ابحاث اصول و بعض ابحاث فقهى آنها را به رشته تحرير آورده و پس از دوازده سال توقف در نجف با دريافت سه اجازه اجتهاد از مرحوم آيت اللَّه اصفهانى و آيت اللَّه شاهرودى و آيت اللَّه حاج شيخ موسى خونسارى در جمادى الاولى 1363 ق به شهر خود مراجعت نموده و در مسجد خيابان فردوسى به انجام وظائف مربوطه اشتغال دارند.

از باقيات الصالحات معظم له است فرزند فاضل و ارجمندش جناب ثقةالاسلام و فخر المتكلمين آقاى آقا شيخ محمدرضا دانش پژوه كه از محصلين جدى و روشنفكر و گويندگان و وعاظ شايسته معاصر است و در منبر بيانى رسا و زبانى گويا و شيرين دارند و در ماه رمضان و محرم و صفر در تهران از راه منبر به خدمات تبليغى پرداخته و در اوقات تحصيل در حوزه علميه قم به تكميل علوم دينى اشتغال دارند.

و جدا جوانى آراسته و فاضلى پيراسته و داماد حضرت آيت اللَّه حاج شيخ عبداللَّه مهدوى شاهرودى كه ترجمه ايشان در جلد چهارم گذشت مى باشند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد پنجم)

مى كنند و تمامى با همبستگى و خويشاوندى دارند و در پشت سوم و چهارم الى دهم يكى مى شوند و از آنهاست جناب حجه الاسلام و محقق فهام و مفسر علام آقاى حاج سيد محمدباقر ابطحى فرزند آيت الله حاج سيد مرتضى ابطحى كه در تاريخ 1349 قمرى در اصفهان متولد و پس از طى مقدمات و متون فقه و اصول در تاريخ 1366 قمرى به قم مهاجرت نموده و از محضر زعيم اعظم آيت الله بروجردى و آيات ديگر حوزه علميه چون آيت الله آقاى خمينى و گلپايگانى و حاج سيد احمد خونسارى و آقاى اراكى و محقق يزدى استفاده كامل نموده و هم علوم عقليه فلسفه و الهيات شفا را از استاد بزرگوار علامه طباطبائى فراگرفته و ضمنا تدريس فقه و اصول را براى عده اى از محصلين مى نمايند.

آثار علمى معظم له عبارت است از: 1- الدور اللامعه فى الاحاديث الجامعه 2- المدخل للتفسير الموضوعى للقرآن الكريم پنج مجلد كه جلد اول آن مطبوع و بقيه آماده براى طبع است.

3- ترتيب اساتيد الوسائل و مصادرها و تحقيق رجالها على اسلوب منهجى دراسى

آيت اللَّه آقاى حاج سيد محمدباقر موحد ابطحى اولين فرزند حجةالاسلام والمسلمين حاج سيد مرتضى موحد ابطحى و سبط مرحوم آيت اللَّه متقى حاج سيد محمد تقى فقيه احمدآبادى در سال 1346 قمرى در شب دوم ماه مبارك رمضان در بيت علم و تقوا متولد شده و مقدمات و متون فقه و اصول را در حوزه علميه (مدرسه صدر اصفهان) نزد والد ماجدش و اساتيد مشهور اصفهان از جمله آيت اللَّه حاج آقا رحيم ارباب و آيت اللَّه حاج شيخ محمود مفيد فراگرفته و در ربيع الاول سال 1365 قمرى مهاجرت به قم نموده

و در مدرسه حجتيه اقامت و از دراسات و ابحاث مرحوم آيت اللَّه حجت و نيز محضر و درس زعيم اعظم آيت اللَّه العظمى بروجردى قدس سره حاضر و با اينكه در آن موقع سنش از بيست تجاوز نكرده بود كاملا با ايراد و نقد و صحبت كردن در درس معظم له جلب نظر ايشان را نموده و پاسخ مى گرفت و كتاب قضاء و شهادات را در محضر آيت اللَّه العظمى حاج سيد احمد خونسارى استفاده نموده و در سال 1370 ق- ه به قصد استفاده از حوزه علميه نجف مسافرت به آن سامان و از محضر آيات عظام و اساتيد بزرگ آميرزا عبدالهادى شيرازى و آيت اللَّه حكيم و آيت اللَّه شاهرودى و خوئى مستفيض و بهره مند شده ليكن به علت گرماى طاقت فرساى نجف مجبور به مراجعت به قم گرديده و پيوسته تحقيق راه و روش تعاليم فقه و اصول و رجال و حديث و تفسير را از محضر آيت اللَّه العظمى بروجردى و نائب الامام آيت اللَّه العظمى خمينى و آيت اللَّه العظمى گلپايگانى و آقاى شريعتمدارى و آقاى حاج شيخ محمد على اراكى و مرحوم آقاى محقق يزدى و فلسفه و اسفار و شفاء را از فيلسوف بزرگ علامه طباطبائى و قانون بوعلى را از والد ماجدش و علامه حاج ميرزا محمد طبيب زاده فراگرفته و ضمناً به تدريس سطوح عاليه فقه و اصول پرداخته و اكنون داراى حوزه درسى تحقيقى و استدلالى فقه و اصول كه جمعى از فضلا و محصلين با استداد از محضر و بياشان استفاده مى كنند. مى باشند.

داراى تاليفات و آثار علمى چندى مى باشند كه از ديدگاه دانش پژوهان مى گذرانم. 1- كتاب زكوة و خمس و صوم و اعتكاف از

كتاب جامع الاحاديث آيت اللَّه العظمى بروجردى كه با شركت و معاونت چند تن از فضلاء چون حجةالاسلام حاج آقا جواد خندق آبادى و حاج آقا جلال گلپايگانى و آقاى حاج سيد محمدعلى موحد ابطحى (برادر گرامى خود) تاليف نموده و به آن مرحوم تحويل كه بعد از رحلتش با تجديد نظر و مقابله با حضرت آيت اللَّه العظمى خوئى به طبع رسيد.

2- الدرر العلامه فى الاحاديث الجامعه للاحكام الفقهيه... كه آن مقدمه اى است براى كتاب جامع الاحاديث كه اخبار طولانى در آن تقطيع شده است.

3- المدخل الى (التفسير الموضوعى) للقرآن الحكيم پنج جلد كه جلد اول در دو جزء به چاپ رسيده است.

4- جامع الاثار فى تفسير القرآن كه به اسلوب جديد تمام اخبار مصادر و جوامع احاديث اهلبيت عليهم السلام بررسى (به كمك فضلاء لجنه تحقيق).

5- معجم اسناد روايات كه از تمام احاديث موجوده در مصادر اوليه و جوامع بزرگ حديث چون بحارالانوار و عوالم و وسايل اتخاذ و به اسلوب جدولى منظم و با كمك فضلاء لجنه تحقيق در شرف اتمام است.

6- توحيدالروايات كه در تمام اخبار مصادر و جوامع حديث در هر موضوع با استقصاء وحدت روايت از نظر سند و متن (با كمك فضلاء لجنه انجام گرفته).

7- فقه جامع الاحاديث كه از نظر تفسير و دلالت بر حديث و جمع دلالات احاديث و بررسى معارضات و كيفيت علاج و جمع آن (با كمك فضلاء لجنه تحقيق).

اما باقيات الصالحات و آثار تاريخى معظم له.

1- مدرسه الامام المهدى در قم 2- مدرسه علمى در شهرستان اقليد 3- مساجد بسيارى در منطقه وسيع اقليد و سرحد چهار دانگه ييلاق تمام عشاير فارس 4- مراكز تبليغ در شهرستان اقليد و سرحد چهار دانگه

5- درمانگاه ولى عصر (ع) در حومه اقليد 6- بيمارستان ولى عصر (ع) در شهرستان اقليد.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد دوم)

سيد مصطفي خميني (ره) را مي توان نام برد. آيت الله ابطحي در عرصه علم و فرهنگ، فعاليت هاي بسياري از خود بر جا نهاده است . او بسياري از دروس حوزه را تدريس نموده و از اين رهگذر طلاب بسياري را تربيت كرده است . او تقريرات درس استادان خود را نگاشته و در مجله نور علم ، مقالات بسياري تأليف كرده است .

آية الله ابطحي از اعضاي جامعه مدرسين حوزه علميه قم است و در بسياري از فعاليتهاي جمعي آن شركت داشته است . او مدتي در معيّت حضرات آيات سيد جعفر كريمي و محمدي گيلاني و حجة الاسلام والمسلمين قاضي خرم آبادي به نمايندگي از امام (ره ) به امور زندانها در قوه قضائيه مي پرداخته است.

مى باشد.

در شهر اصفهان سال در 1349 ق روز 26 صفرالمظفر متولد گرديد و پس از تحصيلات فارسى به علوم عربى اشتغال پيدا كرد و اكثر كتب نحو و صرف و منطق را نزد پدر بزرگوارش تلمذ نمود و منظومه منطق حاج سبزوارى را نزد استاد بزرگوار آيت اللَّه حاج شيخ محمدرضا كلباسى و شرح نفيسى و شرح اسباب را نزد پدر خود و مقدارى از قانون را نزد اساتيد معروف آيت اللَّه حاج ميرزا على آقا شيرازى قدس سره و سطح اصول و فقه تا كفايه و مكاسب شيخ را نزد اساتيد عالى قدر حوزه اصفهان از جمله آيت اللَّه ارباب و آيت اللَّه حاج شيخ محمود مفيد استفاده كرد.

در سال 1364 به حوزه مقدسه (قم) مشرف و اكثر تحصيلات فلسفه را فيلسوف بزرگ علامه بزرگوار آيت اللَّه حاج سيد محمدحسين طباطبائى صاحب (الميزان) دام ظله بود.

و به درس اسفار و شفاء ابن سينا و ساير دروس و ابحاث معظم له حاضر شده و در فقه و اصول به درس آيات عظام حوزه مرحوم آيت اللَّه العظمى بروجردى و آيت اللَّه العظمى آقاى حجت و ساير آيات و اساتيد حوزه حاضر و از مبرزين فضلاء و مؤلفين و مدرسين حوزه به شمار مى رفت و در درس آيت اللَّه بروجردى ره اشكالات او مورد توجه بود و آن مرحوم اظهار علاقه به وى مى نمود و از مؤلفين كتاب نفيس (جامع الحاديث) مى باشد.

و در ربيع الاول سال 1374 به نجف اشرف تشرف پيدا كرده و به درس آيات عظام آيت اللَّه حكيم، و آيت اللَّه سيد عبدالهادى و آيت اللَّه خوئى حاضر و پس از وفات استاد بزرگوارش آيت اللَّه بروجردى به تدريس اصول و فقه خارج و تاليف منحصراً پرداخته و

جماعتى از فضلاء به درس وى حاضر مى شدند.

و پس از حادثه اسف بار بيرون كردن حوزه علميه نجف اشرف و ايرانيان به مدتى در دهم جمادى الثانى 1394 به علت كسالت قلبى به ايران آمدند و تاكنون در اصفهان استاد خارج فقه و اصول و تفسير و رجال در اصفهان و مورد استفاده حوزه علميه اصفهان و مردم اين شهر مى باشند.

مترجم گرامى ما از دانشمندان پركار و جدى چه در تحصيل و چه در تدريس و چه در تاليف مى باشند و از روز ورود به تحصيل تا حال حاضر همواره اشتغال به مطالعه و تاليف كتب قيمه و مفيده داشته و هرگز بيكار نبوده و لذا تاليفات بسيارى در قم و نجف نموده اند كه فهرست آن را غير از تقريرات بحث اساتيد از نظر اهل ادب مى گذرانيم. و اكثراً تاكنون طبع نشده و از مطبوعات آن است. 1- تهذيب المقال اول، و دوم كه در نجف اشرف و اخيراً در بيروت- تجديد طبع شده.

2- شرح رساله ابى غالب زرارى ره.

3- تاريخ آل زراره.

و از غير مطبوع - مؤلفات معظم له:

1- الطبقات الكبرى، در احوال و تراجم اصحاب پيغمبر اكرم (ص) و ائمه طاهرين (ع) 36 مجلد.

2- شرح رجال نجاشى 6 مجلد.

3- شرح رجال كشى 2 مجلد.

4- شرح فهرست شيخ طوسى 2 مجلد بزرگ.

5- اخبارالرواة در شناسائى رواة شيعه از طريق رواياتى كه در مدح و ذم آنان رسيده و يا از طريق رواياتى كه او روايت نموده.

6- شرح كفايةالاصول 3 مجلد دوره اصول تحقيقى استدلالى.

7- شرح (عروةالوثقى فقه استدلالى، كتاب طهارت، و صلوات و صوم، و خمس، و حج و اجاره و مضاربه و نكاح و وصيت آن تاليف

شده.

8- الجهاد فى الاسلام فقه استدلالى.

9- الخمس فى الاسلام.

10- شرح وسايل الشيعه شرح تحقيقى كامل از نظر سند، و دلالة و ساير جهات فقهيه آنها و قسمتى از كتب آن تاليف شده مثل كتاب طهارت، صلواة، صوم، حج، جهاد، نكاح.

11- كتاب الامام اميرالمؤمنين على ابن ابى طالب (ع) 2 مجلد.

12- علوم القرآن 2 مجلد.

13- المعراج- بحث استدلالى مبسوط در معراج.

14- التوحيد بحث استدلالى مبسوط در الهيات.

15- النبوه.

16- النهضة.

17- الحكومة الاسلاميه بحث استدلالى مبسوط در انحاء حكومات و حكومت اسلامى. 18- المالكية فى الاسلام.

19- رسالة فى الرضاع.

20- رسالة فى صلواة الجمعه.

21- رسالة فى النيابه.

22- رسالة فى صلة الرحم.

23- رسالة فى الشفاعه.

24- رسالة فى الذباحه.

25- شرح الوسيله.

26- نخبة الاثر فى رجال المعتبر.

27- مصادر تراجم رواة الشيعه.

28- مواليد النبى الاكرم و الائمه (ع) و وفياتهم.

29- تاريخ اصبهان.

30- الزهراء عليهاسلام.

31- على (ع) فى القرآن.

32- النبى و عايشه.

33- على و عايشه.

34- ازواج النبى و عايشه.

35- تاريخ عايشه.

36- ابوهريره.

37- مراسيل ابن ابى عمير و اصحاب الاجماع.

38- الموعودالمنتظر (ع).

39- اخبارالزمان و وفيات الاعيان.

40- شرح كتاب طهارت و صلوة وافى فيض، شرح استدلالى و غير از اين رسائل ديگرى كه تاليف آن كامل نشده است.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد دوم)

از وى حديث نقل كرده اند و او را ثقه دانسته اند. چون ابن ابى حاتم، اميرالمؤمنين على (ع) را مقدم بر عثمان مى داند، سليمانى وى را شيعه به حساب آورده است. پدرش ابوحاتم، عبادت و ورع وى را ستوده ست. از آثار وى: «الجرح والتعديل». «تقدمة المعرفة للجرح والتعديل»؛ «التفسير»؛ «الردعلى الجهميه»؛ «العلل» يا «علل الحديث»؛ «المسند»؛ «الفوائد الكبير»؛ «ثواب الاعمال»؛ «المراسيل»؛ «فوائد الرازيين» يا «فوائد اهل الرى»؛ «الكنى»؛ «الزهد».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (99 /4)، ترجمه ى رساله ى قشيريه (32)، تهذيب التهذيب (29 /9)، الجرح والتعديل (مقدمه/ د- ط)، ريحانه (286 /2)، سير النبلاء (269 -263 /13)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 147 /4)، كشف الظنون (1840 ،1458 ،1440 ،583 -582 ،436)، لسان الميزان (300 -299 /4)، لغت نامه (ذيل/ رازى)، معجم المؤلفين (171 -170 /5)، هدية العارفين (513 /1).

از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :تذكره ى هزار مزار (99 -98)، شيرازنامه (170)، معجم المؤلفين (232 -231 /5).

و در نجف اشرف به منزل مرحوم آيت اللَّه آقا سيد ميرزا آقاى دولت آبادى وارد و مدت شش سال از محضر و درس آيت اللَّه العظمى آقا سيد محمدكاظم يزدى و علامه آخوند خراسانى و شريعت اصفهانى و آقا سيد اسماعيل صدر و غيرهم استفاده كامل نموده و از بعض آنان به دريافت اجازه نائل و در خلال اين مدت به تهذيب نفس و فراگرفتن اخلاق و سير و سلوك نزد آقا سيد ميرزا آقاى مذكور و ملا فتحعلى اشتغال داشته آنگاه مراجعت به خوانسار و در اثر موقعيت خاص محل و اختلافات داخلى و هرج و مرج و حكومت خوانين و متنفذين انزوا و گوشه گيرى اختيار و به تدريس و ترويج و نشر احكام و اقامه جماعت و تهذيب اخلاق جامعه پرداخته و علاوه بر تدريس فقه و اصول درس اخلاق نيز داشتند و در اواخر عمر بيشتر اوقاتش مستغرق در عبادت و دعا بود و در هفتاد سالگى به عالم بقا رحلت فرمودند.

وى داراى دو پسر 1- حجةالاسلام ميرزا رضا بود كه در علم و عمل و ذكاوت و اخلاق حميده همچون والد ماجد خود از همگنان گوى سبقت را مى ربود. او از محضر والد ماجدش علوم ادبى و منطقى و فقه و اصول را استفاده كرده و بعد به قم آمده و از حوزه درس علماء قم مخصوصاً مرحوم آيت اللَّه حايرى مؤسس حوزه بهره مند شده ولى متأسفانه در سن 27 سالگى از دنيا رفته است.

2- حجةالاسلام والمسلمين آقاى ميرزا محمدعلى ابن الرضا كه از علماء معاصر خوانسار است. وى در ربيع المولود 1331 قمرى متولد شده و پس از خواندن مقدمات و ادبيات و قسمتى از

سطوح در خوانسار به قم مهاجرت نموده و از حدود سال 1349 قمرى از محضر آيات و مدرسين حوزه علميه بهره مند شده آنگاه در سال 1356 قمرى به خونسار مراجعت و تاكنون به اقامه جماعت و خدمات دينى و روحى اشتغال دارند.

اساتيد آنجناب سطحاً و خارجاً به قرار ذيل است:

1- حضرت آيت اللَّه العظمى حاج شيخ عبدالكريم حايرى يزدى

2- حضرت آيت اللَّه العظمى حاج سيد محمدتقى خوانسارى.

3- حضرت آيت اللَّه العظمى آقاى آقا سيد شهاب الدين نجفى مرعشى.

4- حضرت آيت اللَّه مرحوم آقا ميرزا محمد همدانى.

فرزند ارجمند و برومند آنجناب جناب حجةالاسلام آقاى آقا سيد مهدى ابن الرضا در خوانسار متولد شده و در بيت علم و تقوا پرورش يافته و در ذى الحجه سال 1371 قمرى مهاجرت به قم نموده و ادبيات و سطوح را از مدرسين فراگرفته آنگاه به درس خارج مرحوم آيت اللَّه العظمى بروجردى و آيت اللَّه العظمى موسوى و مرحوم آيت اللَّه محقق داماد و آيت اللَّه العظمى اراكى و آيت اللَّه العظمى گلپايگانى استفاده نموده و قسمتى از معقول و تفسير را هم از علامه طباطبائى بهره مند گرديده و در حال حاضر تابستانها را و تعطيلات حوزه را در خوانسار و بقيه را در قم اشتغال روحى و دينى دارند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد پنجم)

به نام الوليد نوشته است. مدتى نيز در بغداد تدريس مى كرده در اواخر عمر در رى متوطن شد و وزير ركن الدوله، صاحب بن عباد او را گرامى مى داشت. ابن بابويه كتاب عيون الاخبار الرضا را به نام صاحب بن عباد نوشت. از كتب ديگر اوست: اكمال الدين، امالى، معانى، الاخبار، كتاب التوحيد، ثواب الاعمال، علل الشرائع، كتاب الخصال، و كتاب الاعتقاد كه همه به طبع رسيده.

محمد بن على بن الحسين بن موسى بن بابويه القمى. كنيه وى ابوجعفر و لقبش (صدوق) است و او چنانكه شيخ گويد: به جلالت قدر معروف و به قوه حافظه موصوف در مضمار فقاهت يكه سوار و در ميدان احاديث و اخبار و بصيرت به احوال رجال علمدار، او را كتابهاى بسيار و مصنفات بيشمارى است و آنها را در فهرست ذكر كرده ايم.

نجاشى و علامه فرموده اند: او پيشواى ما شيعه و فقيه ماست. و در خراسان رئيس طايفه بوده.

در سنه ى 355 وارد بغداد شد و با حداثت سن شيوخ طائفه بسماع حديث مستفيض و بهره مند شدند و علامه نيز پس از اين سخن او را به جلالت قدر و حفظ و بصيرت به احوال رجال و ناقديت اخبار ستايش كرده و گفته است در قميين مانند او در قوه حافظه و حفظ حديث و كثرت علم ديده نشده قريب سيصد كتاب تصنيف كرده و آنها را در كتاب كبير خود ذكر كرده ايم و به موافقت نجاشى گفته وفات وى در رى سنه ى 381 بوده.

وحيد بهبهانى قدس سره الشريف در تعليقه از محقق بحرانى نقل كرده كه در حاشيه كتاب بلغه كه در علم رجال است چنين گفته: مشايخ ما يكى از ديگرى

از شيخ بهائى رحمةاللَّه عليه روايت كرده اند كه: كسى از وى از حال اين شيخ بزرگوار سؤال كرد. پس از تعديل و توثيق و ثنا و ستايش او فرمود كه در قديم الايام كسى از من سؤال كرد كه زكريا بن آدم و شيخ صدوق محمد بن على بن بابويه كدام يك افضل و در مرتبه جلالت اكملند گفتم زكريا بن آدم، چه اخبار بسيار و احاديث بى شمار از ائمه اطهار عليهم صلوات اللَّه الملك الغفار در مدح او وارد شده. پس از اين جواب در خواب خدمت شيخ صدوق (ره) رسيدم آن جناب به من عتاب كرده فرمود، از كجا دانستى كه زكريا بن آدم از من افضل است و روى از من برگردانيد.

اين بزرگوار در السنه اهل علم ملقب به ريئس المحدثين و صدوق مطلق است و گفتيم كه او با برادرش (حسين بن بابويه) بدعاء حضرت صاحب الامر عجل اللَّه فرجه متولد شده اند و مدح ايشان قبل از ولادتش به زبان آن لسان اللَّه جارى شده.

بالجمله جلالت او پيدا و آشكار و عدالت او كالشمس فى رايعة النهار است كتب و مصنفات وى بتفصيل در كتاب رجال شيخ و نجاشى (ره) مذكور است و حضرتش را در مجلس ركن الدوله ديلمى با علماى مخالفين در اثبات خلافت بلافصل حضرت اميرالمؤمنين و حقانيت مذهب شيعه مناظره ايست كه قاضى نوراللَّه شوشترى نوراللَّه مرقده الشريف در (مجالس المؤمنين) آن را نقل كرده از خوف اطناب از درجش اجتناب شد.

قبر شريفش در شهر رى نزديكى قبر منور حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام در وسط باغ مستوفى با بقعه و قبه عالى زيارتگاه عامه مردم است، اين نويسنده ترجمه او را مفصلا با تراجم دانشمندان و

رجال علمى كه در اطراف مزار او مدفون اند در كتاب «تذكرة المقابر» فى «احوال المفاخر» خود نگاشته ام من جمله كرامات آن بزرگوار كه جماعتى از اعلام در كتب خود ثبت نموده اند در زمان فتحعليشاه خواستند قبر شريفش را تعمير نمايند ناگزير به نبش شدند ديدند جسد مطهرش بحال خود باقيست و نپوسيده است و بر نوك ناخن و محاسن او رنگ حنا باقى است.

مرحوم حاج شيخ عبداللَّه مامقانى در رجال خود (تنقيح المقال) مى گويد و از چيزهائى كه گواهى به جلالت او مى دهد اضافه بر آنچه گذشت كه براى من نقل كرده اند بسند صحيح متجاوز از چهل سال قبل، از عدل ثقه امين سيد ابراهيم لواسانى تهرانى (جد سادات لواسانى) قدس سره كه در اواخر صده سوم بعد از هزار (1300) سيل قبر او را خراب كرد و جسد شريفش نمودار شد، سيد لواسانى از اشخاصى بوده كه داخل قبر شده و ديده كه جسد شريفش صحيح و سالم است و تغيير نكرده گويا روح او الآن از جسدش مفارقت نموده و رنگ حنا بر محاسن و زردى حنا در پاى او موجود است.

نگارنده گويد- اين حكايت را شنيدم از سيد استادم علامه بزرگوار فقيه و محدث اهل البيت عليهم السلام آيةاللَّه نجفى مرعشى مدظله كه فرمودند مرحوم پدرم علامه ورع حاج سيد محمود مرعشى در سفر مشهدش در تهران با عده اى از علماء مركز به زيارت بدن شريف مرحوم صدوق موفق شده و دست او را بوسيده كه نرم بود و ناخن يك دستش را گرفته و دست ديگرش را نگرفته بود (گويا دست راست را روز پنجشنبه گرفته و دست چپ را براى روز

جمعه گذارده كه در شب جمعه وفات نموده).

و اين مطلب از متواتراتست و افرادى كه به اين فيض رسيده اند نامبردگان زيراند:

1- سيد ابراهيم لواسانى 2- ميرزا ابوالحسن جلوه حكيم و فيلسوف آن عصر 3- سيد محمود مرعشى 4- حاج آقا محمد آل آقا سبط وحيد بهبهانى 5- آخوند ملا محمد اندرمانى و بعضى ديگر.

از تصنيفات و تأليفات آن بزرگوار قدس سره كه مطبوع و در كتابخانه نگارنده موجود است نامبرده هاى زير است: 1- كتاب من لا يحضره الفقيه 2- كتاب علل الشرايع 3- كتاب معانى الاخبار 4- كتاب الامالى 5- كتاب التوحيد 6- كتاب خصال 7- كتاب المقنع 8- كتاب ثواب الاعمال 9- كتاب عقاب الاعمال 10- كتاب عيون اخبارالرضا 11- كتاب الاعتقادات 12- كتاب حقوق الاخوان 13- كتاب صفات الشيعه 14- كتاب اكمال الدين و اتمام النعمه كه به امر حضرت صاحب الامر روحى له الفداء نوشته است و از كتابهاى بسيار ارزنده او كتاب مدينةالعلم است كه متأسفانه از قرن ششم به بعد مفقود شده و اثرى از او نيست و به گفته بعضى از بزرگان اگر مفقود نشده بود ما را از كتب اربعه مستغنى مى كرد.

اين بزرگوار دانشمندى نابغه و متحرك بوده و فكرى مواج داشته است. او در روزگار سلطنت ركن الدوله ديلمى و وزارت صاحب بن عباد كه هر دو شيعى مذهب و شخصيتى ممتاز داشته اند به منظور معرفى شيعه، دست به يك سلسله مسافرتهاى طولانى زد و همه جا با استقبال شايان اهل فضل و رجال حديث روبرو شد، اين مسافرتها از رى كه مقر وى بود شروع و به رى نيز پايان يافت، به طورى كه از تأليفات او استفاده مى شود صدوق در

سال 352 هجرى در نيشابور بود كه آن روز مركز علمى بزرگ اهل تسنن بود توقف داشت و همانسال به بغداد و از بغداد به كوفه رفته و تا سال 354 در كوفه بوده سپس در 355 به بغداد مراجعت كرده و در 367 به خراسان سفر كرد و تا سال 368 در نيشابور ماند و همان سال عازم ماوراءالنهر و بخارا شد و در سال 372 كتاب با عظمت «من لا يحضره الفقيه» را در قصبه «ايلاف» از توابع شهر تاريخى «بلخ» تأليف كرد.

رجال و دانشمندانى كه افتخار مجاورت اين بزرگوار را يافته اند بسيار و از معاريف و مشاهير آنان نامبردگان زير مى باشند.

1- مرحوم علامه عاليقدر و حكيم ربانى حاج شيخ على مدرس نورى (ره)

2- مرحوم سيد المتالهين فيلسوف و حكيم اماميه علامه بزرگ ميرزا ابوالحسن جلوه.

3- مرحوم شيخ الحكماء والفقهاء ميرزا طاهر تنكابنى.

4- مرحوم عالم جليل القدر ميرزا مسيح طالقانى استاد و مدرس مدرسه مروى كه ماده تاريخ فوتش اين آيه: (لن يستنكف المسيح ان يكون عبداً للَّه) است

5- مرحوم حجةالاسلام و شيخ الاعلام حاج شيخ محمد آملى والد ماجد آيةاللَّه آملى معاصر ما.

6- عالم بزرگوار حاج شيخ احمد خندق آبادى پدر بزرگوار شيخ المحدثين حاج شيخ جعفر خندق آبادى معاصر.

7- دانشمند جليل القدر حاج شيخ محمد خندق آبادى فرزند آن مرحوم.

و بسيارى ديگر كه ذكر آنها موجب اطناب و طالبين مراجعه به كتاب تذكرةالمقابر نويسنده كنند.

(وف 381 ق)، محدث، مفسر، فقيه، اصولى، حافظ قرآن و رجال شناس شيعى. مشهور به شيخ صدوق. وى يكى از برجسته ترين فقها و محدثان شيعه است. اهل قم بود و در خانواده اى فقيه و دانشور به دنيا آمد. پدرش، ابوالحسن على بن حسين،

شيخ قمى ها در زمان خويش، نيز محدث و فقيه والايى بود. در قم از پدرش و محمد بن حسين بن وليد و محمد بن على ماجيلويه و احمد بن على بن ابراهيم قمى و ديگران، فقه و حديث آموخت. استادان شناخته شده ى او را در قم و ديگر شهرها متجاوز از دويست نفر مى دانند. سپس راهى سفرى دراز گرديد و در رى، نيشابور، مشهد، بلخ، بخارا، مدينه، كوفه، بغداد و همدان، نزد عالمان بزرگ آن عصر به تحصيل علم پرداخت و از سرآمدان شيعه ى آن روزگار شد. شيخ مفيد و حسين بن عبيداللَّه غضائرى و حسين بن على بن بابويه از شاگردان معروف او بودند. دانش، حافظه قوى و استوارى او در معارف شيعى، آثارش را به لحاظ اهميت در صدر قرار مى دهد. در آخرين سالهاى زندگى به درخواست شيعيان رى در آن شهر ساكن شد و در همان جا درگذشت. تأليف حدود سيصد اثر را به وى نسبت مى دهند و نجاشى از يكصد و هشتاد كتاب او نام مى برد. مهم ترين اثار وى عبارت اند از: «من لا يحضره الفقيه»، يكى از كتب چهارگانه ى شيعه؛ «الاعتقادات»؛ «مدينة العلم»؛ «عيون اخبار الرضا (ع)»، كه به درخواست صاحب بن عباد نوشت؛ «الخصال» «اثبات الخلافة»؛ «فضائل الشيعة»؛.«علل الشرايع»؛ «دعائم الاسلام»؛ «ثواب الاعمال»؛ «كتاب الامالى»، معروف به «مجالس»؛ «معانى الاخبار»؛ «اثبات الوصية»؛ كتاب «التوحيد»؛ «صفات الشيعة»؛ «نصوص الائمة».[1]

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد اول)

منابع زندگينامه :[1] الاعلام (159 / 7)، اعيان الشيعه (25 -24 / 10)، ايضاح المكنون (584 ،505 ،491 ،490 ،456 ،350 ،342 ،316 ،315 ،297 ،261 ،196 ،103 / 2 ،477 ،473 ،348 ،123 / 1)، تاريخ

ادبى ايران (548 -547 / 1)، تاريخ بغداد (89 / 3)، خاتمة مستدرك الوسائل (265 -257 ،240 / 3)، دانشنامه (432 -431 / 3)، دايرة المعارف فارسى (17 -16 / 1)، الذريعه (179 / 24 ،232 / 22 ،204 / 21 ،260 / 16 ،375 ،313 ،45 / 15 ،162 / 7 ،482 / 4 ،315 ،226 / 2)، رجال الطوسى (495)، رجال النجاشى (316 -311 / 2)، روضات الجنات (135 -123 / 6)، رجال ابن داود (قسم 325 -324 / 1)، رياض العلماء (122 -119 / 5)، رى باستان (422 / 2 ،426 -424 / 1)، ريحانه (439 -434 / 3)، سير النبلاء (304 -303 / 16)، الفهرست لابن النديم (363)، الفهرست للطوسى (305 -304)، فوائد الرضويه (564 -560)، كشف الظنون (1174)، الكنى والالقاب (223 -221 / 1)، لغت نامه (ذيل/ ابن بابويه)، مؤلفين كتب چاپى (617 -612 / 5)، مجالس المؤمنين (463 -454 / 1)، معجم المؤلفين (3 / 11)، معجم رجال الحديث (326 -316 / 16)، هدية الاحباب (50 -49)، هدية العارفين (53 -52 / 2).

ابن نديم، ترجمه (394)، كشف الظنون (1635 ،575)، لغت نامه (ذيل/ احمد)، معجم المؤلفين (258 /1)، الوافى بالوفيات (10 /7)، وفيات الاعيان (70 -69 /1)، هدية العارفين (66 /1).

غزالى و خطيب خوارزمى اجازه ى روايت داشت. بنا به دلايل مذهبى به حلب كه در آن زمان در پرتو حمايت حمدانيها پيشرفته ترين مركز علمى تشيع و پناهگاه شيعيان بود، رفت. مدتى نيز در بغداد اقامت داشت. به دليل اينكه بلاغتش در خطبه مورد پسند مقتفى، خليفه ى عباسى، واقع شد و مواعظش در وى مؤثر افتاد، منصب تدريس در بغداد و لقب رشيدالدين گرفت. پدرش شيخ على بن شهرآشوب، ابومنصور احمد طبرسى، امين الدين طبرسى، ابوالفتوح رازى، قطب راوندى، وفتال نيشابورى، از جمله ى استادان وى بودند. شاگردان زيادى نزد وى تربيت شدند. محقق حلى خود را به يك واسطه شاگرد او مى دانسته است. شهرت و مقبوليت وى چندان بود كه على رغم اعتقادات شيعى، مورد احترام و قبول اهل تسنن نيز بود و وى را از محدثين ثقه مى دانند. مقبره ى ابن شهرآشوب در جبل جوشن نزديك مشهد حسينى قرار دارد. از آثار وى: «معالم العلما»، كه فصلى از آن درباره ى شعراى شيعه است؛ «مناقب آل ابى طالب»؛ «متشابه القرآن»؛ «بيان التنزيل»؛ «اعلام الطرائق فى الحدود والحقائق»؛ «انساب آل ابيطالب»؛ «الاسباب والنزول على مذهب آل رسول (ص)»؛ «الحاوى»؛ «الاوصاف»؛ «المنهاج»؛ «المخزون المكنون فى عيون الفنون».[1]

سارى قديم الايام معدن رجال و دانشمندان بزرگ علمى بوده و بزرگان از قبيل علامه جليل القدر جناب محمد بن على بن شهرآشوب ساروى مازندرانى منسوب به آن مى باشد.

اين بزرگوار از علماء قرن ششم هجرى و صاحب تأليفات عديده مانند مناقب آل ابيطالب و متشابهات القرآن و معالم العلماء و غيره مى باشد.

علماء علم رجال وى را چنين ستوده اند.

محمد بن على بن آشوب السروى نوراللَّه مرقده السنى فخر الشيعه و تاج الشريعه محى آثار المناقب والفضائل والبحر المتلاطم الزخار الذى ليس له ساحل قطب

المحدثين و شيخ مشايخهم رئيس العلماء و فقيههم رشيد الملة والدين شمس الاسلام والمسلمين فقيه وجيه و محدث مفسر محقق اديب اريب شاعر منشى بليغ جامع فنون فضائل و محاسن عالم ربانى شيخ رشيد بن ابن شهر آشوب المازندرانى صاحب 1- مناقب آل ابيطالب 2- والمعالم 3- و مثالب النواصب 4- والمخزون المكنون فى عيون الفنون 5- و اعلام الطرائق فى الحدود 6- والحقايق 7- والاوصاف 8- و مائدة الفايده 9- والمثال فى الامثال والاسباب 10- والنزول على مذهب آل الرسول 11- والحاوى 12- والانصاف 13- والمنهاج الى غير ذلك مما ذكره فى رجاله المسمى بمعالم العلماء.

وى در شب جمعه 22 شعبان سنه 588 ق ه وفات يافته و در بيرون حلب در بالاى كوه معروف به جبل جوشن در جوار مشهدالسقط (محسن بن حسين الشهيد (ع)) و قبر احمد بن منير و ابن زهره.

و ما به خواست خدا عده اى از رجال گذشته و معاصر اين شهر را به نظر ارباب فضل و دانش مى آوريم.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] الاعلام (167 /7)، اعيان الشيعه (17 /10)، ايضاح المكنون (452 ،427 ،421 /2 ،103 ،69 /1)، خاتمة مستدرك الوسائل (60 -56 /3)، دانشنامه ى ايران و اسلام (663 -662 /5)، الذريعه (233 ،154 /23 ،319 -318 /22 ،201 ،99 -98 /21 ،231 /20 ،76 ،73 ،63 -62 ،11 -10 /19 ،178 -177 /3 ،477 ،476 ،378 ،239 ،12 /2)، روضات الجنات (272 -269 /6)، رياض العلماء (128 -124 /5)، ريحانه (60 -58 /8)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 274 -273 /6)، فوائد الرضويه (571 -568)، قصص العلماء (429 -428)، كشف الظنون (1584 ،1269 ،77)، الكنى والالقاب (333 -332

/1)، لسان الميزان (395 /6)، لغت نامه (ذيل/ ابن شهرآشوب)، مؤلفين كتب چاپى (625 -624 /5)، معجم المؤلفين (17 -16 /11)، نامه ى دانشوران (46 -45 /5)، الوافى بالوفيات (164 /4)، هدية الاحباب (69)، هدية العارفين (102 /2).

بن محمد روايت كرده اند. در قم درگذشت و در همان جا دفن شد. قبر وى هنوز زيارتگاه است. فرزندش صدوق دويست كتاب را به وى نسبت داده. از آثار وى: «التوحيد»؛ الامامة والتبصرة من الحيرة»؛ «الاملاء»؛ «المنطق»؛ «قرب الاسناد»؛ «كتاب الوضوء»؛ «كتاب الصلاة»؛ «كتاب الجنائز»؛ «كتاب الاخوان»؛ «كتاب التسليم والتمييز»؛ «التفسير»؛ «الطب»؛ «الشرائع»، رساله اى كه براى فرزندش نگاشت.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (87 /5)، دانشنامه ى ايران و اسلام (430 /3)، الذريعه (298 /24 ،58 /15 ،180 /4 ،383 -382 /1)، رجال الطوسى (482)، رجال النجاشى (90 -89 /2)، روضات الجنات (272 -264 /4)، ريحانه (402 -401 /7)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 185 /4)، فوائد الرضويه (282 -280)، الفهرست ابن نديم، ترجمه (363)، الفهرست للطوسى (218)، مجالس المؤمنين (454 -453 /1)، معجم رجال الحديث (370 -368 /11)، معجم المؤلفين (18 /7)، نامه ى دانشوران (6 -1 /1)، هدية الاحباب (50 -49)، هدية العارفين (678 /1).

«الردعلى الواقفة».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (117 -116 /6)، الذريعه (235 -234 /10 ،487 /4)، روضات الجنات (304 -303 /2)، رياض العلماء (150 -148 /2)، ريحانه (400 /7)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 115 /4)، لسان الميزان (566 /2)، مجالس المؤمنين (429 /1)، معجم رجال الحديث (45 -44 ،42 /6)، معجم المؤلفين (30 /4).

«العلل»؛ كتاب «الصفوة فى اسماء اميرالمؤمنين (ع)؛ كتاب «صفات الانبياء»؛ كتاب «الردّ على القرامطه»؛ كتاب «الردّ على اهل البدع».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الذريعه (305 ،111 /25 ،92 /21 ،41 /17 ،146 /16 ،312 ،102 ،58 ،47 ،44 /15 ،265 /12 ،251 /6 ،487 /4 ،405 /1)، رجال ابن داود (قسم 239 /1 و قسم 479 /2)، رجال الطوسى (482)، معجم رجال الحديث (236 -235 /11)، الفهرست للطوسى (213).

/1)، ريحانه (464 -463 /7)، سير النبلاء (104 -92 /16)، كشف الظنون (1400 ،1087 ،1075 ،522 -521 ،463 ،277)، لسان الميزان (9 /6)، لغت نامه (ذيل/ ابن حبان)، معجم البلدان (498 -493 /1)، معجم المؤلفين (174 -173 /9)، نامه ى دانشوران (375 -371 /2)، الوافى بالوفيات (318 -317 /2)، هدية العارفين (45 -44 /2).

-103)، فوائد الرضويه (566 -564)، فهرست منتجب الدين (164)، الكنى والالقاب (268 -267 /1)، لغت نامه (ذيل/ ابن حمزه)، مؤلفين كتب چاپى (620 -619 /5)، معجم رجال الحديث (327 /16)، معجم المؤلفين (4 /11).

وى روايت كردند. وى در دمشق فوت كرد. از آثار: «المسالك والممالك»؛ «السياسة الملوكيه»؛ «المونس فى اصول الاشياء»، در هشت مجلد؛ «الامالى»؛ «رحلة المغربية» يا «رحلة الى المغرب».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (248 /4)، ايضاح المكنون (473 ،102 ،32 /2 ،55 /1)، دائرةالمعارف البستانى (449 -448 /1)، سير النبلاء (97 -96 /23)، معجم المؤلفين (96 /6)، هدية العارفين (461 /1).

روايت كرده اند. در پنج «صحيح» از «صحاح ششگانه» حديث او آورده شده است. احمد حنبل گويد كه او و برادرش على هر دو از محدثان مورد اعتمادند. در كوفه، در حال اختفا، شش ماه پس از درگذشت عيسى بن زيد، درگذشت. از كلمات اوست كه گويد: گاه شيطان 99 در خير بر انسان مى گشايد تا بتواند درى از شر باز كند. از آثار وى: «التوحيد»؛ «امامة ولد علىّ من فاطمه»؛ «الجامع»، در فقه. به گفته ى شيخ طوسى او داراى «اصل» است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (208 /2)، تاريخ الاسلام (حوادث 136 -131 /170 -161)، التاريخ الكبير (295 /2)، تهذيب التهذيب (264 -261 /2)، الجرح والتعديل (ج 1، ق 18 /2)، حلية الاولياء (335 -327 /7)، رجال الطوسى (166)، سير النبلاء (371 -361 /7)، الفهرست ابن نديم، ترجمه (333)، الفهرست للطوسى (90)، لسان الميزان (269 /8)، المعارف (222)، معجم المؤلفين (231 /3)، ميزان الاعتدال (499 -496 /1)، الوافى بالوفيات (60 -59 /12).

علامه ى حلى؛ «شرح جامع عباسى» شيخ بهائى؛ «توضيح اخلاق عبداللَّه شاهى»، به فارسى، در شرح كتاب «اخلاق ناصرى» خواجه نصير طوسى، به درخواست عبداللَّه قطب شاه؛ كتابى در «امامت»، به فارسى.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (11 -10 /10)، الذريعه (172 ،80 -79 /13 ،76 /4)، روضات الجنات (87 /1)، رياض العلماء (135 -134 /5)، ريحانه (490 -489 /7)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 513 -512 /11)، فوائد الرضويه (567)، الكنى والالقاب (272 /1)، لغت نامه (ذيل/ ابن خاتون)، معجم المؤلفين (6 /11)، هدية الاحباب (56).

اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (202 /6)، اعيان الشيعه (65 /9)، ايضاح المكنون (205 /1)، رجال الطوسى (511)، رجال النجاشى (305 -304 /2)، ريحانه (514 /7)، الذريعه (224 /22 ،320 /20 ،5 /10 ،171 /3)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 236 /4)، فوائد الرضويه (388)، الفهرست للطوسى (270)، الكنى والالقاب (283 -282 /1)، لغت نامه (ذيل/ ابن داوود)، معجم المؤلفين (259 /8)، هدية العارفين (48 /2).

كتب او نقل كرده اند، و كراجكى در كتاب «الفهرس» ذكر كرده كه وى در قم و رى 220 كتاب تصنيف كرده است. از جمله آثار وى: «ادب الامام والمأموم»؛ «المانعات من دخول الجنة» يا «الاعمال المانعة من دخول الجنة»؛ «جامع الاحاديث النبوية»، مشتمل بر هزار حديث نبوى به ترتيب حروف هجا؛ «المنبى عن زهد النبى (ص)»؛ «الغايات»؛ «المسلسلات» يا «مسلسلات الاخبار»، شامل كليه ى وقايعى است كه در تمام طبقات اسنادش نامعصوم، لفظ خاص تكرار شده؛ «العروس»، در فضل و آداب روز جمعه؛ «نوادر الاثر فى على (ع) خيرالبشر»، كه در آن حديث نبوى «علىُّ خَيُر البَشَر» را از، بيش از، 70 طريق آورده است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (83 -82 /4)، الذريعه (21 /21 ،31 -30 /19 ،31 /5 ،386 /1)، رجال ابن داود (قسم 86 /1)، رجال الطوسى (457)، روضات الجنات (170 -168 /2)، ريحانه (528 /7)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 69 -68 /4)، فوائد الرضويه (61 -59)، لغت نامه (ذيل/ جعفر)، معجم رجال الحديث (83 -82 /4)، معجم المؤلفين (133 -132 /3)، نفس الرحمان (90 -88).

