الثعلبی ج 6 ص 95، تفسیر السمعانی ج 3 ص 234، معالم التنزیل ج 3 ص 112، زاد المسیر ج 5 ص 21، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 441، الدر المنثور ج 3 ص 250، فتح القدیر ج 3 ص 118، روح المعانی ج 15 ص 125.

44. مصاحبه مدیر کل دفتر سلامت وزارت بهداشت، دکتر محمد اسماعیل مطلق در تاریخ 12 مهرماه 1390.

45. هو الحسین بن علی علیه السلام قتل مظلوماً ونحن اولیائه...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 290، البرهان ج 3 ص 529،

46. هو الحسین بن علی علیه السلام قتل مظلوماً ونحن اولیائه...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 290، البرهان ج 3 ص 529،

47. إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ أی: لا تقدر أن تقطعها حتی تبلغ آخرها یقال: فلان أخرق للأرض من فلان، إذا کان أکثر أسفارا و غزوا: غریب القرآن ابن قتیبه ج 1 ص 216.

48. الحمد لله الذی لم یلد فیورّث، ولم یولد فیُشارک: التوحید للصدوق ص 48، الفصول المهمّة للحرّ العاملی ج 1 ص 242، بحار الأنوار ج 3 ص 256، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 237.

49. عن الأخفش أن مفعول یرد بمعنی فاعل کمیمون و مشؤوم بمعنی یأمن و شائم کما أن فاعل یرد بمعنی مفعول کماء دافق فمستور بمعنی ساتر أو مستورا عن الحس: تفسیر الآلوسی ج 15 ص 87.

50. انّ محمدا لیردّد اسم ربه ترددا: تفسیر العیاشی ج 2 ص 295، جامع احادیث الشیعة ج 5 ص 130، بحار الأنوار ج 82 ص 74، البرهان ج 3 ص 539، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 183.

51. جعل بعضهم مَسْحُوراً بمعنی ساحرا کمستور بمعنی ساتر: تفسیر الآلوسی ج 15 ص 90.

52. سوره بقره: آیه 23_24

53. لکن رسول الله رای قوما علی منبره یضلّون الناس بعده عن الصراط القهقری: تفسیر العیاشی ج 2 ص 298، تفسیر الصافی ج 3 ص 200، البرهان ج 3 ص 543، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 180، من لایحضره الفقیه ج 2 ص 157، بحار الأنوار ج 2 ص 157.

54. فقلت والجمع یسمعون: ألا أکبرنا سنّاً وأکثرنا لیناً: بحار الأنوار ج 30 ص 291 .

55. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 12 ص 235، التفسیر الصافی ج 3 ص 205، البرهان ج 3 ص 550، جامع البیان ج 15 ص 157، تفسیر السمرقندی ج ص 321، تفسیر الثعلبی ج 6 ص 111، تفسیر السمعانی ج 3 ص 262، معالم التنزیل ج 3 ص 125، زاد المسیر ج 5 ص 44، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 458، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 58، فتح القدیر ج 3 ص 244، روح المعانی ج 15 ص 118.

ص: 347

56. الستَ امام الناس کلهم اجمعین؟... سیکون من بعدی ائمة..: الکافی ج 1 ص 215، تفسیر الصافی ج 3 ص 206، البرهان ج 3 ص 551، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 191.

57. إنّ أفضل البقاع ما بین الرکن والمقام، ولو أنّ رجلاً عمّر ما عمّر نوح فی قومه ألف سنة إلاّ خمسین عاما...: المحاسن ج 1 ص 91، الکافی ج 8 ص 253، من لا یحضره الفقیه ج 2 ص 245، وسائل الشیعة ج 1 ص 122، مستدرک الوسائل ج 1 ص 149، شرح الأخبار ج 3 ص 479، الأمالی للطوسی ص 132، بحار الأنوار ج 27 ص 173، جامع أحادیث الشیعة ج 1 ص 426، لو أنّ عبداً عبد الله مثل ما دام نوح فی قومه...: المناقب للخوارزمی ص 67، مناقب آل أبی طالب ج 3 ص 2، کشف الغمّة ج 1 ص 100، نهج الإیمان لابن جبر ص 450، بحار الأنوار ج 27 ص 194، و ج 39 ص 256، 280، الغدیر ج 2 ص 302، و ج 9 ص 268، بشارة المصطفی ص 153.

58. یشهده المسلمون وتشهده ملائکة النهار وملائکة اللیل: الکافی ج 8 ص 341، مختصر بصائر الدرجات ص 131، وسائل الشیعة ج 4 ص 52، بحار الأنوار ج 19 ص 117، جامع احادیث الشیعة ج 4 ص 85، تفسیر العیاشی ج 2 ص 310.

