بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم

… آخرین و کامل ترین دین الهی با بعثت خاتم الانبیاء، حضرت محمّد مصطفی صلّی اللَّه علیه وآله به جهانیان عرضه شد و آئین و رسالت پیام رسانان الهی با نبوّت آن حضرت پایان پذیرفت.

دین اسلام در شهر مکّه شکوفا شد و پس از بیست و سه سال زحمات طاقت فرسای رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله و جمعی از یاران باوفایش، تمامی جزیرة العرب را فرا گرفت.

ادامه این راه الهی در هجدهم ذی الحجّه، در غدیر خم و به صورت علنی، از جانب خدای منّان به نخستین رادمرد عالم اسلام پس از پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله یعنی امیر مؤمنان علی علیه السلام سپرده شد.

در این روز، با اعلان ولایت و جانشینی حضرت علی علیه السلام، نعمت الهی تمام و دین اسلام تکمیل و سپس به عنوان تنها دینِ مورد

ص: 2

شماره صفحه در کتاب - ص: 10

***

پسند حضرت حق اعلام گردید. این چنین شد که کفرورزان و مشرکان از نابودی دین اسلام مأیوس گشتند.

دیری نپایید که برخی اطرافیان پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله،- با توطئه هایی از پیش مهیّا شده- مسیر هدایت و راهبری را پس از رحلت پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله منحرف ساختند، دروازه مدینه علم را بستند و مسلمانان را در تحیّر و سردرگمی قرار دادند. آنان از همان آغازین روزهای حکومتشان، با منع کتابت احادیث نبوی، جعل احادیث، القای شبهات و تدلیس و تلبیس های شیطانی، حقایق اسلام را- که همچون آفتاب جهان تاب بود- پشت ابرهای سیاه شکّ و تردید قرار دادند.

بدیهی است که علی رغم همه توطئه ها، حقایق اسلام و سخنان دُرَرْبار پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله، توسّط امیر مؤمنان علی علیه السلام، اوصیای آن بزرگوار علیهم السلام و جمعی از اصحاب و یاران باوفا، در طول تاریخ جاری شده و در هر برهه ای از زمان، به نوعی جلوه نموده است. آنان با بیان حقایق، دودلی ها، شبهه ها و پندارهای واهی شیاطین و دشمنان اسلام را پاسخ داده و حقیقت را برای همگان آشکار ساخته اند.

در این راستا، نام سپیده باورانی همچون شیخ مفید، سیّد مرتضی، شیخ طوسی، خواجه نصیر، علّامه حلّی، قاضی نوراللَّه، میر حامد حسین، سیّد شرف الدین، امینی و … همچون ستارگانی پرفروز می درخشد؛ چرا که اینان در مسیر دفاع از حقایق اسلامی و تبیین

ص: 3

شماره صفحه در کتاب - ص: 11

***

واقعیّات مکتب اهل بیت علیهم السلام، با زبان و قلم، به بررسی و پاسخ گویی شبهات پرداخته اند …

و در دوران ما، یکی از دانشمندان و اندیشمندانی که با قلمی شیوا و بیانی رَسا به تبیین حقایق تابناک دین مبین اسلام و دفاع عالمانه از حریم امامت و ولایت امیر مؤمنان علی علیه السلام پرداخته است، پژوهشگر والامقام حضرت آیت اللَّه سیّد علی حسینی میلانی، می باشد.

مرکز حقایق اسلامی، افتخار دارد که احیاء آثار پُربار و گران سنگ آن محقّق نستوه را در دستور کار خود قرار داده و با تحقیق، ترجمه و نشر آثار معظّمٌ له، آن ها را در اختیار دانش پژوهان، فرهیختگان و تشنگان حقایق اسلامی قرار دهد.

کتابی که در پیش رو دارید، ترجمه یکی از آثار معظّمٌ له است که اینک" فارسی زبانان" را با حقایق اسلامی آشنا می سازد.

امید است که این تلاش مورد خشنودی و پسند بقیّة اللَّه الأعظم، حضرت ولیّ عصر، امام زمان عجل اللَّه تعالی فرجه الشریف قرار گیرد.

مرکز حقایق اسلامی

ص: 4

شماره صفحه در کتاب - ص: 15

***

بسم اللَّه الرحمن الرحیم

الحمد للَّه ربّ العالمین والصلاة والسلام علی محمّد وآله

الطّاهرین ولعنة اللَّه علی أعدائهم أجمعین من الأوّلین والآخرین.

شماره صفحه در کتاب - ص: 16

***

اینک دوران تعصّبات کور سپری شده، چشم ها گشوده شده، اندیشه ها روشن گردیده و امکانات اطّلاع رسانی فراوان شده است، و در همه زمینه ها کتاب های بسیاری نیز چاپ و منتشر می شوند؛ از این رو، نباید در این اقدامِ ضروری، سستی و کوتاهی کنیم، و یا سنگینی بار پرداختن به این امر مهم را به دوش دیگران بیندازیم. به عنوان نمونه، ما نباید به درستیِ همه مطالبی که در کتاب های مختلف- به خصوص در کتاب های پیشینیان- آمده است، اذعان کنیم، مگر آن که برای نقد و بررسی آن ها به اندازه لازم تلاش نماییم.

محدّثان، تمام آن چه را که روایت کرده اند و شنیده اند در کتاب های خود نیاورده اند؛ بلکه در مصنّفات، صحاح، سنن، مسانید و معاجم خود مطالبی را که با کوشش به ثبوت آن ها پی برده اند، پس از تنقیح و تصحیح به رشته تحریر درآورده اند. ولی این امر ما را از نقد و بررسی احادیث آن ها بی نیاز نمی سازد و آگاهی از تحقیقات آنان عذر قابل قبولی برای عدم نقد و بررسی مجدد نیست؛ مخصوصاً زمانی که پیرو و مقلّد اندیشه ها و نظرات آن ها نباشیم …

داستان خواستگاری امیر مؤمنان علی علیه السلام از دختر ابوجهل، در زمان حیات رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله و در حالی که زهرای طاهره سلام اللَّه علیها همسر آن حضرت بود، از آشکارترین شواهد و کامل ترین مصادیق بر

ص: 6

شماره صفحه در کتاب - ص: 17

***

صحّت گفته های ماست.

ما در بررسی این موضوع به روایت هایی که به پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه وآله، امیر مؤمنان علی علیه السلام و حضرت زهرا سلام اللَّه علیها مربوط می شود- در کلیه منابع روایی که در اختیار داشتیم- مراجعه کردیم. سندها و عبارات مختلف متن آن ها را بررسی نمودیم و در شرح حال راویان آن، در پرتو گفتار علمای بزرگ رجال شناس اندیشیدیم.

سپس مدلول این حدیث را بر اساس قواعدی که در کتاب های علوم حدیثی مقرّر شده، و با استناد به آن چه که محقّقان و شارحان اخبار و روایات گفته اند، به دقّت نگریستم. نتیجه این بود که این حدیث را روایتی جعلی، داستانی و ساختگی، و حکایتی ساخته و پرداخته یافتیم؛ و در پس این دسیسه، دیدم که در درجه نخست جسارت کردن و طعنه زدن به پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله، سپس به علی مرتضی علیه السلام و صدّیقه کبری سلام اللَّه علیها مورد نظر بوده است.

این حدیث، حدیثی است که همه محدّثان اهل سنّت بر روایت آن در کتاب هایشان اتّفاق کرده اند؛ ولی بنا بر تحقیقات انجام شده، لازم است که از سنّت نبوی بیرون رانده شود!

آن چه بیان شد، نتیجه تحقیق و پژوهشی است که در مورد این

ص: 7

شماره صفحه در کتاب - ص: 18

***

حدیث انجام شده است، و البتّه طبق بررسی ها، تا کنون درباره این موضوع به گونه ای که در این مجموعه بحث و بررسی کرده ایم، تحقیقی انجام نشده است. توفیقی جز از جانب خدای مهربان نیست و بر او اعتماد و توکّل می نماییم.

ص: 8

شماره صفحه در کتاب - ص: 21

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 22

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 23

***

مِسْوَر در ادامه می گوید: علی بن ابی طالب، دختر ابوجهل را در زمان فاطمه خواستگاری کرد. من در آن زمان به سنّ بلوغ رسیده بودم، پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله در این باره بر بالای منبر برای مردم خطبه خواند و فرمود: «فاطمه از من است و من می ترسم که او در دینش به فتنه بیفتد».

سپس پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله از دامادش- که از طایفه بنی عبد شمس بود- یاد کرد و او را به خاطر خوش رفتاریش، ستود و گفت:

«او به هنگام گفت و گو با من راست می گفت و به وعده ای که می داد، وفا می کرد. من حلالی را حرام و حرامی را حلال نمی کنم، ولی به خدا سوگند! دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا هیچ گاه با هم جمع نمی شوند» (1).

2- در کتاب النکاح آمده است:

قُتَیْبَه از لیث از ابن ابی مُلَیکه، از مِسْوَر بن مخرمه روایت می کند که گوید: از پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله شنیدم که بر فراز منبر می فرمود:

«خانواده هُشام بن مغیره (ابوجهل) از من اجازه خواستند که دخترشان را به ازدواج علی بن ابی طالب درآورند! من اجازه نمی دهم،

ص: 11

شماره صفحه در کتاب - ص: 24

***

اجازه نمی دهم، هرگز اجازه نمی دهم!! مگر این که پسر ابو طالب بخواهد دختر مرا طلاق دهد و با دختر آن ها ازدواج کند، چرا که او پاره تن من است، کسی که او را پریشان سازد، مرا پریشان کرده و کسی که او را بیازارد مرا آزرده است» (1).

3- در کتاب المناقب- به هنگام ذکر دامادهای پیامبر، از جمله ابوالعاص بن ربیع- این گونه آمده است:

ابویمان از شعیب، از زُهْری نقل می کند که گوید: علی بن الحسین برای من از مِسْوَر بن مخرمه روایت کرد که او گفت: علی، از دختر ابوجهل خواستگاری کرد.

وقتی فاطمه این خبر را شنید، به نزد رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله آمد و گفت: خاندان تو چنین می پندارند که تو به خاطر دخترانت خشمگین نمی شوی، اینک علی، دختر ابوجهل را به عقد خود درآورده است (!!) (2).

مِسْوَر گوید: رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله از جا برخاست. من شنیدم در حالی که شهادتین می گفت، فرمود:

ص: 12

شماره صفحه در کتاب - ص: 25

***

«امّا بعد، من دخترم را به ازدواج ابو العاص بن ربیع درآوردم، او به هنگام گفت و گو با من، مرا تصدیق می نمود. به راستی فاطمه، پاره تن من است. من دوست ندارم به او بدی برسد. به خدا سوگند! نباید دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا در نزد یک مرد جمع شوند».

پس از آن، علی خواستگاری او را رها کرد.

محمّد بن عمرو حلحله بعد از نقل این روایت می افزاید:

ابن شهاب از علی از مِسْوَر نقل می کند که گوید: از پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله شنیدم که درباره دامادش- از خاندان عبد شمس- سخن می گفت که او را به سبب خوش رفتاریش ستایش کرد و از او به نیکی یاد نمود و فرمود: «او با من سخن می گفت، مرا تصدیق می کرد و به من وعده می داد و به آن وفا می کرد» (1).

4- در باب «شقاق و جدایی» از کتاب طلاق آمده است:

ابوالولید از لیث از ابن ابی مُلَیکه از مِسْوَر بن مخرمه زُهْری نقل می کند که از پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله شنیدم که می فرمود:

«خانواده مغیره (ابوجهل) از من اجازه خواستند که علی، دخترشان را به ازدواج خود درآورد و من اجازه نمی دهم» (2).

ص: 13

شماره صفحه در کتاب - ص: 26

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 27

***

روایت را با همین اسناد از زُهْری نقل کرد (1).

شماره صفحه در کتاب - ص: 28

***

ایّوب نیز به نقل از ابن ابی مُلَیکه از زبیر همین گونه نقل کرده است. افراد دیگری نیز از ابن ابی مُلَیکه و مِسْوَر بن مخرمه روایت کرده اند، و احتمال دارد که ابن ابی مُلَیکه از هر دو نفر روایت کرده باشد (1).

شماره صفحه در کتاب - ص: 29

***

علی از خواستگاری دست کشید (1).

شماره صفحه در کتاب - ص: 30

***

«خانواده هُشام بن مغیره از من اجازه خواستند تا دخترشان را به ازدواج علی بن ابی طالب درآورند. من اجازه نمی دهم، هرگز اجازه نمی دهم، مگر این که پسر ابوطالب بخواهد دختر مرا طلاق دهد و با دختر آن ها ازدواج کند؛ چرا که دختر من، پاره تن من است. هر که او را پریشان کند، مرا پریشان کرده و هر که او را بیازارد، مرا آزرده است» (1).

شماره صفحه در کتاب - ص: 31

***

اجازه این کار را به من می دهی؟

پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله فرمود: «نه، فاطمه پاره ای از گوشت من است و گمان می کنم که او از این امر ناراحت می شود و بی تابی خواهد کرد».

علی عرضه داشت: من کاری که او را ناراحت کند، انجام نخواهم داد.

حاکم پس از نقل این روایت می گوید: این حدیث صحیح است به شرط این که شیخین نیز آن را نقل کرده باشند، در حالی که آن ها به این صورت نیاورده اند.

