ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

سومین جلد از مجموعه کتاب های روزشمار تاریخ معاصر ایران دربرگیرندة تقویم رخداد های سال ١٣٠٢ش است. در این دوره نیز همچون سال گذشته (١٣٠١ش) ایران سه دولت را در کارنامه سیاسی خود تجربه کرد؛ اما آن چه که این تغییرات را با تحولات سیاسی سال پیشین متفاوت میکند، تلاش های چشمگیر رضا خان برای رسیدن به حکومت و گرفتن همه اهرم های قدرت است.

در این سال، چهارمین دوره تقنینیه، در واپسین روز از ماه جوزا (خرداد) به پایان رسید، اما رضا خان از همان ابتدا برای به دست گرفتن مجلس پنجم، با یاری جستن از شبکه قشون تازه تأسیس، که اینک در بیشتر کشور استقرار یافته بود، دست به کار شد. هیأتی، تحت نظارت وزیر جنگ، نمایندگان موردنظر رضا خان را در مرکز تعیین، و برای انتخاب به امرای قشون ابلاغ میکرد. این، مهمترین اقدام رضا خان برای رسیدن به کرسی قدرت نبود، بلکه او بسیار امیدوار بود، پس از مستوفیالممالک، به عنوان رئیسالوزراء معرفی شود؛ اما این اتفاق نیفتاد. از این رو خیز رضا خان برای به چنگ آوردن مقام ریاست وزراء آغاز شد.

دولت مستوفیالممالک که ظاهری روسی و باطنی انگلیسی داشت، در آستانه انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای ملی سقوط کرد. این حادثه سیاسی در پی استیضاح آیت الله سیدحسن مدرس انجام شد. مدرس و نمایندگان همفکر او معتقد بودند که این دولت توان حفظ موازنة سیاسی را - به ویژه در سیاست های مرتبط با دو قدرت انگلیس و روسیه شوروی - ندارد. استیضاح مدرس کارساز شد و میرزاحسن خان مشیرالدوله، بار دیگر برای تشکیل کابینه از احمدشاه حکم گرفت. پیش از این مجلس شورای ملی نیز نسبت به او ابراز تمایل کرده بود. مشیرالدوله کار خود را بیآنکه بتواند در حیطه قدرت رو به گسترش رضا خان تحدیدی ایجاد کند، شروع کرد. همه همت او برگزاری انتخابات آزاد بود، اما عوامل وزارت جنگ، غیر از چند شهر مانند تهران، توانستند نام نمایندگان سفارش شده را از صندوق های اخذ رأی بیرون آورند.

رضا خان همزمان اقدام بلندپروازانة دیگری را نیز آغاز نمود. او ساقط کردن دولت مشیرالدوله را کاری سهلالوصول میدانست؛ از این رو الغاء سلطنت قاجار را هدف اول خود قرار داد و پس از اطمینان از همسو شدن مجلس شورای ملی، بدان جهت گام برداشت. مهمترین اقدام او در این راه

ص: 8

حذف قوامالسلطنه بود. قوامالسلطنه،هم برای احمدشاه و هم نیرو های سیاسی مستقل (همچون آیت الله سیدحسن مدرس) تنها جایگزین برای مشیرالدوله بود. رضا خان با طراحی نقش های، قوامالسلطنه را متهم به ترور خود کرد و پس از دستگیری، او را از ایران تبعید نمود. با حذف قوامالسلطنه، مشیرالدوله یقین کرد که هدف بعدی رضا خان خود اوست. از این رو، بیآنکه زحمت رویارویی سیاسی با رضا خان را به جان بخرد، استعفا داد. در این مقطع، رضا خان چنان سیطر های پیدا کرده بود که با یک تهدید، احمدشاه را وادار نماید حکم رئیسالوزرائی او را صادر کند.

احمدشاه در چند ماه منتهی به این رخداد، تلاش کرده بود با جلبنظر روسها، از قدرت فزاینده رضا خان بکاهد. او در محافل خصوصی، رضا خان را «نوکر انگلیس» توصیف میکرد، و گمان نمیبرد روسیه شوروی در نَردِ سیاسی ایران، او را فدای رضا خان کند؛ اما این اتفاق افتاد و آخرین پادشاه قاجار، در کمال حیرت، خاک ایران را برای همیشه ترک کرد.

روسها، پس از اطمینان از گرفتن امتیازات سیاسی و اقتصادی، در واقع دست انگلیس را برای به قدرت رساندن رضا خان بازگذاشتند. از آن جمله بود: ورود چند وزیر سوسیالیست به کابینه رضا خان، اعطای امتیاز نفت شمال به کمپانی سینکلر، گسیل تعدادی نماینده همسو به مجلس شورای ملی، و آزادی عمل سیاسی در مناطق شمالی کشور، به خصوص گیلان و مازندران.

بیشتر تحولات سیاسی این سال در دوره فترت مجلس صورت گرفت، اما آخرین تیر رضا خان که همانا ساقط کردن رژیم سیاسی ایران (سلطنت) و برپایی نظام جمهوری بود، بدون مجلس امکان نداشت؛ از این رو پس از تشکیل کابینه، اقدام به گشایش هر چه زودتر مجلس پنجم کرد. از نظر رضا خان، همه چیز برای تغییر سلطنت و رئیسجمهور شدن خود، مهیا بود. او نخستین روز سال ١٣٠٣ را برای اجرای به ظاهر قانونی این تصمیمات نشانهگذاری کرده بود. در این دوره، مأموریت اصلی قشون، اجرای دستور هایی بود که برای پایان دادن به عمر سلطنت قاجار دریافت میکرد. مدیران اغلب روزنامه ها که پیش از این توسط رضا خان مرعوب یا مورد حمایت قرار گرفته بودند، در کنار قشون، ابزار اصلی این تحول بودند. جراید، هر آن چه در چنته داشتند علیه خاندان قاجار به کار گرفتند. در طول ماه های بهمن و اسفند، مقاله های آتشین علیه احمدشاه فراوان درج شد. روزنامه های کوشش، ستاره ایران و شفق سرخ، از فعالترین نشریه ها بودند. آنها احمدشاه را بازماندة سلسل های فاسد، که اینک کاری جز عیاشی در اروپا ندارد، به خوانندگان خود معرفی مینمودند.

همزمان، رضا خان، ناجی ایران، دیکتاتور عادل، و نادر و ناپلئون توصیف میشد. رضا خان هیأتی را نیز راهی اروپا کرد تا مقالاتی علیه احمدشاه در جراید آن کشورها به چاپ برسانند. این هیأت را زینالعابدین رهنما، مدیر روزنامه ایران، همراهی میکرد. آنها در کار خود موفق بودند. شاید با تلاش همین گروه بود که عکسی از احمدشاه در لباس فرنگی و در کنار زنی فرانسوی، به ایران رسید و در جراید داخلی چاپ شد. این عکس در سراسر کشور نیز توزیع و دستمایة استهزاء شاه قاجار و حملات بیشتر علیه او گردید. مأموریت اصلی امرای قشون، سازماندهی گروه هایی از مردم هر شهر برای تحصن در تلگراف خانه ها و ارسال تلگرام های متعدد به مرکز بود. آنها تظاهرات ساختگی فراوانی را علیه سلطنت و برپایی جمهوری سر و سامان دادند. این اقدامات معمولاً تحت نظارت کمیته های جمهوریخواهی که توسط قشون تأسیس شده بود انجام میگرفت. مخاطب تلگرامها، مجلس شورای ملی بود؛ و آن چه در آنها مورد تأکید قرار میگرفت، لغو سلطنت و تأسیس رژیم سیاسی جمهوری بود.

رضا خان میدانست که نیروی روحانیت، اصلیترین عامل بازدارنده در رسیدن به هدف خود است؛

ص: 9

از این رو تلاش فراوانی نمود تا سران این گروه اجتماعی پرنفوذ را با خود همراه کند. او در ابتدای کار موفقیت هایی به دست آورد، اما در ن هایت با مساعی آیت الله سیدحسن مدرس و همفکران او، مسیر جمهوریخواهی به جایی که هدفگذاری شده بود، نرسید. تغییر روند جمهوریخواهی چند عامل داشت. ابتدا باید از توهین یکی از نمایندگان فراکسیون اکثریت و برکشیده رضا خان (احیاءالسلطنه) یاد کرد. خبر زدن سیلی به گوش مدرس توسط دکتر احیاءالسلطنه بهرامی، تأثیر بیبدیلی بر تهران گذاشت. از آن لحظه به بعد بود که تظاهرات خیابانی علیه جمهوریت نه تنها بر تظاهرات ساختگی جمهوریخواهی غلبه کرد، بلکه بیم آشوبها و هیجانات بیشتر را بر دل رضا خان و اطرافیان او انداخت. اجتماعات مردمی به رهبری روحانیت (به ویژه خالصیزاده) در محوطه مجلس و فشار به نمایندگان طرفدار رضا خان سهم مهمی در عدم تصمیمگیری مجلس در تغییر سلطنت به جمهوری گذاشت. عامل دیگر، پیدایش انشقاق در پیکره قشون بود. مشخصاً در پادگانی در تهران، سربازان به نفع احمدشاه تظاهرات کردند. اما از مخالفت مراجع تقلید و روحانیان بینالنهرین که به ایران مهاجرت کرده بودند و در قم ساکن بودند نباید گذشت. آیات سیدابوالحسن اصفهانی و محمدحسین نایینی، علناً با تغییر نظام سیاسی ایران مخالف بودند. همه این عوامل دست به دست هم داد تا با ایجاد خلل در فراکسیون اکثریت (تجدد)، مجلس نتواند پیش از تحویل سال ١٣٠٢ش به الغاء سلطنت و تأسیس جمهوریت رأی دهد. مجلس شورای ملی رسماً اعلام کرد که این کار در صلاحیت این نهاد نیست و باید به همهپرسی گذاشته شود؛ پیشنهادی که هرگز عملی نشد.

انتخابات مجلس پنجم، جمهوریخواهی، تغییر دولتها، و در ن هایت توسعه سیطره رضا خان بر کشور، مهمترین حوادث سال ١٣٠٢ش هستند، اما رخداد های دیگری چون، خلعسلاح شاهسونها؛ اجرای طرح انشقاق در طوایف بختیاری؛ توسعه قشون به ویژه به مناطق نفتی جنوب و تأمین امنیت و منافع انگلیس در این ناحیه توسط دولت مرکزی؛ عقیم گذاشتن حرکت ولیعهد (محمدحسن میرزا) به تبریز؛ خرید تجهیزات نظامی، مخصوصاً هواپیما از اروپا؛ و از همه مهمتر تبعید و مهاجرت مراجع تقلید و روحانیان بینالنهرین به ایران، در خلال اخبار این مجلد از روزشمار تاریخ معاصر ایران، خودنمایی میکنند.

این فشرد های بود از اهم حوادث و وقایع و جریان های تأثیرگذار در روند ادارة ایران در سال ١٣٠٢؛ اگرچه در پانوشت هر خبر، منبع و مأخذ آن آورده شده است و خواننده از این طریق میتواند تا حدودی به شیوة تدوین و نگارش این اثر پی ببرد، با این حال برای آنکه خواننده پیشاپیش از نحوه و شیوه تدوین این اثر و شناخت اسناد و مدارک و نوع برداشت از آنها، آگاهی داشته باشد، ذکر چند نکته زیر ضروری به نظر میرسد:

١. بنیان این مجموعه از کتابها (روزشمار تاریخ معاصر ایران)، بر اسناد «کاخ مرمر» گذاشته شده است. تولد این سندها با آغاز وزارت جنگ رضا خان همزمان است. مکاتبات اداری، بخشنامه ها، مراسلات افراد عادی، و رجال کشوری و لشکری، و هر آن چه که مربوط به وزارت جنگ و شخص رضا خان میشد، با دستهبندی ابتدایی و معمولاً موضوعی، رفته رفته گرد هم آمد. شمار این سندها در سال ١٣٠٠ش بسیار اندک است، اما با شکلگیری ارتش و توسعه آن در سال ١٣٠١ش با رشد چشمگیر روبهرو گردید. در سال ١٣٠٢ش با رسیدن رضا خان به رئیسالوزرایی و تمرکز قدرت در دو نهاد وزارت جنگ و ریاست وزراء به تعداد مکاتبات و مراسلات افزوده شد. از سال ١٣٠٥ش و آغاز سلطنت پهلوی، اسناد رنگ و روی درباری هم گرفت، و از این رهگذر حدود ١٥٠ هزار نسخه سند به جای ماند. از این رو سند های یاد شده که به واسطه نگهداری در کاخ رضاشاه «اسناد کاخ مرمر»

ص: 10

نامیده شده است، از دو دوره کوتاه وزارت جنگ و ریاستالوزرایی رضا خان و دوره بلندمدت سلطنت او حکایتها میکند.

سند های سال ١٣٠٢ (استفاده شده در این مجلد) با این که نوعاً مختص به وزارت جنگ است، اما ماهیت صرفاً نظامی ندارد. علت آن، اعمال نفوذ این وزارت خانه به ویژه شخص رضا خان در امور سیاسی و کشوری است. اهمیت اسناد نیز بیش از هر چیز متوجه همین موضوع است. این سندها از ابقای رئیس یک تلگراف خانه گرفته تا برکناری حاکم یک ایالت؛ از دستور اعدام رئیس یک طایفه گرفته تا تعیین نماینده برای مجلس شورای ملی، آن هم به خواست وزیر جنگ و امرای لشکر های او، با ما سخن میگویند.

علاوه بر «اسناد کاخ مرمر»، برای حفظ قالب تقویمنگاری (کرونولوژی) و به دست دادن نمایی منسجم از فضای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن دوره، منابع دست اولی چون روزنامه های آن دوره، کتاب هایی که منابع اصلی آن دوره تاریخی به شمار میروند، و نیز اسناد مراکزی چون بایگانی ملی انگلیس، وزارت امور خارجه ایران، سازمان اسناد ملی ایران و مجلس شورای اسلامی نیز در تدوین این اثر مورد استفاده قرار گرفته است.

٢. از نکات گفتنی در این تقویمنگاری، تطبیق تاریخ های شمسی، قمری و میلادی است. اهمیت این موضوع از آنجاست که منابع متأخر در معادلسازی تاریخها برای پیش از سال ١٣٠٤ش معمولاً دچار اشتباه میشوند. در آن دوره، هر دو تاریخ شمسی و قمری کاربرد داشت، اما در مکاتبات رسمی، تاریخ شمسی از رسمیت بیشتری برخوردار بود. نام ماه ها، نام بروج فلکی بود: حمل (فروردین)، ثور (اردیبهشت)، جوزا (خرداد)، سرطان (تیر)، اسد (مرداد)، سنبله (شهریور)، میزان (مهر)، عقرب (آبان)، قوس (آذر)، جدی (دی)، دلو (بهمن) و حوت (اسفند). در تقویم رایج آن زمان، حمل (فروردین) ٣٠ روز، جدی (دی) ٢٩ روز و حوت (اسفند ٣٠ روز) بود. نکته دیگر آن که هر سال یکی از ماه های خرداد یا تیر ٣٢ روز محاسبه میشد. برای نمونه در دو سال ١٣٠٠ و ١٣٠١ش تیرماه ٣٢ روز، و در دو سال ١٣٠٢ و ١٣٠٣ش خرداد ٣٢ روز داشت. از این رو تطبیق تاریخ های هر روز از این کتاب با استناد به مدارک همان زمان انجام شده است. برای این کار روزنامه های وقت - که معمولاً در صفحه اول خود هر سه تاریخ قمری، شمسی و میلادی را درج میکردند - یکی از مآخذ تطبیق تاریخ بوده است. دیگر، مکاتبات اداری است که بعضاً هر دو تاریخ قمری و شمسی را در سربرگ های خود مینوشتند. غیر از این، مراسلاتی که میان سفارت خانه های کشور های خارجی و مراکز داخلی رد و بدل میشد، یا نامه ها و تلگرام هایی که مأموران سیاسی ایران از کشور های مختلف به وزارت امور خارجه میفرستادند، در کنار تاریخ میلادی، معادل شمسی یا قمری آن را نیز مینگاشتند. بررسی روزانه این مدارک و مقایسه آنها، موجب شده که تطبیق تاریخی این روزشمار بینقص بوده، و قابل استناد باشد.

٣. در این روزشمار بنا بر آن بوده است که وقوع حوادث، معیار اصلی جای گرفتن آنها در روز موردنظر باشد. تلگرام های وزارت جنگ که حجم قابلتوجهی از اخبار را به خود اختصاص میدهند، دو تاریخ در سرصفحه خود دارند: تاریخ اصل تلگرام و تاریخ کشف. اگر غیر از این دو زمان، تاریخ تحریر نیز در پایان تلگرام نوشته شده باشد همان به عنوان زمان وقوع، لحاظ میشود، در غیر این صورت تاریخ اصل تلگرام معیار درج در روز موردنظر است. نامه ها نیز که معمولاً یک تاریخ دارند، ملاک زمان وقوع خبر هستند. و در این بین چه در تلگرامها و چه در نامه ها اگر از رخدادی با تاریخ مشخص یاد شده باشد، فارغ از زمان تحریر یا تاریخ اصل تلگرام، تاریخ آن حادثه معیار وقوع خبر بوده است.

ص: 11

در مورد اخبار مندرج در جراید نیز همین ملاک موردنظر بوده است. اما اگر در متن خبر روزنامه ها تاریخ وقوع حادثه، ذکر نشده باشد، روز چاپ خبر، معیار شمرده شده است و در چنین حالتی، خبر با این توضیح که «روزنامه فلان در شماره امروز خود نوشت...» تنظیم شده، در روز معین قرار گرفته است.

٤. خبررسانی در این دوره برای روزنامه ها از چند منبع صورت میگرفت. اخبار خارجی با چهار آژانس رویتر، بیسیم مسکو، بیسیم پاریس، و بیسیم برلن به نشریات میرسید. جراید از طریق اشتراک، و پرداخت آبونمان خبر های خارجی را از این بنگاه های خبرپراکنی دریافت میکردند. اخبار داخلی نیز عمدتاً از طریق وزارت خانه ها، هیأت دولت و مجلس شورای ملی به دست روزنامه ها میرسید. خبرها در مبدأ تنظیم میشد؛ به همین دلیل متن آنها در روزنامه های مختلف یکسان است. غیر از این برخی جراید از مخبران محلی نیز سود میجستند که خبرها را از شهر های دیگر به روزنامه متبوعشان میفرستادند. این نوع خبرها معمولاً بلند، مشروح و شامل چندین خبر در ظرف زمانی معین (حوادث یک هفته، یا یک ماه) بود. منابع خصوصی که اخبار اختصاصی را در اختیار مطبوعات قرار میدادند، منبع دیگر اخبار داخلی بود که درصد کمتری از میان خبر های درج شده در مطبوعات را به خود اختصاص میداد.

٥. این کتاب تا رسیدن به دست خوانندگان خود، راهی را طی کرده که در آن محققان، سازمان های اسنادی و کتاب خانه ها نقش داشتهاند. در این بین اداره کل اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه؛ سازمان اسناد و کتاب خانه ملی جمهوری اسلامی ایران؛ کتاب خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی؛ مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران؛ کتاب خانه تخصصی انقلاب اسلامی و تاریخ معاصر ایران وابسته به دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری؛ و بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی همکاری مؤثری داشتهاند.

به پاس قدردانی، نام دستیاران نزدیک مؤلف یاد میشود:

همکاران بخش گویاسازی به سرپرستی یحیی آریابخشایش:

طیبه پازوکی، لیلا مرادی، رقیه کمانی، فاطمه قلیزاده، مهرنوش کاظمی، خدیجه عابدی، سیده عذرا اشرفنژاد رودبنه، افسانه لک، جواد کاموربخشایش، محمد قبادی.

همکار بخش اسناد: محمد قبادی.

همکار بخش روزنامه ها: جواد کامور بخشایش.

همکار بخش ترجمه: محمد کریمی.

همکار بخش عکس: سیدمحمدجواد میرداماد.

همکار امور چاپ: کمال شمسآبادی.

ویراستاری این مجلد نیز همچون کتاب گذشته بر عهده دانشمند گرامی علیاکبر رنجبر کرمانی و صفحهآرایی حوصلهبر آن توسط سرکار خانم لیلا قدیانی انجام شده است.

هدایت الله بهبودی - بهار ١٣٨٩

ص: 12

ص: 2

امیرلشکر شمال غرب همچنین اعلامیه دیگری در میان طوایف شاهسون منتشر کرد که میگفت ایلات حق ندارند برای دعاوی خود دست به اسلحه برند، وگرنه شدیداً مجازات خواهند شد. این گزارش را عبد الله طهماسبی امروز به وزیر جنگ فرستاد.(1)

 بازدید از لشکر جنوب

امروز به امیرلشکر جنوب اطلاع داده شد که رئیس ارکان حرب کل قشون، سرتیپ امان الله میرزا برای بازدید و سرکشی راهی اصفهان شده است.(2)

 کشته شدن یک آژان در حوالی زنجان

بنابر آن چه حاکم خمسه گزارش میدهد، امروز یک آژان سواره به نام عباسبیک در روستای بارکاب، چهار فرسخی زنجان، به دست بیوک خان برادر غلامحسین خان اصانلو(3) کشته شد. پس از این حادثه بیوک خان و علی خان برادر دیگرش در زنجان دستگیر میشوند؛ و حاکم خمسه مینویسد چه بسا این اقدام به دستور غلامحسین خان اصانلو صورت گرفته باشد. وی خواست او را که در تهران است دستگیر کنند یا تحتنظر داشته باشند تا کنه ماجرا روشن شود.(4)

 میهمانی عید نوروز در سرکنسولگری ایران

امروز به مناسبت عید نوروز و اول فروردین مجلس ضیافتی به میزبانی نواب نصیرالممالک در محل سرکنسولگری ایران در کلکته برپا شد.

معززالدوله(5)کنسول ایران در بمبئی نیز در این مراسم شرکت داشت. سرکنسول های نروژ، آمریکا، آلمان، ژاپن، بلژیک و کنسول برزیل، لیبریا، پرتغال، اسپانیا، پرو، مکزیک از جمله شرکتکنندگان بودند. در پایان مراسم، سرود ملی ایران و سپس انگلیس نواخته شد.(6)

 جشن خونین عید در استرآباد

به مناسبت آغاز سال نو بر حسب معمول سالانه مجلس جشنی در ساختمان آقامحمد خانی استرآباد برگزار شد. میزبان، حاکم استرآباد بود.

حاضران از کارکنان و مسئولان دولتی بودند. کنسول دولت روسیه نیز با همسرش در این مراسم شرکت کرد. از جمله مراسم این روز رژه قشون بود. هنگام رژه باران تندی گرفت. «در ضمن برای خالی کردن توپ، توپچی عجله کرده، توپ گرم شده آتش گرفته، توپچی را پاره کرده؛ نعش او را به احترام بیرون شهر برده دفن کردند.»(7)

 ورود پیشکار مالیه آذربایجان به تبریز

بنا به اخبار رسیده از تبریز «مستر جمس» پیشکار مالیه آذربایجان امروز وارد تبریز شد. «چون ایام عید، اداره مالیه تعطیل بود، به مالیه نرفته و منتظر است تعطیل منقضی گردیده، به اداره تشریف برده، مشغول کار گردند.»(8)

ص: 3

جمعه

٢ فروردین ١٣٠٢

٢٣ مارس ١٩٢٣

٥ شعبان ١٣٤١

 دیدار سفرا با رئیسالوزراء

امروز پیش از ظهر سفرای دول دوست به مناسبت حلول سال جدید به دیدار مستوفیالممالک رفتند. اعضای کابینه نیز در این مراسم حاضر بودند.(1)

 آزادی رؤسای شاهسون از زندان

امیرلشکر شمال غرب با اشاره به آن چه که «پار های نظریات سیاسی» نامید، امروز خبر داد که پس از تسلیم طایفه فولادلو، رؤسای طوایف شاهسون را که در اردبیل زندانی بودند آزاد کرده است. این کار به ضمانت سردار نصرت یورتچی به اعتبار املاکش و نیز ضمانت بهرام خان رئیس طایفه قوجه بیگلو صورت گرفت. وی ابراز امیدواری کرد با این روش بتواند آن دسته از رؤسای طوایف را که هنوز اطاعت نکردهاند، به تبعیت دولت وادارد.(2)

در تلگرام دیگری که امروز در وزارت جنگ کشف شد، عبد الله طهماسبی امیرلشکر شمال غرب بنابر گزارش های رسیده نوشته بود که طوایف حاجیخواجهلو، گیگلو و قوجه بیگلو با یکدیگر متحد شدهاند تا از تسلیم اسلحه خودداری کنند. همچنین از قول والی نظامی آذربایجان امیرلشکر اسماعیل خان آمده بود که جواد خان حاجیخواجهلو با روس های کمونیست مراوده دارد و حتی از آنها قول گرفته در صورت نیاز تا سیصد نفر نیرو با تجهیزات در اختیار جواد خان قرار دهند.(3)

 موانع جمعآوری اسلحه در مغان

بنابر گزارش مأمور خلعسلاح طوایف مغان، یکی از علل ناکامیها در جمعآوری اسلحة طوایف منطقه مغان، ناهماهنگی یا عدم اعتقاد دیگر مسئولان است. برای نمونه عباسقلی خان صلاحی کارگزار اردبیل که برای سرکشی به مرز آمده بود، در دیدار برادر نوروز خان قوجه بیگلو، ایاز، گفته است که وجود شما در این مناطق مرزی ضروری است و از خلعسلاح او و طایفهاش ابراز تأسف نموده بود. وی حتی ابراز داشته که با ارسال گزارشی به شاه عقیده خود را مبنی بر حفظ سلاح در دست طوایف مرزی ابراز خواهد کرد.(4)

 اجازه رویارویی با سردار رشید

امیرلشکر غرب، احمد خان امیراحمدی خبر داد که عباس خان سردار رشید(5) با تقویت والی کرمانشاه، قائممقام، پیروی از مشی روسها را پیش گرفته و رفتار امروز سرداررشید با گذشته او بسیار فرق کرده است. وی افزود اخیراً یکی از صاحب منصبان روسوفیل فرار کرده و نزد سرداررشید رفته است. [امیرلشکر] هم برای تنبیه او، و هم تأمین امنیت راه کردستان - کرمانشاه به زودی راهی آن منطقه خواهد شد. امیرلشکر غرب ضمن کسب اجازه از وزیر جنگ اضافه کرد که «فواید این اقدام اولاً قطع نفوذ اجانب از ایلات است؛ ثانیاً تخفیف به خودسری سنجابیها بعد از ختم غائله سرداررشید... و اگر اجازه فرمایند سنجابیها را نیز گوشمالی» میدهم. وی در پایان پیرو درخواست سال گذشته خود تقاضا کرد قائممقام از حکمرانی کرمانشاهان خلع شود.

وزیر جنگ با درخواست امیرلشکر غرب موافقت کرد و دربارة تقاضای برکناری قائممقام نیز نوشت که به وزارت داخله تأکید خواهد شد. (6)

 محاصره نظامیان در راه اردبیل - خلخال

وزیر جنگ در تلگرامی که امروز به امیرلشکر شمال غرب فرستاد، بنا بر گزارش نایبالحکومه طالش نوشت که یک صاحب منصب و هشتاد نظامی که مأمور حمل ٣٣ بار اسلحه بودند، بین راه خلخال - اردبیل در محاصره قرار گرفتهاند. رضا خان دستور داد هر چه زودتر اقدامات کمکی را انجام دهد. «به تیپ شمال هم برای اعزام قوا دستور صادر شد.»(7)

 عدم رضایت از نظامیان لشکر مرکز

بنا بر تلگرامی که از طرف امیرلشکر غرب به مرکز فرستاده شد و امروز کشف رمز گردید، یکی از مأموران سربازگیری لشکر مرکز، حیدر وکیل، در فاحشه خانه اراک با حسن خان نامی درگیر میشود و با قمه سینه او را میدرد. مضروب تحت معالجه است، اما وضعیت خوبی ندارد. ضارب نیز در قشون محبوس است. امیرلشکر غرب افزود رفتار نظامیان لشکر مرکز رضایتبخش نیست. وی تقاضا کرد در این مورد به پیشنهاد او ترتیب اثر داده شود. وزیر جنگ پس از دیدن این گزارش پذیرفت که مأموران شاغل لشکر مرکز در اراک به تهران اعزام شوند و جای آنان را افرادی از لشکر غرب پر کنند.(8)

ص: 4

 شنبه

٣ فروردین ١٣٠٢

٢٤ مارس ١٩٢٣

٦ شعبان ١٣٤١

 دیدگاه عباسقلی خان درباره خلعسلاح طوایف مرزی

در نام های که امروز عباسقلی خان صلاحی کارگزار اردبیل به امیرلشکر شمال غرب نوشت، با اشاره به این که مکتوبات او تا کنون مورد توجه قرار نگرفته اظهار داشت که خلعسلاح عشایر مرزنشین به نفع کشور نیست. او خطر روس های کمونیست را برای به هیجان واداشتن این طوایف در صورت نارضایتی آنها از دولت ایران یادآور شد و مقاومت آنها را در برابر دستاندازی های روسها در زمانی نه چندان دور به خاک ایران گوشزد کرد. او افزود منظور از این موضوع آن است که نباید اشتهار پیدا کند که مرزنشینان متمرد هستند. «با این که شاهسونها را مردمان خوبی نمیدانم ولی باید اعتراف نمود که اگر نوروز خان و کسانش در مقابل چند هزار لجام گسیخته بالشویکی که برخلاف تمام قوانین دنیا خودسرانه برای غارت و چپاول طوایف»... به داخل خاک ایران هجوم آوردند نمیایستادند، امروز اسمی از دولت در مناطق مرزی برده نمیشد.(1)

 صاحب منصبان آذربایجانی در راه تهران

بنابر آن چه که نایبالحکومه آستارا میگوید، موقعیت سیاسی بادکوبه که اینک با فعالیت فرقه مساوات همراه شده موجب شده که صاحب منصبان آذربایجان را از خدمت خلع کنند. نظامیان خلع شده قصد دارند داخل ایران شده، به طرف تهران حرکت کنند و داخل قشون گردند.(2)

 تجاوز اشرار روس به خاک ایران

متجاوزان روسی در حملات گاه و بیگاه خود به خاک ایران، امروز به منطقه قشلاق تپهباشی در حوزه نظامی لشکر شمال غرب وارد شده و پس از ایجاد وحشت بین ساکنین دو رأس گاو ماده را بردهاند.(3)

 کمیته بابایف

امیرلشکر شمال غرب امروز از اردبیل و از قول شیخ غلامعلی قاضی گزارش داد که بابایف تبعه روس در خانه خود اجتماعاتی دارد و برخی اقدامات چون ضرب و شتم قراول نظمیه یا آتش زدن انبار توسط اعضای این کمیته که به ریاست بابایف شکل گرفته، صورت یافته است. افرادی چون نظاماسلام، حاجیمحمد مجاهد از اعضای این کمیته هستند.

وی نوشت که برخی از این اعضا دستگیر و زیر شلاق به کرده های خود اعتراف نمودهاند. بابایف هم با این که تبعه روس است دستگیر شده است.(4)

 کشته شدن یک ایرانی به دست روسها

امروز صبح در ناحیه مرزی بیلهسوار یک ایرانی با گلول های که از قراول خانه روس شلیک شد جان خود را از دست داد. روسها بهانه تیراندازی را عبور غیرقانونی فرد مقتول عنوان کردند، اما «معلوم شد تبعه ایران [بوده] و پاسپورت هم داشته» است.(5)

 آزادی یک ایتالیایی از نظمیه مشهد

آناتولی دکلانودی اهل ایتالیا که خود را پناهنده معرفی کرده بود، امروز از زندان نظمیه مشهد آزاد شد. وی تهدید کرده بود اگر ر هایش نکنند خودکشی خواهد کرد.سر کنسول انگلیس در مشهد پیش از این شرح حال او را به تهران فرستاده بود.(6)

(تصویر) سران شاهسون

ص: 5

 یکشنبه

٤ فروردین ١٣٠٢

٢٥ مارس ١٩٢٣

٧ شعبان ١٣٤١

 تشکیل جلسات هیأت دولت

از امروز جلسات هیأت دولت و با وقف های چند روزه به واسطه تعطیلات نوروزی از سر گرفته شد. «یک رشته از مذاکرات راجع به جریان انتخابات [مجلس شورای ملی]» بوده است.(1)

 ارومیه؛ و آشوری های مستقر در عراق

انگلستان حدود پنج هزار نیرو از آشوریها و کلدانیها به ریاست داوود افندی در ناحیه زاخو و عمادیه برای مقابله با عثمانیها متمرکز کرده است. داوود افندی که برادر مار شمعون کشته شده در سلماس (مار شمعون «مؤسس قتلعام مسلمانان ارومیه و سلماس میباشد») است، اینک از موصل به بغداد آمده تا آشوریها و کلدانی های ارومی های را که در اطراف این شهر مقیم هستند به قشون جذب کند. احتشام حضور با ارسال این گزارش از خانقین میافزاید که زمزمه استقلال دولت آشوری به مرکزیت ارومیه همچنان شنیده میشود. وی با اشاره به سخنان پطروس، رئیس آشوریها در کنفرانس لوزان، و حمایت دول مسیحی از مدعیات او برای تشکیل دولت آشوری و سخنان اخیر نخستوزیر انگلیس در خصوص آشوریان به اسم حمایت از اقلیت مسیحی، تأکید کرد وجود هشت هزار نیروی مسلح آشوری را در همسایگی ارومیه نباید ساده تلقی کرد. احتشام حضور در ادامه، سیاست نزدیکی سرکردگان کُرد، چون سیدطه، با آشوریان را، که توسط انگلیس هدایت میشود یادآور شد، و همه اینها را در کنار زمزمه کردستان مستقل و دولت آشوری مستقل خطر بالقوه برای ایران دانست.(2)

موضوع به مسئولان لشکری و کشوری آذربایجان منتقل شد و آنها نیز دستورات مقتضی را به مأموران ذیربط ابلاغ کردند.(3)

 بیاطلاعی مقامات انگلیس از تصمیم کاکس در راندن روحانیان از عراق

پس از آن که مأموران سیاسی ایران در بینالنهرین از مقاصد سر پرسی کاکس، کمیسر عالی انگلیس در عراق، نسبت به «حرکت دادن آقایان علما به ایران» خبر دادند، موضوع به سفیر ایران در لندن منعکس شد. سفیر در مذاکره با «مستر الیفنت مدیر شرق» وزارت امور خارجه انگلیس شنید که این خبر خالی از حقیقت است. او در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه ایران فرستاد، ضمن بیان این موضوع افزود کاکس که اینک در لندن است به زودی به عراق بازمیگردد. سر هنری دابس قائممقام او در بغداد است و احتمال دارد جایگزین او هم بشود. دابس سالها در نقاط مختلف ایران مأموریت داشت و اخیراً در خراسان بود. بعد از آن رئیس امور خارجه هندوستان بود. بعد به کابل رفت و عهدنامه بین افغانستان و انگلیس را بست. وی در انتها گفت تا زمانی که ایران حکومت فعلی عراق را به رسمیت نشناسد، نباید انتظار داشت نمایندگان انگلیس در بینالنهرین نسبت به خواست های ایران با نظر مثبت بنگرند.(4)

 استقبال انگلیس از امیرجنگ

کارپرداز کربلا، محمدحسن بدیع، در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد، از استقبال بینظیر انگلستان از امیرجنگ والی پشتکوه خبر داد؛ با این توضیح که پیش از این چنین توجهی نسبت به یک حاکم محلی ایران دیده نشده است. او در بغداد میهمان کمپانی نفت بود. وی افزود در زمان حاکمیت عثمانی بر عراق، امیرجنگ چند بار به عتبات آمد که مانند یک زوار عادی با او برخورد شد. «البته دولت نتایج اینگونه روابط دوستانه انگلیسها را با یک نفر از حکام سرحدی ایران دوراندیشی فرموده به این بازی های سیاسی، بیطرفانه تماشا نخواهند فرمود.»(5)

 شرط دولت انگلیس برای حمل سلاح از آلمان

نماینده وزارت جنگ در برلن مقدمات حمل سلاح های خریداری شده از آلمان به ایران را فراهم کرده و منتظر پاسخ مثبت دولت انگلیس برای حمل سلاحهاست. سفیر ایران در لندن امروز نتیجه مذاکرات خود را با مقامات وزارت امور خارجه انگلیس با این توضیح به ایران فرستاد که اگر دولت ایران این اسلحه ها را پیش از جنگ خریداری کرده و فعلاً موجود است، حمل آن به ایران طبق توافق متفقین منعی ندارد. اما اگر سلاحها موجود نباشد و آلمان بخواهد سلاح جدید بدهد، حمل آن ممنوع است.(6)

 تقاضای وزارت جنگ از امور خارجه برای مکاتبه با سفارت روسیه

در پی گزارشی از لشکر شمال غرب مبنی بر تحریک طوایف مرزی حاجیخواجهلو و گیکلو و قوجه بیگلو توسط روسها

ص: 6

(ر.ک: ٢ فروردین)، وزارت جنگ امروز از وزارت امور خارجه خواست به اطلاع سفارت روسیه برساند که خلعسلاح طوایف مرزی در واقع به نفع آنها هم هست و این نوع تحریکات دولت ایران را دچار زحمت خواهد کرد.(1)

 ابلاغ تهدید های رضا خان به سران طایفة فولادلو

پس از آن که رضا خان از طریق سلیمان پاشا خان پسر سردار مقتدر طالشی طایفه فولادلو را تهدید کرد که اگر در برابر خلعسلاح مقاومت کنند به شدت تنبیه خواهند شد (ر.ک: ٢٨ اسفند ١٣٠١) وی این تهدید را به اطلاع سران طایفه رساند.(2)

رضا خان در ادامه موضوع امروز در تلگرامی به مقصد شفارود بار دیگر سلیمان پاشا خان را مورد خطاب قرار داد و ضمن اشاره به اقدام او در رساندن تهدید یاد شده نوشت که گفته میشود اسلحه ها به طرف جنگل منتقل و مخفی میشود. «لزوماً تذکر میدهم باید کمال مراقبت را در جلوگیری از حمل اسلحه به جنگل به عمل آورید و چنانچه در این باب غفلت و مسامحه مشاهده بشود» مسئولیت به عهده شما خواهد بود.(3)

 فتوا علیه مدارس دولتی

احتشامحضور از کنسولگری خانقین گزارش داد که برخی وعاظ ایرانی به شهر نجف آمده «و ذهن آقایان حجج اسلامی را از مدارس دولتی مشوب نموده» خواستار صدور فتوا در حرمت حضور اطفال در مدارس دولتی شدهاند. احتشامحضور که در بغداد حضور داشت پس از آگاهی از موضوع نزد علما رفته و به آنها گفت «که مسئله از دسیسه های اجنبی است. سریعاً آقایان را ملتفت نمودند. قرار بر این داده شد قریباً توضیح فتوا را به حرمت میسیونرها و دخول در مدارس اجنبی بدهند. در این موقع خیلی مناسب است دولت به توسط علمای مرکز در تصفیه اذهان حجج اسلامیه بپردازند.»(4)

 تقاضای درجه نایب سرهنگی

حاکم نظامی قصرشیرین امروز از رئیس ارکان حرب کل قشون تقاضا کرد درجه نایب سرهنگی او که «شش سال قبل در نتیجه خدمات صمیمانه... در کردستان [صادر] شده بود و در سنه ماضیه بدون جهت توقیف شده» اعطا گردد.(5)

 ابقای کنسول انگلیس در تبریز

امروز هربرت گاسکوین هارس بار دیگر به سمت کفیل کنسولگری انگلیس در تبریز تعیین شد.(6)

 درگیری با طایفه فولادلو

امروز درگیری سختی میان نظامیان لشکر شمال غرب با طایفه فولادلو رخ داد. این درگیری به واسطه امتناع فولادلو از خلعسلاح بود.(7)

(تصویر) پطروس

(تصویر) ملک فیصل

ص: 7

دوشنبه 

5 فروردین 1302

26 مارس 1923

8 شعبان 1341

 تأکید دوباره رضا خان بر تغییر حاکم کرمانشاه

در پی درخواست های مکرر امیرلشکر غرب از رضا خان، وزیر جنگ، مبنی بر تغییر قائممقام حاکم کرمانشاهان، رضا خان بار دیگر امروز در نام های به وزارت داخله نوشت «وزارت جنگ از نقطهنظر تهیه وسایل رفاهیت عامه و انتظامات و امنیت مملکت» لازم میداند جای حاکم زنجان با کرمانشاهان عوض شود.(1)

 تحریکات شوکتالملک علیه لشکر شرق

بنابر آن چه که امروز حسین خزاعی امیرلشکر شرق به مرکز نوشت «از بدو تحویل گرفتن اداره قشونی از امیرشوکتالملک مشارالیه گمان میکرد اداره قشونی موفق به ترتیبات و تشکیلات اداری خود در سیستان و قاینات نشود. [او] از اول تا به حال از هرگونه آنتریک کوتاهی نکرده، حالیه هم که خود مشارالیه طهران است برادرشان حسامالدوله مشغول آنتریک است.» خزاعی از رضا خان خواست به شوکتالملک بگوید که اسباب زحمت نظامیان بیرجند را فراهم نکند.(2)

 امنیت در راه های شوسه

رضاقلی افشار فرمانده قوای نظامی و کفیل تیپ سیستان و قاینات در اعلامی های که امروز در بیرجند منتشر کرد، خطاب به بازرگانان و مسافران منطقه نوشت که قافله ها باید از راه شوسه و مستقیم حرکت کنند، آن هم با نگهبان. «برای این کار لازم است در هر نقطه که مالالتجاره از آن جا حرکت مینماید به ادارات نظامی یا رؤسای ساخلو های سرحدی اطلاع دهند تا وسایل حفاظت» فراهم شود. افشار افزود که قبلاً هم این موضوع را به اطلاع راهیان رسانده است. او تهدید کرد اگر تاجر یا مسافری از بیراهه برود و به او دستبرد زده شود و شکایت کند، خودش مجازات خواهد شد.(3)

 دستور ارسال ارزاق از زنجان به تهران

پس از اختلافاتی که بین مأموران اعزامی ارزاق به زنجان با حاکم این شهر بر سر خرید گندم پیش آمد و مکاتباتی که بین میلسپو و رضا خان در این موضوع صورت گرفت، اینک وزیر جنگ خطاب به حاکم نظامی زنجان مینویسد: «چنانچه به همین زودیها شش الی هفت هزارخروار غله از خمسه خریداری و به مرکز حمل نشود احتمال قلت و سختی آذوقه در طهران و قزوین میرود.» رضا خان ضمن دستور به حاکم زنجان برای همکاری با مأموران ارزاق، خواست تا مازاد محصول ملاکین خریداری و به تهران فرستاده شود.(4)

 انتقال اطلاعات رسیده از خرمآباد به امیرلشکر غرب

رئیس دایره عملیات کل قشون امروز امیرلشکر غرب را مطلع کرد که طبق اخبار رسیده از نایبالحکومه خرمآباد، روح الله خان والیزاده در محمره (خرمشهر) با ویلسن رئیس کمپانی نفت جنوب دیدار کرده و غیر از پول، دستور هایی نیز از او گرفته است. بعد از او «سردار خان والیزاده هم به دزفول رفته» است. هرگاه قوای نظامی به منطقه اعزام نشوند و عشایر هم از صفحات قشلاق به ییلاق بازگردند، شهر خرمآباد در تهدید الوار قرار خواهد گرفت.(5)

 تقاضای اهالی جندق و بیابانک

در تلگرامی که اهالی جندق و بیابانک امروز به مجلس شورای ملی فرستادند، نوشتند که نفوس این ناحیه بیش از ٢٠ هزار نفر است. نقاط کوچکتر از این جا در مجلس نماینده دارند؛ در حالی که «بدبختانه در دوره های سابق حق انتخاب نماینده به ما داده نشده؛ اینک که موقع انتخابات نزدیک است جداً تقاضا داریم از اعطاء این حق مشروع اهالی را متشکر فرمایند.»(6)

 معلمان کمونیست انزلی

پس از گزارش هایی که رئیس تیپ مستقل شمال از فعالیت معلمانی با گرایش کمونیستی در انزلی داد، وزیر جنگ در نام های که امروز به وزارت معارف و اوقاف فرستاد یادآور شد که این معلمان با تبلیغات کمونیستی «اطفال را به مسلک بالشویکی تشویق و ترغیب» میکنند. «در این صورت تصدیق میفرمایند که وجود اینگونه معلمین برای اطفال... تا چه اندازه مضر و نتایج سوئی را دربر خواهد داشت.»(7)

 اعدام با صورت قانونی

سالارنصرت حاکم درجز درخواست کرد «ذوالفقار نام که محققاً در قتل رضا خان درجزی شرکت و ابتدا هم به مشارالیه

ص: 8

تیراندازی نموده اخیراً از روسیه وارد و دستگیر شده است. امر فرمایید که در محل، اعدام و اهالی از این مجازات امیدوار باشند.» رضا خان وزیر جنگ نیز دستور داد که «با یک صورت قانونی که عبارت از محاکمه باشد میتوانید اعدام کنید.»(1)

 درخواست دوباره وزیر جنگ برای کشیدن سیم تلگراف بین خلخال و اردبیل

رضا خان وزیر جنگ در ادامه درخواست های سال گذشته خود، امروز بار دیگر با دو نام های که به وزارت پست و تلگراف و ریاست وزراء نوشت، با یادآوری این نکته که وسایل و تجهیزات سیمکشی بین اردبیل و خلخال در محل تلگراف خانه اردبیل موجود است، تقاضا کرد با دستورات مقتضی اقدام به کشیدن سیم شود.(2)

 اعلامیه جمعیت اجتماعیون

هیأت اجرائیه جمعیت اجتماعیون در جلسه امروز خود تصمیم گرفت که «مناسبات خود را نسبت به کابینه حاضره آقای مستوفیالممالک دوستانه حفظ کرده و افراد این جمعیت مکلفند از این کابینه دفاع نمایند.» این جمعیت بنابر آن چه که «مقاومت در مقابل ارتجاع» نامید، با اکثریت فعلی مجلس شورای ملی ائتلاف کرد. جمعیت اجتماعیون یکی از فراکسیون های مجلس بود.(3)

(تصویر) شوکتالملک

(تصویر) مستوفیالممالک، نفر سمت راست

ص: 9

سه شنبه 

6 فروردین 1302

27 مارس 1923

9 شعبان 1341

 معیار های رضا خان برای نامزد های مجلس

رضا خان وزیر جنگ در توضیح توصیه های قبلی خود درباره مشخصات افرادی که میتوانند به مجلس شورای ملی راه یابند، امروز به امیرلشکر غرب نوشت از ورود افرادی که وابسته به فرقه های تندرو مثل دمکرات یا سوسیالیست هستند جلوگیری کنید «و از اعتدالیها انتخاب شوند، آن هم نه مثل نصرتالدوله بلکه اشخاصی که واقعاً وطنپرست هستند.»(1) در ماه های آینده وزیر جنگ از ذکر کلیات عبور کرده، مشخصاً از نام افرادی که باید وارد مجلس پنجم شوند یاد میکند.

 لزوم بیطرفی عشایر ایرانی در مصادمات شیخ محمود با انگلیسیها

در پی درگیری های شیخ محمود با انگلیسیها در روستای دیزج (ر.ک: ١٦ اسفند) و بمباران قوای شیخ محمود توسط هواپیما های جنگی انگلیس، وزیر جنگ در تلگرامی که امروز به حاکم نظامی آذربایجان فرستاد تأکید کرد «لازم است ن هایت اهتمام را به عمل آورید که عشایر ایرانی به حال بیطرفی باقی مانده و به هیچیک از طرفین ملحق نشوند.»(2)

 موقعیت فعلی مهاباد

در گزارشی که ابراهیم قاضیزاده از ساوجبلاغ مکری (مهاباد) فرستاد، وضعیت این شهر را در آرامش توصیف کرد؛ اما آن را به مس زراندود تشبیه نمود که ظاهری درست اما باطنی نگرانکننده دارد. او رشوهگیری را از مشکلات عمده نظام اداری شهر برشمرد که پس از گذشت هفده سال از مشروطه «کسبه و ضعفا به درجه رقیت و عبودیت رسیده و اشرار به مقام انا ربکم الاعلی نایل گردیدهاند.» قاضیزاده گسترش قشون در این ناحیه را امری لازم عنوان کرد که بودجه آن را میتوان از طریق صحیح شیوه مالیاتگیری تأمین کرد.(3)

 جلوگیری از ورود شاهسونها به جنگل

در دستوری که امروز به معینالرعایا در رشت داده شد، به او ابلاغ گردید از آنجا که قشون مشغول خلعسلاح طوایف شاهسون است و امکان دارد آنها به طرف جنگل بروند، لازم است با افراد وی و با کمک قشون خط فرار شاهسونها به جنگل بسته شود. «مخصوصاً مراقبت کنید که اگر سلیمان پاشا خان نیز در باطن با آنها همراه است اطلاع دهید.»(4)در پی این دستور به امیرلشکرشمال غرب اطلاع داده شد که «امر شد به معیت قوای چریک جنگل، خط فرار فولادلوها و سایر مستنکفین از تسلیم اسلحه را به جنگل مسدود نمایند.»(5)

 لزوم بازگشت امیرحشمت به منطقه

امیرحشمت حاکم سابق جاپلق و بربرود به تهران رفته و به محل حکمرانی خود بازنمیگردد. امیرلشکر غرب با توجه به این موضوع به رضا خان وزیر جنگ نوشت که امیرحشمت با پیشنهاد او و موافقت وزیر جنگ داخل وزارت داخله شده و حق این است که او در رفع حوائج قشون بکوشد و شغل دیگری نگیرد. وی با توجه به موقعیت وخیم منطقه خواستار بازگشت امیرحشمت شد.(6)

 دستوری دیگر برای اعدام سارقان

بنابر خبری که امروز امیرلشکر شرق به مرکز فرستاد سه نفر سارق گوسفند که دو تن از آنها از بلوچ های داخلی و دیگری از اتباع روس است، دستگیر شدهاند. آنها «در استنطاق هم محکوم» شدهاند. حسین خزاعی امیرلشکر شرق درخواست کرد «امر فرمایید اعدام نموده عبرت سایر سارقین سرحدی فراهم شود.»(7) رضا خان نیز پاسخ داد «سارقین بلوچ و اللهداد نوکر کریم خان را که دستگیر شدهاند اعدام نمایید.»(8)

 شایعات انگلیسها و ناامنی منطقه

در نام های که امروز رضاقلی افشار کفیل قشون سیستان و قاینات به لشکر شرق نوشت یادآور شد که مدتی است از طرف کنسولگری دولت انگلیس اخباری شایع میشود که با شاخ و برگ پیدا کردن آن در شهرها و روستاها «تمام مردم از وحشت شب و روز خواب ندارند.» وی به جزئیات این خبر های شایع شده اشاره نکرد، اما نوشت که بیم هیجان عمومی و ضرر و زیان میرود. افشار در ادامه افزود که با تمام نیرو علیه این وضع خواهد کوشید و درخواست کرد امیرلشکر با حضور در منطقه از نزدیک با جزئیات موضوع آشنا شود.(9)

 تبعید معینالرعایا به خراسان

در پی درخواست های حاکم مازندران از وزیر جنگ برای دستگیری یا دور کردن معینالرعایا از مازندران و دستور رضا خان به دستگیری او، تلاش هایی توسط خویشان و دوستان برای آزادی او صورت گرفت و موضوع به مستوفیالممالک ریاست وزراء منعکس شد و متعاقباً نخستوزیر خواستار آگاهی از علت دستگیری شد. امیراکرم حاکم مازندران به مستوفیالممالک نوشت که معینالرعایا در وزارت جنگ، وزارت داخله و وزارت عدلیه دارای پرونده است. امیراکرم خطاب به رضا خان وزیر جنگ نیز یادآور شد «استخلاص ایشان برای انتخابات مضر است.» او پیشنهاد کرد اگر به خراسان تبعید شود بهتر است. رضا خان نیز از مستوفیالممالک خواست که معینالرعایا به خراسان فرستاده شود.(10)

 آغاز مبادلات تجاری بین ایران و روسیه

پس از مدتی تعلیق در روابط تجاری بین ایران و روسیه شوروی، با دستوری که امروز به مأمورین گمرکی روسیه داده شد، دادوستد کالا های تجاری از طریق بخش خصوصی بین دو طرف آغاز گردید.(11)

 پایتخت ترکیه: اسلامبول یا...

سفیر ایران در ترکیه امروز از مبدأ اسلامبول نوشت که هنوز پایتخت «حکومت آنقوره» مشخص نشده است. بیشتر جراید اسلامبول را پایتخت جدید میدانند. اعضاء مجلس کبیر ملی در این مورد اتفاقنظر ندارند، اما بیشترشان اسلامبول را مرکز تازه حکومت میدانند. وی افزود سفرای خارجه مقیم اسلامبول میگویند اگر مجلس کبیر ملی پایتختی غیر از اسلامبول انتخاب

کند، باید سفارت خانه های جدید و مناسب در شهر جدید تهیه و واگذار کند؛ وگرنه سفرا راضی به حرکت نخواهند شد.(12)

ص: 10

 فروش قالی های قفقازی نامرغوب به اسم فرش ایرانی

چندی است قالی های بافت قفقاز که شبیه طرح و رنگ فرش های ایرانی است به اسم قالی ایرانی فروخته میشود. این فرشها را به اروپا برده و به اسم بافت ایران به فروش میرسانند. کارگزاری مهام خارجه مازندران با فرستادن این خبر به وزارت امور خارجه نوشت که وظیفه نمایندگان سیاسی در اروپاست که از این شهرت دروغین جلوگیری کنند.

وی در پایان از خطری که با شیوع این تجارت متوجه بازرگانی فرش ایران میشود، خبر داد و این که «قالی ایران هم به همان قیمت نازل مثل قالی های قفقاز فروخته خواهد شد.»(1)

 آموزش اجباری زبان، تاریخ و جغرافیای ترکی

بنابر خبری که امروز سفارت ایران در اسلامبول امروز به تهران فرستاد، حکومت جدید در ترکیه عثمانی، آموزش زبان، جغرافیا و تاریخ را در همه مدارس اجباری کرده است، و حتی «به رؤسا و مدیران مکاتب [= مدارس] خارجه فرانسوی و انگلیسی و آمریکایی و... خاطرنشان کرده که زبان ترکی و جغرافیا و تاریخ مذکور باید در مکاتب آنها تدریس شود.»(2)

 نشستی برای خلعسلاح بختیاری

رضا خان امروز با پنج صاحب منصب عالیرتبه وزارت جنگ جلس های تشکیل داد و در آن راجع به خلعسلاح بختیاری گفت و گو کرد.

رضا خان در این نشست به اطلاع حاضران رساند که قوامالملک در این باره قول مساعد داده است. وی گفت قشقاییها در این موضوع باید بیطرف باشند. مقامات سیاسی انگلیس درباره این نشست میگویند که احتمال دارد این نقشه برای فریب بختیاریها باشد تا بترسند و عقب بنشینند.(3)

 ورود جعفروف به رشت

امروز «مشهدی باقیبیک جعفروف از باکو وارد رشت شد.» جعفروف میگوید برای دادوستد پنبه به ایران آمده است ولی از منظر منابع انگلیسی هدف از این سفر ساماندهی به تبلیغات کمونیستی است.

جعفروف در سال ١٩٢٢ در رشت مسئول بخش تبلیغات حزب کمونیست بوده است.(4)

(تصویر) قالیباقی در ایران قدیم

ص: 11

چهارشنبه 

7 فروردین 1302

28 مارس 1923

10 شعبان 1341

ناممکن بودن آزادی حسینعلی طالشی

بنابر آن چه که وزارت جنگ امروز به وزارت امور خارجه نوشت، روشن میشود که وزارت خارجه خواستار آزادی حسینعلی طالشی بوده است. وی توسط لشکر شمال غرب دستگیر شده بود. «با اطلاعات و سوابقی که در اعمال ... سوء حسینعلی طالشی در این وزارت خانه موجود است در استخلاص مشارالیه اقدام نخواهد شد.»(1)

 گزارشی از درگیریها با طایفه فولادلو

پس از استنکاف طایفه فولادلو از تحویل سلاح، لشکر شمال غرب در اقدامی نظامی دست به کار خلعسلاح فولادلوها شد. در اثر مقاومت از طرف طایفه فولادلو چهار نظامی مجروح و یک بیکزاده از طایفه نامبرده کشته شد. در این درگیریها «سردار نصرت یورتچی نیز از طرف حدود یورتچی اقدام و دو دهکده فولادلو را اشغال نموده» است. در آخرین درگیری نظامیان نیز سه پارچه از روستا های متعلق به فولادلو به تصرف قشون درآمده است.(2)

 تأکید امیرلشکر غرب بر لزوم قطع ارتباط سران الوار با مأموران انگلیس

پس از رسیدن خبر هایی از طرف وزارت جنگ به امیرلشکرغرب مبنی بر ارتباط سران الوار با مأموران انگلیسی، وی امروز در تلگرامی نوشت که این رویه در نتیجه غفلت و سهلانگاری مأموران کشوری است. او مثال زد که «در سال گذشته ماژور نویل و گریندر حتی ساعتی که لوله تفنگ نظامیان به طرف چادر های الوار دراز بود در میان آنها حضور داشتند و به تحریک و تشجیع آنان به وسیله رسانیدن قور خانه... مشغول بودند.» و در ادامه نوشت که اطلاعات رسیده از دیدار رؤسای الوار با مأموران انگلیسی (ر.ک: ٥ فروردین) درست است. وی در پایان قول داد که با سرکوب الوار شرور به این موضوع هم خاتمه داده خواهد شد.(3)

 دو تقاضا از وزیر جنگ

احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب امروز از رضا خان خواست که یاور رکنالدین خان رئیس نظمیه کرمانشاهان به دلیل همراهی با قشون و نیز مخالفت با قائممقام والی کرمانشاهان که آن مخالفت نیز در جهت منافع قشون بوده به درجه نایب سرهنگی ارتقا یابد. وی یادآور شد که قبلاً نیز چنین درخواستی کرده بود که مورد توجه واقع نشد. همچنین رؤسای تلگراف خانه نیز شایسته تقدیر هستند چرا که «علاقهمندی خود را به قشون و حسن جریان امور اداری» کاملاً نشان داده بودند.(4)

از پانوشتی که در این تلگراف نوشته شده معلوم میشود که رضا خان با این پیشنهادها موافقت کرده است.

 دستگیری نظامیان با تریاک

در خبری که امروز وزارت داخله به وزارت جنگ داد، از قول نماینده خود در سمنان نوشت که دو نفر «قزاق» (امنیه) که از خراسان عازم تهران بودند به هنگام رسیدن به دامغان نیم من تریاک از آنها ضبط میشود. به اداره تحدید [تریاک] سمنان هم خبر میدهند. در سمنان هم نیم من دیگر از آنان میگیرند. «عجالتاً اسب و تفنگ آنها را گرفته و توقیف کردند.»(5) در سند دیگری مربوط به امروز از دو نظامی جمعی لشکر شرق نام برده میشود که خلافکار هستند، در سمنان حبس بوده و تحتالحفظ راهی تهران شدهاند. قلعهبیگی (دژبانی) تهران موظف شد آنها را تحویل گرفته، نگه دارد تا تکلیفشان روشن شود.(6)

 پاسخ لشکر غرب به اعتراضات سفارت انگلیس

در پی اعتراضات سفارت انگلیس به آن چه که تعدی به اتباع بینالنهرین؛ و مراودات جاری مرتبط با کنسولگری انگلیس در کرمانشاه نامیده شد، از لشکر غرب درخواست گردید پاسخ های لازم را بدهد. از آنجا که این حوادث در حوزه لشکر غرب واقع شده بود، امیرلشکر غرب امروز درباره موضوع تعدی به اتباع بینالنهرین نوشت که قاچاق تریاک توسط شخصی به نام محمدهادی قطعی است. به همین دلیل اداره مالیات غیرمستقیم او را جلب و طبق مقررات با او رفتار شده است. درگیری با خرکچی های مندلی که ١٦١ بار توتون قاچاق داشتند منجر به ضبط اموال شد و پس از استعلام از وزارت جنگ اموال ضبط شده، همچنان محفوظ است. دیگر این که کنسولگری انگلیس در کرمانشاه مدعی است قراولان اطراف کنسولگری جاسوس هستند که موضوع تکذیب میشود؛ اگر مدرکی هست ارائه دهند. در رابطه با موضوع دوم هم امیرلشکر یادآور شدکه بازرسی نامه های کنسولگری انگلیس عمدی نبوده است؛ همه مراسلات کردستان به کرمانشاه تفتیش میشود. پس از این که روشن شد این نامه ها مربوط به کنسولگری است پس داده شد.(7) تمام این رخدادها در سال گذشته رخ داده بود.

 نتایج تحقیقات کارگزار عربستان از مراودات مالی طوایف با شیخ خزعل و سر ویلسن

ص: 12

امروز «کارگزاری مهام خارجه عربستان (خوزستان) و مدیریت سیر سفاین» به درخواست وزارت امور خارجه از مراوداتی که سران طوایف سگوند، دیرکوند، بیرانوند، قلاوند و لر های پشتکوه با شیخ خزعل و سر ویلسن رئیس کمپانی نفت جنوب دارند وزارت خانه متبوع خود را باخبر کرد که کمپانی نفت از برای پیشبرد اهداف خود اعم از حفاظت از تأسیسات نفتی، لوله ها، حقالارض و... پول هایی به خوانین یاد شده میدهد. «و چون میبینند خوانین بختیاری و والی پشتکوه یا سرکردگان مهم دیگر هر یک در سال مبالغی از کمپانی نفط به عناوین مختلفه دریافت مینمایند آنها نیز به نوبه خود درصدد برمیآیند» که جهت منافع خود بکوشند. ارتباط این خوانین با شیخ خزعل به واسطه واقع شدن بخشی از زمینها و علاقهجات شیخ در مناطق تحت نفوذ خوانین است. از این رو شیخ خزعل با بذل انعام و خلعت آنها را راضی نگاه میدارد.(1)

 استعفای کالتیسکی

منابع انگلیسی نوشتند کالتیسکی کنسول روسیه در تهران امروز در پی منازعه با شومیاتسکی، وزیرمختار روسیه، استعفا داد و به جای او سورن آراکلیان منصوب شد. همچنین ایپین وابسته نظامی سفارت روسیه در تهران برای سمت جدیدی که برای او تعیین شده بود، راهی برلن شد و فون ارموف که در آنکارا خدمت میکرد، به جای او به تهران آمد. از دیگر انتصابات، تصدی لیدین به عنوان کنسول کل روسیه در بوشهر بود. وی پیشتر از این در پکن خدمت کرده و به دو زبان انگلیسی و فرانسه مسلط است.(2)

(تصویر) سر آرنولد ویلسون

(تصویر) رکنالدین مختاری

ص: 13

پنج شنبه 

8 فروردین 1302

29 مارس 1923

11 شعبان 1341

 تشکیل دسته های مسلح در خلخال

وزارت جنگ در تلگرامی که امروز با قید «فوری» به یاوراحمد خان آیرم آجودان تیپ مستقل شمال فرستاد نوشت که بنابر اخبار رسیده «در حدود طارم خلخال به تشکیل دستجات مسلحی شروع گردیده که حسبالامر لازم است» پس از تحقیق و کشف قضیه و شناسایی سرکردگان آنها گزارش کاملی در این خصوص به مرکز فرستاده شود.(1)

 توضیحات رئیس تیپ شمال درباره برقراری مجوز عبور و مرور

محمدحسین آیرم رئیس تیپ مستقل شمال در توضیح منع عبور و مرور افراد در منطقه تحتنظر او مگر با داشتن جواز عبور، نوشت که اعمال سیاست از طرف روسیه و انگلیس در این منطقه و رقابت این دو دولت در ایجاد برخی رخدادها به ویژه در ناحیه جنگل، در همه نقاط جنگلی و ساحلی پُست [بازرسی] برقرار شده «و برای این که اشخاص مجهولالهویه و همچنین اشخاصی که از روسیه محرمانه از سرحد آستارا خارج میشوند نتوانند به طور آزادانه به هر نقطه مطلوب مسافرت نموده، مشغول اقداماتی گردند، اعلان جواز داده شد که مسافرت به هر شهر برای حرکت به محل دیگر از قلعهبیگی جواز دریافت» کنند. وی در ادامه اضافه کرد که برپایی جواز عبور و مرور نقشه روسها را به هم زده و نارضایتی آنها از این موضوع دلیل بر درستی اقدام یاد شده است.(2)

 مناسبات جدید شیخ محمود در گزارش حاکم ساوجبلاغ

در تلگرامی که امیرلشکر اسماعیل خان حاکم نظامی آذربایجان از قول حاکم ساوجبلاغ به مرکز فرستاد، نوشت که شیخ محمود در سوخمهداش با بکرسلیم پشتدری که طرفدار انگلیس است، و عباسمحمودآقا پشتدری که به عثمانی گرایش دارد در حال مذاکره است. این دو متنفذ طایفه پشتدری مایلند میان شیخ محمود را با انگلیس اصلاح کنند. حاکم ساوجبلاغ از این موضوع نتیجه میگیرد که «معلوم میشود [اینان] فعلاً به عثمانیها امیدی ندارند.» وی خبری هم از اسماعیلآقا سیمیتقو داد که در رواندوز است و با شیخ محمود هماهنگ. هواپیما های انگلیسی هر روز در منطقه پشتدر و سورداش پرواز میکنند، اما از بمباران خبری نیست.(3)

 پیشنهاد امیرلشکر غرب برای جایگزینی حاکم جدید همدان

احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب امروز در تلگرامی به رضا خان وزیر جنگ پیشنهاد کرد که از آن جا که موفقالدوله از حکومت همدان کنار گذاشته شده و نظر به این که وضعیت

ص: 14

شهر همدان لزوم حکومت نظامی را ایجاب میکند، حاکم نظامی زنجان، حکومت همدان را به عهده بگیرد. رضا خان در پاسخ به پیشنهاد امیرلشکر غرب نوشت که حاکم نظامی زنجان را برای کرمانشاهان و به جای قائممقام در نظر گرفته است.(1)

 نگرانی از فعالیت انجمن اتحاد در تنکابن

«حکومت نظامی محال ثلاثه تنکابن»(2)امروز بار دیگر از فعالیت انجمن اتحاد ابراز نگرانی کرد. وی یادآور شد که شیخ نورالدین، میرزایحیی، میرزاعلینقی، مهدی آقا و منتظمالملک «شب و روز مشغول دسیسهکاری ... [و] در خیال سلب امنیت هستند.» آنان با ایجاد تشکلی به نام انجمن اتحاد «اسباب چینی» میکنند تا انتظامات این منطقه را به هم بزنند. وی درباره جزئیات فعالیت این افراد و گرایش آنها توضیحی نداده است.(3)

 توافق با روسیه برای جلوگیری از مراودات غیرقانونی

بنا به گزارش کارگزار وزارت امور خارجه از شمال کشور، وی پس از مذاکره با نمایندگی سفارت روسیه در منطقه به توافق رسید که روسها از هرگونه مراوده و مرابطه با طرف ایران جز از طریق پست سرحدی جداً ممانعت نمایند. در نتیجه همین توافق بود که اخیراً چهار اسب رشید خان که به همراه گماشته او به خاک روسیه میرفت، توقیف شد.