59. یستقبل باب الرحمة ویخر ساجدا فیکمث ما شاء الله...: تفسیر القمی ج 2 ص 25، البرهان ج 3 ص 571.

60. فاِنَّ صلاةُ اللیل منهاهُ عِنِ الأِثمِ: کنز العمّال ج 7 ص 791، کشف الخفاء ج 2 ص 106، صلاهُ اللیل تُکَّفِرُ ما کان من ذنوبِ النهارِ: مستدرک الوسائل ج 6 ص 330، بحار الأنوار ج 84 ص 155، جامع احادیث الشیعة ج 7 ص 108، البرهان ج 3 ص 145، قیامُ الَّیلِ مُصِحَّهٌ لِلبَدَنِ: المحاسن ج 1 ص 53، الخصال ص 612، ثواب الاعمال ص 41، تحف العقول ص 101، وسائل الشیعة ج 8 ص 150، صَلاهُ اللَّیلِ تُحَسِّنُ الخُلقَ و تُطَیِّبُ الرّیحَ و تُدِرُّ الرّزقَ الدّینَ و تذهبُ بِالهمِّ و تجلوا البَصَرَ: ثواب الاعمال ص 42، وسائل الشیعة ج 8 ص 152، بحار الأنوار ج 59 ص 268، جامع احادیث الشیعة ج 7 ص 110.

61. فإذا هو ساجد متلقیّاً الأرض بمساجده، وعلی ذراعه الأیمن مکتوب: (جَآءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَ_طِ_لُ إِنَّ الْبَ_طِ_لَ کَانَ زَهُوقًا)، فضممته إلیَّ فوجدته مفروغاً منه، فلففته فی ثوب...: الغیبة للطوسی ص 239، بحار الأنوار ج 51 ص 19.

62. فی قوله عزّ وجلّ: (وَقُلْ جَآءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَ_طِ_لُ). قال: إذا قام القائم ذهبت دولة الباطل: الکافی ج 8 ص 287، بحار الأنوار ج 24 ص 313 و ج 51 ص 62، التفسیر الصافی ج 3 ص 212، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 212.

63. سوره نمل آیه 40.

64. النیة افضل من العمل... ألا وانّ النیة هی العمل...: تفسیر الصافی ج 3 ص 214، البرهان ج 3 ص 581، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 214.

65. قاتلت فیک حتّی استشهدت، قال : کذبت ! ولکنّک قاتلت لیقال جَریءٌ، فقد قیل ذلک . ثمّ أمر به فسُحب علی وجهه حتّی اُلقی فی النار...: صحیح مسلم ج 6 ص 47، سنن النسائی ج 6 ص 24، المستدرک للحاکم ج 1 ص 107، السنن الکبری للبیهقی ج 9 ص 168، السنن الکبیر للنسائی ج 5 ص 30، کنز العمّال ج 3 ص 470، تفسیر القرطبی ج 1 ص 18، تاریخ مدینة دمشق ج 51 ص 91، سیر أعلام النبلاء ج 4 ص 447، تاریخ الإسلام للذهبی ج 7 ص 102، المجموع للنووی ج 1 ص 23، مواهب الجلیل ج 3 ص 503، نیل الأوطار ج 8 ص 34،

ص: 348

منیة المرید ص 134، بحار الأنوار ج 67 ص 249.

66. اصلّی فیها و ان کانوا یصلون فیها...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 315، تفسیر الصافی ج 3 ص 214، البرهان ج 3 ص 582، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 214، بحار الأنوار ج 80 ص 330.

67. قال: روح اختاره الله واصطفاه وخلقه إلی نفسه وفضّله علی جمیع الأرواح، فأمر فنفخ منه فی آدم: التوحید للصدوق 170، معانی الأخبار ص 17، بحار الأنوار ج 4 ص 11، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 11، إنّ الله تبارک وتعالی أحد صمد، لیس له جوف، وإنّما الروح خلقٌ من خلقه...: التوحید للصدوق ص 171، بحار الأنوار ج 3 ص 228 و ج 4 ص 13، تفسیر العیّاشی ج 2 ص 316.

68. خلق اعظم من جبرئیل و میکائیل مع الائمة و هو من الملکوت: الکافیج 1 ص 271، بحار الأنوار ج 6 ص 250، تفسیر العیاشی ج 2 ص 317، تفسیر الصافی ج 3 ص 214، البرهان ج 3 ص 583.