2- ابوالعبّاس محمّد بن احمد محبوبی از سعید بن مسعود از یزید بن هارون؛ و احمد بن جعفر قطیعی از عبداللَّه بن احمد بن حنبل از پدرش از یزید بن هارون از اسماعیل بن ابی خالد از ابی حنظله از مردی از اهالی مکّه (1) نقل کرده اند:

علی، از دختر ابوجهل خواستگاری کرد. خانواده او به علی گفتند: او را بر سر دختر رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله به ازدواج تو در نمی آوریم.

این خبر به رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله رسید. حضرتش فرمود:

ص: 19

شماره صفحه در کتاب - ص: 32

***

«فاطمه پاره ای از گوشت من است، هر کس او را بیازارد مرا آزرده است».

3- بکر بن محمّد صیرفی از موسی بن سهل بن کثیر از اسماعیل بن عُلَیَّه از ایّوب سَختیانی از ابن ابی مُلَیکه از عبداللَّه بن زبیر نقل می کند:

علی، از دختر ابوجهل سخن می گفت.

این خبر به رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله رسید و حضرتش فرمود:

«فاطمه پاره تن من است. هر کس او را بیازارد، مرا آزرده است و هر کس او را ناراحت کند، مرا ناراحت کرده است».

حاکم در ذیل این روایت می نویسد: این حدیث، مطابق شرط شیخین صحیح است، ولی آن را نقل نکرده اند (1).

شماره صفحه در کتاب - ص: 33

***

مورد از رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله اجازه خواست.

پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله فرمود: «آیا از حَسَب و شرافت خانوادگی او می پرسی؟».

علی عرضه داشت: از حَسَب و شرافت خانوادگی او آگاهم، ولی آیا اجازه این کار را به من می دهی؟

فرمود: «نه! فاطمه پاره تن من است و دوست ندارم که اظهار ناراحتی کند».

علی گفت: من هم کاری نمی کنم که او ناراحت شود (1).

شماره صفحه در کتاب - ص: 34

***

الحسین نقل کرده که مِسْوَر بن مخرمه به او خبر داده بود که علی بن ابی طالب از … خواستگاری کرد …

3- عبداللَّه از پدرش از یعقوب- پسر ابراهیم- از پدرش از ولید بن کثیر از محمّد بن عمرو از ابن حلحله دؤلی (1) از ابن شهاب نقل می کند که علی بن الحسین به او گفت: زمانی که آن ها بعد از کشته شدن حسین بن علی از نزد یزید بن معاویه به مدینه آمدند، مِسْوَر بن مخرمه به دیدن او آمد و گفت علی بن ابی طالب از … خواستگاری کرد …

4- عبداللَّه از پدرش از هاشم بن قاسم از لیث- پسر سعد- نقل می کند که عبداللَّه بن عبیداللَّه بن ابی مُلَیکه از مِسْوَر بن مخرمه نقل کرده است:

رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله بر فراز منبر بود، شنیدم که حضرتش می فرمود:

«خانواده هُشام بن مغیره از من اجازه خواستند تا دخترشان را به ازدواج علی بن ابی طالب درآورند …» (2).

5- عبداللَّه از پدرش از اسماعیل بن ابراهیم از ایّوب از عبداللَّه بن

ص: 22

شماره صفحه در کتاب - ص: 35

***

ابی مُلَیکه از عبداللَّه بن زبیر نقل می کند:

علی از دختر ابوجهل یادی کرد.

این مطلب به رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله رسید و حضرتش فرمود:

«فاطمه پاره تن من است، آن چه او را بیازارد، مرا آزرده است و آن چه او را ناراحت کند، مرا ناراحت کرده است» (1).

همچنین در فصل «فضایل فاطمه دختر رسول اللَّه صلّی اللَّه علیه وآله» از کتاب مناقب الصحابه چند گونه روایت آمده است:

6- عبداللَّه از پدرش از یحیی بن زکریّا از پدرش از شَعْبی نقل می کند:

علی علیه السلام از … خواستگاری کرد …

7- عبداللَّه از پدرش از یزید از اسماعیل از ابی حنظله روایت می کند:

مردی از مردم مکّه به او خبر داد که علی از … خواستگاری کرد …

8- عبداللَّه از پدرش از سُفیان از عمرو از محمّد بن علی نقل می کند:

ص: 23

شماره صفحه در کتاب - ص: 36

***

علی خواست با دختر ابوجهل ازدواج کند. وقتی این خبر به پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله رسید، حضرتش بر فراز منبر چنین فرمود:

«علی می خواهد با عوراء، دختر ابوجهل ازدواج کند. او حق ندارد دخترِ دشمن خدا و دخترِ رسول خدا را در یک جا جمع کند؛ فاطمه پاره گوشت من است».

9- عبداللَّه از پدرش از اسماعیل بن ابراهیم از ایّوب از عبداللَّه بن ابی مُلَیکه از عبداللَّه بن زبیر نقل می کند:

علی در مورد دختر ابوجهل سخن می گفت، این مطلب به رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله رسید، حضرتش فرمود:

«إنّما فاطمة بضعة منّی، یؤذینی ما آذاها، وینصبنی ما أنصبها»

«فاطمه پاره تن من است، آن چه او را بیازارد مرا آزرده است و آن چه او را ناراحت کند، مرا ناراحت کرده است».

10- عبداللَّه از پدرش از هاشم بن قاسم از لیث از عبداللَّه بن عبیداللَّه بن ابی مُلَیکه از مِسْوَر بن مخرمه نقل می کند:

از رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله بر فراز منبر شنیدم که می فرمود:

«خانواده هُشام بن مغیره از من اجازه خواستند تا دخترشان را به ازدواج علی بن ابی طالب درآورند …».

11- عبداللَّه از پدرش از ابو یمان از شعیب از زُهْری نقل می کند:

ص: 24

شماره صفحه در کتاب - ص: 37

***

علی بن الحسین به من خبر داد که مِسْوَر بن مخرمه به او گفته بود که علی بن ابی طالب از دختر ابوجهل خواستگاری کرد، در حالی که فاطمه همسر او بود …

وی در ادامه گفت: سپس علی از این خواستگاری دست کشید.

12- عبداللَّه از پدرش از عبدالرزاق از معمر از زُهْری از عروه از ایّوب از ابن ابی مُلَیکه نقل می کند:

علی بن ابی طالب از دختر ابوجهل خواستگاری کرد و وعده ازدواج گذاشته شد … سپس علی از این ازدواج دست کشید و آن را رها کرد.

13- عبداللَّه از پدرش از وهب بن جریر روایت می کند که: پدرم گفت: از نعمان شنیدم که از زُهْری از علی بن الحسین از مِسْوَر بن مخرمه نقل می کرد که علی از … خواستگاری کرد … (1).

ص: 25

شماره صفحه در کتاب - ص: 41

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 42

***

خود آن را به اختصار نقل کرده است. بزّار نیز این روایت را به اختصار نقل کرده است.

هیثمی در ذیل این روایت می گوید:

یکی از راویان آن، عبیداللَّه بن تمام است که او در نقل حدیث ضعیف است (1).

شماره صفحه در کتاب - ص: 43

***

در مورد این مطالب به رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله خبر دادند.

حضرتش پس از حمد و ثنای خدا فرمود:

«اینک چگونه برخی می پندارند که من به خاطر فاطمه ناراحت نمی شوم، در حالی که فاطمه پاره تن من است. کسی حق ندارد که دختر دشمنِ خدا را بر سر دختر رسول خدا به ازدواج خود درآورد».

عسقلانی بعد از نقل این روایت می گوید: این حدیث مرسل است. اصل حدیث- که در صحیح آمده- به روایت مِسْوَر است که او برای علی بن الحسین نقل کرده است (1).

آری، علی بن الحسین علیهما السلام آن را برای زُهْری نقل کرده است (!!!).

شماره صفحه در کتاب - ص: 44

***

پیامبر گرامی صلّی اللَّه علیه وآله فرمود: در چه مورد از او می پرسی؟

آیا از حَسَب و شرافت خانوادگی او می پرسی؟

گفت: نه، ولی می خواهم با او ازدواج نمایم، آیا این کار را دوست نداری؟

پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله فرمود: «فاطمه پاره تن من است. من دوست ندارم که او غمگین یا خشمگین گردد».

علی گفت: هرگز کاری نمی کنم که باعث ناراحتی تو شود.

این روایت از طریق عبدالرزّاق بن همام صنعانی نقل شده است.

2- ابن ابی مُلَیکه گوید: علی بن ابی طالب از دختر ابوجهل خواستگاری کرد، تا آن جا که قرار ازدواج هم گذاشته شد.

وقتی این خبر به فاطمه رسید به پدرش گفت: مردم خیال می کنند که تو به خاطر دخترانت ناراحت و خشمگین نمی شوی. اینک ابوالحسن از دختر ابوجهل خواستگاری کرده و قرار ازدواج نیز گذاشته شده است.

پیامبر گرامی صلّی اللَّه علیه وآله خطبه ای آغاز کرد و حمد و ثنای خدا را- آن چنان که شایسته است- به جای آورد. آن گاه از ابوالعاص بن ربیع یاد کرد و او را به جهت خوش رفتاریش ستود و گفت:

ص: 29

شماره صفحه در کتاب - ص: 45

***

«فاطمه پاره تن من است. من می ترسم که او را به فتنه بیندازند.

به خدا سوگند! دخترِ رسول خدا و دختر دشمن خدا تحت اختیار یک فرد قرار نمی گیرند».

پس از آن، علی درباره این ازدواج سکوت نمود و آن را رها کرد (1).

این روایت نیز از طریق عبدالرزّاق بن همام صنعانی نقل شده است.

ص: 30

شماره صفحه در کتاب - ص: 49

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 50

***

9- ابن ابی مُلَیکه

10- مردی از مکّه

اینک چگونگی و موارد نقل این افراد را به دقّت بررسی می نماییم.

شماره صفحه در کتاب - ص: 51

***

ابن جارود و عُقَیلی این حدیث را نقل کرده و به جای عبیداللَّه بن تمام، از خالد از عِکْرَمه از ابن عبّاس روایت کرده اند که می گوید: علی، از دختر ابوجهل خواستگاری کرد.

پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله برای او پیغام فرستاد که اگر می خواهی ازدواج کنی، دخترمان را به نزد ما بازگردان (1).

شماره صفحه در کتاب - ص: 52

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 53

***

به دنیا آمده و در آن زمان کودکی خردسال بوده است (1). گذشته از این، موقعیّت او در دشمنی با علی و اهل بیت علیهم السلام و بلکه با خود پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله آشکار و معلوم است.

او مدّت ها از بردن نام پیامبر در خطبه های نماز جمعه خودداری می کرد. وقتی مردم در این مورد بر او خرده گرفتند، در پاسخ گفت: من از بردن نام پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله روگردان نیستم؛ ولی او خاندان بدی دارد که هر گاه از او یاد می کنم، گردن هایشان را می کشند و من دوست دارم آن ها را به زمین بکوبم (!!!).

ناگفته نماند کسی که از عبداللَّه بن زبیر روایت کرده، مؤذّن خاصّ او ابن ابی مُلَیکه است، و شرح حالش در ادامه بیان خواهد شد.

شماره صفحه در کتاب - ص: 54

***

2- عروه از کسانی است که به دشمنی و کینه توزی با امیر مؤمنان علی علیه السلام مشهور و معروف است. شاگرد ویژه اش (یعنی زُهْری) او را به جعل و وضع حدیث برای عیب جویی و طعنه زدن بر علی علیه السلام توصیف کرده است.

معمر گوید: زُهْری دو روایت از عروه و عایشه در مورد علی داشت. روزی از او درباره آن ها پرسیدم.

گفت: با آن ها و روایاتشان چه کار داری؟ خدا نسبت به آن ها آگاه تر است؛ ولی من آن ها را در مورد حقوق بنی هاشم متّهم می کنم (1).

فراتر این که فرزندش یحیی نیز او را به بدگویی و دشنام دادن به علی علیه السلام متّهم می سازد. این ویژگی حسّاسی است که از مصادیق این حدیث صحیح- که در آن اختلافی نیست- قرار می گیرد که پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله به علی علیه السلام فرمود:

«لا یحبّک إلّامؤمن ولا یبغضک إلّامنافق» (2)

«تو را دوست نمی دارد مگر مؤمن و دشمن نمی دارد مگر منافق».

ص: 36

شماره صفحه در کتاب - ص: 55

***

یحیی بن عروه همواره می گفت: هر گاه پدرم به یاد علی می افتاد به او دشنام می داد (1).

یادآوری می شود که در شرح حال زُهْری مطالب بیشتری در این زمینه بیان خواهد شد و همه آن ها همین مطلب را تأکید می کنند که دشمنی او با حضرت علی علیه السلام سابقه داشته است تا جایی که او، با وجود کم بودن سنش، به همراه عدّه ای از یاران خود، در جنگ جمل شرکت کرد و در برابر آن حضرت قرار گرفت (2).

عروه، حدیثی در فضیلت زینب، دختر رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله جعل کرده که در آن چنین آمده است:

رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله می گفت: «زینب، بهترین دختران من است» (3).

هنگامی که این حدیث ساختگی به علی بن الحسین علیهما السلام رسید، به نزد او رفت و فرمود: این چه حدیثی است که از قول تو شنیده ام، تو آن را نقل می کنی تا از مقام و منزلت فاطمه بکاهی؟!

عروه گفت: دیگر آن را نقل نمی کنم.

ص: 37

شماره صفحه در کتاب - ص: 56

***

هیثمی می گوید: راویان این حدیث، راویان حدیث های صحیح هستند (1).