نماینده سیاسی روسیه در این ملاقات گفته است که شومیاتسکی، وزیرمختار روسیه، هم از تهران دستور داده که مراودات غیرقانونی قطع شود.(4)

 مجوز برای نشریه لواء بینالنهرین

روزنامه کار در شماره امروز خود به نقل از منابع خصوصی نوشت که مجوز نشریه لواء بینالنهرین در شورای عالی معارف به تصویب رسیده است. این روزنامه ارگان جمعیت بینالنهرین خواهد بود.(5)

 تشکیل اتحادیه بنّایان

بنّا های تهران برای شرکت در مسائل اجتماعی - سیاسی به تازگی «اتحادیه بنّایان» را تأسیس کرده، یکی از «بالا خانه های سبزهمیدان را اجاره کرده و از ٩ ناحیه، ٥ نفر به سمت نمایندگی منتخب و بدان نقطه حضور یافته، به رسمیت شناخته شدهاند.»(6)

 برقراری روادید در عبور و مرور به دزداب

حامدالدوله حاکم دزداب امروز وزارت امور خارجه را مطلع کرد که پس از بارها مذاکره با مقامات انگلیسی در این منطقه آنان را قانع کرد تا کسانی که بین دزداب و بلوچستان هند رفت و آمد میکنند دارای روادید باشند و بدون آن اجازة ورود و خروج نداشته باشند. وی نوشت که نبود روادید موجب میشد «دزداب جزو بلوچستان انگلیس» به شمار برود.(7)

(تصویر) شیخ محمود برزنجی

(تصویر) محمدحسین آیرم رئیس تیپ مستقل شمال

(تصویر) همدان

ص: 15

جمعه 

9 فروردین 1302

30 مارس 1923

12 شعبان 1341

 درخواست حاکم مازندران برای معرفی نامزد های مجلس

امیراکرم حاکم مازندران امروز به رضا خان وزیر جنگ نوشت که نام کسانی را که باید از مازندران به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شوند، ابلاغ کنید تا انتخابشان کنم. «چاکر افتخار مینماید که نمایندگان دوره پنجم به تصویب بندگان حضرت اشرف انتخاب میشوند و علاقهمند به استقلال مملکت خواهند بود.» وی در ادامه افزود: «در مازندران کسی که به سیاست امروزه مملکت آگاه و لیاقت اشتغال کرسی وکالت را داشته باشند نیست؛ اگر هم باشند پنج نفر نیستند.» سهمیه مازندران برای کرسی های مجلس شورای ملی پنج نفر بود. «تا موقع نگذشته اسامی اشخاصی که باید انتخاب شوند ابلاغ فرمایند که قبل از وقت و مسائل، جریان امر تهیه شده از تشبثات جلوگیری [شود]، منتظرالوکاله ها هم تکلیف خود را دانسته به ولایات دیگر حمله ببرند.»(1)

 تقاضای حاکم فارس برای ازدیاد نیرو

صارمالدوله حاکم فارس ضمن تحسین موقعیت قشون در منطقه و اهتمام سرتیپ فضل الله خان بصیردیوان(2) در ترتیب و تنظیم قشون، با توجه به پایان قشلاق و حرکت عشایر به طرف ییلاق، درخواست کرد شمار قشون فارس افزایش یابد. «مستدعی است لااقل هزار نفر سوار و پیاده با مهمات لازمه امر فرمایند فوراً به فارس بفرستند.»

رضا خان پاسخ مستقیمی به این درخواست نداد و نوشت که «اطمینان داشته باشید که امسال امنیت کامل در آن حدود برقرار خواهد شد.»(3)

 صمصامالسلطنه در تهران

صمصامالسلطنه بختیاری امروز در تهران به حضور احمدشاه رسید. منابع انگلیسی میگویند که وی از شاه خواسته است خلعسلاح بختیاریها منوط به خلعسلاح ایلات اطراف باشد.(4)

(تصویر) صمصامالسلطنه بختیاری

(تصویر) صارمالدوله، والی فارس

ص: 16

 شنبه

١٠ فروردین ١٣٠٢

٣١ مارس ١٩٢٣

١٣ شعبان ١٣٤١

 پیگیری زمین های خریداری شده آمریکاییها توسط علمای مشهد

حسین خزاعی امیرلشکر شرق امروز یادآور شد که مشکل زمین های خریداری شده توسط آمریکاییها در مشهد همچنان ادامه دارد. هیأت علمیه مشهد متشکل از آقایان سیدمرتضی یزدی، سیدحسین قمی، شیخ مرتضی خراسانی، شیخ محمد قوچانی، شیخ محمد نهاوندی، سیدعباس قوچانی، حاجیمیرزامحمدباقر مدرس و حاجی ملاهاشم «در صدد کسب تکلیف از این بنده برآمده، اخطار نمودهاند چنانچه سریعاً جلوگیری نشود، جدیت و حرارت سایر طبقات بر منع مؤسسات آنها موجب فساد عظیم خواهد شد.»

رضا خان در پاسخ به امیرلشکر شرق نوشت که «من و شما تکلیفی نداریم. در صورتی که اعتراض دارند... مستقیماً به رئیس دولت مراجعه نمایند.»(1)

 شکایت طایفه فولادلو از امیرلشکر شمال غرب

رؤسای طایفه فولادلو در تلگرامی که امروز به وزیر جنگ فرستادند با ابراز اطاعت نسبت به دولت و تمکین در برابر خلع سلاح تأکید کردند که در پیشینة آنها جز دفاع از خاک ایران چیز دیگری یافت نمیشود. آنها نوشتند هنگام ورود امیرلشکر عبد الله طهماسبی به منطقه با صمیمیت با او برخورد شد؛ اما «متأسفانه سختگیری و انواع فشار های ناگوار ایشان باعث وحشت... عموم عشایر گشته، تمام دارایی را به جا گذاشته فقط ناموس خود را برداشته» رفتهاند. در ادامه این نامه آمده است اگر باور این موضوع مشکل است با فرستادن نمایند های به وضعیت فعلی طایفه رسیدگی شود.

در تلگرام دیگری که امروز سلیمان پاشا خان از رؤسای طایفه فولادلو به وزیر جنگ فرستاد با بیان این که دستور وزارت جنگ برای جلوگیری از انتقال اسلحه به جنگل اطاعت شده است، از بیاعتمادی رضا خان نسبت به خود گلایه کرد.

 لزوم برپایی حکومت نظامی در همه شهر های منطقه غرب

امیرلشکر غرب در نام های که امروز به رضا خان وزیر جنگ نوشت با استناد به گزارش هایی که حکایت از اجتماعات سیاسی و یا نشر اعلامیه در کردستان و کرمانشاهان میکرد، درخواست کرد در همه نقاط غرب حکومت نظامی برقرار شود. گزارش کرمانشاهان نشان میداد که حدود یکصد نفر با اجتماع در منزل یکی از معتمدان این شهر ندای اتحاد و اتفاق سردادهاند. اعلامی های هم که در کردستان منتشر شده بود، حاکی از دعوت کردها به ایجاد کردستان واحد و مستقل به پادشاهی شیخ محمود برزنجی بود.

رضا خان در پاسخ به امیرلشکر غرب، عقیده امیرلشکر [احمد امیراحمدی] را تأیید کرد، اما مصلحت را در آن دید که فعلاً بر این رخدادها صبر شود تا بعد.

 تشکر دولت روسیه از ایران

امروز شومیاتسکی سفیر روسیه در ایران به اتفاق همسرش در ساختمان مجلس شورای ملی حاضر شد و نامه تشکر از کمک های ایران به قحطیزدگان روسیه را، تقدیم مجلس کرد. پس از شروع جلسه «از طرف آقای مؤتمنالملک رئیس مجلس هم خلاصه آن در پارلمان قرائت و اظهار قدردانی از احساسات ملت روسیه گردید.»(2)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

امروز نخستین جلسه مجلس شورای ملی در سال ١٣٠٢ به ریاست مؤتمنالملک تشکیل شد. در ابتدا مدرس خواست چند ماده که در کمیسیون تجدیدنظر تصویب شده برای سهولت امر انتخابات در دستور مجلس قرار گیرد. درخواست مدرس رد شد.(3)

پس از آن گزارش کمیسیون بودجه راجع به پیشنهاد دولت در خصوص کمک به اهالی ارومیه قرائت و پیرامون آن گفت و گو شد.(4)

 معاهده انگلیس و حاکم شارجه

بنا به خبری که امروز کارگزاری بندر لنگه به وزارت امور خارجه فرستاد، انگلیس با شیخ خالدبن شیخ احمد، حاکم شارجه، معاهد های بسته که در قبال اسلح های که انگلیس به وی تحویل میدهد، او نیز یک چهارم سهم گمرک خود را به علاوه اجازه تأسیس تلگراف خانه، پست خانه و کنسولگری، به دولت انگلیس بدهد. «در خاتمه عرض میکند که دولت انگلیس در این موقع با یک معاهده موقت کلیه بنادر عمان را محل استفاده... قرار داده و چندی نخواهد گذشت که بنادر عمان هم مثل سایر نقاط اسلامی، به مرور ایام جزء مستملکات خویش محسوب داشته، اولاد و اعقاب آنها را به ذلت و مسکنت به فعلگی وادار مینماید.»(5)

 خبر از آغاز به کار ضدهوایی علیه هواپیمای انگلیس

بنابر خبری که حاکم نظامی آذربایجان مستند به گزارش رسیده از سقز به وزارت جنگ فرستاد «از طرف اردوی ترک تفنگ طیارهشکن جدید اختراع، به شیخ محمود دادهاند. چند روز قبل یک طیاره را پایین انداختهاند؛ یک طیاره هم معیوب» کردهاند. وی در گزارش دیگری از همین منبع، یاد کرد که شیخ قادر برادر شیخ محمود که پیش از این معتمد انگلیسها بود، با عد های سوار دستگیر، و راهی بغداد شده است.(6)

 تحویل ندادن توپ های روسی و گلایه امیرلشکر غرب

پس از درخواست امیرلشکر غرب از وزیر جنگ برای تجهیز سلاح های خود از طریق ارسال تعدادی از توپ های روسی لشکر شمال غرب، لشکر شمال غرب توپ های فرانسوی مازاد را تحویل لشکر غرب داد. اینک مأموران این لشکر برای دریافت توپ های روسی معطل هستند. این جهازات مورد احتیاج اردوی نظامی بانه است. «مستدعی است در صورتی که تحویل نخواهد شد اجازه فرمایند مأمورین را احضار نماید.» رئیس ارکان حرب کل قشون در تحویل توپ های روسی، به لشکر شمال غرب تأکید کرد.(7)

 توصیف وضعیت بهبهان

در گزارش مفصلی که یاور ناصرقلی خان یکی از صاحب منصبان

ص: 17

قشون از بهبهان فرستاد، ابتدا از حاکم بهبهان گفت که هواخواه طایفه بختیاری است. خوانین همجوار نیز برای حفظ نفوذ خود در منطقه سعی میکنند رضایت حاکم را به دست بیاورند. وی در ادامه افزود که اهالی کهگیلویه دو دسته هستند. یک دسته که شامل اکثریت آنان میشود طرفدار شکر الله خان و گروه دیگر هواخواه سرتیپ خان هستند. ناصرقلی خان برای پایان دادن به وضعیت موجود و گرایش های ایلی تقاضای برقراری حکومت نظامی و اعزام قشون کرد؛ بدین ترتیب سیاست ایل را قشون به عهده میگیرد و عوام نیز پیرو او خواهند شد. وی تأکید کرد قشون اعزامی به بهبهان نباید کمتر از پانصد باشد.(1)

 کنسول جدید انگلیس در اصفهان

امروز ارنست بریستو به عنوان کفیل کنسولگری انگلیس در اصفهان تعیین شد.(2)

 سادوفسکی در راه مسکو

امروز سادوفسکی مسئول دفتر مطبوعات و تلگراف خانه روسیه، تهران را به مقصد مسکو ترک کرد.(3)

 پاسخ های یمینالممالک

اسد الله یمینالممالک، حاکم بنادر، با انتشار جزو های که در مطبعه مظفری بوشهر چاپ شده بود به اتهامات مندرج در جریده استخر چاپ شیراز پاسخ داد.

اتهامات یمینالممالک گرفتن ٤٠ هزار روپیه از گمرک، اخذ وجه از خوانین منطقه، آسیبرسانی به جهاز پرسپولیس، گماردن خویشان بر مصادر امور، گرفتن امتیاز معدن نمک و... بود. حاکم بنادر در این جزوه ١٢ صفح های به تکذیب یا توضیح این موارد پرداخته و با تاریخ امروز منتشر کرده است.(4)

(تصویر) عالیقاپو - اصفهان

ص: 18

 یکشنبه

١١ فروردین ١٣٠٢

١ آوریل ١٩٢٣

١٤ شعبان ١٣٤١

 آمارگیری در تهران و سابقه آن

روزنامه ایران در شماره امروز خود مقال های درباره آمارگیری در تهران به چاپ رساند. بر اساس مندرجات این مقاله، آمارگیری در دوره اخیر، نخست در سال ١٢٦٢ش به زمان ناصرالدینشاه و به مسئولیت مدیرلشکر صورت گرفت. این احصائیه نشان میدهد که جمعیت تهران در آن زمان ٤٩٠/١٠٤ نفر بوده که از این بین ١١٣٦ تن یهودی، ٥٧٥ نفر ارمنی و ١٨١ تن زردشتی بودهاند. اما سرشماری سال ١٣٠١ش در تهران نشان میدهد که جمعیت تهران به ٢٥٥/١٩٦ نفر رسیده است.

از این تعداد بیش از ٥١ هزار نفر باسواد هستند. تعداد اقلیت های مذهبی نیز در پایتخت به ٥٨٧٧ یهودی، ٣٢٤٧ ارمنی و ٥٩٧ زردشتی رسیده است. این آمارگیری نشان میدهد که مسقطالرأس ١٩٣/٢٧ نفر از ساکنان پایتخت، تهرانی، و پس از آن آذربایجان با ٣٠٤٠ نفر بیشترین رقم را به خود اختصاص داده است.(1) از این آمارگیری روشن میشود که تلفات مالاریا در تهران نسبت به سال گذشته افت چشمگیری پیدا کرده که علت آن وجود «مؤسسات صحی بلدیه» است. با این حال امراض جاری میان مردم به ترتیب شیوع، مالاریا، سیفلیس، سوزاک، بیماری های چشمی، بیماری های پوستی و دندان درد بوده است.(2)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس به ریاست آیت الله سیدحسن مدرس تشکیل جلسه داد. در این جلسه گفتوگوها درباره لایحه مربوط به شهر ارومیه ادامه یافت. سپس لایحه گارد شهری مطرح شد. گارد شهری نامی بود که به نیرو های محافظ سفارت خانه ها و برخی اماکن دیگر داده شده بود. در این جلسه رضا خان وزیر جنگ لایحه سربازگیری را به مجلس داد.(3) به نوشته روزنامه اقدام پیش از ظهر امروز مستوفیالممالک ریاست وزراء در مجلس حاضر شد و بودجه کل مملکتی را تقدیم مجلس کرد.(4)

 اعتراض سفارت روسیه به استحکامات نظامی در مرزها

سفارت روسیه رسماً اعتراض خود را به سنگربندی در مرز های شمال غربی به اطلاع دولت ایران رساند و گفت که این اقدام باعث تشویش دولت روسیه شده است. این موضوع امروز به امیرلشکر شمال غرب اطلاع داده شد تا توضیحات لازم را ارائه کند.(5)

 سرکشی طایفه خلیکانلو

در پی احضار رؤسای طوایف جلالی و میلان به اداره لشکر شمال غرب که با همکاری اقبالالسلطنه صورت گرفت، یک نفر از رؤسا و یک بیکزاده از هر طایفه به همراه قلی خان شجاعالدوله عازم اردبیل شدند. «فقط رؤسای طایفه خلیکانلو از ایل جلالی امتناع ورزیده و از طرف خودشان کسی را نفرستادند.»(6)طایفه خلیکانلو میگوید ما مطیع دولت هستیم و تاکنون تمردی از ما دیده نشده و «در این سرحد مهم بدون حقوق و غیره مشغول محافظه... هستیم. حال اگر دولت راضی به سکونت ماها در خاک ایران نیست، مهاجرت به خاک روس یا عثمانی میکنیم.»(7)

 پیش از معافیت گمرکی شیخ خزعل

در نام های که وزارت جنگ امروز به وزارت مالیه فرستاد نوشت که طبق اطلاعات رسیده شیخ خزعل حقوق گمرکی نمیپردازد. «تجار هندی و عرب غالباً مالالتجاره خود را به اسم مشارالیه وارد» کرده توسط مأمورین سردار اقدس (شیخ خزعل) از گمرک رد میکنند. وزارت جنگ از وزارت مالیه خواست به این موضوع رسیدگی کند.(8)

 تجاوز روسها به خاک ایران

بنا به گزارش های رسیده به لشکر شمال غرب امروز «بالشویک های سرحد دو نفر شتر» که حامل گندم بودند، یکی را به گلوله بسته و دیگری را با خود بردهاند.(9)

 مسافرت شومیاتسکی به شمال ایران

پس از اطلاعی که رئیس تیپ مستقل شمال از سفر شومیاتسکی وزیرمختار روسیه در تهران به شمال ایران دارد، رضا خان وزیر جنگ امروز به او نوشت که وزیرمختار روسیه برای ملاقات کنسول های خود به این منطقه میآید. او در این سفر دستور های تاز های برای امور بازرگانی بین ایران و روسیه به نمایندگان خود خواهد داد. وی یادآور شد «اگر مقصود دیگری داشته باشد البته مراقب بوده اطلاع دهید.»(10)

 لزوم ترمیم جاده همدان - بانه

امیرلشکر غرب امروز در تلگرامی به مرکز، اطلاع داد که راه همدان به بانه از طریق بیجار رود خانه های زیادی دارد و گاه این گذرگاه ها فاقد پل هستند و یا اگر دارند نیازمند تعمیر و بازسازیاند، و آن محلها برای عبور پیاده، سواره و توپ خانه قشون مشکلآفرین است. وی برای نمونه یادآور شد که اخیراً دو نفر نظامی هنگام عبور از آب با اسب و اسلحه غرق شدهاند. امیرلشکر غرب برای ساماندهی این معابر تقاضای ده هزار تومان پول کرد. وی این اقدام را برای برقراری ارتباط میان اردوی بانه و لشکر غرب ضروری دانست. یکی از پیشنهاد های امیرلشکر غرب برای تأمین این بودجه گرفتن هزینه آن از روستا های نزدیک پلها بود. وزیر جنگ با این پیشنهاد موافقت نکرد، اما موضوع را به وزارت فواید عامه منعکس نمود.(11)

 آمادگی برای سرکوب اشرار کردستان

احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب به زودی برای «تدمیر و سرکوبی اشرار کردستان قریباً به کرمانشاهان عزیمت» میکند. وی نیازمند لوازم مسلسل و تلمبه برای توپ های فرانسوی است. «از ارکان حرب کل قشون تقاضا شده و تاکنون ارسال نداشتهاند.» وزیر جنگ با تأکید دستور رسیدگی داد.(12)

 والی جدید خراسان

به نوشته روزنامه شفق سرخ سرداراسعد جعفرقلی خان بختیاری به عنوان والی جدید خراسان انتخاب شده است.(13) وی قبلاً حاکم کرمان بود.

ص: 19

 روابط سیاسی خوانین سرحدی قوچان با روسیه

به گزارش امروز امیرلشکر شرق سلطانبیک باجگیرانی، محمدحسین اوغازی و سعادتقلی خان از خوانین سرحدی قوچان درصدد «مراوده با بالشویک و خریداری اسلحه و همدستی با آنها برآمده بودند.» سلطانبیک دستگیر و به مشهد منتقل شد. اما اقدام برای دو خان بعدی به زد و خورد کشیده، یک نفر کشته و چند نفر زخمی میشوند. «بالاخره محمدحسین خان مجبور به آمدن به مشهد شده ولی سعادتقلی خان بنای سنگربندی و شرارت گذاشته» است.(1)

 توصیه حاکم آذربایجان به ابقای ضیاءالسلطان

امیرلشکر اسماعیل خان، حاکم نظامی آذربایجان، تلویحاً از رضا خان وزیر جنگ خواست که ضیاءالسلطان رئیس نظمیه تبریز در مصدر کار خود بماند. او با یادآوری اقدامات ضیاءالسلطان و کسانش در قضیه لاهوتی و مخالفت دمکراتها با او، افزود که فقط دمکراتها با او ضدیت دارند «مع هذا اگر مقتضیات موقع تغییر انتساب [= انتصاب] ایجاب مینماید چاکر فوراً اقدام نماید.»(2)

 پرسش از بازگشت حاجی سیف خیابانی

حاکم نظامی آذربایجان ضمن ارسال این خبر که حاجیسیف خیابانی (سیفالعلماء) «از مؤسسین قضیه لاهوتی و موقع فرار نیز با مشارالیه رفته مدتی در روسیه و بعد تأمین داده شد [به] طهران آمد» در حال بازگشت به تبریز است. امیرلشکر اسماعیل خان نوشت که احتمال دارد برای زمینهسازی در جهت انتخاب مجلس پنجم به تبریز میآید. از طرفی «در میان خودشان شهرت دادهاند که حاجیسیف از طرف حضرت اشرف مورد مرحمت [واقع شده] با اعطای عصای طلا و چهارصد تومان مخارج راه» میآید. او در کسب تکلیف از وزیر جنگ خواست که علت آمدن او روشن شود.(3)

 تشکیل گروه های مسلح برای تقویت طایفه فولادلو

پس از آن که اخباری از تشکیل گروه های مسلح در منطقه خلخال به مرکز رسید (ر.ک: ٨ فروردین) موضوع به امیرلشکر شمال غرب منعکس شد. او امروز پاسخ داد که این دسته ها «محتمل در خلخال برای تقویت طوایف فولادلو بوده از طرف امیرعشایر و رشیدالممالک خلخالی» تشکیل شده است. وی نوشت نتیجه تحقیقات تکمیلی ارسال خواهد شد.(4)

وی همچنین امروز از اقدامات عباسقلی خان صلاحی کارگزار اردبیل نزد وزیر جنگ شکایت کرد و گزارش های مأمور خلعسلاح مغان را به اطلاع وزیر جنگ رساند؛ و این که وی اعتقادی به خلعسلاح نداشته، اقداماتش موجب ضایع شدن کار های قشون میشود.(5) (ر.ک: ٢ و ٣ فروردین) وی از رضا خان خواست با هماهنگی وزارت امور خارجه عباسقلی خان احضار شود.

 تقاضای اقبالالسلطنه برای اعزام پسرش به تهران

اقبالالسلطنه حاکم ماکو از وزیر جنگ خواست که پسر ١٢ سالهاش «چال خان» به جای رفتن به مدرسه نظامی تبریز راهی تهران شود.

وی یادآور شد که این اقدام به درخواست والی نظامی آذربایجان عبد الله طهماسبی امیرلشکر شمال غرب صورت گرفته، اما سن کم این فرزند اقتضای حضور در مدرسه نظامی تبریز را ندارد.(6)

روزشمار تاریخ معاصر ایران

(تصویر) سمت چپ: جعفرقلی بختیاری (سرداراسعد)

ص: 20

 دوشنبه

١٢ فروردین ١٣٠٢

٢ آوریل ١٩٢٣

١٥ شعبان ١٣٤١

 صدور فرمان انتخابات

امروز احمدشاه فرمان انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای ملی را صادر کرد. در این فرمان آمده بود که دوره چهارم تقنینیه پایان خرداد به انتها میرسد و طبق قانون سه ماه زودتر باید انتخابات شروع شود. «در این موقع لازم میدانیم به عموم اهالی خاطرنشان نماییم که این وظیفه ملی و مهم خود را کاملاً در تحتنظر گرفته دقت های لازمه را نموده و از این نکته غفلت ننمایند که مقدرات مملکت و رفاه و آسایش خودشان مربوط به حسن انتخاب و برگزیدن عناصر صالح است.»(1)

 ترغیب وزارت امور خارجه به اعتراضات شدیدتر

پس از پاسخی که وزیر امور خارجه، ذکاءالملک، به یادداشت وزیرمختار انگلیس در تعویض نیرو های نظامی آن کشور از جنوب ایران داد؛ و خواستار خروج نظامیان انگلیس از صفحات جنوب شد (ر.ک: ٢٧ اسفند ١٣٠١)، امروز وزارت جنگ پس از دیدن این مراسلات، به وزارت امور خارجه نوشت با وجود حضور قوای نظامی ایران در جنوب، یادداشت سفارت انگلیس تعجبآور است. «اگر در واقع بنادر جنوب جزو مستملکات آنها است خوب است مراتب را صریحاً معلوم دارند که تکلیف معین گردد و چنانچه متعلق به ایران است به چه جهت انگلیسها قوای خود را تا به حال» نگاه داشته و حتی اجازه تعویض آن را به خود میدهند. «مقتضی است قدغن فرمایند اقدامات مؤثری به عمل آورند سریعاً بنادر فارس از قوای اجنبی تخلیه گردد.»(2)

 ضرورت بقای حق کاپیتولاسیون برای ایران در بینالنهرین

محمدحسن بدیع، کارپرداز ایران در کربلا، گزارش بلندی از موقعیت ایرانیان بینالنهرین برای وزارت امور خارجه فرستاد و دلایل خود را در بقای حق کاپیتولاسیون برای ایران در عراق چنین برشمرد: نزدیک به یکصد هزار تبعه ایران در بینالنهرین زندگی میکنند. رجوع این عده برای حل دعاوی به کنسولگری های ایران سالانه سی هزار تومان عایدی دارد. مأموران عرب در مواجهه قضایی با ایرانیان از عدالت پیروی نمیکنند و اصولاً در عتبات محکم های نیست که محل اطمینان باشد. دعاوی ایرانیان در کنسولگریها راحتتر حل میشود. سال گذشته ٧٤٩ دعوا در کنسولگری رسیدگی شد. تمرکز علما و رؤسای مذهب در بینالنهرین و دخالت اینان در امور سیاسی ایجاب میکند که نفوذ ایشان بیش از پیش در این منطقه گسترش یابد. وی پس از بیان این دلایل افزود اگر دولت مجبور به لغو حق قضاوت کنسولی خود در بینالنهرین شود، حداقل، دعاوی ایرانیان در جایی که انگلیسیها صاحب کرسی قضاوت هستند طرح و حل و فصل شود، چون اینان بهتر از عربها قضاوت میکنند. عتبات به یک معنا مستعمره ایران محسوب میشود و در این نقاط مأمورین انگلیسی حضور ندارند. قضاوت در این شهرها با کنسولگری های ایران باشد. به دعاوی زوار ایرانی در کارپردازیها رسیدگی شود تا ماه ها معطل کار عدلیه عراق نباشند. محمدحسن بدیع در این گزارش نمونه هایی از ضایع شدن حقوق ایرانیان در عراق را در اثر بیتوجهی مسئولان ذیربط یاد کرد.(3)

 آمادگی بهادرالسلطان برای اطاعت از دولت

به گزارش نایب سرهنگ محمد رئیس قشون کرمان، میربرکت ملقب به بهادرالسلطان بلوچ از خوانین منطقه «همه قسم اظهار اطاعت و انقیاد نموده است. و او را حاضر کردم سی نفر جمازه سوار از بستگان خود به ساخلوی عباسی معرفی نماید.» نایب سرهنگ محمد در توضیح سوابق بهادرالسلطان نوشت که وی چند سال قبل موفق شد قشون انگلیس را شکست داده از خاک خود بیرون کند.(4)

 دو اعلامیه از اتحادیه معلمین گیلان

در پی عقب افتادن حقوق معلمان گیلان، اتحادیه معلمین گیلان در اعلامی های موضوع را به اطلاع عموم رساند و سازمان های ذیربط به ویژه اداره معارف را به باد انتقاد گرفت. رئیس تیپ مستقل شمال که اعتقاد داشت معارف گیلان استعداد زیادی برای پذیرش عقاید کمونیستها دارد با احضار رئیس مالیه در جبران عقبماندگی حقوق معلمان اقداماتی کرد. پس از این کار، اتحادیه معلمین گیلان اعلامیه دیگری با عنوان «دیوار آهنین قشون» با همان ادبیات حاکم بر اعلامیه اول در وصف قشون صادر کرد. محمدحسین آیرم رئیس قشون شمال هر دو اعلامیه را با توضیحات لازم امروز به تهران فرستاد.(5)

 ابلاغ اعدام حسینعلی طالشی

اجرای حکم اعدام حسینعلی طالشی که در دست لشکر

ص: 21

شمال غرب است، به واسطه جلب ضرغام عشایر و سالار رشید به تعویق افتاده بود. «نظر به این که مشارالیهم مرعوب بوده حاضر نخواهند شد، مستدعی است امر و مقرر فرمایید به موجب رأی محکمه حسینعلی مزبور اعدام گردد.»(1)

 تقاضای اعدام برای رؤسای طایفه فولادلو

امیرلشکر شمال غرب که توانست خلعسلاح را به طایفه فولادلو تحمیل کند، درخواست مجازات رؤسای این طایفه را کرد تا درسی برای دیگر عشایر منطقه باشد. او نوشت «یگانه محرک شرارت طایفه فولادلو امیرعشایر و رشیدالممالک میباشند.» رضا خان در نخستین واکنش به این درخواست نوشت که «به فوریت هر دو باید اعدام شوند.»(2)

 توقیف سیفالعلماء در باسمنج

بنا به گزارش حاکم نظامی آذربایجان، مأموران از ورود سیفالعلماء به باسمنج جلوگیری کردهاند. او که از تهران راهی تبریز است، با نشان دادن دستخطی از وزیر جنگ خواستار عبور شد. امیرلشکر اسماعیل خان افزود دستخط، تکلیف ورود یا عودت او را نشان نمیدهد. پس از رسیدن این خبر دستور داده شد «وسایل استخلاص و آسودگی ایشان را فراهم» کنند.(3)

 تقاضای مهلت برای تحویل انوش گرگانرودی

رضا خان وزیر جنگ به یاور احمد خان، آجودان تیپ شمال، دستور داد که انوش گرگانرودی را دستگیر کرده، تحتالحفظ راهی تهران کند. انوش در گزارش های نظامیان منطقه به مراوده با مأموران روسی متهم شده بود. امروز یاور احمد خان در پاسخ به دستور وزیر جنگ نوشت که «چون وجود آنوش راجع به خلع اسلحه طالش لازم است» اجازه دهید پس از خلعسلاح منطقه به تهران اعزام شود. رضا خان موافقت کرد.(4)

در ادامه تلاش های لشکر شمال غرب برای خلعسلاح، امروز خبر داده شد که یک عراده توپ کوهستانی که نزد اقبالالسلطنه بود تحویل گرفته شد.(5)

 فوتبال ایران و آمریکا

ساعت چهار بعد از ظهر امروز تحت نظارت مجمع ترقی فوتبال، کلوپ فوتبال تهران و کلوپ مدرسه آمریکایی در حضور ٣٠٠ تماشاگر مسابقه دادند. این بازی که زیر باران شدید صورت گرفت با برتری ایران همراه بود.(6)

 ورود نیرو های نظامی جدید انگلیس به ایران

سر پرسی لورن، وزیرمختار انگلیس در تهران، در نام های به ذکاءالملک، وزیر امور خارجه خبر داد که احتمالاً در چهاردهم فروردین قوای نظامی انگلیس وارد بوشهر خواهد شد. او نوشت که این قوا برای جایگزینی قوای قبلی در خاک ایران پیاده خواهد شد.(7)

 تشکیل بانک دولتی روس برای تسهیل روابط تجاری در جلفا

قوامحضور حاکم جلفا خبر میدهد که نمایندگان بانک تفلیس و بانک ایران با گرد هم آمدن در جلفای روس درصدد تشکیل بانک تاز های به نام دولت روس در جلفا هستند. محل این بانک همان ساختمان بانک استقراضی سابق است. در نشستی که به همین مناسبت صورت گرفت طرفین درباره توسعه و پیشرفت تجارت سخن راندند.(8)

 جشن های نیمه شعبان

بنابر اخبار رسیده از شهر های مختلف همچون همدان، ساری، دامغان، مشهد، قم و شیراز به مناسبت «مولود حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه عموم اهالی شهر را چراغان و آذین بسته و جشن در بین طبقات مردم تا سر شب امتداد یافت.» در شیراز مجلس باشکوهی در ارک دولتی با حضور حاکم فارس و رؤسای لشکری و کشوری برپا شد. در این مراسم نیرو های تحت امر فضل الله زاهدی (سرتیپ بصیر دیوان) به این مناسبت شده رژه رفتند.(9)

 سرکنسول جدید روسیه در بوشهر

م. لیدین سرکنسول جدید روسیه امروز از شیراز عازم بوشهر شد تا سمت خود را تحویل بگیرد.(10)

(تصویر) فوتبال در تهران قدیم

ص: 22

 سه شنبه

١٣ فروردین ١٣٠٢

٣ آوریل ١٩٢٣

١٦ شعبان ١٣٤١

 تعیین ایل خانی برای طایفه قوجه بیگلو

امیرلشکر شمال غرب خبر داد که سرهنگ محمدعلی خان را به عنوان ایل خانی طایفه قوجهبیگلو از طوایف شاهسون انتخاب کرده است. عبد الله طهماسبی همچنین با اشاره به گزارش وزارت امور خارجه افزود که نظامیان اعم از صاحب منصب و نظامیان عادی توان گرفتن رشوه ندارند. وی این توضیح را پیرو گزارش کارگزاری اردبیل پس از دیدارش با نوروز خان رئیس طایفه قوجهبیگلو نوشت. کارگزار اردبیل از قول نوروز خان به وزارت امور خارجه گفته بود که ما تابع دولت هستیم و گزارش نظامیانی که میخواهند ما را سرکیسه کنند و به این بهانه ما را متمرد میخوانند قابل اعتنا نیست.(1) (ر.ک: ١٨ بهمن ١٣٠١)

 کشته شدن پنج نفر در راه اشنویه

امروز پنج مسافر در راه اشنویه به دشت بیل کشته شدند. سه تن از آنان اهل ارومیه و دو نفر دیگر از طایفه کره سنی(2) بودند. مرکبها و اموال آنها نیز توسط اشرار به سرقت رفته است.(3)

 اجازه استخدام سوار به لشکر شمال غرب

در تلگرامی که امروز امیرلشکر شمال غرب به رضا خان وزیر جنگ فرستاد، ضمن اعلام نیاز به استخدام افرادی که بتوانند در مرزها مستقر شوند، نوشت که به طوایف شاهسون اطمینان نیست و مقتضی نمیدانم از آنها برای استقرار در مرز استفاده شود؛ به ویژه آن که آنها اکنون خلعسلاح شده [نسبت به قشون نظر مثبتی ندارند.] «مستدعی است اجازه فرمایید در عوض آنها عد های استخدام شوند.» این افراد برای مقابله با تجاوزات سرحدی روسها به استخدام درمیآمدند(4) و باید خلأ شاهسونها را پر میکردند.

 تکذیب سنگرسازی ایران در مرز

پس از اعتراض سفارت روسیه نسبت به ساختن استحکامات در مناطق مرزی تحت نظارت لشکر شمال غرب (ر.ک: ١١ فروردین) و انعکاس آن به امیرلشکر شمال غرب، وی امروز در تلگرامی که به رضا خان وزیر جنگ نوشت موضوع را تکذیب کرد. «بنده جداً تکذیب میکنم. ممکن است از قونسول روس مقیم اردبیل و نمایندگان خود در جلفا و پل خداآفرین تحقیقات نمایند.»(5)

 جشن در باغ گالوستیان کلکته

امروز مراسمی با عنوان «گاردن پارتی» در باغ گالوستیان متعلق به ماستر گالوستیان با شرکت کنسول دول خارجی، ارامنه، زردشتیان، مسلمانان و انگلیسها برپا شد. میزبان، معززالدوله نماینده سیاسی ایران در کلکته بود و مناسبت آن حضور گروه تازه تشکیل شده «جمعیت ایرانیان» و سخنرانی برخی از اعضاء آن بود. ابتدا نماینده ارمنیان، مسروب ست، و عضو جمعیت یادشده تاریخ زندگی ارامنه و خدمات ایشان را به ایران برشمرد و گفت که ارامنه در مناسک مذهبی خود همیشه در ایران آزاد بودهاند. پس از او کیخسرو جمشید مهربان خرمشاهی نماینده زرتشتیان و دیگر عضو جمعیت ایرانیان سخن راند.(6)

 سیزده بدر در عمارت قصر قاجار

به دعوت وزیر جنگ و به مناسبت سیزدهمین روز فروردین «کلیه نظامیان اعم از صاحب منصب جزء و کل و تابین و سوار و غیره» در محل قصر قاجار گردهم آمدند و از آنان پذیرایی شد. «مجلس دعوت با هورا و زنده باد قشون دلیر ایران خاتمه یافت.»(7)

 مراسم بزرگداشت پسیان در مشهد

امروز مزار کلنل محمدتقی خان پسیان گلباران شد و مراسم روضهخوانی نیز برپا گردید. مخارج این مراسم به عهده حاجی محمدرحیم طاهباز بود.(8)

(تصویر) محمدتقی خان پسیان

ص: 23

 چهارشنبه

١٤ فروردین ١٣٠٢

٤ آوریل ١٩٢٣

١٧ شعبان ١٣٤١

 قول های اوزدمیر پاشا به سیمیتقو

اسماعیلآقا سیمیتقو به همراه عباسمحمودآقا، از رؤسای طایفه پشتدر، برای ملاقات با اوزدمیر پاشا، صاحب منصب عثمانی در رواندوز، به سوی رانیه رفتند و در اطراف این شهر با یکدیگر دیدار و گفتوگو کردند. به گزارش فرمانده قوای ساوجبلاغ که این خبر را امروز به مرکز فرستاد، اوزدمیر آماده است برای بازگرداندن پسر اسماعیلآقا که در دست عثمانی است وساطت کند و اموال غارت شده او به دست نظامیان عثمانی را بازپس دهد. در برابر اوزدمیر خواسته است که سیمیتقو با کمک شیخ محمود با انگلیسها وارد جنگ شود. فرمانده قوای ساوجبلاغ در انتها خبری هم از سیدطه داد: «سیدطه هم گاهی در کرکوک و گاهی در اربیل میان عشایر به موعظه بر علیه ترکها مشغول است و در این ضمن پول های گزاف از انگلیسها میگیرد.»(1)

 گسترش تجاوزات روسها در مرز های شمال غربی

در پی خلعسلاح طوایف مرزی در مناطق شمال غربی ایران توسط نظامیان، و با وجود هشدار های کارگزاران وزارت امور خارجه نسبت به این اقدام، اینک «طوایف اجنبی روس از طرفی استفاده از فقدان اسلحه طوایف ایران نموده لاینقطع از سرحد، تجاوز و در خاک ایران شروع به شرارت و هرزگی [هستند] و راه ایاب و ذهاب را مسدود نموده، اشخاص را هدف گلوله مینمایند.» این گزارش را امیرلشکر شمال غرب امروز به اطلاع وزیر جنگ، رضا خان، رساند و افزود درباره این تعدیات با کنسول روس مقیم اردبیل به کرات ملاقات کرده، تذکر دادهام، اما وعده های او کارساز نبوده است. «در صورتی که از تجاوزات اجانب با وسایل و تدابیر مقتضیه جلوگیری نشود باعث یأس سایر طوایف سرحدنشین شده قطعاً برای حفظ مال و ناموس خود از تسلیم اسلحه امتناع خواهند ورزید.»(2)

وی در گزارش دیگری خبر از معاوضه اسلحه با مال و حشم بین طوایف ایرانی و روسها داد.

 شکایت از سعیدی کازرونی

عد های از اهالی کازرون به امضاء «ضعفای اهالی کازرون» نام های به وزارت جنگ فرستادند که امروز در کابینه این وزارت خانه به ثبت رسید. در این نامه آمده است که سعیدی کازرونی که در زمان جنگ و ورود قشون انگلیس به کازرون با همدستی صاحب منصبان هندی «بالغ بر یک کرور اموال اهالی را غارت نمود مجدداً به کازرون آمده و مردم را به محبت انگلیس دعوت مینماید و عماًقریب... ورود انگلیس در صحنه جنوب [را] بشارت میدهد.» اهالی خواستار ستاندن اموال خود از سعیدی کازرونی و تبعید او از کازرون شدند.(3)

 درخواست از وزارت امور خارجه برای خروج نظامیان انگلیس از دزداب

وزارت جنگ امروز در نام های به وزارت امور خارجه از آن وزارت خانه خواست که با مکاتبه با مقامات ذیربط انگلیسی بخواهد که نظامیان خود را از دزداب خارج کنند. «تاکنون انگلیسها به بهانه این که در دزداب قوای قشونی منظمی نیست به خود اجازه داده بودند که قشون خود را در آنجا توقف دهند. فعلاً که قوه مکفی به آنجا اعزام شده و از هر حیث منظم است، طول اقامت قوای اجنبی دیگر به هیچوجه موردی» ندارد.(4)

 احضار سفیر فرانسه به کشورش

وزیرمختار کشور فرانسه در تهران به کشورش فراخوانده شده است. در نام های که امروز به سفارت ایران در پاریس فرستاده شد، از ممتازالسلطنه خواسته شد «به طور خصوصی و دوستانه[روشن] نمایید علت احضار او چه است؟ خود او مراجعت میکند یا عوض او خواهد آمد؟»(5)

 شگرد امیرلشکر شمال غرب برای خلعسلاح

حاکم خمسه امروز با ارسال تعدادی گزارش از سالارمؤید، نایبالحکومه طارم، به وزارت جنگ مسئولان وزارت خانه را از جزئیات اخبار طارم باخبر کرد. یکی از این گزارشها حکایت از شگرد امیرلشکر شمال غرب، عبد الله طهماسبی برای خلعسلاح طوایف دارد: «از قوجهبیگلو اسلحه خواستهاند. یک مقدار اسلحه دادهاند. حضرت امیرلشکر دامت شوکته فرمودهاند که... اسلحه را تمام نمیدهید. عرض نموده هر چه داشتیم داد هایم... برای امتحان بیست نفر سوارهنظام را فرمان دادهاند لباس شاهسون پوشیده، رفتهاند یک ده قوجه بیگلو... گله گوسفند برداشتهاند.

ص: 24

اهل ده خبر شد، مسلح بیرون آمده با سوارها جنگ مینمایند. یک نفر هم مقتول میشود... حضرت امیرلشکر تمام ایلات را که در شهر بودهاند خواسته فرمودهاند که شما با من خدعه نمودید، و من هم خلاف شما را آشکار نمودم.»(1)

سردار عظیم،(2) حاکم نظامی خمسه، امروز در گزارش دیگری به مرکز خبر تشکیل گروه های مسلح در خلخال را تکذیب کرد.(3) (ر.ک: ٨ فروردین)

 گلایه عبد الله طهماسبی از اخبار روزنامه ها

امیرلشکر شمال غرب در نام های گلایهآمیز به وزارت جنگ نوشت که روزنامه آسیای وسطی در شماره ٧٣ خبر اعدام حسینعلی طالشی را چاپ کرده است. او زنده و زندانی است.(4)

 درخواست اقبالالسلطنه برای انتقال شجاعالدوله

اقبالالسلطنه، حاکم ماکو، امروز از وزیر جنگ، رضا خان، خواست که سرهنگ شجاعالدوله را به تهران بخواند و شغل مناسبی در آنجا به او بدهد. مأموریت اخیر شجاعالدوله همراهی رؤسای طوایف و برخی از بیکزادگان آنها از سرحدات تا اردبیل بود. در نام های که اقبالالسلطنه نوشته علت این درخواست روشن نیست.(5)

 آغاز به کار بیسیم قشون

امروز بیسیم قشون در تهران کار خود را آغاز کرد.(6)

 تلفات در جاده هراز

امروز در اثر کولاک شدید در جاده هراز در نزدیکی «بیجان» در اثر سقوط تخته سنگ بیش از هفتاد نفر مسافر با چند رأس قاطر و الاغ جان خود را از دست دادند.(7)

 ادامه دادخواهی های سعدالدوله

سعدالدوله که از سال گذشته موضوع طلب خود را از دولت به مراجع مختلف مطرح میکرد، این بار در نام های به سیدحسن مدرس نوشت: «هر دولتی هم که سر کار میآید تا بخواهد از اوضاع مطلع شود، دو سه ماهی بیشتر دوام ننموده و عوض میشود.»

وی از مدرس خواست اگر دولت خلاف آن چه که او میخواهد ادعایی دارد، توسط مجلس، حکمیتی تشکیل شود و موضوع را رسیدگی کند.(8) سعدالدوله طلب قابل توجهی از بانک ایران داشت.

(تصویر) سیمیتقو

(تصویر) رضا خان در دیدار با اجزاء قشون

ص: 25

 پنجشنبه

١٥ فروردین ١٣٠٢

٥ آوریل ١٩٢٣

١٨ شعبان ١٣٤١

 فرستادن اسلحه های گرفته شده از طوایف به زنجان

امروز ٨٥١٢ قبضه تفنگ در ١٢٠ صندوق از طرف لشکر شمال غرب به زنجان فرستاده شد. قرار است «اسلحه نواحی قراچهداغ و سراب و میانج نیز عنقریب ارسال» شوند. اسلحه های فرستاده شده، از طوایف شاهسون در ناحیه اردبیل گرفته شده بود.(1) تعدادی از اسلحه ها نیز قدیمی و از رده خارج ارزیابی شد. دستور داده شد این نوع اسلحه ها در نظمیه و امنیه به کار گرفته شود.(2)

 کشف معدن گِل سرخ در ابوموسی

بنا بر گزارش رسیده از بندرعباس در جزیره ابوموسی معدن گِل سرخ کشف شده و کمپانی انگلیسی استریک مشغول استخراج آن شده است. موضوع امروز از طرف وزارت داخله به وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه اطلاع داده شد.(3) مقرر شد که تحقیقات تکمیلی اطلاع داده شود.

 تمجید از حاکم سقز

امیرلشکر غرب در نام های به وزیر جنگ نوشت که حکومت سقز در این مدت در نظم و آرامش بوده و حاکم شهر ن هایت همکاری با اردوی نظامی اعزامی به آنجا کرده است. وی غیر از سقز به بانه، خورخوره و تیلکوه نیز نظارت میکند و «با ماهی ١٧٠ تومان حقوق و نگاه داشتن عده سوار چریک حکومتی و داشتن اجزاء اجرائیه و غیره نمیتواند خود را اداره کند.» امیرلشکر غرب درخواست کرد با مقرر کردن اضافه حقوق اسباب تشویق او فراهم شود.(4)

 تقاضا برای برقراری تلگراف اردبیل - مشکین

امیرلشکر شمال غرب برای برخورد با شاهسونها (خلع اسلحه و گرفتن مالیات) راهی مشکین خواهد شد، چرا که زمان کوچیدن طوایف شاهسون نزدیک است و آنها از مغان به ییلاق حرکت خواهند کرد. لشکر شمال غرب با مسدود کردن راه و حرکت این طوایف باید دست به اقدامات یاد شده میزد. عبد الله طهماسبی یادآور شد برای ارتباط دائمی از مشکین با اردبیل و متعاقباً با تهران، لازم است سیم تلگراف بین اردبیل و مشکین کشیده شود.(5)

 هواپیمای روسی بر فراز انزلی

پیش از ظهر امروز یک هواپیمای روسی وارد آسمان ایران شد و به طرف انزلی پرواز کرد. این هواپیما نیم ساعت مانده به ظهر در انزلی فرود آمد. «از قرار معلوم گویا به طرف طهران عازم» است.(6) منابع انگلیسی این هواپیما را متعلق به یک شرکت هوایی روسی - آلمانی دانستند.(7)

 آمادگی شیخ محمود برای رویارویی با انگلیس

اخبار رسیده از کردستان حاکی است که شیخ محمود با یک هزار سوار و پیاده و دو عراده توپ صحرایی و یک شصتتیر، به همراه ٢٠٠ نظامی عثمانی در سورداش خود را برای جنگ با انگلیسها آماده میکند.(8)

 پرسش از اختیارات محاکم نظامی

وزارت جنگ امروز به امیرلشکر شرق نوشت که عمادالمحققین از مجلس شورای ملی سئوال کرده که آیا محاکم نظامی میتوانند در امور حقوقی و دعاوی غیرنظامیان دخالت کنند یا نه. «حسبالامر قدغن نمایید تفصیل قضیه و علت شکایت و سئوال او را اطلاع دهند.»(9)

ص: 26

 تقاضای سمت ایل خانی برای سردارمحتشم بختیاری

اسماعیل خان قشقایی (صولتالدوله یا سردارعشایر) امروز با ارسال تلگرامی برای وزیر جنگ، رضا خان، اطلاع داد که سردارمحتشم بختیاری استدعا کرده است او را ایل خان قرار دهید.(1)

 توصیه امیرلشکر غرب به دستگیری دو تن از طرفداران سیمیتقو

احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب با این توضیح که سهامالملک و علیآقا امیراسعد، از دوستان اسماعیلآقا سیمیتقو و از مخالفان بالقوه دولت، اینک به دلیل نبود زمینه ساکت و آرام هستند، پیشنهاد کرد هر دو دستگیر و تا اوایل زمستان در حبس باشند؛ چرا که «فقدان آنها در نواحی کردستان کمک عمده به تصفیه آن حدود خواهد بود.»(2)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از غروب امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد. در تذکرات پیش از دستور، برخی از نمایندگان از شروع نشدن انتخابات گلایه کرده، از دولت خواستند هر چه زودتر آغاز انتخابات پنجمین دوره مجلس را اعلام کند. در ادامه، انتخاب نواب، منشیان و مباشران مجلس صورت گرفت و آیت الله سیدحسن مدرس با ٦٢ رأی از ٧٨ نفر نماینده حاضر نایب اول و تدین با ٤٤ رأی از ٧٩ نفر نماینده حاضر به عنوان نایب دوم برگزیده شدند.(3)امروز یکی از نمایندگان درباره مالیات هایی که بدون تصویب مجلس از اهالی قزوین دریافت میشود از وزیر مالیه سئوال و درخواست کرد با حضور در مجلس به آن پاسخ دهد.١٣(4)

 جابهجایی در حکومت گیلان

نیرالسلطان پس از احضار به مرکز از حکومت گیلان برکنار و به جای او آصفالدوله از طرف ریاست وزراء به این سمت انتخاب شد.(5)

 فراهم شدن مقدمات آغاز به کار ثبت اسناد

بودجه وزارت عدلیه در حدود هفتصد هزار تومان پیشبینی شده و آغاز به کار تشکیلات جدید ثبت اسناد با همین بودجه صورت خواهد گرفت(6)

همچنین قانون اداره ثبت اسناد، که ذیل وزارت عدلیه فعالیت خواهد کرد، از طرف مجلس به هیأت دولت ابلاغ شد تا صورت اجرایی بگیرد.(7)

 حمله کارمندان کنسولگری روس به یک نظامی

امروز دو نفر مسلح که روشن شد از کارمندان کنسولگری روس در یکی از شهر های شمال هستند «در نزدیکی حسن رود به یک نفر نظامی حمله و مشارالیه را مجروح مینمایند.» گویا این کار به واسطه زندانی شدن شخصی به نام فتح الله خان بوده است. محمدحسین آیرم رئیس تیپ شمال ضمن ارسال این خبر ننوشت که فتح الله خان کیست که کنسولگری روسیه این چنین برای او اقدامات غیرمعمول میکند.(8)

موضوع به وزارت امور خارجه منعکس شد و آنها نیز از سفارت روسیه خواستار توضیح شدند.

 تصرف عدوانی تأسیسات صیادی توسط روسها

ادارات و تأسیسات صیادی در انزلی توسط روسها تصرف شده است. وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه در نام های که امروز به وزارت امور خارجه نوشت «تصرفات روسها نسبت به این ادارات [را] عدوانی و غاصبانه» دانست. این وزارت خانه ادارات و تأسیسات مزبوره را وثیقه مطالبات دولت ایران و اتباع دولت از لیانازوفها قرار داده است، بنابراین «مقتضی است به نمایندگی دولت جمهوری شوروی روس اطلاع دهید که به مأمورین خود... برای تخلیه ادارات مزبوره» دستور دهد.(9)

(تصویر) انگلیسها در بغداد

 جمعه

ص: 27

١٦ فروردین ١٣٠٢

٦ آوریل ١٩٢٣

١٩ شعبان ١٣٤١

 ناامیدی مردم ارومیه

طبق اخبار رسیده از ارومیه، پس از آن که خبر کمک به مردم ارومیه توسط وزارت مالیه در شهر پیچید [اما اقدامی صورت نگرفت] مردم دچار یأس شدند و اکنون در اعتراض به این قول های بیعمل درصدد بستن بازار و تحصن در تلگراف خانه هستند.(1)

 باجگیری روسها در خاک ایران

بنا بر گزارش فرمانده قوای مشکین، چهار نفر از نظامیان محافظ مرزی روس پس از خروج از پست خود داخل خاک ایران شده و در یک جاده عمومی «راه عبور و مرور را قطع کرده و از مسافرین و کاروانها مطالبه حقوق عبور مینمایند. و چندی قبل دو نفر مسافر اردبیل را با شانزده رأس گوسفند برده هنوز هم مفقودالاثر میباشند.» در برخورد نظامیان ایران با آنها، دو نفر نظامی روس به اسارت درمیآیند. امیرلشکر شمال غرب دستور داد این دو اسیر روسی به اردبیل منتقل شوند «تا به قونسولگری تسلیم شوند. با قونسول نیز ملاقات، مشارالیه در این باب به مقامات مربوطه تلگراف نمود.»(2)

 تأمین نشدن خواست های امیرلشکر غرب در آستانه حرکت به کرمانشاهان

احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب در تلگرامی که امروز به وزارت جنگ فرستاد ضمن اشاره به این که در شرف عزیمت به کرمانشاهان است، اطلاع داد هنوز جهازات درخواستی چون مسلسل، تلمبه و توپ نرسیده. «متمنی [است] قدغن فرمایید هرچه زودتر اشیاء درخواستی این لشکر را پس از شش ماه معطلی و بلاجواب گذاردن تلگرافات به انضمام دو دستگاه پالان کلت روسی سریعاً ارسال دارند.»(3)

 تعویض کنسول و نظامیان انگلیس در بوشهر

بنا به گزارش قشون فارس امروز کنسول جدید بوشهر که یک سرهنگ ارتش انگلیس است با هفتصد پیاده و پنجاه سوار وارد این بندر شد.(4)

 تقاضای نظمیه زنجان برای قصاص قاتل همردیفشان

امروز گروهی از اجزاء نظمیه زنجان در تلگرامی به تهران و مسئولان مربوطه تقاضا کردند قاتل عباسبیک آژان سواره که در روستای بارکاب به دست بیوک خان اصانلو کشته شد (ر.ک: ١ فروردین) در اینجا محاکمه و به جزای خود برسد.(5)

 حضور رضا خان در مسابقه فوتبال

در مسابقه امروز دو تیم فوتبال کلوپ تهران و کلوپ انگلیسیها که در زمین «اتومبیل خانه لنج» برگزار شد، نزدیک به دو هزارنفر تماشاچی داشت که یکی از آنها رضا خان وزیر جنگ بود. نتیجه این بازی برد انگلیس با یک گل بود که از نقطه پنالتی وارد دروازه ایران شد.(6)

 بازگشت همیشگی کاکس از بینالنهرین

سر پرسی کاکس کمیسر عالی انگلیس در بینالنهرین که اخیراً وارد بغداد شده و از سفر انگلیس بازگشته در حال مراجعت همیشگی به لندن است. او را در این بازگشت، مستر کورنوالیس مستشار وزارت داخله نیز همراهی خواهد کرد. از قرار شنیده ها این دو به واسطه اشتباهاتی که در برنامهریزی های خود برای کردستان عراق کردهاند به سوءتدبیر متهم هستند. و نیز گفته میشود خانم گرترود بل(7) که یک مستشرق ثروتمند است و به زبان عربی نیز تسلط دارد و کتاب هایی چند درباره عراق و شام تألیف کرده، مدعی کاکس است. گرترود بل همان کسی است که در ابتدای ورود قشون انگلیس به عراق داوطلبانه وارد بینالنهرین شد و در اداره کمیسر عالی کار میکرد. کارپرداز کربلا با ارسال این خبرها در ادامه میافزاید این «زن زیرک چربزبانی است. چاکر مکرر او را ملاقات کرده، میشناسم.»(8)

 نگاه جریده وارلیق به ارامنه و آسوریها

روزنامه وطن چاپ اسلامبول در شماره امروز خود از قول جریده وارلیق چاپ ساری قمیش نوشت که ارامنه و آسوری های ساکن در منطقه دیلمان(9) تحتتأثیر تحریک آمریکا و انگلیس بوده، دولت ایران نسبت به این موضوع بیتوجه است.(10)

 نگرانی های وزیر امور خارجه روسیه

مشاورالممالک، وزیرمختار ایران در روسیه، در نامة محرمان های

ص: 28

به ذکاءالملک، وزیر امور خارجه، نوشت در دو دیدار اخیری که با وزیر خارجه روسیه داشته «[وی] اظهار نگرانی میکند که به تحریک خارجه [انگلیس] در تهران کودتایی تهیه میشود. امروز [هم] در روزنامه منتشر است که در اقدامات فسادآمیز، دست نظامیان در کار است.»

(تصویر) گرترود بل

ص: 29

 شنبه

١٧ فروردین ١٣٠٢

٧ آوریل ١٩٢٣

٢٠ شعبان ١٣٤١

 موافقت سفارت آمریکا با توقف عملیات هیأت تبشیری

در پی اعتراضات مستمر روحانیان مشهد به خرید زمین و ساخت تأسیسات مذهبی از سوی یک هیأت تبشیری آمریکایی و کشیده شدن موضوع به ارکان تصمیمگیر دولت، وزارت امور خارجه با وزیرمختار آمریکا در تهران وارد مذاکره شد. نتیجه این گفت و گو در وهلة اول منجر به توقف ساخت کلیسا، و بنای مدرسه نیز موکول به اجازه وزارت معارف گردید. آمریکاییها اجازه خواستهاند که فقط خانه های شخصی خود را بنا و چند دیواری که توسط مردم تخریب شده بود بازسازی کنند. «از طرف وزارت خارجه اظهار شد که از ملک متنازع فیه به کلی سلب ید نمایند تا وقتی که دعوای راجع به زمین مزبور در عدلیه خاتمه پذیرد.» سفیر آمریکا پذیرفت که چنین کند. ذکاءالملک با ارسال این موارد به کارگزاری مشهد نوشت که شکایت کردن دیگر ضرورتی ندارد.(1)

 نبود پست نگهبانی در مناطق مرزی بیلهسوار و حسن خانلو

در پی تصمیم دولت برای جلوگیری از ورود افراد مجهولالهویه به خاک ایران، وزارت امور خارجه امروز در نام های به وزارت جنگ با استناد به خبر ارسالی حاکم اردبیل نوشت که در مناطق مرزی بیلهسوار و حسن خانلو مأمور نظامی وجود ندارد تا از ورود افراد مجهولالهویه جلوگیری کند. وزارت امور خارجه در نامه دیگری به وزارت مالیه یادآور شد که ورود افراد روس تباری که گفته میشود برای دفع ملخ وارد خاک ایران شدهاند، قانونی نیست، چرا که هنوز معاهد های در این موضوع با آن کشور بسته نشده است.(2)

 تحرکات نظامی روسیه در مرز افغانستان

بنا به اخبار رسیده از نظامیان مستقر در ناحیه سرخس «روسها قوای نظامی عمده به سرحد افغانستان حرکت دادهاند... اخیراً ... تخته بازار روس را افغانها چاپیدهاند.»(3)

 زیارت، پاسخ اول واردین به کشور در مرز های شمال شرقی

بنابر آمار موجود، از ٧٩ مسافری که در اسفندماه سال ١٣٠١ به صورت قانونی وارد ایران شدهاند، ٧٨ تن برای زیارت راهی مشهد شدهاند که بیشترشان اهل هرات افغانستان بوده و شغلشان کاسبی است. این آمار با ریز تاریخ ورود، اسم، اسم پدر، شغل، وطن، مبدأ و علت مسافرت از لشکر شرق به وزارت جنگ فرستاده شد.(4)

 خودکشی در زندان لشکر شمال غرب

امیرلشکر شمال غرب خبر داد که حاجیمحمد میرآب به وسیله شال کمر در زندان خودکشی کرده است. وی علت خودکشی را نگفت و توضیح بیشتری درباره این فرد نداد.(5) در تلگراف های بعدی روشن میشود که او در نظمیه تبریز زندانی بود و علت حبس «راجع به قراول درب نظامیه» بوده است.(6)

 اعتراض اهالی گرمرود به نداشتن نماینده در مجلس

گروهی از اهالی گرمرود با نام های که به مجلس شورای ملی فرستادند، نوشتند که چرا این شهر که آبادتر و دایرتر از سراب است نباید در مجلس نماینده داشته باشد.(7)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد.

نمایندگان امروز درباره مواد باقیمانده از لایحه شورای دولتی مشورت کردند. سپس رئیس مجلس با این توضیح که دو ماه و چند روز بیشتر از عمر مجلس چهارم باقی نمانده درخواست کرد برخی لوایح مهم از تصویب بگذرد. هر کدام از نمایندگان در این مورد نظر خود را ابراز کردند.(8)

 سرعت در خدمات پستی

با اقدامات وزارت پست و تلگراف تصمیم به تهیه تعدادی خودرو برای حمل محمولات پستی گرفته شده است. روزنامه ایران نوشت که این اقدام در شهر هایی که با راه های شوسه به یکدیگر متصل هستند صورت خواهد گرفت. «از امروز پست خط طهران به قزوین با اتومبیل حرکت خواهد نمود.» این خبر میافزاید که ایران در حال مذاکره با چند شرکت آلمانی است که خودرو های پستی در خطوط تهران - قزوین - رشت، تهران- قزوین - همدان - کرمانشاه - قرهتو به کار افتند.(9)

ص: 30

 رویارویی با سارقان در اطراف نایین

گروهی از نظامیان ساخلوی نایین شامل دوازده پیاده و دو سوار با ٤٩ دزد در منطقه روبهرو شده، پس از پنج ساعت درگیری مسلحانه، ٢٠٠ رأس گوسفند، یازده رأس الاغ و مقداری اسباب از سارقین بازپس گرفته میشود. در این رویارویی ٥ تن از دزدان کشته میشوند.(1)

 ابلاغ انتخابات به ایالات و ولایات

امروز «تعلیمات لازمه به اداره ایالتی صادر گردید که زودتر شروع به تشکیل انجمن نظار مرکزی نموده و به طوری که در اعلان منتشره وزارت داخله تصریح شده تا روز ٢٧ شهر جاری انجمن نظار مرکزی تشکیل گردد.» همچنین امروز به شهر های مختلف اطلاع داده شد که بر طبق قانون انتخابات، گزینش نمایندگان آغاز شود. (2)

 تأسیس عشرتکده توسط اعضاء نظمیه

پس از گم شدن یک زن و پیگیری کسان او از طریق نظمیه روشن شد که دو تن از آژان های نظمیه در اغفال این زن دخیل بودهاند. آنها با تهیه خان های زنان را منحرف کرده برای عمل خلاف عفت به آنجا میبردند. پس از تحقیق روشن شد یکی از اجزاء اداره تأمینات هم در این کار دست دارد. بدین ترتیب پرونده بدون جریان یافتن بسته میشود.(3)

 بیزاری آشوریان و کلدانیان ارومیه از اظهارات پطروس

آشوریان و کلدانیان ساکن ارومیه با فرستادن نام های به ایالت آذربایجان، از سخنان پطروس در کنفرانس لوزان که به عنوان نماینده آشوریان و کلدانیان صحبت کرده، از کشور مستقل آشوری سخن رانده بود، تبری جسته و ضمن ردِّ اظهارات او به وطن و زادگاه خود ابراز علاقه نمودند.(4)

 گفت و گوی ویس کنسول روس در مازندران با کارگزار

در دیداری که کارگزار مازندران با ویس کنسول تازه روس داشت از او شنید که اعظامالسلطنه باید استعفا بدهد. وی ضمن حمایت از مستوفیالممالک او را پشتیبان دهقانها و رنجبران دانست و گفت که [نظر مثبت روسیه نسبت به او] باعث شده که قرارداد تجاری لغو شده بین ایران و روس به زودی امضاء شود. وی در ادامه گفت که انتظار دولت روس از ایران ایجاد اتحاد اسلامی و برپایی «یک سد سدیدی جلو عملیات انگلیسها» است. وی اعظامالسلطنه را در جهت سیاست انگلیس معرفی کرد که در حال وکیلسازی برای مجلس آینده است.(5) ویس کنسول روس گلمانتس نام داشت که یهودی و اهل باکو بود.(6)

 بازداشت هفت تبعه روس در تهران

امروز هفت تن از اتباع روسیه در تهران به دستور رضا خان دستگیر شدند. آنها در یک شرکت ترابری کار میکردند و در تبلیغات کمونیستی فعال بودند.(7)

(تصویر) جزف سائول کرنفلد

(تصویر) پست سنتی در ایران

ص: 31

 یکشنبه

١٨ فروردین ١٣٠٢

٨ آوریل ١٩٢٣

٢١ شعبان ١٣٤١

 تذکر وزارت امور خارجه به وزارت داخله درباره بحرین

در نام های که امروز وزارت امور خارجه به وزارت داخله فرستاد تأکید کرد «دولت ایران به موجب دلایل قویه جزایر بحرین را خاک ایران دانسته و دخالت های دیگری را در آنجا به رسمیت نمیشناسد... نظر به این که ممکن است حکام جزء جنوب و بنادر مکاتباتی راجع به اهالی بحرین بنمایند که سندی به دیگران داده شود مقتضی است قدغن فرمایید هیچیک از مأمورین مرکزی یا محلی آن وزارت خانه در هیچیک از مسائل راجعه به بحرین یا اهالی آنجا با مأمورین خارجی مکاتبه ننمایند.»(1)

 خستگی امیرلشکر غرب از نرسیدن تجهیزات

پس از درخواست های پیدرپی امیرلشکر غرب برای ارسال توپ های صحرایی و لوازم جنبی آن و نگرفتن پاسخ مثبت، وی در تلگرام گلایهآمیزی به وزارت جنگ نوشت که به لحاظ فکری فرسوده و خسته شدهام. دو عراده توپی که با تحمل هزاران زحمت تحویل گرفتهام حتی یک آچار هم ندارد و غیر از دو لوله و چهار چرخ چیز دیگری نیستند. وی با انتقاد از بیخیالی امیرلشکر شمال غرب در ادامه نوشت که وی اسلحه و مهمات قشون آذربایجان را ماترک خود میداند «و به مقصود اصلی خویش که سرشکستگی لشکر غرب باشد موفق شده و مباهات» میکند. امیرلشکر غرب که در آستانه حرکت به طرف کرمانشاهان بود در پایان گفت که «این جانب روز شنبه با فقدان تمام وسایل لازم توپها و مسلسلها حرکت» خواهم کرد.(2)

 کشف یک نامه کمونیستی در انزلی

تیپ مستقل شمال امروز نامه «اتحادیه مرکزی کارگران تهران» را که خطاب به «اتحادیه کارگران صیادان انزلی» نوشته شده بود به تهران فرستاد. در این نامه با این اشاره که توسعه تشکیلات کارگری یگانه راه نجات طبقه رنجبران است، آمده بود که علت تأخیر جواب و ارسال دستورات و نظامنامه «همانا تأخیر حرکت رفیق میرزامحمد آخوندزاده(3) بود. اینک به توسط ایشان ارسال گردید... زنده باد رفقای زحمتکش انزلی.»(4)آخوندزاده از نظر مأموران انگلیس از سوی سفارت روسیه به گیلان فرستاده شد تا برای انتخابات مجلس خود را نامزد کند.(5)

 شکایت تجار مشهدسر

گروهی از تجار مشهدسر در نام های که امروز به مجلس شورای ملی فرستادند با اشاره به شروع امر تجارت با روسیه، قوانین جاری گمرک ایران را مانع بزرگی برای صدور کالا دانستند. اداره گمرک میگوید برای صدور کالا عین آن یا معادل وجه آن را باید در گمرک گرو بگذارید. با این قانون ما مجبوریم کالا های خود را به بنگاه های روسی مستقر در ایران بفروشیم که آنها هم با پایینترین قیمت وجه آن را پرداخت میکنند. آنها از مسئولان ذیربط خواستند گمرک ایران را وادار به همکاری با بازرگانان کند.(6) موضوع از طرف مجلس به وزارت مالیه منعکس شد.

 دستور دستگیری یک کمونیست در قوچان

حسین خزاعی امیرلشکر شرق خبر داد که حاجیعلی باشماقچی که در تاشکند رئیس کمیته عدالت بود، چند روزی است جهت اشاعه مرام بالشویکی وارد قوچان شده است. به فرمانده قوای آن ناحیه دستور داده شد وی را دستگیر کنند.(7)

 توپ کشتی پرسپولیس

رئیس گردان بنادر از رئیس قشون فارس درخواست کرد از آنجا که کشتی پرسپولیس خراب شده است، توپ مستقر در آن با لوازم جانبی تحویل این گردان شود.(8) موضوع به وزارت مالیه منعکس شد.

