تفسیر باران جلد 5

مشخصات کتاب

سرشناسه : خدامیان آرانی، مهدی، 1353 -

Khuddamiyan Arani, Mehdi

عنوان و نام پدیدآور : تفسیر باران: نگاهی دیگر به قرآن مجید/ مهدی خدامیان آرانی.

مشخصات نشر : قم : بهار دل ها، 1396.

مشخصات ظاهری : 14 ج.

شابک : دوره 978-600-8449-61-4 : ؛ 50000 ریال، ج.1 978-600-8449-60-7 : ؛ 50000 ریال، ج.2 978-600-8449-62-1 : ؛ 50000 ریال، ج.3 978-600-8449-63-8 : ؛ 50000 ریال، ج.4 978-600-8449-64-5 : ؛ 50000 ریال، ج.5 978-600-8449-65-2 : ؛ 50000 ریال، ج.6 978-600-8449-66-9 : ؛ 50000 ریال، ج.7 978-600-8449-67-6 : ؛ 50000 ریال، ج.8 978-600-8449-68-3 : ؛ 50000 ریال، ج.9 978-600-8449-69-0 : ؛ ج.10 978-600-8449-70-6 : ؛ ج.11 978-600-8449-71-3 :

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

یادداشت : چاپ قبلی: وثوق، 13.

مندرجات : ج. 1. فاتحه، بقره.- ج.2.آل عمران، نساء.- ج.3. مائده، انعام، اعراف.- ج. 4. انفال، توبه، یونس، هود.- ج. 5. یوسف،رعد، ابراهیم، حجر، نحل.- ج. 6. اسرا، کهف، مریم، طه.- ج. 7. انبیا،حج، مومنون، نور، فرقان.- ج.8. شعرا، نمل، قصص، عنکبوت، روم.- ج.9. لقمان، سجده، احزاب، سبا، فاطر.- ج.10. یس، صافات، ص، زمر، غافر.- ج.11. فصلت، شوری، زخرف، دخان، جاثیه، احقاف، محمد، فتح.- ج.12.حجرات،ق،ذاریات،طور،نجم،قمر ....- ج.13.جمعه، منافقون، تغابن، طلاق، تحریم، ملک ....- ج.14.جزء 30 قرآن.

عنوان دیگر : نگاهی دیگر به قرآن مجید.

موضوع : تفاسیر شیعه -- قرن 14

موضوع : Qur'an -- Shiite hermeneutics -- 20th century

رده بندی کنگره : BP98/خ36ت7 1396

رده بندی دیویی : 297/179

شماره کتابشناسی ملی : 4773604

ص:1

اشاره

جلد پنجم

تفسیر باران

نگاهی دیگر به قرآن مجید

(یوسف، رعد، ابراهیم، حجر، نحل)

دکتر مهدی خُدّامیان آرانی

خدامیان آرانی، مهدی

تفسیر باران: نگاهی جدید به قرآن مجید، جلد پنجم (یوسف تا نحل) / مهدی خدامیان آرانی . قم: وثوق، 1393.

128 ص. (اندیشه سبز/55) 9 - 153 - 107 - 600 - 978 ISBN:

مندرجات:

جلد 1: حمد، بقره جلد 2: آل عمران، نساء جلد 3: مائده تا اعراف جلد 4: انفال تا هود جلد 5: یوسف تا نحل

جلد 6: اِسراء تا طهجلد 7: انبیاء تا فرقان جلد 8: شعراء تا روم جلد 9: لقمان تا فاطر جلد 10: یس تا غافر

جلد 11: فُصّلت تا فتحجلد 12: حجرات تا صفّ جلد 13: جمعه تا مرسلاتجلد 14: جزء 30 قرآن: (نبأ تا ناس).

فهرست نویسی بر اساس اطلاعات فیپا:

کتابنامه: ص. ]365[ - 366

1. قرآن - - تحقیق2. خداشناسی.الف.عنوان.

1393 ت 8 خ 4/4/65 BP

297/15

تفسیر باران، جلد پنجم (نگاهی نو به قرآن مجید)

دکتر مهدی خُدّامیان آرانی

ناشر : انتشارات وثوق

مجری طرح: موسسه فرهنگی هنری پژوهشی نشر گستر وثوق

آماده سازی و تنظیم: محمد شکروی

قیمت دوره 14 جلدی: 160 هزار تومان

شمارگان و نوبت چاپ : 3000 نسخه، چاپ اول ، 1393.

شابک : 9 - 153 - 107 - 600 - 978

آدرس انتشارات : قم ; خ، صفاییه ، کوچه 28 (بیگدلی) ، کوچه نهم، پلاک 159

تلفکس : 37735700 - 025همراه : 39 58 252 0912

Email:Vosoogh_m@yahoo.com www.Nashrvosoogh.com

شماره پیامک انتقادات و پیشنهادات : 30004657735700

مراکز پخش:

 تهران: خیابان انقلاب، خیابان فخر رازی، کوچه انوری، پلاک 13، انتشارات هاتف: 66415420

 تبریز: خیابان امام، چهارراه شهید بهشتی، جنب مسجد حاج احمد، مرکز کتاب رسانی صبا، 3357886

 آران و بیدگل: بلوار مطهری، حکمت هفت، پلاک 62، همراه: 09133631172

 کاشان: میدان کمال الملک، نبش پاساژ شیرین، ساختمان شرکت فرش، واحد 6، کلک زرین4464902

 کاشان: میدان امام خمینی، خ اباذر 2، جنب بیمه البرز، پلاک 32، انتشارات قانون مدار، 4456725

 اهواز: خیابان حافظ، بین نادری و سیروس، کتاب اسوه. تلفن: 2923315 - 2216648

ص:2

فهرست

سوره یوسف

یوسف: آیه 3 - 1…11

یوسف: آیه 6 - 4…12

یوسف: آیه 7…15

یوسف: آیه 9 - 8…15

یوسف: آیه 10…17

یوسف: آیه 15 - 11…17

یوسف: آیه 18 - 16…20

یوسف: آیه 19…22

یوسف: آیه 20…23

یوسف: آیه 21…24

یوسف: آیه 24 - 22…26

یوسف: آیه 29 - 25…30

یوسف: آیه 35 - 30…32

یوسف: آیه 41 - 36…36

یوسف: آیه 42…39

یوسف: آیه 45 - 43…43

یوسف: آیه 46…44

یوسف: آیه 49 - 47…45

یوسف: آیه 50…46

یوسف: آیه 51…47

یوسف: آیه 53 - 52…47

یوسف: آیه 57 - 54…49

یوسف: آیه 62 - 58…53

یوسف: آیه 64 - 63…55

یوسف: آیه 66 - 65…56

یوسف: آیه 67…57

یوسف: آیه 68…59

یوسف: آیه 69…60

یوسف: آیه 75 - 70…62

یوسف: آیه 76…63

یوسف: آیه 77…65

یوسف: آیه 79 - 78…67

یوسف: آیه 82 - 80…68

یوسف: آیه 84 - 83…70

یوسف: آیه 86 - 85…72

یوسف: آیه 87…73

یوسف: آیه 92 - 88…75

یوسف: آیه 95 - 93…78

یوسف: آیه 98 - 96…81

یوسف: آیه 99…86

یوسف: آیه 100…88

یوسف: آیه 101…90

یوسف: آیه 102…91

یوسف: آیه 107 - 103…96

یوسف: آیه 108…99

یوسف: آیه 111 - 109…100

سوره رَعد

رعد: آیه 2 - 1…105

ص:3

رعد: آیه 4 - 3…106

رعد: آیه 5…107

رعد: آیه 6…108

رعد: آیه 7…109

رعد: آیه 10 - 8…112

رعد: آیه 11…113

رعد: آیه 13 - 12…117

رعد: آیه 14…120

رعد: آیه 15…121

رعد: آیه 16…124

رعد: آیه 17…125

رعد: آیه 18…126

رعد: آیه 19…127

رعد: آیه 20…127

رعد: آیه 21…128

رعد: آیه 24 - 22…130

رعد: آیه 25…131

رعد: آیه 26…131

رعد: آیه 29 - 27…133

رعد: آیه 30…136

رعد: آیه 31…137

رعد: آیه 34 - 32…140

رعد: آیه 35…142

رعد: آیه 36…142

رعد: آیه 37…143

رعد: آیه 39 - 38…145

رعد: آیه 40…155

رعد: آیه 41…156

رعد: آیه 42…157

رعد: آیه 43…158

سوره ابراهیم

ابراهیم: آیه 3 - 1…165

ابراهیم: آیه 4…166

ابراهیم: آیه 5…167

ابراهیم: آیه 6…171

ابراهیم: آیه 8 - 7…172

ابراهیم: آیه 15 - 9…173

ابراهیم: آیه 17 - 16…175

ابراهیم: آیه 18…176

ابراهیم: آیه 20 - 19…178

ابراهیم: آیه 21…178

ابراهیم: آیه 22…179

ابراهیم: آیه 23…181

ابراهیم: آیه 26 - 24…182

ابراهیم: آیه 27…186

ابراهیم: آیه 29 - 28…188

ابراهیم: آیه 30…190

ابراهیم: آیه 31…190

ابراهیم: آیه 34 - 32…191

ابراهیم: آیه 38 - 35…195

ابراهیم: آیه 41 - 39…200

ابراهیم: آیه 43 - 42…202

ابراهیم: آیه 45 - 44…203

ابراهیم: آیه 51 - 46…204

ابراهیم: آیه 52…205

سوره حِجر

حِجر: آیه 2 - 1…209

حِجر: آیه 3…210

حِجر: آیه 5 - 4…210

ص:4

حِجر: آیه 8 - 6…210

حِجر: آیه 9…212

حِجر: آیه 15 - 10…212

حِجر: آیه 18 - 16…214

حِجر: آیه 20 - 19…217

حِجر: آیه 21…217

حِجر: آیه 23 - 22…218

حِجر: آیه 25 - 24…219

حِجر: آیه 31 - 26…220

حِجر: آیه 44 - 32…223

حِجر: آیه 48 - 45…228

حِجر: آیه 56 - 49…229

حِجر: آیه 60 - 57…231

حِجر: آیه 66 - 61…231

حِجر: آیه 77 - 67…232

حِجر: آیه 79 - 78…235

حِجر: آیه 84 - 80…235

حِجر: آیه 86 - 85…236

حِجر: آیه 89 - 87…237

حِجر: آیه 91 - 90…239

حِجر: آیه 95 - 92…241

حِجر: آیه 99 - 96…244

سوره نَحل

نَحل: آیه 3 - 1…249

نَحل: آیه 4…250

نَحل: آیه 8 - 5…251

نَحل: آیه 9…253

نَحل: آیه 11 - 10…254

نَحل: آیه 14 - 12…256

نَحل: آیه 17 - 15…257

نَحل: آیه 18…258

نَحل: آیه 21 - 19…259

نَحل: آیه 23 - 22…262

نَحل: آیه 25 - 24…262

نَحل: آیه 26…264

نَحل: آیه 27…265

نَحل: آیه 29 - 28…265

نَحل: آیه 31 - 30…266

نَحل: آیه 32…267

نَحل: آیه 34 - 33…267

نَحل: آیه 35…268

نَحل: آیه 36…271

نَحل: آیه 37…271

نَحل: آیه 40 - 38…272

نَحل: آیه 42 - 41…275

نَحل: آیه 44 - 43…277

نَحل: آیه 47 - 45…283

نَحل: آیه 50 - 48…284

نَحل: آیه 51…285

نَحل: آیه 55 - 52…286

نَحل: آیه 56…288

نَحل: آیه 59 - 57…289

نَحل: آیه 61 - 60…294

نَحل: آیه 62…295

نَحل: آیه 64 - 63…295

نَحل: آیه 67 - 65…297

نَحل: آیه 69 - 68…298

نَحل: آیه 70…299

نَحل: آیه 74 - 71…299

ص:5

نَحل: آیه 75…302

نَحل: آیه 76…302

نَحل: آیه 77…303

نَحل: آیه 78…304

نَحل: آیه 79…305

نَحل: آیه 81 - 80…305

نَحل: آیه 83 - 82…307

نَحل: آیه 87 - 84…310

نَحل: آیه 88…313

نَحل: آیه 89…313

نَحل: آیه 90…315

نَحل: آیه 92 - 91…317

نَحل: آیه 93…319

نَحل: آیه 94…320

نَحل: آیه 96 - 95…320

نَحل: آیه 97…321

نَحل: آیه 98…324

نَحل: آیه 100 - 99…325

نَحل: آیه 102 - 101…326

نَحل: آیه 103…328

نَحل: آیه 104…330

نَحل: آیه 105…331

نَحل: آیه 106…332

نَحل: آیه 107…334

نَحل: آیه 109 - 108…335

نَحل: آیه 110…336

نَحل: آیه 111…336

نَحل: آیه 113 - 112…337

نَحل: آیه 115 - 114…339

نَحل: آیه 117 - 116…340

نَحل: آیه 118…341

نَحل: آیه 123 - 119…342

نَحل: آیه 124…343

نَحل: آیه 125…345

نَحل: آیه 126…347

نَحل: آیه 128 - 127…349

* پیوست های تحقیقی…351

* منابع تحقیق…365

* فهرست کتب نویسنده…367

* بیوگرافی نویسنده…368

ص:6

مقدمه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

شما در حال خواندن جلد پنجم کتاب «تفسیر باران» می باشید، من تلاش کرده ام تا برای شما به قلمی روان و شیوا از قرآن بنویسم، همان قرآنی که کتابِ زندگی است و راه و رسم سعادت را به ما یاد می دهد.

خدا را سپاس می گویم که دست مرا گرفت و مرا کنار سفره قرآن نشاند تا پیام های زیبای آن را ساده و روان بازگو کنم و در سایه سخنان اهل بیت(علیهم السلام)آن را تفسیر نمایم.

امیدوارم که این کتاب برای شما مفید باشد و شما را با آموزه های زیبای قرآن، بیشتر آشنا کند.

شما می توانید فهرست راهنمای این کتاب را در صفحه بعدی، مطالعه کنید.

مهدی خُدّامیان آرانی

جهت ارتباط با نویسنده به سایت M12.ir مراجعه کنید

سامانه پیام کوتاه نویسنده: 69 45 3000

ص:7

فهرست راهنما

کدام سوره قرآن در کدام جلد، شرح داده شده است؟

جلد 1 حمد، بقره.

جلد 2 آل عمران، نساء.

جلد 3 مائده، انعام، اعراف.

جلد 4 انفال، توبه، یونس، هود.

جلد 5 یوسف، رعد، ابراهیم، حجر، نحل.

جلد 6 اِسراء، کهف، مریم، طه.

جلد 7 انبیاء، حج، مومنون، نور، فرقان.

جلد 8 شعراء، نمل، قصص، عنکبوت، روم.

جلد 9 لقمان، سجده، احزاب، سبأ، فاطر.

جلد 10یس، صافات، ص، زُمر، غافر.

جلد 11فُصّلت، شوری، زُخرف، دُخان، جاثیه، احقاف، محمّد، فتح.

جلد 12حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، رحمن، واقعه، حدید، مجادله، حشر، مُمتحنه، صفّ.

جلد 13جمعه، منافقون، تغابُن، طلاق، تحریم، مُلک، قلم، حاقّه، معارج، نوح، جنّ، مُزمّل، مُدثّر، قیامت، انسان، مرسلات.

جلد 14جزء 30 قرآن: نبأ، نازعات، عبس، تکویر، انفطار، مُطفّفین، انشقاق، بروج، طارق، أعلی، غاشیه، فجر، بلد، شمس، لیل، ضحی، شرح، تین، علق، قدر، بیّنه،زلزله، عادیات، قارعه، تکاثر، عصر، همزه، فیل، قریش، ماعون، کوثر، کافرون، نصر، مَسد، اخلاص، فلق، ناس.

ص:8

سوره یوسف

اشاره

ص:9

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» می باشد و سوره شماره 12 قرآن می باشد.

2 - ماجرای یوسف(علیه السلام)و برادرانش به صورت یکپارچه در این سوره ذکر شده است. یوسف(علیه السلام)در خواب می بیند که خورشید و ماه و ستارگان بر او سجده می کنند، برادرانش او را در چاه می اندازند، او در مصر به عنوان برده فروخته می شود و سپس به زندان می رود و سرانجام به پادشاهی می رسد.

3 - نام دیگر این سوره، «اَحسَنُ القَصص» است، داستان یوسف(علیه السلام)بهترین داستان ها می باشد.

ص:10

یوسف: آیه 3 - 1

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ الر تِلْکَ آَیَاتُ الْکِتَابِ الْمُبِینِ (1) إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قُرْآَنًا عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ (2) نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ هَذَا الْقُرْآَنَ وَإِنْ کُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِینَ (3)

در ابتدا، سه حرف «الف»، «لام» و «را» را ذکر می کنی، یعنی قرآن معجزه ای است که از همین حروف الفبا شکل گرفته است.

قرآن کتابی است که راه حق از باطل را آشکار می کند، تو قرآن را به زبان عربی نازل کردی تا مردمی که با پیامبر زندگی می کردند، قرآن را بفهمند و در آن فکر کنند. چقدر خوب است که من زبان عربی را بیاموزم، زبانی که تو با آن با بندگانت سخن گفتی.

اکنون می خواهی بهترین داستان ها را بیان کنی، داستانی که محمّد(صلی الله علیه وآله) قبلاً از آن آگاه نبود.

ص:11

سرگذشت یوسف(علیه السلام)، زیباترین و بهترین داستان ها است، داستان عفّت و تقوا، گذشت و صبر، ایمان و معرفت. می خواهی ثابت کنی که انسان در هر شرایطی می تواند از گناه دوری کند و راه تقوا را پیش گیرد، او می تواند غریزه شهوت را کنترل کند و در دام وسوسه های شیطان نیفتد.

* * *

یوسف: آیه 6 - 4

إِذْ قَالَ یُوسُفُ لاَِبِیهِ یَا أَبَتِ إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَیْتُهُمْ لِی سَاجِدِینَ (4) قَالَ یَا بُنَیَّ لَا تَقْصُصْ رُؤْیَاکَ عَلَی إِخْوَتِکَ فَیَکِیدُوا لَکَ کَیْدًا إِنَّ الشَّیْطَانَ لِلاِْنْسَانِ عَدُوٌّ مُبِینٌ (5) وَکَذَلِکَ یَجْتَبِیکَ رَبُّکَ وَیُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْوِیلِ الاَْحَادِیثِ وَیُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَعَلَی آَلِ یَعْقُوبَ کَمَا أَتَمَّهَا عَلَی أَبَوَیْکَ مِنْ قَبْلُ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبَّکَ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (6)

یعقوب(علیه السلام) پیامبر توست، او نوه ابراهیم(علیه السلام) است، (یعقوب پسر اسحاق است و اسحاق پسر ابراهیم).

اکنون می خواهم به شهر «کنعان» سفر کنم، شهری که در شام (سوریه) قرار دارد:

یعقوب(علیه السلام) در آن شهر زندگی می کند. تو به او دوازده پسر داده ای، یکی از آنان یوسف است که فقط نه سال دارد.(1)

روز جمعه است، بوی غذا از خانه یعقوب(علیه السلام) به مشام می رسد، همه پسران یعقوب(علیه السلام) در خانه او هستند، آن ها صبح زود برای چرای گوسفندان به صحرا رفته اند و ساعتی پیش به خانه آمده اند. موقع خوردن شام است.

یعقوب(علیه السلام) هر روز موقع ظهر که می شود مقداری غذا به فقیران می دهد، این

ص:12

برنامه همیشگی اوست.

خورشید غروب کرده است، فقیری به سوی خانه یعقوب می رود، او امروز روزه بوده است و الآن وقت افطار است، او هیچ غذایی ندارد، گرسنه است، بوی غذا به مشامش می رسد، او درِ خانه را می زند و می گوید: «من مسافری غریب هستم، مقداری از غذای خود را به من بدهید».

یعقوب(علیه السلام) این صدا را نشنید، او داخل خانه بود، در خانه او، چند نفر صدای آن مسافر را شنیدند ولی فکر کردند که او گدایی است که دروغ می گوید. گویا آن ها با خود گفتند: «پدر ما، ظهر به همه فقیران غذا داده است، آن غذا برای یک شبانه روز آنان کافی است، حتماً این مرد دروغ می گوید».

آن فقیر از درِ خانه یعقوب(علیه السلام)، گرسنه و ناامید بازگشت و با تو درد دل کرد و شب را با گرسنگی به صبح رساند.

یعقوب(علیه السلام) در این میان گناهی نداشت، امّا فقیری از درِ خانه او ناامید بازگشته بود، تو از یعقوب(علیه السلام) انتظار داشتی تا اهل خانه خود را به گونه ای تربیت کند که هیچ گاه فقیری را ناامید برنگردانند.

صبح که فرا رسید تو به یعقوب(علیه السلام) چنین وحی کردی: «ای یعقوب ! دیشب بنده ای از بندگان من از درِ خانه ات ناامید و گرسنه برگشته است، خودتان را برای بلای بزرگی آماده کنید و راضی به رضای من باشید».

* * *

یعقوب(علیه السلام) به فکر فرو رفت، او تصمیم گرفت تا برنامه ای بریزد که دیگر این ماجرا تکرار نشود، یک نفر را مسئول کرد که موقع ظهر در کنعان اعلام کند: «هر کس گرسنه است به خانه یعقوب بیاید»، همچنین موقع غروب اعلام کند: «هر کس روزه بوده است برای افطار به خانه یعقوب بیاید».

ص:13

بعد از آن، یعقوب(علیه السلام) خود را آماده نزول بلا کرد، او از تو خواست تا به او صبر در این مصیبت و بلا را عطا کنی.(2)

* * *

صدایی به گوش یعقوب رسید: بابا ! من دیشب خوابی دیده ام !

یعقوب(علیه السلام) سر خود را بالا گرفت، این یوسف بود که با او سخن می گفت، او پسرش را بوسید و به او گفت:

__ عزیزم ! خیر است، خوابت را برای پدر می گویی؟

__ پدر جان ! یازده ستاره و خورشید و ماه را در خواب دیدم. همه آن ها به من سجده کردند.

__ پسرم ! خواب خود را برای برادرانت نقل نکن، می ترسم اگر خوابت را برای آنان بگویی به تو حسد بورزند و نقشه ای خطرناک برایت بکشند و شیطان آنان را فریب دهد که شیطان دشمنی آشکار است.

__ پدر جان ! نظر تو درباره خواب من چیست؟

__ تو بنده برگزیده خدا می شوی و خدا به تو علم تعبیر خواب را خواهد آموخت، خدا نعمت خود را بر تو و خاندان من تمام خواهد کرد همانگونه که به نیاکان تو (ابراهیم و اسحاق) نعمت های زیادی داد، خدا به همه چیز آگاهی دارد و همه کارهای او از روی حکمت است.

* * *

این خواب، خواب عجیبی بود، هر کس این خواب را بشنود، می فهمد که معنای سجده آسمانیان بر یوسف چیست، یوسف به زودی، مقام آسمانی پیدا می کند و پیامبر و برگزیده خدا می شود.

یعقوب(علیه السلام) امیدوار شد که در آینده یوسف به مقام بزرگی می رسد و این

ص:14

خاندان از زندگی در بیابان به زندگی شاهانه می رسند.

امّا معمّای بزرگ این است: چگونه این اتّفاق می افتد، امروز صبح تو به یعقوب(علیه السلام) وحی کردی که منتظر بلا باشد، اکنون یوسف برای او چنین خوابی نقل می کنی، خوابی که سراسر نعمت و کرامت است، این سؤالی است که یعقوب(علیه السلام)نمی تواند به آن پاسخ بدهد، به راستی چه بلایی در انتظار این خاندان است؟ کسی جز تو نمی داند.

* * *

یوسف: آیه 7

لَقَدْ کَانَ فِی یُوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آَیَاتٌ لِلسَّائِلِینَ (7)

داستان یوسف، داستان یک زندگی است، زندگی پرماجرای انسانی که به تو توکّل می کند و تو او را از نردبان سختی ها به عزّت و شُکوه می رسانی، انسانی که گرفتار حسد، بغض، محبّت و عشق اطرافیان خود می شود.

این داستان، مایه عبرت و پندی بزرگ برای همه انسان ها می باشد، من می توانم نتیجه ایمان به تو و اخلاص و ترک گناه را ببینم، وقتی تو می خواهی کسی را عزیز کنی، هیچ کس نمی تواند مانع بشود.

* * *

یوسف: آیه 9 - 8

إِذْ قَالُوا لَیُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَی أَبِینَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِی ضَلَال مُبِین (8) اقْتُلُوا یُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضًا یَخْلُ لَکُمْ وَجْهُ أَبِیکُمْ وَتَکُونُوا مِنْ بَعْدِهِ قَوْمًا صَالِحِینَ (9)

یعقوب دوازده پسر داشت، ده پسر او از یک مادر بودند، امّا «یوسف» و «بنیامین» از مادر دیگری بودند، یعقوب به یوسف و بنیامین علاقه بیشتری داشت چون آن دو، کوچک ترین فرزندان او بودند، یوسف نه سال داشت و بنیامین از او کوچکتر بود، البته در یوسف آثار نبوغ و کرامت انسانی به چشم می آمد و برای همین یعقوب به او علاقه بیشتری

ص:15

نشان می داد.

از طرف دیگر، برادران یوسف از این خواب اطلاع پیدا کردند، گویا یکی از آنان، وقتی یوسف با پدر سخن می گفت، سخن او را شنیده بود و به بقیّه خبر داده بود.

آنان فهمیدند که عظمت و بزرگی در انتظار یوسف است، برای همین آتش حسد درون آنان شعلهور شد. این حسد زیاد و زیادتر شد تا سرانجام آن ها تصمیم خطرناکی گرفتند.

آن ده برادر که از یک مادر بودند، دور هم جمع شدند تا درباره یوسف و بنیامین تصمیم بگیرند، یکی از آنان چنین گفت: «همه می دانید که پدر، یوسف و بنیامین را بیشتر از ما دوست دارد، در صورتی که ما برای او سودمند هستیم و به کار او می آییم، از آن دو کودک چه کاری بر می آید؟ فکر پدر درباره فرزندانش خطاست».

همه سخن او را تأیید کردند، آنان محبّت پدر به یوسف را خطا می دانستند، امّا آن ها چه باید می کردند؟

در این میان یکی از آنان گفت: «باید یوسف را بکشیم یا او را به بیابانی دور ببریم تا از گرسنگی و تشنگی هلاک شود یا درندگان او را بخورند. اگر این کار را بکنیم، توجّه پدر فقط به ما خواهد بود، درست است که این کار گناه است، امّا ما می توانیم بعد از آن توبه کنیم و کارهای نیکو انجام دهیم، خدا بخشنده و مهربان است و گناه ما را می بخشد».

همه این نقشه ها برای یوسف بود، زیرا بنیامین هنوز کودکی خردسال بود و

ص:16

فعلاً به او خیلی حسد نمیورزیدند.

* * *

یوسف: آیه 10

قَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ لَا تَقْتُلُوا یُوسُفَ وَأَلْقُوهُ فِی غَیَابَةِ الْجُبِّ یَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّیَّارَةِ إِنْ کُنْتُمْ فَاعِلِینَ (10)

لاوی، یکی از برادران یوسف بود، او هرگز به کشتن یوسف راضی نبود، برای همین به آنان رو کرد و گفت:

__ یوسف را نکشید، زیرا کشتن او گناهی بزرگ است، او را در بیابانی دور هم رها نکنید، چون این کار با کشتن فرقی نمی کند.

__ ای لاوی ! گویا تو طرفدار یوسف شده ای !

__ ای برادران ! من طرفدار شما و همفکر شما هستم، فقط می گویم ما نباید دستمان به خون برادر آلوده گردد.

__ پس می گویی چه کنیم؟ آیا پیشنهاد دیگری داری؟

__ آری. پیشنهاد من این است که او را در چاهی سر راه کاروانان بیندازیم تا بعضی از مسافران او را بردارند و به جای دوری ببرند، اگر این کار را بکنیم، میان یوسف و پدر جدایی می افتد.

همه به این سخن فکر کردند و آن را پسندیدند و تصمیم گرفتند تا آن را عملی کنند.

* * *

یوسف: آیه 15 - 11

قَالُوا یَا أَبَانَا مَا لَکَ لَا تَأْمَنَّا عَلَی یُوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ (11) أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا یَرْتَعْ وَیَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ (12) قَالَ إِنِّی لَیَحْزُنُنِی أَنْ تَذْهَبُوا بِهِ وَأَخَافُ أَنْ یَأْکُلَهُ

ص:17

الذِّئْبُ وَأَنْتُمْ عَنْهُ غَافِلُونَ (13) قَالُوا لَئِنْ أَکَلَهُ الذِّئْبُ وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّا إِذًالَخَاسِرُونَ (14) فَلَمَّا ذَهَبُوا بِهِ وَأَجْمَعُوا أَنْ یَجْعَلُوهُ فِی غَیَابَةِ الْجُبِّ وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ هَذَا وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ (15)

آنان نزد پدر آمدند و به او گفتند:

__ ای پدر ! ما فردا که به صحرا می رویم، دوست داریم یوسف را همراه خود ببریم.

__ یوسف پیش من می ماند، شما با هم بروید.

__ ای پدر ! تو به ما اعتماد نداری؟ چرا نمی گذاری یوسف را همراه خود ببریم، ما او را دوست داریم و خیرخواه او هستیم، فردا او را با ما بفرست تا در دشت ها بگردد و بازی کند، ما همه مواظب او خواهیم بود.

__ من از دوری او غمگین می شوم و می ترسم که شما از او غافل شوید و گرگ او را بخورد.

__ مگر ما مرده ایم که گرگ برادرمان را بخورد؟ چگونه چنین چیزی ممکن است حال آن که ما گروهی نیرومند هستیم؟ اگر چنین اتّفاقی برای او بیفتد معلوم می شود ما لیاقت نداریم و آدم های بی ارزشی هستیم.

* * *

یعقوب فهمید که دیگر صلاح نیست مانع رفتن یوسف بشود، زیرا اگر او یوسف را همراه آنان نفرستد، زمینه تهمت و کینه پیش خواهد آمد.

پسران یعقوب(علیه السلام) این مطلب را بهانه خواهند کرد و با یوسف دشمنی خواهند کرد، آنان به مردم خواهند گفت که پدر ما پیامبر است، امّا به ما بدبین است، او آنقدر به ما اطمینان نداشت که ما یک روز برادر خود را به گردش

ص:18

ببریم ! (3)

یعقوب(علیه السلام) اجازه داد و با یوسف خداحافظی کرد امّا در دل او غوغایی برپا بود، برادران در حالی که به یوسف محبّت زیادی می کردند از خانه بیرون آمدند و به صحرا رفتند.

مدّتی نگذشته بود که یعقوب(علیه السلام) طاقت نیاورد، به سرعت از خانه بیرون آمد و به دنبال یوسف آمد و او را در آغوش گرفت و او را بوسید و گریه کرد. بعد از لحظاتی برادران یوسف، دست او را گرفتند و به سوی صحرا حرکت کردند.(4)

آنان در همان مسیری که به سوی مصر می رفت، حرکت کردند، وقتی از چشم پدر دور شدند، کم کم خشم و کینه خود را به یوسف نشان دادند، آنان از صبح تا نزدیک ظهر راه رفتند، تقریباً ده کیلومتر راه رفتند و به منزلگاهی رسیدند که معمولاً مسافرانی که به مصر می رفتند، آنجا اتراق می کردند.

در آنجا چاهی بود، آنان یوسف را بر سر چاه آوردند، یوسف ابتدا شروع به گریه کرد، او باور نمی کرد که برادرانش با او چنین رفتاری کنند.

آنان پیراهن یوسف را از تنش بیرون آوردند، آنان می خواستند پیراهن را خون آلود کنند تا به پدر بگویند که گرگ یوسف را خورده است.

آنان یوسف را در چاه انداختند و رفتند، امّا تو یوسف را تنها نگذاشتی، جبرئیل را نزد او فرستادی تا با او چنین بگوید: «ای یوسف ! هراسی به دل راه نده و نترس، تو از این گرفتاری نجات پیدا می کنی و روزی می آید که تو برادرانت را از این کارشان باخبر می سازی، آن روز آن ها تو را نخواهند شناخت».(5)

* * *

ص:19

برادران به سوی خانه حرکت کردند، آن ها یوسف را در چاه تنها رها کردند و رفتند. جبرئیل با یوسف سخن گفت و به او دعایی را یاد داد تا بخواند تا به برکت آن دعا از چاه نجات پیدا کند.

آن دعا این بود: «بارخدایا، من تو را می خوانم، که تو شایسته ستایش هستی، خدایی جز تو نیست، تو مهربان هستی و آسمان ها و زمین را آفریدی، بارخدایا بر محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) درود بفرست، در کار من گشایشی ایجاد کن و روزی مرا برسان از جایی که می دانم و از جایی که نمی دانم».(6)

جبرئیل به او یاد داد تا تو را به نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)قسم بدهد تا از چاه نجات پیدا کند. یوسف می دانست که نور محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) را قبل از آفرینش آسمان ها و زمین آفریدی، برای همین او دست به دعا برداشت و در تاریکی چاه با تو این گونه سخن گفت.

تو به زودی یوسف را از چاه نجات می دهی، کاروانی به این سو می آید...

* * *

یوسف: آیه 18 - 16

وَجَاءُوا أَبَاهُمْ عِشَاءً یَبْکُونَ (16) قَالُوا یَا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَکْنَا یُوسُفَ عِنْدَ مَتَاعِنَا فَأَکَلَهُ الذِّئْبُ وَمَا أَنْتَ بِمُؤْمِن لَنَا وَلَوْ کُنَّا صَادِقِینَ (17) وَجَاءُوا عَلَی قَمِیصِهِ بِدَم کَذِب قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَی مَا تَصِفُونَ (18)

برادران بزغاله کوچکی را گرفتند و سر او را روی پیراهن یوسف گذاشتند و بزغاله را ذبح کردند.(7)

آن ها پیراهن خون آلود یوسف را به دست گرفتند و شب هنگام، در حالی که

ص:20

گریه می کردند به سوی خانه پدر راه افتادند و به پدر چنین گفتند:

__ پدر ! چه مصیبتی بر ما وارد شد، گرگ یوسف را خورد. ما هر چند راست بگوییم، تو سخن ما را باور نمی کنی.

__ بگویید بدانم چگونه این اتّفاق افتاد؟

__ ما می خواستیم در دشت مسابقه بدهیم، یوسف را پیش لوازم سفر خود گذاشتیم و رفتیم، وقتی برگشتیم دیدیم که گرگ او را خورده است.

__ این چیست که در دست خود گرفته اید؟

__ این پیراهن یوسف است، این خون برادرمان یوسف است !

__ این گرگی که یوسف را خورد، چقدر مهربان بوده است !

__ این چه حرفی است که شما می زنید، ما می گوییم گرگ او را خورد تو می گویی گرگ مهربان بوده است !

__ آخر می بینم که این پیراهن خون آلود هست امّا پاره نشده است، این گرگ چقدر مهربان بوده است که پیراهن یوسف را پاره نکرده است !

__ همه ما به داغ یوسف مبتلا شده ایم.

__ نه. شما دروغ می گویید، شما بدخواه یوسف بودید و این بدخواهی شما را وادار به خطای بزرگی کرد، اکنون من صبر می کنم و در این بلا، شِکوه نمی کنم، در این ماجرا از خدا کمک می خواهم.(8)

* * *

یعقوب(علیه السلام) فهمید که آن بلایی که قرار بود بر او نازل شود، فراق و دوری یوسف است، یعقوب(علیه السلام) یوسف را بسیار دوست داشت، می دانست که او به پیامبری می رسد و تو به او مقامی بس بزرگ عطا می کنی، یعقوب(علیه السلام) شروع به گریه کرد، امّا گریه ای که با شِکوه همراه نبود، او اشک می ریخت امّا به رضای

ص:21

تو راضی بود، دلش برای یوسف تنگ می شد، امّا صبر می کرد.

او می دانست که یوسف زنده است، اگر گرگ یوسف را خورده باشد، باید پیراهن او، پاره پاره باشد، پسران او، پیراهن یوسف را سالم برای او آوردند، از طرف دیگر او به یاد خوابی افتاد که یوسف دیده بود، او باور داشت تا آن خواب، محقّق نشود، یوسف نمی میرد، آن خواب مایه دلخوشی یعقوب(علیه السلام)شد، ماه و خورشید و یازده ستاره بر یوسف سجده کردند، یوسف آنقدر زنده می ماند تا این خوابش به واقعیّت بپیوندد.

* * *

یوسف: آیه 19

وَجَاءَتْ سَیَّارَةٌ فَأَرْسَلُوا وَارِدَهُمْ فَأَدْلَی دَلْوَهُ قَالَ یَا بُشْرَی هَذَا غُلَامٌ وَأَسَرُّوهُ بِضَاعَةً وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِمَا یَعْمَلُونَ (19)

یوسف در قعر چاه بود و در تاریکی آنجا، دلش به لطف تو آرام بود، از آن وقتی که برادرانش او را در چاه انداخته اند، بیش از چند ساعت نگذشته است، صدای کاروانی به گوش می رسید، کاروان به مصر می رفت، در آنجا برای استراحت منزل کرد.

سقّای کاروان سر چاه آمد و دلو را داخل چاه انداخت تا آب بکشد، همه تشنه بودند. یوسف خود را به دلو آویخت، سقّای کاروان دلو را بالا کشید، او با خود فکر کرد چرا این دلو این قدر سنگین است، ناگهان نگاهش به یوسف افتاد و فریاد برآورد: «مژده ! نوجوانی زیبا یافتم».

سقّای کاروان یوسف را به خیمه دوستان خود برد، وقتی آنان یوسف را دیدند با خود گفتند که اگر او را به مصر ببریم، می توانیم پول خوبی به دست بیاوریم، پس تصمیم گرفتند یوسف را مانند کالای ارزشمند مخفی کنند تا

ص:22

دیگران او را نبینند. اگر همه او را می دیدند، ممکن بود بعداً ادّعا کنند آن ها هم سهمی دارند، آن وقت باید مقداری از پولی که از فروش یوسف به دست می آورند، به آن ها بدهند. آنان درباره پولی که از فروش یوسف به دست می آورند، فکر می کردند و فراموش کردند که تو همه کارهای آنان را می بینی.

* * *

یوسف: آیه 20

وَ شَرَوْهُ بِثَمَن بَخْس دَرَ هِمَ مَعْدُودَة وَ کَانُوا فِیهِ مِنَ الزَّ هِدِینَ (20)

کاروان به راه خود ادامه داد، بین مصر تا کنعان تقریباً ده روز راه بود، روزها و شب ها سپری شد، کاروان نزدیک مصر بود.

اهل کاروان می دانستند که سقّای کاروان و دوستانش، نوجوانی را از چاه پیدا کرده اند و می خواهند او را به عنوان برده بفروشند.

سقّا و دوستانش نگران بودند، مبادا آنان بخواهند در پولی که از فروش یوسف به دست می آورند، شریک بشوند، اگر یک کاروان بخواهد آن پول را در میان خود تقسیم کند، دیگر چیزی به سقّا و دوستانش نمی رسد، آنان باید زود یوسف را می فروختند و پول آن را می گرفتند و می رفتند.

این گونه بود که آنان تصمیم گرفتند یوسف را به اوّلین مشتری بفروشند، برای همین یوسف را به مبلغ ناچیزی فروختند، بیست درهم گرفتند و یوسف را به اوّلین مشتری دادند.

بیست درهم چقدر است؟

ارزش بیست درهم تقریباً می شود: «دو مثقال طلا».(9)

* * *

ص:23

یوسف: آیه 21

وَقَالَ الَّذِی اشْتَرَاهُ مِنْ مِصْرَ لِامْرَأَتِهِ أَکْرِمِی مَثْوَاهُ عَسَی أَنْ یَنْفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَکَذَلِکَ مَکَّنَّا لِیُوسُفَ فِی الاَْرْضِ وَلِنُعَلِّمَهُ مِنْ تَأْوِیلِ الاَْحَادِیثِ وَاللَّهُ غَالِبٌ عَلَی أَمْرِهِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ (21)

پادشاه مصر شخصی بود که بر مصر و همه سرزمین های اطراف آن حکومت می کرد، پادشاه اداره امور اجرایی کشور را به «عزیز مصر» سپرده بود.

در واقع، هر کس «عزیز مصر» می شد، نفر دوم کشور مصر به حساب می آمد، «عزیز مصر» چیزی شبیه «صدر اعظم» یا «نخست وزیر» بود.(10)

جالب این است که یوسف را کسی خرید که عزیز مصر بود، او فرزند نداشت، به همین خاطر وقتی یوسف را دید، او را خریداری کرد شاید جای خالی فرزند را برای او پر کند.

عزیز مصر دست یوسف نه ساله را گرفت و به کاخ خود برد و به همسرش زلیخا گفت: «این نوجوان، برده نیست، جایگاه او را از برده ها جدا کن ! او را گرامی بدار، من امیدوارم که در آینده کمک ما باشد، شاید او را به فرزندی بگیریم».

این گونه بود که تو یوسف را از چاه به کاخ بردی، محبّت او را در قلب عزیز مصر قرار دادی، او یوسف را به چشم فرزند نگاه می کرد و به او محبّت زیادی داشت.

تو به یوسف علم تعبیر خواب آموختی و مقام او را بالا بردی، برادران یوسف می خواستند او را خوار و ذلیل کنند، امّا تو او را عزیز کردی، آری، تو وسایل پیروزی و عزّت دوست خودت را به دست دشمنانش فراهم

ص:24

می سازی، اگر برادران یوسف به او حسد نمیورزیدند، او هرگز به چاه نمی رفت، اگر به چاه نرفته بود، به مصر نمی آمد، اگر به مصر نیامده بود، به کاخ عزیز مصر نمی آمد، تو می خواهی یوسف را به مقام پادشاهی مصر برسانی، یوسف به لطف تو ایمان دارد و می داند جز خیر و خوبی برای او نمی خواهی.

برادران او وقتی او را در چاه انداختند، فکر می کردند که او را در چاهِ بدبختی ها می افکنند، نمی دانستند که تو او را از این چاه، به کاخ می بری، تو همان خدایی هستی که چاه را وسیله رسیدن به پادشاهی قرار می دهی، خوشا به حال کسی که از همه دل بکند و به تو دل ببندد.

ص:25

یوسف: آیه 24 - 22

وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آَتَیْنَاهُ حُکْمًا وَعِلْمًا وَکَذَلِکَ نَجْزِی الُْمحْسِنِینَ (22) وَرَاوَدَتْهُ الَّتِی هُوَ فِی بَیْتِهَا عَنْ نَفْسِهِ وَغَلَّقَتِ الاَْبْوَابَ وَقَالَتْ هَیْتَ لَکَ قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوَایَ إِنَّهُ لَا یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ (23) وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَنْ رَأَی بُرْهَانَ رَبِّهِ کَذَلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الُْمخْلَصِینَ (24)

یوسف در خانه عزیز مصر بزرگ شد، وقتی او به سن هجده سالگی رسید، تو به او حکمت و دانش عطا کردی، او در برابر همه بلاها صبر کرد و همواره رفتار نیک و گفتار نیک داشت و به همین دلیل تو به او پاداش بزرگی دادی.(11)

عزیز مصر که آثار علم و دانش آسمانی را در یوسف دیده بود، وقتی میان مردم اختلافی پیش می آمد، آنان را نزد یوسف می فرستاد تا میان آنان داوری

ص:26

کند.

یوسف در امتحان بزرگی قرار گرفت، او جوانی هجده ساله بود و زلیخا که چیزی از زیبایی کم نداشت، به او دل بست، زلیخا به یوسف محبّت می کرد، امّا یوسف از او فرار می کرد، سرانجام با نیرنگ مخصوصی، یوسف را به وسط کاخ برد، جایی که از درهای مختلفی می گذشت و هیچ کس به آنجا نمی آمد، او به بهانه ای یوسف را به آنجا کشاند و با زبان محبّت از یوسف طلب وصال کرد.

زلیخا همه درها را بست تا یوسف نتواند فرار کند، یوسف فهمید که زلیخا قصد عمل زشتی دارد. زلیخا پارچه ای برداشت و به سوی بُتی که در آنجا بود رفت و آن پارچه را بر روی آن انداخت، یوسف که تا به حال ندیده بود، کسی بر روی بُت پارچه بیندازد، تعجّب کرد، به او گفت:

__ چرا این کار را کردی؟

__ من می خواهم از تو کام بگیرم، از بُت خود حیا می کنم که در مقابل او گناه کنم، پارچه روی آن انداختم تا ما را نبیند.

__ ای زلیخا ! تو از بُتی که نه می بیند و نه می شنود، حیا می کنی، آیا من از خدایی که مرا می بیند و سخنم را می شنود، حیا نکنم !؟ (12)

زلیخا این سخنان را نمی فهمید، او سراسر هوس و شهوت شده بود، دستان خود را باز کرد و گفت:

__ به سوی من بیا که برای تو آماده ام، شتاب کن !

___ پناه بر خدا ! من خدای خویش را یاد می کنم که مقام مرا گرامی داشت، چگونه من به گناه آلوده شوم حال آن که می دانم گناهکاران رستگار نمی شوند !

ص:27

زلیخا که فقط به وصال یوسف می اندیشید، به سوی یوسف رفت تا او را در آغوش بگیرد، وقتی یوسف دید زلیخا به سوی او می آید، برای یک لحظه فکر کرد که اگر زلیخا بخواهد او را مجبور به گناه بکند، به او حمله کند و او را بکشد، امّا دست غیبی تو، یوسف را از این حمله بازداشت و راه فرار را به او نشان داد، یوسف نگاه کرد که یکی از درها به معجزه تو باز شده است، او به سوی آن در دوید تا فرار کند.

اگر این امداد غیبی تو نبود، اگر تو آن در را برای یوسف باز نمی کردی، یوسف به زلیخا حمله می کرد و این کار برای او، دردسر زیادی درست می کرد.

درگیر شدن یوسف با زلیخا ممکن بود به کشته شدن زلیخا تمام شود، اگر چنین اتّفاقی می افتاد، یوسف چگونه می توانست ثابت کند که مقصّر اصلی، زلیخا بوده است؟ او هیچ شاهدی نداشت که گواهی بدهد زلیخا می خواسته او را به زنا مجبور کند و او برای دفاع از خود، زلیخا را کشته است؟ در این صورت، حتماً حکومت مصر او را دستگیر کرده و اعدامش می نمود.

تو او را راهنمایی کردی و او را از قتل و زنا نجات دادی، تو فکر فرار را به ذهن او انداختی و همه درهای بسته را برای او باز کردی، تو یوسف را دوست داشتی زیرا او از بندگان بااخلاص و وارسته و نیکوکار تو بود.(13)

* * *

دانشمندان زیادی نزد امام رضا(علیه السلام) آمده بودند تا سؤالات خود را از او بپرسند، یکی از آنان فرصت را غنیمت شمرد و چنین گفت:

__ ای پسر پیامبر ! آیا شما باور دارید که همه پیامبران عصمت داشته اند و هرگز گناهی انجام نداده اند.

ص:28

__ آری. همه پیامبران معصوم بوده اند.

__ پس درباره آیه 24 سوره یوسف چه می گویی آنجا که خدا می فرماید: «زلیخا قصد او را نمود و یوسف هم اگر راهنمایی خدا را ندیده بود، قصد او را می نمود». اگر یوسف راهنمایی خدا را نمی دید، از زلیخا کام می گرفت؟

__ تفسیر این آیه این است: «زلیخا قصد یوسف نمود تا از او کام بگیرد، ولی یوسف قصد نمود که زلیخا را به قتل برساند. آری، یوسف قصد کرد اگر زلیخا او را مجبور به گناه کند، او را به قتل برساند، خدا یوسف را راهنمایی کرد و راه فرار را نشان او داد و یکی از درهای قفل شده را برای او باز کرد و یوسف را نجات داد».

وقتی این ماجرا را می شنوم، می فهمم که فقط اهل بیت(علیهم السلام)مفسّران واقعی قرآن هستند، تو قرآن را به گونه ای نازل کردی که مسلمانان برای فهم دقیق آن باید به اهل بیت(علیهم السلام) مراجعه کنند، اگر کسی از اهل بیت(علیهم السلام) جدا شد، قرآنِ تو را چگونه معنا کند؟

این سخنان علمای اهل سنّت در تفسیر این آیه است:

1 - «زلیخا آرایش نمود و به سوی یوسف رفت و در بستر خود خوابید، یوسف هم اراده کرد از او کام بگیرد، پس میان دو پای زلیخا نشست و شروع به درآوردن قسمتی از لباس های خود کرد که ناگهان از کار خود پشیمان شد و از جا بلند شد».(14)

2- «جبرئیل نزد یوسف آمد و به یوسف لگدی زد، اینجا بود که شهوت یوسف از او خارج شد».(15)

3 - «ناگهان یعقوب مقابل یوسف آشکار شد و به سینه او مشتی زد و او را کنار کرد، اینجا بود که آبِ شهوت یوسف از انگشتان او خارج شد».(16)

ص:29

این چهره پیامبری است که مکتب اهل سنّت معرّفی می کند !!

خدایا ! تو می دانی که من شرم داشتم این سخنان را در اینجا بنویسم، امّا چه باید می کردم؟ آیا جوانان نباید بدانند که فرق مکتب تشیّع با مکتب اهل سنّت چیست؟ آنان حقّ دارند بدانند که مکتب اهل سنّت به پیامبران تو چه نسبت های ناروایی می دهند.

* * *

یوسف: آیه 29 - 25

وَاسْتَبَقَا الْبَابَ وَقَدَّتْ قَمِیصَهُ مِنْ دُبُر وَأَلْفَیَا سَیِّدَهَا لَدَی الْبَابِ قَالَتْ مَا جَزَاءُ مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِکَ سُوءًا إِلَّا أَنْ یُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِیمٌ (25) قَالَ هِیَ رَاوَدَتْنِی عَنْ نَفْسِی وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِنْ أَهْلِهَا إِنْ کَانَ قَمِیصُهُ قُدَّ مِنْ قُبُل فَصَدَقَتْ وَهُوَ مِنَ الْکَاذِبِینَ (26) وَإِنْ کَانَ قَمِیصُهُ قُدَّ مِنْ دُبُر فَکَذَبَتْ وَهُوَ مِنَ الصَّادِقِینَ (27) فَلَمَّا رَأَی قَمِیصَهُ قُدَّ مِنْ دُبُر قَالَ إِنَّهُ مِنْ کَیْدِکُنَّ إِنَّ کَیْدَکُنَّ عَظِیمٌ (28) یُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هَذَا وَاسْتَغْفِرِی لِذَنْبِکِ إِنَّکِ کُنْتِ مِنَ الْخَاطِئِینَ (29)

یوسف به سوی در دوید تا فرار کند، زلیخا از پشت سر او دوید تا نگذارد او بگریزد، برای همین پیراهن یوسف را از پشت سر گرفت و به عقب کشید، یوسف به سوی در رفت و پیراهنش کشیده شد و پاره شد.

وقتی آن دو به دم در رسیدند، عزیز مصر را دیدند، زلیخا خود را در آستانه رسوایی دید، زلیخا از فرصت سوء استفاده کرد و به شوهرش گفت: «کیفر کسی که قصد بد به خانواده تو کرده است چیست؟ باید او را به زندان افکنی یا شکنجه کنی».

ص:30

یوسف رو به عزیز مصر کرد و گفت: «او خودش می خواست از من کام بگیرد».

امّا چه کسی سخن یوسف را باور می کند، همه چیز بر علیه یوسف بود، او چگونه می توانست خود را از این تهمت برهاند، یوسف تنها بود و هیچ کس را نداشت، امّا او به لطف تو امیدوار بود.

اینجا بود که تو به یوسف الهام کردی تا به عزیز مصر چنین بگوید: «ای عزیز مصر ! از این نوزادی که در گهواره است سؤال کن، او شهادت می دهد که زلیخا مقصّر است».(17)

عزیز مصر با تعجّب به یوسف نگاه کرد، آخر نوزاد چگونه می تواند سخن بگوید؟

آن نوزاد یکی از بستگان زلیخا بود، زلیخا چون فرزند نداشت، گاهی دستور می داد نوزادی را برای او می آوردند و او ساعتی آن نوزاد را در آغوش می گرفت، آن نوزاد در گوشه ای در گهواره خواب بود.

امّا تو بر هر کاری توانا هستی، ناگهان به معجزه تو، آن نوزاد شروع به سخن گفتن کرد و گفت: «ای عزیز مصر ! به پیراهن یوسف نگاه کن، اگر پیراهن او از قسمت جلو پاره شده باشد، زلیخا راست می گوید و یوسف مقصّر است، زیرا در این صورت، یوسف قصد تجاوز به زلیخا را داشته است و زلیخا از خود دفاع کرده است و با یوسف در افتاده است و پیراهن او را پاره کرده است، امّا اگر پیراهن یوسف از قسمت پشت پاره شده باشد، زلیخا مقصّر است و یوسف بی گناه است، زیرا در این صورت، یوسف قصد فرار و نجات را داشته است و زلیخا می خواسته است یوسف فرار نکند، پس پیراهن او را از پشت سر گرفته است و آن را پاره کرده است».

ص:31

عزیز مصر به یوسف نگاه کرد، دید که پیراهن یوسف از پشت سر پاره شده است، او فهمید که زلیخا مقصّر است، امّا او برای این که آبروی سیاسی و اجتماعی او نریزد، صلاح دید که روی این ماجرا را سرپوش گذارد. او به زلیخا گفت: «ای زلیخا ! تو به یوسف تهمت زدی. این تهمت تو، اثر مکر و حیله زنان است، به درستی که مکر و حیله زنان بسیار قوی است».

او به یوسف گفت: «ای یوسف ! از این ماجرا صرف نظر کن و به کسی چیزی نگو»، سپس بار دیگر به زلیخا گفت: «ای زلیخا ! تو هم از این گناه خود توبه کن که تو از گناهکاران هستی».

* * *

یوسف: آیه 35 - 30

وَقَالَ نِسْوَةٌ فِی الْمَدِینَةِ امْرَأَةُ الْعَزِیزِ تُرَاوِدُ فَتَاهَا عَنْ نَفْسِهِ قَدْ شَغَفَهَا حُبًّا إِنَّا لَنَرَاهَا فِی ضَلَال مُبِین (30) فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَکْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَیْهِنَّ وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّکَأً وَآَتَتْ کُلَّ وَاحِدَة مِنْهُنَّ سِکِّینًا وَقَالَتِ اخْرُجْ عَلَیْهِنَّ فَلَمَّا رَأَیْنَهُ أَکْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ وَقُلْنَ حَاشَ لِلَّهِ مَا هَذَا بَشَرًا إِنْ هَذَا إِلَّا مَلَکٌ کَرِیمٌ (31) قَالَتْ فَذَلِکُنَّ الَّذِی لُمْتُنَّنِی فِیهِ وَلَقَدْ رَاوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِهِ فَاسْتَعْصَمَ وَلَئِنْ لَمْ یَفْعَلْ مَا آَمُرُهُ لَیُسْجَنَنَّ وَلَیَکُونَنْ مِنَ الصَّاغِرِینَ (32) قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ وَإِلَّا تَصْرِفْ عَنِّی کَیْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَیْهِنَّ وَأَکُنْ مِنَ الْجَاهِلِینَ (33) فَاسْتَجَابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ کَیْدَهُنَّ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ (34) ثُمَّ بَدَا لَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا رَأَوُا الاَْیَاتِ لَیَسْجُنُنَّهُ حَتَّی حِین (35)

زلیخا وقتی دید که یوسف به خواسته او تن نداد، بیشتر شیفته او شد، زلیخا

ص:32

راز دل خویش را به بعضی از دوستان خود گفت، کم کم ماجرا در شهر پخش شد، زنان بزرگان حکومتی درباره زلیخا حرف می زدند، آنان به یکدیگر می گفتند: «زلیخا از برده و غلام خود کام خواسته است، او سخت عاشق برده خودش شده است، ما او را در گمراهی می بینیم، این بسیار شرم آور است که زنی مثل او دلباخته برده ای گردد».

این سخنان سرزنش آمیز به گوش زلیخا رسید، به همین خاطر او همه زنان بزرگان شهر را دعوت کرد، هر کس دارای پست و مقامی بود، زنِ او در مهمانی زلیخا دعوت شده بود.

مهمانی برپا شد، زلیخا دستور داد تا جلوی هرکدام از آن ها یک کارد و ظرف میوه قرار بدهند تا آن ها از خود پذیرایی کنند.

زلیخا خوب دقّت کرد، وقتی همه مشغول پوست کندن میوه ها شدند از یوسف خواست تا به آنجا بیاید. وقتی زنان نگاهشان به یوسف افتاد مات و مبهوت شدند و به جای این که میوه را پوست بگیرند دست خودشان را بریدند و اصلاً نفهمیدند !

خون از دست آن ها می رفت و آن ها به یوسف نگاه می کردند و می گفتند: «پناه بر خدا ! این جوان، انسان نیست، او فرشته ای والا مقام است».

زنان مصر که دل از دست داده بودند، همچون زلیخا به عشق یوسف گرفتار شدند، اینجا بود که زلیخا به آنان گفت: «این همان کسی است که مرا به خاطر عشقش سرزنش می کردید، شما به یک بار دیدن او مدهوش شدید، پس چگونه مرا نکوهش می کنید که هر روز او را می بینم، آری، من از او کام

ص:33

خواستم ولی او تسلیم من نشد، اگر او خواسته مرا عملی نکند، به زندان خواهد رفت و خوار و ذلیل خواهد شد».

هدف زلیخا این بود که این زنان را مانند خود به عشق یوسف مبتلا کند تا دیگر دست از سرزنش او بردارند و حقّ را به او بدهند.

مهمانی تمام شد و زنان از جا بلند شدند و به خانه های خود رفتند، امّا هرکدام از آنان، به صورت مخفیانه، پیام برای یوسف(علیه السلام) فرستادند و او را به سوی خود فرا خواندند، یوسف به همه آنان پاسخ منفی داد و رو به آسمان کرد و گفت: «بارخدایا ! زندان را از آن کار زشتی که این زنان مرا به آن می خوانند، بیشتر دوست دارم، اگر تو به لطف خودت، مکر این زنان را از من دور نکنی، قلب من به آن ها مایل می شود و از جاهلان خواهم بود».

تو دعای یوسف را اجابت کردی و مکر زنان را از او دور نمودی که تو شنوای دانا هستی، سخن و دعای بندگان خوبت را می شنوی و آنان را یاری می کنی.

خبر مهمانی زلیخا به گوش عزیز مصر رسید، عزیز مصر از همه سخنانی که در آن مهمانی رد و بدل شد، باخبر شد، او فهمید که همسرش زلیخا در حضور همه زنان به گناه بزرگ خویش اعتراف کرده است، زلیخا اقرار کرده است که از یوسف درخواست عمل زشتی کرده است، مهم این بود که زلیخا به پاکدامنی یوسف هم اعتراف کرده است، او احتمال می داد که زنان دیگر هم تقاضای آن کار زشت را از یوسف داشته باشند.

عزیز مصر با خود فکر کرد. او نشانه های زیادی برای بی گناهی یوسف

ص:34

داشت، امّا تصمیم گرفت یوسف را برای مدّتی زندان کند، او نگران بود که خبر آن مهمانی، در شهر پخش شود و آبروی خاندان حکومتی برود.

مأموران حکومتی یوسف را دستگیر کرده و به زندان بردند، با زندانی شدن یوسف، خیلی ها تصوّر کردند که یوسف خطاکار بوده است و با این کار، جلو رسوایی بیشتر خاندان حکومتی گرفته شد.

وقتی یوسف را به سوی زندان می بردند، او بسیار خوشحال بود، زیرا دیگر از دست آن زنان هوس باز، آسوده شده بود، به راستی که مکر زنان هوس باز بسیار قوی است، این درس بزرگی بود که یوسف به تاریخ داد: زندان بهتر از اسیر شدن در دست زنان هوس باز است !

 ص:35

یوسف: آیه 41 - 36

وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَیَانِ قَالَ أَحَدُهُمَا إِنِّی أَرَانِی أَعْصِرُ خَمْرًا وَقَالَ الاَْخَرُ إِنِّی أَرَانِی أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِی خُبْزًا تَأْکُلُ الطَّیْرُ مِنْهُ نَبِّئْنَا بِتَأْوِیلِهِ إِنَّا نَرَاکَ مِنَ الُْمحْسِنِینَ (36) قَالَ لَا یَأْتِیکُمَا طَعَامٌ تُرْزَقَانِهِ إِلَّا نَبَّأْتُکُمَا بِتَأْوِیلِهِ قَبْلَ أَنْ یَأْتِیَکُمَا ذَلِکُمَا مِمَّا عَلَّمَنِی رَبِّی إِنِّی تَرَکْتُ مِلَّةَ قَوْم لَا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَهُمْ بِالاَْخِرَةِ هُمْ کَافِرُونَ (37) وَاتَّبَعْتُ مِلَّةَ آَبَائِی إِبْرَاهِیمَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ مَا کَانَ لَنَا أَنْ یُدَبِّرُ الاَْمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الاَْرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْم کَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَة مِمَّا تَعُدُّونَ (5)ُشْرِکَ بِاللَّهِ مِنْ شَیْء ذَلِکَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَلَیْنَا وَعَلَی النَّاسِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَشْکُرُونَ (38) یَا صَاحِبَیِ السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ (39) مَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا أَسْمَاءً سَمَّیْتُمُوهَا أَنْتُمْ وَآَبَاؤُکُمْ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ بِهَا مِنْ سُلْطَان إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّهِ أَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ (40) یَا

ص:36

صَاحِبَیِ السِّجْنِ أَمَّا أَحَدُکُمَا فَیَسْقِی رَبَّهُ خَمْرًا وَأَمَّا الاَْخَرُ فَیُصْلَبُ فَتَأْکُلُ الطَّیْرُ مِنْ رَأْسِهِ قُضِیَ الاَْمْرُ الَّذِی فِیهِ تَسْتَفْتِیَانِ (41)

یوسف در گوشه زندان به همه نیکی می کرد، اگر کسی مریض می شد، از او پرستاری می نمود، از بینوایان دستگیری می کرد، همه شیفته خلق و خوی او شده بودند.(18)

دو جوان دیگر در زندان با یوسف بودند، آن دو جوان در کاخ شاه مصر خدمت می کردند، یکی نانوا و دیگری ساقی بود و به شاه شراب می داد، مأموران حکومتی به این دو بدگمان شده بودند و آنان را به جرم مسموم کردن غذای شاه دستگیر کرده بودند.(19)

شبی، ساقی شاه که در زندان بود، خواب عجیبی دید، او خواب دید انگور را برداشته است و آب آن را می گیرد تا با آن شراب درست کند. صبح که شد او نزد یوسف آمد و خواب خود را برایش تعریف کرد و از او خواست تا این خواب را تعبیر کند، زیرا همه یوسف را به نیکوکاری می شناختند.

نانوای کاخ شاه هم به یوسف گفت: من هم در خواب دیدم که نانی را بر روی سر گذاشته ام و می برم و پرندگان به آن نان نوک می زنند و از آن می خورند.

وقتی یوسف این دو خواب را شنید، فوری آن را تعبیر کرد و گفت که ساقی به زودی از زندان آزاد می شود و نزد شاه مقام بالایی می گیرد، امّا نانوا به زودی اعدام می شود، یوسف دلش به حال نانوا سوخت، مرگ او بسیار نزدیک بود، آیا یوسف می تواند او را به یکتاپرستی دعوت کند؟ (مردم مصر بُت پرست بودند و بُت ها را شریک خدا می دانستند).

یوسف باید معجزه ای نشانِ او بدهد تا به یوسف اطمینان کند، اکنون یوسف

ص:37

با هر دو نفر چنین می گوید: «من همانند شما در گوشه زندان هستم، امّا چون با غیب و وحی ارتباط دارم، می دانم که ساعتی دیگر چه نوع غذایی برای شما می آورند و چه کسی آن را می آورد، آن غذا را خانواده هایتان فرستاده اند تا مسئولان زندان آن را برای شما بیاورند، من شما را از ویژگی آن غذا باخبر می کنم، این علم غیب است که خدای یگانه به من داده است».

یوسف ویژگی غذا را برای آنان می گوید، ساعتی بعد غذا را برای آنان می آورند، آنان با کمال تعجّب می بینند که سخن یوسف درست بود، یوسف زمینه را مناسب می بیند و شروع به سخن می کند و از یکتاپرستی سخن می گوید:

* * *

من دین کسانی که به خدای یگانه و روز قیامت ایمان ندارند، قبول ندارم، از همه بُت ها بیزارم و فقط خدای یگانه را می پرستم.

من از دین نیاکان خود، ابراهیم و اسحاق و یعقوب(علیهم السلام)پیروی می کنم، شایسته ما نیست که برای خدا شریکی قرار دهیم.

این یکتاپرستی، نعمتی است که خدا بر ما و بر همه انسان ها ارزانی کرده است ولی بیشتر مردم شکرگزار خدا نیستند و به جای پرستش او، بُت های بی جان را می پرستند.

ای دوستان من که در این زندان با من هستید، از شما سؤال می کنم: آیا بُت های گوناگون که از سنگ و چوب و طلا و نقره تراشیده شده اند و هیچ سود و زیانی ندارند، بهترند یا خدای یگانه که هر چیزی در دست قدرت اوست؟

این بُت هایی که شما می پرستید، فقط نام هایی بی حقیقت هستند، شما و

ص:38

پدران شما این بُت ها را ساخته اید و برای آن ها نام هایی انتخاب کرده اید.

شما آن ها را شفیع خود می دانید، امّا آن ها هرگز نمی توانند شفیع شما باشند، شما آن ها را به خیال خود، شریک خدا می دانید، خدا هرگز دلیل و حجّتی برای پرستش بُت ها نفرستاده است.

تنها فرمانروای جهان، خداست و او فرمان داده است که فقط او را بپرستید، این، دین پابرجاست امّا بیشتر مردم نمی دانند.

* * *

اکنون دیگر وقت آن است که یوسف خواب ها را تعبیر کند: «ای دوستان من ! یکی از شما سه روز دیگر بیشتر در زندان نمی ماند، او روز چهارم آزاد می شود و به کار قبلی خود بازمی گردد و به شاه شراب می دهد، امّا دیگری چند روز دیگر به دار مجازات آویخته می شود و آن قدر بالای دار می ماند که پرندگان مغز سر او را می خورند».

یوسف تصریح نکرد که دقیقاً تعبیر خواب آن دو نفر کدام است، او به صورت سربسته سخن گفت، امّا با توجّه به مناسبت خواب ها هرکدام فهمیدند که تعبیر خوابشان چیست.

نانوا رو به یوسف کرد و گفت:

__ این سخن تو درست نیست ! من اصلاً خوابی ندیده ام.

__ آنچه گفتم همان خواهد شد، تعبیر خواب شما همین است که گفتم.

* * *

یوسف: آیه 42

وَقَالَ لِلَّذِی ظَنَّ أَنَّهُ نَاج مِنْهُمَا اذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ فَأَنْسَاهُ الشَّیْطَانُ ذِکْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِی السِّجْنِ بِضْعَ سِنِینَ (42)

ص:39

یوسف می دانست ساقی به زودی از زندان آزاد می شود و مقام بزرگی پیش پادشاه مصر پیدا می کند، پس به ساقی گفت:

__ وقتی آزاد شدی و پیش شاه رفتی، نزد او مرا یاد کن شاید از بی گناهی من آگاه گردد و من از زندان آزاد شوم.

__ چشم. در اوّلین فرصت این کار را می کنم.

سه روز گذشت، درِ زندان باز شد و مأموران ساقی و نانوا را از زندان بیرون بردند و درِ زندان را بستند.

* * *

تو جبرئیل را نزد یوسف می فرستی، جبرئیل پرده از چشم یوسف برمی دارد و او زیر زمین را می بیند، جبرئیل به او می گوید:

__ ای یوسف ! چه می بینی؟

__ سنگ کوچکی را می بینم.

__ درون آن را نگاه کن، چه می بینی؟

__ کرم کوچکی را می بینم که در آنجا زندگی می کند.

__ ای یوسف ! چه کسی روزیِ این کرم را می دهد؟

__ خدای یگانه.

__ ای یوسف ! این پیام خدا برای توست: «من این کرم را در دل آن سنگ و در عمق زمین فراموش نمی کنم و به او روزی می دهم، چرا فکر کردی تو را فراموش کردم؟ تو به آن جوان گفتی که شفاعت تو را نزد پادشاه کند؟ سزای این سخنت این است که باید مدّتی بیشتر در زندان بمانی».(20)

* * *

ساقی شاه به یوسف قول داد تا در اوّلین فرصت درباره یوسف و بی گناهی او

ص:40

با شاه سخن بگوید، امّا شیطان کاری کرد که ساقی فراموش کرد یوسف را نزد شاه یاد کند، آری، ساقی وقتی از زندان آزاد شد و به کاخ شاه رفت، رفیق و دوست خود را به کلی فراموش کرد و یوسف هفت سال دیگر در زندان ماند.(21)

در این مدّت هفت سال، ساقی شاه، هرگز یوسف را به یاد نیاورد، یوسف داخل زندان بود، او همواره مشغول عبادت بود و از این فرصت پیش آمده کمال استفاده را می کرد.

* * *

یوسف فهمید که نباید به غیر تو تکیه کند، او هفت سال دیگر در زندان ماند، روزی او به تو چنین گفت: «بارخدایا ! من بی گناهم و این همه مدّت باید در گوشه زندان بمانم».

تو به او چنین وحی کردی: «ای یوسف ! تو خودت زندان را انتخاب کردی، تو دعا کردی و گفتی: زندان را از آن کار زشتی که این زنان مرا به آن می خوانند، بیشتر دوست دارم، چرا آن روز عافیت را از من نخواستی؟ چرا نگفتی که عافیت را بیشتر دوست می داری».(22)

آن روز یوسف فهمید که هرگاه دعایی می کند، از تو عافیت را هم طلب کند، به راستی که هیچ دعایی بهتر از طلب عافیت نیست: «خدایا ! عافیت را بر من نازل کن».

اگر کسی همه نعمت های دنیا را داشته باشد، امّا عافیت نداشته باشد، هیچ ارزشی ندارد. عافیت یعنی این که تو نعمت های خود را با سلامتی و رفع همه بلاها به من بدهی، یعنی همه بلاها را از من دور کنی.

* * *

ص:41(22)

چند روز گذشت، جبرئیل با هدیه ای ویژه نزد یوسف آمد، او به یوسف سلام کرد و گفت: «اگر می خواهی از زندان آزاد شوی، خدا را به حقّ محمّد و خاندانش(علیهم السلام) قسم بده، بدان که او تو را نجات می دهد».

یوسف دست به دعا برداشت و این چنین تو را خواند: «بارخدایا ! من تو را به حقّ محمّد و خاندان او می خوانم و از تو می خواهم هر چه زودتر گشایشی برایم قرار بدهی و مرا از زندان آزاد کنی».(24)

بیست سال می شد که او در زندان بود، بیست سال زمان کمی نیست ! او هجده ساله بود که وارد زندان شد، اکنون او 38 سال سن دارد.(25)

تو دعای او را مستجاب می کنی، یوسف کمتر از یک روز دیگر در زندان خواهد بود.

تو دیگر فرصت را مناسب دیدی تا یوسف را از زندان بیرون بیاوری و به او بزرگی و عظمت ببخشی. هیچ کس نمی دانست که تو چه برنامه ای برای یوسف داری، او را در زندان نگاه داشتی تا او را به مقام بزرگی برسانی، تو به زودی او را «عزیز مصر» می کنی، اگر او به زندان نمی رفت، اگر این بیست سال در زندان نمی ماند، هرگز عزیز مصر نمی شد.(26)

ص:42

یوسف: آیه 45 - 43

وَقَالَ الْمَلِکُ إِنِّی أَرَی سَبْعَ بَقَرَات سِمَان یَأْکُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعَ سُنْبُلَات خُضْر وَأُخَرَ یَابِسَات یَا أَیُّهَا الْمَلاَُ أَفْتُونِی فِی رُؤْیَایَ إِنْ کُنْتُمْ لِلرُّؤْیَا تَعْبُرُونَ (43) قَالُوا أَضْغَاثُ أَحْلَام وَمَا نَحْنُ بِتَأْوِیلِ الاَْحْلَامِ بِعَالِمِینَ (44) وَقَالَ الَّذِی نَجَا مِنْهُمَا وَادَّکَرَ بَعْدَ أُمَّة أَنَا أُنَبِّئُکُمْ بِتَأْوِیلِهِ فَأَرْسِلُونِ (45)

آن روز یوسف دعا کرد و تو را به محمّد و آل محمّد(علیهم السلام)قسم داد، آن روز به پایان رسید و شب فرا رسید، همان شب تو زمینه آزادی یوسف را فراهم کردی، آن شب پادشاه مصر خوابی عجیب دید و بسیار نگران شد.

صبح که فرا رسید، دستور داد همه کسانی که تعبیر خواب می کنند جمع شوند، او خواب خود را برای آنان تعریف کرد: «خواب دیدم که هفت گاو لاغر به هفت گاو چاق حمله کردند و آن ها را خوردند، همچنین هفت خوشه سبز گندم و هفت خوشه خشکیده گندم دیدم، خوشه های خشکیده دور

ص:43

خوشه های سبز پیچیدند و آن ها را از بین بردند».

پادشاه به آنان گفت: «اگر شما واقعاً تعبیر خواب می دانید، این خواب مرا تعبیر کنید و برایم بگویید معنای آن چیست».

آن ها قدری فکر کردند، چیزی به ذهنشان نرسید، پس گفتند: «این خوابی آشفته و پریشان است، ما تعبیر چنین خواب هایی را نمی دانیم».

با این حرف، پریشانی پادشاه بیشتر شد، آیا خطری حکومت را تهدید می کند؟ آیا دشمن می خواهد به مصر حمله کند؟

همه به فکر فرو رفتند، آن ها نمی دانستند چه باید بکنند، همه اطرافیان ناراحت بودند. هیچ کس نمی دانست که تو می خواهی با این خواب، اسباب رهایی یوسف را از زندان فراهم کنی. یوسف بیست سال است که در زندان است، او یک انسان فراموش شده است، هیچ کس به یاد او نیست، تو می خواهی این گونه او را عزّت بدهی و آقا کنی.

ناگهان ساقی پادشاه به یاد یوسف افتاد که چگونه خواب او را به درستی تعبیر کرده بود، او به پادشاه گفت: من یک نفر را می شناسم که در زندان است، فکر می کنم او بتواند این خواب را تعبیر کند، مرا نزد او بفرستید تا خواب شما را برای او بگویم.

* * *

یوسف: آیه 46

یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ أَفْتِنَا فِی سَبْعِ بَقَرَات سِمَان یَأْکُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعِ سُنْبُلَات خُضْر وَأُخَرَ یَابِسَات لَعَلِّی أَرْجِعُ إِلَی النَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَعْلَمُونَ (46)

ساقی پادشاه وارد زندان شد و نزد یوسف رفت و چنین گفت: «ای یوسف !

ص:44

ای دوست راستگوی من ! درباره این خواب چه می گویی؟ پادشاه در خواب دیده است که هفت گاو لاغر، هفت گاو چاق را می خورند و هفت خوشه خشکیده دور هفت خوشه سبز می پیچند و آن ها را از بین می برند، این خواب را تعبیر کن تا من نزد این جماعت برگردم و برای آنان تعبیر تو را بگویم، باشد که آنان علم و فضل تو را بشناسند و از زندان آزادت کنند».

* * *

یوسف: آیه 49 - 47

قَالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِینَ دَأَبًا فَمَا حَصَدْتُمْ فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ إِلَّا قَلِیلًا مِمَّا تَأْکُلُونَ (47) ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ سَبْعٌ شِدَادٌ یَأْکُلْنَ مَا قَدَّمْتُمْ لَهُنَّ إِلَّا قَلِیلًا مِمَّا تُحْصِنُونَ (48) ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ عَامٌ فِیهِ یُغَاثُ النَّاسُ وَفِیهِ یَعْصِرُونَ (49)

یوسف وقتی این خواب را شنید، فهمید که قحطی بزرگی کشور مصر را تهدید می کند، او هم خواب را تعبیر کرد و هم راه حلّی برای مقابله با قحطی ارائه داد. جواب یوسف این بود:

هفت سال پی در پی با جدّیت گندم زراعت کنید، زیرا در این هفت سال، بارندگی زیاد است، وقتی گندم ها را درو کردید آن ها را با خوشه هایش ذخیره کنید زیرا اگر خوشه های آن را جدا کنید، آفت می گیرد و از بین می روند. (گندمی که می خواهید بخورید را می توانید از خوشه جدا کنید)، این تعبیر هفت گاو چاق و هفت خوشه سبز است.(27)

بعد از این هفت سال، هفت سال خشکسالی فرا می رسد، در آن هفت سال، از آنچه در سال های قبل ذخیره کرده اید، می خورید (و اندکی را برای کاشتن در سال های بعد نگاه می دارید)، این تعبیر هفت گاو لاغر و هفت خوشه

ص:45

خشک است.

بعد از هفت سال دوم، سالی فرا می رسد که باران فراوان می بارد و خشکسالی برطرف می شود و شما به آسایش و وفور نعمت می رسید، آن سال، سال پربرکتی خواهد بود.

* * *

یوسف: آیه 50

وَقَالَ الْمَلِکُ ائْتُونِی بِهِ فَلَمَّا جَاءَهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَی رَبِّکَ فَاسْأَلْهُ مَا بَالُ النِّسْوَةِ اللَّاتِی قَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ إِنَّ رَبِّی بِکَیْدِهِنَّ عَلِیمٌ (50)

ساقی نزد پادشاه رفت و تعبیر خواب را به او گفت، پادشاه با شنیدن این تعبیر آرام شد و به فکر فرو رفت، او با خود فکر کرد این زندانی ناشناس کیست که این قدر خوب خواب را تعبیر می کند و طرحی به این خوبی می دهد. همه فهمیدند که او با این کار خود، کشور مصر را از خطر بزرگی نجات داده است. پادشاه و همه اطرافیان مشتاق دیدن او شدند.

پادشاه دستور داد تا یوسف را نزد او بیاورند. فرستاده پادشاه به زندان رفت و به یوسف گفت که پادشاه می خواهد تو را ببیند.

یوسف به او گفت: «من از زندان خارج نمی شوم تا این که تو نزد پادشاه بروی و از او بپرسی که ماجرای آن زنانی که دست خود را بریدند، چه بود، به درستی خدای من از مکر و حیله آنان آگاه است».

یوسف نمی خواست به سادگی از زندان آزاد شود و ننگ عفو پادشاه را بپذیرد، او می خواست تا بی گناهی او ثابت شود و بعد از زندان آزاد شود.

یوسف نامی از زلیخا نبرد، او دوست نداشت آبروی او را نزد همه ببرد، او به

ص:46

صورت سربسته به زنانی که در مهمانی زلیخا شرکت کرده بودند، اشاره کرد.

* * *

یوسف: آیه 51

قَالَ مَا خَطْبُکُنَّ إِذْ رَاوَدْتُنَّ یُوسُفَ عَنْ نَفْسِهِ قُلْنَ حَاشَ لِلَّهِ مَا عَلِمْنَا عَلَیْهِ مِنْ سُوء قَالَتِ امْرَأَةُ الْعَزِیزِ الاَْنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ أَنَا رَاوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِهِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِینَ (51)

وقتی این سخن یوسف به پادشاه رسید، فوراً دستور داد تا همه آن زنان حاضر شوند، وقتی همه در کاخ او جمع شدند به آن ها گفت: «بگویید بدانم وقتی شما از یوسف تقاضای کام جویی کردید، او در مقابل خواسته شما چه کرد؟ آیا او به خواسته شما جواب مثبت داد؟».

آن زنان می دانستند بیست سال یوسف بی گناه در زندان بوده است، وجدان های خفته آنان، یک مرتبه بیدار شد و همگی به پاکی یوسف اعتراف کردند و گفتند: «پناه بر خدا ! ما هرگز او را گناهکار نمی دانیم».

نکته مهم این است که زنان همگی گفتند: «پناه بر خدا»، این نشان می دهد که مردم مصر در آن زمان، خدا را قبول داشتند ولی بُت ها را شریک او می دانستند و در مقابل بُت ها سجده می کردند.

زلیخا سخن زنان را شنید، لحظاتی فکر کرد و سرانجام چنین گفت: «اکنون که حق آشکار شد، من به گناه خود اعتراف می کنم، این من بودم که از او کام خواستم، یوسف از راستگویان است».

