سرشناسه:آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، 1255 - 1348 .
عنوان و نام پدیدآور:الذریعه الی تصانیف الشیعه/ آقا بزرگ الطهرانی.
مشخصات نشر:بیروت: دارالاضواء، 1403ق. -= 1983م. -= 1362 -
مشخصات ظاهری:26ج.
وضعیت فهرست نویسی:فاپا
یادداشت:عربی.
مندرجات:ج.1. آب حیات - ازهاق الباطل.-ج.2. الألف ثم ا لسین المهمله - أیو.--ج.3. البائیات - التحیه.--ج.4. التخاطب - ت ی م.--ج.5. الثاءالمثلثه - چ ی ن.--ج.13. باب ما اوله الشین ثم الألف.--ج.14. بقیه ما أوله الشین المعجمه ثم الراء ثم سائرالحروف.--ج.15. مما اوله الصاد المهمله الی آخر ما اوله العین المهمله.--ج.16. الغارات- فیه مافیه.--ج. 18. کشف- لیلی و مجنون..--ج.26. مستدرکات المولف.
موضوع:نویسندگان شیعه -- کتابشناسی
موضوع:Shiite authors -- Bibliography
موضوع:نسخه های خطی عربی -- فهرست ها
موضوع:Manuscripts, Arabic -- Catalogs
موضوع:نسخه های خطی فارسی -- فهرست ها
موضوع:Manuscripts, Persian -- Catalogs
موضوع:کتاب های چاپی -- کتابشناسی
موضوع:Imprints (Publications) -- Bibliography
شناسه افزوده:حسینی، سیداحمد، 1310 -
رده بندی کنگره:Z7835/الف5آ7 1362
رده بندی دیویی:011/882974172
شماره کتابشناسی ملی:3525968
ص: 1
[بیان]
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین و الصلاه علی خیر خلقه محمد و آله الطاهرین.
و بعد فلا یخفی أن الشعر أثر لناظمه، و دواوین الشعراء تألیفات مستقله یلیق أن یذکر فی عداد المصنفات. و کان قد ذکر فی الذریعه الأشعار المدونه للشعراء بعنوان دیوان فلان فی حرف الدال و أشعار الذین لم یدون أشعارهم بعنوان شعر فلان فی الشین، ثم رأینا أن الفصل بین الشعر المدون و الغیر المدون عسیر، و قل ما یکون أحدا یعد شاعرا و لم یدون عده قطعات من شعره، فلأکثر الشعراء دواوین و إن کان صغیر الحجم، فرأینا أن من الأولی جمع الآثار المنظومه فی باب واحد مرتبا لها
علی حروف الهجاء مع إشاره إجمالیه إلی کونها مدونه أم لا، فالأشعار التی رأیناها أو سمعنا بها مدونه ذکرناها بعنوان دیوان فلان مضافا إلی اللقب الشعری للناظم و المعبر به عند الفرس تخلص و الأشعار التی کانت قلیله و لم نسمع بکونها مدونه عبرنا عنها دیوان فلان أو شعره.
و هکذا جمعنا قسم الشعر و الشعراء من الذریعه فی الجزء التاسع الذی سیخرج فی عده مجلدات. و سیکون فی آخره خاتمه نبین فیها مدارک هذا الجزء و الرموز المستعمله فیه، و یشتمل علی بیان مختصر حول تاریخ الشعر و الشعراء.
و سیکون الاستدراکات أیضا فی آخر الجزء التاسع.
ص: 1
یأتی بعنوان دیوان مهندسی.
للمیرزا نصر الله الذی کان عطارا ثم صار من أهل الکمال و کان قد ینظم الشعر. ترجمه فی مجمع الفصحاء (ج 2- ص 62) فی عداد معاصریه من الشعراء و أورد بعض أشعاره.
الذی کان أصله من الحله و نزل فریدن من نواحی أصفهان و کان نائب الصداره فیها کما ترجمه معاصره فی مجمع الفصحاء (ج 2- ص 64) و أورد شعره و مطلع غزله.
. للمیرزا حسن. ولد (1286) و توفی (21 رجب 1349) و قال حسام الدولت آبادی فی تاریخه:
طبع حسام از پی تاریخ گفت
آتش ما سرد شدی زود بود
و دفن فی تکیه سراب قرب تخت فولاد بأصفهان. و قد طبع دیوانه. و ذکرت ترجمته فی هامش تذکره القبور فی طبع السید مصلح الدین (ص 28) بعنوان رجال أصفهان.
. للمیر حیدر علی اللکهنوی من تلامیذ مصحفی من أهل القرن الثالث عشر. طبع بنولکشور بالأردویه. ذکره السید علی نقی فی مشاهیر علماء الهند.
) مر فی (ج 1- ص 4) بعنوان آتش پاره.
من أصحاب الصناعه. أورد ذکره عهدی البغدادی المتوفی (1002) فی گلشن شعرا و عنه نقل فی العراق بین الاحتلالین- ج 4- ص 136.
. ترجمه الحکیم شاه محمد القزوینی فی ترجمه مجالس النفائس فی البهشت الثامن (ص 388) و ذکر أنه کان خبازا و أورد مطلع غزلین
ص: 1
له، بعد ذکره لصبوحی الخباز. و قال سام میرزا فی تحفه سامی- ص 174 إنه من شعراء مشهد و شیراز، و أورد بعضا آخر من شعره- و کان معاصرا لصبوحی الشیرازی و کان بینهما مهاجاه. و توجد دیوان آتشی فی غزوات علی علیه السلام و کلها قصائد نظمت فی (910) عند (محمد النخجوانی).
ترجمه فی دجا- ص 2 و أورد بیتین من شعره نقلا عن تذکره کعبه عرفان.
کان شیخ الإسلام بها فی عهد الفتح علی شاه و من مشاهیر شعرائها. و دیوانه بالترکیه کما حکاه فی دجا- ص 2 عن کتاب حدیقه الشعراء.
الفاضله الشاعره کما وصفها میر علی شیرلودی فی مرآه الخیال ص 336 و هی زوجه ملا بقائی الذی کان مرادا للمیر علی شیر النوائی. أقول ذکر فی مجن رجلین باسم ملا بقائی.
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر)- ص 434) بعنوان ملا آثار، و ذکر أنه کان من أجزاء دفترخانه لسلطان بخارا فصار مغضوبا للسلطان فهرب منه إلی أصفهان و ذهب من طریق شیراز إلی الهند و ذکر عده من أشعاره.
للحاج ملا محمد شفیع بن ملا علی عسکر. ذکره فرصت فی (عم)- ص 249) و قال إنه کان خطاطا أستاذا فی النسخ و کان شاعرا و أکثر شعره الغزل.
مات والده علی عسکر فی (1302).
للمیر محمد حسین، کان من أهل الثروه فاغتال قتله عده من الأراذل و نهبوا أمواله فی (1047) کذا ذکره آیتی التفتی فی (تش یز- ص 269) و أورد بعض شعره.
میرزا فتح علی بن میرزا محمد تقی بن أحمد المولود فی شکه حدود (1227) ترجمه فی (دجا- ص 2) و أورد بعض شعره.
ذکره المیر تقی الدین محمد الحسینی الأوحدی الأصفهانی الذی دخل بلاد الهند فی (1005) و توفی (1030) فی تذکرته الموسوم بعرفات العاشقین الذی فرغ من تألیفه (1025) و نسخته فی مکتبه (المجلس) و (الملک)
ص: 2
بطهران، و ذکر أنه کان معاصرا مع مولانا غیاث الدین نقشینه و مناظرا معه، و بینهما مطارحات و مطاردات هزلیه فکاهیه.
لگوهر بیگم خانم، الشاعره الأدیبه. ذکرها. فی (خیر- ج 3- ص 47) و ذکر بعض أشعارها.
اسمه الحاج لطف علی بیک مؤلف آتشکده آذر المذکور فی (ج 1- ص 4) قال السید عبد اللطیف فی (تعا- ص 141) إن دیوانه یزید علی عشره آلاف بیت. و نقل جمله من أشعاره الفارسیه. کان یتخلص أولا بواله ثم نکهت، ثم عدل عنها و تخلص بآذر. قال هاتف فی تاریخ وفاته:
1195
کلک هاتف از پی تاریخ سال رحلتش
زد رقم از (بلبل گویای این باغ) آه آه
راجع (دیوان هاتف- ص 115) طبعه (1313 ش). و قال صباحی فیه:
نوشت کلک صباحی برای تاریخش
(مقام آذر بادا بسایه طوبی
) توجد نسختان من دیوانه فی مکتبه (الملک) کما فی فهرسها المخطوط و هی فی عشره آلاف بیت کلها قصائد و غزلیات و ترکیبات و یأتی دیوان أخیه عذری.
لآذر ابن أخگر بن الحاج رشید خان المتخلص بشرر، و یأتی دیوان والده أخگر و جده شرر و الکل فارسی فی غایه الجوده.
و راجع الهامش ص 510
للشیخ العارف نور الدین محمد(1) بن عبد الملک الآذری الأسفراینی الطوسی 1 من الشعراء المعاصرین لشاهرخ سلطان، و اتصل فی دکن بالسلطان أحمد شاه البهمنی، و نظم له بهمن نامه الذی فاتنا ذکره فی ألباء. و سمی بآذری لولادته فی شهر آذر فکان یتخلص به فی شعره. و نقل فی ص 296 من مجالس المؤمنین عن تذکره دولت شاه أن اسمه حمزه بن علی ملک، و بعد رجوعه عن دکن إلی أسفراین عمر مده ثلاثین سنه، و بها توفی فی (866) کما ذکره فی (خز- ص 21) و ذکر له بیتا من ترکیب بند الذی نظمه فی رثاء الحسین علیه السلام و قبله النبی ص علی ما رئی فی المنام و أورده القاضی نور الله فی (لس) مع کثیر من أشعاره الآخر المصرح فیها بکونه من الإمامیه الاثنی عشریه، و قال القاضی إن أکثر دیوانه فی مناقب أهل البیت علیه السلام و صرح فی (خز) بکون دیوانه حاضرا عنده” صاحب خز” و فیه القصائد و الغزلیات و المقطعات
ص: 3
و غیرها، و ذکر أن بعض من لم یتحل بفضیله الإنصاف انتحل بهمن نامه له و غیر أبیاتا من دیباجته و نسبه إلی نفسه أیضا و ذکر أنه رأی مثنویه الموسوم بالمرآه و المشتمل علی أربعه کتب، قد عین لکل منها أسماء خاصه بهذا التفصیل 1 الطامه الکبری 2 عجائب الدنیا 3 عجائب الأعلی 4 سعی الصفا. أقول ظنی أن العجائب الأعلی هذا هو الموجود فی مکتبه (المجلس) بعنوان عجائب الغرائب الذی ذکر ابن یوسف تفصیله فی فهرسها (ص 513) و قد أحال فیه إلی عجائب الدنیا الذی نظمه قبله مکررا و کذا أحال فیه إلی الطامه الکبری بقوله:
در کتاب نخست از مرآت
گفتم آنجا مراتب حضرات
و نسب إلیه فی (کفظ ج 1 ص 408) جواهر الأسرار و ذکر مؤلف (مع- ج 2- ص 6) أنه رأی جواهر الأسرار له و قد ذکرناه فی (ج 5- ص 260- س 25)1 و ترجمه فی حبیب السیر و ریاض الجنه للزنوزی. و (تش ص 83) و مرآه الخیال ص 68. و (مجن- ص 10 و 185) و قالوا إن 0 دیوانه مشهور و ذکروا مطلعا منه. و قال أحمد المستوفی فی تاریخ وفاته:
چو أو مانند خسرو بود در شعر
از آن تاریخ فوتش گشت (خسرو)
لإبراهیم بن معلم زاده. من الشعراء الترک فی القرن الحادی عشر رأیت له نقش خیال مثنوی ترکی نظمه فی (1014) عند (الملک).
الشاعر و اسمه نجف البروجردی. کان من شعراء عصر الفتح علی شاه علی ما ذکره محمود میرزا بن الفتح علی شاه المولود (1214) و المتوفی بعد (1271) فی تذکرته الموسومه سفینه محمود.
للمیرزا صادق الشاعر المتخلص بآرام. و هو من المعاصرین للمیرزا رضا قلی خان هدایت و ترجمه فی (مع- ج 2- ص 62) و ذکر أنه من مداحی الشاه زاده محمد ولی میرزا بن السلطان فتح علی شاه و ذکر قصائده.
بالترکیه. للشاعر المعروف بدرویش آرامی المتوفی بقونیه (1040) ذکر فی (ذ کظ- ج 1 ص 483). ح.
ص: 4
للشاعر الإیرانی آرزو الذی سافر إلی بلاد الهند، و بقی بها مده إلی أن توفی بها. ذکر بعض أشعاره الفارسیه فی (مع)- ج 2- ص 62) و قال لا یحضرنی دیوان أشعاره.
للسید أنور حسین اللکهنوی المتخلص بآرزو، مطبوع بالهند کما یظهر من بعض فهارس مکتباتها.
للفیلسوف سراج الدین علی خان بن الشیخ حسام الدین الشهیر بخان آرزو مؤلف مجمع النفائس الآتی فی المیم ترجمه البلگرامی فی (خز- ص 116) و ذکر أنه ولد فی کوالیار فی (1101) و انتقل منها إلی شاه جهان آباد (1132) فعاضده هناک مؤتمن الدوله إسحاق خان الشوشتری و کان یوصله فی کل شهر مائه و خمسین روپیه، و بعده ولده نجم الدوله کذلک و بعده ولده الآخر سالار جنگ، ثم ذهب إلی أوده و بواسطه سالار جنگ قرر له شجاع الدوله کل شهر ثلاثمائه روپیه. و فی أواخر أمره نزل إلی لکهنو و بها توفی (3- ع 2- 1169) و ذکر دیوانه الذی رتبه علی الحروف إلی ردیف الدال، و ذکر أنه کتب إلیه ملتمسا لترجمه نفسه و بعض شعره فأجابه بإنجاح ملتمسه و إیصال ترجمته مع بعض نتایج طبعه من أشعاره الفارسیه. و له تذکره مجمع النفائس و تنبیه الغافلین و چراغ هدایت و سراج اللغه و جواب دیوان بابا فغانی (المتوفی 925) و جواب دیوان کمال خجندی (المتوفی 892).
المذکور باللغه الأردویه ذکر فی (ذ کظ- ج 1 ص 483)
لآرزوئی السمرقندیه الشاعره. ترجمها میر علی شیرلودی فی مرآه الخیال- ص 337 المؤلفه فی (1102) و ذکر شعرها، و کذا فی تذکره الخواتین- ص 59.
الملقب بحسان الهند أیضا. و هو السید المیر غلام علی المتخلص بآزاد البلگرامی المتوفی (1200) مؤلف خزانه عامره المذکور فی (ج 7- ص 157) و ذکر هو فیه عند ترجمه نفسه فی (ص 123) أن له دیوانین بالعربیه فی ثلاثه آلاف بیت و دیوان فارسی. و ذکر فی معجم المطبوعات العربیه فی (ص 1) أنه طبع له ثلاثه دواوین أحدها و هو أتم الجمیع و قد فرغ من جمعه (1187) و طبع
ص: 5
الثانی فی (59 ص) و طبع الثالث بغیر تاریخ للطبع. و کلها طبع بحیدرآباد. و ظاهره أن الجمیع عربیات.
و هو فارسی للمیر غلام علی المذکور کما ذکرنا أنه صرح بنفسه فی ترجمته. و ذکره فی (ذکظ- ج 1 ص 483) مستقلا أیضا.
لغلام محمد من شعراء لاهور. کان فی شاه جهان آباد ثم دهلی و تلمذ علی میر شمس الدین و توفی (1209).
لألماس الذی کان مملوک السید محمد السحاب، فاشتراه السلطان فتح علی شاه منه، و لما رأی جوده طبعه الموزون أعتقه و بذل له معونته کما ذکره فی (مع- ج 2- ص 63) و أورد جمله من أشعاره.
هو شمس العلماء المولوی محمد حسین مؤلف آب حیاه المذکور فی (ج 1- ص 1).
لمیر غلام رسول المشهور بالمیرزا محمد علی. قال معاصره فی مجمع الفصحاء (ج 2- ص 65) و فی ریاض العارفین (ص 421) إن مثنویاته و غزلیاته فی عده آلاف بیت منها هفت دفتر فی بحر الرمل و مثنوی خمخانه و میخانه و قد فاتنا ذکره فی محله و هو الذی رتب دیوان غزلیاته و أورد بعضها.
محمد مقیم، کان تلمیذ سام الکشمیری، و مات بأکبرآباد (1150). ذکره فی (گلشن).
اسمه محمد صدیق و کان تلمیذ المولی شرف الدین علی الیزدی صاحب ظفرنامه الذی توفی (858) ذکره آیتی فی (تش یز- ص 269).
ذکره معاصره سام میرزا فی (تس- ص 154) و ذکر أنه قلیل الشعر و إنه یعیش فی حریته فیظهر حیاته حین تألیف التحفه فهو متأخر عن سابقه.
محمد مهدی بن حاج حیدر علی الشیرازی الأدیب الحکیم. کان حیا حین تألیف فرصت لآثار العجم فذکره فی (عم- ص 353). و طبع له مثنوی فی تقریظ سالارنامه فی ذیله فی (1316).
من قبیله آس. ترجمه سام میرزا و ذکر شعره فی (تس- ص 164).
ص: 6
قصهخوان. ترجمه سام میرزا و أورد شعره فی (تس- ص 84).
نزیل طهران و اسمه کلب حسین بیک، کان مکرما عند شاه زاده ظل السلطان بن فتح علی شاه. ذکر بعض شعره فی (مع- ج 2- ص 64)، و ترجمه (دجا- ص 12) نقلا عن تذکره دلگشا.
للحاج کاظم الشیرازی المتوفی (1278) و المدفون فی النجف ذکر فی (ذ کظ ج 1- ص 483). و قد رأیت نسخه ناقصه الأول و الآخر منه، فیها الغزلیات و المدائح للمعصومین و مراثی الشهید المظلوم یقرب من سبعمائه و خمسین بیتا، ضمن مجموعه عند السید محمد الموسوی الجزائری فی النجف. و من قصائده فی مدح أمیر المؤمنین و تهنئه یوم مولده فی العام الذی أبلغ فیه ناصر الدین شاه إلی جمیع مملکته بجعله یوم عید رسمی، و کان الوالی یومئذ فی شیراز مؤید الدوله أبو الفتح میرزا، و ذلک (1277) فتخلص هو فی آخر القصیده بمدح ناصر الدین شاه و أمین السلطان و مؤید الدوله. و فی إحدی قصائده ذکر ما حدث من الزلزله بشیراز و دعا لأهلها.
میرزا محمد طاهر بن ظفر خان أحسن الشاه جهانی الملقب من السلطان بعنایت خان. أرسل دیوانه مع کتب أخر إلی معاصره النصرآبادی کما فی (نر- ص 58) و توفی قبل سنتین من تألیف التذکره أو (1081) کما فی (تغ- ص 2). و ذکر أیضا فی سرو آزاد و سرخوش- ص 5.
من شعراء السلطان فتح علی شاه و مادحیه. ترجمه فی (دجا- ص 13).
من شعراء القرن الثالث عشر. ترجمه فی (دجا- ص 13) و صرح بأنه غیر الإیروانی و أورد بعض شعره.
ذکره فی (گلشن- ص 6) و قال إنه کان خطاطا ماهرا بالنستعلیق.
من قریه (سورکست). و اسمه المولی محمد حسین هاجر إلی الهند و اتصل هناک بظفر خان أحسن- والد آشنا المذکور- و توفی بها. کذا ترجمه
ص: 7
النصرآبادی فی (نر- ص 309) و أورد بعض شعره و کذا فی (گلشن- ص 30) و قال.
فی (تغ- ص 2) إنه توفی (1099).
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر- ص 325) بعنوان میرآشوب الهمدانی و ذکر أنه کان ملازما لمرتضی قلی خان قورچی باشی المقتول. ثم قال إنه کان قصاصا و أن فی حقه کتب لطیفه حاتم بیک. و أورد بعض شعره و کذا ذکره فی (گلشن: 6).
باللغه الأردویه للمیرزا أمانی یحیی أعلی خان نواب أوده بالهند و المتوفی بها (1212). ذکره فی (ذ کظ- ج 1 ص 483). و کذا فی سرو آزاد.
اسمه محمد قلی من إیل بهارلو. نزل بقم ثم أصفهان ثم الهند، و کان بها حین تألیف النصرآبادی تذکرته کما ترجمه فی (نر- ص 325) و أورد بعض شعره و کذلک فی (سرخوش- ص 6).
وزیر إمام قلی خان کما ذکره النصرآبادی فی (نر- ص 482) و أورد رباعیه له فی تاریخ عزل أبی الولی الأنجو و نصب المیر معز الدین فی (1015).
و اسمه المیرزا أمین بن المیرزا محمد. و هو أخ المیرزا طاهر وقایع نویس للشاه عباس. ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 82) و أورد شعره.
للشاعر المعروف بخواجه آصفی بن نعمه الله القهستانی، ترجمه کذلک فی المجلد السابع من روضه الصفا و ذکر أنه کان من الشعراء الکملین من تلامیذ نظام الدین علی شیر و بدیع الزمان میرزا. و دیوان غزلیاته مشهور. منها قوله:
بسی خود را در آب دیده چون ماهی وطن دیدم
که تا قلاب زلفش را به کام خویشتن دیدم
قال. و توفی فی السادس عشر من شعبان (923) و قال فی تاریخه المیر سلطان إبراهیم هذه الرباعیه:
چون آصفی آن چشم خرد را مردم
در أبر أجل گشت نهان چون أنجم
پرسید دل از من که چه آمد تاریخ؟
گفتم: ز برات آمده روز دوم
و أرخ وفاته المولی شهاب الدین الحقیری بقوله (أجل خواجه رسید) و من الغریب تاریخ أنشأه آصفی لنفسه، کما ذکره النصرآبادی فی (نر- 471):
ص: 8
سالی که رخ آصفی به هفتاد نهاد
هفتاد تمام کرد و از پای فتاد
شد در هفتاد و مصرع تاریخست
پیموده ره بقا به گام هفتاد
ترجمه فی (لت- ص 347) و کذا فی (تش- ص 146) و حبیب السیر و مرآه الخیال- ص 75 و ذکر أن والده کان وزیر السلطان أبو سعید میرزا و لذا کان یتخلص بآصفی. قال و دیوان غزله تام، و أورد بعض غزلیاته منها ما مطلعه [بسی خود را ...] المذکور آنفا. لکن ذکر أن وفاته (920) و الأصح الأول لمطابقته للتاریخ المنظوم و المنثور. رأیت نسخه منه یقرب من ألفی بیت فی أربعمائه غزل عند السید محمد بن السید نعمه الله الموسوی التستری فی النجف.
أوله:
ساز آباد خدایا دل ویرانی را
یا مده مهر بتأن هیچ، مسلمانی را
إلی قوله:
آصفی کیست که توحید تو گوید هیهات
حد وصفت نبود هیچ سلیمانی را
نسخه منه فی مکتبه (المجلس) بعنوان آصفی الهروی، و نسخه فی مکتبه عاشر أفندی بأستانبول قرب باب البستان، و أخری فی مکتبه راجه محمد مهدی فی ضلع فیض آباد فی الماری رقم (6) کما فی فهارسها، و نسخه عند صادق وحدت (أدیب حضور) بطهران.
و ترجمه فی مجالس النفائس مختصرا فی (ص 58 و 231) و أورد بعض شعره و معمیاته.
و ذکر سام میرزا فی (تس- ص 97) أنه دون بنفسه دیوان غزله. و له مثنوی نظیر مخزن الأسرار.
المذکور فی تش- ص 319 قال و اسمه أبو الحسن و هو من رجال العهد السامانی (کذا).
بنت درویش قیام السبزواری، الفاضله الشاعره العالمه بالعروض و الشعر کما ذکرها فی مرآه الخیال- ص 337.
یأتی بعنوان دیوان زیادی و دیوان أغورلو.
یأتی بعنوان دیوان ترکی شیرازی.
الشاعره الهراتیه معاصره السلطان حسین بایقرا.
ترجمها میر علی شیر اللودی فی مرآه الخیال- ص 336- 337 لکن سماها آقا بیگه غلطا و الصحیح ما عبر عنه میر علی شیر النوائی فی مجالس النفائس کما فی (لط- ص 164).
ص: 9
أبو المظفر مروج الدین آخر الأمراء المسلمین المستقلین فی دهلی، و هو الذی أعطی منطقه بنگاله للإنگلیز، فخالفه فی ذلک غلام قادر خان، فحبس أبو المظفر (آفتاب) و أسمل عینیه، و له فی هذا الموضوع قصیده یسمی شهرآشوب ذکر فیها ما جری علیه بید غلام قادر خان. و مات (1221). ذکره فی (گلشن- ص 7).
. ترجمه فی ترجمه مجالس النفائس (ص 22 و 243) و کذا فی (گلشن- ص 7).
اسمه زین العابدین. مات (1125). ترجمه فی (تش- ص 370) و ریحانه الأدب عن قاموس الأعلام الترکیه. و توجد دیوان آفرین فی (5000 بیت) عند (محمد آقا النخجوانی).
و اسمه شاه فقیر الله. کان من أکابر مجوس لاهور بالهند ثم أسلم و دیوانه فارسی مرتب. مات (1143) أو (1153). ذکره فی (گلشن- ص 7) و سرو آزاد و (تغ- ص 3).
و اسمه الحمد یار خان من شعر الهند بالفارسیه. له مثنوی الأمیر و الفقیر باسم گلزار خیال. ذکره ریحانه الأدب نقلا عن قاموس الأعلام الترکیه.
یأتی بعنوان دیوان آقائی.
مر بعنوان دیوان آفاق بیگه.
ذکره فی (دجا- ص 9) قال و شعر ترکی کما فی حدیقه الشعراء.
ولد بطهران و توفی بالنجف (بعد 1310) و اسمه میرزا محمد صادق. طبع دیوانه الفارسی بإیران.
محمد أمین المتخلص بخازن. یأتی.
حاج آقا اللرستانی ترجمه فی (تس 187) و أورد بعض شعره.
یأتی بعنوان دیوان میرک النقاش.
ص: 10
الخواجه آقا میر من مصاحبی الصادقی کان مکثرا لنظم الرباعیات، حتی اشتهر بخواجه رباعی. و کان یعرض شعره علی الصادقی کما ذکره فی (خص- ص 252).
یأتی بعنوان دیوان فانی.
یأتی بعنوان (دیوان السید نعمه الله).
آقا بیگم بنت مهتر قرائی الخراسانیه. کانت مع والدها فی خدمه محمد خان ترکمان. ذکر ترجمتها و شعرها فی (تخ- ص 95) و (گلشن- ص 7) و (تش- ص 254).
ذکره فی (گلشن- ص 7 و 8) و قال یعرف بخواجه آقائی الهمدانی و فی شعره حلاوه.
المذکور فی (لط- ص 23) یأتی بعنوان دیوان میر شاهی.
اسمه ملا ندر النسفی المشتغل بالعلم فی بخارا. ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 442) و أورد شعره.
و اسمه أردشیر میرزا رکن الدوله ابن عباس میرزا بن فتح علی شاه. کان فی حیاه والده عباس میرزا الذی ولد (1203) و توفی (1249) و إلی کروس، و کان حاکما فی گیلان فی زمن تألیف مجمع الفصحاء (1274) کما ترجمه فیه فی (ج 1- ص 15) و أورد مائه و نیف من غزلیاته و رباعیاته و قصائده و منها رباعیه:
آگاه امشب باده ات در جام است
و ز وصل نگار ماهرویت کام است
با مهر بگو چه وقت تابیدن تو است
با مرغ بگو چه بانگ بی هنگام است
و نسخه من دیوانه عند (الملک) کما فی فهرسها. و له مقدمه فی شرح أحواله تحت رقم (63).
بالترکیه. لمحمد بلاق السمرقندی نزیل آمد و المتوفی بها فی حدود (1130).
بالفارسیه. أیضا لمحمد بلاق المذکور. ذکرهما فی (ذ کظ 483).
ص: 11
لآقا علی أشرف بن الآقا علی ناظر الشیرازی المتوفی (1244) هو أصغر من أخیه الحاج آقا علی أکبر النواب المتخلص ببسمل الآتی ذکره. و ابنه عبد الله المتخلص بکلامی یأتی. ذکره فی (مع- ج 2- ص 64) و أورد بعض غزلیاته الفارسیه.
و کذا ترجمه فی (ض- ص 414).
ترجمه فی (تس- ص 170) و ذکر أنه قلیل الشعر.
من قدماء شعراء یزد کما ذکره فی (تش- ص 259) و (تغ- ص 3) و فی (تش یز- ص 273) و نقل بعض أشعاره الفارسیه. و ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس- ص 133).
المعاصر. و اسمه أبو الحسن، و شغله صیاغه المینا، و توفی (1305) و جده الشهلاء صاحب تذکره شبستان المذکور فی (ج 4- ص 35). ذکره فی (تش یز- ص 274) بعد ذکر ما قبله و ذکر بعض أشعاره أیضا.
المنشی الشاعر المولع بالقصائد. منها شهرآشوب لأهل هرات، علی روی دریای أبرار لأمیر خسرو. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس- ص 117) و أورد جمله من أشعاره و إنه توفی بعد أربعه أعوام من قطع لسانه فی هرات فی (932) و هو من أحفاد المولی جلال الدین محمد القائنی. ترجمه فی (مجتس- ص 142) مفصلا.
یأتی بعنوان دیوان طالب آملی.
ترکی من نظم الأدیبه الفاضله فاطمه بنت عبد الله الرومیه من آل حسن جان المتوفاه فی بلده یکی شهر (1222) ذکر کذلک فی (ذ کظ- ص 484).
للمیرزا عبد الحسین الآیتی الیزدی مؤلف آتشکده یزدان فی تاریخ یزد. ذکر هو فی (تش یز- ص 276) أنه فی مده ثمان عشره سنه کان سیاحا فی الغرب و الشرق، نظم أشعارا کثیره یتخلص منها بآواره و بعد استقراره بیزد بدل تخلصه بآیتی.
و اسمه میرزا محمد بن- فرهنگ الشیرازی المتوفی (1309)- ذکره فی آثار العجم- ص 354. و راجع والده فرهنگ ص 829
کلها مراثی بالترکیه. ذکره فی دجا- ص 13.
ص: 12
ذکره سام میرزا فی (تس- ص 182) قال کان من الأتراک و من أمراء سلطان حسین میرزا و ذکره له عده أبیات فارسیه. و ترجمه فی (تش- ص 10) و کذا فی ریحانه الأدب- ج 1- ص 31 و قال کان من أمراء آلوس، أتراک جغتا، و من شعراء غریب میرزا ابن السلطان حسین بایقرا و مات فی (927) ثم زاد فی ریحانه أنه کان یتخلص أولا به (نرگسی) ثم بدله ب (آهی) و قال فی (تغ- ص 3) إن اسمه سلطان قلی بیک و إنه مات بتبریز.
الذی کان یتخلص سابقا ب (نرگس). قال میر علی شیر فی مجالس النفائس إنه کان یسرق الشعر. قال القزوینی فی ترجمه مجالس النفائس (ص 238) إنه بدل تخلصه بآهی و عنه أخذ صاحب قاموس الأعلام الترکیه، لکن فی ترجمه الهروی للمجالس (ص 65) جاء آیتی بدل آهی. ذکره فی ریحانه الأدب نقلا عن السفینه و قاموس الأعلام الترکیه و قال مات (938) فی السنه الثمانین من عمره فی قندهار. و له دیوان مرتب.
ذکره أیضا فی مجالس النفائس (ص 191) و قال إنه نظم خمسه مقابل خمسه للنظامی لکنه لم یشتهر کما ذکرناه فی (ج 7- ص 357).
لمحمد حسن بن محمد حسین القزوینی المتخلص بآیت. و قد أنشأ هو فی (1286) دیباجه دیوان دشتی المطبوع (1319).
محمد تقی بن الشیخ محمد باقر البیرجندی المتوفی شابا فی حیاه أبیه فی (1347) عن خمس و عشرین سنه یقرب من ألف بیت قال أخوه الشیخ محمد حسین فی تاریخ قهستان إن شعره یشبه شعر إیرج میرزا جلال الممالک.
معلم الأطفال. ترجمه سام میرزا (ص 143) و (تش ص 168).
المیرزا عبد الحسین بن الحاج الشیخ محمد الیزدی. ولد بتفت فی (1288) و له خردنامه و غیره قال فی تاریخ یزد المسمی آتشکده یزدان الذی ألفه (1317 ش) إن تخلصه فی أشعاره الأول آواره ثم بدله بآیتی.
ترجمه فی (گلشن- ص 7) و أورد بعض شعره فی
ص: 13
وصف الفرس.
نسخه شایعه عند الأکراد الکاکائیه و العلی اللهیه. و أظنه هو الآتی بعد هذا.
کان عطارا و ابتلی بهجر معشوقه فتخبل ثم برأ.
و غزلیاته لطیفه أورد بعضها فی (تش- ص 169) و کذا ذکره معاصره سام میرزا فی (تس- ص 119) فلا یصح ما ذکر فی ریحانه الأدب من أنه من شعراء القرن الثالث عشر. و قال فی (تغ- ص 3) إنه قتل فی حرب قندهار.
ثم الأصفهانی. کان فی خدمه السلطان یعقوب ترکمان بآذربایجان. و بعده نزل بأصفهان و تقرب إلی الشاه إسماعیل الصفوی. ذکره فی (تش ص 299) و (گلشن- ص 8).
یأتی بعنوان (دیوان أدهم).
. ترجمه فی ریاض العارفین ص 65 و فی گلشن و (دجا ص 14) و أوردوا بعض شعره و سفره إلی بلاد الهند فی حدود (1040) نقلا عن سفینه خوش گو. و ذکر النصرآبادی أنه توفی بأصفهان بعد رجوعه عن الهند فی لباس الفقر.
منشی الروضه الرضویه. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس- ص 82) و ذکر مطلع غزله.
المعروف بخلیفه إبراهیم البدخشانی العارف المولود بدهلی و المتوفی بلکهنو (1160) ترجمه فی ریاض العارفین (ص 11) و ذکر بعض مثنویاته.
و قیل القزوینی الخطاط. ترجمه سام میرزا فی (تس- ص 82) و أورد مطلعا له و ذکر أن ابنه إسماعیل شاعر خطاط تخلصه نجاتی.
تلمیذ الشیخ البهائی و الشیخ محمد السبط و السید حسین بن صاحب المدارک و له فی مدحهم و مراثیهم قصائد. قال الشیخ الحر فی أمل الآمل دیوانه صغیر کان عندی” الشیخ الحر” بخطه و توفی بطوس فی زماننا و لم أرده.
ص: 14
ترجمه معاصره الصادقی فی مجمع الخواص (ص 264) و أورد بعض رباعیاته.
ابن بهرام میرزا الصفوی. یأتی بعنوان دیوان جاهی.
المیرزا إبراهیم بن المیرزا شاه حسین، معاصر صادقی کتاب دار. ترجمه فی مجمع الخواص (ص 70) و أورد بعض رباعیاته.
. یأتی بعنوان دیوان الطباطبائی.
من الساده آل المختار بسبزوار. ترجمه سام میرزا فی (تس- ص 42) و أورد مطلع غزله.
المتوفی (1332) ذکر فی أعیان الشیعه (ج 4 ص 150) أن دیوانه کبیر
المتوفی (1357) توجد عند أحفاده” المؤلف” فی بلدته الفوعی من قری حلب.
. کانت نسخه خط الناظم فی (مکتبه الخوانساری).
توجد نسخته فی مکتبه (السماوی).
. ذکر فی لطائف نامه (ص 111) أنه کان حاکم نیمروز (سیستان) فی سنین و أورد شعره الترکی.
المتوفی بها (1283) دونه الشیخ محمد بن الشیخ طاهر السماوی النجفی المعاصر المتوفی (1370) و رتبه علی قسمین أولهما فی تخامیسه و الثانی فی قصائده. و قال فی أعیان الشیعه إنه رآه فی مجموعه. و حدثنی بتاریخه ولده الشیخ عبد الحسین ناظم أرجوزه الفقه المذکور فی (ج 1- ص 489).
. أطرأه فی (لط- ص 138) و أورد مطلع غزله و بعض تتبعاته. و أظنه ناظم فتوحات شاهی للشاه إسماعیل الصفوی و اسمه
ص: 15
المیر صدر الدین سلطان إبراهیم الأمینی. و توجد الفتوحات عند (سلطان القرائی) بطهران.
المعاصر المولود (1291) من ابنه المولی محمد أکبر الذی هو ابن الحکیم السبزواری الحاج مولی هادی المتخلص بأسرار. قال الناظم فیما کتبه إلینا إنه یقرب من ثمانیه آلاف بیت فارسی و عربی فی المعارف و المصائب و الغزلیات و غیرها.
مؤلف شرف نامه منیری فی لغه الفرس. و قد أورد کثیرا من شعره فی هذا الکتاب.
کما فی (مجتس- ص 139).
هو من الخطاطین و المهره فی استعمال القانون (الموسیقیه) ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس- ص 46) و أورد رباعیته. و کذا فی (گلشن).
أطرأه معاصره النصرآبادی فی (نر- ص 532) بالفضل و الدیانه و نصب مدرسا بالمشهد الرضوی أخیرا و أورد جمله من معمیاته.
نقل فی ریاض العارفین (ص 68) ترجمته و شعره عن تذکره واله الداغستانی.
أخ السید أحمد بن محمد العطار الآتی دیوانه. و کلا الدیوانین موجودان فی مکتبه (السماوی)
حفید المیرزا إبراهیم الهمدانی الذی توفی (1028) متولی امام زاده سهل علی 1 ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر- ص 97).
المتوفی (1214) جد الشیخ إبراهیم بن صادق المذکور. توجد نسخته فی مکتبه السید محسن الأمین فی الشام و فی مکتبه (السماوی) و نسخه خط ولد الناظم الشیخ نصر الله فی الکاظمیه عند جعفر چلبی و معه قصیدتان فی رثاء الشیخ نصر الله لوالده الشیخ إبراهیم بخطه أوله [الحمد لله حمدا یلیق بجلاله ] ذکر أنه جمعه بعد رجوعه إلی الشام بالتماس بعض، و رتبه علی حروف القافیه و بدأ بأرجوزته الموسومه بالدره المضیئه .
ص: 16
فی الأصول الدینیه، المذکور (ج 8- ص 107) و أکثره مطبوع فی أعیان الشیعه (ج 5- ص 514- 695) و مر له تخمیس التتریه.
هو أبو عبد الله محمد بن بختیار البغدادی. ذکره ابن خلکان. و له دیوان شعر مشهور و توفی (579) أو (580).
و شعره معروف بالهند، و هو أخو ناطق الشاعر، و لکن النصرآبادی ذکر فی (نر- ص 451) أنه لم یسمع شعره.
لأحمد بن یحیی التلمسانی (725- 776) المعروف بابن أبی حجله صاحب شکر دان السلطان یأتی بعنوان دیوان الصبابه.
للشیخ عز الدین أبی حامد عبد الحمید بن هبه الله بن محمد بن محمد بن الحسین بن أبی الحدید الأنباری البغدادی المعتزلی ناظم السبع العلومات و شارح نهج البلاغه. ولد فی مدائن فی مستهل ذی الحجه (586) و مات (655) قبل انقراض بنی العباس بسبعه عشر یوما. ترجمه السید ضیاء الدین یوسف فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر، فعده من شعراء الشیعه و وصفه بقوله البغدادی المعتزلی المتشیع. و ذکر دیوانه فی (ذ کف- ص 484) فراجعه.
و اسمه عبد الله بن محمد بن عبد الله بن رزین. قال ابن الندیم شعره نحو سبعین ورقه. و سیأتی دیوان أبیه و هو أبو الشیص محمد الذی هو ابن عم دعبل الخزاعی. و یأتی دیوان ابن دعبل بن علی بن رزین و اسمه الحسین بن دعبل، کما یأتی دیوان ابن رزین.
هو السید محمد بن الحسین الحسینی من ذریه الحسین الأصغر کما سرد نسبه فی الآیات الباهرات له المذکور فی (ج 1- ص 44) و له تاریخ نور الباری الذی فرغ من نظمه (1177) کما مر فی (ج 3- ص 292) و قد أهدی الآیات الباهرات إلی أستاذه السید نصر الله المدرس الحائری و أشار فیه إلی دیوانه العربی هذا بقوله الآتی و توجد نسخه منه فی مکتبه (السماوی)
لو کان للشعر سلطان لکان به
دیوان شعری سلطان الدواوین
و یمکن أن یکون من أحفاد أمیر الحاج صاحب الدیوان الآتی.
ص: 17
من شعراء الفاطمیین بمصر.
للشیخ أبی القاسم عبد الصمد بن منصور بن الحسن الشهیر بابن بابک. رأیت نسخه عتیقه منه فی خزانه کتب (العطار ببغداد) و علیها تملک السید حسین بن عبد الرءوف الصادقی البحرانی الذی توفی والده عبد الرءوف (1006) ترجمه ابن خلکان فی (ج 1- ص 297) قال هو أحد الشعراء المجیدین المکثرین و دیوانه فی ثلاث مجلدات و توفی (410). أقول هو من شعراء الصاحب بن عباد و لما قدم علیه قال ابن عباد: أنت بابک الشاعر؟ فقال أنا ابن بابک. فاستحسن الصاحب جوابه و أجازه و أجزل جائزته.
أبو الحسن علی بن محمد بن نصر بن منصور بن بسام الشاعر الهجاء المتوفی (303) ذکر دیوانه و کتبه ابن الندیم. و نقل الشیخ هلال الدین إسماعیل الخوئی المعاصر فی مجموعته رباعیه له:
هبک عمرت عمر عشرین نسرا
أ تری اننی أموت و تبقی
و هو أبو الفرج (أبو الفتح) محمد بن عبید الله بن عبد الله الکاتب الشهیر بسبط ابن التعاویذی المولود (519) المتوفی (583) کما مر تفصیله فی (ج 6- ص 254) مع ذکر کتابه الحجبه و الحجاب و نقلنا هناک قول ابن خلکان فی (ج 2- ص 19) و کلام معجم الأدباء أیضا فی وصف هذا الدیوان و ترجمه فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و ذکر قصیدته فی رثاء الحسین و الأبیات التی کتبها إلی ابن المختار العلوی نقیب مشهد الکوفه و فیها التصریح بتشیعه. و قد جمع الدیوان بنفسه قبل عماه، و عمل له خطبه و رتبه علی أربعه فصول و طبعه مرجلیوث بمصر (1903 م) فی (519 ص).
هو ولد بدر الدین الجاجرمی الأصفهانی. رثی السلطان أبو سعید کما فی (تغ- ص 4).
أورد ذکره فی (تغ- ص 4).
الکاتب الشاعر الإمامی المشهور، و هو أبو عبد الله الحسین ابن أحمد بن محمد بن جعفر بن الحجاج البغدادی المتوفی بالنیل فی الثلاثاء (27- ج 2- 391)
ص: 18
و حمل إلی مشهد موسی بن جعفر علیه السلام حسب وصیته بأن یدفن عند رجلیه و یکتب علی قبره: وَ کَلْبُهُمْ باسِطٌ ذِراعَیْهِ بِالْوَصِیدِ، کما فصله ابن خلکان فی (ج 1- ص 155) و قال دیوانه کبیر أکثر ما یوجد فی عشر مجلدات. و حکی أنه سئل عن حاله فی المنام فقال شعرا منها:
لم یرض مولای علی
سبی لأصحاب النبی
أقول: أورد شیخنا فی (ج 1- ص 148) من کتابه دار السلام ما حکی من الرؤیا الصادقه فی حقه فلاحظه. و مر فی (ج 7- ص 16) الحسن من شعر الحسین أو النظیف من السخیف الذی هو المنتخب من هذا الدیوان، کما مر أیضا دره التاج فی شعر ابن الحجاج للبدیع الأسطرلابی، اختاره من هذا الدیوان و رتبه علی مائه واحد و أربعین بابا. و قد رأیت قطعه من هذا الدیوان فی خزانه (العطار ببغداد) فی قطع بیاضی نسخه عتیقه جدا یوجد فیها ما یقرب من سته آلاف بیت و أول ما فی النسخه قوله یطلب مشروبا:
بالخبز و الملح یا غلامی
بادر إلی سیدی السلامی
و فی هذه القطعه ما کتبه علی ظهر ما جمعه الشریف الرضی من جید شعره الذی مر بعنوان الحسن من الحسین و قد فاتنا أن نذکره هناک و هو قوله:
تعرف شعری إلی من ضوی
فأضحی علی ملکه یحتوی
إلی البدر حسنا إلی سیدی
الشریف أبی الحسن الموسوی
و توجد قطعه من دیوان ابن الحجاج فی مکتبه (حسینیه کاشف الغطاء) و یوجد جزءان منه فی مکتبه (السماوی).
أبو المحاسن تقی الدین أبو بکر علی بن عبد الله (767- 837) توجد نسخ منه بمکتبات الموصل کما فی فهرس مخطوطاتها (ص 47 و 229)
المتوفی (807) أورد له فی کشف الظنون القصیده البدیعیه یأتی بعنوان دیوان عویس
الهروی السرخسی، جمال الدین و هو غیر ابن حسام صاحب خاوران نامه کان معاصرا لملوک هرات ولد فی بعض قرأ نیشابور و سافر إلی الهند
ص: 19
و مات (737) ذکره فی (گلشن- ص 9) و أورد بعض شعره و کذا فی (تش- ص 77)
هو شمس الدین محمد بن حسام الجوسفی مؤلف خاورنامه الذی مر فی (ج 7- 137) ترجمه فی (لت 4- ص 148) و ینقل عنه القاضی فی (لس- ص 508) و ذکر أنه توفی (875) و قال المولی البیرجندی المعاصر فی بغیه الطالب- ص 157 إنی رأیت دیوانه و حکی المولی هلال الدین الخوئی المعاصر نظم ابن حسام روایه الطیر الأکل لجسد ابن الملجم المرویه فی مناقب الخوارزمی قال رأیته مطبوعا فی مشهد خراسان فی خمسه و سبعین بیتا: أوله:
ای کبریای ذاتت برتر ز جسم و جوهر
خلاق ما سوی الله رزاق بنده پرور
و آخره:
ابن حسام و طبعش در وصف أو چه گوید
جایی که باشد أو را روح الأمین ثناگر
هو أبو الحسن علی بن حماد بن عبید الله بن حماد العدوی و قد سرد نسبه کذلک النجاشی الذی ولد (372) فی آخر ترجمه من روی عنه ابن حماد و هو أبو أحمد عبد العزیز الجلودی ثم قال: و قد رأیت أبا الحسن بن حماد الشاعر رحمه الله فیظهر أنه بقی إلی أواخر المائه الرابعه، و یروی عنه بالإجازه الشیخ أبو عبد الله الحسین ابن عبید الله بن الغضائری الذی توفی (411) کما صرح به النجاشی و ترجمه الأمینی فی (الغدیر- ج 4- ص 125- ص 152) و أورد الغدیریات من أشعاره و غیرها بما یقرب من خمسمائه بیت و من قصائده ما رواه مؤلف المجدی المعاصر للشریف المرتضی منه عن أبی علی بن دانیال الذی کان من أرحامه و قال ابن دانیال أنشدنی إیاه ابن حماد لنفسه و الظاهر أن هذا الشاعر هو غیر ابن حماد الذی باسمه وضع خطبه ابن حماد کما ذکرنا فی (ج 7- ص 194- 196)
المتأخر عن سابقه و هو محمد بن حماد کما یظهر من آخر بعض قصائده، و المذکور تلک القصائد فی بعض المجامیع علی ما ذکره الأمینی فی (الغدیر- ج 4- ص 151) و هو قوله:
لعل ابن حماد محمد عبدکم
له فی غد خیر البریه شافع
القاضی جمال الدین عبد الصمد ابن إبراهیم بن خلیل
ص: 20
مدح تقی الدین الزریرانی و رثاه و رثی ابن تیمیه مات ببغداد فی (رمضان- 765) کذا فی الشذرات و الدرر
اسمه تاج الدین أحمد معاصر السلطان محمود الغزنوی ترجمه الحکیم شاه محمد القزوینی فی (بهش- ص 327)
أحمد بن محمد بن علی بن یحیی بن صدقه التغلبی المعروف بابن الخیاط أوله مدح الأمیر أبا القوام و ثاب نصر بن صالح رأیت نسخه منه فی مکتبه (العطار ببغداد) و فی آخرها نقل صوره ما کتبه ابن الخیاط بخطه إجازه لمن قرأ علیه دیوانه، و هو أبو عبد الله محمد بن نصر بن صغیر، و تاریخ الإجازه (517) أقول هی سنه وفاته لأنه توفی (11 رمضان) من هذه السنه کما ذکره ابن خلکان فی (ج 1- ص 46) و ذکر أنه ولد بدمشق (450) و توفی بها و هو من شعراء دمشق و دخل بلاد فارس قال و لا حاجه إلی ذکر شی ء من شعره لشهره دیوانه و ترجمه فی شذرات الذهب (ج 4- ص 54) و حکی فیه عن السلفی و هو صدر الدین أحمد بن محمد الأصفهانی المتوفی (576) أنه قال قد اخترت من شعر ابن الخیاط مجلده لطیفه فسمعتها منه و قد طبع الدیوان بالنجف فی (1343) فی (236 ص)
الحسین بن علی بن موسی الخیاط الصنعانی، ترجمه کذلک معاصره السید ضیاء الدین یوسف فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و کتب فی هامش النسخه أنه توفی (1140)
هو الشیخ مغامس بن داغر الحلی المتوفی بأواسط القرن التاسع، المتفرقه أشعاره الکثیره فی الکتب و المجامیع و قد دون الشیخ محمد السماوی المتوفی (1370) بعضها فی مجموع یقرب من ألف و ثلاثمائه و خمسین بیتا و هو من شعراء الغدیر کما ذکر فی (الغدیر: ج 7- ص 24)
(1) النحوی اللغوی. و هو الحسین بن محمد بن عبد الوهاب بن ا.
ص: 21
أحمد بن محمد بن الحسن بن عبد الله بن القاسم بن عبید الله بن سلیمان بن وهب أضر فی آخر عمره، و کان نحوی زمانه، و له دیوان شعر. هکذا وصفه و ذکر نسبه الشیخ شمس الدین محمد بن علی الجبعی المولود (822) و المتوفی (886) فی مجموعته التی کتبها بخطه و حصلت تلک المجموعه عند المجلسی فنقل صوره خطه بعینها فی مجلد إجازات البحار (ص 15) و تلک المجموعه رأیتها فی مکتبه شیخنا النوری، و توجد الآن بمکتبه (الملک) و السیوطی فی بغیه الوعاه- ص 236 سرد نسبه إلی أحمد و قال الحارثی البکری الدباسی المعروف بالبارع النحوی ثم نقل قول ابن النجار و الصفدی أنه کان نحویا لغویا مقربا حسن المعرفه بصنوف الآداب أقرأ القرآن و هو من بیت الوزاره(1) و بینه و بین ).
ص: 22
ابن الهباریه مداعبات (1) إلی قوله و له شعر فی الغایه و أضر بآخر عمره. ولد (443) و مات لیله الثلاثاء (17- ج 2- 524).
هو الحسین بن دعبل بن رزین بن سلیمان [و فی النجاشی بدل سلیمان، عثمان ] بن عبد الله بن بدیل بن ورقاء الخزاعی. نحو مائتی ورقه. ذکره ابن الندیم (ص 229) و ذکر أباه و جده و جد أبیه رزین بن سلیمان و قال کلهم شعراء. و یأتی دیوان أبی الشیص ابن عم دعبل. و مر دیوان ابن أبی الشیص. و ذکر تمام نسبه ابن خلکان فی (ج 1- ص 178).
الملک الصالح أبو الغارات طلائع بن رزیک فارس المسلمین نصیر الدین وزیر الخلیفه الفاطمی الفائز بالله المتوفی (555) ثم العاضد بالله المتوفی (567) و هو آخر من ولی من الفاطمیین بمصر، و فی أیامه قوی السلطان صلاح الدین یوسف بن أیوب بن شادی بن مروان الکردی، فاستقل هو بالملک فی مصر (567) إلی أن مات (589).
ولد ابن رزیک (495) و ولی (549) و قتل (556) کما أرخه ابن خلکان (ج 1- ص 238) و قال وقفت علی دیوان شعره و هو فی جزءین، ثم ذکر بعض شعره. و ترجمه ضیاء الدین یوسف فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر.
هو علی بن رزین بن سلیمان الخزاعی والد دعبل الخزاعی. قال ابن الندیم فی (ص 229) الرزین بن سلیمان له شعره. ثم قال علی بن رزین شاعر شعره نحو خمسین ورقه، ثم قال دعبل بن علی نحو ثلاثمائه ورقه قد عمله الصولی.
و اسمه محمد رضا بن محمد الآرانی من أعمال کاشان.
هو والد بیضائی الآتی دیوانه المطبوع. ذکر فی مقدمه دیوان البیضائی الآتی. .
ص: 23
هو أبو الحسن علی بن العباس بن جریج (جورجیس) البغدادی المولود بها فی (221) و المتوفی بها مسموما فی الأربعاء (28- ج 1- 283) و قد دس علیه السم الوزیر أبو الحسین القاسم بن عبید الله بن سلیمان بن وهب، کما فضله ابن خلکان فی (ج 1- ص 351) و قال إنه لم یرتب شعره و انما عمله بعده أبو بکر الصولی علی الحروف، و رتبه أیضا وراق بن عبدوس و زاد علی ترتیب الصولی و غیره نحو ألف بیت. و ترجمه فی نسمه السحر و ابن الصباغ فی الفصول المهمه عده من شعراء الإمام الهادی. و حکی عن الصفدی فی الغیث أنه اختار شعره الخالدیان و ابن نباته المصری.
و من شعره قوله:
تراب أبی تراب کحل عینی
إذا رمدت جلوت به قذاها
تلذ لی الملامه فی هواه
لذکراه و استحلی أذاها
و ترجمه ابن الندیم (ص 235) و ذکر أن الصولی عمل شعره فی مائتی ورقه، و ذکر أیضا جمعا من غلمان ابن الرومی الذین عملوا شعره فی مائه ورقه، و قال إن الوراق زاد علی جمیع تلک النسخ نحو ألف بیت. و قد طبع هذا الدیوان فی هلند مره، و فی مصر مرتین ناقصا و تاما، و منتخبه لابن سینا یأتی فی المیم، و قصیدته فی رثاء أبی الحسین یحیی بن عمر بن یحیی بن الحسین ذی الدمعه بن زید الشهید الذی خرج فی أیام المستعین أحمد بن المعتصم المتوفی (252) فی مائه و عشره أبیات، أدرجها أبو الفرج الأصفهانی فی مقاتل الطالبیین (ص 410) عند ذکره لأخبار أبی الحسین یحیی المذکور کما ذکر فی رساله الغفران (ج 2- ص 58). و أورد السید بن طاوس فی فرج المهموم (ص 132) مدیح ابن الرومی للمنجمین من بنی نوبخت و وصفه بقوله ابن الرومی الشیعی. و قد اختار کامل الگیلانی من هذا الدیوان قطعات بغیر ترتیب و جعلها فی ثلاثه أجزاء، و طبعها فی مجلد واحد فی (402 ص) فی (1924 م) بمصر ثم کتب فی آخره فهرسا مرتبا فیه للقطعات علی الحروف مع تعیین الصفحات. و یذکر أیام الحجه المنتظره فی الرثاء المذکور بقوله:
فیدرک ثار الله أنصار دینه
و لله أوس آخرون و خزرج
و یقضی إمام الحق فیکم قضائه
تماما و ما کل الحوامل تخدج
أبو الحسن علی الکاتب. أورد فی کشف الظنون له قصیده فی إحدی
ص: 24
و أربعین بیتا و أطرأه.
هو بهاء الدین أبو الحسن علی بن رستم بن هردوز الخراسانی المولود (553) و المتوفی (604) هو أخو رضوان بن رستم الفیلسوف. طبع دیوانه فی مجلدین کبیرین ثانیهما فی بیروت بمکتبه الأمریکائیه فی (1939 م). و فی (ص 319) من هذا المجلد قوله فی مدح أمیر المؤمنین علیه السلام :
أ مجادلی فیمن رویت صفاته
عن هل أتی و شرفن من أوصاف
أ تظن تأخیر الإمام نقیصه
النقص للأطراف لا الأشراف
زوج البتول و والد السبطین
و الفادی النبی و نجل عبد مناف
أ و ما تری أن الکواکب سبعه
و الشمس رائقه بغیر خلاف
و له دیوان آخر لطیف سماه مقطعات النبیل ذکره فی کفظ- ج 1- ص 499.
هو أبو محمد عبد الله بن محمد بن سعید الحلبی الشاعر الشیعی. قتله محمود بن صالح بالسم فی (466). نقل عنه ابن طاوس فی اللهوف قوله:
أ علی المنابر تعلنون بسبه
و بسیفه نصبت لکم أعوادها
کان أمیر الموصل و له نذر قندیل ذهب و شمعدان فی کل سنه لمشهد أمیر المؤمنین علیه السلام فجمع فی الخزانه الغرویه أربعین قندیلا مکتوب علیها اسمه. و له سر الفصاحه المطبوع فی برلین و طبع دیوانه فی بیروت فی (1316) فی (116 ص).
توجد نسخته بمدرسه جامع الپاشا بالموصل کما فی فهرس مخطوطات الموصل (ص 47).
توجد نسخه منه فی مدرسه حسن پاشا بالموصل کما فی الفهرس المذکور (ص 136).
أبو إسحاق إبراهیم بن سهل الإشبیلی. ولد (605) و مات غریقا (649). جمع دیوانه الشیخ حسن العطار. طبع بمصر (1279) و (1302) و بیروت (1885 م) و منتخبه بمصر (1292).
جمعه و شرحه حسین القرنی. طبع بمصر فی (1926 م) فی (124 ص).
ص: 25
أبو علی الحسین بن عبد الله بن سینا. ذکر فی أکثر التذاکر أشعارا فارسیه له، و القصیده العینیه العربیه له معروفه. و یأتی له منتخب دیوان ابن الرومی.
أبو بکر ابن شهاب المتوفی (1340) نابغه الیمن.
طبع کما فی مجله المرشد البغدادیه.
شمس الدین محمد بن الحسن (محمد بن عبد الرحمن). (720- 777).
أورد له فی کشف الظنون قصیده فی فنون شتی.
کذا ذکره ابن الندیم (ص 196) و ذکر سائر تصانیفه و منها عیار الشعر. و هو السید الشریف النسابه أبو الحسن محمد بن أحمد بن محمد مؤلف تقریظ الدفاتر المذکور مع تمام نسبه فی (ج 4- ص 387)(1) و هو أبو الحسن ابن طباطبا الشاعر الأصفهانی. و هو غیر أبی القاسم بن طباطبا الرسی المصری المتوفی بها (345) المترجم فی ابن خلکان (ج 1- ص 40) و قد نقل ابن خلکان فی تلک الصفحه بعض أشعار هذا الدیوان و قال لا أدری من هذا أبو الحسن و لا وجه النسبه بینه و بین أبی القاسم المذکور. أقول هما ابنا عم بعید فإن أبا الحسن الشاعر الأصفهانی و صاحب هذا الدیوان هو محمد بن أحمد بن محمد بن أحمد الرئیس بن إبراهیم طباطبا و أما أبو القاسم الرسی المصری فهو أحمد بن محمد بن إسماعیل الدیباج ابن إبراهیم طباطبا، فالأول من أحفاد أحمد الرئیس، و الثانی من أحفاد إسماعیل الدیباج و هما أخوان.
هو أبو محمد عبد المجید محمد بن عبد الله الوزیر الفهری المتوفی (529). ذکر فی (کفظ) قصیدته البسامه فی الأدب و التاریخ. المطبوعه مع شرحها فی (1340) فی (320 ص).
محیی الدین. و دیوانه یسمی ترجمان الأشواق و قد ترجمه نیکلسون بالإنگلیزیه و طبعت مکررا. و طبع دیوان ابن العربی أو الدیوان الأکبر بالحروف الفارسیه بمصر (1271) فی (478 ص) و علی الحجر بالهند فی (244 ص).
هو الشیخ صالح بن عبد الوهاب بن العرندس الحلی المتوفی ).
ص: 26
حدود (840) کما أرخه السماوی فی الطلیعه و ترجمه فی (الغدیر 7- ص 3).
صاحب ده نامه المذکور فی (ج 8: 283) و له روضه المحبین المثنوی الفارسی اللطیف الموجود نسختان منه فی مکتبه الملک تحت رقمی (102 و 182) و قد ترجم أحواله دولت شاه فی الطبقه الخامسه.
بضم العین المهمله و فتح النون کما ضبطه ابن خلکان (ج 2- ص 27) لأبی المحاسن محمد بن نصر الله بن مکارم بن حسین بن عنین الأنصاری الکوفی الدمشقی المولد (ولد فی الاثنین 9 شعبان 549) و توفی فی ربیع الأول (630) عن إحدی و ثمانین سنه ذکره فی الشذرات (ج 5- ص 140) و قال بعد الإطراء بفضله: إنه لم یکن فی دینه بذاک، و إن دیوانه مشهور و ترجمه ابن خلکان فی (ج 2- ص 25) و قال رأیته بإربل (623) و قال لم یکن له غرض فی جمع شعره، لکنه یوجد منه مقاطیع فی أیدی الناس، و جمع له بعض أهل دمشق دیوانا صغیرا و رمی الشذرات فی دینه إشاره إلی إخلاصه للصدیقه علیه السلام و ما أنشأه من الشعر فی الاعتذار عنها المروی فی عمده الطالب (ص 113) طبع الهند و (ص 119) طبع النجف، و قد أسقطوا هذه الأشعار عن جمله من نسخ الدیوان و لکن فی الطبع الأخیر فی دمشق فی (1365) أدرج فیه الأشعار حکایه عن العمده و هو طبع جید، و فیه مقدمه للطبع و فهارس عدیده و أورد الأشعار أیضا البادرانی فی کتابه الدر النظیم، و غیره من المصنفین کما فی عمده الطالب و نقله عنه السماوی فی ظرافه الأحلام (ص 52) و لکن الدر النظیم هذا مما لم نظفر به حتی الیوم
هو أبو حفص [أو أبو القاسم ] عمر بن أبی الحسن علی بن مرشد الصوفی المصری و أصله من حماه ولد (4- ذی القعده- 576) و توفی (2- ج 1- 632) أورد الشیخ البهائی قصائده فی الکشکول و القاضی فی المجالس جمع دیوانه سبطه علی، نقلا عن ابنه جمال الدین محمد، و جعل له مقدمه فی أحواله، و قد الفوا فی شرح هذا الدیوان و شرح أجزائه کالتائیتین الصغری و الکبری و کذا فی رده کتبا ذکر بعضها فی کشف الظنون و طبع الدیوان مکررا و توجد نسخه منه کتابتها (775) فی مکتبه (المشکاه) (مکتبه جامعه طهران) کما فی فهرسها (ج 2 ص 92)
توجد نسخته فی مکتبه (السماوی)
ص: 27
توجد نسخته فی مکتبه مدرسه جامع الپاشا بالموصل کما فی فهرس مخطوطات الموصل (ص 47)
للشیخ محمد بن یوسف بن علی بن کمبار الصیمری النعیمی البلادی الشهید بید الخوارج (1131) کما فی الفیض القدسی أو (1130) کما فی اللؤلؤه و هو من تلامیذ الشیخ محمد بن ماجد البحرانی و السید المحدث الجزائری و یروی عنه الشیخ عبد الله السماهیجی کما فی إجازته و دیوانه هذا فی المراثی کما ذکر فی أنوار البدرین و غیره
الحاج محمد علی بن الشیخ محمد کمونه الأسدی النجفی الأصل الحائری المسکن کان هو و أخویه الحاج مهدی و الشیخ محمد حسن کمونه من سدنه الحرم الحسینی، و توفی بالوباء، لیله الأحد من جمادی الآخره (1282) و هو مناهز الثمانین طبع دیوانه (1367) مع مقدمه فی ترجمته بقلم جامع الدیوان و المعلق علیه و المباشر لطبعه الفاضل محمد کاظم بن الشیخ کاتب الطریحی النجفی
کان والده سلطان بدخشان، و ترجمهما شاه محمد القزوینی فی (مجن- ص 209) و فی (لط- ص 36) بعنوان شاه بدخشان المتخلص بلعلی و ابن لعلی ثم أورد بیتین من شعره
هو بدر الدین بن یوسف بن لؤلؤ الذهبی المتوفی (680) یوجد بالکاظمیه بمکتبه الشیخ محمد رضا الخالصی المعروف بشالچی موسی و الظاهر أنه غیر محمد بن علی بن لؤلؤ الأندلسی الخطیب المتوفی (750) فراجعه
الشیخ عبد الله بن سعید بن المتوج البحرانی والد الشیخ فخر الدین أحمد بن عبد الله بن سعید الذی کان من مشایخ أبی العباس أحمد بن فهد الحلی الذی توفی (841) حکی صاحب الریاض عن المولی محمد سعید المرندی فی کتابه تحفه الإخوان الفارسی ترجمه هذا المؤلف و ذکر تصانیفه إلی قوله و کان مراثیه عشرین ألف بیت فی مجلدین و لکن فی المحکی عن المرندی فی الریاض عند ترجمه عبد الله بن سعید بن المتوج إجمال بحیث یحتمل أن یکون التصانیف لهذا الشیخ أو لولده فخر الدین الذی ذکرنا أنه کان من مشایخ أحمد بن فهد الحلی، کما أن معاصره المشارک
ص: 28
معه فی الاسم و اسم الأب و الجد الأعلی و المباین معه فی جمله من الممیزات الآخر و هو الشیخ جمال الدین أحمد بن عبد الله بن محمد بن علی بن الحسن بن المتوج البحرانی کان من مشایخ أحمد بن فهد الأحسائی و قد ذکرنا ترجمه هذین الأحمدین فی الضیاء اللامع لبیان عباقره القرن التاسع و رجحنا تعددهما لاختلاف اللقب و النسب و بعض المشایخ و التلامیذ و التصانیف، و مال إلی التعدد السید الأمین فی الجزء التاسع من أعیان الشیعه فذکر ترجمه فخر الدین فی (ص 24) و ترجمه جمال الدین فی (ص 38) و نقل عنا ما رجحناه فی (ص 28) لکنه وقع فی الطبع فی السطر التاسع الحلی و الصحیح الأحسائی و وقع فی السطر الثالث عشر الأحسائی و الصحیح الحلی
أبو الحسن یحیی بن عیسی بن إبراهیم بن حسین بن علی کان یلقب بجمال الدین المصری ولد بأسیوط فی (592) و مات بالقاهره (649) ترجمه ابن خلکان و أکثر دیوانه فی مدح السلطان الملک الصالح أبی الفتح أیوب طبع مع دیوان ابن الأحنف بأستانبول (1298)
و هو السید شهاب الدین أحمد بن ناصر بن معتوق الموسوی الحویزی المتوفی (الأحد- 14 شوال- 1087) عن اثنتین و ستین سنه جمع الدیوان ولد الناظم معتوق بن شهاب الدین بعد فوت والده و رتبه علی ثلاثه فصول: المدائح، و المراثی، و المتفرقات، و صدره باسم السید علی خان بن خلف الحویزی، و طبع مره علی الحجر بمصر (1271) و أخری علی الحروف بمطبعه شرف (1302) و أخری بالإسکندریه (1290) و أخری ببیروت (1885 م) فی (239 ص) أول قصائده فی مدیح النبی صلی الله علیه و آله نظمه فی (1062) أوله:
هذا العقیق و تلک ثم رعانه
فافرج لجین الدمع فی عقیانه
یأتی بعنوان دیوان السید علی خان المدنی توجد نسخ منه بهذا العنوان فی الخدیویه و مکتبات موصل و غیرها کما فی فهارسها
هو نجم الدین أبو الغنائم محمد بن علی بن فارس بن علی بن عبد الله بن الحسین بن القاسم المعروف بابن المعلم المولود (17- ج 2- 501) و المتوفی رابع رجب (592) ترجمه کذلک ابن خلکان فی (ج 2- ص 22) و قال دیوانه مشهور کثیر الوجود بأیدی الناس و ذکر قصیدته فی وقعه الجمل المشعر بحسن عقیدته
ص: 29
و یوجد نسخه منه فی مجلد کبیر فی مکتبه السید (هبه الدین) الشهرستانی
هو جمال الدین أبو عبد الله محمد بن علی بن مقرب ذکر ترجمه أحواله فی مقدمه دیوانه المطبوع فی مکه (1307) و فی بمبئی (1310) و الأمل و الریاض و الأنوار الساطعه و له البائیه فی ملک الأحساء فی (605) و قد رحل إلی الموصل فی (618) و مات (651) کما فی الطلیعه راجع دیوان العبدلی ابن المقرب
هو شرف الدین إسماعیل المولود (755) المتوفی (837) أورد له فی (کفظ) القصیده التائیه فی التذکیر، شرحها الشیخ إبراهیم بن محمد الحلبی فی (915) بأستانبول توجد نسخه من دیوانه فی مکتبه أمین بک بالموصل کما فی فهرس مخطوطاتها (ص 264) و قد جمع دیوانه مؤلف کتاب سلک الذهب فی فصحاء العرب و طبع دیوانه فی بمبئی (1305) فی (399 ص) و قد طبع من تصانیفه الإرشاد و روض الطالب و عنوان الشرف و العروض کما فی معجم المطبوعات العربیه
هو الشیخ محمد بن حمزه بن الحسین بن نور علی التستری الأصل و الحلی المولد و المسکن ولد بها (1254) و توفی (ج 2 1322) ترجمه السماوی فی الطلیعه مفصلا و ذکر أن قصائده طویله بین ثلاثمائه بیت إلی المائه و السبعین و فی جمله منها الصدر تاریخ و العجز تاریخ و قد نظم ما یزید علی خمسین ألف بیت و استقصی حروف القافیه مرتین أو ثلاثا فی رثاء الحسین علیه السلام
جمال الدین محمد بن مکرم الخزرجی الإفریقی المصری (630- 711) مؤلف لسان العرب المطبوع (1299- 1308) ترجمه فی بغیه الوعاه (ص 106) و أورد شعره و قال عنده تشیع بلا رفض
یأتی بعنوان دیوان عین الزمان و ابن المنیر هو ناظم التتریه التی مر تخمیسها فی (ج 4 ص 9)
المصری الشاعر الشهیر من أحفاد عبد الرحیم ابن نباته الخطیب الذی توفی (374) و قد ذکرنا خطبه فی (ج 7- ص 187) و نقلنا عن القاضی فی المجالس عده من خطباء الشیعه، و ینتهی نسب هذا الحفید إلیه بثمانیه آباء، فإنه جمال الدین أبو عبد الله محمد بن محمد بن محمد بن الحسن بن أبی الحسن بن صالح بن یحیی بن طاهر بن محمد بن عبد الرحیم المذکور ولد بالقاهره (686) و توفی (768) و قد طبع دیوانه
ص: 30
مکررا فی (1289) و (1323) کما طبع أیضا دیوانه الصغیر المشهور بالمؤیدات الآتی فی حرف المیم کما یأتی شرح العیون له
هو أبو نصر عبد العزیز بن عمر بن سعد، شاعر سیف الدوله حمدان و ابن الوزیر العمید ولد (327) و توفی (405)
أبو الحسن علی بن محمد بن الحسن بن یوسف المصری مادح بنی الأیوب سکن مده بنصیبین و توفی (619) عن ستین سنه طبع دیوانه باعتناء عبد الله پاشا فکری بمصر (1280) و (1313) و بیروت (1299) و توجد نسخ منه فی مکتبات الموصل کما فی فهرس مخطوطاتها
فتح الله بن النحاس الحلبی المدنی ترجمه فی خلاصه الأثر و أعلام النبلاء مات بالمدینه و دفن بالبقیع طبع دیوانه بمصر (1290) و بیروت (1313) مع اختلاف فیهما و توجد نسخه منه فی مکتبه إبراهیم الچلبی بالموصل کما فی فهرس مخطوطات الموصل
و یقال له النصاریات أیضا نظمه الشیخ محمد بن علی بن إبراهیم آل نصار الشیبانی أو الشبانی المعروف بابن نصار، کان عالما فاضلا أدیبا شاعرا ماهرا من أسره أدب و علم، أصلهم من لملوم (بنواحی البحرین) سکنوا النجف لتحصیل العلم و توفی منهم بالطاعون الجارف فی (1246) قرب أربعین رجلا کلهم طلبه العلم، و توفی هو فی (ج 1- 1292) و دفن قرب الباب الطوسی من الصحن الغروی ترجمه مفصلا سیدنا الحسن صدر الدین فی تکمله أمل الآمل و قد لخصنا منه و هذا الدیوان کله فی مراثی الحسین علیه السلام و نعیه بلسان أهل البادیه و العربی المکسر و اللسان الدراج المعروف بحسکه و قد جمع کثیرا منه السید المحسن الأمین و سماه النعی بلسان الحسکه و قد تداوله القراء للتعزیه فیقرأ علی المنابر فی مجالس العزاء، و قد طبع هذا الدیوان بمطبعه المظفری و الحق به فی الطبع أشعار أخر لبعض الشعراء غیر ابن نصار، و لا یخفی أنه لیس ابن نصار هذا صاحب الدیوان من بیت الشیخ العالم الفقیه الشیخ نصار بن أحمد العبسی الحکیمی النجفی الذی کان من تلامیذ الشیخ مهدی الفتونی العاملی النجفی و المعاصر للسید محسن الأعرجی و الشیخ جعفر کاشف الغطاء و کان ابنه الشیخ راضی نصار من تلامیذ الشیخ
ص: 31
جعفر، و قد کتب نسخه کشف الغطاء لأستاده و صححه بخطه و أخوه الشیخ سعد بن أحمد العبسی أیضا کان من العلماء الأتقیاء کما نبه به العالم النقی الشیخ عبد الرسول بن الشیخ سعد قال سیدنا فی التکمله إن الشیخ نصار العبسی هو أول من أسس إقامه مجالس التعزیه فی النجف، و من عصره کثرت المجالس و أجریت سنته حتی یومنا و کانت وفاته حدود (1240)
و هو صاحب ده نامه المذکور فی (ج 8- ص 284) ترجمه فی (لت) و (تش- ص 263) و قال إن ده نامه لیست بجیده أنشأه للخواجه غیاث الدین ابن رشید الدین وزیر السلطان أبی سعید و هو معاصر لسلمان الساوجی الشاعر
هو أبو عبد الله أحمد بن عبد الله النوبختی فی مائه ورقه ذکره ابن الندیم (ص 238)
هو سلیمان بن أبی سهل بن نوبخت فی خمسین ورقه ذکره ابن الندیم (ص 237)
هو أبو الحسن علی بن أحمد بن نوبخت المتوفی (416)
المذکور أیضا و هو صغیر الحجم ذکره فی کشف الظنون بعد ذکر الأول فی (کفظ- ج 1- ص 500)
هو أبو الحسین علی بن عباس النوبختی فی مائتی ورقه ذکره ابن الندیم (ص 238)
هو أبو الحسن (الحسین) علی بن عبد الله بن وصیف الناشی الصغیر الحلاء البغدادی المولود (271) و المتوفی (360) أو قبلها أو بعدها بقلیل فی باب الطاق ببغداد ترجمه فی (جما- ج 13- ص 280) و حکی عن الخالع أن الناشی استنفد عمره فی مدیح أهل البیت علیه السلام حتی عرف بهم، و أشعاره مدون و مدیحه فیهم لا تحصی کثره، و ذکر مولده کما مر وفاته فی (365) و شیع جنازته أهل الدوله کلهم و دفن فی مقابر قریش و قبره معروف هناک و فی معالم العلماء أنه من مجاهری شعراء أهل البیت علیه السلام و حرق بالنار و لعله أراد إحراق تربته فی (443) کما فی ابن الأثیر و فی ابن خلکان أن له تصانیف کثیره و بالجمله هو غیر خشکناکه الکاتب البغدادی الآتی أنه
ص: 32
کان فی موصل و بها توفی
الملقب (خشکناکه) الکاتب کما فی فهرس ابن الندیم (ص 200) قال ما لفظه: هو من أهل بغداد و کان أکثر مقامه بالرقه ثم انتقل إلی الموصل، و اسمه علی بن وصیف أبو الحسن، کان من البلغاء و ألف عده کتب و نحلها عبدان صاحب الإسماعیلیه، و کان لی صدیقا و أنیسا و توفی بالموصل و کان یتشیع و له من الکتب إلی قوله: و دیوان شعره و من ذکر
وفاته بالموصل ظهر أنه توفی قبل تصنیف ابن الندیم فهرسه فی (377) و عن کتاب طبقات الشعراء تألیف أبی سعید محمد بن الحسین ابن عبد الرحیم أنه وصفه بعنوان أبی الحسن علی بن عبد الله بن وصیف الناشی المتکلم الشاعر لأهل البیت علیه السلام و المتوفی (365) و ذکر أنه کان حکاکا ماهرا فی صنعه، یحک الفلزات جمیعا و لا سیما الذهب حکا جیدا منها قندیل الذهب الذی صنعه بأمر معز الدوله أحمد بن علی البویهی الذی توفی (366) و بأمره حک علیه اسم معز الدوله و تاریخ وقفه له
أبی القاسم أو أبی الحسن محمد بن هانی الأندلسی الأزدی الشهید للتشیع، و قد خنق بکره الأربعاء لسبع لیال بقین من رجب (362) کما فی ابن خلکان (ج 2- ص 4) و قال [لیس فی المغاربه من هو أفصح منه، لا متقدمیهم و لا متأخریهم بل هو أشعرهم علی الإطلاق، و هو عند المغاربه کالمتنبی عند المشارقه، و کانا متعاصرین و کان عمره ستا و ثلاثین سنه أو اثنتین و أربعین، و دیوانه کبیر و لو لا ما فیه من الغلو فی المدح و الإفراط المفضی إلی الکفر لکان من أحسن الدواوین ] و فی أمل الآمل قال فاضل شاعر أدیب صحیح الاعتقاد له شعر کثیر فی مدح الأمیر علیه السلام و عده ابن شهرآشوب فی معالم العلماء من شعراء أهل البیت علیه السلام . طبع دیوانه فی بولاق (1274) و فی بیروت (1326). و یأتی دیوان أبی الطیب المتنبی و اسمه أحمد بن الحسین المتوفی (354).
یأتی بعنوان دیوان أبی نواس الحسن بن هانی المولود بالأهواز.
هو نظام الدین أبو یعلی محمد بن محمد بن صالح بن حمزه بن عیسی الهاشمی العباسی البغدادی المتوفی بکرمان فی (504) أو (509). و دیوانه کبیر فی أربع مجلدات کما ذکر فی ترجمته. و له الصادح و الباغم علی وتیره کلیله و دمنه، نظمه لسیف الدوله صدقه بن دبیس الشیعی صاحب الحله فی مده عشر سنین و أرسله بید ولده
ص: 33
إلیه. فأجزل صلته و أسنی جائزته. و ذکر السمعانی أن له فی رثاء الحسین و مدح آل الرسول علیه السلام أشعار کثیره. و مر دیوان ابن دباس الشیعی الذی کان مداعبا مع ابن الهباریه و راجع ص 1204.
إبراهیم بن علی بن هرمه من الشعراء المخضرمین. جمع أشعاره أبو بکر الصولی فی خمسمائه ورقه.
أبو الفرج علی بن الحسین بن هندو الطبیب الفیلسوف الشاعر تلمیذ حسن بن سوار. مدح الصاحب بن عباد و أطری شعره الثعالبی. مات (410 أو 420).
المیر فخر الدین محمود بن یمین الدین الطغرائی الفریومدی الخراسانی، مادح طغاتمر خان. قال فصیحی خوافی تلف دیوانه فی فتنه الملوک السربداریه فی (763) کما ذکره فی مجمع الفصحاء و هفت إقلیم و آتشکده و دولت شاه و أوردوا قوله فی مدح الرضا:
ببنده ابن یمین گفت دوستی که تویی
که شعر توست که بر آسمان رسیده سرش
چرا مدیح سرای رضا همی نشوی
که در جهان نبود کس به پاکی گهرش
بگفتمش که نیارم ستود امامی را
که جبرئیل أمین بوده مادح پدرش
قال فصیحی خوافی فی مجمله فی تاریخ وفاته:
بود از تاریخ هجرت هفتصد با شصت و نه
روز شنبه هشتم ماه جمادی الآخرین
و ألف رشید یاسمی المتوفی (1370) کتابا فی شرح أحوال ابن یمین، و طبع بطهران فی (1303 ش) فی (148 ص) و طبع القطعات و الرباعیات الفلسفیه له سعید النفیسی بطهران فی (1318 ش) فی (283 ص) خالیا عن الغزلیات، و طبع أیضا دیوانه فی بمبئی فی (1865 م) و طبع ترجمته الألمانیه فی وینه عام (1852 م) قال المستر براون إنه یظهر من أشعاره عقائد مالتوزیانیسم و مانی کئیسم.
و هو أبو عمرو وزیر طغرل بن ألب أرسلان السلجوقی.
ثم استقال و لبس الصوف و تزهد. ذکره فی (تش- ص 222).
أثیر الدین مفضل بن عمر الفیلسوف الأبهری من قری قزوین أو أصفهان، و له الإیساغوجی المشهور المشروح مکررا. و رسالات فی المنطق و الهیئه و النجوم و هدایه الحکمه المذکوره فی (ج 6 ص 138). و له إضافات علی منطق
ص: 34
أرسطو. و حواشی علی الملخص للکاتبی، و تنزیل الأفکار و کشف الحکمه و الحصول و الزبده و الإشارات و البیان و غیرها مما ذکر فی کشف الظنون و (بهش- ص 322) و قال إن له أشعارا.
بن الخواجه مؤید مهنه، ترجمه شاه محمد قزوینی فی (مجن ص 210) و أورد شعره.
و یخفف فیقال بسحاق فیأتی بعنوان دیوان بسحاق.
یأتی بعنوان دیوان الخواجه عبد الله الأنصاری.
المتوفی بالبصره بالطاعون الجارف فی (69) و له خمس و ثمانون سنه ترجمه فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و ترجمه ابن خلکان (ج 1- ص 241) و ذکر تمام نسبه و قال إن فی اسمه و نسبه اختلاف کثیر.
و ذکر الخلاف فی وفاته أیضا. قال و له دیوان شعر و ذکر بعض شعره و عن ابن الندیم أنه جمع شعره الأصمعی و أبو عمرو العلاء. و قد شک فی وجود هذا الشخص فی لغت نامه- الألف 371 و رأیت منه نسخه فی خزانه (العطار ببغداد) یقرب من مائتین و خمسین بیتا أول الموجود منه.
تروحت من رزداق جی ء عشیه
و غادرت فی رزداق جی ء أخا لکا
و نسخه منه فی مکتبه (السماوی).
قال ابن الندیم فی (ص 232) إنه فی خمسین ورقه فراجعه.
توجد نسخه تامه منه کتابتها (994) فی مکتبه أمین بیک بن أیوب الجلیلی بالموصل کما فی فهرس مخطوطات الموصل (ص 264).
و اسمه مجد الدین. ولد (341) کان شاعرا عارفا تبعه ناصر خسرو فی الزهدیات أورد بعض شعره لغت نامه- الألف- 369.
یأتی بعنوان دیوان الجویباری.
نسبه إلی خط بفتح الخاء المعجمه و کسرها، من قری البحرین. هو الشیخ شرف الدین جعفر بن محمد بن الحسن بن علی بن ناصر بن عبد الإمام العبدی من عبد القیس. ترجمه فی خلاصه الأثر و سلافه العصر- 532 و غیرهما. و فی دیوانه ما إنشاؤه
ص: 35
فی (1001) کما فی السلافه فی أوان صباه و فی دیوانه أیضا ما إنشاؤه فی (1005) و ما إنشاؤه (1010) و فی نسخه منه رأیتها فی مکتبه (العطار ببغداد) بعض قطعات إنشائه فی تاریخ (1028) و فی السلافه أنه توفی فی (1028) لکن الظاهر أن هذا تاریخ وفاه مساجله السید ماجد و إنه بقی بعد هذا التاریخ سنین مع تصریح السلافه أنه فی (1001) کان فی أوان صباه، فلو کان تاریخ وفاته (1028) لکان هو من المختطفین و کان یصرح بذلک فی ترجمته، مع أنه فی رساله ترجمه السید شبر بن ثنوان الحویزی المنضمه إلی مجموعه کلمات الشعراء فی کتب التراجم برقم (48) فی مکتبه (کاشف الغطاء) ذکر
مؤلف الرساله أن السید خلف الذی صار والیا بعد موت أخیه السید مبارک فی (1025) طلب من الشیخ جعفر أبی البحر أن یقدم إلی حضرته فلم یقبل منه الذهاب إلیه، و لما أسمل السید منصور أخاه السید خلف فی (1038) عمل أبو البحر قصیده و أخذها معه إلی أن تلاقی السید خلف بشیراز، فقرأ علیه القصیده فی التسلیه بما وقع علیه من الأذی من أخیه السید منصور، فیظهر أنه کان حیا (1038). ثم إن الشیخ الحر المولود (1033) لم یوصف أحدا ممن توفی قبل ولادته بالمعاصریه، مثل السید ماجد و الشیخ البهائی و غیرهما، و لکنه صرح فی ترجمه أبی البحر بأنه معاصره فیظهر أنه أدرک برهه من زمن حیاه أبی البحر و أن وفاته کانت حدود (1040) أو بعدها. و (السماوی) استنسخ بخطه هذا الدیوان لکن لا یمکن الوصول إلی نسخته و لا إلی نسخه موقوفه (العطار ببغداد) حتی نطلع بهذه القصیده المذکوره فی رساله ترجمه الشبر و نعرف حقیقه الحال. أوله [أما بعد حمد الله الذی جعل الحمد] ذکر فیه بعض ماده تواریخ ینطبق علی (1028) و ذکر لی الشیخ محمد صالح أن الموجود عنده قطعه منه فیها ما عارض به قصیده الشیخ البهائی التی مطلعها: (
سری البرق من نجد فجدد تذکاری
أورد بعض ألغازه فی (نر- ص 524)
قاضی سمرقند و سبزوار و خراسان ترجمه میر علی شیر فی (مجن- ص 115 و ص 286) و له ولدان شاعران صابر و أیوب أبی البرکه، ذکرهما فی (ص 147- 146) و کان قد قرأ الأمیر بعض شعره غلطا و اعترض علی الشاعر، فاحتج أبو البرکه علی الأمیر و بعث إلیه بقطعه یحاججه فیه و ذکره فی (گلشن- ص 9)
ص: 36
و هو مجد الدین مادح تاج الدین رئیس خراسان
مر نقل أحواله عن تذکره روشن فی (ج 7 ص 263)
ابن المیر محمود القهپائی الطباطبائی ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر- ص 103)
هو ابن الشاه أبی الولی بن أبی الفتح الأبرقوهی نزیل أصفهان ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 116)، و أورد شعره
یأتی بعنوان دیوان بقائی تفرشی
أورد بعض شعره فی (تش- ص 118) و (گلشن- ص 10)
محمد بن عباس الشاعر الأدیب المعروف بالطبرخزی، ابن أخت المؤرخ محمد بن جریر الطبری له دیوان معروف و طبع رسائله بعنوان رسائل الخوارزمی سافر إلی الشام و أقام بحلب ثم رجع و تقرب عند الصاحب ابن عباد عند ما کان بأرجان ثم أقام بنیشابور و بها توفی (382)
ابن عبد الرحمن بن محمد بن شهاب الدین العلوی الحسینی الحضرمی المولود بقریه حصن آل فلوقه (1262) و المتوفی بحیدرآباد دکن (1341) طبع فی سنگاپورا فی (1344) و ترجمه فی ظهره مفصلا السید محمد بن عقیل مؤلف النصائح الکافیه و رثاه السید أحمد بن عبد الله بن محسن بن علوی سقاف بقصیده ذکر فیها تصانیفه و أدرج فی دیوانه الثناء العاطر المذکور فی (ج 5- ص 16) و القصیده الموسومه سواد العین فی رثاء الحسین
أورد له النصرآبادی لغزا فی (نر- ص 493)
و هو حفید الأمیر تیمور گورکان ترکی، ذکره فی (لط- ص 124)
ذکر النصرآبادی فی (نر- ص 497) أن دیوانه یقرب من ألفی بیت ثم أورد بعض ألغازه الفارسیه راجع دیوان فرقتی
ص: 37
الطبیب بهمدان، من الساده الصحیح النسب ترجمه معاصره الصادقی المولود (940) فی (الخواص- ص 80) و أورد نموذج شعره و ذکر أن مصاحبه المولی حیرتی الهروی فرق دیوانه و ألقاه فی رودخانه (النهر الکبیر) و یأتی دیوان ولده المیر بزمی
المتخلص بمحروم یأتی
یأتی بعنوان دیوان جوزاء و مر بعنوان دلگشا
مادح أهل البیت علیه السلام و صاحب الحماسه الأولی و الثانیه المذکورتین فی (ج 7- ص 83- 84) و قد جمعها بنفسه کما بیناه مفصلا و أما دیوانه فلم یکن مرتبا إلی أیام الصولی الذی مات (243) فرتبه هو علی الحروف و شرحه کما یأتی فی الشین فی ثلاثمائه ورقه و بعد ترتیب الصولی رتبه علی بن حمزه الأصفهانی أیضا فجود فیه علی غیر الحروف بل علی الأنواع کما ذکره ابن الندیم (ص 235) و کذا ابن خلکان فی (ج 1- ص 123) و لیس مرادهما من الأصفهانی علی بن حمزه البصری التمیمی الذی دون شعر أبی طالب کما یأتی، بل المراد منه هو أبو الحسن علی بن حمزه بن عماره بن حمزه بن یسار بن عثمان الأصفهانی، الذی ترجمه مع ذکر نسبه کذلک فی معجم الأدباء قبل ترجمه البصری فی (ج 13- ص 203) و حکی فیه عن حمزه بن الحسن صاحب تاریخ أصفهان أن عثمان جد علی بن حمزه هذا هو والد أبی مسلم الخراسانی المقتول فی (127) و انما سمی بعثمان بعد إسلامه [أقول المشهور من اسم أبی مسلم الخراسانی هو عبد الرحمن بن مسلم الخراسانی ] إلی أن قال: و کان بین علی بن حمزه الأصفهانی هذا و أبی الحسن بن طباطبا محمد بن أحمد المتوفی بأصفهان فی (322) مفاوضات طوال و جوابات لجماعه من شعراء أصفهان، یوجد نسخه ترتیب الصولی فی مکتبه (شیخ الإسلام بزنجان) و فی
الخزانه المصریه أیضا بخط قدیم، و قد طبع ترتیب علی بن حمزه الأصفهانی مکررا فی (1292) فی القاهره و فی (1323) و 1889 فی بیروت، و فهرس الأنواع (1) المدیح (2) الهجاء (3) المعاتبات (4) الأوصاف (5) الفخر (6) الغزل (7) المراثی و رأیت من مخطوطه نسخه فی خزانه (العطار ببغداد) و هی بخط السید حسین بن السید محمد الزینی فرغ من کتابتها (2- شعبان- 1200) و عدد أبیاته
ص: 38
سبعه آلاف و ثلاثمائه و ثمانین بیتا و نسخه أخری مخرومه فی مکتبه السید عبد الحسین بکربلاء و من شعره فی الرائیه الغدیریه:
و یوم الغدیر استوضح الحق اهله
بفیحاء لا فیها حجاب و لا ستر
کان یمدح بهرام شاه ابن السلطان مسعود الغزنوی بخراسان ذکره (تغ: 7)
ذکره فی (تش- ص 118) و لعله حامد
للخطیب الشیخ محسن بن الحاج محمد الحویزاوی الحائری المتوفی بها فی (1305) کان متکلما شاعرا و کان دیوانه عند ولده الخطیب فی الحائر الشیخ حسن أبی الحب و انتقل منه إلی ولده الخطیب المعاصر الشیخ محسن بن الحسن بن محسن أبی الحب المتوفی فی أوائل (1369)
للسید المیرزا أبی الحسن بن المیر محمد قاسم من الساده الأنجویه بشیراز، جاء إلی أصفهان و اشتغل بتحصیل العلوم مده ثم عاد إلی شیراز کما ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر- ص 188) و أورد جمله من غزله و رباعیاته
یأتی بتخلصه بیگانه
یأتی بتخلصه
ترجمه فی (مجن- 116) و قال إنه لیس له نظیر فی فن المعمی
الکاتب الشاعر الشهیر علی بن محمد بن الحسن بن محمد بن الحسن بن عبد العزیز ترجمه الباخرزی فی دمیه القصر و ابن خلکان و أمل الآمل و نسمه السحر توفی بمصر فی (9- ج 1- 416) و له فی رثاء ولده: [
حکم المنیه فی البریه جار
] إلی قوله [
یا کوکبا ما کان أقصر عمره
] طبع دیوانه بالإسکندریه (1893 م) و هو غیر التهامی الذی عده ابن شهرآشوب من شعراء أهل البیت فإنه الشجاع بن منصور التهامی
یأتی بعنوان دیوان جلوه
و هو بسطامی من مشاهیر العرفاء ذکر له
ص: 39
فی التذاکر أشعارا کثیره ترجمه فی النفحات ص 275 و قال مات (425)
هو من سادات شعراء عهد الشاه سلیمان.
ذکره فی (گلشن- ص 10) و أورد بعض شعره. و کذا فی قاموس الأعلام الترکیه.
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر- ص 276) و أورد جمله من أشعاره و ذکر من تصانیفه شرح دیوان الأنوری المشهور الموجود نسخته بمکتبه المشکاه کما فی فهرسها لابنی (ج 2- ص 125- 129).
یأتی بعنوان تخلصه دیوان نعمت علی الکرمانی.
و هو ابن أحمد مهنه، و أستاذ أفضل الدین کان مدرسا بکاشان کما فی (تغ- ص 4).
موجود فی مکتبه (السماوی).
و هو ابن الشیخ عبد الله الخوزی المتوفی (472) من المعاصرین للشیخ أبی سعید أبی الخیر. أورد له رباعیه فی ریاض العارفین ص 69.
قال فی (تش- ص 130) إنه من تلامذه المعلم الثانی أبی نصر الفارابی و ذکر له أشعارا. و قال فی (تغ: 7) إنه توفی (386).
هو نعمان بن محمد نزیل مصر و المتوفی بها (363) مؤلف دعائم الإسلام و غیره و قد استقصی تصانیفه فی نیف و أربعین، الأستاذ إیفانوف فی کتابه المرشد إلی أدب الإسماعیلیه و ذکر منها الأرجوزه فی العقائد و قصیده ذات المحنه و قصیده ذات المنن و القصیده المختاره و القصیده المنتخبه فی الفقه.
المتخلص بمانی یأتی.
) وهب بن ربیعه (زمعه) من شعراء قریش و توفی (63) ذکر الشریف المرتضی علم الهدی فی الغرر و الدرر: أن له مراثی الحسین علیه السلام و ذکر فی بعض المجلات أنه طبع بمباشره بعض الألمانیین.
الموجود فی مکتبه السماوی.
من قدماء العرفاء ترجمه فی النفحات- ص 322 و ریاض العارفین ص 68 و أورد شعره العربی و الفارسی. مات (387).
ص: 40
و هو الشاه شهاب الدین الغزنوی. ذکره فی (تغ: 7) و قال إنه توفی (597) و کان معاصر بهرام بن مسعود.
هاجر من إیران إلی بلاد الهند و تقرب عند السلطان شاه جهان. ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 61) و أورد بعض شعره، و کذلک فی (گلشن).
الشیرازی من العرفاء و أصحاب شهاب الدین السهروردی ترجمه فی نفحات الأنس ص 422 و ریاض العارفین ص 285 و أورد له رباعیه.
ابن الخواجه مؤید الدیوانه، من أحفاد أبی سعید أبی الخیر. ترجمه فی (تش- ص 131) و (مجن- ص 104 و 277) و أورد شعره و یظهر منه أنه من المعاصرین للمیر علی شیر الذی توفی (906) و کان یبکی عند إنشاد شعره.
و هو فضل الله بن أبی الخیر المعاصر للشیخ الرئیس أبی علی سینا و المتوفی (14 شعبان 440) و ترجمه شاه محمد القزوینی فی (بهش- ص 317) و الجامی فی النفحات 277 و أورد بعض رباعیاته الکثیره فی ریاض العارفین ص 48 و ترجمه فی نامه دانشوران (ج 1- ص 608) و ذکر أن عمره ألف شهر. و دفن بنیشابور. و فی بعض الکتب أنه توفی بمهینه و دفن بها.
و هو من المرتاضین فی الهند. ترجمه فی ریاض العارفین ص 283 و أورد شعره و ترجمه فی (گلشن- ص 10) و قال: جاء من إیران إلی الهند و تقرب عند شاه جهان ثم اعتزل عن المناصب.
و هو من شعراء نصر بن أحمد السامانی.
ذکر شعره فی أکثر التذاکر و مات (334).
هو أبو جعفر محمد بن عبد الله بن رزین بن سلیمان الخزاعی الشهید فی (196) و هو ابن عم دعبل بن علی بن رزین بن سلیمان الخزاعی قال ابن الندیم
ص: 41
فی (ص 230) إن شعره نحو خمسین ورقه، عمله و رتبه الصولی الشطرنجی المتوفی (243) و مر دیوان ولده ابن أبی الشیص المسمی بعبد الله بن محمد. حکی سیدنا فی تأسیس الشیعه عن أبی خالد العامری أنه قال لابن المعتز: من أخبرک بأنه کان فی الدنیا أشعر من أبی الشیص فکذبه، و الله لکان الشعر أهون علیه من شرب الماء علی العطشان. و کانت ولاده دعبل (148) و وفاته (245) کما ذکره النجاشی فی ترجمه أخ دعبل و هو علی بن علی ابن رزین الذی ولد (172) و توفی (283) و کان عمره (111) کما ذکره ولده إسماعیل ابن علی فی ترجمته.
هو الأدیب السید مهدی بن محمد بن الحسن بن إبراهیم بن ناصر بن قاسم الموسوی البغدادی النجفی المولود (1277) و المتوفی فی (1329) جمعه الشیخ عبد المولی بن الشیخ عبد الرسول بن الشیخ نعمه بن علاء الدین بن أمین الدین ابن محیی الدین الطریحی النجفی. و قد أشرنا إلی أرجوزته فی المعانی و البیان الموسومه باللؤلؤ و المرجان فی (ج 1- ص 497) و أرجوزه فی سلسله نسبه کما ذکره ولده السید صالح و ذکرناها فی (ص 479) و له أرجوزه فی المنطق و أخری فی الشطرنج.
و هو ابن المیرزا إبراهیم الرضوی القمی القاضی بها برهه و المفوض إلیه الخطابه بمسجد الإمام العسکری. ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 78) و أورد جمله من شعره.
کان نزیل هرات للتحصیل.
أورد شعره فی (لط- ص 70).
المتخلص بطالب یأتی.
الشاعر الذی تمم حمله حیدری نظم باذل الخراسانی المتوفی (1124) کما مر فی (ج 7 ص 92).
سبط المیر الفندرسکی اسمه غزوات حیدری و آخر اسمه ساقی نامه. و یمکن اتحاده مع ما قبله.
. و هو أبو طالب بن عبد المطلب ابن هاشم بن عبد مناف إلی آخر نسب النبی صلی الله علیه و آله . جمعه علی بن حمزه البصری التمیمی اللغوی المکنی بأبی نعیم و المتوفی
ص: 42
صقلیه (سیسیل) فی شهر رمضان (375) و صلی علیه قاضی صقلیه فی الجامع و کبر علیه خمسا کما أرخه کذلک فی (جما- ج 13 ص 209) و هو متأخر عن علی بن حمزه بن عماره الأصفهانی الذی عمل دیوان أبی تمام، کما أشرنا إلیه عند ذکر دیوان أبی تمام، و قلنا إن الأصفهانی کان معاصرا مع ابن طباطبا الأصفهانی الذی توفی (322) و بینهما مفاوضات طوال و جوابات لجماعه من شعراء أصفهان. و البصری التمیمی توفی بعد ابن طباطبا بنیف و خمسین سنه.
و یروی فی ما جمعه من شعره الدال علی إسلامه فی هذا الدیوان عن أبی محمد هارون بن موسی التلعکبری المتوفی (385) بأسانیده و عن جمع آخر من مشایخ الشیعه و من أسانیده العالیه روایته عن محمد بن الحسن بن درید صاحب الجمهره و المتوفی (321) و هو رواه عن والده الحسن بن درید، و هو عن هشام بن محمد بن السائب الکلبی الذی توفی (206). و قد رأیت نسخه منه فی خزانه (العطار فی بغداد) کتبها لنفسه فی أصفهان المولی کلب علی بن جواد الکاظمی و فرغ من الکتابه فی (22- رمضان- 1071) و قد ذکرناه مختصرا فی (ج 2 ص 513)(1) بعنوان إیمان أبی طالب.
الذی جمعه أبو هفمان المهزمی. یأتی فی حرف الشین بعنوان شعر أبی طالب کما یعبر عنه به.
و هو ابن الخواجه عبد الله مهنه ترجمه فی (لط- ص 105) و أورد مطلع غزله و فی بعض النسخ ظاهر بالمعجمه
الصحابی عامر بن واثله الکنانی أدرک ثمان سنین من حیاه النبی صلی الله علیه و آله ولد فی عام أحد، و هو آخر من مات من الصحابه کما فی مختصر الذهبی أنه مات (110) ترجمه الکشی و الشیخ الطوسی فی رجاله مره فی أصحاب النبی صلی الله علیه و آله و أخری فی أصحاب أمیر المؤمنین علیه السلام و ذکر فی بعض المجلات أن بعض الألمانیین باشر طبع دیوانه و هو غیر دیوان عامر بن الطفیل الشاعر الجاهلی و ابن عم لبید، المطبوع مع دیوان عبید بن الأبرص کما فی (جمط ص 1261) و غیر دیوان طفیل بن عوف الغنوی الشاعر الجاهلی المتوفی أول البعثه، و هو صغیر مطبوع مع دیوان طرماح بنفقه لجنه تذکار الکتب بانگلترا و ترجمهما إلی الإنگلیزیه (کرنکو) کما فی بعض الفهارس و من ].
ص: 43
شعر أبی الطفیل هذا فی دیوانه ما رثی به ولده طفیل بن عامر أحد الشجعان الخارج مع ابن الأشعث فی ثورته علی الحجاج بالعراق و قد قتل فی وقعه یوم الزاویه عام (82) فرثاه أبوه بقصیده مطلعها: [
خلی طفیل علی الهم فانشعبا
هو أحمد بن الحسین بن الحسن بن عبد الصمد الجعفی الکندی الکوفی المولود بها (303) و المقتول (354) عده القاضی فی مجالس المؤمنین من شعراء الشیعه و ذکر بعض شعره الدال علیه و ترجمه فی نسمه السحر و ذکر أن له قصائد فی مدح أمیر المؤمنین علیه السلام سماها العلویات طبع دیوانه مکررا مع الشرح و بغیر شرح و ذکر فی جمط ص 1616 تواریخ کل طبع و خصوصیاته و أما شروحه فقد حکی ابن خلکان عن بعض مشایخه أنه وقف علی أکثر من أربعین شرحا له و ذکر فی کشف الظنون جمله من الشروح و قال إن الأکثر فائده منها هو شرح أبی الحسن الواحدی علی بن أحمد المتوفی (468) و من شعره فی دیوانه المطبوع قوله
و ترکت مدحی للوصی تعمدا
إذ کان نورا مستطیلا شاملا
مدح الأمیر نصر بن أحمد السامانی فی اللیله الحادیه و الثلاثین من السده التی کان یقام رسومها سنویا، بقصیده أولها:
مهترآباد خدایا ملک بغدادا
شبک سی و یکم بر تو مبارک بادا
کذا ذکره فی ثمار القلوب- ص 147 للثعالبی المطبوع (1908 م)
و هو فضل بن العباس من شعراء بخارا، المعاصر لرودکی و قد رثا نصر بن أحمد و نوح بن منصور السامانی و قد ذکر شعره فی التذاکر، مات عام (200) کما فی (تغ- ص 5) و أظنه عین ما قبله
و هو من قدماء العرفاء ترجمه فی ریاض العارفین- ص 68 و ذکر بعض شعره و إنه توفی (391) عن (124) سنه
ذکره فی (تش- ص 311) و قال إنه من رجال التصوف و أظنه
و هو أستاذ الخاقانی الشروانی و أبی زوجته ترجمه فی (دجا- ص 27) و ترجمه علی شیر فی (مجن- ص 328) و (لت- ص 41) و (تش-
ص: 44
ص 51) کان ملک الشعراء فی عهد ملوک شیروان و دیوانه مشحون بمدائحهم و مات (554) کما فی (تغ- ص 5)
أحمد بن عبد الله بن سلیمان المولود بمعره النعمان (363) و المتوفی بها (449) ترجمه فی تسمه و له دواوین سقط الزند و لزوم ما لا یلزم و المنتخبات منه، کلها مطبوعات، و لها شروح یأتی فی محالها و أورد سیدنا فی تأسیس الشیعه شواهد تشیعه و ذکره ابن شهرآشوب فی آخر شعراء أهل البیت و کتب ابن أبی جواده المتوفی (660) فی تبرئه المعری عما رمی به کتابا سماه دفع الظلم و التحری علی أبی العلاء المعری و ألف فی تبرئته أیضا کتاب صرف المعره عن المعری تألیف السید العالم أبی علی المعروف بابن حاجب الدار و هو مظفر بن الحافظ لکتاب الله فضل بن یحیی المنتهی نسبه إلی إسحاق بن الإمام جعفر الصادق علیه السلام ذکر فی عمده الطالب (ص 242) طبع النجف و (ص 240) طبع الهند
مر بعنوان دیوان ابن سینا
و هو أحمد بن محمد بن قاسم بن منصور من العرفاء و مرید الشیخ أبی القاسم جنید البغدادی ترجمه فی ریاض العارفین ص 64 و أورد شعره العربی
و هو الحسن بن أحمد، کان من العرفاء و من مریدی الشیخ أبی علی الرودباری ترجمه فی (ریاض العارفین ص 65) و أورد شعره العربی
السلطان حسین میرزا بایقرا یأتی بعنوان تخلصه الحسینی السلطان حسین
أسلم بن مهوز المنبجی المعاصر للبحتری المنبجی الطائی الذی مات (286) قال ابن عیاش الجوهری فی مقتضب الأثر (ص 53) إن أبا الغوث المنبجی کان شاعر آل محمد صلی الله علیه و آله و کان البحتری یمدح الملوک و هذا یمدح آل محمد ثم أورد الجوهری قصیده من قصائد أبی الغوث التی أنشدها البحتری عن أبی الغوث و هی فی مدح آل محمد و ذکره الأئمه الاثنی عشر علیه السلام إلی تمام خمسه عشر بیتا و قال و هی طویله کتبنا منها موضع الحاجه فیظهر منه أن دیوان أبی الغوث فی مدائحهم و قد مر حماسه البحتری فی (ج 7- ص 89) و یأتی دیوانه المطبوع مکررا
ص: 45
و هو أخو الملک حمزه أورد شعره فی (نر- ص 37)
علی بن محمد بن الحسین بن یوسف بن محمد بن عبد العزیز الکاتب الشاعر المتوفی (400) أو (401) طبع فی بیروت (1294) ولد فی بست بسجستان و هو من شعراء الیتیمه) و عده ابن شهرآشوب من شعراء أهل البیت علیه السلام فی (معالم العلماء- ص 141) من طبقه المتقین منهم و هو صاحب القصیده النونیه المترجمه و المشروحه بشروح کثیره مطلعها [
زیاده المرء فی دنیاه نقصان
] و له قصیده فی مدح أبی الطیب محمد بن علی الکاتب البیهقی کما فی تاریخ بیهق- ص 71 فیها قوله المشعر إلی عقیدته:
معاشر الناس أو عواما أبوح به
أسماعکم إنه من خیر أقوالی
محمد و علی ثم بعدهما
محمد بن علی رکن آمالی
و له شعر فارسی أیضا نقله فی مع- ج 1- ص 7
العالم الحکیم المقتدی لأهلها ترجمه معاصره سام میرزا فی (ص 36- تس)
مر بعنوان دیوان ابن التعاویذی
مر فی (ج 5- ص 7) بعنوان الثغر الباسم و له خصائص الطرب المذکور فی (ج 7- ص 169) و قال ابن خلکان فی (ج 1- ص 201) إن السری بن أحمد الرفاء کان یدس فی دیوان کشاجم أحسن شعر الخالدیین لمعاداته معهما فیوجد فی بعض نسخ دیوان کشاجم زیادات
ابن الحکیم الدوانی کذا ترجمه فی (نر- ص 376) و ذکر له مثنوی مظهر الأسرار و مثنوی ضیاء النیرین و أورد بعض غزلیاته و قال فی (تغ- ص 5) إنه کان معاصرا لجلال الدین أکبر پادشاه و مات (999).
و هو أبو الفتح الطبیب ابن ملا عبد الرزاق.
جاء من وطنه إلی الهند و معه الحکیم همام و نور الدین القراری فی (983) و تقرب عند أکبر پادشاه. و مات فی (7- رمضان- 997) حین السفر إلی کابل فی حسن إبدال.
ذکره فی (گلشن- 12- 13) و أورد بعض شعره. و أظنه هو أبو الفتح الدوانی المذکور آنفا.
ص: 46
همام بن غالب بن صعصعه التمیمی یأتی دیوان فرزدق.
الحارث بن أبی العلاء سعید بن حمدان بن حمدون الحمدونی ابن عم ناصر الدوله و سیف الدوله ابنی حمدان الملقب بملک الشعراء. کان الصاحب بن عباد یقول: بدء الشعر بملک و ختم بملک، یعنی بامرئ القیس و أبی فراس. و له المیمیه الموسومه بالشافیه(1) فی نصره الأئمه من آل محمد ردا علی ابن المعتز الناصب لهم ولد (320) و ختم له بالشهاده فی (357) و رتب دیوانه الشیخ أبو عبد الله الحسین بن خالویه نسخه قدیمه منه عند الفاضل الأردوبادی فی النجف. و طبع فی بیروت بالمطبعه السلیمیه فی (1873 م).
مر بعنوان دیوان ابن التعاویذی لأنه یکنی بأبی الفرج أیضا.
نسبه إلی رون من قری نیشابور المعاصر للأمیر مسعود سعد سلمان المتوفی بعد (515) و یقال إنه تسبب لحبسه فی حصار نای الذی مر ذکره فی (ج 7- ص 23) و هو فارسی طبع فی مطبعه أرمغان بمباشره وحید الدستگردی و تصحیح چاپکین الروسی فی (180 ص) فی (1304 ش) و ذکر فی مع- ج 1- ص 70 أن دیوانه یقرب من ألفی بیت، موجود عنده” مع” و نقل جمله من أشعاره.
أحمد بن أبی القاسم الکلانتری ابن محمد علی بن هادی النوری الطهرانی و لانتسابهم إلی خالهم محمود خان کلانتر الذی صلبه ناصر الدین شاه فی عام المجاعه، لقبوا بکلانتری. و له حاشیه رجال النجاشی المذکور فی (ج 6- ص 88) و حاشیه المکاسب و الدر الفتیق و هذا الدیوان، و یشتمل علی القصائد العربیه و الفارسیه. توجد نسخه الأصل عند ولده المیرزا محمد بطهران و قد قام بتصحیحه و طبعه السید جلال الدین المحدث الأرموی بطهران فی (1370).
ابن الحسین الشهیر ببدیع الزمان الهمدانی. یأتی باسمه .
ص: 47
المشهور بدیع الزمان.
و هو من شعراء مهنه بخراسان و من أولاد أبی سعید أبی الخیر کما فی (تغ- ص 6). و أظنه هو أبو سعید المذکور و أخ أبی القاسم الآتی.
الشهیر بالمحقق القمی صاحب جامع الشتات المذکور فی (ج 5- ص 59). هو عربی و فارسی حکاه صاحب الروضات عن بعض أرحامه مصرحا بأنه یقرب من خمسه آلاف بیت.
نزیل بمبئی. ذکر ولده الشیخ محمد حسن أنه ولد فی النجف (1275) و توفی بها (1351) و قال إنی جمعته و سمیته بمنظومات الشیخ. و یزید علی ألفی بیت فارسی و عربی.
من أعاظم السادات، السماکی الأسترآبادی.
سافر إلی الهند و عاد إلی أصفهان فی عصر الشاه صفی فأکرم قدومه و کان بها إلی أن توفی و دفن بمقبره بابا رکن الدین فی أصفهان. ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 152) و أورد بعض شعره منها القصیده التی مطلعها:
چرخ با این اختران نغز و خوش و زیباستی
صورتی در زیر دارد هر چه در بالاستی
و أورد القصیده بتمامها مع بعض أشعاره فی ریاض العارفین ص 276.
یأتی بعنوان تخلصه (قاسم).
و هو ابن الخواجه شهاب الدین أحمد الخوافی. ترجمه فی لط- ص 149 و أورد شعره. قال فی (تغ- ص 6) إنه کان خطاطا بالنستعلیق.
و هو أخ الخواجه أبی الفضل مهنه المتخلص بقاسمی. ترجمه لطائف نامه (ص 145) و أورد شعره.
ذکره فی (تغ: 6) و قال: کان من شعراء عهد الشاه عباس الأول الصفوی.
یأتی بعنوان دیوان ذهبی.
ص: 48
ذکره فی (تغ: 6) و قال إنه من شعراء عهد الشاه عباس الأول. و لعله المذکور آنفا و الآتی بعنوان تخلصه قاسم.
یأتی بعنوان دیوان قائم مقام و مر الجهادیه فی (ج 5 ص 296) و مر له إنشاء قائم مقام فی (ج 2- ص 393) توجد نسخه من هذا الدیوان فی تبریز فی مکتبه الحاج محمد آقا النخجوانی أوله.
نوبهار است بیا تا طرب از سر گیریم
سال نو بار غم کهنه ز دل برگیریم
المعاصر ابن الأمیر السید محمد السنگلجی بن الآقا السید صادق الطباطبائی ولد (1287) فیه المدائح و المراثی و المواعظ بالفارسیه و العربیه کما حکاه لنا السید محمد علی هبه الدین الشهرستانی.
و هو ابن النواب میرزا محسن الرضوی و سبط الشاه عباس الماضی. ترجمه فی (نر- ص 11) و أورد شعره.
و هو أخ المیر أبی الحسن نزیل شیراز ترجمه فی (نر- ص 383) و أورد بعض شعره.
و هو الشیخ محمد حسن بن حماد بن محسن الجناجی القاطعی الکربلائی الفاضل الأدیب وزیر المعارف فی بغداد سابقا. تلمذ علی المیرزا محمد حسین الشهرستانی المتوفی (1315) و الشیخ کاظم الهر الحائری المتوفی (1330) إلی أن توفی فجأه فی (1334) کما ذکره صاحب الأدب العصری لکن رأیت نسخه خط الناظم عند الشیخ محمد علی یعقوب الخطیب النجفی لیس مرتبا علی الحروف، و فیه تواریخ و مراثی، و منها رثاء السید إسماعیل الصدر المتوفی بالکاظمیه (18- ج 1- 1338).
کان من الأدباء و مشرف إصطبل الشاه عباس الأول الصفوی کما فی (تغ: 6).
المعروف بدهخدا الرازی المتوفی (541) کان معاصر الحکیم سنائی. ترجمه فی (مع- ج 1- ص 79) و أطرأه و أورد بعض قصائده فی مدح الأئمه منها قوله فی قصیدته البائیه:
ز أولیاء بامارت جز أو که بود سزا
ز مصطفی به امامت جز أو که یافت خطاب
ص: 49
بمصطفی نرسی تا بمرتضی نشوی
مقال این بنماید تو را مدینه و باب
المتخلص بسامعی یأتی.
ذکره فی (تغ: 7) و قال إنه معاصر نادر شاه، و لا یخلو شعره من لطف.
و هو أصفهانی توفی (512) ترجمه فی (مع- ج 1- ص 78) و أطری فضله و أورد بعض شعره، منها قوله فی التحسر علی آل الرسول.
گر همه ساله بود کامروا مردم نیک
پس چه بود آن همه ناکامی پیغمبر و آل
و هو أخو علاء الملک المرعشی الشوشتری.
ذکره (گلشن- 13) و قال إن له غیر هذا الدیوان الفارسی رساله فی العداله، و تفسیر سوره الإخلاص، و أنموذج العلوم.
کان معاصرا للخاقانی الشاعر (م- 502) و کان له مع الخاقانی مراسلات. ذکره دولت شاه فی الطبقه الثانیه و قال کان معاصرا للسلطان غیاث الدین محمد بن ملک شاه السلجوقی و کان فاضلا أدیبا.
و تخلصه حاضری یأتی أنه من نقباء المشهد الرضوی.
الملقب بملک النحاه الحسن بن صافی بن نزار بن الحسن الترکی المولود ببغداد بالجانب الغربی بشارع دار الرقیق فی (489) و توفی بالشام و دفن بباب الصغیر فی (الثلثاء ثامن شوال 568) کذا أرخه ابن خلکان (ج 1 ص 135) قال و له دیوان شعر. و ذکر بعض شعره و فی (کفظ) عند ذکر کتابه العمده فی النحو، عبر عنه بملک الرافضه.
و هو ابن الخواجه مؤید مهنه ذکر فی (لط ص 105) أنه من أهل الصلاح و أورد شعره و القزوینی ترجمه بضده فی (مجن- ص 279) و کان معاصرا للسلطان حسین میرزا بایقرا (م- 911) کما فی (تغ: 8).
الحسن بن هانی بن عبد الأول بن الصباح علی خلاف فی سلسله آبائه، الحکمی الدمشقی الأصل المولود فی أهواز (145) أو (146) أو غیر ذلک علی
ص: 50
خلاف فیه. توفی ببغداد سنه خمس أو ست أو ثمان بعد التسعین و المائه أو غیر ذلک إلی تمام المائتین. و ظاهر الاخبار بأنه أدرک الإمام الرضا مع المأمون و مدحه کثیرا ینفی هذه الأقوال المتخالفه کلها، بل یظهر منها أنه عاد مع المأمون إلی بغداد فی (202) و توفی بها. و تشیعه یظهر مما رواه الشیخ الصدوق من أشعار مدحه. و عده ابن شهرآشوب من شعراء أهل البیت المجاهرین. و جزم بتشیعه صاحب الریاض و مؤلف نسمه السحر. و اعتذر الشیخ أبو علی الحائری فی منتهی المقال عما ینسب إلیه من المنکرات بعدم ثبوت شی ء منها، و حکم بأنه من خلص المحبین. و قد عمل شعره جماعه من أهل الأدب من الأصحاب. ذکرهم سیدنا الحسن فی تأسیس الشیعه، منهم الشیخ أبو یوسف یعقوب بن إسحاق السکیت، جمعه فی ثمانمائه ورقه علی عشره أنواع. و الشیخ أبو الحسن علی بن محمد الشمشاطی کتب أخبار أبی نواس و المختار من شعره و الانتصار له. و صنف فارس بن سلیمان أبو شجاع الأرجانی کتاب مسند أبی نواس و عمل شعره علی الأنواع العشره أیضا یحیی بن الفضل. و کذا أبو سعید السکری لکنه لم یتجاوز مقدار ثلثیه فی ألف ورقه. و أبو بکر الصولی عمله علی الحروف و أسقط المنحول منه. و کذا علی بن حمزه الأصفهانی. و إبراهیم بن أحمد الطبری المعروف بتوزون. و قد ذکر فی (کفظ ج 1 ص 503) خصوص الصولی و الأصفهانی و ابن توزون، ثم قال فلهذا یوجد دیوانه مختلفا. و ابن توزون هو إبراهیم بن محمد الطبری المعروف بپیروز الرویانی المترجم فی تاریخ بغداد و معجم الأدباء، و کان من تلامیذ أبی عمرو الزاهد الذی مات (345) و قال فی تأسیس الشیعه أیضا إنه عمل یوسف الدایه أخباره و المختار من شعره. و کذلک أیضا أبو هفان. و أبو الطیب بن الوشاء.
و کتب ابن عمار رساله فی مساویه و سرقاته، قال و آل المنجم کلهم عملوا أخباره و المختار من شعره. أقول و ممن کتب أخبار أبی نواس هو محمد بن مکرم صاحب لسان العرب و قد فاتنا ذکر هذه الکتب فی أخبار أبی نواس فی محله من (ج 1 ص 319). و طبع دیوان أبی نواس مکررا، ففی القاهره (1277) و فی بیروت (1301) و غیر ذلک مما فصله فی جمط ص 352 و قد بسط القول فی ترجمه أبی نواس السید الأمین فی أعیان الشیعه- ج 24- ص 1- 249).
ترجمه شاه محمد القزوینی فی (بهش- 383)
ص: 51
و أورد شعره.
هو أبو المظفر محمد بن أبی العباس أحمد بن محمد بن إسحاق الأموی المعاوی نسبه إلی معاویه الأصغر بن محمد بن عثمان، علی ما فصلناه مع تواریخه فی تعله المشتاق له المذکور فی (ج 4- ص 219) و قد قسم شعره علی، العراقیات المقطعات، النجدیات، الوجدیات، و غیر ذلک. طبع فی بیروت (1327) و طبع المقطعات خاصه أیضا علی الحجر فی مصر فی (44 ص) فی (1277) و توجد نسخه النجدیات منه خاصه فی مکتبه (الملک) بطهران و هی بخط محمد بن إبراهیم بن أبی القاسم الأدیب فرغ من الکتابه فی (منتصف رجب 723).
المعروف بپیر فرشته. ترجمه شاه محمد القزوینی فی (مجن- ص 185) و الجامی فی النفحات: 388. و أورد رباعیته. و ترجمه فی ریاض العارفین ص 53 و سماه فی (تش- 311) بأبی العرفاء و ذکر و إنه توفی (835) و له رساله کنز الجواهر.
ذکره فی (دجا- ص 29) عن عرفات العاشقین.
ترجمه فی (دجا- ص 29) و أورد شعره عن عرفات العاشقین.
ابن أخت المولی ملک الدیلمی القزوینی الخطاط الشهیر. و أبو الهادی أیضا کان شاعرا خطاطا ماهرا فی الموسیقی. ترجمه معاصره الصادقی المولود (940) فی (خص- ص 260) قال توفی بقزوین و دفن قرب شاه زاده حسین.
. هو داود بن القاسم بن إسحاق بن عبد الله بن جعفر بن أبی طالب المعروف بأبی هاشم الجعفری، لأنه من ولد جعفر الطیار، شاهد الأئمه، الرضا و الجواد و الهادی و العسکری و الحجه علیه السلام و روی عنهم، و کان جلیلا عندهم و له فیهم أشعار. دون شعره أبو عبد الله أحمد بن محمد بن عباس الجوهری کما ذکره النجاشی فی ترجمه الجوهری و ذکر أنه ألف أیضا کتابا فی أخبار أبی هاشم الجعفری غیر کتاب شعره.
کتب بعض أشعاره بخطه فی سنه (1002)
ص: 52
فی مشیخه کنز السالکین المذکور فی (ج 8- ص 187).
و هو من أحفاد المولی إسماعیل أتا البلخی کان شعره الترکی مشهورا. و دفن ببلخ ترجمه فی (مجن- ص 50 و 224).
فارسی للمیرزا علی أصغر خان بن الآقا باقر خان آب دار. ترقی أمره عند ناصر الدین شاه من منصب أبیه الآبداریه إلی أن لقب بأمین السلطان، و باسمه اشتهر المسکوک الفضی الجدید فی إیران، المعمول بالمکائن، فیقال منگنه أو قران أمین السلطانی ثم لقب بالصدر الأعظم أیضا فی سنین. و فی الأواخر لقب بالأتابک الأعظم و ظهرت قوه قلبه و سیاسته یوم قتل الشاه. و کنت أنا یومئذ فی کرمانشاه سائرا إلی العراق و الوالی بها الأمیر نظام الگروسی. و بقی لقبه إلی تغییر الأمور و ظهور الدستور فعند خروجه من المجلس الملی قتل غیله بالرصاص فی (1327) و سمعت أن دیوانه طبع بإیران.
و اسمه آخوند شفیعا. عمی بصره فی مرض الجدری ابتلی به فی التاسعه من عمره، لکنه ترقی فی الأدب. و کلیاته تحتوی علی عشره آلاف بیت من أنواع الشعر و مات بلار فی (1113) کذا فی (تغ- ص 8).
و اسمه الملا محمد زمان بن الملا محمود المازندرانی هاجر إلی أصفهان للتحصیل، و نزل بعض مدارسها أطرأه معاصره فی (نر- ص 357) و أورد بعض شعره و بدل فی (روشن) مازندران بدماوند
نقل عنه فی (دجا- ص 30)
مطبوع بالأردویه للسید إمداد إمام الملقب بشمس العلماء الزیدی المذهب، المستبصر إلی الاثنی عشریه، المعاصر العظیم آبادی، المتخلص فی شعره بالأثر هکذا وصفه بعض فضلاء الهند
فارسی لبعض الأدباء الإیرانیین لم أعلم اسمه و لا عصره و انما رأیت عده قصائد منه فی مدح المعصومین و قصیدتین فی مدح الحجه علیه السلام کلها ضمن مجموعه نفیسه فی کتب (الخوانساری) و تاریخ کتابه المجموعه (1130)
مر بعنوان دیوان الأبهری
ص: 53
و أخسیکت من أعمال فرغانه من ترکستان ترجمه فی (مع- 1: 102) و (تش- ص 318) و دولت شاه فی الطبقه الثانیه و قالوا کان بینه و بین الحکیم الخاقانی مناظرات و کان مداح ملوک آل طغرل السلجوقی و توفی (562) و أورد هدایت بعض شعره البالغ إلی المائتین بیتا و فی ریاض العارفین- ص 281 ذکر وفاته فی خلخال فی (657) توجد نسخه دیوانه فی (الرضویه) و أخری کتابته (861) عند (فخر الدین) و معه دیوان مجیر البیلقانی
المولی عبد الله الهمدانی المتوفی (656) فارسی أورد کثیرا منه فی (مع- ج 1 ص 106) و قال إنه یقرب من خمسه آلاف بیت و هو من المعاصرین لکمال الدین إسماعیل الأصفهانی و من المستفیدین عن الخواجه نصیر الدین الطوسی و ترجمه شاه محمد القزوینی فی (بهش ص 326)
و فرغانه من بلاد ما وراء النهر ترجمه القزوینی فی (بهش- ص 326) و أورد شعره
یأتی بعنوان دیوان نظامی أثیری
الشمس الدین محمد الگیلانی المتخلص بأثیری، مؤلف مفاتیح اعجاز در شرح گلشن راز موجود فی دزفول عند المیرزا جعفر بن الشیخ مرتضی المدعو بشیخ بزرگ بن الشیخ محمد حسن بن الشیخ منصور الذی هو أخ الشیخ الأنصاری و هو شمس الدین محمد بن یحیی بن علی اللاهیجی الگیلانی الذی شرع فی شرح گلشن راز (877)
المیر محمد حسین الیزدی المثری المقتول بقریه أشکذر فی (1047) ترجمه آیتی فی تش یز- ص 269 و ذکر أن له شعر کثیر و ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 293) و قال إنه من الساده الحسینیه المتمکنین فی یزد و لقبه فی (تغ: 9) بالجعفری
للمولی مقیما المشهدی المقیم بأصفهان غالبا ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر- ص 356) و أورد شعره و کذا فی (گلشن) و قال فی (تغ: 9) کان فراشا من شعراء عهد الشاه سلیمان الصفوی
ص: 54
للمیرزا أحسن الله الملقب بظفر خان بن الخواجه أبی الحسن نزیل الهند فی عهد السلطان أکبر پادشاه ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 57) و ذکر جمله من أشعاره و قال إنه توفی قبل سنین و ترجمه أیضا فی سرو آزاد و (گلشن) و قال فی (سرخوش- ص 4) إن صائب التبریزی جاء إلی الهند لزیارته و قال فی (تغ: 9) إن وفاته (1073) و کان والیا لکشمیر
و اسمه محمد أحسن بن المنشی محمد أحمد البلگرامی الأصل الصفی پوری الموطن ینسب نفسه إلی أبی بکر کما ذکره فی (گلشن- ص 15) ولد (1244) و کان حیا فی زمن تألیف صبح گلشن فی (1294) و له أرتنگ فرهنگ و کارنامه فرهنگ و آیینه أحسن و صحیفه شاه جهانی و لغت شاه جهانی و مصطلحات شاه جهانی و تحفه صدیقیه و غیرها
و هو أحسن الله من أحفاد السید شاه عزیز الله خلیفه السید شاهمیر اللاهوری ذکر فی (گلشن- ص 17) أنه جاء إلی لکهنو فأعزه النواب آصف الدوله، و ذهب إلی فرخ آباد فأکرمه النواب مظفر جنگ و شوکت جنگ
ذکره معاصره فی (نر- ص 318) و کذا فی (گلشن- 17) و أوردا شعره و قالا کان خیاطا و قد سماه بعض بیمینی
ذکره فی (گلشن- ص 17) و أورد شعره
من أهالی بلده پیاله ذکره فی (گلشن- ص 17) و قال إنه ابن میر عبد الفتح، ولد ببلده پیاله و مات (1111) و له مثنویات دلبر و شیدا و شاه و ماه
و هو ابن میر غلام علی ذکره فی (گلشن ص 17) و أورد شعره
یأتی بعنوان دیوان شیخ زاده لاهیجی
المقیم بالنجف تاره و بالحله أخری و توفی (1183) کان من العلماء الأدباء و معاصرا للسید نصر الله المدرس الحائری و مقرظا للقصیده الکراریه للشیخ شریف الکاظمی التی نظمها (1166) و الناظم عند ذکر ما نظمه
ص: 55
الأدباء من التقریظات لنظمه قدم تقریظ النحوی علی تقریظ المدرس الحائری و قد جمع دیوان شعر الشیخ أحمد النحوی الشیخ محمد بن طاهر السماوی المتوفی (1370) و رتبه فی قسمین أولهما فی التخمیسات و ثانیهما فی المساجلات و غیرها فی قرب خمسین صفحه أکثر من ألف بیت کتبه بخطه فی مجلد، و بعد موته اشتراه الشیخ محمد علی یعقوب الخطیب النجفی، و ترجمه فی (ص 163) من الجزء الأول من کتابه البابلیات المطبوع و ترجم الشیخ أحمد النحوی و دون شعره أیضا الشیخ علی الخاقانی فی (ج 1) من شعراء الحله إلی نیف و ستین صفحه و أورد من شعره کلما ظفر به و عبر عنه بدیوان النحوی و عده من المصادر المخطوطه لکتابه شعراء الحله أو البابلیات
ابن السید رضا بن السید محمد الموسوی الهندی النجفی، مؤلف قصص الأنبیاء المطبوع و طبع فی ذکری السید ماجد قصیده تأبینیه منه فی (69 ص) بالنجف
ابن الشیخ عبد السلام البحرانی المعاصر للمولی محمد تقی المجلسی الذی توفی بأصفهان (1070) و توفی الشیخ أحمد هذا بشیراز، و دفن بمشهد علاء الدین حسین کما ذکره الشیخ سلیمان بن عبد الله الماحوزی المتوفی (1121) فی رسالته فی تاریخ علماء البحرین، و قال [إنی رأیت الدیوان عند ولده الصالح الفاضل صاحبنا الشیخ حسن و شعره لیس فی مرتبه إنشائه ] أقول مراده أن کتاب خطبه الذی مر فی حرف الخاء (ج 7 ص 183- 184) أحسن من دیوانه
فی مائه ورقه مر بعنوان دیوان ابن نوبخت
ابن السید محمد بن علی بن سیف الدین الحسنی الحسینی البغدادی العالم الشهیر بالسید أحمد العطار لوقوع داره فی بغداد بسوق العطارین کان من تلامیذ السید بحر العلوم و مر له التحقیق فی أصول الفقه فی (ج 3 ص 480) کبیر زهاء خمسه آلاف بیت توجد عند أحفاده و غیرهم
ابن محمد التبریزی المؤرخ فی القرن الثامن له تاریخ النوادر و نظم شاهنشاه نامه من عهد یافث بن نوح إلی (738) باسم السلطان أبو سعید خان بهادر نقل بعضه فی (دجا- ص 32)
ص: 56
بن السید مطلب بن علی خان بن خلف بن عبد المطلب المشعشعی الحویزی، کان معاصرا للسید عبد الله الجزائری، و کان عالما ورعا أدیبا لم یتداخل فی شی ء من أمر إخوته ولاه الحویزه. و فی جواب مسائله کتب السید عبد الله الذخیره الأبدیه کما کتب السید عبد الله کاشفه الحال فی معرفه القبله و الزوال باسم أخیه السید علی خان الصغیر بن مطلب بن علی خان بن خلف. و ترجمه السید عبد الله فی إجازته الکبیره التی کتبها (1168) و یظهر منها وفاته قبل التاریخ.
یأتی بعنوان دیوان السید أحمد الدشتکی.
الشیخ أحمد بن الشیخ مهدی بن أحمد بن نصر الله آل أبی السعود الخطی القطیفی المتوفی (ع 1- 1306) و هو فی أربع مجلدات ضخام کما ذکره فی أنوار البدرین.
یأتی بعنوان دیوان هاتف.
ذکره حبیب الله الأصفهانی فی مقدمه طبع دیوان بسحاق أطعمه بأستانبول، و قال إنه متداول معروف و لکن شعر بسحاق أحسن منه و أسجم. (أقول) و قد أورد کثیرا من أشعاره فی مجمع الفرس لسروری.
ذکر شعره فی (گلشن ص 18) و قال:
جاء إلی بنگاله و ذهب إلی شاه جهان آباد و تقرب عند شاه جهان پادشاه.
و هو أخ المیرزا محمد المجذوب الآتی فی المیم. ترجمهما النصرآبادی فی (نر- ص 193) و أورد شعرهما.
یأتی فی الخاء.
یأتی بعنوان دیوان الپیشاوری.
یأتی بعنوان دیوان جامی أحمد.
و هو السلطان أحمد بن السلطان أویس بن الشیخ حسن النویان المقتول (808). ترجمه فی (مع- 1: 8) و (دجا: 30).
عده من شعراء الشیعه فی کتاب بعض مثالب النواصب- ص 239.
ص: 57
أخ السید سجاد علی خان، کان نزیل بغداد أخیرا إلی أن توفی حدود (1340) و هو فارسی کبیر رأیت نسخته.
و هو من أحفاد أمیر کیا ملاطی الحسنی. رشحه الشاه إسماعیل الثانی لحکومه گیلان. و فی عصر الشاه عباس فر إلی النجف و مات هناک فی (920) کما ذکره فی (گلشن: 18) و (تغ: 10).
و هو أخ المیرزا سعید، و هما من الوزراء. ترجمها النصرآبادی فی (نر- ص 77) و أورد شعرهما.
و هو أخ القاسم خان بیک الأفشار ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 34) و أورد شعره، و قال فی (تغ: 10) جاء إلی الهند و مات (1042) و کان یلقب بلنگ و أصله رازی.
و هو المعاصر للصادقی ترجمه فی (خص- ص 262) و أطری فضله و أورد بعض مشهورات شعره.
یأتی بعنوان دیوان (درویش أحمد خوانساری).
هو السید نظام الدین أحمد الدشتکی المتوفی (1085) ابن محمد معصوم الحسینی. و هو والد السید علی خان المدنی. ذکره فی أمل الآمل، و أورد شعره فی السلافه. و توجد نسخه من دیوانه فی إستانبول بمکتبه نور عثمانیه کما فی فهرسها.
. من الکتاب. ذکره معاصره سام میرزا فی (تس- ص 58) و أورد شعره و فی (گلشن- ص 18) و قال إنه من أحفاد مالک الأشتر. و کذا فی (تش- 223).
توجد شعره بخطه فی گنجینه گران مایه الموجود عند (فخر الدین).
یأتی بعنوان دیوان سراج سبزواری.
یأتی بعنوان دیوان سهیلی.
ص: 58
له سالارنامه فی تاریخ إیران، نظمه بأمر الشاه زاده عبد الحسین میرزا حاکم شیراز و طبع بأمره فی (1316) فی (455 ص) و علیه تقریظ لآسوده الشاعر المعاصر للناظم.
یأتی بعنوان دیوان رسوا.
مر أحدها بعنوان الأمواج فی (ج 2 ص 351) و الآخر التیار فی (ج 4 ص 517).
یأتی بعنوان دیوان قانعی.
مر بعنوان دیوان أحمد بن محمد العطار.
المدفون بقزوین أخ حجه الإسلام محمد الغزالی. ترجمه فی النفحات- ص 336 و قال توفی (527) و دفن بقزوین. و ترجمه الحکیم شاه محمد القزوینی فی (مجن- ص 318) و ترجمه فی ریاض العارفین ص 59 و ذکر أن له سوانح العشاق نظما و نثرا ألفه لتلمیذه و مریده عین القضاه الهمدانی.
. ذکره بیگدلی فی (تش- ص 223) و أورد شعره.
یأتی بعنوان دیوان فکری همدانی.
ذکره فی (تغ: 9).
ابن أخ أمیدی الکاشانی ترجمه سام میرزا فی (تس- ص 176) و أورد شعره
کان من تلامیذ میر حسین القاضی الکاشانی ذکره سام میرزا فی (تس: 156) و فی (تغ: 10) لقبه بفرید الدین
کان یعرف بأمیر قاضی و أخوه قاضی بیگ کان والیا علی دکن ذکره فی (گلشن ص 18) و قال جاء إلی الهند و تقرب عند أکبر شاه ثم عاد مع أخیه إلی إیران و تقرب عند الشاه عباس الأول کان متخصصا فی فن الموسیقی و بالأخص الکمانچه و بها اشتهر و مات (970)
توجد نسخه منه فی مکتبه داود چلبی بموصل کما فی
ص: 59
فهرسها (ص 267) قال و شعره فی التصوف و مدیح السید أحمد الرفاعی و النبی صلی الله علیه و آله و غیره
له فی مدح الشیخ صفی الأردبیلی جد الصفویه مائه و أربع عشره قصیده ترجمه فی (دجا- ص 35) نقلا عن صفوه الصفا
السلطان السلیم النفس و الطبع غزلیاته و مثنویاته مشهوره ترجمه فی (لط- ص 126) و أورد شعره الترکی و الفارسی
ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 148) و أورد رباعیته
ترجمه سام میرزا فی (تس- ص 154) و أورد شعره و قال إنه أکله جائع فی القحط
توجد نسخته فی (الرضویه) کما فی فهرسها المخطوط
و هو المیرزا محمد هاشم الحکیم المدرس بمدرسه همدان و الشهید فی فتنه الأفغان ترجمه فی ریاض العارفین ص 282 و أورد رباعیته
فارسی کبیر للمیرزا محمد بن عبد النبی الشهیر بالأخباری مؤلف دوائر العلوم المذکور فی (ج 8 ص 267)
أیضا للمیرزا محمد المذکور لکنه عربی ذکره و ما قبله فی روضات الجنات و قال بعض تلامیذه فی کتابه محمی الحدید المؤلف (1242):
[إن دیوان الأستاد لیس حاضرا عندی ] لکنه أورد جمله من شعره نقلا عن تصانیفه، منها قوله فی تسلیه القلوب:
میوه علم امام منتظر
می رسد هر لحظه ما را تازه تر
کوری چشم حسود و مدعی
نیست ایشان را از این معنی خبر
می توان در آب دیدن آفتاب
نیک با شرط محاذات نظر
و منها قوله فی المیمیه المذکوره فی قلع الأساس
الا مبلغا عنی سلاله حیدر
و صفو بنی الزهراء خیر فواطم
بأن بنی مروان قاموا بأجمع
علی سوقهم فی قتل نسل الکوائم
و لا غرو أن لو رام قتلی جعفر
فقد قتلت آباءه ابن فاطم
ص: 60
أقول حده لسانه قد بلغت الغایه حتی قتل بعد خمس سنوات من وفاه الشیخ جعفر کاشف الغطاء
فارسی طبع بإیران
و هو أبو منصور ناصر الدین محمد واجد علی شاه ملک مملکه أود بالهند جلس فی (1264) بعد والده أمجد علی شاه فی لکهنو، و هو آخر سلاطین أود و بقبوله حمایه الإنگلیز فی (1272) ختمت استقلال الهند ذکره فی (گلشن ص 20) و له دستور موسیقی و إرشاد خاقانی فی العروض و صوت مبارک فی الموسیقی و سته دواوین و عده مثنویات
و هو أختر مراد أخو روشن أختر محمد شاه و هما ابنا خجسته أختر جهان شاه ابن محمد معظم بهادر شاه ابن اورنگ زیب عالمگیر شاه ذکره فی (گلشن ص 19)
الشیخ سعد الله کان یتخلص أولا بعالی ثم عدل عنه و اتخذ أختر تخلصا کان یمدح علی أصغر خان شجاع و سعادت خان النیشابوری، و مات (1153) و له مثنوی گلشن محمود و شعله عشق و گیتی آشوب و عجب نامه و سرمه حیرت و طلسم وحدت و غیرها
لمحمد علی بیک من الطائفه الفیلیه ذکره فی (عم- ص 554) و قال کان یتخلص بأختر، و کان بشیراز، و مات (1302) و أورد بعض شعره
رأیت له گلزار حسینی فی المکتبه (الرضویه)
المعاصر لفتح علی شاه و اسمه أحمد بیک، و له تذکره جمع فیها شعراء عصره لم، تتم فأتمه بعد وفاته أخوه محمد باقر بیک، کما ذکرناه فی (ج 4- ص 29)
ذکره فی (گلشن- ص 21) و أورد شعره
من قدماء شعراء یزد، و هو دیوان مفصل و عمر شاعره طویلا کما ذکره آیتی فی تاریخ یزد (ص 269) نقلا عن تذکره شبستان، و ذکر
ص: 61
أنه کان منجما بارعا و سافر إلی الهند سنین، و لما رجع کان له إحدی و ثمانین سنه، فتأهل یومئذ و توفی بعد سنین و ذکر النصرآبادی أنه بعد تأهله رزق ولدا باقیا فی یزد و رجع هو إلی الهند و بها توفی و ذکره أیضا فی (تش-: 259) و (تغ: 10) و قالا إنه من معاصری الشاه عباس الأول الصفوی
و اسمه السید اختیار کما ذکره علی شیر فی (مجن ص 95 و 271) و قال: کان کاتبا فی محکمه القاضی نظام الدین، و متقنا فی الفقه و العربیه و فی ترجمه القزوینی للمجالس (ص 271) عبر عنه بالقاضی بدل کاتب القضاء و السجلات و ترجمه سام میرزا فی (تس- ص 30) و قال: قاضی اختیار تربتی خراسان معاصر للسلطان حسین بایقرا کان قاضی القضاه بهراه و کان ممسکا یجمع المال و له مختار الأنوار و المثنوی الموسوم عدل وجود فی (5000 بیت) نظمه باسم السلطان صاحب قران- أی والد المؤلف و هو الشاه إسماعیل الصفوی- فی أواخر عمره توجد نسخه من غزلیاته فی (270 بیت) بمکتبه (المشکاه) کما فی فهرسها لابنی فی قسم الأدب (ص 245)
مر بعنوان دیوان أثیر الدین الأخسیکتی
و هو السید علی المغربی من شعراء القرن الحادی عشر کما ذکره فی (فه- ص 581) و هو غیر المغربی الآتی
و اسمه میرزا محمد یوسف من حکام کرمان ترجمه معاصره فی ریاض العارفین ص 420 و أورد رباعیته و ذکر أن طبعه حسن فی نظم القصائد
للأدیب الشاعر القمی المتخلص بأخگر ابن الأدیب الشاعر الحاج رشید خان المتخلص بشرر و له دیوان یأتی، کما مر دیوان ولد أخگر المتخلص بآذر ص 510
و هو من شعراء لکهنو کان یمدح محمد علی شاه ملک الأود بلکهنو ذکره فی (گلشن- 21) و أورد شعره
و اسمه غلام محمد بن المولوی بدر الدین البلگرامی ذکره فی (گلشن ص 21) و أورد شعره
و هو الشاعر الماهر المیرزا محمد کاظم بن المیرزا محمد الجاجرمی مجموع بالقطع البیاضی دون فیه بخطه بعض أشعار نفسه و منها قصیدته الفارسیه
ص: 62
الرائیه فی الصنائع الشعریه تبلغ مائه و خمسین بیتا، فرغ من نظمها فی رجب (1177) و فیه انتخابه لمنشآت محمد أمین الوقاری الموسوم بگلدسته اندیشه و انتخابه لمنشآت یوسفی، و اختصاره لرساله الصنائع الشعریه التی ألفها الحسن بن محمد الملقب بأشرف الرامی، و وشحها باسم السلطان شیخ أویس المتوفی (775) و أکثر هذا المجموع البیاضی بخطه کتبه فی (1177) توجد نسخته فی مکتبه السید أبی القاسم الموسوی الریاضی الخوانساری بالنجف و المظنون أن هذا الشاعر هو والد المولی أبی الحسن بن محمد کاظم الجاجرمی ناظم الأرجوزه فی الدرایه الموسومه بالهدیه المکیه لأنه نظمها فی سفره إلی مکه للحج فی (1245) نظمها لولده المسمی بحسین و علق علیها کثیرا ولده الآخر الفاضل الماهر المیرزا نصر الله بن أبی الحسن محمد کاظم الجاجرمی الذی ألف رساله فی العروض فی (1258) و له کشکول موجود مع بعض تصانیفه فی المدرسه النوربخشیه ببروجرد و هو غیر المیرزا نصر الله الفارسی المشهدی المدرس بالروضه الرضویه و المتوفی (1290) و قام مقامه ولده المیرزا عبد الرحمن فلا یتوهم الاتحاد و إن کان للفارسی أیضا رساله فی العروض و القافیه کما ذکر فی مطلع الشمس
و هو من مشاهیر شعراء أصفهان. له شعر کثیر مع الغلط فی قوافیها کما ذکره معاصره سام میرزا فی (تس- ص 132).
ترجمه سام میرزا فی (تس: 148) و أورد شعره و قال هو من الشعراء الجدد. و أظنه أدائی سمرقندی الآتی.
و هو الأمیر محمد مؤمن القاضی فی میبد و أردکان سنین و کان یحضر فی کل جمعه فی جامع یزد للخطبه کما ذکره آیتی فی تاریخ یزد (ص 270) و ذکر شعره و إنه فی أخر عمره سافر إلی الهند و توفی بسورات. و ترجمه فی ریاض العارفین ص 285 و أورد بعض أشعاره و کذا فی سرو آزاد و (تش- ص 259) و قال فی (تغ: 11) توفی (1030).
مولانا بهاء الدین علی (محمد) رحاله البر و البحر و نظم تواریخ السلطان سلیم فی بحر شاهنامه و توفی بالطاعون فی إستانبول (928) و له قصیده فی المنقبه أورد القزوینی مطلعها و بعض غزلیاته فی (بهش- ص 365).
ص: 63
. ذکر فی (گلشن- ص 22) و قال جاء إلی الهند و مات فی (1004) و کذا ذکره فی ریحانه الأدب نقلا عن قاموس الأعلام الترکیه، و أظنه ما مر بعنوان أدائی بخارائی.
لمیرزا إبراهیم بن المیرزا رضی الأریتمانی من محال تویسرکان من توابع همدان. ترجمه النصرآبادی فی (نر- 359) و ترجم والده أیضا فی محله و أورد شعرهما، و قال ذهب أدهم إلی الهند، و کان مکرما عند السلطان [شاه جهان ] لکنه لسوء عمله حبسه و توفی فی السجن، و لم یوصفه بالسیاده، و لکن فی ریاض العارفین صرح بکونه من الساده الأجلاء فی بلده و والده من مشاهیر العرفاء (أقول) و لعله الذی یأتی بعنوان أدهم الصفوی الموسیقار. و قال فی (تغ: 11) إنه توفی (1060).
و هو أدهم القزوینی ابن شاه قلی بیگ ترکمان، کان أجداده من مقربی البلاط الصفوی و کان هو مقربا عند الشاه سلیمان. ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 48) و کذا ذکره فی (گلشن- ص 22).
کان أستاذا فی فن الموسیقی و الألحان.
سافر من إیران إلی الهند و سلک فی خدمه همایون پادشاه. ذکره فی (گلشن ص 22) و أورد شعره.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس- 177) و أورد شعره.
و هو المیرزا إبراهیم الصفوی المتخلص بأدهم ذکره سرخوش فی (ص 3) و قال جاء إلی الهند فی عصر شاه جهان پادشاه و کان هزالا و قد یتجنن ثم ذکر شعره. و أظنه أدهم التویسرکانی المذکور، و قد أخذ تخلصه من حسن الراهب کما نقله فی (نر: 108، 109).
و هو من مشاهیر شعرائها کما ذکره سام میرزا فی (تس- ص 239) و قال رأیت دیوانه. و کان أکثر أوقاته فی بغداد و تبریز. و قد قتل أخیرا بتبریز. و قال فی (تغ: 11) إنه توفی (969).