(ع) ديدار كرد و از امام حديث «سلسلة الذهب» را شنيد. در مكه با شافعى مناظره كرد. وى حافظه ى شگفت انگيزى در حفظ حديث داشت، چنانكه گويند هفتاد هزار حديث حفظ بود و درباره ى يك صد هزار حديث مذاكره كرد، لذا ذهبى از او به عنوان «سيد الحفّاظ» نام مى برد. وى در پايان عمر در نيشابور ماندگار شد و در همان جا درگذشت. در تاريخ تولد و وفات او اختلافاتى هست، ابن خلكان تاريخ تولد وى را بين 161 تا 163 ق و وفاتش را ميان 237 و 238 ق مى داند؛ در «طبقات الحنابله» تولد وى در 166 و وفاتش در 243 ق ذكر شده است. از آثار او: كتاب «التفسير»؛ كتاب «المسند»؛ كتاب «السنن»، در فقه.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (284 /1)، تاريخ اسلام (حوادث 90 -80 /240 -231)، تاريخ بغداد (355 -345 /6)، تاريخ الكبير (380 -379 /1)، تهذيب التهذيب (198 -197 /1)، الجرح والتعديل (ج 1، ق 210 -209 /1)، حليه الاولياء (238 -234 /9)، دانشنامه ى ايران و اسلام (573 /4)، دائرةالمعارف البستانى (486 /1)، لغت نامه (ذيل/ ابن راهويه)، روضات الجنات (7 -5 /2)، ريحانه (531 -530 /7)، سير النبلاء (383 -358 /11)، الفهرست لابن النديم (418)، كشف الظنون (1685 -1678 ،442)، الكنى والالقاب (290 /1)، لسان الميزان (205 /8)، معجم المؤلفين (228 /2)، نامه ى دانشوران (382 -375 /2)، الوافى بالوفيات (388 - 386 /8)، وفيات الاعيان (201 -199 /1)، هدية الاحباب (60 -59).

از موالى عثمان عفان بود. از آثار وى كتاب «التفسير» است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (78 /4)، الكامل (32 /5).

/4)، كشف الظنون (862)، معجم المؤلفين (13 /4).

كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (179 -178 /1)، تاريخ بغداد (290 -287 /4)، تاريخ نجوم اسلامى (286)، دائرةالمعارف البستانى (216 -215 /2)، دانشنامه ى ايران و اسلام (627 -626 /4)، روضات الجنات (218 -216 /1)، ريحانه (220 /1)، سير النبلاء (204 -201 /14)، فارسنامه ى ناصرى (1136)، الفهرست لابن النديم (300 -299)، الفهرست ابن نديم، ترجمه (392)، الكنى والالقاب (306 /1)، كشف الظنون (2005 ،1444 ،1258 -1257 ،705)، لغت نامه (ذيل/ ابن سريج)، معجم المؤلفين (32 -31 /2)، نامه ى دانشوران (209 -196 /1)، الوافى بالوفيات (261 -260 /7)، وفيات الاعيان (67 -66 /1)، هدية العارفين (57 /1).

-2 /19 ،494 /2)، روضات الجنات (177 -167 /6)، رياض العلماء (27 -26 /5)، ريحانه (42 /8)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 151 -150 /5)، فوائد الرضويه (391 -390)، الكنى والالقاب (323 /1)، لغت نامه (ذيل/ ابن شاذان)، هدية الاحباب (68).

و كشّى و نجاشى و طوسى او را از ثقه ترين محدثان عصر مى دانند و ابن نديم از او به عنوان يكى از پيشوايان در قرآن و روايات نام مى برد. فضل به هنگام حمله ى خوارج به بيهق از آنجا بيرون رفت و در راه بيهق به نيشابور درگذشت. آرامگاه وى در يك فرسنگى نيشابور است. على بن محمد بن قتيبه نيشابورى، محمد بن اسماعيل بندقى نيشابورى، سهل بن بحر فارسى و برادرانش على و محمد از شاگردان وى بودند. شمار آثار وى را بيش از 180 تصنيف و تأليف دانسته اند، و نجاشى چهل و هشت اثر وى را نام برده است. از آن جمله: «اثبات الرجعة»؛ «التوحيد»؛ «تبيان اصل الُضلالة» كه نجاشى از آن به نام «تبيان اهل الضلالة» ياد كرده؛ «حذو النعل بالنعل»؛ «فرائض الكبير»؛ «فرائض الاوسط»؛ «فرائض الصغير»؛ «فضائل اميرالمؤمنين (ع)»؛ «كتاب الاعراض والجوهر»؛ «كتاب الايمان»؛ «ايضاح»، در رد فرق مختلف و يكى از كتب مهم و تقريباً كامل ترين اثر به جا مانده از فضل بن شاذان؛ «كتاب الطلاق»؛ «كتاب الملاحم»؛ «كتاب النجاح»؛ «كتاب التفسير»؛ «كتاب القراآت».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (355 /5)، ايضاح المكنون (675 ،513 ،474 ،445 ،342 ،336 ،334 ،325 ،321 ،315 ،313 ،312 ،303 ،292 ،284 ،282 ،277 ،269 ،197 ،185 ،184 /2 ،400 ،223 ،23 /1)، الذريعه (290 ،288 ،285 ،145 ،64 -63 /24 ،373 ،359 ،356 ،343 ،339 ،336 /20 ،67 /19 ،325 /18 ،52 ،1 /17 ،147 ،78 /16 ،510 ،491 -490 /2 ،93 /1)، رجال ابن داود (قسم 273 -272 /1)، رجال الطوسى (434 ،420)، رجال الكشّى (545 -537)، رجال النجاشى (169 -168 /2)، ريحانه

(42 -41 /8)، الفهرست ابن نديم، ترجمه (421 -420 ،61 ،45 ،44)، الفهرست للطوسى (255 -254)، لغت نامه (ذيل/ ابن شاذان)، الملل والنحل (151)، مجالس المؤمنين (404 -400 /1)، معجم المؤلفين (69 /8)، معجم رجال الحديث (301 -289 /3)، مفاخر اسلام (164 -127 /1)، هدية العارفين (818 -817 /1).

الفارض بقول المعارض»؛ «العقد الفريد فى علم التوحيد»؛ «عنقود النصيحة»؛ «غرة السير فى دول الترك والتتر»؛ ترجمه «جامع الحكايات»؛ «مرآت الادب فى المعانى والبيان».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (218 /1)، ايضاح المكنون (228 /2 ،178 /1)، تاريخ ادبيات زبان عربى (635)، دائرةالمعارف اسلاميه (231 -230 /1)، دانشنامه ى ايران و اسلام (707 -706 /5)، الذريعه (220 /15)، ريحانه (111 -110 /8)، كشف الظنون (1646 ،1216 ،1198 ،1174 ،1152 ،1128 ،714 ،397)، الكنى والالقاب (355 /1)، لغت نامه (ذيل/ احمد)، معجم المؤلفين (122 /2)، هدية العارفين (130 /1).

/9)، الوافى بالوفيات (344 /2)، وفيات الاعيان (273 -272 /4)، هدية الاحباب (81)، هدية العارفين (60 /2).

«المسترشد» را نزد ابن قبه آورد. ابن قبه نيز ردّى بر آن نوشت به نام «المستثبت» سوسنجردى ديگر بار به نزد بلخى رفت و «المستثبت» را به وى داد. بلخى نيز ردّى بر آن نوشت، اما ابن قبه قبل از آنكه اين رديه را دريافت كند، وفات كرد. از ديگر آثارش: «الامامة»؛ «الرد على الزيديه»؛ «الرد على ابى على الجبائى»؛ «المسألة المفردة فى الامامة»؛ «التعريف».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (380 /9)، الذريعه (2 -1 /21 ،394 /20 ،200 /10 ،216 /4 ،397 -396 ،335 /2) رجال النجاشى (289 -288 /2)، رى باستان (369 /2)، ريحانه (150 -149 /8)، الفهرست للطوسى (298 -297)، الفهرست ابن نديم، ترجمه (330)، الكنى والالقاب (383 -382 /1)، لغت نامه (ذيل/ ابن قبه)، معجم المؤلفين (149 -148 /10)، نامه ى دانشوران (310 -282 /4)، هدية العارفين (106 /2).

«الجمعة والجماعة»؛ «تاريخ الشهور والحدوث»؛ «النوادر»؛ «الصلوة»؛ «الرضاع»؛ «الصداق»؛ «مداواة الجسد لحياة الابد».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (156 -154 /4)، تاريخ الاسلام (حوادث 394 ،393 /380 -351)، دانشنامه ى ايران و اسلام (801 -800 /6)، الذريعه (255 /17)، رجال النجاشى (306 -305 /1)، روضات الجنات (168 -167 /2)، ريحانه (162 /8)، الفهرست للطوسى (78 -77)، لسان الميزان (224 -223 /2)، فوائد الرضويه (80 -78)، مفاخر اسلام (152 -132 /3)، معجم المؤلفين (146 /3)، معجم رجال الحديث (116 /4)، نامه ى دانشوران (364 -361 /2)، الوافى بالوفيات (151 /11).

الظنون (1736 ،1575)، معجم المؤلفين (318 /1)، الوافى بالوفيات (217 /7)، هدية العارفين (69 /1).

شيعه او را محدثى ثقه مى دانند و حدود 33 كتاب از وى برمى شمارند. از آثار وى: «كتاب الوضوء»؛ «كتاب الصلاة»؛ «كتاب الزكاة»؛ «كتاب الصوم»؛ «كتاب الحج»؛ «كتاب الانبياء»؛ «كتاب المثالب»؛ «كتاب البشارات»؛ «المواريث»؛ «الملاحم»؛ «التقيّه»؛ «الرد على الغلاة»؛ «تفسير ابن مهزيار»؛ «التجمل والمروءة»؛ «المكاسب».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (178 /5)، ايضاح المكنون (349 ،346 ،336 ،328 ،321 ،319 ،301 ،293 ،289 ،283 ،280 ،278 ،273 ،198 /2 ،304 /1)، الذريعه (336 /24 ،214 /10 ،249 ،248 /4)، رجال الطوسى (417 ،403 ،381)، رجال النجاشى (76 -74 /2)، ريحانه (239 /8)، الفهرست للطوسى (231)، الكنى والالقاب (433 -432 /1)، لغت نامه (ذيل / على اهوازى)، مجالس المؤمنين (423 -421 /1)، معجم المؤلفين (247 /7)، مفاخر اسلام (126 ،107 /1)، هدية العارفين (674 /1).

كتاب «اسباسيوس فى اتحاد الاخوان»؛ «تدبير الملك والسياسة»؛ كتاب «ديوان الرسائل»؛ «ثعلة و عفراء»، كه بر اساس «كليله و دمنه» براى مأمون نوشت؛ «المسائل»؛ «ندود و ودود و لدود»؛ «النّمر والثعلب»؛ «الوامق والعذراء».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (211 /3)، اعيان الشيعه (323 /7)، ايضاح المكنون (41 /2)، تاريخ ادبيات در ايران (187 /1)، ريحانه (266 /8)، الفهرست لابن النديم (174)، لغت نامه (ذيل/ سهل)، معجم الادباء (267 -266 /1)، معجم المؤلفين (286 /4).

و مرحوم آيت اللَّه خونسارى و مراتب دانش و اجتهادشان مورد تصديق آن مرحوم و مشحون به دست خط مباركشان گرديده و از مرحوم محدث قمى و والدشان هم اجازه روايتى داشته و بعد به امر مرحوم آيت اللَّه حايرى به قزوين آمده و تا آخر عمر به خدمات دينى از اقامه جماعت و تدريس و ترويج دين اشتغال داشته تا بعد از 1380 وفات و به صالحين نياكانش ملحق گرديده است چنانچه در ذيل ترجمه والدشان اشاره نمودم

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد ششم)

وى اين حقيقت را گواه است سپس چهل و شش سال قبل از فوت به درخواست جمعى از محترمين قزوين به وطن مألوف مراجعت با فضائل اخلاقى به امر تدريس و پرورش طلاب علوم دينى و ساير امور شرعى كه در عهده وظيفه يك عالم روحانى است همت گماشت و به آيه مباركه نفر عمل كرد تا آنگاه كه در سال 1393 هجرى در سن 84 سالگى دعوت حق را لبيك گفت.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد ششم)

با فوت به طبع رسيد و در طى اين سير از محضر استاد عاليمقام علامه طباطبائى آقاى حاج سيد محمدحسين ادام الله ظله بكسب فلسفه و عرفان اشتغال داشته اين استاد بزرگوار بر اثر لطف و عنايات بيشترى كه با بعضى از شاگردان خود داشتند خلطه و آميزش با فضايل اخلاقى و صفات نفسانى كه از مزاياى مشاراليه معظم است عملا آنان را به تهذيب و تربيت اخلاقى هدايت مى فرمودند و به درخواست پدرش و جمعى از محترمين به قصد مراجعت به شهرستان قزوين حركت كرده و تاكنون هستند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد ششم)

فقه او به طور كلى از جهت استدلال عالى و غالباً قاطع است و كمتر جنبه ى عملى را در نظر مى آورد. او علاوه بر به كارگيرى رأى و قياس كمتر حاضر است كه مانند ارباب مذاهب ديگر از سنّت در برابر احاديث آحاد دست بكشد. ابوحنيفه در كلام نيز دست داشته است. وى مدتى زندانى شد و سرانجام در زندان وفات كرد. مقبره ى وى در اعظميه ى بغداد است. او شاگردان زيادى داشت از جمله: زفر بن هذيل، داوود طائى، ابويوسف قاضى، ابومطيع بلخى، محمد بن حسين شيبانى، اسد بن عمرو بجلى، حسن بن زياد لؤلؤى و پسرش حمّاد بن ابى حنيفه و عبداللَّه بن مبارك و جارود نيشابورى و عبدالكريم جرجانى و ابونعيم و وكيع. از آثار او: كتاب «مسند»، در حديث كه جمع آورى شاگردان اوست؛ «المخارج»، در فقه كه روايت ابويوسف از اوست. برخى به غلط كتابهايى را به او نسبت داده اند از جمله: «فقه الاكبر»، كه عقايد اصيل ابوحنيفه را نشان مى دهد؛ «العالم والمتعلّم»؛ «فقه الاَبسَط».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (5 -4 /9)، تاريخ ادبيات در ايران (77 -76 /1)، تاريخ ادبى ايران (402/1)، تاريخ بغداد (454 -323 /13)، التاريخ الكبير (81/8)، تعليقات اسرار التوحيد (654)، تهذيب التهذيب (403 -401 /10)، الجرح والتعديل (ج 4، ق 450 -449 /1)، دانشنامه ى ايران و اسلام (1029 -1027 /8)، دائرةالمعارف الاسلاميه (322 -330 /1)، روضات الجنات (162 -153 /8)، سير النبلاء (403 -390 /6)، الفهرست ابن نديم، ترجمه (375 -373)، الكامل (30/5)، كشف الظنون (1680 ،1437 ،1287)، كشف المحجوب (112)، الكنى والالقاب (56 -53 /1)، لغت نامه (ذيل/ ابوحنيفه)، مجمل فصيحى (ذيل/ سالهاى 80 و 150)،

معجم المؤلفين (105 -104 /13)، وفيات الاعيان (415 -405 /5)، هدية العارفين (495/2).

466 و 535)، نفحات الانس (380)، وفيات الاعيان (81 -78 /7)، هدية العارفين (552 /2).

«شرح كتاب ابن عبدالحكم الكبير»؛ «فضل المدينه على مكة».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (98 /7)، تاريخ الاسلام (حوادث 582 -580 /380 -351)، تاريخ بغداد (463 -462 /5)، ريحانه (72 /1)، سير النبلاء (334 -332 /16)، الفهرست لابن النديم (283)، مجمل فصيحى (ذيل/ سال 375)، معجم البلدان (106 /1)، معجم المؤلفين (241 /10)، الوافى بالوفيات (308 /3)، هدية العارفين (50 /2).

محامد آداب ايشان استفاده نموده و چند سالى در مسجد سليمى خيابان ناصر خسرو اقامه جماعت و بعد در مسجد باب الحوائج خيابان صفا شهباز به اداء وظيفه دينى و روحى اشتغال يافته تا در ايام فاطميه كه در سال 1392 قمرى كه در منزلش مجلس سوگوارى منعقد بود بسكته قلبى بدرود حيات گفته و با تشييع مجلّلى حمل بقم و در جنب وادى السلام قم مدفون گرديده است.

از آثار ايشانست تعمير ماسجد خاصه تجديد بناء مسجد جامع ابهر كه از آثار قديمه ميباشد كه توسط آنمرحوم آباد گرديده و نيز مدرسه براى طلاّب علوم دينى احداث و بنا نموده و چندين طلبه را تكفل و تشويق بتحصيل علوم دينى نموده كه از فضلاء امروز ابهر و حوميه آن در قم ميباشند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد سوم)

-250 /3)، هدية العارفين (287 /1).

روى آورد و مقدمات را نزد پدر بزرگوارش فراگرفت. پس از چند سالى، به حوزه علميه مشهد شتافت و ادبيات را نزد اديب نيشابورى و سطوح عاليه را نزد حضرات آيات حاج هاشم قزوينى، حاج شيخ مجتبى قزوينى، ميرزا كاظم محقق دامغانى و حاج ميرزا احمد مدرس يزدى آموخت. سپس براى تكميل معلومات و فراگيرى دوره عالى دورس فقه واصول به حوزه ى علميه ى قم آمد و در محضر آيات عظام بروجردى، سيد محمدتقى خوانسارى، حجت كوه كمره اى، صدرالدين صدر و امام خمينى زانوى ادب به زمين زد و از خرمن فيض آنان توشه ها برگرفت. آنگاه براى مدت كوتاهى به نجف اشرف كوچيد و در درسهاى آيات عظام سيد عبدالهادى شيرازى، حكيم و خويى حاضر شد. سپس به قم بازگشت و براى تبليغ دين و راهنمايى مردم مسلمان به نمايندگى آيت الله العظمى بروجردى به شهرهاى آباده، فيروزكوه، چهارمحال بختيارى و كاشان رفت و مبارزه اى پيگير با منحرفان و اهل بدعت را آغاز كرد و در اين راستا بسيارى از آنان را توبه داد و به اسلام بازگردانيد.

ايشان پس از مدتى به قم بازگشت و به تدريس سطوح عاليه، ترويج شعائر دينى، اقامه جماعت، ارشاد و راهنمايى مؤمنان و تأليف كتابهاى علمى دست يازيد. او همزمان به تدريس معارف اسلامى در دانشگاه آزاد اسلامى اشتغال ورزيد و در سالهاى نبرد عليه متجاوزين بعثى، ماه ها در كنار رزمندگان اسلام به سر برد و در تقويت روحيه آنان، سخنرانى هاى فراوان ايراد كرد.

برخى از تأليفات چاپ شده آن فقيد عبارت است از:

تقليد الاعلم؛ سيرى درعقايد (بررسى آراء و نظريات صوفيه)؛ به سوى خدا برويد؛ مجموعه مقالات در پيرامون باب و

بهاء؛ انگيزه حق (درباره مناقب اميرالمومنين- ع)، جنگ خيبر؛ تفسير موضوعى. تأليفات چاپ نشده ايشان عبارتند از: تقريرات درس فقه آيت الله بروجردى (درباره لباس مشكوك)، رساله در مسئله ى بداء؛ ترجمه جامع السعادات ملا مهدى نراقى؛ روحانيت در عصر انقلاب.

آيت الله احمدى شاهرودى در تاريخ بيست و پنجم شعبان 1417 ق.، در هفتاد سالگى در جوار بيت الله بدرود حيات گفت.

احمدعلى احمدى فرزند آقا شيخ محمدحسن احمدى ميامئى شاهرودى در ساله 1305 شمسى در ميامى كه در ده فرسنگى شاهرود در طريق خراسان واقع شده به دنيا آمده و در مهد پرورش والدش كه از علماء برجسته آن منطقه بوده نشو و نما نموده است.

مرحوم شيخ محمدحسن پدر مترجم ما در علوم مختلفه بالاخص علم طب اطلاعاتى داشتند و مردم آن بخش از وجودش استفاده مى كردند. و پدر ايشان آقا شيخ احمد نيز از اوتاد و زهاد زمان خود و داراى تأليفات بوده اند و همينطور پدران او تا چند پشت روحانى بوده اند.

وى پس از پايان تحصيلات ابتدائى براى تحصيلات مذهبى خود به مشهد مشرف شده و تحت سرپرستى رئيس حوزه علميه مرحوم آيت اللَّه احمد كفائى قرار و دوره مقدمات و ادبيات را خدمت اديب نيشابورى به پايان رسانيده سپس دوره سطح را از محضر اساتيد بزرگ مانند مرحوم حاج ميرزا احمد يزدى و حاج شيخ هاشم قزوينى و حاج شيخ كاظم دامغانى تكميل و اصول و معارف الهى را در خدمت حاج شيخ مجتبى قزوينى كه از شاگردان بزرگ ميرزا مهدى غروى اصفهانى بوده و نيز مقدارى از فلسفه و كلام را از آن مرحوم استفاده كرده و بعد از پايان دوره سطح در حوزه مشهد به اتفاق

بعضى از فضلاء مشهد هجرت به قم نموده و از درس خارج مكاسب و اسفار آقاى خمينى و آقاى حجت كوهكمرى و حاج سيدمحمدتقى خونسارى و حاج شيخ عباسعلى شاهرودى و بالاخص حاج آقا حسين بروجردى استفاده نموده و مدت كوتاهى هم در نجف اشرف از اساتيد بزرگ حوزه نجف چون آقاى حكيم و آقاى شاهرودى و حاج سيد ابوالقاسم خوئى و مرحوم ميرزا عبدالهادى شيرازى استفاده كرده سپس به قم مراجعت و از طرف آقاى بروجردى اعزام به حومه فارس شهر آباده گرديده و حدود دو سال در آن سامان به خدمات دينى اشتغال داشته و كتاب اسلام و عقايد را بر رد مذاهب باطله مخصوصا صوفيه در آنجا تأليف نموده و پس از برگشت از استان فارس اعزام به فيروز كوه شده و مدتى هم در آنجا مشغول ارشاد بوده و پس از چندى كه مبارزه با فرقه ضاله بهائيه آغاز گرديد به اتفاق چند نفر ديگر به امر معظم له به منطقه فريدون و چهار محال رفته و با آنان مبارزه نموده كه به نابودى برخى از رهبران گمراه آنها منتهى شده و پس از آن از طرف آن مرحوم به قراء اطراف كاشان كه مركز بهائيه بوده رفته تا عده اى از آنها توبه نموده و به دامن اسلام برگشتند و برخى هم مانند دكتر برجيس كه مبلغ آنها بود در كاشان كشته شده و آن گروهك تضعيف و نابود شدند.

و پس از فوت مرحوم آقاى بروجردى از طرف حوزه علميه قم در تهران انجام وظيفه نمود سپس به قم مراجعت و تا حال تحرير اين كتاب اشتغال به تدريس سطوح عالى

و اقامه جماعت در مسجد امام رضا عليه السلام در سالاريه اشتغال دارند.

داراى تأليفات چندى مى باشند.

1- اسلام و عقايد كه مكرر به طبع رسيده.

2- رساله تقليد اعلم عربى.

3- كتاب سوى خدا برويد.

4- انگيزه حق در مناقب اميرالمؤمنين.

5- رساله در بداء و روحانيت در عصر انقلاب و قبل از انقلاب.

6- كتابى در احكام.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد نهم)

از محضر و مبانى مرحوم آيت اللَّه العظمى بروجردى استفاده نموده و از معظم له تقاضاى عزيمت به قم را نمودند. و پس از ورود ايشان به قم مهاجرت به نجف اشرف نموده و رحل اقامت افكنده و از درس فقه آيت اللَّه حاج سيد محسن حكيم استفاده نموده ولى عمده تحصيلات ايشان در فقه و اصول و تفسير و رجال از محضر انور آيت اللَّه العظمى خوئى مدظله الوارف بوده و كم كم اختصاص و انقطاع با ايشان داشته و مورد توجه خاص و عنايت مخصوص آن مرجع اعلاى دينى قرار گرفته تا جائى كه در برخى از مسائل ارجاع به ايشان مى نمودند و از او تعبير به آقاى ميرزا مى فرمودند و به نظريات ايشان توجه داشتند زيرا آن مرحوم در علوم مختلفه اسلامى فقه و اصول و تفسير و تاريخ و حديث احاطه كامل داشتند.

روحيات و ملكات فاضله اخلاقى آن مرحوم:

نگارنده در اوائل طلبگى در مدرسه فيضيه با ايشان مدتى هم حجره و هم غذا بودم هرگز مكروهى از او نديده و نشنيدم. همواره سبقت سلام داشتند و به هر كس از پير و جوان و ميان سال ابتدا به سلام مى كردند. بسيار متواضع و خوش برخورد و اخلاقى و داراى ملكات فاضله اخلاقى بودند و اهتمام خاص به شركت در مجالس عزادارى و سوگوارى خاندان رسالت بالاخص حضرت ابى عبداللَّه داشتند و به مجالس دور هم براى فوز به اجر بيشتر پياده مى رفتند و براى درك فيض عظيم بارها و بارها از نجف پاى پياده به كربلا مشرف مى شدند و به مجاورت حضرت اميرالمؤمنين عليه الصلوه والسلام علاقه شديد تامى داشتند و با اينكه مواجه با شدت فشار

و سختگيريهاى بعثيهاى عراق بودند كه ناچار به فرستادن خانواده خود به قم شدند خود اقامت با ناراحتى ها و خطرات را بر مهاجرت به ايران ترجيح داده و به تنهائى باقى ماندند زيرا معتقد بود حفظ حوزه علميه هزار ساله نجف اشرف بر هر فرد بخصوص روحانيون و دانشمندان فرض و لازم است مضافا در جواب نامه فرزندش كه اصرار داشتند ايشان به ايران بيايند تا از شر حكومت ظالمانه صدام و بعثيها مصون باشند. مرقوم داشتند كه نبى اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمودند اكثر اعمار امتى بين سنين و سبعين و من در اين حدود هستم و مى خواهم در جوار مولايم از دنيا بروم و من آرزوئى جز اين ندارم. سرانجام در موقع تشرف به حرم مطهر در روز هفتم رمضان 1411 ه.ق در نزديكى صحن مطهر مورد حمله ناجوانمردانه بعثى ها قرار گرفته و با وضع فجيع و دلخراشى شهيد گرديده و سه روز جنازه اش روى زمين افتاده و كسى نبود و يا جرات نمى كردند كه به آن نزديك شوند تا شبانه برخى از فضلاء با لباس مبدل جنازه اش را حمل نموده و به خاك سپردند رحمه اللَّه عليه عاش سعيدا و مات سعيدا شهيدا حشره اللَّه مع الشهداء و الصالحين آمين يا رب العالمين.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد نهم)

معالم همت برگماشت.

سپس به حوزه ى علميه ى قم مشرف شد و سطوح را در محضر حضرات آيات شيخ عبدالرزاق قاينى (قوانين)، آيت الله نجفى مرعشى، ميرزا محمدعلى اديب تهرانى و حاج سيد مرتضى علوى (شرح لمعه)، آيت الله گلپايگانى و حاج سيد محمدباقر قزوينى (مكاسب و تفسير) را فراگرفت و اين همه چهار سال به طول انجاميد. آنگاه در سال 1320 پس از سقوط رضاخان، عازم بيت الله الحرام و زيارت عتبات گرديد و در بازگشت، حوزه ى علميه ى نجف اشرف رحل اقامت افكند و باقى مانده سطوح مكاسب و رسائل و كفاية الاصول را نزد آيت الله شيخ عبدالحسين رشتى به پايان رساند. پس از آن به درس خارج حضرات آيات عظام سيد عبدالهادى شيرازى (فقه و اصول)، سيد جمال الدين گلپايگانى (در فقه)، ميرزا باقر زنجانى و سيد ابوالقاسم خويى (اصول) و سرانجام به درس آقاى حكيم حاضر شد و از محضر آنان توشه برگرفت و در كنار آن به تدريس سطوح و تأليفات و تحقيق دست يازيد.

ايشان در سال 1393 ق. به ايران آمد و اقامت در قم و تدريس و تأليف را برگزيد و آن كار تا پايان زندگى اش ادامه يافت.

از آثار وى مى توان اين عنوان ها را نام برد:

رسالة فى المكاسب المحرمة؛ رسالة فى الاستصحاب (هر دو رساله از تقريرات درس آيت الله سيد عبدالهادى شيرازى است)؛ قاعدة الضرر؛ الصحابة الكرام (سه جلد)؛ رسالة فى الخمس؛ رسالة فى القضاء؛ رسالة فى الديات؛ المعمرون (حدود 550 نفر)؛ الاربعون حديثا؛ شرح كتاب نقد الرجال مير مصطفى تفرشى؛ طبقات مفسرين شيعه (از صدر اسلام تاكنون)؛ كشكول (اين كتاب بسيار مفصل بوده و شامل مطالب: تفسير، منتخب اشعار فارسى و عربى، حل

مشكلات بعضى از احاديث، تاريخ، جغرافيا، شرح حال بزرگان و علما و شعراى عرب و عجم و در 1500 صفحه مى باشد)، حاشيه بر كتاب مسالك الافهام؛ تحقيق و حاشيه بر زبدة التفاسير ملا فتح الله كاشانى؛ تعليقه بر كتاب هاى شيخ صدوق؛ فهرست امالى شيخ؛ فهرست حاشيه مكاسب كمپانى و فهرست اصول سنة عشر.

آيت الله احمديان نجف آبادى سرانجام در تاريخ دوشنبه هيجدهم فروردين 1367(28 ذيقعده 1417 ق.) در هفتاد و هفت سالگى بدرود حيات گفت و پس از تشييع، در قبرستان شيخان در خاك آرميد.

برگرفته از كتاب :گلزار مشاهير

و معراج التوحيد»؛ «البرهان فى التكليف و البيان» يا «البرهانيه»، در تقويت مسلك اخبارى؛ «قلع الاساس»، در نقض «اساس الاصول» سيد دلدار على هندى؛ «الدمدمة الكبرى»، در ردّ زنارقه صغرى، كه به گفته ى شاگردش ملافتحعلى در رّد اصوليين است؛ «قبسه العجول فى الاخبار و الاصول» كه ميرزاى قمى كتاب «عين العين» را در رّد آن نوشت و ميرزامحمد اخبارى در ردّ كتاب ميرزاى قمى كتاب «انسان العين فى ردّ كتاب عين العين» را نگاشت؛ «مصادر الانوار فى الاجتهاد و الاخبار»؛ «كوثر الاسرار فى شرح معضلات الاخبار»؛ «فصل الخطاب فى نقض مقاله ابن عبدالوهاب»؛ «كليات الرجال»؛ «ذخيرة الالباب»؛ رساله «الاعتذار»؛ «ديوان» بزرگ شعر فارسى و «ديوان» شعر به عربى.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (392 /9)، ايضاح المكنون (663 ،597 ،490 ،430 ،392 ،380 ،327 ،239 ،220 ،191 ،159 ،89 ،72 ،62 ،60 ،55 ،49 /2 ،559 541 ،481 ،447 ،412 ،411 ،403 ،400 ،315 287 ،255 ،242 ،137 ،132 ،124 /1)، تاريخ ادبيات ايران، براون (244 -243 /4)، الذريعه (373/19 ،182 ،129 /18 ،180 /17 ،344 ،229 /16 ،104 /15 ،252 /14 ،14 /10 ،968 ،61 -60 /9 ،267 ،263 ،69 ،67 /8 ،53 /1) روضات الجنات (138 -121 /7)، ريحانه (86 -85 /1)، فرهنگ سخنوران (47)، لغت نامه (ذيل/ محمد اخبارى)، مكارم الآثار (944 -925 /3).

اصوليه بوده اند با وى مخالف بودند. داستان چله نشستن او به منظور كشته شدن سردار روسى معروف است: اشپختر.

برگرفته از كتاب :فرهنگ فارسي معين (جلد ششم)

تحصيل علم و كمال نموده و در مقابل سختيها استقامت ورزيده و ادبيات و سطوح را تكميل و حاضر به درس خارج اساتيد بزرگ كه حوزه چون مرحوم آيت الله حجت كوهكمرى و آيت الله مرحوم حاج سيد محمدتقى خونسارى و آيت الله صدر و بالاخص مرحوم آيت الله العظمى بروجردى شده تا جائى كه موفق به اكتساب جميع مبانى اصوليه و فقهيه از نظر اجتهاد و حصول راى شده و گاهى در مباحثات و مناقشات علمى موجب تغيير راى اساتيد مى شدند.

و پس از تكميل مراتب عاليه در سال 1370 قمرى مهاجرت به نجف اشرف نموده و در محضر بحث استفتائى مرحوم آيت الله العظمى آقاى آميرزا عبدالهادى شيرازى (والد معظم همسران خود) شده و چهارسال هم به بحث خارج آن مرحوم شركت نموده و مدت بيست و دو سال در حوزه نجف اشتغال به بحثهاى خصوصى و تدريس سطوح سپس خارج فقه و اصول داشته تا در سال 1392 قمرى كه جناب آقاى حاج سيد كاظم آقا به ايران آمدند و در قم ساكن گشتند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد دوم)

مرحوم آيت الله العظمى مجدد شيرازى متولد و از جهت شباهت چنان با يكديگر شباهت دارند كه گاهى تشخيص و تميز آنان از يكديگر مشكل است و آنها تا سال 1347 قمرى در نجف بود، آنگاه به رفسنجان آمده و تا سال 1353 قمرى در بلوك كشكوئيه رفسنجان كه علاقه ملكى داشتند تكميل دروس فارسى نموده و پس از آن در اثر اهتمام والده ماجده به قم آمده در ايامى كه به واسطه پاره اى از جهات نوعا از روحانيت و طلبگى فرار مى كردند شوق مفرطى به تحصيل علم و كمال نموده و در مقابل سختيها استقامت ورزيده و ادبيات و سطوح را تكميل و حاضر به درس خارج اساتيد بزرگ كه حوزه چون مرحوم آيت الله حجت كوهكمرى و آيت الله مرحوم حاج سيد محمدتقى خونسارى و آيت الله صدر و بالاخص مرحوم آيت الله العظمى بروجردى شده تا جائى كه موفق به اكتساب جميع مبانى اصوليه و فقهيه از نظر اجتهاد و حصول راى شده و گاهى در مباحثات و مناقشات علمى موجب تغيير راى اساتيد مى شدند.

و پس از تكميل مراتب عاليه در سال 1370 قمرى مهاجرت به نجف اشرف نموده و در محضر بحث استفتائى مرحوم آيت الله العظمى آقاى آميرزا عبدالهادى شيرازى (والد معظم همسران خود) شده و چهارسال هم به بحث خارج آن مرحوم شركت نموده و مدت بيست و دو سال در حوزه نجف اشتغال به بحثهاى خصوصى و تدريس سطوح سپس خارج فقه و اصول داشته تا در سال 1392 قمرى كه جناب آقاى حاج سيد كاظم آقا به ايران آمدند و در قم ساكن گشتند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد دوم)

اديب حبيب آبادى اصفهانى يكى از علماء به نام و مدرسين كرام و ائمه جماعات عالى مقام معاصر اصفهانى است.

ايشان در حدود 1320 قمرى هجرى در حبيب آباد به دنيا آمده و پس از پرورش صحيح و گذرانيدن دوران كودكى و خواندن دروس ابتدائى و مقدماتى در زادگاه خود به اصفهان آمده و سطوح فقه و اصول را در خدمت مدرسين بزرگ آموخته و از محضر و دراسات علماء بزرگ اصفهان استفاده كامل نموده و چندى به محل اوليه خود مراجعت و اقامت فرموده سپس هجرت به اصفهان و در مدرسه صدر و بعضى از مدارس ديگر به تدريس سطوح و در بعضى از مساجد هم به اقامه جماعت و ترويجات دينى تاكنون اشتغال دارند داراى آثار علمى مطبوع و غيره مى باشند.

تاليفات جناب آقاى اديب اصفهانى.

1- ارث الشيعه.

2- مناسك.

3- زيارت مدينه.

4- وظيفه الشيعه (شرح دعاء ندبه).

5- هديه العباد در احوال صاحب ابن عباد.

6- قطبيه در اوقات شهرهاى قطب.

7- تطبيق در تطبيق سالهاى شمسى به قمرى و برعكس.

8- احسن التقويم در اوقات شبانه روزى اصفهان و شهرهاى در عرض آن.

9- احسن التقويم براى كاشان و شهرهاى در عرض آن.

10- احسن التقويم براى تهران و شهرهاى در عرض آن.

11- ملحقات قضاياى اميرالمومنين (ع).

12- معرفه القبله در تعين قبله هاى ايران از روى آفتاب در تمام سال.

نويسنده كرارا براى معظم له نامه نوشته و به وسيله دوستان اصفهانى پيام داده كه شمه اى از ترجمه و زندگينامه فهرست آثار خود را ارسال تا زينت گنجينه گردانم ولى متاسفانه ما را از اين فيض محروم داشت.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هشتم)

پس از آن به اراك بازگشت و حدود چهار سال به تحصيل سطوح پرداخت و دو سال از حوزه ى درس آيت اللَّه آقانورالدين عراقى بهره جست. در 1327 ق به نجف رفت و از درس اصول آخوند ملامحمد كاظم خراسانى و چند سالى از درس فقه علامه ى يزدى استفاده كرد. وى همچنين شاگرد شريعت اصفهانى، آقا ضياءالدين عراقى، آقا شيخ على قوچانى و آقا شيخ مهدى مازندرانى بود و در فقه و اصول از محضر آيت اللَّه نايينى نيز استفاده كرد. و مدتى در نجف، در مسجد هندى و مسجد شيخ مرتضى، تدريس كرد. بعد از آن براى مدت كمى به ايران آمد و پس از بازگشت به نجف، به تدريس خارج فقه و اصول پرداخت. آيت اللَّه اراكى در سال 1368 ق به ايران بازگشت و در اراك ساكن شد و به تدريس خارج فقه و اصول پرداخت تا سرانجام در شهر رى وفات يافت و در مسجد بالا سر قم به خاك سپرده شد. وى داراى 65 جلد تأليفات ارزنده است از جمله: «كنز مخفى»؛ «الغوالى اللآلى فى فروع العلم الاجمالى»؛ «روح الايمان»، در لزوم شناختن حقيقت انسان؛ «ارشاد الامة»؛ «اعلام الامامية»؛ «ايقاظ البشر»؛ «ذخيرة العباد ليوم المعاد».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الذريعه (165 /18)، زندگينامه ى رجال و مشاهير (113 -112 /1)، گنجينه ى دانشمندان (197 -196 /2)، مؤلفين كتب چاپى (20 -18 /4).

با ميرزاى شيرازى به سامرا رفت و تا مرگ ميرزاى شيرازى در سال 1312 ق در سامرا بود. سپس به كربلا مهاجرت نمود و در همان جا درگذشت. شاگردان بسيارى داشت كه از آن جمله اند: علامه نورى صاحب «مستدرك الوسائل»، سيد ابوالقاسم دهكردى، سيد اسداللَّه قزوينى و آقا بزرگ ساوجى. علامه نورى درباره ى وى چنين نوشته است«...از هر مكرمتى اعلاى آن و از هر فضيلتى ارفعش و از هر خصلتى اشرفش و از هر خيرى پايه بلندش و از هر علم شريفى جوهر و حقيقتش در وى جمع است، سالها با وى در سفر و حضر و شب و روز و شدت و رخاء مصاحبت و معاشرت نمودم زلتى در مكروهى و لغزشى در مرجوحى نديدم و در يك خصلتى از آن خصال كريمه ى كه حضرت امير صلوات اللَّه عليه از براى همام بن عباده در صفات شيعه خود برشمرده شريكى و نظيرى بر وى نيافتم...» آقا سيد محمد سلطان آبادى و حاج ملاعلى تهرانى مشايخ سلوك او بوده اند و ميان او و آخوند ملا حسينقلى همدانى همدلى و دوستى نزديك برقرار بود.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (392 /8)، فوائد الرضويه (344 -343)، علماء معاصرين (338)، گنجينه ى دانشمندان (51 /3)، المآثر والآثار (149).

اراكى شرح منظومه ملا هادى سبزوارى را در حكمت متعاليه تحصيل كرد. از اساتيد ديگر ايشان آيت الله آقا سيد نورالدين اراكى بود.

در پى وفات آيت الله سيد محمدتقى خوانسارى در سال 1371 ق.، ايشان به قم مهاجرت نمود و به تدريس خارج فقه پرداخت و طى بيش از سى سال مباحث نكاح، مكاسب محرمه، بيع، خيارات (دو دوره)، طهارت و حج در علم فقه و سه دوره كامل علم اصول را تدريس كرد. محل تدريس او مدرسه زير كتابخانه مدرسه فيضيه قم بود و صبح ها به تدريس خارج اصول اشتغال داشت. وى در مسجد امام حسن عسگرى قم نماز جمعه اقامت مى كرد. ضمنا حدود چهل سال در مدرسه فيضيه و حرم حضرت معصومه (س) اقامه جماعت مى نمود.

فهرست تأليفات آيت الله العظمى اراكى به شرح زير است: تقريرات بحث آيت الله شيخ محمد سلطان العلماء اراكى؛ تقريرات درس فقه آيت الله حائرى شامل: الف: كتاب الطهارة، ب: رسالة فى الاجتهاد و التقليد (كه در ضمن كتاب درر الفوائد آيت الله حائرى چاپ شده است)، ج: رسالة فى الولاية، (كه به ضميمه جلد اول كتاب القرآن و العقل به چاپ رسيده است)، د: الارث، ه. نفقه زوجه (كه همراه كتاب ارث به نام رسالتان فى الارث و فى نفقه الزوجه به چاپ رسيده است) و: مكاسب المحرمه، ز: كتاب البيع،، ح: كتاب الخيارات (اين سه عنوان آخر هر سه به چاپ رسيده است)؛ تقريرات درس اصول فقه آيت الله العظمى حائرى (سه دوره)؛ حاشيه بر درر الاصول آيت الله العظمى حائرى (كه در پاورقى آن كتاب چاپ شده است)، تقرير درس فقه آيت الله خوانسارى (كتاب الطهارة): حاشيه ى عروة الوثقى؛ شرح مفصل عروة الوثقى- باب

طهارت؛ توضيح المسائل (كه مكرر به چاپ رسيده)؛ مناسك حج؛ رساله استفتائات؛ مقدمه بر تفسير القرآن و العقل آيت الله سيد نورالدين اراكى (اين تفسير به اهتمام ايشان به چاپ رسيده است)؛ كتاب النكاح و الطلاق.

آيت الله محمدعلى اراكى به سبب يك ضايعه عروقى در بيمارستان شهيد رجائى تهران درگذشت. پيكر ايشان در صحن حرم معصومه (س) در كنار مدفن آيات عظام عبدالكريم حائرى و سيد محمدتقى خوانسارى به خاك سپرده شد.

برگرفته از كتاب :گلزار مشاهير

و چندي در درسهاي آيت اللّه العظمي ميرزاي شيرازي شركت نمود. پس از آن به همراه ملا عبداللّه قمي به نجف كوچيد.و ساليان بسيار در درسهاي آيات عظام، ميرزاحبيب اللّه رشتي و آخوند ملا محمد كاظم خراساني حضور يافت، تا آنكه پس از تحصيل و تكميل علوم ديني، به درجه رفيع اجتهاد نائل آمد و با اخذ اجازات متعدد روايي (از آيات عظام: محدث نوري و شريعت اصفهاني و حاج ميرزا حسين خليلي تهراني) و اجتهادي (از آخوند خراساني و ميرزا حبيب اللّه رشتي) به زادگاهش بازگشت.

استادان و مربيان : از استادان ميرزا محمد ارباب قمي مي توان به آيات عظام زير اشاره كرد: ميرزاحبيب اللّه رشتي آخوند ملا محمد كاظم خراساني آيت اللّه العظمي ميرزاي شيخ عبدالرحيم نهاوندي ميرزا ابوالحسن جلوه آقا محمد رضا قمشه اي

هم دوره اي ها و همكاران : از همدوره ايهاي ميرزا محمد ارباب قمي مي توان به موارد زير اشاره كرد: مرحوم آيت اللّه حاج ملا آقا حسين قمي (م 1327 ق) آيت اللّه مولي عبداللّه قمي

همسر و فرزندان : از آن فقيه بزرگ ميرزا محمد ارباب قمي ، فرزنداني والامقام بر جاي مانده كه عبارتند از:مرحوم حجة الاسلام ميرزا محمد باقر رباني و ميرزا محسن اشراقي و در حال حاضر آقاي حاج آقا سعيد اشراقي از جمله فرزندان معظم له به شمارند. اما از همه معروفتر استاد سخن و خطيب شيرين شكّرشكن مرحوم حجةالاسلام و المسلمين حاج ميرزا محمد تقي اشراقي است.

زمان و علت فوت : سرانجام آن فقيه بزرگ ميرزا محمد ارباب قمي، پس از عمري تلاش و كوشش در ترويج دين و بزرگداشت شعاير الهي، در سال 1341 ق در 68 سالگي چشم از جهان

فرو بست و به مواليان طاهرينش پيوست. در وفات ايشان، مردم و حوزه علميه قم يكپارچه عزادار شدند و به خصوص مرحوم آيت اللّه حايري، بسيار متأثر و نگران شده و در تسليت مرحوم اشراقي و برادران او فرمود:«نه تنها شما يتيم شديد، بلكه برادري هم از دست من رفته است.»مردم حق شناس قم، پيكر پاكش را پس از يك تشييع باشكوه، در قبرستان شيخان - در جوار مرقد ميرزاي قمي - به خاك سپردند.