* * *

یوسف: آیه 53 - 52

ذَلِکَ لِیَعْلَمَ أَنِّی لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَیْبِ وَأَنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی کَیْدَ الْخَائِنِینَ (52) وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لاََمَّارَةٌ

ص:47

بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ (53)

وقتی پادشاه این سخنان را شنید، بسیار ناراحت شد، او با خود فکر کرد که چرا مردی که امروز با تعبیر خواب و طرح خود، باعث نجات کشور مصر شده است، بیست سال بی گناه در گوشه زندان بوده است؟

پادشاه تصمیم گرفت تا زلیخا و همه آن زنان را به سزای کار خود برساند، او فرستاده ای را نزد یوسف فرستاد. فرستاده پادشاه به زندان رفت و به یوسف چنین گفت: «ای یوسف ! زلیخا و همه زنان به گناه خود اعتراف کردند و بی گناهی تو ثابت شد، اکنون از زندان بیرون بیا، پادشاه می خواهد زلیخا و آن زنان را کیفر کند».

وقتی یوسف این سخن را شنید گفت:

__ من هرگز راضی نیستم آنان را مجازات کند، دوست ندارم پادشاه آنان را شکنجه کند یا به زندان افکند.

__ این تقاضای خودت بود که پادشاه آنان را جمع کند و از آنان آن سؤال را بپرسد، اگر تو به مجازات آنان راضی نیستی، پس آن تقاضا برای چه بود؟

__ زلیخا به من تهمت زنا زد، من می خواستم شوهر او که عزیز مصر است بداند که من در پنهانی به او خیانت نکردم، خائن همسر اوست که پیروز نشد و خدا خیانت او را برای مردم روشن ساخت.

یوسف از پاکدامنی خود سخن گفت، امّا او می داند که این پاکدامنی به توفیق تو بوده است، پس فوراً چنین می گوید: «من خودستایی نمی کنم و خود را از خطا مصون نمی دانم، من هم انسان هستم، نفس سرکش، انسان را به کارهای زشت و ناروا امر می کند، مگر کسی که خدا به او رحم کند و او را از بدی ها

ص:48

حفظ کند و البتّه خدای من آمرزنده و مهربان است».

آری، یوسف می خواهد به همه بفهماند که پاکدامنی و تقوای او، کار خودش نبود، این تو بودی که به او توفیق ترک گناه دادی و او توانست بر هوای نفس خود پیروز شود.

* * *

یوسف: آیه 57 - 54

وَقَالَ الْمَلِکُ ائْتُونِی بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِی فَلَمَّا کَلَّمَهُ قَالَ إِنَّکَ الْیَوْمَ لَدَیْنَا مَکِینٌ أَمِینٌ (54) قَالَ اجْعَلْنِی عَلَی خَزَائِنِ الاَْرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ (55) وَکَذَلِکَ مَکَّنَّا لِیُوسُفَ فِی الاَْرْضِ یَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَیْثُ یَشَاءُ نُصِیبُ بِرَحْمَتِنَا مَنْ نَشَاءُ وَلَا نُضِیعُ أَجْرَ الُْمحْسِنِینَ (56) وَلاََجْرُ الاَْخِرَةِ خَیْرٌ لِلَّذِینَ آَمَنُوا وَکَانُوا یَتَّقُونَ (57)

وقتی پادشاه این سخن یوسف را شنید، بیشتر شیفته یوسف شد و از گذشت او تعجّب کرد، یوسف چه شخصیّتی است، زلیخا و زنان باعث شدند تا یوسف بیست سال از عمرش را گوشه زندان سپری کند، امّا او راضی به مجازات آنان نیست.

اینجا بود که پادشاه به اطرافیان خود گفت: «یوسف را نزد من بیاورید تا او را برای کارهای مهم برگزینم و به او پست و مقامی بدهم».

اطرافیان به زندان رفتند و یوسف را از زندان بیرون آوردند، وقتی یوسف از زندان بیرون آمد، لحظه ای کنار در زندان ایستاد، یوسف ابتدا به حمام رفت، لباس های زیبا به تن کرد و به دیدار پادشاه رفت.(28)

وقتی پادشاه او را دید به او گفت:

ص:49

__ تو امروز نزد من مقام ویژه ای داری و مورد اعتماد من هستی، من برای اداره کشور به تو نیاز دارم، بگو چه کاری را دوست داری؟

__ مرا مسئول خزینه و انبارهای مصر قرار بده که من در حفظ دارایی ها، مدیری آگاه و با تجربه هستم.

پادشاه با شنیدن این سخن بسیار خوشحال شد و با پیشنهاد یوسف موافقت کرد، پادشاه می دانست که اگر مصر بخواهد به خوبی با قحطی که در پیش روست، مقابله کند، نیاز به مدیریّت شخص امینی همچون یوسف دارد.

* * *

یوسف کار خود را شروع کرد، او هفت سال فرصت داشت تا برای نجات مردم از قحطی کار کند، او دستور داد تا انبارهای گندم را با تخته سنگ بسازند و داخل آن را با آهک، بپوشانند تا حشرات نتوانند آن گندم ها را از بین ببرند.(29)

او به کشاورزان دستور داد تا محصولات بیشتری بکارند، وقتی فصل درو فرا رسید برای هر نفر، سهمیّه مشخّص قرار داد و بقیّه آن را در انبارها ذخیره کرد. او دستور داده بود تا گندم ها را از خوشه ها جدا نکنند تا ماندگاری آن ها بیشتر باشد.

در این هفت سال، او به این کار مهم مشغول بود، پادشاه و اطرافیان او از برنامه ریزی و پشتکار او تعجّب می کردند.

* * *

یوسف به راحتی می تواند فرستاده ای یا نامه ای به کنعان بفرستد، یا این که خودش به آنجا برود، فاصله مصر تا کنعان بیش از ده روز راه نیست، او می تواند یک سفر به کنعان داشته باشد، او می داند که چقدر پدرش، یعقوب(علیه السلام)

ص:50

نگران اوست و شب و روز برای او گریه می کند، امّا چرا این کار را نمی کند؟

یوسف پیامبر توست، می داند که هنوز وقت آن نشده است، تو می خواهی با صبر یعقوب(علیه السلام) در این بلا، مقامی بس بزرگ به او بدهی، او می داند که بلای دومی در انتظار پدر است، یعقوب(علیه السلام)این روزها، کوچکترین پسرش را که بنیامین نام دارد، بسیار دوست دارد، قرار است که بنیامین هم از او گرفته شود، این امتحان بزرگی برای یعقوب(علیه السلام) است.

یوسف(علیه السلام) تسلیم فرمان توست، تو از او خواسته ای که تا آن روز، خبری از سلامتی خود به پدر ندهد.

یوسف از سن 9 سالگی تا هجده سالگی در خانه عزیز مصر بود، آن روزها هم می توانست به پدر، نامه بنویسد، امّا این کار را نکرد، زیرا تو او را از این کار نهی کرده بودی.

یعقوب(علیه السلام) باید خود را برای امتحان دیگری آماده کند...

* * *

یوسف هفت سال تلاش کرد و توانست گندم زیادی ذخیره کند، خشکسالی فرا رسید، دیگر باران از آسمان نازل نشد، یوسف برای هر نفر سهمیه ای قرار داد و با نظم و دقّت و عدالت آن را میان مردم تقسیم کرد، همه او را دوست داشتند و او را ناجیِ کشورشان می دانستند.

عزیز مصر از دنیا رفت، پادشاه تصمیم گرفت تا این مقام را به یوسف بدهد، (عزیز مصر مقام بزرگی در مصر بود، چیزی شبیه به صدراعظم یا نخستوزیر). همه درباریان و اطرافیان پادشاه از این تصمیم پادشاه استقبال کردند و این گونه یوسف، عزیز مصر شد.

یوسف به عنوان برده وارد مصر شد و در مقابل سختی ها، صبر کرد و تو

ص:51

این گونه او را به مقام بزرگی رساندی، او آن چنان عزّتی یافت که به هر نقطه ای از مصر می رفت، بهترین امکانات و استراحتگاه ها را در اختیارش می گذاشتند.

آری، تو به هر کس که بخواهی رحمت خویش را ارزانی می داری و هرگز اجر و پاداش نیکوکاران را تباه نمی کنی، تو به بندگان مؤمن و پرهیزکار خود در روز قیامت، پاداش می دهی و آن پاداش برای آنان بسیار بهتر از پاداش این دنیاست. یوسف از گناه دوری کرد و بر سختی ها صبر نمود، تو او را به عزّت رساندی و نعمت های فراوان روزیِ او کردی، در روز قیامت هم بهشت در انتظار اوست.

یوسف در این سال ها ازدواج کرد و تو به او فرزندی هم عنایت کردی.(30)

ص:52

یوسف: آیه 62 - 58

وَجَاءَ إِخْوَةُ یُوسُفَ فَدَخَلُوا عَلَیْهِ فَعَرَفَهُمْ وَهُمْ لَهُ مُنْکِرُونَ (58) وَلَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهَازِهِمْ قَالَ ائْتُونِی بِأَخ لَکُمْ مِنْ أَبِیکُمْ أَلَا تَرَوْنَ أَنِّی أُوفِی الْکَیْلَ وَأَنَا خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ (59) فَإِنْ لَمْ تَأْتُونِی بِهِ فَلَا کَیْلَ لَکُمْ عِنْدِی وَلَا تَقْرَبُونِ (60) قَالُوا سَنُرَاوِدُ عَنْهُ أَبَاهُ وَإِنَّا لَفَاعِلُونَ (61) وَقَالَ لِفِتْیَانِهِ اجْعَلُوا بِضَاعَتَهُمْ فِی رِحَالِهِمْ لَعَلَّهُمْ یَعْرِفُونَهَا إِذَا انْقَلَبُوا إِلَی أَهْلِهِمْ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ (62)

قحطی و خشکسالی کنعان را هم فرا گرفته است، یعقوب(علیه السلام)پسران خود را خواست تا برای خرید گندم به مصر سفر کنند، او شنیده بود که مصر برای مقابله با این قحطی قبلاً برنامه ریزی انجام داده است و در آنجا گندم برای فروش پیدا می شود.

یعقوب(علیه السلام)، بنیامین را نزد خود نگاه داشت و به ده پسر خود دستور حرکت داد، آنان به سوی مصر حرکت کردند. وقتی آنان به مصر رسیدند برای خرید

ص:53

گندم به بازار رفتند. مردم به آنان گفتند: در زمان خشکسالی، همه ما سهمیه مشخّصی از گندم داریم که فقط برای خوراک خودمان است، اگر گندم می خواهید باید نزد عزیز مصر بروید.

برادران به سمت کاخ عزیز مصر حرکت کردند و نزد یوسف رسیدند، یوسف در همان لحظه آن ها را شناخت، امّا آنان یوسف را نشناختند، آنان هرگز احتمال نمی دادند که عزیز مصر با این همه عظمت و بزرگی، برادرشان یوسف باشد.

یوسف می توانست از آنان انتقام بگیرد، امّا این کار را نکرد، با کمال احترام و ادب با آنان سخن گفت و دستور داد تا مأموران به آنان گندم بفروشند.

یوسف به مأموران گفته بود که از آنان درباره خانواده و محلّ زندگیشان سؤال کنند، یوسف همه این ها را می دانست، امّا برای این که این مسأله طبیعی جلوه کند، به مأموران خود این دستور را داد، مأموران بهانه آوردند که در این روزگار قحطی، گندم کالایی مهم است، ما باید بدانیم شما این گندم را برای مصرف خانواده خود می خواهید، شما باید مشخّصات خانواده خود را بگویید تا در دفتر خود ثبت کنیم، ما باید بدانیم شما قصد ندارید در کنعان بازار سیاه گندم راه بیندازید.

به هر حال برادران یوسف اطّلاعات کامل خود را به مأموران گفتند و مأموران به آنان گندم فروختند و به جای پول آن، سرمایه ای که همراه آورده بودند، تحویل گرفتند.

یوسف دستور داد تا آن سرمایه را در میان گندم های آنان قرار دهند تا وقتی آنان به کنعان بازگشتند، متوجّه شوند که گندم ها به آنان رایگان داده شده است و طمع کنند و دوباره به اینجا بیایند.

ص:54

برادران آماده حرکت شدند و نزد یوسف آمدند تا از او تشکّر کنند، یوسف به آنان گفت:

__ به من خبر داده اند که شما دو برادر دیگر هم دارید، چرا آن ها با شما نیامده اند؟

__ ای عزیز مصر ! درست است. یکی از آنان یوسف بود که سال ها پیش گرگ او را خورد، دیگری بنیامین است که پدر ما او را خیلی دوست دارد و هرگز او را از خود دور نمی کند.

__ دفعه دیگر اگر خواستید به اینجا بیایید، حتماً بنیامین را همراه خود بیاورید، شما می دانید که من در خرید و فروش، حقّ مشتری را کامل می دهم و بهترین میزبان هستم. اگر او را همراه خود نیاورید، دیگر به شما گندم نمی فروشم و با شما دیدار نمی کنم.

__ ای عزیز مصر ! هرطور که باشد، پدرمان را راضی می کنیم و او را همراه خود به حضور شما می آوریم.

* * *

یوسف: آیه 64 - 63

فَلَمَّا رَجَعُوا إِلَی أَبِیهِمْ قَالُوا یَا أَبَانَا مُنِعَ مِنَّا الْکَیْلُ فَأَرْسِلْ مَعَنَا أَخَانَا نَکْتَلْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ (63) قَالَ هَلْ آَمَنُکُمْ عَلَیْهِ إِلَّا کَمَا أَمِنْتُکُمْ عَلَی أَخِیهِ مِنْ قَبْلُ فَاللَّهُ خَیْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ (64)

برادران از مصر حرکت کردند، وقتی به کنعان رسیدند، به پدر گفتند:

__ ای پدر ! ما به مصر رفتیم و گندم خریدیم، عزیز مصر به ما گفت که اگر دفعه بعد بنیامین را همراه خود نبریم، به ما گندم نمی فروشد، دفعه بعد که

ص:55

به مصر برویم، بنیامین را همراه ما بفرست تا بتوانیم گندم بخریم.

__ چگونه به شما اطمینان کنم؟ فراموش نکرده ام که چگونه یوسف را به شما سپردم و شما دیگر او را به من بازنگرداندید.

__ ای پدر ! ما قول می دهیم که حتماً از بنیامین محافظت کنیم و نگذاریم به او آسیبی برسد.

__ یادتان هست که وقتی یوسف را می خواستید به صحرا ببرید گفتید: «ما از یوسف محافظت می کنیم؟»، امّا بعداً گفتید که او را تنها گذاشتید و گرگ او را خورد، امروز می گویید که از بنیامین محافظت می کنید، من دیگر به محافظت شما اعتماد نمی کنم، فقط خدا را نگهدار فرزندم می دانم که او بهترین نگهدارنده است و او از همه مهربان تر است.

* * *

یوسف: آیه 66 - 65

وَلَمَّا فَتَحُوا مَتَاعَهُمْ وَجَدُوا بِضَاعَتَهُمْ رُدَّتْ إِلَیْهِمْ قَالُوا یَا أَبَانَا مَا نَبْغِی هَذِهِ بِضَاعَتُنَا رُدَّتْ إِلَیْنَا وَنَمِیرُ أَهْلَنَا وَنَحْفَظُ أَخَانَا وَنَزْدَادُ کَیْلَ بَعِیر ذَلِکَ کَیْلٌ یَسِیرٌ (65) قَالَ لَنْ أُرْسِلَهُ مَعَکُمْ حَتَّی تُؤْتُونِ مَوْثِقًا مِنَ اللَّهِ لَتَأْتُنَّنِی بِهِ إِلَّا أَنْ یُحَاطَ بِکُمْ فَلَمَّا آَتَوْهُ مَوْثِقَهُمْ قَالَ اللَّهُ عَلَی مَا نَقُولُ وَکِیلٌ (66)

برادران یوسف وقتی بارهای خود را باز کردند، در میان گندم ها، سرمایه خود را یافتند، آنان بسیار تعجّب کردند و به پدر گفتند:

__ ای پدر ! ما دیگر چه می خواهیم، نگاه کن، عزیز مصر، سرمایه ما را به ما بازگردانده است، بهتر است دفعه بعد که به مصر می رویم، بنیامین را با ما بفرستی تا برای خانواده خود، آذوقه بیاوریم، ما از برادرمان محافظت

ص:56

می کنیم و سهمیه بیشتری از عزیز مصر می گیریم، تو خودت می دانی خشکسالی است و این مقدار آذوقه برای ما کم است.

__ من وقتی بنیامین را با شما می فرستم که شما سوگند یاد کنید که حتماً او را سالم برمی گردانید مگر این که به بلایی چون دشمن یا مرگ گرفتار شوید.

یعقوب(علیه السلام) چند ماه صبر کرد، آذوقه آنان رو به پایان بود، چاره ای نبود باید پسران او برای خرید گندم به مصر می رفتند، او می دانست اگر بنیامین را همراه پسران خود نفرستد، دیگر از گندم مصر خبری نیست و خاندان او دچار گرسنگی خواهند شد، برای همین از پسران خود خواست تا سوگندی محکم یاد کنند.(31)

آنان سوگند یاد کردند که همچون جان خود از بنیامین محافظت کنند و او را صحیح و سالم نزد پدر بازگردانند. یعقوب(علیه السلام) به آنان گفت: «خدا بر قول و قرار ما گواه است».

* * *

یوسف: آیه 67

وَقَالَ یَا بَنِیَّ لَا تَدْخُلُوا مِنْ بَاب وَاحِد وَادْخُلُوا مِنْ أَبْوَاب مُتَفَرِّقَة وَمَا أُغْنِی عَنْکُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَیْء إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَعَلَیْهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ (67)

فرزندان یعقوب(علیه السلام) بسیار خوشحال شدند، زیرا پدر به آنان اعتماد کرده بود و آنان می توانستند به مصر بروند و با دست پر برگردند، آنان نگران زن و فرزندان خود بودند و می دانستند که به زودی آذوقه آنان تمام می شود.

یعقوب(علیه السلام) به آنان رو کرد و گفت: «فرزندانم ! وقتی به مصر رسیدید، از یک دروازه وارد شهر نشوید، بلکه به چند گروه تقسیم بشوید و هر گروه از

ص:57

دروازه ای وارد شهر بشود، البته من با این رهنمود نمی توانم حوادثی را که از جانب خداست از شما دور کنم، آنچه خدا بخواهد، همان می شود، فرمانروایی فقط برای خداست، من بر او توکّل می کنم و توّکل کنندگان باید فقط بر او توکّل کنند».

* * *

راز این سخن یعقوب(علیه السلام) چه بود؟

یعقوب(علیه السلام) از چشم زخم می ترسید، فرزندان او زیبا و رشید بودند و اگر همگی از یک دروازه وارد شهر می شدند، ممکن بود که مردم آنان را چشم زخم بزنند.

یک سؤال به ذهنم می رسد: چرا بار اوّلی که پسران یعقوب(علیه السلام) به مصر می رفتند به آنان چنین سفارشی نکرد؟

بار اوّلی که آن ها به مصر رفتند، کسی آن ها را نمی شناخت، مردم می گفتند که آن ها مردمی بیچاره هستند که گرسنگی به آنان رو کرده است، امّا وقتی آنان نزد یوسف رفتند، یوسف احترام زیادی از آنان گرفت، همه فهمیدند که آنان نزد عزیز مصر، مقام و جایگاهی پیدا کرده اند.

پسران یعقوب(علیه السلام) برای پدر تعریف کردند که عزیز مصر از آنان احترام زیادی گرفت، یعقوب(علیه السلام)می دانست که مردم مصر دیگر پسران او را می شناسند و وقتی همه این یازده برادر از یک دروازه وارد شهر بشوند، چه بسا مردم آنان را چشم زخم خواهند زد.

* * *

یوسف: آیه 68

وَلَمَّا دَخَلُوا مِنْ حَیْثُ أَمَرَهُمْ أَبُوهُمْ مَا کَانَ یُغْنِی

ص:58

عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَیْء إِلَّا حَاجَةً فِی نَفْسِ یَعْقُوبَ قَضَاهَا وَإِنَّهُ لَذُو عِلْم لِمَا عَلَّمْنَاهُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ (68)

پسران یعقوب(علیه السلام) به سوی مصر حرکت کردند و وقتی به آنجا رسیدند، به چند گروه تقسیم شدند و هر گروهی از دروازه ای وارد شهر شدند، آنان به سخن پدر خویش عمل کردند و از چشم زخم در امان ماندند، امّا این کار نتوانست بلا را از آنان دور کند.

تو چنین مقدّر کرده بودی که بنیامین به تهمت دزدیِ ساختگی نزد یوسف بماند و آنان با این که به پدرشان قول داده بودند بنیامین را سالم برگردانند، نتوانستند این کار را بکنند.

آری، آنان با خوشحالی وارد شهر شدند، امّا چند روز دیگر با ناراحتی و دلی پر از درد این شهر را ترک می کنند، این رنج و بلایی بود که تو برای آنان و پدرشان مقدّر کرده بودی و هیچ کس نمی توانست این سرنوشت را تغییر دهد، البته ظاهر این سرنوشت، رنج و بلا بود، امّا باطن آن چیزی جز شادی و خوشحالی نبود، تو همه این کارها را می کنی تا یعقوب(علیه السلام) را به یوسف برسانی، سال های سال است که یعقوب(علیه السلام) در فراق یوسف اشک می ریزد، دیگر وقت آن است که دیدار یوسف را به او ارزانی داری.

تو به یعقوب دانشی فراوان داده بودی، او می دانست که همه کارهای تو از روی حکمت است، بلا و رنجی که تو برای بنده ات مقدّر می کنی، چیزی جز خیر و زیبایی نیست، امّا بیشتر مردم این نکته را نمی دانند.

ص:59

یوسف: آیه 69

وَلَمَّا دَخَلُوا عَلَی یُوسُفَ آَوَی إِلَیْهِ أَخَاهُ قَالَ إِنِّی أَنَا أَخُوکَ فَلَا تَبْتَئِسْ بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ (69)

این بار دوم است که برادران یوسف کنار کاخ یوسف ایستاده اند و منتظر هستند تا به آن ها اجازه ورود داده شود، مأموران آن ها را به داخل کاخ راهنمایی کردند، آن ها هنوز نمی دانند که عزیز مصر همان یوسف است، آنان به یوسف سلام کردند.

یوسف به دقّت به آنان نگاه کرد، بنیامین را شناخت، یوسف به آنان اجازه داد که بنشینند، بنیامین از آنان دورتر نشست. یوسف تعجّب کرد، رو به او کرد و گفت:

__ چرا از برادرانت فاصله گرفتی؟ چرا کنار آنان ننشستی؟

__ ای عزیز مصر ! من عهد کرده ام که هیچ گاه با آنان یک جا ننشینم.

__ برای چه؟

ص:60

__ پدر ما چندین همسر داشت، مادر من، مادر این ده برادرم نیست، من و برادرم یوسف، فقط از یک مادر بودیم و برای همین به یکدیگر علاقه زیادی داشتیم.

__ سرانجامِ یوسف چه شد؟ شنیده ام که گرگ او را خورده است.

__ یک روز این ده برادر، یوسف را به صحرا بردند و دیگر او را بازنگرداندند و گفتند که گرگ او را خورده است. من قسم خورده ام که تا زنده ام با آنان در یک جا ننشینم.

یوسف به مأموران اشاره کرد که ده برادر را از کاخ بیرون کنند، وقتی کاخ خلوت شد، بنیامین را صدا زد به او گفت: «ای برادر ! من یوسف هستم». دو برادر ساعتی همدیگر را در آغوش گرفتند و از شوق گریه کردند. یوسف حال پدر را پرسید و بنیامین به او خبر داد که پدر سال هاست در انتظار دیدار اوست.

بعد از آن یوسف به بنیامین گفت:

__ ای برادر ! آیا دوست داری پیش من بمانی؟

__ آری، ولی برادرانم هرگز به این کار راضی نمی شوند، آنان نزد پدر سوگند خورده اند که مرا با خود بازگردانند.

__ نگران این موضوع نباش، من نقشه ای می کشم که تو پیش من بمانی، فقط به آنان چیزی نگو و مرا به آنان معرّفی نکن.

__ چشم.

__ مأموران من تو را دستگیر خواهند کرد، تو اصلاً نگران نشو، بدان که این نقشه من است.(32)

* * *

ص:61

یوسف: آیه 75 - 70

فَلَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهَازِهِمْ جَعَلَ السِّقَایَةَ فِی رَحْلِ أَخِیهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَیَّتُهَا الْعِیرُ إِنَّکُمْ لَسَارِقُونَ (70) قَالُوا وَأَقْبَلُوا عَلَیْهِمْ مَاذَا تَفْقِدُونَ (71) قَالُوا نَفْقِدُ صُوَاعَ الْمَلِکِ وَلِمَنْ جَاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِیر وَأَنَا بِهِ زَعِیمٌ (72) قَالُوا تَاللَّهِ لَقَدْ عَلِمْتُمْ مَا جِئْنَا لِنُفْسِدَ فِی الاَْرْضِ وَمَا کُنَّا سَارِقِینَ (73) قَالُوا فَمَا جَزَاؤُهُ إِنْ کُنْتُمْ کَاذِبِینَ (74) قَالُوا جَزَاؤُهُ مَنْ وُجِدَ فِی رَحْلِهِ فَهُوَ جَزَاؤُهُ کَذَلِکَ نَجْزِی الظَّالِمِینَ (75)

برادران یوسف برای خریدن گندم آمده بودند، یوسف دستور داد تا به آنان گندم بدهند، وقتی مأموران گندم های آنان را آماده می کردند، به آنان گفت: «پیمانه طلایی پادشاه را درون بار بنیامین بگذارید». مأموران به دستور او این کار را انجام دادند.

آنان با یوسف خداحافظی نمودند و به سوی کنعان حرکت کردند، آنان بسیار خوشحال بودند که این بار هم توانستند آذوقه بیشتری تهیّه کنند.

ناگهان صدایی به گوش آنان رسید: «ای اهل کاروان ! شما دزد هستید»، گروهی از مأموران با اسب، خود را به آنان رسانده و راه را بر آنان بستند.

برادران یوسف بسیار تعجّب کردند، آنان هرگز احتمال نمی دادند که بعد از این احترامی که از آن ها گرفته اند به آنان تهمت دزدی بزنند.

مسئول انبار جلو آمد و نگاهی همراه با سرزنش به برادران یوسف انداخت، برادران یوسف به او گفتند:

__ شما چه چیزی گم کرده اید؟

__ پیمانه پادشاه را که از طلا بوده است، گم کرده ایم، هر کس از شما آن را برداشته است، بیاورد تحویل بدهد، ما یک بارِ شتر گندم به او جایزه می دهیم،

ص:62

من خود این جایزه را ضمانت می کنم.

__ به خدا قسم ما دزد نیستیم، شما خودتان می دانید که ما به اینجا نیامده ایم که فساد کنیم، ما هرگز دزدی نکرده ایم.

__ اگر دزد یکی از شما باشد و دروغ شما ثابت بشود، چه خواهید کرد؟ کیفر دزد نزد شما چیست؟

__ پیمانه پادشاه در میان بار هر کس پیدا شود، او برده شما خواهد شد. ما این گونه، دزدانی که به دیگران ستم می کنند را مجازات می کنیم.

* * *

یوسف: آیه 76

فَبَدَأَ بِأَوْعِیَتِهِمْ قَبْلَ وِعَاءِ أَخِیهِ ثُمَّ اسْتَخْرَجَهَا مِنْ وِعَاءِ أَخِیهِ کَذَلِکَ کِدْنَا لِیُوسُفَ مَا کَانَ لِیَأْخُذَ أَخَاهُ فِی دِینِ الْمَلِکِ إِلَّا أَنْ یَشَاءَ اللَّهُ نَرْفَعُ دَرَجَات مَنْ نَشَاءُ وَفَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْم عَلِیمٌ (76)

در این هنگام یوسف از راه رسید، مسئول انبار ماجرا را برای یوسف تعریف کرد، یوسف دستور داد تا بارهای آنان را بگشایند و بازرسی کنند، برای این که نقشه اصلی یوسف فاش نشود به مأموران گفت ابتدا بارهای ده برادر ناتنی او را بازرسی کنند.

مأموران همه بارها را بازرسی کردند، آخرین باری که بازرسی شد، بار بنیامین بود، پیمانه گمشده را در میان بار او پیدا کردند و آن را نزد یوسف آوردند.

برادران مات و مبهوت ماندند و خود را در بن بست عجیبی دیدند، آن ها

ص:63

نمی توانستند باور کند که بنیامین چنین کاری کرده باشد، آنان رو به او کردند و گفتند: «این چه کاری بود که تو کردی؟ این چه رسوایی بزرگی بود که به بار آوردی و خاندان ما را لکّه دار کردی».

بنیامین که می دانست اصل ماجرا چیست، اصلاً نگران نبود.

* * *

یوسف دستور بازداشت بنیامین را داد، او خوشحال بود که با این برنامه برادرش برای همیشه پیش او می ماند، تو این گونه به یوسف آموختی که برادرش را نزد خود نگاه دارد.

طبق قانون کشور مصر و قانون پادشاه وقتی دزدی دستگیر می شد باید جریمه ای سنگین پرداخت می کرد و چند تازیانه می خورد، اگر یوسف می خواست طبق این قانون عمل کند نمی توانست بنیامین را پیش خود نگاه دارد، بلکه باید برادران یوسف جریمه ای سنگین می دادند و چند تازیانه هم بنیامین می خورد و او آزاد می شد، وقتی قرار شد که طبق قانون سرزمین کنعان عمل شود، نتیجه کار خوب بود. طبق قانون کنعان، دزد غلام و برده صاحب مال می شود، بنیامین باید غلام و برده یوسف شود.

تو اراده کردی که یوسف بتواند برادرش را نزد خود نگاه دارد، تو مقام و درجه هر کس را که بخواهی بالا می بری، به یوسف مقام پیامبری دادی و این تدبیر ماهرانه را تو به او یاد دادی.

تو به یوسف علم زیادی داده بودی، امّا او این تدبیر را نمی دانست، تو این تدبیر را به او آموختی، هر کس به هر درجه ای از علم و دانش برسد، باید بداند

ص:64

که از علم تو بی نیاز نیست، بالاتر از هر صاحب دانشی، شخص دانایی وجود دارد. یوسف علم زیادی داشت امّا از تو کمک خواست و تو هم او را کمک کردی و او توانست برادرش را نزد خود نگاه دارد.

* * *

یوسف: آیه 77

قَالُوا إِنْ یَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ فَأَسَرَّهَا یُوسُفُ فِی نَفْسِهِ وَلَمْ یُبْدِهَا لَهُمْ قَالَ أَنْتُمْ شَرٌّ مَکَانًا وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا تَصِفُونَ (77)

برادران یوسف وقتی دیدند که دزدی بنیامین ثابت شده است، آبروی خود را در خطر دیدند و پیش خود فکر کردند که خوب است از خود دفاع کنیم، آنان به یوسف گفتند: «اگر بنیامین دزدی می کند، تعجّب نکن، پیش از این، برادر او هم دزدی کرده است». منظور آنان این بود که یوسف هم دزد بوده است ! بنیامین و یوسف از یک مادر هستند و هر دو دزدی کرده اند.

یوسف با شنیدن این سخن خیلی ناراحت شد امّا این ناراحتی را در دل پنهان داشت و به آنان نگفت که من یوسف هستم و هرگز دزدی نکرده ام !

یوسف پیش خود آهسته گفت: «شما بدتر از دزد هستید، برادر خود را از پدرتان دزدیدید»، سپس به آنان گفت: «خدا به آنچه می گویید، داناتر است».

* * *

چرا برادران، تهمت دزدی به یوسف زدند؟ چرا آنان این سخن را گفتند؟ من باید مطالعه کنم، ببینم ماجرا چه بوده است.

وقتی یوسف کوچک بود، عمّه اش او را بسیار دوست می داشت و

ص:65

می خواست یوسف پیش او باشد، گویا او هیچ فرزندی نداشت و وقتی دید که یعقوب(علیه السلام) دوازده پسر دارد، پیش خودش گفت: چقدر خوب می شد اگر برادرم یعقوب، یوسف را به من می داد و من او را بزرگ می کردم و او مانند پسری برای من بود.

یعقوب(علیه السلام) برای مدّتی یوسف را به خانه خواهرش فرستاد و یوسف در خانه او (که عمّه اش بود) زندگی کرد. یکی از روزها یعقوب(علیه السلام) به خانه خواهرش آمد تا یوسف را به خانه خود ببرد.

کمربندی قیمتی به خواهر یعقوب(علیه السلام) (از پدرش اسحاق(علیه السلام)) به ارث رسیده بود، خواهر یعقوب(علیه السلام) آن کمربند را زیر لباس های یوسف بست و او را به خانه یعقوب(علیه السلام) فرستاد.

خواهر یعقوب(علیه السلام) می دانست که قانونی میان آن ها وجود دارد: «اگر کسی مال کسی را بدزدد، باید برده صاحب آن مال بشود»، او می خواست با این نقشه، یوسف را مدّتی بیشتر نزد خودش نگاه دارد.

ساعتی گذشت، خواهر یعقوب(علیه السلام) نزد برادر آمد و گفت: «کمربند قیمتی که از پدر به من ارث رسیده بود، گم شده است».

او به سراغ یوسف رفت و لباس های او را بالا زد و کمربند را نشان یعقوب(علیه السلام)داد و گفت:

__ ای برادر ! تو باید یوسف را به من بدهی، این قانون است، او دزدی کرده است و باید برده من شود.

__ او را به تو می دهم به شرط آن که او را نفروشی و به دیگری هدیه ندهی.

ص:66

__ قبول می کنم. اگر تو او را به من بدهی من او را آزاد می کنم.

یعقوب(علیه السلام) یوسف را به خواهر خود داد و او هم همان لحظه یوسف را از بردگی خود آزاد کرد، در واقع عمّه یوسف این کار را به خاطر علاقه زیادی که به یوسف داشت، انجام داده بود.(33)

برادران یوسف که ماجرا را نمی دانستند، خیال می کردند که واقعاً یوسف دزدی کرده است، در حالی که این دزدی نبود، این نقشه ای بود که عمّه او کشیده بود تا او را مدّت بیشتر در خانه اش نگاه دارد.

* * *

یوسف: آیه 79 - 78

قَالُوا یَا أَیُّهَا الْعَزِیزُ إِنَّ لَهُ أَبًا شَیْخًا کَبِیرًا فَخُذْ أَحَدَنَا مَکَانَهُ إِنَّا نَرَاکَ مِنَ الُْمحْسِنِینَ (78) قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ أَنْ نَأْخُذَ إِلَّا مَنْ وَجَدْنَا مَتَاعَنَا عِنْدَهُ إِنَّا إِذًا لَظَالِمُونَ (79)

برادران یوسف یادشان آمد که به پدر قول داده اند و سوگند یاد کرده اند که بنیامین را بازگردانند، پس به یوسف گفتند:

__ ای عزیز مصر ! پدر ما پیر و سالخورده است، او طاقت دوری بنیامین را ندارد، او از ما پیمان گرفته است که ما بنیامین را به کنعان بازگردانیم، یکی از ما را جای او به بردگی بگیر و او را آزاد کن، به نظر ما تو شخص بزرگوار و نیکوکاری هستی.

__ پناه بر خدا ! این چه حرفی است که شما می زنید؟ ممکن نیست من چنین کاری بکنم، اگر کس دیگری را به بردگی بگیرم، از ستمکاران خواهم بود.

* * *

ص:67

یوسف: آیه 82 - 80

فَلَمَّا اسْتَیْئَسُوا مِنْهُ خَلَصُوا نَجِیًّا قَالَ کَبِیرُهُمْ أَلَمْ تَعْلَمُوا أَنَّ أَبَاکُمْ قَدْ أَخَذَ عَلَیْکُمْ مَوْثِقًا مِنَ اللَّهِ وَمِنْ قَبْلُ مَا فَرَّطْتُمْ فِی یُوسُفَ فَلَنْ أَبْرَحَ الاَْرْضَ حَتَّی یَأْذَنَ لِی أَبِی أَوْ یَحْکُمَ اللَّهُ لِی وَهُوَ خَیْرُ الْحَاکِمِینَ (80) ارْجِعُوا إِلَی أَبِیکُمْ فَقُولُوا یَا أَبَانَا إِنَّ ابْنَکَ سَرَقَ وَمَا شَهِدْنَا إِلَّا بِمَا عَلِمْنَا وَمَا کُنَّا لِلْغَیْبِ حَافِظِینَ (81) وَاسْأَلِ الْقَرْیَةَ الَّتِی کُنَّا فِیهَا وَالْعِیرَ الَّتِی أَقْبَلْنَا فِیهَا وَإِنَّا لَصَادِقُونَ (82)

برادران از نجات بنیامین ناامید شدند و تصمیم گرفتند به کنعان بازگردند، آنان به کنج خلوتی رفتند و با هم شروع به سخن کردند. برادر بزرگتر که لاوی نام داشت، رو به بقیّه کرد و گفت:

__ شما می خواهید به کنعان بازگردید؟

__ آری.

__ مگر یادتان رفته است که به پدر قول دادید به هر قیمتی شده است بنیامین را بازگردانید، شما همان کسانی هستید که درباره یوسف هم کوتاهی کردید، اکنون با چه رویی می خواهید نزد پدر بروید؟

__ ای لاوی ! چاره ای نیست، ماندن اینجا فایده ای ندارد.

__ من همراه شما نمی آیم و هرگز به کنعان باز نمی گردم مگر این که پدر به من اجازه دهد یا مرگم را خدا برساند یا او راه چاره ای پیش آورد.

__ ای لاوی ! ما به زودی به سوی کنعان حرکت می کنیم.

__ به سوی پدر بروید و به او چنین بگویید: «ای پدر ! بنیامین را به جرم دزدی دستگیر کردند، ما به دزدی او شهادت نمی دهیم، ما فقط دیدیم که

ص:68

پیمانه پادشاه مصر را از بار او بیرون آوردند، ما نمی دانیم او دزدی کرده است یا نه، ما از حقیقت ماجرا خبر نداریم و نمی دانیم پشت پرده چه می گذرد، ای پدر ! اگر به سخن ما اطمینان نداری می توانی از مردم شهری که در آنجا بودیم یا از کاروانی که با آن ها بودیم، جویا شوی و ما در گفتار خود راست می گوییم».

__ ما این سخنان تو را به پدر می گوییم.

برادران با لاوی خداحافظی کردند و به سوی کنعان حرکت کردند، لاوی در مصر ماند و بسیار امید داشت که عزیز مصر بر سر لطف بیاید و بنیامین را آزاد کند و آن دو با هم به کنعان بروند.

ص:69

یوسف: آیه 84 - 83

قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِیلٌ عَسَی اللَّهُ أَنْ یَأْتِیَنِی بِهِمْ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ (83) وَتَوَلَّی عَنْهُمْ وَقَالَ یَا أَسَفَی عَلَی یُوسُفَ وَابْیَضَّتْ عَیْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ کَظِیمٌ (84)

برادران با حال پریشان به کنعان بازگشتند، پدر وقتی حالت غمناکِ آنان را دید فهمید که برای آنان حادثه ای روی داده است، او دقّت کرد دید که بنیامین و لاوی همراه آنان نیستند. آنان ماجرا را برای او تعریف کردند که بنیامین پیمانه پادشاه مصر را دزدید و عزیز مصر او را به بردگی خود گرفت.

یعقوب(علیه السلام) پسر خود را به خوبی می شناخت، چگونه ممکن است بنیامین دست به دزدی بزند، او گفت: «این ماجرا هم مانند ماجرای یوسف و گرگ حقیقت ندارد، هوای نفس شما این سخنان را برای شما جلوه گر ساخته است، فرزند من هرگز دزدی نمی کند، من صبر می کنم و شِکوه ای نمی کنم،

ص:70

امیدوارم که خدا همه فرزندانم را به من بازگرداند که او بر همه چیز آگاه است و همه کارهای او از روی حکمت می باشد».

او از شدّت غصّه و اندوه از فرزندان خود رو گرداند و گفت: «ای دریغا ! یوسف عزیزم !».

فراق بنیامین باعث شد که غم و غصّه او تازه شود، او به بلای دیگری مبتلا شد که برایش بسیار سخت بود، بنیامین همه دلخوشی او بود، درست است که او غیر از بنیامین، ده پسر دیگر داشت، امّا همه آن ها در ماجرای یوسف دست داشتند، یعقوب(علیه السلام) نمی توانست آن ها را ببخشد.

همه امید او در این سال ها بنیامین بود که اکنون در کنار او نبود، بنیامین تا آخر عمر باید برده عزیز مصر باشد و بنیامین دیگر به کنعان بازنمی گردد.

یعقوب(علیه السلام) آن قدر اشک ریخت تا چشمانش بر اثر گریه زیاد سفید شد و دیگر نمی توانست از دور چیزی را ببیند.

او از دست پسرانش ناراحت بود ولی خشم خود را فرو می برد، به راستی چرا این پسران با او این چنین کردند، یوسف(علیه السلام) را از او گرفتند و به او بازنگرداندند، سوگند یاد کردند که هرگز بدون بنیامین از مصر بازنگردند، امّا اکنون بدون او آمده اند، آن ها می توانستند در مصر بمانند و به عزیز مصر التماس کنند، آنان نباید به سرعت تسلیم می شدند.

* * *

علّت این همه گریه یعقوب(علیه السلام) برای یوسف چه بود؟ درست است که او پیامبر بود، امّا عاطفه پدری داشت. پدری که فرزندش می میرد، چند روزی گریه می کند و سپس آرام می شود، او یقین می کند که فرزندش از دنیا رفته است، او را داخل قبر می نهند و این واقعیّت را قبول می کند و دل او سرد

ص:71

می شود.

امّا یعقوب(علیه السلام) نمی دانست چه بر سر فرزندش آمده است، پدری که در این شرایط باشد، گاهی فکر می کند که پسرش زنده است و به بازگشت او امیدوار می شود، گاهی فکر می کند که پسرش در بیابان ها از تشنگی و گرسنگی مرده است؟ قبر او کجاست؟ این حالت که کسی بین امید و ناامیدی باشد، خیلی سخت است، نه می تواند دل بکند و بگوید فرزندم از دنیا رفته است، نه از او خبری دارد.(34)

* * *

یوسف: آیه 86 - 85

قَالُوا تَاللَّهِ تَفْتَأُ تَذْکُرُ یُوسُفَ حَتَّی تَکُونَ حَرَضًا أَوْ تَکُونَ مِنَ الْهَالِکِینَ (85) قَالَ إِنَّمَا أَشْکُو بَثِّی وَحُزْنِی إِلَی اللَّهِ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ (86)

پسران یعقوب(علیه السلام) وقتی دیدند که او شب و روز گریه می کند به او گفتند:

__ پدر ! تو هنوز هم فکر یوسف هستی؟ تو آنقدر، یوسف یوسف می گویی تا خود را بیمار کنی یا اینکه جان بدهی ! یوسف را فراموش کن !

__ من که از شما شکایتی ندارم و به شما چیزی نمی گویم، من درد و غم خود را تنها به خدا می گویم، من از لطف بی اندازه او چیزهایی را می دانم که شما نمی دانید. من به لطف او امید دارم.

* * *

مدّتی گذشت، چشمان یعقوب(علیه السلام) نابینا شده بود، او کارش گریه بود، امّا هرگز کلمه ای نگفت که نشان از نارضایتی او باشد، او به رضای تو راضی و خشنود بود.

ص:72

تو دیدی که یعقوب(علیه السلام) در این امتحان هم موفّق و پیروز بیرون آمد، تو به بلای فراق بنیامین مبتلایش کردی و باز هم صبر کرد، به همین خاطر تو به او مقام بزرگی عطا کردی و اراده کردی که روزگار غم و اندوه او را به پایان برسانی و او را به یوسف برسانی.

* * *

یعقوب(علیه السلام) در خانه خود نشسته بود، ناگهان فکری به ذهن او رسید، دست به دعا برداشت و از تو خواست تا کاری کنی که عزرائیل را ببیند، همان فرشته ای که جان انسان ها را می گیرد.

تو به عزرائیل دستور دادی که به زمین نازل شود و به خانه یعقوب(علیه السلام) برود.

عزرائیل نزد یعقوب(علیه السلام) رفت و سلام کرد و جواب شنید. عزرائیل چنین گفت:

__ ای پیامبر خدا ! من به اینجا آمده ام، آیا با من کاری داشتید؟

__ آری. می خواهم از تو سؤال مهمّی بپرسم.

__ چه سؤالی؟

__ ای عزرائیل ! هر کس که از دنیا می رود، تو جان او را می گیری، به من بگو آیا جان یوسف را گرفته ای؟

__ نه. من هنوز جان او را نگرفته ام.

یعقوب(علیه السلام) بسیار خوشحال شد و سجده شکر به جا آورد، عزرائیل هم اجازه گرفت و رفت.

* * *

یوسف: آیه 87

یَا بَنِیَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ یُوسُفَ وَأَخِیهِ وَلَا

ص:73

تَیْئَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا یَیْئَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ (87)

یعقوب(علیه السلام) در خلوت خود به فکر فرو رفت، یوسفِ او زنده است، او حوادث مختلف را در ذهن خود مرور کرد، جرقّه ای در ذهن او نقش بست، شاید عزیز مصر، همان یوسف من باشد ! او می خواست ویژگی های بیشتری از عزیز مصر بداند، دین او چیست؟ اسمش چیست؟

از طرف دیگر، فقر، زندگی را بر خاندان یعقوب(علیه السلام) سخت کرده بود، خشکسالی دیگر به اوج رسیده بود. یعقوب(علیه السلام)پسرانش را صدا زد و به آنان گفت: «فرزندانم ! به مصر بازگردید، از یوسف و برادرش جستجو کنید و از رحمت خدا ناامید نباشید، فقط گروه کافران از رحمت خدا ناامید می شوند».

پسران یعقوب(علیه السلام) آماده سفر شدند، هنوز قحطی و خشکسالی ادامه دارد، اگر چه آنان امید چندانی به پیدا کردن یوسف نداشتند، امّا با خود گفتند که ما که باید مدّتی دیگر برای خرید گندم به مصر برویم، کمی زودتر می رویم.

کاروان آماده حرکت به سوی مصر است، یعقوب(علیه السلام) نامه ای را برای عزیز مصر نوشت و آن را به فرزندانش داد تا به عزیز مصر بدهند.

متن نامه یعقوب(علیه السلام) این بود:

* * *

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

این نامه از طرف یعقوب(علیه السلام) به عزیز مصر است، همان عزیز مصری که عدالت را در سرزمین مصر به اجرا گذاشته است.

ای عزیز مصر ! ما از نسل ابراهیم(علیه السلام) هستیم، همان ابراهیم(علیه السلام)که خدا آتش را

ص:74

برای او گلستان نمود. ما خاندانی هستیم که بلاها بر ما زودتر نازل می شود.

در این سال ها، بلاهای زیادی بر من وارد شده است، پسری به نام یوسف داشتم که خیلی به او علاقه داشتم، او نور چشم من بود، زمانی که او نه سال بیشتر نداشت، برادرانش او را به صحرا بردند و دیگر او را برای من نیاوردند و گفتند گرگ او را خورده است.

بعد از یوسف، امید من به بنیامین بود، هر وقت یاد یوسف می افتادم، بنیامین را در آغوش می گرفتم، او را همراه با برادرانش به مصر فرستادم، به من گفتند که او پیمانه شاه را دزدیده است و تو او را به بردگی گرفته ای.

ای عزیز مصر ! ما از خاندانی هستیم که هرگز دزدی نمی کنیم، دوری بنیامین بر من سخت بود و کمر مرا شکست، اکنون از تو می خواهم بر من منّت بِنهی و او را آزاد کنی تا نزد من بازگردد.(35)

* * *

یوسف: آیه 92 - 88

فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَیْهِ قَالُوا یَا أَیُّهَا الْعَزِیزُ مَسَّنَا وَأَهْلَنَا الضُّرُّ وَجِئْنَا بِبِضَاعَة مُزْجَاة فَأَوْفِ لَنَا الْکَیْلَ وَتَصَدَّقْ عَلَیْنَا إِنَّ اللَّهَ یَجْزِی الْمُتَصَدِّقِینَ (88) قَالَ هَلْ عَلِمْتُمْ مَا فَعَلْتُمْ بِیُوسُفَ وَأَخِیهِ إِذْ أَنْتُمْ جَاهِلُونَ (89) قَالُوا أَئِنَّکَ لاََنْتَ یُوسُفُ قَالَ أَنَا یُوسُفُ وَهَذَا أَخِی قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْنَا إِنَّهُ مَنْ یَتَّقِ وَیَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُضِیعُ أَجْرَ الُْمحْسِنِینَ (90) قَالُوا تَاللَّهِ لَقَدْ آَثَرَکَ اللَّهُ عَلَیْنَا وَإِنْ کُنَّا لَخَاطِئِینَ (91) قَالَ لَا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ (92)

فرزندان یعقوب(علیه السلام) نامه پدر را گرفتند و به سوی مصر حرکت کردند، این بار

ص:75

سومی بود که آنان به مصر می رفتند.

وقتی آنان به مصر رسیدند، با هم مشورت کردند، پدر آنان را برای سه کار مهم فرستاده بود: جستجو درباره یوسف، تلاش برای آزادی بنیامین، خرید گندم.

آنان تصمیم گرفتند تا وقتی نزد عزیز مصر رفتند، درباره خرید گندم سخن بگویند، آنان هرگز احتمال نمی دادند یوسف زنده باشد، همچنین صلاح ندیدند که در لحظه ورود از آزادی بنیامین سخن بگویند، آن ها نگران بودند که شاید عزیز مصر از دست آنان ناراحت شود.

وقتی نزد یوسف رفتند چنین گفتند: «ای عزیز مصر ! برای ما و خانواده ما فلاکت و پریشانی پیش آمده است، ما با خود سرمایه ای ناچیز آورده ایم، لطف کن و سهم ما را بیشتر بده و بر ما صدقه بده که خداوند صدقه دهندگان را دوست دارد».

بعد از آن نامه یعقوب(علیه السلام) را به یوسف دادند و گفتند: «این نامه پدرمان یعقوب است».

یوسف نامه را گرفت و آن را بوسید و بر چشم نهاد و شروع به خواندن آن کرد، همه دیدند که اشک از چشمان یوسف جاری شد، برادران تعجّب کردند، چرا عزیز مصر گریه می کند؟ چرا نامه پدر را بوسید و بر چشم نهاد؟ چه رمز و رازی در این میان است، ناگهان فکری به ذهن آنان رسید، نکند عزیز مصر همان یوسف باشد، چگونه برادر آنان به این عزّت و بزرگی رسیده است؟ (36)

سکوت همه جا را فرا گرفته بود، یوسف هنوز داشت نامه را می خواند و اشک می ریخت، وقتی نامه تمام شد یوسف به آنان رو کرد و گفت:

ص:76

__ آیا به یاد دارید زمانی که جاهل بودید با یوسف و برادرش چه کردید؟

__ مگر تو یوسف هستی؟

__ آری، من یوسف هستم و این هم برادرم بنیامین است، خدا بر ما منّت نهاد و بعد از این همه سال، ما را به هم رساند، هر کس تقوا پیشه کند و در سختی ها صبر کند، خدا به او پاداش می دهد که او هرگز پاداش نیکوکاران را تباه نمی کند.

__ سوگند به خدا که او تو را بر ما برتری داد و ما خطاکاریم و در حقّ تو ظلم کردیم.

__ امروز خجل و شرمنده نباشید، من شما را بخشیدم، امیدوارم خدا هم گناه شما را ببخشد که او مهربان ترین مهربانان است.

اینجا بود که برادران به سوی یوسف رفتند و او را در آغوش گرفتند، هیچ کس نمی داند در آن لحظات چه گذشت و این برادران که نزدیک به چهل سال از هم دور بودند، چه شور و غوغایی برپا کردند و چگونه همدیگر را در آغوش گرفتند.

* * *

یوسف چقدر بزرگوار بود، گناه برادران خود را سربسته گفت، آنان یوسف را در چاه انداخته بودند و همواره بنیامین را خوار و بی اعتبار می پنداشتند و احترام او را حفظ نمی کردند. یوسف راه عذرخواهی را به آنان یاد داد، به آنان فهماند که آن کارهای آنان به خاطر جهلشان بوده است و امروز عاقل و فهمیده اند.

یوسف از چهره برادران خود، خجالت و شرمندگی را خواند، آنان سر خود را پایین گرفته بودند، هم شرمنده بودند و هم نگران، امروز یوسف قدرت

ص:77

دارد و می تواند آنان را مجازات کند، امّا یوسف فوراً به آنان اعلام کرد که آنان را بخشیده است و دیگر نباید شرمنده باشند.

* * *

یوسف: آیه 95 - 93

اذْهَبُوا بِقَمِیصِی هَذَا فَأَلْقُوهُ عَلَی وَجْهِ أَبِی یَأْتِ بَصِیرًا وَأْتُونِی بِأَهْلِکُمْ أَجْمَعِینَ (93) وَلَمَّا فَصَلَتِ الْعِیرُ قَالَ أَبُوهُمْ إِنِّی لاََجِدُ رِیحَ یُوسُفَ لَوْلَا أَنْ تُفَنِّدُونِ (94) قَالُوا تَاللَّهِ إِنَّکَ لَفِی ضَلَالِکَ الْقَدِیمِ (95)

اکنون یوسف از برادران سؤال می کند:

__ حال پدر چگونه است؟

__ او آن قدر در فراق تو گریه کرد که بیناییِ چشم هایش را از دست داد.

__ از شما می خواهم تا همین امروز به سوی کنعان حرکت کنید و پیراهن مرا برای او ببرید و بر صورت او بیفکنید تا بینا شود بعد از آن همه شما با خانواده و اهل خود به اینجا بیایید و در این سرزمین به خوشی و خرّمی زندگی کنید.

این سخن، خبری غیبی بود که یوسف آن را بیان کرد، این سخن از وحی سرچشمه می گرفت، آن ها فهمیدند که تو مقام نبوّت را به او دادی.

آنان آماده حرکت شدند تا هر چه زودتر این خبر را به پدر بدهند و او را خوشحال کنند، کاروان داشت حرکت می کرد که یوسف نزد آنان آمد و پیراهن خود را به آنان داد.

درست در همین لحظه ای که کاروان حرکت کرد، یعقوب(علیه السلام)در کنعان بوی یوسف را احساس کرد، بین مصر و کنعان حدود ده شبانه روز فاصله بود، امّا او بوی پیراهن یوسف را شنید و به اطرافیان خود گفت: «اگر نگویید که من

ص:78

کم عقل و دیوانه شده ام، به شما می گویم که من بوی یوسف را می یابم».

اطرافیان یعقوب(علیه السلام) از این سخن تعجّب کردند و به او گفتند: «تو سال هاست که از شوق یوسف پریشان شده ای و عقل خود را از دست داده ای، عشق یوسف چه بلایی سر تو آورده است که هنوز هم بوی یوسف را احساس می کنی».

* * *

سؤالی به ذهن من می رسد، یعقوب(علیه السلام) در کنعان بود و بوی پیراهن یوسف را از مصر شنید، امّا وقتی یوسف را در چاه انداختند، چرا بوی او را نشنید؟

فاصله بین مصر و کنعان ده روز راه بود، امّا فاصله کنعان تا چاهی که یوسف را در آن انداختند کمتر از نصف روز راه بود. چطور شد که یعقوب(علیه السلام)نتوانست بوی پیراهن یوسف را از ده کیلومتری بشنود، امّا از فاصله صدها کیلومتر دورتر احساس کرد؟

این چه معمّایی است؟ آیا کسی می تواند پاسخ این سؤال مرا بدهد؟

* * *

پیراهن یوسف(علیه السلام) در اصل از ابراهیم(علیه السلام) بود، هنگامی که نمرود می خواست ابراهیم(علیه السلام) را به جرم خداپرستی در آتش اندازد، جبرئیل به زمین آمد تا پرچمدار توحید را یاری کند. او همراه خود پیراهنی از بهشت آورد. به خاطرِ همین پیراهن ابراهیم(علیه السلام) در آتش نسوخت.(37)

این پیراهن، پیراهنی معمولی نبود، وقتی آن را جمع می کردند، بسیار کوچک می شد و می شد آن را در یک کیف کوچک قرارداد و به گردن آویخت.

این پیراهن به یعقوب(علیه السلام) به ارث رسید، یعقوب(علیه السلام) هم آن را به گردن یوسف

ص:79

آویخت. این پیراهن همراه یوسف بود.

وقتی یوسف در چاه افتاد، نُه سال داشت و ماجرای این کیفی که به گردنش آویخته شده بود را نمی دانست، شاید او فکر می کرد که در آن دعایی نوشته شده است، برای همین او آن کیف کوچک را باز نکرد.

نزدیک به چهل سال گذشت، یوسف از برادرانش شنید که چشم پدرش از گریه های طولانی سفید شده است، جبرئیل از او خواست تا آن پیراهن را برای پدر بفرستد. برای همین او آن پیراهن را از آن کیف مخصوص بیرون آورد، ناگهان بوی عطر بهشتی آن همه جا را گرفت و یعقوب(علیه السلام) هم در کنعان توانست بوی آن را احساس کند.(38)

* * *

آن پیراهن الآن کجاست؟

وقتی یعقوب(علیه السلام) برای دیدار یوسف به مصر آمد، آن پیراهن را به یوسف داد، بعد از یوسف آن پیراهن به پیامبران بعدی به ارث رسید، به موسی و عیسی(علیهما السلام)و سپس به محمّد(صلی الله علیه وآله)رسید، بعد از محمّد(صلی الله علیه وآله) آن پیراهن به امامان رسید و اکنون نزد مهدی(علیه السلام) است.(39)

این چه رازی است که این پیراهن باید به مهدی(علیه السلام) برسد؟

نمرود آتش بزرگی افروخت تا ابراهیم(علیه السلام) را در آتش بسوزاند، امّا خدا، ابراهیم را با آن پیراهن یاری کرد، وقتی مهدی(علیه السلام)ظهور کند، این پیراهن بهشتی را به تن می کند و به جنگ دشمنان خود می رود، خدا مهدی(علیه السلام) را این گونه از همه خطرها حفظ می کند، این پیراهن، لباس ضدّ آتش و ضدّ گلوله است !(40)

ص:80

یوسف: آیه 98 - 96

فَلَمَّا أَنْ جَاءَ الْبَشِیرُ أَلْقَاهُ عَلَی وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِیرًا قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنِّی أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ (96) قَالُوا یَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا کُنَّا خَاطِئِینَ (97) قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (98)

پسران یعقوب(علیه السلام) به کنعان رسیدند و با خوشحالی تمام به سوی خانه پدر رفتند، آن ها تصمیم گرفتند تا پیراهن یوسف را به یکی از خودشان بدهند تا زودتر آن را نزد پدر ببرد، در این هنگام یهودا گفت:

__ فقط من باید پیراهن یوسف را برای پدر ببرم !

__ برای چه؟

__ یادتان هست وقتی یوسف را در چاه انداختیم و پیراهن او را با خون بزغاله خونین کردیم.

__ آری.

ص:81

__ آن روز من پیراهن خون آلود یوسف را به پدر دادم و دل او را شکستم، امروز می خواهم آن کار خود را جبران کنم.

همه برادران به یکدیگر نگاهی کردند، گویا همه موافق بودند که یهودا زودتر برود و پیراهن یوسف را به پدر بدهد.

یهودا به سوی خانه پدر رفت و وارد خانه شد و سلام کرد و پیراهن یوسف را به صورت پدر افکند، ناگهان چشمان یعقوب(علیه السلام) بینا شد، خمیدگی کمر او برطرف شد، گویا او سال ها جوان شد.(41)

بعد از لحظاتی برادران دیگر هم وارد خانه شدند و خدمت پدر رسیدند.

پدر به آنان رو کرد چنین گفت: «آیا به شما نگفتم که من از لطف و قدرت خدا چیزهایی را می دانم که شما نمی دانید».

پسران یعقوب(علیه السلام) وقتی این معجزه را دیدند، به فکر فرو رفتند، آنان چاره ای ندیدند جز آن که به گناه گذشته خود اعتراف کنند، رو به پدر کردند و گفتند:

__ ای پدر ! از خدا بخواه که گناه ما را ببخشد، زیرا ما خطای بزرگی مرتکب شدیم.

__ به زودی برای شما طلب بخشش خواهم کرد و خدا گناهان بندگانش را می بخشد که او آمرزنده و مهربان است.

* * *

یعقوب(علیه السلام) می دانست که بهترین زمان برای دعا، شب جمعه، هنگام سحر است، آن وقت دعا مستجاب می شود، او دوست داشت در آن لحظه برای بخشش آنان دعا کند.

این سخن یعقوب(علیه السلام) نشان می دهد که یعقوب(علیه السلام) تا آن لحظه از پسرانش رنجیده بود و آنان را نبخشیده بود، امّا وقتی فهمید یوسف به مقامی بس

ص:82

بزرگ رسیده است، به شکرانه این نعمت، تصمیم گرفت تا آنان را عفو کند.

در اینجا یک سؤال به ذهن من می رسد: وقتی برادران یوسف، او را شناختند، از شرمندگی سرهای خود را پایین گرفتند، یوسف فوراً به آنان گفت: «من شما را بخشیدم، شرمنده نباشید». یوسف حتّی به آنان اجازه نداد تا عذرخواهی کنند، او فوراً برادرانش را بخشید، امّا یعقوب(علیه السلام)به گونه ای دیگر رفتار کرد، پسرانش از او عذرخواهی کردند و به او گفتند برای آنان طلب بخشش بکند، امّا او از آنان فرصت خواست.

راز این تفاوت چیست؟

کسی که سن و سالی از او می گذرد و کهنسال می شود، قلب او دیگر مثل قلب یک جوان نیست، او نمی تواند به زودی از کسی که به او ظلم کرده است، بگذرد، یوسف هنوز به سن پیری نرسیده بود، قلب او مهربان تر بود، او خیلی زود برادرانش را بخشید، امّا یعقوب(علیه السلام) برای این که پسرانش را ببخشد، نیاز به فرصت دارد، او تا شب جمعه از آنان فرصت گرفت.(42)

* * *

بار اوّلی بود که به مدینه آمده بودم، وقتی نگاهم به گنبد سبز پیامبر افتاد، سلام دادم: «السَّلامُ عَلَیکَ یا رَسُولَ الله !».

وارد مسجد شدم نماز خواندم و زیارت کردم. بعد از ساعتی از حرم بیرون آمدم، می خواستم به سوی قبرستان بقیع بروم. یک عمر آرزوی دیدن قبر امام حسن و امام سجاد و امام باقر و امام صادق(علیهم السلام) را داشتم، خدا را شکر می کردم که امشب زائر عزیزان خدا خواهم بود.

مدینه غرق نور بود; امّا بقیع تاریک تاریک بود. درب بقیع را بسته یافتم، سؤال کردم، گفتند شب ها بقیع بسته است. صورتم را به پنجره های بقیع

ص:83

گذاشتم و اشکم جاری شد.

در حال و هوای خودم بودم و آرام آرام زمزمه می کردم:

سلام بر شما ای فرزندان رسول خدا ! من رو به شما نموده ام و شما را در درگاه خدا وسیله قرار داده ام و دست توسّل به عنایت شما زده ام.

صدایی توجّه مرا به خود جلب کرد: «أنتَ مُشرِک !».

جوان عربی بود که چفیه قرمزی به سر داشت و با تندی با من سخن می گفت، چون من در این نیمه شب اینجا ایستاده ام، مشرک و بت پرست هستم.

او می گفت که ایستادن زیاد کنار قبر حرام است، تو باید یک سلام بدهی و بروی. تبرّک به این قبرها و توسّل حرام است.

برای او توضیح دادم که اگر من به این قبرها احترام می گذارم به این دلیل است که پیامبر به ما دستور داده است تا فرزندان او را دوست داشته باشیم.

من این گونه عشق و علاقه خود را به فرزندان پیامبر نشان می دهم و ما آن ها را بندگان خدا می دانیم.

آن جوان به من می گفت که چرا صورت خود را بر این پنجره ها گذاشته ای؟ این شرک است. این همان بُت پرستی است.

ناگهان به یاد آیه ای از قرآن افتادم. آنجا که وقتی برادران یوسف به مصر می آیند و برادر خود را می شناسند یوسف به آن ها می گوید: «پیراهن مرا نزد پدرم ببرید تا او به چشمان خود بمالد که به اذن خدا بینا خواهد شد».

من به آن جوان گفتم: آیا قبول داری که وقتی یعقوب(علیه السلام) آن پیراهن را به چشم خود گذاشت بینا شد؟

او گفت: آری، قرآن به این نکته اشاره می کند.

ص:84

گفتم: چرا یوسف پیراهن خود را فرستاد؟ حتماً در این پیراهن اثری بوده است. قرآن شهادت می دهد که پیراهن یوسف به اذن خدا شفا می دهد. چطور وقتی یعقوب(علیه السلام)پیراهنی را به صورت می کشد و شفا می گیرد، مُشرک نیست; امّا اگر بخواهم به قبر فرزندان پیامبر تبرّک بجویم، مُشرک شده ام !

قرآن در سوره یوسف، آیه 98 می گوید که وقتی پیراهن یوسف را بر چهره یعقوب(علیه السلام)انداختند، یعقوب(علیه السلام) بینا شد.(43)

وقتی یعقوب(علیه السلام) چشمش با پیراهن یوسف شفا گرفت، پس خدا شفا را در این پیراهن قرار داده است.

این همان تبرّکی است که من به آن اعتقاد دارم. اگر من در این نیمه شب اینجا ایستاده ام، برای این است که اینجا قبر عزیزان پیامبر است و خود خدا به من دستور داده است که خاندان پیامبر خویش را دوست بدارم.(44)

ص:85

یوسف: آیه 99

فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَی یُوسُفَ آَوَی إِلَیْهِ أَبَوَیْهِ وَقَالَ ادْخُلُوا مِصْرَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آَمِنِینَ (99)

خاندان یعقوب(علیه السلام) همان روز برای مهاجرت به مصر آماده شدند، در واقع این بار چهارمی است که آنان می خواهند به مصر بروند.(45)

آنان همه وسایل زندگی خود را جمع کردند، این یک مهاجرت بود نه یک سفر چند روزه.

یعقوب(علیه السلام) بی قرار دیدار یوسف بود، او هم سوار بر شتر شد، شوق دیدار یوسف او را جوان کرده بود. آنان به سوی مصر حرکت کردند، تقریباً ده شبانه روز در راه بودند، وقتی نزدیک شهر رسیدند، یوسف همراه با گروه زیادی از مأموران حکومتی به بیرون شهر آمده بود و چشم انتظار آنان بود.

صدای کاروان کنعان به گوش یوسف رسید، یعقوب(علیه السلام) از دور یوسف را دید، او ابتدا از شتر خود پیاده شد و به سوی یوسف آمد، یوسف می خواست

ص:86

به احترام پدر از اسب خود پیاده شود، امّا برای لحظه ای، ابهّت و شخصیّت حکومتی خود را به یاد آورد و از این کار صرف نظر کرد، او همان طور که سوار اسب بود، خم شد و پدر را در آغوش گرفت و هر دو اشک ریختند، بعد مادر را نزد خود فرا خواند، یوسف به یعقوب(علیه السلام) و مادرش چنین گفت: «وارد مصر شوید، به خواست خدا در امن و امان و سلامتی خواهید بود».

لحظه دیدار یوسف و یعقوب(علیهما السلام) را هیچ کس نمی تواند بیان کند، یعقوب(علیه السلام)که سال ها در فراق یوسف اشک ریخته بود، اکنون پسر خود را با آن مقام بزرگ می دید و شکر به جا می آورد.

* * *

هنوز یعقوب(علیه السلام) و همراهان او وارد شهر نشده بودند که جبرئیل از آسمان نازل شد و به یوسف گفت: «ای یوسف ! دست خود را باز کن». یوسف دست خود را باز کرد، ناگهان نوری از کف دست او بیرون رفت. یوسف به جبرئیل گفت:

__ این نور چه بود؟

__ این نور نبوّت بود، بدان که هرگز از نسل تو کسی پیامبر نخواهد شد.

__ برای چه؟

__ چرا به احترام پدرت از اسب پیاده نشدی؟

* * *

یوسف فهمید که چه امتیاز بزرگی را از دست داده است، نور نبوّت از دست او خارج شد، امّا به راستی این نور کجا رفت؟

تو این نور را به «لاوی» دادی، لاوی یکی از برادران یوسف بود، امّا چرا لاوی؟ وقتی برادران یوسف تصمیم گرفتند یوسف را به قتل برسانند، او به

ص:87

آنان گفت که یوسف را در چاه بیندازید و با این سخن خود مانع کشته شدن یوسف شد، وقتی که بنیامین را به تهمت دزدی گرفتند، همه برادران به کنعان بازگشتند، امّا لاوی به آنان گفت که من در مصر می مانم، من به پدر قول داده ام که بدون بنیامین بازنگردم.

تو هم این گونه از لاوی تشکّر کردی، نور نبوّت را در نسل او قرار دادی، موسی(علیه السلام)، آن پیامبر بزرگ از نسل اوست، در واقع موسی(علیه السلام) با چند واسطه به لاوی می رسد:

این نسب موسی(علیه السلام) است: «موسی بن عمران بن یصهر بن واهث بن لاوی».(46)

* * *

یوسف: آیه 100

وَرَفَعَ أَبَوَیْهِ عَلَی الْعَرْشِ وَخَرُّوا لَهُ سُجَّدًا وَقَالَ یَا أَبَتِ هَذَا تَأْوِیلُ رُؤْیَایَ مِنْ قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبِّی حَقًّا وَقَدْ أَحْسَنَ بِی إِذْ أَخْرَجَنِی مِنَ السِّجْنِ وَجَاءَ بِکُمْ مِنَ الْبَدْوِ مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّیْطَانُ بَیْنِی وَبَیْنَ إِخْوَتِی إِنَّ رَبِّی لَطِیفٌ لِمَا یَشَاءُ إِنَّهُ هُوَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ (100)

یوسف، پدر و همراهانش را به قصر خود برد، او پدر و مادرش را بر تختی نشاند، خودش هم بر تخت مخصوص خودش نشست، یازده برادر او هم در مقابل او ایستاده بودند.(47)

ناگهان عظمت یوسف چنان بر آنان جلوه کرد که همگی به شکرانه این نعمت به خاک افتادند و به سجده رفتند.

این سجده، سجده بر یوسف نبود، بلکه سجده شکر خدایی بود که این

ص:88

نعمت ها را به آنان ارزانی داشته بود، آنان تا چند روز پیش، در کنعان و بیابان های آنجا زندگی سختی را داشتند، امّا حالا خود را در قصری باشکوه می دیدند که نمونه اش در آن روزگار، انگشت شمار بود.

وقتی یوسف دید که پدرش یعقوب(علیه السلام) این گونه به سجده افتاده است، رنگش زرد شد و دچار اضطراب شد و پدر را صدا زد و گفت: «ای پدر ! این است تعبیر خوابی که من سال ها پیش دیده بودم، من خواب دیدم که خورشید و ماه و یازده ستاره در برابر من به سجده افتادند، اکنون خدا آن خواب مرا به واقعیّت رساند، او در زندگی ام به من لطف و احسان نمود، من در زندان گرفتار شده بودم و او مرا آزاد کرد، من از شما خبری نداشتم و او شما را از بیابان دور کنعان نزد من آورد، حال آن که شیطان بین من و برادرانم دشمنی و اختلاف انداخته بود، به درستی که خدا به هر کس که بخواهد لطف می کند و او دانا به همه چیز است و همه کارهایش از روی حکمت است».

آری، یوسف می دانست که شایسته نیست که پدری مقابل فرزندش این چنین به سجده افتد، آن هم پدری همچون یعقوب ! امّا این چیزی است که باید اتّفاق می افتاد تا آن خواب تعبیر می شد، خواب پیامبران حقّ است.(48)

* * *

یوسف نعمت هایی که تو به او داده بودی را بیان کرد، لحظه ای که تو او را از زندان آزاد کردی و او را عزیز مصر نمودی، امّا هرگز از ماجرای چاه، سخنی به میان نیاورد، تو او را از تاریکی چاه هم نجات داده بودی، امّا او نخواست که این ماجرا را جلو برادرانش بیان کند و باعث شرمندگی آن ها بشود، این نشانه بزرگی و عظمت یوسف بود.

* * *

ص:89

یوسف: آیه 101

رَبِّ قَدْ آَتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ وَعَلَّمْتَنِی مِنْ تَأْوِیلِ الاَْحَادِیثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ أَنْتَ وَلِیِّی فِی الدُّنْیَا وَالاَْخِرَةِ تَوَفَّنِی مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ (101)

خاندان یعقوب(علیه السلام) زندگی خود را در مصر آغاز کردند، قدرت و عظمت یوسف روز به روز زیادتر می شد، سال های قحطی هم به سر آمد، یوسف مردم را به یکتاپرستی دعوت کرد و از آنان خواست تا از عبادت بُت ها دست بردارند، او بارها با پادشاه سخن گفت و توانست او را هم یکتاپرست کند.

وقتی پادشاه ایمان آورد، تصمیم مهمّی گرفت، او دلش برای آبادانی مصر می سوخت، او جز صداقت و درستکاری از یوسفندیده بود، قدرت را به یوسف داد، او می دانست که هیچ کس، مانند یوسف، شایستگی حکومت بر مصر را ندارد.(49)

روزی از روزها، یوسف سوار بر اسب شد و از شهر خارج شد و به بیابان رفت و در آنجا نماز خواند، سپس دست به سوی آسمان گرفت و چنین گفت: «خدایا ! تو این پادشاهی را به من دادی و مرا فرمانروای مصر گرداندی و علم تعبیر خواب به من آموختی، تو پدید آورنده آسمان ها و زمین هستی ! در دنیا و آخرت، دوست و یار و یاور من تو هستی».

جبرئیل از آسمان نازل شد و به یوسف گفت:

__ ای یوسف ! حاجت تو چیست؟

__ از خدا می خواهم که عاقبت به خیر بشوم، وقتی مرگ من فرا می رسد، بر دین او باشم و تسلیم امر او. وقتی از این دنیا رفتم، با نیکوکاران محشور

ص:90

گردم».(50)

این درس بزرگی بود که یوسف به همه داد، درست است که او پیامبر است، امّا اکنون به قدرت رسیده است، از فتنه های شیطان می ترسد، کسی که قدرت پیدا می کند، به فساد و تبهکاری بسیار نزدیک می شود، مگر آن که تو که بر همه چیز قدرت داری، او را یاری کنی و دست او را بگیری.

* * *

یوسف: آیه 102

ذَلِکَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَیْبِ نُوحِیهِ إِلَیْکَ وَمَا کُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ أَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ وَهُمْ یَمْکُرُونَ (102)

اکنون با محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین سخن می گویی: «ای محمّد ! این داستان یوسف از خبرهای غیبی است که آن را به تو وحی کردم، تو نزد برادران یوسف نبودی، زمانی که تصمیم می گرفتند و نقشه می کشیدند تا یوسف را از پدرش دور نمایند».

کسانی که این سوره را می خوانند، می فهمند که محمّد(صلی الله علیه وآله) در زمان یوسف نبوده است، هیچ کتابی هم نخوانده است تا این سخنان را یاد گرفته باشد و از دانشمندی هم چیزی نیاموخته است، این ها سخنانی است که تو به او وحی کردی.

* * *

مناسب می بینم در اینجا هفت نکته را بنویسم:

* نکته اوّل

یوسف سال های سال (بیش از پنجاه سال) بر مصر حکومت کرد، مردم

ص:91

عدالت واقعی را در این سال ها به چشم دیدند و بیشتر آنان یکتاپرست شدند، آنان به دین آسمانی یوسف ایمان آوردند، زیرا می دیدند که یوسف دروغ نمی گوید، در حکومت او هرگز به اسم دین به کسی ظلم نمی شد و این بهترین تبلیغ برای دین یکتاپرستی بود.

* نکته دوم

یوسف، پیامبر بود امّا لباس هایی می پوشید که با طلا و جواهرات زینت شده بود، او لباس ساده به تن نمی کرد، چون می دانست مردم به لباس او نیاز ندارند، مردم به عدالت او نیاز داشتند، وقتی که وضع عمومی مردم در سایه برنامه های او خوب بود، او هم از نعمت های حلال خدا استفاده می کرد، مهم این بود که او هرگز به مردم دروغ نمی گفت، وقتی وعده ای می داد به وعده خود عمل می کرد.

افسوس که عدّه ای تصوّر می کنند: «هر کس ساده زیست است، شایستگی حکومت دارد !»، یوسف زندگی ساده ای نداشت، امّا عدالت داشت، ساده زیستی گمشده مردم نیست، عدالت گمشده آنان است ! (51)

در تاریخ آمده است که اسباب بازیِ فرزند یوسف، از جنس طلا بود.(52)

* نکته سوم

شوهر زلیخا از دنیا رفت و روزگار بر زلیخا سخت گرفت، او همه دارایی و ثروت خود را از دست داد تا آنجا که او مجبور به گدایی شد. او هم بُت پرستی را کنار گذاشته بود و به خدای یگانه ایمان آورده بود. او پیرزنی شکسته شده بود، مردم به او می گفتند:

ص:92

__ سر راه یوسف بنشین و از او بخواه که به تو کمک کند.

__ من از او شرمنده هستم، چگونه بر سر راهش بنشینم.

مردم به او اصرار کردند، سرانجام او پذیرفت، بر سر راه یوسف نشست، یوسف با گروه زیادی از همراهانش از آنجا عبور کرد، زلیخا از جای خود بلند شد و گفت: «سپاس خدایی که مرا به خاطر گناه و معصیتی که کردم به بردگی کشاند و بردگان را به خاطر اطاعت به پادشاهی رساند».

یوسف نگاهی به او کرد و گفت:

__ تو زلیخا هستی؟

__ بله. من زلیخا هستم.

__ از من چه توقّعی داری؟

یوسف دستور داد تا زلیخا را به قصر او ببرند، یوسف به او گفت:

__ ای زلیخا ! چرا با من چنین کردی؟ من به خاطر کارهای تو، بیست سال در گوشه زندان بودم.

__ ای پیامبر خدا ! مرا سرزنش نکن، من به مصیبت بزرگی مبتلا شده بودم.

__ چه مصیبتی؟

__ من زنی زیبا بودم، ثروت زیادی داشتم، همسرم بیمار بود، او در امر زناشویی ناتوان بود و هرگز با من رابطه جنسی نداشت، زیرا قدرت مردانگی نداشت، برای همین بود که فرزندی نداشتیم. من به عشق تو مبتلا شدم و قرار از کف دادم.

__ ای زلیخا ! اکنون از من چه می خواهی؟

ص:93

__ از خدا بخواه تا جوانی را به من بازگرداند.

یوسف دست به دعا برداشت و از خدا تقاضا کرد که جوانی زلیخا را برگرداند، خدا هم دعای او را اجابت کرد و زلیخا جوان و زیبا شد و یوسف با او ازدواج نمود.(53)

* نکته چهارم

یعقوب(علیه السلام) و فرزندان او سال های سال در مصر زندگی کردند. کم کم تعداد آنان زیاد شد، از نسل این دوازده برادر، قوم بنی اسرائیل شکل گرفت.

«بنی اسرائیل» یعنی فرزندان اسرائیل. اسرائیل نام دیگر یعقوب(علیه السلام) است.

بعد از مرگ یوسف، قدرت آنان کم شد، فرعونیان حکومت مصر را به دست گرفتند و بنی اسرائیل گرفتار ظلم و ستم فرعون شدند، خدا موسی(علیه السلام) را برای نجات آنان فرستاد، بین یعقوب(علیه السلام) و آمدن موسی(علیه السلام) حدود هشتصد سال فاصله بود. با آمدن موسی(علیه السلام)، دین یهود شکل گرفت.

* نکته پنجم

یعقوب(علیه السلام) تا آخر عمر در مصر زندگی کرد، او وصیّت کرد که وقتی مرگ او فرا برسد، پیکر او را به بیت المقدس در فلسطین ببرند، وقتی یعقوب(علیه السلام) از دنیا رفت، یوسف به این وصیّت پدر عمل کرد.(54)

* نکته ششم

یوسف 110 سال در این جهان زندگی کرد، او بعد از پدر بیش از دو سال زنده نماند.(55)

یوسف برادران خود را به عنوان جانشین خود معرّفی نمود. وقتی او از دنیا

ص:94

رفت، مردم مصر درباره محلّ دفن پیکر او اختلاف پیدا کردند، هر گروهی دوست داشت که قبر یوسف در محلّ زندگی او باشد، زیرا آنان یوسف را مایه برکت مصر می دانستند.

سرانجام آن ها تصمیم گرفتند پیکر یوسف را زیر رود نیل دفن کنند تا آب از روی قبر او عبور کند و همه مصر از برکت قبر او بهره ببرند.