ذکره فی (تغ: 11) و قال کان معاصرا للسلطان
ص: 64
سلیمان العثمانی.
کان من الشعراء القاطنین فی تبریز فی (1050) کما حکاه فی (دجا- ص 220) عن السیاح العثمانی فقال إن فی التاریخ المذکور اجتمع فی تبریز ثمانیه و سبعون شاعرا کلهم صاحب دیوان، و منهم أدهمی المذکور.
اسمه الکواکب الدریه یأتی أنه مطبوع. و هو للسید العالم الشاعر المولوی محمد مهدی المصطفی آبادی المتخلص بأدیب کان من تلامیذ السید المفتی میر محمد عباس الشوشتری و الجالس مجلسه فی تدریس الأدبیات إلی أن توفی (1317) کذا فی التجلیات.
یأتی بعنوان دیوان الپیشاوری.
یأتی بعنوان دیوان صابر.
للحکیم قاسم بن زین العابدین المعروف بالسیستانی.
ولد فی النصف الثانی من القرن الثالث عشر. سافر إلی طهران و رجع بعد الدستور إلی کرمان. و له:- 1) خارستان علی زنه گلستان مر فی (ج 7- ص 132)، 2) نیستان علی زنه بوستان لسعدی الشیرازی. توجد نسخته بشیراز، 3- آتش زنه و هی رباعیات طبع بإیران، 4) تاریخ منظوم مختصر لإیران باسم تاریخ تلگرافی مطبوع، و کان یدرس فی المدارس الابتدائیه فی أوائل الدستوریه، 5) مثنوی عرفانی علی زنه خسرو شیرین للنظامی، توجد نسخته عند بنت الناظم بکرمان کما ذکرها لی السید محمد الهاشمی الکرمانی نزیل طهران، قال و قد توفی الناظم فی أوائل شعبان (1348).
للشیخ أحمد بن ملا حافظ العقیلی الکرمانی. کان هو و أبوه متبحرین فی الأدب الفارسی و العربی نثر أو نظما، و خطاطین ماهرین و کان هو أفضل من أبیه. له:- 1) دیوانه الفارسی و فیه القصائد و غیرها فی ثلاثه آلاف بیت، کان نسخته عند السید محمد الهاشمی الکرمانی بطهران، 2) دیوانه العربی المشتمل علی القصائد أیضا و منها القصیده التبریدیه الهجائیه، 3) سالارنامه فی تاریخ إیران ذیلا للشاهنامه للفردوسی إلی عصر مظفر الدین شاه قاجار، و قد طبع علی الحجر بإیران و قد توفی الناظم فی (1329) کما کتبه لنا السید محمد الهاشمی الکرمانی المذکور.
ص: 65
لأفضل الملک غلام حسین بن مهدی خان بن علی خان زند، المتخلص بأدیب. له دیوانان عربی و فارسی. سافر من کرمان إلی خراسان و طهران. و کان یصرف أوقات فراغته من المشاغل الدیوانیه بالتألیفات فی التاریخ و الجغرافیا و عده سفرنامات. کان مترجما لناصر الدین شاه و جعله مظفر الدین شاه وقایع نگار للبلاد. له سفرنامه خراسان سفرنامه عراق عرب و تاریخ و جغرافیای مازندران و کان حیا إلی حدود (1330) و قد قال فضل الله بدائع نگار فی مدحه:
یا أفضل الملک یا من فی بلاغته
ما کان یبلغه قس و سحبان
هو أبو عیسی المیرزا صادق خان أمیر الشعراء ابن الحاج میرزا حسین بن المیرزا صادق بن میرزا معصوم المتخلص بمحیط أخ المیرزا أبی القاسم القائم مقام الفراهانی، و والدهما سید الوزراء المیرزا عیسی الحسینی مؤلف الجهادیه ولد بقریه کازران من بلوک شرا من توابع سلطان آباد أراک فی (14 محرم- 1277) مطابق (پیغمبر پاک) و توفی عن ثمان و خمسین سنه فی (1336) و توفی والده (1291) ذکر أحواله و تواریخه تلمیذه الوحید الدستگردی مدیر مجله أرمغان فی مقدمه طبع هذا الدیوان فی (1312 ش) مرتبا علی قسمین أولهما فیما کتبه هو نفسه من تاریخ ولادته و أحوال آبائه إلی قائم مقام و بعض سوانحه، و ثانیهما فیما ألحقه به الدستگردی و دیوانه جمع بعد موته باعتناء تلمیذه الدستگردی مرتبا علی الحروف فیه القصائد و المقطعات و الغزلیات و ماده التواریخ و المدیح و الهجاء، و علق علیه الدستگردی حواشی و تصحیحات، و جمع بعده الرباعیات و المسمطات، و ألحق بها فرهنگ له یشبه نصاب الصبیان کلها فی (756 ص) و کان قد طبع قطعا من هذا الدیوان فی (1301 ش) فکرر طبعه و یأتی دیوان پروانه لجده و سمیه المیرزا صادق بن معصوم و من آثاره مباشره طبع إثبات الوصیه للمسعودی کما أشرنا إلیه فی (ج 1- ص 110)
هو الشیخ عبد الجواد بن الملا عباس نزیل المشهد الرضوی، المولود (1281) و المتوفی فی (1344) قال رشید الیاسمی المتوفی (1370) فی أدبیات معاصر- ص 14 إنه فی قرب سته آلاف بیت، و ذکر بعض غزلیاته
ص: 66
و ترجمه أحواله و قد طبع أخیرا فی (296 ص)
هو الوزیر الصاحب بهاء الدین أبو الحسن علی بن فخر الدین عیسی بن أبی الفتح الإربلی المتوفی (692) و دفن بداره فی غربی بغداد و هو العالم المحدث مؤلف کشف الغمه الذی قرأه علیه جمع کثیر، قد کتب لهم الإجازه فی روایتهم عنه فی (691) فصلناهم فی (ج 1- ص 219) ترجمه الشیخ الحر فی أمل الآمل و ذکر تصانیفه و منها الدیوان هذا و فیه مدائح کثیره و مراثی للأئمه علیه السلام
یأتی بتخلصه أمیدی طهرانی
موجود فی مکتبه الأزهر بمصر و فی الموصل کما فی فهرسیهما و أرجان متوسطه بین شیراز و أهواز و إلیها ینسب جمع من أهل العلم ذکرهم فی معجم البلدان (ج 1 ص 181) قال و منهم القاضی أبو بکر أحمد بن محمد بن الحسین الأرجانی الشاعر الشهیر کان قاضی تستر ولد حدود (460) و توفی بتستر (544) أقول هو ناظم هذا الدیوان و رأیته فی طهران فی مکتبه السید جلال الدین المحدث الأرومی نزیل طهران، و فیه قصائد فی مدح الوزیر الشیعی الشهیر الخواجه شرف الدین أنوشیروان بن خالد المتوفی بکاشان (532) یقرب من مائتی بیت، و فیه أیضا مدیح نقیب النقباء شرف الدین علی بن طراد الزینبی أیام وزارته للمسترشد الذی قتل (529) و فیه ما عمله بأصفهان فی (521) فی غلام ترکی طبال الدبوق و ذکره فی کفظ ج 1- ص 504 و قال إن شعره لطیف و قد طبع ببیروت بتصحیح أحمد الأزهری (1307) فی (453 ص)
یأتی بعنوان دیوان پیر جمال أردستانی
للمیرزا رحیم الأردوبادی ولد بتبریز ترجمه فی دجا ص 36 و نقل شعره عن حدیقه الشعراء
لبعض شعراء الهند مر باسمه خزینه الخیال فی (ج 7- ص 158)
یأتی بعنوان دیوان قاسم طوسی لاشتهاره به
و هو من شعراء آذربایجان بالترکیه ترجمه فی دجا- ص 36 عن حدیقه الشعراء
کان یتعشق للمیر السید الشریف الجرجانی و کان
ص: 67
أکثر شعره له ترجمه الحکیم شاه محمد فی (بهش- ص 400) و أورد مطلع غزلین له و کذا فی (تش- 298) توجد نسخته بالمتحف البریطانی کما فی فهرس ریو و سماه فی نگارستان سخن أرشد کازرونی
یأتی بعنوان دیوان رشیدی السمرقندی کذا فی (خزانه عامره) و قال فی (روشن) إنه هو رشید الوطواط صاحب حدائق السحر
و هو من قدماء الشعراء فی هراه و توفی بها و غالب شعره معمیات منها باسم محمود ذکره شاه محمد القزوینی فی (مجن- ص 217)
هو الشیخ عماد بن إبراهیم التبریزی ترجمه فی (نر- ص 404) و أورد بعض شعره، و کذا فی (گلشن- ص 22)
لپرنس أرفع الدوله یأتی بعنوان دیوان دانش
للحکیم (زین الدین) أفضل الدین أبی بکر بن إسماعیل الوراق الهروی المتوفی قبل (465) و کان والده إسماعیل الوراق قد آوی الفردوسی المتوفی (411) حین اختفائه عن السلطان محمود مده سته أشهر، و فیه مدح طغان شاه بن أرسلان الحاکم فی هرات من طرف السلطان عضد الدین أبو شجاع ألب أرسلان بن چغر بیک السلجوقی الذی ولد (421) و مات (465) کما صرح بذلک فی خزانه عامره ص 11، و لیس الممدوح هو طغان شاه بن المؤید الذی توفی (581) کما فصل ذلک أیضا فی فهرس (سپهسالار- ج 2- ص 558) یوجد قصائده فی مکتبه (سپهسالار) فی (1795) بیتا و فی مکتبه (المجلس) القصائد و الرباعیات فی (2406) بیتا أوله:
چه جرم است اینکه هر ساعت ز موج نیلگون دریا
زمین را سایه بان بندد به پیش گنبد خضرا
ترجمه فی (تش- 143) و دولت شاه فی الطبعه الثانیه و ذکر له فی مجمع الفصحاء (ج 1- ص 139) (762) بیتا، و فی لباب الباب (224) بیتا، و مجموع ما طبع منه فی الکتابین (986) و لم یطبع بقیته و من شعره فی فتح سیستان قوله:-
بدربند سجستان آنچه أو کرد
علی کرد از دل بازو بخیبر
هکذا فی (خز- ص 11): و لکن فی مجمع الفصحاء نقل البیت هکذا:-
بدربند سجستان أو چها کرد
مثال کرده حیدر بخیبر
ص: 68
و الاختلاف من تصرفات النساخ و توجد نسخه من الدیوان عند (محمد آقا النخجوانی) و أخری فی (الرضویه) و خمسه نسخ فی مکتبه (الملک) کما فی فهرسها المخطوط بأرقام (12 و 46 و 144 و 257 و 53) و الأخیر تشتمل علی القصائد فقط فی (1500 بیت) و نسخه نفیسه عند سعید النفیسی بطهران
للحاج عبد الحسین الأزری المعاصر المولود (1292) و هو منشی جریده المصباح فی (1911 م) و له تاریخ العراق قدیما و حدیثا المذکور فی (ج 3- ص 264) لم یطبع دیوانه و فیه القصیده التی عارض بها الرصافی، فی قوله بحریه النساء فأثبت فیها وجوب الحجاب و أنکر التساوی
للشیخ کاظم بن الحاج محمد بن الحاج مراد بن الحاج مهدی بن إبراهیم ابن عبد الصمد بن علی التمیمی البغدادی المولود (1143) و المتوفی (1 ج 1- 1211) و المدفون بالکاظمیه تجاه المقبره المنسوبه إلی الشریف المرتضی، کما وجد بها علی لوحه قبره و هو صاحب الهائیه المخمسه المطبوعه مستقله، جمع دیوانه و رتبه علی الحروف السید محمد رشید بن السید داود السعدی البغدادی و لم یدرج فیه الهائیه متعذرا بأنها مستقله، و طبع بمطبعه المصطفویه فی بمبئی (1320) فی (192 ص) و رأیت عند (السبزواری) مجموعه من قصائد الأزری و فیها الهائیه أیضا، و هی بخط الشیخ رضا بن محمد المرندی فیظهر أنه جمع آخر لهذا المقدار من شعره لغیر السید محمد رشید، و لعل الجامع هو الکاتب نفسه و رأیت للأزری هذا تقریظ القصیده الکراریه فی (1166) فی خمسه و ثلاثین بیتا، و هو آخر المقرظین الثمانیه عشره للقصیده و ترجمه سیدنا الحسن صدر الدین فی التکمله مفصلا، و ذکر أنه کان من المحترمین عند السید بحر العلوم و یعظمه کثیرا لحسن مناظرته مع الخصوم، و ترجم أیضا أخویه الشیخ محمد یوسف الأکبر المتوفی (1212) کما أرخه محمد الزینی فی قصیده رثائه و الشیخ محمد رضا الآتی ذکره، و نقلت نسبهم کذلک عن خط الشیخ محمد یوسف المذکور فی آخر شرح النخبه له فی النحو فی (1170)
و هو الشیخ محمد رضا بن محمد بن مراد الأزری و هو أصغر الإخوه الثلاثه ولد فی نیف و ستین و مائه و ألف و توفی (1240) أو بعدها بقلیل ترجمه أیضا سیدنا فی التکمله و قال إنه إمام الأدب و لسان العرب المفضل عند علماء الأدب
ص: 69
علی أخیه الشیخ کاظم الأزری، و دیوان شعره کله ملیح، و له نظم حدیث الکساء و مجارات المعلقات السبع فی مدح أمیر المؤمنین علیه السلام و قد فاق فیها علی أربابها، و له قصائد کثیره کل شطر منها تاریخ، منها قصیده فی مدح بحر العلوم فی (1205)
للشیخ مسعود الشاعر الشهیر فی عصره بالأزری و هو ابن الشیخ محمد یوسف الذی مر أنه توفی (1212) و کان له ولدان عالمان فاضلان أحدهما الشیخ مسعود هذا و الآخر الشیخ راضی ترجمها سیدنا فی التکمله و ذکر أنهما توفیا (1246) و صرح بأن الشیخ مسعود له تصانیف و دیوان شعر
بن مرشد بن مقلد بن نصر بن منقذ الملقب بمؤید الدوله مجد الدین الکنانی الکلبی الشیرازی، ذکر تمام نسبه فی (جمد- ج 5- ص 88- 249) و ترجمه ابن خلکان (ج 1- ص 63) و قال دیوانه فی جزءین فی أیدی الناس، و رأیته بخطه و قد ولد (488) فی شیراز بالقرب من حماه و المعره و حمص و مات بدمشق فی (23 رمضان 548) نسخه منه فی مکتبه شیخ الإسلام السید أحمد عارف حکمه بن السید إبراهیم عصمه الحسینی المدنی المتوفی (1370) بالمدینه المنوره، و هو اثنی عشر ألف بیت یظهر من بعض أشعاره تشیعه
هو الأمیر أمین الدین الأسترآبادی کان له مشاعرات مع کاتبی الشاعر و الخواجه علی أورد له فی خیال- ص 70 قطعه فی رد قصیده لکاتبی اسمها شتر حجره و یأتی دیوان أمین متعددا
و هو المیرزا إبراهیم، و یقال إن أصله من عرب قطنوا الهند ولد بالله آباد و نشا بشاه جهان آباد، و تلمذ علی عبد الغنی قبول الکشمیری و محمد أفضل ثابت و عبد الرضا متین الأصفهانی أورد شعره فی (گلشن- ص 22)
و هو المیرزا عبد الرسول استغناء من شعراء الهند بالفارسیه، أورد شعره فی (سرخوش- ص 9) و قال: له شعر کثیر بالطراز القدیم
و هو شیخ الإسلام بها توفی (1059) أدرکه النصرآبادی فی أصفهان و ترجمه فی (نر- ص 117) و أورد شعره، و قال إنه نصب ولده مقامه بعد موته و نسبه فی (روشن 43) إلی یزد
ص: 70
یأتی بعنوان دیوان قاصد
ذکره فی القسم الثالث من تذکره میخانه و کذا فی (تش- ص 223)
و هو ابن ملا حیدر قصهخوان البارع فی قراءه شاهنامه ذهب إلی الهند و تقرب عند جهانگیر پادشاه و مات بالهند فی (1048) ذکره فی (گلشن- ص 23) و أورد شیئا من شعره
هو ابن الحاج إبراهیم التستری ترجمه معاصره فی (نر- ص 137) و أورد بعض شعره و کذا فی (گلشن- ص 23)
یأتی بعنوان دیوان عریان ذکر فی (نر- 132)
و هو القاضی أسد القهپائی ولد بقریه بدر من کوهپایه ساوه و هو من العرفاء، أخذ عن الشیخ مؤمن المشهدی و الشیخ کمال السبزواری، و سکن بکاشان للإرشاد مده فاشتهر به و مات هناک و قبره مزار کما ذکر فی (تش- 240) و فی (ض- ص 283) قال ابتلی أخیرا بالعشق و ترجمه أیضا فی (نر- ص 209) و (گلشن 23)
ترجمه فی (لط- ص 97) و أورد بعض معمیاته
هو صهر زاهد بیگ ترجمه فی فی (نر- ص 310) و کذا فی (گلشن- ص 27)
من شعراء زیدآباد سیرجان بکرمان فی القرن الثالث عشر أورد شعره السید محمد الهاشمی الکرمانی عضو المجلس بطهران فی تذکرته المخطوطه
توجد له ترجمه 29 کلمه من الکلمات القصار نظما فی مکتبه (المشکاه) و فی آخره تخلصه کما فی فهرس المکتبه (ج 2- ص 140- 141)
هو أبو نصر علی بن أحمد الأسدی الطوسی کما کتبه بخطه فی آخر نسخه من حقایق الأدویه فی (عام 447) الموجوده فی برلین له گرشاسب نامه نظما فیما یقرب من (9000 بیت) و قصائد فی المناظره بین: السماء
ص: 71
و الأرض، المسلم و المجوس، القوس و الرمح، اللیل و النهار، العرب و العجم و لم أر الأخیر منها و یقال إن أربعه آلاف بیت من آخر الشاهنامه للفردوسی، هو من نظم الأسدی هذا و له فرهنگ أسدی و هو أقدم کتاب فی لغه الفرس طبع بأروپا و طهران قال فی (مع: 1: 107) مات الأسدی فی (465) و قال فی شاهد صادق مات فی (425) ترجمه فی مجالس المؤمنین و فی دولت شاه و آتشکده آذر و مجمع الفصحاء و مرآه الخیال و غیره و قد جمع أخلاقیات گرشاسب نامه رشید الیاسمی و طبعها مستقلا باسم اندرزنامه أسدی
لعلی شاه التبریزی المولود فی (1265) قال فی (دجا- ص 40) إنه مشتمل علی خمسه و عشرین ألف بیت، و له أیضا حدیقه الشعراء الذی فاتنا ذکره فی محله و لهجه الشعراء الآتی فی حرف اللام و أورد بعض غزلیاته الفارسیه
فارسی للعارف المتأله الحکیم السبزواری المتخلص بأسرار الحاج المولی هادی بن مهدی المتوفی (1289) ترجمه ریاض العارض ص 417 و هو مؤلف أسرار الحکم المذکور فی (ج 2- ص 44) نسخه منه بخط المیرزا رجب علی المتخلص بفرصت ابن
المیرزا رخصت السبزواری فرغ من الکتابه (1287) کانت عند السید مهدی العلوی السبزواری المتوفی (1350) و انتقلت إلی ولده” المؤلف” المشتغل بسبزوار السید محمد حسن و فیه قوله:
گوش اسرار شنو نیست و گر نه اسرار
برش از عالم معنی خبری نیست که نیست
موسیی نیست که دعوای أنا الحق شنود
و رنه این زمزمه در هیچ شجر نیست که نیست
طبع له ساقی نامه و سؤال و جواب و غزلیات فی (124 ص) علی الحجر بطهران فی (1356)
لیحیی سیبک یأتی بعنوان دیوان فنائی فإنه تخلصه الأشهر
مر فی (ص 16) بعنوان دیوان الشیخ محمد إبراهیم أسراری
یأتی بعنوان دیوان بدیع الأسطرلابی
توجد نسخته فی الموصل کما فی فهرس مکتباتها (ص 257)
عده فی بعض مثالب النواصب- ص 239 من شعراء الشیعه
ص: 72
من الدواوین الترکیه المتداوله فی کرکوک ذکره عباس العزاوی فی الکاکائیه فی التاریخ- ص 45
یأتی بعنوان دیوان سیف إسفرنگ
مر بعنوان أبی حنیفه إسکافی
و هو المیر إسلام من أحفاد حجه الإسلام الغزالی أورد بعض قصائده المؤرخه (849) فی (مجن- ص 4 و 189)
و هو محمد أسلم بن غلام حسین، کان بارعا فی النظم و النثر العربی و الفارسی کان فی کلکته و ذهب إلی لکهنو کما ذکره فی (گلشن- ص 63) و لعله هو الحاج محمد أسلم سالم الذی ذکره فی (سرخوش- ص 47) و (روشن- 44) و راجع سالم کشمیری ص 421
و هو ابن السید میرزا عبد الکریم و أمه بنت أخت الشیخ البهائی تلمذ علی آقا حسین، و دخل فی سلک مریدی میرزا ملک التویسرکانی الصوفی و مات (1075) أورد له النصرآبادی عده معمیات فی (نر- 531)
و هو ابن إبراهیم الأسترآبادی ترجمه و أباه فی (روشن- ص 44 و 14) و أظن والده هو المذکور فی (ص 14) و الولد هو نجاتی کما یأتی
و هو ابن أخ المیرزا نوری توفی سنه قبل النصرآبادی کما ذکره فی (نر- ص 194) و أورد شعره
و تخلصه کاشف یأتی
کان معاصر لشفیعا أثر، مات فی (1132) کما فی (گلشن- ص 24)
و تخلصه نجاتی
یأتی بعنوان دیوان صاحب بن عباد
ترجمه فی (دجا- ص 37) و أورد شعره عن جنک مخطوط
یأتی بعنوان دیوان خلاق المعانی و یأتی دیوان والده بعنوان
ص: 73
دیوان جمال الدین
و هو من تجار التبارزه العباس آبادیه بأصفهان ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 137) و أورد رباعیتین له
و هو من السادات آل بو ترابیین ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 396) و أورد رباعیاته و کذا فی (گلشن 24)
یأتی یتخلصه ذبیح
من شعراء عهد طهماسب الأول الصفوی ذکره فی (گلشن- ص 24) و أورد شعره
و هو ابن المیرزا محمد+ ابن عمه النصرآبادی+ ذکر شعره فی (نر- ص 454) و قال نزل إلی بلاد الهند و بها توفی
کان طالب العلم کما ذکر فی (تش- ص 146) و فی (روشن- 45) و فی (لط- ص 157) و أورد معماه باسم بابا
کان یلقب (شیشه گر) الزجاجی حکی النصرآبادی فی (نر- ص 379) عن آخوند عقیلا أن أشعاره کثیره و أورد بعضها
الشیخ تقی الدین عبد الملک بن الأغر بن عمران الثقفی الأسنانی نسبه إلی إسنا مدینه علی شاطئ النیل من الجانب الغربی ترجمه العسقلانی فی الدرر الکامنه و وصفه بقوله کان فاضلا أدیبا الا أنه یمیل إلی الرفض و له دیوان شعر و مات سنه سبع و سبعمائه ثم أورد رباعیا من شعره
یأتی بعنوان تخلصه فنائی
هو المیرزا جلال بن میرزا مؤمن الشهرستانی- من أعمال أصفهان من الساده الأشراف و صهر الشاه عباس الأول ابتلی بالشرب فمات فی شبابه و دیوانه فی عشرین ألف بیت، فیه القصائد و الغزل و المثنوی و فیه الرطب و الیابس کذا فی (نر- ص 95 و 96) أقول توفی فی (1049) و طبع دیوانه بنولکشور بالهند و توجد کلیاته فی (الرضویه) و ترجمه فی (تش- ص 169) و (سرخوش- ص 3) و مرآه الخیال (ص 75- 76)
ص: 74
و اسمه المیرزا محمد حسین ترجمه فی (دجا- ص 41) عن نگارستان دارا
و هو المنشی السید مظفر علی خان من تلامیذ آتش المیر حیدر علی المذکور آنفا ذکره السید علی نقی النقوی
و اسمه مختار بیگ أخو مراد خان من الساده ذکره فی (نر- ص 46) توفی (حدود 1087) أی قبل تألیف التذکره بسنتین
ترجمه المیر علی شیر فی (مجن- ص 85 و 259) و قال إنه شاب جدید الشعر لم یشتهر بعد
و اسمه مقصود کلیچه پز أورد شعره فی (روشن- ص 47)
و اسمه حسین خان، کان أبوه صاحب جمع زرگرخانه لنادر شاه فتصوف بعد موت أبیه ذکره فی (تش- ص 370) و (روشن- ص 46) و قال فی ریاض العارفین (ص 67) إن له (10000 بیت) علی طراز بوستان
کان معاصرا لصادقی کتاب دار المولود (940) فترجمه فی (خص- ص 253) و أورد شعره و کذا فی (روشن- ص 46)
ذکره فی هامش (لط- ص 18) و الصحیح: أمیری کما یأتی
هو السید الفاضل القاضی المعاصر لصادقی فترجمه فی (خص- ص 82) و أورد بعض غزله، و قال فی آفتاب عالم تاب إنه قزوینی کما یأتی و اسمه أبو القاسم بن قاضی مسعود، و قال فی (روشن- ص 46) إنه تلمیذ حکیم الملک
هو ابن صحیفی الشاعر الخطاط الشیرازی ذکره مع والده فی (نر- ص 305) و (گلشن- 24)
أورد بعض شعره فی (گلشن 24)
و اسمه أمیر قاضی أو أبو القاسم المعروف بأمیر قاضی ابن قاضی مسعود القزوینی الرازی کما مر جلس للقضاء ثلاثین سنه و له دستور الإنشاء أو دستور البیان ذکر فی (تش- ص 223) و (روشن- ص 46) عن آفتاب عالم تاب
ص: 75
و هو شمس الدین محمد بن یحیی بن علی اللاهیجی المتوفی (912) کان خلیفه السید محمد النوربخش (795- 869) له شرح گلشن راز الموسوم مفاتیح الإعجاز المطبوع و مثنوی أسرار الشهود الموجود نسخته عند (الملک) و قد فاتنا ذکره عده فی مجالس المؤمنین من شعراء الشیعه و قال فی ریاض العارفین (ص 63) إن دیوانه فی (5000 بیت) و ترجمه أیضا فی (عم- ص 462) توجد نسخه من دیوانه عند المدرس الرضوی بطهران فی (4000 بیت) و أخری فی (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3 ص 671) و (سپهسالار) کما فی فهرسها (ج 2- ص 559) أوله:
ای اسیری چون گرفتارش شدی
دائما خون دل از دیده بیار
و آخره:
ما مست شراب وصل یاریم
از هر دو جهان خبر نداریم
من شعراء أکبر پادشاه. مات (1010) أورد شعره فی (گلشن- 24).
یأتی بعنوان دیوان سرگشته طبع فی (80 ص) بإیران.
و اسمه شاه ولی الله، من أحفاد الشیخ أحمد السرهندی له تصانیف بعضها فی التفسیر. سکن شاه جهان آباد، و تلمذ علی عبد الغنی قبول، و مات هناک (1150). أورد شعره فی (گلشن- ص 24) و (تغ- ص 14).
و شعره بالترکیه. مات فی القرن الثالث عشر.
ترجمه فی (دجا- ص 41) عن حدیقه الشعراء.
للمیر الداماد، محمد باقر بن محمد الحسینی المتوفی (1041) و قد نقل النصرآبادی تاریخ وفاته عن ملا عبد الله أمانی فی (نر- ص 482) و هی:
خرد از ماتمش گریان شد و گفت
عروس علم و دین را مرد داماد
ترجمه و أورد شعره أیضا فی (نر- ص 149) و ریاض العارفین (ص 278) و (تش- ص 169). طبع دیوانه فی (78 ص) بأصفهان فی (1349) و فیه القصائد و الغزل و الرباعیات بالعربیه و الفارسیه، و طبع معه مثنویه مشرق الأنوار فی تتبع مخزن الأسرار للنظامی، و توجد هذا بخطه أیضا ضمن مجموعه گنجینه گران مایه (ص 226- 238) الموجوده عند (فخر الدین).
ص: 76
و اسمه عبد الرزاق بن الحاج السید محمد، من معاصری رضا قلی خان هدایت. ترجمه و أورد شعره فی (مع- ص 62- ج 2).
الشیخ الإسلام بمراغه المیر فتاح المتوفی بها (1275) و له ریاض الفتوح. کان یتخلص فی شعره الفارسی بإشراق و فی الترکی باسمه (فتاح) ترجمه فی (دجا- ص 41) عن ریاض الجنه للزنوزی. و ترجمه أیضا فی مطلع الشمس و دیوانه الفارسی موجود.
و اسمه میر حسین. ذکره فی (تغ- ص 14).
لمیرزا أشرف. طبع مع عقائد النساء له.
و اسمه علی أشرف من أحفاد جابر بن عبد الله الأنصاری. کان معاصرا لهدایت فترجمه فی (مع- ج 2).
هو المیر مخدوم بن المیر شمس الدین محمد بن المیر السید شریف أورد شعره المتخلص فیه بأشرف فی (خص- ص 42). و هو والد السید أبی الفتح الشریفی صاحب تفسیر شاهی.
و اسمه علی أشرف بن أحمد شیخ الإسلام بن عبد النبی بن شرف الدین محمد بن زین الدین الطسوجی، من نواحی خوی بآذربایجان. دونه لولده آقا أحمد سمی جده فی (1240) فیه قصائد المدیح و الرثاء و الغزل و الرباعیات و غیرها.
قال فی تاریخ وفاه جده عبد النبی مؤلف التفسیر المذکور فی ج 4: 281 و المتوفی (1203):
چون عبد نبی و شیخ إسلام
در دار سلام یافت انجام
تاریخ وفات أو خرد گفت:
افتاده ستون دین إسلام
یقرب مجموع أبیاته الفارسیه و الترکیه من (2400 بیت). نسخه منه عند المیرزا محمد علی بن محمد باقر القاضی الطباطبائی بتبریز کما کتبه إلینا.
السید معین الدین یأتی بتخلصه أشرفی.
من علمائها. ترجمه معاصره سام میرزا فی عداد العلماء فی (تس- ص 55) و أورد مطلعا له.
ص: 77
للسید أشرف الدین حسن بن ناصر الغزنوی. یأتی باسمه الحسن الغزنوی لاشتهاره به و إن کان تخلصه أشرف.
و اسمه أشرف علی الهندی قاری التعزیه (کتاب خوان روضه خوان) أورد شعره فی (گلشن- 25).
للسید جمال الدین الکاشی. ترجمه الحکیم شاه محمد القزوینی فی بهشت الثامن من ترجمه المجالس، و قال إنه من شعراء عصر ابقا خان و ذکر ترجیع بند له. و فیه قوله:
من أشرف ثانیم نه صابر
. و مات 779.
للمولی محمد سعید بن المولی محمد صالح المازندرانی سبط المجلسی الأول. ترجمه النصرآبادی فی (نر- 181) و کذا فی (سرو آزاد) و أوردا شعره. و قال فی (تغ- ص 14) إنه مات (1116). و قال فی (تش- 165) إنه ولد بأصفهان و سافر إلی الهند و ترجمه فی (سرخوش- 7) مفصلا و أثنی علی قدرته فی الشعر. و له مثنوی قضا و قدر. و قد تلمذ فی الشعر علی صائب و فی الخط علی عبد الرشید الدیلمی الخطاط. توجد نسخه من دیوانه فی (الرضویه).
ابن الشیخ الإمام السعید قدوه أرباب الحدیث أبی علی الحسین بن الحسن المراغی التبریزی علی ما هو المکتوب فی دیباجه کلیاته. و قد کتب فی حیاه الناظم فی (859) لأنه توفی (864) و الأوحدی فی العرفات وصفه بأشرف الخیابانی، و قال إنه کان درویشا یلبس النمد الملفوف بقورجوق و فی تذکره علی قلی خان واله ترجمه بعنوان درویش أشرف و کذا فی دانشمندان فی (ص 147) و ذکر أن نسخه کلیاته المؤرخه بما مر فی مکتبته، و هو مشتمل علی القصائد و الغزلیات و الرباعیات و الترجیعات و غیرها، رتبها بنفسه فی أربعه دواوین بعناوین خاصه 1 عنوان الشباب 2 خیر الأمور 3 باقیات الصالحات 4 محددات التجلیات و له أیضا الخمسه علی نسق الخمسه النظامیه کما مر. و له نظم مائه کلمه لأمیر المؤمنین علیه السلام بالفارسیه کما یأتی.
للسید معین الدین حسن المتخلص بأشرفی و المشهور بأشرف سمرقندی أو أشرف ثانی فی قبال أشرف الغزنوی السابق علیه. توفی بسمرقند (595) ترجمه فی (تش- 332) و ریاض العارفین (ص 281) و (مع: 1: 101)
ص: 78
و أوردوا کثیرا من أشعاره.
من شعراء عصر فتح علی شاه إلی محمد شاه القاجاری. توجد الدیوان بخط الناظم عند (النخجوانی) بطهران و نسخه أخری فی (10500 بیت) فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 220).
و اسمه المولوی هادی علی البجنوردی من قرأ لکهنو. مات (1281) و دفن عند قبر فخر الدین شهید، بها. أورد شعره مع الإطراء علیه فی (گلشن- 25).
للمیر أشکی، أخو حضوری القمی، و معاصر غزالی مشهدی و معاصر- الصادقی کتاب دار الشاه عباس الماضی المولود (940)- ترجمه فی (خص- ص 77) و ذکر أن له دیوانین و إنه ذهب إلی بلاد الهند أخیرا و صار مقبول القول عند ملوکها فبذلوا له فی مجلس واحد مائه ألف سکه فمات من شده الشوق. و قال فی (تغ- 14) مات (972) توجد دیوانه فی المتحف البریطانی کما فی فهرس (ریو- ج 4- ص 195).
و اسمه جمال الدین شاهپور بن محمد من أولاد عمر الخیام و من تلامیذ ظهیر فاریابی و من شعراء السلطان محمد بن تکش. قال فی (تش- 134) إنه تصدی الاستیفاء و مات بتبریز و دفن بمقبره الشعراء بکوه سرخاب. و له رساله شاپوری و دیوان مرتب کما فی (گلشن: 26) و نقل عنه فی قاموس الأعلام الترکیه و عنه فی ریحانه الأدب.
و هو محمد أصدق ابن الشاه إسماعیل الصفوی مات فی (984) بهمدان کما فی (تغ- ص 15).
و هو ابن المیر غیاث الدین عزیز من نقباء مشهد خراسان.
ترجمه فی (لط- ص 137) و أورد مطلعین له و فی (روشن- 52) أنه سبزواری.
یأتی باسمه علی أصغر لاشتهاره به.
و سماه النصرآبادی، بابا أصلی کما یأتی.
و اسمه میر محمود و أصله من سادات جاسب من بلوکات قم. ذکره فی (تش- ص 229) و أورد بیتین له.
ص: 79
و هو من سادات سرقه. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس- 38) و أورد مطلع غزله.
ترجمه فی (لط- ص 68) و القزوینی فی (مجن- ص 242) و أوردا شعره، و سماه فی (روشن- 53) بمحمد علی و ذکره فی (تش- ص 85) بعنوان أصلی مشهدی و قال إنه خطاط بالنستعلیق و کذا قال فی (گلشن- 26).
أو دیوان بسحاق أطعمه یأتی.
مر بعنوان دیوان أحمد أطعمه. و قد خلط بعض بین بسحاق أطعمه و أحمد أطعمه.
الحاج آقا صادق بن آخوند ملا علی، کان فقیها فیلسوفا تلمذ علی الحاج ملا هادی السبزواری، بها. ثم رجع إلی کرمان و درس الفلسفه و سافر إلی العراق و رجع فی (1311) و مات. کان له مکتبه فیها أکثر من ألفی مجلد له شرح دیوان مجنون بنی عامر، عرفانیا. و له قصیده فی رثاء أستاذه السبزواری. کذا وصفه لی السید محمد الهاشمی الکرمانی بطهران.
و هو میر غلام علی تلمیذ شمس الدین فقیر. هاجر إلی عظیم آباد فی (1170) و مات هناک (1182) أورد بعض شعره فی (گلشن- 26) و عنه فی قاموس الأعلام الترکیه، و عنه فی ریحانه الأدب.
و هو أحمد خان. أورد شعره فی (گلشن: 26) و عنه فی قاموس الأعلام فریحانه الأدب.
اسمه بوداق کما صرح به فی آخر هذا الدیوان الموجود فی مکتبه مدرسه سپهسالار. و قد فصل أحوال الناظم و خصوصیاته فی فهرس المکتبه (ج 2- ص 561) یظهر من شعره أنه شیرازی الأصل و کان له فی (1012) إحدی و عشرون سنه و سمی کل قصیده منه باسم خاص مثل ضیاء القلوب و سویداء الضمیر و غیرها و کلها فی مدیح النبی و الأئمه علیه السلام و الملوک الصفویه. ذکر فی آخره أنه فرغ منه فی (17- ع 1- 1054) و عمره یومئذ ثلاث و ستون سنه. أوله:
ای زیور رخساره جان از کرمت
سرمایه گردش زبان از کرمت
ص: 80
و لیس بوداق بیک بن حصار بیک الترکی میر آخور للشاه طهماسب، و المترجم فی (تس- ص 186).
الذی کان کاتبا ثم تجنن و فی الأخیر غسل رجله بماء الورود ثم نام و توفی، کذا ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 412) و (روشن- 55).
و اسمه حیدر علی من أقرباء ملا مظهر الکشمیری. جاء والده من موصل إلی دهلی فولد أظهری و تربی هناک. و له مطائبات مع ملا شیدا. مات فی (1044) و ترجمه فی (گلشن- ص 27) و عنه فی قاموس الأعلام الترکیه فریحانه الأدب.
لپروین اعتصامی بنت میرزا یوسف خان اعتصامی مؤلف فهرس مکتبه المجلس فی مجلدین المتوفی (1316 ش). و بنته پروین کانت شاعره فاضله أدیبه تربت فی بیت علم و تعلمت العربیه و الإنگلیزیه و لها شعر رقیق. ماتت فی شبابها أربع سنین بعد موت أبیها فی (1320 ش 1360) لها زاغ و طاوس و جوان و پیر و طبع دیوانها فی (1314 ش) ثم أعید طبعه بعد موتها فی (1320 ش) مع مقدمه فی أحوالها و قال سالار سعید حیدری فی تاریخ فوتها (1360):
تاریخ فوت هجری جستم ز حیدری گفت
مرده ادیبه دهر پروین اعتصامی
و اسمه خواجه اعتماد. سکن شیراز. أورد بعض شعره فی (گلشن: 27).
و اسمه ملا محمد سعید معاصر بیدل و فطرت.
قال فی (تغ- ص 5) مات فی (1117) (کذا) مطابق اعجاز بفردوس رفت.
و اسمه ملا عطاء. وصفه النصرآبادی بقطب فلک النظم فی (نر- ص 408) و عنه فی (گلشن- ص 27).
قال فی (تغ- 15) ملا إعجازی معاصر للسلاجقه.
یأتی بعنوان دیوان ترکمان.
المعروف بقاضی لنگ. ترجمه معاصره (صادقی-
ص: 81
م 940) فی (خص: 291) و حکی فی (دجا- 45) عن هفت إقلیم أن غالب أشعاره ترکیه.
هو السید عبد المهدی ناظم أرجوزه سلسله النسب المذکور فی (ج 1- ص 478) فی أنواع من الشعر مرتبا علی الحروف رتبه بنفسه و توفی غریقا فی شط الحله (1358) و النسخه بخط أخیه الخطیب السید حبیب ساکن النجف عند الشیخ عبد المولی الطریحی و قد کتب له مقدمه بقلمه لیقدم للطبع.
للشیخ محمد علی بن الشیخ حسین بن محمد الأعسم النجفی المتوفی بها (1233) صاحب أرجوزه الإرث المذکور فی (ج 1- ص 454) و أرجوزه الرضاع المذکور فی (ص 476) و أرجوزه الأطعمه المذکور فی (ص 462) و فی جمیعها ذکرناه بعنوان محمد علی بن محمد، نسبته إلی الجد المتعارفه الشائعه و فی دیوانه مدیح آیه الله بحر العلوم و رثائه و مدائح أخر، موجود عند أحفاده” المؤلف” و بیت الأعسم من بیوت العلم نشا فیهم جمع من الأعلام الفقهاء المصنفین منهم ولده الشیخ عبد الحسین الشارح للأراجیز المذکوره و الشاعر الآتی.
للشیخ عبد الحسین بن الشیخ محمد علی الأعسم المذکور دون بعض قصائده مع قصائد غیره ضمن مجموعه فی مکتبه الملک، کتابتها فی (1302) و المدون لها هو السید العلوی الحسینی الأرومی و إحدی القصائد للحاج میرزا محمود الأمینی القزوینی.
اسمه علی قلی خان بن أرشد حسن خان الشاملو، من أمراء الشاه عباس الصفوی، ذکر النصرآبادی فی (نر- ص 24) أن ما رآه من شعره یقرب من ألفی بیت، و عنه فی (گلشن: 28) و (تغ- 15).
أورد شعره فی (گلشن- ص 28).
هو الشیخ علی بن ناصر الشهیر بالأعور الحائری المتوفی حدود (1300) یقرب من ألفی بیت فی مواضیع شتی. توجد عند الشیخ محمد علی الیعقوبی فی النجف.
و هو درویش عابد المداح (روضه خوان) و کان منجما رمالا أیضا. و قد جمع مکتبه أشتریها بعد وفاته مع دیوانه المخطوط المشتمل علی أکثر
ص: 82
من (4000 بیت) السید محمد الهاشمی الکرمانی بطهران، و قال الهاشمی إنه مات بکرمان فی (صفر 1355) و للشاعر ابن هو الآن فی صدد طبع دیوان أبیه.
تخلصه زیادی کما فی (نر- ص 25).
بن إمام قلی خان حاکم فارس سلب عنه بصره فی أیام الشاه صفی کما فی (نر- ص 35) و أورد شعره و قال فی (روشن: 57) إنه قد أعماه أخواه.
و أغور باللغه اللریه اسم سلسله من أمراء لرستان (لر کوچک).
أورد شعره فی (روشن: 57).
الشیخ أبو صالح محمد مهدی الملقب بالصالح الفتونی المذکور فی (ج 1- ص 467) یأتی.
الشاعر الشعبی الإیرانی محمد علی افراشته الرشتی، مدیر جریده چلنگر الفکاهیه السیاسیه. و قد طبع له مجموعه شعر بعنوان آی گفتی.
نزل الهند فی عهد عالمگیر و لقب منه بمعزز خان و مات ببنگاله أورد شعره فی (گلشن- ص 29) و (روشن- 58) و قال فی (تغ- ص 16) إنه معاصر لفرخ سیر بن عظیم الشأن.
اسمه المیرزا عبد الله الأردوبادی من شعراء عصر محمد شاه القاجار و شعره بالترکیه. حکی ترجمته فی (دجا- ص 46) عن حدیقه الشعراء.
فی مدیح النبی صلی الله علیه و آله رأیت منه قصیدتین فی مدحه قرب ثمانین بیتا إحداهما بقافیه محمد. و الآخر رائیه. و آخر القصیده الثانیه:
حبیبان تو دائم شاد و خندان در جهان بادا
بحق شاه مردان شیر یزدان ساقی کوثر
رأیتهما ضمن مجموعه عند السید محمد الجزائری فی النجف.
و هو محمد علی بن المیر سنجر سافر إلی الهند کما فی (نر- ص 281) و أورد شعره. و کذا فی (گلشن- ص 29) و قال فی (تغ- ص 16) إنه معاصر جلال الدین أکبر شاه.
و هو میرزا مرتضی بن عبد الکریم. مات شابا فی (1262) کما فی ریحانه الأدب.
ص: 83
و هو مهدی قلی ابن الحاج أبو القاسم من شعراء عهد ناصر الدین شاه القاجار له دیوانان فیهما القصائد و الغزل و غیرهما زهاء سبعه آلاف بیت کما وصفه لی السید محمد الهاشمی الکرمانی بطهران و قال مات بعد الثلاثمائه و الألف بکرمان توجد دیوانه عند حفیده عباس أفسری
و هو من شعراء بابر میرزا و من أدباء عصره له رساله فی المعمی أورد شعره فی (گلشن- ص 29) و (تغ- 16)
و اسمه باقر علی خان أخو علی نقی إیجاد، ابنا نقد علی قاجار الهمدانی، من أقرباء الشیخ علی خان وزیر شاه سلیمان الصفوی نزل حیدرآباد، و تقرب عند آصفجاه، أورد شعره فی (گلشن- ص 29)
و اسمه الشیخ کمال بن محمد الأدیب العارف له المثنوی الفارسی راح و ریحان و دیوان مرتب کذا فی (گلشن- ص 30)
و أصله من وانشان من محال جرفادقان ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 381) و أورد شعره و قال ابتلی بمرض آتشک و کذا قاله فی (گلشن- ص 29)
ترجمه فی (لط- ص 163) و أورد شعره
اسمه الدکتور محمود بن محمد صادق الأفشار، منشی مجله آینده فی سنین ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 270)
یأتی بعنوان دیوان کمالی سبزواری
هو المیر محمد علی أفصح ابن شاه میرزا الرضوی المشهدی من أولاد السید أخیار الذی کان صهر تیمور لنگ و هاجر من خراسان إلی سمرقند فی عهد تیمور، و والده شاه میرزا الملقب بشاه نواز نزل الهند و تزوج بابنه سر بلند خان و قتل (1150) أورد شعره فی (گلشن- ص 30) و عنه فی قاموس الأعلام الترکیه فریحانه الأدب
السید إبراهیم المتخلص به جلال یأتی بعنوان دیوان جلال یزدی
ص: 84
للمیر أفضل بن السید عبد الکریم الطباطبائی الأردستانی أورد شعره معاصره فی (نر- ص 195) ثم فی (روشن- 59)
أورد فی (تغ- 16) ثلاثه أسماء بهذا العنوان أحدهم أفضل الدین ترکه الآتی ذکره، و الآخر أن أحدهما معاصر للشاه عباس الأول و الآخر معاصر للشاه طهماسب
من أدبائها فی أواسط المائه الثانیه عشر أورد شعره فی (گلشن- ص 30)
و تخلصه همتی ذکره النصرآبادی فی (نر- ص 307)
المتخلص بوالی ذکره النصرآبادی فی (نر- ص 436)
لخواجه أفضل الدین محمد ترکه ترجمه معاصره صادقی فی (خص- ص 43) و ذکر أنه من مقربی بلاط الشاه طهماسب، و تخلصه فی شعره أفضل و قال فی (تغ- 16) نقلا عن أوحدی أنه رآه فی صغر سنه و إنه توفی (991) و قد تلمذ علیه القاضی نور الدین الأصفهانی و العلامی چلبی
محله من قصبه طهران، أکثر شعره هجو و هزل ترجمه سام میرزا فی (تس- ص 162) ثم فی (روشن- 61)
المتخلص بنامی الطهرانی المتوفی شابا کما فی (تس- ص 126)
ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 202) و ذکر أنه من تلامیذ المیر محمد باقر، و أنشأ رباعیه فی مدحه، و الظاهر أن مراده الداماد
یأتی بعنوان بابا أفضل کاشانی
ترجمه شاه محمد القزوینی فی (مجن ص 296) و أورد مطلع غزله و سماه الهراتی فی (مجن- ص 119) فضل الله و قال فی (تغ- 16) إنه أفضل الدین بن ضیاء الدین من وزراء بایقرا و کذا فی (روشن- 61)
هو ابن سلطان علی خواب بین ذکر معاصره سام میرزا فی (تس- ص 46) أن دیوانه فی الغزلیات، و أورد مطلع غزلین منه و ترجمه فی (لط- ص 138)
ص: 85
و قال إنه تمم دیوانه فی الغزلیات و تخلصه فیه الموسوی فیأتی بهذا العنوان
و اسمه شاه محمد من أحفاد أبی المعالی من عرفاء لاهور عده الشیخ ناصر علی السرهندی من الشعراء الأدباء و أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 31)
لمحمد سلیم بیک الگرمرودی ترجمه فی (دجا- ص 47) و قال عندی” دجا” دیوانه المشتمل علی الغزلیات و الرباعیات قرب ستمائه بیت، منها رباعیته فی بناء مسجده فی (1307) و أورد شعره فی (روشن- 61)
من شعراء القرن الثالث عشر بها نقل السید محمد الهاشمی الکرمانی بطهران أنه رأی له عده قصائد
لمحمد کمال الدین، مرید السید محمد الکالپی الدهلوی له مثنوی روح و ریحان أورد شعره فی (روشن- ص 62)
للمولی أفکار السمرقندی ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 441) و أورد شعره و کذا فی (گلشن- ص 31)
ترجمه فی (دجا- ص 47) و نقل بعض شعره عن بیاض المیرزا صائب و ترجمه أیضا النصرآبادی فی (نر- ص 314) و فی (گلشن 31)
و هو ملا نور الله الأسدآبادی الأصفهانی أورد النصرآبادی معما له فی (نر- ص 524) و قال فی (روشن- 62) إنه کان یتخلص أولا بدیهی
و اسمه السید محمد من أحفاد میرزا شهرت الیزدی المعمر ترجمه فی (تش یز- ص 273)
و هو محمد إقبال ابن نور محمد الکشمیری ولد بسیالکوت من بلاد پنجاب فی (24 ذی الحجه- 1289) له اسرار خودی (ط 1915 م) و رموز بی خودی (ط 1916 م) و زیور عجم طبع ثلاث مرات من 1923 م إلی 1944 م، و گلشن راز جدید و پیام مشرق طبع ست مرات من 1923 م إلی 1946 م، و جاویدنامه باسم ولده جاوید إقبال طبع مرتین فی 1932 و 1947 م،
ص: 86
و مسافر (ط 1934 م) کلها منظومات فارسیه و فی (1924 م) طبع له مجموعه بانگ درا بالأردویه و له أیضا بالأردویه بال جبرئیل و ضرب کلیم و طبع بعد وفاته أرمغان حجاز ثلاث مرات و هذا الأخیر ربعه بالفارسیه و ثلاثه أرباع منه أردویه و له بالإنگلیزیه نثرا تجدید الفلسفه الإلهیه فی الإسلام و قد مات إقبال فی (1938 م 1317 ش) و لا یشتبه هذا الشاعر الفارسی الپاکستانی مع الپرفسور الدکتور محمد إقبال أستاذ جامعه پنجاب بپاکستان و قد طبع بطهران فی أحوال الشاعر هذا فی (1367) إقبال لاهوری و فی (1370) إقبال نامه
و هو ندیم السلطان محمد ذکره فی بعض مثالب النواصب (ص 239) فی عداد شعراء الشیعه
و هو عبد الواسع بن محمد خان قدسی ترجمه النصرآبادی فی (نر- 287) و قال نزل الهند فی خدمه بنت اورنگ زیب و قال فی (گلشن- 31) إنه هندی المنشا
للسید رضی الدین بن نور الدین بن نعمه الله الجزائری المتوفی (24- ج 1- 1194). ذکر فی تحفه العالم. و فی (تغ- 17) أنه أخذ العلم عن أبیه، و جاء إلی الهند، و تقرب عند شجاع الدوله ناظم بنگاله ثم آصف جاه نظام الملک.
ترجمه الصادقی فی (خص- ص 222) و أورد بعض غزلیاته و کذا فی (تش- ص 85) و فی (تغ- ص 16) أنه توفی (1004) و فی تذکره میخانه أن له ساقی نامه.
الأصل الأصفهانی و اسمه محمد أکبر. سافر إلی الهند ثم توران و مدح ندر(1) محمد خان المتوفی (1056). توجد نسخه من دیوانه المشتمل علی (7200 بیت) فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها (3: 221) و یظهر منه خصوصیات حیاته، و إنه غیر محمد أکبر الأصفهانی المذکور فی (نر- ص 109) و کذا .
ص: 87
غیر المذکور فی (نر- ص 84).
و اسمه علی أکبر. کان معمارا و قد عمر مسجد الجامع بأصفهان کما فی (تغ- 17) و قال فی (گلشن- 32) إن له دیوان مرتب.
و هو المیر محمد أکبر بن آقا میرزا الذی کان مستوفیا للشاه عباس الصفوی الأول. له مثنوی زاهدنامه و خسرو و شیرین و قد أورد فی (نر- ص 109) شطرا من الثانی. و قال فی (گلشن- ص 32) إنه غیر الأصفهانی.
و هو محمد أکبر ابن میرزا نصیر. قال فی (نر- 84) إن والده کان من نجباء قزوین و له قدم صدق و قلم صادق، و کذا أولاده و منهم میر مجعد حسین و محمد أکبر هذا، ثم أورد شعره. و کذا فی (گلشن- 32) و قال فی (تغ- 17) إنه معاصر للشاه سلیمان الصفوی.
أورد من شعره فی (روشن- 64).
أو شعره فی (روشن- ص 64).
هو أکرم بیک ابن قایتمز بیک من طائفه قره قوینلو و ابن عم علی پاشا حاکم بغداد. نقل فی العراق بین الاحتلالین (ج 4- ص 136) عن گلشن شعراء لعهدی بغدادی المتوفی (1002) أنه شاعر فی اللغات الثلاث و قد صاحب عهدی فی إستانبول.
المیر عماد الدین. أورد شعره فی. (روشن- 65)
لمحمد عظیم الأصفهانی المتخلص فی شعره بإکسیر. نسخه منه بخط الناظم و علی ظهرها خاتمان نقش أحدهما عظیم و نقش الآخر إکسیر موجوده فی مکتبه میرزا جعفر التبریزی السلطان القرائی، مشتمل علی (9326) بیتا کما کتبه إلینا مالک النسخه و ذکر أن أوله:
الهی لوح محفوظ سخن کن تار و پود مرا
بکن صرف نوشتن چون قلم بود و نبود مرا
و آخره: حرره العبد الفقیر محمد عظیم الإکسیر فی قریه کالبی من بلاد الهند (1150) و ذکر شمس الدین السامی فی قاموس الأعلام الترکیه أنه توفی الناظم فی بنگاله فی (1169) تسع و ستین و مائه و ألف. و قال فی (گلشن- ص 32) إنه من تلامیذ فائض الأبهری و له مثنویات.
ص: 88
میرزا عوض بیگ. جاء فی عهد شاه جهان إلی الهند و لازم دیوان إنشائه. أورد شعره فی (روشن- ص 65).
المیر إمام الدین معلم الأطفال. أورد شعره فی (روشن- 65).
لمیر نور الدین المتوفی فی فتنه الأفاغنه. کذا فی (تغ- ص 17). و فی (روشن- 65) سماه محمد نور أصفهانی.
أصله من بخارا نزل أصفهان فی عهد الشاه طهماسب الأول الصفوی. ذکره فی (تس- ص 186) و (تغ- ص 17) و (روشن- 66).
. و هو محمود بن أمیر أحمد نظام قاری الیزدی. لم یعرف عصره غیر ما یذکر من أسماء معاصریه فی (ص 136- 138) من طبع إستانبول، حیث ذکر قاسم الأنوار (م- 837) و خواجه عصمت البخاری (م- 829) و کاتبی (م- 838) و خیالی البخاری (850) و أمیر شاهی (م- 857) و شیخ آذری (م- 866) و قد جمع الدیوان الناظم بنفسه و قدم له دیباجه و قال: لما رأیت دیوان الأطعمه لبسحاق جمعت هذا الدیوان فی الملبوسات و اصطلاحات الخیاطین بأنواعها. ثم شرع بقصائد سماها: آفاق و أنفس، و جنگ نامه موئینه و کتان، و اسرار ابریشم. ثم قطعات فی جواب بعض الشعراء المتقدمین علیه و المعاصرین له، ثم قطعات نثریه باسم: مناظره أطعمه و ألبسه، و رؤیای حمام، و أوصاف الشعراء، حکایت سارق ألبسه، نامه پشم بابریشم، و آرایش نامه، و ده وصل فی تعریف أسماء الألبسه، و صد وعظ، و مخیطنامه و غیرها. طبعه کذلک بأستانبول میرزا حبیب الله أصفهانی فی (1303) مع فهرس للغاته و اصطلاحاته. قال نظام فی دیباجته [اما بعد چنین گوید نساج این
جامه رنگین، و خیاط این خلعت با نمکین، از لباس رعونت عاری محمود بن أمیر أحمد المدعو بنظام قاری، کساه الله لباس التقوی ... چون شیخ بسحاق در أطعمه، دیک خیال بر آتش فکرت نهاد من نیز در ألبسه، أقمشه معانی در کارگاه دانش به بار نهم ... چنانچه از مأکول ناگزیر است از ملبوس نیز چاره نیست ... فی الجمله از أو کشکینه و از ما پشمینه ].
و هو السلطان العالم الفاضل صاحب الزیج المشهور
ص: 89
ترجمه فی (لط- ص 24) و أورد شعره و کذا فی (روشن- ص 67).
کان تخلصه أولا مطیعی ثم تخلص بألف. ترجمه سام میرزا فی (تس- ص 111) و کان أولا من شعراء سلطان یعقوب فی تبریز، و بعد موته هاجر إلی أصفهان و تقرب عند الشاه کما فی (روشن- 68).
للحاج الشیخ محمد باقر المتخلص بألفت ابن الشیخ محمد تقی المعروف بآقا نجفی الأصفهانی. ولد (2- ج 1- 1301). له فهرس روضات الجنات و مجمع الإجازات و کشف الحجب و خاندان من و مر له داستان هفت برادر و دیوانه موجود بأصفهان.
و هو محمد کاظم بن زین العابدین بیگ النوری الأصفهانی المسکن ترجمه فی المآثر (ص 216) توجد دیوانه المشتمل علی (3400) بیت فی (المجلس) و یظهر منه أنه ولد (1253) و توفی بین (1299) و (1306) کما حققه فی فهرسها (3: 223).
المیر محمد خفیف أخو محمد أفضل ثابت. مات قبل أخیه فی (1130) أورد شعره فی (گلشن- ص 33).
اسمه المیر عبد الله سافر إلی الهند و بها توفی ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر- ص 397) و أورد شعره و کذا فی (گلشن 33).
و اسمه داود، غلب علیه السوداء و تعرض للمولی حسن علی بن المولی عبد الله التستری ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 413) و ذکر شعره.
کان معاصرا لظل السلطان الحاکم القاجاری. و ذکر فی فارس نامه ناصری توجد دیوان قصائده و غزله فی (4500 بیت) فی مکتبه (الملک).
و هو لاله اوجاگرچند. من قوم کایتهه.
تلمذ علی محمد علیم تحقیق السمرقندی و تخلص أولا بغریب ثم بدله بألفت. أورد شعره فی (گلشن- ص 33) و (روشن 68).
المیرزا محمد قلی من إیل الأفشار المتوفی (1240) ترجمه فی (مع- ج 2- ص 72) و ذکر أن دیوانه یقرب من خمسه آلاف بیت و أورد بعض
ص: 90
غزلیاته و لغزه. کان یخدم دیوان حسن علی میرزا شجاع الدوله. و نقل عن تذکره ثمر أصفهانی أن أصله من آذربایجان.
و هو رأی بهادر بن راجه لالجی بهادر. من قوم کایتهه، من أمراء واجد علی شاه، و دیوانه الفارسی یشتمل علی القصائد و الغزل و المدیح و الرثاء لسید الشهداء. ذکره فی (گلشن- ص 32).
هو ابن حسینی الساوجی سافر إلی الهند و تقرب عند عبد الله قطب شاه و باسمه ألف رساله العروض و القافیه، و فی آخر عمره جاء إلی أصفهان فلقیه النصرآبادی و ذکره فی (نر- ص 326) و (روشن 69).
و هو راجه پیاری لآل من قوم کایتهه العظیم آبادی له مثنوی نیرنگ تقدیر و دیوانه مرتب. ذکره فی (گلشن- ص 33).
له حواش علی فصوص الحکم و فتوحات مکیه.
و لقبه الظرفاء وکیل فرعون و مات (1007) بالهند کما فی (روشن- ص 69).
هو أخو الشیخ علی نقی کمره ای. أورد شعره فی (روشن- 69).
المیر حسین. ذکره فی (تغ- ص 18) و أطرأ علیه و قال جاء إلی الهند فی عصر همایون پادشاه. و قال فی (تش یز- ص 274): کان ماهرا فی الریاضیات. و کان معاصرا لوحشی بافقی و سافر إلی الهند.
لمحمد صادق المتخلص بالقا الهندی الشاه جهان آبادی تلمیذ میرزا عبد القادر بیدل. کان ماهرا فی نظم مواد التاریخ و نظم آلافا منها کما فی (گلشن- ص 34) و (سرخوش- ص 8).
و هو ابن الشاه إسماعیل الصفوی، و بعد أبیه نازع أخیه الشاه طهماسب فی الملک و فر إلی الروم و رجع و مات فی مشهد خراسان فی (940) ذکر شعره فی أکثر التذاکر ک (مع- 1: 10) و (تش: 9) و (خص:
23) و غیرها.
ص: 91
للسید المیرزا شریف من أقرباء میر صدری الأصفهانی. و فی بیتهم تولیه مقبره امام زاده قیس علی الواقع فی گندمان أصفهان. قال فی (نر- ص 342) إنه سافر إلی الهند و رجع إلی أصفهان (1086) و کذا فی (گلشن- ص 34) و أورد بعض شعره.
للشیخ کمال الدین حسین بن شرف الدین عبد الحق الأردبیلی المتخلص بإلهی المتوفی (950) من تلامیذ الدوانی و غیاث الدین منصور. ترجمه فی (دجا- ص 47) و سماه فی (روشن- 66) بملا حسین و قال إنه ندیم میر علی شیر نوائی و مات (937). ألف تاج المناقب أئمه اثنی عشر و صدره باسم الشاه إسماعیل الصفوی. و له منهج الفصاحه فی شرح نهج البلاغه.
یأتی بعنوان دیوان حکیم إلهی.
کان قصابا سخی الطبع. أورد شعره فی (تس- ص 37).
و اسمه میرزا مهدی. نشا فی أصفهان فی عصر نادر شاه. ترجمه فی (دجا- 49) نقلا عن تذکره حزین، و أورد شعره و کذا فی (گلشن- 35) و (روشن- 67) و قال مات بأصفهان.
و اسمه أمیر فرامرز من أولاد الدیالمه، أورد شعره فی (روشن- 66).
أورد شعره فی (دجا- ص 50) نقلا عن جنک مخطوط. و اسمه میر إلهی.
اسمه نغمه عشاق یأتی.
و هو الحکیم صدر الدین مسیح الزمان. جاء إلی الهند و تقرب عند جهانگیر پادشاه، و فی (1032) سافر إلی الحج و رجع و مات، کذا فی (تغ- 18) و سماه فی (گلشن- 35) إلهی هندی. و لعله متحد مع رقم 4318.
من شعراء عهد بابر شاه. أورد شعره فی (روشن- 66).
ص: 92
و هو السید عماد الدین محمد الحسینی من سادات أسدآباد الهمدانیین، معاصر الشاه عباس الأول و توفی بکشمیر فی (1063) کما أرخه حکمت فی هامش مقدمه (مجن- ص کح) سافر إلی الهند و بها توفی. ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 255) و أورد شعره. و قال فی (تغ- 18) إنه کان معاصرا لشقائی و تقی الدین أوحدی و اسمه محمود. و قال فی (سرخوش- ص 2) دیوانه مشهور. و قال فی (تش- ص 255) إنه لم یر دیوانه. و ینقل ریو عن تذکره إلهی، فی فهرسه مکررا.
هو الخلیفه سدید الدین محمد. ذکره فی (تغ- 18) و (روشن- 66) و قال قد یتخلص بسدید أیضا.
المنتهی إلیه معرفه مذهب الشافعی و صاحب الفتح العزیز و المحرر. و هو أبو القاسم عبد الکریم بن محمد بن عبد الکریم المتوفی (623) فی قزوین عن ست و ستین سنه کما أرخه و ذکر تمام نسبه فی الشذرات (ج 5- ص 108) و ترجمه فی طبقات الشافعیه (ص 83) و ترجمه شاه محمد القزوینی فی (بهش- ص 321) و أورد جمله من أشعاره، و هو متأخر عن
إمام الدین أبی القاسم بن أبی سعید بابویه المشهور برافعی النیشابوری الآتی بعنوان الرافعی الذی کان معاصرا لسلطان محمود بن سبکتکین المتوفی (431) و قد مدحه و مدح وزیره المیمندی الذی توفی (424).
و اسمه إمام قلی خان حاکم بخارا أورد شعره بهذا العنوان فی (گلشن- 35) و (تش- ص 9).
یأتی بعنوان تخلصه وحشت.
المعمار و کان یلقب بزاه عمر أرک قندهار و تجنن أخیرا و مات کذا فی (روشن- ص 70)
أطرأه شیر علی لودی فی مرآه الخیال (ص 224) و قال هو ساذج کثیر العمل اخترم فی شبابه
نقل فی (دجا- 51) عن هفت إقلیم أنه کثیر الشعر و کذا فی (گلشن- ص 36)
و اسمه خواجه إمام الدین ابن القاضی خان
ص: 93
ابن خواجه پادشاه خان تلمذ علی قتیل، و له رساله فی القافیه نظما و قتل فی کانپور أورد شعره فی (گلشن- ص 35)
هو أبو عبد الله محمد بن أبی بکر بن عثمان المعاصر لمجد الدین همگر، و قد مدح أحدهما الآخر و کان بکرمان یمدح الوزراء و الحکام و منهم فخر الملک شمس الدوله توفی بأصفهان فی (676 أو 686) و هو الأصح کما أرخه الفخری ترجمه فی
(مع- 1: 98) و قال إن دیوانه یتجاوز عن ألفی بیت، و نقل عنه ما یقرب من (150 بیتا) و توجد نسخته فی (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3- 226) و أورد النصرآبادی ألغازه فی (نر- 493) و ترجمه القزوینی فی (بهش- 327) و آذر فی (تش- 147) و (مرآه الخیال ص 40)
و هو أمان الله المعروف بملا أمان جان المتوفی (950): ترجمه فی (تس- ص 53) و أورد مطلع غزله
و هو أمان الله ولد بقسیان من أعمال نطنز بکاشان و سکن بهرات، و عرف بقهستانی أورد شعره فی (مجتس- ص 149) و (گلشن ص 37) و (روشن- ص 70)
هو لاله امانت رام من تلامیذ عبد القادر بیدل أورد شعره فی (گلشن- ص 37)
من أهل بایبورت قصبه فی شمال شرقی آسیا الصغری، و اسمه محمد بیک کان حاکم یزد و کان یعرض شعره علی الصادقی فذکره فی (خص- ص 37) و أورد شعره بالترکیه
و یعرف هو بمیر أمانی، من سادات کابل، أستاذ فی نظم مواد التاریخ نزل الهند فی (981) فی عهد أکبر شاه، و مات بجونپور أورد شعره فی (گلشن- ص 37) و قال فی (تغ- 19) إنه توفی (1047)
هو ملا عبد الله سافر إلی الهند و تقرب عند میر جمله الشهرستانی، و عاد إلی أصفهان ذا مکنه، و نظم تاریخ وفاه الداماد فی (1041) و دیوانه یشتمل علی عشره آلاف بیت، کذا فی (نر- ص 309 و 482) و (گلشن- ص 37)
ص: 94
ذکر المستر براون فی تاریخ أدبیات ایران (ج 4- ص 167 و 172) إنه توفی (1061)
هو المیرزا أمانی المعروف بمیر میخچه أورد له رباعیه فی تاریخ فوت سلطان جغتای فی (953) فی (نر- ص 470)
قال فی (خص- ص 271) إنه یشتغل بگلکاری و أورد مطلع غزله
و هو المیر أمان الله بن مهابت خان سپهسالار من أمراء شاه جهان ترجمه معاصره فی (نر- ص 59) و أورد شعره و قال فی (سرخوش- ص 4) إن دیوانه لطیف و کان له ید فی علم الطب أیضا
و هو الشیخ أمان الله الدهلوی ترجمه فی (روشن- ص 71) عن نگارستان سخن و أورد شعره
و هو إبراهیم أمتی من أمراء السلطان حسین میرزا گورکان و معتمدیه و قد مدح القاضی سلطان حاکم مشهد خراسان فی عصر الشاه عباس الأول الصفوی و ترجمه فی (نر- ص 261) و (گلشن- ص 38) و عنهما أخذ قاموس الأعلام الترکیه فریحانه الأدب و أورد و أشعره راجع دیوان أمنی
هو المیر محسن المدراسی مات فی (1190) أورد شعره فی (گلشن- 38)
و اسمه إمداد علی أورد شعره فی (گلشن- ص 38)
و اسمه إمداد الله خان بن کفایت الله خان الرامپوری ساکن لکهنو أورد شعره فی (روشن- ص 71)
و اسمه قاسم کان له الید الطولی فی العلوم الغریبه ترجمه فی ریاض العارفین (ص 284) و ذکر اتهامه من أعدائه بالزندقه حتی کحله الشاه طهماسب (932) و استشهد بید العوام (999) و ذکر جمله من أشعاره منها ما إنشاؤه عند شهادته و أرسله إلی معاصره الخواجه محمود الدهدار و الظاهر اتحاده مع رقم 619
ص: 95
بالترکیه توجد نسخته فی المدرسه الإسلامیه بالموصل کتبت (1022)
و هی بنت عبد الرزاق بن الشیخ محمد حسن کبه البغدادی، و زوجه صادق الملائکه الآتی دیوانه أیضا ولدت (1326) رأیت الدیوان بخط زوجها صادق الملائکه و یأتی دیوان ابنتهما نازک الملائکه
و اسمه المیرزا محمد کان معاصرا لصادقی کتاب دار (المولود 940) فترجمه فی (خص- ص 278) و قال إنه تمم دیوانه، ثم أورد شعره و فی (روشن- ص 71) اشتبه بینه و بین أمتی تربتی المذکور آنفا فسماهما أمنی یزدی و هو الذی قتله الأزبک فی (941)
و هی بنت الحاج عبد الرحیم خان بیگلر بیگی یزد کانت فاضله أدیبه ما تزوجت الا أخیرا و ماتت بلا عقب نقل فی (تش یز- ص 275) عن أحفاد أخیها أن أشعارها توجد فی ظهر کتب وقفتها و أورد غزلا لها علی طریقه یک و دو(1)
قال فی (روشن- ص 71) إنه ما کان یعلم الکتابه و القراءه جاء إلی الهند فی عهد شاه جهان و رجع إلی وطنه
اسمه هو میرزا امتیاز و کان من أکابر بلخ و بها توفی کما فی (گلشن- ص 38)
و اسمه حسن بن محمد الحسینی الطوسی الشاه نعمهاللهی توجد له منظومه قدسیه فی (الرضویه)
و هو عباس الشاعر نزیل طهران ترجمه فی (مع- ص 68- ج 2) و صرح بحیاته (حدود 1275) و أورد أکثر من (150 بیتا) من شعره )
ص: 96
و ترجمه فی مدائح معتمدیه ضمن من مدحوا منوچهر خان گرجی حاکم أصفهان فی سنوات (1240 إلی 1263) و قال إنه مازندرانی الأصل
و هو المیرزا أبو الحسن، من شعراء فتح علی شاه و لقبه هو بخان، و کان ندیم محمود میرزا ابن فتح علی شاه و کتاب دار مکتبته حین کان هذا حاکم نهاوند قبل (1249) و کان مرید مجذوب علی شاه (المتوفی 1239) فمدحه، و مدح أیضا محمد شاه قاجار (المتوفی 1264) و لم یمدح ناصر الدین شاه و لعله لم یر جلوسه ترجمه فی (مع- ج 2 ص 71) و قال إن دیوانه فی خمسه آلاف بیت، و لکن نسخته الموجوده بمکتبه المجلس لا یزید علی (2500 بیت) کما فی فهرسه (ج 3 ص 230)
أورد بعض شعره فی (روشن- ص 71)
و اسمه محمد رضا من تلامیذ میرزا طاهر وحید و المعاصر لنجات و فائض أبهری سافر من أصفهان إلی الهند و تقرب عند آصف جاه بدکن ثم شاه جهان آباد فمات بها (1159) أورد ذکره فی (تغ- ص 19) و قال فی (تش- ص 370) إن اسمه آقا رضا سافر فی عهد الشاه سلطان حسین إلی الهند و تلقب هناک بقزلباش خان و کان ماهرا فی الموسیقی و قد رأیت دیوانه
للسید محمد جعفر بن منصف الدوله السید محمد باقر بن السید دلدار علی النقوی المتوفی (1293) ذکره السید علی نقی فی تذکرته
و هو أمید علی خان بن جهان خان ناظم بلده هو گلی و معاصر محمد صادق أختر مات فی أواسط المائه الثالث عشره أورد شعره فی (روشن- ص 71)
قال فی کشف الظنون (ج 1 ص 504) إنه توفی (946) و دیوانه ترکی و له فی زبده الأشعار (المؤلف 1023) تسعه عشر بیتا أقول هو موجود فی مکتبه السلطان عثمان الثالث بأستانبول کما ذکر فی فهرسها راجعه
المولد و المدفن و هو الخواجه أرجاسب من فضلاء تلامیذ المولی المحقق جلال الدین الدوانی الذی توفی (907) و معاصر الشاه إسماعیل الفاتح الذی توفی (930) ترجمه فی (مع- ج 2 ص 7) و قال إن اسمه أرجاسب و قتل
ص: 97
بتحریک الشاه قوام الدین النوربخشی و نقل بعض قصائده فی مدیح الصفویه و وزرائهم و جمله من غزلیاته و نقل أیضا عن ساقی نامه له و کلها بالفارسیه و تخلصه فی آخر غزلیاته بیاء النسبه أمیدی
ترنج غبغب أو را بود نهال بلند
تو دست کوته امیدی چرا دراز کنی
و لکن الخیابانی نقل عنه فی مواضع من کتابه وقایع الأیام بعنوان مولانا أمید طهرانی فالظاهر سقوط الیاء من قلمه و مما نقله عنه قوله:
کتاب فضل تو را آب بحر کافی نیست
که تر کنی سر انگشت و صفحه بشماری
و أورد النصرآبادی جمله من معمیاته فی (نر 14- ص 526) أیضا بعنوان أمیدی و ترجمه بعنوان أمیدی أیضا فی (تس 5- ص 101) و قال إن أستاذه الدوانی غیر اسمه و سماه مسعود و قرأ أکثر الکتب المتداوله و أکثر الجد فی الطب بشیراز و فی الأخیر استقر بمولده طهران و أحدث هناک بستانا سماه باغ أمید و قتل مظلوما فی (925) و ترجمه شاه محمد القزوینی فی (بهش 2- ص 399) بعنوان أمیدی و ذکر اسمه أرجاسب و اسم أخیه لهراسب و ثالثهما گشتاسب و ذکر بعض قصیدته فی بیان أحوال نفسه فیما یز ید علی ثلاثمائه بیت و قد ترجمه فی (مجتس 3- ص 141) ضمن علماء الإسلام الذین نظموا الشعر بما لفظه: أفصح الفصحاء و أملح الشعراء رکن الإسلام و المسلمین سعد الدین مسعود الأمیدی ثم ذکر أنه کان یسمع فضله إلی أن تشرف بخدمته، و شعره یشبه شعر ابن یمین و هو الآن بدار الخلافه ری و له مزرعه بقریه طهران و ترجمه فی (تش- ص 210) و قال کان معاصرا للشاه إسماعیل و میله إلی القصیده أکثر منه إلی الغزل، و قد نظم تاریخ قتله تلمیذه أفضل الطهرانی بقطعه فیها [آه از خون ناحق من آه 925] و لکن فی (نر 12- ص 471) سما هذا التلمیذ نامی طهرانی و ترجمه فی هفت إقلیم و میخانه- ص 126- 131) و طبع له ساقی نامه هناک و کله ستون بیتا و توجد بعض قصائده فی مجموعه بمکتبه (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3 ص 661) و فی المتحف البریطانی کما فی فهرس ریو
سماه کذلک القزوینی فی ترجمته لمجالس النفائس (قز مج 1- ص 193) و سماه الهروی بأمیری فی (لط 1- ص 18) و قالا: إن أکثر شعره
ص: 98
بالترکیه، و قد تتبع فی الفارسیه الشیخ کمال و أوردا مطلعین من غزله و قد دفن بأرهنگ و سر فی بدخشان
قال فی (نر 9- ص 419) کان قصابا و عمر سبعین سنه، و تلمذ علی الحکیم شفائی و ترجمه أیضا فی (تش- ص 169) و (روشن- 72) و أورد و أشعره
الأصل ابن میر إبراهیم بن زکریا الکججی (من قرأ مهران رود بتبریز) من أحفاد غیاث الدین محو التبریزی و کان من رجال عهد طهماسب الصفوی الأول و مهردار الملک و کان وزیر بغداد ثم عزل و نفی إلی کرمان، ثم حبس بتهمه الزندقه بقلعه قهقه، ثم بقلعه الموت بقزوین حتی مات بها فی (983) کان عالما بالریاضیات و الطلسمات ترجمه فی (دجا- ص 51- 52) عن خلاصه الأشعار و أحسن التواریخ و تکمله الاخبار و ترجمه أیضا فی (تش- ص 27) و (گلشن- ص 38)
کان ملازما لنجف قلی خان حاکم شیروان و بعد موته رجع إلی همدان ترجمه فی (نر 5- ص 146) و أورد شعره
هو الأمیر خان بیگ بکشلو الشاعر بالترکیه و الفارسیه و العربیه ترجمه معاصره و أخوه فی الطریقه صادقی کتاب دار فی (خص 7- ص 119) و قال توفی بیزد و دفن فی مزارات برجی
یأتی بعنوان دیوان أمیری
من الساده الجنابذیه لم یقبل من أحد شیئا ذکر بعض غزلیاته (تس 1- ص 25) المؤلف (957) و حکی حمل المیر علی شیر الوزیر جمیع أثاث البیت إلی حجرته و فرار السید عن تلک الحجره و ترجمه القاضی فی (المجالس ص 507) و قال له نظم لیلی و مجنون و أورد بعض قصائده فی مدح الأمیر و الأئمه و فی آخر بعضها
ای میر حاج بعد ثنای أئمه گو
یا رب دعای خسته دلان مستجاب کن
و تخلصه فی غزلیاته أنسی و لیس هو والد ابن أمیر الحاج السابق دیوانه کما لا یخفی من ملاحظه تواریخهما، و لعله جده و یأتی دیوان غزله بعنوان دیوان أنسی
ص: 99
یأتی بعنوان حسن دهلوی
و هو حسین بن عالم بن حسن الحسینی الغوری الأصل ترجمه دولت شاه فی الطبقه الرابعه و کان هو و فخر العراقی و الشیخ أوحدی ثلاثتهم من تلامیذ شهاب السهروردی فألف العراقی اللمعات، و الأوحدی الترجیعات، و میر حسینی ألف زاد المسافرین و عرض کل تألیفه علی الأستاذ فزاد فی الإطراء علی الأخیر مات بهرات أو قتل کما قیل (719) و دفن بقهندژ بها و له سی نامه أی ثلاثون مکتوبا نظمها فی شبابه و کنز الرموز و نزهه الأرواح و زاد المسافرین و طرب المجالس نظمها فی کبر، سنه، و له عنقای مغرب نثرا فی العرفان لم یره دولت شاه، و ترجمه براون فی أدبیات إیران (ج 3- ص 160)
هو ابن نور حسین بن غلام علی آزاد البلگرامی ولد (19- ج 1- 1165) و تلمذ علی جده آزاد، و مات (1217) له منتخب الصرف و منتخب النحو ترجمه فی (گلشن- ص 39) و أورد شعره
یأتی بعنوان دیوان خسرو دهلوی
و هو الحاج محمد إسماعیل بن الحاج محمد تقی التبریزی ولد بأمیر خیز تبریز فی (1294) و فی وقایع سنه (1330) هاجر إلی إستانبول و فی (1330) جاء إلی العراق محاربا للإنگلیز کذا ذکره فی مجله أرمغان- ج 13- ص 102 و ذکر من أشعاره و له ترجمه مقدمه مجالس النفائس الترکیه بالفارسیه، أدرجت فی مقدمه طبع ترجمه المجالس فی (1323 ش)
یأتی بعنوان دیوان شاهی
هو من الحروفیه نقل عنه فی جاودان نامه
یأتی بتخلصه سهیلی
ترجمه دولت شاه فی الطبقه الرابعه و أطرأ غزله
کله رباعیات باللهجه الطبریه أورد بعضها فی ریاض العارفین (ص 68)
یأتی بعنوان دیوان معزی
ص: 100
توجد شعره فی گنجینه گران مایه الموجود عند (فخر الدین)
لقد عددت الذین قاموا بعمل حول دیوان علی علیه السلام فی فهرست کتابخانه دانشگاه تهران (ج 2 ص 116- 125) سبعه عشر شخصا منهم من جمع الدیوان و منهم من شرحها و لا نکررها هنا. و قد عد فی معجم المطبوعات سبع طبعات لهذا الدیوان.
و یأتی شروحها فی حرف الشین (ع. م.).
الموسوم بأنوار العقول مر فی (ج 2 ص 431) مفصلا.
الذی عبر عنه النجاشی بکتاب شعر علی لأبی أحمد عبد العزیز الجلودی المتوفی (332) و هو أقدم من جمع دیوانه.
الموسوم بالحدیقه الأنیقه مر فی (ج 6 ص 381).
) الموسوم بسلوه الشیعه و تاج الأشعار مر فی (ج 3- ص 205) لأبی الحسن الفنجکردی المتوفی (513) أو قبلها علی الخلاف الآتی.
بعض الأصحاب الذی استخرجه عن کتاب محمد بن إسحاق صاحب السیره المتوفی (151) و ما وجده فی متون الکتب منسوبا إلیه و هو ثانی الدواوین الثلاثه التی عمد إلیها مؤلف أنوار العقول فجمع فیه بین هذا الدیوان و دیوان الفنجکردی و دیوان أبی السعادات الآتی. قال مؤلف الأنوار إن هذا الدیوان أبسط مما جمعه الفنجکردی.
للسید أبی السعادات هبه الله بن علی بن محمد المعروف بابن الشجری المتوفی (543) و هو مؤلف الأمالی فی علوم الأدب المذکور فی (ج 2 ص 316) هو ثالث مصادر کتاب أنوار العقول کما ذکرناه.
من جمع المولی قاسم علی بن محمد تقی الخوانساری جمعه بغیر ترتیب المطبوع. و ذکر أسانید بعض الأشعار و کتبه بخطه الجید، و ینقل فیه عن تحفه الزائر للمجلسی. رأیته ضمن مجموعه فی کتب الشیخ موسی الأردبیلی مؤلف تاج العروس المذکور فی (ج 3 ص 206).
ص: 101
أیضا من جمع بعض الأصحاب علی الترتیب الذی أوله [
الناس من جهه التمثال أکفاء
] و قد طبع هذا المجموع مکررا فی إیران و غیرها. منها طبعه فی بولاق فی أول شهر الصیام (1251) طبع جید علیه بعض الحواشی فی (72 ص) و ألحق بآخره الأرجوزه المنسوبه إلیه فی بیان دعاء جنه الأسماء و کیفیه عمله التی أولها (
الحمد لله العلی الصادق
) و طبع أیضا فی مصر (1276) و طبع بمطبعه العلمیه بجوار جامع الأزهر فی (1311) و ألحق بآخره العینیه لعبد الباقی العمری و هی تمام الخمسه و السبعین بیتا له فی مدح أمیر المؤمنین علیه السلام و فی طهران (1284) و فی (1311) و (1312) و طبع بلیدن مع شرح لاتینی فی (1745 م) کما فصلها فی معجم المطبوعات ص 1354 و یأتی شروحه فی الشین.
علی الروایات الصحیحه. للسید محسن الأمین مؤلف أعیان الشیعه دونها (1360) و طبع بمطبعه الإتقان فی دمشق (1366) أورد فی أوله أمورا منها فی الإیعاز إلی أبیات لیست من إنشائه جزما أو ظنا أو نقلا مما نسب إلی غیره علیه السلام و قد رتبه علی الحروف فی 149 ص.
و هو الخواجه أمیر خان ابن پادشاه خان حفید قمر الدین خان، من أحفاد خواجه عبید الله أحرار، من أمراء الهند. تلمذ علی قتیل و له منظومه عروض. أورد شعره فی (گلشن- ص 39- 40).
یأتی بعنوان دیوان همایون پادشاه.
یأتی بعنوان دیوان همایون أسفراینی.
للسید أمیر الدین. طبع بنولکشور بالهند.
هو الأمیر بیگ الأفشار. ترجمه معاصره کتاب دار فی (خص 7- ص 127) و أورد شعره.
مر بعنوان دیوان أمیر بدخشانی.
المیرزا قاسم الماهر فی الأعداد و أسرار النقطه فاتهم بالنقطویه فاسمل عینه فی (973) ثم قتل بشیراز فی (999). کذا فی (تغ ص 19).
سافر إلی الهند فی عهد عالمگیر و فی زمان محمد شاه حارب معه
ص: 102
نادر شاه و قتل فی المعارک و لم یوجد جنازته. و دیوانه فی ألفی بیت. ذکره فی (گلشن- ص 40) و أظنه ساکت التبریزی الآتی.
أورد شعره فی (گلشن- ص 41).
یأتی بتخلصه فائق. ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 349).
ترجمه فی (نر 9- ص 380) و أورد شعره.
من أعمال لاهیجان. تجرمه النصرآباد فی (نر 9- ص 380) و 352) و ذکر له غزل افتادگی و نقل عنه فی (گلشن- ص 42) و یأتی ولده باقر رودسری.
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 123).
المعمر المجاور للنجف. ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 183) و أورد جمله من شعره. و عنه أخذ (گلشن- ص 41).
کاسه گر (صانع القصعات) ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 382) و ذکر رباعیته و عنه أخذ (گلشن- ص 41).
هو ابن المولی محمود (کلید دار) للحضره الغرویه. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 306) و أورد شعره.
المعروف بدقاق ترجمه النصرآبادی فی (نر 6 و 9- ص 199 و 380) و أطرأه بمهارته فی التاریخ و المعمی و اللغز و سائر الصنائع و سمی ولده بأبی الآداب. و له مثنوی فی تاریخ الوزاره الثانیه لخلیفه سلطان. و عنه أخذ فی (تش- 259) و (گلشن- 42).
و اسمه محمد متصدی. کان یتصدی أوقاف یزد کما فی (تش یز- ص 276).
ذکر کذلک فی تاریخ أدبیات ایران للمستر براون (ص 550 ج 3) و قد ذکرناه بعنوان دیوان أسترآبادی.
یأتی بعنوان دیوان أمین نصرآبادی.
هو ابن میرزا عبد الله بن علی شاه، حفید المیرزا شاه حسین الأصفهانی کان وزیرا لشیروان سته سنین. أورد شعره فی (نر 4- ص 78).
و هو الخواجه أمین الدین معاصر خواجه حافظ
ص: 103
توفی بشیراز (744) کما فی (تغ- ص 20).
هو محمد أمین البلخی من شعراء بابر میرزا کان ساذجا مات بأسترآباد. و هو والد أمینی البلخی الآتی. ذکر فی (مجن 2- ص 43 و 216).
یأتی بعنوان دیوان أمین فارسی.
ذکره کذلک فی (دجا- 53) و لکن الصحیح أمنی تبریزی کما ذکرناه فی (ص 96).
یأتی بعنوان نوری تبریزی.
الصیاغ، معاصر سام میرزا. أورد شعره فی (تس 5- ص 132) و أخطأ محمد علی تربیت فسماه فی (دجا- ص 54) بأمینی.
یأتی بعنوان دیوان ساکت تبریزی.
هو المیرزا أمین بن میرزا نوری بیگ التبریزی نزیل عباس آباد أصفهان، و مستوفی شیراز. ترجمه و أورد شعره فی (نر 4- ص 93).
کان قاضیا و لم یحکم بغیر حق هکذا وصفه معاصره فی (نر 6- ص 200) و کذا فی (گلشن- ص 41).
الشیخ أسد الله أمین الواعظین الأنصاری الدزفولی التستری، صاحب التصانیف التی مر منها: أخبار الخلفاء فی (ج 1: 328) و تذکره العروض، و المواعظ و حدائق الأدب. و الدیوان عربی فارسی کما کتبه هو إلینا فی (1344) و توفی حدود (1353).
یأتی بعنوان دیوان وقار.
السید محسن مؤلف أعیان الشیعه المتوفی (3 رجب 1371) یأتی باسمه الرحیق المختوم فی المنثور و المنظوم.
هو أمین الدین محمد بن علی بن ضیاء الدین مسعود البلیانی من نواحی کازرون، من مشاهیر العرفاء. ترجمه فی ریاض العارفین ص 53 و قال توفی 745. و أورد بعض رباعیاته. و هو ابن أخ أبو عبد الله البلیانی ابن ضیاء الدین مسعود
ص: 104
المذکور فی نفحات الأنس ص 243 الذی کان عارفا شاعرا مات فی 680. ذکرا فی مجمع الفصحاء و آثار العجم أیضا.
أورد شعره فی (تش- ص 223).
و هو محمد أمین بن المیر أبی الفتح البزاز القمی. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 115) و أورد شعره الذی رواه عنه مشفقی.
هو محمد أمین کوسج الکاشانی من أعاظم کاشان، له دیوان مرتب رآه لطف علی فذکره فی (تش- 241). و أخذ عنه فی (گلشن- 41). و لعله والد کاظم کاشی الآتی.
هو محمد أمین الطبیب الماهر فی المعمی کذا وصفه فی (خص 8- ص 268) و أورد شعره. و لعله خواجه أمین بن ملا محمود کلید دار للآستانه الرضویه کما فی (تغ- ص 20).
حفید خال النصرآبادی صاحب التذکره فترجمه فی (نر 11 و 12 ص- 453 و 486) و أطرأ فضله و کیاسته و خطه و شعره الجید المصنوع و نظمه للتواریخ و أورد أشعاره. و عنه أخذ فی (تش- 169).
کان کلانترزاده فی قصبه توی بهمدان. أورد شعره فی (خص 8- ص 300).
و هو محمد أمین الإسرائیلی من بلده محمدپور بالهند.
له گلشن سعادت و دیوان مرتب کما ذکره فی (گلشن- 41).
ذکره فی (نر 12 ص- 486) و هو الآتی بعنوان و قاری یزدی. و لیس هو أمینا یزدی.
و هو المیر السید أمینی. ترجمه معاصره صادقی کتاب دار فی (خص 6- ص 95) و أورد شعره، و قال إنه قلیل الشعر.
و هو الذی مدح الشاه سلیمان العثمانی فی جلوسه (926). أورد شعره المستر براون فی أدبیات إیران ج 4 ص 63.
هو ابن الشاعر أمین بلخی المذکور آنفا.
ص: 105
ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 3- ص 75 و 250) و فی (بهش 2- ص 406) لقبه بسمرقندی. و لعله الذی سماه فی (تغ- ص 20) بإبراهیم و قال توفی (941)
الصیاغ. کذا فی (دجا- ص 54) و لکن الصحیح أمین تبریزی.
راجع دیوان أنسی ساوجی.
من شعراء طوس. ذکره فی (تش- ص 85) و فی (گلشن- ص 42) و قال هذا الأخیران اسمه حسن، فهو غیر أمین مشهدی المذکور فإن اسمه محمد أمین.
للمیرزا محمد تقی المراغی المسکن و المولد و المدفن، کان من العلماء توفی (حدود 1330) عن بنت واحده، و قد تلف أکثر أشعاره و سائر آثاره و الباقی من أشعاره یقرب من خمسمائه بیت فیها الغزل و القصیده بالفارسیه و الترکیه توجد نسخه منه بخط جید علی ورق أخضر فی مکتبه (سلطان القرائی).
مر بعنوان إمام وردی انتخابی. أصله من خراسان و سکن الهند.
یأتی بعنوان دیوان ثابت.
و اسمه أمیر بهادر خان من أحفاد الشاه نعمه الله ولی، و له انتساب مع الصفویه کما ذکر فی (گلشن- ص 42). کان حاکم کابل من قبل محمد پادشاه ثم نقل إلی الله آباد فی (1152) و قتل فی (1159) أورد شعره فی (گلشن- 42).
و اسمه حاجی ربیع مغربی. تلمذ علی مرتضی قلی بیگ الأصفهانی أورد شعره فی (روشن- ص 78).
هو ابن میر نعمه الله. أورد شعره فی (روشن- 78).
یأتی بعنوان دیوان شاه طاهر.
یأتی بعنوان دیوان طیفور.
و اسمه إسحاق الشیرازی. ترجمه و أورد شعره فی مدائح معتمدیه التذکره التی ألفها محمد علی بهار و جمع فیها الشعراء الذین مدحوا معتمد الدوله منوچهر خان حاکم أصفهان فی (1250) و هم 87 شاعرا. و النسخه موجوده بالمجلس کما فی فهرسها (ج 3 ص 683).
ص: 106
مر فی العدد (217).
یأتی بعنوان دیوان پردل.
و اسمه أسدیار خان، من أمراء محمد پادشاه.
مات بدهلی فی (1158) أورد شعره فی (روشن- ص 78).
و هو حسن بیگ معاصر شفائی و کان من طائفه ذو القدر بنواحی أصفهان. ألف تذکره للشعراء و لم یتمه. أورد شعره فی (نر 9- ص 302) و قال فی (تغ- ص 20) إن أنسی تخلصه فی الهند و أما فی إیران فإنه کان یتخلص به (دلیری).
و اسمه القاضی نور الله، ابن أخ القاضی عیسی. کان قاضیا لبلاد عراق (أراک) ثم قاضیا لبلاد خراسان إلی أن مات هناک. قال فی (مجتس 3- ص- 142) إنه تمم دیوان غزل کامل. و سماه فی (تس 4- ص 73) بأمینی و قال بعثه الشاه رسولا إلی الأزبک و هو قریب للقاضی وصالی الشاعر و القاضی صفی الدین قضاه قزوین.
و هو عبد الرحمن بن بختیار العارف السیاح المتوفی بالهند (1025). ترجمه فی ریاض العارفین ص 283 و (روشن- 79).
و اسمه إسماعیل بیگ. ذهب إلی الهند و تقرب عند شاه جهان پادشاه، و قتل (1206). أورد شعره فی (گلشن- ص 44) و قال فی (تغ- ص 20) إنه اخترم فی شبابه.
و اسمه محمد شاه، کان معاصرا لهمایون پادشاه الهندی أورد ذکره فی (تغ- ص 20).
السید قطب الدین أمیر الحاج من أحفاد الشاه نعمه الله ولی. ترجمه فی ریاض العارفین (ص 65) و ذکره فی (تغ- ص 20) و (تش- ص 70) و قالا مات (920) له دیوان غزل و دیوان قصائد، و کان یتخلص فی دیوان قصائده بأمیر حاج و قد ذکرناه بهذا العنوان فی العدد 604. و فی الغزل بأنسی فذکرناه هاهنا.
و کان ماهرا فی الشعر حتی أجاب أربعین قصیده لأمیر خسرو دهلوی فی مجلس واحد.
و هو شهاب الدین أحمد بن محمد، ترجمه فی السلافه
ص: 107
(ص 470) و قال إن بعض شعره ملحون. مدح شریف مکه زید بن محسن.
. طبع بنولکشور.
من شعراء السلطان یعقوب آق قوینلو. ترجمه فی (تس 5- ص 138) و عنه فی (تش- ص 229) و قال فی (روشن- ص 79) إن له مثنوی لطیف فی مدح السلطان یعقوب و مات (895).
للمیر محمد علی بن حسین القمی المعاصر المولود (1329) فیه مدائح للأئمه و العلماء و طبع له خزائن المراثی و دیوان المناقب فی (15000 بیت) و دریای نور و له آیینه دل و طبع له نهج البلاغه منظوم فی (281 ص).
یأتی بعنوان خواجه عبد الله أنصاری.
و هو الشیخ محمد یحیی مرید الخواجه الله آبادی. أورد شعره فی (روشن- ص 79).
و اسمه محمد مقیم کما فی (مرآه الخیال ص 304 و 305) أو محمد إبراهیم کما فی (سرخوش- ص 8) و (روشن- ص 79) و (گلشن ص 45) و عنهم أخذ سامی فی قاموس الأعلام الترکیه و عنه فی ریحانه الأدب، و الصحیح ما ذکره معاصره شیر علی لودی المتوفی (1102). و علی أی فإن أصله من خراسان و نشا فی پنجاب الهند و مات (1104) فی شبابه کما فی (تغ- 21).
لا یرج میرزا بن فتح علی شاه. ولد (1222) و جاور مشهد خراسان عشرین سنه، و أنشأ القصائد فی مدح الرضا علیه السلام . و فی أواسط عمره سکن طهران إلی زمن تألیف مجمع الفصحاء فی (1274) فترجمه فیه (ج 1 ص 12) و أورد ما یقرب من مائتی بیت من دیوانه.
و اسمه میرزا نقی خان بن نقد علی خان. کان یتخلص أولا به نظم ثم ترکه و أخذ إنصاف تخلصا. و مات فی (1195) ذکره فی (گلشن- ص 45). و راجع علی نقی إنصاف ص 763.
للسید میر علی أبو طبیخ النجفی المتوفی (1361) عن نیف
ص: 108
و خمسین من سنه. و هو ابن السید عباس بن راضی بن حسن بن مهدی بن عبد الله بن محمد بن السید هاشم النجفی. جمعه بعد موته جعفر الخلیلی و رتبه علی ثلاثه أبواب: 1- الخواطر و الأحلام 2- العواطف و الأنعام 3- الشجون و الآلام. و طبعه بمطبعه الراعی فی النجف (1362).
یأتی بعنوان قاسم الأنوار.
و اسمه الملا بقا البخاری. ترجمه النصرآبادی فی (نر 10- ص 443) و أورد شعره و قال إنه حدیث السن.
قال فی (تس 5- ص 135) إن مولانا أنوار من أهل همدان و أطری طبعه و شعره و ذکر بعض شعره. و عنه أخذ فی (تش- ص 255) و قال فی (روشن- 80) إنه مات (933).
و اسمه نور الدین محمد خان بهادر، من أحفاد أنور الدین خان. له دیوانان فارسیان یتخلص فی أحدهما بأنور و فی الثانی دل مات (1212) ذکره فی (گلشن- 47).
و اسمه ملا نور محمد، من شعراء عهد جهانگیر و شاه جهان أورد شعره فی (گلشن- ص 47) و (تذکره میخانه) و قال فی (روشن ص 80) نقلا عن آفتاب عالم تاب أنه مات (1040).
قال فی (روشن- ص 81) إن اسمه علی نقی کان صحافا، و لکن أظنه متحدا مع ما بعده.
قال فی (روشن- ص 80) إنه بخارائی و کان من کتاب مکتبه میر علی شیر ثم أورد شعره. و ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 3- ص 66 و 239) و قال کان حاد المزاج و لم یذکر کتابته له.
الخاورانی، و لذا کان تخلصه أولا خاوری ثم غیره بأمر أستاذه کما حکاه مجالس المؤمنین (ص 488) کان مداح السلطان سنجر و وزرائه و بقی بعده و رثاه و أرخ وفاته فی (552) کما أرخه دولت شاه فی بعض نسخ تذکرته، و حقق ذلک میرزا محمد خان القزوینی فی المقاله العشرین من بیست مقاله ص 290 توجد نسخه منه فی مکتبه فینه فی النمسا کما فی فهرسها. و قد طبع فی تبریز فی (1266) و یأتی کلیاته المطبوع فی کلکته و حکی عن صاحب الریاض أنه ترجمه فی باب الألقاب مصرحا بأنه من حکماء الشیعه. و طبع فی بمبئی أیضا فی (1314) و أورد النصرآبادی فی (نر 13- ص 494) ألغازا کثیره للحکیم الأنوری.
و ترجمه شاه محمد القزوینی فی (بهش 1- ص 324) و فی ریاض العارفین (ص 286) و (مرآه الخیال- ص 31) و غیرها من التذاکر و أوردوا کثیرا من أشعاره الحکمیه و غیرها.
و هو حیدر بیک بن أستاذ شیخی توپچی توفی فی الموت حدود (964) و ترجمه فی (دجا- ص 54) عن شرف نامه و فی (روشن- ص 81).
فارسی مطبوع بالهند و یأتی کلیاته أیضا و هو المیر ببر علی صاحب الهندی المتخلص بأنیس. و توجد منظومه شاهکار أنیس فی الرضویه.
اسمه میرزا یوسف من ملازمی شاه زاده محمود میرزا بن فتح علی شاه و توفی (1237) قال فی (مع- ج 2 ص 70) إن دیوانه یقرب من ألفی بیت و أورد منها ما یقرب من ثلاثین بیتا.
الخطاط، من شعراء السلطان یعقوب. ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 81).
معاصر صادقی. ترجمه فی (خص 8- ص 275).
الخطاط هو و أخوه، ذکره شاه محمد قزوینی فی (قز مج 6- ص 301).
من نظم یول قلی (علی قلی) بیک الشاملو ناظم مثنوی محمود و ایاز ترجمه معاصره صادقی کتاب دار الشاه عباس المولود (940) فی (خص 7- ص 107) و کذا فی (تش- ص 9) و ذکر له محمود و أیاز و أورد شطرا منها. و ذکره أیضا فی سرو آزاد و قال فی (تغ- 21) إنه توفی (1013).
ص: 110
(1) أو شعره ذکره فی (روشن- ص 81) و فی (تغ- ص 21) أنه مات (1032).
(2) ترجمه معاصر صادقی المولود فی (940) فی (خص 8- ص 268).
قال معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 249) إن دیوانه یبلغ عشره آلاف بیت تخمینا. و قال فی (تش- ص 169) إنه کان فی خدمه حسین خان شاملو بهرات و کذا فی میخانه و سرو آزاد. توجد نسخه منه فی المتحف البریطانی و أخری فی (المجلس) فی (2000 بیت) کما فی فهرسها (ج 3 ص 231).
لوحید الزمان الخواجه أوحد الدین السبزواری المتخلص فی شعره بأوحد. ترجمه فی مجالس المؤمنین ص 504 حکایه عن تذکره دولت شاه و ذکر فضله و تبحره فی العلوم و لا سیما الطب و الحساب و أحکام النجوم و إنه جمع عنده ألف کتاب بین ما کتبه بخطه أو صححه و نقحه و علق علیه و لم یتخذ أهلا و لم یأنس بغیر کتبه إلی أن توفی (868) و دیوانه مشتمل علی القصائد و المقطعات و الغزلیات، و أورد منها قصیدته فی مدح الإمام الثامن أبی الحسن علی بن موسی الرضا علیه السلام . و قد تمم مطلعین للأمیر شاهی السبزواری. و ترجمه فی (مجن 2 ص 26 و 200) قال و کان یلقب بکدو (أو کردو) و ترجمه فی (تش- 78) و (تغ- 21) و دولت شاه فی الطبقه السابعه.
أوحد الدین. یأتی بعنوان دیوان حامد.
یأتی بعنوان تقی أوحدی.
یأتی بعنوان تقی کاشی.
کما فی (نر 9- ص 303) یأتی بعنوان تقی أوحدی.
الشیخ العارف رکن الدین. کان یتخلص أولا (صافی) و لما دخل فی خلفاء أبی حامد أوحد الدین الکرمانی المتوفی (634) تخلص ب (أوحدی) و توفی (737) مر له جام جم المطبوع بطهران فی (1307 ش) فی (278 ص). ترجمه دولت شاه فی الطبقه الرابعه و (تش- ص 52) و (دجا- ص 55).
ص: 111
و (مع- ج 1 ص 94) و تاریخ گزیده (ص 816) و دیوانه یشتمل علی خمسه عشر ألف بیت. توجد نسخه فی مکتبات المتحف البریطانی و (الرضویه) و (المجلس).
الخواجه عماد الدین تلمیذ الحاج محمد الخبوشانی.
قتله محمد خان الشیبانی للتشیع فی (914) و دفن بمشهد خراسان کما فی (روشن- 82).
أخو آهنگ شیرازی المذکور، و هما ابنا أبو القاسم فرهنگ المتوفی (1305) و هو رابع أبناء وصال الشیرازی. و قد کتب فی أحوال هذا البیت الجلیل الذی أکثر أفراده أدباء شعراء فضلاء، کتاب گلشن وصال و طبع أخیرا.
و لأورنگ نصاب الرجال منظومه انتقادیه طبع علی الحجر بتبریز فی (1309 ش) فی (24 ص).
ذکرناه بعنوان أثیر الدین و ترجمه دولت شاه فی الطبقه الثالثه و تاریخ گزیده ص 814 و (تش- ص 253) و توجد نسخته ضمن مجموعه فی المجلس کما فی فهرسها (ج 3- ص 657).
للحاج أوکتای قاآن میرزا القاجار. توجد نسخه من دیوانه فی الرضویه.
للشیخ أویس جلایر بن الشیخ حسن الإیلکانی. ترجمه دولت شاه مع السلطان شاه شجاع فی تذکرته فی ذیل جلال طبیب (ص 300) طبع لیدن.
أخذ الشعر عن سلمان الساوجی و ترجمه أیضا فی (روشن- ص 83).
الشیخ أویس بن محمد. کان قاضی أردبیل مده خمسین سنه. ترجمه فی (دجا- ص 56) نقلا عن هشت بهشت و أورد شعره.
السید حاتم بن أحمد الحسینی الأهدل. أطرأه السید علی خان فی (السلافه- ص 451- 455) و أورد شعره.
نزیل تبریز کما یظهر من شعره و توفی بها فی (934) کما أرخه شمس الدین سامی فی قاموس الأعلام ترجمه معاصره سام میرزا مفصلا فی (تس 5- ص 107) و کذا فی (تش ص 68) و (مجن 3- ص 80 و 251) و دیوانه مشتمل علی الغزلیات و الرباعیات و المتفرقات مرتبا علی الحروف. لکن النسخه الموجوده منه فی مکتبه (سلطان
ص: 112
القرائی) ناقص من أوله إلی أول حرف التاء، و هو فی (772) بیتا، و هی منضمه إلی دیوان نور الدین هلالی الأسترآبادی الهروی المقتول فی (936) بخط واحد فی حدود سنه (1000) أول الموجود منه.
من از غم تو هلاکم تو فارغ از غم من
مراست غم که هلاک توأم تو را چه غم است
و فیه قوله:
هوای ملک بغداد از خراسان بود أهلی را
ولی بردند از ره ماه رخساران بتبریز ش
و من شعره قوله:
دوش افغان من از چشم خلایق خواب بود
خرمن مه را ز طوفان سرشکم آب برد
ترجمه فی (مجن 3- ص 251 و 80) و النسخه التامه منه فی مکتبه سپهسالار منضمه إلی أربعه دواوین أخر و هی (همایون) و (کاتبی) و (شاهی) و (لسانی) ذکر تفصیلها فی فهرس المکتبه ج 2 ص 571.
و اسمه محمد. توفی (942) بشیراز و دفن بالحافظیه عن عمر فوق الثمانین. ترجمه القاضی فی (لس- ص 514) و ذکر بعض أشعاره فی مدح أمیر المؤمنین علیه السلام و ذکر رثاء الملا میرک له مؤرخا بقوله:
سال فوتش ز خرد جستم گفت
پادشاه شعراء بود أهلی
و دیوانه مشتمل علی ألف و مائتین بیت. و یأتی له القصائد المصنوعه المذکوره فی (کفظ ج 2- ص 323) و أورد النصرآبادی فی (نر 15- ص 512) عده معمیات له. و له سحر حلال المطبوع و فی آخره ترجمه الناظم، و له گنجفه طبعه ابنی بطهران فی (1332 ش) مع ترجمه الناظم أیضا، و له شمع و پروانه الموجود نسخه کثیرا بالمکتبات. ترجمه فی (تش- ص 263) و فهرس (ریو- ص 657) و فهرس مکتبه (دانشگاه تهران) لابنی (ج 2 ص 183 و 209).
و اسمه أیاز بیک بن إبراهیم بیک، من أعاظم طالش آذربایجان کما فی ریاض العارفین ص 422 و ذکر شعره.
العجیب الغریب شکله و أطواره و نظمه و أشعاره. ترجمه معاصره المیر علی شیر فی (مجن 2- ص 44 و ص 217) و أورد شعره.
ص: 113
من غلمان زینت بیگم عمه الشاه عباس (1003- 1037).
ترجمه (تغ- ص 22). و (روشن- ص 84) و أوردوا شعره. و قالوا کان مشعبذا یؤذی الناس فقتله الشاه عباس.
السید میر محمد حسن المتوفی باکره الهند فی (1133) و أصله من سامانه بخراسان. نظم شاهنامه لفرخ سیر ملک الهند. ترجمه فی (سرخوش- ص 8) و (تغ- ص 22) و سرو آزاد.
المعاصر للشاه طهماسب الصفوی. ترجمه فی (دجا- ص 57) نقلا عن عرفات العاشقین و أورد بعض شعره، منها قوله.
گر به دستان بستد از دستم فلک دیوان من
آن کسش می ساخت دیوان شکر یزدان با من است
مر بعنوان دیوان إنصاف.
جلال الممالک بن غلام حسین المولود بتبریز فی (رمضان- 1291) و المتوفی بطهران فی (شعبان- 1344) جمعه بعد وفاته ولده خسرو میرزا و طبعه و نشره فی طهران فی (1311 ش) و بعده مکررا. و ترجمه رشید یاسمی فی (أدبیات معاصر- ص 43).
و اسمه محمد شریف. الماهر فی المثنوی کما ذکر فی (تغ- ص 23) و (گلشن- ص 48).
کان عارفا. سافر إلی الهند فی عصر أکبر پادشاه و بها توفی. ترجمه فی ریاض العارفین ص 64 و أورد رباعیاته. و أظنه هو المذکور فی (گلشن- ص 48) بعنوان ایزدی شیرازی.
المیرزا إسماعیل علاقه بند بأصفهان. مات (1132) کما فی (تغ- ص 23) و (روشن- ص 85). و کان له مطارحات مع شفیعا و نجات و أظنه متحدا مع ما بعده.
المیرزا محمد هادی. جاء من مشهد إلی أصفهان و مات هناک عند الانقلاب (للأفاغنه) کذا فی (تغ- ص 23).
ص: 114
و هو الملا مؤمن، من تلامیذ ملا عبد المحسن (ظ محسن الفیض) و منه أخذ تخلصه، و آباؤه کانوا نقباء الأشراف بتبریز إلی زمن تألیف النصرآبادی تذکرته، کما ذکره فی (نر 6- ص 194). و ترجمه أیضا فی (گلشن- ص 48).
و هو رحیم علی خان بن بهره مند خان بن پردل خان. له تذکره منتخب اللطائف مات (1226) کما ذکره فی (گلشن- ص 48) و عنها فی قاموس الأعلام الترکیه فریحانه الأدب.
و هو شاهمیر خان من سادات همدان، خدم مده نجف قلی خان بن قزاق خان. ترجمه و أورد شعره معاصره فی (نر 5- ص 123) و (گلشن- ص 48) و (روشن- ص 85).
و هو أحمد قلی خان. کان والده من أهل قم. جاء مع نادر شاه إلی الهند و قتل بالحروف و بقی ابنه هناک. أورد شعره فی (روشن- ص 85).
المیرزا عبد الغنی من شعراء القرن الثالث عشر بکرمان.
کان یمدح محمد إسماعیل خان وکیل الملک الحاکم العالم بها من قبل ناصر الدین شاه. و کان حیا إلی 1299 و دیوانه فی عشره آلاف بیت و تتبع سمندر الکرمانی، کما نقل لی السید محمد الهاشمی الکرمانی. و قد رأیت مجموعه دونها شاعر متخلص بمداح عند السید محمد الموسوی الجزائری فی النجف و فیها قصیده فی مدح النبی صلی الله علیه و آله لأیمن هذا.
یأتی بعنوان دیوان سروری.
میر محمد القورچی، الشاعر بالفارسیه ترجمه صادقی فی (خص 7- ص 126) و أورد الفارسی و الترکی من شعره.
ابن أبی البرکه الخراسانی. ذکره معاصره الصادقی الکتاب دار المولود (940) فی (خص 8- ص 312) و أورد بعض أشعاره، و والده أبو البرکه ذکرناه فی (ص 36).
ص: 115
(1) یأتی بعنوان دیوان گرامی أصفهانی.
ساح البلاد ثم سکن شیراز. ترجمه النصرآبادی فی (نر 8- ص 211) و أورد شعره.
أفضل الدین محمد المرقی معاصر الخواجه نصیر الدین الطوسی (المتوفی 672) کان عارفا متصوفا. له رسالات فارسیه عرفانیه و أشعار کثیره متفرقه. و قد طبع الأستاد سعید النفیسی 483 رباعیه مع عده من غزلیاته مع مقدمه فی شرح أحواله بطهران فی (1311 ش) قال ولد حدود (582 إلی 592) و مات (707) کما قال تقی کاشانی فی تذکرته نظما:
تاریخ وفاه خواجه أفضل
از (عشق) بجوی و (عقل أول)
و لکن یبعد أن یعمر 115 سنه، و دفن بمرق کاشان. و طبع جامعه طهران مجموعه رسائله فی مجلدین بتصحیح الدکتور مهدوی و مجتبی مینوی أخیرا.
یأتی بعنوان تخلصه عشرتی.
یأتی بعنوان دیوان حسامی.
یأتی بعنوان تخلصه مطلعی. .
ص: 116
مر بعنوان أبی القاسم، و یأتی بتخلصه راز.
و هو السید رضی الدین حاکم دیار بکر. من طرف اباقا خان ترجمه فی تاریخ گزیده ص 819 و أورد شعره الذی أرسله إلی الخواجه شمس الدین الجوینی عند عزله إیاه و نصبه جلال الدین سرابی الختنی مکانه.
یأتی بتخلصه لوائی.
له تخلصان سودایی و خاوری یأتیان.
الخطاط معاصر الشاه عباس الأول. ترجمه فی ریاض العارفین (69 ص) و هو الآتی بعنوان (حالی أصفهانی).
ترجمه فی (مجن 3- ص 76 و 260) و أورد مثنویه.
یأتی بعنوان شهیدی قمی.
العارف صاحب الرباعیات (الفهلویات) باللغه العامیه فی عصره فی القرن الخامس. مات بهمدان و قبره فی غربی همدان معروف إلی الیوم طبع دیوانه بطهران فی (1306 ش) ثم أعاد طبعه وحید الدستگردی و معه الکلمات القصار له فی (1311 ش) فی (107 ص) ثم طبع بمطبعه خاور، ثم بمطبعه نهضت، ثم بمطبعه فرهومند و بعد ذلک أیضا طبع مکررا.
ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 2- ص 144).
یأتی بتخلصه فغانی.
طبع بهذا العنوان بشیراز فی (1347) فی (152 ص) علی الحجر، و هو مشتمل علی 245 غزلا و 20 رباعیه کلها أشعار سخیفه لا تتقدم عن القرن التاسع حتما، و قد قوبلت مع نسخ أقدمها کتبت (1088) و قد نسبها الناشر إلی أبی عبد الله محمد بن عبد الله المعروف بباکویه الشیرازی العارف الشهیر تلمیذ أبی عبد الله الخفیف الشیرازی و أبی سعید أبی الخیر و غیرهما. توفی بشیراز (420 أو 442) بعد أن سافر و ساح البلاد الکثیره. کما ترجم فی شد الإزار (ص 380- 384) مع حواشی القزوینی علیه فی (ص 550- 566).
قال و أول من نسب هذا الدیوان الموجود، إلی باکویه هو رضا قلی خان هدایت فی
ص: 117
ریاض العارفین. و لکن یظهر بعد التأمل أن هذا الدیوان مصنوع أحد الدراویش المتأخرین.
شال فروش. سکن قیصریه بأصفهان، و صحب الحکیم الشفائی و کان ماهرا فی نظم المثنوی، و مات سنتین قبل تألیف النصرآبادی لتذکرته کما ذکره فی (نر 9- ص 426) و عنه فی (گلشن- 380).
یأتی بعنوان دیوان ندیمی.
و هو السلطان العارف المیرزا أبو القاسم. کان ینظم الشعر و یتخلص بابر کما أورد غزلا له بهذا التخلص فی مرآه الخیال (ص 69- 70) حکم علی خراسان و هرات و استوزر الخواجه وجیه الدین محمود بن إسماعیل السمنانی. و مات (861) و قال عزیزی الشاعر فی تاریخ وفاته:
بود راسخ چو در سخا و کرم
گشت تاریخ فوت أو راسخ
و باسمه ألف الجامی فی (856) حلیله الحلل فی المعمی الذی ذکرناه فی (ج 7- ص 81) و فی (ج 8- ص 167) بعنوان دستور معما الکبیر و الموجود نسخته فی مکتبه (المشکاه) کما کتبه ابنی فی فهرسها. و ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 7- ص 126 و 315).
و هو ظهیر الدین بابر حاکم هرات المتوفی (937) ابن عمر شیخ بن بو سعید بن میران شاه بن تیمور. عده فی (تس 1- ص 15 و 16) و (تغ- ص 23) من الشعراء.
و هی آغا بیگم بنت إبراهیم خان جوان شیر، و أخت أبی الفتح خان طوطی و زوجه فتح علی شاه قاجار. ماتت فی (1248) و دفنت فی قم. أورد شعرها فی دجا- ص 8 و 9.
یأتی بعنوان سیف الباخرزی.
و هو علی بن الحسن بن علی بن أبی الطیب، المکنی بأبی القاسم أو أبی الحسین الباخرزی من نواحی نیشابور، الشاعر بالعربیه و الفارسیه. له دمیه القصر ذیلا لیتیمه الدهر للثعالبی. قتل بباخرز فی ذی القعده (467) أورد شعره فی (مع- ج 1- 395) و ترجمه ابن خلکان و غیره.
المیرزا محمد رفیع المشهدی المتخلص فی شعره بباذل و هو ناظم
ص: 118
حمله حیدری المذکور فی (ج 7 ص 91) ترجمه فی (سرخوش- ص 10).
ترجمه معاصره صادقی فی (خص 8- ص 307) و أظنه هو التفرشی المذکور فی (روشن- 86).
مر بعنوان دیوان ابن الدباس النحوی اللغوی المعروف بالبارع.
أورد شعره فی (تش- ص 151) و قال إن اسمه خواجه علی. و لکنه لم یستحسن شعره.
و هو بنده علی خان، مرید عبد الباسط. کان یتخلص أولا شیرافکن فاتخذ باسطی نسبه إلیه. له تذکره للشعراء تسمی تذکره باسطی. و مات (1160). أورد شعره فی قاموس الأعلام الترکیه نقلا عن تذاکر شعراء الهند، و عنه فی ریحانه الأدب.
هو محمد نصیر المذهب (زرکش) للسلطان شاه حسین الصفوی المتوفی (1135) أورد شعره فی (روشن 86).
یأتی بعنوان دیوان ضمیری راجع (ج 7- ص 260 و 261).
حج البیت بقدم التوکل و عدم الزاد. ترجمه فی (مجن 3- ص 82 و ص 256) و ذکر شعره.
ترجمه الشاه محمد القزوینی فی البهشت السادس (قز مج 6- ص 306) و ذکر أنه من شعراء السلطان الشهید (أبی سعید) و ذکر له شعرا غیر ما ذکره للبلخی المذکور أولا و یظهر تعددهما.
توجد بهذا العنوان نسخه فی (الرضویه) و نسخه فی مکتبه السلطان عثمان الثالث بأستانبول کما فی فهرسیهما. و لعله المذکور فی العدد (750).
کان له الید الطولی فی المعمی کما ذکره و أورد شعره فی (گلشن) و قال فی (نر 15- ص 535) إنه ابن ملا عنایت البرلشتی کاتب القاضی شیخ الإسلام. کان خطاطا بالنسخ و سافر إلی الهند.
و هو الشیخ محمد باقر بن الحسن مؤلف بغیه الطالب المذکور فی (ج 3- ص 133) ذکره هو فی فهرس تصانیفه. و یأتی دیوان ضیائی لولده
ص: 119
محمد حسین.
المعروف بأیبک من تبارزه عباس آباد بأصفهان.
کان عالما فاضلا کما ذکره فی (نر 6- ص 199) و أورد شعره. و أظنه متحدا مع ما بعده.
هو حفید القاضی زین العابدین. کان عالما فاضلا، تلمذ علی آقا حسین (ظ الخوانساری) و مهر فی المعمی، کان یدرس بمدرسه قطبیه و کان تقسیم الغلات و الغنم لتبارزه أصفهان بیده بعد جده. أورد شعره فی (نر 6 و 14- ص 175 و 532) و (سرخوش- ص 10).
بالعربیه و الفارسیه. للسید کلب باقر المتوفی بکربلاء (1329) رأیته عند ولده السید کلب مهدی. ترجمه فی مجله العلم- المجلد الثانی (ص 81) و له الإبریق فی غسل الدم بالریق مر.
هو محمد باقر بیگ بن محمد قاسم بیگ وزیر جهرم جلس مکان والده ثم انتقل إلی وزاره یزد ثم رجع إلی وزاره جهرم. أورد رباعیاته فی (نر 4- ص 86). و لعله الذی ذکره آیتی فی (تش یز- ص 278). بعنوان محمد باقر یزدی حاکم یزد السیئ الخلق.
یأتی بعنوان دیوان صاحب الروضات.
مر بعنوان دیوان إشراق.
جاء من دره جزین إلی أصفهان ثم ذهب إلی الهند.
ترجمه فی (نر 9- ص 325) و عنه فی (گلشن).
هو ملاباشی و اسمه باقر خان بن صادق خان زند. أورد شعره فی (روشن- ص 86).
و هو محمد باقر بن أمینا الرودسری المذکور، کان یمدح وزراء لاهیجان کما فی (نر 9- ص 383).
هو المحقق السبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن المتوفی (1090) ترجمه و أورد شعره فی (نر 6- ص 151).
من سادات سمنان ترجمه فی (تس 1- ص 45)
ص: 120
و أورد شعره.
یأتی بعنوان تخلصه عزت.
جاء مع نادر شاه إلی الهند، و لما غضب علیه نادر انتحر کما ذکره فی (گلشن) و أورد شعره.
کان ماهرا فی التذهیب و الریاضی و الفقه أیضا.
تلمذ علی المیرزا إبراهیم بن الملا صدرا الشیرازی، ثم سافر إلی الهند و تقرب عند إبراهیم خان بن علی مراد خان عالمگیر ثم رجع و ذهب فی هذه السنه [سنه تألیف النصرآبادی 1083 إلی 1089] إلی مکه. أورد شعره فی (نر 6- ص 202) و کذا فی (گلشن).
و هو الحاج باقر بن آقا شکر الله الکحال الجراح الشاعر. ولد بشیراز و سافر إلی أصفهان و تقرب عند مهدی قلی ایشک آقاسی ثم آغورلو خان و لتنافر بینهما ذهب إلی بندر عباس لیسافر إلی الهند لکنه أجبره حاکم فارس من العوده إلی أصفهان عند آغورلو، و لکنه لم یبق بأصفهان فسافر إلی العراق و مات بالنجف کذا فی (نر 9- ص 385).
بالعربیه. و هو السید باقر بن السید رضا من البیت المعروف بالطالقانی. ولد (1214) و مات بالنجف (1294). جمع دیوانه الشاب المعاصر السید محمد حسن الطالقانی.
ابن المنشی ثابت علی خان بن أمین الإنشاء رونق علی خان. کان ماهرا فی الخط الشکسته و النظم و النثر الفارسی. له مرآه الجمال و شعله جان سوز و دیوانه صغیر. مات فی شبابه فی العشرین سنه من عمره. کذا فی (گلشن).
ابن السید هادی بن المیرزا صالح بن معز الدین بن السید مهدی القزوینی. ولد (1304) و توفی بالحله (1333) و دفن فی مقبرتهم فی النجف جمع الدیوان بعده أخوه السید مهدی المتوفی (1355) و النسخه بخطه فی ألف بیت عند الشیخ محمد علی الخطیب الیعقوبی بالنجف.
قال فی (روشن- 86) إن خرده من قرأ کاشان و لیس شغله (خرده فروش) کما فی آفتاب عالمتاب کان مثریا و مریدا لمحمود النقطوی و فی
ص: 121
نکبه النقطویه و الحروفیه فی (1002) قبض الشاه عباس علی باقر هذا أیضا و لکنه تبرأ عن محمود و ادعی أنه کان مغرما بأحد مریدی محمود و لیس مریدا له فعفی الشاه عنه بشفاعه بعض علماء خراسان. و قال (تش- ص 241) إن له دیوانا. و قال فی (تغ- 24) مات بدکن فی (1037) و لعله المذکور فی العدد (732). و له شعر لطیف، منها:
گشت باقر روزی من هر کجا قسمت پذیر
دانه ام در دام و آبم در دم شمشیر بود
هو المیر محمد باقر من سادات العبد الوهابیه بکاشان، و من الأشراف بها. أورد شعره فی (نر 5- ص 115).
هو الحاج شاه باقر الپشت مشهدی الکاشانی صاحب مصنع النساجه بها. أورد شعره فی (نر 5- ص 138). و فی (تغ- ص 23) قال جاء إلی الهند.
هو ابن السید حیدر الحسینی. توفی بالکاظمیه (1290) و جمع الدیوان ولده السید محمد حسن.
هو الحاج المولی باقر الواعظ الکجوری نزیل طهران.
قال فی أول کتابه الخصائص الفاطمیه إن الدیوان فی عشرین ألف بیت فیها القصائد و المثنویات بالعربیه و الفارسیه. و مر له جنه النعیم (ج 5- ص 160).
کان حلاجا یعرف بحکیم باقر شفائی لمعاشرته مع الشفائی الأصفهانی. و کان له دیوان سخیف ذکره فی (نر 9- 422).
و هو المیرزا باقر ابن أخت الخواجه حسین الثنائی المشهدی. ترجمه معاصره فی (خص 8- ص 261) و قال سافر إلی الهند. و أظنه المترجم فی (روشن- ص 88) بعنوان باقر ابن میرزا عرب و قال إن زوجته کانت تسمی گل.
قال فی (نر 4- ص 69) إنه ابن میرزا أبو علی کان من سادات جزء برخوار من أعمال أصفهان و لکن أجداده سکنوا نطنز فعرفوا به. و کان جده میر أبو المعالی واقعه نویس للشاه عباس، و أبوه میر أبو علی کان وزیر سرکار قورچیان، و بعد موته جلس مکانه ولده الأکبر محمد شفیع ثم ولده الأصغر میرزا باقر هذا. أورد شعره فی (تش- ص 169) و قال: له دیوان. و قال فی (تغ- ص 24) إنه مات فی (1000) فی سلطنه الشاه سلیمان الصفوی و الظاهر أنه اشتبه فی اسم الشاه.
ص: 122
قال فی صبح گلشن إن أصله من جزیره خار (لعله خارک) سکن آباؤه البصره فعرفوا به، و تقرب عند الشاه سلیمان الصفوی، و مات فی أواسط المائه العاشره. و أظنه متحدا مع ما قبله و إنه من أغالیط صبح گلشن.
الزاهد العابد الماهر فی المعمی. کان معلما للأطفال بها. أورد شعره فی (نر 9- ص 417).
کان تلمیذ ملا شهاب الهروی. أورد معما له فی (نر 15- ص 520).
ابن السید محمد بن هاشم بن شجاعت علی الهندی المولود بالنجف (1284) و المتوفی یوم الثلاثاء غره المحرم (1329) و دیوانه یشتمل علی القریض و الحسکه، قصائد مدیح و مراثی عند ولده السید صادق الهندی ببلیده بلد بین سامراء و بغداد. و نسخه أخری توجد عند الشیخ حسن بن علی الحلی، دونه فی (1330) و فیها الغدیریه:
کل عذر و قول إفک و زور
هو فرع عن جحد نص الغدیر
حاکم یزد. مر بعنوان باقر جهرمی.
کان یشتغل بالصیاغه (زرگر) بأصفهان. أورد شعره فی (نر 9- ص 424) و (روشن- ص 87) و لعله المذکور فی (گلشن) و الموصوف بالسیاده.
عده فی تذکره میخانه ممن نظم ساقی نامه.
أورد شعره فی (گلشن) و قال إنه من علماء بلخ.
هو المیر عبد الباقی الخطاط بالنسخ الجید الصوفی التبریزی نزیل بغداد. و المعاشر مع دده مصطفی فی مولوی خانه دعاه الشاه لکتابه کتیبه المسجد الجامع بأصفهان فلم یجب، لکنه بعد فتح الشاه قندهار، أجاب فنزل أصفهان و کتب الکتیبه.
کذا فی (نر 7- ص 206) و قال فی ریاض العارفین إنه بعد فتح بغداد أتوا به إلی أصفهان و الظاهر أن هذا أصح. و کذا ترجمه فی (دجا- ص 144) و (تش- ص 28) و أوردوا شعره.
للسید المیرزا عبد الباقی التویسرکانی شیخ الإسلام
ص: 123
بها و هو من أحفاد المیر السید رضی. فیه القصائد و الغزلیات و الرباعیات یقرب من سبعمائه بیت. ذکر فیه أن عمره کان عشرین سنه فی فتنه الأفغان بأصفهان، و کان عمره سبع سنین عند وفاه والده الذی قرأ علیه القرآن، و قد جاوز الخمسین سنه عند نظمه لأنیس العاشقین. یوجد نسخته بخط غلام رضا بن محمد مهدی التویسرکانی فی (1227) منضما مع مثنویه الموسوم بأنیس العاشقین عند الشیخ محمد علی الأصفهانی فی النجف. و تخلصه فی جمیعها باقی مطلع أول غزلیاته.
ای یافته ز قدر تو هر بی بها بها
تشریف تو است بر قد هر نارسا رسا
و آخره:
باقی بدین دو روزه دنیا مبند دل
بر هیچ کس نکرده چه این بی وفا وفا
من شعراء الترک. لاقاه صادقی فی حلب و ترجمه و أورد شعره الترکی فی (خص 7- ص 116) و لعل له النسختین من الدیوان الموجودتین فی الموصل کما فی فهرسها (ص 48 و 133).
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن).
قال فی (تش- ص 241) إنه رأی دیوانه. و أورد شعره فی (گلشن).
أورد شعره فی (گلشن- ص 55).
للسید المیر عبد الباقی من أحفاد الشاه نعمه الله الولی، و الصدر فی دوله الشاه إسماعیل الصفوی الفاتح، و المقتول فی محاربته مع سلطان الروم فی أوائل رجب (920) ترجمه فی (تس 1- ص 21) و (تش 119) و (گلشن 54) و قال إنه أکمل دیوان غزله. و تخلصه باقی و أورد مطلع بعضها.
کار سامان نرسد تا که پریشان نشود
شرط آن است که تا این نشود آن نشود
و یأتی دیوان عبد الباقی متعددا.
کان ملازما لخان خانان فی الهند. و ألف فی أحواله و أحوال آبائه کتابه آثار رحیمی و کان حیا فی (1033) فی معسکر شاه زاده پرویز شاه جهان. أورد شعره فی (گلشن- ص 55) و عنه فی قاموس الأعلام الترکیه فریحانه الأدب.
ص: 124
أورد شعره فی (گلشن- ص 55).
قتل بأسترآباد بید التراکمه. ترجمه معاصره فی (خص 7- ص 124).
العارف الشهیر طیفور بن عیسی المتوفی (234- 261 أو 262) عن تسعین سنه. ترجمه فی (نفحات- ص 95) و (تش- ص 66) و (ض- ص 46) و نسبوا إلیه بعض الرباعیات، و لکنها مشکوکه. و کتب إقبال یغمائی فی أحواله رساله طبع بطهران فی (80 ص).
من الشعراء الملازمین للسلطان میرزا بایقرا ذکره الشاه محمد القزوینی فی (قز مج 1- ص 193) و لکن الصحیح أن اسم الشاعر برندق کما فی (لط 1- ص 19).
جاء ذکره فی جاودان نامه الکبیر و لعله أراد بایزید البسطامی.
و هو ابن شاه رخ بن تیمور، السلطان الفاضل الأدیب الخطاط. ترجمه فی (مجن 7- 125 و 314) و قال ترقی الفنون فی عصره. و أورد غزله و بیت تخلصه.
غلام روی أو شد بایسنقر
غلام خوب رویان پادشاه است
ولد (832) و مات (865) و کان ماهرا فی الشعر الفارسی و الترکی. أورد ذکره فی (گلشن) أیضا.
و هو ابن السلطان منصور بن بایقرا الگورکانی، و أخ السلطان حسین میرزا بایقرا الذی توفی (911) ترجمه فی (لط 7- ص 127) و ذکر أنه المربی للسلطان حسین میرزا بایقرا و أورد مطلع غزله.
أبی عباده الولید بن عبید الله بن یحیی المنسوب إلی جده بحتر و تمام نسبه فی (جما- ج 19- ص 248) و له الحماسه المذکوره فی (ج 7- ص 79) قال یاقوت إنه مات (286) و کانت ولادته (206) فی منبج من أعمال حلب. و رتب الصولی دیوانه علی الحروف فی مجلدین، و رتبه علی بن حمزه الأصفهانی علی الأنواع کما صنع بشعر أبی تمام. أقول
ص: 125
قد ذکرنا دیوان أبی تمام و أنواعه و أما دیوان البحتری فقد رأیت فی موقوفه الشیخ عبد الحسین نسخه منه مرتبا علی سبعه فصول 1 المدیح 2 الفخر 3 المراثی 4 العتاب و الاستبطاء 5 الهجاء 6 المکاتبات 7 الغزل. و رأیت فی موقوفه (العطار ببغداد) نسخه کتابتها (1207) فی جزءین أحدهما دیوان المدیح و الآخر دیوان الهجاء و فی (جمط- ص 530) ذکر أنه
طبع فی الجوائب فی الإستانبول (1300) و بالهند (1329) و فی بیروت عن طبع الجوائب أیضا و نسخه منه بالمکتبه الحمیدیه فی إستانبول و أخری بمکتبه راغب پاشا و ثالثه فی مکتبه پاریس کما فی فهارس هذه المکتبات. و اختصر هذا الدیوان أبو العلاء المعری و سماه عبث الولید کما فی ابن خلکان (ج 1- ص 34) و مر فی (ص 45) دیوان أبی الغوث أسلم بن مهوز الطهوی المنبجی شاعر آل محمد و معاصر البحتری المنبجی. و قد ذکر هذان المنجبیان.
فی مقتضب الأثر- ص 35 و قد ترجم القاضی فی (لس- ص 469) البحتری مفصلا و ذکر أن الشیخ عبد الجلیل الرازی عده من شعراء الشیعه. و سیدنا الحسن صدر الدین فی تأسیس الشیعه أکثر الشواهد علی تشیعه، و منها ما حکاه عن الیافعی من قوله بأنه من شعراء الشیعه.
و اسمه الحاج إسماعیل ترجمه فی (تش- ص 223) و أورد شعره، و لعله المذکور فی (العدد 420) قال فی آفتاب عالم تاب و بعض ذکره بعنوان یحیی فی حرف الیاء، کذا فی (روشن- ص 89).
السید حسین بن السید رضا بن السید مهدی بحر العلوم الطباطبائی، المولود فی النجف فی (1231) و المتوفی بها (1306) مجلد کبیر مرتب علی فصلین أولهما فی مدائح المعصومین و الثانی فی مراثیهم و مراثی بعض العلماء من مشایخه مثل صاحب الجواهر، و فیه تخمیسه للاثنی عشریات فی المراثی لجده آیه الله بحر العلوم. و له شرح الدره لجده منظوما أیضا.
الشاب الفاضل السید محمد صالح المولود فی النجف (1328) اسمه العواطف یأتی فی العین.
السید محمد بن هبه الله الحسینی القزوینی نزیل مشهد خراسان، و مؤلف حوادث الأیام المذکور فی (ج 7 ص 94) ذکر فی فهرس تصانیفه أنه
ص: 126
مشتمل علی ألف و خمسمائه بیت.
السید محمد مهدی بن مرتضی بن محمد الطباطبائی البروجردی النجفی المتوفی (1212) نسخه خطه توجد عند أحفاده” المؤلف”. و له الدره المذکوره فی (ج 8- ص 109). و له القصیده فی حساب عقود الأنامل، شرحها بالفارسیه المیرزا محمد علی المدرس الچهاردهی.
کان من الوعاظ فی أوائل عصر القاجاریه فی تفلیس و باکو، و دیوانه بالفارسیه و الترکیه توجد عند (محمد النخجوانی) کما کتبه إلینا.
یأتی بعناوین ناصر بخاری و عمعق بخاری و عصمت بخاری و والی بخاری.
و اسمه الخواجه قطب الدین. طبع الدیوان فی نولکشور بالهند.
من شعراء تبریز الساکنین بشیراز کما ذکر فی (گلشن- ص 56) و أورد شعره.
صاحب أزهار الربیع و بدائع الأشعار. مر بعنوان اسمه البدائع فی (ج 3: 60).
یأتی بعنوان دیوان لاهوتی.
و هو المیرزا محمد إبراهیم المتوفی (15- ع 1- 1299) کما فی منتظم ناصری (3: 387). له منظومه خسروی نامه ببحر التقارب، طبع عده أبیات منها فی حاشیه مخزن الإنشاء المذکور فی (ج 4- ص 118 و 119).
قال فی هدیه الأحباب إنه من شعراء عهد السلطان محمود و اسمه محمد بن محمود، و أورد بعض بعض شعره.
یأتی بعنوان تخلصه دیوان لعلی.
و اسمه میر بقا أورد شعره فی (نر 13- ص 471).
و هو الملا کمال الدین محمد البدخشی تلمیذ المیر حسین
ص: 127
المعمائی. له رساله فی المعمی تسمی ضابطه حل معما نقل عنها مؤلف شرح رساله میر حسین فی المعمی و کذا میر علی شیر فی (مجن 4- ص 95 و 271) و کذا فی (نر 15- ص 508) و توجد نسخته فی المجلس کما فی فهرسها (ج 3- 130) و سماه فی (گلشن- ص 56) بحمید البدخشی القندهاری.
من الفضلاء و الشعراء فی عصر المیرزا ألغ بیک (المتوفی 853) فی سمرقند. ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 1- ص 19 و ص 193) و ترجمه فی حبیب السیر الجزء الثالث من المجلد الثالث ص 161 و قال فی (لت- 6) و (تش- ص 327) إنه من أعظم شعراء عصره و دیوانه معروف.
و اسمه بدر الدین و هو والد مؤلف مونس الأبرار فی دقائق الأشعار أتمه فی رمضان (741). و جاجرم من محال خراسان لکنه نشا فی أصفهان و اختص بالخواجه شمس الدین محمد صاحب الدیوان الجوینی المقتول (683) و تعلم الشعر من مجد الدین همگر الشیرازی. و له أشعار مصنوعه کالقصیده الخالیه من الحروف المنقوطه.
أورد بعضها مع سائر أشعاره فی (مع- ج 1- ص 168) و قال فی (تغ- 25) إنه توفی (690) ترجمه فی (هفت و (لت 4) و (تش- ص 71).
هو بدر الدین الچاچی (الشاشی)(1) من شعراء السلطان محمد تغلق شاه (725- 730) و غیره من ملوک الهند بدهلی و تلقب بفخر الزمان و مات هناک و دیوانه فی ألفی بیت کما ذکره فی (مع- ج 1- ص 169) و (هفت) و جمع دیوانه بنفسه فی (745) و قال فی تاریخه:
سال تاریخ عرب دولت شه بود بعقد
کاسمان عقد گهرهای مرا داد نظام
نسخه مصححه منه عند (فخر الدین) و نسخه بمکتبه (المجلس) کما فی فهرسها (3: 237) و طبع قصائده بنولکشور. و شرح قصائده مولانا غیاث الدین. و تخلصه فی غزله بدر چاچ و اشتبه فی تذکره خوش گو بینه و بین بدر جاجرمی.
أورد فی (مع- ج 1- ص 169) أشعاره .
ص: 128
فی وصف السیف و کذا فی (هفت- ص 232) لأمین أحمد الرازی المؤلف فی (1002).
المسجف الکنانی الشاعر الهجاء المتوفی (583) قال فی مطر مطرت یوم عاشوراء:
و الله ما جاء الغمام و انما
بکت السما لزوال آل محمد
ترجمه فی قاموس الأعلام الترکیه.
نقل فی (مع- ج 1- ص 169) بعض أشعاره عن تذکره العرفات لتقی الدین الأوحدی و کذا فی (تغ- 25).
المسمی بالأساطیر طبع بالغری (1369) فی (93 ص) من منشورات دار البیان، و له دیوان آخر اسمه زئیر العاصفه و فی الأساطیر خطاب إلی یزید فی (ص 85) و هو تفجع علی الإمام الشهید.
ترجمه فی (لت 6) و عنه (براون ج 3 ص 548) و أورد شعره و قال لاقی کاتبی و ناظره فی شیروان.
هو الإمام بدر الدین بن نور الدین. کان معاصرا لمؤلف لباب الألباب فذکره فی (ج 1- ص 250) و عنه فی (تغ- ص 25).
ذکره عبد الجلیل القزوینی فی عداد شعراء الشیعه فی (کتاب النقض- ص 239) و أظنه أحد البدور المذکورین.
هو محمد حسن بن ملا رضا خان نصره الوزاره، صاحب داستان باستان المذکور. ترجمه مفصلا فی مجله أرمغان (ج 21 ص 147). و یشتمل الدیوان علی القصائد و المسمطات و الغزل و غیرها. ط بمبئی 1332.
هو بدیع الزمان بن علی رضا عباسی الخطاط الشاعر الأدیب أخذ الخط عن أبیه، و تخلص فی شعره بدیعا مات فی شبابه و کان حیا إلی (1035) توجد خطه فی المکتبه الشاهیه بطهران کما فی فهرسها (ص 147).
من شعراء خشگه من محال یزد. سکن أصفهان.
کذا فی (نر 9- ص 353).
هو ابن القاضی شمس الدین. سکن أصفهان فی
ص: 129
عهد الشاه عباس الأول الصفوی. کذا فی (تغ- ص 26).
هو أبو القاسم هبه الله بن الحسین مؤلف دره التاج فی شعر ابن الحجاج قال فی (کفظ- ج 1 ص 504) إنه کان یستعمل المجون فی أشعاره حتی یفضی إلی الفاحش فی اللفظ. ترجمه فی (جما- 19: 273) و ابن خلکان و غیرهما.
هو بدیع الدین أتابک معاصر رشید الوطواط و السلطان سنجر. ذکره فی (تغ- ص 26) و سماه فی (روشن- 91) ببدیع کاتب
ترجمه و أورد شعره واله داغستانی فی ریاض الشعراء و عنه فی (گلشن).
ترجمه و أورد شعره بهذا العنوان فی (تش- ص 78) و فی (گلشن) بعنوان بدیع سبزواری و قال فی (تغ- ص 25) مات فی عهد الشاه سلیمان الصفوی، و قال فی (نر 5- ص 101) إنه من أولاد کلانتر سبزوار و من ساداتها و تخبط أخیرا بأصفهان فرجع إلی سبزوار
یأتی بتخلصه بدیعی صفوی
و هو ابن السلطان حسین میرزا بایقرا نازع أخاه مظفر حسین و محمد أزبک الشیبانی فی الملک فی (913) فانهزم و استجار بالشاه إسماعیل و سافر إلی الهند و رجع إلی تبریز و بعد سقوط تبریز بید آل عثمان أخذوه إلی إستانبول و بقی هناک أربعه عشر شهرا عند السلطان سلیم إلی أن مات فی (921) بالطاعون، و أما ولده محمد مؤمن الشاعر أیضا فبقی فی هرات و نازع عمه المذکور و انکسر منه فقتله عمه، و رثاه والده بدیع الزمان بقصیده قال فیه:
وزیدی ای صبا برهم زدی گلهای رعنا را
شکستی زان میان شاخ گل نورسته ما را
ترجمه فی (مجن 7- ص 127 و 315) و فی (تش- ص 10) و فی (تس 1- ص 12)
هو ابن محمد طاهر صاحب تذکره نصرآبادی قال فی (تغ) إنه مات (1121) و له قصیده کل بیت منه تاریخ لعماره چهل ستون بأصفهان فالمصرع الأول تاریخ شروع البناء و المصراع الثانی تاریخ لختم البناء و لقبه الشاه سلطان حسین بملک الشعراء و ترجمه والده فی (نر 12- ص 455)
ص: 130
ذو اللسانین بدیع الزمان أبو عبد الله حسین ابن إبراهیم النطنزی المتوفی (497) صاحب دستور اللغه المسمی بالخلاص المذکور فی (ج 8- ص 165) کان ینظم بالفارسیه و العربیه أورد بعض شعره فی البغیه و توجد کثیر من شعره الفارسی و العربی فی کتابه دستور اللغه
هو أبو الفضل أحمد بن الحسین بن یحیی المتوفی (398) کما أرخه فی أمل الآمل و هو صاحب المقامات الذی نسج الحریری مقاماته علی منواله و قد طبع هذا الدیوان بمصر فی (1321)
مر بعنوان بدیع الزمان سبزواری
من أکابر سمرقند و کان فی خدمه سبحان قلی خان، و مات قبل هذا کذا فی (نر 10- ص 442) و عنه فی (گلشن)
یأتی بتخلصه ملیح
هو بدیع الدین ترکو السیستانی أورد شعره بهذا العنوان فی (گلشن) و سماه فی (روشن- 92) ببدیع الدین تونی بن القاضی سلطان
هو المیرزا فتح الله من سادات شیراز و توفی بطهران فی (1298) ترجمه فی (عم- ص 554) و عنه فی ریحانه الأدب
ذکره عبد الجلیل القزوینی فی عداد شعراء الشیعه فی کتابه بعض مثالب النواصب المعروف ب (النقض- ص 239)
الملا یوسف أصله من اندجان و تلمذ فی سمرقند علی صفائی و اشتهر بملا یوسف صفائی، و کان یبغضه هذه النسبه، و تتبع قصیده مرآه الصفا و له رساله فی المعمی و مات بسرخس و دفن بخانقاه الشیخ لقمان ترجمه مفصلا فی (مجن 2- ص 48 و 222) قال فی (تغ- ص 26) و (روشن- 91) مات (897)
و هو الحکیم الأدیب الشاعر بالفارسیه و الترکیه المعاصر لصادقی کتاب دار ترجمه فی (خص 8- ص 260) و فی (تش 28)
ذکره فی (روشن- ص 92) و أظنه بدیعی اندجانی
ص: 131
و اسمه بدیع الزمان میرزا بن بهرام میرزا بن الشاه إسماعیل الأول الفاتح الصفوی، کان حاکم سیستان و قتل هناک بأمر الشاه إسماعیل الثانی کما فی عالم آرای عباسی
مر بعنوان دیوان أفندی
و هو مجد الدین أحمد معاصر السلطان سنجر کان من العرفاء و ترجمه فی (ض- ص 291)
اسمه المیر عرب کذا فی (روشن- ص 92)
أورد شعره فی (تس 5- 145)
یأتی بعنوان دیوان خان عالم
یأتی بتخلصه دیوان منصور نائنی
یأتی بتخلصه حمدی
الشیخ رجب بن محمد بن رجب البرسی الحلی الذی فرغ من بعض تصانیفه (813) کما ذکره فی ریاض العلماء و توجد فی تصانیفه أشعار کثیره له، جمعها الشیخ محمد بن طاهر السماوی المتوفی (1370) من مواضع متفرقه کلها فی مدائح الأئمه و مراثیهم تقرب من سبعمائه بیت و النسخه بخط الجامع، السماوی، اشتراها بعد موته الشیخ محمد علی الیعقوبی فی النجف و قد ترجم الشیخ علی الخاقانی هذا الشاعر فی شعراء الحله (ج 2- ص 368- 394) و أورد خمسمائه، بیت من شعره
و هو المیرزا محمد حسین من أحفاد الشیخ محمد حسن التبریزی نزیل الهند و المدرس فی عصر أکبر شاه ترجم جده فی طبقات أکبری (ج 2- ص 461) و ترجم الشاعر فی (دجا- ص 8) و کذا فی (روشن- ص 92)
لعبد الرحیم بن أحمد البرعی العارف الیمنی من شعراء القرن الخامس ترجمه الشروانی فی حدیقه الأفراح و فیه القصائد الربانیه ثم النبویه ثم الصوفیات ثم الوعظیات طبع علی الحجر بمصر فی 1283 و 1288 و 1297 و 1300 و 1301 و 1303 1309 و 1310 و 1313 فی (164 ص) و فی بمبئی 1291 فی (155 ص) کذا فی (جمط- ص 550)
ص: 132
ولد ببنگاله و مدح محمد جعفر خان حاکمها و الدیوان فی (1500 بیت) رأی نسخه منه صاحب (گلشن) قال و کتبت حدود القرن الثانی عشر
کذا فی (تش- ص 151) و شمع انجمن و الصحیح بزمی
و هو محمد برکت الله خان ابن أخ أسدیار خان ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 93)
و هو محمود برلاس أورد شعره فی (مجن 6- ص 216 و 287) و قال کان حاکم کرمان و نظم ده نامه (گلشن- ص 382)
هو المیر بهاء الدین بن المیر نصرت شاه البخاری السمرقندی من شعراء بایقرا بن عمر شیخ بن تیمور کان سلسا فی الهجاء و کان یخافه الشعراء فیحترمونه، و قد هجا عصمت بخاری و مات بسمرقند فی (815) ترجمه و أورد شعره فی (لت- 6) و (تش- ص 319) و مرآه الخیال (ص 63) و (روشن- ص 94) و (تغ- ص 26) و المستر براون فی (ج 3- ص 556)
و اسمه خسرو برهان فارسی طبع فی (95 ص) کما فی الفهارس
من سادات الصوفیه بها، و من تلامیذ قاضی أسد الکاشی کذا فی (نر 9- ص 301) و (تش ص 262) و (روشن- ص 95) و (تغ- ص 26)
الأدیب الشاعر اللغوی محمد حسین بن خلف، أقام بالهند و کتب برهان قاطع فی اللغه الفارسیه باسم عبد الله قطب شاه فی (1082) و کان یتخلص فی شعره ببرهان
هو الخواجه یوسف المتخلص ببرهان من أحفاد شیخ الإسلام أحمد جام کان عارفا صوفیا تلمذ علیه أکثر أساتیذ الموسیقی، و منهم المیر علی شیر النوائی مات بجام و دفن بمقبره الجامی، کذا فی (مجن 2- ص 42 و 215)
هو المولی برهان الدین عطاء الله الرازی الهروی من أولاد أعاظم هرات و المدرس بمدرسه شاه رخ میرزا له جواهر الأسماء فی علم المعمی کتبه باسم بابر شاه (ظ- المتوفی 937) أورد فی (مجن 4- ص 91 و 265) تاریخه لمهرداریه میر علی شیر فی (876) و بعض شعره
ص: 133
هو السید عبد الله بن الحسن الموسوی السبزواری المولود (1300) الملقب ببرهان الواعظین. فیه قصائد فارسیه و عربیه کما حکاه لنا شفاها.