69. قادِرٌ عَلی أَنْ یَخْلُقَ مِثْلَهُمْ: قیل أراد قادر علی أن یخلقهم ثانیا و أراد بمثلهم إیاهم و ذلک أن مثل الشیء مساو له فی حالته فجاز أن یعبر به عن الشیء نفسه یقال مثلک لا یفعل کذا بمعنی أنت لا تفعله: مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج6، ص: 683

70. قیل معناه إنی لأظنک ساحرا فوضع المفعول موضع الفاعل کما یقال مشئوم و میمون: مجمع البیان ج 6 ص 685.

71. و اختار غیر واحد أن المراد من الأرض الأرض المقدسة و هی أرض الشام: روح المعانی ج 8 ص 176.

72. نام های مبارک خدا که در قرآن ذکرشده اند به این شرح می باشند:

* در سوره حمد:

1.الله 2.رب 3.رحمان 4.رحیم 5.مالک.

*در سوره بقره:

6.محیط 7.قدیر 8.علیم 9.حکیم 10.تواب 11.باری 12.بصیر 13.واسع 14.سمیع 15.عزیز 16.رؤوف 17.شاکر 18.اله 19.واحد 20.غفور 21.قریب 22.حکیم 23.حی 24.قیوم 25.علی 26.عظیم 27.غنی 28.ولیّ 29.حمید 30.خبیر 31.بدیع.

*در سوره آل عمران:

32.وهاب 33.ناصر 34.جامع.

*در سوره نساء:

35.رقیب 36.حسیب 37.شهید 38.کبیر 39.نصیر 40.وکیل 41.مقیت 42.عَفُوّ.

*در سوره انعام:

43.قاهر 44.لطیف 45.حاسب 46.قادر.

*در بقیه سوره های قرآن:

47.فاتح 48.قوی 49.مولی 50.عالم 51.حفیظ 52.مجیب 53.مجید 54.ودود 55. مستعان 56.قهار 57.غالب 58.متعالی 59.والی 60.حافظ 61.وارث 62.خلاق 63.مقتدر 64.حفی 65.غفار 66. ملک 67.حق 68.هادی 69.مبین 70.نور 71.کریم 72.محیی 73.فتاح 74.فاطر 75.شکور 76.کافی 77.خالق 78.منتقم 79.رزّاق 80.متین 81.بَرّ 82.ملیک 83. ذو الجلال و الاکرام 84. اوّل 85. آخر 86. ظاهر 87.باطن 89.قدوس

ص: 349

90.سلام 91.مؤمن 92.مهیمن 93.جبار 94.متکبر 95.مصوّر 96.اعلی 97.اکرم 98.احد 99.صمد.

73. الله أکبر من أیّ شیء؟! فقال: من کلّ شیء، فقال أبو عبد الله: حدّدته! فقال الرجل: کیف أقول؟ فقال: قل: الله أکبر من أن یوصف: الکافی ج 1 ص 117، التوحید للصدوق ص 312، معانی الأخبار ص 11، وسائل الشیعة ج 7 ص 191، مستدرک الوسائل ج 5 ص 327، بحار الأنوار ج 81 ص 366 و ج 90 ص 218، جامع أحادیث الشیعة ج 15 ص 432، فلاح السائل ص 99، فقلت: فما هو؟ قال: الله أکبر من أن یوصف: المحاسن ج 1 ص 241، الکافی ج 1 ص 117، التوحید للصدوق ص 313، معانی الأخبار ص 11، وسائل الشیعة ج 7 ص 191، بحار الأنوار ج 90 ص 218، جامع أحادیث الشیعة ج 15 ص 431، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 239.

74. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 7 ص 224، التفسیر الصافی ج 2 ص 228، البرهان ج 3 ص 601، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 237، جامع البیان ج 15 ص 235، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 333، تفسیر الثعلبی ج 6 ص 137، معالم التنزیل ج 3 ص 143، زاد المسیر ج 5 ص 69، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 473، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 65، الدر المنثور ج 4 ص 208، فتح القدیر ج 3 ص 266، روح المعانی ج 15 ص 195.

75. هم قوم فروا و کتب ملک ذلک الزمان اسماءهم و اسماء آبائهم و عشائرهم فی صحف من رصاص: تفسیر العیاشی ج 2 ص 321، البرهان ج 3 ص 613، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 244.

76. انّ الله تبارک و تعالی یضل الظالمین یوم القیامة عن دار کرامته...: التوحید للصدوق ص 241، معانی الاخبار ص 21، بحار الأنوار ج 5 ص 199، تفسیر الصافی ج 3 ص 235، البرهان ج 3 ص 16.

77. «جیمس ساروغی» در سال 521 میلادی فوت کرده است، و این کتاب را در سال 474 میلادی تألیف کرده است.