چند قرن بعد، موسی(علیه السلام) در مصر به پیامبری رسید، وقتی که او می خواست همراه با بنی اسرائیل از مصر به فلسطین برود، پیکر یوسف را همراه خود برداشت تا به بیت المقدس ببرد.

* نکته هفتم

«یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور !».

این قسمتی از شعری مشهور است، امّا هرگز یوسف به کنعان بازنگشت، نه خود او، نه جنازه او !

این یعقوب(علیه السلام) بود که برای دیدار یوسف به مصر رفت و در آنجا ساکن شد. یوسف در مصر ماند و در آنجا از دنیا رفت.

 ص:95

یوسف: آیه 107 - 103

وَمَا أَکْثَرُ النَّاسِ وَلَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنِینَ (103) وَمَا تَسْأَلُهُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْر إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکْرٌ لِلْعَالَمِینَ (104) وَکَأَیِّنْ مِنْ آَیَة فِی السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ یَمُرُّونَ عَلَیْهَا وَهُمْ عَنْهَا مُعْرِضُونَ (105) وَمَا یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَهُمْ مُشْرِکُونَ (106) أَفَأَمِنُوا أَنْ تَأْتِیَهُمْ غَاشِیَةٌ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ أَوْ تَأْتِیَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ (107)

داستان یوسف به پایان رسید، در این چند آیه پایانی این سوره به بحث ایمان و کفر اشاره می کنی، ده سال است که محمّد(صلی الله علیه وآله) برای مردم مکّه سخن می گوید و آنان را از بُت پرستی نهی می کند، امّا آنان نه تنها به او ایمان نیاوردند، بلکه او را دیوانه خواندند و سنگ به او پرتاب کردند و بر سرش خاکستر ریختند.

محمّد(صلی الله علیه وآله) همه تلاش خود را برای ایمان آوردن کافران به کار می برد، او اصرار دارد که آن ها هدایت شوند و راه هدایت و رستگاری را انتخاب کنند،

ص:96

اکنون تو به او چنین می گویی:

ای محمّد ! بیشتر این مردم ایمان نمی آورند هر چند که تو همه تلاش خود را بنمایی و اصرار بورزی، ایمان، امری قلبی است و نمی توان کسی را به زور وادار به ایمان نمود، من انسان را آزاد آفریده ام و به او اختیار داده ام، تو وظیفه خود را به خوبی انجام دادی، اشکال در این است که این مردم، تصمیم گرفته اند ایمان نیاورند !

ای محمّد ! تو آنان را به هدایت فرا خواندی و از آنان انتظار پاداش نداشتی، امّا آن ها ایمان نیاوردند، بدان که سخنان تو تذکّری برای جهانیان و اتمام حجّت بر آنان است، آنان سخنان تو را شنیدند و فهمیدند که حقّ چیست، روز قیامت حق ندارند بگویند کسی نبود تا ما را راهنمایی کند.

آنان گوش و چشم خود را بر دیدن و شنیدن حقایق بسته اند و به همین سبب، از کنار آیات و نشانه هایی که در آسمان ها و زمین وجود دارد، می گذرند و از آن ها روی برمی گردانند، اگر آنان به قرآنی که به تو نازل شده است، ایمان نیاورند، تعجّب نکن، آنان از کنار نشانه های آفرینش هم به سادگی می گذرند و در آن ها تفکّر نمی کنند.

ای محمّد ! این مردم سال های سال است که بُت ها را پرستیده اند و محبّت این بُت ها در قلب آنان ریشه دوانده است، اگر آنان ایمان هم بیاورند، ایمانشان از شرک به دور نیست. بیشتر مردم در ظاهر ایمان می آورند، امّا در باطن همچنان مشرک هستند.

آیا این کافران خود را از عذاب من در امان می بینند؟ آیا از این ایمن هستند که عذاب به سراغشان بیاید یا ناگهان روز قیامت برپا شود حال آن که آنان در بی خبری و غفلتند؟

ص:97

* * *

باید درباره این سخن تو فکر کنم: «بیشتر مردم در ظاهر ایمان می آورند، امّا در باطن همچنان مشرک هستند».

شرک فقط این نیست که من بُتی را بپرستم، بُت پرستی همان شرک بزرگ است، ولی امان از شرکِ کوچک !

شرکِ کوچک همان ریاکاری است، وقتی من کار خوبی را برای این انجام می دهم که مردم ببینند و از من تعریف کنند، من دچار شرکِ کوچک شده ام.

به راستی چند نفر پیدا می شوند که از ریاکاری به دور هستند و کارهای آنان از روی اخلاص است.

تو در این آیه به همه بندگان خود هشدار می دهی تا دست از ریاکاری بردارند، تو هرگز ریاکاران را دوست نداری و اعمال آنان را نمی پذیری، تو فقط عملی را قبول می کنی که اخلاص همراه آن باشد و فقط به خاطر تو انجام شده باشد.

* * *

نام او مَعاذ بن جَبَل بود، او از یاران محمّد(صلی الله علیه وآله) بود، روزی او نزد پیامبر رفت و خدمت آن حضرت نشست.

محمّد(صلی الله علیه وآله) نگاهی به آسمان انداخت و دعایی کرد و بعد رو به او نمود و گفت:

ای معاذ ! فرشتگانی که مأمور ثبت کردار انسان ها هستند، وقتی اعمال نیک بنده ای از بندگان را نزد خدا می برند، همه آن ها خوشحال هستند زیرا می بینند که این بنده چه اعمال خوب و زیبایی انجام داده، او همواره مشغول عبادت بوده و کارهای نیک زیادی انجام داده است.

فرشتگان آسمان ها وقتی زیبایی پرونده اعمال این شخص را می بینند بسیار

ص:98

خوشحال می شوند و همه آن ها جمع می شوند تا این پرونده را نزد خدا ببرند.

اکنون فرشتگان در نزد خدا ایستاده اند، آن ها به خدا می گویند که این بنده تو کارهای خوبی انجام داده است.

امّا خداوند به آن ها می گوید: «ای فرشتگان من ! شما مأمور نوشتن اعمال بنده من بودید و همه کارهای او را ثبت کردید امّا من از قلب او آگاهی دارم، او این کارها را به خاطر من انجام نداده است، قصد او از همه این کارها، ریا و خودنمایی بوده است، پس لعنت من بر او باد».

در اینجا همه فرشتگان که این سخن خدا را می شنوند، چنین می گویند: «اکنون که قصد او ریا و خودنمایی بوده است پس لعنت ما هم بر او باد».

کسی که برای ریا دست به انجام کاری می زند، تو او را لعنت می کنی، شاید بتوان همه مردم را فریب داد، امّا نمی توان تو را فریب داد.(56)

* * *

یوسف: آیه 108 قُلْ هَذِهِ سَبِیلِی أَدْعُو إِلَی اللَّهِ عَلَی بَصِیرَة أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِی وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ (108)

اکنون وقت آن است که محمّد(صلی الله علیه وآله) راه و خط مستقیم خود را برای مردم مشخّص کند، از او می خواهی که چنین بگوید: «ای مردم ! راه و روش من و پیروانم همین است که همه را به یکتاپرستی دعوت کنیم، من این دعوت را بر اساس بینایی و آگاهی انجام می دهم و خدا را از همه عیب ها و کاستی ها، پاک و منزّه می دانم، خدا مرا به پیامبری فرستاده است و هرگز از مشرکان نیستم».

* * *

راه و روش پیامبر، همان «راه مستقیم» است که در سوره حمد ذکر شده

ص:99

است، پیامبر در این آیه از همه می خواهد تا در این راه گام بردارند: راه پیامبر !

ادامه راه پیامبر، راه امامت است !

در این آیه از سه اصل مهم دین سخن می گویی: توحید، نبوّت، امامت.(57)

تو بعد از پیامبر، علی(علیه السلام) و یازده امام بعد از او را برای هدایت مردم قرار دادی، تو انسان ها را بدون امام رها نمی کنی، برای جانشینی بعد از پیامبر، برنامه داری، دوازده امام را از گناه و زشتی ها پاک گردانیدی و به آنان مقام عصمت دادی و وظیفه هدایت مردم را به دوش آنان نهادی و از مردم خواستی تا از آنان پیروی کنند.

* * *

یوسف: آیه 111 - 109

وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِی إِلَیْهِمْ مِنْ أَهْلِ الْقُرَی أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الاَْرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَدَارُ الاَْخِرَةِ خَیْرٌ لِلَّذِینَ اتَّقَوْا أَفَلَا تَعْقِلُونَ (109) حَتَّی إِذَا اسْتَیْئَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا جَاءَهُمْ نَصْرُنَا فَنُجِّیَ مَنْ نَشَاءُ وَلَا یُرَدُّ بَأْسُنَا عَنِ الْقَوْمِ الُْمجْرِمِینَ (110) لَقَدْ کَانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لاُِولِی الاَْلْبَابِ مَا کَانَ حَدِیثًا یُفْتَرَی وَلَکِنْ تَصْدِیقَ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَتَفْصِیلَ کُلِّ شَیْء وَهُدًی وَرَحْمَةً لِقَوْم یُؤْمِنُونَ (111)

یکی از ایرادهایی که امّت های قبلی از پیامبران می گرفتند این بود که چرا پیامبران از جنس فرشتگان نیستند، بُت پرستان مکّه نیز همین ایراد را به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گرفتند.

تو همه پیامبران خود را از میان انسان ها برگزیدی، پیامبران از شهری که در

ص:100

آن زندگی می کردند، قیام کردند و مردم را به یکتاپرستی فرا خواندند، آنان در میان مردم رفت و آمد داشتند و زندگی آنان مثل بقیّه بود، تو هرگز فرشته ای را به پیامبری نفرستادی، فرشته نمی تواند الگوی انسان باشد.

چرا کافران در زمین گردش نمی کنند تا ببینند که عاقبت کسانی که پیامبران را تکذیب کردند، چه شد؟

کسانی که پیامبران را دروغگو شمردند، شیفته زندگی دنیا شده بودند و محبّت دنیا مانع شد که حقّ را بپذیرند، آخرت برای کسانی که تقوا پیشه کنند، از دنیا بهتر است، چرا مردم عاقلانه فکر نمی کنند؟

پیامبران وقتی دیدند که مردم به کفر اصرار میورزند و راه گناه و معصیت را می پیمایند، از هدایت آنان ناامید شدند و به آنان وعده عذاب دادند. تو به آن مردم مهلت دادی و عذاب آنان را به تأخیر انداختی، آنان به جای آن که از این فرصت استفاده کنند و ایمان بیاورند، فکر کردند که پیامبران دروغ گفته اند و هیچ عذابی در کار نیست، اینجا بود که تو پیامبران را یاری کردی، پیامبران و پیروان آن ها را نجات دادی و عذاب را بر گناهکاران نازل کردی و همه را نابود کردی.(58)

در سرگذشت گذشتگان (پیامبران و امّت های آنان)، درس های پندآموز برای اهل فهم و دانش نهفته است، در این قرآن بارها از سرگذشت آنان سخن به میان آمده است، قرآن، سخنی نیست که به دروغ ساخته شده باشد، بلکه وحی آسمانی است و با کتاب های آسمانی که قبلاً نازل شده است، هماهنگ است، هر چیزی که برای سعادت دنیا و آخرت انسان لازم است، در آن بیان شده است و مایه هدایت و رحمت برای مؤمنان است.(59)

 ص:101

ص:102

سوره رَعد

اشاره

ص:103

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» می باشد و سوره شماره 13 قرآن می باشد.

2 - «رَعد»، همان صدای ابرها می باشد، در ابتدای این سوره به پدیده رعد اشاره شده است که تسبیح خدا را به جا می آورد.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: عظمت قرآن، اسرار آفرینش آسمان ها، شناخت حق و باطل، وفای به عهد، صبر و استقامت، انفاق در راه خدا، قیامت.

ص:104

رعد: آیه 2 - 1

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ المر تِلْکَ آَیَاتُ الْکِتَابِ وَالَّذِی أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ الْحَقُّ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یُؤْمِنُونَ (1) اللَّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَد تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لاَِجَل مُسَمًّی یُدَبِّرُ الاَْمْرَ یُفَصِّلُ الاَْیَاتِ لَعَلَّکُمْ بِلِقَاءِ رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ (2)

در ابتدا، چهار حرف «الف»، «لام»، «میم» و «را» را ذکر می کنی، قرآن معجزه ای است که از همین حروف «الفبا» شکل گرفته است.

این آیات کتاب آسمانی است، تو قرآن را بر محمد(صلی الله علیه وآله) نازل کردی، قرآن سخن حقّ است که همه باید از آن پیروی کنند، امّا بیشتر مردم از وسوسه های شیطان پیروی می کنند و به قرآن ایمان نمی آورند.

تو خدای یگانه هستی و بر هر کاری قدرت داری، تو آسمان ها را بدون

ص:105

ستون هایی که بتوان دید، برافراشتی و بر عرش خود قرار گرفتی. این نشانه قدرت توست. آری، تو بر عرش خود قرار گرفتی.

* * *

منظور از «عرش»، در این آیه، علم و دانش توست. علم و دانش تو، همه زمین و آسمان ها را فرا گرفته است. هیچ چیز از علم تو پوشیده نیست. تو تختی نداری که بر روی آن بنشینی و به آفریده های خود فرمان بدهی، تو بالاتر از این هستی که بخواهی در مکانی و جایی قرار گیری. پس معنای صحیح این قسمت آیه چنین است: «تو پس از آفرینش آسمان ها، به تدبیر امور جهان پرداختی».

تو خورشید و ماه را مسخّر خود قرار دادی و هرکدام تا زمان مشخّصی به سیر خود ادامه می دهند، تو امور جهان را تدبیر می کنی.

تو آیات خود را به روشنی بیان می کنی و با مردم سخن می گویی، باشد که مردم به روز قیامت یقین کنند، در آن روز تو همه را زنده می کنی و آنان برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند و تو سزای اعمال آنان را می دهی.

* * *

رعد: آیه 4 - 3

وَهُوَ الَّذِی مَدَّ الاَْرْضَ وَجَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ وَأَنْهَارًا وَمِنْ کُلِّ الَّثمَرَاتِ جَعَلَ فِیهَا زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ إِنَّ فِی ذَلِکَ لاََیَات لِقَوْم یَتَفَکَّرُونَ (3) وَفِی الاَْرْضِ قِطَعٌ مُتَجَاوِرَاتٌ وَجَنَّاتٌ مِنْ أَعْنَاب وَزَرْعٌ وَنَخِیلٌ صِنْوَانٌ وَغَیْرُ صِنْوَان یُسْقَی بِمَاء وَاحِد وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَی بَعْض فِی الاُْکُلِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لاََیَات لِقَوْم یَعْقِلُونَ (4)

ص:106

تو زمین را گسترش دادی تا برای زندگی انسان مناسب باشد، در زمین کوه ها و نهرها قرار دادی، میوه های گوناگون (ترش و شیرین، زمستانی و تابستانی)، پدید آوردی، روز را با تاریکی شب پوشاندی، اگر همیشه روز بود و شبی وجود نداشت، زمین برای زندگی مناسب نبود و گرمای خورشید همه گیاهان را از بین می برد.

کسانی که اهل فکر و اندیشه اند می دانند که این نظم جهان، نشانه ای از قدرت توست، آنان این نشانه ها را می بینند و به یگانگیِ تو اقرار دارند، در زمین قطعه هایی کنار هم قرار دادی، یکی خاکش نرم است و دیگری خاکش محکم. در این زمین ها، باغ های انگور و کشتزارها و نخلستان های گوناگون قرار دادی.

همه آن ها از یک آب سیراب می شوند ولی محصولات مختلفی دارند، میوه یکی ترش است و دیگری شیرین، یکی رنگش زرد است و دیگری قرمز !

از نظر مواد غذایی، بعضی از محصولات کشاورزی را بر بعضی دیگر برتری دادی، در همه این ها نشانه هایی از قدرت توست برای جماعتی که عاقلانه فکر می کنند.

* * *

رعد: آیه 5

وَإِنْ تَعْجَبْ فَعَجَبٌ قَوْلُهُمْ أَئِذَا کُنَّا تُرَابًا أَئِنَّا لَفِی خَلْق جَدِید أُولَئِکَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ وَأُولَئِکَ الاَْغْلَالُ فِی أَعْنَاقِهِمْ وَأُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ (5)

این مردم، بُت می پرستیدند، تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را برای هدایت آن ها فرستادی، محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواست مردم از گمراهی نجات پیدا کنند و سعادتمند شوند، امّا

ص:107

مردم به او سنگ می زدند، دیوانه اش می خواندند و خاکستر بر سرش می ریختند.

محمّد(صلی الله علیه وآله) از کارهای این مردم تعجّب می کرد، امّا عجیب تر از آن، سخنان آنان است که می گویند: «وقتی مرگ به سراغ ما آمد و ما خاک شدیم، چگونه ممکن است که دوباره زنده شویم».

آنان کسانی هستند که راه کفر را برگزیدند و یگانگی تو را انکار کردند، روز قیامت که فرا برسد، فرشتگان زنجیرهای آهنین بر گردن آن ها می اندازند، آن ها را به سوی جهنّم می برند و آنان برای همیشه همدم آتش سوزان خواهند بود.

* * *

رعد: آیه 6

وَیَسْتَعْجِلُونَکَ بِالسَّیِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ وَقَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمُ الْمَثُلَاتُ وَإِنَّ رَبَّکَ لَذُو مَغْفِرَة لِلنَّاسِ عَلَی ظُلْمِهِمْ وَإِنَّ رَبَّکَ لَشَدِیدُ الْعِقَابِ (6)

این مردم به جای آن که از محمّد(صلی الله علیه وآله) بخواهند تا دعا کند و رحمت تو بر آنان فرود آید، تقاضا می کنند که هرچه زودتر عذاب نازل شود، چرا این مردم مهربانی و رحمت تو را طلب نمی کنند؟

آیا آنان فکر می کنند که عذاب آسمانی تو، دروغ است؟

مگر آنان سرگذشت امّت های قبلی را نشنیده اند؟ وقتی پیامبران از هدایت آنان ناامید شدند، عذاب تو بر آنان نازل شد و نابود شدند.

تو به کافران مهلت می دهی، امّا آنان تصوّر می کنند که وعده عذاب دروغ است، این طور نیست، تو خدای بخشنده هستی، با این که مردم گناه و

ص:108

معصیت می کنند، تو آنان را می بخشی، هر گناهکاری را عذاب نمی کنی، به گناهکاران فرصت می دهی، اگر آنان پشیمان شدند، عفو و رحمت خود را بر آنان نازل می کنی، امّا اگر آنان پشیمان نشوند و بر کفر و گناه خود اصرار ورزند، سرانجام عذاب دامن گیر آنان می شود و وقتی تو اراده کنی که کافران را عذاب کنی به سختی عذاب می کنی.

* * *

رعد: آیه 7

وَیَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آَیَةٌ مِنْ رَبِّهِ إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِکُلِّ قَوْم هَاد (7)

کافران نزد محمّد(صلی الله علیه وآله) می آمدند و از او می خواستند معجزاتی مانند عصای موسی(علیه السلام) برای آنان بیاورد، عصای موسی(علیه السلام)معجزه بزرگی بود، وقتی آن را بر سنگی زد، از آن دوازده چشمه آب جوشید، وقتی آن عصا را در مقابل فرعون بر زمین انداخت، تبدیل به اژدهایی بزرگ شد. کافران چنین درخواست هایی را از محمّد(صلی الله علیه وآله) داشتند، امّا درخواست های آنان برای ایمان آوردن نبود، آن ها دنبال بهانه بودند.

پیامبر برای آنان، قرآن را به عنوان معجزه آورده بود و از آنان خواسته بود تا یک سوره مانند قرآن بیاورند، اگر آنان به دنبال حقیقت بودند، وقتی عجز خود را از آوردن یک سوره مانند قرآن دیدند، باید ایمان می آوردند، پس معلوم می شود که آنان دنبال بهانه بودند.

اکنون تو با محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین سخن می گویی: «ای محمّد ! به بهانه جویی این کافران توجّه نکن، تو وظیفه خود را انجام بده، پیام مرا به آنان برسان و آنان را

ص:109

از عذاب روز قیامت بترسان، تو وظیفه نداری که همه را به اجبار مؤمن کنی، وظیفه تو تنها رساندن پیام من است و بس ! فقط تو نیستی که این وظیفه را داری، من در همه زمان ها برای هر قومی، راهنمایی قرار دادم».

اکنون می دانم که تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را فرستادی تا مردم را از عذاب قیامت بیم دهد و در هر زمان، هدایت کننده ای فرستادی. آیا من می توانم آن هدایت کننده را بشناسم؟

* * *

روزی پیامبر خواست وضو بگیرد، او به علی(علیه السلام) اشاره کرد و علی(علیه السلام) برای او ظرف آبی آورد، پیامبر وضو گرفت .

سپس دست علی(علیه السلام) را گرفت و این آیه را خواند و فرمود: «من همان کسی هستم که مردم را از عذاب خدا بیم می دهم»، پس از آن دستش را به سینه علی(علیه السلام) گذاشت و گفت: «ای علی ! خدا در هر زمان برای مردم، راهنمایی قرار می دهد، تو راهنمای این مردم هستی».(60)

* * *

اسم او «عبدالرّحیم» بود، او در شهر کوفه زندگی می کرد، به مدینه آمده بود تا امام باقر(علیه السلام) را ببیند و از علم و دانش آن حضرت بهره ببرد.

آن روز امام باقر(علیه السلام) از عبدالرّحیم این سؤال را کرد:

__ ای عبدالرّحیم ! آیا آیه 7 سوره رعد را به خاطر داری؟ آنجا که خدا به پیامبر می گوید: «ای محمّد ! تو بیم دهنده هستی و برای هر قومی، راهنمایی است».

ص:110

__ آری.

__ حتماً شنیده ای که پیامبر(صلی الله علیه وآله) این آیه را خواند و علی(علیه السلام) را به عنوان راهنمای مردم معرّفی کرد.

__ بله. این سخن را شنیده ام.

__ اکنون از تو می پرسم: امروز چه کسی راهنما و هدایت کننده مردم است؟

__ فدایت شوم. من باور دارم که شما هدایت کننده این مردم هستید.

__ سخن تو حقّ است. ای عبدالرّحیم ! بدان که قرآن زنده است و هرگز نمی میرد، در همه زمان ها، برای مردم راهنمایی آسمانی وجود دارد.

آن روز عبدالرّحیم دانست که تو در هر زمانی برای مردم راهنما و هدایت کننده قرار داده ای، تو زمین را هیچ گاه از حجّت و امام خالی نمی گذاری، دوازده امام معصوم، وظیفه رهبری جامعه را به عهده دارند، این همان راه امامت است که تو مردم را به پیروی از آن فرا خوانده ای.

* * *

کسانی که در بیابانی گم می شوند و راه به جایی نمی برند، خطرات زیادی آن ها را تهدید می کند: تشنگی، گرسنگی، حمله درندگان و...

اکنون کسی از راه می رسد و دست آنان را می گیرد و راه را نشان آنان می دهد و می رود تا در بیابان، گمشدگان دیگری را پیدا کند.

در این میان، کسی دیگر پیدا می شود و دست مردم را می گیرد و در ادامه مسیر آنان را کمک می کند و نمی گذارد به بیراهه بروند، او آنان را به سلامت به مقصد می رساند.

ص:111

این مثالی بود برای بیان تفاوت پیامبر و امام.

پیامبر مردم را به راه راست راهنمایی می کند، امام کسی است که دست آنان را می گیرد و آنان را به مقصد می رساند.

پیامبر مردم را از عذاب می ترساند و از آنان می خواهد راه راست را برگزینند، امام دست آنان را می گیرد و آنان را راهنمایی می کند تا به سر منزل مقصود برسند.

امروز هم مهدی(علیه السلام)، امام من است، این آیه قرآن را که می خوانم او را یاد می کنم، او همان راهنمای امروز مردم است.

او نماینده تو روی زمین است. اگر به سوی او بروم به هدایت، رهنمون می شوم و سعادت دنیا و آخرت را از آنِ خود می کنم.(61)

* * *

رعد: آیه 10 - 8

اللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ کُلُّ أُنْثَی وَمَا تَغِیضُ الاَْرْحَامُ وَمَا تَزْدَادُ وَکُلُّ شَیْء عِنْدَهُ بِمِقْدَار (8) عَالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ الْکَبِیرُ الْمُتَعَالِ (9) سَوَاءٌ مِنْکُمْ مَنْ أَسَرَّ الْقَوْلَ وَمَنْ جَهَرَ بِهِ وَمَنْ هُوَ مُسْتَخْف بِاللَّیْلِ وَسَارِبٌ بِالنَّهَارِ (10)

علم و دانش تو بی پایان است، تو بر همه چیز آگاهی داری، تو می دانی هر زن یا هر حیوان ماده ای چه در شکم دارد، آیا آن جنین، زنده به دنیا می آید یا نه؟ وقتی به دنیا می آید آیا عمر طولانی دارد یا عمر کوتاه؟ روزیِ او زیاد خواهد بود یا کم؟ همه این ها را فقط تو می دانی.

بعضی از جنین ها، زودتر از موعد مقرّر به دنیا می آیند، بعضی دیگر، دیرتر.

ص:112

معمولاً جنین انسان بعد از نه ماه به دنیا می آید، امّا گاهی بعضی ها زودتر به دنیا می آیند و بعضی ها هم چند روز بیشتر از نه ماه در رحم مادر می مانند.

نباید خیال کنم که این زود یا دیر به دنیا آمدن ها، بی حساب و کتاب است، حتّی ساعت و ثانیه و لحظه آن هم حساب دارد، اندازه و مقدار هر چیز نزد تو معلوم و مشخّص است، تو بر هر نهان و آشکاری آگاهی داری، تو خدایی بزرگ هستی، تو بالاتر از آن هستی که با ذهن بشری بتوان تو را درک کرد.

برای تو فرقی نمی کند کسی سخن خود را آهسته گوید یا بلند، تو همه سخن ها را می شنوی. برای تو یکسان است، کسی مخفیانه در دل شب راه رود یا در روز روشن گام بردارد، تو به همه چیز آگاهی داری، برای تو تاریکی و روشنایی، نهان و آشکار، هیچ فرقی ندارد.

* * *

رعد: آیه 11

لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْم حَتَّی یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْم سُوءًا فَلَا مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَال (11)

از همان لحظه ای که انسان به این دنیا می آید، تو دو فرشته را مأمور می کنی تا از او نگهبانی کنند که مبادا حادثه ای برای او روی دهد.

تو زمان مرگ همه انسان ها را مشخّص کرده ای، وقتی لحظه مرگ انسانی فرا رسد، آن دو فرشته انسان را به حال خود رها می کنند و آن وقت است که مرگ او فرا می رسد.(62)

* * *

ص:113

تو سرنوشت هیچ ملّتی را تغییر نمی دهی مگر آن زمان که آن ملّت، راه و روش خود را تغییر دهند، اگر تو اراده کنی ملّتی را عذاب کنی، هیچ کس نمی تواند عذاب را از آنان دور کند و آنان هیچ یار و یاوری نخواهند داشت.

* * *

به انسان ها نعمت های زیادی داده ای و هرگز نعمت های خود را بی دلیل از آنان نمی گیری، اگر انسانی به گناه و معصیت رو آورد، آن وقت نعمت های خود را از او می گیری.(63)

گناهانی مثل ظلم به دیگران، کفران نعمت و ناسپاسی سبب می شود که نعمت ها از من گرفته شود.(64)

وقتی نعمتی از من گرفته می شود یا بلایی بر من نازل می شود، باید بدانم که نتیجه کارهای خود من است.

تو به من نعمت سلامتی دادی، امّا من به دیگران ظلم می کنم، نتیجه ظلم من آن است که حادثه ای برای من پیش بیاید و این سلامتی و تندرستی از من گرفته شود، تو به آن دو فرشته امر می کنی تا مرا به حال خود رها کنند و آن وقت است که آن حادثه برای من پیش می آید.

آری، تو عهدی با بندگانت داری که وقتی نعمتی به آنان دادی، آن نعمت را از آنان نمی گیری مگر زمانی که به گناه و معصیت رو آورند، آن وقت است که آنان آثار گناهان خود را می بینند.

وقتی با پدر و مادر و خویشان بد رفتاری کنم، عمرم کوتاه می شود، وقتی در جامعه ای زنا زیاد شود، زلزله فرا می رسد، وقتی ظلم و ستم زیاد شود، باران

ص:114

کم می شود و خشکسالی می شود. وقتی مردم زکات واجب خویش را ندهند، فقر و فلاکت در جامعه زیاد می شود، وقتی مردم شکر نعمت های تو را به جا نیاورند و همواره ناسپاسی کنند، برکت از میان آنان می رود.(65)

اکنون این قانون را دانستم، سعی می کنم که از گناهان دوری کنم تا به بلاها گرفتار نشوم، امّا اکنون یک سؤال دارم:

«اگر بلاها به خاطر گناهان است، پس چرا پیامبر و امامان که معصوم بودند، این قدر به بلاها گرفتار شدند؟ ما باور داریم آنان از هر گناهی به دور بوده اند، پس چرا آماج انواع بلاها بوده اند؟».

برای یافتن جواب سؤال خویش مطالعه می کنم...

* * *

در زندگی انسان ها، حوادث ناگواری پیش می آید، بهتر است این حوادث را به دو «عنوان» بیان کنم:

* بلاها: بلا حادثه ای است که در اثر گناه و معصیت پیش می آید و در واقع نتیجه گناهان است. اگر کسی هرگز به گناه آلوده نشود، بلاها سراغ او نمی آیند.

* سختی ها: ممکن است کسی اصلاً گناهی نکند، امّا برای او حادثه ای پیش بیاید، این حادثه هیچ ربطی به گناه ندارد، این حادثه برای او پیش می آید تا مقام او بالاتر برود.

شنیده ام که تو هر کس را بیشتر دوست داری، سختی بیشتری برای او می فرستی.

روح انسان فقط در کوره سختی ها است که می تواند از ضعف ها و

ص:115

کاستی های خود آگاه شود و به اصلاح آن ها بپردازد. سختی ها بد نیست، بلکه سبب می شود تا از دنیا دل بکنیم و بیشتر به یاد تو باشیم و تنها به درگاه تو رو آورده و تضرّع کنیم !

اگر سختی ها نباشد دل ما اسیر دنیا می شود، ارزش ما کم و کم تر می شود، سختی ها، دل های ما را آسمانی می کند.

* * *

وقتی که پیامبران و امامان را آفریدی، از آنان عهد گرفتی که بر سختی ها صبر کنند و آنان به این پیمان تو وفادار باقی ماندند و از جان خود، برای حفظ دین خدا مایه گذاشتند و خود را در راه تو فدا نمودند.

آنان سختی های زیادی را تحمّل کردند، امّا آن سختی ها، بلا نبود !

این پاسخ سؤال من است: تو پیامبران و امامان را به سختی ها گرفتار می کنی، ولی آنان به بلایی که نتیجه گناهان باشد، هرگز گرفتار نمی شوند.

در اینجا از امام حسین(علیه السلام) یاد می کنم، وقتی او دید که جامعه رو به تباهی و فساد می رود، سکوت نکرد، او برای زنده کردن دین تو قیام کرد، امّا مردم به جنگ او آمدند و عزیزانش را مقابل چشمش پرپر کردند، او مصیبت های زیادی دید، عصر روز عاشورا، به میدان آمد، شجاعانه جنگید، تیری به قلب او اصابت کرد، او تیر را از بدن بیرون آورد و خون ها را در دست خود جمع کرد و به سوی آسمان ریخت و گفت: «بارخدایا ! همه این ها در راه تو چیزی نیست».(66)

ص:116

رعد: آیه 13 - 12

هُوَ الَّذِی یُرِیکُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَیُنْشِئُ السَّحَابَ الثِّقَالَ (12) وَیُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلَائِکَةُ مِنْ خِیفَتِهِ وَیُرْسِلُ الصَّوَاعِقَ فَیُصِیبُ بِهَا مَنْ یَشَاءُ وَهُمْ یُجَادِلُونَ فِی اللَّهِ وَهُوَ شَدِیدُ الِْمحَالِ (13)

در اینجا گوشه هایی از اسرار آفرینش را بیان می کنی تا در آن فکر کنم و بر قدرت تو ایمان بیاورم و نور ایمان، قلبم را روشن کند، از رعد و برق و باران سخن می گویی، بارانی که از آسمان می بارد، اساسی ترین نقش را در زندگی انسان ها دارد، معمولاً باران های پر برکت با رعد و برق همراه است، وقتی ابرها رعد و برق می زنند، بعضی دچار ترس می شوند و بعضی ها خوشحال می شوند، زیرا امیدوار می شوند بارانی خواهد آمد و درختان و گیاهان را سیراب خواهد کرد.

تو این ابرهای باران زا را پدید می آوری و با باران به طبیعت سرسبزی و

ص:117

خرّمی عطا می کنی.

رعد (غرّش ابرها)، نشانه دیگری از قدرت توست.

«رعد، تسبیح و حمد تو می گوید».

فرشتگان در برابر عظمت و بزرگی تو احساس کوچکی می کنند و از هیبت تو به تسبیح مشغولند، آنان تو را از هر عیب و نقصی پاک می دانند و تسلیم فرمان تو هستند.

این ابرها نشانه رحمت توست، امّا اگر تو بخواهی انسان ها را به سزای گناهانشان برسانی از دل این ابرها، صاعقه می فرستی و هرکه را بخواهی آسیب می رسانی، همان طور که قوم عاد و ثمود را با صاعقه هلاک کردی. این ها همه، نشانه های قدرت توست، امّا باز هم کافران درباره تو جدل و ستیزه می کنند، آن ها نمی دانند که قدرت تو بی انتهاست و کافران را به سختی عذاب می کنی.

* * *

«رعد، تسبیح و حمد تو می گوید».

منظور از این سخن چیست؟

تو بارها در قرآن از تسبیح و حمد موجودات بی جان سخن گفته ای، آسمان، زمین، ماه، خورشید، درختان، کوه ها... همه تو را حمد و ستایش می کنند. آنان از قوانین تو در آفرینش، فرمان برداری می کنند، این معنای، سجده آنان است که در قرآن از آن سخن گفته ای.(67)

هر موجودی به اندازه درجه وجودی خود، دارای شعور است و در دنیای خود و به زبان خود، تو را ستایش می کند و تو را به پاکی می ستاید، ولی من از درک حقیقت آن ناتوانم.

ص:118

موجوداتی مثل ماه و خورشید و کوه و درخت، همسو با بهره وجودی خود، درکی از تو دارند، البته درک آن ها با درک وجودی انسان، قابل مقایسه نیست، تو انسان را با درک و آگاهی بالایی آفریدی، امّا به موجودات دیگر به اندازه خودشان، بهره ای از درک و شعور دادی.

هر آنچه در جهان وجود دارد، مخلوق و آفریده توست. مخلوق یعنی نقص و کمبود !

همه موجودات می فهمند که کمبود دارند و به تو نیاز دارند، وقتی موجودی نقص های خود را می فهمد، تو را از آن نقص ها پاک می داند. در واقع، او درک می کند کمبود دارد و برای ادامه حیاتش به تو نیاز دارد و تو بی نیاز هستی. این معنای تسبیح اوست.

وقتی موجودی، وجود خود را درک می کند، می فهمد که تو این وجود را به او داده ای و تو او را آفریده ای. او درک می کند که وجودش از تو سرچشمه گرفته است، این معنای حمد اوست.

* * *

چرا در اینجا فقط از «رعد» نام می بری؟ در «رعد» چه ویژگی ای وجود دارد که نامش را جداگانه می آوری.

همه موجودات حمد و تسبیح تو می گویند، امّا ذهن بشر متوجّه حمد و تسبیح آنان نمی شود، وقتی کسی به ماه و خورشید نگاه می کند، زیر درختی می نشیند، صدایی را نمی شنود. در طبیعت هیچ صدایی مانند رعد هولناک نیست، صدای رعد، انسان را متوجّه خود می کند، روی سخن تو در این آیه با بُت پرستان و کافران است، آنان صدای رعد را می شنوند، تو به آنان می گویی که این صدا، صدای حمد و تسبیح آنان است. هر انسانی به صدای رعد توجّه

ص:119

می کند.

تو می خواهی توجّه او را به قدرت خودت معطوف کنی، این رعد، نشانه ای از قدرت توست، تو خورشید را خلق کردی، آب دریا و اقیانوس ها را آفریدی، آفتاب را بر آب ها تاباندی و آب ها را بخار کردی و به آسمان فرستادی و ابرهای باران زا را آفریدی. باد را فرستادی تا ابرها را در آسمان حرکت دهد...

رعد با صدای هولناک خود، هشداری برای غافلان است تا لحظه ای به فکر آیند و در عظمت تو فکر کنند و از خواب غفلت بیدار شوند، رعد با صدای خود تو را ستایش می کند.

* * *

ابر از ذرّات آب تشکیل شده است، امّا تو از این ذرّات آب، رعد و برقی می آفرینی که می تواند همه چیز را بسوزاند.

در هر دقیقه در دنیا حدود شش هزار رعد و برق کوچک و بزرگ اتّفاق می افتد، رعد و برق های بزرگ می توانند در یک لحظه، گرمای 30 هزار درجه سانتیگراد تولید کنند، گرمایی که تقریباً پنج برابر گرمای سطح خورشید است !!

برقی که در رعد و برق تولید می شود می تواند به 100 میلیون ولت برسد !

* * *

رعد: آیه 14

لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ وَالَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لَا یَسْتَجِیبُونَ لَهُمْ بِشَیْء إِلَّا کَبَاسِطِ کَفَّیْهِ إِلَی الْمَاءِ لِیَبْلُغَ فَاهُ وَمَا هُوَ بِبَالِغِهِ وَمَا دُعَاءُ الْکَافِرِینَ إِلَّا فِی ضَلَال (14)

ص:120

تو صدای بندگان خود را می شنوی و از راز دل آنان آگاه هستی، فقط تو می توانی دعای انسان ها را مستجاب کنی،کسانی که بُت ها را صدا می زنند و از آن ها حاجت می خواهند، هرگز به حاجت خود نمی رسند، زیرا بُت ها نه صدایی را می شنوند و نه قدرتی دارند.

کسی که تشنه است باید به سوی آب برود، دستان خود را پر از آب کند و آن را بنوشد، اگر کسی دستان خود را از دور به سوی آب دراز کند، هرگز آب به دهان او نمی رسد، با دراز کردن دست از فاصله دور، کسی سیراب نمی شود.

این مثالی برای بیان حال مؤمن و کافر بود، مؤمنی که به تو ایمان دارد، همانند کسی است که نزدیک آب رفته است و دست های خود را از آب پر کرده و سیراب شده است، امّا کسی که راه کفر را برگزید، از حقیقت دور شده است، او مانند کسی است که از راه دور به سوی آب دست دراز می کند، امّا هرگز سیراب نمی شود، او گرفتار سراب های دروغین شده است، بُت هایی را می پرستد که بر هیچ کاری توانایی ندارند، او بُت ها را به یاری می خواند امّا دعای او راه به جایی نمی برد.

* * *

رعد: آیه 15

وَلِلَّهِ یَسْجُدُ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ طَوْعًا وَکَرْهًا وَظِلَالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَالاَْصَالِ (15)

«همه موجوداتی که در آسمان ها و زمین هستند از روی اختیار یا اجبار خدا را سجده می کنند، سایه های آن ها نیز هر صبح و شام، خدا را سجده می کند».

منظور از سجده موجودات چیست؟

ص:121

کسی که به سجده می رود، می خواهد تواضع و فروتنی خود را نشان دهد، در این آیه از سجده موجودات سخن می گویی، تو می خواهی بگویی که همه موجوداتی که در آسمان ها و زمین هستند، در مقابل تو فروتنی می کنند.

فرشتگان و مؤمنان از روی رغبت و با شوق در مقابل تو، تواضع و فروتنی می کنند، عدّه ای از انسان ها، راه کفر را انتخاب می کنند و بُت ها را می پرستند، امّا همین که از همه جا ناامید می شوند و در خطرات قرار می گیرند، تو را صدا می زنند و در مقابل تو، فروتنی می کنند.

آری، وقتی خطری جدّی آنان را تهدید می کند، پرده ها از روی فطرت آنها کنار می رود و از عمق وجودشان تو را به یاری می طلبند و به تو التماس می کنند، این تواضع و فروتنی، سجده آنان است.

تواضع و فروتنی این کافران از روی اشتیاق واقعی نیست، ترس و اضطراب شدید آنان را وادار به این کار کرده است، در واقع این تواضع از روی اجبار است، وقتی که خطر برطرف بشود، بار دیگر راه کفر را در پیش می گیرند.

آسمان، زمین، ماه، خورشید، درختان، کوه ها... همه از قوانین تو در آفرینش فرمان برداری می کنند و تسلیم تو هستند، این معنای، سجده آنان است.

* * *

در این آیه گفتی: «سایه های موجودات، هر صبح و شام، خدا را سجده می کنند».

وقتی به سایه های انسان یا موجود دیگری نگاه می کنم، می بینم که این سایه ها، آثاری خاص از خود نشان می دهد.

ص:122

سایه ها کم و زیاد می شود، صبح ها سایه ها طولانی است، هرچه به سمت ظهر می روم، سایه ها کوچک تر می شود، بعد از ظهر، بار دیگر سایه ها بزرگ و بزرگ تر می شود.

من این اختلاف در اندازه سایه ها را با چشم احساس می کنم، سایه ها به همین مقدار، بهره ای از وجود دارند و برای همین، در برابر تو خاضع و فروتن می باشند. افتادن سایه ها بر زمین، همان سجده آنان است. این سخن تو، امری خیالی نیست، حقیقتی است بالاتر از خیال !

سجده سایه ها، امری است ثابت و استوار که تو از آن یاد می کنی، امّا من نمی توانم حقیقت آن را درک کنم ! درک من محدود است، من اسیر درکِ ناقص خود هستم !

* * *

سایه ها همیشه در مقابل تو فروتن هستند، امّا چرا سجده آنان را فقط در صبح و شام ذکر کردی؟

درست است که سایه ها همواره در مقابل تو فروتن هستند، امّا هنگام صبح و غروب سایه ها بسیار طولانی می شوند و سقوط آنان بر زمین و ذلّت آنان بیشتر به چشم می آید، وقتی آفتاب طلوع می کند، سایه انسان، شاید به بیست متر هم برسد، هنگام غروب هم چنین است ! در طلوع و غروب، افتادن سایه به زمین و ذلّت آن بیشتر به چشم می آید، برای همین در این آیه از سجده سایه ها هنگام صبح و شام سخن گفتی.(68)

* * *

ص:123

رعد: آیه 16

قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ قُلِ اللَّهُ قُلْ أَفَاتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِهِ أَوْلِیَاءَ لَا یَمْلِکُونَ لاَِنْفُسِهِمْ نَفْعًا وَلَا ضَرًّا قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الاَْعْمَی وَالْبَصِیرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِی الظُّلُمَاتُ وَالنُّورُ أَمْ جَعَلُوا لِلَّهِ شُرَکَاءَ خَلَقُوا کَخَلْقِهِ فَتَشَابَهَ الْخَلْقُ عَلَیْهِمْ قُلِ اللَّهُ خَالِقُ کُلِّ شَیْء وَهُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ (16)

خدای آسمان ها و زمین کیست؟ چه کسی جهان هستی را آفریده است؟

در جواب باید گفت: «تویی آن خدای آسمان ها و زمین !».

به راستی چرا عدّه ای به جای پرستش تو، بُت هایی را می پرستند که هیچ نفع و ضرری به حالشان ندارد.

آیا نابینا و بینا برابر هستند؟ کافر کجا و مؤمن کجا؟ آنان هرگز برابر نیستند.

آیا تاریکی و روشنایی یکسانند؟ تاریکی های کفر کجا و نور هدایت و ایمان کجا؟ چگونه این ها می توانند برابر باشند؟

اگر بُت ها مانند تو قدرت آفرینش داشتند و چیزی را آفریده بودند، ممکن بود که عدّه ای فریب بخورند و خیال کنند آن بُت ها شایسته پرستش هستند، امّا این بُت ها که هرگز چیزی خلق نکرده اند، پس چرا باز هم عدّه ای بُت می پرستند؟ بُتی که از قطعه سنگ یا چوب تراشیده شده است و توانایی بر هیچ کاری ندارد، هرگز شایستگی پرستش را ندارد.

تو لایق پرستش هستی که جهان و هرچه در آن است را آفریدی، تو خدای یگانه ای و بر همه جهان سلطه داری.

* * *

ص:124

رعد: آیه 17

أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِهَا فَاحْتَمَلَ السَّیْلُ زَبَدًا رَابِیًا وَمِمَّا یُوقِدُونَ عَلَیْهِ فِی النَّارِ ابْتِغَاءَ حِلْیَة أَوْ مَتَاع زَبَدٌ مِثْلُهُ کَذَلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَالْبَاطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفَاءً وَأَمَّا مَا یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الاَْرْضِ کَذَلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ الاَْمْثَالَ (17)

حق ماندنی است، هیچ گاه نور آن خاموش نمی شود، گاهی ضعیف می شود ولی از بین نمی رود.

باطل رفتنی است. ممکن است چند روزی زرق و برق داشته باشد و چشم همه را پر کند، امّا سرانجام نابود می شود.

در اینجا دو مثال برای حقّ و باطل بیان می کنی:

* مثال اوّل: باران می بارد و نهرها و رودخانه ها از آن پر می شود و سیل به راه می افتد. روی سیل، کف فراوانی خودنمایی می کند.

باطل مانند کف روی آب است که از بین می رود و حقّ همان آبی است که باقی می ماند، در دل زمین نفوذ می کند و سپس به صورت چشمه جاری می شود و مردم از آن بهره می برند.

* مثال دوم: فلزّاتی مثل آهن، مس و نقره را از معدن استخراج می کنند، برای ساختن چیزهای زینتی یا وسایل زندگی، آن ها را روی آتش قرار می دهند تا ذوب شوند، وقتی به نقطه ذوب می رسند، کف ها و زنگارهایی روی آن پیدا می شود.

باطل مانند آن کف هایی است که روی فلزات ذوب شده قرار می گیرد و ارزشی ندارد و به دور ریخته می شود و حق، اصل آن فلز است که باقی

ص:125

می ماند.

تو این گونه برای بندگان خود مثال می زنی: کسی که باطل گرا شد همانند کف ها بیهوده و بی فایده است، کسی که حق گرا می باشد همانند آب و فلزی است که سودمند است.

آری،کسانی که باطل گرا هستند، بالانشین و پر سر و صدا ولی توخالی هستند و به زودی از بین می روند، امّا کسانی که حق گرا هستند متواضع و سودمند می باشند و باقی می مانند.

* * *

رعد: آیه 18

لِلَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمُ الْحُسْنَی وَالَّذِینَ لَمْ یَسْتَجِیبُوا لَهُ لَوْ أَنَّ لَهُمْ مَا فِی الاَْرْضِ جَمِیعًا وَمِثْلَهُ مَعَهُ لَافْتَدَوْا بِهِ أُولَئِکَ لَهُمْ سُوءُ الْحِسَابِ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمِهَادُ (18)

تو به کسانی که از حقّ پیروی کرده و دعوت پیامبران را اجابت می کنند، بهترین پاداش ها را عطا می کنی، سرانجام آنان چیزی جز خوبی و خوشی نیست.

امّا سرانجام کسانی که حقّ را انکار کردند و راه کفر را در پیش گرفتند، بسیار سخت است، آنان وقتی عذاب روز قیامت را می بینند، حاضرند دو برابر ثروت همه دنیا را برای آزادی خود بدهند.

اگر در روز قیامت آنان دو برابر دنیا را هم با خود داشتند، برای آنان فایده ای نداشت.

ص:126

آنان به شدّت مورد بازخواست و حسابرسی قرار می گیرند و جایگاه آنان، جهنّم است و چه بد جایگاهی است !

* * *

رعد: آیه 19 أَفَمَنْ یَعْلَمُ أَنَّمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ الْحَقُّ کَمَنْ هُوَ أَعْمَی إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُو الاَْلْبَابِ (19)

آیا کسی که یقین دارد قرآن، سخن توست با کافری کوردل، یکسان است؟ آیا مؤمنی که به قرآن ایمان آورده است با کافری که چشم دلش کور است، برابر است؟ هرگز این دو برابر نیستند.

قرآن همه را به هدایت و رستگاری دعوت می کند و آنان را از گمراهی می رهاند، امّا فقط اهل فهم و خرد از قرآن پند می گیرند و به آن ایمان می آورند.

* * *

رعد: آیه 20

الَّذِینَ یُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا یَنْقُضُونَ الْمِیثَاقَ (20)

در اینجا می خواهی ویژگی های مؤمنان را برایم بیان کنی، پس چنین می گویی: «مؤمنان کسانی هستند که به عهدی که با تو بسته اند وفا می کنند و میثاق خود را نمی شکنند».

تو از کدام عهد و میثاق سخن می گویی؟

از روز میثاق بزرگ سخن می گویی ! تو قبل از این که انسان ها را خلق کنی، آنان را به صورت ذرّه های کوچکی آفریدی و با آنان سخن گفتی، آنان تو را

ص:127

شناختند. در آن روز، همه تو و پیامبران تو را شناختند و به حق اعتراف کردند. آن روز، روز میثاق بزرگ بود.

در آیه 172 سوره اعراف گفتی که از پشت فرزندان آدم، همه فرزندان آن ها را برگرفتی و آنان را بر خودشان گواه گرفتی و گفتی: آیا من پروردگار شما نیستم؟ همه گفتند: «آری، ما گواهی می دهیم که تو پروردگار ما هستی».

آن روز، روز میثاق بزرگ بود، مؤمنان به عهد و میثاقی که با تو در آن روز بستند، وفادار می مانند.

* * *

رعد: آیه 21

وَالَّذِینَ یَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَیَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَیَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ (21)

سخن درباره ویژگی های مؤمنان است آنان به خویشاوندان خود مهربانی می کنند و هرگز با اقوام خود قطع رابطه نمی کنند. آنان با دوستان تو پیوند قلبی دارند، محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) بهترین دوستان تو هستند، مؤمنان واقعی کسانی هستند که آنان را دوست دارند.

وقتی این آیه را می خوانم، بار دیگر به یاد مهدی(علیه السلام) می افتم، او امروز حجّت تو روی زمین است، من باید به یاد او باشم و یادش را فراموش نکنم و وظیفه ام را نسبت به او انجام بدهم.(69)

* * *

مؤمنان از تو خشیّت دارند و از حسابرسی روز قیامت می ترسند.

خشیّت، حالت عرفانی و معنوی با ارزشی است، اگر این حالت در من باشد،

ص:128

سعی می کنم وظیفه خود را درست انجام بدهم و از گناه دوری کنم.

مؤمن از قیامت می ترسد، امّا از تو نمی ترسد، او از تو خشیّت دارد. در سوره فاطر آیه 28 می گویی: «فقط دانشمندان از خدا خشیّت دارند». آری، این جاهلان هستند که از تو می ترسند!

* * *

در زبان عربی برای مفهوم «ترس» دو واژه وجود دارد: «خوف» و «خشیّت»، میان این دو واژه تفاوت دقیقی وجود دارد که من باید آن را بررسی کنم.

اگر من به جنگل بروم و ناگهان صدای غرّش شیری به گوشم برسد، ترس وجود مرا فرا می گیرد، زیرا خطری بزرگ مرا تهدید می کند، پس سریع فرار می کنم.

امّا وقتی رانندگی می کنم، پلیس را می بینم که در همه جا، رفت و آمد را کنترل می کند. من از پلیس نمی ترسم. فقط حواس خود را جمع می کنم که مبادا جلوی چشم پلیس تخلّف کنم، اگر پلیس ببیند که من با سرعت زیاد رانندگی می کنم جریمه ام می کند. وقتی پلیس را می بینم بیشتر دقّت می کنم، در واقع من از سرانجام کار خودم می ترسم که نکند جریمه شوم.

در زبان عربی به ترس من از شیر جنگل «خوف» می گویند امّا برای حالتی که در مقابل پلیس دارم، «خشیّت» می گویند.(70)

پس «خشیّت» به معنای «خوف» نیست !

مؤمن از تو بیم و خشیّت دارد، او مواظب است گناه نکند و از مسیر حقّ خارج نشود. او می داند که اگر گناه کند، خودش گرفتار می شود.

ص:129

پس من نباید از تو بترسم، تو خدای مهربان هستی، از پدر و مادر هم به من مهربان تری.

من باید از تو بیم و خشیّت داشته باشم، مبادا گناهی کنم که به عذاب گرفتار شوم ! من باید از گناه خود بترسم ! (71)

* * *

رعد: آیه 24 - 22

وَالَّذِینَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِیَةً وَیَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ أُولَئِکَ لَهُمْ عُقْبَی الدَّارِ (22) جَنَّاتُ عَدْن یَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آَبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ وَالْمَلَائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بَاب (23) سَلَامٌ عَلَیْکُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ (24)

مؤمنان کسانی هستند که در برابر سختی ها و مشکلات صبر می کنند تا رضایت تو را به دست آورند، نماز را به پا می دارند و پنهان و آشکارا به دیگران کمک می کنند، اگر شیطان آنان را وسوسه کرد و خطایی انجام دادند، با انجام کارهای نیک و توبه سعی می کنند خطای خود را جبران کنند.

مؤمنانی که این چنین باشند، دارای عاقبتِ نیک خواهند بود، آنان در روز قیامت همراه با پدران و زنان و فرزندان شایسته خود وارد بهشت خواهند شد و برای همیشه در آنجا خواهند بود.

آنان در قصرهای بهشتی منزل می کنند و فرشتگان به دیدار آنان می روند، فرشتگان از هر دری وارد قصرهای آنان می شوند و می گویند: «سلام بر شما که در راه دین خدا صبر پیشه کردید، چه عاقبت و خانه بهشتی خوبی نصیب

ص:130

شما شده است !».

* * *

رعد: آیه 25

وَالَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَیُفْسِدُونَ فِی الاَْرْضِ أُولَئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ (25)

از ویژگی های مؤمنان و آینده زیبای آنان سخن گفتی، اکنون از ویژگی های کافران برایم سخن می گویی: کافران به پیمان خود وفادار نمی مانند، تو در روز میثاق بزرگ آنان را بر خودشان گواه گرفتی و گفتی: آیا من پروردگار شما نیستم؟ همه گفتند: «آری، ما گواهی می دهیم که تو پروردگار ما هستی».

آن میثاق بزرگ به صورت فطرت و عشق به کمال در وجود آنان جلوه کرد، امّا آنان به ندای فطرت خویش گوش فرا نمی دهند و به خویشاوندان مهربانی نمی کنند، آنان با دوستان تو (که محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) هستند)، ارتباطی ندارند، این کافران روی زمین فساد می کنند، تو رحمت خود را از آنان دور می کنی، نصیب آنان چیزی جز لعنت تو نیست و در روز قیامت، منزلگاه آنان جهنّم است.

* * *

رعد: آیه 26

اللَّهُ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشَاءُ وَیَقْدِرُ وَفَرِحُوا بِالْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا فِی الاَْخِرَةِ إِلَّا مَتَاعٌ (26)

خوشی و ناخوشی، زیادی و کمی رزق زندگی دنیا در دست توست، کسانی

ص:131

که راه ظلم و کفر را برگزیدند، خیال می کنند که با این کار، صاحب ثروت بیشتر و خوشی دنیا می شوند، امّا آنان اشتباه می کنند، زیرا روزیِ همه انسان ها در دست توست، تو روزیِ هر کس را که بخواهی، وسعت می دهی و روزی هر کس را که بخواهی، اندک می گردانی.

کافران به زندگی و لذّت های دنیا شاد می شوند، در حالی که زندگی دنیا در برابر زندگی آخرت و نعمت های آن، بی ارزش است، ثروت و مال دنیا به زودی نابود می شود و امّا نعمت آخرت همیشگی است، کسی که وارد بهشت بشود، برای همیشه از نعمت های زیبای آنجا بهره مند می شود و این سعادت بزرگی است.(72)

ص:132

رعد: آیه 29 - 27

وَیَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آَیَةٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَنْ یَشَاءُ وَیَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ أَنَابَ (27) الَّذِینَ آَمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (28) الَّذِینَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ طُوبَی لَهُمْ وَحُسْنُ مَآَب (29)

محمّد(صلی الله علیه وآله) برای بُت پرستان قرآن تو را می خواند و از آنان می خواست تا از شرک و بُت پرستی دست بردارند، بُت پرستان در مقابل از او می خواستند تا معجزه ای بیاورد، این تقاضای آنان بهانه ای بیش نبود.

پیامبر برای آنان، قرآن را به عنوان معجزه آورده بود و از آنان خواسته بود تا یک سوره مانند قرآن بیاورند، اگر آنان به دنبال حقیقت بودند، وقتی عجز خود را از آوردن یک سوره مانند قرآن دیدند، باید ایمان می آوردند.

وظیفه پیامبر این است که مردم را از عذاب روز قیامت بترساند و پیام تو را به آنان برساند. اگر آنان به دنبال معجزه هستند، قرآن معجزه اوست، مشکل این

ص:133

است که آنان از روی لجاجت، تقاضای معجزه می کنند.

این قانون توست: تو می دانی چه کسی در پذیرش حقّ لجاجت می کند، پس او را به حال خود رها می کنی، زیرا او حقّ را شناخته است امّا از روی لجاجت آن را نمی پذیرد. او در گمراهی خود غوطهور می شود و دیگر به راه راست هدایت نمی شود.

امّا کسانی که به سوی تو رو کنند و در جستجوی حقیقت باشند، از توفیق تو بهره مند می شوند و تو آنان را هدایت می کنی، آنان ایمان می آورند و قلبشان به یاد تو آرامش و اطمینان می یابد و به درستی که فقط با یاد توست که دل ها آرام می گیرند.

هر کس که به تو ایمان ندارد، احساس تنهایی و اندوه می کند، او به هر چیزی پناه می برد، امّا خودش می داند تنهاست و هیچ چیزی نمی تواند به او برای همیشه پناه بدهد، هر چه در این دنیاست، فانی و نابود می شود.

فقط تو نابود نمی شوی و همیشگی هستی، کسی که به تو ایمان آورد و به تو توکّل نماید، هرگز مضطرب نمی شود، دل او آرام است، زیرا یاد تو آرام بخش دلهاست.

کسانی که ایمان می آورند و عمل نیکو انجام می دهند، بهترین زندگی ها و بهترین سرانجام ها برای آنان خواهد بود، آری، آنان در این دنیا با آرامش زندگی می کنند و در آخرت در بهشت تو جای خواهند گرفت.

* * *

ذکر و یاد تو چیست؟

وقتی که نام تو را بر زبان می آورم و در قلب خود تو را یاد می کنم، آرامشی را احساس می کنم.

ص:134

قرآن هم ذکر توست، وقتی قرآن می خوانم، قلب من آرام می شود، همین طور یاد محمّد و اهل بیت(علیهم السلام) به دل ها آرامش می دهند، آن ها هم ذکر تو هستند.(73)

من در این دنیای پر از غفلت با یاد اهل بیت(علیهم السلام) می توانم به آرامش برسم، تو یاد آن ها را یاد خودت قرار داده ای.

آن ها دروازه های ایمان هستند، اگر می خواهم به سوی ایمان واقعی رو کنم باید به سوی آن ها رو کنم و به آن ها توجّه نمایم، حقیقت ایمان را باید از آن ها فرا بگیرم، برای رسیدن به سعادت، باید راه آنان را بپیمایم.

اگر کسی برای رسیدن به تو از راهی غیر از راه آن ها برود، به هدف خویش نخواهد رسید.

* * *

روزی از روزها، موسی(علیه السلام) از جایی عبور می کرد، نگاهش به مردی افتاد که دست های خود را به سوی آسمان بلند کرده بود و دعا می کرد، موسی(علیه السلام) از کنار او عبور کرد و بعد از مدّتی، باز حضرت موسی از آنجا عبور کرد، دید که آن مرد هنوز دعا می کند و دست هایش رو به آسمان است و اشک از چشمانش جاری است، گویا هنوز حاجت روا نشده است. در این هنگام خدا با موسی(علیه السلام) چنین سخن گفت: «ای موسی ! او هرچقدر مرا بخواند و دعا کند، دعایش را مستجاب نمی کنم، اگر او می خواهد من صدایش را بشنوم و حاجتش را روا کنم باید به دستور من عمل کند، من دستور داده ام تا بندگان من از راهی که گفته ام مرا بخوانند. این مرد هم باید از راه ایمان به سوی من بیاید، نه این که راه دیگری را بپیماید و از راه ایمان روی برگرداند».(74)

* * *

ص:135

اکنون می فهمم که چرا باید از راه مهدی(علیه السلام) پیروی کنم، راه مهدی(علیه السلام) مرا به تو می رساند، تو یاد مهدی(علیه السلام) را همچون ذکر خودت قرار دادی.

یاد مهدی(علیه السلام) دل را آرام می کند، همانگونه که یاد تو آرامش به دل می دهد.

سلام من به مهدی(علیه السلام) !که مرا به سوی تو فرا می خواند و دست مرا می گیرد و به سوی تو می آورد.

فقط او می تواند راه تو را به من نشان بدهد، راهی که درست است و هیچ گمراهی ندارد، او هدایت کننده همه آفریده های توست، فرشتگان هم اگر بخواهند به تو نزدیک شوند، باید نزد او بیایند. او حجّت تو بر همه جهانیان است.

علم و دانش او فراتر از دیگران است، تو به او مقامی بس بزرگ داده ای و برای همین است که او می تواند همه را به سوی تو راهنمایی کند.

یاد مهدی(علیه السلام)، در این روزگار بی کسی، آرام بخش دل من است !

* * *

رعد: آیه 30

کَذَلِکَ أَرْسَلْنَاکَ فِی أُمَّة قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهَا أُمَمٌ لِتَتْلُوَ عَلَیْهِمُ الَّذِی أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ وَهُمْ یَکْفُرُونَ بِالرَّحْمَنِ قُلْ هُوَ رَبِّی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَإِلَیْهِ مَتَابِ (30)

محمّد(صلی الله علیه وآله) را برای هدایت مردم فرستادی، مردمی که جایگزین امّت های قبل بودند، این سنّت و قانون توست که از ابتدای خلقت جهان بوده است که برای هدایت همه انسان ها پیامبرانی را فرستادی.

از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا قرآن را برای آنان بخواند در حالی که آنان به تو کفر میورزند. قرآن، رحمتی از سوی توست، آنان قرآن را دروغ می شمارند و

ص:136

این کفران نعمت است. قرآن نعمتی است برای آنان.

اگر به قرآن ایمان بیاورند، به سعادت دنیا و آخرت می رسند، امّا آنان این نعمت را کفران کردند، پیامبر بار دیگر آنان را به یکتاپرستی دعوت می کند و می گوید: «خدایی جز او نیست، بر او توکّل می کنم و بازگشتم به سوی اوست».

* * *

تو خدای یگانه ای و نام های زیادی داری، یکی از نام های تو «رحمان» است، یعنی کسی که بر بندگان خود مهربانی دارد و رحمتش همگان را فرا گرفته است.

وقتی این آیه را می خوانم می بینم که از خود با نام «رحمان» یاد کرده ای، «بُت پرستان به رحمان کفر ورزیدند»، تو می خواستی به آنان بفهمانی که رحمت تو علّت فرستادن قرآن بوده است، مردمی که به قرآن ایمان نیاوردند، در واقع، نعمت تو را کفران کردند.

* * *

رعد: آیه 31

وَلَوْ أَنَّ قُرْآَنًا سُیِّرَتْ بِهِ الْجِبَالُ أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الاَْرْضُ أَوْ کُلِّمَ بِهِ الْمَوْتَی بَلْ لِلَّهِ الاَْمْرُ جَمِیعًا أَفَلَمْ یَیْئَسِ الَّذِینَ آَمَنُوا أَنْ لَوْ یَشَاءُ اللَّهُ لَهَدَی النَّاسَ جَمِیعًا وَلَا یَزَالُ الَّذِینَ کَفَرُوا تُصِیبُهُمْ بِمَا صَنَعُوا قَارِعَةٌ أَوْ تَحُلُّ قَرِیبًا مِنْ دَارِهِمْ حَتَّی یَأْتِیَ وَعْدُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا یُخْلِفُ الْمِیعَادَ (31)

عدّه ای از بزرگان مکّه نزد پیامبر آمدند و گفتند:

__ آیا تو ادّعا می کنی که پیامبر هستی و از طرف خدا آمده ای؟

ص:137

__ بله. خدا مرا برای هدایت شما فرستاده است.

__ اگر راست می گویی و تو پیامبر هستی پس کوه های مکّه را جا به جا کن، چشمه های آب برای ما آشکار کن و مردگان را زنده کن تا با آنان سخن بگوییم و بفهمیم حقّ با کیست. اگر این کارها را انجام بدهی ما به تو ایمان می آوریم.

تو در این آیه با پیامبر سخن می گویی، آنان افرادی لجوج بودند و تصمیم گرفته بودند تا با حقّ دشمنی کنند، اگر به وسیله قرآن، کوه ها به حرکت درآیند، زمین شکافته شود و از آن، چشمه های آب پدیدار شود، مردگان زنده شوند، باز هم آنان ایمان نمی آورند. آنان بهانه جویی می کنند و اگر واقعاً می خواهند حقّ را با معجزه تشخیص بدهند، همین معجزه قرآن برای آنان کافی است. تمام کارها در دست توست، تو بر هر کاری توانا هستی.

* * *

عدّه ای از مؤمنان سخن بزرگان مکّه را شنیدند، آن ها پیش خود فکر کردند که اگر این معجزات روی بدهد، بزرگان مکّه ایمان می آورند، برای همین تو چنین می گویی:

مؤمنان تا کی می خواهند منتظر بمانند که این بُت پرستان ایمان بیاورند؟ این بُت پرستان دیگر ایمان نمی آورند.

البته اگر تو بخواهی و اراده کنی همه آنان ایمان می آورند و دست از بُت پرستی برمی دارند، امّا سنّت تو این است که هرگز مردم را مجبور به ایمان آوردن نمی کنی، تو انسان را با اختیار آفریدی، راه حقّ و باطل را نشان او دادی، حقِّ انتخاب را به خودش دادی، ایمانی که از روی اجبار باشد، ارزشی ندارد.

ص:138

* * *

این سوره در مکّه (قبل از هجرت پیامبر) نازل شده است، کعبه که یادگار ابراهیم(علیه السلام) بود در دست بُت پرستان قرار داشت، آنان داخل کعبه و اطراف آن، بت های زیادی قرار داده بودند و در مقابل بُت ها سجده می کردند.

آرزوی پیامبر این بود که روزی فرا برسد که او بتواند همه بُت ها را نابود کند. اکنون با پیامبر چنین سخن می گویی: «این کافران همواره به بلایی شدید گرفتار می شوند یا مصیبتی نزدیک خانه هایشان وارد می شود تا وعده من فرا برسد و وعده من هیچ گاه تخلّف ندارد».

در این سخن خود به سه نکته اشاره می کنی:

* نکته اوّل: بلای سخت

منظور از بلای سخت، جنگ بدر است، پیامبر وقتی به مدینه هجرت کرد، در سال دوم به جنگ این کافران آمد و هفتاد نفر از آنان کشته شدند.

* نکته دوم: بلای نزدیک خانه ها

منظور از این بلا همان ماجرای صلح حدیبیه است، پیامبر در سال ششم هجری با یاران خود تا نزدیکی شهر مکّه آمد و مشرکان با او صلح نامه ای امضاء کردند و پیامبر با یارانش سه روز وارد مکّه شدند و بعد از آن از مکّه خارج شدند.

* نکته سوم: وعده آسمانی

منظور از این وعده، فتح مکّه است، پیامبر در سال هشتم هجری با یارانش به مکّه آمد و آن شهر را فتح نمود و کعبه را برای همیشه از بُت و بُت پرستی پاک نمود.

* * *

ص:139

رعد: آیه 34 - 32

وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُل مِنْ قَبْلِکَ فَأَمْلَیْتُ لِلَّذِینَ کَفَرُوا ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ فَکَیْفَ کَانَ عِقَابِ (32) أَفَمَنْ هُوَ قَائِمٌ عَلَی کُلِّ نَفْس بِمَا کَسَبَتْ وَجَعَلُوا لِلَّهِ شُرَکَاءَ قُلْ سَمُّوهُمْ أَمْ تُنَبِّئُونَهُ بِمَا لَا یَعْلَمُ فِی الاَْرْضِ أَمْ بِظَاهِر مِنَ الْقَوْلِ بَلْ زُیِّنَ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مَکْرُهُمْ وَصُدُّوا عَنِ السَّبِیلِ وَمَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَاد (33) لَهُمْ عَذَابٌ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَلَعَذَابُ الاَْخِرَةِ أَشَقُّ وَمَا لَهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَاق (34)

بُت پرستان مکّه محمّد(صلی الله علیه وآله) را مسخره می کردند و او را دیوانه یا جادوگر می خواندند، اکنون با محمّد(صلی الله علیه وآله) سخن می گویی:

ای محمّد ! تنها تو را مسخره نکرده اند، پیامبرانی که قبل از تو بودند نیز مسخره شدند، من پیامبران خود را برای هدایت انسان ها فرستادم، امّا گروهی از آنان پیامبران مرا مسخره نمودند و کافر شدند، من به کافران مهلت دادم و چون مهلتشان به پایان رسید، آنان را به عذاب سختی گرفتار ساختم !

* * *

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا با کافران چنین سخن بگوید:

ای مردم ! شما می گویید بُت ها شریک خدا هستند، چرا قدری فکر نمی کنید، خدایی که بر همه جهان تسلّط دارد و از همه رفتارها و گفتارها باخبر است، چگونه می شود که شریکی داشته باشد؟

اگر واقعاً بُت ها شریک خدا هستند، صفات و ویژگی های آنان را بیان کنید.

خدای یگانه این صفات را دارد: خالق است، رازق است، قدرت دارد، داناو شنواست...

ص:140

اگر این بُت ها، شریک خدایند، کدام یک از این صفات را دارند؟ چرا فکر نمی کنید؟ چگونه ممکن است بُت های بی جان شریک خدا باشند؟ شما قطعه هایی از چوب و سنگ تراشیده اید و آن ها را شریک خدا می دانید، شما این بُت ها را با دست خود ساخته اید !

شما بُت هایی را می پرستید که نه می توانند سودی به شما برسانند و نه ضرری! عدّه ای خیال می کنند اگر دست از بُت پرستی بردارند به خشم بُت ها گرفتار می شوند، اما بُت ها هرگز نمی توانند به کسی ضرری برسانند.

شما می گویید که بت، شفیع و واسطه شما نزد خداست، این چه شفیعی است که خدا در آسمان و زمین از آن خبر ندارد؟ هرگز بُت نمی تواند شفیع و واسطه خدای یکتا باشد، خدای من از آنچه شما برای او شریک قرار داده اید، بالاتر و والاتر است، او هیچ شریکی ندارد.

شما خودتان هم می دانید که بُت ها هیچ کاری نمی توانند بکنند، امّا گرفتار مکر و حیله های خود شده اید، شیطان این سخنان شما را برای شما زیبا جلوه داده است و برای همین از راه راست بازمانده اید.

شما تصمیم گرفته اید ایمان نیاورید، خدا شما را آزاد آفریده است، راه خوب و بد را نشان شما می دهد، شما خودتان باید انتخاب کنید، اگر کسی راه گمراهی را برگزید، خدا به او فرصت می دهد و او را به حال خود رها می کند تا در سرکشی خود، سرگشته و حیران بماند.

وقتی خدا کسی را به حال خود رها کند، او در مسیر سقوط و گمراهی پیش می رود و راه توبه را بر خود می بندد و دیگر امیدی به هدایت او نیست.

ص:141

شما امروز مؤمنان را شکنجه می کنید، امّا یاری خدا فرا می رسد و او مؤمنان را یاری می کند و شما در این دنیا به عذاب گرفتار می شوید و به دست مؤمنان به سزای کفرتان می رسید. (اشاره به جنگ بدر که گروهی از این بُت پرستان به دست مؤمنان کشته و اسیر شدند).

بدانید عذاب آخرت برای شما آماده شده است و چون عذاب آخرت، همیشگی است، برای شما دردناک تر خواهد بود و هیچ کس نمی تواند عذاب خدا را از شما دور کند.

* * *

رعد: آیه 35

مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهَارُ أُکُلُهَا دَائِمٌ وَظِلُّهَا تِلْکَ عُقْبَی الَّذِینَ اتَّقَوْا وَعُقْبَی الْکَافِرِینَ النَّارُ (35)

از عذاب کافران و بُت پرستان سخن گفتی، اکنون از پاداش مؤمنان و پرهیزکاران یاد می کنی، بهشتی که تو به پرهیزکاران وعده داده ای همانند باغی است که در آن نهرهای زیادی جاری است.

میوه های بهشت همیشه هست، سایه درختان آن همیشگی است، برگ درختان در آنجا نمی ریزد، در بهشت هیچ کمبودی نیست، حرارتی که باعث آزردگی باشد، نیست، مؤمنان در سایه دلپذیر و نوازشگر درختان روی تخت ها می نشینند و از نعمت های زیبای آنجا بهره می برند، این سرانجام نیک مؤمنان است، امّا سرانجام کافران، آتش جهنّم است.

* * *

ص:142

رعد: آیه 36

وَالَّذِینَ آَتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَفْرَحُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَمِنَ الاَْحْزَابِ مَنْ یُنْکِرُ بَعْضَهُ قُلْ إِنَّمَا أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ وَلَا أُشْرِکَ بِهِ إِلَیْهِ أَدْعُو وَإِلَیْهِ مَآَبِ (36)

در سرزمین حجاز، گروهی از یهودیان زندگی می کردند، آنان خود را «اهل کتاب» می دانستند و به تورات ایمان داشتند.

آنان از فلسطین و کنار دریای مدیترانه که آب و هوای خوبی داشت به سرزمین حجار آمدند و گرمای سوزان این منطقه را تحمّل کردند تا بتوانند آخرین پیامبر تو را درک کنند.

وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله) به پیامبری رسید گروهی از آنان خوشحال شدند و به او ایمان آوردند و سعادت و رستگاری را از آنِ خود کردند، امّا بعضی از آنان با آن که می دانستند حقّ با محمّد(صلی الله علیه وآله)است، بنای مخالفت را گذاشتند و می گفتند چرا قرآن بعضی عقاید آنان را باطل می داند. یهودیان «عُزَیر» را پسر خدا می دانند، عُزَیر پیامبر تو بود و تو او را برای هدایت مردم فرستاده بودی، قرآن این عقیده را شرک اعلام کرد. اینجا بود که یهودیان آیات قرآن را انکار کردند.

اکنون تو از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا به آنان چنین بگوید: «خدا به من دستور داده است که فقط او را بپرستم و هرگز بر او شرک نمیورزم، من مردم را به سوی او دعوت می کنم و بازگشت همه ما به سوی اوست».

* * *

رعد: آیه 37

وَکَذَلِکَ أَنْزَلْنَاهُ حُکْمًا عَرَبِیًّا وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَمَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَکَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِیّ وَلَا وَاق (37)

ص:143

یهودیان از پیامبر می خواستند تا بعضی از آیات قرآن را حذف کند یا آن را تغییر بدهد، برای همین به محمّد(صلی الله علیه وآله)چنین می گویی: «ای محمّد ! همان گونه که بر پیامبران قبل از تو کتاب آسمانی نازل کردم، به تو قرآن را فرستادم که محکم و استوار است، من قرآن را به زبان عربی فرستادم تا قوم تو آن را بفهمند. ای محمّد ! گروهی از تو می خواهند تا بعضی از آیات قرآن را تغییر دهی، من تو را هدایت کردم و به تو علم و دانش آموختم، اگر تو از خواسته های آنان پیروی کنی، به عذاب من گرفتار می شوی و هیچ کس نمی تواند تو را از عذاب من نجات بدهد».

* * *

تو می دانی که محمّد(صلی الله علیه وآله) پیشنهاد آنان را نمی پذیرد، تو به او عصمت عنایت کردی و او هیچ خطایی نمی کند، امّا در اینجا می خواهی بر این مطلب تأکید کنی که قرآن از هر گونه تغییری به دور است، قرآن را تو بر قلب پیامبر نازل کردی و خودت حافظ و نگهدار آن هستی.

وقتی تو این گونه با پیامبر سخن می گویی، همه می فهمند که این قرآن از جانب توست و در آن هیچ گونه تغییری صورت نگرفته است.

ص:144

رعد: آیه 39 - 38

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلًا مِنْ قَبْلِکَ وَجَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَاجًا وَذُرِّیَّةً وَمَا کَانَ لِرَسُول أَنْ یَأْتِیَ بِآَیَة إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ لِکُلِّ أَجَل کِتَابٌ (38) یَمْحُوا اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَیُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْکِتَابِ (39)

مردم سه اشکال مهم به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گیرند، در این آیات به این سه اشکال آنان جواب می دهی:

* اشکال اوّل: کافران به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گفتند چرا تو ازدواج کرده ای و با همسر خود همبستر می شوی؟ مگر ممکن است پیامبر از جنس بشر باشد؟

جواب تو این است: این که انسانی پیامبر شود، چیز تازه ای نیست، قبل از محمّد، من پیامبران زیادی را برای هدایت مردم فرستادم، آنان ازدواج کردند و فرزند داشتند. کسی که می خواهد الگوی انسان ها باشد باید از جنس خود آن ها باشد.

ص:145

* اشکال دوم: کافران به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گفتند: «پیامبر کسی است که هر معجزه ای که ما از او بخواهیم، برای ما بیاورد، تو چرا هر معجزه ای را که از تو می خواهیم، نمی آوری؟».

جواب تو این است: هیچ پیامبری بدون اذن من، معجزه نیاورده است، آنان فقط به اذن و فرمان من است که معجزه می آورند، همه امور به دست من است، اگر من بخواهم آیه و معجزه ای می فرستم، البته وقتی این کار را می کنم که زمان آن را صلاح بدانم.

من می دانم که شما مردمی بهانه جو هستید، شما نمی خواهید ایمان بیاورید، معجزه برای کسی است که حقّ را نمی داند، شما که می دانید حقّ با محمّد است، من قرآن را معجزه او قرار دادم، اگر راست می گویید یک سوره همانند سوره های قرآن بیاورید.

* اشکال سوم: بعضی از یهودیان به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گفتند: «تو می گویی قرآن از طرف خداست، اگر سخن تو راست است، پس چرا قرآن بعضی از احکام تورات را دگرگون ساخته است؟ مگر می شود خدا حکم خود را عوض کند؟ چگونه می شود که خدا به موسی(علیه السلام) یک دستور بدهد و به تو دستور دیگر؟».

جواب تو این است: «برای هر زمانی، کتابی است، هرچه را بخواهم محو می کنم و هرچه را بخواهم ثابت می دارم و اصل کتاب نزد من است».

وقتی این پاسخ را می خوانم می فهمم که پیامبران، معلّمان بزرگ بشریّت می باشند که هرکدام در رتبه و کلاسی، به آموزش بشر پرداخته اند، وقتی کسی به مدرسه می رود در کلاس اوّل، خواندن و نوشتن می آموزد، با فرا رسیدن

ص:146

سال بعد، به پایه بالاتر می رود و دروس پایه اوّل را کنار می گذارد.

زمان موسی(علیه السلام)، کتاب تورات برای بشر مفید بود، بعد از آن انجیل عهده دار سعادت بشر شد، اکنون نوبت قرآن است. قرآن کامل ترین دین را به مردم معرّفی می کند و همه نیازهای بشر را تأمین می نماید.

به بیان دیگر، اختلاف کتاب ها به اختلاف زمان ها برمی گردد، وقتی تو بخواهی کتابی را محو می کنی و کتاب دیگری را ثابت می داری، تو اراده کرده ای که قرآن را جایگزین تورات و انجیل قرار دهی.

وقتی من می بینم تورات و انجیل کنار رفت، نباید تصوّر کنم که وضع کتاب های آسمانی نزد تو وضع ثابتی نیست و بدون حساب و کتاب است، هرگز چنین نیست، اصل و ریشه کتاب های آسمانی نزد توست و تغییر نمی کند.

* * *

آیه 39 این سوره، معنای دیگری هم دارد که از آن به «بطنِ قرآن» یاد می کنیم. «بطنِ قرآن» معنایی است که از نظرها پنهان است.

محمّدبن مسلم یکی از یاران امام باقر(علیه السلام) بود. یک روز که او نزد آن حضرت بود، سخن از شب قدر به میان آمد. شب قدر یکی از شب های ماه رمضان است.