 تکذیبیه لشکر شمال غرب نسبت به ادعای سفارت انگلیس

سفارت انگلیس در مکاتبات خود با وزارت جنگ، از ارسال نامه اوزدمیرپاشا صاحب منصب عثمانی در رواندوز به عبد الله طهماسبی که نشان از مودت بین این دو میداد خبر داده بود. طهماسبی امیرلشکر شمال غرب امروز وزارت جنگ را مطلع کرد که چنین موضوعی صحت ندارد. «همین طور نسبت دوستی حکومت سردشت را با عباسمحمودآقا [بزرگ طایفه پشتدر] جداً تکذیب مینمایم.» وی یادآور شد که حاکم سردشت یک نظامی به نام نایب سوم سالاراعظم است و با کسی همبستگی ندارد.(9)

 بدرفتاری با ایرانیان ساکن در مناطق عربی

در نام های که امروز کارگزار اول بنادر خلیج فارس به وزارت امور خارجه فرستاد از «سوء سلوک و تعدیات فوقالعاده مشایخ اعراب نسبت به رعایای ایران» خبر داد. وی از وزارت امور خارجه درخواست کرد تمهیداتی در نظر بگیرد که موجبات

ص: 32

آسایش اتباع ایران فراهم گردد تا «زیاده بر این دچار شکنجه و عذاب مشی اعراب واقع نباشند.»(1)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست آیت الله سیدحسن مدرس تشکیل شد. در ابتدا حائریزاده در لزوم شروع به کار انجمن های ایالتی و ولایتی صحبت کرد و گفت که به ویژه وجود آنها در انتخابات پیشرو اهمیت مییابد. سپس به پیشنهاد نصرتالدوله لایحه مربوط به کمک به ارومیه در دستور قرار گرفت. در این جلسه وزیر مالیه، فرزین را به عنوان معاونت جدید این وزارت خانه به نمایندگان معرفی کرد.(2)

 تغییر حاکم تهران

نظامالدوله حاکم تهران از مقام خود استعفا کرد و به جای او ظهیرالدوله به سمت ایالت تهران منصوب شد. نظامالدوله از نمایندگان مجلس بود که هنگام برکناری محمودآقا انصاری حاکم نظامی تهران، به جای او نشست.(3)

 رئیس جدید نظمیه فارس

به درخواست والی فارس، سلطان سیدمصطفی خان راسخ از صاحب منصبان قدیمی اداره نظمیه که در چندین کمیساریا ریاست داشته، به عنوان رئیس نظمیه فارس منصوب شد.(4)

 اجتماع در میدان توپ خانه

عصر امروز جمعیت زیادی که گفته شد بیشتر آنها کارگر بودند در برابر ساختمان بلدیه در میدان توپ خانه گردهم آمدند و درباره انتخابات مجلس شورای ملی ابرازنظر کردند. سخنرانان این اجتماع آقاسیدرضا روضهخوان و آقای مرآت بودند. «در ضمن اظهارات ناطق متواتراً صدای مرده باد وکلای خائن از جمعیت بلند بود.»(5)

 کنسولگری انگلیس و پاشیدن تخم نفاق

روزنامه فکر آزاد در شماره امروز خود کنسولگری انگلیس در مشهد را متهم کرد که با پرداخت رشوه به برخی از واعظان به اختلافات میان شیعیان و سنّیها دامن میزند. این روزنامه مینویسد بسیاری از روحانیان باشرف از این اقدام سر باز زدهاند.(6)

(تصویر) نقشه بحرین

ص: 33

 دوشنبه

١٩ فروردین ١٣٠٢

٩ آوریل ١٩٢٣

٢٢ شعبان ١٣٤١

 درخواست آمارگیری از وزارت مالیه

رضا خان وزیر جنگ در نام های که به وزارت مالیه نوشت با این توضیح که لایحه قانون سربازگیری اجباری اخیراً تقدیم مجلس شورای ملی شده و به زودی تصویب میشود، نیازمند به «احصائیه نفوس مملکت» هستیم. وی از وزارت خانه یادشده خواست نماینده خود را برای شرکت در کمیسیونی که به همین منظور برپا خواهد شد معرفی کند.(1)

یک ماه پس از این درخواست وزارت مالیه نماینده خود را معرفی کرد.

 اعدام نظامیان فراری

عبد الله طهماسبی امیرلشکر شمال غرب امروز در استعلام از وزیر جنگ در مورد نظامیان فراری «مخصوصاً در موقع عملیات جنگی [که] سکته بزرگی به دیسیپلین و انتظامات نظامی وارد میآورد» پرسید و این که چه مجازاتی باید در حق آن روا داشته شود. رضا خان نیز در پاسخ نوشت که «نظامیان فراری از جنگ باید اعدام شوند.»(2)

 تنبیه به شیوه امیرلشکر غرب

امیرلشکر شمال غرب پس از غلبه بر مقاومت های طایفه فولادلو در خلعسلاح و به عنوان خسارت «عجالتاً از امیر عشایر یکصد رأس قاطر و از رؤسای فولادلو یکصد رأس اسب و یکصد نفر شتر» خواسته است. «مشارالیهم مشغول تحویل آن میباشند.»(3)

 اعلامیه نشریه پیام

ابراهیم فخرایی(4) در اعلامی های که امروز در رشت منتشر کرد از انتشار نشریه پیام خبر داد. ادبیات این اعلامیه نشان میداد که وی نشریه را با گرایش های منتسب به عقاید کمونیستی نشر خواهد داد. از این رو پس از توزیع آن، فرمانده تیپ مستقل شمال در نام های به وزارت جنگ در مورد ابراهیم فخرایی نوشت که او پیش از این از کارمندان معارف انزلی و آموزگار بوده است و ضمن اعتصاب با دیگر همردیفان خود «از هیچگونه عملیات بر ضد امنیت خودداری نداشته و به همین علت از شغل خود منفصل» و به رشت رفته است. رئیس تیپ شمال در این نامه محرمانه نشر جریده پیام فخرایی را «برخلاف امنیت و انتظامات» منطقه ارزیابی کرد و نوشت که از اداره نظمیه خواسته است از چاپ و توزیع آن جلوگیری کند.(5)

 واکنش وزارت جنگ نسبت به مندرجات روزنامه کار

پس از آن که روزنامه کار در شماره یازدهم خود درباره حاکم نظامی انزلی سلطان اسماعیل خان دیهیم نوشت که وی «در تمام اعمال خود با چند نفر از عمال اجانب موسوم به تاجر مشورت میکند و کاملاً در تحت نفوذ آنها واقع گشته» و اضافه کرد «رئیس کابینه حکومتی، مستشار دیوان هم آزادیخواهان را در نظر حکومت آشوبطلب جلوه داده، مبالغ زیاد از مردم گرفته و با مقامات اجنبی مربوط است» موضوع به ریاست تیپ شمال منعکس شد تا نظر خود را بیان دارد.(6)

 اقدامات پیشگیرانه در بهار و خنثی کردن شورش های محلی

امیرلشکر غرب یادآور شد که اگر بتوان با برخی از اقدامات پیشگیرانه و غیرنظامی در صفحه کردستان از شورش هایی که معمولاً در فصل بهار آغاز میشود جلوگیری کرد، بهتر از اقدامات نظامی خواهد بود. اکنون به قرار گزارش های رسیده از بانه و سقز برخی مشغول خرید اسلحه و فشنگ هستند تا به خارج از شهر منتقل کنند. وی افزود اگر «اجازه فرمایند نظمیه سقز را ضمیمه اداره قشونی نموده و با مراقبت مستقیم کاملاً وضع شهر را تحتنظر گرفته از حدوث اتفاقات غیرمنتظره که در نتیجه غفلت کنونی بعضی مأمورین کشوری ممکن است در آتیه واقع شود» جلوگیری شود.(7) موضوع به حاکم کردستان منتقل شد.

 اقدام به آزادی یک رابط برونمرزی

احمدبیک رابط لشکر غرب با مناطق کردنشین بینالنهرین به دنبال مخالفت با برخی دیدگاه های شیخ محمود هنگام حضور در سلیمانیه دستگیر شد.

وی «اکنون نیز همراه شیخ مزبور در غار های کوه سورداش» است. امیرلشکر غرب امروز از وزیر جنگ خواست که دولت با اقدامات سیاسی مقدمات آزادی احمدبیک را فراهم کند. رضا خان در برابر این درخواست پاسخ داد که اهمیت ندارد.(8)

ص: 34

 اقدام به بازگرداندن مرزنشینان

وزارت امور خارجه امروز گزارش کارگزاری اردبیل را مبنی بر مهاجرت ساکنان روستا های خراب شده ناحیه حسن خانلو(1) به خاک روسیه، به اطلاع وزارت جنگ رساند. «متمنی است از اقداماتی که در تأمین آسایش آنها برای معاودت به ایران میفرمایند وزارت امورخارجه را نیز» با خبر کنید. وزارت جنگ موضوع را از طریق لشکر شمال غرب پیگیری کرد.(2)

 نفرات لشکر شمال غرب

با مجوزی که از طرف وزارت جنگ صادر شد، لشکر شمال غرب اجازه یافت تا شش هزار نفر نیرو جذب کند. لشکر شمال غرب قبلاً درخواست کرده بود که اکنون که به دنبال خلعسلاح طوایف مرزی، نواحی سرحدی خالی از پست و پایگاه شده، لشکر شمال غرب تقاضای افزایش نیرو و استخدام نفرات تازه دارد تا بتواند جایگزین طایفه هایی کند که پیش از این از مرزها محافظت میکردند. امروز این موضوع به وزارت جنگ منعکس شد، اما پاسخ چنین بود: «بیش از شش هزار نفر محل نیست.»(3)

(تصویر) احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، سمت چپ

(تصویر) سران نهضت جنگل در کسما

ص: 35

 سه شنبه

٢٠ فروردین ١٣٠٢

١٠ آوریل ١٩٢٣

٢٣ شعبان ١٣٤١

 صدیقه دولتآبادی در راه اروپا

بنابر آنچه که مرزبانها از ناحیه غرب خبر دادند، صدیقه دولتآبادی «مدیر مجله زبان زنان، بدون چادرو روباز به معیت دکتر رُلاند فرانسوی به طرف اروپا» از مرز خارج شده است. ١ به واسطه ظاهر دولتآبادی سوءظن مرزبانها برانگیخته میشود. اما به واسطه اظهارات دکتر رلاند، دولتآبادی با اجازه وزارت خارجه برای معالجه راهی اروپا است. «نظر به این که این نوع مسافرت برای نسوان ایران معمول نبوده» موضوع به وزارت جنگ منعکس میشود. (1)

 کمک به انتخاب نصرتالدوله از کرمانشاه

رضا خان وزیر جنگ امروز در تلگرام کوتاهی که به امیرلشکر غرب فرستاد نوشت: «برای این که مخالفین ما در انتخابات محدود باشند در موضوع انتخاب نصرتالدوله مخالفت ننموده بلکه مساعدت هم به عمل آورید.»(2)

طُرفه این که رضا خان با انتخاب نصرتالدوله مخالف بود و پیش از این توصیه هایی برای پیشگیری از برآمدن او و نشستن بر کرسی مجلس کرده بود. از این رو امیرلشکر غرب در پاسخ وزیر جنگ نوشت که زمینه های انتخاب او را از بین برده بودم «حتی طرفداران مشارالیه را نیز قانع نموده که از این نظریه منصرف شوند [اما] اینک امر مبارک زیارت و دستورات مؤکد لازم صادر شد که بر عکس دستور سابق رفتار نمایند.»(3)

 توطئه مأمور سیاسی انگلیس در بلوچستان

وزارت امور خارجه امروز تلگرام حامدالدوله حاکم دزداب را دریافت کرد. در این تلگرام آمده بود که کلنل گیز «پلتیکالاجنت مکران» در بلوچستان به دیدار دوستمحمد خان بلوچ، یاغی و متمرد منطقه، رفته است. «میگویند او را تحریص و ترغیب به یاغیگیری نموده است.» موضوع محرمانه به وزارت جنگ منعکس شد و وزیر جنگ پانوشت کرد نامه «ضبط شود.» یعنی بایگانی شود.٤(4)

 فرار رشیدالممالک خلخالی

پس از آن که وزیر جنگ امروز از امیرلشکر شمال غرب خواست «پس از ضبط دارایی امیرعشایر و رشیدالممالک آنها را به طهران روانه دارید»،عبد الله طهماسبی پاسخ داد که رشیدالممالک با خدعه نزد سالارخاقان رفته و در منطقه خلخال خود را گم کرده است. دستور لازم برای دستگیری داده شده، اما امیرعشایر در اردبیل زندانی است.(5)

 رواج سکه های نقره ضرب روسیه در شمال

به گزارش محمدحسین خان آیرم رئیس تیپ شمال «در کلیه سواحل بحر خزر مسکوکات نقره ضرب روسیه رواج و دائم هم زیادتر میشود.» خبر وقتی به اطلاع وزیرجنگ رسید بیآنکه آن را به مسئولان ذیربط ارجاع دهد، گفت: «ضرری ندارد.»(6)

 شکایت رسمی وزارت جنگ از عباسقلی خان

در نام های که امروز وزارت جنگ به وزارت امور خارجه فرستاد، از اقدامات عباسقلی خان صلاحی کارگزار اردبیل و رئیس کمیسیون سرحدی بیلهسوار در ترغیب طوایف مرزنشین به تحویل ندادن سلاح خود به لشکر شمال غرب، شکایت کرد و خواست که هر چه زودتر او را به تهران بخوانند، چرا که «ممکن است از ناحیه نظامیان توهینی به ایشان وارد آید که برای حفظ حیثیات و اعتبارات دولت مناسب نباشد.» وزیر جنگ با این تهدید ضمنی نامه را به وزارت امور خارجه فرستاد. وزارت امور خارجه در پاسخ گفت که «عباسقلی خان صلاحی» راهی تهران شده است تا درباره موضوعات یاد شده توضیح دهد.(7)

 تبلیغات روسها و عجز مسئولان داخلی

پس از رسیدن گزارش هایی مبنی بر تبلیغیات گسترده روسها در موضوع کمونیسم در آستارا، وزارت امور خارجه در نام های به وزارت جنگ نوشت که با سفارت روسیه مذاکراتی به عمل خواهد آمد؛ اما خوب است آن وزارت خانه و نیز وزارت داخله اقداماتی برای جلوگیری از گسترش این نوع تبلیغات به عمل آورند. در ذیل این نامه نوشته شده: «چه بکنیم؟»(8)

 تقاضای امیرلشکر غرب برای تغییر نظمیه بروجرد

پس از درخواست احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب برای تغییر نظمیه سقز (ر.ک: ١٩ فروردین) وی اینک درخواست جابهجایی رئیس نظمیه بروجرد را دارد. وی میگفت شریفالممالک رئیس نظمیه بروجرد بیکفایت است چون چند

ص: 36

فقره سرقت در شهر واقع شده است.(1) وزیر جنگ از او خواست که موضوع را با حاکم بروجرد، شریفالدوله، مطرح کند.

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

مجلس شورای ملی امروز پیش از غروب به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد. در ابتدا پرسش های نمایندگان مطرح شد و میرزاعلی کازرونی از علت حضور ٨٠٠ نظامی انگلیسی در جنوب ایران پرسید. (ر.ک: ١٦ فروردین) پرسش بعدی او استخراج خاک سرخ از جزیره ابوموسی بدون اجازه دولت ایران توسط انگلیسها، و بالاخره مالکیت ایران بر جزایر بحرین بود.(2)

 حضور احمدشاه در مدرسه نظام

امروز احمدشاه به همراه وزیر جنگ، وزرا، معاونین و رؤسای دوایر دولتی در مدرسه نظام حاضر شدند. غیر از نظارت بر آزمون شاگردان مدرسه، در مراسمی که محصلین برای حاضران لشکری و کشوری برپا کردند، شرکت نمودند.(3)

 قتل زایرخضر خان

روزنامه شفق سرخ در نخستین خبر صفحه اول از کشته شدن زایرخضر خان نوشت. «زائرخضر خان تنگستانی که یکی از مجاهدان ضداجنبی و سوابق درخشان و قابل تقدیمی در مقابل تهاجم انگلیسها داشت کشته شده است. این یک قربانی ذیقیمت دیگری است که تصور میکنیم در آستانه سیاست انگلستان در جنوب تقدیم شده است. در سال قبل شیخ حسین خان چاهکوتاهی را کشته و اینک یکی از بزرگترین مجاهدان راه استقلال و وطنپرستی همآغوش خاک و خون گردید.»(4) خبری که از بوشهر رسید چنین بود: «حسن غلامعلی دزد تنگستانی با ده نفر کسان خود به تحریک احمد خان انکالی در قلعه اهرم زایرخضر خان سالارافخم و سام خان پسرش [را] شهید ساخته، داراییاش غارت، ناموسش اسیر» شده است.»(5)

 شکایت اهالی یزد

به نوشته روزنامه اقدام گروهی از اهالی یزد با حضور آیت الله یزدی و برخی نمایندگان در تلگراف خانه این شهر اجتماع کرده و با «مخابرات حضوری» از تعدیات مشیرالممالک پیشکار سابق مالیه شکایت کردند.(6)

 تأسیس «کلوپ ساویت»

به گزارش کارگزاری مهام خارجه مازندران تجارت خانه های ونشترک و سانترسایوز و کمپانی نفت کماکسپرت، ساختمان و باغ امیراکرم لاریجانی را اجاره کرده، تابلوی «کلوپ ساویت» را بر سر در آن نصب نمودهاند. «احداث یک چنین محلی معلوم است برای چه زمینهسازی و تشکیلات و تبلیغات است. فرقه اجتماعیون به طور حتم در این کلوپ جایگاه خواهند داشت.»(7)

 دستور وزارت خارجه به سفیر ایران در لندن

وزارت امور خارجه امروز در تلگرامی که به لندن فرستاد از سفیر درخواست کرد درباره حضور نظامیان انگلیس در دزداب و بوشهر با مقامات انگلیس مذاکره کرده، بگوید که «وجود قوای خارجی مخالف حیثیت ایران است.»(8)

 آخرین اقلام دادوستد شده بین ایران و روسیه

کالا هایی که اخیراً از مازندران به روسیه صادر شده عبارت است از: پنبه، قیصی، برنج، پوست سگ آبی، روباه، شغال، موم سفید و پرتقال.

در برابر، کالا هایی که از روسیه وارد ایران شده عبارت است از: قند ماشینی، شکر، لوله لامپا، شیشه، آهن، کاغذ تحریر، صابون، نفت، انواع قوری، ململ ماهوتی، استکان.(9)

 صدور مجوز برای ده نشریه

نشریات ملانصرالدین به مدیریت حبیب الله خان سعیدی، بینالنهرین به مدیریت آقاسیدحسن سبطالشیخ ، طهران به مدیریت میرزا ابراهیم خان نصیرالسلطان، کارون به مدیریت حاجیمحمدجواد خان شیروانی، سرحد به مدیریت میرزامهدی ادیب تبریزی، پیام به مدیریت میرزاسیدحسن شکوهی یزدی، بوستان به نام محققالعلما، سهیل به نام سیدعبدالعلی جعفری یزدی، افلاک به نام سیدنجمالدین طباطبایی، نجات وطن به نام سیدحسن مدنی از شورای معارف مجوز نشر گرفتند.(10)

(تصویر) صدیقه دولت آبادی

ص: 37

 چهارشنبه

٢١ فروردین ١٣٠٢

١١ آوریل ١٩٢٣

٢٤ شعبان ١٣٤١

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

امروز پس از غروب مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد. در این نشست آیت الله سیدحسن مدرس به واسطه به تعویق افتادن انتخابات مجلس سخنانی ایراد کرد و گفته های خود را قبل از این که حمله به دولت مستوفیالممالک بداند، اعتراض به اجرا نشدن قانون دانست. وی گفت که روز چهارم فروردین باید از طرف دولت اعلان انتخابات در تمام کشور انتشار مییافت، و این وظیفه قانونی دولت بود. هشدار مدرس نسبت به تکرار دوره فترت برای مجلس بود.(1)

 حضور حاجآقانور الله در تهران

میرزاابوطالب اسلامیه با درج یک آگهی با عنوان «خیرمقدم» خبر از حضور «حجتالاسلام والمسلمین آیت الله آقای حاجی آقانور الله مجتهد نجفی» در تهران داد. در این آگهی آمده است روز جمعه ٢٦ شعبان در باغ سراجالملک واقع در حضرت عبدالعظیم علیهالسلام از ایشان استقبال خواهد شد.(2)

 شاهجهان خان در راه تهران

شاهجهان خان که به دعوت امیرلشکر جنوب به اصفهان آمده بود، برخلاف قرار که باید به کرمان میرفت، راهی تهران شده است. وی یکی از رؤسای بلوچستان است که در قلعه مگس ساکن است.

وی از مطیعان دولت و امیرلشکر جنوب مایل به تقویت موقعیت او در منطقه بود.(3)

 سفارش رئیسالتجار به امیرلشکر شرق

وزارت جنگ در تلگرامی که امروز به امیرلشکر شرق فرستاد تأکید کرد که رئیسالتجار از ارادتمندان رضا خان، وزیر جنگ است و مورد توجه وی، «حسبالامر مقتضی است حضرتعالی نیز کمال مساعدت و همراهی را در پیشرفت امورات ایشان معمول دارید.»(4) رئیسالتجار در این زمان بر سر تملک زمین هایی با آستان قدس رضوی اختلاف داشت و موضوع در عدلیه بررسی میشد. ظاهراً در زمین های یاد شده کشت و زرعی صورت میگرفت که امیرلشکر باید از آن جلوگیری میکرد.(5)

 معینالرعایا در بستر بیماری

پس از درخواست حاکم مازندران و موافقت وزیر جنگ، قرار شد معینالرعایا از منطقه بیرون رانده شود؛ حتی دستور تبعید او نیز در اواخر سال گذشته صادر شد. حاکم مازندران معتقد بود با وجود او در منطقه امر انتخابات مجلس پنجم به درستی پیش نخواهد رفت. اما اینک وی در سفلی کلای بندپی در بستر بیماری افتاده است و از حاکم تقاضای دکتر و رسیدگی دارد. او در نام های به امیراکرم حاکم مازندران خواهان ر هایی است که حکایت از تبعید او به این مکان و تحتالحفظ بودن دارد. کربلایی جعفر معینالرعایا در این نامه درخواست میکند اجازه یابد در نزدیکی بارفروش منزل گیرد و یا مازندران را ترک نماید.(6)

 سفارش های انتخاباتی

وزیر جنگ، رضا خان امروز تلگرامی به حاکم اصفهان و امیرلشکر جنوب فرستاد و با این توضیح که «شخصاً کشف نمایید» نوشت که «شاهزاده یمینالسلطنه از طرفداران قشون محسوب میشود. مقتضی است در موقع انتخابات مساعدت با او بکنید.»(7)

 اعتراض دو کنسولگری به برقراری نگهبانی

پس از آن که از طرف مقامات محلی برای شهبندر خانه عثمانی و ویس کنسولگری انگلیس در سنندج نگهبان تعیین شد تا در برابر ساختمان های آنها قراول دهند، هر دو نمایندگی با رجوع به کارگزاری سنندج نسبت به موضوع اعتراض کردند و خواستار برچیده شدن شش قراول شدند. ظاهراً نگهبانها از طرف لشکر غرب مأمور این کار شده بودند.(8)

 قتلعام قاتلان زائرخضر خان

بنابر گزارش های رسیده از برازجان و بوشهر صبح امروز با همراهی قشون، حسن غلامعلی با ده نفر از کسان او که قاتلان زائرخضر خان بودند کشته یا فراری شدند.

در این حمله فرزندان زائرخضر خان و شیخ حسین چاکوتاهی نیز شرکت داشتند. گفته میشود اموال به یغما رفتة زائرخضر خان نیز پس گرفته شد.(9)

ص: 38

 موفقیت فاشیسم در مبارزه با کمونیسم

سفیر ایران در اسلامبول در نام های که به وزارت امور خارجه فرستاد از موفقیت فرقه فاشیست در ایتالیا نوشت که فعلاً حکومت را در آن کشور در دست دارد و «حالیه سرمشق برای سایر ملل شده. در اغلب ممالک برای جلوگیری از انقلاب و سرایت کمونیزم تأسیس به فرقه مذکور میکنند. در اسلامبول هم اخیراً مشغول به تأسیس فرقه مذکور شدهاند.»(1)

 تبلیغات کمونیستی کنسول استرآباد

کنسول روسیه شوروی در استرآباد با جلبنظر یکی از سران ترکمن از طایفه جعفربای، «هزار تومان طلای مسکوک به مشارالیه داده و ضمناً اوراقی که مرام بلشویکی است با دستور به او میدهد که در صحرای یموت گردش کرده پیران و ریشسفیدان یموت را هر یک به مقداری وجهی فریفته» به این مرام جلب نماید. این فرد تاکنون توانسته است با پرداخت پول ١٢ نفر از طایفه آتابای را به امضاء مرام بلشویکی وادارد.(2)

(تصویر) آیات آقانور الله اصفهانی و محمدتقی نجفی اصفهانی

(تصویر) موسولینی رهبر فاشیستها

(تصویر) خوانین بلوچ (مرتبط با پاورقی سوم)

ص: 39

 پنجشنبه

٢٢ فروردین ١٣٠٢

١٢ آوریل ١٩٢٣

٢٥ شعبان ١٣٤١

 تقاضای محاکمه سران طایفه فولادلو

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، در تلگرام بلندی که امروز به وزیر جنگ فرستاد، با یادکرد مقاومت های سران فولادلو در خلعسلاح و جنگی که با افراد این لشکر کرده، و تعدادی از آنان را به قتل رساندهاند، تقاضا نمود آنها محاکمه شوند. وی با اشاره به فرار رشیدالممالک خلخالی نوشت که پسرش را دستگیر کرده و کنار دیگر محبوسان است. وی در این تلگرام درباره ضبط اموال سران این طایفه نیز از رضا خان سئوال کرد.(1)

 دیدار رؤسای طوایف شاهسون با مقامات نظامی روس

در پی خلع سلاح طوایف شاهسون و مقاومت های صورت گرفته، بنابر آن چه که فرمانده قوای مشکین، سرهنگ محمدعلی خان میگوید، رؤسای طوایف قوجه بیگلو، حاجی خواجهلو و گیگلو در منطقه مرزی مغان با هفت نفر از صاحب منصبان روسی دیدار کردهاند. رؤسای طوایف از روسها خواستهاند یا اجازه عبور به خاک آنها داده، یا برای مقاومت در برابر نظامیان ایرانی سلاح در اختیارشان بگذارند. موضوع به نمایندگی سیاسی ایران در بادکوبه ارجاع داده میشود تا پیگیری کند.(2)

 ابلاغ خبر ورود نظامیان انگلیس

وزارت جنگ در نام های که امروز به وزارت امور خارجه نوشت با استناد به گزارش امیرلشکر جنوب مبنی بر ورود هفتصد و پنجاه نظامی انگلیس که به همراه کنسول آن کشور وارد بوشهر شدهاند پرسید: «معلوم نیست انگلیسها از چه نقطهنظر به توقف قشون خود در... [ناحیه] جنوب ادامه داده و به چه بهانه و مستمسکی دستهجات جدید نظامی به آن حدود وارد مینماید.» در این نامه آمده است از قرار اطلاعات رسیده حوادث اخیر تنگستان (اشاره به کشته شدن زائر خضر خان تنگستانی) به واسطه «حضور قوای اجنبی بوده است.» وزارت جنگ از وزارت امور خارجه خواست موضوع را پیگیری کند.(3)

 جلبنظر سران قشقایی برای حضور در قشون

سرتیپ فضل الله زاهدی رئیس قشون فارس توانست علی خان سالارحشمت(4) را راضی کند که پسرش با ٢٥ سوار وارد قشون شوند. همچنین سالارافخم(5) پسر سرداراحتشام حاضر است با ٢٥ سوار به قشون فارس بپیوندد. از نظر زاهدی این اقدام از خودسری این افراد در منطقه جلوگیری میکند و در واقع آنها گروگان ارتش هستند. دیگر آن که اینان آمادهاند در رویارویی با اعراب و قشقاییان دیگر پا به پای نظامیان مشارکت کنند. شرط این الحاق دادن درجه به آنهاست. امیرلشکر جنوب ضمن ارسال این خبر یادآور شد که این کار به روابط حسن ه صولتالدوله با قشون ما لطمه وارد خواهد کرد. به همین جهت به رئیس قشون فارس دستور داده تا رسیدن نظر وزارت جنگ دست نگه دارد. افرادی که قرار بود به استخدام قشون درآیند از مخالفان صولتالدوله بودند.(6)

 تقاضای الحاق نظمیه شهر های غرب کشور به لشکر غرب

امیرلشکر غرب معتقد است که انتظام شهرها ربط مستقیمی با وظایف نظامی لشکر غرب دارد. «برقراری نظم و جلوگیری از هر قسم دسایس سیاسی در شهرها جزء یکی از مسائل مهم و رابطه مخصوص با بسط تشکیلات قشون و برقراری نظم در نواحی عشایری دارد. متمنی است... امور نظمیه و ترتیب انتظام شهرها را به عهده لشکر محول و یا این که در این موضوع فکر مؤثری فرمایند.»(7)

 تقاضای ابقای رئیس تلگراف خانه مشهد

امیرلشکر شرق امروز برای دومین بار از وزارت جنگ خواست که سالارخبیر رئیس تلگراف خانه مشهد در سمت خود بماند. گویا با آمدن سرداراسعد (جعفرقلی بختیاری) والی جدید خراسان، بنابر جابهجایی سالارخبیر شد. «وجود مشارالیه در مشهد برای لشکر

ص: 40

شرق لازم و نیز خدمات فوقالعاده از بدو ورود اردوی اعزامی الی کنون نموده» است.(1)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

مجلس شورای ملی در جلسه امروز خود گزارش کمیسیون مبتکرات راجع به منع ورود مأموران اداره تحدید به خانه های مردم را به کمیسیون قوانین مالیه و عدلیه ارجاع داد تا تبدیل به قانون کرده، به صحن بیاورد. سپس لایحه استخدام قضات مطرح شد و در پایان ١٢ نماینده برای حضور در مراسم سلام که دو روز دیگر در حضور احمدشاه برگزار میشود، تعیین شدند. شنبه هفته بعد به مناسبت سالگشت تاجگذاری احمدشاه مراسم سلام در دربار برپا میشود و به همین مناسبت وزارت خانه ها و دوایر دولتی تعطیل خواهد بود. و نیز به همین مناسبت تهران امشب چراغانی است و مراسم آتشبازی نیز به اجرا گذاشته میشود.(2)

 دیدار مدرسان حقوق با رئیسالوزراء

بعد از ظهر امروز مسیو پرنی مستشار وزارت عدلیه به همراه مدرسان رشته حقوق که اخیراً از فرانسه به استخدام درآمدهاند با مستوفیالممالک دیدار کردند.(3)

 پرواز هواپیما بر فراز تهران

بعد از ظهر امروز هواپیمای روسی عازم تهران که به واسطه بدی هوا مدتی در انزلی و غازیان توقف داشت، به تهران رسید و چند چرخ در آسمان تهران زد. یکی از مسافران هواپیما ساعدالوزاره نماینده سیاسی ایران در بادکوبه است.(4)

روزنامه اقدام نوشت شومیاتسکی نماینده سیاسی روسیه در تهران که به شمال کشور رفته بود با این هواپیما به تهران برگشت.(5)

 تشکیل انجمن نظار مرکزی

اعضای تعیین شده انجمن نظار مرکزی برای نظارت بر پنجمین دوره انتخابات مجلس شورای ملی در اداره ایالتی گردهم آمدند و درباره وظایف پیش رو گفت و گو کردند. مشیرالدوله به ریاست این انجمن برگزیده شد و امیراعلم، امینالملک، منشی های انجمن شدند. معینالتجار بوشهری نیز عضو انجمن بود که به علت بیماری استعفا داد و به جای او امینالضرب دعوت شد.(6) قرار است نخستین جلسه انجمن هفته آینده تشکیل شود. در خبر های بعدی آمد که امینالضرب نیز این سمت را نپذیرفت و حاجعباسقلیآقا تاجر تبریزی جایگزین او شد.(7)

 انفجار بمب عمل نکرده

امروز یک بمب عمل نکرده از آنِ نظامیان انگلیس که سالها پیش در قزوین به جا گذاشته بودند، پس از کشف توسط یک جوان بیاطلاع و انتقال آن به خانه، منفجر میشود. وی برای شکستن بادام از آن بهره گرفته بود که پس از انفجار دو برادر کشته و یکی به سختی مجروح میشود. یک زن حاضر در خانه نیز زخمی میشود.(8)

 درخواست وزارت امور خارجه از سفیر ایران برای مذاکره با مقامات روس

وزارت امور خارجه از سفیر خود در مسکو خواست که با مسئولان روسی درباره تجاوزات نظامیان روسی به خاک ایران پس از خلعسلاح عشایر مرزی گفتوگو کرده، به این اقدامات خاتمه دهند. اگر دولت روسیه به این موضوع توجه نکند «دولت مجبور خواهد شد خلعسلاح را که منافع آن عاید دولتین است متروک

ص: 41

بدارد که لااقل دست بسته گرفتار تجاوز اشرار و حتی نظامیان روسیه نباشند.» وزارت امور خارجه یادآور شد سفارت روسیه در ایران از خلعسلاح عشایر مرزی استقبال میکند و وعده هایی برای پیشگیری از تعدیات نظامیان خود داده است.(1)

 تقاضای انجمن ملتی بنیاسرائیل برای به عهده گرفتن انتخابات

انجمن ملتی بنیاسرائیل تهران امروز از وزارت داخله خواست که امور اجرایی و نظارتی انتخابات کلیمیان را به عهده این انجمن بگذارد. انجمن خود را نماینده اکثریت یهودیان شهر تهران دانست و یادآور شد که در انتخابات گذشته به دلیل «آنتریک، دسیسه و تحدید» فقط ١٦٠ تعرفه در تهران توزیع شد.(2)

 ممانعت انگلیس از احیای مدرسه صنعتی آلمانی در تهران

ذکاءالدوله وزیرمختار ایران در سوئیس که برای رسیدگی به وضعیت تحصیل فرزندان خود به برلن آمده در دیداری که با «دکتر فن دروفل مدیر امور ایران و افغانستان و غیره» که هنگام جنگ نیز در ایران بود، داشت نظر او را درباره اعزام آموزگار و راهاندازی مدرسه صنعتی آلمان در تهران پرسید که «در جواب به طور خصوصی و محرمانه [شنید] که در این موضوع انگلیسها عدم رضایت و میل خود را ابراز نموده»اند.

ذکاءالدوله با توجه به افت شدید ارزش پول آلمان به کارگیری متخصصین این کشور را که حاضرند با دستمزدی کمتر به کار گرفته شوند، غنیمت دانست.(3)

 جلس های دیگر برای سرکوب بختیاریها

طبق گزارش های منابع انگلیسی رضا خان وزیر جنگ امروز جلس های سرّی برقرار کرد و در آن چگونگی سرکوب بختیاریها را بررسی نمود. در این جلسه امکان عملیات یگان های مختلف علیه بختیاری و فرماندهی آنها مورد بحث و بررسی قرار گرفت.(4) به گزارش این منابع، فوج آهن و تیپ اراک به استعداد ٣٦٠٠ نفر آماده حرکت به اصفهان است.(5)

(تصویر) نظامیان هندیالاصل انگلیسی در خلیجفارس

(تصویر) مجلس شورای ملی

ص: 42

جمعه

٢٣ فروردین ١٣٠٢

١٣ آوریل ١٩٢٣

٢٦ شعبان ١٣٤١

 استقبال از حاجآقا نور الله

به دستور احمدشاه، حجتالاسلام ظهیرالاسلام امروز مأمور شد با کالسکه سلطنتی به استقبال حاجآقا نور الله رفته در باغ ملکالتجار در حضرت عبدالعظیم(ع) از وی پذیرایی کند. همچنین مقرر شد یکصد درشکه و سه هزار بلیت ماشین برای مستقبلین ارائه شود.(1) آقانور الله اصفهانی ساعت ٣ بعد از ظهر وارد شاهعبدالعظیم شد. وی در تهران با استقبال شایان مردم مواجه گردید. «جمعیت استقبالکنندگان از جمیع طبقات به قدری زیاد بود که تخمین آن ممکن نشده از کثرت ازدحام راه عبور و مرور به کلی مسدود و مقارن دو ساعت از شب گذشته به منزل حجتالاسلام آقای حاجآقا جمالالدین [اصفهانی] ورود نمودند.»(2)

 شکایت تجار بندرلنگه

گروهی از تجار بندرلنگه از رفتار نامناسب مأموران مالیه گمرک شکایت کرده، روابط تجاری منطقه را در آستانه تعطیل توصیف کردند. آنها تهدید کردند اگر موقعیت فعلی تغییر نکند «ما را از وطن محبوب خود مجبوراً وداع میدهند.»(3)

 خبر های غیرموثق از ورود اسلحه های روسی به ایران

نایبالحکومه آستارا گزارش میدهد که «از طرف روسیه پانصد قبضه تفنگ این روزها از بادکوبه با کشتی به انزلی حمل و از راه گرگانرود به خلخال حمل خواهد شد.» وی افزود با این که خبر از طرف «مخبر مخصوص» رسیده، اما هنوز تأیید نشده است.(4)

 گلایه امیرلشکر غرب از تبعیض میان یگان های نظامی

احمد خان امیراحمدی در تلگرامی که امروز به وزارت جنگ فرستاد از این که لشکر غرب از حیث تجهیزات عقبماندهتر از دیگر یگانهاست گلایه کرد و نوشت «در تمام موارد سایر لشکرها طرف رجحان هستند. چنانچه کارکنان لشکر با ن هایت صمیمیت در بیغوله های خراب ادای وظیفه مینمایند، در حالتی که سایر مراکز، لشکر دارای سرباز خانه هایی هستند که دویست هزار تومان مخارج آنها شده است.» وی تأکید کرد که هیچگاه علاق های به این سمت نداشته «و اگر غیر از این فرض نمودهاند برای اثبات صحت اظهارات خود متمنی است دیگری را برای این لشکر در نظر گیرند.» در پاسخی که به این شکایت داده شد از وی دلجویی به عمل آمد.(5)

 ارسال سلاح های روسی به تهران

امیرلشکر شمال غرب، وزارت جنگ را مطلع کرد که ٥١٣٦ قبضه تفنگ پنج تیر روسی را به زنجان فرستاده است.(6)این سلاحها احتمالاً دستآورد خلعسلاح شاهسونها بوده است.

 اعتراض شدید وزارت خارجه انگلیس

در دیداری که مفتاحالسلطنه(7) وزیرمختار ایران در لندن امروز با مستر الیفنت مدیر اداره ایران در وزارت امور خارجه انگلستان داشت، از او شنید که کرزن وزیر امور خارجه، اعتراض شدید دولت انگلستان را نسبت به عدم پرداخت بدهی های ایران به انگلیس ابراز میدارد. وی گفت که این اعتراضها قبلاً به دولت قوامالسلطنه شده است؛ اما با عدم توجه روبهرو بوده و اینک امیدوار است دولت جدید جبران آن بیتوجهیها را بنماید. «هر گاه این کابینه هم همین رفتار را تعقیب نمایند ناچار اوضاع خیلی غیرمطبوعی ظهور خواهد کرد.»(8)

 سفر عضو هیأت تبشیری به شهر های خراسان

دونالدسون عضو هیأت تبشیری آمریکا مستقر در مشهد امروز به همراه همسرش عازم سفری طولانی به تربت حیدریه، تون و طبس شد. گویا آنها شش هفته از مشهد دور خواهند بود.(9)

(تصویر) ظهیرالاسلام

ص: 43

 شنبه

٢٤ فروردین ١٣٠٢

١٤ آوریل ١٩٢٣

٢٧ شعبان ١٣٤١

 جشن سالگشت تاجگذاری

امروز به مناسبت سالگشت تاجگذاری احمدشاه که گویا مصادف با روز تولد او نیز بود جشن بزرگی در تهران برپا شد. در این مراسم «سردر تمام وزارت خانه ها و دوایر دولتی را چراغانی مفصلی کرده بودند و از واردین پذیرایی به عمل میآمد. همچنین اغلب از کسبة پایتخت نیز در این جشن شرکت کرده قسمت هایی از بازار و خیابانها را با طیب خاطر و بدون آنکه به آنها فشاری وارد شود با بهترین وضعی تزیین کرده چراغانی نموده بودند. ... احمدشاه و ولیعهد در ساعت سه بعد از ظهر به میدان مشق رفتند. احمدشاه لباس نظام در بر کرده و درجه سرهنگی زده بود و فوج احمدی اختصاص به شخص شاه پیدا کرده بود. ولیعهد محمدحسن میرزا نیز همان درجة سرهنگی را زده و فرماندهی فوج نادری را عهدهدار شده بود. چادر مخصوص سلطنتی جدا و برای هر طبقه از داخله و خارجه چادر مخصوصی تهیه شده بود... انتظام و شکوه ظاهری نظامیان چشم همه را خیره و قلب هر ایرانی وطنپرستی را که از مکنونات قلبی سردارسپه و مقدرات آتیة کشور خبر نداشت شاد نموده بود. ... دفیله در ساعت ٥ بعد از ظهر خاتمه یافت و منظور از این دفیله و سان معناً این بود که وزیر جنگ به شاه وانمود کند قدرت و عظمت قشون در دست اوست و او بهترین کسی خواهد بود که لیاقت ریاست وزرایی و اداره امور کشور را خواهد داشت.»(1)

 نقش کارگزار مشهد در اقدامات هیأت تبشیری آمریکا در مشهد

کارگزار مشهد، مقربالسلطنه(2) در نام های که امروز به وزارت خارجه نوشت در پاسخ به تذکرات ذکاءالملک وزیر امور خارجه یادآور شد که لزومی ندارد سفارت آمریکا از بابت نساختن کلیسا در مشهد منتی بر سر وزارت خارجه بگذارد. (ر.ک: ١٧ فروردین) این توافق قبلاً با فروشنده زمین، شیخ مهدی، به عمل آمده بود. وی نوشت علمای مشهد را راضی کردم که هیأت آمریکایی بیمارستان بسازد، اما به این شرط که ترویج مذهب نکنند. «فقط حرف علماء در ساختن مدرسه است که میگویند عقاید اطفال و جوانان مسلمان را تدریجاً در مدرسه فاسد میکنند و نباید بسازند.» و در پایان افزود که با آمریکاییها بسیار راه آمده، اما برای این که علما را از خود دور نکرده باشم، حفظ ظاهر میکنم.(3)

 خلعسلاح در خمسه طوالش

حاکم نظامی کل فومنات در گزارشی که امروز به مرکز فرستاد از موفقیت خود در جمعآوری اسلحه نوشت که رؤسای این منطقه اسلحه های خود را تحویل دادهاند.(4)

 سیمیتقو در پانزده فرسخی ارومیه

به گزارش حاکم ارومیه اسماعیلآقا سیمیتقو وارد «نوچه» شده است. این محل در خاک ترکیه است و با ارومیه پانزده فرسخ فاصله دارد. حاکم ارومیه این موضوع را بسیار بااهمیت تلقی کرده و نوشته که حرکتها و مقاصد او زیرنظر است.(5)

 نقش نامطلوب آمریکاییها در ارومیه

بنابر گزارشی که امروز از شخصی به نام صدیقی ارومی های از ارومیه به وزارت امور خارجه رسید، آمده است که کمک های مادی و معنوی آمریکاییها به آشوریان و کلدانی های ارومیه که از وسایل زندگی عادی محروم هستند از یک طرف و خرید زمین های مسلمانها از سوی دیگر موجب خواهد شد تا چندی دیگر مسلمانان یا رعیت آشوریها و کلدانیها شوند و یا دست به مهاجرت بزنند. به اعتقاد نویسنده گزارش باید از فروش زمینها جلوگیری کرد. حداقل «تا مدت دو سال دولت خرید و فروش املاک را قدغن و در صورتی که یک نفر مجبوراً میخواهد ملک خود را بفروشد باید دولت با نقطهنظر سیاسی خودش خریداری نماید.»(6)

 بسته شدن اداره پست انگلیس

کارگزاری بوشهر امروز به وزارت امور خارجه خبر داد که اداره پست انگلیس از امروز بسته و همه امور پستی به اداره پست ایران محول شد.(7)

(تصویر) احمدشاه قاجار

ص: 44

 یکشنبه

٢٥ فروردین ١٣٠٢

١٥ آوریل ١٩٢٣

٢٨ شعبان ١٣٤١

 نمایش اسبدوانی در حضور احمدشاه

پس از نمایش رژه قشون در مراسم دیروز، امروز نمایش اسبدوانی اداره قشونی در خارج از دروازه دوشانتپه در حضور احمدشاه، ولیعهد، ریاست وزراء و اعضای دولت و معاونین اجرا شد.(1)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه چند تن از نمایندگان (صدرالاسلام، مدرس، معتمدالتجار، فیوضات، سیدیعقوب و کازرونی) ماده واحد های به این شرح برای تصویب پیشنهاد دادند: «مجلس شورای ملی تصویب مینماید که ساکنین جزیره بحرین حق خواهند داشت یک نفر نماینده بر طبق قانون انتخابات مستقیماً منتخب و برای عضویت مجلس شورای ملی به مرکز تهران گسیل دارند.»(2)

 ناراحتی وزیرمختار آمریکا از عدم تأسیس کلیسا و مدرسه در مشهد

در پی مخالفت هایی که با هیأت تبشیری آمریکاییها در مشهد صورت گرفت و آنها نتوانستند تأسیسات موردنظر خود را (کلیسا، بیمارستان، مدرسه و...) بسازند، وزیرمختار آمریکا در دیدار با یکی از مسئولان وزارت امور خارجه گفت که نمیدانم چرا در ایران از نشر معارف، از مساعدت به فقرا و از کار های خیر جلوگیری میشود؛ اینها نتیجه بدی در پی خواهد داشت. انگار در ایران آزادی نیست. وزیرمختار افزود تا وقتی که تحقق این مسائل در کشور شما نشده باشد «نمیتوان اطمینان به اوضاع داشت و توقع نمود که خارجیها سرمایه خود را به ایران بیاورند.» وی در ادامه تهدید کرد، دارد به این نتیجه میرسد که به کشورش توصیه کند سرمایه خود را در ایران به کار نیندازد. «این مسئله مشهد درس عبرتی برای من شده است.»(3)

 تحلیل وزارت امور خارجه از بدرفتاری مأموران حجاز با زائران ایرانی

چند سال است که حجاج ایرانی در خاک حجاز متحمل خسارات جانی و مالی میشوند. این موضوع هم به دلیل عدم اقتدار حکومت حجاز نسبت به اعراب بدوی است و هم به جهت عدم شناسایی دولت حجاز از طرف ایران. اداره اول سیاسی وزارت امور خارجه با این مقدمه نام های برای هیأت وزراء تهیه کرد تا درباره آسایش حجاج ایرانی تصمیم تاز های گرفته شود. دولت ایران پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی در شناسایی رسمی دولت های جدید مانند عراق، عربستان و... احتیاط به خرج داد.(4)

 نگرانی امیرلشکر غرب از جابهجایی مسئولان تلگراف خانه شهرها

بشیرالسلطان رئیس تلگراف خانه عراق و جلالالدین میرزا رئیس تلگراف خانه بروجرد تغییر کردند. امیرلشکر غرب در نام های که امروز به وزارت جنگ فرستاد از این جابهجاییها انتقاد کرده، آن را خلاف پیشرفت مصالح قشون ارزیابی کرد. «عوض این که شاهزاده محسن میرزا که در کرمانشاهان با دمکراتها همدست بوده و اوضاع انقلابی را تقویت و اسرار دولت را نزد متمردین افشا مینماید تغییر بکند، به جای خود باقی است.» وی تأکید کرد: «در صورتی که رئیس تلگراف خانه بروجرد و عراق عوض شوند لطمه و سکته مهمی به سیاست لشکر وارد» خواهد شد.(5)

امیرلشکر غرب در ادامه مکاتبات تلگرافی خود با مرکز، در ادامه درخواست های خود برای تعویض رؤسای نظمیه شهر هایی که زیرنظر لشکر او هستند، یادآور شد که شریفالممالک رئیس نظمیه بروجرد منصوب شریفالدوله حاکم بروجرد و لرستان است و رجوع من به او برای جابهجایی آن سمت فاید های نخواهد داشت.(6) (ر.ک: ٢٠ فروردین)امیرلشکر غرب مایل بود وزارت جنگ از موضع تحکم خود بر دیگر وزارت خانه ها از جمله وزارت داخله این جابهجاییها را صورت دهد.

 شومیاتسکی و حاکم گیلان

نماینده وزارت داخله از رشت گزارش میدهد که شومیاتسکی نماینده دولت روسیه شوروی که اخیراً به مناطق شمالی کشور آمده بود، در رشت «همه جا انتشار داده آمدن آقای آصفالدوله به رشت موقوف شد.» حتی در بازدیدی که با نماینده یاد شده داشت «صراحتاً اظهار نمود که امروز تلگرافی داشتم و قطعاً به رشت نخواهد آمد.»(7) در خبرها آمده بود که آصفالدوله به عنوان حاکم گیلان جایگزین نیرالسلطان شد. نیرالسلطان به مواضع دولت روس گرایش های آشکاری داشت. این جابهجایی که از نظر مسئولان ایرانی قطعی شده بود، حتی به انتشار این خبر هم منجر گردید که «نیرالسلطان اظهار داشته که پس از ورود به طهران روزنامه دایر خواهم کرد.»(8)

 توضیح رئیس تیپ شمال دربارة عوارض دریافتی از کشتی های تجاری

در پی نام های که وزارت مالیه درباره گرفتن حق عبور یا مجوز، توسط تیپ مستقل شمال به وزارت جنگ نوشت، محمدحسین آیرم رئیس این تیپ توضیح داد که برای کنترل ترکمنها که با قایق های خود در دریا دست به سرقت زده، یا مسافر جابهجا میکنند و نیز بدون ویزای کنسولگری از حدود اترک وارد ایران میشوند، «به نماینده قشونی در صحرا قدغن شد که فقط به لتکا های تجار با قید اسامی مسافرین و کارکنان لتکا جواز داده و قیمت جواز چاپی را که هر ورق چهارشاهی تمام شده است دریافت دارد.» وی جواز پنج قرانی را که وزارت مالیه آن را به وزارت جنگ گزارش کرده بود، تکذیب کرد.(9)

 پسران صمصامالملک سوادکوهی

بر اساس گزارش امروز حاکم مازندران به وزیر جنگ، پسران صمصامالملک سوادکوهی که مسلح هستند، غیر از ارتکاب قتل اکنون در بارفروش و ساری «مشغول دسیسه و آنتریک و تشکیل احزاب و دستهبندی» هستند. وی گفت اگر کار اینان به عدلیه بیفتد با رشوه خود را رها میکنند؛ و از رضا خان خواست «برای حفظ سیاست ولایت، امر به مجازات و تنبیه مرتکبین شرارت و قتل صادر

ص: 45

فرمایند.» وزیر جنگ هم موضوع را به خود حاکم مازندران واگذار کرد. «هر طور مقتضی باشد در تکدیر آنها اقدام خواهید نمود.»(1)

 برپایی نخستین جلسه انجمن نظار مرکزی

امروز نخستین جلسه رسمی انجمن نظار مرکزی تشکیل شد «و مشغول تهیه اعضای انجمن های جزء و اصلاح اعلان انتخابات بودهاند.»(2)

 زمین های مورد اختلاف ایران و ترکیه

در پی اعتراض دولت ترکیه نسبت به برخی مناطق مرزی که اینک در دست ایران؛ و آن دولت مدعی مالکیت آن است، نماینده وزارت امور خارجه برای آگاهی از تاریخچه موضوع مذاکراتی با اقبالالسلطنه حاکم ماکو صورت داد، و به این نتیجه رسید که نقطه مورد اختلاف به هنگام تحدید حدود در قرارداد ترکمانچای جزو خاک ایران شناخته شد؛ اما به دلیل غفلت مأموران مرزی علامتگذاری نشد و در تصرف روسها باقی ماند. پس از انقلاب اکتبر روسیه، اقبالالسلطنه تعدادی از خانوار های ایل جلالی را در آنجا ساکن کرد که در مجموع شش پارچه ده را شامل میشد. «اخیراً که روسها ولایات قارص و ساری قمیش و ایکیدیر و غیره را واگذار به... عثمانیها کردهاند، مأمورین عثمانی به مناسبت آن که همان نقطه جزء ولایات مذکور بوده است ادعای مالکیت و تخلیه آنجا را میکنند، ولی حالیه در ضبط ایل جلالی ایران است.»(3)

 پرواز هواپیمای روسی در آسمان تهران

«آیروپلانی که اخیراً از روسیه به طهران آمده» (ر.ک: ٢٢ فروردین) دیروز و امروز بر فراز تهران به پرواز درآمد. مردم گردش این هواپیما را با علاقه تماشا کردند.(4)

(تصویر) اقبالالسلطنه، نشسته در میان

ص: 46

 دوشنبه

٢٦ فروردین ١٣٠٢

١٦ آوریل ١٩٢٣

٢٩ شعبان ١٣٤١

عدم توافق انگلیس با اعزام نیروی نظامی ایران به خوزستان

سر پرسی لورن وزیرمختار انگلیس در تهران، تلگرام محرمان های به کنسول دولت متبوع خود در اهواز فرستاد و با اشاره به شکافی که پس از رخداد شلیل در سال گذشته (کشته شدن ده ها نظامی به دست عوامل خوانین بختیاری) بین وزیر جنگ و خوانین بختیاری پدید آمد، اطلاع داد که «وزیر جنگ مشغول تهیه و اعزام قوه است به بختیاری زیرا که خوانین ایل مزبور در ادای مبلغ غرامت اظهار عدم استطاعت و بیمیلی میکنند.» وی در ادامه نوشت که «دولت انگلیس نمیتواند خطرات و تهدیداتی را که متوجه معادن نفت خواهد شد با بیاعتنایی بنگرد... امیدوارم نفوذی که من مجهز و مجری کردهام قضیه را حل کند و مداخله قوایی ایجاد ننماید.»(1)

 مراقبت از تحرکات نظامیان عثمانی

درگیری های شمال بینالنهرین بین قوای عثمانی و انگلیس موجب شده که حدود سیصد نفر از نظامیان ترک که در اطراف رواندوز بودند به طرف مرز های ایران کشانده شوند. بمباران پیدرپی هواپیما های نظامی انگلیس آنان را وادار به عقبنشینی کرده است. از آنجا که احتمال میرود این گروه از نظامیان ترک وارد خاک ایران شوند «لازم است قوه مکفی در آن حدود بگذارید که به محض ورود، آنها را خلعسلاح نمایید.» این دستوری بود که امروز به امیرلشکر شمال غرب داده شد.(2)

 درخواست شیخ عبدالقادر برای عبور از خاک ایران

شیخ عبدالقادر نواده شیخ عبید الله و از خویشان سیدطه برای بار دوم با مراجعه به سفارت ایران در اسلامبول تقاضا کرد دولت ایران اجازه عبور «یک قسمت عیال و اطفال» او را از خاک ایران بدهد. او میخواست از مرز جلفا وارد شود و بار دیگر به ناحیه مذکور در خاک عثمانی برود. ظاهراً عبور از این طریق با توجه به جنگی که در آنجا در حال وقوع است امنتر بوده است.(3)

 جلوگیری از فعالیت انتخاباتی نیّرالسلطان و آخوندزاده

طبق گزارش رئیس تیپ شمال و اخبار رسیده از رشت کمیته های کمونیست از نامزدی نیرالسلطان حاکم تازه معزول گیلان و محمد آخوندزاده برای ورود به مجلس شورای ملی حمایت میکنند. محمدحسین آیرم رئیس تیپ مستقل شمال معتقد است که «انتخابات هر دو علیه منافع [قشون] و لازم خواهد بود که جلوگیری شود.» وزارت جنگ پس از رسیدن این خبر تأکید کرد که از فعالیت اینان جلوگیری شود تا دستور های جدید برای افراد موردنظر برسد.(4)کارگزار رشت همچنین خبر داد که شومیاتسکی وزیرمختار روسیه که اخیراً به این منطقه آمده بود، ضمن توزیع پول برای امور انتخابی ابراز داشته اگر آخوندزاده به کرسی مجلس نرسد «اهالی نباید منتظر مساعدت از طرف روسیه باشند.»(5)

 امیرلشکر غرب در راه کرمانشاه

احمد خان امیراحمدی برای آنچه که «خاتمه دادن به قضیه سرداررشید» نامید امروز به طرف کرمانشاه حرکت کرد. او ضمن اعلام این خبر به مرکز از تغییر نکردن حاکم کرمانشاه که بارها تغییر وی از طرف او درخواست شده بود، گلایه کرد.(6) وی همچنین پیش از حرکت در اعلامی های که در همدان منتشر کرد، با انتقاد از رشوهدهی و رشوهستانی خبر داد که پنج لیره رشوه اخیری را که به یکی از نظامیان داده شده «به مصرف تعمیرات بقعه حکیم ابوعلیسینا تخصیص میدهم.»(7)

 مردان کار

شعبه مرموزات لشکر غرب جزو های یافت که عنوان «مردان کار» بر آن نقش بسته بود. این جزوه در ناحیه غرب توزیع شده بود. موضوع، امروز به مرکز گزارش شد. پس از تحقیق روشن شد که این جزوه مرامنامه جمعیت مردان کار است که برای انتخابات مجلس تأسیس شده است. مدیریت این جمعیت با ضیاءالمتکلمین و دهقان و چند نفر دیگر است. جلسات آنها در تهران علنی تشکیل میشود و محل گردهمآیی آنها خانه لسانالمتکلمین است.(8)

 شرکت ترانزیت

بیسیم مسکو امروز خبر داد که شرکت ترانزیت به منظور معامله با کشور های شرقی به ویژه ایران، به ریاست پتروکورنتف، تأسیس یافته است. بر اساس این خبر، این مؤسسه تجاری روسی در هفته های آینده چند کشتی کالا به طرف ایران اعزام خواهد کرد.(9)

 مستر هاوارد در قصرشیرین

امروز مستر هاوارد وارد قصرشیرین شد و ساعاتی با حاکم شهر، حسینقلی خان، دیدار و گفتوگو کرد. او از قصرشیرین راهی بغداد شد. خبر که به امیرلشکر غرب رسید او با تردید موضوع را به مرکز مخابره کرد. اما وزارت جنگ اطلاع داشت که مستر هاوارد در آغاز مرخصی هشت ماهه خود است و به سوی کشورش انگلستان میرود.(10)

 گشایش رسمی سرکنسولگری عثمانی در مشهد

امروز بعد از ظهر «باش شهبندری عثمانی» طی مراسمی در مشهد گشایش یافت و پرچم آن دولت بر فراز ساختمان

ص: 47

سرکنسولگری برافراشته شد.(1)

 حمل اسلحه از بصره به خرمشهر

وحیدالسلطنه کارگزار ایران از محمره (خرمشهر) خبر داد که یک کرجی متعلق به کمپانی نفت از منطقه ابوالخصیب بصره مقداری اسلحه بار زده، با سه عراده توپ به سوی محمره رانده است. «روی کرجی را هم به عنوان این که در او [آن] نفت است بیرق سرخ نصب کرده» برای شیخ خزعل آوردهاند. وی در این گزارش پرسید: «متمنی است معلوم نماید این اسلحه را انگلیسها داده یا سردار [اقدس] خریداری کرده و برای چه مقصود بوده؟»(2)

(تصویر) ابوالخصیب

ص: 48

 سه شنبه

٢٧ فروردین ١٣٠٢

١٧ آوریل ١٩٢٣

٣٠ شعبان ١٣٤١

 دستورات انتخاباتی وزیر جنگ

رضا خان وزیر جنگ امروز در دو تلگرام جداگانه یکی به امیرلشکر غرب و دیگری به امیرلشکر شرق اسامی نامزد های موردتوجه خود را برای ورود به مجلس شورای ملی به اطلاع آنها رساند. وی خطاب به حسین خزاعی امیرلشکر شرق نوشت: «اشخاص ذیل جهت نمایندگی مجلس صلاحیت داشته، اقدامات لازمه در انتخاب آنها بشود. مشهد: امیراعلم، ملکالتجار، محمدهاشممیرزا، رئیسالتجار. سرخس: معتمدالسلطنه. ترشیز: سردار انتصار. سبزوار: معتصمالسلطنه. تربت: ضیاءالاطباء. قوچان: دبیرالسلطان. سیستان: صباح دیوان. تون و طبس: مشیرمعظم. بیرجند: ...... . شاهرود: دکتر حسینقلی.

اسامی موردنظر رضا خان در منطقه نفوذ امیرلشکر غرب چنین بود؛ همدان: ضیاءالملک. کرمانشاه: امیرمقتدر، امیرکل. خرمآباد و بروجرد: میرزایوسف خان مشاراعظم مدیر اداره غرب وزارت داخله. ملایر و تویسرکان: شیخ الاسلام ملایری، شیخ جلال نهاوندی. گلپایگان: غضنفر خان. محلات: صدرالاشراف.

همچنین تلگرام دیگری که به امیرلشکر جنوب ارسال شد برای اصفهان، حاجیمیرزاعلی خان نایینی، افتخارالسادات و حاجی امینالتجار، برای یزد آقاسیدکاظم و طبیبزاده، و برای نایین سلطانمحمد خان تعیین شدند.

رضا خان به یاور فتحعلی خان رئیس گردان کاشان هم دستور داد سیدعبدالرحیم کاشانی و میرزا احمد خان از شهر کاشان باید به مجلس راه یابند.(1)

 وظایف حاکم قزوین در انتخابات

رضا خان وزیر جنگ امروز در تلگرامی به حاکم نظامی قزوین تأکید کرد که «لازم است از حوزه مأموریت شما اشخاص ذیل جهت نمایندگی پارلمان انتخاب شوند: احیاءالسلطنه و میرزاابراهیم خان ملکآرایی.»(2)

 آخرین اخبار از نظامیان انگلیس در بوشهر

حاکم بوشهر و بنادر در گزارشی که امروز به مرکز فرستاد، نوشت که نظامیان انگلیس در بوشهر جابهجا شدند. «آن چه ظاهراً از شهر خارج شدند، صد و هشتاد نفر است و آن چه شنیده میشود در... خارج شهر پیاده شدند سیصد نفر است. سابقاً هم گویا همین عده سیصد نفر بودند.»(3) در نخستین گزارشی که از جنوب در این مورد آمد یاد شده بود که ٧٥٠ پیاده و سوار وارد بندر بوشهر شدند. (ر.ک: ١٦ فروردین)

 دستور به عدم دخالت رئیس قشون بهبهان در امور حکومتی

در پی گزارش هایی که ناصرقلی خان، رئیس قشون بهبهان، به مرکز فرستاد و همچنین شکایاتی که حاکم بهبهان از دخالت های وی در امور حکومتی کرد، رضا خان امروز به امیرلشکر جنوب نوشت «نظر به این که حکومت بهبهان منتسب به قشون میباشد، لازم است از مشارالیه (ناصرقلی خان) نگاهداری نموده [دستور دهید] مداخله در امور حکومتی را موقوف دارند.»(4)

 درخواست محمدحسین آیرم برای حرکت سریع آصفالدوله به رشت

پس از تلاش هایی که شومیاتسکی هنگام سفر به رشت درباره ابقاء نیرالسلطان در حکومت گیلان - حداقل از نظر تبلیغاتی - (ر.ک: ٢٥ فروردین) به خرج داد، محمدحسین آیرم رئیس تیپ مستقل شمال از وزارت جنگ درخواست کرد هر چه زودتر آصفالدوله جانشین نیرالسلطان به سوی رشت حرکت کند تا بتوان در برابر این تبلیغات ایستادگی کرد(5) نیرالسلطان ٢٥ فروردین رشت را ترک کرده بود.(6)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از غروب امروز مجلس تشکیل جلسه داد. یکی از موارد مطرح شده تجدید کنترات مسیو ادویژیه برای سه سال دیگر در سمت آموزگاری فیزیک و شیمی بود.

نمایندگان درباره حقوق و وظایف وی مذاکرات کردند و در ن هایت تصویب شد. در این جلسه کازرونی درباره جزو های که قرار بود درباره بینالنهرین و مظالم رفته بر این منطقه و نقش انگلیس چاپ شود، سئوال کرد و تقاضا نمود زودتر طبع و توزیع شود.(7)

 والیان جدید همدان و قوچان

به نوشته روزنامه ایران، معزالدوله به عنوان حاکم جدید همدان و ثقةالاسلام به عنوان والی قوچان انتخاب شدند.(8)

 مقال های علیه انگلیس

روزنامه کار در شماره امروز خود یک مقاله وارده که میگفت زائرخضر خان نیز همچون شیخ حسین خان چاهکوتاهی به دست انگلیس به شهادت رسیده، درج کرد. نویسنده مقاله با ذکر مثال از جنایات انگلیس در دیگر نقاط جهان نوشت که پس از آن که انگلیس با قشون هندی و هواپیما های خود شیخ حسین خان چاهکوتاهی را به خاک و خون کشید و پسر ١٨ سالهاش را در اسارت به شهادت رساند «هنوز دل های متألم و جریحهدار از آن حادثه جگرفرسا التیام نیافته که همان دست جنایتکار، همان دست آلوده به خون دو مرتبه از آستین دیگری سر بیرون زده و یک سردار غیور و وطنپرست دیگر ما یعنی زائرخضر خان تنگستانی را، که از آغاز جنگ بینالمللی تا سقوط کابینه وثوقالدوله دوش به دوش شیخ حسین چاهکوتاهی با قشون متجاوز انگلیس جنگید، از پا درآورده است.»(9)

 احضار حاکم سبزوار

در پی شکایاتی که از امیرارفع حاکم سبزوار صورت گرفت، وزیر عدلیه پس از طرح موضوع در هیأت وزراء وی را به تهران فراخواند.(10)

 دو گزارش علیه احتشام حضور

لشکر غرب امروز دو خبر علیه احتشامحضور نایب کنسول ایران در خانقین به مرکز فرستاد. خبر اول این که؛ وی با فرستادن

ص: 49

گزارش هایی به وزارت امور خارجه نظامیان را به بیاعتدالی متهم میکند. احتشامحضور معتقد بود که مأموران این لشکر با طوایف منطقه خوب تا نمیکنند. خبر دوم این که؛ احتشامحضور تحتتأثیر انگلیس مشغول تحریک عشایر مرزی غرب کشور است.(1)

 یک ارمنی کمونیست در راه کرمانشاه

یک ارمنی به نام آریستاگیش که از طرف روسها به عنوان مأمور مخفی استخدام شده، امروز از رشت به قزوین وارد شد. وی فردا عازم کرمانشاه است.(2)

 انتشار نخستین شماره قلم آزاد و دمکراسی

امروز نخستین شماره جریده قلم آزاد به مدیریت حسین هاتفی در تهران منتشر شد. این نشریه با تناوب هفتگی کار خود را شروع کرد و در دومین شماره خود (٩ اردیبهشت ١٣٠٢) عکسی از رضا خان در صفحه اول خود چاپ کرد و با مقال های تحت عنوان «تقدیس بالاستحقاق» به تمجید از وزیر جنگ پرداخت.(3)

همچنین امروز روزنامه دمکراسی به مدیریت میرزاعبدالحسین خان مشایخی انتشار یافت. مشایخی در سرمقاله کوتاهی در مزیت نظام سیاسی دمکراسی، انتشار این نشریه را تبیین اصول دمکراسی برای مردم دانست که هنوز به شیوة استبدادی اداره میشوند.(4)

(تصویر) روزنامه دمکراسی

(تصویر) روزنامه قلم آزاد

ص: 50

 چهارشنبه

٢٨ فروردین ١٣٠٢

١٨ آوریل ١٩٢٣

١ رمضان ١٣٤١

 توجیهات وزیرمختار انگلیس برای حضور نظامیان در جنوب

سر پرسی لورن وزیرمختار انگلیس در تهران امروز در پاسخ به نامه هایی که در مورد ورود نیرو های جدید انگلیس به بوشهر از مسئولان ایرانی دریافت کرده بود، به وزارت امور خارجه نوشت که موضوع را با دولت پادشاهی انگلستان در میان گذاشته و منتظر جواب است و چیزی بیشتر از آن چه که پیش از این به دولت قوامالسلطنه یادآور شده برای توضیح ندارد. وی پرسید: «آیا قوای مرتب ایران در بنادر خلیج برای وقایه نظم و امنیت... مکفی میباشد یا خیر؟» وی آشکارا تکرار کرد که ایران نیروی نظامی کافی برای نظمدهی به صفحات جنوب که انگلستان در آنجا حضور دارد، ندارد.

وی در پایان اصرار دولت ایران را برای خروج نیرو های نظامی انگلیس بیفایده خواند.(1)

 تلاش روسیه برای برگزیدن نمایندگان طرفدار خود

در سفر اخیری که شومیاتسکی به گیلان داشت به کنسول های خود در این منطقه دستور داده است که نمایندگان طرفدار روسیه را به نمایندگی پنجمین دوره مجلس شورای ملی برسانند. «یک مبلغ کلی جهت برد انتخابات کلیه شمال به قونسولها اعتبار داده و مشغول مصرف کردن هستند.» این اعتقاد محمدحسین آیرم رئیس تیپ مستقل شمال بود که امروز به وزارت جنگ فرستاد.(2)

وی در تلگرام دیگری نوشت که رئیس تلگراف خانه رشت آدم معتمدی نبود، اما اینک به کفالت حکومت انتخاب شده است «و شیخ محمدحسین لیدر کمونیست را به ریاست بلدیه تعیین نموده، قریباً انتخابات شروع و روسها... اکثریت رأی را خواهند برد.»(3)

 تعیین نماینده بارفروش توسط رضا خان

رئیس ارکان حرب کل قشون به دستور رضا خان از رئیس تیپ شمال خواست که اعتمادالممالک برادر سرهنگ عبدالرضا خان «باید از بارفروش انتخاب شود و در این باب به حکومت هم دستور داده شده است. مقتضی است با سابق های که دارید به رئیس قسمت مازندران محرمانه دستور فرمایید که در انجام مقصود اقدام لازم بنمایند.» محمدحسین آیرم نیز امروز پاسخ داد که اطاعت امر شد.