بنا بر این، روایت کسی که حال و وضعش این گونه است در موضوعی با این اهمیّت پذیرفته نمی شود. البتّه این نکته بر کسانی که به نقد حدیث و رجال آگاه هستند، معلوم و آشکار است.

گذشته از این ها، کسی که این روایت را از ابن زبیر نقل کرده، همان زُهْری است که به تفصیل در مورد او سخن خواهیم گفت.

شماره صفحه در کتاب - ص: 57

***

مرسل بودن این حدیث به این جهت است که نوشته اند: اساساً عمرو بن دینار از محمّد بن حنفیه روایتی نشنیده است. از این رو، نام محمّد در میان کسانی که عمرو از آن ها روایت کرده، نیامده است، بلکه تصریح شده است که او این حدیث را از کسانی که در زمره مشایخ او به شمار می آیند نشنیده است.

به عنوان نمونه: ابن عبّاس، نخستین کسی است که ابن حجر نام او را در ردیف کسانی که عمرو بن دینار از آن ها روایت کرده، آورده است.

آن گاه ابن حجر از تِرمذی نقل می کند که می گوید بُخاری گفت:

عمرو بن دینار حدیث عمر در مورد گریه بر مردگان را از ابن عبّاس نشنیده است.

ابن حجر می گوید: به نظر من، مقتضای این سخن این است که عمرو بن دینار، تدلیس گر باشد (1).

آن چه بیان شد از جهت ارسال روایت به محمّد بن حنفیه بود.

گذشته از این، محمّد بن علی علیه السلام از اصحاب رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله نبود؛ بلکه امیر مؤمنان علی علیه السلام مدّتی بعد از وفات حضرت زهرا سلام اللَّه علیها با مادر او ازدواج کرد. بنا بر این، روایات او از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه وآله مرسل خواهند بود، و این جنبه دیگری از ارسال این روایت است.

ص: 39

شماره صفحه در کتاب - ص: 58

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 59

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 60

***

رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله نماز گزارد و بر او چهار تکبیر گفت» (1).

همچنین او گفته است: «وقتی که فاطمه درگذشت، علی او را شبانه دفن کرد و زیر بغل های ابوبکر را گرفت و او را برای نماز بر جنازه او جلو انداخت» (2).

بی تردید این مطلب دروغ است تا جایی که ابن حجر ناگزیر شده است که بگوید: در حدیث او ضعف و انقطاعی وجود دارد (3).

همچنین شَعْبی از بسیاری از اصحاب روایت کرده است که در میان آن ها افرادی همچون علی علیه السلام، ابو سعید خُدری، زید بن ثابت، عبداللَّه بن عمر، امّ سَلَمه و عایشه وجود دارند، و علما تصریح کرده اند که او اصلًا آن ها را ندیده و سخنی از آن ها نشنیده است (4).

گذشته از این، کسی که در این جا از شَعْبی روایت کرده، زکریّا بن ابی زائده است. او کسی است که رجال شناسان و اصحاب جرح و تعدیل بر او طعن زده اند.

ص: 42

شماره صفحه در کتاب - ص: 61

***

ابن ابی لیلی در مورد زکریّا می گوید: او ضعیف است.

ابوزُرعه می گوید: او در حدیث از شَعْبی بسیار تدلیس کرده است.

ابوحاتِم در مورد زکریّا این گونه اظهار نظر می کند: حدیث او سست است. او همواره تدلیس می کرد و گفته شده است که مسائلی را که از شَعْبی روایت می کرده، از او نشنیده بود.

ابوداوود می گوید: او تدلیس می کرد.

پسرش یحیی بن زکریّا می گوید: اگر می خواستم، راوی میان پدرم (زکریّا) و شَعْبی را برای تو نام می بردم (1).

و از این جا معلوم می شود که این شخص- علاوه بر این که ضعیف بوده- کارش نسبت دادن احادیث بی اساس به شَعْبی بوده، و- چنان که می دانیم- حدیث مورد بحث ما نیز از شَعْبی است!

فراتر این که، کسی که در این جا از زکریّا بن ابی زائده روایت کرده، پسرش یحیی است. و یحیی قاضی هارون در مدائن بود و همان جا دار فانی را وداع گفت.

ابوزُرعه در مورد زکریا می گوید: به ندرت اشتباه می کرد، اما

ص: 43

شماره صفحه در کتاب - ص: 62

***

هر گاه که اشتباه می کرد، خطاهای بزرگی از او سر می زد.

ابونعیم می گوید: زکریّا اهلیّت و شایستگی ندارد که از او روایت شود (1).

این وضعیّت روایت عامر شَعْبی و طریق روایت از اوست. آن چه بیان شد صرف نظر از این است که شَعْبی از قاضیان و ندیمان سلاطین ستم پیشه، همچون عبدالملک بن مروان و دیگران بود، که همگی از دشمنان اهل بیت طاهرین علیهم السلام بودند (2).

شماره صفحه در کتاب - ص: 63

***

این روایتِ مرسل به یکی از دو نفر برمی گردد: یا مِسْوَر یا عبداللَّه بن زبیر و یا هر دو تن، که بعضی چنین احتمال داده اند. ما در این مورد به هنگام بحث از روایت تِرمذی از عبداللَّه بن زبیر، سخن گفتیم.

در مورد روایت او از ابن زبیر باید بگوییم که به جهت عدم اعتبار ابن زبیر، این روایت از درجه اعتبار ساقط است، و پیش از این درباره آن بحث کردیم.

ولی درباره حدیث مِسْوَر با تفصیل بیشتری سخن خواهیم گفت.

شماره صفحه در کتاب - ص: 64

***

روایت می کند، و در جای دیگر ابو حنظله خودش همان مرد مکّی است که به طور مستقیم از علی علیه السلام روایت می کند (!!).

افزون بر این، هر دو روایت از احمد بن حنبل با یک سند نقل شده است که او یکی را در کتاب الفضایل آورده و دومی را حاکم در المستدرک آورده است.

2- ابوحنظله کیست؟ و این مرد مکّی چه کسی است؟

حاکم این روایت را نقل کرده، بدون آن که بعد از نقل آن چیزی بگوید.

ولی ذهبی پس از نقل آن می گوید: من می گویم که این حدیث، مرسل است.

این بدان معناست که ابو حنظله به طور مستقیم از علی علیه السلام روایت نکرده، بلکه از مردی از اهل مکّه- که معلوم نیست چه کسی است- روایت کرده است.

3- تنها طریق این روایت از ابو حنظله چنین است: «یزید بن هارون از اسماعیل بن ابی خالد از ابو حنظله».

در این طریق یزید بن هارون در اول سلسله سند قرار دارد و در مورد او آن قدر طعن و جرح شده که برای رد کردن روایاتش کافی است.

ص: 46

شماره صفحه در کتاب - ص: 65

***

یحیی بن مَعین درباره یزید می گوید: او در روایت از اصحاب حدیث، تدلیس می کرد؛ چرا که آن ها را از یکدیگر تمییز نمی داد و پروایی نداشت که از چه کسی روایت می کند (1).

این وضعیت حدیثی است که حاکم آن را بر صحیح مُسلم و بُخاری استدراک کرده است (!!).

ص: 47

شماره صفحه در کتاب - ص: 69

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 70

***

از بررسی های گذشته، روشن شد که روایاتی که اینان از مِسْوَر نقل کرده اند، به دو نفر منتهی می شود:

1- علی بن الحسین، امام زین العابدین علیه السلام.

2- عبداللَّه بن عبیداللَّه بن ابی مُلَیکه.

تنها راوی که روایت خواستگاری را از امام زین العابدین علیه السلام روایت کرده است کسی جز محمّد بن شهاب زُهْری نیست.

ولی راویانی که از ابن ابی مُلَیکه نقل کرده اند دو نفر هستند:

1- لیث بن سعد.

2- ایّوب بن ابی تیمیه سَختیانی.

دارمی، بُخاری، مُسلم، احمد، ابن ماجه و … این حدیث را از ابو یمان (1) از شعیب از زُهْری روایت کرده اند.

همچنین بُخاری، مُسلم، ابوداوود و احمد … این حدیث را از ولید بن کثیر از محمّد بن عمرو بن حلحله از زُهْری روایت کرده اند.

مُسلم این روایت را از طریق نعمان از زُهْری نقل کرده است.

ما در این نوشتار مختصر در صدد بحث در مورد ابو یمان،

ص: 49

شماره صفحه در کتاب - ص: 71

***

حَکَم بن نافع و روایت او از شعیب- که همان ابن حمزه کاتب زُهْری است- (1) و روایات خودِ شعیب نیستیم و تنها اشاره می کنیم که علما در این باره سخنان بسیاری گفته اند، تا جایی که بعضی گفته اند: ابو یمان، هیچ حدیث یا حتّی کلمه ای از شعیب نشنیده است!! (2) نکته دیگر این که، این دو نفر از مردم شهر «حمِص» بودند و مردم آن شهر سرسخت ترین دشمنان امیر مؤمنان علی علیه السلام در آن زمان بودند و حماقت آن ها ضرب المثل بوده است (3).

همچنین در صدد بررسی احوالات ولید بن کثیر نیستیم که از فرقه های خوارج و اباضی مذهب بوده است (4).

همچنین درباره ایّوب و لیث، که از مردم مصر بودند، سخن نمی گوییم، بلکه فقط متذکر می شویم که مردم مصر از عثمان، عیب جویی و بدگویی می کردند اما از زمانی که لیث در مصر موقعیت و شهرت پیدا کرد و به بیان روایاتی در فضیلت عثمان پرداخت، مردم از عیب جویی و بدگویی عثمان دست برداشتند (5).

ص: 50

شماره صفحه در کتاب - ص: 72

***

همچنین درباره نعمان بن راشد جَزَری بحث نمی کنیم، او کسی است که علما در مورد او گفته اند:

- قَطّان او را به شدّت تضعیف کرده است.

- احمد بن حنبل درباره اش گفته که حدیث او مضطرب است.

- ابن مَعین گفته است که او در نقل حدیث ضعیف است.

- بُخاری و ابوحاتِم گفته اند که در روایات او غلطهای بسیاری است.

- ابن ابی حاتِم در مورد دیگری گفته است: بُخاری او را در ردیف ضعفا آورده است.

- ابو داوود گفته است که او ضعیف است.

البتّه نَسایی و عُقَیلی نیز درباره او همین را گفته اند (1).

از همه این مطالب می گذریم، و قبل از کنکاش درباره مِسوَر و حدیث او، فقط به بحث و تحقیق در احوال ابن ابی مُلَیکه و زُهْری- بر اساس نظرات بزرگان اهل سنّت- بسنده می کنیم.

شماره صفحه در کتاب - ص: 73

***

زبیر و مؤذّن خاص او در دوران حکومتش بوده است. ابن زبیر بعد از هلاکت یزید، در مکّه و در بعضی از شهرهای حجاز حکومت تشکیل داد (1).

البتّه قبل از این، به سیاست عملی ابن زبیر در دشمنی با اهل بیت علیهم السلام اشاره ای کردیم و دقّت در آن برای آگاهی از وضعیت ابن ابی مُلَیکه که قاضی و شخص مورد اعتمادش بوده، کافی است.

شماره صفحه در کتاب - ص: 74

***

جریر بن عبدالحمید از محمّد بن شِیبه روایت کرد و گفت: وارد مسجد مدینه شدم، زُهْری و عُرْوَة بن زبیر نشسته بودند و از علی بدگویی می کردند. این مطلب به گوش علی بن الحسین رسید. به مسجد آمد و کنار آن ها ایستاد و گفت: اما تو ای عروه! پدرم از دست پدرت به خدا شکایت کرد و او را به داوری فرا خواند و خداوند به نفع پدرم و علیه پدر تو حکم کرد.

اما تو ای زُهْری! اگر در مکّه بودی، دم آهنگری پدرت را به تو نشان می دادم (1).

و این کلام از آن حضرت اشاره به یهودی زاده بودن زُهْری است زیرا حرفه مذکور در آن تاریخ شغل یهودیان مکّه بود، و دشمنی یهود با رسول اللَّه صلّی اللَّه علیه وآله و خاندان او برای همگان ثابت و آشکار است.

موضوعی که دشمنی زُهْری با امیر مؤمنان علی علیه السلام و اهل بیت علیهم السلام را تأکید می کند، تلاش او برای انکار مناقب امیر مؤمنان علی علیه السلام- از جمله انکار تقدم آن حضرت در اسلام بر عموم یاران رسول اللَّه صلّی اللَّه علیه وآله- است.

ابن عبدالبرّ می گوید که معمر در کتاب جامع خود از زُهْری نقل می کند که گفته است: کسی را نمی شناسیم که پیش از زید بن حارثه

ص: 53

شماره صفحه در کتاب - ص: 75

***

اسلام آورده باشد.

عبدالرزّاق می گوید: کسی را سراغ نداریم که چنین گفته باشد، مگر زُهْری (1).

در تکمیل آگاهی از دشمنی زُهری با امیر مؤمنان علی علیه السلام و اهل بیت علیهم السلام همین بس که او از عمر بن سعد ملعون، قاتل امام حسین علیه السلام روایت نقل می کرد. ذهبی در این باره می گوید:

عمر بن سعد بن ابی وَقّاص از پدرش روایت کرده، ابراهیم و ابو اسحاق از او روایت کرده اند، و زُهْری و قَتاده به طور مرسل از او روایت نقل کرده اند.

ابن مَعین می گوید: چگونه کسی که حسین را کشته است، می تواند موثّق باشد؟! (2).