و هو الشاه خلیل الله بن الشاه نعمه الولی.
ولد (847) و أدرک الشاه قاسم الأنوار. ترجمه فی (ض- ص 69) و أورد شعره. و توجد، شعره فی مشیخه کنز السالکین المذکور فی (ج 8- ص 187).
اسمه محمد صالح. کان معاصرا لمحمد شاه، و جاء إلی شاه جهان آباد و قتل فی قتل عام (شاه جهان آباد) دهلی علی ید الجیش النادری فی (1151) ذکره فی (گلشن- ص 61) و (تغ- ص 26).
هو السید برهان الدین المشهدی. من علماء هرات و عمی بصره أخیرا و رجع إلی مشهد (919) له رسائل فی العروض و القوافی و قصائد متعدده کذا فی (روشن- ص 94).
و اسمه شیر مردان بیگ من عبید الشاه الخاصه، کان یتخلص ببرهمن کذا فی (نر 2- ص 47) و سماه فی (گلشن ص 62) بسربدال بیگ الگرجی و قال إنه من عبید الشاه سلیمان.
و اسمه جگت رای. جاء إلی یزد و تعلم عند النصرآبادی و رجع إلی الهند. کذا فی (روشن ص 95).
هو المولی وجیه الدین من ملازمی شاه عالم و من تلامیذ فاخر مکین. أورد شعره فی (روشن- ص 95).
ذهب فی عهد جهانگیر إلی الهند و رجع. کذا فی (روشن- ص 96).
و اسمه الخواجه غیاث الدین محمد. قیل إنه قتل هناک نعم و لا یموت بأسترآباد أحد حتف أنفه. کذا فی (خص 8- ص 229) و فی (تش- ص 151) سماه برقی غلطا و عنه أخذ شمع انجمن. و فی آفتاب عالمتاب و نشتر عشق و (روشن) أنه قتل بید الأفاغنه و فی (گلشن) إنه مات فی المائه العاشره. و فی (تغ- ص 26) أنه مات (950).
و اسمه ملا شاه حسین الخراسانی. أورد شعره فی
ص: 134
(مجتس 6- ص 162).
و هو ابن منور خان، معاصر جهانگیر پادشاه. له مثنوی رت پدم بالفارسیه. کذا فی (گلشن) و پدم معشوقه رت.
الحذاء. أورد شعره فی (تس 5- ص 149) و (روشن- ص 96).
هو ابن السید المیر أبی تراب العلوی المذکور فی العدد (212) کان طبیبا بهمدان، سید صحیح النسب. کذا فی (خص 6- ص 87) و فی (تش- ص 255) قال إن اسمه میر عقیل، و قال فی (تغ- ص 27) إن اسمه عبد الشکور و کان طبیبا فی جیش الشاه عباس الأول. و له مثنوی فرهاد و شیرین. و کذا فی (گلشن- ص 62).
للشیخ حسین بن محمد بن سعد البزی العاملی المتوفی فی بنت جبیل، من قری جبل عامل حدود (1342) و کان اشتغاله علی علماء النجف سنین. و ألف فی الفقه ناموس الأحکام الذی قرظه الشیخ حسن مطر و الشیخ أحمد بن الشیخ محمد حسین الکاظمی مصرحین باجتهاده. و دیوانه بخطه بغیر ترتیب و لا تهذیب عند محمد رضا شمس الدین العاملی فی النجف.
قال فی (لت 6) ترقی أمره فی أیام خلیل بهادر بن أمیران شاه گورکان المتوفی (840) و کان یتخلص أولا بحصیری لاشتغاله بصناعه الحصیر، و لما تلمذ علی عصمت بخاری المتوفی (829) لقبه ببساطی. قال فی (مجن 1- ص 13 و 188) إنه سلس البیان قلیل العلم. و ترجمه أیضا فی (تش- ص 333) و (تغ- ص 27) توجد نسخه من دیوانه عند (المحیط) و أخری فی مکتبه (المشکاه) کما فی فهرسها (ج 2 ص 242)
سافر إلی ما وراء النهر و تقرب عند عبد الله أزبک و توفی (955) أورد شعره فی (روشن- ص 96).
هو أبو الفتح المذکور فی العدد (256) قال العوفی فی (لباب الألباب ج 1 ص 64): بستی را دو دیوان است بدو زبان، فارسی و دیگر تازی، و من هر دو دیده ام.
و اسمه جمال الدین أبو إسحاق الشیرازی المتوفی (814 أو 819 أو 827 أو 830) من شعراء إسکندر بن عمر شیخ حفید أمیر تیمور الذی حکم شیراز
ص: 135
و أصفهان فی (812- 817). و یظهر من أشعاره أنه کان حلاجا. ذکر ترجمته فی (لت- 6) و هفت- ص 257- 258 و (تش- ص 264) و (مرآه الخیال ص 62) و ریحانه الأدب و قالوا إنه کان من مریدی شاه نعمه الله ولی الصوفی. قال فی مقدمه دیوانه الذی جمعه بنفسه [اما بعد چنین گوید ... أبو إسحاق المعروف بحلاج ... چند روز در این فکر بودم که با وجود أوصاف فردوسی ... و مثنویات نظامی ... و طیبات سعدی ... و غزلیات سلمان ... و با دستگاه طبع خواجو ... و مقالات عماد فقیه ... و دقائق معانی حافظ ... من چه خیال پزم که خلائق محفوظ گردند؟ ...] و قال فی سبب جمعه هذا الدیوان: کما أنهم الفوا القصص الغرامیه لتحریک الشهوه الجنسیه کذلک نظمت هذا الدیوان لتحریک شهوه الأکل لمن ضعف شهوه الأکل فیه. ثم شرع فی منظومه سماه کنز الاشتهاء مع دیباجته النثریه، ثم منظومه آفاق و أنفس، ثم قطعات فی جواب قصائد لبعض الشعراء، ثم قصه مزعفر و بغرا و خواب نامه بسحاق و فرهنگ نامه. و طبع الدیوان هکذا فی إستانبول بتصحیح میرزا حبیب الله الأصفهانی فی (1302) فی (184 ص) و أضاف فی آخره ملحقات للدیوان و فهرس کثیر الفائده لتفسیر أعلام قسم من الأغذیه المذکوره فی الدیوان. و قد تبعه فی هذا القسم من الشعر نظام قاری کما سیأتی دیوانه للألبسه و توجد نسخه من الدیوان کتبت فی (855) عند (محمد آقا النخجوانی) کما کتبه إلینا. و طبع أخیرا بشیراز فی (1370) فی (200 ص) مع مقدمه مأخوذه عن تاریخ أدبیات ایران للمستر براون مع تصویر لمقبره بسحاق فی شیراز.
ترجمه فی (مجتس 4- ص 166) و قال کان یشتغل بالبسمه (1) و الآن رمال ثم أورد شعره.
و هو المیرزا محمد بن عبد الحسین، أخ عبد مناف.
أورد شعره فی (نر 5- ص 110) فی السادات.
و اسمه محمد یوسف بن المیر إمام. جاء إلی دکن حیدرآباد و تقرب عند أمیرها مبارز خان، و قتل فی (1137) أورد شعره و ترجمته کذلک .
ص: 136
فی (گلشن).
و هو الحاج محمد تقی بن الحاج مؤمن الدامغانی، مات والده فی شیراز بعد أن رجع عن حجه الثالث فولد بها بسمل و نشا بها و جاء إلی أصفهان فی خدمه شیخ الإسلام المیر علی رضا. ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- 354) و (گلشن).
للحاج میرزا علی أکبر النواب الشیرازی، ناظم اندرزنامه و تذکره دلگشا. رأیت دیوانه المشتمل علی أنواع الشعر بطهران عند المدرس الرضوی أستاذ جامعه طهران. ترجمه و أورد شعره فی (مع- 2: 82) و (ض- ص 442) و المدائح المعتمدیه. و ریحانه الأدب.
و هو المیرزا حسن بن المولی سمیع بن المولی حسین المدرس بن علم الهدی بن المولی محسن الفیض الکاشانی الکرمانشاهانی.
و هو أخ المولی محسن صاحب الدرر البهیه. ذکر لی الحاج آقا مهدی المعاصر الذی هو حفید أخ الشاعر أن نسخه هذا الدیوان کانت عنده فسرقت من مکتبته. ترجمه و أخاه فی مرآه الأحوال الآقا أحمد بن الآقا محمد علی الکرمانشاهی.
و هو عبد العزیز بن أبی الفتح خان جنون.
أورد شعره فی (گلشن- ص 64).
و هو المیر حسن خان بن عاشق علی خان، من شعراء عهد نصیر الدین حیدر پادشاه. تلمذ علی غلام مینا. أورد شعره فی (گلشن).
أورد شعره فی (روشن- ص 97) و قال مات بقزوین (955) عن سبعین سنه من عمره.
طبع منتخبات من شعره فی (70 ص) بإیران.
ولد أعمی. قال الأصمعی له: لم أر أذکی منک. کذا ذکر الخطیب فی تاریخ بغداد. قال ابن الندیم فی (ص 227) إنه لم یجتمع شعره ... و رأیت منه نحو ألف ورقه، منقطع، و قد اختار شعره جماعه. و ترجمه ابن خلکان فی (ج 1 ص 88) مفصلا و ذکر أن فی الأغانی أورد أسماء سته عشر من أجداده کلها فارسیه. و ذکر من أحواله فصولا کثیره. و رمی بالزندقه ففتشت کتبه فلم یوجد فیها شی ء مما رمی به، و أمر المهدی
ص: 137
العباسی بضربه سبعین سوطا فمات بذلک فی البطیحه قرب البصره فحمل إلیها فی (167) أو (168) و قد نیف علی تسعین سنه. و یظهر من بعض کتبه أنه کان شدید الحفظ لقرابه رسول الله ص فضلا عن أبنائه.
للشیخ محمد علی بن بشاره آل موحی النجفی ذکره الشیخ أحمد النحوی فی قصیده یمدح بها الناظم. و ذکر أیضا بعض تصانیفه الآخر ک ریحانه النحو و نشوه السلافه و شرح النهج.
و هو ابن مصطفی جواد. ولد بشوکین من قری جبل عامل (1324) و توفی فی بیروت فی (1364) طبع بمطبعه العرفان بصیدا فی (1365) فی (55 ص) و فیه رثاء الشیخ عبد الحسین بن إبراهیم صادق الذی توفی (1361).
و هو محمد بشیر بن نظام الدین فقیر بن الشاه خواجه حسین المودودی الچشتی من أحفاد محمد صالح أکبر أولاد قطب الدین مودود الچشتی.
ترجمه فی (گلشن- ص 65) و أورد بعض شعره.
و هو محمد إبراهیم البصیر ترجمه بهار أصفهانی فی المدائح المعتمدیه و أورد قصائده و قال إنه شاب.
و هو الشیخ محمد مهدی البصیر الحلی المعاصر. ذکره صاحب الأدب العصری.
قال فی (روشن- ص 99) إنه الشیخ نور الدین السمرقندی من أدباء العصر التیموری و قبیله.
قال فی (روشن- ص 66) إنه القاضی بصیر أخو القاضی لاغر السیستانی. أقول و قد ترجم لاغر فی (تس 4- ص 70) و لم یذکر له أخا.
ترجمه فی (بهش 2- ص 381) و أطری علمه و فضله و أورد شعره، و العجمی لیمتاز عن بصیری بغدادی ظاهرا.
ذکر فی (کفظ) أنه توفی (941) و توجد دیوان بصیری أفندی بالترکیه فی الموصل کما فی فهرسها (ص 298).
و هو أشرف الکتاب السید محمد الخطاط الأصفهانی
ص: 138
المتخلص ببقا نزیل طهران فی (1306) فی زمن تألیف المآثر و الآثار فترجمه فی (ص 202) و قد مدح أبا الفضل الکلانتری بقصیده طبعت فی (ص عا) من مقدمه دیوانه المذکور فی (العدد 263).
مر بعنوان دیوان أنوار و یأتی أخری بعنوان دیوان علیم بخاری.
یأتی بعنوان بقائی بدخشی.
و اسمه محمد السهارنپوری. کان من أحفاد الخواجه عبد الله الأنصاری. له مرآه جهان نما فی التاریخ و قد رتبه أخوه محمد رضا، و مات فی السنه السادسه و العشرین من جلوس اورنگ زیب عالم گیر پادشاه. کذا فی (گلشن- ص 67).
و (روشن- ص 100).
و اسمه المیر أبو البقاء. مات (948) کذا فی (تغ- ص 27) و التاریخ غلط و لم یذکر معاصره النصرآبادی تخلص بقائی له فذکرناه بعنوان أبی البقاء فی (العدد- 205).
ذکره فی (نر- 9 و 13- ص 393 و 481) و قال إنه بدخشی سکن تبریز، و أورد له مثنویا فی تاریخ زلزال تبریز العظیم فی (1060) و لکن سماه فی (ص 481) بقا بدل بقائی.
للمیر أبی البقاء محمد عارف التفرشی، الذی ألف تذکره لطائف الخیال بعد (1050) کما یظهر من (دجا- ص 166 و 192). ترجمه فی (خص 6- ص 100) و قال فی (تغ- ص 5) إن له تذکره لم یتمه. و الظاهر أنه غیر بقائی ابرقوهی. راجع الهامش ص 1052
أورد شعره فی (مجن 6- ص 117 و 288) و فی نسخه اسمه لقائی. قال و حج بأمه من غیر زاد.
الماهر فی الموسیقی و العلم و الأدب و الشعر.
کذا فی (بهش 2- ص 379).
القواس، الماهر فی المعمی. أورد شعره فی (مجن 3- ص 68 و 241).
ص: 139
الماهر فی المعانی و البیان أورد شعره فی (گلشن- ص 67)
و هو ابن یادگار خان حالتی، کما ذکره صاحب طبقات أکبری المتوفی (1003) فی (ج 2- ص 515) و قال إنه متهم بقتل والده
قال فی طبقات أکبری (ج 2 ص 511) إنه شاب و معاشر معی و لعله هو بقا الهندی المذکور فی (العدد 871)
المقلد أحیانا ترجمه فی (مجتس 6- ص 159) و (روشن- ص 101)
و هو السید عبد الحجه بن حسن الحسینی النائنی الشیرازی الأصفهانی، نزیل طهران أخیرا ولد (1313) و قد یتخلص فیه ب حجت
و هو الشیخ محمد جواد بن الشیخ حسن بن طالب البلاغی المتوفی یوم الاثنین (22- شعبان- 1352) و له قصائد فی رثاء السید عبد الکریم بن الحسن الأعرجی المتوفی (1308) و غیره مما أورده السید جعفر الأعرجی فی نفحه بغداد فی نسب الأعرجیه الأمجاد و طبع بعض قصائده مع حاشیه المکاسب، منها القصیده فی جواب القصیده البغدادیه
و هو الشیخ حسین بن الشیخ طالب، عم الشیخ جواد البلاغی المذکور، له مراثی الساده الأعرجیه، أوردها السید جعفر أیضا فی کتابه نفحه بغداد المذکور، منها رثاء السید حسن بن مهدی المتوفی (1289) و السید عبد الکریم المتوفی (1308) الأعرجیین
ذکره فی (مجن 2- ص 53 و 226) و قال إن اسمه فی بعض النسخ هلالی و بعضها هلال و بلال و بلالی و کابلی و أورد شعره
هو السید محمد حسین بن إسماعیل الخراسانی ولد بکربلاء (1271) و هاجر إلی دکن حیدرآباد ثم کلکته و کان حیا فی (1295) سنه تألیف (گلشن) فأورد شعره فیه
أورد شعره فی (روشن- ص 101) و (تغ- ص 27)
ص: 140
جلال الدین محمد راجع دیوان شمس تبریزی و دیوان ملای روم
یأتی بعنوان شریف بلخی
مر بعنوان دیوان آزاد بلگرامی
المیرزا رضی کان حیا فی زمن تألیف آثار العجم فی (1313) و ترجمه و ولده بهائی فیه (ص 540) و عنه فی ریحانه الأدب و أوردوا شعره
و هو إبراهیم الأدرنه ای المتوفی (1035) أو (1029) له شرح معمیات میر حسین المعمائی کذا فی کشف الظنون
من ملازمی إبراهیم میرزا الصفوی أورد شعره فی (روشن- ص 102)
من ملازمی واجد علی شاه ملک الأود بهند أورد شعره فی (روشن- ص 102)
و هو امانت خان بن محمد خان أورد شعره فی (روشن- ص 102)
و اسمه مانی یأتی بعنوان دیوان راجی
و اسمه حسین ترجمه و أورد شعره (تش یز- ص 278) عن تاریخ مفیدی
جاء إلی الهند فی عهد همایون پادشاه أورد شعره فی (گلشن) و أظنه متحد مع ما بعده
کان والده یشتغل بالبناء فتخلص به ولد بهراه و مهر فی الموسیقی و له رسالتان فی الأدوار الموسیقیه، و مهر فی الخط أیضا، و تتبع شعر الحافظ الشیرازی، و کان یهجو کثیرا فهجا میر علی شیر و فر منه إلی العراق فآذربایجان، و تقرب عند السلطان یعقوب آق قوینلو و القاضی عیسی، و بعد موته رجع إلی خراسان و تقرب عند شاهی بیک أوزبک، و بعد موته کان مع الأزبک و قتل فی حربهم مع الصوفیه (یرید الصفویه) هذا ما یظهر من (مجن 3- ص 60 و 232 و 74 و 293) قال- فی (تش- ص 147) إنه کان یتخلص أخیرا بحالی و کان فی خدمه الأمیر محمد الشیبانی و فی (918) قتل فی مقتله
ص: 141
قصبه قرشی بما وراء النهر علی ید النجم الثانی من أمراء الشاه إسماعیل الصفوی، و عنه نقل المستر براون فی (ج 4- ص 65 و 76) و فی قاموس الأعلام الترکیه و عنه فی ریحانه الأدب له مثنوی بهرام و بهروز نظمه باسم السلطان یعقوب و دیوانه فی سته آلاف بیت، و تتبع شعره، ضمیری الأصفهانی کما ذکرناه فی (ج 7 ص 261)
یأتی بعنوان فخر بناکتی
و هذا تخلص شعری لبنت حسام سالار، من معاصری الشاه عباس الأول الصفوی أورد شعره فی (گلشن- ص 68)
و هو الخواجه کمال الدین، من قهستان ری، و قد یلقب بملک الکلام رباه الصاحب بن عباد و مدحه الظهیر الفاریابی، له الشعر بالفارسیه و العربیه و الدیلمیه قال المستوفی فی تاریخ گزیده (ص 816) إن دیوانه مشهور مات (401) ترجمه فی (مع 1: 171) و (ض- ص 290) و (تغ- ص 27) و (روشن: 103) و سفینه الشعراء، و غیرها
و اسمه المیر محمد رضی بن المیر محمد شفیع الخطاط کان منشی الممالک و له زینه التواریخ و مات (1222) کان ینظم الشعر بالفارسیه و العربیه و الترکیه ترجمه فی (مع: 2: 80)
المعاصر لأبی سعید أبی الخیر ترجمه فی (ض- ص 69) و أورد شعره
من معاصری میر علی شیر فترجمه فی (مجن 3- ص 80 و 255) و قال یتخلص ببو علی و أورد شعره
قال المستر براون فی (ج 4: ص 87) إنه ممن هجا الشاه طهماسب الصفوی
و هو الشیخ ناصر بن إبراهیم بن صباغ الأحسائی المنتسب إلی آل بویه، و تلمیذ الشیخ ظهیر الدین العاملی له الحاشیه علی القواعد المذکور فی (ج 6) و رساله فی الحساب رآهما الشیخ الحر فذکره فی الأمل و ترجم أیضا فی ریاض العلماء و الروضات مات (853) و أوردوا بعض شعره
ص: 142
ترجمه و أورد شعره فی (بهش 2- ص 393)
و هو محمد بن المؤید الخوارزمی، معاصر تکش خوارزم شاه مات فی سجن شمس الدوله مسعود فی (545) له الشعر العربی و الفارسی ترجم فی (هفت- ص 117) و فی (مع- ج 1 ص 172) و أورد شعره، و کذا فی (روشن- ص 107) ص 990
یأتی بعنوان زکریا الملتانی
قال المستوفی فی تاریخ گزیده ص 816 له قصائد متعدده
یأتی بعنوان دیوان سلطان ولد
یأتی بعنوان صابر
محمد بن الحسین بن عبد الصمد المتوفی (1031) جمع من شعره الفارسی الأستاد سعید النفیسی (2553 بیتا) و ألف فی أحواله رساله و عدد تصانیفه إلی ثمان و ثمانین تصنیفا له المثنویات الفارسیه: نان و حلوا فی (408 بیتا) و نان و پنیر فی (309 بیتا) و توتی نامه فی (1443 بیتا) لم یطبع بعد و شیر و شکر فی (142 بیتا) و شیخ أبو الپشم و بی بی تمیز خالدار، کلها مطبوعات الا توتی نامه أورد شعره فی (تش- 170) و (خص 4- ص 40) و (نر 6- ص 150) و أورد فی تاریخ فوته:
أفسر فضل اوفتاد و
بی سروپا گشت شرع
، و قال میر لوحی فی تاریخ وفاته فی (1031):
طلب کردیم تاریخ وفاتش را ز دل گفتا:
بهاء الدین محمد شد مه شوال از عالم
و دون شعره أیضا الشیخ محمد رضا بن الشیخ الحر (المتوفی 1110) فذکره فی الأمل فی ترجمه البهائی، و لعله جمع شعره العربی
مر بعنوان دیوان أدائی شیرازی
یأتی بعنوان مرغینانی
و هو المیرزا جان أخو میرزا واهب الأصفهانی معاصر الشاه عباس الأول مات و دفن بطوس کما فی (تغ- ص 28) و قال فی (روشن- ص 107) إنه والد السید محسن
ص: 143
و هو المیرزا بهائی بن المیرزا رضی الشیرازی المذکور بعنوان بلندإقبال. ترجمه مع والده فی (عم- ص 540) و عنه فی ریحانه الأدب.
مر بعنوان بهاء الدین العاملی.
و هو محمد علی بن أبی طالب المتخلص أولا ببهار ثم فرهنگ. کان مذهبا شاعرا بأصفهان. مدح محمد شاه قاجار، و ألف فی (1259) مدائح معتمدیه فی تذکره الشعراء الذین مدحوا معتمد الدوله منوچهر خان الگرجی (1) حاکم أصفهان، فألف بعض معاصریه تذکره مثل هذا الکتاب و نسبوا إلیه سرقه الأشعار، فغضب علیهم و ألف یخچالیه فی قبال آتشکده آذر و هجا فیها شعراء زمانه. و طبع یخچالیه هذا فی (1290) و للمره الثالثه فی (1321 ش) مع مقدمات للطبع لأحمد گل چین و محمد محیط الطباطبائی و محمد حسین أدیب. و نسخه المدائح المعتمدیه موجوده بالمجلس کما فی فهرسها (ج 3- ص 682) فیها ترجمه سبعه و ثمانین شاعرا، و فی آخره شرح أحوال نفسه. و کان حیا إلی (حدود 1264). .
ص: 144
و مات بأصفهان قبل (1306) کما فی (المآثر- ص 213). ترجمه فی (مع- ج 2 ص 399) و قال: ألف طرب الأحباب فی المطائبه.
و هو ملک الشعراء للآستانه الرضویه محمد تقی المتخلص ببهار المولود (1304) و المتوفی (1370) بطهران. مؤلف سبک شناسی المبتکر
ص: 145
فی فنه، و تاریخ أحزاب سیاسی، و چهار خطابه المذکور فی (ج 5) و غیرها. و دیوانه فی أربعین ألف بیت طبع کثیرا من قصائده و غزله و مسمطاته متفرقه.
و هو المیرزا محمد علی بن المیرزا إسحاق شیخ الإسلام و حاکم دارابجرد بفارس. ترجمه معاصره هدایت فی (ض- ص 424) و أورد شعره، و قال فی (عم- ص 103) إنه مات (1260).
للمیرزا نصر الله. فارسی مختصر کانت نسخه منه عند السید محمد علی (السبزواری) و الظاهر أنه المیرزا نصر الله الشیروانی الشماخی نزیل هند سنین و الراجع إلی إیران قاصدا زیاره مشهد خراسان فی (1275) فأدرکه مؤلف مجمع الفصحاء و ترجمه فی (ج 2 ص 81) و أورد جمله من أشعاره. کان فی طهران ثم هاجر إلی ساوجبلاغ مع أحمد خان وکیل الرعایا المکری أحد أمراء حرب هرات و حرب بوشهر. فسکن ساوجبلاغ معلما لأولاد الأمیر المذکور، کذا ذکره فی مجله أرمغان- ج 13- ص 71 و قال فی ریحانه الأدب أن أشعاره فارسیه و ترکیه. و له مثنویان تحفه العراقین و نرگس و گل و مات فی (1300) عن أربع و خمسین سنه.
طبع بنولکشور بالهند.
من قوم کایته الهنود. تعلم الفارسیه و کتب قاموس بهار عجم و تلمذ علی سراج الدین علی خان آرزو. أورد شعره فی (گلشن- ص 69).
هو أخو أدائی أصفهانی، و کان معاصرا للشاه طهماسب مات (950) کذا فی (روشن- ص 104) و (تس 5- ص 168).
و هو نوروز شاه حاکم قلعه هرمز کما وصفه و أورد شعره فی (تش- ص 298) و (روشن- ص 105).
لآقا محمود بن محمد علی بن آقا باقر البهبهانی. توجد دیوان غزله الفارسی مع بعض تصانیفه عند حفیده آقا أحمد مدیر مکتبه سپهسالار کما ذکر فی فهرس سپهسالار (ج 1- ص 544).
و اسمه محمد باقر ولد فی بیت علم بأصفهان و مهر فی خط النستعلیق. ترجمه بهار الأصفهانی فی المدائح المعتمدیه ضمن من مدح
ص: 146
معتمد الدوله منوچهر خان الگرجی و قال خدم محمد شاه فی أوائل جلوسه، و هو والد محمد مهدی فروغ أصفهانی صاحب تذکره الشباب المذکور فی (ج 4- ص 35). و ما ذکر فی ریحانه الأدب (ج 1 ص 185) من أن بهجت تخلص للولد فلیس بصحیح فإن بهجت تخلص للوالد و فروغ تخلص للولد، و لم یذکر الوالد فی مجمع الفصحاء مستقلا.
و اسمه شاه بهجت. أورد شعره فی (روشن- ص 108).
و هو المیرزا جعفر بهجت بن المیرزا کاظم المتخلص شرفا. کان مقیما بأصفهان و جاء بعد موت والده بحیدرآباد دکن فی (1235) هاجر من أصفهان إلی شیراز و تزوج ببنت رجب علی المتخلص بتسلی فولدت له فرصت مؤلف آثار العجم و مات بهجت بشیراز فی (1296) عن خمس و ستین سنه من عمره ترجمه ولده فرصت فی (عم- ص 105 و 320) و قال فی تاریخ وفاته:
خواست تاریخ وفاتت عقل گفت:
بهجتی زو یافته دار السلام
و هو العارف المیرزا عبد الحمید بن عبد الغفار.
ترجمه معاصره هدایت فی (ض- ص 435) و أورد شعره.
و اسمه الحاج بهرام. ترجمه فی (تش- ص 319) و أورد شعره. و لقبه فی (نر 10- ص 435) بملک الشعراء و قال کان مدرسا ببخارا، و قال فی (گلشن): له شرح شبستان، و مکاتبات مع صائب و مات فی (1099) و کذا فی (تغ).
أورد شعره فی (روشن- ص 108).
ابن فرخ شاه. توجد نسخه منه بهذا العنوان فی المدرسه الإسلامیه بالموصل کتبت فی (900) کما فی فهرس مخطوطات الموصل (ص 41).
و هو بهرام میرزا بن الشاه إسماعیل و أخو الشاه طهماسب الصفوی. حکم علی خراسان فی (936 إلی 941) ترجمه أخوه فی (تس 1- ص 9) و قال اخترم فی شبابه و قال فی (تش- ص 10) توفی (956) و قال فی مجمع الفصحاء توفی (955) و فی قاموس الأعلام الترکیه (957) و أطری شعره فی (خص 2- ص 22).
ص: 147
مر فی (ج 3- ص 165) راجع دیوان وقار.
و هو درویش بهرام السقاء الصوفی، مات بسرندیب، و له دیوان شعر ذکره فی طبقات أکبری (ج 2- ص 509) و أورد شعره الفارسی.
و اسمه المولی ظهیر الدین. أورد شعره فی (روشن- ص 108).
و اسمه أبو الحسن، له رساله خجسته فی العروض مات (500) کما فی (مع- ج 1- ص 173).
نزل هرات لتحصیل العلم. ترجمه فی (مجن 3 ص 80 و 251) و قال فی (روشن- ص 108) إنه تتبع قصیده لکاتبی تعرف شتر حجره.
أورد شعره فی (نر 13- ص 481) فی تاریخ بناء بمازندران فی (1021).
و اسمه عبد الله. من شعراء القرن الحادی عشر. له نور المشرقین فی جواب تحفه العراقین للخاقانی الشیروانی فی (1900 بیتا) توجد نسخته عند (الملک). کان تلمیذ فصیحی هروی.
هو ابن المولی عبد الوهاب و أخ مولانا حمید.
أورد شعره فی (مجن 3- ص 86 و 261) و (روشن- ص 109).
هو الشیخ محمد تقی بن نظام الدین بن زین الدین بن محمد صادق الگنابادی الشهیر ببهلول الجنابذی المولد حدود (1320) السبزواری المسکن له شعر کثیر یزید علی الآلاف فی المناقب و المثالب سمعت بعضها من لفظه و رأیت له منظومه تقرب من ألف و مائتی بیت عبر عنها بمجموعه دینی نظمها فی شهر واحد من (1353) شرح فیها بعض أحواله و عقیدته و مسلکه و ذکر بعض وقایع عصره و حوادث دهره أوله:
به نام کردگار حی دانا
مرید و مدرک و حی و توانا
و بعد التحمید و التمجید و الصلاه و السلام علی النبی و الوصی و الحسین و الأئمه ع بما یقرب من مائتی بیت یقول:
ص: 148
منم بهلول عبد روسیاهی
که نبود مثل من غرق گناهی
ز افعال بد خود شرمسارم
بفضل ایزدی امیدوارم
مرا باشد محمد با تقی نام
نظام الدین پدر معصومه أم مام
گناباد ست أصل مولد من
زمانی سبزوار م بود مسکن
و ذکر فی سبب نظمه أنه عرض علیه الحمی الشدید فی (1353) فعزم علی هذا النظم لیکون کاشفا عن شرح أحواله لمن ینظر فیه و قال فی سبب تسمیته ببهلول.
شدم معروف ازآن رو من ببهلول
که کارم نیست پیش خلق معقول
چه مقصود مرا مردم ندانند
ازآن رو بنده را بهلول خوانند
إلی قوله: بسال سیصد و پنجاه و سوم
ز بعد ألف اندر ماه دوم
بمشهد شد مکانم بار دیگر
در این نوبت به همره بود مادر
ز یک سو نوبه و تب روی بنمود
ز یک جانب مخالف در صدد بود
در این حالت بسر زد ناگهان شور
برای جمع این تألیف مذکور
و قال فی آخره.
بغره عین أول ابتدأ شد
بسلخ عین أول انتها شد
و ذکر لی بعض أحواله ابن عمه المطلع علی خصوصیاته و هو الشیخ ناصر بن سلیمان بن زین الدین نزیل النجف. و ذکر أن نظام الدین و أخویه قوام الدین و الشیخ محمد الحکیم نزیل أصفهان کلهم علماء فضلاء، توفوا جمیعا فی عام واحد (1356) و أن والدهم المولی زین الدین أیضا کان من العلماء.
یأتی بعنوان دیوان ولی دشت بیاضی.
و هو الشاعر الهجاء معاصر سام میرزا. قال فی (تس 5- ص 132) ذهب إلی کاشان و بها توفی. أورد شعره فی (گلشن- ص 70) و سماه فی (روشن- ص 109) بأکبرآبادی و قال هجا قاسم کاهی و غزالی مشهدی.
من حصار شادمان. جاء مع محمود برلاس إلی هرات و رجع. أورد شعره فی (مجن 6- ص 122 و 312) و فی نسخه بیضائی.
و اسمه عبد السلام قال فی (روشن- ص 109)
ص: 149
إن فی نگارستان سخن سماه بیانی بدل بیاضی. و أظنه پیامی الجبل عاملی الآتی.
و هو الآقا مهدی ابن أخت أبی طالب کلیم. نشا بهمدان و أصفهان و جاء إلی الهند فی عهد عالمگیر و مات بوباء کلگنده کذا فی (گلشن ص 70) عن تذکره واله، و قال فی تذکره بی نظیر إنه مات بکشمیر فی أواخر المائه الحادیه عشره.
و هو الخواجه أحسن الله أورد شعره فی (گلشن ص 70)
عده فی کتاب النقض- ص 239 من شعراء الشیعه
عده فی (قز مج 6- ص 300) من شعراء السلطان یعقوب آق قوینلو المتوفی (896) و أظنه بیانی تبریزی
کان رمالا لطیف الشعر أورد ذکره فی (تس 5- ص 157)
و اسمه بهرام بیگ بن نقدی بیک الماهر فی الخط النستعلیق، و هو من تبارزه عباس آباد أورد شعره فی (نر 9- ص 390)
أورد شعره معاصره فی (خص 8- ص 271) و قال کان یشتغل بالزرکشه و التصویر
و هو خراسانی أورد شعره فی (تس 5- ص 172) و قال مات بمرض الجدری فی الخمسین من عمره و أظنه بیانی کرمانی أو بیانی قلندر
هو الخواجه شهاب الدین عبد الله الصدر ابن الخواجه شمس الدین محمد مروارید الکرمانی، المتخلص ببیانی کان والده أمیرا علی القطیف و البحرین من طرف التیموریین، و لما رجع أهدی إلی الملک عده قطعات من الدر و المروارید فلقبه الملک بمروارید و کان هو ماهرا فی الإنشاء و النظم و الموسیقی و الخط، و کان مده مهردار حسین میرزا بایقرا مکان میر علی شیر، ثم اعتزل و أخذ یستکتب المصاحف، و لما ملک الشاه إسماعیل خراسان عززه و قربه و لکنه اعتزل عن الأمر لمرض آبله فرنگی الذی کان به، فأمره بتألیف تاریخ لسلطنته فألف تاریخا و لم یتمه و مات کذا
ص: 150
فی (تس 4- ص 63) و (مجن 4- ص 106 و 281) و (تش- ص 119) و أرخ وفاته فی (تس) (932) و فی (کفظ) (922) و هذا أصح له تاریخ شاهی و منشئات بیانی أو منشئات شهاب مروارید و تاریخ منظوم و خسرو و شیرین و هذین الأخیرین غیر تامین، و دیوانه المشتمل علی القصائد و الغزل و الرباعیات یسمی مونس الأحباب کذا فی (تس) و لکن توجد نسخه من مونس الأحباب بمکتبه (المشکاه) تشتمل علی رباعیات خاصه و قد صرح فی المقدمه بأن مونس الأحباب اسم لهذه الرباعیات خاصه فلیس اسما لجمیع دیوانه کما فصله ابنی فی فهرس مکتبه دانشگاه تهران- ج 2 ص 286- 288 و قال فی حبیب السیر (الجزء الثالث من المجلد الثالث ص 330) إن الأمیر صدر الدین السلطان إبراهیم الأمینی رثی البیانی بقصیده قال فیها مؤرخا عام وفاته (922):
بر لوح دل نوشت أمینی بدود آه
تاریخ آنکه: قدوه أهل کمال رفت
أورد شعره فی (گلشن- ص 71) و قال تصدر لبابر میرزا فی ما وراء النهر، و لعله أراد بیانی کرمانی أو بیانی جوینی
و اسمه خسرو شاه أطرأه معاصر فی (تس 4 ص 75)
و اسمه محمد حیاه مدح غازی الدین حیدر ملک الأود، فلقبه الملک ب أمید بدل بی تاب کذا فی (روشن- ص 111)
و اسمه محمد جعفر أورد شعره فی (روشن ص 110)
و هو المیرزا حیدر تلمیذ الشیخ علی الحزین مهر فی الخط و التصویر و مات فی المائه الثالث عشره
کانت منجمه عالمه استخرجت التقویم، و هی أخت علاء الدین الکرمانی، و قد بنت مسجدا جنب دار الجامی أورد شعرها فی (بهش 1- ص 350)
و هو غوث خان الکشمیری أورد شعره فی
ص: 151
(روشن- ص 112) و نگارستان سخن
قال فی (تش- ص 71) إنه کان ماهرا فی قراءه الشاهنامه فاستخدمه الشاه عباس و لم یقبل، و کذا فی (روشن- ص 112) راجع دیوان بی خودی شیرازی
قال فی (روشن- ص 112) إن أصله من کشمیر و مات بعظیم آباد فی (1201) و أورد شعره
و اسمه جامی نامدار خانی و هو أستاذ محمد أفضل (سرخوش) له مثنوی حسن نامدار خانی فی قصه حسن و دل قال فی (سرخوش- ص 11- 13) إنه کان سجع خاتمه
جامی از جام حمد بی خود شد
و لما توفی (1084) قلت فی تاریخه:
هاتفم گفت مصرع تاریخ:
جامی از جام حمد بی خود شد
و طبع بنولکشور دیوانه باسم دیوان خیال
أطری شعره فی (مجتس 6- ص 162) و سماه فی (گلشن- ص 72) بی خودی بلخی
کان معاصرا للشاه عباس الأول الصفوی أورد شعره فی (گلشن- ص 72)
کان شاهنامه خوان للشاه عباس الأول له مثنوی علی زنه شاهنامه کذا فی (گلشن- ص 72) و أظنه متحدا مع بی خود جنابذی
من طائفه روملو أورد شعره فی (تش- ص 11)
و هو المولی عبد القادر ولد (1054) و نشا بدهلی و لازم الشاه زاده محمد أعظم و لکن لم یمدح أحدا و لذلک استعفی عن خدمه الأمیر و مات (1130) و لا یوجد فی دیوانه المشتمل علی العشرین ألف بیت، بیت فی المدیح ترجمه کذلک معاصره (سرخوش ص 14) و فی (مرآه الخیال- ص 294- 303) و أورد تمام رسالته الصغیره المنثوره المسماه سرمه اعتبار و ترجمه أیضا فی (ض- ص 70) طبع دیوانه فی (1299) و غزلیاته بمبئی فی (1914 م) ثم بلاهور فی (1342) مع نکات بیدل و بعده مکررا و توجد نسخه من رباعیاته فی مکتبه (الملک) تشتمل علی (830) رباعیه و أورد شعره فی (نر 11- ص 451)
ص: 152
و هو قربان بن رمضان مؤلف مقتل بیدل المذکور فی (ج 3: ص 186)
کان خیاطا بهراه أورد شعره فی (گلشن ص 72)
و هو الحاج میرزا رحیم بن محمد الطبیب الأصفهانی الذی نزل شیراز بأمر من کریم خان زند فولد هناک بیدل و أخوه المیرزا محمد باقر الملاباشی مؤلف بحر الجواهر المذکور فی (ج 3- ص 34) و کان أجداده أطباء البلاط الصفوی ترجمه فی (مع 2: 182) و کان یلقب بفخر الدوله کان طبیا ببلاط الفتح علی شاه و بعد موته و جلوس محمد شاه (1250) سافر إلی الحج و رجع و مات بقم و ابنه المیرزا علی فخر الدوله یتخلص فخر و ابن فخر، محمد حسین المتخلص همدم و ابن همدم میرزا قاسم المتخلص ضیاء المعاصر، کلهم شعراء
و هو الحاج محمد بن المیرزا علی محمد المازندرانی الکرمانشاهی مؤلف تحفه الذاکرین و دستور ماتم المعروف بیدل المذکور فی (ج 3- ص 186 و 433 و ج 8 ص 149) ترجمه بهار الأصفهانی فی المدائح و فی (المآثر- ص 204) و توجد نسخه من دیوانه فی مکتبه (الملک)
و هو محمد أمین بیک النیشابوری ترجمه و أورد شعره فی (مع 2: 82)
و هی زوجه الشیخ عبد الله دیوانه، و أم الشیخ زاده الأنصاری ترجمها و أورد شعرها فی (مجن 4- ص 102 و 277) و مرآه الخیال- ص 338)
و هو بیدلی الهروی الخیابانی ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 6- ص 157)
کان کاتبا ترجمه معاصره صادقی فی (خص 8- ص 274) و قال إنه قلیل الشعر
راجع دیوان نشاطی
مر بعنوان بیاضی
ص: 153
علی محمد الأدیب المتخلص بیضائی ابن محمد رضا المتخلص ابن الروح المذکور فی (العدد 141) الآرانی من أعمال کاشان ولد 1299 و توفی 1352 طبع الجزء الأول من دیوانه باهتمام ولده پرتو بیضائی فی (1327 ش) فی (206 ص) بطهران
للخواجه محمد صادق المنشی الکرمانی، فارسی کبیر مع أنه تلف منه مقدار عشرین ألف بیت فی فتنه آقا محمد خان بکرمان فی (1210) کما ذکره سبط الناظم و هو السید المیرزا محمد علی بن محمد باقر الیزدی المتوفی (1255) المتخلص بوامق فی تذکره میکده الذی مر فی (ج 4 ص 50) و نسخه میکده بخط ولد مؤلفه موجوده فی طهران عند السید أحمد المدرس عضو وزاره المعارف و قد نقل عنه السید علی رضا الریحانی فی آیینه دانشوران (ص 48)
کلها مثنویات توجد نسخته فی مکتبه (آقا محمد النخجوانی) کما کتبه إلینا
أورد شعره فی (تس 5- ص 147)
أورد شعره فی (گلشن- ص 74) و أظنه الأسترآبادی المذکور أو الشیرازی الآتی
أطری شعره معاصره فی (تس 5- ص 147) و قال لیس له نظیر فی القصیده
من معاصری کتاب دار القدماء ذم غزالی مشهدی حین ورد شیراز ترجمه فی (خص 8- ص 307) و عنه فی (تش 264)
للمیرزا أبی الحسن بن المیرزا محمد تقی بن المیر أبی المعالی من سادات نیشابور و فی بیتهم کانت النقابه و الکلانتریه بنیشابور، و کان قد کتب الشاه عباس لجدهم أبی المعالی طومارا فوض أمر الأراضی الموات إلیه بتلک البلده و قد نازع بیگانه أخاه فی
التولیه و جاء أصفهان للترافع و غلب علی أخیه مع أن الحق کان لأخیه و مات بعد قلیل کذا فی (نر 5- ص 100) و عنه فی (گلشن- ص 74) و توجد دیوان بیگانه عند النخجوانی بتبریز و توجد دیوانه بالهند أیضا کما فی (سرخوش ص 10)
ص: 154
مر بعنوان باجی
یأتی بعنوان نسائی
و کانت تسمی بیگی سلطان، و هی أخت درویش گنج المداح توجد شعرها بخطها فی کنز السالکین المذکور فی (ج 8- ص 187) کتبها فی مشهد خراسان فی یوم تاسوعاء عام (907)
یأتی بعنوان مجیر بیلقانی
و هو المیرزا صدرا أورد شعره فی (گلشن- ص 74)
لمحمد تقی آق أولی المولود بطهران فی (ج 1- 1303) و فی أوائل الدستور نشر جریده بهلول الانتقادیه الفکاهیه کما فی أدبیات معاصر لیاسمی (ص 32) طبع أشعاره فی تلک الجریده کثیرا، و طبع له دغل نامه فی (40 ص) و دیوانه طبع فی 32 ص و الجزء الأول و الثانی من الکتاب الثانی من دیوانه طبع فی (126 ص) بطهران فی (1320 ش) و الجزء الثالث من الکتاب الثانی منه فی (96 ص)
الملقب بحق جو المعاصر طبع له هزار رباعی فی (160 ص) فی بیروت فی (1308 ش)
محمد جعفر بیگ من شعراء شاه جهان آباد مات فی أواخر المائه الحادی عشره حدود (1100) له دیوان نقل عنها فی (گلشن- ص 75) و (تش- 350) و (سرخوش- ص 10) و (تغ- ص 30)
هو السید مرتضی من أحفاد الشاه إبراهیم مصطفی الحسینی خال السید محمد گیسو دراز جاء آباؤه من مشهد خراسان إلی دکن و ولد بینش هناک فی (1226) کما فی (گلشن- ص 75- 76) و أورد شعره
و اسمه المیر بدیع سکن الهند فی عهد شاه جهان کذا فی (تغ- ص 30)
للشیخ محمد مهدی الجواهری المعاصر النجفی طبع بمطبعه النجاح ببغداد فی (1347)
و اسمه الشاه خلیل الله بن إبراهیم البدخشانی
ص: 155
أورد شعره فی (ض- ص 70) و له رباعیات صوفیه، سکن دهلی فی عهد محمد شاه کما فی (تغ- ص 30)
لأبی الحسن علی بن أبی القاسم زید البیهقی مؤلف تاریخ بیهق و دره الوشاح و غیرهما و توفی (565) ذکره فی فهرس تصانیفه المدرج فی کتابه مشارب التجارب و نقله فی معجم الأدباء- ج 13- ص 226 و یظهر منه أنه دونه بنفسه لأنه عبر عنه بقوله: کتاب أشعاره مجلد
لأبی عبد الله محمد بن عبد الرزاق البیهقی المولود بسبزوار قال فی (تاریخ بیهق- ص 162) إنه من آل بدیل بن ورقاء الخزاعی القاطنین فی بیهق و قد جمع أشعاره السید أبو الحسن محمد بن علی العلوی السویزی فی خمس مجلدات، و نقل منه بعض شعره منها مطلع القصیده التی أجاب بها عن قصیده قیصر الروم التی أرسلها إلی المطیع العباسی المخلوع فی (334)
أ وهنا و غزو الروم ضربه لازم
أ ریثا و قد جاءوا بتلک العظائم
ص: 156
کان حلاقا بهراه أورد شعره فی (تس 5- ص 171)
و هو المیر علی رضا اللنجانی الأصفهانی نشا بأصفهان و مهر فی خط النسخ توجد خطه فی المکتبه الشاهیه کما فی فهرس خطوط خوش- ص 28 و قد مدح منوچهر خان الگرجی کما ترجمه و أورد له قصیدتین و غزلین بهار الأصفهانی فی المدائح المعتمدیه و ترجمه أیضا فی (المآثر- ص 205) و کان حیا فی عام تألیفه (1306) و رأیت فی بعض الفهارس أنه طبع بإیران دیوان پرتو فارسی للمیرزا علی رضا، و أظنه متحدا مع آقا جان پرتو الآتی بعده
للمیرزا آقا جان الماهر فی النسخ، أستاذ الخطاطین و المسلم فی الشعر و مقدم الشعراء و کان قد مات فی (1306) عام تألیف المآثر فترجمه فیه (ص 216) و کان حیا إلی (1297) و أظنه متحدا مع علی رضا پرتو المذکور قبله و قد ذکره صاحب المآثر فی (ص 205) أیضا اشتباها راجع جدول الاستدراک
المنجم الماهر، استخرج تقویما للشاه إسماعیل الفاتح الصفوی ترجمه فی (بهش 2- و أورد شعره) و قال فی (تش 264) إن جلال الدوانی قال فی حقه: ما رأیت أتم فقرأ و مسکنه منه و عندی أنه من السالکین، مات بشیراز و دفن بجوار سعدی له ساقی نامه و کذا ذکره فی تذکره میخانه و (هفت- ص 311) و (تس 5- ص 126)
و هو المیرزا محمد تقی بن محمد مسعود أورد شعره فی مرآه الخیال- ص 257 و لعل کنیته أبو الحسن الذی قال فی کشف الظنون إن له معمیات أدرجها سیفی بخاری فی آخر شرحه علی معمیات میر حسین النیشابوری
و اسمه المیرزا محمد حسین الأصفهانی اللنجانی أورد له بهار الأصفهانی قصیده و غزلا فی المدائح
ص: 157
و هو المیرزا محمد صادق بن معصوم قائم مقام الکبیر المیرزا عیسی الفراهانی ترجمه فی (المآثر- ص 217) و أورد بهار الأصفهانی له قصیده فی المدائح و مر دیوان حفیده و سمیه أدیب الممالک راجع جدول الاستدراک
مر بعنوان دیوان اعتصامی
و هو المیرزا خلیل الشاعر کان حیا فی (1313) حین تألیف آثار العجم فترجمه فیه (ص 539)
و هو الحاج أبو القاسم التاجر الطهرانی المتوفی نیف و ثلاثمائه بعد الألف و مؤلف آمال العارفین توجد نسخته عند صدیقی الشیخ عبد المجید الهمدانی المتوفی بمشهد خراسان (1336)
مر بعنوان آتشکده پروین
أورد شعرها فی (روشن- ص 95)
و اسمه المیرزا آقا کان حیا فی (1313) فترجمه فی (عم- ص 539) و أورد شعره
کان تلمیذ الشیخ رجب البرسی و من شعراء القرن التاسع، توجد دیوانه بالکردیه فی أکثر من ألف بیت و فیه معراج نامه و منه:
ژ ذات چون عاجز مانی بوس لب
ژ صفات درک کر تتمه مطلب
بگذر ژی قید بلوا تها و بن
کوری کار نداشت ویش مکب
و هو محمد بن مهجور، و أخو علی أکبر و أحمد آقا أصلهم من تفت و سکنوا یزد ترجمهم فی (تش یز- ص 278)
و اسمه حسین بن علی مراد میر پنجه و أمه عالم تاج المتخلصه ژاله من بیت أبی القاسم قائم مقام ولد پژمان فی (1318) بطهران و طبع له محاکمه شاعر و زن بیچاره و مجموعه بهترین أشعار و ترجمه وفای زن و سیه روز و تصحیح دیوان حافظ
و اسمه غلام رضا الطبیب الحاذق مات (1313) ترجمه و أورد شعره فی (تش یز- ص 278)
ص: 158
أورد شعره فی (روشن- ص 121)
له دیوان غزل نقل عنه فی (تس 5- ص 137) و عنه فی (روشن- ص 121)
کان من سادات همدان و هو ابن الخواجه میرم بیک الکلانتر أورد شعره فی (خص 8- ص 276) و عنه فی (روشن- ص 121)
کما فی (لت) و قد مر بعنوان بندار
یأتی بعنوان شیخ زاده پورانی
راجع پوربهای جامی
تاج الدین بن القاضی بهاء الدین نشا بهراه و تلمذ علی رکن الدین قیائی الجنابذی، ثم سافر إلی تبریز و تقرب عند شمس الدین صاحب الدیوان و شاعر مع الخواجه همام الدین المتوفی (713) کان أجداده قضاه جام و کان یعمد إلی إدخال الکلمات المغولیه فی شعره الفارسی، کذا فی (لت 3) قال المستوفی فی تاریخ گزیده (ص 816) إن دیوانه معروف و ترجمه فی (تش- ص 73) و (گلشن- ص 77) و (روشن- ص 121) و المستر براون فی (ج 3 ص 135 و 136) و فی ص (197) بعنوان پوربهای إسفزاری و مات فی عهد السلطان أبی سعید گورکان
و اسمه عز الدین کان مریدا لجمال الدین أحمد خلیفه الشیخ علی لالا المتوفی (642) قال فی (لت 4) إن دیوانه الترکی معروف بآذربایجان و الروم (آسیا الصغری) و أورد له غزلا فارسیا، آخره:
چون خدا در دو جهان روی نکو دارد دوست
من که پور حسنم دوست ندارم چه کنم
لإبراهیم پور داود أستاذ جامعه طهران الیوم و مؤلف فرهنگ ایران باستان و غیره طبع 48 غزلا و قصیده منه باسم پوران دخت نامه فی بمبئی (1307 ش) فی (120 ص) مع ترجمته الإنگلیزیه
قال فی (تش- ص 264) إن أصله من شیراز لکن شعره باللهجه الرازیه و عده فی (روشن- ص 122) من العرفاء
و اسمه پهلوان محمود الخوارزمی المعروف بقتالی أصله
ص: 159
من گنجه و کان شجاعا عارفا شاعرا طبع له مثنوی کنز الحقائق و مات (722) فی خیوق ترجمه فی (گلشن- 382) و عنه فی قاموس الأعلام الترکیه ثم ریحانه الأدب
و هو محمد حسین بن محمد ابن الحاج علی الهمدانی الپوست فروش نشا بالکاظمیه و رثی السید حسن الأعرجی المتوفی (1289) ذکر فی نفحه بغداد و لأخیه عبد المحسن بن محمد بن علی أیضا رثاء بعض الأعرجیین
یأتی یتخلصه دیوانه
کان کاتب المولی عبد الرحمن الجامی المتوفی (898) ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 88 و 262) و أظنه المذکور فی (روشن ص 122) بعنوان درویش محمد یزدی تلمیذ الجامی و کان لجامی کاتب آخر أیضا اسمه درویش قاینی
و هو من معاصری میر علی شیر ترجمه و أورد شعره فی (مجن 4- ص 89 و 264) و قد ألف رساله مستقله فی أحواله
یأتی بعنوان دیوان مراد پهلوان الشیرازی و لعله المذکور فی (روشن- ص 122) بعنوان درویش محمد یزدی تلمیذ الجامی
و اسمه الملک محمود أطری شعره فی طبقات أکبری (ج 2 ص 493)
أورد شعره فی (روشن- ص 122)
أورد شعره فی (روشن ص 122) و قال جاء فی عهد الشاه عباس الأول من أصفهان إلی دکن حیدرآباد فی عهد نظام شاه و قال فی (تغ- ص 31) اسمه الشیخ عبد السلام و کان من تلامیذ العلامه الدوانی و استوزره الشاه علاء الملک بن نور الدهر اللاری، ثم عزله فذهب إلی دکن و تقرب عند نظام شاه
راجع دیوان پیامی الجبل عاملی
قال فی (مجتس 6- ص 153) کان ملا پیامی صوفیا و تصدر الوزاره لبابر میرزا و أورد شعره
و اسمه مخلص خان ذهب إلی الهند فی عهد
ص: 160
عالمگیر و مات بعهد بهادر شاه أورد شعره فی (روشن- ص 122)
یأتی بعنوان پیر جمال أردستانی
یأتی بعنوان دیوان جامی أحمد
و هو جمال الدین محمد الأردستانی السیاح فی البلاد، من عرفاء عصر شاه رخ، کان یوصل سلسله طریقته إلی المعروف الکرخی و هو المؤسس للطریقه المعروفه ب پیر جمالی و یتجاوز شعره الموجود علی الخمسین ألف بیت له أحکام المحبین و استقامت نامه و بدایه المحبه و بدایه المعرفه و تنبیه العارفین و دیوان قصائد و روح القدس و شرح کنوز الواصلین و دیوان الغزل و الترجیع و فتح الأبواب و کشف الأرواح و کنز الدقائق و محبوب الصدیقین و مرآه الأفراد و مشکاه المحبین و مصباح الأرواح و معلومات و مفتاح الفقر و مهر افروز و ناظر و منظور و نور علی نور و نهایه الحکمه و مات (879) کما فی طرائق الحقائق ج 2- ص 159 و نسب إلیه فی (دجا- ص 175) نظم یوسف و زلیخا أیضا و توجد شعره بخطه فی مشیخه کنز السالکین المذکور فی (ج 8 ص 187) و ترجمه أیضا فی (تش- ص 170) و (ض- ص 85) و توجد دیوانه و الخمسه من مثنویاته و کشف الأرواح المنظوم له کلها فی مکتبه (الملک)
یأتی بعنوان پیر صوفی
من قری أصفهان و سکن مدرسه والده بأصفهان و تلمذ علی المولی نصیرا أورد معمیاته فی (نر 15- ص 538)
یأتی بعنوان پیر صوفی
یأتی بعنوان پیر صوفی
هو ابن المولی محمد خواجو و حفید پیر درویش حسین کان طبیبا صوفیا یعرف بپیر سیصدساله أو صدساله أیضا ترجمه و أورد شعره فی (مجن 4- 101 و 274)
مر بعنوان أبی الوفاء الخوارزمی
ص: 161
و کان من أقرباء یوسف بیگ أستاجلو و کان مربیا للسلطان حسین میرزا و تمم دیوانه بیده ترجمه فی (خص 7- ص 128)
و هو محمد أفضل بن محمد أشرف الصدیقی الهروی له أفضل التذکار فی ذکر الشعراء و الأشعار ألفه (1332) و طبع مع مجالس النفائس الترکیه لمیر علی شیر فی تاشکند سنه (1336)
ترجمه بعنوان ملا پیروز و أورد شعره معاصره فی طبقات أکبری (ج 2- ص 518)
من شعرائها أورد شعره فی (گلشن- ص 77)
یأتی بعنوان دیوان الخواجه عبد الله الأنصاری الهروی
المصاحب لضمیری أصفهانی و قد سمی دیوانه سفینه مراد کذا ترجمه فی (روشن- ص 122) و أظنه المذکور فی (گلشن ص 77)
سماه معاصره فی (خص 7- ص 120) پیری بیک دوکرا و تخلصه فی شعره پیری
للسید أحمد بن شهاب الدین الرضوی المعروف بأدیب الپیشاوری نزیل طهران فی (1300) المولود (1255) و المتوفی فی ثالث صفر (1349) و دفن بمزار الإمام زاده عبد الله فی طریق عبد العظیم بناحیه ری طبع بعضه فی هامش دیوان ناصر خسرو، و طبع جمیعه المشتمل علی مائتین و أربعه آلاف بیت بالفارسیه، و ثلاثمائه و سبعین بیتا بالعربیه، من القصائد و الغزلیات مع مقدمه الطبع بقلم ناشره فی ترجمه أحوال المؤلف الذی أدرک الحکیم السبزواری المتوفی (1287)
الیسق چی للشاه طهماسب الصفوی أورد شعره فی (روشن- ص 123)
ص: 162
للشیخ إسماعیل بن الحاج حسین التبریزی المعروف بمسأله گو، نزیل مشهد خراسان و مؤلف تذکره المتقین المذکور فی (ج 4- ص 46) فیه القصائد فی المدائح و المراثی للمعصومین علیه السلام و جمله من المقطعات و الرباعیات فی ثمانیه آلاف بیت مطلع إحدی قصائده:
مژده ای دل که یار یار من است
گردش دهر سازگار من است
و له منظومات کثیره تذکر بعناوینها
و اسمه ملا فخرا سافر إلی الهند و شاعر ملا فرج الله أورد شعره فی (نر 9- ص 260) و فی (گلشن- ص 78)
و هو السیاح الصوفی، سافر إلی الهند ثم رجع أورد شعره فی (گلشن 78) لعله المذکور فی (سرخوش- ص 20) بعنوان محمد تقی راجع تقی نیشابوری
هو من شعراء کرمان ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 260) و (گلشن- ص 78)
و اسمه الخواجه أبو الحسن الکشمیری کان تاجرا فی فرخ آباد و ینظم الشعر جیدا أورد شعره فی (گلشن- ص 78)
و اسمه الحاج خداوردی، و أصله من قصبه چورمس من أعمال ماکو و مات بها فی (1201) و دیوانه ترکی و فارسی، یشتمل علی تواریخ کثیره، أورد غزلا منها فی (دجا- ص 84)
و هو الملا شرف الدین المراغی مرید الشیخ
ص: 163
إبراهیم و الشیخ مجاهد کان خطاطا شاعرا مات (930) کما ترجمه فی (دجا- ص 84- 85)
و اسمه السید حسن صدر المعاصر طبع القسم الأول منه بطهران فی (1331 ش) فی (40 ص)
و هو المیر محمد باقر بن غیاث الدین محتسب قم تلمذ علی العلامی محمد طاهر کان ماهرا فی الخط الشکسته أورد شعره فی (نر 5- ص 114) و قال فی (روشن- ص 123) مات (1050)
و اسمه غلام رضا کان معاصرا للشیخ محمد علی الحزین و ساح البلاد ثم توطن أصفهان أورد شعره فی (روشن- ص 123)
قال معاصره فی (خص 8- ص 292) إنه من أبناء أعیان دماوند، و له طبع حسن فی الشعر
أورد شعره فی (روشن- ص 123)
نقاش الأقداح أورد شعره فی (مجتس 6- ص 167) و عنه فی (گلشن- ص 77) و قال کان ماهرا فی المزمار و التصویر
و اسمه آدینه قلی بیک کان معاصرا لوحشی بافقی هجا وحشی و انهزم من یزد إلی قزوین فی (990) و تقرب عند الأمیر شمس الدین الکرمانی، و تولی أوقاف خوانسار و مات هناک (1018) أورد شعره فی شبستان خیال و (تش یز- ص 279) و (گلشن- ص 77)
و اسمه المیرزا محسن من بیت التبارزه الذین أتی بهم الشاه عباس من تبریز إلی أصفهان ولد بأصفهان فی (1060) کما أرخه فی شعره و مات فی (1128) کما فی (خوش گو) کان مستوفیا فی البلاط الصفوی و انعزل فی (1120) و مات بأصفهان معتکفا فی بیته و قد بعث بدیوانه إلی الهند عند الحکیم شهرت فاشتهر هناک و قال فی (نر 5- ص 119) إنه من أحفاد أبی الخان التبریزی من طرف الأب و حفید محمد حسین چلبی من طرف الأم و هو الیوم شاب و ترجمه أیضا فی (تش- ص 170) و (دجا- ص 77) عن تذکره حزین و ریاض الشعراء و خلاصه الأفکار و کلیات أشعاره تشتمل علی منهاج المعراج و جهان نامه و دعوه العاشقین و گلزار سعادت
ص: 164
و ثمره الحجاب و معما و حسن اتفاق و میمنت نامه و توجد کلیاته فی (سپهسالار) و (المجلس) و غیرهما کما فی فهارسها
قال فی (تش یز- ص 279) إن اسمه محمد حسن و هو من أحفاد میرزا جعفر القزوینی و کان حاکما لیزد فی عصر الشاه عباس و الظاهر أنه محسن تأثیر و قد اشتبه آیتی فی اسمه و اسم جده فإن میرزا جعفر توفی فی العشر الثامن من المائه الحادیه عشره کما فی (نر 4- ص 86)
و هو الصدر الأجل فخر الرؤساء السرخسی الأوجی من أدباء وزراء خراسان ترجمه و أورد شعره فی (لباب الألباب 6- ص 145) و هو الذی سبب تمایل أولجایتو إلی التشیع کما فی تاریخ أدبیات للمستر براون (ج 3- ص 54)
ذکر مناظراته مع زوجته مهستی فی (تاریخ گزیده ص 816) و (دجا ص 76) و قد مر بعنوان ابن خطیب گنجه فی (ص 21)
و اسمه إسماعیل أورد شعره فی (تش- ص 77)
أورد ذکره فی (تغ- ص 31)
أورد شعره فی (روشن- ص 123)
أورد شعره فی (روشن- ص 124)
کان من أعیانها، و لقبه شرف الرؤساء سافر إلی الهند و مات (935) قال فی (روشن- ص 124) إنه کاشانی و فی (تغ- ص 31) إنه سرخسی خراسانی
و هو السید ظهیر الدین، منشی دیوان السلطان، ترجمه فی قسم الوزراء الشعراء فی (لباب الألباب 6- ص 137) و أورد رباعیاته
و هو معصوم علی خان من معاصری شیر علی لودی ترجمه و أورد شعره فی (مرآه الخیال- ص 303)
أورد شعره فی (گلشن- ص 77) و أظنه تاجی اندجانی المذکور آنفا
اسمه محمد حسین التاجر کان یکتسب المعیشه بکد یده
ص: 165
و ینظم الغزلیات الجیده و دیوانه فی عشره آلاف بیت ترجمه کذلک فی (مع- ج 2- ص 83) و ترجمه أیضا بهار الأصفهانی فی المدائح
أورد له غزلین، بهار الأصفهانی أیضا فی المدائح و قال لم أعرفه و أنا أظن اتحاده مع ما قبله
مرید الشیخ محمد نوربخش المتوفی (912) و فی الدیوان مدائح له و تاریخ لوفاته و یظهر من الدیوان أنه من معاصری الشاه إسماعیل الصفوی، و قد مدحه و أرخ وروده بشیراز فی (908) و نسخه الدیوان فی (1000 بیت) فی (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3- ص 242)
أورد شعره فی (روشن- ص 124) و قال إنه من تلامیذ محمد أفضل ثابت بدخشانی
و هو الخواجه عبد الله، کان عند مؤتمن الملک حاکم بنگاله، ثم جاء إلی بنارس، و اشترک فی تألیف صحف إبراهیم لإبراهیم علی خان ثم اعتزل و مات بعظیم آباد فی (15- رجب- 1186) أورد شعره فی (گلشن- ص 79)
و هو الشیخ محمد علی ولد بلاهور و تلمذ علی خیر الله فدا گجراتی معاصر واقف مات (1179) معتکفا فی جبال پنجاب أورد شعره فی (گلشن- ص 80) و (نشتر عشق) و اعترض علیهما فی (روشن- ص 126) و سماه میان علی تجرد
و هو السید محمد علی بن عبد الله تلمیذ غلام محمد فی برهان پور. حج البیت و بعد رجوعه سکن سورات. قال فی (روشن- ص 126) إن صاحبی (گلشن- ص 79) و (نشتر عشق) اشتبها فی اسمه، فذاکرا تخلصه تجرید و اسمه السید عبد الله.
و اسمه محمد شریف، من أعیان أصفهان، کان ماهرا فی خط النسخ، کذا وصفه و أورد شعره معاصره فی (نر 9- ص 398).
من تلامیذ سراج الدین آرزو ذهب إلی سورات و مات (1150) أورد شعره فی (گلشن- ص 80) و سماه فی (روشن-
ص: 166
ص 124) میر حیدر سوراتی تجرید.
و اسمه محمد محسن. ولد أعمی و مهر فی الشعر. و له الید الطولی فی الرمل. و هو من مشایخ أشترجان أورد رباعیاته و غزله معاصره فی (نر 9- ص 262) و لقبه بالحافظ و الظاهر أنه حافظ للقرآن و کذا فی (تغ- ص 31) و (روشن- ص 124).
قال فی (تش- ص 327) کان من بخارا و مات ببلخ. ثم أورد شعره.
و هو الشیخ عبد الحسین. ولد (1274) و هاجر إلی أصفهان فی (1308) و مات بدزفول (1338). أورد شعره الشیخ مرتضی المدرسی الچهاردهی فی تذکرته.
المعاصر. طبع له تجددنامه ببمبئی فی (64 ص) علی الحجر.
أورد شعره فی (روشن- ص 124).
و هو المیرزا علی رضا بن کمال الدین حسین الأردکانی الشیرازی. تلمذ فی أصفهان علی آقا حسین الخوانساری، و سافر إلی الهند و علم أولاد علی مردان خان و رجع إلی إیران و ألف فی الفقه و الکلام و التفسیر و مات بشیراز (1085) أو (1088). ترجمه فی ریاض العلماء و قال إن براعته فی الشعر محی سائر فضائله فهو ملک الشعراء و تخلصه فی دیوانه الفارسی تجلی و ترجمه معاصره فی قصص الخاقان أیضا. له تفسیر القرآن بالفارسیه و سفینه النجاه فی الإمامه و منظومه معراج الخیال طبع بمبئی فی (1313) و هو غرامی عرفانی قال فی أو آخره:
یا رب از عشقت دلم را بخش نور
تا شود جان تجلی شمع طور
و یظهر بعض أحواله من دیوانه الموجود فی (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3- ص 666) و جمله من قصائده فی مکتبه (الخوانساری) ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 265) و (سرخوش- ص 19) و (نر 6- ص 168) و (روشن- ص 124) و (تغ- ص 31).
کان یشاعر ملا نظیری و اسمه ملا علی و مات فی
ص: 167
(1021) کما فی تذکره حسینی (ص 27) و سماه فی (گلشن- ص 80- 81) محمد حسین کاشانی. و قال ذهب إلی گجرات و مات (1041) و عنه أخذ قاموس الأعلام الترکیه و عنه فی ریحانه الأدب. و قد أورد تخلصه فی (تش- ص 241) و لم یسمه باسم و قال سافر إلی الهند فی شبابه.
قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 304) إنه نشا بالهند و کان یتخلص أولا خاوری ثم بدله بتجلی و أورد أبیاتا من غزله و رباعیاته.
و هو عظیم الدین حسین. ذهب إلی مدارس و نصب للفتوی من طرف الإنجلیز و کان یتطبب و ینظم الشعر أیضا و مات (1220) أورد شعره فی (گلشن- ص 81).
و هو الحافظ القاضی عبد الرحمن من أحفاد ثناء الله، تلمذ علی غالب الدهلوی فی شاه جهان آباد. و مات (1294) أورد شعره فی (گلشن- ص 82) و عنه فی قاموس الأعلام الترکیه و عنه فی ریحانه الأدب.
و اسمه الشیخ غلام علی من شعراء عالمگیر پادشاه. قتل بالسم. أورد شعره فی (روشن- ص 124).
و هو المیر عطا حسین مرصع قلم ابن المیر محمد باقر شوق من الساده الرضویه بالهند. أورد شعره فی (گلشن- ص 83) و عنه فی قاموس الأعلام الترکیه فریحانه الأدب.
و اسمه المیرزا تقی. أورد شعره فی (روشن- ص 124).
و هو عبد العظیم. تلمذ علی فقیر الله آفرین.
أورد شعره فی (گلشن- ص 82).
هو ابن أخت نرگسی أبهری. ذهب إلی إستانبول و تقرب عند سلطانها، ثم سافر إلی الهند و تقرب عند أکبر شاه و قتل بید السراق فی (975) و دفن بأکبرآباد. له جواب ده نامه ابن عماد و مثنوی حسن یوسف و دیوانه معروف بالهند. ترجمه فی (تش- ص 223) و (گلشن- ص 83).
ص: 168
ذو الصنائع البدیعه فی التذهیب. لاقاه صادقی کتاب دار بأصفهان و ترجمه فی (خص 8- ص 239).
و هو أبو تراب الخطاط الشاعر تلمیذ ملا فائضی ثم میر عماد، الخطاطین الشهیرین و أستاذ جمع من الخطاطین المعاریف. کان یتتبع القدماء فی شعره. رثی میر عماد عند قتله. و مات هو بأصفهان فی (1072) و دفن بمسجد لنبان بأصفهان. و له ولد خطاط اسمه نور الدین محمد. ترجمه فی (نر 7- ص 208) و (نمونه خطوط خوش نستعلیق) للدکتور بیانی.
و هو المیرزا أبو تراب بن محمد طاهر الأصفهانی توفی (1143) کما فی (تغ- ص 32).
طبع دیوان قصائده فی (198 ص).
أورد شعره فی (گلشن- ص 84).
کان معتکفا بمزار الإمام علی علیه السلام ببلخ مده عمره. و مدح إمام قلی خان. کذا فی (نر 10- ص 440) و (تغ- ص 32) و سماه فی (گلشن 84) ترابی هروی.
من بلده (اندخود) أورد شعره الفارسی و الترکی فی (مجن 2- ص 41 و 214).
و اسمه أعجم قلی. أصله من شیراز ولد بالهند. أطری شعره فی (مرآه الخیال. ص 256).
هو محمد حسین الملقب آغولی. ترجمه فی آثار العجم- ص 548 و 531). و دیوانه فی جزءین أولهما حدیقه البکاء فی المراثی و الثانی لاله زار فی الغزل. طبعا فی مجلد واحد بمبئی فی (1314) و له کتاب السفره فی ذم الریاء مثنوی فی ذم مجالس الطعام الذی کان یقیمه الأغنیاء باسم عزاء الحسین. طبع فی بمبئی (1309) فی (48 ص).
أورد شعره فی (روشن- ص 130). و أظنه الشیرازی.
و اسمه محمد تقی بن علی رضا من الشعراء
ص: 169
السادات هناک. ولد (1160) أورد شعره فی (گلشن- ص 84).
من شعراء بیاجند و کان دلالا ببلده شماخی، ماهرا فی الشعر الهزلی. أطری شعره فی (تس 5- ص 168 و تس 7- 189). و تزریق من الصنائع البدیعیه فی الشعر الفارسی، اشتهر فی العهد الصفوی. قال طرزی الشاعر فیه:
بطرز طرز طرزی، طرز طرزیدن نه تزریق است
که طرزیدن بطرز طرز طرزی محض تزریق است
و اسمه المیرزا فتح علی أخوه داراب بیک جویا و ثالثها گویا سکنوا کشمیر فی عهد عالمگیر (1118- 1068). ترجمه فی (دجا- ص 87) عن سفینه خوش گو و سماه فی (روشن- ص 33) تسلیم کشمیری.
و هو میرزا باقر. أورد شعره (روشن- ص 130).
و هو المیر معصوم بن محمد أمین المعروف بمیر حی الأسترآبادی. سافر والده میر حی إلی الهند و رجع و استأجر قمارخانه مشهد لسعه کان فی مشربه. و أما الولد فسافر إلی الهند أیضا و له مهاره فی الشعر و الرمل و ألف رساله فیه. أورد شعره فی (نر 9- ص 402) و (گلشن- ص 85).
من أحفاد أوحد الدین الحسینی البلیانی، ساح البلاد و جاء الهند و رجع و سکن کاشان. أورد شعره فی (روشن- ص 131).
و هو أبو الحسن بن المیرزا جعفر من سادات شیراز المعروفین بدستغیب. کان تولیه مزار الإمام زاده محمد بید آبائه. تلمذ بشیراز علی المیر أبی الولی و فی أصفهان کان عند الحکیم هدایت، طبیب البلاط، و سافر إلی العراق و حج مع الحکیم صدر الدین الإلهی. ترجمه و أورد شعره فی (نر 6- ص 187) و (گلشن- ص 85). و سماه فی (تغ- ص 34) محمد إبراهیم و قال کان مرید ملا قاسم و معاصر أبو الفضل الفیضی و مسیح الزمان الإلهی، و تلمیذ فهمی.
و اسمه حسن صدر الأفاضل. ترجمه فی المآثر (ص 225) و قال کان أدیبا شاعرا. له رساله صبح صادق و أورد معاصره هدایت فی (ض- ص 427) بعض شعره من دیوانه البالغ إلی خمسه آلاف بیت.
ص: 170
و هو المیرزا زین العابدین بن المیرزا معین الدین وزیر بکتاش خان حاکم بغداد. کان هو منشیا لمحمد زمان حاکم کوه کیلویه. أورد شعره من دیوانه فی (نر 4- ص 93) و (گلشن- ص 86) و (روشن- ص 132) أول الدیوان:
به نامش می کنم أول رقم منشور دیوان را
چه تاج شمع زرین می کنم طغرای عنوان را
و اسمه شاه رضا کان مریدا لمیرزا حسین السبزواری و سکن فی مزاره بکشمیر. أورد شعره فی (نر 9- ص 401).
و هو المولی معین الدین الملقب بدل. أورد مطائباته مع محمد عطاء تعظیم فی (روشن- ص 132).
و هو محمد أنوار حسین. له تاج المدائح فی مدائح کلب علی خان بهادر حاکم رامپور. أورد منها فی (روشن- ص 133).
و اسمه محمد هاشم. سافر إلی الهند فی عهد أکبر پادشاه، کما فی (گلشن- ص 85) و عنه فی قاموس الأعلام الترکیه و عنه فی ریحانه الأدب.
و اسمه محمد طاهر الصحاف. أورد شعره فی (گلشن- ص 85).
و هو من سادات کاشان. أورد شعره فی (تش- ص 241) و احتمل فی (روشن- ص 133) اتحاده مع تشبیهی کاشی.
راجع دیوان تسکین تبریزی.
و اسمه أمیر الله. طبع کلیات دیوانه بنولکشور.
السید میر علی أکبر مصاحب أبو الفضل الفیضی بالهند أربعین سنه. ساح البلاد و کان فی زمره الدراویش. أورد شعره فی (خص 6- ص 99) و (تش- ص 241) و طبقات أکبری (ج 2- ص 504) و (ض- ص 78). و له دیوان کما فی (تغ- ص 32).
و اسمه محمد تقی ابن أخت مهدی بیک شقاقی. ولد
ص: 171
بمراغه (1210). کان یشتغل بکلاه دوزی، و لما ذم بعض الأعاظم فر من طهران إلی کرمان ثم سافر إلی کربلاء و جرح هناک فی الفتنه، ثم رجع و مدح منوچهر خان الگرجی.
کذا فی المدائح المعتمدیه لبهار الأصفهانی. و توفی بعد (1264) لأن فی دیوانه مدیح ناصر الدین شاه الذی جلس فی (1264) و ذکر عزل الحاج میرزا آقاسی المتوفی منفیا بالعراق (1265) توجد نسخته فی (المجلس) کما فصله ابن یوسف فی فهرسها (ج 3- ص 244).
و اسمه الحاج أبو طالب کان تاجرا و یعد من شعراء الشاه سلیمان الصفوی. سافر إلی الهند کما فی (تغ- ص 32). و أظنه متحدا مع تصنیفی الخوانساری.
اتخذ هذا التخلص الشعری لمهارته فی الموسیقی. أورد شعره فی (تش- ص 208) و عنه فی (گلشن- ص 86) راجع ما قبله.
کان من تلامیذ صائب. أورد شعره فی شمع انجمن و صححه فی (گلشن- ص 86) و قال فی (تغ- 32) إنه جاء إلی الهند.
و اسمه الملا محمد تقی مات (1100) کما فی (تغ- ص 32) قال و کان ماهرا فی النجوم و له غزلیات.
و اسمه جلال. نشا بأصفهان. أورد شعره فی (گلشن- ص 86).
و هو یحیی سیبک. یأتی بتخلصه المشهور فتاحی.
من تلامیذ غالب الدهلوی. له خمسه دواوین، کل واحد حدود (13000 بیت) ترجمه فی (گلشن- ص 86).
و اسمه مؤرج خان. له کتاب فی الهیئه. توجه إلی الهند و تقرب عند أکبر پادشاه و جهانگیر و مات (1020) أورد شعره فی (گلشن- ص 88) و عنه فی قاموس الأعلام الترکیه فریحانه الأدب، و لعله الذی ترجمه نظام الدین أحمد فی قسم العلماء من طبقات أکبری (ج 2- ص 471).
فاتنا ذکره فی أدب ترجمه
ص: 172
بهار الأصفهانی فی المدائح و أورد قصیدته و قال: ولد بکرمانشاه و مهر فی الخط الشکسته
و اسمه محمد تقی بیک من خدام میرزا داود حفید میرزا شفیع المستوفی أورد شعره فی (نر 5- ص 146) و (گلشن- ص 88).
و اسمه آقا تقی بن آقا ملک من بیت معرف بأصفهان ترجمهم فی (نر 5- ص 130 و 131) و (تش- ص 170) و قال فی (تغ- ص 33) کان ماهرا فی الخط الشکسته. سافر فی عهد جهانگیر إلی الهند و بها مات.
سافر إلی الهند و تقرب عند إبراهیم قطب شاه وکیل الدوله ثم ذهب إلی الحج و مات فی الطریق. أورد شعره فی (تش- ص 170) و قال درکان من قری جوشقان بأصفهان.
و هو تقی الدین محمد بن سعد الدین محمد الحسینی الأوحدی الدقاقی البلیانی الکازرونی الأصفهانی ولد یوم الأربعاء ثالث محرم (973) و تربی فی بلاط طهماسب الأول (930- 984) و إسماعیل الثانی (984- 985) و محمد خدابنده (985- 1003) و عباس الأول (1003- 1038) و سافر إلی الهند فی (1005) و ألف عرفات العاشقین هناک فی (1023) تذکره للشعراء فی (70000 بیت) و مات (1030) ثم لخصه و سماه عرفان و مات (1030) و هو من أحفاد أوحد الدین أبی عبد الله البلیانی الصوفی المتوفی (680) المذکور فی (النفحات- ص 243). و له سرمه سلیمانی فی لغه الفرس توجد نسخته بمکتبه (المشکاه) کما فی فهرسها لابنی (ج 2- ص 397) و له یعقوب و یوسف و کعبه مراد و دیوان مرتب کما فی (گلشن- ص 88 و 89) و عنه فی قاموس الأعلام الترکیه. و قد وقع الغلط فی نسخ التذکره النصرآبادیه فسماه کتاب النسخ فی (ص 303) بلنبانی بدل بلیانی و لنبان من نواحی أصفهان، و اشتبه آخرون فسموه أوحدی کاشی و ظنوه متحدا مع تقی کاشی مؤلف تذکره خلاصه الأشعار الآتی. و ترجمه أیضا فی (تش- ص 298) و (تغ- ص 33).
من العرفاء، و لقبه صمد علی شاه. ذکر السید عبد الحجه فی تذکره شمس العرفاء (ص 182) أنه ولد (1268) و له دیوان الغزلیات.
ص: 173
العالم بالمعقول و المنقول. ذهب إلی الهند و تقرب عند أکبر پادشاه. ترجمه معاصره فی قسم الشعراء من (طبقات أکبری- ج 2- ص 513) و قال فی (گلشن- ص 88) إن له نثر شاهنامه لم یتم.
و هو محمد تقی بن المیرزا شفیع. کان محاسبا لوزیر جهرم لاقاه النصرآبادی فی مسجد لنبان بأصفهان فی (1089) و أورد شعره و أطرأه فی (نر 5- ص 121).
یأتی بعنوان دیوان گلشن.
و اسمه ملا محمد تقی، کان ندیما لإمام قلی خان حاکم شیراز و سافر إلی أصفهان. و قد رآه النصرآبادی فترجمه فی (نر 6- ص 179).
و هو شاهمیر تقی. له مثنوی فی قبال تحفه العراقین للخاقانی، و ألف تذکره للشعراء. ترجمه الأوحدی فی تذکرته، و عنه نقل فی (تش- ص 232) و سماه فی (تغ- ص 33) بالحکیم تقی الدین. و قال فی (روشن- ص 133) إنه کان طبیبا.
راجع دیوان مثال.
حفید شاه علی المستوفی للشاه عباس الأول.
کان خطاطا و تلمذ علی میر عماد. و نصب وزیرا للاهجان ثم لأصفهان ثم مستوفیا للقورچیه للشاه سلیمان الصفوی. أورد شعره فی (نر 4- ص 83) و (گلشن- ص 89).
و هو صاحب التذکره(1) المذکوره فی (ج 4- ص 30 و 31) و (ج 7- ص 212) توجد أشعاره الکثیره فی تذکرته.
الحافظ الموسیقار، یأتی بعنوان عندلیب کاشی و آخر بعنوان مروارید کاشی. .
ص: 174
من أکابرها. سافر إلی حیدرآباد. ترجمه معاصره فی (نر 5- ص 120) و أورد شعره فی (گلشن- ص 89).
جاء من مشهد إلی أصفهان، و تلمذ علی المیر الفندرسکی، و رجع إلی مشهد لکنه مات فی الطریق فی حیات والده. أورد شعره فی (نر 6- ص 160).
کان من أقرباء نظیری و سافر معه إلی الهند.
ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 134) و (تغ- ص 33) و لعله تائب خراسان المذکور
ذهب إلی الهند فی عصر جهانگیر پادشاه.
أورد شعره فی (گلشن- ص 89).
یأتی بعنوان شانی تکلو، و ولده حسن تکلو.
و اسمه الحافظ محمد جمال من تلامیذ بیدل.
مات (1127) ترجمه أستاذه الآخر، محمد أفضل سرخوش فی تذکرته (ص 21) و کذا فی (گلشن- ص 90).
للشیخ عفیف الدین سلیمان بن علی بن عبد الله بن علی التلمسانی المتوفی بدمشق فی (690) کما أرخه ابن شاکر فی فوات الوفیات و الجامی فی (النفحات- ص 517). و تلمسان بلدان متجاوران بالمغرب کما فی معجم البلدان. و قال سیدنا فی تأسیس الشیعه إنه الحکیم المتکلم اللغوی الشاعر قوی الإیمان متصلب
ص: 175
فی التشیع. طبع دیوانه بمصر فی (1308) و له نسخ فی مکتبات پاریس و الأزهر و مکتبه لعله له بأستانبول کما فی فهارسها. و رأیت نسخه فی موقوفه آل السید عیسی (العطار ببغداد) قد کتبت لخزانه الشیخ حسین بن عبد الله البحرانی فی (1121) أولها:
منعتها الصفات و الأسماء
أن تری دون برقع أسماء
و له شرح منازل السائرین نقل عنها الجامی فی (النفحات- ص 517).
و اسمه المیر هدایت علی. أورد شعره فی (گلشن- ص 91).
و هو الحاج زین العابدین بن الملا إسکندر، تخلصه تمکین و لقبه مست علی شاه ولد بشماخی فی (15- شعبان 1194) و مات بطریق الحج (1253) له بستان السیاحه و حدیقه السیاحه المذکوران و ریاض السیاحه الآتی. کان مریدا لمحمد جعفر قره گوزلو الهمدانی. ساح بلاد الشرق الأوسط و عاشر الأقوام و الملل. ترجمه هدایت فی (ض- ص 425) و (مع- ج 2- ص 83) و فی (دجا- ص 169).
و اسمه السید رضا خان، من قصبه بم بکرمان و هو من أحفاد الشاه نعمه الله الولی الکرمانی. ولد (1085) و ذهب إلی الهند و تقرب عند فرخ سیر محمد شاه، و استفاد من دروسه سراج الدین آرزو. ترجمه فی (ض- ص 77) و (تغ- ص 33) و أورد شعره بعنوان کرمانشاهی غلطا فی (گلشن- ص 90) و أخذ الغلط عنه فی قاموس الأعلام الترکیه ثم فی ریحانه الأدب الفارسیه.
و اسمه المیرزا محمد علی ابن أخ عبد الرسول استغناء و تلمیذه. مات (1132) أورد شعره فی (گلشن- ص 91) و عنه فی القاموس الترکیه و عنه فی ریحانه الأدب.
و هو المولوی رحمه الله من أحفاد الملا محمد أمین. تلمذ علی عبد الغنی قبول، و مات فی أواسط المائه الثانیه عشره. أورد شعره فی (گلشن- ص 90) و عنه بالواسطه فی ریحانه الأدب بعنوان تمکین مولوی.
و اسمه محمد عابد علی. له دیوان مرتب نقل عنه
ص: 176
فی (گلشن- ص 92- 94) و عنه فی قاموس الأعلام ثم ریحانه الأدب. قال و مات (1290).
و هو المیر محمد علی. أورد شعره فی (گلشن- ص 95).
و هو المیرزا أبو الحسن المعاصر للشاه سلیمان الصفوی (1078- 1105) و الشاه سلطان حسین (1105- 1135). أورد شعره فی (تش- ص 265) و عنه فی قاموس الأعلام الترکیه ثم ریحانه الأدب.
و هو الخواجه محمد علی بن الخواجه عبد الله تأیید العظیم آبادی. تلمذ علی أبیه. و له دیوان فی (2000 بیت) و مات (1232) أورد شعره فی (گلشن- ص 91- 92) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
و هو المیرزا محمد علی من أقرباء علی مردان خان.
ولد بکابل و تلمذ علی عبد اللطیف خان تنها و سافر إلی دهلی. و نثر شاهنامه بأمر من فرخ سیر. ثم ذهب إلی بنگاله و مات بها فی (1160). أورد شعره فی (گلشن- ص 95) و ترجمه فی (تغ- ص 33).
. دیوانه فارسی فی (15000 بیت) نقل عنه فی (گلشن- ص 54).
من شعراء عصر محمد خان بن بایزید العثمانی.
ترجمه لطیفی فی تذکرته الترکیه، و قال أحرق هو و عده معه بالنار حیا لکفره و زندقته.
کذا فی (براون- ج 3- ص 400).
أبی سعد الأمیر تمیم بن المعز لدین الله بن المنصور بن القائم ابن المهدی العبیدلی. کان والده المعز، الخلیفه الفاطمی الذی توفی (365) طبع بمصر أخیرا و ترجمه ضیاء الدین فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و ذکر أنه توفی تمیم (374) و لم یل الخلافه بعد أبیه لأن ولایه العهد کانت لأخیه نزار بن المعز.
و هو ابن المعز لدین الله بن بادیس الصنهاجی من ملوک إفریقیه ولد بها (13 رجب 422) و تولی الملک بعد أبیه (454) و طال ملکه إلی أن مات (501). ترجمه أیضا فی نسمه السحر و ذکر بعض شعره و هو من الشیعه الإسماعیلیه.
ص: 177
للشیخ صالح التمیمی معاصر عبد الباقی الفاروقی یأتی باسمه.
و اسمه محمود خان. ترجمه فی أدبیات معاصر (ص 99) و طبع له خردنامه تندری فی (24 ص) علی الحجر بطهران فی (1305 ش).
هو القاضی أبو القاسم علی بن أبی علی المحسن بن أبی القاسم علی بن محمد بن أبی الفهم التنوخی. ولد (365) و توفی (447) کما أرخه فی مجالس المؤمنین بعد ذکر أبیه و جده. و ترجمه صاحب الریاض و ذکر أنه یروی عن جماعه منهم والده و إنه صاحب الشریف المرتضی و هو المخبر عن عدد ماحوته مکتبته من الکتب. و ترجمه نسمه السحر فی ذیل ترجمه أبیه.
القاضی أبی علی محسن بن القاضی أبی القاسم علی بن محمد بن داود بن أبی الفهم التنوخی المولود بالبصره (329) و المتوفی ببغداد فی لیله الاثنین (25 المحرم- 384). أرخه کذلک فی نسمه السحر و قال إنه بتشدید السین و ترجمه أیضا فی (لس- ص 225) و هو صاحب الفرج بعد الشده و نشوان المحاضره و المستجاد من فعلات الأجواد. حکی ترجمته فی معجم
الأدباء (ج 17- ص 92) عن غرس النعمه و هو أبو الحسن محمد بن أبی الحسین هلال بن أبی علی محسن بن أبی إسحاق إبراهیم الصابی الذی ذیل نشوان المحاضره بکتاب سماه کتاب الربیع و له کتاب الهفوات الذی نقل عنه فی معجم الأدباء ترجمه الشریف المرتضی علم الهدی. قال غرس النعمه أخبرنی أبو نصر سهل بن المرزبان أنه رأی دیوان شعر القاضی محسن ببغداد و هو أکبر حجما من دیوان شعر أبیه و نقل عنه بعض شعره منها:
خرجنا لنستسقی بیمن دعائه
و قد کاد هدب الغیم أن یبلغ الأرضا
فلما ابتدأ یدعو تقشعت السما
فما تم الا و الغمام قد انفضا
هو القاضی و القاسم علی بن محمد بن أبی الفهم التنوخی المذکور تمام نسبه فی ابن خلکان (ج 1- ص 253) المولود بأنطاکیه فی ذی الحجه (278) و المتوفی بالبصره فی (ع 1- 342) و تولی قضاء البصره و الأهواز بضع سنین و هو الراد علی ابن المعتز الناصب فی قصیدته البائیه. ترجمه ابن خلکان فی (ج 1- ص 253) و فی آخر الترجمه ذکر دیوانه و دیوان ابنه المحسن. و عده ابن شهرآشوب
ص: 178
من الشعراء المجاهرین فی مدح أهل البیت. و ترجمه فی نسمه السحر أیضا. و أورد ذکره فی کتاب النقض (ص 246) و حکی فی تأسیس الشیعه ترجمته عن عده کتب و أورد ابن إسفندیار فی تاریخ طبرستان مطلع قصیده ابن المعتز و قصیده التنوخی فی جوابه فی (ص 100) فالمطلع:
أبی الله الا ما ترون فما لکم
غضابا علی الأقدار یا آل طالب
ثم القصیده و هی خمسه عشر بیتا أولها هذا:
من ابن رسول الله و ابن وصیه
إلی مدغل فی عقده الدین ناصب
و آخرها:
فهذا جواب للذی قال ما لکم
غضابا علی الأقدار یا آل طالب
و هو المیرزا عبد اللطیف ابن أخت میرزا جلال أسیر أصفهانی. ترجمه فی (سرخوش- ص 20) و (شمع انجمن- ص 98) و قال کان بیده حکومه صوبه پنجاب. و مات فی (1116) کما فی (تغ- ص 34). توجد دیوانه ب (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3- ص 667).
و اسمه محمد سعید بن الحکیم باقر الذی کان طبیب الشاه عباس الثانی. أورد قطعا من مثنویاته و رباعیاته فی (گلشن- ص 95) قال فی (تغ- ص 34) إنه ابن عم جلال أسیر أصفهانی و قد یتخلص سعید أیضا، و دیوانه فی عشره آلاف بیت و هو متداول معروف.
عده صادقی فی (خص 7- ص 130) من الشعراء بالترکیه و الفارسیه و أورد بعض شعره الفارسی.
و اسمه محمد علی سلطان من أهل هریس خانمرود فی أوائل القرن الرابع عشر. و شعره بالترکیه و الفارسیه. أورد له غزلا فارسیا بتخلص توپچی فی (دجا- ص 87).
اسمه المیرزا إسماعیل بن المیرزا محمد شفیع المشهور بمیرزا کوچک و المتخلص بوصال الشیرازی ذکر فی گلشن وصال (ص 432) أنه الخامس من أولاد وصال. ولد (1236) و توفی بالوباء فی (1286) و لم یعقب نسلا
ص: 179
و لم یجمع دیوانه و انما جمع أخوه المتخلص بیزدانی أشعاره المتفرقات بتعب کثیر حتی بلغ ألفین و خمسمائه بیت، و ذکر بعض أشعاره. و ذکرت جمله من أشعاره فی (مع- ج 2- ص 84) و ترجمه فی (المآثر- ص 205) و (عم- ص 360) و عنه فی ریحانه الأدب.
کان من شعراء أکبر پادشاه. أورد شعره فی (روشن- ص 136) و (دجا- ص 88).
و اسمه الشیخ محمد. مات عن تسع و ثمانین سنه. أورد شعره فی (روشن- ص 136).
مر بعنوان دیوان أبی الحسن التهامی.
اسمه الشجاع بن منصور التهامی. عده ابن شهرآشوب فی آخر المعالم من الفرقه الثالثه من الشعراء المقتصدین فی شعرهم لأهل البیت و هم من أصحاب الأئمه علیه السلام مثل فرزدق و دعبل و الکمیت و المفجع الذین دونت أشعارهم و رویت عنهم.
ص: 180
کان واقعه نویسا، و مات فی العشر الثامن من المائه الثانیه عشره کما یظهر من (نر 9- ص 371).
من شعراء أواسط المائه الثالثه عشره، ولد باندبیل من قری رودقات من أعمال تبریز، و سکن تبریز، و دیوانه فی حدود الألفین و الخمسمائه بیت فارسیه و ترکیه أکثرها فی المصائب، أورد ذکره فی (دجا- ص 88) و ریحانه الأدب و أورد من شعره:
ثابت از زاهد پشمینه حذر کن بگریز
گرگ طبع است ولی آمده در صورت میش
من شعراء عبد العزیز خان الأوزبک حاکم بخاری. أورد ذکره فی (نر 10- ص 438).
للمیر محمد أفضل البدخشانی الألله آبادی المتوفی بشاه جهان آباد فی (1151 رحیل ثابت) ترجمه البلگرامی فی خزانه عامره- ص 173 و قال ما معناه إنه کان أستاذ زمانه و سحبان الهند و أکثر فی إطرائه، و قال إنه نظم وقایع الطف نظیر ما نظمه مقبل الأصفهانی المتوفی بکجرات (1157) و یسمی دیوان المراثی قال و مطلع الوقائع:
محرم است دلا سیل خون ز دیده ببار
ز شاه تشنه لبان آب چشم باز مدار
ثم أورد منتخبا من غزلیاته فیظهر أن له دیوان فی المراثی و دیوان آخر فی الغزلیات و ذکر أن جده میر ضیاء الدین حسین الملقب بألقاب کثیره عن اورنگ زیب عالم گیر الذی ملک تمام الخمسین سنه و توفی (1118) و یعبر عنه بخلد مکان. فلقبه الأول همت خان ثم لقب بإسلام خان ثم معظم خان و توفی (1074) و قام مقامه ولده المیر عیسی الملقب أولا
ص: 181
بلقب أبیه همت خان ثم ألقاب أخر إلی أن توفی (1092) و فی مفتاح التواریخ ذکر أن إسلام خان اسمه میر عبد السلام المشهدی. و ترجم ثابت البدخشانی فی (ض- ص 78) و أورد بعض شعره و فی (تش- ص 370) و ریاض الشعراء. طبع دیوانه فی (346 ص).
و له رساله فی لغه الفرس أیضا.
الحاج محمد علی الصحاف. و دیوانه فارسی و ترکی.
و مات (1313) ترجمه فی ریحانه الأدب و (دجا ص 89).
من شعراء تبریز المعاصرین لصائب المتوفی (1087) و من تلامیذه. أورد شعره فی (روشن ص 137) ثم ریحانه الأدب و (دجا- ص 88)
و اسمه فخر الدین التفرشی القمی. أورد شعره فی (تش- ص 229).
و اسمه صادق بیک المعمر من سکان إسپرلو من نواحی خلخال کان معاصرا لنگارستان دارا. أورد شعره الفارسی و الترکی فی ریحانه الأدب و (دجا- ص 89) عن نگارستان دارا.
و هو الملا حسین المعاصر. سکن برهه بگنجه ثم رجع إلی خوی. و دیوانه یشتمل علی الأشعار الفارسیه و الترکیه کذا فی ریحانه الأدب و (دجا- ص 90).
أورد شعره فی (گلشن- ص 96) و أظنه ثابتا کاشی المذکور.
و اسمه انتظام السادات گلستانه الکرمانی، ناشر جریده طوفان بکرمان فی أوائل الدستور الإیرانی له أربعه آلاف بیت جمع حدود الألف منها السید محمد الهاشمی الکرمانی بطهران، أکثرها بخط الشاعر الجید. و قد مات بطهران فی (1327 ش).
و اسمه علی أکبر من أمراء همایون و أکبر پادشاه. و له کتاب فی علم الصرف. مات (1105) کما فی (روشن- ص 137).
و هو أفضل حسین المذکور فی (ج 7- ص 118).
و اسمه محمد حسین. مات فی (1258) أورد له بهار الأصفهانی فی المدائح عده قصائد. قال و هو الذی ألف تاریخ جهان آرا بأمر من الشاه.
ص: 182
فالظاهر أنه غیر تاریخ جهان آرا المذکور فی (ج 3- ص 247) و (ج 5- ص 298). و أظن الثاقب هذا هو الذی خمس دوازده بند للمحتشم الکاشانی کما ذکرته فی (ج 8- ص 269).
الشیخ مصطفی من مشایخ المولویه. سکن أدرنه و مات (1148) و دیوانه مرتب. أورد ذکره فی قاموس الأعلام الترکیه و عنه فی ریحانه الأدب.
أورد شعره فی (گلشن- ص 96) و أظنه ثابت بخاری المذکور آنفا.
و اسمه مفاخر حسین (تفاخر حسین) و هو عم محمد زمان راسخ. مات بسرهند. أورد شعره فی (سرخوش- ص 21).
و اسمه السید مهدی الحسینی أخو بینش السید مرتضی. أورد شعره فی (گلشن- ص 98).
و هو نجم الدین خان بن حمید الدین بن الملا محمد غوث. کان والده حمید الدین معلما لأورنگ زیب عالمگیر پادشاه. أورد ذکره فی (گلشن ص 143). و ذکر فی قاموس الأعلام الترکیه شاعرا هندیا باسم ثاقب مات (1229).
و هو الشاه عباس الثانی بن الشاه صفی حفید الشاه عباس الأول.
جلس علی سریر الملک قبل أن یبلغ الحادیه عشره من عمره فی (1052) بعد موت أبیه و طال ملکه خمسا و عشرین سنه و توفی (1077). أورد بعض شعره تیمنا فی (نر أ- ص 10) و ذکر أنه کان یتخلص فی أشعاره ثانی و ذکره فی (مع- ج 1- ص 40) مع أغلاط فی تواریخه و کذا فی ج 8 من روضه الصفا الناصری.
هو المولی حسن بن المولی شانی تکلو من شعراء الشاه عباس الماضی کما یأتی قال فی خزانه عامره بعد ترجمه أبیه فی (ص 270) إنه توفی ابنه هذا شابا فی (1067) و أورد بعض شعره. و کذا فی (تغ- ص 34) و لکن فی (نر 9- ص 295) لم یذکر تخلصه و انما ذکره بعنوان حسن بیک و لعله تصحیف شانی.
من أمراء همایون و أکبر پادشاه. أورد شعره فی (گلشن-
ص: 183
ص 98) و لعله ثابت هروی المذکور.
للمیر محمد عظیم بن میر محمد أفضل البدخشانی الألله آبادی المذکور ترجمه أیضا فی خزانه عامره فی (ص 176) ذکر أنه بعد موت والده تمحض فی إنشاء الشعر و مهر، فیه لکنه توفی شابا (1162) و حکی عن مجمع النفائس تألیف خان آرزو أنه رأی دیوانه البالغ أربعه آلاف بیت و أصلحه علی حسب استدعاء ناظمه، و نقل عنه بعض أشعاره. أورد شعره فی (تش- ص 370).
کان عالما بالتأریخ و المعمی. أورد ذکره و أطری شعره فی خلاصه الأشعار و عنه فی (دجا- ص 91).
للمیرزا علی أکبر المستوفی الشیرازی بن الحاج میرزا فتح الله الشیرازی الشهیر بنوری لأنه کان منشی الحضرات النوریه بشیراز و کان مالک البستان المعروف بباغ حبیب آباد فی شیراز و توفی بها (1305) کما ذکر فی (عم- ص 512) و المیرزا علی أکبر الثریا هو والد المیرزا حسن علی الشاب الشاعر المتخلص برونق کما یأتی. ذکره معاصره فی (عم- ص 534) فی الهامش و أورد رباعیه. من شعره و قد ألف آثار العجم (1313) و توفی مؤلفه (1339).
و هو المولی حیدر علی الملقب بمجد الأدباء المعلم لفرح السلطنه بنت الشاه ناصر الدین التی ولدت (1295) و مدائحه للأئمه یسمی خیر الأنام مر فی (ج 7- ص 284) له أشعار کثیره فی تواریخ و وفیات العلماء منها تاریخ وفاه الملا علی الکنی (1306) و السید إسماعیل البهبهانی (1295) أوردها فی (المآثر- ص 225) و کان ماهرا فی الخط و الصحافه. یوجد نسخه من دیوانه فی حدود (400 بیت) و أخری ضمن مجموعه بخط المولی حسن علی المداح کلتاهما عند السید محمد الموسوی الجزائری فی النجف. و فیها الغدیریه التی فی آخرها مدیح أعلم العلماء السید إسماعیل (و لعله البهبهانی) المذکور.
ذکرنا بعض أحواله فی (ج 3- ص 245 و ج 5- ص 116).
للمیرزا محمد حسین خان المتخلص بثمر مطبوع بإیران.
ص: 184
للشیخ هبه الله من تلامیذ الشیخ علی الحزین.
مات فی أواسط المائه الثانیه عشره. أورد شعره فی (گلشن- ص 99).
للخواجه حسین المشهدی ترجمه معاصره صادقی الکتاب دار المولود (940) فی (خص 8- ص 149) و عده فی مطلع الشمس من شعراء مشهد خراسان و قال إن دیوانه فی خمسه آلاف بیت. أقول توجد نسخه منه عند (الملک) و نسختان فی مکتبه سپهسالار کما فی فهرسها (ج 2- ص 576) إحداهما بخط محمد حسین المشهدی فی (1014) منضما مع دیوان ولی الدشت بیاضی، و الأخری منضما إلی دیوان نظام الأسترآبادی، و کتب فی مقدمه دیوانه دیباجه منثوره ذکر فیها اسمه و نسبه و نسبته و تخلصه و إنه خواجه حسین بن غیاث الدین محمد المشهدی المتخلص بثنائی و فیه القصائد و الغزلیات و القطعات و الرباعیات و ساقی نامه و قصائد کثیره فی مدح الشاه زاده إبراهیم میرزا بن بهرام میرزا أخ الشاه طهماسب المتخلص بجاهی الذی قتله مع عشره من الشاهزادات فی یوم واحد الشاه إسماعیل الثانی الصفوی فی (985) و صرح بأنه کان من ندماء إبراهیم میرزا، و توفی هو بلاهور فی (996) کما أرخه فی تذکره خوش گو و قال إن ابن خاله المیر محمد باقر بن المیر عرب شاه حمل جنازته إلی مشهد خراسان و رأیت نسخه عصر الناظم فی موقوفه (العطار ببغداد) یقرأ من تاریخها التسعمائه و لا یقرأ الباقی و نسخه ناقصه فی کتب الشیخ موسی الأردبیلی فی النجف أوله:
در روش حسن و ناز هست بسی خوش نما
غمزه بطرز ستم عشق برنگ جفا
إلی قوله:
ماه شفاعت ضیا مهر هدایت فروغ
نقد علی ولی شاه خراسان رضا
و فیه مدیح الأمیر و الصدیقه و الرضا و صاحب الزمان علیه السلام ترجمه فی میخانه و روضه الصفا و طبقات أکبری (ج 2- ص 489) و فهرس ریو و قاموس الأعلام الترکیه ناقصا و عنه فی ریحانه الأدب.
هو الوزیر المیرزا أبو القاسم القائم مقام بن سید الوزراء المیرزا عیسی الحسینی الفراهانی المقتول (1251) ترجمه فی (مع- ج 2- ص 87) و هو الذی سبب جلوس محمد شاه بن عباس میرزا بن فتح علی شاه علی تخت الملک بعد موت
ص: 185
جده فتح علی شاه و سلب حق أعمامه، و لکن محمد شاه لم یصبر علی مرور سنه عن هذه الخدمه، حتی أمر به فخنق، ثم صادر أمواله و محی آثار قبره و تألیفاته المنظومه و المنثوره. و لکن فرهاد میرزا ابن عباس میرزا جمع بعضها و طبعها بطهران فی (1280) و سماها منشئات قائم مقام و هی فی (16000 بیت) و جعل دیوانه فی ذیله، و کتب محمود صبا ملک الشعراء، له دیباجه. ثم أعید طبعه فی تبریز (1294). ثم طبع دیوانه مستقلا وحید الدستگردی فی حدود (2000 بیت) بطهران فی (1298 ش) معها ترجمه مفصله للشاعر بقلم حفیده عبد الوهاب قائم مقام. و قد طبع منتخب منشئاته مع بعض منشئات میرزا مهدی خان الأسترآبادی وزیر نادر شاه و منشئات صاحب دیوان علی آبادی و فاضل گروسی و معتمد الدوله نشاط باسم مخزن الإنشاء بطهران فی (1273).
و إحدی مثنویاته تسمی جلایرنامه الذی نظم إیرج عارف نامه فی قباله. و له شمایل خاقان الموجود نسخته فی مکتبه (المشکاه) المهداه إلی دانشگاه تهران کما فصله ابنی فی فهرسها (ج 2- ص 153).
ص: 186
کذا فی طبقات أکبری (ج 2 ص 513) و سیأتی بعنوان دیوان حالتی
و هو الشیخ جابر بن عبد الحسین البغدادی. جمعه بنفسه و سماه سلوه الغریب یأتی فی السین.
المذکور. جمعه و رتبه علی الحروف الشیخ راضی ابن عبد الحسین بن باقر بن محمد حسن آل یاسین. دونه إلی حرف الدال فی المبیضه و الباقی موجود فی المسوده بخطه.
هو ابن مشعل نزیل الأهواز المولود بالدورق (1285).
هو ابن الشیخ مهدی آل عبد الغفار الکشمیری القزوینی الکاظمی نزیل بلد بقرب سامراء بأمر السید المجدد الشیرازی و توفی بها حدود (1322) رأیته عند ولده القائم مقامه الشیخ محمد الجواد رحمه الله. و انتقل عنه إلی ولده الشیخ عبد الهادی المتوفی شابا فی (1364).
مر بعنوان بدر جاجرمی.
یأتی بعنوان دیوان طالب جاجرمی.
من بلده مرو. وصفه الهراتی فی (مجتس 6- ص 166) بالجنون و وصفه السامی فی (تس 5- ص 167) بأنه کان یعشق الأمراء. و أوردا بعض شعره.
للمیرزا محمد علی بن المیرزا حسین خان بن المیرزا جانی عزتی الشیرازی ترجمه فی (نر 4 و 9- ص 90 و 91 و 256) و ذکر بعض شعره الذی أرسله إلیه.
و ذکر أیضا ترجمه جده المتخلص عزتی الشیرازی و ترجمه والده المیرزا حسین و أورد شعرهما
ص: 187
و اسمه السید محمد یأتی بتخلصه فکری مشهدی.
و هو شیخ الإسلام، أبو نصر أحمد الملقب ب ژنده پیل و پیر جام و أحمد جام، الصوفی الکبیر المولود بقریه نامق من توابع قصبه جام من أعمال ترشیز بخراسان و مات (536) مطابق (أحمد جامی قدس سره) له: الاعتقادات، أنیس التائبین، بحار
الحقیقه، التذکیرات، دیوان شعره، روضه المذنبین ألفه فی (526) للسلطان سنجر الزهدیات، سراج السائرین، السمرقندیه، فتوح الروح، کنوز الحکمه، مفتاح النجاه.
ترجمه فی (لس- ص 129) و الکنی و الألقاب للقمی (ج 2 ص 125) و الروضات (ص 80) و (تش- ص 73) و أعیان الشیعه و ریاض العارفین و غیرها. و یوجد الیوم فی دیوانه أشعار یدل علی حسن حال قائله. و طبع دیوانه بنولکشور.
أورد فی (نر 13- ص 469) شعره فی تاریخ فوت تیمور فی (807).
مر بعنوان پوربهای جامی.
الشیخ نور الدین عبد الرحمن بن أحمد المولود (817) و المتوفی (898) مر فی الدره الفاخره له مسرته بإنشاء قصیدته فی مدح الأمیر علیه السلام و لعل تلک القصیده بعینها توجد فی الدیوان الموجود فی مکتبه سپهسالار کما فی فهرسها (ج 2 ص 577) فإنه ذکر فی دیباجته أنه رتب دیوانه سابقا علی ترتیب حروف القافیه ثم بدا له فی ترتیب قصائده خاصه علی الأنواع (1) ما إنشاؤه فی حمد الله و ثنائه (2) ما إنشاؤه فی نعت النبی صلی الله علیه و آله و مناقبه و نعت أمیر المؤمنین و الأئمه علیه السلام (3) ما إنشاؤه فی مدیح سلطان عصره الشاه سلطان حسین میرزا بایقرا المتوفی (911) (4) ما إنشاؤه فی النصائح و المواعظ ثم راعی ترتیب حروف القافیه فی الغزلیات و المقطعات و الرباعیات و فرغ من هذا الترتیب کما یظهر من رباعیه تاریخه المعمائی فی (884 صدف) و مجموع أبیاته کما حصره فی فهرس سپهسالار (8750) بیتا و احتمل من نفاسه هذه النسخه خطا و تذهیبا و نقشا إنها المهداه إلی السلطان حسین المذکور، و هناک أیضا نسخه أخری بخط مقصود التربتی فی (949) مشتمله علی الغزلیات و المقطعات و الرباعیات فقط، و نسخه ثالثه فی غایه النفاسه کتابتها (935) مشتمله علی خصوص ترکیب بند له. و نسخه أخری فی مکتبه (المشکاه) فصل ذکرها
ص: 188
ولدی فی فهرسها (ج 2 ص 186- 129) و قال: إنه جمع أشعاره بنفسه ثلاث مرات، الأولی فی سنه (884) و جعل له دیباجه منثوره أولها:
بسم الله الرحمن الرحیم
هست صلای سرخوان کریم
الثانیه ما أضافه إلی دیوانه فی (885) و جعل له دیباجه منثوره أولها:
بسم الله الرحمن الرحیم
أملی حمد المنان الکریم
و لثالث مره جمع أشعاره فی (897) و فرقها ثلاثه أقسام، القسم الأول أشعاره القدیمه سماها فاتحه الشباب القسم الثانی سماها وسط العقد و الثالث أشعاره الأخیره سماها خاتمه الحیاه قال فی دیباجه الدیوان الثالث أنه أجری هذا التقسیم بأمر من المیر علی شیر و تبعا للأمیر خسرو الدهلوی. أوله:
بسم الله الرحمن الرحیم
طرفه خطابیست ز سفر کریم
و قد عدد فی (تس ص 86) أسماء 44 تألیفا للجامی، و قال فی مرآه الخیال (ص 73) إن له تسعا و تسعین تألیفا و لم یسمها. هذا و أول من شرح أحوال الجامی هو تلمیذه رضی الدین عبد الغفور اللاری المتوفی (912) فی رساله مستقله توجد عند عباس إقبال الآشتیانی بطهران و فی المتحف البریطانی. و ترجمه أیضا علی بن الحسین الکاشفی فی رشحات عین الحیاه المؤلفه (909) و ترجمه المیر علی شیر فی رساله ترکیه سماها خمسه متحیره و ترجمها بالفارسیه محمد آقا النخجوانی. ثم ترجم فی مجالس العشاق و تذکره دولت شاه و مجالس النفائس و حبیب السیر و لطائف الطوائف و الشقائق النعمانیه و کذا فی أکثر التذاکر المتأخره. ثم إن الکاپیتان ناسولیس ترجمه مفصلا فی مقدمه الطبع لنفحات الأنس (ط. کلکته- 1859 م) ثم المستر براون فی (ج 3- ص 562- 597) من الترجمه الفارسیه، و جمع جمیع ذلک علی أصغر حکمت فی کتاب سماه الجامی طبع بطهران فی (1320 ش) فی (412 ص) و قد طبع کلیاته مکررا، منها بالهند فی (568 ص) فی (1904 م) و طبع دیوانه مکررا أیضا منها بتصحیح حسین پژمان بختیاری المذکور بطهران فی (416 ص) و طبع یوسف زلیخا له مکررا أیضا منها بشیراز فی (1310 ش) فی (208 ص). و طبع سلامان و ابسال مع مقدمه رشید یاسمی.
ص: 189
و کان یشتغل بگلکاری. أورد شعره فی (تس 5- ص 139) و خلاصه الأشعار و عنهما فی (دجا- 92) و حکی فی (دجا- ص 220) عن سیاحت نامه لأولیا چلبی العثمانی أنه کان فی تبریز سنه (1050) ثمان و سبعین شاعرا صاحب دیوان، و منهم جانبی تبریزی. و لکنی أظنه الذی ترجمه سام میرزا المتوفی (966)
و اسمه مولانا محمد. قال فی (تش- ص 65) إن سام میرزا نسبه إلی سبزوار و غیره ینسبه إلی أسفراین. و قد مدح الخواجه حبیب الله الساوجی. و ترجمه فی قاموس الأعلام الترکیه و عنه فی ریحانه الأدب. و لکنی لم أره فی تذکره سامی و لعله جانی طهرانی الآتی.
من أمراء همایون پادشاه بکابل. قتله غلام له بالسم فی (985) أورد شعره فی (گلشن- ص 100).
کان یتخلص أولا ریحانی ثم بدله باسم مولده جوزجان بجانی أورد شعره فی (مجن 3- ص 72 و 242).
راجع جامع أسفراین
یأتی بعنوان دیوان عزتی شیرازی.
کان من أولاد العلماء بها. أورد شعره فی (تس 5- ص 162) و لعله جانی أسفراین.
و هو المیرزا آقا جان من أواخر القرن الثالث عشر. له الید الطولی فی الهزل و أکثر شعره بالترکیه. أورد شعره فی (دجا- ص 92).
أورد شعره علی قلی خان واله فی ریاض الشعراء و عنه فی (تش- ص 11).
و اسمه أسد الخلیق الخطاط المصاحب لصادقی کتاب دار فترجمه فی (خص 8- 273) و وصفه بالمعمائی. و أورد معماه.
و اسمه ملا علی. کان یدعی اتصال نسبه إلی بلال الحبشی فاشتهر بحبش. کان قاضیا بنکاء مازندران و مات بأصفهان فی (1070)
ص: 190
و دفن بمزار بابا رکن الدین و کان یتخلص أولا دانش فبدله بجاوید. ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 374) و عنه فی (تش- ص 165) و (تغ- ص 35).
للمیر محمد علی بن عباس قلی (أمین حضور) المعروف بأمیر جاهد مدیر سال نامه پارس ولد (1313) و أسس السال نامه فی (1340). طبع قطعا من أشعاره لثالث مره فی (1348) فی (24 ص) و هو الآن یجدد طبعه فی مجلد کبیر معه تاریخ للموسیقی الإیرانی و الإفرنجی.
الشاه زاده إبراهیم میرزا بن بهرام میرزا بن الشاه إسماعیل الأول الصفوی المقتول ظلما فی السبت خامس ذی الحجه (984) عن أربع و ثلاثین سنه بحکم من الشاه إسماعیل الثانی. کان ماهرا فی الموسیقی و الخط و قد جمع من أشعاره بالفارسیه و الترکیه ما یقرب من ثلاثه آلاف بیت فی دیوان بقلم الحاج أحمد بن میر منشی القمی و أنشأ له دیباجه ثم أورد بعض أشعاره و ذکر أن تخلصه فی شعره جاهی و له فرهنگ إبراهیمی الآتی فی الفاء ترجمه فی (تش- ص 11) و (تغ- ص 35) و (مع- ج 1- ص 20) و (دجا- ص 18) عن خلاصه التواریخ و تذکره السلاطین و الأمراء و گلستان هنر و ثلاثتها للحاج أحمد بن المیر منشی القمی. ثم فی ریحانه الأدب و المستر براون فی (ج 4- ص 79) و ریحانه الأدب. توجد نسخه من دیوانه بخط
جمال المشهدی المتخلص بواقعی کتبه فی (989) و ذهبه عبد الله المذهب الشیرازی فی المکتبه الشاهیه بطهران کما فی خطوط خوش کتابخانه سلطنتی (ص 136).
للسید عبد الواسع بن المیر عبد الجامع بن عمر بن ربیع المتوفی (555) کما رجحه فی مجمع الفصحاء علی الأقوال الآخر فی (ج 1- ص 185) و عده من مادحی السلطان سنجر السلجوقی و بهرام شاه بن مسعود الغزنوی و أطرأه و أورد کثیرا من أشعاره. توجد نسخه من دیوانه فی (سپهسالار) تشتمل علی زهاء (4700 بیتا) کما فی فهرسها (ج 2- ص 637). و ذکر أحواله فی لباب الألباب (ج 2- ص 104) و دولت شاه فی الطبقه الثانیه و (تش- ص 96) و مرآه الخیال (ص 28) و هفت إقلیم و تاریخ گزیده و غیرها.
و اسمه المیر سید علی المصور. لقب بهمایون شاه
ص: 191
(نادر الملک) من أکبر شاه. أورد شعره فی طبقات أکبری (ج 2- ص 504) و نسبه فی (تش- ص 218) إلی بلده ساوه و فی (دجا- ص 93) إلی تبریز. و أورد شعره فی (گلشن- ص 100) أیضا. و قال فی صحف إبراهیم إنه ألف قصه أمیر حمزه فی سته عشر مجلدا کلها مصور بتصاویر یذکر الناظر نقوش مانی و بهزاد. ثم سافر إلی الحج و رجع إلی الهند و هاجا غزالی مشهدی.
کان نزیلا بتبریز. ترجمه معاصره السامی فی (تس 5- ص 150) و أورد شعره و رأیت بعض شعره فی جنگ مخطوط عند (فخر الدین).
ترجمه معاصره فی (تش- ص 371) و کذا فی (روشن 142) و قال کان طبیبا صوفیا مبتلا بالأفیون.
أورد شعره فی (گلشن- ص 200) و (نر 9- ص 319) و قال: کان والده من أشراف خوانسار و نسبه فی (روشن) إلی أصفهان.
و سماه فی (تغ- ص 36) جذلی. و أظنه جذبی کرد.
و هو پادشاه قلی بن شاه قلی. قال فی طبقات أکبری (ج 2- ص 503) إنه من أمراء أکبر شاه القدماء. و قال فی (تش- ص 11) إن أصله من أکراد بغداد و ذهب إلی الهند، و أظنه متحدا مع ما قبله.
أصله من قبیله أولوی سکن أصفهان و بها مات فی (910) أورد شعره فی (تش- ص 11) و عنه فی قاموس الأعلام الترکیه و عنه فی ریحانه الأدب.
و اسمه ملا ظفر علی. أورد شعره فی (گلشن- ص 100).
کان فی جیش محمد شاه بالهند. أورد شعره فی (گلشن- ص 100) و لعله نجف قلی جرأت المذکور فی (سرخوش- ص 30).
و هو المیر موسوی خان بن محمد شفیع. سکن اورنگ آباد و مات (1175) کما فی (تغ- ص 36).
طبع بنولکشور بالهند.
ص: 192
و هو المیرزا محمد مهدی بن المیرزا جامی کدخدا من أحفاد الحکیم هاشم الطبیب المعاصر للصفویه. کان حیا فی (1306) فترجمه و أطرأه فی (المآثر- ص 207) و ترجمه فی گنج شایگان (ص 267) قال و له الآن خمسون سنه و هو یعاشرنی، و أطری قصائده و غزله و مثنویه و مقطعاته و رباعیاته و أورد قصیدته فی مدح آقا خان النوری فی (55 بیتا). و توجد دیوان غزله فی (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3- ص 245).
و هو المیرزا شمس الدین أبو الفتح المتخلص بجرعه التبریزی الخطاط الذی کان حیا فی (1273) حیث طبع بخطه دیوان قاآنی فی تبریز. توجد دیوانه عند (محمد النخجوانی) کما کتبه إلینا و قال فی (دجا- ص 93) إن دیوانه فی (6000 بیت) و له خسرو و شیرین فی (1500 بیت) لم یتم. طبع بخطه جهان نما فی تبریز (1267) و کلیات قاآنی فی (1273) بتبریز أیضا. و نسخه من دیوانه فی (720 بیتا) فی المجلس کما فی فهرسها (3: 247).
أورد شعره فی (مجتس 6- ص 160).
و اسمه آقا محمد من شعراء تبریز فی أوائل القرن الرابع عشر. هجاه یوسف الباکوئی الشاعر، و دافع عنه عظیم الشیروانی کما نقل فی (دجا- ص 94) عن دیوان عظیم.
ابن عطیه بن الخطفی المتوفی (110) الشاعر الشهیر المعاصر و المطارح و المهاجی مع الفرزدق. و قد جمع أبو عبیده معمر بن المثنی المتوفی (209) نقائضها فی کتاب طبع فی لیدن (1905 م) و طبع دیوان جریر فی مصر (1313) فی جزءین (174 و 223 ص).
السید البذول للشعراء بالبرش و التریاک.
ترجمه معاصره الصادقی فی مجمع الخواص (خص 6- ص 86) و أورد بعض شعره منها تاریخ فوت صنعی نیشابوری.
هو من شعراء العراق (إیران الغربی) فی بلاط آق قوینلو.
سافر إلی هرات و رجع أورد شعره فی (مجتس 6- ص 158) و فی (قز مج 2- ص 305).
ص: 193
ذهب إلی الهند فی عهد أکبر و جهانگیر شاه کما فی (تغ- ص 36)
سماه فی (روشن- ص 145) زرکوب و قال فی (نر- ص 418) إن تخلصه مذهب فیأتی فی المیم
هو ابن کمال الدین محمد البحرانی الوالی المعروف بجعفر بن کمال المولود (1014) و المتوفی (1088) کما أرخ فی اللؤلؤه أو (1091) کما أرخ فی خاتمه المستدرک (ص 381) نقل عنه بعض أشعاره المتفرقات و من شعره الأرجوزه المبسوطه الکبیره فی التجوید المرتب علی ثلاثین بابا أوله:
قال الفقیر الطالب الغفران
من ربه جعفر البحرانی
ترجمه فی السلافه و فی أمل الآمل موصوفا بقوله: فاضل عالم صالح ماهر شاعر معاصر، رأیته بمکه، و توفی بحیدرآباد أقول رأیت من شعره بخطه علی ظهر بعض ما ملکه من الکتب هذه الرباعیه
هذا کتاب لدی ملکا خالصا
و أنا المقصر جعفر بن کمال
و کتبته من بعد ألف قد مضت
مع أربعین بمنتهی شوال
ترجمه فی الروضات (ص 149) و توجد أرجوزته التجویدیه الکامل فی الصناعه فی مکتبه (المشکاه) کما فصلها ابنی فی فهرسها (ج 1- ص 178- 181)
مر بعنوان دیوان أبی البحر
و هو ابن محمد العوامی المعاصر، مؤلف جذوه الحق المذکور فی (ج 5- ص 93) و دیوانه یقرب من أربعه آلاف بیت فی مدائح الأئمه عند ولد الناظم الشیخ علی بن جعفر
الخطاط فی النسخ و التعلیق و أستاذ مولانا أظهر، و شهاب الدین عبد الله آشپز، و الشیخ محمود، أساتذه الخط الفارسی و کان مدیر مکتبه بایسنقر ترجمه فی حبیب السیر الجزء الثالث من المجلد الثالث (ط: طهران 1271:
ص 150) و خط و خطاطان و عنهما فی (دجا- ص 95)
هو أخو إسماعیل خان التبریزی أورد شعره
ص: 194
فی (دجا- ص 95) عن بیاض صائب
المتوفی (1315) یأتی فی السین باسمه سحر بابل
و هو السید محمد جعفر النجفی طبع تقریظه لفرهنگ خداپرستی فی (1281) و کذا تخمیسه لقصیده عبد الحسین شکر النجفی
و هو ابن السید أحمد بن السید درویش بن السید محسن بن السید شکر بن مسعود الملقب بعیشی المعروف بالسید جعفر خرسان لانتمائه إلی أبی الفتح الأخرس المنتهی نسبه إلی محمد العابد بن الإمام موسی بن جعفر علیه السلام النجفی المولود بها (17 ذی الحجه- 1216) و المتوفی (2 رجب- 1303) و توفی أبوه السید أحمد (9- ع 1- 1246) و توفی جده درویش (25- ع 1- 1227) هو و أبوه و جده علماء فضلاء شعراء أدباء و قد کتب السید جعفر بخطه مجموعتین إحداهما فی مکتبه (السماوی) و الأخری بمکتبه (حسینیه کاشف الغطاء) و أورد فیهما کثیرا من أشعار نفسه قصیده و رباعیه، تهنئه و رثاء، من غیر أن یرتبها و قد استخرج السید حسن بن السید عبد الهادی بن السید موسی بن السید حسن بن السید علی بن السید شکر الذی هو الجد الأعلی للسید جعفر، کثیرا من الفوائد التاریخیه و الأشعار المدرجه فی مجموعه السید جعفر الموجوده بمکتبه (السماوی)
المعروف بخواجه جعفر هو ابن السید محمد نوربخش و أخو شاه قاسم سافر إلی هرات فعززه بایقرا و أقطعه أرضا فلم یقبل و سافر إلی الحج له دیوان معروف و کان یعتقد بمهدویه والده کذا وصفه فی (مجن 4- ص 96 و 272) و أظنه الذی سماه فی (گلشن- ص 101) تاره بعنوان جعفر رازی و أخری بعنوان طهرانی و قال کان متطببا ماهرا فی المعمی سافر إلی أصفهان و منها إلی مشهد لفتنه وقع بأصفهان
هو ابن السید حسین بن السید حسن بن السید حبیب الزوین النجفی المولود (1264) و توفی بالجعاره (1307) و حمل إلی النجف و قد جمع شعره بنفسه فی مجموعه توجد عند ذویه” المؤلف” و له أنجال أکبرهم السید عبود کما ذکره الشیخ عبد المولی الطریحی فی مجله العدل الإسلامی النجفیه العدد (11) من السنه الثانیه
أورد شعره فی (گلشن- ص 101) و أظنه جعفری الساوجی
ص: 195
و هو محمد جعفر بیگ أخو محمد مؤمن بیگ أورد شعره فی (نر 2- ص 35)
هو ابن عفان الطائی، شاعر أهل البیت، حکی الکشی دخوله علی الإمام الصادق علیه السلام و أنشده شعرا حتی بکی ع و بشره بالجنه و فی کامل الزیاره لابن قولویه أورد شعره و رثاءه بمحضر الصادق علیه السلام أوله:
لیبک علی الإسلام من کان باکیا
فقد ضیعت أحکامه و استحلت
و فی فهرس ابن الندیم (ص 234) جعفر بن عفان الطائی من شعراء الشیعه و شعره مائتا ورقه
و هو ابن أبی الحسن الموسوی القمی المتوفی (1297) صاحب حاشیه القوانین المذکور فی (ج 6- ص 175) ذکره سیدنا فی التکمله
یعبر عن نفسه بدهقان گم نام کما فی مناظراته المطبوع (1329 ش) ذکر فیها بعض شعره فی مدح شمس العرفاء و تخلصه فیه جعفر یظهر منها أنه ولد (1283) و سکن سعادت آباد من قری درکه، و سافر مده ثلاث و سبعین سنه، و خدم أربعه و خمسین مرشدا آخرهم شمس العرفاء، و بأمره ألف شرح دعاء الصباح المطبوع (1329)
قال فی (تغ- ص 36) إن اسمه أبو الحسن جلال الدین و تخلصه جعفر ثم نقل عن واله الداغستانی أن تخلصه أبو الحسن و الظاهر أنه خلط بین الفراهانی أبو الحسن الذی ذکرناه فی (ص 40) الذی هو فی القرن الحادی عشر، و بین جلال الفراهانی الآتی، الذی هو فی القرن الثامن
و هو جعفر بیک بن أبی القاسم و ابن عم حاتم بیک اعتماد الدوله صافی کان وزیر قزوین، و فی زمان حکومه نجف قلی خان، نصب وزیرا لإیروان و مات بها أورد شعره فی (دجا- ص 94) عن سفینه خوش گو و زاد فی (نر 4- ص 73) أنه کان حسن الخط
المنشی لمحراب خان حاکم أسترآباد ثم نصب وزیرا للاهیجان ثم شکاه الناس فعزل و نصب وزیرا لیزد، ثم شکاه الناس فانعزل و بقی
ص: 196
بأصفهان، و مات قبل تألیف النصرآبادی (1089) بقلیل، ذکره فی (نر 4- ص 86)
کان معلما معاصرا للشاه عباس الأول و اسمه المیر جعفر ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- 297) و (تغ- ص 36) و (روشن- ص 145)
و هو ابن أبی الحسن الرضوی الکشمیری اللکهنوی و أخ السید محمد هادی و السید محمد باقر مؤلف إسداء الرغاب جمع شعره و دونه حفید أخیه السید ابن الحسن بن محمد حسن بن محمد هادی المذکور
و اسمه جعفر بیک بن بهزاد بیک وزیر لاهیجان فی عهد الشاه عباس الأول کان حیا بأصفهان فی زمن تألیف النصرآبادی فذکره فی (نر 2- ص 51) و أورد شعره
بن الشیخ صادق بن أحمد الحائری الملقب بالهر المولود (1272) کما فی الطلیعه و المتوفی (1347) و دفن فی الرواق الحسینی قرب صندوق صاحب الریاض ذکره ولده الشیخ موسی و هو تلمیذ الحاج الشیخ زین العابدین المازندرانی و الفاضل الأردکانی و الشهرستانی
السید حمزه عده فی (کتاب النقض- ص 252) من شعراء الفرس الشیعه
و اسمه المیر محمد جعفر من سادتها کان خفافا بتبریز و لا یرتزق من الشعر أورد شعره معاصره الصادقی فی (خص 6- ص 96) و (تغ- ص 36) و (تش- ص 28) و أورد مناظرته مع میر جنونی و بعض تواریخه و غزله فی (دجا- ص 96) عن خلاصه الأشعار و أظنه هو جعفری ساوجی
و هو مولانا میر خود الجعفری المعاصر لصادقی أیضا کان غنی الطبع و لا یرتزق من الشعر و ینظم الشعر بأنواعه أورد شعره فی (خص 8- ص 221) و (تغ- ص 37) و قال فی (تش- ص 218) إن أصله من ساوه و سکن بتبریز و أظنه متحدا مع ما قبله
و اسمه الملا مقیم کان صالحا ورعا ملازما
ص: 197
للشیخ علی نقی الکمره إی سافر معه إلی أصفهان و تلمذ علی علی رضا شیخ الإسلام و مات فی (1074) أورد ذکره فی (نر 6- ص 186) و (روشن- ص 147)
و هو المیرزا قوام الدین جعفر بن بدیع الزمان سافر إلی الهند و تقرب عند جهانگیر شاه فاستوزره و لقبه آصف خان قال فی (نر 3- ص 53): ظنی أنه لم ینظم خسرو و شیرین أحسن من جعفری أحد الا النظامی الگنجوی و أورد شعره فی (تش- ص 223) و ترجمه أیضا فی (تغ- ص 36) و قال مات (1021)
تلمذ علی علماء أصفهان أورد شعره فی (گلشن- ص 101- 102) و أظنه الشیرازی
یأتی بعنوان هلالی جغتائی و آخر نوائی جغتائی
أورد شعره فی (گلشن- ص 102) و قال حارب رقیبه و قتل بیده فی (901) و قال فی (تس 5- ص 141) قتل کل منهما الآخر
و هو السید جلال الدین جعفر بن محمد بن الحسن المتخلص جفری له تاریخ یعرف تاره بتاریخ جفری و تاره تاریخ جعفری نسبه إلی اسمه و تخلصه و هو فی تاریخ یزد و أظنه الذی ینقل عنه فی حبیب السیر کما ذکرناه فی (ج 3- ص 246) و قد ألفه فی القرن التاسع و ذکر فیه حوادث تلک البلده إلی سنه (845) و فیها أشعار کثیره له جاء بعضها فی تاریخ جدید یزد من دون ذکر لأصله نقل ذلک کله فی (تش یز- ص 17 و 280)
و هو السید جلال الدین محمد من شعراء شاه جهان پادشاه الثانی، کذا فی (تغ- ص 37) و أورد شعره و سماه جلالی فی (روشن- ص 151)
هو جلال الدین الطبیب الأصفهانی أخذ الطب عن صدر الدین علی الشیرازی سکن گیلان ثم حضر أصفهان طبیبا خاصا للشاه إسماعیل ترجمه و أورد شعره فی (تس 2- ص 52) و (روشن- ص 150) و یأتی جلال طبیب
یأتی بتخلصه الثانی رضائی
ص: 198
هو جلال الدین محمد نصبه الشاه إسماعیل الصفوی وزیرا بعد أن قتل وزیره السابق، المیرزا شاه حسین الأصفهانی فی (929) و قام بهذه المهمه حتی جلس الشاه طهماسب فی (930) و بعد أیام قلیله من جلوسه أمر به فلف فی حصیر و أحرق و کان ذلک بسعایه دیو سلطان المربی للشاه طهماسب کذا فی (دجا- ص 97- 98) نقلا عن تذکره سامی، و لکن المطبوع فی (تس 3- ص 56) جاء (920) بدل (930) غلطا
و هو الخواجه جلال تلمیذ ظهیر الفاریابی، کان یمدح الأمراء الأتابکیه، و کان شاعرا خاصا لقزل أرسلان کان یسکن تبریز ثم نزل خراسان و تلمذ علی نجم الدین الکبری أورد شعره فی (تش- ص 170) و سمی والده فی (روشن- ص 149) شهاب الدین رأی سنگلاخ دیوانه
قال فی (روشن- ص 150) إنه کان یتخلص تاره جلال و تاره دوانی و قال غیره إن تخلصه فانی أورد شعره فی (تس 2- ص 48) و (نر 14- ص 496) و (مجتس 3- ص 141) و (قز مج 6- ص 309)
یأتی بعنوان دیوان المولوی الرومی
من معماری الشاه عباس الأول و اسمه الملک جلال الدین أورد شعره فی (گلشن- ص 105) و کذا ترجمه فی (تغ- ص 37)
مر بعنوان دیوان أسیر أصفهانی
و هو السید جلال الدین صدر الصدور أورد شعره فی (گلشن- ص 480) بعنوان میر جلال
قال دولت شاه فی (لت 5) إنه شیرازی و من أطباء آل مظفر و الشاه شجاع له مثنوی گل و نوروز لا یخلو من فتور فرغ من نظمه (734) و له شهره عظیمه کان یستنسخ نسیمی النیشابوری فی الشهر عشرین نسخه منه و هذا یدل علی سرعته فی الکتابه، ثم أورد له غزلا یتخلص فیه جلال و ترجمه أیضا زکریا بن محمد المتوفی (682) فی آثار البلاد طبعه وستنفلد الألمانی (ص 257) و نسبه فی (تغ- ص 37) إلی شیروان بآذربایجان بدل شیراز و کذا فی القاموس الترکی
ص: 199
و عنه فی ریحانه الأدب
مر بعنوان جلال أصفهانی
یأتی بعنوان عتیقی
هو السید جلال الدین بن السید عضد الدین الیزدی کان والده وزیر الأمیر مبارز الدین محمد آل مظفر، و کان هو یمدح أبا إسحاق إینجو بشیراز و آل مظفر و طغی تیمور سافر مع عماد إلی الحج و له القصیده المعروفه هفت رنگ قال فی (تش- ص 259) إنه کان وزیرا کوالده، و قال إن دیوانه فی أربعه آلاف بیت و لکن نسخه (المجلس) تشتمل علی (270 غزلا) و نسخه مکتبه (المشکاه) تشتمل علی (131 غزلا) فی (950 بیت) و هناک نسخ أخر فی مکتبه (الملک) و غیره ترجمه فی (لت 5) و مرآه الخیال (ص 50) و (هفت- ص 172) و فهارس (مجلس 3: 650) و (دانشگاه 2: 240) و ریحانه الأدب و (تش یز- ص 281) و غیرها
یأتی بعنوان عکاشه
و هو السید جلال الدین بن جعفر الفراهانی الهمدانی ترجمه فی (لت- 4) و أورد قطعه من مثنویه فی تتبع المخزن الذی هو أکبر من مخزن الأسرار للنظامی بألف بیت، و قال تتبع شعر سعدی أیضا و ترجمه أیضا فی (روشن- ص 149) و قال ولدی فی فهرس مکتبه دانشگاه (ج 2- ص 42) إنه مات (736) و راجع جعفر فراهانی
للسید رضا بن علی المتخلص بجلال مطبوع بالأردویه
الماهر فی السیاق کان مستوفیا لدار المرز و هو ابن أخت طاهری نائنی الشاعر و قیل إن جلالا سرق دیوان خاله طاهر هذا بعد موته و جعله باسمه و کان لجلال مهاجاتا مع الحکیم شفائی هجا کل منهما الآخر برباعیه ذکرت مع ترجمته فی (نر 4- ص 94- 95) و (تش یز- ص 282)
و اسمه جلال الدین حسین ذهب إلی دکن فی عهد جهانگیر أورد شعره فی (روشن- ص 148)
ص: 200
من أقرباء عبد الرحمن الجامی کان یدرس بهراه کذا فی (لط 4- ص 104) و (روشن- ص 140) و لکن فی ترجمه القزوینی فی (قز مج 4- ص 278) ذکره بعنوان جمال الدین
مر بعنوان جلال فراهانی
و هو السید الفقیه الورع جلال الدین الأسدآبادی الهمدانی ترجمه و أورد شعره فی (نر 6- ص 201)
السید جلال الدین وزیر السلطان محمد المظفری بشیراز کذا فی (تغ- ص 37) و أظنه جلال طبیب
السید إبراهیم بن الحسین بن علی نقی العالم الجلیل الوقت ساعتی ولد (1283) و مات (1345) و لقبه مظفر الدین شاه بأفصح الملک و أمه بنت النواب میرزا محسن و تاریخ فوته جات خالی أفصح الملک ترجمه فی (تش یز- ص 271) و عنه فی الریحانه (ج 1 ص 95)
ترجمه زکریا بن محمد القزوینی فی آثار البلاد کما فی طبعه وستنفلد الألمانی (ص 243)
کان من شعراء السلطان حسین میرزا أورد شعره فی (گلشن- ص 105)
و هو المیرزا علی رضا القزوینی أورد شعره فی (روشن- ص 51) و نقل عن القاضی أختر عن المیر محمد القزوینی أنه مات فی شبابه عن ثلاثین سنه من عمره فی أواسط المائه الثالثه عشره
هو ابن شاه جلال الکاشی أورد شعره فی (گلشن- ص 105) و أظنه جمالی کاشانی
راجع دیوان ساقی أزغدی
راجع دیوان طفیلی هروی
مدح حضره آصف جاه المیر شمس الدین
ص: 201
محمد نور کمال رأیت المدیح فی گنجینه گران مایه الموجود فی مکتبه (فخر الدین النصیری) بطهران
و هو المیرزا أبو الحسن الحکیم المتأله بن الأدیب الماهر السید محمد الطباطبائی الأصفهانی نزیل طهران و المتخلص بجلوه مؤلف الحاشیه علی الأسفار المذکور فی (ج 6 ص 19) طبع دیوانه فی (112 ص) علی الحروف بطهران فی (1307 ش) و هو فارسی جمعه المیرزا علی خان رسولی و مقدمه طبعه فی ترجمه الناظم لأحمد السهیلی مؤلف حصار نای المذکور فی (ج 7 ص 23) و ترجمه نفسه بقلمه مذکوره فی نامه دانشوران (ج 1 ص 521) ذکر أنه ولد بأحمدآباد الگجرات (1238) و أن والده السید محمد المتخلص بمظهر من أحفاد الآقا رفیعا النائنی و کانت وفاته فی الجمعه سادس ذی القعده (1314) و دفن بمقبرته الخاصه بجوار الشیخ الصدوق، و ماده تاریخه (بو الحسن) جلوه کنان شد سوی فردوس برین 1314)
و اسمه أبو تراب له قطعات شعبیه کثیره طبع بعضها بعنوان ترانه ها فی (60 ص) فی (1365) بطهران یشتمل علی الغزل و المثنویات و طبع له مثنوی کتاب إبراهیم اللطیفه فی لزوم کسر الأصنام فی هذا العصر فی (32 ص) أیضا بطهران فی (1372)
و اسمه محمد شریف ذهب إلی الهند، و تقرب عند المیرزا جعفر آصف جاه خان أکبری، ثم شاه جهان و قتل فی حروبه أورد شعره فی (گلشن- ص 106)
مر بعنوان دیوان پیر جمال فی (ص 161)
و هو جمال الدین محمد بن عبد الرزاق الأصفهانی الأدیب الماهر فی الشعر، و بیته کانوا ماهرین فی صنعتی الصیاغه و التصویر بأصفهان، و هو أول من دخل منهم فی سلک الشعراء و بعده ابنه کمال الدین إسماعیل الأصفهانی أکثر شعرا منه لکن دولت شاه قال فی (لت 3) إن السلطان سعید ألغ بیک گورکان، کان یرجح شعر جمال علی کمال و کانا یمدحان آل خجند و آل ساعد و الملوک الخوارزمشاهیه و له رثاء الحسین علیه السلام و لجمال الدین أربعه أبناء: کمال الدین إسماعیل (خلاق المعانی)
ص: 202
و کمال الدین محمود، و معین الدین عبد الکریم و الآخر مجهول کان معاصرا للخاقانی و مجیر البیلقانی و توفی (قبل 599) ترجمه فی (تش 171) و (مع 1: 177) و (ض- ص 292) و الوحید الدستگردی مفصلا فی مجله (أرمغان- السنه 22- ص 65- 77 و 169- 182) طبع دیوانه بتصحیح الأدیب النیشابوری فی (1310 ش) بطهران فی (263 ص) فیها (4000 بیت) و بتصحیح الدستگردی المذکور أیضا هناک فی (504 ص) فی (1320 ش) و نسخه المجلس تشتمل علی (7000 بیت) و کذا نسخه (الملک)
راجع جمال منشی
العراقی المولد من أحفاد الشیخ محمد الکجی قال معاصره فی (تس 3- ص 57) إنه وحید فی الآفاق ثم أورد بعض شعره
یوجد نسخه منه فی مکتبه محمد مراد أفندی بأستانبول کما فی فهرسها
ترجمه معاصره سام میرزا و قال کان صوفیا منزویا عن الخلق ثم أورد شعره
و هو محمد بن عواد الهیکلی قال فی السلافه (ص 566) دخل الهند و مدح الوزراء هناک
تلمیذ غیاث الدین منصور بشیراز سکن قزوین أطری شعره فی (تس 4- ص 79)
و رستق محله بقزوین أورد شعره الفارسی فی (تاریخ گزیده ص 816) و (بهش 1- ص 329) و قال کان ینظم الشعر بألسنه مختلفه
و هو السید جمال الدین معاصر ابقا خان الملک المغولی أورد شعره المستوفی فی تاریخ گزیده (ص 817) من طبع أروپا الفتوغرافیه و (بهش 1- ص 330)
الشاعر بالفارسیه و العربیه أورد من شعره العربی فی (بهش 1- ص 320)
ص: 203
و هو محمد بن عبد الله الاشتری النجفی من أحفاد مالک الأشتر قال فی السلافه (ص 554) دخل الهند و مدح حکامها ثم أورد قصیدته فی مدیح السید حسین بن شدقم و کتابه إلی السید علی فی (1073)
یأتی بتخلصه واقعی مشهدی
قیل إنه کرمانی و الصحیح أنه أصفهانی من معاصری الخواجه شمس الدین صاحب دیوان أطری قصائده فی (تش- ص 171) و قال لم أر له دیوانا و أورد شعره فی (روشن- ص 153) و راجع جمال نقاش
قال محمد الإقبال الهندی فی حواشیه علی راحه الصدور طبعه لیدن (ص 477) إنه غیر جمال الدین عبد الرزاق أصفهانی فعده من الشعراء المجیدین و النقاشین و الخطاطین الماهرین لکن وحید الدستگردی أصر فی مقدمته المفصله علی دیوان جمال الدین عبد الرزاق أنهما رجل واحد لا رجلین أقول و لعله جمال منشی المذکور آنفا
کما فی (قز مج 4- ص 278) و الصحیح ما ذکر بعنوان جلال هروی
کما فی (گلشن- ص 106) و الصحیح جلال همدانی
مر بعنوان پیر جمال فی (ص 161)
و هو الشیخ محمد التبریزی کان شیخ الإسلام بشیراز و مراد أهلها، و کان الخطاطون یکتبون دیوانه و المذهبون یذهبونه تبرکا به أورد شعره المتخلص فیه بجمالی فی (بهش 2- ص 401- 402)
و هی بنت الأمیر یادگار أورد شعرها فی (مرآه الخیال- ص 338) و عنه فی (دجا- ص 98)
ترجمه فی (ض- ص 84) و ذکر أنه کان معاصرا لجامی و لاقاه فی هراه و أورد بعض شعره
هو ابن الحاج شاه الحلاج (نداف) الکاشانی الکثیر الهجاء و ابنه جمالی عکس والده ترجمه فی (تس 6- ص 155) و (روشن-
ص: 204
ص 153) و أورد شعره
بیاع الکرباس بها ترجمه أیضا فی (تس 6- ص 157) و (روشن- ص 153)
هو ابن شاه صدر بن شاه عنایه الله الدیلمی ترجمه سام میرزا فی (تس 3- ص 62) و ذکر شعره و ذکر فیه (ص 59) والده شاه صدر الذی کان وزیر أمراء الترک و توفی (955) و ذکر عمه المیر کریم أخ شاه صدر، و ذکر إخوته و هم أولاد شاه صدر: شاه قاضی، عنایه الله، بهرام بیک، و ذکر أشعار جمیعهم و الظاهر أنه غیر جمشید المعمائی الذی ذکر فی (نر 15- ص 522) و (لط 3- ص 69)
شاب کاتب شاعر ماهر فی المعمی کما قال فی (لط 3- ص 69) و أورد معماه فی (نر 15- ص 522).