در نام های که رضا خان به حاکم مازندران نوشته بود رتبه خسرو خان اعتمادالممالک را نیز میان نامزد های بارفروش تعیین کرده بود: «در انتخابات اکثریت چهارم را داشته باشد.» بنابر اسناد موجود سه نفر اول از بارفروش عدلالملک، نوریزاده و نظامالدوله بودند. دستور وزارت جنگ برای شهر ساری، «انتخاب» شیخ العراقینزاده و نجات بود.(4)

 دستور وزیر جنگ برای انتخاب نمایندگان جنوب

رضا خان وزیر جنگ در تلگرامی که امروز به امیرلشکر غرب فرستاد به وی دستور داد «حاجی سیدنصر الله شوشتری و میرزا حسین خان امین مالیه از شوشتر و جلیلالملک از بنیطرف برای دوره هذه مجلس انتخاب شوند.»(5)

 تهیه مقدمات برای پناهنده شدن شیخ محمود به ایران

امیرلشکر غرب در تلگرامی که امروز به وزیر جنگ فرستاد نوشت که به نظامیان بانه دستور داده است زمینه پناهنده شدن شیخ محمود به ایران را فراهم کنند. «چندی است که رئیس اردوی بانه قسمت عمده وقت خود را صرف انجام این مقصود مینماید.»(6)

 تسلیم برخی از اطرافیان سیمیتقو

بنابر خبری که امیرلشکر شمال غرب امروز به وزارت جنگ فرستاد، قوچ خان سهامالملک از هواخواهان صمیمی سیمیتقو و پسرش که امان داده شده بودند وارد خاک ایران شدند. سهامالملک که بیمار بود راهی تهران گردید. سلیمبیک پسرش با سه نفر دیگر به تبریز فرستاده شدند. سهامالملک دو پسر کوچکش را هم برای ورود به مدرسه نظام با خود به تهران میآورد.(7)

 دستگیری خویشان حسینعلی طالشی

پس از اعدام حسینعلی طالشی از آنجا که پسر و برادرش «ممکن بود در آستارا شروع به پار های عملیات نمایند» دستور دستگیری آنها صادر شد. این خبر را امیرلشکر شمال غرب امروز

ص: 51

به تهران فرستاد.(1)

 جنگ انگلیس و عثمانی در کردستان شمالی

بنابر اخبار رسیده در درگیری های نظامی بین انگلیس و قوای ترکیه در منطقه کردستان، انگلیس چندین روستا را به آتش کشیده است. در آخرین درگیری بیش از سی نفر از قوای ترک کشته شدهاند. این خبر میافزاید که انگلیس از آشوری های منطقه علیه مقاومت های محلی استفاده میکند که «نسبت به اهالی انواع فجایع و افتضاح را وارد آوردهاند. اهالی اطراف رواندوز خیلی متوحش، قوای عثمانی عقبنشینی مینمایند.»(2)

 دستگیری شاهزاده معتصمالملک

امیرلشکر غرب امروز علت دستگیری شاهزاده معتصمالملک را تهیه زمینه هایی که عواقب وخیمی برای قشون داشت عنوان کرد. وی از تویسرکان به همدان احضار و در آنجا بازداشت است.(3)

 تعیین تکلیف زندانیان بلاتکلیف

بنابه گفته عادلالدوله «مدعیالعموم بدایت» تعدادی زندانی در زندان های وزارت داخله، وزارت عدلیه و اداره نظمیه توقیف هستند و تکلیف آنها مشخص نیست. وی تأکید کرد اگر این محبوسین تعیین تکلیف نشوند، آزاد خواهند شد. عادلالدوله از نظمیه خواست از توقیف های غیرقانونی افراد خودداری کند و همچنین زن های «بیباعث و بانی» را که گاه دست به اعمال شنیع میزنند آزاد کند.(4)

 درگیری با بلوچها در منطقه شهرود

بنابر خبر رئیس قشون کرمان ٦٠٠ نفر بلوچ سواره در اطراف روستای شهرود و ابارق واقع در ٢٠ فرسنگی خط کرمان به بم با نظامیان رودر رو شده، پس از ٢٤ ساعت درگیری دو نفر از نظامیان زخمی، دو اسب تلف شدند. قشون کرمان برای کمک، پنج خودروی موجود در شهر را توقیف کرده، نظامیان کمکی را با آنها راهی محل درگیری کرد. «دیگر در شهر تفنگ موجود نیست که بتوان عده بیشتری حرکت داد.»(5)

در میان اسناد از نتیجه این رویارویی خبری نیست، اما چند روز بعد روزنامه ها خبر از پیروزی قوای نظامی دادند و این که تلفات سنگینی به بلوچها وارد شده، اسرای آنها را نیز به کرمان منتقل کردهاند.(6)

(تصویر) رضا خان

(تصویر) رواندوز

ص: 52

 پنجشنبه

٢٩ فروردین ١٣٠٢

١٩ آوریل ١٩٢٣

٢ رمضان ١٣٤١

طبابت یا تبلیغ مسیحیت

جامعه اسلامیه تهران در نام های به مستوفیالممالک، ریاست وزراء، خبر داد که مرکزی به نام «دارالشفای امید» تأسیس شده که «یک نفر طبیب آمریکایی و چند نفر دیگر هم مسلک او نسخه طبابت را با یک ورقه کوچک که کلمات انجیل در آن مندرج است به دست مرضی میدهند. در حقیقت طبابت را وسیله ترویج دیانت مسیح میکنند.» جامعه اسلامیه خواستار جلوگیری از فعالیت این مرکز به ظاهر پزشکی شد. دارالشفای امید در محله قناتآباد تهران، کوچه شهابالدوله تأسیس شده بود

این مرکز غیر از روز های یکشنبه، همه روزه از بیماران عیادت میکرد. در پشت نسخه هایی که به بیماران داده میشد آی های از انجیل لوقا درج شده بود.(1)

 کلوپ روسها در تبریز

پس از اخباری که از تبریز در مورد تأسیس یک باشگاه از طرف روسها به مرکز ارسال شد (ر.ک: ٢٧ اسفند ١٣٠١) وزارت امور خارجه امروز در نام های به وزارت داخله یادآور شد که «این قبیل مؤسسات باید پس از تقدیم نظامنامه اساسی با اجازه اولیاء امور محلی تأسیس و در تحت مراقبت مخصوص پلیس دایر باشد. بدیهی است در صورتی که محقق شود کلوپ فوقالذکر مرکز تبلیغات مضره است باید به وسایل مقتضیه جلوگیری به عمل آید.»(2)

 اعتراض به سفارت روسیه

به دنبال رسیدن گزارش هایی از تجاوزات روسها به خاک ایران در سرحدات شمالی، وزارت امور خارجه شکایت دولت ایران را به سفارت روسیه در تهران تسلیم کرد و امروز وزارت جنگ را از این اقدام خود باخبر نمود. از سفارت روسیه خواسته شد «در این موقع که وزارت جلیله جنگ به خلعسلاح طوایف و عشایر ایرانی در حدود آذربایجان شروع نموده است، تدابیر مقتضیه اتخاذ کرده، اوامر لازمه در تنبیه اشرار و استرداد منهوبات» صادر شود.(3)

 ضرورت وجود اقتدارالملک در قزوین

پس از آن که رضا خان، وزیر جنگ، به حاکم نظامی قزوین دستور داد احیاءالسلطنه و میرزاابراهیم خان ملکآرایی را راهی مجلس پنجم کند (ر.ک: ٢٧ فروردین) حاکم قزوین امروز در پاسخ نوشت که ن هایت جدیت را در این مورد به خرج خواهد داد، با این حال تأکید کرد وجود اقتدارالملک، که اخیراً راهی تهران شده، در قزوین «برای اجرای امر مبارک» بسیار ضروری است.(4)

 درخواست ابقای ریاست نظمیه مشهد

در تغییرات و جابهجایی هایی که از ابتدای امسال در سطوح مختلف کشوری صورت میگرفت، نوبت به رئیس نظمیه مشهد رسید. اما امیرلشکر شرق امروز ازوزیر جنگ خواست در برابر این جابهجایی بایستد؛ چرا که «یاور پاشا خان از طرف بندگان حضرت اشرف به ریاست نظمیه تعیین و برقرار گردیده و تاکنون از هیچگونه مساعدت و همراهی با لشکر شرق کوتاهی» نکرده است.(5)

 ٢١٠ بار شتر اسلحه

اسلحه های ضبط شده از طوایف در خلعسلاح از آذربایجان راهی زنجان شده است. این اسلحه ها را ٢١٠ شتر حمل میکنند. کاروان اسلحه شامل ٨٥٥٢ قبضه تفنگ است. برخی از اسلحه ها به دلیل بارش باران زنگ زده است. این خبر را سردارعظیم حاکم نظامی خمسه امروز به وزارت جنگ فرستاد.(6)

 خبری از آمدن سیمیتقو به ایران

بنابر گزارش نصرالملک، مأمور برونمرزی ایالت نظامی آذربایجان، اسماعیلآقا سیمیتقو عازم «وان» خواهد شد و «پس از آن که اموال و متروکات خود را به دست آورد به ایران مراجعت خواهد کرد.» نصرالملک اخیراً وارد ایران شده است.(7)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

در جلسه امروز کازرونی از وزیر مالیه پرسید که برای بقایای مالیاتی شیخ خزعل که به چهارصد هزار تومان رسیده چه اقدامی صورت گرفته است؟ وزیر مالیه پاسخ صریحی در این مورد نداشت.(8)

 پرواز بر فراز تهران

امروز هواپیمایی که از روسیه به تهران آمده بود، تعدادی از سران لشکری و کشوری را با خود در آسمان تهران گرداند. شاهزاده محمدحسینمیرزا، سرهنگ رضاقلی خان خزانهدار، سرتیپ امان اللهمیرزا، سرتیپ مرتضی خان، سرتیپ جعفرقلی خان و سرهنگ ساعدنظام از آن جمله بودند. در نوبتی دیگر تدین و شیخ العراقینزاده و سرهنگ ساعدالدوله نیز از بالا تهران را تماشا کردند.

بنا بر گفته مسافران «سواد شهر طهران از بالا به قدری قشنگ و زیبا بوده و دورنمای آن مانند بهترین شهر های اروپا به نظر میرسیده است.»(9)

ص: 53

 جمعه

٣٠ فروردین ١٣٠٢

٢٠ آوریل ١٩٢٣

٣ رمضان ١٣٤١

 حرکت ولیعهد به آذربایجان

طبق سنت حکومتی که ولیعهد در تبریز سکونت میداشت، از ابتدای امسال چه در جراید و چه در زبان مسئولان حرف از حرکت ولیعهد به آذربایجان و تهیه مقدمات این امر بود. اما از دیدگاه حاکم نظامی آذربایجان اهالی این خطه نسبت به ولیعهد و اطرافیانش خوشبین نیستند «و از حرکتشان اظهار خوشوقتی نمینمایند.» امیرلشکر اسماعیل خان تأکید کرد که بعید است حتی ده درصد مردم آذربایجان از این سفر استقبال کنند. وی در پایان افزود «در حرکتشان تصمیم فرمایید ملتزمین رکابشان باید اشخاص صحیحالعمل و به حسن اخلاق معروف باشند و اِلّا اسباب زحمت است.»(1)

 تعیین نامزد های گیلان توسط وزیر جنگ

رضا خان وزیر جنگ در تلگرامی به رئیس تیپ شمال خواست که «با اقدامات مجدانه از ایالت گیلان اشخاص ذیل که صلاحیت نمایندگی پارلمان را دارند [انتخاب شوند:] سپهداراعظم، سردارمعتمد، سرکشیکزاده، ادیبالسلطنه، امینالملک. از ولایت استرآباد آقاشیخ آقا استرآبادی.» پس از این تعیین تکلیف رئیس تیپ شمال امروز نوشت که این دستور را به رشت، فومنات، طوالش، لنگرود و انزلی رسانده است.(2)

 تحرکات مأموران انگلیسی در مرز های غربی

به گزارش حاکم نظامی قصرشیرین، انگلیسها با برخی عوامل ایرانی درصدد هستند سرداران ایل سنجابی را برای کمک به سرداررشید ترغیب کنند. امیرلشکر غرب با فرستادن این خبر به وزیر جنگ درخواست کرد عوامل ایرانی یاد شده دستگیر شوند، چرا که در حال حرکت برای قلع و قمع سرداررشید است. رضا خان موافق این اقدام امیرلشکر غرب نبود. نام کسانی که گفته میشود با انگلیسها همراهی میکنند، میرزاحسین خان اگنت، قائممقام خانقین و احتشامحضور، ویسکنسول خانقین، یاد شده است.(3)

 تأسیس اتحادیه حلبیسازان انزلی

در خبری که امروز توسط تیپ مستقل شمال به وزارت جنگ فرستاده شد، عین اعلامیه تأسیس اتحادیه حلبیسازان انزلی درج شده بود. «ما یک مشت بیچارگان حلبیسازان از هم گسیخته شده و از حقوق مدنیت عقب افتاده از حیث معاش و اقتصاد کلی دچار بدبختی شدیم. لهذا پس از مخاطرات فوقالعاده صلاح فلاکت و تضییقات خود را در اتحاد درک نموده، اتحادیه خودمان را رسماً تشکیل نمودیم.»(4)

 دیدگاه رئیس تیپ شمال درباره رئیس تلگراف خانه رشت

سرتیپ محمدحسین آیرم رئیس تیپ مستقل شمال امروز در تلگرامی به ریاست ارکان حرب کل قشون یادآور شد که رئیس تلگراف خانه رشت به نفع روسها نقش ایفا میکند. وی پیشنهاد کرد رئیس تلگراف خانه استرآباد که شخصی امین اما بدخلق است و روسها نمیتوانند او را به سمت خود جلب کنند جایگزین رئیس فعلی تلگراف خانه رشت شود.(5) ظاهراً واکنشی در برابر این خبر در وزارت جنگ ابراز نشد.

 اظهار اطاعت خوانین لرستان

شریفالدوله حاکم بروجرد و لرستان در تلگرامی که امروز به وزارت داخله فرستاد از آمدن نامه های متعدد از سران و خوانین طوایف طرهان، کاکاوند، موسیوند، دلفان، حسن وند، سگوند و بیرانوند خبر داد که ضمن اطاعت از دولت مرکزی خواستار مسافرت شریفالدوله به لرستان هستند. وی آغاز ماه مبارک و شروع انتخابات را مانع از حرکت خود دانست و وعده داد که پس از سپری شدن این دو مناسبت به لرستان خواهد رفت.(6)

 عوامل ناآرامی همدان

در نام های که امروز در تبیین اوضاع داخلی همدان به وزارت جنگ نوشته شد، دو پدیده کمونیسم و ب هاییت عوامل به هم خوردن انتظام شهر عنوان شد. «شیوع بالشویزم و کمونیزم را دو نفر معلومالحال ترویج مینمایند... یکی میرزااسماعیل نوبری و دیگر برهانالمتکلمین که فعلاً خود را به سمت قاضی عسکری در همدان معرفی میکند.» نویسنده، ترویج ب هاییت را به واسطه همراهی چند نفر از صاحب منصبان نظامی دانست. «منجمله از آنها... مدبرنظام و دو پسر ایشان، سلطان حبیب الله خان و نصر الله خان

ص: 54

که سابقاً مدتی ریاست نظمیه همدان را داشت و به واسطه شنایع و سرقت هایی که از مشارالیه ظاهر شد معزولش کردند، و سلطان هدایت الله خان هستند... این آقایان باعث تجری و تظاهر حضرات هستند. نظر به این که هر دو موضوع اگر خدای نکرده قوت بگیرد و کسب اهمیت نماید جنبه های مذهبی دارند و مخالف اساس مقدس اسلام است.» درخواست میشود در رفع این موارد اقدام گردد.(1)حاج میرزاعبدالوهاب رضوی(2) نویسنده این نامه بود.

 تأسیس شعبه بانک شاهنشاهی در شمال ایران

ویلکینسن نایب رئیس بانک شاهنشاهی امروز وزارت داخله را مطلع کرد که نماینده این بانک «مسیو فازی» مأمور مسافرت به بارفروش (بابل) و مشهدسر است تا موقعیت هر یک از این دو شهر اجازه دهد شعبه بانک را آن جا دایر کند. او خواست شرحی به حکومت بارفروش و مشهدسر نوشته شود تا در جریان موضوع باشند.(3)

 همکاری کمونیست های تبریز و قزوین

در پی درخواست کمیته کمونیست تبریز از کمیته قزوین و ایجاد ارتباط بین آنها امروز غلامحسین قالیفروش برای این کار مأموریت یافت. در ضمن کمیته قزوین در صدد ایجاد باشگاهی به نام انجمن قزوین است. همچنین امروز مینکین، کنسول روسیه در قزوین، مأمور خود علیآقا را برای تبلیغات به کرمانشاه فرستاد.(4)

(تصویر) محمدحسن میرزا، ولیعهد

(تصویر) همدان

ص: 55

شنبه

1 اردیبهشت ١٣٠٢

٢١ آوریل ١٩٢٣

٤ رمضان ١٣٤١

 انعکاس دیدگاه وزارت امور خارجه درباره ب هاییت به سفارت ایران در واشنگتن

پس از دیدار هایی که سران ب هاییت در آمریکا با حسین علاء وزیرمختار ایران در واشنگتن داشتند و نسبت به بدرفتاری ایرانیان با پیروان این فرقه تذکراتی به او دادند، اینک وزارت امور خارجه به علاء اطلاع میدهد «دیانت اسلام خاصه مذهب اثنی عشری که مذهب رسمی ایران است اجازه نمیدهد که از طرف اولیای دولت در مورد جماعت ب هایی و پیشرفت مقاصد مذهبی آنها یک مساعدت علنی بشود.» علاء درخواست کرده بود که برای مماشات با این گروه ابلاغی های به دستگاه ها صادر شود، اما وزارت خارجه اعتقاد داشت «اگر اطلاعی از این مسئله به سلسله روحانیون یا اشخاص متعصب برسد قطعاً سوءاثراتی خواهد داشت.» دیگر آن که «تا حال هیچگونه مزاحمتی برای این فرقه در ایران فراهم نگردیده بلکه همیشه مثل سایر اهالی در کمال رفاه و آسایش زیست نموده حتی در دوایر دولتی هم شغل و کار داشتهاند.» وزارت امور خارجه در ادامه یادآور شد که ب هاییان گاهی برای مقاصد غیرمذهبی کار هایی صورت میدهند تا «از طرف مردمان عوام نسبت به آنها تعرضاتی بشود و در باطن آنها به نیات اصلی خود نایل گردند. والا اگر آنها حال سکونت و آرامش را از دست ندهند یا تبلیغات و پروپاگاند هایی مغایر اسلامیت ننمایند هیچ وقت هیجانی بر ضد آنها تولید نخواهد شد.»(1)

 ورود اردوی غرب به کرمانشاهان

اردوی لشکر غرب امروز وارد کرمانشاهان شد. نظامیان این لشکر برای سرکوب عشایر متمرد راهی این حدود شدند. امیرلشکر غرب هنوز از نرسیدن تجهیزات گلایه داشت. او یادآور شد که هفتم اردیبهشت برای رویارویی حرکت خواهد کرد که «مانند اردو های چریک مجبور هستم که با تفنگ شروع به عملیات نمایم، زیرا به طوری که... اطلاع دادهام توپها بدون استفاده و از مسلسلها هم به واسطه نداشتن لوازمات آن استفاده نخواهد شد.»(2)

 غارت مرزنشینان ترکیه توسط عشایر ایرانی

بنابر آن چه که سفارت عثمانی به وزیر امور خارجه ایران نوشت، عشایر مرزنشین ایران در غارت یکی از روستا های ترکیه ١٣٥ گاو، پنج رأس اسب و چهار رأس الاغ را دزدیده به ایران آوردهاند. «اینگونه اعمال غصب و غارت دائماً در حوزه سردار ماکویی (اقبالالسلطنه) واقع میشود و این نحو شقاوتها به تشویق مشارالیه صورت میپذیرد.» وی ضمن درخواست بازپس دادن اموال و مواشی یاد شده نوشت: «در صورتی که تضمینات و تأمینات لازمه حاصل نشود، حکومت متبوعه دوستدار از معامله متقابله عشیره های خود» ممانعت نخواهد کرد.(3)

 کشته شدن یک زندانی در ماکو

بنابر گزارش حسن خان جلیلوند، رئیس قشون ماکو، شخصی به نام سلمان که در ماکو زندانی بود به دست اقبالالسلطنه کشته شد. سلمان به اتهام قتل مشهدی صادق در روستای قرهعینی دستگیر شده بود؛ اما بنابراین خبر وی بیگناه بود، ولی از آنجا که «با اقبالالسلطنه مدعی و به واسطه آزادیطلبی و وطنپرستی ساعی بوده است [و میخواسته روستای] قرهعینی که خالصه میباشد به تصرف دولت بدهد اقبالالسلطنه از موقع استفاده نموده... [او را] مقتول مینماید.»(4)

 پیشرفت نظامی قوای انگلیس در کردستان عراق

نایب سرهنگ یوسف خان، فرمانده قوای ساوجبلاغ، از قول مأمور ویژه خود که به جبهه نبرد انگلیس و نظامیان عثمانی در کردستان اعزام شده بود مینویسد که قوای انگلیس به کوی سنجاق رسیدهاند و روستای رانیه را نیز تصرف کردهاند. ضمناً اغلب دهات سر راه را آتش زده و احمدآقا رئیس عشیرت عثمانی را توقیف نمودهاند.»(5)

 پخش اعلامیه فارسی توسط هواپیما های انگلیس

حاکم نظامی سردشت یک نسخه از اعلامیه هایی را که به زبان

ص: 56

فارسی در بغداد چاپ گردیده، و توسط هواپیما های انگلیس در حدود پشتدر ریخته شده بود، برای مسئول بالاتر خود فرستاد. این اعلامیه پیش از شروع حمله نظامی در منطقه یادشده ریخته شد و در آن آمده بود که دولت بریتانیا برای تأمین آسایش عامه وارد عملیات نظامی میشود و همه آنانی را که مقاومت کنند دشمن خود میپندارد و «اشخاصی که سلامت خود را طالبند از مفسدین که در داخل موصل مشغول افساد هستند کنارهگیری نمایند» و هر کسی را خوانده میشود، سریع خود را معرفی کند. بخشی از ایل پشتدر در سردشت زندگی میکرد و انگلیس میدانست که در این جنگ آنها به طرفداری از نظامیان عثمانی وارد درگیری میشوند.(1)

 درخواست طایفه چهارلنگ برای داشتن نماینده در مجلس

رؤسای طایفه چهارلنگ بختیاری در نام های که امروز به مجلس شورای ملی فرستادند، خواستند با توجه به نزدیکی انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای ملی نماینده خود را در مجلس داشته باشند؛ و از یکی دانستن آنها با ایل هفتلنگ امتناع شود.(2)

 پیگیری بدهی ولیعهد توسط سفارت انگلیس

سفارت انگلیس در تهران امروز بار دیگر از دولت ایران خواست که ٤٤٤٥ روپیه و ٩ آنه باقی مانده از کل بدهی محمدحسن میرزا، ولیعهد ایران، را که هنگام سفر به اروپا و نیز برگشت از این سفر در عراق بالا آورده پرداخت کند. «مدتی است که این مسئله معوق مانده و اگر پول طلبکاران نرسد بلاشک مطالبه منفعت آن را خواهند نمود.»(3)

 تولیت جدید مدرسه سپهسالار

بنابر فرمان احمدشاه، تولیت مدرسه «سپهسالار ناصری» بر عهده «حجتالاسلام آقای حاج ظهیرالاسلام»(4) قرار گرفت. هفتهنامه عصر تمدن با چاپ این خبر در شماره امروز خود نوشت که وی هنگام تصدی آستان قدس رضوی یادگار های درخشانی از خود به جا گذاشته است.(5)

 دخالت کلیمیان بیگانه در انتخابات یهودیان کرمانشاه

بنابر هشدار وزارت داخله به حکومت کرمانشاه «چند نفر از کلیمیان اتباع خارجه در کرمانشاهان مشغول تهیه کردن زمینه برای مداخله در امر انتخابات کلیمیان میباشند.» وزارت داخله از حاکم کرمانشاه خواست طبق قوانین موجود انجمن نظارت کلیمیان تشکیل و انتخابات خود را برگزار کند.(6)

از دیگر اخبار انتخاباتی مذاهب رسمی ایران، انتخاب ارباب گیو به سمت ریاست انجمن نظارت بر انتخابات زرتشتیان و میرزا گشتاسب به سمت منشی این انجمن بود. این دو امروز پس از تشکیل انجمن توسط دیگر اعضا منصوب شدند.(7)

 بسته شدن اداره پست انگلیس در بندرعباس

کارگزار بندرعباس در گزارش خود به وزارت امور خارجه نوشت که امروز انگلیسها همه اسباب به دردخور خود را از اداره پست خارج کرده «آنها که بیفایده بود... تسلیم پست ایران شده و دروازة پست خود [را] بستند. حقیقتاً اول ثور پست خارجه منحل شد.»(8)

(تصویر) مسجد سپهسالار، نمای جنوبی

ص: 57

 یکشنبه

٢ اردیبهشت ١٣٠٢

٢٢ آوریل ١٩٢٣

٥ رمضان ١٣٤١

 دستور گسترش قشون به نواحی جنوب

رضا خان وزیر جنگ در نام های محرمانه به امیرلشکر جنوب تأکید کرد که همه نقاطی که تحت نفوذ حکومت مرکزی و قشون نیست، باید تحت سلطه قشون درآید و اجرای بخش مهمی از این تصمیم بر عهده لشکر جنوب است. بلوچستان، بختیاری و سواحل خلیج فارس از زمره این مناطق هستند. وی نوشت که نواحی نفتخیز از حساسیت بیشتری برخوردارند؛ چرا که «اولیاء دولت انگلیس نظر به منافع عمد های که در آن نواحی دارند به واسطه تحریکات داخلی حتیالمقدور سعی و کوشش خواهند نمود این تصمیم و اقدامات قشون عقیم... بماند... حالیه نیز اظهار میکنند اگر از طرف قشون به نقاط مذکوره قوایی فرستاده شود ایلات و عشایر محلی در صدد مخالفت برآمده و به وسیله اقدامات سوئی نسبت به لوله های نفت ممکن است اسباب خسارت کمپانی را فراهم آورند.» وی ضمن تأکید بر این نکته که اعزام قشون به این نواحی اهمیت زیادی دارد و قوای لشکر جنوب برای این اقدام کافی نیست، خبر داد که «امر داده شد یک قسمتی از لشکر مرکز به کمک قوای جنوب اعزام گردد.» و در پایان دستور داد فعلاً نیرو های اعزامی را در بهبهان تمرکز داده و نیروی پشت سر را در قمشه١ نگه دارید تا دستورات بعدی برسد.(1)

 تعیین پیشکار ولیعهد و واکنش والی آذربایجان

روزنامه ها از احتمال سفر ولیعهد به آذربایجان اخباری درج کرده، در اطراف آن قلمفرسایی میکردند. این روزها از انتخاب قوامالدوله به عنوان پیشکار آذربایجان نیز خبر هایی چاپ شد. امیرلشکر اسماعیل خان، والی آذربایجان، در تلگرامی که امروز به رضا خان فرستاد نوشت که «اهالی و معاریف» از این انتخاب خشنود نیستند و درصدد مخابره تلگرام به مرکز علیه این اقدام هستند.(2)

امیرلشکر شمال غرب نیز با فرستادن تلگرامی همین موضوع را یادآور شد و پیشنهاد کرد «تا خاتمه انتخابات، ایالت نظامی باشد مطلوبتر است.»(3) رضا خان در پاسخ به والی آذربایجان نوشت که «شما به ابقای خود اهمیت ندهید.»(4) و به امیرلشکر شمال غرب هم یادآور شد «ولایت عهد عظمی شخصاً مایل به آمدن تبریز میباشد ولی شما اقدامات لازمه بنمایید که در عمل انتخابات سکته وارد نیاید.»(5)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

امشب مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد و درباره لایحه شورای دولتی گفت و گو شد. در این جلسه تدین پیشنهاد کرد خیابانها به مناسبت ماه مبارک رمضان شبها تا صبح روشن باشد. قرار شد مجلس نام های به مستوفیالممالک ریاستالوزراء بنویسد و این درخواست را به دولت انتقال دهد.(6)

 اخبار تازه از جزئیات فعالیت روسیه در انتخابات مناطق شمالی

محمدحسین آیرم رئیس تیپ شمال در تلگرامی که امروز به وزارت جنگ فرستاد بار دیگر با یادآوری حضور چندی پیش شومیاتسکی در رشت و تأکید او بر انتخاب شدن محمد آخوندزاده نوشت که طرفداران سیاست روسیه در این منطقه شیخ محمدتقی، محمودآقا، نیرالسلطان و شیخ محمدحسن را به عنوان کسانی که باید به کرسی های مجلس برسند انتخاب کردهاند. روسها برای رسیدن به مقصود خود پول خرج میکنند.(7)

 حقوق عقب افتاده نظامیان لشکر شرق

حسین خزاعی امیرلشکر شرق در تلگرامی به وزیر جنگ ضمن تشریح وضعیت منطقه یادآور شد که «موقع آن است که اردو های مختلفه برای کسب تعلیمات جمعآوری شده و به واسطه مقروض بودن، [این امر] در نقاط سرحدی ممکن نخواهد شد.»

وی نوشت که از سال گذشته بدهیها روی هم جمع شده و حداقل به یکصد هزار تومان پول نیاز است. رضا خان هم دستور رساندن پول را صادر کرد.(8)

ص: 58

 تقاضای بازگشت دکتر امیراعلم به خراسان

گروهی از اصحاب حرفه پزشکی مشهد در تلگرامی به مجلس شورای ملی و برخی جراید خواستار بازگشت «آقای سردار دکتر امیراعلم» شدند. آنها با اشاره به این نکته که خدمات امیراعلم در «ایجاد حفظالصحه این ایالت» فراموش نشدنی است، گفتند با بازگشت وی «دیگر بار وضعیت صحی خراسان موافق آمال، حسن جریان» خواهد یافت.(1)

 طاعون در آبادان

در خبری که روزنامه ایران در شماره امروز خود چاپ کرد از گسترش طاعون در عبادان (آبادان) و تلفات گسترده آن خبر داد؛ و این که «روزی ده الی هجده نفر تلف میشوند.»(2)

 تلگراف خانه های محمره و آبادان همچنان در دست انگلیس

پس از توافقاتی که سال گذشته میان ایران و انگلیس حاصل شد، تحویل پست خانه های صفحات جنوب به دولت ایران به تصویب رسید. دیروز اداره پست بندرعباس و بیست و چهارم فروردین اداره پست بوشهر تحویل ایران شد، اما ادارات پست محمره (خرمشهر) و آبادان همچنان در دست انگلیس است. رئیس پست و تلگراف ناصری (اهواز) در نام های که امروز به وزارت خانه متبوع خود فرستاد از رایزنی های وحیدالسلطنه کارگزار محمره با مقامات انگلیسی خبر داد. بنابراین گزارش کنسول های انگلیس در «محمره و اهواز... تصدیق مینمایند که دو تلگراف خانه هایی که در نقاط مذکوره دایر است متعلق به دولت بینالنهرین [انگلیس] و تاکنون برخلاف قانون متصرف» هستند. کنسولها قرار است موضوع را با سفارت انگلیس در تهران مطرح کنند.(3)

 تشکیل کمیسیون داخله مجلس برای انجمن های ایالتی و ولایتی

امروز کمیسیون داخله در مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد و با حضور ادیبالسلطنه، کفیل وزارت داخله، در اطراف لایحه قانون تشکیل انجمن های ایالتی و ولایتی گفتوگو شد.(4)

 مقابله با دزدان

امشب گروهی از الوار تمامی اموال و احشام روستا های بیدکله و علیآباد را که بیش از ٧٠٠ گوسفند و ٥٠ گاو بود غارت کردند. سه ساعت از نیمه شب گذشته با سوارهنظام لشکر غرب مواجه شده، پس از درگیری سه تن از سارقان کشته، یک نفر اسیر شد. تمامی اموال دزدیده شده نیز بازپس گرفته شد. امیرلشکر غرب احمد خان امیراحمدی با فرستادن تلگرامی به وزیر جنگ و ابلاغ خبر خواستار اعدام فرد اسیر شد. رضا خان هم دستور داد: «اعدام نمایید.»(5)

(تصویر)

(تصویر) لشکر شرق در حال دفیله

آبادان، اول دهة سی

ص: 59

دوشنبه 

3 اردیبهشت 1302

23 آوریل 1923

6 رمضان 1341

 فعالیت های سیاسی نمایندگی روسیه در بابل

فعالیت های نماینده سیاسی تازهوارد روسیه به بارفروش (بابل) برخلاف فعالیت های ویس کنسول سابق بسیار علنی است. او با همکاری مترجم خود مصطفی خان «مشغول بعضی تبلیغات کمونیستی است.» امیراکرم حاکم مازندران با فرستادن این خبر به وزارت داخله افزود که تعدادی از رؤسای حزب اجتماعیون(1) توسط مأمور روسی جذب شده، میگویند «حزب اجتماعیون با حزب کمونیستی یکی است.» وی عناصر ایرانی این اتحادیه را میرزاحیدرعلی، تاجر ورشکسته شیرازی، دکتر سیدحسن خان شوکت و پسران میرزاعلیحافظالصحه یاد کرد. تمرکز فعلی آنان روی انتخابات مجلس پنجم است. «مداخلات اگنت در سیاست داخله ولایت آن هم این طور علنی غیرقابل تحمل است.»(2)

 یکی از پارسیان هند در راه ایران

«نوشیروان هرموزد پارسی» از نایب رئیسان انجمن ایران لیگ هندوستان بنابر مأموریتی که از طرف انجمن یاد شده دارد، راهی تهران، اصفهان، کرمان و شیراز است. او برای آگاهی از وضعیت زردشتیان به ایران سفر میکند. کنسولگری ایران در بمبئی با ارسال این خبر به تهران یادآور شد که وی «یکی از محترمین پارسیان بمبئی و از هواخواهان ایران محسوب» میشود.(3)

 نارضایتی امیرلشکر غرب از موقعیت سیاسی کرمانشاهان

احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب که از سال گذشته بارها خواستار تغییر حاکم کرمانشاهان شده بود، اینک که وارد این شهر شده، بار دیگر وجود قائممقام را موجب خرابی اوضاع کرمانشاهان دانسته «در این موقع که شروع به انتخابات شده لحظ های از آنتریک و دسیسه خودداری نکرده و مأمورین مخصوص در میان شهر و ایلات برای دادن دستور اغتشاش اعزام مینماید.»(4)

 نظر منفی وزارت جنگ نسبت به احتشام حضور

در پی گزارشی که لشکر غرب از فعالیت های ضدایرانی احتشامحضور(5)، ویس کنسول ایران در خانقین، به وزارت جنگ فرستاد، این وزارت خانه موضوع را به وزارت خارجه منتقل کرد و نوشت که احتشامحضور «به دستور اجانب، عشایر سرحدی را بر ضد قشون تحریک مینماید. مقتضی است قدغن فرمایید مشارالیه را به وظایف خود آشنا نموده جداً مورد مؤاخذه و توبیخ قرار دهند.» وزیر جنگ این نامه را امروز برای وزارت امور خارجه نوشت.(6)

 درخواست جایگزین برای کارگزاری اردبیل

عباسقلی صلاحی، کارگزار اردبیل و رئیس کمیسیون سرحدی بیلهسوار، پس از کشمکش هایی که بین او و رئیس لشکر شمال غرب پیش آمد در ن هایت به تهران فراخوانده شد. امروز عبد الله طهماسبی امیرلشکر شمال غرب از وزیر جنگ خواست که برای پیشبرد امور، کسی دیگر را به جای او بفرستند. پس از انعکاس موضوع به وزارت امور خارجه، نبیلالدوله کارگزار آستارا مأمور شد ریاست کمیسیون سرحدی بیله سوار را به عهده بگیرد.(7)

 اعتراض روزنامه اقدام به بمباران هوایی کردستان عراق

روزنامه اقدام در شماره امروز خود با عنوان «دست خونین بریطانی» نوشت «دست انگلیس تا مرفق به خون مسلمین خضاب کرده و چنگال آهنین وی به دل اسلام فرو رفته» است. این مقاله در ادامه به بمباران اطراف سلیمانیه توسط ٣٦ هواپیمای جنگی اشاره کرده، آن را محکوم نمود. نویسنده که احتمالاً میرزاعباس خلیلی مدیر نشریه است، در پایان مینویسد: «ما اگر راجع به بریطانی ضعیفکش قلم برانیم نه برای این که ١١ جوان از رفقای نجفی ما را اعدام نمود؛ نه برای این که ما را به اعدام محکوم کرد و به دستگیری ما موفق نشد؛ نه برای این که ما را در به در کرد؛ نه برای حس انتقام، نه هرگز؛ بلکه فقط برای تعداد مظالم بیشمار وی نسبت به عالم اسلام است.»(8)

 تشکیل انجمن نظار اقلیت های مذهبی

در پی گرم شدن بازار انتخابات در همه شهرها، اقلیت های زرتشتی و کلیمی نیز اقدام به تشکیل انجمن نظار برای انتخاب نمایندگان خود کردند. شکلگیری انجمن نظار یهودیان به دلیل اختلافات داخلی به تعویق افتاد.(9)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

مجلس امشب تشکیل جلسه داد و درباره بودجه مملکتی گفت و گو شد و به طور خاص بودجه وزارت دربار و کابینه سلطنتی مورد بررسی قرار گرفت. بخش چهارم از این لایحه

ص: 60

تخصیص بودجه برای محمدعلیمیرزا، شاه مخلوع بود. ٧٥ هزار تومان برای مخارج او پیشنهاد شده بود. برخی نمایندگان با خائن خواندن او با این بند مخالفت کردند. در ن هایت با ٥٠ هزار تومان موافقت به عمل آمد.(1)

(تصویر) محمدعلی شاه در تبعید

(تصویر) ملکالمتکلمین

ص: 61

سه شنبه 

4 اردیبهشت 1302

24 آوریل 1923

7 رمضان 1341

 بخشنام های محرمانه برای انتخاب رضا خان در مجلس

امروز از طریق تلگراف بخشنام های محرمانه با امضاء رئیس ارکان حرب کل قشون به امرای لشکر جنوب، شمال غرب، غرب، مشرق، رئیس تیپ مستقل شمال و نیز ایالات نظامی آذربایجان، اصفهان، مازندران و استرآباد فرستاده شد. در این تلگرام آمده است: «اگرچه با رتبه و مقام نظامی که بندگان حضرت اشرف اعظم [رضا خان] دارند بدیهی است نمایندگی مجلس را تقبل نخواهند فرمود، ولی از نقطهنظر مصالح و مقتضیات داخلی و خارجی مقتضی است قدغن فرمایند در پرده و به طور خفا اقدامات مؤثری به عمل آورند که حضرت معظمله از حوزه [آن لشکر حکومت] به وکالت انتخاب شوند، ولی به ترتیبی که منبع و سرمنشأ اقدامات به کلی مجهول و نامعلوم باشد.»(1)

 فعالیت های انتخاباتی در استرآباد

در پی ابلاغ آغاز انتخابات از طرف وزارت داخله ١٤ هزار تعرفه انتخاباتی وارد استرآباد شده و برای تعیین انجمن نظار مذاکراتی به عمل آمده است. گفته میشود از نامزد های فعلی استرآباد و یموت برخی طرفدار حاج شیخ حسین و برخی طرفدار وکیلالتجار هستند. در معابر و خیابانها آگهی و اعلان هایی چسباندهاند و هر گروه مشغول تبلیغ نمایندگان خود هستند.(2)»

انگلیسها که این امور را زیرنظر داشتند گزارش دادند که کنسول روسیه در استرآباد به یک ترکمن ٤٠٠ لیره داده است تا به نفع روسها در یموت تبلیغات کند.٣(3)

 هشدار وزارت امور خارجه

وزارت امور خارجه در نام های که امروز به وزارت جنگ نوشت با استناد به گزارش کارپردازی ایران در خانقین نسبت به قشونی که از آشوریان در عراق تشکیل شده و خطرات محتمل آن آگاهی داد و توصیه کرد «اقدامات احتیاطیه در مقابل آشوریها به عمل آید که در آتیه مشکلاتی تولید نگردد. بدیهی است این اقدامات طوری خواهد بود که وسیله شکایتی به دست آنها ندهد که از سوء سلوک مأمورین دولت نسبت به مسیحیها شکایت نموده و تبلیغاتی در این خصوص بنمایند.»(4)

 استادان فرشباف ایرانی در هرات

به درخواست افغانستان دو تن از استادان فرشباف ایرانی از خراسان برای تعلیم فرشبافی به هرات رفته در آنجا مشغول تدریس عملی پشمریسی شدهاند. «به قراری که اطلاع رسیده است حالیه مشغول بافتن قالی هستند.»(5)

 آماده شدن تعرفه های انتخاباتی تهران

انجمن نظار تهران امروز هم تشکیل جلسه داد. در این جلسه گفته شد که ٣٦ هزار ورقه تعرفه برای تهران و توابع آماده است و چهار روز دیگر در محل های معین شده میان مردم توزیع خواهد شد.(6)

 اعطای امتیاز کار خانه جدید به معینالتجار

کمیته امتیازات در جلسه امروز خود، امتیاز کار خانه های پارچهبافی و پشمریسی بنادر شوشتر و ناصری را برای معینالتجار بوشهری(7) تصویب کرد. همچنین به وی حق داده شد از آبشار های رود کارون برای گرفتن «قوه» (انرژی) بهرهمند شود.(8)

 اعضای سندیکای پنبه شوروی در تهران

امروز چهار عضو از سندیکای پنبه دولت شوروی (کلاپتکام) برای مذاکره و نیز خرید پنبه وارد تهران شدند.(9)

ص: 62

(تصویر) استرآباد

ص: 63

 چهارشنبه

٥ اردیبهشت ١٣٠٢

٢٥ آوریل ١٩٢٣

٨ رمضان ١٣٤١

انجمن نظارت

 رقابت انگلیس و روسیه در انتخاب نمایندگان مجلس

رکنالوزاره کارگزار مازندران از رقابت دو قدرت صاحب نفوذ در ایران نوشت که «روس و انگلیس جدیتی در موفقیت انتخابات دارند» و هر کدام تلاش میکند نمایندگانی که وابسته به سیاست های آنها هستند به مجلس راه یابند. «دستورالعمل فوری به مقام های مربوطه مقرر فرمایند اقداماتی نمایند انتخابات به طور ساده پیشرفت، بلکه منتخب هم از اشخاص بیطرف و صالح معین شوند.»(1)

 تأکید وزارت جنگ برای انتخاب یمینالسلطنه

وزارت جنگ در تلگرامی به حاکم نظامی اصفهان نوشت که «حضرت والا شاهزاده یمینالسلطنه یکی از طرفداران جدی قشون میباشند» و پیش از این وزیر جنگ برای برگزیده شدن او دستور لازم را به امیرلشکر جنوب داده است. نظر امیرلشکر جنوب این بود که یمینالسلطنه در اصفهان حضور یابد بهتر است. «اینک معزیالیه عازم اصفهان میباشند. معاضدت حضرت عالی نیز در انتخاب [وی] دخالت عمده دارد... خواهشمندم قدغن فرمایند کمال مساعدت و همراهی را به عمل آورند.»(2)

 تعیین نمایندگان شیراز، بوشهر، بندرعباس توسط وزیر جنگ

رضا خان وزیر جنگ در تلگرامی به امیرلشکر جنوب دستور داد از شیراز میرزاعلیاصغر خان حکمت، حاجی معینالتجار، مصدقالسلطنه و سلطانالعلماء رئیس معارف شیراز، از آباده سیف الله [ناخوانا] مدیر اداره شرق وزارت داخله، از بوشهر پوررضا و نوبخت، از بندرعباس میرزاتقی خان ضیاءلشکر انتخاب شوند.(3)

 حاکم بارفروش و انتخابات مجلس پنجم

در پی رسیدن اخباری که نشان میداد اعظامالسلطنه حاکم بارفروش (بابل) در مسیر اراده وزارت جنگ برای انتخاب نمایندگان موردنظر مانعی ایجاد کرده، رضا خان وزیر جنگ خطاب به امیراکرم حاکم مازندران نوشت «اعظامالسلطنه را از حکومت بارفروش منفصل نموده دیگری را که با جریانات فعلی انتخابات موافقت داشته باشد منصوب دارید.»(4)

 لزوم افزایش نظامیان در منطقه فارس

حاکم فارس با توجه به عملیات مختلفی که قشون منطقه صورت داده، شمار نظامیان مستقر در شیراز را برای این ناحیه کافی نمیداند. وی با برشماری نیرو های اعزامی به مأموریت های مختلف نوشت که آن چه در شیراز باقی مانده «عده قلیلی... است که سوارهنظام آن تقریباً سی نفرند.» حاکم فارس یادآور شد که ایلات از مناطق قشلاقی حرکت کرده و لازم است در مسیر آنها نظامیانی مستقر شوند. وی با تأیید عملکرد سرتیپ فضل الله خان (زاهدی) رئیس قشون فارس بر افزایش نظامیان در این منطقه تأکید کرد.(5)

 بازگشت مهاجرین سلماس

امیرلشکر اسماعیل خان حاکم نظامی آذربایجان از بازگشت ٤٥٠ نفر از مهاجران سلماس به صوفیان و درخواست سکونت در روستا های مابین سلماس و شرف خانه یاد کرد. از آن جا که این روستاها خالصه هستند، وی اسکان مهاجران را منوط به اجازه وزیر جنگ دانست و از وی استعلام کرد. رضا خان هم با این شرط که آشوری نباشند موافقت کرد.(6)

 درخواست انجمن نظار زردشتی به تشکیل شعبه های انجمن در یزد و کرمان

انجمن مرکزی نظارت زرتشتیان بر پنجمین دوره انتخابات مجلس شورای ملی از وزارت داخله خواست که به حاکمان یزد و کرمان ابلاغ شود که انجمن نظارت زرتشتیان در این دو شهر هم تشکیل شود. «به عرض میرساند که در شیراز نیز چهل - پنجاه نفر زرتشتی کسب تجارت دارند. در صورت مقتضی به ایالت جلیله فارس هم امر شود نسبت به انتخاب آن جا نیز اقدام فرمایند موجب تشکر است.»(7)

 قرارداد پستی میان ایران و روسیه

به نوشته برخی منابع قرارداد پستی میان ایران و روسیه، حاوی یک مقدمه، ١٣ ماده و یک اعلامیه، امروز توسط نمایندگان دو طرف، قرا خان [= کارا خان] کمیسر وزارت امور خارجه روسیه و سیدحسن تقیزاده رئیس هیأت نمایندگی بازرگانی ایران در آن کشور امضاء شد.(8)

ص: 64

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

در جلسه امروز مجلس گفت و گوها درباره بودجه مملکتی ادامه یافت و بودجه وزارت خانه ها یک یک مورد بررسی قرار گرفت.(1) در این جلسه شیخ الاسلام اصفهانی از وزیر معارف در مورد «اقدامات برخلاف ترتیب در مدرسه آمریکاییها در تهران» سئوال کرد و خواست که وزیر برای پاسخ در صحن مجلس حاضر شود.(2)

 درگیری نظامیان تیپ شمال در اطراف خلخال

در واپسین ساعات دیروز و نخستین ساعات امروز میان قوای تیپ شمال و گروهی که از آنان به «اشرار» نام برده شد درگیری پیش آمد. نظامیان به دلیل کمبود فشنگ نتوانستند پیشرفتی حاصل کنند و اجباراً در روستای آقبلاغ پناه گرفتند تا تجهیزات برسد.(3)

 احزاب فعال همدان

حزب آزادیخواهان، اجتماعیون، اتحادیه زارعین، اتحادیه رنجبران، اتحادیه اصناف، اتحادیه سادات، انجمن اخوت، انجمن تجار و کسبه آذربایجانی مقیم همدان، اتحادیه آقایان تجار همدان از گروه های اسم و رسمدار شهر همدان هستند که برای پنجمین دوره انتخابات مجلس شورای ملی فعال شدهاند.(4)

 خروج سفیر فرانسه از تهران

پروست، سفیر فرانسه در تهران، امروز پایتخت ایران را ترک کرد و راهی کشورش شد. کار های او را موریس دایه منشی سفارت به عنوان کاردار عهدهدار شده است.(5)

(تصویر) سلماس، کهنه شهر، برج واقعه

( تصویر) مجلس شورای ملی

ص: 65

 پنجشنبه

٦ اردیبهشت ١٣٠٢

٢٦ آوریل ١٩٢٣

٩ رمضان ١٣٤١

 ابراز موافقت روسیه با اقدامات مرزی ایران

در نام های که سفارت روسیه شوروی امروز به وزارت امور خارجه فرستاد، پیرو درخواست ایران برای جلوگیری از تجاوزات مرزی روسها اظهار کرد که دولت روسیه «اساساً و معناً با اقدامات ادارات سرحدی دولت علیّه در مبارزه با هرج و مرج و اغتشاشات موافق و در این باب احکام لازمه به اولیای امور سرحدی شوروی... صادر نموده است.»(1)

 نگرانی وزارت معارف از طرح مسائل سیاسی توسط آموزگاران در کلاس های درس

«از قرار اطلاعات واصله بعضی از معلمین مدارس مخصوصاً در کلاس های ابتدایی در موقع درس وظیفه اصلی خود را که تعلیم است کنار گذاشته در مسائل سیاسی مذاکره و از اشخاص معروف بدگویی و انتقاد مینمایند. قطع نظر از رکاکت این عمل که ناسزاگویی و دشنامسرایی اخلاقاً قبیح است، ابداً این امور مرتبط به امر تعلیم و تربیت» نیست. اداره تفتیش کل وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه از مسئولان ذیربط وزارت خانه خواست که با اینگونه آموزگاران برخورد کرده، آنان را به مسئولیت واقعی خود آگاه کنند.(2)

 واکنش های ایل سنجابی، پس از ورود لشکر غرب به منطقه

امیرلشکر غرب در گزارشی که امروز به وزارت جنگ فرستاد نوشت که با اعزام اردوی مختصری به منطقه ایل سنجابی، عد های از کدخدایان و خوانین منفعل شده، با فرستادن عریضه هایی اظهار اطاعت و خدمتگزاری کردهاند. این رخداد باعث وحشت سرکردگان دیگر شده است، طوری که سالارظفر(3) نزد من آمد و با ارائه تعهدنام های خواستار تأمین شد و ابراز داشت همه آمادهاند که مالیات های عقبافتاده خود را بپردازند و مطیع سیاست قشون باشند. «ضمناً پنجاه سوار به سرکردگی یکی از پسر های سردارناصر(4) برای خدمت به لشکر غرب بدهند... در صورتی که از مفاد التزامنامه خود تجاوز نمایند فوری پس از انجام و خاتمه کار سردار رشید، با اردو برای تنبیه و سیاست آنها حرکت» خواهم کرد.(5)

 تأکید حکم کرمانشاهان در همراهی با امیرلشکر غرب

قائممقام، حاکم کرمانشاهان، که مورد انتقاد شدید امیرلشکر غرب است و خود را در آستانه جدایی از حکومت این شهر میبیند، در نام های که امروز به وزیر جنگ نوشت تأکید کرد که از هر تلاشی برای رضایتخاطر امیرلشکر غرب فروگذاری نکرده است. با این حال «و در مقابل انواع بیاحترامی، ایشان» را تحمل کردهام. وی نوشت که برخلاف معمول برای استقبال او تا چهار فرسخ بیرون شهر رفته، پس از ورود به دیدنش رفتم، اما بیش از ده روز از ورود او به کرمانشاهان میگذرد «از اعلی و ادنی بازدید کرده، از حکومت بازدید نکردهاند.» وی رفتار امیرلشکر احمد خان امیراحمدی را توهین به دولت دانست نه به شخص خود.(6)

 اقدامات سردارفاتح در بختیاری

سردارفاتح پس از بازگشت از اصفهان به بختیاری، برخی «از سرکردگان و رؤسای اشرار و سارقین معروف آن حدود» را با عده زیادی تفنگچی محلی و بختیاری دور خود جمع کرده و در کوه ها و گردنه های «حدود فلات و اطراف بختیاری» سنگربندی کرده است. این خبر امروز از لشکر جنوب به وزارت جنگ فرستاده شد.(7) گویا این اقدامات سردارفاتح همزمان با اعزام قوا به صفحات جنوب برای مسئولان نظامی بسیار نامطلوب بود، چرا که سردار فاتح بر خط عبور بهبهان تسلط یافته بود و میتوانست آن جاده را ناامن کند.

 پرسش وزارت امور خارجه از وزارت جنگ درباره اماننامه سیمیتقو

وزارت امور خارجه در نام های که امروز به وزارت جنگ

ص: 66

نوشت، تلویحاً از پاسخ نامشخص وزارت جنگ در دادن اماننامه به اسماعیلآقا سیمیتقو پرسید؛ و این که موضوع را مأموران انگلیسی تأیید میکنند و خواستار آگاهی از اصل ماجرا هستند. در این نامه آمده است که در تاریخ ١٣ آذر ١٣٠١ نایب سرهنگ یوسف خان فرمانده قشون ساوجبلاغ با این مضمون که «برحسب اجازه امیرلشکر فرمانده قشون شمال غربی به شما اطلاع میدهیم که عفو عمومی که از طرف وزیر جنگ داده شده است شامل حال شما میشود» امان نام های به سیمیتقو داده است و مأموران سفارت انگلیس خواستار روشن شدن صحت و سقم آن هستند.(1)

 اختلاف منجر به درگیری برای انتخابات مجلس

بین ساکنین هزاوه و مهآباد بر سر «آراء انتخابیه نزاعی رخ داده» است. طرفین دعوا به پادگان محل احضار شده، تا محاکمه شوند. رئیس ساخلوی اراک این خبر را امروز به وزارت جنگ فرستاد و آن را زیر سر «تحریکات حاجمیرزامحمود» دانست.(2)

 دادخواهی غلامحسین خان اصانلو

پس از کشته شدن یک آژان سواره در چهار فرسخی زنجان (ر.ک: ١ فروردین) بیوک خان و علی خان دستگیر و غلامحسین خان برادر دیگر که در تهران بود بازداشت شدند. بازداشت غلامحسین خان به درخواست حاکم زنجان صورت گرفت. اینک غلامحسین خان اصانلو در نام های به وزیر جنگ مینویسد قاتل اصلی دستگیر شده است و ادامه بازداشت من و برادرانم بیمعنی است. او افزود رئیس نظمیه زنجان به قاتل تلقین کرده که ما را مقصر جلوه دهد؛ و «عرایض چاکر را نمیگذارند برسد.»(3)

 یک آگهی برای بیسوادان

قرائت خانه ترقی کارگران در اعلانی که منتشر کرد از داوطلبان آموزش سواد فارسی دعوت کرد با روش «تدریس آسان» یک ماهه «فارسیخوان» شوند. «به آنها قول وجدانی میدهیم که در ظرف مدت معینه آنها را فارسیخوان نماییم.» حقالتدریس این کلاسها پنج تومان، در سه قسط بود.(4)

 بیمارستان ایرانیان در اسلامبول

بنا به گزارش سفیرکبیر ایران در اسلامبول وی با حضور در جشن افتتاحیه بیمارستان ایرانیان (مریض خانه مظفری) دریافته است که بودجه کافی برای اداره این مرکز درمانی در دست نیست. «خوب است دولت ایران کمک و مساعدت صحیحی به این موسسه بنماید.»(5)

 حکم به ارزانی گوشت

از طرف حکومت تهران نرخ گوشت از چارکی سه قران به دو قران تقلیل یافت. روزنامه مرد آزاد با چاپ این خبر اضافه کرد «خوب است اداره ارزاق... نرخ نان را هم تنزل بدهد که قدری رعایت حال فقرا و ضعفا بشود.»(6)

 حاکم جدید بندرعباس

سالارنظام برای حکمرانی بندرعباس حکم گرفت.(7) از دیگر انتصابات، صدور حکم مجدالسلطنه برای حکومت خمسه بوده است.(8)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

امشب مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمنالملک تشکیل شد و پس از تذکرات برخی نمایندگان گفت و گوها درباره لایحه بودجه ادامه یافت.(9)

 مشکلات اداری ایرانیان ساکن روسیه برای ورود به ایران

کنسول ایران در نخجوان امروز بار دیگر از سختی هایی که «اداره موسوم به مرکز تفتیش ... سرحدی» برای همه کسانی که میخواهند وارد ایران شوند، به ویژه ایرانیان ایجاد کرده، نوشت و آن را به وزارت امور خارجه فرستاد. (ر.ک: ١٥ اسفند ١٣٠١) دولت روسیه شوروی با ایجاد پست هایی به نام «آسوب پست» از همه کسانی که میخواهند ار مرز نخجوان وارد ایران شوند، «مثلاً فلان تبعه که با خانوادهاش به مشهد مقدس جهت زیارت» میرود، اجازهنامه تفلیس میخواهند. کنسول مینویسد رفتن به تفلیس برای گرفتن این مجوز یا ممکن نیست یا بسیار مشکل است. وی خواستار پیگیری موضوع شد. در پانوشت این نامه خوانده میشود که موضوع به بادکوبه، تفلیس و مسکو منعکس شده است.(10)

 کشیدن خط تلگراف توسط انگلیس

ذکاءالملک، وزیر امور خارجه، از کارگزار خراسان پرسید که انگلیس در ناحیه تربت «خیال کشیدن سیم تلگراف» دارد و گفته میشود اسباب آن را نیز به منطقه موردنظر برده است. «اگر صحت دارد مبنی بر چه قرارداد و اجاز های است؟»(11)

 صورت بدهی های ایران

وزارت امور خارجه امروز فهرستی از بدهی های ایران که همگی مربوط به دولت انگلیس میشود، برای حسین علاء وزیرمختار ایران در آمریکا فرستاد. به احتمال زیاد علاء چنین درخواستی

ص: 67

کرده بود که روشن نیست برای چه منظور کاربرد داشته است. این بدهی در شش مورد کلی، بدین شرح توضیح داده شده است: «١) قرضه هندوستان ٤/١٦/٣١٤٢٨١ لیره با فرع ٧ درصد پانزده ساله مورخه ٨ آوریل ١٩١٣ اقساط ماهیانه تا مارس ١٩٢٣ پرداخته شده است بقیه ٦/١٧/١٣٣٠١٥ وثیقه گمرکات جنوب.

٢) قرضه بانک شاهنشاهی ٠٠٠/٢٥٠/١ لیره [با] فرع ٥ درصد پنجاه ساله مورخه ٨ مارس ١٩١٦ اقساط سالیانه تا مارس ١٩٢٣ پرداخته شده بقیه ٣/٢/٦٥٤/١٨٧ را لیره وثیقه گمرکات جنوب.

٣) مساعده بانک شاهنشاهی ١/١٠/٧٧٠٤٠٤ لیره فرع ٧ درصد که باید در ١٩ مارس ١٩٢٤ تأدیه شود. وثیقه، سهمیه دولت در نفط جنوب [است.]

٤) مساعده بانک شاهنشاهی به حساب ادارة نظارت کل ارزاق به مبلغ ٩٥/٧/٣٩٤٨٩١ تومان با فرع ٧ درصد. وثیقه، بیست هزار سهم نفط جنوب [است.]

٥) بابت حوالجات بلدیه طهران و وزارت پست، بانک شاهنشاهی ٩٥/١/١١١٥٩٩ تومان پرداخته است، با فرع [با] ٧ درصد.

٦) دعاوی دولت انگلیس بابت مساعده هایی که داده است:

الف) از ١٩١٢ تا ١٩١٤ مبلغ ٠٠٠/٤٩٠ لیره فرع ٧ درصد تا مارس ١٩٢٣ پرداخته شده است.

ب) از ١٩١٦ باینطرف بابت حساب موراتوریوم مبلغ ٠٠٠/٤٠٩ لیره.

ج) در ١٩١٨ مبلغ ٠٠٠/٢٨٠/٩ تومان.

د) از ١٩١٦ تا ١٩١٨ به فرمانفرما در فارس ٥٠/٢/٠٤٧/٣٩٣ تومان.

ه ) از ١٩١٩ به صارمالدوله ١١٠/١٤٧/١٣١ لیره.

و) از ١٩١٩ به این طرف به دیویزیون قزاق ٠٠٠/٠٠٠/١ تومان پنج قلم اخیر را دولت ایران قبول نکرده است.»(1)

(تصویر) احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب و صاحب منصبان قشون

(تصویر) ذکاءالملک

ص: 68

 جمعه

٧ اردیبهشت ١٣٠٢

٢٧ آوریل ١٩٢٣

١٠ رمضان ١٣٤١

 تصمیم وزارت داخله در برکناری حاکم کرمانشاهان

پس از چندین ماه پیگیری و اعمال فشار از سوی وزارت جنگ، وزارت داخله در نام های که امروز به وزارت جنگ نوشت خبر داد که به حکمران خمسه دستور داده است برای تصدی حکومت کرمانشاهان راهی آن شهر شود. وزارت جنگ اعتقاد داشت «وضعیت کرمانشاهان روز به روز در نتیجه ابقاء قائممقام خرابتر و ممکن است اغتشاش کلی در آن حدود ظاهر گردد.» اما موضوع اصلی به اختلاف امیرلشکر غرب با حاکم کرمانشاهان بازمیگشت و نیز فعالیت هایی که قشون برای انتخابات مجلس پنجم در این ایالت تدارک دیده بود و با وجود قائممقام عملی نبود.(1)

 حرکت اردوی نظامی برای رویارویی با سرداررشید

امیرلشکر غرب، در تلگرامی که به وزارت جنگ فرستاد خبر داد که فردا هشتم اردیبهشت ساعت ٥ صبح «برای قلع و قمع سرداررشید و گرفتن قلعه روانسر حرکت میکنم.»(2)

 نخستین گزارش های کنسول ایران در موصل

کنسولگری ایران در موصل اخیراً گشایش یافت. سال گذشته و در پی تحرکات شیخ محمود در کردستان عراق و نیز اهمیت موصل برای ترکیه و انگلیس، پیشنهاد شده بود ایران نمایندگی سیاسی در آن شهر داشته باشد. فریدالسلطنه نیز به عنوان کارپرداز انتخاب و راهی آن ناحیه شد. وی امروز در دو خبر جداگانه از بازگشت سیمیتقو به ایران و نیز دیدار خود با یک کشیش آسوری اهل ارومیه گفت. کشیش به فریدالسلطنه ابراز داشت بنابر خبر های رسیده از ارومیه «پانصد نفر از جماعت آسوریها را به امر دولت علّیه تبعید کرده به تبریز فرستادهاند. جماعت نصارای موصل خیلی از این قضیه در تشویشاند.»٣(3)

 طایفه قوجهبیگلو در راه روسیه

محمدحسین خان آیرم، رئیس تیپ شمال، در تلگرام خود نوشت که طایفه قوجه بیگلو که بزرگترین ایل شاهسون است [در پی درگیری های نظامی اخیر با لشکر شمال غرب و خلعسلاح] «با احشام خود به روسیه عبور مینمایند. این مسئله در آتیه یک اشکالات بزرگی تولید خواهد کرد.»(4)

 خلعسلاح یک نظامی توسط رئیس شیلات

یکی از نظامیان تابع تیپ مستقل شمال که برای جلب یک متهم به اداره شیلات در رشت مراجعه کرده بود توسط رئیس شیلات، «احمداف یهودی» خلعسلاح شد. «اهمیت این مسئله در گیلان فوقالعاده مهم و حیثیت نظامی به کلی از میان میرود؛ بر عکس قدرت روسها تا چه پایه بلند خواهد شد.»