از طرفی، زُهْری از عمّال و کارگزاران بنی امیّه و محکم کنندگان پایه های سلطنت آن ها بود، به طوری که این امر را تمام دانشمندان و زاهدان زمانش بر او عیب می گرفتند.

علّامه عبدالحق دهلوی در کتاب رجال المشکاة در شرح حال زُهْری می گوید:

ص: 54

شماره صفحه در کتاب - ص: 76

***

او به واسطه همنشینی با امرا، به کمیِ دیانت و دینداری دچار شده بود و دانشمندان و زاهدان معاصر او، این امر را بر او عیب می گرفتند و او را سرزنش می کردند.

وی در پاسخ می گفت: من در خیر آن ها شریک هستم، با شرّ آن ها کاری ندارم (!!).

به او می گفتند: آیا نمی بینی آن ها به چه کارهایی مشغول هستند؟

اما او ساکت می ماند و پاسخ نمی داد.

بر همین اساس، ابن مَعین او را طعن و قدح کرده است. حاکم از ابن مَعین نقل می کند و می گوید: محکم ترین سندها، طریق اعمش از ابراهیم از علقمه از عبداللَّه است.

کسی به او گفت: اعمش هم مثل زُهْری است؟

ابن مَعین گفت: آیا می خواهی اعمش همانند زُهْری باشد؟!

زُهْری در مال و ثروت غرق بود و برای امویان کار می کرد، در حالی که اعمش فقیری صبور بود که از سلاطین و امرا دوری می جست و به وسیله قرآن راه ورع و پارسایی را می پیمود (1).

به همین مناسبت امام زین العابدین علیه السلام نامه ای به زُهْری نوشت و در آن، او را موعظه فرمود، و خدا و روز رستاخیز را به او تذکر

ص: 55

شماره صفحه در کتاب - ص: 77

***

داد و او را از آثار بدِ حضور در کاخ های سلاطین، آگاه ساخت. در بخشی از این نامه چنین آمده است:

«إنّ أدنی ما کتمتَ وأخفَّ ما احتملتَ أنْ آنستَ وحشة الظالم، وسهّلت له طریق الغیّ …

جعلوک قطباً أداروا بک رحی مظالمهم، وجسراً یعبرون علیک إلی بلایاهم، وسُلّماً إلی ضلالتهم، داعیاً إلی غیّهم، سالکاً سبیلهم …

احذَرْ فقد نُبِّئْت، وبادِرْ فقد أُجِّلْت …

ولا تحسب أنّی أردت توبیخک وتعنیفک وتعییرک، لکنّی أردت أن ینعش اللَّه ما فات من رأیک، ویردّ إلیک ما عزب من دینک …

أما تری ما أنت فیه من الجهل والغرّة؟! وما الناس فیه من البلاء والفتنة؟! …

فأعْرِض عن کلّ ما أنت فیه حتّی تلحق بالصالحین؛ الّذین دُفِنوا فی أسمالهم، لاصقةً بطونهم بظهورهم …

ما لک لا تنتبه من نعستک وتستقیل من عثرتک فتقول: واللَّه! ما قمتُ للَّه مقاماً واحداً ما أحییتُ به له دیناً، أو أمَتُّ له فیه باطلا؟!»

ص: 56

شماره صفحه در کتاب - ص: 78

***

«کمترین چیزی که پنهان داشتی و سبک ترین چیزی که از آن چشم پوشیدی، این است که با تنهایی ستمگران خو گرفته ای و راه سرکشی را برای آنان هموار کرده ای …

آن ها تو را محوری قرار دادند که سنگ آسیای ستمگریشان را به دور تو بچرخانند و پلی که از روی آن به سوی گرفتاری هایشان عبور کنند. آنان تو را نردبانی به سوی گمراهیشان، دعوت کننده ای به سرکشی هایشان و پیماینده راهشان برگزیده اند …

من اکنون به تو هشدار دادم پس ترتیب اثر بده و تا مهلتی که [از خدا] داری تمام نشده، عجله کن!

گمان نکن که قصد توبیخ، سرزنش و عیب جویی تو را دارم، بلکه خواستار آن هستم که خداوند تو را از غفلتی که تا کنون داشتی خارج کرده و هر چه از دینت را که از دست داده ای به تو برگرداند …

آیا این جهل و غروری که خود در آن هستی و این بلا و فتنه ای که مردم در آن هستند، نمی بینی؟! …

بنا بر این، از همه آن چه که در آن هستی، روی بگردان و آن ها را رها کن تا به صالحان و شایستگان بپیوندی؛ همان هایی که در

ص: 57

شماره صفحه در کتاب - ص: 79

***

لباس های کهنه خود دفن شدند در حالی که شکم هایشان به پشتشان چسبیده بود …

تو را چه شده است که از این چرت و خواب بیدار نمی شوی و جلوی سقوط خودت را نمی گیری؟! و نمی گویی: به خدا سوگند! یک بار هم در مقامی برای رضای خدا به پا نخاستم تا در آن مقام برای او دین حقی را زنده کنم، یا باطلی را بمیرانم» (1).

ص: 58

شماره صفحه در کتاب - ص: 80

***

گذشته از این ها، زُهْری دشمنی با اسلام و پیامبر و اهل بیت علیهم السلام را از پدرانش به ارث برده بود. ابن خَلّکان در شرح حال او می نویسد:

پدر پدربزرگ او، عبداللَّه بن شهاب، در جنگ بدر در سپاه مشرکان حاضر شد. وی از افرادی بود که در جنگ احد پیمان بستند که اگر رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله را دیدند، حتماً او را بکشند، مگر این که کشته شوند.

نقل شده است که به زُهْری گفتند: آیا جدّ تو در جنگ بدر شرکت داشت؟

گفت: آری، ولی از آن طرف. یعنی او در سپاه مشرکان بود.

پدر او همراه مصعب بن زبیر بود. خود زُهْری از ملازمان عبدالملک بود و پس از او با هُشام بن عبدالملک بود. یزید بن عبدالملک از او خواست تا مقام قضاوت را بپذیرد (1).

اکنون که وضعیّت زُهْری و جایگاه او نزد امام علی بن الحسین علیهما السلام روشن شد، آیا می توان پذیرفت که امام علیه السلام چنین حدیثی را که در آن عیب جویی و کاستی بر جدّش رسول امین صلّی اللَّه علیه وآله، مادرش

ص: 59

شماره صفحه در کتاب - ص: 81

***

زهرا علیها السلام و پدرش امیر مؤمنان علی علیه السلام است، برای او بیان کرده باشد؟

ولی نکته این جاست که روش زُهْری چنین است که هنگامی که می خواهد حدیثی را که به ضرر پیامبر و عترت او علیهم السلام یا بر خلاف سنّت ایشان است، جعل کند، آن را از زبان یکی از همین خاندان نقل می کند تا آن را به مردم بقبولاند.

یک روایت را به عنوان نمونه نقل می کنیم: زُهْری حدیثی را از قول پسر محمّد بن علی (ابن حنفیه) جعل کرده است که او از پدرش امیر مؤمنان علی علیه السلام روایت کرده که وقتی آن حضرت شنید که ابن عبّاس متعه را جایز می داند به او گفت: «تو مردی پریشان و گمراه هستی، رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله در روز خیبر از متعه و از خوردن گوشت چهارپایان اهلی نهی کرد».

این همان حدیثی است که بزرگان اهل سنّت همانند بیهقی، ابن عبدالبرّ، سهیلی، ابن قیّم، قسطلانی، ابن حجر عسقلانی و دیگر شارحان احادیث، حکم به بطلان آن داده اند (1).

ولی او- که می دانست حلال بودن متعه از مذهب اهل بیت علیهم السلام

ص: 60

شماره صفحه در کتاب - ص: 82

***

است- این حدیث را از زبان فردی از خود اهل بیت علیهم السلام از قول سیّد و سرور آن ها، امیر مؤمنان علی علیه السلام، آن هم در ردّ بر ابن عبّاس و به این تعبیر جعل می کند.

البتّه اگر چه او از مشهورترین افرادی است که به کار زشت و قبیحِ جعل روایت اقدام کرده است!! اما هرگز نباید چنین تصوّر کرد که جعل روایت از قول اهل بیت علیهم السلام مختص به زُهْری بوده است.

یکی از محدّثان اهل سنّت، عبداللَّه بن محمّد بن ربیعه بن قدامه قدامی است. ذهبی و ابن حجر در شرح حال او می نویسند: او یکی از ضعفا است.

وی مطالب فاجعه آمیزی را از مالک نقل کرده است. به عنوان نمونه می گوید که از جعفر بن محمّد از پدرش از جدّش روایت شده است که:

فاطمه رضی اللَّه عنها شبانه وفات کرد. ابوبکر، عمر و عدّه بسیاری برای مراسم نماز او حاضر شدند. ابوبکر از علی خواست نماز به امامت او برگزار شود.

علی گفت: نه، به خدا سوگند! بر تو که خلیفه رسول اللَّه هستی پیشی نمی گیرم.

ص: 61

شماره صفحه در کتاب - ص: 83

***

ابوبکر جلو ایستاد و در این نماز چهار تکبیر گفت (1).

ابن حجر می گوید: این روایت را برخی از متروکین در حدیث، از مالک و او از جعفر بن محمّد (یعنی امام صادق علیه السلام) و او از پدرش روایت کرده اند. دارقُطْنی و ابن عَدی آن را ضعیف و سست دانسته اند (2).

آن ها با این همه تلاش می خواهند بر جنایاتی که انجام داده اند، سرپوشی قرار داده و مفاسدی را که پدید آورده اند، به گونه ای اصلاح کنند. ولی، هرگز! «هل یصلح العطّار ما افسده الدهر».

شماره صفحه در کتاب - ص: 84

***

2- هر گاه نام معاویه را بر زبان جاری می کرد، بر او درود و صلوات می فرستاد.

3- خوارج با او رفت و آمد و مذاکرات خصوصی داشتند. آن ها مذهب و نظرات او را پذیرفته و خود را به او منسوب می کردند (1).

اکنون که به طور اجمال از احوال مِسْوَر و ارتباط او با سه گروه سرسخت از دشمنان اهل بیت علیهم السلام آشنا شدیم، به آسانی به درستی و واقعیّت حدیث مِسْوَر در موضوع خواستگاری پی ببریم.

ولی آن چه ذکر شد قسمتی از مطالبی است که می توان در خصوص این راوی و این روایت بیان کرد. بلکه علّت دیگری وجود دارد که پرده از رسوایی و پستی راوی افترا زننده این حدیث برمی دارد؛ نکته چهارم را ملاحظه کنید:

4- مِسْوَر دو سال بعد از هجرت به دنیا آمد. بنا بر این، زمانی که پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله آن خطبه را می خواند، چند سال داشته است؟!

این نکته ای است که در بخش آینده، در مورد آن- و مباحث دیگری که به این حدیث مربوط می شود- بحث جامع و کاملی ارائه خواهیم کرد.

ص: 63

شماره صفحه در کتاب - ص: 87

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 88

***

گاهی حدیث از جهت سند صحیح است ولی از جهت دلالت، با ضرورت عقلی یا محکمات قرآن یا سنّت قطعی و یا حقیقت قضیّه مخالف است.

ما در این جا با فرض صحّتِ سندِ حدیث و قبولِ آن، متن این حدیث و مدلول آن را در چند قسمت مورد بررسی قرار می دهیم.

شماره صفحه در کتاب - ص: 89

***

از یعقوب بن ابراهیم با سند مذکور از علی بن الحسین علهیما السلام آورده است.

ابن سیّد الناس در ادامه می گوید: مِسوَر در زمان پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله به سنّ بلوغ نرسیده بود، زیرا او پس از ابن زبیر به دنیا آمده بود. پس هنگام وفات پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله هشت ساله بود (1).

همچنین ابن حجر در شرح حال مِسوَر می گوید: در صحیح مُسلم حدیثی از او درباره خواستگاری علی از دختر ابوجهل آمده است (2) که در آن حدیث مِسوَر می گوید: من به سن بلوغ رسیده بودم که شنیدم پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله برای مردم خطبه می خواند؛ سپس این حدیث را بیان کرده است.

امّا این حدیث مشکلی دارد که نمی شود به آن اعتماد کرد، زیرا تاریخ نویسان هیچ اختلافی ندارند که ولادت مِسوَر بعد از هجرت بوده و قضیّه خواستگاری علی، شش یا هفت سال بعد از تولّد مِسوَر روی داده است. پس چگونه می توان به او بالغ گفت؟ (3)

ص: 66

شماره صفحه در کتاب - ص: 90

***

این نخستین اشکالی است که در متن حدیث دیده می شود! چه بسا بتوان از همین ناحیه در سند آن نیز اشکال وارد کرد. و شگفتا از ذهبی که چگونه بر اساس این حدیث پنداشته است که مِسوَر در آن زمان بالغ بوده است (1).

دوم: مِسوَر، داستان خواستگاری دختر ابوجهل را هنگام درخواست شمشیر پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله از علی بن الحسین علیهما السلام بیان کرده است، و علمای حدیث در وجه مناسبت بین این دو قضیّه نیز اختلاف دارند. آن ها وجوهی را بیان نموده و اعتراف کرده اند که برخی از آن ها تکلّف و بیراهه است؛ ولی حقیقت این است که همه آن وجوه باطل و غیر قابل قبول است آن سان که ملاحظه خواهید کرد.