کان هرویا شابا شاعرا ماهرا فی علم النجوم.
أورد شعره فی (مجتس 5- ص 149).
هو ابن الشیخ جلال الدین من شعراء العهد الأکبرشاهی بالهند. أورد بعض شعره فی مرآه الخیال (ص 257) و (گلشن- ص 106).
سافرت إلی الهند و رجعت إلی وطنها.
أورد شعرها فی (گلشن- ص 107).
و هو المیر أبو طالب بن المیر نصیر الشاعر الخطاط بالشکسته و کان سر خط نویس ای رئیس الخطاطین للشاه سلطان حسین و مات (1135) أورد شعره فی (گلشن- ص 108) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
و هو المیرزا فتح الله الخوزانی من قری أصفهان کان من أحفاد الأمیر نجم الثانی الذی حارب ما وراء النهر بأمر الشاه إسماعیل و قتل بها. و قد ترجم جناب، معاصره لطف علی فی (تش ص 371)(1) ثم صدیق حسن خان فی ط.
ص: 205
(گلشن- ص 107) و هدایت فی (مع 2: 92) و عنها فی القاموس الترکی ثم فی الریحانه قالوا سافر جناب إلی الهند فی شبابه و رجع فنصبه الشاه زاده طهماسب الثانی الصفوی (1135- 1144) کلانترا لأصفهان. ثم بعثه نادر شاه مأمورا لخراسان. ثم إن نادر شاه أمر به فقتل مع المیرزا رحیم الإشتهاردی و المیرزا کاظم الأصفهانی کلهم فی (1148) فی صحراء المملحه بین ری و کاشان.
یأتی بتخلصه شهاب ساوجی.
و هو المیرزا محمد حسین المتخلص بربانی یأتی فی الراء.
أورد شعره فی (تش- ص 134) و (روشن- ص 156).
و اسمه المیر زین الدین الجزی من أعمال أصفهان لم یکن سیدا و لکن حفیده ادعی السیاده. و دیوانه یقرب من عشرین ألف بیت و لکن لم یرتبه. و له مثنوی شاپور و شهناز أورد منه فی (نر 9- ص 314) ثم فی (تش- ص 174).
أطری شعره فی (مجن 3- 67 و 239).
و هو المیرزا أرجمند بن عبد الغنی قبول الکشمیری تلمذ علی أبیه، و کان یتخلص أولا آزاد ثم عدل عنه إلی جنون و مات (1134)، و له أخ أکبر منه. أورد شعره فی (گلشن- ص 109).
و هو الخواجه أبو الفتح خان حاکم بلده گورگهه پور، من قبل عالمگیر پادشاه. تلمذ علی محمد طاهر غنی الکشمیری و محمد أفضل الله آبادی. أورد شعره فی (گلشن- ص 109 و 301).
فارسی للشاعر الأدیب جنونی نزیل أردبیل فی (1107) کما یظهر من شعره. توجد دیوانه المشتمل علی الغزل و الترجیع و القصائد و الرباعیات فی (3254 بیت) فی (156 ص) منضما إلی جنگ نامه (1) المنظومه ).
ص: 206
الترکیه فی مکتبه (سلطان القرائی) أوله:
چه از خلوت به صحرا جلوه گر شد حسن بی پروا
بسر هر ذره را سودای شور و عشق شد پیدا
و آخره:
جنونی محو روی دلستان خود چه می داند
که مجنونست می آید برش یا می رود لیلی
أورد فی (نر 15- ص 512) معماه و قال له رساله مستقله فی المعمی.
و سماه فی (روشن- ص 157) بجنونی بدخشانی و قال کان ماهرا فی الصنائع البدیعه و له قصائد مصنوعه.
قال معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 287) کان معززا عند الناس و کان یدعی العلم بالکیمیاء، و یعرف بقالی پوش، ثم أورد شعره.
من شعراء الأمیر غیاث الدین سلطان حسین بن الأمیر فیروز شاه. و المعروف بذوفنون. کان هزالا هجاء. هجا الحافظ الشربتی و غیره من الشعراء. ترجمه فی (لت 7) و فی ریحانه الأدب عن القاموس الترکی و سفینه الشعراء و فی (مجن 1- ص 19 و 194).
الحافظ للقرآن کان معلما للأطفال. ترجمه و أورد شعره فی (تس- ص 144) و (روشن- ص 157).
قال فی (تس 5- ص 150) هو من نوادر الدهر نظم الشعر علی لسان الطیور و الوحوش و له أشیاء غریبه.
کان قصابا. ترجمه و أورد شعره فی (تس 5- ص 174).
و هو معین الدین أبو القاسم جنید الشیرازی مؤلف شد الإزار فی حط الأوزار عن زوار المزار من شعراء شیراز و وعاظها فی النصف الثانی من القرن الثامن. طبع دیوانه بطهران مع مقدمه لسعید النفیسی فی (1320 ش) فی (40 ص) نشره مکتبه أحمدی بشیراز.
هو ابن عبد الرضا العواد البغدادی الفاضل الشاعر الأدیب المطارح مع السید نصر الله الحائری المدرس الشهید. رأیت نسخه منه فی الکتب التی
ص: 207
وقفها (العطار ببغداد) فیه القصائد و المقاطیع و جمله من التواریخ إلی (1142) و جواباته للسید نصر الله الحائری، کما أن جوابات السید نصر الله و مدیحه له مذکور فی دیوانه. و قد ترجمه الفاضل عصام الدین العمری الموصلی فی الروض النضر فی علماء العصر بقوله: (هذا الذی رکب جواد الأدب فذلّله و رقی هامم عطارد و انتعله) و یوجد فی النجف نسخه أخری فی مکتبه (السماوی).
و هو ابن الشیخ علی الجزائری صاحب حل الطلاسم المذکور فی (ج 7 ص 69) موجود عنده” المؤلف”.
و هو ابن السید محمد الزینی بن أحمد بن زین الدین الحسنی الحسینی السجاعی البغدادی. ذکر نسبه فیما کتبه من تملکه لإیضاح فضل بن شاذان فی (1229) و توفی هو (1247) و والده السید محمد الزینی کان معاصرا لسیدنا بحر العلوم و توفی (1216) و رثاه ولده بقصیده فی دیوانه هذا و تاریخه (محمد غاب عنا) رأیت نسخه منه فی کربلاء عند السید عیسی البزاز السندی و مر له دوحه الأنوار فی الرائق من الأشعار.
کان من أصدقاء الشیخ هلال الدین إسماعیل الخوئی نزیل النجف. سافر إلی خراسان و رجع فی (1311) توجد شعره فی مجموعه بخطه عند الشیخ محمد علی الیعقوبی الخطیب فی النجف.
یأتی بعنوان دیوان المحولاتی.
و هو ابن الشیخ موسی بن الشیخ حسین محفوظ العاملی الهرملی المعاصر المولود (1281) و المتوفی بهرمل (1358) له أرجوزه فی النحو فی ثلاثمائه بیت عند حفیده الحسین بن علی بن جواد محفوظ صاحب الدواوین المذکوره بعناوینها الخاصه
الحائری الخطیب بکربلاء تشتمل علی قصائد منها فی رثاء المولی أبی الحسن المازندرانی المتوفی (1306)
یأتی بتخلصه سید
مر بعنوان خزائن الأشعار لعباس الجوهری المتخلص بذاکر
ص: 208
و یأتی دیوان ذاکر
للشیخ محمد مهدی بن الشیخ عبد الحسین بن الشیخ عبد علی بن صاحب الجواهر، الشاعر الشعبی المعاصر طبع بمطبعه الغری فی النجف و له حلیه الأدب المطبوع ببغداد کما مر فی (ج 7- ص 62)
أبو إسحاق محمد إبراهیم (کذا) بن محمد البخاری المتخلص بجویباری من علماء الدوره السامانیه و کان ینظم الشعر أیضا کذا فی لغت نامه (الألف- ص 370) أقول و لعله أبو إسحاق المروزی الفقیه المتوفی (370) أو أبو إسحاق الکسائی الشاعر المولود (341)
و اسمه المیرزا أیوب بیگ مات (1125) کما فی (تغ- ص 39)
فی المراثی بالترکیه للشاعر الراثی للحسین علیه السلام ملا ستار التبریزی المتخلص بجودی حکاه فی (دجا- ص 100) عن حدیقه الشعراء تألیف علی شاه المتخلص بأسرار و المولود (1265) المذکور دیوانه
مر بعنوان الدر المنثور فی (8: 75) و هو فارسی مطبوع
مقتل فارسی منظوم للأدیب الشاعر الخراسانی عبد الجواد المتخلص بجودی المتوفی (1302) طبع بإیران مکررا و لثالث مره بطهران فی (160 ص) فی (1310) و طبع فی موضوع مراثی الحسین و الأئمه علیه السلام :
حیدر بیک 24 ص معراج نامه 32 ص دوازده بند محتشم 16 ص فضائل پیغمبر 16 ص بإزار شام 16 ص تعزیه سجاد 32 ص تعزیه رقیه خاتون 32 ص تعزیه فاطمه زهراء 32 ص شهادت مسلم 32 ص شهادت علی أکبر 32 ص وفات پیغمبر 32 ص شهادت قمر بنی هاشم 32 ص شهادت حر 32 ص حسن و حسین 32 ص و غیرها کما فی فهرس خاور
لأبی تراب بن الحسن الحسینی من أهل قریه چشمه بنطنز بکاشان توجد نسخه منه بمکتبه (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3- ص 250) و تشتمل النسخه علی (3500 بیت) قصائد و غزلیات و ترجیعات و رباعیات و مثنوی
ص: 209
و یظهر منه أن له أشعارا غیرها و لکن شعره سخیف و النسخه کتبت فی (7- 1288) و لعله بخط الناظم الذی کان الدیوان بیده فی هذه السنه و توجد بمکتبه (الملک) دیوان حکیم جوزا تحت رقم (177)
یأتی بعنوان رستم جوزیانی
له وامق و عذراء فی مکتبه (الملک) و یأتی بعنوان دیوان فرقتی کاشانی
و اسمه المیر سید علی السنامی من أعمال سرهند تلمذ فی شاه جهان آباد أورد شعره فی (گلشن- ص 109)
یأتی بعنوان جوهری زرگر
و هو السید حسنی البغدادی، ترجمه و أورد شعره فی گلشن شعراء لعهدی بغدادی المتوفی (1002) و شعره فی المآسی و البکاء کذا فی العراق بین الاحتلالین ج 4- ص 136 و 150
و هو المیرزا مقیم بن المیرزا علی زرگر (الصیاغ) من شعراء تبارزه عباس آباد بأصفهان فی القرن الحادی عشر و بعد فوت والده لم یصبر علی صنعته (الصیاغه) و اشتغل بالتجاره و سافر عده مرات إلی الهند، و لطلاقه لسانه و طراوه شعره تقرب عند أمرائها و رجع و مات بأصفهان ترجمه معاصره فی (نر 5- ص 136) و أورد مدیحه لحسن خان حاکم هرات و ذمه لفرس کان للشاعر نفسه و کذا فی (تش- ص 28) و (گلشن- ص 110) و (دجا- ص 100) عن تذکره خوش گو و قد خلط فی ریحانه الأدب بینه و بین جوهری زرگر البخاری من شعراء القرن السادس
و هو الأدیب الماهر المشهور، أبو الحسن علی بن أحمد الجرجانی صاحب القصائد الکثیره الفاخره فی مناقب أهل البیت و مصائب شهدائهم ترجمه کذلک فی الروضات (ص 111) نقلا عن الریاض و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء (ج 1- ص 292) إنه رأی دیوان قصائد الحکیم جوهری بخط إبراهیم بن المیر عماد الخطاط
ص: 210
راجع دیوان ذاکر
البخارائی الأصل سکن مده بأصفهان و کان مثریا یعطی الشعراء تلمذ علی الأدیب صابر المتوفی (546) و کان معاصرا لأثیر الدین الأخسیکتی و له قصائد فی مدح مغیث الدین سلیمان شاه بن محمد بن ملک شاه و له نظم قصه أحمد و مهستی و قیل إنه للنظامی لا الجوهری أورد شعره فی (لت 2) و (تش- ص 319) و قد خلط فی ریحانه الأدب بینه و بین جوهری المیرزا مقیم التبریزی
راجع دیوان جوهری تبریزی
الماهر فی العروض له نظم سیر النبی صلی الله علیه و آله و منها:
فلک بسکه در موکبش تاخته
بهر ماه نعلی بینداخته
و قد مات و دفن بسمرقند، کما فی (مجن 2- ص 47 و 220)
و هو الأدیب محمد الجوهری أورد شعره و أطرأه فی (السلافه- ص 395)
و اسمه محمد أمین أورد شعره فی (گلشن- ص 110)
أورد شعره فی (گلشن- ص 110)
أورد شعره فی (گلشن- ص 110)
و هو الشیخ أحمد بن محمد علی هاجر فی أوائل شبابه إلی الهند و رجع إلی مکه بعد خمسه و عشرین سنه لکنه لم یقدر البقاء لظلم أمیرها فخرج إلی مخا ثم إلی فارس ثم نزل الهند فی (1075) و مات بها فی (1079) ترجمه و أورد شعره فی (السلافه- ص 192- 204)
و هو المیرزا محمد باقر الهروی الأصل القزوینی المسکن الأصفهانی المدفن المتوفی نیف و أربعین و مائتین بعد الألف بأصفهان کان ماهرا فی نظم مراثی الأئمه بالفارسیه و له طوفان البکاء فی مقاتل الشهداء و غیر ذلک بالفارسیه ترجمه کذلک فی الروضات (ص 111) و هدیه الأحباب للقمی و نقل فی الریحانه
ص: 211
أن اسمه إبراهیم بن محمد باقر و إنه مات (1252) و دفن بگورستان آب بخشان من توابع بیدآباد بأصفهان و کتبت علی حجر قبره:
همچو إبراهیم مردی کز عرض در روزگار
شد مجرد گوهر ذاتش که آمد جوهری
أصل دانش شاخ حکمت باد فضل و معرفت
بحر ذوق و کوه عشق و طبع أبر أنوری
عنصری عنصر نظامی نظم و فردوسی مقام
حافظی مشرب ظهیری طبع و چاکر أنوری
و اسمه میرزا داراب بیک و أخواه کامران گویا و فتح علی تسکین أصلهم من تبریز و ولدوا فی کشمیر. کان جویا معاصرا لسالک القزوینی و طالب کلیم. قال آزاد البلگرامی إن أکثر شعراء الهند فی أوائل القرن الثانی عشر کانوا من تلامیذ جویا و منهم عبد العلی طالع و عبد العزیز قبول و ساطع.
و دیوان جویا یشتمل علی الغزل و القصائد و الرباعیات و المقطعات و عده مثنویات بأسماء حاتمیه و حسن معنی فی وصف کشمیر. و له أیضا مقدمه علی دیوان صائب و مقدمه علی مرقعات المیرزا هدایه الله و له أیضا عده مرقعات و خطبه نوروزیه و مات (1118 سخن پرور) أورد ترجمته فی (دجا- ص 101) عن تذکره یوسف علی خان و فی ریحانه الأدب عن قاموس الأعلام الترکیه و (گلشن- ص 110) و (تغ- ص 39).
و اسمه الشیخ محمد فاضل الهندی. أورد شعره فی (گلشن- ص 110).
للشاه زاده زبیده بنت السلطان فتح علی شاه و زوجه نصره الملک علی خان بن رستم خان قره گوزلو، و والده حسین خان حسام الملک. أورد شعرها نقلا عن دیوانها فی الکنی و الألقاب للقمی و خیرات حسان و عنهما فی الریحانه.
طبع له کلیله و دمنه منظوم بطهران فی (1323 ش) فی (389 ص)
و اسمه محمد و لقبه تاج الشعراء الیزدی.
المتوفی 1318 طبع دیوانه بمبئی فی (1316) و أکثر قصائده فی المدائح و المراثی.
و له نمکدان و یوجد بعض أشعاره الغیر المطبوعه عند ولده عبد اللطیف کما ترجمه فی (تش یز- ص 382) و کذا فی الکنی و الألقاب و عنه فی الریحانه و أخوه سیحون
ص: 212
طبیب ماهر بیزد.
و هو المیرزا عبد الرحیم تلمیذ ملا خیالی و معاصر محمد علی ماهر. أورد شعره فی (سرخوش- ص 29) و (گلشن- 112).
و هو من تراکمه آذربایجان رباه السلطان یعقوب آق قوینلو و صار ملک الشعراء للشاه إسماعیل. کذا فی (روشن- ص 159) و تذکره یوسف علی خان و عنهما فی (دجا- ص 102) و احتمل اتحاده مع حبیبی.
و اسمه آصف خان من أمراء جهانگیر پادشاه بالهند.
ترجمه فی (سرخوش- ص 29) و قال له دیوان و مثنوی خسرو و شیرین.
ص: 213
و اسمه حسین قلی حفید ذو الفقار خان حاکم خمسه، کان من شعراء محمد میرزا ولی العهد و شعره ترکی و فارسی. أورد الفارسی منه فی (دجا- ص 103) عن نگارستان دارا.
و اسمه المیرزا نصر الله التاجر. أورد له بهار الأصفهانی عده قصائد فی المدائح المعتمدیه.
أورد شعره فی (روشن ص 160) و قال اسمه علی مردان خان.
و اسمه السید محمد هادی ابن عم شیخ الإسلام بکاشان و ندیم یحیی میرزا برشت. و قد تصدر الموقوفات مده بأصفهان. أورد له بهار الأصفهانی عده قصائد فی المدائح.
و هو محمد قاسم خان بن المیرزا حسن المازندرانی المعروف بغازی من شعراء عهد محمد شاه بمازندران. و مات هناک فی (1271). أورد شعره فی (مع 2- ص 367) بعنوان غازی و هو ابن أخت شحنه و أورد له بهار الأصفهانی عده قصائد فی المدائح بعنوان چاکر.
و هو رضا قلی خان هدایت فإنه قال فی مع 2- ص 581) إنه کان یتخلص أولا چاکر و دیوانه بمازندران بهذا التخلص، و لکنه بدله بهدایت و غیر تخلص غزلیاته القدیمه.
حکی فی (دجا- ص 220) عن سیاحت نامه لأولیا چلبی العثمانی أنه کانت عده الشعراء الفصحاء الذین لهم دواوین مدونه فی تبریز عام
ص: 214
(1050) ثمانیه و سبعین شاعرا و منهم چاکری.
. یأتی بعنوان حسن چپ دست و مجنون چپ نویس.
راجع دیوان فراقی. کما فی (دجا- ص 103) نقلا عن تحفه سامی و هو الصحیح لا کما فی تحفه سامی (ص 84): چرکین.
و هو الخواجه معین الدین من أکابر الصوفیه و معاصر شمس الدین الغوری و قبره بإجمیر بالهند کما فی (تش- ص 349) و قد طبع دیوانه بنولکشور کما فی فهرس مطبوعاتها.
و اسمه الشیخ حسن. کان مریدا للشیخ سلیم الچشتی الفتح پوری و معاصر مؤلف طبقات أکبری کما ذکره فی (ج 2- ص 509) منها و سماه فی (روشن- ص 160) حسین بدل حسن. و له مثنوی دل و جان
راجع وارسته.
یأتی بتخلصه عنوان تبریزی.
و اسمه محمد حسین خان الماهر فی النظم و النثر و مجلسه مجمع أهل الأدب بعباس آباد أصفهان. و هو من بیت التبارزه القاطنین بها. أورد شعره فی (نر 5- ص 118).
و هو محمد قاسم أخو محمد حسین المذکور.
سافر فی عهد عالمگیر إلی الهند و مات بها. أورد شعره فی (نر 5- 119).
ص: 215
الشیخ عبد الله المازندرانی ابن الشیخ زین العابدین. کان من مشایخ الصوفیه. و شعره عرفانی. أورد بعضها مرتضی المدرسی الچهاردهی فی تذکرته نقلا عن الطرائق 3: 254.
و یأتی بتخلصه صافی أردوبادی.
و اسمه ظهور الدین محمد بن فتح الدین الناظم بالفارسیه و الأردویه کان یتخلص رمزی فبدله بحاتم و مات (1297) عن تسعین سنه.
أورد شعره فی (روشن- ص 161).
من بنی سعید الشاعر بالعربیه و الفارسیه فهو ذو لسانین.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 177).
ترجمه معاصره الصادقی الکتاب دار المولود (940) و أطرأه و أورد بعض شعره و أورد أحواله فی خلاصه الأشعار و قد ذمه معاصره حسرتی کاشی و قال فی (تش- ص 242) إن اسمه هدایت الله و کان یتخلص أولا (هدایت) ثم بدله بحاتم و قد رأیت دیوانه. و کذا ذکره براون فی (4: 88) و قال فی (تغ ص 39) إنه توفی (997).
و هو حاتم بیک بن أحمد بیک الهمدانی العطار. ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 324) و أورد بعض شعره و عنه فی (گلشن 112) (و تغ 39).
و اسمه حیدر علی. طبع دیوانه بطهران فی (98 ص).
و اسمه آقا جواد. ذهب إلی الهند و تقرب عند سعادت علی خان حاکم أود کما فی (گلشن- ص 112) و (روشن 157).
ص: 216
للمیرزا عبد الرحیم مطبوع فی ثلاثه أجزاء صغار الأول فی (32 ص) فی (1308 ش).
المیرزا غلام حسین الطهرانی المتوفی حدود (1332) و المدفون ببهجت آباد طهران. ذکر غزلا من دیوانه فی جنگ الظلیله- ج 2 أوله
این فراخای جهان تنگ است بر ما چون قفس
کی پرد سیمرغ آنجایی که می پرد مگس
و اسمه آقا یادگار. کان عطارا بشیراز لم یتزوج إلی السبعین سنه من عمره، و سافر إلی الحج کذا فی (تش- ص 371) المؤلف فی أواخر المائه الثانیه عشره و أورد فی تحفه العالم (ص 158) مدیحه لدرویش مجید الطالقانی الشاعر الخطاط المتوفی (1185) و قال فی (مع 2: 93) أنه توفی (1185).
للحاج المولی محمد حسین المتخلص بحاجی مطبوع.
من شعراء القرن العاشر. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 6- ص 187) المؤلفه (957) و قال کان من أولاد أتابکیه لرستان. و کان مده رئیس مضیف البلاط ثم صار یوزباشیا. و لو لم ینظم الشعر لکان أحسن. قال ابن یوسف فی فهرس
مکتبه (المجلس- ج 3- ص 251- 254) إنه سافر إلی الهند و نظم ناظر و منظور و جمع دیوانه بنفسه و أهداه إلی مصطفی خان من أمراء الهنود و یظهر من دیوانه أنه عمر أکثر من ستین سنه و کان حیا إلی (972). و مدح محمد قلی قطب شاه بدکن و حینئذ ذاک کان عمره ثلاثین سنه. و له قصیده ذکر فیها أحوال نفسه و ما جری علیه فی عمره (1) و دیوانه یشتمل علی القصائد فی مدح الأئمه الاثنی عشر و الشاه .
ص: 217
طهماسب و ملوک الهند، 2- ناظر و منظور 3- غزلیاته 4- رباعیاته و کلها فی (2500 بیت) و النسخه موجوده بمکتبه (المجلس) تحت رقم (964).
أورد شعره فی (گلشن- ص 133).
راجع دیوان روشنی بغدادی.
الحافظ کما فی (تش ص 223) و (خص 8- ص 295) و قال فی (روشن- ص 162) إنه من شعراء الشاه عباس و أوردا شعره.
راجع دیوان روشنی بغدادی.
أورد شعره فی (گلشن- ص 114) و الظاهر أنه أراد اسرار سبزواری.
أورد شعره فی (گلشن- ص 113) و لم أعرفه.
سافر إلی الهند و مات بفراه. أورد شعره فی (گلشن- ص 114).
أورد شعره فی (گلشن- ص 113- 114) و فی (تغ- ص 39) سماه الحاج محمد.
ص: 218
من طلاب العلم بشیراز. ذهب إلی أصفهان عند لطف علی بیک ثم سافر إلی الهند و مات هناک. أورد شعره فی (نر 6- 203).
توطن بکاشان. أورد شعره فی (گلشن- ص 113) و لعله حاجی بیگ المذکور.
و هو الحاج محمد، أصله من کوچ أصفهان من أعمال گیلان کما فی (تش- ص 162) و قال فی (نر 9- ص 345) أصله من کرج من أعمال گیلان و جاء إلی أصفهان و تلمذ علی المولی محمد باقر الخراسانی و المولی حسن الگیلانی، ثم أورد شعره. و قال فی (روشن- ص 162) إنه کان معاصرا للشیخ علی الحزین.
راجع دیوان حاجی ابرقوهی.
و اسمه شاه عبد الهادی. ذهب إلی الحج و رجع و سکن مدراس و مات بها فی أواخر المائه الثانیه عشره. أورد شعره فی (گلشن- ص 133).
و هو الحکیم کمال الدین بن الحکیم همام بن المولی عبد الرزاق هو ابن أخ الحکیم أبی الفتح الگیلانی و یعد من شعراء شاه جهان. کتب دیوانه مزینا فی مجلد مرصع، کلما أدخله فی مجلس یقوم عظماء المجلس احتراما له و مات (1067). ذکر فی (نر 3- ص 61) و (تغ- ص 40) و فهرس ریو للمتحف البریطانی (ص 325) و (سرخوش ص 30).
و هو محمد إسحاق بن علی حسین الماهر فی الطب له دیوان فی مدائح النبی صلی الله علیه و آله و لقب بحسان الهند و تلمذ علی محمد أحسن البلگرامی أورد شعره فی (گلشن- ص 133).
مر بعنوان دیوان أبی فراس.
علاء الدین شیخ الإسلام بمرو و بلخ أکثر شعره عربی فی مدائح المعصومین و خصوصا الرضا علیه السلام . ترجمه العوفی فی (اللباب- ج 1- ص 209) و هدایت فی (ض- ص 313) و أورد بعض رباعیاته الفارسیه و کذا فی (تغ- ص 40) عن العوفی. و کذا فی (روشن- ص 163).
ص: 219
راجع دیوان الحومانی.
و اسمه شمس الدین الحاسبی. اقتبس من شعره مجد الدین همگر فی دیوانه. و أورد له قصیده فی مجله أرمغان (العدد 10 السنه 15) و کمله النفیسی فی رسالته مجد الدین همگر- ص 70.
و اسمه الشاه باقر من خدام الحضره الرضویه بخراسان. سافر إلی الهند و تقرب عند جهانگیر پادشاه. و مات فی ألف و مائه و بضع و ثلاثین. أورد شعره فی (گلشن- ص 115) و قال فی (تغ ص- 40) مات (1140)
و هو القزاز المعاصر لسام میرزا. أورد شعره فی (تس 5- ص 142).
کان من نقباء مشهد و اسمه أبو المکارم.
ترجمه معاصره فی (تس 1- ص 46). و کان عمره فی (957) عشرین سنه. و کذا فی (روشن- ص 163).
کان تاجرا. ترجمه معاصره فی (تس 5- ص 147).
مر بعنوان دیوان تجلی.
و هو أبو الحسن طاهر بن عرب (أو عرب شاه) بن إبراهیم تلمیذ محمد بن محمد الجزری (المتوفی 833) ذکرناه فی (ج 3 ص 368 و ج 8 ص 68) ذکر. له قصیدتان فارسیتان فی کشف الظنون کلاهما فی التجوید و قال مات (786) و الظاهر أنه تصحیف (886).
و هو الشاعر الخطاط المثری، علی الخراسانی أورد شعره معاصره فی (مجتس 3- ص 144) و قال فی روضه الصفا (ج 7) إنه کان حیا فی (929) فما ذکر فی (ج 3- ص 410) من تاریخ وفاته غلط(1) ص 457 الهامش
یأتی بعنوان دیوان سعد بخاری. .
ص: 220
الملقب بکمان ابرو الخراسانی معاصر میر علی شیر (المتوفی 906) عده فی (مجتس 4- 147) من الشعراء الفضلاء و قال جمع دیوانه بنفسه
مر بعنوان دیوان چرگر و یأتی دیوان خرامی
یأتی بعنوان دیوان حافظ مجلسی
و هو محمد حسین التبریزی الأصل نزیل أصفهان، کان قاری روضه الشهداء أولا ثم ترقی أمره باتصاله بالمیرزا حبیب الله الصدر الذی توفی حدود (1060) لأن ولده المیرزا علی رضا نصب لشیخوخه الإسلام فی مرض موت والده الصدر فی (1060) ذکره فی (نر 9 ص 389)
یأتی بعنوان حافظ صدر
راجع دیوان سعد بخاری
راجع حافظ خراسانی و حافظ شربتی
و اسمه علی الصوفی الکبیر القاری أستاذ قراء عصره و مرشد میر علی شیر (م 906) و درویش منصور السبزواری أورد شعره فی (مجن 2 ص 33 و 34 و 206 و 207) و قال نقل الجامی فی النفحات (1) عن کتابه شرح قصیده طلسم للعطار التی أولها:
ای روی در کشیده به بإزار آمده
خلقی بدین طلسم گرفتار آمده
و دفن بمقبره الشیخ بهاء الدین عمر و راجع رجال حبیب السیر ص 133 و الظاهر أنه مقدم علی الحافظ علی البیرجندی القاری والد سروری البیرجندی الشاعر
راجع حافظ سعد و حافظ هروی
من شعراء شاه رخ شاه التیموری أورد غزله فی (لت 7) و (روشن- ص 163)
کان من تربت خراسانی و اسمه الحافظ بابا جان ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 4- 82) و أورد شعره
ص: 221
یأتی بعنوان دیوان سعد بخاری
و هو الخواجه شمس الدین محمد المدعو بحافظ الشیرازی و ذلک لکونه حافظا للقرآن کما صرح به نفسه فی بعض أشعاره و هو قوله:
ندیدم خوش تر از شعر تو حافظ
به قرآنی که اندر سینه داری
و یقال لدیوانه لسان الغیب لخلوه عن التکلف کما ذکره الجامی أو لأخبار تفاؤلاته عن الغیب کما فی خزانه عامره ص 180، و یقال له قرآن فارسی لموافقه أکثر مضامین أشعاره للقرآن کما ذکر فی ترجمته فی مجالس النفائس ص 355 و هو أشهر الدواوین الفارسیه و اسم ناظمه محمد و أشهر ألقابه الحافظ الشیرازی المولد ولد بها حدود (729) و توفی حدود (792) علی خلاف فی تاریخی الولاده و الوفاه و قبره فی شیراز معروف بالحافظیه یتبرک به و بزیارته، و یتفأل بدیوانه حتی أنه ألف الشیخ محمد بن الشیخ الهروی رساله فارسیه فی مطابقه تفاؤلاته، و ألف المولی حسین الکفوی المتوفی بعد (980) رساله ترکیه فی ذکر تفاؤلاته کما ذکرهما کشف الظنون (ج 1 ص 508) و ذکر ثلاثه من شروحه:
شرح المولی سروری و شرح المولی شمعی، و شرح المولی سودی و مما ألف فیما یتعلق بهذا الدیوان فی (1038) اللطیفه الغیبیه فیما یتعلق بلسان الغیب تألیف المولی محمد الدارابی کما یأتی فی حرف اللام ثم إن الحافظ لم یرتب الدیوان فی حیاته بل انما جمعه بعض مصاحبیه بعد وفاه الحافظ و بدأ بمقدمه موجوده حتی الیوم مذکوره بعین عبارتها الفارسیه فی (ص کح) من مقدمه تاریخ عصر حافظ و انتشرت النسخ من تلک النسخه المفقود أصلها مع بعض التصرفات الاجتهادیه من النساخ، فیری فی بعضها زیاده أو نقصان أو تغییر بتقدیم أو تأخیر أو غیر ذلک و طبع قدیما عن بعض تلک النسخ علی ما فی النسخه من التصرفات من غیر عنایه و دقه، و لکن الأفاضل المتأخرین من المعاصرین لم یقصر وافی بذل الجهد و الجد فی الخدمه بهذا الدیوان و إحیائه و إبرازه بصورته الصحیحه فی عده طبعات اعتمدوا فیها علی النسخ العتیقه القریبه من عصر الحافظ التی ظفروا بها فی هذه الأواخر، و قدموا لکل طبع مقدمه شرحوا فیها أحوال الحافظ و تواریخه و خصوصیات النسخ المأخوذ عنها، مثل مقدمه طبعه بقلم حسین پژمان و مقدمه طبعه بقلم عبد الحسین هژیر و مقدمه طبع الکروالی لعباس نهضت (1319) و أسوه هؤلاء فی هذه الفکره و أسبقهم إلی
ص: 222
هذه الخدمه المیرزا محمد خان بن المولی عبد الوهاب القزوینی کان والده من أعضاء لجنه تألیف نامه دانشوران و ربی ولده أحسن تربیه و ساعده التوفیق للسیر فی مکتبات الغرب فحصل منها من الکشفیات العلمیه و التاریخیه ما لم یتیسر لأمثاله و أقرانه و یظهر سبقه فی هذا المیدان من أول مقدمته لتاریخ عصر الحافظ فی مقاله مع الدکتور قاسم غنی فی (1302 ش) ثم بسط مقالته فی مقدمه طبع الحافظ بنفقه وزاره الفرهنگ فی أزید من مائه صفحه و ساهمه فی هذه الخدمه الفاضل السید عبد الرحیم الخلخالی فطبعه علی النسخه القریبه من عصر الحافظ المؤرخه (828) و ضم إلیه مقدمه فی ثلاثین صفحه و فرغ من طبعه بطهران (1306 ش) و نشر المیرزا محمد خان القزوینی بعض نظراته علی هذه المقدمه فی مجله (علم و هنر) المنطبعه فی آلمانیا فی (1307 ش) و جمع من الأفاضل المعاصرین کتبوا رسائل بعناوین خاصه مستقله أیضا فی ترجمه أحوال الحافظ و آثاره و ما یتعلق بعصره و مصره و غیر ذلک طبع منها شرح حال لسان الغیب و داستان زندگانی حافظ بقلم حسین پژمان و بهترین اشعار دیوان حافظ بقلمه أیضا، و حافظ شیرین سخن فی 400 ص للدکتور محمد معین طبع (1319 ش) و بحث در آثار و أحوال حافظ فی ثلاث مجلدات للدکتور قاسم غنی خرج مجلده الأول من الطبع بعنوان تاریخ عصر حافظ فی 506 ص مع مقدمتین للقزوینی و للمؤلف یبلغ (ص 76) و تم طبعه فی (1361) مطابق (1321 ش) و کذا دل شیدای حافظ لمسعود فرزاد المطبوع بطهران و حافظشناسی لمحمد علی بامداد فی (174 ص) و حافظ چه می گوید للکسروی و ألف هو من فی رده کتابا فی (263 ص) و شرح حال لسان الغیب لسیف پور فاطمی و درسی از دیوان حافظ لعلی أصغر حکمت و سخن حافظ لسلیم نیساری و مر حافظ تشریح لهژیر المقتول (1370) و أقدم الطبعات التی رأیتها لهذا الدیوان ما طبعه برکهاوس فی لایبزیک عام (1854 م) و أحسنها طبعه سودی الشاعر الترکی بأستانبول (1870 م) ثم طبعه قدسی فی بمبئی (1322) فی (496 ص) ثم طبعه علی نقی بها فی (316 ص) ثم ما طبع علیها بطهران (أیضا فی 316 ص) ثم
طبعه عبد الرحیم الخلخالی فی (1306 ش) بطهران فی (356 ص) ثم فی (1320 ش) بتصحیح حسین پژمان بطهران فی (488 ص) ثم بتصحیح مجید یکتایی علی طبعه قدسی بمطبعه علمی بطهران فی (490 ص) فی (1309 ش) ثم تصحیح هومن فی (328 ص)
ص: 223
بطهران و طبع خلاصه دیوان حافظ لمحمد علی فروغی فی (227 ص) و لکوهی کرمانی مع خلاصه سعدی فی (391 ص) ثم شرکت طبع کتاب فی (334 ص) و قد طبع فال نامه حافظ بأمریکا و فال حافظ فی (48 ص) لروحی و غیره یأتی فی الفاء متعددا و طبع شروح الدیوان بالهند خاصه لأنه فی إیران لم یحتج إلی شرح، فمنها شرح لطیفه غیبیه و شرح یوسفی طبع بنولکشور، و طبع شرح بالأردویه بلاهور قبل 1342 و قد ترجم دیوان الحافظ باللغات الأوروبیه أکثر من عشرین مره و راجع ترجمه أحوال الحافظ الشیرازی فی نفحات الأنس و مرآه الخیال و هفت إقلیم و المستر براون فی (ج 3) و غیرها
کان من قزوین أدرکه و تلمذ علیه الصادقی أفشار کتاب دار الشاه عباس الأول فی شبابه فترجمه فی (خص 8- ص 179)
و کان من خیابان تبریز ترجمه فی (تس 4- ص 82) و قال کان حافظا للقرآن و أورد غزله
هو ابن المولی نور الخطاط الهروی عده سام میرزا فی (تس 4- ص 69) من الأفاضل الناظمین للشعر قلیلا و قد تتبع مکررا القصیده المصنوعه للخواجه سلمان
الخطاط الشاعر عده فی ج 7 روضه الصفا من الشعراء الموجودین فی (929) راجع حافظ أوبهی
راجع دیوان حافظ جامی
راجع حاجی بیگ قزوینی
راجع دیوان حافظ صابونی
راجع عندلیب کاشانی
مر بعنوان دیوان حافظ پناهی
و هو السید علی أکبر ابن أخت حیران إکرام الدین کان ینتسب إلی جعفر الکذاب و کان من أحفاد جلال الدین بخاری أورد شعره فی (گلشن- ص 115- 116)
من حفاظ القرآن بمحله خیابان بتبریز کما
ص: 224
صرح به سام میرزا فی (تس 4- ص 83) و عنه فی (دجا ص 110) و کان یذکر له نیف و عشرین صناعه منها القانون و الشترغو ثم أورد مطلع غزله
عده فی (مجتس 3- ص 144) من شعراء قریه سینان کان حیا حین ترجمه الهروی فی (928)
هو المولی ولی بن المولی نور الدین محمد النوری الشاعر الذی کان حیا فی (929) کما فی (روضه الصفا ج 7)
و هو جلال الدین محمود، شیخ خانقاه الإخلاصیه بهراه و خطیبها و إمام الجماعه بها أورد شعره فی (قز مج 4- ص 275) و لکن فی (لط 4 ص 98) بعنوان جمال الدین
و اسمه أحمد أورد شعره فی (مجتس 6- ص 152)
راجع دیوان جنونی
القاری و الحافظ للقرآن أورد شعره فی (مجن 2 ص 39 و 212) و قال کان مصاحبا للمیر علی شیر و توفی بالمدرسه الإخلاصیه و دفن بکوچه صفا بهراه و هو غیر الحافظ یارمحمد بن خداداد القاری السمرقندی مؤلف قواعد القرآن فی قراءه عاصم للسلطان عبد الله قطب شاه
راجع التحفه الطهماسبیه فی (ج 3- ص 450)
کان حکاکا بکرمان و نزل هرات أورد الهروی شعره فی (مجتس 6- ص 153) المؤلف (928) و قال فی (گلشن- ص 116) إنه عمر تسعین عاما و کان یعظ الناس فی عهد الشاه عباس (کذا)
و هو الحکیم بیک خان بن شادمان خان المعاصر لغلام علی آزاد البلگرامی ترجمه فی (خزانه عامره- ص 200) المؤلفه (عام 1176) و ذکر کثیرا من شعره و ذکر تذکرته الذی سماه أولا تحفه المجالس فغیره آذر و سماه مردم دیده و قال فی (تغ- ص 41) إنه مات بلاهور فی (1182)
قال فی (روشن- ص 163) إنها کانت أخت حاکم خواف و من مثریات زمانها و حکمت مده بعد أخیها
ص: 225
و هو المیر مرتضی أورد شعره فی (روشن ص 163)
قال فی (روشن- ص 164) إن دیوانه فی ألف بیت و مات سنه الألف
للشاعر قاسم بیک ترکمان المتخلص بحالتی تربی بطهران، و فی عهد طهماسب الصفوی توطن قزوین و أسقط من اسمه (بیگ) و أضاف إلیه (ملا) فصار ملا قاسم حالتی و کان یدرس بمقبره شاه زاده حسین ذکره فی (خص 7 ص 109) و (تش ص 11) و أضاف أن له دیوانا یحتوی علی الغزل و الرباعیات و هو فی سته آلاف بیت کما فی تذکره حسینی أو عشره آلاف کما فی گلشن و (دجا ص 111) و لعله الموجود نسخته فی مکتبه عاشر أفندی بأستانبول کما فی فهرسها و توجد شعره بخطه فی گنجینه گران مایه عند (فخر الدین) و قال فی (تغ- ص 41) إنه مات عام (1000)
و هو الشاعر الخطاط المتخلص بحالتی من سادات لاهیجان بگیلان ذکره فی قاموس الأعلام الترکی و ذکر شعره، و کذا فی (گلشن- ص 117) و (روشن- ص 164)
و اسمه یادگار خان من طوائف جغتائی من عساکر أکبر شاه أورد شعره فی طبقات أکبری (ج 2 ص 492) و قال فی (ص 515) إنه قتله ولده المتخلص بقائی و لکن فی (روشن- ص 165) سماه حالی گجراتی
و هو المیرزا محسن الخطاط المعروف بعماد الفقراء مترجم الغرر المذکور فی (ج 4 ص 121)
و هو السید عبد الله بن السید یحیی من سدنه حائر الحسین بکربلاء سکن عباس آباد أصفهان أورد شعره معاصره فی (نر 9- ص 343) و قال فی (گلشن- ص 116) إنه مدنی الأصل، و کان خطاطا بالنسخ الجید و قال فی (تغ- ص 41) إن دیوانه فی عشرین ألف بیت غزلیات و قصائد تتبع فیها صائب
و هو بابا شاه الشاعر الخطاط فی النصف
ص: 226
الأخیر من القرن العاشر تلمذ علی میر علی الهروی الخطاط ثمان سنین سافر إلی العراق و خراسان و سکن مده ببغداد و مات بها أو بتبریز فی (1012) کما ذکره المیرزا حبیب أو (996) کما فی گلستان هنر أورد نموذجا من خطه الجید فی نمونه خطوط خوش کتابخانه شاهنشاهی (ص 140) و ترجمه فی (روشن- ص 86) و (ض- ص 69) و (امتحان الفضلاء- ج 1- ص 190- 199)
و اسمه ألطاف حسین نشا بشاه جهان آباد أورد شعره فی نگارستان سخن و عنه فی (گلشن- ص 116- 117)
و اسمه دوست محمد أطری ذکائه فی (تس 5- ص 116) و فی (روشن- ص 164) أنه مات (937) بهرات و له قصائد کثیره و أظنه الذی سماه فی (تش ص 65) جانی فذکرناه بعنوان جانی أسفراینی
و اسمه ملا علی ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 155)
مر بعنوان حالی أصفهانی
راجع دیوان بنائی هروی
سماه فی (تغ- ص 41) شمس الدین و قال کان معاصر الشاه عباس الأول و کذا فی (روشن- ص 164)
المشتمل علی الغزلیات و القصائد الفارسیه یمدح فی بعضها الشاه زاده أبا الفتح میرزا بن الفتح علی شاه و إحدی قصائده فی تهنئه علامه الدهر الحاج میرزا بابا عند فراغه من بنائه للحمام بإصطهبانات فی (1264) و قصیده أخری فی بنائه للمدرسه بها، و فیها اللعن و التبرئه عن البابیه و الدعاء للسلطان ناصر الدین شاه فی (1265) نسخه منه عند السید آقا التستری فی النجف
أورد شعره فی (تش- ص 262) و عنه فی (روشن- ص 165) ثم القاموس الترکی
و هو السید محمد علی بن المیر محمد الحسینی الحسنی الحمزوی، متولی مقبره علی بن موسی بن جعفر بشیراز تلمذ علی سلطان العلماء شاه
ص: 227
أبو الولی، و أدرک المیر محمد الأسترآبادی نظم الشعر بالعربیه و الفارسیه أورد شعره الفارسی فی (نر 6- ص 183)
هو أوحد الدین حامد بن أبی الفخر الکرمانی المتوفی (635) من تلامیذ رکن الدین السجاسی و معاصر ابن العربی حیث نقل عنه فی الفتوحات، و معاصر شمس تبریزی ترجمه زکریا القزوینی فی آثار البلاد (ص 164) و الجامی فی النفحات (ص
532) و حبیب السیر (ص 67 ج 1 ج 3) و شد الإزار (حاشیه ص 310 إلی 312) و الحوادث الجامعه (ص 73) و تاریخ گزیده (ص 788) و مجمل فصیحی خوافی (عام 635) و هفت إقلیم و خزینه الأصفیاء (2: 265) و (مع- ج 1 ص 89) و طرائق الحقائق (2: 281) و (بهش 1- ص 318) و فی (تش 118) غلط فسماه أبا حامد له مصباح الأرواح نظما عند الملک و توجد نسخه من دیوان رباعیاته فی إستانبول و تصویره بطهران
أستاذ الملا حلمی کان من شعراء و أخشنو خان کما ذکره السید عبد الله الجزائری فی تاریخ تستر و قال فی (گلشن ص 118) إنه من شعراء الشاه عباس الأول و کذا فی (تغ- ص 41)
ترجمه معاصره صادقی فی (خص 8- 304) و قال یری نفسه أعظم الشعراء ما عدا الأمیر حسن الدهلوی
من شعراء الشاه طهماسب الأول أورد شعره فی (گلشن 118) و فی (تغ- ص 41) سماه میرزا حامد حامدی
توجد نسخه منه فی مکتبه السید محمد مهدی فی فیض آباد، ذکر فی فهرسها نمره (6) و أورد فی القاموس الترکی شاعرین بهذا الاسم
و اسمه حسین قلی خان بن أمان الله خان والی کردستان و المتوفی فی ریعان شبابه فی (1263) ترجمه فی (مع- ج 2 ص 98- 102) و أورد ما یقرب من ثلاثمائه بیت من أنواع شعره و أمان الله خان الوالی هو الذی ألف المیرزا عبد الله المتخلص برونق تذکرته لشعراء کردستان و سماه حدیقه أمان اللهی باسمه، و قد فاتنا ذکره فی حرف الحاء
ص: 228
کذا فی (تش ص 371) و عنه فی آفتاب عالم تاب و (روشن ص 165) و لغت نامه، و الصحیح جناب کما ذکرناه فی ص 205
راجع دیوان جاوید
سافر من وطنه إلی الهند فی عهد جهانگیر و مات بها أورد شعره فی (روشن- ص 165)
و هو المجاهد السید محمد سعید بن محمود بن قاسم بن کاظم بن حسین الذی ینتهی نسبه مع نسب معاصره السید أحمد العطار البغدادی الذی توفی (1215) إلی حمیضه أخ رمیثه الذی هو جد شریف حسین شریف مکه أیضا کان فی شبابه أشعر شعراء العراق و صار من أعظم علمائها و جاهد فی سبیل الله و رجع بعد انکسار عسکر الإسلام فی الشعیبه و توفی قبل وصوله إلی النجف فی ناصریه المنتفک فحمل إلی النجف و دفن فی الإیوان القبلی الکبیر المواجه لمیزاب الذهب فی النجف و رثته أدباء العصر و أرخ وفاته الشیخ جواد الشبیبی بقوله
و من لاقی المنیه أرخوه:
سعید فی الجهاد قضی سعیدا
(1333) و دیوانه مطبوع فی بیروت فی (1331) فی (330 ص) مع تذییل الشیخ عبد العزیز الجواهری و اعتناء ولد الناظم السید علی، و طبع بعض شعره بعنوان العراقیات
السید محمود بن السید حسین بن محمود إلی آخر نسب عمه السید محمد سعید المذکور طبع فی (1367) الجزء الأول منه و أهداه إلی عمه السعید ولد فی النجف (1323) و نشا بین الأدباء و یظهر قوه أدبه من دیوانه الذی رتبه علی عشرین نوعا مبتکرا فی کثیر منها، و فیها ما إنشاؤه فی (1359) عند مروره علی ایوان کسری فی المدائن من قصیده رائیه یزید علی خمسین بیتا
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 154) و أطری أشعاره و أورد مطلعا من غزله و قال فی (روشن- ص 166) إن اسمه حبیب الله و قد سکن أصفهان
رأیت قصیدته فی نیف و خمسین بیتا فی مدیح الرسول الخاتم صلی الله علیه و آله
ص: 229
أوله:
از سروش وحدتم بر گوش آمد این خطاب
یا فتی لا تبطل الأوقات فی عهد الشباب
إلی قوله:
خسروا تا در فشان گردیده در مدحت حبیب
گشته خورشید از فروغ حکمتش در احتجاب
و هی ضمن مجموعه المولی حسن علی المتخلص بمداح عند السید محمد الجزائری فی النجف و یوجد مثنوی باسم أسرار الولایه له عند (الملک) بطهران هو القاآنی ص 857
و هو الخواجه حبیب الله ترکه أطری علمه و أورد جمله من رباعیاته معاصره الصادقی کتاب دار فی (خص 4- ص 44) و کذا فی (تش ص 175)
و هو الملا حبیب من الطلبه القاطنین بناحیه عبد العظیم أطری إیمانه معاصره النصرآبادی فی (نر 6- ص 203) و عنه فی (روشن ص 166)
أورد شعره فی (تش- ص 78) و اسمه حبیب الله
و هو حبیب الله بن المیرزا شفیع المستوفی أخ المیرزا عبد الله ترجمهما فی (نر 5- ص 98) و توفی حبیب الله بشیراز أوان مأموریته بها من قبل الشاه عباس الثانی و أظنه المذکور فی (گلشن- ص 118) و قال فی (تغ ص 42) إنه عم میرزا داود
و اسمه حبیب الله الأندجانی بن المیر شمس الدین سر برهنه وزیر السلطان حسین میرزا کان ماهرا فی استعمال القیز (من أنواع الموسیقی) أورد شعره فی (روشن ص 166)
من أقرباء ملا فتح الله الکاتب أورد شعره فی (بهش 2- ص 394)
کان یشتغل بالخزف فی الروم و کان خطاطا شاعرا معاصرا لبردعی زاده و شیخ زاده شبستری أورد شعره فی (بهش 2- ص
ص: 230
379 و 381)
و اسمه حبیب الله و هو من المعاصرین رأیت له نصیحت نامه نظما فی المواعظ فی (44 ص) طبع فی (1310 ش) و هو الساوجی رقم 5944
هو ابن میر صدر (حیدر) کان ماهرا فی العود أورد شعره فی (مجن 5 ص 112 و 284)
راجع حبیب أصفهانی
هو أبو القاسم الیزدی المعاصر لفتح علی شاه القاجاری و قد أدرکه جیحون أورد شعره فی (تش یز- ص 284)
هو السید المدعو بحاج میرزا حبیب بن الحاج میرزا هاشم بن الحاج میرزا هدایه الله بن الحاج میرزا مهدی الشهید الرضوی الموسوی المشهدی المتوفی بها فی نیف و عشرین و ثلاثمائه بعد الألف فارسی مرتب علی الحروف و کان هو من أفاضل تلامیذ سیدنا الشیرازی بسامراء، و فی حیاته رجع إلی المشهد و صار مرجعا للأمور إلی أن توفی و شعره فی غایه اللطافه رأیت نسخه منه عند الفاضل الأردوبادی فی النجف و من رباعیاته قوله:
بنده ام بنده ولی بی خردم
خواجه با بی خردی می خردم
خواجه ام دید و پسندید و خرید
بود آگاه ز هر نیک و بدم
راجع حبیب مسگر
من قصبه برکشاد من نواحی چای بآذربایجان خدم السلطان یعقوب آق قوینلو، ثم لقب من الشاه إسماعیل الصفوی بملک الشعراء و گرز الدین أورد شعره الترکی و ترجمته فی (دجا- ص 112) عن تحفه سامی و لکنی لم أره فی المطبوع منه ثم نقل قصه ملاقاه السلطان یعقوب له حین کان الملک مشغولا بالصید و حبیبی یشتغل برعی الأغنام و ما دار بینهما من الکلمات و نقل عن تذکره حسن چلبی أن حبیبی سافر إلی ترکیه فی عهد السلطان بایزید الثانی و مات هناک فی عهد السلطان سلیم (926- 918) و قد صحفه فی (روشن) ب جیشی کما مر فی (ص 213)
ص: 231
و اسمه السید أبو تراب من السادات التبارزه القاطنین بعباس آباد أصفهان أورد شعره و أطرأه معاصره البیگدلی فی (تش- ص 371) و قال فی (روشن ص 166) إنه مات فی عهد نادر شاه و کذا فی روضه الصفا و (دجا- ص 122)
هو فتح علی بن محمد جعفر الشاعر الخطاط الشیرازی مات بشیراز فی (1269) و دفن بشاه چراغ کما فی (عم- ص 544) توجد سبحه الأبرار و اللوائح کلاهما للجامی بخطه الجید بالمکتبه (الشاهیه) بطهران کما فی نمونه خطوط خوش کتابخانه شاهنشاهی (ص 153- 155)
و هو المیرزا إسماعیل سافر إلی الهند فی عهد عالمگیر أورد شعره فی (روشن 167)
هو الحاج علی نقی بن مدرس یزد کان من معاصری الفتح علی شاه، و أورد شعره فی (تش یز- ص 285)
أورد شعره فی (روشن- ص 167) و کذا فی (دجا- ص 112) عن عرفات العاشقین.
هی بنت الخواجه هادی الأسترآبادی.
أورد شعرها و أطرأه فی مرآه الخیال ص 337 و سمی والدها فی روشن هلالی أسترآبادی.
للشیخ مهدی بن الحاج داود الحجار النجفی نزیل معقل (مارگیل) من نواحی البصره و عالمها و المتوفی بها (یوم السبت ثامن شعبان 1358) و حمل إلی النجف و دفن بوادی السلام یوم التاسع من شعبان و له المنظومه الموسومه بفوز الدارین فی نقض العهدین المطبوع جزئه الأول مع شرحه (1349).
هو السید زید بن علی بن إبراهیم. أورد شعره السید علی خان فی قسم شعراء الیمن من السلافه (ص 455) نقلا عن أستاذه جعفر بن کمال البحرانی (المذکور فی ص 194) أنشده فی سنه (1068).
السید إسماعیل بن إبراهیم. أورد شعره أیضا فی
ص: 232
السلافه (ص 457) عن السید زید المذکور فوقا.
أورد شعره فی (روشن- ص 167) و لعله ناصر خسرو.
و اسمه المیرزا محمد معاصر فتح علی شاه. أورد شعره فی (دجا ص 113).
یأتی بعنوان اسمه المعروف ناصر خسرو علوی.
هو السید مهدی بن السید غیاث الدین پیشنماز المشهدی أطری علمه و فضله الذی اکتسبه فی حداثه سنه، معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 102) و قال إن دیوانه یشتمل علی أربعه آلاف بیت و لکنه لم یره ... و ذکره أیضا فی مطلع الشمس و ذکر دیوانه و لکنه لم یعرف عصره، و کذا فی (تغ- ص 42).
مر بعنوان بلاغی نائنی.
یأتی باسمه لطائف الحب.
یأتی باسمه ظافر بن القاسم بن منصور الحداد الإسکندری.
مر بعنوان الدر المنظوم لباعلوی.
لوهاب زاده المعاصر مقیم رشت. و دیوانه یشتمل علی أکثر من عشره آلاف بیت کما ذکره مرتضی المدرسی الچهاردهی.
أورد شعره فی (روشن- ص 167).
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس- ص 138) بعنوان مولانا حرزی و أطری شعره و لا سیما غزلیاته و أورد مطلع واحد منها.
یأتی باسمه منتظم الدر للشیخ عبد الغنی الحر المتوفی (1358).
و هو محمد بن علی الشامی أطری شعره فی (سلافه العصر- ص 368).
للشیخ محمد بن الحسن بن علی بن محمد بن الحسین الحر العاملی المولود بها (1033) و المتوفی بمشهد خراسان (1104) رأیت فی خزانه (العطار ببغداد) نسخه خط ید الناظم فیها زیادات و إلحاقات فی الحواشی و تغییرات فی المتن و العناوین کلها بخطه، و هو مرتب علی ترتیب الحروف یبلغ مع بعض منظوماته إلی عشرین
ص: 233
ألف بیت أول خطبته (الحمد لله الذی جعل نجوم المعانی مصابیح سماء الأفکار) و مرت أرجوزه الهندسه و أرجوزه تواریخ المعصومین علیه السلام فی (ج 1) کما مر فی الخاء خلاصه الأبحاث فی المیراث کلها له. و قد أورد شعره فی (السلافه ص 367).
للشیخ محمد بن علی بن أحمد الحرفوشی العاملی الکرکی الشامی المتوفی (1051) أو (1059) کما أرخ فی الأمل و السلافه (ص 315) مصرحا بأن له دیوان.
ابن أخت مولانا نیکی ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 153) و أورد بعض شعره و قال فی (تغ- ص 42) إنه مات (971). و قال فی (روشن- ص 167) مات (991). و أظنه حزنی أصفهانی.
أورد فی (دجا- ص 113) مدیحه لعباس میرزا (المتوفی 1249) ابن فتح علی شاه.
و اسمه السید أبو الحسن توفی فی تبریز (1230) ترجمه فی (مع- ج 2 ص 94).
الذی قطع لسانه و مع ذلک کان یتکلم ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 308) و ذکر المشهور من شعره و لعله حریفی رازی المذکور فی (تش- ص 218).
معاصر سام میرزا ترجمه فی (تس 5- ص 153) و أورد شعره.
أورد شعره معاصره الصادقی کتاب دار فی (خص 8- ص 162) و قال فی (تش- ص 175) کان ابن أخت ملا نیکی. و فی (تغ- ص 42) سماه تقی الدین و قال مات (977) و له شعر کثیر. راجع حرفی أصفهانی.
قال فی طبقات أکبری إنه جاء من عراق (أراک) إلی الهند، و أورد له شعرا تخلصه فیه حزنی و قال فی (تش- ص 260) إن تخلصه حزینی و کان تاجرا و لم أر دیوانه. و الأول أصح کما فی روضه الصفا.
له مثنوی ذکره فی (دجا- ص 113) و هو غیر حزین الگیلانی بل هو من شماخی بآذربایجان.
ص: 234
للمیرزا محمد النائنی المتخلص بحزین نقل عن نسخه مخطوطه منه الفاضل المعاصر فی نفائس اللباب المستخرجه من ألفی کتاب کثیرا من أشعاره فی المصائب و ذکر أن أشعاره کلها بالعربیه.
فی المدائح و المراثی و المواعظ و غیرها. فارسی من نظم الفاضله الأدیبه دره العلماء الشهیره بخانم قرائت. طبع فی حیاه الناظمه فی (1332).
و اسمه المیر سید حسن القاضی و تخلصه الحزینی ترجمه المیر علی شیر فی مجالس النفائس کما فی (لط 3- ص 78) و استحسن طبعه و أورد شعره. و ترجمه سام میرزا فی (تس 1- ص 33) بعنوان السید حسین القاضی و ذکر أنه قتل بحکم عبید خان أوزبک ظلما فی (939) و ذکر شعره و سماه فی (تش- ص 151) حسن و کذا فی (روشن ص 169) عن نگارستان سخن.
للشیخ محمد علی بن أبی طالب الزاهدی الگیلانی الأصفهانی المدعو بالشیخ علی الحزین المولود (1692 م 1103) المتوفی ببنارس الهند (1181 ه 1779 م) قال فی مرآه الأحوال و کذا فی تحفه العالم إن له أربعه دواوین تشتمل علی ثلاثین ألف بیت. و قد طبع دیوانه بالهند مع السوانح العمریه له. و فی أوله قصیده فی التوحید و أخری فی مدح النبی و الأمیر و الحجه. أول شعره:
سخن صریح سراییم عشق پنهان را
به خون دیده طرازیم لوح دیوان را
و هذا غیر دیوان الغزلیات له کما یأتی. و کان ینسب نفسه إلی الشیخ الزاهد مرشد الشیخ صفی الصفوی. و سافر إلی الهند فی (1734 م) و ألف هناک تاریخ الصفویه بالفارسیه فی (1741 م) و قد طبع هذا الکتاب فی (1831 م) بعنایه (ف ث بلفور) و معه ترجمته بالإنجلیزیه. و مر له تذکره الشعراء فی (ج 4 ص 38) و کلیاته الموجود فی (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3 ص 259) یشتمل علی: 1- القصائد 2- مثنوی فی وصف النبی صلی الله علیه و آله 3- مقطعاته 6- صفیر دل (مثنوی) 5- حدیقه ثانی، فی قبال حدیقه السنائی 6- خرابات، 7- چمن و انجمن 8- مطمح الأنظار، 9- فرهنگ نامه 10- تذکارات العاشقین علی زنه لیلی و مجنون. کلها فی (6500 بیت) و ترجمه فی (تش- ص 371).
ص: 235
و اسمه السید محمد أورد شعره فی (روشن- ص 168)
ترجمه معاصره الصادقی المولود (940) فی (خص 8 ص 262) و أطرأه و أورد بعض شعره و قال فی (تش- ص 71) کان تاجرا
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 290) و ذکر أن له قصائد کثیره فی مدح أمیر المؤمنین علیه السلام و فی بعضها قوله:
خون حرام آمد ولی خون عدو مرتضی
گر همه خون پدر باشد چه شیر مادر است
و اسمه محمد رضی الرضوی أورد شعره فی (گلشن- ص 119)
من الساده التجار فی یزد ترجمه الصادقی فی (خص 6 ص 88) و أطرأه و أورد جمله من أشعاره
ترجمه صادقی فی (خص 8- ص 161) و أطری معرفته للعلوم الرسمیه و مهارته فی الموسیقی و أورد بعض شعره و قال فی (گلشن- ص 119) إنه من أقرباء مستوفی الملک و کان یسکن قزوین و قال فی (تش- ص 175) إنه أصفهانی و اسمه میرزا سلمان، و قیل إن له تذکره و لکن لم نره و ذکره براون فی (ج 4 ص 88)
و هو حسام الدین حسن بن عبد المؤمن المتخلص بحسام و الملقب بمظفری من أدباء القرن السابع فی ماردین بالعراق له منظومات کثیره منها نصیب الفتیان مثل نصاب الصبیان فی لغه العرب بالفارسیه، و تحفه حسام فی لغه الفرس بالترکیه، و ملتمسات فیها مائه رباعیه و نزهه الکتاب أحادیث و أمثال موجود فی مکتبه (المشکاه) کما فهرسها لابنی (ج 2 ص 292) و قواعد الرسائل فی الإنشاء بالفارسیه الخالصه ألفها فی رجب (684) و ألف النزهه فی محرم تلک السنه أورد شعره فی (دجا- ص 113)
یأتی بتخلصه دانش
ناظم التذکره الحسامیه المذکور فی (ج 3 ص 316)
ص: 236
(من توابع بخاری) و أصله من خوارزم ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 122) و قال إن أشعاره الحسنه کثیره، منها قوله:
هرکس که رسد بر سر آن کوی کشندش
زنهار حسامی برس و مگذر از آنجا
و ترجمه فی (ریاض العارفین ص 315) و ذکر أنه عمر ثلاث و ستین سنه و لم یلبس الا ثوبی صوف یسمی (کپنک) و توفی (923) و ترجمه فی (تش ص- 311) و لکن فی (روشن- ص 164) بعنوان حالتی غلطا
ترجمه المولی سلطان محمد بن أمیری الملقب بفخری فی (مجتس 3- ص 143) و قال کان یطعن فی تشیع ملا حسین الکاشفی و ینسبه إلی التسنن، و أورد له رباعیه:
صد شکر که مداح شه مردانم
ثابت بثناء و ثانی حسانم
اکنون نه کمینه بنده فرمانم
دیرینه غلام قنبر و سلمانم
والد سراج الدین آرزو و اسمه الشیخ حسام الدین کان منشیا للسلطان، و له منظومه قصه کامروپ أورد شعره فی (گلشن- ص 120)
ابن ثابت بن المنذر بن حرام الأنصاری الخزرجی المولود قبل النبی صلی الله علیه و آله بثمان سنین و عاش هو و أبوه و جده الأدنی و جده الأعلی کل واحد منهم مائه و عشرین سنه کان هو أولا شاعر رسول الله صلی الله علیه و آله و شیعه أمیر المؤمنین علیه السلام و هو أول من نظم حدیث الغدیر کما فصله الأمینی فی ج 2 من الغدیر ص 32 فی قصیده صدرها بقوله:
ینادیهم یوم الغدیر نبیهم
إلی قوله:
فقال لهم قم یا علی فإننی
رضیتک من بعدی إماما و هادیا
ففسر المولی بالإمام الهادی بمحضر من النبی و الألوف من الصحابه الحضار فی ذلک الیوم و قرروه علیه و أقروا له و مدح الأمیر أیضا بأشعار کثیره أخری مسطوره فی الکتب، و مسقطه عن دیوانه المطبوع مکررا، حیث إنه لعبت فی دیوانه الأیادی الجانیه، کما لعبت فی دیوان الفرزدق بإسقاط المیمیه، و دیوان أبی فراس و کشاجم و کتب أخری بإسقاط مناقب أهل البیت علیه السلام إراده لإطفاء نور الله و مع ما ظهر عن حسان من حمایه الإسلام حتی سمی بالحسام و کنی بأبی الحسام، آل أمره إلی الخذلان علی المشهور فذهبت فی آخر عمره بصیرته کبصره
ص: 237
و صار عثمانیا بعد کونه علویا أعاذنا الله من سوء الخاتمه و انما ذکرناه لکون مدائحه فی حال استقامته کما ذکرنا کتاب التکلیف للشلمغانی أیضا لذلک و أما طبعاته علی ما فی معجم المطبوعات فهی: تونس 1281، 130 ص بمبئی علی الحجر 1281، فی 104 ص لاهور 1295 مع شرح فیض الحسن طبعه أوقاف گیپ باعتناء هرنویج هرشفیلد فی لیدن 1910 م فی (120 و 92 ص) بعد مقابلته علی النسخ الخطیه الموجوده فی مکتبات لندن و برلین و پاریس و پترس بورگ طبع مصر 1331 فی (354 ص) بشرح محمد العنانی و طبع أیضا بمصر فی (1347)
یأتی بعنوان دیوان خاقانی
مر بعنوان دیوان آزاد بلگرامی
و اسمه علی خان ملازم محمد رضا میرزا حاکم گیلان و معاصر هدایت فترجمه فی (مع 2: 93)
معاصر محمد علی فروغ، و نور العین واقف، و مات برامپور أورد شعره فی (روشن- ص 17)
و اسمه المیر محمد أشرف من أعیان سندیله من أعمال لکهنو و من تلامیذ عبد القادر بیدل أورد شعره فی (گلشن- ص 120)
و اسمه السید محمد من خدام الحضره الرضویه أورد شعره معاصر البیگدلی فی (تش- ص 371) و فی (روشن- ص 170) قال إنه کان معاصرا للحزین الگیلانی
ترجمه معاصره هدایت فی (مع 2: 93) و (ض- ص 444) و فی (گلشن- ص 120) قال إن اسمه إبراهیم و کان أدیبا صوفیا
و اسمه المولوی محمد سعید العظیم آبادی أطری نظمه و نثره فی (روشن- ص 170)
و اسمه المیرزا محمد جعفر بن أبی الخیر کان أستاذ جرأت اللکهنوی و تلمیذ المیرزا فاخر مکین أورد شعره فی (روشن- ص 171)
أورد شعره فی خلاصه الأشعار و منها ما ذم فیه
ص: 238
الشاعرین فهمی کاشی و حاتم کاشی، و قال فی (گلشن- ص 120) إنه من تلامیذ محتشم الکاشی
و هو محمد مصطفی خان بن مرتضی خان الفرخ آبادی الهندی کان یتخلص فی شعره الفارسی حسرتی و فی الأردویه شیفته کان مریدا لعبد الغنی مجددی النقش بندی و مات (1286) أورد شعره فی (گلشن- ص 121)
ابن یوسف بن داود الصنعانی مؤلف کتاب الإکلیل فی الأنساب المذکور فی (ج 2: ص 270): ترجمه السیوطی فی البغیه- ص 217 و قال إن دیوانه فی ست مجلدات
و هو الشیخ حسن بن الشیخ حسین الحر العاملی المتوفی (1298) قال فی أعیان الشیعه إن له مجموع جمع فیه شعره
و هو صاحب المعالم المتوفی (1011) کبیر جمعه تلمیذه الشیخ نجیب الدین علی بن محمد بن مکی کما ذکره فی أمل الآمل و قال حفید الناظم الشیخ علی بن الشیخ محمد البسط فی الدر المنثور: إن هذا الدیوان بخط الناظم موجود فی بلادنا و سمعت أن منه مجلد عند أولاد الشیخ نجیب الدین انتهی و أورد شعره فی (السلافه- ص 304) أیضا
هو ابن شدقم الحسینی المدنی قال فی السلافه (ص 249) دخل الهند فی عنفوان شبابه و تزوج ابنه أحد ملوکها و ترقی أمره و کان یرسل أموالا إلی بلده، و بعد أن مات أبو زوجته هاجر بأهله إلی وطنه لکنه لم یقدر البقاء فرجع إلی الهند و بها مات ثم أورد شعره و شعر ابنه السید محمد بن الحسن فی (ص 250) و السید حسین بن علی بن الحسن بن شدقم فی (ص 253)
مر بعنوان دیوان أبی نزار
یأتی بعنوان دیوان طائر
هو الشیخ الإمام أفضل الدین کما وصفه تلمیذه الشیخ منتجب الدین الذی توفی بعد (585) و ذکر له دیوان النثر أیضا کما یأتی
تلمیذ الشیخ مفلح و الشیخ
ص: 239
إبراهیم المیسی و المجاز من صاحبی المعالم و المدارک قال فی أمل الآمل أن دیوان شعره یقارب سبعین ألف بیت
مداح السلطان أرسلان شاه السلجوقی أورد أشعاره محمد العوفی فی تذکرته و نقلها عنه فی (مع: ج 1 ص 197)
الذی کان فی عصر کاشف الغطاء و عمر إلی عصر صاحب الجواهر و له أولاد علماء أجلاء: الشیخ إبراهیم و الشیخ أحمد و الشیخ علی و الشیخ محمد و الشیخ مهدی و الشیخ حسین الذی توفی فی حیاه والده فی حدود (1255) یوجد بعض أشعاره فی مجموعه السید یوسف بن محمد العلوی الحسینی المکتوبه (1302) رأیتها فی مکتبه (الملک) بطهران
مر بعنوان خمسه سید حسن فی (ج 7: 257)
ابن الشاه طهماسب الصفوی الحسینی الذی قتله الشاه إسماعیل الثانی حکی رباعیه منه فی مجمع الفصحاء ج 1 ص 22 و هو الأخ الأکبر للشاه إسماعیل الأول و عبر عنه الصادقی فی (خص 2- ص 26) بسلطان حسن میرزا
قال المیر علی شیر فی (مجن 2 ص 54 و 228) إنه کان بمنزله والدی، و کان عالما متصوفا ثم أورد شعره
و هو الشیخ حسن بن مرتضی آل الشیخ أسد الله الدزفولی الکاظمی صاحب المقابیس له دواوین متعدده کلها فی مدائح أهل البیت و مراثیهم و رأیت قصیدته المطبوعه فی رثاء السید ماجد بن هاشم العوامی القطیفی المتوفی بالکاظمیه فی (1367)
و هو السید حسن الإشکوری المقیم برشت و تلمیذ السید محمد کاظم الیزدی و المیر محمد علی الچهاردهی ذکره مرتضی المدرسی الچهاردهی
و هو المیر حسن أخ الحاج عبد الله العطار فی جنب الإمام زاده إسماعیل بأصفهان ترجمه معاصره فی (نر 5- ص 142) و ذکر شعره و مثنویه الموسوم خروسیه
ص: 240
و اسمه حسن علی کان متولیا ل شهیدیه المکان الذی قتل فیه صفی میرزا المعارض لأبیه الشاه عباس الأول ترجمه النصرآبادی فی (نر 6 ص 200) و قال فی (تغ- ص 33) إن تخلصه حسن
راجع التاریخ المنظوم فی (ج 3 ص 289)
و اسمه حسن بیک محرر الأرقام، کما وصفه معاصره فی (نر 4- ص 78)
و هو من شعراء القرن التاسع سمی بذلک لکثره نظمه التواریخ أورد تاریخه المنظوم لوفاه بابر شاه فی (نر 13- ص 469)
الملقب من الشاه عباس بسگ لوند کما فی (تش- ص 12) و لعله الآتی بعنوان گرامی ترک کما فی (نر 9- ص 289)
راجع دیوان ثانی المذکور فی (ص 183) أورد شعره فی (روشن- ص 172)
أورد شعره فی (روشن- ص 172)
من شعراء القرن الثالث عشر و شعره ترکی أورد ترجمته فی (دجا- ص 115) عن حدیقه الشعراء و یأتی دیوان الحکاک
و هو الشیخ حسن بن الشیخ علی بن حمود المعاصر ولد بالنجف (1300) و توفی بالحله (1335) جمع دیوانه فی ذی القعده (1330) و منها اللامیه فی 60 بیتا فی رثاء الحسین علیه السلام و النسخه عند السید محمد حسن الطالقانی فی النجف، و نسخه عند ولد الناظم الشیخ أحمد و أخری بمکتبه (بیت الطریحی)
و هو حفید الشیخ حسین داود الذی کان من خدام الآستانه الرضویه و قرابه المیرزا جعفر المشهور بسرو قد من أکابر مشهد خراسان ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 129) و ذکر أنه جاء إلی أصفهان عازما للرواح إلی الهند لکن سمعت أنه توفی ثم أورد کثیرا من شعره و قال فی روضه الصفا إن اسمه الشیخ حسن داود بن الشیخ محمد داود خادم باشی و کلید دار الحضره
راجع دیوان رفیع قزوینی
ص: 241
فارسی توجد نسخته فی دشتستان
للمولوی محمد حسن علی الماهلی من أحفاد الشاه فتح الله تلمذ علی الملا محمد عمر فی بنارس (الهند) و درس فی مدارس مدرس، و مات (1258) أورد شعره فی (گلشن- ص 134)
و اسمه الحسن بن علی الدهلوی السنجری الملقب بنجم الدین و المتخلص بحسن معاصر أمیر خسرو الدهلوی و محبوبه، و کانا کلاهما مریدی نظام الدین أولیاء و کان حسن شاعرا عارفا خطاطا قال فی النفحات (ص 549): له عده دواوین و له فرائد الفوائد و مات حسن ببلده دیوگر بالهند فی (727) أو (731) کما فی شاهد صادق و (تغ- ص 43) و ترجمه فی (لت 4) و مجالس العشاق (المجلس 34) و (بهش 1 ص 357) و (مع 1 ص 196) و (تش ص 346) و مرآه الخیال (ص 48) و تذکره خوش گو و هفت إقلیم و قد رأی سنگلاخ کتابه فرائد الفوائد بخط علی رضا عباسی فذکره فی (امتحان الفضلاء- ج 1- ص 237) توجد نسخ دیوانه عند محمد آقا النخجوانی و (سپهسالار) فیها (6400 بیت) و (المشکاه) فیها (6000 بیت) و أکثرها فی مدائح علاء الدین فیروز (محمد شاه) کما فی فهرس کتابخانه دانشگاه لابنی (ج 2 ص 53)
الحکیم الصوفی المدرس فی الجامع الکبیر العباسی بأصفهان الماهر فی العلوم الحکمیه المحب لزمره الحکماء و الصوفیه و الذاب عنهم. توفی بعد ما اختل دماغه فی هذه الأعصار. ترجمه کذلک صاحب الریاض ثم ذکر ولده العالم الصالح الفاضل الکامل المولی محمد حسین، و قال إنه شریکنا فی القراءه علی الأستاد الاستناد (المجلسی) أقول مراده المولی حسین الدیلمانی اللنبانی (بالنون بعدها ألباء الموحده) الذی ترجمه فی (روضات الجنات ص 198) و والده المولی حسن ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 157) بعنوان المولی حسن الگیلانی و أطرأه و أورد بعض رباعیاته.
مر بعنوان أنسی أصفهانی.
راجع السبیتی.
و أشعاره معروفه عند العامه بآذربایجان. و له منظومه فی مراثی الأئمه. ترجمه فی (دجا- ص 115) عن حدیقه الشعراء.
ص: 242
کان ببنارس الهند. أورد شعره فی (گلشن- ص 132) عن تذکره نشتر عشق.
و هو الحسن خان بن حسین خان. قال معاصره النصرآبادی فی (نر 2- ص 20): رأیت دیوانه و هو یقرب من ثلاثه آلاف بیت، و قال فی (تش- ص 12) إنه کان حاکم هرات فی عهد الشاه عباس الأول و کان خطاطا، وصفه بصاحب السیف و القلم. و قال فی نمونه خطوط خوش نستعلیق إنه مات (1052) (ص 148) و کذا فی (روشن ص 172) و فی (تغ ص 43) أنه مات (1100). و قال فی امتحان الفضلاء (ج 2- ص 40) إن الخطاطین یعبرون عن حسن شاملو و الحسن الکرمانی بالحسنین تم ترجمه مستقلا فی (ج 2- ص 235- 250). و راجع سگ لوند ص 454 رقم 2613.
و اسمه حسن بیک. أورد شعره فی (نر 6- ص 206) و قال ذهب إلی أصفهان لتحصیل العلم و سکن مدرسه جده ثم رجع. و لیس هو تاج الدین حسن الرازی تلمیذ ملا میرزا جان الشیرازی المذکور فی (تغ- ص 44).
ابن المولی عبد الله التستری نزیل أصفهان، مؤلف کتاب التبیان فی الفقه المذکور فی (ج 3 ص 332) و حاشیه قواعد الشهید المذکوره فی (ج 6- ص 173) ترجمه فی السلافه مختصرا فی ذیل ترجمه أبیه و أرخ وفاته بسنه (1069) لکن فی تاریخ الخاتون آبادی أرخ وفاته بسنه (1075) و هو الأصح لأنه یظهر من بعض الإجازات حیاته فی (1070) و ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 154) و أورد عده من رباعیاته و من شعره:
دور شو از آنکه مردود بزرگان می شود
کوچه بأید داد سنگی را که می غلطد ز کوه
و أورد شعره فی (گلشن- ص 132) و (تغ- ص 44).
من أقرباء دوست محمد. أورد شعره فی (قز مج 3- ص 252).
ترجمه النصرآبادی فی (نر 12 و 13 ص 451 و 485) و ذکر أنه کان مصافیا مع الشیخ البهائی و معاشرا معه بحیث ینزل الشیخ فی داره کثیرا. قال و کان والدی ابن أخته. و أورد بعض رباعیاته و بعض قصیدته فی مدح الأمیر علیه السلام .
ص: 243
و هو مفخر اللسانین و ذو الشهادتین الأشرف أبو محمد الحسن بن محمد الحسینی کما وصفه أبو الحسن البیهقی فی لباب الأنساب المؤلفه (555) و الراوندی فی راحه الصدور. و لکن جامع دیوانه الذی یدعی أنه تلمذ علیه وصفه فی أول الدیوان هکذا: ذو الشهادتین أبو العلی (یعلی) حسن بن أحمد الحسینی الغزنوی. ..
ثم إن العوفی فی لباب الألباب خلط بینه و بین حسن الغزنوی جمال الدین و سمی والده ناصر العلوی و سری الغلط منه إلی أصحاب التذاکر بعده مثل تاریخ گزیده (ص 817) و (لت- 2) و (تش- ص 101) و هفت إقلیم و مجمع الفصحاء. قال جامع الدیوان: إن حسن الغزنوی وصاه عند الوفاه بجمع دیوانه باسم الأمیر محمود و بما أن هذا الأمیر جلس (552) و مات (557) فیظهر أن الدیوان جمع قبل التاریخ. و کذا یظهر أن وفاه السید حسن کان أیضا قبل التاریخ، فما فی خلاصه الأشعار و عنه فی (مع 1: 192) أنه مات (565) فلیس بصحیح. و قال بعضهم مات (535 أو 536) و الصحیح ما ذکره البیهقی فی لباب الأنساب من أنه مات (548). طبع الدیوان علی عده نسخ بطهران بتصحیح السید محمد تقی المدرس الرضوی فی (348 ص) مع مقدمه فی أحواله فی (72 ص) و ضمیمه فیها تصحیحات دهخدا و فروزانفر للدیوان فی (34 ص).
قال المدرس الرضوی فی مقدمه طبع دیوان حسن غزنوی أشرف: هو السید جمال الدین حسن بن ناصر العلوی أخ السید محمد بن ناصر العلوی أخ السید محمد بن ناصر. و قد مدحهما السنائی فی کارنامه بلخ فقال:
شرف الدین محمد ناصر
عقل از أو کند و وهم از و قاصر
شاخ دیگر جمال دین حسنی
که چو نام خود از نکو سخنی
هر کجا هست شاعر علوی
أو چو صدر است و دیگران چو روی
. و قد اخترم قبل الثلاثین من عمره قبل سنه (500) فرثاه مسعود سعد سلمان بقصیده قال فیها:
بر تو سید حسن دلم سوزد
که چو تو هیچ غمگسار نداشت
سی نشد سال تو ویحک
سال زاد تو را شمار نداشت
و قد خلط العوفی بینه و بین حسن الغزنوی الملقب بأشرف ثم سری الغلط منه إلی التذاکر
ص: 244
المتأخره.
و اسمه أبو الحسن رأی دیوانه آذر بیگدلی فقال فی (تش- ص 230) إنه یقرب من ألفی بیت و أکثر غزلیاته لا تخلص فیه. أقول و قد وقع فیه خلط و قد ذکرناه فی (ص 40) بعنوان أبو الحسن و راجع أیضا جعفر فراهانی فی (ص 196).
یأتی بعنوان رفیع.
القاضی حسن. کان فی خدمه الأکبر شاه و حاکم گجرات. أورد شعره فی (گلشن- ص 133) و (تغ- ص 44).
راجع دیوان القیم الحلی.
من شعراء عصر خدابنده المغولی. راجع دیوان کاشی.
و هو الفقیه الحاج محمد حسن بن محمد صالح بن مصطفی کبه البغدادی المولود (1269) و المتوفی (9- رمضان- 1336) و دفن بمقبره والده فی النجف قرب باب الطوسی. له أرجوزه فی ألف بیت باسم الرحله المکیه نظمها فی (1292) و له قصائد و مقطعات عالیه.
و هو الحکیم حسن. له رساله ربط الحکمه بالتصوف کما فی (گلشن- ص 133) و قد أطری تصوفه فی (نر 6- ص 157).
و هو الخواجه حسن بن إبراهیم بن غیاث الدین محمد من أحفاد قطب الدین مودود الچشتی العارف. أورد شعره فی (روشن- ص 172).
یأتی بعنوان دیوان راهب و راجع واهب أیضا.
مر بعنوان الحسن بن علی.
راجع حسن نیشابوری.
ترجمه و أورد شعره کتاب دار فی (خص 8- ص 257).
مر بعنوان حسن خراسانی و یأتی آخر بعنوان دیوان رفیع.
و هو الملا حسن من علماء نهاوند فی أوائل العهد الناصری فی النصف الثانی من القرن الثالث عشر. ترجمه و أورد شعره فی (مع: 2: 93) و (ض- ص 444).
ص: 245
و هو المعروف بالمتکلم. ترجمه فی (لت 5) و قال کان تلمیذ المولی مظفر الهروی. و ألف رساله فی الصنائع البدیعه باسم الملک غیاث الدین کرت و قال فی شاهد صادق إنه مات (771). و أورد فی (مع: 2: ص 14) قصیدته فی مائه و خمسین بیتا. و یظهر من شعره أنه کان ینتسب إلی آل سامان و کذا فی (تغ- ص 43).
و اسمه حسن بیگ. أورد شعره فی (گلشن- ص 132).
لحسن علی أخ العطار الیزدی. سافر إلی مصر و الحجاز و الهند و رجع إلی یزد و مات عن تسعین سنه. أورد شعره فی (تش- ص 260) و (گلشن- ص 133) و (تغ- ص 44).
کان معرکه گیرا کما وصفه الصادقی فی (خص 8- ص 259) و ذکر شعره.
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 133).
و قال مات بکاشان فی (941) و أورد شعره. و قال فی (تش- ص 242) إنه طباطبائی و سماه میر حسنی، و لکن فی فهرس الأعلام لتذکره سامی سماه حسینی و کذا فی (گلشن- ص 137) فإنه قال: هو حسینی ابن أخت المیر حیدر المعمائی.
مر بعنوان آشوب فی (ص 7).
یأتی بعنوان صبوحی.
توفی (1208) و کان من مشایخ السید مهدی بحر العلوم. صرح فی إجازته له بأن له أرجوزه نظم البرهان و سمط الإیمان فی أصول الدین و العقائد، و شرحها أیضا. و هما موجودان الآن بخط الناظم الشارح عند السید شهاب الدین التبریزی النجفی القمی.
حفید المیر شمس الدین محمد الحسینی الکرمانی، الصدر فی عصر الشاه طهماسب. ترجمه فی (نر 5- ص 102) و ذکر أنه توفی شابا و أورد بعض شعره و کذا فی (روشن- ص 78).
مر بعنوان دیوان ابن الحجاج
ص: 246
انتخب منه الشریف الرضی و سماه الحسن من شعر الحسین و رتبه البدیع الأسطرلابی علی أبواب فی فنون الشعر و سماه دره التاج. یوجد الجزء السادس منه المکتوب فی حدود القرن السابع بمکتبه السماوی و کان فی مکتبه (حسینیه کاشف الغطاء) الجزء الثامن من حرف المیم إلی آخر الیاء بخط عمر بن إسماعیل بن أحمد الموصلی فی (620) و نقله أمین الخانجی إلی مصر و أخذ عنه صورا فوتوغرافیه متعدده فی (1342).
یأتی بعنوان حسین بن کمال الدین.
المتوفی (1098) ترجمه فی (نر 6 و 15- ص 152 و 528) و (تش- ص 108) و أورد جمله من رباعیاته و معمیاته.
مطبوع.
المتوفی بها (1361) و هو عربی اسمه الأنوار القدسیه قد طبع فی (110 ص) بعد وفاته و فاتنا ذکره فی محله. و هو فی مدائح أهل البیت علیه السلام و فی آخره بعض المراثی و فی أوله ترجمه الناظم تزید علی ألفی بیت. و دیوانه الفارسی الذی یتخلص فیه مفتقر یأتی فی المیم.
المترجم فی (السلافه- ص 504) جمع بعض أشعاره حفیده المعاصر السید مهدی بن علی الغریفی النجفی المنتهی نسبه إلیه و المتوفی (1343) فی مجموع یقرب من ثلاثمائه بیت. أوله
سحاب جفونی بدموع هوامی
لرزء أمیر المؤمنین إمامی
إلی تمام النیف و الخمسین بیتا ثم قصائد أخر. رأیت النسخه بخط السید مهدی عند ولده المشتغل فی النجف السید عبد المطلب.
المتخلص بالحسینی یأتی بعنوان تخلصه.
و قد توفی الناظم ببلده جوبا فی (1369) کما حکاه لی حفیده الطالب فی النجف. و قد طبع دیوانه الصغیر فی العرفان بعنوان عقود الدر و الجوهر.
یأتی بعنوان حسین بن شهاب.
ص: 247
المتوفی (1170) یقرب من أربعه آلاف بیت استنسخه (السماوی) و اسمه ذخیره المال کان من تلامیذ السید نصر الله المدرس الحائری و بینهما مطارحات و مراسلات. و یوجد منه نسخه بمکتبه یعقوب سرکیس ببغداد، و أخری فی النجف بمکتبه الشیخ علی الخاقانی. و مر له البدیعیه فی (ج 3- ص 75).
ابن السید مهدی بحر العلوم الطباطبائی المتوفی فی النجف (1306) مرتب علی فصلین أولها فی المدائح و المراثی للمعصومین علیه السلام و فیه تخمیس الاثنی عشریات لجده بحر العلوم. و ثانیهما فی مراثی بعض العلماء مثل شیخه صاحب الجواهر و الشیخ عباس ابن المولی علی البغدادی تلمیذ صاحب الجواهر و غیرهما أوله [أحمدک اللهم علی تظافر آلائک ] رأیت نسخه منه عند السید جعفر بن السید باقر بن السید علی بن السید رضا بن بحر العلوم، و نسخه مجدوله مذهبه بمکتبه (الملک) و نسخه خط ید الشاعر نفسه عند السید علی بن الحسین الهاشمی الخطیب النجفی، و استنسخه السماوی و السید محمد صادق بحر العلوم.
و هو السید حسین بن علی بن حسن بن شدقم. أطرأه و أورد شعره فی (سلافه العصر- ص 253).
ابن الحسین بن محمد بن حیدر (خاندار) العاملی الکرکی، معاصر الشیخ الحر. سکن برهه بأصفهان ثم نزل الهند. ذکر فی (السلافه- ص 355) أنه توفی (1076) بحیدرآباد الهند. و له شرح نهج البلاغه و مختصر الأغانی و أرجوزه فی المنطق و مسائل فی الطب و هدایه الأبرار و الحاشیه علی تفسیر البیضاوی کما ذکر فی (ج 6- ص 41) ذکره فی الروضات- ص 657 و أمل الآمل و قد طبع دیوانه بالإسکندریه فی (1290) علی الحجر.
و سبط التقی المجلسی و أخ المولی محمد سعید الأشرف. له مثنوی قضا و قدر ترجمه فی (نر 6 و 15- ص 182 و 542) و أورد شعره و بعض معمیاته. و قال فی (گلشن- ص 135) إنه نزل الهند أیضا.
ص: 248
کما فی نفحات الأنس. مر بعنوان أمیر حسینی غوری فی (ص 100).
المتوفی فی هجرلانه بالبحرین (984) عن ست و ستین سنه، والد الشیخ البهائی و تلمیذ الشهید الثانی.
ذکره الشیخ الحر فی الأمل.
) جمعه مما ینسب إلیه من الأشعار الشیخ محمد حسین المتخلص بضیائی ابن الشیخ محمد باقر البیرجندی القائنی المعاصر مؤلف بغیه الطالب المذکور فی (ج 3- ص 133) ذکره الخیابانی فی هامش وقایع الأیام و قد جمع شعره أیضا الشیخ محمد علی المدرس الخیابانی فی دیوان المعصومین الآتی.
یأتی بعنوان دیوان الطغرائی.
یأتی بعنوان دیوان الوزیر المغربی.
. کان جده الشیخ جواد بن الشیخ موسی بن الشیخ حسین محفوظ ممن نزل بسامراء و النجف سنین مستفیدا من بحث المیرزا الشیرازی و تلامیذه و غیرهم، و رجع إلی هرمل و کان عالمها المطاع إلی أن توفی بها (1358) و کانت ولادته کما حدثنی هو بها فی (1281) و له تصانیف رأیت بعضها عنده بالکاظمیه و سائرها توجد عند حفیده الحسین بن علی هذا الناظم للدواوین التی لکل منها عنوان خاص 1 عبث الصبا 2 روائح الشباب 3 یواقیت الوشاح 4 شقاشق 5 الدرمعیات فیما نظمه أوان تلمذه فی دار المعلمین 6 المنه 7 غمزات الحیاه. و له أرجوزه فی نسب آل محفوظ تبلغ الجمیع بضعه آلاف بیت و لجده الجواد الهرملی أرجوزه النحو کما مر فی (ص 208).
بن السید أحمد الموسوی الکاظمی النجفی المعروف بالکیشوان المولود (1295) و المتوفی (1356) رتبه بنفسه علی السنین أول قصائده فی تهنئه عرس الشیخ علی بن الشیخ باقر صاحب الجواهر فی (1315) و آخره عن لسان بعض أصدقائه فی رثاء بعض فی (1347) رأیته بخطه عند ولده السید نوری تبلغ عده الموجود إلی (1582 بیتا) و جمله من أشعاره توجد فی المسودات بخطه أیضا.
ص: 249
و هو الحسینی الحلی. أورد شعره فی (السلافه- ص 545) و قال له درر الکلام و یواقیت النظام فی البدیع. و له إجازه للشیخ ناصر بن علی الحویزی تاریخها شوال (942) بخطه. طبع فتوغرافیا فی فهرست کتابخانه دانشگاه- ج 2- ص 567 و لعله الذی ذکر فی (ص 28) بعنوان ابن کمال.
مر بعنوان دیوان ابن الدباس النحوی.
ابن عبد اللطیف بن علی بن أحمد بن أبی جامع العاملی. ذکره معاصر الشیخ الحر، و قال إنه یروی عن أبیه عن أبیه عن جده عن الشیخ البهائی.
ابن محمد التبریزی الأصل النجفی المولد و المتوفی بها (1251) مؤلف الحسن و القبح الموسوم بالدره النجفیه ترجمه سبطه الشیخ محمد طه برساله مستقله، و ذکر دیوانه المشتمل علی نیف و عشرین قصیده کبیره کلها فی مدیح أهل البیت علیه السلام منها الرائیه التی تزید علی أربعمائه و خمسین بیتا و منها الهائیه التی تزید علی مائتی بیت، و قد خمس الهائیه الملا عباس الصفار، و قد جمع الشیخ محمد (السماوی) جمیع ما وجده من شعره فی مجلد بخطه موجود فی مکتبته” السماوی”.
و نسخه أخری عند الشیخ علی الخاقانی استنسخها عن نسخه الشیخ موسی نجف من أحفاد الناظم، و النسخه فی (120 ص) کل صفحه 20 سطرا و هو مرتب علی الحروف (أ- ی) کتبت فی النجف (1362) و یلیها دیوان الشیخ حسین التلمسانی، و نسخه أخری عند جلال الدین المحدث بطهران یقرب من ألف و خمسمائه بیت.
مطبوع. راجع الأرجانی ص 67.
و هو المعمر الصراف بأصفهان. أورد شعره فی (نر 9- ص 294) و (گلشن- ص 136).
یأتی بتخلصه حسینی گورکانی.
. طبع بعض شعره فی مدیح السید ماجد العوامی المتوفی (1367) فی (32 ص).
المتخلص بخروشی. یأتی فی الخاء، و آخر بعنوان
ص: 250
دیوان سهوی و آخر بعنوان دیوان معلوم.
توجد نسخته فی (50 صفحه) ذیل دیوان الشیخ حسین نجف، عند الشیخ علی الخاقانی فی النجف.
جامع الکمالات و بانی المسجد و الحمام و السوق المشهور باسمه فی تبریز. ترجمه فی (نر 5- ص 118) و أورد شعره.
مر بعنوان حسین بن شهاب الدین.
غزلیات و ترجیع بند فی المعارف و قصائد فی مدح الأئمه علیه السلام طبع فی بمبئی و نسب فی الطبع إلی الحسین الحلاج مع أن فیه التصریح بأنه للخوارزمی، نعم کثیرا ما یذکر فیه الحلاج و یشبه نفسه به. و أظنه کمال الدین حسین بن الحسن الخوارزمی المذکور فی (مجن 1- ص 9 و 185) الذی کفرته حنفیه هرات فحاکمه شاه رخ، ثم خلی سبیله و فی الأخیر قتلته الأزبک فی (837 أو 840) و کان تلمیذ أبی الوفاء الصوفی و له شرح مثنوی مولوی و مقصد أقصی در ترجمه مستقصی و شرح قصیده البرده بالترکیه الخوارزمیه و کنوز الحقائق کما فصله ابنی فی (فهرس کتابخانه دانشگاه- ج 2 ص 146- 150) و یظهر من بیت شعر أورده هناک أنه کان یتخلص بحسین، و هو غیر کمال الدین حسین الهروی الخطاط المتوفی بمشهد خراسان فی (983).
المتخلص بصبوحی یأتی بتخلصه.
کان قاضی خوانسار برهه فی عصر الشاه عباس الأول و من أهل الثروه. ترجمه النصرآبادی و أورد بعض رباعیاته و قال فی (گلشن- ص 135) إنه تلمیذ میرزا جان الباغنوی الشیرازی.
مر بعنوان حسین بن جمال الدین.
هو ابن محمد صادق المتوفی بمشهد خراسان (9 شوال 1349) فارسی فی المدائح و المراثی رأیته عند أبی زوجته الشیخ علی أکبر النهاوندی.
کذا ترجمه فی (تس 5- ص 177) و أورد شعره.
ص: 251
لأنه ابن حکیم رکنا. مات شابا و رثاه والده برباعیه ذکره النصرآبادی فی ترجمه أبیه و أورد بعض رباعیات محمد حسین أیضا فی (نر 9- ص 289)
کان نزیل بوشهر ولد (1253 ش) و طبع الدیوان بالهند و یقرب من ألف بیت.
راجع (مشتاقی شیرازی).
و هو ابن المیرزا جانی عزتی. أطری فضله فی (نر 4- ص 90) و أورد شعره.
یأتی بعنوان تخلصه طفیلی.
و هو ابن محمد بن أحمد بن إبراهیم البحرانی المتوفی بشاخور (21 شوال- 1216) قال فی أنوار البدرین إنه فی تسعه آلاف بیت کلها فی مراثی الحسین علیه السلام .
ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 157) و أطرأ علمه و فضله و رحلاته فی البلاد، الروم و مصر و الحجاز و الهند، و عوده إلی یزد و بلوغه التسعین، و نقل بعض شعره عمن أدرکه.
مطبوع. و فیه القصیده فی مدح ابن أخته الحاج میرزا أبی الفضل الکلانتری. نقله عنه فی مقدمه دیوان الکلانتری (ص- عه)
مر بعنوان حسین بن الحسن.
کان أبوه میر آخر للشاه إسماعیل الفاتح. و قام ولده فی عمله مده. ثم انتقل إلی الشاه همایون فی الهند. ترجمه سام میرزا فی (تس 6- ص 183) و أورد بعض شعره.
یأتی بعنوان دیوان کاشفی سبزواری.
لملک حسین خان فعله گری المتوفی (1300) یقرب من ألف بیت بالکردیه و منه:
آفریده بیت ژ قطره منی
سزاوار نین ژ منی منی
منی ژ افعال دیو بدکارند
رجیم درگاه پروردگارند
ص: 252
همنشین بد مکروت ذلیل
لباس تقوات مبروت و نیل
پریت باورم ژ قرآن دلیل
ژ لم أتخذ فلانا خلیل
لمیرزا حسین خان الرشتی باللهجه الگیلکیه.
طبع برشت.
مر بعنوان حسین بن کاظم.
أورد النصرآبادی فی (نر 15- ص 544) بعض معمیاته.
مر بعنوان حسین بن صالح.
(1) ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 107) و أطری علمه و فضله فی المعقول و أورد بعض شعره و رباعیاته و ذکر أنه فی (1072) صار مأمورا ببندر عباس و لما رجع توفی بشیراز. و یأتی دیوان أخیه المیرزا حسن بعنوان دیوان راهب و دیوان واهب.
أورد شعره فی (سرخوش- ص 31)
ترجمه میرزا بابر فی بابرنامه و النصرآبادی فی (نر 15- ص 500) و أورد هذا بعض معمیاته، و حکی قول الجامی أنه لو علمت بمجی ء المیر السید حسین المعمائی لما أنشأت المعمی أصلا. و صرح بأنه من سادات نیشابور و معاصر للجامی المتوفی (898) و قال فی شاهد صادق و (تغ- ص 44) إنه مات (904). و أما القاضی المیر حسین المیبدی فلم یکن سیدا و توفی (911) فهو متأخر عن هذا السید المعمائی، و کان یتخلص شفیعی کما قال ابنی فی (فهرست .
ص: 253
کتابخانه دانشگاه- ج 2 ص 401).
ابن المولی معین الدین نزیل یزد و شارح دیوان أمیر المؤمنین علیه السلام و المتوفی (911) مطابق لفظ (قاضی) ترجمه النصرآبادی فی (نر 15- ص 512) و أورد تسعه من معمیاته منها باسم علی. ترجمه فی (تس 2- ص 48) و (هفت- ص 174) و ذکر أن تخلصه منطقی و ترجمه فی (تش یز- ص 332) باسمه میر حسین و تخلصه المنطقی، فظهر أن تسمیته بمیر حسین لیست لأجل سیادته کما زعمه کشف الظنون فوصفه فی (ج 2 ص 656 س 7) بالحسینی.
مر بعنوان حسین بن نجف.
یأتی بتخلصه دیوان نوری.
مر بعنوان میر حسین المعائی و یأتی بعنوان شفیعی.
. للسید فتح علی خان المشهدی المقیم بالهند و المتوفی بشاه جهان آباد فی (1224) و هو ابن عوض علی خان بن المیر عثمان خان الرضوی النقوی. نزل جده المذکور من خراسان إلی الهند فی عهد فرخ سیر و محمد شاه. و نصب عوض علی حاکما للاهور، و نشا فتح علی هناک، و تلمذ علی صدرجهان فی العرفان. و مات عن خمس و تسعین من عمره و دفن
عند قبر والده بجوار ترکان شاه بشاه جهان آباد، کذا فی (گلشن- ص 137) و قال إن دیوانه یقرب من خمسه عشر ألف بیت و فی مطلع الشمس أنه فی أربعه عشر ألف بیت.
مر بعنوان أمیر حسینی فی (ص 100).
راجع حسینی قزوینی.
راجع أمیر حسینی فی (ص 100).
و هو الحاج محمد حسین بن محمد حسن بن معصوم القزوینی الأصل الشیرازی المسکن تلمیذ أبی القاسم سکوت. و توفی (1249) ترجمه فی طرائق الحقائق و فی (ض- ص 428 و 445) و مر له خمسه حسینی فی (ج 7- ص 257) و إلهی نامه فی (ج 2 ص 284).
مر بعنوان حسنی کاشانی.
ص: 254
و هو السلطان حسین میرزا بن منصور بن بایقرا بن حسن بن عمر شیخ بن الأمیر تیمور گورکان. رباه بعد موت والده أخوه بایقرا و لذا ینسب إلیه و یقال له السلطان حسین میرزا بایقرا. و بعد أن غلب علی یادگار محمد البایسنقری قتله بهراه فی (875) و استقل بالملک فی خراسان و أفغانستان إلی أن توفی (911) قال فی (تس 1- ص 11) إنه کان خیرا یدر الأرزاق للعلماء و کان الموظفون منهم عنه اثنی عشر ألف عالما، و کان یطعم الفقراء فی عشره عاشوراء و یذبح شاتین فی کل یوم توسلا إلی الحسین علیه السلام و قال میرزا بابر فی بابرنامه إنه فی سبعه أعوام أول ملکه کان خیرا و بعدها شرب الخمر کل یوم بعد
صلاه الصبح و ما کان یسکر قبل الصلاه، و کان ملتذا من دنیاه کثیرا. و له دیوان بالترکیه کلها علی زنه واحده یتخلص فیها حسینی و ألف کمال الدین حسین گازرگاهی مجالس العشاق و أظهر بین الناس أنه تألیف لسلطان حسین میرزا، و فیها أکاذیب و مناکیر ینسب العشق و الغرام إلی الأنبیاء فی قصص مکذوبه. ترجمه فی (مجن 8- ص 130 و 316) و (مع- ج 1 ص 21) و (تش- ص 12) و براون ج 3 ص 516.
و اسمه غلام من شعراء جهانگیر پادشاه.
أورد شعره فی (گلشن- ص 137).
مر بعنوان أمیر حسینی فی (ص 100).
مر بعنوان حسینی رضوی.
و هو محمد حسین الأودی صاحب الشیخ علی الحزین.
مات ببنارس الهند و دفن عند قبر الحزین فی (1205) و دیوانه یشتمل علی سته آلاف بیت من جمیع أقسام الشعر، أورد بعضه فی (گلشن- ص 136).
قال آیتی فی تش یز- ص 286) أن اسمه حسین و کان من سادات یزد و شعره کثیر.
و هو الملا محمد أمین الأنصاری التبریزی الأصل. سکن بعباس آباد أصفهان. و کان له راتبا فقطع فنظم حشری قصیده مدح فیها المیر حبیب الله صدر فأعاده و هو الذی نظم غزوات الشاه عباس بأمره. ثم رجع إلی تبریز و بهامات. ترجمه فی
ص: 255
(نر 9- ص 280) و خزانه عامره- ص 293 و (دجا- ص 117). و له أیضا روضه الأبرار علی زنه مخزن الأسرار للنظامی، أورد الحشری ذکر منظومته هذه فی مقدمه کتابه روضه أطهار الذی هو فی مزارات العرفاء بتبریز و قد ألفه فی (1011 روضه) و قال إنه نظم روضه أبرار أیضا فی هذه السنه، و قال فی أوله إن ظهور القائم سیکون فی هذا العصر و هو عصر الشاه عباس بن محمد بن طهماسب الصفوی. و قد طبع روضه الأطهار فی 1303 بتبریز.
من شعراء الفرس بالهند فی القرن الثانی عشر کما ذکره ابن یوسف فی فهرس المجلس (ج 3 ص 264). کان اسمه حسن کما صرح به فی الدیوان.
توجد نسخه من دیوانه فی (المجلس) یشتمل علی ألف بیت. أوله:
ای سحاب لطف تر گوهر ز بالا ریخته
در دکان هر صدف صد در لالا ریخته
و کتابه النسخه فی أوائل القرن الثالث عشر.
و هو المیر محتشم علی خان بن المیر باقی البدخشانی الأصل. نزل جده بالهند و تلمذ هو علی عبد الرضا متین الأصفهانی و آرزو و غیرهما، و مات (1263) و دیوانه یشتمل علی سبعه آلاف بیت کما فی (گلشن- ص 139) و (تغ- ص 46).
و اسمه همایون میرزا من شعراء القاجار فی العهد الناصری. له تذکره سفینه و گلشن محمود کما فی (مع- ج 1 ص 22) و ریحانه الأدب و له مثنوی یوسف زلیخا کما فی (دجا- ص 175).
و اسمه ملا علی بیگ الزاهد الخطاط. کان معلم النوابه حوا بیگم ثم عزل و انزوی بنصرآباد أصفهان و اشتغل بکتابه القرآن، و له دیوان فی خمسه آلاف بیت رآه النصرآبادی فنقل عنه کما فی (نر 9- ص 320) ثم فی (گلشن ص 139).
ترجمه و أورد شعره فی (خص 8- ص 231).
ترجمه و أورد شعره فی (سرخوش- ص 31) و قال له دیوان فخیم علی الطراز القدیم.
ص: 256
من حصن کیفا قریه بدیار بکر. لأبی الفضل یحیی بن سلام بن حسین بن محمد الخطیب الحصکفی المتوفی (551) ذکره فی ریاض العلماء، و ترجمه فی (جما- ج 20 ص 18) بعنوان یحیی بن سلامه و ذکر أن له دیوان شعر و دیوان رسائل، و إنه ولد (459) و توفی کما مر، و ذکر جمله من شعره. توجد نسخه دیوانه فی مکتبه جامع الپاشا بالموصل کما فی فهرسها (ص 48). و ترجمه أیضا فی مجالس المؤمنین ص 113 و غیره.
و اسمه المیر عزیز الله أخ المیراشکی السابق ذکره.
ترجمه الصادقی أیضا فی (خص 6- ص 76) و أورد بعض رباعیاته و شعره و کذا فی روضه الصفا.
و قال فی (تش- ص 230) کان معاصرا للشاه طهماسب و سکن النجف و له دیوان. و قال فی (تغ- ص 46) إنه مات (1000).
اسمه الحاج محمود. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 409) و ذکر تنقلاته إلی مکه و الهند و أطری زهده و تقواه و أورد بعض شعره و رباعیاته بما یظهر منه کثره شعره و حیاته زمن التألیف (1083) و نسبه فی (دجا- ص 118) إلی تبریز و ترجمه أیضا فی (روشن- ص 181).
ذکر سام میرزا فی (تس 5- ص 162) أن والده کان معمارا و أورد مطلع غزل له، و کذا فی (روشن- ص 181).
و اسمه الحاج محمود. حکی ترجمته و شعره فی (دجا- ص 118) عن مؤلف لطائف الخیال المؤلف (927) و أظنه الحفظی الأصفهانی المذکور.
و هو حفید المدرس الیزدی، و اسمه الحاج میرزا باقر. أورد شعره فی (تش یز- ص 286).
کان حفید المیرداماد سافر إلی الهند ثم رجع إلی أصفهان. أورد شعره فی (گلشن- ص 140) و قال فی (تغ- ص 46) إنه مات (1160) و اسمه حفیظ الله.
للسید محمد بن مصفی بن جعفر الدارابی الشهیر بالکشفی.
مجموعه فیها خصوص قصائده فی مدائح المعصومین علیه السلام جمعها ابن الناظم و هو السید موسی
ص: 257
بن جعفر بن مصفی المذکور، یقرب من ألف بیت. و توفی الناظم (1327) و قد قرأ قصیدته الفارسیه فی مدیح النبی صلی الله علیه و آله علی السید موسی فی یوم مولد النبی (1373) فی النجف.
لمیرزا علی خان المتخلص حقایق ابن المیرزا جعفر حقایق نگار. مات والده (1301) و کان هو حیا إلی (1313) حین تألیف آثار العجم فذکره و أورد شعره فیه (ص 542).
هو التخلص السابق لخاقانی الشیروانی فیأتی فی الخاء.
للشیخ عبد الحق المحدث و قد عددوا فهرس تصانیفه بمائه و ثلاثین ولد (958) و مات (22 ع 2- 1052) و دفن بشاه جهان آباد و دیوانه یشتمل علی أنواع الشعر و أکثره قصائد کما فی (گلشن- ص 161)
و هو الآقا حقی الخطیب الخوانساری المتوفی بها (1037) ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 297) و (ض- ص 111) و أورد بعض رباعیاته
الساکن فی بعض مزارات الری وصفه سام میرزا فی (تس 5- ص 163) بأنه من النطاقین، و أورد مطلع غزله و قد فرغ سام میرزا من التحفه (957)
و هو العالم الحکیم الشیخ کمال الدین محمد بن محمد أفضل أورد شعره فی (گلشن- ص 140)
و هو الملا حسین بن أبی الحسن بن فضل علی بن کاظم بن صادق خلیفه الواعظ الشاعر المولود (1260) و المتوفی (1347) له مخزن الدرر المطبوع ببمبئی فی (1304) و أورد فیها أشعار معاصریه و ابنه أبو الحسن تجلی دزفولی معاصر و هو فی الحیاه
للحاج میرزا عبد الغفار المرندی ترجمه فی دانشمندان آذربایجان ص 118 و أورد قطعه أنشأها فی (1282) نقلا عن حدیقه الشعراء
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 288) و ذکر بعض شعره و قال إنه یعمل فی نسج الشعریات (مویینه دوزی) و کذا فی (تش- ص 29)
ص: 258
الشهید فی فتنه الروم بها فی (994) حکی فی (دجا- ص 119) ترجمته عن مؤلف خلاصه الأشعار و قال إنه توقف بکاشان أربع سنین و هناک لاقی مع محتشم و أنا أیضا رأیته حینئذ ثم فی (981) سافر إلی خراسان و رجع و رأیت یومئذ دیوانه البالغ إلی سته آلاف بیت، و لصغر سنی لم انتخب منه شیئا و ترجمه أیضا فی (تس 5- ص 142)
و اسمه الملا شهاب الدین ابن نظام الدین نقل عنه فی (نر 13 و 15- ص 509 و 471) تاریخ وفاه الخواجه آصفی فی (923) و قال هو من مشاهیر شعراء عصر السلطان حسین میرزا بایقرا، و رأیت له عده قصائد فاخره ثم نقل عنه سبعه معمیات و قال فی (مجن 2- ص 70 و 239) إنه شاب و له منظومه فی المعمی فی (146 بیتا) نظمها فی (918) توجد ضمن مجموعه فی المجلس کما فی فهرسها (ج 3- ص 132) و فهرس کتابخانه دانشگاه (ج 2 ص 393)
للسلطان أبی المظفر المیرزا جهان شاه خان بن قرأ یوسف خان الجالس علی سریر الملک فی تبریز خمس و ثلاثین سنه إلی أن قتل فی (872) و دفن فی الزاویه المظفریه التی أسس بنیانها فی حیاته المعروفه (کوک مسجد) أو مسجد کبود و قد فرغ الدوانی من شرح الهیاکل فی تلک الزاویه بعین تلک السنه کما صرح فی آخره ترجمه فی (دجا- ص 120) و ذکر أنه أرسل الحقیقی دیوانه إلی المولی العارف عبد الرحمن الجامی فقرظه الجامی بقطعه آخرها
به صورت پرستان کوی حجاز
ز شاه حقیقی نشان داده باز
و سمی الخمسه من ولد جهان شاه أحدهم حسن علی و قد أورد تاریخ مسجد کبود المعروفه فی تاریخ تبریز لنادر میرزا المطبوع بطهران، و أورد غزلا لحقیقی و فرمانا له فی ترجمه أدبیات براون (ج 3- ص 441)
و اسمه مصطفی ابن عم عثمان بیک من أمراء الدوله العثمانیه، و شعره بالفارسیه و الترکیه هاجر من بغداد لتنافر وقع بینه و بین الوالی خضر پاشا فی (963) ذکره فی العراق بین الاحتلالین (ج 4- ص 135)
و اسمه المیرزا محمد بیک الأحمدآبادی ترجمه فی
ص: 259
(خیال- ص 207) مع أساطیر عن مراوداته مع الأجنه و کذا فی (سرخوش- ص 31)
و اسمه سراج الدین و یعرف سراجا حکاک کان ماهرا فی صنعه حک الخواتیم و مات بأصفهان قبل (1089) کما فی (نر 5- 143- 144) قال سنگلاخ إنه رأی منتخب قصائده بخط جمشید بیک خوشنویس فی بلده بیضاء کما فی امتحان الفضلاء ج 2 ص 152 و توجد نسخه دیوان الحکاک بمکتبه لعله لی بأستانبول کما فی فهرسها و کونه للحافظی الکرمانی المذکور فی (ص 225) بعید
و اسمه میرزا منعم الهندی له مثنوی فی وصف أکبرآباد مات فی أوائل جلوس عالمگیر شاه بالهند و قد أدرکه محمد أفضل سرخوش فی صغر سنه فذکره فی (سرخوش- ص 109) و کذا فی (تغ- ص 46)
یأتی بعنوان شمیم شیرازی
و اسمه ملا حکمی ابن أخت عرفی شیرازی تقرب عند قاسم خان حاکم بنگاله أورد شعره فی (گلشن- ص 142)
کان حاذقا فی الطب و أصله من شیراز سافر إلی الهند و رجع فی (1075) أطری شعره فی (السلافه- ص 489)
کما فی (نر- ص 68) یأتی بتخلصه طالب تبریزی
مر فی (ص 46)
قال سنگلاخ رأیت أشعاره بخط عبدی نیشابوری فذکره فی (امتحان الفضلاء ج 1 ص 97) و قد مر بعنوان حاضری فی (ص 220)
أحمد بن الحسن الجرجانی أو البوزجانی ترجمه البیهقی المتوفی (565) فی تتمه صوان الحکمه له قصیده فارسیه فی الحکمه تعرف چون و چرانامه فی (82 بیتا) شرحها أولا تلمیذه أبو سعد محمد بن سرخ النیشابوری أو النشوی، ثم شرحها ناصر خسرو العلوی بشرحین صغیر طبع مع دیوان الناصر، و کبیر سماه جامع الحکمتین طبع مستقلا بطهران فی (1331 ش) فی (347 ص) مع مقدمه للدکتور محمد معین قال فیه إن الناظم و الشارحین کلهم إسماعیلی المذهب أوله:
یکیست صورت هر نوع و نیست زینت گذار
چرا که هیئت هر صورتی بود بسیار
ص: 260
و لمعزی أیضا قصیده فی هذا الموضوع چون و چرا؟
و هو الملا فضل الله من شعراء الشاه عباس الأول الصفوی أورد شعره فی (روشن- ص 183) و کذا فی (تغ- ص 46)
رأی سنگلاخ دیوانه بخط شفیعا فنقل عنه فی امتحان الفضلاء و قد ذکرناه فی (ص 78)
رأی سنگلاخ نسختین من دیوانه، أحدهما بخط عبدی نیشابوری، و الأخری بخط جعفر هروی فذکرهما فی امتحان الفضلاء ج 1 ص 97 و 158 و أظنه المذکور بعنوان أفسری هروی فی (ص 84)
الشاعر بالترکیه. مات (1296) کما فی (دجا- ص 49) عن حدیقه الشعراء.
مر بعنوان أنوری.
مر بعنوان دیوان باقر محلاتی فی (ص 122).
مر بعنوان حاذق.
مر بعنوان حکیم أبو المکارم.
یأتی بتخلصه طبعی.
یأتی بتخلصه مسیحا.
والد الحکیم سدید الدین الآتی.
ترجمه معاصره فی (نر 2- ص 50) فی ذیل ترجمه ولده السدید، و قال کان طبیب البلاط.
و له نجم اللآلی فی الطب، و مات بقم، و له قصائد غراء. و هو غیر رکن الدین القمی من شعراء القرن السابع کما یأتی فی الراء.
و هو المیرزا علی رضا المتخلص حکیم الطبیب الماهر. و دیوانه بالعربیه فی المدائح و المراثی و غیرهما عند ولده” المؤلف” المعاصر مشکاه الأطباء.
و نقل القصیده الغدیریه منه فی مجله دنیای إسلام الأسبوعیه بطهران للسید محمد علی التقوی. العدد 40 السنه (2).
و هو ابن الحکیم رکن الدین القمی المذکور
ص: 261
کان ماهرا فی الطب و طبعه لطیف. ذکر شعره و رباعیاته فی (نر 2- ص 50).
من فکاهیات المیرزا تقی دانش ضیاء لشکر ابن المیرزا حسین الوزیر التفرشی المولود (1288) طبع مکررا منها فی (1319 ش) فی (140 ص) بطهران. أوله:
این گفته سوری که گرفته است جهان را
سرمشق بود طائفه سورچران را
و یأتی دیوانه الآخر باسم دیوان دانش لتخلصه به.
یأتی بعنوان سوزنی.
یأتی دیوان رضا شیرازی.
و هو الشاه محمد بن المبارک المدعو بحکیم کما عبر عن نفسه. نزل بلاد الروم، و ترجم مجالس النفائس (1)) لمیر علی شیر النوائی باسم السلطان سلیم بن بایزید العثمانی المتوفی (924) و یعبر فیه عن الشاه إسماعیل الصفوی بالشاه إسماعیل الصفوی و لکن فی ترجمه ما یلی فی (ص 248) قال: و می گویند با آل علی محبتی ندارد گر راست بود آدمی خوبی نیست ... و قد ترجم المجالس السلطان محمد فخر الهراتی أیضا و طبع الترجمتان بطهران بتصحیح علی أصغر حکمت فی (1320 ش).
یأتی بعنوان دیوان شریف.
یأتی دیوان شفائی و مر بعنوان دیوان باقر محلاتی.
للشیخ غلام علی المتخلص حکیم المتوفی (حدود 1330 بطهران. نشا بشیراز و جاء إلی طهران و اشتغل بمدرسه سپهسالار، و علم أولاد محمد کاظم ملک التجار و مات فی بیت تلمیذه الحاج حسین ملک التجار مؤسس مکتبه م.
ص: 262
(الملک) توجد قصائد فی مکتبه (الملک) و دیوان غزله بمکتبه المجلس کما فی فهرسها (ج 3- ص 366).
هو للمیرزا محمود بن الوصال الشیرازی المتخلص بحکیم و هو الشاعر الخطاط المولود (1234) المتوفی (1274
عاقبت محمود شد کار حکیم
) ترجمه فی (گلشن وصال ص 275- ص 293) و ترجمه فی (مع- ج 2 ص 102) بعنوان الحکیم الشیرازی و أرخ وفاته (1268) و الصحیح ما ذکرناه. و ترجمه أیضا فی (المآثر- ص 205).
کان تاجرا ترجمه و أورد شعره فی (نر 5- ص 134).
و هو أبو اللیث، کما ذکره سنگلاخ فی (امتحان الفضلاء- ج 2) و قال رأیت دیوانه بخط المیر محمد الخطاط. و أظنه أراد أبا الهیثم المذکور آنفا.
الملقب بحافظ الصحه جد الدکتور حافظی المعاصر. له منظومه فی الطب بالفارسیه. أورد ذکره فی (تش یز- ص 287).
یأتی دیوان راغب.
یأتی بعنوان مختاری غزنوی.
یأتی دیوان قبلی.
یأتی دیوان قطران.
عبد الله. یأتی بعنوان دیوان راغب و وحدت.
و اسمه ضیاء الدین أو صدرین مهر فی الطب و سافر إلی الهند و تلقب من الشاه سلیم بمسیح الزمان. أورد شعره فی (نر 3- ص 61).
یأتی دیوان کاظما.
مر دیوان حسن گیلانی.
لمیرزا یوسف بن محمد حسین خان النوری نزیل طهران.
کان أبوه و جده من أعیان الدوله القاجاریه، و کان هو معاصرا لهدایت فترجمه فی (مع 2:
ص 94) و أورد قصیدتین منه تبلغ سبعین بیتا. و ترجمه أیضا فی المدائح المعتمدیه.
ص: 263
له مثنوی مظهر الآثار رأی سنگلاخ نسخه منه بخط أبی محمد غریب زاده الهندی. فذکره فی (امتحان الفضلاء ج 2 ص 308).
و اسمه أبو الفضل کان ماهرا فی الطب. أورد شعره فی (تش یز- ص 286).
قال فی (مجالس العشاق- ص 168) إنه کان یحب الخواجه علی و توفی (881) و قال فی (ض- ص 317) إن اسمه محبوب علی، و کان من العرفاء و مریدا للسید نسیمی. و فی (مجتس 2- ص 138) سماه سید حکیمی.
و أوردوا شعره و سماه فی (گلشن- ص 142) حکیمی أسترآبادی، و راجع ما بعده أیضا.
و اسمه المیر شهاب الدین سکن سبزوار و تلمذ علی المیر شاهی و مهر فی الطب و دخل فی أطباء السلطان حسین میرزا المتوفی (911) کما فی (روشن- ص 183). و لعله متحد مع ما قبله، و قد سماه فی (گلشن- ص 142) حکیمی أسترآبادی.
السیاح نزیل أصفهان ترجمه فی (دجا- ص 133) و (گلشن- ص 142) و أورد بعض أشعاره
أورد شعره فی (تش- ص 175)
کان تلمیذ المولی حامدی التبریزی المذکور آنفا قال السید عبد الله الجزائری التستری المتوفی (1173) فی تاریخ تستر المعروف بالتذکره و المذکور فی (ج 3 ص 243) إن هذا الدیوان موجود یقرب من سته عشر ألف بیت فیه قصیده فی مدح الحجه
علیه السلام أنشأها بأمر أستاذه المولی حامدی التستری و قصیده فی مدح علی پاشا و قطعات فی التواریخ منها فی تاریخ وفاه أستاذه المولی حامدی و وفاه المولی عیشی و المولی عبائی و المولی غیبی و المولی سلیمان و رشید و غیرهم و هؤلاء کلهم من الشعراء فی تستر فی عصر واخشتو خان الحاکم فی تستر من (1042- 1078)
و اسمه المولی مقیما ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 302) و (تش- ص 242) و ذکر أنه سافر إلی الهند و تقرب إلی الشاه زاده دارا شکوه و بذل له السلطان اورنگ زیب عالم مصرف الحج، فحج سالما و رجع إلی الهند
ص: 264
و توفی بها و أوصی بکتبه و (700 روپیه) من ترکته إلی الشیخ بدر الدین العرب و المیرزا إبراهیم الفانی، و أورد بعض شعره و رباعیاته
و اسمه محمود بیک أورد شعره فی (گلشن- ص 382)
یأتی بعنوان دیوان ضمیر لتخلصه به
المقبور بها شابا ترجمه فی (مجن 2- ص 47 و 221) و الظاهر أنه غیر ما ذکر فی (بهش 382) و ذکرا مطلع غزله
و یعرف بغیاثا الشیرازی المعاصر لملا ملهمی و المیرزا نظام سافر إلی أصفهان و سکن بدار الشفاء جنب القیصریه و ابتلی بالجدری و عمی بصره و کان ماهرا فی الغزل و القصیده و وقع من سطح الدار و مات، کذا ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 238) و أورد شعره و کذا فی (تش- ص 290)
یأتی بعنوان نکویی
و هو الشاه زاده المیرزا جانی کما فی (تغ- ص 46) أو میرزاخانی کما فی (روشن- ص 183) و قال هذا: کان ماهرا فی الأرغنون و أورد أشعاره
أورد بعض شعره عن خط تاریخه (945) فی (دجا- ص 123)
و هو المیر محمد، کان والده رئیس قریه طهران و أعرض هو عن الشغل أطری بذله معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 157) و أورد شعره
و هو ابن حمزه آل نوح الشمری الحلی المتوفی (1279) جمعه أخوه الشیخ صالح کواز و لم یستوفها لکثره شعره
الشاعر الشهیر الذی یقال فیه إنه متنبی عصره و هو أبو هبه محمد بن سلمان بن نوح الغریبی الکعبی الأهوازی نزیل الحله و المتوفی بها فی صفر (1325) عن تسعین سنه و قیل مائه و خمس سنین و دیوانه کبیر فی مجلدین یزید علی اثنی عشر ألف بیت، جمعه هو بنفسه و رتبه علی عده فصول عناوینها: الإلهیات، الحسینیات، القزوینیات، الشیرازیات، الرشتیات، و هکذا توجد نسخه منه فی مکتبه (السماوی)
مر بعنوان الحماسه متعددا فی (ج 7)
ص: 265
و هو علی بن محمد بن جعفر بن محمد بن زید الشهید العلوی الإمامی الشاعر و حمان محله بالکوفه هو فی العلویین کابن المعتز فی العباسیین، کذا فی نسمه السحر و قال فی (عمده الطالب ص 286) إن کثیرا من أشعاره دخل فی دیوان صاحب الزنج عبر عنه الرضا فی مجلس المأمون ببعض فتیاننا و وصفه الهادی علیه السلام بأشعر الناس أورد شعره ابن شهرآشوب فی المناقب و المفید فی العیون و المحاسن و الصدوق فی عیون أخبار الرضا
أطری فضله تقی الدین فی تذکره عرفات- العاشقین المؤلف (1025) و الموجود بمکتبه (الملک) و ذکر أنه رآه بشیراز قبل (1000) و أورد رباعیه له و عنه فی (دجا- ص 123) و سماه فی (گلشن- ص 143) حمید أردبیلی
کان والده من المتمولین فی ری و لکن ولده زهد عن المال وصفه کذلک معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 178) و أورد مطلع غزله
لبردعی زاده شمس الدین من أولاد المولی محمد البردعی هاجر من بلاد خراسان إلی الروم فی (917) فأکرمه السلطان سلیم خان و له تصانیف ترجمه فی (بهش 2- ص 370) و أورد بعض قصیدته المصنوعه فی تتبع قصیده مولا شرف و لعلهم ینتسبون إلی البردعی المذکور فی (النفحات- ص 145)
أورد شعره فی (روشن- ص 183) و لعله حمزه سیستانی
أورد شعره فی (روشن- ص 185)
أورد شعره و أصر علی أنه غیر القزوینی فی (روشن- ص 184)
یأتی بعنوان تخلصه دیوان غافل
ترجمه معاصر کذلک فی (نر 6- ص 192) راجع حمید همدانی
راجع حمد الله أردبیلی
و اسمه حمید الدین ابن عمعق البخاری هجا الحکیم سوزنی و مات (670) کما فی (تغ- ص 47)
و هو حمید الدین ابن المولی محمد التبادکانی
ص: 266
ترجمه فی (مجن 4 ص 94 و 270) و قال کان من الصوفیه الملامتیه و أورد شعره
لملا حمید بن الملا عبد الوهاب ترجمه و أورد شعره معاصره فی (مجن 3- ص 86 و 260)
کذا ترجمه القزوینی فی (قز مج 3- ص 239) و الصحیح أنه ملا جمشید معمایی کما فی (لط 3- ص 69)
الشیخ حمید الدین تلمیذ الخواجه معین الدین الچشتی ولد ببخارا و نصبه السلطان معز الدین سام حاکم دهلی قاضیا بناگور، و مات بها فی (643) و قد سافر إلی بغداد و الشام و الحجاز و لاقی الشهاب السهروردی هناک أورد شعره فی (روشن- ص 184) و کذا فی (تغ- ص 47)
من شعراء الدوره الصفویه توجد دیوان غزله فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3 ص 266) فی (1570 بیتا) یظهر منه تشیعه و إنه همدانی یتخلص حمید قال ابن یوسف و لعله حمید الهمدانی المذکور فی (نر 6- ص 192)
و اسمه حمید الدین عمر بن محمود و قد یعرف باسم أبیه فیقال محمودی و هو صاحب مقامات حمیدی بالفارسیه فی قبال المقامات للحریری توفی (559) کما فی شاهد صادق ترجمه و أورد شعره فی (مع- ج 1 ص 197) و قال سنگلاخ إنه رأی خلاصه دیوانه بخط محمد طاهر اعتماد الدوله فذکره فی (امتحان الفضلاء- ج 2- ص 90)
للدکتور مهدی الحمیدی الشیرازی أستاذ الأدب بجامعه طهران الیوم و شعره کثیر. طبع بعضها بعناوین مختلفه مثل شکوفه ها أو نغمه های جدید فی (1317 ش) و بعدها بطهران فی (175 ص).
أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 144).
لمیرزا عبد الحمید المازندرانی المتوفی (21 محرم- 1322) ترجمه و أورد شعره مرتضی المدرس الچهاردهی.
هو أبو هاشم إسماعیل بن محمد بن نوید بن ربیعه الحمیری المتوفی (173) صاحب العینیه المشهوره و أحد الثلاث الذین قیل فی حقهم أنهم أشعر
ص: 267
الناس کما فی الأغانی. و عن أبی عبیده أنه أشعر المحدثین، و عن تذکره ابن المعتز أن له أربع بنات کل منهن تحفظ أربعمائه قصیده! لأبیها، و قد نظم کلما سمعه فی فضل علی علیه السلام و قد ترحم علیه الإمام الصادق علیه السلام ثلاثا. کما فی رجال الکشی. ترجمه الزرکلی أیضا فی قاموس الأعلام (ج 1- ص 112) و قد جمع المستشرق الإفرنسی بربیه دومینار أخباره و طبع فی پاریس فی (100 ص) و ترجمه و أورد شعره فی أعیان الشیعه (ج 12 ص 133- 278) توجد نسخه دیوانه فی إحدی مکتبات الیمن کما ذکره بعض، و کذا فی المکتبه الظاهریه بدمشق کما فی فهرسها. و دون شعره أیضا الشیخ محمد بن طاهر (السماوی) و یوجد فی مکتبته” السماوی”.
و قد ترجم الحمیری فی کتاب مستقل باسم شاعر العقیده السید محمد تقی بن سعید الحکیم النجفی المعاصر، و قد طبعه السبیتی و جعله الجزء الحادی عشر من حدیث الشهر. و قد جمع الشیخ علی الخاقانی صاحب مجله البیان النجفیه الغراء أحوال الحمیری و شعره فی (1353).
للشیخ محمد علی بن محمد أمین العاملی الحومانی الحاروفی المعاصر المولود (1315) نزیل بیروت. له عده دواوین منها دیوان الحومانی فی جزءین طبعا بصیدا حدود (1344).
راجع دواوین عبد العلی الحویزی و فرج الله الحویزی و خلف الحویزی و السید علی خان الحویزی.
و اسمه شیورام من قوم کایتهه. تلمذ علی بیدل عبد القادر. له مثنوی گلگشت بهار إرم علی سیاق چار عنصر لبی دل. مات فی (1144) أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 144).
قال سام میرزا إن والد حیاتی کان یداخل فی نیابه القضاء و لکن هو لم یتداخل فیه و کان منشیا خطاطا، و أورد شعره فی (تس 5- ص 135).
و أظنه هو المذکور فی (گلشن- ص 144) بعنوان حیاتی قزلباش من أمراء الشاه طهماسب الصفوی.
قال فی خلاصه الأشعار کان حیاتی یشتغل بالسقایه و هذا سبب تخلصه حیاتی و کان یمدح المیر نعمه الله النقیب، ثم مال إلی النقطویه فطرد من کاشان و انتقل إلی قزوین لابتلائه بغرام صراف. و ترقی أمره عند النقطویه فی قزوین فاعتقل
ص: 268
فی نکبتهم مع عده فحکم علیه بالحبس سنتین و النفی إلی شیراز فبقی هناک سنین و رجع إلی کاشان فی (986) ثم سافر إلی (أحمدنگر) الهند و دیوانه فی (2000 بیت). و نقل فی (حص 8- ص 240) من مشهور شعره و قال و لکنی لم أره. و قال فی (تغ- ص 47) نقلا عن التقی الأوحدی أنه مات بالهند فی (1100).
نشا فی الهند. ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 313) و أورد شعره، و کذا فی القسم الثالث من تذکره میخانه و کذا فی طبقات أکبری (ج 2 ص 606) و کذا فی (تش- ص 242) و قال فی (تغ- ص 47) إنه جاء إلی الهند فی عهد أکبر شاه و أن جهانگیر پادشاه وزنه بالذهب صله و مات (1015).
و هو المولی حیدر من شعراء الترک کما وصفه فی (لط 7- ص 124) و قال: له مخزن الأسرار بالترکیه. کان بشیراز یمدح السلطان إسکندر میرزا حفید تیمور لنگ فی (812- 817).
قال فی (مجتس 6- ص 167) کان قلندرا ماهرا فی الموسیقی و أورد شعره. و قال فی (گلشن- ص 145) مات (966) و أورد قصته مع ملک المنجمین.
و هو السید حیدر بن السید سلیمان بن داود بن سلیمان المولود (شعبان 1246) و المتوفی (9- ع 2- 1304) طبع باسم الدر الیتیم فی بمبئی علی الحجر، و سرد فیه تمام نسبه إلی زید بن علی بن الحسین علیه السلام و جامع الدیوان هو ابن أخ الناظم السید عبد المطلب بن داود بن سلیمان. ثم إن الشیخ علی الخاقانی مدیر البیان الغراء رتبه علی ترتیب جید فی مجلدین طبع الأول فی (1369) فی النجف.
قال فی (تش- ص 242) و (روشن- ص 183) أنه لما أمر الشاه طهماسب بإجبار الناس أن یلبسوا القلنسوه الطهماسبیه، کان حیدر هذا أول من روجها فی کاشان و لهذا اشتهر به، ثم أوردا شعره. و أظنه غیر حیدر الکاشی الآتی.
یأتی بتخلصه فائض.
ص: 269
یأتی بتخلصه فنا.
طبع بأستانبول. و طبع له أیضا رمان فارسی باسم لازیکا یأتی بتخلصه کمالی.
من الساده المعتبرین بکاشان ترجمه الصادقی فی (خص 6- ص 84) و قال إنه قصیر القامه قلیلا لکنه طویل الباع و لا سیما فی التواریخ و المعمیات ثم ذکر بعض معمیاته و ترجمه النصرآبادی فی (نر 13- ص 475) و ذکر بعض أحواله و أسفاره و عده من التواریخ له منها لجلوس الشاه إسماعیل الثانی و وفاته:
شهنشاه روی زمین 984 گشت ثبت
شهنشاه زیر زمین 985 شد رقم
و آخر تواریخه ما ذکره عند إهداء ملک الهند منظره إلیه فقال، مصراع (
عینک پادشه ملک نهادیم بچشم
1007)
و هو حیدر بن علاء الدین منصور ترجمه فی (خص 6- 83) و أورد شعره
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 114) و قال هو عامی لا یفهم معنی بعض ما یستخرج من طبعه کما اعترف هو فی بعض شعره القریب من عشره آلاف بیت و أورد غزله المتخلص فیه بحیدر و بعض رباعیاته و ترجمه النصرآبادی (نر 14- ص 496) و أورد معماه باسم السیف و تذییله بمدح الشاه طهماسب الأول و ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 168) بعنوان حیدر کلیچ و قال إنه من أهل خراسان و معاصر لمیر صنعی الذی هو أستاذ الصادقی و مات (958) کما فی (تغ- ص 47) و (تش- ص 149) و قال فی (روشن- ص 186) إنه من قریه کلیچ من نواحی طارم توجد نسخه من دیوان حیدر فی (الرضویه) و آخر فی مکتبه النخجوانی و لعله هذا
أورد النصرآبادی فی (نر 15- ص 514- 517) خمسه عشر من معمیاته یأتی بتخلصه رفیعی الکاشی
یأتی بتخلصه صبوحی
مر بعنوان حیدر کلیچه
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 432) و قال إنه فی
ص: 270
سلک الدراویش لکنه لا یطلب من أحد، ثم أورد رباعیته الکاشفه عن حاله
لمیرزا سلطان حیدر من ساده یزد ترجمه فی (نر 9- ص 298) و أورد غزله المتخلص فیه حیدر
للمولی حیدر قلی بیک المتخلص حیدر کان ناظر یزد ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 299) و أورد غزله المتخلص فیه حیدر
لمولانا حیدری التبریزی سافر إلی الهند کرارا و فی (طبقات أکبری ج 2 ص 509) ثلاث مرات ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 217) و ترجمه فی خلاصه الأشعار و عنه فی (دجا- ص 125) و قال رأیته فی (985) و إن دیوانه فی سته آلاف بیت، و عن عرفات العاشقین أنه فی سته عشر ألف بیت، و عن منتخب التواریخ للبدوانی أنه فی أربعه عشر ألف بیت، و ترجمه فی (خز- ص 186- 189) و قالوا إنه نظم لسان الغیب فی قبال سهو اللسان للشریف التبریزی و عن نتایج الأفکار أنه مات أواخر المائه العاشره و قال فی (تغ- ص 47) إنه مات (1000) و قد هجاه وحشی بافقی بمثنوی کامل و ترجمه أیضا فی (تش- ص 29)
قال فی (تش- ص 78) کان عظیم الأنف و له دیوان و لکنی لم أره و أورد فی (روشن- ص 184) شاعرا باسم حیدر سبزواری
صغیر فی ألف بیت من نظم علی خان سالار المتخلص بحیدری ابن أحمد خان وکیل ابن إبراهیم بن رستم بن حیدر الذی کان معاصرا لنادر شاه و قد ولد الشاعر فی (1290) فی ساوجبلاغ و کان والده من الأمراء فی حرب هرات و حرب بوشهر، ذکر کذلک فی مجله أرمغان- ج 13- ص 70 و کذا أخوه مصباح دیوان
فی المراثی مطبوع بإیران و لعله أحد الآتیین بعده
أطری فضله و شعره معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 422) و ذکر إصلاحه لشعر طالبا الآملی الذی ذکره فی (نر 9- ص 224) ثم أورد رباعیاته و کذا فی (روشن- ص 189)
للحاج السید عباس بن أبی الحسن سیف بن جلیل بن جعفر
ص: 271
ابن السید مهدی الأفجه (1) فیه أکثر من أربعه آلاف بیت فی المراثی و المدائح رأیته بخط الناظم الذی ولد یوم عاشوراء 1329 و هو وفقه الله سبط عمی الحاج حبیب الله بن المولی محمد رضا بن الحاج محسن المؤسس لطبع الجزء الأول من هذا الکتاب و المتوفی بالنجف (20 ع 1- 1360)
و هی حیران خانم من بنات الخوانین الدنابله یقرب من (4500 بیت) فیه القصائد و الغزل فارسیه و ترکیه، و أکثرها فی مدیح أم عباس میرزا ابن فتح علی شاه قاجار أورد فی (دجا- ص 126) قطعه من شعرها فی وباء (1247)
للشیخ محمد بن الشیخ إمام الدین من فحول فضلاء کردستان کما وصفه فی (مع- ج 2 ص 102) نقلا عن حدیقه أمان اللهی تألیف المیرزا عبد الله- المتخلص رونق الذی هو تذکره لشعراء الکرد، قال و له مثنوی مرشد العشاق
و هو المیر حیدر علی اللکهنوی ملازم آصف الدوله بهادر قال فی (روشن- ص 189) إن أکثر شعره بالأردویه و ینظم أیضا بالفارسیه کان تلمیذ سرب سنگه دیوانه، و أستاذ میر شیر علی أفسوس
و هو الشیخ محمود تتبع شعر میر ناصر علی و لکن لم یقدر علی ذلک أورد شعره فی (سرخوش- ص 32)
ابن السید محمد الأخباری ابن السید صدر الدین مؤلف مرصع الحواشی بن نصیر الدین بن محمد بن صالح الطباطبائی الأردکانی الیزدی معاصر الصفویه کان حیران یدرس فی المدرسه الإسحاقیه فی مصلی جدید (مصلی صفدر خان) و ینهی نسبه إلی إبراهیم طباطبا ثم إلی الإمام المجتبی علیه السلام و کتب حیران نسبه بخطه الجید علی مرصع الحواشی تألیف جده و توجد عنده أحفاده بیزد ترجم حیران ابن عمته السید محمد علی بن محمد الحسینی الیزدی المتخلص وامق المتوفی (1255) فی تذکرته میکده (1) و عنه فی آیینه دانشوران المطبوع (1353) فی (ص 45) و کذا فی انجمن الرابع من انجمن خاقان المؤلف (1234) و عنه نقل هدایت فی مجمع الفصحاء و ریاض العارفین و قد اشتبه الآیتی فی ترجمته فأورد فی (تش یز- ص 240- 242) أغلاطا متعدده
و اسمه آخوند ملا غلام رضا کان معلم الأطفال بمصلی صفدر خان بیزد و کان خطاطا ماهرا کتب عده نسخ من دیوانه و توجد الآن بیزد کما ذکره فی (تش یز- ص 287) و أورد بعض شعره الموجود فی نسخه دیوانه الموجوده بطهران بخطه فی مکتبه (المجلس) کتابتها (1279) کما فی فهرسها (ج 3- ص 268) و نسخه أخری رأیته بمکتبه (الملک)
و هو المفتی إکرام الدین بن نظام الدین ابن محب الحق ابن نور الحق بن محب الله من أحفاد عبد الحق حقی دهلوی تلمذ علی والده و علی الحافظ محمد کاظم و فائق علی و غیرهم کان آباؤه قضاه پانی پت و دهلی ولد حیران 5
ص: 273
بشاه جهان آباد فی (1191) و دیوانه یشتمل علی ألف بیت کما فی (گلشن- ص 145)
و هو المولی حیرانی من أحفاد الشیخ صدر الدین الرواسی قال فی (تس 5- ص 131) إنه رتب دیوان غزله بنفسه، ثم أورد بعض غزله
ترجمه فی (تس 5- ص 172) و قال إنه درویش سعی فی طلب العلم و قد یأخذه جذبه العشق توجد نسخه من دیوانه عند (محمد آقا النخجوانی) کما کتبه إلینا
کان قمی الأصل و سکن بکاشان فأحب غلاما فحکم قاضی کاشان بإخراجه فهجا القاضی بقصیده قرأه عنده و خرج إلی همدان و مات بها فی (903) کذا فی (تش- ص 231) و قال فی (تس 5- ص 112) إنه کان حافظا لمائه ألف بیت،
و هو من ندماء السلطان یعقوب آق قوینلو (المتوفی 896) و ذکر له أربع مثنویات بهرام و ناهید و مناظره آسمان و زمین و مناظره سیخ و مرغ و مناظره شمع و پروانه و أول الأخیر:
ای جمالت چراغ هر خانه
شمعی و صد هزار پروانه
و هو الذی ترجمه فی (قز مج 6- ص 307)
راجع حیرانی قمی
طبع بطهران فی (56 ص) و لعله أحد الآتیین بعده
و اسمه قیام الدین و له تذکره مقالات الشعراء و مات (1174) کما فی قاموس الأعلام الترکی و لعله متحد مع ما بعده
و اسمه میرزا أحمد أورد شعره فی (گلشن- ص 146) و لعله متحد مع ما قبله، أو مع حیرتی أصفهانی الآتی
و اسمه آقا حسین علی التبریزی من الأطباء المعاریف المعاصرین لمیرزا عبد الرزاق الدنبلی مؤلف نگارستان دارا المؤلف (1241) أورد شعره فی (دجا- ص 127) عن نگارستان دارا
للشاه زاده أبی الحسن میرزا المعروف بشیخ الرئیس ابن
ص: 274
محمد تقی میرزا حسام السلطنه المتخلص شوکت و المتوفی (1278) ابن السلطان فتح علی شاه المولود فی تبریز (1264) و المتوفی حدود (1333) اشتغل بتحصیل العلوم من صغره بطهران ثم برع فی الأدب و المعقول و المنقول فی مشهد خراسان علی علمائها و کان أواخر اشتغاله فی العراق برهه فی سامراء عند السید الشیرازی و له تنقلات فی البلاد و تصانیف طبع منها کتاب الأبرار المشار إلیه فی (ج 1 ص 65) و کتاب المنتخب النفیس من تصانیف شیخ الرئیس و دیوانه الفارسی و العربی، و طبع معه أرجوزته فی أصول الفقه ناقصه ترجمه فی آثار العجم ص 530 و فی (دجا- ص 127) ذکر غزله الذی أنشأه فی اختلافات الأحزاب فی الدوره الثانیه من المجلس النیابی بطهران و کان هو یومئذ من وکلاء مازندران، و أخوه الأکبر منه بکثیر اورنگ زیب میرزا مؤلف شرح المختصر النافع الموسوم مجمع الجوامع و کان بعض اشتغالاته فی بروجرد أیام ولایه حسام السلطنه بها علی علماء ذلک العصر مثل الحاج المولی أسد الله البروجردی و أخیه الحاج المولی علی و الحاج السید رفیع الجابلقی و السید جعفر الکشفی و غیرهم یظهر جمیع ذلک من کتابه المذکور الموجود عند السید شهاب الدین بقم
و هو المیرزا إسماعیل الذی ترجم تاریخ سرجان مالکم راجع (ج 3 ص 239)
من شعراء القرن الثالث عشر فی آذربایجان کذا فی (دجا- ص 168) عن کتاب حدیقه الشعراء المؤلف فی عصر السلطان ناصر الدین شاه
و اسمه المیر حسن المتوفی (839) أورد ذکره فی (گلشن- ص 146- 147) و عنه فی القاموس الترکی ثم فی الریحانه
توفی (989) کما فی القاموس الترکی و لعله حیرت أصفهانی
قال فی (روشن- ص 189) إنه ترک التسنن و تشیع، فطرد من بلده بخارا و التجأ إلی الشاه طهماسب فأکرمه ثم لما حرم الدوله الصفویه شرب الخمر علی الناس قال حیرتی فی غزل له:
از حسد امروز زاهد منع ما از باده کرد
ورنه کی آن نامسلمان را غم فردای ماست
فأراد الشاه قطع لسانه، فقال أیها الملک إنی ترکت التسنن و تبرأت من الخلفاء فإن قطعت
ص: 275
لسانی ثبت قول أعدائی فعفی الشاه عنه راجع حیرتی هری
حکی تربیت فی دانشمندان آذربایجان فی (ص 178) عن کتاب تحفه سامی أنه من الشعراء المشهورین و أورد مطلع غزل له و لکنا لم نجده فی تحفه السامی المطبوع فلعله کان فی النسخه المخطوطه عنده و المطلع قوله:
بگشاید آن نگار چه زلف دوتای خویش
سازد هزار دل شده را مبتلای خویش
راجع حیرتی هری.
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 128) و ذکر أن قلیلا من الشعراء یبلغ رتبته فی الشعر ثم أورد مطلعین من غزلیاته أولهما قوله:
مه من شام عید از گوشه بنمود ابرو را
فلک چندین چراغ افروخت تا پیدا کند أو را
و قال فی (تش- 222) کان سراجا ساح خراسان و العراق و غیرها. و کذا فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
المشهور بالمروی للمولی حیرتی التونی الأصل نشا بمرو و سافر إلی بلاد کثیره و قتله السراق بکاشان فی (970) کما فی (تش- ص 67) له مهاجاه مع وحیدی القمی (المتوفی 942) کما ذکره فی تس 5- ص 105 و هو الذی نظم تاریخ وفاه الشاه إسماعیل الصفوی فی (930) کما ذکره فی نر- ص 470 توجد دیوانه فی مجلدین عند (محمد النخجوانی). و قال سنگلاخ فی (امتحان الفضلاء- ج 1 ص 115) إنه رأی دیوانه بخط سلطان محمد نور الخطاط.
و هو أبو الفوارس شهاب الدین سعد بن محمد بن سعد بن صیفی التمیمی الأدیب المعاصر للمقتفی لأمر الله (530- 555) ینتسب إلی أکثم بن صیفی التمیمی، احتمل فی الروضات تشیعه، و قال ابن خلکان إنه شافعی، و یظهر من شعره فی رثاء الحسین حسن حاله. مات ببغداد فی (554) کما فی طبقات الشافعیه أو (574) کما فی شاهد صادق و هدیه الأحباب.
قال فی طبقات أکبری (ج 2 ص 498) صاحبته فی گجرات و سافر مع فیضی إلی دکن و حج البیت. و أورد شعره.
ص: 276
طبع بإیران.
للشیخ عبد الرزاق بن المولی علی أصغر القمی. طبع بطهران.
الخطاط. أورد شعره فی (تش- ص 175) و (روشن- ص 192).