مشاغل و سمتهاي مورد تصدي : مرحوم ميرزا محمد ارباب قمي ، پس از مراجعت به تدريس و تاليف و اقامه جماعت و موعظه و حلّ و فصل دعاوي و رفع مخاصمات اشتغال داشت. وي در اين زمان رياستي عام و شهرتي تام پيدا كرد و آوازه فقاهت و فضيلت او به همه جا رسيد و مجلس درس و بحث او، يكي از پررونق ترين مجالس درسي حوزه بود. منبري داشت شيرين و متين و محضري بس نمكين، در نهي از منكر و منع اهل فجور قلبي قوي و قدمي راسخ داشت و در حفظ حدود شرعيه دقيقه اي فرو نگذاشت... جماعت علما در محضر وي، خود را كوچك مي شمردند و بزرگان دين و دنيا نام مباركش را به حرمت تمام مي بردند.

فعاليتهاي آموزشي : ميرزا محمد ارباب قمي، همه روز به تدريس فقه و حديث اشتغال داشت و از مجلس درس وي گروهي بسيار به مدارج عاليه نائل آمدند.

شاگردان : آن فقيه بزرگ، همه روز به تدريس فقه و حديث اشتغال داشت و از مجلس درس وي گروهي بسيار به مدارج عاليه نائل آمدند. برخي از آنان عبارتند از:1 - آيت اللّه حاج شيخ عباس

محدث قمي (1294 - 1359 ق) نويسنده «سفينةالبحار» و «الكني و الالقاب»2 - آيت اللّه حاج ميرزا محمد فيض قمي (1293 - 1370 ق) نويسنده «كتاب الفيض» و «ذخيرةالعباد»3 - آيت اللّه حاج ميرزا محمد كبير قمي (1290 - 1369 ق) نويسنده «مطالع الشموس» در علم اصول 4 - آيت اللّه حاج شيخ حسن نويسي قمي (1291 - 1371 ق)5 - مرحوم حاج شيخ علي محمد باغ پنبه اي قمي6 - مرحوم حاج سيد علي اكبر برقعي قمي (1317 - 1407 ق) نويسنده «راهنماي دانشوران» و «كانون احساسات»7 - مرحوم حاج شيخ ابوالحسن فقيهي قمي 8 - مرحوم ميرزا محمد تقي اشراقي (1313 - 1368 ق) نويسنده «تفسير سوره يوسف» و «تفسير سوره قلم»9 - حاج سيد محمد صادق طاهري 10 - حاج شيخ محمد صادق فقيهي قمي11 - حاج شيخ احمد فقيهي قمي12 - آقا ميرزا محمد باقر رباني - فرزند معظم له -13 - مرحوم آقا سيد ناصرالدين قمي

آرا و گرايشهاي خاص : ميرزا محمد ارباب قمي آن فقيه بزرگ داراي سجايا و صفاتي بود كه از ديگران، متمايزش ساخته بود. از جمله ويژگيهايش دستگيري از مستمندان و كمك به مردم بود. جود و احسان شيوه او بود.

چگونگي عرضه آثار : در سبب تأليف الاربعين الحسينيه كتاب، آورده اند:از مرحوم محدث نوري مي خواهند كه بحارالانوار را براي چاپ، مقابله و تصحيح نمايد و ايشان، اين كار را به مرحوم ميرزا محمد ارباب قمي حواله مي دهد. معظم له نيز مي پذيرد، اما در اثر انجام اين كار سنگين و طاقت فرسا، نور چشم خود را از دست مي دهد و كم ديد مي شود لذا نذر مي كند كه اگر خداوند او را شفا دهد كتاب اربعين را

بنويسد. و خداوند متعال او را شفا داد و او هم اين كتاب را در سال 1328 ق نگاشت و در سال 1330 به چاپ رسيد.(13)مؤلف محترم، در آغاز سلسله سند خويش را به ائمه اطهار (ع) از طريق محدث نوري، و در حديث 40، از طريق آيات عظام: حاج ميرزا حسين خليلي تهراني، سيد محمد هندي نجفي، شيخ الشريعه اصفهاني و محدث نوري بازگو كرده است.

--------------------------------------------------------------------------------

آثار :

1 الاربعين الحسينيه

ويژگي اثر : .اين كتاب، معروفترين نوشتار وي است. مؤلف، در اين كتاب شريف چهل حديث درباره امام حسين (ع) را شرح نموده و در آن از مطالب بسيار در فنون حديث، تفسير، تاريخ، كلام، شعر عربي و فارسي، لغت و فقه سخن گفته است.(11)اين كتاب، آكنده از فوائد گوناگون و مطالب خواندني بوده و نوشته اي توسط نگارنده پيرامون آن به چاپ رسيده است.(12) مؤلف بزرگوار، بسياري از اشعار عربي و فارسي خود را در اين كتاب - به تناسب مقام - ذكر نموده و چيره دستي خود را در فنّ قصيده سرايي نشان داده است.

2 تصحيح و مقابله و چاپ كتاب اثبات الوصية مسعودي

3 تصحيح و مقابله و چاپ كتاب غيبت نعماني

4 تصحيح و مقابله و چاپ كتاب كنزالعرفان فاضل مقداد و منهاج النجاة فيض كاشاني

5 تصحيح و مقابله و طبع كتاب شريف «بحارالانوار»

6 حاشيه بر كتاب «جواهر الكلام»

7

حاشيه بر كتابهاي بسيار، مانند: اسفار

8 ديوان اشعار

ويژگي اثر : (مجموعه اي از اشعار عربي و فارسي، كه برخي از آنها بسيار معروف است و اگر گردآوري شود، ديواني بزرگ خواهد شد.)

9 رجوم الشياطين، در ردّ بر فرقه ضاله بابي و بهايي

10 شرح قصيده عينيه سيد حميري (لامّ عمرو باللوي مربع)

11 شرح كتاب «بيان» شهيد اول - دوره فقه

منابع زندگينامه :

سايت حوزه علميه قم/ بخش زندگينامه علماwww.hawzah.net/ - 1k

نموده و جز در هنگام اقامه جمعه و جماعت عمامه نميگذارند بلكه با كلاه كه در تمثالشان ديده ميشود بسر برده اند.

تأليفات و تصنيفاتى در فقه و اصول و حكمت دارند رحمه الله عليه رحمه واسعه.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد سوم)

و در شيخان بزرگ مدفون گرديد از آثار و تأليفات اوست كتاب اربعين الحسينيه كه به طبع رسيده است.

و نيز از باقيات الصالحات اوست فرزندان برومند روحانى كه هر كدام در موقع خود از خدمتگذاران دين و مروجين شرع مبين بوده و هستند و ترجمه هر كدام در جاى خود مذكور مى گردد و فرزندان آن مرحوم بدين قرار است 1- مرحوم حاج ميرزا محمدتقى اشراقى بزرگ خاندان اشراقى قم.

2- مرحوم آقا ميرزا محمدباقر اشراقى مقيم تهران و متوفى در آن.

3- مرحوم ميرزا محسن اشراقى.

4- آقاى آقا ميرزا سعيد اشراقى.

5- آقاى آقا محمد اشرقى.

نگارنده: گويد يكى از باقيات الصالحات آن مرحوم همين دانشگاه جعفرى و حوزه علميه قم است زيرا چنانچه در كتاب آثارالحجه ج 1 ص 220 نگاشته ام آن بزرگوار هم در تشكيل اين حوزه سهم بسزائى دارد براى اينكه با مرحوم آيت اللَّه حايرى همكارى شايانى نموده و حقاً مى توان گفت از كسانى است كه در اين مؤسسه علمى و دينى تا قيامت سهيم و شريك است و معروف است كه در فوت ايشان آيت اللَّه حايرى بسيار متأثر شده و در تسليت فرزندان آن مرحوم فرمودند نه تنها شما يتيم شديد بلكه برادرى هم از دست من رفته است.

شاگردان بسيارى مانند مرحوم آيت اللَّه فيض كه خود از مجتهدين بزرگ قم بود و بسيارى از علماء قم از وجودش استفاده هاى علمى نمودند داراى طبعى سرشار و ذوقى سليم بود و به عربى و فارسى اشعارى دارد كه بعضى از آن را به نظر خوانندگان مى رسانم.

در توسل به حضرت ولى عصر عجل اللَّه فرجه گويد

چه خوش باشد كه بعد از انتظارى

به اميدى رسند اميدواران

جمال اللَّه شود از غيب طالع

پديدار

آيد اندر بزم ياران

دمد از قرن قدرت نفخه صور

ببارد ابر رحمت آب باران

اگر اسكندر دوران بيايد

چشند آب حياتى تشنه كامان

به آواز (اناالحق) مرغ توحيد

كند پرواز اندر شاخساران

همى گويد منم آدم منم نوح

خليل و داودم قربان جانان

منم موسى منم عيسى بن مريم

منم پيغمبر آخر زمانان

جهان شد تيره چون شبهاى تاريك

خدايا در رسان خورشيد تابان

تو اى جام جهان رخساره بنما

كه خستند از تعب آئينه داران

جهان ويران ز جور جوفروشان

ز سالوسى اين گندم نمايان

تو اى مرات نيكوى خدائى

خدا را سوى ما رو كن شتابان

ببين ما را اسير بند كفار

گرفتار شكنج روزگاران

تو موسى وار شمشير خدائى

بكش وانگه بكش فرعون و هامان

تو اى عدل خدا كن دادخواهى

ز جا خيز اى پناه بى پناهان

برون كن ز آستين دست خدا را

به خونخواهى و از خون نياكان

قدم در كربلا بگذار و بستان

سر پر خون ز دست نيزه داران

تو اى دست خدا از شصت قدرت

بكش تير از گلوى شيرخواران

خبر دارى كه از سم ستوران

دگر جسمى نماند از شه سواران

شنيدستى چسان دست خدا را

جدا كردند از تن ساربانان

در ج 1 كتاب تحفةالفاطميين درباره وى گويد: مرحوم ميرزا محمد ارباب صاحب كتاب (اربعين الحسينيه) از آيات الهيه و از براهين قاطعه طريقه حقه جعفريه در فقاهت و اجتهاد مقامى بسيار بلند و رتبه اى بس ارجمند داشت به مقام بزرگوارى و بسط يد و انفاذ حكم و قبول عامه كه داشت كمتر كسى رسيده است در حفظ و حمايت شريعت مصطفوى دقيقه اى فرونگذاشت و در اين باب اقدام و اهتمام او را ديگرى نداشت، در اوائل جوانى از اين بلد شريف رخت به عتبات عاليات كشيده و در محضر حجةالاسلام حاج ميرزا محمدحسن شيرازى استفاده و استفاضه نموده و عمده تلمذ وى در

فقه و اصول در خدمت حاج ميرزا حبيب اللَّه رشتى و ملا كاظم خراسانى بوده تا آنكه بعد از تحصيل و تكميل علوم دينيه به قوه قدسيه اجتهاد فائز آمده و مجاز شده و به وطن مراجعت نموده رياستى عامه و شهرتى تامه پيدا كرد صيت فقاهت و فضيلت او به همه جا رسيده و مقروع خاص و عام گرديد.

مجلس درس و افادت و افاضتش دائر و برقرار بود منبرى داشت شيرين و متين و محضرى بس نمكين در نهى از منكر و منع اهل فجور قلبى قوى داشت و در حفظ حدود شرعيه دقيقه اى فرونگذاشت مادام الحيات به تدريس و ترويج و افاضت و امامت و حكومات شرعيه اشتغال داشت و ساحت مقدس آن بزرگوار به هيچ توهم مشوب نشد و دامن اصحاب و اتباعش هرگز به تهمتى نيالود جماعت علماء در حضرت وى خويشتن را خورد مى شمردند و بزرگان دين و دنيا نام مباركش را به حرمت تمام مى بردند.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] زندگينامه ى رجال و مشاهير (125 -124 /1)، گنجينه ى دانشمندان (151 -150 /1).

و به درس خارج مرحوم آيت اللَّه العظمى حايرى يزدى حاضر و پس از ايشان از مرحوم آيت اللَّه العظمى آقا سيد محمد حجت كوه كمرى تا پايان عمر آن جناب استفاده نموده و مقدارى هم از ابحاث مرحوم آيت اللَّه خونسارى و آيت اللَّه صدر بهره مند شده و نيز به درس مرحوم آيت اللَّه العظمى بروجردى شركت نموده تا سال 1373 قمرى كه بنا به امريه آن مرحوم براى ارشاد و هدايت و پيشوائى مردم گنبد قابوس به آنجا عزيمت و تا حال تحرير كه بيش از بيست و دو سالست به انجام وظائف دينى و روحى خود اشتغال دارند.

آثار آنجناب جناب آقاى اردبيلى در مدت اقامتشان در اين شهر منشاء آثار و خدمات بزرگى از بناء مسجدى بنام ائمه معصومين عليهم السلام و تعمير حرم و صحن امامزاده يحيى و مدرسه علوم دينيه و غيره گرديده اند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد ششم)

و بعد مهاجرت به نجف اشرف نموده و از محاضر دروس آيات بزرگ اسفهانى و نائينى و عراقى استفاضه نموده و بعد به قم آمده و به امر مرحوم آيت الله العظمى بروجردى اقامت را اختيار و به تدريس فقه و اصول و هيئت و نجوم پرداخته تا اينكه داعى حق را در اواخر رياست مرحوم آيت الله بروجردى اجابت و در ارض پاك قم مدفون گرديده است.

از آثار ايشانست 1- ايما آت در نجوم 2- شرح صمديه 3- اين الهيئه والاسلام 4- حويشه الكفايه.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد دوم)

حاضر و از آيات عظام مذكوره به دريافت اجازه اجتهاد نائل و در سال 1324 قمرى به اردبيل بازگشته و تا آخر عمر به تاليف و تدريس و تبليغ احكام و ترويج دين اشتغال داشته تا در سال 1355 ق كه به رحمت حق پيوسته است.

از آثار او حاشيه بر رسائل و حاشيه بر مكاسب و حاشيه اى بر عروه الوثقى است. وى داراى دو فرزند عالم و صالح برومند است.

1- مرحوم آيت اللَّه حاج سيد يونس يونسى اردبيلى كه ترجمه اش در جلد سوم در باب اردبيل گذشت.

2- سلاله الاطياب آقاى حاج سيد هاشم يونسى كه از اصناف محترم شهرستان مذهبى قم مى باشد.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هشتم)

و بتدريس و اقامه جماعت و خدمات دينى گرديده تا سال 1353 قمرى در غائله مسجد گوهر شاد باردبيل تبعيد و مدت هشت سال در آنجا توقف قهرى نموده تا سال 1362 قمرى كه ثانيا بازگشت بمشهد نموده و تا سال 1377 قمرى بتدريس فقه و اصول و اقامه جماعت در مسجد بالا سر حضرت ثامن الحجج عليه الصلوه والسلام نموده تا سال مزبور كه مبتلا بكسالت قلبى گرديده و براى معالجه بتهران عزيمت و در آنجا بدرود حيات گفته و جنازه اش با تجليل و تعظيم عجيب بوسيله هواپيما حمل بمشهد گرديده و پس از تشييع كم نظيرى بآستانه مقدسه نقل و در جوار امام هشتم عليه السلام مدفون گرديده است.

مؤلف گويد: مرحوم آيه الله اردبيلى از مراجع بسيار متعصب و غيور زمان ما بودند و در امر بمعروف و نهى از منكر مسامحه و كوتاهى نداشتند. بسيارى از مردم آذربايجان و اردبيل و خراسان و تهران و غيره از آنجناب تقليد مينمودند.

داراى آثار علمى ارزنده اى ميباشند كه اشاره بآنها مينمائيم.

1- دوره كامله فقه مخطوط.

2- صلوه المسافره.

3- قاعده لاضرر.

4- فروعات اجمالى مطبوع.

5- معتقدات القاصر در اصول عقايد مطبوع.

6- رساله اى در ترتب.

7- حاشيه بر عروه الوثقى.

8- رساله عمليه بنام وجيزه المسائل.

(1377 -1296 / 1293 ق)، فقيه، مجتهد و مرجع تقليد. وى پس از تحصيل مقدمات و سطوح در اردبيل، به زنجان رفت و فقه و اصول را از آخوند ملاقربانعلى زنجانى و علوم معقول را از آخوند ملاسبزعلى حكيم آموخت و براى تكميل تحصيلات مذهبى به نجف رفت. در آنجا از حوزه ى درس شريعت اصفهانى، فاضل شربيانى، آخوند ملا محمد كاظم خراسانى و علامه يزدى استفاده كرد و سپس به كربلا

رفت و از محضر آيت اللَّه ميرزا محمدتقى شيرازى بهره جست. در 1346 ق به ايران بازگشت و در اردبيل عهده دار امور مذهبى شد. و سپس به مشهد رفت و به تدريس و ترويج و خدمات دينى پرداخت. پس از كشتار مسجد گوهرشاد به همراه عده ى ديگرى از روحانيون دستگير و زندانى و به تهران و سپس به اردبيل تبعيد شد. در سال 1361 ق به مشهد بازگشت و حوزه ى درسى تشكيل داد. در پايان عمر راهى كربلا و نجف شد و قصد داشت در نجف بماند ولى بيمار شد و به تهران آمد و در اين شهر درگذشت. پيكر وى در مشهد به خاك سپرده شد. برخى از تأليفاتش در فقه و اصول: رساله ى عمليه، به نام «وجيزة المسائل»؛ «القاصر فى صلوة المسافر»؛ «دوره ى كامل فقه»؛ «رساله در قاعده ى لاضرر»؛ «رساله در فروع علم اجمالى»؛ «رساله در ترتب»؛ «معتقدات القاصر»، در اصول عقايد؛ «حاشيه ى عروة الوثقى».[1]

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد سوم)

منابع زندگينامه :[1] زندگينامه ى رجال و مشاهير (128 -127 / 1)، گنجينه ى دانشمندان (153 / 7 ،62 -61 / 3).

آموخت. سپس كربلا را مسكن دائمى خويش قرار دارد و به حوزه ى درس شريف العلما ملحق گشت و «تقريرات» درس وى را در مبحث بيع فضولى و تجارت نگاشت. پس از فوت شريف العلما به حلقه ى درس سيد ابراهيم قزوينى، صاحب، «ضوابط» پيوست. اردكانى از مراجع تقليد زمان خود بود و جمع كثيرى از علماى اماميه در حوزه ى درس وى تربيت يافتند، از آن جمله: ميرزا محمدتقى شيرازى و سيد محمد اصفهانى و سيد حسن كشميرى و ميرزا مهدى شيرازى و ديگران. او در كربلا درگذشت و در مقبره ى استادش صاحب «ضوابط الاصول» دفن شد. از آثار وى: «تقريرات اصول» از درس عموى خود؛ كتاب «متاجر» و تقريرات استادش شريف العلماء؛ شرح «نتايج الافكار» استادش، سيد ابراهيم قزوينى، صاحب «ضوابط»؛ تعليقات حواشى بر كتاب «الرياض»؛ «الطهاره»؛ «كتاب «الصلاة».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (143 -142 /6)، الذريعه (59 /19 ،185 ،56 /15 ،99 -98 /14 ،179 /1)، ريحانه (105 /1)، الكنى و الالقاب (22 -21 /2)، لغت نامه (ذيل/ فاضل اردكانى)، المآثر و الآثار (145 -144)، معجم المؤلفين (46 /4).

مجلد كه دو جلد آن در قم بطبع رسيده و سه مجلد آماده طبع ميباشد. 2- رساله فى الكر 3- تقريرات فقه و اصول مرحوم آيه الله آقا سيد محمد نجف آبادى 4- شرح خلاصه الاصول مرحوم آيه الله صدرالدين صدر ره 5- رساله فى الجماعه 6- رساله قول فصل در ردسى فصل ميرزا محمد كريم خان كرمانى فارسى. 7- داور داورى يا كسر كسروى در رد كسروى 8- حاشيه بر عروه الوثقى علامه يزدى.

معظم له داراى اجازات عديده از مراجع بزرگ چون: 1- آيت الله العظمى اصفهانى 2- آيه الله الكبرى آقا ضياءالدين عراقى 3- مرحوم آيه الله السيد محمد نجف آبادى 4- آيه الله حاج شيخ محمد حسين فشاركى ميباشند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد سوم)

نسبت داده شده است. از آثار وى: « القبسات فى اصول الدين»؛ «مناهج اليقين فى الرد على النصارى»؛ «الشهاب المبين فى اعجاز القرآن»؛ «اصول الدين»؛ «الدّرة البيضاء»؛ «النجم الثاقب فى نفائس المناقب»؛ رساله اى در «احتكار»؛ رساله اى در «اوزان و مقادير».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (411 -410 /2)، الذريعه (187 /15 ،93 /8 -182 /2)، ريحانه (205 -204 /1)، الكنى و الالقاب (21 /2)، معجم المؤلفين (116 /8).

تبليغ احكام و تدريس فقه و اصول نموده و در حال حاضر كه هفتاد و شش سال از سن مباركش مى گذرد در شيراز به خدمات مذكوره اشتغال دارند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد پنجم)

«مطالع الانوار» در منطق و كلام است، شرحهاى متعدد بر آن نوشته شده كه مشهورترين آنها كتاب «لوامع الاسرار فى شرح مطالع الانوار» قطب الدين رازى است كه به «شرح مطالع» معروف و از كتابهاى رايج تعليمى است. برخى ديگر از آثارش: «بيان الحق»؛ «المناهج»؛ «شرح الوجيز» غزالى، در فروع فقه شافعى؛ «تلخيص اربعين» يا «مختصر الاربعين»، «التحصيل» مختصر «المحصول» فخررازى در اصول فقه؛ «لطائف الحكمة»، در حكمت به زبان فارسى.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (42 -41 /8)، تاريخ ادبيات در ايران (244 -243 /3)، تاريخ نظم و نثر (151 -150)، روضات الجنات (108 /8)، ريحانه (108 /1)، كشف الظنون (2002 ،1846 ،1715 ،1615 ،1567 ،902 ،848 ،261 ،95 ،92 ،61)، الكنى و الالقاب (22 /2)، معجم المؤلفين (155 /12)، نام آوران فرهنگ (5 -4)، هدية العارفين (406 /2).

ازهرى هستند. ابومنصور در هرات درگذشت. از آثار وى: «تهذيب اللغة» در ده مجلد كه ابن منظور صاحب كتاب « لسان العرب» در مقدمه ى كتاب خود آن را از مهتمرين كتاب لغت شمرده است؛ «الادوات»؛ «تفسير اصلاح المنطق»؛ «تفسير الفاظ مختصر» مزنى؛ «تفسير السبع الطوال»؛ «التقريب فى التفسير»؛ «تفسير شعر ابى تّمام»؛ «شرح غرائب الفاظ مستعمل فقها» يا «الزاهر فى غرائب الالفاظ»؛ «معرفة الصبح»؛ «كتاب علل القراءات»؛ «تفسير القرآن»؛ «معانى شواهد غريب الحديث»؛ «ردّ على الليث».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (202 /6)، ايضاح المكنون (608 /1)، تاريخ ادبيات در ايران (354 /1)، روضات الجنات (322 -320 /7)، ريحانه (113 -112 /1)، سرآمدان فرهنگ (138 /1)، سير النبلاء (317 -315 /16)، كشف الظنون (1636 ،1414 ،1207 ،117 ،515 ،465 ،448 ،289 ،108 ،31)، الكنى و الالقاب (25 -24 /2)، مجمل فصيحى (ذيل/ سال 370 ،282)، معجم الادباء (167 -164 /17)، معجم المؤلفين (231 -230 /8)، الوافى بالوفيات (46 -45 /2)، وفيات الاعيان (336 -334 /4)، هدية العارفين (49 /1).

مولانا شريفا (آقاي شريفاي اژه اي اصفهاني) از علماي صاحب نام عصر صفوي بود كه شاگردي شيخ بهايي را نموده و از استادان عالم و محقق بزرگ شيعه مرحوم ملا محمد باقر مجلسي به شمار مي رفت و به سال 1087ق درگذشت و در رويدشت به خاك سپرده شد اينك مزارش زيارتگاه اهل دل است. همچنين آخوند ملا اكبر از نوادگان دختري علامه فاضل اصفهاني (فاضل هندي) به شمار مي رود. آخوند ملا علي اكبر قدم در راه نيكان گذاشت و براي كسب معرفت به اصفهان آمد و از محضر بزرگاني همچون ميرزا ابوالقاسم مدرس خاتون آبادي از چهره هاي درخشان و مدرسين برجسته مدرس چهارباغ و آقا محمد بيدآبادي عالم و فاضل متأله و عارف برجسته قرن دوازدهم بهره مند شد و خود چشمة خودشان علم و حكمت گرديد و به مقام اجتهاد نائل آمد در زمينه هاي فقه، اصول و حكمت جامع علوم گرديد. وي از جمله علماي اصولي است كه با عقايد شيخ احمد احسائي زعيم فرقة شيخيه و ميرزا محمد اخباري سخت مخالف بود و در رد عقايد آنها رسالاتي نوشت. از جمله اين رديه ها: رساله اي در رد پادري نصراني كه شبهاتي به دين اسلام وارد آورده است و رديّه بر برخي رسائل شيخ احمد احسايي ورديّه اي بر حاج ميرزا محمد اخباري كه منكر اساس اجتهاد در احكام شرعي بوده است.

وي داراي شخصيتي با ويژگيهاي بارز اخلاقي بود و صاحب روضات او را فقيهي متكلم و واعظي متبحر عنوان مي كند و از فصاحت و بلاغت، زهد و تقوي و مقام بلند عرفاني اش

بسيار ياد مي كند. مرحوم عبدالكريم گزي هم در بيان شخصيت او مي نويسد: « اين بزرگوار از اهل زهد و تقوي و رياضات شاقّه و قناعت و تهجّد و نماز شب و حالت خوش بوده....»

ملا علي اكبر اژه اي كلامي دلنشين داشت و مواعظ و نصايحش كه با حلاوت خاص بيان شده دل را جلا مي دهد:« اگركسي ديده بگشايد و ساعتي سر برگريبان تفكر فرو برد ودر احوال خود تفكر نمايد خواهد يافت كه اين عمر مانند كشتي بر روي دريا در گذراست ومردم مسافرند. اول منزل گهواره و وقت تولد و آخر منزل لحد و قبر و وطن يا بهشت است يا جهنم»

اين عارف انديشمند اندوخته هاي علمي خود را در قالب كتب و رسالات متعددي براي آيندگان به يادگار گذارده و آثار ارزشمندي در علوم مختلف از وي به جا مانده است. از جمله :

- رساله نماز شب كه دربارة چگونگي نماز شب و آداب و ثواب آن بوده و به نوعي بيانگر شخصيت مؤلف است.

- رساله سير آسماني در معراج،- ارشاد الواعظين وانحاج الطالبين در اجتهاد و...

اين استاد فرزانه شاگردان بسياري تربيت نمود از جمله از آنها حاج ميرزا زين العابدين خوانساري پدر صاحب روضات ملا علي اكبر در محله جوباره سكونت داشت و در مسجد علي در محله هارونيه امامت جماعت را داشت و در همين مدرسه هم تدريس مي نمود . وي در كسوت فقر و درويشي روزگار مي گذرانيد در تهجد و شب زنده داري بسيار استوار بود.

سرانجام مرغ

جان اين عالم رباني در يازدهم شوال 1232 ق از قفس خاكي تن رها شد و به افلاك پرگشود و پيكرش را در تخت فولاد در جوار قبر مرحوم ملا اسماعيل خواجويي به خاك سپردند.

1348 هم زمان با تحصيل در دوره ي متوسطه ، شب ها پس از نماز مغرب و عشاء به مسجد مرحوم حاج ملا محمد جعفر معروف به حوزه ي علميه ي حضرت آقاي شيخ احمد مجتهدي تهراني مي رفت و به فراگيري علوم ادبي و ديني مي پرداخت ، او تا سطح لمعه را در آنجا فراگرفت. استاد ولي فراگيري علوم ديني را هم چنان پس از اين دوره ادامه داد و توانست در اين مدت محضر درس اساتيد بزرگي را درك نمايد.

استادان و مربيان : حسين استاد ولي از سال 1348 تا سال 1354 در محضر درس شيخ احمد مجتهدي تهراني حاضر گرديد. در سال 1354 در اثر علاقه ي وافر به علم حديث ( با توسل به ذيل عنايت شيخ صدوق ) محضر درس ميرزا علي اكبر غفاري را درك نمود. و در فاصله ي سال هاي 48 تا 57 همزمان با تحصيل در مدرسه ي آقا ، در محضر درس حاج سيدهاشم حسيني حاضر گرديد. استاد ولي همچنين در سال 1362 به حوزه ي درس آيت الله حاج سيخ محمدتقي شريعتمداري راه يافت و شرح لمعه و بخشي از مكاسب شيخ و چندي نيز خارج المدارك آيت الله حاج سيد احمد خوانساري را نزد اين استاد فراگرفت.

هم دوره اي ها و همكاران : حسين استاد ولي در سال 1345 با دانشمند گرانمايه آقاي ميرزا علي اكبر غفاري آشنا شد كه ثمرۀ اين آشنايي فراگيري روش تصحيح فني متون اسلامي از آقاي غفاري بود.

ساير فعاليتها و برنامه هاي روزمره : حسين استادولي كار ترجمه و تصحيح را از سال 1354 نزد استاد غفاري

آغاز نمود و در اين مدت آثار زيادي به چاپ رساند.

جوائز و نشانها : تصحيح كتاب «الامالي» حسين استاد ولي ، در دوره دوم كتاب سال جمهوري اسلامي ايران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به عنوان كتاب سال برگزيده شد.

--------------------------------------------------------------------------------

آثار :

1 اعراب گذاري كتابهاي توحيد صدوق، ثواب الاعمال، غيبت نعماني

2 الامالي

ويژگي اثر : تصحيح كتاب - برگزيده كتاب سال جمهوري اسلامي ايران در دوره دوم كتاب سال-يكي از پايه هاي معارف اسلامي سخنان و سيره ائم? اطهار عليهم السلام است، ثقل اصغري كه پيامبر اكرم بارها و بارها در حيات خويش به تمسك و پيروي از آن فرمان داده بود. بدين سبب در طول دوران حيات ائم? اطهار محدثين شيعه با دقت و وسواس بي نظير خود به گردآوري و ضبط احاديث آن بزرگواران پرداختند و حاصل تلاش آنان مجموعه هاي روايي بود كه به آيندگان به ارث رسيد. علماي اسلامي كه پس از عصر ائمه و دوران غيبت كبري به سر مي بردند در استمرار اين سنت حسنه به نقل روايات ائمه عليهم السلام پرداختند. علاوه بر تأليف كتابهاي روايي، اين بزرگواران با تشكيل مجالس هفتگي و يا ماهانه به نقل حديث مي نشستند و شاگردان ايشان با كتابت اين احاديث مجموعه هايي را مي پرداختند كه در اصطلاح «امالي» ناميده مي شود. يكي از علمان بزرگ شيعي كه چنين مجالسي را برپا مي داشت فخرالشيعه ابوعبدالله محمدبن النعمان العكبري الغدادي، معروف به شيخ مفيد (متوفي به سال 413 ه_.ق) مي باشد. شيخ

مفيد از دانشمندان بزرگي است كه در فنون مختلف اسلامي تبحر فراواني داشته و در دفاع از حريم اهل بيت عليهم السلام با قدرت بي نظيري به بحث و مناظره مي پرداخته است. كتاب «الامالي» دربرگيرند? 42 جلس? نقل روايت است كه اولين آن در ماه مبارك رمضان سال 404 هجري و آخرين آن در روز شنبه 27 ماه مبارك رمضان سال 411 هجري برگزار شده است و در مجموع حاوي 387 حديث در مسائل مختلف مي باشد. در تصحيح كتاب، مصحح محترم با مراجعه به نسخ مختلف و نيز افزودن تعاليق مفيد، در مجموع كار ارزنده اي را به انجام رسانده كه سبب احياي مجدد اين كتاب شده است. فهارس تفصيلي اعلام، بيوتات قبايل و اماكن نيز به اين كتاب ارزش افزونتري بخشيده است

3 الامام علي بن ابي طالب (ع)

4 الامام مهدي

ويژگي اثر : ترجمه

5 امالي مفيد

6 بحرالمعارف

7 ترجمه مستقلي از قرآن كريم

8 دعاهاي مفتاح الفلاح

9 علم اليقين

10 قصه هاي طاقديس

11 قصه هاي عارفان

منابع زندگينامه : 1www.ketabesal.ir2دانشنامه قرآن و قرآن پژوهي ، به كوشش: بهاءالدين خرمشاهي ، تهران: انتشارات دوستان و ناهيد، ص 196

آمده و در دامان والدشان حاج خداداد استادى كه از مردان نيك و خير تهران است پرورش يافته و پس از خواندن دروس ابتدائى به تحصيل علوم دينى پرداخته و در خدمت حاج شيخ عبدالكريم حقشناسى و حاج شيخ احمد مجتهدى و حاج شيخ هادى مقدس واعظ و مرحوم حاج ميرزا عبدالعلى تهرانى و ديگران مقدمات و سطوح را خوانده و سپس عزيمت به قم نموده و سطوح وسطحى و نهائى را از اساتيد بزرگ آيات حوزه چون حاج شيخ محمدتقى ستوده و حاج ميرزا حسين نورى و حاج شيخ ابوالقاسم خزعلى و حاج ميرزا محمدشاه آبادى و حاج شيخ جعفر سبحانى و آقاى منتظرى و حاج آقاى مكارم و آقاى آذرى و حاج سيد محمدباقر سلطانى و جوادى آملى استفاده نموده سپس حدود 12 سال از دروس خارج فقه و اصول آقايان مراجع و اساتيد بزرگ چون حاج آقا حسن فريد محسنى اراكى و آيت اللَّه محقق داماد و آيت اللَّه العظمى گلپايگانى و حاج شيخ محمدعلى اراكى و آيت اللَّه حاج شيخ كاظم تبريزى و حاج آقا موسى شبيرى زنجانى استفاده كرده و در خلال اين سالها عزيمت به نجف اشرف نموده و از محضر آيات آنجا چون آيت اللَّه خوئى و آيت اللَّه خمينى و آيت اللَّه حاج سيد محمدباقر صدر شهيد استفاده نموده و در طول بيست سال غالبا شريك بحث آيت اللَّه سيد محسن خرازى بوده.

آقاى استادى در خلال تحصيل اشتغال به تدريس سطوح فقه و اصول شرح لمعه و اصول مظفر و رسائل و مكاسب و كفايه و اصول عقايد داشته و دارند.

آثار و تأليفات استادى

آقاى استادى در طول پانزده سال است كه در كنار تدريس

اشتغال به تأليف و تصنيف و ترجمه و تصحيح دارند و از خود آثار به جاى گذارده كه اغلب به طبع رسيده است و آنها از اين قرار است:

1- فهرست كتابهاى خطى كتابخانه مدرسه فيضيه قم در دو مجلد كه به چاپ رسيده است- چاپ قم.

2- فهرست كتابهاى خطى كتابخانه عمومى آيت اللَّه گلپايگانى جلد دوم و سوم.

3- فهرست كتب خطى مدرسه حجتيه.

4- فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه مسجد جامع چهل ستون تهران.

5- فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه حسينيه شوشتريهاى نجف اشرف ج 12 -11.

6- فهرست صد و شصت نسخه خطى چاپ قم.

7- فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه آيت اللَّه حجت (ره).

8- فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه طبسى حايرى.

9- فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه حاج شيخ على خونسارى.

10- فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه مسجد اعظم.

11- فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه آيت اللَّه زنجانى.

12- كتابنامه نهج البلاغه چاپ بنياد نهج البلاغه.

13- كتابنامه امام صادق عليه السلام چاپ موسسه راه حق قم.

14- كتابنامه امام حسين عليه السلام.

15- فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه سيد مهدى روحانى.

16- اصول دين براى همه چاپ دارالفكر.

17- شورى در قرآن و حديث.

18- مدارك نهج البلاغه.

19- تحقيق در يك مسئله فقهى.

20- بررسى قسمتى از كتاب شهيد جاويد.

21- خاتميت از ديدگاه عقل و قرآن و حديث.

22- شفاعت در قرآن و حديث.

23- چهل داستان چاپ كتابفروشى علامه.

24- تحقيق درباره دعاء ندبه.

25- توضيحى در پيرامون آيه خمس.

26- امامت در چند درس.

27- تحقيق در پيرامون فقه الرضا و چندين مقاله و جزوه هاى ديگر كه به طبع رسيده است.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد نهم)

و محتاط و پرهيزكار بود. بيشتر ايام جواني را به تحصيل علم و دانش سپري كرد و از محضر اساتيد برجسته ي زمان بهره برد. ملاجعفر شريعتمدار تهراني علاوه بر منصب قضاوت، در ادبيات عرب و سرودن شعر نيز مهارتي بسيار داشت اما شهرت او بيشتر به خاطر تاليفات متعدد وي در زمينه هاي فقه، اصول فقه، حكمت، كلام و اخلاق است. مهم ترين آثار به جا مانده از وي، كتب مصابيح در اصول فقه، الشَّارِعُ الكبير، سفينةُ النجاة و البراهينُ القاطِعَه در حكمت و كلام مي باشد. ملاجعفر شريعتمدار در 66 سالگي وفات يافت و بدن وي را در نجف اشرف، در كنار مزار علامه ي حلي به خاك سپردند.

برگرفته از كتاب :پايگاه راسخون

منابع زندگينامه :تقويم تاريخ

و دانشمندى كامل و فقيهى ورع محلى بلباس تقوا و قدس ميباشد. معظم له از احفاد امام زاده عظيم الشان سيد عمادالدين حسينى علوى كه به چند واسطه بحضرت سيدالساجدين و زين العابدين على ابن الحسين عليهماالسلام از فرزندش جناب عبداللَّه الاصغر منتهى ميشود. جناب سيد عمادالدين در يكى از مضافات هزار جريب مدفون و زيارتگاه مردم آن سامان ميباشد.

مترجم عزيز ما در حدود سال 1323 ق متولد و پس از طى مقدمات و سطوح نزد مرحوم والد و آقا سيد محمد وحيد در تهران به قم مشرف و بحوزه تدريس مرحوم حاج شيخ حسن فاضل و بعد آيه اللَّه حاج سيد محمد تقى خونسارى و مرحوم آيت اللَّه موسس حاج شيخ عبدالكريم حايرى- ره- حاضر تا بمقام منيع اجتهاد و اصل و مجاز از آيات عظام حايرى و اصفهانى و خونسارى و حكيم و ديگران گرديده و در آن اجازات كه بنظر حقير رسيده تصريح باجتهاد آن جناب نموده اند. پس از فوت مرحوم آيت اللَّه حايرى مشغول تدريس متون فقه و اصول گرديده تا سال 1365 ق بعد از فوت مرحوم والدش به تهران آمده و بجاى مرحوم پدر در مسجد جمعه باقامت جماعت و ترويج دين و تفسير آيات مبين و نيز مديريت مدرسه علميه محمديه را متعهد و در آنجا بتدريس و سرپرستى چهل نفر از طلاب و محصلين اشتغال دارد.

آثار علمى آن جناب از اين قرار است:

1- تقريرات مباحثات فقه و اصول استدلالى اساتيد قم. 2- رساله العقائد الاماميه. 3- رساله اى در خمس. 4- رساله اى در زكوه. 5- رساله اى در صلوه الليل. 6- رساله اى در تجرد بقاء روح. 7- سؤال و جواب عروه الحج در

مناسك حج مطبوع. 8- حواشى توضيح المسائل مرحوم بروجردى. 9- حواشى بر عروه الوثقى.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] گنجينه ى دانشمندان (374 -373 /4).

اخلاقى نايل پس به قصد تحصيل معقول و حكمت به اصفهان رفته و هشت سال ديگر در حوزه درس ملا اسماعيل اصفهانى و ملا على نورى به تحصيل فلسفه پرداخته و اساس حكمت اشراق را استوار داشته پس پنج سال ديگر در خراسان به تدريس فقه و اصول و حكمت پرداخته سپس به زيارت بيت اللَّه الحرام مشرف و بعد از مراجعت در سبزوار مشغول تدريس حكمت گرديده است.

تولد ايشان در 1212 ق برابر حساب (غريب) واقع شده و در سال 1289 ق وفات نموده است.

آثار علمى وى بسيار و از آنهاست كتب زير

1- اسرارالحكم فارسى و مكرر چاپ شده

2- اسرارالعباده در فقه

3- اصول الدين

4- الجبر والاختيار

5- ديوان شعر فارسى

6- شرح الاسماء الحسنى كه دعاء جوشن كبير است

7- شرح دعاء صباح حضرت امير (ع)

8- شرح غررالفوائد

9- شرح لالى المنتظمه

10- غررالفرائد

11- محاكمات در رد شيخيه

12- مقياس در فقه

13- نبراس نيز در فقه

14- هداية المسترشدين و حواشى بسيارى در اسفار ملا صدرا و كتب ديگر. ملا كاظم سبزوارى كه از تلامذه وى بوده در ماده تاريخش گفته است.

اسرار چو از جهان بدر شد

از فرش بعرش ناله بر شد

تاريخ وفاتش ار به پرسند

گويم كه نمرد زنده تر شد

از اشعار حكيم سبزوارى اشعار زير است

شورش عشق تو در هيچ سرى نيست كه نيست

منظر روى تو زيب نظرى نيست كه نيست

ز فغانم ز فراق رخ و زلفت به فغان

سگ كويت همه شب تا سحرى نيست كه نيست

نه همين از غم او سينه ما صد چاك است

داغ او لاله صفت بر جگرى نيست كه نيست

موسى نيست كه دعوى اناالحق شنود

ورنه اين زمزمه اندر شجرى نيست كه نيست

چشم ما ديده خفاش بود ورنه ترا

پرتو حسن به

ديوار و درى نيست كه نيست

گوش اسرار شنو نيست وگرنه اسرار

برش از عالم معنى خبرى نيست كه نيست

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد پنجم)

بود اصول فقه را از وى آموخت. و ابوبكر بيهقى و ابوالقاسم قشيرى از وى حديث روايت كردند. زمانى كه اسفراين در نيشابور اقامت داشت مدرسه ى بنامى براى تدريس او بنا كردند. او در اصول اشعرى بود و با معتزليان از جمله قاضى عبدالجبار معتزلى مناظراتى داشت. به گفته ابوالقاسم قشيرى او كرامات اولياء را منكر بود. وى در روز عاشورا در نيشابور درگذشت و همان طور كه آرزو داشت مردم آن شهر بر جنازه ى او نماز گزاردند؛ سپس جنازه او را به اسفراين انتقال دادند. از آثار وى: «الجامع»، در «اصول الدين و الرد على الملحدين»؛ «العقيدة»؛ شرح «الفروغ» ابن حداد؛ «معالم الاسلام»؛ «نورالعين فى مشهد الحسين»؛ «ادب الجدل»؛ «تعليقه»، در اصول فقه.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (59 /1)، تاريخ نيشابور (156)، تعليقات اسرار التوحيد (642 /2)، روضات الجنات (176 -175 /1)، ريحانه (119 -118 /1)، سير النبلاء (356 -353 /17)، كشف الظنون (1725 ،1418 ،1257 ،1157 ،572 ،539 ،45)، الكنى و الالقاب (26 /2)، لغت نامه (ذيل/ ابواسحاق اسفراينى و اسفراينى)، معجم البلدان (211 /1)، معجم المؤلفين (83 /1)، نامه ى دانشوران (234 -232 /2)، الوافى بالوفيات (105 -104 /6)، وفيات الاعيان (28 /1)، هدية الاحباب (98)، هدية العارفين (8 /1).

رواج علم به او واگذار شد. در مسجد عبداللَّه بن مبارك در حوزه فقها بيش از سى سال درس مى گفت. در مجلس درس او بيش از سيصد و به قولى تا هفتصد فقيه حضور داشتند. قاضى ابوالحسن ماوردى و سليم رازى و ابوعلى سنجى و ابوالحسن محاملى از شاگردان وى بودند. ابوحامد در بغدا وفات يافت، پيكر او را به خارج از بغداد حمل كردند. در تشييع جنازه وى انبوه عظيمى از مردم دارالسلام شركت داشتند. پس از تغسيل، به امامت ابوعبداللَّه بن مهتدى، خطيب جامع منصور، بر وى نماز گزاردند و جنازه او را به شهر آوردند و در سرايش به خاك سپردند. در سال 416 ق قبر او را شكافتند و جثه ى او را بيرون آوردند و در باب حرب دفن كردند. از جمله آثار وى: «بستان فى النوادر و الغرائب»؛ «التعليقة الكبرى فى الفروع»، تعليقات بر «شرح المزنى».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (203 /1)، تاريخ ادبيات در ايران (278 /1)، تاريخ بغداد (370 -368 /4)، ريحانه (120 -119 /1)، سير النبلاء (197 -193 /17)، الكامل (281 -280 /7)، كشف الظنون (424 -443 ،244)، الكنى و الالقاب (26 -25 /2)، لغت نامه (ذيل/ ابوحامد اسفراينى)، مجمل فصيحى (ذيل/ سالهاى 344 و 406)، معجم البلدان (212 /1)، معجم المؤلفين (65 /2)، نامه ى دانشوران (73 -65 /2)، الوافى بالوفيات (358 -357 /7)، وفيات الاعيان (74 -72 /1)، هدية العارفين (71 /1).