کرمانی در الکواکب پس از نقل این داستان می گوید: وجه مناسبت این داستان با درخواست شمشیر رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله چیست؟

آن گاه پاسخ این پرسش را از سه راه بیان می دارد:

1- شاید غرض مِسوَر این بوده است که پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله از هر چیزی که موجب کدورت میان خویشاوندانش می شد، دوری می کرد و تو نیز (امام سجّاد علیه السلام) شایسته است که از این امور

ص: 67

شماره صفحه در کتاب - ص: 91

***

دوری کنی و این شمشیر را به من بدهی تا به واسطه آن، کدورت دیگری پیش نیاید.

2- همان گونه که رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله حال پسرعموهای عبشمی خود را رعایت می کرد، تو نیز جانب حالِ پسرعموهای نوفلی خود را رعایت کن؛ زیرا مِسوَر نوفلی بود.

3- همان گونه که پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله آسایش خاطر فاطمه را دوست می داشت، من نیز آسایش خاطر تو را دوست می دارم، پس آن شمشیر را به من بده تا برای تو نگه دارم (1).

این ها وجوهی است که کرمانی برای دفع این اشکال بیان کرده است.

ابن حجر عسقلانی این وجوه را ذکر کرده و مورد اول را رد می کند و می گوید که تکلّف آن آشکار و واضح است. مورد دوم را به طور کامل نقض می کند و بیان می نماید که مِسوَر، زُهْری است و نوفلی نیست! اما مورد سوم را می پذیرد و از آن به عنوان وجه «مورد» و قابل اعتماد تعبیر می کند؛ ولی در پی آن می گوید: به زودی در کتاب مناقبِ

ص: 68

شماره صفحه در کتاب - ص: 92

***

اشکالی را بیان خواهیم کرد که مربوط به این وجه است (1).

این وجهِ قابل اعتماد (!!)، صاحب عمدة القاری را قانع نکرده است.

او بر این وجه تکیه نمی کند و مناسبت میان این دو قضیّه را به گونه ای دیگر تفسیر می نماید.

عینی می گوید: مِسوَر داستان خواستگاری علی از دختر ابوجهل را بیان کرد تا میزان محبّت خود به فاطمه و ذریّه او را به واسطه آن چه که از رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله شنیده است، به علی بن الحسین زین العابدین بفهماند (2).

ولی با وجود این، باز هم اشکال به جای خود باقی است، یعنی اگر مِسوَر این داستان را بیان کرده است تا زین العابدین علیه السلام بداند که او آسایش خاطر وی را دوست دارد، و یا از محبّت و مهرورزی او نسبت به فاطمه و فرزندان او آگاه شود، پس قضیّه شمشیر رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله و درخواست آن از امام علیه السلام چه ارتباطی با این موضوع دارد؟

آیا آسایش خاطر امام زین العابدین علیه السلام- که با آن حال و وضعیّت همراه زنان و کودکان از عراق آمده بود- از همه جهات

ص: 69

شماره صفحه در کتاب - ص: 93

***

فراهم شده بود، و دیگر چیزی غیر از آن شمشیر نمانده بود که خاطر وی را مشوّش سازد؟! آیا مِسْوَر می خواست آسایش خاطر آن حضرت را فراهم کند، یا محبّتش را به آن حضرت اعلام نماید تا شمشیر را بگیرد و خاطرش آسوده شود؟!

سوم: آیا عقلایی است که انسان برای کسی که در پی فراهم ساختن آسایش خاطر اوست و می خواهد محبّت خود را نسبت به او ابراز کند، سخنی بگوید که او را اندوهگین کند و عواطفش را جریحه دار سازد؟

همان گونه که ملاحظه می شود این حدیث، اگر چه کرامت و بزرگی را برای فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها، مادر امام زین العابدین علیه السلام بیان می کند، ولی موجب طعن و قدح بر پدر بزرگوارش امیر مؤمنان علی علیه السلام است.

این همان اشکالی است که ابن حجر در گفتار پیشین خود به آن اشاره کرده است. وی در کتاب المناقب می گوید:

من همچنان از مِسْوَر در شگفتم که چگونه شدّت اهتمام خود را نسبت به علی بن الحسین اظهار می کند و می گوید: اگر علی بن الحسین شمشیر رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله را به وی بسپارد، تا روح در بدن دارد، از او دفاع می کند. از آن جهت که فرزند فاطمه است؛ اما خاطر علی بن

ص: 70

شماره صفحه در کتاب - ص: 94

***

الحسین را با سخن درباره خواستگاری مراعات نکرده و او را آزرده است!!

در ظاهرِ عبارتِ این روایت، تحقیر و کاستی بر علی بن الحسین دیده می شود، زیرا به تحقیر و کاستی نسبت به جدّ او علی بن ابی طالب اشاره ای دارد که آن حضرت با وجود فاطمه زهرا علیها السلام به خواستگاری دختر ابوجهل رفت و موجب شد که پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله کار او را آن گونه انکار نماید؟

بلکه از مِسْوَر باز هم تعجّب می کنم که عمیق تر از تعجّب قبل است، او حاضر است برای رعایت خاطر فرزند پسر فاطمه، جانش را بدهد، ولی برای پسر فاطمه- یعنی حسین و فرزند همان علی که این داستان بر او واقع شده است- جانش را فدا نمی کند، تا این که به دست والیان ستمگر کشته می شود (1).

سخن دیگر؛ آن گاه که حسن، پسر امام حسن مجتبی علیه السلام از دختر مِسوَر بن مخرمه خواستگاری کرد، مِسْوَر پس از به جا آوردن حمد و ثنای خدای سبحان چنین گفت:

هیچ نسب و خویشاوندی و دامادی در نزد من محبوب تر از

ص: 71

شماره صفحه در کتاب - ص: 95

***

نسب شما و دامادی با شما نیست، ولی رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله فرمود:

«فاطمة بضعة منّی، یقبضنی ما یقبضها ویبسطنی ما یبسطها، وإنّ الأنساب یوم القیامة تنقطع إلّانسبی وسببی وصهری»

«فاطمه پاره تن من است. آن چه او را دلتنگ کند مرا دلتنگ کرده و آن چه او را خوشحال کند مرا خوشحال کرده است، و همه خویشاوندی ها در روز قیامت گسسته می گردد جز نسب، خویشاوندی و دامادی با من».

اینک دختر رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله نزد توست (چون حسن داماد عمویش امام حسین علیه السلام بود)، من اگر دخترم را به ازدواج تو درآورم او را ناراحت و دلتنگ می کند.

پس از سخنان مِسْوَر، حسن بن حسن از او عذرخواهی کرد و رفت (1).

اگر مِسْوَر داستان خواستگاری از دختر ابوجهل را دیده و یا شنیده بود، به طور قطع در ماجرای خواستگاری دخترش آن را به عنوان شاهد بیان می کرد و حدیث را به طور کامل روایت می کرد؛ زیرا

ص: 72

شماره صفحه در کتاب - ص: 96

***

بین قضیّه خواستگاری حضرت علی علیه السلام از دختر ابوجهل- با این که فاطمه علیها السلام همسرش بود- و خواستگاری حسن پسر امام حسن علیه السلام از دختر مِسْوَر- که دختر عمویش همسرش بود- مناسبت بسیاری وجود داشت.

این ها اشکالاتی است که علمای حدیث اهل سنّت در حلّ معقول آن ها در حیرت هستند.

شماره صفحه در کتاب - ص: 97

***

ابی طالب از … خواستگاری کرد …».

در روایت عبداللَّه بن زبیر آمده است: «علی، در مورد دختر ابوجهل سخن می گفت …».

این ها فقط اختلاف در تعبیر نیست بلکه بر این اساس تعارضاتی در دلالت به وجود می آید.

2- آیا وعده ازدواج به علی علیه السلام داده شده بود؟

متن صریح برخی از روایات زُهْری چنین است: «به او وعده ازدواج داده شد».

ظاهر روایات دیگر- و سایر روایت های زُهْری نیز- همین است که در آن ها آمده است: «فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها نزد پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله آمد و گفت: این علی ازدواج کرده است»، یا «او ازدواج کرده است».

با توجّه به ظهور این عبارات در تحقّق امر ازدواج، بایستی خواستگاری انجام شده و قرار ازدواج نیز گذاشته شده باشد.

ولی در روایت ابی حنظله آمده است: «خانواده دختر ابوجهل به علی گفتند: ما دخترمان را بر سر دختر رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله به ازدواج تو در نمی آوریم».

بنا بر این روایت، کجا قرار ازدواج گذاشته شده بود؟

ص: 74

شماره صفحه در کتاب - ص: 98

***

3- آیا در این مورد از پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله اجازه خواستند؟

در روایت لیث از مِسْوَر تصریح شده است که او از پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله شنید و آن حضرت به صراحت می فرماید که آن ها از وی اجازه خواستند، ولی حضرتش اجازه نداد.

ولی در متن صریح روایت زُهْری چنین آمده است: مِسْوَر از پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله شنید که حضرتش شهادتین گفت، سپس فرمود:

«امّا بعد، ابوالعاص بن ربیع را به دامادی گرفتم، او به هنگام گفت و گو با من، راست می گفت …».

یا نظیر همین عبارات که در آن ها تعریض ها و کنایه هایی به علی علیه السلام است و هیچ اشاره ای به مشورت، یا اجازه خواهی از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه وآله وجود ندارد.

روایت ایّوب از ابن زبیر نیز همین گونه است. در آن روایت اشاره ای به اجازه خواهی آن ها نشده است، در عین حال کنایه و تعریضی هم وجود ندارد، در آن روایت چنین آمده است: «این موضوع به پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله رسید و او فرمود: فاطمه، پاره تن من است …».

4- چه کسی از پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله اجازه خواست؟

همان گونه که معلوم شد در روایات زُهْری به طور مطلق هیچ مطلبی درباره اجازه خواستن از پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله وجود ندارد.

ص: 75

شماره صفحه در کتاب - ص: 99

***

صرف نظر از این روایات، بسیاری از روایات دیگر تصریح دارند که خانواده دخترِ ابوجهل برای اجازه گرفتن نزد پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله آمدند.

در برخی از روایات اشاره شده است که حضرت علی علیه السلام خودش از پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله اجازه خواست و به آن حضرت عرض کرد: آیا مرا به انجام این کار اجازه می دهی؟

پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله فرمود: «نه، فاطمه پاره ای از گوشت من است …».

علی گفت: پس کاری نمی کنم که او ناراحت شود.

5- به راستی چه کسی این خبر را به پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله رسانید؟

در روایت ایّوب از ابن زبیر آمده است: «این خبر به پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله رسید …».

در حدیث لیث از ابن ابی مُلَیکه از مِسْوَر آمده است: «خانواده دختر برای اجازه گرفتن نزد پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله می آیند و این خبر را به آن حضرت می رسانند».

و در روایت سوید بن غفله آمده است: «خود حضرت علی علیه السلام زمانی که برای اجازه گرفتن نزد پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله می رود، آن بزرگوار را از این ماجرا آگاه می سازد».

ص: 76

شماره صفحه در کتاب - ص: 100

***

ولی بنا به روایت زُهْری، شخص گزارشگر، حضرت فاطمه سلام اللَّه علیها است، هنگامی که او این خبر را می شنود، از خانه بیرون می آید و نزد پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله می رود و به گونه ای ناشایست (!!) حضرتش را مورد خطاب قرار می دهد.

زُهْری می گوید: «علی از دختر ابوجهل خواستگاری کرد، وقتی فاطمه این خبر را شنید نزد رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله رفت و گفت:

مردم می گویند که تو نسبت به دخترانت بی تفاوت هستی و به خاطر آن ها ناراحت و خشمگین نمی شوی. اکنون علی، با دختر ابوجهل ازدواج کرده است (!!) پس رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله برخاست و …».

عجیب تر این که روایت دیگر زُهْری حاکی از شیوع این خبر در میان مردم است (!!) او می گوید:

«عدّه ای گفتند: گمان می کنید رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله از این امر عصبانی می شود؟ عدّه ای دیگر گفتند … و گروه دیگری گفتند …».

البتّه در بررسی متن حدیث پرسش های دیگری نیز قابل طرح است، ولی ما به همین مقدار بسنده می کنیم.

بدین ترتیب ملاحظه می شود که عبارت های حدیث با هم بسیار متناقض هستند، و بر این اساس شارحان حدیث نیز دچار حیرت شده و سخنان مضطرب و آشفته ای بیان کرده اند، و هر چه به نیرنگ و تقلّب

ص: 77

شماره صفحه در کتاب - ص: 101

***

دست زده اند، موفّق نشده اند تناقض و اختلاف این عبارات را از بین ببرند.

شماره صفحه در کتاب - ص: 102

***

شکی نیست که علی علیه السلام با آگاهی از حرمت این کار، به چنین کار حرامی دست نمی زد. بنا بر این یا این کار حرام نبوده، یا او از حرمت آن آگاه نبوده است.

اگر فرض دوم یعنی عدم آگاهی از حرمت آن را- نعوذ باللَّه- بپذیریم، می گوییم که جایز نیست جهل به حکم شرعی به دیگر مردمان نسبت داده شود، تا چه رسد به علی علیه السلام که باب مدینه علم نبوی صلّی اللَّه علیه وآله بود.

از این رو، زمانی که علی علیه السلام- با فرض ثبوت قضیّه- به این کار اقدام کرد، کار خلاف شرعی را انجام نداده است، چرا که برای او نیز همانند مسلمانان دیگر ازدواج با چهار زن جایز بود، و اگر نسبت به شخص او حکمی سوای دیگر مردان مسلمان صادر شده بود، به طور قطع حضرتش از آن آگاهی داشت.