امام باقر(علیه السلام) آیه 39 این سوره را خواند و سپس چنین گفت: «در شب قدر فرشتگان به آسمان دنیا می آیند و آنچه را که در آن سال روی خواهد داد و آنچه بندگان به آن مبتلا می شوند، را می نویسند، همه این ها به اراده خدا

ص:147

بستگی دارد، هرچه را بخواهد مقدّم می کند یا به تأخیر می اندازد».(75)

آری، خدا هرچه را بخواهد از تقدیر و سرنوشت انسان ها پاک می کند و یا در آن می نویسد و لوح محفوظ نزد اوست.

منظور از «لوح محفوظ»، همان «علم خدا» می باشد، علمی که هیچ کس از آن خبر ندارد و حفظ شده و پنهان است.

* * *

تو برای انسان ها برنامه ریزی کرده ای که به آن تقدیر می گویند، تقدیر همان سرنوشت هر انسان است که به آن «قضا و قَدَر» هم گفته می شود.

این سخن پیامبر است: «هر کس به تقدیر خدا ایمان نداشته باشد، خدا در روز قیامت به او نظر رحمت نمی کند».(76)

اکنون سؤالی در ذهن من نقش می بندد، منظور از این سرنوشت (قضا و قَدَر) چیست؟

اگر تو به من اختیار داده ای و من در انجام کارهای خود اختیار دارم، پس دیگر سرنوشت (قضا و قَدَر) چه معنایی دارد؟

اگر تو زندگی مرا قبلا برنامه ریزی کرده ای، دیگر اختیار من چه معنایی دارد؟

باید جواب این سؤال را بیابم...

* * *

ص:148

یکی از یاران امام صادق(علیه السلام) درباره قضا و قَدَر از ایشان سؤال کرد، امام به او فرمود:

__ آیا می خواهی سرنوشت یا قضا و قَدَر را در چند جمله برایت بیان کنم؟

__ آری. مولای من !

__ وقتی روز قیامت فرا رسد و خدا مردم را برای حسابرسی جمع کند، از قضا و قَدَر یا سرنوشتِ آن ها سؤال نمی کند، بلکه از اعمال آنان سؤال می کند.

من باید در این جمله فکر کنم. منظور از این سخن چیست؟

تو در روز قیامت هنگام حسابرسی از من سؤال می کنی: چرا دروغ گفتی؟ چرا تهمت زدی؟ چرا به دیگران ظلم کردی؟

این سؤالات درستی است، زیرا از کارهایی سؤال می کنی که من انجام داده ام، ولی تو هرگز در روز قیامت به من نمی گویی: چرا عمر تو کوتاه بود؟ چرا بیمار شدی؟ چرا در ایران به دنیا آمدی؟ زیرا این ها چیزهایی است که به سرنوشت (قضا و قَدَر) برمی گردد.

سخن امام صادق(علیه السلام) را بار دیگر می خوانم: «هرچه خدا درباره آن در روز قیامت سؤال نمی کند، به قضا و قَدَر برمی گردد و هرچه که به اعمال انسان برمی گردد، از قضا و قَدَر نیست».

این که عمر من چقدر باشد، پنجاه سال زندگی کنم یا هفتاد سال، این به قضا و قَدَر برمی گردد، امّا این که من در مدّت عمر خود چه کارهایی انجام داده ام، به خود «عمل و کردار» من مربوط می شود و جزء قضا و قَدَر نیست.

* * *

تا اینجا فهمیدم که زندگی من دو محدوده جداگانه دارد:

* محدوده اوّل:

ص:149

محدوده عمل. در این محدوده همه کردارها و رفتارهای من جای می گیرد (نماز خواندن، کمک به دیگران، روزه گرفتن، دروغ گفتن، غیبت کردن و...).

* محدوده دوم:

محدوده قضا و قَدَر. در این محدوده سرنوشت من جای می گیرد (مدّت عمر من، بیماری و سلامتی من، بلاها، سختی ها و...).

این دو محدوده هرگز با هم تداخل پیدا نمی کند.(77)

تو فقط در روز قیامت درباره محدوده اوّل از من سؤال می کنی زیرا من مسئول کردار و رفتار خود هستم. تو هرگز عمل و کردار مرا برنامه ریزی و تقدیر نمی کنی ! این خود من هستم که با اختیار خود، عمل و کردار خود را شکل می دهم.

روشن است که منظور از مرگ و بیماری در اینجا، چیزی است که من خودم باعث آن نبوده ام. اگر من خودم باعث بیماری یا مرگ خودم بشوم، این دیگر تقدیر نیست، بلکه عمل خود من است. (کسی که خودکشی می کند، خودش چنین اراده کرده است).

تو به حکمت خویش، روزیِ عدّه ای را کم و روزیِ عدّه ای را زیاد می کنی، عدّه ای در بیماری و سختی هستند و عدّه ای هم در سلامتی. عدّه ای در جوانی از دنیا می روند و عدّه دیگر در پیری.

این ها از قضا و قَدَر است، امّا اعمال من، ربطی به قضا و قَدَر ندارد، اعمال من به اختیار من ارتباط دارد. من در هر شرایطی که باشم، اختیار دارم و می توانم راه خوب یا راه بد را انتخاب کنم.(78)

ص:150

* * *

من باید درباره قضا و قَدَر بیشتر بدانم، باز هم مطالعه می کنم، این ماجرا را امام صادق(علیه السلام)تعریف کرده است:

عیسی(علیه السلام) با عدّه ای از یاران خود از محلّه ای از شهر عبور می کردند، در آن محلّه غوغایی برپا بود و همه شادی می کردند. عیسی(علیه السلام) رو به یاران خود کرد و گفت:

__ چه خبر است؟ چرا این ها این گونه شادی می کنند؟

__ مراسم عروسی است. امشب دختر یکی از اهل این محلّه به خانه بخت می رود.

__ آن ها امشب شادی می کنند و فردا به عزا خواهند نشست !

__ برای چه؟

__ امشب عروس از دنیا خواهد رفت.

حضرت عیسی(علیه السلام) و یارانش از آنجا گذشتند. روز بعد بار دیگر گذر آن ها به آن محله افتاد، یاران عیسی(علیه السلام) هیچ نشانه ای از عزا ندیدند. مردم هنوز مشغول شادی بودند. یکی از یاران عیسی(علیه السلام) به او رو کرد و گفت:

__ ای عیسی ! دیروز به ما گفتی که شب هنگام، عروس خواهد مُرد، امّا او هنوز زنده است؟

__ هرچه خدا خواست، همان می شود. با هم نزد این خانواده برویم.

درِ خانه به صدا در می آید، بعد از کسب اجازه، عیسی(علیه السلام) و یارانش وارد خانه می شوند. عیسی(علیه السلام) به عروس می گوید:

ص:151

__ ای عروس ! برایم بگو چه کار خیری انجام دادی؟

__ دیشب فقیری به درِ خانه ما آمد. او گرسنه بود و برای گرفتن غذا آمده بود. همه مشغول کارهای جشن عروسی بودند، من هم باید به مهمانان رسیدگی می کردم، او یک بار دیگر صدا زد، من از جا بلند شدم و غذایی به او دادم.

__ از جای خود بلند شو !

عروس از جای خود برمی خیزد، یک مار از زیر لباس او بر زمین می افتد. عیسی(علیه السلام) به عروس می گوید: «خدا به خاطر آن کار خوب تو، این بلا را از تو دفع کرد».(79)

* * *

اکنون من به فکر فرو می روم، باز سؤال ها به ذهنم هجوم می آورند، قرار بود که آن عروس آن شب از دنیا برود، این سرنوشت او بود، چطور شد که سرنوشت (قضا و قَدَر) تغییر کرد؟

اینجاست که امام از «بَدا» سخن می گوید و اشاره می کند که اعتقاد به «بَدا»، عظمت و بزرگی تو را نشان می دهد.(80)

من بار اوّلی است که این کلمه را می شنوم:

«بَدا».

«بَدا» یعنی: تغییر در سرنوشت (تغییر در قضا و قَدَر).(81)

در ماجرای آن عروس، سرنوشت اوّل این بود که عروس از دنیا برود، امّا به خاطر صدقه دادن، خدا سرنوشت دیگری برای او رقم زد.

خلاصه آن که تو درباره آن عروس دو سرنوشت رقم زده بودی:

ص:152

سرنوشت اوّل: اگر آن عروس دل آن فقیر را بشکند، عمرش کوتاه باشد.

سرنوشت دوم: اگر به فقیر کمک کند عمرش طولانی باشد.

وقتی آن عروس به فقیر کمک کرد، تو سرنوشت دوم را برای او رقم زدی و عمر او طولانی شد.

در واقع عیسی(علیه السلام) از سرنوشت اوّل باخبر شده بود، اگر عروس به فقیر کمک نمی کرد، حتماً عروس از دنیا می رفت.

تو از اوّل هم می دانستی که آن عروس چه کاری انجام خواهد داد، تو به همه چیز آگاهی داری، از اوّل هم می دانستی که آن عروس به فقیر کمک می کند، هیچ چیز از علم تو پوشیده نیست.

* * *

به راستی فایده اعتقاد به بَدا چیست؟

وقتی من به بَدا اعتقاد داشته باشم، می دانم که می توانم با کار خیر در سرنوشت خود، تغییراتی بدهم. این سبب می شود که من در مسیر زندگی خود دقّت کنم.

من می توانم به اذن تو، سرنوشت خود را تغییر بدهم، سرنوشت (قضا و قَدَر) از روز نخست، قطعی نیست و من اسیر قضا و قَدَر نیستم، من می توانم سرنوشتی را جایگزین سرنوشت دیگر کنم.

یهودیان اعتقاد دارند که وقتی تو سرنوشت مرا معیّن کردی تا پایان عمر، آن سرنوشت با من همراه است و هرچه من بخواهم و تلاش کنم، آن سرنوشت تغییر نمی کند، گویا که سرنوشت، خدایِ دوم انسان است و حتّی خود تو هم

ص:153

نمی توانی بر روی آن اثر بگذاری و آن را تغییر بدهی !!

امّا من شیعه هستم و پیرو امام صادق(علیه السلام). ایشان به من یاد دادند که سرنوشتی که تو برای ما مشخّص کرده ای، بستگی به عمل من دارد و من می توانم (به اذن تو) با اعمال خود آن را تغییر دهم.

* * *

آیه 39 این سوره این بود: «خدا هرچه را بخواهد از تقدیر و سرنوشت انسان ها پاک می کند و یا در آن می نویسد و لوح محفوظ نزد اوست».

اکنون سخن امام باقر(علیه السلام) را یک بار دیگر مرور می کنم: «در شب قدر فرشتگان به آسمان دنیا می آیند و رخدادها که آن سال روی خواهد داد و آنچه بندگان به آن مبتلا می شوند، را می نویسند، همه این ها به اراده خدا بستگی دارد، هرچه را خواست مقدّم می کند یا به تأخیر می اندازد».(82)

اکنون می فهمم که دو لوح برای سرنوشتِ انسان ها وجود دارد:

الف.لوح متغیّر.

ب. لوح محفوظ.

«لوح» در زبان عربی به چیزی می گویند که روی آن بتوان مطلبی را نوشت.

اکنون درباره این دو لوح توضیح می دهم:

* اوّل: لوح متغیّر: یعنی لوحی که کم و زیاد می شود و تغییر می کند.

سرنوشت انسان ها در شب قدر در لوح متغیّر نوشته می شود، همه بلاها، بیماری ها، مرگ ها در این لوح نوشته می شود، امّا امکان دارد که این لوح، تغییر کند، مثلاً در این لوح نوشته شده است که من امسال از دنیا بروم، امّا من با

ص:154

نیکی به اقوام و صله رحم می توانم آن را تغییر دهم.

مهم این است که خدا می داند که در این لوح تغییر ایجاد خواهد شد، امّا فرشتگانی که در شب قدر این لوح متغیّر را می نویسند، خبر ندارند، همه مطالبی که درباره «بدا» گفتم، در این لوح متغیّر روی می دهد.

* دوم: لوح محفوظ: یعنی لوحی که هرگز تغییر نمی کند.

فقط خدا از این لوح خبر دارد، این علم مخصوص خداست که هیچ کس از آن خبر ندارد، فرشتگان در سرنوشت من، برای امسال مرگ مرا نوشته اند، امّا خدا در لوح محفوظ نوشته است که من سی سال دیگر زنده خواهم بود، من به اختیار خود، کاری انجام می دهم که عمرم زیاد می شود و سی سال دیگر زنده می مانم.(83)

* * *

رعد: آیه 40

وَإِنْ مَا نُرِیَنَّکَ بَعْضَ الَّذِی نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّیَنَّکَ فَإِنَّمَا عَلَیْکَ الْبَلَاغُ وَعَلَیْنَا الْحِسَابُ (40)

در قرآن به کافران وعده دادی که اگر به انکار و کفر خود ادامه دهند، عذاب آنان فرا خواهد رسید، کافران وقتی این مطلب را شنیدند با خود گفتند: محمّد، دیر یا زود، از دنیا می رود، با مرگ او، این وعده ها هم بی اثر می شود !

اکنون با پیامبر چنین سخن می گویی: «من وعده دادم که آنان را عذاب کنم، من به این وعده ام عمل می کنم، فرقی نمی کند تو زنده باشی یا نه. وظیفه تو این است که پیام مرا به آنان برسانی، این من هستم که به حساب آنان رسیدگی می کنم».

ص:155

* * *

رعد: آیه 41

أَوَلَمْ یَرَوْا أَنَّا نَأْتِی الاَْرْضَ نَنْقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا وَاللَّهُ یَحْکُمُ لَا مُعَقِّبَ لِحُکْمِهِ وَهُوَ سَرِیعُ الْحِسَابِ (41)

کافران مکه، مسلمانان را اذیّت و آزار نمودند تا آنجا که مسلمانان مجبور شدند از مکّه هجرت کنند و به مدینه بروند، آن کافران خیال می کردند که قدرت آنان برای همیشه باقی خواهد ماند، آنان نمی دانستند که تو مسلمانان را یاری می کنی و روز به روز بر قدرت آنان می افزایی.

مسلمانان در مدینه به موفقیّت های بزرگی رسیدند، اکنون تو با کافران سخن می گویی: «آیا نمی بینید که چگونه من از قلمرو شما کم می کنم و بر قلمرو مسلمانان می افزایم؟».

آری، قدرت مسلمانان آن قدر زیاد شد که آنان در سال هشتم با لشکری ده هزار نفری به مکّه رفتند و آن شهر را فتح نمودند و بُت پرستی را در آنجا ریشه کن کردند و همه بُت ها را شکستند.

* * *

همه جهان در سلطه قدرت توست. تو فرمانروای این جهان می باشی، هیچ کس نمی تواند از حکومت و فرمانروایی تو فرار کند.

آری، هر چیزی را که تو اراده کنی، محقّق می شود، هیچ کس نمی تواند از اراده تو سرپیچی کند.

در روز قیامت، مردم برای حسابرسی نزد تو می آیند و تو با یک چشم به هم زدن به حساب همه رسیدگی می کنی.

ص:156

* * *

در اینجا قرآن می گوید: «خدا در یک لحظه به حساب بندگان رسیدگی می کند».

در آیه 4 سوره معارج چنین می خوانم: «روز قیامت 50 هزار سال طول می کشد». اگر خدا این قدر سریع حسابرسی می کند، پس چرا قیامت 50 هزار سال است؟

جواب این سؤال واضح است: وقتی قیامت برپا می شود و انسان ها سر از خاک برمی دارند، مؤمنان در آرامش هستند زیرا آن ها در سایه رحمت خدا هستند، امّا کافران سرگردان می باشند، این عذابی برای آنان است.

در واقع این 50 هزار سال قبل از زمانی است که خدا حسابرسی را آغاز می کند، امّا وقتی این زمان گذشت، خدا تصمیم می گیرد تا برنامه حسابرسی بندگانش را آغاز کند، از آن زمان در مدّتی بسیار کوتاه تکلیف همه انسان ها روشن می شود، مؤمنان به سوی بهشت می روند و کافران به سوی جهنّم.

* * *

رعد: آیه 42

وَقَدْ مَکَرَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلِلَّهِ الْمَکْرُ جَمِیعًا یَعْلَمُ مَا تَکْسِبُ کُلُّ نَفْس وَسَیَعْلَمُ الْکُفَّارُ لِمَنْ عُقْبَی الدَّارِ (42)

دشمنان اسلام برای نابودی اسلام نقشه ها کشیدند، این چیز تازه ای نبود، انسان های زیادی برای نابودی دین پیامبران تو تلاش کردند و مکر و حیله کردند، تو مکر آنان را به خودشان بازگرداندی و آنان را به عذاب گرفتار کردی، تو می دانی که هر کسی چه می کند و چه توطئه ای می چیند، کافران به

ص:157

زودی خواهند دانست که عاقبت هر کس چیست، روز قیامت بر پا می شود و مؤمنان به بهشت می روند و کافران به عذاب سختی گرفتار می شوند.

* * *

رعد: آیه 43

وَیَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ کَفَی بِاللَّهِ شَهِیدًا بَیْنِی وَبَیْنَکُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ (43)

ای محمّد ! کافران به تو می گویند: «تو پیامبر و فرستاده خدا نیستی»، به آنان چنین بگو: «خدا و آن کس که علم کتاب نزد اوست، برای گواهی بین من و شما بس است».

* * *

این سوره با این آیه به پایان رسید، اکنون باید دو سؤال و جواب را بنویسم:

* سؤال اوّل: «علم کتاب چیست؟»

سوره نمل، آیه 40 را می خوانم. در آنجا این ماجرا بیان شده است: روزی از روزها، سلیمان(علیه السلام)بر تخت خود نشسته بود، امّا از هدهد (پرنده ای که آن را شانه به سر می گویند) خبری نبود، سلیمان(علیه السلام) سراغ او را گرفت، بعد از مدّتی هدهد آمد و به او خبر داد که در کشور «سبا» همه مردم خورشید را پرستش می کنند، ملکه آنجا نامش «بِلقیس» است، او هم خورشید را می پرستد. هدهد به او خبر داد که آن ملکه، تختی باشکوه دارد که بر روی آن جلوس می کند.

اینجا بود که سلیمان(علیه السلام) تصمیم گرفت تا زمینه هدایت ملکه و مردم آن کشور را فراهم سازد، ابتدا نامه ای به ملکه نوشت و او را به خداپرستی دعوت کرد.

سپس، سلیمان(علیه السلام) به اطرافیان خود رو کرد و گفت: چه کسی می تواند تخت

ص:158

ملکه سبا را برایم حاضر کند؟

بین فلسطین (که سلیمان(علیه السلام) در آنجا حکومت می کرد) و بین کشور سبا (که در یمن واقع شده بود)، صدها کیلومتر فاصله است، اکنون سلیمان(علیه السلام)می خواهد کسی آن تخت ملکه سبا را برای او حاضر کند.

آصف بن برخیا رو به سلیمان کرد و گفت: «ای سلیمان ! من در کمتر از یک چشم بر هم زدن، آن تخت را برای تو حاضر می کنم».

ناگهان سلیمان(علیه السلام) نگاه کرد، دید که تخت ملکه در کمتر از یک لحظه در جلوی او قرار گرفته است.

همه از کاری که آصف بن برخیا کرد، تعجّب کردند، آخر او چگونه توانست این کار را بکند.

قرآن از راز قدرت آصف بن برخیا برای ما سخن می گوید، قرآن می گوید: «او قسمتی از علم کتاب را داشت».

اکنون متوجّه می شوم که «علم کتاب» همان علم غیب است که خدا به بعضی از بندگان خوب خود می دهد، البته آنان از خود چیزی ندارند، اگر عطایِ خدا نبود، آنان هرگز نمی توانستند از علم غیب باخبر شوند، آنان فقط آن مقداری از علم غیب را می دانند که خدا اراده کرده است و به آنان داده است.(84)

این نکته را هم ذکر کنم، سلیمان(علیه السلام)، پیامبر خدا بود و مقامش از همه بالاتر بود، او خودش قدرت داشت این کار را انجام بدهد، ولی او از اطرافیان خود چنین درخواستی را نمود. او از این کار هدفی داشت. من باید این هدف را کشف کنم.

ص:159

خدا از سلیمان(علیه السلام) خواسته بود تا آصف را به عنوان جانشین خود انتخاب کند و سلیمان(علیه السلام) با این کار، زمینه معرّفی او را به مردم فراهم نمود، بعد از این ماجرا بود که همه دانستند آصف چه مقام و منزلتی نزد خدا دارد که خدا به او قسمتی از علم کتاب را عطا کرده است.

* سؤال دوم: «چه کسانی علم کتاب را می دانند؟»

آیه 40 سوره نمل به من آموخت که «آصف بن برخیا» قسمتی از علم کتاب را داشت، امّا آیه آخر سوره رعد می گوید کسی هست که علم کتاب نزد اوست، من باید او را بشناسم.

سَدیر یکی از یاران امام صادق(علیه السلام) بود، روزی او به دیدار امام صادق(علیه السلام) رفت و امام به او فرمود:

__ ای سدیر ! ماجرای آصف بن برخیا را شنیده ای؟

__ آری، او در کمتر از یک چشم بر هم زدن، تخت بلقیس را برای سلیمان(علیه السلام)آورد.

__ او فقط قسمتی از علم کتاب را داشت، آیا آیه آخر سوره رعد را خوانده ای؟__ آری، این آیه را خوانده ام.

__ آیا کسی که همه علم کتاب را در اختیار داشته باشد، داناتر است یا کسی که فقط قسمتی از علم کتاب را می داند؟

__ معلوم است، کسی که همه علم کتاب را دارد، داناتر است.

__ ای سدیر ! به خدا قسم، همه علم کتاب نزد ما می باشد.(85)

ص:160

* * *

علی(علیه السلام) و یازده امام بعد از او، خزانه داران علم خدا هستند، خدا به آنان علم کتاب عطا کرد و این گونه آنان را بزرگ و عزیز نمود، آنان بنده خدا هستند و تسلیم امر خدا می باشند، آنان جز سخن خدا چیزی نمی گویند، هرچه او دستور بدهد، با تمام وجود آن را می پذیرند و هرگز مخالفت فرمان او نمی کنند.

بار دیگر یاد مهدی(علیه السلام) می کنم، او امروز امام و حجّت خدا بر روی زمین است، همه علم کتاب امروز نزد اوست.(86)

ص:161

ص:162

سوره ابراهیم

اشاره

ص:163

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مدنیّ» است و سوره شماره 14 قرآن می باشد.

2 - ابراهیم(علیه السلام) یکی از پیامبران بزرگ خدا بود که با بُت پرستی مبارزه کرد. ابراهیم(علیه السلام) به فرمان خدا از فلسطین به مکّه آمد و کعبه را بازسازی کرد. در این سوره از این کار بزرگ ابراهیم(علیه السلام) یاد شده است.

3 - موضوعات مهمّ این سوره چنین است: اشاره به داستان موسی(علیه السلام)، توکّل، ایمان به قیامت، ایمان و پاداش بهشت برای مؤمنان، ابراهیم(علیه السلام) و بازسازی کعبه...

ص:164

ابراهیم: آیه 3 - 1

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ الر کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَی صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ (1) اللَّهِ الَّذِی لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الاَْرْضِ وَوَیْلٌ لِلْکَافِرِینَ مِنْ عَذَاب شَدِید (2) الَّذِینَ یَسْتَحِبُّونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا عَلَی الاَْخِرَةِ وَیَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَیَبْغُونَهَا عِوَجًا أُولَئِکَ فِی ضَلَال بَعِید (3)

در ابتدا، سه حرف «الف»، «لام» و «را» را ذکر می کنی، قرآن معجزه ای است که از همین حروف «الفبا» شکل گرفته است، تو این قرآن را به محمّد(صلی الله علیه وآله) نازل کردی و به او فرمان دادی تا مردم را از تاریکی های ظلم و شرک و جهل به سوی روشنایی ایمان رهنمون سازد.

تو مقتدر و پیروز هستی و همواره شایسته ستایش می باشی، آنچه در آسمان ها و زمین است، از آنِ توست. محمّد(صلی الله علیه وآله)مردم را به راه تو راهنمایی

ص:165

می کند، کسانی که به قرآن ایمان بیاورند و راه تو را بپیمایند به عزّت و رستگاری می رسند.

کسانی که کفر بورزند، به عذاب سختی گرفتار می شوند، آنان کسانی هستند که زندگی دنیا را بیش از زندگی آخرت دوست دارند و دنیا را بر آخرت مقدّم و محبوب تر دارند، آنان مردم را از راه تو باز می دارند و آن راه را برای مردم، نادرست نشان می دهند آنان در گمراهی شدیدی هستند.

* * *

ابراهیم: آیه 4

وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُول إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِیُبَیِّنَ لَهُمْ فَیُضِلُّ اللَّهُ مَنْ یَشَاءُ وَیَهْدِی مَنْ یَشَاءُ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (4)

هدف تو از فرستادن پیامبران، هدایت مردم بود، تو برای هر گروه و قومی پیامبری فرستادی و آن پیامبر با زبان آن قوم، با آنان سخن می گفت تا دیگر کسی بهانه نداشته باشد که سخن پیامبر تو را نمی فهمد.

پیامبران وظیفه خود را انجام دادند و پیام تو را روشن و آشکار برای مردم بیان کردند و راه حقّ و باطل را نشان آنان دادند، آری، تو این گونه زمینه هدایت را برای همه آماده کردی، عدّه ای به اختیار خود از پذیرش حقّ سر باز می زنند و پیامبران تو را دروغگو می خوانند، آنان راه شیطان را برگزیدند و برای همین تو آنان را به حال خود رها می کنی.

از طرف دیگر، عدّه ای به پیامبران تو ایمان آوردند و به سخنان آنان گوش فرا دادند، تو به آنان امتیاز ویژه ای می دهی و آنان را موفّق به کارهای خوب و زیبا می کنی و مسیر کمال را نشان آنان می دهی و به راه راست هدایتشان می کنی، تو بر هر کاری توانا هستی و همه کارهای تو از روی حکمت است.

ص:166

* * *

ابراهیم: آیه 5

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَی بِآَیَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لاََیَات لِکُلِّ صَبَّار شَکُور (5)

به موسی(علیه السلام) چندین معجزه دادی، یکی از آن ها عصایی بود که وقتی آن را به زمین می انداخت، اژدهایی بزرگ می شد، از او خواستی با قوم خود سخن بگوید و آنان را از تاریکی جهل و شرک به سوی نور ایمان فرا خواند.

تو از موسی(علیه السلام) خواستی تا «ایّام الله» را به آنان یادآوری کند که در این یادآوری، برای مردم شکیبا و شکرگزار، نشانه هایی وجود دارد.

امّا منظور تو از «ایّام الله» چیست؟

ترجمه «ایّام الله» به فارسی چنین می شود: «روزهای خدا».

همه روزها، روزهای توست، تو آفریننده شب و روز هستی، امّا در بعضی از روزها حوادثی اتّفاق افتاده است که نشانه ای از قدرت و عظمت توست. مثلاً طوفان نوح(علیه السلام)چیزی بود که قدرت تو را نشان داد، همه دنیا برای مدّت ها غرق در آب شد، هیچ کوهی در زمین باقی نماند، مگر این که زیر آب رفت، آن روز نوح(علیه السلام) و یارانش بر کشتی سوار بودند و تو آنان را نجات دادی.

روزی که نمرود آتش بسیار بزرگی برپا کرد و ابراهیم(علیه السلام) را در آتش انداخت، تو در آن روز، آتش را برای ابراهیم(علیه السلام)گلستان کردی !

روزی که رود نیل را شکافتی و قوم موسی(علیه السلام) از میان آن عبور کردند، روز باشکوهی بود، معجزه ای که کسی تا به حال آن را ندیده بود.

از موسی(علیه السلام) می خواهی که آن روزها را برای قوم خود بازگو کند، روزهایی

ص:167

که عظمت و قدرت تو جلوه گر شد.

* * *

آیا «ایام الله» همین روزهایی بود که موسی(علیه السلام) برای قوم خود نقل کرد؟ آیا آن روزها فقط در گذشته ها بوده اند؟ آیا در امّت اسلامی، «ایام الله» وجود دارد؟

آن روزها کدامند؟ دوست دارم بدانم امام صادق(علیه السلام) «ایام الله» را چگونه معنا می کند؟

این سخن امام صادق(علیه السلام) است: «ایام الله سه روز می باشد: روز ظهور مهدی(علیه السلام)، روز رجعت، روز قیامت».(87)

اکنون می فهمم که «ایام الله» در آینده هم وجود دارد، سه روز مهمّی که من باید به یاد آن باشم:

* روز اوّل: روز ظهور

مهدی(علیه السلام)، امام دوازدهم و حجّت تو روی زمین است و اکنون از دیده ها نهان است. او سرانجام ظهور می کند و در سرتاسر جهان، حکومت عدل را برقرار می سازد.

دوست دارم بدانم وقتی او ظهور می کند، دنیا چگونه خواهد بود و تو به بندگانت چه نعمت هایی می دهی؟

در آن روزگار، از ظلم و ستم هیچ خبری نیست، فقر از میان می رود، مردم دیگر فقیری را نمی یابند تا به او صدقه بدهند.(88)

فرشتگان همواره بر انسان ها سلام می کنند; با آن ها معاشرت دارند و در مجالس آن ها شرکت می کنند، دل های مردم آن قدر آماده می شود که می توانند فرشتگان را ببینند.(88)

تو آن روز، دست رحمت خویش را بر سر مردم می کشی و عقل همه

ص:168

انسان ها کامل می شود.(90)

تو قوای بینایی و شنوایی مردم را زیاد می کنی تا آنجا که مردم بدون هیچ گونه واسطه ای، در هر جای دنیا که باشند می توانند مهدی(علیه السلام) را ببینند و کلام او را بشنوند.(90)

در هیچ جای دنیا، انسان بیماری دیده نمی شود و همه در سلامت کامل زندگی می کنند.(92)

هیچ اختلافی در سرتاسر دنیا به چشم نمی خورد و مردم از هر قبیله و قومی که باشند در صلح و صفا با هم زندگی می کنند.(93)

روزگار ظهور، شکوه زیبایی ها و روز نعمت ها می باشد، اکنون من تو را سپاس می گویم که مرا مشتاق آن روزگار کرده ای، من چشم به راه آمدن مهدی(علیه السلام) هستم تا او را یاری کنم.

* روز دوم: روز رجعت

«رجعت»، همان زنده شدنِ دوباره است، وقتی مهدی(علیه السلام)ظهور کند، سال ها روی زمین حکومت می کند، بعد از آن روزگار رجعت فرا می رسد، تو محمّد(صلی الله علیه وآله) و اهل بیت(علیهم السلام) را همراه با گروهی از انسان ها زنده می کنی، نکته مهم این است که هنوز قیامت برپا نشده است، روزگار رجعت در همین دنیاست.

چگونه می شود که تو گروهی از مردگان را (قبل از قیامت و در همین دنیا) زنده کنی؟ آیا این مطلب عجیب نیست؟

تو «عُزَیر» را زنده کردی و در سوره بقره آیه 259 درباره داستان او سخن گفتی. عُزَیر، یکی از پیامبران بنی اسرائیل بود، روزی گذرش به شهری افتاد که ویران شده بود و استخوان های مردگان زیادی در آنجا افتاده بود. مدّتی به آن استخوان ها و جمجمه ها نگاه کرد، سؤالی ذهن او را مشغول نمود: در روز

ص:169

قیامت، چگونه این مردگان زنده خواهند شد؟

در این هنگام تو به عزرائیل دستور دادی تا جان او را بگیرد، مرگ عُزَیر فرا رسید. صد سال گذشت. بعد از گذشت صد سال، دوباره او را زنده کردی و او به شهر خود بازگشت، وقتی به شهر خود رسید دید همه چیز تغییر کرده است، آری ! صد سال گذشته بود، همسر او از دنیا رفته بود و...

تو به هر کاری توانا هستی، تو وعده داده ای که بهترین دوستان خود را دوباره به این دنیا باز خواهی گرداند، این وعده توست و تو به وعده های خود عمل می کنی.

روزگار رجعت، روزگار باشکوهی است. من به آن روز ایمان دارم و آن را از «ایّام الله» می دانم.(94)

ذکر این نکته لازم است: روزگار رجعت بعد از ظهور مهدی(علیه السلام) است! در زمان ظهور مهدی(علیه السلام)، گروهی از مؤمنان زنده می شوند و به یاری مهدی(علیه السلام)می آیند، آن مؤمنان زنده می شوند ولی روزگار رجعت فرا نرسیده است، روزگار رجعت وقتی است که امام حسین(علیه السلام) رجعت کند. پس از آن که مهدی(علیه السلام)ظهور کرد و سال های سال در این دنیا حکومت کرد، امام حسین(علیه السلام)رجعت می کند، او اوّلین امامی که به دنیا رجعت می کند، با رجعت او روزگار رجعت آغاز می شود.(95)

* روز سوم: روز قیامت

وقتی بخواهی قیامت را برپا کنی، جهان را دگرگون می کنی، نور خورشید خاموش می شود، همه جا را تاریکی فرا می گیرد، کوه ها از هم متلاشی شده و در هم کوبیده می شوند.

پس از آن، همه مردگان را زنده می کنی و آنان برای حسابرسی به پیشگاه تو

ص:170

می آیند، تو به حساب آنان رسیدگی می کنی، بندگان خوبت را در بهشت مهمان می کنی و آنان برای همیشه از نعمت های زیبای تو بهره مند می شوند، امّا کافران و دشمنان دین خود را در آتش جهنّم گرفتار می سازی.

من به روز قیامت ایمان دارم، از تو می خواهم که مرا از آتش جهنّم نجات دهی و بهشت خود را نصیب من گردانی.

* * *

این سه روز، روز نمایش قدرت و عظمت توست، روز ظهور، روز رجعت، روز قیامت ! این سه روز، روزهای تو هستند.

ایّام الله !

من نباید خیال کنم که مثلاً روز ظهور، یک شبانه روز است !

واژه «روز»، در اینجا معنی «روزگار» است، پس بهتر است بگویم: «روزگار ظهور«، «روزگار رجعت» و «روزگار قیامت».

* * *

ابراهیم: آیه 6

وَإِذْ قَالَ مُوسَی لِقَوْمِهِ اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ أَنْجَاکُمْ مِنْ آَلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذَابِ وَیُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَکُمْ وَیَسْتَحْیُونَ نِسَاءَکُمْ وَفِی ذَلِکُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ (6)

موسی(علیه السلام) از قوم خود خواست تا گذشته را فراموش نکنند و نعمت های تو را شکر کنند و به یاد بیاورند که تو چگونه آنان را از ظلم و ستم فرعون نجات دادی.

آری، قوم موسی(علیه السلام) سالیان سال گرفتار ستم فرعون بودند، فرعون پسران آنان را می کشت و دخترانشان را به اسیری می گرفت، تو موسی(علیه السلام) را برای

ص:171

نجاتشان فرستادی، به موسی(علیه السلام) دستور دادی تا در تاریکی شب آنان را از کشور مصر حرکت دهد، وقتی که آنان به رود نیل رسیدند، رود نیل را شکافتی و آنان عبور کردند، فرعون و سپاهیانش به دنبال قوم بنی اسرائیل وارد رود نیل شدند و آن وقت بود که آب به هم آمد و فرعون و سپاه او نابود شدند.

تو قوم موسی(علیه السلام) را این گونه نجات دادی و این آزمایش بزرگی برایشان بود، تو موسی(علیه السلام) را چهل شب به کوه طور بردی امّا همین مردم گوساله پرست شدند و دین تو را به بازی گرفتند و سخنان موسی(علیه السلام) را فراموش کردند، تو به همه چیز دانا هستی، نیاز به امتحان کردن بندگان خود نداری، امّا به آنان فرصت امتحان دادی تا خودشان را بهتر بشناسند.

بعد از آن که موسی(علیه السلام) از کوه طور برگشت، قومش را دید که بر مجسّمه گوساله ای سجده می کنند، او بر سر آنان فریاد زد و آن گوساله را در آتش انداخت و از آنان خواست تا توبه کنند و تو هم توبه آنان را پذیرفتی.

* * *

ابراهیم: آیه 8 - 7

وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لاََزِیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ (7) وَقَالَ مُوسَی إِنْ تَکْفُرُوا أَنْتُمْ وَمَنْ فِی الاَْرْضِ جَمِیعًا فَإِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ حَمِیدٌ (8)

بندگان خود را آگاه ساختی که اگر شکر نعمت های تو را به جا آورند، بر نعمت های آنان می افزایی و اگر ناسپاسی کنند و نعمت هایی که تو به آنان داده ای را در راه معصیت و گناه به کار گیرند، به عذاب تو گرفتار می شوند و عذاب تو سخت است.

موسی(علیه السلام) به قوم خود گفت: «اگر شما و همه مردم روی زمین ناسپاسی او را

ص:172

کنید، کمترین ضرری به خدا نمی زنید، زیرا خدا بی نیاز است و همواره شایسته ستایش است».

آری، تو نیازی به شکرگزاری ما نداری، اگر من شکر نعمت های تو را به جا آورم، خود سود می برم و اگر کفران نعمت کنم، خود ضرر می کنم، تو خدای بی نیاز هستی.

* * *

ابراهیم: آیه 15 - 9

أَلَمْ یَأْتِکُمْ نَبَأُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ قَوْمِ نُوح وَعَاد وَثَمُودَ وَالَّذِینَ مِنْ بَعْدِهِمْ لَا یَعْلَمُهُمْ إِلَّا اللَّهُ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّنَاتِ فَرَدُّوا أَیْدِیَهُمْ فِی أَفْوَاهِهِمْ وَقَالُوا إِنَّا کَفَرْنَا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ وَإِنَّا لَفِی شَکّ مِمَّا تَدْعُونَنَا إِلَیْهِ مُرِیب (9) قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِی اللَّهِ شَکٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ یَدْعُوکُمْ لِیَغْفِرَ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَیُؤَخِّرَکُمْ إِلَی أَجَل مُسَمًّی قَالُوا إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنَا تُرِیدُونَ أَنْ تَصُدُّونَا عَمَّا کَانَ یَعْبُدُ آَبَاؤُنَا فَأْتُونَا بِسُلْطَان مُبِین (10) قَالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِنْ نَحْنُ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ وَلَکِنَّ اللَّهَ یَمُنُّ عَلَی مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَمَا کَانَ لَنَا أَنْ نَأْتِیَکُمْ بِسُلْطَان إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَعَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ (11) وَمَا لَنَا أَلَّا نَتَوَکَّلَ عَلَی اللَّهِ وَقَدْ هَدَانَا سُبُلَنَا وَلَنَصْبِرَنَّ عَلَی مَا آَذَیْتُمُونَا وَعَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ (12) وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّکُمْ مِنْ أَرْضِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِی مِلَّتِنَا فَأَوْحَی إِلَیْهِمْ رَبُّهُمْ لَنُهْلِکَنَّ الظَّالِمِینَ (13) وَلَنُسْکِنَنَّکُمُ الاَْرْضَ مِنْ بَعْدِهِمْ ذَلِکَ لِمَنْ خَافَ مَقَامِی وَخَافَ وَعِیدِ (14) وَاسْتَفْتَحُوا وَخَابَ کُلُّ جَبَّار عَنِید (15)

پیامبران به قوم خود چنین می گفتند: «ای مردم ! آیا از کسانی که پیش از شما

ص:173

بودند (مثل قوم نوح و قوم عاد و قوم ثمود) آگاهی دارید؟ آیا می دانید چرا آنان به عذاب گرفتار شدند؟ آیا از سرگذشت کسانی که بعد از آنان آمدند و فقط خدا از جزئیّات زندگی آنان آگاهی دارد، چیزی شنیده اید؟

تو پیامبران را با دلایل روشن نزد قومشان فرستادی، وقتی پیامبران می خواستند با آنان سخن بگویند، آنان مانع سخن پیامبران می شدند و نمی گذاشتند پیامبران سخن خود را تمام کنند.

* * *

این ماجرای گفتگوی مردم و پیامبران تو است:

__ ای مردم ! از دین بُت پرستی دست بردارید و خدای یگانه را بپرستید.

__ ما به آیینی که شما آورده اید، ایمان نمی آوریم، شما به ما می گویید به خدا و قیامت و بهشت و جهنّم ایمان آوریم، ما به همه این سخنان شک داریم.

__ ای مردم ! آیا در خدایی که آسمان ها و زمین را پدید آورده است، شک می کنید؟ همان خدایی که شما را به راه راست دعوت می کند تا گناهان شما را ببخشد و مرگ شما را تا زمان مشخّصی به عقب می اندازد.

__ ما این حرف ها را نمی فهمیم، همین قدر می دانیم که شما انسان هایی همانند ما هستید، شما می خواهید ما را از دین پدران و نیاکان ما جدا کنید، اگر راست می گویید و واقعاً پیامبر هستید، معجزه آشکاری برای ما بیاورید.

__ ای مردم ! ما مثل شما انسان هستیم ولی خدا به هر کس از بندگانش که بخواهد مقام پیامبری عطا می کند، ما حقّ نداریم بدون اذن خدا برای شما معجزه بیاوریم.

__ از این سخنان دست بردارید. آیا از ما نمی ترسید؟

__ ای مردم ! ما هرگز از تهدید شما نمی ترسیم و به خدا توکّل می کنیم، زیرا

ص:174

مؤمنان فقط به او توکّل می کنند، چرا به خدا توکّل نکنیم با این که می دانیم او ما را به راه سعادت هدایت کرده است؟ ما آزارهای شما را صبورانه تحمّل می کنیم و از شما هیچ هراسی نداریم، زیرا اهل توکّل فقط به خدا توکّل می کنند.

__ شما را از شهر خود بیرون می کنیم مگر این که شما و پیروانتان به دین ما بازگردید.

* * *

تو به پیامبران وحی کردی: «کافرانی را که به خود ظلم کردند، هلاک می کنم و مؤمنان را جایگزین آنان می گردانم».

کافران بارها و بارها مؤمنان را تهدید کردند که آنان را از سرزمین خود بیرون می کنند، تو آن کافران را هلاک کردی و آن سرزمین را در اختیار مؤمنان قرار دادی، این پاداش مؤمنان بود، زیرا آنان به روز قیامت ایمان آوردند و از عذاب آن روز ترسیدند و از پرستش بُت ها دوری کردند و نافرمانی تو نکردند.

* * *

ابراهیم: آیه 17 - 16

مِنْ وَرَائِهِ جَهَنَّمُ وَیُسْقَی مِنْ مَاء صَدِید (16) یَتَجَرَّعُهُ وَلَا یَکَادُ یُسِیغُهُ وَیَأْتِیهِ الْمَوْتُ مِنْ کُلِّ مَکَان وَمَا هُوَ بِمَیِّت وَمِنْ وَرَائِهِ عَذَابٌ غَلِیظٌ (17)

کافران پیامبران و کسانی را که به تو ایمان آورده بودند، اذیّت و آزار می کردند، پیامبران از تو خواستند تا آن ها را یاری کنی که بر کافران پیروز شوند تو دعای آنان را مستجاب کردی و همه ستمکاران کینه توز هلاک شدند.

ص:175

آری، تو در این دنیا، عذاب آسمانی را بر کافران نازل می کنی و در روز قیامت هم آنان به آتش جهنّم گرفتار می شوند. وقتی آنان در آتش می سوزند، تشنه می شوند و تقاضای آب می کنند.

فرشتگان به آنان آبی پلید و چرکین می دهند که جوشان است. این آب از روزی که جهنّم خلق شده است، جوشان بوده است.(96)

آنان آب را جرعه جرعه می نوشند و نمی توانند آن را فرو برند، می خواهند از نوشیدن آن خودداری کند، امّا مجبور به نوشیدن آن آب هستند، مرگ از هر طرف به آنان رو می آورد، ولی نمی میرند، در آنجا مردنی در کار نیست، پس از آن، عذاب بسیار سختی پیش روی آن هاست.

* * *

ابراهیم: آیه 18

مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمَالُهُمْ کَرَمَاد اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّیحُ فِی یَوْم عَاصِف لَا یَقْدِرُونَ مِمَّا کَسَبُوا عَلَی شَیْء ذَلِکَ هُوَ الضَّلَالُ الْبَعِیدُ (18)

بعضی از کافران در دنیا بُت ها را می پرستند و گاهی برای بُت های خود، حیوانی را قربانی می کنند و گوشت آن را به بیچارگان می دهند، آنان خیال می کنند که این کارهای آن ها، در روز گرفتاری برایشان مفید خواهد بود، امّا همه کارهای آنان محکوم به فنا و نابودی است.

آنان در مقابل بُت ها سجده می کنند و باور دارند این سجده ها برای آنان مفید است، امّا این گمراهی شدید است، آنان از راه حقّ دور افتاده اند و اعمالشان تباه می شود.

آنان مانند کسی هستند که خاکستر زیادی را جمع کند و دلش را به آن خوش

ص:176

کند، ناگهان طوفانی فرا برسد، همه آن خاکستر به باد فنا می رود و هیچ اثری از آن نمی ماند.

* * *

آیا در روز قیامت، فقط اعمال بُت پرستان نابود می شود؟ اگر کسی ولایت ستمکاران را بپذیرد، به همان سرنوشت مبتلا می شود.

تو شرط قبولی اعمال را قبولی ولایت علی(علیه السلام) و فرزندان معصوم او قرار دادی، اگر کسی ولایت آنان را نداشته باشد، تو هیچ عمل او را نمی پذیری.

اگر کسی در این دنیا عمر طولانی کند و سالیان سال، عبادت تو را به جا آورد و نماز بخواند و روزه بگیرد و هزار حجّ به جا آورد و سپس در کنار کعبه مظلومانه به قتل برسد، با این همه اگر ولایت امامان معصوم را قبول نداشته باشد، هیچ کدام از این اعمال او نفعی به او نمی رساند و او وارد بهشت نخواهد شد.(97)

در دین تو، ولایت از نماز و زکات و روزه و حجّ مهم تر است، کسی که به جای امامان معصوم(علیهم السلام)، ستمکاران را به عنوان رهبر خود برگزیند، همه اعمالش در روز قیامت نابود خواهد شد و از آن هیچ بهره ای نخواهد برد.(98)

تو از همه خواسته ای تا از رهبران شیطانی دوری کنند، رهبرانی که مردم را به سوی آتش جهنّم می برند، هر کس که از غیر اهل بیت(علیهم السلام) پیروی کند، فریب شیطان را خورده است.

ص:177

ابراهیم: آیه 20 - 19

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضَ بِالْحَقِّ إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَیَأْتِ بِخَلْق جَدِید (19) وَمَا ذَلِکَ عَلَی اللَّهِ بِعَزِیز (20)

تو آسمان ها و زمین را بیهوده نیافریدی بلکه از آفرینش آن هدفی داشتی، تو همه جهان را در خدمت انسان قرار دادی و او را گل سرسبد همه موجودات قرار دادی، جهان را برای انسان آفریدی و انسان را برای رسیدن به کمال.

آری، آفرینش جهان نشان از قدرت و عظمت توست، هیچ چیز از قلمرو حکومت تو خارج نیست،کسانی که گردنکشی می کنند و حقّ را نمی پذیرند، باید بدانند که آن ها مالک جان های خود هم نیستند، اگر تو بخواهی می توانی آن ها را نابود کنی و گروه دیگری را خلق کنی و این کار برای تو دشوار نیست.

* * *

ابراهیم: آیه 21

وَبَرَزُوا لِلَّهِ جَمِیعًا فَقَالَ الضُّعَفَاءُ لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا

ص:178

إِنَّا کُنَّا لَکُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذَابِ اللَّهِ مِنْ شَیْء قَالُوا لَوْ هَدَانَا اللَّهُ لَهَدَیْنَاکُمْ سَوَاءٌ عَلَیْنَا أَجَزِعْنَا أَمْ صَبَرْنَا مَا لَنَا مِنْ مَحِیص (21)

در روز قیامت همه انسان ها زنده می شوند و در پیشگاه تو ظاهر می شوند، مؤمنان در بهشت، مهمان نعمت های زیبای تو می شوند و فرشتگان کافران را به سوی جهنّم می برند.

در آن روز، کافران دو گروه هستند: رهبران و مریدان ! مریدان در دنیا همواره به سخن رهبران خود گوش فرا دادند و از آنان پیروی می کردند.

مریدان وقتی آتش جهنّم را می بینند به رهبران خود می گویند:

__ ما در دنیا پیرو شما بودیم و حاضر بودیم جان خود را برای شما فدا کنیم، شما در دنیا گاهی برای ما گره گشایی می کردید، آیا امروز می توانید کاری برای ما بکنید و ما را از عذاب جهنّم نجات دهید؟

__ اگر خدا راهی برای نجات از عذاب به ما نشان می داد، حتماً شما را نجات می دادیم، بدانید که ما خودمان هم مثل شما گرفتار عذابیم و هیچ راهی برای نجات ما وجود ندارد، امروز چه بی تابی کنیم و چه شکیبایی، تفاوتی برای ما ندارد.(99)

* * *

ابراهیم: آیه 22

وَقَالَ الشَّیْطَانُ لَمَّا قُضِیَ الاَْمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَکُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدْتُکُمْ فَأَخْلَفْتُکُمْ وَمَا کَانَ لِی عَلَیْکُمْ مِنْ سُلْطَان إِلَّا أَنْ دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِی فَلَا تَلُومُونِی وَلُومُوا أَنْفُسَکُمْ مَا أَنَا بِمُصْرِخِکُمْ وَمَا أَنْتُمْ بِمُصْرِخِیَّ إِنِّی کَفَرْتُ بِمَا أَشْرَکْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ

ص:179

إِنَّ الظَّالِمِینَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ (22)

وقتی کافران در جهنّم گرفتار می شوند، شیطان را آنجا می بینند، آتش سوزان همه وجود آنان را می سوزاند.

آنان در آنجا به شیطان می گویند:

__ ای شیطان ! تو به ما می گفتی که جهنّم دروغ است، عذاب خدا دروغ است، روز قیامت دروغ است. چرا آن سخنان را به ما گفتی؟

__ ای مردم ! فقط من نبودم که با شما سخن می گفتم، خدا پیامبران را فرستاد و آن ها به شما خبر دادند که قیامت و جهنّم حقّ است. امروز وعده خدا را می بینید که حقّ است، من به شما گفتم که جهنّم دروغ است، امّا می بینید که دروغ گفته ام. شما چرا به حرف من گوش فرا دادید؟ اگر می خواستید به سخن پیامبران گوش می کردید.

__ ای شیطان ! به ما می گویی چرا به سخن تو گوش کردیم و سخن پیامبران را نشنیدیم، مگر فراموش کردی؟ تو ما را مجبور به این کار کردی؟ تو باعث همه این عذاب ها و بدبختی های ما هستی.

__ چنین سخن نگویید، من هرگز بر شما تسلّطی نداشتم، من فقط شما را به سوی کفر فرا خواندم و شما مرا اجابت کردید، کار من تنها وسوسه شما بود، شما قدرت انتخاب داشتید، می توانستید سخنم را نپذیرید، خدا به شما این قدرت را داده بود.

__ ای شیطان ! تو دروغگو هستی، به ما دروغ گفتی.

__ مرا سرزنش نکنید، خودتان را سرزنش کنید که از من پیروی کردید، من هیچ کاری برای شما نمی توانم انجام بدهم، شما هم هیچ کاری برای من

ص:180

نمی توانید انجام بدهید، همه در عذاب گرفتار شده ایم و راه نجاتی نیست.

__ ای شیطان ! افسوس که در دنیا از تو پیروی کردیم.

__ پیش از این شما در دنیا بودید و مرا شریک خدا می دانستید، اکنون من از آن باورِ شما، بیزاری می جویم. بدانید که خدا برای ستمکارانی همچون شما، عذاب دردناکی آماده کرده است ! (100)

وقتی آنان این سخن شیطان را می شنوند با خود فکر می کنند که چرا فریب شیطان را خوردند، آنان در حسرت و پشیمانی فرو می روند، امّا در آن روز پشیمانی هیچ فایده ای ندارد.

* * *

نکته ای را که باید در اینجا بنویسم این است: شیطان یکتاپرست بود و می دانست خدا هیچ شریکی ندارد، گناه بزرگ شیطان، غرور و تکبّر او بود، وقتی خدا از او خواست بر آدم(علیه السلام) سجده کند، از این فرمان اطاعت نکرد و برای همین از درگاه خدا رانده شد.

شیطان تصمیم گرفت تا فرزندان آدم(علیه السلام) را گمراه کند، شیطان که می دانست خودش اهل جهنّم است، انسان ها را به شرک و بُت پرستی، فرا خواند. شیطان خودش می دانست که بُت ها هرگز شریک خدا نیستند، امّا بُت پرستی را برای انسان ها زیبا جلوه داد و گروهی فریب او را خوردند.

آری، هر کس بُت ها را بپرستد در واقع شیطان را پرستیده است، زیرا بُت پرستی چیزی است که شیطان به آن فرمان می دهد.

* * *

ابراهیم: آیه 23

وَأُدْخِلَ الَّذِینَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّات

ص:181

تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ تَحِیَّتُهُمْ فِیهَا سَلَامٌ (23)

امّا کسانی که به تو و پیامبران تو ایمان آوردند و کارهای نیک و شایسته انجام دادند، وارد باغ های بهشتی می شوند، در پای درختان آن باغ ها، نهرهای آب جاری است. به فرمان تو آنان برای همیشه از نعمت های زیبای آنجا بهره مند خواهند شد.

کافرانی که وارد جهنّم می شوند با هم بحث می کنند و همواره به سرزنش یکدیگر می پردازند، گاهی هم با شیطان دعوا می کنند، آنان از یکدیگر بیزاری می جویند، امّا در بهشت هرگز چنین چیزی وجود ندارد، همه اهل بهشت به یکدیگر محبّت می کنند، درود آن ها در بهشت «سلام» است.

آنان وقتی به یکدیگر می رسند به هم سلام می کنند، آنان هیچ گاه سخن یاوه و دروغ نمی گویند و به یکدیگر حسادت نمیورزند، فقط از خوبی ها و زیبایی ها سخن می گویند و تو را حمد و ستایش می کنند.

آنان می دانند که تو سرچشمه همه خوبی ها هستی، اگر آنان هدایت شدند و به بهشت آمدند، به خاطر توفیق تو بوده است.

* * *

ابراهیم: آیه 26 -24

أَلَمْ تَرَ کَیْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَة طَیِّبَة أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِی السَّمَاءِ (24) تُؤْتِی أُکُلَهَا کُلَّ حِین بِإِذْنِ رَبِّهَا وَیَضْرِبُ اللَّهُ الاَْمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ (25) وَمَثَلُ کَلِمَة خَبِیثَة کَشَجَرَة خَبِیثَة اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الاَْرْضِ مَا لَهَا مِنْ قَرَار (26)

ص:182

در سخنان خود کفر و ایمان را با هم مقایسه کردی، نتیجه کفر آتش سوزان جهنّم است و نتیجه ایمان بهشت !

اکنون می خواهی از ایمان و نفاق سخن بگویی، مؤمن کیست؟ منافق کیست؟ نتیجه اعمال آنان چه خواهد شد؟

مؤمن کسی است که قلب خود را از همه کفرها و شرک ها پاک کرده است و به تو و پیامبر و قرآن تو ایمان آورده است، این ایمان و اعتقاد، مایه برکت برای مؤمن است، جایگاه ایمان در قلب مؤمن است امّا آثار آن در رفتار او نمایان می شود.

اکنون می خواهی برای «ایمان» یک مثال بزنی: «درخت پاک که ریشه آن در زمین است و شاخه های آن به سوی آسمان قد کشیده است و در هر زمانی میوه می دهد».

درخت یعنی ایمان مؤمن.

زمین یعنی قلب مؤمن.

میوه یعنی اعمال نیک.

آری، قلب مؤمن، همانند زمینی است که درخت ایمان در آن ریشه دوانده است، برای همین است که ایمان مؤمن این قدر محکم و استوار است، چون این ایمان از قلب او ریشه گرفته است و هرگز با تندباد شک و شبهه ها ریشه کن نمی شود !

میوه های درخت ایمان، همان اعمال نیک هستند، مؤمن همواره اعمال نیک انجام می دهد، نماز می خواند، روزه می گیرد، به دیگران کمک می کند و...

این درخت به اذن تو، همواره میوه می دهد، هیچ وقت نیست که این درخت میوه نداشته باشد، این نشان از برکت این درخت است. تو این گونه برای مردم

ص:183

مثال می زنی تا پند بگیرند.(101)

* * *

اکنون برای «نفاق» مثال می زنی: «درختی ناپاک که ریشه های آن از زمین کنده شده است و پایداری و ثبات ندارد».

وقتی ریشه های یک درخت قطع بشود، آن درخت دیگر ثباتی ندارد، با یک باد از جا کنده می شود و تبدیل به چوب خشکی می شود، چوب خشکیده هرگز میوه نمی دهد.

منافق کسی است که به ظاهر ایمان آورده است، او مانند مسلمانان به مسجد می آید، نماز هم می خواند، امّا ایمان به قلب او راه پیدا نکرده است، او همانند آن درختی است که ریشه هایش را قطع کرده اند، از دور که نگاه می کنم، آن را سرسبز و بلند می بینم، امّا اگر بادی بوزد، این درخت سرنگون می شود و از بین می رود.

منافق ممکن است چند روزی در این دنیا به نوایی برسد، امّا سرانجام از بین می رود، هنگام مرگ، فرشتگان او را به آتش جهنّم دعوت می کنند و او آن هنگام می فهمد که چقدر ضرر کرده است.

در این دو آیه، مؤمن و منافق را با هم مقایسه کردی و دو مثال ذکر نمودی. درختی که ثابت و استوار است و هر لحظه میوه می دهد، درختی که ناپایدار است و به زودی خشک می شود.

* * *

اسم او «سالم» بود، او فروشنده قرآن بود و در کوفه زندگی می کرد، او روزی این آیه را خواند و به آن فکر کرد. دوست داشت معنای آیه را از امام صادق(علیه السلام)بشنود.(102)

ص:184

یک روز که او نزد امام صادق(علیه السلام) بود، این آیات را خواند و امام صادق(علیه السلام)چنین فرمود: «در این آیه خدا، خاندان پیامبر را به درختی پاک که ریشه های آن در زمین است، مثال زده است. همچنین دشمنانِ اهل بیت(علیهم السلام) را به درخت ناپاکی که ریشه ندارد، مثال زده است».(103)

* * *

تو مؤمنان را به درخت پاک مثال زدی، معلوم است که بهترین بندگان مؤمن تو، اهل بیت(علیهم السلام)می باشند، به راستی چه کسی از این خاندان مؤمن تر است؟ آن ها حجّت تو بر روی زمین هستند:

علی(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) ... تا مهدی(علیه السلام).

کسانی که با این خاندان دشمنی می کنند، همان منافقان هستند، آن منافقان نماز می خوانند، روزه می گیرند، امّا ولایت را انکار می کند، کسی که ولایت آن ها را قبول نداشته باشد، سعادتمند نمی شود و اعمال او مقبول نیست.

دشمنان اهل بیت(علیهم السلام) چند روزی در این دنیا به حکومت می رسند، امّا سرانجام حکومت آنان نابود می شود، دیگر هیچ نامی از آنان باقی نمی ماند، آنان مانند آن درختی هستند که ریشه اش قطع شده است و تبدیل به چوبی خشک می شود و سپس در آتش می سوزد.

ولی نام و یاد اهل بیت(علیهم السلام) برای همیشه باقی می ماند، هر روز مردم از علم و سخنان آنان بهره می برند، آنان مانند درختی هستند که در دل زمین ریشه دارند، شاخه های آن به آسمان قد کشیده است و مردم در همه زمان ها از میوه آن بهره مند می شوند.

* * *

ص:185

ابراهیم: آیه 27

یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آَمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَفِی الاَْخِرَةِ وَیُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِینَ وَیَفْعَلُ اللَّهُ مَا یَشَاءُ (27)

تو مؤمنان را در دنیا و آخرت ثابت قدم می داری، به آنان توفیق می دهی تا بتوانند ایمان خود را حفظ کنند، تو لطف خود را بر آنان نازل می کنی و به همین خاطر است که آنان در برابر سختی ها و فشارها ایستادگی می کنند و کمترین شکی به دل راه نمی دهند.

آری، این سنّت توست، هر کس که ایمان آورد و رو به سوی تو کند، تو او را یاری می کنی، قلب او را با نور ایمان روشن می کنی، او بر عقیده صحیح خود ثابت می ماند و گرفتار شک و تردیدها نمی شود.

از طرف دیگر کافران را به حال خود رها می کنی، تو راه خوب و بد را به آنان نشان می دهی، اگر کسی راه گمراهی را انتخاب نمود، تو به او فرصت می دهی و او را به حال خود رها می کنی تا در سرکشی خود، سرگشته و حیران بماند. وقتی تو کسی را به حال خود رها کنی، او در مسیر سقوط و گمراهی پیش می رود و راه توبه را بر خود می بندد و دیگر امیدی به هدایت او نیست. این قانون وسنّت توست و هیچ کس نمی تواند آن را تغییر بدهد، تو هر کاری که اراده کنی، انجام می دهی.

* * *

به راستی تو چگونه مؤمنان را بر ایمان ثابت قدم می داری؟

شنیده ام که وقتی لحظات مرگ مؤمن فرا می رسد، شیطان نزد او می آید و تلاش می کند تا در آن لحظات، مؤمن را به گمراهی کشاند مثلاً به مؤمن می گوید: «اگر دست از خداپرستی برنداری، خانه تو را آتش می زنم، همه

ص:186

ثروت تو را نابود می کنم».(104)

تو از این دسیسه شیطان باخبر هستی، به مؤمنان قول داده ای که در آن لحظات حسّاس، یاریشان کنی و آنان را بر ایمان ثابت قدم بداری، برای همین دو شاخه گل برای بنده مؤمن خود می فرستی.

این سخن امام سجاد(علیه السلام) است: «وقتی مرگ بنده مؤمن فرا می رسد خداوند دو شاخه گل از بهشت برای مؤمن می فرستد».

تو می دانی در لحظه جان دادن، هیچ چیز به اندازه این دو شاخه گل برای او مفید نیست ! این دو شاخه گل، گل های معمولی نیستند ، هر کدام از آن ها اثر مخصوصی دارد.

من دوست دارم بدانم ماجرای این دو شاخه گل چیست؟

* * *

من وظیفه دارم برای گذران زندگی ام تلاش کنم، تو کار را به عنوان عبادت معرّفی کرده ای. من کار می کنم و خانه و ماشین و دیگر وسایل زندگی را فراهم می کنم، طبیعی است که به همه این ها علاقه دارم و دل کندن از آن ها برایم سخت است.

اگر من مؤمن واقعی باشم، در لحظه جان دادن دو شاخه گل برایم می فرستی، نام یکی از آن شاخه گلها، «مُسیخه» می باشد.

«مُسیخه» به معنای «بی خیال کننده» می باشد، وقتی آن شاخه گل را می بویم، قلب من بی خیالِ مال دنیا می شود و دیگر هیچ علاقه ای نسبت به دنیا احساس نمی کنم، تمام ثروتم برای من بی ارزش می شود.

نام شاخه گل دوم «مُنسیه» است.

منسیه، یعنی «فراموشی آور» !

ص:187

وقتی آن را می بویم به فراموشی مبتلا می شوم، هرچه رنگ دنیا را دارد فراموش می کنم و فقط به تو و بهشت تو فکر می کنم.

خانه من، ماشین من، شهرت من، ریاست من، فرزند من، همسر من ! همه این ها را فراموش می کنم. شیطان بر سرم فریاد می زند: «اگر دست از یکتاپرستی برنداری، خانه تو را آتش می زنم»، من اصلاً یادم نمی آید که خانه ای داشته ام، تلاش شیطان بی نتیجه می شود و من با راحتی و آسودگی تمام به سوی تو می آیم و مرگ در کامم شیرین جلوه می کند.(105)

* * *

ابراهیم: آیه 29 - 28

أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ بَدَّلُوا نِعْمَةَ اللَّهِ کُفْرًا وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ (28) جَهَنَّمَ یَصْلَوْنَهَا وَبِئْسَ الْقَرَارُ (29)

از من می خواهی تا به کسانی نگاه کنم که تو به آنان نعمت دادی، امّا نعمت تو را نپذیرفتند و راه کفر را در پیش گرفتند و پیروان خود را به جهنّم که خانه نابودی است روانه ساختند، به درستی که جهنّم بد جایگاهی است.

این سخن درباره کسانی است که دیگران را به همراهی خود خواندند، هم خود را گمراه کردند و هم دیگران را !

تو به بزرگان مکّه نعمت اسلام را ارزانی کردی و محمّد(صلی الله علیه وآله)را از میان آنان برانگیختی، اگر آنان به محمّد(صلی الله علیه وآله) ایمان می آوردند، سعادت دنیا و آخرت در انتظار آنان بود ولی سران آنان با محمّد(صلی الله علیه وآله)دشمنی کردند و هم خود و هم قوم خود را به گمراهی کشاندند.

سال یازدهم هجری بود و پیامبر می دانست که به زودی از میان مردم می رود، تو به او دستور دادی تا در روز عید غدیر، علی(علیه السلام) را به عنوان

ص:188

جانشین خود معرّفی کند و از مردم بخواهد با او بیعت کنند، در آن روز، هزاران نفر با علی(علیه السلام)بیعت کردند و او را به عنوان امام خود برگزیدند.

ولایت علی(علیه السلام)، نعمت بزرگی برای امّت اسلامی بود، در سایه این ولایت، وحدت در جامعه شکل گرفته بود و جامعه به سوی رستگاری پیش می رفت. افسوس که بعد از وفات پیامبر، عدّه ای در میان مردم اختلاف ایجاد کردند و مردم را تشویق کردند که از ولایت علی(علیه السلام) سرپیچی کنند. آنان نعمت ولایت را نپذیرفتند و به مردم گفتند: «ای مردم ، بیایید با کسی که از همه ما پیرتر است بیعت کنیم ».(106)

آیا سنّ زیاد ، می توانست ملاک انتخاب خلیفه باشد ؟ چرا آنان به دنبال سنّت های غلط روزگار جاهلیّت رفتند؟

وقتی علی(علیه السلام) با آنان از حقّ خود سخن گفت، مردم گفتند: «می دانیم که تو از همه ما به پیامبر نزدیک تر بودی ، امّا تو هنوز جوان هستی ! نگاه کن ، ابوبکر پیرمرد و ریش سفید ماست و امروز شایستگی خلافت را دارد ، تو امروز با او بیعت کن ، وقتی که پیر شدی نوبت تو هم می رسد ، آن روز ، هیچ کس با خلافت تو مخالفت نخواهد کرد».

علی(علیه السلام) آن روز، حدود سی سال داشت، مردم می دانستند که علی(علیه السلام)همه خوبی ها و کمال ها را دارد ، امّا هیچ چیز برای آن مردم، مانند یک مشت ریش سفید نمی شد ، گویا ارزش ریش سفید از همه خوبی ها بیشتر بود !

با رحلت پیامبر، بار دیگر رسم و رسوم روزگار جاهلیّت زنده شد و مردم از پندارهای بی اساس پیروی کردند. گروهی نعمت ولایت را نپذیرفتند و راه کفر را برگزیدند و پیروان خود را به جهنّم که سرای نابودی است، روانه ساختند، به درستی که جهنّم، بد جایگاهی است.(107)

ص:189

* * *

ابراهیم: آیه 30

وَجَعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا لِیُضِلُّوا عَنْ سَبِیلِهِ قُلْ تَمَتَّعُوا فَإِنَّ مَصِیرَکُمْ إِلَی النَّارِ (30)

بزرگان مکّه از بُت پرستی دفاع می کردند، آنان بُت هایی را شریک تو قرار داده بودند و مردم را به پرستش بُت ها تشویق می کردند و آنان را از راه تو گمراه کردند.

محمّد(صلی الله علیه وآله) با آنان بارها سخن گفت و آنان را از بُت پرستی نهی کرد، امّا آنان حق را انکار کردند، زیرا آنان منافع خود را در بُت پرستی مردم می دیدند، پول، ثروت و ریاست آن ها در گرو بُت پرستی مردم بود، امّا مگر آنان چقدر در این دنیا زندگی خواهند کرد؟ آیا آن ها فکر می کنند که برای همیشه در دنیا خواهند ماند؟ آیا مرگ به سراغ آنان نمی آید؟

از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا به آنان چنین بگوید: «چند روزی در این دنیا خوش بگذرانید، امّا بدانید که سرانجام شما آتش جهنّم است».

* * *

ابراهیم: آیه 31

قُلْ لِعِبَادِیَ الَّذِینَ آَمَنُوا یُقِیمُوا الصَّلَاةَ وَیُنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِیَةً مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لَا بَیْعٌ فِیهِ وَلَا خِلَالٌ (31)

از ما می خواهی تا نماز بخوانیم و از آنچه روزیمان کرده ای به نیازمندان پنهان یا آشکارا کمک کنیم، ما تا فرصت داریم باید برای روز قیامت خود توشه برداریم، در روز قیامت دیگر نمی توان داد و ستدی کرد و رفاقت ها و

ص:190

دوستی ها هم به کار نمی آید !

در آن روز کافران برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند و فرشتگان آنان را به جهنّم می برند و ثروت و دوستانشان نمی توانند برای آنان کاری بکنند، سزای آنان آتش جهنّم است، وای به حال آنان که به دنبال بُت های خود رفتند، آنان تصوّر می کردند که بُت ها روزی به یاریشان خواهند آمد، افسوس که خیلی دیر می فهمند که هیچ یار و یاوری ندارند !

امّا کسی که به تو و پیامبران تو ایمان دارد، به شفاعت پیامبران امیدوار است، تو آن روز به پیامبران و دوستان خود اجازه می دهی تا از مؤمنان شفاعت کنند.

* * *

ابراهیم: آیه 34 - 32

اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضَ وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الَّثمَرَاتِ رِزْقًا لَکُمْ وَسَخَّرَ لَکُمُ الْفُلْکَ لِتَجْرِیَ فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَسَخَّرَ لَکُمُ الاَْنْهَارَ (32) وَسَخَّرَ لَکُمُ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ دَائِبَیْنِ وَسَخَّرَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ (33) وَآَتَاکُمْ مِنْ کُلِّ مَا سَأَلُْتمُوهُ وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا إِنَّ الاِْنْسَانَ لَظَلُومٌ کَفَّارٌ (34)

تو آسمان ها و زمین را خلق کردی و از آسمان بارانی فرود آوردی، به برکت باران میوه ها را از درختان برآوردی تا انسان از آن میوه ها بهره ببرد.

کشتی را به خدمت انسان گماشتی، به فرمان تو کشتی ها در دریاها روان می شوند.

من که تاکنون با کشتی سفر نکرده ام، خیال می کردم کشتی ها در زندگی من اثری ندارند، امّا بعداً متوجّه شدم که بیشتر حمل و نقل کالاها در دنیا با کشتی

ص:191

صورت می گیرد، صادرات و واردات، لازمه توسعه یک کشور است، اگر کشتی ها نبودند، هرگز تجارت جهانی این قدر رونق نداشت.

اگر به اطراف خود نگاه کنم، متوجّه می شوم خیلی از این وسایل (خود این وسایل یا مواد اوّلیّه آن) با کشتی منتقل شده اند و سپس به دست من رسیده اند.

* * *

تو رودها و نهرها را بر روی زمین جاری کردی و آن ها را به خدمت انسان گماشتی. خورشید و ماه که پیوسته در آسمان در حرکت هستند را به خدمت انسان گماشتی تا از آن بهره مند شود، شب را برای استراحت و آسودگی و روز را نیز برای تلاش انسان قرار دادی.

اگر همیشه روز بود، برای زندگی چه مشکلاتی پیش می آمد، از طرف دیگر، اگر همیشه شب بود، چه می شد، تو جهان را این گونه با ترکیب روز و شب، روشنی و تاریکی آفریدی.

هر آنچه که انسان برای زندگی در این دنیا نیاز داشت، به او عطا کردی، هرچه او از تو خواست و به صلاح و مصلحت او بود، تو به او عنایت نمودی.

اگر انسان بخواهد نعمت های تو را بشمارد، هرگز نمی تواند آن را به شمار آورد، نعمت های تو آن قدر زیادند، که به شماره در نمی آیند، تو این همه نعمت برای او آفریدی، امّا انسان دچار غفلت و فراموشی می شود، به خود ظلم می کند و نعمت های تو را کفران می نماید.

* * *

در اینجا چهار نکته از شگفتی های بدن انسان می نویسم:

ص:192

* نکته اوّل

در ریه های انسان، هفتصد و پنجاه میلیون بادکنک کوچک وجود دارد که همواره از هوا پر و خالی می شوند و اکسیژن را به خون می رسانند، بشر با تمام پیشرفت های خود هنوز نتوانسته است یکی از آن ها را بسازد.

* نکته دوم

در خون انسان، 30 هزار میلیارد سرباز سرخ پوش (گلبول های قرمز) وجود دارد، آن ها اکسیژن را از ریه به سلول های بدنم می رسانند و گاز کربنیک را (که یک ماده کشنده و سمّی است) از آن ها گرفته و به ریه ها می آورند. ریه ها این گاز را از بدن من خارج می کنند.

این گلبول های قرمز به تمام سلول های بدن سرکشی می کنند و این کار فقط 30 ثانیه طول می کشد، آنان در این مدّت به سلول ها غذا می رسانند.

* نکته سوم

روزانه 200 میلیارد از این سربازان سرخ پوش در راه انجاموظیفه خود فدا می شوند و برای این که در این سازمان خدمت رسانی، خللی ایجاد نشود معادل همین مقدار، هر روز تولید می شود.

* نکته چهارم

در خون انسان 50 میلیارد سرباز سفیدپوش (گلبول های سفید) وجود دارد که در بدن نقش یک ارتش مجهّز را ایفا می کنند و به همه قسمتهای بدن شما سر می زنند و هرگاه نقطه ای از بدن مورد هجوم میکروب ها قرار بگیرد با آن ها مبارزه می کنند. اگر این سربازان مدافع نبودند، سلامت بدن ما در مقابل

ص:193

هجوم میکروب ها به خطر می افتاد.

* * *

برایم گفتی که انسان نمی تواند نعمت های تو را بشمارد و به خود ظلم می کند و نعمت های تو را کفران می نماید.

آری، هر سلول تن من نعمت بزرگی است که قلم از نوشتن عظمت آن ناتوان است. کدام نعمت تو را می خواهم بشمارم؟

به راستی چرا من کفران نعمت می کنم؟ تو به من تنی سالم دادی، امّا من آن را در راه گناه به کار می برم، به من پول می دهی، با آن اسباب گناه را فراهم می کنم.

اگر بر فرض من گناه هم نکنم باز هم کفران نعمت می کنم و به خود ستم می کنم.

کدام ستم؟ چه ستمی بالاتر از این است که تو را از یاد می برم !

وقتی کار خوبی انجام می دهم، آن را از خود می دانم و تو را از یاد می برم. فکر نمی کنم که اگر تو توفیقم نداده بودی، من هرگز نمی توانستم آن کار را انجام دهم.

ص:194

ابراهیم: آیه 38 - 35

وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آَمِنًا وَاجْنُبْنِی وَبَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الاَْصْنَامَ (35) رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ کَثِیرًا مِنَ النَّاسِ فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی وَمَنْ عَصَانِی فَإِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (36) رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَاد غَیْرِ ذِی زَرْع عِنْدَ بَیْتِکَ الُْمحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الَّثمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ (37) رَبَّنَا إِنَّکَ تَعْلَمُ مَا نُخْفِی وَمَا نُعْلِنُ وَمَا یَخْفَی عَلَی اللَّهِ مِنْ شَیْء فِی الاَْرْضِ وَلَا فِی السَّمَاءِ (38)

اکنون برایم از ابراهیم(علیه السلام) سخن می گویی، من نیاز به الگویی دارم تا از او پیروی کنم، ابراهیم(علیه السلام) را الگوی یکتاپرستی معرّفی می کنی، از او خواستی تا کعبه را بازسازی کند، او به دستور تو همسر و فرزندش، اسماعیل را از فلسطین به سرزمین مکّه آورد، آن زمان مکّه سرزمینی خشک و بی آب و

ص:195

علف بود. آنجا فقط خانه تو بود و بس !

به راستی چرا ابراهیم(علیه السلام) چنین تصمیمی گرفت؟ ماجرا چه بود؟ اوّل باید خلاصه ای از ماجرا را بدانم:

ابراهیم(علیه السلام) با ساره ازدواج کرده بود و در فلسطین زندگی می کرد، سال های سال بود که تو به ابراهیم(علیه السلام) فرزندی نمی دادی. ساره از این موضوع بسیار ناراحت بود، او پیر شده بود و هیچ زنی در سن و سال او، دیگر بچّه دار نمی شد.

ساره کنیزی داشت به نام «هاجر»، هاجر زنی مؤمن بود.

ساره از ابراهیم(علیه السلام) خواست تا او را به همسری برگزیند تا شاید تو به او فرزندی بدهی. ابراهیم(علیه السلام) پیشنهاد ساره را پذیرفت. مدّتی گذشت و تو به او و هاجر، فرزندی به نام «اسماعیل» دادی.

وقتی اسماعیل به دنیا آمد، محبّت ابراهیم(علیه السلام) به هاجر و اسماعیل، روز به روز زیادتر می شد، ساره از ابراهیم(صلی الله علیه وآله وسلم)خواست که هاجر و اسماعیل را از فلسطین به جای دیگری ببرد.

اینجا بود که به ابراهیم(علیه السلام) وحی کردی تا اسماعیل و هاجر را به مکّه ببرد، تو برای آنان «براق» را فرستادی و ابراهیم(علیه السلام)آنان را به مکّه برد. براق، مرکبی بهشتی بود، چیزی شبیه اسب بهشتی ! براق دو بال داشت و با سرعت برق پرواز می کرد و می توانست تمام دنیا را در یک چشم به هم زدن بپیماید.(108)

ابراهیم(علیه السلام) به مکّه آمد و اسماعیل و هاجر را در آنجا ساکن کرد و خودش به فلسطین بازگشت، ابراهیم(علیه السلام) با براق بارها، فاصله فلسطین و مکّه را طی کرد. سیزده سال از این ماجرا گذشت و به ابراهیم(علیه السلام) و ساره، فرزندی به نام اسحاق دادی، این معجزه ای بزرگ بود که مردی در این سن و سال، دارای فرزند

ص:196

شود.(109)

وقتی اسحاق بزرگ شد، ازدواج کرد و فرزندی به نام یعقوب آورد، نام دیگر یعقوب، اسرائیل بود، یعقوب، دوازده پسر داشت، یکی از آنان یوسف بود، از نسل این دوازده پسر، بنی اسرائیل پدیدار شدند.

وقتی ابراهیم(علیه السلام) هاجر را در کنار کعبه قرار داد و رفت، به معجزه تو چشمه آب زمزم از زیر پای اسماعیل آشکار شد، کم کم مردم از اطراف به آنجا آمدند و شهر مکّه شکل گرفت. اسماعیل بزرگ شد و ازدواج کرد، فرزندان او هم در مکّه ماندند، تا این که از نسل او، محمّد(صلی الله علیه وآله) به دنیا آمد، تو محمّد را آخرین پیامبر خود قرار دادی و قرآن را بر او نازل نمودی. (بین محمّد و ابراهیم(علیهم السلام)تقریباً 3500 سال فاصله بود).

* * *

اکنون که با ماجرای ابراهیم(علیه السلام) و اسماعیل آشنا شدم، این آیات را می خوانم، در اینجا ابراهیم(علیه السلام)با تو چنین مناجات می کند:

* * *

بارخدایا ! مکّه را شهری امن قرار بده و خاندان مرا که در اینجا ساکن می شوند از هر پیشامد بدی دور بگردان.

بارخدایا ! من و فرزندانم را از پرستش بُت ها دور بدار، این بُت ها باعث گمراهی بسیاری از مردم شده اند، من بندگان تو را به یکتاپرستی فرا می خوانم، هر کس از من پیروی کند، از تبار من است، امّا هر کس از من نافرمانی کند، کیفر او با توست، تو بخشنده و مهربان هستی و تو می توانی او را ببخشی.

خدایا ! تو به من اسماعیل را عنایت کردی، من او را همراه با مادرش در این

ص:197

سرزمین بی آب و علف در کنار خانه تو ساکن نمودم تا نماز را بر پا دارند، اسماعیل من در اینجا ازدواج خواهد کرد و فرزندان او در اینجا زندگی خواهند کرد، نسل من از اسماعیل در اینجا خواهند بود.

از تو می خواهم تا دل های مردم را به آنان علاقه مند کنی که به سوی آنان بیایند تا آن ها در اینجا تنها نمانند، اینجا سرزمینی خشک و بی آب و علف است، تو از میوه ها و محصولات آن ها را روزی بده، باشد که شکرگزار تو باشند.