78. بعضی ها می گویند آن ها در روزگار دقیوس زندگی می کردند، تاریخ می گوید: دقیوس در قرن سوم میلادی، تقریباً در سال 250 میلادی در روم حکومت می کرد. این سخن هم اساسی ندارد، زیرا اصحاب کهف در قرن اوّل میلادی زندگی می کردند.

79. الاستثناء فی الیمین متی ما ذکر و ان کان بعد اربیعن صباحاً: الکافی ج 7 ص 448، وسائل الشیعة ج 23 ص 257، مستدرک الوسائل ج 16 ص 64، بحار الأنوار ج 101 ص 230.

80. عن ابن عباس أنهما ابنا ملک من بنی عن ابن عباس أنهما ابنا ملک من بنی إسرائیل أنفق أحدهما ماله فی سبیل الله تعالی و کفر الآخر و اشتغل بزینة الدنیا و تنمیة ماله أنفق أحدهما ماله فی سبیل الله تعالی و کفر الآخر و اشتغل بزینة الدنیا و تنمیة ماله: روح المعانی ج 8 ص 260.

81. اذا مات ابن آدم انقطع عمله الا من ثلاثة ولد صالح یستغفر له او ورقة علم..: مسند احمد ج 2 ص 371، صحیح مسلم ج 5 ص 72، سنن ابی داوود ج 1 ص 659، سنن النسائی ج 6 ص 251، المستدرک للحاکم ج 4 ص 612، السنن الکبری ج 4 ص 109، تفسیر السمعانی ج 3 ص 278، معالم التنزیل ج 1 ص 200.

82. یا حصین لاتستصغرن مودتنا فانّها من الباقیات الصالحات: الاختصاص ص 86، بحار الأنوار ج 23 ص 250، ج 24 ص 304، مجمع البیان ج 6 ص 352، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 264.

83. (وجعلنا بینهم موبقا) ای: سترا: تفسیر القمی ج 2 ص 37، تفسیر الصافی ج 3 ص 247، البرهان ج 3 ص 644.

ص: 350

84. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 12 ص 228، التفسیر الأصفی ج 2 ص 720، التفسیر الصافی ج 3 ص 248، البرهان ج 3 ص 645، جامع البیان ج 15 ص 334، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 352، تفسیر الثعلبی ج 6 ص 177، معالم التنزیل ج 3 ص 169، زاد المسیر ج 5 ص 112، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 507، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 125، الدر المنثور ج 4 ص 228، فتح القدیر ج 3 ص 296.

85. لمّا کان من امر موسی الذی کان، اعطی مکتلا فیه حوت مملّح...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 329، البرهان ج 3 ص 650، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 271، قصص الانبیاء ص 159، بحار الأنوار ج 13 ص 301.

86. عدّه ای می گویند که آنجا چشمه آب حیوان بوده است و یوشع ماهی را در آنجا شسته است و ماهی زنده شده است. اگر چنین چیزی صحیح باشد، باید یوشع هم عمر جاویدان پیدا می کرد. برای همین نکته، ما روایتی را انتخاب کردیم که می گوید قطره آبی از آسمان بر ماهی چکید.آری، در آنجا چشمه آب حیوان نبوده است: (فقطرت قطرة من السماء فی المکتل فاضطرب الحوت...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 332، تفسیر الصافی ج 3 ص 249، البرهان ج 3 ص 653، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 277).

87. فقال ارباب السفینة: نحمل هولاء... فلما جنحت السفینة فی البحر قام الخضر...: تفسیر الصافی ج 3 ص 254، البرهان ج 3 ص 648، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 282.

88. تسمی الناصرة و الیها تنسب النصاری ولم یضیفوا احدا قط...: تفسیر القمی ج 2 ص 39، تفسیر الصافی ج 3 ص 255، البرهان ج 3 ص 649، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 282.

89. فابدل الله والدیه بنتاً ولدت سبعین نبیّا...: تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 3، البرهان ج 3 ص 649، بحار الأنوار ج 13 ص 280.

90. در این ترجمه ها از واژه کودک در ترجمه این آیه استفاده شده است: تفسیر آسان، ترجمه گلی از بوستان خدا، بری، بروجردی، گرمارودی، روض الجنان، معزی، نوبری.

91. و العرب تبقی علی الشاب اسم الغلام، و منه قول لیلی الأخیلیة فی الحجاج: شفاها من الداء الذی قد أصابها/غلام إذا هز القناة سقاها، و قوله: تلق ذباب السیف عنی فإننی/غلام إذا هو جیت لست بشاعر، و قیل هو حقیقة فی البالغ لأن أصله من الاغتلام و هو شدة الشبق و ذلک إنما یکون فیمن بلغ الحلم، و إطلاقه علی الصبی الصغیر تجوز من باب تسمیة الشیء باسم ما یؤول إلیه: تفسیر الآلوسی ج 15 ص 338، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 141.