بنا بر این، آیا جایز بود که حضرت صدّیقه طاهره، فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها به مجرّد شنیدن این خبر از خانه بیرون شده و نزد رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله بیاید تا از همسرش شکایت کند و پدرش را با آن سخنان نیش دار مورد خطاب قرار دهد؟!

چرا که علی علیه السلام کار حرامی انجام نداده بود که فاطمه علیها السلام بخواهد او را نهی از منکر نماید.

ص: 79

شماره صفحه در کتاب - ص: 103

***

آیا به راستی مقام و شخصیّت فاطمه علیها السلام نیز همانند زنان دیگر است و غیرت و حسادتی که زنان دارند، او نیز داشت؟

و آیا غیرت او در ازدواج علی علیه السلام به این جهت بود که آن زن، دختر ابوجهل بود؟!

از طرفی، آیا عکس العمل پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله و بر فراز منبر رفتن و خواندن خطبه هنگامی بود که حضرتش فاطمه علیها السلام را پریشان و ناراحت دید، و یا- به روایت دیگر- بعد از این که خاندان ابوجهل از او اجازه خواستند تا دخترشان را عروس کنند؟!

به راستی پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله در خطبه خود چه فرمود؟

خطبه ای که به آن حضرت نسبت داده اند، حاوی مطالب زیر است:

1- ستایش و مدیحه سرایی برای دامادش که از طایفه بنی عبد شمس بود!

2- ترس از این که فاطمه علیها السلام در دینش گرفتار فتنه شود.

3- او حلالی را حرام و حرامی را حلال نمی کند؛ ولی اجازه این کار را هم نمی دهد.

4- قطعاً دختر رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله و دختر دشمن خدا با هم جمع نمی شوند.

ص: 80

شماره صفحه در کتاب - ص: 104

***

در یکی از عبارت ها چنین آمده است که آن حضرت فرمود:

«کسی حق ندارد بر سر دختر رسول خدا با دختر دشمن خدا ازدواج کند».

در عبارت دیگری آمده است که فرمود: «او این حق را ندارد که میان … جمع کند …».

5- این ازدواج در صورتی انجام شدنی است که پسر ابوطالب بخواهد دختر پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله را طلاق دهد آن گاه با دختر آن ها ازدواج کند.

در عبارت دیگری آمده: «اگر می خواهی با او ازدواج کنی، دختر ما را به ما باز گردان (!!)».

آیا این قضایا باورکردنی است؟

شارحان حدیث- که می گویند: علی علیه السلام از دختر ابوجهل خواستگاری کرد و این کار بر او حرام نبود اما غیرت زنانگی تمام وجود فاطمه علیها السلام را- همانند دیگر زنان- فرا گرفت- در توجیه سخنان رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله و روایاتی که در مورد این داستان نقل شده است گرفتار حیرت و سرگردانی شده اند.

بدین ترتیب- با فرض صحّت این روایت- علی علیه السلام به عمومیّت جواز در این مسئله عمل کرده است.

ص: 81

شماره صفحه در کتاب - ص: 105

***

از طرفی، فاطمه زهرا علیها السلام کسی نیست که در دینش گرفتار فتنه شود، یا اموری که زنان دیگر به آن دچار می شوند، او را نیز فرا گیرد؛ او کسی است که آیه تطهیر در شأن و مقام او نازل شده است و به جهت عصمت و کمالاتش سَرور زنان عالم شده است و بر فرض که چنین بوده باشد- بنا بر آن چه که این روایات می گویند- دختر ابوجهل در این قضیّه هیچ خصوصیّت و ویژگی ندارد.

از طرف دیگر، پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله در خطبه اش اذعان می فرماید که علی علیه السلام کار حرامی انجام نداده است، ولی او به علی علیه السلام این اجازه را نمی دهد.

به راستی آیا اجازه دادن پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله- که پدرزن علی علیه السلام است- در صحّت ازدواج او شرط است؟

اگر فردی بخواهد با وجود همسر اولش با زن دیگری ازدواج کند، آیا جایز است که پدرزنش او را به طلاق همسر اولش وادار سازد؟

به طور قطع همه این امور نه جایز است و نه واقع شدنی.

بر فرض این که بپذیریم فاطمه سلام اللَّه علیها را غیرت زنانگی فرا گرفته باشد (1) و بپذیریم که غیرت پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله به واسطه

ص: 82

شماره صفحه در کتاب - ص: 106

***

دخترش، برانگیخته شده باشد (1)، چرا پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله بر فراز منبر رفت و این قضیّه را علنی و آشکار بیان فرمود؟

ابن حجر در پاسخ این پرسش می گوید:

پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله برای مردم خطبه خواند تا این حکم میان مردم شایع شده و به آن عمل کنند، خواه بر سبیل وجوب، یا بر سبیل اولویّت (2).

عینی نیز از او پیروی کرده و همین مطلب را گفته است (3).

بدیهی است که منظور از حکم، در عبارت ابن حجر، حکم «جمع کردن میان دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا» ست.

البتّه عبارت های حدیث در این حکم، مختلف است:

- در عبارتی چنین است: «جمع نمی شوند».

- در عبارت دیگری آمده است: «کسی حق ندارد …».

- در عبارت سومی آمده است: «او این حق را ندارد …».

ص: 83

شماره صفحه در کتاب - ص: 107

***

از این رو، سخنان علما نیز در این حکم متفاوت و مختلف شده است.

نَوَوی در این زمینه می گوید:

«علما گفته اند: این حدیث بیانگر حرمت آزار پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله در زمان حیاتش است، به هر صورت و حالتی که باشد، اگر چه این آزار و اذیّت ناشی از کاری باشد که اصل آن مباح است. البتّه این حکم، به خلاف دیگر احکام است.

آن ها گفته اند که پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله مباح بودن ازدواج علی علیه السلام با دختر ابوجهل را با این سخن بیان کرد که فرمود: «من حلالی را حرام نمی کنم»، ولی به دو علّت- که به آن ها تصریح شده- از جمع میان آن دو نهی فرمود.

نخست آن که، این امر منجر به آزار و اذیّت فاطمه می شود که در این صورت، پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله اذیّت می شود و هر کس پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله را بیازارد، هلاک می شود؛ و حضرتش به واسطه کمال دلسوزی که بر علی علیه السلام و فاطمه سلام اللَّه علیها داشت، این کار را نهی کرد.

دوم ترس از فتنه ای بود که- نعوذ باللَّه- به دلیل غیرت زنانه، در دین فاطمه سلام اللَّه علیها پدید می آید.

گفته شده است: مقصود از گفته پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله، نهی از جمع

ص: 84

شماره صفحه در کتاب - ص: 108

***

آن دو مورد نبوده است، بلکه منظور حضرتش این بود که من به فضل خدا، می دانم که آن دو با هم جمع نمی شوند. همان طور که انس بن نضر گفته است: به خدا سوگند! دندان ربیع شکسته نمی شود.

همچنین احتمال دارد که منظور، حرام بودن جمع میان آن دو نفر باشد. بنا بر این، معنای این سخن پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله که فرمود: «من حلالی را حرام نمی کنم» این است که من سخنی نمی گویم که با حکم خدا مخالف باشد. پس اگر خداوند چیزی را حلال کند، من آن را حرام نمی کنم و هر گاه آن را حرام کند، من آن را حلال نمی کنم و از تحریم آن هم ساکت نمی مانم؛ زیرا سکوت من، موجب حلال شدن آن می شود و از جمله محرّمات در ازدواج، جمع میان دختر دشمن خدا و دختر پیامبر خداست (1).

عینی نیز همین مطلب را بیان کرده و می گوید: «پیامبر به دو علّت- که به آن تصریح شده- از جمع میان دختر ابوجهل و دختر خودش فاطمه نهی کرد …» (2).

نگارنده می گوید: سخن ما این است:

- عبارت: «جمع نمی شوند» تصریح به حرمت ندارد بلکه از این رو

ص: 85

شماره صفحه در کتاب - ص: 109

***

گفته شده است که: «مقصود از آن عبارت، نهی از آن دو مورد نبوده، بلکه منظور حضرتش این بوده است که من به فضل خدا می دانم که آن دو با هم جمع نمی شوند».

- عبارت: «کسی حق ندارد» ظاهرش حکم به حرمت برای تمام مسلمانان است که به واسطه عمومیّت ادلّه جواز، حکمی مخصّص می باشد، ولی هیچ کس به این امر فتوا نداده است.

بلکه سیره عمر بن خطّاب نیز آن را تکذیب می کند؛ زیرا آن گونه که خود اهل سنّت روایت می کنند، او دختر امیر مؤمنان علی علیه السلام را خواستگاری کرد، در حالی که چند تن از دختران دشمنان خدا همسر او بودند. این نکته بر کسی که به شرح حال او مراجعه کند، مخفی نمی ماند.

- عبارت: «او این حق را ندارد» به اختصاص این حکم، درباره علی علیه السلام تصریح دارد. ولی آیا این نهی، تنزیهی است یا تحریمی؟!

اگر نهی تحریمی باشد، ناگزیر باید به عدم آگاهی علی علیه السلام از آن، اعتراف کنیم؛ ولی بنا به آن چه که از گفتار نَوَوی و دیگران استفاده می شود، نهی تنزیهی است، و دیگر این که آن حضرت صلّی اللَّه علیه وآله به دو علّت مذکور، از جمع میان آن ها نهی کرده است.

امّا علّت دومی که بیان کرده اند (غیرت زنانه) در مورد بسیاری از

ص: 86

شماره صفحه در کتاب - ص: 110

***

زنان مؤمن قابل تصوّر نیست تا چه رسد به حضرت زهرا سلام اللَّه علیها که طاهره و معصومه است.

نَوَوی علّت نخست را رد می کند و می گوید: قرار گرفتن پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله بر فراز منبر و ستایش کردن از داماد دیگر- ابوالعاص بن ربیع- و سپس بیان این عبارت که: «مگر این که پسر ابوطالب بخواهد دخترم را طلاق بدهد …»، با شفقت و دلسوزی آن حضرت، نسبت به علی و فاطمه منافات دارد.

به نظر می رسد آن چه بیان کردیم، همان توجیه اقوال دیگری است که در این زمینه مطرح شده است.

ابن حجر در شرح صحیح بُخاری در توضیح سخن پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله که فرمود: «مگر این که علی بن ابی طالب بخواهد دخترم را طلاق بدهد» می نویسد:

این سخن محمول بر این است که برخی از دشمنان علی نزد پیامبر سخن چینی کرده باشند، که علی در این کار مصمم است، وگرنه گمان نمی رود که علی پس از این که با پیامبر مشورت کرد و حضرتش او را منع کرد، باز هم بر خواستگاری پافشاری کند.

از طرفی، سیاق کلام سوید بن غفله بیانگر این است که گفتگوی پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله و علی علیه السلام پیش از آگاهی فاطمه از آن، واقع شده

ص: 87

شماره صفحه در کتاب - ص: 111

***

بود. گویا زمانی که این مطلب به گوش فاطمه رسیده و او به پیامبر شکایت کرده است، پس از آن بوده است که علی علیه السلام پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله را آگاه کرده بود، و ایشان علی علیه السلام را از خواستگاری نهی کرده، و او را بر این کارش سرزنش کرده بود.

در روایت زُهْری این عبارت افزوده شده است که پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله فرمود:

«من حلالی را حرام و حرامی را حلال نمی کنم؛ ولی- به خدا سوگند!- هیچ گاه دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا نزد مردی جمع نمی شوند».

در روایت مُسلم آمده است: «هیچ گاه در یک مکان جمع نمی شوند».

در روایت شعیب نیز آمده است: «هرگز نزد یک مرد جمع نمی شوند».

ابن التین در این مورد می گوید:

صحیح ترین چیزی که می توان این داستان را بر آن حمل کرد، این است که پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله، بر علی حرام کرد که دختر او و دختر ابوجهل را با هم به همسری بگیرد. زیرا پیامبر دلیل آورد که این کار، او را می آزارد، و آزار پیامبر به اتّفاق مسلمانان حرام است.

ص: 88

شماره صفحه در کتاب - ص: 112

***

و این که حضرتش فرمود: «من حلالی را حرام و حرامی را حلال نمی کنم» به این معنا است که دختر ابوجهل بر تو حلال است، اگر فاطمه در نزد تو نبود؛ ولی جمع کردن میان آن دو که به اذیّت فاطمه بینجامد، مستلزم آزار و اذیّت پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله است، و جایز نیست.

برخی دیگر از علما این گونه پنداشته اند:

سیاق کلام، اشعار دارد که این امر برای علی مباح بوده، ولی پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله او را به جهت رعایت خاطر فاطمه منع کرد و او نیز به جهت فرمانبرداری از امر پیامبر، پذیرفت.

ابن حجر پس از نقل سخنان علما می نویسد:

به نظر می رسد که بعید نیست این امر از خصایص پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله شمرده شود که دامادهای او با وجود دخترانش، نباید ازدواج کنند. و احتمال دارد این حکم اختصاص به فاطمه داشته باشد (1).

ملاحظه می فرمایید که در این مدارک، اضطراب و آشفتگی سخنان اینان آشکار است و تکلّفی که در هر یک از این وجوه به کار رفته است بر کسی پوشیده نیست. و اگر بخواهیم تناقضات دیگر آن ها را بیان کنیم، این بحث به درازا خواهد انجامید.