رئیس تیپ شمال این خبر و نظر را امروز به وزارت جنگ فرستاد و پیشنهاد کرد برای جلب متهمین از نیرو های آژان استفاده شود. وی خواستار برخورد با احمداف و رئیس صلحیه رشت شد.(5)

(تصویر) مدرسه آسوریها در موصل

ص: 69

شنبه 

8 اردیبهشت 1302

28 آوریل 1923

11 رمضان 134

 تلاش های سیاسی وزارت امور خارجه برای خروج نظامیان انگلیس از جنوب ایران

وزارت امور خارجه امروز نام های به وزارت جنگ فرستاد و نوشت که از مجاری سیاسی تهران و لندن برای خروج نظامیان انگلیس از جنوب ایران تلاش میکند؛ با وجود این «آن وزارت جلیله هم برای بقای امنیت آن نواحی ... با استقرار عده کافی رفع این معاذیر آنها که به عنوان حفظ منافع تجارتی خودشان است بشود.»(1)

 تلگرام آیت الله سیدحسین قمی به رضا خان

آیت الله سیدحسین قمی طباطبایی که از طرف روحانیان مشهد پیگیر حضور آمریکاییان در این شهر است، امروز در تلگرامی که به رضا خان فرستاد نوشت که ما همچنان منتظر پاسخ درخواست هایمان هستیم.(2) (ر.ک: ١٠ فروردین)

 ادامه درگیری در نواحی خلخال

بنابر گزارش حاکم نظامی آذربایجان بقایای طایفه فولادلو با قوای نظامی در نبرد هستند. (ر.ک: ٥ اردیبهشت) تاکنون «چندین دهات خوانین به تصرف قوای نظامی آمده، چند نفر از سردسته های اشرار که طرف اطمینان خوانین بودهاند و قریب بیست و دو نفر از سوار آنها در جنگ مقتول شدهاند.» درگیریها ادامه دارد.(3)

 مصلوب کردن امیرعشایر در اردبیل

فرمانده قوای لشکر شمال غرب، عبد الله طهماسبی، به مرکز خبر داد که ساعت چهار بعد از ظهر امروز امیر عشایر در اردبیل مصلوب شد و «عموم اهالی به دوام و بقای وجود مبارک دعاگو میباشند.»(4) رضا خان قبلاً اجازه اعدام امیرعشایر، رشیدالممالک خلخالی، امیرفیروز و امیرنصرت را داده بود. (ر.ک: ٢٢ فروردین)

 فعالیت های ضدایرانی سیدطه در مرز های شمال غربی

طبق گزارش امیرلشکر شمال غرب، با وجود آرامش در نواحی غربی آذربایجان، انگلیس توسط سیدطه در میان کرد های مرزنشین ایران تحرکاتی دارد. «مقرر فرمایید با سفارت انگلیس راجع به تشبثات مأمورین انگلیس در نواحی غرب مذاکرات لازمه به عمل آید.»(5)

 انتقاد سرکنسول ایران در بغداد از بیاعتنایی مسئولان نسبت به والی پشتکوه

سرکنسول ایران در بغداد به وزارت خارجه ایران گزارش داد که «والی پشتکوه چندی قبل وارد بغداد، با احترامات فوقالعاده استقبال شده و مثل رئیس حکومت مستقل مشغول بند و بست شده و به قرار مسموع مقاولات و قرارداد هایی هم [با انگلیس] امضاء نموده. اگر دولت موفق به خاتمه دادن خودسری این قبیل اشخاص نشود تولید اشکال بزرگی برای مملکت خواهند نمود.»(6)

 شنیده های کارپرداز کربلا از پیام ملک فیصل به علمای نجف

محمدحسن بدیع، کارپرداز ایران در کربلا، بنابر آن چه که متکی بر شنیده ها دانست، نوشت که ملک فیصل پیام محرمان های برای علمای نجف فرستاده «که من طبعاً از انگلیسها متنفرم و حمایت ترکها را بر انگلیس ترجیح میدهم اما من نمیتوانم با آنها طرف شوم. اگر شما با من اتفاق و همراهی کنید من حاضرم با انگلیسها مخالفت کنم.» وی در ادامه میافزاید که علمای نجف این پیام را خدعه دانسته به آن پاسخی ندادند. بدیع پس از بیان این شنیده، در تحلیل اوضاع بینالنهرین مینویسد که نفع ایران در این است که «نه ترک به این مملکت برگردد که دعوی مالکالملکی او را بنماید و نه مالالمصالحه انگلیس بشود که آن را جزو مستعمرات خود بداند.»(7)

 توزیع تعرفه های انتخابات در تهران

بعد از ظهر امروز پس از تشکیل «انجمن های نظار جزء محلات» توزیع تعرفه های انتخابات آغاز شد. ظهیرالدوله حاکم تهران هم به برخی از محله ها رفت و از نزدیک در جریان فعالیت این انجمنها قرار گرفت.(8)

 ادامه اختلاف میان کلیمیان برای تشکیل انجمن نظارت

با دامنهدار شدن اختلافات داخلی میان کلیمیان بر سر تشکیل انجمن نظارت بر انتخابات «مقرر شده است که سه نفر از یک دسته و سه نفر از دسته مخالف و یک نفر از بیطرف دعوت و انجمن نظار کلیمیان را تشکیل دهند.»(9)

 افتتاح قرائت خانه جدید در مشهد

با چاپ یک آگهی در روزنامه فکر آزاد به اطلاع اهالی مشهد رسید که قرائت خان های که امروز گشایش مییابد توسط عد های از مردم خیرخواه افتتاح میشود. سر کنسول انگلیس در مشهد معتقد است که این قرائت خانه توسط سرکنسول روسیه راهاندازی شده و هدف آن اعمال نفوذ بر جمعی از داوطلبان نمایندگی در انتخابات آینده مجلس شورای ملی است. همین منبع آورده است که میرزااحمد خان دهقان مدیر روزنامه فکر آزاد ماهی ١٠٠ تومان از کنسول روسیه میگیرد.(10)

ص: 70

یکشنبه 

9 اردیبهشت 1302

29 آوریل 1923

12 رمضان 1341

 تعیین نمایندگان کرمان و سیرجان از طرف وزیر جنگ

رضا خان، وزیر جنگ، در پیامی فوری برای حاکم کرمان، سردارمعظم خراسانی (تیمورتاش)، از او خواست که آصفالممالک از کرمان و میرزاشهاب از سیرجان برای مجلس پنجم انتخاب شوند.(1)

 امیدواری امیرلشکر شمال غرب به برآمدن نمایندگان موردنظر قشون

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، در تلگرامی که به وزیر جنگ فرستاد، ابراز امیدواری کرد بیشتر نمایندگان که از آذربایجان انتخاب میشوند تحتنظر او و با اقداماتی که صورت میدهد از نامزد های موردنظر وزارت جنگ باشند. وی در این تلگرام، حضور محمدحسن میرزا، ولیعهد را در تبریز مانع اجرای روند انتخابات به نفع قشون، دانست.(2)

 عقبنشینی قوای ترکیه به خاک ایران

نیرو های نظامی ترکیه عثمانی به فرماندهی اوزدمیرپاشا پس از آن که تاب مقاومت در برابر تهاجم نظامیان انگلیس را نیاوردند، با تسلیم شهر رواندوز، عقبنشینی کردند. این نیروها اکنون به اشنویه در خاک ایران آمدهاند. «مقارن وصول این خبر آقای سرهنگ یوسف خان فرمانده عده ساوجبلاغ، عده ساوجبلاغ را حرکت داده به عنوان حفظ حدود از تخطیات اجانب به اشنویه حرکت نمودند.»(3) سرهنگ یوسف خان در اقدام دیگری با ایجاد پست های نگهبانی و بازرسی عابران در مرز، اقدام به شناسایی افراد کرد. او احتمال میداد که سیدطه با آشوریان همدست شده، با حمایت انگلیس تشنجاتی در نقاط مرزی ایجاد کند.(4)

 عدم مرخصی به اکراد

امیرلشکر شمال غرب در تلگرامی محرمانه از وزارت جنگ، درخواست کرد «به هیچ یک از سواران اکراد از تهران مرخصی داده نشود، مخصوصاً سواران متعلق به نوریبیک... درصدد شرارت میباشند.» این درخواست مورد موافقت قرار گرفت.(5)

 سیل در قوچان

خبر رسیده از قوچان حاکی است بارندگی های چند روز اخیر موجب جاری شدن سیل شده است. «به قرار مذکور دو نفر

ص: 71

هم در اطراف به واسطه شدت سیل تلف شدهاند.»(1)

 دعوت از مداحان

جامعه اتحادیه حسینی از «آقایان واعظین محدثین اهل ذکر» دعوت کرد امروز در خانه آقامیرزاعبدالرحیم ارباب در چهارسوق بزرگ گردهم آیند «که در امور راجعه به جمعیت تبادل افکار شود.»(2)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

مجلس، امروز گفت و گو و شور درباره لایحه بودجه را پی گرفت. در این جلسه «اعتبار مخارج غیرمترقبه» مطرح شد که در هر برج باید تا یک دوازدهم آن به تصویب هیأت وزرا رسیده، پرداخت شود و وزارت مالیه هم مکلف است صورت جزء آن را ده روز پس از آخر هر ماه به مجلس ارائه دهد.(3)

 موافقت وزارت مالیه با انتقال یک عراده توپ به لشکر جنوب

در پی درخواست وزارت جنگ از وزارت مالیه برای تحویل یک عراده توپ، که روی کشتی پرسپولیس سوار است، به گردان بنادر جنوب (ر.ک: ١٨ فروردین) وزارت مالیه امروز با این تقاضا موافقت کرد، اما این اقدام را موقت دانست؛ چرا که «موافق قانون اموالی که متعلق به این وزارت خانه است به وزارت خانه دیگر انتقالپذیر نیست.»(4)

 پرسش های وزارت امور خارجه و پاسخ های کنسول ایران در عشقآباد

١- آیا صحت دارد که موقع صدور کالا از ایران، روسها از عین جنس یا قیمت آن صدی دو مالیات میگیرند؟

«کاش... ونشترک به صدی دو قناعت مینمود... اغلب صدی سه و صدی چهار مأخوذ میدارند.»

٢- آیا تجارت داخلی روسیه آزاد شده است؟ بله، اما فقط در داخل روسیه. ونشترک مانع تجارت آزاد با خارج است.

٣- آیا اجناسی چون قند و شکر و پنبه در انحصار ونشترک است؟ این کالاها منحصر است در دست ونشترک و سانترسایوز. ونشترک در حمل این مالالتجاره ها تا پنج برابر سود میبرد. «اگر این انحصار برطرف شود و تجار ایرانی هم در حمل آن آزاد باشند قیمت قند و شکر... ثلث قیمت حالیه برای شمال ایران تمام خواهد شد.»

٤- کدام کالا های صادرشده ایرانی در روسیه مصرف و کدام کالاها از روسیه خارج میشود؟ آمار درستی در این مورد وجود ندارد، اما میتوان گفت که تریاک و کتیرا که قاچاق وارد روسیه میشود، بخشی از روسیه بیرون میرود.

٥- آیا آمار های گمرکی روسیه در دسترس است؟ اگر به دست آورم میفرستم.

کنسول ایران در پایان نوشت: «نظر به این که منات کاغذ روس هر روز بلکه هر آن در تغییر است - چنانچه در حین همین عریضه یک میلیارد [= میلیون] ٠٠٠/٠٠٠/١ منات، شش تومان ارزش دارد - دادن اطلاعات راجع به تجارت ایران و روسیه بسیار مشکل است.»(5)

 روستا های طوایف شاهسون در انتظار مأموران مالیه

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، امروز به رضا خان وزیر جنگ نوشت که از وزارت مالیه بخواهد برای ضبط دهات فولادلوها و خلخالیها که پس از درگیری به دست قوای نظامی افتاده و باید ضبط شود و نیز روستا های خالصه که از این طوایف بازپس گرفته شده، مأمور بفرستد و تحویل بگیرند.(6)

(تصویر) عبدالحسین تیمورتاش (سردارمعظم خراسانی)

ص: 72

 دوشنبه

١٠ اردیبهشت ١٣٠٢

٣٠ آوریل ١٩٢٣

١٣ رمضان ١٣٤١

عشقآباد، ترکمنها

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

جلسه امروز مجلس با پرسش های نمایندگان از وزیر امور خارجه، ذکاءالملک، شروع شد. ابتدا شیخ الاسلام اصفهانی از مطالب چاپ شده در شماره ١٨٩ ستاره ایران پرسید. سفارت انگلیس در یادداشتی از وجوهاتی که از کاروان های تجاری در راه ها گرفته میشود شکایت کرده آن را موجب افول امور بازرگانی دانسته بود. شیخ الاسلام این اظهار را آن هم از طرف یک بیگانه دخالت در امور داخلی تلقی کرده از وزیر امور خارجه پرسید که چه پاسخی دارد؛ و آیا چنین یادداشتی به آن وزارت خانه رسیده است یا نه؟ مدرس این یادداشت را قابل پاسخگویی ندانست. ذکاءالملک به واسطه وجود قرارداد هایی بین دولتین آن را دخالت در امور داخلی ندانست. پرسش بعدی درباره قشون انگلیس در صفحات جنوب بود. وزیر امور خارجه تعداد این نیرو های نظامی را ١٧٠٠ تن دانست و گفت مذاکراتی برای خروج آنها در میان است؛ و اخیراً این نیروها جای خود را به نظامیان دیگر دادهاند.(1)

 مراقبت در چگونگی اعزام نیرو های جنوب

رضا خان، وزیر جنگ امروز، به امیرلشکر جنوب هشدار داد که خط سیر قوای اعزامی به جنوب نباید از وسط خاک بختیاری باشد. او تجربه شلیل را که سال گذشته منجر به کشتار نظامیان شد یادآوری کرد و افزود که نیرو های اعزامی در اطراف سمیرم جاگیر شوند و با استحکاماتی که برای خود تهیه میکنند منتظر قوای استمدادی مرکز باشند. «باید مأمورین اکتشاف و جاسوسین شما از تمام جریانات و خیالات اشرار و جزئیات خطوط اطراف مخصوصاً خط حرکت قوا اطلاعات و اکتشافات صحیح و اطمینانبخشی به دست آورند که تا رسیدن عده، نقشه حرکت» تهیه شده باشد.(2)وزیر جنگ در تلگرام دیگری به امیرلشکر جنوب به او اطلاع داد که لشکر جنوب باید با هفتهزار نفر تجهیز شود؛ ٣٥٠٠ نفر آن برای اصفهان و کرمان و ٣٥٠٠ نفر دیگر برای فارس.(3)

 تلاش برای وکالت امیرمؤید

حاکم مازندران اطلاع داد که پسران امیرمؤید در استرآباد برای نمایندگی پدرشان تلاش میکنند. با رسیدن این خبر به مرکز به رئیس تیپ شمال دستور داده شد سهمالممالک پسر امیرمؤید را خلعسلاح کرده وارد خدمت نظام کند. «در صورتی که از انجام تعهدات خود استنکاف میورزد بایستی اسلحه مشارالیه جبراً مأخوذ گردد.»(4)

 همگامی رئیس عدلیه ساری با روسها برای انتخابات

بنابر تلگرامی که امروز به وزارت جنگ فرستاده شد سیدعبدالهادی رئیس عدلیه ساری و رئیس حزب اجتماعیون با نماینده سیاسی روس مشغول تبلیغات برای انتخاب نامزد های موردنظر خود هستند. یکی از این نامزدها خود سیدعبدالهادی است که با وکالت خود «نفوذ روسها را در مازندران» گسترش خواهد داد. امیراکرم حاکم مازندران با ارسال این گزارش به تهران خواست در تعویض رئیس عدلیه ساری اقدام شود.(5)

 دستور آزادی اعتضاددیوان

در پی رسیدن خبر دستگیری اعتضاددیوان که هنگام بازگشت از عتبات در کرمانشاه دستگیر و به همدان منتقل شد، امروز از وزارت جنگ به لشکر غرب دستور رسید که وی را آزاد کنند. دستگیری اعتضاددیوان توسط لشکر غرب صورت گرفته بود.(6)

 ناخشنودی وزیر جنگ از پاسخ ملایم وزارت امور خارجه

رضا خان، وزارت امور خارجه را متهم به اهمال در برابر مکاتبه

ص: 73

سفارت انگلیس برای توجیه بقای قوای نظامی خود در بوشهر کرد. وی در نام های که به این وزارت خانه

نوشت تلویحاً به شیوه برخورد وزارت امور خارجه با استقرار نیرو های نظامی انگلیس در صفحات جنوب اعتراض کرد و با این شاهد که نیرو های نظامی ایران توانستند «به فاصله بیست و چهار ساعت اشرار»ی که زائرخضر خان را کشته بودند، تنبیه کنند، افزود: «قوای نظامی ایران قادر بر حفظ وقایه نظم و تأمینات آن حدود میباشد... مقتضی است موضوع اعاده قشون انگلیسی از طرف آن وزارت جلیله جداً تعقیب گردد.»(1) (ر.ک: ٢٨ فروردین و ٨ اردیبهشت)

 مذاکرات طولانی با امیرفیصل

سرکنسول ایران در بینالنهرین امروز دیداری طولانی با امیرفیصل پادشاه عراق داشت. این ملاقات خصوصی به دعوت امیرفیصل صورت گرفت و از افطار تا دو ساعت به نیمه شب به درازا کشید. گفتوگو های اولیه راجع به مراسم حج بود. نماینده سیاسی ایران از نبود امنیت برای حجاج ایرانی در حجاز گفت و این که «دولت علّیه ایران خیلی رعایت مقام پدر محترم شما را نمود و نخواست در بدو تأسیس حکومت ایشان چنین سابقه سوئی برای ایشان بماند که گفته شود به واسطه عدم امنیت، دولت علّیه ایران رعایای خود را از حج گزاردن منع نمود.» امیرفیصل نیز از عدم شناسایی حکومت حجاز توسط دولت ایران گفت.سپس سمت صحبتها به روابط ایران و عراق کشیده شد. «طرفین محتاج یکدیگرند. چنانکه یک قسمت آبادی عراق به واسطه زوار ایرانی و تجار ایران است.» اما بحث اصلی مربوط به انتخابات عراق و موضع روحانیان مستقر در بینالنهرین بود. امیرفیصل گفت شکل حکومت فعلی عراق باید تغییر کند «و [باید] تشکیل یک حکومت اسلامی با اختیارات زیاد داد. من مذاکراتی نموده و قرار دادهام که انگلیسها مداخلاتشان کم بشود. ما باید حتماً عضو مجمع اتفاق ملل شویم» و این عضویت فقط با شکلگیری حکومت در عراق ممکن میشود.

فیصل مخالفت روحانیان را عامل اصلی عدم برگزاری انتخابات دانست و تلویحاً از سرکنسول ایران خواست تا در این مورد به واسطه نفوذی که ایران در میان علمای کربلا و نجف دارد، اقدامی نماید. نظر به اهمیت مطالب بیان شده، بخش اخیر از متن گزارش سرکنسول ایران را در پاورقی میخوانید.(2)

(تصویر) بوشهر، برج مقام

(تصویر) ملکفیصل پادشاه عراق

ص: 74

 سه شنبه

١١ اردیبهشت ١٣٠٢

١ مه ١٩٢٣

١٤ رمضان ١٣٤١

 تزلزل در کابینه مستوفیالممالک

امروز «در اثر پار های انتشارات که در خارج از مجلس و در داخل مجلس علیه دولت داده میشد کابینه دچار تزلزل گردیده و دو نفر از وزرای کابینه که عبارت از بهاءالملک(1) وزیر دارایی و ادیبالسلطنه کفیل وزارت داخله باشند از پست خود استعفا دادند. در مجامع هم عد های به نام موافق کابینه و عد های به نام مخالفت کابینه، له و علیه کابینه تظاهراتی میکردند.»(2)

روزنامه ایران هم خبر استعفای این دو وزیر را چاپ کرد، اما اضافه کرد روشن نیست که استعفای آنان قبول شده است یا نه.(3)

 تقاضای دیدار اوزدمیرپاشا با امیرلشکر شمال غرب

در پی شکست قوای عثمانی از نظامیان انگلیس و تخلیه رواندوز، اوزدمیرپاشا با هفتصد تن از نیرو های خود عقبنشینی کرده وارد خاک ایران شد و در اشنویه پناه گرفت. اینک حاکم ارومیه مینویسد که او میخواهد با امیرلشکر شمال غرب وارد مذاکره شود و بداند چه تصمیمی در مورد آنها از طرف مسئولان ایرانی گرفته خواهد شد؛ «از ما نگاهداری خواهد فرمود یا به خاک عثمانی مرخص خواهد کرد و یا این که با مساعدت قشونی مجدداً به فرونت [جبهه] خودمان عودت خواهد داد؟»(4) با رسیدن این خبر امیرلشکر شمال غرب امروز در تلگرامی نوشت که دستور دادهام اسلحه های خود را تسلیم کنند.(5)

 توضیح امیرلشکر جنوب برای مسیر حرکت نیروها به سوی بهبهان

نگرانی وزیر جنگ برای عبور نظامیان از خاک بختیاری و تکرار حادثه شلیل (ر.ک: ١٠ اردیبهشت) با توضیحات محمود آیرم پاسخ داده شد. وی امروز نوشت که نیرو های اعزامی از خاک بختیاری عبور نخواهند کرد؛ اصفهان - قمشه - دهاقان - بروجن - فلارت - ... دهدشت - پیشکار - منصوری - بهبهان مسیری است که او در نظر گرفته نیروها را از آن نقاط عبور دهد. وی افزود مکاتباتی با خوانین کهگیلویه و متنفذین محلی که در مسیر واقع شدهاند، کرده، نظر آنان را برای کمک به قشون جلب نموده است.(6)

 درخواست های حاکم خمسه در آستانه حرکت به کرمانشاهان

پس از ابلاغ وزارت داخله به حاکم خمسه برای تصدی حکومت کرمانشاهان و حرکت به آن شهر، وی امروز از وزیر جنگ خواست که دبیر همایون، معاون او، همراهش باشد و به معاونت حکومت کرمانشاهان منصوب شود؛ یاور امیر خان نیز با او به کرمانشاهان برود؛ حقوق دو برج فروردین و اردیبهشت او و نامبردگان پرداخت شود؛ برای سرکشی به خانه و دیدار با وزیر جنگ به تهران بیاید.

رضا خان با همه درخواست های او موافقت کرد و در مورد حقوق نیز نام های به وزارت مالیه نوشت.(7)

 تأکید دوباره میرزا عبدالوهاب نسبت به شیوع ب هاییت و کمونیسم در همدان

حاجمیرزاعبدالوهاب رضوی امروز بار دیگر نام های به رضا خان نوشت و با اشاره به این که «حضرت اشرف را یگانه پشتیبان مروجین اسلام میدانند» یادآور شد که «هیچ امری مهمتر از این دو مسئله که امروز در همدان عرض اندام کرده و در عریضه سابق (ر.ک: ٣٠ فروردین) عرض شده است نیست: مذهب منفوره ب هاییه و عقیده کمونیست.» نویسنده نامه افزود که روحانیون نجف اشرف، [و ایران] به ویژه «حضرت آیت الله آقای حاجشیخ عبدالکریم» نسبت به این موضوعات دائم در تماس هستند و پیگیری میکنند.(8)

 تقاضای اتحادیه های کارگری انزلی برای برپایی جشن

اتحادیه های کارگران انزلی، همچون اتحادیه حلبیسازان، حمالان، صیادان از حاکم انزلی درخواست کردهاند، امروز، روز اول ماه مه، را جشن بگیرند. حاکم انزلی موضوع را به رئیس تیپ شمال منعکس کرد، و محمدحسین آیرم نیز از وزارت جنگ استعلام نمود و در ن هایت پاسخی داده نشد.(9)

 نظر مساعد حاکم مازندران به ادامه خدمت اعظامالسلطنه

با اوجگیری فعالیت های انتخاباتی، و اعمال نفوذ مأموران سیاسی روس در شهر های شمالی برای گزینش نامزد های همسو، امیراکرم حاکم مازندران در تبیین موقعیت سیاسی بارفروش (بابل) خواستار تغییراتی شد؛ از جمله جابهجایی اعظامالسلطنه حاکم بارفروش. رضا خان اجازه این کار را داد. (ر.ک: ٥ اردیبهشت) اما امروز امیراکرم تصمیم تاز های گرفت، چرا که اعظامالسلطنه علیه حزب اجتماعیون و فعالیت روسها وارد عمل شده است. وی با فرستادن تلگرامی به تهران موضوع را مطرح کرد و این بار نیز رضا خان با تصمیم او موافقت نمود.(10)

 ادامه درگیریها با خوانین شاهسون

در پی مقاومت برخی از طوایف شاهسون در برابر خلعسلاح،

ص: 75

درگیری هایی میان آنان و نظامیان آغاز شد. شروع این تنازعات از خلخال بود. بنابر گزارش حاکم نظامی آذربایجان، امیرلشکر اسماعیل خان، رویاروییها همچنان ادامه دارد. وی امروز در تلگرامی که به وزیر جنگ فرستاد نوشت که اینک «متمردین خلخالی» در کوه «باجلار» سنگربندی کرده و حمله نظامیان را دفع میکنند. هر چند برخی از کسان و اتباع این خوانین فرار را برقرار ترجیح دادهاند، با این حال خود خوانین به مقاومت خود ادامه میدهند. وی شمار نیرو های مقابل را نزدیک سیصد نفر برآورد کرد.(1)

 توزیع اعلامیه در میان طوایف شاهسون

اعلامی های به تاریخ امروز و حاوی نظرات وزیر جنگ خطاب به ایلات شاهسون در مناطق محل سکونت این طوایف توزیع شد. در این اعلان آمده است که مسئولیت انتظامات و امنیت عمومی به عهدة قشون است و هر سلاح گرمی نیز باید متعلق به قشون باشد. جمعآوری اسلحه نه تنها اقدامی علیه شاهسونها نیست، بلکه برای حفظ آسایش آنان است.(2)

 دولت مستقل آسوری از زبان مأموران سیاسی انگلیس

نماینده سیاسی ایران در تفلیس امروز در نام های به وزارت امور خارجه از قول جریده «فکر تازه» چاپ تفلیس نوشت که در دیدار دکتر اسکندر (ممتازالحکماء) از متنفذان آسوری ارومیه با کنسول انگلیس تشکیل دولت آشوری مطرح شده است. انگلیس «در خیال تشکیل یک حکومت مستقل برای آسوریها بوده و شهر ارومی و سلماس هم جزو این حکومت مستقله خواهد بود.» در این نامه آمده است که دکتر اسکندر پس از ختم غائله آسوریها از ارومیه به کرمانشاه رفت و از آن جا راهی بغداد شد، اما اینک بازگشته، در تبریز اقامت دارد. «محققاً این شخص با پطروس معروف هم مکاتبه دارد و قطعاً خالی از خیالات فاسده نیست.»(3)

 پیشنهاد لیانازوف به فروش ساختمان های خود به قشون

مارتین لیانازوف امروز به رضا خان وزیر جنگ نوشت که قسمتی از املاک خود را که مربوط به ادارات صیادی انزلی و آستارا است میفروشد. وی برخی از این تأسیسات را برای اسکان صاحب منصبان یا استقرار نیرو مناسب دانست.(4)

 اعتصاب کارگران چاپ خانه ها

به نوشتة روزنامه کار در شماره امروز خود، «کارگران مطابع طهران» به مناسبت اول ماه مه روز کارگر دست از کار شستند. این روزنامه کارگران چاپ خانه را پیشروان نهضت سوسیالیسم در ایران دانست.این روزنامه در صفحه اول خود اشعاری هم به همین مناسبت چاپ کرده بود که از آن جمله بود این رباعی:

ای کارگران عید شما امروز است

ام__روز ب_رای ک_ارگر ن_وروز است

روزی است که از طنطنه کارگری

سرمایهپرست در گداز و سوز است(5)

به نوشته همین منبع مراسمی نیز به مناسبت اول ماه در محل سفارت روسیه شوروی در تهران برپا شد که شومیاتسکی وزیرمختار، دو ساعت سخنرانی کرد.(6)

در ادامه مراسمی که به مناسبت اول ماه مه در برخی از نقاط ایران برپا شد، کنسولگری روسیه در کرمان نیز مراسمی به همین مناسبت برگزار کرد که از نظر نماینده سیاسی ایران در کرمان دخالت «قونسولگری روس در سیاست داخله کرمان» تلقی شد؛ چرا که «ابراهیم خان نایب قونسول... برخلاف انتظام در تهییج اهالی نطق» کرد.(7)

 بخشنامه وزارت امور خارجه به سفارت خانه ها

امروز از طرف وزارت امور خارجه بخشنام های به سفارت خانه های ایران در کشور های مختلف ابلاغ شد؛ مبنی براین که اتباع ارامنه و آشوری ایران که مقیم آمریکا بودهاند و برای گرفتن روادید به سفارت خانه های ایران مراجعه میکنند، پیش از صدور روادید، باید مراتب به سفارت ایران در واشنگتن اطلاع داده شود و در صورت موافقت آن نمایندگی، ویزا صادر گردد.(8)

ص: 76

 چهارشنبه

١٢ اردیبهشت ١٣٠٢

٢ مه ١٩٢٣

١٥ رمضان ١٣٤١

(تصویر) آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی

 اعلام آمادگی اوزدمیرپاشا برای تسلیم اسلحه

اوزدمیرپاشا فرمانده قوای شکستخورده ترکیه عثمانی که در خاک ایران به سر میبرد، به درخواست وزارت جنگ آماده است سلاح های خود را تحویل دهد. عمده تجهیزات آنها سه عراده توپ کوهی و پنج قبضه مسلسل و ٢٤٠ قبضه تفنگ است. امیرلشکر شمال غرب ضمن فرستادن این خبر به رضا خان اضافه کرد که دستور دادهام اسلحه را به ارومیه حمل کنند و اوزدمیر و نیرو هایش را از خطوط بیراهه خیلی زود از مرز های ایران خارج کنند. «دستور دادم به او گفته شود که سیاسیون ایران برای مصالح آتیه مملکتی احتیاجی به تبادل افکار با اوزدمیر را ندارند.»(1)

 افزایش شمار نظامیان عثمانی در مرزها

بنا به گزارش معتمدالوزاره رئیس کمیسیون سرحدی در ماکو تعداد نظامیان عثمانی در پادگان های نقاط مرزی بالا رفته و همچنین بر پست های نظامی نیز افزوده شده است.(2)

 درشکه موفقالدوله و ژرژ مسیحی

پس از برکناری موفقالدوله از حکومت همدان، گروهی از مردم شهر در محل ارکان حرب اجتماع کرده، خواستار ستاندن پول هایی شدند که موفقالدوله از آنها به زور گرفته بود. از آن جمله «ژرژ مسیحی که چهارصد تومان جریمه داده بود.» حال درشکه و برخی اسباب موفقالدوله در همدان گِرو نگاه داشته شده تا از قِبَل آنها پول مردم پرداخت شود. «اینک موفقالدوله در مرکز مشغول دسیسه و مغلطهکاری است.» امیرلشکر احمد خان امیراحمدی ضمن بیان این مطالب اضافه کرد که اگر اصراری بر ارسال درشکه و اثاث موفقالدوله باشد مجبورم از جیب خود چهارصد تومان ژرژ را بپردازم، پولی که «عنفاً از او گرفته» شده است.(3)

 توضیحات وزارت امور خارجه درباره احتشامحضور

پس از گزارش هایی که امیرلشکر غرب از احتشامحضور ویس کنسول ایران در خانقین به مرکز فرستاد و از قول ابواب جمعی خود گفت که احتشامحضور علیه قشون فعالیت میکند، (ر.ک: ٣ اردیبهشت) موضوع به وزارت امور خارجه منعکس شد. این وزارت خانه هم به وزارت جنگ نوشت که بناست به دلیل ملاحظات اداری در مأموریت احتشامحضور تغییری داده شود، اما گفتنی است که وی کسی نیست که برخلاف «نظم و ترتیب اداری اقدامی نموده یا برای استقرار امنیت با قوای دولتی خصومت نماید.» وزارت امورخارجه با این توضیح افزود که اگر مدرکی دال بر اتهامات وارده به احتشام حضور وجود دارد ارسال شود تا به طور قانونی مجازات گردد. وزارت جنگ این موضوع را به لشکر غرب منعکس کرد و خواستار اسناد و مدارکی شد که متوجه سوء عملیات احتشام حضور است.(4)

 سکه های ضرب روسیه در ماکو

بنابر اخبار رسیده از ماکو نمایندگان سیاسی دولت روسیه دو هزاری های نقره ایران را که در روسیه ضرب شده خرج میکنند. حاکم نظامی آذربایجان با ارسال این خبر نوشت که این اقدام «فوقالعاده به منافع دولت» زیان میرساند و باید هرچه زودتر جلوگیری کرد. موضوع از طریق وزارت امور خارجه پیگیری شد.(5)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

در جلسه امروز مجلس یکی از نمایندگان از مالیات نفت که دولت انگلیس وضع کرده پرسید که آیا این مالیات به سهم دولت ایران هم تعلق میگیرد یا نه؟ معاون وزیر مالیه در پاسخ گفت که سهم دولت از عایدات نفت صدی شانزده است، ولی پیش از گرفتن مالیات. دولت قرار است درباره موضوع «تفتیشات لازم [را] بنماید.»(6)

 آزادی کامل تجارت در مرز های شمالی

رئیس ایالتی گمرکات گیلان، هوتن، در اعلانی که با عنوان «خاطر عموم آقایان ذینفع را مستحضر میدارد» شروع میشد به استناد اطلاعی که مدیرکل گمرکات داده است نوشت که «هیأت معظمه دولت امر به آزادی کامل مبادلات تجارتی در سرحدات شمال فرمودهاند... لزوماً یادآور میشود که ورود منات کاغذ[ی] کمافیالسابق ممنوع است.»(7)

 اخباری از تحرکات سیدطه

با دگرگونی هایی که در شمال عراق و به دنبال شکست قوای ترکیه عثمانی از انگلستان پدید آمد، اینک خبر میرسد که سیدطه و افرادش، همراه با پطروس و نیرو های آشوری وارد «نوچه» شدهاند. پطرس با قوای خود راهی «گور» شده، «گویا خیال اشغال باشقلعه، محل سکونت قدیمی خودشان، را دارند که در نزدیکی وان واقع است.»(8) بنابر اخبار رسیده از سلیمانیه امروز هواپیما های انگلیسی با پخش اعلامیه هایی در آسمان این شهر به اطلاع مردم رساندند که شیخ قادر برادر شیخ محمود وارد سلیمانیه میشود؛ با او همکاری کنید.(9)

 مذاکره در اداره کل آسمانپیمایی

حسین علاء نتیجه دیدار خود را با ژنرال پاتریک رئیس «اداره کل آسمانپیمایی» آمریکا امروز به تهران فرستاد. این دیدار به درخواست دولت ایران و برای کسب اطلاعات جدید از سازمان هواپیمایی آمریکا بوده است. علاء مینویسد که سئوالاتی را طرح کرده و مسئولان اداره یاد شده پاسخ دادهاند: «قیمت طیاره های آمریکایی چه ... نظامی و چه برای حمل و نقل چیست؟ ... از هفت هزار تا بیست هزار دلار.» سئوالات بعدی درباره تجهیزات نظامی به ویژه در مورد هواپیما و چگونگی آموزش و کاربرد آن بود که برای هر یک پاسخ یا جزو های چاپ شده همراه بود. علاء میافزاید به زودی هیأتی از طرف کمپانی اولن (Ulen) راهی ایران میشود؛ از طریق مورگان شوستر تقاضا کردم که مذاکره درباره «قضیه آسمانپیمایی» را هم در دستور کار خود قرار دهند.(10)

 دستور اعزام دواب غنیمتی به مرکز

رضا خان وزیر جنگ در تلگرامی که امروز به امیرلشکر شمال غرب فرستاد از او خواست به دلیل کمبود دواب (اسب و قاطر و الاغ) ، هر آن چه در خلع سلاح اخیر از طوایف به غنیمت گرفته

ص: 77

شده، به تهران بفرستند.(1)

 شکایت معتمدان شهر از نظمیه

«هفده سال است که از عمر مشروطیت گذشته، دلخوشی مردم از مشروطه و مشروطیت فقط به تشکیل و تأسیس اداره نظمیه بود. بدبختانه امروز کار خرابی این اداره به جایی رسیده که هر علاقهمند به ناموس را متأثر نموده و هیچکس در این شهر از دست عملیات سوء اعضاء و اجزاء این اداره خصوصاً از دست آژان های نوخط و صاحب منصبان جوان، دارای ناموس نیست.» این شکواییه که امروز خطاب به رئیس مجلس نوشته شد بیش از سی مهر را پای خود داشت. در این نامه درخواست شده به جای جوان های بیمبالات «انتخاب یک عده آژان های مسن و مهذبالاخلاق به جای آنان» مدنظر باشد. امضاکنندگان یادآوری کردند که پرونده های موجود در عدلیه نشانگر حرکات زشت و ناهنجار آژانهاست.(2)

 در تعقیب سرداررشید

احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب که دیروز وارد روانسر شد به یاری اردو های عشایری به رویارویی سرداررشید رفت و او فعلاً به ارتفاعات پناه برده است. وی افزود که امروز «عد های از سوار های سرداررشید [را]... خلعسلاح نموده و مأمورین مخصوص برای جمعآوری کلیه اسلحه این صفحه گمارده شد.»(3)

 درگذشت شیخ مهدی مازندرانی

بنابر خبری که امروز از نجف به وزارت امور خارجه رسید «حجتالاسلام حاجی شیخ مهدی مجتهد مازندرانی که از مجتهدین درجه اول بوده، به رحمت ایزدی پیوسته است.»(4)

 زیباسلطان در تبعیدی نامعلوم

زیباسلطان همسر یاوراسماعیل خان که ظاهراً به واسطه ارتباط همسرش با کلنل محمدتقی خان پسیان توسط رضا خان وزیر جنگ به بایزید ترکیه عثمانی تبعید شد (ر.ک: ٨ اسفند ١٣٠١) اینک بار دیگر توسط مقامات محلی ترکیه به مرز بازرگان بازگردانده شده است. آنها میگویند وی باید از شهبندری روادید بگیرد تا بتواند وارد خاک ترکیه عثمانی بشود. موضوع امروز توسط امیرلشکر اسماعیل خان، حاکم آذربایجان، به رضا خان منعکس شد.(5)

 کارگزار جدید عربستان (خوزستان)

به نوشته روزنامه میهن یومیه حشمتالسلطنه به عنوان کارگزار جدید عربستان (خوزستان) منصوب شده است. پیش از این وحیدالسلطنه این سمت را به عهده داشت.(6)

 دیدار شیخ خزعل و کاکس در بصره

سر پرسی کاکس نماینده عالی انگلیس در بینالنهرین امروز وارد بصره شد و شیخ خزعل که پیش از این برای دیدار او وارد این بندر شده بود، با کاکس ملاقات کرد. در این نشست شیخ کویت و برخی از مشایخ دیگر نیز حاضر بودند. این گزارش، «راپرت جاسوس محمره» بود که از طرف لشکر غرب به منطقه فرستاده شده بود. به گفته این مأمور مخفی ریاست جلسه با شیخ خزعل بوده است.(7)

 نفرت عمومی ایرانیان از انگلیس

روزنامه شفق سرخ در سرمقاله امروز خود، ضمن اشاره به اعتراض سفارت انگلیس به مندرجات جریده شفق سرخ ضمن ردّ اتکای این روزنامه به روسها نوشت: «انگلیسها در ایران، اگر نگوییم در تمام شرق، یک وجه خیلی بد و نفرتانگیزی پیدا کردهاند؛ به درج های که هر کسی را بخواهند لکهدار و مبغوض افکار عمومی نمایند او را انگلوفیل معرفی میکنند.» در ادامه مقاله آمده است که نفرت عمومی ایرانیان به دولت انگلیس ناشی از تبلیغات و تحریکات رقیب قدرتمند او در ایران یعنی روسیه نیست. «قبل از این که ایران با روسیه ساوتی روابط پیدا کند... احساسات نفرتانگیز نسبت به دولت انگلیس به همین درجه، بلکه شدیدتر در ایران موجود بود.(8)

ص: 78

 پنجشنبه

١٣ اردیبهشت ١٣٠٢

٣ مه ١٩٢٣

١٦ رمضان ١٣٤١

(تصویر) نظمیه به فرماندهی وستداهل

 دستور رضا خان برای همکاری با میرزاعلی هیأت

وزارت جنگ امروز دستور رضا خان وزیر جنگ را به حاکم نظامی آذربایجان و امیرلشکر شمال غرب درباره همکاری با میرزاعلی هیأت(1) ابلاغ کرد: «گوشزد مینماید که اگر مشارالیه وارد در تشکیل حزب دمکرات مستقل میشود ممانعت نکرده و بلکه در باطن با ایشان مساعدت هم نمایند. زیرا اقدامات او با اطلاع وزارت جنگ است.»(2)

 رعایت احترام در خلعسلاح نظامیان عثمانی

پس از شکست قوای عثمانی از انگلیس و عقبنشینی آنها به خاک ایران و نیز دستور خلعسلاح ایشان، رضا خان به امیرلشکر شمال غرب تأکید کرد خلعسلاح این نظامیان با کمال احترام صورت گیرد «و به طور مهربانی از آنها پذیرایی شده و از راه دیگر به اوطان خود مراجعت نمایند و در صورتی که قوای انگلیس بخواهد در تعقیب آنها به خاک ایران داخل شود، البته مطابق قوانین بینالمللی حق ورود نخواهند داشت.»(3)

در خبری که امیرلشکر شمال غرب امروز به وزارت جنگ فرستاد ضمن یاد اسلحه های گرفته شده نوشت که «اوزدمیر با عساکر مخلوع توسط صاحب منصب مأمور... [از ناحیه] به باشقلعه» روانه شدند.(4)

 امتناع دربار از پرداخت بدهی ولیعهد

پس از پیگیری چند باره سفارت انگلیس از وزارت امورخارجه برای پرداخت بدهی محمدحسن میرزا، ولیعهد (ر.ک: ١ اردیبهشت) و ابلاغ موضوع به دربار، روشن شد که «از طرف پیشکاری خاصه والاحضرت با پرداخت مخارج مزبور موافقت نمیشود.» وزارت خارجه هم چاره را در این دید که در نام های به پیشکاری ولیعهد بار دیگر طرح موضوع کرده، «هر طور مقرر فرمودند جوابی به سفارت انگلیس داده شود.»(5)

 پس از سرداررشید، سردارمقتدر و سالارظفر

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، با توجه به انهزام قوای سرداررشید و کسان او، با اشاره به این که سردارمقتدر و سالارمظفر سنجابی «منشأ فساد صفحه کرمانشاه و کردستان» هستند پیشنهاد کرد برای استقرار کامل آرامش، سردارمقتدر(6) و سالارظفر را به روانسر بخواند و پس از دستگیری به تهران یا مکانی دیگر تبعیدشان کند و اگر امتناع کردند قوای خود را به خاک سنجابی بکشد و با آنها روبرو گردد.(7) امیرلشکر غرب در تلگرام دیگری از پس گرفتن املاک شرفالملک کردستانی خبر داد که سرداررشید آنها را تصرف کرده بود. وی از دیگر مالباختگان نیز دعوت کرد که املاک خود را پس بگیرند.(8)

 ترمیم قوای مرزی توسط شاهسون های خلع سلاح شده

امیرلشکر شمال غرب امروز در تلگرامی به تهران خبر داد که مسئولیت نگهبانی از نقاط مرزی از بیله سوار تا حسن خانلو را به عهده نوروز خان قوجهبیگلو و عبد اللهبیک طالشی سیگانلو سپرده است. بنابراین گزارش، چهل سوار هم استخدام شده که ماهیانه پنج تومان حقوق خواهند گرفت. «مخصوصاً به مشارالیه [نوروز خان] خاطرنشان شد که باید از تجاوز اشرار سرحدی به خاک ایران جلوگیری و آنها را خلع سلاح نمایند و همین طور از دخول اشرار مجهولالهویه ممانعت نمایند.» آنها نیز تعهد دادند که چنین کنند.(9)

 تهیه و گردآوری سلاح توسط بختیاریها

شهابالسلطنه و سهامالسلطنه بختیاری در حال تهیه تجهیزات جنگی از خارج کشور هستند «و اخیراً مقدار زیادی فشنگ در جعبه های بسته [از] برلن وارد نموده»اند. این بسته ها به اسم «آقاغلامرضا دوافروش» وارد میشود. محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، این خبر را امروز به وزارت جنگ فرستاد و درخواست کرد مراتب به رئیس گمرک بنادر منعکس شود تا از ورود این نوع کالاها جلوگیری شود.(10)

امیرلشکر جنوب، در تلگرام دیگری پیرو اعزام قوا به جنوب کشور امروز خبر داد که ١٩٣ نیروی پیاده با ٣١ سوار تحت فرماندهی یاور امیرحسین خان عطارپور به طرف بروجن اعزام کرده است.(11) قرار است این قوا در شهر های اطراف اصفهان آماده باشند تا پس از رسیدن دستور به جنوب حرکت کنند. نیرو های اعزامی به بروجن از مدرسه نظام اصفهان بودند.

 اعزام نیرو به نواحی شمال غرب

پس از رسیدن اخباری مبنی بر تحرکات آشوریها و اتحادی های که میان این قوم با سیدطه و دیگران پدید آمده، لشکر شمال غرب اقدام به گسیل یک گردان پیاده و دو عراده توپ به نواحی مرزی کرد. عبد الله طهماسبی امیرلشکر شمال غرب با فرستادن این خبر به تهران نوشت که هفته آینده خود نیز به آن ناحیه حرکت خواهد کرد.(12)

 اجازه بازگشت به سردارعشایر

سردارعشایر قراچهداغی که سال گذشته در زمان حکمرانی مصدقالسلطنه در آذربایجان دستگیر و زندانی شده بود، با وساطت صاحب ان نفوذ آزاد و راهی تهران شد. وی درتهران با استقبال رضا خان، وزیر جنگ، مواجه شد. اینک که موضوع شاهسونها و خلع سلاح ایشان پایان یافته، سردارعشایر اجازه بازگشت به آذربایجان گرفته است؛ همچنین به امیرلشکر شمال غرب توصیه شده است به وی مساعدت نیز بنماید. عبد الله طهماسبی نیز نظر مخالفی نسبت به بازگشت او نداشت، به ویژه که «از طرف نظامیان با فامیل و املاک او ضدیتی نشده، [بعید است] که خیانتی از او بروز کند.»(13)

 جلب متخلفان و اخلالگران در امور انتخاباتی

بنابر خبری که روزنامه ایران در شماره امروز خود چاپ کرد، عد های برای گرفتن تعرفه انتخاباتی به چند نقطه از تهران مراجعه کرده، با افراد مجهولالهویه شروع به خرید و فروش تعرفه کردهاند. «مرتکبین جلب و هر یک مدتی توقیف و از آنها التزام گرفته شد که مرتکب اقدامات خلاف قانون نشوند.»(14)

در گزارش های مأموران انگلیس آمده است که اقدام به خرید آراء توسط افرادی صورت میگرفت که سفارت روسیه آنها را

ص: 79

استخدام کرده بود و برای انتخاب طرفداران روسیه به نمایندگی مجلس شورای ملی فعالیت میکردند.(1)

 کفیل جدید وزارت داخله

در پی استعفای کفیل وزارت داخله، مهدی ملکزاده مأمور شد کفالت وزارت داخله را به عهده بگیرد.(2)

 درخواست بازرگانان مشهد برای جلوگیری از اقدامات آمریکاییان

در تلگرامی که گروهی از تاجران و کسبه مشهد امروز به رئیسالوزراء فرستادند از وی خواستند که از اقدامات گروه تبشیری آمریکا در مشهد جلوگیری کند و نگذارد «که مطاف شرقی مسلمین ... به واسطه بنای معبد و مدارس آمریکایی لطمه» ببیند.(3)

 ضرورت کشیده شدن خط تلگراف برای اشنویه

امیرلشکر شمال غرب امروز از وزیر جنگ تقاضا کرد از طریق وزارت پست و تلگراف دستور کشیده شدن خط تلگراف اشنویه داده شود. «ن هایت مورد لزوم است.»(4)

ص: 80

 جمعه

١٤ اردیبهشت ١٣٠٢

٤ مه ١٩٢٣

١٧ رمضان ١٣٤١

 تعدیل در برخی مواد معاهده انگلیس و عراق

محمدحسن بدیع، کارپرداز ایران در کربلا، از طریق مأموران محلی اطلاع حاصل کرد که وزارت داخله عراق از بغداد بخشنام های به متصرف کربلا فرستاده که در آن سه بند از مواد معاهده انگلیس و عراق تعدیل شده است. «یکی مدت معاهده مزبور که در ماده ١٨ بیست سال تعیین و تحدیدشده، به چهار سال تنزیل یافته. یعنی بعد از انقضای مدت مزبور حکم آن معاهده بیاثر خواهد بود. دوم دولت انگلیس حاضر شده است حکومت عراق عرب را در سلک اعضای جمعیت بینالمللی داخل کند. سوم عنوان وصایت یا حمایت انگلیس بر بینالنهرین به مشورت و مساعدت تبدیل یافته.» بدیع در نام های که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد این خبر را به اطلاع رساند و افزود که این بخشنامه هنوز در جراید منتشر نشده است. وی بار دیگر نسبت به حفظ امتیازات ایران در بینالنهرین تأکید کرد و این که نباید از حق کاپیتولاسیون در این کشور چشم پوشید.(1)

 توقیف سردارمقتدر

امروز سردارمقتدر با پنجاه سوار، خود را به امیرلشکر غرب معرفی کرد و در اردوی نظامی توقیف شد. احمد خان امیراحمدی در گزارشی که امروز به وزارت جنگ فرستاد این خبر را داد و سه پیشنهاد برای برخورد با سردارمقتدر و سالارظفر که او نیز قریباً خود را تسلیم خواهد کرد ارائه نمود: ایل سنجابی خلع سلاح نشود، اما رؤسای آنها تبعید شده، سرتیپ رضا خان کُرد حاکم نظامی ایل تعیین شود؛ ایل سنجابی خلعسلاح شود و ضمن تبعید سردارمقتدر و سالارظفر، سردارناصر به ریاست ایل گمارده شود؛ سردارمقتدر و سالارظفر در نقاطی دوردست مثل سمنان و دامغان حاکم شوند و سردارناصر به حکومت ایل سنجابی منصوب گردد. امیرلشکر غرب یادآور شد با تصویب هر کدام از این پیشنهادها، صفحه غرب قرین آرامش خواهد شد.(2)

 پرسش امیرلشکر شمال غرب از احتمال نفوذ قوای انگلیس به ایران

پس از آن که رضا خان وزیر جنگ به عبد الله خان طهماسبی امیرلشکر شمال غرب دستور داد با اوزدمیرپاشا و نیرو های او که وارد خاک ایران شدهاند با مهربانی رفتار کند و پس از خلعسلاح آنها را به کشورشان بازگرداند، این نکته را هم گفته بود که از ورود نیرو های انگلیس به خاک ایران جلوگیری شود. طهماسبی امروز، ضمن ابراز اطاعت از دستور یادشده پرسید: «در صورت تجاوز، آنها [انگلیس] هم باید خلعسلاح یا با اسلحه عودت داده شوند؟» که رضا خان پاسخ داد قوای انگلیس هم باید خلعسلاح شوند.(3)

 تکذیب اظهارات حاج میرزاعبدالوهاب

حاجمیرزاعبدالوهاب رضوی نماینده همدان در دو نوبت (ر.ک: ٣٠ فروردین و ١١ اردیبهشت) نظر رضا خان را نسبت به گسترش ب هاییت و کمونیسم در همدان جلب کرد و خطر آنها را گوشزد نمود. موضوع به امیرلشکر غرب منعکس شد تا او نیز نظر خود را بدهد. امیرلشکر غرب ضمن تکذبب این ادعا، آن را ناشی از رقابت حاجمیرزاعبدالوهاب با اسماعیل نوبری در امر انتخابات مجلس دانست. علت بعدی نیز «تحریکات قوامالسلطنه» عنوان شد که از طریق حاکم همدان، موفقالدوله - که اخیراً برکنار شد - اجرا میشد. احمد خان امیراحمدی افزود که این گونه اظهارات را محل توجه نمیداند.(4)

ص: 81

 شنبه

١٥ اردیبهشت ١٣٠٢

٥ مه ١٩٢٣

١٨ رمضان ١٣٤١

(تصویر) از راست به چپ: گرترود بل، سرپرسی کاکس، ابنسعود

 امکان پناهنده شدن شیخ محمود به ایران

شکستی که شیخ محمود و قوای عثمانی از انگلیس خوردند، موجب عقبنشینی این نیروها به طرف خاک ایران شد. اینک امیرلشکر شمال غرب گزارش میدهد که شیخ محمود تا نزدیکی مرز ایران عقب نشسته و احتمال دارد «از خط وزنه یا سردشت به خاک ایران پناهنده شود، به توقف مشارالیه در ایران اطمینانی نیست و ممکن است مشغول پار های عملیات شود.»(1)

 پرسش از پرواز هواپیما های انگلیسی برای حمایت از شیخ خزعل

انتظامالملک، معاون وزارت امور خارجه، امروز از کارگزاری محمره (خرمشهر) خواست نسبت به این شنیده که «جمعی بر علیه شیخ [خزعل] قیام، طیاره انگلیسی برای جلوگیری آنها آمده است» پاسخ دهد. «تفصیل چیست؟ فوراً اطلاع دهید.»(2)

 ایجاد نفرت علیه اتحادیه های کارگری در انزلی

رضا خان، وزیر جنگ، امروز از یاوراحمد خان آجودان تیپ شمال خواست که در برابر فعالیت های اتحادیه های ایجاد شده در انزلی طوری اقدام کند که اهالی نسبت به آنها اظهار تنفر کنند و حتی تقاضای اخراج آنها را از شهر بنمایند.(3)

 دستور مدنی برای مبارزه با بیسوادی

اتحادیه مرکزی کارگران انزلی در بخشنام های به همه اتحادیه ها از مسئولان آنها خواست که تا اول شوال ١٣٤١ «هر یک اقلاً ١٥ نفر افراد بیسواد اتحادیه خود را برای تحصیل به کلاس اکابر انزلی اعزام دارند.» این بخشنامه توسط صفرعلی علیزاده که نظامت اتحادیه مرکزی کارگران را به عهده داشت و نیز اسماعیل طهماسب، منشی اتحادیه مرکزی، امضاء شده بود.٤(4)

 تأسیس بانک شاهنشاهی در بارفروش

کارگزاری مهام خارجه مازندران امروز به وزارت امور خارجه گزارش داد که یک نفر انگلیسی از طرف بانک شاهنشاهی وارد بارفروش شده، میخواهد شعبه بانک یادشده را در این شهر تأسیس کند. «در سی سال استقرار بانک شاهنشاهی در ایران، [این بانک] در مازندران... شعبه نداشت. حالا چه اهمیتی را حائز است؟»(5)

 اعلامیه امیرلشکر شمال غرب پس از سرکوب شاهسونها

به گزارش کارگزاری اردبیل، پس از ختم سرکوب شاهسونها اعلامی های در اردبیل پراکنده شد که آن دسته از طوایف شاهسون که اطاعت و انقیاد خود را در برابر دولت ابراز کردند، غارت های چندین ساله آنها بخشوده شده، مطالبه نخواهد شد. امیرلشکر شمال غرب در این اعلامیه آورده است که طوایف فولادلو و خلخالی که در برابر اردوی دولتی دست به «استعمال اسلحه ناریه» زدند، از این عفو مستثنی هستند.(6)

 رأیگیری از زرتشتیان تهران

زرتشتیان تهران برای انتخاب نماینده خود آرای خود را به صندوق ریختند. از ٢١٨ تعرفه توزیع شده بین زرتشتیان، ٢٠٩ تعرفه به صندوق انداخته شد. جعبه اخذ رأی لاک و مهر شد تا در هفدهم اردیبهشت استخراج آراء انجام شود.(7)

 شیخ خزعل یا رضا خان؛ کدامیک؟

لورن وزیرمختار انگلیس در تلگرامی به لندن نظر مثبت خود را در نزدیکی بیش از پیش به رضا خان و توافق با او برای تمرکز قدرت در ایران اعلام کرد. «اینک لحظه اقدام به نحوی از انحاء درباره سیاست مرکزیت دادن رضا خان فرارسیده است؛ لحظ های که ماه ها و ماه ها پیش فرا رسیدن آن را هشدار دادم. فکر میکنم که منافع عمده ما ایجاب میکند که با رضا خان متحد شویم، اما بسیار ناشیانه خواهد بود که بر مبنای یک توافق موقتی [با «شیخ خزعل»] به «رضا خان» ضرب های وارد سازیم، چرا که زور دارد و ما هیچ علاق های نداریم که [بدانیم] وی چگونه این زور را به کار میبرد... [اما] در صورتی که با رضا خان متحد شویم، چگونه باید به تعهدات خود در برابر شیخ وفا کنیم. این موضوع در حال حاضر مرا آزار میدهد... ما باید بتوانیم ترتیب خاصی با رضا خان بدهیم. آیا این ترتیب ارزش بیشتری دارد یا نه؟ به درستی نمیدانم. زیرا فکر میکنم رضا خان میتواند با ایجاد تحریکات در بین قبایل عرب، شیخ را در هم بشکند... اگر او [رضا خان] مسئولیت تأمین امنیت میدان های نفتی را بپذیرد، ما به سختی میتوانیم با وی مخالفت کنیم.»(8)

 چرا اعدام نمیکنید؟

وزارت جنگ امروز در تلگرامی از امیرلشکر شمال غرب پرسید پس از اعدام امیر عشایر (ر.ک: ٨ اردیبهشت) چرا امیرنصرت و امیرفیروز اعدام نمیشوند؟ دستور آن صادر شده است.(9) (ر.ک: ٢٠ اردیبهشت)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

نمایندگان مجلس در جلسه امشب خود راجع به بودجه گفت و گو و مشورت کردند. برای رأیگیری، شمار نمایندگان به حدنصاب نرسید و رأیگیری به جلسه آتی موکول شد.(10)

 توقف توزیع تعرفه های انتخاباتی

از امروز که مصادف با نخستین شب احیاء بود، توزیع تعرفه های انتخاباتی متوقف شد. قرار است ادامه کار از ٢٤ اردیبهشت ادامه یابد.(11)

ص: 82

 یکشنبه

١٦ اردیبهشت ١٣٠٢

٦ مه ١٩٢٣

١٩ رمضان ١٣٤١

 تصویب ن هایی بودجه سال ١٣٠٢

«قانون اعتبارات مخارج مملکتی سنه مالیه تنکوزئیل ١٣٠٢» امروز به تصویب رسید. بودجه امسال در ١٩ فقره و با رقم ٢٢ میلیون و ٥٩٢ هزار و ٤٤٤ تومان از تصویب نمایندگان مجلس شورای ملی گذشت.(1)

 پاسخ امیرلشکر غرب به اتهامات نماینده همدان

احمد خان امیراحمدی در پی شکایتی که میرزاعبدالوهاب رضوی، نماینده همدان، به وزیر جنگ کرده، و علیه اقدامات امیرلشکر غرب که منجر به توسعه ب هاییت و بلشویزم در این شهر شده اتهاماتی مطرح نموده بود، امروز خطاب به رضا خان نوشت: «مقرر فرمایید دهندگان راپرت را به محاکمه احضار فرموده و خود فدوی شخصاً حاضر است با فرد فرد آنها محاکمه نموده تا ثابت نماید که صاحب منصبان ارشد» از این اتهامات دور هستند. او میرزاعبدالوهاب را شخصی معلومالحال دانست که در دوره چهارم به شکلی غیرقانونی وارد مجلس شده و اینک با تحریکات موفقالدوله حاکم سابق همدان که متهم به هشت هزار تومان اختلاس است، علیه لشکر و فرمانده آن اتهام میزند.(2)

 اقدامات غیرقانونی امیرمخصوص در اخذ مالیات

میلسپو رئیس مالیه امروز خطاب به وزیر جنگ نوشت که عباس خان امیرمخصوص رئیس ایل کلهر از صاحب ان اغنام و احشام مالیات غیرقانونی میگیرد. این مالیات از دام هایی که از اراضی ایل کلهر عبور میکنند به عنوان «حق المرتع» گرفته میشود. هر نفر شتر دو قران، هر رأس اسب یک قران و هر رأس الاغ ده شاهی. رقم این مالیات سالیانه حدود ٢٥ هزار تومان میشود. اراضی یادشده خالصه است و ارتباطی به امیرمخصوص ندارد. میلسپو افزود که در این مورد با امیرلشکر غرب صحبت کرده اما نتیج های نداشته است. وی درخواست کرد «اقدامات لازمه در جلوگیری از اعمال غیرقانونی امیرمخصوص به عمل آید.»(3)

 گسترش اختلافات در میان یهودیان

با شروع انتخابات دوره پنجم مجلس شورای ملی اختلافاتی در اجتماع یهودیان بروز کرد که عمدتاً میان طرفداران دکتر لقمان(4) نماینده فعلی یهودیان و شموئل حاییم مدیر روزنامه هحییم بود. امروز نام های به دفتر رئیسالوزرا نوشته شد که میگفت عد های از کلیمی های تهران «از شرارت مستر هایم [حاییم] که خیال وکالت در سر دارد و یک شخص فاسد... و متهم است که آژان انگلیسها میباشد» به ستوه آمدهاند. در این نامه تقاضا شده کمیساریای محلی در محله کلیمیان حاضر شود تا یهودیان بتوانند آزادانه رأی بدهند.(5) این نامه را سیدمحمدرضا سادات امضا کرده بود.(6)

 الحاق یگان های جدید به لشکر جنوب

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، درخواست کرد برای تکمیل قوای این لشکر، فوج چهارمحال، فوج قدیم کرمان و فوج جلالی را منضم به لشکر جنوب کند. رضا خان وزیر جنگ، موافقت خود را به جز در مورد فوج جلالی که اکنون در حال عملیات است، اعلام کرد.(7)

 مأموریت رئیس مالیه آذربایجان برای ضبط روستا های ایلات شاهسون

در پی درخواست امیرلشکر شمال غرب از وزارت جنگ برای مکاتبه با وزارت مالیه و اعزام مأموری جهت ضبط روستا های طوایف شاهسون که در درگیری های نظامی اخیر به دست قشون افتاده، (ر.ک: ٩ اردیبهشت) میلسپو امروز در نام های به وزارت جنگ، وزیر جنگ را مطلع کرد که به رئیس مالیه آذربایجان دستور داده است «املاک خالصه متصرفی ایلات شاهسون و اراضی و املاک قبایل فولادلو و حسین خان لو را که جدیداً از جانب اردوی مظفر دولتی اشغال شدهاند، از اولیای نظامی

ص: 73

مربوطه تحویل گیرد.»(1)

 تجدیدنظر قشون در نماینده مراغه

امروز به حاکم مراغه دستورداده شد که «آقا شیخ اسد الله محلاتی باید به جای سهرابزاده انتخاب شود.» این دستور توسط سرهنگ سالارنظام (محمدصادق کوپال) که در این زمان کفیل ایالت آذربایجان بود به مراغه ابلاغ شد.(2)

شموئل حاییم

عباس خان امیرمخصوص، نفر دوم از سمت چپ

(تصویر) سران کلیمیان تهران

ص: 84

 دوشنبه

١٧ اردیبهشت ١٣٠٢

٧ مه ١٩٢٣

٢٠ رمضان ١٣٤١

 تلاش برای جلبنظر شیخ محمود

با اقدامات لشکر غرب، رئیس اردوی بانه با شیخ محمود - که پس از فرار از مقابل نظامیان انگلیس در شش فرسخی مرز ایران مستقر است - روابط صمیمی پیدا کرده است. شیخ محمود منشی مخصوص خود را نزد رئیس اردوی بانه فرستاده و از طرف شیخ قول داده که به خاک ایران پناهنده شود. وی درخواست هایی نیز دارد: تحویل اسلحه در برابر پول یا خدمت؛ ارسال متن تلگرامی از شیخ محمود به سفارت خانه های فرانسه، آمریکا و عثمانی خطاب به کنفرانس لوزان در شکایت از مظالم انگلیس. احمد خان امیراحمدی با ارسال این اخبار به وزیر جنگ خواستار کسب تکلیف شد.(1)

 موضوع ناتمام هیأت تبشیری آمریکا در مشهد

«تولیت آستانه مقدسه رضویه» امروز به وزارت امور خارجه نوشت، با این که فعالیت های هیأت تبشیری آمریکا در ساخت کلیسا و مدرسه متوقف شده، اما پاسخ یک برگی وزارت امور خارجه در ٢٨ فروردین به هیجانات دو سه ماهه حاکم بر مشهد، بسنده این مسئله نیست. «کماکان همان هیجان و اضطراب درعموم مردم و حجج اسلام دامت تأییداتهم باقی است.» در این نامه آمده است که آمریکاییها خود پذیرفتهاند که دست از ساخت کلیسا بردارند و بنای مدرسه را هم موکول به اجازه وزارت فواید عامه کنند. وقف بودن زمین های خریداری شده هم از طریق طرح در عدلیه رسیدگی خواهد شد. با این حال لازم است پاسخ آرامشبخشی از تهران به مشهد برسد. تولیت آستان قدس در پایان پیشنهاد کرد از طرف ریاستالوزراء نام های به علمای خراسان نوشته شود تا اطمینان خاطر لازم پدید آید.(2)

 شمارش آراء زرتشتیان

بعد از ظهر امروز در محل انجمن زرتشتیان صندوق لاک و مهر شده انتخابات برای استخراج آراء باز شد و از ٢٠٩ تعرف های که اخذ شده بود، ارباب کیخسرو با ١٩٦ رأی بیشترین آراء را به دست آورد. نمایندگان انجمن نظار و نمایندگان وزارت داخله نتیجه به دست آمده را در صورتجلس های یادداشت و امضاء کردند. میرزاخدارحیم [رحم] بهمنی با ٦ رأی نفر دوم بود.(3)

 تقاضای پرداخت حقوق حاکم خمسه و حرکت به طرف کرمانشاهان

سردارعظیم، حاکم سابق خمسه، که به حکمرانی کرمانشاهان منصوب شده امروز بار دیگر از وزیر جنگ خواست حقوق فروردین و اردیبهشت او پرداخت شود؛ حکم معاونت دبیرهمایون برای حکومت کرمانشاه ابلاغ گردد؛ و اجازه حرکت یاور امیر خان نیز داده شود تا به سوی کرمانشاهان حرکت کنم.(4)

 موافقت وزیر جنگ با ادامه حکومت بختیاریها بر چهارلنگ

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، امروز به رضا خان نوشت که «سردارمحتشم(5) تلگرافی به سردارفاتح کرده است که» بنا به امر وزیر جنگ «حکومت چهارلنگ کماکان با بختیاریها» است و خبر در مناطق ایل بختیاری پراکنده شده است. این موضوع ظاهراً بر اساس توافقاتی است که رضا خان در تهران با برخی از خوانین بختیاری کرده است. پیش از این، خبرها حکایت از آمادگی نظامی سردارفاتح در منطقه میکرد تا علیه اردوی نظامی وارد عمل شود.

یکی دیگر از توافقات صورت گرفته تسلیم حسین خان فلارتی به اردوی نظامی و نیز پس دادن اموال غارت شده توسط او است.(6) اما منابع انگلیسی نوشتند که این توافقات، پیآمد های مالی هم برای خوانین بختیاری داشته است. بختیاریها باید ١٥٠ هزار تومان طی یک هفته به رضا خان میپرداختند. وزیر جنگ با توجه به وجود خصومت میان لرها و بختیاریها و این که مادام که لرها خلعسلاح نشدهاند بختیاریها را نمیتوان خلعسلاح کرد، به پرداخت این وجه راضی، و پذیرفته است که نیرو های نظامی با بختیاریها درگیر نشوند. همین منبع میافزاید احمدشاه هم در این بین به واسطه نقشی که برای توافق میان دولت و بختیاریها ایفا کرد، ٥٠ هزار تومان به دست آورده است.(7)

 حاکم بیحقوق قصرشیرین

حکومت نظامی قصر امروز در تلگرامی که به مرکز فرستاد از عدم پرداخت حقوق خود خبر داد و این که «بیاندازه در فشار [و] مضیقه» هستم.(8)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

در جلسه امروز بودجه کشور به تصویب نمایندگان رسید. همچنین نمایندگان به احضار سواران بختیاری رأی دادند. قرار شد جلسه بعدی به واسطه لیالی قدر، در ٢٥ اردیبهشت برگزار شود.(9)

ص: 85

ادامه مهاجرت یهودیان ایران به فلسطین و گرفتاری مضاعف آنها

به گزارش سرکنسول ایران در شامات، مهاجرت یهودیان ایران به فلسطین «پی در پی» ادامه دارد. «این بدبخت های از حقیقت بیخبر به تشویق صهیونیها به گمان این که فلسطین وطن قومی شده و نان پخته برای آنها آباد است، وطن خود ایران را ترک گفته پی در پی میآیند.» عینالملک در ادامه این گزارش که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد، مینویسد این یهودیان وقتی مشکلات این جا را میبینند پشیمان شده، چون راه برگشت ندارند، رو به گدایی میآورند. «بدین لحاظ حکومت فلسطین قانونی نهاده که هر یک از یهود مهاجرین باید لااقل در وقت ورود دویست لیره طلا پول نقدی در جیب داشته باشند... یا آن که باید از یهود ساکن فلسطین به حکومت کفالت بدهد که از عهده اعاشه آن شخص وارد برآید.» وی افزود بنا بر نوشته روزنامه، خودکشی بین یهودیان افزایش یافته است.(1)

 درگذشت معینالرعایا

معینالرعایا که از بارفروش به بندپی تبعید شده بود امروز درگذشت. امیراکرم حاکم مازندران با جلبنظر رضا خان وزیر جنگ تصمیم گرفته بود که معینالرعایا به واسطه نزدیکی انتخابات مجلس پنجم باید از بارفروش دور باشد. بیماری معینالرعایا که حصبه تشخیص داده شده بود، امروز او را از پا درآورد.(2)

 انتشار نخستین شماره شعله

امروز نخستین شماره نشریه شعله با شعار «شعله برای آتش زدن خرمن ارتجاع است» با مرامی چپگرایانه وارد بازار مطبوعات شد. این روزنامه در پیشانی خود این شعار را هم درج کرده بود: «[شعله] روزنام های است اجتماعی طرفدار زحمتکشان.» شعله در دو صفحه مقالات و اخبار خود را خطاب به «رفقای کارگر و رفقای برزگر» تنظیم و طبع کرده بود.(3) منابع انگلیسی نوشتند که مدیر نشریه شعله میرزااسد الله تهرانی است و سفارت روسیه در تهران از این جریده حمایت مالی میکند.(4)

این نشریه دو روز بعد به دستور رضا خان توقیف شد. (همان)

(تصویر) ارباب کیخسرو

(تصویر) روزنامه شعله، شماره اول

ص: 86

 سه شنبه

١٨ اردیبهشت ١٣٠٢

٨ مه ١٩٢٣

٢١ رمضان ١٣٤١

 اولتیماتوم انگلیس به روسیه شوروی

به نوشته منابع، در پی تیرگی روابط انگلیس و روسیه شوروی، امروز از طرف دولت انگلیس اولتیماتومی به دولت روسیه شوروی داده شد که به «اولتیماتوم کرزن» هم معروف شد. دولت انگلیس در این اخطار سیاسی از شوروی خواست دست از تبلیغات ضدانگلیسی در شرق بردارد و نمایندگان خود را از ایران و افغانستان فراخواند؛ در غیر این صورت، روابط بازرگانی بین دو دولت قطع خواهد شد.(1)

 تکذیب رفتار های ناشایست با اتباع ایرانی

سر پرسی لورن، وزیرمختار انگلیس در تهران، امروز در نامه بلندی همه آن مواردی را که وزارت امور خارجه درباره رفتار ناشایست مسئولان بینالنهرین با اتباع ایرانی تذکر داده بود، تکذیب کرد.

لورن نوشت که طبق تحقیقات مأموران محلی، قتل یا سوءرفتار نسبت به ایرانیان، با تفتیش و تحقیق متهمان همراه است. دفاتر نظمیه عراق نشان میدهد که این شکایتها یا تظلماتی که درباره دزدیها میشود با رسیدگی همراه است.

مضاف بر این که «دولت ایران هم قادر نبوده سارقینی را که در اراضی بی سکنه و کم جمعیت ایران با آزادی و تأمین کامل، اموال اتباع داخلی و خارجی را به سرقت میبرند کشف و مجازات نماید.» در ادامه این نامه، رفتار ناشایست با زوار ایرانی و هر آن چه که نمایندگان سیاسی ایران در بینالنهرین گزارش داده بودند، تکذیب شده است.(2)

 آخرین اخبار جاسوسان ایرانی از کردستان عراق

امیرلشکر احمد خان امیراحمدی، فرمانده قوای غرب، امروز بر اساس «راپرت اخیر جاسوس سلیمانیه» نوشت که اسماعیلآقا سیمیتقو به همراه ١٥٠٠ نفر سوار عشایر به کمک قوای ترکیه عثمانی رفته، به رواندوز حمله کردهاند. درگیری میان اتحادیه یادشده و نظامیان انگلیس پس از نه ساعت جنگ، به تصرف رواندوز انجامیده، «قوای انگلیسها با دادن تلفات هنگفت عقب نشستهاند.»