92. انّه ما کان ذهباً و لافضة وانما کان اربع کلمات...: الکافی ج 2 ص 58، وسائل الشیعة ج 15 ص 201، بحار الأنوار ج 13 ص 312، وسائل الشیعة ج 14 ص 135، تفسیر العیاشی ج 2 ص 338، تفسیر الصافی ج 3 ص 256، البرهان ج 3 ص 650.

93. انّ ذاالقرنین لم یکن نبیّا ولکنه کان عبدا صالحا...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 339، البرهان ج 3 ص 661، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 294، بحار الأنوار ج 12 ص 194.

94. ابوعلی سینا و فخر رازی این نظر را قبول کرده اند. تفسیر المیزان ج 13 ص 370.

95. کوروش، بابل در عراق را تصرف کرد. قبلاً پادشاه بابل، یهودیان را از بیت المقدس به بابل آورده بود و به آنان ظلم زیادی کرده بود، او به یهودیان اجازه داد به بیت المقدس برگردند و در بازسازی مسجدالاقصی به

ص: 351

آنان کمک نمود. تنها دین آسمانی آن روزگار، دین یهود بود.

96. تفسیر المیزان ج 13 ص 369.

97. لازم به ذکر است که در تفسیر برهان ج 3 ص 662 روایات مختلفی در زمینه ذوالقرنین وارد شده است که فقط روایت 8 و 10 معتبر می باشند و بقیه روایات از نظر سندی مشکل دارند. در روایت 8 و 10 به این مطلب اشاره شده است که ذوالقرنین، بنده صالح خدا بود و به شرق و غرب دنیا رفت.

98. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 13 ص 22، التفسیر الأصفی ج 2 ص 732، التفسیر الصافی ج 3 ص 268، البرهان ج 3 ص 689، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 313، جامع البیان ج 16 ص 50، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 365، تفسیر الثعلبی ج 6 ص 202، معالم التنزیل ج 3 ص 187، زاد المسیر ج 5 ص 141، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 527، فتح القدیر ج 3 ص 318.

99. وذلک أن زکریا ظن أن الذین بشروه هم الشیاطین، فقال (ربِّ اجْعَلْ...) فخرس ثلاثة أیام: تفسیر القمی ج 1 ص 102، البرهان ج 1 ص 628، بحار الانوار ج 14 ص 169.

100. کان حملها تسع ساعات من النهار، جعل الله لها الشهور ساعات...: تفسیر القمی ج 2 ص 49، بحار الأنوار ج 14 ص 208، البرهان ج 3 ص 705.

101. وأما ما ذکر فی القرآن من إبراهیم وأبیه آذر وکونه ضالا مشرکا فلا یقدح فی مذهبنا...: بحار الانوار ج 35 ص 156، کما انه ذکر نسب ابراهیم کذا: ابراهیم بن تارخ راجع: مناقب آل ابی طالب ج 1 ص 135، بحار الانوار ج 15 ص 106، روض الجنان ج 13 ص 88، تفسیر المحیط ج 1 ص 536، تاریخ الطبری ج 1 ص 162، الکامل فی التاریخ لابن الاثیر ج 1 ص 94، قصص الانبیاء لابن کثیر ج 1 ص 167.

102. اسماعیل مات قبل ابراهیم و ان ابراهیم کان حجة لله قائما...: مختصر بصائر الدرجات ص 177، بحار الأنوار ج 13 ص 390.

103. فوعد الله اسماعیل بن حِزقیل ذلک فهو یکر مع الحسین بن علی صلوات الله علیهما: مختصر بصائر الدرجات ص 177، بحار الأنوار ج 13 ص 390.

104. ان رب العزة أمرنی ان اقبض روحک بین السماء الرابعة و الخامسة: تفسیر القمی ج 2 ص 51، البرهان ج 3 ص 722، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 350، مکیال المکارم ج 1 ص 157.

105. در این آیه این تعبیر درباره اهل بهشت آمده است: لهم رزقهم فیها بکرةً و عشیاً. بعضی ها آن آیه را هم برای عالم برزخ معنا کرده اند، اما من این آیه را به معنای کنایه ای گرفتم. این آیه درباره روز قیامت سخن می گوید، آری، اهل بهشت پیوسته در بهشت پذیرایی می شوند. زیرا در آیه 71 قرآن تعبیر جنات عدن دارد، جنات عدن با باغ های برزخ سازگار نیست. مومنان در برزخ در باغ هایی زیبا هستند.