خدایا ! تو آنچه را که ما پنهان و آشکار می داریم، می دانی، هیچ چیز در زمین و آسمان از تو پوشیده نیست.

* * *

دعای ابراهیم(علیه السلام) را خواندم و ساعت ها به آن فکر کردم و باید سه نکته را بنویسم:

* نکته اوّل: ابراهیم(علیه السلام) گفت: «هر کس از من پیروی کند، از تبار من است».

محمّد حلبی نزد امام صادق(علیه السلام) آمد، او از علاقه مندان به اهل بیت(علیهم السلام) بود، امام صادق(علیه السلام) به او رو کرد و فرمود:

__ هر کس شیعه ما باشد و تقوا پیشه کند و اعمال نیک انجام دهد، از ما اهل بیت(علیهم السلام) است.

__ چگونه می شود که شیعیان شما از شما اهل بیت(علیهم السلام) باشند؟ شما از نسل پیامبر هستید، بعضی از شیعیان شما، اصلاً عرب نیستند و از سرزمین دیگری هستند و با شما هیچ نسبتی ندارند.

__ آنان از ما هستند، آیا سخن ابراهیم(علیه السلام) را نشنیده ای؟ آنجا که می گوید: «هر کس از من پیروی کند، از تبار من است». هر کس از ما پیروی کند، از تبار ما

ص:198

می باشد.

اکنون می فهمم که معنای این آیه چیست، پیوند مکتب و عقیده، اصل است، سلمان فارسی از ایران بود و با پیامبر، هیچ پیوند خانوادگی نداشت، امّا پیامبر درباره او فرمود: «سلمان از ما اهل بیت(علیهم السلام) است».

* نکته دوم: ابراهیم(علیه السلام) گفت: «خدایا ! دل های بعضی از مردم را به خاندان من علاقه مند کن».

شنیده ام که روزی، امام باقر(علیه السلام) این آیه را خواند و سپس گفت: «ما از خاندان ابراهیم(علیه السلام) هستیم، فقط ما یادگار آن خاندان هستیم».(110)

به سخن امام باقر(علیه السلام) فکر می کنم، اکنون می فهمم که چرا دل من، این گونه بی قرار اهل بیت(علیهم السلام)است. به راستی چرا من حسین(علیه السلام) را دوست دارم، چرا مهدی(علیه السلام) را دوست دارم؟

جواب این است: تو دعای ابراهیم(علیه السلام) را مستجاب کرده ای، اگر من عشق اهل بیت(علیهم السلام) را در سینه دارم، به برکت دعای ابراهیم(علیه السلام) است.

نزدیک به پنج هزار سال پیش، ابراهیم(علیه السلام) دعا کرد تا مردم خاندان او را دوست بدارند، امروز مهدی(علیه السلام) هم باقیمانده آن خاندان است.

خدایا ! من ممنون تو هستم، تو دل مرا شیفته مهدی(علیه السلام)نمودی، ممنون تو هستم که دعای ابراهیم(علیه السلام) را مستجاب کردی. من برکت دعای ابراهیم(علیه السلام) را در قلب خود احساس می کنم، شکرگزار تو هستم، من محبّت مهدی(علیه السلام) را با همه دنیا عوض نمی کنم.

به قلب من نگاه کن، ببین که چگونه شیدای حجّت توست، عشق مهدی(علیه السلام)، تنها سرمایه من است، من دوستان او را دوست دارم و با دشمنانش، دشمنم.

بارخدایا ! من از عشق و محبّت خود به مهدی(علیه السلام) پرده برداشتم، اکنون از تو

ص:199

می خواهم تا مرا یاری کنی تا در این راه ثابت قدم بمانم. تو کاری کن که قلب من برای همیشه از آنِ مهدی(علیه السلام)باشد، تو کاری کن که من از او دست برندارم.(111)

* * *

ابراهیم: آیه 41 - 39

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی وَهَبَ لِی عَلَی الْکِبَرِ إِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبِّی لَسَمِیعُ الدُّعَاءِ (39) رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلَاةِ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ (40) رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسَابُ (41)

ابراهیم(علیه السلام)، هاجر و اسماعیل را به امید تو رها کرد و رفت، اسماعیل در آن وقت، کودکی خردسال بود. ساعتی گذشت، آبِ مشک تمام شد، اسماعیل تشنه شد و شروع به گریه کرد، هاجر چه باید می کرد؟ به سوی کوه صفا رفت، می خواست از آن بلندی به اطراف نگاهی کند، آیا می تواند کسی را بیابد؟ آیا آبی در آن اطراف یافت می شود؟ امّا هیچ کس در آنجا نبود، او نگاهی به کوه مروه کرد، به سوی آن کوه رفت، وقتی به بالای کوه رسید، به اطراف نگاهی کرد، امّا نه از آب خبری بود و نه از کسی.

آن روز هیچ کس در آن اطراف نبود. هاجر، مضطرب و نگران کودکش بود، بار دیگر به سوی کوه صفا بازگشت، هفت بار فاصله صفا و مروه را پیمود، سرانجام به سوی کودکش بازگشت، دید که از زیر پای اسماعیل چشمه آب گوارایی جوشیده است. به سوی چشمه آب رفت و فرزندش را از آن آب سیراب کرد.

پرندگان برای خوردن آب به این چشمه آمدند، مردمی که در دوردست ها

ص:200

بودند، وقتی رفت و آمد پرندگان را دیدند، فهمیدند که در آنجا آبی پیدا شده است، آن ها به آنجا آمدند و کم کم شهر مکّه بنیان نهاده شد.

سیزده سال از این ماجرا گذشت، اسماعیل نوجوانی زیبا شده بود، ابراهیم(علیه السلام)بارها به دیدار او و مادرش هاجر می آمد، تو به ابراهیم(علیه السلام) اسحاق را عنایت کردی، اسحاق با مادرش در فلسطین زندگی می کرد.

یک بار که ابراهیم(علیه السلام) به مکّه آمد کنار خانه تو ایستاد و دعا کرد، تو اکنون آن دعای ابراهیم(علیه السلام) را برایم نقل می کنی، دعای ابراهیم(علیه السلام) این بود:

* * *

خدایا ! تو را سپاس می گویم که در سنّ پیری، دو پسر; اسماعیل و اسحاق به من دادی.

می دانم که تو سخن مرا می شنوی و دعایم را اجابت می کنی، از تو می خواهم که من و فرزندانم را از نمازگزاران قرار بدهی. خدایا ! دعای مرا اجابت کن.

روز قیامت که همه انسان ها برای حسابرسی به پیشگاه تو حاضر می شوند، به لطف تو نیازمندم، در آن روز، من و پدر و مادرم و مؤمنان را بیامرز !

ص:201

ابراهیم: آیه 43 - 42

وَلَا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غَافِلًا عَمَّا یَعْمَلُ الظَّالِمُونَ إِنَّمَا یُؤَخِّرُهُمْ لِیَوْم تَشْخَصُ فِیهِ الاَْبْصَارُ (42) مُهْطِعِینَ مُقْنِعِی رُءُوسِهِمْ لَا یَرْتَدُّ إِلَیْهِمْ طَرْفُهُمْ وَأَفْئِدَتُهُمْ هَوَاءٌ (43)

محمّد(صلی الله علیه وآله) در مکّه بود و مردم را به یکتاپرستی دعوت می کرد، گروهی از آنان با او دشمنی می کردند، به ایشان سنگ پرتاب می کردند، دیوانه اش می خواندند و یارانش را شکنجه می کردند.

عدّه ای از مسلمانان پیش خود می گفتند: «چرا خدا به این کافران بُت پرست مهلت می دهد؟ چرا عذابی نمی فرستد تا آنان نابود شوند؟ خدا به پیامبر وعده یاری داده است، پس آن وعده کی فرا می رسد؟».

در این آیه به آنان جواب می دهی که هرگز از اعمال و رفتار ستمکاران غافل نیستی، تو به آنان مهلت می دهی و در عذاب آنان عجله نمی کنی، تو عذاب

ص:202

آنان را تا روز قیامت به عقب می اندازی، روز قیامت که فرا برسد، چشم های آنان از وحشت خیره می شود و برای حسابرسی شتابان به پیشگاه تو حاضر می شوند، سرهای خود را بالا می گیرند، چنان ترسیده اند که چشم بر هم نمی زنند و دل در دلشان نیست.

* * *

ابراهیم: آیه 45 - 44

وَأَنْذِرِ النَّاسَ یَوْمَ یَأْتِیهِمُ الْعَذَابُ فَیَقُولُ الَّذِینَ ظَلَمُوا رَبَّنَا أَخِّرْنَا إِلَی أَجَل قَرِیب نُجِبْ دَعْوَتَکَ وَنَتَّبِعِ الرُّسُلَ أَوَلَمْ تَکُونُوا أَقْسَمْتُمْ مِنْ قَبْلُ مَا لَکُمْ مِنْ زَوَال (44) وَسَکَنْتُمْ فِی مَسَاکِنِ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ وَتَبَیَّنَ لَکُمْ کَیْفَ فَعَلْنَا بِهِمْ وَضَرَبْنَا لَکُمُ الاَْمْثَالَ (45)

از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا مردم را از روز قیامت بترساند، روزی که همه برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند و فرشتگان کافران را به سوی جهنّم می برند.

کافران در آن روز چنین می گویند: «بارخدایا ! یک فرصت دیگر به ما بده، ما را به دنیا باز گردان تا دعوت تو را اجابت کنیم و از پیامبران پیروی کنیم».

جواب تو به آنان این است: «آیا فراموش کرده اید؟ شما سوگند می خوردید که هرگز زوال و فنایی برای شما نیست، شما مال و ثروت خود را پشتیبان خود می دانستید و این روز را انکار می کردید؟ من شما را جایگزین کسانی قرار دادم که قبل از شما هلاک شده بودند؟ چرا از سرگذشت آنان عبرت نگرفتید؟ پیامبران برای شما مثال های زیادی زدند، امّا شما از خواب غفلت بیدار نشدید. اکنون دیگر کار از کار گذشته است، شما هرگز به دنیا باز

ص:203

نمی گردید و در آتش جهنّم گرفتار می شوید».

* * *

ابراهیم: آیه 51 - 46

وَقَدْ مَکَرُوا مَکْرَهُمْ وَعِنْدَ اللَّهِ مَکْرُهُمْ وَإِنْ کَانَ مَکْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ الْجِبَالُ (46) فَلَا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ مُخْلِفَ وَعْدِهِ رُسُلَهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ ذُو انْتِقَام (47) یَوْمَ تُبَدَّلُ الاَْرْضُ غَیْرَ الاَْرْضِ وَالسَّمَوَاتُ وَبَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ (48) وَتَرَی الُْمجْرِمِینَ یَوْمَئِذ مُقَرَّنِینَ فِی الاَْصْفَادِ (49) سَرَابِیلُهُمْ مِنْ قَطِرَان وَتَغْشَی وُجُوهَهُمُ النَّارُ (50) لِیَجْزِیَ اللَّهُ کُلَّ نَفْس مَا کَسَبَتْ إِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ (51)

کافران همواره تلاش می کردند تا دین تو را نابود کنند، آن ها نقشه می کشیدند و مکر و نیرنگ می کردند و همه تلاش خود را به کار می گرفتند، امّا تو از مکر و نیرنگ آنان باخبر هستی و قدرت داری که مکر و حیله آنان را بی اثر کنی، هر چند مکر آنان، آن قدر قوی باشد که بتواند کوه ها را جابه جا کند.

تو به پیامبران خود وعده یاری دادی و به وعده خود عمل نمودی و دشمنان آنان را نابود کردی، تو به محمّد(صلی الله علیه وآله) هم وعده دادی و به این وعده هم عمل کردی که تو خدای پیروز هستی و روزی که قیامت برپا شود از کافران انتقام می گیری.

روز قیامت روزی است که زمین و آسمان ها دگرگون می شود و همه انسان ها سر از خاک برمی دارند و برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند و تو خدای

ص:204

یگانه ای و حکم و فرمان تو بر همه غلبه دارد.

در آن روز تو مُجرمان را به سزای کردارشان می رسانی، مُجرمان کسانی هستند که از روی عناد و دشمنی با تو به دستورات تو عمل نکردند و راه کفر را پیمودند، آنان در آن روز با زنجیرها به هم بسته می شوند.

لباس آنان «قطران» است، قطران چیزی شبیه قیر است که سیاه و بدبو و چسبنده است و وقتی کنار آتش قرار گیرد، شعلهور می شود. آتش صورت آنان را می پوشاند.

این عذاب ها برای آن است که تو می خواهی انسان ها را به سزای اعمالشان برسانی، کافران در این دنیا راه کفر را انتخاب کردند و این نتیجه کفر آنان است، امّا مؤمنان در آن روز مهمان مهربانی تو هستند و بهشت در انتظار آنان است.

قبل از آن که حسابرسی در روز قیامت آغاز شود، مردم در صحرای قیامت مدّت زیادی می مانند، امّا زمانی می رسد که تو اراده می کنی تا حسابرسی را آغاز کنی، آن وقت، در یک چشم به هم زدن، به حساب همه رسیدگی می کنی: مؤمنان به سوی بهشت می روند و اهل جهنّم به سوی جهنّم !

* * *

ابراهیم: آیه 52

هَذَا بَلَاغٌ لِلنَّاسِ وَلِیُنْذَرُوا بِهِ وَلِیَعْلَمُوا أَنَّمَا هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَلِیَذَّکَّرَ أُولُو الاَْلْبَابِ (52)

ص:205

این قرآن، پیام توست و آن را برای مردم فرستادی تا آنان از روز قیامت و حسابرسی آن، باخبر گردند و از عذاب آن روز بترسند.

قرآن را فرستادی تا مردم به یگانگی تو پی ببرند و صاحبان خرد و اندیشه از آن پند گیرند و آن را چراغ راه خود قرار دهند.(112)

ص:206

سوره حِجر

اشاره

ص:207

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکیّ» است و سوره شماره 15 قرآن می باشد.

2 - «حِجر» نام دیگر قوم ثَمود است. نام اصلی آنان «ثمود» بود اما در سرزمینی به نام «حِجر» زندگی می کردند. خدا پیامبری به نام صالح(علیه السلام) را برای هدایت آنان فرستاد ولی آنان سرکشی کردند و شتری را که معجزه صالح بود، کشتند و سرانجام به عذاب خدا گرفتار شدند.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: نشانه های قدرت خدا، آفرینش انسان و سرکشی شیطان، قوم لوط و هلاکت آنان، عظمت قرآن، قوم ثمود...

ص:208

حِجر: آیه 2 - 1

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ الر تِلْکَ آَیَاتُ الْکِتَابِ وَقُرْآَن مُبِین (1) رُبَمَا یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ کَانُوا مُسْلِمِینَ (2)

در ابتدا، سه حرف «الف»، «لام» و «را» را ذکر می کنی، قرآن معجزه ای است که از همین حروف «الفبا» شکل گرفته است، این سخنان، آیات کتاب توست، آیات قرآنی که راه حقّ را از باطل روشن و آشکار می کند، خوشا به حال کسی که از قرآن پیروی کند.

تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را فرستادی تا قرآن را برای مردم بخواند، امّا کافران و

بُت پرستان مکّه با محمّد(صلی الله علیه وآله)دشمنی کردند و حقّ را انکار کردند، امّا روزی می آید که آنان آرزو می کنند کاش ما نیز مسلمان بودیم و به محمّد و قرآن او ایمان می آوردیم، روز قیامت که فرا رسد و فرشتگان آنان را به سوی جهنّم ببرند، از گذشته خود پشیمان خواهند شد، امّا این پشیمانی دیگر سودی ندارد.

ص:209

* * *

حِجر: آیه 3

ذَرْهُمْ یَأْکُلُوا وَیَتَمَتَّعُوا وَیُلْهِهِمُ الاَْمَلُ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ (3)

از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی آن کافران را به حال خود رها کند تا سرگرم عیش و نوش خود باشند و آرزوهای بیهوده، آنان را غافل سازد و آنان را از یاد روز قیامت باز دارد، به زودی مرگ آنان فرا می رسد و آن وقت می فهمند که به چه چیزهای فانی و بی ارزشی دل بسته بودند !

* * *

حِجر: آیه 5 - 4

وَمَا أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَة إِلَّا وَلَهَا کِتَابٌ مَعْلُومٌ (4) مَا تَسْبِقُ مِنْ أُمَّة أَجَلَهَا وَمَا یَسْتَأْخِرُونَ (5)

برای هر قوم و ملّتی، دوره و زمان معیّنی را قرار دادی و راه ایمان و راه گمراهی را برای آنان بیان کردی و به آنان حقّ انتخاب دادی، تو هیچ کس را مجبور به ایمان نمی کنی، آنان در آن مدّت و زمانی که به آنان داده ای، آزاد هستند، می توانند راه خوب یا بد را برگزینند، سرانجام مهلت آن ها سپری می شود و وقتی زمان مرگ آنان فرا رسید، حتّی یک ساعت هم نمی توانند مرگ خود را عقب یا جلو بیندازند. تو زمان مرگ آنان را قبلاً مشخّص کرده ای، وقتی آن زمان فرا برسد، مرگ آنان را درمی یابد.

* * *

حِجر: آیه 8 - 6

وَقَالُوا یَا أَیُّهَا الَّذِی نُزِّلَ عَلَیْهِ الذِّکْرُ إِنَّکَ لََمجْنُونٌ (6) لَوْ مَا تَأْتِینَا بِالْمَلَائِکَةِ إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقِینَ (7) مَا

ص:210

نُنَزِّلُ الْمَلَائِکَةَ إِلَّا بِالْحَقِّ وَمَا کَانُوا إِذًا مُنْظَرِینَ (8)

محمّد(صلی الله علیه وآله) برای کافران مکّه قرآن را می خواند و آنان را از عذاب روز قیامت بیم می داد، پیامبر به آنان می گفت که قرآن را جبرئیل بر قلب من نازل کرده است و من وظیفه دارم مردم را از جهل و بُت پرستی به سوی یکتاپرستی دعوت کنم.

امّا کافران به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گفتند: «ای کسی که ادّعا می کنی قرآن به وسیله فرشتگان بر تو نازل می شود، به راستی که تو دیوانه ای ! اگر راست می گویی چرا فرشتگان را نزد ما نمی آوری؟».

این خواسته آنان بود، آیا تو خواسته آنان را اجابت کردی؟ آیا فرشتگان را از آسمان نازل کردی تا آنان فرشتگان را ببینند؟

نازل شدن فرشتگان بی حساب و کتاب نیست، تو آنان را به حکمت و مصلحت خود نازل می کنی. کافران نمی خواستند فرشتگان را ببینند تا به پیامبری محمّد(صلی الله علیه وآله) یقین پیدا کنند، آنان به دنبال بهانه جویی بودند، اگر آنان در جستجوی حقیقت بودند، معجزه قرآن برای آن ها کفایت می کرد !

محمّد(صلی الله علیه وآله) بارها این سخن را به آنان گفته بود: «اگر در این قرآن شک دارید، اگر مرا پیامبر نمی دانید، یک سوره مانند سوره های قرآن بیاورید».(113)

هیچ کس نتوانست یک آیه هم مانند قرآن بیاورد، هر کس که در قرآن تفکّر کند، می فهمد قرآن، سخن بشر نیست، برای همین به قرآن ایمان می آورد.

تو از روی مهربانی، خواسته آنان را اجابت نکردی، زیرا اگر آنان جبرئیل را ببینند و باز هم، از قبول حقّ خودداری کنند، عذاب فوراً نازل می شود.

این قانون توست: دیدن فرشتگان، ورود به جهان شهود است، کسی که به

ص:211

جهان شهود وارد شود، اگر کفر بورزد، فوراً به عذاب گرفتار می شود، تو می خواستی باز هم به آنان فرصت بدهی، شاید در آینده، به حقیقت ایمان بیاورند و هدایت شوند، پس پرده از چشم آنان برنداشتی و فرشتگان را به آنان نشان ندادی.(114)

* * *

حِجر: آیه 9

إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ (9)

کافران با محمّد(صلی الله علیه وآله) دشمنی کردند، او را دیوانه خواندند، سنگ به او پرتاب کردند و خاکستر بر سرش ریختند، یارانش را شکنجه نمودند، امّا محمّد(صلی الله علیه وآله)دست از آرمان خود برنداشت.

او با همه سختی ها و مشکلات، باز هم مردم را به سوی یکتاپرستی فرا می خواند و برای آنان قرآن می خواند، گروهی از مردم جذب زیبایی های قرآن می شدند و به او ایمان می آوردند.

بعضی از کافران به دوستان خود گفتند: «چاره ای نیست باید صبر کنیم، دیر یا زود محمّد می میرد، وقتی او مُرد، قرآن او هم نابود می شود».

تو در این آیه جواب آنان را می دهی: «من قرآن را نازل کردم و خود من هم آن را حفظ می کنم».

آری، قرآن برای همیشه باقی می ماند و هیچ وقت در آن تغییری صورت نمی گیرد، زیرا خود خداوند حافظ و نگهبان آن است.

* * *

حِجر: آیه 15 - 10

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ فِی شِیَعِ الاَْوَّلِینَ (10)

ص:212

وَمَا یَأْتِیهِمْ مِنْ رَسُول إِلَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ (11) کَذَلِکَ نَسْلُکُهُ فِی قُلُوبِ الُْمجْرِمِینَ (12) لَا یُؤْمِنُونَ بِهِ وَقَدْ خَلَتْ سُنَّةُ الاَْوَّلِینَ (13) وَلَوْ فَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَابًا مِنَ السَّمَاءِ فَظَلُّوا فِیهِ یَعْرُجُونَ (14) لَقَالُوا إِنَّمَا سُکِّرَتْ أَبْصَارُنَا بَلْ نَحْنُ قَوْمٌ مَسْحُورُونَ (15)

اکنون با محمّد(صلی الله علیه وآله) سخن می گویی:

ای محمّد ! این مردم تو را دیوانه می خوانند و تو را مسخره می کنند، بدان پیش از تو هم پیامبران خود را برای امّت های گذشته فرستادم، آنان نیز پیامبران مرا مسخره کردند، همه پیامبران مسخره شدند، از سخن آنان غمگین مباش و کار خودت را انجام بده !

وظیفه تو این است که پیام مرا به گوش آنان برسانی، دیگر مهم نیست آنان ایمان می آورند یا نه. من می خواهم با آنان اتمام حجّت کنم، تو برای آنان قرآن بخوان تا پیام مرا شنیده باشند.

من انسان را آزاد آفریده ام، به او حقّ انتخاب داده ام، این کافران تصمیم گرفته اند که ایمان نیاورند، من هم آنان را مجبور به ایمان نمی کنم و به حال خود رهایشان می کنم، این سنّت و قانون من در امّت های گذشته بود: کسی که در برابر پذیرش حقّ لجاجت می کند، او را به حال خود رها می کنم تا در گمراهی خود غوطهور بماند و او دیگر به راه راست هدایت نمی شود.

ای محمّد ! آنان لجاجت را به اوج رسانده اند، اگر من دری از آسمان هم به روی آنان باز کنم تا از آن مرتّب بالا بروند و عالم غیب را مشاهده کنند، باز هم ایمان نمی آورند، اگر چنین معجزه ای را ببینند می گویند: «محمّد ما را جادو

ص:213

کرده است که از آسمان بالا می رویم، این یک چشم بندی است».

* * *

حِجر: آیه 18 - 16

وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِی السَّمَاءِ بُرُوجًا وَزَیَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِینَ (16) وَحَفِظْنَاهَا مِنْ کُلِّ شَیْطَان رَجِیم (17) إِلَّا مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُبِینٌ (18)

اکنون می خواهی از نشانه های قدرت خود بگویی:

تو در آسمان، ستارگان بیشماری قرار دادی و آسمان را با آن ها زینت دادی.(115)

تو آسمان را از هر شیطان ملعونی حفظ کردی، اگر شیطانی بخواهد چیزی را مخفیانه بشنود، شهابی او را آشکار دنبال می کند.

* * *

مناسب است در اینجا دو نکته را بنویسم:

* نکته اوّل

خدا هزاران هزار ستاره در آسمان خلق کرده است، یکی از آن ستارگان می تواند هشت میلیارد خورشید را درون خود جای دهد. امروزه به آن ستاره «وی. یو» می گویند، (در زمان قدیم به آن، کلب اکبر می گفتند).

* نکته دوم

منظور از محافظت آسمان با شهاب چیست؟

بعضی از انسان ها به کار پیش گویی مشغول بودند و حوادث آینده را پیش بینی می کردند، به آنان «کاهن» می گفتند. آنان با جنّ ها ارتباط می گرفتند و از آن ها درباره آینده سؤالاتی می کردند.

ص:214

امّا جنّ ها چگونه از آینده باخبر می شدند؟

جنّ ها هم به آسمان می رفتند و به سخنان فرشتگان گوش فرا می دادند. فرشتگان از حوادث آینده خبر دارند و گاهی درباره آن سخن می گویند، جنّ ها به دنیای فرشتگان می رفتند و دزدانه سخنان آنان را می شنیدند و سپس به روی زمین می آمدند و به «کاهنان» می گفتند.

رفت و آمد جنّ ها به آسمان آزاد بود، امّا وقتی محمّد(صلی الله علیه وآله) به دنیا آمد، رفت و آمد آن ها را به آسمان ها ممنوع کردی، تو اراده کردی تا دیگر آنان آزادانه به ملکوت آسمان ها وارد نشوند.

تو به فرشتگان دستور داده ای که اگر یکی از جنّ ها، مخفیانه وارد دنیای آن ها بشود، آن ها آن جن را با نوری عجیب دور کنند.(116)

* * *

بار دیگر آیه 17 را می خوانم: «آسمان را از هر شیطان ملعونی حفظ کردم اگر شیطانی بخواهد چیزی را مخفیانه بشنود، شهابی او را آشکارا دنبال می کند».

من باید با دقّت به این ده نکته توجّه کنم تا این آیه را به خوبی بفهمم:

1 - منظور از آسمان در اینجا، ملکوت آسمان ها می باشد، من می توانم از آن به «دنیای فرشتگان» یاد کنم.

2 - فرشتگان در ملکوت آسمان ها هستند، فرشتگان در دنیای خود درباره حوادثی که در آینده در زمین اتّفاق می افتد، سخن می گویند.

3 - منظور از شیطان ها در اینجا گروهی از جن هستند که از رحمت تو دور شده اند، آنان پیروان ابلیس هستند و او را در هدفش یاری می رسانند.

4 - شیطان ها دیگر از ورود به دنیای فرشتگان منع شده اند.

5 - شیطان ها می خواهند به دنیای فرشتگان نزدیک شوند و از حوادث آینده

ص:215

باخبر بشوند.

6 - به فرشتگان دستور داده ای تا آن شیطان ها را با نوری عجیب دور کنند، نوری که شیطان ها تاب تحمّل آن را ندارند.

7 - منظور از «شهاب» در این آیه، این شهابی نیست که من در آسمان می بینم، شهابی که من می بینم چیزی جز قطعه سنگ های آسمانی نیست که وقتی وارد فضای زمین می شوند، به سبب سرعت زیادشان می سوزند و نور آن ها را من می بینم. منظور از شهاب در اینجا، نوری است که همچون آتش است و جنّ ها تاب تحمّل آن را ندارند، فرشتگان با آن نور، جنّ ها را از دنیای خود دور می کنند.

8 - قبل از تولّد محمّد(صلی الله علیه وآله)، کاهنان می توانستند آینده را به صورت دقیق پیش بینی کنند، زیرا مانعی برای رفت و آمد جنّ ها به دنیای فرشتگان نبود و آن ها می توانستند ساعت ها در آنجا بمانند و سخنان فرشتگان را با دقّت بشنوند.

9 - هنوز افرادی هستند که با جنّ ها ارتباط دارند ولی جنّ ها بعد از تولّد محمّد(صلی الله علیه وآله) نمی توانند آزادانه به دنیای فرشتگان رفت و آمد کنند، گاهی ممکن است بعضی از جنّ ها، مخفیانه به دنیای فرشتگان وارد شوند و ممکن است که چیزی از حوادث آینده را به صورت ناقص بشنوند.

10 - «کهانت» در اسلام گناه بزرگی است و حرام است. کهانت یعنی پیش بینی کردن آینده به وسیله ارتباط گرفتن با جنّ ها. همچنین به سراغ کاهنان رفتن و شنیدن سخنان آنان نیز حرام است.

* * *

ص:216

حِجر: آیه 20 - 19

وَالاَْرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَیْنَا فِیهَا رَوَاسِیَ وَأَنْبَتْنَا فِیهَا مِنْ کُلِّ شَیْء مَوْزُون (19) وَجَعَلْنَا لَکُمْ فِیهَا مَعَایِشَ وَمَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرَازِقِینَ (20)

سخن از نعمت هایی بود که نشان از قدرت توست، از آسمان و ستارگان برایم گفتی، اکنون از زمین می گویی، تو زمین را برای آسایش انسان گستراندی و کوه ها را مایه آرامش آن قرار دادی و روی زمین از هر نوع گیاهی به مقدار کافی و لازم رویاندی، در زمین برای انسان همه وسایل زندگی را فراهم نمودی، حتّی روزیِ حیواناتی را که انسان ها به آن ها غذا نمی دهند، را فراهم ساختی.

* * *

حِجر: آیه 21

وَإِنْ مِنْ شَیْء إِلَّا عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَر مَعْلُوم (21)

تو از انسان خواسته ای تا برای روزیِ خود تلاش کند، کوشش او برای این است که رحمت تو را به جریان بیندازد، گنجینه های تو پر از روزی است و منتظر فرمان توست، تو درهای گنجینه های روزی خود را از روی حکمت و مصلحت می گشایی.

هر چیزی که در جهان به چشم من می آید، خزانه ها و منابع آن نزد توست و تو فقط به اندازه های معیّن آن را به بندگان خود می دهی.

اندازه های روزی که تو به بندگانت می دهی، از روی حکمت مشخّص شده است، تو صلاح می دانی که بنده ای در فقر زندگی کند و روزی او اندک باشد، تو می دانی اگر او به ثروت برسد، طغیان می کند و خود را از سعادت محروم

ص:217

می کند.

گاهی صلاح بنده ای را در بیماری می دانی و برای همین سلامتی را از او می گیری، چه بسا اگر او سالم باشد، برای خود گرفتاری درست می کند.

تو صلاح بندگانت را می دانی و بر اساس آنچه که صلاح می دانی به آنان نعمت های خود را ارزانی می داری.

من باید بدانم اگر روزی مرا، کم قرار دادی و به فقر مبتلایم کردی، علّتش این نبود که خزانه های تو کمبود داشت، خزانه های تو، همان اراده توست ! هرگاه چیزی را اراده کنی، آن چیز بدون هیچ درنگی به وجود می آید. هرچه را که بخواهی بیافرینی، کافی است بگویی: «باش !» و آن، خلق می شود.

خزانه های تو هرگز کم نمی شود، تو بندگان خود را دوست داری، صلاح و مصلحت آنان را می خواهی، صلاح می دانی که چند روزی مرا در فقر قرار بدهی، مبادا دست به طغیان بزنم ! تو می خواهی من سعادتمند شوم و به بهشت بروم و برای همیشه در آنجا از نعمت هایت بهره مند شوم، اگر چند روزی سختی را تحمّل کنم، بعداً خوشحال خواهم بود.

* * *

حِجر: آیه 23 - 22

وَأَرْسَلْنَا الرِّیَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَیْنَاکُمُوهُ وَمَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِینَ (22) وَإِنَّا لَنَحْنُ نُحْیِی وَنُمِیتُ وَنَحْنُ الْوَارِثُونَ (23)

بادها را برای بارور کردن درختان فرستادی، اگر باد نبود، گردافشانی گیاهان هم انجام نمی گرفت و این همه میوه های متنوّع حاصل نمی شد.(117)

از آسمان باران فرستادی تا زمین های تشنه را سیراب کند و سپس در زمین

ص:218

ذخیره شود. تو بودی که آب باران و برف را در کوه و دشت ذخیره کردی تا به صورت چشمه جاری شود و انسان از آن بهره ببرد.

مرگ و زندگی همه در دست توست و همه چیز به سوی تو باز می گردد، قبل از آن که قیامت برپا شود، همه چیز نابود می شود و فقط تو باقی می مانی.

* * *

حِجر: آیه 25 - 24

وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِینَ مِنْکُمْ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِینَ (24) وَإِنَّ رَبَّکَ هُوَ یَحْشُرُهُمْ إِنَّهُ حَکِیمٌ عَلِیمٌ (25)

از روزی که آدم را آفریدی هزاران سال می گذرد، انسان های بیشماری روی زمین زندگی کرده اند و از دنیا رفته اند، بعد از این نیز معلوم نیست چقدر انسان ها به دنیا بیایند، به راستی حساب و کتاب آنان چگونه خواهد بود؟

تو همه آن ها را می شناسی،کسانی که قبلاً بوده اند و کسانی که بعداً خواهند آمد، تو به همه آن ها آگاهی داری، این نشانه قدرت و دانایی توست، تو در روز قیامت همه آن ها را زنده می کنی تا برای حسابرسی به پیشگاه تو بیایند، همه کارهای تو از روی حکمت است و تو دانا هستی.

ص:219

حِجر: آیه 31 - 26

وَلَقَدْ خَلَقْنَا الاِْنْسَانَ مِنْ صَلْصَال مِنْ حَمَإ مَسْنُون (26) وَالْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَارِ السَّمُومِ (27) وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَةِ إِنِّی خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ صَلْصَال مِنْ حَمَإ مَسْنُون (28) فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ (29) فَسَجَدَ الْمَلَائِکَةُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ (30) إِلَّا إِبْلِیسَ أَبَی أَنْ یَکُونَ مَعَ السَّاجِدِینَ (31)

از خلقت آدم(علیه السلام) و عصیانِ شیطان برایم سخن می گویی، تو دوست داری من اصل خویش را بدانم و با بزرگ ترین دشمن خود نیز آشنا شوم.

برایم می گویی که آدم(علیه السلام) را از گِل خشکیده ای آفریدی، قبل از خلقت آدم(علیه السلام)، جنّ را از آتش سوزنده آفریده بودی، ابلیس یا شیطان از جنّ ها بود.

تو به فرشتگان گفتی: «من آدم را از خاک خشکیده بدبو خلق خواهم کرد، هر وقت که خلقت او کامل شد و من روح خود را در او دمیدم، همگی بر او

ص:220

سجده کنید».

فرشتگان قبل از این گمان می کردند گل سر سبد هستی هستند، امّا آن وقت دیدند که تو از آنان می خواهی بر آدم(علیه السلام)سجده کنند، آدمی که از خاکِ بدبو آفریده شده بود، این امتحان بزرگ برای آنان بود.

فرشتگان همه تسلیم فرمان تو شدند و در مقابل آدم(علیه السلام) به سجده افتادند، این چیزی است که تو از آنان خواسته بودی.

راز سجده فرشتگان چه بود؟

تو این گونه به آنان فهماندی که باید همه توان خود را در راه رشد و کمال انسان قرار دهند.

در این میان یکی سجده نکرد، او شیطان (ابلیس) بود و با خود می گفت: «انسان از خاکی بدبو آفریده شده است و من از آتش ! آتش از خاک برتر است، من هرگز بر آدم سجده نمی کنم».

شیطان در میان فرشتگان چه می کرد؟ او از جنّ ها بود که بعد از هلاک جنّ ها در زمین، به آسمان ها آورده شده بود، او سالیان سال عبادتت را می کرد، امّا در این امتحان بزرگ مردود شد.

* * *

بار دیگر آیه 29 این سوره را می خوانم، تو به فرشتگان گفتی که روح خود را در انسان دمیدی. به راستی منظور از این سخن چیست؟ آیا تو روح داری و روح خود را در ما دمیده ای؟

این انسان است که جسم دارد و روح، امّا تو یگانه ای، تو نه جسم داری نه روح !

اگر تو روح می داشتی به روح خود نیازمند بودی، تو بی نیاز از همه چیز

ص:221

هستی، اگر بگویم تو روح داری، تو را نیازمند فرض کرده ام !

پس چرا در این آیه گفتی که در آدم از روح خود دمیدم؟

باید مطالعه کنم تا به جواب سؤال خود برسم...

* * *

به گفتگوی محمّدبن مسلم با امام صادق(علیه السلام) می رسم، این گفتگو، گمشده من است: روزی از روزها محمّدبن مسلم به امام صادق(علیه السلام) رو کرد و گفت:

__ در قرآن خوانده ام که «روح خدا» در ما دمیده شده است. مگر خدا روح دارد؟

__ خدا اوّل، جسم آدم را از گِل آفرید، بعد از آن «روح آدم» را خلق نمود، خدا این «روح» را بر همه مخلوقات خود برتری داد، در واقع روح انسان بود که سرآمد همه آفرینش شد. خدا این روح را در جسم آدم قرار داد.

__ یعنی این روح، قبل از خلقت آدم وجود نداشت. یعنی هزاران سال، خدا بود و این روح نبود، پس این روح، روح خدا نیست. این روح آدم است. اگر این روح، روح خدا بود، باید همیشه باشد، در حالی که این روح را خدا بعداً آفرید.

__ بله. همین طور است. خدا هرگز روح ندارد. او روحی را برای آدم خلق کرد و بعداً در جسم آدم قرار داد.

__ آقای من ! اگر این طور است پس چرا در قرآن آمده است که من از روح خود در آدم دمیدم؟ چرا خدا در قرآن می گوید: «و از روحم در آدم دمیدم».

__ من مثالی برای تو می زنم. آیا می دانی خدا در قرآن، از کعبه چگونه یاد می کند؟ او به ابراهیم(علیه السلام) می گوید: «خانه ام را برای طواف کنندگان آماده کن». معنای «خانه خدا» چیست؟ یعنی خانه ای که خدا آن را به عنوان خانه خود

ص:222

انتخاب کرده است. همین طور خدا وقتی «روح آدم» را خلق کرد، این روح را انتخاب کرد، زیرا این روح خیلی باشکوه بود، برای همین خدا از آن این گونه تعبیر کرده است.(118)

سخن امام صادق(علیه السلام) به پایان رسید، من اکنون می فهمم که معنای «روح خدا» چیست، من در این سخن فکر کردم، آری، خیلی چیزها را می توان به خدا نسبت داد، مثل خانه خدا، دوست خدا.

معلوم است که خانه خدا، غیر از خداست، خانه خدا را ابراهیم(علیه السلام) به دستور خدا ساخته است، خانه خدا ربطی به حقیقت و ذات خدا ندارد.

حالا معنای «روح خدا» را بهتر می فهمم: روحی که خدا آن را آفریده است، روحی که خدا آن را خیلی دوست می دارد، روحی که گلِ سرسبد جهان هستی است. این روح، آفریده خداوند است.

* * *

حِجر: آیه 44 - 32

قَالَ یَا إِبْلِیسُ مَا لَکَ أَلَّا تَکُونَ مَعَ السَّاجِدِینَ (32) قَالَ لَمْ أَکُنْ لاَِسْجُدَ لِبَشَر خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصَال مِنْ حَمَإ مَسْنُون (33) قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّکَ رَجِیمٌ (34) وَإِنَّ عَلَیْکَ اللَّعْنَةَ إِلَی یَوْمِ الدِّینِ (35) قَالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ (36) قَالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ (37) إِلَی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ (38) قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَیْتَنِی لاَُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الاَْرْضِ وَلاَُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ (39) إِلَّا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الُْمخْلَصِینَ (40) قَالَ هَذَا صِرَاطٌ عَلَیَّ مُسْتَقِیمٌ (41) إِنَّ عِبَادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغَاوِینَ (42) وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ (43) لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَاب لِکُلِّ بَاب مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ (44)

ص:223

وقتی شیطان بر آدم(علیه السلام) سجده نکرد، تو به او چنین گفتی:

__ ای شیطان ! چرا بر آدم سجده نکردی؟

__ تو آدم را از خاک خشکیده بدبو آفریده ای، برای همین من بر او سجده نکردم.

__ ای شیطان ! از مقام فرشتگان من دور شو ! تو شایستگی این مقام را نداری، تو از درگاه من رانده شدی و تا روز قیامت، لعنت من بر تو خواهد بود.

__ خدایا ! مرا تا روز قیامت مهلت بده و زنده بدار !

__ به تو مهلت می دهم، امّا نه تا روز قیامت، بلکه تا روز مشخّصی به تو فرصت می دهم و جان تو را نمی گیرم، تا آن روز تو زنده می مانی.

__ خدایا ! تو مرا گمراه کردی، من هم انسان ها را گمراه می کنم. من باطل را در چشم آنان زینت می دهم و آنان را شیفته دنیا می کنم و گمراهشان می کنم، البته می دانم که وسوسه های من بر روی بندگان با اخلاص تو اثر ندارد.

__ ای شیطان ! همان اخلاص، راه مستقیم من است که من به آنان نشان می دهم. فراموش نکن تو فقط بر کسانی تسلّط داری که از تو پیروی کنند، وعده پیروان تو جهنّم است، جهنّمی که هفت در دارد و هر گروه از درِ خاصّی وارد جهنّم می شوند.

* * *

این گفتگوی تو با شیطان بود، در این گفتگو شش نکته مهم وجود دارد که باید در اینجا به آن ها اشاره کنم:

* نکته اوّل

شیطان سال های سال، تو را عبادت کرده بود، او دو رکعت نماز خواند که

ص:224

چهار هزار سال طول کشید.(119)

تو هرگز به کسی ظلم نمی کنی، تو عادل هستی و اگر کسی کار خوبی انجام دهد، نتیجه آن کار را به او می دهی، شیطان در مقابل این عبادت ها، از تو خواست که به او عمری طولانی بدهی، تو تقاضای او را طبق قانون عدالت پذیرفتی.

به راستی چرا این عبادت های شیطان سبب نجات او نشد؟ او در این عبادت ها، اخلاص نداشت و این عبادت ها را فقط برای تو انجام نمی داد، او می خواست تا در میان فرشتگان به خوبی مشهور شود. اگر عبادت او از روی اخلاص بود، قطعاً باعث نجات او می شد.

* نکته دوم

تکبّر شیطان کار دستش داد، او به خاطر تکبّر از سعادت دور شد و آتش غضب تو را برای همیشه از آنِ خود کرد، نتیجه کارش کفر و دشمنی با تو شد.

آری، خودبینی، یادگاری است که از شیطان مانده است، این اوّلین گناه و معصیتی است که در ابتدای آفرینشِ دنیا پدیدار شد، ریشه همه فسادها به تکبّر و خودبینی برمی گردد. من باید حواس خود را جمع کنم و همواره از خودبینی و خودپرستی به تو پناه ببرم.

* نکته سوم

شیطان از تو خواست که تا روز قیامت به او مهلت بدهی، امّا تو به او تا زمان مشخّصی فرصت دادی.

آن زمان مشخّص، روزگار رجعت می باشد. «رجعت»، همان زنده شدنِ دوباره است، وقتی مهدی(علیه السلام) ظهور کند، سال ها روی زمین حکومت می کند، بعد از آن روزگار رجعت فرا می رسد، تو محمّد(صلی الله علیه وآله) و اهل بیت(علیهم السلام) را همراه با

ص:225

گروهی از بندگان خوبت، زنده می کنی، نکته مهم این است که هنوز قیامت برپا نشده است، روزگار رجعت در همین دنیاست.

در آن روزگار، شیطان همه پیروان خود را جمع می کند و به جنگ مؤمنان می آید، محمّد(صلی الله علیه وآله) به یاری مؤمنان می آید و شیطان را از بین می برد، آن روز، روز مرگ شیطان است.

روزگار رجعت، روزگاری باشکوه است و در آن روزگار، عجایب زیادی روی می دهد.(120)

* نکته چهارم

شیطان به تو چنین گفت: «خدایا ! تو مرا گمراه کردی، من هم انسان را گمراه می کنم».

این حرف باطلی بود، تو هرگز کسی را گمراه نمی کنی، شیطان از جن بود، تو همان طور که به انسان حقّ انتخاب داده ای به جن هم چنین حقّی داده ای، به او امر کردی که بر انسان سجده کند، امّا به اختیار خود بر آدم سجده نکرد.

شیطان خیال می کرد چون تو او را مجبور به سجده نکرده ای، پس او را گمراه کرده ای ! گویا او انتظار داشت که تو مانع گمراهی او شوی و او را مجبور به سجده کردن کنی، امّا این انتظارِ بی جایی بود، زیرا تو هرگز بر خلاف سنّت خود عمل نمی کنی.

این سنّت توست: «اگر کسی تصمیم گرفت گناه کند، تو او را مجبور به اطاعت نمی کنی، بلکه او را به حال خودش رها می کنی».

شیطان از این سنّت تو آگاه نبود ،پس گفت: «خدایا ! تو مرا گمراه کردی»، این حرف اشتباهی بود، درست است که شیطان گمراه شد و از رحمت تو دور شد، امّا خودش با اختیار و آگاهی، راه معصیت را انتخاب کرد.

ص:226

* نکته پنجم

شیطان هرگز بر انسان ها تسلّط ندارد، او فقط انسان ها را وسوسه می کند، این انسان است که به او جواب مثبت می دهد، کار او فقط وسوسه است، انسان حقّ انتخاب دارد، می تواند سخن شیطان را نپذیرد.

تو به شیطان مهلت دادی و او را در وسوسه گری آزاد گذاشتی، امّا انسان را در مقابل او بی دفاع نگذاشتی، تو به انسان، نعمت عقل دادی و فطرت پاک و عشق به کمال را در وجودش قرار دادی و فرشتگانی را مأمور کردی که الهام بخش انسان باشند و او را به سوی خوبی ها و زیبایی ها دعوت کنند، همچنین تو درِ توبه را به روی انسان باز نمودی.

* نکته ششم

تو به شیطان فرصت دادی، زیرا می دانستی شیطان وسیله ای برای پیشرفت و کمال انسان است، شیطان با وسوسه های خود سبب می شود که قدرت روحی انسان اوج بگیرد.

اگر شیطان نبود، میدان مبارزه با بدی ها پدید نمی آمد و انسان از فرشتگان برتر نمی شد. شیطان زمینه امتحان را برای انسان پیش می آورد، اگر شیطان نبود، همه انسان ها، میل به تقوا و زیبایی ها داشتند، ولی آن تقوا، تقوا نبود، تقوا وقتی تقواست که انسان میان وسوسه شیطان و الهامِ فرشتگان یکی را انتخاب کند.

شیطان انسان را به راه زشتی ها فرا می خواند، فرشتگان او را به خوبی ها دعوت می کنند، انسان راه خود را خودش انتخاب می کند، این راز خلقت انسان است.

* * *

ص:227

حِجر: آیه 48 - 45

إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّات وَعُیُون (45) ادْخُلُوهَا بِسَلَام آَمِنِینَ (46) وَنَزَعْنَا مَا فِی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلّ إِخْوَانًا عَلَی سُرُر مُتَقَابِلِینَ (47) لَا یَمَسُّهُمْ فِیهَا نَصَبٌ وَمَا هُمْ مِنْهَا بِمُخْرَجِینَ (48)

از پیروان شیطان سخن گفتی و آنان را به آتنش جهنّم وعده دادی، اکنون می خواهی از اهل بهشت سخن بگویی، جایگاه کسانی که تقوا پیشه کرده اند در باغ ها و کنار چشمه های بهشتی خواهد بود.

در روز قیامت فرشتگان به استقبال آنان می آیند و می گویند: «به سلامتی و امنیّت وارد بهشت شوید».

تو از دل های اهل بهشت کینه ها و نگرانی هایی که یادگاری از دنیا هستند، برطرف می کنی، محفل و مجلس آنان برادرانه و دوستانه است. آنان بر روی تخت هایی که روبروی هم قرار دارد تکیه می دهند.

در بهشت هیچ گونه رنج و سختی به آنان نمی رسد و هیچ گاه از آن خارج نمی شوند، آنان برای همیشه و ابد از نعمت های زیبای بهشت بهره می برند.(121)

ص:228

حِجر: آیه 56 - 49

نَبِّئْ عِبَادِی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (49) وَأَنَّ عَذَابِی هُوَ الْعَذَابُ الاَْلِیمُ (50) وَنَبِّئْهُمْ عَنْ ضَیْفِ إِبْرَاهِیمَ (51) إِذْ دَخَلُوا عَلَیْهِ فَقَالُوا سَلَامًا قَالَ إِنَّا مِنْکُمْ وَجِلُونَ (52) قَالُوا لَا تَوْجَلْ إِنَّا نُبَشِّرُکَ بِغُلَام عَلِیم (53) قَالَ أَبَشَّرْتُمُونِی عَلَی أَنْ مَسَّنِیَ الْکِبَرُ فَبِمَ تُبَشِّرُونَ (54) قَالُوا بَشَّرْنَاکَ بِالْحَقِّ فَلَا تَکُنْ مِنَ الْقَانِطِینَ (55) قَالَ وَمَنْ یَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ (56)

از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا به مردم خبر بدهد که تو گناهان مؤمنان خود را می بخشی و به آنان مهربانی می کنی و البته عذاب تو برای کافران، عذابی دردناک است.

اکنون به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گویی تا برای مردم داستان مهمان های ابراهیم(علیه السلام) را بیان کند، ماجرای آن مهمانان آسمانی چه بود؟

ابراهیم(علیه السلام) در فلسطین زندگی می کرد، او پسرخاله ای به نام «لوط» داشت،

ص:229

لوط پیامبر بود و تو او را برای هدایت مردمی فرستادی که در قسمتی از کشور «اُردن» زندگی می کردند.

قوم لوط(علیه السلام) به هم جنس بازی رو آورده بودند، لوط(علیه السلام) سی سال آنان را از این کار زشت نهی کرد، امّا آنان به سخنان او گوش نمی دادند، سرانجام تصمیم گرفتی تا آن مردم تبهکار را نابود کنی، جبرئیل و میکائیل را همراه با دو فرشته دیگر به زمین فرستادی.

قرار بود آنان اوّل به فلسطین بروند و به ابراهیم(علیه السلام) مژده فرزندی بدهند، ابراهیم(علیه السلام) با ساره ازدواج کرده بود، سال های سال از زندگی آنان گذشته بود و تو به آن ها فرزندی نداده بودی، (البته ابراهیم از هاجر که زن دوم او بود، پسری به نام اسماعیل داشت، اسماعیل و هاجر در مکّه زندگی می کردند).

تو می خواستی به ابراهیم(علیه السلام) بشارت پسری به نام «اسحاق» را بدهی، پسری که از نسل او «بنی اسرائیل» پدید خواهد آمد.

فرشتگان نزد ابراهیم(علیه السلام) آمدند، این فرشتگان به شکل انسان ظاهر شده بودند. ابراهیم(علیه السلام) بسیار مهمان نواز بود، برای آنان غذایی آماده کرد، امّا آن ها از آن غذا نخوردند، ابراهیم(علیه السلام)نگران شد، تصوّر کرد که آنان قصد بدی دارند، برای همین به آنان گفت:

__ من از شما بیمناکم.

__ هیچ نترس ! ما تو را به فرزندی دانا بشارت می دهیم !

__ من پیر شده ام، آیا به من بشارت فرزند می دهید؟

__ این سخن ما حق است. مبادا ناامید باشی.

__ فقط گمراهان از لطف خدا نومید می شوند، من به لطف او امیدوارم.

اینجا بود که ابراهیم(علیه السلام) آن فرشتگان را شناخت و فهمید که آنان برای انجام

ص:230

مأموریّتی به زمین آمده اند، امّا به راستی مأموریّت آنان چه بود؟

* * *

حِجر: آیه 60 - 57

قَالَ فَمَا خَطْبُکُمْ أَیُّهَا الْمُرْسَلُونَ (57) قَالُوا إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلَی قَوْم مُجْرِمِینَ (58) إِلَّا آَلَ لُوط إِنَّا لَمُنَجُّوهُمْ أَجْمَعِینَ (59) إِلَّا امْرَأَتَهُ قَدَّرْنَا إِنَّهَا لَمِنَ الْغَابِرِینَ (60)

ابراهیم(علیه السلام) به آنان رو کرد و پرسید:

__ ای فرستادگان خدا ! اکنون بگویید بدانم مأموریّت شما چیست؟

__ ما برای نابودی قوم لوط(علیه السلام) آمده ایم، ما مأموریم که خاندان لوط(علیه السلام) را نجات بدهیم، البته به جز همسرش که با بدان همدست بود (او به عذاب گرفتار خواهد شد).

آری، این وعده توست، وقتی عذاب را بر کافران نازل می کنی، ابتدا پیامبران و بندگان خوب خودت را نجات می دهی.

بعد از آن فرشتگان با ابراهیم(علیه السلام) خداحافظی نمودند و از فلسطین به سوی سرزمین قوم لوط(علیه السلام)(اردن) حرکت کردند.

* * *

حِجر: آیه 66 - 61

فَلَمَّا جَاءَ آَلَ لُوط الْمُرْسَلُونَ (61) قَالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ مُنْکَرُونَ (62) قَالُوا بَلْ جِئْنَاکَ بِمَا کَانُوا فِیهِ یَمْتَرُونَ (63) وَأَتَیْنَاکَ بِالْحَقِّ وَإِنَّا لَصَادِقُونَ (64) فَأَسْرِ بِأَهْلِکَ بِقِطْع مِنَ اللَّیْلِ وَاتَّبِعْ أَدْبَارَهُمْ وَلَا یَلْتَفِتْ مِنْکُمْ أَحَدٌ وَامْضُوا حَیْثُ تُؤْمَرُونَ (65) وَقَضَیْنَا إِلَیْهِ ذَلِکَ الاَْمْرَ أَنَّ دَابِرَ هَؤُلَاءِ مَقْطُوعٌ مُصْبِحِینَ (66)

ص:231

لوط(علیه السلام) در خارج از شهر مشغول کشاورزی بود، چهار مرد زیبارو به سوی او می آیند، لوط آنان را به عنوان مهمان به خانه برد.

قوم لوط به خانه او آمدند و می خواستند مهمانان لوط را آزار جنسی کنند، لوط از آنان دفاع کرد، امّا موفّق نشد، آنان وارد خانه لوط(علیه السلام) شدند و به سمت مهمانان رفتند. آن هوس بازان به سوی فرشتگان رفتند، جبرئیل اشاره ای به چشم آنان کرد، آنان نابینا شدند، دیگر هیچ جا را نمی دیدند، آنان دست به دیوار گرفتند و از خانه خارج شدند.

لوط(علیه السلام) رو به مهمانان خود کرد و گفت:

__ آیا می شود خودتان را معرّفی کنید، من شما را نمی شناسم.

__ ما فرستادگان خدا هستیم، عذابی را برای قوم تو آورده ایم که درباره آن شک و تردید داشتند و آن را باور نمی کردند.

__ آیا شما برای عذاب این مردم آمده اید؟

__ ای لوط ! خدا ما را برای عذاب آن ها فرستاده است، ما راستگو هستیم، امشب، نیمه شب، دست خاندان خود را بگیر و از شهر بیرون برو، نباید کسی متوجّه خروج شما از شهر بشود، باید از اینجا به شهر دیگری بروید.

__ عذاب این قوم کی فرا می رسد؟

__ ای لوط ! صبح که فرا رسد، تمام این گناهکاران نابود خواهند شد.

* * *

حِجر: آیه 77 - 67

وَجَاءَ أَهْلُ الْمَدِینَةِ یَسْتَبْشِرُونَ (67) قَالَ إِنَّ هَؤُلَاءِ ضَیْفِی فَلَا تَفْضَحُونِ (68) وَاتَّقُوا اللَّهَ وَلَا تُخْزُونِ (69) قَالُوا أَوَلَمْ نَنْهَکَ عَنِ الْعَالَمِینَ (70) قَالَ هَؤُلَاءِ بَنَاتِی إِنْ کُنْتُمْ

ص:232

فَاعِلِینَ (71) لَعَمْرُکَ إِنَّهُمْ لَفِی سَکْرَتِهِمْ یَعْمَهُونَ (72) فَأَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَةُ مُشْرِقِینَ (73) فَجَعَلْنَا عَالِیَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهِمْ حِجَارَةً مِنْ سِجِّیل (74) إِنَّ فِی ذَلِکَ لاََیَات لِلْمُتَوَسِّمِینَ (75) وَإِنَّهَا لَبِسَبِیل مُقِیم (76) إِنَّ فِی ذَلِکَ لاََیَةً لِلْمُؤْمِنِینَ (77)

به راستی چرا تو عذاب را بر قوم لوط(علیه السلام) نازل کردی؟ آنان مردمی بودند که گناه و معصیت در میان آنان علنی و آشکار شده بود و دیگر شرم و حیا را از دست داده بودند، اگر مرد جوانی به شهر آنان می آمد، آشکارا به او آزار جنسی می رساندند.

در اینجا از لحظه ای که لوط(علیه السلام) مهمانان خود را به خانه اش آورد، حکایت می کنی. لوط(علیه السلام) که از فساد و تباهی مردم شهر باخبر بود، اگر مسافری را می دید که می خواهد به شهر وارد شود، او را به خانه خودش می برد تا مبادا گرفتار آن مردمان هوسران شود.

آن شب نیز لوط(علیه السلام) مهمانان را به خانه اش برد، گروهی از مردم شهر فهمیدند که آن جوانان زیبارو در خانه لوط(علیه السلام)هستند، برای همین با شادمانی به سوی خانه لوط(علیه السلام) حرکت کردند.

لوط(علیه السلام) هنوز نمی دانست که آن جوانان، فرشتگان آسمانی هستند، او بسیار ناراحت شد و به آنان گفت:

__ این جوانان مهمانان من هستند، کاری نکنید که باعث شرمساری من بشود، از خدا بترسید و مرا خوار و سرافکنده نکنید.

__ ای لوط ! مگر ما تو را از مهمان کردن مسافران نهی نکردیم؟ مگر به تو نگفتیم مسافران را به عنوان مهمان به خانه ات راه نده !

ص:233

__ بیایید با دختران من ازدواج کنید، من حاضرم دخترانم را به عقد شما دربیاورم. شما می توانید با آنان ازدواج کنید.

امّا آنان پیشنهاد لوط(علیه السلام) را نپذیرفتند و به سوی مهمانان رفتند، جبرئیل اشاره ای به چشم آنان کرد، آنان نابینا شدند و از خانه خارج شدند و به لوط(علیه السلام)گفتند: «صبر کن صبح فرا رسد، هیچ کدام از شما را زنده نمی گذاریم، همه اهل این خانه را به قتل می رسانیم».(122)

* * *

آنان از خانه لوط(علیه السلام) بیرون رفتند، فرشتگان خود را به لوط(علیه السلام)معرّفی کردند و از او خواستند تا همراه با دختران خود از شهر خارج شود، آنان از لوط(علیه السلام)خواستند تا همسر خود را همراه نبرد، زیرا او زنی کافر است. لوط(علیه السلام) همراه با دخترانش از شهر بیرون رفتند.

مردم شهر در بی خبری و غفلت خود فرو رفته بودند که ناگهان هنگام طلوع آفتاب، صیحه ای سهمگین آنان را برگرفت و تو به قدرت خود، شهر را زیر و رو کردی و بارانی از سنگریزه بر آنان فرو ریختی و همه آنان را نابود کردی.

در سرگذشت آنان، نشانه های پندآموزی برای هشیاران است و ویرانه های شهر قوم لوط(علیه السلام)، بر سر راه مردم است.

* * *

در اینجا تو از خانه های ویران شده قوم لوط(علیه السلام) سخن می گویی، در زمانی که تو قرآن را نازل کردی، مردمی از حجاز به سوی شام می رفتند، از کنار شهر «سُدوم» می گذشتند.

شهر «سُدوم» همان شهر قوم لوط(علیه السلام) بود که خرابه های آن هنوز در زمان محمّد(صلی الله علیه وآله) باقی مانده بود، بیشتر مردم مکّه به تجارت مشغول بودند و به شام

ص:234

سفر می کردند، آن ها این خرابه ها را بارها دیده بودند، تو اکنون به آنان هشدار می دهی که از سرگذشت قوم لوط(علیه السلام) عبرت بگیرند و عذاب تو را دروغ نشمارند.

* * *

حِجر: آیه 79 - 78

وَإِنْ کَانَ أَصْحَابُ الاَْیْکَةِ لَظَالِمِینَ (78) فَانْتَقَمْنَا مِنْهُمْ وَإِنَّهُمَا لَبِإِمَام مُبِین (79)

اکنون از مردم شهر «ایکه» یاد می کنی، تو شعیب(علیه السلام) را برای هدایت آنان فرستادی، (ایکه نام دیگر شهر مَدیَن است).

آنان مردمی بُت پرست بودند و دچار انحراف اقتصادی شده بودند و در معامله با دیگران تقلّب می کردند و کم فروشی می نمودند.

آنان در منطقه حسّاس تجاری بر سر راه کاروان ها قرار داشتند، کاروان ها در وسط راه نیاز پیدا می کردند که با آنان داد و ستد کنند، آنان نیز گران فروشی و کم فروشی می کردند.

شعیب(علیه السلام) آنان را به یکتاپرستی دعوت کرد و از آنان خواست تا کم فروشی نکنند، امّا آنان به سخنان او گوش نکردند و عذاب آسمانی بر آنان فرود آمد و همگی نابود شدند.

خرابه های شهر قوم شعیب(علیه السلام) و شهر قوم لوط(علیه السلام) بر سر شاه راهی قرار داشت و مایه عبرت همه رهگذران بود.

* * *

حِجر: آیه 84 - 80

وَلَقَدْ کَذَّبَ أَصْحَابُ الْحِجْرِ الْمُرْسَلِینَ (80) وَآَتَیْنَاهُمْ آَیَاتِنَا فَکَانُوا عَنْهَا مُعْرِضِینَ (81) وَکَانُوا یَنْحِتُونَ مِنَ

ص:235

الْجِبَالِ بُیُوتًا آَمِنِینَ (82) فَأَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَةُ مُصْبِحِینَ (83) فَمَا أَغْنَی عَنْهُمْ مَا کَانُوا یَکْسِبُونَ (84)

اکنون از مردمی سخن می گویی که صالح(علیه السلام) را برای هدایت آنان فرستاده بودی، قوم ثمود که در شهر «حِجر» زندگی می کردند.

«حِجر» نام دیگر قوم ثَمود است. نام اصلی آنان «ثمود» بود امّا در سرزمینی به نام «حِجر» زندگی می کردند.

تو معجزه های خود را برای آنان فرستادی، ولی آنان از حقّ روی برگرداندند، به آنان نعمت های زیادی داده بودی، آنان از سلامتی و قدرت و روزیِ فراوان بهره مند بودند، آنان در تابستان ها به مناطق کوهستانی می رفتند و در آنجا خانه هایی در دل کوه تراشیده بودند. وقتی زمستان فرا می رسید آن ها از کوهستان به دشت کوچ می کردند و در آنجا خانه های زیبایی برای خود ساخته بودند.

معجزه بزرگ صالح(علیه السلام)، شتری بود که به اذن تو از دل کوه بیرون آمد، صالح(علیه السلام)به آنان گفت به آن شتر آسیب نرسانید و گرنه عذاب آسمانی بر شما فرود خواهد آمد.

آنان دست به دست هم دادند و آن شتر را کشتند، تو هم عذاب را بر آنان نازل کردی، صبحگاهان صیحه ای سهمگین همه آنان را نابود کرد و خانه هایی که در دل کوه تراشیده بودند، برای آنان فایده ای نکرد و نتوانست آنان را از عذاب برهاند.

* * *

حِجر: آیه 86 - 85

وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا إِلَّا

ص:236

بِالْحَقِّ وَإِنَّ السَّاعَةَ لاََتِیَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ (85) إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِیمُ (86)

تو زمین و آسمان را بیهوده نیافریدی، تو از خلقت جهان، هدف مشخّصی داشتی و برای همین روز قیامت، حقّ است، زیرا اگر قیامت نباشد به بندگان خوب تو ظلم می شود، کسانی که در این دنیا ایمان آوردند و اعمال نیک انجام دادند، در آن روز به پاداش عمل خود می رسند، همچنین کافران در آن روز سزای کارهای خود را می بینند.

من نباید سؤال کنم چرا در این دنیا، کافران را عذاب نمی کنی، تو در این دنیا به آنان مهلت می دهی، امّا روز قیامت آنان به عذاب سخت تو گرفتار می شوند.

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا به کارِ رسالت بپردازد و با بزرگواری از دشمنان چشم پوشی کند، زیرا تو آفریدگاری دانا هستی و از همه رفتار دشمنان او باخبر هستی و در روز قیامت آنان را به سزای اعمالشان می رسانی.

* * *

این آیات در مکّه نازل شده است، هنوز محمّد(صلی الله علیه وآله) یاران زیادی ندارد، درگیری با دشمنان چیزی جز ضرر برای مسلمانان ندارد، مسلمانان باید صبر کنند تا وعده تو فرا برسد، وقتی آنان همراه پیامبر به مدینه هجرت کنند و در آنجا حکومت تشکیل دهند، آن وقت تو به آنان اجازه خواهی داد تا با کافران جنگ کنند و بُت پرستی را در سرزمین مکّه ریشه کن کنند.

* * *

حِجر: آیه 89 - 87

وَلَقَدْ آَتَیْنَاکَ سَبْعًا مِنَ الْمَثَانِی وَالْقُرْآَنَ

ص:237

الْعَظِیمَ (87) لَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَی مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ وَلَا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَاخْفِضْ جَنَاحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ (88) وَقُلْ إِنِّی أَنَا النَّذِیرُ الْمُبِینُ (89)

ای محمّد ! من به تو سوره «فاتحه» و قرآن مجید را عطا کردم، این قرآن سرمایه توست.(123)

هیچ نعمتی با آن قابل مقایسه نیست، از پیروانت بخواه مبادا به ثروت و دارایی کافران چشم بدوزند، این ها همه فانی می شوند و از بین می روند، امّا قرآن برای همیشه می ماند، اگر آنان عظمت قرآن را درک کنند، هرگز ثروت دنیا در چشم آن ها بزرگ جلوه نمی کند !

ای محمّد ! دیگر غم آن ها را نخور ! زیرا آنان حقّ را شناخته اند امّا لجاجت می کنند، تو پیام مرا به آنان رساندی، به نتیجه فکر نکن، عمل به وظیفه مهم بود که تو انجام دادی. ای محمّد ! در حقّ مؤمنان مهربانی کن و نسبت به آنان فروتنی نما و آنان را در پناه حمایت خود قرار بده !

به کافران بگو من آمده ام تا شما را از عذاب روز قیامت بترسانم و با دلیلی روشن برای هدایت شما آمده ام.

* * *

در آیه 87 این سوره، از سوره «فاتحه» با عنوان «سبع المثانی» یاد می شود. «سبع» به معنای عدد «هفت» و مثانی به معنای عدد «دو» می باشد. این سوره را به این نام می خوانند چون هم در رکعت اوّل نماز و هم در رکعت دوم نماز، واجب است خوانده شود. سوره های دیگر قرآن، لازم نیست در نماز دوبار خوانده شود، امّا این سوره را حتماً باید دو بار در نماز خواند.(124)

ص:238

سوره «فاتحه» یا «حمد» که قرآن با آن آغاز می شود، آن قدر فضیلت دارد که خدا در اینجا آن را کنار قرآن ذکر می کند.

آری، نعمت قرآن یک طرف و نعمت سوره «فاتحه» یک طرف !

این چه رازی است که در این سوره نهفته شده است؟

همه معارف قرآن به صورت خلاصه در این سوره آمده است: یکتاپرستی، عدل، نبوت، امامت، معاد.

سوره فاتحه، چکیده قرآن است !

وقتی همه حروف قرآن را می شماریم به بیش از 320 هزار حرف می رسیم، سوره فاتحه 139 حرف دارد.

هر حرف این سوره، تقریباً خلاصه دو هزار حرف قرآن است !

به همین خاطر امام صادق(علیه السلام) فرمود: «اگر هفتاد بار سوره فاتحه را بر مُرده ای بخوانند و آن مُرده زنده شود، تعجّب نکنید».(125)

* * *

حِجر: آیه 91 - 90

کَمَا أَنْزَلْنَا عَلَی الْمُقْتَسِمِینَ (90) الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآَنَ عِضِینَ (91)

تو عذاب را بر کافران نازل می کنی، همان گونه که عذاب تو بر کسانی نازل شد که قرآن را تقسیم کردند، (همان کسانی که قرآن را دسته دسته کردند).

به راستی چه کسانی قرآن را تقسیم کردند؟ دوست دارم ماجرای آنان را بدانم...

* * *

هنگام حجّ که فرا می رسید، مردم زیادی از اطراف برای انجام حجّ به مکّه

ص:239

می آمدند. آن مردم بُت پرست بودند امّا حجّ را انجام می دادند، هر گروهی در اطراف کعبه، بُتی را قرار داده بودند و بعد از طواف کعبه، مقابلِ بُت خود سجده می کردند.

چند نفر از بزرگان مکّه وقتی دیدند که روز به روز بر تعداد مسلمانان افزوده می شود، تصمیم گرفتند تا مانع رشد اسلام بشوند، آنان دور هم جمع شدند و با هم چنین گفتگو کردند:

__ ایّام حجّ نزدیک است و این بهترین فرصت برای محمّد است و بزرگ ترین تهدید برای ما ! ما باید فکری کنیم.

__ محمّد برای مردم قرآن می خواند. نمی دانم چرا همه با شنیدن قرآن شیفته آن می شوند.

__ راست می گویی. خود ما هم در تاریکی شب، نزدیک خانه محمّد می رویم و قرآن می شنویم.

__ مگر قرار نبود این راز را هرگز بر زبان نیاوری؟ اگر مردم بفهمند که ما شب ها قرآن گوش می کنیم، دیگر آبرویی برای ما نمی ماند.

__ حالا باید چه کنیم؟

__ باید عظمت قرآن را در چشم این مردم بشکنیم و قرآن را به چند قسمت تقسیم کنیم.

__ یعنی چه؟ قدری توضیح بده !

__ ما باید به مردم بگوییم: محمّد، شعر، افسانه و جادوگری را با هم جمع کرده است و قرآن را از آن ها ساخته است.

__ فهمیدم ! منظور تو این است که ما آیات قرآن را به چهار دسته کلّی تقسیم کنیم: شعر، افسانه، پیش گویی، جادو !

ص:240

__ با این کار، عظمت قرآن را از بین می بریم و دیگر مردم به شنیدن قرآن علاقه نشان نمی دهند.

__ ما باید کسی را کنار کعبه قرار بدهیم که شعرهای زیبا برای مردم بخواند، یک نفر را هم مسئول نقل افسانه ها و داستان های گذشتگان قرار بدهیم، یک نفر را هم که در پیش گویی وارد است، بیاوریم تا برای مردم از آینده خبر بدهد.(126)

* * *

کافران به عذاب تو گرفتار شدند، آنان خیال می کردند که با این کارها می توانند مانع رشد دین تو بشوند، آنان قرآن تو را این چنین قسمت قسمت کردند و آن را شعر، افسانه و جادو خواندند، امّا تو اراده کردی که دین خود را یاری کنی و روز به روز بر عظمت قرآنت بیفزایی.

* * *

حِجر: آیه 95 - 92

فَوَرَبِّکَ لَنَسْأَلَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ (92) عَمَّا کَانُوا یَعْمَلُونَ (93) فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ (94) إِنَّا کَفَیْنَاکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ (95)

وقتی تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را به پیامبری مبعوث کردی، اوّلین کسی که به او ایمان آورد، علی(علیه السلام) بود، سپس همسرش خدیجه(علیها السلام)به او ایمان آورد.(127)

مدّت ها محمّد(صلی الله علیه وآله) همراه با خدیجه(علیها السلام) و علی(علیه السلام) به طواف کعبه می آمد و نماز می خواندند، هیچ کس دیگری همراه آنان نبود.(128)

بعد از آن محمّد(صلی الله علیه وآله) در میان مردم می گشت و هر کس را که مناسب می دید به اسلام دعوت می کرد. پیامبر دعوت خود را آشکار نمی کرد، سه سال گذشت و

ص:241

در این مدّت، تقریباً چهل نفر مسلمان شدند که در میان آن ها ابوذر، یاسر، سُمیّه، عمّار بودند.(129)

روزی، پنج نفر از کافران مکّه نزد محمّد(صلی الله علیه وآله) آمدند و او را مسخره کردند، مسخره کردن آنان دل محمّد(صلی الله علیه وآله) را به درد آورد، سپس آنان محمّد را تهدید کردند و به او گفتند: «از سخنان خود دست بردار، اگر بخواهی از بت های ما بدگویی کنی، ما تو را به قتل می رسانیم».

محمّد(صلی الله علیه وآله) وقتی این سخن را شنید به خانه رفت و در خانه را بست و به فکر فرو رفت، او با این پنج نفری که او را مسخره کردند، چه باید می کرد؟ اینان دشمنان سرسخت او هستند.(130)

تو جبرئیل را فرستادی تا این آیات را برای او بخواند:

* * *

ای محمّد ! من در روز قیامت از همه کافران بازخواست خواهم کرد و آنان را به سزای اعمالشان خواهم رساند.

اکنون آشکارا سخن خود را برای مردم بازگو کن، از دشمنان نترس، حقّ را بگو و به مشرکان اعتنایی نکن.

می دانم که گروهی تو را مسخره کردند، من شرّ آنان را از سر تو کم می کنم و آنان را نابود می کنم، آنان معبودانی دروغین را شریک من قرار دادند و بُت ها را پرستیدند و به زودی عاقبت کار خود را می بینند.

* * *

محمّد(صلی الله علیه وآله) به تو توکّل نمود و دیگر از آن پنج نفر هراسی به دل نداشت، او دعوت خود را آشکار کرد، ابتدا دعوت همگانی خود را از خویشان خود آغاز نمود، آن ها را به مهمانی دعوت کرد و همه را به یکتاپرستی فرا خواند.

ص:242

بعد از آن تصمیم گرفت تا سخن خود را آشکارا به گوش همه مردم برساند، یک روز، صبح زود به بالای کوه «صفا» رفت و فریاد برآورد: «برخیزید... ! برخیزید... ! برخیزید...».

مردم تعجّب کردند، چه خبر شده بود؟ آیا دشمن به مکّه حمله کرده بود؟

آن زمان رسم بود: وقتی کسی خطرِ دشمن را احساس می کرد به بالای بلندی می رفت و این گونه فریاد می زد تا همه مردم باخبر شوند.

محمّد(صلی الله علیه وآله) بالای کوه صفا ایستاد و فریاد برآورد: «برخیزید».

پیر و جوان در پای کوه صفا جمع شدند، آنان هرگز از محمّد(صلی الله علیه وآله) دروغ نشنیده بودند. محمّد(صلی الله علیه وآله)این چنین سخن گفت: «ای مردم ! اگر من به شما بگویم که دشمن پشت این کوه کمین کرده و می خواهد به شما حمله کند، آیا سخن مرا باور می کنید؟».

همه جواب می دهند: «آری، ما هرگز از تو دروغ نشنیده ایم».

محمّد(صلی الله علیه وآله) سپس چنین گفت: «من مانند دیده بانی هستم که دشمن را از دور می بیند و به سوی قوم خود می رود. ای مردم ! خطری شما را تهدید می کند. من می خواهم شما را نجات بدهم، دست از بُت پرستی بردارید و به خدای یکتا ایمان بیاورید».(131)

* * *

به محمّد(صلی الله علیه وآله) وعده دادی که آن پنج نفری که او را مسخره و تهدید نمودند، نابود کنی، من دوست دارم بدانم نتیجه کار آنان چه شد؟ آنان دشمنان سرسخت محمّد(صلی الله علیه وآله) بودند و تصمیم داشتند محمّد(صلی الله علیه وآله) را به قتل برسانند.

من تاریخ را می خوانم، متوجّه می شوم که مرگ آنان در یک روز فرا رسید. درا ینجا نام آن ها همراه با چگونگی مرگشان را ذکر می کنم:

ص:243

1 - عاص: او از کوهی بالا رفت، سنگی از زیر پای او لغزید و از بالای کوه پرتاب شد و مُرد.

2 - ولید: او از جایی عبور می کرد، یک نفر، تیری را در جایی قرار داده بود، دست ولید به آن تیر برخورد کرد و رگ اصلی دست او قطع شد و او در اثر خونریزی زیاد مُرد.

3 - اسود اسدی: او ماهی شوری خورد و تشنگی به او غلبه پیدا کرد، هرچه آب می خورد، باز هم تشنه می شد، او آن قدر آب خورد تا مُرد !

4 - حارث: او به بیابان اطراف مکّه رفت، آن روز باد داغی وزید، صورت او سیاه شد، به خانه خود آمد، زن و فرزندانش او را نشناختند، او گفت: «من حارث هستم»، آنان خشمگین شدند و خیال کردند او مردی غریبه است و می خواهد به مادرشان تجاوز کند، غیرت آنان به جوش آمد و او را کشتند، آن ها هرگز باور نمی کردند که او پدرشان باشد.

5 - اسود زهری: او به سفر رفت، در بین راه در جایی زیر سایه درختی برای استراحت نشست. جبرئیل آمد و سر او را محکم به شاخه تنومند درخت کوبید. او به غلامش گفت: «مرا از دست او نجات بده»، غلام به او گفت: «کسی اینجا نیست، تو خودت سرت را به درخت کوبیدی». این چنین بود که او هم مُرد.(132)

* * *

حِجر: آیه 99 - 96

الَّذِینَ یَجْعَلُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آَخَرَ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ (96) وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّکَ یَضِیقُ صَدْرُکَ بِمَا یَقُولُونَ (97) فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَکُنْ مِنَ السَّاجِدِینَ (98) وَاعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّی

ص:244

یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ (99)

ای محمّد ! کافران تو را دیوانه می خوانند و مسخره ات می کنند، به سویت سنگ می زنند و بر سرت خاکستر می ریزند، می دانم که تو چقدر از آنان ناراحت می شوی، امّا به رفتار و سخنان آنان اهمیّت نده و ناراحت مباش ! مرا تسبیح و حمد بگو. «سبحان الله» و «الحمد لله» بگو !

من خدای یگانه ام، هیچ نقصی ندارم، تمامی عیب ها و نقص ها از من دور است، در برابر عظمت من سجده کن.

مرا ستایش کن، من هرگز بندگان خود را ناامید نمی کنم. وقتی کسی به من پناه می آورد، او را پناه می دهم، من سرچشمه همه خوبی ها هستم.

ای محمّد ! بدان که دشمنی دشمنان تو ادامه پیدا می کند، از تو می خواهم تا لحظه مرگ، این راه را که راه بندگی من است، ادامه بدهی و بر مشکلات و سختی ها شکیبایی کنی.

وقتی مرگ تو فرا برسد و از این دنیا به دنیای دیگر بروی، آن وقت می بینی که سرانجام دشمنانت، چگونه است، من امروز به آنان مهلت می دهم، ولی به زودی به عذاب من گرفتار می شوند.

ص:245

ص:246

سوره نَحل

اشاره

ص:247

آشنایی با سوره

1 - این سوره «مکّی» است و سوره شماره 16 قرآن می باشد.

2 - «نَحل» به معنای «زنبور عسل» می باشد، در آیه 68 به این نکته اشاره شده است که خدا به زنبور عسل فرمان داده است تا از شهد گل ها، عسلی درست کند که شفای دردها می باشد. این نشانه ای از قدرت خداست.

3 - موضوعات مهم این سوره چنین است: نشانه های قدرت خدا (باران، آفتاب، انواع گیاهان، زندگی زنبور عسل، یکتاپرستی، معاد، هجرت و جهاد، اشاره ای کوتاه به داستان ابراهیم(علیه السلام)...

ص:248

نَحل: آیه 3 - 1

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ أَتَی أَمْرُ اللَّهِ فَلَا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَی عَمَّا یُشْرِکُونَ (1) یُنَزِّلُ الْمَلَائِکَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَی مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنْذِرُوا أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاتَّقُونِ (2) خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضَ بِالْحَقِّ تَعَالَی عَمَّا یُشْرِکُونَ (3)

محمّد(صلی الله علیه وآله) را برای هدایت بُت پرستان فرستادی، آنان بُت ها را شریک تو می دانستند و در مقابل آنان سجده می کردند، محمّد(صلی الله علیه وآله) با آنان درباره عذاب تو سخن گفت، آنان می گفتند: «ای محمّد ! آن عذابی که می گویی، چرا

نمی آید؟».

اکنون با آنان چنین سخن می گویی: «عذاب من فرا می رسد، برای آمدن آن شتاب نکنید».

تو خدای یکتایی، بالاتر از آن هستی که برای تو شریک قرار داده شود، تو

ص:249

هیچ شریکی نداری، این مهربانی توست که پیامبران را برای هدایت انسان ها می فرستی.

هر کس را صلاح بدانی برای پیامبری برمی گزینی، فرشتگان را فرمان می دهی تا «وحی» را به او نازل کنند.

«وحی» همان پیام آسمانی توست که بر قلب پیامبر فرود می آید، کتاب های آسمانی، وحی توست.