مقدمات را در گلپايگان فراگرفت

و سپس به منظور تحصيل علم و دانش به اصفهان عزيمت نمود و چند سالى را در خدمت اساتيد با فضيلت آن شهر تلمذ نمود و بعد از طى مراحلى به گلپايگان مراجعت و سپس به عزم زيارت بيت اللَّه به مكه معظمه مشرف شد و در مراجعت از مكه در نجف اشرف رحل اقامت افكند و در خدمت استاد كل مرحوم آيت اللَّه العظمى آخوند خراسانى و ساير اساتيد آن مهد علم و فضيلت اشتغال به تحصيل داشت تا اينكه به مقام شامخ اجتهاد مطلق نائل گرديد و با اخذ اجازه اجتهاد از محضر آن آيت اللَّه بزرگوار به ايران مراجعت فرموده و يكى دو سال با عموى بزرگوارش مرحوم حاج ميرزا عبدالكريم كه در آن موقع مرجعيت عامه داشت در قسمت انجام خدمات اجتماعى و مجاهدات دينى همكارى فرمود و بعد از رحلت ايشان زمام امور را به دست گرفت و با قصد قربت و خلوص نيت در انجام وظائف مرجعيت دينى كوشا و ساعى بود و چون از نظر معيشت در رفاه بود و احتياج به كسى نداشت و عموم مردم هم مى دانستند كه او در كار خود هدفى جز تحصيل رضاى خدا ندارد. در بين طبقات مردم محبوبيت خاصى داشت و عمرى را با حسن نيت و محبوبيت و نفوذ معنوى گذراند و در اثر همين نيت پاك و خلوصى كه در كارها داشت صرفا به نيت تقرب به خدا انجام وظيفه مى نمود بعد از رحلتش يكى از صلحاء با فضيلت او را در خواب ديد و بدون توجه به اينكه او مرحوم شده است از او احوال پرسى نمود. و

ايشان در جواب پرسش او فرموده بود (يا ليت قومى يعلمون بما غفرلى ربى و جعلنى من المكرمين)- اى كاش نزديكان من مى دانستند كه چگونه خدا مرا آمرزيد و مورد مرحمت خود قرارم داد (آية 25 سور يس)

رشته تحصيلات او علوم قديمه بود ولى در دوران مرجعيتش با همه گرفتاريهائى كه داشت و با كسالتى كه هميشه دامن گيرش بود مطالعات دامنه دارى در رشته هاى گوناگون از علوم جديده داشت و توانسته بود كه در اين قسمت هم در رديف يكى از دانشمندان فرهنگ روز به شمار بيايد

شاهد اين مدعى مقالات ارزنده ايست كه در مجلات دعوت اسلامى و غيره از او منتشر شده و جلب نظر دانشمندان آن عصر را نموده و در اثر همين نبوغ علمى آثارى از خود باقى گذاشت كه در رأس آنها كتابى بنام توحيد محمدى است و كتب در رد منحرفين نوشته و مقالات گوناگونى در رشته هاى مختلف از خود به يادگار گذاشته كه متاسفانه هيچ يك به طبع نرسيده است بالاخره عمرى را با تقوى و حسن نيت و اخلاص عمل گذرانيده و در سن شصت و يك سالگى در ماه رمضان 1361 هجرى در تهران مرحوم شده و در ارض اقدس قم مدفون گرديد.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد ششم)

رايگان علم و ادب مى آموخت. او داراى «ديوان» شعر نيز بود و ابوالفضل بيهقى اشعار وى را در تاريخ خود آورده است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :آتشكده ى آذر (655/2)، تاريخ ادبيات در ايران (403 -398 /2)، تاريخ بيهقى (274 و 381 ،380 ،275)، تاريخ نظم و نثر (44)، چهارمقاله (9)، دايرةالمعارف فارسى (29/1)، الذريعه (40/9)، ريحانه (76 -75 /7)، سخن و سخنوران (198)، شاعران بى ديوان (596 -587)، لباب الالباب (175/2)، لغت نامه (ذيل/ ابوحنيفه ى اسكافى)، مجمع الفصحا (216 -208 /1)، هفت اقليم (332/1).

دوم نيز تاكنون به سوره يونس رسيده است.

ناحيه اصفهان.

7- مقاله اى به نام يك جزوه از تعليمات اخلاقى در حكومت انبياء و ائمه عليهم السلام.

8- شركت در كتاب جامع الاحاديث مرحوم آيت الله بروجردى.

9- شركت در بعضى تعليقات و پاورقى ايضاح الفوائد فخر المحققين در 4 جلد مطبوع.

10- تعليقه بر عروه الوثقى از مبحث اجتهاد و تقليد.

11- تعليقه بر وسيله النجاه مرحوم آيت الله اصفهانى.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد دوم)

ادبيات و منطق را نزد والد خود خوانده و پس از آن در سال 1321 شمسى رسما در سلك روحانيت درآمده و در مدت سه سال سطوح فقه و اصول را نزد اساتيد حوزه تمام نموده و درس خارج را نزد مرحوم آيت الله حاج سيد محمد محقق يزدى شروع كرده و در سن بيست و پنج سالگى پدر را از دست داده و يكسال پس از آن با وصلت كردن با مرجع عاليقدر آيت الله العظمى... پدر روحانى بزرگى خداوند تعالى نصيبش فرموده كه از محضر درس و جلسات خصوصى وى بهره هاى وافرى برده و هم به درس مرحوم آيت الله العظمى بروجردى شركت نموده و مدت دوازده سال تمام از محضر آيت الله... (ابوالزوجه) خود خوشه چينى كرده و در ضمن در رشته معقول از اساتيد فن استفاده نموده و در فن تفسير از محضر درس پدر و زحمات فراوانى كه خود متحمل گشته مهارت تامى پيدا نموده و هم به تدريس فقه و اصول اشتغال دارد از تاليفات ارزنده مطبوع ايشان كتب زير مى باشد:

1- پاسداران وحى كه در بحث امامت كتاب كم نظيريست كه با معيت آقاى محمد فاضل نوشته است.

2- چهره هاى درخشان بحث در آيه تطهير 3- سخن حق در تفسير در 20 مجلد كه دو مجلد آن به چاپ رسيده است اما كتب چاپ نشده ايشان 1- دانستنيهائى از اسلام 2- شرح بر عروةالوثقى كه كتاب طهارت آن تكميل است و در نظر دارد دماء ثلاثه را كه كتاب مستدل نفيسى است عليحده چاپ نمايد 3- فى الاحوط والاقوى كه فتاوى مراجع را بر حاشيه عروه مورد بحث قرار داده است.

ميرزا محمدتقى اشراقى فرزند مرحوم

آيت الله آقا ميرزا محمد ارباب يكى از علماء و دانشمندان بنام حوزه علميه قم بوده اند كه در سال 1313 ق در قم متولد شده و در مهد تربيت پدرى چون مرحوم علامه ارباب نشو و نما نموده و مقدمات و سطوح را از والد خود و ساير اساتيد و آيات عظام قم مثل مرحوم حاج شيخ ابوالقاسم كبير و ديگران آموخته تا در سلك شاگردان مبرز مرحوم آيت الله حايرى درآمده و عمده تحصيلات را از آن بزرگوار تحصيل نموده و از برجسته ترين شاگردان آن مرحوم به شمار مى رفته است

مرحوم علامه اشراقى داراى مقام اجتهاد و حقا در هر علم و فنى از فقه و اصول و حكمت و فلسفه و منطق و عرفان حايز آن مقام منيع بود و از زمان مرحوم آيت الله حايرى تدريس فقه و اصول و كلام و حكمت و تفسير را با بيانى شيرين مى نمود و مخصوص در فن خطابه و ابتكارات منبرى و تحقيق در مطالب در عصر خود كم نظير بود علم خود را به زيور حلم و وقار و تواضع و حسن اخلاق آراسته و در اين فضائل گوى سبقت از بسيارى از اقران خود ربوده بود به قدرى مهارت و استادى در تطبيق مطالب داشت و حق مطلب را اداء كرده و داد سخن مى داد كه عقول مات و خردها حيران مى ماند، در 25 ماه رمضان 1368 در تهران سكته قلبى نموده و جنازه اش با احترام فوق العاده اى حمل به قم و در مسجد بالاسر نزديكى قبر مرحوم آيت الله حايرى مدفون گرديد.

تاليفات ايشان كه مطبوع شده تفسير سوره يوسف و سوره ن والقلم و غير مطبوع اربعين در حدوث

و تقريرات فقه مكاسب مرحوم آيت الله حايرى و تعليقاتى بر كتب فقيه و اصوليه و حكمت و فلسفه مى باشد مانند مرحوم والدش داراى طبع روان و ذوق فراوان بود.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد دوم)

منابع زندگينامه :[1] الذريعه (219/26)، زندگينامه ى رجال و مشاهير (184 -183 /1)، گنجينه ى دانشمندان (338 -337 /2)، مؤلفين كتب چاپى (246 -245 /2).

مختلف مانند منطق و كلام و فقه كه در 959 ق تأليف نموده است؛ «لسان الالهام»؛ «معراج الخيال»، منظومه ى فارسى؛ «المعضلات»، در مشكلات علوم فقهى و حكمى كه در عهد شاه طهماسب صفوى به سال 959 ق تأليف شده است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :حبيب السير (615 -614 /4)، الذريعه (139 ،89 /6 ،81 /4 ،189 /2)، روضات الجنات (189 -187 /4)، رياض العلماء (90 -87 /3)، ريحانه (202 -201 /6)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 120 -119 /10)، معجم المؤلفين (108 /5)، هديه العارفين (508 /1).

را نوشته اند. آيت الله اشرفى منظومه حكمت و اسفار را نزد حضرت امام خمينى (ره) فراگرفتند. پس از ورود آيت الله سيد حسين بروجردى به حورزه ى علميه ى قم و اقامت در قم، آيت الله اشرفى مدت دوازده سال از محضر درس ايشان بهره گرفت و تمامى دروس فقه آن فقيه را نوشت.

آيت الله اشرفى اصفهانى سپس به تدريس دروس سطح رسائل و مكاسب در حوزه اشتغال ورزيد و شاگردانى تربيت كرد. ايشان از مراجع تقليد آيات عظام اصفهانى، خوانسارى، كوه كمره اى، صدر بروجردى، شيرازى و شاهرودى اجازه در امور حسبيه گرفتند و در سن چهل سالگى توسط آيت الله العظمى خوانسارى براى ايشان اجازه اجتهاد صادر شد. در سال 1342 نيز از حضرت امام خمينى (ره) وكالت مطلق و نمايندگى در سال 1342 براى وى صادر شد. ايشان وكالت مطلق از آيت الله گلپايگانى نيز داشتند.

از جمله خدمات آيت الله اشرفى مى توان به اين موارد اشاره نمود: تجديد بناى مسجد ولى عصر (ع) در خمينى شهر، ساختمان مسجد امام حسين (ع) در خمينى شهر، ساختمان مكتب الزهرا، تأسيس حوزه ى علميه ى امام خمينى در كرمانشاه، مسئوليت امور تبليغى روحانيون تسنن استان كرمانشاه (كه از سوى امام به عهده ايشان واگذار شده بود).

پس از تأسيس مدرسه ى علميه در شهر كرمانشاه در سال 1334 توسط آيت الله سيد حسين بروجردى ايشان به همراه مدرس هاى ديگر از قم به كرمانشاه رفتند. پس از فوت آيت الله بروجردى ايشان در همان جا باقى ماندند. وى از جمله كسانى بود كه پس از شهادت فرزند امام، آيت الله سيد مصطفى خمينى، مجلس بزرگداشت همراه با اعلاميه ى چاپ شده برگزار كرد. آيت الله اشرفى چندين بار مورد تهديد رژيم پهلوى قرار گرفت اما به

واسطه نفوذ مردمى اش، نتوانستند تبعيدش كنند. زمانى كه رژيم عراق امام خمينى (ره) را از عراق اخراج كرد، آيت الله اشرفى ساعت سه نيمه شب در منزل دستگير و پس از يك ساعت توقف در ساواك به اتفاق حجت الاسلام بهاءالدين عراقى به تهران برده و در كميته ى شهربانى در سلولى بازداشت كردند.ولى وى بر اثر فشار مراجع تقليد پس از چند روز آزاد شد. در هنگام اوج گيرى انقلاب، در تمام راهپيمايى ها شركت مى كرد و مردم را به شركت در كليه ى راهپيمايى ها و اعتصابات دعوت مى نمود. اولين راهپيمايى كه همزمان با راهپيمايى تهران بود و درعيد فطر سال 1357 رخ داد، به دعوت ايشان پس از انجام نماز عيد از مسجد آيت الله بروجردى تا مجسد آيت الله جامع انجام شد. آيت الله اشرفى امام جماعت مسجد آيت الله بروجردى بود. همچنين پس از انقلاب، در ذى العقده 1391 ق. (1385) از سوى بينانگذار انقلاب، به امامت جمعه شهر كرمانشاه منصوب شدند كه تا پايان عمر امام جمعه همين شهر بودند.

آيت الله اشرفى اصفهانى در بيست و سوم مهر 1361 در كرمانشاه به شهادت رسيد.

عطاء اصفهانى از علماء مبرز و ممتاز معاصر كرمانشاه است.

معظم له در حدود 1338 قمرى در سه ده (خمينى شهر) اصفهان متولد شده و پس از رشد و خواندن ادبيات و قسمتى از سطوح در اصفهان به قم مهاجرت نموده و پس از پايان و تكميل سطوح عالى از مدرسين بزرگ حوزه چند سالى از محضر مرحوم آيت اللَّه العظمى حايرى يزدى و بعد مرحوم آيت اللَّه العظمى حجت و آيت اللَّه العظمى حاج سيد محمدتقى خونسارى و آيت اللَّه صدر و پس از ورود مرحوم آيت اللَّه العظمى بروجردى از محضر و ابحاث آنجناب

استفاده وافى و كافى و ضمناً تدريس سطح فقه و اصول نموده تا هنگام تأسيس حوزه علميه كرمانشاه و بناء مدرسه آن مرحوم به امر معظم له به اتفاق چند نفر از علماء و مدرسين بزرگ چون آيت اللَّه حاج شيخ عبدالجواد اصفهانى و بعضى از اعلام ديگر به كرمانشاه عزيمت و تا حال بيش از بيست سالست كه در مسجد مدرسه مزبور به اقامه جماعت و تدريس و ارشاد مردم اشتغال دارند.

نگارنده گويد: جناب آقاى حاج آقا عطاء اصفهانى از دانشمندان موصوف به فضل و كمال و تقوا و متانت و بيش از سى سالست كه افتخار شناسائى معظم له را دارم عالمى متقى و متصف به اوصاف جميله و محامد اخلاق و ملكات فاضله مى باشد.

برگرفته از كتاب :گلزار مشاهير

-678 /3).

الانام ركن الاسلام آقا بزرگ الشاهرودى قد هاجر الى النجف الاشرف لتحصيل العلوم الشرعيه فنال بحمداللَّه و منه ما هو فوق المراد و فاز الملكة القدسية و صار بحمداللَّه مجتهدا ذكيا صفيا يحرم عليه التقليد و وجب عليه العمل بما استقر به رأيه).

پس آن بزرگوار با دريافت اجازات اجتهاد در سال 1353 قمرى بواسطه كسالت و معالجه به ايران برگشته.

و پس از چند ماهى توقف در شاهرود به مشهد مقدس مسافرت و علماء و فضلاء حوزه مشهد تقاضاى اقامت و تشكيل حوزه درس نموده.

و ايشان هم براى مدتى اجابت و شروع به تدريس و افاضل خراسان مانند علامه وحيدى خراسانى و علامه شاهرودى و ديگران از محضر و درسش كسب فيض نموده و در اثر پيش آمد حادثه مسجد گوهرشاد ناچار به مراجعت به شاهرود و به اقامه جماعت و تدريس و رتق و فتق امور شرعى و اداره حوزه علميه شاهرود گرديده تا در روز جمعه دوم شوال المكرم 1394 قمرى كه در اثر سكته قلبى بدرود حيات گفته و مردم شاهرود و حوزه هاى علمى قم و نجف و مشهد را قرين سوك و ماتم خود نمودند.

آثار علمى مغفور له از اينقرار است.

1- دوره كامل تقريرات مرحوم آقا ضياءالدين عراقى 2- دوره كامل تقريرات نائينى قدس سره 3- الروائع الفقهيه كه سه جلد آن بطبع رسيده است 4- رسالة فى التقية والعدالة وارث الزوجه.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد پنجم)

را نموده است. شيخ طوسى او را محدثى ثقه خوانده است. وى شيخ قمييون و فقيه برجسته آنان به حساب مى آمد. حاكم قم در امور شهرى همواره جوياى نظر و راى او بود. از آثارش: كتاب «التوحيد»؛ كتاب «فضل النبى (ص)»؛ كتاب «المتعه»؛ كتاب «النوادر»؛ «الاظله»؛ «الناسخ و المنسوخ»؛ «فضائل العرب». كتاب «الطب الكبير»؛ كتاب «الطب الصغير»؛ كتاب «المكاسب»، كه اين سه كتاب اخير در «هديه العارفين» به ابوجعفر احمد بن محمد بن حسين بن حسن بن عيسى قمى (م 350 ق) نسبت داده شده است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (146 -144 /3)، الذريعه (275 ،261 /16 ،477 /4)، رجال ابن داود (قسم 43 /1)، رجال الطوسى (397 ،366)، رجال النجاشى (218 -216 /1)، ريحانه (130 /1)، الفهرست لابن النديم (312)، الفهرست للطوسى (47 -46)، لسان الميزان (393 /1)، لغت نامه (ذيل/ اشعرى)، معجم رجال الحديث (318 -317 ،317 -295 /2)، معجم المؤلفين (142 /2)، هديه العارفين (63 /1).

مرتضى انصارى است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (416 /2)، الذريعه (272 /5 ،133 /3)، ريحانه (135 -134 /1)، علماء معاصرين (86)، لغت نامه (ذيل/ اشكورى)، معجم المؤلفين (125 /8).

مرحوم آيت اللَّه العظمى بروجردى و ديگران استفاده نموده و دراسات برخى از آنان را برشته تحرير درآورده است.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد چهارم)

آخر عمر خود، به اصرار برخى از علما به اصفهان بازگشت و در مدرسه درب كوشك، به تدريس خارج فقه و اصول همّت گمارد و عدّه اى از فضلا، از محضرش بهره مند مى شدند. از جمله بزرگانى كه به درس ايشان حاضر مى شده مرحوم آيت اللّه علاّ مه مير سيّد حسن مدرّس هاشمى اصفهانى و فرزند خودشان مرحوم آيت اللّه حاج شيخ نورالدين قودجانى أشنى بوده اند. به گفته مرحوم مدرس درس ايشان عميق و تحقيقى بود و افاضل وقت در درس معظم له شركت مى كرده اند. آيت اللّه قودجانى، مهارت بسزايى در فقه و اصول داشت و بعضى از علما، وى را اعلم فقهاى اصفهان ومجتهد طراز اول شهر مى دانستند. مرحوم حاج آقا صدر كوهپايى به فقاهت ايشان معترف بود و مرحوم مدرس، بارها، از مراتب علمى و فضايل اخلاقى آيت اللّه قودجانى سخن مى گفت و سلامت نفس و پاكى روح او را مى ستود. حاج شيخ محمد حسين قودجانى فقيهى پرهيزكار و عالمى عابد و زاهد و مجتهدى بزرگ بود و زهد و وارستگى او زبانزد همگان بود و خواص علما و بزرگان اصفهان به وى ارادت مى ورزيدند. به ويژه مرحوم آيت اللّه ارباب كه تقوى و خداترسى مرحوم قودجانى و اعراض او از هواى نفسانى را بسيار مى ستوده است. آيت اللّه قودجانى با اينكه از علماى طراز اول اصفهان بود و محل عنايت و توجه خاص زعيم اعظم آيت اللّه بروجردى داشت، امّا به خاطر سال ها گوشه گيرى و انزوا و نيز بواسطه ى اينكه امام جماعت نبود، اغلب مردم او را نمى شناختند و جز خواص،

كسى با او مراوده نداشت.

حاج شيخ محمدحسين قودجانى در چهارم ماه مبارك رمضان سال 1375 قمرى جهان فانى را بدرود گفت و در داخل بقعه ى استادش ميرزا ابوالمعالى كلباسى مدفون گرديد.

روز وفات ايشان در اصفهان غوغايى برپا بود و مراسم تشييع باشكوهى در تجليل از مقام شامخ علمى و معنوى اين عالم ربّانى برگزار شد. مرحوم حاج آقا رحيم ارباب در روز وفات اين دوست و يار صميمى اش، مسجد خود را تعطيل نمود و به جمع مؤمنين تشييع كننده پيوست و نماز را بر پيكرِ ايشان خواند

برگرفته از كتاب :دانشمندان و بزرگان اصفهان (جلد اول)

(جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (192 /2)، تاريخ بغداد (270 -268 /7)، ريحانه (142 /1)، سير النبلاء (252 -250 /15)، الفهرست ابن نديم، ترجمه (392)، الفهرست لابن النديم (300)، كشف الظنون (1674 ،1395 ،47)، الكنى و الالقاب (37 -36 /2)، لغت نامه (ذيل/ اصطخرى و حسن استخرى)، معجم المؤلفين (204 /3)، نامه ى دانشوران (259 -258 /8)، وفيات الاعيان (75 -74 /2)، هديه العارفين (269 /1).

دانشمندان و مراجع من جمله حضرت آيه الله العظمى مرعشى نجفى مدظله نزد وى تلمذ نموده و سطوح را از وى فرا گرفته نسبت بحقير مؤلف اين گنجينه عنايتى داشت و اجازه جامعى برايم مرقوم فرمودند در نجف از دنيا رفته و در يكى از حجرات صحن مطهر مدفون گرديد.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] دانشمندان و سخن سرايان فارس (47 -46 /1)، زندگينامه ى رجال و مشاهير (102 /3)، مؤلفين كتب چاپى (34 -33 /1).

آيات عظام: مرحوم سيد استاد، آخوند خراساني، علامه يزدي، مجاهد شيرازي، و آقا شريعت اصفهاني به خوبي بهره مند بود و خود به درجه اجتهاد و استادي ارتقاء يافت. آيت الله اصفهاني يكي از مدرسين بزرگ حوزه نجف بود كه پس ازفوت علامه يزدي حوزه درس او محل استفاده اعلام بزرگ و فضلاي متعدد قرار گرفت. آيت الله اصفهاني مجتهدي اصولي، محققي مدبر، استادي كامل و دانشمندي جامع علوم فقهي بود. او عمري در حوزه نجف در كوران بحثهاي مختلف علمي و فقهي قرار داشت و خود سرآمد اقران گرديد. مرحوم اصفهاني دانشمندي متقي و مجسمه اي از فضائل انساني و معالم ديني و اخلاقي بود. اين پيكر تقوي و صبر و استقامت، از مسير علم و عبادت چنان پيشرفتي نمود كه مورد توجه خاص اولياي خدا قرار گرفت و از امدادهاي غيبي و توجهات خاصه بقية الله الاعظم ارواحنا فداه برخوردار گشت، و از او در دوران زعامت و سرپرستي كرامات و عجايبي مشاهده شد كه مسلما مورد توجهات باري تعالي و ولي امر او بوده است. نوشته اند معظم له در موارد لزوم ضمن تماس با سرور انس و جان نارسائيهاي حوزه و حوايج ضروري جهان تشيع را مرتفع مي ساخت. مرحوم آيت الله اصفهاني را دولت انگليس با مبالغي زياد قصد داشت استعمار كند. سفير آنها به اتفاق نوري سعيد تقاضاي ملاقاتي درخلوت به او پيشنهاد نمود نپذيرفت.آخر الامر سفير به اتفاق نوري سعيد وارد جلسه عمومي كه آيات و شيعيان در حضور آقا بودند به خدمت رسيد و ضمن سخناني مزورانه چكي سنگين از طرف دولت متبوع خود تقديم آقا نمود.

مرحوم اصفهاني آن چك را با مبالغي زيادتر (جهت هزينه مسلمانان و شيعيان مستضعف و مستمنداني كه همه توان خويش را به اضافه عزيزان خود در جنگهاي بين الملل از دست داده بودند) به سفير و نوري سعيد مسترد داشت و فرمود اگر داشتيم (مبسوط اليد بوديم) خيلي بيش از اينها در راه اسلام و مسلمين مصرف مي نموديم. سفير در مراجعت از خانه آقا، گفته بود ما خواستيم او و پيروان او را بخريم! اما او ما و دولت انگليس را خريد!! جهانيان زعما و سران مختلف ممالك و مذاهب را با زعماي شيعه مقايسه نمايند و خود قضاوت كنند!! آنگاه پي به حقانيت اسلام و تشيع سرخ علوي كه در رأس آن پيامبر بزرگ اسلام و علي و اولادش عليهم السلام بازو به بازو با اقيانوس علوم تشريعي (و تكويني) ايستاده و خونها داده اند خوب بنگرند! و قضاوت نمايند!! و سپس به حقيقت و روح اسلام پي ببرند. مرحوم آيت الله اصفهاني عمري طولاني در راه خدمت به اسلام و مسلمين به خوبي پيش رفت و خود وسيله نجات بود و وسيلة النجاتي نيز جهت عمل مقلدين به رشته تحرير برد و فضلا و دانشمنداني به جهان تشيع تحويل داد. فرزند عالم و مجتهد او سيد حسن موسوي اصفهاني را بعد از نماز مغرب در حضور آقا به دستور استعمارگران و نوكران ابله سربريدند و او كه در مقابل خدا بود خم به ابرو نياورد. معظم له كه خواستار رضاي خداي متعال و بقاي اسلام عزيز بود بعد از مدتي قاتل ابله را نيز پيامبر گونه بخشيد. مرحوم آيت الله اصفهاني سالها

از دست استعمارگران و نوكران داخلي آنها در رنج بود و مدتي تبعيدي كشيد و از دست ددمنشان منافق ناراحتيها و آزارهاي روحي ديد ولي تحمل مي فرمود. و در عين حال كه از رنج مسلمين و شيعيان غافل نبود، خود عمري ايستاد و در راه انجام وظائف و ابلاغ رسالت خويش كوتاهي ننمود، و سرانجام در ششم ذيحجه سال 1365 روانش از زندان تن آزاد شد و به لقاي حق نائل گرديد و در كنار صحن مرتضوي مدفون شد. با مرگ او همانگونه كه به ياد داريد جهان اسلام و تشيع به ماتم عظيمي فرو رفت كه فقدان اين گونه افراد ثلمه ايست بر پيكر اسلام كه لايسدها شيء. يادآوري: بعد از مرحوم آيت الله العظمي اصفهاني رحمة الله عليه، با آنكه به مراجع و آياتي بزرگ بر مي خوريم، اما سرانجام زعامت و مرجعيت جهان تشيع به مرحوم آيت الله بروجردي منتهي شد. روان همگان شادتر باد.

منابع زندگينامه :http://www.shaaer.com

ترجمه صحيفه مطالب و نكاتى از علمايى مانند شيخ بهاءالدين ميرداماد، سيد على خان هندى، سيد جزايرى و ديگران كه در نشرهاى خود بيان نموداند و مطالبى از كتاب هاى تاريخ، اخبار، فقه لغت، حكمت و كلام به اختصار و ساده آورده است. ترجمه و خلاصه تفسيرش به نام قرآن عظيم در سه مجلد و به خط ميرزا طاهر خوشنويس تبريزى است و پس از چهارده سال تحقيق به چاپ رسيد، از آثار ديگر اوست: ترجمه خاتون دو سرا: شرح حال زينب كبرى (س) (تهران، 1366) الثقلان فى تفسير القرآن: سوره مباركه فاتحة الكتاب (تهران، 1366).

برگرفته از كتاب :گلزار مشاهير

از پاره اى حركات ديگران و تكفير و تفسيق مردم برائت داشت، ولى در سخاوت و صرف اوقات را به تدريس يا به رسيدگى حال ارباب حاجات، كوتاهى مى آمد. سياستش همه حبّ رياست بود! و پيشرفت انديشه خود، و مقيّد به نيك و بد در سرانجام امر نبود. بختى بلند، و ثروتى گرامند داشت.

مادّه تاريخ وفاتش را انصارى گويد:

بدا فى وجهه نور و غابا

لذا ارّخت (غاب مهبط النور)

كتب زير از آثار اوست:

1- خصال الشيعه 2- ديوان اشعار عربى و فارسى 3- شرح حال شيخ محمد حسين برادر خود؛ و غيره.

برگرفته از كتاب :دانشمندان و بزرگان اصفهان (جلد اول)

/1)، ريحانه (124 /7)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 17 /7)، لغت نامه (ذيل/ اسعد)، معجم المؤلفين (247 /2).

به مواعظ و فضل و مصائب اهل بيت عليهم السلام 7- جوهر النضيد فى شرح فروع التقليد.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد دوم)

آخوند خراسانى و سيد محمد كاظم يزدى و شريعت اصفهانى شد. پس از بازگشت سيد محمد فشاركى از سامرا به نجف، نزد وى شاگردى كرد و در هفتاد و پنج سالگى به علت جنگ جهانى اول به اصفهان كوچيد و در همان جا درگذشت. از آثار وى: «تنبيهات دليل الانسداد»؛ «ذخائر المجتهدين»، در شرح كتاب معالم الدين فى فقه آل طه و يس؛ «سمط اللآل فى الوضع و الاستعمال»؛ «السيف الصنيع لرقاب منكرى علم البديع»؛ «نقد فلسفه ى داروين و دحض شبهات المبطلين»؛«وقايه الاذهان»؛ «اداء المفروض فى شرح ارجوزه العروض»؛ «استيضاح المراد من قول الفاضل الجواد» و «الامجديه» در اعمال ماه رمضان.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الذريعه (127 /5 ،452 /4)، ريحانه (253 -252 /7).

و هم در موقعى كه در اصفهان بود در تخت فولاد در تكيه ميرزا رفيعا احياء مى گرفت و جمع كثيرى در آن شركت مى نمودند در اصفهان در مسجد شيخ لطف اللَّه و در تهران در مسجد حاج سيد عزيزاللَّه بازار امامت مى فرمود.

ماده تاريخ وفاتش را دانشمند بزرگوار آقاى معلم حبيب آبادى ضمن قطعه اى گفته است:

بماه و سال و تاريخ وفاتش

بگفت اين شعر با حالى مرفه

جماداى يكم در بيست و پنجم

(جمال الدين بجنت رفت ناگه)

والده ماجده اش از سادات اخوى تهران دختر عموى داماد گرامى نگارنده آقاى سيد حسين تقوى تهرانى (سادات اخوى) و زوجه اوليه اش دختر مرحوم آيت اللَّه حاج آقا حسن عراقى متولد 1325 و متوفى 1347 مى باشد.

(1354 -1284 ق)، فقيه و امام جمعه. در خدمت پدر خود در اصفهان تحصيل كرد. آن گاه به نجف رفت و در محضر ميرزا حبيب الله رشتى و آخوند خراسانى تلمذ كرد، سپس به اصفهان بازگشت. در اوايل جنگ جهانى اول به علت مخالفت با روسيه ى تزارى از اصفهان به تهران تبعيد شد. وى از علماى طراز اول تهران و ياران مدرس و مدتى نيز امام جمعه ى تهران بود. حاج آقا جمال از هنگامى كه رضاخان مى خواست جمهوريت را پى ريزى كند با او به مخالفت برخاست و سرانجام به اصفهان تبعيد شد. وى در همان جا درگذشت و شايع شد كه توسط عوامل رضاخان مسموم شد.[1]

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] تذكره القبور (237 -236)، زندگينامه ى رجال و مشاهير (191 -189 / 1)، گنجينه ى دانشمندان (236 -235 / 1).

و روزگارى به آسايش داشته، در سال 1110 وفات يافته است.

پسرش حاجى ابوطالب نيز از محدّثين بوده و پس از پدر، به چند سال فاصله وفات يافته است.

برگرفته از كتاب :دانشمندان و بزرگان اصفهان (جلد اول)

درآورده لكن متأسفانه به طبع نرسيده است.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد اول)

در مهد پرورش والد ماجدش كه از صلحاء و اخيار ملاكين اصفهان بوده اند تربيت يافته و تحصيلات ادبى و مقدمات و اندكى از اصول و فقه را در اصفهان خدمت اساتيد آن زمان خوانده و پس از فوت مرحوم والدشان زير نظر حجةالاسلام آيت اللَّه آقاى حاج آقا رحيم ارباب تحت سرپرستى ايشان بوده اند و با نظر ايشان براى ادامه تحصيل به عتبات عاليات مشرف شده و بر حسب توصيه و سفارش آقاى ارباب خدمت مرحوم آيت اللَّه العظمى آقا سيد اسمعيل صدر رضوان اللَّه عليه مشرف شده و تحت سرپرستى علمى و سلوك روحانى آن بزرگوار واقع گرديده و علاوه بر تحصيلات فقه و اصول با مبانى معنوى و عوالمى روحانى مرحوم صدر كه از خواص اصحاب اسرار مرحوم آخوند حاج ملا فتحعلى اراكى بوده اند آشنا شده و از عوالم معنويات و اخلاقيات و سير و سلوكهاى شرعى و حتى آن بزرگواران بهره مند گرديده سپس به امر مرحوم آيت اللَّه صدر مذكور به نجف اشرف مشرف و در مرحوم آخوند ملا كاظم خراسانى شركت و در عين اشتغال به تحصيل فقه و اصول با مرحوم آيت اللَّه آقا سيد احمد كربلائى و مرحوم حجةالاسلام آقا شيخ محمد بهارى كه دو شاگرد ممتاز مرحوم آخوند ملا حسينقلى همدانى رضوان اللَّه عليهم بوده اند مخالطه و موانست كامل پيدا نموده و در وادى سير شرعى روحانى و سلوك ايمانى اين جمع وارد شده و مقدارى خود را از آب و گل بيرون كشيده و با معاشرين ديگرى از اصحاب سلوك از قبيل مرحوم حاج سيد على قاضى و مرحوم آيت اللَّه عالم ربانى حاج سيد جمال الدين گلپايگانى و غيرهم آميزش داشته تا در

اوان جار و جنجال و انقلاب امر مشروطه به اتفاق آيت اللَّه آقاى سيد جمال مزبور و چند نفر معدود ديگر خدمت مرحوم آيت اللَّه العظمى آقاميرزا حسين نائينى قدس اللَّه سره مشغول به تحصيل فقه و اصول سامره و شيخ مى شوند و كليه مطالب شيخ انصارى را كه مرحوم آيت اللَّه العظمى ميرزا حسن شيرازى تنظيم و تهذيب نموده بودند و به توسط مرحوم سيد استاد محمد فشاركى به ميرزاى نائينى و اصل شده بود تماما را در مدت چهار و پنج سال تشرف خدمت مرحوم ميرزاى نائينى ثبت و ضبط نموده و در نتيجه به همه مبانى سامره ايها و مبانى نجفيها احاطه كامل حاصل فرمود و در عين حال مراحل سير نفسى را هم بهايه تجريد و خلع بدن رسانيده و كاملا خود را از آب و گل بيرون مى كشد و از اقيانوس معارف صاحب علم جمعى قدس اللَّه اسراره شطوط و انهارى جارى مى سازد.

شطى در اصول آل الرسول و نهرى در فقه اكبر اهل البيت كه شامل معارف مبدئى و معادى و انفسى و آفائى كتاب و سنت است و خلاصه پيش از تشرف حضور مقدس حضرت بقيةاللَّه ارواحناه فداه در وادى السلام سر قبر حضرت هود و صالح موفق به تحصيل كمالات مذكوره مى گردد و در حدود سنه 1345 قمرى هجرى مشرف به ارض اقدس رضوى شده و مجاورت مشهد مقدس را اختيار و به تدريس و تعليم و تربيت طلاب و مدرسين حوزه مشهد پرداخته و علاوه بر تعليم علوم نقليه و القاء معارف اهل بيت عليهم السلام پيوند ولايت بسيارى از اهل علم را با شجره ملكوتيه ولى عصر حضرت بقيةاللَّه ارواحنا فداه محكم و مستحكم

فرموده و آنان را به ثمرات ولايتى بارور نموده و اين خدمت ادامه داشت تا در آخرين انخلاع و تجريدى كه براى آن بزرگوار دست داد درخواست نقل از اين نشانه از دربار احديت كرده و مستجاب شده به فاصله چند روز از اين درخواست روز پنجشنبه 19 ذى الحجه سال 1365 هجرى قمرى نداى غيبى را لبيك اجابت گفته و بر اثر سكته از دنيا رحلت فرمود و در تاريخ فوت ايشان علامه محقق جناب حاج شيخ محمود حلبى كه از تلامذه و ارادتمندان ايشان بود سرود.

يوم الخميس تلوعيد الغدير

نال الى لقاء حى قدير

قلت لعام فقد هادينا

غاب من الاعين مهدينا

مرقد شريفش در وسط دار الضيافه آسنانه مباركه رضويه است. دانشمند معظم جناب آقاى غروى فرزند آن مرحوم در مقدمه كتاب دين و فطرت مى نويسد: حضرت آيت اللَّه عالم عامل فقيه اهل البيت آقاى آقا ميرزا مهدى اصفهانى اعلى اللَّه مقامه الشريف متولد سال 1303 هجرى قمرى فرزند مرحوم مبرور حجةالاسلام آقاى حاج شيخ اسماعيل طاب ثراه مى باشد.

مرحوم ميرزا پس از دوران كودكى مقدمات و سطوح عاليه را نزد اساتيد اصفهان منجمله نزد پدر بزرگوارش به اتمام رسانيده سپس به نجف اشرف رهسپار مى شوند. مدت كمى از محضر مقدس حضرت آيت اللَّه العظمى آقاى آقا سيد محمدكاظم يزدى و آيت اللَّه العظمى ملا محمدكاظم خراسانى استفاده مى كند و بعد از فوت مرحوم آخوند خراسانى و حسب الامر مرحوم آيت اللَّه العظمى صدر اصفهانى به محضر مقدس محقق كامل علامه محترم آقاى ميرزا محمدحسين نائينى قدس اللَّه سره حاضر مى شوند.

بنابر فرموده خود آن مرحوم در شبانه روز سه درس در مبانى فقه و اصول در خدمت ايشان اشتغال داشتند اول كسى كه در درس خصوصى

ايشان شركت مى كند مرحوم آيت اللَّه العظمى آقا سيد جمال گلپايگانى بودند و تا هنگام ختم درس تلامذه مرحوم ميرزاى نائينى به هفت نفر رسيدند و تا چهارده سال از محضر درس مرحوم نائينى استفاده نموده و در سن سى و پنج سالگى موفق به دريافت اجازه اجتهاد از مراجع بزرگ نجف مى شوند بالاخص اجازه مرحوم ميرزاى نائينى كه در موقع حركت به ايران به ايشان داده شده كم نظير مى باشد.

بعد از دوران فقه و اصول نزد اساتيد فن به اشتغال پرداختند و به فرموده خودشان چون قواعد فلسفى را كافى براى نيل به حقايق نديدند ناچار متوجه مطالب عرفان شدند و در خدمت مرحوم آقا سيد احمد استاد اخلاق معروف به كربلائى كه از افاضل درس عارف كامل آقاى ملا حسينعلى همدانى بودند به تحصيل معارف و اخلاق و تهذيب نفس اشتغال ورزيدند، بعد از چندى استاد محترمشان تصديق نامه نيل به معارف و وصول به مقام معرفه النفس را به ايشان عنايت كردند

مرحوم ميرزاى والد در يكى از جلسات به بعضى از افاضل اين موضوع را متذكر شدند و فرمودند به اينكه به مطالب فلسفه و عرفان كاملا آشنا و وارد بودم.

نفس خود را قانع به اين معارف نمى ديدم به علاوه آنچه بر من گران مى آمد عدم مطابقت بين قرآن و روايات مباركات با مطالب فلسفه و عرفان بود كه آموخته بودم و اين امر مشكلى بود و براى من ناچار متوسل به حضرت بقيه اللَّه حجة بن الحسن العسكرى عليه السلام شدم و در مواقع متعدد به مسجد سهله مى رفتم و استغاثه والتجاء و تضرع به حضرتش داشتم و از آن حضرت استمداد مى طلبيدم آخرالامر عنايات و

الطاف خاصه آن حضرت شامل حالم شد طريق و اصول به معارف قرآن براى من آشكار گرديد چون به بركت ولى عصر عجل اللَّه فرجه الشريف حقيقت مطلب بر من ظاهر گشت تمام جزواتى كه در مدت اشتغال به فلسفه و عرفان نوشته بودم از همه آنها اعراض كرده در شط كوفه انداختم و با خود عهد كردم در معارف قرآن غير از كلمات عترت طاهره كه مفسرين قرآن هستند نظريه احدى را قبول نكنم و دست از آيات و روايات برندارم و متشابهات آنها را بر محكمات حل نمايم و مانند كسانى نباشم كه مطالبى را به راى و قياس مى پردازند و چون خود را منتسب به شرح مى دانند براى بافته هاى فكر خود به متشابهات آيات و روايات متمسك مى شوند و با نظر خود آن را تاويل و توجيه مى كنند

مرحوم والد چون به مشهد مقدس مشرف شدند متوسل به حضرت ثامن الائمه (ع) شدند به تعليم و تدريس مشغول مى شوند پس از اندك زمانى فضلاء حوزه علميه خراسان پروانه وار اطراف شمع وجودشان جمع گشته از سرمايه علم و معرفتش بهره مند مى شوند.

مرحوم ميرزاى والد حدود 28 سال به افاضه و افاده اشتغال داشتند و حوزه درسشان در بين حوزه ها ممتاز و تلامذه ايشان مشار بالبنان بوده و به فوائد و فيوضات بسيار نائل شدند.

مرحوم فقيد سعيد به قدرى در نشر معارف قرآن و علوم اهل بيت رسالت (ع) كوشا بودند كه در ايام تعطيلى حوزه هم به تدريس معارف و اصول اخلاق اشتغال داشتند كسانى كه از درس اخلاق و معارف آن مرحوم مستفيض شده اند الحق در اخلاق و تقوا امتياز بخصوصى دارا هستند.

مرحوم ميرزا مباحث اصول

را در سه دوره بيان فرمودند دوره اول مفصل و مسبوط مطابق معمول و مرحوم بين فقهاء و اصوليين قدس اللَّه اسرار هم دوره دوم مطالب خود را با بيان و تحقيق كامل اثبات مى فرمودند.

دوره سوم قواعد مهمه اصولى را كه براى استدلال احكام فقهى لازم است بطور اختصار بيان فرموده و تقديرات آن نزد افاضل شاگردان آن مرحوم موجود است.

عده اى از افاضل تلامذه مرحوم ميرزا معارف ايشان را به اندازه اى كه مقتضى ميدانستند در جلسات درس خود و در نوشتجاتشان افاده فرموده اند.

نگارنده گويد در سال 1364 قمرى كه در مشهد اقامت داشتم به مباحثه حج ايشان شركت نموده و استفاده ميكردم و با بيان مخصوص بخود كه از هيچ مدرسى در مشهد و قم و نجف نديدم درس گفته و با بيان مطلب مى فرمودند و خاطرم هست كه در معناى حج فرمودند الحج فى اللغة القصد و فى اصطلاحنا قصد العاشق نحو بيت معشوقه شاگردان و تلامذه آن بزرگوار از مفاخر دانشمندان حوزه مشهد مقدسند.

معظم آنهايى كه به خاطر دارم افراد زيرند.

1- مرحوم آيت اللَّه حاج شيخ غلامحسين مهامى.

2- آيت اللَّه حاج شيخ هاشم قزوينى.

3- مرحوم آيت اللَّه حاج شيخ مجتبى قزوينى.

4- آيت اللَّه حاج كاظم دامغانى.

5- مرحوم آيت اللَّه حاج شيخ زين العابدين مازندرانى.

6- آيت اللَّه حاج ميرزا جواد تهرانى.

7- مرحوم آيت اللَّه حاج سيد جلال مدرس.

8- آيت اللَّه حاج شيخ حسنعلى مرواريد.

9- مرحوم آيت اللَّه حاح شيخ محمود كلباسى.

10- آيت اللَّه حاج شيخ على اكبر صدرزاده.

11- مرحوم آيت اللَّه آقا سيد حسين قاضى طباطبايى.

12- حجةالاسلام والمسلمين حاج شيخ محمود حلبى واعظ.

13- حجةالاسلام والمسلمين حاج شيخ على نمازى.

14- حجةالاسلام حاج شيخ عباسعلى اسلامى.

و ده ها نفر ديگر كه هر كدام از دانشمندان طراز اول ايران مى باشند.

برگرفته

از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هفتم)

(171 -170 /1)، روضات الجنات (253 -251 /2)، ريحانه (98/6)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 92/4)، الكامل (148/6)، الكنى و الالقاب (232/3)، لغت نامه (ذيل/ اطروش)، مروج الذهب، ترجمه (690/2)، معجم المولفين (252/3).