وی مینویسد ترکها در برابر این خدمت سیمیتقو تجهیزات و اموالی را که از او گرفته بودند، پس دادهاند. «زن و بچه اسماعیلآقا را نیز که گروگان نگاه داشته بودند مسترد نمودند.»(3)

 آماری از سلاح های طوایف ارومیه و ساوجبلاغ

کارگزاری ارومیه و ساوجبلاغ در یک گزارش آماری، تعداد تقریبی اسلحه های ایلات منطقه را به وزارت امور خارجه فرستاد، تا چنانچه «دولت تصمیماتی راجع به این نقطه مهم سرحدی هم اتخاذ فرمودند، سابقه در دست باشد.»

ایل دهکردی دو هزار قبضه، ایل بیکزاده هزار و صد قبضه، ایل مامش هشتصد قبضه، ایل منگور هزار و سیصد قبضه، ایل کورک هشتصد و پنجاه قبضه، ایل پیران شصت قبضه، سالارسعید با ابواب جمعی سیصد و بیست قبضه، سردارمکری با ابوابجمعی دویست قبضه، اعظامالملک با ابواب جمعی یکصد و پنجاه قبضه، خرده مالکین مکری پانصد قبضه، اهالی ساوجبلاغ سیصد قبضه، ایلات جزء سردشت دو هزار و دویست قبضه اسلحه دارند.(4)

 تغییر رئیس تلگراف خانه بروجرد

برخلاف میل امیرلشکر غرب نسبت به ابقای شاهزاده جلالالدینمیرزا رئیس تلگراف خانه بروجرد، وی به دستور وزارت پست و تلگراف از این سمت برکنار شد و به جای او اعتبارالدوله مسئولیت آن را به عهده گرفت. از نظر امیرلشکر غرب تعویض جلالالدین میرزا «به علت صمیمیتی که با قشون داشته» بوده است(5)

 عبور قشون ایران از خط بهبهان

با این که سند های مرتبط با وزارت جنگ نشاندهنده آمادگی نیرو هایی از لشکر جنوب برای اعزام به عربستان (خوزستان) است، و نه حرکت آنها، اما کنسول انگلیس در اهواز امروز خطاب به سر پرسی لورن نوشت که اطلاعات رسیده حکایت از آن دارد که قشون ایران از خط بهبهان وارد عربستان (خوزستان) شده است. «از منابع موثق راپرت رسیده که ٤٥٠ نفر نظامی از قمشه به امتداد بهبهان حرکت کرده و مقصد ن هایی آنها رامهرمز است.»

وی افزود که منظور رضا خان از این اقدام انتزاع زمین هایی است که این اواخر بختیاریها مال خود کردهاند. پیل(6)، کنسول انگلیس در اهواز، ادامه داد که مطابق ضمانتنامه ١٨ آوریل ١٩٢٢، شیخ خزعل اعزام هریک از قوای قشون، پلیس، مأمور عدلیه، تحصیلدار مالیات های غیرمستقیم و حاکم را تجاوز به منطقه خود تلقی میکند. «آیا ما هم باید مثل شیخ تعبیر و تأویل کنیم و اگر بکنیم با دولت ایران چه معامله باید نمود؟»(7)

ص: 87

 چهارشنبه

١٩ اردیبهشت ١٣٠٢

٩ مه ١٩٢٣

٢٢ رمضان ١٣٤١

 توصیه رضا خان به دو امیرلشکر آذربایجان

امروز رضا خان، وزیر جنگ، در تلگرامی به حاکم نظامی آذربایجان امیرلشکر اسماعیل خان(1) و فرمانده قشون آن ایالت امیرلشکر عبد الله طهماسبی، آنان را به اتحاد و موافقت با هم فراخواند. «در این موقع که انتشاراتی در اطراف تغییر ایالت نظامی در بین است... باید با موافقت و اتفاق کامل یکدیگر در پیشرفت و حسن جریان کارها» قدم بردارید تا «لطم های به پیشرفت امور و مقاصدی که در نظر است وارد نیاید.»(2)

 اطاعت رئیس ایل منگور

حسن آقا رئیس طایفه منگور که ابراز اطاعت نکرده بود، پس از خلع سلاح قوای عثمانی که به خاک ایران پناهنده شده بودند، به ساوجبلاغ آمده، «همه قسم خدمتگزاری را تعهد نموده» است.(3)

 تکذیب ارتباط صاحب منصبان ایرانی با شورشیان مرزی روس

در پی اظهار سفارت روسیه شوروی مبنی بر ارتباط سرهنگ مهدی خان، از صاحب منصبان لشکر شرق، با قوچعلی معروف به خوجهقلی ترکمان، موضوع از طرف وزارت امور خارجه به کارگزاری خراسان منعکس شد تا نظر دهد. این کارگزاری امروز با استناد به تحقیقات محلی خود ادعای سفارت روسیه را تکذیب کرد. روسها میگفتند در منازع های که در ناحیه تجن و شیرتپه با قشون محلی روسیه رخ داده، عد های از نظامیان ایرانی با لباس مبدل شرکت داشتهاند.(4)

 دستور میلسپو در مورد جعبه های حامل سکه

از مهرماه سال گذشته که کنسولگری روسیه به نام کالا های دیپلماتیک و با مهر و موم مربوط به آن اقدام به وارد کردن جعبه هایی مملو از سکه (پول رایج ایران) کرد، موضوع «صندوق های محتوی مسکوکات پنج قرانی و دو قرانی ضرب مسکو توسط چاپار های سیاسی روسیه» تبدیل به یکی از مسائل گمرک، وزارت مالیه، سفارت روسیه و وزارت امور خارجه ایران شد. با برطرف شدن هیجانات اولیه، اینک میلسپو در نام های به اداره کل گمرکات مینویسد: «مقتضی است قدغن دارید... کلی هایی [جعبه هایی] که مورد سوءظن است... یا آنها را اعاده دهند، یا با حضور نماینده قونسولگری روس، باز و معاینه نمایند، و یا بالاخره در توقیف بماند تا نتیجه مذاکرات با سفارت روس معلوم شود.»(5)

 عواقب ارتباط با نماینده سیاسی روسیه

امیراکرم حاکم مازندران خبر داده بود که برخی از ایرانیان با نماینده سیاسی تازهوارد روسیه شوروی مراوده دارند. (ر.ک: ٣ اردیبهشت) با این که امیراکرم این خبر را به وزارت داخله فرستاده بود، امروز وزیر جنگ در پاسخ به این مراسله خطاب به حاکم مازندران نوشت که مرتبطین با نماینده سیاسی روسیه را اگر ایرانی باشند میتوانید تبعید کرده یا به هر نحوی از عملیات آنها جلوگیری کنید.(6) موضوع همین امروز به وزارت امور خارجه هم منعکس شد تا آن وزارت خانه با سفارت روسیه شوروی رایزنی کرده، پاسخ بگیرد.

 تشکر اوزدمیرپاشا

نایب سرهنگ اوزدمیرپاشا صاحب منصب ترک، که پس

ص: 88

از شکست از نظامیان انگلیس و تخلیه رواندوز به خاک ایران پناهنده شد، ضمن خلعسلاح تا مرز قطور مشایعت گردید. وی که در حال عبور از مرز ایران بود، امروز نام های حکایت از سپاس و قدردانی خطاب به امیرلشکر شمال غرب نوشت. او از میهماننوازی ایرانیان و محبتی که در حق او شده تمجید کرد و از مشاهدات خود در ایران چنین نتیجه گرفت که «ایرانیان به سرعت تمام در اندک مدتی در شاهراه ترقی از عثمانیها مقدمتر خواهند شد... نظر به این که در نظرگاه عالم اسلامیت مابین ایرانی و عثمانی تفاوتی ندارند... اسباب خوشوقتی و انشراح قلبی و وجدانی» خود را اعلام میدارم.(1)

 تقاضای بازگشت مکرم همایون به تبریز

مکرم همایون سلماسی که سال گذشته به تهران فراخوانده شده بود، امروز از وزارت جنگ درخواست کرد به دلیل پریشانی، یا مقرری کافی برای او تعیین کنند، یا بگذارند به تبریز بازگشته، بر سر علائق خود حاضر شود.(2)

 تعیین نماینده برای شرکت در جشن پاستور

سفارت ایران در فرانسه، وزارت امور خارجه را باخبر کرد که ٣١ مه/١٠ خرداد و اول ژوئن/١١ خرداد در شهر استراسبورگ جشنی به مناسبت یکصدمین سال تولد پاستور برپا خواهد شد. «چنانچه دولت علّیه نماینده در جشن مزبور معلوم نماید موجب خرسندی دولت فرانسه خواهد بود.»(3)

(تصویر) رؤسای ایل منگور

(تصویر) پاستور

ص: 89

 پنجشنبه

٢٠ اردیبهشت ١٣٠٢

١٠ مه ١٩٢٣

٢٣ رمضان ١٣٤١

 گزارش جاسوسان لشکر غرب از موقعیت شیخ محمود

در گزارشی که امروز به وزارت جنگ فرستاده شد، اطلاعاتی که جاسوسان لشکر غرب پس از بازگشت از سلیمانیه به دست آورده بودند، ارائه شد: شیخ محمود درصدد مصالحه با انگلیس است. او آماده است مستشاران مالی و نظامی انگلیس را در کردستان بپذیرد؛ شیخ محمود با اکثریت آرا انتخاب شود؛ کمبود بودجه دولت جدید شیخ محمود را انگلیس بپردازد؛ نیرو های شیخ توسط انگلیس تجهیز شود؛ امتیاز راه ها و معادن در دست انگلیس باشد؛ و چهار ایالت از کردستان ایران و عثمانی منضم به حکومت شیخ شود.

این گزارش میافزاید اسماعیلآقا سیمیتقو طبق توافق با شیخ محمود خود را به عثمانیها نزدیک کرده است. (1)

 دستگیری معتمدالمله

با کشف نام های که عبدالصمد معتمدالمله سقزی به شیخ محمود نوشته بود، وی دستگیر و در همدان زندانی شد. وی در این نامه آرزو کرده همه کردها تحت حکومت شیخ محمود «و در ظل عنایت دولت بریتانیا آسایش» نمایند.(2)

 تصویب قرارداد های پستی و تلگرافی ایران و روسیه

شومیاتسکی، وزیرمختار روسیه شوروی در تهران، امروز نام های به وزیر امور خارجه ایران نوشت و خبر داد که دو قرارداد پستی و تلگرافی که در ٢٥ و ٢٧ آوریل/ ٥ و ٧ اردیبهشت بین ایران و روسیه امضا شده بود، دیروز به تصویب «کمیته مرکزی اجرایی ساوت های روسیه که ارگان عالی مقننه دولت جمهوری سوسیالیستی فدراتیو شوروی روس» است، رسید. وی با این امید که قرارداد های یادشده هر چه زودتر به تصویب مجلس شورای ملی برسند، آن را موجب شتاب روابط اقتصادی ایران و روس دانست.(3)

 تلگرام صولتالدوله به رضا خان

صولتالدوله سردارعشایر، امروز در تلگرامی به وزیر جنگ خبر داد که نزدیک شیراز است و از قشلاق برگشته، «هرگونه دستور حکمی باشد امر فرمائید.» سردارعشایر نوشت که انتخابات به میل حاکم فارس و قوامالدوله جریان دارد و همه تعرفه ها در املاک و مناطق شخصی توزیع شده است. وی در پایان از گلیمی که میخواهد برای رضا خان بفرستد، گفت: «گلیم [را]به رئیس قشون تسلیم یا مستقیماً تقدیم [دارم].» رضا خان هم دستور داد: «گلیم را مستقیماً بفرستید.»

در مورد جابهجایی ایل هم از قشلاق به ییلاق خواست به نحوی باشد که «مثل یک اردوی منظم نظامی حرکت» کنند تا تولید شکایت نشود.(4)

 ارتباط مدعیالعموم کردستان با سرداررشید

شهابالدوله حاکم کردستان امروز خبر داد که مدعیالعموم عدلیه سنندج به سرداررشید که اینک فراری است و قشون در تعقیب اوست، اسلحه میفرستد. وی وجود این مدعیالعموم را که والیزاده نام دارد مضر به حال عدلیه دانست.(5)

 توضیحات اقبالالسلطنه درباره یک قتل

در پی کشته شدن سلمان نام به دستور اقبالالسلطنه (ر.ک: ١ اردیبهشت) وی در توضیحی که در این باره به حاکم آذربایجان داد گفت که پس از شهادت چهار عادل این حکم اجرا شد. سلمان «باعث و محرک و مرتکب قتل صادق مقتول... بوده است.» وی افزود با تحقیقات دیگر روشن شده که سلمان منبع شرارت و فساد بوده، و بیجهت با این سن و سال خود را در روز جزا مسئول نخواهم کرد. «دلایل مثبته نسبت به قاتل بودن سلمان موجود است.»(6)

 بلاتکلیفی سهمالممالک در استرآباد

سهمالممالک، پسر امیرمؤید سوادکوهی، در تلگرامی به رضا خان خواستار روشن شدن وضعیت خود شد. «چهار ماه است حسبالامر ریاست دویست نفر سوار امنیه و اجرائیات بدون حقوق، بلاتکلیف مشغول خدمتم و حالیه هم حسبالامر هژبرالسلطان [برادرش] حاضر خدمت شدند. مستدعی است تکلیف قطعی بوده را معلوم فرمایند.»(7)

 پاسخ امیرلشکر شمال غرب درباره اعدام نشدن سران شاهسون

در پی پرسش وزارت جنگ از اعدام نشدن امیرنصرت و

ص: 90

امیرفیروز، عبد الله طهماسبی امروز در تلگرامی به تهران نوشت که محاکمه این دو تن تا چهاردهم اردیبهشت پایان نیافته بود. اما اینک محاکمه (ر.ک: ١٥ اردیبهشت) خاتمه یافته، اما به علت مصادف شدن با شب های احیاء به عهده تعویق افتاد؛ پس از این شبها «مدلول امر مبارک» اعدام خواهند شد.(1)

 درگیری وهابیان با ایرانیان در بحرین

امروز صبح نزاع کوچکی که میان یک ایرانی و یک عرب نجدی وهابی هنگام داد و ستد رخ داد، تبدیل به درگیری خونین و بزرگی شد. «ایرانیان بیخیال به گمان آن که قضیه ختم شده غفلت میکنند ولی اعراب نجدی به شرارت ذاتی یا به اشاره اجانب مسلح شده غفلتاً بر ایرانیان حمله میکنند. ایرانیان چون اسلحه نداشتند فقط با چوب به دفاع میپردازند. یک ساعت و نیم جنگ طول میکشد و عد های از ایرانیان در حدود سه نفر مقتول و عد های در حدود ٣٧ نفر مجروح و پنج نفر مفقود شدهاند و از اعراب نجدی کسی تلف نشده مگر یک نفر که آن هم به واسطه تیر خود آنها هلاک گردیده است. پس از یک ساعت و نیم جنگ ایرانیان ناچار میشوند به خانه های خود رفته پناهنده و مخفی گردند. حکومت محلی هم قادر به جلوگیری نمیشود.»(2)

 امضاء حکم احتشامالدوله

احمدشاه امروز حکم احتشامالدوله را به سمت حاکم عراق (اراک) امضا کرد.(3)

(تصویر) شیخ محمود

(تصویر) بحرین

ص: 91

 جمعه

٢١ اردیبهشت ١٣٠٢

١١ مه ١٩٢٣

٢٤ رمضان ١٣٤١

 عدم آزادی در انتخابات انزلی و لنگرود

در تلگرامی که «از طرف اجرائیه آزادیخواهان متحده» و به امضاء اسد الله همایون از رشت به تهران مخابره شد، از نبود آزادی برای انتخابات مجلس پنجم در برخی شهر های گیلان خبر داده شد. «بایستی مجامع برای تبلیغات در حدود انتخاب آزاد باشد تا بتوانند اهالی افکار خود را در اطراف اشخاص صالح طوف داده و مقدرات خود را در دست صلحای قوم بسپارند. چون بعضی از نقاط گیلان مخصوصاً انزلی و لنگرود کاملاً در تحت تأثیرات حکومت نظامی است، اهالی آن سامان به کلی از اجتماعات محروم هستند.» این تلگرام خطاب به وزیر جنگ فرستاده شد و از او تقاضا گردید به حاکمان نظامی دو شهر لنگرود و انزلی امر کند از اجتماع مردم برای انتخاب نمایندگان خود جلوگیری نکنند و اجازه دهند اجتماعاتی که برای این موضوع برپا می شود، مثل سابق برقرار باشد. حداقل این که «از طرف حکومت [یک نفر] در جلسات آنها حاضر شود که از موضوع انتخابات خارج نشوند.»(1)

 استرآباد و انتخابات مجلس پنجم

امروز عصر قرار بود تعرفه های انتخاباتی در مسجد شهر استرآباد توزیع شود. پیش از این سیصد تعرفه داده شده بود. اما وجود چند دستگی و تفرق، و اعتراض به چگونگی نظارت در امر انتخابات، حدود پانصد نفر را به مقر حکومتی کشاند. معترضین به عملکرد حکومت، ایراد قانونی داشتند. حاجشیخ حسین، معتضدالاسلام، وکیلالتجار، دکتر عباسی و امیرامجد نامزدها یا رجالی هستند که گروه هایی را برای تبلیغات دور خود جمع کردهاند. به هر حال «تماماً دزدی و تعرفه به مساعدت حکومت است.»(2)

از دیگر خبر های استرآباد این که امروز ده نفر از اهالی شهر برای برپایی مراسم حج به سوی خانه خدا حرکت کردند.(3)

 بار دیگر، عبدالوهاب رضوی

امروز بار دیگر عبدالوهاب رضوی، نماینده همدان در مجلس شورای ملی، به وزیر جنگ یادآور شد که در اعتراض به عملکرد صاحب منصبان نظامی در همدان پاسخی داده نشده است. او نامه آیت الله فیروزآبادی(4) راکه از نجف و در همین مورد نوشته بود، چند روز پیش برای وزیر جنگ فرستاده بود و امروز یادآور شد «نظر به این که باید به محضر مبارک ایشان جواب عرض شود... جواب مرحمت بفرمایید که بنده... [به] حضرت آیت الله» بفرستم.

آیت الله سیدمحمد فیروزآبادی نیز شنیده بود که به واسطه عملکرد نامناسب امیرلشکر غرب و رئیس ارکان حرب این لشکر فرقه ب هاییت و کمونیسم در این شهر رواج مییابد.(5)

(تصویر) بندر انزلی

ص: 92

 شنبه

٢٢ اردیبهشت ١٣٠٢

١٢ مه ١٩٢٣

٢٥ رمضان ١٣٤١

(تصویر)

رضا خان

 رضا خان، نماینده اول آذربایجان

بنا بر دستوری که از طرف ارکان حرب کل قشون به امرای لشکر و حاکمان نظامی داده شده بود، رضا خان وزیر جنگ باید در همه حوزه های انتخاباتی تحتنظر نظامیان به عنوان نماینده اول آن ناحیه برگزیده میشد. عبد الله طهماسبی امیرلشکر شمال غرب امروز پیرو همین دستور خطاب به رئیس ارکان حرب کل قشون نوشت همان طور که دستور داده شده بود مقام وزارت جنگ به وکالت مجلس شورای ملی انتخاب شد «و اکثریت تام و تمامی را احراز فرمودهاند. در صورت اقتضاء اگر اشخاص دیگری هم از اهالی طهران یا غیره که طرف اعتماد و قابل... کرسی وکالت بوده و طرفدار نظام [= قشون] باشند در نظر هست خوب است با تحصیل اجازه معرفی فرمایند به طور حتم انجام داده خواهد شد.»(1)

 گرایشها و جناح های انتخاباتی در بارفروش

«هرگاه در اوایل رمضان تا موقع اخذ رأی، پست مازندران سانسور میشد، کشف حقایق شده که چه اشخاصی در تدارکات و زمینهسازی اشغال کرسی وکالت هستند.» این عقیده کارگزاری مازندران است. با این حال وی با ابراز این نظر امروز به وزارت امور خارجه نوشت که اعتمادالممالک پسر وزیرافخم «با توصیه های عالیه» برای نامزدی مجلس به بارفروش آمده. رکنالاسلام نواده شیخ عبدالرحیم مجتهدخراسانی هم به این شهر آمده و در منابر «مردم را دعوت به کاندید وکیلی مینماید که به وضعیت مملکت آشنا بوده و متدین باشد.» وی احزاب عمده فعال را یکی فرقه دمکرات به دستیاری رشیدالسلطان دانست و دیگری فرقه اجتماعیون که تحتتأثیر کنسولگری روسیه فعالیت های خود را پیش میبرد. کارگزار مازندران اظهار امیدواری کرد که انتخابات دوره پنجم بیطرفانه پیش برود، در غیر این صورت اگر به نفع روس یا انگلیس خاتمه یابد مشکلات زیادی گریبان دولت را خواهد گرفت. وی همچنین نوشت که «تصور میکند تا انتخابات خاتمه نیابد عهدنامه تجارتی [را] روسها امضاء ننمایند.»(2)

 پیگیری علمای مشهد نسبت به هیأت تبشیری آمریکا

مقربالسلطنه کارگزار مشهد در نام های که امروز به وزارت امور خارجه نوشت از ادامه پیگیری آقایان میرزامحمد آیت اللهزاده خراسانی و حاجآقاحسین قمی خبر داد. آنها میگویند «وزیر امور خارجه راجع به [هیأت تبشیری] آمریکاییها [در مشهد] مواعیدی به آقایان صدر و بهبهانی [در تهران] دادهاند. لازم است از طرف کارگزاری یادآور شود که بر طبق آن مواعید احکام لازمه صادر نمایند که موجبات اطمینان [برای برچیده شدن بساط این هیأت تبشیری] فراهم شود.»(3)

 تجاوز ترک های مرزنشین و غارت اموال ایرانیان

بنابر گزارش حاکم نظامی آذربایجان، امیرلشکر اسماعیل خان، عد های از اشرار و سربازان فراری ترک از مرز های خود به خاک ایران تجاوز کرده و اغنام و احشام اهالی یک روستا را پس از زد و خورد غارت کردهاند.

وی در این گزارش که امروز به تهران فرستاد افزود از اقبالالسلطنه خواسته شده برای جلوگیری از این اقدامات و نیز بازپسگیری اموال به سرقت رفته اقدام کند.(4)

 ارسال تجهیزات برای لشکر جنوب

امروز دستور داده شد یک هزار قبضه تفنگ برای لشکر جنوب فرستاده شود.(5)

 دیدار وزیرمختار ایتالیا با احمدشاه

ساعت چهار بعد از ظهر امروز وزیرمختار جدید ایتالیا برای تسلیم نامه رسمی خود به دیدار احمدشاه رفت. در این دیدار طرفین سخنانی برای تحکیم روابط دولتین ایراد کردند.(6)

 آغاز به کار معاون جدید رئیسالوزراء

به نوشته روزنامه ایران، شکوهالملک(7) معاون مستوفیالممالک، رئیسالوزراء، از سمت خود استعفا داده، به جای وی مهدی ملکزاده تعیین شد. ملکزاده از امروز کار های خود را در دولت شروع کرد. از دیگر تغییرات، استعفای میرزاسیدمحمد خان رئیس کابینه ریاست وزراء و جایگزینی قاسم صوراسرافیل به جای

ص: 93

وی بود.(1)

 پیشبینی وخامت بیشتر میان یهودیان

«انجمن حوبیه صیون و اسرائیل» در نام های که امروز به وزارت داخله نوشت از عمق کشمکش های داخلی یهودیان بر سر انتخاب نماینده خود برای مجلس پنجم خبر داد. این انجمن احتمال داد عاقبت وخیمی در انتظار اجتماع یهودیان باشد. «متمنی است به تشکیل انجمن نظار و دادن تعرفه... امر صادر و اسباب امتنان این ملت را فراهم فرمایید.» درخواست مشابهی نیز امروز از طرف «انجمن ملتی بنیاسرائیل طهران» به وزارت داخله فرستاده شد.(2)

 دادخواهی عراقیها از کنفرانس لوزان و مصطفیکمال پاشا

عراقی های تشکل یافته در ایران که علیه مظالم دولت انگلیس در بینالنهرین فعالیت میکردند، امروز در دو نامه یکی به کنفرانس لوزان و دیگری به «حضرت غازی مصطفیکمال پاشا»، از جنایاتی که انگلیس اشغالگر در عراق مرتکب میشود، شکایت کردند. این تشکل که با عنوان «نمایندگان عالی بینالنهرین» شناخته میشد از کنفرانس لوزان خواست که برای تخلیه نظامیان انگلیس و تعیین وضعیت عراق، همهپرسی برگزار کند. همچنین از مصطفیکمال پاشا تقاضا شد در مذاکرات خود با انگلیس به واسطه «احساسات اسلامیه اهالی عراق» و تمایلی که به مجلس کبیر ملی عثمانی دارند، به ر هایی عراق از اشغال انگلیس یاری کند.(3)

(تصویر) مصطفی کمال پاشا

ص: 64

 یکشنبه

٢٣ اردیبهشت ١٣٠٢

١٣ مه ١٩٢٣

٢٦ رمضان ١٣٤١

 تجمع در برابر مجلس شورای ملی

امروز گروه هایی از مردم در برابر ساختمان مجلس شورای ملی اجتماع کردند. این عده در دو گروه موافق و مخالف دولت شعار هایی دادند. غیر از این گروه هایی از کلیمیان نیز در میان جمعیت بودند که آنها نیز در دو دسته، علیه نامزد های خود برای مجلس پنجم بدگویی میکردند و شعار میدادند. اجتماعکنندگان با ورود به حیاط بهارستان به دادن شعار های خود ادامه دادند. طرفداران دولت مستوفیالممالک خواهان بستن مجلس و حتی کشتن نمایندگان اقلیت بودند. از آن جمله بود میرزاده عشقی که در نطق خود «تلویحاً تشویق میکرد که از سرسرا تجاوز کرده، وکلا را بکشند. و بعد از ختم سخن چون دید که مردم به دستور او عمل نمیکنند و فقط به مرده باد گفتن قناعت میورزند، عصبانی شد.»(1)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

امشب مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد. گفت و گو درباره لایحه شورای دولتی که از جلسه های پیشین شروع شده بود ادامه یافت و مواد دیگری از آن به تصویب رسید. در این جلسه به وزارت عدلیه اجازه داده شد قوانین مربوط به خود را پس از تصویب در کمیسیون عدلیه مجلس و پیش از آمدن به صحن مجلس، در دستگاه عدلیه به اجرا بگذارد و پس از آزمایش در آن دستگاه، برای تصویب به نمایندگان ارائه شود.(2)

 مجلس یادبود برای یک دیپلمات روس

در پی ترور «و.و. واروسکی»، وزیرمختار روسیه شوروی در ایتالیا، که بیستم اردیبهشت ترور شد، شومیاتسکی وزیرمختار روسیه در ایران از «اتباع روس و دوستان روسیه و طرفداران سیاست صلحجویانه» روسیه شوروی دعوت کرد در مراسم یادبود واروسکی که امروز ساعت پنج بعد از ظهر در محل سفارت آن کشور برپا میشود شرکت کنند.(3)

 توضیحات مصدقالسلطنه در ردّ یک مقاله

مصدقالسلطنه پس از چاپ مقال های در روزنامه اقدام و تعریض به یکی از تألیفات او امروز توضیحاتی در صفحه اول روزنامه ایران به چاپ رساند. او نوشت در سال ١٣٣٢ق که برای تحصیل در فرانسه به سر میبرد، کتابی با همفکری روحانیان به نام «وصیت و مدارک حقوق اسلامی» به زبان فرانسه تألیف کرد که در آن مزایای شریعت اسلام «را مطابق مذهب جعفری صلوات الله علیه به سایر ادیان با فلسفه عالی در اروپا انتشار دادهام.» او در ادامه افزود که این کتاب را به نشریه اقدام فرستادم تا قضاوتش را درباره آن تصحیح کند، اما اینک مجبورم از مراجع قانونی قضیه را تعقیب کنم. در این توضیحات، مصدقالسلطنه استفساری نیز از شیخ اسد الله خرقانی درج کرده است. شیخ مینویسد: «تألیف جنابعالی را... ملاحظه نموده، چیزی برخلاف قواعد اسلامیه در آن نیافتم.»(4)

 انتصاب سفیر جدید ایران در آلمان

روزنامه ایران در شماره امروز خود از انتصاب عبدالعلی صدیقالسلطنه(5) به عنوان وزیرمختار جدید ایران در آلمان خبر داد و نوشت که وی پیش از این در واشنگتن و مادرید مأموریت هایی داشته است.(6) وی به زودی به سوی برلن حرکت کرده، جایگزین حسینقلی نواب خواهد شد.

 تذکر وزارت جنگ به لشکر غرب

پس از اعتراضاتی که روحانیان و نماینده همدان نسبت به برخی از کار های مسئولان لشکر غرب به وزارت جنگ کردند، به تازگی نام های نیز از طرف «آقاسیدمحمد جمالالدین از نجف اشرف راجع به پار های از جریانات همدان» به وزیر جنگ رسید. در این نامه آمده است که سرهنگ فرج الله خان، رئیس ارکان حرب لشکر غرب، با حمایت امیرلشکر احمد خان امیراحمدی در مدرسه ب هاییان، تیاتر دایر کرده، بلیت میفروشند. در مستنداتی که به ضمیمه این نامه از نجف فرستاده شده میخوانیم که «توسط جمعیت اکتور معروف "هیأت کمدی" در سالون جدیدالتأسیس مدرسه مبارکه تأیید [نمایش در چهار پرده] به معرض نمایش گذاشته میشود.» در نامه آقاسیدمحمد جمالالدین تأکید شده بود که این موضوع اسباب شکایت علمای همدان به حوزه علمیه نجف شده است. وزارت جنگ امروز خطاب به ریاست ارکان حرب لشکر غرب تذکر داد که «در این قبیل امور که از وظایف

ص: 95

دایره حکومتی و نظمیه محل است» دخالت نکند.(1)

 نگرانی حاکم آذربایجان از تغییر رئیس تلگراف خانه

امیرلشکر اسماعیل خان به طور خصوصی از معاون وزیر پست و تلگراف شنید که «خیبر معظم رئیس تلگراف خانه آذربایجان» در شرف برکناری است. حاکم نظامی آذربایجان با این توضیح که خیبر معظم «نسبت به اداره قشونی ن هایت صمیمیت را داشته... و همه قسم طرف اطمینان است» درخواست کرد از جابهجایی این فرد صرفنظر کنند.(2)

 خرید تجهیزات نظامی از بغداد

نماینده لشکر غرب تجهیزاتی چون «پیل، قطار، دو مسلسل، ده هزار فشنگ» از بغداد خریداری کرده، در حال انتقال به داخل است. امیرلشکر غرب در تلگرامی که امروز به وزیر جنگ فرستاد، ضمن اعلام این خبر پیشنهاد کرد اگر این قبیل لوازم نظامی مورد احتیاج دیگر یگانهاست امکان تهیه آن وجود دارد.(3)

 جبران خسارت تلگراف خانه از اموال امیرعشایر

وزارت پست و تلگراف از وزارت مالیه خواست به علت خساراتی که امیر عشایر به تلگراف خانه اردبیل و خط خلخال - میانه زده است، از محل اموال مصادره شده او آسیب های وارد شده جبران شود.(4) امیر عشایر روز هشتم اردیبهشت در اردبیل اعدام شد.

 گرایش های سیاسی، رضا خان و تصورات سفارت روسیه

محمدحسین خان آیرم، رئیس تیپ شمال، بنابر اخباری که از کنسولگری های روسیه در شمال کشور به دست آورده، امروز به رضا خان، وزیر جنگ، نوشت که سفارت روسیه علاقهمند است از مشی سیاسی وزیر جنگ سر در بیاورد؛ این که به کدامیک از سفارت خانه های روس و انگلیس تمایل دارد، اما «تا امروز از فهم مشی حضرت اشرف قاصر و فلج مانده است.»(5)

 افطار در وزارت امور خارجه

بنا بر سنت سنواتی روز بیست و ششم ماه مبارک رمضان نمایندگان سیاسی دول اسلامی در تهران به صرف افطار به وزارت امور خارجه دعوت میشوند. امروز غروب نیز وزرای مختار عثمانی و افغانستان و برخی مقامات دیگر میهمان اداره تشریفات بودند. در این ضیافت مستوفیالممالک و ذکاءالملک (ریاستالوزراء و وزیر امور خارجه) نیز حاضر بودند.(6)

 دابس به جای کاکس

روزنامه مرد آزاد در شماره امروز خود از قول وزارت امور خارجه نوشت کمیسر عالی انگلیس در بینالنهرین یعنی سر پرسی کاکس اول ژوئیه / نهم تیر عراق را ترک کرده، جای خود را به سر هنری دابس خواهد داد.(7)

 خبر های انتخاباتی اصفهان

بنابر «راپورت مفتشین مخفی» لشکر جنوب، یحیی دولتآبادی از طرف سوسیالیست های اصفهان به عنوان نامزد انتخاب شده و برای او تبلیغ میکنند. طرفداران حاجآقا نور الله برای میرزاسیدحسن مشغول تبلیغ هستند و در مسجد نو و مسجد جامع برای او نطق شده است.(8)

(تصویر) مستوفیالممالک و مخبرالسلطنه

ص: 96

 دوشنبه

٢٤ اردیبهشت ١٣٠٢

١٤ مه ١٩٢٣

٢٧ رمضان ١٣٤١

 دستور انتخاباتی رضا خان به شیراز

رضا خان وزیر جنگ امروز در دو تلگرام جداگانه به رئیس تیپ فارس و حاکم این ایالت یادآور شد «عقیده خودتان را در موضوع نمایندگان فارس اطلاع» دهید. وی تأکید کرد «منتخبین [مجلس پنجم] بایستی به نظریه این جانب بوده باشند.»(1)

 نظر کنسول انگلیس در اهواز درباره اعزام نظامیان ایران

امروز کاپیتان پیل، کنسول انگلیس در اهواز، دیدگاه های خود را به وزیرمختار انگلیس در تهران در مورد اعزام قوای نظامی به خوزستان مطرح کرد. او نوشت: «اطمینانات وزیر جنگ...[و] نقشه های... [او] در ن هایت خوبی طراحی شده و در عین حال هیچ بهانه»ای برای کمک ما به بختیاریها به دولت نمیدهد. «من گمان نمیکنم خوانین مزبور مستحق و شایسته محبت بیش از این [ما] باشند.» پیل در تحلیل خود افزود که نیرو های بختیاری در هم شکسته و ضعیف هستند، زیرا با وجود گروگان هایی که در تهران دارند؛ اشغال مواضعشان در چهارمحال توسط نیرو های نظامی؛ و اختلاف هایشان با عشایر چهارلنگ و کهگیلویه آنها یا باید اسیر دولت شوند یا دست به طغیان بردارند. کنسول انگلیس در اهواز نتیجه گرفت طوایف بختیاری با خسارت زدن به تأسیسات نفتی، ما را مجبور به مداخله علنی خواهند کرد. بنابراین لازم است یک دسته از قوای نظامی انگلیس در میادین نفتی مستقر شوند. پیل پیشنهاد کرد اگر نیرو های نظامی بخواهند به قلمرو شیخ خزعل نفوذ کنند «ما بایستی شورشی در میان اعراب تولید کنیم تا در طغیان آنها خطراتی برای لوله های نفت پیشبینی شود، سپس با پیاده کردن قشون [انگلیس] در اهواز نقشه وزیر جنگ باطل» شود.(2) (ر.ک: ٢٧ اردیبهشت)

 شرایط ایران برای شروع مذاکرات مرزی با روسیه

در نام های که امروز وزارت امور خارجه به «نمایندگی مختار روسیه» فرستاد، پیرو «پروتکل مورخ ٦ مه ١٩٢٣/١٦ اردیبهشت ١٣٠٢» نوشت که به هیأت ایرانی برای حرکت به سوی سرخس دستور لازم داده شده است، تا همراه هیأت روسی برای تعیین مرزها مذاکره نماید. با وجود این هیأت ایرانی «مکلف به انجام تمام مسائل مندرجه در فصل [سوم عهدنامه مورخه ٢٦ فوریه ١٩٢١] میباشد.» در این نامه آمده است که مذاکرات باید تکلیف روستای فیروزه و زمین های مجاور آن را مشخص کند، یعنی «علاوه بر تسویه عمل آبها و تنظیم خطوط سرحدی قریه فیروزه با اراضی مجاورة آن نیز به ایران مسترد شود.»(3)

 تقاضای امیرلشکر جنوب برای تصرف فلارت

محمود آیرم امیرلشکر جنوب در تلگرامی به وزیر جنگ خواست که اردوی نظامی جنوب راهی فلارت شود و بر این ناحیه تسلط یابد. وی نوشت که ناچار از این اقدام هستیم چون نیرو های اعزامی به بهبهان باید از این نقطه عبور کنند «و از طرفی فلارت محل اجتماع اشرار [است] و سارقین و کلیه سرقت هایی که وقوع یافته از آن جا شروع» میشود. این درخواست آیرم برخلاف توافق وزیر جنگ با برخی خوانین بختیاری بود، از این رو پاسخ وزارت جنگ مثبت نبود.(4)(ر.ک: ١٧ اردیبهشت)

 احتمال دیدار سیمیتقو با امیرلشکر شمال غرب

کارگزار ساوجبلاغ در نام های که امروز به وزارت امور خارجه نوشت با این توضیح که سیمیتقو پس از شکست عثمانیها از

ص: 97

قوای انگلیس، راهی «کور»، منطق های در اچمیادزین، شده است؛ و میخواهد از آنجا به مرز ارومیه آمده و پس از رسیدن امیرلشکر شمال غرب به این شهر با او دیدار کرده، تسلیم شود.(1)

عبد الله طهماسبی امیرلشکر شمال غرب دیروز راهی ارومیه شده بود.(2)

 گلایه امیرلشکر شمال غرب از بخشنامه وزارت پست و تلگراف

وزارت پست و تلگراف همه شعب خود را ملزم کرده «کلیه مخابرات دولتی را پس از دریافت قیمت مخابره نماید.» عبد الله طهماسبی در قبال این دستورالعمل جدید خطاب به وزارت جنگ نوشت که ما دائماً با یگان های خود در حال تماس تلگرافی هستیم و در صورت اجرای این بخشنامه «ماهیانه مبالغ معتنابهی از بودجه لشکری کاسته خواهد شد.»(3)

 نبود داروساز مجاز در دارو خانه ها

بنابر شنیده ها برخی از دارو خانه های تهران توسط داروسازان غیرمجاز اداره میشوند. «با وجود مفتشین صحی بلدی و مفتشین معارف انتظار داریم نگذارند در مرکز مملکت که دواساز مجاز بسیار است بعضیها بدون اجازهنامه دوافروشی کنند.»(4)

 شکایت گروهی از اهالی ساری از انتخاب شیخ العراقینزاده

امروز تلگرام تعدادی از متنفذان شهر ساری به مجلس، هیأت وزیران و وزیر جنگ فرستاده شد. در این تلگرام با اشاره به این که شیخ العراقینزاده(5) در دوره های قبل با دستکاری در صندوق به وکالت رسیده، اینک نیز با کمک همکاران صاحب نفوذ خود همان شیوه را اعمال میکند. سارویها نوشتند شایع است وزیر جنگ در انتخاب شیخ العراقینزاده به حاکم مازندران توصیه کرده [این حقیقت داشت]، «اگر این قضیه هم به میل اشخاص و دسیسه باشد چطور میشود این نوع وکلا را نماینده ملت دانست؟» آنها خواستند صندوق های اخذ آرا به ساری برده شود و در حضور «نمایندگان عموم احزاب که در ساری تشکیل است، قرائت نمایند.»(6)

 تعهدات کمپانی راهآهن

به نوشته روزنامه مرد آزاد کمپانی راه آهن متعهد است خط آهن را از چهارراه حسن آباد تا دروازه باغ شاه و خیابان امیریه، از سرچشمه تا دروازه شمیران، از اسماعیل بزاز تا دروازه گمرک، و از دروازه قزوین تا دروازه شهرنو بکشد. اگر کمپانی یاد شده تا دو سال نتواند این تعهد خود را انجام دهد امتیاز او ساقط میشود. این کمپانی موظف است دستگاه های روی خطوط آهن حرکت را با «قوه برق» حرکت دهد.(7)

(تصویر) آبادان، تأسیسات نفت و کارگران بختیاری

(تصویر) تهران، واگن های اسبی

ص: 98

 سه شنبه

٢٥ اردیبهشت ١٣٠٢

١٥ مه ١٩٢٣

٢٨ رمضان ١٣٤١

 فرمانده عالیرتبه نظامیان انگلیس در دزداب

امروز صبح «یک نفر مارشال انگلیسی، فرمانده هشتاد هزار قشون هندوستان با ترن مخصوص وارد دزداب» شد. از وی استقبال خوبی به عمل آمد. این نظامی عالیرتبه میخواهد از «مشق قشون ایرانی» هم دیدن کند. گویا سلطانابراهیم خان فرمانده قشون دزداب هنوز پاسخی به این درخواست نداده است.(1)

 ناشیگری رئیس قشون آباده در انتخابات

حاکم فارس امروز وزیر جنگ را باخبر کرد که امان الله خان، رئیس قشون آباده، ناشیانه و بیپرده در انتخاب نامزد های موردنظر قشون تلاش میکند. این روش «شکایت عمومی را فراهم داشته» است. وی از رضا خان خواست به این موضوع رسیدگی کند.(2)

 روند انتخابات مجلس پنجم در فارس

رئیس قشون فارس در توضیح روند انتخابات فارس به امیرلشکر جنوب مینویسد که «اجرای احکام صادره با اشکالات مواجه، ناچار توسط دستجات شهری مشغول اقدامات هستم اشخاصی را که در نظر گرفته» شده راهی مجلس کنیم. پس از رسیدن این خبر به امیرلشکر جنوب، وی یادآور شد دستورات برای جلوگیری از موفقیت نامزد های دیگر «و حصول مقصود مطلوبه داده شد.»(3)

 اقدامات شیخ خزعل برای فرستادن نمایندگان خود به مجلس

بنابر آن چه که یاور ناصرقلی خان رئیس قشون بهبهان خبر میدهد، دو تن از معتمدان مالی شیخ خزعل (میرزاابراهیم خان رئیس محاسبات عربستان و میرزاحمادی - ظاهراً - رئیس مالیات غیرمستقیم عربستان) به بهانه بازرسی مالیه به بهبهان آمده و در حال اعمال نفوذ برای انتخاب نمایندگان موردنظر شیخ خزعل هستند. آنها پولی نیز به حاکم بهبهان میدهند و او را ترغیب میکنند تا برای رسیدن میرزاسیدحسین خان رئیس مالیه عربستان، میرزاابراهیم خان رئیس محاسبات و مبشرالسلطنه رئیس تلگراف خانه به کرسی های مجلس، اقدام کند.(4)

 تلاش برای تجزیه طایفه هفتلنگ

با اقدامات سلطان محمود خان پروین، از صاحب منصبان لشکر جنوب، طایفه بیداروند از اجزاء طوایف هفتلنگ حاضر به اطاعت دولت شده است. این خبر را امیرلشکر جنوب امروز به اطلاع وزارت جنگ رساند و نوشت: «چنانچه از طرف دولت مساعدت و اطمینان [به طایفه بیداروند] داده شود، تحت اطاعت و انقیاد دولت در[می]آیند و تجزیه طایفه مذکوره صدمه زیادی به هفتلنگ وارد خواهد کرد.»(5)

 پیشنهاد جایگزین برای حاکم جاپلق

پس از این که شاهزاده امیرحشمت حاکم جاپلق و بربرود به دلیل نرسیدن حقوق، محل حکومت خود را ترک کرد و به تهران رفت، اینک امیرلشکر غرب پیشنهاد میدهد امیرامنع یاراحمدی که صاحب نفوذ در سیلاخور و جاپلق است به حکومت یادشده منصوب شود.(6)

 راهآورد خلعسلاح طوایف شاهسون

امیرلشکر شمال غرب امروز به وزیر جنگ نوشت که در پی خلع سلاح و عملیاتی که در دو - سه ماهه اخیر صورت گرفته «بالغ بر سی و چهار هزار و کسری اسلحه از سیستم مختلف جمعآوری شده» است. قرار است اسلحه ها به تهران حمل شود.(7)

 انتظار امیرلشکر غرب برای تعیین تکلیف ایل سنجابی

پس از تفوق اردوی نظامی بر طوایف غرب و پیشنهاد سهگانه امیرلشکر غرب برای تسلط بر این طایفه ها به ویژه ایل سنجابی (ر.ک: ١٣ اردیبهشت) وی امروز بار دیگر در تلگرامی به وزارت جنگ نوشت که پاسخ مقتضی را دریافت نکرده است. «مقصود بنده اولاً در دست گرفتن ایل سنجابی یا به وسیله خلع سلاح و یا به وسیله استقرار حکومت نظامی است، ثانیاً تبعید سردار مقتدر و سالارظفر از ناحیه غرب که از حیث معاش نیز در تنگی نباشند.»(8)

 تجمع در برابر مجلس

امشب نیز همچون پریروز اجتماعی در برابر مجلس شورای ملی شکل گرفت و عد های در مخالف با دولت و عد های در موافقت با آن، شعار هایی سر دادند؛(9) و فریاد زندهباد و مردهباد کشیدند.(10)

 توجیه امیرلشکر غرب نسبت به اقدامات امیرمخصوص

در پی نام های که میلسپو رئیس مالیه ایران در مورد اقدامات غیرقانونی امیرمخصوص در گرفتن مالیات از اهالی، به رضا خان نوشت (ر.ک: ١٦ اردیبهشت) موضوع به امیرلشکر غرب منعکس شد و او امروز خطاب به وزیر جنگ نوشت که «امیر مخصوص با عده زیادی از سواران خود در اردو[ی نظامی] مشغول خدمتگزاری است. متمنی است اجازه فرمایید تا مراجعت به شهر مسئله مسکوت عنه بماند.

به [محض] رسیدن [به] شهر کمیسیونی از اشخاص بصیر برای رفع اختلافات معین نموده، نتیجه را به عرض مبارک خواهم رسانید.»(11)

 تولد پسری دیگر برای رضا خان

امروز غلامرضا پهلوی چهارمین فرزند و سومین پسر رضا خان به دنیا آمد.(12)

 دخالت حاکم نور در انتخابات

در پی رسیدن شکایت هایی از دخالت حاکم نور در امر انتخابات، به حاکم مازندران دستور داده شد با اعزام فردی امین به آن منطقه «مراقبت و مواظبت به عمل آورده که امر انتخابات بدون تولید مشکلات، در ن هایت آزادی صورت جریان و اختتام بپذیرد.»(13)

 انتشار ایران نو

امروز روزنامه ایران نو «ارگان فرقه دمکرات مستقل ایران»

ص: 99

منتشر شد.(1)

 درگیری خونین در بحرین

در ادامه درگیری هایی که میان ایرانیان و نجدیها در بحرین بروز کرد و منجر به کشته شدن حداقل سه تن از ایرانیان شد (ر.ک: ٢٠ اردیبهشت) امروز بار دیگر بین ایرانیان و بحرینیها، از یک سو و عرب های نجدی ساکن این جزیره از سوی دیگر درگیری خونینی پیش آمد. به گزارش کارگزاری بوشهر ٢٥ ایرانی، ده بحرینی، و از آن طرف ٣٥ نفر از اعراب نجد کشته شدند. «بالاخره ایرانیها با حمایت شیخ عیسی حاکم بحرین خلاص میشوند و پس از ورود جنرال قونسولگری انگلیس به بحرین ایرانیها را خلعسلاح میکنند.» این گزارش میافزاید: «ابنسعود از نجد عازم بحرین شده و از این بابت ایرانیها بین هایت متزلزل و پریشان هستند و استدعای بذل توجه دولت را برای رفاهیت حال اهالی آنجا» دارند.(2)

 اخطار روسیه نسبت به سقوط دولت

منابع انگلیسی میگویند که مقامات روسیه شوروی در مسکو به سیدحسن تقیزاده رئیس هیأت مذاکره کننده ایرانی گفتهاند توافقات تجاری میان ایران و روسیه منوط به عدم سقوط دولت مستوفیالممالک است. تقیزاده امروز این موضوع را به وزیر امور خارجه ایران خبر داد.(3)

(تصویر) غلامرضا و احمدرضا پهلوی

ص: 100

 چهارشنبه

٢٦ اردیبهشت ١٣٠٢

١٦ مه ١٩٢٣

٢٩ رمضان ١٣٤١

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

امشب مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد و برخی نمایندگان به واسطه اجتماعاتی که روز های ٢٣ و ٢٥ اردیبهشت در برابر ساختمان مجلس و سپس در داخل آن برپا شد و شعار هایی که گروه های مختلف له و علیه دولت دادند، سخنانی ایراد کردند. البته امشب نیز «جمعیت تماشاچی که بالغ به هفتصد - هشتصد نفر بودند به طرف درب ورود هجوم آورده و عد های نظامی فوقالعاده در حفظ نظم مراقبت کرده و به فاصله نیم ساعت مطابق بلیط به جای خود قرار گرفتند.» این نظامیان با اسلحه در تالار مجلس حاضر شدند.(1) در این جلسه آیت الله سیدحسن مدرس به واسطه حوادث دو روز یاد شده سخنانی در اهمیت مجلس و حفظ حرمت آن، و نیز ابراز تأسف از این که دولت نتوانسته است از رخداد های پیش آمده جلوگیری کند، سخن راند.

نظر به اهمیت این سخنان متن آن در پاورقی یاد میشود.

 نامزد های مطرح ایالت فارس

والی فارس در تلگرامی که امروز به وزارت جنگ فرستاد، اسم نامزد هایی را که امکان انتخاب شدنشان بیشتر است، یاد کرد: نصیرالملک، ضیاءالادباء، امینالشریعه، سیدمحییالدین، سیدیعقوب، محققالعلماء، سیدعبد الله امام، ضیاءالواعظین، مهذبالدوله، علیاصغر خان حکمت، مصدقالسلطنه. وی در ادامه نوشت که سردارعشایر صولتالدوله نیز ناصر خان پسرش را به شهر فرستاده و فعالیت هایی را برای انتخاب شدن او صورت میدهد. «حتی دو هزار تومان فرستاده که در صورت لزوم خرج کنند.» والی فارس افزود ناصر خان را فراخوانده و نسبت به شیوة فعالیت او در انتخابات تذکر دادم که با ادامه این وضع «غیر از بدنامی نتیجه دیگری مترتب» نخواهد شد.(2)

در همین روز نیز سرتیپ فضل الله زاهدی فرمانده قشون فارس در تلگرام جداگان های به وزیر جنگ از او پرسید آیا نمایندگانی که باید از فارس به مجلس راه یابند همان چهار نفری است که دستورش از اصفهان (لشکر جنوب) رسیده یا اشخاص «دیگری هم در نظر مبارک میباشد؟»(3)

 توصیه امیرلشکرغرب به نامزد همدان

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، امروز به وزارت جنگ نوشت که «برای انجام نظریه مبارک راجع به انتخاب ضیاءالملک از همدان» گفته شود به همدان بیاید و چند روزی در شهر باشد. «بسیار نافع خواهد بود.»(4)

 تلاش های میرزاعلی هیأت در انتخابات مجلس پنجم

میرزاعلی هیأت که به دستور رضا خان راهی آذربایجان شد تا با تشکیل حزب و فعالیت های دیگر طبق نظر وزیر جنگ عمل نماید، اینک از نظر امیرلشکر شمال غرب «جداً مشغول عملیات است که در این دوره خود و دوستانش را به وکالت انتخاب نماید.»(5)

 ادامه گرفتاری های کلیمیان در انتخابات مجلس پنجم

امروز نام های به امضاء کسبه و تجار کلیمی تهران به ریاستالوزراء فرستاده شد و در آن بار دیگر با متهم کردن شموئیل حاییم به اخلال در انتخابات، از مستوفیالممالک خواسته شد «از این دسایس خانمانسوز و این اشخاص فتنهجو جلوگیری نمایند که باعث اغتشاش فراهم نشود.»(6)وزارت داخله نیز امروز به اداره انتخابات دستور داد هرچه زودتر در تشکیل انجمن نظار کلیمیان اقدام کند تا شاید از این اختلافات جلوگیری شود. این دستور برای کلیمیان شهر های مختلف بود.(7)

 شرایط روحانیان بینالنهرین برای همکاری با فیصل

محمدحسن بدیع، کارپرداز کربلا، با اشاره به این که ملک فیصل میکوشد با «استمالت خاطر آقایان حجج اسلام» نظر ایشان را به همکاری با حکومت جلب کند، نوشت که آقایان علماء پنج شرط پیش پای فیصل گذاشتهاند: «اخراج انگلیسها از بینالنهرین، انفصال کابینه حاضره عراق، تشکیل کابینه جدید با موافقت نظر آقایان علماء و اعاده تبعیدشدگان احرار، تشکیل مجلس تأسیسی، هر دولتی را که آقایان علما صلاح میدانند برای حمایت و سرپرستی عراق عرب انتخاب شود.» بدیع در ادامه گزارش خود مینویسد که روحانیان تهدید کردهاند اگر پیشنهادها پذیرفته نشود «حکم به تحریم مالیات» خواهند داد.وی نتیجه گرفت به واسطه سختی این شرایط توافقی با ملک فیصل صورت نخواهد گرفت. «از این قضایا دخالت آقایان علماء در سیاست بینالنهرین به خوبی واضح است.» وی پیشنهاد کرد از آنجا که قدرت علمای بینالنهرین با منافع ایران گره خورده است باید از این موقعیت استفاده کرد. او از شنیده های خود هم نوشت که سفارت عثمانی در تهران توسط «حاجی مستشارالتجار» از اهالی کرمانشاه به اسم سهم امام و وجوهات، برای علماء پول میفرستد. از این رو «آقازادگان مرحوم میرزامحمدتقی شیرازی که امروز از رؤسای احرار کربلا به شمار میروند علناً از ترکها طرفداری مینمایند و ساعی هستند که شاید عراق عرب در تحت حمایت یا وصایت ترکها درآید.» بدیع این نقش را برازنده ایران دانست.(8)

 کارشکنی انگلیسها در امور جاری کنسولگری های ایران در بینالنهرین

محمدحسن بدیع، کارپرداز کربلا، در گزارشی به وزارت امور خارجه نوشت که تعدی و سختگیری «مأمورین کج فهم عراقی» نسبت به اتباع ایرانی ناشی از «اغماض یا تحریک انگلیسها» است. علت آن هم این است که «دولت ایران اجازه نمیدهد قونسول های انگلیس از حقوق اتباع بینالنهرین در خاک ایران مدافعه نمایند. از این سبب به قونسول های ایران در عراق عرب مساعدت نمیشود» تا از حقوق اتباع خود دفاع کنند.(9)

 مجازات برای پناهدهندگان

نظامیان در شهر اردبیل اعلام کردند کسانی که به شاهسون هایی که با قوای نظامی درگیر شدند، پناه دهند «به سختترین مجازات گرفتار خواهند شد.»(10)

 دستور رضا خان برای کمک مالی به یک روزنامه

بنا به دستور رضا خان، امیرلشکر جنوب موظف شد «یکصد

ص: 101

تومان به مدیر(1)راه نجات(2) پرداخت کند.(3)

 گلایه روسها از مسئولان نگهبانان مرزی

در جلسه امروز کمیسیون سرحدی بیلهسوار، اعضاء روس از انتخاب عبد اللهبیک طالشی و نوروز خان قوجهبیگلو به عنوان «سرحدبیگی» شکایت کردند. طرف ایرانی به آنها پاسخ داد «که دخالت در امور داخلی یک دولت از وظیفه شما خارج است.» رئیس کمیسیون سرحدی بیلهسوار میافزاید که این همه ماجرا نیست.

«دیروز جمعی از رعایا سر و دست شکسته به کمیسیون آمده از دست برادرزاده عبد اللهبیک شکایت داشتند. وی تلویحاً نوشت هر چند خارجیها نباید در امور داخلی کشور دخالت کنند ولی مسئولان داخلی هم باید امنیت مرزنشینها را تأمین کنند. وی خواستار تغییر سرپرست سرحدنشینان شد.(4)

گفتنی است نوروز خان قوجه بیگلو و عبد اللهبیک طالشی به دستور امیرلشکر شمال غرب «مسئولیت محافظة سرحد روس را از بیله سوار الی حسن خانلو» به عهده گرفته بودند. (ر.ک: ١٣ اردیبهشت).

 بیاننامه جامعه ملیون اسلامی ایران

امروز اعلامی های با عنوان «بیاننامه جامعه ملیون اسلامی ایران» منتشر شد که با اشاره به حوادث رخ داده در محوطه مجلس شورای ملی (ر.ک: ٢٣ و ٢٥ اردیبهشت) آن را دسیسه قدرت های خارجی دانست که در آستانه انتخابات مجلس پنجم میخواهد دوران فترت را تکرار کند.

این جامعه بقای کابینه مستوفیالممالک را ضروری شمرد و از طرفداران خود خواست که از دخالت در این هیاهوها خودداری کنند.(5)

 دستور خلعسلاح شیخ محمود در صورت پناهنده شدن به ایران

در پی رسیدن گزارش هایی از امکان پناهنده شدن شیخ محمود به ایران، رضا خان به امیرلشکر شمال غرب دستور داد «هیچ قسم مساعدتی با شیخ محمود نمیشود. فقط در صورت تسلیم شدن مشارالیه را خلعسلاح نمایید.»(6)

 تلاش برای احیای مدرسه آلمانی تهران

مدرسه آلمانی تهران که پس از جنگ جهانی اول بسته شده بود، همچنان تعطیل است. سفیر ایران در آلمان میکوشد بار دیگر با اعزام معلمان آلمانی این مدرسه گشایش یابد، اما «در نتیجه عهدنامه ورسای دست و بال آلمانها به کلی بسته است... [و] رسماً از کمک مالی به مدرسه معذور» هستند. انگلیس هم با این کار موافق نیست. اینک با تشکیل مجمعی از چند نفر ایرانی و آلمانی قرار است کمک های لازم به این مدرسه صورت گیرد، یعنی راهحلی که «ظاهراً دولت آلمان در مسئله مدرسه دخیل نبوده، ولی معناً امور را در تحت نظر داشته باشد.» این مجمع غیررسمی به تازگی تشکیل جلسه داده و سفارت ایران در آلمان امیدوار است با مساعی آن، مدرسه هر چه زودتر کار خود را شروع کند.(7)

 اعتراض روزنامه کوشش به جلوگیری از فعالیت انجمن ترقی

پس از جلوگیری از فعالیت مجمع ترقی در لنگرود توسط حاکم نظامی این شهر، روزنامه کوشش در شماره امروز خود این اقدام سرهنگ حسینقلی خان، حاکم لنگرود، را از زبان مجمع یاد شده محکوم کرد. این روزنامه شیوه برخورد «حکام جابر و نمایندگان وظیفهنشناس دولت» را عاملی برای درغلتیدن گروه های مدنی به دامن «آن انقلاب کذایی» ارزیابی کرد. در این مقاله به ادامه حکومت نظامی در لنگرود تاخته شده، و آمده است: «آیا [لنگرود] منطقه جنگلی است؟ آیا سرحد است؟ آیا ایل نشین و دستهجات محلی و یاغی دارد؟» این مقاله را مجمع تعطیل شده لنگرود برای روزنامه کوشش فرستاده بود. سرهنگ حسینقلی خان اعتقاد داشت مجمع ترقی تحت فعالیت های ادبی، در امور سیاسی فعال است «و مخالفت با نظریات دولت [= وزارت جنگ] مینماید.»(8)

ص: 102

(تصویر) آیت الله سیدحسن مدرس و گروهی از نمایندگان مجلس

ص: 103

 پنجشنبه

٢٧ اردیبهشت ١٣٠٢

١٧ مه ١٩٢٣

٣٠ رمضان ١٣٤١

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

در جلسه امروز نسبت به نرسیدن بودجه های تفصیلی وزارت خانه ها اعتراض شد؛ چرا که پس از گذشت دو ماه از سال مجلس نتوانسته است حقوق کارکنان وزارت خانه ها را تخصیص و به تصویب برساند.

سپس مواد دیگری از لایحه شورای دولتی قرائت شد و درباره آن گفت و گو شد. این جلسه که تا نیمه های شب به درازا کشید با سخنان ملکالشعرای بهار هم همراه بود. وی سخنان دیروز مدرس را در مجلس ملایم دانست و صراحتاً گفت که دولت در وقایع اخیر (اشاره به رخداد های ٢٣ و ٢٥ اردیبهشت) دست دارد. «اگر چنین نبود بایستی حکم مجلس و رئیس مجلس را راجع به جلب مرتکبین و تحقیق و مجازات آنها به موقع اجرا بگذارند، در صورتی که دولت فقط به نظمیه نوشته از تکرار این وقایع در آتیه جلوگیری کنید.»

در جلسه امروز با قرعه، نام دوازده نماینده که در مراسم سلام فردا به مناسبت عید فطر شرکت خواهند کرد، خوانده شد.(1)

 مخالفت با پیشنهاد کنسول روس در استرآباد

کنسول روس در استرآباد با دعوت از مسئولان محلی به آنها میگوید بازرگانان ایرانی که برای تجارت به روسیه میروند به تجارت خانه وابسته به این کشور در استرآباد (احتمالاً ونشترک) مراجعه کرده، هر چه پول دارند بدهند، برابر آن برات گرفته، راهی روسیه شوند. «رئیس مالیه جواب میدهد در صورتی که دولت روس حمل و نقل مناط طلا را قدغن کرده، حتی کف کفش های مردم را رسیدگی کرده، اموال مردم را ضبط و ایرانیان را حبس مینمایند، چگونه تجار پول رواج مملکت خود را به شعبه تجارت خانه داده [به کار تجارت راهی روسیه شوند؟] اعتنایی به حرف قونسول نکردهاند، مجلس بر هم خورد.»(2)

 توزیع برگه های انتخابات

امشب نیز توزیع تعرفه های انتخاباتی در تهران ادامه یافت. گفته میشود از یکشنبه آینده در محل مدرسه دارالفنون اخذ آراء برای تعیین نمایندگان تهران شروع خواهد شد. تاکنون ١٩١٦٥ برگه تعرفه در تهران توزیع شده است.(3)

 یادآوری های انتخاباتی به قوامالملک

سرتیپ فضل الله زاهدی، رئیس قشون فارس، در تلگرام امروز خود به وزیر جنگ نوشت که با قوامالملک دیدار کردم و در این ملاقات مسائل مربوط به انتخابات مجلس را به او «گوشزد» نمودم. قوامالملک «اظهار میداشت از طرف بندگان حضرت اشرف به چاکر دستوری نرسیده بود که مطابق آن عمل» کنم. قوامالملک گفت نمیتوانم بگویم در این انتخابات دست ندارم؛ ضیاءالادباء، امینالشریعه فسایی و نصیرالملک نامزد های من هستند. قوامالملک افزود با این که دیر شده با این حال «با کمال صمیمیت» حاضر به اجرای دستورات هستم.(4)

 نادیده گرفتن شرایط ایران برای شروع مذاکرات مرزی

در پی اعلام شرایط ایران برای شروع مذاکرات مرزی با روسیه (ر.ک: ٢٤ اردیبهشت) شومیاتسکی، وزیرمختار روسیه شوروی در ایران، در نام های که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد صراحتاً وظیفه کمیسیون های مرزی ایران و روسیه را تقسیم آب های سرحدی دانست و بقیه موارد (پس دادن روستای فیروزه و روشن شدن وضعیت اراضی مجاور آن) را به «مذاکره علیحده» محول کرد.(5)

مستشارالدوله رئیس کمیسیون سرحدی ایران که از سال گذشته در استرآباد و نقاط مرزی شمال شرقی مستقر شده بود، همچنان در آن ناحیه باقی است. روزنامه ایران نوشت وی اینک در بندرجز مستقر است.(6)

 گفت و گوی اطمینانبخش رضا خان با لورن

در دیداری که امروز رضا خان با سر پرسی لورن داشت به اطلاع رساند که هدف قطعی وی آن است که ایران را واقعاً مستقل و منظم سازد و برای حصول به این منظور باید که بر سراسر کشور و از جمله مناطق جنوبی، حاکمیت مرکز مجری گردد.

وی تأکید کرد که نه تنها منافع بریتانیا را تهدید نکرده یا در تعارض با آن نیست، بلکه میخواهد آنها را تضمین کند. «تا زمانی که هم سفارت و هم شرکت نفت رضایت خود را از اقداماتی که برای حفاظت از منافع در نظر گرفته شده است، اعلام نکنند ما به عربستان [خوزستان] نخواهیم رفت.»(7)

ص: 104

 نورافشانی در میدان مشق

امشب به مناسبت فرارسیدن عیدفطر «آتش بازی مفصلی از طرف وزارت جنگ در میدان مشق مقابل عمارت وزارت جنگ» انجام شد.(1)

 تکرار گزارش منفی

امیرلشکر غرب، احمد خان امیراحمدی امروز در تلگرامی که به وزارت جنگ فرستاد بار دیگر از خیانت احتشامحضور، کنسول ایران در خانقین، گفت که با اشاره انگلیسها طوایف ایران را تطمیع میکند به ایران نروند.

وی در این گزارش از موفقیت های خود برای جلب طوایف ایرانی بینالنهرین نیز نوشت. « خانواده امیراعظم به کرمانشاه وارد شدند. سردارنصرت هم در همین دو روزه میرسد.»(2)

 دستگاه چاپ در راه تهران

امیرلشکر شمال غرب امروز خبر داد که یک دستگاه چاپ با سه گاری راهی تهران کرده است.(3)

 کشته شدن یک ایرانی به دست مرزبانان روس

امروز در مرز بیلهسوار یک ایرانی به دست مأموران روسی کشته شد. تحقیقات نشان داد این حادثه دو هزار متر درون خاک ایران و دور از مرز رخ داده است؛ «یعنی تجاوز سرحدی شده» است. اما مأمور روسی میگفت: «از حبس فرار میکرده، کشتهاند.»(4)

 ورود مدیر شیلات روسیه به ایران

میزلر، مدیر شیلات دولتی روسیه، امروز وارد انزلی شد و برای پیگیری امتیاز ماهیگیری لیانازوف، انزلی را به قصد تهران ترک کرد.(5)

(تصویر) ملکالشعرای بهار

(تصویر) تهران، سر در میدان مشق

ص: 105

 جمعه

٢٨ اردیبهشت ١٣٠٢

١٨ مه ١٩٢٣

١ شوال ١٣٤١

 پایان توزیع برگه های انتخاباتی در تهران

توزیع تعرفه های انتخاباتی که از یازدهم رمضان، بیست روز پیش آغاز شده بود، امشب به پایان رسید. در نواحی پنجگانه تهران (سنگلج، چالیمیدان، دولت، بازار، عودلاجان) ٢١٦٧٨ تعرفه توزیع شد.(1)

 مراسم سلام به مناسبت عیدفطر

امروز اول شوال و به مناسبت عید فطر مراسم سلام در حضور احمدشاه برگزار شد. وزرای مختار عثمانی و افغانستان، نمایندگان دو کشور اسلامی، طبق برنامه با احمدشاه دیدار کرده، تبریک گفتند، «سپس سلام و دفیله [رژه] شروع» شد.(2)

 تبلیغ مسیحیت در تبریز

بنابر خبر تأمینات تبریز که امروز به تهران منعکس شد، مأمور این اداره با مراجعه به مغازه فروش کتاب های مسیحی و تبشیری متوجه میشود که اتاق دیگری در پشت مغازه هست. وقتی با اجازه صاحب مکان وارد آنجا میشود می بیند «جمعی از مسلمانان فقیر و گدا که بنا به اظهار خودشان دین مسیح را قبول کردهاند مشغول درس انجیل بودند. پس از دعا مجلس ختم شد.» وی میافزاید این جلسات روز های یکشنبه و جمعه برپا میشود. مبلغان مسیحیت حدود هشتاد فقیر و یتیم را از کوچه و خیابان جمع کرده، برخی را در مدرسه مشغول تحصیل و برخی را در خانه های خودشان نگهداری میکنند.(3)

 تغییر وضعیت مناطق مرزی در ماکو

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، امروز در تلگرامی به وزیر جنگ نوشت که پس از تذکر به اقبالالسلطنه در این مورد که اگر امنیت مناطق مرزی ماکو تأمین نشود، قوای نظامی راهی ماکو و نواحی مرزی خواهند شد، وضعیت تغییر کرده [و توجه اقبالالسلطنه به امنیت این ناحیه بیشتر شده است.] طهماسبی اضافه کرد البته «اعزام قوا به ماکو موجب زحمت نظامیان و مخارج فوقالعاده برای دولت خواهد بود.»(4)

 جلوگیری از دادن مجوز نشریه

«محمودآقا کمیسر عدلیه زمان انقلاب گیلان» راهی تهران شده است تا امتیاز روزنامه «نور و طلیعه» را بگیرد. این خبر را آجودان تیپ شمال احمد آیرم امروز به تهران مخابره کرد. او از طرف روسها مأمور این کار است و تمام هزینه های آن هم پرداخت شده است. «این جراید با حال امروزه گیلان منافی است.»(5)

 بیانیه وزیر جنگ

روزنامه اتحاد در شماره امروز «بیانیه وزارت جنگ» را که در آن رضا خان خواسته است از تعریف و تمجید از او خودداری شود به چاپ رساند. وزیر جنگ از این که در مطبوعات او را موضوع نگارش مقالات توصیفی قرار میدهند ابراز ناخرسندی کرد و آن چه را که انجام میدهد وظیفه «نظامی و مرام مقدس سپاهیگری و بالاخره شرافت نظامی و سربازی» نامید.(6)

 عید فطر در لندن

روزنامه اقدام خبر از برگزاری مراسم عید فطر در مسجد ولینگ لندن داد. در این مراسم «امام خواجه کمالالدین» سخنانی در وحدت مسلمین ایراد کرد و از این که مسلمانان هند روی «احساسات سخیف اسلامی» خواستار عدم ارتباط با دیگر ملل مسلمان شدهاند انتقاد کرد و آن را تلویحاً به خواست انگلستان نسبت داد.(7)

 درگیری خونین مسلمانان و ارامنه در کرکوک

به گزارش فرمانده قوای ساوجبلاغ امروز درگیری خونینی بین مسلمانها و ارامنه ساکن کرکوک رخ داد. موضوع از سفارش ساخت یک گهواره به نجار شروع شد. وقتی نجار از ساخت آن خودداری میکند [در گزارش معلوم نیست آیا نجار ارمنی است یا سفارش دهنده] در نزاع ابتدایی ارمنی کشته میشود. درگیری که بالا گرفت «در نتیجه از طرفین ... چهارصد الی پانصد نفر تلف شده... ارامنه مجبور به تخلیه کرکوک شده به قریه چمکال که مابین سلیمانیه و رواندوز واقع است رفتهاند.»(8)

 ورود سرداراسعد به مشهد

به گزارش کنسولگری انگلیس در مشهد سرداراسعد جعفرقلی بختیاری، حاکم جدید خراسان، امروز وارد مشهد شد. «جناب والی نخست کارگزار را به حضور پذیرفت و سپس بلافاصله با نمایندگان این کنسولگری [= انگلیس]، آقای هوپ کرافت نایب کنسول و مترجم دیدار نمود. بعد از آن نمایندة کنسولگری روسیه، آقای لوتسنکو به چادر پذیرایی دعوت شد. او نمایندگان ترکیه و افغانستان را به همراه خود به حضور والی برد. نایب کنسول ترکیه از این که نمایندگان کنسولی بریتانیا اول به حضور والی رفتهاند شکایت داشت. جناب والی به هنگام دیدار با افسران ارتش ایران به آنها میگوید که به اصرار رضا خان، وزیر جنگ مأمور خراسان شده است. افراد زیر به همراه جناب سرداراسعد از تهران به مشهد آمدهاند:

١) شاهزاده ایرجمیرزا، مفاخرالسلطنه، نایبالایاله.