این قرآن هم وحی توست و انسان را از جهالت و نادانی نجات می دهد و روحی دوباره در جان انسان می دمد و به او زندگی واقعی می بخشد.(133)

تو از پیامبران می خواهی که مردم را از پرستش بُت ها باز دارند و به آنان بگویند که خدایی جز تو نیست و آن ها را از عذاب تو بترسانند.

تو آسمان ها و زمین را با هدف مشخّصی آفریدی، تو جهان را بیهوده نیافریدی، تو بالاتر از آن هستی که بُت ها را شریک تو قرار دهند، تو هیچ شریکی نداری، خدای یکتا و یگانه ای.

* * *

نَحل: آیه 4

خَلَقَ الاِْنْسَانَ مِنْ نُطْفَة فَإِذَا هُوَ خَصِیمٌ مُبِینٌ (4)

«جحمی» یکی از کسانی بود که در مکّه زندگی می کرد، روزی از روزها، او به قبرستان رفت، ساعتی به دنبال استخوانی می گشت، سرانجام استخوان پوسیده ای را پیدا کرد و آن را برداشت و به سوی شهر آمد.

او سراغ محمّد(صلی الله علیه وآله) را از مردم گرفت و نزد او رفت و گفت: «بگو بدانم چگونه این استخوان پوسیده زنده خواهد شد؟».

محمّد(صلی الله علیه وآله) با او سخن گفت و از او خواست تا فکر کند: آن خدایی که قدرت

ص:250

دارد انسان را از «هیچ» بیافریند، قدرت دارد که بار دیگر او را زنده کند.

جحمی این سخنان را شنید، امّا حقّ را نپذیرفت، او نمی خواست که ایمان آورد، سؤال او برای یافتن جواب نبود، سؤال او از روی لجاجت و دشمنی بود. اینجا بود که تو این آیه را نازل کردی: «من انسان را از نطفه ناچیزی آفریدم، امّا او اصل خلقت خویش را فراموش می کند و آشکارا با من دشمنی می کند».

آری، این حکایت همه کسانی است که قدرت تو را انکار می کنند و راه کفر را پیش می گیرند، چرا آنان به گذشته خود فکر نمی کنند؟ چرا آنان اهل فکر و اندیشه نیستند؟

* * *

نَحل: آیه 8 - 5

وَالاَْنْعَامَ خَلَقَهَا لَکُمْ فِیهَا دِفْءٌ وَمَنَافِعُ وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ (5) وَلَکُمْ فِیهَا جَمَالٌ حِینَ تُرِیحُونَ وَحِینَ تَسْرَحُونَ (6) وَتَحْمِلُ أَثْقَالَکُمْ إِلَی بَلَد لَمْ تَکُونُوا بَالِغِیهِ إِلَّا بِشِقِّ الاَْنْفُسِ إِنَّ رَبَّکُمْ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ (7) وَالْخَیْلَ وَالْبِغَالَ وَالْحَمِیرَ لِتَرْکَبُوهَا وَزِینَةً وَیَخْلُقُ مَا لَا تَعْلَمُونَ (8)

تو به انسان این همه نعمت دادی، امّا چرا او با تو دشمنی می کند؟ چرا او به این نعمت ها فکر نمی کند؟

تو چهارپایان (گوسفند، بز، گاو و شتر) را برای انسان آفریدی تا از پشم آن ها، لباس گرم فراهم کند و از شیر و گوشت آن ها استفاده کند.

چهارپایان برای انسان ها، اهمیّت خاصّی دارند، زیرا آن ها حکایت از منابع غذایی و اقتصادی دارند که پربرکت هستند، این همان خودکفایی در تأمین

ص:251

نیازهای غذایی جامعه است. کشوری که در کشاورزی و دامداری خودکفا باشد، می تواند روی پای خود بایستد.

شتر، اسب، استر و درازگوش را برای انسان آفریدی تا بار او را از شهری به شهر دیگر ببرند، آن ها را رام انسان قرار دادی تا بتواند بر آن ها سوار شود و به مسافرت برود. همه این ها نشانه مهربانی توست.

* * *

سخن تو درباره اسب و شتر است که انسان با آن سفر می کند و بعد از آن می گویی: «و من چیزهایی می آفرینم که مردم نمی دانند».

وقتی قرآن نازل شد، مردم با اسب و شتر به مسافرت می رفتند، آنان نمی دانستند که تو در آینده چه چیزی را خلق خواهی کرد؟

آن روز کسی نمی دانست که تو به انسان قدرتی دادی که با فکر و تلاش خود، هواپیما بسازد که در دل آسمان به پرواز درآید، قطاری بسازد با سرعت زیاد میان شهرها رفت و آمد بکند و...

این ها را هیچ کس نمی دانست، امّا تو می دانستی و این گونه به آن اشاره کردی.

سخن تو را بار دیگر می خوانم: «و من چیزهایی می آفرینم که مردم نمی دانند».

درست است قطار و هواپیما را انسان اختراع کرده است، امّا چه کسی این قدرت را به انسان داده است که چنین کاری کند؟

این هوش و استعداد را تو به انسان دادی، تو انسان را خلق کردی، هرچه را که انسان اختراع کند، در واقع تو آن را آفریده ای !

نکته مهم تر این که تو در طبیعت قوانین ثابتی را قرار دادی که بشر با

ص:252

بهره گرفتن از آن می تواند قطار و هواپیما را به حرکت درآورد، اگر طبیعت از این قوانین بی بهره بود، انسان نمی توانست به اینجا برسد.

در آینده پیشرفت انسان به کجا خواهد رسید؟

فقط تو جواب این سؤال را می دانی. انسان با قوانینی که تو در طبیعت قرار دادی، آشنا می شود و با هوش و استعدادی که تو به او دادی، آن را به خدمت می گیرد.

* * *

نَحل: آیه 9

وَعَلَی اللَّهِ قَصْدُ السَّبِیلِ وَمِنْهَا جَائِرٌ وَلَوْ شَاءَ لَهَدَاکُمْ أَجْمَعِینَ (9)

اکنون می خواهی از یک نعمت معنوی یاد کنی: نعمتِ هدایت، تو پیامبران را برای هدایت انسان فرستادی تا راه سعادت را به او نشان دهند، این قرآن را بر محمّد(صلی الله علیه وآله) نازل کردی و آن را تا روز قیامت حفظ می کنی، این قرآن راه را به همه نشان می دهد، همواره راه حقّ و باطل وجود دارد، راه ایمان، راه کفر ! این قانون توست.

اگر تو می خواستی مردم را مجبور به ایمان کنی، همه ایمان می آوردند، امّا تو این طور اراده نکردی، تو ایمانی که با اجبار باشد را دوست نداری، ایمانی که انسان آن را خود آزادانه برگزیند را دوست داری !

تو راه سعادت را نشان می دهی، بعد از آن دیگر نوبت انتخاب انسان است، او باید راه خودش را انتخاب کند، تو انسان را با اختیار آفریدی، به او حقّ انتخاب داده ای، انسان را به سوی ایمان فرا می خوانی و وسیله هدایت او را فراهم می سازی، امّا هرگز او را در پیمودن راه صحیح مجبور نمی کنی، راه را

ص:253

نشان می دهی، انتخاب با خود اوست.

* * *

نَحل: آیه 11 - 10

هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لَکُمْ مِنْهُ شَرَابٌ وَمِنْهُ شَجَرٌ فِیهِ تُسِیمُونَ (10) یُنْبِتُ لَکُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَالزَّیْتُونَ وَالنَّخِیلَ وَالاَْعْنَابَ وَمِنْ کُلِّ الَّثمَرَاتِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لاََیَةً لِقَوْم یَتَفَکَّرُونَ (11)

سخن از نعمت هایی بود که تو به انسان دادی: نعمت های مادی و معنوی. بار دیگر از نعمت های مادی یاد می کنی که به انسان دادی:

تو از آسمان باران نازل کردی تا هم آب شرب انسان فراهم شود و هم گیاهان و درختان سبز رشد کنند، علفزارها سبز شود و چهارپایان در علفزارها چرا کنند و انسان از شیر و گوشت آنان استفاده کند. کشتزارها و درختان از باران بهره می برند، اگر باران نبود از زیتون، خرما، انگور و محصولات دیگر، هیچ اثری نبود، برای کسانی که فکر می کنند در همه این ها نشانه های قدرت تو آشکار است.

* * *

از میان همه میوه ها از زیتون، خرما و انگور نام بردی، به راستی چه رازی در این سخن توست؟

باید درباره این سه میوه بیشتر بنویسم:

1 - زیتون: «معجون شفابخش»

چند سال پیش، بدن من دچار ضعف شده بود، به پزشک مراجعه کردم، او شربتی را به من معرّفی کرد تا هر روز یک قاشق از آن مصرف کنم، شربتی

ص:254

شیمیایی که از خارج کشور وارد می شد. چند هفته ای از آن شربت استفاده کردم. روی آن شربت نام همه ویتامین ها و املاح معدنی (فسفر، کلسیم، منیزیم...) نوشته شده بود. هرچه بدن انسان نیاز داشت، در این شربت گران قیمت وجود داشت ! روزی، یکی از دوستانم مهمان من بود، او در طب سنّتی مطالعه زیادی انجام داده بود، من ماجرای خود را به او گفتم، او لبخندی زد و گفت: «تمام آن املاح و ویتامین هایی که در آن شربت است، خدا به طور طبیعی در زیتون قرار داده است، به جای آن شربت، زیتون مصرف کن».

مصرف زیتون، بهترین راه برای پیشگیری از سکته های قلبی و مغزی است.

2 - خرما: «اعصاب آرام»

خرما به آرامش فکری و اعصاب کمک بزرگی می کند، کسانی که هر روز خرما مصرف می کنند، شادابی و نشاط دارند و آرامش را تجربه می کنند. بسیاری از تنش های عصبی برای فقدان «منیزیم» می باشد. خرما، معدن منیزیم است. فسفر موجود در آن به فعّالیّت های فکری کمک می کند.

این میوه به خون سازی بدن کمک زیادی می کند، املاح و ویتامین های زیادی دارد و قند سالم را در اختیار بدن قرار می دهد.

3 - انگور: «بدن سالم»

در بدن، یک سیستم دفاعی وجود دارد که با بیماری ها و عفونت ها مبارزه می کند، هرچه که این سیستم دفاعی نیاز دارد، در انگور یافت می شود،کسانی که انگور مصرف می کنند، سیستم دفاعی قوی خواهند داشت. انگور خون را صاف می کند و از سرطان جلوگیری می کند.

وقتی انسان به دنیا می آید از شیر مادر تغذیه می کند، در طبیعت فقط یک چیز به شیر مادر شباهت دارد و آن هم انگور است. وقتی که فصل انگور نیست،

ص:255

می توان از کشمش استفاده کرد. کشمش، بهترین قند طبیعی است.

فکر می کنم دیگر فهمیدم چرا تو از میان همه میوه ها، فقط این سه میوه را نام بردی: زیتون، خرما و انگور. کسی که این سه میوه را مصرف می کند، بدنی سالم و اعصابی آرام دارد، با نشاط و شاداب است، سکته و سرطان از او دور است.

همین الآن پسرم که هشت سال دارد، پیشم آمد و از من پول گرفت تا به مغازه برود، او هم مثل خیلی از بچّه ها عاشق «پفک» و «چیپس» است. می دانم که این تنقّلات جز ضرر برای او چیزی ندارد، اکنون که این آیه را خواندم، باید با او حرف بزنم، به امید روزی که این فرهنگ غلط اصلاح شود.

* * *

نَحل: آیه 14 - 12

وَسَخَّرَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لاََیَات لِقَوْم یَعْقِلُونَ (12) وَمَا ذَرَأَ لَکُمْ فِی الاَْرْضِ مُخْتَلِفًا أَلْوَانُهُ إِنَّ فِی ذَلِکَ لاََیَةً لِقَوْم یَذَّکَّرُونَ (13) وَهُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکُلُوا مِنْهُ لَحْمًا طَرِیًّا وَتَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْیَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَی الْفُلْکَ مَوَاخِرَ فِیهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (14)

شب و روز، خورشید و ماه و ستارگان آسمان را آفریدی، همه این ها را برای انسان آفریدی تا انسان از آن بهره ببرد.

تو آنچه را که در روی زمین به چشم می آید، آفریدی، از وسایل زندگی گرفته تا معادن و منابع طبیعی. همه این ها نعمت های توست برای کسانی که پند می گیرند، این ها نشانه ای از قدرت تو می باشد.

ص:256

دریاها را در خدمت انسان قرار دادی تا از ماهی های آن بهره ببرد، هر روز، هزاران تُن ماهی از دریاها صید می شود، گوشتی تازه که انسان برای پرورش آن زحمتی نکشیده است و پاسخگوی نیاز غذایی انسان است.

انسان از دریا، زیورهایی مانند درّ و مروارید استخراج می کند و با آن خود را زینت می دهد، کشتی ها در دریا حرکت می کنند و انسان با کمک آن به تجارت می پردازد، اگر کشتی ها نبودند، تجارت این قدر رونق نداشت، این نعمت ها را تو به انسان دادی، به آن امید که او شکر آن را به جا آورد.

* * *

نَحل: آیه 17 - 15

وَأَلْقَی فِی الاَْرْضِ رَوَاسِیَ أَنْ تَمِیدَ بِکُمْ وَأَنْهَارًا وَسُبُلًا لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ (15) وَعَلَامَات وَبِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ (16) أَفَمَنْ یَخْلُقُ کَمَنْ لَا یَخْلُقُ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ (17)

تو در زمین کوه ها را قرار دادی که از ریشه در دل زمین به هم پیوسته اند و همچون زنجیره ای زمین را مهار می کنند، رودها را جاری کردی تا به برکت آن، دشت ها بهره ببرند.

تو راه ها را به وجود آوردی تا ما از آن ها استفاده کنیم و به مقصد برسیم، علامت هایی در زمین قرار دادی، در آسمان، ستاره قرار دادی، تا در تاریکی شب، مایه هدایت ما باشد.

آیا تو که جهان را آفریدی با خدایان دروغین که نمی توانند چیزی را خلق کنند، برابر هستی؟ چرا بُت پرستان فکر نمی کنند؟

* * *

ص:257

برایم از راه ها و علامت ها و ستاره سخن گفتی. انسان ها روی زمین، راه به وجود می آورند و در این راه ها، علامت هایی قرار می دهند تا کسی گم نشود، این کارها، کار انسان است، امّا تو به او این قدرت و توانایی را دادی که بتواند چنین کند.

* * *

می خواهم درباره این آیه بیشتر بدانم، برای تفسیر این آیه، دوازده حدیث داریم. این حدیث ها از امام باقر، امام صادق، امام کاظم و امام رضا(علیهم السلام) نقل شده است.

وقتی این احادیث را می خوانم می فهمم که منظور از «ستاره»، محمّد(صلی الله علیه وآله)است و منظور از «علامت ها»، امامان معصوم(علیهم السلام)می باشد.(134)

در واقع در اینجا تو از نعمت نبوّت و امامت سخن می گویی، تو پیامبر را برای هدایت ما فرستادی، او راه سعادت را به ما نشان داد، بعد از او علی(علیه السلام) و فرزندان او را به عنوان امام و رهبر جامعه معرّفی کردی، به آنان عصمت عطا کردی، آنان را از هر خطا و اشتباهی، دور کردی و از ما خواستی تا از آنان پیروی کنیم.

هدایت واقعی در گرو پیروی از محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) است، کسانی که هدایت را در جای دیگری می جویند، راه را گم کرده اند. هر کس به سوی آنان برود، نجات پیدا می کند، شرط نجات، رفتن به سوی آنان است، هر کس از آن ها جدا شود، سرانجامی جز تباهی ندارد.

* * *

ص:258

نَحل: آیه 18

وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَحِیمٌ (18)

اگر انسان بخواهد نعمت های تو را بشمارد، هرگز نمی تواند آن ها را به شمار آورد، نعمت های تو آن قدر زیادند، که به شماره در نمی آیند، تو همه این نعمت ها را برای او آفریدی، امّا انسان دچار غفلت و فراموشی می شود، به خود ظلم می کند و نعمت های تو را کفران می کند، امّا با همه این ها، تو بندگان خود را می بخشی و به آنان مهربانی می کنی.

* * *

نَحل: آیه 21 - 19

وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعْلِنُونَ (19) وَالَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَا یَخْلُقُونَ شَیْئًا وَهُمْ یُخْلَقُونَ (20) أَمْوَاتٌ غَیْرُ أَحْیَاء وَمَا یَشْعُرُونَ أَیَّانَ یُبْعَثُونَ (21)

سخن تو با انسان ها چنین ادامه پیدا می کند:

من از آشکار و نهان شما باخبر هستم، من جهان را آفریدم امّا بُت ها نمی توانند چیزی را خلق کنند، این بُت ها، خود نیز مخلوقند.

آن ها قطعه هایی از سنگ و چوب هستند. موجودات بی جانی که هرگز استعداد حیات ندارند و آنان نمی دانند روز قیامت چه زمانی است و خبر ندارند که پیروانشان چه زمانی زنده می شوند.

* * *

کسانی که بُت ها را می پرستند، چقدر نادان هستند. آخر چگونه ممکن است یک بت، شایستگی پرستش را داشته باشد؟

ص:259

کسی لیاقت پرستش را دارد که این سه ویژگی را داشته باشد: خلق کننده، نعمت دهنده، دانا و آگاه باشد.

از آیه 4 این سوره تا اینجا درباره این ویژگی ها سخن گفتی:

1 - خلق کننده: تو این جهان را آفریدی، زمین و آسمان را خلق کردی، ماه و خورشید، شب و روز، کوه ها، نهرها، باران، میوه ها و... تو همه این ها را آفریدی.

آیا این بُت ها چیزی را خلق کرده اند؟ آنان خودشان آفریده شده اند.

2 - نعمت دهنده: تو به انسان نعمت های مادی و معنوی زیادی داده ای، هیچ کس نمی تواند نعمت هایی که به انسان داده ای را شمارش کند.

به راستی بُت ها چه نعمتی به انسان ها داده اند که عدّه ای آن ها را می پرستند؟

3 - دانا و آگاه: تو از حال بندگان خود باخبری، به اسرار دل آنان آگاهی، نیازهای آنان را می دانی، حتّی وقتی من در نیمه شب در جای خلوتی تو را صدا می زنم، تو صدایم را می شنوی.

امّا بُت ها از چه چیزی خبر دارند؟ آنان مردگانی بیش نیستند، اصلاً استعداد یادگیری علم و آگاهی ندارند.

وقتی من کار خوبی را انجام می دهم، می دانم تو در روز قیامت پاداش مرا می دهی، انسانی که به تو باور دارد، می داند که سرانجام تو به خوبی های او، پاداش می دهی، تو روز قیامت را برپا می کنی و همه کاره آن روز تو هستی.

امّا بُت ها هرگز نمی دانند قیامت چه زمانی برپا می شود، کسی شایسته پرستش است که بداند چه روزی به بندگان خود پاداش می دهد. اگر بُت ها

ص:260

خدا بودند باید پاداش و جزا به دست آنان بود و حدّاقل از رستاخیز بندگان خود باخبر می بودند.

* * *

سخن تو مرا به فکر واداشت، مردم آن روزگار بُت هایی را می پرستیدند که مردگانی بی جان بودند.

امروز من چه می کنم؟ آیا مطمئن هستم که پول، بُت من نشده است؟ آیا دنیا و زیبایی های آن، بُت من نشده اند؟

لحظه ای فکر کنم، آیا این موجودات بی جان که قلب مرا از آن خود کرده اند بُت من نشده اند؟

تا این آیات را نخوانده بودم، خیال می کردم که روزگارِ بُت پرستی به سر آمده است، امّا اکنون می فهمم که زهی خیال باطل ! بُت های من زیاد و زیادتر شده اند: شهرت، پول، ثروت...

باید همچون ابراهیم(علیه السلام) تبری بردارم و این بُت ها را بشکنم.

ص:261

نَحل: آیه 23 - 22

إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَالَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالاَْخِرَةِ قُلُوبُهُمْ مُنْکِرَةٌ وَهُمْ مُسْتَکْبِرُونَ (22) لَا جَرَمَ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا یُسِرُّونَ وَمَا یُعْلِنُونَ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْتَکْبِرِینَ (23)

تو خدای یگانه ای، فقط تو شایستگی پرستش را داری، تو حقّ را برای بندگانت آشکار کردی، کسانی که به روز قیامت ایمان نمی آورند، حقّ را انکار می کنند، آن کافران حقّ را شناخته اند و از روی تکبّر آن را انکار می کنند.

تو به آشکار و پنهان کافران آگاهی داری. تو متکبّران را دوست نداری.

* * *

نَحل: آیه 25 - 24

وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ مَاذَا أَنْزَلَ رَبُّکُمْ قَالُوا أَسَاطِیرُ الاَْوَّلِینَ (24) لِیَحْمِلُوا أَوْزَارَهُمْ کَامِلَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَمِنْ أَوْزَارِ الَّذِینَ یُضِلُّونَهُمْ بِغَیْرِ عِلْم أَلَا سَاءَ مَا یَزِرُونَ (25)

ص:262

محمّد(صلی الله علیه وآله) برای مردم مکّه قرآن می خواند و آنان را از بُت پرستی نهی می کرد، گروهی از مردم وقتی آیات قرآن را شنیدند آن را مطابق با فطرت خود یافتند و به آن ایمان آوردند و مسلمان شدند.

امّا گروه دیگری با خود گفتند که خوب است ابتدا با بزرگان مکّه مشورت کنیم و نظر آنان را جویا شویم. آنان نزد رهبران خود رفتند و گفتند: «نظر شما درباره قرآن چیست؟».

بزرگان مکّه با خود فکر کردند، آنان منافع خود را در خطر می دیدند، پول، ثروت و ریاست آن ها در گرو بُت پرستی مردم بود، برای همین در جواب آن سؤال گفتند: «ای مردم ! قرآن چیزی جز افسانه های پیشینیان نیست».

این سخن سبب گمراهی گروهی از مردم شد، آنان به سخن بزرگان مکّه اعتماد کردند و به قرآن ایمان نیاوردند.

روز قیامت که فرا برسد، همه برای حسابرسی به پیشگاه تو خواهند آمد، در آن روز به حساب بزرگان مکّه که باعث گمراهی دیگران شدند، رسیدگی می کنی، آنان باید گناهان خود و قسمتی از گناه افرادی را که گمراه کرده اند، به دوش بکشند، آن روز آنان چه بار بدی را به دوش خواهند داشت !

آری، آنان به پرونده اعمال خود نگاه می کنند، می بینند که همه گناهان آنان نوشته شده است، همچنین قسمتی از گناهان پیروان خود را در پرونده خود می یابند، زیرا آنان سبب گمراهی پیروان خود شده اند.

* * *

در واقع مردم مکّه دو نوع گناه دارند:

اوّل: گناهانی که خودشان انجام داده اند (گناه دزدی و فحشا و...).

دوم: گناهانی که با تشویق بزرگان مکّه انجام دادند، (گناه انکار قرآن) وقتی

ص:263

بزرگان مکّه به آنان گفتند قرآن افسانه است، آنان نیز قرآن را انکار کردند. روز قیامت، این گناهانِ مردم مکّه در پرونده رهبران مکّه ثبت می شود.

* * *

این هشداری برای همه کسانی است که به هر وسیله ای دیگران را به گمراهی می کشند. معلّمان، سخنگویان، فیلم سازان، نویسندگان، سیاستمداران و... باید خیلی دقّت کنند، اگر در گمراهی دیگران نقش داشته باشند، در گناه آنان شریک هستند.

این سخن پیامبر است: «اگر کسی مردم را به گمراهی دعوت کند، همانند کیفر پیروانش خواهد داشت، بدون آن که از کیفر پیروانش چیزی کم شود».

* * *

نَحل: آیه 26

قَدْ مَکَرَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَأَتَی اللَّهُ بُنْیَانَهُمْ مِنَ الْقَوَاعِدِ فَخَرَّ عَلَیْهِمُ السَّقْفُ مِنْ فَوْقِهِمْ وَأَتَاهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَیْثُ لَا یَشْعُرُونَ (26)

بزرگان مکّه به مردم می گفتند: «قرآن چیزی جز افسانه نیست، محمّد دروغگو و جادوگر است، به سخن او گوش ندهید».

این سخنان به گوش محمّد(صلی الله علیه وآله) رسید، او از این که آنان این گونه مردم را فریب می دهند، ناراحت شد، اکنون تو او را این گونه دلداری می دهی: «ای محمّد ! فقط تو را دروغگو نخوانده اند، با پیامبران قبل از تو هم این گونه رفتار شد، کافران نیرنگ می کردند و مردم را از دین من منحرف می کردند، من زلزله ای فرستادم، پایه های خانه های آن ها را خراب کردم و سقف خانه ها بر سرشان فرود آمد، عذاب از جایی که گمان نمی کردند به سراغشان آمد».

ص:264

* * *

نَحل: آیه 27

ثُمَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یُخْزِیهِمْ وَیَقُولُ أَیْنَ شُرَکَائِیَ الَّذِینَ کُنْتُمْ تُشَاقُّونَ فِیهِمْ قَالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ إِنَّ الْخِزْیَ الْیَوْمَ وَالسُّوءَ عَلَی الْکَافِرِینَ (27)

روز قیامت که فرا رسد، کافران را در چشم همگان ذلیل و شرمسار می کنی و به آنان می گویی: «بت هایی که شما آن ها را شریک من قرار داده بودید، کجا هستند، بُت هایی که به خاطر آن ها با پیامبران من دشمنی کردید، چرا از آنان یاری نمی خواهید؟».

کافران چه جواب بدهند؟ بُت های آنان نابود شده اند، امید آنان ناامید شده است، در این هنگام پیامبران تو که اهل علم واقعی هستند می گویند: «امروز روز ذلّت، شرمساری و عذاب کافران است».

آری، کافران همیشه روز قیامت را دروغ می شمردند و می گفتند ما هرگز دیگر زنده نمی شویم، امّا تو آن ها را زنده کردی تا نتیجه کارهای خود را ببینند.

* * *

نَحل: آیه 29 - 28

الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ ظَالِمِی أَنْفُسِهِمْ فَأَلْقَوُا السَّلَمَ مَا کُنَّا نَعْمَلُ مِنْ سُوء بَلَی إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (28) فَادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا فَلَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِّرِینَ (29)

کافران بر خود ستم کرده اند، آن ها سرمایه وجودی خویش را تباه کردند و راه کفر را برگزیدند، تو به آنان فرصت می دهی تا وقتی که مرگ آنان فرا رسد،

ص:265

در آن وقت تو فرشتگان را به سوی آنان می فرستی تا جان آن ها را بگیرند، در آن لحظه، پرده ها از جلوی چشمانشان کنار می رود و عذاب تو را می بینند، آنان به التماس می افتند و با ذلّت و خواری می گویند: «ما هرگز کار بدی انجام ندادیم». فرشتگان در جواب به آنان می گویند: «دروغ نگویید که امروز سخن دروغ سودی ندارد، زیرا خدا به کارهای شما آگاه است».

روز قیامت هم که فرا رسد، فرشتگان به آنان می گویند: «هر دسته ای از شما از دری از درهای جهنّم وارد آن شوید، شما همواره در جهنّم خواهید بود، به راستی که جهنّم چه جایگاه بدی برای شماست ! شما حقّ را شناختید ولی تکبّر کردید و آن را انکار کردید».

* * *

نَحل: آیه 31 - 30

وَقِیلَ لِلَّذِینَ اتَّقَوْا مَاذَا أَنْزَلَ رَبُّکُمْ قَالُوا خَیْرًا لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةٌ وَلَدَارُ الاَْخِرَةِ خَیْرٌ وَلَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِینَ (30) جَنَّاتُ عَدْن یَدْخُلُونَهَا تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهَارُ لَهُمْ فِیهَا مَا یَشَاءُونَ کَذَلِکَ یَجْزِی اللَّهُ الْمُتَّقِینَ (31)

کافران قرآن را افسانه دانستند، امّا وقتی از پرهیزکاران سؤال می شود که نظر شما درباره قرآن چیست؟ در جواب می گویند: «قرآن، خیر و برکتی است که خدا برای ما نازل کرده است»، آری، قرآن خیر و شفای دل ها است.

سرگذشت کافران، چیزی جز جهنّم نیست، امّا نیکوکاران در این دنیا به خیر و نیکویی می رسند، آنان در سایه ایمان، آرامش را تجربه می کنند و قطعاً سرای آخرت برای آنان بهتر و نیکوتر از دنیاست.

چه نیکوست سرای پرهیزکاران !

ص:266

سرای آنان، بهشت جاویدان است، بهشتی که نهرها در میان باغ های آن جاری است، در آنجا هر چه بخواهند برایشان فراهم است و تو این گونه پرهیزکاران را پاداش می دهی.

* * *

نَحل: آیه 32

الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَیْکُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (32)

وقتی لحظه مرگ پرهیزکاران فرا می رسد، تو فرشتگان را نزد آنان می فرستی در حالی که قلب پرهیزکاران از شرک و پلیدی پاک است، فرشتگان به آنان سلام می کنند و می گویند: «به پاداش اعمال نیکتان به بهشت وارد شوید».

* * *

جان دادن مؤمن، بسیار زیباست، فرشتگان نزد او می روند، در آن وقت پرده ها از جلوی چشم او کنار می رود و مؤمن خانه خودش را در بهشت می بیند، ندایی به گوش او می رسد: «این خانه تو در بهشت است، اکنون، اختیار با خودت است، اگر بخواهی می توانی در دنیا بمانی».(135)

او وقتی بهشت و خانه بهشتی خود را می بیند، مرگ را انتخاب می کند و با قلبی آرام به سوی بهشت پر می کشد.

* * *

نَحل: آیه 34 - 33

هَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ تَأْتِیَهُمُ الْمَلَائِکَةُ أَوْ یَأْتِیَ أَمْرُ رَبِّکَ کَذَلِکَ فَعَلَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَمَا ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَلَکِنْ کَانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ (33) فَأَصَابَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِمْ مَا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ (34)

ص:267

کسانی که به تو ایمان نیاورده اند، تعجّب کرده اند که چرا من تو را پیامبر قرار داده ام، آنان بارها گفتند: «باید فرشته ای، پیامبر ما می شد تا ما ایمان بیاوریم».

آنان در انتظار این هستند که فرشتگان از آسمان نازل شوند یا این که معجزه ای رخ دهد به گونه ای که آنان با دیدن آن معجزه، مجبور به ایمان آوردن شوند.

آنان نمی دانند اگر فرشتگان از آسمان بیایند یا معجزه ای عجیب روی دهد، دیگر ایمان آوردن آنان هیچ سودی برای آنان نخواهد داشت، مهم این است که از روی اختیار و قبل از آن که پرده ها از جلوی چشمانشان برداشته شود، به اختیار خود، ایمان بیاورند.

کافران زمان های پیش هم چنین بودند، آنان بر کفر خود اصرار ورزیدند و به عذاب گرفتار شدند، تو هرگز به آنان ظلم نمی کنی، بلکه آنان به خودشان ظلم کردند و سرمایه های وجودی خود را هدر دادند، آنان کیفر اعمال خود را دیدند، پیامبران به آنان وعده عذاب می دادند و آنان این وعده را دروغ می شمردند و پیامبران را مسخره می کردند، امّا سرانجام گرفتار عذاب تو شدند.

* * *

نَحل: آیه 35

وَقَالَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا لَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا عَبَدْنَا مِنْ دُونِهِ مِنْ شَیْء نَحْنُ وَلَا آَبَاؤُنَا وَلَا حَرَّمْنَا مِنْ دُونِهِ مِنْ شَیْء کَذَلِکَ فَعَلَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَهَلْ عَلَی الرُّسُلِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِینُ (35)

بزرگان مکّه همواره تبلیغ بُت پرستی می کردند و مردم را فریب می دادند، آنان از مردم می خواستند تا در مقابل بُت ها سجده کنند و همچنین قسمتی از

ص:268

مال خود را برای بُت ها قرار دهند. آنان قوانینی را وضع کرده بودند، مثلاً اگر گوسفندی، پنج بار زایید، دیگر خوردن گوشت آن گوسفند حرام است، باید آن گوسفند را برای بُت ها قرار می دادند. آن ها «خدا» را قبول داشتند امّا بت ها را شریک او می دانستند و می گفتند که خدا اداره جهان را به بُت ها واگذار کرده است.

محمّد(صلی الله علیه وآله) با مردم سخن می گفت و آنان را از بُت پرستی و عمل به این قوانین نهی می کرد. بزرگان مکّه دیدند مردم کم کم به محمّد(صلی الله علیه وآله) ایمان می آورند و ریشه های بُت پرستی ضعیف می شود. آنان منافع خود را در خطر دیدند.

آری، ریاست و ثروت آنان در گرو بُت پرستی مردم بود، به همین خاطر به مردم چنین گفتند: «ای مردم ! خدا چنین خواسته است که ما بُت ها را بپرستیم، اگر بُت پرستی گمراهی بود، خدا مانع ما می شد و نمی گذاشت بُت ها را بپرستیم، خدا، مانع ما نشده است، پس معلوم می شود که بُت پرستی، کار بدی نیست ! اگر خدا می خواست ما بُت ها را نپرستیم، ما اکنون بُت پرست نبودیم ! خدا خواسته است که ما بعضی از حیوانات را بر خود حرام کنیم و برای بُت ها قرار بدهیم، اگر او چنین نمی خواست، ما چنین کاری نمی کردیم !».

این سخن، سخن تازه ای نیست، امّت های قبلی هم چنین سخن می گفتند و پیامبران وظیفه خود را انجام دادند، آنان پیام تو را برای مردم بیان کردند، دیگر حقّ انتخاب با خود مردم بود.

* * *

تو پیامبران را برای هدایت انسان ها فرستادی تا پیام تو را به مردم برسانند، تو هرگز کسی را مجبور به کاری نمی کنی، اگر کسی کفر را انتخاب کرد، مانع او نمی شوی، بلکه او را به حال خود رها می کنی، این قانون توست: «اگر کسی

ص:269

تصمیم گرفت گناه کند، تو او را مجبور به اطاعت نمی کنی، بلکه او را به حال خودش رها می کنی».

گروهی از بُت پرستان از این قانون تو آگاه نبودند و برای همین گفتند: «بُت پرستی حقّ است، زیرا تو جلوی بُت پرستی آنان را نگرفتی».

این سخن باطلی است. تو پیامبران را فرستادی و آنان پیام تو را برای مردم بیان کردند و از بُت پرستی نهی کردند، امّا قرار نیست که کسی به اجبار ایمان آورد، تو انسان را آزاد آفریده ای، خود او باید بین حقّ و باطل، یکی را انتخاب کند.

بُت پرستی گمراهی بزرگی است، این که تو با اجبار مانع بُت پرستی نشدی، دلیل حقّ بودن بُت پرستی نیست، تو هیچ کاری نمی کنی که اختیار از انسان گرفته شود، انسان همیشه و در همه حال، اختیار دارد، خودش باید راهش را انتخاب کند.

این که تو کسی را به زور از بُت پرستی جدا کنی، هدایت کردن نیست، این مجبور کردن است، تو هم هرگز در این دنیا کسی را مجبور نمی کنی.

هدایت این است: راه خوب و بد را نشان انسان دادن و زمینه هدایت او را فراهم کردن.

آری، پیامبران تو فقط وظیفه دارند با زبانی روشن و بیانی گویا، حقّ را برای مردم بازگو کنند.

* * *

نَحل: آیه 36

وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّة رَسُولًا أَنِ اُعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَی اللَّهُ وَمِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَیْهِ

ص:270

الضَّلَالَةُ فَسِیرُوا فِی الاَْرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ (36)

تو در بین هر امّتی، پیامبری را برانگیختی تا مردم را به یکتاپرستی فرا خواند و از آنان بخواهد تا از شیطان و وسوسه های او برحذر باشند.

بعضی را تو هدایت کردی و آنان مؤمن شدند، این قانون توست: «هر کس حق را انتخاب کرد و تصمیم گرفت به آن ایمان بیاورد، تو او را یاری می کنی و به او توفیق می دهی»، این معنای هدایتِ توست.

بعضی دیگر نیز گمراه شدند، تو به آنان مهلت دادی و سپس به عذاب گرفتار شدند.

اکنون از ما می خواهی تا روی زمین گردش کنیم تا ببینیم عاقبت کسانی که پیامبران را دروغگو شمردند، چگونه بوده است !

* * *

نَحل: آیه 37

إِنْ تَحْرِصْ عَلَی هُدَاهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی مَنْ یُضِلُّ وَمَا لَهُمْ مِنْ نَاصِرِینَ (37)

تو می دانی که محمّد(صلی الله علیه وآله) دوست دارد که همه مردم ایمان آورند، او مشتاق هدایت آنان است و آرزوی سعادت آنان را در دل دارد، اکنون به او چنین می گویی: «ای محمّد ! هرقدر بر هدایتِ آنان حریص باشی، سودی ندارد، کسی را که گمراه کرده باشم، هدایت نمی کنم، گمراهان به عذاب من گرفتار می شوند و هیچ یار و یاوری نخواهند داشت که آنان را از عذاب برهاند».

* * *

ص:271

معنای این سخن تو چیست: «کسی را که گمراه کرده باشم، هدایت نمی کنم».

آیا تو بندگان خود را گمراه می کنی؟

هرگز !

پس معنای این سخن تو چیست؟

تو انسان را آزاد آفریدی، به او حقّ انتخاب دادی، حقّ و باطل را نشان او دادی، پیامبران را برای هدایتش فرستادی، وقتی انسانی حقّ را شناخت و آن را انکار کرد، تو او را به حال خود رها می کنی. این معنای گمراه کردن توست.

پس معنای سخن تو چنین می شود: تو کسی را که به حال خود رها کرده باشی، هدایت نمی کنی، تو او را به ایمان آوردن مجبور نمی کنی، هدایت تو این است که حقّ را نشان او بدهی، وقتی او حقّ را شناخته است، دیگر خودش باید تصمیم بگیرد، خودش باید حقّ را برگزیند.

* * *

نَحل: آیه 40 - 38

وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ لَا یَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ یَمُوتُ بَلَی وَعْدًا عَلَیْهِ حَقًّا وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ (38) لِیُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَلِیَعْلَمَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّهُمْ کَانُوا کَاذِبِینَ (39) إِنَّمَا قَوْلُنَا لِشَیْء إِذَا أَرَدْنَاهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ (40)

آیه 38 این سوره را می خوانم: «آنان به نام خدا سوگند یاد کردند که وقتی کسی مُرد، خدا او را زنده نمی کند، سخن آنان باطل است، زنده شدن مردگان، وعده حتمی خداست، امّا بیشتر مردم نمی دانند».

این ترجمه این آیه بود، قدری فکر می کنم، چه کسانی به نام تو سوگند یاد می کنند؟

ص:272

در بعضی از ترجمه ها و تفسیرها مراجعه می کنم و می فهمم کسانی که چنین سوگندی را یاد می کنند، کافران هستند.(136)

امّا یک سؤال به ذهنم می رسد: در این آیه از کسانی سخن گفته ای که به نام تو سوگند یاد کرده اند، چگونه می شود که کافران به نام تو سوگند یاد کنند؟ کافران که به تو ایمان ندارند.

شاید منظور از کسانی که سوگند یاد کرده اند، بُت پرستان باشند، امّا من شنیده ام که آنان فقط به نام بُت های خود قسم می خوردند.

باید مطالعه کنم، این آیه درباره کسانی سخن می گوید که به نام تو سوگند یاد می کنند، آنان به تو ایمان دارند، امّا زنده شدن دوباره را انکار می کنند. آنان چه کسانی هستند؟ تفسیر این آیه چیست؟

* * *

او نابینا بود، نامش «ابوبصیر» و از یاران امام صادق(علیه السلام) بود، این آیه را خوانده بود، می خواست معنای آن را بداند. به خانه امام صادق(علیه السلام) رفت، سلام کرد و این آیه را برای امام خواند و از آن حضرت خواست تا آیه را برای او تفسیر کند، خوشا به حال او که می دانست از چه کسی باید تفسیر قرآن بپرسد. امام به او رو کرد و فرمود:

__ ای ابوبصیر ! بگو بدانم مردم درباره تفسیر این آیه چه می گویند؟

__ آنان می گویند: بُت پرستان مکّه نزد پیامبر آمدند و به نام خدا سوگند یاد کردند که خدا هرگز در روز قیامت مردگان را زنده نمی کند.

__ وقتی بُت پرستان می خواستند سوگند یاد کنند، فقط نام بُت های خود را ذکر می کردند، آنان هیچ وقت به نام خدا قسم نمی خوردند.

__ آقای من ! برایم تفسیر درست این آیه را بگو.

ص:273

__ ای ابوبصیر ! وقتی مهدی(علیه السلام) ظهور کند، خدا گروهی از مردگان را برای یاری او زنده می کند، وقتی دشمنان ما این خبر را می شنوند سوگند شدید یاد می کنند که خدا مردگان را قبل از قیامت زنده نمی کند.(137)

* * *

وقتی مهدی(علیه السلام) ظهور کند، به یارانش دستور می دهد تا از مکّه به سوی مدینه حرکت کنند، لشکر به گروه هایی منظّم تقسیم می شود در میان لشکر، یک گروه هفت نفری به چشم می آید، آنان «اصحاب کهف» هستند، همه آن ها به قدرت تو زنده شده اند و به یاری مهدی(علیه السلام) آمده اند.

«اصحاب کهف» همان مؤمنانی هستند که از ترس طاغوت زمان خود به غاری پناه بردند و بیش از سیصد سال در آن غار خواب بودند.(138)

در لشکر مهدی(علیه السلام) افراد زیادی هستند که بعد از مرگ زنده خواهند شد تا آن حضرت را یاری کنند. تو فرشته ای را کنار قبر آنان می فرستی و آن فرشته به آنان چنین می گوید: «روزگار ظهور فرا رسیده است، برخیزید و به یاری مهدی(علیه السلام)بشتابید» و آنان زنده می شوند.

یکی دیگر از آن ها «مقداد» است. او یکی از بهترین یاران پیامبر و حضرت علی(علیه السلام) بود که زنده می شود تا مهدی(علیه السلام) را یاری کند.(139)

* * *

در آن زمان گروهی از دشمنان اهل بیت(علیهم السلام) به دشمنی خود با این خاندان ادامه می دهند، آنان وقتی می شنوند که اصحاب کهف و مقداد و دیگر مؤمنان زنده شده اند، باور نمی کنند.

آنان مسلمان هستند، نماز می خوانند، روزه می گیرند، تو را به یگانگی قبول دارند، برای همین به نام تو، سوگند شدید یاد می کنند و می گویند: «به خدا

ص:274

قسم ! خدا هیچ کس را قبل از برپایی قیامت زنده نمی کند».

امّا تو گروهی از بندگان خوب خود را زنده می کنی تا معلوم شود حقّ با کیست، در آن روز دشمنان مهدی(علیه السلام) تلاش می کنند تا مردم را فریب دهند، وقتی اصحاب کهف در لشکر مهدی(علیه السلام)باشند، نشانه ای برای یافتن حقّ است، این گونه خیلی ها که شک داشتند، می فهمند که حقّ با کیست. در آن روز دروغ کسانی که زنده شدن مردگان را انکار می کردند، آشکار می شود.

آری، زنده شدن مردگان قبل از قیامت، چیز عجیبی نیست، قدرت تو بی پایان است، هرچه را که تو بخواهی ایجاد می شود، کافی است به آن بگویی: «باش !» پس ایجاد می شود.(140)

تو اراده می کنی که اصحاب کهف و گروه دیگری از مؤمنان را زنده کنی، تو فقط اراده می کنی، بین اراده تو تا زنده شدن آنان، هیچ فاصله ای نیست ! آنان سر از خاک برمی دارند و به یاری مهدی(علیه السلام) می آیند تا او حکومت عدل و داد را در جهان برقرار کند، تو وعده این حکومت را به همه بندگان خوبت داده ای، سرانجام حکومت زمین به خوبان می رسد و روزگار سیاهی ها، دروغ ها، ظلم و ستم ها به پایان می رسد.

* * *

نَحل: آیه 42 - 41

وَالَّذِینَ هَاجَرُوا فِی اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مَا ظُلِمُوا لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَلاََجْرُ الاَْخِرَةِ أَکْبَرُ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ (41) الَّذِینَ صَبَرُوا وَعَلَی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ (42)

اهل مکّه مسلمانان را اذیّت و آزار می کردند، محمّد(صلی الله علیه وآله) از آنان خواست تا از شهر مکّه هجرت کنند، آنان باید همه زندگی خود را در مکّه رها می کردند و به

ص:275

مدینه می رفتند.

اکنون تو از آنان سخن می گویی: «پاداش کسانی که در راه دین ستم دیدند و از وطن خود مهاجرت کردند با من است، من در دنیا به آنان مقامی نیکو عطا می کنم، آنان بدانند پاداشی که در روز قیامت به آنان می دهم، بهتر و بزرگتر است. آنان کسانی هستند که بر سختی ها صبر کردند و بر من توکّل کردند».

* * *

این آیه فقط برای مسلمانان آن زمان نیست، این آیه برای من هم هست. برای همه زمان ها و مکان ها می باشد.

من وطن خود را دوست دارم، به وطن خود عشق میورزم، به این آب و خاک وابسته ام، اصل من اینجاست، امّا اگر وطن من آماج سیاهی ها و تاریکی ها شود و من نتوانم شرایط را تغییر دهم چه باید بکنم؟ آیا باید بمانم و مغلوب سیاهی ها شوم؟ وقتی ماندن در وطن، مرا از تو دور می کند، وظیفه من چیست؟

من باید «مهاجرت» کنم، از خانه و کاشانه ام کوچ کنم، مهاجر شوم. برای آرمان بلند خویش از زادگاه خود دل بر کنم و جدا شوم. از همه وابستگی ها رهایی یابم و راهیِ سرزمین و جایگاهی دیگر شوم، در راه تو، از تاریکی ها بگریزم و به سوی روشنایی بروم.

آری، عشق به زیبایی ها و خوبی ها بالاتر از عشق به وطن است، زندگی معنوی مهم تر از زندگی مادی است. نباید به خاطر عشق به وطن، تن به ذلّت بدهم و اسیر تاریکی ها شوم، وطن دوستی تا جایی نیکوست که ماندن در وطن، به عقاید و اهداف عالی ضربه وارد نکند.

پیامبر تو چقدر زیبا سخن گفت: «اگر کسی به سبب حفظ دین خود

ص:276

مهاجرت کند، در بهشت همنشین ابراهیم(علیه السلام) خواهد بود».(141)

چرا همنشینی با ابراهیم(علیه السلام)؟

ابراهیم(علیه السلام) کسی بود که در راه یکتاپرستی بارها مهاجرت کرد، وطن او بابل (شهری در عراق) بود، او به فلسطین، مصر، مکّه و... مهاجرت نمود.

* * *

نَحل: آیه 44 - 43

وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِی إِلَیْهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ (43) بِالْبَیِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنْزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ (44)

کافران به محمّد(صلی الله علیه وآله) می گفتند: «ای محمّد ! خدا بالاتر از آن است که یک انسان را به پیامبری برگزیند، اگر خدا می خواست پیامبری برگزیند، حتماً او فرشته بود».

تو از پیامبر خواستی تا به آنان چنین جواب دهد: «من اوّلین پیامبر خدا نیستم، قبل از من پیامبران زیادی بوده اند که از طرف خدا برای هدایت مردم آمده اند، آنان همه انسان بوده اند، از اهلِ ذکر سؤال کنید، اگر نمی دانید، خدا پیامبران را با دلایل روشن و کتاب هایشان فرستاد و قرآن را به من نازل کرد تا احکام دین را برای مردم بیان کنم، شاید اندیشه کنند».

تو از کافران می خواهی تا از «اهل ذکر» سؤال خود را بپرسند، سؤال کافران این است: «آیا قبل از این، خدا انسانی را به پیامبری انتخاب کرده است؟». آن ها باید از اهل کتاب های آسمانی (یهودیان و مسیحیان) این سؤال را بپرسند.

وقتی کافران از یهودیان و مسیحیان این سؤال را بپرسند، جواب آنان معلوم

ص:277

است، در تورات و انجیل از پیامبران بزرگی نام برده شده است، همه این پیامبران، انسان بوده اند، خدا هرگز فرشتگان را به پیامبری انتخاب نکرده است.

حکمت تو در این بود که بندگان برگزیده خود را به مقام پیامبری برسانی و آنان را الگوی همه قرار دهی. کسی که می خواهد الگوی انسان ها باشد باید از جنس خود آن ها باشد.

* * *

«از اهلِ ذکر سؤال کنید، اگر نمی دانید».

این سخن توست.

اهل سنّت می گویند اگر مسلمانان سؤالی داشتند و جواب آن را نمی دانستند، باید از اهل ذکر (یهودیان و مسیحیان) بپرسند.

اهل سنّت می گویند این آیه دو نکته را بیان می کند:

* نکته اوّل

کافران می گفتند هیچ انسانی نمی تواند پیامبر باشد، قرآن از آنان می خواهد در این باره از اهل کتاب (یهودیان و مسیحیان) بپرسند.

* نکته دوم

این آیه درباره سؤال کردن نادان از دانشمند است، این اصل کلی است، همیشه نادان باید از دانا سؤال کند، این آیه این نکته مهم را بیان می کند، برای همین اگر برای مسلمانان سؤالی پیش آمد باید از اهل ذکر بپرسند. اهل ذکر هم همان یهودیان و مسیحیان هستند.

اهل سنّت می گویند اگر من سؤالی داشتم به حکم این آیه قرآن، باید به یهودیان و مسیحیان مراجعه کنم و از آنان سؤال کنم.

ص:278

چشم.

می خواهم درباره خدا و پیامبران مطالب بیشتری بدانم، نزد یهودیان و مسیحیان می روم تا برای من سخن بگویند.

* * *

ای نویسنده ! تو گفتی درباره خدا سؤال داری، می خواهی خدا را بهتر بشناسی، بیا این کتاب «تورات» و «انجیل» را بگیر و با دقّت مطالعه کن !

این دو کتاب را می گیرم و شروع به خواندن می کنم، بعد از ساعت ها مطالعه من خدا را می شناسم.

این مطالبی است که من از تورات و انجیل (تحریف شده) فرا گرفته ام:

1 - انسان می تواند خدا را ببیند، این سخن کسی است که خدا را دیده است: «خدا بر روی صندلی (کرسی) نشسته بود، خدا لباسی داشت که مثل برف سفید بود، گیسوی خدا مثل پشم پاک و تمیز بود !».(142)

همچنین زیر پای خدا چیزی از یاقوت بود.(143)

2 - خدا بر ابراهیم(علیه السلام) ظاهر شد و ابراهیم(علیه السلام) پای خدا را شستشو داد.(144)

3 - داوود که یکی از پیامبران است تصمیم گرفت مکانی برای سکونت خدا پیدا کند، وقتی آن مکان را پیدا کرد، خدا آن را پسندید و گفت: «ما برای همیشه در اینجا ساکن خواهیم بود».(145)

4 - خدا از خلقت انسان پشیمان است.(146)

* * *

می خواهم درباره پیامبران تحقیق کنم، در اینجا سه نکته از آنچه در تورات و انجیل امروزی خواندم، ذکر می کنم:

1 - وقتی آدم و حوّا در بهشت بودند، خدا به آنان گفته بود که از میوه درخت

ص:279

مشخّصی نخورند، امّا آدم و حوّا این کار را کردند.

خدا در بهشت قدم می زد، آدم و حوّا را دید، آنان از خدا مخفی شدند، خدا به آدم گفت:

__ ای آدم ! کجا هستی؟

__ وقتی صدای تو را شنیدم، مخفی شدم، زیرا من عریان هستم.

__ چگونه فهمیدی که عریان هستی؟ مگر از آن میوه ای که بر تو ممنوع کرده بودم، خوردی؟

خدا فهمید که آدم از آن میوه خورده است، پیش خود فکر کرد که آدم مثل او شده است و خوب و بد، زشت و زیبا را شناخته است، سپس تصمیم گرفت او را از بهشت بیرون کند.(147)

من از این تورات یاد می گیرم که خدا جسم است، در بهشت راه می رود، آدم او را می بیند، خدا جاهل است، نمی داند آدم در کجای بهشت مخفی شده است !

2 - درباره نوح(علیه السلام) چنین می خوانم: «نوح کشاورزی می کرد و به درختان انگور رسیدگی می نمود، او شراب خورد و مست شد و در حالت مستی در خیمه اش خوابید، پسران او پدر را در این حالت دیدند...».(148)

این تورات به من یاد داد که پیامبر کسی است که شراب می خورد و مست می شود و پسرانش او را برهنه می بینند !

3 - درباره لوط(علیه السلام) چنین می خوانم: وقتی قومِ لوط به عذاب گرفتار شدند، همه از بین رفتند. لوط همراه با دو دخترش برای مدّتی در غار زندگی می کردند. دختران لوط می خواستند نسل انسان قطع نشود، برای همین شب به پدر خود شراب دادند و سپس نزد او رفتند، لوط که مست بود با دخترانش

ص:280

همبستر شد... این گونه بود که دختران لوط حامله شدند.(149)

انجیل امروزی به من می گوید که پیامبر می تواند مست شود و با دخترش همبستر شود، چیزهای دیگری هم می خوانم که قلم من شرم دارد بیان کند...

* * *

مأمون خلیفه عباسی بود، او بر سرتاسر جهان اسلام حکومت می کرد، او دستور داد تا دانشمندان بزرگ به کاخ او بیایند و سؤالات خود را از امام رضا(علیه السلام) بپرسند.

روز موعود فرا رسید، همه دانشمندان جمع شدند، امام رضا(علیه السلام) به مجلس آمد و چنین سخن گفت: «همه شما آیه 43 سوره نحل را خوانده اید، خدا در آنجا می گوید: «از اهل ذکر بپرسید، اگر نمی دانید». بدانید که اهل ذکر، ما خاندان پیامبر هستیم، سؤالات خود را از ما بپرسید».

همه آن ها با تعجّب به یکدیگر نگاه کردند، سپس همه یکصدا گفتند:

__ اهل ذکر در این آیه، یهودیان و مسیحیان هستند، خدا در این آیه از ما می خواهد که سؤالات خود را از آنان بپرسیم.

__ شگفتا ! شما می گویید خدا از مسلمانان خواسته است تا از یهودیان و مسیحیان سؤال کنند، اگر این طور باشد آنان مسلمانان را به دین خود دعوت خواهند کرد !

همه به فکر فرو رفتند، آنان ریشه انحراف خود را فهمیدند، سال های سال آنان برای یافتن جواب سؤالات خود به یهودیان و مسیحیان مراجعه کرده بودند !

مأمون، خلیفه عباسی رو به امام رضا(علیه السلام) کرد و گفت:

__ آیا برای این سخن، دلیلی هم دارید؟

ص:281

__ خدا از مسلمانان می خواهد از اهل ذکر سؤال کنند، منظور از «ذکر»، «محمّد(صلی الله علیه وآله)» می باشد و ما هم اهلِ بیت محمّد(صلی الله علیه وآله) و خاندان او هستیم.

__ به چه دلیل منظور از «ذکر»، پیامبر می باشد؟

__ در سوره طلاق، آیه 11 خدا می گوید: «من برای شما ذکری فرستادم»، سپس می گوید: «برای شما پیامبری فرستادم»، معلوم می شود که منظور از ذکر، همان پیامبر است.(150)

* * *

ریشه همه انحرافاتی که میان اهل سنّت می بینیم، همین است، آنان اهل ذکر را نشناختند و به این گمراهی ها افتادند، گروهی از اهل سنّت می گویند خدا جسم است و آنان نسبت های ناروا به پیامبران داده اند، نسبت گناه و...

آری، اهل سنّت سؤالات خود را از یهودیان و مسیحیان پرسیدند و نتیجه آن، انحراف فکری آنان شد، کاش آنان سؤالات خود را از علی(علیه السلام) و امامان بعد از او می پرسیدند و این قدر از حقیقت اسلام دور نمی شدند !

اهل بیت(علیهم السلام) بارها گفته اند که خدا ویژگی های آفریده های خود را ندارد، او مخلوقات خود را آفریده است و به آنان هیچ نیازی ندارد.(151)

آری، اهل بیت(علیهم السلام) به ما خبر داده اند که پیامبران از هر گناه و معصیتی دور بوده اند، خدا به آنان عصمت عنایت کرد و آنان هرگز به گناه و معصیت آلوده نشدند.

ص:282

نَحل: آیه 47 - 45

أَفَأَمِنَ الَّذِینَ مَکَرُوا السَّیِّئَاتِ أَنْ یَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الاَْرْضَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَیْثُ لَا یَشْعُرُونَ (45) أَوْ یَأْخُذَهُمْ فِی تَقَلُّبِهِمْ فَمَا هُمْ بِمُعْجِزِینَ (46) أَوْ یَأْخُذَهُمْ عَلَی تَخَوُّف فَإِنَّ رَبَّکُمْ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ (47)

محمّد(صلی الله علیه وآله) در مکّه است و کار خود را ادامه می دهد، او مردم را به یکتاپرستی فرا می خواند، پیروان او روز به روز زیادتر می شوند، بزرگان مکّه نقشه می کشند تا محمّد(صلی الله علیه وآله) و پیروانش را بیشتر اذیّت و آزار بدهند.

آنان که این نقشه ها را می کشند آیا از این که عذاب ناگهانی تو بر آنان فرود آید، در امان هستند؟

کدام عذاب؟

آن عذاب که آنان را در دل زمین فرو ببرد; آن عذاب از جایی می رسد که گمانش را ندارند.

ص:283

آنان از کدام عذاب در امان هستند; عذابی که در مسافرت ها و رفت و آمدها بر سرشان فرود آید و کاری از دستشان بر نیاید; عذابی که در حال ترس و وحشت، آنان را فرا گیرد، آنان نشانه های عذاب را ببینند و ترس همه وجودشان را بگیرد.

تو به آنان مهلت می دهی، در عذاب بندگان خود عجله و شتاب نمی کنی، شاید آنان توبه کنند و رستگار شوند، تو خدای مهربان هستی، به بندگانت مهربانی می کنی، گناه آنان را می بخشی.

* * *

ص:284

نَحل: آیه 50 - 48

أَوَلَمْ یَرَوْا إِلَی مَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَیْء یَتَفَیَّأُ ظِلَالُهُ عَنِ الَْیمِینِ وَالشَّمَائِلِ سُجَّدًا لِلَّهِ وَهُمْ دَاخِرُونَ (48) وَلِلَّهِ یَسْجُدُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الاَْرْضِ مِنْ دَابَّة وَالْمَلَائِکَةُ وَهُمْ لَا یَسْتَکْبِرُونَ (49) یَخَافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ (50)

آیا کافران به آنچه تو آفریده ای نگاه نمی کنند، آیا به سایه موجودات توجّه نمی کنند که چگونه راست و چپ می گردند و برای تو متواضعانه سجده می کنند؟

هرچه در آسمان ها و زمین است و همه فرشتگان برای تو به سجده می روند و در مقابل تو کمترین تکبّری ندارند، همه آنان از تو که بر آنان چیرگی و قدرت داری، می هراسند و آنچه را که تو به آنان فرمان داده ای، انجام می دهند.

* * *

این آیه را خواندم، دو سؤال به ذهن من می رسد:

* سؤال اوّل: منظور از سجده موجودات چیست؟

کسی که به سجده می رود، می خواهد تواضع و فروتنی خود را نشان دهد، تو در این آیه از سجده موجودات سخن می گویی، می خواهی بگویی که همه موجوداتی که در آسمان ها و زمین هستند، در مقابل تو فروتنی می کنند.

آسمان، زمین، ماه، خورشید، درختان، کوه ها... همه از قوانین تو در آفرینش فرمان برداری می کنند و تسلیم تو هستند، این معنای، سجده آنان است.

*سؤال دوم: منظور از سجده سایه ها چیست؟

وقتی به سایه موجودات نگاه می کنم، می بینم که سایه ها، آثار مخصوصی از خود نشان می دهند، کم و زیاد می شوند، اوّل صبح سایه ها طولانی هستند، هرچه به سمت ظهر می روم، سایه ها کوچک تر می شوند، بعد از ظهر، بار دیگر سایه ها بزرگ و بزرگ تر می شوند.

من این اختلاف در اندازه سایه ها را با چشم احساس می کنم، سایه ها به همین مقدار، بهره ای از وجود دارند و برای همین، در برابر تو خاضع و فروتن می باشند. افتادن سایه ها بر زمین، همان سجده آنان است. این سخن تو، امری خیالی نیست، حقیقتی است بالاتر از خیال !

سجده سایه ها، امری است ثابت و استوار که تو از آن یاد می کنی، امّا من نمی توانم حقیقت آن را درک کنم ! درک من محدود است، من اسیر درکِ محدود خود هستم.

* * *

نَحل: آیه 51

وَقَالَ اللَّهُ لَا تَتَّخِذُوا إِلَهَیْنِ اثْنَیْنِ إِنَّمَا هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ

ص:285

فَإِیَّایَ فَارْهَبُونِ (51)

بُت پرستان تصوّر می کردند که باید بُت ها را بپرستند، آن ها تو را به عنوان خدا قبول داشتند ولی خیال می کردند که نمی توانند با تو رابطه برقرار کنند زیرا مقام تو بسیار بالاست، برای همین بُت ها را واسطه میان خودشان و تو قرار می دادند و آن چنان در پرستش آن ها پیش می رفتند که دیگر تو را از یاد می بردند، آنان از بُت ها طلب حاجت می کردند و در مقابلش سر به سجده می گذاشتند و از آن ها می ترسیدند و گاهی فرزندان خود را برای بُت ها قربانی می کردند تا از خشم آنان در امان بمانند.

اکنون تو همه آن ها را به یکتاپرستی فرا می خوانی و به آنان می گویی که به راه شرک و دوخدایی نروند، همانا تو خدای یگانه ای و آن ها فقط از تو باید بیم داشته باشند.

منظور از «دوخدایی» این است که انسان به دو خدا (خدای واقعی، خدای دروغین) باور داشته باشد، خدای دروغین ممکن است چند بُت هم باشد، بُت پرستان مکّه بُت های زیادی را می پرستیدند.

این سخن تو هشداری به من هم هست، من ادّعا می کنم فقط تو را می پرستم، امّا گاهی غیر از تو، خدایان دروغین را در دل خود جای می دهم و آن ها همه وجود مرا فرا می گیرند و قلب مرا از آنِ خود می کنند: دنیا و زینت های آن، خدای دروغین من می شوند، چنان شیفته دنیا می شوم که تو را از یاد می برم !

* * *

نَحل: آیه 55 - 52

وَلَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ وَلَهُ الدِّینُ وَاصِبًا أَفَغَیْرَ اللَّهِ تَتَّقُونَ (52) وَمَا بِکُمْ مِنْ نِعْمَة فَمِنَ اللَّهِ ثُمَّ إِذَا

ص:286

مَسَّکُمُ الضُّرُّ فَإِلَیْهِ تَجْأَرُونَ (53) ثُمَّ إِذَا کَشَفَ الضُّرَّ عَنْکُمْ إِذَا فَرِیقٌ مِنْکُمْ بِرَبِّهِمْ یُشْرِکُونَ (54) لِیَکْفُرُوا بِمَا آَتَیْنَاهُمْ فَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ (55)

کسی شایسته پرستش است که سه ویژگی داشته باشد: آفریننده باشد، به بندگانش نعمت بدهد، از حال آنان باخبر باشد.

به راستی خدایان دروغین و بُت ها کدام یک از این ویژگی ها را دارند؟ چرا انسان ها فکر نمی کنند؟

تو شایسته پرستش هستی، چون جهان را آفریدی، هرچه در آسمان ها و زمین است از آن توست، فقط باید از تو اطاعت کرد، چرا انسان ها از بُت ها می ترسند؟ چرا آنان از خدای دروغین هراس دارند؟

تو شایسته پرستش هستی، چون تو به بندگانت نعمت ارزانی کردی، همه نعمت ها از آن توست، تو به بندگانت روزی می دهی.

تو شایسته پرستش هستی چون از بندگان خود آگاهی داری، صدایشان را می شنوی، وقتی آن ها به بلا و مصیبتی گرفتار می شوند، تو را صدا می زنند و از تو یاری می خواهند، تو صدایشان را می شنوی و از آن ها دستگیری می کنی و آنان را نجات می دهی.

تو انسان ها را نجات می دهی، امّا وقتی که بلا و مصیبت از آنان برطرف شد، گروهی از آنان همه چیز را فراموش می کنند، گویا که اصلاً تو را صدا نزده اند، آنان بار دیگر به بُت پرستی رو می آورند، آنان شکر نعمت تو را به جا نمی آورند، تو به آنان فرصت می دهی و به زودی آنان نتیجه کارهای خود را خواهند دید.

ص:287

* * *

نَحل: آیه 56

وَیَجْعَلُونَ لِمَا لَا یَعْلَمُونَ نَصِیبًا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ تَاللَّهِ لَتُسْأَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَفْتَرُونَ (56)

بُت پرستان تو را به عنوان «خدا» قبول داشتند و بُت ها را شریک تو می دانستند، بزرگان مکّه به آنان می گفتند که باید قسمتی از ثروت خود را برای بُت ها نذر کنند و اگر آن ها این کار را نکنند به خشم بُت ها گرفتار خواهند شد.

مردم هم سخن آنان را گوش می کردند و هر سال تعداد زیادی از شتر، گوسفند و... را برای بُت ها نذر می کردند. این شترها و گوسفندها را به چه کسی می رسید؟

به بزرگان مکّه !

چرا؟

چون آنان خود را خادم بُت ها معرّفی کرده بودند.

بزرگان مکّه با این کار به ثروت زیادی رسیده بودند، آنان از نادانی و جهالت مردم بهره می بردند. اگر کسی نذر خود را نمی آورد، بزرگان مکّه به او می گفتند: «بت ها فهمیده اند تو نذر خود را نیاورده ای و به زودی بر تو خشم خواهند گرفت و بلای بزرگی بر تو می رسد». آن بیچاره هم می ترسید و فوراً چند شتر یا گوسفند را برای بُت ها می آورد.

به راستی چرا این مردم قدری فکر نمی کردند؟ بُت ها چیزی جز قطعه ای از سنگ یا چوب نبودند، آنان هرگز علم و آگاهی نداشتند، بُت هرگز نمی تواند

ص:288

بفهمد کسی نذر خود را آورده است یا نه.

بُت ها موجودات بی جانی بودند که هیچ چیز را درک نمی کردند، امّا بزرگان مکّه این سخنان دروغ را به مردم می گفتند و با این کار، حکومت و اقتدار خود را بر آن مردم بیچاره استوار می کردند.

امّا تو به همه کارهای آنان آگاهی و می بینی که چگونه به مردم دروغ می گویند، تو به زودی سزای این دروغگویی ها را به آنان می دهی و آنان را به آتش جهنّم گرفتار می سازی.

* * *

نَحل: آیه 59 - 57

وَیَجْعَلُونَ لِلَّهِ الْبَنَاتِ سُبْحَانَهُ وَلَهُمْ مَا یَشْتَهُونَ (57) وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالاُْنْثَی ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ کَظِیمٌ (58) یَتَوَارَی مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَیُمْسِکُهُ عَلَی هُون أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرَابِ أَلَا سَاءَ مَا یَحْکُمُونَ (59)

بُت پرستان دوست داشتند که فرزند آنان پسر باشد و دختر را برابر با خواری و ذلّت می دانستند. وقتی به یکی از آنان خبر می دادند: «همسرت دختر زاییده است»، بسیار ناراحت می شد و خشم خود را از مردم مخفی می کرد، او از شدّت اندوه این خبر، خود را از مردم پنهان می کرد و به فکر فرو می رفت که آیا دخترش را با سرافکندگی نگاه دارد یا او را زنده به گور کند. آنان دختر داشتن را ننگ می دانستند امّا می گفتند: «بت ها دختران خدا هستند»، چه بد است آنچه آنان حکم می کردند !

* * *

ص:289

بُت پرستان دختر داشتن را برای خود ننگ می دانستند، ولی آن را به خدا نسبت می دادند، قرآن به آنان می گوید: شما دختر داشتن را ننگ و عیب می دانید، اگر واقعاً داشتن دختر عیب و ننگ است، چرا آن را به خدا نسبت می دهید؟

در اسلام، داشتن دختر نه تنها مایه عیب و ننگ نیست، بلکه مایه برکت و رحمت است، امّا فعلاً قرآن با توجّه به عقیده بُت پرستان با آنان سخن می گوید، از آنان سؤالی می کند که نمی توانند به آن جواب بدهند: شما می گویید دختر داشتن، عیب و ننگ است، پس چرا برای خدا دخترانی قرار داده اید؟ چرا خدا را صاحب دختر می دانید؟

* * *

بُت پرستان بُت های زیادی داشتند، امّا آنان به «لات»، «مَنات» و «عُزّی» احترام ویژه ای می گذاشتند. آن ها این بُت های سه گانه را دختران خدا می دانستند.

درباره این سه بیشتر مطالعه می کنم و به نکات جالبی می رسم:

1 - عُزّی: این بت، عزیزترین بُت آن سرزمین بود، بین راه مکّه و عراق معبدی بزرگ برای این بُت ساخته بودند. در آنجا قربانگاه بزرگی وجود داشت که شتران زیادی در آن قربانی می شدند. این بت، سنگی صاف و سیاه بود. آن مردم به داشتن عُزّی، افتخار می کردند، زیرا او در سرزمین آن ها منزل کرده بود.(152)

2 - لات: این بُت نزدیک شهر «طائف» قرار داشت، سنگی چهارگوش و

ص:290

بزرگ که مردم برایش قربانی می کردند و به او تقرّب می جُستند. این بت، بازارش خیلی داغ بود و عدّه زیادی با لباس احرام به زیارتش می رفتند، هیچ کس نمی توانست با لباس معمولی به زیارت او برود.(153)

3 - مَنات: این بُت در کنار دریای سرخ بین مکّه و یثرب بود، مردم می گفتند: «منات، بزرگترین دختر خداست». آنان گروه گروه برای زیارت این بت می رفتند و برای او قربانی زیادی می کردند.(154)

مردم بارها این دعا را می خواندند: «قسم به لات، عُزّی و مَنات که آن ها سه دخترِ زیبای خدا هستند و ما به شفاعت آن ها امید داریم».(155)

* * *

اکنون فهمیدم که آن مردم چقدر جاهل بودند، آنان به خدا ایمان داشتند، امّا این سه بُت بزرگ را دختران خدا می دانستند و در مقابل آن ها سجده می کردند، از طرف دیگر، آن ها دختر داشتن را ننگ می دانستند، اگر دختر داشتن ننگ است، چرا برای خدا سه دختر قرار داده بودند؟ همچنین آنان فرشتگان را دختران خدا می دانستند، آنان گرفتار این عقیده های شرک آمیز شده بودند.

خدای یگانه هیچ فرزندی ندارد، نه پسر نه دختر. او فرزند کسی نیست و فرزندی هم ندارد.

انسان که فرزند دارد، یک روزی از بین می رود و فرزندش جای او را می گیرد. این یک قانون است. هر چیزی که فرزند داشته باشد، محکوم به فناست. خدا هرگز فرزند ندارد، یعنی او هرگز پایانی ندارد. او همیشه بوده و

ص:291

خواهد بود.(156)

* * *

چگونه شد که گروهی از عرب ها دختران خود را زنده به گور می کردند؟ چگونه این رسم غلط در میان آنان رواج پیدا کرد؟

ماجرا از آنجا شروع شد که قبیله «بنی تمیم» با «نعمان» که در قسمتی از عراق حکومت می کرد درگیر جنگ شدند و در آن جنگ شکست خوردند و دختران آنان به اسارت نعمان در آمدند.

بعد از مدّتی آنان با نعمان صلح کردند، عرب ها از نعمان بن منذر خواستند تا دخترانشان را به آنان بازگردانند. گفت: «من آنان را مجبور به بازگشت نمی کنم، اختیار با خود آنان است، می توانند در اینجا بمانند یا با شما بیایند».

رئیس قبیله رو به دختر خود کرد و گفت:

__ ای دختر ! تو آزاد شده ای، با من به وطن بازگرد.

__ ای پدر ! من می خواهم اینجا بمانم.

رئیس قبیله از این سخن دخترش عصبانی شد و همان جا قسم یاد کرد که اگر همسرش دختر بزاید، آن دختر را زنده به گور کند. وقتی او به وطن بازگشت به این سوگند خود عمل کرد، اهل قبیله هم از او پیروی کردند و کم کم این یک سنّت شد. این سنّت غلط در قبیله های «بنی تَمیم» و «هُذیل» و«قَیْس» رواج پیدا کرد.

* * *

در اینجا از نعمان بن منذر نام بردم، همان کسی که دختران عرب را به اسارت

ص:292

گرفته بود، او در سال 582 میلادی از دنیا رفت، از طرف دیگر، وفات پیامبر در سال 632 میلادی است. وقتی پیامبر از دنیا رفت همه قبیله های عرب مسلمان شدند و دست از این سنّت غلط برداشته بودند. شاید بتوان گفت که این سنّت غلط کمتر از صد سال رواج داشته است.

البته همه قبیله های عرب دست به چنین کاری نمی زدند، زیرا در این صورت نسل عرب ها از بین رفته بود. این سنّت در میان چهار قبیله رواج داشت.

* * *

این مردم دختر را نشانه ذلّت و خواری می دانند، تو به محمّد(صلی الله علیه وآله) چند پسر می دهی و همه آنان در کودکی می میرند. به پیامبر وعده می دهی که به او «کوثر» بدهی، کوثر یعنی «خیر زیاد».

به محمّد(صلی الله علیه وآله) دختری به نام فاطمه می دهی ! فاطمه همان کوثرِ محمّد(صلی الله علیه وآله)است، هر بار که فاطمه نزد پدر می آید، پدر با احترام در مقابلش می ایستد. محمّد(صلی الله علیه وآله)به دخترش می گوید: « پدر به فدایت فاطمه جان !».(157)

پیامبر بارها و بارها فاطمه اش را می بوسید، یک روز، عایشه (همسر پیامبر) به او اعتراض کرد و گفت: «ای محمّد ! فاطمه بزرگ شده است، چرا تو او را می بوسی و می بویی؟».

پیامبر در جواب گفت: «هرگاه دلم برای بهشت تنگ می شود، فاطمه ام را می بویم و می بوسم».(158)

* * *

ص:293

نَحل: آیه 61 - 60

لِلَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالاَْخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِ وَلِلَّهِ الْمَثَلُ الاَْعْلَی وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (60) وَلَوْ یُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ مَا تَرَکَ عَلَیْهَا مِنْ دَابَّة وَلَکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ إِلَی أَجَل مُسَمًّی فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لَا یَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلَا یَسْتَقْدِمُونَ (61)

چگونه می شود انسان با بی رحمی دختر خودش را زنده به گور کند؟

تو جواب این سؤال را این گونه می دهی: «کسانی که به آخرت ایمان ندارند، صفت های ناپسندی دارند».

کسی که به روز جزا و پاداش آن ایمان ندارد و فکر می کند پس از مرگ، زنده نمی شود، دست به هر جنایتی می زند و هیچ ترسی هم ندارد. انسان اگر قیامت را باور نداشته باشد، در سراشیبی زشتی ها و جنایت سقوط می کند.

بُت پرستان می گفتند که بُت های ما دختران خدایند، یعنی در باور خودشان، ذلّت و خواری را برای تو تصوّر می کردند!

باورِ آنان این بود که هر کس دختر دارد، ذلیل است و برای تو هم در ذهن خود دخترانی قرار داده بودند و تو را ذلیل تصوّر می کردند، امّا تو هرگز ذلیل نیستی، همه صفات خوب از آن توست، تو عزیز و بی همتایی.

تو همواره پیروز هستی و کارهای تو از روی حکمت است، تو به ستمکاران مهلت می دهی، اگر تو می خواستی صبر نکنی و بندگانت را به سزای گناهانشان برسانی، هیچ جنبنده ای روی زمین باقی نمی ماند و عذاب آسمانی فرا می رسید و همه را نابود می کرد، امّا قانون تو این است: به گناهکاران فرصت می دهی، وقتی مهلت آنان به پایان رسید و مرگ آنان فرا

ص:294

رسید، حتّی یک لحظه هم نمی توانند مرگ خود را عقب یا جلو بیندازند. تو زمان مرگ آنان را قبلاً مشخّص کرده ای، وقتی آن زمان فرا رسد، مرگ آنان را درمی یابد و آنان به نتیجه اعمال خود می رسند.

* * *

نَحل: آیه 62

وَیَجْعَلُونَ لِلَّهِ مَا یَکْرَهُونَ وَتَصِفُ أَلْسِنَتُهُمُ الْکَذِبَ أَنَّ لَهُمُ الْحُسْنَی لَا جَرَمَ أَنَّ لَهُمُ النَّارَ وَأَنَّهُمْ مُفْرَطُونَ (62)

بُت پرستان دختر داشتن را ذلّت و ننگ می دانستند و آن را نمی پسندند، امّا می گویند که تو دختر داری، آنان بُت های خود را به عنوان دختر تو معرّفی می کنند و خیال می کنند این بُت ها بلاها را از آنان دور می کنند، آنان به دروغ می گویند که سرانجام خوبی در انتظار ما می باشد، امّا سرانجام آنان چیزی جز آتش جهنّم نیست و آنان زودتر از همه وارد جهنّم می شوند.

* * *

نَحل: آیه 64 - 63

تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَی أُمَم مِنْ قَبْلِکَ فَزَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَهُوَ وَلِیُّهُمُ الْیَوْمَ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ (63) وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ إِلَّا لِتُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی اخْتَلَفُوا فِیهِ وَهُدًی وَرَحْمَةً لِقَوْم یُؤْمِنُونَ (64)

تو می دانستی که چقدر محمّد(صلی الله علیه وآله) از گمراهی این مردم ناراحت است، چرا این مردم بُت هایی را که از سنگ تراشیده اند، دختر تو فرض کرده اند و در مقابل آن سنگ های بی جان سجده می کنند؟ چرا دختران بی گناه خود را زنده به گور می کنند؟

ص:295

اکنون به نام خودت سوگند یاد می کنی که برای امّت های قبل هم، پیامبرانی فرستادی تا آنان را به راه راست هدایت کنند، امّا شیطان آنان را فریب داد و کارهایشان را در نظرشان زیبا جلوه داد.

امروز هم این بُت پرستان مکّه فریب شیطان را خورده اند، شیطان دوست و همنشین آنان است و گناهان را در نظرشان زیبا جلوه می دهد، در روز قیامت آتش جهنّم در انتظار آنان است.

شیطان زنده به گور کردن دختر را نشانه غیرت معرّفی می کند و به آنان می گوید: «مرد غیرتمند کسی است که دلش به رحم نیاید و دخترش را زنده به گور کند تا مبادا فردا به دست دشمن اسیر شود و مایه ننگ او بشود، زندگی بهتر یعنی زندگی بدون دختر !».

تو محمّد(صلی الله علیه وآله) را برای این مردم فرستادی و از او خواستی تا قرآن را برای آنان بخواند و آنان را از خواب غفلت بیدار کند.

شیطان آنان را فریب داده است و آنان را به راه های باطل کشانده است، اکنون آنان با هم اختلاف دارند، هر کسی می گوید حقّ با من است، قرآن راه سعادت را به آنان نشان می دهد و راه های باطل را آشکار می کند، قرآن برای اهل ایمان، مایه هدایت و رحمت است.

ص:296

نَحل: آیه 67 - 65

وَاللَّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْیَا بِهِ الاَْرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِی ذَلِکَ لاََیَةً لِقَوْم یَسْمَعُونَ (65) وَإِنَّ لَکُمْ فِی الاَْنْعَامِ لَعِبْرَةً نُسْقِیکُمْ مِمَّا فِی بُطُونِهِ مِنْ بَیْنِ فَرْث وَدَم لَبَنًا خَالِصًا سَائِغًا لِلشَّارِبِینَ (66) وَمِنْ ثَمَرَاتِ النَّخِیلِ وَالاَْعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا إِنَّ فِی ذَلِکَ لاََیَةً لِقَوْم یَعْقِلُونَ (67)

اکنون از قدرت خود سخن می گویی، تو از آسمان باران فرستادی تا زمین های خشک و پژمرده را زنده کند، کسانی که گوش شنوا دارند و این سخنان را می شنوند می فهمند که باران نشانه ای از قدرت توست.

در چهارپایان نشانه های شگفت انگیز از قدرت تو آشکار است، از آنچه در لابلای شکم آن ها است، از میان غذایِ هضم شده (سرگین) و خون، شیر بیرون می آید، شیری سالم که از میان دو جسم ناپاک، بیرون می آید و برای انسان بسیار گواراست !