ولی در آیه 46 سوره غافر تعبیر (النار یعرضون علیها غدوا و عشیا) آمده است. آن آیه را من به معنای عالم برزخ تفسیر کرده ام. در ذیل آیه 46 این سوره از امام صادق(ع) روایتی رسیده است که آن روایت چنین است: (لکن هذا فی البرزخ قبل یوم القیامة: مجمع البیان ج 8 ص 446، البرهان ج 4 ص 762). آری، ایه 46 سوره غافر، عذاب را به دو نوع تقسیم می کند: عذابی که هر صبح و شام است، عذابی که در روز قیامت است. در اینجا معلوم است که تعبیر (غدوا و عشیا) از عالم برزخ سخن می گوید.

106. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 4 ص 314، التفسیر الأصفی ج 2 ص

ص: 352

740، التفسیر الصافی ج 1 ص 340، جامع البیان ج 3 ص 383، تفسیر السمرقندی ج 1 ص 241، تفسیر السمعانی ج 3 ص 292، معالم التنزیل ج 3 ص 195، زاد المسیر ج 5 ص 162، تفسیر البیضاوی ج 4 ص 16، تفسیر البحر المحیط ج 4 ص 562.

107. وجائت سیاره فارسلوا واردهم فادلی دلوه...: سوره یوسف آیه 19.

108. ألستم تزعمون ان فی الجنة الذهب و الفضة و الحریر: تفسیر القمی ج 2 ص 55، تفسیر الصافی ج 3 ص 292، البرهان ج 3 ص 729، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 356.

109. نحل: آیه 87-84

110. الا من اذن له بولایة علی امیر المؤمنین و الائمة من بعده فهو العهد عند الله: تفسیر القمی ج 2 ص 57، تفسیر الصافی ج 3 ص 295، البرهان ج 3 ص 736، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 361، بحار الأنوار ج 8 ص 36.

111. انی سمیتک فاطمه و فطمت بک من احبّک وتولاک و احب ذریتک...: علل الشرایع ج 1 ص 179، بحار الأنوار ج 8 ص 51، کشف الغمة ج 2 ص 92.

112. کان معه من الصحابة ومن الأعراب وممّن یسکن حول مکّة والمدینة مئة وعشرون ألفاً... : العدد القویّة ص 183، بحار الأنوار ج 37 ص 150.

113. قُدید: موضع بین مکّة والمدینة، بینها وبین الجحفة سبعة وعشرون میلاً: النفحة المسکیة فی الرحلة المکّیة ص 320.

114. تفسیر انوار درخشان نوشته حسینی نجفی عرب زاده ج 18 ص 343.

115. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 13 ص 102، التفسیر الأصفی ج 2 ص 752، التفسیر الصافی ج 3 ص 298، البرهان ج 3 ص 87، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 343، جامع البیان ج 16 ص 165، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 388، تفسیر الثعلبی ج 6 ص 231، تفسیر السمعانی ج 3 ص 317، معالم التنزیل ج 3 ص 210، زاد المسیر ج 5 ص 185، تفسیر البیضاوی ج 4 ص 37، تفسیر البحر المحیط ج 2 ص 144، فتح القدیر ج 3 ص 353، روح المعانی ج 16 ص 144.

116. نام های مبارک خدا که در قرآن ذکرشده اند به این شرح می باشند:

* در سوره حمد:

1.الله 2.رب 3.رحمان 4.رحیم 5.مالک.

*در سوره بقره:

6.محیط 7.قدیر 8.علیم 9.حکیم 10.تواب 11.باری 12.بصیر 13.واسع 14.سمیع 15.عزیز 16.رؤوف 17.شاکر 18.اله 19.واحد 20.غفور 21.قریب 22.حکیم 23.حی 24.قیوم 25.علی 26.عظیم 27.غنی 28.ولیّ 29.حمید 30.خبیر 31.بدیع.

*در سوره آل عمران:

32.وهاب 33.ناصر 34.جامع.

*در سوره نساء:

35.رقیب 36.حسیب 37.شهید 38.کبیر 39.نصیر 40.وکیل 41.مقیت 42.عَفُوّ.

*در سوره انعام:

ص: 353

43.قاهر 44.لطیف 45.حاسب 46.قادر.