من شعراء السلطان یعقوب آق قوینلو (المتوفی 896). أورد شعره فی (قز مج 6- ص 308) و لیس موجودا فی الأصل الترکی.
کان بیاع الکتب کما ترجمه فی (تس 5- ص 146) و أورد غزله و عنه فی (دجا- ص 128).
کما فی (لط 2- ص 49) و فی (قز مج 2- ص 223) و لکن فی الأصل الترکی جاء خاکی و هو الصحیح.
کان حکاکا أورد شعره فی (روشن- ص 193)
سافر إلی الهند و منها إلی الحجاز و بها مات. أورد شعره فی (روشن- ص 193).
و هو أبو طاهر الخاتونی المذکور فی آثار البلاد لزکریا بن محمد القزوینی طبعه وستنفلد ص 259.
یأتی بعنوان خواجه لأنه یکتب بالواو و إن قرأ بالألف.
اسمه بابا قاسم ابن أخت المیر نجاتی و رئیس خدمه الجامع العباسی بأصفهان. مات بأصفهان فی (1156) خادم به جنت آمد باز) ذکر ذلک فی (تش- ص 372) ثم قال: له دیوان و إن لم یکن حسن الشعر الا أنه ماهر فی نظم التواریخ.
ص: 277
و أورد شعره أیضا فی (مع- ج 2 ص 111) و فی (روشن- ص 193) سماه بابا علی قاسم و قال سافر إلی الهند و مکث هناک مده و رجع فی أواخر عهد نادر شاه و کذا فی ذیل کشف الظنون.
و اسمه المیر أبو تراب. أورد شعره فی (روشن- ص 193).
راجع خادم عطار.
و اسمه میرزا نظر بیگ. تلمذ علی المیر محمد أفضل ثابت الله آبادی. و کان یتخلص أولا سبقت فبدله بخادم و توفی (1160) فی عصر محمد پادشاه کذا فی (گلشن- ص 148) و (روشن- ص 193).
راجع دیوان خادم قیری.
و هو من شعراء تبریز و یعرف بنوحه خوان و توفی (1290) ذکره فی (دجا- ص 128) نقلا عن حدیقه الشعراء. و دیوانه مطبوع.
ترجمه فی المدائح المعتمدیه و أورد شعره فی مدیح منوچهر خان معتمد الدوله. قال و کان سر کشیک حرم المعصومه علیه السلام بقم.
و قیر قریه من قشلاق فارس. قال فی (مع- ج 2- ص 110) إنه لازم آقا محمد سعید الشاعر المعروف بآقا جان و المتخلص سائل و ابتلی بغرام شاب قصاب (جزاز) فشاع خبره حتی أحضره الشاه فتح علی القاجار فسأله عن مولده فأجاب مرتجلا:
شاها ز سیاه بختی من
پیدا است که از دیار قیرم
و سیأتی فی دیوان سائل ذکر انتحال خادم لدیوانه.
و اسمه الحافظ خادم علی و هو صهر قادر علی خان. کان خطاطا بالنسخ و التعلیق و شفیعا و الشکسته. کذا ذکره و أورد شعره فی (گلشن- 147).
هو خادم حسین خان صدر الصدور بکانپور ابن المولوی عبد القادر خان الجائسی من أعمال لکهنو، و أمه بنت السید دلدار علی النقوی
ص: 278
مات بجونپور فی (1275) أورد شعره فی (گلشن- ص 147)
و هو شاعر صوفی من محله قنبر علی ببغداد، و من شعراء القرن العاشر بها ترجمه معاصره عهدی بغدادی المتوفی (1002) فی تذکرته گلشن شعراء و نقل عنه فی العراق بین الاحتلالین ج 4 ص 136
أورد شعره فی (روشن- 193) و قال قتله شاه بیگ خان حاکم قندهار
ترجمه معاصره کتاب دار فی (خص 8- ص 266) و أورد شعره
یأتی بعنوان دیوان خواری
و یعرف بقلندر أصله من أصفهان و سکن سمنان أورد شعره فی (گلشن- ص 148)
و اسمه المیرزا شریف بن نوری بیگ من تبارزه عباس آباد بأصفهان کانوا خمسه إخوه و هذا أفضلهم کان مستوفیا لأوقاف مسجد الجامع العباسی و الآن هو وزیر لیوسف خان حاکم بختیاری و یتخلص خازن ترجمه کذلک و أورد شعره فی (نر 4- ص 92) و عنه فی (دجا- ص 129) و (تغ- ص 48) و (روشن- ص 193)
و اسمه محمد أمین الملقب بآقاسی ابن ضیاء الدین أیضا من تبارزه عباس آباد أصفهان سافر إلی شیراز و سکن بها و قتله هناک عیسی خان قورچی باشی للغرام و کان خازن یحذو حذو والده فی أعماله کذا فی (دجا ص 9) نقلا عن تذکره النصرآبادی و لکن النصرآبادی فی النسخه المطبوعه (نر 6- ص 206) قال: و قتل والده بید علی خان قورچی باشی و قرچقای خان معروف، و کان الولد کأبیه و لکنه سیئ الخلق و سافر هذا إلی شیراز و بها مات فلیراجع النسخ الصحیحه
راجع قاسم خازن
للمولی علی نقی المتخلص خاشع رأیت منه القصیده الغراء فی مدیح الأمیر علیه السلام ضمن مجموعه کتابتها (1130) و لعله خاشع کشمیری الإیرانی
ص: 279
الأصل الذی أورد شعره فی (گلشن- ص 148) و قال فی (روشن- ص 194) إنه جرفادقانی
وصفه معاصره فی (مجتس 6- ص 165) بالبلاهه و شعره لطیف
و اسمه المیر محمد حسین المازندرانی الأشرفی، و هو والد المیر أسد الله و السید شکر الله ترجمه فی (تش- ص 372) و فی (مع- ج 1252) و عنهما فی (روشن- ص 194)
و هو السلطان فتح علی شاه بن جان سوز شاه القاجار الذی استقل بالملک (1212) و توفی بأصفهان فی (1250) عن سبع و ستین من العمر و حمل نعشه إلی جوار السیده فاطمه بقم و خلف بعده من نسله تسعه و خمسین ذکرا و ست و أربعین أنثی و قدم من الأولاد فی حیاته مائه و خمسین و قد کتبت فی تواریخه و تواریخ شعراء عصره عده تصانیف مستقله سوی ما أدرجت فیه ترجمته مثل (مع- ج 1 ص 23) و أورد مطالع کثیر من غزلیاته و غیرها و قد دون مستقلا و طبع فی طهران (1275) و فی بمبئی (1304) و قال فی (روشن- ص 194) إن خاقان تخلص فتح علی خان صبا الذی کان أستاذ فتح علی شاه و هو اشتباه
من شعراء القرن الثالث عشر ترجمه فی (دجا- ص 139) عن کتاب أوصاف الأمین لپروین قاجار المؤلف (1305)
و هو الحکیم أبو بدیل أفضل الدین إبراهیم أو عثمان ابن علی النجار المعروف بحسان العجم و المتوفی (582) کما فی شاهد صادق أو (590) و ناظم تحفه العراقین المذکور فی (ج 3 ص 353) و انما تخلص به نسبه إلی الخاقان الکبیر منوچهر شروان شاه الذی کان یصله بکل قصیده یمدحه فیها بألف دینار کما فی (خز- ص 204) و کان تخلصه سابقا حقائقی کما فی تحفه العراقین و فی (مع- ج 1 ص 200) قال إنی شرحت بعض أشعاره مختصرا و سمیته مفتاح الکنوز و قال دولت شاه: و لشیخ آذری شرح لدیوان الخاقانی و فی فهرس کتابخانه دانشگاه تهران ج 2 ص 133 إن لجامی (المتوفی 898) أیضا شرح
لهذا الدیوان توجد نسخته فی الآصفیه و شرح آخر لمحمد بن داود الشادی آبادی صاحب شرح دیوان أنوری و شرح آخر لعبد الوهاب بن
ص: 280
محمد الحسینی المعموری المتخلص غنائی موجد فی مکتبه دانشگاه تهران و هذا الشروح لما فی الدیوان من الإغلاق و ذلک لأن الخاقانی آذربایجانی و لغته الآذریه فی تلک الأعصار و هی تختلف عن الفارسیه الدریه، لغه إیران الیوم، فإنها کانت فی ذلک العصر لغه خراسان فقط، و ترجم الخاقانی فی (بهش 1- ص 331) و مرآه الخیال ص 29 و تاریخ گزیده ص 818 و لباب الألباب ج 2 ص 221 و دولت شاه فی الطبقه الثانیه و نفحات الأنس ص 546 و هفت إقلیم و المجلس الثانی عشر من مجالس المؤمنین و طبع الدیوان علی الحجر بالهند فی 1295 و إیران فی مجلدین ثانیها فی الغزل و طبع بتصحیح و مقدمه لعبد الرسولی بطهران فی 1356 و قیل إن هناک شاعر فارسی آخر یتخلص الخاقانی ورد أشعاره فی دیوان الخاقانی الشیروانی و الظاهر أن هذا غیر الخاقانی الصوفی المتوفی (279) المذکور فی نفحات الأنس ص 113 و غیر موسی بن عبید الله بن یحیی الخاقانی المتوفی (325) صاحب القصیده الرائیه فی الإنشاء و القصیده الخاقانیه فی التجوید المذکوران فی کشف الظنون و غیر إیاس پاشازاده الترکی المذکور دیوانه فی کشف الظنون أیضا
اسمه المیرزا حبیب الله و أصله من شیراز نزل مع والده و أخیه الأکبر منه المیرزا فرج الله المتخلص بطرفه إلی محلات قم ثم إلی طهران، و تقرب إلی السلطان ناصر الدین شاه کان تخلصه باسمه فغیره السلطان بخاقانی ترجمه کذلک فی (مع- ج 2 ص 107) و أورد بعض شعره و ترجمه أیضا فی (المآثر- ص 205)
و اسمه إمام قلی کان معاصر للشاه عباس الصفوی الأول و الشاه عباس الثانی المتوفی (1077) و الظاهر أنه توفی فی أوائل سلطنه عباس الثانی کان عارفا من أهل قریه دژآباد- بین مشهد خراسان و نیشابور- قلیل العلم وجد دیوانه المشتمل علی 220 غزلا و 35 قصیده و تسعه ترجیعات و مثنویین، المستشرق الروسی أیوانف المتخصص بأحوال الإسماعیلیه فانتخب منه مائه غزل و صححه و طبعه مع مقدمه فی (20 صفحه) و کلها فی (128 ص) فی بمبئی (1359) و فیها ما نظمه فی سنه (1056) و نسخه الدیوان کانت مکتوبه فی القرن الحادی عشر و له غیر هذا الدیوان مثنوی طلوع الشمس أو طوالع الشمس
و اسمه لطف علی البروجردی الأصل العارف، ولد
ص: 281
بمشهد خراسان و اشتغل بالعلم حتی برع، و سافر و أدرک المشایخ إلی أن نزل بشیراز و مات هناک (1234) و دفن فی الحافظیه ترجمه فی (مع: 2: 109) و (ض: 445) و قال تشرفت بخدمته کرارا و کان ینظم الشعر الفارسی و منه مثنویه المختصر فی الوصیه إلی ولده المولی محمد هاشم، ثم أورد أبیاتا من مثنویه
لمیرزا محمد صالح معاصر محمد پادشاه بدهلی أورد شعره فی (روشن- ص 195).
من أمراء عهد الشاه طهماسب الصفوی الأول.
أورد شعره فی (گلشن- ص 148) و أظنه المذکور فی (تش- ص 13) و سماه فی (تغ- ص 48) بمیرزا جانی.
المیرزا محمد أمین. قال فی (مع- ج 2 ص 108) و یقال له خاکی شاه و قد تحمل المشاق و ساح العراقین و اتصل بالعرفاء، و بعد إخراج شیخه محب علی شاه الچشتی عن شیراز، کان یجلس بصومعه خارج البلده فی تکیه هفت تنان، و کنت أستفیض من صحبته کثیرا، و فی الأواخر أتی طهران و بعد مده توفی بها و دفن بمقبره الحاج میرزا حسین (1) و کان لا یدون شعره. أقول توجد له قصیده خالیه عن النقطه (الا فی لفظه خاکی تخلصه) و هو فی جنگ کتابته 1274 عند السید محمد الجزائری فی النجف. .
ص: 282
و له قصیده أخری فی (35 بیتا) آخره.
خاکی درویش گشت از دل و جان در روز و شب
مادح شیر خدا شاه جهان أبو الحسن
و قد طبع دیوان خاکی الفارسی فی المراثی بإیران کما فی الفهارس.
أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 149).
من الشعراء المعاصرین للوزیر الأمیر علی شیر ترجمه فی مجالس النفائس الترکی بهذا العنوان و کذا فی ترجمته ص 223 لشاه محمد القزوینی و أما فی ترجمه لطائف نامه ذکره بعنوان مولانا خاتمی کما أشرنا إلیه، و فی کلیهما ذکر أنه کان من خدام الخواجه کوسوئی و أورد من شعره قوله:
نیازمند توایم ای نیاز پرورده
تو را زمانه عجب دلنواز پرورده
و لعله الذی سماه فی شاهد صادق بشمس الدین و قال مات (902).
للشیخ خالد البغدادی من أهل السلیمانیه و من المشایخ النقش بندیه ذکر فی (مع- ج 2 ص 111) بعض شعر دیوانه و قال إن جمعا من المعاصرین من مریدیه، و قال فی ذیل کشف الظنون إن اسمه ضیاء الدین بن الحسین الشهرزوری نزیل دمشق و توفی (1242). و قد طبع له عده رسائل کما فی معجم المطبوعات ص 813.
معاصر المیر علی شیر ذکر فی (مجن 6- ص 120 و 298) إنه من أهل حصار شادمان و من ولد خالد بن الولید، و اشتغل بتحصیل العلم فی هرات حتی برع. و أورد مطلع غزله.
هما الإخوان الکبیر و الصغیر فالکبیر هو أبو بکر (أبو هاشم) محمد بن هاشم بن وعله الخالدی المتوفی حدود (380) نسبه إلی خالد قریه من أعمال موصل. و الخالدی الصغیر المتوفی بعد أخیه هو أبو عثمان سعید بن هاشم بن وعله مؤلف الحماسه الذی مر فی (ج 7 ص 88) هما من شعراء الیتیمه و قد قال الثعالبی فی حقهما إنهما لساحران اتصلا بسیف الدوله بن حمدان فی حلب و نادماه و فوض إلیهما تولیه مخزن کتبه و من شعرهما ما أرسلاه إلی الشریف أبی الحسن محمد بن عمر الزیدی لما أبطأ بهما عن صله مدحهما له، مضمون أوله أنه لو لم یأتنا عطائنا:
لنشارکن بنی أمیه فی الضلال المشتهر
و نقول لم یغصب أبو بکر و لم یظلم عمر
ص: 283
و نری معاویه إماما من یخالفه کفر
و نقول إن یزید ما قتل الحسین و لا أمر
و نعد طلحه و الزبیر من المیامین الغرر
و یکون فی عنق الشریف دخول عبدیه سقر
و قد تتبعهما فی نظم هذا المضمون عین الزمان أحمد بن المنیر الطرابلسی المتوفی (548) بقصیدته التتریه التی خمسها الشیخ إبراهیم یحیی العاملی المتوفی (1214) کما مر فی (ج 4 ص 9) و قد بسط فی نامه دانشوران ترجمه الخالدیین فی (ص 428- 436- ج 1).
الشاعر المعروف خالد فرج. رأیت له الرائیه فی تأبین السید ماجد العوامی المتوفی (1367) طبعت فی رساله ذکری السید ماجد- ص 49
و هو السید حسین، لقبه عالمگیر بامتیاز خان، و مات (1122) ترجمه فی (تغ ص 48) و (سرخوش- ص 34) و دیوانه یقرب من ثلاثه آلاف بیت.
رأیت قصیدته فی مدح الأمیر فی نیف و ثلاثین بیتا فی بیاض عند السید محمد الجزائری فی النجف کتابته (1274) و لعله خالص مشهدی المذکور فی (گلشن- ص 149).
لعبد الواسع الهانسوی الهندی. أورد شعره فی (روشن- ص 195) و قال له دستور القدسی فی النحو و الصرف و العروض الفارسی.
و هو السلطان محمد الدرانی الهندی المتخلص خالص صاحب تاریخ سلطانی.
و اسمه الحاج السید محمد رضا المیبدی. المعاصر نزیل یزد له. أشعار عربیه و فارسیه و ماده تواریخ کثیره. ترجمه فی (تش یز- ص 288).
و هو سبحان وردی. کان یتخلص طوغری ثم بدله ب خالص بأمر من ذبیحی الیزدی الشاعر. و کانا معاصرین للشاه حسین الصفوی (1105- 1135) و قد نصب مده متصدیا لخالصجات یزد ثم أستقیل عنه فانزوی بقریه خورمیز و مات بها. ترجمه فی (تش یز- ص 287).
و هو السید مرتضی من أحفاد المدرسی الیزدی و من علماء عصر القاجار. ترجمه و أورد شعره فی (تش یز- ص 288).
ترجمه و أورد شعره فی (تس 5 ص 168) و قال
ص: 284
کان یحب الذهب و جمعه حتی مات فی التسعین من عمره و خلفه للباقین، و عنه فی (دجا- ص 132).
و هو شمس الدین محمد بن المؤید المعروف بخاله من أقرباء خواجه نظام الملک ترجمه فی هفت إقلیم ص 120، و قال سنگلاخ إنه رأی دیوانه بخط ملا معروف و ذکره فی امتحان الفضلاء (ج 1 ص 173). راجع رقم 2987.
و اسمه حسن بیک. کان ینظم بالعربیه و الفارسیه.
حکم منطقه بهار فی عهد جهانگیر پادشاه، و مات (1021). أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 149).
و اسمه صالح. توجد له مجموعه أربعه عشر قصیده فارسیه فی مدیح المعصومین الأربعه عشر فی (66 ص کبیره) عند السید محمد علی الروضاتی بأصفهان.
و شعره سخیف کما وصفه الروضاتی.
هو التخلص السابق للمولوی جلال الدین محمد البلخی المعروف بملای رومی و یوجد عده غزلیات له بهذا التخلص.
و اسمه المیرزا أبی القاسم. کذا فی المسوده.
أصله من کاشان و مات بشیراز. أورد شعره فی (روشن- ص 196).
و اسمه رأی صاحب رام. أورد شعره فی (گلشن- ص 150).
ولد بدهلی و کان یسکن بنگاله کما یظهر من (ص 82) من نسخه دیوانه الموجود عند (الملک) و هو فی خمسه آلاف بیت کتبت فی القرن الثالث عشر، و قد مدح فیه ظهور الخطاط المتخلص شاد.
الجوار، هو المیرزا علی خان عضو القنصلیه الإیرانیه فی النجف قرب أربعین سنه. و مر له تقلید و طهارت فی (ج 4- ص 389) و أشرنا إلی بعض منظوماته الآخر، و دیوانه فی ثلاث مجلدات، مدائح المعصومین و الغزلیات، و الرباعیات، یقرب جمیعها من ستین ألف بیت. و مر له خلافت نامه
ص: 285
إمام حسن و خلافت نامه حیدری فی (ج 7 ص 238).
و هو المیرزا إبراهیم بن المدرس الیزدی. أطری شعره فی (تش یز- ص 289).
لمولانا هاشمی المتخلص خاموشی. ترجمه المولی شاه محمد القزوینی فی (بهش 2- ص 394) و ذکر مطلع غزله و عده من شعراء عصر السلطان سلیم خان العثمانی.
مر بعنوان آرزو.
و هو ابن سلطان حسن من ملوک کارکیا.
کان حاکم گیلان من 943 إلی أن عزله الشاه طهماسب فی (975) ترجمه الصادقی فی (خص 1 ص 12) و أورد بعض شعره.
و الصحیح خان عالم کما یأتی.
اسمه محمد رحیم خان بن بیرام خان قرامانلو، ذهب والده مع همایون پادشاه إلی الهند فی عصر الشاه طهماسب، و فیها ولد خان خانان. ترجمه النصرآبادی فی (نر 3- ص 55) و ذکر أن منشئات الشیخ أبی الفضل و تاریخ الأکبری دلیلان علی فضل هذا الرجل و أورد بعض غزلیاته، و فی (ص 474 منه) أورد أیضا بعض تواریخه بالفارسیه و العربیه و الترکیه و الهندیه و یأتی بعنوان دیوان رحیمی و أن اسمه عبد الرحیم خان ابن بیرام علی خان.
یذکر بعنوان تخلصه فی السین.
و اسمه برخوردار بیگ. أرسله جهانگیر شاه ملک الهند سفیرا إلی الشاه عباس الأول و لما رجع إلی الهند جعل یمدح الدوله الصفویه و إیران إلی أن غضب علیه جهانگیر پادشاه. ترجمه فی (نر 3- ص 56) و کذا فی (گلشن- ص 151) و فی بعض نسخ النصرآبادی خان حاتم بدل خان عالم.
یأتی بتخلصه فرخ.
و هو من أحفاد معصوم بیک الصفوی. ترجمه فی (خص 5- ص 63) و أطرأه و أورد شعره، و ذکر شده اشتیاقه إلی الشعر و الشعراء. و ترجمه
ص: 286
فی (دجا- ص 132) نقلا عن هفت إقلیم و ذکر أنه کان وکیل شاه طهماسب فی سنین و کان من الفقهاء.
و هو محمود خان بن شهباز خان من رؤساء أکراد آذربایجان الغربیه. کان آباؤه حکام آذربایجان فی العهد الصفوی، و کان هو عالما باللغات الإفرنجیه. سکن مده طهران مترجما للبلاط، ثم نصب حاکما للرستان و أصفهان، و مات بها و دفن عند قبر المیر الفندرسکی. أطری فضله فی المدائح المعتمدیه و قال فی (مع- ج 2- ص 124) إنه فوض منصبه فی الأواخر إلی ولده شهباز خان سمی جده. و ترجمه فی (دجا- ص 132) عن نگارستان دارا و تذکره دلگشا، و ترجمه فی أواخر روضه الصفا الناصری و قال رأیت دیوانه، و قد مات فی (1260).
و هو الشاه زاده حیدر قلی میرزا بن فتح علی شاه، کان حاکم گلپایگان فی عهد والده، و عاد بعد موته إلی طهران و اتصل بمحمد شاه. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 25). توجد نسخه دیوانه فی (الرضویه) و أخری فی (المجلس) فی (4000 بیت) و نسخه أخری فی بریتش موزیوم کما فی فهرسها تحت رقم (359).
و اسمه المیرزا محمد أکبر بن المیرزا مهدی خان من فرقه قزلباش بنواحی کابل، سکن لکهنو. ترجمه فی نگارستان سخن، و عنه فی (روشن- ص 196).
و هو المیرزا علی الملقب معلم کل ابن المیرزا خرم الکردشتی المتوفی بعد (1302) عن تسعین سنه من عمره. و کان طبیبا کوالده. ترجمه فی (دجا- ص 133) و له درافشان فی قبال گلستان فاتنا ذکره. و تتبع یغما الجندقی.
مر بعنوان أنوری.
یأتی بعنوان سودایی کما فی (مجن 1- ص 18 و 192).
و هو المیرزا معصوم الکوزه کنانی التبریزی و یقال إنه من أحفاد شمس التبریزی أستاذ جلال الدین الرومی، و له مثنوی تحفه الحرمین نظمه فی سفره إلی الحجاز و أهداه إلی فتح علی شاه. ترجمه فی (مع- ج 2 ص 125) و کذا فی (ض- ص 447).
ص: 287
ترجمه و أورد شعره فی (تس 5- ص 173) و قال إن له شعر کثیر
کان خیاطا معاصرا للمیر علی شیر النوائی ترجمه فی (مجن 2- ص 47 و 221) و أورد له ترجیعا، و کذا فی (گلشن- ص 151)
ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 196)
و اسمه المیرزا فضل الله الحسینی بن عبد النبی ولد (1190) و کان حیا فی (1263) و جده الأمی المیرزا محمد هاشم الذهبی و له ذو القرنین فی تاریخ القاجاریه ترجمه فی (مع- ج 2 ص 126) و فی المدائح المعتمدیه، توجد دیوانه عند (محمد النخجوانی) و نسخه أخری کتبت فی (1242) عند (الملک) و أخری فی بریتش موزیوم کما فی فهرس ریو برقم (358) و له یوسف و زلیخا قال فی خاتمته نظم جامی یوسف و زلیخا فی أربعه آلاف بیت فی سته سنوات و نظمته أنا فی سبعه آلاف بیت فی سته أشهر فی سنه (1240) و قال فی تاریخه:
بسال مرغ 1240 این شش ماهه مولود
چو یحیی لب به شکر خنده بگشود
مر بعنوان تجلی لاهیجی و لعله المذکور فی (روشن ص 196)
و هو المیرزا محمد باقر جاء إلی طهران بعد فتح هرات أطری فضله و أورد له عده قصائد فی المدائح المعتمدیه و قال إن شعره علی السبک الشرقی الخراسانی القدیم
کما فی بعض نسخ مجالس النفائس یأتی بعنوان خواجه خواند
و هو السید برهان الدین محمد بن السید کمال الدین محمود من ولد زید الشهید و ینتهی إلی السید خاوند سپیدجل بخمسه آباء و هو والد السید المیر خواند المؤرخ صاحب روضه الصفا توفی والده و هو صغیر فجد فی تحصیل العلوم حتی صار أعلم العلماء فی قبه الإسلام بلخ کما ذکره فی (مجن 4- ص 94 و 270) و ترجمه مفصلا خواند میر فی حبیب السیر و ذکر أولاده المبرز منهم مؤلف روضه الصفا
اسمه عنایه الله الأصفهانی و تخلصه طبعی یأتی فی الطاء
اسمه محمد بن أحمد بن حمدان أبو بکر الشاعر الشهیر
ص: 288
المعروف بالخباز البلدی الموصلی ترجمه الثعالبی فی الیتیمه و قال: من عجیب أمره أنه کان أمیا و شعره کله ملح، و کان حافظا للقرآن و کان یتشیع و یتمثل فی شعره بمذهبه و یقتبس فیه القرآن، و ذکر من شعره قوله:
جحدت ولاء مولانا علی
و قدمت الدعی علی الوصی
و له أشعار فی المراثی، و ترجمه فی نسمه السحر و أمل الآمل و هو غیر الخبزارزی الآتی بعد
من شعراء آل سامان معاصر عماره، و رودکی، و کسائی، و دقیقی، و عجمی، و أضرابهم ترجمه فی (مع- ج 1- ص 199) قال و توفی (342) و لیس فی التذاکر من شعره الا قلیلا و ذکر بعضه و ترجمه العوفی فی لباب الألباب- ج 2 ص 27 و العروضی فی چهار مقاله ص 28 أیضا
لأبی القاسم نضر بن أحمد بن نضر بن مأمون البصری الشاعر الشیعی المشهور بالخبزارزی، کان أمیا لا یتهجی و لا یکتب و کان یخبز هذا النوع من الخبز فی دکانه بمربد البصره و الناس یجتمعون علیه لیسمعوا عنه غزلیاته، و منهم أبو الحسین محمد بن محمد المعروف بابن لنکک الشاعر البصری الشهیر، و هو الذی جمع دیوان الخبزارزی، و ذکر الخطیب فی تاریخ بغداد ج 13 ص 96 أنه قرأ علیه دیوانه خلق کثیر و ذکر منهم أحمد بن منصور النوشری الذی سمع منه فی بغداد بباب خراسان فی (325) و منهم معافی بن زکریا النهروانی، المعروف بابن طراز و المتمذهب بمذهب الجریری، و المتوفی (390) عن خمس و ثمانین سنه، و ترجمه ابن خلکان (ج 2 ص 153) و هو من شعراء الیتیمه و ذکر الجمیع فی ترجمه مطارحه ابن لنکک معه فی الشعر و آخر شعر الخبزارزی قوله بروایه الخطیب:
فإن کان التغرز فیه خیر
فلم یکنی الوصی أبا تراب
و فی ابن خلکان الترفه بدل التغرز و ترجمه أیضا فی (جما- ج 19 ص 218) و قالوا مات 327
و هو زین الدین الخبوشانی قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 2 ص 7 إنه رأی دیوانه بخط أبی تراب الأصفهانی الخطاط و أظنه زین الدین الخوافی الآتی فی الزای
ص: 289
کما هو الصحیح یأتی بعنوان خطائی لاشتهاره به
لسلطان حسین بن الشیخ بهلول انکه بیک ترجمه فی (مجن 5) الموضوع لذکر أولاد الأمراء بخراسان فذکر فی (لط 5- ص 110) مطلع غزله و یظهر من ترجمه القزوینی فی (قرمج 5- ص 283) أنه أیضا مثل والده صار حاکما خوارزم من قبل السلطان حسین میرزا بایقرا
لمیرزا محمد الشاعر المتوفی (1190) و المدفون فی صحن امام زاده أحمد جنب مسجد شاه بأصفهان، کما حکاه فی رجال أصفهان- ص 271 عن آقا نجفی
لمیرزا محمد خان بن محمد حسین خان عندلیب بن فتح علی خان صبا ملک الشعراء کان أصغر من أخیه محمود خان ملک الشعراء بن عندلیب، و کان تلمیذ عمه أبی القاسم فروغ بن صبا ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 111) و أورد قرب (800 بیت) من شعره
یأتی بعنوان کمال خجندی و آخر ضیاء خجندی
له فی الطب تشریح منظوم بالفارسیه منه نسختان فی مکتبه کلیه الطب بطهران کما فی فهرسها (ج 1- ص 145 و 390) و لا یعلم هل هو فخر الدین محمد بن محمد بن أبی النصر الخجندی مؤلف تنقیح المکنون من کتاب القانون و مختصره الموسوم التلویح إلی أسرار التنقیح الموجود بمکتبه دانشگاه تهران کما فی فهرسها (ج 3 ص 742) أم غیره
راجع دیوان سلطان داغستانی
و هو الشاعر اللاری العالم البارع من تلامیذ العلامه المحقق الدوانی ترجمه سام میرزا فی (تس 4 ص 68) و ذکر بعض شعره فی المناقب و غیره
أطرأه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 142) و أورد مطلع غزله، و من إطرائه قوله (و حافظ کلام است) و الظاهر أن المراد أنه حافظ کلام الله المجید کما فهمه فی (دجا- ص 134)
ص: 290
نزیل أصفهان و اسمه میرزا علی مردان ترجمه فی (مع ج 2 ص 111) و ذکر أن له أهاج رکیکه و ذکر أحسن أشعاره و قال إنه تاب عن الهجاء و توفی فی نخجوان (1098) و لعله (1197) لأن التاریخ مناف لکونه من معاصریه الا أن یقال إن هدایت یعد شعراء القرن الحادی عشر من معاصریه
و اسمه المیر محمود خان هاجر من بلخ إلی الهند و لازم عالمگیر شاه، و کان ماهرا فی الأدب و مات 1161، أورد شعره فی (روشن- ص 197)
راجع خسرو سمرقندی
و اسمه الخواجه محمد یحیی خان اللاهوری من أحفاد زکریا خان أورد شعره فی (روشن- ص 197)
و اسمه محمد باقر کما رأیته فی بعض الفهارس
مر بعنوان السید جعفر الخرسان النجفی
و هو المیرزا إسماعیل الکازرونی الأصل الشیرازی المولد، نزل طهران من سنه (1259) و لازم محمد شاه، ثم نصبه ناصر الدین وقایع نگارا لکرمان ثم أصفهان فی عهد وزاره محمد تقی الفراهانی ترجمه فی (مع- ج 2 ص 109) و ذکر شعره، و یظهر حیاته حین التألیف (1282)
مر بعنوان أبی الحسن الخرقانی
و اسمه عباس علی طبع بأصفهان فی (1318) و بطهران بلا تاریخ و مر بعنوان دشت خرم فی (ج 8 ص 171)
و هو میرزا محمود الحمزوی المتوفی بشیراز فی (1306) و دفن بشاه چراغ کما ترجمه و أورد شعره فی (عم- ص 555)
اسمه المیرزا أبو الحسن الشاعر المتخلص بخرم فیه قصائد فی مدح ناصر الدین شاه و ولی عهده و سائر ولده و غزلیات طبع فی بمبئی فی (40 ص) فی (1309) و له الشجاعه الحسنیه نظیر الحمله الحیدریه مطبوع تلک السنه أیضا
و اسمه نجف قلی الشیرازی من خدام حضور صاحب قران میرزا ابن فتح علی شاه، ینظم کل أسبوع غزلا یقرئه علی السلطان و یأخذ جائزته، و قد جمع
ص: 291
دیوانه فی ثلاثه آلاف بیت کذا ترجمه فی (مع- ج 2 ص 110)
ترجمه فی (دجا- ص 134) و ذکر أنه توفی فی أهر مبعدا فی (1241) و طبع دیوانه الذی جمعه و له سبعون من العمر فی (1307)
من محال کجور اسمه حسین و أصله من خراسان نزل إلی ساری مازندران و اشتغل بالعطاره و مشربه التصوف، و مذهبه التعشق، کذا وصفه معاصره فی (مع- ج 2 ص 111) و أورد رباعیه له قال فی المدائح المعتمدیه إن والده پاشا قاسم کان عامل کجور، و ترک هو العمل و خدم حیدر قلی میرزا خاور قاجار ثم أورد قصیدته
هو من خراسان، و اسمه عبد الحمید، هاجر من مشهد إلی یزد، و جد فی تحصیل العلوم الرسمیه حتی فرغ منها ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 111) و أورد بعض شعره
معاصر الأمیر علی شیر و قد ذمه فی (مجن 3- ص 63 و ص 236) و ادعی أنه مع زیارته الحرمین و قبور الأنبیاء و سائر المشایخ فی بیت المقدس ماشیا مرتین، لم یؤثر ذلک کله فی قبح سریرته شیئا، و ذکر مطلعا من غزله
من شعراء السلطان یعقوب خان الترکمان من آق قوینلو أورد ترجمته شاه محمد القزوینی فی ما ألحقه بترجمه مجالس النفائس فی البهشت السادس فی (ص 301) و وصفه بأنه لأحد لفضائله، و أورد مطالع بعض غزلیاته
و اسمه حسن بیک أخو تقی خان الذی نصبه الشاه عباس سلطانا علی أحد بلدان آذربایجان، و کان هو قبچاچی باشی للشاه، فبعثه إلی ملک الهند و رجع و اعتزل عن الإمره، و جالس الأدباء و الشعراء کذا ترجمه فی (نر 4- ص 75) و قال کنت أجتمع معه مرارا، ثم أورد شعره، و ترجمه فی (گلشن ص 151) و (تغ- ص 49) و کذا فی (دجا- ص 135) عن تذکره سامی اشتباها
یأتی بعنوان دعبل
و هو ابن مولانا یحیی السمرقندی ترجمه شاه محمد القزوینی فی (بهش 2- ص 377) و ذکر أنه سافر من طریق قبچاق إلی
ص: 292
الروم و منها إلی مکه المعظمه مع والده فی (928) و أورد بعض شعره
ترجمه معاصره فی (تس 5- ص 164) و قال کان یلازم المقابر و الموتی، و کان فیه غرام شدید، و أورد شعره
له طب نامه نظما بالفارسیه فی الطب نظمه للشاه منصور من آل مظفر فی سته فصول توجد نسخته فی مکتبه کلیه الطب بطهران، کما فی فهرسها ج 1 ص 327 و 391
و هو الحکیم أبو طاهر الطیب بن محمد الخراسانی الخسروانی من شعراء آل سامان فی القرن الرابع ترجم أحواله و أورد شعره فی التذاکر کما فی (مع 1 ص 199)
و هو أبو الحسن خسر بن الأمیر سیف الدین محمود کان آباؤه من طائفه لاخین من أمراء هزاره و بلخ و کش فی ترکستان، و بعد هجوم المغول هربوا إلی الهند، فولد حسن ببلده آکره (مؤمن آباد) فی (651) و تربی هناک، و مات أبوه و هو صغیر فرباه أخوه فی دهلی، و لقبه أستاذه المیر نظام الدین أولیاء ترک الله و کاسه لیس و مات بعد سته أشهر من موت أستاذه هذا فی (725) کما فی شاهد صادق و غیره ترجمه فی تاریخ فرشته (ج 2 ص 753) و (تش- ص 346) و (مجالس العشاق- ص 130) و (مع- ج 1 ص 213) و دولت شاه فی الطبقه الرابعه و (خز- ص 209) و ترجمه شعر العجم (ج 2 ص 77) و المستر براون فی تاریخه للأدب الفارسی (ج 3 ص- 130) و فی فهرس مکتبه دانشگاه (ج 2 ص 175- 182) و کلها مأخوذه مما کتبه هو فی مقدمات دواوینه قال هو: و شعری یزید علی أربعمائه ألف بیت قال دولت شاه و قد هم السلطان أبو سعید بایسنقر (المتوفی 838) بجمع شعره فلم یقدر علی ذلک و قد جمع بنفسه خمسه دواوین من شعره فی حیاته مرتبه علی سنین عمره، و کتب لکل دیباجه، و هی تحفه الصغر و وسط الحیاه و غره الکمال و بقیه نقیه و نهایه الکمال و له غیر ذلک خمس مثنویات هی: مطلع الأنوار و خسرو و شیرین و مجنون و لیلی و آیینه اسکندری و هشت بهشت و له غیر ذلک نظما قران السعدین و دولرانی خضرخانی و نه سپهر و غیرها و کلها مطبوعات کما یأتی فی محالها و طبع منتخب دیوانه بنولکشور فی 1910 م و ذکر له فی
ص: 293
کشف الظنون قصیده شینیه فی (150 بیتا) فی قبال شینیه الخاقانی، سماه مرآه صفا
و هو الخواجه خسرو کان قاضیا بسمرقند و مدرسا لمدرسه ألغ بیگ میرزا أطری تقواه و زهده و مهارته فی نظم التاریخ فی (مجن 6- ص 114 و 286) و لکن سماه فی الأول خواجه خورد بدل خواجه خسرو غلطا، و أورد مادتی تاریخ من منشئاته أحدهما مجذوب سالک 862 لموت العارف بابا خداداد، و الآخر من وقف علی شیر 896 لأوقاف الوزیر المذکور، فیظهر حیاته فی التاریخین و سماه فی (روشن- ص 199) خسروی هروی، و قال کان معاصرا للجامی (المتوفی 898) و أظنه الذی ذکره فی (گلشن- ص 151- 152) بعنوان خسروی سمرقندی، و قال کان یمدح عبد الله خان أوزبک حاکم ترکستان
و اسمه المیر خسرو من أقرباء میر محمد یوسف، جاء به من العراق (أصفهان- ظ) إلی هرات و رباه کولد له أطری شعره فی (مجتس 2 ص 138) و ترجم المیر محمد یوسف فی (ص 172)
أورد شعره فی (روشن- ص 199) و لعله أراد درویش خسرو النقطوی القزوینی المقتول فی مجزره قزوین فی (1002)
أورد شعره فی (مع- ج 2 ص 110) و قال کان مملوک إبراهیم خان اعتضاد الدوله، ثم لازم محمد تقی میرزا ابن فتح علی شاه، و مات قبل (1282)
راجع دیوان بیانی یزدی
مادح السلطان ملک خسرو شاه الغزنوی و انتسب إلیه سماه فی (مع- ج 1 ص 199) جمال الدین أبو المشاهد، و لکن فی (روشن- ص 199) کناه أبو بکر، و الظاهر أنه غیر الخسروانی المذکور آنفا و أظنه متحدا مع السرخسی الآتی بعد هذا
و هو الحکیم أبو بکر محمد بن علی من شعراء عصر قابوس (366- 403) و ناصر الدوله سیمجور (377) و الصاحب ابن عباد (326- 358) و مات قبل (383) و رثاه أبو بکر محمد بن عباس الخوارزمی کما فی دمیه
ص: 294
القصر و ذکره العوفی فی (اللباب- ج 2 ص 18) و قال نظم الشعر بالعربیه و الفارسیه و أظنه متحدا مع ما قبله
راجع خسرو سمرقندی
و هو المذکور بعنوان خسروی سرخسی
الشاه زاده محمد قلی میرزا ملک آرا ابن السلطان فتح علی شاه کان والی مازندران و أسترآباد فی عصر والده سنین، و بعده رجع إلی طهران و سکن همدان و بها توفی فی (1260) ترجمه فی (مع- ج 1 ص 25) و أورد قرب عشرین بیتا من دیوانه منها قوله:
بحال خسروی می سوزدم دل
که یک جان دارد و جانانه ای چند
للشاه زاده محمد باقر میرزا ابن محمد رحیم میرزا ابن الشاه زاده محمد علی میرزا المتخلص دولت و الملقب بدولت شاه ولد خسروی فی کرمانشاه (1266) و توفی بطهران فی (1338) و طبع دیوانه فی (1304 ش) فی (263 ص) مع مقدمه لرشید الیاسمی و له مؤلفات نثریه منها شمس و طغرا کما ذکره حسین شجره فی مجله أرمغان- ج 17- ص 84 و ذکرنا له دیبای خسروی فی ج 8 ص 289
ابن أخت قاسم گنابادی من شعراء أکبر پادشاه أورد شعره فی (طبقات أکبری- ج 2 ص 506)
کان یدعی لنفسه مقام الخسرویه فی الشعر و یجبر الناس علی تحسین شعره و دیوانه متداول کذا ذکره المیر علی شیر فی (مجن 2- ص 39 و ص 213)
و هو رضی الدین النیشابوری أو الکاشانی، معاصر الشیخ سیف الدین الباخرزی و کثیر الإخلاص له، و معاصر الخواجه صاحب الدیوان، و الشاه غیاث الدین و قد مدحهم جمیعا أورد شعره فی (ض- ص 331) و منها:
چو رسی بکوه سینا أرنی مگو و بگذر
که نیرزد این تمنی بجواب لَنْ
تَرانِی
لأبی الحسن علی بن وصیف الکاتب البغدادی
ص: 295
کان مقامه بالرقه فی بغداد ثم انتقل إلی موصل و بها توفی ترجمه ابن الندیم (ص 200) قال و کان لی صدیقا و أنیسا و کان یتشیع، و کان من البلغاء و فی معناه ألف عده کتب نحلها عیدان صاحب الإسماعیلیه، ثم ذکر فهرس کتبه و منها دیوانه و ترجمه أیضا فی (جما- ج 15 ص 102)
من أمراء طائفه آلوس سکن خراسان ببلده تون و اسمه حیدر بیگ کما فی (تش- ص 13) و (تغ- ص 49) و القسم الثالث من میخانه، و لکن فی ریحانه الأدب نقلا عن القاموس الترکی سماه حسن بیگ، و قد سافر إلی الهند أیضا
کان من تلامیذ محتشم کاشی (المتوفی 996) و من شعراء الشاه طهماسب الصفوی (930- 984) أورد شعره فی (تش- ص 242) و (گلشن- ص 152) و عنهما أخذ القاموس الترکی ثم ریحانه الأدب
قال (خوش گو) إن دیوانه متداول و ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 288) و ذکر أنه سافر إلی الهند و لم یستحسن بعض حالاته، فرجع إلی أصفهان و بها توفی و ذکر بعض شعره، منها قوله:
تو را بیند چه بیند خویشتن را
از آن خصمی همیشه خودپسند است
و اسمه خضر، و کان من المعمرین المعاصرین لهدایت ترجمه فی (مع- ج 2 ص 110) و ذکر أن له غزلیات و ذکر شعرا منها توجد نسخه من دیوانه فی (الرضویه)
اسمه الخواجه حسین (حسن خ ل) الخطاط الشهیر المدفون بأسترآباد ترجمه معاصره المیر علی شیر فی (مجن 2- ص 38 و 211) و ذکر مطلع غزله، و قال له مثنوی علی طریق لیلی و مجنون فی واقعه زید و زینب و أورد بیتا منه راجع دیوان فانی جرجانی
ابن علی بن محمد بن جواد الحسینی ولد فی النجف (1323) و قرض الشعر و هو ابن عشرین و قد أکثر و أجاد و رتب دیوانه علی خمسه أبواب 1 الرثاء 2 الحاجیات و التاریخ 3 الغزل 4 الاجتماعیات 5 السیاسیات یوجد
ص: 296
بخطه فی 124 صفحه عند ابن عمه” المؤلف” الخطیب السید یاسین بن طاهر القزوینی و هو توفی بالسل شابا فی (3- رجب- 1357 و دفن بإیوان الذهب فی النجف
الملوک الذی یسیر سیره الأحرار ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 3- ص 81 و ص 256) و ذکر شعره
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 152) و أورد مطلع غزله، و قال فی (روشن- ص 152) إنه مع کونه أمیا فإن دواوینه الأربعه تشتمل علی الغزل و القصائد من الجد و الهزل فی وصف الأطعمه کما صنعه بسحاق أطعمه
معاصر الحکیم زلالی ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 283) من تذکرته المؤلفه (1083) و أورد جمله من مطالع غزلیاته و قال آذر فی (تش- ص 208) إنه جمع أشعاره و میزها عن شعر خضری القزوینی و خضری اللاری
ترجمه النصرآبادی أیضا فی (نر 9- ص 283) و أورد جمله من أشعاره و رجحها علی الخوانساری المذکور و اللاری الآتی، و قال آذر فی (تش- ص 223) إنه میز أشعاره عن شعر الخوانساری و اللاری، شریکیه فی التخلص و ذکره أیضا معاصره صادقی کتاب دار المولود (940) و ذکر له بیتین من شعره فی (خص 8- ص 309) و ترجمه فی (روشن- ص 200) و قال فی (تغ- ص 49) إنه تبریزی معاصر للجامی
من ملازمی إمام قلی خان ذکره معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 282) و ذکر عده من أشعاره و ذکره فی (تش- ص 298 و 208 و 223) و فی (خوش گو) و قال فی (تغ- ص 49) إنه توفی (1040)
هو الشیخ محسن بن الشیخ محمد بن موسی بن عیسی ابن حسین بن الشیخ خضر بن یحیی المالکی و ینتهی نسبه إلی مالک الأشتر الجناجی أصلا النجفی مولدا، و توفی بها فی صفر (1302) و قد جمع شعره فی 159 صفحه، سبطه الفاضل الشیخ عبد الغنی بن الحسن بن إسماعیل أخ الشیخ محسن الناظم الخضری، و بعد مشغول بجمع شوارده، و ترجمه الشیخ علی کاشف الغطاء فی الحصون المنیعه و أطرأه و قال ذهب أکثر شعره الا ما کان محفوظا
للأدیب الشاعر المولی محمد التستری نزیل لکهنو
ص: 297
فی أیام آصف الدوله و کان قاری التعزیه فی تعزیهخانه آصف، إلی آخر عمره، و قد أدرکه السید عبد اللطیف بها حدود (1210) و ذکر تفصیل حاله و أن دیوانه فی اثنی عشر ألف بیت فی کتابه تعا- ص 35 و کذا فی (روشن- ص 200)
و من شعره مثنوی یوسف زلیخا بالترکیه، نظمه باسم السلطان یعقوب الترکمانی المتوفی (896) و قال تربیت فی (دجا- ص 137) إن عنده نسخته
لمولانا میر قرشی (میر ویس خ ل) ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 2- ص 47 و ص 220) ذکر أن دکانه للصحافی فی السوق کان مجمع الظرفاء الأدباء، و کان هو یعد نفسه أستاذهم إلی أن توفی و دفن بسمرقند، و ذکر بعض شعره
للسلطان الشاه إسماعیل بن حیدر الملقب بالفاتح مؤسس الدوله الصفویه ولد فی الثلاثاء (25 رجب 892) و خرج مع جمله من مرده آبائه و هو ابن أربعه عشر عاما فی (906) و بعد مضی عامین من ملکه أمر بإظهار شعائر المذهب الجعفری إلی أن توفی (930) و دیوانه ترکی مرتب علی ثلاثه أقسام لکل قسم منها دیباجه مستقله 1) نصیحت نامه 2) ده نامه 3) مجموعه الغزلیات، و عدد أبیات المجموع (3815) بیتا نسخه منه مجدوله مذهبه لکل قسم منها سرلوحا و هی بخط یاری الشیرازی الذی کان تلمیذ سلطان محمد خندان الخطاط الشهیر، فرغ من الکتابه فی (953) و قد کتبه لخزانه الأمیر محمد خان، و الیوم هی فی تبریز فی مکتبه (سلطان القرائی) و نسخه أخری فی المکتبه الشاهیه بطهران کما فی فهرسها (ص 130 و 150) و یظهر من سام میرزا فی (تس 1- ص 9) و آذر البیگدلی فی (تش- ص 13) أن له الأشعار الفارسیه و تخلصه فیها أیضا الخطائی و له بهجه الأسرار أیضا
أصله إیرانی نزل گجرات الهند أورد شعره فی (گلشن- ص 152) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه
و اسمه آقا محمد علی هاجر من عقدا إلی أصفهان و لازم خدمه الوزیر عبد الله خان أمین الدوله ابن محمد حسین خان وزیر فتح علی شاه قاجار، ثم ذهب برهه إلی گیلان ثم عاد إلی یزد ترجمه هدایت فی (مع- ج 2 ص 108)
ص: 298
و أورد بعض شعره
الشیخ إبراهیم البحرانی توجد نسخته فی مکتبه (السماوی) کما ذکره هو فی فهرس المکتبه کما ذکرناه فی (ص 15)
الشیخ جعفر مر بعنوان أبی البحر فی (ص 35) و توجد نسخه منه عند عباس العزاوی جمعها السید الشریف جعفر بن عبد الجبار الموسوی لما کان بینهما من الألفه و الاختصاص، کذا صرح به عند إیراد قصیده فی مدحه و فی الدیوان فوائد تاریخیه عن جزائر البحرین کذا ذکره فی العراق بین الاحتلالین- ج 4 ص 141 و 294
أبی زکریا یحیی بن علی (421- 502) من شعراء دمیه القصر و له القصیده الغراء فی مدح نظام الملک فی (464) ترجمه فی (دجا- 137)
شمس الدین محمد بن مظفر المتوفی (745) له قصیده فی المنطق ترجمه و ذکر شعره العربی فی (دجا- ص 131)
الحسین بن الحسن من شعراء دمیه القصر و قد مدح نظام الملک بقصیده غراء فی (462) حکاه فی (دجا- ص 140)
کان نزیل لاهور ترجمه (فی مع- ج 1 ص 199) و عده من الشعراء قبل الثمانمائه، و أورد بعض شعره
الأمیر عبد الله بن محمد بن سعید بن سنان، أبو محمد الخفاجی الحلبی الشاعر الأدیب کان یری رأی الشیعه و توفی (466) بما دس إلیه من خشکنانچه المسمومه، علی تفصیل ذکر فی ترجمته فی فوات الوفیات و غیره و طبع دیوانه فی بیروت فی (1316) فی ص 116)
قد استشهد بأشعاره کثیرا فی شرح دیوان الأنوری، و غیره و الظاهر أنه غیر أبی محمد الخفاف الصوفی المذکور فی (النفحات- ص- 231)
أورد شعره فی (گلشن- ص 153)
یأتی بعنوان کمال الدین إسماعیل
راجع الخلیعی
من أبناء مشایخ النجف هاجر من مولده لتحصیل
ص: 299
العلم إلی خراسان و صاحب ابن السلطان بدیع الزمان میرزا ترجمه فی (مجن 2- ص 65 و 238) و أورد معماه باسم عبدی، و فی عرفات العاشقین سماه خلقی کما یظهر من (دجا- ص 141)
و هو ابن عبد المطلب بن حیدر بن محسن بن محمد بن فلاح المشعشعی الحویزی. کان والیا فی الحویزه إلی أن تغلب علیه أخوه السید منصور فی (1032) و أزال بصره، فصار جلیس داره مشغولا بالتصنیف و التألیف إلی أن توفی (1074) کما أرخه السید شهاب فی قصیده رثائه. و ترجمه صاحب الریاض و ذکر سائر تصانیفه و منها دیوانه العربی و الفارسی، و ذکرهما فی أمل الآمل و کشف الحجب أیضا.
البزاز التاجر أخیرا. ترجمه فی (مجتس 6- ص 158) و أورد مطلع غزله.
کذا حکاه فی (دجا- ص 141) نقلا عن عرفات العاشقین و ذکر أنه هو المذکور فی مجالس النفائس بعنوان خلف التبریزی.
عده فی (تغ- ص 50) من شعراء أکبر شاه و قال: رجع أخیرا إلی شیراز.
و اسمه المیرزا علی. کان من المترددین فی الإدارات. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 158) و ذکر شعره.
و هو المیر محمد یوسف بن السید الأمیر معز الدین یوسف.
الذی کان من ساده خراسان و سافر لتحصیل العلوم إلی هراه فی عصر السلطان حسین میرزا بایقرا و صار صدرا فی أیام الشاه إسماعیل الفاتح فی خراسان، إلی أن قتل بأمر حاکم خراسان الأمیر خان فی یوم الأربعاء من رجب (927) و شعره فی وقت شهادته مشهور، ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 1- ص 23) و أورد مطلعین من غزلیاته. و قال فی (تش- ص 212) إنه من سادات ری، و بعد موت والده هناک جاءت به أمه إلی هرات و تربی هناک. و ذکره فی (خص 8- ص 299) بعنوان خلقی مشهدی و فی (مجن 2- ص 82 و 257) بعنوان خلقی هروی و فی (سرخوش- ص 38) و فی (تغ- ص 50) أنه کان تاجرا و أورد کل واحد منهم بعض أشعاره منها:
ص: 300
چه بی قدری در آن کو، یک دو روز آنجا مرو خلقی
که استغنای عاشق گاهگاهی خوب می باشد
اسمه الخواجه عبد الرحیم بن شمس الدین محمد الأقطابی الخطاط الشهیر المتوفی (859) و توفی والده العارف فی (812) و فی (دجا- ص 141) حکی ترجمته و شعره عن روضه الأطهار. و له تصانیف منها تعلیقاته علی مشکلات گلشن راز.
لمیرزا إبراهیم المتخلص خلوتی من شعراء عصر ناصر الدین شاه القاجار. توجد نسخه منه عند (محمد النخجوانی) کما کتبه إلینا، و قد طبع دیوان فارسی باسم خلوتی بإیران کما فی الفهارس.
و اسمه السید محمد المدرسی ابن الخواجه حسن من تلامیذ شاه عبد القار الفخری، من شعراء القرن الثالث عشر بالهند. أورد شعره فی (گلشن- ص 153). و قتل فی حرب کما فی النتائج ص 223.
)- لأن الشاعر کان یتخلص بهما- و هو الشیخ جمال الدین أبو الحسن علی بن عبد العزیز بن أبی محمد الموصلی الأصل نزیل الحله إلی أن توفی بها حدود (750) و قبره یزار. ترجمه القاضی فی (لس- ص 463) و حکی قصه نذر والدته لسلب الزوار و ما رآه فی المنام فصار من شعراء أهل البیت علیه السلام . لم یوجد فی مجموع قصائده البالغه التسع و ثلاثین قصیده و فیها ألف و ستمائه و سته و خمسون بیتا الا مدائح أهل البیت أو رثاؤهم، و منها الغدیریات الثلاثه التی ذکرها الأمینی مع مطالع سائر قصائده فی (الغدیر فی الکتاب و السنه و الأدب- ج 6 ص 8 إلی ص 17) و قال فی مجمع البحرین إن الخلیعی أدرک أواخر عصر البرامکه و مراده الحسین بن الضحاک بن یاسر الخراسانی الأصل الذی سکن مصر و توفی (250) الذی ذکره ابن خلکان فی (ج 1 ص 169).
و هو من کبار ساداتها، مشغول بدرسه غالبا، کذا وصفه معاصره سام میرزا فی (تس 1- ص 30) و أورد رباعیه له.
محمد بیک أرشد أولاد الخلفاء، الشاب الجامع للصنائع و الکمالات. ترجمه الصادقی فی (خص 5- ص 73) و أورد جمله من شعره و رباعیاته
ص: 301
و أطرأ فضله.
. بلغ الرتبه العلیا فی أوائل حکومه خان أحمد ثم تنزل. ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 77) و أورد شعره.
السید المیر علاء الدین حسین بن رفیع الدین محمد، من أحفاد المیر بزرگ المرعشی المازندرانی. کان صهر الشاه عباس الماضی و وزیره و عزل فی أوائل عصر الشاه صفی، فهاجر من أصفهان إلی قم، و بعد قتل المیرزا تقی خان اعتماد الدوله المعروف بساروتقی فی (1055) نصب ثانیا للوزاره إلی أن توفی (1064) ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 15) و أورد عده من رباعیاته. و أشهر تصانیفه حاشیه المعالم کما مر فی (ج 6) و ترجمه فی ریاض العارفین (ص 328) و أورد إحدی رباعیاته التی ذکرها النصرآبادی.
ترکی مطبوع و تخلصه عاجز کما یأتی.
أطرأه معاصره سام میرزا فی (تس 4- ص 78) و ذکر أنه لا نظیر له تحت الفلک الأطلس فی نظم الشعر، ثم أورد بیتا له.
مر بعنوان برهان کرمانی.
و اسمه خلیل بیک. کان یسکن الهند فی زمن تألیف النصرآبادی (1083) فأورد شعره فی (نر 9- ص 400) و کذا فی (خوش گو).
العالم الخبیر. أورد شعره فی (دجا- ص 142) عن تحفه سامی و ترجمه أیضا فی (روشن- ص 202).
أورد معمیاته فی (نر 15- ص 543) و (روشن 202)
ولد بخراسان و نشا بالهند. و کان یسکن پتنه فی (1102) حین تألیف میر شیر علی لودی لمرآه الخیال و عمره حینئذ أربعون سنه أورد شعره و قطعه نثریه له هناک فی (ص 25).
حکی فی (دجا- ص 142) ترجمته عن تحفه سامی. و سماه فی (روشن- ص 202) تیرگر.
و هو الشاه خلیل سلطان بن میران شاه بن تیمور الذی
ص: 302
جلس علی سریر الحکم بسمرقند بعد تیمور. ترجمه فی (لط 7- ص 125). و مات (810) کما فی (تغ- ص 50) أو (814). و له دیوان قرظه الخواجه عصمت البخاری بقصیده ذکر فی (مجن 1- ص 12 و 187) أوله:
این بحر پرگهر که جهانی است در برش
غواص عقل کل نبرد پی به گوهرش
توفی بشوشتر فی حیاه والده المیرزا شکر الله المستوفی ترجمه النصرآبادی فی (نر 4- ص 95) و (روشن- ص 201) و أورد شعره
و اسمه خلیل الله من أعیان طارخان من نواحی أصفهان و مات بها أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 154)
و هو أبو الصفا الخلیل بن أحمد الفراهیدی البصری المتوفی (170) علی قول، نسخه منه توجد فی پاریس
و اسمه باقر، سکن بمشهد خراسان و مات بها فی عهد شاه سلیمان کما فی (تغ- ص 50) و ترجمه تقی کاشی و فی (نر 9- ص 332) و قال إن دیوانه فی أربعه آلاف بیت و قیل إن بمکتبه (المجلس) دیوان خلیلا کاشانی فی (195 ورقه)
و هو خلیل بیک ترجمه فی (نر 4- ص 88) و أورد شعره و قال فی (روشن- ص 202) کان داروغه لطالب خان
ترجمه و أورد شعره فی (دجا- ص 142) عن تحفه سامی، و ذکر أنه کان وزیر نخجوان، ثم کلانترا بها، و له آثار بها، و عمی بصره فی آخر عمره
و هو أخ المیرزا إبراهیم قاضی زاده، أعلم علماء همدان کما ادعی الصادقی فی (خص 6- ص 93) و قال أدرکته فی شبابه، و قد مات فی طریق الهند شابا
و هو محمد إبراهیم بن السید مظفر الوزیر بحیدرآباد دکن أورد شعره معاصره فی (سرخوش- ص 32)
کان شاعر زیب النساء بنت عالمگیر ملک الهند
ص: 303
أورد شعره فی (سرخوش- ص 33) و لعله المذکور فی (گلشن- ص 153)
راجع دیوان خاموش
و اسمه محمد شریف توجد کثیرا من شعره فی کتابه مدائن الأحزان الذی ألفه باسم السلطان محمد شاه قاجار و النسخه عند السید محمد الجزائری فی النجف و لا أحتمل اتحاده مع محمد شریف خیال شیرازی
و اسمه درویش عبد المجید الطالقانی کما سیجی ء ولد بطالقان من قری قزوین و سافر فی أول عمره إلی أصفهان و تعلم خط النستعلیق، ثم مهر فی الشکسته فأکملها کما أکمل المیر عماد خط النستعلیق ترجمه فی امتحان الفضلاء و ذیل کشف الظنون و تاریخ جل خطوطه الموجود بین سنوات (1170- 1185) و مات فی شبابه بأصفهان فی (1185) و دیوانه موجود فی (1500 بیت) کما ذکره فی خطوط خوش کتابخانه شاهنشاهی- ص 289 و قد یتخلص أیضا مجید
ولد بطهران و نشا بشیراز کان خیاطا أمیا یملی شعره علی الکاتب فیکتبه، فبلغ ما یقرب من عشره آلاف بیت أکثرها فی مدائح المعصومین علیه السلام سوی الغزلیات و المعارف ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 150) و أورد جمله من أشعاره
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 163) و أورد رباعیه له
من أهل جیجکتو، هاجر من بلده إلی هرات لتحصیل العلم، لکنه صار جندیا کذا ترجمه فی (مجن 3- ص 88 و 262) و أورد مطلع غزله و أظنه خنجر جغتائی من أمراء همایون شاه و المذکور فی (خوش گو)
راجع سلطان محمد خندان
و هو کمال الدین أبو العطاء محمود بن علی الکرمانی المتخلص خواجو (689- 753) الملقب نخلبند شعراء له مثنوی گل و نوروز نظمه باسم الوزیر تاج الدین أحمد بن علی العراقی، و مدحه أیضا بقصائد کثیره فأمر الوزیر العراقی جمعا من الکتاب
بجمع دیوان الخواجو فی حمایته، فجمعوا من شعره قرب خمسه و عشرین ألف بیت و سموه صنائع الکمال و ذکروا فی دیباجته أن ما ینظمه بعد ذلک
ص: 304
سیجمعوه و یسموه بدائع الجمال و قد فاتنا ذکره فی حرف ألباء و و یوجد قطعه من بدائع الجمال بعنوان الشوقیات یقرب من ثلاثه آلاف بیت فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3- ص 656) و کذا قطعه من الصنائع و قد مر له الخمسه فی حرف الخاء ترجمه فی (مرآه الخیال- ص 49) و (تش- ص 119) و رجال حبیب السیر- ص 47، و (بهش 1- ص 333) و أحسن تراجمه ما کتبه سعید النفیسی فی رساله بعنوان نخلبند شعرا، و أحوال خواجوی کرمانی و طبع (1307 ش) و جعله ذیلا و استدراکا لما کتبه قبله مسرور، و جعله فی مقدمه طبع روضه الأنوار الخواجوئی و صرح بأن ما یقال من أن شعره یقرب من خمسه و عشرین ألف بیت خطأ، و إن جمیع أنواع شعره من الغزلیات و القصائد و الرباعیات و غیرها لا یتجاوز عن تسعه آلاف بیت، و ذکر أن أغلب قصائده فی مدیح أهل البیت و لا سیما أمیر المؤمنین علیه السلام و له هما و همایون نظمه ببغداد و طبع فی (ص 296) و طبع له سام نامه فی بمبئی فی (1319) فی (432 ص) و طبع منتخب دیوانه لکوهی کرمانی بطهران
أورد شعره فی (گلشن- ص 54) و قال کان من شعراء عهد أکبر شاه و همایون شاه
بما أن لفظ خواجه من الألقاب للأعاظم نظیر الأمیر، و السید، و المولی، و القاضی، و الشیخ، و أمثال ذلک، فلم نراع الترتیب الا فی الکلمه المضاف إلیها لفظ الخواجه مثلا الخواجه آقا، الخواجه أبو القاسم، الخواجه باقر، الخواجه حسن، الخواجه خلیل، الخواجه سمیع، الخواجه نصیر، و هکذا
ذکر له فی کشف الظنون شرح معمیات میر حسین و أورد فی (هفت- ص 286) خواجکی الشریف و قال صار محرما خاصا للمجلس الخاقانی و أطری فضله و أورد شعره
مر بعنوان آصفی
و اسمه الحسن بن علی الگنابادی الخطاط المنشی توجد قطعات من منشئاته بخطه الجید فی المکتبه الشاهیه بطهران کتابتها بین سنوات (935- 970) فهو غیر السید القاضی اختیار بن غیاث الحسینی المذکور
ص: 305
دیوانه فی (ص 62) و صاحب أوائل التحریر الذی ألفه فی (897) المذکور فی فهرس مکتبه دانشگاه تهران (ج 2 ص 689) و قد خلط الدکتور بیانی فی نمونه خطوط خوش شاهنشاهی- ص 109 بین هذین الشاعرین و قال البیانی إنی رأیت بخط اختیار هذا أنه سافر إلی محولات و زاوه فی (935) و ترجمه فی گلستان هنر أیضا
ذهب إلی أزبکستان و تقرب عند شیبک خان، ثم سافر إلی إستانبول و مدح السلطان سلیم بقصیده فارسیه و مات (927) أورد شعره المستر براون فی (ج 4- ص 63) من تاریخه للأدب الفارسی
هو ابن أبی منصور محمد بن أبی أیوب علی المولود فی أواخر القرن الرابع و المتوفی (481) کما فی شاهد صادق و غیرها کان ینهی نسبه إلی أبی أیوب الأنصاری و له مؤلفات ترجمه فی الروضات (ص 450) و هدیه الأحباب و (مع- ج 1- ص 65) و مجالس العشاق (ص 56) طبع رسائله الفارسیه باعتناء وحید الدستگردی بطهران فی (180 ص) و طبع له منازل السائرین بالعربیه و شرحه للکاشانی کمال الدین عبد الرزاق و طبع دیوان شعره الفارسی فی (56 ص) بطهران
یأتی فی العین
یأتی فی المیم
المتوفی (672) له شعر کثیر بالفارسیه ذکر بعضها فی (مع- ج 1- 633) و (تش- 236) و یوجد له فی مکتبه کلیه الطب بطهران مدخل فی علم النجوم بالنظم الفارسی کما ذکر فی فهرسها (ج 1 ص 441) آخره:
کردم آغاز مدخل منظوم
یاد کردم درو بسی ز علوم
بهر تشریف خویش أول این
کردم از مدحت جمال الدین
و قد طبع دیوان شعره الفارسی بطهران فی (62 ص)
مر بعنوان حسین الخوارزمی لتخلصه حسین
قال فی خلاصه الأشعار إنه من أعظم شعراء
ص: 306
آذربایجان و أصحاب الغزل بتبریز، و کان یتتبع أشعار لسانی و مات (974) ثم أورد قریبا من (100 بیت) من شعره و قال کان ینسب نفسه إلی هرات کذا فی (دجا- ص 128) و ترجمه أیضا فی (خص 8- ص 216) و (تش- ص 29)
أورد شعره فی (گلشن- ص 193) و لعله متحد مع ما قبله
مر بعنوان دیوان ابن حسام
و اسمه تاج الدین قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء (ج 2- ص 75) إنه رأی دیوانه بخط أبی تراب الأصفهانی الخطاط و أظنه أحد المذکورین فی (ص 165)
هو ابن الخواجه فضل الله اللیثی کما فی (لط 6- ص 116) و سماه فی (قز مج- ص 287) خواجه فضل الله بن أبی اللیث، و قالا کان عالما و لکنه هزال
یأتی بعنوان دیوان صاحب الروضات
المؤرخ ابن السید برهان الدین محمد خاوندشاه بن السید کمال الدین محمود، حفید السید خاوند سپید جل البخاری بخمسه آباء کان والده من أعلم علماء بلخ و قد جد هو فی تحصیل العلوم و الأدب و بلغ فی علم التاریخ و الإنشاء حدا لم یکن له نظیر فکتب بالتماس الأمیر علی شیر تاریخا عاما من بدء العالم إلی زمان دوله الشاه سلطان حسین میرزا و هذا التاریخ ثانی تاریخ الحافظ ابرو، هکذا وصفه فی (مجن 4- ص 94 و 270) و ذکر أنه تتبع دریای أبرار من نظم الأمیر خسرو تتبعا حسنا، و ذکر بعض شعره أقول مراده من التاریخ العام هو روضه الصفا
هو غیاث الدین محمد بن همام الدین الشیرازی الأصل الهروی المدعو بخواندمیر بصاحب حبیب السیر المذکور فی (ج 6 ص 244) و خلاصه الاخبار و غیرهما و قد ذکرنا أنه ابن بنت المیر خواند المؤرخ مؤلف روضه الصفا و أشعاره فی طی تصانیفه کثیره
کان شجاعا یکثر تلاوه القرآن و توفی (953) ترجمه سام میرزا (تس 7- ص 190) و أورد بعض شعره
کما فی بعض نسخ (مجن- ص 114) مر بعنوان خسرو سمرقندی
ص: 307
راجع فاضل خوزانی
و هو فضل الله بن محمد أفضل المتخلص سرخوش، کان یتخلص فی شعره خوش تر کما فی مقدمه کلمات الشعراء لوالده (ص 6) المطبوع بلاهور فی 1942 م
و اسمه رأی أمن سنگه الهندی ذکره فی ذیل کشف الظنون و قال فی (روشن- ص 155) إنه ابن جیون رام من قوم کایتهه ببانکی پور، تقرب عند محمد شاه بواسطه أبی منصور صفدر جنگ، ثم استخدمه الإنگلیز فی علی کره له تاریخ فرمانروایان هنود و منظومه بهار دانش مات (1225) و دیوانه فی (5000 بیت)
هو من شعراء شاه جهان آباد کما ذکر فی (گلشن- ص 156) قال و مات (1166)
و هو صاحب تذکره خوش گو المذکور فی (ج 4- ص 32) و ننقل فی الذریعه کثیرا عن نسخته الموجوده بمکتبه سپهسالار و جعلنا رمزه (خوش گو) و لکونه مخطوطا لم نذکره رقم الصفحه فیه
حکی فی (دجا- ص 142) ترجمته عن روضه الأطهار و قال إن اسمه الخواجه محمد، ولد بنخجوان و دفن فی قریه خواجه خوش نام و کان مریدا لأخی فرج الزنجانی المتوفی (457)
أورد شعره فی (روشن- ص 206) و فی (گلشن- ص 156) لم ینسبه إلی شیراز و فی (خوش گو) قال خوشی لاهوری و اسمه محمد و کل أورد له شعرا
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 306) و أورد شعره
ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 6- ص 162)
راجع دیوان شرف
و هو السید غیاث الدین محمد بن المیرزا صدرا بن المیر
ص: 308
محمد باقر الداماد الحسینی ترجمه فی (ض- ص 328) و قال: کان جامع المعقول و المنقول و کان صهر المحقق آقا جمال الخوانساری و تلمیذه و توفی فی فتنه الأفاغنه بأصفهان و له ترکیب بند فی المناقب و سماه فی (تغ- ص 51) خیال شیرازی، و لعله محمد شریف المتخلص خیال الشیرازی الکاتب لنسخه من جواهر التفسیر للکاشفی فی شیراز فی (1096) کما فی فهرس مکتبه دانشگاه تهران (ج 2 ص 702)
راجع خیال أصفهانی
تلمیذ الخواجه عصمت البخارائی (المتوفی 828) توفی و دفن ببخارا (حدود 850) کما فی تاریخ براون (ج 3 ص 372) ترجمه فی (دولت- الطبقه 6) و قال إن دیوانه مشهور ببدخشان و ترجمه فی الریحانه نقلا عن القاموس الترکی و سفینه
الشعراء، و ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 1- ص 12 و 188) و (گلشن- ص 157) و قال فی (روشن- ص 207) إن صاحب شمع انجمن سماه حیاتی اشتباها و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء (ج 1 ص 115) إنه رأی دیوان خیالی خوارزمی بخط قاسم شادیشاد، و فی (ج 1 ص 159) منه أنه رأی (40 غزلا) لخیالی فراهی بخط جعفر هروی و توجد الیوم فی (الرضویه) نسخه دیوان خیالی هروی و نسخه أخری فی مکتبه دانشگاه تهران کما فی فهرسها (ج 2 ص 242)
کان یمدح أمراء الترک ثم اتصل بالشاه إسماعیل الفاتح الصفوی، و توفی (950) و دفن بمشهد خراسان و دیوانه تام کذا ترجمه فی (تس 6- ص 185)
راجع خیالی بخاری
راجع خیالی بخاری
کان معلما للأطفال أورد شعره فی (روشن- ص 207) توجد نسخه منه عند محمد آقا النخجوانی کما کتبه إلینا
و هو الحافظ محمد أورد شعره فی (روشن ص 207) و عده من شعراء جهانگیر شاه الهندی، و فی (خوش گو) سماه الحافظ محمود حفید الحاج محمد
من قوم کایتهه و من تلامیذ إحسان الله ممتاز له
ص: 309
أکثر من مائه تألیف مات (1289) عن عمر یناهز السبعین أورد بعض قصائده فی (گلشن- ص 157- 158) فی مدیح واجد علی شاه، یستخرج من جمیع أبیات أحدها التاریخین الهجری و المیلادی
راجع دیوان خیالی بخاری
کما هو المعروف الیوم أو الخیامی کما هو الصحیح من نسبته، و هو الحکیم الفیلسوف أبو الفتح عمر بن إبراهیم النیشابوری الخیامی المتوفی (515 أو 517 أو 525)(1) ینسب إلیه ما ینیف علی ثمانمائه رباعیه حکمیه فلسفیه لطیفه دقیقه جلها فارسیه و عده منها عربیه، و قد لفتت إلیها أنظار الأدباء فی العالم کله حتی لم یبق لسان حی علی الکره الأرضیه الا و قد ترجم بها هذه الرباعیات، و ظاهر أن هذه الرباعیات لم یکن لرجل واحد بل هی أفکار عرفانیه ظهرت فی قرون مختلفه و قد نسبها قائلیها إلی أول من بدر منه مثلها و هو الفیلسوف الصریح الخیامی، و قد تکلف المحققون المعاصرون فی النظر فی مجموعه رباعیات خیام (2) و تفکیک ما قاله خیام مما نسب إلیه و له شروح کثیره یأتی کشرح کیوان باسم میوه زندگانی المطبوع بإیران و طبع خلاصه رباعیات خیام و بابا طاهر باهتمام کوهی کرمانی فی (48 ص) بطهران و خلاصته باهتمام مکتبه علمی بطهران فی (64 ص) و مکتبه إقبال بطهران فی (124 ص) و ترانه های خیام لصادق هدایت الذی انتحر بپاریس فی (1329 ش) طبع بطهران فی (141 ص) و یأتی تراجمه بالعربیه للسید أحمد الصافی النجفی و غیره
من شعراء الترک ذکر فی (دجا- ص 143) ترجمته عن )
ص: 310
حدیقه الشعراء و قال إن دیوانه ترکی
أورد شعره معاصره فی (تس 5- ص 144) و (دجا- ص 143) و لعله متحد مع ما بعده
أورد شعره فی (روشن- ص 208) و لعله متحد مع ما قبله
أطری غرازه شعره فی (مجن 6- ص 117 و 289) و لکن فی نسخه (قز مج- ص 289) سماه صبری بدل خیری و لکن هذا أصح
ص: 311
کذا سمی فی (لط 3- ص 86) و لکن فی (قز مج 3- ص 260) سماه دامی أسترآبادی و علی أی فهو معاصر للمیر علی شیر و قد أورد شعره هناک.
من شعرائها الغیر المشهورین کما ذکره معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 141) و ذکر مطلع غزله و المکتوب فی الطبع دائمی بالیاء.
نزیل هراه و الحداد بها. ذکره سام میرزا أیضا فی (تس 5- ص 150) و ذکر مطلع غزله.
یأتی بعنوان صاحب ....
للشاعر الفارسی، و اسمه المیرزا محمد باقر الرازی المتخلص دارائی طبع فی إیران. و قد سماه الشاعر طرفه کما نشیر إلیه فی الطاء.
یأتی بعنوان تخلصه قادری.
لعبد الله میرزا بن فتح علی شاه ولد (1211) و نصب والیا لخمسه و زنجان فی حیاه أبیه سنین، و بعد موته لازم السلطان محمد شاه إلی أن توفی (1270) و دیوانه یبلغ خمسه آلاف بیت، ذکر بعض أبیاته فی (مع- ج 1 ص 27) و فیه القصائد و الغزلیات. طبع فی إیران، و یوجد نسخه جیده منه عند حفیده حسین علی خان بن کاظم خان بیک لر بیگی فی دولت آباد العراق (أراک)، و له أیضا دیوان المراثی مطبوع بإیران فی (195 ص).
یأتی بعنوان صاحب هروی.
ص: 312
أورد شعره فی (تش- ص 151).
هو الملا میرک ابن مولانا ضمیری الأصفهانی. ترجمه صادقی الکتاب دار فی (خص 8- ص 277) و آذر فی (تش- ص 175) و فی (روشن- ص 209) و فی (خوش گو) و أوردوا بعض شعره. و یأتی والده فی محله و إنه نظم مائه ألف بیت، لم یمدح فیها أحدا من الأمراء و الملوک.
و اسمه المیر محمد مؤمن بن جمال الدین و أصله من محال تفرش، اشتغل بتحصیل الفنون عده سنین و کان معاصر هاتف و آذر کذا ترجمه فی (مع- ج 2- ص 128) و أورد جمله من أشعاره. و قد جمع دیوانه أبو القاسم المتخلص سحاب التفرشی المولود (1304) کما ذکره لی شفاها و أنشدنی بعض أشعاره.
أقول ترجمه آذر بیگدلی فی (تش- ص 372) فی ضمن من عاصره من الشعراء مفصلا و قال مات (1155) عن تسعین سنه و کذا فی روضه صفویه و (روشن- ص 209).
و هو الأخ الأصغر للملک طیفور الأنجدانی و هما معاصران لملک قمی (المتوفی 1026) و کان یسکن کاشان کما ترجمه فی (تغ- ص 51) و أورد شعره فی (تش- ص 232).
ترجمه فی العراق بین الاحتلالین- ج 4 ص 135 نقلا عن گلشن شعراء لعهدی بغدادی (المتوفی 1002) و ذکر دیوانه.
و اسمه السید عبد الله، عمر ثمان و تسعین سنه و توفی (1256) ترجمه کذلک فی (مع- ج 2 ص 129) و أورد بعض شعره أقول هو السید عبد الله بن محمد باقر الموسوی الصفوی من أحفاد السید سلطان علی رودبند المعروف بخواجه علی سیاه پوش من أجداد الملوک الصفویه. جمعه المیرزا جعفر بن الشیخ مرتضی المعروف بشیخ بزرگ ابن الشیخ محمد حسن بن الشیخ منصور الذی هو أخ العلامه الدزفولی الأنصاری المولود 23 الصیام 1312 و رتبه علی الغزلیات و القصائد و
الرباعیات فی مجلدین کما حکاه لی شفاها أوان زیارته للنجف فی ربیع الأول (1370) و أنشد لی من شعره فی تاریخ وفاه السلطان فتح علی شاه و جلوس السلطان محمد شاه و غیره.
ص: 313
و توفی جامع الدیوان فجأه فی (27 ذی القعده 1370) و توجد له عند (الملک) (رقم 4743) مجموعه فی تاریخ خوزستان نظما و نثرا سماها دولت خاقانیه کما فی الورقه (18) منها.
ترجمه معاصره المیر علی شیر فی (مجن 3- ص 73 و ص 249) و قال إنه کان فی سرخس ملازم مقبره الشیخ لقمان مستفیضا من فتوحه، ثم ذکر مطلع غزله، و کذا فی (گلشن- ص 159).
السید نظام الدین محمود الواعظ الملقب بداعی إلی الله الحسینی الشیرازی المتوفی بها بین (865- 867- 869- 870)(1) و قبره یزار فی خارج البلده. ترجمه هدایت فی (ض- ص 119- 125) و أورد کثیرا من شعره، و کذا فی (مع- ج 2 ص 18) و ترجمه فرصت الدوله فی (عم- ص 485) و ذکر جمله من تصانیفه، و قد جمعوا فی حیاته دیوانه البالغ إلی خمسین ألف بیت فی ثلاث مجلدات، سمی أحدها القدسیات و الثانیه الواردات و الثالثه الصادرات و له المثنویات الست المعروفه سته داعی و لکل منها اسم خاص. و ترجم أیضا فی طرائق الحقائق- ج 3 ص 22 و فارس نامه ناصری- ج 2 ص 136 و (تغ- ص 51).
طبع بنولکشور کما ذکر فی فهرس مطبوعاتها. و له أیضا گلزار داغ طبع هناک أیضا.
لمحمد صالح اللاهیجی ابن طالش مراد. کان من السپهدارین للسلطان خان أحمد الگیلانی، و سافر إلی الهند و رجع و الحال هو ملازم للشاه زاده ابن الشاه عباس الثانی کان أولا یتخلص صالح کذا ترجمه النصرآبادی و أورد بعض مثنویه فی وجع الجنب فی (نر 9- ص 377).
مر بعنوان تخلصه إشراق.
کذا ترجمه فی (قز مج 3- ص 260) و أطری قصائده و أورد مطلع غزله و قد مر بعنوان دائمی کما ذکر فی (لط 3- ص 86). .
ص: 314
الملا عبد الواسع بن کلب علی الهمدانی ولد بأصفهان و مهر فی العلوم و مات بها فی شبابه عن سبع و عشرین سنه من عمره فی (1173) و قال رفیق فی تاریخه [
به نومیدی ز دنیا رفت عبد الواسع دامی
1173] و أورد شعره ترجمه کذلک و أورد شعره فی (تش- ص 373) و قال فی (مع- ج 2 ص 129) إنه کان من العلماء المدرسین فی عصره.
و اسمه فخر الدین المعاصر لفرخ سیر ملک الهند فجاء من کشمیر إلی شاه جهان آباد و اشترک مع فارغای قمی فی نظم شاهنامه فرخ سیر ثم رجع إلی وطنه و مات (1150) أورد شعره فی (گلشن- ص 159- 160) و أظنه هو المذکور فی (سرخوش- ص 39).
و اسمه آقا محمد علی المشهور بآقا بزرگ من النجباء المعاریف بأصفهان. ترجمه کذلک معاصره فی (مع- ج 2 ص 128) و أورد بعض شعره
المیرزا رضا خان أرفع الدوله المولود فی تبریز (1270) ابن الشیخ حسن الإیروانی ترجمه فی (دجا- ص 144) و قال (فی ص 122) إنه من أولاد الحکیم قبلی. و ذکر أنه طبع منتخبات دانش فی (1307) و هو الذی مثل إیران فی مؤتمر لاهای فلقب بپرنس صلح فی (1317) و له گوهر خاوری.
للمیرزا نجف علی خان بن المیرزا حسن علی التبریزی ترجمه (دجا- ص 143) و قال إنه هاجر بعد تکمیل العلوم الرسمیه فی (1273) إلی إستانبول و کان قنسول إیران بها إلی (1303) و أسس روزنامه أختر من (1292) إلی إحدی و عشرین سنه مرتبا بمدیریه آقا محمد طاهر. و طبع له مجمع الأوصاف فی شعراء المیرزا سنگلاخ و میزان الموازین فی أمر الدین و ذکر مطلع بعض قصائده العربیه، و له أیضا الریحان مجموع أدبی شبه الکشکول.
المیرزا تقی خان بن المیرزا حسین الوزیر جمعه فی طهران من محفوظاته بعد حرق النسخه الأولیه منه فی رشت. ذکره أدبیات معاصر فی (ص 48) و طبع له دیوان حکیم سوری مکررا کما مر. و طبع له کتاب سور فی بمبئی علی الحجر فی (1309 ش) فی (38 ص).
ص: 315
و اسمه زین العابدین بن آصف الذی کان یتخلص جعفر ترجمه و أورد شعره فی (خوش گو).
من نظم حسام الإسلام الرشتی. مطبوع کما یظهر من الفهارس.
هو المولی حسن علی التستری المذکور فی (ص 243) نقلا عن (گلشن- ص 132) و نشتر عشق و (تغ- ص 44) و لکن فی (روشن- ص 211) اعترض علیهم و قال إن تخلصه دانش.
للحکیم العارف الملقب بصدر الأفاضل، و اسمه المیرزا لطف علی الشیرازی المولد فی (1268) و والده المیرزا محمد کاظم أمین السفراء الشیروانی الأصل التبریزی و یعرف أیضا بالأدیب، و تخلصه فی شعره دانش و ترجمه فی (دجا- ص 144) و عده تبریزیا باعتبار أصله و ذکر أن له النظم و النثر الفارسی و العربی. و قد کتب ولده الفاضل مجد الدین النصیری الأمینی رساله فی ترجمه والده مبسوطه رأیت مسودتها عنده فی طهران فی (1365) و ذکر أنه نزل بطهران أوائل أمره و قرأ المعقول علی الآقا علی الزنوزی المدرس و المیرزا أبی الحسن الجلوه، و ذکر من شعره رثاءه لأستاده الآقا علی و رثاءه للحاج الشیخ فضل الله النوری و غیر ذلک، و من تصانیفه مفتاح الخط الکوفی و مقدمه إصلاح المنطق و إیضاح الأدب المطبوع (1310) الذی ذکرناه فی (ج 2 ص 492) و قد رأیت مجد الدین هذا فی النجف مسافرا فی (1356) و بعد تسع سنین رأیت فی طهران مکتبته الجلیله المحتویه علی نفایس الکتب العتیقه أکثرها بخطوط مؤلفیها و علیها آثار العلماء، و کان من عزمه أن یأخذ تصاویر تلک الآثار و ینشرها وفقه الله لبلوغ أمنیته.
و قد عد من تصانیف دانش هزار دستان فی المخاطرات و تذکره الشعراء الموسوم بالملخص و جواهر البلاغه فی منشئاته و نمکدان و اندرزنامه و له ترجمان الحال فی أحوال نفسه مختصرا طبع (1330 ش) فی أربع صفحات فی مقدمه کتابه قصیده إنصافیه و شرح آن و قد کتب ابن ابنه الدکتور صدر الدین النصیری ابن مجد الدین فهرس
ص: 316
کتبه فی المقدمه أیضا و أنهاها إلی حدود المائه و الثلاثین مؤلفا. و علی هذا الکتاب حواشی للشیخ مهدی الإلهی القومشهی.
و اسمه المیرزا حسین خان القزوینی سافر إلی ترکیه و سکن إستانبول و أنقره، و ترجم عده کتب من الإفرنسیه بالترکیه منها قصص لافونتن، و ترجم رباعیات خیام بالترکیه و طبعه بمساعده رضا توفیق فی (1340) و له دستور زبان فارسی طبع بأستانبول و له تاریخ الأدب الفارسی بعنوان سرآمدان سخن ترجم فیه خمسه عشر شخصا من مشاهیر شعراء الفرس من رودکی البخاری إلی حافظ الشیرازی، طبع (1327) بأستانبول و مات (3- ع 1- 1362) کما فی ریحانه الأدب.
و هو المنشی دانش علی خان أخ رونق علی خان الملا نومی الأصل اللکهنوی کان هو و أخوه فی خدمه سعادت علی خان حاکم منطقه أود بالهند. أورد شعره فی (گلشن- ص 160).
مر بعنوان جاوید.
و اسمه المیرزا رضی من الساده الرضویه فی خراسان ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 252) و قال إنه سافر إلی الهند عند دارا شکوه، ثم إلی دکن عند السلطان قطب شاه، ثم عاد إلی مشهد خراسان موظفا عن السلطان- فی سنه التألیف حدود (1083)- و ذکر جمله من أشعاره. و کذا ترجمه فی مرآه الخیال ص 168 و (تش- ص 86) و (سرخوش- ص 38) و (خوش گو)، مفصلا و قال فی (تغ- ص 51) إنه مات (1065) بعد رجوعه إلی وطنه.
مر بعنوان تخلصه باقی تبریزی فی (ص 123) و مات (1039).
و دانه قریه بنواحی نیشابور. أورد شعره فی حق معاصره ألفتی الشاعر فی (روشن- ص 211) و کذا فی (خوش گو).
مر فی (ص 52) بعنوان دیوان أبی هاشم.
نزیل الأحساء، و هو الخطیب الماهر المؤرخ المعاصر الملا داود بن الشیخ سلمان بن محمد بن عبد الله بن شهاب المنتهی نسبه إلی کعب بن عامر المولود فی دورق (1313) و دیوانه کبیر فی مراثی أهل البیت، و قد خرج من الطبع فی
ص: 317
(1371) کتابه الموسوم الدروع الداودیه فی معاجز العتره الأحمدیه فی أربع مجلدات فی تواریخ الأئمه الثمانیه من ولد الحسین من الإمام السجاد إلی العسکری، کل اثنین منهم فی مجلد، و أورد فی کل مجلد بعض المراثی الموجوده فی دیوانه، و هو شرح لثمانیه قصائد من القصائد التی نظمها السید العالم السید صالح بن السید مهدی الحسینی القزوینی النجفی البغدادی و سمی مجموعها الدرر الغرویه فی رثاء العتره المصطفویه و المجموع أربعه عشر قصیده بعدد المعصومین کما ذکرناه فی (ج 8 ص 128).
کذا عبر عنه فی ریاض العارفین لهدایت فی (ص 330) و عبر عنه النصرآبادی فی (نر 1- ص 14) بمیرزا داود و أورد رباعیه أنشأها بدیهه فی مدیح هذا الشاعر، و لکن یظهر من أول دیوانه الموجود فی (مکتبه سپهسالار) بطهران کما فی فهرسها (ج 2 ص 595) أن اسمه محمد داود و صرح به کذلک فی بعض أشعاره، و هو ابن المیرزا عبد الله بن المیرزا محمد شفیع المستوفی من أجلاء سادات أصفهان، و کان من طرف أمه من أسباط الشاه عباس الماضی ولد بأصفهان فی (1065) کما صرح به فی دیوانه و افتخر بمصاهرته للشاه سلیمان الصفوی کما فی (ض- ص 330) و بعده افتخر بتولیته للآستانه المقدسه الرضویه فی (1109) کما صرح به فی مطلع الشمس (ج 2 ص 337) و کان حیا إلی (1131) کما یظهر من تاریخه لوفاه المیرزا محسن فی هذا الدیوان المشتمل علی ثمانیه آلاف بیت و قال فی (تغ- ص 52) إنه مات (1133) و ترجمه أیضا فی (خوش گو) عن تذکره حزین و قد ذکر باقی خصوصیات الدیوان فی فهرس المکتبه، منها اشتماله علی مثنویه الموسوم نمکدان دین و مثنوی سفرنامه نظمه حین سافر من أصفهان إلی خراسان منصوبا للتولیه فی (1109) و قد توفی بالمشهد کما فی (تش- ص 175) و کان یتخلص باسمه و له سلطان الأنساب فی نظم نسب الشاه سلطان حسین الصفوی إلی قصی بن کلاب و قد نظمه حین کان عمره ست و ستین سنه و یأتی أن والده المیرزا عبد الله تخلصه عشق کما فی ریاض العارفین ص 330
ابن أخ القاضی حسن التویسرکانی، هاجر
ص: 318
إلی أصفهان لتحصیل العلم، و اشتغل علی علاء الدین حسین سلطان العلماء، و سافر أخیرا إلی الهند ثم دکن و بها توفی، کذا ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 6- ص 201) و (روشن- ص 211)
توجد مراثیه فی مجموعه المراثی التی دونها الشیخ لطف الله بن علی بن لطف الله الجد حفصی فی (1201) و المجموعه موجوده فی النجف عند الخطیب محمد علی الیعقوبی
هو الشیخ مفید بن محمد نبی بن کاظم البحرانی الشیرازی المعاصر المتخلص بداور المذکور فی (ج 1- ص 302) المتوفی (1325) لا (1307) کما فی ذیل کشف الظنون و المؤلف لگنج گوهر الذی طبعه فی (1320) و قد ترجمه مفصلا تلمیذه میرزا فرصت فی (عم- ص 26- 31) و ذکر تصانیفه المنظوم و المنثور و إنه جمع دیوانه الذی یتخلص فی أشعاره داور ولده الفاضل الشیخ عبد الحی المرتب لبعض تصانیفه الآخر
للشاه زاده إمام ویردی میرزا ترجمه فی (مع- ج 1 ص 27) و ذکر شعره
الشاعر المعاصر طبع دیوانه بعنوان روان الوند فی (150 ص) بطهران
کان قاضی آران من قری کاشان و کان کریه المنظر فهجاه المولی غیاث النجومی الکاشانی ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 308) و ذکر عده من رباعیاته و ذکر فی (نر 13- ص 475) هجائه لمیر حیدر الکاشانی الذی ذکرناه فی (ص 270) و ترجمه أیضا فی (تش- ص 242) و سماه سلطان إبراهیم داوری و ذکر سفره إلی خراسان و کذا فی (روشن- ص 212)
و اسمه محمد، و هو ثالث ولد المیرزا کوچک الوصال الشیرازی ولد (1238) و توفی (1284) ترجمه فی گلشن وصال- ص 294- 399 و أورد أنواعا من شعره و کذا ترجمه و أورد کثیرا من شعره فی (مع- ج 2 ص 130) و فی (المآثر- ص 205) و (عم- ص 351) و (روشن- ص 212) و قد طبع دیوانه بشیراز
ص: 319
فی (1330 ش)
راجع ابن الدباس فی (ص 21)
و هو المیرزا سلامت علی له کلیات مطبوع و مراثی کثیره بالفارسیه و الأردویه مات (9- محرم- 1292) ترجمه فی (گلشن- ص 163) و کتب فی ترجمته أفضل حسین رساله مستقله کما مر فی (ج 7- ص 118) و لابنه المیرزا أوج أیضا دیوان فی المراثی فاتنا ذکره و سنذکره باسمه سبع المثانی
و هو المنشی ترائن ابن المنشی رام ابن جسونت، من تلامیذ سراج الدین خان آرزو مات (1205) أورد شعره فی (گلشن- ص 161)
أورد شعره فی (گلشن- ص 165)
للشیخ حسن بن محسن بن أحمد بن عبد الله الدجیلی الأصل النجفی، المولود بها فی (1309) و المتوفی (1366) کان من تلامیذ المیرزا محمد حسین النائنی و کتب من تقریر بحثه حاشیه الکفایه، فرغ من مجلده الأول (1345) و من الثانی (1346) یوجد أن عند ولده الشیخ أحمد بن الحسن، و یوجد عنده” الشیخ أحمد” دیوان والده أیضا و قد فاتنا ذکر الحاشیه فی حرف الحاء
للشیخ حسین و الشیخ طاهر و الشیخ محسن الإخوه الثلاثه کلهم أبناء الشیخ أحمد بن عبد الله الدجیلی النجفی، و قد جمعه الشیخ حسن بن محسن المذکور و یوجد عند ولده الشیخ أحمد بن الحسن أیضا
للشیخ کاظم الدجیلی ذکره فی الأدب العصری
ذهب إلی الهند فی عهد أکبر پادشاه و سلک فی خدمته أورد شعره فی (گلشن- ص 164) و ترجمه أیضا فی (خوش گو) عن هفت إقلیم
و هو المولی حسین المراغی من شعراء القرن الثالث عشر، کلها فی المراثی و قضایا الطف فی ست مجلدات بالترکیه طبع فی تبریز ذکره (دجا- ص 146) و ریحانه الأدب
المعبر عنه بکلیات دخیل، فارسی مطبوع کما فی بعض الفهارس
ص: 320
هو الملا آقا جان الملقب شمس ولد بقریه گراب سر فی (1253) و مات بقریه آقا دو برادران من نواحی رشت فی (26- محرم- 1353) عن مائه سنه ترجمه حفیده حسن شمس گیلانی ابن اعتماد بن الناظم، فی کتابه تاریخ علما و شعرای گیلان- ص 66 و نقل عن دیوانه المخطوط
و هو المیرزا إسماعیل بن إبراهیم، من شعراء أوائل القرن الرابع عشر بأصفهان کما ذکرناه فی (ج 8- ص 157) و یأتی فی دیوان غمگین أصفهانی
من المعاصرین لصادقی ترجمه فی (خص 7- ص 128) و ذکر مطلع غزله المشتمل علی تخلصه دردی و فی (دجا- ص 146) نقل بعض شعره الآخر أیضا مع ما ذکره الصادقی لکنه نقله عن منتخبات إسحاق بیک المتخلص عذری التبریزی الذی کان من شعراء عصر الشاه عباس الماضی، لا عن کتاب الصادقی و ترجمه أیضا فی (تش- ص 13)
من توابع همدان و اسمه المیر إبراهیم، ترجمه الصادقی فی (خص 6- ص 92) و قال إنه فی عنفوان شبابه هاجر إلی همدان و کان مرتبطا معی، و فی برهه قلیله تعلم الشعر و التصویر و اختار العزله أخیرا فی کرمان فی آستانه الشاه ولی، و أورد عده من أشعاره المشتمل بعضها علی تخلصه
ترجمه فی (تش- ص 233) و قال: له شعر کثیر و کذا فی (روشن- ص 212)
للشیخ محمد تقی بن عبد الرسول آل صاحب الجواهر المولود فی النجف (25- ذی الحجه- 1341) فی المناقب و المراثی رأیته بخطه
هو جلال الدین المذکور فی (ص 199) قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 1 ص 133 إنه رأی دیوانه بخط شفیعا
للمولی درکی القمی ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 267) و قال إنه من شیبه الشعراء، أدرکته قبل ذلک بسنین فی أصفهان، و رأیت کلیاته تقرب من عشرین ألف بیت، و رجع إلی قم و بها توفی ثم أورد بعض شعره و کذا فی
ص: 321
(تش- ص 231) و (تغ- ص 52) و فی (خوش گو) أن دیوانه فی ألفی بیت و یوجد نسخه منه فی مکتبه (الملک) تحت رقم (5146) یشتمل علی (6500 بیت) و فیها تواریخ کثیره
و اسمه آقا بابا من سکان جولک من قری نهاوند، و کان والده وزیر همدان فی عهد الشاه إسماعیل کذا ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 213)
الذی ترجمه السماوی فی الطلیعه، و دیوانه موجود فی مکتبته” السماوی” کما ذکره لنا شفاها
ترجمه فی (دجا- ص 146) و نقل جمله من أشعاره التی دونها المیرزا صائب التبریزی المتوفی (1081) فی بیاضه
ترجمه سام میرزا فی (تس 3- ص 58) و ذکر أنه وزیر کپک میرزا، و ذکر مطائبتهما و أورد مطلع غزله:
چنان ضعیف شدم از غمش من درویش
که سایه را نتوانم کشیدن از پس خویش
للمیرزا إبراهیم خان الصحاف باشی المعاصر طبع (1322)
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 381) و أورد رباعیته و کذا فی (روشن- ص 164)
مر بعنوان دیوان أشرف کما هو المکتوب فی صدر کلیاته و لکن واله و تربیت عبرا عنه بدرویش أشرف
و هو المیرزا محمد تقی التبریزی من الشعراء بالترکیه و کان حیا فی (1265) ترجمه فی (دجا- ص 149) و حکی ترجمته عن حدیقه الشعراء
و هو المیرزا علی بن اوبکو تیمور ترجمه الأمیر علی شیر فی (مجن 2- ص 54 و 227) و ذکر أن نسبه إلی أهل العلم ظاهر و لا یقل حسبه عن نسبه، و أورد مطلع غزله
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 14) و أورد من أشعاره
کان من سلک الدراویش فی یزد لکنه لم یسأل
ص: 322
أحدا ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 432) و ذکر رباعیه له
قال فی (مجتس 6- ص 168) إنه کان عامیا و أورد شعره
و دهک محله من محلات قزوین و أشعاره متین بلغ خبره إلی سلطان یعقوب المتوفی (896) فأحضره فأنشأ بدیهه بیتا عرف الحاضرون منه قوه طبعه ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 107) و أورد بعض شعره الذی استحسنه الجامی و ترجمه الأمیر علی شیر فی (مجن 6- ص 118 و 290) و ذکر أنه من أول ما نظم الشعر إلی حین تألیفه للمجالس لم یصل إلیه شعر من طرف العراق أحسن من شعر دهکی و قال الحکیم شاه محمد فی ترجمته فی (قز مج 6- ص 292) إن لدرویش دهکی من دون مبالغه ألفی مطلع لا نظیر لها و ترجمه فی (تش ص 224) و قد رأی سنگلاخ نسختین من دیوانه فذکرهما فی امتحان الفضلاء (ج 1 ص 160 و ج 2 ص 142) و ترجمه فی (خوش گو) عن هفت إقلیم و المجالس و ذکر فی (حسینی- ص 122) مدح جامی له و ذمه للجامی و ذکر دیوانه
یأتی فی الهاء بتخلصه همائی
و هو الذی بنی له مرتضی قلی خان فی أصفهان تکیه فی مزار بابا رکن الدین ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 211)
و هو الذی بنی له الشاه عباس الثانی تکیه مصفاه مغصوبه فنزل هو بها و لم یطل حتی توفی و دفن بها ترجمه النصرآبادی فی (نر 8- ص 209) و أورد جمله من أشعاره و منها الملمع من الفارسیه و الترکیه
مر بعنوان خموش طالقانی و یأتی درویش مجید
راجع اسمه عزیز الله
و هو الطبیب الماهر المسلم عند معاصریه و کان والده شماعا، ترجمه الأمیر علی شیر فی (مجن 3- ص 83 و 257) و ذکر مطلع غزله و معمی من معمیاته التی کان یتوجه إلی نظمها غالبا
و هو أخ الخواجه مظفر بن الخواجه فخر الدین التپکچی، ترجمه سام میرزا فی (تس 3- 57) و أورد مطلع غزله
ص: 323
کان نزیل أصفهان سنین، ترجمه معاصره فی (مع- ج 2- ص 129) و أورد شعره
و هو التبریزی الأصل، القزوینی ثم الشیرازی المأوی، جال العالم بزی الدراویش ترجمه فی (دجا- ص 149) و حکی بعض رباعیاته عن النصرآبادی الذی ترجمه فی (نر 9- ص 309)
مر بعنوان خموش طالقانی و ذکرناه هنا لاشتهاره به، فقد ذکر سنگلاخ فی امتحان الفضلاء (ج 2 ص 40) أن الخطاطین یعبرون عن درویش عبد المجید و عن الملا درویش الدرویشین و قیل إن عبد المجید کان یتخلص مجید کما سیجی ء فی المیم و قیل فی تاریخ وفاته [جعل الجنه مثواه ] کما فی ریحانه الأدب عن (عم- ص 545)
کان تلمیذ بهزاد النقاش و فی مده یسیره أکمل هذه الصنعه ترجمه و ذکر شعره فی (مجتس 6- ص 154)
ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 3- ص 63 و 236) و قال إنه هجاء بذی اللسان و زاد الفخری فی الترجمه قال إنه فوق ما وصفه المیر علی شیر و لکن عفی عنه بهذا المطلع:
الهی شیوه روزی کن این نفس سگ آسا را
که از درهای دونان بهر نان فارغ کند ما را
رأی سنگلاخ دیوانه بخط سلطان محمد نورا، فذکره فی (ج 1 ص 115) من امتحان الفضلاء
یأتی فی النون بعنوان تخلصه ناصر
و اسمه آخوند نصیر ذکر النصرآبادی مهاجرته من قزوین مع أستاذه فی الحساب درویش طفیل الیزدی، و وروده بأصفهان و تلمذه علی مولانا محمد مؤمن التبریزی فی أکثر العلوم و قراءته علی الآقا حسین الخوانساری أیضا، و ذکر شده مصاحبته معه و احتراق قلبه بوفاته فی (1079) و ذکر بعض معمیاته فی (نر 15- ص 530)
ص: 324
یأتی فی الهاء بعنوان هاشم
کان نزیل أصفهان و متصلا بوقائع نویس و أقاربه ذکر النصرآبادی فی (نر 6- ص 204) أنه توفی قبل حال التألیف (1083) و أورد شعره
و هو الذی اعتنق الدین الإسلامی و ترک مله الیهود و اشتغل بالعلوم حتی برع فیها ترجمه النصرآبادی أیضا فی (نر 6- ص 204) و ذکر أنه فی حال التألیف ابتلی بالازدواج و دعا لنجاته منه، و أورد بعض رباعیاته ثم إنه فی (نر 15- ص 537) أورد معمیاته
و هو المیرزا لطف الله بن المیرزا عبد الوهاب قطره الأصفهانی، من شعراء السلطان محمد شاه القاجار، ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 129) و ذکر أنه من أول شبابه کان شاعرا مداحا، و له دیوان لکنه لیس حاضرا عندی، ثم أورد جمله من شعره و أورد فی المدائح المعتمدیه قصیدته
و هو المرتب لکتاب تذکره خوش گو بأمر من السید محمد بن السید عبد الکریم الجزائری، و أصل التذکره لخوشگو شاعر محمد شاه روشن أختر کما ذکرناه فی (ص 308) و فی (ج 4- ص 32) و قد رتبه دری فی (1240) و کان حیا إلی (1244) کما یظهر من نسخته الموجوده فی (سپهسالار)
و هو محمد إبراهیم حسین، المتوفی (1040) أورد شعره فی (حسینی- ص 124)
یأتی بعنوان نظام دستغیب
یأتی بعنوان صادق دستغیب و محسن دستغیب ص 977
و اسمه المیر رفیع الحکیم الماهر فی الرباعی سافر مع الشیخ محمد الخاتونی إلی الهند و بها توفی ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 270) و أورد شعره و قال فی (سرخوش- ص 39) إنه مات فی أول العهد الجهانگیری و ذکره فی (تغ- ص 52) و (خوش گو) و (روشن- ص 215)
یأتی بعنوان ولی دشت بیاضی
ص: 325
یأتی بعنوان السید علی خان و المیر معصوم
للشاعر الأدیب محمد خان بن الحاج خان الدشتی المولود (1246) فیه مدائح و غزلیات و مراثی و رباعیات و دیباجته من إنشاء محمد حسن بن محمد حسین القزوینی المتخلص آیت فی (1286) و قد طبع فی بمبئی فی (1319) فی (436 ص) فی (6500 بیت) و ذکر فی الدیباجه سائر أحوال الناظم و تصانیفه: کلام الملوک نمکدان طریق السلوک شیرین و خسرو و یوجد منه فی (المجلس) نسختان إحداهما کتبت فی (1270) یظهر منها أن حسین خان الدشتی الأخ الأکبر للناظم أوصل
مقدارا من هذا الدیوان إلی شیراز عند عبد الرحیم الهمدانی المتخلص خادم و هو جمعه و رتبه و کتب له دیباجه فی التاریخ المذکور، و فی آخره ذکر أسماء الشعراء السته عشره المقرظین لهذا الدیوان و هی نسخه جیده مذهبه منقشه، ذکر جمیع مزایاها فی فهرس المکتبه (ج 3- ص 279) و النسخه الأخری دون النسخه الأولی فی النفاسه و تاریخ کتابتها (1287) مبدوه بدیباجه محمد حسن القزوینی المتخلص بآیت و ترجمه أیضا فی فارس نامه ناصری
هو التخلص القدیم لنور الدین عبد الرحمن و مر بعنوان دیوان جامی
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 159) و أورد شعره، و ذکر أنه کان یدعی علی الرءوس أنه أشعر الناس و أحسن الشعراء
عده فی (خوش گو) من شعراء أکبر شاه و ذکر دیوانه و سماه فی (روشن- ص 215) شاه دعائی
المکنی بأبی علی و أبی جعفر محمد بن علی بن رزین بن سلیمان بن تمیم، المنتهی نسبه إلی بدیل بن ورقاء الصحابی، قال ابن الندیم فی (ص 229) إن شعره فی ثلاثمائه ورقه و قد عمله الصولی و ذکر له أیضا طبقات الشعراء و ترجمه فی معجم الأدباء (ج 11 ص 99- 112) و فی الصفحه الأخیره قال: و لدعبل کتاب طبقات الشعراء و ترجمه فی معجم الأدباء (ج 11 ص 99- 112) و فی الصفحه الأخیره قال: و لدعبل کتاب طبقات الشعراء و دیوان شعر مات سنه (ست و أربعین و مائتین) و حکی النجاشی فی ترجمه أخ دعبل و هو أبو الحسن علی بن علی بن رزین عن ولد أبی الحسن علی هذا و هو أبو القاسم إسماعیل بن علی بن علی بن رزین بإسناده إلیه أنه قال: ولد عمی دعبل (148) فی خلافه
ص: 326
المنصور و رأی موسی بن جعفر و لقی الرضا علیه السلام و مات (245) أیام المتوکل و ترجمه أیضا فی نسمه السحر و قد جمع الشیخ محمد السماوی (المتوفی 1370) دیوانه فی ألف بیت و جعله فی قسمین 1) مدائحه للأئمه 2) مدائحه لغیرهم و بعد موت السماوی اشتری النسخه الشیخ محمد علی الیعقوبی و زاد علیه کثیرا
و هو القاضی رکن الدین قاضی قم و مداح جمال الدین عبد الرزاق ذکر دیوانه المشتمل علی الفارسی و العربی فی (روشن- ص 215) نقلا عن تذکره نگارستان سخن
مر بعنوان أمینا الیزدی و الظاهر أنه أخذ اسمه عن اسم حسن بن علی النیشابوری الدقاق الصوفی المتوفی (405) و لکن فی (خوش گو) سماه دقائق
راجع دیوان دقاق
شمس الدین محمد، مداح الخواجه فخر الدین حمید الوزیر أورد فی (مع- ج 1 ص 218) قطعه من مدیحه له، و قد طبع له بختیارنامه باهتمام وحید الدستگردی فی (1310 ش) فی (92 ص) و معه فهرس مجله أرمغان لاثنتی عشر سنه فی (24 ص)
و هو الحاج جواد الکربلائی و هو قصائد مرتبه علی حروف القوافی فی مدائح الأئمه علیه السلام رأیت نسخته ضمن مجموعه ضخمه عند الشیخ علی بن محمد رضا آل کاشف الغطاء فی النجف
للأستاد أبی منصور محمد بن أحمد معاصر الأمیر نوح السامانی، و بأمره نظم حکایه گشتاسب فی ألف بیت، أدخلها الفردوسی فی شاهنامه، و أورد قطعه منه فی (مع- ج 1 ص 214) و ترجمه الحکیم شاه محمد فی (بهش 1- ص 334) و المستوفی فی تاریخ گزیده- ص 818 و قال آذر فی (تش- ص 333) إنه لم یر له دیوانا، الا أن سنگلاخ ادعی فی (امتحان الفضلاء- ج 2 ص 184) أنه رأی دیوانه بخط أبی البقاء رستم الخطاطین، و أظنه أراد گشتاسب نامه و فی (تغ- ص 52) أرخ وفاته (341)
هو الدیوان الثانی لأنور کوپاموی المذکور فی (ص 109)
ص: 327
و هو المیر قاسم من سادات أرتیمان قتل فی محاصره أصفهان بید الأفاغنه أورد شعره فی (گلشن- ص 164) و سماه فی (روشن- ص 216) محمد هاشم و قال إنه ابن رضی الأرتیمانی الآتی ابن إبراهیم الأدهم و کان تلمیذ الشیخ محمد علی الحزین المتوفی (1181)
من شعراء عصر السلطان یعقوب خان الترکمانی المتوفی (896) ذکره الحکیم شاه محمد القزوینی فی (ص 312) من ترجمه مجالس النفائس، و هذا مما زاده فی (قز مج 6) و لیس فی الأصل الترکی
اسمه الحاج محمد المشهور بشجاع الملک من شعراء القرن الثالث عشر کان بینه و بین الملا بزمی الخوئی مناظرات فی الأواخر فی طهران و دیوان أشعاره بالترکیه حکی فی (دجا- ص 51) ترجمته کذلک عن حدیقه الشعراء
اسمه کربلائی علی أصغر، کان مدیر الهیئه الحسینیه فی تبریز و شعره ترکی، نقله فی (دجا- ص 151) عن الحدیقه
المیرزا محمد أمین التبریزی الملقب أستاذ قال فی (دجا- ص 151) إنه کان أستاذ المیرزا سروش و میرزا مظهر، و دیوانه مرکب من الفارسی و الترکی، و طبع مکررا فی تبریز و ترجمه کذلک أیضا فی ریحانه الأدب
لکربلائی محمد العطار من شعراء الغزل فی آذربایجان توفی بالوباء (1282) کذا فی (دجا- ص 151) عن حدیقه الشعراء
أورد فی (گلشن- ص 165 و 164) شاعرین بهذا الاسم و ذکر لأحدهما خمسه مثنویات بالأردویه، و قال: و له قصه کامروپ علی سیاق قران السعدین الخسرو الدهلوی
کذا فی (روشن 216) و (مرآه الخیال ص 304) راجع دیوان أنسی أصفهانی فی (ص 107) و راجع دیوان ذو القدر
ترجمه و أورد شعره فی (خوش گو) و قال کان أستاذ جلال الدین الجلالی و عنه أخذ فی (روشن- ص 216)
من شعراء السلطان فتح علی شاه ذکره فی (دجا- ص 151)
ص: 328
و أورد من شعره قصیده مدحه له، و فیها تاریخ بنائه لمسجد إیروان:
دلیل از بهر تاریخش رقم زد:
(از ایشان مسجد نیکوست برپا 1238)
للشیخ أحمد بن الشیخ حسن بن محمد بن علی بن خلف بن إبراهیم بن ضیف الله الدمستانی، هو قصائده فی مدیح المعصومین علیه السلام ألحقها بآخر دیوان والده، و صرح فی آخرها باسمه و نسبه و نسب أبیه، و قد کتبها بخطه بعد وفاه أبیه فی أواخر ذی الحجه (1190) و دعا لوالده بقدس سره
هو الشیخ حسن والد الشیخ أحمد المذکور الذی مر نسبه کما وجدناه بخطه، و هو الذی جمع دیوان والده الشیخ حسن هذا و کتبه بخطه فی مجلد مشتمل علی المائه و تسع صفحات فی کل صفحه خمسه عشر سطرا کلها قصائد فی مدیح المعصومین علیه السلام و ذلک بعد وفاه والده لأنه دعا له بقدس سره أوله:
هو السعد وافی مقبلا أی إقبال
بوصل حبیب کان یؤثر بلبالی
و اسمه عین الملک الطبیب الکحال لأکبر شاه الهندی مات (1004) کذا ترجمه فی (خوش گو) و الظاهر أنه دوائی گیلانی.
ترجمه صادقی الأفشار فی (خص 8- ص 295) و ذکر شعره و وصفه بأنه متواضع خلیق.
ترجمه فی (ض- ص 330) ذاکرا أنه من المعاصرین لأکبر شاه الهندی و یشتغل بالطبابه و فصل ترجمته تقی الدین الأوحدی و قال إنه قلیل الشعر و ذکر له مطلعین و کذا فی (روشن- ص 217) و لعله الذی سماه فی (خوش گو) عین الملک و نسبه إلی شیراز و قال کان کحالا لأکبر شاه و مات (1004).
للمولی المحقق جلال الدین محمد بن أسعد الصدیقی الدوانی الکازرونی الشیرازی، المولود فی بضع و عشرین و ثمانمائه کما یظهر من الضوء اللامع ج 7- ص 133 قال: هو حی فی سنتنا سبع و تسعین و هو ابن بضع و سبعین. و توفی حدود (902) کما فی سلم السماوات لأبی القاسم الکازرونی أو (907) و هو المشهور کما فی أعلام الزرکلی أو (909) کما فی شاهد صادق أو (928) کما فی الشذرات و النور السافر أو (918) کما فی الکنی و الألقاب و أما نسبه علی ما ذکره فی
ص: 329
آخر إجازته لعفیف الدین حفید صفی الدین عبد الرحمن الصفوی فی (893) هکذا محمد بن أسعد بن محمد بن عبد الرحیم بن علی الصدیقی الدوانی، و ذکر فیها أنه أخذ العلوم العقلیه عن والده الإمام سعد المله و الدین أسعد المحدث بالجامع المرشدی و أخذها أیضا مع العلوم النقلیه عن العلامه مظهر الدین محمد المرشدی و ذکر من مشایخ إجازته فی الحدیث لفظا و کتبا الشیخ المحدث الرحله شهاب الإسلام عبد الله بن میمون الکرمانی المشهور بالجبلی، و ذکرنا بعض هذه الإجازه فی (ج 1 ص 231) و قد ترجمه القاضی فی (المجالس- ص 336) و عده من حکماء الشیعه، و ترجمه هدایت فی ض- ص 328 و أورد کثیرا من مقاله القاضی نور الله و بعض غزله و رباعیاته، و ترجمه الفاضل المعاصر فی روضات الجنات ص 162
و أورد کثیرا من شعره الفارسی و بعض شعره العربی، و حکی أکثر ترجمته عن سلم السماوات و ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 48) و أورد رباعیته فی تاریخ وفاه السلطان أبو سعید و ترجمه فی (هفت- ص 209) و أورد شعره فی (نر 14- ص 496) و قال سنگلاخ رأیت دیوانه بخط جعفر الهروی کما فی (امتحان الفضلاء- ج 1 ص 159) و مر فی (ص 199) ثلاثه أقوال فی تخلصه.
مر فی (ص 46) بعنوان أبی الفتح اللاهیجی الگیلانی.
و هو الشاعر الهزال الهندی الملا عبد المؤمن بن الملا ولی محمد. قال فی (روشن- 217- 222) إنه کان فی خدمه آصف جاه نظام الملک فتح جنگ، و أورد شعره، ثم أورد عده صفحات من قاموسه الهزلی الذی تتبع فیه قاموس عبید الزاکانی المذکور فی (ج 8- ص 283). أوله: [الخدا: خوان یغما ... الپادشاه:
کاهل زبان. الوزیر: هدف تیر آه بیچارگان ... الشاعر: کان کذب ...] و هکذا.
ذکر فی (روشن- ص 222) شاعرین بهذا الاسم سمی أحدهما مصطفی تکلو و الآخر الآقا رضا.
و اسمه سلطان بایزید الخطاط فی عهد أکبر شاه و الملقب منه کاتب الملک ترجمه فی (طبقات أکبری ج 2 ص 494) و (خوش گو) و ذکرا دیوانه.
ترجمه فی (مجتس 6- ص 106) و أطرأه بقوله إنه أنوری عصره فی إنشاء القصیده. و ذکر مطلع غزله.
ص: 330
کان خازن السلطان أبی الفتح محمد خان أوزبک الشیبانی المعروف بشاهی بیک خان، سلطان ما وراء النهر و هو ابن بداق سلطان بن أبی الخیر خان بن دولت شیخ أوغلان بن شیبانی خان بن جوجی خان بن چنگیز خان الذی قتله جیش الشاه إسماعیل فی محمودآباد مرو فی (916) ترجمه فی (مجتس 8- ص 172) و أطرأه وارد شعرا من مثنویاته.
و هو دوست محمد. کان ماهرا فی الشطرنج.
أورد شعره فی (گلشن- ص 165).
اتصل أخیرا بالشاه طهماسب، و سافر إلی الحج و توفی بمکه فی (949) ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 83) و أورد رباعیته و ذکره القزوینی فی ذیل ترجمه حسن علی فی (قز مج 2- ص 252).
کذا فی (روشن- ص 223) مر بعنوان تخلصه حالی السبزواری.
یأتی بتخلصه گامی و کوشوان قریه فی محال هراه.
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 2- ص 71 و 251) ففی لطائف نامه ذکره تحت العدد (181) بعنوان مولانا و قد حذفت من النسخه کلمه دوست و فی (قز مج) ذکره تحت العدد (189).
و هو بهزاد بیک بن سهراب بیک قورچی. کان أبوه من غلمان الشاه عباس الأول و ترک الخدمه و تثقف و هو ابن أربعین سنه، و ابنه بهزاد ماهر فی النستعلیق و النسخ و یرتزق منه. ترجمه و أورد شعره فی (نر 5- ص 147) و فی (خوش گو) صحف اسم أبیه فسماه محراب بیک الگرجی و صحف اسمه فسماه دوش باف.
راجع دوستاق.
للشاه زاده محمد علی میرزا بن الفتح علی شاه المعروف بدولت شاه و المتخلص فی شعره بدولت ولد (1203) و مات (1237) ترجمه فی (مع- ج 1 ص 26) و أورد ما یقرب من سبعین بیتا من شعره، و قال إنی فصلت خصوصیات أحواله فیما کتبته من تاریخ دولت و ظاهره أنه کتاب مستقل فی تاریخه و لیس مراده ما فصله من
ص: 331
أحواله فی المجلد التاسع من روضه الصفا الناصری، و حقیق أن یکتب له تاریخ مستقل و الدیوان طبع فی طهران (1320) و نسخه عصر الناظم بخط نصیر الخطاطین مع مقدمه بلیغه من إنشاء الأدیب الشاعر صادق المتخلص ناطق أنشأها فی (1228) توجد فی مکتبه (المجلس) بطهران کما فصله ابن یوسف فی فهرسها (ص 674- ج 3).
و هو ابن فیروز شاه و ابن عم الأمیر علاء الدوله الأسفراینی، هکذا ذکره الأمیر علی شیر فی مجالس النفائس فی (ص 282) علی ترجمه الحکیم شاه محمد القزوینی و قال: هو و آباؤه کانوا من أمراء خراسان معززین مشهورین و أطرأه بأنه ترک الدنیا و اختار الفقر و القناعه و أورد مطلع غزله. و لکن فی ترجمه لطائف نامه ذکر أنه ابن عم الأمیر فیروز شاه و ابن الأمیر علاء الدوله الأسفراینی و ذکر أنه ألف مجمع الشعراء فی مضمون هذا المجالس کل من طالعه یطلع علی مقدار استعداده و کمالاته. و مراده من المجمع هو کتابه المعروف بالتذکره الدولت شاهیه الذی ألفه باسم الشاه سلطان حسین میرزا بایقرا فی (892) و صدره باسم الوزیر الأمیر علی شیر، و رتبه علی مقدمه فی شعراء العرب و سبع طبقات فی سائر الشعراء و خاتمه فی بعض معاصریه و مجموع من فصل فیه ترجمته مائه و خمسون شاعرا، و فی آخره مختصر من تاریخ الشاه سلطان حسین. و أورد فی أثناء التراجم کثیرا من أشعار نفسه و طبع بالهند (1305) ثم طبع فی أروپا (1318) مع مقدمه فارسیه و إنگلیسیه. و قد سماه الأمیر علی شیر فی خطبه مجالس النفائس بتذکره الشعراء و ذکر أنه أتعب نفسه فی تألیف هذا الکتاب کثیرا، و ترجمه أیضا ریو فی فهرس بریتش موزیوم و المستر براون فی أدبیات إیران و ابنی فی فهرس مکتبه دانشگاه تهران (ج 2 ص 534- 535). و قد ترجم تذکره دولت شاه بالآلمانیه لافون همر (1818 م) و بالترکیه سلیمان فهمی (1843 م) و نظمه لطف الله محمد معاصر اورنگ زیب بالفارسیه و سماه آسمان سخن کما عن القاموس الترکی
و هو أبو المعالی النحاس الرازی الأصفهانی من شعراء آل سلجوق. و قد عد أصحاب التذاکر رجلین بهذه الکنیه أحدهما أبو المعالی الرازی و الآخر أبو المعالی الأصفهانی و أول من فرق بینهما هو أمین أحمد الرازی فی هفت إقلیم ثم هدایت فی مجمع الفصحاء و عنهم أخذنا فی (ص 49 و 50) و لکن الصحیح اتحادهما
ص: 332
کما حققه القزوینی فی حاشیه (جهان گشای جوینی ج 2 ص 2) (ط- 1916 م) و إقبال الآشتیانی فی حاشیه حدائق السحر- ص 119- 121.
لعلی أکبر دهخدا القزوینی المعاصر مؤلف أمثال و حکم فی أربعه مجلدات و لغت نامه ولد حدود (1290) طبع أشعاره فی الجرائد فجمعها طهوری خلخالی و طبع بعضها فی قطع صغیر فی (64 ص) مع تصویر الناظم فی (1333 ش) فلم یجز الناظم نشرها فجمعه الدکتور محمد معین مع نظر الناظم و طبعه بقطع أکبر بعد تلک السنه
و اسمه محمود یأتی بعنوان تخلصه عیانی
و هو أبو الفتح خان السامانی- نسبه إلی سامان فی شمال غربی چهار محال من نواحی أصفهان- و الملقب سیف الشعراء و المتخلص دهقان ولد (1265) کما یظهر من شعره:
به هشتاد و هفت و هزار و دویست
چو گردید سالم دو افزون ز بیست
و توفی (1326) کما فی ریحانه الأدب نظم ألف لیله و لیله باسم میرزا سلیمان خان رکن الملک الشیرازی بالفارسیه فی خمسین ألف بیت و طبع بطهران مع مقدمه و یأتی فی الشین شکرستان له
و هو إسماعیل بن الحاج المیرزا إبراهیم بن المیر صادق أرباب بن الحاج حسن ولد برشت فی (رجب- 1304) و مات فی (1365) کان أدیبا فاضلا خطاطا جمع دیوانه ولده فریدون دهقان، و طبعه برشت فی (1328 ش) فی (272 ص) مع مقدمه فی أحوال والده و نموذج من خطه الجید
مر بعنوان جعفر قاجار لتخلصه به
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 162) و ذکر أنه کان معلم الأطفال و کأنه مبتلا بمرض الجوع، و ذکر مطلع غزله و عنه أخذ فی (روشن- ص 223)
مر بعنوان دیوان درویش دهکی
مر بعنوان حسن دهلوی و آخر خسرو دهلوی
ص: 333
ترجمه فی (مع- ج 1 ص 218) و عده من الحکماء الفضلاء و قال کان معاصر الحکیم قطران التبریزی و الأسدی الطوسی، و کان مداح الملک فضلون و غیره من ملوک عصره ثم أورد قطعه من شعره
للمیرزا نصر الله بیک، ترجمه فی (دجا- ص 151) و ذکر أنه من شعراء القرن الثالث عشر فی تبریز، و توفی فی شماخی فی (1287) و دیوانه مرکب من الأشعار الفارسیه و الأشعار العربیه
ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 223)
لرحمت خان ابن أخت الحکیم رکنا نزل الهند و صار من أعیانها ترجمه النصرآبادی فی (نر 3- ص 55) و أورد بعض شعره و منها فی الکشف عن الحق قوله:
محمد سال و فصل أو چهار است
علی زان فصلها فصل بهار است
و أظنه دیری ذو القدر المذکور فی (گلشن- ص 165)
هو أبو محمد عبد السلام بن رعنان بن عبد السلام بن حبیب ابن عبد الله رغبان بن زید بن تمیم الکلبی الشاعر المشهور أصله من سلمیه بالشام و کان یفجر علی العرب و لا یری لهم فضلا ولد بحمص (161) و نزل الشام و لم یفارقها و لم یتنجع بمدحه أحدا إلی أن توفی فی أیام المتوکل (235) أو (236) کان یتشیع تشیعا حسنا و له مراثی فی الحسین علیه السلام کذا ترجمه ابن خلکان فی (ج 1- ص 293) و أبو الفرج فی الأغانی و قیل إن أبا تمام أخذ الشعر عنه و ترجمه أیضا فی مجالس المؤمنین و نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و تأسیس الشیعه- ص 201 و هدیه الأحباب و غیرها، و أورد الأحسائی فی الجزء الرابع من شرحه للزیاره الجامعه ذکره مفصلا هذا و قد جمع دیوانه الشیخ محمد السماوی المتوفی فی النجف (1370) فی قسمین الأول مدائحه للأئمه و ثانیهما فی مدائحه لغیرهم و هو قریب من خمسمائه بیت، و بعد موت السماوی انتقلت إلی الخطیب محمد علی الیعقوبی
ترجمه فی (تش- ص 224) و عنه أخذ ظاهرا فی (روشن- ص 224) و (مع- ج 1- ص 218) و ذکر أنه من قدماء الشعراء العلماء نسبه بعض إلی قزوین لکن تخلصه الدیلمی ثم ذکر قطعه من شعره
ص: 334
یأتی بعنوان مهیار الدیلمی
یأتی بتخلصه محبتی
هو تخلص صدر دیوانه یأتی فی الصاد لشهرته بالصدر
ترجمه فی (دجا- ص 152) حکایه عن حدیقه الشعراء و ذکر أنه من شعراء عصر السلطان فتح علی شاه و أشعاره بالترکیه
و هو لعلی بن باقر المعاصر ولد (1277 ش) و کان عامیا لا یقرأ حتی أربعین سنه فتعلم الکتابه حینئذ و طبع دیوانه فی (1318 ش) فی (133 ص)
أورد شعره فی (گلشن- ص 166) و فصل قصه غرامه فی (روشن- ص 224- 225) و (حسینی- ص 121)
ترجمه الحکیم شاه محمد فی (بهش 2- ص 386) و ذکر أنه کان یکتب سبعه أنواع من الخطوط جیدا و ینظم الشعر أیضا جیدا و أورد بعض شعره
و هو المقتول فی قراباغ ترجمه فی (مجن 2- ص 52 و 225) و أورد شعره
هو الشیخ أسد الله بن المشهدی جعفر القمشه إی، تلمذ علی الحکیم میرزا نصر الله القمشه إی من تلامیذ أسرار السبزواری بقمشه، ثم سافر إلی أصفهان و سکن مدرسه چهار باغ و مهر فی الأدب و الفلسفه و تعلم اللغه الإفرنسیه و لکنه مات فی شبابه و له ست و ثلاثون سنه فی (1334) و دفن بتخت فولاد کذا ترجمه محمد باقر ألفت فی أول دیوانه الذی طبع منه (16 ص) ضمن دانش نامه بأصفهان فی (1342) ثم طبع مره أخری فی (1314 ش) باهتمام شهشهانی مستقلا بقطع صغیر
و اسمه محمد قاسم من تلامیذ صائب ترجمه فی (سرخوش- ص 93) و قال لم یأت الهند و لکن اشتهر بها و أیضا فی (حسینی- ص 269) (أقول) و طبع دیوانه بنولکشور کما فی فهرس مطبوعاتها و هو غیر أرسلان الآتی بعنوان قاسم طوسی و راجع قاسم دیوانه
من ندماء السلطان یعقوب المتوفی
ص: 335
(896) ترجمه سام میرزا فی (تس 7 ص 190) و أورد مطلع غزله و عنه فی (دجا- ص 151)
ترجمه فی (مجتس 3- ص 161) و ذکر أنه من قدماء الشعراء و أورد رباعیه له و عنه أخذ فی (روشن- ص 226)
ترجمه فی (مع- ج 1 ص 218) و ذکر أنه من أهل دیول من توابع تته بالهند، و معربه دیبل، و ذکر أنه لم یر دیوانه لکنه نقل جمله من أشعاره عن تذکر الشعراء
و اسمه محمد علی بیگ أورد شعره فی (روشن- ص 226)
و اسمه إسماعیل بیک أورد شعره فی (روشن- ص 226)
المعلم فی طهران و المتوفی (1374) کان یعد شاعر البلاط رأیت بعض شعره
ص: 336
[بیان]
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین. و الصلاه علی خیر خلقه محمد و آله الطاهرین. و بعد فهذا هو القسم الثانی من الجزء التاسع من الذریعه الخاص بالشعر و الشعراء نقدمه إلی القراء الکرام راجین منهم إصلاح الخطإ الذی لا یخلو منه إنسان.
المؤلف
من شعراء قم. ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 174) و ذکر أنه کان ماهرا فی الصنائع الشعریه، و له تمام المیل بنظم القصیده و الغزل و له:
بکنه ذات تو هرگز نمی رسد ذاتی
یکی ز ذات تو می گوید از صفات یکی
أطری شعره معاصره المیر علی شیر فی (مجن 3- ص 88 و 262) ثم فی (روشن- ص 226).
مر بعنوان خزائن الأشعار فی (ج 7 ص 153).
و هو محمد دائم. سافر فی شبابه من وطنه إلی لاهور ثم بنارس و بها تزوج ثم ساح بلاد الصین و رجع، و مات عن خمس و ستین سنه من عمره و له دیوان مختصر. کذا ترجمه فی (روشن- ص 226).
قاسم بیک بن علی بیک من قریه خضر فی قراباغ ولد فی شیشه (1205) و توفی (1271) و دیوانه ترکی. أورد مطلعا منه فی (دجا- ص 152) ثم ذکر أن فی کتاب أشعار شعراء آذربایجان تألیف آدولف برژه الإفرنسی المطبوع فی لبسیک (1867) أورد من (ص 46- إلی 113) أشعار ذاکر.
المسمی بقاسم أیضا، و هو حفید القاسم الأول، و دیوان أشعاره أیضا ترکی. و توفی (1314) کما فی (دجا- ص 152). عن کتاب ریاض العاشقین.
الآقا إسماعیل من أهل گنجه مشتمل علی الأشعار الفارسیه و الترکیه. حکاه فی (دجا- ص 152) عن الجزء الثالث من کتاب تاریخ أدبیات آذربایجان لفریدون کوچولی.
ص: 337
قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 299) إنه کان منزویا، و أورد شعره، و منها هائیه مع ردیف تو فرنگی و تخلصه فیه ذبیحی و هی:
از قتل ذبیحی مکن اندیشه که عیسی
خواهد ز خدا عذر گناه تو فرنگی
و منها تاریخه لبناء مزار الإمام زاده فی (1072) و تخلصه فیه ذبیح و هی:
لبیک زنان ذبیح تاریخش گفت:
این کعبه صفا یافته از إبراهیم 1072
و لعله الذی أورد شعره فی (گلشن- ص 166) بعنوان إسماعیل ذبیح.
راجع ذبیح أصفهانی.
و هو النواب إسماعیل میرزا من أحفاد نادر شاه. کان خطاطا بالنسخ الجید، أحضره الشاه من خراسان إلی طهران، و بعد مده سکن کرمان فی حمایه والیها إبراهیم خان قاجار، ثم سکن مده بأصفهان و مدح منوچهر خان معتمد الدوله بقصائد أوردها بهار فی المدائح.
و اسمه إسماعیل، کان ماهرا فی الأسطرلاب و العلوم الغریبه، و کان منشیا لحسن غبغب حاکم یزد و بأمره نظم مثنوی نرگس دان و تاریخ نظمه [نرگس دان ذبیحی 1115] و له مثنوی نظمه فی جلوس الشاه سلطان حسین الصفوی فی (1105) کل مصرع منه تاریخ. هذا ما ذکره فی (تش یز- ص 289) مع أغلاط، و قال مات فی (1150) و دفن بصفه قبلی میدان شاه القدیم جنب العباسیه.
و لکن بقائه إلی هذا التاریخ بعید.
و اسمه عابد سلطان. نسخه منه کتبت (1302) عند (الملک) تحت رقم (5562) و أظنه بخط الناظم و قد کتب فی آخر فصل غزله بخط إسماعیل بن علی أکبر آجودان باشی توپخانه: أنه اشتری النسخه من ولد الناظم و هی تقرب من (3000 بیت).
و هو المیرزا عبد الله بن محمد باقر المجلسی. سکن بخرم آباد بعد محاصره أصفهان و سقوطه بید الأفاغنه. و مات بخرم آباد فی رمضان (1137) کذا ترجمه و أورد شعره فی (تغ- ص 53) و فی (گلشن- ص 166) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه مغلوطا. و لکن المولی عبد الله هو ابن المولی محمد تقی المجلسی الأول (المتوفی 1070) کما ذکرناه فی (ج 2- ص 94) و فی نجوم السماء- ص 130.
ص: 338
و هو السید افتخار علی بن خورشید علی.
ولد (1179) و مات (1240) و تلمذ علی والده و أحسن البلگرامی. کذا فی (روشن- ص 227).
کان یتخلص فی شعره الفارسی ذره و فی الأردویه مهر. أورد شعره فی (گلشن- ص 166).
و اسمه آقا بزرگ. مات حدود (1290) کما فی (عم- ص 556).
اسمه میر أولاد محمد بن المیر غلام إمام البلگرامی، و والده أخ المیر غلام علی الآزاد البلگرامی الذی مر دیوانه. ترجمه عمه فی (خز- ص 228) و ذکر أنه ولد (27 رجب- 1151) و أنشأ تاریخه فی رباعیه بعد ما طلبه عمه فی اورنگ آباد فی (1172) و علمه قوانین العروض و أورد جمله من أشعاره.
حکی فی (دجا- ص 152) عن کتاب حدیقه الشعراء أنه من شعراء القرن الثالث عشر و أشعاره بالترکیه.
و هو تقی الدین محمد من ملازمی إبراهیم عادل شاه البیجاپوری و هو المؤلف لتذکره خلاصه الأشعار. کذا ذکره فی (روشن- ص 229) ثم أورد له شعرا بهذا التخلص، و لکنی لم أر لمؤلف التذکره هذه تخلصا فذکرته فی (ص 174) باسمه فلیراجع.
لکربلائی نجف البازارچی من شعراء القرن الثالث عشر بتبریز، و شعره ترکی، حکاه أیضا فی (دجا- ص 152) عن الحدیقه.
کما فی التذاکر الهندیه. راجع دیوان زکی.
لکربلائی محمد جعفر. ترجمه فی (دجا- ص 152) عن حدیقه الشعراء، و ذکر کتبه الآخر و منها مخزن المصائب.
للمیرزا عبد الحسین بن علی آقا الشیرازی الملقب بمونس علی یأتی بعنوان تخلصه مونس.
- کما یتلفظون به- و هو السید قوام الدین حسین بن
ص: 339
السید صدر الدین علی الشیروانی المعاصر للخاقانی و معاصریه و المتوفی فی تبریز (679) و دفن فی سرخاب فی مقبره الشعراء ترجمه فی الریاض و قال إنه أشعر شعراء الفرس، و قال دولت شاه لم یکن فی البدیع أحسن منه قبل سلمان ساوجی. و ترجمه أیضا فی (خوش گو) و کذا فی (تش- ص 49) و (تغ- ص 54) و عده فی تذکره خوشنویسان (ص 36) من الخطاطین و ترجمه أیضا فی (مع- ج 1 ص 219) و أورد کثیرا من أشعاره فی مدح یوسف شاه لر الذی ملک من (670) إلی 679 و
وزیره قوام الملک و ترجمه (دجا- ص 153) و أورد أوائل قصیدته المصنوعه الموسومه مفاتیح الکلام فی مدائح الکرام التی مدح فیها الصدر الأعظم وزیر شروان شاه محمد الماستری (قریه بین قم و همدان) فوصله بسبعه حمول من الإبریسم، و هی رائیه طویله تتبعها جمع من الشعراء بقصائد مصنوعه فاخره مثل بدائع الأسحار فی صنائع الأشعار لقوامی المطرزی و مخزن البحور لشمس الفخری الأصفهانی و مخزن المعانی لأهلی الشیرازی و الصرح الممرد لسلمان الساوجی. و ترجمه البلگرامی فی (خز- ص 224) و ذکر من المتتبعین له خصوص سلمان الذی مدح بقصیدته الخواجه غیاث الدین محمد رشید صاحب الدیوان و زاد فیها صنائع أخر، و لکن لم یصله الا القلیل، فلما بلغ الخواجه استقلال سلمان لصلته قال هذا الفارق بین أمیر المؤمنین علی و سلمان، إشاره إلی أن صلته کانت لسیادته. ثم قال البلگرامی عندی اثنتان و عشرون قصیده سته منها مصنوعه، و عندی ثلاث ترکیب بندات کلها مصنوعه، و لکثره أشعاره اقتصر علی ما یقرب من ستین بیتا من شعر السید، و قد رأی سنگلاخ دیوانه بخط میر عبدی نیشابوری تلمیذ ذو الکمالین والد میر علی الهروی، فأورد ذکره فی امتحان الفضلاء- ج 1- ص 97. و توجد نسخه من دیوانه فی مکتبه الملک (رقم 5283) کتبت (1226) و قد طبع فی لندن فی (1934 م) نسخه فتوغرافیه عن نسخه کتبت فی (745) و قد وصف الکاتب فی آخر صفحه منها و هی صفحه (465) الشاعر بقوله ملک الساده، فرید الزمان، سحبان الوقت، قوام الدین ذو الفقار. و تخلص الشاعر فی بعض غزلیاته قوام شیروانی و فی بعضها ذو الفقار و یشتمل الدیوان المطبوع علی حدود تسعه آلاف بیت.
و هو المولوی محمد محیی الدین بن محمد حکیم الدین
ص: 340
ابن نجم الدین بهادر ثاقب. تلمذ فی الأدب الفارسی علی المنشی محمد مهدی جهان آبادی و فی الأردویه علی نوازش اللکهنوی. أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 167) و قد طبع دیوانه بنولکشور کما فی فهرس مطبوعاتها.
و اسمه المیرزا محسن و ذو القدر فی مصطلح الأتراک بمعنی الذی لا یخطی فی رمی السهام، کذا ذکره معاصره لودی فی مرآه الخیال المؤلف (1102) فی (ص 304) و أورد له غزلا تخلصه فیه ذو القدر و یبعدان یکون متحدا مع أنسی أصفهانی معاصر شفائی (المتوفی 1037).
و اسمه ملا علی شاه. أورد شعره فی نر 9- ص 275) و (تش- ص 176) و ذکر دیوانه. و کذا فی (ض- ص 125) و (تغ- ص 53) و (حسینی ص 126) و کان بینه و بین الحکیم شفائی مهاجاه. و مات بأصفهان (1045).
و اسمه أبو القاسم طبع دیوانه بطهران علی الحجر فی (1336) فی (329 ص) مع مقدمه لکاظم غمگین، قال فیه إنه کان یمدح شعاع السلطنه و نظام السلطنه. و مات 12 محرم 1336 ذوقی ما بجنان شد پویان.
و هو ضیاء الدین محمد مهدی بن داود المذکور فی (ج 3- ص 45).
اسمه المیرزا فتح الله، و کان یدعی أن أصله من بنی عامر، نزل بعض أجداده إلی بسطام و کانوا من ولاتها و ذهب برهه إلی شیراز، و حصلت بینه و بین مؤلف مجمع الفصحاء صحبه أکیده هناک. ثم فی عصر السلطان محمد شاه نزل إلی طهران- و هکذا مؤلف مجمع الفصحاء- و کان حیا بها فی (نیف و سبعین و مائتین و ألف) و توفی بعد ذلک. ثم أورد جمله من أشعاره. و قال فی المدائح إنه مهر فی العروض و القافیه و الخط الشکسته و جاء من شیراز إلی أصفهان و مدح منوچهر خان.
عده فی (روشن- ص 229) من شعراء القرن العاشر، و قال مات 975.
ترجمه فی (خز- ص 228) و ذکر أنه ترقی أمره فی أیام قل أحمد خان فصار ملک الشعراء له، و نظم باسمه منظومه ناز و نیاز علی بحر
ص: 341
خسرو و شیرین.
و اسمه میر محمد أمین و أصله من الترکمانیه و تحصیلاته فی کاشان کما فی (نر 9- ص 276) و (تغ- ص 53) و کان من تلامیذ المولی میرزا جان الشیرازی معاصر الشاه طهماسب. و توفی بلاهیجان (969) أو (949) و له شعر کثیر أورد بعضه فی (ض- ص 331) و (حسینی- ص 126) و (تش- ص 13) و (سرخوش- ص 40).
الطبیب. ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 53) و قال ألف باسمی رسالات حفظ الصحه و رساله بحران و معما و کان مولده جنارح من أعمال قزوین، و صاحبنی عشر سنین، و غاب فلم یعثر له علی خبر. و کان تلمذ الطب علی جلال أحمد الطبیب. و أورد شعره فی (گلشن- ص 167- 168).
یأتی بتخلصه دیوان عبد الله.
لبدر الدین یوسف بن لؤلؤ الإربلی الدمشقی المذکور فی (ص 28) بعنوان ابن لؤلؤ. و قد نشره الشیخ علی الخاقانی صاحب مجله البیان النجفیه الغراء.
راجع دیوان راز و دیوان عبد النبی.
کما فی (خز- ص 411) و الصحیح ذهنی کاشانی.
و اسمه عبد الدلیل ذهنی چلبی المشهور بالموسیقی. أورد ذکره فی العراق بین الاحتلالین ج 4- ص 136 عن کتاب گلشن شعراء لعهدی بغدادی.
کان والده معروفا بسیراب پز و صار هو من الشعراء. کذا ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 171) و أورد مطلع غزله و عنه فی (دجا- 152)
ترجمه معاصره فی (دجا- ص 153) و قال إن اسمه المشهدی علی أصغر من شعراء تبریز. و قد نظم دیوان المراثی و سماه دیوان الحسینیه و قد طبع فی تبریز (1349).
طلب العلم و تعلم الخط و نظم الشعر. ترجمه کذلک فی (مجتس 6- ص 160) و أورد مطلع غزله.
ص: 342
و اسمه المیر حیدر. أورد شعره فی (تش- ص 243) و قال لم أر دیوانه. و سماه فی (تغ- ص 54) و (میخانه- ص 260) میر حیدر أصفهانی النقاش النراد ساکن دکن حیدرآباد. و عده ظهوری ترشیزی فی خوان خلیل من شعراء إبراهیم عادل شاه الدکنی، کما فی (فهرس مکتبه دانشگاه- ج 2 ص 284) و أورد فی (خز- ص 411) مدیحه لعادل شاه المذکور
أورد ذکره فی (میخانه 3- ص 572) و نقل فی الحاشیه عن واقعات کشمیر أحواله و عن مخزن الغرائب ذکر دیوانه.
کان نقاشا. أطری شعره معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 135) و أورد مطلع غزله. و أورد ذکره أیضا فی (تش یز- ص 290).
و هو أبو الحارث غیلان بن عقبه بن یونس بن مسعود العدوی.
ذکر تمام نسبه ابن خلکان فی (ج 1 ص 404) و ذکر وفاته فی (117) قال و ذکر هو عند وفاته أنه ابن أربعین سنه فتکون ولادته (77) تقریبا. و فی أعلام الزرکلی: أنه توفی بأصفهان. أقول توجد نسخه منه فی مکتبه (السماوی) و من أجزائه القصیده الرائیه التی شرحها أبو عبد الله محمد بن أبی بکر بن عثمان الهروی الشاعر الشهیر المتخلص بالإمامی لولائه للأئمه و مدحه لهم. و توجد نسخه الشرح فی مکتبه المجلس کما ذکره ابن یوسف فی فهرسها (ج 3- ص 228) و قد طبع دیوانه کارلیل هانری هیس مکارتنی فی مطبعه کلیه کامبریج فی 1919 م 1337 فی 676 ص مع فهارس.
مر بعنوان بدیع الزمان النطنزی و یأتی آخر بعنوان فنائی.
ص: 343
کما هو الصحیح، نحو القائم و الصائم، و لکنا سنذکره فی رائج بالیاء علی ما یعبر به الفرس، لأن الاسم فارسیه فالمتبع ما یتلفظون به،- و هذا سیر تنافی ذکر أسماء الکتب- و هم یتلفظون الهمزه هذه یاء، و یعدونه بحساب الجمل عشره.
و هو المعروف بشاه کاظم، ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 382) و عنه فی (دجا- ص 155) و ذکر أنه سافر إلی الهند و لا أعلم موته و حیاته و ذکر شعره، و کذا فی (روشن- ص 231).
و اسمه ملک محمد بن نور الأصفهانی الصحاف حفید آقا ملک کدخدا بأصفهان. قال معاصره فی نر 9- ص 423) إنه یتبع شعر نظامی ثم أورد شعره و أطرأه، و کذا فی گلشن- ص 168).
و تسمی زین العرب، و لها النظم الفارسی و العربی، و هی عربیه الأصل ظاهرا. کانت تسکن قزدار من حوالی بلخ فی عصر آل سامان و رودکی الشاعر. ترجمها فی اللباب- ج 2 ص 61 و (تغ- ص 54) و قال فی (مع- ج 1 ص 222) إن لها
فی خاتمه نفحات الأنس للجامی ترجمه مفصله(1) و فی مثنویات العطار ذکر بعض ما یتعلق بها، ثم قال و إنی قد نظمت المثنوی الموسوم گلستان إرم فی حکایات رابعه هذه، ثم أورد بعض شعره الفارسی و العربی و إحدی رباعیاتها الفارسیه. و قد أورد اعتماد السلطنه محمد حسن خان فی کتابه خیرات حسان هذه الرباعیه بعینها فی ترجمه رابعه الأصفهانیه التی کانت فی عصر آل سامان.
ترجمها فی خیرات حسان- ج 1 ص 139 .
ص: 344
و نفحات الأنس- ص 554 و ریحانه الأدب. و أوردوا بعض شعرها العربی و عدها من النساء العارفات.
أم الخیر بنت إسماعیل العدوی، المتوفاه فی القدس الشریف فی (135) أو (185) کانت تضرب الأمثال بزهدها و عرفانها و کانت فی عصر سفیان الثوری و الحسن البصری، و قد خطبها البصری فلم تجبه. ترجمها فی خیرات حسان ص 138 و أورد بعض أشعارها و ابن خلکان فی (ص 182) أورد رباعیه لها، و کذا فی تذکره الأولیاء- ج 1 ص 59 و نفحات الأنس- ص 552 و أعیان الشیعه و ریحانه الأدب.