ص: 89

شماره صفحه در کتاب - ص: 113

***

از نکات نادر و کم نظیر این است که بُخاری این سخن پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله را به منزله طلاق خلعی قرار داده است. از این رو، این حدیث را در بخش «الشقاق» کتاب طلاق آورده است (!!) ولی علمای بزرگ دیگر این معنا را نپذیرفته و در توجیه آن، حیران و سرگردان مانده اند.

عینی نظرات مختلف را بررسی می کند و می گوید که ابن التین در این مورد گفته است: «این حدیث بیانگر عنوانی که به آن داده شده، نیست».

مقصود او این است که میان محتوای حدیث و عنوان آن- یعنی قرار دادن این حدیث در این باب- تطابقی وجود ندارد.

عینی می گوید که از مهلّب نقل شده است: بُخاری این سخن پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله را که فرمود: «من اجازه نمی دهم» به عنوان خلع در نظر گرفته، و در این نظریه افکار را فریب داده است.

این مطلب کاملًا بی پایه است. زیرا در همین روایت پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله گفته است: «مگر این که پسر ابوطالب بخواهد دخترم را طلاق بدهد»؛ این سخن بیانگر طلاق است، و استدلال بُخاری به آن بر اراده خلع ضعیف است.

او ادامه می دهد: از طرفی، در بیان وجه مطابقت حدیث با عنوان،

ص: 90

شماره صفحه در کتاب - ص: 114

***

گفته شده است:

می توان تصوّر کرد که پیامبر از این گفته اش: «و من اجازه نمی دهم» اشاره به این داشته باشد که علی رضی اللَّه عنه این خواستگاری را رها کند. پس اگر جواز اشاره به عدم نکاح جایز باشد، جواز اشاره به قطع نکاح نیز به آن ملحق می شود.

در این زمینه بهترین وجوه را کرمانی گفته است. آن جا که می گوید:

این که بُخاری این حدیث را در باب «الشقاق» آورده، به جهت آن است که فاطمه رضی اللَّه عنها به این امر راضی نمی شد و انتظار می رفت که میان او و علی جدایی پدید آید. از این رو پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله خواست تا از وقوع آن، جلوگیری کند.

در نهایت می گوید که برخی گفته اند: ممکن است وجه مطابقت در ادامه حدیث باشد. یعنی در عبارات: «مگر این که علی بخواهد دخترم را طلاق بدهد». بدین ترتیب این حدیث از باب اشاره به طلاق خلعی است … البتّه این سخن جای تأمّل دارد (1).

قسطلانی در این مورد می گوید:

در وجه مطابقت حدیث و عنوان آن، اشکالی پیش آمده است. در

ص: 91

شماره صفحه در کتاب - ص: 115

***

کتاب الکواکب به آن پاسخ خوبی داده شده که فاطمه به این امر راضی نمی شد و انتظار می رفت که میان او و علی دشمنی و کدورتی پدید آید.

از این رو پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله خواست تا با ممانعت علی از این کار، به طریق ایما و اشاره، از وقوع این دشمنی جلوگیری کند. البتّه آن چه غیر از این در این مورد گفته شده، تکلّف است و بی دلیل (1).

در عین حال آیا مطالبی که کرمانی در الکواکب گفته و عینی و قسطلانی آن را پذیرفته و تحسین کرده اند، خالی از تکلّف و یاوه گویی است؟!

آن کلام بر دو احتمال استوار است:

نخست آن که فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها به این امر راضی نمی شد.

دوم آن که این امر منجر به دشمنی و جدایی میان آن ها می شد.

پرسش این است که آیا ممانعت پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله از خواستگاری، برای جلوگیری از وقوع این دشمنی و جدایی، به طریق ایما و اشاره بود؟ یا این که با ایراد خطبه علنی، عیب جویی و تحقیر و تهدید علی علیه السلام همراه بود؟

ص: 92

شماره صفحه در کتاب - ص: 116

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 117

***

- وقتی سخنی از کسی به حضرتش می رسید، نمی فرمود: فلانی را چه شده که چنین می گوید؟ بلکه می فرمود: این مردم را چه شده است که چنین و چنان می گویند.

- پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله به ندرت با کسی به شیوه ای رفتار می کرد که آزرده شود.

- آن حضرت در سخنی فرمود:

«من رأی عورة فسترها کان کمن أحیا مؤودة» (1)

«هر کس عیب و بدی از دیگری ببیند و آن را بپوشاند، بسان کسی است که دختر زنده به گور شده ای را از مرگ نجات داده است».

البتّه ابن حجر متوجّه این نکته شده است، آن جا که می گوید:

پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله به ندرت با کسی رو به رو می شد و به گونه ای عمل می کرد که موجب هتک حرمت او شود.

آن گاه برای توجیه آن چه به رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله نسبت داده شده است می گوید: شاید پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله عتاب با علی را به خاطر

ص: 94

شماره صفحه در کتاب - ص: 118

***

رضایت بیشتر فاطمه، به صورت علنی و آشکار مطرح کرد (1).

ولی همان گونه که ملاحظه می شود این توجیه و عذرخواهی به دلایلی چند مورد پذیرش نیست:

الف- علی علیه السلام کار ناشایستی انجام نداده بود.

ب- آن چه که از پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله صادر شد، بالاتر از عتاب و سرزنش بود.

ج- تلاش برای رضایت فاطمه سلام اللَّه علیها هنگامی پسندیده است که مستلزم هتک حرمت مؤمنی نشود، تا چه رسد به هتک حرمت امیر مؤمنان علی علیه السلام؛ اگر علی علیه السلام در نزد پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله عزیزتر از فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها نبود، منزلتش از وی کمتر هم نبود.

4- همان گونه که احکام شریعت اسلامی، سنّت نبوی و آداب محمّدی صلّی اللَّه علیه وآله این روایت را تکذیب می کنند، همان طور اخبار صحیح دیگری که وارد شده نیز آن را تکذیب می کنند، آن جا که آمده است:

خداوند، خود امیر مؤمنان علی علیه السلام را برای ازدواج با فاطمه سلام اللَّه علیها برگزید؛ و این که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه وآله بزرگان

ص: 95

شماره صفحه در کتاب - ص: 119

***

اصحاب را- که به خواستگاری زهرا سلام اللَّه علیها آمده بودند- رد کرد (1).

پرواضح است که خداوند برای همسری زهرای مرضیّه سلام اللَّه علیها کسی را انتخاب می کند که وی را به کوچک ترین چیزی نیازارد.

5- همچنین سیره و روش امیر مؤمنان علی علیه السلام و حالات او با برادرش محمّد مصطفی صلّی اللَّه علیه وآله از دوران کودکی تا واپسین لحظات زندگی گرامی پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله این روایت را تکذیب می کند. چرا که در تمام این دوران، عملی از وی دیده نشد که مخالف با خواست پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه وآله باشد، یا رفتاری از او سر زند که پیامبر آن را دوست نداشته باشد.

شماره صفحه در کتاب - ص: 120

***

«فاطمة بضعة منّی …»

«فاطمه پاره تن من است».

حضرتش این سخن را بارها تکرار کرده بود و این تکرار فقط به جهت تأکید بر این بود که: آزار و اذیّت فاطمه سلام اللَّه علیها حرام است.

پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله این حدیث را با عبارت های گوناگون و معانی نزدیک به هم بیان فرموده است:

خشم و غضب فاطمه سلام اللَّه علیها خشم و غضب پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله است و خشم و غضب او، خشم و غضب خداست.

البتّه این حدیث را چند تن از اصحاب پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله روایت کرده اند. یکی از آن ها، شخص امیر مؤمنان علی علیه السلام است؛ ابن حجر می گوید:

علی بن الحسین از پدرش از علی روایت می کند که می گوید:

رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله به فاطمه فرمود:

«إنّ اللَّه تعالی یرضی لرضاک ویغضب لغضبک» (1)

«به راستی خدای تعالی به رضایت تو، راضی می شود و به خشم تو خشم می گیرد».

ص: 97

شماره صفحه در کتاب - ص: 121

***

ابن حجر در ادامه می گوید: ابن ابی صارم از عبداللَّه بن عمرو بن سالم مفلوج با سندی از طریق اهل بیت، از علی نقل می کند و می گوید که پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله به فاطمه فرمود:

«إنّ اللَّه یغضب لغضبک ویرضی لرضاک» (1)

«خداوند به خشم تو خشمگین می شود و به رضایت تو راضی می گردد».

بدیهی است که ما در این جا در صدد بیان تفصیلی راویان این حدیث و سندهای آن از طریق اصحاب، و بیان این گفتار پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله در مناسبت های مختلف و متعدّد نمی باشیم، چرا که این امری آشکار است و نیازی به شرح و بسط کلام ندارد.

از طرفی، صحّت و کثرت این روایت به گونه ای است که مسلمانان از زمان صحابه، برخی احکام فقهی را بر مبنای این روایات مترتّب می کردند و حتّی احکامی را که مخصوص پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه وآله بود، برای فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها نیز در نظر می گرفتند، و این امر آشکار و معلوم است.

از این رو، حافظ سهیلی این گونه حکم کرده است:

هر کس به فاطمه سلام اللَّه علیها ناسزا بگوید کافر است. هر کس بر او

ص: 98

شماره صفحه در کتاب - ص: 122

***

درود فرستد، در واقع بر پدرش، پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه وآله درود فرستاده است.

حافظ بیهقی نیز چنین حکمی داده است، و شارحان صحیح بُخاری و مُسلم نیز به دلالت این حدیث، بر حرمت آزار و اذیّت زهرای مرضیّه علیها السلام قائل شده اند (1).

زرقانی مالکی در این زمینه می گوید:

فاطمه بر کسی که به وی ناسزا بگوید خشم می کند، و خشم او با خشم پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله برابر است. و هر کس پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله را خشمگین کند، کفر ورزیده است (2).

مَناوی نیز در این رابطه می گوید:

سهیلی به این حدیث استدلال کرده است که هر کس به فاطمه ناسزا گوید، کافر شده است؛ زیرا که پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله را به خشم آورده است. از طرفی، فاطمه از شیخین برتر است.

شریف سمهودی می گوید: روشن است که فرزندان فاطمه پاره

ص: 99

شماره صفحه در کتاب - ص: 123

***

تن او هستند و به واسطه او، پاره تن پیامبر می شوند (1).

البتّه پیش از این ها ابو لبابه انصاری به امر رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله فاطمه را در جایگاه و منزلت آن حضرت قرار داد.

حافظ سهیلی می گوید: ابو لبابه، رفاعة بن منذر برای پذیرش توبه اش، خود را [به ستونی] بسته بود. هنگامی که توبه او پذیرفته شد و در این مورد آیه ای نازل شد، فاطمه خواست تا او را آزاد کند.

ابو لبابه گفت: من سوگند یاد کرده ام که فقط رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله مرا [از ستون] باز کند.

رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله فرمود:

«إنّ فاطمة بضعة منّی»

«به راستی فاطمه پاره تن من است».

درود خدا بر او و بر فاطمه باد. از این رو، این حدیث بیانگر این است که هر کس به او دشنام دهد، در واقع کافر است و هر کس بر او درود بفرستد، در واقع بر پدرش درود فرستاده است.

البتّه هدف ما در این جا بیان این حدیث و دلالت آن نیست، بلکه منظور ما بیان این نکته است که این حدیث، در بخش فضایل فاطمه سلام اللَّه علیها در

ص: 100

شماره صفحه در کتاب - ص: 124

***

صحیح بُخاری و مُسلم و منابع روایی دیگر از طریق مِسْوَر بن مخرمه- بی آن که سخنی از داستان خواستگاری علی علیه السلام از دختر ابوجهل باشد- نقل شده است.

ابن حجر می گوید: در صحیح بُخاری و مُسلم از مِسْوَر بن مخرمه نقل شده که می گوید: از رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله شنیدم که بر فراز منبر می فرمود:

«فاطمة بضعة منّی، یؤذینی ما آذاها، ویربینی ما رابها» (1)

«فاطمه پاره تن من است، آن چه او را بیازارد، مرا آزرده است و هر چه او را پریشان کند، مرا پریشان کرده است».

بُخاری و مُسلم این روایت را از سُفیان بن عُیَیْنَه از عمرو بن دینار از ابن ابی مُلَیکه از مِسْوَر بن مخرمه روایت کرده اند.

فراتر این که بیهقی و خطیب تبریزی این روایت را فقط به همین شکل روایت کرده اند (2). در الجامع الصغیر نیز همین گونه آمده است که نه در متن و نه در شرح آن، به داستان خواستگاری اشاره ای

ص: 101

شماره صفحه در کتاب - ص: 125

***

نشده است (1).

قابل ملاحظه این که در این سلسله سند، این حدیث، نه یک راوی از خاندان زبیر و نه زُهْری، شَعْبی، لیث و مانند این ها وجود ندارد (!!).

ما اگر چه مِسْوَر و ابن ابی مُلَیکه را مورد طعن و قدح قرار دادیم، ولی به این حدیث- مانند احادیث دیگر- احتجاج و استدلال می کنیم، چرا که:

«الفضل ما شهدت به الأعداء»

«فضل و برتری همان است که دشمنان به آن گواهی دهند».

ولی ظنّ قوی، این است که آن ها داستان خواستگاری را به جهت غرض ورزی و بیماری که در دلشان بوده است جعل کرده اند و آن را به مِسْوَر و روایات او ملحق کرده اند. به طوری که ابن تیمیه، مجدّد آثار خوارج و احیاگر اباطیل و موضوعات آنان، می گوید:

این حدیث با این متن، روایت نشده است بلکه با متن دیگری روایت شده است، همان طور که در حدیث خواستگاری علی از دختر ابوجهل بیان شده، که پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله برخاست و خطبه ای خواند و گفت: خانواده هُشام بن مغیره …

این حدیث را بُخاری و مُسلم در صحیحین به روایت علی بن

ص: 102

شماره صفحه در کتاب - ص: 126

***

الحسین و مِسْوَر بن مخرمه روایت کرده اند. پس علّت ایراد این حدیث، خواستگاری علی از دختر ابوجهل است (1).