٢) میرزاجواد خان، معتمدهمایون، رئیس دیوان خانة ایالتی.

٣) دکتر احیاءالملک، پزشک.

٤) بهادر خان، رئیس اجرا.

٥) مدبرالملک، رئیس احتمالی نظمیه که ممکن است به حکومت یکی از نواحی گمارده شود.

٦) جناب دماوندی، عملة طرب.

٧) اسد الله خان، عملة طرب.»(9)

ص: 106

 شنبه

٢٩ اردیبهشت ١٣٠٢

١٩ مه ١٩٢٣

٢ شوال ١٣٤١

 تعیین نماینده شاهرود توسط وزارت جنگ

وزارت جنگ در نام های محرمانه به حکومت شاهرود نوشت با این که قبلاً توصیه هایی برای انتخاب دکتر حسینقلی خان امیراعظم از شاهرود شده است «معهذا حسبالامر [وزیر جنگ] تأکید نمایید که ن هایت مراقبت... را در انجام مقصود به عمل آورده، زمینه حتمی برای انتخاب دکتر مشارالیه تهیه نمایند.»(1)

 روند انتخابات در کاشان

رئیس گردان کاشان در گزارشی که امروز به وزارت جنگ فرستاد نوشت که تبلیغات نامزد های مجلس پنجم شروع شده است. «معینالسلطنه که از طهران آمده است توصیه از آقای قوامالسلطنه برای حکومت آورده و امام جمعه طهران هم که پدر زن حکومت است توصیه» های لازم را کرده است. وی میافزاید با این زمینه ها «برای آقای وثوقالدوله و هم برای خودشان [قوامالسلطنه] مشغول اقدامات هستند.» از دیگر افراد فعال جلیلالملک است که فعالیت خود را «به تازگی شروع [کرده] و چندین کاغذ هم به آقایان نوشته» است.

دستور وزارت جنگ به رئیس گردان کاشان این بود که «قشون در کاشان بیطرف بماند.»(2)

 نظر وزارت داخله در مورد تفویض نظارت به انجمن کلیمیان

انجمن بنیاسرائیل پیش از این تقاضا کرده بود نظارت انتخابات کلیمیان به آن انجمن واگذار شود. «این تقاضای انجمن مزبور مخالف با قانون است و حکومت نمیتواند نظارت انتخابات را به آنها واگذار نماید و بر حسب قانون هفت نفر از ملت کلیمی برای انجمن نظارت انتخابات معین و انجمن را» بدین ترتیب تشکیل خواهند داد. این نظر حکومت تهران بود که امروز به وزارت داخله منعکس شد.(3)در این روز، نام های از طرف جریده هحییم که صاحب امتیاز آن (شموئل حاییم) سرگروه عد های از یهودیان به شمار میرفت و در تقابل با گروهی دیگر از کلیمیان بودند، به وزارت داخله فرستاده شد. در این نامه هشدار داده شده بود که تنی چند از کلیمیان بینالنهرین برای دخالت در امر انتخابات وارد کرمانشاه شدهاند. «مقرر فرمایید... از مداخلات آنها ... جلوگیری شود.»(4)

 پیشنهاد های امیرلشکر شرق برای توسعه نفوذ ایران در بلوچستان

حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، که به تازگی از مرز های شرقی ایران دیدن کرده، ضمن تشریح جزئیات منطقه جنوب شرقی، نفوذ انگلیس، نقاط مرزی، وضعیت حکومت دزداب و... یادآور شد اگر دولت بخواهد نفوذ خود را در این ناحیه اعاده کند، لازم است «مجدداً سرحد خود را به نوشکی انتقال دهد.» دیگر این که مانند انگلیس باید به خوانین بلوچ حقوق پرداخت کند و آنان را به «نوکری مملکت آگاه» نماید. سوم این که «یک عده هزار نفری لازم است... که پانصد نفر آن در دزداب، سیصد نفر در خاش، پنجاه نفر در جاوه و یکصد و پنجاه نفر در دالبندی [دالبندین] ساخلو باشند.»(5)

 افتتاح شعبه بانک شاهنشاهی در بارفروش

کارگزار مازندران امروز وزارت امور خارجه را باخبر کرد «مسیو فض [کذا فیالاصل] رئیس بانک شاهنشاهی [در اینجا] به ملاقات بنده آمده، خود را رسماً معرفی نمود. پس فردا دوشنبه ٣١ برج ثور نیز افتتاح بانک شاهنشاهی خواهد بود.» در این ملاقات گفت و گوها بیشتر پیرامون موضوعات اقتصادی بود، با این حال نماینده بانک شاهی از چگونگی درگذشت معینالرعایا هم پرس و جو کرد.(6) (ر.ک: ١٥ اردیبهشت)

 پاسخ مشاورالممالک به پرسش از علت مصادره اموال ایرانیان در عشقآباد

پس از شکایتی که کنسول ایران در عشقآباد به سبب مصادره اموال ایرانیان توسط حکومت بلشویکی ترکستان به وزارت امور خارجه کرد، مراتب به سفارت ایران در مسکو فرستاده شد تا پیگیری شود. وزیرمختار ایران در روسیه امروز پاسخ داد «به موجب امر دولت [روسیه] برای هر یک نفر در روسیه دوازده ذرع مربع منزل معین شده و از چند ماه به این طرف به مرور صدی بیست از این مقدار را هم دولت رسماً تصرف کرده، به طوری که امروز در مسکو و روسیه کمتر اطاقی است که منحصر به یک نفر باشد.» علیقلی خان مشاورالممالک افزود میدانم که برای ایرانیان سخت است که از این قانون تبعیت کنند «علیالخصوص برای آن هایی که عیال مسلمان دارند، ولی نمیتوان تقاضا کرد که ترتیب منزل ایرانیها بهتر از اهل مملکت [روسیه] باشد.»(7)

 اعتراض امیرلشکر غرب به مندرجات جریده پیکان

احمد خان امیراحمدی به مطالبی که جریده پیکان درباره کرمانشاه نوشته بود، سخت اعتراض کرد و درخواست کرد «مدیر آن را دعوت به محاکمه جدی بفرمایید.» وی از وزارت جنگ خواست اقدام متقابل کرده «به این مزخرفگویی های چند نفر بیسر و بیپا خاتمه داده شود.»(8)گویا مطلب درج شده، درباره اقدامات امیرلشکر در سرکوب ایلات سنجابی و قل خانی در غرب کشور بوده است.

 دستاندازی اتباع روس به اموال ایرانیان و سکوت کنسولگری

سرقت های کوچکی که در نواحی سرخس و باجگیران رخ

ص: 107

میدهد، پس از انعکاس به کارگزاری و از آنجا به کنسولگری روسیه، بیپاسخ میماند. علت آن بیاعتنایی حکومت ترکستان به اظهارات کنسول روس در مشهد است. حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، این موضوع را به وزارت جنگ اطلاع داد و نوشت که تعقیب و بازپسگیری اموالی که اتباع روس از ایرانیان میدزدند و به خاک خود میبرند، ممکن نیست.(1)

 پیگیری گزارش کارگزار آستارا

کارگزار آستارا پیش از این از تشکیلاتی سیاسی که توسط میرزاعباسقلی «اگنت سابق روس» راه افتاده و تبلیغات کمونیستی میکند، به وزارت امور خارجه خبر داده بود. موضوع به سفارت ایران در مسکو اطلاع داده شد. وزیرمختار ایران امروز در پاسخ خود تأکید کرد جلوگیری از این پدیده ها وظیفه وزارت داخله است «که نگذارد مردم اعم از داخله و خارجه از حدود قانونی خود خارج شوند.» وی افزود اقدامات سفارت وقتی میتواند مثمرثمر باشد که ادارات داخلی به خوبی وظایف خود را انجام دهند. طرح این گونه موضوعات در مسکو معمولاً با انکار مسئولان وزارت امور خارجه روسیه رو به رو میشود؛ با این حال اگر سندی در دست هست «به توسط نمایندگی سیاسی بادکوبه به مسکو» بفرستید.(2)

 پوزش حاکم جدید خراسان از رضا خان

سرداراسعدجعفرقلی بختیاری حاکم جدید خراسان به دلیل جابهجایی رئیس نظمیه مشهد از رضا خان پوزش خواست و به او اطمینان داد «قول شرف میدهم تمام کار های بنده بر وفق استرضای خاطر مبارک خواهد بود.» او در تلگرامی که امروز به وزیر جنگ نوشت از قول و قرار خود گفت که «با ن هایت صمیمیت و صداقت در پرتو وجود» رضا خان خدمت خواهد کرد. او افزود، از توجه وزیر جنگ به رئیس نظمیه بیاطلاع بوده است. و اینک که شخص دیگری جای او را گرفته اگر «به شغل خود نرسد دیگر در انظار آبرو برای بنده باقی نخواهد ماند... [راضی نباشید] افتضاح بنده در انظار اهالی فراهم شود.»(3)

 شکست لشکر غرب

احمد خان امیراحمدی که همچنان در تعقیب سرداررشید است و با ارسال دسته های نظامی به اطراف برای خلعسلاح او میکوشد، با اعزام عده به «چهاردولان» با مقاومت نیرو های سرداررشید روبهرو شد. با الحاق قوای «حسین خان اورامی تخت» به سرداررشید، «شش نفر نظامی و صمصامالسلطان همشیرزاده امیرمخصوص... مقتول و چهار نفر مجروح» میشوند و بقیه نیز به محاصره درمیآیند.

نظامیان محاصره شده پس از ٢٤ ساعت موفق به خروج از حلقه محاصره میشوند. امیرلشکر غرب در ادامه مینویسد برف و سردی هوا از یک طرف و نبود آذوقه از طرف دیگر موجب شد که عشایر ملحق شده به اردوی نظامی را مرخص و خود نیز به کرمانشاه بیایم.(4)

 عدم حدنصاب برای تشکیل مجلس

امروز قرار بود مجلس شورای ملی تشکیل جلسه دهد، اما به واسطه عدم حضور تعدادی از نمایندگان، جلسه به حدنصاب نرسید و تشکیل نشد؛ اما به نوشته روزنامه مرد آزاد هیأت رئیسه ورق های را که نمایندگان نسبت به دولت مستوفیالممالک اظهار عدم اعتماد کرده بودند بررسی کرده، «سه نفر از آقایان نمایندگان هم که تا دیروز به پار های ملاحظات از اظهار عدم اعتماد خودداری نموده بودند خدمت آقای رئیس مجلس مشرف شده و عدم اعتماد خود را علناً اظهار نمودهاند. لهذا به موجب ماده شصت و هفتم قانون اساسی کابینه ساقط است.»(5)

 رئیس جدید اداره طرق و شوارع

مستر میچل از امروز در وزارت فواید عامه حاضر شد و کار خود را به عنوان رئیس اداره طرق و شوارع آغاز کرد.(6)

وی در شمار مستشاران آمریکایی بود که سال گذشته همراه میلسپو به ایران آمد.

 گلایه کنسول نخجوان از بیخبری

منیعالسلطنه کنسول ایران در نخجوان با بیان شایعاتی که در نخجوان جریان دارد، نبود اطلاعات درست را نقص بزرگ منطقه مأموریت خود دانست و اضافه کرد «حقیقتاً نخجوان زندان واقعی برای بنده شده است. روزنامهجات شخصی هم به این نقطه خراب نمیرسد.»(7)

 جابهجایی مسئول بانک شاهنشاهی در مشهد

ر. استایلر، رئیس شعبه بانک شاهنشاهی در مشهد، جای خود را به جی. اچ ولدان داد و امروز مشهد را به قصد دزداب ترک کرد. استایلر برای مرخصی راهی انگلستان است.(8)

(تصویر) کاشان، نمای قدیمی

ص: 108

 یکشنبه

٣٠ اردیبهشت ١٣٠٢

٢٠ مه ١٩٢٣

٣ شوال ١٣٤١

 تبعیت قوامالملک از نظرات انتخاباتی رضا خان

امروز قوامالملک در تلگرامی به وزیر جنگ، ضمن تکذیب اظهارات رئیس تیپ فارس (فضل الله زاهدی) که در آن به اقدامات قوامالملک در انتخاب برخی افراد برای مجلس اشاره شده بود (ر.ک: ٢٧ اردیبهشت) نوشت «این که راپرت دادهاند فدوی مداخله در امر انتخابات دارد به کلی خلاف است... چنانچه حضرت اشرف اشخاصی را کاندید داشتید با مراتب چاکری فدوی مقتضی بوده... اینک تا وقت نگذشته چاکر را مسبوق فرمایید تا در همان زمینه کوشش نمایم.»(1)

 تعیین غرامت حادثه شلیل

پس از قلع و قمع نظامیان در کاروانسرای شلیل (ر.ک: ٧ مرداد ١٣٠١) تعیین غرامت یکی از موضوعات میان وزارت جنگ و خوانین بختیاری بود. اینک امیرلشکر جنوب خبر میدهد «طبق تلگرافی که سردارظفر به بعضی از خوانین بختیاری نموده، غرامات خسارات وارده به قوای [اعزامی به] عربستان یکصد و پنجاه هزار تومان معین» شده است.(2) این رقم قبلاً میان رضا خان و خوانین بختیاری تصویب شده بود (ر.ک: ١٧ اردیبهشت) و اینک سردارظفر آن را به اطلاع دیگر سران بختیاری رسانده است.

 پیشنهاد خرید کتاب

رئیس ارکان حرب کل قشون امروز به سرهنگ سرداراعظم نوشت «کتاب هایی را که مورد احتیاج نیست و موش تدریجاً آنها را میخورد ممکن است به مبلغ دویست تومان به کلوپ ورزشی صاحب منصبان بفروشید؟ [هم] مقرون به صرفه [است] و [هم] مورد استفاده عمومی خواهد بود.»(3)

 آغاز اخذ رأی در تهران

امروز رأیگیری برای حوزة انتخابیه تهران در مدرسه دارالفنون آغاز شد. رأیگیری تا هفتم شوال ادامه خواهد یافت.(4)

 تزلزل دولت مستوفیالممالک

پیش از این چهل و سه تن از نمایندگان مجلس شورای ملی در نام های به رئیس مجلس عدم اعتماد خود را به دولت اعلام کرده بودند. امروز صبح در جلس های (ظاهراً غیررسمی) که در مجلس تشکیل شد سه تن از نمایندگان نظر منفی خود را نسبت به دولت پس گرفتند. اینک «موافقین دولت در مجلس شورای ملی ٤٤ نفر و مخالفین ٤٠ نفر میباشند.»(5)

 ریاست جدید قشون مازندران

سرهنگ علیاکبر خان درخشانی که پیش از این رئیس تیپ مستقل شمال بود و سال گذشته جای خود را به محمدحسین آیرم داد، اینک وارد بارفروش شده، ریاست قشون مازندران را به عهده گرفت.(6)

 نظمیه قزوین دستخوش حوادث

گروهی از آژان های قزوین به دلیل نرسیدن حقوق چند ماهه گذشته در تلگراف خانه شهر متحصن هستند. از دیگر سو گفته شد که عد های با حمله به کمیساریای قزوین شیشه های آن را شکسته خساراتی به ساختمان وارد کردهاند. در این حوادث «قریب بیست نفر [از] آژانها را دستگیر و در نظمیه توقیف نمودهاند.»(7)

 وخامت اوضاع یهودیان و روسفیدی سایرین

نام های به امضاء طباطبایی (احتمالاً محمدصادق) به ریاست وزراء نوشته شد و در آن از اوضاع پریشان یهودیان در امر انتخابات که موجب تأسف جامعه است ابراز نگرانی شد. «اوضاع کلیمیان راجع به امور انتخابات به طوری پرآشوب و خراب است که اسباب روسفیدی سایرین خواهد بود.» وی طرفداران حاییم را که در اقلیت هستند آشوبطلب خواند که میخواهند با شرارت و تهدید طرف مقابل را مغلوب کنند. طباطبایی این شیوه از مبارزات انتخاباتی را آن هم در پایتخت ایران توهینآمیز دانست؛ «خاصه این که اعضای کمیسری محل به طور وضوح از اشرار حمایت کرده، آشکارا تشویق به شرارت و ارتکابات مخالف قانون» میکنند.(8)

 جنگ در نرماشیر

به گزارش لشکر جنوب امروز نیرو های نظامی با قوای ولیمحمد شیردل در حوالی نرماشیر کرمان(9) درگیر شدند. این جنگ چهارده ساعت به درازا کشید. نیرو های وابسته به لشکر جنوب توانستند بیست نفر از افراد محمد شیردل را کشته و مجروح کنند و ٢٤ نفر شتر را نیز از بین برده و ده نفر شتر به غنیمت بگیرند.(10) وزارت جنگ با عنوان «اشرار بلوچ» از شکستخوردگان یاد کرد. رضا خان وزیر جنگ نیز از لشکر جنوب خواست نظامیان شرکت کننده در این درگیری را تشویق کند.(11)

ص: 109

 دوشنبه

٣١ اردیبهشت ١٣٠٢

٢١ مه ١٩٢٣

٤ شوال ١٣٤١

 دستور های انتخاباتی به امیرلشکر غرب

امروز احمد خان امیراحمدی چهار تلگرام جداگانه از طرف رضا خان درباره کار هایی که باید برای انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای ملی انجام دهد دریافت کرد. یکی از آنها درباره شهر های گلپایگان و خوانسار بود. چون این دو شهر دارای یک نماینده هستند. «غضنفر خان برای نمایندگی این دو محل نامزد [شود و] ... مشارالیه از دو محل اکثریت را دارا باشد.»(1)

دومین تلگرام رضا خان وزیر جنگ درباره برهانالمتکلمین بود. از آن جا که او عضو لشکر غرب است و تلاش هایی برای راهیابی خود به مجلس میکند، «گوشزد شود که از اعمال خود دست کشیده به وظایف محوله اشتغال ورزد.»(2)

در تلگرام بعدی امیرلشکر غرب دستور یافت «راجع به انتخاب آقای شیخ اسد الله [محلاتی] جداً سعی نمایید که در کمره و محلات او انتخاب شود.» رضا خان در این تلگرام تأکید کرده بود: «فوقالعاده علاقهمندی به انتخاب او داریم.»(3) و بالاخره آخرین دستور این بود که «سهامالسلطان بایستی از عراق (اراک) انتخاب شود.»(4)

 دستور های انتخاباتی به امیرلشکر جنوب

پس از این که وزارت جنگ تصمیم گرفت شاهزاده یمینالسلطنه از اصفهان به مجلس پنجم راه یابد و امیرلشکر جنوب توصیه کرد اگر در اصفهان حضور یابد در انتخاب او مؤثر است، اینک یمینالسلطنه عازم اصفهان شده و وزارت جنگ تأکید میکند «حسبالامر قدغن فرمایید در خصوص منتخب شدن ایشان اقدامات مؤثری به عمل آورند.»(5)

تلگرام دیگری هم به امیرلشکر جنوب فرستاده شد که مضمون آن درباره یاور فتحعلی خان، رئیس گردان کاشان، بود. گویا این صاحب منصب «علیه اشخاصی که برای نمایندگی کاشان در نظر گرفته شده اقدام مینماید. حسبالامر لازم است... اجرای امر صادره را گوشزد فرمایید.»(6)

 دستور انتخاباتی به امیرلشکر شرق

رضا خان، وزیر جنگ، امروز در تلگرامی به حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، به او دستور داد «اقدامات مقتضیه به عمل آید که وثوقالسلطنه برای دوره پنجم تقنینیه از مشهد انتخاب شود.»(7)

 آمادگی رئیس تیپ فارس برای برگزیدن نامزد های قشون

سرتیپ فضل الله زاهدی امروز به رضا خان خبر داد که زمینه برای انتخاب نامزد های موردنظر آمده است. «فدوی هم در شهر و اطراف و نیز در دشتی و دشتستان و بوشهر زمینه را حاضر و مشغول اقدامات هستم.» و در این تلگرام افزود که طبق دستور امیرلشکر جنوب، مصدقالسلطنه، سلطانالعلما، میرزاعلیاصغر خان حکمت و معینالتجار از شیراز؛ پوررضا و نوبخت از بوشهر؛ و در جهرم سلطانالعلما نامزد هستند. وی از تلاش سردارعشایر صولتالدوله برای انتخاب شدن از جهرم نیز خبر داد.(8)

 لغو حکومت نظامی جهرم

رئیس تیپ فارس حکومت نظامی جهرم را لغو کرد، چرا که هنگام انتخابات وجود حکومت نظامی برخلاف قانون است.(9)

 پرسش از وزارت جنگ برای نامزدی شاهرود

محمدحسین خان آیرم، رئیس تیپ مستقل شمال، امروز از وزارت جنگ درباره نامزد قشون برای شاهرود پرسید که «نظرات خود را اطلاع فرمایید تا دستورات لازمه داده شود.»(10) این مسئله به اطلاع حاکم شاهرود رسیده بود. (ر.ک: ٢٩ اردیبهشت)

 تمجید لورن از رضا خان و پیشبینی های او

سر پرسی لورن، وزیرمختار انگلیس در تهران، امروز نام های بلند شامل تحلیلی از اوضاع ایران با تکیه بر حفظ منافع انگلیس برای کرزن فرستاد. وی ابتدا اقدامات موفقیتآمیز وزیر جنگ را در مناطق شمالی کشور (سرکوب سیمیتقو، کلنل پسیان، خلع سلاح شاهسونها، سرکوب طوایف مناطق کردنشین و نهضت کوچک خان) برشمرد و آن را حرکت به سوی ایران یکپارچه با قدرت مرکزی دانست، اما در جنوب کشور [به واسطه مخالفت انگلیس] کار های کمتری صورت گرفته است. وی رضا خان را کسی معرفی کرد که قادر است نخستوزیر شده، مجلس را تعطیل کند و مانند یک دیکتاتور فرمانروایی کند و حتی سلسله قاجار را براندازد. لورن سپس با ارائه تحلیلی از دولت ایران، همه اقدامات آن را بر اساس «باری به هر جهت» توصیف کرد، اما وزیر جنگ را شخصی دانست که «هیچگاه نسبت به مصالح ریشهدار ما در ایران بیاعتنایی نشان نداده است.» وی افزود رضا خان به درخواست ما، مانع از عبور سپاه عثمانی از خاک ایران شد [اشاره به درگیری های اخیر انگلیس و عثمانی در کردستان و عراق] و نیز به خواهش ما بود که اوزدمیرپاشا را که از رواندوز رانده شده بود، در ایران خلعسلاح کرد. لورن در این گزارش بلند بار دیگر نظر مثبت خود را نسبت به پیدایش یک دولت مرکزی قدرتمند در ایران ابراز داشت، چرا که نتیجه آن «کمابیش همان [چیزی] است که در معاهده انگلیس و ایران (قرارداد ١٩١٩) در نظر گرفته شده بود.» وی وجود چنین حکومتی را در جهت منافع انگلیس و به ضرر روسیه شوروی دانست.(11)

 جابهجایی مأموران سیاسی انگلیس

سرکنسول انگلیس در اصفهان تغییر کرد. فرانسیس ادوارد کرا برکنار شد و به جای او ارنست بریستو منصوب شد. از دیگر انتصابات، سروان سیسیل جان هاسکینز بود که به سمت نایب کنسول انگلیس در دزداب تعیین شد.(12)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

امشب مجلس به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه لایحه نفت پس از مدتی مسکوت ماندن، وارد دستور شد و دو ماده آن مورد بررسی قرار گرفت.(13)

 هشدار به زائران عتبات

امیراعلم رئیس مجلس حفظالصحه دولتی امروز در اعلانی

ص: 110

به اطلاع زائران عتبات رساند که طاعون در منطقه بینالنهرین حکمفرماست. وی به زائران توصیه کرد تا اطلاع بعدی از مسافرت به عراق خودداری کنند.(1)

 دستخط آیت الله اصفهانی در تأیید اجتهاد ابوالقاسم کاشانی

آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی خطاب به دو تن از بازرگانان ایرانی نوشت: «... حجتالاسلام والمسلمین آقای حاجمیرزاابوالقاسم مجتهدکاشانی... از هر جهت شایسته... [و] احکام شرعیه ایشان نافذ و مطاع و تسلیم حقوق شرعیه و سهم امام علیهالسلام خدمتشان محتاج به استیذان نیست و تأیید و ترویج ایشان تأیید دین مبین و تقویت شریعت» است. این نامه با عنوان «دستخط مبارک» در شماره امروز روزنامه ایران چاپ شد.(2)

 تلگرام فوری وزیر جنگ به امیرلشکر غرب

رضا خان، وزیر جنگ، امروز در تلگرامی با قید فوری به اطلاع امیرلشکر غرب رساند که اطلاعات رسیده حاکی است شیخ محمود وارد خاک اورامان شده، نزد محمود خان اورامانی است. «با بودن سرداررشید احتمال تشکیل مجمعی میرود که ممکن است در آتیه اسباب زحمت فراهم شود.» وی خواستار تحقیق و ابلاغ اطلاعات جدید شد.(3)

 ادامه تجاوزات از مرز های شمالی

نایبالحکومه نظامی اجارود میگوید در پی خلعسلاح طوایف مرزنشین، شبی نیست که اتباع روسیه برای غارت اموال اهالی این طرف دست به تجاوز نزنند. او برای نمونه افزود یکی از ایرانیها که گاوش به سرقت رفته بود با رفتن به خاک روسیه و پیدا کردن گاو خود در خانه دزد روسی، «عوض استرداد... [او] را گرفته در پست توقیف کرده، در ٢٨ رمضان اعدام» نمودهاند. امیرلشکر اسماعیل خان حاکم نظامی آذربایجان این خبر را امروز به وزارت جنگ مخابره کرد و خواست لشکر شمال غرب با استقرار پست های نظامی مانع از حوادث مشابه شود.(4)

 خبر های مفتش لشکر جنوب از انتخابات اصفهان

گزارش امروز مفتش مخفی لشکر جنوب از فعالیت های انتخاباتی در اصفهان حاکی است که تلاش برای انتخاب بنانالسلطان(5) مدیر روزنامه میهن ادامه دارد.

با این که سوسیالیست های تهران نسبت به تبلیغ برای بنانالسلطان توصیه کردهاند، اما سوسیالیست های اصفهان با مدیر روزنامه میهن ضدیت دارند. یمینالسلطنه هم با پرداخت ٢٠ تومان به مدیر جریده غرش او را به حمایت خود فراخوانده، اما مدیر این مطبعه پول دریافتی را کافی نمیداند. دمکرات های اصفهان نیز به وحدت عقیده نرسیدهاند و در انتخاب نامزد دچار ضدیت هستند.(6)

 محدودیت های تجاری بازرگانان ایرانی

محدودیت های تجاری برای بازرگانان ایرانی در داد و ستد با روسیه همچنان ادامه دارد. کارگزار استرآباد در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد این محدودیتها را در چند بند متذکر شد؛ از جمله نبود صرفه برای ورود جنس از روسیه به استرآباد؛ چرا که قیمت آنها در روسیه توسط بنگاه ونشترک تعیین میشود و زمانی که آن کالا به ایران میرسد، ب هایی برابر با همان کالا در ایران دارد که توسط شعبه ونشترک در استرآباد عرضه میشود.(7)

 تقاضای ایلی حاکم خراسان

سرداراسعد جعفرقلی بختیاری، حاکم جدید خراسان، امروز در تلگرامی از رضا خان تقاضا کرد حکومت سردارمحتشم و امیر جنگ را بر ایل بختیاری بپذیرد و آن را تصویب کند. وی در این تلگرام نوشت که با سردارمحتشم صحبت کرده، او را به «مراحم حضرت اشرف مستظهر و امیدوار کردهام.»(8)

 اقدامات انگلیس پس از درگیری های بحرین

پس از درگیری های خونین در بحرین میان ایرانیان و اعراب نجدی، (ر.ک: ٢٠ و ٢٥ اردیبهشت) کلنل ناکس کنسول انگلیس در بوشهر با دو کشتی وارد بحرین شد. پس از تحقیقات «عبد الله قصیبی که وکالت عبدالعزیز، امام نجد داشته با چهار نفر دیگر از نجدیها را از بحرین اخراج نمود. شیخ عیسی بن علی بن خلیفه، [که] پنجاه و شش سال است حکومت بحرین مینماید [و] ٨٥ سال زندگانی دارد، به تصویب انگلیسها از حکومت استعفا کرده، حکومت را به ولیعهد و پسر ارشد خود شیخ حَمَد واگذار نمود.» پوررضا نماینده بوشهر امروز در تلگرامی به ریاست وزرا موضوع را به اطلاع او رساند.(9)

ص: 111

سه شنبه

١ خرداد ١٣٠٢

٢٢ مه ١٩٢٣

٥ شوال ١٣٤١

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

مجلس پیش ازظهر امروز تشکیل جلسه داد. قبل از طرح لایحه نفت، حاج میرزاعبدالوهاب رضوی به سخنرانی سلیمانمیرزا در دروازه قزوین انتقاد کرد. سلیمانمیرزا در سخنانی که برای انتخابات مجلس ایراد کرده بود، در ترجیح وکلای حزبی به نمایندگان غیرحزبی گفته بود: «وکیل حزبی، بدش بر وکلای غیرحزبی تفوق و ترجیح دارد» و برای نمونه از حاجمیرزاعبدالوهاب مثال زده بود. حاجیمیرزاعبدالوهاب در پاسخ به این سخنان گفت، حزب وقتی خوب است «که مرام آنها مطابق صرفه و صلاح مملکت و مطابق دیانت اسلام باشد.» میرزاعبدالوهاب در انتها عدم اعتقاد خود را به دولت فعلی یادآور شد و گفت که در عدم تمایل خود به این دولت تردید نکرده «و با اعتقادی که به شخص آقای مستوفیالممالک از اول داشته و دارم به زمامداری ایشان اعتقاد نداشتم و به همین دلیل در موقع پروگرام هم رأی ندادهام.»(1)

 تظلم اهالی بحرین

در تلگرامی که امروز با امضاء «اهالی بحرین» از بوشهر به تهران فرستاده شد، آمده بود که «ایرانیان مقیم بحرین در فشار [هستند.] قریب ٣٠ نفر مقتول [شدهاند.] کمک برای عربها از نجد رسیده. مگر ایرانیان بحرین رعیت ایران نیستند؟ حمیت و غیرت اسلامی چه شده؟ برادران! ما از دست رفتیم. تظلمانه به مقامات محترم مستدعی، که مجدانه به اسرع وسیله در کار [ما]» بکوشید.(2) (ر.ک: ٢٠ و ٢٥ اردیبهشت)

 ادامه ارتباط با سیمیتقو

امیرلشکر عبد الله طهماسبی، فرمانده قوای شمال غرب، که به ارومیه رفته بود، امروز از سلماس تلگرامی به وزیر جنگ فرستاد و با اشاره به سابقه اقداماتی که برای جلب اسماعیلآقا سیمیتقو برای آمدن به ایران کرده، نوشت که او اکنون از جلب اکراد ایران ناامید شده، و در آخرین نامه به او گوشزد کردم: «عملیات شما دیگر نتیجه ندارد، در صورتی که حاضر به عودت ایران هستید اینگونه تشبثات را متروک و به وطن خود مراجعت کنید.» وی در ادامه گزارش خود افزود نمایندگان خود را که سطوتالسلطنه(3) و سرهنگ کلبعلی خان هستند پنج روز قبل به قطور فرستادم. در آنجا با سیمیتقو و تعدادی از رؤسای عشایر عثمانی ملاقات کردند. همگی خواستار مهاجرت به ایران بودند. به رؤسای طوایف عثمانی پاسخ منفی داده شد. با سیمیتقو به خاک عثمانی بازگشتند تا تصمیم تاز های بگیرند.(4)

علت تمایل رؤسای طوایف عثمانی برای مهاجرت به ایران، احساس عدم امنیت از طرف ارتش عثمانی عنوان شده است.(5)

 دستگیری ابول حمال

ابول حمال که تحتتأثیر تبلیغات کمونیستی و حمایت کنسول روس در بارفروش حمالباشی آن کنسولگری شده «به اصرار و ابرام، خارج از نزاکت، شاید به کتک هم رسیده باشد، مردم... [را] دعوت به مسلک کمونیستی» میکند. حکومت نیز او را دستگیر و چند روز زندانی کرد تا این که با ضمانت آزاد شد.(6)

 دستور دستگیری شیخ حسن خویی

پس از آن که مقامات نظامی خوی با خبر شدند اعلامی های با «علامت داس و چکش» به شیخ حسن خویی رسیده، دستور دستگیری او را دادند. در این اعلامیه از نامزدی سیدضیاء حمایت شده بود.(7)

 نقش شومیاتسکی در تشکیل اتحادیه های کارگری

حاکم نظامی انزلی در نام های که امروز به ارکان حرب لشکر مرکز نوشت، تشکیل اتحادیه های کارگری «از قبیل کرجی بانان، صیادان، حلبی سازان، نجاران و بیکاران و غیره» را توسط

ص: 112

شومیاتسکی، وزیرمختار روسیه، با همکاری محمد آخوندزاده و کنسولگری روسیه در این بندر دانست. وی در این نامه توضیح داد که با پول هایی که از روسیه میرسد (با پست دیپلماتیک و بدون بازرسی) این اتحادیه ها تغذیه مالی میشوند. از همین محل نیز برای وکالت آخوندزاده خرج میشود.(1) مأموران انگلیسی نوشتند که امروز ١٥٠ هزار تومان تحویل کنسولگری روسیه در انزلی شد.(2)

 گزارش آماری مسافرین به ایران از مرز های شرقی

لشکر شرق گزارشی از مسافرانی که در ماه های فروردین و اردیبهشت از مرز های شرقی به ایران وارد شدهاند، به وزارت جنگ ارائه داد. در این زمان ١٦٤ نفر از هرات، تجن، روسیه، عشقآباد، هندوستان، بخارا و بادکوبه وارد ایران شدهاند. علت مسافرت آنها در وهلة اول (٧٥درصد) زیارت و در مرحله بعد امور بازرگانی بوده است.٩

 تصمیم به انهدام اسلحه های ایران

در تصمیم اخیری که شورای سفرای دول متفق در پاریس گرفتند، مقرر شده اسلحه های خریداری شده ایران از آلمان منهدم شود؛ در حالی که پیش از این در ٢٧ اکتبر ١٩٢٠ تسلیم اسلحه ها به ایران به تصویب این شورا رسیده و در ٢٠ مه ١٩٢٢ تصمیم قبلی بار دیگر مورد تأیید قرار گرفته بود. اکنون از سه هزار کارابین و یک هزار تفنگ پیاده نظام خریداری شده، که بخشی از آن به ایران حمل گردید «یک هزار تفنگ، یک هزار کارابین و شش توپ ماکزیم و قدری مهمات دیگر» باید منهدم شوند. نایب «سرهنگ اسماعیل خان نماینده وزارت جنگ که مدتی است... برای تحویل و حمل این مهمات به آلمان اعزام شدهاند راجع به این قسمت اخیر که از اسلحه دولتی باقی است به کلی بلاتکلیف مانده» است.(3) دستاندرکاران وزارت امور خارجه با وزارت امور خارجه انگلیس وارد مکاتبه شدند. شاید از آن طریق در رفع این مشکل اقدامی صورت گیرد.

امروز وزارت جنگ دستور داد دو هزار تومان برای نایب سرهنگ اسماعیل خان فرستاده شود.(4)

 انتقال اسلحه از آلمان به سوی ایران

بنابر اخبار رسیده از برلن امروز بخش مهمی از مهمات دولتی که پیش از این از آلمان خریداری شده بود از طریق هامبورگ به ایران فرستاده شد. این مجموعه به همراهی حاجی خان سیاح به پطروگراد حمل میشود تا از آنجا به ایران برسد. این اسلحه ها غیر از آن سلاح هایی است که متفقین تصمیم به انهدام آن گرفتهاند.(5)

 جارچی و انتخابات

امروز در شهر تهران جار زده شد که در دادن رأی اهمال و مسامحه نشود. اخذ آرا فقط تا روز پنجشنبه خواهد بود. با این که روزنامه ایران محل اخذ آرا را مدرسه دارالفنون اعلام کرده بود، نوشت که مردم آراء خود را در مدرسه نظام به صندوقها میریزند و آنانی که در خرید و فروش تعرفه دست داشتند دستگیر شدهاند.(6)

 تغییر ساعات کار مدارس

در بخشنام های که امروز به مدارس ابتدایی و متوسطه ابلاغ شد، ساعات آموزش از هفت صبح تا ١٢ ظهر خواهد بود. «بعد از ظهر هم به مناسبت گرمای تابستان تعطیل خواهد بود.»(7)

 تحصن در اشرف

امروز نزدیک به سیصد نفر از سادات و رعایای ایل سورئیچ در تلگراف خانه اشرف (بهشهر) متحصن شدند. آنها خواستار ابقای اشجعالملک به حکومت چهاردانگه هستند.(8)

 قتل شش تن در بوشهر

عدم رسیدگی به شکایت محمد صراف تنگستانی او را وادار به قتل شش نفر کرد. دعوای حقوقی محمد با یک بزاز مدتها در عدلیه بوشهر معطل ماند. محضر شرع هم به شکایت او توجهی نکرد. او امروز ابتدا بزاز، و سپس شیخ ابوتراب مجتهد برازجانی و مادر و دخترش را کشت. دو نفر وکیل عدلیه هدف های بعدی محمد بودند که آنها هم کشته شدند. وی پس از ارتکاب این قتلها فرار کرد.(9)

ص: 113

چهارشنبه 

2 خرداد 1302

23 مه 1923

6 شوال 1341

 تکذیب تحریم مدارس از طرف آیت الله نائینی

وزارت امور خارجه امروز نامه آیت اللهزاده مهدی خراسانی را که از کارپردازی کربلا رسیده بود، به وزارت معارف فرستاد. در این نامه از قول آیت الله نائینی آمده است که موضوع تحریم مدارس جدید «به کلی بیاساس است... فقط چندی قبل از تبریز سئوال کتبی شده... از قراری که فرمودند جوابی که در آن سئوال مرقوم فرمودهاند منطبق است با مدارس خارجه که موجب بداخلاقی و عدم دیانت متعلمین است.» در این نامه آیت اللهزاده مهدی خراسانی از قول خود و برادرش میرزا احمد خطاب به کارپردازی کربلا اظهار امیدواری کردهاند «توجه حضرت ولیعصر ارواحنا فداه شامل حال دولت اسلامی و جلوگیری از احلال و اغراض بدخواهان باشد.»(1)

استفتائی که از قول آیت الله نائینی به آن اشاره شده و منظور از آن مدارس دول خارجی که در ایران تأسیس میکنند بوده است در پاورقی آمده است.

 در باب خلعسلاح بربری های مرزنشین

اعتلاءالملک، وزیرمختار ایران در افغانستان، پس از اطلاع از نظر امیرلشکر شرق درباره خلعسلاح بربری های ساکن خاک ایران به وزارت امور خارجه اطلاع داد که این اقدام خلاف مصالح مرزی و موجب هرج و مرج خواهد شد. اعتلاءالملک با توضیح موقعیت فرهنگی این طایفه نوشت: «عقیده بنده این است که از این طایفه باید یک دسته قشونی تشکیل داد... و [برای] مطیع نمودن آنها به قوانین مملکتی و باز کردن چند باب مدرسه برای آنها ترتیبات مخصوص در نظر داشتم که منتظر بودم پس از امضای عهدنامه ایران و افغانستان آن مسائل را به عرض برسانم.» وی در ادامه نوشت باید به یکی از سران این طایفه حقوق کافی داد و به دست او تنظیمات دولت را مثل اخذ مالیات و... پیاده کرد. «یک چنین شخصی در نظر گرفته شده و حقیقتاً عاشق ایران و مذهب تشیع است.» به موقع پس از کسب اجازه او را به تهران خواهم فرستاد.(2)

 حاکم اصفهان و ظاهرسازی در کار انتخابات

امیرلشکر محمود انصاری، حاکم اصفهان، در تلگرام امروز خود به وزیر جنگ ضمن خبر دادن از فعالیت هایی که برای انتخاب شیخ الاسلام میشود، جهت پیشگیری از آن اجازه خواست که برای ظاهرسازی هم شده از وزارت داخله تقاضای بازرس شود و اگر پاسخ منفی داده شد خود حکومت به عنوان بازرس وارد عمل شود(3) [و مقاصد خود را پیش برد.]

 توضیح رئیس گردان آباده درباره انتخابات این شهر

پس از آن که معلوم شد رئیس گردان آباده دخالت در کار انتخابات را ناشیانه و بیپرده پیش میبرد، (ر.ک: ٢٥ اردیبهشت) در تحقیقات از این صاحب منصب شنیده شد که «چون بین اهالی اختلاف واقع و انقلاباتی به عنوان مسلمان و ب هایی حاصل شده بود، طرفین را دعوت و بین آنها اصلاح» کردم.(4)

 نام های علیه دکتر لقمان و انتخابات کلیمیان

«انجمن حوبیه صیون و اسرائیل» در نام های که به رئیسالوزراء نوشت از اقدامات دکتر لقمان نماینده فعلی کلیمیان در مجلس شورای ملی شکایت کرد. این انجمن دکتر لقمان را متهم کرد که از مقام وکالت خود استفاده کرده «از هیچگونه دسیسه، تهدید، تخویف و ارتشاء فروگذار» نیست.(5)

 درخواست مدرک برای اثبات فعالیت های غیرقانونی کنسولگری روسیه

پس از اخباری که حاکم مازندران از وجود ارتباط غیرقانونی میان برخی ایرانیان و کنسول روسیه شوروی در بارفروش داد (ر.ک: ١٩ اردیبهشت)، وزارت امور خارجه از سفارت روسیه پیگیر این خبر شد. سفارت «این قضیه را تکذیب و اظهار داشتهاند مراتب با توضیحات و دلایل و اسناد صحیحه ابلاغ شود تا اقدام مقتضی به عمل آورند.»(6)

 تقاضای محاکمه متجاوزان

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، امروز در تلگرامی ضمن اشاره به تجاوزات و قتل اتباع ایران، توسط روس های مرزنشین (ر.ک: ٣١ اردیبهشت) درخواست کرد سه تن از این متجاوزان را که اخیراً دستگیر شدهاند محاکمه کند. طهماسبی یادآور شد علیبیک خرامانی و برادرش بیش از یکصد هزار تومان اموال رعایای سرحدنشین قراچهداغی را غارت کردهاند و چند نفر را به قتل رساندهاند.(7)

 درخواست آزادی سلطان قرهپرچک

تعدادی از رؤسای طوایف کرد از امیرلشکر شمال غرب تقاضای آزادی سلطان قره پرچک را میکنند. او هفتماه است که در حبس به سر میبرد.قره پرچک در زمان یکهتازی اسماعیلآقا سیمیتقو در ارومیه نسبت به اهالی خوی و اطراف تاخت و تاز کرده، مدتی هم شهر را در محاصره خود داشت. پس از عفو عمومی در خاک عثمانی هم مرتکب غارت شده بود. امیرلشکر شمال غرب امروز از وزیر جنگ دربارة این موضوع استعلام کرد.(8)

 شکایت اتحادیه مرکزی کارگران انزلی

اتحادیه مرکزی کارگران انزلی در نام های خطاب به ماژور محمدصادق خان، حکمران نظامی انزلی، از این که امروز دو تن از صاحب منصبان نظامی وارد اتاق این اتحادیه شده و افراد حاضر در آن جا را کتک زدهاند، شکایت کردند.(9)این اتحادیه تلگرامی هم به وزیر جنگ فرستاد و استمداد کرد در فعالیت های جاری خود آزاد باشد.(10)

 ضرورت کشیده شدن خط تلگراف به بانه

امیرلشکر غرب به دلیل اخباری که از کردستان عراق میرسد و باید به موقع دریافت شود، وجود خط تلگراف را برای شهر بانه ضروری دانست و تقاضای کشیدن آن را کرد.(11)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

در جلسه امروز مجلس شورای ملی گفت و گو های نمایندگان

ص: 114

پیرامون مواد دیگری از لایحه نفت ادامه یافت.(1)

 فتنه انگلیسها در بحرین

روزنامه کار در شماره امروز خود حوادث خونین بحرین را به تحریک انگلیسها دانست و در علت آن نوشت: «از آنجایی که مالک شرعی بحرین دولت ایران است و انگلیس خود را غاصب آن جا میداند، هر روز یک نیرنگی را به کار میبرد که به هر نحو است مالکیت ایران را باطل و خود را مالک شرعی آنجا بنماید.»(2) (ر.ک: ٢٥ اردیبهشت)

 استنکاف وزیر جنگ از نمایندگی مجلس

در اعلانی که امروز به امضاء وزیر جنگ، در روزنامه مرد آزاد به چاپ رسید، وی ضمن تشکر از عواطف عمومی «راجع به انتخاب من در تحت عنوان نمایندگی مجلس مقدس شورای ملی... از این عقیده انصراف حاصل فرموده»، نوشت که به تکفل وزارت جنگ و امور آن ادامه میدهد.(3)

 برکناری ویس کنسول خانقین

احتشام حضور، ویس کنسول ایران، در خانقین از سمت خود برکنار و به جای او مشیرعلوم منصوب شد.(4)

 کارگزاران جدید وزارت امور خارجه

مؤید حضور کارگزار گیلان از سمت خود منفصل و به جای او فاخرالدوله به این سمت گمارده شد. مجللالسلطنه کارگزار کرمان نیز جای خود را به معاضداعظم داد. همچنین به جای آصفالملک کارگزار کرمانشاه، احتشامهمایون جای او را گرفت.(5)

(تصویر) آیت الله محمدحسین نایینی

ص: 115

 پنجشنبه

٣ خرداد ١٣٠٢

٢٤ مه ١٩٢٣

٧ شوال ١٣٤١

. نبود پست ایران در چابهار، جاسک و هنگام

کارگزار بندرعباس در گزارش امروز خود به وزارت امور خارجه از نبود اداره پست ایران در «سه نقطه مهم پلتیکی» چابهار، جاسک و هنگام گفت که به جای ایران، انگلیس در آن نقاط «ن هایت نفوذ» را دارد. این در حالی است که ایران در این مناطق اداره گمرکی دارد. اکنون امور پستی «با مواجب و تمبر ایران مرجوع به تلگراف خانه انگلیس» میشود.(1)

 بیتوجهی اداره مالیه به تحویل روستا های طایفه فولادلو

پس از شکست طایفه فولادلو در درگیری با لشکر شمال غرب، روستا های آنها به تصرف درآمد و از وزارت مالیه تقاضا شد نماینده خود را برای تحویل گرفتن این روستاها به منطقه بفرستد. این درخواست عملی نشد. «اخیراً راپرت رسیده که چون دهات مزبور بلاصاحب مانده، اهالی درختها را بریده و در و پنجره و غیره آنها را خراب کرده، میبرند.»(2)

 گزارشی از وضعیت تنکابن

سرهنگ حاجی خان در گزارشی که امروز به وزارت جنگ فرستاد، موقعیت تنکابن را نامطلوب ارزیابی کرد. اختلاف میان حکومت و صاحب منصب پادگان آن شهر، تحصن در تلگراف خانه و دیگر خودسریها بینظمی را بر این شهر حاکم کرده است. در پادگان شهر هم فقط شش نفر نظامی وجود دارد که چهار پنج ماه است حقوق نگرفتهاند.(3)

 تعجب رضا خان از نرسیدن نامه های نایب سرهنگ اسماعیل خان

نایب سرهنگ اسماعیل خان که از طرف وزارت جنگ در برلن به سر میبرد و برای ارسال اسلحه های خریداری شده دولت میکوشد، امروز تلگرامی از رضا خان وزیر جنگ دریافت کرد که از «نرسیدن مراسله تلگراف مستقیم» او ابراز تعجب شده بود. «تصور میرود مراسلات شما از روسیه نمیگذرد.» او خواست اسماعیل خان از طریق تلگراف هند و اروپا اقدام کند و گزارش های خود را بفرستد.(4) ظاهراً گزارش های سفارت در شرح اقدامات نایب سرهنگ اسماعیل خان وزیر جنگ را قانع نمیکرد.

 کشیدن خط تلگراف به هزینة وزارت جنگ

وزارت پست و تلگراف به دلیل بیپولی نتوانست درخواست های وزارت جنگ را برای کشیدن خط تلگراف اردبیل به مشکین و خلخال انجام دهد. اما با پرداخت هفت هزار تومان به وزارت پست و تلگراف، سیمکشی خط مشکین و خلخال شروع شد و برای به پایان رساندن آن سه هزار تومان دیگر نیاز است. اکنون خط تلگراف اشنویه نیز سرنوشت مشابهی پیدا کرده، امیرلشکر شمال غرب برای پرداخت هفتصد تومان به اداره پست و تلگراف منطقه از وزیر جنگ استعلام میکند.(5)

به دلیل کمبود بودجه، وزارت پست و تلگراف ردیفی برای تأمین بودجه خطوط جدید تلگراف نداشت. بودجه این وزارت خانه فقط برای تعمیر و نگهداری خطوط بود.(6)

 قتل یک کشاورز در اطراف ماکو

امروز کشاورزی که گندم حمل میکرد در نزدیکی ماکو کشته شد و اموالش به غارت رفت. مأموران حکومتی طایفه خلیکانلو را عامل این جنایت میدانند. معتمدالوزاره رئیس کمیسیون سرحدی ماکو این خبر را به مرکز فرستاد و خواستار جلوگیری از این حوادث شد چرا که امکان دارد «سایر عشایر هم به اقتضای طبیعت وحشی خودشان حالت تجری پیدا و شروع به قتل و غارت» کنند.(7)

 تقاضای الحاق نیرو های محلی به لشکر غرب

امیرلشکر احمد خان امیراحمدی فرمانده لشکر غرب امروز به وزیر جنگ پیشنهاد کرد اگر سمین خان و سواران او را به خدمت بگیرد و در کردستان مستقر کند، منافع زیادی دربر دارد. «لکن در لشکر بودجه و محلی جهت سواران مذکور نیست.»(8)

 گوسفند های فرج الله بیک

بنابر خبری که لشکر شرق به وزارت جنگ فرستاد فرج الله بیک پسرعموی علی خان به خاک روسیه میرود تا گوسفند های خود را قاچاق کرده، به خاک ایران بیاورد، اما ناچار میشود با سالدات های روس درگیر شده، دو سرباز روس را مضروب نموده، چند رأس اسب و تعدادی تفنگ هم به غنیمت میگیرد و بازمیگردد.(9)

 تعویض کنسول انگلیس در تبریز

با پایان یافتن مأموریت هربرت کاسکوین هارث، کنسول انگلیس در تبریز، نیوتن ورال به این سمت منصوب شد.(10)

 رئیس جدید مدرسه نظام

سرتیپ محمد نخجوان (امیر موثق) که معاون ارکان حرب کل قشون بود، امروز به ریاست مدرسه نظام منصوب شد.(11)

 پرسش دربارة آنوش گرگانرودی

رئیس تیپ شمال که در حال اعزام سلطان عماد همایون به شفارود برای کشف اسلحه های پنهان شده است، میخواهد آنوش گرگانرودی را که حاضر به خدمتگزاری و اطاعت شده، همراه صاحب منصب یادشده کند. محمدحسین خان آیرم برای این اقدام در تلگرامی که امروز به وزارت جنگ فرستاد کسب تکلیف نمود.(12)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

در جلسه امروز مجلس شورای ملی مواد دیگری از لایحه نفت مطرح شد. موادی که امروز مورد بررسی قرار گرفت درباره چگونگی تعیین قیمت نفت برای مصارف داخلی بود.(13)

 پایان اخذ آراء در تهران

در واپسین ساعت امروز، زمان رأیگیری انتخابات مجلس در تهران پایان یافت و صندوقها مهر و موم شدند. تا چند روز دیگر شمارش آرا شروع میشود.(14)

ص: 116

 انتظار بحرین برای بازگشت به دامن ایران

روزنامه شفق سرخ در سرمقاله امروز خود با عنوان «بحرین در چنگال انگلیس» ضمن اشاره به درگیری های رخ داده در ماه رمضان میان اعراب و ایرانیان ساکن آن جزیره، دولت ایران را مخاطب قرار داد که چرا ساکت است و بحرین را از خاطر خود فراموش کرده است. این مقاله کابینه مستوفیالممالک را فاقد توان مناقشه با انگلیس دانست و تأکید کرد: «بحرین مال ایران است و باید مثل بوشهر جزء مستملکات لایتجزای ایران محسوب شود و این مداخلات نامشروعی که انگلستان نموده و بحرین را از دامن شفقت ایران به یک سوی پرتاب کرده است باید خاتمه داده شود.» نویسنده مقاله کاشتن تخم نفاق میان اهالی این جزیره را از اقدامات انگلیس دانست که برای بسط قدرت خود انجام میدهد.(1)

(تصویر) بحرین، منامه

(تصویر) بحرین و موقعیت آن در خلیج فارس

ص: 117

 جمعه

٤ خرداد ١٣٠٢

٢٥ مه ١٩٢٣

٨ شوال ١٣٤١

 حمله روزنامه اتحاد به انگلیس

پس از رسیدن اخبار درگیری های بحرین (ر.ک: ٢٠ و ٢٥ اردیبهشت)، روزنامه اتحاد در شماره امروز خود در مقاله کوتاهی با عنوان «تجاوزات انگلیس» نوشت: «ما نمیدانیم که همسایه جنوبی ما از ما چه میخواهد؟ چندین سال است که این دولت ضعیفکش نسبت به ایران یک رویة غیرمطلوب... اتخاذ کرده است و باعث اتلاف هزاران نفوس ایرانی و چندین صد کرور ضرر اقتصادی گردیده است.» نویسنده مقاله این سرنوشت را متوجه همه کشور های اسلامی دانست. «روزی نیست که ناله اهالی هندوستان و اهالی بیچاره بینالنهرین که حق مشروع خود را مطالبه مینمایند بلند نشده و از تمام دنیا استمداد نخواهند.» مقاله در پایان دولت فعلی را «بیعرضه و نالایق» توصیف کرد که نشسته و به این تجاوزات فقط نگاه میکند.(1)

 تأثیرات منفی عقبنشینی لشکر غرب

شهابالدوله حاکم کردستان امروز در گزارش خود برای ریاست وزراء با ارائه خلاص های از درگیری های لشکر غرب با سرداررشید، نوشت که ادامه این تقابل در دامنه شاه کوه که با جنگ سختی همراه بود، امیرلشکر غرب را واداشت که نیرو های خود را عقب کشیده در روانسر نگاه دارد و خود به کرمانشاه برود تا با نقشه و نیرو های تازه علیه سرداررشید وارد عمل شود. اما این تصمیم اثرات بدی در میان اهالی داشته، گمان میکنند «به زودی سرداررشید قوه بگیرد و عشایر را با خود همراه کند و تاخت و تاز نماید. لازم است به زودی از دو سه طرف عملیات نظامی بشود که مخالف هم فرصت خودآرایی نداشته باشد.»(2)

 انتخابات مجلس، روسیه و دیدگاه رئیس تیپ شمال

محمدحسین خان آیرم در تلگرام امروز خود به وزارت جنگ ضمن اعلام این موضوع که کفیل حکومت رشت آشکارا از کمونیسم دفاع میکند و در مجامعی که برای انتخابات تشکیل میشود، مقاصد خود را پیاده میکند، پرسید با او چگونه باید رفتار شود؟«البته تصدیق میفرمایید که یک چنین موقع با وجود اظهاریه روسها که اگر وکلای ملیون منتخب نشوند روابط قطع خواهد شد، زمان عادی نبوده» ایجاب میکند که با سیاست رفتار شود. با وجود این «یک نفر حاکم بیطرف جهت رشت و ضرورت فوقالعاده آن را یادآوری» میکنم.(3)

 اخباری از رشیدالممالک

پس از شکست طوایف شاهسون و قلع و قمع آنها توسط لشکر شمال غرب، رشیدالممالک خلخالی موفق به فرار شد. اینک خبر میرسد که وی با روسها در حال مذاکره است که تأمین بگیرد و به خاک روسیه برود.(4)

 نام های سر به مهر از شیخ خزعل به رضا خان

حاکم نظامی قصرشیرین در تلگرامی به وزارت جنگ نوشت که امروز میرآخور شیخ خزعل که حامل «یک پاکت سر به مهر به عنوان حضرت وزارت پناهی [= رضا خان]» است وارد قصرشیرین شد و پس از گرفتن توصیه برای مأموران راه به سمت تهران حرکت کرد.(5)

 رضا خان در نگاه خبرنگار مورنینگ پست

خبرنگار جریده مورنینگ پست در گزارشی که امروز از مبدأ تهران فرستاد، رضا خان وزیر جنگ را به ستون نوری تشبیه کرد که توسط تاریکی (بقیه اعضاء هیأت دولت) احاطه شده است. این خبرنگار، وزیر جنگ را شخصی معرفی کرد که خیال ندارد حدودی برای خود قائل باشد. «عقیده وزیر جنگ که حتی دکتر مستشار مالیه [میلسپو] هم نمیتواند مانع اقدامات ایشان بشود این است که باید تهیه وجه بشود، اگر چه لازم شود که تمام ادارات دیگر غیر از اداره قشونی تعطیل شود.» این نشریه در ادامه میافزاید در انتخابات پیش روی مجلس، دو طرف وجود دارد؛ یک طرف رضا خان، و طرف مقابل بقیه گروه های سیاسی.(6)

 نیاز علاء به اطلاعات

حسین علاء وزیرمختار ایران در آمریکا نبود اطلاعات و آمار از ایران را مانع اصلی تمایل سرمایهگذاران آمریکا برای توجه بیشتر به ایران دانست. او امروز به وزارت امور خارجه نوشت که در نظر دارد کتابچ های راجع به کشور چاپ کرده، در مراکز مالی آمریکا توزیع کند و نیز مقالاتی در جراید معتبر واشنگتن و نیویورک طبع نماید؛ ولی «متأسفانه اولیاء محترم دولت از ارسال اطلاعات جامع و دستورالعمل های کافی دریغ میفرمایند.» وی وجود یک گزارش از میلسپو را ضروری دانست که نشانگر «پیشرفت کار خود در تشکیل ادارات و جمعآوری عایدات... [باشد] که عملاً موفق به تعدیل مخارج و موازنه بودجه شده است.»(7)

 نامه محرمانه لورن

در پی انعکاس نگرانی ایران از تحرکات آشوریان در منطقه کردستان عراق و نزدیک بودن آنها به مرز های ایران، و حتی خیال تشکیل دولت مستقل آشوری، سر پرسی لورن وزیرمختار انگلیس در تهران در نام های محرمانه (احتمالاً به وزیر امور خارجه) نوشت که «این شایعه که صاحب منصبان انگلیس، آشوریها را تشویق به تشکیل یک دولت مستقل مینمایند به کلی بیاساس است.» وی که این موضوع را از قول «مأمور عالی انگلیس مقیم بغداد» به اطلاع مقامات ایرانی میرساند، افزود: «حقیقت قضیه این است که یک دسته از سربازان آشوری به معاضدت قوای انگلیس از موصل برای راندن ترکها از ناحیه رواندوز پیش رفتند. این سرباز های محلی به رواندوز رسیده و به هر صورت به طرف شرقی رواندوز حرکت نخواهند کرد و بازگشت آنها به همین زودی احتمال میرود.»(8)

 ارتباط سرداررشید و مأموران سیاسی روسیه

امیرلشکر غرب در تلگرام امروز خود به وزیر جنگ خبر داد که سرداررشید با روسها مرتبط است. میرزا ابراهیم خان منشی کنسولگری روسیه در کرمانشاه نیز این موضوع را در مجامع میپراکند که «سرداررشید [چون] جزو دموکرات های اجتماعیون است» تحت حمایت روسیه قرار دارد. امیرلشکر غرب خواستار خلع میرزاابراهیم خان شد. در این تلگرام از نزدیکی سلطان غلامعلی خان به منشی کنسولگری نیز یادشده بود که به عنوان نماینده مخصوص

ص: 118

نزد سرداررشید اعزام شده است.(1)

 توافق های جدید رضا خان با بختیاریها

پس از حدود نه ماه کشمکش، تهدید، مذاکره و در ن هایت توافق، خوانین بختیاری پذیرفتند غرامت کشتار نظامیان را که سال گذشته در منطقه شلیل رخ داد بپردازند. از نظر وزیر جنگ «قضیه بختیاریها با تعهدات و پرداخت مبلغی که به عنوان غرامت معین شده بود تصفیه گردید.» اینک «نظر به این که امروزه سیاست چنین اقتضا میکند که در سرتاسر آن نواحی سکونت و آرامش تامی برقرار باشد، ایل خانیگری بختیاری با سردارمحتشم و ایلبیگی آن با امیر جنگ خواهد بود که هر دو از انتخابشدگان من و مطیع اوامر میباشند.» این اخبار و دستورها را رضا خان امروز به اطلاع محمود آیرم، امیرلشکر جنوب رساند و افزود: «قرار است خود ایل خانی با تمام خوانین بختیاری به اردو آمده و به عنوان اتحاد و اتفاق کامل با قشون جشن بزرگی بگیرند.»

بدین ترتیب، با توافق و مصالح های که رضا خان با بختیاریها کرد، به امیرلشکر جنوب دستور داد: «اردو را [از قمشه] مراجعت دهید.»(2) بدین ترتیب تهدیدات نظامی از سر بختیاریها کنار رفت.

 پیوستن امور طایفه چهارلنگ به حکومت اصفهان

امیرلشکر غرب باخبر شد که پس از این، نظارت بر امور طایفه چهارلنگ با حکومت اصفهان خواهد بود، و او باید «رؤسای طوایف آنها را که در [حوزه لشکر] غرب ساکنند به اصفهان اعزام» دارد. امیرلشکر احمد خان امیراحمدی ناخشنودی خود را از این جابهجایی امروز به اطلاع وزیر جنگ رساند، چرا که «این انتزاع عدم اقتدار لشکر و [کوتاهی] فدوی را راجع به اداره نمودن آنها میرساند.»(3)

 تعداد آراء اخذ شده در تهران

روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که در شهر تهران مجموعاً ١٥٨٨٩ نفر آراء خود را به صندوق های رأی انداختهاند.(4)

 آتشسوزی در رشت

امروز در نزدیکی تلگراف خانه شهر رشت آتشسوزی بزرگی رخ داد که حدود شش ساعت طول کشید. با دخالت قشون و نظمیه آتش اطفا شد. «نبودن تلمبه و اسباب اطفائیه در شهری مثل رشت... قابل توجه است.»(5)

 گزارش جمعیت نهضت اسلامی عربستان

در گزارشی که امروز از طرف «جمعیت نهضت اسلامی عربستان» به وزیر جنگ فرستاده شد، از قول «مخبرین و جاسوسان» خود تحرکات اخیر سر پرسی کاکس و شیخ خزعل در منطقه و دیدارشان با یکدیگر ذکر شده بود. بر اساس این گزارش مغشوش زمینه برای ورود نظامیان به عربستان (خوزستان) آماده است. نویسنده از برخی از مشایخ منطقه نام برده که در صورت ورود قشون از آن حمایت خواهند کرد.(6)

 بزرگداشت واروفسکی در مشهد

امروز به دعوت سرکنسول روس در مشهد مراسمی برای بزرگداشت واتسلاو واتسلاوویچ واروفسکی، نماینده روسیه در کنفرانس لوزان که ترور شد، برگزار گردید. سرکنسول های ترکیه، افغانستان و حدود ٣٠٠ نفر روس، قفقازی، ترک و ایرانی در این مراسم حاضر شدند. حکیماُف، سرکنسول روسیه در مشهد، سخنرانی طولانیای به زبان فارسی ایراد کرد که به زبان روسی هم ترجمه شد.(7)

 درگذشت سیدعباس شاهرودی

امروز حاجسیدعباس شاهرودی یکی از مجتهدان معروف مشهد درگذشت.(8)

(تصویر) امیر جنگ بختیاری

ص: 119

 شنبه

٥ خرداد ١٣٠٢

٢٦ مه ١٩٢٣

٩ شوال ١٣٤١

 ادامه نگرانی های حاکم کردستان

امروز شهابالدوله، حاکم کردستان، بار دیگر نگرانی خود را از تحرکات سرداررشید به ریاست وزراء اطلاع داد. او نوشت که سرداررشید مشغول تشکیل اتحادی های از رؤسای عشایر منطقه است و «مراجعت اردوی امیرلشکر را وسیله رجزخوانی و تحبیب بین عشایر و تشجیع آنها بر ضدیت دولت نموده» است. شهابالدوله اضافه کرد که خبر های دیگری هم رسیده که خانواده شیخ محمود «به خانه شیخ محمود خان دزلی وارد شده، شاید خود او هم بیاید.»(1)

 تکذیبیه مدرس

آیت الله سیدحسن مدرس امروز متن دستخط منتسب به او را که در نشریه طوفان چاپ شده بود، تکذیب کرد. دستخط مجعول میگفت که مدرس مبلغ قابلتوجهی از نصرتالدوله پول گرفته است. متن تکذیبیه مدرس چنین بود:

«بسم الله الرحمن الرحیم

همسفر محترم آقای فرخی [مدیر جریده طوفان!] در شماره ٧٢ جریده طوفان احتمالاً نسبت هزار و دویست لیره از شاهزاده نصرتالدوله به من داده بودید. میدانم مقصود مشوش نمودن ذهن مردم است در انتخابات؛ لذا من امساک کرده بعد از گذشتن موقع آراء مصدع شدم. اولاً این مسئله صدوراً از شاهزاده محال عادی است و وقوعاً نسبت به حقیر بحول الله و قوته نسبت به گذشته و آینده تکذیب میکنم. علاوه براینها سازنده [دستخط] نمیدانسته که در امور غیرشرعیه امضاء من فقط مدرس است.