ص:297

خرما و انگور هم از نشانه های قدرت توست، از خرما و انگور هم می شود شراب تهیّه کرد و هم مواد غذایی خوب و مفید مثل سرکه، شیره (همچنین کشمش از انگور). تو در سوره مائده آیه 90 درباره حرام بودن شراب سخن گفتی و در آنجا شرابخواری را از کارهای پلید معرّفی کردی و هر مسلمان باید از شرابخواری دوری کند.

* * *

نَحل: آیه 69 - 68

وَأَوْحَی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ (68) ثُمَّ کُلِی مِنْ کُلِّ الَّثمَرَاتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلًا یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِیهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لاََیَةً لِقَوْم یَتَفَکَّرُونَ (69)

تو به زنبور عسل الهام کردی تا در کوه ها، درختان و داربست هایی که مردم می سازند، برای خود لانه بسازد و از شهد گل های خوشبو و میوه های شیرین تغذیه کند و سپس راه هایی که تو برای او قرار داده ای بپیماید.

آن گاه از درون او، عسل شیرین به رنگ های مختلف بیرون می آید که برای انسان ها اثر شفابخش دارد، به راستی که زندگی زنبور عسل، نشانه قدرت توست، کسانی که اهل فکر و اندیشه اند، این نشانه ها را می فهمند.

رنگ عسل گاهی سفید، گاهی زرد و گاهی قرمز است، رنگ عسل بستگی به این دارد که زنبور، شهد چه گلی را نوشیده باشد، برای مثال عسل آویشن به رنگ قرمز است.

دانشمندان برای عسل خواص زیادی ذکر کرده اند، انواع مواد معدنی و ویتامین های مورد نیاز بدن در عسل وجود دارد و برای انواع بیماری ها مفید

ص:298

است. عسل همان اکسیر طول عمر است !

عسل خون ساز است، بی خوابی را درمان می کند، خستگی را رفع می کند، اعصاب را تقویت می کند و مایه آرامش است، بهترین پادزهر است، گردش خون را آسان می کند و از سکته جلوگیری می کند...

* * *

نَحل: آیه 70

وَاللَّهُ خَلَقَکُمْ ثُمَّ یَتَوَفَّاکُمْ وَمِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلَی أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْ لَا یَعْلَمَ بَعْدَ عِلْم شَیْئًا إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ قَدِیرٌ (70)

انسان را آفریدی و جان او هم در دست توست، تو هر وقت بخواهی، فرشتگان را نزد او می فرستی تا جان او را بگیرند، هیچ کس نمی تواند مرگ را از خود دور کند، اینجاست که قدرت تو نمایان می شود.

اگر عمر انسان طولانی شود، ضعیف و ناتوان می شود، وقتی او بسیار پیر شد، آموخته های خود را از یاد می برد.

گذر زمان، انسان را پیر می کند و او همه چیز را از یاد می برد، امّا تو دانا و توانا هستی، هرچه زمان بگذرد، از علم و قدرت تو چیزی کم نمی شود.

* * *

نَحل: آیه 74 - 71

وَاللَّهُ فَضَّلَ بَعْضَکُمْ عَلَی بَعْض فِی الرِّزْقِ فَمَا الَّذِینَ فُضِّلُوا بِرَادِّی رِزْقِهِمْ عَلَی مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ فَهُمْ فِیهِ سَوَاءٌ أَفَبِنِعْمَةِ اللَّهِ یَجْحَدُونَ (71) وَاللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ بَنِینَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَکُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ أَفَبِالْبَاطِلِ یُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَةِ اللَّهِ هُمْ یَکْفُرُونَ (72) وَیَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَمْلِکُ لَهُمْ رِزْقًا مِنَ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ شَیْئًا وَلَا

ص:299

یَسْتَطِیعُونَ (73) فَلَا تَضْرِبُوا لِلَّهِ الاَْمْثَالَ إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ (74)

بُت پرستان بُت ها را شریک تو قرار داده بودند و می گفتند که تو اداره جهان را به بُت ها داده ای، سه بُت بزرگ آنان، عُزّی، لات و مَنات بودند.

آن ها می گفتند که کار خلقت و آفرینش را به عزّی داده ای، کار طلوع و غروب خورشید را به لات سپرده ای و نیز سرنوشت را به دست منات سپرده ای. آنان به سه قطعه سنگ چه مقام های بزرگی داده بودند !

این ها سخنان بزرگان مکّه بود که برای مردم می گفتند، در واقع بزرگان مکّه چنین باورهای غلطی داشتند و این باورها را تبلیغ می کردند.

تو از روی مصلحت خود، عدّه ای را ثروتمند و عدّه ای را فقیر نموده ای، بزرگان مکّه از ثروتمندان بودند، آنان هر کدام چندین غلام داشتند.

اکنون از آنان سخن می گویی: «ای بزرگان مکّه ! آیا شما حاضرید ثروت خود را به بردگان خود بدهید؟ آیا شما بردگان خود را شریک مال خود قرار می دهید».

معلوم است که جواب بزرگان مکّه منفی است، آنان هیچ وقت حاضر نمی شوند تا ثروت خود را به بردگان خود بدهند.

* * *

اکنون سخن اصلی خویش را به آنان می گویی:

ای بزرگان مکّه ! شما حاضر نیستید تا بردگان خود را شریک مال و ثروت خود کنید، پس چگونه می گویید که من بُت ها را شریک خود قرار داده ام؟

اگر من خورشید را خلق کرده ام، هرگز کار طلوع و غروب آن را به سنگی بی جان به نام لات نسپرده ام !

ص:300

اگر من انسان ها را آفریدم، سرنوشت آنان را به سنگی به نام «منات» نداده ام ! من هرگز عُزّی را شریک خود نگرفته ام.

این بُت ها، سنگی هایی بی جانی هستند که هیچ نفع و ضرری برای خود هم ندارند، آخر چگونه می شود که من آن ها را شریک خود قرار داده باشم؟

ای بزرگان مکّه ! من همه این نعمت ها را برای شما آفریده ام، چرا آفرینش این نعمت ها را به بُت های بی جان نسبت می دهید؟ چرا کفران نعمت می کنید؟

من برای شما همسری از جنس خودتان آفریدم تا مایه آرامش شما باشد. برای شما از همسرتان، فرزندان و نوادگان قرار دادم، از نعمت های پاک به شما روزی دادم، امّا شما با وجود این همه نعمت، بُت ها را می پرستید و شکر نعمت های مرا به جا نمی آورید و ناسپاسی می کنید.

ای بزرگان مکّه ! شما بُت هایی را می پرستید که هیچ سودی برای شما ندارند، شما بُت هایی را می پرستید که برای شما از آسمان و زمین روزی نمی رسانند و توانایی انجام هیچ کاری ندارند. چرا فکر نمی کنید، این من هستم که باران را از آسمان فرو می فرستم تا گیاهان و درختان رشد کنند و به شما روزی دهند، این بُت ها جز قطعه های سنگ بی جان، چیزی نیستند.

ای بزرگان مکّه ! هرگز برای من شریک قرار ندهید، من دانا هستم و شما نمی دانید، شما پرستش بُت ها را زیبا می بینید و خیال می کنید بُت ها می توانند به شما سودی برسانند، امّا هرگز چنین نیست، شما نمی دانید که بُت ها در دنیا و آخرت برای شما سودی ندارند، من می دانم که با پرستش بُت ها سعادت را از خود دور می کنید.

* * *

ص:301

نَحل: آیه 75

ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا عَبْدًا مَمْلُوکًا لَا یَقْدِرُ عَلَی شَیْء وَمَنْ رَزَقْنَاهُ مِنَّا رِزْقًا حَسَنًا فَهُوَ یُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَجَهْرًا هَلْ یَسْتَوُونَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لَا یَعْلَمُونَ (75)

اکنون برای روشن شدن حقیقت، مثال می زنی و از بُت پرستان می خواهی بین این دو نفر مقایسه کنند:

* نفر اوّل: برده ای که باید از ارباب و مولای خود اطاعت کند، او از خود هیچ اختیاری ندارد و فقیر است و مال و ثروتی ندارد.

* نفر دوم: ثروتمندی که ثروت زیادی دارد و پنهان و آشکار به دیگران کمک می کند.

آیا این دو با هم برابرند؟ فاصله این دو نفر آن قدر زیاد است که قابل مقایسه با هم نیستند.

اکنون به بُت پرستان می گویی: «شما این دو نفر را با هم برابر نمی دانید، پس چرا بُت های بی جان را که هیچ قدرتی ندارند را شریک من قرار می دهید؟ اختیار همه جهان در دست من است و بر همه چیز توانا هستم و به بندگان خویش نعمت های فراوان می دهم، چرا عبادت مرا رها کرده اید و این بت های بی جان را می پرستید؟ حمد و ستایش مخصوص من است ولی بیشترِ شما نمی دانید».

* * *

نَحل: آیه 76

وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلَیْنِ أَحَدُهُمَا أَبْکَمُ لَا یَقْدِرُ عَلَی شَیْء لَا یَقْدِرُ عَلَی شَیْء وَهُوَ کَلٌّ عَلَی مَوْلَاهُ أَیْنََما یُوَجِّهْهُ لَا یَأْتِ بِخَیْر هَلْ یَسْتَوِی هُوَ وَمَنْ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَهُوَ عَلَی صِرَاط

ص:302

مُسْتَقِیم (76)

برای روشن شدن حقیقت، مثال دیگری می زنی، بار دیگر از بُت پرستان می خواهی بین این دو نفر مقایسه کنند:

* نفر اوّل: برده ای که کر و لال است، نه سخنی می شنود، نه حرفی می زند، او توانایی انجام هیچ کاری را ندارد و باری بر دوش ارباب خودش است! هرگاه که اربابش او را دنبال کاری می فرستد، آن کار را به درستی انجام نمی دهد.

* نفر دوم: کسی که در آخرین درجه کمال است، زبانی گویا و شیوا دارد، خودش عادل است و مردم را به عدالت فرا می خواند و در راه مستقیم قدم برمی دارد.

آیا این دو نفر برابرند؟ فاصله این دو آن قدر زیاد است که قابل مقایسه با هم نیستند.

اکنون به بُت پرستان می گویی: «شما این دو نفر را با هم برابر نمی دانید، پس چرا بُت هایی بی جان را شریک من قرار می دهید؟ شما بُت هایی را می پرستید که سخن شما را نمی شنوند، نمی توانند حرفی بزنند، ناتوان هستند، چرا قدری فکر نمی کنید؟ من خدای توانا و دانا هستم، برای هدایت شما پیامبران را فرستادم، آن ها پیام مرا به شما رساندند، من شما را به عدالت فرا می خوانم، چرا عبادت مرا رها کرده اید و این بُت های بی جان را می پرستید؟».

* * *

نَحل: آیه 77

وَلِلَّهِ غَیْبُ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ وَمَا أَمْرُ السَّاعَةِ إِلَّا کَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ إِنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْء قَدِیرٌ (77)

ص:303

محمّد(صلی الله علیه وآله) برای بُت پرستان از روز قیامت سخن گفت و این که در آن روز، همه انسان ها زنده خواهند شد، بُت پرستان گفتند: «وقتی مرگ سراغ ما بیاید، جسم ما نابود می شود و هر ذرّه ای از آن به جایی می رود، خدا می خواهد بدن ما را دوباره زنده کند؟ او از کجا می داند که ذرّه های بدن ما کجا رفته است؟ او چگونه می خواهد همه مردگان را زنده کند».

تو در جواب به آنان می گویی: «من به همه آنچه در زمین و آسمان پنهان است، آگاهی دارم، کار برپایی قیامت برای من بسیار آسان است، مانند چشم بر هم زدن ! بلکه از آن هم آسان تر است، من به هر کاری توانا هستم».

آری، برای انسان ها هیچ کاری آسان تر از بر هم زدن چشم نیست، این کار زمان بسیار کمی می گیرد، برپایی قیامت برای تو مانند چشم بر هم زدن برای انسان است بلکه از آن هم آسان تر ! لحظه ای که اراده کنی، قیامت فوراً ایجاد می شود، اراده تو این گونه است، هرگاه چیزی را اراده کنی، آن چیز بدون هیچ فاصله ای به وجود می آید. هرچه را که بخواهی بیافرینی، کافی است بگویی: «باش !» و آن، خلق می شود.

* * *

نَحل: آیه 78

وَاللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَیْئًا وَجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالاَْبْصَارَ وَالاَْفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (78)

تو انسان را از شکم مادرش به این دنیا آوردی، وقتی انسان به این دنیا آمد، هیچ چیزی نمی دانست، تو به او گوش و چشم و دل دادی تا سخن ها را بشنود و دیدنی ها را ببیند. به او عقل دادی تا آنچه شنیده و دیده است را با عقل خود بسنجد و فکر کند.

ص:304

تو این نعمت ها را به انسان دادی، باشد که شکر تو را به جا آورد ! (159)

* * *

نَحل: آیه 79

أَلَمْ یَرَوْا إِلَی الطَّیْرِ مُسَخَّرَات فِی جَوِّ السَّمَاءِ مَا یُمْسِکُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ إِنَّ فِی ذَلِکَ لاََیَات لِقَوْم یُؤْمِنُونَ (79)

یکی دیگر از نشانه های قدرت تو پرواز پرندگان است، تو به پرندگان قدرتی دادی که می توانند بر خلاف جاذبه زمین پرواز کنند، آنان می توانند هر چقدر بخواهند در آسمان بمانند و این گونه آسمان در اختیار آنان است. این تو هستی که آن ها را در آسمان نگاه می داری.

آری، در آفرینش پرندگان و پرواز آنان، نشانه هایی از قدرت تو پدیدار است و مؤمنان این نشانه ها را درک می کنند و ایمانشان قوی تر می گردد.

* * *

نَحل: آیه 81 - 80

وَاللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ سَکَنًا وَجَعَلَ لَکُمْ مِنْ جُلُودِ الاَْنْعَامِ بُیُوتًا تَسْتَخِفُّونَهَا یَوْمَ ظَعْنِکُمْ وَیَوْمَ إِقَامَتِکُمْ وَمِنْ أَصْوَافِهَا وَأَوْبَارِهَا وَأَشْعَارِهَا أَثَاثًا وَمَتَاعًا إِلَی حِین (80) وَاللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِمَّا خَلَقَ ظِلَالًا وَجَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْجِبَالِ أَکْنَانًا وَجَعَلَ لَکُمْ سَرَابِیلَ تَقِیکُمُ الْحَرَّ وَسَرَابِیلَ تَقِیکُمْ بَأْسَکُمْ کَذَلِکَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْلِمُونَ (81)

تو نعمت های زیادی به انسان داده ای که او آن ها را از یاد می برد و دچار غفلت می شود، در اینجا از نعمت «مسکن» سخن می گویی، تو برای انسان خانه را جای سکونت و آرامش قرار دادی، همچنین برای مسافرت خیمه هایی از پوست حیوانات فراهم ساختی که هنگام حرکت و هنگام

ص:305

اقامت، سبک و قابل انتقال باشد.

همچنین از پشم چهارپایان (مثل گوسفند و شتر)، لباس و فرش و دیگر وسایل مورد نیاز انسان را فراهم ساختی. انسان تا زمانی که در این دنیاست از این نعمت های تو بهره مند می شود.

تو برای انسان سایبان هایی (از درخت، سقف خانه و...) قرار دادی تا از آفتاب در امان باشد، همچنین غارها و پناهگاه هایی در کوه فراهم آوردی تا پناهگاه انسان ها باشد.

نعمت دیگر تو، لباس است که انسان را از سرما و گرما حفظ می کند، همچنین لباس های رزمی برای او فراهم ساختی تا در پیکار با دشمنان او را حفظ کند.

تو این گونه نعمت خود را بر انسان ها کامل کردی، باشد که تسلیم فرمان تو گردند و از تو اطاعت کنند.

ص:306

نَحل: آیه 83 - 82

فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَیْکَ الْبَلَاغُ الْمُبِینُ (82) یَعْرِفُونَ نِعْمَةَ اللَّهِ ثُمَّ یُنْکِرُونَهَا وَأَکْثَرُهُمُ الْکَافِرُونَ (83)

این دو آیه را می خوانم: «ای محمّد ! اگر مردمِ جاهل از حقّ روی گردان شوند، مهم نیست، وظیفه تو تنها این است که پیام خدا را آشکار و روشن به آنان برسانی، آنان نعمت خدا را می شناسند و آن را انکار می کنند و بیشتر آنان کافرند».

به راستی منظور از «نعمت خدا» در اینجا چیست؟

باید به سال هفتم هجری بروم...(160)

* * *

پیرمردی فقیر وارد مسجد شد. او بسیار نیازمند است، او از مردم تقاضای کمک نمود، ولی کسی به او توجّهی نکرد.

ص:307

او به هر طرف با دقّت نگاه کرد، شاید کسی به او کمک کند، نگاهش به جوانی افتاد که در رکوع بود ، او علی(علیه السلام) بود. علی(علیه السلام)با دست اشاره کرد تا آن پیرمرد به سویش برود ، پیرمرد جلو رفت و علی(علیه السلام) انگشتر خود را درآورد و به پیرمرد داد.

* * *

از طرف دیگر، گروهی از مسلمانان نزد پیامبر بودند، ناگهان جبرئیل نازل شد و آیه 55 سوره مائده را برای پیامبر خواند: «بدانید که فقط خدا و پیامبر وکسانی که در رکوع نماز صدقه می دهند ، بر شما ولایت دارند» .(161)

همه به فکر فرو می روند ، به راستی منظور خدا از کسی که در رکوع صدقه می دهد کیست ؟ او کیست که مانند خدا و رسول خدا بر همه ولایت دارد ؟

پیامبر با یارانش به مسجد می روند، به آن پیرمرد می رسند، پیرمرد ماجرا را برای پیامبر تعریف می کند، همه می فهمند که علی(علیه السلام) در رکوع، صدقه داده است. اینجاست که پیامبر رو به مردم می کند و می فرماید: «علی بعد از من ولیّ و امام شماست».(162)

* * *

در میان مردم گروهی هستند که کینه علی(علیه السلام) را به دل دارند ، سخن پیامبر آنان را بسیار ناراحت می کند ، یکی از آنان می گوید: «ما هرگز ولایت علی را نمی پذیریم ، آخر چگونه می شود یک جوان بر ما که پنجاه سال از او بزرگ تر هستیم حکومت کند ؟ علی خیلی جوان است ، او برای رهبری شایسته نیست» .

ص:308

معلوم می شود که هنوز این مردم به سنّت های جاهلیّت ایمان دارند .

عرب ها که همیشه رهبران خود را با ریش های سفید دیده اند نمی توانند رهبریِ یک جوان را بپذیرند . درست است که او همه خوبی ها و کمال ها را دارد ، امّا برای آن ها ارزش ریشِ سفید از همه فضایل برتر است !!

بعضی از این مردم هم ، فکر می کنند که خلیفه باید خیلی جدّی باشد تا همه از او بترسند ، امّا علی(علیه السلام) همیشه لبخند به لب دارد و برای همین به درد خلافت نمی خورد .(163)

آنان در گوشه ای از مسجد دور هم جمع می شوند، یکی از آنان می گوید:

__ به نظر شما چه باید بکنیم؟

__ اگر ما ولایت علی(علیه السلام) را نپذیریم به قرآن کفر ورزیده ایم، اگر هم به این آیه ایمان بیاوریم، باید ذلّت و خواری را برای خود بخریم.

__ ما می دانیم که محمّد(صلی الله علیه وآله) راست می گوید و این آیه از طرف خدا نازل شده است، ما ولایت محمّد را پذیرفته ایم، امّا هرگز از علی(علیه السلام) پیروی نمی کنیم.

اینجاست که جبرئیل بر پیامبر نازل می شود و آیه 83 سوره نحل را برای او می خواند: «آنان نعمت خدا را می شناسند، امّا باز آن را انکار می کنند و بیشترشان کافر هستند».

آری، ولایت علی(علیه السلام) یکی از بزرگ ترین نعمت هایی است که تو به این مردم عطا کردی، افسوس که این مردم به فکر سنّت های روزگار جاهلیّت بودند و این گونه خود را از این نعمت آسمانی بی بهره کردند و با علی(علیه السلام)دشمنی نمودند.

ص:309

* * *

انکار ولایت اهل بیت(علیهم السلام) در همه زمان ها بوده است، آنان که در روز عاشورا به جنگ حسین(علیه السلام) آمدند، حقّ را شناختند و آن را انکار کردند. این ماجرا ادامه دارد، وقتی مهدی(علیه السلام) ظهور کند، دانشمندانی پیدا می شوند که قرآن را برای مردم می خوانند و آیات آن را به گونه ای تفسیر می کنند تا مردم به جنگ مهدی(علیه السلام)بروند.(164)

آنان علمای بی تقوایی هستند و برای تشویق مردم به جنگ با مهدی(علیه السلام)، آیه قرآن می خوانند !

وقتی مهدی(علیه السلام) نزدیک کوفه می رسد، بیش از ده هزار فقیه راه را بر او می بندند و می گویند: ما به تو هیچ نیازی نداریم ! باید از همان راهی که آمده ای، برگردی و بروی ! (165)

این دانشمندان و این فقیهان حقّ را می شناسند، آنان می دانند که مهدی(علیه السلام)حجّت تو و امام بر حقّ است، امّا او را انکار می کنند.

بارخدایا ! از تو می خواهم به من توفیق دهی تا بتوانم راه درست را تشخیص بدهم، پیرو دانشمندانی باشم که خود را خاک پای مهدی(علیه السلام)می دانند، به من شناختی بده تا بتوانم از فقیهانی که به اسم تو و به اسم قرآنِ تو با مهدی(علیه السلام) سر جنگ دارند، دوری کنم. کمکم کن تا فریب آنان را نخورم، به راستی که در روزگار ظهور امتحان سختی را در پیش دارم.

* * *

نَحل: آیه 87 - 84

وَیَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ کُلِّ أُمَّة شَهِیدًا ثُمَّ لَا یُؤْذَنُ

ص:310

لِلَّذِینَ کَفَرُوا وَلَا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ (84) وَإِذَا رَأَی الَّذِینَ ظَلَمُوا الْعَذَابَ فَلَا یُخَفَّفُ عَنْهُمْ وَلَا هُمْ یُنْظَرُونَ (85) وَإِذَا رَأَی الَّذِینَ أَشْرَکُوا شُرَکَاءَهُمْ قَالُوا رَبَّنَا هَؤُلَاءِ شُرَکَاؤُنَا الَّذِینَ کُنَّا نَدْعُوا مِنْ دُونِکَ فَأَلْقَوْا إِلَیْهِمُ الْقَوْلَ إِنَّکُمْ لَکَاذِبُونَ (86) وَأَلْقَوْا إِلَی اللَّهِ یَوْمَئِذ السَّلَمَ وَضَلَّ عَنْهُمْ مَا کَانُوا یَفْتَرُونَ (87)

وقتی تاریخ را می خوانم، می بینم دشمنان با اهل بیت(علیهم السلام) چه کردند، حقّ علی(علیه السلام) را غصب کردند، حسین(علیه السلام) را مظلومانه شهید کردند، وقتی مهدی(علیه السلام)هم ظهور می کند، دشمنان، او را مخالف قرآن معرّفی می کنند.

وقتی این مطالب را می خوانم، غمگین می شوم، آخر چرا بندگان خوب تو در این دنیا این قدر مورد ظلم و ستم واقع می شوند؟

به من می گویی صبر کنم، تو به دشمنان ولایت، مهلت دادی، امّا روز قیامت آنان را به عذاب سختی مبتلا می کنی، در آن روز اهل بیت(علیهم السلام) خود شاهد و گواه مردم روزگار خود می باشند.

در روز قیامت از هر امّتی، شاهد و گواهی بر آن امّت می آوری، شاهد هر امّت، پیامبر یا امامی است که در روزگار آنان زندگی می کرده است.

البتّه این شاهد آوردن، برای کسب علم و آگاهی نیست، تو از همه چیز آگاهی کامل داری، تو می خواهی خطاکاران را رسوا کنی و این گونه بر ترس و وحشت آنان بیفزایی، وقتی آنان ببینند که پیامبران و امامان بر رفتار و کردار آنان شهادت می دهند، می فهمند که دیگر انکار فایده ای ندارد و عذاب جهنّم برای آنان، قطعی است.

در آن روز به خطاکاران اجازه سخن نمی دهی، حتّی آنان حقّ ندارند طلب

ص:311

عفو و بخشش کنند، فرشتگان آنان را به سوی جهنّم می برند، وقتی آنان آتش جهنّم را می بینند، ترس تمام وجودشان را فرا می گیرد و فریاد بر می آورند و از گناهان خود توبه می کنند، امّا دیگر دیر شده است، در آن روز توبه آنان پذیرفته نمی شود، عذاب آنان کم نمی شود و هیچ فرصتی به آن ها داده نمی شود.

* * *

سخن از روز قیامت به میان آمد، از حال و روز بُت پرستان برایم می گویی، همه بُت پرستان برای حسابرسی به پیشگاه تو می آیند، وقتی آن ها بُت های خود را می بینند می گویند: «بارخدایا ! اینان همان بُت هایی هستند که ما به جای تو آن ها را می پرستیدیم، آن ها را به جای ما مجازات کن، زیرا ما را فریب دادند».

آنگاه تو به آن بُت ها این قدرت را می دهی تا سخن بگویند. بُت ها به بُت پرستان می گویند: «شما دروغ می گویید، ما کجا شما را به پرستش خود دعوت کردیم؟ شما هوس خود را می پرستیدید».

سپس همه انسان ها تسلیم فرمان تو می شوند، تو فرمان می دهی که بُت پرستان به جهنّم بروند، هیچ کس نمی تواند نافرمانی تو کند. در آن روز همه بُت ها نابود می شوند و آن وقت است که بُت پرستان ناامید می شوند، آنان خیال می کردند که بُت ها می توانند به آنان سود برسانند و از خطرها نجاتشان بدهند، امّا وقتی می بینند که این بُت ها، نابود می شوند، امیدشان از دست می رود.

ص:312

* * *

چگونه ممکن است که بُت های بی جان در روز قیامت سخن بگویند؟ آیا قطعه ای که از چوب یا سنگ تراشیده شده است، می تواند سخن بگوید؟

روز قیامت، روز شگفتی ها می باشد، در آن روز اعضای بدن انسان هم سخن می گویند و بر همه اعمال و رفتار انسان شهادت می دهند. گناهکاران به اعضای بدن خود می گویند: «چرا بر ضدّ ما گواهی دادید؟ آن ها پاسخ می دهند: خدایی که تمام موجودات را گویا می سازد، ما را نیز گویا کرد».(166)

آری، تو بر هر کاری توانا هستی، در آن روز، اراده می کنی و به بُت ها قدرت سخن گفتن می دهی.

* * *

نَحل: آیه 88

الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ زِدْنَاهُمْ عَذَابًا فَوْقَ الْعَذَابِ بِمَا کَانُوا یُفْسِدُونَ (88)

گروهی از کافران، رهبری دیگران را به عهده داشتند و همواره مردم را به بُت پرستی تشویق می کردند، عذاب آنان در روز قیامت بیشتر از دیگران خواهد بود، آنان مردم را از دین تو باز می داشتند، هم به خود ستم کردند و سرمایه وجودی خویش را نابود کردند و هم سبب گمراهی دیگران شدند. عذاب دردناکی در انتظار آنان است.

* * *

نَحل: آیه 89

وَیَوْمَ نَبْعَثُ فِی کُلِّ أُمَّة شَهِیدًا عَلَیْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِکَ شَهِیدًا عَلَی هَؤُلَاءِ وَنَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِکُلِّ

ص:313

شَیْء وَهُدًی وَرَحْمَةً وَبُشْرَی لِلْمُسْلِمِینَ (89)

در روز قیامت در هر امّتی، گواه و شاهدی از خود آنان می آوری و محمّد(صلی الله علیه وآله)را گواه بر مسلمانان قرار می دهی.

تو قرآن را بر محمّد(صلی الله علیه وآله) نازل کردی که بیانگر همه چیز است و برای مسلمانان مایه هدایت و رحمت است و آنان را به بهشت جاودان بشارت می دهد.

* * *

چه کسی در روز قیامت می تواند بر اعمال دیگران گواهی و شهادت بدهد؟ شهادت و گواهی یعنی چه؟

شهادت یعنی گزارشی از زمان انجام یک کار و انگیزه انجام آن !

کسی می تواند در روز قیامت بر اعمال من شهادت دهد که از آن باخبر باشد، پس شاهد باید هنگام عمل در کنار من باشد، مرا ببیند و از رفتار من باخبر باشد.

با علمی که خدا به پیامبر داده است، پیامبر از همه رفتار من باخبر است.

وقتی لحظه وفات پیامبر فرا رسید، او این علم را به علی(علیه السلام)داد، این علم اکنون نزد مهدی(علیه السلام)می باشد، او هم از رفتار همه انسان ها خبر دارد.

در احادیث چنین می خوانم: «پرونده اعمال همه، هر روز به دست امام زمان می رسد».

آری، امام زمان هم در روز قیامت به اعمال من شهادت خواهد داد.(167)

* * *

در وسط این آیه این نکته ذکر شده است: «قرآن، بیانگر همه چیز است».

ص:314

به راستی این جمله یعنی چه؟

آیا قرآن برای هر موضوعی که به ذهن من برسد، سخن گفته است؟ آیا علم شیمی، فیزیک، ریاضیات هم در قرآن آمده است؟

گروهی قرآن را به عنوان یک «دایره المعارف» معرّفی می کنند که هرچه بخواهی در آن پیدا می شود !

به نظر من این سخن درست نیست، قرآن، کتاب هدایت است، هر چیزی که برای هدایت انسان لازم باشد، در آن آمده است.

قرآن برای سعادت فرد و جامعه برنامه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... دارد و برای اجرای عدالت در جامعه راه حل ارائه می کند، آینده و سرنوشت انسان، مسأله معاد، بهشت و جهنّم و اعمالی که سبب سعادت یا بدبختی انسان می شوند، در قرآن بیان شده است.

قرآن، کتاب ریاضی و شیمی و فیزیک و... نیست، هر کتابی برای خود موضوع مشخّصی دارد، موضوع قرآن هم «دین و سعادت انسان» است، قرآن در این موضوع، کامل است و هیچ چیز را فروگذار نکرده است.

* * *

نَحل: آیه 90

إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالاِْحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَی وَیَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَالْبَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ (90)

سخن از این شد که قرآن، کتاب هدایت انسان است، اکنون یکی از جامع ترین آیات قرآن را بیان می کنی که عمل به آن می تواند سعادت جامعه بشری را به دنبال داشته باشد:

ص:315

«من شما را به عدالت و احسان و بخشش به خویشان خویش فرمان می دهم و از فحشا و زشتی و ستم نهی می کنم، من به شما اندرز می دهم، باشد که پند گیرید».

آنچه یک جامعه برای رسیدن به قلّه خوشبختی و عظمت به آن نیاز دارد در این آیه آمده است.

* * *

در این آیه ما را به سه چیز دعوت می کنی و از سه چیز نهی می کنی:

* به این سه چیز دعوت می کنی:

1 - عدالت: هر کس به حقّ خود راضی باشد و به وظیفه خود عمل کند. برای مثال تو زکات را واجب کردی، اگر همه به این وظیفه خود عمل کنند و حقّ فقیران را بدهند، هرگز در جامعه، فقیری نخواهد بود.

2 - احسان: گاهی شرایطی پیش می آید که لازم است انسان دیگران را بر خود مقدّم بدارد و با روحیّه ایثار دیگران را یاری کند. برای مثال گاهی زلزله ای در شهری واقع می شود، اینجا لازم است که مردم ایثار کنند و به یاری آنان بروند.

کسی که زکات مال خود را داده است، دیگر واجب نیست که صدقه ای بدهد، امّا شایسته نیست که در مقابل نیاز زلزله زدگان بی تفاوت باشد، اینجاست که احسان می تواند مشکل آنان را حل کند.

3 - نیکی به خویشان: داشتن روابط صمیمانه با خویشان سبب سلامت جامعه می شود، جامعه از خانواده ها تشکیل می شود و هر خانواده ای باید

ص:316

پیوندهای محکمی با خویشان و نزدیکان خود داشته باشد. وجود روابط عاطفی و صمیمانه در میان خویشان، سبب اصلاح کلّ جامعه می گردد.

* از این سه چیز نهی می کنی:

1 - فحشاء: گناهانی که فوق العاده زشت و ننگ آور می باشند، (مثل زنا).

2 - منکر: همه گناهان که کارهای زشت و ناپسند می باشند و انسان را از سعادت دور می کنند(دروغ، تهمت، غیبت و...)

3 - ظلم: ستم به دیگران، حقّ دیگران را غصب کردن. ظلم به خود (وقتی من سرمایه های وجودی خود را تباه می کنم، به خود ظلم می کنم).

اگر جامعه ای به این آیه قرآن عمل کند، برای همیشه سعادتمند است.

* * *

نَحل: آیه 92 - 91

وَأَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذَا عَاهَدْتُمْ وَلَا تَنْقُضُوا الاَْیْمَانَ بَعْدَ تَوْکِیدِهَا وَقَدْ جَعَلْتُمُ اللَّهَ عَلَیْکُمْ کَفِیلًا إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ (91) وَلَا تَکُونُوا کَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِنْ بَعْدِ قُوَّة أَنْکَاثًا تَتَّخِذُونَ أَیْمَانَکُمْ دَخَلًا بَیْنَکُمْ أَنْ تَکُونَ أُمَّةٌ هِیَ أَرْبَی مِنْ أُمَّة إِنَّمَا یَبْلُوکُمُ اللَّهُ بِهِ وَلَیُبَیِّنَنَّ لَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَا کُنْتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ (92)

پیامبر در مکّه است، تعداد مسلمانان زیاد نیست، بیشتر جمعیّت مکّه بُت پرست می باشند. چند نفر نزد پیامبر آمدند و سخن او را شنیدند و مسلمان شدند، آنان با پیامبر پیمان بستند که او را یاری کنند، امّا بعد از مدّتی آنان دچار شک و تردید شدند، آن ها وقتی دیدند که جمعیّت مسلمانان کم است و دشمنان اسلام بسیار زیاد هستند، بر حقّ بودن اسلام شک کردند.

اکنون تو با آنان چنین سخن می گویی: «وقتی با من عهد بستید، به آن وفا

ص:317

کنید، هرگز پیمانی را که استوار کرده اید، نشکنید، زیرا شما مرا بر خود گواه گرفته اید و من بر همه کردار شما آگاهی دارم».

سپس به ماجرای زنی اشاره می کنی که در مکّه زندگی می کرد، او از صبح تا ظهر به تابیدن رشته های خود می پرداخت، او پنبه را با دست می تاباند و آن را تبدیل به نخ می کرد. نخ هایی که او آماده می کرد، برای بافتن مناسب بود، امّا بعد از ظهر می نشست و همه نخ هایی را که آماده کرده بود باز می کرد و دوباره آن ها را تبدیل به پنبه می کرد.

گروهی از مسلمانان، ایمان خود را با سوگند محکم می کنند، (مانند آن زن که پنبه را نخ می کرد)، سپس همان بافته خود را با خیانت به پیمان، باز می کنند (همانند آن زن که بافته خود را باز می کرد).

امّا چرا آنان پیمان خود را می شکنند؟ آنان وقتی می بینند دشمنان جمعیّت بیشتری دارند، دچار تردید می شوند و به سوی آنان می روند و پیمان خود را می شکنند.

آنان خیال می کنند زیادی جمعیّت نشانه حقّ بودن است و برای همین فریب می خورند. ابتدا سخن پیامبر تو را می شنوند و نور ایمان قلبشان را روشن می کند و مسلمان می شوند، امّا بعد از مدّتی دست از مسلمانی برمی دارند، زیرا می بینند که تعداد بُت پرستان بسیار زیادتر از مسلمانان است. اکنون به آنان می گویی که زیادی جمعیّت، نشانه بر حقّ بودن نیست، این یک امتحان برای آنان است و روز قیامت آنچه را در آن اختلاف میورزیدند، برای آنان روشن و آشکار می کنی.

تو این گونه بندگان خود را امتحان می کنی، زمانی که بیشتر مردم مسلمان باشند، مسلمان شدن مهم نیست، در زمانی که بیشتر مردم بُت پرست هستند، مسلمان بودن هنر است ! کسی که همرنگ جماعت نمی شود و راه حقّ را

ص:318

انتخاب می کند، نزد تو ارزش زیادی دارد و روز قیامت به او پاداش بزرگی می دهی.

* * *

از کودکی هر کس را در اطراف خود نگاه می کردم، شیعه بود، طبیعی بود که من هم عشق و علاقه زیادی به اهل بیت(علیهم السلام)داشته باشم.

وقتی اوّلین بار به سفر حجّ رفتم، جمعیّت چند میلیونی مسلمانان را در آنجا دیدم، شیعیان در میان آنان اصلاً به چشم نمی آمدند، از میان هر پنجاه نفر، یک نفر شیعه هم پیدا نمی شد !

حسّ عجیبی داشتم، میلیون ها نفر باورهای مرا باطل می دانستند. آن روزها بارها این آیه را خواندم، زمانی که بیشتر مردم شیعه باشند، شیعه بودن مهم نیست، وقتی بیشتر مردم، شیعه بودن را باطل بدانند و من بتوانم شیعه باقی بمانم، هنر کردم ! این سخن تو چقدر زیباست: «هرگز زیادی جمعیّت دلیل حق بودن نیست».

* * *

نَحل: آیه 93

وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَکِنْ یُضِلُّ مَنْ یَشَاءُ وَیَهْدِی مَنْ یَشَاءُ وَلَتُسْأَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (93)

به عنوان یک شیعه مسلمان وظیفه دارم تا آنجا که می توانم در راه دین تو تلاش کنم، ولی نباید اعتراض کنم که چرا عدّه ای حقّ را انکار می کنند، تو انسان ها را آزاد آفریده ای، آنان به اختیار خود، راهشان را انتخاب می کنند.

برای تو هیچ مانعی وجود نداشت تا کاری کنی که همه مجبور به پذیرفتن حق باشند، ولی ایمانی که از روی اجبار باشد، ارزشی ندارد.

اگر تو می خواستی (به اجبار) همه انسان ها را مؤمن می آفریدی، امّا چنین

ص:319

نخواستی، برای همین همیشه بین انسان ها اختلاف خواهد بود.

تو می دانی چه کسی در مقابل پذیرش حقّ لجاجت می کند، پس او را به حال خود رها می کنی، زیرا او حقّ را شناخته است امّا از روی لجاجت آن را نمی پذیرد. او در گمراهی خود غوطهور می شود و دیگر به راه راست هدایت نمی شود.

امّا کسانی که به سوی تو رو کنند و در جستجوی حقّ باشند، از توفیق تو بهره مند می شوند و تو آنان را هدایت می کنی، آنان ایمان می آورند.

تو به همه در این دنیا فرصت می دهی تا خود راهشان را انتخاب کنند، آنان نتیجه انتخاب خود را در روز قیامت می بینند، کسانی که در مقابل حقیقت سر تسلیم فرو می آورند به بهشت می روند وکسانی که حقّ را انکار می کنند به آتش جهنّم گرفتار خواهند شد.

* * *

نَحل: آیه 94

وَلَا تَتَّخِذُوا أَیْمَانَکُمْ دَخَلًا بَیْنَکُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِهَا وَتَذُوقُوا السُّوءَ بِمَا صَدَدْتُمْ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَلَکُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ (94)

از مسلمانان می خواهی تا سوگندهای خود را وسیله فساد و فریب بین خودشان قرار ندهند، اگر مسلمانی به نام تو سوگند یاد کند و بعداً خیانت کند، در مسیر گمراهی قرار گرفته است و او به عذاب سختی گرفتار خواهد شد.

* * *

نَحل: آیه 96 - 95

وَلَا تَشْتَرُوا بِعَهْدِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِیلًا إِنَّمَا عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (95) مَا عِنْدَکُمْ یَنْفَدُ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاق

ص:320

وَلَنَجْزِیَنَّ الَّذِینَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ (96)

از کسانی که با تو و پیامبر پیمان بسته اند می خواهی که برای رسیدن به دنیا، عهد و پیمان خود را نشکنند، تو به بندگان خوب خود پاداش بزرگی می دهی، بهشتی که زیبایی های آن را نمی توان بیان کرد.

آری، آنچه از ثواب نزد توست، بهتر از همه دنیاست، دنیا فانی است و از بین می رود، امّا بهشت تو همیشگی است و هرگز نابود نمی شود، تو به همه کردار بندگان خود آگاهی داری.

همه ثروت دنیا فانی و نابود می شود، امّا نعمت های تو باقی می ماند، خوشا به حال کسانی که بر پیمانی که با تو بستند، وفادار می مانند !

معلوم است که این وفاداری، کار سختی است، کسی که می خواهد به پیمان خود وفادار بماند، باید بر فقر و تهی دستی و سختی ها صبر کند، پاداشی که تو به صبرکنندگان می دهی، بیشتر و بهتر از عملی است که در دنیا انجام می دهند.

* * *

نَحل: آیه 97

مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَر أَوْ أُنْثَی وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ (97)

هر کس از زن و مرد، کار نیک انجام دهد به این شرط که مؤمن باشد، تو به او در دنیا و آخرت پاداش می دهی، در دنیا به او زندگی خوش عطا می کنی و در آخرت هم پاداشی که به او می دهی، بیشتر و بهتر از عملی است که در دنیا انجام داده است، پاداشی که خارج از حد و اندازه خواهد بود، فقط خودت می توانی نعمت هایی راکه در بهشت به آنان می دهی، بشماری !

ص:321

* * *

کسانی که در این دنیا، کار نیک و شایسته انجام می دهند دو گروه می باشند:

* گروه اوّل: کافران

کافران به تو و روز قیامت ایمان ندارند و هدف آن ها فقط دنیاست و جز دنیا و زرق و برق آن را نمی خواهند، ممکن است که آنان کارهای خوب و پسندیده ای انجام دهند، مثلاً به فقیران کمک کنند و از نیازمندان دستگیری کنند.

تو در این دنیا، نتیجه اعمال خوب آن ها را (بدون هیچ کم و کاستی) می دهی، امّا در قیامت برای آنان بهره ای جز آتش جهنّم نیست، در آن روز، کارهای آنان، نابود می شود و هیچ اجر و پاداشی به آنان نمی رسد.(168)

* گروه دوم: مؤمنان

اگر مؤمنی در این دنیا کار نیکی انجام دهد تو در این دنیا زندگی خوش به او می دهی و در روز قیامت هم او را در بهشت جای می دهی، او در آنجا از نعمت های بی شمار تو بهره می برد و برای همیشه در آنجا خواهد بود.

امّا سؤال این است: تو وعده دادی که به مؤمن در این دنیا «زندگی خوش» بدهی؟

دوست دارم بدانم زندگی خوش چیست؟

آیا زندگی خوش این است که مؤمن به بلا و سختی ها گرفتار نشود و زندگی راحتی داشته باشد؟ مؤمنان زیادی را می شناسم که در فقر، بلا و سختی زندگی می کنند، آنان به تو ایمان دارند و عمل شایسته هم انجام می دهند، پس معلوم می شود «زندگی شایسته» چیز دیگری است.

باید مطالعه و تحقیق کنم...

* * *

ص:322

روزی امام صادق(علیه السلام) این آیه را خواند و سپس چنین فرمود: «خدا به مؤمنان قناعت عطا می کند».(169)

زندگی خوش همان زندگی با قناعت است، این سخن تو بسیار عجیب است، مؤمن کارهای نیک زیادی انجام می دهد، تو در این دنیا به او فقط یک پاداش می دهی و آن هم قناعت است ! اگر چیزی در این دنیا بهتر از قناعت بود، تو آن را به مؤمن می دادی !

قناعت، بزرگترین ثروت است. خیلی ها ثروت بسیار زیادی دارند، امّا باز هم حرصِ ثروت بیشتر را می زنند. آن همه ثروت به آنان آرامش نداده است، زیرا مالِ دنیا مانند آب دریا، شور است، انسان هرچه بیشتر از آن بنوشد، تشنه تر می شود. اگر کسی قناعت داشته باشد، به کم سیر می شود و انسان حریص هرگز از مال دنیا سیر نمی شود.

این جمله چقدر زیباست: اگر در دنیا چیزی بهتر از قناعت بود، تو آن را به مؤمن می دادی !

انسان ها حریص هستند و هرگز روی آرامش را نمی بینند، تو می خواهی مؤمنان زندگی خوشی را داشته باشند، تو قناعت را به آنان می دهی، این کار توست، همه کس نمی تواند قناعت داشته باشد، قناعت هدیه ویژه تو به مؤمنان است.

انسان امروزی به دنبال آرامش است، آرامش، گمشده اوست، امّا این انسان نمی داند با ثروت بیشتر به آرامش نمی رسد، آسایش و آرامش، میوه قناعت است و بس ! زندگی خوش فقط برای مؤمنانی است که تو به آنان قناعت داده ای.

ص:323

نَحل: آیه 98

فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآَنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ (98)

قرآن، کتاب انسان ساز است، اگر کسی به آموزه های قرآن عمل کند، به کمال و رستگاری می رسد، در این دنیا آرامش را تجربه می کند و در آخرت هم در بهشت منزل می کند.

شیطان می داند اگر انسان با قرآن مأنوس شود و با آموزه های آن آشنا شود، به سرمنزل مقصود رهنمون می شود، برای همین تلاش می کند تا انسان را از قرآن دور کند تا پیام آن را درک نکند، تو از من می خواهی وقتی قرآن می خوانم از شرّ شیطان به تو پناه بیاورم.

این شیطان است که تعصّب ها، غرورها و جهالت های مرا برایم زیبا جلوه می دهد و برای فریب دادن من برنامه ریزی می کند، اگر من اسیر نیرنگ های او باشم، نمی توانم قرآن را بفهمم و پیام آن را به خوبی درک کنم.

ص:324

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم.

هر وقت می خواهم قرآن بخوانم، از شرّ وسوسه های شیطان به تو پناه می آورم، همان شیطانی که از درگاه تو رانده شده است.

او سال های سال تو را عبادت می کرد، امّا وقتی از او خواستی بر آدم(علیه السلام)سجده کند، گرفتار غرور و تکبّر شد و بر آدم(علیه السلام)سجده نکرد، برای همین برای همیشه از درگاه تو رانده شد و جایگاهش آتش جهنّم خواهد بود.

من باید به هوش باشم، مبادا شیطان غرور و تکبّر را در چشم من زیبا جلوه بدهد و مرا وسوسه کند که نافرمانی تو کنم.

* * *

باید هنگام خواندن قرآن از شرّ شیطان به تو پناه ببرم، زیرا شیطان تلاش می کند من پیام قرآن را درک نکنم. تو قرآن را فرستادی تا من آن را بفهمم و با پیام های آن آشنا شوم.

اگر من با زبان عربی آشنا نباشم، باید ترجمه و تفسیر قرآن را مطالعه کنم. به راستی کسی که فقط قرآن را می خواند و به معنای آن توجّه ندارد، از قرآن چه بهره ای می برد؟

* * *

نَحل: آیه 100 - 99

إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَی الَّذِینَ آَمَنُوا وَعَلَی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ (99) إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَی الَّذِینَ یَتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذِینَ هُمْ بِهِ مُشْرِکُونَ (100)

تو از من خواستی تا از شرّ شیطان به تو پناه بیاورم، وقتی این سخن تو را خواندم، نگران شدم، آیا شیطان آن قدر بر من سلطه دارد که من راه فراری جز

ص:325

پناه آوردن به تو ندارم؟ به راستی تو چرا به شیطان این قدرت را دادی که این گونه بر من تسلّط داشته باشد؟

اکنون می خواهی جواب این سؤال مرا بدهی: «شیطان بر کسانی که ایمان آورده اند و بر من توکّل می کنند، سلطه ای ندارد، شیطان بر کسانی که او را به سرپرستی خود برمی گزینند و به من شرک میورزند تسلّط دارد».

وقتی این سخن تو را می خوانم، آرام می شوم، می فهمم که تو هرگز به شیطان آن قدرت را ندادی که بر من مسلّط باشد، او فقط مرا وسوسه می کند.

این خود من هستم که گاهی به او جواب مثبت می دهم، کار شیطان فقط وسوسه است، من قدرت انتخاب دارم، می توانم سخن شیطان را نپذیرم، تو این توانایی را به من داده ای.

تو شیطان را در وسوسه گری آزاد گذاشتی، امّا مرا در مقابل او بی دفاع نگذاشتی، به من نعمت عقل دادی و فطرت پاک و عشق به کمال را در وجودم قرار دادی و فرشتگانی را مأمور کردی که الهام بخش من باشند و مرا به سوی خوبی ها و زیبایی ها دعوت کنند.

* * *

نَحل: آیه 102 - 101

وَإِذَا بَدَّلْنَا آَیَةً مَکَانَ آَیَة وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا یُنَزِّلُ قَالُوا إِنَّمَا أَنْتَ مُفْتَر بَلْ أَکْثَرُهُمْ لَا یَعْلَمُونَ (101) قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّکَ بِالْحَقِّ لِیُثَبِّتَ الَّذِینَ آَمَنُوا وَهُدًی وَبُشْرَی لِلْمُسْلِمِینَ (102)

سخن از وسوسه های شیطان به میان آمد، شیطان می داند که قرآن می تواند مایه سعادت و رستگاری من شود، او تلاش می کند در ذهن من نسبت به قرآن

ص:326

شک و تردید ایجاد کند.

شیطان به من می گوید: «اگر قرآن، کتاب خداست، پس چرا این قدر با تورات اختلاف دارد؟ مگر می شود خدا در تورات یک حکمی بدهد، بعد در قرآن بر خلاف آن حکم بدهد؟».

شنیده ام که در تورات فقط یک روز، روزه واجب است. اسم اوّلین ماه سال آنان، «تِشرین» می باشد. یهودیان روز دهم این ماه را روزه می گیرند، پس در تورات فقط روزه آن روز، واجب است، امّا در قرآن سی روز روزه در ماه رمضان، واجب شده است.

روزه یهودیان، یک شبانه روز کامل است، آنان به مدّت بیست و چهار ساعت از خوردن و آشامیدن خودداری می کنند، امّا مسلمانان از اذان صبح تا غروب آفتاب روزه می گیرند.

به راستی چرا حکم روزه در تورات با قرآن تفاوت دارد؟

باید برای آن جوابی بیابم...

گویا عدّه ای از محمّد(صلی الله علیه وآله) همین سؤال را پرسیده بودند. تو در اینجا با محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین سخن می گویی:

* * *

ای محمّد ! من حکمی را به حکم دیگر تبدیل می کنم، من بهتر می دانم چه حکمی را نازل کنم، امّا کافران تو را دروغگو می خوانند و فکر می کنند تو این سخنان را از پیش خود ساخته ای، هرگز این گونه نیست، من از روی مصلحت خویش حکمی را تغییر می دهم و بیشتر آنان حقیقت را نمی دانند.

ص:327

ای محمّد ! به آنان بگو که این قرآن را جبرئیل از طرف خدا بر من نازل کرده است تا مؤمنان را ثابت قدم گرداند. این قرآن مایه هدایت مسلمانان است و آنان را به بهشت جاودان بشارت می دهد.

* * *

اکنون تو را شکر می کنم که پیرو آخرین دین تو هستم، دین اسلام که کامل ترین دین هاست. می دانم تو برای هدایت انسان، پیامبران زیادی فرستادی و هر کدام مردم را به یکتاپرستی فرا خواندند.

موسی(علیه السلام) دین یهود و کتاب تورات را آورد، عیسی(علیه السلام) دین مسیح و کتاب انجیل را آورد و محمّد(صلی الله علیه وآله) هم دین اسلام و قرآن را برای بشریّت به ارمغان آورد.

تو در قرآن حکم جدیدی می آوری که بر خلاف تورات یا انجیل است، این حکم، نشانه دروغ بودن قرآن نیست، بلکه نشانه کامل بودن دین اسلام است، زیرا میزان رشد انسان ها، زمینه ساز نازل شدن حکم جدید بوده است.

* * *

نَحل: آیه 103

وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّمَا یُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسَانُ الَّذِی یُلْحِدُونَ إِلَیْهِ أَعْجَمِیٌّ وَهَذَا لِسَانٌ عَرَبِیٌّ مُبِینٌ (103)

بزرگان مکّه می دیدند که روز به روز علاقه مردم به قرآن بیشتر می شود، آن ها منافع خود را در خطر می دیدند، برای همین تصمیم گرفتند تا به مردم بگویند که محمّد(صلی الله علیه وآله) دروغ می گوید و این قرآن از آسمان نازل نشده است، امّا مردم از آنان سؤال می کردند: پس این قرآن را محمّد(صلی الله علیه وآله) از کجا آورده است؟

ص:328

بزرگان مکّه به دنبال پاسخی برای این سؤال بودند، آن ها می خواستند به مردم بگویند که محمّد(صلی الله علیه وآله) این سخنان را از شخص دیگری یاد گرفته است، امّا کدام شخص؟

در قرآن داستان پیامبران و سرگذشت امّت های قبل آمده بود، کسی قبل از این در شهر مکّه چنین اطّلاعاتی نداشت. آن ها خیلی فکر کردند. در شهر مکّه دو مسیحی بودند که شمشیر درست می کردند، گاهی انجیل می خواندند، یک بار که آنان مشغول خواندن انجیل بودند، پیامبر با آنان سخن گفت و آنان را به اسلام دعوت کرد.

بزرگان مکّه این را بهانه کردند و گفتند: «محمّد قرآن را از آن دو شمشیرساز یاد گرفته است».

امّا آن ها نکته ای را فراموش کردند، آن دو شمشیرساز به سختی به زبان عربی سخن می گفتند زیرا عرب نبودند، زبان مادری آنان زبان دیگری بود، آنان وقتی با مردم عرب سخن می گفتند به زحمت منظور خود را منتقل می کردند، در سخن خود، غلط های زیادی داشتند، هر عربی که سخن آنان را می شنید، از حرف زدن آنان خنده اش می گرفت، آنان نمی توانستند از واژه های عربی در جای خود استفاده کنند.

قرآن در اوج فصاحت و زیبایی است، وقتی همه عرب ها نتوانستند یک سوره مانند قرآن بیاورند، چگونه ممکن است قرآن از این دو نفر باشد، حال آن که نمی توانند به خوبی به عربی سخن بگویند !

اکنون این آیه را بر محمّد(صلی الله علیه وآله) نازل می کنی: «کافران می گویند که قرآن

ص:329

انسانی به تو یاد می دهد، چگونه چنین چیزی ممکن است؟ زیراکسانی که قرآن را به آنان نسبت می دهند، نمی توانند به خوبی به عربی سخن بگویند و این قرآن به زبان عربی آشکار و فصیح است».(170)

محمّد(صلی الله علیه وآله) بارها به مردم مکّه گفت: اگر می توانید یک سوره مانند قرآن بیاورید، بهترین سخنوران عرب زبان نتوانستند چنین کاری کنند، اکنون سؤال این است: آیا دو نفر که به سختی به عربی سخن می گویند، توانسته اند قرآن را از پیش خود بسازند و آن را به محمّد(صلی الله علیه وآله) یاد بدهند؟ هرگز چنین چیزی ممکن نیست، قرآن در اوج زیبایی و فصاحت عربی است، هیچ عرب زبانی نمی تواند یک سوره مانند آن بیاورد، چه برسد به غیر عرب زبان !

* * *

نَحل: آیه 104

إِنَّ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِآَیَاتِ اللَّهِ لَا یَهْدِیهِمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ (104)

محمّد(صلی الله علیه وآله) برای بُت پرستان قرآن را می خواند و به آنان می گوید که قرآن، سخن توست، امّا بُت پرستان به او می گویند: «تو دروغگو هستی، این قرآن از طرف خدا نیست، تو این سخنان را از دیگران آموخته ای».

تو از آنان خواسته ای تا اگر در قرآن شک دارند، یک سوره مانند آن بیاورند، حق برای آنان آشکار است، آنان نمی خواهند ایمان بیاورند، تو کسی را که در قبول حقّ لجاجت کند، به حال خود رها می کنی و در گمراهی خود غوطهور می شود و دیگر به راه راست هدایت نمی شود و عذاب سختی در انتظار او خواهد بود.

ص:330

* * *

نَحل: آیه 105

إِنَّمَا یَفْتَرِی الْکَذِبَ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِآَیَاتِ اللَّهِ وَأُولَئِکَ هُمُ الْکَاذِبُونَ (105)

بُت پرستان می گویند: «قرآن سخنی است که محمّد از دیگران فرا گرفته است»، امّا آنان حقّ را شناخته اند و آن را انکار می کنند و سخن دروغ بر زبان می آورند و مردم را فریب می دهند، فقط کسانی که به آیات و نشانه های تو ایمان نیاورده اند، به تو نسبت دروغ می دهند، آری، آنان خود دروغگو هستند.

ص:331

نَحل: آیه 106

مَنْ کَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِیمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالاِْیمَانِ وَلَکِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْرًا فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ (106)

یاسر و سمیّه را از خانه بیرون آورده اند، آن ها پدر و مادر عمّار هستند، همه مردم جمع شده اند، یکی سنگ می زند و دیگری ناسزا می گوید.

ابوجهل فریاد می زند: این سزای کسانی است که پیرو محمّد شده اند ! جرم این ها این است که بُت ها را انکار می کنند. در این شهر همه باید مثل ما فکر کنند. هیچ کس حقّ ندارد به گونه دیگری فکر کند.

آفتاب سوزان مکّه می تابد، یاسر و سمیّه را در آفتاب می خوابانند و سنگ ها را بر روی سینه آن ها قرار می دهند. لب های آن ها از تشنگی خشک شده است. کسی به آن ها آب نمی دهد.

ابوجهل فریاد می زند:

ص:332

__ بگویید که بُت ها را قبول دارید.

__ لا إله إلاّ الله; خدایی جز الله نیست.

__ مگر با شما نیستم؟ دست از عقیده خود بردارید.

__ لا إله إلاّ الله.

__ به محمّد ناسزا بگویید وگرنه کشته می شوید !

__ محمّد رسول الله.

فرشتگان همه در تعجّب از استقامت این دو نفرند. همه نگاه می کنند، سمیّه لبخند می زند: «ما خون می دهیم; امّا دست از اعتقاد خود برنمی داریم».

ابوجهل عصبانی می شود، شمشیر خود را برمی دارد و آن را به سمت قلب آسمانی سمیّه نشانه می گیرد. خون فوّاره می زند.

این خون اوّلین شهید زن در اسلام است که زمین از خونش سرخ می شود. بعد از مدّتی، یاسر هم به سوی بهشت پر می کشد.(171)

اکنون نوبت عمّار می رسد، عمّار، فرزند یاسر و سمیّه. آنان عمّار را با آتش شکنجه می دهند و از او می خواهند به محمّد(صلی الله علیه وآله) ناسزا بگوید و به بُت پرستی باز گردد.(172)

عمّار با خود فکر می کند که چیزی بگوید تا آنان او را رها کنند، او سخنی می گوید و بُت پرستان خوشحال می شوند و او را رها می کنند.

بُت پرستان در همه جا اعلام می کنند که عمّار کافر شده است، این خبر به گوش مسلمانان می رسد، آنان با تعجّب درباره کفر عمّار گفتگو می کنند، پیامبر به آنان می گوید: «همه وجود عمّار از ایمان بهره دارد».

بعد از مدّتی عمّار با چشمانی پر از اشک نزد پیامبر می آید، پیامبر به او می گوید:

__ چرا گریه می کنی؟ چه شده است؟

ص:333

__ من خطایی انجام داده ام، بُت پرستان مرا شکنجه کردند، آن ها مرا رها نکردند تا این که من به شما ناسزا گفتم و بُت های آنان را به خوبی یاد کردم.

پیامبر جلو می آید، اشک از چشمان عمّار پاک می کند و می گوید: «ای عمّار ! اگر بار دیگر خواستند تو را شکنجه کنند، همین کار را تکرار کن !».

* * *

اکنون جبرئیل نازل می شود و این آیه را برای پیامبر می خواند: «هر کس بعد از ایمان آوردن، راه کفر را در پیش گرفت به عذاب گرفتار می شود، اگر کسی زیر شکنجه مجبور به کفرگویی شد ولی قلب او سرشار از ایمان بود، هیچ عذابی برای او نیست. آری، کسی که به اختیار کافر شد و با اشتیاق، دلش آکنده از کفر گشت، خشم تو برای اوست و عذاب بزرگی در انتظار او خواهد بود».

* * *

اگر من در میان کافران زندگی کنم، آیا باید با آنان مبارزه کنم؟ اگر بدانم که این مبارزه هیچ فایده ای ندارد، باید چه کنم؟

پاسخ این سؤال، «تقیّه» است، تقیّه یعنی تغییر شکل مبارزه.

در جایی که اگر من با کافران دشمنی کنم، هیچ سودی ندارد و جان و مال و ناموسم در خطر می افتد، وظیفه ام این است که تقیّه کنم و به صورت موقّت، از آشکار ساختن حقّ خودداری کنم و پنهانی به وظیفه خود عمل کنم.

کاری که عمّار انجام داد، تقیّه بود.

گاهی لازم است که نیروهای انسانی با مراعات تقیّه، جان خود را نجات دهند تا بتوانند در فرصت مناسب به مبارزه با کفر برخیزند.(173)

* * *

نَحل: آیه 107

ذَلِکَ بِأَنَّهُمُ اسْتَحَبُّوا الْحَیَاةَ الدُّنْیَا عَلَی الاَْخِرَةِ

ص:334

وَأَنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ (107)

کسانی که راه کفر را انتخاب کنند به عذاب جهنّم گرفتار خواهند شد، این عذاب به دلیل آن است که آنان زندگی این دنیا را بر آخرت برگزیدند.

آنان با اختیار خود دنیا را برگزیدند، دنیایی که دیر یا زود نابود و فانی می شود. آنان برای رسیدن به دنیای بهتر از پذیرفتن حقّ خودداری کردند، آنان حقّ را شناختند و آن را قبول نکردند، برای همین تو آنان را به حال خود رها می کنی و آنان در گمراهی خود غوطهور می شوند و دیگر به راه راست هدایت نمی شوند و عذاب سختی در انتظارشان خواهد بود.

* * *

نَحل: آیه 109 - 108 أُولَئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلَی قُلُوبِهِمْ وَسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ وَأُولَئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ (108) لَا جَرَمَ أَنَّهُمْ فِی الاَْخِرَةِ هُمُ الْخَاسِرُونَ (109)

آنان پیامبر و قرآن تو را دروغ می شمارند و به آن ایمان نمی آورند، تو هم بر دل، گوش و چشم آنان مُهر می زنی و آنان بی خبر از حقیقت هستند و در روز قیامت از زیان کاران خواهند بود زیرا سرمایه وجودی خویش را تباه کرده اند.

تو به همه انسان ها، نور عقل و فطرت داده ای تا بتوانند راه سعادت را پیدا نمایند، امّا عدّه ای حقّ را انکار می کنند، نتیجه این کار آنان، این است که نور عقل و فطرت در دل هایشان خاموش می شود.

این قانون توست: هر کس لجاجت به خرج بدهد و بهانه جویی کند و معصیت تو را انجام دهد، نور فطرت از او گرفته می شود، بر دل او مُهر می زنی و او به غفلت مبتلا می شود، دیگر سخن حقّ را نمی شنود و حقّ را نمی بیند.

ص:335

* * *

نَحل: آیه 110

ثُمَّ إِنَّ رَبَّکَ لِلَّذِینَ هَاجَرُوا مِنْ بَعْدِ مَا فُتِنُوا ثُمَّ جَاهَدُوا وَصَبَرُوا إِنَّ رَبَّکَ مِنْ بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَحِیمٌ (110)

چند نفر از مسلمانان وقتی سخت گیری های بُت پرستان را دیدند، دست از ایمان خود برداشتند، گویا بُت پرستان به آنان وعده پول و ثروت دادند و آنان را فریب دادند، به همین خاطر آنان بار دیگر به بُت پرستی رو آوردند.

وقتی پیامبر از مکّه به مدینه هجرت کرد، آنان تصمیم گرفتند به اسلام بازگردند، آنان همه زندگی خود را رها کردند و به سوی پیامبر شتافتند و او را یاری کردند. وقتی پیامبر به جنگ کافران رفت آنان هم شمشیر به دست گرفتند و در جهاد شرکت کردند و بر همه سختی ها صبر نمودند.

آنان همیشه با خود فکر می کردند که آیا خدا ما را می بخشد، اکنون تو این آیه را نازل می کنی: «من با مؤمنانی که فریب خوردند امّا باز ایمان آوردند و هجرت نمودند و در راه من جهاد کردند و استقامت ورزیدند، مهربان و بخشنده هستم، آنان را بعد از کارهای خوبشان می بخشم».(174)

این درس بزرگی برای همه است، تو هیچ گاه بندگان خود را ناامید نمی کنی، اگر کسی فریب خورد و به کفر رو آورد، نباید ناامید شود، او می تواند توبه کند و به سوی تو بازگردد، کارهای نیک انجام دهد و به بخشش تو امیدوار باشد.

* * *

نَحل: آیه 111

یَوْمَ تَأْتِی کُلُّ نَفْس تُجَادِلُ عَنْ نَفْسِهَا وَتُوَفَّی کُلُّ نَفْس مَا عَمِلَتْ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ (111)

ص:336

از روز قیامت سخن می گویی، روزی که همه انسان ها به فکر خودشان هستند، هر کسی می خواهد خود را نجات دهد، کافران به دنبال شریک جرم می گردند، آنان گناه خود را بر دوش رهبران خود می اندازند و می گویند: «بارخدایا ! این ها بودند که ما را گمراه کردند، پس آن ها را به جای ما عذاب کن !»، امّا تو به آنان اختیار داده بودی، آن ها می توانستند از رهبران خود پیروی نکنند، عذاب آنان، عذاب پیروی کردن است، رهبران آنان نیز دوبرابر عذاب می شوند، عذاب گمراهی خود و عذاب گمراه کردن دیگران ! (175)

در آن روز هر کس به طور کامل پاداش عمل خود را می بیند و به هیچ کس ظلم نمی شود.

* * *

نَحل: آیه 113 - 112

وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْیَةً کَانَتْ آَمِنَةً مُطْمَئِنَّةً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ کُلِّ مَکَان فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا کَانُوا یَصْنَعُونَ (112) وَلَقَدْ جَاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْهُمْ فَکَذَّبُوهُ فَأَخَذَهُمُ الْعَذَابُ وَهُمْ ظَالِمُونَ (113)

تو به انسان ها نعمت های فراوان داده ای، اگر آنان شکر نعمت های تو را به جا آورند، بر نعمت های آنان می افزایی، امّا اگر آنان ناسپاسی کنند نتیجه ناسپاسی خود را می بینند.

در اینجا از مردمی سخن می گویی که تو به آنان نعمت فراوان دادی و آنان کفران نعمت کردند: «برای شما مثالی می زنم، شهری که امن و آرام بود و من روزیِ مردم آن را از هر طرف به فراوانی می دادم، آنان کفران نعمت کردند و من به خاطر کفران نعمت، طعم گرسنگی و ترس را به آنان چشاندم، البته

ص:337

فرستاده ای از طرف من به آنان هشدار داد، امّا آنان سخن او را نپذیرفتند و به عذاب گرسنگی و فقر گرفتار شدند».

دوست دارم بدانم ماجرای آن شهر چیست؟

* * *

شهر ثَرثار !

شهری بزرگ در کنار رودی پر آب !

مردم آن شهر در ناز و نعمت بودند، آنان به برکت آن رود، گندم زیادی از دشت های خود برداشت می کردند.

در آن شهر، آرد گندم بسیار زیاد بود ولی آنان قدردان این همه نعمت نبودند، آنان از آرد گندم، خمیر درست می کردند و بدن نوزادان خود را با آن خمیر پاک می کردند، در کنار شهر، تلّی از خمیرهای خشک شده و آلوده درست شده بود !

روزی تو یکی از بندگان نیکوکار خود را به آن شهر فرستادی تا با آن مردم سخن بگوید و آنان را از این کار نهی کند. وقتی او به آن شهر رسید دید زنی بدن نوزادش را با خمیر گندم پاک می کند، او به زن گفت:

__ از خدا بترسید، نعمت های او را قدر بدانید و ناسپاسی نکنید.

__ گویا تو ما را از گرسنگی می ترسانی ! تا زمانی که این رودخانه جاری است، ما از گرسنگی هراسی نداریم.

مدّتی گذشت، تو بر آنان خشم گرفتی، آب رودخانه کم شد، قحطی همه جا را گرفت، گیاهان و درختان، دچار آفت حشرات شدند و همه از بین رفتند. باران از آسمان نبارید، گرسنگی بر آنان فشار آورد، کار آنان به آنجا رسید که به سراغ همان خمیرهای خشکیده ای رفتند که بدن نوزادان خود را با آن پاک کرده بودند، همه آن خمیرها را وزن کردند و در میان خود تقسیم کردند.

ص:338

* * *

اسم او «زید» بود، او روزی مهمان امام صادق(علیه السلام) بود، موقع ناهار شد، امام از او خواست تا ناهار را پیش او بماند. سفره را انداختند و همه از غذا خوردند، زید متوجّه شد که امام خُرده های نان را برمی دارد و آن را به دهان می برد، امام نمی گذارد خورده های نان و غذا روی زمین باقی بماند.

امام رو به زید می کند و داستان مردم شهر ثَرثار را می گوید، آری، امام از کفران نعمت می ترسد.(176)

وقتی من این ماجرا را خواندم به فکر فرو رفتم، ما خود را شیعه امام صادق(علیه السلام) می دانیم، او الگوی ماست، او می ترسد که مبادا ذرّه ای از غذا روی زمین بریزد، ما شیعیان او با نعمت های خدا چه می کنیم؟ وقتی مهمانی می گیریم، چقدر اسراف می کنیم؟

* * *

نَحل: آیه 115 - 114

فَکُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَیِّبًا وَاشْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ (114) إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغ وَلَا عَاد فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (115)

ما را خلق کردی و به ما روزی پاکیزه دادی و دستور می دهی تا غذای پاک مصرف کنیم و از نعمت های تو بهره بگیریم و تو را سپاس گوییم و شکر تو را به جا آوریم.

ما می توانیم همه غذاهای پاک را مصرف کنیم، البته باید از گوشت مردار و خون و گوشت خوک پرهیز کنیم. همچنین باید از خوردن گوشت حیوانی که موقع ذبح آن، نام غیر تو بر آن برده شده است، دوری کنیم.

ص:339

تو دوست داری که انسان به بهداشت غذای خود توجّه کند، زیرا غذایی که پاکیزه نباشد زیان جسمی و آثار بدِ اخلاقی دارد. خوردن گوشت مردار برای سلامتی انسان ضرر دارد، مردار معمولا کانون انواع میکروب ها می باشد، خون خواری هم سبب می شود خلق و خوی انسان تغییر کند و دلش سیاه شود، خوک هم سمبل بی غیرتی در امور جنسی است، امّا راز حرام بودن گوشت حیوانی که نام غیر تو بر آن برده شده چیست؟ می خواهی هیچ کاری رنگ و بوی بُت پرستی نداشته باشد، می خواهی همه کارها بر مدار یکتاپرستی باشد تا بتوانیم به کمال و سعادت برسیم، اگر هنگام ذبح حیوانی نام بُت ها برده شود، فرهنگ شرک و کفر باقی می ماند.

تو دین اسلام را کامل ترین دین ها قرار دادی و در آن، راه و روش زندگی انسان را معیّن کردی، خوشا به حال کسی که به این قوانین احترام می گذارد و می داند این قوانین به نفع خود اوست.

ممکن است کسی در جایی گرفتار شود که هیچ غذایی یافت نشود و او به علّت گرسنگی در خطر مرگ باشد، در این صورت به او اجازه داده ای که به مقدار ضرورت، از غذای حرام مثل مردار بخورد. آری، حفظ جان واجب است، در این شرایط خوردن غذای حرام، حلال است. دین اسلام، دین کاملی است، در هیچ مرحله، بن بست ندارد، هر تکلیفی در هنگام اضطرار، از مسلمان برداشته می شود.(177)

* * *

نَحل: آیه 117 - 116

وَلَا تَقُولُوا لِمَا تَصِفُ أَلْسِنَتُکُمُ الْکَذِبَ هَذَا حَلَالٌ وَهَذَا حَرَامٌ لِتَفْتَرُوا عَلَی اللَّهِ الْکَذِبَ إِنَّ الَّذِینَ یَفْتَرُونَ عَلَی اللَّهِ الْکَذِبَ لَا یُفْلِحُونَ (116) مَتَاعٌ قَلِیلٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ (117)

ص:340

رهبران مکّه برای این که بتوانند به ثروت بیشتری برسند، چند قانون برای مردم گذاشته بودند، آنان خوردن خون و مردار را حلال کرده بودند، همچنین به مردم گفته بودند که مثلاً اگر شتری، ده بار بزاید، خوردن گوشت آن حرام است. آن ها از مردم می خواستند تا آن شترها را به آن ها بدهند، زیرا آن ها خود را خادمان بُت ها می دانستند.

اصل سخن آنان این بود: «اگر شتری ده بار بزاید، از آنِ بُت ها می شود و باید آن را به بُت ها تقدیم کنید، این دستور خداست، خدا فرمان داده چنین شتری را به بُت ها بدهید، زیرا بُت ها شفیع خدا هستند، امروز هم ما خادم بُت ها هستیم پس باید آن ها را به ما بدهید».

اکنون تو اعلام می کنی که هیچ کس حقّ ندارد از پیش خود چیزی را حلال، یا چیزی را حرام کند و آن بزرگان مکّه به تو نسبت دروغ می دهند و هر کس به تو نسبت دروغ بدهد، هرگز سعادتمند نمی شود.

آنان با این سخنان دروغ، در این دنیا به بهره ناچیزی رسیدند و ثروتی را جمع کردند، امّا همه ثروت های دنیا نابود می شود، آنان با این کار عذاب دردناکی را برای خود خریدند.

* * *

نَحل: آیه 118

وَعَلَی الَّذِینَ هَادُوا حَرَّمْنَا مَا قَصَصْنَا عَلَیْکَ مِنْ قَبْلُ وَمَا ظَلَمْنَاهُمْ وَلَکِنْ کَانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ (118)

تو غذاهای پاک را حلال اعلام کردی، امّا اکنون سؤالی دارم: گوشت شتر، غذای پاک است؟

آری، چه گوشتی پاک تر از گوشت شتر ! شتری که در بیابان می چرد و از

ص:341

علف های بیابان می خورد، گوشتی پاک دارد.

اگر گوشت شتر پاک است چرا آن را بر یهودیان حرام کردی؟

اکنون جواب این سؤال مرا می دهی: تو یهودیان را از بعضی نعمت ها محروم کردی، دستور دادی که گوشت شتر مصرف نکنند، این نعمت ها قبلاً برایشان حلال بود، امّا به دلیل رباخواری و تحریف تورات، تو این محدودیّت را برای آنان قرار دادی، آنان به خود ظلم کردند و تو به هیچ کس ظلم نمی کنی.

وقتی یهودیان در راه خطا و گناه خود اصرار ورزیدند تو حلال ها را بر آنان حرام کردی، این نتیجه گناه خودشان بود، امّا با همه این ها راه توبه را برای آنان باز گذاشتی. این قانون توست: اگر کسی از روی جهالت و نادانی، گناهی انجام داد و سپس توبه کرد و گذشته خود را با اعمال نیک جبران کرد، تو گناه او را می بخشی و به او مهربانی می کنی، تو خدای بخشنده مهربان هستی.

* * *

نَحل: آیه 123 - 119

ثُمَّ إِنَّ رَبَّکَ لِلَّذِینَ عَمِلُوا السُّوءَ بِجَهَالَة ثُمَّ تَابُوا مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ وَأَصْلَحُوا إِنَّ رَبَّکَ مِنْ بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَحِیمٌ (119) إِنَّ إِبْرَاهِیمَ کَانَ أُمَّةً قَانِتًا لِلَّهِ حَنِیفًا وَلَمْ یَکُ مِنَ الْمُشْرِکِینَ (120) شَاکِرًا لاَِنْعُمِهِ اجْتَبَاهُ وَهَدَاهُ إِلَی صِرَاط مُسْتَقِیم (121) وَآَتَیْنَاهُ فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَإِنَّهُ فِی الاَْخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ (122) ثُمَّ أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفًا وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ (123)

بُت پرستان مکّه خود را پیرو ابراهیم(علیه السلام) می دانستند، آن ها بُت ها را شریک تو می دانستند و در مقابل آن ها سجده می کردند و ادّعا می کردند پیرو ابراهیم(علیه السلام)

ص:342

هستند، این چه ادّعای باطلی بود؟

درست است که کعبه و طواف آن، یادگار ابراهیم(علیه السلام) بود، مراسم حجّ از ابراهیم(علیه السلام) به یادگار مانده بود و بُت پرستان حجّ به جا می آوردند و دور کعبه طواف می کردند، امّا آنان دچار گمراهی زیادی شده بودند، گرداگرد کعبه و داخل کعبه پر از بُت شده بود، آنان بُت های بی جان را شریک تو قرار داده بودند و از آیین یکتاپرستی ابراهیم(علیه السلام) دور شده بودند.

اکنون در اینجا درباره ابراهیم(علیه السلام) چنین سخن می گویی: «ابراهیم(علیه السلام) به تنهایی یک امّت بود، او مطیع من بود و از هر گونه شرک پاک بود، او هرگز مشرک نبود، او شکر نعمت هایی را که من به او داده بودم، به جا می آورد، من او را به راه راست هدایت کرده بودم، در دنیا نیکویی و سعادت را به او عطا کردم و در آخرت او از صالحان و بندگان خوب من خواهد بود».

اکنون از محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین می گویی: «من به تو وحی کردم که پیرو آیین پاک ابراهیم(علیه السلام) باشی، همان ابراهیم(علیه السلام) که ایمان خالص داشت و هرگز به من شرک نورزید».

آری، همه ادیان آسمانی، ابراهیم(علیه السلام) را قبول دارند، ابراهیم(علیه السلام)و آیین و روش او می تواند حلقه وصل همه ادیان آسمانی باشد. دین اسلام، ادامه دهنده آیین ابراهیم(علیه السلام) است.

* * *

نَحل: آیه 124

إِنَّمَا جُعِلَ السَّبْتُ عَلَی الَّذِینَ اخْتَلَفُوا فِیهِ وَإِنَّ رَبَّکَ لَیَحْکُمُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیَما کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ (124)

سخن از آیین ابراهیم(علیه السلام) به میان آمد، همه ادیان آسمانی به آیین ابراهیم(علیه السلام)احترام می گذاشتند، یکی از یادگارهای او احترام به روز جمعه است، روزی

ص:343

که تو آن را برای عبادت ویژه خودت اختصاص دادی.

اکنون سؤالی به ذهن من می رسد: اگر تو از همه ادیان آسمانی خواسته ای که پیرو ابراهیم(علیه السلام)باشند، پس چرا در تورات از یهودیان خواستی تا احترام روز شنبه را بگیرند؟ چرا شنبه را روز بندگی و اطاعت خود قرار دادی؟ احترام روز جمعه، سنّت ابراهیم(علیه السلام) بود ولی تو از موسی(علیه السلام) خواستی تا یهودیان، روز شنبه را گرامی بدارند.

اکنون با خواندن این آیه حقیقت را می فهمم: موسی(علیه السلام) از یهودیان خواست که روز جمعه، روز تعطیلی آنان باشد و در آن روز به عبادت بپردازند، امّا آنان بهانه آوردند و با هم اختلاف کردند، تو در روز قیامت میان آنان درباره آنچه اختلاف کردند، حکم خواهی کرد.

سرانجام آنان روز شنبه را انتخاب نمودند، تو هم روز شنبه روز تعطیل اعلام کردی و از آنان خواستی که در این روز دست به هیچ کاری نزنند. این مجازاتی برای آنان بود.

یهودیانی که کنار دریا زندگی می کردند، روزهای شنبه ماهیگیری نمی کردند. مدّتی گذشت، طمع مال دنیا در دل آنان بیشتر شد، برای همین کنار ساحل حوضچه هایی ساختند، روزهای شنبه صبر می کردند تا ماهی ها وارد حوضچه ها شوند، بعد از آن، راه حوضچه ها را می بستند و روز یکشنبه به صید ماهی اقدام می کردند. آن ها تصوّر می کردند این گونه می توانند حکم تو را به بازی بگیرند، امّا تو عذاب خود را بر آنان نازل کردی و آنان را لعنت کردی.7(178)

* * *

نَحل: آیه 125

ادْعُ إِلَی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ

ص:344

وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ (125)

از محمّد(صلی الله علیه وآله) می خواهی تا مردم را با حکمت و پند نیکو به راه حقّ دعوت کند و با شیوه ای که بهتر است با آنان مناظره کند، وظیفه او بیش از این نیست، تو انسان ها را با اختیار آفریدی، مهم این است که حقّ به گوش آنان برسد، انتخاب با خود آنان است، تو می دانی که چه کسی از راه راست گمراه شده و چه کسی هدایت شده است و در روز قیامت پاداش مؤمنان را می دهی و کافران به عذاب گرفتار می شوند.