ولی حقیقت بر اهل آن پوشیده نمی ماند، و توفیق از خدای سبحان است.

نکته دوم

همان گونه که در مقدّمه بحث اشاره کردیم که تنها بودن حدیث- هر حدیثی که باشد- در کتاب بُخاری و مُسلم و کتاب های دیگری که به صحیح معروف هستند، ما را ملزَم به پذیرش صحّت آن ها نمی کند و از بررسی سند آن ها، ما را بی نیاز نمی سازد.

بنا بر این، صرفِ نقل احادیث در کتاب های آنان، نباید انسان پژوهشگر را فریب دهد. از طرفی، حکم به بطلان حدیثی که در این کتاب ها آمده، نباید او را بیمناک سازد …

این موضوعی است که محقّقان اهل سنّت به آن آگاهی داده اند و عدّه ای از علمای حدیث و نویسندگان معاصر در مورد آن بحث کرده اند … ما نیز در این موضوع، بحث های مفصّل و قانع کننده ای داریم که- به حمد اللَّه- چاپ و منتشر شده است (2).

ص: 103

شماره صفحه در کتاب - ص: 129

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 130

***

درآورده است (!!).

پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله به او گفت: «اسماء، حق ندارد که خدا و پیامبرش را بیازارد» (1).

هیثمی در این مورد می گوید: این روایت را طبرانی در معجم کبیر و معجم اوسط نقل کرده و در سند آن ها کسی هست که من نمی شناسم (2).

بدیهی است که ما درباره این حدیث بحث نمی کنیم، بلکه فقط اشاره می نماییم به این که جعل کننده حدیث گفته است:

«فاطمه نزد پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله رفت و گفت: علی، اسماء را به ازدواج خود درآورده است» و نگفته است: «فاطمه گفت: این علی با دختر ابوجهل ازدواج کرده است».

همچنین از قول پیامبر صلّی اللَّه علیه وآله نقل کرده است که به فاطمه فرمود: «اسماء، حق ندارد که خدا و رسولش را بیازارد» و نقل نکرده است که پیامبر بر فراز منبر رفت و خطبه خواند و گفت: «علی، حق ندارد …».

ص: 105

شماره صفحه در کتاب - ص: 131

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 132

***

عبداللَّه بن زبیر هستند؛ همان فردی که به دشمنی با اهل بیت علیهم السلام مشهور است.

به قضایای او در جنگ جمل و موارد دیگر بنگرید. او بنی هاشم را در مکّه در شعب ابوطالب محاصره کرد که یا با او بیعت کنند، یا آماده مرگ شوند.

از کارهای دیگر او تبعید محمّد بن حنفیه از مکّه و مدینه، و تبعید ابن عبّاس به طائف است و …، و دشمنی او با شخص پیامبر گرامی صلّی اللَّه علیه وآله بود.

امیر مؤمنان علی علیه السلام در سخن کوتاه و معروف خود فرمود:

«ما زال الزبیر رجلًا منّا أهل البیت، حتّی نشأ ابنه المشؤوم عبداللَّه» (1)

«زبیر همواره از ما اهل بیت بود، تا این که پسر ناخجسته او عبداللَّه، بزرگ و جوان شد».

سخن آخر این که: اگر پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه وآله در موضوعی خطبه ای عمومی ایراد کرده است تا حکم جدیدی را به یارانش برساند،

ص: 107

شماره صفحه در کتاب - ص: 133

***

پس چرا این خطبه را جز دو کودک که هنوز به سن بلوغ نرسیده اند، فرد دیگری از حضرتش روایت نکرده است؟

کودکی به نام مسوَر که هنوز هفت سالش را تمام نکرده بود و ابن زبیر که هنوز سنّش از ده سالگی نگذشته بود.

از این رو، بر حامیان غیور قرآن و سنّت است که سنّت شریف نبوی را از این افتراها و دروغ های زشت پاک نمایند. از خداوند سبحان خواستاریم که مخلصان را برای علم و عمل توفیق دهد و کردار ما را خالص برای وجه کریم خود قرار دهد که او نیکوکار و مهربان است.

ص: 108

شماره صفحه در کتاب - ص: 135

***

شماره صفحه در کتاب - ص: 136

***

9. تحف العقول: ابن شعبه الحرانی، مؤسسه نشر الاسلامی، قم، ایران، چاپ چهارم، سال 1416.

10. تهذیب التهذیب: ابن حجر عسقلانی، دار الکتب العلمیّه، بیروت، لبنان، چاپ اول، سال 1415.

حرف «ح»

11. حلیة الأولیاء: ابونعیم اصفهانی، دار الکتب العلمیّه، بیروت، لبنان، چاپ اول، سال 1418.

حرف «خ»

12. خصائص أمیر المؤمنین علی علیه السلام: عبدالرحمان احمد بن شعیب نَسایی، دار الثقلین، قم، چاپ اول، سال 1419.

حرف «ذ»

13. ذخائر العقبی: محب الدین طبری، مکتبة الصحابه، جدّه، الشرقیّه، مکتبة التابعین، قاهره، چاپ اول، سال 1415.

حرف «ر»

14. ریاض النضره: محب الدین الطبری، دار الکتب العلمیّه، بیروت، لبنان.

ص: 110

شماره صفحه در کتاب - ص: 137

***

حرف «س»

15. سنن ابن ماجه: ابن ماجة القزوینی وبهامشة مصباح الزجاجه للبوصیری، دار الجیل، بیروت، لبنان، چاپ اول، سال 1418.

16. سنن ابی داود: ابی داود، دار الکتب العلمیّه، بیروت، لبنان، چاپ اول، سال 1416.

17. سنن تِرمذی: محمّد بن عیسی تِرمذی، دار الفکر، بیروت.

18. السنن الکبری: بیهقی، دار الکتب العلمیّه، بیروت، لبنان، چاپ دوم، سال 1414.

19. سنن النسایی: نَسایی، با شرح سیوطی و حاشیه سندی، دار المعرفه، بیروت، لبنان، چاپ سوم، سال 1414.

20. سیر اعلام النبلاء: الذهبی، مؤسسه الرساله، بیروت، لبنان، چاپ نهم، سال 1413.

حرف «ش»

21. شرح المواهب اللدنیّه: قسطلانی، دار المعرفه، بیروت، لبنان، سال 1414.

22. شرح نهج البلاغه: ابن ابی الحدید، دار احیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، چاپ دوم، سال 1387.

ص: 111

شماره صفحه در کتاب - ص: 138

***

حرف «ص»

23. صحیح مُسلم: مُسلم النیشابوری، مؤسسه عز الدین، بیروت، لبنان، چاپ اول، سال 1407.

24. الصحیح من السنن المصطفی: ابی داوود سجستانی، دار الکتب العربی، بیروت.

25. الصواعق المحرقة: ابن حجر هیتمی مکّی، مکتبة القاهرة، قاهره، مصر.

حرف «ط»

26. الطبقات الکبری: ابن سعد، دار الکتب العلمیّه، بیروت، لبنان، چاپ دوم، سال 1418.

حرف «ع»

27. عمدة القاری: بدر الدین العینی، دار الفکر، بیروت، لبنان.

حرف «ف»

28. فتح الباری فی شرح البخاری: ابن حجر، دار الکتب العلمیّة، بیروت، لبنان، چاپ اول، سال 1410.

29. فضائل الصحابة: احمد بن حنبل، جامعة ام القری، مرکز البحث

ص: 112

شماره صفحه در کتاب - ص: 139

***

العلم واحیاء التراث الاسلامی، مکة السعودیّة، چاپ اول، سال 1403.

30. فیض القدیر: مَناوی، دار الکتب العلمیّه، بیروت، لبنان، چاپ اول، سال 1415.

حرف «ک»

31. الکامل: عبداللَّه بن عدی، دار الفکر، بیروت، چاپ سوم، سال 1409.

32. الکاشف: ذهبی، دار الفکر، بیروت، لبنان، چاپ اول، سال 1418.

33. کنز العمّال: متقی هندی، دار الکتب العلمیّه، بیروت، لبنان، چاپ اول، سال 1419.

34. الکواکب الدراری: الکرمانی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، چاپ دوم، سال 1401.

حرف «ل»

35. لسان المیزان: ابن حجر، دار الکتب العلمیّه، بیروت، لبنان، چاپ اول، سال 1416.

حرف «م»

36. مجمع الزوائد و منبع الفوائد: هیثمی، دار الفکر، بیروت، لبنان، سال 1412.

ص: 113

شماره صفحه در کتاب - ص: 140

***

37. المستدرک علی الصحیحین: حاکم نیشابوری، دار الکتب العلمیّه، بیروت، لبنان، چاپ اول، سال 1411.

38. مسند احمد بن حنبل: احمد بن حنبل، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، چاپ سوم، سال 1415.

39. مشکاة المصابیح: خطیب تبریزی، دار الفکر، بیروت، لبنان، چاپ اول، سال 1411.

40. المصنّف: ابن ابی شیبة، دار الفکر، بیروت، لبنان، سال 1414.

41. المطالب العالیه: ابن حجر عسقلانی، دار المعرفه، بیروت، لبنان، سال 1414.

42. المعجم الأوسط: طبرانی، دار الحرمین، سال 1415.

43. المنهاج فی شرح صحیح مُسلم بن حَجّاج: یوسف بن عبدالرحمان مزی.

44. میزان الاعتدال: ذهبی، دار الکتب العلمیّه، بیروت، لبنان، چاپ اول، سال 1416.

حرف «و»

45. الوافی بالوفیات: صفدی، دار احیاء، بیروت، چاپ اول، سال 1420.

46. وفیات الاعیان: ابن خَلّکان، دار صادر، بیروت، لبنان.

. سلسله پژوهش های اعتقادی، خواستگاری ساختگی، ص: 141

tehporP yloH eht fi taht si drow lanif ehT ".. gnuoy tog halludbA،nos suoicipsuani sihlitnu،ylimaF citehporP eht،su gnoma syawla saw ryabuZ "،dias

.luficreM dnatneloveneB si eH esuaceb fles sih rof tsuj erup snoitca ruo ekamot dna ti htiw ecnadrocca ni gnivaheb dna egdelwonk gniriuqcarof erecnis eht ot sseccus tnarg ot،deifirolG eht،doG ksa eW.seil dna seinmulac enecsbo hcusmorf yawa noitidart citehporP yloh eht peek ot noitidart dnana'ruQ eht fo sretroppus evarb eht fo ytud eht si ti،eroferehT.net dehcaer ton dah ohw ryabuZnbI dna neves woleb saw ohw،rawsuM dellac،yob gnuoy A ?ega lagel eht woleb era ohw syob gnuoy owt tub snoinapmoc sih fo yna yb detarran neeb ton sah nomres siht yhw os،dnammoc wen a tuoba snoinapmocsih mrofni ot eussi na no nomres lareneg a dereviled(ynegorp sihdna mih nopu eb ecaep)

ص: 114

شماره صفحه در کتاب - ص: 142

***

droW laniF

،srotarran ehT.denoitnem erew htidah eht fo snoissimsnartfo sniahc eht lla،ythgimlA eht،hallA fo ecnatsissA eht yB

: era htidah eht fo srotarran esuaceb،riabuZ fo ylimaF eht yb htidah detacirbaf a eb ot dnuof ti،tluser a sa؛deiduts yldnuoforp dna ylluferac erew htidah eht fo stnetnoc dna،stxet،secnerefer

ryabuZ.b halludbA

ryabuZ.b tawrU

saw eH.hab`aK ni dellik saw taht hallludbA fo snoinapmocdna snasitrap eht gnoma saw ohw،hamarhkaM.b raosyiM

.lufhtiaF eht fo rednammoC eht،ilA mamI erows dna detibkcabneht fo htob dna ryabuZ.b tawrU ediseb tas ohw،irhaZ nizzeum sih dna ryabuZ nbI yb detnioppasegduj fo eno saw ohw،hakyaluM ibA.b halludbA … snaijirahK eht gnoma

… (mih nopu eb ecaep)

.sgniyas s'irhaZ fo rotarran eht saw ohw،dihsaaR.b bya`uhS

.e.i،redael rieht fo srewollof eht erew meht fo llataht raelc emaceb dna dezingocer yletarapes erew yeht،esruocfO.htidah eslaf siht fo s rotacirbaf fo sdaeh eht era esehT.rotarran s'bya`uhS saw ohw،namaY ubA

.(meht nopu eb ecaep)yaB -la lhA fo eof a eb ot nwonk -llew si ohw eno eht،ryabuZ.b halludb

،(ynegorp sih dna mih sselb doG yam)tehporP yloH eht htiw ytimnesih dna fi'aT ot sabbA nbI elixe ot dna anide Mdna acceM morfhayyifanaH.b dammahuM elixe ot si skrow rehto sih gnomA.htaed rof ydaer teg ot ro mih htiw ecnaigella raews ot elifeD bilaT ubA ni mihsaH inaBdelcricne eH.sesac rehto dna elttaB lamaJ ni seirots sih eeS

(mih nopu eb ecaep)ilA mamI،sgniyas nwonk -llew dna trohs sih nI

ص: 115