*در بقیه سوره های قرآن:

47.فاتح 48.قوی 49.مولی 50.عالم 51.حفیظ 52.مجیب 53.مجید 54.ودود 55. مستعان 56.قهار 57.غالب 58.متعالی 59.والی 60.حافظ 61.وارث 62.خلاق 63.مقتدر 64.حفی 65.غفار 66. ملک 67.حق 68.هادی 69.مبین 70.نور 71.کریم 72.محیی 73.فتاح 74.فاطر 75.شکور 76.کافی 77.خالق 78.منتقم 79.رزّاق 80.متین 81.بَرّ 82.ملیک 83. ذو الجلال و الاکرام 84. اوّل 85. آخر 86. ظاهر 87.باطن 89.قدوس 90.سلام 91.مؤمن 92.مهیمن 93.جبار 94.متکبر 95.مصوّر 96.اعلی 97.اکرم 98.احد 99.صمد.

117. وانّ موسی لما القی عصاه واوجس فی نفسه خیفة قال: اللهم انی اسالک...: الامالی للصدوق ص 287، روضة الواعظین ص 272، وسائل الشیعة ج 7 ص 100، بحار الأنوار ج 16 ص 366، جامع احادیث الشیعة ج 15 ص 251، تفسیر الصافی ج 3 ص 312، البرهان ج 1 ص 197.

118. سوره مریم آیه 53.

119. إنّ فرعون رأی فی منامه أنّ ناراً قد أقبلت من بیت المقدس حتّی اشتملت علی بیوت مصر فأحرقتها وأحرقت القبط، وترکت بنی إسرائیل: فرج المهموم ص 27، بحار الأنوار ج 13 ص 14 و 51 و 75، التبیان للطوسی ج 1 ص 224، تفسیر مجمع البیان ج 1 ص 205، جامع البیان ج 1 ص 389، تفسیر ص 69، الدرّ المنثور ج 5 ص 119، روح المعانی ج 20 ص 43، تاریخ الطبری ج 1 ص 273، الکامل ج 1 ص 170.

120. إنّه یولد فی بنی إسرائیل غلام یسلبک ملکک ویغلبک علی سلطانک، ویخرجک وقومک من أرضک، ویذلّ دینک، وقد أظلّک زمانه الذی یولد فیه: فرج المهموم لابن طاووس ص 27، جامع البیان ج 1 ص 390، تاریخ الطبری ج 1 ص 272، الکامل فی التاریخ ج 1 ص 170.

121. لأنّ فرعون کان یشقّ بطون الحبالی فی طلب موسی: کمال الدین ص 427، الثاقب فی المناقب ص 201، مدینة المعاجز ج 8 ص 16، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 2133، أعیان الشیعة ج 2 ص 46، بحار الأنوار ج 51 ص 13.

122. لمّا کان بلغه عن بنی إسرائیل أنّهم یقولون: إنّه یولد فینا رجل یقال له موسی بن عمران یکون هلاک فرعون وأصحابه علی یدیه، فقال فرعون: لاقتلنّ ذکور أولادهم حتّی لا یکون ما یریدون: تفسیر القمّی ج 2 ص 135، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 378، بحار الأنوار ج 13 ص 25.

123. ذبح فی طلب موسی سبعین ألف ولید: تفسیر القرطبی ج 13 ص 251، بحار الأنوار ج 13 ص 53.

124. إنّ موسی علیه السلام لمّا حملته أُمّه به لم یظهر حملها إلاّ عند وضعه، وکان فرعون قد وکّل بنساء بنی إسرائیل نساءً من القبط تحفظهن: تفسیر القمّی ج 2 ص 135، بحار الأنوار ج 13 ص 25.

125. انه کان لفرعون یومئذ بنت لم یکن له ولد غیرها و کانت من اکرم الناس الیه و کان بها برص شدید...: تفسیر الآلوسی ج 20 ص 46، تفسیر ابی السعود ج 7 ص 4.

126. لااستطیع ان ادع بیتی وولدی فان طابت نفسک ان تعطینی فاذهب به الی بیتی...: مجمع الزوائد ج 7 ص 58، مسند ابی یعلی ج 5 ص 14، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 396، تفسیر الآلوسی ج 16 ص 191، بحار الأنوار ج 13 ص 55.

127. فضرب بعصاه الباب فلم یبق بینه و بین فرعون باب الا انفتح...: بحار الأنوار ج 13 ص 110، قصص الانبیاء

ص: 354

ص 158.

128. کانوا اوّل النهار کفار سحرة و اخر النهار شهدا بررة...: بحار الأنوار ج 3 ص 80، تفسیر مجمع البیان ج 4 ص 333، تفسیر السمرقندی ج 1 ص 555.

129. سوره بقره، آیه 61-60.

130. فوضع فمه علی دبره وخار و تکلک بما تکلک به...: بحار الأنوار ج 13 ص 245.