نموده و هم از محضر مرحوم آيت اللَّه سبحانى ميرزا عبدالهادى شيرازى و آيت اللَّه حاج سيد محمود شاهرودى و مرحوم آيت اللَّه حاج سيد يحيى مدرس يزدى و آيت اللَّه حاج شيخ حسين حلى و بالاخص بحث خصوصى مرحوم آيت اللَّه حاج سيد جواد طباطبائى تبريزى (قالب مثالى آيت اللَّه بروجردى در شباهت) استفاده نموده تا در ماه شعبان 1381 قمرى از نجف مراجعت و به امر والده اش به كاشان رحل اقامت افكنده و تاكنون به وظائف دينى و روحى از اقامه جماعت در مسجد اعظم (كرسى) و ارشاد انام و تبليغ احكام و خدمات ديگر اشتغال دارند

از آثار ايشانست در اين شهرستان ساختمان (دارالعلم اسلامى) كه مركز مطالعه عمومى و داراى كتابخانه معظم و مدرسه علميه است و نگارنده از نزديك آن را ديده و شاهد خدمات معظم له گشته ام

ديگر از آثار خالده معظم له- از اين قرار است 1- مسجد اعظم كرسى با سقف آئينه كه در ايران كم نظير است 2- مسجد النبى (ص) كه از مساجد آبرومند كاشانست 3- مسجد خاتم الانبياء كه بهترين مسجد مدرن شهر است 4- مسجد جامع حضرت اميرالمؤمنين (ع) كه بسيار مجلل است 5- مسجد مهديه كه در خارج شهر بنا نموده اند 6- مسجد الحسين (ع) در همان محل 7- مدرسه علميه و كتابخانه عمومى كه در مركز شهر بنام (دارالعلم) اسلامى كاشان كه اشاره نمودم- و اما آثار قلمى 1- ديوان اشعار در دو جلد 2- كتاب كشكول اعتمادى به نام (ويترين) 3- حقيقت مرام در اجتماع يا يك ايده لوژى صحيح- معظم له داراى اجازه عديده از مراجع نجف و قم مى باشند

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد ششم)

الاعرجى الكاظمى مكنى بابى الفضائل عالمى محقق و مدقق و فقيهى نبيه صاحب كتاب وسائل در فقه و محصول در اصول و وافى در شرح وافيه ملا عبداللَّه تونى و سلالة الاجتهاد و شرح مقدمات حدائق و منظومه در جميع اشعار و نظاير و اشعار جيده و مراثى فاخره براى اهل بيت عليهم السلام و غيره مى باشد.

آن بزرگوار در زهد و ورع نادره عصر و وحيد زمان خود بوده و از زهد آنجناب نقل شده كه چيزى نداشت كه چراغش را بر روى آن بگذارد لاجرم آجرى يا كلوخى در نزد خود مى گذاشت و چراغ خود را روى آن مى نهاد و در سنه 1240 رحلت فرمود و قبر شريفش در كاظمين در كوچه قريب به صحن مطهر در طرف شمال آن مزار و مشهور است.

مرحوم محدث نورى در خاتمه مستدرك از مرحوم آيت اللَّه حاج شيخ زين العابدين سلماسى حكايت كرده كه در عالم خواب ديدم منزل بسيار رفيع و عالى و جليلى كه درب بسيار بزرگ و وسيعى داشت و بر ديوارهاى آن ميخهاى طلا كه هر بيننده را مسرور مى نمود نصب بود پرسيدم اين خانه از كيست گفتند از سيد محسن كاظمى. تعجب كردم و گفتم آقا سيد محسن خانه اش در كاظمين بسيار كوچك و ناچيز و درب كوچك و فضاء كوچكى داشت. پس اين منزل شاهانه را از كجا آورده گفتند از همين منزل كوچك چون در دنيا قناعت كرد به آن منزل حقير خداوند منان اين خانه وسيع و عالى را به او مرحمت كرد.

احفاد و اولاد آن بزرگوار از علماء و دانشمندان و اخيار بوده و مى باشند و در عصر ما جناب آيت اللَّه حاج

سيد طاهر كاظمينى در بروجرد و فرزند برومندش جناب حجةالاسلام والمسلمين حج سيد محمدعلى كاظمينى در تهران از احفاد ايشانند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد ششم)

آيت الله العظمى بروجردى منتقل به قم و در مدرسه فيضيه اقامت و از محضر معظم له استفاده و در خلال مشغول به طبع كتاب نفيس خود گرديده و تاكنون كه ربيع الثانى 1393 قمريست بيست و هشت مجلد آن از طبع خارج شده است.

مرحوم علامه آيت الله حاج شيخ محمدحسين آل كاشف الغطاء درباره كتاب معظم له گويد بسم الله الرحمن الرحيم و له الحمد نظرت فى اجزاء هذه الموسوعه القيمه نظره عابره و هى وانكان عجلى لكن قد ظهرلى ان جناب المولف العالم العلامه الجليل المويد من الاله الاجل الشيخ محمدحسين بن الشيخ سليمان الاعلمى ادام الله تاييده قد بذل جهده و استفرغ وسعه و احسن فى ما جمع و اصاب فيما وضع و رفع فشكر الله مساعيه و زاد معارفه و معاليه و رفقه لاتمامه فانه اذاتم يكون من جلائل المولفات النافعه والله ينفعه و ينفع به صدر من كربلاء المشرفه 16 شعبان 1369 قمرى

و مرحوم آيت الله الحاج السيد يونس اردبيلى رحمه الله درباره كتاب ارزنده وى گويد بعد البسمله هذا هو الكلام الفحل و القول الجزل وفقه الله راقمه الاحقر يونس الموسوى الاردبيلى كتبه فى جمادى الاولى 1374 قال الشاعر:

هذا كتاب نافع للبشر

سطوره منظومه كالدرر

مبرهن احوال ما قد غبر

جاء اسمه مقتبس للاثر

اكثر اعلام عصر تقاريظى بر اين اثر ارزنده و نفيس نوشته اند كه در جلد اول و دوم و سوم آن مندرج مى باشد فرزندان فاضل و عالمى به نام شيخ محمدحسن و شيخ محمدحسين و شيخ محمدمحسن دارد كه در سلك روحانيت به خدمات دينى اشتغال دارند داماد معظم ايشان خطيب توانا آقا سيد حسين شهرستانى است ادام الله توفيقاتهم.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد دوم)

ق)، فقيه. از دوره ى اوليه ى زندگانى وى اطلاعى در دست نيست. در زمان شيخ مرتضى انصارى به نجف رفت و در محضر وى شاگردى كرد. او همچنين در مجلس شيخ راضى نجفى و ميرزا حسين خليلى حاضر شد. در حدود 1290 ق به تهران بازگشت و به تدريس و ترويج مذهب پرداخت. وى از سران مشروطيت و از علماى طراز اول ايران آن زمان بود و شايسته مرجعيت امور شرعى، و گرچه در ابتدا از فرط پرهيزكارى حاضر به قبول اين مقام نبود اما، سرانجام بر اثر اصرار عامه قبول مرجعيت كرد. تا پايان عمر حوزه درسش برقرار بود. در تهران درگذشت، جنازه اش به نجف منتقل، و در آنجا دفن شد.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :تاريخ انقلاب مشروطيت (749 ،277 ،271).

از يازده سال اقامت در شهر ساقي كوثر، به دليل وضع نامناسب معيشتي مجبور شد همراه برادر خويش، علامه طباطبايي ، به تبريز باز گردد. در تبريز به تدريس فلسفه و تربيت جويندگان كمال پرداخت. ارتباط ايشان با مرحوم قاضي از طريق نامه برقرار بود، عباراتي چون " جعلت فداك " و " عزيز دلم " كه آيت الله قاضي در اين نامه ها خطاب به آقاي الهي به كار مي برد گوياي عظمت شان ايشان نزد استاد است . استاد سيد محمد حسين قاضي مي فرمايد : با اينكه خود آقا به علامه و بردارش گفته بود كه به ايران برگردند اما دوري آن ها برايشان بسيار ناگوار بود و هر وقت ياد آن ها مي افتاد گريه مي كرد.

زماني كه آيت الله الهي در قم بود ، در مجلس روضه اي كه در منزل ميرزا تقي زرگري تشكيل مي شد ، شركت مي كرد. يك بار بعد از اتمام روضه در سيني مسي برايش چاي آورند. او انگشت خود را بر لب گذارد و بعد به سيني مسي زد . سيني تبديل به طلا شد . بعد فرمود: " ما طلا را مي خواهيم چه كنيم"؟ دوباره انگشت بر لب گذاشت و به سيني زد و سيني به حالت اول برگشت ! با وجود چنين قدرت روحي ، زماني براي پرداخت قرضش به دو هزار تومان احتياج پيدا كردو چون اين مبلغ را نداشت مدتي زنداني شد!

اين گفتار علامه طباطبايي مشهور است كه مي فرمود: من خودم از اخوي استفاده مي كنم توصيه هميشگي ايشان هنوز در خاطر اطرافيان است : از حسنات

اعمالتان كه خيال مي كنيد حسنه است توبه كنيد ، تا چه رسد به معاصي!

سيد محمد حسن الهي در سال 1388 هجري قمري درگذشت.

شرح احوال ايشان دركتاب الهيه از انتشارات موسسه فرهنگي مطالعاتي شمس الشموس آمده است .

ترجمه آزاد و خلاصه التفسير قرآن كريم.

2- ترجمه آزاد مفاتيح الجنان مرحوم حاج شيخ عباس قمى طاب ثراه.

3- ترجمه و شرح صحيفه سجاديه.

4- حكمت الهى جلد اول (يك دوره حكمت از امور عامه و طبيعيات و الهيات خاص و بيان نبوت و امامت عامه و خاصه و معاد).

5- حكمت الهى جلد سوم شرح خصوص حكيم فارابى و شرح خطبه توحيده مولا اميرالمؤمنين و اخلاق علمى و عرفانى صد كلمه از كلمات مولا على عليه السلام.

6- كليات ديوان الهى (نغمه الهى - نغمه حسينى- نغمه عشاق).

7- توحيد هوشمندان ترجمه و شرح خصوص فارابى.

(1392 -1320 ق)، حكيم، عالم و شاعر، متخلص به الهى. در شهرضا (قمشه) متولد شد. مقدمات علوم فقه و اصول و حكمت را از شيخ هادى قمشه اى و ديگران آموخت و جهت تكميل آن به اصفهان رفت و در خدمت آقا شيخ محمدحكيم خراسانى و پس از آن در خراسان در محضر مرحوم آقابزرگ حكيم مشهدى و آقا شيخ اسداللَّه يزدى مشغول شد تا در حكمت و فلسفه صاحب نظر شد. مدتى نيز در حوزه ى درس آيت اللَّه حاج آقا حسين قمى و ميرزامهدى اصفهانى حاضر گشت. سپس به تهران آمد و در مدرسه ى عالى سپهسالار به تدريس حكمت و فلسفه پرداخت. همچنين به سمت استاد زبان عربى در دانشكده ى ادبيات دانشگاه تهران و استاد فلسفه در دانشكده ى الهيات (معقول و منقول)، تدريس كرد. وى در تهران وفات يافت و در قم، در جوار حضرت معصومه (ع)، به خاك سپرده شد. از آثار منثور وى: «رساله اى در فلسفه ى كلى»؛ «شرح رساله ى حكيم فارابى»؛ «رساله اى در سير و سلوك»؛ حاشيه اى بر «مبدأ و معاد» ملاصدرا؛ «رساله اى در مراتب ادراك»؛ «رساله اى در مراتب

عشق». و از آثار منظوم وى: «نغمه ى عشاق»؛ «ديوان» شعر؛ «نغمه ى حسينى»، كه تاريخ بزرگترين شهيد اسلام است؛ «نغمه ى الهى». و از ديگر آثار او: «ترجمه ى قرآن مجيد»؛ «ترجمه صحيفه ى سجاديه»؛ «ترجمه مفاتيح الجنان»؛ و «تصحيح و تحشيه ى تفسير ابوالفتوح رازى».[1]

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هشتم)

منابع زندگينامه :[1] تذكره ى شعراى معاصر اصفهان (55 -53)، الذريعه (1135 ،92 / 9)، سخنوران نامى معاصر (339 -334 / 1)، فرهنگ سخنوران (85)، گلزار معانى (458 -451)، گنجينه ى دانشمندان (116 -108 / 8)، مؤلفين كتب چاپى (370 -368 / 6).

،52 /21 ،124 /20 ،236 ،70 /16 ،274 -273 /15 ،186 /13 ،70 /2 ،130 -129 /1)، ريحانه (171 /1)، فوائد الرضويه (553)، مؤلفين كتب چاپى (590 -589 /5)، معجم المؤلفين (268 /10).

ريختند اما موفق به فرار شد و در حرم حضرت عبدالعظيم بست نشست. پس از آنكه در سال 1306 ش حاج آقا نوراللَّه اصفهانى به ضديت با قانون نظام اجبارى به قم مهاجرت كرد و روحانيون ديگر نيز به تأسى از او به قم رفتند، رضاخان از امام جمعه خويى خواست تا به او در آرام كردن اين شورش كمك نمايد ولى او نپذيرفت. به مدرس علاقه داشت و مواضع سياسى مدرس مطلوب او بود. در سال 1322 ش قانونى از تصويب مجلس گذشت كه بر اساس آن مقرراتى براى تربيت واعظان روشنفكر و روحانيان متجدد و واقف به اوضاع عصر، وضع شده بود و در هيجدهم بهمن همين سال، شورايى به نام شوراى علوم دينى طى جلسه اى با حضور سهيلى نخست وزير وقت به همين منظور تشكيل شد كه امام جمعه خويى نيز عضو اين شورا بود. وى در تهران درگذشت و در نجف دفن شد.[1]

حاج ميرزا يحيى امام جمعه خوئى، فرزند حاج ميرزا اسداللَّه امام جمعه، متولد 1240 در خوى. به سيره ى خانوادگى تحصيلات خود را در رشته ى ادبيات فارسى و عرب و معارف اسلامى در خوى و تبريز تا حدى به اتمام رسانيد و براى ادامه ى تحصيل به نجف رفت و به درجه ى اجتهاد نائل آمد. پس از مراجعت به زادگاه خود از روحانيون متنفذ آذربايجان شد. بعد از نهضت مشروطيت از طرف علماء آذربايجان به نمايندگى مجلس شوراى ملى انتخاب گرديد و در مجلس اول با آزادى خواهان همكارى نزديك داشت. پس از توپ بستن مجلس از طرف عمال محمدعلى شاه بازداشت شد و مدتى در باغشاه توقيف بود تا سرانجام آزاد

گرديد. در ادوار دوم و سوم نيز نمايندگى مجلس شوراى ملى را عهده دار بود و يكى از عوامل مؤثر روحانيت و سياست به شمار مى رفت. از دوره ى سوم به بعد وكالت را نپذيرفت، ولى همچنان در مسائل سياسى روز صاحبنظر بود و مورد مشورت قرار مى گرفت. با قرارداد 1919 كه وثوق الدوله با انگليس ها منعقد نمود شديداً مخالفت كرد. نيم قرن در آذربايجان و تهران مرد اول روحانيت و سياست محسوب مى شد. در 1324 درگذشت.

چند تن از فرزندان وى در صحنه ى سياست پيشرفت كردند. او مجتهدى روشنفكر و بذال بود. همه روزه عده ى زيادى در منزلش گرد آمده و حاجت خود را در ميان مى نهادند. پس از فوت در آذربايجان و تهران تجليل فراوانى از وى به عمل آمد. وى از دو همسر خود فرزندان متعددى داشت. جواد، جمال و نورالدين به مقامات سياسى رسيدند.

ابراهيم شغل وكالت دادگسترى داشت. كوچكترين فرزند وى به نام حسن كه آجودان شاه بود به رياست بانك كشاورزى و مديرعاملى كانون بانك ها رسيد. وى در دوره دوم مجلس جزو پنج نفر علماى طراز اول بود. وى در 1378 درگذشت.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] تاريخ انقلاب مشروطيت (784 ،771 ،681 ،567 ،396)، دايرةالمعارف فارسى (234 /1)، زندگى نامه ى رجال و مشاهير (261 -254 /1)، شرح حال رجال (433 /4).

اول)

در نزد آن مرحوم تلمذ نموده و شبها به درس خارج اصول مرحوم آيت اللَّه صدر و آيت اللَّه حاج سيد احمد خوانسارى مدظله شركت نموده و خارج مقالات مرحوم آيت اللَّه آقا ضياءالدين عراقى و جلد دوم تقريرات كاظمينى را در نزد ايشان خوانده و در معقول اسفار و غيره آن را از محضر آيت اللَّه العظمى موسوى مصطفوى دام ظله به اتفاق عده اى از فضلاء دانشمندان عصر چون آقاى مطهرى و آيت اللَّه حاج سيد محمدعلى طباطبائى تبريزى استفاده نموده.

و چون آيت اللَّه حاج سيد محمدحسين علامه طباطبائى صاحب تفسير (الميزان) به قم مشرف شدند مجدداً اسفار را با معيت بعضى از آن آقايان از آنجناب بهره مند شده تا اينكه آيت اللَّه بروجردى به قم آمدند فقهاً و اصولا در درس ايشان حاضر و تقريرات معظم له را به رشته تحرير آورده.

آنگاه مسافرت به نجف اشرف نموده و در حوزه درس مرحوم آيت اللَّه حكيم و آيت اللَّه آقا سيد عبدالهادى طاب ثراه حاضر شده.

ولى به مناسبت كسالت شديد مزاج به امر والدش به ايران مراجعت و به زنجان وارد شده و از آن تاريخ به خدمات دينى از قبيل بحث و تدريس و اقامه نماز جماعت و نماز جمعه و تبليغ احكام و نشر معارف اسلام پرداخته است. آقاى امام جمعه سلمه اللَّه داراى آثار و باقيات الصالحاتى مى باشند كه ذيلا مى نگارم.

1- تأسيس كتابخانه مهم به سبك معمارى جديد موسوم به كتابخانه حسينى در مدخل و جلوخان مسجد جامع و مدرسه (جدشان) كه سالهاست مورد استفاده محصلين علوم دينى و غيره مى باشد و بالغ بر شش هزار كتاب از فنون مختلفه دارد. و قسمتى از آن كتب مربوط به مرحوم دانشمند محترم استاد

دانشگاه تهران آقاى محمد نجمى است كه حسب الوصيه تمام كتب خود را به كتابخانه مزبور وقف نمودند.

2- ساختمان مساجد متعدده در شهر و قراء اطراف مانند مسجد در جنب انبار غله زنجان موسوم به مسجد قمر بنى هاشم صلوات اللَّه عليه و مسجد ديگر.

3- تشكيل انجمن هاى تبليغى بالخصوص بر عليه فرقه ضاله و مضله بهائى ها خذلهم اللَّه با همكارى عده اى از دانشمندان فعال و جوان كه مشتمل بر دبيران و دانش آموزان است كه بدين وسيله موفق شدند عده اى از آن فرقه مستبصر گرديده و برگشتند و بالاخص در قريه يد بلاغ كه مركز تبليغات آن فرقه بود بحمداللَّه ريشه كن شدند و در همان قريه مسجد بسيار خوبى به سبك جديد بنا نمودند.

4- بناء مسجد ديگر با سبك جديد در قريه ديگر كه هم مرز آن قريه است.

5- تشكيل جشن باشكوهى همه ساله در پانزدهم ماه شعبان و دعوت مبلغ برجسته براى افاضه و بيان اسلام خصوص فلسفه غيبت و معرفى حضرت ولى عصر عجل اللَّه فرجه الشريف.

اما تأليفات و آثار قلمى ايشان.

1- تقريرات اصول آيت اللَّه بروجردى

2- شرح قسمت مهمى از وسيله كه در ضمن تدريس خارج فقه تأليف نموده اند

3- حواشى متفرقه در منظومه حكمت

4- تحرير كفايةالاصول

5- كتابى در تصوف

6- تحريرات زيادى در زمينه تبليغ

7- رساله عمليه متوسط

8- تحرير الوسيط فى الفقه كه با سبك استدلالى متوسط نوشته اند كه مباحث عمده طهارت تمام شده

9- تحرير كتاب خمس.

نگارنده گويد: آيت اللَّه امام جمعه معاصر زنجان كه روى جهاتى مدت يكسالست مهاجرت به ارض اقدس نموده و در جوار سلطان سرير ارتضا عليه آلاف التحية والثناء با بعضى از علماء بزرگ مشهد مباحثه كمپانى دارند از دانشمندان باتقوا و مهذب و موصوف به

فضل و كمال و محامد آداب و محاسن اخلاق مى باشند كه افتخار آشنائى و رفاقت با وى را دارم از خداوند توفيق و عزت امثال آنجناب را مسئلت مى نمايم

57- حجةالاسلام مرحوم سيد محمدباقر سجاسى متوفى سال 1301 قمرى.

58- حجةالاسلام مرحوم شيخ باقر قروه ابهرى

59- حجةالاسلام مرحوم آقا سيد باقر صائين قلعه ابهرى متوفى سال 1304 ق

60- حجةالاسلام مرحوم آقا سيد باقر خرم دره اى

61- حجةالاسلام مرحوم علامه آقا سيد باقر حسينى هيدجى متوفى سال 1332 ق

62- حجةالاسلام مرحوم آقا سيد محمدباقر زنجانى

63- آيت اللَّه مرحوم آقاى آقا شيخ حسين قاتوقى زنجانى متوفى سال 1360 ق

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد پنجم)

آن بزرگوار بدريافت اجازه ى اجتهاد و روايتى مفتخر گرديده است.

و ايشان حدود بيست و پنج سال است كه امام جمعه و جماعت مسجد جامع شهرستان اصفهان ميباشند.

از آثار ايشان است رساله اى در ميراث زوجه كه مستدلا مرقوم داشته و مورد تحسين و تجليل استادش مرحوم آيه الله دهكرى قرار گرفته است.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد سوم)

آيت اللَّه حاج شيخ محمدكاظم شيرازى و آيت اللَّه آقا ميرزا عبدالهادى شيرازى در مدت هفت سال استفاده نموده تا به مدارج عاليه علم و اجتهاد رسيده و در سال 1367 قمرى به قم منتقل و به امر مرحوم آيت اللَّه العظمى بروجردى با معيت آيت اللَّه حاج شيخ عبدالجواد و آيت اللَّه حاج آقا عطا به كرمانشاه عزيمت و تأسيس حوزه علميه كرمانشاه نموده و بعد از چند سال مراجعت به قم و مدتى به مذاكره علمى و مطالعه اشتغال داشته و پس از آن منتقل به زادگاه خود خمينى شهر گرديده و تا حال حاضر به اقامه جماعت و تدريس خارج فقه اشتغال دارند.

معظم له دانشمندى اديب و فقيهى اصولى و حكيمى شاعر اشعارى به عربى دارند كه از آنهاست قصيده اى در مرثيه فوت آيت اللَّه صدر كه در ذيل احوال آن مرحوم مذكور نموديم و مطلع آن اين است.

بكت باسماء المجد يا فلك الفخر

عليك شموس العلم بالانجم الزهر

فيا عجبا والشمس بالفجر طالع

و نحن فقدنا الشمس فى مطلع الفجر

تحملت اعباء الهدايه طال ما

تجرعت من كاس امر من الصبر

از تأليفات ايشان است يك دوره فقه كه مخطوط مى باشد.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هفتم)

فقه اصول را از محضر مرحوم آيت اللَّه سيد محمد مدرس نجف آبادى و آيت اللَّه آقا ميرزا سيد على نجف آبادى استفاده نموده و بعد از فوت استادش مرحوم آقاى سيد على مدت شش سال در اصفهان به تدريس فقه و اصول و غيره اشتغال داشته و بعد به تقاضا و اصرار مردم نجف آباد به وطن خود برگشته و در مدرسه (الحجه) رياضى به تدريس فقه و اصول و تفسير پرداخته و اقامه نماز جماعت و حل و فصل مشكلات مردم مشغول بوده و بعد از فوت مرحوم آيت اللَّه رياضى رياست روحانيت و حوزه علميه نجف آباد به ايشان منتهى گرديده تا بعد از چند سالى به عللى كه از آنها كسالت و خستگى روحى بوده از رياست كناره گيرى و به وظائف ديگر روحى از تدريس و اقامه جماعت و ترويج دين و تبليغ احكام تا حال تحرير موفق مى باشند.

از آثار ايشانست رساله اى در متفرقات و حاشيه اى بر نجاه العباد. وى داراى هيجده فرزند مى باشند كه دوازده نفر آنها ذكور و در ميان آنان جنابان ثقتى الاسلام آقاشيخ مجتبى قضائى و آقا شيخ عباس قضائى از معاودين اهل علم نجف اشرفند كه اكنون در قم از دروس خارج آيات عظام قم استفاده مى نمايند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هفتم)

امام (متوفى حدود 1311) و آيت اللَّه آقا سيد محمدحسن امام (متوفى حدود 1330) و مرحوم آيت اللَّه حاج ملا محمدحسين نطنزى و ميرزا محمدحسين نراقى و مرحوم آيت اللَّه حاج ميرزا فخرالدين نراقى (متوفى 1325 قمرى) و حاج ميرزا ابوالقاسم نراقى سبط فاضل نراقى و پس از آن مرحوم آيت اللَّه آخوند ملا حبيب اللَّه كاشانى (متوفى 1340) صاحب مقامات عاليه و تأليفات كثيره استفاده نموده و در اوائل تأسيس حوزه علميه به قم آمده و از محضر مرحوم آيت اللَّه العظمى حاج شيخ عبدالكريم حايرى بهره مند شته و پس از مدتى به كاشان مراجعت و اشتغال به تدريس و تأليف و ارشاد مردم و اقامه جماعت در مدرسه سلطانيه نموده تا در سال 1392 قمرى كه در سن صد سالگى بدرود حيات گفته و در جنب ميدان و فلكه بزرگ كاشان (كامل الملك) در مقبره شخصى مدفون گرديد.

نگارنده گويد: مرحوم آيت اللَّه امامت از بركات شهرستان كاشان و مفاخر علمى و قدسى اين شهرستان و از مشايخ اجازه عصر ما بودند و جماعتى از اعلام و آيات عظام كه ذكرشان موجب اطنابست از ايشان اجازه روايتى داشتند و براى اين حقير هم در اواخر عمرشان اجازه مبسوطى صادر فرمودند تأليفات و آثار عديده دارند كه ذيلا مى نگارم.

تأليفات مرحوم امامت

1- هدايةالعوام فى مهمات الاحكام (رساله عمليه) مطبوع

2- راه نجات او تنبيهات الغافلين منظومات بالفارسيه مطبوع

3- راه خداشناسى فى اصول العقايد بالفارسى مطبوع

4- وسيلة النجاة فى فضائل السادات بالفارسى مطبوع

5- ثواب الزيارات بالفارسى مطبوع

6- رسالة فى احكام الارث فارسى

7- رسالة فى حكم الجلود واللحوم مشتبهين عربى.

8- رسالة فى منجزات المريض عربى

9- رساله در حكم آب قليل متنجس متمم

10- رسالة فى عقد الفضولى عربى

11-

شرح بر منظومه استادش در اصول موسوم (به منيةالاصول).

12- مرآت الحقيقه در حالات صوفيه فارسى

13- كشكول در مواعظ در چند جلد فارسى.

14- حاشيه بر شوايع

15- حاشيه بر مكاسب

16- رساله در مصرف سهم الامام (ع)

17- در متفرقات از حواشى و غيره.

ادباء و بعضى از دانشمندان كاشان اشعارى بسيار در رثاء آن مرحوم سروده اند از جمله آيت اللَّه العلام آقاى حاج آقا رضا مدنى دام ظله در ماده تاريخ وفاتش سروده.

سيد اهل العلم فخرالدين

نجم الامامه و بدرالدين

يا لهف قد مضى فقل مورخا

(الى الجنان رام فخرالدين)

و در روز وفاتش گفته اند.

يا لهف مات سيد جليل

فخرالهدى مجتهد نبيل

للدين فخر كامل لبيب

عدل زكى عالم اديب

(1392 -1292 ق)، عالم، فقيه و مدرس. در كاشان متولد شد. پس از فراگيرى مقدمات و ادبيات، متون فقه و اصول را از دو عموى خود، آيت اللَّه آقاسيد محمدحسين امام و آيت اللَّه آقاسيد محمدحسن امام، فراگرفت. وى همچنين از حوزه هاى درس آيت اللَّه حاج ملا محمدحسين نظنزى، ميرزا محمدحسين نراقى، آيت اللَّه حاج ميرزا فخرالدين نراقى، حاج ميرزا ابوالقاسم نراقى و آخوند ملا حبيب اللَّه كاشانى، پدر همسرش، استفاده كرد. در اوايل تأسيس حوزه ى علميه به قم رفت و از محضر آيت اللَّه حاج شيخ عبدالكريم حائرى بهره مند شد. پس از مدتى به كاشان بازگشت و به تدريس و تأليف و وعظ و اقامه ى جماعت در مدرسه ى سلطانيه اشتغال ورزيد. وى از مشايخ اجازه عصر حاضر بود و بسيارى از علما از ايشان اجازه روايتى داشتند. او در كاشان درگذشت. از آثار وى: «هداية العوام فى مهمات الاحكام»، رساله ى علميه؛ «راه نجات»؛ «تنبيه الغافلين»، شعر فارسى؛ «راه خداشناسى»، در اصول عقايد، به فارسى؛ «ثواب الزيارات»، به فارسى؛ «رسالة فى حكم الجلود واللحوم

مشتبهين»، به عربى؛ «رسالة فى منجزات المريض»، به عربى؛ «رسالة فى عقد الفضولى»، به عربى؛ «وسيلة النجاة»، در فضائل سادات.[1]

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد ششم)

منابع زندگينامه :[1] زندگى نامه ى رجال و مشاهير (252 -251 / 1)، گنجينه ى دانشمندان (264 -262 / 2)، مؤلفين كتب چاپى (784 / 4).

و نحو و فقه نگاشت. از آثار وى: «تحفة الطالبين».[1]

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد ششم)

منابع زندگينامه :[1] گنجينه ى دانشمندان (264 / 6).

وى داراى مقامات معنوى و صاحب كرامت و نفس بوده كه با دعاها و تعليم ختومات خويش بيماران را شفا و معالجه مى نموده است.

و نيز در راه مراجعت از مشهد به فيض زيارت و ملاقات حضرت ولى عصر عجل اللَّه فرجه الشريف رسيده است.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هفتم)

است.

نگارنده گويد: جناب آقاى حاج شيخ حسين امامى كاشانى سلمه اللَّه از افاضل مجتهدين معاصر است كه اجتهادش از حدود سى و پنج سال قبل مورد تاييد و تصديق آيات عظام نجف اشرف چون مرحوم آيت اللَّه العظمى حاج سيد محسن حكيم قدس اللَّه سره و ديگران و نيز مراجع بزرگ و زعماء حوزه علميه قم مانند آيت اللَّه العظمى بروجردى طاب اللَّه ثراه و ديگران بوده.

آثار علمى ايشان مطبوعا و مخطوطا

1- اصل اصول الاماميه يكدوره اصول كه به طبع رسيده است.

2- دراسات الاصول آماده طبع است.

3- فقه الاماميه- سه جلد كه آماده طبع است.

4- حاشيه كامل بر عروه كه در سال 1375 هجرى قمرى شروع و در سال 1410 هجرى قمرى پايان يافته.

5- متفردات الاماميه مانند تقيه يا خبرئيت بسيم اللَّه از سور قرآنيه.

6- قاعده- لاضرر چاپ شده.

7- قاعده- تقيه چاپ شده.

8- قاعده- اعلميت چاپ شده.

9- ترجمه عروه كه رساله عمليه فارسى است.

و ايشان داماد گرامى حضرت آيت اللَّه حاج آقا رضا مدنى كاشانيست كه سبط مرحوم آيت اللَّه العظمى آخوند ملا حبيب اللَّه شريف كاشانى صاحب تأليفات و تصنيفات كثيره مطبوع و غيره مى باشند.

از آثار خير معظم له تعمير برخى از مساجد است كه از آنهاست تعمير اساسى مسجد ميرعماد كاشان و بنياد مدرسه اماميه براى طلاب خودشان.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد نهم)

العظمى بروجردى نموده و مورد توجه معظم له واقع شده به طورى كه بعضى از اوقات از ايشان تعبير به عالم هم عصر مى فرمودند و هر يك از طلاب و محصلين كاشانى و غيره را كه توصيه و توثيق مى نمودند آن مرحوم پذيرفته و بر ايشان حقوق و شهريه برقرار مى كردند

آقاى امامى پس از يك دوره تحصيلات و ديدن دروس خارج قم به نجف اشرف عزيمت نموده در حالى كه در آن موقع بر عروةالوثقى علامه يزدى حاشيه شروع نموده و در اقامتشان در (باب مدينه علم) تا باب خمس به اتمام رسانيدند

معظم له پس از چندى توقف در نجف و شركت در دروس آيات عظام آنجا بالاخص مرحوم آيت اللَّه العظمى حكيم و آيت اللَّه العظمى خوئى مدظله و ديگران مراجعت به كاشان نموده و پس از فوت مرحوم آيت اللَّه بروجردى باز به قم آمده و به تدريس خارج پرداخته و صدها نفر از طلاب در درسشان شركت مى نمودند. ولى متأسفانه روى بعضى از جهات دوباره به كاشان برگشته او تا حال تحرير و تأليف اين كتاب (سال 1395 قمرى) به اقامه جماعت و تدريس و تأليف اشتغال دارند از آثار گرانقدر آنجناب كتاب (اصول الاماميه) است كه زحمات فضلاء را آسان و راهى را كه بايد سالها در مبانى اصول فقه طى نمايند به چند ماه رسانيده است

نگارنده گويد مترجم محترم ما از مجتهدين جوان عصر حاضر است آثار نبوغ و بزرگى در چهره و سيمايش نمايان است و اميد است كه بخواست خدا و عنايت صاحب ولايت در آينده از مراجع عاليقدر بوده باشند زيرا از سى سال قبل كه ايشان را شناخته ام همواره چه

در قم و چه در كاشان و چه در نجف اشرف با كمال سادگى و دور از تظاهرات مجدانه اشتغال به تحصيل و تدريس و تصنيف داشتند و بحمد اللَّه آثار علمى ارزنده اى مانند (اصول الاماميه) و حواشى بر عروةالوثقى و غيره دارند و ايشان داماد ارجمند حضرت آيت اللَّه والعالم العلام آقاى حاج آقا رضاى مدنى كاشانى كه از مجتهدين و مراجع عصر حاضرند در كاشان مى باشند

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد ششم)

در مقبره خصوصى مدفون گرديد.

تاليفات و آثار علمى ايشان.

1- منهاج الاحرام لزائر بيت اللَّه الحرام كتاب استدلالى در احكام حج مشتمل بر هزارها مسائل حج.

2- بغيه الطالب درحاشيه مكاسب شيخ انصارى.

3- تسديد القواعد فى حاشيه الفرائد حاشيه مبسوطى بر رسائل شيخ.

4- صحيفه الحج در اسرار و فلسفه حج.

5- ترجمه صحيفه الحج به فارسى.

6- كلمات قصار انشاء خود ايشان موسوم الكلم الفائقه و الحكم البالغه.

7- رساله اى به نام الرحمه السابقه و الهدايه البارغه.

8- رساله اى مبسوطى در انفعال ماء قليل.

9- رساله اى مبسوطى در علل اختلاف حديث.

10- رساله اى در جميع مسائل مبحث تعادل و تراجيح.

11- رساله اى در مسائل اصاله الصحه و مسائل قرعه.

12- دو رساله د رجميع حكم ظاهرى و و اقعى.

13- رساله اى در اينكه صيغه امر موضوع است براى مطلق طلب و اينكه اطلاقش افاده وجوب دارد.

14- شرح دعاء صباح حضرت امير عليه السلام.

15- حاشيه برنجاه العباد.

16- حاشيه بر عروه الوثقى.

17- حاشيه بر رسائل پنجگانه و نفقات و قبله و رضاعيه و ربائيه حاج ملا هاشم خراسانى.

18- حاشيه بر توضيح المسائل مرحوم آيت اللَّه العظمى بروجردى.

محمد امامى نجفى از علماء و ائمه جماعت معاصر اراك مى باشند. وى در خونسار متولد شده و در بيت علم و فضيلت پرورش يافته و براى تحصيل به اصفهان عزيمت و پس از خواندن مقدمات و سطوح به نجف اشرف مهاجرت و از محضر آيات عظام آيت اللَّه اصفهانى و آيت اللَّه عراقى آقا ضياءالدين و ديگران استفاده نموده و بعد از پايان مراتب علمى به اراك آمده تا حال حاضر اشتغال به خدمات دينى از قبيل امامت در مسجد آيت اللَّه سلطان و تبليغ احكام و ترويج دين دارند. ادام اللَّه توفيقه و عزه

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هشتم)

كاشمر است.

وى در آن سامان متولد شده و پس از خواندن مقدمات و اوليات و قسمتى از سطوح به مشهد عزيمت نموده و در آنجا به تكميل متون فقه و اصول پرداخته و از دروس خارج آيات عظام آنجا و ديگران استفاده نموده و پس از وصول به مقام رفيع فضل و دانش به كاشمر مراجعت و تا حال حاضر به انجام وظائف دينى اشتغال دارند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد ششم)

ميرزاآقاى شيرازى در اجازه نامه اش به وى، او را با اين اشعار توصيف كرده است.

فلَوُ كُنّ النّساء بِمثلِ هذى

لَفضّلت النّساءِ عَلى الرّجال

فلا التَأنيث لاسم الشمس عار

و لا التّذكير فخر للهِلال

وى آثار خود را تحت نام «يك بانوى ايرانى» منتشر مى كرد از جمله آثارش: «الاربعين الهاشميه»، «شرح چهل حديث»؛ «اخلاق و راه سعادت بشر»، كه ترجمه و اقتباسى است از «طهارة الاعراق فى تصحيل الاخلاق» ابن مسكويه؛ «روش خوشبختى و توصيه به خواهران»؛ «سير و سلوك»، در روش اولياءِاللَّه؛ «مخزن العرفان» و «كنز العرفان»، در علوم قرآن؛ «تفسير قرآن»، در پانزده جلد؛ «معاد يا آخرين سير بشر»؛ «النفخات الرحمانية فى الواردات القلبية»، حاوى كشفيات و مشاهدات معارف؛ «مخزن اللئالى فى فضايل مولى الموالى».[1]

1308 ق- 1362 ش، حاجيه نصرت خانم از زنان دانشمند معاصر. پدرش حاج سيد محمدعلى بن حسن حسينى مشهور به امين التجار اصفهانى و مادرش دختر حاج سيد مهدى جناب و دائى اش مرحوم شريعت اصفهانى بود. از اوان كودكى در اصفهان به تحصيل پرداخت و پس از آموزش مقدمات در محضر حاج آخوند زفره اى، ساليانى دراز در فقه و اصول فرائد و فصول و كفاية و خارج صلات و طهارت، و در كلام دو جلد شوارق، و در فلسفه از ابتدا تا الهيات اسفار را در خدمت آقا مير سيد على نجف آبادى آموخت و هر چند كه در اين ضمن به عقد ازدواج پسر عم خويش حاج ميرزا آقا معين التجار درآمده بود و تعهد وظائف خانه دارى مى كرد، كمال سعى در تحصيل مبذول مى داشت.

بر اثر اين گونه استقامت و بذل سعى به مراقب علمى والائى رسيد و از پى امتحان كتبى به دريافت اجازه ى اجتهاد از آقا ميرزا

آقاى اصطهباناتى و حاج شيخ محمدكاظم شيرازى و آيت اللَّه نجفى مرعشى و همچنين اجازه ى روايت از آقا شيخ محمدرضا مسجد شاهى نائل آمد. خانم امين عمر خود را يكسره به تاليف و تدريس گذراند. مدرسه اى به نام «مكتب فاطمه» تاسيس كرد كه زنان و دختران در آن به كسب علوم و معارف اسلامى مى پرداختند. آثار بسيارى تأليف كرد كه از آن جمله اند، الاربعين الهاشمية (1328 ش) كه ترجمه و اقتباسى است از اخلاق ابن مسكويه؛ روش خوشبختى و اقتباسى است از اخلاق ابن مسكويه؛ روش خوشبختى و توصيه به خواهران (1371 ق)؛ سير و سلوك در روش اولياء (1323 ش)؛ مخزن العرفان (1326 ش به بعد)؛ تفسير كامل قرآن در 15 جلد؛ معاد يا آخرين سير بشر (1326 ش)، النفحات الرحمانية فى الواردات القلبية (1369 ق) حاوى كشفيات و مشاهدات معارف؛ مخزن اللئالى در فضل مولى الموالى. خانم امين آثار خود را تحت نام «يك بانوى ايرانى» منتشر مى كرد.[2]

مجتهد، فقيه، مدرس.

تولد: 1265، اصفهان.

درگذشت: 23 خرداد 1362، اصفهان.

حجت الاسلام سيده نصرت بيگم امين (معروف به بانوى ايران) فرزند سيد محمدعلى امين التجار اصفهانى، در چهار سالگى براى آموزش قرآن و فراگيرى خواندن و نوشتن راهى مكتب شد.

بانو امين همچنان به تحصيل ادامه مى داد تا اينكه در پانزده سالگى با پسر عموى خود حاج ميرزا ملقب به معين التجار كه از بازرگانان سرشناس و معتبر اصفهان بود ازدواج نمود و به خانه دارى و تربيت فرزندان مشغول شد. اما اين امر مانع ادامه تحصيل و مطالعه و تحقيق وى در معارف اسلامى نشد و به تحصيل صرف، نحو، بلاغت، تفسير، علم حديث، فقه، اصول، فلسفه و عرفان پرداخت و با وجود مشكلاتى كه در فضارى حاكم

بر آن ايام براى زنان در امر تحصيل وجود داشت، طلبگى و تحصيل خود را در سطوح عاليه نيز ادامه داد تا اينكه در چهل سالگى مرتبت و تسلط علمى ايشان مورد تأييد مراجع تقليد وقت قرار گرفت و به دريافت درجه ى اجتهاد و روايت نايل شد. بانو امين از چهل سالگى تا پايان عمر به تأليف كتب، تدريس، پاسخگويى به پرسش هاى دينى و ارشاد دختران و زنان پرداخت.

آثار ايشان عبارتند از: اربعين الهاشميه (به زبان عربى، 1356 ق.)؛ جامع الشتات (زبان عربى) معاد يا آخرين سير بشر (تهران، 1326، تبريز چاپ دوم، 1334)؛ نفحات الرحمانية فى الواردات القلبية (به زبان عربى، اصفهان، 1369)؛ اخلاق (ترجمه كتاب ابن مسكويه)؛ مخزن العرفان (تفسير قرآن در پانزده جلد)؛ روش خوشبختى و توصيه به خواهران ايمانى (تهران، 1331، اين كتاب در تبريز و اصفهان نيز به چاپ رسيده است)؛ مخزن اللئالى در مناقب مولى الموالى اميرالمؤمنين على (ع)؛ سير و سلوك؛ در روش اولياء و طريق سير سعداء (اصفهان 1323).

حجت الاسلام امين در سال 1344 با سرمايه خود مكتبى به نام «فاطمه سلام الله عليها» و نيز دبيرستانى دخترانه تأسيس كرد تا فضايى براى ادامه تحصيل بانوان فراهم آيد. ايشان همچنين در كانون تبليغات و تعليمات دينى بانوان اصفهان به تدريس معارف و تفسير قرآن مى پرداخت.

مزار بانو امين در اصفهان قرار دارد.

برگرفته از كتاب :مشاهير زنان ايراني و پارسي گوي

منابع زندگينامه :[1] تذكرة القبور (445)، الذريعه (248/24 ،229/20)، علماء معاصرين (325 -311)، گنجينه ى دانشمندان (116 -114 /3)، مؤلفين كتب چاپى (559 -557 /6).

[2] منبع: دايرةالمعارف تشيع، 527 /2.

جدّ او ملا نجف على امين شرع بوده، به امينى شهرت يافته است. ابتدا تحت تربيت پدرش كه از علماى بزرگ تبريز بود پرورش يافت و در مدارس تبريز مقدمات و ادبيات را فراگرفت. سپس از محضر حاج سيد محمد مولانا و حاج سيد مرتضى خسروشاهى صاحب كتاب «اهداء الحقير در معنى حديث الغدير» و آقا شيخ حسين مؤلف كتاب «هداية الانام» سطوح عاليه را آموخت. بعد به نجف اشرف مهاجرت كرد و در محضر حاج سيد ابوتراب خوانسارى، آقا سيد محمد فيروزآبادى، تلمذ كرد و از آقا سيد ابوالحسن اصفهانى، علامه نائينى، حاج شيخ عبدالكريم حائرى يزدى، محمدحسين غروى اصفهانى و ميرزا على آقا شيرازى و ديگران استفاده نمود و به دريافت اجازه اجتهاد از ايشان نايل گرديد. او بعد از فراغت از تحصيل به تبريز بازگشت و در آنجا به وظائف شرعى پرداخت. سرانجام به قصد اقامت دائم به نجف بازگشت. علامه امينى فقيهى بزرگ و مؤلفى پركار و خطيبى دانشمند بود و از ابتدا بزرگان نجف او را اميد اسلام و تشيع پيش بينى مى كردند. وى در تأليف اثر گرانقدرش «الغدير» كتابخانه هاى ايران و عراق و ديگر كشورهاى اسلامى را جستجو كرد. و بيش از چند هزار كتاب را ديد. وى با سفر به شهرهاى حيدرآباد دكن و عليگره و بمبئى و لكهنو و كانپور و پتنه و رامپور و جلالى هند و نيز بيروت و دمشق و معره و نبل و حلب و مكه و مدينه و شهرهاى بسيار ديگر همگام با تهيه مآخذ و مطالعه و استنساخ كتب در ملاقات با استادان و دانش پژوهان و شركت در محافل عمومى به نشر

مفاهيم اصيل و صحيح ولايت مى پرداخت. كتابخانه ى اميرالمؤمنين (ع) در نجف با همت وى تأسيس شده كه از نفايس جهان علم و ادب به شمار مى رود و حدود 40000 كتاب از جمله صدها كتاب خطى در آن گردآورى شده است. وى در تهران درگذشت؛ پيكر او را به نجف بردند و در كتابخانه اش دفن كردند. از وى آثارى بر جاى مانده است كه عبارت اند از: «الغدير فى الكتاب والسنة والادب»، دايرةالمعارف شيعه كه در آن احاديث و اشعار مربوط به روز عيد غدير را آورده است؛ «اعلام الانام فى معرفة الملك العلام»؛ «ثمرات الاسفار»، در دو جلد كه شرح سفرهاى اوست؛ «شهداء الفضيله»؛ «رياض الانس»، در دو جلد؛ «سيرتنا و سنّتنا سيرة نبيّنا و سنته»؛ «حاشيه بر رسائل شيخ مرتضى انصارى»؛ «حاشيه بر مكاسب شيخ مرتضى انصارى»؛ «تفسير سوره ى حمد»؛ «تفسير آياتى از قرآن»؛ «ادب الزائر»؛ «العترة الطاهرة فى الكتاب».[1]

حاج شيخ عبدالحسين امينى تبريزى ابن عالم الجليل ميرزا احمد بن المولى نجفعلى مشهور به امين الشرع تبريزى از اعاظم علماء و اكابر دانشمندان معاصر و داراى معنويت و مقامات عاليه بودند.