المعروف بمیرزا راجه. کان من أعاظم راجات الهند، و هو خال سلطانها شهاب الدین محمد شاه جهان الذی ینسب إلیه شاه جهان آباد، و مات فی (1077) مطابق [ز عالم سفر کرد شاه جهان ]. ذکره معاصره النصرآباد فی (نر 2- ص 55) و قال إن له طبع موزون و أورد شعره، و یوجد فی (بنگاله) نسخه دیوان راجه کتبت فی (1151) کما فی فهرسها.
لمیرزا أبی الحسن بن علی أکبر التبریزی المولود (1247) مات غریقا فی البحر عند رجوعه عن الحج فی (1293) أیا غفار) و دیوانه فارسی ترکی، طبع فی (12- 1313) علی الحجر و قبلها مکررا بتبریز و غیرها. ترجمه فی (دجا- ص 155) و کذا فی ریحانه الأدب. و یأتی ابنه عبد المجید بتخلصه ناجی
و اسمه محمد آقا المعاصر. طبع قسم منه فی (1371) فی (16 ص).
و هو المولی بمان علی (مانی) المستسلم بعد أن کان مجوسیا، و ناظم حمله حیدری المذکور فی (ج 7) و مات بین (1237) و (1241) و نسبه فی (روشن- ص 232) إلی یزد. و الدیوان فارسی فی المراثی و الغزل، و تخلصه فیه راجی مطبوع.
و هو میر میران نوازش خان بن علی مردان. ذهب من أصفهان سفیرا عن الشاه سلطان حسین و بقی عند فرخ سیر، و بعد وفاته سکن بنگاله عند
ص: 345
حاکمها و مات (6- ع 1- 1180) و صحح أشعاره آزاد البلگرامی. و أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 168).
للمیرزا أبی القاسم بن محمد نبی الحسینی الشریفی المعروف بمیرزا بابا حفید السید محمد قطب الأقطاب المنتسب إلی المیر سید شریف الجرجانی. و توفی (1286) کان یتخلص راز، و فی بیتهم سدانه ضریح شاه چراغ بشیراز، و هو والد مجد الأشراف و محمد رضا و المیرزا هاشم المترجمین فی (عم- ص 447) و ترجم فی (ض- ص 449) و أعیان الشیعه (ج 8- ص 115 و ج 18 ص 162) و ریحانه الأدب (ج 2 ص 59 و ج 3 ص 450) و مر له آیات الولایه و تباشیر الحکمه و ترجمه تفسیر العسکری، و له کوثرنامه الموجوده فی (الرضویه) و غیرها.
و قد طبع دیوانه فی (1312) و (1320) بعنوان دیوان میرزا بابا.
مر بعنوان أبی المعالی الرازی، و أبی المفاخر الرازی، و دهخدا الرازی و یأتی غضائری رازی و غیره.
و هو الأخ الأصغر لمحمد شریف الهجری، کان وزیر أصفهان من قبل الشاه طهماسب الأول. أورد شعره فی (گلشن- ص 169).
أورد شعره فی (بهش 2- ص 384) و قال إنه من أهل السر.
و اسمه محمد رضا. سافر إلی الهند مرتین و رجع إلی وطنه.
أورد شعره فی (گلشن- ص 169) و هو راضی کما یأتی.
استحسن سام میرزا شعره فی (تس 5- 20 ص 164) و أورد شعره و قال فی (روشن- ص 233) إنه مات بشیراز.
قال سام میرزا فی (تس 5- ص 129) إنه لم یخرج من تستر شاعر مثله حتی الیوم، و بعد الإطراء أورد له غزلا. و نسبه فی (تغ- ص 54) و فی (حسینی- ص 133) إلی شیراز بدل تستر. و قال فی (تش- ص 262) إنه جاء من شوشتر إلی شیراز و ترقی أمره هناک ثم هاجر إلی آذربایجان و رجع إلی أصفهان و بها مات.
و هو النواب عاقل خان یأتی فی العین.
ص: 346
کان محتسب تبریز فی عصر الشاه طهماسب ترجمه الصادقی کتاب دار فی (خص 4- ص 43) و أورد له رباعیه بالفارسیه فی (تش- ص 29) و (گلشن- ص 169) و فی (دجا- ص 156) خلط بینه و بین کمال إسماعیل و أدرج ترجمتهما نقلا عن تحفه سامی فی مکان واحد و فی (تس 1- ص 31) أن أصله من تبریز و نشا بخراسان.
للمیر محمد زمان من نجباء سادات لاهور کما ترجمه معاصره فی (نر 11- ص 451) و قال فی مرآه الخیال (ص 306) إن أصله من العراق (إیران) و ولد فی الهند و ترقی أمره عند الشاه زاده محمد أعظم. و قال تلمیذه فی (سرخوش- ص 42) هو سرهندی و مات بها فی (1107) و قال فی تاریخه:
چو تاریخ فوتش دل از عقل خواست
خرد گفت با دل که: راسخ بمرد
و کذا (
راسخ دم بود محمد زمان 1107
و أورد ذکره فی (تغ- ص 59) و (حسینی- ص 136).
و اسمه ملا محمد رضا. أورد شعره فی (روشن- ص 233) عن دیباجته لمرقعات تصاویر زینب النساء بیگم.
و اسمه زمانا النقاش الأصفهانی. کان یتخلص أولا أنور فبدله راضی کذا فی (تش- ص 176) و نقل فی (گلشن- ص 170) عن بعض التذاکر أن تخلصه رضی و قال فی القاموس الترکی إن له سوی الدیوان، مثنوی، و إنه کان حیا إلی (1112) و أظن أن صاحب القاموس الترکی اشتبه بینه و بین راضی هندی الآتی. و سماه فی (تغ- ص 54) رازی بالزای
لمحمد رضا الصائغ التبریزی نزیل عباس آباد أصفهان.
ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 393) و أظنه أحد الثمانیه و السبعین شاعرا صاحب الدیوان، الموجودین فی تبریز فی (1050) الذین أدرکهم السیاح العثمانی، المنقول حکایته فی (دجا- ص 220).
و هو ابن السید صالح بن السید مهدی بن السید رضا الحسینی القزوینی النجفی نزیل بغداد مع والده الآتی، و توفی قبل والده المعمر بسنین فی (1287) فی تبریز مسافرا إلیها. و کان من أفاضل شعراء عصره، و له، مساجلات
ص: 347
معهم، مثل الشیخ عباس الملا و الشیخ موسی شریف و الشیخ عبد الحسین محیی الدین و غیرهم، رأیت بعض شعره فی المجموع الرائق للسید محمد صادق آل بحر العلوم.
و کان شعره متفرقا فی المجامیع فدونه المولی المعاصر الشیخ محمد بن الشیخ طاهر السماوی و رتبه قسمین، التخامیس و القصائد، و ترجمه مفصلا فی الطلیعه.
و اسمه أحسن الله خان الملقب بفصاحت خان من طائفه قاضی خان الکشمیری. تلمذ علی عبد الغنی قبول، و جاء إلی دهلی و ترقی أمره عند محمد شاه و لازم النواب صلابت خان و مات فی العشر الخامس من المائه الثانیه عشر کذا ترجمه فی (روشن- ص 233- 234) و قال إن صاحب صبح گلشن اشتبه فیه و سماه ریاضی تبعا لتذکره نشتر عشق. و توجد نسخه من دیوانه فی (بنگاله) کتبت (1184) کما فی فهرسها.
و اسمه میر یوسف. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 25) و عنه فی (روشن- 234) و نگارستان سخن ثم فی القاموس الترکی و عنه فی ریحانه الأدب و (دجا- ص 157) عن (روز روشن).
و اسمه کلب حسین. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 29). و نگارستان سخن، و عنه فی (روشن- ص 235) و (دجا- ص 157) نقلا عن مجمع الخواص و لم أره فیه.
و اسمه کلب علی. قال فی (دجا- ص 157) إنه بعد مقتله تبریز هاجر إلی گیلان عند خان أحمد پادشاه گیلان، و لکنه هجاه بعد مده بقصیده.
و اسمه المیرزا غلام حسین، مات (1303) ترجمه و أورد شعره فی (عم- ص 557) و عنه فی ریحانه الأدب.
الحکیم عبد الله بن الحکیم إسماعیل الکاشانی الأصل القمی المسکن العالم الماهر فی أکثر العلوم. أطرأه النصرآبادی فی (نر 13 و 9- ص 478 و ص 364) و ذکر أنه کان یتخلص فی أوائل حاله راغب و الیوم (1083) یتخلص وحدت. و توجد خطه فی مرقع فی المکتبه الشاهیه بطهران کما فی (نمونه
ص: 348
خطوط خوش شاهی- ص 110).
و اسمه المیرزا سبحان قلی بیگ من أصدقاء سعادتیار رنگین أورد شعره فی (روشن- ص 235) و قال إنه غیر راغب لکهنوی الشاعر الذی تلمذ علی محمد باقر منیر.
و اسمه المیر مبارک بن السید عاصم بن عبد الله. کان أجداده من قصبه إمام بنواحی بلخ، نزلوا حیدرآباد دکن ثم مدراس، و بها ولد فی (1203) و له غیر الدیوان هذا مثنوی ساقی نامه و فراق نامه ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 170) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
و اسمه محمد سعید الیزدی المال میری. ترجمه و أورد شعره فی (تش یز- ص 290) و قال: سافر إلی الهند و بها مات.
و هو الآقا قاسم أخو آقا جواد وزیر. ذکره و أورد شعره معاصره فقیر شوشتری المتوفی (1173) فی تذکره شوشتر (ص 150 و 154) و قال قتل فی حرب وقع بین کریم خان زند و علی مردان خان فی کرمانشاه فی ذی الحجه (1165).
و هو المیرزا عبد الله بن کاظم. أورد شعره فی (گلشن- ص 171).
ترجمه فی (خز- ص 245) و أورد شعره فی مدیح صمصام الدوله (المقتول (1151) فی حروب نادر شاه فی الهند. و سماه فی (حسینی- ص 136) محمد رافع کشمیری، و لعله رافع یزدی.
و هو السید محمد کاظم أخو السید أحمد حسین ابنا أبی القاسم. أورد شعره فی (گلشن- ص 171).
و هو السید محمد رفیع، جاء من وطنه إلی دهلی فتعین فی کشمیر و سکن بها. کذا فی (روشن- ص 235). و أظنه رافع کشمیری.
و هو عز الدین من رؤساء أسفراین ترجمه العوفی فی اللباب (ج 1- ص 151) و کذا فی (خوش گو) و (روشن- ص 235). و أوردوا شعره.
ص: 349
مر بعنوان إمام الدین فی (ص 93) و قال فی (خوش گو) مات فی ذی القعده (623 أو 633) و ترجمه أیضا فی (تش- ص 224) و (روشن- ص 236) و سماه فی (تغ- ص 55) أبو سعید بابویه.
الحکیم الفاضل من شعراء العصر الغزنوی.
کان معاصرا مع الحکیم أبی القاسم الحسن بن أحمد العنصری الذی توفی فی عصر السلطان مسعود بن محمود الغزنوی فی (431) و کان بینهما مشاعرات کما ذکره فی (مع- ج 1- ص 220) و أورد أشعاره فی مدح السلطان محمود بن سبکتکین الغزنوی المتوفی (421) و مدح وزیره الخواجه أحمد بن الحسن المیمندی المتوفی (424) و علیه فهو من شعراء أوائل القرن الخامس، و مقدم علی من ترجمه فی (ض- ص 126) بعنوان رافعی النیشابوری و ذکر أنه إمام الدین أبو القاسم مؤلف الشرح الصغیر و الشرح الکبیر و المتوفی بقزوین (633) و ذکر أن والد هذا الشاعر أبو سعید الرافعی من العرب ثم ذکر أبا سعید فی (ض- ص 332) بقوله الرافعی القزوینی اسمه أبو سعید بابویه والد إمام الدین الرافعی و ذکر من شعره رباعیه فارسیه. و ترجم إمام الدین هذا فی (مع- ج 1 ص 221) بعنوان الرافعی القزوینی إمام الدین أبو القاسم بن أبی سعید مؤلف الشرح الصغیر و الکبیر المتوفی بقزوین (633) و أورد بعض شعره الذی أورده فی (ض- ص 126) للرافعی النیشابوری. و علی أی فهذا الشاعر الرافعی النیشابوری مقدم بکثیر علی الرافعی القزوینی (1) الذی ذکرنا دیوانه أیضا فی (ص 93). .
ص: 350
و اسمه الخواجه عابد البخاری. ترجمه النصرآبادی فی (نر 10- ص 439) و ذکر أنه أتی إلی أصفهان قبل سنین و ذهب إلی الهند و أورد شعره و کذا فی (روشن- ص 236).
و اسمه المیرزا سعد الدین محمد المشهدی ابن الخواجه غیاث الدین الذی کان یتجر فی بلاد الهند فسافر ولده سعد الدین أیضا إلی الهند و اتصل بإسلام خان المشهدی الشاه جهانی و نال من إحسانه کثیرا و رجع إلی أصفهان فنصبه الشاه سلیمان وزیرا لهراه ثم وزیرا لجمیع ممالک خراسان کما فصل ذلک فی (نر 4- ص 85) و البلگرامی فی (خز- ص 238) و ذکر أنه ظفر بنسخه من دیوان راقم فی مجلد ضخم أکثره غزلیات و بعض القصائد و القطعات و الرباعیات، و النسخه مبدوه بدیباجتین أولاهما لسعد الدین نفسه فی غایه المتانه، و الثانیه لمحمد صادق المشهدی ثم نقل عنه مائه و نیف و عشرین بیتا. و أورد أحواله فی (تش یز- ص 290). و قال فی (تغ ص 55) إنه کان ممدوح عظیما النیشابوری و شوکت و مقیما المشهدی، و مات (1100). توجد نسخه من دیوانه فی مکتبه (الملک) برقم 5297 و (بنگاله) و بریتش موزیوم کما فی فهرسها لریو (ص 332).
من شعراء خراسان فی آخر القرن الثالث عشر، و کان حیا حین طبع دیوانه فی (1294) بمشهد فی (190 ص) و أقدم أشعاره فی تاریخ ورود تاج الشعراء المرحوم المیرزا نصر الله شهاب الأصفهانی إلی مشهد و ذلک (1287) و الدیوان کله فی مدائح الأئمه و الحکام و العلماء، و یسمی نفسه راقم مداح.
نزیل شیراز، و اسمه السید رضا. ترجمه فی (مع- ج 2 ص 135) و أطرأه، و ذکر أنه توفی (1250) ثم قال إنی جمعت دیوانه و کتبت له دیباجه و ذکر بعض شعره فی مدح الفتح علی شاه و حسین علی میرزا فرمان فرما بفارس
ص: 351
و رضا قلی میرزا ابن فرمان فرما و النواب محمد علی خان بن جعفر علی خان الهندی و المیرزا أبی الحسن خان الفسائی و غیرهم.
ترجمه معاصره صادقی فی (خص 8- ص 232) و أورد بعض شعره و رباعیاته و عنه فی (دجا- ص 157).
یأتی بعنوان شرف تبریزی.
و اسمه الشیخ خضر سکن بلده پتنه فی أیام تسلط الأفاغنه علی صوبه بهار، و لم یتزوج تمام عمره، تسع و سبعین سنه و مات (1027) رأی دیوانه فجر الزمانی فی سته آلاف بیت فذکره فی (میخانه 3- ص 574).
و اسمه قلی، و شغله الحلاقه فی بلده یزد. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 260) و (تش یز- ص 290) و (روشن- ص 237).
و هو الشاعر الشاب الفارسی مهدی موافق المعاصر. صاحب دوشیزه سیه روز المذکور فی محله.
للسید الإمام ضیاء الدین أبی الرضا فضل الله بن علی بن عبد الله (هبه الله: خ. ل.) الحسنی الراوندی الکاشانی المتوفی قبل (547) ترجمه العماد الکاتب الأصفهانی فی خریده القصر و ذکر أنه رآه فی قاسان فی (533) و هو یعظ الناس فی المدرسه المجدیه، ثم إنه رجع إلی أصفهان فی (547) فرأی ولده السید کمال الدین أبی المحاسن أحمد بن أبی الرضا فضل الله و رأی عنده تصانیف والده منها رمل یبرین و منها دیوانه الذی کان بخطه. ثم أورد العماد فی الخریده عن هذا الدیوان تمام القصیده التی أنشأها أبی الرضا فضل الله فی مدح عم المؤلف العماد، و هو الصدر الشهید عز الدین أحمد بن حامد. و أورد السید علی خان فی الطبقات الرفیعه جمله من أشعار هذا الدیوان بعد إطرائه له. و قد طبع هذا الدیوان السید جلال الدین المحدث
الأرومی بطهران فی (1374) و للراوندی هذا ولد آخر اسمه أبو الحسن عز الدین علی مؤلف التفسیر و قد ترجم فی الأمل و خاتمه المستدرک ص 324 و غیره.
و اسمه محمد الملقب بفاضل خان و المتخلص راوی و أصله من طائفه بایندر الترکمان. ولد فی گروس (14 ذی الحجه- (1198) و کان فی
ص: 352
تربیه أبیه إلی أن توفی (1214) فهاجر هو إلی بلاد عراق العجم و اشتغل بالعلوم إلی أن نزل بطهران فی عصر السلطان فتح علی شاه فتقرب إلیه بواسطه أستاذه ملک الشعراء فتح علی خان صبا الکاشانی، و ألف بأمره تذکره شعراء عصره و مادحیه و سماه انجمن خاقان الموجود فی مکتبات المیرزا جعفر (سلطان القرائی) و (سپهسالار) کما فی فهرسها (ج 2 ص 459) و (مجلس) کما فی فهرسها (ج 3 ص 144) و ذکرناه فی (ج 2 ص 365 و ج 4 ص 29) و نعبر عنه فی قسم الشعر و الشعراء من الذریعه (خاقان) ترجمه فی (مع- ج 2 ص 152) و أورد بعض شعره و مات (1252).
أصله من قریه زنان من أعمال أصفهان. سافر لفقره إلی الهند. ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 414) و قال کتب راهب کثیرا من شعره فی مجموعه الملا قدرتی الأصفهانی. و قال فی (گلشن- ص 172) سافر إلی الهند و رجع إلی وطنه.
قال معاصره فی (تش- ص 373) هو میرزا جعفر الطباطبائی الذی ینتهی نسبه من طرف الأب إلی المیرزا رفیع النائنی و من طرف الأم إلی خلیفه سلطان، و کان ماهرا فی أنواع الشعر الا أنه لم یجمع دیوانه بنفسه و مات (1166) [
راهب صد حیف کز جهان رفت
]. و ذکر معاصره الآخر فی (حسینی- ص 136) قصته مع معاصره المیرزا عبد الکریم و أضاف فی (تغ- ص 55) أنه أخو إمام قلی میرزا مصاحب آزاد بلگرامی فی سفر لاهور، و سماه (پژمان- ص 142) راهب نائنی و أورد شعره.
. یأتی بعنوان واهب کما أشرنا إلیه فی (ص 253).
أورد شعره فی (گلشن- ص 172) و تاریخ علما و شعرای گیلان (ص 87) و (پژمان- ص 133).
أستاذ تقی الدین الأوحدی. یأتی بعنوان دیوان صبری هروی
یأتی بعنوان صبری.
من سادات سیالکوت. أطرأه فی (ض- ص 131) و ذکر بعض شعره و قال إنه توفی فی (1016) أقول فی التاریخ غلط فإنه ترجمه فی (خز- ص 244) و ذکر أن اسمه المیر محمد علی بن المیر دوست محمد
ص: 353
المتخلص صانع أخذ فن الشعر عن والده و عمر حدود مائه سنه فی الاعتزال و القناعه و توفی (1- ع 2- 1150) [رفت رائج بعالم باقی ] کما أنشأه الحاکم اللاهوری فی ماده تاریخه. ثم ذکر أن دیوانه مجلد ضخم مملو من الهجاء، و ذکر بعض شعره منها قوله:
دل رائج چه فغانها که چو ناقوس نکرد
هیچ أثر در دل این کافر بی درد نشد
و أورد ذکره فی (سرخوش- ص 41) و (تغ- ص 56) أیضا.
من قریه شاخت من بلوک قائن. ترجمه فی (مجتس 6- 155) و ذکر مطلع غزله
مر بعنوان حیرت قاجار.
مر بعنوان ابن سینا
یأتی بتخلصه نوری
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 265) و قال کان ملازم إبراهیم میرزا و ذکر شده حرصه فی نظم الرباعیات و أورد بعضها و فیها قوله:
پیر گشتی بجهان شیخ رباعی و هنوز
بخیه بر چشم هوس دوخته خود نزدی
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 132) و أورد رباعیتین له و ذکر أنه مشهدی و منزوی بها، و زاد فی (خوش گو و قال سافر إلی الهند فی عهد أکبر شاه. و ترجم أیضا فی (گلشن- ص 172) و (تغ- ص 56) و القاموس الترکی و عنه فی الریحانه.
مر بعنوان آقا میر همدانی فی (ص 11).
ذکرنا له أرجوزه فی الفقه فی (ج 1 ص 457) و أبدع البدائع المطبوع فی سنه تألیفه (1328) و الانتصار للشیعه و ترجمه فی طرائق الحقائق- ج 3 ص 354 و اسمه شمس الدین و لقبه جناب و شمس العلماء الگرگانی و أورد شعره (پژمان- ص 143) أیضا.
أورد شعره فی (روشن- ص 238) و قال کان تلمیذ شوکت البخاری.
و هو محمد ربیع بن آقا رضی الخوانساری أورد شعره فی (روشن- ص 238) و قال سافر فی عهد محمد شاه إلی الهند فأکرمه
ص: 354
المیرزا نجف خان. و یأتی والده رضی خوانساری.
و اسمه الملا محمد عالم. و سماه فی نگارستان سخن، ربیعی، هذا ما قاله فی (روشن- ص 239) و أورد شعره.
توجد نسخه منه فی مکتبه الملک (تحت رقم 6412) کلها فی مدائح الحکام و مظفر الدین شاه ولی العهد. و تاریخ إحدی قصائده (1303) و الدیوان یشتمل علی حدود (3000 بیت) و فیها قصیده باللهجه الگرگانیه القدیمه و معها ترجمه اللغات.
فی المراثی. طبع بالنجف فی (1360) للشیخ عبد العظیم الربیعی.
المولود (محرم 1281) و المتوفی بطهران.
(27 محرم 1361) طبع کما فی الفهارس، و له قواعد الرمل و عمان الحساب و قواعد النجوم و تجوید القرآن.
للحکیم شهاب الدین قال سنگلاخ فی (امتحان الفضلاء- ج 2 ص 90) إنه رأی بعض مثنویاته بخط محمد طاهر اعتماد الدوله.
و اسمه محمد جعفر الصحاف، من شعراء أصفهان فی أوائل القرن الرابع عشر. عده محمد باقر ألفت من أعضاء انجمن دانشکده بأصفهان و أورد له غزلا فی دانش نامه المطبوع (1342).
و اسمه سیف الدین محمود الکاتب الرسمی فی دفترخانه للشاه طهماسب کما ذکره فی (خص 4- ص 59) و أورد شعره و رباعیته قال فی (گلشن- ص 173) کان من أقرباء کمال الدین إسماعیل (؟) و کان ماهرا فی العلوم الریاضیه و قتل بید الأوباش فی (962). و ترجمه فی (خوش گو) و (تغ- ص 52) أیضا.
الحاج السید محمد محسن الشیرازی، طبع فی بمبئی و له أیضا فی المدائح و المراثی دیوان سماه مفرح الفؤاد و مبکی العباد و هو أیضا مطبوع فی بمبئی.
و اسمه حسن علی و کان خراسا، أخذ تخلصه
ص: 355
فی المنام عن النظامی الگنجوی، و حین السفر إلی الحجاز نزل قزوین و صحب المیرزا شرف جهان. هذا ما ذکره فی (تش- ص 149) و قال فی (گلشن- ص 173) إنه روی عن المحدث میرک شاه و عبد الرحمن الجامی، و لما عاد من الحج نزل قزوین ثم زنجان و بها مات فی (965) و دفن بجوار أبی الفرج الزنجانی.
مر بعنوان دیوان البرسی فإنه یتخلص فی بعض الأشعار المنسوب إلیه بالبرسی و فی بعضها بالحافظ البرسی و فی البعض باسمه رجب.
یأتی بتخلصه واحد.
فارسی لکاظم رجوی المعلم بمدارس طهران. طبع جزئه الأول، و هو یترجم الأشعار الترکیه.
و هو المیرزا محمد ترجمه هدایت فی (ض- ص 45) و (مع- ج 2- ص 452) أصله من کوزه کنان تبریز و توطن أصفهان ثم نزل طهران و بأمر من فتح علی شاه نظم زینت الحکایات فی خمسین ألف بیت. و کان فی طریقه الصوفیه الذهبیه. و ترجمه فی (دجا- ص 158) عن سفینه محمود و نگارستان دارا.
مر بتخلصه دیری
و هو المیرزا عبد الله بن محمود بن وصال الشیرازی. کان ماهرا فی الریاضی و الأدب. و مر دیوان والده المتخلص حکیم.
و ترجمه فرصت فی (عم- ص 362).
للسید علی بن عباس بن حسین الکازرونی الشیرازی المولود (1277) و المتوفی (1343) و دفن بالحافظیه بشیراز. نسخه منه عند ولده السید محمد المشتغل الیوم بالتحصیل فی النجف، و کلها فی مدائح المعصومین علیه السلام .
طبع قطعا منه فی (13 ص) فی ذیل دیوان نور علی شاه و رضا علی شاه فی طهران فی (1374) باعتناء مکتبه میر کمالی.
کان أسودا خطاطا بالنسخ و الثلث، و دیوانه یشتمل علی سبعه أو ثمانیه آلاف بیت. قال صاحب عرفات العاشقین: رأیته بشیراز عند مسافرته إلی الهند، و قد مات فی آکره. کذا فی (دجا- ص 168).
ص: 356
. قال فی (خوش گو) إنه ینظم الشعر علی السبک القدیم.
الساکن فی لاهیجان. ترجمه معاصر الصادقی فی (خص 8 ص 2234) و عده من الشعراء المسلمین عند الکل، و أورد بعض شعره منها قوله:
درون سینه رحمی چه می طپی ای دل
قرار گیر زمانی که یار می گذرد
من الشعراء المعاصرین لسام میرزا، ترجمه فی (تس 5- ص 170) و ذکر أنه کان لا یحترز عن المأثم لکن یرجی حسن عاقبته برباعیته:
چون نامه جرم ما بهم پیچیدند
بردند و بمیزان عمل سنجیدند
بیش از همه کس گناه ما بود ولی
ما را به محبت علی بخشیدند
کما فی (گلشن ص 174) یأتی بتخلصه کافی.
راجع رحیمی هندی.
لمصطفی رحیمی. له منظومه بهشت گمشده مطبوع.
و اسمه السید زین العابدین الحسینی التونی الخراسانی کما فی (تغ- ص 56).
کان مطلعا فی علم النجوم. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 4- ص 162) و أورد شعره.
لعبد الرحیم خان خانان ابن بیرام علی خان (أو محمد بیرام خان) الذی کان حاکم قندهار من قبل الدوله الصفویه ففر إلی الهند و ترقی هناک أمره، و هو ابن سیف خان بن علی بیک بن یارعلی بن پیر علی بن علی شکر من إیل بهارلو الترکمانی. ترجمه کذلک فی (نر 3- ص 55) و (سرخوش- ص 34) و (تش ص 13) و (تغ- ص 56) و هفت إقلیم و (خوش گو) و (مع- ج 1 ص 29). ولد بالهند فی (14 صفر- 964) و قتل والده و عمره حینئذ خمس سنین فرباه أکبر شاه.
قالوا و کان ینظم الشعر بأربع لغات الفارسیه و الهندیه و العربیه و الترکیه. و مات فی (1036) و کان من أعاظم أمراء الهند، و باسمه ألف المیر عبد الباقی کتابه مآثر رحیمی.
و اسمه گرگین بیک ابن سیاوش سلطان. ترجمه معاصره فی
ص: 357
(نر 2- ص 43) و توجد نسخه من دیوان رزمی فی (بنگاله) و الظاهر اتحادهما.
و اسمه محمد تقی الجغتائی. ولد بشاه جهان آباد، و سکن لکهنو و مات بفیض آباد فی (1223). ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 174).
و اسمه إیزدبخش. تلمذ علی عبد العزیز عزت و أطری شعره فی (حسینی- ص 135)
المشهور کوسه رستم ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 3- ص 38) و أورد له رباعیه بالترکیه.
و خوریان أو (خریان) من أعمال بسطام. کان مداح عمر شیخ بن میران شاه. ترجمه دولت شاه فی الطبقه السادسه و أورد غزله بتخلص رستم نقلا عن دیوانه المشهور و کذا فی مرآه الخیال ص 66 و (گلشن- ص 174) و یظهر أنه کان حیا فی (809).
و هو ابن جانی بیک سلطان بن أبی الخیر خان. حکی فی (مع- ج 1 ص 29) قطعه من شعره عن تذکره مذکر الأحباب لنقیب الأشراف الخواجه السید حسن.
و تخلصه رشدی فیأتی بتخلصه.
و هو ابن الأمیر قاسم علی من أبناء الأمراء بخراسان. ترجمه فی (مجتس 8- ص 171) و أورد مطلع غزله، و کذا فی (گلشن- 174).
کان نزیل تبریز. ذکره فی (تس 5- ص 144) و قال هو من شعراء سمرقند و سکن تبریز، و أورد مطلع غزله و أظنه هو المذکور فی (خوش گو) بعنوان رسمی هروی من معاصری أکبر شاه (961- 1014).
من ساداتها. قال فی (تش- ص 163) إنه بدل تخلصه فجعله فغفور فیأتی فی الفاء.
و هو من شعراء القرن الثالث عشر بآذربایجان ترجمه فی (دجا- ص 159) عن حدیقه الشعراء.
ص: 358
أشار إلیه فی (تش- ص 163) فی ذیل فغفور و رسمی لاهیجی و فی (تغ- ص 56) سماه رسمی قلندر یزدی و فی (روشن- ص 241) عبد الرزاق رسمی یزدی سافر إلی الهند.
للمولی أحمد الشیرازی الطالب للعلم و معاشه من العباده و الکتابه کما ذکره النصرآبادی فی (نر 6- ص 201) و أورد بعض شعره و نسبه فی (روشن- ص 241) إلی شیروان.
فارسی لأحمد حسن خان. غزلیات. طبع فی (1316 1899 م) بلکهنو علی الحجر فی (150 ص) و فی أوله مدح الخلفاء و الصوفیه.
و هو الذی کان من الکتاب و تزیا بالقلندریه، ترجمه کذلک معاصره فی (تس 5- ص 146) و أورد شعره.
طبع بإیران کما فی بعض الفهارس.
کان معاصر هدایت فترجمه فی (مع- ج 2 ص 146) و قال إنه اکتسب الکمال عن محمد کاظم واله و أورد جمله من شعره، و أظنه محمد باقر الشیرازی المتخلص رشحه الموجود دیوانه فی (الرضویه).
و اسمها بیگم بنت هاتف أصفهانی الشاعر. تزوجها علی أکبر المتخلص نظیری فولدت منه أحمد المتخلص کشته. ترجمها میرزا محمود قاجار فی تذکره نقل مجلس و قال إن دیوانها فی ثلاثه آلاف بیت أکثرها فی مدیحی و مدیح النواب همایون. هذا و قد طبع سته صفحات من دیوانها فی آخر دیوان والدها هاتف أصفهانی بطهران من نشریات مجله أرمغان فی (1332 ش).
محمد باقر موجود فی (الرضویه). راجع رشحه أصفهانی.
أورد شعره فی (روشن- ص 242).
ترجمه فی (نر 9 و 15- ص 379 و 538) و ذکر بعض أحواله و مسافرته إلی أصفهان و قم و وفاته بمشهد طوس، ثم أورد بعض رباعیاته.
و اسمه ملا محمد. توجد شعره فی مجموعه گنجینه گران مایه عند (فخر الدین) و لعله الذی سماه فی (تغ- ص 56) رشدی قمی
ص: 359
قال فی (تش- ص 78) إن اسمه ملا شرف السبزواری. سکن مده بکاشان ثم هاجرا خیرا إلی گیلان و هو مشغول بإنشاء المهملات نظما و نثرا. ثم أورد له عده أبیات. و لکنی لم أر فیها ضعفا بل یظهر منها قوه نظمه.
قال (خوش گو) فی حرف الراء إنه أخو میر حضوری و لکن المیر حضوری ینکره، و هو کثیر الشعر، و قد سافر مع غزالی مشهدی إلی الهند و لما قرب وفاته أعطی دواوینه لفدائی و أوصاه بجمعه فجمع فدائی دواوینه و جعله باسمه فقال أوجی فیه:
رشکی نامراد را کشتی تو
عقل حیران ز خون خفته أو
بهر خود ساختی چار دیوانش
شعر وامانده تو گفته أو
(أقول) هو تصحیف أشکی کما مر فی (ص 79).
سماه فی (تش- ص 255) محسن بیک و لم یسم والده، و لکن فی (خص 8- ص 197) قال إنه ابن حسن بیگ لنگ الدرودآبادی.
و قالا کان ماهرا فی شغله علاقه بند و لکنه وقیح خلیع و لهذا صار عسسا فی تبریز و لم یطل أیامه حتی أعطاه الأجامر و الأوباش جزاءه. و الظاهر أن آذر أخذ ترجمته عن الصادقی فهو المعتمد، و أطری شعره فی (حسینی- ص 134) و (خوش گو) و سماه فی (تغ- ص 56) محمد محسن و قال کان عسس تبریز فی عهد الشاه طهماسب و قتل بها.
هو من شعراء تستر فی عصر واخشتو خان کما یظهر من تذکره شوشتر- ص 119 للسید عبد الله فقیر و أشرنا إلیه (فی ص 264) فی دیوان حلمی شوشتری الذی أرخ وفاته.
و هو التبریزی الأصل الساکن بعباس آباد أصفهان. ترجمه فی (نر 9- ص 388) و قال کان شغله زرگر (صیاغ) و مینا کار و ذکر بعض حالاته و مسافرته إلی الهند و عودته و وفاته قبل حال تألیفه و أورد بعض رباعیاته و مطلع بعض غزلیاته. و عنه فی نگارستان سخن و آفتاب عالم تاب و عنهما فی (روشن- ص 242) و أورد فی (دجا- ص 159) أشعاره نقلا عن بیاض صائب و عن النصرآبادی أنه توفی (1081) و لکن لیس فی المطبوع منه.
ص: 360
کان نزیل الهند و توفی فی بیجاپور ترجمه فی (نر 9- ص 312) و أورد بعض رباعیاته و مطلع غزلیاته. و قال فی (روشن- ص 242) اسمه جمال الدین الحکیم و کان من العلماء.
من شعراء شیراز فی القرن السادس و السابع و معاصر أتابک تکله بن زنگی (571- 591) و أخوه أتابک سعد بن زنگی (591- 623).
قال ابن الفوطی فی باب العین من تلخیص مجمع الألقاب: عز الدین أبو رشاد رشید بن بنجیر بن محمود الشیرازی الأدیب ذکره فی الشیخ العالم عز الدین إبراهیم بن أبی علی الشیرازی، قال: کان أدیبا فصیحا له دیوان موجود و هو بین الفضلاء معدود، و أنشدنی بالرصد(1) سنه تسع و ستین و ستمائه و نقل فی تاریخ وصاف- ص 150 و 153 أشعار رشید هذا فی مدیح سعد بن زنگی و وقایع (سنه 600). هذا ما ذکره القزوینی فی حواشی شد الإزار (ط: طهران 1328 ش- ص 534).
و اسمه رشید الدین محمد بن محمود بن مسعود من الفضلاء المشاهیر بخراسان، و له مرتبه عالیه فی الفضیله و الکمال، کذا وصفه فی (مع ج 1 ص 231) و لم یذکر عصره و انما ذکر قصیده مدحه لبعض الملوک و سماه فی (خوش گو) مجد الدین عزیزی المتخلص رشید.
و اسمه میرزا رشید و شعره ترکی و فارسی. أطرأه معاصره فی (المآثر- ص 215).
من الخوانین الچنگیزیه. کان حاکم کاشغر و توابعها و توفی (771) کما فی (مع- ج 1 ص 28) و ذکر أن غالب شعره ترکی جغتائی و أورد له مطلع غزل بالفارسیه.
و هو السلطان عبد الرشید خان ملک الختن الذی جلس (950). ترجمه فی هفت إقلیم و عنه فی (خوش گو) و أورد شعره.
ترجمه الحکیم شاه محمد القزوینی فی (بهش 2- ص 389) و ذکر أن مولانا رشید الکازرونی کان جامع أنواع الفضل و الکمال لذیذ .
ص: 361
الصحبه، سلیم الطبع، مستقیم العقل، و أورد مطلعین من غزلیاته. قال فی (روشن- ص 243) نقلا عن نگارستان سخن أن له شرح فارسی علی فصوص الحکم و مات (920).
و اسمه شاه رشید. کان معمرا، و له مطارحات مع طالب آملی و سکن مده بالهند. کذا فی (خوش گو) ثم أورد شعره.
راجع دیوان الوطواط.
للوزیر الشهیر الخواجه رشید الدین فضل الله الهمدانی الشهید، مؤلف جامع التواریخ الرشیدی الذی ذکرناه فی ج 3 ص 269 بعنوان تاریخ غازانی ترجمه فی (مع- ج 1 ص 236) و أورد إحدی رباعیاته الفارسیه و قد أخذها ظاهرا من (تش- ص 255) و کذا فی (روشن- ص 242) و (تغ- ص 57).
و هو الملا قاضی رشیدی أخو أفضل همتی. أورد شعره فی (خوش گو). و لعله الکرمانی الآتی.
و اسمه غلام رضا الکرمانشاهی مؤلف أدبیات معاصر المطبوع (1316 ش) و یوجد فیه بعض شعره منها فی (ص 24) و قد طبع دیوانه بطهران.
ترجمه البلگرامی فی (خز- ص 230) و ذکر أنه من شعراء السلطان خضر بن إبراهیم خان. و کان معاصر عمعق البخاری، و ذکر المراسلات الشعریه بینه و من مسعود سعد سلمان، و ذکر بعض شعره و کذا فی (تش- ص 333) قال فی (تغ- ص 57) له مهر و وفا و سماه الأستاد أبو محمد و قال فی شاهد صادق إنه مات (562).
کان معاصر الشاه طهماسب الأول. أورد شعره فی (گلشن- ص 174) و فی (روشن- ص 245) سماه محمد رشید رشیدی و الظاهر أنه غیر رشیدی عباسی و متقدم علیه.
توجد نسخه منه فی مکتبه (الملک) فی سبعه آلاف بیت تحت رقم (5266) کتبت فی القرن الحادی عشر یشتمل علی: حسن گلو سوز و نقش أرژنگ و سبعه سیاره الذی نظمه فی 1060 و قال فی تاریخه:
بهر تاریخ سبعه سیار
گل باغ أبد شد آینه دار
ص: 362
ثم قضا و قدر و ساقی نامه و جواهر الأسرار و هذه فی ثمانیه أبواب و أظنه غیر رشید الأصفهانی الخطاط ابن أخت المیر عماد الخطاط و تلمیذه الذی فر من أصفهان بعد قتل المیر عماد إلی الهند و صار أستاذ الخط لدارا شکوه و مات بأکبرآباد (1081).
و هو الملا قاضی بن الملا یعقوب خوشنویس.
کان مشتغلا بخدمه الدیوان. أورد شعره فی (تش- ص 120). و لعله أخو همتی المذکور فی (خوش گو).
و هو معروف أفندی بن عبد الغنی البغدادی ولد بالرصافه (1293) و سافر إلی إستانبول و رجع إلی سوریه و فلسطین فبغداد و بها توفی أخیرا. له دفع الهجنه فی ارتضاح اللکنه فی الألفاظ العربیه التی استعملها الترک فی غیر معناها. طبع بأستانبول (1331) و نفح الطیب فی الخطابه و الخطیب و الأدب العربی و الآله و الأداه و دفع المراق فی لغه العامه من أهل العراق و غیرها. و دیوان شعره الذی طبع قصائد محیی الدین أفندی بیروت فی (1910 م 1327) و طبع کله فی مجلدین فی (1369).
مر بعنوان دیوان الأزری الصغیر و توجد نسخه منه فی مکتبه الشیخ محمد رضا آل مظفر فی النجف.
یأتی بتخلصه فکری.
راجع دیوان رضا پاشا.
و هو محمد رضا ابن الآخوند محمد باقر المجلسی کما وصفه و أطری شعره فی (تغ- ص 57) و ذکر له رساله معراج النفس و قال مات فی أیام استیلاء الأفاغنه علی أصفهان.
و هو أبو المجد الرضا بن الشیخ محمد حسین بن محمد باقر الأصفهانی صاحب الإیراد و الإصدار المتوفی (24 محرم- 1362) دون شعره بنفسه و هی عربیه و فارسیه، و نسخه خطه موجوده بأصفهان عند صهره” الشیخ محمد رضا الأصفهانی” و قد أشتریها من ولده آقا مجد الدین.
و هو السید رضا الحسینی، الذی نصبه الشاه سلطان
ص: 363
حسین الصفوی نقیبا بأصفهان و مات بها. أورد شعره فی (تش- ص 176). و لعله هو المذکور فی (گلشن- ص 176) المذکور بعد هذا.
و اسمه المیرزا رضا بن شاه تقی میرزا من سادات أصفهان، و کان یعرف نمک خوان أصفهان أورد شعره فی (روشن- ص 246) نقلا عن (گلشن- ص 176) و نگارستان سخن.
و اسمه محمد رضا تلمیذ سلامه الله الکشفی فی العربیه و تلمیذ ذره بلگرامی المذکور فی النظم الفارسی. أورد شعره فی (روشن- ص 247).
من تبارزه عباس آباد بأصفهان، و هو من بنی أعمام محمد حسین چلبی کان یتخلص باسمه، و سافر إلی الروم و عین پاشا لمصر ثم پاشا. للحبشه ثم عزل و جاور مکه إلی أن توفی بها. ترجمه فی (نر 3- ص 69) و أورد شعره و کذا فی (تش- ص 176) و زاد فی (گلشن- ص 174) أنه سافر إلی الیمن أیضا و إنه اعتزل الحکم فی (1034). و ذکره فی (تغ- ص 58).
راجع رضا پاشا.
و هو الخواجه محمد رضا المعروف سارو خواجه ابن خواجه ملک، ولد فی جوین من أعمال قزوین و کان وزیر ذو الفقار خان حاکم آذربایجان و بعد أن قتل ذو الفقار نصب محمد رضا هذا مکانه وزیرا لجمیع آذربایجان.
ترجمه و أورد قطعه من نثره و قطعات من شعره فی (نر 4- ص 74) و منها فی تاریخ عرسه بأمر الشاه فی (1029):
بهر تاریخ این عطا گفتم:
خانه شاه باد آبادان
و أورد شعره فی (روشن- ص 245) أیضا.
المعاصر المعروف بشالچی موسی نسبه إلی أمه. و والده الشیخ محمد علی بن الشیخ عزیز الخالصی الکاظمی، ولد (1302) ذکر دیوانه حسین علی محفوظ فی خزائن کتب الکاظمیه.
مر بعنوان تسلیم خراسانی و هو غیر رضا الخراسانی الکاشانی
ص: 364
محرر المحکمه المذکور شعره فی (تش- ص 374).
و هو ابن إدریس الخزاعی المعاصر. دون الشیخ حسن الحلی بعض مراثیه، منها ما ذیل به قصیده السید باقر الهندی فی رثاء مسلم بن عقیل.
مؤلف الخبر و العیان المذکور فی (ج 7- ص 139) و هو خطیب بطوریج. دون دیوانه بخطه.
و هو الشاعر المعمر حدود الثمانین سنه ترجمه و أورد غزلیاته و رباعیاته فی (نر 9- ص 381) و (گلشن- ص 174).
و (تغ- ص 57).
و هو ابن الشیخ إسماعیل بن الحسن بن الشیخ أسد الله الدزفولی الکاظمی. ولد (1301) و مات فی (رمضان- 1369) و کان تلمیذ السید عدنان البحرانی. جمع دیوانه حسین علی محفوظ.
و هو محمد محسن من أولاد الشیخ محمد شجاع المعاصر لمحمد شاه الهندی. کان حافظا للقرآن، سکن فرخ آباد. أورد شعره فی (گلشن- ص 175).
و اسمه الشاه رضا بن الشاه بهاء الدوله من أولاد الشاه قاسم النوربخش. أورد منتخبا من شعره و ترجمه کذلک فی (تش- ص 212) و کذا فی (خوش گو) و لکن فی (گلشن- ص 177) سماه رضائی، و زاد أنه کان ماهرا فی الشطرنج.
و هو محمد رضا بن عبد الحی یأتی یتخلصه قاضی رضوی کما فی (نر 5- ص 116- 117).
مر بعنوان رضا جوینی.
و اسمه شرف الدین السبزواری أورد شعره فی (روشن- ص 246).
کان من سادات هرات، و لاشتغاله بقضاء سمنان
ص: 365
عرف به. أورد شعره فی (روشن- ص 246).
و هو والد الحاج ملا علی الطبیب المعاصر. یوجد نسخته بخطه عند ولده” رضا شوشتری”، و منها:
سرانجام جهان را از کتابی
تفائل کردم آمد خوش جوابی
له الملک ینادی کل یوم
لدوا للموت و ابنوا للخراب
اسمه الحکیم شاه رضا الشیرازی من الفضلاء الحکماء، سافر إلی الهند فی عصر السلطان أکبر پادشاه و توفی بها ترجمه الهدایه فی (ض- ص 332) و أورد له رباعیتین و سماه فی (روشن- ص 245) رضا فارسی الحکیم و فی (روشن- ص 246) رجل آخر باسم رضا شیرازی
و هو محمد رضا المعروف میر محمدی ولد بعظیم آباد و سکن مرشدآباد، و جاء لکهنو لزیاره السید دلدار علی فی (1216) و رجع فی السنه إلی مرشدآباد و مات بها فی تلک السنه عن عمر یناهز الخمس و الخمسین سنه، و کان یصحح شعره عند ضیاء الدین المتخلص ضیاء الشاه جهان آبادی
من العرفاء السادات المتأخرین عمر لما یقارب المائه و الأربعین سنه حتی أدرکه بعض المعاصرین کذا وصفه هدایت فی (ض- ص 451) و ذکر أنه کان من السلسله النعمهاللهیه بواسطه شمس الدین الدکنی، و إنه بعث معصوم علی شاه الدکنی إلی إیران لترویج هذه السلسله الصوفیه
و هو ممن رباه معصوم علی شاه الدکنی حین وصل إلی هرات فی طریقه إلی إیران، و کان اسمه رضا علی فلقبه رضا علی شاه ترجمه فی (ض- ص 452) و أورد بیتین من دیوانه و قد طبع دیوان رضا علی شاه کما فی الفهارس ثم أعید طبعه بطهران (1374) فی (42 ص) فیها حدود المائه غزل و تخلصه فیه نور طبعه مکتبه میر کمالی فی ذیل دیوان نور علی شاه و رحمت علی شاه
من مقربی بلاط الشاه عباس الأول الصفوی أورد شعره فی (گلشن- ص 176)
و اسمه المیرزا رضا قلی قراگوزلو مدح
ص: 366
منوچهر خان معتمد الدوله بأصفهان، فأورد شعره بهار الأصفهانی فی المدائح و هو غیر رضا قلی المازندرانی المتخلص نغمه المذکور فی المدائح أیضا
یأتی بتخلصه هدایت و مر چاکر
ترجمه و أورد شعره فی (نر 5- ص 129) و قال هو المیرزا محمد رضا بن المیرزا حیدر من نجباء قومشه، و کان وکیل میرزا حسن بن خلیفه سلطان و کان خطاطا و ماهرا فی فن المعمی و الشعر و مات قبل سنتین من تألیف النصرآبادی (1083) و أورد شعره و رباعیاته و أورد شعره أیضا فی (حسینی- ص 134) و قال فی (گلشن- ص 176) إن شعره مقبول عند الهنود و الفرس
قال فی (نر 5- ص 112) إنه الولد الأرشد لآقا رضی وزیر قم، ثم أطری شعره و فضله، و قال نصب وزیرا لقم بعد استعفاء والده، و حسن سلوکه، و لکن سعایه الحساد سببت اعتزاله، فسکن أصفهان إلی الیوم (1083) و أورد شعره فی (روشن- ص 247) و ذکر فی (تغ- ص 58) (أقول) یوجد فی (الرضویه) مثنوی ریاض حسینی لحاج رضا القمی و لعله لهذا الرجل
راجع رضا خراسانی و راجع رضائی کاشانی
و اسمه محمد رضا أورد شعره فی (حسینی- ص 135) ثم فی (روشن- ص 246) و لعله الذی سماه فی (سرخوش- ص 43) محمد رضی کشمیری
أورد شعره فی (گلشن- ص 175) و تاریخ علما و شعرای گیلان ص 87 و لعله المذکور فی (روشن- ص 247) بعنوان رضا گیلانی و قال فی (تغ- ص 57) إنه من العلماء و مات فی أیام استیلاء الأفاغنه علی أصفهان
قال فی (گلشن- ص 176) إنه کان سیاحا سافر إلی الهند ثم أورد شعره (أقول) و لعله الذی ذکره فی طبقات أکبری (ج 2- ص 514) و قال کان عالما بالنجوم، أو لعله الآتی بعنوان رضائی مشهدی المذکور فی (خص 8- 250)
ابن الشیخ أحمد بن الحسن النحوی الذی مر
ص: 367
دیوانه فی (ص 55) و دیوان الشیخ محمد رضا أیضا موجود فی مکتبه (السماوی) کدیوان أبیه و فیه تخمیسه لمقصوره ابن درید، و تحویلها إلی مدیح بحر العلوم، و تخمیسه لقصیده البرده الذی فرغ منه فی (14- رجب- 1200) و قرض هذا التخمیس سبعه من شعراء عصره منهم أخوه الشیخ هادی بن الشیخ أحمد النحوی، و أول تقریظه:
ذی زبده الشعر بل ذی نخبه الأدب
حاشا تعالی من زور و من کذب
و قد طبع فی النجف فی (1374) مع مقدمه الشیخ علی الخاقانی و قد توفی بالحله فی 26 رجب (1226) و حمل إلی النجف
المعاصر، قال مرتضی المدرسی الچهاردهی: إن دیوانه فی عشره آلاف بیت
مر بعنوان دیوان رضا علی شاه الهروی، و رضا سمنانی
الواعظ الشهیر نزیل طهران و المتوفی بها فی (1318) مؤلف تثنیه الثلاثه المذکور فی (ج 3 ص 346) ذکر مع سائر تصانیفه فی مقدمه طبع کتابه الأنوار القدسیه و فیه القصائد العربیه و الفارسیه المطبوع بعضها فی آخر الأنوار القدسیه
ذکر النصرآبادی فی (نر 4- ص 87) أن آباءه و أجداده کانوا کلانتر همدان و ذهب هو إلی بغداد منشیا لحاکمها بکتاش خان، ثم انتقل إلی أصفهان منشیا للوزیر الشهیر بساروتقی، و بعد قتله صار وزیر خلیفه سلطان و توفی فی زمن وزاره المیرزا مهدی و أورد رباعیه له و أورد شعره فی (روشن- ص 247) و ذکر فی (تغ- ص 57) أیضا
و هو ابن السید محمد، و أخ السید باقر الهندی و صاحب بلغه الراحل رتبه بنفسه بخطه و رأیت عده من قصائد رثائه فیما دونه الشیخ حسن بن علی الحلی فی (1330) کانت ولادته (1290) و وفاته (12- ج 1- 1362) و طبع له الکوثریه بالنجف مکررا
و هو الشیخ محمد رضا البهکهری الهندی تلمیذ عبد الجلیل البلگرامی مات (1143) أورد شعره فی (گلشن- ص 175)
ص: 368
أورد شعره المتخلص فیه رضائی فی (روشن- ص 247) و ذکر أیضا فی (تغ- ص 58)
و هو السید جلال الدین الرضوی البخاری ابن السید محمد البخاری کان مقربا عند شاه جهان و کان یتخلص أولا جلال ثم بدله رضائی ترجمه کذلک و أورد شعره فی (روشن- ص 149)
للمیرزا علی رضا تبیان الملک التبریزی المعاصر المولود (1278) تخلصه فی شعره رضائی و لقبه الوقائعی لأن والده میرزا داود کان لقبه وقایع نگار قال فیما کتبه إلینا إن فیه آلاف بیت من القصائد العربیه و الفارسیه و الغزلیات و القطعات و الرباعیات و التهانی و المدائح و المراثی و التواریخ و القضایا المهمه و الألغاز و المعمیات و الأهاجی و الفکاهیات
له داستان زیبانگار قصه غرامیه محزنه نظمها فی (1071) فی (5500 بیت) و أورد مضمونها نثرا فی مجله سخن الطهرانیه (العدد 1- السنه 6) المؤرخه (إسفند 1333 ش) بقلم الدکتور سدارنگانی الهندی
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 137) و قال إنه لم یخرج من تلک البلده أشعر منه، و أورد مطلع غزله
کما فی (گلشن- ص 177) و الصحیح رضا رازی کما مر
ترجمه معاصر النصرآبادی فی (نر 9- ص 378) و ذکر أنه کثیر الشعر و الهجاء و ذکر رباعیته فی الهجو و غیره
راجع رضائی بخاری
أورد شعره فی (تش- ص 243) و لعله الآتی بعد هذا
ترجمه صادقی کتاب دار فی (خص 8- ص 310) و ذکر أنه عند الشعراء مقبول القول، و أورد مطالع غزلیاته قال فی (خوش گو) إن الظرفاء کانوا یسمونه قاری سامره لأنه کان یؤدی الکلمات عن مخارجها و هاجر أخیرا إلی خراسان و قتل بها بأیدی التوران أورد شعره (پژمان- ص 149) و سماه فی (حسینی ص 133) رضا کاشی، و زاد فی (گلشن- ص 177) أنه قتل فی وقعه عبد الله أزبک
ص: 369
بخراسان فی (980) و عنه أخذ القاموس و الریحانه و لعله متحد مع ما قبله
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 171) و قال إنه سافر إلی بلاد الروم و انقطع خبره، و کان من أهل العراق سریع الکتابه یکتب فی کل یوم ألف بیت، و کان مسلما عند الشعراء فی معرفه الشعر، و أورد مطلع غزله
و اسمه محمد رضا النوری ابن المیرزا محمد حسین وزیر خراسان مدح معتمد الدوله بأصفهان فذکره البهار الأصفهانی فی المدائح و قال کان آباؤه حکام مازندران من لدن عصر الصفویه
و هو من أفراد الموظفین فی الکفشداریه للحضره الرضویه کما ذکره صادقی فی (خص 8- ص 250) و ذکر أنه فی الحال مسافر إلی هرات، و أورد مطلع غزله و لعله رضا مشهدی المذکور فی (ص 367)
و اسمه المیرزا رضا خان القاضی توجد نسخه مخطوطه من دیوانه فی (الرضویه) کما فی فهرسها المخطوط
سافر من وطنه إلی الهند و سکن فی اورنگ آباد و بها مات فی أوائل عهد عالمگیر و له دیوان کبیر کذا ذکره فی (خوش گو)
للشاه زاده سام میرزا قاجار الملقب شمس الشعراء- و ذلک بعد وفاه سروش الأصفهانی شمس الشعراء- و کان حیا فی سنه تألیف المآثر (1306) کما ترجمه فیه فی (ص 190) و تخلصه رضوان، و کان ینظم المدائح و القصائد الطوال و یلقیها فی مجالس السلام الشاهیه أورد شعره (پژمان- ص 150)
کان من الصوفیه بکرمانشاه رأیت دیوانه عند المرحوم صادی وحدت أدیب حضور المتوفی بطهران (1373)
ترجمه (سرخوش- ص 44) و قال إن شعره سخیف، و قد جاء من وطنه إیران و سکن لاهور و سماه فی (حسینی- ص 134) محمد حسین رضوان و أطری شعره، و کذا فی (گلشن- ص 177)
و هو السید محمد فصیح الزمان ابن السید أبی القاسم ولد بفسا فی (1240 ش) و سافر إلی أصفهان فی (1256 ش) ثم سافر إلی قم بعد
ص: 370
سنتین لتحصیل العلوم، و بعد عشر سنین هاجر إلی طهران و تقرب عند ناصر الدین شاه فلقبه فصیح الزمان، ثم تقرب عند مظفر الدین شاه و لقبه سلطان الواعظین، و مات (1324 ش) و دیوانه فی خمسه آلاف بیت طبع منتخب منه فی شیراز کذا ذکره (البرقعی- ج 2- ص 135)
و اسمه السید رضا المعروف أمیر رضوانی هاجر من یزد إلی طهران و أسس جریده گلشن من (1296 ش) و مات (25 إسفند 1314 ش) و قال ساعی مدیر نسیم شمال فی تاریخه:
بکاه چار عدد از أمیر رضوانی
که تا شود به تو سال وفات أو پیدا
و ترجمه فی (تش یز- ص 291) و تاریخ جرائد لصدر هاشمی (ج 4- ص 163)
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9 ص 273) بعنوان میرزا رضی و ذکر أن آرتیمان من محال تویسرکان من توابع همدان، و ذکر جمله من غزله و رباعیاته، و لم یصرح بالنقل عن دیوانه و کذا ترجم ولده المیرزا إبراهیم المتخلص أدهم فی (نر 9- ص 359) من غیر تعرض للسیاده، و لکن فی (تش- ص 255) و فی (ض- ص 129) ذکرا أن اسمه المیرزا محمد رضی و إنه من السادات العظماء و الأفاضل من العرفاء و دیوانه بالغ إلی ألف بیت و ذکرا بعضه و الظاهر أنه اشتبه بینه و بین الرضی الأصفهانی و ترجمه أیضا فی (خوش گو) و قال فی (گلشن ص 179) کان کاتب الشاه عباس و کذا فی (تغ- ص 58) و توجد نسخه من دیوانه عند (الملک) کتب فی القرن الثالث عشر تحت رقم (4586) و قال فی (روشن- ص 216) فی ترجمه دل أصفهانی أنه ابن رضی أرتیمانی ابن إبراهیم أدهم، و هو غلط و لعل الصحیح أن دل ابن إبراهیم أدهم بن رضی أرتیمانی هذا
و هو من سادات أصفهان سافر إلی الهند و رجع و مات فی (1024 آه از رضی) کذا ترجمه فی (حسینی- ص 133) و (تش- ص 176) و (سرو آزاد- ص 31) و (گلشن- ص 178) و سماه فی (تغ- ص 58) قاضی محسن و أطری حده ذهنه و هو غیر رضی الأرتیمانی الهمدانی المذکور، و قد اشتبه بینهما هدایت فعد فی (ض- ص 129) رضی الأرتیمانی من السادات کما فعل بیگدلی فی (تش- ص 255) و لیس کذلک
ص: 371
للسید الشریف أبی الحسن محمد بن الحسین بن موسی بن محمد بن موسی بن إبراهیم بن الإمام موسی الکاظم علیه السلام ولد فی بغداد (359) و ولی النقابه (380) و توفی (6- المحرم- 406) لم یعرف من قریش مجید مکثر سواه و دیوانه بالنسبه إلی حماسه أبی تمام التی فیها جید شعر العرب کالشمس و ضحیها و القمر إذا تلیها طبع علی الحجر فی بمبئی فی (1306) فی (549 ص) و طبع فی بیروت فی (1310) فی (ص 986) فی مجلدین و طبع أخیرا فی مصر فی أربع مجلدات و هو مرتب علی خمسه أبواب 1) فی المدیح 2) فی الافتخار و شکوی الزمان 3) فی المراثی 4) فی النسیب و المشیب و وصف طیف الحبیب 5) فی الفنون المختلفه، و کل باب مرتب علی حروف المعجم رأیت النسخه المکتوبه منه فی (515) فی کتب السید محمد بن سیدنا الیزدی، و نسخه خط السید علی خان المدنی فی مکتبه (السماوی) و نسخه بقلم النسخ الجید فی مکتبه آل
السید عیسی (العطار ببغداد) فی ثلاثمائه و تسع و سبعین ورقه فی کل ورقه اثنان و أربعون سطرا، أول أشعاره فی مدح بها الدوله الدیلمی:
بهاء المجد من هذا البهاء
وضوء المجد من هذا الضیاء
ذکرناه بتخلصه بنده و له رساله عشق و روح و جنگ روس- أتریش- فرانسه و رساله حسن و دل الذی نسبناه فی (ج 7- ص 16- 17) إلی المیر رضی المستوفی مؤلف ربیع المنجمین و المطلع فی نقد الشعر، من علماء القرن الحادی عشر، و الصحیح أنه لمیر رضی هذا المتوفی (1222) فلیصحح
فارسی للسید رضی الدین ابن السید نور الدین التستری مر بتخلصه أقدس شوشتری
و اسمه المیرزا أرشد ابن آقا شفیعا الخراسانی ترجمه النصرآبادی فی (نر 4- ص 80) و قال کان یشتغل فی الدفاتر الخاصه و عزل ثم نصب مستوفیا لمازندران، ثم وزیر الاعتماد الدوله الشیخ علی خان و أورد بعض شعره، و کذا فی (گلشن ص 178)
ترجمه الحکیم شاه محمد فی (بهش 1- ص 338) و (تغ- ص 58) و ذکر أنه کان حاکم دیار بکر فی عصر ابقا خان و له شعر کثیر، ثم أورد له رباعیه
ص: 372
أنشأها بعد عزله عن الحکومه و قد ذکرناه بعنوان بابا رضی الدین
مر بعنوان الخشاب
هو الشیخ العارف علی بن الشیخ سعید بن عبد الجلیل یأتی بعنوان رضی لالا
ترجمه فی (ض- ص 126) و أورد بعض أشعاره، و وصفه بأنه من الشعراء العارفین بفنون الشعر، لکن الغالب علیه نظم القصائد، و کان فی أوائل أمره مداح السلطان أرسلان بن طغرل السلجوقی ترجمه فی (تش- ص 135) و أورد قصه سفره و مرضه و تأخره عن العیر و سفره إلی الحجاز و إرادته للشیخ معین الدین عم الشیخ سعد الدین الحموی، و مات فی آخر الدوله السلجوقیه، و فی القاموس الترکی أنه مات (598) و ترجمه أیضا فی (مع- ج 2 ص 231) و (گلشن- ص 178) و (تغ- ص 58) و قد خلط بعضهم بین الرجل هذا و بین الخشاب النیشابوری المذکور فی محله
راجع رضی شیرازی
مر بعنوان أقدس شوشتری و ترجمه فی نجوم السماء ص 262 و (روشن- ص 248) أیضا و هو ابن السید نور الدین شیخ الإسلام بتستر
و اسمه السید مرتضی، و هو من الساده الشریفیین فی شیراز، و کان قاضی القضاه بها، و قد بنی تکیه فی مقبره شاه چراغ فباعها بعده ولده المیر السید شریف للوزیر معین الدین محمد کذا ذکره و أورد شعره فی (خوش گو) و کذا فی (گلشن- ص 179) و (روشن- ص 248) عن نگارستان سخن، و کلهم أخذوا التفصیل عن (نر 6- ص 178)
ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 172) و أورد جمله من أشعاره. أقول هو العلامه المحقق المدقق رضی الدین محمد بن الحسن القزوینی مؤلف لسان الخواص و المتوفی (1096) و حج (1053) و بعد رجوعه ألف رساله میزان المقادیر و کانت فی مکتبه التقوی بطهران. مجموعه من رسائله تاریخ کتابتها (1100) فیها النوروزیه فی تعیین النوروز و الوقتیه فی تعیین أوقات الصلوات و العیاریه فی تعیین عیار الفلزات و المولودیه فی تعیین المولد النبوی و رساله الفراسه
ص: 373
و له ترجمه فی الأمل و فیها بعض تصانیفه الآخر، و ترجمه فی نجوم السماء- ص 137 مفصلا، ثم ذکر فی النجم الثانی منه مختصرا فی (ص 228) و ترجمه أیضا فی (خوش گو).
و اسمه ملک رضی الدین من أحفاد افتخار الدین البکری، کان مده حاکم دیار بکر. ترجمه فی (خوش گو) و قد ذکرناه بعنوان رضی الدین بابا و بابا رضی الدین.
و هو ابن المیر محمد مؤمن الذی هو من أحفاد المیر مکی من الساده و بعض آبائه کانوا شیخ الإسلام بقم. ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 115) و أورد شعره. و کذا فی (گلشن- ص 179).
کما فی (سرخوش- ص 43) مر بعنوان رضا کشمیری.
و هو العارف الشیخ علی بن سعید بن عبد الجلیل لالا، الغزنوی المعروف علی لالا قال هدایت و (تغ- ص 58) إنه مات فی (643) و قبره فی حوالی أصفهان یعرف گنبد لالا و قال غیره مات بغزنه فی (642 أو 643) و دفن عند قبر السلطان محمود الغزنوی. و ماده تاریخه [سید أکرم علی بن سعید 642] أو [شهباز هوای عالم قدس 643]. قالوا کان من أحفاد عم الحکیم سنائی أو من أحفاده، و إنه أخذ الخرقه عن مائه و أربع و ستین شیخا و عمدتهم الشیخ نجم الدین الکبری المقتول بخوارزم (618) و عن خزینه الأصفیاء ص 267 أنه سافر إلی الهند و أخذ عن أبی الرضا العارف الهندی و أخذ منه المشط الذی کان یدعی أنه کان للنبی صلی الله علیه و آله و ترجمه فی مجالس المؤمنین (ص 147) و القاموس الترکی و الریحانه. و (ض- ص 127) و (گلشن- ص 178).
و هو ابن جمال الدین أحمد. هاجر من وطنه إلی أصفهان و هو حسن المعاشره مع الناس. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 118) و أورد شعره و رباعیته:
مر بعنوان دانش مشهدی و أورد شعره فی گلستان مسرت ص 138.
ص: 374
مر رضی الدین نیشابوری و الخشاب النیشابوری.
قال فی (تش- ص 255) إنه من سادات آرتیمان من محال همدان و یتخلص باسمه. و الظاهر أنه هو رضی آرتیمانی المذکور.
هو الدکتور غلام علی المعاصر. له شعر کثیر طبع بعضها فی (پژمان- ص 823) و فی کنگره نویسندگان- ص 120 ولد بتبریز (1288 ش) و سافر إلی أروپا (1315 ش) و رجع (1320 ش).
للحکیم نادر علی المعاصر. طبع غزلیاته الفارسیه بحیدرآباد دکن.
و هو المیر سید عبد الله. عده الشیخ محمد باقر ألفت من أعضاء انجمن دانشکده بأصفهان. و أورد غزله فی دانش نامه المطبوع (1342) بأصفهان و کذا جاء شعره فی (پژمان- ص 824).
اسمه قاسم بیک الهروی، أخ زوجه علی قلی خان بیگلر بیگی فی هرات کما ذکره الصادقی فی (خص 7- ص 122) و أورد غزله و تخلصه فی قوله:
باز بی تابی تو کردی رغمی و رفتی برش
ورنه این دل یک دو روزی خوب هجران کرده بود
و سماه فی (روشن- ص 248) رغمی أسترآبادی.
لأبی الحسن السری ابن أحمد بن السری الرفاء الکندی الموصلی الشاعر المجید المتوفی (362) ترجمه السید ضیاء الدین یوسف فی نسمه السحر بذکر فی من تشیع و شعر و رأیت نسخه من دیوانه فی خزانه کتب آل السید عیسی (العطار ببغداد و یوجد أیضا فی مکتبات پاریس و لندن و خدیویه مصر. أوله:
خذوا طربا فی أوان الطرب
و أنجب أقدامه بالنجب
و له غیر الدیوان الدیره و المحب و المحبوب و المشموم و المشروب سافر إلی حلب و مدح سیف الدوله ابن حمدان و بعد وفاته سافر إلی بغداد. و کان شغله تعمیر الفرش و الزوالی، و قال فیه:
و کانت الإبره فیما مضی
صائنه وجهی و أشعاری
ص: 375
ترجمه ابن خلکان (ج 1- ص 218) و (جما- ج 11- ص 182) و (الروضات ص 308).
و هو الحاج میرزا حسن خان معتضد الدوله. توجد نسخه منه بخط الناظم الجید عند دهخدا بطهران، و فیه غزلیات و قصیده باسم جهان نامه فی (251 بیت) قال فی آخره:
این جهان نامه رفاهی را
کامل از عین لطف بر خوانش
و قال فی تاریخه:
سیصد و سی و هفت بعد هزار
گفتم این داستان بطهرانش
و اسمه ملا رفعا أو ملا رافع، علی اختلاف نسخ النصرآبادی فیه. قال فی (نر 10- ص 433) إنه سافر إلی الهند و لازم أبا الفضل مده و رجع إلی إیران و نقل عن آثار البخاری- الذی ذکرناه فی (ص 2) و قد کان معه فی سفر الهند- قصه قطع أذنه بأمر السلطان. ثم أورد شعره، و کذا ذکره فی (روشن- ص 251) بعنوان ملا رفعی.
للمیرزا رفیع الدین محمد بن المیر محمد حسین و ابن بنت الحاج باقر المعروف مسگر ترجمه معاصره فی (نر 6- ص 189) و أطری شعره و خطه النسخ تعلیق، ثم أورد غزله بتخلص رفعت
و اسمه غلام جیلانی و أصله من شاه جهان پور کان معلما و نظم قصه محاربه آصف الدوله و غلام محمد خان روسیله بالفارسیه ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 250)
للمولی شاه محمود الفیروزآبادی الشیرازی ترجمه و أورد شعره معاصره فی (نر 9- ص 411)
و هو فتح الله میرزا بن محمد علی دولت شاه حکم مده فی کرمانشاه عن فتح علی شاه، و مات عن ثلاثین سنه من عمره فی (1250) کان ماهرا فی الخط النسخ أورد شعره فی المدائح المعتمدیه
و اسمه غلام أشرف له مثنوی می باید شنید أورد بعضها فی (روشن- ص 248)
ص: 376
و هو محمد عباس بن الشیخ أحمد الشیروانی الیمنی ابن المیرزا محمد تقی (الشیخ محمد الشیروانی) ابن محمد علی خان مستوفی الممالک ابن المیرزا إبراهیم الهمدانی کان جده إبراهیم وزیرا لنادر شاه فعزله فسکن النجف، و ابنه محمد علی خان المستوفی قتله نادر ففر ابنه محمد تقی إلی شیروان و بدل اسمه بالشیخ محمد، ثم سافر إلی بنارس ثم لکهنو ثم نزل الیمن فولد له هناک الشیخ أحمد، ثم نزل الشیخ أحمد کلکته و نصب مدرسا بمدارسها العالیه، ثم نزل لکهنو و هناک ولد له الشیخ محمد عباس المتخلص رفعت فی (22 شوال- 1241) و مات الشیخ أحمد والد رفعت فی (1256) و سافر رفعت بعد موت والده إلی أکثر بلاد الهند و صنف تصانیف کثیره منها انشای عجب العجاب و نفحه الیمن و مناقب حیدریه و حدیقه الأفراح و منهج البیان الشافی فی علمی العروض و القوافی و بحر النفائس و تاج الإقبال فی تاریخ ملک بهوپال و غیرها و کان حیا إلی (1295) الذی ألف فیها صبح گلشن فأورد فیه بعض شعره فی (گلشن- ص 181- 182)
اسمه المیرزا إبراهیم و أصله من تبریز، سافر إلی الهند و رجع و فی الأخیر کان فی خدمه عرب خان حاکم شیروان إلی أن توفی بها کذا ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 399) و عنه فی (دجا- ص 160) و ذکر بعض شعره، و کذا فی (خوش گو و (گلشن- ص 182)
ترجمه الحکیم شاه محمد فی (بهش 2- ص 403) و ذکر أنه ظریف الطبع لطیف الشعر و أورد مطلع غزله
کان أصله من نائین کما ذکره النصرآبادی فی (نر 5- ص 128) و وصفه بکونه من أولیاء بالا و پائین وسیع المشرب، و قال کان یلازم المیرزا حبیب الله صدر ثم هاجر إلی إیروان فی خدمه نجف قلی خان ابن قزاق خان و بعد موته ذهب مع نعشه إلی مشهد خراسان، و بقی عند قبره سنتین و رجع إلی أصفهان فی سنه تألیف النصرآبادی، ثم أورد جمله من شعره، و کذا فی (تغ- ص 59) و (گلشن- ص 182) و ریحانه الأدب، و لکن فی (خوش گو) بعنوان رفیقا و فی (ض- 131) أیضا سماه رفیقا یزدی و هذا الرجل غیر رفیع الدین محمد بن حیدر الحسینی صاحب
ص: 377
الحواشی المذکوره فی (ج 6) و المتوفی (1080) فإن الشاعر لیس من الساده ظاهرا و لعل الصحیح فی اسمه رفیقا
ولد بنائین و نشا بیزد و سافر إلی أصفهان کان فی أواخر العهد الصفوی و بقی إلی أوائل العهد الأفشاری فهو فی القرن الثانی عشر ترجمه فی (تش 5- یز- ص 291)
فارسی یوجد فی مکتبه حالت أفندی بأستانبول کما ذکر فی فهرسها (أقول) و لعله رفیقی آملی
المعاصر و المصاحب مع کمال الدین إسماعیل الشهید فی أصفهان بید التتار فی (635) کما فی (تغ- ص 59) و دیوانه فی ثلاث آلاف بیت کما فی (مع- ج 1 ص 234)
الأبهری الأصل المعاصر لغازان خان الذی ملک (694- 703) کما ذکر الحکیم شاه محمد فی (بهش 1- ص 335) و أورد له رباعیه، و لا یحتمل اتحاده مع سابقه لبعد الزمان بین معاصریهما
قرأ کتب المعقول و هاجر مع الشیخ شمس الدین محمد بن خاتون العاملی تلمیذ الشیخ البهائی و مترجم شرح أربعینه إلی الهند، کما ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 270) و أورد عده من رباعیاته
مر بتخلصه بعنوان دیوان رفعت أصفهانی مسگر
ترجمه مختصرا و أورد شعره فی تاریخ گزیده ص 818 و أطری شعره و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 2- ص 7 إنه رأی دیوانه بخط أبی تراب الأصفهانی و ترجمه و أورد شعره أیضا فی (تش- ص 120) و (ض- ص 331) نقلا عن علی
قلی خان واله الداغستانی مؤلف ریاض الشعراء المتوفی (1170) و أطری دقه ذهنه فی (تغ- ص 59) و (روشن- ص 253)
من شعراء أصفهان فی آخر القرن السادس ترجمه العرفی فی اللباب- ج 2- ص 400 و فی دولت- الطبقه 3 بهذا العنوان و زاد فی هفت إقلیم فسماه رفیع الدین مسعود اللنبانی و بعد ذلک ترجم شاعرا آخر
ص: 378
بعنوان رفیع الدین عبد العزیز، و فی تش- ص 177 سماه عبد العزیز مسعود، ثم جاء هدایت و سماه عبد العزیز بن مسعود و عنه أخذ ریو فی فهرسه (ص 239) و (گلشن- ص 183) و (تغ- ص 59) و (روشن- ص 253) و قالوا جمیعا مات فی عنفوان شبابه، و قال فی شاهد صادق إنه مات (639) و فی (تغ- ص 59) أنه مات بأصفهان و قال دولت شاه: و دیوانه فی العراق معروف و فی خراسان متروک قال هدایت و دیوانه فی عشره آلاف بیت و لکن نسخته الموجوده فی (المجلس) تشتمل علی (1300 بیت) کتبت فی القرن الحادی عشر کما فی فهرسها (ج 3 ص 285) مدح فیها رکن الدین مسعود بن صاعد قاضی أصفهان المقتول (619) و له فی الدیوان عده قصائد عربیه أیضا
أورد النصرآبادی فی (نر 14- ص 492) لغزا له فی سته أبیات باسم السیف (شمشیر)
ذکر فی (مع- ج 1 ص 234) أنه من قدماء الحکماء و قد أطرأه مؤلف تذکره عرفات العاشقین و أورد رباعیته
کان من الساده الأجلاء الشهرستانیین بأصفهان، و کان صهر الشاه عباس الماضی و صدرا فی دولته و عزل فی عصر الشاه صفی ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 16) و أورد بعض رباعیاته و عنه أخذ (روشن- ص 252) و قال فی (خوش گو) إن مجموعه منشئاته مشهوره
و اسمه مرزبان الشیرازی عده فی بعض التذاکر من معاصری حنظله و أبو سلیک، و بعض عده من شعراء آل سلجوق کذا ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 183) راجع رفیع مرزبان
و اسمه حسین بیک القزوینی الأصل ساکن مشهد خراسان کما فی (حسینی- ص 135) و سرو آزاد ص 107 هاجر إلی بلخ و فوض إلیه محمد خان أزبک مکتبته و دار إنشائه، ثم طلبه شاه جهان الذی عزل (1068) و مات (1077) فذهب إلی الهند و وصل شاه جهان آباد فی (1054) و تقرب عنده و بعد ذلک نصبه عالمگیر علی بیوتات کشمیر و قد فصل ترجمته النصرآبادی فی (نر 9- ص 268) و أورد مطالع من غزله و رباعیاته و ترجمه فی (خز- ص 233) و ذکر أنه اشتری دیوان غزله
ص: 379
و رباعیاته و لم یظفر بدیوان قصائده و مثنویاته و منها مثنوی التهنئه ل (ع 1- 1066) الذی کان صلته عشره آلاف روپیه، و ترجمه فی (خوش گو) أیضا و قال فی (سرخوش- ص 40) إنه مات بدار الخلافه (شاه جهان آباد) و له مثنوی فی وصف تلک البلده و قال فی (تغ- ص 59) إنه مات (1100) و کثیر من شعره وردت فی گلستان مسرت
صاحب أبواب الجنان یأتی بتخلصه دیوان واعظ
أورد شعره فی (دجا- ص 160) نقلا عن حدیقه الشعراء و قال إنه من شعراء القرن الثالث عشر
ترجمه و أورد شعره فی (هفت- ص 229).
و ذکر أن قیل فیه إنه معاصر أبی سلیک الگرگانی و قیل إنه من شعراء آل سلجوق و هذا أصح. و سماه فی (گلشن- ص 183) رفیع شیرازی.
مر بعنوان رفیع قزوینی.
مر بعنوان دیوان باذل و ترجمه فی نجوم السماء- ص 220 و أورد شعره فی گلستان مسرت- ص 29 أیضا.
و هو محمد جواد بن أبی القاسم القهفرخی من أعمال أصفهان. معاصر، ولد (1320) أورد مخمسه الذی یذکر فیه أسماء اثنین و ثلاثین شاعرا من شعراء قهفرخ فی (شعراء أصفهان- ص 216).
و هو المیر رفیع الدین حیدر الطباطبائی المعمائی الکاشانی سافر إلی الهند فی (999) و ترقی بوسیله میرزا جعفر آصف خان عند أکبر شاه و سافر إلی الحجاز فنهب أمواله السراق فرجع إلی الهند فرأی أن ولده محمد هاشم سنجر قد هاجر من وطنه إلی آکره. و قال فی (تش- ص 243) مات فی (1032) و فی (تغ- ص 59) أنه مات (1025) بکاشان ترجمه فی خزانه عامره و طبقات أکبری (ج 2- ص 495) و فی (میخانه- ص 249) و عالم آرای عباس- ص 131 و بدیوانی (3: 232) و (نر- 13 و 15 ص 475 و 514) و ذکرناه فی (ص 270) بعنوان حیدر کاشی. و توجد ثمان صفحات من دیوان رفیعی بمکتبه کلیه الطب بطهران کما فی فهرسها (ص 22) و لعله
ص: 380
هذا. و طبع بعض شعره فی (پژمان- ص 152 و 599 و 812) و سماه فی (حسینی- ص 133) رفیقی بدل رفیعی و علی أی فهو غیر رفیعی الترک الشاعر الحروفی تلمیذ نسیمی.
قال فی (انجمن- 4) إنه ملا حسین سبزی فروش ترقی أمره و مات (1212) بأصفهان و دفن فی النجف و دیوانه فی (6000 بیت). و قال فی (مع 2- ص 142) هو معاصر لهاتف و آذر و دیوانه یشتمل علی ثمانیه آلاف بیت، ثم أورد بعض أبیاته. و یوجد منه نسخه فی مکتبه المجلس کما ذکره ابن یوسف فی فهرسها (ج 3 ص 288) و حکی ترجمته عن انجمن خاقان و نقل بعض شعره فی نفایس اللباب و قال فی (تش- ص 374) أصله من أصفهان و أورد أشعاره فی جواب
شعر وفا. و نسخه منه فی المتحف البریطانی کما فی فهرس ریو (ص 350) و قال فی (روشن- ص 254) أنه ولد (1150) و کان حیا إلی (1226).
کذا ترجمه الحکیم شاه محمد القزوینی فی (بهش 2- ص 385) و ذکر أنه کان رفیقا شفیقا من أهل الطریق ثم أورد رباعیه له فی تکذیب المدعین للعشق و الظاهر أنه کان من معاصریه، و لعله الذی ذکره فی (حسینی- ص 132) و سماه میر علی دوست رفیق معاصر مولانا جامی.
سافر من وطنه إلی الحجاز ثم نزل دکن حیدرآباد. کان ماهرا فی المعمی و التاریخ. أورد بعض شعره و ترجمه کذلک فی (گلشن- ص 183). و راجع رفیع آمدی فی (ص 378).
أورد شعره فی (روشن- ص 255) و قال إن اسمه المیر مرتضی.
من المغنین بها. أورد شعره فی (دجا- ص 160) عن تحفه سامی و لکن لم أره فیه.
من الساده الطباطبائیه فی تفرش من محال قم و اسمه المیرزا محمد علی اشتغل بتحصیل العلوم فی أصفهان سنین و مهر فی الریاضیات.
ترجمه معاصره کذلک فی (مع- ج 2 ص 143) و ذکر بعض غزلیاته و کذا فی (انجمن- 4) و وصفه بأنه قلیل الشعر.
ص: 381
راجع رفیعی کاشی.
ترجمه الحکیم شاه محمد القزوینی فی (بهش 2- ص 304) و صرح بأنه من شعراء عصر السلطان یعقوب المتوفی (896) و ذکر أنه من المعمرین و المصاحبین لمولانا الطوسی.
و هو الملا زین العابدین. أورد شعره فی (روشن- ص 256).
یأتی بعنوان مسیح کاشانی و مر ابنه حسین رکنا فی (ص 252).
أورد شعره فی (گلشن- ص 184) و أظنه رکن الدین سمنانی.
و هو ابن القاضی أبی المعانی أورد شعره فی طبقات أکبری (ج 2 ص 515) و لعله الذی ذکره فی (تغ- ص 60) بعنوان رکن الدین مسعود الکاشانی معاصر جلال الدین أکبر شاه.
و هو علاء الدوله السمنانی یأتی بهذا العنوان.
من شعراء قبا بترکستان من ما وراء النهر.
جاء من وطنه إلی العراق العجمی. کان تلمیذ أثیر الدین الأومانی و أستاذ پوربها الجامی، و ناظر فی أصفهان بدر الدین الجاجرمی، و کان شعره أفضل من شعر بدر. ترجمه دولت شاه فی الطبقه الثالثه کذلک و أورد شعره فی حق الخواجه عز الدین. و فی (تش- ص 344) سمی ممدوحه معز الدین طاهر بدل عز الدین، و عنهم أخذ فی (روشن- ص 257) و قد
رأی سنگلاخ نسختین من أشعاره أحدهما بخط خلیل قلندر الهروی و الثانی بخط إبراهیم بن المیر عماد فذکرهما فی (امتحان الفضلاء- ج 1 ص 256 و 292).
مر بعنوان حکیم رکن الدین فی (ص 261).
أصله من قم و یصل نسبه بثلاثه آباء إلی دعویدار القمی و لذلک کان یعرف بالقاضی رکن الدین دعویدار. کان ماهرا فی النظم و النثر العربی و الفارسی و کان معاصرا للسلاطین الأتابکیه و مدحهم بقصائد کثیره و قد نصبوه
ص: 382
قاضیا مفتیا بقم، کذا وصفه فی (تش- ص 231) و فی (مع 1 ص 236) ذکر أنه کان معاصرا لکمال إسماعیل الأصفهانی و أثیر الدین الأومانی (المتوفی 656) و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 2 ص 152 إنه رأی (85 ورقه) من قریضه بخط جمشید خوشنویس. (أقول) و لعله من ولد الشیخ هبه الله بن دعویدار الراوی عن الدوریستی الذی عده شیخنا النوری فی خاتمه المستدرک- ص 490 السادس عشر من مشایخ القطب الراوندی (المتوفی (573).
راجع دیوان رکن الدین زیارتگاهی و مسیح کاشانی.
من شعراء عهد غازان خان. أورد شعره فی (روشن- ص 255) و أظنه رکن کرمانی الآتی.
مر بعنوان رکن الدین سمنانی.
و اسمه رکن الدین صائن من أولاد قضاه سمنان نصبه طغی تیمور- الذی جلس مکان السلطان أبی سعید حاکما علی أسترآباد و جرجان و قتل (754)- إماما للجماعه ثم حبسه. و له ده نامه و دیوانه معروف فی العراق العجمی.
کذا ترجمه و أطری غزله دولت شاه فی الطبقه الرابعه. و عنه نقل فی (تش ص 80) و (خوش گو) و عن هفت إقلیم أنه هروی معاصر للمیر مظفر، و دیوانه متداول. و هو غیر رکن الدین الأسترآبادی المتوفی (725) المذکور فی شاهد صادق. و لأصحاب التذاکر فیه خلاف فقد یذکرونه بتخلص صائن ترک أصفهانی أو صائن هروی و مات (765) کما فی (روشن- ص 256) و گلشن. و راجع دیوان صائن.
هو رکن الدین بن رفیع الدین الکرمانی- المذکور فی ص 388- معاصر حمد الله المستوفی. ذکره فی تاریخ گزیده (ص 818) و قال طلبت منه دیوانه. و له شعر حسن. (أقول) و جاء فی فهرس دیوان الهند بلندن (العدد 934) دیوان ظهیر الدین شفروه، و أورد علیه القزوینی فی تعلیقاته علی اللباب (ص 360) أن تلک النسخه هی دیوان رکن الکرمانی لا شفروه. و تخلص الشاعر (رکن) و یمدح فیه ملوک آل مظفر مثل مبارز الدین محمد المظفر (718- 759) و ابنه جلال الدین شاه شجاع (759- 786) ثم ابنه الآخر قطب الدین شاه محمود (759- 776) و یذکر الشاه
ص: 383
أبو إسحاق الذی حارب مبارز الدین، بقوله:
صریح اکنون بگویم تا بدانی
أبو إسحاق ابن محمود شاه است
و رأیت نسخه أخری منه فی مکتبه (التقوی).
تلمیذ السید المیر حسین بن محمد الحسینی الشیرازی النیشابوری المعروف بالمیر حسین المعمائی المتوفی (904) و قد نظم تاریخه هذا التلمیذ فی رباعیه أوردها النصرآبادی فی (نر 13- ص 471) ثم فی (نر 15- ص 521) أورده بعنوان رکنی النیشابوری و قال إنه شرح رساله المعمی تألیف أستاذه و أورد له شعرا واحدا یستخرج منه أسماء کثیره.
کان رمال الشاه طهماسب، و مات بقم. أورد شعره فی (روشن- ص 258).
سماه فی (دجا- ص 161) رمزی بابا و قال هو من شعراء أواخر القرن الثالث عشر بتبریز، و سکن إستانبول. و کان معاصر لعلی، و آهی و راجی، و شکوهی الذی رآه فی (1302) و ذکره فی دیوانه و جاء شعره فی (پژمان- ص 824).
معاصر النصرآبادی الذی ذکره فی (نر 9 و 13 ص 373 و 484) و معاصر المؤرخ ولی قلی شاملو ابن داود قلی مؤلف قصص الخاقانی المرتب علی مقدمه و ثلاثه أبواب و خاتمه، و کان تألیفه باسم الشاه عباس الثانی (1073) و اسمه تاریخه و قد ذکر فی الخاتمه جمعا من العلماء و الشعراء المعاصرین له، و منهم المولی رمزی الذی اسمه هادی و والده حبیب و قال النصرآبادی إن اسمه محمد هادی و والده الحاج حبیب الله الکاشانی و أطریاه حتی قال النصرآبادی لا یوجد لطیفه أو مثل فی العالم الا و قد نظمها رمزی و هو ماهر فی چوب تراشی ثم أورد بعض رباعیاته و غزله و ذکر شاملو أن رمزی نظم أکثر من اثنی عشر ألف بیت و عمره نیف و ثلاثون سنه فی وقت تألیفه، فیظهر أنه ولد حدود (1040) و صرح النصرآبادی بکونه حیا فی أصفهان فی حین تألیفه (1083) و له مثنویان أحدهما رمز الریاحین الموجود منتخب منه فی مکتبه (المجلس) و ذکر ابن یوسف خصوصیاته فی فهرسها (ج 3- ص 706) و الآخر رمز الحقائق و ترجمه
ص: 384
أیضا فی (تش- ص 243) مختصرا، و أورد شعره. و قال فی (خوش گو) إن شغله (چوب تراشی) و کذا فی (گلشن- ص 184).
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 148) و أورد مطلع غزله.
کان فی جند الشاه زاده محمد شجاع. و له دیوان مختصر أورد منه فی (خوش گو).
یأتی بتخلصه فنائی. و اسمه رمضان الصحاف الأسترآبادی.
طبع بنولکشور بالهند کما فی فهرس مطبوعاتها.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 151) و أورد مطلع غزله الفارسی. و هو معاصر لروحی بغدادی المتوفی (1014) و قد ذکره فی قصیدته فنقل عنها العزاوی فی العراق بین الاحتلالین- ج 4- ص 150. و جاء شعره فی گلستان مسرت- ص 243 و (روشن- ص 259).
و هو سعادت یار خان بن محکم الدوله المیرزا طهماسب المتوفی (1251). له أربعه دواوین بالأردویه. أورد شعره الفارسی فی (روشن- ص 259).
قال فی (خوش گو) إن اسمه المیر حیدر من شعراء آخر عهد شاه جهان، و کان ألکن اللسان قلیلا. و أما فی (گلشن- ص 184 و 356) فقد ذکره مرتین و أورد شعره مره بعنوان لکنتی لاهوری فقال هو الملا حیدر أخو ناطق، کان یتخلص أولا روانی ثم بدله لکنتی و أخری بعنوان روانی أکبرآبادی فقال إن اسمه وحید و الظاهر أنه تصحیف. و ذکر فی (نر 11- ص 451) ثلاث إخوه شعراء بتخلص ناطق و أبکم الذی ذکرناه فی (ص 17) و لکنتی و قال إنهم من کشمیر و أتی بشعر ناطق حسب. و هو غیر روانی ترک إلیاس بن شجاع چلبی الأدرنوی المتوفی (930) المذکور فی أسماء المؤلفین (ج 1- 226).
یأتی بعنوان روح عطار.
فکاهیات نشرت فی جریده أمید من نظم غلام رضا بن شکر الله المولود بطهران (1314) کما ذکر فی أدبیات معاصر للیاسمی (ص 54).
ص: 385
کان معاصر السلطان حسین بایقرا. أورد شعره فی (روشن- ص 261) و عنه فی (دجا- ص 161).
قال دولت شاه فی الطبقه الثانیه إنه تلمیذ رشیدی سمرقندی و سیف إسفرنگ و أورد له بیتین فی صفتین ذمیمتین. و سماه فی (تش- ص 333) أبو بکر محمد. و قال فی (حسینی- 132) إنه کان معاصر بهرام شاه و السلطان شمس الدین و أورد القطعه الا أنه ثلاثه أبیات فی ثلاث صفات و أورد فی (نر 14- ص 493) له لغزا. ثم إن هدایت ترجمه فی (مع- ج 1 ص 240) بعنوان الحکیم أبی بکر بن علی الروحانی، و لکن فی (ض- ص 331) سماه روحی و قال هو تلمیذ رشیدی المعروف أرشدی و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 1- ص 157 إنه رأی دیوانه بخط محمد سبزواری. و أورد ذکره فی (تغ- ص 60) و قال مات (624).
و فی (روشن- ص 261) أورد له قصیده نظمها فی (623).
و هو المیرزا علی بن المیر عبد الوهاب یزدانی بن وصال الشیرازی. ولد بشیراز فی (1257 ش) و مهر فی الأدب و الخط و التصویر و سافر إلی بمبئی فی (1288 ش) و ساح مع نجف قلی میرزا تلک البلاد، و کتب ما رآه بعنوان سفرنامه ثم سافر مره ثانیه إلی الهند فی (1297 ش) و رجع، و من آثاره نظم بینوایان لویکتور هوگو و گلشن وصال فی أحوال أقربائه أولاد وصال. ترجمه مختصرا فی (عم- ص 364) و عنه فی الریحانه و فصله البرقعی فی سخنوران نامی معاصر ج 2- ص 139. و أورد شعره (پژمان- ص 157 و 825).
الملقب بمیر جمله الأصفهانی ناظم الخمسه المذکوره مفصلا فی (ج 7 ص 260) و دیوان غزلیاته هذا مرتب علی حروف القوافی. نسخه منه فی مکتبه المجلس و قد أسقط منها قافیه المیم و النون و الهاء، و یقرب البقیه من خمسه آلاف بیت کما
ذکره ابن یوسف فی فهرسها مفصلا (ج 3- ص 291) و ترجمه مفصلا فی (خوش گو) و (تغ- ص 60) و (روشن- ص 261).
هو ابن القاضی محمد سعید. توجد نسخه مخطوطه منه فی (بنگاله).
ص: 386
کما یظهر من بعض أشعاره و صرح بتخلص روح عطار فی أول أشعاره و کذا فی شعره الأخیر، و قد یتخلص بروح فقط فی بعض أشعاره، و فی بعضها بروحی عطار، و فی أوائله یمدح الخواجه قوام الدین محمد بن علی المعروف بصاحب عیار و المقتول (764) و فیه محاکمته بین شعر الحافظ و سلمان الساوجی، و أورد المحاکمه فی مقدمه تاریخ عصر حافظ (الصفحه- لو). توجد منه نسخه فی مکتبه المجلس تاریخ کتابتها (855) فصل ابن یوسف خصوصیاتها فی فهرسها (ج 3- ص 653).
هو عم المیرزا شرف جهان القاضی بقزوین أورد شعره فی (خوش گو). (أقول) و لعله الآتی بعنوان شرف قزوینی.
من شعراء السلطان یعقوب آق قوینلو المتوفی (896) ذکره الحکیم شاه محمد فی (قز مج- ص 308) و أورد مطلع غزله. و لعله المذکور فی (سرخوش- ص 43) بعنوان میر روحی و لم یعرفه و أورد شعره.
من ملازمی شیبک خان المحارب مع السلطان حسین میرزا بایقرا. و قد ولاه معدن الفیروزج کما فی (مجتس 6- ص 159) و أورد بعض شعره فیه، و کذا فی (روشن- ص 261).
من شعراء آذربایجان. قال فی (دجا- ص 161) إن له دیوانا و منشئات فارسیه و لعله المذکور آنفا عن (قز مج- ص 308).
و اسمه عثمان بن عبد الله، أصله من الروم و کان والده من ممالیک أمیر الأمراء ببغداد (إیاس پاشا) و نبغ فی الشعر الفارسی و الترکی و طبع دیوانه الترکی فی (1287). تجول بلاد العراق و الشام و قونیه و مات (1014) و مذهبه حروفی بکتاشی و أعرف شعره ترکیب بند و قصیده حیرت انگیز و قصیدتین أرسلهما من الشام إلی بغداد ذکر فیهما أسماء ثلاث و خمسین من شعراء بغداد من معاصریه ذکر ترجمته فی العراق بین الاحتلالین ج 4- ص 148- 152 نقلا عن خلاصه الأثر و تذکره شعراء لعهدی بغدادی و عن قاموس الأعلام الترکیه. و کذا ذکره فی الکاکائیه فی التاریخ ص 43- 53 و فی أسماء المؤلفین- ج 1 ص 657.
کان حکاکا. ذکره الصادقی کتاب دار فی
ص: 387
(خص 8- ص 276) و أورد شعره، و عنه فی (دجا- ص 161).
ترجمه معاصر الأمیر علی شیر فی (مجن 1- ص 15- 190) و ذکر أنه من أفاضل خراسان، و أکثر شعراء سرخس و سمرقند من تلامیذه، و أورد مطلعا من غزله. و ذکر أن له مناظره گل و بلبل و مناظره شمع و پروانه أورد شعره فی (روشن- ص 261).
ذکر سام میرزا فی (تس 5- ص 163) أن طبعه حسن و شعره مرغوب و هو أخ نیستی الذی هو أیضا من شعراء ری و أورد مطلع غزله
و اسمه السید جعفر من أولاد السید محمود الذی هو من أحفاد السید نعمه الله ولی الکرمانی نزل السید محمود من وطنه إلی الهند و نزل أحفاده فی رنبیر- بفتح المهمله کفعلیل- و تلمذ السید جعفر روحی علی المیر لطف الله البلگرامی، ثم سافر إلی شاه جهان آباد و صحب عبد القادر بیدل، ثم نزل لکهنو و صحب عبد الرضا متین أصفهانی و عبد العلی تحسین کشمیری و داود أکبرآبادی و مات فی غره رمضان (1154) و دفن برنبیر أورد شعره و ترجمه کذلک فی سرو آزاد- ص 207 و (تغ- ص 60) و أورد شعره فی گلستان مسرت (ص 476 و 543) و قال آزاد فی تاریخ وفاته:
سال تاریخ أو شود پیدا
وقت تکرار جعفر روحی
قال سام میرزا فی (تس 5- ص 153) إنه تاجر شاعر ثم أورد له مطلع غزله و کذا فی (روشن- ص 261)
هو من شعراء عصر الأزبکیه، و کان مشهورا بنظم القطعات ذکره سام میرزا فی (تس 5- ص 151) و أورد قطعه من نظمه
سماه کذلک فی (ص- ص 331) و الصحیح ما مر بعنوان روحانی
ترجمه فی (مع- ج 1 ص 240) و ذکر أنه من أماجد الشعراء و کان مداح أبی المظفر طغماج خان و نقل بعض شعره عن تذکره تقی الدین الأوحدی و نسبته فی (گلشن- ص 184) سیوستانی بدل شارستانی و قال کان معاصر طغماج
ص: 388
حاکم ما وراء النهر و أورد شعره
و هو الشیخ أحمد بن الشیخ محمد جعفر الکرمانی کان أدیبا نطاقا شاعرا ولد (1272) و تلمذ علی والده العالم الجلیل بکرمان و جاء إلی طهران و سافر إلی إستانبول فصحب السید جمال الدین الأسدآبادی المعروف بالأفغانی هناک و شارکه فی کفاحه للتحرر، فقبض علیه البولیس العثمانی فی (12 رجب 1313) و معه المیرزا آقا خان الکرمانی و المیرزا حسن خبیر الملک و ذلک بطلب من سفیر الشاه، ثم سلمتهم إلی السلطات الإیرانیه فحبسوا فی تبریز و فی هذا الحین قتل ناصر الدین شاه فی طهران فی (الجمعه 17 ذی القعده- 1313) بید المیرزا رضا خان الکرمانی فذبح الشیخ أحمد و رفیقاه فی سجن تبریز فی (6 ذی حجه- 1313) بأمر من محمد علی میرزا بن مظفر الدین بن ناصر الدین شاه، و ذلک بعد أن عذبهم بأنواع العذاب
کان معاصر الشاه عباس الأول هجا الشاه فقطع یعقوب خان لسانه أورد شعره فی (گلشن- ص 184) و (تغ- ص 60) و (پژمان- ص 158)
الشاعر الشهیر أبو الحسن محمد أو أبو عبد الله جعفر بن محمد الرودکی من قری نسف المعروف بنخشب کان مکفوفا من صغره و مع ذلک حفظ القرآن بالقراءات السبعه و له ثمان سنوات کما فی (قز مج- ص 336) کان من شعراء الأمیر نصر بن أحمد بن إسماعیل السامانی الذی ملک بعد موت والده فی (301) و توفی (331) و بأمره نظم کتاب کلیله و دمنه فأعطی صلته أربعین ألف درهم کما فی (خز- ص 230) و ترجمه فی تاریخ گزیده- ص 819 و (تش ص 320) و چهار مقاله للعروضی و فی (تغ- ص 60) سماه فرید الدین عبد الله و قال مات (304) و لیس بصحیح و أورد فی (مع- ج 1 ص 138) جمله من أشعاره و قد طبع دیوانه بأمر فریدون میرزا قاجار فی (114 ص) فی طهران (1315) و أدرج فیه کثیر من أشعار الحکیم شرف الزمان قطران بن منصور الأزدی التبریزی المتوفی (465) کما فی مقدمته، و قد کتب سعید النفیسی فی أحواله ثلاث مجلدات ضخام طبع بطهران، و کتب غیره أیضا فیه کتابا مستقلا قال سنگلاخ فی (امتحان الفضلاء- ج 1 ص 133) إنه رأی
ص: 389
دیوانه بخط شفیعا و توجد نسخه من دیوانه فی (الرضویه) و قد جمع أشعاره فی کرمانشاه سنه (1280) بأمر حسین قلی کلهر (سلطانی) فی (21 ورقه) مذهبه توجد عند دهخدا بطهران و طبع بعض رباعیاته فی سخنان بو سعید بو الخیر بطهران فی (1374) کما فی (ص 58) منه
هی من النساء الشاعرات ترجمها الحکیم شاه محمد القزوینی فی (بهش 2 ص 400) من ترجمه مجالس النفائس و أورد مطلعین لغزلین لها
ثم الشیرازی من المشایخ العرفاء یعرف بالشیخ الشطاح و کنیته أبو محمد بن أبی نصر البقلی، و أصله من نسا من نواحی خراسان کما ترجمه مفصلا فی نفحات الأنس- ص 240 و مجالس العشاق- ص 80 و (هفت- ص 215) و خزینه الأصفیاء ج 2 ص 253 و لکن فی (حسینی- ص 127) و (عم- ص 83) و (مع- ج 1 ص 235) و (ض- ص 128) و غیرها أنه من فسا من نواحی شیراز و ذکروا فی ترجمته أنه اشتغل فی الإسکندریه بالعلوم سنین و جاور مکه أیضا سنین، و کان یعظ الناس فی الجامع العتیق بشیراز خمسین سنه إلی أن ماته بها (15 محرم- 606) و دفن فی بقعته فی محله بال کفت التی یزار حتی الیوم و أورد وافی المآخذ المذکوره عده من أشعاره و الشطحیات له موجود فی الرضویه کما فی فهرسها (ج 1- ص 48) و تفسیره العرائس من أقدم تفاسیر الصوفیه توجد بمکتبه (دانشگاه تهران) کما ذکر فی فهرسها (ج 1 ص 170) و قد طبع بعض رباعیاته ضمن رباعیات أبی سعید کما نبه علیه النفیسی فی مقدمته (ص 59) من المطبوع (1334 ش)
للمیرزا محمد صادق بن محمد طاهر بن الملا محمد صادق الأردستانی الأصفهانی الذی کان معاصرا للعلامه المجلسی و قبره یزار بتخت فولاد فی مقبره پلوی و کان روشن یسکن أصفهان ثم سکن مشهد خراسان ثم طهران و بها مات (1305) کان معاصرا لهدایت و ساعده فی تصحیح روضه الصفا و مجمع الفصحاء و غیره طبع دیوانه بتصحیح أسد الله بن محمد صادق معین الحکماء الطبیب الکاشانی فی (1317) علی الحجر بطهران فی (475 ص) و فی آخره قسم من دیوان محتشم فی (50 ص) ترجمه فی (مع 2- ص 143) و شمس التواریخ و المدائح المعتمدیه
ص: 390
و هو المیرزا هاشم خان بن فضل الله کان من أعضاء انجمن دانشکده بأصفهان فأورد شعره فی دانش نامه- ط 1342 و طبع بعض آخر من شعره فی مجله آتشکده بأصفهان و هوم یسکن یزد کما فی (شعراء أصفهان ص 222) و مر بستان السعاده المیرزا روشن
الإیرانی نزیل بلاد الهند و المفوض إلیه من قبل سلطانها بندر سورت ذکره النصرآبادی فی (نر 3 ص 60) و أطرأه و أورد رباعیه و بعض شعره و قال فی (خیال- ص 149) إنه مهر فی الموسیقات و صنف مقامات عربیه و فارسیه و هندیه و مات (1077) و کذا فی (روشن- ص 263) و لعله هو روشن المذکور فی (حسینی ص 138)
و هو الشیخ حسین الشهرکردی الأصفهانی ولد حدود (1320) و قد عمی بصره و هو فی الثالثه من عمره بمرض الجدری، و حفظ القرآن و هو ابن اثنی عشر سنه، و تعلم الخط أیضا و هو الیوم من وعاظ شهر کرد و له مصیبت نامه فی ألفی بیت نظما و مناجات نامه و کان یتخلص سابقا ذاکر فبدله روشن دل کذا ترجمه فی شعراء أصفهان- ص 223
و سماه فی (تس 7- ص 189) حاجی روشنی و قال إنه منزو عن الناس یشتغل بالکتابه، ثم أورد شعره و لعله عمر ضیاء الدین روشنی الرومی الصوفی المتوفی (907) بتبریز، الذی ذکره فی أسماء المؤلفین- ج 1- ص 794 و ذکر له آثار عشق نظما و شرح المثنوی للمولوی بالفارسیه
راجع روشنی بغدادی
من شعراء عهد أکبر شاه فی الهند أورد شعره فی (روشن- ص 264)
الشاعر الهجاء سافر إلی الهند و تقرب عند أکبر شاه و مات فی سفره إلی گجرات فی (980) ترجمه و أورد شعره فی طبقات أکبری (ج 2 ص 501) و (تش- ص 151) و (خوش گو) و (پژمان- ص 158)
و هو گرگین المذکور بعنوان رزمی أصفهانی قال فی (روشن- ص 264) إن قاضی أختر یعتقد أن تخلصه رومی، و أما رزمی فتصحیف، و قد ترجمه
ص: 391
معاصره تقی الدین الأوحدی
و هو من شعراء القرن الثالث عشر ترجمه فی (دجا- ص 161) نقلا عن حدیقه الشعراء
یأتی بعنوان دیوان مولوی رومی و دیوان شمس تبریزی
عارف الدین بن الحافظ محمد سکن مع والده بمدراس، ثم نزل حیدرآباد أورد شعره فی (گلشن- ص 184- 185)
مات فی أوائل القرن الرابع عشر له الشعر بالفارسیه و الترکیه کما ذکره فی (دجا- ص 161)
السید محمد بن أبی الفتح خان المرعشی مر له نظم تحفه المقلدین فی (ج 3: 470) و له راز و نیاز و ذکر فی (ج 4: 411) و (ج 2: 69) و (ج 5- ص 312) و (ج 1 ص 59)
و هو المیرزا محمد حسین الملقب رونق علی شاه و المتخلص رونق العارف الشهیر و خلیفه نور علی شاه المتوفی (1212) فی بلده کرمان و المتمم لجناته کما ذکر فی (ج 5- ص 152) و له مرآه المحققین و غرائب فی أحوال مشتاق علی شاه ألفه عام (1213 غرائب) و ترجمه فی المدائح المعتمدیه و قال هدایت فی (مع 2- ص 146) و (ض- ص 452) إنه توفی (1225) و قال فی نور الابصار- ص 42- 43 إنه توفی (1230) و خلفه نظام علی شاه و قال آیتی فی کشف الحیل (ج
2- ص 68- ط 3) إن أکثر دیوان پروین اعتصامی سرقات من دیوان رونق علی شاه، و لکن المعلم الحبیب آبادی و السید محمد علی الروضاتی بأصفهان قابلا نسخه من دیوان رونق علی شاه فلم یجدا فیه و لا بیتا یشابه دیوان پروین، و نسخه الدیوان بأصفهان یشتمل علی حدود (2500 بیت)
و هو رام سهای المنشی من قوم کایته مات (1290) قال فی (أسماء المؤلفین- ج 1 ص 364) إن له دیوان فارسی و مثنوی، و أورد شعره فی (گلشن- ص 185)
لرونق علی خان الملا نوائی من- أعمال لکهنو-
ص: 392
کان أمین الإنشاء لسعادت علی خان یمین الدوله حاکم منطقه الأود له خط جید أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 186)
و هو سهراب بیک من شعراء عالمگیر، ترجمه و أورد شعره فی (خوش گو) و لعله المذکور فی (حسینی- ص 134) و قال کان یتخلص سابقا سمندر فبدله إلی رونق
و اسمه محمد زمان ولد ببافق و سکن مریم آباد یزد فی أواخر العهد الصفوی ترجمه و أورد شعره فی (تش یز- ص 292)
کان ینظم علی طریقه القدماء کذا وصفه و أورد شعره فی (خوش گو)
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9 و 13 ص 257 و 479) و ذکر مسافرته إلی الهند و مشاعرته بها مع أختری الیزدی نزیل الهند، قال و رجع إلی العراق ثم عاد إلی الهند و بها توفی، و أورد جمله من أشعاره و قال فی میخانه 3- ص 541 کان تلمیذ
شراری و رأیته فی (1025) و کان عمره (27 سنه) و قد جاء من إیران أخیرا و کان متینا و دیوانه یشتمل إذ ذاک علی (3500 بیت) و نقل فی الحاشیه عن سراج وفاته فی (1031) و نقل أیضا عن مخزن الغرائب أنه جاء إلی الهند فی عهد شاه جهان و إنه کان ماهرا فی الموسیقی ثم قال إن تاریخ وفاه رونقی ینافی ذلک، و لعله شاعر آخر بهذا الاسم و نقل عن نشتر عشق أنه من أقرباء أختری و أبی طالب کلیم، جاء الهند و رجع فی (1026) ثم جاء ثانیا و بها مات (1027) و جاءوا به إلی النجف و کان ماهرا فی الموسیقی و قال فی (خز- ص 309) تاریخا لوفاته:
رقم زد از پی تاریخ رونقی کلکم:
به کاوش مژه از هند تا نجف آمد 1027
و ترجمه فی (خوش گو) و (حسینی- ص 134) و أورد شعره فی (نر 9 و 13- ص 257 و 479) و (تش- ص 256) و (تغ- ص 60) و (روشن- ص 265) و (پژمان ص 158) و قاموس الأعلام الترکیه و عنه فی الریحانه و أورد شعره فی گلستان مسرت- ص 535
مر بعنوان أبی الفرج الرونی
ص: 393
و هو مولانا سعد الدین من أحفاد الشیخ زین الدین الخافی ذکر له فی طبقات أکبری (ج 2- ص 494) دیوانه الفارسی و خمسه و قال کان فی بلاط أکبر شاه و کذا ذکره و أورد شعره فی (حسینی- ص 133) و (تش- ص 77) و فی (خوش گو) أنه تتبع الخمسه للنظامی و سماه پنج گنج و فی القاموس الترکی أنه توفی (980) و عنه فی الریحانه و جاء شعره فی (روشن- ص 265) و (پژمان- ص 825)
أورد ذکره فی (روشن- ص 265) نقلا عن معاصره التقی الأوحدی
من شعراء توران، انتقل إلی شیروان و تعشق سلطان خلیل الشروانی و أتعب نفسه فی تعشقه حتی مات کذا ذکره سام میرزا فی (تس 5 ص 166) و أورد له ثلاثه مطالع من غزلیاته و کذا فی (روشن- ص 265)
ترجمه فی (مجتس 6- ص 159) ذکر أنه سافر إلی الهرات فی لباس القلندریه و منها إلی الکعبه، و أورد مطلع غزله و کذا فی (روشن- ص 265)
و هو المیرزا محمد علی بن عبد الله الطبیب تعلم الطب عند أخیه محمد نصیر و مهر فیه ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 378) و لکن سماه فی المتن رامیان و فی الفهرس رهبان و هذا هو الصحیح کما فی (روشن- ص 266)
کما فی (حسینی- ص 135) و الصحیح أنه رهی شاملو
راجع رهی شاملو
و اسمه محمد علی ذکره و أورد شعره معاصره آذر البیگدلی فی (تش- ص 378) و کذا فی (روشن- ص 266) و قال جاء إلی الهند و رجع و أورد شعره فی (پژمان- ص 159)
و اسمه محمد إبراهیم کان قصابا فترک شغله و لازم رفیق الأصفهانی المذکور و أخذ تخلصه منه و توفی بأصفهان (1226) و دفن بها کذا ترجمه و أورد شعره فی انجمن خاقان و کذا فی (مع 2 ص 143)
ص: 394
راجع دیوان رهی شاملو
المجاور لمشهد خراسان و اسمه الشاه محمود ترجمه و أورد شعره فی (خص 8- ص 264)
و هو سلطان علی بیگ حفید علی قلی خان شاملو ترکمان ایشک آقاسی للشاه عباس- کان فی عداد (یساولان) و ما کان قانعا بمنصبه، و کان مفرطا فی الشرب فاخترم فی شبابه کذا ترجمه فی (نر 2- ص 27) و قال لم أر دیوانه و رأیت مثنویه علی زنه تحفه العراقین و کذا ذکره فی (تش- ص 14) و (خوش گو) و (تغ- ص 61) و لکن فی (حسینی- ص 135) سماه رهبری غلطا
هو التخلص السابق لمجد الدین همگر الآتی فی الهاء
و اسمه القاضی محمد أورد فی (نر 13- ص 481) شعره فی تاریخ صلح الشاه طهماسب و قیصر الروم فی (969) بهذا التخلص
المعاصر ولد بطهران (1288 ش) و له أشعار کثیره مطبوعه فی الجرائد و المجلات، و ترجمه فی کنگره نویسندگان- ص 102
و اسمه برهان علی خان بن معز الدین خان کان یتخلص سابقا عاشق فبدله رهین تلمذ علی المیرزا فاخر مکین أورد شعره فی (گلشن- ص 186) و (پژمان- ص 827)
و هو المیرزا جعفر ترجم فی المآثر و الآثار و نسبه فی (مع 2- ص 147) إلی بروجرد غلطا و له مقالات علی طراز المقامات للحمیدی و المقامات لبدیع الزمان و گنج شایگان علی طراز گلستان، و رساله فی الموسیقی و کان ماهرا فیه و فی الخطین النسخ و الشکسته، و النجوم و الحساب، و له غزلیات فارسیه و عربیه تلمذ علی المیر أبی القاسم ذی الرئاستین و بعد موت ذی الرئاستین سافر إلی طهران و بقی منزویا حتی عرفه أمیر کبیر المیرزا تقی خان و قربه، و بعد نکبه الأمیر الکبیر مرض و مات بها شابا طبع دیوان غزله بطهران فی (1313 ش) فی (73 ص) بتصحیح و تقدمه من السید نصر الله التقوی عن نسخه بهاء الدین ساعد الملک حفید ذی الرئاستین المذکور و توجد له قصیده فی مدیح الرضا علیه السلام فی أربعین بیتا فی مجموعه
ص: 395
کتبت (1274) عند السید محمد الجزائری فی النجف
- زاوه قصبه قریبه من محولات، من محال خراسان- و کان هو قاضیا بها من قبل السلطان حسین میرزا بایقرا مده، ثم عزل عن القضاء و نظم بأمر السلطان حسین میرزا تاریخ وقایع عصره، و منها فتح خراسان و قتل شیبک خان الأوزبک و ذکره سام میرزا فی (تس 5- ص 110) قال و قد بلغ ثمانیه آلاف بیت و توفی فی (921) و ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 3- ص 77 و ص 253) و ذکر أنه کان یعظ الناس بعد عزله و یقرأ علی المنبر شعره مع الحال و الوجد و البکاء، و ذکر مطلع غزله و کذا فی (خوش گو) و (روشن- ص 266)
ترجمه المیر علی شیر أیضا فی (مجن 2- ص 48- 221) و ذکر إعجابه بنفسه و تکبره و صحبته معه و وفاته بسمرقند، و أورد مطلع غزله الذی أسقط فیه کاف الرابطه فغیره المیر علی شیر لکنه لم یرتضه:
فمطلع غزله:
ستاره ای است در گوش آن هلال ابرو
ز روی حسن به خورشید می زند پهلو
و مطلع المیر:
ز روی حسن در گوش آن هلال ابرو
ستاره ای است که با ماه می زند پهلو
و یوجد نسخه منه فی مکتبه (دانشگاه) یشتمل علی (518 بیتا) کما فی فهرسها (ج 2 ص 243) و أخری فی مکتبه المتحف البریطانی کما فی فهرس ریو (ص 295) و أخری عند (سلطان القرائی) بتبریز علی ما أرسل إلینا فهرسها المخطوط و هی نسخه جیده خطا و نفیسه ملوکیه مجدوله مذهبه، تشتمل علی (486 بیتا) کلها غزلیات مرتبه علی حروف القوافی لم یذکر فیها اسم الکاتب و لا التاریخ. و یظهر من رسم الخط و غیره کونه کتابه القرن الحادی عشر من الهجره أوله:
گر طبیب آید که گیرد نبض جانان مرا
من همی میرم که می گیرد رگ جان مرا
و کذا فی (خوش گو و (حسینی- ص 135) و (تغ- ص 61) و قال سنگلاخ فی (امتحان الفضلاء- ج 1 ص 115) إنه رأی دیوان الحکیم ریاضی السمرقندی بخط محمد خندان. و أورد شعره فی گلستان مسرت- ص 79 أیضا.
ص: 396
کما فی (گلشن- ص 187) و الصحیح راضی کما مر.
هو إمام الدین بن لطف الله المهندس بقلعه شاه جهان آباد. مات (1145). أورد شعره فی (گلشن- ص 187).
الموسوم ببحر الفوائد لمحمد یوسف بن محمد حسن المهاجر الهروی المتخلص فی شعره بالریاضی و المنتهی نسبه إلی فیروز خان (السلطان الإبدالی فی سنه (1015). ولد بهراه و حضر فی المکتب (المدرسه) و له ثمان سنین و هاجر والده إلی مشهد خراسان فی (سنه 1309) له کتاب فارسی کبیر طبع (1324) بمشهد فی (547 ص) بقطع کبیر رحلی، و ذلک فی حیات مؤلفه، مرتب علی اثنی عشر کتابا لکل واحد منها عنوان خاص (1) بیان الواقعه فی أحوال المؤلف (2) ضیاء المعرفه (3) عین الوقائع (4) دفتر دانش (5) پاسخ و پرسش (6) فیض روحانی (7) منبع البکاء فی المراثی (8) التخمیسات (9) الرباعیات (10) پریشان فی التاریخ (11) أوضاع البلاد فی الجغرافیا (12) خاتمه الکتاب فی تاریخ الحرب الروسیه الیابانیه. و کل منها کتاب مستقل. و له دیباجه.
و رتبه علی اثنی عشر عنوانا بعدد الأئمه.
اسمه یحیی سمیعیان بن محمد باقر. أصله من أصفهان ولد بطهران فی (1313) و فی (1334) نشر جریده گل زرد و فی (1340) حبسه السید ضیاء الدین فی دار المجانین بطهران فألف قصه یک شب در دار المجانین و طبعه ثم نشر جریده أخری باسم نوروز و له أشعار کثیره فی الجرائد و من آثاره باغچه ریحان مطبوع فی (1338) فی (68 ص). ثم سافر إلی نیویورک. ترجمه فی تاریخ جرائد- ج 4- ص 157 و سخنوران نامی معاصر للبرقعی (ج 2- ص 142) و شعراء أصفهان- ص 226.
قال فی (مع 1- ص 241) إنه من قدماء الشعراء، و أورد بعض شعره المدرج فی تذکره عرفات العاشقین و لیس هو ریحان العارف العربی المذکور فی نفحات الأنس- ص 527.
یأتی فی الراء بعنوان ریگستان نجف.
للحاج غلام حسین التاجر من أهل بندر ریگ علی بحر عمان. ترجمه فرصت فی (عم- ص 372) و أورد شعره.
ص: 397
یأتی بالیاء لما مر فی دیوان رائج من متابعه العرف العام فیما یتلفظون به.
و اسمه السید حسن، و کان معاصر الشاه عباس.
أورد شعره فی (حسینی- ص 139) و لعله زجری.
اسمه المیر سدید بن القاضی محمد المشهور. أطرأه الصادقی (حدود 1010) فی (خص 6- ص 79) و ذکر أنه نقاد الشعر ماهر فی الموسیقی، و أورد مطلع غزله و سماه فی (تغ ص 61) نقلا عن التقی الأوحدی زاری کمانچه و لعله زاری مشهدی.
عده المیر علی شیر المتوفی (906) فی (مجن 3- ص 88 و 262) من الشعراء المتجددین فی زمانه و أورد مطلع غزله و لعله متحد مع ما بعده.
أورد شعره فی (گلشن- ص 188) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه و لعله متحد مع ما قبله.
و اسمه محمد قاسم المؤرخ. قتله قطاع الطریق بأصفهان فی (979) أورد شعره فی (گلشن- 188) و عنه فی القاموس و الریحانه.
راجع دیوان عبید زاکانی.
المعاصر لبابا سودایی الذی کان مادح السلطان محمد بایسنقر میرزا و کان عاشقا له. ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 1- ص 193) و ذکر أنه تتبع المیر خسرو فی مثنوی دریای أبرار و له نظیره تجنیسات الکاتبی. و له فی المناجاه:
زهره را چنگ یا رباب که داد
لعل در سنک یا رب آب که داد
و یأتی أن فی (لط 1- ص 18) ذکره بعنوان زاهدی بیاء النسبه.
من شعراء صائن قلعه، و اسمه کربلائی نوروز
ص: 398
و شعره بالترکیه. ترجمه فی (دجا- ص 162) حکایه عن حدیقه الشعراء.
الأصل نزیل عباس آباد أصفهان. اسمه المیرزا قاسم بن المیرزا محسن التبریزی کذا ترجمه فی (نر 5- ص 120) و أطرأه و أبدی فضائله و أورد جمله من أشعاره. و ترجمه أیضا فی (تغ- 61) و (حسینی- ص 138) و (دجا- ص 162) و أورد هذا شعره نقلا عن النصرآبادی و صحف إبراهیم و ذکر أن دیوانه مدون
المدعو بفقیه زاهد. و اسمه معین الدین محمد بن رمضان و هو من الأولیاء المدفونین بمقبره کجیل فی تبریز کما فی (دجا- ص 162) و أورد رباعیته عن روضات الجنان.
معاصر السلطان حسین. سافر إلی هرات.
أورد شعره فی (حسینی- ص 321).
ترجمه فی (ض- ص 453) و ذکر أنه من أحفاد الشیخ زاهد الگیلانی المشهور الذی هو شیخ الشیخ صفی الدین الأردبیلی و الجد الأعلی للشیخ علی الحزین الزاهدی، و ذکر استکماله للمعقول و کونه من العرفاء النعمهاللهیه، و قد سافر بعزم الحج و توفی بالکاظمیه (1222) و أورد رباعیه له. و عنه أخذ فی الریحانه.
بیاء النسبه کما فی (لط- ص 18) و مر بغیر یاء کما فی ترجمه القزوینی
و هو الشیخ إبراهیم بن عبد الله بن عطاء الله الزاهدی الگیلانی الأصفهانی مؤلف توضیح أقلیدس و رافع الخلاف و المتوفی (1119) ترجمه ابن أخیه الحزین فی تذکرته (ط. أصفهان. ص 21) و قال کان ماهرا فی الشعر و المعمی و اللغز.
هو أبو القاسم علی بن إسحاق بن خلف البغدادی المعروف بالزاهی الشاعر المشهور کذا ترجمه ابن خلکان فی (ج 1- ص 355) و قال [ذکر عمید الدوله أبو سعید بن عبد الرحیم فی طبقات الشعراء أنه ولد فی (318) و توفی (352) و دفن فی مقابر قریش، و شعره فی أربعه أجزاء و أکثره فی أهل البیت ...] و عده ابن شهرآشوب فی آخر معالم العلماء من المجاهرین فی مدح أهل البیت علیه السلام و ترجمه فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر. و ذکر فی کشف الظنون (ج 2- ص 93) طبقات
ص: 399
الشعراء تألیف أبی سعید محمد بن الحسین بن عبد الرحیم الوزیر المتوفی (388). و ترجم الزاهی فی (لس- ص 228) و تاریخ بغداد (ج 11 ص 350) و ریحانه الأدب. و زاه قریه نیشابور.
و اسمه إسماعیل. یشتغل فی محکمه شیخ الإسلام بها. ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 406) و أورد شعره.
و هو الخواجه عبد الحمید التستری الذی ذکره السید عبد الله التستری فی تذکره شوشتر (ص 139 و 162) و أورد بعض شعره عن دیوانه، و قال إنه من تلامیذ المولی کاسبی المسمی بمحب علی و المعاصر لواخشتو خان حاکم تستر إلی (1078) قال و عمر طویلا و توفی (1126). و قال الحزین فی تذکرته (ص 99) إنه سافر إلی أصفهان فلاقیته هناک.
و اسمه الحاج أمید. کان والده من الملاکین فی همدان، و بعد موته أتلف الأموال و هاجر إلی بلاد الهند ثم رجع و صار ملازم بوداق سلطان الکمره إی، کذا وصفه النصرآبادی فی (نر 9- ص 324) و أورد جمله من شعره. و أورد شعره فی (گلشن- ص 189).
و هو المیر أولاد علی الهندی. أورد شعره فی (گلشن- ص 189).
و هو الشیخ محمد فاخر بن محمد یحیی. أورد شعره فی سرو آزاد- ص 210. و قال ولد (1120) و مات ببرهان پور (1164) و له دیوان أورد منها شعره.
أو شعرها و هی من شاعرات أصفهان کما فی آفتاب عالمتاب و نشتر عشق و نتایج الأفکار و شمع انجمن أورد شعرها بعد الإطراء فی (روشن- ص 268) و (تغ- ص 61).
قال فی (تش یز- ص 292) إنه من سادات الشعراء فی العصر الصفوی. و أورد شعره هناک و فی (گلستان مسرت- ص 291) و لعله زمانی.
بنت السلطان فتح علی شاه من الفضلیات الشاعرات کثیره الخیرات و المبرات
ص: 400
کما ذکر فی ترجمتها. مرت بعنوان تخلصها جهان قاجار. و أورد شعرها فی (پژمان- ص 160).
من معاصری الشاه طهماسب الأول. کذا ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 189) و (تغ- ص 61) و لعله زاجری المذکور فی (حسینی- ص 139).
کان برهمنیا فأسلم فی (1164) و نظم الشعر باللغات الفارسیه و الترکیه و العربیه و الإنگلیزیه و السانسکریتیه و الأردویه. کذا فی ریحانه الأدب نقلا عن القاموس الترکی.
یأتی بعنوان شرف زرد تبریزی.
اسمه آقا زمان. کان یتخلص أولا فریبی فبدله زرکش. نظم قصه غرام محمد رضا قهوه چی، ثم سافر إلی الهند و بها مات. کذا ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 332).
و اسمه مقیما الرشتی الماهر فی العروض، اشتغل أولا بشغل أبیه شاهنامه خوانی ثم اشتغل ب زرکشی. أورد شعره فی (نر 9- ص 379).
و اسمه محمد باقر من شعراء عهد کریم خان زند.
أورد شعره فی (تش یز- ص 293).
و هو المیرزا جعفر الهزال، معاصر مجید شبستری. أورد أشعاره الهزلیه فی (حسینی- ص 329).
اسمه الشیخ نجم الدین معاصر ابقا خان کما فی (تاریخ گزیده- ص 825). و هو غیر الشیخ نجم الدین الرازی کما ذکر فی (ض- ص 131) و غیر الشیرازی جد فخر الدین أحمد مؤلف شیرازنامه. و قد ذکر جمله من أشعاره و ترجمته فی (دجا- ص 165) و ذکر أن بدر الدین الجاجرمی أورد فی مونس الأبرار ترجیع بندا له یقرب من مائه بیت، و ذکر أیضا أن له فتوت نامه و أورد إحدی غزلیاته و ما هو المکتوب علی لوح قبره فی مقبره کجیل من ألقابه و اسمه و نسبه و تاریخ فوته فی (5 رجب (712).
ص: 401
مر جوهری زرگر و قال فی شاهد صادق إنه مات (552).
راجع زرگر تبریزی.
و اسمه محمد حسین و تخلصه زرگر. ترجمه فی (مع- ج 2 ص 151) و قال إنه توفی (1270) و أورد عده من غزلیاته. طبع دیوانه فی (42 ص) ضمن دانش نامه لمحمد باقر ألفت بأصفهان فی (1342) ثم مستقلا فی (1353) ثم (1359). و سماه فیه محمد حسن و قال ألفت فی مقدمته أنه کان صائغا. و قد مدح منوچهر خان معتمد الدوله فذکر فی المدائح المعتمدیه.
الأصفهانی المسکن. ترجمه فی (ض- ص 133) و ذکر أن اسمه الشیخ نجیب الدین رضا من المریدین للعارف الشیخ محمد علی المؤذن الخراسانی من مشایخ السلسله الذهبیه. و کان أمیا و له مثنوی السبع المثانی و مثنوی خلاصه الحقائق و دیوانه هذا غزلیات کله، و قد یتخلص فیه جوهری و رضا و نجیب الدین قال و أنا رأیت هذه الثلاثه من منظوماته و أورد بعضا منها و توفی (1080).
و لعله المیرزا مقیم المذکور فی (ص 210) بعنوان جوهری تبریزی.
اسمه خلیل و کان صرافا فی رشت. ترجمه صادقی کتاب دار فی (خص 8- ص 236) و ذکر أنه نظم جمشیدنامه لکنه لم یشتهر و أورد عده من أبیاته
هو بهاء الدین زکریا. ترجمه فی (ض- ص 291) و أورد شعره. و کذا فی (روشن- ص 105) و قال هو ابن وجیه الدین بن الشیخ کمال الدین القرشی. جاء جده من مکه إلی ملتان. و مات زکریا فی (9 صفر (605).
و اسمه المیرزا محمد. توجد نسخته ضمن مجموعه تحت رقم (4583) عند (الملک) کتابتها (1295) فی (18 ورقه). أوله:
ای کائنات را به درت التجا بجا
بر درگهت دلیل ره مدعا دعا
إلی قوله:
روز ظهور قائم آل محمد است
در حفره می زنند نقیبان صلا صلا
و هو عبد الله بن أبی تراب بن بهرام بن زکی أستاذ القاضی البیضاوی و القطب الشیرازی و أبی البحاش ظهیر المرغش، و قد نسب إلیه البیضاوی
ص: 402
کرامه الحیاه بعد الموت فی (677) کما نقل عنه فی (ض- ص 333) و ترجمه فی (مع- ج 1 ص 244) و أورد رباعیته.
المولد و المراغی الأصل، و اسمه لطیف الدین توفی (607) ترجمه کذلک فی (دجا- ص 167) و أورد رباعیته، و نقل عن لباب الألباب أن لطائف أشعاره خارج عن الحد و العد و کلها مقبوله، و أورد رباعیه مدحه بها أبو الفرج الرونی و ترجمه فی
(تغ- ص 53) فی باب الذال، و فی (مع- ج 1 ص 241) و أورد عده من أشعاره و قد دخل بعض رباعیاته فی رباعیات أبی سعید أبی الخیر المطبوعه بطهران فی (1334) و رأیت بعض شعره فی جنگ کتابته (755) عند (فخر الدین).
المتوفی (1163) المتخلص ندیم یأتی. و فی گلستان مسرت- ص 203 أورد شعرا لزکی ندیم.
ملک الشعراء فی منطقه أود بالهند. أورد شعره فی (گلشن- ص 190).
الوحید فی نظم الغزلیات و کان مشارکا مع المولی شکوهی فی التلمیذ عند العلامه المیرزا إبراهیم الهمدانی الحسینی (المتوفی 1025 أو 1026) المترجم فی (عالم آرا- ص 111 و 644) المعاصر و المراسل مع الشیخ البهائی، ترجمه النصرآبادی فی نر 9- ص 23) و ذکر أنه توفی (1030) و أورد کثیرا من شعره و عبر عنه بملا زکی الهمدانی، فیظهر أن اسمه زکی و کان یتخلص به أیضا کما فی قوله:
زکی از بی خودیهای جرس در ناله دانستم
که ره گم کرده سر در پی این کاروان دارد
قال فی میخانه- ص 296 إنه ولد بهمدان و سافر إلی شیراز و تقرب عند محمد قلی خان پرناک ثم رجع و جاء إلی الهند و رجع إلی وطنه. و رأیت دیوانه فی الهند یشتمل علی خمسه آلاف بیت. ثم أورد له ساقی نامه. و نقل فی (سرو آزاد- ص 36) عن ناظم تبریزی، وفاته فی (1025) و فی حاشیه میخانه نقل وفاته عن نشتر عشق (1030) و قیل (1035) و ترجمه أیضا فی (حسینی- ص 238) و (تغ- ص 51).(1) .
ص: 403
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 208) و ذکر أنه یعیش من کسبه الضعیف و عمله الشاق و هو نعلگری ترفعا من نفسه عن ملق الشعر و أورد کثیرا من أشعاره، و کذا فی (تش- ص 256) نقلا عن دیوانه الذی رآه، و کذا (سرخوش- ص 44). و لعله متحد مع ما قبله.
الأصفهانی المسکن و الیزدی الأصل، هو ابن عم الخواجه سیف الدین محمود من أحفاد الخواجه غیاث النقش بند کما ذکر النصرآبادی فی (نر 9- ص 413) قال و له الید الطولی فی صناعه النقش بندیه، و أورد قطعه من شعره و رباعیته و غیرهما و عنه أخذ فی (گلشن- ص 190).
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 145) و أورد مطلعین له و ذکر أنه ترک الشعر أخیرا و صار خفافا. و نقل فی (دجا- ص 168) ترجمته عن تحفه سامی لکن مع اختلاف فی أحد المطلعین. و نسبه فی ریحانه الأدب إلی القرن الحادی عشر اشتباها. و أورد شعره فی (روشن- ص 371) أیضا.
المولد و کان اشتغاله فی هرات، و ینظم القصائد الحسنه کما وصفه کذلک مع ذکر مطلع غزله فی (مجتس 4- ص 146) الذی صرح فی أوله أنه ألحقه بمجالس النفائس لیذکر فیه من لم یذکر فی المجالس الثمانیه. و قد ترجم فی المجلس الثالث زلالی الهروی الآتی ذکره، کما أن المترجم القزوینی أیضا ذکره فی البهشت الثالث، فلعله غیر هذا الخوارزمی المولد الهروی التحصیل و الاشتغال، و یحتمل الاتحاد أیضا. و ترجمه و أورد شعره فی (حسینی- ص 139) أیضا. و نقل فی (روشن- ص 371) عن نگارستان سخن و آفتاب عالم تاب أنه کان یبیع الخل.
للحکیم الشاعر محمد حسن المعروف بزلالی ناظم المثنویات السبعه التی منها حسن گلو سوز الذی مر فی (ج 7 ص 15) ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 230- 234) و أورد أسماء سائر المثنویات السبعه، محمود و أیاز، آذر و سمندر، شعله دیدار، میخانه، ذره و خورشید، سلیمان نامه. و ذکر بعض الأشعار من کل منها. توجد نسخه من دیوانه فی (الرضویه). و
مثنویاته السبعه عند (الملک) و توجد دیباجه طغرائی لکل من مثنویاته فی مکتبه (المجلس) و (دانشگاه) کما فی فهرسها (ج 2 ص 200)
ص: 404
و قال براون فی أدبیات إیران (ج 4 ص 167) إنه توفی (حدود 1024) و فی شمع انجمن و سرو آزاد- ص 41 (1031-
از جهان رفت زلالی بجنان
) و أورد شعره فی (تش- ص 208) و مرآه الخیال- ص 77.
أو درویش زلالی بن صفائی. توجد أشعاره بخطه فی مشیخه کنز السالکین المذکور فی (ج 8 ص 187).
من تلامذه أهلی شیرازی. سافر إلی الهند و مات بگجرات (948) ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 269) و القاموس الترکی ثم الریحانه
بالترکیه. و اسمه المیرزا حسین ذکره فی (دجا- ص 168) نقلا عن تاریخ أدبیات آذربایجان لفریدون کوچولی (ج 2).
ذکره الصادقی فی (خص 8- ص 297) و أورد شعره.
کان صحافا فی تبریز. ذکره سام میرزا فی (تس 5- ص 170) و أورد مطلعه فی مدح تبریز.
و هو المتوفی (931) کما ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 127) و قال أکثر شعره القصائد و أورد بعض قصیدته فی ذم بعض الشعراء.
هو معاصر المیر علی شیر کما ذکره فی (مجن 3- ص 72 و 243) و ذکر أنه یبیع الغزل و أورد مطلع غزله، و ذکره فی (تش- ص 149) و أورد شعرا آخر له و لم یر دیوانه.
و کذا فی (گلشن- ص 191) و عنهم فی القاموس الترکی ثم الریحانه. راجع زلالی خوارزمی.
أی نجار خشب السروج تخلصه مشهور فیأتی بتخلصه فی المیم.
الذی کان تلمیذ المیر معز الدین محمد فی یزد عده سنین. ذکره کذلک معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 399) و أورد شعره. و الظاهر أن المیر معز الدین محمد المذکور هو الأردکانی (الأردستانی) الحسینی الذی ألف تفسیر سوره هل أتی بالفارسیه فی (1044) و سماه فی (گلشن- ص 191) زمانی لاهیجی، و عنه أخذ فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 296): أظن
ص: 405
أنه والد الحکیم إسماعیل الطبیب، ثم أورد شعره نقلا عن سعید أی نقشبند. و قال فی (تش- ص 176) إن تخلصه راضی و أورد له تلک الأشعار أیضا، فذکرناه فی (ص 347) بعنوان راضی أصفهانی و سماه فی (گلشن- ص 191) زمانی أردستانی، و قال فی (تغ- ص 62) إنه المیرشاهکی المتخلص زمانا النقاش الأردستانی، فهو غیر رازی النقاش الأصفهانی- الذی ذکرناه فی (ص 347) بعنوان راضی أصفهانی- (أقول) و لکنی أظنهما واحدا. و فی (روشن- ص 271) خلط بینه و بین زمانا حنا تراش.
مر بعنوان زرکش أصفهانی و آخر زمانای نقاش.
من أعمال جرفادقان. کان محررا لشیخ الإسلام بها، و له مثنوی مدینه الأحباب ترجمه النصرآبادی (نر 9- ص 382) و أورد بعض مثنویه
المتخلص همت یأتی بتخلصه.
المتوفی (1041) بمشهد خراسان العالم الجلیل الذی ترجم فی سلافه العصر و أمل الآمل و غیرهما. و له صحیفه الرشاد فی رد الصوفیه و أورد النصرآبادی فی (نر 6- ص 160) شعره فی طعن الصوفیه.
مر بتخلصه زرکش أصفهانی.
المصاحب مع العلماء ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 382) و أورد شعره و کذا فی (تش- ص 269).
مر بعنوان راسخ سرهندی.
من بلوکات أصفهان یأتی یتخلصه واضع.
و هو ابن المولی محمد الآملی. کان والده من تلامیذ المولی شرف الدین علی الیزدی المعمائی کما ذکره الأمیر علی شیر فی (مجن 3- ص 76 و ص 252) قال و کان تخلصه أولا وفائی فالتمس منه تغییره إلی زمانی بمناسبه أنه من شعراء السلطان
بدیع الزمان میرزا و لأن أمیر أحمد حاجی یتخلص وفائی و شعره مشهور بتخلصه، و له دیوان فلا یناسب الاشتراک مع الکبار فی التخلص. ثم أورد مطلع غزله. و فی (حسینی- ص 139) سماه محمد زمان بن محمد أمین.
راجع زمانای نقاش.
ص: 406
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 191) بعد ذکر الأردستانی و عنه أخذ القاموس الترکی ثم الریحانه. و أظنهما رجلا واحدا.
کما فی (گلشن- ص 191) و الصحیح زمانای لاهیجی کما مر عن النصرآبادی.
ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 244) و (تش- ص 260) و قال إن له الید الطولی فی الشعر، و المشهور أنه عمل دیوانا فی الجواب عن دیوان الخواجه حافظ الشیرازی و عرضه علی الشاه عباس الماضی، ثم أورد بعض مثنویاته و غزلیاته و رباعیاته.
و قال فی سرو آزاد- ص 28 إنه کان یعتقد بالتناسخ و کان یدعی أنه هو النظامی الگنجوی دفن بگنجه و خرج من یزد. و کلیاته فی عشره آلاف بیت. قال فی شاهد صادق إنه مات (1021) و قال ناظم تبریزی إنه مات (1017) و قد تتبع خمسه نظامی کما فی فهرس مکتبه دانشگاه (ج 2 ص 45) ترجمه فی القاموس و الریحانه و (تش یز- ص 213) و فی گلستان مسرت قد یعبر عنه بالکاشانی. أیضا و أظنه المذکور فی (سرخوش- ص 44) و (هفت- ص 188) و (تغ- ص 61).
أو ژنده پیل. مر بعنوان دیوان جامی أحمد فی (ص 188).
أورد شعره فی (تش- ص 218) و (گلشن ص 191) و گلستان مسرت- ص 265 و قالوا إنه کان متخبط العقل.
من شعراء أتابک مظفر الدین الزنگی. أورد شعره فی (هفت- ص 249) ثم فی (گلشن- ص 191). و لیس هو الزنجی الصوفی المذکور فی نفحات الأنس.
راجع دیوان نجف قلی خان.
یأتی بعنوان دیوان فنا عبد الرسول و ولده فانی حسن.
و اسمه أغورلو خان کما مر فی (ص 9 و 83) ابن محمد قلی خان زیاد أغلی بیگلر بیگی قره باغ، و کان مده داروغه (مستحفظا) بقم، و تلمذ هناک علی المولی عبد الرزاق اللاهیجی، و بعد موت عمه مرتضی قلی خان، صار هو بیگلر بیگی أصفهان. کذا ترجمه و أورد شعره فی (نر 2- ص 25) و عنه فی (دجا-
ص: 407
ص 168).
و اسمه أبو القاسم أخ المیر عنایه الله. ترجمه معاصره فی (تش- ص 378) و أطری ذکائه و قال هو الآن وزیر بکرمان. و قال فی (روشن ص 273) إنه کان وزیر کرمان من قبل نادر شاه.
أو شعرها و اسمها زیب النساء بنت اورنگ زیب عالمگیر ملک الهند. أورد شعرها فی التذاکر و منها فی گلستان مسرت- ص 455 و أورد شعر أختها زینت الحافظه للقرآن فی (گلشن- ص 191).
ترجمه المیر علی شیر و أورد مطلع غزله فی (مجن 3- ص 82 و 257) و الظاهر أنه لم یره، و کذا فی (حسینی- ص 139).
من شعراء آذربایجان. ترجمه فی (دجا- ص 169) و أورد شعره نقلا عن حدیقه الشعراء.
و یقال له زیرکی. ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 3 ص 75 و 250) و قال مولانا زیرک المشهور بزیرکی، و أورد مطلع غزله. و قد تتبع الحکیم شاه محمد القزوینی أحد غزلیاته بأمر السلطان سلیم المتوفی (926).
کذا ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 1- ص 23 و 197) و أورد له:-
باز ایکه منعت کند از مردم ناجنس
بیگانه چنانی که غم خویش نداری
ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 144) و ذکر قطعته فی طلب لوازم المعیشه عن شهریاری الحاج هدایت.
هو عبد الجبار العلوی من شعراء عصر محمود و مسعود الغزنویین، و سماه العوفی فی (اللباب- ج 2 ص 39) زینتی، و لکن أبا الفضل البیهقی فی تاریخه (ص 131) من طبع الدکتور فیاض بطهران سماه زینبی، و هو الصحیح لانتسابه إلی آل الزینبی ببغداد کما ذکره السمعانی. جاء شعره فی ترجمان البلاغه و حدائق السحر و لغت فرس و لباب الألباب و المعجم و غیره. و ترجمه إقبال فی حواشی حدائق السحر و الدکتور صفا فی تاریخ أدبیات ایران (ج 1 ص 465).
ص: 408
هو السید حسن من سادات نطنز. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 327) و أورد بعض غزلیاته. و فی (تش- ص 177) سماه زینت أصفهانی. و کذا فی (تغ- ص 62). و فی (روشن- ص 275) عن نگارستان سخن و آفتاب عالمتاب بعنوان زینت لنبانی و عن شمع انجمن بعنوان زینتی لنبانی و ترجم رجل آخر بعنوان زینتی بلیانی نقلا عن التقی الأوحدی، و قال إنه أسترآبادی. و قد ذکر فی نگارستان سخن بعنوان زینتی أسترآبادی (أقول) الظاهر أنه خلط بین زینتی أصفهانی و زینتی سبزواری.
الملازم لمحمد ظهیر الدین بابر شاه. کذا ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 275) بعد أن ذکر زینتی بدخشانی و لکن الظاهر اتحادهما.
و اسمه محمد حسین المشهدی. ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 299) و أورد عده من رباعیاته.
راجع زین الدین خوافی.
من مشایخ الطریقه و کان الأمیر تیمور گورکان من مریدیه. ترجمه فی (ض- ص 134) و أورد رباعیته فی تخویف الملک غیاث الدین و وعظه إیاه بترک الظلم.
و اسمه محمود العارف، جاء إلی الهند و رجع فی عهد أکبر شاه. أورد شعره فی (روشن- ص 276).
المتوفی (838) کما فی شاهد صادق أو ثانی شوال (833) کما ذکره فی ریاض العارفین. کان من مشایخ السهروردیه.
أخذ الطریقه عن الشیخ عبد الرحمن النظری عن الشیخ جمال الدین عن الشیخ حسام الدین عن الشیخ عبد الصمد عن الشیخ نجیب الدین علی السرخسی عن شهاب الدین السهروردی عن نجیب الدین السهروردی عن الشیخ أحمد الغزالی. ثم أورد بعض أشعاره و کان الشیخ زین الدین الخوافی معاصرا مع الأمیر قاسم الأنوار المتوفی (837) و قد کان الشیخ صفی الدین جد الصفویه متمائلا إلی إراده الأمیر قاسم الأنوار، لکنه انصرف عنه و صحب الشیخ
ص: 409
زین الدین الخوافی کما ذکر فی (مجن ص 6 و ص 184) و ذکر فی (مجن 2- ص 27 و 202) أن مولانا محمد التبادکانی کان من خلفاء الشیخ زین الدین، و ذکر فی (مجن 2- ص 28 و 202) أن الشیخ صدر الدین الرواسی أیضا کان من خلفاء الشیخ زین الدین. و قال فی (خوش گو) إنه کان یتخلص فانی (أقول) توجد شعره فی جنک عند (فخر الدین) و فی (گلشن- 192) سماه زین الدین الأسترآبادی.
و اسمه صاعد الکلیددار للسلطان إسکندر.
کذا وصفه و أورد رباعیته فی (تش- ص 76) و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 1 ص 152 إنه رأی دیوان رباعیاته بخط أحمد المشهدی غزال العین. و ذکره فی (مع ج 1- ص 242) بعنوان زین الدین السکزی و قال إنه رأی مجموعه قصائده، و نقل بعض شعره عن عرفات للتقی الأوحدی، و منها فی مدیح علاء الدین و مدیح الوزیر علی بن أحمد. و ترجمه فی (گلشن- ص 192) بعنوان زین الدین سیستانی.
کما فی (مع- ج 1 ص 242) راجع الخبوشانی.
ملازم بدیع الزمان میرزا ابن السلطان حسین میرزا بایقرا ترجمه فی (مجتس 6- ص 168) من لطائف نامه و أورد مطلع غزله.
ابن الشیخ محمد ابن صاحب المعالم ولد (1009) و تلمذ علی أبیه المدعو بالشیخ محمد السبط و علی الشیخ البهائی و علی المولی محمد أمین الأسترآبادی، و جاور مکه إلی أن دفن بها عند قبر خدیجه فی (1074) ترجمه تلمیذه الشیخ الحر و قال رأیت دیوانه الصغیر بخطه.
من شعراء شهرستان من توابع دشت خاوران بخراسان، و کان من أعاظم العرفاء أیضا. ترجمه فی (ض- ص 333) و أورد رباعیه له.
هو ابن آصف خان. أطرأه معاصره النصرآبادی فی (نر 3- ص 60) و أورد بعض شعره.
المتخلص تسلیم مر بتخلصه.
. ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 83) و ذکر أنه کان مقربا عند الشاه إسماعیل الفاتح بما لم یحصل لأحد من طائفته مثله.
ص: 410
و کان بینهما ظرائف لم یذکرها تأدبا. و أورد بعض شعره.
ابن الحسن بن علی بن محمد الحر العاملی، أخ الشیخ الحر و المتوفی بصنعاء بعد رجوعه عن الحج فی (1078) ترجمه أخوه فی الأمل و قال دیوانه یقارب الخمسه آلاف بیت. و مر دیوان أخیه بعنوان دیوان الحر. و ذکر فی السلافه ص 50 أیضا، و لکن فی نجوم السماء ص 144 ذکر بعنوان زین الدین
الذی کان یتخلص فی شعره فاضل یأتی بتخلصه.
المتخلص فی شعره تمکین مر بتخلصه.