فی لیله ٩ شوال ١٣٤١- مدرس»(2)

 دستور های انتخاباتی وزیر جنگ

رضا خان وزیر جنگ امروز سه تلگرام جداگانه به امرای قشون فرستاد و در آن نمایندگان موردنظر خود را برای رسیدن به کرسی های مجلس مشخص کرد. وی به رئیس تیپ شمال نوشت که «برای نمایندگی طالش قائممقامالملک در نظر گرفته شده است... به سلیمان پاشا خان نیز دستور دهید... جدیت کامل در انتخاب مشارالیه بنماید.» در تلگرام دیگری به محمدحسین خان آیرم تأکید شد: «بایستی دکتر حسینقلی خان از شاهرود انتخاب شود.» وزیر جنگ به رئیس تیپ شمال یادآور شد در این مورد به محتشمالدوله حاکم شاهرود هم دستورات لازم داده شده است. رضا خان در تلگرام سوم خود به امیرلشکر غرب تأکید کرد: «در انتخاب آقاشیخ اسد الله [محلاتی] از کمره و محلات جدیت به عمل آورید... تا موقع نگذشته موجبات انتخاب ... [او] فراهم گردد.»(3)

 زلزله در تربت

در نخستین ساعات امروز زلزله شدیدی در تربت به وقوع پیوست. شاهدان چنین زمین لرزة بزرگی را به یاد ندارند. «تاکنون که یک ساعت و نیم از روز گذشته متوالیاً زلزله مداومت دارد ولی به شدت و سختی مرتبه اول نیست.» همه خانه های سست بنیاد ویران شده است. خبرها توسط تلگرافچی شهر از درون یک چادر مخابره میشود.(4)

 قاچاق طلا از ایران به روسیه

بنا به نوشته ویس کنسول ایران در لنکران و آستارای روسیه، به دلیل رشد قیمت طلا در روسیه شوروی هر روز مقدار زیادی «سکه طلای روسی به طور قاچاق از ایران به روسیه» برده میشود. به نوشته این مأمور سیاسی، مسئله آن قدر جدی است که امکان دارد تا مدتی دیگر در بخش های شمال ایران طلا یافت نشود. «هر چند اداره گمرکات تا انداز های جلوگیری کرده است» اما نیاز به مراقبت بیشتر ضرورت دارد.(5)

 ارتباط سرداررشید با انگلیسها

امیرلشکر غرب پس از آن که دیروز وزارت جنگ را از ارتباط سرداررشید با روسها باخبر کرد، امروز در تلگرامی نوشت که چند صاحب منصب انگلیسی به روستای مرزی کلار در منطقه اورامان آمده و یک نفر از آنها «موسوم به کاپیتن کمییاست به قصد ملاقات سرداررشید رفته است.»(6)

 اخباری از کردستان عراق

امروز از چند منبع خبر هایی از کردستان دربارة شیخ محمود و انگلیسیها در عراق رسید. آنها در حال رسیدن به توافق هستند که با چه شرایطی بار دیگر شیخ محمود به حکومت سلیمانیه برسد و حوادث گذشته (تمرد شیخ علیه انگلیس) تکرار نشود. جاسوس لشکر غرب هم خبر میدهد که نیرو های انگلیس متشکل از هشتهزار نفر که بیشتر آن آشوری و ارمنی هستند با ٣٠ هواپیما، ١٠ آتشبار، ٨٠ مسلسل در اطراف سلیمانیه و رواندوز مستقر هستند.(7)

 گسترش تبلیغات کمونیستی در رشت و انزلی

به گزارش تیپ مستقل شمال با گسترش مجامع و محافل «انقلابیون»، تبلیغات کمونیستی در دو شهر رشت و انزلی فزونی گرفته است. در این گزارش آمده است که این اوضاع نتیجه مساعدت «شاهزاده مبشرالسلطان کفیل حکومت گیلان است.» به این ترتیب که شاهزاده سلیمان میرزا «از طهران اخذ تعلیمات از سفارت روس نموده و بر طبق آن به کفیل حکومت دستور میدهد.» بر اساس این گزارش محرمانه بهانه تشکیل این مجامع، انتخابات مجلس است، و هر وقت مأموران نظامی میخواهند از این گردهمآیی های سیاسی جلوگیری کنند «تلگراف حضرت اشرف [وزیر جنگ] ... را دائر بر آزاد بودن مجامع راجع به انتخابات ارائه» میدهند.(8)

 برآورده نشدن انتظارات از کنسولگری موصل

وزارت امور خارجه امروز به اطلاع کنسول ایران در موصل رساند که از عملکرد او رضایت ندارد. «وزارت امور خارجه منتظر بود پس از ورود شما به محل مأموریت، همه روزه قضایای جاریه آن طرف» گزارش شود؛ ولی گزارش هایی که میآید با تأخیر است، به طوری که بسیاری از آنها قبلاً در مطبوعات عراق عرب و تهران به چاپ رسیده است. «لازم است هر هفته راپورتی از وقایع و گزارش آن هفته و اتفاقاتی که در آن حدود رخ داده

ص: 120

و آمد و رفتها و تبلیغاتی که میشود با ذکر نظریات خودتان مفصلاً ارسال دارید.»(1)

 حکومتی کوچک برای برادر امیرمؤید

رضا خان وزیر جنگ امروز به حاکم مازندران دستور داد که «یکی از حکومت های جزء حوزه حکمرانی خودتان را به برادر امیرمؤید واگذار نمایید.»(2) این دستور ظاهراً بر اساس توافقی بود که رضا خان با امیرمؤید برای رفع اختلافات فیمابین کرده بود.

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

مجلس، امروز به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد. مؤتمنالملک در بیانات قبل از دستور، از وفات حاجمیرزاعلیمحمد دولتآبادی ابراز تأسف کرد و در وصف وطنخواهی او جملاتی گفت و افزود: «اختلافات مسلکی در مراودات شخصی ایشان خللی وارد نمیآورد.» مراسم تشییع جنازه علیمحمد دولتآبادی امروز از مسجد سراجالملک و با حضور رئیسالوزراء، هیأت دولت، نمایندگان مجلس و گروه هایی از مردم صورت گرفت و در ابنبابویه شهر ری دفن شد.(3) علیمحمد دولتآبادی نماینده مجلس شورای ملی بود که پس از یک ماه بیماری درگذشت.

 اظهار نارضایتی وزیر جنگ از عمادالملک

رضا خان وزیر جنگ امروز در تلگرامی به صولتالدوله سردارعشایر نوشت که از رفتار عمادالملک «نماینده قشقایی» در مجلس شورای ملی راضی نیست. «دو سه مرتبه رفتار خلاف انتظار» از او مشاهده شده است. رضا خان پیش از این، توصیه عمادالملک را به سردارعشایر کرده بود که با این تلگرام آن را منتفی کرد؛ اما به جزئیات نارضایتی خود اشاره ننمود.(4)

 بمباران ایل پشتدر

بنا به گزارش فرمانده قوای ساوجبلاغ، هواپیما های انگلیسی محل سکونت طایفه عباسمحمودآقا، یکی از رؤسای ایل پشتدر، را بمباران کرده، آنها را به مسلسل بستهاند. «پشتدریها، مخصوصاً دسته عباسمحمودآقا فوقالعاده متوحش و مشغول کوچ هستند.» امیرلشکر شمال غرب با ارسال این گزارش به وزارت جنگ از آمدن طایفه یاد شده به سردشت که زمین های اطراف آن را در تصرف دارند ابراز نگرانی کرد، چرا که در پادگان سردشت فقط بیست نظامی حضور دارد.(5)

ص: 121

 یکشنبه

٦ خرداد ١٣٠٢

٢٧ مه ١٩٢٣

١٠ شوال ١٣٤١

 ممانعت روسیه شوروی از حمل کالا های آلمانی به ایران

بنابر اطلاعات محرمانه رسیده به وزارت امور خارجه، بنگاه اقتصادی ونشترک روسیه، اجازه حمل کالا های آلمانی را از خاک روسیه به ایران نخواهد داد، مگر این که کالا های یاد شده توسط ونشترک یا شرکت مختلط روسی - آلمانی به ایران حمل شود. در دیداری که «آدنو» عضو ونشترک با کنسول آلمان در تفلیس داشت، ضمن اظهار این نکته گفته است روسیه در ایران مقاصد دیگری غیر از مسائل اقتصادی دارد. «ایران و [بلکه] کلیتاً تمام مشرق زمین میدان مبارزه بلشویسم با سرمایهداری و امپریالیسم است [و] نظر به همسایگی روسیه [با ایران] ناچار است که ایران را از حیث اقتصادی و سیاسی در تحت تبعیت خود درآورد و برای این مقصود بایستی که بازار ایران را در دست داشته و انگلیس را خارج نماید.» گزارش این مذاکرات که بین دو مقام خارجی در تفلیس صورت گرفته و به وزارت خارجه آلمان فرستاده شده، معلوم نیست چگونه به دست مقامات ایرانی افتاده است. نظر به اهمیت موضوع متن کامل گزارش کنسول آلمان در تفلیس به وزارت امور خارجه آلمان، در پاورقی میآید.(1)

 مراقبت از اسلحه های ارسالی از آلمان

رضا خان وزیر جنگ امروز در تلگرامی به سرهنگ اسماعیل خان نماینده اعزامی وزارت جنگ به آلمان برای انتقال اسلحه های خریداری شده از این کشور به او هشدار داد که مراقب اسلحه های منتقل شده از هامبورگ که قرار است از طریق روسیه به ایران بیاید، باشد «چون فعلاً روابط با روسها چندان روشن نیست.»(2)

 تشکیل گروه تروریستی در کرمانشاه

بنابر تلگرامی که امیرلشکر غرب امروز به وزیر جنگ فرستاد، روسها توسط میرزاابراهیم خان منشی کنسولگری روسیه در کرمانشاه مشغول تشکیل گروهی برای ترور کسانی هستند «که ضد منافع روسها کار میکنند.» احمد خان امیراحمدی در ادامه این خبر اطلاع داد که چند نفر قفقازی هم که هویت مشکوکی دارند، امروز توسط نظمیه دستگیر شدهاند. وی در پایان خواست میرزاابراهیم خان از منشیگری کنسول روسیه کنار رود.(3)

 سانسور تلگرام های رئیس قشون بهبهان

یاورناصرقلی خان، فرمانده نظامیان مستقر در بهبهان، امروز اطلاع داد که تلگراف خانه بهبهان، تلگرام های ارسالی به شیراز را ابتدا به تلگراف خانه عربستان میفرستد تا از آن جا به اصفهان مخابره شود. و در این میان حاکم بهبهان نیز از مفاد آن باخبر میشود. «این رویه به کلی مخالف نظامات اداری و به علاوه باعث عدم حسن جریان امور و کشف و افشای اسرار و مطالب مهمه مخفیه و مآلاً نتایج سوئی را ایجاب خواهد نمود.»(4) گفتنی است نماینده قشون در بهبهان که از اجزاء لشکر جنوب به شمار میرفت، اطلاعات خود را به تلگراف خانه شیراز میفرستاد تا متعاقباً از آن جا به اصفهان، مرکز لشکر جنوب، فرستاده شود. رفتن این اطلاعات به تلگراف خانه خوزستان نشان از سانسور اطلاعات توسط شیخ خزعل و عوامل او دارد.

 آمدن حاکم جدید کرمانشاه و نرفتن حاکم قدیم

سردارعظیم، که پیش از این حاکم زنجان بود، برای حکمرانی کرمانشاهان انتخاب شد و اینک در همدان است تا به کرمانشاه برود، اما قائممقام حاکم فعلی «اظهار مینماید که از طرف دولت به من امری نشده» است و همچنان مشغول حکمرانی است. حکم سردارعظیم مخابره نشده است. امیرلشکر غرب با فرستادن این خبر به وزیر جنگ نوشت: «قضیه انتخابات [در کرمانشاهان] با نبودن حکومت [جدید] ممکن است اهالی را دچار زحمت نماید[!]»(5)

 آخرین خبر های انتخاباتی از اصفهان

مفتش مخفی لشکر جنوب امروز گزارش داد که روحانیان «مسجد شاه» دستخطی به دست آوردهاند که سی سال پیش میرزامحمدحسن نجفی مجتهد (آقانجفی) نوشته است «حاج میرزاهادی دولتآبادی و میرزایحیی دولتآبادی لامذهب هستند.» اینک که یحیی دولتآبادی در اصفهان خود را نامزد انتخابات مجلس پنجم کرده است، روحانیان یادشده درصدد هستند نوشته آقای نجفی را چاپ کرده، توزیع کنند. خبر بعدی در مورد سوسیالیست های اصفهان بود. این گروه به تازگی علیه حکومت و وزیر جنگ مخالفخوانی میکند؛ علت آن نپذیرفتن نماینده حزب سوسیالیست در انجمن نظار بوده است. مفتش مخفی لشکر جنوب یک خبر غیرانتخاباتی هم داشت که از مسائل روز شهر اصفهان بود. «اتحادیه تجار، اتحادیه فلاحین و... جداً محرک دلال هایی که جهت آزاد نمودن شیره تریاک مشغول اقدامات و تلگرافات هستند شده و ضمناً اظهار داشتهاند چنانچه امنای دولت در این کار مسامحه کنند، مجدداً در تلگراف خانه متحصن خواهیم شد.»(6)

 خلع سلاح ناقص در خلخال و طوالش

به گزارش یکی از آگاهان محلی خلع سلاحی که به سرپرستی سلطان عماد همایون در منطقه خلخال و طوالش صورت گرفته،ناقص و ناکارآمد بوده است. سلاح هایی که از اتباع «مرحوم سردارمقتدر» جمعآوری شده، نوعاً اسلحه خوانین دیگر و رعایای آنان است. آنها این سلاحها را تحویل داده به اسم خود رسید میگیرند. «خوانین [مقابل] بیم آن دارند که اسلحه کل طوالش... گرفته شود آن وقت برای کسان [سردارمقتدر] اسلحه باقی بماند و به موقع خود مجدداً مشغول چاپیدن و قتل و غارت بشوند.»(7) وی در بخش دیگری از این گزارش به مکاتبات مسئولان وزارت جنگ با سلیمانپاشا خان پسر سردارمقتدر، که یک نوجوان ١٣ ساله است، انتقاد کرد و نوشت که از این مسئله سوءاستفاده میشود و برای نمونه اخیراً به امضاء سلیمانپاشا خان نام های به رئیس تیپ مستقل شمال نوشته شد و در آن تقاضای حفظ تعدادی سلاح برای محافظت از اغنام و احشام شد که متقابلاً موافقت هم به عمل آمد!(8)

 تحویل سلاح های سنگین سردارعشایر به قشون

سردارعشایر صولتالدوله سلاح های سنگین خود را تحویل قشون فارس داد. این سلاحها شامل سه عراده توپ و یک مسلسل بود. قرار است قشون فارس توپ خانه قوامالملک را هم

ص: 122

برای الحاق به قشون مطالبه کند.(1)

 ادعای سفارت ترکیه عثمانی به اغفال شدن نظامیان خود توسط اقبالالسلطنه

سفارت ترکیه عثمانی کتباً شکایت کرد که گروهی از نظامیان آن کشور توسط خوانین ماکو اغفال شدهاند. این موضوع امروز به اقبالالسلطنه منعکس و به او گفته شد: «با روابط ودادیه که بین دولتین برقرار میباشد لازم است... فراری های ترکیه را عودت»(2) دهید.

 تخصیص بودجه برای بیمارستان مظفری

در پی تقاضای وزیرمختار ایران در ترکیه عثمانی برای رونق بخشیدن به «مریض خانه مظفری» در اسلامبول؛ وزارت معارف در نام های که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد از تخصیص یک هزارتومان کمک خرج برای بیمارستان مظفری خبر داد که در بودجه سال جاری در نظر گرفته شده است.(3)

 نفرت مردم از برخی نامزد های مجلس

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، در تلگرامی به وزیر جنگ، ضمن ابراز اطاعت از دستور های انتخاباتی رضا خان، یادآور شد «در بعضی نقاط تنفر عامه به طوری نسبت به کاندیداها علنی است که مساعدت با آنان باعث بدبین شدن اهالی نسبت به قشون میشود.» وی افزود با این حال در انتخابات شیخ الاسلام از ملایر کوشش خواهم کرد. امیرلشکر غرب همچنین درباره جایگزین کردن نامزدی جدید به جای صدرالاشراف که از وزارت جنگ دستورش صادر شده بود، نوشت که زمینه های لازم برای انتخاب صدرالاشراف فراهم شده، و اینک بسیار مشکل است که آنها را از بین برد و برای شخص دیگری تدارک دید، «زیرا به طوری که خاطر مبارک مستحضر است بایستی با ن هایت مهارت در پرده شروع به اقدام نمود.»(4)

 شمارش آراء صندوق های تهران

امروز شمارش آراء مردم تهران در مدرسه نظام شروع شد.(5)

 نرسیدن مجلس به حدنصاب

امروز برخی از نمایندگان مجلس از حضور در صحن خودداری کردند و شمار آنها برای شروع جلسه به حدنصاب نرسید. روزنامه ایران با درج این خبر ابراز عقیده کرد: «چند نفر از نمایندگان میل ندارند دیگر مجلس تشکیل شود.»(6)

 بخشنامه وزارت مالیه

بخشنام های از طرف وزارت مالیه به دوایر ذیربط خود ابلاغ شد که تاریخ به کار رفته در مراسلات فقط تاریخ شمسی باشد. در این بخشنامه دستورات دیگری برای ثبت دقیق سالها ذکر شده بود تا شبه های به اسناد رسمی دولت وارد نشود.(7)

ص: 123

 دوشنبه

٧ خرداد ١٣٠٢

٢٨ مه ١٩٢٣

١١ شوال ١٣٤١

 برآشفتگی امیرلشکر غرب از مطالب برخی جراید

پس از شکستی که لشکر غرب به فرماندهی احمد خان امیراحمدی در رویارویی با سرداررشید متحمل شد، اینک برخی از جراید محلی و کثیرالانتشار با پرداختن به این موضوع عصبانیت امیرلشکر غرب را فراهم کردهاند. در این میان جریده شعله و پیکان علیه وی مقالاتی درج کردند که به قول امیرلشکر «به کلی عملیات این مدت این جانب را فلج نموده»اند. این موضوع زمانی اهمیت پیدا کرد که نسخه هایی از این نشریات در منطقه توزیع شد «و علناً در مجالس و معابر با حالت سخرهآمیزی قرائت و در اطراف آن اظهار عقیده مینمایند.» این مسائل باعث شد که امیراحمدی امروز در سه تلگرام جداگانه به وزارت جنگ از موضوع شکایت کرده، خواستار بسته شدن در این جراید شود. وی در یکی از این تلگرامها به وزارت جنگ پیشنهاد کرد با اشاعه متنی تهدید شود اگر این دو نشریه به «بیهودهسرایی های» خود ادامه دهند، «افراد لشکر غرب از خدمت کنارهجویی و مقدرات اهالی را به خود آنها واگذار خواهند نمود.»(1)

 مأموریت جدید سالارنظام در شمال کشور

به دنبال رسیدن گزارش هایی از فعالیت روسها در مناطق ترکمننشین ایران و اشاعه تبلیغات بلشویکی همراه با اخلال در امور داخلی ایران، سرهنگ سالارنظام از طرف وزارت جنگ راهی استرآباد شد. وزیر جنگ این خبر را امروز به اطلاع محمدحسین آیرم رساند. وزارت جنگ معتقد بود «روسها خیال دارند اوضاع گذشته گیلان را در صحرا تجدید نموده، احسان الله[ خان دوستدار] و سایر انقلابیون را به آنجا بفرستند.» کنسول روس در این جهت فعال بود. منابع محلی هم خبر دادند که «مینسکی» کنسول روس که یک هفته پیش برای تبلیغ میان ترکمان های گمیشتپه به آن منطقه رفته و دو هزار و پانصد تومان انعام به «رؤسای یموت» داده بود، امروز به استرآباد بازگشت.(2)

 تهدید انگلیس به گرفتن غرامت از ایران

سر پرسی لورن، وزیرمختار انگلیس در تهران، امروز در نام های به ذکاءالملک وزیر امور خارجه از تردد کشتی های عادی ایرانی در دریاچه ارومیه شکایت کرد و آن را حق ایران ندانست. «اخیراً... جهازات بخاری و بادی برای حمل و نقل مالالتجاره راجع به راهآهن تبریز به جلفا(3) روی دریاچه به کار انداختهاند و حال آن که این مسئله با قرارداد دولت علیه با تجارت خانه بوداغیانس و استیونس (Boudaghiantz and Stevens) که بر طبق آن قایق های دولتی بایستی فقط برای حمل مهمات و ذخایر نظامی استعمال شوند مخالفت دارد.» لورن تهدید کرد غرامت این مسئله مطالبه خواهد شد، با این حال امیدوار است تا یک هفته به این قضیه خاتمه داده شود.(4)

 درخواست صورت مذاکرات مقامات ایران با مسئولان انگلیسی

در پی احضار مفتاحالسلطنه وزیرمختار ایران در لندن به وزارت امور خارجه انگلیس و شکایت و اعتراض نسبت به عدم پرداخت دیون ایران (ر.ک: ٢٣ فروردین) ذکاءالملک امروز در نام های به وزارت مالیه خواست صورت مذاکرات مدیرالملک و فهیمالملک با وزیرمختار انگلیس را به وزارت امور خارجه بفرستد تا از جزئیات گفت و گوی آنان درباره دیون ادعا شده باخبر شود. مدیرالملک و فهیمالملک هر دو در زمان وزارت مالیة خود، نشست هایی در این باره با وزیرمختار انگلیس داشتند.(5)

 اخباری از زلزله تربت

پس از زلزله مهیب پنجم خرداد در تربت، پسلرزه ها دیروز و امروز ادامه داشت. «لاینقطع زمین متزلزل است.» مسئولان محلی در کار یافتن اجساد و دفن آنها هستند. «امروز هم عد های دیگر عمله و چند نفر غسال و غساله و مقداری آذوقه و چندین توپ پارچه برای کفن از طرف حکومت به اتفاق مأمورین مخصوص به ... [تربت] فرستاده شد. حالت عموم خیلی بد و بهت غریبی عامه را فرا گرفته بازار و دکاکین تعطیل، تمام زن و مرد در باغات اطراف پراکندهاند. هیچیک از ابنیه شهر قابل سکونت نیست. تمام باید از بنیاد برداشته شده ثانیاً ساخته شود. قراء منهدمة اطراف تمام سکنه و مواشی آن تلف شده زراعاتشان هم به واسطه عدم صاحب و سرپرست از میان خواهد رفت... عفونت اجساد لاشه های مواشی قراء منهدمة مذکوره تمام اطراف آن نواحی را عفن نموده است... میزان تحقیقی تلفات به غیر از مجروحین که تاکنون تحصیل شده است به قرار ذیل است: قریة ملکی ٣ نفر - گوجو ٤ - بالا ولایت ٢٠- مرتضویه ٤٠٠- توزان ٩٠٠- خورق ٥٠٠- جعفرآباد ٢٤- جمع باقی دهات و شهر کلیه: ٢٢١٩ نفر است.»(6)

 ابراز تأسف شومیاتسکی از زلزله تربت

شومیاتسکی، وزیرمختار روسیه شوروی در ایران، به مناسبت وقوع زلزله در تربت، امروز به وزیر امور خارجه ایران تسلیت گفت و از فاجع های «که به ملت دوست ایران وارد آمده است» ابراز تأسف کرد.(7)

 نظر تازه حاکم مازندران نسبت به نامزد های این ولایت

امیراکرم حاکم مازندران امروز در تلگرامی برای وزیر جنگ، نوشت: «اهالی از وکالت شیخ العراقینزاده و نجات ناراضی» هستند. وی بلافاصله پیشنهاد کرد «سیدمیرزاعلی و معتصمالملک... که علاقهمند به مملکت و حضرت اشرف اعظم [رضا خان] هستند در این دوره انتخاب شوند» بهتر است. رضا خان هم پاسخ داد اگر این هایی که اسم میبرید «انقلابی و بالشویک نیستند... برای وکالت نامزد»شان کنید.(8)

 حاکم جدید تنکابن

لواءالدوله، که پیش از این دو دوره نماینده مجلس شورای ملی بود، به سمت حکومت «محال ثلاثه تنکابن» منصوب شد.(9)

 لزوم اهمیت دادن ایران به بیلهسوار

نبیلالدوله، کارگزار آستارا و رئیس جدید کمیسیون سرحدی ایران در بیلهسوار، امروز به وزارت امور خارجه نوشت که ایران هم به اندازه روسیه شوروی باید به ناحیه مرزی بیلهسوار اهمیت بدهد و با وسایلی چون پست و تلگراف و تلفن آن را به مرکز مرتبط کند. وی نوشت حال که [ظاهراَ] امنیت برقرار است

ص: 124

«روزی نیست که یکی دو قتل در داخله روسیه یا نقاط سرحدی واقع نشود... سالدات های روس بیحقوق گرسنه به حدود ایران آمده، مواشی میبرند.» وی استقرار کامل امنیت در این منطقه را ضروری دانست و خواست که بودج های هم برای آن پیشبینی شود.(1)

 مشکلات جدید ایرانیان در ترکیه عثمانی

وزیرمختار ایران در اسلامبول امروز درباره «بیاعتدالی و فشار مأمورین دولت ترک نسبت به اتباع» ایران در آن کشور نام های به وزارت امور خارجه فرستاد و نوشت که هنگام تحقیق درباره تابعیت ایرانیان «انواع و اقسام فشار و زحمت» به آنان تحمیل میشود. اگر آنان نتوانند به پرسش های مکتوب مأموران دولتی پاسخ دهند، جلب و به محکمه برده میشوند. وی افزود با این وسیله نتیجه میگیرند که هویت آنان مشکوک بوده و بالاجبار باید تابعیت ترک را بپذیرند. وزیرمختار ایران خواستار مذاکره مسئولان وزارت خارجه با سفارت ترکیه عثمانی در تهران شد.(2)

 پان ترکیسم، رسولزاده و گزارش سفارت ایران در اسلامبول

وزیرمختار ایران در اسلامبول امروز همراه با نام های به وزارت امور خارجه، پیرو گزارش پیشین خود «در خصوص عملیات ترکها و تبلیغاتی که برای جلب محبت ملل ترک زبان قفقاز و سرحدات دولت ایران در تحت لوای پان ترکیسم مینمایند» کتابی نیز فرستاد. این کتاب نوشته «رسولزاده معروف که در طهران روزنامه ایراننو را مینوشت» است که اخیراً در اسلامبول منتشر شده است. وزیرمختار ایران نوشت این مهمترین کاری است که رسولزاده در چند سال اخیر کرده. او «خود را وابسته به حکومت آذربایجان قفقاز نموده و برای اتحاد و استقلال اقوام ترک پروپاگاند هایی شروع نموده.» در این کتاب رسولزاده مینویسد که ملل ساکن در دو طرف رود ارس نمیتوانند نام خود را ایرانی بگذارند و تحت نفوذ زبان و اخلاق فارسی باشند؛ او حتی برخی از شعرای ترک مانند فضولی را بر سعدی و فردوسی و حافظ برتری میدهد. وزیرمختار ایران در پایان پیشنهاد کرد این کتاب توسط بزرگان تاریخ و زبان فارسی ترجمه شده، مورد توجه قرار گیرد و برای پاسخ دادن به آن آثاری مستدل پدید آید.(3)

 موقعیت وخیم اتباع ایرانی ساکن بینالنهرین

بنابر گزارشی که امروز سرکنسول ایران در بغداد به وزارت امور خارجه نوشت «حکومت عراق هیچ حقوقی، ولو حق انسانیت و حیات برای ایرانیها رعایت نمیکند.» و با آوردن نمونه هایی از بیحرمتی عراقیها نسبت به ایرانیان نوشت: «تمام این وحشیگری و سختگیری برای این است که دولت [ایران] حکومت عراق را [به رسمیت] بشناسد.» وی در پایان از مسئولان خواست که به بهانه شیوع طاعون از مسافرت ایرانیان به بینالنهرین جلوگیری شود.(4)

 توقف رأیگیری در لواسانات

در پی شکایات رسیده از منطقه لواسانات، هیأت نظار مرکزی، به حکومت و هیأت نظار لواسانات دستور داد انتخابات را متوقف کنند.(5)

 نام های علیه سرگرد هال

روزنامه خراسان چاپ مشهد امروز نامه مشاورالممالک، ناظر برکنار شده اداره مالیه خراسان، را علیه سرگرد هال پیشکار مالیه خراسان چاپ کرد. سرگرد هال این گزارش را سراپا دروغ خواند و از حاکم خراسان خواست علیه نویسنده و مدیر روزنامه، اقدام کند.(6)

سرگرد ملوین ادم هال مستشار مالی آمریکایی و همسرش در اواخر اسفند سال گذشته وارد مشهد شده بودند.

ص: 125

 سه شنبه

٨ خرداد ١٣٠٢

٢٩ مه ١٩٢٣

١٢ شوال ١٣٤١

 اعتصاب عمومی در بوشهر و استعفای حکمران بنادر

نارضایی عمومی مردم بوشهر از حاکم منطقه موجب تحصن، اعتصاب و تعطیلی اماکن کسب شد. موقعیت شهر به جایی رسید که یمینالممالک (اسد الله یمین اسفندیاری) در تلگرامی که امروز به وزیر جنگ فرستاد از او خواست با رئیسالوزراء صحبت کرده، استعفای او را که پنج روز پیش فرستاده، بپذیرد. او نوشت نه قشون با من مساعدت میکند، نه اختیاری در نظمیه دارم که بتوانم بر وضع موجود فائق شوم. او وضعیت پیش آمده را توطئ های دانست که برای برکناری او چیده شده است.(1)

 نابسامانی مردم در ارومیه و سلماس

امیرلشکر شمال غرب که برای سرکشی به شهر های ارومیه، سلماس و خوی رفته، امروز خبر داد که «اداره خیریه» به دلیل نداشتن پول نمیتواند کمکی به اهالی ارومیه و سلماس بکند. وضعیت برخی اهالی رقتانگیز است. بیشتر اهالی زراعت ندارند؛ گروهی در کوچه ها بی سر و سامان و ویلان هستند.(2)

 اعتراض دوباره انگلیس درباره حق کشتیرانی در دریاچه ارومیه

در پی اعتراضی که سر پرسی لورن در مورد تردد کشتی های تجاری ایران در دریاچه ارومیه به وزیر امور خارجه ایران نمود (ر.ک: ٧ خرداد) امروز بار دیگر وزیرمختار انگلیس به جلسات مقامات ایرانی با «مسیو بوداغیانس» بدون حضور نماینده شرکت «مستر استیونس» و بیخبر ماندن این سفارت خانه اعتراض کرد؛چرا که استیونس تبعه انگلیس است، پس «حقوق و منافع انگلیس سهواً مراعات نشده است.» لورن که از صحبت های رد و بدل شده در دو جلس های که مقامات ایرانی با بوداغیانس داشتند کاملاً باخبر بود، با ذکر خلاص های از آن، در عین به رخ کشیدن تسلط اطلاعاتی خود به دولت ایران، نوشت این سفارت خانه حق خود را برای رد یا قبول تصمیمات اتخاذ شده محفوظ میدارد.(3)

 دستور مؤاخذه رئیس گردان آباده

رضا خان، وزیر جنگ، امروز به امیرلشکر جنوب دستور داد امان الله خان رئیس گردان آباده را مؤاخذه کند؛ زیرا علیه انتخاب سردارفاخر حکمت از آباده برای مجلس پنجم اقداماتی میکند.(4)

 توصیه های انتخاباتی قوامالملک

قوامالملک امروز در تلگرامی که به رضا خان فرستاد با ارائه فهرستی از نامزد های مطرح در سطح ولایت فارس، به ویژه شیراز، نوشت که حتیالمقدور درباره صلاحیت آنها توصیه هایی به اهالی خواهم کرد.(5)

 تأسیس سرویس طیاره

وزارت امور خارجه در نام های به وزارت جنگ، گزارشی را که وزیرمختار ایران در آمریکا «در خصوص تأسیس سرویس طیاره در ایران» فرستاده بود، ارائه داد. در این گزارش چگونگی تربیت «شاگرد» در آمریکا برای این فن یاد شده بود.(6)

 دستگیری رافائیل در مازندران

رافائیل - که در منابع با دو لقب آشوری و ارمنی از او یاد شده - در مازندران دستگیر شد. رافائیل سال گذشته هنگام انتقال از کرمانشاه به تبریز موفق شد از غفلت همراهان نظامی خود سود جوید و فرار کند(7)

 دیدار دانشجویان اعزامی به اروپا با احمدشاه

امروز رضا خان، وزیر جنگ، به همراه ٤٥ صاحب منصبی که قرار است به عنوان دانشجو عازم اروپا شوند، با احمدشاه دیدار کرد. این گروه قرار است یکشنبه آینده به سرپرستی حبیب الله شیبانی حرکت کند. گفته میشود سرتیپ امان الله میرزا هم راهی اروپا خواهد شد.(8)

 روانه کردن یکصد مهاجر ارومی های به شهر خود

امروز یک صد نفر از مهاجران ارومی های که در تهران به گدایی روی آورده بودند، از سطح شهر جمعآوری، با تهیه شش دستگاه گاری و پرداخت مخارج راه روانه شهرشان شدند. «عکس تمام آنها را به ملاحظه این که عودت نکنند و دو مرتبه مزاحم دولت نشوند برداشتند.»(9)

(تصویر) بوشهر، نمای ساحل

ص: 126

 چهارشنبه

٩ خرداد ١٣٠٢

٣٠ مه ١٩٢٣

١٣ شوال ١٣٤١

 یادداشت کارگزار بوشهر و تصحیح شمار نظامیان انگلیس

صدیقالملک کارگزار بوشهر در یادداشتی به وزارت امور خارجه با اشاره به این که تعداد نظامیان انگلیس مستقر در بنادر ایران در روزنامه ها ١٧٠٠ نفر نوشته شده، اعلام میدارد که تعداد این نظامیان ٨٠٠ نفر است که نزدیک ٦٠٠ نظامی در بوشهر و بقیه در بنادر دیگر هستند. این نظامیان «سالی یکی دو مرتبه عوض میشوند و اخیراً هم» جابهجا شدهاند و تعداد آنها ثابت مانده است. وی اظهار امیدواری کرد این عده هم خاک ایران را ترک کنند.(1)

 لو رفتن نامزد وزارت جنگ در اصفهان

وزارت جنگ محرمانه یمینالسلطنه را به عنوان کسی که باید از اصفهان راهی مجلس شود به حاکم اصفهان و امیرلشکر جنوب معرفی کرد و متعاقباً یمینالسلطنه راهی اصفهان شد، اما اخیراً «اتحادیه فلاحین» اعلانی در شهر منتشر کرده و یمینالسلطنه را نامزد وزارت جنگ معرفی کرده است. در این اعلان «از مشارالیه اظهار نفرت نمودهاند... محرک اصلی اقدامات فوق افتخارالسادات، شیخ محمدحسین قمش های، ادیب خراسانی، سیدمهدی صفوی، میرزاحسن سلطانی و... میباشند.» مفتش مخفی لشکر جنوب که این خبر را تهیه کرد در ادامه گزارش امروز خود افزود که همچنین از طرف دمکرات های تهران به دمکرات های اصفهان ابلاغ شده که در موضوع انتخاب شاهزاده سلیمانمیرزا آماده باشند، چرا که احتمال دارد وی از تهران صاحب اکثریت آرا نشود. در این گزارش آمده است خوانین بختیاری هم در پی انتخاب شدن حاجامینالتجار هستند.(2)

 سومین تقاضای سیمیتقو برای گرفتن تأمین نامه

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، امروز در تلگرامی به وزارت جنگ گزارش داد که از ابتدای ورودش به آذربایجان، سیمیتقو سه بار نامه فرستاده و تقاضای تأمین کرده است. ظاهراً این تلگرام امیرلشکر شمال غرب به دلیل سومین نام های است که سیمیتقو ارسال کرده و طهماسبی دستور داده «به مراسلات او جواب ندهند و قاصد او را نیز نپذیرند.» او حتی دستور داد قاصد را دستگیر و تحت بازجویی قرار دهند.(3)

 بار دیگر، میرزاابراهیم خان

احمد خان امیراحمدی امروز برای سومین بار علیه میرزاابراهیم خان، منشی کنسولگری روسیه در کرمانشاه، نام های به وزارت جنگ فرستاد؛ و اعلام کرد که وی در شهر شایع کرده وزیر جنگ درصدد کودتا است و میخواهد مقام سلطنت را در دست بگیرد.

میرزاابراهیم خان افکار عمومی را متزلزل کرده، زمینه فعالیت روسها را فراهم میکند. امیرلشکر غرب در پایان نوشت: «چنانچه تغییر او به وسیله مرکز ممکن نیست، اجازه فرمایید به دست اهالی از بین برود.»(4)

 مکاتبه قوامالملک با وزیر جنگ درباره یک عراده توپ

قوامالملک در تلگرامی که امروز به وزیر جنگ فرستاد از آمادگی خود برای تحویل یک عراده توپ که در اختیارش است، خبر داد؛ اما افزود که این اقدام ممکن است در منظر عمومی خوشآیند نباشد و انگشت اتهام را به سوی من دراز

ص: 127

کند. وی تصریح کرد که نمیخواهد در ردیف طوایف و خوانین خلعسلاح شده قرار گیرد و چنین تلقی شود که تنبیه شده، مجبور به تحویل یک عراده توپ گشته است. وی در پایان نوشت که پنجاه، شصت هزار تومان مالیات وصول نشده سال گذشته، در صورت به خطر افتادن جایگاه او، به دست نخواهد آمد.(1)

 مهاجرت اتباع ایرانی از روسیه به وطن

قوانین مالیاتی دولت روسیه شوروی در حال فراری دادن اتباع ایران و ترکیه عثمانی به کشور هایشان است. کنسول ایران در نخجوان مینویسد که این افراد با فروش دارایی های خود در حال بازگشت به موطن خود هستند. آخرین قطاری که به مرز جلفا رفت «سه واگن اتباع دولت علّیه» بودند که به طرف ایران رفتهاند و باز هم متدرجاً میآیند و میروند.(2)

 تعویق رأیگیری در قزوین

حاکم قزوین خبر داد پس از توزیع تعرفه ها در شهر، «انجمن نظار قزوین» استعفا داد. «فعلاً استعفای آنها را قبول نکرده[ام] لیکن اخذ آراء شهر عجالتاً به تعویق افتاد.» وی علت این استعفا را تحرکات اطرافیان شیخ محمدعلی الموتی دانست، اما به جزئیات بیشتر آن اشاره نکرد. وی برای ادامه کار انتخابات از وزارت داخله تقاضای مفتش کرد.(3)

 تشکر از پادشاه افغانستان

«نمایندگان عالی بینالنهرین» در تهران امروز نامه تشکرآمیزی به امیرامان الله خان پادشاه افغانستان فرستادند و از این که وی «در افتتاح مخابره تلگرافی مابین مملکت محروسه افغانستان و انگلستان بدواً حال اسف اشتمال مظلومیت و مقهوریت کنونی مسلمین را موضوع مذاکره... قرار داده» تشکر کردند.(4)

 عدم استقبال ترکمنها از کنسول روس

کنسول روس در استرآباد که اخیراً از ترکمن صحرا دیدن کرده، در گفت و گو با سران طوایف ترکمن به جلب نظر آنها موفق نشده و «با عدم رضایت و شکایت از تراکمه از صحرا فوراً خارج شده است.» محمدحسین آیرم رئیس تیپ شمال در گزارش مفصلی که امروز به وزارت جنگ فرستاد نوشت که همه طوایف ترکمن مطیع دولت هستند، فقط طایفه جعفربایی سرکشی هایی داشت که آن هم اظهار اطاعت میکند. وی در این گزارش حضور مأموران مخفی را در کنار کنسول روس یکی از اقدامات خود دانست که منجر به رسیدن این اطلاعات شده است.(5)

 استنکاف آصفالدوله از حکمرانی گیلان

آصفالدوله که به حکمرانی گیلان منصوب شده بود، از این سمت استعفا داد. گفته میشود میرزاسلیمان خان که پیش از این حاکم یزد بود، به جای آصفالدوله در نظر گرفته شده است.(6)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملّی

در ابتدای جلسه مجلس شورای ملی، تدین به اعطای امتیاز «استخراج کلیه اشیاء عتیقه در تمام ایران به مدت ده سال به یکی از وزراء» اعتراض کرد و آن را غیرقانونی دانست. وی گفت این امتیاز از تصویب مجلس نگذشته و اعتباری ندارد. وی از بردن نام وزیر خودداری کرد. اما در روز های بعد نام محتشمالسلطنه مطرح شد و او بالاجبار موضوع را در جراید تکذیب کرد، اما گفت که یک «قرار» بوده، نه امتیاز.(7) در ادامه جلسه، گروسی در این باره که اکثریت نمایندگان نسبت به دولت نظر مساعدی ندارند و ادامه کار کابینه غیرمشروع است صحبت کرد. سلیمانمیرزا که از موافقان دولت مستوفیالممالک بود، درخواست استیضاح کرد؛ تا در آن جا روشن شود آیا اکثریت مجلس از این دولت رویگردان هستند [یا خیر.](8)

 شکایت اهالی شیراز از اعضای انجمن نظار

گروه هایی از مردم شیراز با شکایت به وزارت داخله صلاحیت انجمن نظار را برای انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای ملی رد کرده، تقاضای رسیدگی نمودند. البته عد های هم که گفته میشود تعدادشان بیشتر از مخالفان است از این انجمن حمایت کردهاند. وزارت داخله، جلاءالسلطنه را مأمور رسیدگی به موضوع مأمور کرد.(9)

 دیدار مستوفیالممالک با وزیرمختار انگلیس

امروز مستوفیالممالک، رئیسالوزراء، راهی سفارت خانه انگلیس شد تا با سر پرسی لورن وزیرمختار انگلیس دیدار و گفتو گو کند.(10) با این که منابع ایرانی از جزئیات این دیدار خبری ندادند، اما انگلیسها نوشتند که در این دیدار لورن وزیرمختار انگلیس به مفاد مقاله روزنامه اتحاد مندرج در هفتم خرداد که علیه انگلیس نگاشته شده بود اعتراض کرده است.(11)

(تصویر) اصفهان، عالیقاپو و مسجد شاه

ص: 128

 پنجشنبه

١٠ خرداد ١٣٠٢

٣١ مه ١٩٢٣

١٤ شوال ١٣٤١

 لزوم توجه دولت به موضوع بحرین

احمد فرامرزی امروز در نام های به وزارت امور خارجه با اشاره به حوادث خونینی که در بحرین پیش آمده و عد های از ایرانیان ساکن آن جزیره کشته شدهاند، ابراز امیدواری کرد که دولت مسئله حاکمیت خود بر این جزیره را تعقیب کند «و برای ضمیمه ساختن آن بذل سعی و کوشش فرمایند. گمانم در این موقع که هنوز سیاست اروپا تاریک و نامعلوم است اگر در این باب اقدام شود موفقیت نصیب ما میگردد.»(1)

 اعتراض سفارت انگلیس به اظهارات مخبرالسلطنه

سر پرسی لورن در نامه بلندی که امروز به ذکاءالملک، وزیر امور خارجه، نوشت نسبت به این گفته مخبرالسلطنه وزیر فواید عامه، که دولت ایران در مذاکرات خود با شرکت بوداغیانس و استیونس مایل است با شخص بوداغیانس سر و کار داشته باشد نه با شریک انگلیسی او (استیونس)، اعتراض کرد و آن را «بهتآور» دانست. وی نوشت این موضوع «یک تجاوز مشهود نسبت به حقوق و منافع تجارتی انگلستان در ایران» است. لورن با اشاره به این که در سال ١٩١٩ مسیو بوداغیانس و مستر استیونس امتیاز کشتیرانی در دریاچه ارومیه را به دست آوردهاند، خواستار پاسخگویی ایران به این دو موضوع شد: «١- دولت علّیه تصمیم قطعی خود را در ضمن یک هفته در موضوع قبول یا ردّ ادعای [شرکت] بوداغیانس و استیونس به حقوق کشتیرانی به دوستدار ابلاغ نمایند. ٢- دولت علّیه کتباً قبول مسئولیت خسارات وارده به تجارت خانه را در صورت ردّ ادعای آن به دوستدار اشعار کنند.»(2)

 دستور انتخاباتی وزارت جنگ به حاکم مازندران

رئیس ارکان حرب کل قشون امروز به حاکم مازندران دستور داد «در انتخاب آقای اعتمادالممالک مساعدت و اهتمام لازم بفرمایید.»(3)

 گلایه سردارعشایر از محمود آیرم

سردارعشایر صولتالدوله در تلگرامی که امروز به وزیر جنگ فرستاد از کملطفی امیرلشکر جنوب، محمود آیرم نسبت به خود گلایه کرد. «املاکم را خراب میکنند، چون خود را صاحب ملک نمیداند.»(4)

 دو حاکم در نهاوند

فخرالممالک و صارمالسلطان هر دو برای حکومت نهاوند تعیین شدهاند. فخرالممالک که از نظر امیرلشکر غرب «با پیشرفت امورات قشونی ضدیت» داشت از طرف حکومت ولایت ثلاث (حاکم ملایر، تویسرکان و نهاوند) از کار برکنار شد و صارمالسلطان به جای او نشست، اما «از طرف ریاست محترم وزراء تلگرافی بینمره به فخرالممالک مستقیماً صادر شده که شما در حکومت خود باقی هستید. حضور دو حکومت رسمی در نهاوند باعث زحمت اهالی گردیده» است. این خبر را امیرلشکر غرب امروز به رضا خان فرستاد و خواستار برکناری فخرالممالک شد.(5)

 توضیحات امیرلشکر شمال غرب در باب ایل پشتدر

پس از این که انتقال پادگان سردشت از حوزه لشکر شمال غرب به لشکر غرب مطرح شد، امیرلشکر شمال غرب توضیحاتی درباره این منطقه به وزارت جنگ داد تا به اطلاع لشکر غرب برسد. وی نوشت که عباس محمودآقا [رئیس ایل پشت در از طوایف ترکیه عثمانی] چهار سال پیش زمین های اطراف سردشت را تصرف کرده است. اکنون که انگلیس مناطق استقرار طایفه عباسمحمودآقا را بمباران میکند، احتمال دارد آنها به اطراف سردشت آمده، ساکن شوند و حتی توسط قوای انگلیس بمباران گردند. با توجه به اینکه وی دو هزار تفنگدار در اختیار دارد، این اقدام تبدیل به موضوعی سیاسی برای ایران خواهد شد. عبد الله خان طهماسبی فرمانده لشکر شمال غرب پیشنهاد کرد این مسئله توسط وزارت امور خارجه پیگیری شود و لشکر غرب هم در جریان قرار گیرد.(6)

 بازگشت طوایف متمرد ایرانی به وطن

بیست خانوار از طایفه ممیکانلو که از متحدان سیمیتقو بودند و با فرار او به بیرون از خاک ایران رفته بودند، اینک به منطقه مرزی قطور بازگشته، خواستار ورود به ایران هستند.(7)

ص: 129

 ضرورت حضور شاهسونها در کمیسیون سرحدی بیلهسوار

وزارت امور خارجه امروز به وزارت جنگ نوشت بنابر تقاضای طرف روسی برای شروع مذاکرات مرزی در منطقه بیلهسوار نمایندگان شاهسونها نیز باید حضور داشته باشند. احضار شاهسونها نیز در حیطه قدرت لشکر شمال غرب است. «خواهشمند است مقرر فرمایید تعلیمات تلگرافی در این موضوع به جا های لازم صادر نمایند که کار کمیسیون سرحدی تعطیل» نشود.(1)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

بیشتر وقت امروز مجلس به گفت و گو درباره لایحه امتیاز نفت شمال گذشت؛ اما از آنجا که کابینه در معرض استیضاح قرار دارد، نمایندگان مخالف و موافق دولت، هنگام تنفس هیأت رئیسه، فراکسیونها را تشکیل جلسه دادند و درباره وضعیت دولت به مشورت پرداختند.(2)

 پرداخت یک ماه از حقوق معوقه وزارت معارف

به تصویب وزارت مالیه، قرار شد یک ماه ازحقوق معوقه وزارت معارف (حقوق برج شهریور سال گذشته) پرداخت شود.(3)

 دیدار مشترک وزیر جنگ و رئیسالوزراء با وزیرمختار انگلیس

بعد از ظهر امروز سر پرسی لورن، وزیرمختار انگلیس، همراه مترجم اول سفارت در هیأت دولت حاضر شد و با مستوفیالممالک و رضا خان به گفت و گو پرداخت. همچنین امروز شومیاتسکی، وزیرمختار روسیه شوروی، نیز به ساختمان هیأت دولت آمد و با وزیر امور خارجه دیدار خصوصی کرد.(4)

 تشکیل انجمن نظار کلیمیان

امروز به دنبال روزها کشمکش داخلی، هیأت نظار کلیمیان برای انتخاب نماینده در مجلس شورای ملی تشکیل شد. منتخبین توافق کردند «اسحاق مراداف» ریاست این هیأت را بر عهده داشته باشد. در این جلسه قرار گذاشته شد روز یکشنبه آینده در کنیسه کلیمیان تعرفه های انتخاباتی توزیع شود.(5)

 نامه جمعیت نهضت اسلامی خوزستان به رئیسالوزراء

«جمعیت نهضت اسلامی خوزستان» امروز در نام های به رئیسالوزراء با توجه به شروع انتخابات مجلس شورای ملی نوشت که اهالی جنوب تحت فشار سرداراقدس (شیخ خزعل) هستند. وی به مشاورت سر پرسی کاکس با تقسیم لیره در صدد است نمایندگان موردنظر خود را به مجلس بفرستند.(6) این جمعیت در نامه قبلی خود از واژه «عربستان» استفاده کرده بود اما این بار، خوزستان را به کار برده است.

(تصویر) مهدیقلی خان هدایت (مخبرالسلطنه)

(تصویر) مستوفی الممالک

ص: 130

 جمعه

١١ خرداد ١٣٠٢

١ ژوئن ١٩٢٣

١٥ شوال ١٣٤١

 عدم موافقت حاکم خراسان با انتخاب وثوقالسلطنه

به گزارش امیرلشکر شرق، حسین خزاعی، حاکم جدید خراسان با انتخاب وثوقالسلطنه به عنوان نماینده مجلس شورای ملی از این منطقه مخالف است. او «مایل است که رئیسالتجار به عوض معزیالیه انتخاب شود.» حسین خزاعی از وزیر جنگ خواست در این مورد اظهارنظر کند.(1)

 هشدار حاکم خرمآباد تنکابن

سرهنگ ابراهیم خان، حاکم نظامی خرمآباد تنکابن، در تلگرام امروز خود، حضور آقاضیاء (ضیاءالدین نوری پسر شیخ فضل الله نوری) را در این منطقه «به کلی مضر» دانست.(2)

 درگیری طوایف مرزنشین

به گزارش معتمدالوزاره رئیس کمیسیون سرحدی ماکو، کرد های این منطقه اخیراً مرتکب چند فقره قتل و غارت شده، حتی «بین خود طوایف و عشایر هم تولید ضدیت» به وجود آمده است. «از قرار خبری که رسیده طایفه خلیکانلو اغنام و احشام و اموال طایفه مصرکانلو» را غارت کرده است.(3)

 شیوه برخورد با طوایف عثمانی

امیرلشکر شمال غرب در تلگرام امروز خود به وزیر جنگ اطلاع داد که تعدادی از طوایف کرد عثمانی هر سال برای ییلاق به خاک ایران میآیند. امسال «دستور دادهام اگر برای ییلاق به خاک ایران بیایند قبلاً باید اسلحه خودشان را تسلیم کنند» وگرنه از ورودشان جلوگیری خواهد شد.(4)

 جلوگیری از فروش فرش های تقلبی در سوئیس

بنابر اطلاعی که به وزارت تجارت و فلاحت رسیده، تعدادی «قالی مشرق زمین» را در سوئیس به اسم فرش ایرانی به فروش میرسانند. به وزیرمختار ایران در سوئیس (برن) دستور داده شد جلوی این کار را بگیرد. روزنامه مرد آزاد امروز با چاپ این خبر افزود: «به کنسولگری سوئیس در طهران هم مراجعه کردند که جلوگیری به عمل آورند.»(5)

 پیگرد بیکاران و ولگردها

نظمیه تهران به همه کمیسر های خود دستور داد ولگردها و بیکاران را پیگرد کرده از آنان بپرسند «که از چه محلی ارتزاق میکنند و در چه نقط های مکان و مسکن دارند.» قرار است اطلاعات جمعآوری شده در نظمیه تهران تجزیه و تحلیل شود.(6)

 تگرگ های آدمکش

بنا به گزارش های رسیده از قزوین از ابتدای شوال تاکنون «تگرگ های مفصلی در بعضی بلوکات باریده و اغلب دهات را به کلی از بین برده، منجمله در بلوک زهرا به درشتی گردو تگرگ آمده و به کلی محصولات را با خاک یکسان کرده، عده زیادی گاو و گوسفند و الاغ کشته، حتی کشته آهو و طیور هم در بیابان زیاد دیده شده، چهار نفر از رعایا» هم تاکنون جان باختهاند.(7)

 مقاله ضدایرانی مجله صیونیست

مجله صیونیست (LA REVUE SIONISTE) چاپ قاهره در مقال های ضمن تمجید از وزیرمختار آمریکا در ایران و دادن لقب «مردخای دوم» به او نوشت که حمایت های این آمریکایی از یهودیان ایران موجب شد «کنگره صیونیست ایران» که برای نخستین بار در ٢٢ مارس/١ فروردین در تهران برگزار شد حاخام ژوزف. کورنفیلد وزیرمختار آمریکا در تهران را شایسته دریافت «لوح سیمین که ده فرمان با خط عبری بر آن حک شده» بداند. این مقاله سپس به درگیری های پیش آمده میان یهودیان و مسلمانان در تهران اشاره کرد و نوشت: «هر جا که یک یهود وجود داشت وحشیانه مورد حمله قرار گرفت.» مقاله با تعابیری نامناسب این درگیری را نتیجه اقدام مسلمانان و مظلومیت و بیپناهی یهودیان توصیف کرد که در ن هایت با اقدام وزیرمختار آمریکا پایان یافت.(8)با توجه به کذب بودن مفاد مقاله سفیر ایران در برن با ارسال بریده مجله به وزارت امور خارجه نوشت که درج این مطالب به حیثیت ایران در جامعه اتفاق ملل لطمه میزند. وزارت امور خارجه نیز در پاسخ به او یادآور شد: «اولیای دولت علّیه همه وقت آسودگی و رفاهیت رعایای یهود خود را مدنظر مراقبت قرار داده و در تهیه آسایش احوال آنها هیچگاه خودداری ننموده است.» وزارت امور خارجه از سفیر ایران خواست تکذیبی های تهیه کرده، به درج آن اقدام کند.(9)

 شیوع تیفوس در ترکستان

روزنامه خراسان چاپ مشهد در شماره امروز خود خبر داد که تیفوس در میان ترکمن های روسیه شایع شده و احتمال دارد به ایران هم سرایت کند.(10)

 اجتماع کارکنان مالیه در مسجد سپهسالار

امروز آن دسته از کارکنان وزارت مالیه که با دستور میلسپو از کار اخراج شدهاند در اعتراض به این اقدام در مسجد سپهسالار تجمع اعتراضآمیزی شکل دادند.(11)

ص: 131

 شنبه

١٢ خرداد ١٣٠٢

٢ ژوئن ١٩٢٣

١٦ شوال ١٣٤١

 ارسال یادداشت به سفارت خانه های انگلیس و فرانسه

وزارت جنگ امروز دو یادداشت برای سفارت خانه های انگلیس و فرانسه ارسال کرد و از این که سلاح های خریداری شده ایران از آلمان به طور کامل به ایران منتقل نمیشود، گلایه کرد. پس از این که سفارت ایران در برلن گزارش داد فقط اجازه حمل دو هزار قبضه تفنگ به ایران داده شده و از دو هزار قبضه دیگر جلوگیری به عمل آمده، وزارت جنگ اقدام به مکاتبه با سفارت خانه های یاد شده کرد. «تصدیق میفرمایید که این اقدام برخلاف انتظار اولیای دولت علّیه بوده و در حقیقت یک نوع عدم مساعدتی است که از طرف دولت فخیمه متبوعه آن جناب مستطاب نسبت به دولت ایران اعمال گردیده» است.(1)سفارت ایران در برلن معتقد بود دو هزار قبضه اسلحه جدیدی که اجازه خروج آنها توسط متفقین داده نمیشود، همان اسلحه هایی هستند که پیش از این «شورای سفرای کبار» دولت های متفق اجازه تسلیم آنها را به ایران داده بودند. اینها اسلحه های تولید جدید نیستند، بلکه «از نقاط مختلفه آلمان به زحمات زیاد به دست آورده شده و... برای تعمیر و سوا کردن» به کار خانه های ذیربط برده و بازگرداندهاند.(2)

 انتقاد مستشارالدوله از توافق وزارت امور خارجه با روسیه در امور مرزی

مستشارالدوله، رئیس کمیسیون سرحدی ایران در منطقه استرآباد، در نامه بلندی که امروز به وزارت امور خارجه نوشت از توافقات به عمل آمده با روسیه شوروی نسبت به شروع مذاکرات مرزی، بدون در نظر گرفتن مطامع روسها انتقاد کرد و بار دیگر یادآور شد: «سفارت روس همیشه سعی داشته است تکالیف کمیسیون را بر تقسیم آب محدود و مقصور [کرده] و از مسائل تحدید حدود یعنی اعاده اراضی مغصوبه منصرف نماید.» وی تأکید کرد موضوع تقسیم آب نیاز فوری روسهاست و اگر در برابر آن نتوان زمین های غصبی را پس گرفت ایران متضرر خواهد شد.(3)

وزارت امور خارجه هم در تلگرامی به مشاورالممالک، وزیرمختار ایران در مسکو، تأکید کرد روسها پس دادن روستای فیروزه را به عهده تعویق میاندازند و زیر بار مذاکره در امور خاکی نمیروند و مقصودشان این است که کمیسیون سرحدی فقط به تقسسیم آبها بپردازد. وزارت امور خارجه خواست وزیرمختار ایران مذاکرات جدی خود را با مسئولان روسی انجام دهد و «موکول به عهدنامه تجارت هم نشود که وقت تنگ است.»(4)

 اشتباه در تعیین نماینده برای آباده

رضا خان وزیر جنگ، امروز در تلگرامی به امیرلشکر جنوب اطلاع داد که معین شدن سیف الله خان برای نامزدی از شهر آباده اشتباه بوده «بایستی سردارفاخر از آباده انتخاب شود.»(5)

 انتصاب سردارمحتشم به ایل خانی ایل بختیاری

امروز احمدشاه، حکم ایل خانیگری سردارمحتشم بختیاری را بر ایل بختیاری امضاء کرد. این انتخاب [ظاهراً] پیشنهاد مستوفیالممالک، رئیسالوزراء و وزیر داخله بوده است.(6) (ر.ک: ٣١ اردیبهشت)

 عزیمت محمدعلیشاه به اروپا

محمدعلیشاه که در اسلامبول اقامت دارد به دلیل بیماری و برای معالجه امشب به همراه « خانم ملکه جهان و شاهزاده سلطان مجید میرزا با ترن» به طرف پاریس حرکت کرد.(7)

 عمیق شدن اختلافات بین آیت الله خالصی و ملکفیصل

محمدحسن بدیع، کارپرداز ایران در کربلا، امروز به وزارت امور خارجه گزارش داد، بنابر شنیده ها «میان ملکفیصل و آقاشیخ مهدی خالصی بر سر مسئله انتخابات سخت به هم خورده» است. ملکفیصل نظر مشایخ عرب را به برگزاری انتخابات جلب کرده است، اما انتخابات [با حضور انگلیس اشغالگر] از طرف آیت الله خالصی و دیگر روحانیان پیش از این تحریم شده بود.(8)

 جایگزینی برای سرتیپ امان الله میرزا

امان الله جهانبانی، رئیس ارکان حرب کل قشون، به مدت شش ماه همراه دانشجویان نظامی از طرف وزارت جنگ عازم اروپا میشود. در این مدت سرهنگ عبدالرضا خان رئیس دایره

ص: 132

عملیات، «متصدی ارکان حرب کل قشون» خواهد بود.(1)

سرتیپ امان الله میرزا امروز یک تقاضای صنفی از امیرلشکر غرب کرد؛ از او خواست از مساعدت به میرزاخلیل خان، مالک چند روستا در جاپلق مضایقه نکند، چرا که او عضو شعبه استخبارات ارکان حرب کل قشون است. نگذارید «از طرف اهالی و دهات مجاوره به رعایا و املاک مشارالیه اجحافاتی بشود.»(2)

 اخطار به طایفه جعفربای

محمدحسین خان آیرم رئیس تیپ مستقل شمال، امروز در تلگرامی به وزارت جنگ اطلاع داد که «امورات [ترکمن] صحرا تا انداز های تصفیه» شده، میماند اخطاری که به طایفه جعفربای در مورد تحویل اموال به غارت برده شده، دادهام. اگر «اموال منهوبه» را بازگردانند از سواران این طایفه به خدمت نظمیه پذیرفته میشوند و در صورت تخلف «باید منتظر قهر و غضب بندگان حضرت اشرف باشند.»(3)

 درخواست تأمین به فراریان پشیمان

نماینده سیاسی ایران در بادکوبه از وزارت امور خارجه تقاضا کرد «سه نفر از مهاجرین غائله تبریز [= شورش ابوالقاسم لاهوتی]» در حال حرکت به سوی ایران هستند؛ به آنها تأمین دهید. در متن خبر از چهار نفر اسم برده شده است: «آقا خان، اسکندانی، رضا خان، امیرمظفر.»(4)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

جلسه امروز به ریاست آیت الله سیدحسن مدرس تشکیل شد. «در این جلسه میرزاعلیاکبر خان داور علیه دولت مستوفیالممالک بیاناتی اظهار داشت که موجب خروج جمعی از نمایندگان از مجلس گردید. داور در پایان سخنان خود دولت را منعزل و غاصب خواند. سپس به دلیل کافی نبودن تعداد نمایندگان برای ادامة مذاکرات جلسه تعطیل گردید.»(5)

 دیدار احمدشاه با شومیاتسکی

شومیاتسکی، وزیرمختار دولت روسیه شوروی در ایران، امروز بعد از ظهر در کاخ گلستان با احمدشاه دیدار کرد. گفت و گوی این دو، یک ساعت به درازا کشید.(6)

 ورود سردارعظیم به کرمانشاه

سردارعظیم که به واسطه عدم صدور حکم و خارج نشدن قائممقام از کرمانشاه در همدان توقف داشت، امروز وارد کرمانشاه و با استقبال امیرلشکر غرب روبهرو شد. در مراسم استقبال، از طرف حزب دمکرات کرمانشاه خطاب های در تأیید امیرلشکر و خوش آمد به سردارعظیم خوانده شد و یک گلدان نقره از طرف امیرلشکر احمدآقا خان امیراحمدی به والی جدید کرمانشاه هدیه شد.(7)

(تصویر) محمدعلی شاه در اسلامبول

(تصویر) سران طوایف ترکمن صحرا

ص: 133

 یکشنبه

١٣ خرداد ١٣٠٢

٣ ژوئن ١٩٢٣

١٧ شوال ١٣٤١

 پیشنهاد بازگرداندن اسلحه های ارسالی

رضا خان وزیر جنگ در تلگرامی که امروز از طریق سفارت خانه های ایران در مسکو و برلن به دست سرهنگ اسماعیل خان رساند به او دستور داد: «چون روابط با روسها تاریک است، چنانچه حمل اسلحه را از راه روسیه در مخاطره میدانید به هامبورگ عودت دهید که توسط محصلین اعزامی اروپا به ایران حمل شود.»(1) رضا خان به جزئیات این موضوع اشاره نکرد که چطور دانشجویان میتوانند دو هزار قبضه اسلحه را وارد ایران کنند. اسلحه ها روز اول خرداد از بندر هامبورگ به طرف روسیه حمل شده بود. (ر.ک: ١ خرداد)

 حرکت دانشجویان نظامی به طرف فرانسه

امروز گروهی ٤٧ نفره از صاحب منصبان نظامی به ریاست سرتیپ امان اللهمیرزا و سرپرستی سرتیپ حبیب الله شیبانی برای دیدن دوره های تکمیلی عازم فرانسه شدند.(2)

 اعزام حاکم جدید تنکابن

در پی گزارش هایی که یکی از صاحب منصبان درباره موقعیت سیاسی تنکابن به وزارت جنگ فرستاد (ر.ک: ٣ اردیبهشت) امروز به رئیس تیپ مستقل شمال دستور داده شد خیلی زود یک صاحب منصب مجرب را به عنوان حاکم تنکابن راهی آن منطقه کند.(3) این دستور در حالی داده میشود که روزنامه ایران چند روز پیش نوشت لواءالدوله به سِمَت حکومت «محال ثلاثه تنکابن» منصوب شده است. (ر.ک: ٧ خرداد)

 ادامه فعالیت های آخوندزاده در انزلی

محمدحسین خان آیرم از فعالیت های مجدد آخوندزاده در انزلی خبر داد که با راهاندازی اجتماعات، منویات سیاسی خود را پیش میبرد. وی از وزارت جنگ تقاضا کرد اجازه دهند او را از منطقه دور کند. بنا بر گزارش های آیرم، محمد آخوندزاده در جهت گسترش سیاست های روسیه در شمال ایران فعالیت میکرد.(4)

 اعطای شمشیر مرصع به نماینده بلوچستان

احمدشاه امروز با اعطای یک شمشیر مرصع از درجه سوم به میرزاسیدحسن خان، نماینده بلوچستان، موافقت کرد.(5)

 شکایت عباسقلی کارگزار به وزیر جنگ

عباسقلی صلاحی که پیش از این کارگزار اردبیل و مسئول کمیسیون سرحدی بیله سوار بود، با گزارشی که امیرلشکر شمال غرب علیه او فرستاد از کار برکنار گردید. او امروز در نام های که به وزیر جنگ فرستاد، نوشت که چهل روز از اقامتش در تهران میگذرد؛ با این امید که اولیاء امور رسیدگی کرده «کشف حقیقت» شود. او گزارش عبد الله خان طهماسبی را علیه خود ظالمانه توصیف کرد و آن را از حقیقت دور دانست.(6) در گزارش امیرلشکر شمال غرب یاد شده بود که عباسقلی کارگزار در ملاقات هایش با رؤسای طوایف مرزنشین آنان را از تسلیم سلاح به قشون بازداشته بود.

 ادامه درگیریها میان طوایف جلالی

امروز طایفه خلیکانلو اغنام طایفه بلخکانلو را غارت کرد. در پاسخ به این اقدام بلخکانلو با جنکانلو همراه شده، و علیه خلیکانلو وارد عمل میشوند. در درگیری پانزده نفر از طرفین به قتل رسیده یا مجروح میشوند. درگیریها ادامه دارد.(7)

 شکایت اهالی سبزوار از امیرارفع

در تلگرامی که امروز «اتحادیه تجار و اتحادیه اصناف سبزوار» به مجلس شورای ملی فرستادند، از ابقاء امیرارفع در این شهر شکایت کردند و آن را «موجب زحمت اهالی» دانستند.(8)

 ترور رئیس معارف کرمانشاه

ساعت ٩ شب سیدحسین کزازی(9)، رئیس معارف کرمانشاه، ترور شد. این خبر را امیرلشکر غرب با این اشاره که «عملیات ترورها شروع» شده به مرکز فرستاد و نوشت یک تیر به پهلوی کزازی اصابت کرده و تیر دوم به دیوار خورده است. با این حال جراحت خطرناک است. «شخصی که طرف سوءظن بوده دستگیر گردیده» است.(10)

 حساس شدن سفارت خانه های خارجی به دستگیری رافائیل آشوری

در پی دستگیری رافائیل آشوری در مازندران و راهی کردن او به طرف تبریز برای محاکمه (ر.ک: ٨ خرداد) امیرلشکر اسماعیل خان، حاکم نظامی آذربایجان، امروز یادآور شد، پیش از این کنسولگری های فرانسه و انگلیس در رابطه با دستگیری و محاکمه رافائیل آشوری، خواستهاند هر اقدامی در مورد او با اطلاع آنها باشد.(11)

 کشته شدن محمدجان

امروز محمدجان از عوامل قشون شمال که در دستگیری کبریت خان (کربلایی ابراهیم) برادر حاجاحمد کسمایی کمک فراوانی به نظامیان کرده بود، در حال مراجعت از بازار گلهسر به

ص: 134

خانه اش هدف تیر قرار گرفت و کشته شد.(1)

 تحصن در تلگراف خانه اصفهان

امروز گروه هایی از نمایندگان کشاورزان و زارعین که کارشان کشت خشخاش و برداشت تریاک در اصفهان است در اعتراض به تضییقاتی که اداره تحدید تریاک برای آنها به وجود آورده در تلگراف خانه اصفهان متحصن شدند.(2)

(تصویر) امان اللهمیرزا جهانبانی

(تصویر) مزرعه خشخاش