در سال 1320 ق در تبريز متولد شده و در تحت تربيت و رعايت مرحوم والدش كه از علماء بزرگ تبريز بودند پرورش يافته و در مدارس تبريز مقدمات و ادبيات را فرا گرفته و از همان اوان صغر آثار نبوغ و كثرت حافظه و سرعت انتقال از وى ظاهر و بارز بوده است. پس از پايان اوليات، سطوح عاليه را از محضر مرحوم آيةاللَّه حاج سيد محمد مولانا و آيةاللَّه حاج سيد مرتضى خسرو شاهى و آيه اللَّه آقا شيخ حسين مولف كتاب (هدايه

الانام) استفاده نموده و به نجف اشرف مهاجرت و از محضر مرحوم آيةاللَّه حاج سيد ابوتراب خونسارى متوفى 1346 ق و آيةاللَّه آقا سيد محمد فيروز آبادى متوفى 1345 ق و مرحوم آيةاللَّه نائينى و آيةاللَّه ميرزا على آقا شيرازى و بعضى ديگر بهره مند شده تا بمدارج علم و كمال رسيده و مبادرت بتأليف و تصنيف كتب مفيد نموده و از اين راه خدمات بسيار ارزنده اى بعالم اسلام مخصوصا تشيع نموده است.

نگارنده گويد: مرحوم علامه مجاهد امينى حقا از نوادر علماء معاصر ما بودند كه در راه خدمت بدين و ولايت تحمل شدائدى نموده و به كشورهاى هند و پاكستان و سوريا و حلب و غيره مسافرتها كرده و كتابخانه هاى مهم آنجا را با دقت مطالعه و بررسى و بيش از چند هزار كتاب را ديده و دائره المعارفى بنام (الغدير) در موضوع ولايت حضرت اميرالمومنين على بن ابيطالب عليه السلام و مثالب غاصبين حقش از كتب اهل سنت نوشته كه در فن خود بى نظير و موجب استبصار بسيارى از اهل سنت كه تقليد كوركورانه ستمكاران به اهل بيت عليهم السلام مى نمودند گرويده اند.

علامه امينى چندين سال بود كه در تهران رحل اقامت افكنده، و در آخر ماه ربيع الاول 1390 ق در تهران وفات و پس از تشييع و تجليل با شكوهى حمل به نجف و در كتابخانه اش مدفون گرديده است.

آثار خالده ى او كه بزرگترين اثر جاودانى او مى باشد تاسيس كتابخانه وزين اميرالمومنين عليه السلام نجف اشرف است كه بيش از چهل هزار جلد كتاب مطبوع و محفوظ دارد و از نفايس جهان علم و ادب بشمار مى رود.

و آثار علمى او از اين قرار است:

1- دائره المعارف شيعه بنام الغدير

كه بيست و دو مجلد است يازده جلد آن مطبوع و بقيه مخطوط است و مطبوع آن مكرر در نجف و بيروت و تهران بطبع رسيده است.

2- شهداء الفضيله كه در نجف چاپ شده. 3- كتاب سيرتنا و سنتنا كه بچاپ رسيده است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] حماسه ى غدير (احوال و آثار علامه امين)، الذريعه (26/16 ،259/1482/2)، الغدير، ترجمه (163 -154 /1)، گنجينه ى دانشمندان (379 -377 /4)، مؤلفين كتب چاپى (723 -722 /3)، مستدركات اعيان (82/1).

از آيت اللَّه العلامة الطباطبائى دام اللَّه ظلالهم على رؤس الانام اخذ نموده و بحمداللَّه از خرمنهاى علم و دانش آنها خوشه هاى فراوانى كسب و به اخذ اجازه اجتهاد از چند نفر از فقهاء نائل آمده و طى مدت اشتغال در حوزه مقدسه قم- تقريرات اساتيد بزرگ را به رشته تحرير درآورده كه متجاوز از پنج مجلد مى باشد.

در سال 1382 قمرى يك سال پس از فوت مرحوم والدش به تبريز مراجعت و پنج سال در آنجا به شئون و وظائف روحانيت از امامت در مسجد و تدريس و ارشاد مردم قيام و اقدام نموده و در سال 1387 ق روى جهات و پيش آمدهائى اجباراً موطن عزيز خود تبريز را ترك و به تهران مهاجرت و اكنون قريب هشت سال است كه در گوشه اى از اين شهر بزرگ و پرغوغا اختيار مسكن نموده و گرچه مشغوليتهائى از امامت در مسجد و تدريس و غيره دارند.

ليكن بيشتر در منزل به مطالعه و نوشتن گذرانيده و كمتر در اجتماع كنونى كه هوا و هوس و ريا و تظاهرات و آلودگيهاى ديگر اخلاقى به همه شئونات زندگى سايه افكنده و از حق پرستى و حقيقت جوئى و وفا و صفا نامى بيشتر باقى نمانده شركت مى كند و البته هر قدر انسان از اين جار و جنجالهاى بى معنى و خفه كننده كنار باشد راحت تر و سالم تر خواهد بود.

آرى به فرمايش امام صادق (ع) فسدالزمان و تغير الاخوان فرأيت الانفراد اسكن للفوأد.

معظم له داراى آثار علمى چندى در موضوعات مختلف از قبيل تفسير موضوعى شرح پاره اى از احادث، زندگى يك مسلمان از ولادت تا مرگ، زن و زناشوئى در اسلام، ديوان شعر. ترجمه چند كتاب

نفسى عربى به فارسى مى باشند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد ششم)

تأسيس گرديده بود شركت و از محضر استاد بزرگ استفاده مى نمودند- كه بخشى از تحقيقات آن جلسه بعدا به صورت كتاب اصول فلسفه با روش رئاليسم منتشر شد.

آقاى امينى در حوزه علميه قم به تدريس و تأليف اشتغال دارد ولى اكثرا اوقاتشان صرف تحقيقات علمى و تأليف كتابهاى سودمند مى شود و تاكنون كتابهاى ارزنده اى از ايشان به چاپ رسيده كه غالباً مورد استقبال عمومى قرار گرفته است. مانند:

1- دادگستر جهان.

2- بررسى مسائل كلى امامت.

3- بانوى نمونه اسلام.

4- آئين همسردارى.

5- همه بايد بدانند.

6- اسلام و تمدن جديد.

7- آموزش دين درپنج جلد.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هشتم)

و الالقاب (174 -173 /1).

مدرسيين و آيات عظام مى باشند.

نگارنده گويد: آقاى انصارى اراكى از خاندان روحانى اراك و پدرانش تا چندين پشت روحانى و از مروجين دين و خدام شرع مبين بوده و خود متصف به صفات حميده و ملكات پسنديده مى باشند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد نهم)

بخشى از اسفار را در خدمت ايشان تلمذ نمود.

آيت الله انصارى محلاتى در شهر قم درگذشت و پيكر ايشان در حرم حضرت معصومه (س) به خاك سپرده شد.

آقاميرزا حسن انصارى از علماء ابرار و فضلاء اخيار و قدماء با فضل و تقواى حوزه علميه قم است.

وى در قصبه محلات (وطن مادرى نگارنده) كه در هجده فرسخى قم واقع است متولد شده و براى تحصيل علوم و تكميل فضائل به قم مهاجرت نموده و اكنون بيش از چهل سال است كه در اين شهر اقامت دارند. ايشان پس از فراغت از سطوح چندين سال از درس خارج فقه و اصول مرحوم آيت الله العظمى حجت و آيت الله العظمى خونسارى و بالاخص آيت الله العظمى بروجردى قدس الله اسرارهم استفاده نموده تا به مدارج عاليه علم و دانش رسيده است.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد دوم)

سمرقندى و عبدالصبور هروى و حنبل بخارى و ابوالوقت، خادمش، و ديگران از وى روايت كرده اند. او در فقه پيرو روش احمد بن حنبل بود. خواجه بيشتر اوقات در هرات به ارشاد و تعليم مشغول بود. در همان جا درگذشت و در گازرگاه دفن شد. مزار او امروز زيارتگاه است. از آثار وى: «منازل السائرين»، «در عرفان و سلوك»؛ «انوارالتحقيق»؛ «رحل الرسول»؛ «رساله ى اربعين»؛ «طبقات الصوفيه»، به گويش هروى در شرح احوال عرفا؛ تفسيرى كه بر قرآن نوشت و اساس كار ميبدى در تأليف «كشف الاسرار وعدةالابرار»، معروف به «تفسير خواجه عبداللَّه»؛ «زاد العارفين»؛ «كنز السالكين»؛ «قلندرنامه»؛ «محبت نامه»؛ «الهى نامه»؛ «رساله ى واردات»؛ «ذم الكلام».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :آتشكده ى آذر (741 -739 /2)، الاعلام (267/4)، ايضاح المكنون (118/2 ،310/1)، تاريخ ادبيات در ايران (915 -911 /2)، تاريخ نظم و نثر (58 -57)، الذريعه (306/9 و 368/2 و 241 -240 /22)، رياض العارفين (31 -30)، ريحانه (170 -168 /2)، سير النبلاء (518 -503 /18)، صبح گلشن (44)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 109/5)، فرهنگ سخنوران (102)، الكامل (148/8)، كشف الظنون (1836 ،1828 ،828 ،420 ،56)، الكنى والالقاب (201/2)، لغت نامه (ذيل/ انصارى هروى)، مجمع الفصحا (135/1)، مجمل فصيحى (ذيل/ سال 481)، معجم طبقات الحفّاظ (120)، نفحات الانس (339 -336)، هدية العارفين (453 -452 /1).

چند سالى در آنجا از علماء اعلام استفاده نموده و در سال 1355 قمرى مهاجرت به قم و سطوح عالى را از محضر آيت اللَّه العظمى آقاى مرعشى نجفى مدظله و مرحوم آيت اللَّه حاج سيد محمد محقق داماد استفاده نموده.

سپص به درس خارج حضرات آيات آقاى حجت و آقاى صدر و آقاى حاج سيد محمدتقى خونسارى اعلى اللَّه مقامهم الشريف حاضر شده و استفاده وافر نموده و ضمنا خود تدريس شرح لمعه و غيره نموده.

و عده اى از طلاب را تربيت و حدود 21 سال در قم اشتغال داشته بعدا در سال 1367 قمرى به امر حضرت آيت اللَّه آقاى آخوند ملاعلى مدظله رحل اقامت در همدان انداخته و در مدرسه معظم له به تدريس سطوح عالى و به درس آن جناب نيز شركت و تا هم اكنون به اقامه جماعت و ارشاد مردم و ساير خدمات دينى اشتغال دارند.

از آثار ايشانست 1- رساله در قاعده لاضرر 2- مباحثى در اصول 3- رساله اى در اخلاق 4- كتابى در توحيد كه تاكنون مخطوط مانده است.

داراى اجازات از مرحوم آيت اللَّه العظمى اصفهانى و آيت اللَّه حجت و ديگران مى باشد.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هفتم)

على دامغانى و حجه الاسلام آقا شيخ على گنبدى و ديگران فرا گرفته و بعد از آن به اراك آمده و از محضر مرحوم آيه اللَّه حايرى و آيه اللَّه آقا شيخ محمد سلطان و آقاى حاج ميرزا محمدعلى خان دو سالى استفاده و در سنه ى 1340 ق با آيةاللَّه حايرى مهاجرت به قم نموده و علاوه از آن بزرگوار از حضور مبارك مرحوم آيت اللَّه آقا شيخ ابوالقاسم كبير و حاج شيخ حسن فاضل و آيةاللَّه حاج ميرزا محمد كبير و آيت اللَّه ميرزا محمد فيض مدت هفت سال استفاده ها برده و بعد از آن به امر مبارك آيت اللَّه حايرى به تهران منتقل و در يكى از محلات آن به اقامه جماعت و بيان مسائل حلال و حرام و در ضمن بتدريس پرداخته و چندين سال در مدرسه عبداللَّه خان واقع در بازار بزازها اشتغال بتدريس فقه و اصول (كفايه و رسائل و غيره) داشته تا باجل محتوم از دنيا رفته است.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد چهارم)

نسبت به عمل آيرم اعتراض كرد. در قضيه ى تغيير لباس نيز عليه رضاخان موضعگيرى كرد كه منجر به دستگيرى و تبعيد او به سمنان شد. پس از بازگشت از تبعيد به حوزه ى درس خود پرداخت و كتاب هايى نيز در زمينه ى فقه و اصول تأليف كرد. از جمله آثار وى: «ازاحة الالتباس عن حكم المشكوك فيه من اللباس»؛ «رساله ى سؤال و جواب»؛ حاشيه ى «رسائل» شيخ مرتضى انصارى؛ حاشيه ى «رياض»؛ حاشيه ى «مكاسب» شيخ انصارى؛ «كتاب الارث»؛ «كتاب حج شرايع»؛ «كتاب الصلوة»؛ «كتاب الطهارة».[1]

مرحوم مغفور آيت اللَّه آقاى حاج ميرزا ابوالحسن انگجى تبريزى از مجتهدين طراز اول ايران و يكى از مراجع احكام آذربايجان بوده كه در سال 1347 قمرى به واسطه انقلاب تبريز مسافرت به قم نموده و مدتى در آنجا توقف آنگاه به مشهد مقدس مشرف و حدود يك سال توقف سپس به خواهش دولت به تبريز مراجعت نمود مرحوم انگجى بنا به نقل علماء معاصرين و ديگران مردى محقق و مدقق و فقيهى اصولى و صاحب وقار و تمكين و متانت و ابهت كثيرالعلم و قليل الكلام بود.

تولدش در سال 1282 قمرى در تبريز واقع شد و پس از بلوغ بتحصيل علوم عربيه و ادبيه و حساب و نجوم موفن گشته و فقه و اصول را از مرحوم حاج ميرفتاح سرابى و ميرزا محمود اصولى اخذ كرده و از خودش نقل است كه تمام قوانين الاصول ميرزاى قمى را نزد مرحوم اصولى خوانده و در سال 1304 قمرى به نجف مشرف و تا دو سال از محضر مرحوم فاضل ايروانى و حاج ميرزا حبيب اللَّه رشتى و علامه مامقانى استفاده نموده آنگاه مراجعت به وطن كرده و به

خدمات دينى از قبيل امر به معروف و نهى از منكر و اقامه جماعت و تدريس پرداخته و در امور دينى بسيار متصلب و خشن در ذات اللَّه بود و به هيچوجه در اداء وظائف شرعيه و حفظ حدود الهيه و ردع بدع مستحدثه مداهنه و مسامحه نداشت.

از آثار آن مرحوم است كتاب ازاحة الالتباس عن حكم المشكوك من اللباس كه در سال 1316 تأليف و طبع شده و نيز شرح كتاب حج شرايع و حاشيه بر كتاب رياض، مرحوم علامه تهرانى در الذريعه ج 1 ص 526 كتاب آن مرحوم را ذكر كرده است.

داراى شش فرزند برومندند كه سه نفر آنان در سلك روحانيت و از علماء و فضلاء حوزه علميه قم بوده اند كه ترجمه آنان خواهد آمد و سه نفر هم در رشته طب و از اطباء معروف تهران مى باشند.

وفاتش در سال 18 ذى القعده سال 1357 واقع شد و استان آذربايجان و اكثر بلاد ديگر غريق بحر ماتم و سوك آن بزرگوار شدند والد ماجدشان مرحوم حاج ميرزا محمد آقا معروف به شيخ الشريعه از اجلاء علماء و اشراف تبريز بودند و اين لقب را مرحوم مظفرالدين شاه قاجار با اعطاء يك حلقه انگشتر الماس به ايشان اهداء نمودند.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] آينه ى دانشوران (314 -313)، الذريعه (249 ،99/6 ،526/1)، ريحانه (60 -59 /7)، زندگينامه ى رجال و مشاهير (303 -301 /1)، علماء معاصرين (179 -178)، مؤلفين كتب چاپى (142 -141 /1).

قمر در قريه انوار كه در 12 فرسخى همدان كه جزو در جزين است متولد شده و فقط تا 16 سالگى در همان قريه زندگى و مقدارى از علوم صرف و نحو و منطق را نزد مرحوم والد خوانده.

و در اواخر سال 1332 قمرى به همدان آمده و در مدرسه زنگنه معروف به مدرسه بزرگ ادامه به تحصيل داده و سطوح عالى را از اساتيد بزرگ و معروف آن زمان تكميل و در اواخر سال 1339 قمرى به شهرستان قم مهاجرت و از محضر مرحوم آيت اللَّه آق شيخ ابوالقاسم كبير قمى استفاده پس از آمدن مرحوم آيت اللَّه حايرى و تشكيل حوزه به درس ايشان رفته و از ابحاث آن مرحوم و آيت اللَّه حاج سيد محمدتقى خونسارى بهره مند شده و در زمان تبعيد آيات عظام نجف به قم از مباحث مرحوم آيت اللَّه العظمى آقاى آقاسيد ابوالحسن اصفهانى استفاضه نموده و از آنان نائل به دريافت اجازه اجتهاد و غيره گرديده است.

و در سال 1351 قمرى مراجعت به همدان و به تدريس فقه و اصول و اقامه جماعت و ارشاد مردم پرداخته و تا هم اكنون كه نزديك هشتاد سال از عمرش مى گذرد و به واسطه ابتلاء و گرفتارى فرزند ارجمندش جناب حجةالاسلام آقا شيخ محى الدين انوارى كه از افاضل و ائمه جماعت تهرانست بسيار شكسته و خسته شده در همدان به خدمات دينى اشتغال دارد.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هفتم)

از ادبيات را در خدمت والدش خوانده و در سال 1324 قمرى در مدرسه زنگنه به تحصيل پرداخته و در سال 1337 ق به تهران آمده و ابتدا در مدرسه نصرالدين و بعد از چند ماهى به مدرسه سپهسالار جديد منتقل و علوم عقليه و نقليه را آموخته و در سال 1441 قمرى مهاجرت به قم نموده و از محضر مرحوم آيت اللَّه حايرى يزدى و آيت اللَّه حاج شيخ ابوالقاسم كبير و آيت اللَّه فيض استفاده نموده و در سال 1349 قمرى بارى پاره اى از گرفتاريهاى شخصى به همدان برگشته و در مسجد امامزاده يحيى و مسجد پيغمبر به اقامه جماعت و خدمات دينى و روحى پرداخته تا اينكه به اصرار جماعتى از وجوه اهالى امزاجرد همدان و تاكيد بعضى از آقايان براى ارشاد مردم جلوگيرى از تبليغات مسمومانه فرقه ضاله بهايبة به آن محل منتقل گرديده و تبليغ و اقامه جماعت و رفع شبهات مشغول گرديده.

و عده بسيارى از آنان را هدايت به اسلام نموده و از انحراف نجات داده اند تا در پنجم ذيقعده الحرام 1384 قمرى كه در همان محل از دنيا رفته و با تشييع جنازه عجيبى در جنب مسجد بزرگ امزاجرد كه از آثار ايشانست بنا بر وصيتش مدفون و مزار مردم قريه و قراء ديگر گرديده!

آثار قلمى و علمى آن مرحوم به قرار زير است

1- هدايت المسترشدين در نجاست اهل كتاب 2- اختيارات الايام در بيان سعد و نحس ايام از كتب معتبره اخذ و ترجمه شده 3- تير شهاب در رد بهاء و باب 4- كتاب شيطان و سركشى كه كتابى است علمى و تاريخى و ديانتى مشتمل بر مواعظ و نصايح

5- شمع هدايت در شناسائى 6- حجت كه نسبتا مبسوط و انفع است. 7- تحفه الواعظين كه داراى هفتاد مجلس منبريست 8- تذكره الصائب فى مقتل الاطائب چهل مجلس منبرى و در آخر آن چهل حديث منبريست از باقيات الصالحات ايشانست جناب ثقةالاسلام والمسلمين آقا ميرزا يوسف انوارى كه اكنون در امزاجرد به جاى آن مرحوم اقامه جماعت مى كند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هفتم)

و خدمات دينى به پاكستان و كراچى مسافرت و بعدا به تهران مراجعت و اكنون از طرف رهبر انقلاب در مسجد جامع نارمك تهران به اقامه نماز جمعه و جماعات و تبليغات دينى اشتغال دارند.

نويسنده گويد:

جناب آقاى انوارى هم يكى از فضلاء مبارز است كه در پيروزى انقلاب و حكومت جمهورى اسلامى خدماتى نموده است و در اين مسير تحمل مصائب و شدائدى از زندان و شكنجه و غيره نموده است. در ميان علماء و اقران طهران خود محبوبيت خاصى دارند و مورد توجه مخصوص رهبر عزيزمان امام خمينى بودند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هشتم)

سى گانه ى حسين و حسن عبارت اند از: «الوضوء»؛ «الصلاه»؛ «النكاح»؛ «الطلاق»؛ «الوصايا»؛ «الفرائض»؛ «التجارات»؛ «الاجارات»؛ «الشهادت»؛ «الزهد»؛ «التقيه»؛ «المثال»؛ «الملاحم»؛ «المومن».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اختيار معرفه الرجال (552 -551 ،508)، اعيان الشيعه (27/6)، الذريعه (279 -278 /23 ،73/19)، رجال الطوسى (412 ،399 ،372)، رجال النجاشى (176 -171 /1)، الفهرست ابن نديم، ترجمه (406)، الفهرست للطوسى (105 -104)، لسان الميزان (525 -542 /2)، مجالس المومنين (423/1)، معجم رجال الحديث (244 -243 /5)، معجم المولفين (10/4).

است؛ شرح «مختصر الاصول» ابن حاجب؛ «الفوائد الغياثيه»، كه اختصارى است از قسمت سوم «مفتاح العلوم»؛ «تحقيق التفسير فى تكثير التنوير»؛ «الرسالة العضدية»، در وضع؛ «المدخل فى علم المعانى والبيان والبديع»؛ «العقائد العضديه».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :از سعدى تا جامى (482 -480)، الاعلام (66/4)، ايضاح المكنون (565 ،378 /1)، بزرگان شيراز (292)، تاريخ ادبيات در ايران (295/3)، تاريخ گزيده (699)، حبيب السير (221/3)، دايرةالمعارف فارسى (323/1)، روضات الجنات (51 -47 /5)، ريحانه (144 -142 /4)، فارسنامه ى ناصرى (1146/2)، كشف الظنون (1891 ،1764 ،1299 ،1144 ،898 ،104 ،41 ،37)، الكنى والالقاب (472/2)، لغت نامه (ذيل/ عبدالرحمن)، معجم المؤلفين (119/5)، هدية العارفين (527/1)، هفت اقليم (169 -168 /1).

حاشيه بر مكاسب مطبوع و كتاب الطهاره و كتاب صلوه و كتاب حج و كتاب خمس و رساله اى در فروع علم اجمالى و الذهب المسكوك فى لباس المشكوك و خير الزاد الى يوم المعاد.

(1354 -1301 ق)، عالم، فقيه و مدرس. از چهارده سالگى، بعد از وفات پدرش، به تصحيل علوم دينى روى آورد. پس از تحصيل مقدمات در اندك مدتى سطوح را به پايان رساند. آنگاه معقول را نزد شيخ على محمد نجف آبادى خواند و در حوزه ى درس اصول آخوند ملا محمدكاظم خراسانى و حوزه درس فقه آيت اللَّه يزدى در نجف شركت جست. سپس به كربلا رفت و در درس آيت اللَّه ميرزا محمدتقى شيرازى حاضر شد و به مقام بلندى از فقه و اصول رسيد. پس از فوت آيت اللَّه شيرازى به نجف بازگشت و عهده دار تدريس خارج فقه و اصول گرديد و بسيارى از علماى وقت از محضرش استفاده كردند. وى در نجف درگذشت و در حجره ى كازرونى واقع در صحن شريف علوى دفن شد. از آثار وى: «كتاب بشرى المجتهدين»، در اصول؛ «تحرير الاصول»، در دو مجلد؛ «كتاب طهارة»؛ «كتاب صلاة»؛ «كتاب الحج»؛ «كتاب خمس»؛ «الذهب المسكوك فى اللباس المشكوك»؛ «خيرالزاد الى يوم المعاد»؛ «عقد اللئالى فى فروع العلم الاجمالى»؛ «نهاية النهاية فى شرح الكفاية»؛ حاشيه ى «مكاسب» و «هدية الصبيان».[1]

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد چهارم)

منابع زندگينامه :[1] اعيان الشيعه (261/ 8)، الذريعه (408/ 24 ،45/ 10 ،220 ،188/ 6)، ريحانه (65 -64/ 6)، زندگينامه ى رجال و مشاهير (319/ 1)، شهيدان راه فضيلت (مقدمه/ 9 -8)، گنجينه ى دانشمندان (383/ 4)، لغت نامه (ذيل/ على حائرى)، مؤلفين كتب چاپى (309 -308/ 4)، معجم المؤلفين (118 -117/

8).

شد كه او را مسموم كرده اند. وى در مقبره ى حاج ميرزا حبيب اللَّه رشتى مدفون گرديد. آثار او عبارت اند از «كفاية الاصول»، دو جلد، از مراجع معتبر علم اصول، «حاشيه بر رسائل» و «حاشيه بر مكاسب» كه نقدى است بر آثار شيخ مرتضى انصارى؛ «حاشيه بر اسفار»؛ «حاشيه بر شرح منظومه»؛ «رسالاتى در مشتق، رضاع،...»؛ «الاجارة»؛ «الاجتهاد والتقليد»؛ «الفوائد الاصولية» و «تكملة التبصرة». از آثار خير آخوند احداث سه مدرسه ى بزرگ و متوسط و كوچك در نجف است. وى ضمناً به انتشار چهار مجله ى «اخوت»، در «درةالنجف»، «العلم» و «نجف اشرف» كمك بسيار كرد. وى در نزد فقها و دانشمندان علوم دينى به «صاحب الكفايه» شهرت دارد. و فرزندان او كلمه «كفائى» را براى نام خانوادگى خويش انتخاب كردند.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (234 /7)، اعيان الشيعه (6 -5 /9)، تاريخ برگزيدگان (43 /42)، خدمات متقابل اسلام و ايران (500 -499)، الذريعه (88 /18 ،324 /16 ،220 /6 ،412 /4 ،122 /1)، ريحانه (42 -41 /1)، شرح حال رجال (1 /4)، گنجينه ى دانشمندان (93 -92 /7)، معجم المؤلفين (155 /11)، مؤلفين كتب چاپى (16 -14 /5).

اين جان چند تن از عزيزانش در اثر تصادم از دست رفته است بالجمله جناب آقاى آذرى از افراد بسيار شايسته و لايق و پرهيزكار و مراتب فضل و تقوايش مورد تاييد مراجع بزرگ بالاخص حضرت آيه اللَّه العظمى امام خمينى است و از طرف معظم له به اتفاق بعضى ديگر منصوب به سرپرستى آستانه مقدسه حضرت معصومه (ع) و هم نظارت در دادگاه انقلابى ميباشد.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هشتم)

ايام كودكى در همانجا به تحصيل ادبيات پرداخته و در سال 1336 ق به لنكران آمده و از آنجا به اردبيل مهاجرت كرده و نزد مرحومين افتخار العلماء و شيخ عبدالله تحصيل مقدمات نموده و در سال 1340 ق به خراسان مسافرت و از محضر درس مرحوم آقاشيخ حسن برسى و ميرزا ابوالقاسم حكمى و آقابزرگ حكيم و اديب نيشابورى و ميرزا هاشم استفاده نموده و در سال 1345 ق مهاجره به قم و از محضر مرحوم آيت الله حايرى و آيت الله حجت و خونسارى استفاده كامل نموده و هم به درس مرحوم آيت الله العظمى بروجردى حاضر شده و از اول تاسيس مدرسه حجتيه تصدى امور مربوط به مدرسه از تمام جهات از طرف مرحوم آيت الله حجت به ايشان محول بوده است.

از آثار اوست مقدارى از تقريرات درس مرحوم آيت الله حايرى و تقريرات درس مرحوم آيت الله حجت در كفايه وقفه و مكاسب اجازاتى هم از آيات عظام گذشته داشته است در ماه ذى الحجه 1391 قمرى از دنيا رفته و در مقبره ابوحسين در بقعه العلماء مدفون گرديده است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] آثار الحجة (42 /2)، گنجينه ى دانشمندان (55 -54 /2).

را به نجف بردند و در مقبره شيخ جعفر شوشترى دفن كردند.

برگرفته از كتاب :فرهنگ فارسي معين (جلد پنجم)

رساله اى در قاعده من ملك 29- رساله اى در شروط 30- رساله اى در كفو 31- رساله اى در جواب تحيت 32- حواشى بر شرح اللمعه 33- حواشى بر قوانين.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد چهارم)

ريحانه (49 /1)، شرح حال رجال (317 -316 /1)، علماء معاصرى (71 -70)، فوائد الرضويه (451 ،68)، گنجينه ى دانشمندان (364 -363 /4)، لغت نامه (ذيل/ محمدحسن)، المآثر والآثار (151)، مؤلفين كتب چاپى (539 -537 /2)، معجم المولفين (186 /9)، يادگار (س 3، ش 4، ص 16).

بوده كه يكى از آنها بنام: افتخار نامه در غزوات حضرت ولايت ماب مولى الكونين اميرالمؤمنين بنهج فردوسى بطبع رسيده است.

3- مرحوم آيت اللَّه حاج ميرزا هاشم آشتيانى غالبا وارد در امور سياست بودند و تاليفاتى در ادعيه و زيارت از ايشان بيادگار مانده و در سن 92 سالگى برحمت ايزدى پيوسته و در ارض اقدس رضوى مدفون گرديده است.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد چهارم)

مشرف به اعتاب عاليات و دو سال در كربلا به تدريس مشغول و به واسطه كسالت مزاج مراجعت به ايران و ثانيا به مشهد مقدس مشرف و به وظائف شرعى قيام تا در 24 ذى حجه 1365 قمرى كه به رحمت ايزدى پيوستند و در پائين مبارك حضرت رضا (ع) درب حرم مطهر مدفون گرديدند.

نگارنده گويد مرحوم علامه آشتيانى عالمى بود ربانى و فقيهى بود سبحانى و اخلاص بسيارى به اهل بيت عصمت عليهم السلام داشت و در تمام مواليد ائمه و اعباد مذهبى در منزلش مجلس جشن منعقد و در وفيات آنان مجلس سوگوارى مى گذاشت و خود با آن كبر سن از مردم پذيرائى كرده و گاهى مديحه خوانى مى نمود توسلش بسيار و به زيارت جامعه كبيره مداومت داشت براى او منامات و مكاشفات و نوادر آموزنده بود يكى از مناماتش مربوط به مرحوم آيت اللَّه حاج سيد محسن صدرالعلماء بود كه در ترجمه او نگاشتم و يكى ديگر هم مربوط به خود ايشانست كه بسيار جالب است.

مكاشفه آيت اللَّه آشتيانى

در شهر رى در ايام اقامتش براى اين بنده فرمود در مشهد مقدس كه بودم روزى حمام رفتم و خضاب كرده و خوابيدم كه خضابم رنگ بگيرد پس ديدم ملك الموت آمد و مرا قبض روح كرد و مردم از مردنم خبردار شدند اجتماع كرده و پس از تغسيل و تشييع آورده و دفن كردند شخصى به من گفت بيا نزد اين غريب برويم من گفتم من مى ترسم در زير خاك و ميان قبر نمى روم گفت نه بايد برويم پس مرا به قبر وارد نمود و لحد گذارده شد چنان وحشت مرا گرفت ناگاه ديدم قبرم وسيع شد و درى از

بالاى سرم باز و به من گفته شد حضرت رسول و ائمه عليهم السلام تشريف مى آورند و ديدم آن جناب و حضرت زهرا و دوازده امام عليهم السلام آمدند و در عقب سر آنان چهارده نفر از علماء بزرگ كه آخرين آنها مرحوم پدرم بود آمدند ناگاه ديدم درى از پائين گشوده و دو نفر با قيافه هولناكى وارد و به حضرت رسول (ص) عرض كردند اجازه مى فرمائيد از او سؤال كنيم فرمود نه از من بپرسيد عرض كردند سمعا و طاعه.

يا رسول اللَّه من ربك فرمود اللَّه جل جلاله ربى من نبيك فرمود انا نبى نفسى تا آخر عقايد.

پس گفتند حال اجازه مى فرمائيد از او بپرسيم فرمود نه از پسر عمويم على سوال كنيد پرسيدند پس از پايان باز كسب اجازه كردند فرمود نه از دخترم بپرسيد، پرسيدند و هر كدام جواب مى دادند مى گفتند نه از حسن و از حسين تا آخر حضرت مهدى بپرسيد و آنها مى پرسيدند و حضرات جواب مى دادند تا بعد از جوابهاى چهارده معصوم عليهم السلام معروض داشتند حالا بپرسيم فرمودند آرى و ارفقابه با وى مدارا كنيد. مرحوم آشتيانى فرمود از تلقين حضرت رسول (ص) و ائمه عليهم السلام من روان شده و عقايدى كه از هول و ترس از يادم رفته بود به يادم آمد پس تا پرسيدند من ربك فورا گفتم اللَّه جل جلاله ربى گفتند من نبيك گفتم هذا محمد بن عبداللَّه (ص) نبيى.

من امامك گفتم هذا على بن ابى طالب امامى و هر جوابى كه مى دادم پيغمبر (ص) من علماء مخصوص پدرم خوشحال و خندان مى شوند تا پس از پايان سؤال و جواب پيغمبر (ص) حركت نموده و از همان

در كه آمده رفتند و در اثر آن حضرت حضرات ائمه عليهم السلام يكى بعد از ديگرى رفته و قبر تاريك مى شد گفتم لابد علماء و پدرم آمده اند كه من تنها نباشم ديدم آنها هم بعد از ائمه عليهم السلام رفتند و چنان قبر تاريك و وحشتناك شده و از خواب بيدار شدم.

برادر ارجمندشان جناب مستطاب حجه الاسلام والمسلمين آيت اللَّه آقاى حاج ميرزا احمد آشتيانى كه ترجمه شان در ص 364 جلد چهارم گذشت در روز چهارشنبه پانزدهم جمادى الثانى 1395 وفات نموده و با تجليل و تشييع فراوان از تهران حمل به شهر رى و در جوار حضرت عبدالعظيم در مقبره برادرش مرحوم آقا ميرزا مصطفى افتخار آشتيانى مدفون گرديدند.

از يادگارهاى ايشان گذشته از كتب و تاليفات دو فرزند دانشمند به نام آيت اللَّه حاج ميرزا محمدباقر آشتيانى و حجةالاسلام آقاميرزا محمدصادق آشتيانى مى باشد.

(ح 1365 -1281 ق)، فقيه و اصولى. او از محضر پدر بهره كافى برد و همراه وى به مكه رفت. در بازگشت در نجف ماند و از مجالس درس ميرزا حبيب اللَّه رشتى و آخوند خراسانى و ديگران سود جست. وى از بزرگ ترين فقهاى زمان خود به شمار مى آمد و از علماى بانفوذ ايران بود. در جنبش مشروطيت شركت داشت و در قضيه ى بانك روس و حوادثى كه منتهى به لغو امتياز آن گرديد، نيز دخالت بسزايى داشت. مدتى كه در مشهد اقامت داشت (1353 -1340 ق)، رياست و سرپرستى حوزه ى علميه ى مشهد را برعهده داشت. در سال 1360 ق به عراق رفت و دو سال مقيم كربلا بود. و سپس به ايران آمد و تا پايان عمر در مشهد زيست. كتابى در باب «اجاره»، بر مبناى تقريرات

او، باقى است. ميرزا محمود آشتيانى و اسماعيل آشتيانى فرزندان او هستند.[1]

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هفتم)

منابع زندگينامه :[1] زندگينامه ى رجال و مشاهير (37 -35 / 1)، شرح حال رجال (260 / 6)، گلزار معانى (20 -16)، گنجينه ى دانشمندان (96 -95 / 7).

الآيات الباهرة فى العترة الطاهرة»؛ «بحر الحقائق»؛ «جامع الانوار»؛ «المتاجر»؛ «مفتاح السعادة».[1]

ا آقا نجفى (و. 22 ربيع الثانى 1262 ه.ق- ف. 11 شعبان 1332 ه.ق) شيخ محمدتقى بن حاج شيخ محمدتقى بن عبدالرحيم، از علماى بزرگ و متنفذ اصفهان و داراى تأليفات متعددى است در فقه و اصول فقه و كلام.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] الاعلام (288 /6)، اعيان الشيعه (196 /9)، تذكرة القبور (18 -16)، دانشنامه ى ايران و اسلام (119 /1)، الذريعه (332 ،74 /21 ،59 /19 ،43 /5 ،431 ،255 ،46 ،45 ،40 ،38 /2 ،270 ،380 ،24 ،21 /1)، ريحانه (58 -57 /1)، شرح حال رجال (327 -326 /3)، علماء معاصرين (102 -101)، فوائد الرضويه (438)، الكنى والالقاب (6 /2)، مؤلفين كتب چاپى (203 -198 /2)، مصفى المقال (95)، معجم المؤلفين (134 -133 /9)، مكارم الآثار (1666 -1662 /5).

بسيار اندك است. آقابزرگ براى تهيه ى «فهرست الذريعه» در نجف چاپخانه اى به نام مطبعةالسعادة داير كرد. ولى دولت عراق مانع كار وى شد. وى براى تكميل «الذريعه» سفرهاى بسيار كرد و از بيشتر كتابخانه هاى عمومى عراق و ايران و سوريه و فلسطين و مصر و حجاز و بسيارى از كتابخانه هاى خصوصى بازديد كرد. حاج آقا بزرگ از بسيارى از محدثين فرق و مذاهب گوناگون اجازه ى نقل حديث داشت، از جمله: ميرزا حسين نورى، سيد محمدعلى شاه عبدالعظيمى، شيخ على خاقانى، شيخ على كاشف الغطاء، سيد حسن صدر، شيخ محمدعلى ازهرى مالكى، شيخ عبدالوهاب شافعى، شيخ ابراهيم الاحمدى، شيخ عبدالقادر طرابلسى، شيخ عبدالرحمن حنفى. بسيارى از بزرگان نيز از او اجازه ى نقل حديث گرفته اند، مانند: حاج آقا حسين بروجردى، سيد عبدالحسين شرف الدين عاملى، شيخ عبدالحسين امينى، سيد عبدالهادى شيرازى، شيخ محمدرضا آل ياسين، سيد محمدصادق بحرالعلوم، سيد شهاب الدين مرعشى. وى پس از يك بيمارى طولانى در نجف درگذشت و طبق وصيتش، در كتابخانه خود كه آن را وقف علما كرده بود به خاك سپرده شد. مهمترين آثار وى عبارت اند از: «الذريعة الى تصانيف الشيعة» در 26 جلد؛ «طبقات اعلام الشيعه»، از سده ى چهارم تا چهاردهم ق. در يازده جزء كه ادامه كتاب «وفيات الاعلام» سيد حسن صدر در سه قرن اول بود؛ «مصفى المقال فى مصنفى علم الرجال»؛ «هدية الرازى الى المجدد شيرازى»؛ «النقد اللطيف فى نفى التحريف عن القرآن الشريف»؛ «توضيح الرشاد فى تاريخ حصر الاجتهاد»؛ «المشيخة»؛ «ضياء المفازات فى طريق مشايخ الاجازات»؛ «مستدرك كشف الظنون».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :آينده (س 6، ش 4 -3، ص 253 -247 و ش 8 -7، ص 596 -588)،

الذريعه (1/ مقدمه و 20/ مقدمه)، ريحانه (54 -52 /1)، سرآمدان فرهنگ (19 -18 /1)، سواد و بياض (589 -587)، گنجينه ى دانشمندان (280 -279 /1)، مؤلفين كتب چاپى (235 -232 /5)، نام آوران فرهنگ (353).

در دزفول به دنيا آمد. پس از فراغت از خواندن علوم مقدماتى عازم نجف اشرف شد و در حوزه درس آخوند خراسانى و علامه يزدى شركت كرد و از آنان استفاده كامل برد. چند سالى هم در تهران به تحصيل پرداخت. سپس به اهواز منتقل شد و در آنجا عهده دار وظايف دينى گشت. در همان جا درگذشت. پيكرش به نجف حمل و در وادى السلام دفن شد.[1]

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد سوم)

منابع زندگينامه :[1] گنجينه ى دانشمندان (141 / 3).

در شرح زندگى آخوند خراسانى؛ «شرح كفايةالاصول».[1]

حسن بن سيد محمد نجفى صاحب (كتاب سياحت شرق و سياحت غرب) از علماء بنام شهرستان قوچان بوده است. وى در سال 1295 قمرى در قريه (خروه) از توابع قوچان متولد شده و پس از رشد به مكتب رفته و شروع به دروس فارسى نموده و آن را تكميل و بعد با عدم رغبت و ميلى كه به ادامه درس داشت ولى روى اصرار پدرش به تحصيل ادامه داده و مدتى در مدرسه قوچان مقدمات را كاملا خوانده و بعد در سن 20 سالگى از راه كوير لوت به يزد و از آنجا به اصفهان آمده و در يكى از حجرات مسجد شاه و مسجد عربون اقامت و منظومه سبزوارى را در خدمت مرحوم آخوند كاشى و رسائل را از شيخ عبدالكريم كزى و حكمت و فلسفه را از ميرزا جهانگير خان قشقائى و فقه را از مرحوم آقا نجفى مسجد شاهى فراگرفته و در درس خارج حاج سيد محمدباقر درچه اى شركت و با مشقات بسيارى مواجه شده و به مراقبت و تزكيه نفس خويش پرداخته و بعد از چهار سال توقف در اصفهان در سال 1318 قمرى در سن 23 سالگى پياده به نجف اشرف مشرف شده و به درس مرحوم آخوند خراسانى و حاج سيد محمدكاظم يزدى و شريعت اصفهانى حاضر شده و هم از محضر مرحوم آقا شيخ محمدباقر اصطهباناتى در فلسفه استفاده نموده تا در سن سى سالگى به مقام فقاهت و اجتهاد رسيده و بعد از بيست سال اقامت در عتبات عاليات در سال 1338 قمرى به قوچان مراجعت و به ارشاد مردم و

رتق و فتق امور دينى مردم و حوزه علوم دينى قوچان اشتغال داشته تا بعد از بيست و پنج سال خدمات شايسته در قوچان در شب جمعه 26 ربيع الثانى 1363 قمرى در سن 68 سالگى وفات نموده و در منزل خودش مدفون و تاكنون قبرش مزار و مورد احترام مردم قوچان است. مرحوم آقا نجفى قوچانى كه افتخار اين شهرستان بلكه استان خراسان است داراى آثار نفيس و ارزنده اى مى باشد كه بعضى طبع و برخى غيره مطبوع مانده است و آنها از اينقرار است.

1- سفر غرب (سياحت غرب) 2- سياحت شرق 3- شرح ترجمه رساله تفاحيه ارسطو 4- كتاب عذر بدتر از گناه.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] گنجينه ى دانشمندان (221 -220 /6)، نشر دانش (س 4، ش 2، ص 27 -18).

(جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الذريعه (451 ،448 /3 ،51 /2)، علماء معاصرين (276 -271)، مؤلفين كتب چاپى (299 -298 /2)، معجم المؤلفين (145 /3).

در فقه و اصول است و چندين رساله تصنيف كرده است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (47 /9)، شهيدان راه فضيلت (496)، علماء معاصرين (70 -69)، فوائد الرضويه (374)، معجم المؤلفين (183 /8).

وى داماد سيد على طباطبائى صاحب «رياض»، و پدر سيد على نقى معروف به آقاكوچك است كه در شعر و ادب دست داشت و در كربلا كشته شد. سيد محمدتقى در كربلا درگذشت و در نجف به خاك سپرده است. از آثارش كتاب «قواعد الاصول» است در «اصول الفقه».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (288 /6)، اعيان الشيعه (197 -196 /9)، الذريعه (178 /17 ،204/2)، شهيدان راه فضيلت (495)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 218 -217 /13)، فوائد الرضويه (432 -431)، معجم المؤلفين (130 -129 /9)، مكارم الآثار (662 -661 /3).