کان من أعاظم سادات شهرستان من نواحی أصفهان. هو و أخوه الأکبر المیر علاء الدین محمد المتخلص صائبا سبطا السلطان الشاه عباس الماضی. و والدهما المیرزا رفیع الشهرستانی کان صدر الممالک الخاصه. ترجمه النصرآبادی فی (نر 1- ص 13) و أورد بعض شعره. و ترجمه فی (دجا- ص 171) بعنوان زین العابدین میرزا نقلا عن شمع انجمن.
قام مقام والده المیرزا عبد الحسین النصیری منشی الممالک المنسوب إلی الخواجه نصیر الدین الطوسی کما ذکره النصرآبادی فی (نر 4- ص 72) و أورد بعض شعره، و قال إنه توفی بعد سنین، و قام مقامه أخوه و عدیله فی الفضیله.
ابن أصلان خان الگرجستانی، کان والده و إلی مرو فی أیام الشاه عباس الثانی کما ذکره النصرآبادی فی (نر 2- ص 32) و أطرأه و أورد بعض شعره.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 154) و ذکر أنه کان کثیر التعرض للناس بالهجاء و لذا هجاه الحافظ چرکین (چرگر) و أخرج فی تاریخ وفاته (خرس سیاه (956) و قال إن شعره کثیر و نقل منه مطلع غزل واحد له.
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 149) قال هو من شعراء لاهیجان و أورد مطلعا له.
السید محمد بن أحمد بن زین الدین الحسنی الحسینی
ص: 411
البغدادی النجفی المتوفی (1216) قال السید محمد صادق آل بحر العلوم إنه رآه و هو مجلد کبیر.
کان والده درویش الدهان، و اشتغل هو فی تحصیل العلم و هاجر إلی العراق و بها توفی. ذکره سام میرزا فی (تس 5- ص 172) و قال له أشعار حسنه و أورد مطلع و أحد من غزلیاته.
و اسمه محمد تقی علاقه بند. ولد فی یزد (1250) کما ذکره و أورد شعره فی (تش یز- ص 294).
ص: 412
الأصفهانیه الأصل ولدت بطهران فی (1300 ش).
طبع لها منظومه گلهای خود رو فی (1323 ش). ترجمها و أورد شعرها فی کنگره نویسندگان- ص 188 و سخنوران نامی معاصر- ص 146 و شعراء أصفهان (ص 229).
مر بعنوان أحمد جامی فی (ص 188). و له رباعیات دخلت بعضها فی مجموعه رباعیات أبی سعید أبی الخیر کما ذکر فی مقدمته (ص 59).
و اسمه عبد الله، توجد نسخه منه کتبها محمد إبراهیم الشیرازی لأخیه کربلائی باشی القناد، فی القرن الثالث عشر) فی (254 ورقه) تحتوی علی حدود (2500 بیت) عند (الملک) برقم (5459) و قد یعبر عنه بهدایت الفقراء و یذکر فی بعض أشعاره اسم السید المیر فتح علی، و لعله کان مرشده، و قال فی قصیده أخری:
گه باشی و إبراهیم، گه مونس ژولیده
گه همدم و گه دوریم، یلی یللی یلا
ص: 413
یأتی بعنوان دیوان سایر ...
یأتی بعنوان دیوان سائل ...
و اسمه الحاج فریدون. ترجمه فی (نر 9- ص 345) و قال لیس له عدیل فی الشعر و إنه ملک فی لباس البشر، و إنه حج سنه تألیف النصرآبادی لتذکرته فی (1083) أقول و توجد دیوانه فی بنگاله و أورد شعره فی گلستان مسرت ص 151 و غیرها مکررا. و ذکره فی (تغ- ص 62) و (روشن- ص 277).
و هو المولی علی نقی بن محمد صالح المازندرانی سبط محمد تقی المجلسی، و قد ذهب إلی الهند و مدح اورنگ زیب عالمگیر و توفی هناک سنه تألیف النصرآبادی لتذکرته حدود (1083) فذکره فی (نر 6- ص 182) و (گلشن ص 192) و مر أخوه أشرف فی (ص 78).
کان سیاحا أورد شعره فی (تش- ص 14) فی الشعراء الأمراء، و فی (روشن- ص 279) و (پژمان- ص 164).
أورد شعره فی (روشن- ص 279) عن التقی الأوحدی، و فی (پژمان- ص 830) بعنوان ساحری گنابادی.
قال فی (تش- ص 116) إن محمود شبستری نظم گلشن راز فی جواب مسائل سادات هذا. و قد مر ذکره فی (ص 100) بعنوان دیوان حسینی غوری. و أورد شعره فی گلستان مسرت- ص 517 و غیره.
و هو الخواجه سمیع. ترجمه فی (نر 10- ص 440) و أورد شعره، و قال کان یتخلص شاداب فلما رأی غیره قد تخلص به، غیره
ص: 414
إلی سادات.
مر بعنوان رضا جوینی.
کلها غزلیات، توجد نسخته عند (محمد النخجوانی) کما کتبه إلینا، و تاریخ کتابه النسخه (1251).
و اسمه الملا أبو الحسن بن ملا علی الکشمیری، تلمیذ داراب بیک جویا من شعراء الهند بالفارسیه. أورد شعره فی گلستان مسرت مکررا و قال فی (روشن- ص 279) إنه ألف گلشن إسلام و نظم مثنوی جنگ فیلان لمحمد شاه و انتخب برهان قاطع و سماه حجت ساطع و مات (1156).
فارسی. نسخه منه مخرومه فی (بنگاله).
الموجود نسخه منه فی مکتبه آقا جعفر بن أبی القاسم (سلطان القرائی) التبریزی بخط الشکسته فی (140 ص) للناظم نفسه، عدد أبیاته (7194) بیتا أوله:
به نام آنکه نام أو بود سردفتر دلها
ز نام نامیش گردیده آسان جمله مشکلها
نگردد راهبر گر خضر فیض لطف أو ما را
براه عشق نتوانیم کردن طی منزلها
غزلیاته مرتبه علی الحروف و بعدها الرباعیات، و من حرف المیم ناقص قلیلا، لکن لیس فی هذا النسخه شی ء مما نقل عن ساغر السرابی و الشیرازی فی الکتب، فالظاهر أن ساغر هذا غیر السرابی و الشیرازی الآتیین کما کتبه إلینا.
اسمه المیرزا محمد إبراهیم رأیت فی بعض المجامیع شعره فی استنهاض الحجه علیه السلام و ترجمه فی (المآثر- ص 216) و قال کان أستاذا فی الخط النسخ و مات (1302) و أخرج مانی الأصفهانی تاریخه [یک ساغر بده ] و قد مدح معتمد الدوله فترجم فی المدائح المعتمدیه لبهار الأصفهانی.
المیرزا عبد الرحیم بن المیرزا سعید کلانتر فی سراب. ترجمه فی (دجا- ص 171) نقلا عن نگارستان دارا و أطری فضله و کماله و خطه و أورد شعره.
هو الشیخ محمد بن الشیخ مؤمن نزیل شیراز و کان یدعی أن أصله من العرب من بنی خزاعه. ترجمه معاصره فی (مع- ج 2- ص 181) و فی
ص: 415
(ض- ص 453) و أطری علمه و زهده و ورعه و أخلاقه و إمامته فی المسجد الجامع بشیراز و أورد فی کل منهما عده أبیات من غزلیاته و شعره. و ترجمه فی انجمن خاقان و فی طرائق الحقائق أیضا و أوردا أیضا شعره. و توجد نسخه من دیوانه فی (700 بیت) عند (الملک) برقم (5408).
منسوبا إلی بلده ساغر کما فی (مجن 2 ص 32 و ص 205) و ذکر أنه من شعراء هراه معاصر للمولی جامی و ویسی و أورد شعره و قصه عدم مسافرته إلی الحج مع جامی. و عنه أخذ ظاهرا فی سفینه الشعراء و زاد علیه، ثم عنه أخذ فی (گلشن- ص 192) و القاموس الترکی ثم الریحانه. و کذا براون (ج 3- ص 571).
ترجمه فی (تس 5- ص 151) و أورد شعره
و اسمه المیرزا شاه حسین. کان بناء فترقی إلی منصب الداروغه فی أصفهان ثم نصبه الشاه إسماعیل الصفوی وزیرا و کان مؤذیا فقتله مهتر شاه قلی. کذا ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 177) مع أغلاط فیه، و أورد شعره فی (روشن- ص 281) و (پژمان- ص 164).
و هو ابن جعفر، و کان شاعرا بالفارسیه و الترکیه ترجمه فی (مجن 5- ص 113 و 285) و أورد مطلعا لغزله الفارسی.
کان معاصرا لأکبر شاه أورد شعره فی (گلشن- ص 193).
للعارف السالک الحاج محمد زمان بن کلب علی خان جلایر الکلائی المتوفی بطهران فی لیله الاثنین (21 رجب- 1286) و کان من أولاد حکام کلات و تلمذ علی محمد إسماعیل وجدی أزغدی. ترجمه مؤرخا فی (مع- ج 2 ص 195) و فی (المآثر- ص 205) و ذکرا تصانیفه: نفحات غیبیه درج اللآلی و دیوان المناقب هذا و هو المشتمل علی مناقب الأئمه علیه السلام و الغزلیات و الرباعیات و الترجیعات و ساقی نامه و إلهی نامه و غیر ذلک مما یوجد فی النسخه الموجوده فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3- ص 295) و له أیضا خلاصه مشارق الأنوار کما مر فی (ج 7 ص 233) و مثنوی سلسله مشایخ طریقت.
ص: 416
کما فی شمع انجمن راجع دیوان سامی قزوینی.
کان طالب العلم و ینظم الشعر کما فی (مجتس ص 163) و أورد شعره.
و المیرزا محمد حسن القناد ابن المیرزا أحمد، من الصوفیه الصفی علی شاهیه بأصفهان. ولد (1285 أو 1277 أو رجب 1278) بأصفهان و مات بها فی رجب (1356) کان تاجرا فی معاملات الأفیون، و قد أقعده فی آخر عمره اخترام ولده المیرزا عباس. و له دیوان مدون. ترجمه فی نامه سخنوران- ص 80 و شعراء أصفهان- ص 231 نقلا عن جلال همائی و المعلم الحبیب آبادی، و کان من أعضاء انجمن دانشکده بأصفهان فأورد ألفت غزله فی دانش نامه المطبوع فی (1342) و کذا فی (پژمان- ص 830).
و اسمه المیرزا محمد أمین بن المیرزا مؤمن بن الخواجه میرزا بیک من أعاظم تبریز و معاصر لصائب التبریزی الذی اختار هو له هذا التخلص. سکن مشهد خراسان برهه ثم سافر إلی الهند فی بنگاله و أکرمه عالمگیر شاه. نقل ترجمته کذلک فی (دجا- ص 171) عن تذکره یوسف علی خان و صحف إبراهیم و ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 132) نقلا عن أخیه الذی کان بأصفهان بعنوان میرزا أمین بن المیرزا مؤمن بن میرزا بیک. و هو مقدم علی أمین المذکور فی (ص 102) و قد أورد شعره فی (گلشن- ص 193) و (تغ ص 63) و (پژمان 831).
و هو غلام رضا من شعراء أوائل القرن الحاضر بشیراز. کان حیا حین تألیف فرصت لکتابه فی (1313) فترجمه فی (عم- 545).
و عنه فی الریحانه. و أورد شعره فی (پژمان- ص 165).
و اسمه شاه إبراهیم. أورد شعره فی (روشن ص 281).
و هو من أحفاد الخواجه عبد الله الأنصاری کما ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 281).
و هو المیرزا عنایت الله. ذهب
ص: 417
إلی لکهنو فی (1160) و تقرب عند شجاع الدوله ثم اعتزل الأمر و تزهد و نزل ببنارس و بایع شاه نظر علی صانع و تلمذ علی محمد فاخر مکین أورد شعره فی (گلشن- ص 193).
ترجمه فی (مجتس 4 ص 147) و قال إنه طالب العلم و ناظم الشعر و أورد مطلع غزله. و کذا فی (گلشن ص 193).
و اسمه درویش حسین. أطری شعره الأمین أحمد فی (هفت- ص 299).
ترجمه فی (دجا- ص 172) و قال إنه من شعراء القرن الثالث عشر بالترکیه.
راجع سالک بروجنی و سالک پیر أصفهانی.
کما فی (تش- ص 177) و (روشن- ص 282) و الظاهر أنه سالک قزوینی.
و اسمه محمد حسین. ترجمه و أورد شعره معاصره هدایت فی (مع- ج 2 ص 211) و أطری حسن خطه و أخلاقه. و ترجمه أیضا فی انجمن خاقان.
و هو الله کرم الملقب رءوفی. ولد بقریه بروجن من أعمال أصفهان فی (1322) و کان بزازا طالب علم شاعرا. له دیوان مدون کما ترجمه و أورد شعره ایزد گشسب فی نامه سخنوران- ص 158 و کذا فی (شعراء أصفهان ص 232).
و اسمه شاطر حسن. ولد (1288) و مات بها (1356) و کان من أعضاء انجمن أدبی لشیدای أصفهانی. کان یتخلص سالک فبدله إلی سالک پیر. ترجمه و أورد شعره فی (شعراء أصفهان- ص 233).
ترجمه فی (دجا- ص 172) و ذکر أنه من شعراء آذربایجان فی القرن الثالث عشر و أن دیوانه یقرب من ألف بیت و نسخه منه فی مکتبه
ص: 418
الحاج حسین آقا النخجوانی فی تبریز، و نقل عنها مثنویه المختصر الذی نظمه فی (1238) فی وصف مرض الوباء الحادث فی تلک السنه. و یوجد شعره فی گلستان مسرت ص 516).
راجع سالک شیرازی.
و اسمه المولی حسین من شعراء القرن الثالث عشر. کان حیا فی (1246) و دیوانه یقرب من ألف و خمسمائه بیت. ترجمه کذلک فی (دجا- ص 172) و أورد بعض شعره. و توجد دیوانه عند (محمد النخجوانی) کما کتبه إلینا.
و هو سالک الدین محمد بن نجم الدین صاحب کنز السالکین المذکور فی (ج 8- ص 187) أورد فیه کثیرا من شعره الفارسی.
و اسمه إبراهیم. ولد (1021) کما صرح به نفسه فی مثنویه الموسوم محیط کونین الذی فرغ من نظمه (1061) و له یومئذ أربعین سنه. و هو موجود مع دیوانه فی مکتبه (المجلس) و دیوانه مشتمل علی ساقی نامه و الغزلیات و الرباعیات و القصائد فی حدود عشره آلاف بیت. ذکر سائر خصوصیاته فی فهرس المکتبه فی (ج 3- ص 296) و تاریخ إتمام کتابه النسخه فی قزوین للحاج محمد صادق فی (1084) و هی نسخه عصر الناظم و علیها خطوطه و تصحیحاته، و یظهر وفاه الناظم حین تألیف النصرآبادی لتذکرته فی (1083) کما یظهر من (نر 9- ص 328) و ذکر أنه کان بأصفهان و سافر إلی الهند مرتین و سکن بقزوین و مات بها و ذکره فی (تش- ص 224) فی شعراء قزوین ثم أورد فی (ص 177) رجلا باسم سالک أصفهانی و أن ظنهما واحدا، و أورد شعره فی (سرخوش- ص 45) و (تغ- ص 62) و سرو آزاد- ص 109 و (پژمان- ص 166) و گلستان مسرت ص 469 و غیرها.
و هو المیرزا حبیب الله المذکور فی (ج 7- ص 96 و 271) ذکر الدیوان لنفسه فی کتابه لباب الألقاب فی ألقاب الأطیاب الذی جمع فیه تراجم علماء کاشان و غیرها و الموجوده عند السید أحمد الروضاتی بأصفهان، استنسخها عن نسخه کانت بقم عند السید شهاب الدین التبریزی النجفی. له منظومات مختلفه و گلزار اسرار.
ص: 419
و اسمه المیر محمد علی. ترجمه و أورد رباعیته فی (تش- ص 244). و کذا فی (گلشن- ص 194) و (تغ- ص 63) و (پژمان- ص 167).
و هو الملا محمد رضا بن الحاج محمد حسین، أخ الملا محمد حسن المرتاض و الحاج محمد صادق المعین. کان تاجرا. له رساله فی تاریخ عرفاء نائین و فی آخره بعض أشعاره، طبعها فی (1355) و مات بعدها. کذا فی تاریخ نائین- ص 190- ج 1 للبلاغی النائنی.
ترجمه مجالسه و مصاحبه فی (مع- ج 2- ص 181) و ذکر أن اسمه محمد جعفر هاجر إلی أصفهان للتحصیل ثم إلی شیراز و اتصل هناک بحسین علی میرزا فرمان فرما بفارس و کان من أعضاء مجلس حضوره و فی الأواخر کان یباشر الطبابه، ثم أورد جمله من شعره، و کذا فی (تش یز- ص 294) و قال فی انجمن خاقان إن له شرح مشکلات تاریخ وصاف الحضره
کان مده بشیراز فسکن أصفهان، ثم ذهب إلی الهند و خدم عبد الله قطب شاه (1020- 1083) فی دکن، و بعد إخراج المغول منها جاء إلی شاه جهان آباد عند دانشمند خان و هناک توفی کذا ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 329) و (تش- ص 260) و (سرخوش- 45) و (حسینی- 158) و قال فی سرو آزاد- ص 110 إن الملا شفیعائی الیزدی المخاطب دانشمند خان المتوفی (1081) أکرم سالک فی شاه جهان آباد إلی أن توفی فی (1066) و قال فی (روشن- ص 282) إنه کان تلمیذ الحکیم رکنا الکاشانی
ترجمه فی (دجا- ص 173) و قال إنه من شعراء القرن الثانی عشر و أورد شعره عن جنگ کتبت فی (1125)
و اسمه المیر محمد علی من أحفاد خلیفه سلطان مات ببغداد فی (1187) کما ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 378)
راجع دیوان أسلم بلگرامی فی (ص 73) و سالم کشمیری أورد شعره کثیرا فی گلستان مسرت
ص: 420
محمود بیک بن أبی الفتح بیک ترکمان، ناظم مثنوی یوسف زلیخا ترجمه فی (دجا- ص 173) نقلا عن خاتمه خلاصه الأشعار قائلا إن مجموعه أشعاره تزید علی ثمانیه آلاف بیت و له مثنویات أخر مهر و وفا علی زنه مخزن الأسرار و لیلی و مجنون و شاهنامه شاه طهماسب و ترجمه الصادقی المعاصر له فی (خص 7- ص 110) و أورد بعض أبیات یوسف زلیخا و بعض أبیات مهر و وفا و ذکر أن الشائع أنه تتبع الخمسه لکن لم یصل إلینا أورد شعره فی (تش- ص 14) بعنوان سالم ترکمان و گلستان مسرت- ص 160 و (پژمان- ص 167 و 831)
راجع دیوان سالم تبریزی
کما فی (نر 9- ص 384) راجع دیوان ناظم شیرازی
و اسمه عبد الغفار أورد شعره فی (تش- ص 244) و کذا فی (روشن- ص 283)
و هو السید المیر لطف الله بن السید میر علی من سادات کشمیر ترجمه النصرآبادی فی (نر 11- ص 450) و ذکر تنقلاته إلی أکثر البلاد و منها إلی أصفهان و استفادته عن المحقق السبزواری، و کان فی جمیع تلک التحولات یجتمع مع أرباب الذوق و أهل المعرفه، کتأثیر و نجات، و کان حیا إلی (سنه تألیف النصرآبادی 1081- 1083) ثم أورد بعض أشعاره، و ترجمه أیضا فی (روشن- ص 283)
کما فی (تغ- ص 63) مات (1119) و کان محمد أسلم برهمنیا ثم أسلم و مر بعنوان أسلم فی (ص 73) و هو غیر أسلم المذکور فی (روشن- ص 44) لأنه من القرن الثالث عشر
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 194) و أظنه اشتبه بسائلی قرشی الآتی
أصله من العراق و اکتسب العلم بخراسان و مهر فی المعمی و الخط و الموسیقی ترجمه فی (مجن 3- ص 66 و 238) و لکن جاء اسمه فی الأول سائلی و کذا فی (گلشن- ص 196) و الصحیح ما ذکرناه
ص: 421
معتمد همایون المعاصر هو و أبوه و جده شعراء کلهم یتخلصون سامانی أورد شعرهم فی (پژمان- ص 167)
ترجمه فی (مجتس 6- ص 160) و ذکر أن اسمه ملا سرکاری من طلبه العلم و أورد شعره
و اسمه المیر محمد ناصر کان من أمراء خان خانان و قتل فی (1147) أورد شعره فی (گلشن- ص 194) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه
اسمه محمد حسن بن المیرزا حبیب الله المعروف بالحکیم القاآنی ترجمه فی (مع- ج 2 ص 203) و ذکر أنه ولد بشیراز و نزل مع والده بطهران و اشتغل بالتحصیل حتی برع فی فنون و توفی شابا فی (1285) و أورد من أشعاره ما تقرب من مائتین و خمسین بیتا و کذا ترجمه فی المآثر- ص 204
هو ابن حیدری التبریزی ترجمه فی (دجا ص 176) و ذکر أنه سافر إلی الهند بزی التجار و اتصل بخان خانان و نقل عده من أشعاره عن خاتمه خلاصه الأشعار و کذا فی (گلشن- ص 195) و (تغ- ص 62) و (پژمان- ص 831)
و اسمه بیرام بیک ترجمه کذلک فی (دجا- ص 176) و الصحیح أنه همدانی کما یأتی
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 381) و ذکر اشتغاله بالعلم و سفره إلی الهند و عودته إلی أصفهان و وفاته بها و أورد بعض شعره
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 323) قال اسمه بیرام بن باقر بیک الهمدانی الذی کان ملازم رستم خان سپهسالار و قتل فی قزوین و ذکر أنه کان ماهرا فی علم الموسیقی و نظم التصنیف، و ابتلی بمرض حمل إلی البیمارستان المؤسس فی ورنوسفادران و بها توفی و أورد جمله من شعره، و کذا فی (تغ- ص 63) و (پژمان- ص 831) و (گلشن- ص 195) و لکن فی (دجا- ص 176) نسبه إلی تبریز اشتباها
و هو الحاج محمد حسن بن علی رضا ناجی ابن محمد
ص: 422
طاهر نزیل بمبئی هاجر والده إلی بمبئی حدود (1240) فتزوج بابنه الملا علی التستری التاجر بها فرزق منها محمد حسن هذا و أخته فماتت، فتزوج بأختها فرزق منها شاکره فی (1244) و محمد حسین فی (1247) و محمد علی حزین فی (1266) و ترجمهم جمیعا عباس بن محمد علی الحزین فی مقدمه ناله حزین المطبوع (1938 م) و ذکر أنه تلمذ علی الفاضل الأردکانی، و کان یتجر فی بمبئی و مات فی الکاظمیه فی (1297) و حمل إلی النجف و دفن عند أبیه، و له من الأولاد محمد و أحمد و علی و ترجمه أیضا أخوه محمد علی الحزین فی تحفه الأحباب و أورد شعره
له ذیل المثنوی بهمن نامه للشیخ آذری حمزه بن علی، کما رأیته فی بعض الفهارس.
کما فی (تش- ص 138) و الظاهر أنه سامی نیشابوری کما یأتی.
راجع دیوان سامی چرکسی.
و اسمه لطف علی بیگ بن إسماعیل من أمراء چرکس. سماه فی شمع انجمن ساقی غلطا. و قال کان یتخلص سابقا نجیب ثم اتخذ سامی تخلصا. کذا ترجمه فی (گلشن- ص 196) و (تغ- ص 63) و مختصرا فی (تش- ص 14) و توجد نسخه من دیوانه عند (الملک) برقم (5121) یشتمل علی أکثر من (5500) بیتا کتبت فی القرن الحادی عشر. و لعله صاحب مثنوی یوسف و زلیخا المذکور فی (روشن- ص 284).
یأتی بعنوان سامی نیشابوری.
کما فی النسخه الترکیه لمجالس النفائس، و لکن فی ترجمته فی (مجن 3 ص 62 و 235) جاء شامی فیأتی فی الشین.
و هو الشاه زاده سام میرزا ابن الشاه إسماعیل الأول المؤسس للدوله الصفویه و أخ الشاه طهماسب و المعارض معه. ولد فی الثلاثاء (21- شعبان- (923) و مات حین هدم علیه السقف فی الزلزال فی (974) حین کان محبوسا فی حصن قهقه کما فی (دجا- ص 176) أو قتل (983) کما فی حبیب السیر. له
ص: 423
تذکره تحفه سامی المؤلف (957) و المشتمل علی (664) ترجمه کما ذکر تربیت و قال رأیت دیوانه البالغ سته آلاف بیت. و ترجمه فی (تش- ص 14) و (حسینی- ص 148) و (مع- ج 1 ص 31) و القاموس الترکی و عنه فی الریحانه. و فی مقدمه طبع التحفه المطبوعه (1317 ش).
قال فی (حسینی- ص 153) اسمه عز الدین و مات (950) و أورد شعره. و فی (گلشن- ص 195) سماه کذلک و لکن تاریخ وفاته (956) و نقل عن شمع انجمن أن اسمه نصیر الدین و تخلصه ساقی و عنه أخذ فی القاموس الترکی و عنه فی الریحانه.
و اسمه الخواجه عبد الله. کان من أولاد أتراک کوهپایه و ولد هو بلاهور، و له مع بیدل فی شاه جهان آباد مناظرات و مات (1155) کذا ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 195) و فی القاموس الترکی مات (1115) کما فی الریحانه. و أورد شعره فی گلستان مسرت- ص 468.
أورد شعره بهذا العنوان فی (حسینی- ص 154) بعد ذکره سامی قزوینی و أظنهما رجلا واحدا.
کان من شعراء خراسان من عهد السلطان حسین بایقرا (المتوفی 911) إلی عهد السلطان طهماسب الصفوی (المتوفی 984) ترجمه کذلک بعنوان سامی خراسانی فی (گلشن- ص 195) و عنه فی القاموس الترکی و عنه فی الریحانه و (پژمان- ص 168) و الظاهر أنه متحد مع سام نیشابوری الذی ذکره فی (تش- ص 138) و قال إن اسمه غیاث الدین أحمد.
راجع دیوان سامی لاهوری.
للمیرزا علی بن المیرزا حسن الذی کان ناظر حسین علی میرزا فرمان فرما بشیراز قدیما. و اشتغل بتحصیل العلوم و الکمالات من أول عمره و صار جامعا لها. ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 182) و ذکر مفارقته معه فهو فی شیراز و هدایت بطهران. قال و سمعت أنه یتخلص هشیار و أورد ما یقرب من خمسین بیتا من شعره.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 281)
ص: 424
و حکی عن میرزا صائبا أنه مشهدی راه فی الهند و کأنه مات بها و سمع أنه من أهل المشهد و أورد رباعیه له و شعرا و هو قوله:
بنوش و لعنت حق بر یزید کن سایر
اگر به دست تو در کربلاء شراب دهند
أقول سیأتی سایر المشهدی الذی کان بأصفهان و أهدی دیوانه إلی الشاه سلیمان الصفوی و حکی فی (دجا- ص 178) عن سفینه خوش گو أن سایر الأردوبادی لم یخرج من بلده و الذی کان بالهند هو المشهدی.
ترجمه و ذکر له رباعیتین فی (دجا- ص 178) نقلا عن نسخه جنک مخطوط.
الذی ذکره (خوش گو) فی سفینته و أورد شعره و ذکر أنه غیر الأردوبادی و غیر المشهدی.
نزیل أصفهان فی تکیه حیدر فی چهار باغ. ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 344) و أطری قناعته و زهده عن الدنیا و أورد بعض رباعیاته و شعره، و یظهر من الوحید الدستگردی فی حاشیه (ص 282) من تذکره النصرآبادی أن نسخه دیوان سایر المشهدی الذی کتبها بخطه للشاه سلیمان الصفوی موجوده فی مکتبته” شاه سلیمان”. و ترجمه فی (تش- ص 86) و (سرخوش- ص 46) و سفینه خوش گو کما فی (دجا- ص 174) و جاء شعره فی گلستان مسرت (پژمان- ص 169).
یأتی بعناوین سوزی ساوجی و سلمان ساوجی و صرفی ساوجی و سیفی ساوجی.
فارسی لفرخنده خانم الرشیدیه، مطبوعه، کما فی أدبیات معاصر للیاسمی (ص 99).
و هو السید حسین الحسینی بن السید حسن القاری (روضه خوان) ولد بأصفهان فی (النیریز سنه 1289 ش). جمع (210 رباعیا) من رباعیاته فی کتاب سماه دویست و ده رباعی و هو تاریخ جمعه (1333 ش). کذا ترجمه و أورد شعره فی (شعراء أصفهان- ص 229).
أورد شعره فی (پژمان- ص 168).
ص: 425
راجع سائل همدانی.
راجع دیوان سائل همدانی.
محمد سعید و المشهور بآقا جانی ذکر فی (مع- ج 2 ص 182) أن آباءه کانوا من عمال قیر و کازرون من أعمال فارس، و هو خلف أخاه مکانه و سکن شیراز مجالسا مع فضلائها إلی أن توفی بها قبل ورودی إلیها فی (1225) و له دیوان یقال إنه نحله منه خادم القیری و أخرج غزلیاته باسمه- و قد أشرنا إلیه فی ترجمه خادم- و أورد بعض غزلیاته. و توجد نسخه منه فی مکتبه (المجلس) أورد خصوصیاتها و محتویاتها ابن یوسف فی فهرسها (ج 3- ص 294) و هی فی (7000 بیت) و قال الگروسی فی انجمن خاقان- 4 إن دیوانه فی (8000 بیت).
ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 35) و ذکر رغبته بنظم القصائد و تتبعه دریای اسرار للأمیر خسرو، و أورد بیتا منه، و قال إنه من سادات کاشان.
راجع سائل همدانی.
قال فی (تش- ص 212) إن أصله من ری و سکن بنهاوند من همدان و ساح بلاد عراق و آذربایجان و خاصم شعراء عصره فآذوه فتجنن و أحرق رأسه بنفسه فمات بیزد. و قال فی (تس 5- ص 122) إنه من دماوند (ظ: نهاوند) و سکن همدان من شبابه فاشتهر به، و بعد إطراء فضائله قال: ذمه حیرتی فقال:
سائل آن کهنه فاسق همدان
که سرشتش ز بغض و کین باشد
و اختل دماغه فی آخر عمره و مات (940) و قال فی (خص 8- ص 180) إنه من نهاوند من جلکه همدان و کان جامعا بین علوم الظاهر و الباطن حتی اتهم بالجنون و أورد أشعاره التی جاء بعضها فی (تس 5- ص 122) و بعضها فی (تش- ص 212).
و کذا فی گلستان مسرت و (گلشن- ص 196) و القاموس الترکی و عنه فی الریحانه.
و علی أی فهو غیر هاشم بن کوچک الفراهی المتخلص سائل الذی کتب سفینه بخطه فی (1104- 1106) الذی نقل عنه السعید النفیسی فی سخنان منظوم أبی سعید أبی الخیر- ص 185.
ص: 426
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 67 و 241) و زاد المترجم القزوینی فی (قز مج 3- ص 241) أنه الیوم یسکن بلاد الروم کاتبا لسلطانها و هو صائم الدهر یتجنب أکل الحیوانیات، و قد نظم جوابا لبوستان، و جوابا لگلستان سعدی. و الظاهر أن المترجم القزوینی خلط بینه و بین سائلی قرشی.
کما فی (لط 3- ص 66) و (گلشن- ص 196) و لعل الصحیح ما ذکره فی (قز مج 3- ص 238) کما مر سالمی.
اسمه زین الدین، سلطان کان والده من الرؤساء فی طهران کما ذکره سام میرزا فی (تس 5- ص 163) و أورد مطلع غزله و لیس هو سائل رازی همدانی لأنه ذکره فی (تس 5- ص 122).
أورد شعره فی (گلشن- ص 196) و قال إن أصله من العراق و نزل خراسان. و أورد شعره (پژمان- ص 168).
نسبه إلی قرش بالفتح بلده بخراسان. قال فی (مجن 6- ص 118 و 289) إنه ساذج القلب سریع الکتابه یکتب فی الیوم خمسمائه بیت و إنه رتب دیوانه علی الحروف، و زاد المترجم القزوینی فی (قز مج 6- ص 289) أنه الیوم (عام 927) یسکن الروم و هو دائم الصیام، ألف کتابا فی قبال گلستان و لکن لا یطالعها غیره. أقول الظاهر أن المترجم القزوینی خلط بین سائلی قرشی و سائلی جوینی.
و اسمه سعد الملک الحسینی. کان إمام الجماعه بالمسجد الجامع. أورد شعره فی (تش- ص 224) و (پژمان- ص 168).
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- 147) و أورد شعره.
الشیخ کاظم بن الشیخ حسن بن علی السبتی النجفی المولود بها فی (1258) و المتوفی (29- ع 1- 1342) بالقریض اللطیف العالی دونه ولده القائم مقامه الشیخ حسن الآتی بعدا. أکثره فی مراثی الحسین علیه السلام و مدائحه و فیه رثاء، بعض من عاصرهم من العلماء. یقرب من خمسه آلاف بیت.
باللغه الدارجه فی العراق المعروفه بالحسکه کلها فی رثاء الحسین علیه السلام یقرب من ثلاثه آلاف بیت. أیضا للشیخ کاظم المذکور. دونه ولده الشیخ حسن.
ص: 427
للشیخ حسن بن الشیخ کاظم المذکور الخطیب بعد أبیه و المتوفی (صفر 1374) فی المراثی و المدائح للمعصومین. یقرب من سته آلاف بیت بالشعر القریض دونه بنفسه و له أنفع الزاد و الکلم الطیب و أنیس الجلیس کما مر و یأتی.
بلسان الحسکه یقرب من أربعه آلاف بیت کلها فی المدیح و الرثاء للمعصومین علیه السلام للشیخ حسن المذکور دونه بنفسه أیضا.
للمیر صالح بن السید عبد الله وصفی مشکین قلم، الأکبرآبادی العارف المنشئ الخطاط الشاعر. کان یتخلص فی شعره الفارسی کشفی و فی الهندیه سبحانی و کان أمیرا فی بلاط شاه جهان آباد. و مات (1060) قطب هادی میر صالح متقی) ترجمه فی خزینه الأصفیاء (ج 2- ص 350).
و عنه فی الریحانه.
کما فی (تغ- ص 63) راجع سحابی شوشتری.
مر بعنوان دیوان ابن التعاویذی. نسخه منه کتبت فی المدینه (1112) أصح من المطبوع فی المقتطف (1903 م) عند الخطیب الیعقوبی فی النجف.
راجع دیوان خادم ... و توجد شعر بهذا التخلص فی گلستان مسرت- ص 517 و لعله لما بعده.
و هو سکراج الکایته من ملازمی أسد خان وزیر عالمگیر. کان ماهرا فی العلوم و الآداب و التاریخ. تلمذ علی عبد القادر بیدل. و قتل (1138). له منظومه جنگ نامه حسین علی خان. أورد شعره فی (گلشن- ص 197).
و اسمه الشاه حسن. أورد شعره فی (گلشن- ص 197).
و اسمه خدا دوست، حفید الخواجه کلان بیگ الأندجانی. مات (979) أورد شعره و ترجمه فی (گلشن- ص 197) و عنه أخذ فی القاموس الترکی ناقصا، ثم عنه فی الریحانه.
و اسمه یامغورچی بیک (یغمورچی: خ. ل.)
ص: 428
ابن المیر ولی بیگ، و والده أعظم شانا من المیر علیکه. ترجمه و أورد شعره فی (مجن 5- ص 111 و 283) و أطری جندیته.
و هو عبد الحسین بن غلام رضا ولد بطهران (1282 ش) و سافر إلی الهند و رجع فی (1316 ش) و سکن أصفهان إلی الیوم. له غیر هذا الدیوان أخلاق ایران باستان و پرتوی از فلسفه ایران باستان و نوآموز مزدیسنا و پیام راستی و آنچه را دنیا مرهون تمدن ایران می باشد و حافظ چه می گوید و جریده دورنمای ایران أصدره فی بمبئی الهند أربعه أشهر بالفارسیه فی (1307 ش) و زرتشت که بود و چه کرد و أشک سپنتا و اسرار جنگل و أفلام سینمائیه أخلاقیه متعدده. ترجمه ایزد گشسب فی سخنوران نامی ص 90 و فی تاریخ جرائد و مجلات و فی شعراء معاصر أصفهان (ص 235).
من شعراء السامانیه، و معاصر أبی المؤید البلخی و أبی المثل البخارائی. کذا ذکر فی (مع- ج 1 ص 244) و أورد شعره.
و اسمه عباس قلی خان مشیر أفخم بن محمد تقی سپهر. له تحفه مظفری فی نقد الشعر و خلاصه تاج المآثر أو مختصر مظفری نظما، و هو المذکور فی (ج 7 ص 216)- قال فی أول شامل التواریخ إنه مختصر من کتابی آیین أکبری للفیضی و
تاج المآثر لصدر الدین حسن النظامی الهندیین- و له أیضا سلوک الملوک و شامل التواریخ فی تاریخ المغول فرغ منه (1316) توجد نسخه منه بخط المؤلف عند (سلطان القرائی) و له طراز المذهب فی أحوال زینب علیه السلام تعد من مجلدات ناسخ التواریخ لوالده و تکمیلا له. و له مجلدات أخر فی أحوال موسی بن جعفر علیه السلام فرغ منه (1340) و له محمود التواریخ فی أحوال سبکتکین ترجمه فی (المآثر- ص 190) و ریحانه الأدب فی ترجمه والده لسان الملک سپهر کاشانی.
المیرزا محمد تقی خان لسان الملک الملقب بسپهر الکاشانی المولود بکاشان (1216) کما ترجم نفسه فی مقدمه دیوانه الأول الموسوم محمود القصائد المؤلف (1241) الموجود فی (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3- ص 680) و المتوفی بطهران (1297) و أشهر تصانیفه المطبوعه ناسخ التواریخ و مر له
ص: 429
براهین العجم فی (ج 3 ص 81) مع ذکر بعض أحواله. و صرح نفسه فی أول مجلد أحوال فاطمه علیه السلام من ناسخه بأن دیوانه هذا فارسی فی عشرین ألف بیت من مختار شعره البالغ إلی مائه ألف بیت. ترجمه معاصره و مصاحبه فی (مع- ج 2 ص 156) و أورد ما یزید علی ألف و خمسمائه بیت من دیوانه الموجود عنده” صاحب مع”. و توجد نسخه من دیوانه الثانی عند (الملک) تحت رقم (4905) کتب فی (1265) فی (12600 بیت) علیها خطه فی (1282) و خط ابنه عباس قلی مشیر أفخم وزیر تألیفات فی (1327) کما فی فهرسها لابنی. و نسخه فی (5500 بیت) موجوده فی (المجلس) علیها خط (1262) کما فی فهرسها (ج 3 ص 299).
و اسمه سهراب. له منظومه در کنار چمن المذکور 10 فی (ج 8 ص 143).
ترجمه صادقی فی (خص 8- ص 246) المؤلف (1016) بما یظهر منه حیاته فی زمن التألیف و أورد بیتین من شعره، و الظاهر أنه نسبه إلی بلد الشاعر زواره فی نواحی أصفهان. و قال فی (تش- ص 177) من زواره أردستان، و هو صوفی له أشعار کثیره. و کذا فی القاموس الترکی و عنه فی الریحانه.
ترجمه فی (مع 1: 31) و (خص 1- ص 18) قال هو تخلص السلطان نظام شاه من ملوک الهند فی (1016- 896) حسن الصحبه لم یوجد فی ملوک الهند أحد مثله فی محبته أهل العراق (الإیرانیین) و المغول. و لذلک یفد إلیه کل من سافر من إیران إلی الهند الا أن یرده القضاء إلی السلطان همایون الهندی. و أورد مطلعا و مقطعا من شعره، و ظاهر کلامه أنه کان حیا فی زمن تألیفه. و کان یفد إلیه الوفود من العراق. و تواریخ الملوک النظامشاهیه مبسوطه فی تاریخ فرشته، و ذکر فیه أن سلطان العصر فی (1016) منهم السلطان مرتضی الثانی نظام شاه بن شاه علی بن برهان شاه الأول الذی مات (961) فیحتمل أن سپهری هو هذا أو من کان قبله، و هم أحد عشر ملکا کما فی طبقات لین پول (ص 290).
اسمه محمد صالح. سافر إلی الهند فی عهد شاه جهان الذی مات (1076) و صاحب فی بنگاله منعم خان. حکی ترجمته کذلک مع بیتین له (دجا-
ص: 430
ص 174) و تذکره (حسینی- ص 157) و ترجمه (سرخوش 47) و النصرآبادی فی (نر 9- ص 308) و تردد هذا فی تخلصه فکتب بدله سیار.
و اسمه طلعت یزدی. طبع دیوانه بمبئی فی (1347).
ینسب إلی الإمام زین العابدین علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیه السلام . و الدیوان فی حدود (150 بیتا) مرتب علی حروف القوافی، لکل حرف خمسه أبیات و قد عد لا اللام ألف حرفا مستقلا. و کان الشیخ البهائی أورد قافیه الألف منه فی الجزء الرابع من کشکوله مع التردید فی نسبه إلی الإمام، ثم إن عبد الغفار نجم الدوله ناشر الکشکول أورد جمیع الدیوان فیه و صرح بذلک فی مقدمه طبعه علی الحجر بطهران فی (1296) و توجد نسخه من هذا الدیوان عند مجید موقر بطهران فی مجلد یشتمل علی (23 ورقه) و ذکر فی آخره: [تم الکتاب فی السابع من محرم سنه ثمان و تسعین و مائتین، و یلیه (37 ورقه) نثرا أوله بعد البسمله
روی عن الزهری أنه حکی عن علی بن الحسین زین العابدین ع أنه کان یحاسب نفسه و یناجی ربه جل ذکره:/ یا نفس حتی م إلی الحیاه سکونک و إلی الدنیا ...
] و آخره [و کتب هذا کله أبو سعد رافع بن نوح بن إدریس الغنوی فی 9 صفر 299 و الحمد لله ...] أقول و صحه التواریخ هذه مشکوک فیها. و قد شرح الدیوان هذا عده مرات منها ما أوله:
[الحمد لله الذی هو بالحمد جدیر ... قال الشیخ الإمام ... زین العابدین بن الحسین ..
فی قافیه الألف:
تبارک ذو العلی و الکبریاء
تفرد بالجلال و بالبقاء
تبارک تفاعل من البرکه بفتحتین و هی ...] و قد طبع الدیوان هذا فی ضمن دیوان المعصومین أیضا.
و هو السید علی أکبر بن عبد الرحیم المتخلص سجادی البروجردی المعاصر. طبع بطهران فی (1328 ش) فی (103 ص) و هو قصائد و غزلیات و مراثی و رباعیات.
هو ملک الکلام مجد الدین أحمد ابن أبی بدیل محمد السجاوندی. ذکره فی لباب الألباب (ج 2- ص 282) و وصفه: [سلطان جهان
ص: 431
علم و مالک أعنه فضل و قائد ازمه عمل، منشی حقایق ...] و قال إن له مصنفات مقبوله عند العلماء، و منها إنسان عین المعانی فی التفسیر و ذخائر الثمار در معانی أخبار سید مختار ثم أورد له أبیاتا فارسیه لطیفه. و قد ذکر الکتابین فی کشف الظنون (1) و خلط فی مؤلفها بین مجد الدین أحمد بن أبی بدیل المفسر الشاعر الفارسی السجاوندی و شمس الدین أبی الفضل محمد بن أبی یزید طیفور السجاوندی القاری المتوفی (560) مؤلف الوقوف و مؤلف عین المعانی فی تفسیر السبع المثانی. کذا فی (فهرس مکتبه دانشگاه تهران- ج 1 ص 242).
کان من فضلاء شعراء سمرقند. وصفه فی (تس 5- ص 165) و أورد شعره.
هو السید محمد بن السید أحمد الحسینی المتخلص هاتف. نزل جده الأعلی من أردوباد إلی أصفهان و یأتی والده الطبیب الماهر الشاعر المتوفی (1198) و کان سحاب من شعراء عصر الفتح علی شاه و لقبه مجتهد الشعراء و باسمه ألف تذکره رشحات سحاب و له سحاب البکاء و توفی (1222) و حمل إلی العراق. ترجمه (مع- ج 2 ص 207) و قال إن دیوانه یقرب من خمسه آلاف بیت و ترجمه فی (دجا- ص 176) نقلا عن نگارستان دارا و ذکر أن دیوانه فی ثمانیه آلاف بیت. توجد نسخه منه فی (الرضویه). و ثلاث نسخ عند (الملک) و نسخه فی (سپهسالار) أقل من (4000 بیت) و نسخه دانشگاه تهران أقل من (2000 بیت) کما فی فهرسها (ج 2- ص 54) و ترجم فی انجمن خاقان أیضا.
هو أبو القاسم بن محمد زمان التفریشی المولود بها (1304) طبع بعض أشعاره فی تصانیفه منها فی مدیح الإمام الصادق علیه السلام فی کتابه زندگانی إمام صادق. و طبع له فرهنگ خاورشناسان.
و هو ابن عبد الله محیط. ولد بسامان من قری أصفهان فی (1301 ش) ذکره فی (شعراء معاصر أصفهان- ص 237) و قال إنه من عمال أصفهان و أورد من شعره و أطرأه. ر
ص: 432
الشیخ حسن علی من أعضاء انجمن دانش بهمدان کما وصفه و أورد شعره فی دانش نامه لمحمد باقر ألفت الأصفهانی، و یوجد دیوان سحاب فی مکتبه (المحیط) بطهران.
النجفی الجوار أصله من جرجان و مولده تستر و مسکنه النجف. ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 304) و ذکر لقائه فی النجف بعد ریاضاته بها فی سبعه عشر سنه و مع اعترافه بأنه کان فی ظاهر حاله فی کسوه التفرید و التجرید ادعی
أنه کان مرائیا مزورا و أورد رباعیه له. و لکن فی (مع- ج 2 ص 21) و فی (ض- ص 138) ذکر أنه جاور النجف أربعین سنه فی الریاضات النفسانیه و المجاهدات فی عصر الشاه عباس الماضی و بها توفی (1021) و له سته آلاف رباعیا غیر ما له من الغزلیات، و أورد فی الکتابین جمله من رباعیاته و عد رباعیاته فی مرآه الخیال ص 84 باثنتی عشر ألف رباعیه و فی سرو آزاد- ص 14 نقل عن صبح صادق أن له سبعین ألف رباعیه، و کذا فی شمع انجمن- ص 198 و لیس بصحیح. و فی (نر 9- ص 254) قارنه بالخیام من کثره رباعیاته و لم یترجمه مستقلا. و ترجمه فی هفت إقلیم و فی (تش- ص 151) و لکن غلطا، و فی (تغ- ص 63) سماه کمال الدین، و فی فهرس ریو (ص 672) و عنه فی (براون ج 4- ص 168) و ذکر هذا وفاته فی (1010) و هو مأخوذ عن سرو آزاد. و نسخه من دیوانه توجد عند (الملک) تشتمل علی (4452) رباعیه کتبت (1091) تحت رقم (4995). و نسخه (المجلس) تشتمل علی (6250 رباعیه) و فی مقدمتها رساله عرفانیه فارسیه لسحابی طاهرا، و اسمه عروه الوثقی تشتمل علی أربعه فصول و بعد الرباعیات مثنوی لسحابی أیضا. و نسخه پارسای تویسرکانی بطهران تشتمل علی عروه الوثقی ثم الرباعیات ثم المثنوی المذکور فی (343 بیتا) کما ذکر ذلک مفصلا فی مجله أرمغان الطهرانیه (السنه 14- ص 515- 518) و سماه فی فهرس الآصفیه (ص 298) سحابی شوشتری.
ذکر دیوان رباعیاته فی فهرس الآصفیه (ص 298) و فی (تغ- ص 63) سبحانی شوشتری. و الظاهر أنه هو الأسترآبادی المذکور آنفا.
راجع سحابی الأسترآبادی.
المعروف بقطبا. کان قاضی خوانسار و والده القاضی
ص: 433
أمین الخوانساری. ترجمه النصرآبادی و أطرأه فی (نر 9- ص 318) و أورد رباعیه له.
و کذا فی (گلشن- ص 198).
أصله من أردستان، و کان عطارا بأصفهان.
أورد شعره فی (گلشن- ص 198).
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 409) و ذکر صحبته مع المولی صبوحی الخوانساری المتوفی (1078) فی طهران و ذکر شعره فی حق مقصود علی الأرباب الطهرانی و أورد کثیرا من أشعاره التی أنشأها باللهجه الطهرانیه.
و ترجمه فی (مع- ج 2- ص 21) و أورد بعض أشعاره الطهرانیه، و کذا فی (گلشن- ص 198).
ابن وثیل العاملی الریاحی. ذکره (ابن الندیم- ص 224) جمع شعره الأصمعی و ابن السکیت.
و اسمه محمد زمان خان بن نظام الدوله الحاج محمد حسین خان الصدر الأعظم للسلطان فتح علی شاه. و کان حاکم یزد کما ترجمه فی (مع- ج 2 ص 181) و أورد بعض شعره. و کذا فی انجمن خاقان.
المیرزا زاهد علی المتخلص سخا ابن المیرزا سعد الدین اللاری. کان هو بعد والده ضابط مالیات بنادر فارس. ترجمه فی تذکره حزین (ص 95) قال و بعد الانقلابات ترک عمله و فر إلی الهند و مات بدهلی. أقول أورد أشعاره فی گلستان مسرت مکررا. و قال فی لارستان کهن- ص 199 إنه فی محاربات محمد خان بلوچ فر إلی دهلی و مات بها فی (1146) و دیوانه ذکر فی التذاکر و لعله یوجد فی مکتبات الهند. و أضاف فی (تغ- ص 63) أنه فر من نادر شاه. و زاد فی أسماء المؤلفین- ج 1 ص 767 أنه مات مسموما.
و اسمه عبد الصمد. کان من تلامیذ عبد القادر بیدل، و من أساتیذ سراج الدین آرزو. مات بأحمدآباد گجرات فی (1141) أورد شعره فی (گلشن- ص 199) و القاموس الترکی ثم الریحانه.
سافر إلی الهند للتجاره فلازم بهادر والی. له دیوان مختصر. و مات (1226) أورد شعره فی (گلشن- ص 199) و أضاف فی الریحانه نقلا عن
ص: 434
القاموس الترکی أن اسمه السید محمد خان و مات (1216).
و اسمه آقا نبی المنشی العلاقه بند. أورد شعره فی (گلشن- ص 198).
من شعراء عصر السلطان الشاه عباس الماضی المتوفی (1038) ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 245) و أورد بعض قصیدته فی مدح الشاه عباس و بعض غزله و رباعیته، و کذا فی (تغ- ص 64).
و اسمه الشیخ محمد صدیق ابن القاضی إحسان الله قاضی بلگرام. تلمذ علی نوازش علی. ترجمه و أورد شعره فی (سرو آزاد- ص 349). و أورد شعره فی گلستان مسرت.
و هو سدید الدین محمد من طائفه أکراد کرماج و معاصر أثیر الدین أخسیکتی (المتوفی (562) و المعارض معه فی الشعر. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 245) و أورد شعره المنبئ عن کونه أعور العین و کذا فی (تش- ص 14) و (تغ- ص 64) و القاموس الترکی ثم الریحانه. و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 2 ص 333 إنه رأی دیوانه فی خمسین ورقه بخط محمد رضا صدر الکتاب.
و اسمه سدید الدین الخراسانی. قال فی (مع- ج 1 ص 245) کانت بینه و بین الحکیم أنوری (المتوفی 552) مهاجاه شعریه و أورد شعره.
کان طبیبا للسلطان العثمانی. ترجمه الشاه محمد القزوینی فی (بهش 2- ص 381) و أورد مطلع غزله.
مر بعنوان حکیم سدید فی (ص 261).
ابن المولی نعمه الطبیب الگیلانی. کان والده یهودیا فأسلم بعد معاشرته مع مرضی المسلمین. و ابنه سدید ترقی من الطبابه و غلب علیه حب السلطنه فکان معارض السلطان کما ذکره القزوینی فی (بهش 2- ص 384) و أورد بعض شعره. و أورد شعره المذکور عینا فی (خص 8- ص 285).
السید مصطفی الخراسانی المعاصر. طبع له مناظره غنچه
ص: 435
و گل فی الحجاب فی (1310 ش) و طبع دیوانه فی (1332 ش) بطهران مع مقدمه فی تقریظه کلها فی (76 ص).
ابن أخت ترابا الشاعر الخطاط المذکور دیوانه.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 394) و ذکر أنه کان أولا نقاشا لکنه ترکه و کان مشاعرا فی أصفهان مع المیرزا حسن واهب. و یمکن اتحاده مع سراجا نقاش.
المذکور فی (ص 260) ترجمه فی (تش- ص 187) و (روشن- ص 289).
ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 139) و ذکر أن اسمه محمد قاسم و أطری إنسانیته و مهارته فی صنعته و إنه تتبع أکثر الشعراء المتقدمین و المتأخرین و أورد بعض ما أنشأه بدیهه من غیر فکر. و یمکن اتحاده مع سراجا أصفهانی. و الظاهر أنه هو الذی أمره خان خانان فی (1024) بجمع آثار عرفی، فجمع دیوانه فی مده سنه و نصف فی (14000 بیت) و قد جاء ذکره فی دیوان فوقی یزدی.
مر بعنوان دیوان آرزو الأکبرآبادی و یعرف سراج الشعراء أیضا.
و اسمه محمد قاسم نصاص. لاقاه الحزین بمشهد خراسان و کان معمرا. ترجمه و أورد شعره فی تذکره حزین- ص 123. و گلستان مسرت- ص 143 و (روشن- ص 289).
و هو السید سراج الدین العارف بدکن حیدرآباد. و شعره بالفارسیه و الأردویه. و مات (1177) أورد شعره فی (گلشن- ص 200) و القاموس الترکی ثم الریحانه.
اسمه سراج الدین علا، مداح خوارزم شاه، کما ذکر فی (تش- ص 303) و فی (مع- ج 1 ص 247) و قال سنگلاخ إنه رأی دیوانه بخط إبراهیم ابن المیر عماد الخطاط کما فی امتحان الفضلاء- ج 1 ص 292. و ترجم فی القاموس الترکی و الریحانه.
ترجمه فی (مع- ج 1- ص 245) و ذکر أنه مداح نصره الدین السیستانی، و أدرک ناصر الدین أیضا. و حج البیت و من قصائده فی نعت
ص: 436
النبی ص بردیف مصطفی و قد انتخب أشعارا من دیوانه فی تذکره عرفات العاشقین و ترجمه أیضا فی (تغ- ص 64).
یأتی بعنوان مختاری غزنوی.
و اسمه الملا أحمد الماهر فی اللغز. أطری شعره فی (مجتس 6- ص 163).
راجع سراج الدین سکزی.
و اسمه سراج الدین منهاج. ولد بلاهور و تعهد القضاء من عهد شمس الدین التتمش إلی عهد ناصر الدین محمود. و لقب بصدرجهان و ألف طبقات ناصری باسمه. أورد شعره فی (گلشن- ص 200) و القاموس الترکی ثم الریحانه. و فی (تش- ص 350) بعنوان سراج لاهوری نقلا عن هفت إقلیم.
هو دیوان آرزو الأکبرآبادی المذکور فی (ص 5). و هو مؤلف تنبیه الغافلین فی لغه الفرس.
راجع سراج قمری.
ترجمه فی تاریخ گزیده- ص 820 و الطبقه الرابعه من تذکره دولت شاه. کان سراج الدین هذا من قزوین و لازم مجلس السلطان أبی سعید خان (855- 872) و له هزلیات مع قنقرات خاتون أخت السلطان و بی بی صفیه العارفه، و له معارضات مع معاصریه سلمان الساوجی و عبید الزاکانی و شبهه فی (بهش 1- ص 338) بعمر الخیام (1) و فی مرآه الخیال ص 54 نسبه إلی ما وراء النهر و سماه فی (گلشن- ص 20) سراجی قزوینی و قال یتخلص تاره سراجی و تاره قمری و سافر إلی الحجاز و مدح النبی صلی الله علیه و آله و أورد شعره فی گلستان مسرت- ص 450 و فی نسخه تذکره شعراء
ص: 437
المخطوط الموجود فی (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3: 159).
راجع دیوان سراج سمرقندی.
معاصر الشاه سلیمان الصفوی. کذا ذکره فی (تش یز- ص 294) و أورد شعره. و أظنه أراد به أحد المذکورین آنفا.
راجع آرزو و سراج اورنگ آبادی و سراج سمرقندی.
أطری شعره و قصیدته التی التزم فیها بذکر العناصر الأربعه فی (بهش 1- ص 338) قبل ذکره لسراج قمری. و قد خلط بینهما فی (گلشن- ص 201) فسماه سراجی قزوینی.
قال فی (مع- ج 1 ص 245) إن اسمه جمال الدین محمد بن علی و کان مداح خسرو ملک الذی توفی (583).
راجع سراجی و سراج قمری.
و اسمه محمد أمین بن الأستاد عوض السمرقندی بهله دوز (دستکش چرمی) ترجمه النصرآبادی فی (نر 10- ص 439) و ذکر أنه من طلبه العلم و عارف بصنعه أبیه، و أورد بعض شعره و کذا فی (روشن- ص 290).
اسمه المیرزا إسماعیل خان البروجردی المتخلص فی شعره بسرباز صاحب دیوان المراثی المطبوع الموسوم بأسرار الشهاده کما مر فی (ج 2 ص 46) و دیوانه هذا غزلیات کله رأیت فی کتب السید محمد علی السبزواری نسخه منه کتبت فی بروجرد و تاریخ کتابتها (1260) فی عصر الناظم. ترجمه بعد وفاته فی (المآثر- ص 207) و قال إنه متوسط. و قد طبع فی (1283) کما فی الفهارس.
ترجمه میر علی شیر فی (مجن 4- ص 91 و 265) و ذکر أنه من الساده المحترمین بغایه الاحترام فی ترکستان و کان صدرا فی خراسان مده و استعفی عن الصداره بعلو همته و أورد رباعیته الفارسیه. و مر تفسیر محمود سر برهنه: فی (4: 313) و قال فی شاهد صادق مات السید شمس الدین محمد سر برهنه فی (998).
هو معتمد السلطان الحاج أحمد خان وکیل الرعایا المولود
ص: 438
بمسقط و المتوطن ببوشهر صاحب تذکره شعراء العرب الموسوم نبراس و کان حاکم بندر عباس من قبل السلطان ناصر الدین شاه. ترجمه فرصت فی عم- ص 372 و ذکر أنه جمع دیوانه بنفسه و یتخلص فیه باسمه، و ذکر أن ولده محمد علی خان سرهنگ یتخلص فی شعره عاری.
. أورد کثیرا من شعره و قطعه من مثنویه سفرنامه کاج فی پژمان- ص 173- 176).
المیرزا الحاج عبد المحمود بن الحاج محمد صادق الأصفهانی. ولد فی (شوال- (1282) بأصفهان و کان من أعضاء انجمن شیدا فأورد ألفت غزله فی دانش نامه المطبوع (1342) و مات بعدها. و ترجمه کذلک فی شعراء معاصر أصفهان- ص 239.
المیرزا یحیی بن عبد الغنی منشی السفاره البریطانیه بطهران. طبع دیوانه فی (1316) مع مقدمه فی أحواله بقلم زین العابدین بن محمد رضا حکیم إلهی الشیرازی، و معه مختصر جغرافیا بلده تفرش و أحوال إخوانه محمد علی و المیرزا علی رقی و نصر الله حیران. و قد ترجم سرخوش هذا عبرت فی نامه فرهنگیان الموجود نسخته بمکتبه (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3 ص 694). و أورد شعره فی (پژمان- ص 177).
الملا محمد أفضل بن محمد زاهد. ولد (1050) و مات (1126) بدهلی. و هو الشاعر الفارسی الهندی. له مثنوی حسن و عشق المذکور فی (ج 7) و مثنوی ساقی نامه و مثنوی قضا و قدر و نور علی نور فی تتبع المثنوی للمولوی الرومی، و شاهنامه محمد عظیم و کلمات شعرا تذکره للشعراء و دیباجه دیوان نظما و مثنوی أحوال هند و جوش و خروش نثرا و مثنوی خمخانه و روائح نثرا فی قبال لوائح للجامی. ذکر کلها فی مقدمه طبع کلمات الشعراء بقلم دلاوری مصحح المطبوع
فی (1942 م) بلاهور. و ترجمه أیضا فی (نر 11- ص 450) و سرو آزاد- ص 143 و (خیال- ص 290) و (حسینی- ص 158) و کذا نفسه فی کتابه کلمات شعرا الذی نعبر عنه فی قسم الشعراء من الذریعه (سرخوش- ص 51)
ص: 439
و کذا فی (تغ- ص 64) و قاموس الأعلام الترکیه و عنه فی الریحانه.
الذی کان حیا إلی (1190). نسخه منه یشتمل علی الغزلیات و القصائد موجوده عند (محمد النخجوانی) کتابتها (1248) کما کتبه إلینا.
و اسمه هیرالال، و یشتهر بسیام سند من قوم کایته من أمراء الأود. مات (1284) و دیوانه الفارسی موجود کما ذکره فی (گلشن- ص 202- 201).
. أورد شعره الفارسی فی (گلشن- ص 202).
هو السید المیر محمد حسین، من نجباء سادات آمل مازندران و المجاور للحائر. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 411). و ذکر مسافرته إلی أصفهان قبل سنتین و عودته إلی کربلاء و أورد جمله من أشعاره. و کذا فی (پژمان- ص 834) و کذا فی (گلشن- ص 202).
مر فی (ص 422) سامانی. و جاء اسمه سرکاری غلطا.
و هو المیرزا عبد الله بن الحاج فریدون الگرجی. کان قد جاء محمد شاه قاجار بوالده من گرجستان، فولد سرگشته بأصفهان فی (1245) و تربی هناک فتخلص أولا سرگشته ثم بدله إشتها و مات (1289) فقال عباس قلی بختیاری خرم فی تاریخه:
گفتا پی تاریخ وفاتش خرم:
ای وای که اشتها نداریم دگر
طبع علی الحجر بطهران فی (80 ص) مع مقدمه فی أحواله مغلوطا. و توجد نسخه منه فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 217) تشتمل علی (1500 بیت) کلها غزلیات فی الأطعمه نظیر دیوان بسحاق. و قد کتب له دیباجه ذکر فیها أن جامع الدیوان هو المیرزا نصر الله بن محمد شفیع الخطاط بأصفهان الذی کان سرگشته یعلم أطفاله. و کتب الدیباجه علی محمد المنشی بن محمد علی المنشی.
و اسمه صادق یسکن طهران، و یعد من شعراء البلاط. رأیت کثیرا من شعره فی جرائد طهران و غیرها و کذا فی (پژمان- ص 180 و 834).
اسمه سعیدا و أصله من یهود کاشان و أسلم کما فی
ص: 440
(نر 9- ص 310) أو من أرامنه الإفرنج کما فی مرآه الخیال- ص 140) و قرأ علی المیر الفندرسکی و المولی صدر الشیرازی و لازم العرفاء و أدرک المشایخ و صار مجذوبا فسافر إلی بندر سورت کما فی (مع- ج 2 ص 20) و (ض- ص 141) عن دبستان مذاهب و قال فی مرآه الخیال إنه سافر إلی تته و استولی علیه غرام ولد، قال النصرآبادی إنه ابن راجه و قال (حسینی- ص 145) إن اسمه أبهی چند، من الهنود فتجنن فکان یمشی مکشوف الرأس و العوره، و کان دارا شکوه یحبه فأکرمه و لما مات دارا شکوه فی (1069) و انهدم مآثر أکبر شاه و بدعه، أمر به عالمگیر شاه فحاکمه قاضی القضاه ملا عبد القوی الماوراءالنهری إمام جمع من العلماء و الملک نفسه، فأجاب عن سؤالات الملک بشده فغضب الملک فحکم علیه بالموت و لما أراد الجلاد أن یشد علی عینه سترا امتنع عن ذلک فضرب عنقه فی (1072) کما فی مرآه الخیال أو (1070) کما فی شعر غلام سرور المنقول فی ریحانه الأدب عن خزینه الأصفیاء- ج 2 ص 352 و هو:
سال قتلش چو از خرد جستم
گشت پیدا که سرمد و سرمست
و قال فی (تش- ص 244) إنه قد اقتص من القاضی المذکور بعد ذلک. و ترجمه أیضا النصرآبادی فی (نر 9- ص 310) و أورد شعره فی ذم التنباک و أورد فی مرآه الخیال و (سرخوش- ص 50) شعره فی تأویل المعراج. و یظهر من قتله بید اورنگ زیب عالمگیر بتهمه الزندقه و مصاحبته لدارا شکوه، حسن حاله. و سرمد أیضا تخلص لفیض الله بن محمد الرومی المتوفی (1202) و دیوانه ترکی کما فی أسماء المؤلفین (ص 824- ج 1).
و لقبه شریف. کان من ملازمی أکبر شاه فترجمه فی طبقات أکبری (ج 2 ص 511) و أورد شعره. و سماه فی (روشن- ص 290) السید محمد شریف و قال ورد الهند و لازم راجه مان سنگه و مات (1015).
و اسمه باقر الکفری. ترجمه فی (دجا- ص 181) عن حدیقه الشعراء.
و اسمه حسن المتخلص مستی یأتی بتخلصه، و هو غیر سرمست عبد الکریم المذکور فی (ج 6- ص 380).
ترجمه النصرآبادی فی (ص نر 9- 378) بعنوان
ص: 441
ملا سرود، و ذکر أنه ماهر فی فنون الشعر و لا سیما التاریخ حتی أنه کان ینظم تاریخ بعض الأحیاء و أورد شعره.
و اسمه الملا سرود أیضا. أورد شعره فی (روشن- ص 290) و أطرأه فی (تغ- ص 64).
ذکر سام میرزا فی (تس 5- ص 158) المؤلف فی (957) أنه کان تخلصه أولا ایمنی ثم غیره بسرودی بمناسبه شغله، ثم ذکر ثلاثه مطالع من شعره کلها غیر ما ذکره الصادقی الآتی.
من قصبه تسمی بخوانسار. ترجمه کذلک الصادقی فی حیاته علی الظاهر فی (خص 8- ص 243) المؤلف (1010) و أورد شعره فی فن من الموسیقی و من ملاحظه تاریخ تألیف التحفه و المجمع یظهر تأخر القمی هذا عن الخوانساری الذی کان ممن غیر تخلصه الأول فی زمن تألیف التحفه (957).
اسمه المیرزا محمد حسین بن المیرزا محمد علی و تخلصه سرور براءین بینهما الواو. کان من بدو سلطنه محمد شاه ثم ناصر الدین شاه نازلا فی طهران ماد حالهما إلی زمن تألیف مجمع الفصحاء کما ذکر فی (مع- ج 2 ص 211) قال و له دیوان و أورد بعض أشعاره.
و اسمه لاله هیت پرشاد، من قوم کایتهه. له تذکره تراجم الشعراء نظما، فأورد فی تاریخ کل شاعر رباعیا. و کان ماهرا فی نظم التواریخ و کان حیا حین تألیف آفتاب عالمتاب کما ذکره فی (روشن- ص 290- 291).
و اسمه کربلائی شکر الله، و شعره ترکی.
ترجمه فی (دجا- ص 181) نقلا عن حدیقه الشعراء.
و هو المیرزا محمد بن کاظم بن الحاج محمد الطبیب المولود بشیراز و المتوفی بها (1315) له رشحات الفنون فی الأدب. ترجمه فرصت فی (عم- ص 116) ثم أورد فی (ص 489) فی تاریخ موته:
فرصت دل خسته بتاریخ گفت:
(از دل ما رفت پس از وی سرور)
ص: 442
و له مهاجاه مع مشتری و فروغی فی طهران عند ناصر الدین شاه.
و اسمه عالم بیک. کان فی خدمه خان خانان کما فی (نر 3- ص 62) و خدمه جهانگیر کما فی سرو آزاد- ص 57 و (تغ- ص 64) و (پژمان- ص 845) و أوردوا شعره. و فی نسخه من النصرآبادی سرور بدل سروری
و هو محمد قاسم بن الحاج محمد، صاحب مجمع الفرس الذی ألفه فی أصفهان (1008) و لخصه باسم خلاصه المجمع (1) فی (1018) باسم حاتم بیک وزیر الشاه عباس، ثم سافر فی (1032) إلی الهند و کان بلاهور فی (1036) قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 291) إنه أکمله فی الهند و أورد شعره بتخلص سروری و کذا فی (گلشن- ص 203) و ریاض الشعراء و مرآه العالم و فهرست (سپهسالار) (ج 2 ص 219) و کشف الظنون و فهرس ریو (ج 2 ص 498) و (تغ- ص 64).
و اسمه رای بنس دهر، من قوم کایتهه من أولاد لاجی بهادر. تلمذ علی إحسان الله ممتاز، و استبصر و تشیع. أورد شعره فی (گلشن- ص 202). و قد طبع فی نولکشور بلکهنو دیوان سروری و یحتمل أنه له، أو لما بعده
و هو الشیخ رضی الدین غلام مرتضی ابن الحافظ غلام محمد و تلمیذ نظام الدین معجز. أورد شعره فی (گلشن- ص 203- 202) و مات فی أواسط القرن الثالث عشر کما فی (روشن- ص 291).
و اسمه سکندر المتوفی (1136). توجد نسخته فی مکتبه المتحف البریطانی برقم (335)، و له دیباجه کتبها مستعد خان ساقی. أوله:
[الحمد لله علی نواله و الصلاه علی محمد و آله سرور دلهای دانش ...] و أول الدیوان:
الهی در طریق عشق آسان ساز مشکلها
بیابانها خطرناک و بسی دور است منزلها
و النسخه تشتمل علی غزلیات و مقطعات و رباعیات و قصائد و منها قصیده عمان المعانی کما فصلها ریو فی فهرسه (ج 4 ص 211).
الملقب شمس الشعراء، المیرزا محمد علی بن قنبر .
ص: 443
علی من محال سه ده. اشتغل بنظم الشعر من شبابه و جال فی بلاد إیران إلی أن تمکن و استقر فی تبریز مادحا لأعاظمها و لا سیما ولی العهد، ناصر الدین شاه و سافر فی خدمته إلی طهران و لقب منه شمس الشعراء و نظم غزوات أمیر المؤمنین علیه السلام إلی أن توفی (1285) عن 57 سنه. ترجمه فی (مع- ج 2 ص 184) و أورد فیه ما یقرب من سبعمائه بیت من شعره. و مر له فی (ج 2- ص 294) ترجمه أشعار ألف لیله نظما بالفارسیه. و قد اعترض علی أشعاره آخوندزاده القفقازی فی رساله توجد فی مکتبه (سپهسالار) کما فی فهرسها (ج 2- ص 96). و توجد نسخه من دیوانه عند (الملک) برقم (5053) و توجد له هناک منظومه تحفه الوزراء أیضا برقم (4885). و بعد موته انتقل لقب شمس الشعراء إلی رضوان قاجار کما فی ترجمته فی (انجمن- 4).
لمیرزا إبراهیم بن محمد مهدی بن رضا قلی التفریشی الطهرانی الملقب مدائح نگار قبلا و مدیح الملک أخیرا، و المتخلص سروش ولد (1290) و توفی (1325) کما فی جریده کانون شعراء لإسماعیل پور و له انجمن ناصری فی تاریخ القاجاریه و دقائق النظر فی حقایق السفر و ملستان طبع بخراسان فی عهد والیها آصف الدوله
و هو المرتضی قلی بیک من غلمان البلاط الصفوی ترجمه و أورد شعره بعد الإطراء فی (نر 2 ص 46- 47) و فی (تغ- ص 64) سماه سروش
هو ابن الحافظ علی البیرجندی القاری الذی لم یوجد له نظیر فی علم القراءه و التجوید فی عصر الفخری الذی ألف لطائف نامه فی (928) کما ذکره فی (مجتس 6- ص 157) فی عداد من لم یذکرهم الأمیر علی شیر، و ذکر غریب هیئته و أورد مطلع غزله و الظاهر اتحاده مع سروی خراسانی الآتی و یحتمل کونه ابن حافظ جامی المذکور(1)
ترجمه کذلک الحکیم شاه محمد القزوینی فی (بهش 2- ص 392) و أورد مطلع غزل له غیر ما ذکره الفخری و یحتمل اتحاده مع البیرجندی المذکور، لکون خراسان شاملا لبیرجند و غیرها ا
ص: 444
و اسمه موسی خان ترجمه و أورد شعره فی تذکره ممیز، الموجوده فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 164) و قال لاقاه فی (1299) و کان یتخلص سرهنگ
اسمه حسن خان، لقب سرهنگ من قبل نائب السلطنه عباس میرزا و آباؤه کانوا من أهل الدیوان فی تبریز کما ترجمه معاصره فی (مع ج 2 ص 183) و فی (دجا- ص 181) و أورد بعض شعره، و تاریخه لوفاه الحاج میرزا مهدی القاضی الطباطبائی التبریزی بقوله (مسکن ببهشت کرده سید مهدی) مطابق (1241) و أورد شعره فی (پژمان- ص 182)
هو المیر إبراهیم بن أبی القاسم ولد فی (1310) بقریه پوده من سمیرم السفلی بأصفهان و تلمذ علی المیرزا یحیی البیدآبادی الکاشی و صهره له آخرین قانون و دیوان شعر یشتمل علی خمسه آلاف بیت و مجموعه طبع فی (24 ص) فی (1346) و مثنوی مرغابیه أو سفرنامه و مکاشفات و مات فی رمضان (1369) فی أحد المارستانات بطهران و دفن بقم ترجمه و أورد شعره فی (شعراء معاصر أصفهان- ص 242 و ابنه أبو القاسم بن إبراهیم بن أبی القاسم شاعر یتخلص سری أیضا و هو حی یرزق، ولد (1351)
و هو ابن علی شهاب الدین الترشیزی ملازم السلطان محمد بایسنقر الآتی ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 3- ص 67 و 240) کما ترجم والده فی (لط 1- ص 17) و أورد مطلع غزلهما
مر بعنوان دیوان الرفاء
و اسمه حسین سعادت النوری الأصفهانی یسکن طهران و له گلهای سعادت و شهرهای تاریخی ایران و هشت سال در میان ایرانیان کلها مطبوعات و له شعر کثیر ترجمه و أورد شعره فی (شعرای معاصر أصفهان- ص 244- 246)
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 11- ص 451) و ذکر له مطلعین و هذه الرباعیه:
ص: 445
مدح علی از عین یقین است مرا
رکن دوم از أصول دین است مرا
آن را کنم آشکار و این را پنهان
ذکر خفی و جلی همین است مرا
من نواحی أصفهان کان من شعراء عصر الشاه عباس الأول الصفوی سافر إلی الهند و رجع ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 177) و (روشن- ص 291) و سماه فی (گلشن- ص 204) و ید بیضاء سعدی بدل سعدا و سماه فی (نر 9- ص 283) سعیدا و قال مات بعد رجوعه من دکن و أورد قصیدته فی مدح الشاه عباس
و هو الحافظ سعد من أهل بخاری کما وصفه کذلک فی (نر 15- ص 527) و قال المیر علی شیر فی (مجن 1- ص 8 و 184): کان من مریدی المیر قاسم الأنوار (المتوفی (837) و قد طرده المیر من الخانقاه توجد نسخه من دیوانه فی مکتبه دانشگاه طهران کما ذکر فی فهرسه (ج 2 ص 241) تشتمل علی (360 بیت 61 غزلا) و قد خلط فی (دجا- ص 181) بین سعد البخاری و سعد التبریزی
ترجمه و أورد شعره فی (تاریخ گزیده للمستوفی (ص 828) من طبع أروپا و کذا فی (بهش 1- ص 339) للشاه محمد القزوینی و رجال حبیب السیر (ص 27)
و اسمه جلال الدین سعد الله التبریزی الحافظ معارض سعد الدین الخطیب فی منصب الخطابه، کذا وصفه فی (دجا- ص 181) ثم قال إنه کان مرید القاسم أنوار و أورد کلما قیل فی حق سعد بخاری فخلط بینهما و الظاهر أن منشاه اشتباهه ما وقع فی (روشن- ص 291)
مر بعنوان دیوان أمیدی الطهرانی فی (ص 97)
و هو سعد الله بن مقصود بیک التونی سافر إلی الهند و رجع إلی إیران و سماه فی آفتاب عالمتاب سعید، کذا فی (روشن- ص 293) و أورد شعره
مر بعنوان سعد بها جامی
راجع دیوان سعد الدین الحموی
ص: 446
راجع دیوان سعد الدین خلیفه
و هو محمد بن المؤید بن أبی بکر بن حسن بن محمد بن حموه الجوینی المتوفی (650) و هو والد صدر الدین إبراهیم مؤلف فرائد السمطین کان من أصحاب نجم الدین الکبری أرخ وفاته فی الشذرات و ترجمه بعنوان محمد بن المؤید بن عبد الله بن علی الصوفی، سکن صفح قاسیون مده ثم رجع إلی خراسان و توفی هناک أقول أورد شعره فی (حسینی- ص 140) و فی (تش- ص 72) و قال إنه توفی یوم الأضحی و إن له سجنجل الأرواح و غیره و قد خلط بعض شعره فی أشعار أبی سعید أبی الخیر کما فی مقدمه دیوان الأخیر (ص 56) من طبع طهران و ترجمه أیضا فی (ض- ص 135) و (مع- ج 1 ص 244) و (تغ- ص 56) و (گلشن- ص 203) و توجد شعره فی مشیخه کنز السالکین المذکور فی (ج 8 ص 187)
کان معلما أورد شعره فی مدح شاه جهان فی (روشن- ص 292) و أورد شعره فی (مع- ج 1 ص 247)
راجع دیوان سعد گل
و هو من شعراء شیراز و من مریدی الخواجه حافظ الشیرازی، و دفن عند قبره کما فی (حسینی- ص 152) و أورد شعره فی (هفت- ص 258)
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 85 و 259) و أورد شعره و قال لم یعرف مولده و فی نسخه جاء سعید. و عده فی شاهد صادق من المتوفین فی (766). فهو غیر سعید الهروی المتوفی (649) المذکور فی (دولت 3) و قد خلط بینهما فی (مع- ج 1 ص 248). و کذلک هو غیر سعد کاشغری النقش بندی المتوفی (660) کما فی شاهد صادق و قبره مزار کما یظهر من (مجن 1 ص 23) و المترجم فی خزینه الأصفیاء و ریحانه الأدب.
مر بعنوان سعدای أردستانی.
هو الحکیم العارف مشرف بن مصلح الشیرازی، أکبر
ص: 447
شعراء إیران فی القرن السابع و أعظمهم فی الغزل علی الإطلاق 1 کان یمدح السلطان سعد الدین زنگی فتخلص باسمه فی شعره. ولد فی العشر الأول من تلک المائه، و مات فی (17 ذی الحجه- (691) بشیراز ظاهرا، و رأیت تاریخ وفاته نظما فی ظهر نسخه من شرح گلستان بالعربیه موجوده فی مکتبه دانشگاه تهران برقم (230) و هو:
همای روح پاک شیخ سعدی
مه ذی حجه بود و در خصا سال
شب سه شنبه و هنگام صبح
بیفشاند از غبار تن ید و بال
1 و قد عده فی شاهد صادق من المتوفین فی (691) و أما غیره فقد ذکروا (690) إلی (694) و ترجم سعدی فی الحوادث الجامعه و فی مرآه الخیال (ص 44) و (تش- ص 269) و (حسینی- ص 142) و (دولت 4) و جمیع التذاکر المؤلفه بعده. ثم فی (1356) بمناسبه مضی سبعمائه عام علی تألیف گلستان أقیم فی طهران مهرجان لسعدی و کتب فی أحواله من المقالات ما لا یحصی و رسالات کثیره رأیت منها حیات سعدی لنصر الله سروش فی (141 ص) و سرگذشت شیخ بزرگوار لمحمد حسن الأنصاری فی (64 ص) و تعلیم و تربیت از نظر سعدی لجناب زاده فی (164) و سخن سعدی لقاسم تویسرکانی فی (84 ص) و سعدی نامه ضمیمه لمجله تعلیم و تربیت فی (222 ص) و زندگی سعدی لبدیع پاک بین فی (15 ص).
و الموجود الیوم من دیوان سعدی هو القسم المنظوم من کلیاته المطبوعه مکررا و هو:
(1) بوستان (أو سعدی نامه) 2 القصائد العربیه 3 القصائد الفارسیه 4 الملمعات 5 طیبات 6 البدائع 7 الخواتیم 8 صاحبیه 9 مقطعات 10 الرباعیات 11 المفردات 12 الخبیثات .
ص: 448
و أربعه منها (5 و 6 و 7 و 8) غزلیات کل منها مرتبه علی الحروف فی القوافی. و لا یعلم علی التحقیق من الجامع لأشعار سعدی و هل هو الذی جمعها فی حیاته، أو جمعت بعد وفاته و الدیباجه المنسوبه إلیه موضوعه، و علی أی فقد جاء رجل اسمه علی بن أحمد بن أبی بکر المشهور ب بیستون و رتب غزلیات الکتب الأربعه علی ترتیب حروف أول شعر من الغزل فی (726) ثم فی (734) بدا له و رتبه علی ترتیب القوافی و کتب لها دیباجه أخری و هو الترتیب المتداول الیوم و لا یعلم
الترتیب الذی کان قبله. و یوجد فی مکتبه (الملک) نسخه من کلیات سعدی علی غیر ترتیب بیستون، و کذا نسخه فی مکتبه (المحیط).
ثم إن فروغی (محمد علی ذکاء الملک) جمع الکتب الأربعه و جعله کتابا واحدا یشتمل علی جمیع غزلیات سعدی مرتبا لها علی الحروف فی القوافی و طبعها (1318 ش). و قد ترجم أکثر کتب کلیات سعدی إلی الألسنه الأوروبیه المختلفه و أکثرها ترجمه گلستان الذی هو أقدم کتاب مطبوع بالفارسیه کما سیأتی فی الکاف. و قد طبع کل من کتبه مستقله و نذکرها فی محالها و طبع کلیاته مجموعا مرارا فی إیران و الهند منها فی بمبئی فی (210 ص) علی الحجر و طهران بخط محمد باقر الخوانساری فی (1259) و هناک أیضا علی الحجر سنه (1306) و بخط سراج الکتاب فی (422 ص) و تصحیح شوریده فی (432 ص) علی الحجر، و تصحیح فروغی طبعه علی أکبر علمی فی (988 ص) و طبعه محمد علی علمی فی (884 ص) و طبعه بروخیم کلها علی الحروف، و طبعه علمی علی طبعه شوریده بطهران علی الحجر، و طبعه السید محمد صاحب بمبئی، و طبعه عباس إقبال فی (1317 ش)، و عده کتب منها فی برلن. و طبع خلاصه دیوان سعدی لکوهی کرمانی فی (239 ص) علی الحروف بطهران و طبع بوستان فی تبریز (1301 ش) و طهران (1307 ش) و تبریز (1310 ش) و برلن (1304 ش) و طهران (12881328 ش) علی الحجر و (1316 ش) بتصحیح فروغی و فی (1317 ش) فیها بتصحیح محیط، و طبع أیضا علی الحجر بتصحیح محمد رضا الطهرانی ساکن کربلاء بلا تاریخ و معه قاموس للغاته المعضله(1) .
ص: 449
و لشهره سعدی فقد لقب کثیر من العلماء بهذا اللقب فذکر إسماعیل پاشا ثمانیه رجال منهم فی الجزء الأول من أسماء المؤلفین ص 121، 190، 197، 199، 332، 386، 587، 634
کان شغله کاسه گر فعرف به، استحسن شعره المیر علی شیر فأورد منه ذو قافیتین فی (مجن 2 ص 43 و 216). و فی (روشن- ص 295) سماه سعیدی کاسه گر.
مر بعنوان دیوان سعدای أردستانی.
مر بعنوان دیوان أشرف.
أورد شعره فی (روشن- ص 293) و عنه فی (دجا- ص 182).
مر بعنوان دیوان الحبوبی.
و اسمه سعید بیگ أو نور سعید توفی بمرو و دفن بجوار الخواجه یوسف الهمدانی. ترجمه و أورد شعره معاصره فی (مجن 2 ص 52 و 225) و أطری شعره.
نقل سرجان مالکم عن فهرس پرچ أن له أشعار کثیره کذا فی لارستان کهن- ص 139. و فی گلستان مسرت- ص 176 نقل شعر سعید الدین و لعله هذا. و أورد فی (روشن- ص 292) شعر سعد الدین الإله و قال هو من قدماء الشعراء، و الإله اسم قبیله (کذا).
أورد شعره فی (روشن- ص 293) و أظنه الشیرازی.
کان أسودا بلون الهنود فکان یظن عبدا.
أطری شعره معاصره فی (مجن 3 ص 83 و 257) و عنه أخذ فی (روشن- ص 294).
یأتی بتخلصه متین.
ترجمه العوفی فی لباب الألباب و عنه فی (مع 1- ص 248) و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء (ج 1 ص 122 و ج 2 ص 89) إنه رأی نسختین من دیوانه بخط المیر محمد و الأخری بخط محمد طاهر اعتماد الدوله.
ص: 450
و هو المولوی محمد سعید معاصر عاقل خان الرازی. کان یتخلص أولا غالب فبدله إلی سعید. له شرحان علی الشافیه و الکافیه.
أورد شعره و ترجمه فی (روشن- ص 294). و أورد فی گلستان مسرت کثیرا من شعر محمد سعید.
و هو المولی محمد سعید الملتانی کان ملازم السلطان مرادبخش بأحمدآباد گجرات ثم ذهب إلی شاه جهان آباد و تقرب عند دارا شکوه ثم عالم گیر و مات فی (رمضان 1087) ترجمه و أورد کثیرا من شعره فی مدیح الرضا علیه السلام و غیره فی (تذکره مرآه الخیال ص 169- 175) قال و کان معبرا للرؤیا، عالما بمعرفه الإنسان (علم الفراسه) فأورد فی التذکره بالمناسبه بحثا مفصلا عن هذین العلمین.
و ترجمه أیضا فی (حسینی ص 156).
تلمذ علی صائب فی الشعر. و کان أمیا و دیوانه یشتمل علی عشرین ألف بیت. ترک شغله و سکن مشهد خراسان و مات عن کبر و دفن بها.
ترجمه کذلک فی تذکره حزین (ص 120).
و اسمه آقا سعید أخ المیر محمد باقر تابع المذکور فی (ص 164) و ابن المیر غیاث الدین المحتسب بقم. ترجمه معاصره فی (نر 5- ص 114 و 115) و ترجم أخاه و قال إنه من أولاد خدام الإمام العسکری علیه السلام . قال و جاء سعید من قم إلی أصفهان و شرفنی فی جامع لنبان و أورد شعره. و ذکره فی (تغ- ص 65) أیضا.
و هو المیرزا محمد سعید بن الحکیم محمد باقر القمی الطبیب الحاذق. کان هو و أخوه المیرزا محمد حسین طبیبی بلاط الشاه عباس الثانی (1052- 1078) و کان ماهرا فی العلوم النظریه أیضا، فعزل و حبس فی قلعه الموت ثم نفی إلی قم و سکن هناک إلی زمن تألیف النصرآبادی (1083) فأورد شعره فی (نر 6- ص 167). و قال فی (تش- ص 231) إنه مات بقم و أورد شعره نقلا عن دیوانه.
و فهو متقدم علی القاضی سعید القمی بن محمد مفید الذی کان قاضیا بقم (1099). و قال فی امتحان الفضلاء. (ج 2 ص 142) إنه رأی (44 ورقه) من دیوان الحکیم سعید الله خان بخط عبد الجبار صدر الصدور، و لعله هذا. و قال فی (روشن- ص 293) إنه بدل
ص: 451
تخلصه فی آخر عمره ب حکیم. و ذکره فی (تغ- 65) أیضا.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 4- ص 76) و ترجم أخواه المیرزا عبد الواسع و المیرزا أحمد خان و ذکر أنهم جمیعا وزراء صلحاء و المیرزا سعید لم یفته صلاه اللیل مده مدیده، و أورد عده من رباعیاته، و عنه أخذ فی (گلشن- ص 204).
ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 2 ص 53 و ص 226) و ذکر أنه خال المؤلف و إنه کان ینظم الشعر بالترکیه غالبا و استشهد فی فتنه أبی سعید میرزا فی سرخس و دفن فی البلده. و ذکر أیضا أخاه المیر محمد علی الکابلی الذی یتخلص غریبی و أورد بعض شعرهما بالترکیه.
مر بعنوان سرمد کاشی.
و اسمه ممتاز العلماء القاضی محمد سعید الدین خان بهادر ابن القاضی محمد نجم الدین خان ثاقب، کان أدیبا فی اللغتین الفارسیه و الأردویه و کان قاضیا فی فرخ آباد و اعتزل أخیرا و مات (1262). ترجمه کذلک و أورد شعره فی (گلشن- ص 204).
و سماه فی (روشن- ص 293) بابا سعید و أورد شعره.
و تخلصه فی شعره فغانی. یأتی. أو أن فغانی ابن سعید گوینده کما فی (مجن 3- 80 و 255).
و اسمه سعید ابن الخواجه علی اللاهیجی التاجر. معاصر الشاه سلیمان. أطری النصرآبادی شعره و تذهیبه و تصویره فی الذهب و الفضه فی (نر 9- ص 377). و (روشن- ص 293) و (شعراء گیلان ص 101).
و سماه فی (خوش گو سعید گیلانی.
مر بعنوان دیوان أشرف.
مر بعنوان دیوان سعید قرشی.
راجع دیوان نفیسی
یزدی سکن أصفهان و مهر فی صناعه التصویر
ص: 452
و النقوش و له أبناء. ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 334). و نقل فی سرو آزاد- ص 55 مدح صائب له یسمیه فیه سعیدای نقشبند و کذا فی (تش- ص 260).
و هو المیرزا سعید حفید الخواجه شهاب الوزیر.
ترجمه و أورد شعره معاصره النصرآبادی فی (نر 4- ص 87) و قال توفی فی وزاره مرو.
من أقران القاضی شمس الدین الطبسی و مداح الخواجه عز الدین طاهر الفریومدی. و کان فی حکومه أولاد چنگیز وزیرا لخراسان و یسکن بطوس فعزله هولاکو خان و صادر أمواله و مات فی (649) کذا ترجمه و أورد شعره دولت شاه فی الطبقه الثالثه، و قال کان سعید أستاذ پوربها الجامی. و قد خلط فی (مع 1- ص 248) بین الرجل و بین سعد الهروی المذکور فی (ص 447).
هو ابن حجه الله المولود بسعدآباد (ظ: أسدآباد) بهمدان. ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 294).
مر بعنوان دیوان سعید نقشبند.
هو ابن المیرزا محمد أمین من الساده الحسینیه الأجلاء فی یزد و هو من أسباط السید صدر الدین بن نصیر الدین بن السید المیر محمد صالح الأردکانی نزیل یزد و المدرس بالمصلی، جد الساده المدرسیین الطباطبائیین. ذکر حفیده المیرزا محمد علی
الحسینی الیزدی فی کتابه میکده أن المیرزا سعید هذا جده من طرف الأب بواسطتین. و کان وحید عصره فی حل أشعار الأنوری و الخاقانی و النظامی، و بیان المعمیات و الألغاز المشکله، و کان ینظم الشعر حسب مذاق أهل عصره و کذا والده المیرزا محمد أمین کان ینظم الشعر المتین.
من شعراء الهند، و ملازم بیرم خان، خان خانان. ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 295).
ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 295) و الظاهر أنه هو سعدی مشهدی المذکور.
رأیت شعره فی بعض المجامیع و منها فی گلستان مسرت (ص 448).
ص: 453
الحاج بهرام. توجد نسخه من دیوانه فی بنگاله کما فی فهرسها و سماه فی (تغ- ص 65) سقائی بخاری، و فصل أحواله فی (روشن- ص 295) نقلا عن نگارستان سخن و قال جاء من بخارا إلی الهند فأکرمه محمد أکبر پادشاه و بعد مده ترک الدنیا و حمل قربه یسقی الماء فی سبیل الله و ینشد أشعاره الفارسیه و الترکیه فجمعت دیوانا. و سافر إلی سیلان و مات هناک. و نقل عن قاضی أختران قبره فی بنگاله معروف و أورد له غزلا تخلصه فیه سقا.
أطری صلاحه و فقره النصرآبادی فی (نر 9- ص 385) و أورد بعض شعره و رباعیاته، و کذا فی (گلشن- ص 205) و فی (روشن- ص 296) سماه سقیم أصفهانی.
و هو التخلص السابق ل فغانی راجع دیوان فغانی.
نزیل سمرقند و المتوفی بها ترجمه المیر علی شیر فی مجن 2- ص 51 و من 225) و أورد شعره بالترکیه و توجد شعره فی مکتبه دانشگاه تهران کما فی فهرسها (ج 2 ص 251).
ترجمه فی طرائق الحقائق (ج 3 ص 111) نقلا عن وصف الحال و قال تلمذ فی أصفهان علی نور علی شاه و مشتاق علی شاه و رجع إلی وطنه شیراز فأراد حسین علی میرزا فرمان فرما أن یقتله طلبا لمرضاه العوام فنجا من المهلکه بحمله و سکوته. و مات (1239) و خلف فی مقامه الحاج محمد حسین و دفن بشاه چراغ شیراز. و رثاه وصال شیرازی. و قیل فی تاریخه (هو الذی لا یموت). و ذکره فی (عم- ص 560) فی الحاشیه. و مدحه تلمیذه الحسینی فی إلهی نامه.
و سماه بعضهم سگ لوند، و هو سمی نفسه فی بعض شعره سگ علی أی کلب علی. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 431) و قال کان مزاحا من الأتراک مقربا عند الشاه عباس الأول، و هو الذی نبه الملک علی نقض حکم ضیق به علی الناس، و هو أنه کان قد أجبر الناس علی تزیین الأسواق لأجله، و ذکر أیضا فی هفت إقلیم و عنهما أخذ فی خوش گو مفصلا و (حسینی- 154). و فی (گلشن ص 205) سماه حسن بیگ.
ص: 454
ترجمه شاه محمد القزوینی فی (بهش 2- ص 395) و أورد شعره و قال فی (روشن- ص 296) مات (911).
ترجمه فی (قز مج 6- ص 311) و ذکر أنه من شعراء سلطان یعقوب الترکمانی المتوفی (896).
کان وزیرا لمعصوم بیک بن صدر الدین خان. ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 279) و أورد قصه ملاقاته مع سلامی هذا و حزینی گیلانی فی مجلس و ذکر قصیدته المسماه بردیه و ذکر أن له رفیقا اسمه کلامی و لیس له طبع حسن و فی حقهما قیل:
دو چیزند بدتر ز تیر حرامی
سلام کلامی کلام سلامی
و قال فی (نر 9- ص 289) فی أحوال کلامی أصفهانی: سمعت صائبا یقول إن کلامی أخو سلامی و لم أسمع بشعر سلامی و راجع سلامی أصفهانی.
کان قابض أردو بإزار. ترجمه سام میرزا فی (تش 5- ص 143) و أورد شعره و کذا فی (گلشن- ص 206). و لعله متحد مع ما قبله.
و هو أبو الحسن محمد بن عبید الله بن محمد بن یحیی المخزومی من أحفاد الولید بن مغیره المخزومی. ذکرنا شرح قصیدته فی (ج 4- ص 350) و کتابه الثأر فی (ج 5- ص 3) و ذکر فی أحواله أن له دیوانا و کان من شعراء الصاحب بن عباد. ترجمه فی الیتیمه و کذا فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر.
و اسمه محمد. کان یشتغل بالأبریشم. أورد شعره فی (گلشن- ص 206) و فی (لط 3- ص 69): مولانا سلامی کان فی جامع هرات خادما لقبه ملکان و أورد شعره.
و هو ابن سلغر بن محمد بن سعد بن زنگی السلغری من أتابکه فارس. جلس فی فارس من قبل هولاکو بعد أخیه أتابک محمد فی (661). ترجمه فی (حسینی- ص 147) و (مع 1- ص 30) و أورد رباعیته التی أنشأها حین کونه محبوسا بأمر أخیه و أرسلها إلیه، و کذا فی (روشن- ص 297).
و (پژمان- ص 209).
ص: 455
و اسمه سلطان محمد التاجر بأصفهان أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 207).
مر بعنوان دیوان بابر میرزا أبو القاسم. أورد غزله فی (مرآه الخیال ص 70) و عینه فی (بهش 2- ص 378).
مر بعنوان بدیع الزمان فی (ص 130).
کان ینسب نفسه إلی جابر بن عبد الله الأنصاری.
ولد بأصفهان و استوزره السلطان محمد خدابنده و قتل (990). أورد شعره فی (خوش گو) و عنه أخذا ظاهرا فی (گلشن- ص 206) و الصحیح سلمان أصفهانی.
راجع سلطان کیا.
مر بعنوان دیوان حسینی گورکانی.
راجع سلطان علی مشهدی.
راجع دیوان سلطان داغستانی.
و هی خدیجه بنت حسن علی خان داغستانی عم علی قلی خان واله مؤلف ریاض الشعراء کانت معشوقه ابن عمها علی قلی خان هذا. و بعد فراره إلی الهند فی (1144) تزوجها میرزا أحمد وزیر إبراهیم شاه، فبعث علی قلی خان رجلا اسمه میرزا شریف لیأخذها من أصفهان فخاب سعیه و قد نظم غرامهما شمس الدین فقیر و مر بعنوان داستان واله و سلطان فی (ج 8 ص 40- 41). ترجمها (تغ-- ص 65) و أورد شعرها فی (دجا ص 183) و (از رابعه تا پروین ص 152) و (گلشن- ص 206). و توجد أشعار سلطان علی نسخه من داستان واله و سلطان المذکور فی (ج 8- ص 40) عند (سلطان القرائی) بتبریز.
هو ابن سعد زنگی و أخ أبی بکر أتابک بن سعد بن زنگی الذی کان ملقبا بقتلق خان و کان سلطان فارس من (623) إلی (658) و کان الشیخ سعدی یتخلص باسمه. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 30) و أورد رباعیته التی أنشدها باکیا عند أخیه. و کذا فی (روشن- 298).
و سلک من مضافات قندهار. و اسمه محمد.
ص: 456
نقل فی (خوش گو عن چهار عنصر لبی دل أن سلطان محمد هذا مدح الأمیر علی قلی خان أزبک المتخلص أیضا سلطان فطلب منه الأمیر الممدوح أن یترک هذا التخلص له و هدده بالقتل فلم یقبل الشاعر ذلک. و علی قلی خان المتخلص سلطان هو أخو محمد سعید عرف بهادر و هما ابنا حیدر سلطان أزبک و کلاهما شاعران أیضا.
کذا فی (خوش گو). و أورد القضیه فی (روشن- ص 297) و لکن ذکر الممدوح باسم خان زمان سیستانی بدلا من الأمیر علی قلی خان أزبک.
یأتی باسمه سلیمان خان.
بن ملک شاه بن ألب أرسلان السلجوقی المولود (479) و المتوفی (552) أو (555) ترجمه فی (مع- 1 ص 31) و أورد بعض شعره.
و هو ابن السید محمد بن خضر الشدقمی المدنی. کتب بخطه منهاج النجاه للفیض و فرغ منه فی الثلاثاء (6 رجب- (1159) و کتب فی آخره ما لفظه: لکاتبه:
إن تری عیبا فغطیه و کن
ساتر العیب ککهف مؤتمن
جل ربا لم یکن عیب به
و هو ستار له الفعل الحسن
و النسخه فی مکتبه الشیخ جواد الجزائری و قد کان من کتب السید خلیفه الأحسائی.
هو ابن إیل أرسلان بن أتسز. جلس بعد أبیه من (558) أورد شعره فی (مع- ج 1 ص 30)
هو ملک بخارا و الشاعر بالترکیه و الفارسیه.
ترجمه القزوینی فی (بهش 2- ص 378) و أورد شعره.
مر بعنوان خلیفه سلطان فی (ص 302) ترجمه فی تاریخ نائین ص 299- 300 و ذکر قوله بانقراض الجن فی زمن النبی ص و عدم وجودهم الیوم.
و هو المذکور بعنوان حافظ أوبهی فی (ص 220) قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 1 ص 159 إنه رأی رباعیاته بخط جعفر هروی الخطاط(1) .
ص: 457
مر بعنوان رهی شاملو.
راجع دیوان رهی شاملو.
کان ملازما للمولی عبد الرحمن الجامی الذی توفی (898) و کاتبا لتصانیفه بخطه الجید النسخ التعلیق ترجمه فی (مجن 4- ص 274 و 101) و أورد مطلعا لغزله و ذکر أنه کان یغالی فی قیمه کل بیت من خطه لکن أهل الإدراک ینکرون قوله فیظهر أنه غیر الخطاط المشهور الآتی بعد.
راجع سلطان علی مشهدی.
الخطاط المعروف بملا سلطان علی. ترجمه فی (مجن 4 ص 100 و 273) و وصفه بقبله الکتاب، و أورد له مطلعا:
گل در بهار از آن رخ گلگونه شمه ای است
چون أشک من که از دل پرخون نمونه ای است
و ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 69) و قال إن خطه النسخ التعلیق أشهر من أن یذکر و یوصف. و أورد بیتین من مثنویه:
مرا عمر شصت و سه بیش است و کم
هنوزم جوان است مشکین رقم
توانم هنوز از خفی و جلی
نویسم که: العبد سلطان علی
أقول: و هذا من مثنویه صراط السطور و هو منظومه فی علم الخط فی (270 بیت) و فی أوله مقدمه نثریه.
و أول المنظوم:
با این همه بی حاصلی و بلهوسی
درمانده به پارسائی و هیچ کسی
قال فی أوله إن والده مات عن أربعین سنه من عمره و له آنئذ سبعه سنین. و قال فی تاریخ نظمه فی آخر المنظومه:
سال تاریخ نظم این نامه
نهصد و بیست زد رقم خامه
أی (920) و عمره إذ ذاک ثمانون سنه و هو مبتلی بآبله فرنگی و قد أقعده المرض خمس سنین و قد طبع المنظومه فی آخر المجلد الثانی من امتحان الفضلاء (ص 359- 371) و مع هذا فقد قال سنگلاخ إنه توفی (915 أو 909) و عده فی شاهد صادق من المتوفین (919)
ص: 458
و کذا فی حبیب السیر الجزء الثالث من المجلد الثالث- ص 344 و ترجمه فی (لس- ص 352) فی عداد الکتاب و الوزراء. و قال فی پیدایش خط و خطاطان- ص 158 إنه تلمذ علی أظهر هروی و تقرب عند السلطان حسین بایقرا و المیر علی شیر، و توجد بخطه أکثر کتائب المساجد فی هرات حتی الیوم، و کان عمره ست و ستین سنه و لم یشتعل رأسه شیبا بعد. و مات (919). و أورد شعره فی (گلشن- ص 207).
أخ المولی هلاکی الذی کان مصاحبا مع المولی عبد الرحمن الجامی فی سفر الحج ترجمه فی (مجتس 6- ص 151 و أورد شعره.
لشاه زاده سلطان محمد میرزا الملقب بسیف الدوله ابن الفتح علی شاه المولود (1227) من أمه الکرجیه تاج الدوله، و تولی الحکومات فی عهد والده، و حج فی (1279) ترجمه مفصلا فی (مع- ج 1 ص 31) و ذکر من مثنویاته ملوک الکلام و تحفه الحرمین و سیف الرسائل و قال إن دیوانه یقرب من عشرین ألف بیت من الغزلیات و الترجیعات. توجد نسخه الدیوان فی (الرضویه). و له تذکره السلاطین و بزم خاقان توجد الأول فی مکتبه سپهسالار و الثانی فی (المجلس) کما فصلهما فی فهرس سپهسالار (ج 2 ص 477- 479) و هما فی أحوال الشعراء.
و هی بنت محمود میرزا بن فتح علی شاه. ترجمها و أورد شعرها والدها فی تذکره نقل مجلس و عنه فی از رابعه تا پروین- ص 151. و کذا فی (پژمان- ص 210).
و اسمه ملک سلطان محمد ابن رئیس شهاب الدین القمی المعمائی. ترجمه فی (خص 8- ص 271) و (تغ- ص 66) و (تش- ص 232) و زاد هذا أنه صار کلانتر قم. و أورد شعره (پژمان- ص 210). و لا أظن والده شهاب الدین حقیری المذکور فی (ص 259).
کما فی (مع 2- ص 152) یأتی بعنوان سلطانی.
و هو السلطان حسن والی گیلان و لاهیجان بن کارکیا السلطان أحمد من أحفاد الأمیر کیا الملاطی. ملک بعد قتل عمه سلطان علی إلی أن توفی (903) ترجمه سام میرزا فی (تس 1- ص 10) و أورد مطلع غزله.
ص: 459
أخ المولی إبراهیم الخطاط الذی کان منشئا للروضه الرضویه. ذکره سام میرزا فی (تس 4- ص 82) و ذکر شعره.
یأتی بعنوان تخلصه دیوان صدقی.
خطاط معروف من أهل کابل. ذکره فی (روشن- ص 298) بتخلص سلطان و أورد شعره و قال إنه من أطراف کابل.
و قال فی الریحانه إنه تلمذ الخط علی سلطان علی المشهدی قبله الکتاب، و مات (950).
قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء (ج 2- ص 39) إن الخطاطین یعرفون السلطان علی المشهدی و تلمیذه السلطان محمد خندان به السلطانین و ترجمه الخواند میر فی الجزء الثالث من المجلد الثالث من حبیب السیر (ص 350) و المیر معصوم فی طرائق الحقائق (ج 3 ص 51).
من مادحی أهل البیت علیه السلام یأتی بتخلصه نوشی.
هو ابن السلطان ملک شاه بن السلطان ألب أرسلان بن چغری داود بن میکائیل بن سلجوق بن تقاق و یعرف غیاث الدین أبو شجاع محمد، و توفی (511) ترجمه فی (مع- ج 1 ص 30) و أورد رباعیته التی أنشأها بدیهه عند موته و قرأها علی أخیه و ولی عهده محمود. و لکن قام بعده أخوه الآخر السلطان سنجر.
ترجمه فی (مجن 4- ص 99 و 276) و أورد مطلع غزله.
ترجمه سام میرزا فی (تس 1- ص 10) و أورد شعره و مراده أخوه السلطان محمد المکفوف ابن الشاه طهماسب المعروف بشاه خدابنده الثانی، الذی جلس بعد أخیه الشاه إسماعیل الثانی فی (985) إلی أن عزل و جلس مکانه ابنه الشاه عباس الماضی فی (996) و مات معزولا فی (1003).
و هو ابن السلطان أبی سعید میرزا المعروف بمحمود الغازی.
و هو ابن الخواجه شمس الدین محمد من بیت بتکچی الجرجانی. کان ماهرا فی النجوم. ترجمه فی (مجن 3- ص 85 و 259) و أورد مطلع غزله.
ص: 460
ابن السلطان محمود الغازی. فارسی تخلصه فیه عارفی و ترکی تخلصه فیه شاهی یأتی بتخلصه.
راجع دیوان سلطان علی مشهدی.
و هو ابن السلطان علی میرزا بن السلطان الشاه طهماسب الصفوی. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 31) و أورد شعره و ذکر أنه قتله الشاه إسماعیل الثانی مع غیره من الشاهزادات فی (984) لکنه سهو من قلمه فإنه ترجمه النصرآبادی فی (نر 1- ص 10) و ذکر أن والده کان مقربا عند الشاه صفی الذی توفی (1051) و توفی فی عصره، و توفی ولده السلطان مصطفی بعده بثمانیه أشهر، و کان مع ذهاب بصره عالما فقیها صالحا ورعا لم یفته شی ء من الآداب و السنن الشرعیه. و أورد شعره فی (پژمان- ص 210).
یأتی بتخلصه ولد.
و اسمه الأمیر سلطان ولی حفید الأمیر ولی بیگ. ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 8- ص 172).
للشاه زاده محمد أعظم الدین. طبع علی الحجر بالهند بدون تاریخ. و دخل فی مکتبه (بنگاله) سنه (1868 م) کما فی فهرسها.
لحسین قلی خان بن مصطفی قلی خان بن الحاج شهباز خان کلهر- بانی المسجد و المدرسه و الحمام، و الواقف للمستغلات بکرمانشاه، الذی توفی بها (1257) مر له باغستان و تمثال البدیع و یأتی له نجات الثقلین و نور الیقین و شکرستان و غیرها. ولد (1247) و توفی (1303) رأیت من دیوانه نسخه کتبت عن نسخه خط الناظم فی (1333) فی مکتبه (التقوی) بطهران و نسخه عند (الملک) و نسختان من گلستان مراد له هناک أیضا. و ترجمه فی (انجمن 3) و فی (المآثر- ص 205).
راجع دیوان سلطانی بختیاری.
و اسمه الحاج میرزا رضا قلی و أصله من قریه نوا، و قد لقبه السلطان فتح علی شاه بمنشی الممالک کما فی (مع- ج 2 ص 181) و ذکر
ص: 461
بعض غزله، و أورد شعره (پژمان- ص 210).
راجع دیوان سلطان سلغر.
الوزیر الأعظم و الأمیر الأکرم المیرزا سلمان.
ولد بأصفهان و صار من أهل الدفتر فی عصر الشاه طهماسب الصفوی و استوزره الشاه إسماعیل الثانی و صار الوزیر الأعظم فی عصر السلطان محمد بن الشاه طهماسب و قتل فی (990) ترجمه صادقی الکتاب دار فی (خص 4- ص 41) و قال إنه جمع دیوانه بنفسه و أورد بعض أشعاره منها قوله:
رقیبان مست خواب و یار بیدار است ای سلمان
اگر درددلی داری مجال گفتن است امشب
و ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 177) أیضا و قال إنه قتل بید الأمراء القزلباشیه.
و قال فی (روشن- ص 298) إنه کان من أحفاد جابر الأنصاری و استوزره خدابنده و قتله القزلباشیه فی نواحی هرات. و سماه فی (خوش گو) سلطان جابری کما مر.
هو جمال الدین سلمان بن علاء الدین محمد المولود حدود (709) کما استظهره رشید یاسمی فیما کتبه فی (ص 6) من ترجمه سلمان المطبوع (700) أو (692) و المتوفی (12 صفر- (778) مطابق (بساط دار قرار) علی ما فی رثائه المکتوب فی آخر نسخه من هذا الدیوان التی حصلت عند آزاد البلگرامی فی حین تألیفه ل خزانه عامره و ذکر فی (ص 254) منه خصوصیات تلک النسخه و إنها بخط ناصر بن بوذرجمهر قد فرغ من کتابتها بعد وفاه سلمان بثلاثه عشر عاما فی المحرم من (791) و ذکر خمسه أبیات من رثائه المشتمله علی تاریخ الوفاه، ثم أورد جمله من مطالع غزلیاته تقرب من خمسین بیتا. و مر له جمشید و خورشید أو خورشید و جمشید و یأتی ساقی نامه و فراق نامه و کلها مدرج فی کلیاته. توجد نسخه منه فی مکتبه المجلس فیها القصائد و الترجیعات و المقطعات و الغزلیات و حدود عشره آلاف بیت کما فی فهرسها لابن یوسف فی (ج 3: ص 300) و نسخه أخری فی مکتبه سپهسالار کما ذکره أیضا و قال فیها زیاده ألف بیت. و عند (سلطان القرائی) نسخه تاریخها (856) و فیها فراق نامه و خورشید و جمشید و القصائد
ص: 462
و القطعات و الترجیعات و الغزلیات و الرباعیات. و عدد أبیات الجمیع (15027) بیت و فی أکثر قصائده مدح السلطان أویس و والده الشیخ حسن و أمه دلشاد خاتون و قال فی تاریخه رباعیه.
برسم حضرت سلطان عصر شاه أویس
که عهد سلطنتش باد متصل به دوام
شد این ربیع معانی جمیدی الثانی
سنه. ثلاث و ستین سبعمائه تمام
و أول القصائد التی هی أول هذه المجموعه
هر دل که در هوای هویت مجال یافت
عنقای همتش دو جهان زیر بال یافت
و أول غزلیاته.
اگر حسن تو بگشاید نقاب از چهره دعوی را
به گل رضوان براندازید در فردوس أعلی را
و توجد نسخه من مثنویاته عند (الملک). و طبع بالهند (بمبئی) فی (236 ص) بغیر تاریخ بعنوان کلیات سلمان ساوجی و فیه ثمانیه آلاف و خمسمائه بیت. و طبع قصائده المصنوعه فی آخر مجموعه تشتمل علی رباعیات خیام و بابا طاهر و أبو سعید أبو الخیر و الخواجه عبد الله و خلد برین لوحشی علی الحجر بطهران فی (1313) کلها فی (160 ص) و طبع قصائده مستقلا بطهران فی (64 ص) و ترجم سلمان فی أکثر التذاکر فذکر فی (دولت- 5) و (بهش 1- ص 353) و مرآه الخیال (ص 53- 54) و عده فی شاهد صادق من المتوفین فی (779) و (حسینی- ص 148) و (تش- ص 218- 221). و (لس- ص 499) و أورد مدیحه للأمیر و مرثیته للحسین علیه السلام و (خز- ص 254) مفصلا عن دولت شاه و ناظم تبریزی و کذا فی (مع- ج 2 ص 19) و (تغ- 66) و إقبال فی تاریخ مغول- ص 553 و ریحانه الأدب عن القاموس الترکی. و جمع کلها و حقق تواریخه غلام رضا رشید یاسمی المتوفی (1370) فی رساله اختصه به و طبعه فی (129 ص) و فی (حسینی- ص 148) سماه غلطا سلیمان.
و اسمه محمد زمان. کان ندیم إسلام خان. أورد شعره فی
ص: 463
(خوش گو).
و هو المیر علی حسن خان بن السید صدیق حسن خان بهادر. ولد فی بهوپال من أعمال دکن (4 ع 2- (1283) و ألف تذکره للشعراء باسم صبح گلشن فی (1295) و ننقل عنه فی قسم الشعراء من الذریعه ب (گلشن ...) ترجمه والده فی إتحاف النبلاء و ترجم نفسه فی کتابه المذکور (گلشن- ص 208- 210) و أورد بعض شعره و له موارد المصادر طبع فی (640 ص).
قال بیگدلی فی (تش- ص 14) إن اسمه محمد قلی و هو من طائفه اویماق شاملو، یسکن طهران و قزوین. و له دیوان. و لعله متحد مع سلیم طهرانی الآتی.
و اسمه المیرزا محمد قلی و أصله من طرشت و توفی (1057) رأیت جمله من قصائده فی مدح أمیر المؤمنین و ثامن الأئمه و الحجه علیه السلام فی ضمن مجموعه تاریخ کتابها (1129) فی مکتبه (الخوانساری) و یوجد النسخه الناقصه من دیوانه عند (الملک) برقم (5539) و التامه فی مکتبه راجه فیض آباد فی الماری (6) کما فی فهرسها المخطوط. و نسختان فی مکتبه المجلس ذکر ابن یوسف خصوصیاتهما فی فهرس المکتبه فی (ج 3 ص 302 و 668) و محتویاتها: القصائد و المقطعات و الغزلیات و الرباعیات و مثنوی قضا و قدر و مدح کشمیر و ذم التزویر. و حکی عن تذکره خوش گو أنه مات فی کشمیر و دفن فی جنب قدسی و کلیم و غنی. و نسخ ثلاثه فی (بنگاله) کما فی فهرسها.
و ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9 ص 227) و ذکر صحبته مع ملا واصبا و ملا صبوحی للمیرزا عبد الله وزیر لاهیجان و تزویجه هناک و ولاده ابن له بها، و نظمه للمثنوی فی وصف لاهیجان و إنه بعد ذهابه إلی الهند جعل ذلک المثنوی بعینه فی مدح کشمیر، و لما اتصل بمیر عبد السلام المشهدی الوزیر لشاه جهان و المخاطب بإسلام خان أنشأ قصائد و مثنویات فی مدحه، و توفیا معا فی سنه واحده، ثم أورد النصرآبادی کثیرا من أشعاره الغزلیات و غیرها. و ترجمه (خوش گو) و (سرخوش- ص 45) و (تغ- 66) و (حسینی- ص 155). و (سرو آزاد- ص 63) و (براون- ج 4 ص 167) و فی (تش- ص 14) سماه سلیم شاملو من طائفه أو یماق. و أورد بعض شعره فی مشیخه کنز السالکین المذکور فی
ص: 464
(ج 8 ص 187) بخطه، و متفرقه فی آنندراج و گلستان مسرت و لا تشتبه بینه و بین معاصره ملا محمد سلیم الرازی مؤلف شرح الصحیفه السجادیه المذکوره فی فهرس مکتبه دانشگاه تهران (ج 1 ص 141). و راجع دیوان سلیم شاملو و سلیما طهرانی.
راجع دیوان سلیمی عثمانی.
اسمه میرزا سلیم، و توفی (1214) کما ترجمه فی (مع- ج 2 ص 182) و أورد بعض شعره.
و اسمه المیرزا أبو الفضل من أعضاء انجمن دانش بهمدان. أورد غزله فی دانش نامه لمحمد باقر ألفت المطبوع (1342) و أورد شعره (پژمان- ص 211).
و اسمه محمد شفیع الطراح فی الذهب و الفضه، المسلم عند أساتذه فنه و الماهر فی نظم الشعر. کان یذکر أن شعره قد بلغ إلی مائه ألف بیت، کذا ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 424) و أورد بعض شعره.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 184) و ذکر أنه کان من تلامیذ خلیفه سلطان فی أصفهان فی سنین و صار شیخ الإسلام بطهران ثم عزل فی صداره النواب المیرزا مهدی و اضطر من ضیق المعیشه إلی المسافره إلی الهند و بها توفی، و أورد ما سمع من شعره عند سفره إلی الهند. و سماه فی (گلشن- ص 211) سلیمان طهرانی و راجع أیضا سلیم طهرانی.
کذا فی (قز مج 1- ص 194) و عبر عنه فی (لط 1- ص 21) بسلیمانی کما یأتی.
ابن نوبخت فی خمسین ورقه. ذکره ابن الندیم فی فهرسه.
حفید محب علی بیک المشهور بلله بیک. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 2- ص 32) و أورد شعره و کذا فی (روشن- ص 301).
ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 6- ص 161) و استحسن شعره و أورد مطلع غزله.
ص: 465
من شعراء عصر و أخشنو خان حاکم تستر من (1042) إلی (1078) ذکر تاریخ وفاته المولی حلمی فی دیوانه کما مر.
هو بن داود بن سلیمان الحلی الآتی والد السید حیدر الشاعر الشهیر و توفی (1247) و له خلاصه الإعراب المذکور فی (ج 7 ص 214) و له الدرر الحلیه المذکور فی (ج 8 ص 124) و نسخه دیوانه فی مکتبه السماوی.
ترجمه و أورد شعره فی (لس- ص 376) و قال إنه من طائفه دعبل الخزاعی.
هو ابن یادگار ناصر میرزا الگورکانی ابن عمر شیخ بن السلطان أبی سعید بن ألغ بیک صاحب الزیج. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 31) و أورد رباعیه فی رثاء ولده إبراهیم میرزا. قال و کان والیا لنواحی بدخشان من قبل عمه السلطان بابر شاه بن عمر شیخ الذی مات (937).
راجع دیوان سلیما طهرانی.
المولود (1290). طبع قسم منه بمطبعه العرفان بعنوان الذخیره إلی المعاد فذکرناه فی (ج 10 ص 19).
هو ابن السلطان سلیم العثمانی المولود (900) و المتوفی (974) ترجمه سام میرزا فی (تس 1- ص 19) و (مع- ج 1 ص 30) و أورد شعره، و کذا فی (پژمان- ص 210).
ابن عبد الله بن علی بن الحسن بن أحمد ابن یوسف بن عماد الماحوزی السراوی البحرانی المولود (1075) و المتوفی (17 رجب- (1121) صاحب البلغه المذکور فی (ج 3 ص 146) جمعه تلمیذ الناظم بأمره و هو السید علی بن إبراهیم بن علی بن إبراهیم الأول بن أبی شبانه البحرانی. حکاه سیدنا فی التکمله عن السید ناصر البحرانی المعاصر نزیل البصره و المتوفی (1331) صاحب خصائص المؤمنین المذکور فی (ج 7 ص 174).
المذکور. من جمع الفقیه المحدث الشیخ یوسف البحرانی. رتبه علی حروف القوافی کما قاله فی اللؤلؤه و ذکر أنه لم یتم
ص: 466
و قد ضاع منه. و له منظومه دره البحرین فی رثاء الحسین أدرجه فی أزهار الریاض کما ذکر فی فهرس مکتبه دانشگاه تهران (ج 2 ص 685). و توجد مراثیه فی مجموعه الشیخ لطف الله الموجوده عند الشیخ محمد علی الیعقوبی. فی النجف.
هو ابن داود بن حیدر بن أحمد بن محمود الحسینی النجفی المولد فی (1141) الحلی المسکن من (1175) المتوفی بها فی (1211) و المحمول إلی النجف فی ثلاثمائه من المشیعین استقبلهم أهل النجف و مقدمهم السید بحر العلوم و دفن بالصحن الغروی خلف الحرم الشریف المرتضوی کما ترجمه کذلک ولده السید داود بن سلیمان جد السید حیدر الشاعر الحلی الذی توفی (1304) فیما أفرده من رساله فی ترجمه أبیه ذکرناها فی (ج 4 ص 157) و أورد فیها تراجم بعض معاصریه من العلماء
و بعض الشعراء الراثین له و غیرهم و رأیت نسخه الدیوان بخط الناظم ضمن مجموعه بیاضیه عند الشیخ محمد (السماوی) فیه قصائده فی مدح الأمیر علیه السلام و قصائد المراثی و المثالب و تخمیس قصیده ابن سبع و تشطیر العینیه الحمیریه و تشطیر قصیده الشیخ رجب البرسی. و یصرح فی آخر القصائد باسمه، سلیمان، أو سلیمان ابن داود.
کما ذکره فی (لط 1- ص 21) قال و کان ملازما لخدمه بابر میرزا بن عمر شیخ، و کان مسلطا علی نظم البدیهه و متتبعا لغزلیات الحافظ غالبا. ثم ذکر بعضها، و ضعف قول من ینسب بعض تلک الغزلیات إلی مهری زوجه مولانا الحکیم طبیب شاه رخ. و لکن مؤلف اللطائف فی (قز مج 1 ص 194) اختار الثانی.
و سماه سلیمان و نقل قصه لمهری الآتیه فی المیم.
و اسمه سلیم. رأیت فی مجموعه لبعض الأصحاب نقل عنه بعض قصائده فی مدح أمیر المؤمنین علیه السلام و بعض غزلیاته.
و اسمه حسن. أصله من تون سکن سبزوار. قال دولت شاه فی (دولت- 7) إنه اشتغل فی أول عمره بعلمداری (الجابی) و کان یظلم الناس و یعین الظالمین کسائر علمداریه هذا الزمان (أی القرن التاسع) ثم إن عجوزا سبب توبته فلبس الفقر و حج البیت و زار مراقد الأئمه علیه السلام و مدح الأمیر و أولاده المعصومین علیه السلام
ص: 467
بقصائد و رثاهم و لم ینظم أحد مثله ولایت نامه و مات عند زیارته لمشهد الرضا علیه السلام فی (854) و نقل جنازته إلی سبزوار و دفن بها. و کذا فی الریحانه نقلا عن (السفینه- ص 212). و فی شاهد صادق عده فی المتوفین (854) و فی (تش- ص 67) قال مات (327) و هذا من غلط الطبع. و ذکره فی (روشن- ص 302) أیضا مغلوطا. و له حرز النجاه منظومه فی أصول الدین و فروعه طبق القواعد الإمامیه و صرح فی مقدمته النثریه باسمه هکذا: تاج الدین حسن بن سلیمان التونی المتخلص سلیمی و قال فیه إنه سکن مع اهله فی شبابه شیراز. و النسخه فی مجموعه برقم (1184) فی (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3- ص 662). فالظاهر أن سبزوار تصحیف لشیراز.
و اسمه علی أکبر بن علی أصغر (شیر دربار) حفید سلیم طهرانی. ولد (1279 ش) و أسس جریده اطلاعات فی (1304 ش) ثم فی (1305 ش) فوضه إلی مسعودی، و له مجموعه گلهای رنگارنگ خرج منها (86 مجلدا صغیرا) و طبع منتخب من شعره باسم مهر جاوید فی (1330 ش) و کتب السید محمد باقر البرقعی له مقدمه فی أحواله. و ترجمه فی سخنوران نامی معاصر- ج 2 ص 151- 155 و هو الذی جمع دیوان السید رضا میرزاده عشقی و طبعه مکررا بعنوان کلیات مصور عشقی.
للسلطان سلیم بن بایزید المنتهی نسبه إلی قرأ عثمان بسته آباء. طال ملکه ثمان سنین و مات (926) ذکر تمام نسبه و تاریخه سام میرزا فی (تس 1- ص 19) و ترجمه مفصلا شاه محمد القزوینی فی (بهش 2- ص 359) و (روشن- ص 297) و أورد کثیرا من أشعاره الفارسیه و تخلصه فیها سلیمی، و سلیم. کان یعد نفسه من أولاد فریدون ملک الفرس و یعد الشاه إسماعیل الصفوی من أولاد أفراسیاب ملک الترک. و کان سلیم یقول الشعر بالفارسیه و الشاه إسماعیل ینظم بالترکیه. و قد طبع دیوانه الفارسی الدکتور پل هرن فی برلن و أهداه الإمپراطور الألمانی إلی السلطان عبد الحمید فی (1904 م).
هو من المعاصرین لسام میرزا. ذکره و ذکر مطلع غزله فی (تس 5- ص 152).
ص: 468
من شعراء العهد الصفوی مات (1001).
أورد شعره فی (گلشن- ص 211) فالقاموس الترکی و عنه فی الریحانه و (پژمان- ص 847).
و هو الحکیم محمود بن علی من شعراء العهد السلجوقی و معاصر الحکیم سوزنی و کان بینهما مهاجاه. ترجمه و أورد شعره فی (مع- ج 1 ص 248) و (گلشن- ص 211) فالقاموس الترکی ثم الریحانه.
الشیخ محمد بن الشیخ طاهر بن الشیخ حبیب بن الحسین ابن المحسن من آل فضل أحلاف المنتفک. المولود فی (27 ذی الحجه (1292) فی بلده سماوه و هاجر مع أبیه إلی النجف (1304) و بها توفی یوم الأحد الثانی من المحرم (1370) فصلت ترجمته و مشایخه و تصانیفه فی الجزء الثانی من نقباء البشر و أشعاره مدرج فی عده مجامیع بخطه تبلغ العشرین ألف بیت. و له أراجیز فی فنون کثیره: أرجوزه فی النحو و أخری فی الصرف و أخری فی علم الخط و أرجوزه فی المعانی و البیان و البدیع و أرجوزه فی أصول الفقه و أرجوزه فی الأسطرلاب و أرجوزه فی الهیئه و أرجوزه فی الربع المجیب و أرجوزه فی الطبیعی و الإلهی و أرجوزه فی تواریخ المعصومین علیه السلام رأیت جمیع ذلک بخطه فی مکتبته النفیسه التی تفرقت بعد موته بعده أیام لأنه ورثتها بنت واحده لم تعرف قدرها. و قد طبع من شعره شجره الریاض و ثمره الشجر فی المدائح و أراجیز فی تاریخ النجف و کربلاء و الکاظمیه و سامراء و من ولوعه فی علم الأدب قد دون أشعار جمع من الشعراء مما اقتطفه من مواضع متفرقه فدون أشعار السید الحمیری و أشعار الشیخ حسین نجف و أشعار الصنوبری و أشعار الشیخ رجب البرسی و أشعار الشیخ مفلح الصیمری و أشعار الشیخ مغامس و أشعار أبی ذؤیب و أشعار الشیخ حسن قفطان و أشعار دعبل و أشعار دیک الجن و أشعار السید نعمان الحلی و أشعار الشیخ شریف الکاظمی و أشعار الدرمکی و أشعار العربی و غیر ذلک.
و بما أنه بعد سته أیام من وفاته توفی عدیله فی الفضل و الأدب و القضاء و المنصب، الشیخ جعفر النقدی قاضی الجعفریه ببغداد، فی السبت الثامن من المحرم فجأه، و کانا من أصدقاء السید محمد صادق بحر العلوم فرثاهما و أرخ وفاتهما فی قطعه و هی قوله:
ص: 469
قد دهی الکون رنه و عویل
و رزایا مثلها لیس یوجد
أ لأن الأنام تندب شجوا
شهر عاشور سبط طه محمد
أ لأن الأیام جاءت بخطب
إثر خطب فالعیش أضحی منکد
أ بها قد قضی الحسین فأرخ
أ قضی جعفر بها و محمد
الشیخ عبد الله بن صالح المتوفی (1135) مر له تحفه الرجال نظما فی (ج 3 ص 433) و له مصائب الشهداء خمس مجلدات یأتی.
من شعراء عصر محمد شاه قاجار. رأیت نسخه منه عند (الملک) برقم (5404) یشتمل فی أولها علی عده خطب فارسیه و عربیه مصنوعه. و کلها قصائد فی مدیح الأمراء. جمعها الناظم بنفسه باسم محمد شاه. و تخلصه فیها سمر
و اسمه أبو الحسن عده ابن شهرآشوب فی (معالم العلماء- ص 137) فی شعراء الشیعه و لعله أراد علی بن محمد السمری النائب الخاص المتوفی (329) و لکنا لم نر له شعرا
ترجمه فی (دجا- ص 183) و قال إنه من الشعراء المترجمین فی حدیقه الشعراء لأحمد بن أبی الحسن الشیرازی المتوفی (1310)
و بوانات من نواحی فارس و اسمه المیر رونق، و کان فی الأواخر یتخلص باسمه رونق ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- 410) و ذکر أنه بعد سفر قندهار و رجوعه مع العساکر إلی طهران توفی بها
و اسمه آقا علی ابن الخواجه عبد الصمد المعروف فی جیلان بسمند هو أخ حسین خان کلانتر أردو ترجمه و أورد شعره معاصره و معاشره النصرآبادی فی (نر 5- ص 137)
الأمیر ظهیر الدین [نصر] السموری السجزی الوزیر الشاعر الخطاط سافر من سیستان إلی غور سفیرا و مدح الصدر الأجل فخر الدین مبارک شاه بها أورد قصیدته فی (اللباب 6- ج 1 ص 133)
ترجمه فی (دجا- ص 183) و حکی
ص: 470
شعره عن خلاصه الأفکار للمیر محمد تقی الکاشی الذی کان إلی حدود الألف الهجری
مر بعنوان تخلصه سادات
هو الشاعر البلخی ترجمه النصرآبادی فی (نر 10- ص 441) و ذکر أنه من طلاب العلوم ببلخ و ذکر رباعیته
یأتی بعنوان کمال سنائی
لأبی المجد مجدود بن آدم المتخلص سنائی المولود حدود (464) و المتوفی (525) کما فی شاهد صادق و قیل فی تاریخه:
سال نقلش برتبه و مکنت
گفت هاتف زهی گل جنت
کما فی گلستان مسرت- ص 384 و ترجمه فی نفحات الأنس- ص 537 و (لس- ص 190) و تاریخ گزیده- ص 821 و مرآه الخیال- ص 33 و (تش- ص 103) و مجالس العشاق- ص 65 و (بهش 1- ص 339) و (تغ- ص 66) و (روشن- ص 303) و (مع- ج 1- ص 254) و (ض- ص 333- 360) و جمیع التذاکر المتأخره و اسمه أبو المجد مجدود بن آدم أو أبو الحسن علی بن آدم کما فی نسخه کلیاته المکتوبه فی حیاته و الموجوده فی المکتبه الملیه بطهران، و ذکرنا تفصیله فی (ج 6 ص 382) عند ذکر کتابه حدیقه الحقیقه و هذه النسخه کانت سابقا عند (فخر الدین النصیری) ابن مجد الدین بن صدر الأفاضل المیرزا لطف علی الشیرازی نزیل طهران و المتخلص فی شعره بدانش کما مر، و قد کتبت برسم خزانه (قیراندلغ امکناش ألب قتلغ جیوفا ألغ أتابک أبو سعید أرسلان أمه بن آق سنقر أتابک ظهیر أمیر المؤمنین) أقول کان آق سنقر أتابک معاصر السلطان سنجر، و هذه النسخه مرتبه علی عشره أبواب، و بینهما و بین سائر نسخها المطبوعه و المخطوطه فروق و مخالفات کثیره و مر له الانتخابات و بهروز و بهرام و طبع له سیر العباد مع مقدمه للنفیسی علیه فی (1316 ش) و طبع دیوانه فی طهران فی (1274) و فیه القصائد و الغزلیات و المقطعات و الرباعیات و قد طبع المدرس
الرضوی دیوان سنائی فی (872 ص) فی (1320 ش) کما طبع حدیقه الحدیقه المذکور فی (ج 6) ثم إنه کان قد جمع السنائی دیوان مسعود سعد، فاعترض علیه خواجه طاهر ثقه الملک بأنه قد أدخل فیه أشعارا لیس لمسعود، فأجابه
ص: 471
السنائی بقصیده طبع فی دیوان مسعود من طبع یاسمی بطهران (ص 732- 733)
للمیر جلال الدین همائی المتخلص سنا أستاذ جامعه طهران ولد فی (رمضان- (1317) هو ابن المیر أبی القاسم طرب ابن هما الشیرازی و هما شاعران یأتی دیوانهما ترجمه ایزد گشسب فی نامه سخنوران- ص 81 و (شعرای معاصر أصفهان- ص 247- 250) و أورد شعره فی (پژمان- ص 213 و 755 و 893) طبع منتخب دیوانه فی (500 بیت) فی دانش نامه لألفت فی (1342) بأصفهان و الدیوان کله فی (7000 بیت)
و اسمه فیلان بیگ سافر من هند إلی إیران سفیرا لملکها و صاحب صائب ترجمه و أورد شعره (حسینی- ص 157)
للأمیر حسن بن مکرون السنجاری الجامع لفنون من التصوف و المنطق و البیان و العروض و فیه قصیده فی مدح مشارق الأنوار للحافظ البرسی المتوفی (813) و قصائد فی معارضه ابن الفارض عمر بن علی المتوفی (632) أورد بعضها زکی مبارک فی بعض تصانیفه و لعله مقدم علی تقی الدین بن یحیی السنجاری المعاصر للسید صدر الدین علی صاحب السلافه و لذا لم یذکره فیه، أو متأخر عنه و نسخه الدیوان هذا موجوده فی اللاذقیه بسوریا عند السید أحمد بن محمد بن حیدر کما کتبه إلینا
یأتی بعنوان شاه سنجان رکن الدین
کان من أولاد شاه سنجان الآتی کما ذکره فی (تس 4- ص 80- 81) قال و له منظومه منظر الابصار نظمه بأمر المیر علی شیر، و مثنوی آخر نظم فیه تاریخ وقایع بدائع للشاه إسماعیل الصفوی و عمر إلی تسعین سنه و مات فی (941) و فی کشف الظنون سمی مثنویه منظر الأبرار و قال مات (841) و هو غلط
راجع دیوان سلطان سنجر
و هو محمد هاشم بن رفیع الدین حیدر المعمائی الکاشانی الطباطبائی ولد بکاشان، و بعد ما هاجر والده فی (999) إلی الهند سافر هو أیضا
ص: 472
إلیها و عمره حینئذ عشرون سنه و ترقی عند جلال الدین أکبر شاه، ثم هاجر إلی بیجاپور فقربه عادل شاه و تزوج بابنه ملک قمی الشاعر ثم طلبه الشاه عباس إلی أصفهان و لما أراد الخروج إلی إیران مرض بالإسهال و مات فی (1021) عن إحدی و أربعین سنه من عمره و قال باقر کاشی خورده ای فی تاریخه:
تاریخ أو به تعمیه گفتم بوالدش:
افکنده پادشاه سخن چتر سنجری
بحذف ألباء الذی عبر عنه بچتر سنجری، عن جمله پادشاه سخن 1023) و دیوانه فی اثنی عشر ألف بیت و له ساقی نامه فی (500 بیت) کذا فی (میخانه- ص 249- 258) و مخزن الغرائب و قال فی مآثر رحیمی إن سنجر کان مده فی حبس أکبر شاه ثم سافر إلی بیجاپور، و کذا فی سرو آزاد- ص 26 و (تش- ص 244) و (سر خوش- ص 47) و (خز- ص 27) و (خوش گو) و (تغ- ص 67) و نسخه دیوانه فی بریتش موزیوم تشتمل علی (2600 بیت) و نسخه (بنگاله) تشتمل علی (5200 بیت) و نسخه عند (الملک) برقم (5158) کتبت فی القرن الحادی عشر و رأیت النقل عن دیوانه فی بعض المجامیع بلقب سید الشعراء
و اسمه أبو الفرج کان أستاذ عنصری و مداح آل سیمجور حکام خراسان، و بأمر الأمیر علی سیمجور هجا السلطان محمود الغزنوی و بعد انقراض آل سیمجور أمر السلطان محمود بقتله و بشفاعه تلمیذه العنصری نجی من القتل قال فی (تش- ص
80) بما أنا لم نعرف شاعرا فی عهد سنجر باسم أبی الفرج فالمظنون أنه سجزی بالسین المفتوحه و الجیم و الزای نسبه إلی بلاد سگز (سجستان) و شعره قلیل و ما نسب إلی أبی الفرج فهو للرونی (المذکور فی ص 47) ظاهرا لا السنجری هذا أقول و لکن سنگلاخ ادعی فی امتحان الفضلاء ج 1 ص 319 أنه رأی دیوان أبی الفرج السنجری بخط عبد الرزاق بن أخت المیر عماد المعروف
من شعراء السلطان سنجر السلجوقی ترجمه فی (مع- ج 1 ص 249) و أورد رباعیته و لا یحتمل کونه السجزی (السگزی) المذکور قبل هذا، لقول الأنوری فی قصیده رائیه له:
ص: 473
اینکه پرسد هر زمان این کون خران ریش گاو
کانوری به یا فتوحی در سخن یا سنجری
و سماه فی (تغ- ص 67) زین الدین سنجری و عده غیر شمس الدین سنجری سمرقندی و أورد شعره (پژمان- ص 218) أیضا و احتمل فی فهرس سپهسالار (ج 2 ص 296) اتحاده مع مؤلف مهذب الأسماء فی مرتب الأشیاء و هو محمود بن عمر الربنجنی (الزنجی) السمرقندی
قال فی (تغ- ص 67) إن اسمه الحکیم شمس الدین. قال ولد بکلاش سمرقند، و دیوانه یشتمل علی أربعه عشر ألف بیت.
من نجباء السادات بکاشان ساکن فین. جمعه النصرآبادی فی (نر 9- ص 327) و ذکر أن له شعر کثیر أورد بعضه. و کذا فی (گلشن- ص 211) و گلستان مسرت- ص 483.
و اسمه تاج الدین. کان من شعراء غیاث الدین بلبان حاکم دهلی. عده شمس الدین سامی من شعراء إیران و عنه فی الریحانه و لعله أحد المذکورین فی (ص 165).
الشاعر الخطاط الماهر فی النستعلیق. سکن بمصر 25 سنه و مده بأستانبول و لم یتزوج، و عمر مائه و عشره سنین و مات بتبریز فی (1294) کذا وصفه فی (المآثر و الآثار- ص 216) و طرائق الحقائق (ج 3 ص 215) طبع دیوانه بأستانبول علی الحجر بخط نستعلیق (قبل طبع المآثر (1306) مدح فیها عبد المجید العثمانی و محمد علی پاشا و غیرهما من الأمراء. و قد رأیت من المطبوع نسخه ناقصه لم أعرف تاریخها. و له أشعار کثیره فی وصف الخطاطین فی کتابه امتحان الفضلاء المذکور فی (ج 4 ص 31)- الذی ألفه فی (1283) کما یظهر من (ص 119) من المطبوع (1295) بتبریز فی مجلدین- و شعره ثقیل. و مر فی (ص 315) مجمع الأوصاف فی مدائح نظمها الشعراء فی حق سنگلاخ جمعها دانش و طبعها بأستانبول فی (1273) فی (131 ص).
و سنگلاخ اسم کتاب فی لغه الترک ألفه مهدی خان منشی نادر کما سیجی ء فی السین.
أو بابا سودایی خاوری کما یعرف به هو من من معاریف
ص: 474
شعراء خراسان. کان مالکا لقریه سگان من قری باورد (أبیورد) و کان ینازعه مالک قریه اشتر جان، فشکی إلی شاه رخ فی قصیده مدحه بها فحکم له. و اتفق أن کان فی أبیورد (باورد) قاض اسمه أبو سعید خر، و کان العامل بها جلال الأشترجانی و الداروغه صدر الدین سگ، و محصل المالیه محمد گله گاو، فأنشد سودایی:
باورد بسان آسیایی است
چرخش همه غصه است و غم ناو
داروغه سگ است و قاضیش خر
عامل شتر و محصلش گاو
زینها چه بود نصیب رعیت
لت خوردن زر شمردن و داو
و له قصائد فی مدیح الأمیر علیه السلام و ذم الأمراء و السلاطین و له أشعار فیها لطائف و ظرائف موجوده فی دیوانه و تجاوز عمره عن الثمانین و توفی (853) و دفن بسگان کذا ترجمه دولت شاه فی الطبقه السادسه و قال کان یتخلص خاوری فأصابه الجذبه فبدله إلی سودایی. و ترجمه أیضا فی (مجن 1- ص 18 و 192) و فی بعض نسخه بابا سودایی و زاد أنه عقب ولدین و إنه کان یمدح بایسنقر میرزا و یتعشق به ثم أورد قصه عنهما.
و ترجم سودایی فی (هفت- ص 88) و (روشن- ص 305) و الجزء الثالث من المجلد الثالث (ص 149- 150) من حبیب السیر و طرائق الحقائق (ج 3 ص 28).
و اسمه الآخوند ملا عبد الکریم أدیب الشریعه ابن عبد الرزاق بن إسماعیل الدستگردی من أعمال أصفهان. ولد 1281 و تأدب و تفقه بأصفهان و صار مرجعا للشرعیات بدستگرد و کان شاعرا فحلا و کان عضوا بأنجمن شیدا و له دیوان قصائد و مراثی اثنی عشر ألف بیت، و دیوان غزلیات و رباعیات سته آلاف بیت، و أنوار سهیلی منظوم نظم هذا الکتاب فی البحر الخفیف فی اثنی عشر ألف بیت، و شمس و قهقهه تتبع فیه خسرو و شیرین للنظامی فی أربعه و عشرین ألف بیت، و ترجمه الدرر نظم لکلمات الأمیر علیه السلام و ضیاء الابصار فی أحوال الأطهار و خمسه طیبه و إجمالی در أحوال رسول ص و ملتقط اللغه و گلزار فی المصائب. و مات فی دستگرد فی (1352) و عقب ولدین شاعرین أحدهما طبیب هو إبراهیم المتخلص أنواری و الآخر اسمه باقر المتخلص لمعه. ترجمه ایزد گشسب فی نامه سخنوران (ص 83) و شعرای معاصر أصفهان (ص 250).
ص: 475
کان یلازم نظیری الشاعر و بعد موته لازم قبره حتی مات (1031) کذا فی (میخانه- ص 531) نقلا عن ریاض الشعراء لواله داغستانی. و ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 212). و فی (خوش گو) سماه سودایی گجراتی.
و هو المیرزا محمد رفیع الدهلوی اللکهنوی. له قصائد و هجویات کثیره. و مات (1195) ترجمه فی الریحانه نقلا عن القاموس الترکی.
و قد طبع دیوان سودا الفارسی فی نولکشور بالهند کما فی فهرس مطبوعاتها.
مر بعنوان دیوان حکیم سوری للمیرزا تقی دانش.
الحکیم شمس الدین محمد (مسعود) بن علی. أصله من کلاش من محال سمرقند، النسفی کما فی (بهش 1 ص 351) ولد بنسف و اشتغل فی بخارا و لازم الحکیم السنائی و توفی (569) کما فی شاهد صادق و (روشن- 306) و ریاض العارفین (ص 361) أو (562) کما فی (مع- ج 1 ص 249) و قال إن دیوانه اثنا عشر ألف بیت و قال فی (تغ- 67) إنه فی أربعه عشر ألف. و ترجمه ابن یوسف فی فهرس سپهسالار (ج 2 ص 609- 111) و فی فهرس المجلس (ج 3 ص 304 و 311) و ذکر الخلاف فی اسمه و فی وفاته، و ما یظهر من أشعاره من حسن عقیدته و قصیدته فی مدح الأمیر علیه السلام و توجد نسخه الدیوان فی (الرضویه) و (الملک) و عند دهخدا بطهران.
و ترجمه أیضا فی (تاریخ گزیده- ص 820) و دولت شاه فی الطبقه الثانیه و (تش- ص 333).
راجع سوزی ساوجی.
و اسمه المیر جمیل. أصله من قبه الإسلام بخارا، ولد و نشا بالهند. أورد شعره مع الإطراء معاصره فی (مرآه الخیال- ص 257- 258). و قال: و فی أوان هذا التألیف (1102) توجه إلی ربه.
و اسمه ملا حسن علی. أصله من ساوه و سکن أصفهان و لذا عرفه بعض بالأصفهانی. و کان یشتغل بالکتابه بمدرسه هارون ولایت. کان یتخلص سابقا جفاکش و بعد سفره إلی خراسان بدله ب سوزی. قیل إن له عشرین إلی ثلاثین ألف بیت. کذا ذکره فی (تش- ص 218) فی شعراء ساوه و مات بأصفهان فی (114)
ص: 476
کذا فی المطبوع و لعله أراد (1014) کما فی أسماء المؤلفین (ص 291) و ذکر دیوانه.
و فی (تغ- ص 67) أنه مات (1002). و فی ریحانه الأدب عن القاموس الترکی وفاته (1114) و هو غلط لأنه أورد شعره فی (خص) 8- ص 245) المؤلف (1110) بعنوان سوزی أصفهانی. و ترجمه أیضا فی (حسینی- ص 153) و (روشن- ص 307) نقلا عن شمع انجمن و أورد شعره (پژمان- ص 223) و گلستان مسرت- ص 289.
راجع دیوان سوزی بخاری.
المجرد التارک للمعاشرات و العیالات. کان منزویا فی مدرسه مهد علیا گوهرشاد بیگم. ترجمه فی (تغ- ص 67) و (مجن 4- ص 76 و ص 252) و أورد من شعره.
مجردان که ز قید زمانه آزادند
نه صید گشته به دام کسی نه صیادند
کما فی (خص 7- ص 118) و ذکر بعض شعره الترکی أو سوسنی من دون قید کما فی (تس 6- ص 187) ذکرا کلاهما أنه من التراکمه و کان أولا قورچی باشی. و فصل سام میرزا أحواله و إنه کان ینسب إلی نفسه شعر غیره و طلبت عنه مره شعره فکتب إلی شعر سوسنی القدیم المذکور فی مجالس النفائس.
و هو الأمیر أبو عبد الله محمد بن عبد الله بن عبد العزیز. ذکره فی معالم العلماء (ص 135) من شعراء أهل البیت المجاهرین و أورد کثیرا من شعره فی المناقب و مات (370) و کان فی مکتبه (السماوی) نسخه من دیوان السوسی. و هو غیر أبی بکر السوسی (المتوفی (386) المذکور فی النفحات (ص 188) و غیر أبی یعقوب السوسی البصری المذکور فیها (ص 130).
و اسمه إبراهیم. ترجمه فی (دجا- ص 180) و أورد بعض شعره العربی فی مدیح الصدر الأعظم النوری المیرزا آقا خان الذی صار صدرا بعد الأمیر الکبیر المیرزا تقی خان المقتول (1268) نقلا عن کتاب گنج شایگان تألیف میرزا طاهر دیباجه نگار المؤلف (1273).
لمحمد تقی خان الشیرازی المشهور بخان سها نسخه منه فی مکتبه (المجلس) ذکر خصوصیاته ابن یوسف فی فهرسها (ج 3- ص 312) و ذکر
ص: 477
مندرجاته السته من القصائد، و ترجمه العوامل فی النحو، و الغزلیات، و الرباعیات، و مثنوی عاشق و معشوق و المقطعات فی حدود (2800) بیتا. و إن الشاعر کان حیا بعد (1250).