* * *

هر مسلمانی که می خواهد از حقّ دفاع کند و دیگران را به اسلام رهنمایی کند، باید به این سخن تو عمل کند، تو در اینجا سه روش را برای دعوت به حق ذکر می کنی:

1 - حکمت

2 - پند نیکو

3 - مناظره با احترام

مناسب می بینم درباره این سه روش مقداری توضیح بدهم:

* حکمت:

منظور از حکمت همان «برهان» است. اگر من مطالب خود را با استدلال های محکم و دلایل روشن بیان کنم، از این روش استفاده کرده ام.

مثال: به کسی که عیسی(علیه السلام) را پسر خدا می داند، چنین می گویم: «خوب فکر کن ! انسان که فرزند دارد، یک روزی از بین می رود و فرزندش جای او را می گیرد. این یک قانون است. هر چیزی که فرزند داشته باشد، محکوم به

ص:345

فناست. تو می گویی خدا، فرزند دارد، معنای سخن تو این است که خدا یک روز از بین می رود؟».

* پندِ نیکو

منظور از پند نیکو همان «خطابه»است. اگر من عواطف و احساسات شنونده را تحریک کنم و او را به پذیرش حقّ دعوت کنم، از این روش استفاده کرده ام.

مثال: به کسی که عیسی(علیه السلام) را پسر خدا می داند، چنین می گویم: «من خدایی را می پرستم که مثل و همانندی ندارد و پایانی هم ندارد، او همیشه بوده و خواهد بود، اگر کسی را فرزند خدا بدانم، خدای خود را نابودشدنی فرض کرده ام، من هرگز خدایی را که نابود می شود، نمی پرستم».(179)

* مناظره محترمانه

منظور از «مناظره محترمانه»، همان «گفتگوی علمی» است که در آن احترام طرف مقابل حفظ می شود هر چند که دلیل های او به طور جدی، نقد می شود.

اگر با کسی وارد گفتگو شوم و ابتدا مطلب باطلی را که او باور دارد، بپذیرم، سپس در زمان مناسب با استفاده از همان مطلب او، اشتباه او را ثابت کنم، از روش مناظره استفاده کرده ام.

در اینجا یک مثال می زنم: با کسی که عیسی(علیه السلام) را خدا می داند، می خواهم مناظره کنم، ابتدا می پذیرم که عیسی(علیه السلام)خداست و چنین می گویم:

__ من سخن شما را قبول می کنم، عیسی(علیه السلام) خداست.

__ آفرین ! تو چه نویسنده خوبی هستی ! آفرین !

__ امّا یک سؤال دارم. من شنیده ام که عیسی(علیه السلام) شب ها تا صبح می خوابید و اصلاً روزه هم نمی گرفته است، آیا این عیب بزرگی برای عیسی(علیه السلام) نبود؟ چرا او تا صبح در رختخواب می خوابید؟

__ ای نویسنده ! این چه حرفی است که می زنی؟ چه کسی چنین دروغی را به

ص:346

شما گفته است، عیسی(علیه السلام) همه روزها، روزه می گرفت و تمام شب را بیدار می ماند و نماز می خواند.

__ عجب ! پس او شب ها نماز می خواند و روزها روزه می گرفت.

__ بله. شما چرا آن دروغ ها را درباره عیسی(علیه السلام) قبول کردی؟

__ ای مسیحی ! الآن گفتی که عیسی(علیه السلام) شب ها نماز می خواند، روزها روزه می گرفت، به راستی او برای چه کسی روزه می گرفت و نماز می خواند؟ او چه کسی را عبادت می کرد؟

آن مسیحی سکوت می کند و هیچ جوابی نمی دهد، اگر او بگوید برای خدا نماز می خواند و عبادت می کرد، پس دیگر چگونه می شود عیسی(علیه السلام)، خدا باشد. اگر عیسی(علیه السلام)، خداست، پس برای چه نماز می خواند و روزه می گرفت؟ برای چه بندگی خود را با نماز و روزه نشان می داد؟

به این نمونه گفتگو، مناظره می گویند، این مناظره را از سخنان امام رضا(علیه السلام) با مسیحیان یاد گرفته ام.(180)

قرآن از ما می خواهد در مناظره احترام طرف مقابل را حفظ کنیم و با کمال ادب با او سخن بگوییم. در قرآن از عنوان «جِدال احَسَن» استفاده شده است که ما در فارسی به آن «مناظره محترمانه» می گوییم.

* * *

نَحل: آیه 126

وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ لِلصَّابِرِینَ (126)

جنگ «اُحُد» در سال سوم هجری روی داد، پیامبر همراه با هفتصد نفر در خارج از شهر با کافران مکّه روبرو می شود، در این جنگ ابتدا مسلمانان پیروز شدند و دشمنان فرار کردند، تعدادی از مسلمانان سنگرهای خود را

ص:347

ترک کردند و به جمع آوری غنیمت های جنگی مشغول شدند، دشمن فرصت را غنیمت شمرد و بار دیگر حمله نمود و هفتاد نفر از مسلمانان به شهادت رسیدند. یکی از آن شهیدان، حمزه عموی باوفای پیامبر بود.

ابوسفیان رهبر کافران بود، زن او در میان سپاه کفر بود، او بعد از جنگ به بالای پیکر حمزه آمد و سینه حمزه را شکافت و جگر او را به دندان گرفت. کافران همه پیکر شهدا را مُثلِه کردند، یعنی گوش و دماغ آنان را بریدند.

بعد از مدّتی کافران به سوی مکّه بازگشتند، مسلمانان کنار پیکر شهدا آمدند و آن منظره را دیدند، آنان گفتند: «به خدا قسم اگر به کافران دست یابیم و بار دیگر با آنان جنگ کنیم، همه آنان را مثله خواهیم کرد».

تو این سخن را می شنوی، جبرئیل را می فرستی تا این آیه را برای پیامبر بخواند: «ای مسلمانان ! اگر کسی به شما ستمی رساند، شما باید به همان اندازه، انتقام بگیرید و نه بیشتر و اگر صبر کنید، بدانید که صبر برای صابران بهتر از انتقام است».

آری، کافران پیکر هفتاد مسلمان را مثله کرده بودند، اگر جنگی در آینده روی بدهد، مسلمانان حقّ دارند فقط پیکر هفتاد نفر از کافران را مثله کنند، چرا آنان قسم خوردند که پیکر همه کافران را مثله خواهند کرد؟

تو از مسلمانان می خواهی که اگر از دشمن هم می خواهند انتقام بگیرند، حد و اندازه نگاه دارند و البته اگر صبر کنند، تو به آنان پاداش بزرگی خواهی داد.

وقتی مسلمانان این سخن را شنیدند، تصمیم گرفتند صبر کنند، آنان در جنگ های بعدی، هرگز جنازه کافری را مثله نکردند.(181)

* * *

نَحل: آیه 128 - 127

وَاصْبِرْ وَمَا صَبْرُکَ إِلَّا بِاللَّهِ وَلَا تَحْزَنْ

ص:348

عَلَیْهِمْ وَلَا تَکُ فِی ضَیْق مِمَّا یَمْکُرُونَ (127) إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَوْا وَالَّذِینَ هُمْ مُحْسِنُونَ (128)

پیامبر کنار پیکر عمویش حمزه آمد، نگاه کرد، عمویش را در آن حال دید، اشک از چشمانش جاری شد، در جای جای میدان، بهترین یاران او بر روی زمین افتاده بودند و کافران پیکر آنان را مثله کرده بودند، پیامبر هم داغدار بود و هم غصّه آن کافران را می خورد، به راستی چرا آن کافران این چنین دشمنی می کنند، چرا ایمان نمی آورند؟

جبرئیل را می فرستی تا با محمّد(صلی الله علیه وآله) چنین سخن بگوید: «ای محمّد ! برای ما صبر کن، شکیبا باش ! بدان که صبر تو جز با توفیق من نیست، دیگر برای آن مردم کافر غمگین مباش، از نیرنگ آنان دلتنگ مشو، بدان من یار و یاور کسانی هستم که اهل تقوا هستند و نیکوکارند».

وقتی پیامبر این سخن را می شنود، دلش آرام می شود، آری، تو این گونه به او وعده یاری می دهی، وعده پیروزی !

تو هرگز وعده خود را فراموش نمی کنی، روزی که پیامبر با یارانش وارد مکّه شوند و همه بُت ها را سرنگون سازند، آن روز نزدیک است.(182)

ص:349

ص:350

پیوست های تحقیقی

1. ابن کم کان یوسف یوم القوه فی الجبّ: علل الشرایع ج 1 ص 48، بحار الأنوار ج 12 ص 275، تفسیر العیاشی ج 2 ص 275، تفسیر العیاشی ج 2 ص 172، البرهان ج 3 ص 160، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 414.

2. انما ابتلی یعقوب بیوسف أنّه ذبح کبشاً سمیناً...: المحاسن ج 2 ص 398، بحار الأنوار ج 71 ص 368، تفسیر العیاشی ج 2 ص 167، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 415.

3. وقوی فی نفسه ان یرسله معهم اشفاقه من ایقاع الوحشة و العداوة بینهم...: بحار الأنوار ج 12 ص 324.

4. فلما خرجوا من منزلهم لحقهم مسرعاً فانتزعه من ایدیهم...: علل الشرایع ج 1 ص 47، بحار الانوار ج 12 ص 273، تفسیر الصافی ج 3 ص 8، بحار الأنوار ج 3 ص 157، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 413.

5. یقول: لاتشعرون انّک انت یوسف، اتاه جبرئیل و اخبره بذلک: تفسیر القمی ج 1 ص 340، تفسیر الصافی ج 3 ص 9، البرهان ج 3 ص 167، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 416.

6. ألّلهُمَّ إنّی أَسْأَلُکَ بِأنَّ لَکَ الْحَمْدَ، لا إلهَ إلاّ أَنْتَ الحَنّانُ المَنّانُ، بَدیعُ السّماواتِ وَالأَرْضَ، یا ذَا الْجَلالِ وَالْإکْرامِ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلی محمّد وَآلِ محمّد، وَأَنْ تَجْعَلَ مِنْ أَمْری فَرَجاً وَمَخْرَجاً، وَتَرْزُقَنی مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَمِنْ حَیْثُ لا أَحْتَسِبُ: تفسیر العیّاشی ج 2 ص 170 ، تفسیر مجمع البیان ج 5 ص 373 ، فلاح السائل ص 195 ، بحار الأنوار ج 95 ص 170.

7. انّهم ذبحوا جدیا علی قمیصه: بحار الأنوار ج 12 ص 224، تفسیر القمی ج 1 ص 341، تفسیر الصافی ج 3 ص 10، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 417.

8. اللهمّ لقد کان ذئباً رفیقا حین لم یشقّ القمیص: تفسیر العیاشی ج 2 ص 171، تفسیر الأصفی ج 1 ص 565، تفسیر الصافی ج 3 ص 10، البرهان ج 3 ص 163، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 417.

9. فاشتراه رجل منهم بعشرین درهما: علل الشرایع ج 1 ص 48، تفسیر العیاشی ج 2 ص 171، تفسیر الصافی ج 3 ص 11، بحار

ص:351

الأنوار ج 12 ص 275، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 414.

10. برای این سخن چند دلیل ذکر می شود:

1. حضرت یوسف خواهان محاکمه همسر عزیز، از شاه مصر شد. نتیجه محاکمه، اثبات جرم همسر عزیز بود، در صورتی که عزیز از آلودگی همسرش قبلاً اطلاع داشته و به حضرت یوسف گفت: یا یوسُفُ أعْرِضِ عَن هذا (سوره یوسف، آیه 30) یعنی از وی خواست که جریان آلودگی همسرش را مخفی کند و حتّی برای این که مانع رسوایی بیش تر شود، یوسف را به زندان انداخت. اگر شاه مصر، همان عزیز بود، دیگر جایی برای محاکمه همسر عزیز نبود.

2. حضرت یوسف به شخصی که با او زندان بود، ولی دانست که از زندان آزاد می شود، گفت: اُذکرنی عِند رَبّکَ (سوره یوسف، آیه 43)، ( به سرپرست خود بگو که مرا بدون این که گناهی انجام داده باشم، در زندان انداخته اند. این شخص در منزل شاه مشغول خدمت بود نه در منزل عزیز. چون عزیز، حضرت یوسف را به زندان انداخته بود. اگر شاه مصر همان عزیز مصر بود، این که حضرت یوسف به زندانی آزاده شده، بگوید زندانی بودن مرا به سرپرست خودت اطلاع بده، بیهوده و بی جا می بود.

3. هنگامی که شاه گفت که یوسف را نزد من بیاورید، در حضور حضرت یوسف گفت: إنَّکَ الْیومَ لَدْینا مَکینَُ أمینَُ. (سوره یوسف، آیه 55)، یعنی شما امروز نزد ما دارای موقعیت و مقام و منزلت خاصی می باشی و امین و پاکدامن و درستکار هستی. اگر شاه مصر همان عزیز مصر بود، دیگر جا نداشت که بگوید شما در نزد ما امین و پاکدامن هستی. با توجّه به این که چند سال، حضرت یوسف در خانه عزیز مصر بود، پاکدامنی حضرت یوسف برای عزیز مصر ثابت شده است.

11. قال: أشده: ثمانی عشرة سنین و استوی: التحی: البرهان ج 3 ص 169.

12. رای یعقوب غاضّا علی اصبعه، فقال: لا... قامت الی صنم معها بی البیت...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 174، البرهان ج 3 ص 165، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 421، بحار الأنوار ج 12 ص 301.

13. فانّها همت بالمعصیة و همّ یوسف بقتلها ان اجبرته: الأمالی للصدوق ص 151، عیون اخبار الرضا ج 1 ص 171، بحار الأنوار ج 11 ص 73، تفسیر الصافی ج 3 ص 13، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 419.

14. لما همت به تزینت ثم استلقت علی فراشها و هم بها و جلس بین رجلیها یحل تبانه...: تفسیر ابن ابی حاتم الرازی ج 7 ص 2123، الدر المنثور ج 4 ص 13، فتح القدیر ج 3 ص 19، حل سراویله حتّی بلغ ثنته و جلس...: الدر المنثور ج 4 ص 13، تفسیر ابن ابی حاتم الرازی ج 7 ص 2123، (الثنة: ما بین السُرة الی العانة، راجع الصحاح للجوهری ج 5 ص 2090).

15. حتّی رکضه جبرئیل فلم یبق فیه شیء من الشهوه الا خرج: تفسیر الرازی ج 18 ص 120.

16. تمثل له یعقوب فضرب فی صدره فخرجت شهوته من انامله: تفسیر الرازی ج 18 ص 120، تفسیر ابن ابی حاتم الرازی ج 7 ص 2125.

17. سل هذا الصبی فی المهد فانه یشهد...: تفسیر القمی ج 1 ص 343، تفسیر الصافی ج 3 ص 15، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 422، بحار الأنوار ج 12 ص 226.

18. کان یقوم علی المریض و یلتمس المحتاج و یوسع المحبوس: بحار الأنوار ج 12 ص 230، جامع احادیث الشیعة ج 16 ص 2،

ص:352

مستدرک سفینة البحار ج 2 ص 294، تفسیر القمی ج 1 ص 344، البرهان ج 3 ص 171.

19. احدهما خباز و الاخر صاحب الشراب والذی کذب و لم یرَ المنام هو الخبّاز: تفسیر القمی ج 1 ص 344، البرهان ج 3 ص 171.

20. لتلبثن فی السجن بمقالتک هذه بضع سنین: تفسیر العیاشی ج 2 ص 177، البرهان ج 3 ص 176، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 427، بحار الأنوار ج 12 ص 303.

21. ما وجه إضافة الذکر إلی ربه إذا أرید به الملک، وما هی بإضافة المصدر إلی الفاعل ولا إلی المفعول ؟ قلت: قد لابسه فی قولک فأنساه الشیطان ذکره لربه أو عند ربه، فجازت إضافته إلیه لأن الإضافة تکون بأدنی ملابسة، أو علی تقدیر: فأنساه الشیطان ذکر إخبار ربه، فحذف المضاف الذی هو الأخبار: الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل ج 2 ص 472.

22. هلّا قلت: العافیة احب الیّ مما تدعوننی الیه: تفسیر القمی ج 1 ص 354، تفسیر الصافی ج 3 ص 19، البرهان ج 3 ص 202، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 424، بحار الأنوار ج 12 ص 247.

23. هلّا قلت: العافیة احب الیّ مما تدعوننی الیه: تفسیر القمی ج 1 ص 354، تفسیر الصافی ج 3 ص 19، البرهان ج 3 ص 202، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 424، بحار الأنوار ج 12 ص 247.

24. فانّی اتوجّه الیک بوجه نبیّک نبیّ الرحمة و علی و فاطمه و الحسن و الحسین...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 178، مجمع البیان ج 5 ص 405، زبدة التفاسیر ج 3 ص 373، البرهان ج 3 ص 177، جامع احادیث الشیعة ج 14 ص 153، بحار الأنوار ج 91 ص 20.

25. فمکث فی السجن عشرین سنة: تفسیر العیاشی ج 2 ص 176، البرهان ج 3 ص 176، جامع احادیث الشیعة ج 14 ص 152، بحار الأنوار ج 12 ص 302.

26. التبیان فی تفسیر القرآن ج 6 ص 130، تفسیر مجمع البیان ج 5ص 391، روض الجنان وروح الجنان ج 11 ص 38، البرهان ج 3 ص 170، جامع البیان ج 12 ص 263، تفسیر الثعلبی ج 5 ص 216، تفسیر السمعانی ج 3ص 26، زاد المسیر ج 4 ص 165، تفسیر الرازی ج 18 ص 125، تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 298، الدر المنثور ج 4 ص 16، فتح القدیر ج 12ص 227، تفسیر الآلوسی ج 12 ص 227.

27. لایدوسوه فانه یفسد فی طول سبع سنین: تفسیر القمی ج 1 ص 345، البرهان ج 3 ص 172، بحار الأنوار ج 12 ص 233.

28. وتنظف من درن السجن و لبس ثیابه و اتی الملک: بحار الأنوار ج 12 ص 294، مجمع البیان ج 5 ص 416، و راجع: تفسیر الرازی ج 18 ص 159.

29. فامر یوسف ان تبنی کنادیج من صقر وطینها بالکلس...: بحار الأنوار ج 12 ص 235، تفسیر القمی ج 1 ص 346، تفسیر الصافی ج 3 ص 29، بحار الأنوار ج 3 ص 180.

30. دلیل ازدواج یوسف: (وکان بین یدی یوسف ابن له صغیر معه رمانة من ذهب...)، وقتی برادران یوسف به مصر آمدند و یوسف بنیامین را نزد خود نگاه داشت، برادر بزرگتر هم در مصر ماند، او وقتی به قصر آمد، یوسف فرزند کوچکی داشت. پس معلوم می شود یوسف قبل از آن ازدواج کرده بوده است. تفسیر العیاشی ج 2 ص 187، تفسیر الصافی ج 3 ص 37، البرهان ج 3 ص 185، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 451.

31. فلما احتاجوا بعد ستة اشهر بعثهم یعقوب: تفسیر العیاشی ج 2 ص 182، البرهان ج 3 ص 181، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 439، بحار الأنوار ج 12 ص 306.

32. فادخلوه علیه فضمه الیه و بکی و قال له: انا اخوک یوسف...: بحار الأنوار ج 12 ص 306، تفسیر العیاشی ج 2 ص 182، البرهان ج 3 ص 182، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 439.

ص:353

33. قالت: فان اقبله علی الا تاخذه منی و اعتقه الساعة فاعطاها فاعتقته...: الخرائج و الجرائح ج 2 ص 739، مدینة المعاجز ج 7 ص 665، بحار الأنوار ج 12 ص 299، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 445، تفسیر کنز الدقائق ج 6 ص 347.

34. فکتن متردد الفکر بین یأس و طمع و هذا اغلظ ما یکون علی الانسان: بحار الأنوار ج 12 ص 325.

35. الی عزیز مصر و مظهر العدل و موفی الکیل من یعقوب بن اسحاق...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 190، مجمع البیان ج 5 ص 450، تفسیر الصافی ج 3 ص 41، البرهان ج 3 ص 195، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 456، فانّا اهل بیت لم یزل البلاء سریعا الینا: بحار الأنوار ج 12 ص 315، تفسیر العیاشی ج 2 ص 192، البرهان ج 3 ص 197، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 471.

36. فلما قرا یوسف الکتاب لم یتمالک و عیل صبره...: تفسیر الرازی ج 18 ص 202، روح المعانی ج 13 ص 48، الجامع لاحکام القرآن للقرطبی ج 9 ص 256، معالم التنزیل ج 2 ص 445.

37. إنّ إبراهیم لمّا أُوقدت النار ، أتاه جبرئیل بثوب من ثیاب الجنّة...: بصائر الدرجات ص 209، الکافی ج 1 ص 232.

38. کان القمیص الذی انزل به علی ابراهیم من الجنة... فلما فصلوا بالقمیص...: علل الشرایع ج 1 ص 53، تفسیر العیاشی ج 2 ص 194، البرهان ج 3 ص 203.

39. الإمام الصادق علیه السلام: وکلّ نبیّ ورث علماً أو غیره ، فقد انتهی إلی محمّد وآله: علل الشرائع ج1 ص 53، کمال الدین ص 142.

40. إنّ القائم إذا خرج یکون علیه قمیص یوسف...: کمال الدین ص 143، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 464.

41. فلما ن جاء البشضیر و هو یهودا ابنه فالقی قمیص یوسف...: کمال الدین ص 142، البرهان ج 3 ص 192، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 465، رجع الیه بصره و تقوّم ظهره: تفسیر العیاشی ج 2 ص 196، تفسیر الصافی ج 3 ص 45، البرهان ج 3 ص 199، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 463.

42. لانّ قلب الشاب ارق من قلب الشیخ: علل الشرایع ج 1 ص 54، بحار الأنوار ج 12 ص 280، جامع احادیث الشیعة ج 6 ص 163، البرهان ج 3 ص 200، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 465.

43. یوسف، آیه 96.

44. (قُل لاَّ أَسْ_َلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی) شوری، آیه 23.

45. تحملوا الی یوسف من یومکم فساروا...: مجمع البیان ج 5 ص 456، بحار الأنوار ج 12 ص 288.

46. وجعلها فی ولد لاوی أخی یوسف و ذلک لانّهم لمّا ارادوا قتل یوسف...: تفسیر القمی ج 1 ص 356، بحار الأنوار ج 12 ص 251، بحار الأنوار ج 3 ص 205.

47. سیملک مصر و یدخل علیه ابواه و اخوته...: تفسیر القمی ج 1 ص 339، تفسیر الصافی ج 3 ص 5، بحار الأنوار ج 3 ص 156، بحار الأنوار ج 12 ص 217.

48. قال بن عباس: لمارای سجود ابویه و اخوته هاله ذلک: بحار الأنوار ج 12 ص 338.

49. اعطای حکومت و پادشاهی به یوسف، بعد از آمدن یعقوب به مصر بوده است. این عبارت را دقت کنید: فلمّا قدم یعقوب علی فرعون مصر حیّاه بتحیة الملوک فاکرمه...: بحار الأنوار ج 12 ص 297.

50. لبس ثوبین جدیدین او قال لطیفین و خرج الی فلاة من الارض فصلی رکعات: بحار الأنوار ج 12 ص 320، البرهان ج 3 ص 209.

51. فلم یحتج الناس الی لباسه وانّما احتاجوا الی قسطه...: الکافی ج 6 ص 454، دعائم الاسلام ج 2 ص 145، مستدرک الوسائل ج 3 ص 240، بحار الأنوار ج 12 ص 297، مراة العقول ج 22 ص 333، جامع احادیث الشیعة ج 4 ص 321، تفسیر العیاشی ج 2 ص 15، البرهان ج 2 ص 535، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 21، الوافی ج 20 ص 701.

52. وکان بین یدی یوسف ابن له صغیر معه رمانة من ذهب...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 187، تفسیر الصافی ج 3 ص 37، البرهان ج

ص:354

3 ص 185، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 451.

53. یا زلیخا ما لی اراک قد تغیر لونک: علل الشرایع ج 1 ص 55، بحار الأنوار ج 12 ص 281، تفسیر الصافی ج 3 ص 51، البرهان ج 3 ص 207، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 471، قصص الانبیاء ص 139.

54. حمل یوسف عظام یعقوب فی تابوب الی ارض شام: تفسیر العیاشی ج 2 ص 198، البرهان ج 3 ص 208.

55. کم عاش یعقوب مع یوسف بمصر...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 198، البرهان ج 3 ص 208.

56. أنتم حفظة عمل عبدی وأنا رقیب علی ما نفسه علیه ، لم یردنی بهذا العمل ، علیه لعنتی ! فیقول الملائکه : علیه لعنتک ولعنتنا: عدّة الداعی ص 299، فلاح السائل ص 123، مستدرک الوسائل ص 112، بحار الأنوار ج 67 ص 247، جامع أحادیث الشیعة ج 1 ص 369.

57. یعنی بالسبیل علیّا، و لاینال ما عند الله الا بولایته: مناقب آل ابی طالب ج 2 ص 270، بحار الأنوار ج 35 ص 364، البرهان ج 3 ص 215.

58. ظن قومهم ان الرسل قد کذبوا، جاء الرسل نصرنا: الاحتجاج ج 2 ص 221، بحار الأنوار ج 11 ص 82، تفسیر الصافی ج 3 ص 54، البرهان ج 3 ص 217، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 479.

59. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: التبیان فی تفسیر القرآن ج 6 ص 297، تفسیر مجمع البیان ج 5 ص 465، روض الجنان وروح الجنان ج 11 ص 162، التفسیر الأصفی ج 1ص 591، التفسیر الصافی ج 3 ص 54، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 214، ج 5 تفسیر الثعلبی ص 261، تفسیر السمعانی ج 3 ص 73، معالم التنزیل ج 2 ص 455، زاد المسیر ج 4 ص 221، تفسیر الرازی ج 18 ص 226، فتح القدیر ج 3 ص 61، روح المعانی ج 13 ص 68.

60. (انما انت منذر) و یعنی نفسه ثم ردها الی صدر علی ثم قال: (ولکل قوم هاد)، ثم قال: انّک منار الانام...: البرهان ج 3 ص 232، تفسیر کنز الدقائق ج 6 ص 412. انا المنذر و علیّ الهادی و کل امام هاد...: بحار الأنوار ج 35 ص 404، البرهان ج 3 ص 231، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 484.

61. السلام علی الأئمّة الدعاة، والقادة الهداة، والسادة الولاة، والذادة الحماة وأهل الذکر، وأُولی الأمر...: عیون أخبار الرضا ج 1 ص 305، من لا یحضره الفقیه ج2 ص 609، تهذیب الأحکام ج 6 ص 95، وسائل الشیعة ج 14 ص 309، المزار لابن المشهدی ص 523، بحار الأنوار ج 99 ص 127، جامع أحادیث الشیعة ج 12 ص 298.

62. حتی اذا جاء القدر خلّوا بینه و بینه یدفعونه الی المقادیر...: تفسیر القمی ج 1 ص 360، تفسیر الصافی ج 3 ص 60، البرهان ج 3 ص 235، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 487، ما من عبد الا و معه ملکین یحفظانه فاذا جاء الامر...: الکافی ج 2 ص 59، وسائل الشیعة ج 15 ص 203، عیون الحکم و المواعظ ص 152، شرح نهج البلاغة ج 5 ص 346، بحار الأنوار ج 5 ص 105.

63. ان الله قضی قضاء حتماً لاینعم علی عبد بنعمه فیسلبها ایاه...: الکافی ج 2 ص 273، وسائل الشیعة ج 15 ص 303، بحار الأنوار ج 6 ص 56، جامع احادیث الشیعة ج 13 ص 341، البرهان ج 3 ص 237.

64. الذنوب التی تغیر النعم: البغی علی الناس و الزوال عن العادة فی الخیر...: معانی الاخبار ص 270، عدة الداعی ص 199، بحار الأنوار ج 70 ص 375، جامع احادیث الشیعة ج 13 ص 379، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 487.

65. اذا فشا الزنا ظهرت الزلزلة و اذا فشا الجور فی الحکم احتبس القطر...: الکافی ج 2 ص 448، وسائل الشیعة ج 16 ص 275، جامع احادیث الشیعة ج 13 ص 378، البرهان ج 4 ص 352.

66. فإذا امتلأت قال : اللهمّ إنّ هذا فیک قلیل: الدرّ النظیم ص 551 .

67. سوره حجّ آیه 19، سوره نحل آیه 49-48.

ص:355

68. این آیه، معنای دیگری هم دارد که از آن به بطنِ قرآن یاد می کنیم. بطنِ قرآن معنایی که از نظرها پنهان است: زیدبن علی(ع)، فرزند امام سجاد(ع) بود، او در تفسیر این آیه سخنی دارد. او در تفسیر این آیه، به عالم ذرّ اشاره می کند، یکی از اسم های عالم ذّر، عالم سایه ها می باشد. عالم ذرّ چیست؟ قبل از این که خدا انسان ها را خلق کند، آنان را به صورت ذره های کوچکی آفرید و با آنان سخن گفت، آنان خدا را شناختند.

متن سخن او چنین است: (یا معشر من یحبنا لا ینصرنا من الناس أحد، فإن الناس لو یستطیعوا أن یحبونا لأحبونا- و الله لأحبتنا أشد خزانة من الذهب و الفضة، إن الله خلق ما هو خالق ثم جعلهم أظلة، ثم تلا هذه الآیة وَ لِلَّهِ یَسْجُدُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً الآیة، ثم أخذ میثاقنا و میثاق شیعتنا، فلا ینقص منها واحد، و لا یزداد فینا واحد: تفسیر العیاشی ج 2 ص 207).

با توجه به این سخن، منظور از سایه ها وجود انسان ها در عالم ذرّ می باشد. در عالم ذّرّ، همه در مقابل خدا فروتنی کردند، فروتنی آنان، سجده آنان بود، آنان تواضع و فروتنی خود را در مقابل خداوند، نشان دادند.

69. نزلت فی رحم آل محمد علیه و آله السلام...: الکافی ج 2 ص 156، بحار الأنوار ج 71 ص 130، تفسیر الصافی ج 3 ص 66، البرهان ج 3 ص 246، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 494، تفسیر نور الثقلین ج 6 ص 434.

70. إنّ الأصل الواحد فی هذه المادّة هو ما یقابل الأمن، ویعتبر فی الخوف توقّع ضرر مشکوک والظنّ بوقوعه: التحقیق فی کلمات القرآن ج 3 ص 139 ، الخشیة: خوف یشوبه تعظیم، وأکثر ما یکون ذلک عن علم بما یخشی، وذلک خصّ العلماء بها: مفردات غریب القرآن ص 149.

71. ریشه خ ش ی و مشتقات آن در قرآن 48 بار تکرار شده و اما ریشه خ و ف در قرآن 124 بار آمده است. مفهوم خوف بیش از دو برابر مفهوم خشیّت تکرار شده است. شاید بتوان گفت کسانی که از خدا می ترسند دو برابر کسانی هستند که از خدا خشیّت دارند. زیرا مقام خشیّت مقامی است که فقط کسانی به آن می رسند که معرفت و شناخت بهتری به خدا پیدا کرده اند.

72. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: التبیان فی تفسیر القرآن ج 6 ص 247، تفسیر مجمع البیان ج 6 ص 35، روض الجنان وروح الجنان ج 11 ص 204، التفسیر الصافی ج 3 ص 69، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 225، تفسیر الثعلبی ج 5 ص 282، تفسیر السمعانی ج 3 ص 90، معالم التنزیل ج 3 ص 17، زاد المسیر ج 4 ص 240، تفسیر الرازی ج 19 ص 46، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 328، فتح القدیر ج 3 ص 80، روح المعانی ج 13 ص 147.

73. بمحمد علیه و آله السلام تطمئن القلوب و هو ذکر الله و حجابه: تفسیر العیاشی ج 2 ص 211، البرهان ج 3 ص 253، تفسیر کنز الدقائق ج 6 ص 447.

74. لو دعانی حتّی تسقط یداه أو تنقطع یداه أو ینقطع لسانه، ما استجبت له حتّی یأتینی من الباب الذی أمرته: المحاسن ج 1 ص 224، مستدرک الوسائل ج 1 ص 157، الجواهر السنیة ص 70، بحار الأنوار ج 2 ص 263 و ج 13 ص 355.

75. فیکتبون ما هو کائن فی امر السنة و ما یصیب العباد فیها: الامالی للطوسی ص 60، بحار الأنوار ج 4 ص 102، بحار الأنوار ج 3 ص 266.

76. أربعة لا ینظر الله إلیهم یوم القیامة: عاقّ، ومنّان، ومکذّب بالقدر...: الخصال ص 203، بحار الأنوار ج ص 87، وسائل الشیعة ج 25 ص 335.

77. به این مثال توجّه کنید: وقتی در جاده رانندگی می کنی، پلیس راه می تواند جلو تو را بگیرد وبگوید: چرا با سرعت زیاد رانندگی کردی؟ امّا حق ندارد سؤال کند چرا مثلا ماشین تو، خارجی نیست، پلیس راه فقط حق دارد از چگونگی رانندگی تو سؤال کند نه از نوع ماشین تو که آیا گرانقیمت است یا ارزان قیمت. سؤال در مورد چگونگی رانندگی، سؤال از عمل ورفتار توست و

ص:356

پلیس راه می تواند از آن سؤال کند.

78. یقول الله تعالی للعبد: لم عصیت؟ لم فسقت؟ لم شربت الخمر؟ لم زنیت؟ فهذا فعل العبد، ولا یقول له: لم مرضت؟ لم قصرت؟ لم ابیضضت؟ لم اسوددت؟ لأنّه من فعل الله تعالی...: بحار الأنوار ج 5 ص 59، قال الصادق علیه السلام لزرارة بن أعین: یا زرارة، أعطیک جملة فی القضاء والقدر؟ قال: نعم جُعلت فداک، قال: إذا کان یوم القیامة وجمع الله الخلائق سألهم عمّا عهد إلیهم ولم یسألهم عمّا قضی علیهم: الإرشاد ج 2 ص 204، کنز الفوائد ص 171، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 420، بحار الأنوار ج 5 ص 60.

79. ما صنعت لیلتک هذه؟ قالت: لم أصنع شیئاً إلاّ وقد کنت أصنعه فیما مضی...: الأمالی للصدوق ص 590، روضة الواعظین ص 358، بحار الأنوار ج 4 ص 94، جامع أحادیث الشیعة ج 8 ص 358.

80. ما عُبد الله بشیء مثل البداء: الکافی ج 1 ص 146، التوحید للصدوق ص 332، بحار الأنوار ج 4 ص 107.

81. بَدا در لغت به معنای آشکار شدن است ودر اصطلاح به معنای تغییر در سرنوشت می باشد، گاهی خدا تقدیر انسانی را تغییر می دهد وبرای او تقدیر دیگری را قرار می دهد، به این تغییر، بدا می گویند، چون خدا این گونه تقدیر دوّم را آشکار می کند.

82. فیکتبون ما هو کائن فی امر السنة و ما یصیب العباد فیها: الامالی للطوسی ص 60، بحار الأنوار ج 4 ص 102، بحار الأنوار ج 3 ص 266.

83. انّ الرجل لیصل رحمه و قد بقی من عمره ثلاث سنین: قرب الاسناد ص 355، وسائل الشیعة ج 21 ص 537، مستدرک الوسائل ج 15 ص 241، الامالی للطوسی ص 480، بحار الأنوار ج 4 ص 121، جامع احادیث الشیعة ج 16 ص 268.

84. انّ الرجل لیصل رحمه و قد بقی من عمره ثلاث سنین: قرب الاسناد ص 355، وسائل الشیعة ج 21 ص 537، مستدرک الوسائل ج 15 ص 241، الامالی للطوسی ص 480، بحار الأنوار ج 4 ص 121، جامع احادیث الشیعة ج 16 ص 268.

85. جُعلنا فداک، سمعناک وأنت تقول کذا وکذا فی أمر جاریتک، ونحن نعلم أنّک تعلم علماً کثیراً: الکافی ج 1 ص 257، وراجع: بصائر الدرجات ص 233، بحار الأنوار ج 26 ص 197، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 523.

86. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: التبیان فی تفسیر القرآن ج 6 ص 267، تفسیر مجمع البیان ج 6 ص 50، روض الجنان وروح الجنان ج 4 ص 228، التفسیر الأصفی ج 1 ص 609، التفسیر الصافی ج 3 ص 76، البرهان ج 3 ص 272، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 521، جامع البیان ج 13 ص 229، تفسیر الثعلبی ج 5 ص 299، تفسیر السمعانی ج 3 ص 101، معالم التنزیل ج 3 ص 25، زاد المسیر ج 4 ص 251، تفسیر الرازی ج 19 ص 69، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 335، تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 375، فتح القدیر ج 3 ص 91، روح المعانی ج 13 ص 175.

87. ایّام الله عز و جل ثلاثة: یوم یقوم القائم، یوم الکرة و یوم القیامة: الخصال ص 108، معانی الاخبار ص 366، روضة الواعظین ص 392، مختصر بصائر الدرجات ص 18، بحار الأنوار ج 7 ص 61، جامع احادیث الشیعة ج 9 ص 494.

88. لا یجد الرجل منکم یومئذ موضعاً لصدقّته ولا لبرّه ، لشمول الغنی جمیع المؤمنین: الإرشاد ج 2 ص 384، بحار الأنوار ج 2 ص 384، یطلب الرجل منکم من یصله... فلا یجد أحداً یقبل منه: الإرشاد ج 2 ص 381، بحار الأنوار ج 52 ص 337.

89. لا یجد الرجل منکم یومئذ موضعاً لصدقّته ولا لبرّه ، لشمول الغنی جمیع المؤمنین: الإرشاد ج 2 ص 384، بحار الأنوار ج 2 ص 384، یطلب الرجل منکم من یصله... فلا یجد أحداً یقبل منه: الإرشاد ج 2 ص 381، بحار الأنوار ج 52 ص 337.

90. إذا قام قائمنا وضع الله یده علی رؤوس العباد ، فجمع بها عقولهم...: الکافی ج 1 ص 25، کمال الدین ص 674، الخرائج والجرائح ج 1 ص 24.

91. إذا قام قائمنا وضع الله یده علی رؤوس العباد ، فجمع بها عقولهم...: الکافی ج 1 ص 25، کمال الدین ص 674، الخرائج والجرائح ج 1 ص 24.

92. ولا یمرض ، ویقول الرجل لغنمه ولدوابه: اذهبوا وارعوا...: الملاحم والفتن ص 203، کتاب الفتن للمروزی ص 354.

93. لیرفع عن الملل والأدیان الاختلاف ، ویکون الدین کلّه واحداً...: مختصر بصائر الدرجات ص 180، بحار الأنوار ج 53 ص 4.

ص:357

94. ما بعث الله نبیا من لدن آدم فهلم جرا إلا ویرجع إلی الدنیا وینصر أمیر المؤمنین...: تفسیر القمی ج 1 ص 25، التفسیر الصافی ج 1 ص 351، البرهان ج 1 ص 91، بحار الأنوار ج 53 ص 50، 61، فلم یبعث الله نبیا ولا رسولا إلا رد جمیعهم إلی الدنیا حتّی یقاتلوا بین یدی علی بن أبی طالب: بصائر الدرجات ض 93، مختصر بصائر الدرجات ص 25، بحار الأنوار ج 26، ص 280، تفسیر العیاشی ج 1 ص 181، البرهان ج 1 ص 646، نور الثقلین ج 1 ص 358. یکون الخلائق کلهم تحت لوائه، ویکون هو أمیرهم، فهذا تأویله: تفسیر العیاشی ج 1 ص 181، البرهان ج 1 ص 648، نور الثقلین ج 1 ص 359.

95. انّ اوّل من یرجع لجارکم الحسین علیه السلام فیملک حتی تقع حاجباه علی عینیه من الکبر: مختصر بصائر الدرجات ص 27، بحار الأنوار ج 53 ص 44، البرهان ج 3 ص 507.

96. وحمیم تغلی به جهنم منذ خلقت: تفسیر الصافی ج 3 ص 83، البرهان ج 3 ص 294، تفسیر العیاشی ج 2 ص 223، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 533.

97. إنّ أفضل البقاع ما بین الرکن والمقام، ولو أنّ رجلاً عمّر ما عمّر نوح فی قومه ألف سنة إلاّ خمسین عاماً...: المحاسن ج 1 ص 91، الکافی ج 8 ص 253، من لا یحضره الفقیه ج 2 ص 245، وسائل الشیعة ج 1 ص 122، مستدرک الوسائل ج 1 ص 149، شرح الأخبار ج 3 ص 479، الأمالی للطوسی ص 132، بحار الأنوار ج 27 ص 173، جامع أحادیث الشیعة ج 1 ص 426، یا علیّ، لو أنّ عبداً عبد الله مثل ما دام نوح فی قومه...: المناقب للخوارزمی ص 67، مناقب آل أبی طالب ج 3 ص 2، کشف الغمّة ج 1 ص 100، نهج الإیمان لابن جبر ص 450، بحار الأنوار ج 27 ص 194، و ج 39 ص 256، 280، الغدیر ج 2 ص 302، و ج 9 ص 268، بشارة المصطفی ص 153.

98. ان ائمة الجور و اتباعهم لمعزولون عن دین الله، قد ضلّوا و اضلّوا...: المحاسن ج 1 ص 93، الکافی ج 1 ص 184، وسائل الشیعة ج 1 ص 119، مستدرک الوسائل ج 1 ص 172، بحار الأنوار ج 8 ص 369، البرهان ج 3 ص 295، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 533.

99. وقوله: قالُوا لَوْ هَدانَا اللَّهُ لَهَدَیْناکُمْ ظاهر السیاق أن المراد بالهدایة هنا الهدایة إلی طریق التخلص من العذاب: المیزان ج 12 ص 44.

100. و قوله: إِنِّی کَفَرْتُ بِما أَشْرَکْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ أی إنی تبرأت من إشراککم إیای فی الدنیا، و المراد بالإشراک الإشراک فی الطاعة دون الإشراک فی العبادة: المیزان ج 12 ص 48.

101. و الذی یعطیه التدبر فی الآیات أن المراد بالکلمة الطیبة التی شبهت بشجرة طیبة من صفتها کذا و کذا هو الاعتقاد الحق الثابت فإنه تعالی یقول بعد و هو کالنتیجة المأخوذة من التمثیل: یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الآْخِرَةِ الآیة و القول هی الکلمة و لا کل کلمة بما هی لفظ بل بما هی معتمدة علی اعتقاد و عزم یستقیم علیه الإنسان و لا یزیغ عنه عملا: المیزان ج 12 ص 51.

102. عبد الرحمن بن سالم بن عبدالرحمن الکوفی العطار و کان سالم بیاع المصاحف...: رجال النجاشی ص 237.

103. هذا مثل ضربه الله لاهل بیت نبیّه و لمن عاداهم...: تفسیر العیاشی ج 2 ص 225، تفسیر الصافی ج 3 ص 85، البرهان ج 3 ص 299، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 537، کنز الدقائق ج 7 ص 54

104. انّ الشیطان لیاتی الرجل من اولیائنا فیاتیه عند موته عن یمینه و عن یساره...: من لایحضره الفقیه ج 1 ص 134، بحار الأنوار ج 6 ص 188، تفسیر العیاشی ج 2 ص 225، تفسیر الصافی ج 3 ص 86، البرهان ج 3 ص 303، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 541.

105. بعثت إلیه بریحانتین من الجنّة، تُسمّی إحداهما المسخیة، والأُخری المنسیة: الأمالی للطوسی ص 414، بحار الأنوار ج 6 ص 152، إذا حضر أجله بعث الله عزّ وجلّ إلیه ریحین: ریحاً یُقال له: المنسیة، وریحاً یُقال له: المسخیة: الکافی ج 2 ص 127،

ص:358

معانی الاخبار ص 142.

106. فقلت والجمع یسمعون: ألا أکبرنا سنّاً وأکثرنا لیناً: بحار الأنوار ج 30 ص 291 .

107. نحن النعمة التی انعم الله علی عباده...: الکافی ج 1 ص 217، تفسیر الصافی ج 3 ص 88، البرهان ج 3 ص 306، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 542.

108. إنّ الله سخّر لی البراق وهی دابّة من دواب الجنّة لیست بالطویل ولا بالقصیر : مسند زید بن علی علیه السلام ص 497، عیون أخبار الرضا ج 1 ص 35، بحار الأنوار ج 18 ص 316، التفسیر الأصفی ج 1 ص 670، التفسیر الصافی ج 3 ص 167، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 100، إنّ اشتقاق البراق من البرق لسرعته...: عمدة القاری ج 15 ص 126، الدیباج علی مسلم ج 1 ص 194، شرح أُصول الکافی ج 12 ص524.

109. روی عن ابن عباس أنه وهب له إسماعیل و هو ابن تسع و تسعین سنة، و وهب له إسحق و هو ابن مائة و اثنتی عشرة سنة: تفسیر مجمع البیان ج 6 ص 86، بحار الأنوار ج 12 ص 90، تفسیر السمعانی ج 3 ص 121، معالم التنزیل ج 3 ص 38، زاد المسیر ج 4 ص 271، تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 422، تفسیر الجلالین ص 335.

110. نحن بقیة تلک الذریة: تفسیر العیاشی ج 2 ص 231، تفسیر الصافی ج 3 ص 90، البرهان ج 3 ص 314، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 549، کنز الدقائق ج 7 ص 75، بحار الأنوار ج 23 ص 224.

111. وَنُصرَتی مُعَدَّةٌ لَکُم، وَمَوَدَّتی خالِصَةٌ لَکُم، آمینَ آمینَ: الاحتجاج ج 2 ص 316، بحار الأنوار ج 53 ص 171، و ج 91 ص 2، و ج 99 ص 81.

112. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: التبیان فی تفسیر القرآن ج 6 ص 311، تفسیر مجمع البیان ج 4 ص 201، التفسیر الأصفی ج 11 ص 281، التفسیر الصافی ج 3 ص 99، البرهان ج 3 ص 323، تفسیر الثعلبی ج 2 ص 249، تفسیر السمعانی ج 3 ص 127، زاد المسیر ج 4 ص 277، تفسیر الرازی ج 19 ص 146، تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 429، فتح القدیر ج 3 ص 120، روح المعانی ج 13 ص 258.

113. سوره بقره: آیه 23_24

114. (ولَوْ أَنْزَلْنا مَلَکاً لَقُضِیَ الأَمْرُ ثُمَّ لا یُنْظَرُونَ) فأخبر عز وجل أن الآیة إذا جاءت والملک إذا نزل ولم یؤمنوا هلکوا، فاستعفی النبی من الآیات رأفة منه ورحمة علی أمته، وأعطاه الله الشفاعة: تفسیر القمی ج 1 ص 194، بحار الانوار ج 9 ص 201، البرهان فی تفسیر القرآن ج 2 ص 403.

115. وروی غیر واحد عن مجاهد و قتادة انّها الکواکب من غیر قید و اخرج عن ابی صالح ان المراد بالبروج الکواکب العظام: روح البیان ج 7 ص 268.

116. لم تزل الشیطان تصعد الی السماء وتتجسس...: البرهان ج 3 ص 333، تفسیر القمی ج 1 ص 373، تفسیر الصافی ج 3 ص 104، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 6.

117. ارسلنا الریاح لواقح: قال: التی تلقح الاشجار: تفسیر القمی ج 1 ص 5، 37، تفسیر الصافی ج 3 ص 105، البرهان ج 3 ص 338، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 7.

118. روح اختاره الله واصطفاه وخلقه إلی نفسه وفضّله علی جمیع الأرواح، فأمر فنفخ منه فی آدم: التوحید للصدوق ص 170، معانی الأخبار ص 17، بحار الأنوار ج 4 ص 11، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 11، إنّ الله تبارک وتعالی أحد صمد، لیس له جوف، وإنّما الروح خلقٌ من خلقه...: التوحید للصدوق ص 171، بحار الأنوار ج 3 ص 228 و ج 4 ص 13، تفسیر العیّاشی ج 2 ص 316.

119. رکعتین رکعهما فی السماء فی أربعة آلاف سنة: تفسیر القمی ج 1 ص 42، تفسیر الصافی ج 2 ص 185، تفسیر نور الثقلین ج 2

ص:359

ص 10، جامع احادیث الشیعة ج 4 ص 27.

120. یکون میقاتهم فی ارض من اراضی الفرات یقال لها الروحاء: مختصر بصائر الدرجات ص 27، بحار الأنوار ج 53 ص 42، البرهان ج 1 ص 448.

121. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: التبیان فی تفسیر القرآن ج 6 ص 338، تفسیر مجمع البیان ج 6 ص 118، روض الجنان وروح الجنان ج 11 ص 327، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 257، تفسیر الثعلبی ج 5 ص 340، تفسیر السمعانی ج 3 ص 141، معالم التنزیل ج 3 ص 51، زاد المسیر ج 4 ص 294، تفسیر الرازی ج 19 ص 191، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 373، تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 442، فتح القدیر ج 3 ص 133.

122. فرجعوا عمیانا یلتمسلون الجدار بایدیهم: علل الشرایع ج 2 ص 552، بحار الأنوار ج 12 ص 161، تفسیر العیاشی ج 2 ص 156، البرهان ج 3 ص 127، تفسیر نور الثقلین ج 2 ص 385.

123. فافرد الامتنان علیّ بفاتحة الکتاب وجعلها بازاء القرآن العظیم: الامالی للصدوق ص 241، عیون اخبار الرضا ج 1 ص 270، مستدرک الوسائل ج 4 ص 166، بحار الأنوار ج 82 ص 21، جامع احادیث الشیعة ج 5 ص 116، تفسیر العیاشی ج 1 ص 22.

124. وانما سمیت المثانی لانّها تثنی فی الرکعتین: تفسیر العیاشی ج 1 ص 19، تفسیر الصافی ج 3 ص 120، البرهان ج 1 ص 97، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 6، الحدائق الناضرة ج 8 ص 106، مستدرک الوسائل ج 4 ص 157.

125. لو قرئت الحمد علی میت سبعین مرة، ثم ردت فیه الروح، ما کان عجبا: الکافی ج 2 ص 623، وسائل الشیعة ج 6 ص 231، مکارم الأخلاق ص 363، بحار الأنوار ج 89 ص 257، التفسیر الصافی ج 1 ص 88، البرهان ج 1 ص 88، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 4. این حدیث با سندی معتبر در کتابی معتبر (اصول کافی) نقل شده است. سند به این شرح است: الشیخ الکلینی عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن معاویة بن عمار، عن أبی عبدالله علیه السلام، اسم الله الأعظم مقطع فی أم الکتاب: ثواب الاعمال ص 104، وسائل الشیعة ج 6 ص 39، مستدرک الوسائل ج 4 ص 158، بحار الأنوار ج 89 ص 234، جامع احادیث الشیعة ج 15 ص 88.

126. أو قسّموه إلی شعر و سحر و کهانة و أساطیر الأوّلین: تفسیر البیضاوی ج 3 ص 382، تفسیر کنز الدقائق ج 7 ص 160.

127. إنّ النبوّة نزلت علی رسول الله یوم الاثنین، وأسلم علیّ یوم الثلاثاء، ثمّ أسلمت خدیجة بنت خویلد زوجة النبیّ...: تفسیر القمّی ج 1 ص 378، بحار الأنوار ج 18 ص 179، فدخل علی علیه السلام إلی رسول الله صلی الله علیهوآله... فدعاه إلی الإسلام فأسلم، وأسلمت خدیجة، وکان لا یصلّی إلاّ رسول الله صلی الله علیهوآله وعلی وخدیجة: أعلام الوری ج 1 ص 102، قصص الأنبیاء ص 315، کشف الغمّة ج 1 ص 86، بحار الأنوار ج 18 ص 184.

128. إذ جاء رجل شاب، فرمی ببصره إلی السماء، ثمّ قام مستقبل الکعبة، فلم ألبث إلاّ یسیراً حتّی جاء غلام فقام علی یمینه، ثمّ جاءت امرأة فقامت خلفهما: نظم درر السمطین ص 84، وراجع: ذخائر العقبی ص 59، بحار الأنوار ج 38 ص 243، مسند أحمد ج 1 ص 209، مسند أبی یعلی ج 3 ص 117، المعجم الکبیر ج 18 ص 99، الاستیعاب ج 3 ص 1096، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید ج 4 ص 119، کنز العمّال د 13 ص 110، شواهد التنزیل ج 1 ص 113، الطبقات الکبری ج 8 ص 17، التاریخ الکبیر للبخاری ج 7 ص 74، الکامل لابن عبد البرّ ج 1 ص 419، تاریخ مدینة دمشق ج 8 ص 313، تهذیب الکمال ج 20 ص 184، میزان الاعتدال ج 1 ص 223، الإصابة ج 4 ص 425، لسان المیزان ج 1 ص 395، تاریخ الطبری ج 2 ص 57، الوافی بالوفیات ج 20 ص 58، عیون الأثر ج 1 ص 125، ینابیع المودّة ج 1 ص 192، کنت اوّل مسلم، فمکثنا بذلک ثلاث حجج، وما علی وجه الأرض خلق یصلّی ویشهد لرسول الله صلی الله علیهوآله بما أتاه غیری، وغیر ابنة خویلد رحمها الله، وقد فعل: الخصال ص 366، الاختصاص ص 165، بحار الأنوار ج 16 ص 2.

ص:360

129. منها ثلاث سنین مختفیاً خائفاً لایظهر حتی امره الله عزّوجلّ ان یصدع بما امره به: کمال الدین ج 3 ص 345، البرهان ج 3 ص 389، تفسیر کنز الدقائق ج 7 ص 163.

130. یا محمد ننتظر بک الی الظهر فان رجعت عن قولک والا قتلناک...: الخصال ص 280، الاحتجاج ج 1 ص 322، مناقب آل ابی طالب ج 1 ص 66، تفسیر الصافی ج 3 ص 124، البرهان ج 3 ص 390، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 36، تفسیر کنز الدقائق ج 7 ص 169.

131. إنّما مثلی ومثلکم کمثل رجل رأی العدو فانطلق یرید أهله، فخشی أن یسبقوه، فجعل یهتف واصباحاه: مسند أحمد ج 5 ص 60، صحیح مسلم ج 1 ص 134، السنن الکبری للنسائی ج 6 ص 243، المعجم الکبیر ج 5 ص 272، تفسیر ابن أبی حاتم ج 9 ص 2826، تفسیر ابن کثیر ج 3 ص 363، الدرّ المنثور ج 5 ص 95، أُسد الغابة ج 2 ص 211، تهذیب الکمال ج 9 ص 411، تاریخ الإسلام ج 1 ص 144، سبل الهدی والرشاد ج 2 ص 323، السیرة الحلبیة ج 1 ص 460، أرأیتکم أن أخبرتکم أنّ العدو مصبحکم أو ممسیکم، ما کنتم تصدّقوننی؟: تفسیر الجلالین ص 830، لباب النقول ص 237، تفسیر نور الثقلین ج 5 ص 698، صعد النبیّ الصفا ذات یوم فقال: یاصباحاه! فاجتمعت إلیه قریش: صحیح البخاری ج 6 ص 29، وراجع: عمدة القارئ ج 19 ص 131، تفسیر ابن کثیر ج 3 ص 551، الدرّ المنثور ج 5 ص 96، أُسد الغابة ج 2 ص 211، قال: یا معشر قریش، یا معشر العرب، أدعوکم إلی عبادة الله وخلع الأنداد والأصنام، وأدعوکم إلی شهادة لا إله إلاّ الله...: أعلام الوری ج1 ص 106، قصص الأنبیاء ص 316، بحار الأنوار ج 18 ص 185.

132. فقال لغلامه: امنع عنیّ هذا، فقال: ما اری احدا یصنع بک شیئا الا نفسک: الخصال ص 280، الاحتجاج ج 1 ص 322، مناقب آل ابی طالب ج 1 ص 66، تفسیر الصافی ج 3 ص 124، البرهان ج 3 ص 390، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 36، تفسیر کنز الدقائق ج 7 ص 169.

133. منظور از روح در این آیه همان وحی آسمانی است. به هر چیز که مایه حیات و زندگی بشود، روح می گویند، به روحِ انسان هم روح می گویند چون مایه حیات جسم است، اگر روح از بدن بیرون برود، مرگ جسم فرا می رسد.

134. النجم رسول الله و العلامات الائمة: الکافی ج1 ص 206، الوافی ج 3 ص 521، بحار الأنوار ج 16 ص 91، تفسیر العیاشی ج 2 ص 255، تفسیر القمی ج 1 ص 383، تفسیر فرات الکوفی ص 233، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 45.

135. أما رأیت شخوصه ورفع حاجبیه إلی فوق ، من قوله: لا حاجة لی إلی الدنیا ولا الرجوع إلیها؟...: تفسیر الفرات ص 553، بحار الأنوار ج 6 ص 162.

136. ترجمه الهی قمشه ای، ترجمه فیض الاسلام (مشرکان سوگند یاد می کنند)، کاویانپور (مشرکان سوگند یاد می کنند)، ارشاد الاذهان ج 1 ص 276، تفسیر روان جاوید ج 3 ص 285، تفسیر هدایت ج 6 ص 55، تفسیر کوثر ج 6 ص 138، تفسیر آسان ج 9 ص 677.

137. انّ المشرکین یزعمون ویحلفون لرسول الله ان الله لایبعث الموتی...: الکافی ج 8 ص 51، بحار الأنوار ج 53 ص 92، مراة العقول ج 25 ص 110، تفسیر الصافی ج 3 ص 135، البرهان ج 3 ص 420، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 54.

138. إذا ظهر القائم بعث الله معه... وأصحاب الکهف: دلائل الإمامة ص 463.

139. فکأنّی أنظر إلیهم مقبلین... ینفضون شعورهم من التراب: الإرشاد ج 2 ص 381، بحار الأنوار ج 52 ص 337، کشف الغمّة ج 3 ص 262.

140. إنّ أمیر المؤمنین استنهض الناس فی حرب معاویة فی المرّة الثانیة، فلمّا حشد الناس قام خطیباً...: الکافی ج 1 ص 134، التوحید للصدوق ص 41، الغارات ج 2 ص 732، بحار الأنوار ج 4 ص 269.

ص:361

141. من فر بدینه من ارض الی ارض... اتوجب الجنه و کان رفیق ابراهیم و محمّد...:بحار الأنوار ج 19 ص 31، تخریج الاحادیث و الاثار ج 1 ص 351، تفسیر جوامع الجامع ج 1 ص 433، التفسیر الصافی ج 1 ص 490، نور الثقلین ج 1 ص 541، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 638.

142. دانیال، فصل 7، آیه 9

143. سفر خروج، فصل 24، آیه 9 و 10.

144. سفر پیدایش، فصل 18 آیه 1 تا 8.

145. مزامیر، فصل 132، آیه 1 و 2 و 3 و 4 و 12.

146. سموئیل اوّل، فصل 15، آیه 10، 11.

147. سفر پیدایش، فصل 2، شماره 17.

148. تورات، سفر پیدایش، باب نهم، شماره 21.

149. سفر تورات، سفر تثنیه، فصل 2، شماره 23.

150. حضر الرضا علیه السلام مجلس المامون بمرو... انّما عنی بذلک الیهود و النصاری...: الامالی للصدوق ص 624، تحف العقول ص 435، وسائل الشیعة ج 27 ص 73، بحار الأنوار ج 23 ص 173، بحار الأنوار ج 25 ص 232، تفسیر نور الثقلین ج 5 ص 363، بشارة المصطفی ص 358.

151. اوّل عبادة الله معرفته، وأصل معرفة الله توحیده، ونظام توحید الله نفی الصفات عنه... فلیس الله عرف من عرف بالتشبیه ذاته...: التوحید للصدوق ص 34، عیون أخبار الرضا ج 2 ص 135، بحار الأنوار ج 4 ص 228 و ج 54 ص 43، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 39.

152. ثمّ اتّخذوا العزّی، وسُمّی بها عبد العزّی بن کعب، وکان الذی اتّخذها ظالم بن أسعد...: خزانة الأدب ج 4 ص 116 و ص 209، کانت العزّی أحدث من اللاّت، وکان الذی اتّخذه ظالم بن سعد بوادی نخلة...: فتح الباری ج 8 ص 471، تفسیر القرطبی ج 17 ص 99، وراجع: تاج العروس ج 8 ص 101.

153. ثمّ اتّخذوا اللاّت بالطائف، وکانت صخرة مربّعة، وکان یهودی یلت عندها السویق: خزانة الأدب ج 7 ص 209، وکان اللاّت بالطائف لثقیف علی صخرة، وکانوا یسترون ذلک البیت ویضاهون به الکعبة...: کتاب المحبر ص 315، وراجع: فتح الباری ج 8 ص 471، تفسیر القرطبی ج 17 ص 99.

154. فکان أقدمها مناة، وسُمّیت العرب عبد مناة وزید مناة. وکان منصوباً علی ساحل البحر...: خزانة الأدب ج 7 ص 208، إنّ عمرو بن لحی نصب مناة علی ساحل البحر ممّا یلی قدید: فتح الباری ج 3 ص 399، عمدة القارئ ج 19 ص 203، تحفة الأحوذی ج 8 ص 242، التمهید لابن عبد البرّ ج 2 ص 98، تفسیر ابن کثیر ج 4 ص 272.

155. واللاّت والعُزّی ومناة الثالثة الأُخری، فإنّهنّ الغرانیق العُلی... وکانوا یقولون: بنات الله..: خزانة الأدب ج 7 ص 209، وراجع: معجم البلدان ج 4 ص 116، جامع البیان للطبری ج 27 ص 77، تفسیر القرطبی ج 17 ص 100، بحار الأنوار ج 9 ص 157، فتح الباری ج 8 ص 193.

156. الحمد لله الذی لم یلد فیورّث، ولم یولد فیُشارک: التوحید للصدوق ص 48، الفصول المهمّة للحرّ العاملی ج 1 ص 242، بحار الأنوار ج 3 ص 256، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 237.

157. قال صلی الله علیه و اله: فعلت، فداها ابوها - ثلاث مرات -...: الامالی للصدوق ص 305، وراجع: مناقب آل ابی طالب ج 3 ص 121، بحار الأنوار ج 43 ص 20، 86، ج 70 ص 87.

ص:362

158. فأنا إذا اشتقت إلی الجنّة سمعت ریحها من فاطمة: الطرائف فی معرفة مذهب الطوائف ص 111، بحار الأنوار حجّ 37 ص 65، فأکلتها لیلة أُسری فعلقت خدیجة بفاطمة ، فکنت إذا اشتقت إلی رائحة الجنّة شممت رقبة فاطمة: المستدرک ج 3 ص 156، کنز العمّال ج 12 ص 109، الدرّ المنثور ج 4 ص 153.

159. منظور از افئده، در اینجا عقل انسان است.

160. عبد الله بن سلام که در ماجرای نزول آیه ولایت، در مورد اسلام آوردن او سخن به میان آمده است، از بنی قریظه است، ایمان آوردن او باید قبل از سال هفتم هجری باشد، زیرا در سال هفتم بنی قریظه بعد از جنگ خیبر از بین رفتند و مردان آنان کشته شدند.

161. مائده: 55.

162. فأعطانی خاتمه وأشار بیده فإذا هو بعلی بن أبی طالب علیه السلام فنزلت هذه الآیة: الأمالی للصدوق ص 186، روضة الواعظین ص 102، بحار الأنوار ج 9 ص 329 و ج 35 ص 183، جامع أحادیث الشیعة ج 8 ص 442، تفسیر فرات الکوفی ص 125، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 647.

163. فرائد السمطین ج 1 ص 334، نظم درر السمطین ص 132.

164. وإنّ القائم یخرجون علیه فیتاوّلون علیه کتاب الله ویقاتلون علیه: کتاب الغیبة للنعمانی ص 308، بحار الأنوار ج 52 ص 363.

165. ویسیر إلی الکوفة، فیخرج منها ستّة عشر ألفاً من البتریة، شاکین فی السلاح، قرّاء القرآن، فقهاء فی الدین: دلائل الإمامة ص 455.

166. سوره فصّلت، آیه 21 و 22.

167. لکل زمان وأمة امام، تبعث کل أمة مع امامها: مجمع البیان ج 6 ص 188، تفسیر الصافی ج 3 ص 149، البرهان ج 3 ص 443، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 73.

168. هود، آیه 16، 15

169. فلنحینّه حیاة طیبة، قال: القنوع: الامالی للطوسی ص 275، بحار الأنوار ج 68 ص 345، تفسیر القمی ج 1 ص 390، تفسیر الصافی ج 3 ص 154، البرهان ج 3 ص 452.

170. کان لنا عبدان نصرانیان من أهل عین التمر یقال لأحدهما یسار و للاخر جبر...: روح المعانی 14 ص 233.

171. اوّل شهید استشهد فی الإسلام سمیّة أُمّ عمّار، طعنها أبو جهل فی قلبها بحربة فقتلها: الاستیعاب ج 4 ص 1864، الطبقات الکبری ج 8 ص 264، البدایة والنهایة ج 3 ص 76، کانت بنو مخزوم یخرجون بعمّار بن یاسر وأبیه وأُمّه، وکانوا أهل بیت إسلام، إذا حمیت الظهیرة یعذّبونهم برمضاء مکّة: البدایة والنهایة ج 3 ص 76، السیرة النبویة لابن هشام ج 1 ص 211، السیرة النبویة لابن کثیر ج 1 ص 494.

172. هو عمّار بن یاسر، اخذته قریش بمکة فعذبوه بالنار...: تفسیر القمی ج 1 ص 390، تفسیر الصافی ج 3 ص 157، البرهان ج 3 ص 458، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 90.

173. راجع: الکافی ج 2 ص 463، کمال الدین ص 50، بحار الأنوار ج 72 ص 407، نور الثقلین ج 3 ص 89.

174. فتنهم المشرکون و عذبوهم فأعطوهم بعض ما أرادوا لیسلموا من شرهم ثم إنهم بعد ذلک هاجروا و جاهدوا و الآیة نزلت فیه: روح المعانی 14 ص 240، معالم التنزیل ج 3 ص 87، التفسیر الوسیط ج 2 ص 1309.

175. اعراف آیه 38، نحل آیه 25.

176. کان أبی یکره ان یمسح بده بالمندیل و فیه شیء من الطعام: دعائم الاسلام ج 2 ص 120، وسائل الشیعة ج 24 ص 386،

ص:363

مستدرک الوسائل ج 16 ص 270، بحار الأنوار ج 63 ص 407، جامع احادیث الشیعة ج 23 ص 260، تفسیر العیاشی ج 2 ص 273، تفسیر الصافی ج 3 ص 159.

177. کنت فی فلاة من الأرض، أصابنی عطش شدید، فرُفعت لی خیمة فأتیتها، فأصبت فیها رجلاً أعرابیاً... فسقانی ووقع علیَّ...: من لا یحضره الفقیه ج 4 ص 35، تهذیب الأحکام ج 10 ص 49، وسائل الشیعة ج 28 ص 112، مستدرک الوسائل ج 18 ص 58، جامع أحادیث الشیعة ج 25 ص 369، تفسیر العیّاشی ج 1 ص 74، البرهان ج 1 ص 374، تفسیر نور الثقلین ج 1 ص 155.

178. نهاهم الله وأنبیاؤه عن اصطیاد السمک فی یوم السبت، فتوصلوا إلی حیلة لیحلوا بها لأنفسهم ما حرم الله فخدوا أخادید...: التفسیر الصافی ج 3 ص 246، بحار الأنوار ج 14 ص 57، البرهان ج 1 ص 233.

179. الحمد لله الذی لم یلد فیورّث، ولم یولد فیُشارک: التوحید للصدوق ص 48، الفصول المهمّة للحرّ العاملی ج 1 ص 242، بحار الأنوار ج 3 ص 256، تفسیر نور الثقلین ج 3 ص 237.

180. ما ننقم علی عیسی شیئا إلا ضعفه وقلة صیامه وصلاته. قال الجاثلیق: أفسدت والله علمک...: الاحتجاج ج 2 ص 204، عیون اخبار الرضا ج 1 ص 143، بحار الأنوار ج 10 ص 303.

181. انّ المشرکین یوم اُحد مثّلوا باصحاب النبی...: تفسیر القمی ج 1 ص 392، تفسیر الصافی ج 3 ص 164، البرهان ج 3 ص 465.

182. للاطّلاع أکثر لتفسیر هذه الآیات راجع: روض الجنان وروح الجنان ج 12 ص 92، التفسیر الأصفی ج 1 ص 668، التفسیر الصافی ج 3 ص 165، جامع البیان ج 14 ص 256، تفسیر السمرقندی ج 2 ص 298، تفسیر الثعلبی ج 6 ص 49، تفسیر السمعانی ج 3 ص 211، معالم التنزیل ج 3 ص 91، زاد المسیر ج 4 ص 370، تفسیر البیضاوی ج 3 ص 427، تفسیر البحر المحیط ج 5 ص 530، فتح القدیر ج 3 ص 204، روح المعانی ج 14 ص 258.

ص:364

منابع تحقیق

این فهرست اجمالیِ منابع تحقیق است.

در آخر جلد چهاردهم، فهرست تفصیلی منابع ذکر شده است.

1 . الاحتجاج

2 . إحقاق الحقّ

3 . أسباب نزول القرآن .

4 . الاستبصار

5 . الأصفی فی تفسیر القرآن.

6 . الاعتقادات للصدوق

7 . إعلام الوری بأعلام الهدی .

8 . أعیان الشیعة .

9 . أمالی المفید .

10 . الأمالی لطوسی.

11 . الأمالی للصدوق.

12 . الإمامة والتبصرة

13 . أحکام القرآن.

14 . أضواء البیان.

15 . أنوار التنزیل

16 . بحار الأنوار .

17 . البحر المحیط .

18 . البدایة والنهایة .

19 . البرهان فی تفسیر القرآن.

20 . بصائر الدرجات .

21 . تاج العروس

22 . تاریخ الطبریّ.

23 . تاریخ مدینة دمشق .

24 . التبیان .

25 . تحف العقول

26 . تذکرة الفقهاء.

27 . تفسیر ابن عربی.

28 . تفسیر ابن کثیر.

29 . تفسیر الإمامین الجلالین.

30 . التفسیر الأمثل .

31 . تفسیر الثعالبی.

32 . تفسیر الثعلبی .

33 . تفسیر السمرقندی.

34 . تفسیر السمعانی.

35 . تفسیر العزّ بن عبد السلام.

36 . تفسیر العیّاشی.

37 . تفسیر ابن أبی حاتم .

38 . تفسیر شبّر.

39 . تفسیر القرطبی .

40 . تفسیر القمّی.

41 . تفسیر المیزان.

42 . تفسیر النسفی.

43 . تفسیر أبی السعود.

44 . تفسیر أبی حمزة الثمالی.

45 . تفسیر فرات الکوفی .

46 . تفسیر مجاهد.

47 . تفسیر مقاتل بن سلیمان.

48 . تفسیر نور الثقلین .

49 . تنزیل الآیات

50 . التوحید .

51 . تهذیب الأحکام.

52 . جامع أحادیث الشیعة .

53 . جامع بیان العلم وفضله .

54 . جمال الاُسبوع.

55 . جوامع الجامع .

56 . الجواهر السنیة.

57 . جواهر الکلام.

ص:365

58 . الحدائق الناضرة.

59 . حلیة الأبرار.

60 . الخرائج والجرائح .

61 . خزانة الأدب.

62 . الخصال .

63 . الدرّ المنثور.

64 . دعائم الإسلام.

65 . دلائل الإمامة .

66 . روح المعانی.

67 . روض الجنان

68 . زاد المسیر.

69 . زبدة التفاسیر.

70 . سبل الهدی والرشاد.

71 . سعد السعود .

72 . سنن ابن ماجة .

73 . السیرة الحلبیّة .

74 . السیرة النبویّة .

75 . شرح الأخبار.

76 . تفسیر الصافی.

77 . الصحاح.

78 . صحیح ابن حبّان .

79 . عدّة الداعی.

80 . علل الشرائع .

81 . عوائد الأیّام.

82 . عیون أخبار الرضا .

83 . عیون الأثر.

84 . غایة المرام.

85 . الغدیر.

86 . الغیبة .

87 . فتح الباری.

88 . فتح القدیر.

89 . الفصول المهمّة.

90 . فضائل أمیر المؤمنین.

91 . فقه القرآن .

92 . الکافی .

93 . الکامل فی التاریخ .

94 . کتاب الغیبة .

95 . کتاب من لا یحضره الفقیه .

96 . الکشّاف عن حقائق التنزیل.

97 . کشف الخفاء.

98 . کشف الغمّة.

99 . کمال الدین.

100 . کنز الدقائق .

101 . کنز العمّال.

102 . لسان العرب .

103 . مجمع البیان.

104 . مجمع الزوائد.

105 . المحاسن .

106 . المحبَّر .

107 . المحتضر.

108 . مختصر مدارک التنزیل.

109 . المزار .

110 . مستدرک الوسائل

111 . المستدرک علی الصحیحین .

112 . المسترشد.

113 . مسند أحمد .

114 . مسند الشامیّین .

115 . مسند الشهاب .

116 . معانی الأخبار .

117 . معجم أحادیث المهدی(عج) .

118 . المعجم الأوسط .

119 . المعجم الکبیر .

120 . معجم مقاییس اللغة .

121 . مکیال المکارم.

122 . الملاحم والفتن.

123 . مناقب آل أبی طالب.

124 . المنتظم فی تاریخ الاُمم.

125 . منتهی المطلب.

126 . المهذّب .

127 . مستطرفات السرائر .

128 . النهایة فی غریب الحدیث. 129 . نهج الإیمان .

130 . الوافی .

131 . وسائل الشیعة.

132 . ینابیع المودّة.

ص:366

فهرست کتب نویسنده

فهرست کتب نویسنده، نشر وثوق، بهار 1393

1 . همسر دوست داشتنی.(خانواده)

2 . داستان ظهور . (امام زمان(علیه السلام))

3 . قصه معراج .(سفر آسمانی پیامبر(صلی الله علیه وآله))

4 . در آغوش خدا .(زیبایی مرگ)

5 . لطفاً لبخند بزنید. (شادمانی، نشاط)

6 . با من تماس بگیرید . (آداب دعا)

7 . در اوج غربت . (شهادت مسلم بن عقیل)

8 . نوای کاروان . (حماسه کربلا)

9 . راه آسمان . (حماسه کربلا)

10 . دریای عطش . (حماسه کربلا)

11 . شب رؤیایی . (حماسه کربلا)

12 . پروانه های عاشق . (حماسه کربلا)

13 . طوفان سرخ . (حماسه کربلا)

14 . شکوه بازگشت . (حماسه کربلا)

15 . در قصر تنهایی . (امام حسن(علیه السلام))

16 . هفت شهر عشق . (حماسه کربلا)

17 . فریاد مهتاب . (حضرت فاطمه(علیها السلام))

18 . آسمانی ترین عشق . (فضیلت شیعه)

19 . بهشت فراموش شده . (پدر و مادر)

20 . فقط به خاطر تو. (اخلاص در عمل)

21 . راز خوشنودی خدا. (کمک به دیگران)

22 . چرا باید فکر کنیم. (ارزش فکر)

23 . خدای قلب من. (مناجات، دعا)

24 . به باغ خدا برویم . (فضیلت مسجد)

25 . راز شکر گزاری . (آثار شکر نعمت ها)

26 . حقیقت دوازدهم . (ولادت امام زمان(علیه السلام))

27 . لذّت دیدار ماه . (زیارت امام رضا(علیه السلام))

28 . سرزمین یاس. (فدک، فاطمه(علیها السلام))

29 . آخرین عروس. (نرجس(علیها السلام)، ولادت امام زمان(علیه السلام))

30 . بانوی چشمه. (خدیجه(علیها السلام)، همسر پیامبر)

31 . سکوت آفتاب. (شهادت امام علی(علیه السلام))

32 . آرزوی سوم. (جنگ خندق)

33 . یک سبد آسمان. (چهل آیه قرآن)

34 . فانوس اوّل . (اولین شهید ولایت)

35 . مهاجر بهشت. (پیامبر اسلام)

36 . روی دست آسمان . (غدیر، امام علی(علیه السلام))

37 . گمگشته دل. (امام زمان(علیه السلام))

38 . سمت سپیده. (ارزش علم)

39 . تا خدا راهی نیست. (40 سخن خدا)

40 . خدای خوبی ها. (توحید، خداشناسی)

41 . با من مهربان باش. (مناجات، دعا)

42 . نردبان آبی. (امام شناسی، زیارت جامعه)

43 . معجزه دست دادن. (روابط اجتماعی)

44 . سلام بر خورشید. (امام حسین(علیه السلام))

45 . راهی به دریا. (امام زمان(علیه السلام)، زیارت آل یس)

46 . روشنی مهتاب .(شهادت حضرت زهرا(علیها السلام))

47 . صبح ساحل. (امام صادق(علیه السلام))

48 . الماس هستی. (غدیر، امام علی(علیه السلام))

49 . حوادث فاطمیه (حضرت فاطمه(علیها السلام))

50 . تشنه تر از آب (حضرت عبّاس(علیه السلام))

64 -51 . تفسیر باران (تفسیر قرآن در 14 جلد)

* کتب عربی

65 . تحقیق « فهرست سعد » 66 . تحقیق « فهرست الحمیری » 67 . تحقیق « فهرست حمید ». 68 . تحقیق « فهرست ابن بطّة ». 69 . تحقیق « فهرست ابن الولید » . 70 . تحقیق « فهرست ابن قولویه » . 71 . تحقیق « فهرست الصدوق » . 72 . تحقیق « فهرست ابن عبدون » . 73 . صرخة النور. 74 . إلی الرفیق الأعلی. 75 . تحقیق آداب أمیرالمؤمنین(علیه السلام) . 76 . الصحیح فی فضل الزیارة الرضویة . 77 . الصحیح فی البکاء الحسینی . 78 . الصحیح فی فضل الزیارة الحسینیة . 79 . الصحیح فی کشف بیت فاطمه(علیها السلام).

ص:367

بیوگرافی نویسنده

دکتر مهدی خُدّامیان آرانی به سال 1353 در شهرستان آران و بیدگل _ اصفهان _ دیده به جهان گشود. وی در سال 1368 وارد حوزه علمیّه کاشان شد و در سال 1372 در دانشگاه علامه طباطبائی تهران در رشته ادبیات عرب مشغول به تحصیل گردید.

ایشان در سال 1376 به شهر قمّ هجرت نمود و دروس حوزه را تا مقطع خارج فقه و اصول ادامه داد و مدرک سطح چهار حوزه علمیّه قم (دکترای فقه و اصول) را أخذ نمود.

موفقیّت وی در کسب مقام اوّل مسابقه کتاب رضوی بیروت در تاریخ 8/8/88 مایه خوشحالی هموطنانش گردید و اوّلین بار بود که یک ایرانی توانسته بود در این مسابقات، مقام اوّل را کسب نماید.

بازسازی مجموعه هشت کتاب از کتب رجالیّ شیعه از دیگر فعالیّت های پژوهشی این استاد است که فهارس الشیعه نام دارد، این کتاب ارزشمند در اوّلین دوره جایزه شهاب، چهاردهمین دوره کتاب فصل و یازدهمین همایش حامیان نسخ خطّی به رتبه برتر دست یافته است و در سال 1390 به عنوان اثر برگزیده سیزدهمین همایش کتاب سال حوزه انتخاب شد.

دکتر خدّامیان آرانی، هرگز جوانان این مرز و بوم را فراموش نکرد و در کنار فعالیّت های علمی، برای آنها نیز قلم زد. او تاکنون بیش از 70 کتاب فارسی نوشته است که بیشتر آنها جوایز مهمّی در جشنواره های مختلف کسب نموده است. قلم روان، بیان جذاب و همراه بودن با مستندات تاریخی - حدیثی از مهمترین ویژگی این آثار می باشد. آثار فارسی ایشان با عنوان «مجموعه اندیشه سبز» به بیان زیبایی های مکتب شیعه می پردازد و تلاش می کند تا جوانان را با آموزه های دینی بیشتر آشنا نماید. این مجموعه با همّت انتشارات وثوق به زیور طبع آراسته گردیده است.

* * *

جهت خرید کتب فارسی مؤلف با «نشر وثوق» تماس بگیرید:

تلفکس: 700 35 377 - 025 همراه: 39 58 252 0912

جهت کسب اطلاع به سایت M12.ir مراجعه کنید.

ص:368

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109