علاقه مخصوص به ايشان داشتند و اجازه اجتهاد بر ايشان نوشتند كه عين آن نزد برادر عزيزش حاج سيد كاظم آل طيب موجود است و در ايام تابستان كه شيخ به بروجرد مى رفتند براى گرمى هواى دزفول ايشان را همراه خود مى بردند و ايشان هم از اين فرصت استفاده كرده از محضر و درس آيت اللَّه العظمى بروجردى (ره) كه در آن موقع در بروجرد بودند استفاده كرده و كسب فيض مى نمودند و مدتى هم در قم از محضر مرحوم آيت اللَّه حجت بهره مند شده و بعد از وفات شيخ به شوشتر آمده و بعد از چندى به اهواز رحل اقامت افكنده و به اقامه جماعت و تدريس و خدمات دينى پرداخته تا در روز پنجشنبه دهم ماه رمضان هزار و سيصد و شصت و پنج قمرى سال فوت آيت اللَّه العظمى اصفهانى از دنيا رفته و جنازه اش حمل به نجف اشرف و در وادى السلام در جوار جدش حضرت اميرالمؤمنين عليه الصلوه والسلام مدفون شده است.

خدايش رحمت كند كه در استقامت راى و بودن فهم از ابناء ممتاز و در بيت شريف آل طيب مشار بالبنان بوده ولى متاسفانه كه عمرش كوتاه و در سن 36 سالگى از دنيا رفته ولى خوشبختانه به مضمون آيه شريفه «ما ننسخ من آيه او ننسها ناتى بخير منها او مثلها» ما هيچ آيه را منسوخ نكرده يا واپس نكرديم مگر اينكه بهتر از آن يا مانند آن را آورديم.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد نهم)

متعبد و زاهد بوده اند

در سال 1275 قمرى در شوشتر متولد شده و سلسله نسبش به اين كيفيت به علامه جزايرى منتهى مى شود.

السيد محمدحسين بن السيد محمدجعفر بن السيد محمدحسين بن السيد جعفر بن السيد طيب بن السيد محمد بن السيد نورالدين بن العلامه المحدث السيد نعمت اللَّه جزايرى قدس اللَّه اسرارهم.

وى علوم ادبيات را در شوشتر از مرحوم حجةالاسلام آقا سيد محمدعلى شيخ الاسلام و آسيد محمد معلم آموخته و در فقه و اصول از محضر آيات عظام حاج سيد عبدالصمد جزايرى و حاج شيخ عبدالكريم شوشترى كه از اجله تلامذه شيخ انصارى بوده و بعضى علماء ديگر در (رياضيات و هيئت و نجوم) از عالمان جليلان حاج سيد محمد بنى هاشمى و حاج سيد حسن منجم و در علم طب از دو عالم بزرگوار حاج سيد حسين حكيم بن العالم الزاهد آيت اللَّه حاج سيد على شوشترى وصى علامه انصارى و سيد جعفر سيد الاطباء همدانى استفاده كامل نموده و در علوم ديگر نيز حظى وافر داشتند و خط ثلث و نسخ و كتبه را بسيار خوب و زيبا مى نوشت و در اين فن استادش مير اسداللَّه قاضى مرعشى كه از شاگردان مرحوم ميرزاى وصال شيرازى است بوده.

و آنجناب جمع نموده بود بين حدت ذهن و قوت حافظه را لذا با قلت مراجعه به كتاب به واسطه ضعف چشم مستحضر از مطالب فنون كثيره متنوعه بوده و غوامض آنها را به آسانى حل مى نمود و مى فرمود تحرير اقليدس را درس نخواندم.

ولى به فكر و ذهن خودم عباراتش را حل و مطالبش را فراگرفته ام و اوقات خود را به تدريس و عبادت صرف مى نمود و قليل المعاشره با مردم

بود و غالب علماء شوشتر رشته تحصيلاتشان بلاواسطه يا با واسطه به آن بزرگوار منتهى مى شود يك سال استخراج نجومى نموده و تقويم نوشته است.

در كثرت عبادت قليل النظير بلكه يگانه عصر خود بشمار مى رود نوافل مرتبه از او فوت نمى شد مداومت به زيارت عاشوراء به طريق احتياط و نماز حضرت جعفر طيار و زيارت جامعه و بعضى صلوات مستحبه داشت در هفته يك ختم قرآن مى نمود و روزى هزار صلوات مى فرستاد و ايام البيض هر ماه را تا آخر عمرش روزه مى گرفت عمل استفتاح را بجا مى آورد و چند سال ماه رجب و شعبان را روزه گرفته و وصل به ماه صيام مى نمود.

اول شب را كمى مى خوابيد و زود برمى خواست و به عبادت مى پرداخت.

و داراى مقامات معنوى و الهامات غيبى بود و با قرآن استخاره نموده و غالباً مراد شخص را بيان مى كرد و صلاح و فساد آن كار را توضيح مى داد.

در معالى اخلاق ممتاز در عصر خويش بود و هيچگاه سائلى را محروم نمى كرد و با او با ملاطفت حرف مى زد و در صورت عجز از قضاء حاجت او از وى عذرخواهى مى كرد.

با مناعت طبع و عزت نفس زندگى مى كرد و در امر معاش قانع و شاكر بود و از حقوق شرعى كمتر تصرف مى كرد و در امر به معروف و نهى از منكر در مواقع مقتضيه قلبى قوى داشت و از رياست عامه كناره مى گرفت و متصدى مرافعات و فصل خصومات نمى شد و از فتوا دادن نيز خوددارى مى كرد و در اواخر عمر منزوى گرديد.

و تمام اوقات را مصروف به عبادت مى كرد و بالجمله فضائل و كمالات نفسانيه و مكارم اخلاق و محاسن اطوار

آن بزرگوار و جديت او در عبادات و التزام او به مستحبات مهمه و اعراض او از زخارف دنيويه به اندازه اى است كه سزاوار است كتاب مستقلى در اين خصوص نوشته شود و آنچه در اينجا نوشته شده گذشته از اينكه مبالغه نيست به نحو ايجاز تحرير گرديده است.

در شب پانزدهم شوال 1150 قمرى در حالى كه مشغول ذكر پروردگار بود از اين سراى فانى به دار باقى ارتحال نمود.

داراى فرزندانى بنام سيد عبداللَّه و سيد ابوالحسن و سيد نعمت اللَّه بوده كه هر سه وفات نموده و يك فرزند بنام آقا سيد محمدحسن از او مانده كه ترجمه اش خواهد آمد.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد پنجم)

وى، على رغم تلاشهاى پسرش شيخ يوسف صاحب «حدائق» كه براى حفظ كتابخانه كرد، در فتنه ى بحرين از بين رفت. كتاب «اثبات الجزءالذى لايتجزاء» و «الجزءالذى لايتجزى» از جمله كتابهاى او است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (464 -463 /2)، الذريعه (104 ،7 /5 ،90 ،88 -87 /1)، ريحانه (230 /1)، شهيدان راه فضيلت (463 -462)، فوائد الرضويه (13).

براى زيارت عتبات عاليات آمده بودند واقع شده و در مقبره والدش مدفون شده است.

فرزند دوم ايشان حضرت آيت اللَّه حاج سيد جواد آل على است كه ترجمه و آثارش را در صفحات بعد خواهيد خواند.

فرزند سوم ايشان مرحوم حجةالاسلام حاج آقا على آل على است كه در طهران اقامت داشتند و چندين سال راهنماى صدها نفر حجاج طهرانى بوده و در سال 1358 شمسى برابر سال 1398 قمرى در مدينه طيبه بدرود حيات گفته و در بقيع شريف نزديك قبور ائمه بقيع عليهم السلام به خاك رفته. در سال 1389 قمرى كه نگارنده در هند بودم ايشان از مكه به هند آمده و حدود يك ماه در بمبئى و حيدرآباد و ديگر شهرها با ايشان بوده و خاطراتى شيرين از آن سفر دارم.

فرزند چهارم ايشان آقاى دكتر نورالدين آل على است، كه نيز در نجف متولد شده و خلاصه اى از بيوگرافى ايشان را كه به دستم رسيده است در ذيل مى خوانيد: دكتر سيد نورالدين آل على

متولد: 1320

سال 1343 فارغ التحصيل رتبه اول رشته زبان و ادبيات عرب از دانشگاه تهران.

سال 1965 فوق ليسانس از دانشگاه قديس يوسف لبنان و سال 1969 دكتراى خود را با درجه بسيار عالى از دانشگاه الجزائر دريافت داشته است.

از سال 1970 -1966 به سمت استاديارى در دانشگاه ادبيات و علوم انسانى دانشگاه الجزاير به تدريس مشغول شده و از سال 1970 تا 1972 با سمت وابسته فرهنگى ايران در الجزاير انجام وظيفه نموده است. در سال 1976 -1973 رايزن فرهنگى ايران در كشورهاى اسلامى شمال افريقا (الجزائر، مراكش و تونس) بوده و از سال 1979 -1976 رايزن فرهنگى ايران در مصر، او

مؤسس مركز فرهنگى ايران در قاهره، و ناشر بيش از 20 اثر و تأليف از مخطوطات و تاليفهاى دانشمندان مصرى در ارتباط با فرهنگ و تاريخ ايران در مدت سه سال در مصر است.

در دانشگاههاى الازهر، قاهره و عين شمس زبان و ادبيات فارسى و ادبيات تطبيقى تدريس نموده است از سال 1983 تا به حال در دانشكده علوم و مطالعات بين الملل در شهر مونتره در ولايت كاليفرنيا به تدريس عربى و تاريخ اسلام مشغول است. او داراى دو فرزند پسر با نامهاى امين و هادى است. تأليفات زير از آثار چاپ شده او است:

1- فارابى موطنه وثقافته، مجله البحث العلمى جامعه محمد الخامس الرباط عدد 26 نوامبر 1976.

2- از زردشت تا زرياب (به فرانسه) مجله المجاهد نوامبر 1971- الجزائر.

3- الصحافه الفارسيه مصر (عربى)- مجله المنتدى شماره هاى يكم و دوم سال 1978 قاهره.

4- ايران و مصر در گذرگاه تاريخ- مجله المنتدى شماره يكم سال 1978 و شماره 2 سال 1979 قاره.

5- هنرهاى ايرانى در شمال افريقا- مجله هنر و مردم شماره 157 سال 1355 تهران- ايران.

6- الامام الصادق كما عرفه علماء الغرب (عربى)، چاپ موسسه الوفاء بيروت- لبنان 1988.

7- فضائل الانام من رسائل حجه الاسلام الغزالى (عربى و فرانسه)- چاپ الدار التونسيه للنشر- تونس 1972.

8- التعريب و اثره فى الثقافتين الفارسيه والعربيه با مقدمه اى از رئيس مجمع لغت عرب قاهره. چاپ: دارالثقافه للطباعه والنشر قاهره 1978.

9- معربات الرشيديه (قاموس كلمات فارسى تعريب شده) ترجمه و تحقيق با اشتراك دكتر امين عبدالمجيد بدوى. چاپ: درالثقافه للطباعه والنشر قاهره 1978.

10- دروس اللغه والادب الفارسى (2 ج) چاپ: الشركه التونسيه للتوزيع تونس 1972.

11- الصلات الثقافيه بين ايران و

العرب- چاپ: مطبعه الآنجلو المصريه قاهره 1975.

12- جوانب من الصلات الثقافيه بين ايران و مصر جمع و تقديم- چاپ: درالثقافه للطباعه والنشر قاهره چاپ اول 1975 چاپ دوم 1978.

13- اسلام در غرب (تاريخ اسلام در اروپاى غربى)- چاپ دانشگاه تهران 1370.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد نهم)

كرد. وى داماد آيت اللَّه حاج شيخ محمدتقى آملى بود. در سال 1370 ق به امر آيت اللَّه بروجردى رهبرى شيعيان مدينه را عهده دار شد و در آنجا به نشر احكام جعفرى پرداخت و راهنماى حجاج بيت اللَّه الحرام گشت. آل احمد بطور ناگهانى در مدينه درگذشت و در قبرستان بقيع دفن شد.[1]

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] آثار الحجة (349 -378 / 2)، گنجينه ى دانشمندان (66 / 7).

محمد كاشى بهره مند شده و پس از فوت مرحوم والدش كه حوادث ناگوارى براى جامعه روحانيت انفاق افتاد روحانيون با مشكلات سختى مواجه شدنى براى اينكه بتواند در گوشه و كنار به خدمات روحانى خود انجام وظيفه نمايد.

مدت چند سال در يكى از قراء خمين در ملك شخصى خود رحل اقامت افكند. و با اخلاق ملكوتى خود موفق مى شود قتل و غارت و دزدى را در قسمتى از طوايف بختيارى برانداخته و خدمات ارزنده اش در تمام آن نواحى زبانزد خاص و عام قرار گيرد تا عده اى از تجار محترم خمين با معيت حضرت آيت اللَّه حاج شيخ محمد امامى اراكى به ايشان مراجعه و تقاضاى آمدن به شهر خمين را از آن مرحوم مى نمايند.

و ايشان پس از موافقت استخاره قبول و با تجليل و احترام زياد وارد خمين و در مسجد جامع به انجام وظائف دينى و روحانى مشغول و به حسن اخلاق و رفتار نيك موفق مى شود چهل نفر از مسيحيان و يهود آنجا را به دين اسلام هدايت و وارد نمايند تا در سال 1374 قمرى از دنيا رفته و در مقبره شخصى دفن شدند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد هفتم)

پس از دريافت درجه اجتهاد به زادگاهش بازگشت و به ترويج مذهب و نشر معارف اسلامى پرداخت. وى از آيت اللَّه اصفهانى و آيت اللَّه آقا ضياءالدين عراقى و حاج شيخ محمدكاظم شيرازى نيز داراى اجازه بود. او در علم هيئت و علوم عقلى مهارت داشت و در فلسفه از شاگردان مبرز ميرزا مهدى آشتيانى بود. از او آثار زيادى در فقه و اصول و حكمت و ادبيات باقى مانده، از جمله آثار وى: منظومه «رياض المرضيه» كه متضمن «الفيه» ابن مالك نحوى است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الذريعه (307 -306 /26)، گنجينه ى دانشمندان (414 -412 /5).

تحقيقات ايشان مى نمايد.

بالجمله معظم له حاوى كمالات نفسانيه از علم و عمل و تقوى و ورع و جامع بين فن فقاهت و وعظ و صاحب تأليفات در فقه و غيره مى باشند.

بيانات و نصايح و مواعظ منبرى ايشان همه دلنشين و جالب قلوب مستمعين است و در ماه رمضان و شبهاى ايام عاشوراء مسجد ايشان به آن وسعت بسيار كه دارد پر مى شود و هزارها نفر در خارج و اطراف مسجد از اهالى شهر و اطراف آن براى استفاده حاضر مى شوند و صداى ضجه و ناله از مردم بلند مى شود از اين جهت بسيار كم نظير است حقا منابرش منابر مرحوم حاج شيخ جعفر شوشترى را مجسم مى كند.

مكاشفات و منامات عجيب و غريبى براى ايشان و منابرشان ديده شده است.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد پنجم)

خوانسارى، به تكميل علوم دينى پرداخت و از محضر ميرزا مهدى آشتيانى حكمت و فلسفه را آموخت. همچنين در رياضيات، خوشنويسى و ادبيات عرب تبحر داشت. وى سپس به تدريس علوم دينى روى آورد.

آيت الله آل طيب از مراجعى چون آيت الله سيد ابوالحسن اصفهانى، آيت الله محمد كاظم شيرازى، آيت الله ضياءالدين عراقى، آيت الله سيد محمدهادى ميلانى و آيت الله سيد محمود شاهرودى اجازه اجتهاد داشت.

از جمله تأليفات ايشان مى توان به اين عنوان ها اشاره نمود: تضمين اشعار الفيه ابن مالك كه بيش از 600 شعر است كه در آنها به بررسى علوم گوناگون اسلامى مى پردازد، قاعده لاتعاد، تحرير عروة الوثقى، نوشتارهايى در علم اصول، فقه، رياضيات و نجوم، منظومه اى در حكمت.

آيت الله محمدحسن آل طيب در هشتاد و شش سالگى جان سپرد و در بقعه ى مقام صاحب الزمان (ع) به خاك سپرده شد.

برگرفته از كتاب :گلزار مشاهير

و تا هم اكنون به وظائف دينى و روحى از اقامت جماعت و ارشاد مردم و تبليغ احكام و نشر معارف اسلام و تربيت محصلين علوم دينيه و سرپرستى حوزه علميه شوشتر اشتغال دارد.

نگارنده گويد: مترجم معظم عالمى جامع و فقيهى كامل و در فروع مختلفه فقهيه استحضارى وافر دارد و در مكارم اخلاق و محامد آداب و سرعت انتقال و سلامت نفس و خفض جناح قليل النظير است در شوشتر و نواحى آن مرجع و ملجأ مردم و طلاب و فضلاء و در نهى از منكر و امر به معروف و مبارزه با فساد سعى بليغ و اهتمامى عجيب دارند.

از آثر ايشانست منظومه رياض المرضيه كه تضمين الفيه ابن مالك نحوى نموده اند در علم كلام و اخلاق و بعضى از مباحث فقهيه كه آن را نگارنده شرح مزجى نموده و بنام (بستان الرازى) منتشر ساختم و از ابيات آن كه در قدح غاصبين حق آل محمد (ع) گفته ابيات زير است:

يا سيدى ارواحنا فدا كا

لقد بغى و اعتد يا عبد اكا

عن رتبة الخلافة احذف جاز ما

ثلاثهن تقض حكم لازما

و الاول النفاق فيه قدرا

جميعه و هو الذى قد قصرا

والثانى منقوص و نصبه ظهر

و هو الى الناكذا ايضاً يجر

و ما لاول علمت مطلقا

للثانى والثالث ايضا حققا

الى آخر

داراى اجازاتى جامع و كاملى از نامبردگان ذيل مى باشند.

1- آيت اللَّه العظمى اصفهانى

2- آيت اللَّه آقا ضياءالدين عراقى

3- آيت اللَّه حاج شيخ محمدكاظم شيرازى

4- آيت اللَّه العظمى حاج سيد محمدهادى ميلانى

5- آيت اللَّه حاج شيخ آغا بزرگ تهرانى.

معظم له در علم هيئت و مباحث عقليه هم مهارت تامى دارند و هيئت را از والد خود فراگرفته و علم فلسفه و حكمت را از مرحوم حكيم ربانى علامه ميرزا

مهدى آشتيانى آموخته اند و تأليفاتى هم در فقه و اصول و مباحث متفرقه دارند و هم منظومه اى در بعض حكمت الهيه و رساله اى در حديث لاتعاد.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد پنجم)

«ديوان» است. وى را شهيد نيز ناميده اند چون توسط يكى از خوارج كشته شد. كتابهاى بسيارى در موضوعات مختلف روايى، كلامى و فقهى نوشته است. تأليفات او را بيش از پنجحاه كتاب دانسته اند كه جز معدودى در دست نيست. از جمله: «اجازة»؛ «الاشراف»؛ «انوار اللوامع»؛ «باهرة العقول»؛ «مصابيح اللوامع»؛ «الحدق الناظرة» يا «عيون الحقائق الناظرة»، در تتميم «الحدائق الناظرة»؛ «منظومة فى ظن و اخواتها»؛ «منظومة فى الفقه».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :آينه ى دانشوران (358)، الذريعه (127 ،122 /23 ،91 /21 ،379 ،360 /15 ،292 /6 ،404 /4 ،15 /3 ،439 /2 ،102 /2 ،188 /1)، ريحانه (417 -470 /8 ،59 /1)، شهيدان راه فضيلت (461 -456)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 429 -427 /13)، فوائد الرضويه (149 -148)، مؤلفين كتب چاپى (864 /2)، مكارم الآثار (573 -569 /2).

مشهورترين اثر فقهى خود «حدائق» را آغاز كرد. اما پس از آشوب خونينى كه در فسا رخ داد و ميرزا محمدعلى، حاكم وقت فسا، كه به وى التفات داشت كشته شد و دارايى و كتابهاى خود وى نيز به غارت رفت به اصطهبانات و سپس به عراق رفت و در كربلا اقامت گزيد و در اين شهر به آرامش و امنيت و رفاه دست يافت و كتاب «حدائق» و چندين كتاب ديگر را تمام كرد. وى تا پايان عمر در آنجا زندگى كرد و حيات خود را صرف تدريس و تعليم و تحقيق و تأليف كتاباى فقهى، روايى و كلامى و عبادى كرد. او استاد سيد على طباطبائى صاحب «رياض» و از مشايخ روائى علامه بحرالعلوم است. در كربلا بر اثر طاعون درگذشت. بنابر وصيتش استاد وحيد بهبهانى بر وى نماز گزارد و در كنار تربت امام حسين (ع) به خاك سپرده شد. از جمله آثار وى: «اعلام القاصدين»؛ «الحدائق الناضرة فى احكام العترة الطاهرة»، در فقه استدلالى؛ «سلاسل الحديد فى تقييد ابن ابى الحديد»؛ «الدررالنجفية من الملتقطات اليوسفية»؛ «انيس المسافر و جليس الخواطر»؛ «لؤلؤة البحرين فى الاجازة لقرتى العين».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (286 /9) ايضاح المكنون (20 /2 ،103 /1)، تاريخ ادبيات ايران، براون (229 /4)، الذريعه (380 -379 /18 ،211 -210 /12 ،140 /8 ،290 -289 /6 ،466 -465 ،239 /2)، روضات الجنات (190 -186 /8)، ريحانه، (472 /8) ،(361 -360 /3) ،(234 /1)، شهيدان راه فضيلت (466)، طرائق الحقائق (186 -180 /1)، فارسنامه ى ناصرى (1407 -1406 /2)، فوائد الرضويه (716 -713)، گنجينه ى دانشمندان (324 /6)، مؤلفين كتب چاپى (879

-876 /6)، مصفى المقال (505)، معجم المؤلفين (269 -268 /13)، هدية الاحباب (172)، هدية العارفين (569 /2).

در فصاحت شهره بود، چنانكه نثر وى را در كتابى كه در پاسخ قابوس وشمگير درباره ى فضايل اميرالمؤمنين على بن ابى طالب (ع) نوشت معجزه مانند دانسته اند. در ديلمستان با او به خلافت بيعت كردند و مدت حكومتش بيست سال طول كشيد. آثار او عبارتند از: «التجريد»، و شرح آن؛ «ديوان» اشعار؛ «سياسة المريدين»؛ «كتاب الافادة»؛ «كتاب البلغه»؛ «كتاب النصرة».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (112 /1)، اعيان الشيعه (570 /2)، تاريخ طبرستان (101 ،98)، تاريخ گيلان و ديلمستان (27)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 16 -15 /5)، معجم المؤلفين (209 /1).

و در 761 ق فخرالمحققين، پسر علامه حلّى، به وى اجازه داد. سيد تا پايان عمر به تزكيه ى نفس و تصنيف كتب پرداخت. از آثار وى: «التأويلات»، در تفسير قرآن؛ «جامع الاسرار و منبع الانوار»؛ «نص النصوص»، كه شرحى بر «فصوص الحكم» ابن عربى است؛ «الاركان فى فروع شرايع اهل الايمان»؛ «اسرار الشريعة و اطوار الطريقة و انوار الحقيقة»؛ «امثلة التوحيد و ابنية التجريد»؛ «رافعة الخلاف عن وجه سكوت اميرالمؤمنين عن الاختلاف»؛ «محيط الاعظم»؛ «الكشكول فيما جرى لآل الرسلول»؛ «رسالة فى العلوم العاليه».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (273 -271 /6)، ايضاح المكنون (192 /2)، جامع الاسرار و منبع الانوار (مقدمه)، دنباله ى جستجو در تصوف (41 -138)، الذريعه (281 -280 /24 ،162 -161 /20 ،82 /18 ،327 -326 /15 ،39 -38 /5 ،73 -72 /2)، روضات الجنات (368 -365 /2)، رياض العلماء (225 -218 /2)، ريحانه (104 /4 ،475 /3 ،64 /1)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 70 -66 /8)، الكنى والالقاب (9 /2)، مجالس المؤمنين (54 -51 /2)، معجم المؤلفين (91 /4).

(35 /7)، تاريخ ادبيات ايران، براون (108 -107 /4)، تاريخ نظم و نثر (271)، الذريعه (198 /3)، ريحانه (64 /1)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 70 -66 /8)، فوائدالرضويه (166 -165)، كارنامه ى بزرگان (324)، نام آوران فرهنگ (567 -566).

ميرزا ابوالحسن جلوه و آقا على مدرس آموخت. آنگاه خود حوزه ى درس داير كرد. در 1320 ق امامت مسجد مجد در تهران به وى محول شد. ملا محمد آملى از مخالفان مشروطه بود و پس از پيروزى مشورطه خواهان زندانى و سپس به آمل تبعيد شد و چند سال بعد به تهران آمد و به تدريس پرداخت. آثار او عبارت اند از: «تلخيص الفرائض»؛ حاشيه بر «شمسيه»؛ «اخبارالاسرار فى مراحل الابرار».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الذريعه (424 /4)، مؤلفين كتب چاپى (631 /5).

در اين برهه، آيت الله سيد محمد تنكابنى و آيت الله يدالله نظرپاك بوده اند.

در همين ايام كه حوزه ى علميه ى قم با استقرار آيت الله العظمى عبدالكريم حائرى يزدى شكل گرفته بود، ايشان براى تحصيلات عاليه به قم عزيمت كرد و به فراگيرى علوم اسلامى پرداخت. در اين دوران علاوه بر حضور در محفل درس آيت الله مؤسس، در جلسات درس اساتيد ديگر از جمله آيت الله سيد على يثربى كاشانى و آيت الله شاه آبادى و آيت الله كوه كمره اى نيز شركت كرد.

پس از پنج سال تحصيل و تدريس در حوزه ى علميه ى قم با اخذ درجه اجتهاد از آيت الله العظمى حائرى و آيت الله حجت كوه كمره اى براى ادامه تحصيل عازم نجف شد و در درس آيات عظام محمد حسين نايينى، ضياءالدين عراقى و سيد ابوالحسن اصفهانى شركت كرد.

ايشان توانست در اين دوره كليه ى مطالب دروس اساتيد خود را تقرير نمايد و در مدت كوتاهى با توصيه اساتيد خود پس از چندين سال تدريس سطوح عاليه به تدريس خارج پرداخت. همچنين در سال 1381 ق. عازم قم شد و در آنجا به تدريس فقه و اصول پرداخت.

از جمله آثار ايشان كه به رشته تقرير درآمده و به طبع رسيده به شرح زير هستند: كشف الحقايق عن الفقه الجعفرى فى المكاسب كه تقرير درس بيع و خيارات ايشان است كه بعضى از مجلدهاى آن به چاپ رسيده است (جلد چهارم به تحرير سيد جعفر حسينى طبرسى در نجف در سال 1380 ق. به چاپ رسيده است)، العالم المأثوره در طهارت؛ منتهى الافكار حاوى مباحث الفاظ اصول فقه (به عربى، جلد دوم، نجف، 1380 ق.) همچنين برخى از آثار قلمى ايشان به شرح زير است، بدايع

الافكار فى الاصول يك دوره مباحث اصول فقه تقرير درس آيت الله العظمى ضياءالدين عراقى (به زبان عربى) است. از اين دوره مبحث الفاظ به طبع رسيده است. كتاب الرهن؛ كتاب الاجاره؛ كتاب الصوم؛ رسالة النية؛ رساله الخلل فى الصلاة؛ حاشيه اى بر التحصيل بهمنيار كه در زمان تلمذ ايشان نزد استاد نظرپاك تأليف شده است، تعليقة عروة الوثقى.

آيت الله العظمى ميرزا هاشم آملى به دنبال يك بيمارى طولانى در هفتم اسفند ماه 1371 درگذشت.

يكى از مدرسين عالى قدر و علماء بزرگ حوزه علميه جناب حجه الاسلام والمسلين آيت الله آقاى آقاميرزا هاشم آملى است وى در حدود 1323 قمرى در يكى از قراء لاريجان آمل به دنيا آمده و تحصيلات مقدماتى را در آمل از جناب ثقه الاسلام آقا شيخ احمد آملى و ثقه الاسلام آقا سيد تاج فراگرفته سپس به تهران آمده و كتب فلسفه شوارق و منظومه. و اشارات و امور عامه و الهيات اسفار را از استاد اين فنون مرحوم ميرزا طاهر تنكابنى و ميرزا يدالله نظرپاك آموخته و سطوح وسطى شرح لمعه و قوانين را از حجه الاسلام آقا شيخ حسين آملى و حاج شيخ محمدعلى لواسانى و ميرزا عبدالله غروى آملى و سطوح عالى را از مرحوم حجت الاسلام آقاى ميرزا محمدرضا فقيه لاريجانى و حجت الاسلام آقاى آقا سيد محمد تنكابنى فراگرفته آنگاه عزيمت قم نموده و چند سالى از محضر و ابحاث فقه و اصول مرحوم آيت الله حايرى و آيت الله حجت استفاده نموده و پس از آن مهاجرت به نجف اشرف و مدت سى سال از محضر وحيد عصر مرحوم آيت الله آقا ضياءالدين عراقى و آيت الله ميرزا حسين نائينى و آيت الله العظمى اصفهانى استفاده كافى و وافى

نموده تا به درجه اعلاء اجتهاد ارتقاء يافته و ضمنا در همان حوزه مقدسه براى جماعتى از محصلين و فضلاء تدريس فقه و اصول را مى نمود در مدت بيست سال چهارده دوره اصول و چهارده دوره مكاسب شيخ انصارى را تدريس نموده تا بعد از فوت مرحوم آيت الله اصفهانى در عهد رياست آيت الله العظمى بروجردى به قم مراجعت نموده و تشكيل حوزه تدريس داده و در مدت دوازده سال دو دوره اصول و خيارات مكاسب را تا آخر و طهاره را از عروه در قم تدريس نموده و اكنون نيز در مسجد اعظم حوزه درس را دارند و عده اى از فضلاء شمال و غيره به درسشان حاضر شده و از بياناتشان استفاده مى كنند از آثار ايشانست 1- كتابى در اصول 2- كتابى در فقه از صلوه، زكاه، قضا، اجاره، غصب، رهن، بيع در پنج مجلد.

برگرفته از كتاب :گلزار مشاهير

منابع زندگينامه :[1] كيهان فرهنگى (س 10، ش 1، ص 59)، گنجينه ى دانشمندان (54 -53 /2)، مؤلفين كتب چاپى (745 -744 /6).

مستفيض و در تابستان همانسال به مشهد مقدس مشرف و از درس و محضر آيت اللَّه العظمى حاج آقا حسين قمى و آيت اللَّه حاج ميرزا محمد كفائى درك فيض كرده و در سال 1351 ق به شيراز بازگشت و تاكنون كه هفتاد و دو سال از عمر شريفش مى گذرد در شيراز به خدمات دينى از اقامه جماعت و ترويج دين و تدريس و غيره اشتغال دارد.

داراى اجازات عديده اجتهادى و روايتى از آيات عظام و مراجع بزرگ گذشته مى باشند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد پنجم)

مريض 11- رساله در صلوة الجمعه 12- كتاب الصلوة بياناتى.

داراى اجازه عديد از مراجع گذشته و معاصر مى باشند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد پنجم)

ايران، قحطي و گراني بيداد مي كرد، ايشان و عالم ديگر اصفهان، ميرسيد حسن چهارسوقي، ابتكاري به خرج داده و مشتركاً طي اعلاميه اي از مردم مسلمان و بازاريان متمكن خواستند در نقاط مختلف شهر، انجمن هاي خيريه تشكيل داده و از بينوايان، بيكاران و گرسنگان، حمايتِ برنامه ريزي شده كنند. اين برنامه در بين مردم بسيار مؤثر واقع شد؛ به گونه اي كه اغلب انجمن هاي خيريه فعلي اصفهان نيز از بقاياي همان انجمن ها هستند. در كنار فعاليت هاي سياسي و اجتماعي، حلقه درس آيت اللَّه نجف آبادي، محفل فضلا و فرهيختگان بود و شاگردان نامداري در آن پرورش يافتند كه حضرات آيات ابوالقاسم رفيعي مهرآبادي، شيخ احمد فياض، حيدرعلي صلواتي، سيد روح اللَّه خاتمي، سيد علي علامه فاني و سيد مرتضي پسنديده از آن جمله اند. ايشان مسائل فقه و اصول را به خوبي تجزيه و تحليل مي كرد و در كلام نيز تبحّر وافي داشت. آيت اللَّه ميرسيد علي آيت نجف آبادي سرانجام در 30 بهمن 1321 ش برابر سيزدهم صفر 1362 ق در 74 سالگي در اصفهان وفات يافت و پس از تشييعي باشكوه، در قبرستان تخت فولاد مدفون گشت. اين عالم مجاهد و فقيه سترگ، جدّ مادري شهيد دكتر حسن آيت، نماينده مجلس شوراي اسلامي در دوره اول و عضو حزب جمهوري اسلامي است كه در چهاردهم مرداد 1360 ش توسط منافقين كوردل به شهادت رسيد.

برگرفته از كتاب :پايگاه راسخون

خراسانى و شيخ الشريعه ى اصفهانى تكميل كرد و موفق به دريافت درجه ى اجتهاد گرديد. در تشكيلات نوين دادگسترى ايران در زمان داور، حاكم شرع خراسان و تهران بود.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :چهارصد شاعر برگزيده پارسى گوى (109).

دينى و ترويجات مذهبى و نشر معارف اسلامى و مساعدت به فقراء و دستگيرى از پاافتادگان و سرپرستى يتيمان و معاشرت با تهى دستان و بينوايان گذرانيده است.

معظم له عالمى مرتاض و مستجاب الدعوه و زاهد و متقى و بى اعتنا به مال بود و با سادگى تمام زندگى مى كرد و در خانه وى بر روى عموم باز بود و در عين حال دائم الذكر بود و جز به هنگام ضرورت سخن نمى گفت و چون بر فراز منبر مى نشست و لب به موعظه مى گشود دل از عارف و عامى مى ربود و داد سخن مى داد چند روز قبل از مرگش دوستانش را از مرگ خويش خبر داد و در تيرماه هزار و سيصد و چهل (ماه صفر 1381) در شهر جهرم لبيك حق را اجابت گفت و رخت به سراى باقى كشيد.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] بزرگان جهرم (142 -141 ،133)، دانشمندان و سخن سرايان فارس (903 -902 /5)، گنجينه ى دانشمندان (7 ،5 -4 /5).

محمد الهى گنابادى استفاده كرد، سپس به نجف رفت و مدت پنج سال نزد آقا سيد ابوالحسن اصفهانى و آقا ضياء عراقى دروس خارج فقه و اصول را آموخت. در سال 1343 ق به بيرجند بازگشت و به اقامه جماعت و تدريس و تأليف پرداخت. علاوه بر بهره كافى در زمينه دانشهاى مختلف طبع شاعرانه اى هم داشت و حدود بيست هزار بيت شعر سروده است. آثار وى: شرح «كفاية الاصول» علامه خراسانى؛ «درّالفريد فيماروى عن السبط الشهيد»، در خطب و مواعظ و اشعار سيدالشهداء (ع)؛ «مقامات معنوى»؛ «مقامات الابرار»؛ «بهارستان»، شرح حال رجال قاينات و قهستان؛ «تتميم بهارستان»؛ «ديوان درّ غلطان»؛ «فوائد العقول».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :بزرگان قائن (377 -367 /1)، تاريخ تذكره هاى فارسى (488 -486 /2)، الذريعه (13 /22)، صد سال شعر خراسان (55 -54)، گنجينه ى دانشمندان (268 -266 /3)، مؤلفين كتب چاپى (688 -687 /2).

را در كتاب كشف الحيل ( 3 جلد ، تهران ، 1370 _ 1310 ش با تجديد چاپهاي مكرر ) نوشته و اين زندگي پرتلاطم از او شخصيت پرآوازه و حقيقت جو ساخته است . او فرزند حاج ملا محمد بن محمد بن حاج بزرگ ، در خانواده ي علم و عرفان به دنيا آمد . پدرش حاج ( ملا ) آخوند تفتي از ائمه ي جماعت و خطباي فرهيخته ي يزد ، و در زادگاه خويش نيز امام جماعت و مرجع حل و فصل امور شرعي مردم بود . زادگاهش قصبه ي تفت از نواحي يزد بود . تحصيلات مقدماتي را در مكتب خانه ي زادگاهش آغاز كرد و اولين معلمش پدرش بود . در سال 1303 ق به يزد رفت و پس از فراگيري صرف و نحو و علم بلاغت و منطق در 1305 ق به قصد ادامه ي تحصيلات ، سفر به عتبات عاليات كرد ، و به فراگيري فقه و اصول پرداخت . يك سال بعد پدرش درگذشت و او به درخواست مادر به زادگاهش بازگشت و نظر به ابراز علاقه ي هم ولايتي ها مسند پدر را كه امامت جماعت و وعظ و خطابه بود عهده دار شد . در سي و سه سالگي كه امامت جماعت مسجد تفت و تصدي امور شرعيه را عهده دار بود ، بعضي از مبلغان بهايي كتابهاي اين فرقه را به ترفند ، به تعبير خودش ، به مطالعه ي او رساندند و چون مطالعه ي اين كتابها آشكار شد ، يكي از رقباي روحاني ، او را به بد ديني و انحراف عقيده

متهم كرد و آزار و ايذاء و بدنامي و رنجهاي روحي همراه آن ، او را به دامان بهائيت سوق داد . خود در اين مورد مي گويد : « ... دستار از سر برافكندم و ريش خود را از بن بركندم و به جهانگردي پرداختم . چون محرم اسرار شدم و مقام عالي يافته بودم رئيس المبلغين شدم » .

ابتدا مدتي در تهران و رشت و اردستان و كاشان به كارهاي فرهنگي و تاسيس مدارس و تبليغ بهائيت پرداخت و سپس چند بار به عكّا ( مقرّ سران بهائيت ) مسافرت كرد و از طرف عباس افندي ( عبدالبهاء ) به « آواره » مشهورگرديد و به دستور يا درخواست او و ساير روساي مركز به تاليف كتاب مآثر البهائيه پرداخت ( نام كامل آن الكواكب الدريه في مآثر البهائيه ) كه در تاريخ ظهور و تشكيل بهائيت است . خود در مورد اين كتاب مي گويد : « چون خواستم طبع كنم عباس افندي نسخه ي آن را طلبيد و دستوراتي داد . ناچار بسياري از آن را تغيير دادم و بنده سه دفعه در تحت نفوذ حضرات به تحريفات و جعليات مبتلا شد و اينك مي گويم آن كتاب كه بعداً به كواكب الدريه موسوم شده ، در دو جلد ، به كلي از درجه ي اعتبار ساقط است .... » اما چون تغييرات دلخواه سران بهائيت در آن وارد شده طبيعي است چنانكه در مقاله ي دانشنامه ي ايرانيكا ( به انگليسي ، جلد سوم ، ذيل « آيتي » آمده است « اين كتاب هنوز اثر عمده اي در

موضوع خود به شمار مي آيد » .

به نوشته ي دايره المعارف تشيع : « ... پس از فوت عباس افندي ( 1340 ق ) ، شوقي افندي جانشين او آواره را به عكا احضار نمود و آواره از طريق بادكوبه و اسلامبول به عكا و از آنجا به دستور شوقي و براي تبليغ ، مسافرتي به انگلستان و فرانسه نمود . آواره در اواخر عمر عباس افندي و سپس در اوايل شوقي افندي به ميزان زيادي از سوء اخلاق و فساد روسا و مبلغين فرقه ي بهائيت اطلاع حاصل نمود و از كرده ي خود پشيمان شد ؛ و در مسافرت به اروپا و در مراجعت هنگام اقامت در مصر ، در احوالات آنها و مخصوصاً در علل و جهات انصراف ميرزا ابوالفضل گلپايگاني و ميرزا نعيم و ميرزا علي اكبر رفسنجاني [ با رياست محترم مجمع تشخيص مصلحت نظام ، در اين عصر ، اشتباه نشود ] كه از بهائيان اصلي و از مبلغين به نام آنها بودند ، از فرقه ي بهائيت تحقيق و تفحص بسيار نمود و يقين حاصل كرد كه آن سه تن با وجود تحمل زحمات و مشقات در طريق بهائيت و انجام تبليغات فراوان براي اين فرقه اخيراً از آن تبري جسته و از عمل خود نادم گشته بودند . آواره نيز هنگام اقامت در مصر زمزمه ي مخالفت آغاز و به جمع آوري اسناد و تصاوير و تهيه ي يادداشتهاي لازم عليه بهائيت مبادرت نمود و با ورود به تهران مخالفت خود را آشكار كرد و به تاليف كتاب كشف الحيل اقدام نمود . اين

كتاب در سه جلد [ و گاه چاپ شده در يك مجلد ، چاپ تهران 1307 _ 1310 ] و حاوي شرح و تفصيل كافي راجع به حيله ها و نيرنگهاي بهائيان تدوين گرديده و ... سند ارزنده و گوهر گرانبهايي است ... » ( داريه المعارف تشيع ، ج 1 ، ص 242 )

به نوشته ي دايره المعارف بزرگ اسلامي او در سال 1348 ق / 1929 م در تهران اقامت گزيد و به خدمت وزارت معارف ( آموزش و پرورش ) درآمد ، و به عنوان دبير به تدريس در دوره ي متوسطه پرداخت . با طبع و ذوق سخنوري كه داشت ، به پژوهشهاي ادبي روي آورد و نشريه اي ادبي / انتقادي به نام نمكدان [ كه بعضي منابع برآنند كه مقالات مختلف اغلب يا تمامي 61 شماره ي آن را خود او با اسامي مستعار گوناگون نوشته است ] در سال 1308 ش منتشر كرد كه در واقع گاهنامه بود و انتشارنامنظم آن چند سالي دوام آورد . مجموعه ي آثار او مشتمل بر 17 كتاب است كه عمده ترين آنها ترجمه ي تفسير آميز قرآن كريم است كه به كتاب نبي ( به ضم نون ) يا قرآن فارسي [ يا به قول خود آيتي ، به نقل از يكي از فضلا كه در مقدمه ي ترجمه اش آورده فارسي قرآن، كه دقيق تر و به ادب شرعي نزديك تر از قرآن فارسي است ] مشهور است . از دو كتاب الكوكب الدريه و كشف الحيل نيز نام برديم . كتابي نيز به نام تكميل كتاب كشف الحيل

و بيان الحق و نيز جزوه اي به نام ضميمه ي كشف الحيل دارد و آتشكده ي يزدان ( تاريخ يزد ) ، و تاريخ فلاسفه ، و فرهنگ آيتي و اثر قرآني ديگري به نام قصيده ي قرآنيه و ترانه ي روحي ( كه چون تاريخ نشر آن در منابع شرح حال او نيامده نميتوان راجع به صحت كلي آنكه در كدام مرحله ي حياتش نوشته / سروده است ، قضاوت كرد ) .

برگرفته از كتاب :بررسي ترجمه هاي امروزين فارسي قرآن كريم

ادبيات در ايران (1038 -1037 /2)، تاريخ نظم و نثر (53 -52)، دايرةالمعارف فارسى (362/1)، الذريعه (118/9)، رباعى و رباعى سرايان (107 -106) ريحانه (219 -218 /1)، سيرالنبلاء (364 -363 /18)، فرهنگ ادبيات فارسى (83 -82)، فرهنگ سخنوران (401)، كشف الظنون (2049 ،1103 ،778 ،761)، الكنى و الالقاب (63/2)، لغت نامه (ذيل/ باخرزى)، معجم الادباء (48 -33 /13)، معجم البلدان (376/1)، معجم المؤلفين (65/7)، وفيات الاعيان (389 -387 /3)، هدية العارفين (692/1).

(ذيل/ سالهاى 658 ،576)، نفحات الانس (434 -433)، هفت اقليم (166 -165 /2).

بادكوبه در سال 1293 ق متولد شده و در نزد والد عالمش تربيت يافته و مقدمات و ادبيات را فرا گرفته و پس از فوت والدش مهاجرت بطهران و در مدرسه صدر اقامت نموده و رياضيات و فلسفه را از فيلسوف بزرگ مرحوم آقا سيد ابوالحسن جلوه و ميرزا هاشم اشكورى فرا گرفته و كلام را از اساتيد اين علم در مدت هفت سال با جديت تمام فرا گرفته آنگاه مسافرت بنجف كرده و در درس آيه الله العظمى آقاى آخوند خراسانى در اوائل تأليف كفايه اش حاضر شده و فقه را از محضر آيه الله آقا شيخ محمد حسن مامقانى استفاده نموده و در علم و حكمت مشار بالبنان گشته و جماعت بسيارى از فضلاء گردش جمع شده و از تحقيقات و نظرياتش استفاده مينمودند تا آنكه در شب 28 شوال المكرم 1358 ق در حمام حضرتى نجف وفات نموده و در جوار جد گرامش حضرت على عليه السلام مدفون گرديدند.

معظم له داراى چهار فرزند عالم و دانشمند ميباشند كه اسامى آنها را مينگارم: 1- آيه الله آقا سيد محمد مذكور 2- آيه الله آقا سيد حسن ساكن نجف 3- آقا سيد احمد عليل 4- آيه الله آقا سيد محمد باقر مقيم آبادان.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد سوم)

كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد پنجم)

اين كتاب مهارت علمى مؤلف در حديث و رجال و ديگر علوم آشكار مى شود. وى از تأليف اين كتاب در 1237 ق فراغت يافته است. در نسخه اى از اين كتاب كه در 1244 ق كتابت شد به وفات مؤلف قبل از 1244 ق تصريح شده است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الذريعه (48/25)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 34/13).