131. اعراف: آیه 151

132. فحرمها الله علیهم أربعین سنة، وتیههم، فکان إذا کان العشاء وأخذوا فی الرحیل، نادوا: الرحیل الرحیل...: تفسیر العیاشی ج 1 ص 305، التفسیر الصافی ج 2 ص 26، التفسیر الاصفی ج 1 ص 269، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 608،

133. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 13 ص 182، التفسیر الأصفی ج 2 ص 771، التفسیر الصافی ج 3 ص 322، جامع البیان ج 16 ص 271، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 413، ج 6 تفسیر الثعلبی ص 259، تفسیر السمعانی ج 3 ص 357، معالم التنزیل ج 3 ص 232، زاد المسیر ج 5 ص 222، تفسیر البیضاوی ج 4 ص 72، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 251، فتح القدیر ج 3 ص 389، روح المعانی ج 16 ص 266.

134. فما وقع وهمک علیه من شیء فهو خلافه، لا یشبهه شیء، ولا تدرکه الأوهام،: الکافی ج 1 ص 82، التوحید ص 106، الفصول المهمّة ج 1 ص 137، بحار الأنوار ج 3 ص 266، تفسیر نور الثقلین ج 4 ص 561.

135. أسکن الله عزّ وجلّ آدم وزوجته الجنّة... فنظر إلی منزلة محمّد وعلیّ وفاطمة والحسن والحسین والأئمّة من بعدّه...: معانی الأخبار ص 110، بحار الأنوار ج 11 ص 176، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 13، غایة المرام ج 4 ص188.

136. فاوّل ما ابتدأ من خلق خلقه أن خلق محمّداً وخلقنا أهل البیت معه من نور عظمته، فأوقفنا أظلّةً خضراء بین یدیه...: بحار الأنوار ج 3 ص 307، اوّل ما خلق الله نور نبیّک یا جابر: کشف الخفاء ج 1 ص 265، روح المعانی ج 1 ص 51، ینابیع المودّة ج 1 ص 56، بحار الأنوار ج 15 ص 24، یا محمّد، إنّی خلقتک وعلیّاً نوراً، یعنی روحاً بلا بدن، قبل أن أخلق سماواتی وأرضی...: الکافی ج 1 ص 440، بحار الأنوار ج 54 ص 65، اوّل ما خلق الله نوری، ابتدعه من نوره واشتقّه من جلال عظمته: بحار الأنوار ج 25 ص 22.

137. یا آدم ویا حوّا، لا تنظرا إلی أنواری وحججی بعین الحسد فأهبطکما عن جواری وأحلّ بکما هوانی...: معانی الأخبار ص 110، بحار الأنوار ج 11 ص 176، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 13، غایة المرام ج 4 ص 188.

138. عهدنا الیه فی محمد والائمة من بعده فترک ولم یکن له عزم أنهم هکذا: بصائر الدرجات ص 90، الکافی ج 1 ص 416، علل الشرایع ج 1 ص 122، بحار الأنوار ج 11 ص 35، تفسیر القمی ج 2 ص 66، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 400.

139. کانت المعصیة من آدم فی الجنة لا فی الارض... فلما اهبط الی الارض وجعله حجة...: الامالی للصدوق ص 151، عیون اخبار الرضا ج 1 ص 171، بحار الأنوار ج 11 ص 72، تفسیر الصافی ج 1 ص 122، البرهان ج 3 ص 783.

140. نزلت فی علی و فاطمه و... وکان رسول الله یاتی باب فاطمة کل سُحرة: بحار الأنوار ج 3 ص 790،

ص: 355

بحار الأنوار ج 25 ص 220.

141. سوره بقره: آیه 23_24

142. فأخبر عز وجل أن الآیة إذا جاءت والملک إذا نزل ولم یؤمنوا هلکوا، فاستعفی النبی من الآیات رأفة منه ورحمة علی امّته، وأعطاه الله الشفاعة: تفسیر القمی ج 1 ص 194، بحار الانوار ج 9 ص 201، البرهانج 2 ص 403.

143. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 13 ص 182، التفسیر الأصفی ج 2 ص 775، التفسیر الصافی ج 3 ص 328، البرهان ج 3 ص 791، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 411، جامع البیان ج 16 ص 295، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 418، تفسیر الثعلبی ج 6 ص 263، تفسیر السمعانی ج 3 ص 366، معالم التنزیل ج 3 ص 237، زاد المسیر ج 5 ص 232، تفسیر البیضاوی ج 4 ص 80، تفسیر البحر المحیط ج 6 ص 252، الدر المنثور ج 4 ص 313، فتح القدیر ج 3 ص 395، روح المعانی ج 16 ص 287.

ص:356