به نام «التقوى و ما ادريك ما التقوى» نگاشته كه به چاپ رسيده و به زبان اردو نيز ترجمه و نشر يافته است.[1]

مرحوم مبرور حجةالاسلام والمسلمين آيت اللَّه مجاهد و عالم متقى حاج شيخ محمدتقى بن حاج محمدباقر تاجر بافقى يزدى از علماء بزرگوار و مجاهدين پرهيزكار زمان معاصر ما و مربى و پدر روحانى نگارنده و از افرادى بودند كه حقيقه حق عظيمى بر حوزه علميه قم و مردم ايران دارند زيرا اگر اصرار آن مرحوم بمرحوم آيت اللَّه حايرى موسس حوزه و همكاريهاى ايشان نبود حوزه تأسيس نميشد و آن مرحوم يگانه مشوق و غمخوار طلاب و محصلين علوم دينيه و وحيد زمان در امر بمعروف و نهى از منكر و فريد دهر در قدس و ورع و ربيع الايام در حال و حقيقت و اويس اليمان در صفا و معنويت و سلمان عصر در زهد و ولايت و بوذر اوان در شجاعت قلب و رشادت و ترويج و حمايت از امام زمانش بود.

شرح احوال و مقامات معنوى او در اين مختصر نگنجد رساله ى مستقلى بنام (التقوى و ما ادريك ما التقوى) نوشته و منتشر نموده ام. در اينجا هم بطور اجمال مى نگارم.

وى در سال هزار و سيصد و نود و دو قمرى در بافق يزد متولد شده و در دامن مادر علويه و پدر متدين خود پرورش يافته و از همان اوقات با كمال پاكى و پرهيزكارى زنده گانى نموده و از زادگاه خود براى تحصيل به يزد و پس از چند سال بواسطه ابراز حريت و شجاعت و ابلاغ اعلان مرحوم آيت اللَّه طباطبائى يزدى بر عليه عالم مفتون بدنيا و حب جاه مورد تعقيب دولتيان

واقع و بناچار با پاى پياده شبانه مهاجرت به نجف نموده و در آن سرزمين هم كسب روزى حلال و هم تحصيل تا بمقام منيع اجتهاد و معنويت رسيده و چند سالى از اصول مرحوم علامه خراسانى و چندين سال از فقه مرحوم علامه يزدى استفاده كرده و در سال 1337 قمرى مهاجرت به قم و نقشه ى تأسيس حوزه علميه را طرح تا ورود مرحوم آيت اللَّه حايرى كه موجب شد آن مرحوم تصميم بماندن در قم و انتقال حوزه اراك را باين سرزمين مقدس نمايد و با ايشان همه گونه مساعدت و از طلاب و واردين از محصلين تشويق و ترغيب نموده تا سال 1346 قمرى كه بواسطه امر بمعروف و نهى از منكر تبعيد به تهران و رحل اقامت قهرى برى افكند و بخدمات دينى پرداخته تا در دوازدهم جمادى الاولى سال 1365 قمرى كه در اثر عمل جراحى در بيمارستان فيروزآبادى با پيش بينى قبلى خودش از دنيا رفته و با تشييع مفصلى حمل به قم و در مقبره آيت اللَّه حايرى مدفون گرديد.

از كلمات اوست كه مى فرمود على بن مهزيار اهوازى بيست سال از اهواز بمكه رفت تا حضرت ولى عصر امام زمان عليه السلام را زيارت كند چرا يك مرتبه و يا شب نيمه ماه شعبان بكربلا نيامد تا حضرتش را در كنار قبر جدش حضرت امام حسين عليه السلام ملاقات كند، و آن مرحوم از متشرفين زمان بود كه كرارا اين توفيق نصيبش گرديده بود چنانچه حقير در آثار الحجه والتقوى و بستان الرازى نگاشته ام.

حاج شيخ محمدتقى بافقى يزدى اباذر زمان خود بود كه حوزه علميه قم را به امر و اشاره حضرت ولى عصر عجل

اللَّه فرجه الشريف با دعوت از مرحوم آيت اللَّه حائرى يزدى به اقامت در قم بنيان گذارى كرد و خود از سال 1340 تا 1346 قمرى هجرى معاون مرحوم حائرى و پدر مهربانى براى طلاب و محصلين آن زمان و آن دوره بود و آقايان طلاب تمام نيازمنديهاى خود را به ايشان مراجعه و رفع نيازشان مى شد.

مرحوم بافقى گذشته از مقام علمى و فقاهت و زهد و پارسائى مردى مجاهد بر عليه بيدادگران و مبارز با منكرات و متظاهرين گناه بود و از ملامت هيچ ملامت كننده از شاه و روحانى و اقشار ديگر كمترين خوف و هراسى نداشت و با ستمگران و طاغوتان و رژيم پليد دولت رضاخان (زنديق) سرسختانه مبارزه مى كرد و تنها كسى بود علنا جنايات و مظالم شاه را اعلان و براى وى پيامها و نامه هاى داغ سوزنده تر از هر آتشى مى فرستاد.

امام خمينى كه بسيار مورد علاقه مرحوم بافقى مجاهد بود از اصحاب و مريدان خاص آن مرحوم بود و غالبا در مدرسه فيضيه يا نقاط ديگر كه آن مرحوم اقامه جماعت مى كرد به ايشان اقتدا مى نمود و در شبهاى جمعه كه آن مرحوم به مسجد جمكران مى رفت با ايشان همراهى مى نمود.

مرحوم مجاهد بافقى براى امام بهترين مربى و آموزنده ترين مدرسين اخلاقى بود كه درس شهامت و شجاعت و صبر و استقامت را در حوادث و رويدادهاى مبارزه از زندان و تبعيد و شكنجه و آزار مى آموخت.

اين نويسنده در خاطر دارم كه امام در عصرهاى پنجشنبه و جمعه در مدرسه فيضيه درس اخلاق يعنى درس انسان سازى مى فرمود و عنوان درسش آيه كريمه (يا ايها الذين آمنو اتقواللَّه و لتنظر نفس ما قدمت لغد

اتقواللَّه ان اللَّه خبير بما تعلمون) بود

اى گرويدگان پرهيز كنيد و بايد هر انسانى بيانديشد كه براى آتيه اش چه پيش فرستاده و پرهيز كنيد كه خداوند آگاه است كه چه مى كنيد.

امام غالبا وقتى مى خواست يك انسان كا مل و مؤمن حقيقى و مجاهد واقعى را بعنوان الگو و نمونه زمان معرفى كند كه شياطين تسليم او شده و به او ايمان مى آورند مى فرمود سفرى به شهر رى زاويه مقدسه (حضرت عبدالعظيم عليه السلام) نموده و او را زيارت كنيد. و خودشان در هر ماه يك يا دو بار براى زيارت و ديدار مرحوم بافقى مجاهد كه در آنوقت در آنجا تبعيد بودند راهى رى مى شدند در خاطر دارم كه بعضى از روشندلان و اهل معنى در آن زمان كه از دور يا نزديك به شهر رى مى رفتند به زبان حال و قال مى سرودند.

چه خوش بود كه برايد بيك كرشمه دو كار

زيارت شه عبدالعظيم (ع) و ديدن يار

(يعنى اباذر زمان و مسلمان دوران حجةالاسلام مجاهد حاج شيخ محمدتقى بافقى)

امام در مدت شش سالى كه مرحوم بافقى در قم با رژيم كثيف شاه و عمال خائن و ستمگران او در شهرستان علمى و مذهبى قم (فرماندار و رئيس شهربانى و..) مبارزه و امر به معروف و نهى از منكر مى كرد از نزديك به ايشان مراوده و از كردار و گفتار او تمامى درس شهامت و مجاهده با ستمگرى و مبارزه با گناه بود سرمشق مى گرفت و خود را آماده براى قيام و نهضت بزرگ مى نمود.

و مرحوم بافقى هم چون مؤمن پاكدل و يكى از مصاديق حقيقى (المؤمن ينظر بنوراللَّه) در سيما و چهره درخشان امام آثار نبوغ با

طاغوتيان و مجاهده در راه حق مشاهده مى كرد و در موقع اقامتش در قم عنايت مخصوص به امام داشت و در پاره اى از امور سفارش وى را به مرحوم آيت اللَّه حائرى مى كرد و بعد از گرفتارى و تبعيدش به شهر رى به محصلين و ديگران توصيه آن بزرگوار را مى نمود و حتى خود اين نويسنده را كه به ارشاد و رهنموئى معظم له براى تحصيل به قم آمدم به آشنائى و مراوده با امام تاكيد فرمود. و به همين سبب اين حقير از اوائل ورودم به قم در سال 1357 قمرى با آن بزرگوار آشنا و مورد تشويق و محبتشان قرار گرفته و تا اين زمان كه حدود چهل سال است افتخار ارادت به ساحت قدسشان را دارا و يكى از جان نثارانشان مى باشم.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] آثار الحجة (281 -280 /2)، گنجينه ى دانشمندان (621 -619 /4 ،178 -177 /3).

الاسلام (حوادث 358 -357 /400 -381)، تاريخ بغداد (140 -139 /10)، ريحانه (222/1)، سير النبلاء (69 -68 /17)، لغت نامه (ذيل/ ابومحمد)، معجم البلدان (388/1).

سطوح اولى را از جناب آقاى شيخ حيدرعلى و حاج شيخ ابوالقاسم نجف آبادى و حجه الاسلام حاج سيد مرتضى علوى و حاج شيخ محسن الهى لاهيجى و ديگران خوانده سپس در سال 1364 ق به نجف مشرف و سطوح نهائى را در خدمت آيت الله حاج شيخ محمدحسين اصغرخانى و مرحوم آيت الله حاج سيد يحيى يزدى و آيت الله مرحوم حاج شيخ عبدالحسين رشتى و معقول را از مرحوم آيت الله حاج شيخ صدرا بادكوبه اى فراگرفته و به درس خارج مرحوم آيت الله العظمى حاج شيخ كاظم شيرازى و آيت الله العظمى خوئى و آيت الله آملى مدظلهما و مرحوم آيت الله آقا شيخ محمدعلى كاظمينى و مرحوم آيت الله العظمى آقاسيد عبدالهادى شيرازى و مرحوم آيت الله العظمى حكيم قدس الله اسرارهم شركت كرده و از خرمنهاى علم و دانش آنان استفاده ها برده تا به مدارج علم و كمال رسيده و به تدريس متون فقه و اصول از لمعه و مكاسب و كفايه پرداخته و هر كدام را از دو دوره تا ده دوره تدريس نموده و از سال 1391 قمرى تاكنون منحصرا به تدريس خارج فقه و اصول اشتغال دارند.

معظم له تا اواخر سال 1391 قمرى در نجف به وظائف علمى مشغول بودند تا در آن اوقات مانند هزاران نفر ديگر از دانشمندان و غيره از طرف دولت شوم بعثى عراق اخراج به ايران و در قم رحل اقامت افكنده به تدريس و مباحثات علمى اشتغال يافته اند.

آثار و تاليفات علمى ارزنده اى دارند كه از نظر فضلاء مى گذرانم.

1- يك دوره كامل اصول از تقريرات بحث آيت الله خوئى 2- اكثر ابواب فقه 3- شرح عروه الوثقى. 4- رساله اى در ارث زوجه 5- رساله در اعتقادات 6- مقالاتى در

عدالت اسلامى 7- داستان كاروان كربلا.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد دوم)

منقول و رياضيات و فلكيات و بعضى علوم غريبه و داراى تصانيف نفيسه كه بعضى از آنها در انقلاب مشروطيت در تبريز از بين رفته و كتابى كه در رياضيات تأليف كرده بود (مرحوم ناصرالدين شاه از ايشان مى گيرند براى طبع و نشر ديگر بدست نمى آيد) و آنچه از آثار ايشان وجود دارد كتاب (الفصول المهمه) در حكمت و كتاب معقول ديگر بنام (التيقضات) موجود است و بطبع نرسيده و بعضى حواشى بر شفاء شيخ الرئيس و بعضى نوشتجات ديگر و باقى آنچه نوشته در فقه و اصول از بين رفته اين شخص داراى رساله عمليه و مرجع تقليد جمعى بوده و شخصى با ورع و متقى و مرتاض و كراماتى از او مشاهده مى شده شرحش موجب اطناب است رضوان اللَّه عليه. والد ماجدش مرحوم آقا ميرزا محمدعلى آقا مجتهد يكى از علماى معروف و مشهور شهر تبريز داماد حاج ميرزا على اصغر شيخ الاسلام تبريز بود فقيه و متقى و با ورع و در مسجد بزرگى نزديك مدرسه طالبيه مخصوص محصلين علوم دينى اقامه نماز جماعت مى فرمود داراى تأليفات من جمله شرح تبصره علامه است:

اكنون از اين خانواده جليله روحانيت دو نفر باقى كه هر دو برادرند فرزندان مرحوم آقاى حاج ميرزا احمد آقا مجتهدند برادر بزرگ حضرت آيت اللَّه آقاى حاج ميرزا كاظم آقا دينورى در تبريز مقام عالى روحانى دارند و ديگرى حقير علاءالدين دينورى زادگاهم تبريز پس از طى دوره مقدماتى از مجلس درس مرحوم آيت اللَّه آقاى حاج سيد محمد آقا مولانا و مرحوم آيت اللَّه آقاى حاج سيد مرتضى خسرو شاهى و اساتيد ديگر استفاده كرده ام و در سفر مشهد مقدس رضوى كه مدتى آنجا ماندم

يكى از اساتيد مرحوم مغفور آقا شيخ آقا محلاتى رضوان اللَّه عليه بود كه از درسشان بهره مند بودم شرح زندگانى خودم را در اثرى بنام: (الشاب و الحياه) بطور مبسوط نوشته ام و (خدمات گزيده) در محاكمه و بررسيهاى تاريخى اثر فارسى و (على معلم العربيه و مصلح البشريه) مشتمل بحث هاى علمى و انتقادى موجود است

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد چهارم)

و عمل و دقت نظر ميباشد.

معظم له عالمى محقق و فقيهى مدقق و جامع معقول و منقول و حاوى فروع و اصول ميباشد تولدش در سال 1316 قمرى در بجنورد و از آنجا بمشهد و مدت 13 سال از محضر مرحوم آقا زاده كفائى و آيه الله قمى و حاج فاضل و ديگران استفاده كرده آنگاه مهاجرت بنجف اشرف نموده و در حوزه درس مرحوم آيه الله نائينى و آيه الله عراقى و مخصوصا آيه الله العظمى اصفهانى شركت كرده تا به اعلى درجه فقاهت و اجتهاد رسيده است.

تأليفاتى در فقه و اصول دارد كه بطبع رسيده و مورد استفاده فضلاء حوزه نجف و قم ميباشد و آنها از اين قرار است:

1- منتهى الاصول 2- القواعد الفقهيه 3- حاشيه بر عروه الوثقى 4- حاشيه بر وسائل 5- رساله اجتماع امر و نهى.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :[1] گنجينه ى دانشمندان (275/7 ،184/3).

از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد سوم)

و اجتماعى نيز دارد كه برخى از آنها عبارتند از: تعيين مشاعر حج و مواقيت احرام، بنا سور مسجد كوفه، بناء حجرات در اطراف مسجد كوفه، بناء مأذنه ى صحن علوى؛ تجديد ساختمان مسجد شيخ طوسى در نجف، تعيين مقام امام زمان (عج) در مسجد سهله و...

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (334/7)، ايضاح المكنون (242 ،206/2 ،461/1)، تاريخ بروجرد (250 -172 /2)، دايرةالمعارف فارسى (390/1)، الذريعه (83 -82 /21 ،127/9 ،463 -462 /3)، ريحانه (235 -234 /1)، شرح حال رجال (6/4)، الكنى و الالقاب (71 -67 /2)، گنجينه ى دانشمندان (187/3)، معجم المؤلفين (61/12)، هدية العارفين (351/2).

مقام منيع علم و اجتهاد رسيده آنگاه مراجعت به وطن و تا حال حاضر در مسجد (گلشن) واقع در بازار رشت به اقامه جماعت و خدمات دينى اشتغال دارند.

نگارنده گويد: آيت اللَّه بحرالعلوم عالمى ظريف و خوش مجلس و محاوره و غيور و متعصب در دين مى باشند و حقير در حادثه اى چند شبانه روز در (قزل قلعه) تهران در خدمت ايشان و علماء ديگر مركز و شهرستانها بوده و از مطايبات و ظرافات معظم له استفاده نموده ام.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد پنجم)

قمى صاحب قوانين كه خود از آيات باهرات است منقولست كه گفت وقتى بسيد عرض كردم كه اين تبحر عجيب را در فقه و ساير فنون از كجا آوردى و حال آنكه هردوى ما شاگرد آقا باقر وحيد بهبهانى هستيم در جواب فرمود اين فيض از مولايم حضرت صاحب عجل الله فرجه الشريف رسيده (و كيف لا اكون كذلك وقد ضمنى الى صدره الشريف) و كيفيت تشرفش را در مسجد كوفه براى ميرزاى قمى نقل ميكند.

ولادت اين بزرگوار در شب جمعه ماه شوال 1154 يا 1155 در كربلا واقع شده و مرحوم والدش سيد مرتضى گويد شب ولادتش در خواب ديدم كه حضرت رضا عليه السلام بتوسط محمد بن اسمعيل بن بزيع شمعى فرستاده و محمد هم آن شمع را در پشت بام منزلم افروخت كه نور آن بهمه جا رسيد وفات آن بزرگوار در سال 1212 قمرى در پنجاه و هفت سالگى در نجف الاشرف واقع و قبر شريفش در مسجد شيخ طوسى نزديك قبر شيخ زيارتگاه است و عدد لفظ غريب (1212) ماده تاريخ وفات اوست و در نخبه المقال گويد:

والسيد المهدى الطباطبائى

بحرالعلوم صفوه الصفاء

والمرتضى والده سعيد

مات غريبا عمره مجيد

يعنى مدت عمر او عدد لفظ مجيد (57) و سال وفات او هم عدد لفظ غريب (1212) است تأليفات آن بزرگوار از اين قرار است 1- الاثنى عشريات در مراثى كه دوازده قصيده و هر قصيده دوازده بيت است 2- الاجازات 3- الاجتماع الامر والنهى 4- ارجوزه فى الجمل والعقود 5- اصاله البرائه 6- تاريخ مكه و مسجد الحرام موسوم به تحفه الكرام 7- الفوائد الرجاليه.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد سوم)

فقيه، محقق، محدث، خطيب و شاعر امامى. معروف به محقق بحرانى. در ماحوز بحرين به دنيا آمد. در هفت سالگى «قرآن» را حفظ كرد. او در محضر درس علماى بحرين حاضر شد. شيخ سليمان بن على بن سليمان بحرانى و شيخ سليمان بن على شاخورى و شيخ صالح بن عبدالكريم در تكوين حيات علمى وى نقش بسزايى داشتند. وى از شاگردان علامه مجلسى بود و از او و ديگر علماى معاصرش همچون علامه سيد هاشم بحرانى، صاحب «البرهان فى تفسير القرآن» و شيخ احمد بن محمد بن يوسف بحرانى و سيد محمد بن ماجد بحرانى ماحوزى حديث نقل كرده است. او در حفظ و دقت و سرعت انتقال در جواب و مناظره مشهور، و حوزه ى درسش انتقال در جواب و مناظره مشهور، و حوزه ى درسش مرجع استفاده ى دانشمندان بود. ابوالحسن در روز جمعه نيز بعد از نماز، صحيفه ى سجاديه را تدريس مى كرد. شيخ عبدالله بن حاج صالح سماهيجى و شيخ احمد بحرانى پدر صاحب «حدائق» از شاگردان وى بودند. در دونج، يكى از روستاهاى ماحوز درگذشت و در مقبره ى شيخ ميثم، جد ابن ميثم، شارح نهج البلاغه، دفن شد. وى متجاوز از شصت تأليف دارد كه از آن جمله: «بلغة» يا «بلغة المحدثين»، در رجال؛ «جواهر البحرين»، تاريخ علماى بحرين؛ حاشيه «تهذيب الاحكام» شيخ طوسى؛ حاشيه «خلاصة الاقوال» علامه حلى؛ حاشيه «مشرق الشمسين» شيخ بهائى؛ «سر المكتوم فى حكمة تعلم علم النجوم»؛ «الشفاء فى الحكمة النظريه»؛ «معراج اهل الكمال الى معرفة الرجال» يا «المعراج»، در شرح «الفهرست» شيخ طوسى؛ «هداية القاصدين الى عقائدالدين»؛ شرح «الباب الحادى عشر»؛ «النكت البديعة فى فرق الشيعة»؛ «اربعون حديثا فى الامامة من

طرق العامة»؛ كشكول «ازهار الرياض»، در ادب، در سه جلد.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (191/3)، اعيان الشيعه (307 -302 /7)، ايضاح المكنون (721 ،676 ،669 ،616 ،191 ،71 ،12 /2 ،159 ،110 ،104 ،66 /1)، تلامذة العلامة المجلسى (29 -28)، الذريعه (33/25 ،466/9 ،182 -181 /5 ،174/4 ،148 ،147 -146 /3)، روضات الجنات (22 -17 /4)، ريحانه (238 -237 /5 ،231/1)، لغت نامه (ذيل/ سليمان)، معجم المؤلفين (267/4)، هدية العارفين (405 -404 /1).

ايضاح المكنون (488/2 ،601 ،584 /1)، تلامذة العلامة المجلسى (18 -16) الذريعه (325 -324 ،252 /11)، ريحانه (142 -141 /2 ،230 /1)، روضات الجنات (190/8 ،97 -95 ،39 /1)، رياض العلماء (69 -68 /1)، لغت نامه (ذيل/ احمد)، معجم المؤلفين (169/2)، هدية العارفين (166/1).

شاه سليمان صفوى تأليف و در 1301 ق چاپ شده؛ «فصوص سليمانيه»، شرح فارسى، «دعاى بيت المعمور»، كه به نام شاه سليمان صفوى نوشته شده است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الذريعه (236 -235 /16 ،145 -144 /14 ،442 -441 /3)، ريحانه (232 -231 /1).

الخاص و العام»؛ «الدر النضيد فى فضائل الحسين الشهيد»؛ «تنبيه الاريب»، در رجال «تهذيب».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (48/9)، اعيان الشيعه (250 -249 /10)، ايضاح المكنون (716 ،689 ،634 ،505 ،456 ،442 ،141 ،125 /2 ،595 ،453 ،421 ،419 ،323 ،279 ،203 ،179 /1)، تاريخ ادبيات در ايران (249/5)، الذريعه (48/7 ،93/3 ،398/2)، روضات الجنات (169 -166 /8)، رياض العلماء (304 -298 /5)، ريحانه (233/1)، فوائد الرضويه (706 -705)، الكنى و الالقاب (108 -107 /3)، معجم المؤلفين (132/13).

(258/6)، تاريخ بغداد (34 -4 /2)، تهذيب التهذيب (55 -47 /9)، الجرح و التعديل (ج 3 ق 191/2)، دايرةالمعارف فارسى (239 -238 /1)، روضات الجنات (269 -264 /7)، ريحانه (238 -237 /1)، سير النبلاء (471 -391 /12)، الفهرست لابن النديم (322 -321)، كشف الظنون (1684 ،1581 ،1471 ،1469 ،1453 ،1449 ،1448 ،1420 ،1402 ،1392 ،1087 ،722 ،571 ،564 ،541 ،522 ،287 ،238 ،227 ،133 ،89 ،49 ،48)، الكنى و الالقاب (71/2) لغت نامه (ذيل/ بخارى)، معجم المؤلفين (54 -52 /9)، معجم البلدان (422/1)، الوافى بالوفيات (209 -206 /2)، وفيات الاعيان (191 -188 /4)هدية العارفين (16/2).

اشعار.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :تذكرة القبور (201 -200)، حديقة الشعراء (226 -225 /1)، الذريعه (175/6)، معجم المؤلفين (40/3).

برغانى سپس به عراق رفت و در محضر درس سيد محمد مجاهد و شريف العلماى مازندرانى و شيخ محمد حسن نجفى صاحب «جواهر» تلمذ كرد و به درجه اجتهاد نايل شد. وى با استادش سيد محمد مجاهد در جنگ روسيه و ايران شركت كرد. او چندى در كربلا به تدريس مشغول بود و چون پدرش درگذشت در قزوين و سپس در تهران اقامت گزيد. او مرجع تقليد و فتوا و مدرس طلاب علوم دينى بود و تدريس فلسفه و عرفان بعد از فوت ملا آقا حكمى كاملا بر عهده ى او قرار گرفت. از مشهورترين شاگردانش، سيد جمال الدين اسدآبادى است كه در مدرسه صالحيه فلسفه و عرفان را از او اخذ كرد. به گفته ى صاحب «المآثر و الآثار»، در طلاقت زبان و ملاحت بيان و حلاوت لهجه و حسن تفهيم عموما و در منبر خصوصا در تمام ايران يگانه بود. از آثار وى: «خصائص الاعلام فى شرح شرائع الاسلام»، به عربى، در پانزده مجلد؛ «مخازن الاصول»، به عربى، در اصول فقه، در بيست مجلد؛ شرح بر «عرشيه ى» ملاصدرا؛ «ديوان» شعر؛ كتاب «سوز و گداز»، در قالب مثنوى در واقعه كربلا.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :طبقات اعلام الشيعه (قرن 808/13)، المآثر و الآثار (163)، مستدركات اعيان (304/2).

پرداخت. او از آنجا به عتبات مشرف شد و در حوزه ى درس شيخ جعفر كاشف الغطاء و آقا سيد على طباطبايى، صاحب «رياض» و پسرش سيد مجاهد حاضر شد و علوم دينى را اخذ كرد. برغانى از شيخ جعفر نجفى، صاحب «كشف الغطاء»، و از سيد محمد مجاهد، فرزند صاحب «رياض»، و ميرزاى قمى، صاحب «قوانين»، به دريافت اجازه ى اجتهاد نايل آمد. او در نتيجه ى مخالفت با پيروان شيخ احمد احسايى و به تحريك فرقه ى بابيه در محراب مسجد جامع الصغير در حال سجده مجروح و به شهادت رسيد و در جوار شاهزاده حسين دفن شد. از آثارش: «عيون الاصول»، در اصول فقه، در دو مجلد؛ «منهج الاجتهاد فى شرح شرايع الاسلام»، فقه استدلالى، در بيست و چهار مجلد؛ شرح بر «لمعتين»؛ رساله اى در «نماز جمعه»؛ «رسالة الديات»، به فارسى؛ «ملحض العقائد»، در علم كلام؛ «مجالس المتقين»، به فارسى، در مواعظ.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (288 -287 /6)، اعيان الشيعه (197/9)، الذريعه (183 -182 /23 ،208 /22 ،364 /19 ،190 ،68 /15 -285 /8)، روضات الجنات (387 -386 /4)، ريحانه (247/1)، شهيدان راه فضيلت (479 -476)، فوائد الرضويه (439)، قصص العلماء (66 -19)، الكنى و الالقاب (64/3)، گنجينه ى دانشمندان (163 -162 /6)، المآثر و الآثار (144)، معجم المؤلفين (134/9)، مكارم الآثار (1716 -1707 /5)، مينودر (894/2).

نزد علماى قزوين و علوم عقلى را نزد آخوند ملا آقا محمد بيدآبادى فراگرفت. آنگاه به عتبات عراق رفت و در كربلا به حوزه ى درس علامه وحيد بهبهانى پيوست. بعد از مدتى به زادگاهش بازگشت و از محضر پدر استفاده بيشتر برد. سپس به قم رفت و از حوزه ى درس ميرزاى قمى بهره مند شد و پس از آن به اصفهان سفر كرد و در محضر ملاعلى نورى علوم عقلى را تكميل كرد و بعد در مشهد از حوزه ى درس شهيد ميرزا مهدى خراسانى استفاده برد. وى مجددا به سوى عراق رهسپار شد و در نجف از شيخ جعفر كاشف الغطاء و در كربلا از سيد على طباطبايى، صاحب «رياض»، بهره ها گرفت و به درجه اجتهاد رسيد. در حدود سال 1220 ق به ايران بازگشت و در تهران سكنى گزيد و عهده دار كرسى تدريس و فتوا شد و طلاب علوم دينى گرد او جمع شدند. خاندان برغانى با جريان شيخيه و بابيه برخوردى جدى داشتند. وى در كربلا در حال دعا در بالاى سر مبارك حضرت سيدالشهدا (ع) از دنيا رفت. از برغانى حدود سيصد كتاب و رساله و حاشيه باقى مانده است كه از آن جمله: تفسير «معدن الانوار و مشكاة الاسرار»، در يك مجلد؛ تفسير «مفتاح الجنان»، در هشت مجلد؛ تفسير «بحر العرفان و معدن الايمان»، در هفده مجلد؛ تفسير «كنز العرفان»؛ «غنيمة المعاد فى شرح الارشاد»، در چهارده مجلد، در فقه؛ «مسالك»؛ «اعمال السنة»، به فارسى؛ «الدرة الثمينة»، در مواعظ؛ «منبع البكاء»، به عربى، مقتل؛ «معدن البكاء»، به فارسى، مقتل.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (34/7)، اعيان الشيعه (369/9)، ايضاح المكنون

(148/2 -304/1)، الذريعه (325 ،220 /21 ،159 /18 ،71 /16 ،77 /13 ،96 -95 /8 ،42 -41 /3 ،245 /2)، روضات الجنات (387 -386 /4)، ريحانه (248/1)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 661 -660 /13)، الكنى و الالقاب (64/3)، گنجينه ى دانشمندان (162/6)، المآثر و الآثار (183 ،144)، معجم المؤلفين (86/10)، مينودر (845/2).

داشت. وى بنيانگذار مكتب جديدى بين شيخيه و متشرعه مى باشد.

از مشهورترين شاگردان وى در عرفان و اخلاق ملا حسينقلى همدانى بود. مصنفات بسيارى در تفسير و عرفان و فقه و حديث از او باقى است كه از آن جمله: «الاعتقادات»؛ «تذكرة العارفين»؛ «حياة الايمان فى العرفان»؛ «رموزات العارفين»؛ «رياض الاحزان» كه جلد پنجم آن به نام «جنة النعيم» و جلد هشتم آن به نام «جنة الرضوان» است؛ «الصراط المستقيم»؛ «ضوابط الاصول»؛ «غنائم العارفين فى تفسير القرآن المبين»؛ «فردوس العارفين فى بيان اسرار آل طاها و ياسين»؛ «لسان العارفين»؛ «مشكاة العارفين فى معرفة اصول الدين»؛ «معراج العارفين»؛ «هموم العارفين و اكسير الصادقين»؛ «مجمع الرسائل»، در شرح «المختصر النافع» محقق حلى.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الذريعه (244 /25 ،232 -231 ،58 /21 ،307 -306 /18 ،166 ،64 /16 ،317 ،253 /11 ،117 /7)، ريحانه (248/1)، گنجينه ى دانشمندان (162/6)، المآثر و الآثار (144)، مستدركات اعيان (299/2)، مكارم الآثار (1709 -1707 /5).

علوم دينى وقف كرد و توليت آن را به دست همسرش و پس از وفات او به دست برادر همسرش شيخ حسن قرار داد. از تاليفات او تغيير سوره ى فاتحةالكتاب است. بسيارى از مردان و زنان اين خانواده اهل علم و فضل و تقوا بودند.

برگرفته از كتاب :مشاهير زنان ايراني و پارسي گوي

منابع زندگينامه :منابع: اعيان الشيعه (مستدركات)، 68 / 2؛ دايرةالمعارف تشيع، 508 / 2.

الوافى بالوفيات (331/7)، هدية العارفين (74/1).

اقامه جماعت داشتند و هم تدريس فقه و اصول مى نمودند.

برگرفته از كتاب :گنجينه دانشمندان (جلد دوم)

فرزند مرحوم آيةاللَّه حاج سيد عبداللَّه برقعى مى باشند كه ترجمه اش در جلد اول گذشت. در حدود 1298 قمرى در قم متولد شده و در بيت علم پرورش يافته و ادبيات و سطوح را از علماء آن زمان قم خوانده از محضر مرحوم آيةاللَّه حاج ميرزا محمد ارباب و آيت اللَّه حاج شيخ ابوالقاسم كبير و آيت اللَّه العظمى حايرى و مقدارى از آيت اللَّه العظمى اصفهانى و آيت اللَّه علامه نائينى و ديگران فقها و اصولا استفاده نموده و معقول را از مرحوم حاج ميرزا على اكبر حكيم و بعض ديگران فراگرفته و در اواخر مرحوم آيت اللَّه حايرى منتقل به تهران و بخدمات دينى پرداخته و از اكثر معاشرتها و مجالس اجتناب نموده و در منزل خود به تزكيه و تكميل نفس و تهذيب اخلاق اشتغال و داراى صفا و معنويت گرديده تا در 27 ماه صفر 1394 قمرى كه بدرود حيات گفته و با تجليل حمل به قم و در جوار عمه گرامى خود حضرت معصومه عليهاالسلام مدفون گرديده است.

(1394 -1298 ق)، فقيه، نويسنده و شاعر. مقدمات و سطح را در قم فراگرفت و به حوزه ى درسى آيت الله محمد ارباب، آيت الله حاج شيخ ابوالقاسم كبير، آيت الله حائرى، آيت الله اصفهانى و آيت الله نايينى راه يافت، و فلسفه را از حاج ميرزا على اكبر حكيم و ديگران آموخت و در اواخر عمر آيت الله حايرى به تهران آمد و به درس و بحث پرداخت. او شعر نيز مى سرود. برخى آثار وى عبارتند از: «الهى نامه»؛ «بطون خسمه»؛ «بطون سته»، شعر؛ «فلسفه ى شهادت»؛ «كمال الانسان و ميزان الايمان»؛ «مثالى نامه»، شعر.[1]

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه

:[1]زندگينامه رجال و مشاهير (58 -56/ 2)، فرهنگ سخنوران (131)، گنجينه ى دانشمندان (388 -385/ 4)، مؤلفين كتب چاپى (141/ 4).

استفاده نموده است)

8- در منطق و فلسفه و هيئت استاد يگانه و حكيم فرزانه آقا ميرزا على اكبر حكمى يزدى.

مشايخ اجازات ايشان چهار نفرند.

1- مرحوم آيت اللَّه حاج ميرزا محمد ارباب كه در سال 1337 قمرى مرقوم داشته اند.

2- مرحوم ثقةالاسلام محدث جليل حاج شيخ عباس قمى در سال 1342 قمرى نوشته اند.

3- مرحوم آيةاللَّه آقا ميرزا محمد تهرانى سامرائى در سال 1352 قمرى نوشته اند.

4- مرحوم علامه تهرانى آقا شيخ محسن معروف به آقا بزرگ تهرانى صاحب الذريعه كه در تاريخ مزبور مرقوم داشته اند.

آثار و تأليفات ارزنده ى ايشان كه بطبع رسيده است باين شرح است:

1- راهنماى دانشوران در ضبط و تقييد نامها و نسبتها در سه مجلد.

2- كاخ دلاويز در تاريخ شريف رضى.

3- كانون احساسات در رستاخيز شگفت انگيز امام حسين عليه السلام.

4- مهر تابان در سيرت مولاى متقيان امير مؤمنان عليه السلام

5- جلوه حق

6- تذكره مبتكران در بنيان گذاران علوم و فنون.

7- بامداد روشن در اسرار صلح امام حسن.

8- راهنماى دينداران پيرامون چندين بحث جالب دينى.

9- درج گهر در متن سخنان كوتاه پيغمبر و ترجمه فارسى آن.

10- راهنماى قم در تاريخ قم و تاريخ اماكن مقدسه.

11- چرا از مرگ بترسم، پيرامون واقعيت مرگ و اثبات روح

12- ترجمه كتاب الشيعه و فنون الاسلام تأليف علامه سيد حسن صدر. بنام شيعه يا بنيان گذاران فنون و علوم اسلام.

13- مقالات بسيار در موضوع هاى مختلف.

و اما آنچه را كه تاكنون بطبع نرسيده است بسيار و از آنها كتب زير است:

1- هدايا العقول فى الحكم المأثوره عن العتره و الرسول. اين كتاب را بفارسى ترجمه نموده بنام گنجينه ى حكمت.

2- كتاب الروض المنى در دو مجلد فى الحكمه و الادب.

3- كتاب السراج الوهاج فى اسرار المعراج بعربى.

4- رساله

الناهيه عن الفحشاء در اسرار نماز بعربى

5- رهبر دانشوران در شناخته شدگان بكنيه و لقب و ترجمه خطبه حضرت فاطمه عليهاالسلام و شرح آن و نام اين كتاب جزو تاليفاتشان در پشت جلد كتاب كاخ دلاويز مذكور است.

(1366 -1278 ش)، فقيه، نويسنده و شاعر، متخلص به كاشف. در شهر قم متولد شد. وى نسبتش به موسى مبرقع، فرزند امام محمد تقى (ع)، مى رسد. آموزش مقدماتى را در مكتب فراگرفت و از آن پس به تحصيل علوم عربى، دينى و ادبى پرداخت. از بزرگترين استادان وى در رشته هاى مختلف، مى توان از حاج ميرزا حسين نايينى و آقا سيد ابوالحسن اصفهانى و حاج شيخ عبدالكريم حايرى يزدى نام برد. برقعى نزد آقا ميرزا على اكبر حكمى يزدى منطق، فلسفه و هيئت را فراگرفت. آيت الله ارباب و محدث قمى و شيخ آقا بزرگ تهرانى از مشايخ اجازه ى وى بودند. برقعى مشاور آيت الله حايرى در برخى از مسائل حوزه ى علميه ى قم بود. او در سال 1313 ش يك دبستان و در سال 1315 ش يك دبيرستان در قم بنا كرد. وى به منظور شركت در كنگره ى جهانى صلح به پاريس و وين دعوت شد و در آنجا سخنرانى كرد كه پس از بازگشت به ايران، به شيراز و بعد به يزد تبعيد شد. از اشعار وى تنها دو هزار بيت باقى مانده است. از آثار او مى توان از «راهنماى دانشوران» در سه مجلد؛ «جلوه ى حق» و «مهر تابان»، در سيرت اميرالمؤمنين (ع)؛ «كاخ دلاويز»، در تاريخ شريف رضى؛ «تذكره ى مبتكران»؛ «درج گهر»، در سخنان سيد بشر؛ «كانون احساسات»، پيرامون جنبش امام حسين (ع)؛ «بامداد روشن»، در اسرار

صلح امام حسن (ع)؛ «چرا از مرگ بترسم»، پيرامون واقعيت مرگ؛ «هدايا العقول»؛ «تبصره ى معلمان»، در نحو؛ «السراج الوهاج»؛ «روض المنى فى المختار من قصار الكلمات اميرالمؤمنين (ع)»؛ «سياست نامه حضرت على (ع)»؛ «راهنماى قم»؛ «ديوان» شعر نام برد.[1]

فقيه، محقق، شاعر.

تولد: 1278(1317 ق.)، قم.

وفات: 13 مرداد 1366.

آيت الله سيد على اكبر برقعى قمى متخلص به «كاشف»، فرزند سيد رضى، پس از تحصيلات علوم عقلى و نقلى نزد استادان، شروع به تدريس نمود. حوزه ى درسى به وجود آورد و به دانش پژوهى و دانش پرورى پرداخت.

در بيست سالگى از مراجع زمان اجازه اجتهاد كسب كرد. اساتيد او در ادب شيخ جعفر غفرانى و شيخ ابوالقاسم نحوى و در منقول آقايان محمد ارباب و حسن فاضل و شيخ ابوالقاسم ملا محمد كريم و در خارج از سطح آيات عظام حائرى يزدى و حسن نايينى و سيد ابوالحسن اصفهانى و در مقدمات معقول محمد ارباب و در تحصيلات عاليه معقول شيخ على اكبر حكمى يزدى بودند.

در سال 1313 يك دبستان و سال 1315 يك دبيرستان تأسيس كرد و هر دو را به نام سنايى موسوم ساخت. پس از ورود آيت الله العظمى حائرى يزدى به قم و تأسيس حوزه ى علميه ى، آيت الله برقعى يكى از مشاروان او بود و درباره مشكلات روحانيت و وضع تحصيلى طلاب با او تبادل نظر مى كرد. آيت الله برقعى در زمان جنگ جهانى دوم ياور مردم بود و به تشكيل انجمن خيريه همت گماشت و از متمكنين تهران و قم كمك گرفت و در منطقه اى كه سكونت داشت نانوايى ايجاد كرد. بدين طريق به بينوايان كمك و مساعدت مى نمود.

در سال 1329 كه در ايران جمعيت هواداران صلح به رياست ملك الشعراى بهار تشكيل

شد، از آيت الله برقعى خواستند كه به جمعيت صلح در ايران كمك كند و او نيز اولين سخنرانى خود را در مسجد امام خمينى (ره) (شاه سابق) تهران تحت عنون «صلح و نيروى نگهبان آن» ايراد كرد. شعار «به عدل سوگند، صلح پيروز است» به واسطه ايشان رايج شد. به همين منظور به كنگره ى جهانى صلح دعوت شد كه يك بار در پاريس و بار ديگر در وين تشكيل شد و به عنوان يك پيشواى روحانى مسلمان سخنرانى كرد. پس از مراجعت از سفر اروپا از قم به شيراز و بعد به يزد تبيد شد و اين تبعيد مدت چهارده سال به طول كشيد.

آيت الله برقعى به شعر و شاعرى علاقمند بود و شعر هم مى گفت. قسمتى از اشعار وى از بين رفته است و فقط حدود دو هزار بيت آن گردآورى شده است.

فهرست آثار ايشان به شرح زير است: راهنماى دانشوران (سه جلد؛ 1329 -1328)؛ راهنماى قم (در تاريخ قم و آثار تاريخى آن؛ با مقدمه رسيد ياسمى، 1317)؛ راهنماى دينداران (1324)؛ كانون احساسات (در واقعه كربلا)؛ كاخ دلاويز (يا تاريخ شريف رضى؛ 138)؛ مهر تابان (در سيرت على (ع)؛ 1317)؛ جلوه حق (در سيرت على بن ابى طالب؛ 1319)؛ بامداد روشن (در اسرار واگذارى خلافت حضرت امام حسن (ع) به معاويه؛ 1320)؛ ترجمه شيعه يا پديدآورندگان فنون اسلام (اثر سيد حسن صدر؛ 1319)؛ تذكره مبتكران، درج گهر (در سخنان حضرت سيد البشر؛ 1366 ق.)؛ چرا از مرگ بترسم (اثر ابن مسكويه، ترجمه لماذا اخاف الموت، قم، چاپ دوم، 1327)، راه نو در جهان شناسى؛ دررالكلم در كلمات قصار على (ع)؛ سياست نامه حضرت على (ع).

برگرفته از كتاب

:گلزار مشاهير

منابع زندگينامه :[1] سخنوران نامى معاصر (2931 -2924/ 5)، فرهنگ سخنوران (755)، الذريعه (229/ 17 ،64/ 10 ،899/ 9). گنجينه ى دانشمندان (393 -389/ 4)، مؤلفين كتب چاپى (493 -491/ 4).

جواز اخذ الاجرة للقراءة و عدم جواز وقف النقود»؛ «جلاء القلوب»، كه در سال 971 ق به پايان رسانيده است؛ «صحاح عجميه»، به فارسى؛ «فرائض» و شرح آن؛ «كفاية المبتدى»، در صرف؛ شرح «لب الالباب فى علم الاعراب» يا شرح «مختصر الكافيه» بيضاوى، معروف به «امتحان الاذكياء»؛ حاشيه بر «شرح الوقاية» صدر الشريعه ثانى. «دامغة المبتدعين و كاشفة بطلان الملحدين»؛ «آداب البركوى»، «الاربعون»، در حديث.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :الاعلام (287 -286 /6)، ايضاح المكنون (442/1) تاريخ نظم و نثر (395)، الذريعه (125/5)، كشف الظنون (2022 -2020 ،1500 ،1246 ،1074 ،592 ،215 -214 ،184 -183 ،117 ،109 ،54)، معجم المؤلفين (124 -123 /9)، هدية العارفين (252/2).

الفصول»؛ «منظومه ى اصحاب الاجماع»؛ «منظومه فى تتميم الدرة البحر العلومية»؛ «منظومة فى الرجال»؛ و «الالفيه فى تراجم اساتذه و سيرالعماء».

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (142/10)، تاريخ بروجرد (398 -395 /2)، الذريعه (109 ،91 ،76 /23 ،134 -133 /20 ،177 /16)، ريحانه (57/1)، علماء معاصرين (134)، معجم المؤلفين (25/13)، مكارم الآثار (1922 -1921 /6).

از مجتهدان بزرگ عصر خويش بودند و حجة الاسلام خود براى آنان اجازه ى اجتهادى مبسوط نوشت. از آثار وى حاشيه يا تعليقه بر «قواعد الاحكام» علامه حلى است.

برگرفته از كتاب :اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :اعيان الشيعه (286/3)، تاريخ بروجرد (344 -318 /2)، الذريعه (170/6)، روضات الجنات (110 -109 /1)، ريحانه (26 -25 /2)، طبقات اعلام الشيعه (قرن 128/13)، فوائد الرضويه (43 -42)، گنجينه ى دانشمندان (192 -191 /3)، لغت نامه (ذيل/ اسدالله)، المآثر و الآثار (140)، معجم المؤلفين (242/2)، مكارم الآثار (1952/6).

:اثرآفرينان (جلد اول-ششم)

منابع زندگينامه :تاريخ بروجرد (508 -503 /2)، الذريعه (365/16 ،234/14 ،341/11)، المآثر و الآثار (156)، يادگار (س 3، ش 10، ص 24 -22).