و اسمه محمد، و هو ثانی أولاد هما الشیرازی ولد (1262) و مات (1338) و دفن بأصفهان نسخه من دیوانه فی عشرین ألف بیت عند ابن أخیه جلال همائی سنا بطهران کما وصفه لنا
کان سیدا ماهرا فی نظم التواریخ أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 212) و رأیت فی بعض الفهارس أنه طبع دیوان سهائی
و اسمه میرزا خان و هو أخ المیرزا حسین و المیرزا حسن المالمیریان من سکنه أصفهان، ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 109) و ذکر أنه صار برهه وزیر کاشان و توفی شابا، و أورد بعض شعره
هو من أقارب رستم خان سپهسالار ترجمه النصرآبادی و ذکر بعض شعره فی (نر 2- ص 34) و (گلشن- ص 212) و قال فی (خوش گو) إنه انتحر بعد وفاه الشاه عباس حزنا
و هو الشیخ شهاب الدین أبو حفص عمر بن محمد بن عبد الله البکری العارف ولد فی رجب (539) و توفی (632) له عوارف المعارف المطبوع و رشف النصائح و أعلام الهدی ترجمه کذلک فی نفحات الأنس (ص- 420) و ابن خلکان (ج 1- ص 414) و (لس- ص 187) و أورد شعره فی (مع- ج 1 ص 312) و قد جاء شعره فی ضمن أشعار أبی سعید کما ذکره النفیسی فی مقدمه مجموعه سخنان منظوم أبو سعید أبو الخیر (ص 60) و طبع شرح عز الدین الآملی لإحدی رباعیات السهروردی فی آخر تلک المجموعه (ص 151- 154) و هو غیر صاحب التلویحات شیخ الإشراق یحیی بن حبیش السهروردی المقتول (581)
کان ابن سهام یعمل السهام، فتخلص هو به و نظم الشعر فی العاشر من سنین عمره سافر إلی الهند فی عهد أکبر شاه و تقرب عنده أورد شعره فی (گلشن- ص 212) و (طبقات أکبری- ج 2 ص 507) و أورد فی (خوش گو) شعره الذی اعترف فیه بأنه سنی
ص: 478
و هو المیر محمد حسین الخطاط و تلمیذ المیر محمد حسین محزون التبریزی فر من تبریز عند هجوم العثمانیین إلیها، و سکن کاشان اثنی عشر سنه ثم سافر إلی الهند و مات بها (1003) ترجمه تقی الدین الأوحدی فی خلاصه الأشعار و کذا فی کلام الملوک و طبقات أکبری (ص 516 ج 2) و (خوش گو) و (گلشن- ص 213) و (دجا- ص 184) و خط و خطاطان- ص 156 و القاموس الترکی و عنها فی الریحانه و قد أورد نموذجا من خطه فی (نمونه خطوط خوش- ص 225) و ترجمه فی (ص 141 منها)
لمهدی بن غلام رضا مدیر جریده متلک ثم نوشخند و هما فکاهیتان سیاسیتان و أشعاره أیضا فکاهیه انتقادیه ولد (1303 ش) بطهران ترجمه و أورد شعره فی سخنوران نامی معاصر- ج 2- ص 156
و هو المیرزا أحمد الشهید فی سبیل حریه وطنه صلبه المستعمرون عمال التزار من الروس فی یوم عاشوراء طبع فی تبریز مجموعه من شعره و معها شاه و درویش لهلالی و جم و گل لأهلی أورد شعره و ترجمه فی (دجا- ص 185)
الشیخ نظام الدین أحمد، من آلوس جغتائی، و کان أجداده أمراء الترک من عصر تیمور قال دولت شاه فی خاتمه التذکره إنه سمع من سهیلی إنه قال: أخذت تخلصی من الشیخ آذری و أورد من شعره الفارسی و الترکی من دیوانیه الفارسی و الترکی و قال فی (تش- ص 12) إن له لیلی و مجنون و مات (918) و فی (تغ)- ص 68) أنه مات (907) و زاد فی (تس 6- ص 181) أن ملا حسین الکاشفی باسمه کتب أنوار سهیلی الذی ذکرناه فی (ج 2 ص 430) و سماه فی رجال حبیب
السیر- ص 141 بالسید نظام الدین سلطان أحمد و نقل المستر براون فی (ج 3 ص 517) أحواله عن با برنامه لمیرزا بابر- المذکور فی (ص 118)- بعنوان شیخیم و قال إن شعره مخوف، اعترض الجامی علیه فی ذلک، و أورد شعره فی (حسینی- 153) بعنوان سهیلی شیخم و ترجمه أیضا فی (مع- ج 1- ص 31) و قاموس الأعلام الترکیه و عنه فی الریحانه قال سنگلاخ فی (امتحان الفضلاء- ج 1 ص 160 و ج 2- ص 333)
ص: 479
إنه رأی منتخب دیوانه بخط محمد رضا صدر الکتاب و غزلیاته بخط جعفر هروی و توجد نسخته فی مکتبه (بنگاله) کما فی فهرسها و کانت نسخته فی مکتبه الشیخ صفی الدین بأردبیل فی العهد الصفوی
لأحمد بن غلام رضا الخوانساری، صاحب حصار نای المذکور فی (ج 7 ص 23) طبع قریب الألفی بیت منه فی المجلات و الجرائد أورد شعره (پژمان- ص 223)
و هو المیر جلال الدین ترجمه و أورد شعره فی (حسینی- ص 158) و (سرخوش- ص 49) و قال فی حاشیته إنه کتب سیادت جزوتین من أشعاره بخطه فی بیاض لی و أورد شعره فی گلستان مسرت مکررا و ذکر فی (تغ- ص 68) أیضا
کما فی (نر 9- ص 308) و (خوش گو) و الصحیح ما مر بعنوان ستار
و اسمه قلی خان یشتغل بالإسکاف ولد بأصفهان (1295 ش) و هو من أعضاء انجمن کمال أورد و أطری شعره الکثیر فی (شعراء معاصر أصفهان- ص 252)
و اسمه محمود بن أمان الله من أحفاد قطره أصفهانی الآتی أورد شعره فی تاریخ وفاه أستاذه دهقان سامانی المذکور فی (ص 333) و أطرأه فی (شعراء معاصر أصفهان- ص 253)
و اسمه هاشم الشهرضائی المعاصر له جنگل مولی و گلشن معرفت مطبوعان أورد شعره فی (شعراء معاصر أصفهان- ص 253)
و اسمه حسین قلی خان إیل خان بختیار رأیت شعره متفرقا و أورد له (پژمان- ص 223)
و اسمه محمد بن حسین ولد بها فی (1311 ش) و تعلم بکلیه الطب بأصفهان طبع له بی پناه أورد شعره فی (شعراء معاصر أصفهان ص 254)
ص: 480
و اسمه الحاج علی أصغر المتوفی (1262) من الصوفیه توجد له منظومه گنج اسرار فی المکتبه (الرضویه) و هو فی خمس مجلدات و له جنات وصال مثنوی فی سبع مجلدات ذکرها فی أسماء المؤلفین (ج 1 ص 775) و أظنه الموجود فی مکتبه دانشگاه تهران، المذکور فی فهرسها (ج 4 ص 2178)
ذکره بهذا العنوان فی الریحانه نقلا عن (منن الرحمن ج 1 ص 53) و ذکرناه بعنوان جواد سیاه پوش فی (ص 208)
کما فی الریحانه یأتی بتخلصه علی
و اسمه عبد الرحمن مر بعنوان أنسی سیاه دانی
کما فی (خوش گو قال و مات (973) و الصحیح ما ذکرناه بعنوان سپاهی اندجانی
یأتی بعنوان فتاحی فی الفاء
راجع دیوان الشبستری
لتاج الأطباء حسین، و هو أخ محمد جیحون المذکور فی (ص 212) ترجمه و أورد شعره فی (تش یز- ص 295) قال و توفی (1351) عن سبع و سبعین سنه من عمره
و اسمه السید نعمه الله بن السید نور الدین المحدث الجزائری، و تخلصه سید فارسی فی ثلاثه آلاف بیت و توفی الناظم (1151) کما ذکره فی تحفه العالم
ذکرناه فی (ص 364) بعنوان رضا أصفهانی ثم رأینا فی تذکره حزین- ص 93 أن تخلصه سید و إنه کان معاشرا مع حزین و مات (1133) و عنه أخذ (گلشن- ص 176) علی ما ذکرناه
و اسمه ضیاء الدین بن صادق بن طاهر بن علی بن السید علاء الدین حسین المعروف بسلطان العلماء مر له تذکره الشعراء المعاصرین فی (ج 4- ص 37) و نسبه فی (تغ- ص 68) إلی کاشان و سماه عبد الله
و هو السید مرتضی بن السید محمد أشرف بن عبد الحسیب
ص: 481
بن أحمد بن زین العابدین العلوی العاملی ذکر ذلک حفیده السید محمد جعفر المیردامادی بن محمد حسین بن محمد جعفر بن محمد حسین المقدس بن المیر أحمد بن المیر عبد الله بن محمد رحیم الکبیر بن السید مرتضی هذا، فی رساله ألفها فی أحوال الساده المیردامادیه بسده من أصفهان، و أورد شعره و قال کان یتخلص سید کتب لنا ذلک الشیخ محمد علی المعلم الحبیب آبادی من أصفهان
و اسمه السید محسن و الملقب گلستان النقاش و توفی حدود (1330) طبع له منظومه مرآه البکاء فی المراثی فی تبریز ترجمه فی (دجا- ص 12)
راجع سید کشمیری و دیوان علی جواهر رقم
مر فی الحاء و توجد شرح بهاء الدین محمد بن الحسن الأصفهانی المعروف بالفاضل الهندی لقصیدته کتبت فی عصر الشارح عند (فخر الدین)
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 78 و 254)
و اسمه صلابت خان، من أمراء فرخ سیر بالهند تلمذ علی عبد الغنی قبول الکشمیری، و مات (1137) أورد شعره و ترجمته فی (خوش گو) و کذا فی (گلشن- ص 213)
و هو أخ الأمیر نور الله الذی کان من خدام حرم عبد العظیم بری، و قد کان ابن أخیه و هو الأمیر عنایه الله بن نور الله متولی الحرم عند تألیف سام میرزا لتذکرته فی (957) فذکره فی (تس 1- ص 4) و قد کان کثیر من أعضاء هذا البیت من الشعراء، و منهم ابنا عنایه الله، الأمیر شاهمیر و الأمیر قاسم
للمفتی المیر محمد عباس بن أکبر الجزائری التستری اللکهنوی المتوفی (1306) ذکر فی التجلیات أن دیوانه العربی فی مجلدین و دیوانه الفارسی فی ثلاث مجلدات و هذا غیر رطب العرب و لابنه دیوان وزیر یأتی
و اسمه الحاج السید عظیم الشیروانی المتخلص سید ولد (1251) و توفی (1308) طبع دیوانه بتبریز فی (1313- 1315)
ص: 482
بخط أحمد بصیرت فی مجلدین فیه أسماء جمع من شعراء معاصریه و معاشریه، نورس، عاصی، صفا، جرمی، یوسف، سالک، ثریا، مصور، ترجمه فی (دجا- ص 185- 186) نقلا عن أدبیات آذربایجان لفریدون کوچولی
یأتی فی العین و کذا السید علی شاه و غیرهما
و اسمه المیر بهادر علی أورد شعره فی (گلشن- ص 213)
رأیت له فی بعض المجامیع قصائد فی مدح الأمیر و سائر المعصومین علیه السلام تخلصه فیها سید
للسید نعمه الله الکرمانی الماهانی المتخلص ولی یأتی فی الواو
راجع سید أصفهانی
و اسمه السید میر علی بن میر رضی کان خطاطا بکشمیر و یتخلص سید و أخوه الأکبر میر أحمد خان صهر شاهنواز خان لم ینزل إلی الهند و انما جاء بشعره إلی الهند معاشره المیر معز کذا ترجمه و أورد شعره فی (سرخوش- ص 48) و أورد بعد ذلک ترجمه السید علی جواهر رقم الخطاط الشاعر الذی لیس له تخلص ثم خلط فی (گلشن- ص 213) و ذکر تخلص سید لعلی جواهر رقم و هو غیر من نسب فی مطلع الشمس- ص 433 إلی مشهد
یأتی بعنوان گیسو دراز
و تخلصه جندقی فاتنا ذکره طبع له منظومه قاب پلو فی (96 ص) صغیره بطهران (1370) و توفی بکرج طهران فی (1373)
لمحمد حسین غفاری الخطاط سافر إلی الهند و تقرب عند پرویز بن جهانگیر پادشاه و بعد وفاته سافر إلی الحج أورد شعره فی (گلشن- ص 214) توجد نسخه منه عند (محمد النخجوانی) کما کتبه إلینا و سماه فی (تغ- ص 68) سیری قزوینی
ترجمه الصادقی فی (خص 8
ص: 483
ص 292) و ذکر أنه کان لتشیعه محبوبا عند السلطان و عند أهل أسترآباد، و أورد شعره، و فی (تش- ص 152) أنه کان پاشنه ساز
ملازم إمام قلی حاکم فارس ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 269) و ذکر أنه حج فی آخر عمره و توفی فی طریقه و کذا فی (تش- ص 207) و (خوش گو) و فی (تغ- ص 68) سماه المیرزا محسن و کذا فی (روشن 312) نقلا عن نگارستان سخن
سافر إلی حیدرآباد دکن و استفاد من شاه طاهر دکنی و بدل تخلصه إلی فکری أورد شعره بالعنوان الأول فی (خوش گو) و بالعنوان الثانی فی (گلشن- ص 319) و فی (روشن) سیری طهرانی، اسمه ملا محمد، ابن عم ملا فهیمی من شعراء الشاه طهماسب الأول، ثم نقل عن نگارستان سخن أنه خیرآبادی
راجع سیری رازی
جاء إلی الهند فی عهد أکبر شاه و کان ماهرا فی العروض و القافیه و المعمی ترجمه فی (خوش گو) و أورد شعره و فی (روشن- ص 312) نقلا عن نگارستان سخن أنه مات (977)
راجع سیرتی قزوینی
من طلبه العلم له الید الطولی فی نظم البدیهه کذا فی (مجتس 6- ص 165) و أورد شعره
قال فی (حسینی- ص 155) إنه کان یسکن مشهد و ذکر مباحثته مع ملا حسین کاشی و کان یلقب تافته و کان ملک الشعراء لإبراهیم خان حاکم شیراز و ذکره فی (تغ- ص 68) و (روشن- ص 313) و (پژمان- ص 225) و مطلع الشمس- ص 434
و اسمه سیف الدین و لقبه أعرج و ینسب إلی إسفرنگ (إسفره) کما فی معجم البلدان، من توابع سغد سمرقند، و قال أمین أحمد الرازی فی هفت إقلیم، بینه و بین مرغنان تسعه فراسخ ولد (581) کما ذکره بنفسه فی شعره
مرا مادر پس از تاریخ هجرت
بسال پانصد و هشتاد و یک زاد
ص: 484
و قال فی (تش- ص 317) إنه عمر خمسه و ثمانین سنه، فیکون وفاته (666) لا (652) کما فی شمع انجمن- ص 213 و فی شاهد صادق و لا (672) کما فی (مع- ج 1 ص 252) و لم یعقب کما ذکره بنفسه:
نهال عمر من هفتاد و نه سال
چو طوبی هر زمانی نوبری دارد
اگر فرزند جسمانی نبودم
که گیرد در جهان از نام من یاد
مرا فرزند روحانی بسی هست
که جان غم زده زیشان شود شاد
و دیوانه یشتمل علی اثنی عشر ألف بیت کما ذکره دولت شاه فی الطبقه الثانیه، و فی (سپهسالار) نسختان ناقصتان کتبا فی القرن العاشر تحتویان علی أحد عشر ألف بیت کما فی فهرسها (ج 2 ص 612- 614) فما ذکره هدایت من أن له عشره آلاف لیس بصحیح، و نسخه عند (الملک) برقم (4712) کتبت (1030) و نسخه فی (الرضویه) و نسخه فی (المجلس) کتبت (1026) کما فی فهرسها (3: 314) و قد مدح فیها الملوک الخوارزمشاهیه و الأئمه الاثنی عشر، و شعره قصائد علی طراز ظهیر الفاریابی، و لیس فیها تخلص و انما یعرف باسمه و ترجمه أیضا فی تاریخ گزیده (ص 494) و مرآه الخیال- ص 43 و هفت إقلیم و حبیب السیر الجزء الرابع من المجلد الثانی (ص 177) و تاریخ مغول- ص 534 لعباس إقبال، و کذا فی الریحانه و (تغ- ص 68)
و اسمه سیف الدین محمود من أحفاد کمال إسماعیل. أورد شعره فی (گلشن- ص 384).
مر بعنوان سیف إسفرنگ.
و هو سیف الدین سعید بن مظفر الخبوشانی. کان معاصرا للعطار النیشابوری و رضی لالا و سعد الدین الحموی و خلیفه نجم الدین الکبری ترجمه و أورد شعره فی خزینه الأصفیاء ج 2 ص 274 و (بهش 1- ص 320) مجالس العشاق- ص 113 و (حسینی- ص 140) قال فی نفحات الأنس (ص 385) إنه مات (658) و فی شاهد صادق أنه مات (653) و ترجمه أیضا فی (تش- ص 77) و طرائق الحقائق (ج 2 ص 153). و (مع- ج 1 ص 244) و (ض- ص 136) و (گلشن- ص 214- 215) و طبع بعض رباعیاته ضمن مجموعه رباعیات أبی سعید أبی الخیر بطهران
ص: 485
(1334) کما ذکر فی مقدمته و حواشیه.
و اسمه سیف الدین. ترجمه فی (دجا- ص 186) و قال إنه من الشعراء المتقدمین و أورد شعره نقلا عن عرفات العاشقین.
متعدد ذکرناها بحذف المضاف إلیه لاشتهارها کذلک.
ترجمه فی (مع- ج 1- ص 254) و أورد قصیدته المیمیه نقلا عن عرفات العاشقین و أظنه غیر ما قبله.
و اسمه سیف خان بن تربیت خان. کان ماهرا فی الموسیقی و ألف رساله فیها و فی الرقص الهندی. و توفی (25 رمضان- (1095). أورد شعره فی (گلشن- ص 215).
و اسمه سیف الله بن المیرزا باقر الأصفهانی المتخلص خاص ابن مرتضی. ولد بأصفهان فی (1302 ش) و نشا بها و لم یحصل العلم فی المدارس لعدم استعداد والده اقتصادیا، و لما کان ذهنه وقادا تلقف العلم خارج وقت اشتغاله فی المعمل، و جعل ینظم الشعر، و اشترک فی انجمن أدبی پروانه و طبع دیوانه بأصفهان أخیرا. کذا ترجمه و أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان (ص 257).
عده المیر علی شیر فی (مجن 3 ص 57 و 230) من معاصریه. قال: جاء من بخارا إلی هرات لتحصیل العلم و نظم الشعر و الأمثال، و المعمی، و له شعر یخص أهل الحرف و الصنائع و الشبان و العامه. و له رساله فی المعمی. و قال فی حبیب السیر (الجزء الثالث من المجلد الثالث ص 341) إنه کان فی خدمه المیر علی شیر بهرات ثم رجع إلی وطنه بخارا و مات بها. و له دیوان خاص لأهل الصنائع و الحرف. و ذکر فی (نر 15 ص 513) معمیاته. و ذکره دولت شاه مع سیفی آخر من أمراء تیمور، فی ضمن ذکره لأحوال سیفی نیشابوری فی الطبقه الثانیه مستطردا. و وعد أن یذکره فی الخاتمه و نسی. و عنه أخذ فی (حسینی- ص 152) و ترجمه فی بابرنامه کما نقل عنه براون فی (ج 3- ص 520) و قال فی (تش- ص 321) إنه مات بهراه فی (99) فلعله أراد (909). و قال فی (گلشن- ص 216) مات سیفی عروضی (898) قال فی کشف الظنون إن رسالته فی المعمی مشتمل علی مقدمه و أربعین قاعده و خاتمه و أدرج فی الخاتمه
ص: 486
معمیات شرف الدین الیزدی بإشاره الألف و الجامی بإشاره العین و حاجی أبو الحسن الأندجانی بإشاره اللام. أقول و یوجد دیوانه فی مکتبه دانشگاه تهران کما فی فهرسها (ج 2 ص 244) یشتمل علی تسعه و أربعین غزلا و قطعتین کلها فی (260 بیتا). و له رساله فی العروض فارسی. رأیت نسختها بأصفهان فی مجموعه کلها بخط محمد أمین وقاری کتبها (1095) فی (46 ورقه) عند أبی الحسن الکتابی، و لذلک قد یعرف بسیفی عروضی کما فی (گلشن- ص 216) و (تغ- ص 69) و (خوش گو).
رأی سنگلاخ نسخه من قصائده بخط سلطان محمد نورا، فذکره فی امتحان الفضلاء- ج 1 ص 115 و لعله الخراسانی المذکور فی (بهش 2- ص 403) أو أنه هو سیفی هروی مؤلف تاریخ هرات فی (720).
من الأمراء الظرفاء. أورد غزله فی (بهش 2- ص 403). و قال دولت شاه فی أحوال سیفی نیشابوری فی الطبقه الثانیه إن هناک سیفی آخر اسمه الحاج سیف الدین و هو من أمراء تیمور، قد نظم الشعر الفارسی و الترکی جیدا و عنه أخذ فی (حسینی- ص 152). و لعله متحد مع ما قبله.
و صناعته عمل السیوف. ترجمه و أورد شعره فی (تس 5- ص 168).
کما فی (گلشن- ص 216). و (خوش گو) و هو سیفی البخاری المذکور.
السید قوام الدین محمد السیفی الحسینی القزوینی قال الحزین فی تذکرته (ص 27) إن بیت السیفی من بیوت الساده الأجلاء بقزوین و منهم السید قوام الدین هذا. له الشعر بالفارسیه و العربیه و نظم اللمعه الدمشقیه، و له مهاره خاصه فی نظم التواریخ. و عنه أخذ فی نجوم السماء- ص 194 أقول مر أرجوزاته فی (ج 1 و ج 7- ص 225) و قد توفی (1150).
اسمه علی بن أحمد و هو مداح سلطان تکش الخوارزمشاه. ترجمه دولت شاه فی الطبقه الثانیه، و عنه أخذ فی (تش- ص 138) و (مع- ج 1 ص 252) و أورد منتخبا من أشعاره منها قصیده سیم و سنک الملتزم فی کل مصرع
ص: 487
بذکر هذین اللفظین و (روشن- ص 315) و (گلشن- ص 215).
هو سیف بن محمد بن یعقوب الهروی. ولد بهرات (681) و کان یمدح الملک فخر الدین، و قال مدحته بثمانین قصیده و مائه و خمسین قطعه من الشعر. و مدح أیضا الملک غیاث الدین کرت و فی (720) باسمه ألف تاریخ نامه هرات أو تاریخ سیفی الذی طبعه و صححه محمد زبیر الصدیقی معلم الألسنه الشرقیه فی کلیه کلکته فی (1362). و ترجمه المستر براون فی (ج 3- ص 196- 197).
ترجمه النصرآبادی فی (نر 10- ص 439) و قال کان فی خدمه سبحان قلی سلطان. و عنوانه هناک سیلی مستقیم بلخی و لعل مستقیم أیضا لقبه أو تخلصه. و ترجمه فی (حسینی- ص 154) و لکن لم یذکره هذه الکلمه، و کذا فی (گلشن- ص 216) فلعله زائد.
میرزا عبد الکریم ولد بطالخان من سمیرم السفلی و سافر إلی أصفهان و تعلم الأدب و النجوم، و سافر إلی گیلان و رجع و له خمسه دواوین إلهی نامه و ریاض المحبین و شقائق الحقائق و مشرق الأنوار و مجموعه القصائد. کان مریدا لقربان علی شاه ثم مجذوب علی شاه، و سافر إلی کاشان و بقی عند ملا أحمد النراقی. و ترجمه فی المدائح المعتمدیه.
کان مقلدا، و کان قد قرر علی نفسه أن ینظم مائه بیت فی کل ساعه. ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 138) و أورد شعره. و فی (روشن- 315) سماه سیما مشهدی. و کذا فی مطلع الشمس- ص 434.
قال فی (شاهد صادق: مات (830) و أظنه متحدا مع ما بعده.
کان بنیشابور فسکن مشهد خراسان و اشتغل بتعلیم الصبیان، کان یکتب بسته أقلام (سته أنواع من الکتابه) و کان ماهرا فی المعمی و الشعر و التصویر و تلوین الأوراق و التحبیر و التذهیب و الترسل و الإنشاء، و تلمذ علیه کثیر، منهم عبد الحی الخطاط. یقال إنه کان ینظم و یکتب فی الیوم ثلاثه آلاف بیت و هذا غریب. هکذا ترجمه دولت شاه فی الطبقه السادسه و قال: کان معاصرا لعلاء الدوله ابن بایسنقر
ص: 488
و ذکر فی الجزء الثالث من المجلد الثالث من حبیب السیر (ص 174) قصه من ابتلائه بمرض الجوع. و قال فی (مجن 1 ص 16 و 191) إنه کان یدعی أنه ینظم و یکتب ألفی بیت فی کل یوم، و کان قد حک علی خاتمه هذا البیت:
یک روز بمدح شاه پاکیزه سرشت
سیمی دو هزار بیت گفت و بنوشت
و ترجمه فی أعیان الشیعه (ج 40) و مطلع الشمس (ص 434) و (تغ- ص 69) و (روشن.
ص 316) و طرائق الحقائق (ج 3 ص 245) و فی شاهد صادق مات سیمی بغدادی (830).
و کان معاصرا لکاتبی الشاعر المتوفی (839) و قد نسبه کاتبی إلی سرقه الشعر حین قال:
میان شهر نیشابور سیمی
چو اشعار ملیح کاتبی دید
بمشهد رفت و بر نام خودش بست
نمک خورد و نمکدان را بدزدید
و توجد بالمکتبه الملیه بطهران نسخه من دیوان مولانا لطف الله نیشابوری بخط سیمی هذا.
من المعلمات الشاعرات. تسکن بطهران. طبع دیوانها بعنوان جای پا و هو مجموعه من أشعارها فی (1335 ش). فی (241 ص) مع مقدمه فی تطور النثر الفارسی. و ترجمها فی تذکره علوی (ص 12).
و اسمه مصطفی قلی بن محمد التیرانی الکرونی من نواحی أصفهان ولد فی (رمضان- (1293) و مهر فی الغزل و خبط عقله (حدود (1353) و مات بکرون. طبع قسم من دیوانه فی (1327) فی (240 ص) علی الحجر و کان عضوا بأنجمن أدبی دانشکده فأورد ألفت غزله فی دانش نامه المطبوع (1342).
ترجمه إیزدگشسب فی نامه سخنوران- ص 86 و شعرای معاصر أصفهان (ص- 258) و أورد شعره (پژمان- ص 225).
و اسمه جواد بن محمد علی المعلم. ولد بکرمان فی (1297) و تلمذ علی علمائها و مهر فی الشعر الفارسی و العربی و الخط. طبع له أرجوزه فی النحو بالعربیه مع ألفیه ابن مالک فی کرمان (1329) بتصحیح أخیه الأصغر منه أحمد بهمنیار أستاذ جامعه طهران و المتوفی بطهران أخیرا فی (1374) و توفی الناظم فی (1336) بکرمان. توجد کثیرا من شعره عند تلمیذه السید محمد الهاشمی الکرمانی بطهران.
ص: 489
کما هو الصحیح. راجع شایق کما یتلفظون به.
راجع دیوان شاهپور.
و لقبه شرف الدین کما فی خلاصه تقی الدین الکاشی.
و اسمه أرجاسب کما فی ریاض الشعراء للداغستانی و کذا فی أکثر التذاکر. و هو من بیوت أکابر طهران من قری الری و والده خواجه خواجگی أخو محمد شریف الهجری الذی هو والد اعتماد الدوله جهانگیری والد نورجهان بیگم کما فی سرو آزاد- ص 51 و هو ابن أخت أمیدی تهرانی کما فی (نر 9- ص 237) و (خوش گو) و قال فی (تش- ص 213) و (مع- ج 2- ص 23) و (تغ- ص 69) إنه من أولاد أمیدی المذکور و من أقرباء أمین أحمد الرازی. ولد بطهران و تخلص فی شعره فریبی و لکن تقی کاشی سماه قریبی و تقی أوحدی سماه قربی و قال عبد النبی فی میخانه- ص 282:
رأیته فی (1025) بلاهور فقال: إنی ترکت التخلص فریبی و اتخذت اسمی شاپور تخلصا. و نقل فی حاشیه میخانه أن تقی أوحدی لاقی شاپور فی قزوین فی (996) ثم سافر شاپور فی تلک السنه إلی الهند للتجاره و رجع فی (1003) إلی وطنه، ثم سافر ثانیا فی (1019) إلیها و رجع فی (1025) فلاقاه ناظم تبریزی فی أصفهان فی (1026) ثم سافر إلی الحجاز فی (1027) و مات (1028) أو (حدود 1030) و له مثنوی فی قبال خسرو و شیرین و قد رأی دیوانه آزاد و النصرآبادی فقال فی (نر 9- ص 237) إنه فی أربعه آلاف بیت. و توجد عده نسخ منه فی المتحف البریطانی و بانکی پور و فی (بنگاله) نسخه من دیوان ملک الشعراء شاپور کما فی فهرسها. قالوا و هو ماهر فی القصائد و جاء شعره فی گلستان مسرت مکررا.
ص: 490
و اسمه شیخ علی میرزا ابن السلطان فتح علی شاه. و کان سمی جده الأمی. ترجمه و أورد شعره فی (مع 1- ص 36) و (انجمن 2) و (پژمان ص 226).
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 155) و عده من شعراء کاشان الذین لهم دواوین خاصه و أورد شعره. و یوجد نظم خطبه البیان لشاپور کاشانی فی مکتبه دانشگاه تهران کما فی فهرسها (ج 2 ص 115) نظمها فی (846).
راجع شاهپور نیشابوری کما اشتهر به.
و هو السید حسین بن علی الشاخوری. توجد مراثیه ضمن مجموعه دونها الشیخ لطف الله بن علی بن لطف الله بن محمد الجد حفصی فی (1201) و فیها منظومات لأربعه و عشرین شاعرا، و النسخه عند الخطیب الشیخ محمد علی یعقوب فی النجف.
و هو السید محمد. توجد شعره فی المجموعه المذکوره قبل هذا.
راجع دیوان سادات فی (ص 414).
و اسمه محمد حسین. کان ماهرا فی الموسیقی الهندی أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 216).
و هو الحاج میرزا أبو الفضل الهمائی بن أبی القاسم طرب و أخ سنا. ولد (1324) له سیر و تحول نثر فارسی و رهبر ایمان در ترجمه قرآن و دیوان شعره هذا. نقل عنه فی شعرای معاصر أصفهان (ص 260) و (پژمان- ص 850).
من أولاد الأمراء بنواحی گکهر بین پنجاب و حسن إبدال بالهند کان معاصرا لعالمگیر پادشاه و شاه جهان، و ترک المناصب و اعتزل عن الناس، و رتب لنفسه دیوانا أورد منه فی (سرخوش- ص 59- 60) نقلا عن عبد العزیز داروغه المتخلص عزت. و ترجمه فی (خوش گو) و (تغ- ص 69) أیضا و ذکره فی (حسینی- ص 177) بعنوان شادیان غلطا. و طبع دیوان فارسی لسلطان شادمان
ص: 491
خان گکهر سارنگ آل، بلاهور (1899 م) فی (88 ص) بتصحیح ممتاز علی.
کان رمالا شاعرا. أورد شعره فی (تش- ص 149) فی شعراء هرات، و کذا فی (پژمان- ص 227).
و اسمه مهدی کان طبیبا للأسنان ببروجن من نواحی أصفهان. ولد (1293) و توفی (1368) له أشعار کثیره. ذکره (پژمان- ص 228) و کذا فی شعرای معاصر أصفهان (ص 261) و ترجم ابنه بهمن، الشاب الشاعر المتخلص بتخلص أبیه أیضا.
و اسمه غلام حسین المحامی بیزد. ترجمه و أورد شعره فی (تش یز- ص 295).
المتخلص صبوحی راجع تخلصه.
و هو المیر السید محمد بن المیر عبد الجلیل البلگرامی المولود (14- ع 1- (1101) و المتوفی (8 شعبان- 1185) و رثاه آزاد کما ذکره فی کتابه (خز- ص 284) و أورد کثیرا من شعره عن دیوانه. و ترجمه أیضا آزاد هذا فی حیاته فی سرو آزاد- ص 289- 291 المؤلف (1166) قال: و تلمذ علی المیر طفیل محمد. و کان والده حاکم سیوستان و استعفی عنه و
أجلس مکانه ابنه هذا فی (1133) و فی (1143) اتخذ آزاد هذا نائبا له. و لما توجه نادر شاه إلی الهند فر شاعر هذا من سیوستان و نزل وطنه بلگرام فی (1156) ثم أطری شعره فی اللغات الثلاث العربیه و الفارسیه و الهندیه.
و اسمه محمد من أمراء محمد شاه. و لقبه معنی یأب خان تلمذ علی بیدل و فائق. أورد شعره فی سرو آزاد- ص 235).
هو لقب أبی العلاء المعری المذکور فی (ص 45) کما طبع علی منتخبات اللزومیات له المطبوع (1319) بالإسکندریه بمصر.
و اسمه إمداد حسین بن غلام إمام. کان یشتغل بآصفیه حیدرآباد دکن بالهند. مات نیف و ستین و مائتین و ألف. أورد شعره
ص: 492
فی (گلشن- ص 216).
و هو محمد قلی بیک من تبارزه عباس آباد بأصفهان کان ماهرا فی الصیاغه و النقش. ترجمه و أورد شعره معاصره فی (نر 9- ص 392) و عنه فی (دجا- 186). و فی (گلشن- ص 217) سماه محمد علی شاکر تبریزی.
من شعراء القرن الثالث عشر بالترکیه.
کذا ترجمه فی (دجا- ص 187) نقلا عن حدیقه الشعراء.
راجع دیوان شاکر أصفهانی.
اسمه المولی نصر الله تراب بن المولی فتح علی الدزفولی، من تلامیذ الشیخ الأنصاری و المتخلص فی شعره شاکر و المتوفی (1311) أورد کثیرا من أشعاره فی المجموع الشبیه بالکشکول المسمی لمعات البیان الموجود فی أهواز عند الشیخ مرتضی بن الشیخ محمد جعفر بن مرتضی الدزفولی المعاصر و له مظهر البینات و مظهر الدلالات ترجمه لشرح ابن أبی الحدید لنهج البلاغه بالفارسیه، توجد فی مکتبه دانشگاه تهران کما فی فهرسها (ج 2 ص 253- 264).
أو شاکرا- و الألف للتکریم- سکن أصفهان ترجمه و أورد شعره مصاحبه مده مدیده الشیخ علی الحزین فی تذکرته (ص- 96) و قال مات قبل مده. و عنه أخذ ظاهرا فی (گلشن- ص 217) و فی (تغ- ص 69) أنه کان ماهرا فی العروض و شعره قلیل و لکنه جید.
و هو عبد الرحمن بن الحاج محمد روشن خان بن محمد نواز خان تلمیذ السید ناصر علی نصیر، له گلستان مسرت بالفارسیه فی خمسه حدائق 1 فی الحمد و الثناء 2 فی الغرام و العشق 3 فی الخط 4 فی المطائبات 5 فی النصائح جمع فی کل حدیقه أشعار کثیره من الشعراء مما یناسب الموضوع ألفه فی (1261) باسم محمد أمجد علی شاه و ابنه محمد واجد علی شاه بالهند و طبع هناک فی (562 ص) فی (1267) و له فیه أشعار کثیره لکنها غیر جیده
باللغه الهندیه للفاضله شهربانو بنت الحاج علی رضا
ص: 493
بن محمد طاهر التستری المولوده بمبئی (1244) و تزوجت آغا علی عسکر الشیرازی (1268) و توفت (1319) ترجمها أخوه المولی محمد علی المتخلص حزین فی کتابه تحفه الأحباب و نقل عنه فی مقدمه ناله حزین المطبوع بالهند فی (1938 م) علی نفقه المیرزا إسماعیل الشیرازی أمین الملک حفید الآقا علی عسکر المذکور
یأتی فی القاف بعنوان قیصر
یأتی بتخلصه مرتضی کما فی دیوانه الموجود عند الملک
یأتی باسمه ولی قلی کما فی (نر 4- ص 93)
أورد شعره المتخلص فیه حسن فی (نر 2- ص 22) و اسمه أیضا حسن مر فی (ص 243) و توجد فی شعره فی گلستان مسرت أیضا
أورد شعره فی (گلشن- ص 217) و (پژمان- ص 850)
ترجمه فی (مجن 3- ص 62 و ص 235) و أورد شعره
مداح الشاه عباس الماضی وزنه بالفضه فی صله بعض مدائحه فی (1001) کما ترجمه فی خزانه عامره (ص 269) و ذکر بالمناسبه جمعا کثیرا ممن کانت صله شعرهم وزنهم بالفضه قال و توفی الشانی بمشهد خراسان (1023) و مر ولده حسن المتخلص ثانی و رأیت قصیده طویله فارسیه فی مدح أمیر المؤمنین علیه السلام لشانی هذا ضمن مجموعه، کتب کثیر منها فی (1130) و ترجمه الصادقی فی (خص 7- ص 112) و ذکر أنه تمم دیوانه بنفسه (أقول) توجد نسخه من دیوان شانی تکلو فی مکتبه الآقا جعفر (سلطان القرائی) و هی بخط عبد اللطیف بن نظام الدین، فرغ من الکتابه فی یوم الاثنین الثانی و العشرین من شوال (1073) و کتبه بأمر الفاضل المولوی مولانا بدیع الزمان الفیروزآبادی، فیه القصائد و الغزلیات و الرباعیات فی (6257) بیتا أول القصائد فی مدح النبی صلی الله علیه و آله و البتول الطاهره و الأئمه الاثنی عشر علیه السلام ثم مدائح الملوک و الأمراء فی إیران و الهند أول القصائد قوله:
ص: 494
ای ز سودا سایه بر زلف ایاز انداخته
گردن محمود را در دام ناز انداخته
و أول غزلیاته:
ای به ادای حمد تو زمزمه عقل و رأی را
از تو حلاوت سخن طبع سخن سرای را
و آخر الدیوان یختم برباعیته:
دلبسته همت بلندم دارد
در گوشه فقر پایبندم دارد
هر چند که من قابل بزم تو نیم
دوری رفیقان گله مندم دارد
و نسخه أخری منه فی (بنگاله) کما فی فهرسها و ترجم شانی هذا فی (سرو آزاد- ص 28) و (حسینی- ص 172) و (سرخوش- ص 56) و (خوش گو) و (تش- 15) و (خز- ص 269) و (تغ- ص 70) و له مثنوی تتبع فیه مخزن الأسرار کما فی فهرس مکتبه دانشگاه تهران (ج 2 ص 44) و الظاهر أن شانی الرومی المتوفی (1180) و المذکور فی أسماء المؤلفین (ص 415) أخذ تخلصه من هذا الرجل
من الشعراء المذکورین فی حدیقه الشعراء کما نقل عنه فی (دجا- ص 187)
مر فی (ص 10) بعنوان آفرین
مر بعنوان دیوان خطائی
مر فی (ص 226) بعنوان حالی و ترجمه فی روضه الصفا
من شعراء القرن الثالث عشر بالترکیه ترجمه فی (دجا- ص 187) نقلا عن حدیقه الشعراء
ترجمه فی (خوش گو) و مر فی (ص 122) بعنوان باقر کاشی
و هو ابن الحکیم شاه معصوم کان کأبیه ماهرا فی الطب أورد ذکره و والده، معاصرهما الحزین فی تذکرته (ص 88) و عنه فی لارستان کهن- ص 139
یأتی بتخلصه لعلی فی اللام
و اسمه ملا شاه ولد ببدخشان و سافر إلی الهند
ص: 495
و نزل کشمیر و تلمذ علی میان شاه و ترقی أمره بعد وفاته، و کان معجبا بنفسه ترجمه و ذمه النصرآبادی فی (نر 3- ص 63) و (خوش گو) و ترجمه مفصلا فی (خیال- ص 127- 139) و قال مات (1070) لکن فی ذیل کشف الظنون (1069) ثم أورد المیر علی لودی تفسیره للجزء الأول من القرآن و ترجمه فی (ض- ص 161) و الریحانه نقلا عن القاموس الترکی و ذکر تکفیر العوام له و السعی فی قتله و ذکر إسماعیل پاشا دیوانه الفارسی فی ذیل کشف الظنون
راجع دیوان شاپور
راجع دیوان شاهپور نیشابوری
و اسمه شاهپور بن محمد المتصل نسبه إلی عمر الخیام تلمذ علی ظهیر الدین الفاریابی، و کان السلطان محمد بن تکش قد عهد منصب الإنشاء إلیه له رساله شاهفوری فی الاستیفاء و رسائل فی الإنشاء ترجمه و أورد شعره دولت شاه فی الطبقه الثالثه، و أورد نهیه لنور الدین وزیر جلال الدین عن شرب الخمر و قال فی (خیال- ص 52) إنه من تلامیذ الخواجه نور الدین الطبسی المذکور، وزیر جلال الدین محمد خوارزم شاه، و أورد القصه المذکوره مع زیادات مات بتبریز فی (600) و دفن بمقبره سرخاب جنب قبر الخاقانی و الظهیر الفاریابی و عده فی شاهد صادق من المتوفین فی (645) و سماه شاهپور أشهری نیشابوری و ترجمه أیضا فی (گلشن- ص 230) و لا تشتبه هذا الرجل بشاهپور الأسفراینی طاهر بن محمد المتوفی (471) صاحب تاج التراجم فی التفسیر للأعاجم الذی ذکره إسماعیل پاشا فی أسماء المؤلفین (ج 1 ص 430)
طبع دیوانه بهذا العنوان فی (نولکشور) بالهند و لعله ترابی پانی پتی المذکور فی (ص 169)
یأتی بتخلصه واحد
و هی بنت جهانگیر خان حاکم بهوپال بالهند من قبل الحکومه الإنگلیزیه ولدت فی (1254) و أمها سکندر بیگم، و تزوجت بالسید محمد صدیق حسن خان، و ولدت له سلیم بهوپالی المذکور فی (ص 464) و بعد
ص: 496
موت والدها جهانگیر فی (1285) جلست فی مسند الحکم و لقبتها ویکتوریا ملکه بریطانیا ب گراون اف إیندیا ترجمها و أورد شعرها فی تذکره الخواتین- ص 143 المؤلفه لها و کذا فی شمع انجمن و نگارستان سخن و ماه درخشان و أختر تابان و طور کلیم و بزم سخن و خیرات حسان (ج 2- ص 203)
ترجمه فی (دجا- ص 187) نقلا عن تحفه سامی و قال إنه کان فی أوائل عمره قد سافر إلی خراسان و حضر مجالس الأمیر علی شیر الوزیر و تقرب إلیه و نال الجوائز و الصلات، و أورد بعض شعره
و هو اعتماد الدوله کمال الدین میرزا شاه حسین، الوزیر الأعظم للشاه إسماعیل الفاتح قتل فی قصر هشت بهشت بتبریز بید مهتر شاه قلی غیله فی (925) کما ذکر مفصلا فی حبیب السیر و أحسن التواریخ و قد أضاف الهروی فی آخر ترجمته لمجالس النفائس فصلا فی أحوال هذا الوزیر فی (مجتس 10- ص 176) و أورد شعره فی (تس 3- ص 55) و خلط البیگدلی فی (تش- ص 177) فجمع بین الرجل و بین شاه حسین المتخلص ساقی الآتی فجعل تخلص الوزیر ساقی فذکرناه فی (ص 416) تبعا له
أصله من أوبه من نواحی خراسان یأتی بعنوان تخلصه کامی أوبهی
مر بعنوان بزمی
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 121) و ذکر أنه توفی فی حوالی دامغان فی (941) و أورد بعض شعره و قد ذکرنا فی (ص 416) ساقی تخلصا للوزیر المذکور قبل هذا و لیس بصحیح
للمولی محمد الدارابی المتخلص شاه سافر إلی الهند و رجع إلی إیران حین تألیف النصرآبادی لتذکرته، فذکره فی (نر 6- ص 186) و قال إنه مشغول بتألیف تذکره الشعراء، و أطری علمه و فضله و قد ذکرنا تذکرته فی (ج 4 ص 38) نقلا عن (گلشن- ص 220) و أورد شعره فی (پژمان- ص 851)
ترجمه و أورد شعره معاصره فی (نر 9-
ص: 497
ص 375) و قال إنه من صلحاء أردبیل و کذا فی (گلشن- ص 230)
مر بعنوان دیوان داعی شیرازی
و هو المیر مؤمن بن أبی القاسم ولد فی بلده ایزد خواست، من محال شیراز و اشتغل بشیراز ترجمه معاصره هدایت فی (ض- ص 456) و (مع- ج 2- 249) و عنهما فی الریحانه
و هو المیر عبد الواحد الحسینی الواسطی البلگرامی، تلمیذ الشیخ صفی السائی پوری و الشیخ حسین سکندره. له السنابل و حل شبهات و شرح کافیه و دیوان صغیر. و مات (3 رمضان- 1017) ترجمه فی سرو آزاد- ص 247- 248. نقلا عن المیر علاء الدوله القزوینی فی نفائس المآثر و البدوانی فی منتخب التواریخ.
و اسمه إبراهیم دده ابن صالح المغلوی. له مفردات مثنوی انتخب فیه مائه بیت من کل دفتر من الدفاتر السته للمثنوی للمولوی، ثم شرح کل بیت بخمسه أبیات فی (940) و سماه گلشن توحید موجوده فی (المجلس) فی (3749 بیتا) کما فی فهرسها (ج 3 ص 632) و ثلاث نسخ عند (الملک) و نسخه فی بریتش موزیوم، و قال ریو فی فهرسه إن له تحفه شاهدی
فی لغه الفرس و مات (957) و کذا إسماعیل پاشا فی أسماء المؤلفین (ج 1- ص 27) و فی کشف الظنون أنه مات (927).
أورد شعره فی (تش- 138) و (پژمان ص 229).
المعمر. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 372) و ذکر أنه سافر برهه إلی الهند و أورد رباعیه له و شعرا.
المتخلص بتسلیم مر بعنوان تخلصه.
و هو الخواجه رکن الدین محمود الخوافی السنجانی، من عرفاء الشعراء فی القرن السادس و من تلامیذ الخواجه مودود الچشتی و هذا هو الذی لقبه شاه سنجان و توفی (597) کما فی شاهد صادق و قیل فی تاریخه عالی زبده دین شاه محمود ترجمه فی خزینه الأصفیاء (ج 1- ص 252) و (تش
ص: 498
ص 77) و (تغ- ص 70) و ریحانه الأدب عن القاموس الترکی، قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء (ج 1 ص 319) إنه رأی کتابه بخط عبد الرزاق ابن أخت المیر عماد.
و قد دخل بعض رباعیاته فی رباعیات أبی سعید أبی الخیر کما ذکره النفیسی فی مقدمته (ص 59) من طبعه طهران (1334 ش) و توجد بعض أشعاره فی جنگ عند (فخر الدین النصیری) بطهران. و مر فی (ص 472) قاضی سنجانی الذی هو من أحفاد الرجل هذا.
أیضا المدفون بتربت من بلاد خراسان فی (999) کما فی (مع 2- ص 21). و أظنه متحدا مع قاضی سنجانی المذکور فی (ص 472)
و هو ابن مبارز الدین محمد بن الأمیر مظفر بن منصور بن پهلوان حاجی. کان جده هذا من خواف بخراسان، عمر ثلاث و خمسون سنه و ملک خمسه و عشرون عاما و مات (786) و قال حافظ الشیرازی فی تاریخه:
جانش غریق رحمت خود کرد تا بود
تاریخ این معامله رحمان لا یموت
ترجمه فی شد الإزار- ص 456- 459 و (مع 1- 35) و فی آثار العجم (ص 478) و أشعاره عربیه و فارسیه جمعها سعد الدین الأنسی و کتب لها دیباجه فارسیه، توجد الدیباجه و قطعه من الدیوان فی سفینه عبد الحی الماردینی المؤلفه (823) فی مکتبه (التقوی) و طبع الدیوان فی بمبئی.
من شعراء القرن الثالث عشر. ترجمه فی (دجا ص 188) نقلا عن حدیقه الشعراء.
راجع دیوان داعی شیرازی.
و هو ابن شاه عنایه الله الدیلمی. من وزراء الترک. توفی (955). ترجمه سام میرزا فی (تس 3- 59) و أورد شعره. و یأتی والده و ولده الموسوم باسم جده عنایه الله.
یأتی فی الصاد.
یأتی فی الصاد.
و هو السید طاهر بن رضی الدین الکاشانی الأنجدانی الحسینی، من تلامیذ محمد بن أحمد الخفری. ولد بهمدان و سکن کاشان،
ص: 499
و اتهم بالإسماعیلیه ففر إلی الهند و سکن دهلی و دکن، و ترقی و صار صدرا عند نظام شاه و عادل شاه و قطب شاه و مات (952 أو 956) بأحمدنگر، و دفن بها. ترجمه مفصلا فی مجالس المؤمنین ص 170 و (تس 2 ص 29) و الروضات (ص 674) و أورد فی (نر 13- ص 470) شعره فی تاریخ وفاه الشاه إسماعیل الصفوی (930) و توجد شعره فی جنگ عند (فخر الدین).
یأتی بتخلصه نامی هروی.
یأتی فی العین.
یأتی فی العین.
یأتی فی العین.
مر بعنوان شاهپور.
یأتی فی الغین.
یأتی فی القاف.
یأتی بتخلصه واقفی کما فی (تس 2- ص 34).
و هو ابن الشاه صدر الدیلمی المذکور فی (ص 499) ابن الشاه عنایه الله الذی توفی (955) ترجمه فی (تس 3- ص 62).
ترجمه و أورد شعره فی (تس 2- ص 55) و کذا فی (دجا- ص 189). نقلا عن جنگ محمد تقی بن هادی المازندرانی.
یأتی فی الکاف.
یأتی فی الکاف.
من أقرباء المیر یوسف الرنانی- و رنان من قری ماربین أحد البلوکات التسعه بأصفهان- ترجمه و أورد شعره معاصره فی (تس 5- ص 131) و (تش- ص 178) و (خوش گو) و (پژمان- ص 229).
من ساداتها. ترجمه و أورد شعره معاصره فی (تس 2- ص 42).
ص: 500
راجع دیوان شاه بدخشانی.
مر بعنوان شاه دارابجردی.
یأتی بتخلصه عارف.
مر بعنوان رفعت فیروزآبادی.
یأتی بتخلصه مخلص.
یأتی فی المیم.
یأتی فی المیم.
المتخلص مشرب. یأتی بتخلصه فی المیم.
ذکره معاصره الحزین فی تذکرته (ص- 88) بعنوان الحکیم شاه معصوم اللاری، و قال: کنت معاشرا معه بها، و کان طبیبا ماهرا قلیل الشعر. فأورد شعره مع الإطراء. و عنه فی لارستان کهن- ص 139 و مر ابنه شاه باقر لاری فی (ص 495).
هو أخ میرک بیک الوزیر للشاه إسماعیل الفاتح و صار وزیرا بعد أخیه قلیلا ثم استعفی عن الوزاره- ترجمه سام میرزا فی (تس 3- ص 57) و أورد شعره و ذکر علمه و فضله و إنه کان من تلامیذ الحاج محمود التبریزی.
هو ابن الأمیر عنایه الله المتولی لحضره عبد العظیم. ترجمه معاصره سام میرزا و أورد بعض شعره فی (تس 2- ص 42).
أورد شعره (پژمان- ص 851) و الظاهر أنه متحد مع ما بعده.
أورد شعره فی (گلشن- ص 220) و عنه أخذ ظاهرا فی تاریخ علما و شعرای گیلان (ص 143). و لعله جد السید علی جواهر رقم الآتی.
و راجع شاهمیر قزوینی.
مر بعنوان إیمان.
من مشایخ قومشه أصفهان و المتولی لحضره شاه رضا الواقعه فی قومشه. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 277) و ذکر أنه
ص: 501
توفی بعد المراجعه عن مسافره الهند، و لم یذکر تاریخه و أورد سبعا من رباعیاته، و عنه أخذ ظاهرا فی (تش- ص 178) و (پژمان- ص 851). و ترجمه أیضا فی میخانه.
یأتی بعنوان دیوان نعمه الله و دیوان ولی.
و هو أحمد بن عبد الله الحسینی الچشتی المولوی المتوفی (1250) ذکر دیوانه إسماعیل پاشا فی أسماء المؤلفین (ج 1- ص 186).
هو ابن سلطان علی بیگ و ابن أخت حسین قلی خان قورچی باشی. ترجمه و أورد شعره معاصره النصرآبادی فی (نر 2- ص 31) فهو غیر حسن شاهوردی الشاعر الذی عده فی شاهد صادق فی المتوفین (889).
و اسمه الخواجه شاه ولی السمنانی من أولاد الأکابر بها. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 7- ص 190) و أورد شعره.
راجع شاه بدخشانی و شاه دارابجردی.
الشاعر المتصوف اللکهنوی. له مثنوی موهو شرح فیها الناظم غرام أخیه السید موسی مع هندیه اسمها موهو. ترجمه و أورد شعره فی (حسینی- ص 173) و (خوش گو).
أو میر شاهی. و اسمه آق ملک بن ملک جمال الدین الفیروزکوهی، من أحفاد السربداریه، و ابن أخت الخواجه علی مؤید. ولد بسبزوار و تجاوز عمره السبعین و مات بأسترآباد فی عهد بابر بهادر فی (857) و حمل إلی سبزوار و دفن بخانقاه أجداده
خارج البلده فی جانب طریق نیشابور. و کان ماهرا فی الشعر و الموسیقی و الخط و التصویر، و کان ندیم بایسنقر. و کان بایسنقر یتخلص أولا شاهی فلما رأی شهره آق ملک باللقب ترکه له، ثم ترک شاهی بایسنقر و سکن سبزوار بمزرعه له. هکذا ترجمه دولت شاه فی أول الطبقه السابعه و أورد له عده غزلیات جدیده لم یوجد فی نسخ دیوانه إذ ذاک. و ترجمه أیضا میر علی شیر فی (مجن 1 ص 23 و 197) و قال کان بیننا مراسلات و لکنی لم أره، قال المترجم الهراتی إن حاکم أسترآبادی طلبه فمات هناک، و قال المترجم القزوینی إنه مات بأسترآباد حین کان حاکما بها. و ذکره الجامی فی بهارستان. و ترجم فی الجزء الثالث من المجلد الثالث من حبیب السیر ص 150 و فی (تش-
ص: 502
ص 79) و (خیال- ص 66) و مجالس المؤمنین (ص 504) و (لس 418) و هفت إقلیم و عده فی شاهد صادق من المتوفین (857) و فی (حسینی- ص 168) و (گلشن- ص 221) و (تغ- ص 70) و (مع 2- ص 23). قال فی هفت إقلیم إن دیوانه فی ألف بیت و حکی فی المجالس عن حبیب السیر أنه نظم اثنی عشر ألف بیت، دون الألف منها و غسل الباقی بالماء، و رثاه معاصره أوحدی السبزواری بقوله فی قصیده:
گو بشو زیر و زبر از أشک و آهم سبزوار
زانکه شهر شاه بی شاهی نمی آید بکار
نسخه من دیوانه فی مکتبه موسکو کما فی فهرست کتابخانه عمومی معارف لجواهر الکلام (2: 75). و نسختان فی المکتبه (الشاهیه) بطهران کما فی خطوط خوش سلطنتی- ص 31- 32 و نسخه عند (محمد آقا النخجوانی) بتبریز و نسخه فی (سپهسالار) کما فی فهرسها (ج 2 ص 616). و نسخه مجدوله مذهبه بخط ... ابن میر علی فی (82 ص) کتابتها (987) تشتمل علی (959 بیتا) فی تبریز فی مکتبه (سلطان القرائی) کما کتب إلینا هذه الخصوصیات أوله:
ای نقش بسته نام خطت با سرشت ما
این حرف شد ز روز أزل سرنوشت ما
و آخر رباعیاته:
بشتاب که از رهش بگردی برسی
در کوی وفا بأهل دردی برسی
رو خاک شو اندر ره خدمت شاهی
باشد که به پای بوس مردی برسی
و باشر طبع بعض غزلیاته المستشرق الإفرنسی سیلوستر دساسی فی آخر ما طبعه من پندنامه عطار فی (1234) فی پاریس کما ذکره فی فرهنگ خاورشناسان- ص 306 و طبع علی الحجر بأستانبول فی (1324) فی (72 ص) مع نصائح حضرت لقمان و رباعیات خیام کلها فی (ص 120).
و اسمه علی البرزانی- من نواحی أصفهان- ابن محمد. لیس له تحصیلات عالیه، و لکن قریحته جیده، و دیوانه فی ثلاثه آلاف بیت. کذا فی شعراء معاصر أصفهان (ص 265).
من الشاعرات المعاصرات. أورد شعرها
ص: 503
(پژمان- ص 851- 852).
و اسمه و تخلصه شاهین. سکن أصفهان و مدح بها منوچهر خان حاکمها فذکر فی المدائح المعتمدیه و أورد قصیدته.
و اسمه أسد الله شهریاری. ولد بکرمانشاه (1299 ش) و نشا بمشهد خراسان و سکن بطهران معلما للمدارس. طبع أشعاره فی الجرائد بأسماء مستعاره شب کور و یارو و آقا معلم و معلم الأطفال و أسد و سرخلوتیان و قناص الشعراء و غیرها. ترجمه و أورد شعره البرقعی فی سخنوران نامی معاصر (ج 2- ص 160- 164).
و اسمه الحاج ملا غفار من شعراء القرن الثالث عشر. ترجمه فی (دجا- ص 189) نقلا عن حدیقه الشعراء.
محمد علی بن جعفر أسیر أطری فضله فی میکده رأیت عده قصائد فی مدح أمیر المؤمنین و الإمام الرضا علیه السلام و مراثی الحسین، ضمن مجموعه فی النجف عند السید محمد الجزائری لشائق أصفهانی و لعله لما یلیه.
الخیاط اسمه آقا علی أصغر من المعاصرین لصاحب مجمع الفصحاء. ترجمه فی (مع- ج 2 ص 249) و ذکر أنه أدرکه و کان ینظم الغزلیات و لم یظفر بشعره. و ترجمه أیضا فی (انجمن 4). و لعله متحد مع ما قبله.
ملا أحمد الفاضل القاضی فی کردستان ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 246) و أورد بعض قصائده.
اسمه هادی بیک من أهل ساکی. له دیوان مشتمل علی أربعه آلاف بیت، قدمه أخ الناظم حسین خان ساکی إلی مؤلف مجمع الفصحاء کما ذکره فی (مع- ج 2 ص 250) قال و توفی بأصفهان (1229).
و اسمه الشیخ محمد القاری للتعزیه ابن علی محمد بن جعفر. ترجمه و أورد شعره السید عبد الحجه البلاغی فی تاریخ نائین- ج 4- ص 162.
و هو المیر یوسف بیک العارف. کان أخوه من أمراء بلاط عالمگیر پادشاه، و اعتزل هو عن الأمور، و لما أمر عالمگیر بإخراج دیوان الحافظ
ص: 504
الشیرازی من المکتبات و إحراقه، لم یفعل ذلک، و کان یأول خمریاته. و مات (1098).
ترجمه و أورد شعره فی (خیال- ص 224) و بمناسبته أورد أحوال ابن فارض و شرح خمریته. و توجد شعره فی گلستان مسرت- ص 234 و غیرها.
هو التخلص السابق للمیر السید علی المدرس الیزدی، المذکور فی (ج 2 ص 301). و تخلص أخیرا مشتاق فیأتی فی المیم.
معاصر و اسمه حسین بن حاجی بیگ.
ولد ببروجن من نواحی أصفهان فی (1320). أورد شعره فی (شعرای معاصر أصفهان ص 266).
و اسمه الحاج محمد حسین، معاصر محمود الأفغان. أورد شعره فی (روشن- ص 338) عن نگارستان سخن و آفتاب عالمتاب.
المعاصر. ولد بتستر فی (1250) و توفی (1324) طبع کلیات دیوانه بقطع کبیر فی بمبئی فی (1312) و فی أوله تحفه الأحباب و آخره الرباعیات. و کان قد أخذ تخلصه من أستاذه الشیخ جعفر التستری المتوفی (1303) و قد مدحه فی دیوانه. أورد شعره فی مخزن الدرر و توجد نسخه من دیوانه فی (الرضویه).
للحاج محمد حسن بن الحاج محمد حسین التاجر القندهاری نزیل بغداد و المتوفی بها. حمل منها إلی النجف فرثاه جماعه من فضلاء عصره منهم الشیخ محمد مهدی الکشمیری و المیرزا جواد المتخلص هشیار و المیر محمد جان المتخلص فیض و السید زیرک حسین الملقب بضیاء الإسلام. طبع کلیاته بنفقه ولده المیرزا أبی الحسن خان فی جزءین منظوم و منثور و توجد کلیات دیوانه فی (الرضویه). و کان قد توفی والده التاجر ببغداد (1284).
و اسمه محمد جواد. ولد بکرمانشاهان فی (1270) و نشا بها، و أسس مجله فصاحت فی (1344) و فی (1345) نشرها یومیا إلی (1349) و توفی (1352) و له شکرستان و مخزن لئالی و نشاط شباب و چشمه نوش و دبستان معرفت و تیر شهاب و پریشان و لسان
ص: 505
العاشقین و کیمیای سعادت کلها منظومات، و تزید الجمیع عن الخمسین ألف بیت.
ترجمه فی سال نامه پارس لسنه (1309 ش) مع تصویر منه. و ترجمه أیضا فی تاریخ جرائد و مجلات (ج 4 ص 81) و سخنوران نامی معاصر- 2: 165.
اسمه المیرزا سید علی من نجباء عرفاء سادات طهران. ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 216) و أورد من شعره قرب مائتی بیت. و ترجمه فی (المآثر- ص 204) و نقل مدیحه للمیرزا أبی الفضل الساوجی فی (ص 199 منه).
السید حسن بن عدنان بن شبر الموسوی. له نظم الدلیل القطعی لوالده السید عدنان، کما ذکرناه فی (ج 8 ص 259) مطبوع ببروجرد فی (1360) مع أصله.
یأتی فی الشین. و یأتی دیوان ناظمه یحیی سیبک بعنوان دیوان فتاحی فی الفاء.
الشیخ إبراهیم بن الحسن النقش بندی، الملقب برهان الدین.
من عرفاء القرن العاشر من النقش بندیه. له أنبیانامه و نهایه البهجه و هی منظومه تائیه لکافیه ابن الحاجب، نظمها فی (900) و موزون المیزان نظم لإیساغوجی الأثیریه و تفسیر القرآن إلی سوره یوسف. و توفی (917) ذکرناه فی (ج 3 ص 201) و ذکره فی أسماء المؤلفین (ج 1 ص 24) و لقبه فی کشف الظنون بسیبویه الثانی.
و هو الشیخ محمود بن عبد الکریم بن یحیی المتوفی (720) کما فی شاهد صادق له سعادت نامه و گلشن راز و حق الیقین منظومه عرفانیه. و قال فی مجالس العشاق و واله فی ریاض الشعراء: إن السائل للأسئله التی أجاب عنها فی گلشن راز هو حسینی سادات الذی ذکرناه فی (ص 100) بعنوان أمیر حسینی غوری. و لحسن مشحون أحوال محمود شبستری مطبوع فی
(53 ص) و فصل أحواله فی کتاب کبیر ألفه حسن شفیع زاده شبستری الساکن بأستانبول و ذکرناه فی (ج 4 ص 158). و یأتی شروح گلشن راز. و طبع گلشن راز بأصفهان فی (1309) فی (104 ص) و غیرها. و ترجم محمود فی مجالس العشاق- ص 128 و (تش- ص 33)
ص: 506
و تاریخ مغول- ص 545 لعباس إقبال الآشتیانی المتوفی (1375).
ابن علی بیگ الأسعد الوائلی العاملی. طبع بأستانبول مع العقد المنضد الذی یضم دیوان شبیب پاشا الأسعد.
لسماحه الأدیب الفاضل الشیخ محمد رضا بن الشبیبی الکبیر. المعاصر المولود (1306) کان وزیرا لمعارف العراق سنین و انتخب عضوا للمجلس النیابی ببغداد مکررا. و دیوانه مطبوع بمصر.
للشیخ المعمر المعاصر الشیخ جواد بن الشیخ محمد بن الشیخ شبیب النجفی المولود حدود نیف و ثمانین و مائتین و ألف و المتوفی فی (1363) و قد أرخه السماوی بقوله فی مصراع رثائه: [
حل جواد الغرف
]. کبیر فیه ما أنشأه من أوان شبابه إلی أواخر عصر الترک، فتلف بعض أوراق دیوانه فیما تلف منه. ثم إنه أقدم الشاب الأدیب السید محمود الحبوبی و جمع متفرقات من شعره و دونها فی مجلد.
و قد جمع القدیم و الحدیث من شعره سبطه الشیخ أحمد بن الشیخ محمد مظفر من غیر ترتیب.
موجود عنده” الشیخ أحمد”، کما أنه یوجد عنده نسخه من خط الشیخ جواد الناظم جده لأمه.
و اسمه المیر یحیی. جاء من إیران إلی الهند فی عهد شاه جهان. أورد شعره فی (خوش گو). و جاء فی (روشن- ص 339): شتابی گنابادی.
و اسمه السید شجاع الدین محمود ابن أخ خلیفه أسد الله المتوفی لمشهد الرضا علیه السلام ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 178) و (تغ- ص 70) و قال فی (روشن- ص 340) إنه ابن خلیفه سلطان ابن خلیفه أسد الله و هذا غلط و قد ذکرنا الخلیفتین فی (ص 301- 302).
و یعرف بملک شجاع ابن عم ملک حمزه حاکم سیستان المتخلص غافل جاء من سیستان إلی أصفهان. ترجمه و أورد شعره فی (نر 2 و 15 ص 37 و 540) و فی (گلشن- 221) و (خوش گو.
و هو السلطان جلال الدین أبو الفوارس شاه شجاع بن محمد بن مظفر بن منصور. کان أدیبا یحضر مجالس العلماء بلا تجشم، ملک نیفا و عشرین سنه،
ص: 507
و باسمه ألف کتبا کثیره، و له رساله عربیه بلیغه فی فضیله العلم و مات فی (شعبان- 786) و دفن عند قطب الدین محمد. و دیوانه یشتمل علی العربیات و الفارسیات ... کذا فی شد الإزار (ص 456- 458) و هو ثانی ملوک آل مظفر غلب علی أبیه و حبسه حتی مات. و جلس مکانه بعد وفاته ابنه زین العابدین بن شاه شجاع. ترجمه و أورد شعره فی (مع 1 ص 35) و (تش یز- ص 297 و 168- 170) و (روشن- ص 339).
و هو شجاع السلطنه حسن علی میرزا ابن فتح علی شاه المتوفی (1270) أورد شعره فی (مع 1 ص 35) و (پژمان- ص 232). و هو ممدوح ألفت کاشی فی دیوانه المذکور فی (ص 90).
ترجمه و أورد بعض أشعاره فی (تش- ص 244) و (خوش گو و نقل النصرآبادی فی (نر 13- ص 476) رثاء المیر حیدر الکاشی لشجاع هذا و تاریخه لوفاته فی (987) و قال فیه: إنه کان جید الشعر، ألکن اللسان. و ذکره فی (تغ- ص 70) أیضا. و أورد شعره (پژمان- ص 232).
یأتی بتخلصه طوبی.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 222) قال و کان حاذقا فی الطب، سافر إلی الهند. و فی (خوش گو) أن اسمه سیف الملوک و قد صار ممرض السید محمد جامه باف المتخلص فکری فمدحه هذا بقصیده و سماه فی (تغ- ص 71) سیف الحکماء.
ترجمه و أورد شعره فی (مطلع الشمس- ج 2 ص 435) و (گلشن- ص 222). و (پژمان- ص 232).
محمد مهدی خان بن محمد حسن بیک بن حاج محمد خان الأوبهی- من محال هرات- کان فی الأوائل شحنه (داروغه) بشیراز، فأخذ تخلصه من شغله. ترجمه مصاهره فی (ض- ص 457) و ذکر أن دیوانه حاو لأنواع الشعر و فصل أحواله فی (مع- ج 2 ص 252) بعنوان شحنه مازندرانی و ذکر أن أصله من خراسان لکن والده نزل بمازندران. و ذکر أن له علیه حق التعلیم و التربیه و إنه کان ربیبه و صهره علی بنته و إنه توفی (1247) و دفن فی أصفهان بمقبره ملا محمد سراب.
ص: 508
ترجمه و أورد شعره فی (انجمن- 3) و أورد شعره أیضا فی (پژمان 233).
من سادات البلده. أورد شعره فی (روشن- ص 441).
راجع شحنه خراسانی.
السید زین الدین علی بن بدر الدین الشدقمی الحمزی المدنی المولود (950) و المتوفی (1033) ذکره حفیده السید ضامن بن شدقم بن زین الدین علی المذکور، فی تحفه الأزهار الموجود فی مکتبه دانشگاه تهران کما فی فهرسها (ج 2 ص 530) و نقل عنه قصیدته التهلیلیه و قصیدته الکوثریه و غیرهما.
للأدیب الشاعر الشهیر بالشیخ مهدی البصیر الحلی البغدادی المولود (1313) المذکور فی (ص 138). طبع فی (1340) ببغداد فی (44 ص).
ترجمه و أورد شعره المیر علی شیر فی (مجن 3- ص 87 و 261) و قال کان أحمر الوجه. و عنه أخذ ظاهرا فی (گلشن- ص 222).
ولد (964) قال فی (میخانه- ص 534) إنه رآه بإجمیر فی (1025) و عمره (61 سنه) و قال أمین أحمد الرازی فی هفت إقلیم المؤلف (996- 1002) إنه جاء شراری إلی الهند فی هذه السنه. و قال فی میخانه إنه سافر إلی الهند سبع مرات، و مدح خان خانان، و رجع و سافر إلی الحج. و دیوانه فی (3000 بیت).
قال المیر علی شیر فی (مجن 4- ص 103 و 279) إنه کان ماهرا فی الموسیقی و التصویر. و أورد شعره.
و اسمه حسین علی بن لطف علی آذر. کان یشتغل بالزراعه بأراضیه فی قم. و عمر سبعین سنه. و کان معظما عند وزراء فتح علی شاه و من خواص کیکاووس میرزا حاکم قم. و مات بقم فی (1248) و دفن عند آبائه بإیوان الذهب فی صحن
المعصومه علیه السلام . نسخه من دیوانه عند (الملک) فی (120 ورقه) کل منها تحتوی علی (26 بیتا) و نسخه أخری عند حفید الناظم و هو لطف علی البیگدلی الآذری بطهران فی (126 ورقه) کذلک، و هذه بخط ابن الناظم و هو رشید خان
ص: 509
أخگر(1) کتبه فی شبابه. و قد ترجم شرر، الفاضل الگروسی فی (انجمن- 4) و فرهاد میرزا فی زنبیل. و جاء شعره فی (پژمان- ص 233 و 853).
للسید العالم الحاج میرزا عسکری بن الحاج میرزا هدایه الله بن المیرزا مهدی الشهید الرضوی المشهدی المتوفی (1280) عن سبعین سنه کما أرخه فی مطلع الشمس و ترجمه فی (مع- ج 2 ص 250) و أورد مطلع غزله. و أورد شعره فی (پژمان- 233).
و اسمه المیر هادی قلندر. ترجمه و أورد شعره معاصره فی (سرخوش- ص 60) و عده فی تذکره شوشتر- ص 139. من معاصری المیر طاهر الوحید و نجیبای کاشی و شفیعای أثر و غیرهم. و جاء شعره فی (پژمان- 233) و گلستان مسرت- ص 465. و قال فی (تغ- ص 71) و (روشن- ص 341) إنه مات بشیراز (1107) و عمره ستون سنه، و إن ابنه معتمد الملک حکیم علوی خان.
راجع دیوان شرر بیگدلی.
و اسمه المیر کاظم، أطری شعره فی (تغ- ص 71).
کان تاجرا. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 165) و أورد شعره.
یأتی بعنوان دیوان شرف شفروه الأصفهانی.
و اسمه شرف الدین علی کما فی (تس 2- ص 52) بعد الإطراء، و نقل فی (تش یز- ص 296) عن سلم السمات قال و جاء من یزد إلی .
ص: 510
شیراز لتحصیل العلم، ثم سافر إلی الهند، و رجع و تقرب عند الشاه طهماسب (930- 984) و کان أستاذ وحشی بافقی و أخیه، و کان ثقیل السمع، و أورد قصته مع الشاه فی ذلک.
و فی (تش- ص 120) و (حسینی 171) سمیاه شرف الدین بافقی، و لم یذکرا اسمه علیا، و فی کشف الظنون ذکر دیوانه بعنوان بافقی و أورد شعره (پژمان- ص 238 و 855). و یأتی دیوان سمیه شرف یزدی. و قال فی (تغ- ص 72) کان یعرف بشرف جهان و مات بقزوین (962) و ذلک بعد ذکره لشرف جهان القزوینی مستقلا و لکنی أظنه قد خلط بینهما. و قال فی (روشن- ص 343) مات بقزوین (974) عن ثمانین سنه، و کذا فی نگارستان سخن.
و هو ملک الشعراء شرف الدین حسن بن محمد الرامی المتوفی (795) و مؤلف حدائق الحقائق المذکور فی (ج 6 ص 284) و له أنیس العشاق (1) و له مثنوی فی قصه باباکوهی و دختر ملک (2) أوردها فی تذکره شوشتر- ص 29- 33 و هی (73 بیتا) یتخلص فیها رامی و توجد شعره فی گنجینه گران مایه عند (فخر الدین) و ترجمه فی (دولت 7) و کذا فی ریحانه الأدب عن القاموس الترکی، و کشف الظنون، و فی (دجا- ص 189- 191) أورد أحواله و شعره بتخلص شرف )
ص: 511
کان معاصرا لشاه جهان (1037- 1068) بالهند ترجمه و أورد رباعیته فی (خوش گو و عنه فی (دجا- ص 189) و جاء شعره فی (پژمان- ص 853)
راجع دیوان شرف زرد
و هو السید شرف بن إسماعیل الجد حفصی رأیت مراثیه للأئمه فی مجموعه دونها الشیخ لطف الله بن علی بن لطف الله فی (1201) الموجوده عند الشیخ محمد علی الیعقوبی بالنجف و معها مراثی عبد الرءوف الجد حفصی المتوفی (1006) کما یأتی و مراثی الشیخ داود الجد حفصی
راجع شرف قزوینی
للسید شرف الدین بن السید عبد الله الخراسانی ولد بشیراز فی (1306 ش) و سافر إلی العراق و سکن طهران له زندگی أدبی أبو العلاء و فلسفه اگزستانسیالیسم و عده قصص و روایات أخلاقیه، و له أشعار کثیره یتخلص فیها شرف ترجمه فی سخنوران نامی معاصر- 2: 167 و والده من العلماء المعاصرین بطهران
قال فی (مجن 1- ص 11 و 187) إنه کان منزویا و مشغولا بتتبع الخمسه للنظامی أقول: و مر خمسه درویش أشرف خیابانی المراغی فی (ج 7 ص 259) کما مر دیوان أشرف فی (ص 87)
راجع شرف شفروه
راجع شرف بافقی
راجع دیوان شرف تبریزی
أورد شعره فی (سرخوش- ص 60)
ذکرناه بتخلصه رضا سبزواری ترجمه فی (دولت 7) و قال إنه من السادات العریضیین کان من وزراء الخواجه علی مؤید سربدار، و فی عهد شاه رخ کان مقدم سبزوار، و قد حبسه الوزیر غیاث الدین پیر أحمد و قتل فی زمان حکومه الأمیر بابا حسن قوچین بید جباه الضرائب للحکومه فی (حدود 856) ثم أورد
ص: 512
شعره فی تتبع شعر لأمیر خسرو الدهلوی و هی:
ما بسته دردیم و دوا را نشناسیم
تا تشنه دردیم صفا را نشناسیم
فقال هذا فی غزل تخلص فیه رضا:
تا چند ز مستی سر و پا را نشناسیم
خود را نشناسیم و خدا را نشناسیم
و فی (تغ- ص 73) سماه شریف سبزواری
راجع دیوان شرف شفروه
راجع شرف قلندر
راجع دیوان شرف یزدی، و دیوان شرف بافقی
راجع شرف فراهی
راجع شرف قلندر و هو غیر شرر شیرازی قلندر
راجع شرف کرمانی
راجع شرف منیری
مر بعنوان شرف تبریزی
کما فی بعض المواضع راجع شرف الدین سبزواری
ترجمه معاصره المیر تقی الحسینی الأوحدی الأصفهانی فی عرفات العاشقین- المؤلف (1025) و الموجود بمکتبه (الملک)- و ذکر أنه کان معاصر المولی وحشی و له ساقی نامه و أورد بعض شعره المیر تقی الکاشی المعاصر له أیضا فی خلاصه الأشعار و نقل فی (دجا- ص 191- 192) عن لطائف الخیال لمحمد عارف البقائی التفریشی، أنه توفی شرف زرد التبریزی فی (1016) و ترجمه أیضا فی (روشن- ص 342)
کما فی (پژمان- ص 854) راجع شرف الدین سبزواری و شریف سبزواری
و هو شرف الدین محمد، أو عبد المؤمن ابن هبه الله، أو فضل الله الأصفهانی المتوفی (598) کما فی شاهد صادق. یظهر من دیوانه أنه کان یتخلص شرف قال العوفی فی (اللباب- ج 1- ص 268) إنه رأی دیوانه فی
ص: 513
نیشابور فی أکثر من مائه طبق قرطاسا. و قال القزوینی فی تعلیقاته (ص 356) إن الباقی من دیوانه قلیل یمدح فیه رکن الدین أرسلان (555- 571) و رکن الدین طغرل (571- 590) و شمس الدین محمد أتابک إیلدکز (568- 582). قال فی (دولت 3) و فی (تش- ص 178) و فی ریاض الشعراء إن أتابک شیرگیر لقب شفروه هذا ملک الشعراء و یمکن أن یکون هو أنوشتکین حاکم آبه (آوه) السلجوقی. و شفروه لقب جده ظاهرا، فإن ابن عمه ظهیر الدین یلقب شفروه أیضا. و یظهر من تذکره تقی الدین کاشی و المعجم فی معاییر أشعار العجم أن شفروه بالفاء و الواو، و لکن واله فی ریاض الشعراء قال إنه بالقاف و الدال، و شقرد قریه بأصفهان ینسب إلیها. و لیس بصحیح. و ترجمه أیضا فی تاریخ گزیده ص 821 و (حسینی- ص 169) و (بهش 1- ص 339) و (تغ- 72) و (روشن- 342) و فی (مع 1: ص 302) قال إن دیوانه فی ثمانیه آلاف بیت. و مر له فی (ج 2 ص 216) أطباق الذهب فی قبال أطواق الذهب للزمخشری. و یأتی دیوان ابن عمه ظهیر شفروه.
و اسمه شرف الدین عبد الله. ترجمه و أورد شعره فی (مع 1 ص 306) و حکی عن بعض اتحاده مع وصاف الحضره صاحب تجزئه الأمصار المذکور فی (ج 3- ص 358) و نقل عن آخرین إنکار ذلک.
(أقول) أما مؤلف تجزئه الأمصار فهو عبد الله المتخلص شرف ابن عز الدین فضل الله مؤلف المعجم فی آثار ملوک العجم. أصله من یزد و ولد شرف بشیراز فی (663) ترجمه فی (تغ- ص 72) و (روشن- ص 72) و (روشن- ص 343) و سبک شناسی (3: 101) و (عم:
475) و فارس نامه (2: 148) و لکن هذا لم یصفه بلقب وصاف الحضره.
راجع دیوان شرف معرف.
أورد شعره فی (گلشن- ص 222) و فی (تغ- ص 71).
عده من قدماء الشعراء. و لعله الغزنوی.
راجع شرف قلندر.
و اسمه شرف الدین محمد بن رشید الدین محمد الکاتب المحاسب الغزنوی کما فی (تغ- ص 71) و (روشن- ص 343). و لعله شرف طوسی المذکور فی (گلشن- ص 222).
ص: 514
) قال العوفی فی (اللباب 7- ج 2: 259- 263) هو الإمام شرف الدین محمد بن محمد الفراهی. ثم قال رأیته عند سفری إلی فره ثم أورد قطعه من منظومته باسم کارنامه فی الشکایه عن رجال عهده. و فی (نر 14- ص 492) أورد الشعر و نسبه إلی محمد بن محمود الفراهی. و أورد العوفی فی (اللباب 5- ج 2 ص 49) مطلع قصیدته التی یهنئ فیها الأمیر ناصر الدین عثمان بن حرب السنجری فی انتصاره علی الملاحده بترشیز. و قد اشتبه صاحب جهان آرا بین هذا الرجل و بین معاصره أبی نصر بدر الدین محمود (أو مسعود) ابن أبی بکر بن الحسین بن جعفر الفراهی صاحب نصاب الصبیان فنسب القصیده إلی هذا الرجل، کما نبه علیه القزوینی فی تعلیقاته (ص 353) من ذلک المجلد. و جاء شعره فی (خوش گو) و کذا فی (روشن- ص 343).
و هو المیر شرف جهان بن القاضی نور الهدی. کان والده قاضی قزوین فی عهد الشاه طهماسب فلقبه الشاه قاضی جهان ترجمه فی (میخانه- ص 132) و نقل علو مقام والده عند الشاه، ثم سقوطه بسبب تسنن ولده شرف هذا، ثم ذکر وفاته فی (961) عن اثنین و أربعین سنه من عمره، ثم قال رأیت دیوانه و یشتمل علی (855 بیتا) غیر ساقی نامه. و قد تتبع غزلیاته جعفر القزوینی المذکور فی (ص 197) و قرأها فی مجمع فی مکتب ملا خلیل القاری القزوینی، و قد اجتمع فیه الشعراء مثل حسابی و ضمیری أصفهانی، فلم یستحسنوه فغسله بالماء. ثم أورد له مثنوی ساقی نامه و مر فی (ج 7 ص 261) تتبع ضمیری لشعره باسم ترانه وصال و ترجمه و أورد شعره فی (تس 2- ص 24) و (تش- ص 224) و قال فی (مع 2- ص 23) إنه تلمذ علی غیاث الدین منصور من علماء عصر الشاه طهماسب، و أورد شعره. و قال فی الریحانه نقلا عن القاموس الترکی أنه مات (968) و فی (تغ- ص 71) مات (963). و ترجمه أیضا (حسینی- ص 175) و (خوش گو) و (پژمان 234). و نقل شبلی فی شعر العجم (ج 3 ص 16) أحواله عن خزانه عامره. ثم قال و توجد دیوانه عندی” شبلی” و مات (962) ثم قال فی (ج 5 ص 50 منه) أن دیوانه فی ألف بیت، و قال کان وزیر الشاه طهماسب و إنه هو الذی حفر نهرا لسقی أرض کربلاء، موجوده حتی الیوم، أقول: و هذا النهر
ص: 515
یسمی الیوم بالنهر الحسینی. و توجد دیوانه الیوم فی (بنگاله) کما فی فهرسها و عند (الملک) برقم (5281) کتبت فی القرن الحادی عشر و فیها حدود (800 بیت) من شعره.
و مر دیوان عمه روح الله فی (ص 387).
اسمه شرف الدین فضل الله ترجمه فی (مع- ج 1 ص 306) و أطری بدائعه و صنائعه الشعریه، و أورد قصیدته الخالیه عن الإعجام المسماه بالمحذوفه، لحذف النقط فیها و عده (پژمان- ص 238) أصفهانیا
و هو أبو علی شرف الدین بن سالار فخر الدین العراقی و أمه بی بی حافظ یقال إن نسبه ینتهی إلی أبی حنیفه نعمان بن ثابت و هو من مشاهیر عرفاء السلسله الچشتیه بالهند یقال إنه ألقی بتألیفاته فی البحر الهندی فی حال الجذبه و مات (13 رمضان- 724) ببلده پانی پت و قال فی (تغ- ص 71) مات (701) أورد شعره فی خزینه الأصفیاء- ج 1 ص 326 و (حسینی ص 162- 166) و عنهما فی الریحانه و یتخلص فی شعره شرف و مر شرر شیرازی قلندر
و هو الشیخ شرف الدین الکرمانی قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 1 ص 194 إنه رأی منتخب دیوانه بخط حالی بابا شاه الأصفهانی
کان معرفا للواردین فی مجالس الأکابر بشیراز و هو أخ المیر شریف الآتی ذکره معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 140) و ذکر شعره فی تاریخ جلوس الشاه عباس الثانی (1052) و ذکر نزاعه مع صائبا و تحکیمهما للنصرآبادی و حکمه لصائبا ثم ذکر أخاه شرف
صاحب شرف نامه فی لغه الفرس قال إسماعیل پاشا فی أسماء المؤلفین (1: 620) إن تخلصه منیری و له مائه ألف بیت من الشعر فیأتی فی المیم
قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- 1: 122 إنه رأی دیوانه بخط المیر محمد
صاحب تاریخ وصاف مر بعنوان شرف شیرازی
ص: 516
و هو شرف الدین علی بن شیخ حاجی الیزدی کان أبوه مریدا لشیخ أندیان و علی بلیمانی من صوفیه یزد، و کان هو مریدا لملا حسین الأخلاطی الحروفی و هذا ما جعله یعتقد بخواص الحروف فأخذ یتکلف فی المعمیات و ألف فیها کتبا له ظفرنامه فی تاریخ تیمور، و مر نظمه باسم تمرنامه و له حقائق التهلیل و شرح قصیده البرده و کتاب فی الأسطرلاب، و له أیضا حلل مطرز در معما و لغز و منتخب حلل و کنه الزاد در علم وفق أعداد و مواطن کلها فی المعمی و مات (830) کما فی ریاض العلماء أو (834) کما فی (تغ- ص 72) أو (850) کما فی گنج دانش و کشف الظنون أو (853) کما فی شاهد صادق أو (858) کما فی مجالس العشاق- ص 167 و ترجمه أیضا فی (دولت 6) و (خیال- ص 67) و (هفت- ص 173) و (نر 15- ص 497) و (مجن 1- ص 25 و 199) و (تش- ص 120) و (تش یز- 295) و (ض- ص 365) و
عنهم فی الریحانه و ابنی فی فهرس مکتبه دانشگاه تهران مفصلا فی (ج 2- ص 616- 621) قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 1- ص 214 إنی رأیت دیوانه بخط محمد حسین زره أسفراینی و توجد الیوم نسخته فی مکتبه (الملک) برقم (5307) کتبت فی القرن الحادی عشر فی حاشیه مجموعه تحتوی علی أکثر من عشرین دیوانا لمعاریف الشعراء
و اسمه المولی محمد الشرفی بالفاء لأنه کان من أقارب شرف الدین علی الیزدی صاحب ظفرنامه ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 74)(1) قال إنه کان راتقا فاتقا عند الشاه نور الدین نعمه الله- المتوفی 832- و أورد بعض شعره و ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 297) و ذکر أنه صار أخیرا من شعراء الشاه طهماسب و مادحیه و ترجم أیضا فی (روشن- ص 344) و جاء شعره فی (پژمان- ص 239)
قال ابن الندیم فی (ص 132) الشرق بن القطامی و یکنی أبا المثنی الکلبی و اسمه الولید بن الحصین، أحد النسابین الرواه للأخبار و الأنساب و الدواوین- إلی قوله- و للشرقی (؟) قصیده فی الغریب )
ص: 517
ترجمه معاصره فی (مع- ج 2- ص 248) و ذکر أن اسمه السید محمد أفضل اللکهنوی، جاء إلی إیران للزیاره، و کان برهه عند النواب ملک آرا، و أورد بعض شعره
الخیاط المعروف بملا شرقی، معاصر الشاه عباس الماضی کذا طبع فی (نر 9- ص 261) و کذا فی نسخه (خوش گو) و أورد رباعیته، و لکن الصحیح شرقی کما فی (نر 13- ص 479)
للشیخ الأدیب الفاضل المؤرخ الماهر المعروف بالشیخ علی الشرقی ابن الشیخ جعفر بن الشیخ محمد حسن الشرقی الآتی و له عده تصانیف و دیوانه المعروف بدیوان الشرقی (الشروقی) موجود، أکثره فی السیاسه و الاجتماع و الوجدانیات
للشیخ الفاضل الأدیب الشاعر الشیخ جعفر الشرقی (الشروقی) ابن الشیخ محمد حسن الشرقی النجفی المتوفی حدود (1309) کان صهر الشیخ عبد علی بن صاحب الجواهر علی بنته و والده الشیخ محمد حسن الشرقی کان صهر صاحب الجواهر علی بنته و شعره موجود عند ولده الشیخ علی الشرقی المذکور
راجع شرقی یزدی بالفاء
و اسمه نظام الدین أحمد بن مولانا مشقی قزوینی کان خیاطا کما نقل فی حاشیه میخانه 3- ص 567 عن منتخب الأشعار لمبتلا و مخزن الغرائب و فهرس بادلی و قال إنه ولد بقزوین و کان ینظم الشعر باللهجه القزوینیه، و کان هجاء و مؤذیا (سیاه زبان) یهجو و یخرج ماده تاریخ موت الأشخاص فی حیاتهم إیذاء، و تقرب عند الشاه عباس و قال فی عالم آرا ص 758 إنه استخرج ماده تاریخ جلوس الشاه صفی (1038) [-
صفی پا بر اورنگ شاهی نهاد
] و ترجمه فی (نر 9 ص 261) و لکن جاء فی الطبع شرقی غلطا قال کان خیاطا بعباس آباد أصفهان و ذکر قصه تهمته ثم أورد فی (نر 13 ص 479) شعره فی تاریخ فتح گنجه فی (1020) بعنوان شرمی و کذا فی (خوش گو) و (تش- ص 226) و (پژمان- 239)
ص: 518
مر بعنوان الشرقی الکبیر و الصغیر
للشیخ باقر حیدر العالم الذی خرج مجاهدا إلی القورنه فی الحرب العامه (32- 1336) مع عشائر الجنوب محاربا للإنگلیز فمرض فحمل إلی سوق الشیوخ و مات فی (المحرم- (1333) و کان الدیوان مع سائر تصانیفه عند ولده القائم مقامه الشیخ جعفر المتوفی (12 شوال- (1372)
الشیخ محمد رضا بن ملا زین العابدین الأصفهانی ساکن طالخونچه من نواحی سمیرم سکن مده بمدرسه جده بأصفهان، و رجع إلی طالخونچه و مات بها (1373) طبع دیوانه کما ذکر فی (شعرای معاصر أصفهان- ص 267) و ذکر ابنه محمد جواد أیضا
و الألف للتفخیم فلیسقط
و اسمه محمد شریف بن حسن الآملی النقطوی من أقرباء طالب الآملی حصل العلوم بأصفهان و فر إلی الهند بعد مقتله النقطویه، و اتصل بإبراهیم خان بن علی مردان خان- من أمراء أکبر شاه و شاه جهان- ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 187) و جاء شعره فی (گلشن- ص 222) و (پژمان- 855) و قال فی (تغ- ص 73) إنه مات (1105) و لعله الذی بعده
و اسمه محمد شریف بن حسین علی قال فی (خوش گو) إنه غیر الأکبر شاهی المذکور فی النصرآبادی
کما فی معالم العلماء (ص 141) لابن شهرآشوب مر فی (ص 26)
راجع شریف ورنوسفادرانی
یأتی بتخلصه منشور کما فی (نر 9- ص 414)
مر فی (ص 92) بعنوان إلهام
راجع دیوان سرمدی فی (ص 441)
ابن شریف ثانی کما فی (هفت- ص 278) راجع شریفی شیرازی
کان فی خدمه إمام قلی خان حاکم بخارا
ص: 519
ترجمه و أورد شعره النصرآبادی فی (نر 10- ص 436) و (روشن- ص 345)
یأتی بعنوان شریفی بلخی
مر بعنوان خازن فی (ص 279)
المتوفی بالوباء فی أردبیل فی (956) کان تلمیذ لسانی الشیرازی المتوفی بتبریز فی (942) و قد أساء إلیه بما جمعه من الأشعار الردیه و نسبه إلی أستاذه و سماه سهو اللسان ترجمه فی (تس 5- ص 121) و قال إن شرافه شعره یظهر من دیوانه و کذا فی (تش- ص 29) و (حسینی- ص 167- 168) و (خوش گو) و (تغ- ص 73) و قالوا إنه مدح الخواجه غیاث الدین المستوفی للشاه طهماسب فلم یصله بشی ء فهجاه الشاعر، فأمر الشاه بقتله ثم عفی عنه و ترجمه مفصلا فی (دجا- ص 192) و نقل ترجمته أیضا عن أمین أحمد الرازی فی هفت إقلیم و عن الأمیر تقی الدین محمد الأوحدی فی عرفات العاشقین و أورد کثیرا من شعره و ترجمه فی (خز- ص 265) و أورد أیضا شعره و مر حیدری التبریزی الذی رد سهو اللسان هذا بما سماه لسان الغیب کما یأتی أن الصادقی الأفشار انتقد لسان الغیب و سماه هجو ثالث و یوجد دیوان شریف هذا فی أکثر من ألف بیت عند (الملک) برقم (4869) کتبت فی القرن العاشر و معه دیوان أمیر خسرو، و فی (سپهسالار) کما فی فهرسها (ج 2- ص 618) و نسخه کانت عند صادق وحدت (1) و جاء شعره فی (پژمان- ص 239 و 855)
أورد شعره (سرخوش- ص 61) نقلا عن سفینه محمد علی المتخلص ماهر
ابن شریف ثانی راجع شریفی شیرازی
هو السید علی ابن بنت المیر السید شریف الجرجانی و لذلک یعرف بالشریف الثانی نصب بعد القاضی محمد الکاشی صدرا للشاه إسماعیل، ثم عزل لمخالفه المیر نجم الثانی، فذهب إلی العتبات فی العراق و بعد قتل النجم رجع إلی منصبه و قتل فی حرب چالدران کذا فی (هفت- ص 278) و هو والد شریفی
ص: 520
شیرازی الآتی و قال فی (بهش 2- ص 384- 385) کان عالما فاضلا و لکنه صار رافضیا لمصاحبته عبد الصمد البغدادی و بنی الرفض فی إیران و قتل فی حرب الصوفی (أی الشاه إسماعیل) و أوردا شعره و فی (روشن- ص 346) سماه شریفی
راجع الشریف محیی الدین
و هو المیر السید الشریف علی بن محمد الجرجانی المتوفی (816) أورد أصحاب التذاکر أشعاره الفارسیه کما فی (ض- ص 364) و فی فارس نامه (2: 148) و أورد فی گلستان مسرت- ص 389 شعرا فی تاریخ وفاته یستخرج منه (818) و هو:
سال نقلش بگو: بهشت مکان
یا تو قطب بهشت أو را دان
للحکیم شریف المتخلص فی شعره شریف ألحق مقدار ثمان صفحات منه بآخر دیوان یوسف گرجی المکتوب (1297) و الموجود فی مکتبه (المجلس) ذکره ابن یوسف فی فهرسها (ص 450- ج 3)
و اسمه المیرزا محمد أورد شعره فی (روشن- ص 346) و (تغ- ص 73) قالوا کان یسکن مشهد خراسان، فهو المذکور فی مطلع الشمس- ج 2 ص 435
مر الرضی البغدادی فی (ص 372)
مر فی (ص 441) بعنوان سرمدی
یأتی فی المیم بتخلصه موزون کما فی (نر 10- ص 440)
کما فی (تس 2- ص 29) راجع شریفی شیرازی
کما فی فارس نامه- 2: 148 مر بعنوان شریف جرجانی
کما فی (نر 9- ص 251) یأتی بتخلصه کاشف فی الکاف
و اسمه الخواجه شریف أورد شعره فی (خوش گو) و (گلشن- ص 223) و فارس نامه ناصری (2- 148) و لعله أخ شرف المعرف
ص: 521
المذکور فی (نر 5- ص 140)
هو القاضی محمد شریف ابن الخواجه عبد الصمد، کان ماهرا فی التصویر و الخط. أورد شعره فی طبقات أکبری (ج 2 ص 512) و عده من شعراء بلاط أکبر شاه، و کذا فی (گلشن- ص 223). و جاء شعره فی گلستان مسرت- ص 252 و (روشن- ص 345).
الحداد الزاهد. ترجمه و أورد شعره الحزین فی تذکرته (ص 121)- المؤلف فی النصف الثانی من القرن الثانی عشر- و قال مات أربعین سنه قبل هذا.
یأتی بتخلصه کاشف کما فی (نر 9- ص 251).
یأتی بتخلصه صبری کما فی (تس 5- ص 138).
ابن أخ أمیدی. یأتی بتخلصه هجری. کما فی (تس 5- ص 136).
ترجمه الشیخ محمد السماوی فی الطلیعه مفصلا و یوجد دیوانه فی مکتبه” السماوی” کما ذکره لی شفاها.
راجع شریف شیرازی.
حصل العلم من صباه و سافر من وطنه کاشان إلی سیستان فهراه و عند محاصرتها بید عبد الله خان أزبک فر إلی الهند و تقرب عند قطب شاه.
کذا فی (تش- ص 245) و (خوش گو). توجد دیوانه الیوم فی (بنگاله) کما فی فهرسها و جاء شعره فی (پژمان- 239).
هو الشیخ محمد شریف بن فلاح الکاظمی ناظم القصیده الرائیه الکراریه، التی کرر فیها ذکر الکرار. و قد نظمها فی (1166) مطابق ختامه مسک و أورد فی آخرها ثمانیه عشر تقریظا من علماء عصره و أدباء زمانه مصرحا فی بعض التقاریظ أنه تقریظ لدیوان الناظم للکراریه مثل تقریظ الشیخ مهدی الفتونی بقطعه مشتمله علی تاریخ الدیوان فی (1155) و هو قوله:
یا ناظما عقودا، بنانه البیان
بمثلها ابتکارا، لم یسمح الزمان
ص: 522
تبنی بکل بیت، بمدحکم لسان
رقیتها بشعری، خوفا فلا تعان
أرختها بقولی: نظامکم جمان
و ذلک یطابق (1155). و منها تقریظ السید نصر الله المدرس الحائری المصرح بأنه تقریظ الدیوان. و منها تقریظ الشیخ محمد علی بن الشیخ بشاره، قال فیه:
إن ذا الدیوان مسک و به الدر منضد
أصبح الناظم فیه علما بالشعر مفرد
و لئن نوزع فیه فله بالفضل أشهد
و منها تقریظ السید أحمد بن محمد العطار، فمما قاله فیه:
أتیت بمعجز دیوان شعر
تلقف سحر ما صنع الأوالی
و أکثر هؤلاء المقرظین توفوا قبل المائه الثالث عشر. و أما الشریف الناظم فقد ترجمه الشیخ عبد النبی القزوینی فی تتمیمه لأمل الآمل الذی ألفه (1191) و قال [... سمعت جمعا من العلماء یصفونه بجوده الشعر و دقه المعانی المودعه فیه ...] یظهر منه أنه لم یره و کان من المتوفین قبل تاریخ تألیفه. و دیوانه یوجد فی مکتبه (السماوی).
هو الشیخ شریف بن الشیخ محمد بن یوسف بن جعفر بن علی بن الحسین بن محیی الدین الثانی من آل أبی جامع العاملی النجفی المتوفی (1250) نسخه منه فی مکتبه (السماوی).
یأتی بعنوان دیوان علم الهدی.
أورد شعره فی مطلع الشمس- ج 2 ص 435 و الظاهر أنه السبزواری.
و هو السید الشریف المعمائی الذی ألف ألفیه الشریف فی (908) فی مقدمه و ثمان و عشرین مقاله و خاتمه کما ذکره فی کشف الظنون شرح لاستخراج ألف اسم بطریق التعمیه من بیت واحد نظمه، و هو:
از قد و ابرو بدید آن ماه چهر
موج آب دیده ام بالای مهر
و قال فی اسمه و تاریخه من دون تطبیق:
بیتی که یک کتاب بود در بیان أو
معلوم نیست گفته کسی غیر این ضعیف
کرده شریف تعمیه در وی هزار نام
زان رو ملقب است بألفیه الشریف
ص: 523
و قد خلط أحمد رفعت فی لغات تاریخی- 4: 93 بینه و بین الشریف الجرجانی کما نقل عنه فی ریحانه الأدب (ج 2 ص 324).
یوجد بعض مراثیه فی مجموعه من أشعار أهل القرن الثالث عشر دونها السید یوسف بن محمد الحسینی الأرومی أو أن توقفه فی النجف و کتابتها فی (1302) و النسخه فی مکتبه (الملک) و الناظم أن کان هو الشیخ شریف بن الشیخ محمد بن الشیخ یوسف الجامعی النجفی المعاصر لصاحب الجواهر فقد مر بعنوان الشریف محیی الدین و لکن الظاهر أن هذا الناظم هو حفیده و سمیه الشیخ شریف بن الشیخ موسی بن الشیخ شریف الجامعی الذی توفی قرب (1300) فإنه أیضا کان أدیبا شاعرا کما أن دیوان والده الشیخ موسی بن شریف أیضا موجود بمکتبه (السماوی) کما یأتی.
و اسمه ملا محمد بن کلب علی الحجار، من قریه ورنوسفادران بأصفهان. تلمذ علی ملا عبد الحق. اشتغل بشغل أبیه ثم نصب کاتبا للمحاکم و السجلات. کان ماهرا فی نظم التاریخ و المعمی. و له منظومه علی زنه مخزن الأسرار للنظامی. و قد هجا المیر مؤید. أورد حاله النصرآبادی فی (نر 9- ص 415- 416). و أورد تاریخه لبناء قبه الرضا علیه السلام فی (1086) فی (نر 13- ص 485). و أورد معماه فی (نر 15- ص 542) و عنه أخذ ظاهرا فی (گلشن- ص 223).
کما فی (گلشن- ص 223) و الظاهر أنه البلخی.
و هو مولانا صاحب ملک الشعراء لبلاط أمراء بدخشان الذین انقرضت حکومتهم بقتل سلطان محمد فی (871) بأمر السلطان أبی سعید کما فی (دولت 7) قال و کان ماهرا فی الطب و الموسیقی و الشعر، و أورد غزله بهذا التخلص و لکن المیر علی شیر فی (مجن 1- ص 15 و 190) ذم أخلاقه و لم یذکر تخلصه بل اکتفی باسمه صاحب و فی (خیال- ص 70) ذکر کل ما فی دولت شاه و لکن جاء فی الطبع شریف بدل شریفی. و ذکر أیضا فی (تغ- ص 73) و (روشن- ص 346).
و هو السید معین الدین محمد الخطاط.
تلمیذ المیر علی مجنون الهروی الخطاط الذی مات (951). ترجمه فی (دجا-
ص: 524
ص 197) و أورد شعره.
و هو المیر مرتضی و من أحفاد المیر السید الشریف الجرجانی. تلمذ علی ابن حجر و سافر إلی الهند و مات بها (964) و نقل جثمانه إلی مشهد خراسان. کذا فی (روشن- ص 346) و قال فی (هفت- ص 281) إنه کان صدرا بخراسان ثم حج و سافر إلی الهند و مات بها. و له نظم الکافیه، و دیوان غزل. و ترجمه أیضا فی (خوش گو).
المیر مخدم. راجع دیوان أشرف جرجانی.
راجع دیوان شریف ثانی.
و هو السید المیر شریف الثالث بن الشریف الثانی ابن بنت المیر سید الشریف الجرجانی علی بن محمد. ترجمه معاصر سام میرزا فی (تس 2- ص 29) و قال إنه الآن حاکم شیراز. و قال فی (هفت- ص 278) إنه نصبه الشاه طهماسب وزیرا للعراق (أراک) ثم نصب کلانترا لشیراز ثم اکتفی بداراب جرد، و أورد غزله بتخلص شریفی. و له ولدان، المیرزا أمیر، و المیر معین الدین المتخلص أشرف المذکور فی (ص 77) و المشهور بمیر مخدوم. و ترجمه فی (روشن- ص 345) بعنوان شریف.
المذکور فی (ج 3 ص 202- 203) و هو غیر شرف الکرمانی المذکور فی (ص 516).
عده فی مطلع الشمس (ج 2 ص 435) من شعراء خراسان و من أحفاد المیر السید شریف الجرجانی. و کذا فی (گلشن- ص 223) و فی (مجتس 2- ص 139) و (حسینی- ص 169) و لکن لم یذکر نسبته و قالوا کان ماهرا فی الموسیقی.
قال فی (تش- ص 306) إنه لقب منوچهر البلخی مداح السلطان محمود الغزنوی. و أراد أنه لقب الشاعر المعروف منوچهری دامغانی الآتی فی المیم، کما یظهر من غیره من التذاکر. و الحق أنه لقب أحمد بن منوچهر الآتی بعده.
و اسمه شمس الدین أحمد بن منوچهر الملقب
ص: 525
أمیر الشعراء و سفیر الکبراء کما ترجمه فی (580) معاصره الراوندی و ذکر قصیدته تتماج فی راحه الصدور- ص 57 و قد فصل ذلک بهار فی مجله مهر- العدد 5- السنه 6- لسنه (1317 ش). الصادره بطهران.
کما فی (تش- ص 286) و فارس نامه- 2: 148 و (روشن- ص 346). مر بعنوان روزبهان فی (ص 390).
و هو أبو علی السمرقندی من شعراء آل خاقان و کان ماهرا فی الشطرنج. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 332) و (گلشن ص 224) و الریحانه نقلا عن القاموس الترکی و (تغ- ص 73).
الشیخ غلام علی صدر الملقب بشعاع الواعظین الواعظ بکرمان. طبع منتخب من شعره باسم آثار مشعشع بکرمان.
و هو المیرزا محمد حسین بن أبی الحسن شعاع الملک الشیرازی المولود (1298) و المتوفی (1364) له تذکره شکرستان فارس و تذکره شعاعیه و أشعه شعاعیه(1) و دیوان یشتمل علی ثلاثین ألف بیت.
و هو الذی صحح دیوان باباکوهی و طبعه فی (1347) ترجمه فی آثار العجم (ص- 559) و سخنوران نامی معاصر- ج 2- ص 171 و کان له مکتبه نفیسه بشیراز. و أورد شعره (پژمان ص 240).
و هو محمد حسین بن الحاج عیسی خان بیگلر بیگی قاجار دولو. توجد نسخته بخطه کتبه فی (ذی الحجه- 1302) عند (الملک) برقم (4749) فی (213 ورقه) بخط جلی. و هو صاحب مصیبت نامه المذکور فی فهرس مکتبه المعارف لجواهر الکلام (ج 2 ص 3 و 7).
هو الشیخ الأدیب شعبان بن سلیم بن عثمان الرومی الصنعانی.
ترجمه فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و کتب بعض شعره إلی مؤلف النسمه فی المحرم (1114) و مکتوب فی هامش النسخه أنه توفی هذا الشاعر (1149) و رأیت نسخه ن
ص: 526
دیوان شعبان الیمانی فی مکتبه (السبزواری بالکاظمیه) و الظاهر أنه لهذا الشاعر.
فارسی مطبوع بإیران کما فی بعض الفهارس. و لعله لأحد الآتیین بعد هذا.
و اسمه المیرزا طاهر الملقب بدیباچه نگار، مؤلف تذکره گنج شایگان فی تراجم مادحی المیرزا آقا خان النوری المرتب علی درجین و سلک و ترجم نفسه فی السلک و ذکر أنه من ولد الشیخ الزاهد الگیلانی و أن قضاء أصفهان کان فی بیتهم من أوائل دوله القاجار و إنه ولد بأصفهان فی (1224) و هاجر أول بلوغه إلی طهران مع أخیه الشیخ صالح و نزلا بمدرسه دار الشفاء إلی أن صار أخوه معلما فی دار الفنون المؤسسه فی (5- ع 1- 1268) و کانت عده التلامیذ مائه نفس إلی آخر کلامه. ترجمه فی (المآثر- ص 204) و (مع- ج 2 ص 246) و ذکر أنه توفی (1270) و أورد قرب خمسین بیتا من شعره، و عنه فی الریحانه.
و اسمه المیرزا أبی القاسم ترجمه معاصره فی آثار عجم- ص 559 و أورد شعره و (روشن- ص 346).
لمحمد حسن الکشمیری فرغ منه (1263) ذکر فی ذیل کشف الظنون.
و هو المیرزا محمد علی بن علی أکبر خان، و ابن أخ عبد الرضا خان الیزدی. ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 248) و أورد بعض شعره المدرج فی بعض المجموعات. و ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 297) و ذکر أنه صار مقربا عند محمد ولی میرزا القاجار.
و اسمه آقا عبد الله الکفاش ببلده قم. قال فی (تش- ص 379) إن أشعاره الکثیره تفرقت فی فتنه الأفاغنه، و استمعت منه عند أبی بأصفهان.
و اسمه السید محمد الأصفهانی الحکیم الإلهی الطبیب المتخلص شعله و المتوفی (1160) کما فی (مع- ج 2 ص 261) و أورد بعض شعره نقلا عن آتشکده لآذر البیگدلی الذی توفی (1195) و کذا فی (انجمن 4) و لکن فی المطبوع من (تش- ص 379) ذکر وفاته (1120) و فی (تغ- ص 73)
ص: 527
قال مات (1150) و علی أی فلیس هو متحدا مع شعله گلپایگانی کما زعمه فی (ج 3 ص 703) من فهرس (المجلس) و فی (دجا 175) نسب إلیه یوسف و زلیخا و الظاهر أنه خلط بینه و بین شعله گلپایگانی أیضا.
و اسمه محمد جعفر. طبع له خسرو و شیرین المذکور فی (ج 7- ص 160).
فارسی لمیرزا کاظم علی خان بن المیر أحمد علی خان المتوفی (1308) ذکر فی ذیل کشف الظنون.
و اسمه آغوپور خان ابن إمام قلی خان حاکم فارس ابن الله وردی خان أفشار. أسمل عینه الشاه صفی فی (1043) حین قتل والده إمام قلی خان. أورد شعره فی (حسینی- ص 176) و (گلشن- ص 224).
المولود حدود (1124) لأنه نظم یوسف و زلیخا فی (1175) و عمره إحدی و خمسین سنه فی أربعین یوما. توجد نسخه منه فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها (ج 3 ص 702) تشتمل علی خمسه آلاف بیت و فیها تاریخان لنظم الکتاب أحدهما (1175) و الآخر (1180) و یذکر فیه یوسف و زلیخا لآذر الذی نظمه فی (1176) و ظن مؤلف الفهرس أنه متحد مع شعله أصفهانی و لیس بصحیح، و له أیضا چاه وصال المذکور فی (ج 5 ص 305).
من شعراء القرن العاشر. ترجمه فی (دجا- ص 199) نقلا عن سفینه خوش گو، و أورد رباعیه له. و سماه فی (خوش گو) مهدی تبریزی.
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 295) و ذکر أن قصائده و غزلیاته یقرب من سته آلاف بیت و أورد بعض شعره و قال کان یمدح حاتم بیک- و هو صافی أردوبادی المتوفی (1019)- و قال فی (گلشن- ص 224) إنه تلمیذ محتشم کاشی. و قال فی (تش- ص 245) إنه کان مربی نفسه و فی (روشن- ص 348) إن هناک شاعران بهذا الاسم و إن لتلمیذ المحتشم دیوان فی سته آلاف بیت.
الشاعر المعاصر للنصرآبادی. ذکر فی
ص: 528
(نر 9- ص 295) بعض شعره و قال إن أشعاره غیر مدونه. و عنه أخذ ظاهرا فی (مطلع الشمس- ج 2 ص 435) و الریحانه.
نزل کابل ثم سافر إلی الحجاز ثم سافر إلی الحجاز و نزل الهند و تقرب عند أکبر شاه. له مثنوی قند و شکر أورد بعضه فی (گلشن- ص 225) و فی (روشن- ص 349) سماه شعوری نیشابوری.
من أکابر أهل کاشان و صار من وزراء الشاه عباس الماضی. و نظم مثنوی وامق و عذراء کما ذکره النصرآبادی فی (نر 4- ص 79) و هی فی (3305 بیتا) توجد نسخه منه فی أول دیوانه المشتمل علی القصائد و الغزل و المقطعات فی مکتبه (الملک) برقم (5577) کتبت فی القرن الحادی عشر. و قال فی آخر وامق و عذراء:
نهد چون تاج دولت بر سر آن
شود تاریخ نیم شهر شعبان- (1032)
اگر خواهی شمار نقد این گنج
هزار آمد سه بار و سیصد و پنج
پی این نورسیده نام لائق
نمودم وامق و عذراء موافق
و أورد له تاریخا لسنه (1020) فی (نر 13- ص 477) و ترجمه أیضا فی (حسینی- ص 177) و (سرخوش- ص 61) و لکن فی (تش- ص 178) قال إن جوشقان من نواحی أصفهان. و ترجمه أیضا فی (خوش گو). و قال فی (تغ- ص 74) إن الشاه عباس لقبه ملک الشعراء و استوزره. و أورد شعره فی (روشن- ص 349) و (پژمان- ص 240).
العالم الکامل من أخص تلامیذ المحقق الآقا حسین الخوانساری. کان ساکن مدرسه جده بأصفهان و بها توفی (1083) کما ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 194) و أورد بعض أشعاره. و کذا فی (تغ- ص 73).
و اسمه ملا علی. أطری النصرآبادی أشعاره فی المعمی فی (نر 15- ص 504).
من المعاصرین. طبع له منظومه صبح و عصر بطهران فی (1334 ش) فی (ص 28).
هو الحکیم ملا شرف الدین حسن بن حکیم ملا الأصفهانی
ص: 529
المشتهر بالشفائی قال فی ریاض العلماء [إنه کان من علماء الدوله الصفویه فی عصر الشاه عباس الماضی، معاصر الشیخ البهائی و السید الداماد. کان من أفاضل العلماء و مشاهیر الأطباء و لاشتهار شعره عد فی الشعراء، و کان یقول فی وصف نفسه مطائبه: إن طبابتی قد ستر تبحری فی سائر العلوم، و شعری قد ستر طبابتی، و کثره هجائی قد ستر شاعریتی. و من دواوینه الفارسیه ما سماه شکر المذاقین رأیته فی ساری مازندران. و له دواوین أخر فی الأشعار المدیحیه و الهجائیه، و لعله صاحب کتاب القرابادین المعروف بقرابادین الشفائی ...] انتهی ملخص قول صاحب الریاض (أقول) احتمال کونه صاحب القرابادین لا وجه له لما یأتی أن قرابادین الشفائی للسید مظفر بن محمد الحسینی الشفائی الکاشانی الذی استخرج معدن اللاجورد فی بعض الجبال علی فرسخ من قمصر کاشان فوهب السلطان المعدن له و بعده لذراریه المعروفین بالساده اللاجوردیین حتی الیوم کما فصلناه فی (ج 3 ص 188- 189). و قال فی (میخانه 2- ص 375) إن دیوانه الذی وصل إلی الهند یبلغ خمسه آلاف بیت، و قال محشیه- أنه رأی نسخه منه کتبت (1041) فی تسعه آلاف بیت. و توجد الیوم منه نسخ فی بانکی پور. و (الملک) برقم (5144) و فی (بنگاله) نسخه ناقصه. و قال فی عالم آرا- ط: تهران- ص 1082 إنه کان طبیبا مقربا عند الشاه عباس، و لقبه ملک الشعراء و ممتاز أمیران و لکنه کان هزالا خلیعا و ترجمه أیضا فی ریاض الشعراء للداغستانی و هفت آسمان- ص 134 و سرو آزاد ص 47 و فی مخزن الغرائب أنه کان حکیم باشی للشاه. و قال فی عالم آرا ط: هند- ص 761- و ص 1082 ط: تهران و (نر 9- ص 211) إنه مات فی (رمضان 1037) و ترجم أیضا فی هفت إقلیم و منتخب الأشعار و (حسینی- ص 178) و (مع- ج 2 ص 21- 23) و (خوش گو) و (تش- ص 178) و روضه الصفا و (تغ 76) و قال فی میخانه إنه ولد بأصفهان و سافر إلی خراسان للزیاره ثم إلی هرات فلاقی المیرزا فصیحی، و رجع إلی أصفهان، و کان یعیش بالطبابه و أورد مطائباته مع فغفور فی (ص 332 منه) و له مثنوی مهر و محبت موجود بخط علی رضا عباسی کما ذکر فی نمونه خطوط شاهنشاهی- ص 146. و أورده النصرآبادی فی (نر 9- ص 213) و له دیده بیدار و نمکدان حقیقت و مجمع البحرین فی قبال تحفه
ص: 530
العراقین و خمسه مرت فی (ج 7).
کما فی (خوش گو) مر بعنوان باقر محلاتی فی (ص 122)
المولی رضا التبریزی، من تلامیذ الشیخ مهدی الفتونی و الآقا باقر الهزارجریبی و الآقا باقر البهبهانی و توفی حدود (1208) کما أرخه و أطرأه فی (دجا- ص 198) نقلا عن نگارستان دارا و أورد مقدارا من شاهنامه حسینی له و هو والد صدر الدین تبریزی الآتی فی الصاد
راجع ظهیر شفروه
راجع شرف شفروه
قال فی (میکده) إنه شاب اسمه المیرزا أحمد بن الملا محمد حسین بن الملا أحمد الکاتب الشهیر بحمص أدرکت والده و جده و کان ماهرا فی الخط
و اسمه عبد الله جاء فی شبابه إلی أصفهان، و کان یشتغل بالإسکاف نصف یومه و یتعلم فی نصفه الآخر حتی مهر فی الأدب و الشعر فألبسه أصحابه لباس العلم و زار العراق، و مات بأرتیمان کذا ترجمه و أورد شعره معاصره الحزین فی تذکرته (ص 121- 122) و عنه ظاهرا فی علماء گیلان (ص 140)
مر مختصرا فی (ص 53) بعنوان أثر لاری قال الحزین فی تذکرته (ص 74- 77) إنه عمی بصره و هو فی التاسعه من عمره و حصل العلم بأصفهان و شیراز و مات بلار و عنه أخذ فی لارستان کهن- ص 148 و قال فی سرو آزاد- ص 142 إن والده کان من قریه پرشگفت، من نواحی شیراز، و ولد هو بشیراز و مات بعد (1120) و ذکره أیضا فی تذکره شوشتر- ص 139 و فارس نامه- ج 2 ص 148 و فی (روشن- ص 350) عده طبیبا
کان خطاطا ماهرا ترجمه و أورد شعره النصرآبادی فی (نر 9- ص 406) و قال مات (1081) و کذا فی ریاض الشعراء لواله الداغستانی و (روشن- ص 350)
مر بعنوان شفیعای أثر
ص: 531
مر بعنوان شفیعای أثر
و اسمه محمد شفیع الحسینی من سادات هرات کان ماهرا فی الخط الشکسته و باسمه اشتهر خط شفیعائی سافر إلی الهند و رجع و سکن مده أصفهان، و مات عن خمس و ثمانین سنه و دفن بمشهد قال فی نمونه خطوط شاهنشاهی- ص 286 إنه رأی توقیعاته بتواریخ (1086) و 1092) و 1124 و 1128 فهو غیر شفیعای خراسانی المتوفی (1081) کما مر عن واله و النصرآبادی و أظنه الذی سماه فی (تغ- ص 74) شفیع بخاری
راجع شفیعای هروی
هو ابن شریف خان بن ملک محمد بیک التبریزی الأصفهانی ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 131) و ذکر أشغاله فی دوائر الدوله الصفویه و إنه أخیرا کان وکیل فتح علی خان حاکم تستر، و أورد کثیرا من شعره الرباعیات
من التجار برشت و کان حیا عند تألیف النصرآبادی، فذکره فی (نر 9- ص 379) و أورد شعره
راجع دیوان عشرت شیرازی بن وصال
و هو المولی محمد شفیع الواعظ ابن المولی محمد رفیع الواعظ القزوینی الجیلانی، صاحب أبواب الجنان الذی توفی (1089) و کان تخلصه واعظ و ابنه محمد شفیع هذا له تتمیم أبواب الجنان کما مر فی (ج 3 ص 336) و تحدیق النظر المذکور فی (ج 3 ص 376) و ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 173) و صرح بأنه ابن الواعظ، و الولد سر أبیه، و إنه وعظ فی مسجد الحکیم بأصفهان فی (1077) و أورد بعض شعره، و لم یشر إلی تخلصه و انما صرح بتخلص والده واعظ کما یأتی و أورد شعره فی (گلشن- ص 225)
و هو المیر محمد شفیع من سادات مازندران المشهورین بعلاقه بند ترجمه النصرآبادی فی (نر 4- ص 71) و ذکر بعد الإطراء علی فضله: أنه کان فی إشغال الدوله و کان مستوفیا للأوقاف و فی أیام عزله ألف تاریخا
ص: 532
عاما من أول الخلقه إلی عصر الشاه سلیمان الصفوی یقرب من ثلاثمائه ألف بیت کتابه و قد ینظم الشعر، و ذکر بعضه و ترجمه أیضا فی (خوش گو) و (تغ- ص 76) و (روشن ص 350)
و اسمه ضیاء الدین صاحب شرح معمیات المیر حسین النیشابوری الآتی بعنوان شفیعی نیشابوری ذکره فی کشف الظنون و جاء فی الطبعه الأولی بأستانبول شفیعی بدل شفیعی و لعله هو الذی عده القزوینی فیما زاده علی مجالس النفائس فی (مجن 6- ص 306) بعنوان شفیقی من شعراء السلطان یعقوب آق قوینلو
حسین بن علی بن محمد شفیع ولد بأصفهان (1331) له شرح خطبه الهمام و شرح وصیت نامه علی علیه السلام و لوامع العرفان نظما بالعربیه و دیوان شعره هذا ترجمه و أورد شعره فی (شعرای معاصر أصفهان- ص 270)
السید محمد بن أحمد ولد بأصفهان (1299 ش) له در راه میهن و شرح حال خواجه نصیر الدین طوسی و أمواج إحساسات و مفسرین شیعه ترجمه و أورد شعره البرقعی فی سخنوران نامی معاصر- ج 2- ص 174 و فی شعرای معاصر أصفهان (ص 271)
کان فی خدمه إمام قلی خان سلطان بخارا و بها توفی ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 10- ص 436) و کذا فی (خوش گو)
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 376) و قال کان مده فی أصفهان ثم رجع إلی گیلان و بها توفی و أورد له مطلع غزلین من شعره، و عنه أخذ ظاهرا فی شعراء گیلان (ص 87)
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 172) و أورد شعره
و هو المیر حسین بن محمد الحسینی المعمائی النیشابوری المتوفی (904) تلمیذ عبد الرحمن الجامی و قد قال الجامی فی حقه: لو علمت أن المیر حسین سیوصل بالمعمی إلی هذا الحد لما أقدمت علیه له رساله فی المعمی
ص: 533
و فی مقدمته غزل فی مدح المیر علی شیر النوائی، یتخلص فیه شفیعی ذکر الرساله فی کشف الظنون فی حرف المیم و ذکر له عده شروح و توجد له شرحان فی مکتبه جامعه طهران کما ذکر فی فهرسها (ج 2- ص 401- 405) أوله:
به نام آنکه از تألیف و ترکیب
معمای جهان را داد ترتیب
و رأیت مثنوی فی أسماء الله الحسنی بالمعمی فی (62 بیتا) أظنه لهذا الرجل و ذلک عند السید حسین الشهشهانی الأصفهانی بطهران آخره:
سوی فضلت چون شفیعی راست روی
آخر از جود تو دارد گفتگوی
و قد ترجم بهذا العنوان فی (روشن- ص 351)
للحاج الشیخ علی أکبر المروج الکرمانی نزیل مشهد خراسان المعاصر المؤلف ل نفائس اللباب المأخوذ من ألفی کتاب موجود عنده
یأتی بعنوان شهیفنی
راجع شفیعی أردوبادی
أورد شعره فی (گلشن- ص 225)
و اسمه مهدی بیگ من طائفه إسپرلو بسراب تبریز کان هجاء هتاکا ذهب إلی أصفهان و مات بها فی (1214) ترجمه و أورد شعره فی (مع 2- ص 488)
نسبت إلیه رباعیه فارسیه فی (لس- ص 126) و (تش- ص 304) و (مع 1 ص 304) و (ض- ص 156) و لکنه لیست له لأنه توفی فی النصف الأخیر من القرن الثانی، کما ترجمه ابن خلکان، و فی (النفحات- ص 51) و فی الروضات (ص 328) و غیرها
للشیخ عبد الحسین شکر الشاعر النجفی الذی سافر إلی إیران و توفی بطهران (1285) و ذلک فی حیاه والده کما ذکره السماوی فی الطلیعه و ذکر شعره و هو ابن الشیخ أحمد شکر الذی کتب إجازته للمیرزا بهاء الدین نظام الدوله فی النجف (1286) و قد رأیت بخطه مجلدا کبیرا عند أحفاده سماه بکشکول و نسبه علی ما فی الطلیعه هکذا: الشیخ أحمد بن الحاج حسین بن محمد بن شکر بن محمود البرزچی
ص: 534
الجباوی النجفی و له أیضا زینه الأعیاد ینقل عنه شیخنا فی دار السلام و یروی عنه أیضا المیرزا محمد تقی المامقانی فی صحیفه الأبرار و ذکر أنه یروی عن السید کاظم الرشتی
للشاعر الأدیب الذی رأیت بخطه بعض أشعاره فی ظهر الکشکول الذی بخط الشیخ أحمد شکر، و إمضاء الشاعر مرتضی شکر، و لعله أخ عبد الحسین شکر المترجم فی الطلیعه و المذکور آنفا
کان قنادا و أخذ تخلصه من شغله ترجمه و أورد شعره فی میکده
الشیخ فرید الدین الهندی، مرید نظام الدین أولیاء بدهلی ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 349) و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء ج 1- ص 292 إنی رأیت شعره بخط إبراهیم بن المیر عماد
للشفائی الأصفهانی یأتی فی الشین
و اسمه المیر شکر أیضا من سادات شیراز یشتغل بالصحافه و التجلید و الموسیقی ترجمه و أورد شعره فی (تس 2- ص 45) و (روشن- ص 351) و أورد فی گلستان مسرت- ص 59 شعر شکری همدانی
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 84 و 259) و قال: یجاری فی شعره مولانا سیفی و أورد فی گلستان مسرت- ص 59 شعر شکری همدانی
راجع ما قبلیه
و اسمه حسن علی کان مداح فتح علی شاه توجد نسختان من دیوانه عند (الملک) إحداهما برقم (4922)
و اسمه محمد صالح من النقش بندیه ترجمه و أورد شعره معاصره فی مرآه الخیال (ص 204- 205) و عنه فی الریحانه
و اسمه میر حیدر نشا فی الهند ترجمه و أورد شعره (حسینی- ص 178) و (خوش گو) و (تغ 75)
ص: 535
اسمه المیرزا عبد الحمید بن علی محمد خان الفیروزآبادی أطرأه فی (مع- ج 2 ص 250) و أورد کثیرا من شعره فی مدح السلطان محمد شاه القاجار و وزیره المیرزا آغاسی و غیرهما، و کذا فی فارس نامه ناصری (ج 2 ص 148)
للحاج مهدی التبریزی المتوفی (1314) عن تسع و ستین سنه و سافر إلی الحج فی (1303) طبع دیوانه المشتمل علی الفارسیات و الترکیات بتبریز فی (1321) و فیها تاریخ ولاده ابنه جمال سنه (1303) ترجمه فی ریحانه الأدب و قد أخذه ظاهرا من (دجا- ص 199)
خطاط. تعلم النسخ التعلیق عن میرزا إبراهیم الهمدانی. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 239) و أورد جمله من شعره و کذا فی (خوش گو) و (حسینی- ص 176) و (تغ- ص 74). و أورد شعره فی گلستان مسرت- ص 288. و (پژمان- ص 242).
السید حسن بن السید علی ملک السادات الموسوی البنادکی الیزدی المعاصر، من أحفاد المیرزا علی نقی العالم الجلیل المعروف بوقت ساعتی. ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 297) و أورد قطعه من شعره و قال إنه الآن مفتش للمالیه و کذا فی (پژمان- ص 242).
و اسمه محمد رضا بن محمد حسین شمشیری.
ولد بأصفهان (1284 ش) و طبع قسم من دیوانه فی (1329 ش) بأصفهان فی (178 ص) و هو من مریدی الذهبیه بشیراز. ترجمه و أورد قسم من شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 274.
ترجمه معاصره و معاشره فی (مع- ج 2- ص 252) و فی (ض- ص 456) و صرح بقله شعره و إنه مات بالهند. و سماه فی (انجمن 4) السید محمد علی و قال سافر أخیرا إلی الروم.
و اسمه محمد علی بن محمد أمین السکاکی من تلامیذ مسیح الأنام. نصب مدرسا بشیراز. قال الحزین فی تذکرته (ص 34) استفدت منه ما دمت بشیراز. و قتل بید الأفاغنه فی (1135) عن عمر ناهز الستین. و قال هدایت فی
ص: 536
(ض- ص 162) کان أبوه یعمل السیوف. و جاء فی (تش- ص 379) حکاک بدل سکاک.
و ترجمه أیضا فی فارس نامه- ج 2- ص 148.
و اسمه المیر عبد الوهاب تلمیذ میرزا کوچک وصال. ترجمه فی (روشن- ص 350) عن آفتاب عالمتاب و أورد شعره.
و هو محمد رضا الإمامی المتخلص شکیبی ابن ظهیر الدین عبد الله الإمامی الأصفهانی. ولد بها فی (964) کما فی (سرو آزاد- ص 29) و (خز- ص 267) نقلا عن نفسه. اکتسب العلم فی أصفهان و شیراز متلمذا علی المیر تقی الدین محمد الشیرازی. و کان عمره أربع و ثلاثین سنه حین سافر إلی الهند عن طریق جزیره هرمز و بندر چیول، و تقرب هناک عند خان خانان و ترقی أمره، و فی (1012) سافر إلی الحج، و بعد ثلاث سنوات رجع إلی الهند معسرا بعد أن أوقع البحر بسفینته إلی عدن و سرق اللصوص أمواله، فلازم خان خانان أیضا. قال فی (میخانه- ص 236): و فی (27- ع 1- 1019) [أو 1018 کما فی خزانه عامره] نصبه جهانگیر پادشاه صدرا لصوبه دهلی، و بها مات فی (1022) [- شکیبی رفت ] عن سبع و ستین من عمره کما فی میخانه أو (1023) [- صدر دهلی رفت ] کما فی الخزانه. و دیوانه فی أربعه آلاف بیت غیر مثنویه الذی نظمه علی زنه خسرو و شیرین و مثنوی ساقی نامه المسماه عشرت آباد الذی نظمه لخان خانان، و ذکره فی کشف الظنون و (خوش گو) و طبقات أکبری (ج 2- ص 502) و (تش- ص 179) و (تغ- ص 74).
و اسمه مقصود علی. سافر من تبریز إلی قزوین فی عهد الشاه طهماسب و رجع إلی تبریز و مات بها فی (971) و دفن بسرخاب کما عن عرفات العاشقین و عن نفائس المآثر أنه دفن بشیراز. و احتمل فی الریحانه اتحاده مع شکیب شیرازی. و لکن فی (تس 5- ص 173) قال إنه تبریزی یشتغل بالزرکشه و فی (دجا- ص 200) نقل عنه و عن خلاصه الأشعار و خزانه عامره. و قد ذکروه مفصلا فهو غیر الشیرازی، و الاشتباه من علاء الدوله فی نفائس المآثر.
. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 309) و قال
ص: 537
إنه معاصر الأدیب و بینهما مناظرات، و أورد کثیرا من شعره.
من غلمان خلیفه سلطان، و قد ساح البلاد و أقام بالهند سنین. ترجمه النصرآباد فی (نر 5- ص 147) و أورد شعره. و کذا فی (خوش گو) و (روشن- ص 353).
و تخلصه صغیر یأتی فی الصاد.
و هو شمس الدین محمد بن مجتهد الزمان محمد سعید الجیلانی، کان مرید الحاج عبد القادر العاشق آبادی الأصفهانی. و کان فذا و آیه فی التحقیق و العرفان کما ذکره و أورد شعره معاصره الحزین فی تذکرته (ص- 111) و فی تاریخه (ص 18- 19). و قال مات قبل والده فی عنفوان شبابه.
قال و أخواه آقا مهدی الماهر فی الریاضیات یسکن جیلان، و الحاج محمد یسکن أصفهان. و قد ذکرناه فی (ج 6 ص 295).
راجع شمس الدین قمی، و راجع صغیر قمی.
السید محمد بن العالم الجلیل الحاج السید رضی اللاریجانی. ولد بأصفهان فی (1253) و بعد أربعه عشر عاما نزل إلی طهران و صاهر الحکیم إلهی ترجمه فی (مع- ج 2 ص 212) و أورد بعض قصائده الذی فیه تاریخ طبع مجمع الفصحاء (1292) و عنه أخذ فی تذکره علوی- ص 14. و قد لقبه ناصر الدین شاه شمس الأدباء.
و اسمه شمس الدین محمد سر برهنه الأندجانی. توفی (998) و هو من شعراء السلطان حسین بایقرا. أورد شعره فی (روشن- ص 355). و مر بعنوان سر برهنه فی (ص 438).
ایزد گشسب. راجع دیوان شمس گلپایگانی.
أورد العوفی قصیدته فی مدح تاج الدین عمر بن مسعود بن أحمد صدر الشریعه فی (اللباب 7- ج 1 ص 169- 174) و معه جواب صدر الشریعه له. و نسبه فی (تغ- 75) إلی سمرقند و بلخ.
هو القاضی شمس الدین منصور بن محمود المعروف
ص: 538
بصدر الشریعه. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 306) و أورد شعره، و أظنه شمس نسائی.
هو شمس الدین محمد بن المؤید الحداد المعروف بشمس الدین خاله ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 321) و لکن سماه أحمد خالد و قال فی (تغ- ص 75) إنه من أقرباء نظام الملک ببغداد و أظنه متحدا مع شمس خراسانی و إن ذکرا معا فی (مع- ج 1 ص 309 و 312)
و اسمه محمد ولد ببروجن من نواحی أصفهان فی (20 صفر 1335) أورد شعره نقلا عن دیوانه فی شعرای معاصر أصفهان- ص 283
راجع شمس أعرج
هو دیوان جلال الدین محمد المعروف بملای رومی ناظم المثنوی المعروف المذکور فی (ج 6- ص 191) و قد جمع هذا الدیوان باسم مرشده و شیخه الروحانی شمس الدین محمد بن علی بن ملک داود التبریزی الصوفی الرحاله الذی ورد قونیه فی (642) و قتله العوام هناک فی (645) کما فی (النفحات) و شاهد صادق أو (644) کما فی شعر جاء فی گلستان مسرت- ص 386:
سال تاریخ نقل أو رضوان
زد رقم شمس أوج عدن و جنان
و قال فی ماده گجیل من برهان قاطع إن قبر شمس فی محله گجیل فی تبریز و لعله أراد رجلا آخر و الدیوان یشتمل علی الغزل العرفانی و الترجیعات و الرباعیات و غیرها موجود عند (الملک) و غیره کثیرا و طبع بالهند، و تبریز فی (378 ص) و طبع هدایت منتخبه فی طهران (1280) و طبع بطهران بتصحیح الهمائی فی (1335 ش) فی (811 ص) و ترجم شمس فی (النفحات- ص 413) و مجالس العشاق- ص 106 و (تش- ص 30) و خزینه الأصفیاء- 2: 268 و (مع 1 ص 286) و (روشن 358) و فی الدیوان غزلیات کثیره تختلف نسخه بین الخمسه آلاف و الخمسین ألف بیت
هو صاحب الدیوان شمس الدین محمد بن بهاء الدین محمد بن شمس الدین محمد الجوینی الکبیر الآتی ترجمه فی (تش- ص 72) و (مع- ج 1 ص 311) کان صاحب دیوان هلاکو، و ابنه بها الدین محمد سمی جده مات فی حیاه والده فرثاه والده برباعیه، و ابنه الآخر شرف الدین هارون قتل مع والده
ص: 539
فی (683) و أخوه عطا ملک مؤلف تاریخ جهان گشا کما مر
هو شمس الدین محمد من أحفاد أبی المعالی الجوینی و هو جد صاحب دیوان المذکور ترجمه فی (تش- ص 72) و (روشن- ص 354) و (مع- ج 1 ص 304) و أوردوا شعره
راجع دیوان لعلی
اسمه شمس الدین خالد الأمیر فی عصر السلطان طغرل السلجوقی ترجمه فی (مع- ج 1 ص 312) و أورد شعره و أظنه متحدا مع شمس البخاری
راجع شمس نسوی
راجع شمس بخاری
مر فی (ص 266) بعنوان حمدی و ترجمه فی حبیب السیر و کان حیا حین تألیفه
راجع شمس تبریزی و شمس الدین قواس
راجع شمس الدین قمی
راجع شریفی شیرازی و تفسیر شاهی
راجع شمس جوینی
راجع شمس بخاری
و هو المیرزا شمس الدین محمد ابن محمد رضا بن المیر عنایه الله الشهرستانی، و أمه بنت رفیع الدین صدر قال فی (نر 5- ص 99- 100) إنه نصب متولیا لأوقاف آذربایجان، و قبل أن یسافر إلی تلک البلاد زاد رجل آخر فی ثمن هذا المنصب فعزل شمس الدین عنه، و نصب علی قری ماربین بأصفهان و لکنه عزل عنه أیضا ثم أورد شعره و ترجمه أیضا فی (خوش گو) و (تغ- ص 75) و (روشن- ص 355)
راجع شمس طبسی
راجع دیوان فقیر فی الفاء
قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 2 ص 267
ص: 540
إنه رأی دیوانه بخط مختار بیگ القزوینی مختار الخطاطین و جاء بهذا العنوان أیضا فی (گلستان مسرت- ص 497 و أظنه شمس طبسی أو شمس نسائی أو شمس هروی
و أصله من جاسب من توابع قم ذکره فی (تش- ص 232)
تبریزی، أورد شعره فی (دجا- ص 207) عن عرفات العاشقین
المتوفی بتبریز فی (602) و هو الذی جمع دیوان ظهیر الفاریابی کما فی تاریخ گزیده (ص 821) و توجد فی مقدمه نسخه من دیوان ظهیر الموجوده بمکتبه (سپهسالار) أن الجامع للدیوان شاعر جاء من وطنه إلی تبریز لزیاره الظهیر، و کان قد توفی الظهیر فی (598) فجمع دیوانه و أهداه إلی مجد الدین ملک الصدور قاسم الأیادی کما ذکر فی فهرسها (ج 2 ص 633) و لیس هو شمس الدین کاشی المذکور بعد
ذکره فی تاریخ گزیده (ص 821) بعد ذکره لشمس الدین کاشی المذکور آنفا، فقال له قصائد مصنوعه مدح بها الخواجه بهاء الدین صاحب الدیوان الجوینی و نظم تاریخا بالعربیه، و مات فی هذه السنتین- و تألیف گزیده فی 730- (أقول) و قد وقع بین أدباء کاشان خلاف فی (4- 673) هل أن شعر الظهیر الفاریابی أقوی أم شعر الأنوری؟ فبعث شمس الدین الکاشی بقصیده إلی مجد همگر یستفتیه فی ذلک، فأجابه بالقصیده المعروفه و لعل هذه القضیه وقعت فی أوان شبابه هذا قد خلط فی حبیب السیر فی الجزء الأول من المجلد الثالث (ص 109 ط: طهران علی الحجر- و ج 3 ص 191 ط: طهران علی الحروف) بین الشمسین الکاشانیین هذین
حارب المغول و کسرهم ثم کسروه و استسلم إلی چنگیز و مات (676) ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 16) و (تغ- ص 75)
و اسمه المیر شمس الدین، من أکابر البلده أورد شعره فی (تس 2- ص 38)
ص: 541
و هو أبو القاسم علی، ناظر الکوفه ولد (536) ذکر ابن أنجب فی الدر الثمین فی أسماء المصنفین أنه ناوله دیوانه بخطه علی ما حکی عنه السید تاج الدین ابن زهره، و قال کان السید شمس الدین بن المختار من آل الحسین الأصغر، سیدا متأدبا شاعرا نقیبا بالکوفه
راجع شمسا گیلانی
شارح گلشن راز مر بتخلصه أثیری فی (ص 54)
راجع أثیری فی (ص 54)
راجع شمس الدین معلم
یأتی فی اللام
القاضی اللاهیجانی المولد، لازم السلطان الشاه إسماعیل الفاتح من أول ظهور الدوله الصفویه و صار صدر الممالک، و کان یعلم بعض الشاهزادات و ترک الأشغال أخیرا، و تجاوز عمره التسعین، و کان حیا فی زمن تألیف التحفه السامیه (957) کما ذکر مع بعض شعره فی (تس 2- ص 51) و (روشن- ص 356)
هو السید شمس الدین الحسینی الکاشانی الهجاء کان والده متولی مقبره بابا شجاع فی کاشان ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 2- ص 44) و أورد شعره
مر بما اشتهر به بعنوان الحکیم سوزنی فی (ص 476)
راجع شمس أعرج
ترجمه فی (ض- ص 364) و ذکر أنه کان مراد الخواجه حافظ الشیرازی و أستاذ قوام الدین أبی إسحاق و غیره، و توفی (772) و أورد رباعیته و کذا فی (گلشن- ص 225) و قال کان ماهرا فی الموسیقی و کذا فی فارس نامه- ج 2 ص 148
المعروف تیشی جاء من شیراز إلی أصفهان و کان ماهرا فی الموسیقی، فتقرب عند الشاه عباس الأول فأباح له بیع الخمر علنا فی چهار باغ ترجمه و أورد شعره فی (نر 5- ص 147)
ص: 542
هو شمس الدین محمد بن عبد الکریم القاضی بهراه إلی أن توفی (626) ترجمه فی تاریخ گزیده (ص 821)، قال و دیوانه مشهور و ترجمه مفصلا فی (دولت- 3) و فی آثار البلاد- ص 272 و لباب الألباب- 11 (ج 2 ص 307) و (تش- ص 67) و مرآه الخیال (ص 38) و (هفت- ص 19) و (تغ 76) و (روشن 356) و (ض- ص 361) و لکن فی (مع- ج 1 ص 306) ذکر أنه توفی (624) قال و رأیت دیوانه بشیراز فی مکتبه النواب فریدون میرزا فی حدود ألفی بیت و قد خلط شعره مع شعر ظهیر الفاریابی فطبع باسم ظهیر فی أصفهان، و قال کاتب المقدمه للطبعه: إن ظهیر قد یتخلص شمس و قال سنگلاخ فی (امتحان الفضلاء- ج 1 ص 122 و ص 152) إنه رأی نسختین من دیوانه إحداهما بخط أحمد مشهدی غزال العین و الأخری بخط المیر محمد و توجد نسخه من دیوانه تشتمل علی ألفی بیت فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 316- 318) و راجع شمس الدین قاضی
راجع دیوان شمس الدین کاشی
هو شمس الدین بن فخر الدین الأصفهانی، من شعراء الشاه أبی إسحاق جمال الدین بن محمود، و معاصر الخواجه حافظ الشیرازی له معیار جمالی ألفه باسم الشاه المذکور فی العروض و القوافی و البدیع و اللغه و نظم لکل ماده فی لغته شعرا یستشهد به لمورد استعماله بالفارسیه، و کلها مدیح للشاه المذکور و له معیار نصرتی ألفه باسم أتابک نصره الدین حاکم لرستان فی (713) کان یسکن قم أولا فی (732) و بها نظم مخزن البحور و مجمع الصنائع و بعد ذلک سافر إلی شیراز و لحق بالشاه أبی إسحاق
هو شمس الدین محمد بن قیس الرازی و یعبر عن نفسه فی شعره بشمس قیس کان معاصرا لسعد بن زنگی (599- 625) و ابنه أبی بکر بن سعد (628- 658) له المعجم فی معاییر أشعار العجم مطبوع مرتین و المعرب فی معاییر أشعار العرب و الکافی فی العروضین و القوافی و له فی کل منها أشعار کثیره و له حدائق المعجم و لعله اختصار من المعجم کما فی فهرس ریو، و تحقیق القزوینی فی مقدمه طبع المعجم فی بیروت (1327)
ص: 543
و هو الشیخ أسد الله الملقب إیزد گشسب بن محمود الگلپایگانی نزیل أصفهان ولد حدود (1303) و توفی (5 ج 1- (1366) مر له تحفه السفر و تذکره شمس التواریخ و جنه النفوس و حیاه الإنسان و ترجم نفسه فی شمس التواریخ و فی نامه سخنوران (ص 94) الآتی و ترجمه المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 279 و ذکر دیوان شعره
راجع شمسا گیلانی
توجد مائتی غزل له أدخلت فی دیوان شمس تبریزی کما میزها و نقحها بدیع الزمان فروزانفر، و أشار إلیه فی کتابه فی أحوال المولوی (ص 150- 151)
راجع دیوان قابوس وشمگیر
یأتی بتخلصه مغربی الشیخ محمد
و هو شمس الدین محمد بن فخر الدین هندو شاه النخجوانی له أشعار فی کتابه دستور الکاتب المذکور فی (ج 8 ص 165) و کتابه الآخر صحاح الفرس الذی صححه و علق علیه و هیأه للطبع، عبد العلی طاعتی الرشتی بطهران کما سیأتی فی الصاد
قال فی (تش- ص 134) و (تغ- ص 75) و (روشن- ص 355) إن القاضی شمس الدین النسوی أصله من نسا و کان بنیشابور و قال سنگلاخ فی (امتحان الفضلاء- ج 1 ص 159) إنه رأی (88 قطعه) من دیوان شمس نسوی بخط جعفر هروی الخطاط و قال فیها (ج 1- ص 194) إنه رأی (32 ورقه) من دیوان شمس نیشابوری بخط حالی أصفهانی بابا شاه، و الظاهر أنهما متحدان کما أظن أنه هو الذی ذکر فی (مع 1 ص 306) بعنوان شمس أورجندی، القاضی شمس الدین منصور بن محمود صدر الشریعه و راجع شمس الدین القاضی
راجع شمس نسائی
و اسمه القاضی شمس الدین محمد توجد شعره فی جنگ عند (فخر الدین النصیری) قال فی (تغ- ص 76) نشا بهراه و تقرب عند
ص: 544
صدر الدوله نظام الملک وزیر السلطان جلال الدین بسمرقند و مات (624) و دیوانه فی ألفی بیت، و أورد شعره فی (گلشن- ص 225)
عد بهذا العنوان من شعراء الشیعه فی کتاب بعض مثالب النواصب المؤلف فی القرن السادس (ص 252).
ذکره القزوینی فیما زاده علی مجالس النفائس فی (مجن 6 ص 305) و عده من شعراء سلطان سعید، و ذلک بعد ذکره شمسی بدخشانی فی (ص 289 منه) فیظهر تعددهما. و کذا أطلق ذکره فی گلستان مسرت- ص 67.
المعاصر للجامی. و اسمه شمس الدین. ترجمه و أورد شعره. فی (حسینی- ص 171) و (خوش گو) و فی (تغ- ص 76) و (روشن- ص 359) و المیر علی شیر فی (مجن 6- ص 118 و 289) نقلا عن ملا محمد بدخشی.
ابن عبد الملک البغدادی و والد عهدی البغدادی کان حیا فی (975) فترجمه ابنه فی گلشن شعرا و قال اعتزل عن الخلق و نظم ثلاثه دواوین علی بحر المثنوی. و له دیوان فی الغزل و أورد شعره بالفارسیه و الترکیه. و یوجد فی مکتبه کوپرلی برقم (294 قسم الأدب) نسخه من مثنویه الفارسی منظر الأبرار فی قبال مخزن الأسرار للنظامی قدمه للسلطان سلیمان. کذا ذکر فی العراق بین الاحتلالین- ج 4- ص 109 و 293.
کان سراجا. ترجمه و أورد شعره معاصره فی (تس 5- ص 166) و عنه فی (دجا- ص 208).
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 226) و قال توفی (825) و قیل فی تاریخه: [شهید کوی دوست ].
) من أحفاد فرا حسن خان الحاکم بهمدان.
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 2- ص 43) و حکی شعره عمن سمعه منه و أورد شعره فی گلستان مسرت- ص 187.
راجع شمیم شیرازی.
الحاج محمد علی المعروف حکاک سافر إلی
ص: 545
مشهد خراسان و لاقی الحاج ملا هادی السبزواری المتوفی (1289) و کان له ولد اسمه علی محمد شمیم، أیضا له شعر حسن، کان حیا عند تألیف فرصت لآثار عجم، فترجم الوالد و ابنه فی (عم- ص 559). و قد طبع دیوان شمیم بالهند فلعله له أو لمن بعده.
و هو المیرزا محمد حسین بن المیرزا عبد الکریم.
جاء آباؤه من شیراز إلی أصفهان و نشا شمیم بها. و صار قاضی العسکر للجیش النادری ثم نصب کلانترا الأصفهان و فی سنته قتله نادر شاه. و کان یکتب بالشکسته جیدا. کذا ترجمه فی (تش- ص 380) فی زمره معاصریه. و ترجم أیضا فی باب الصفویه من روضه الصفا. و طبع دیوان شمیم بالهند فلعله له أو لمن قبله.
هو شهاب الدین الکوفی الحلبی المولد و المنشا و الوفاه أبو المحاسن یوسف بن إسماعیل الکوفی الحلبی، المولود (562) و المتوفی (635) المغالی فی التشیع کما ترجمه مصاحبه فی السنین، المؤرخ ابن خلکان فی (ج 2 ص 411) و بسط القول فی ترجمته. قال و له دیوان شعر کبیر یدخل فی أربع مجلدات. و ترجمه فی نسمه السحر و قال کان من کبار الشیعه. و ذکر دیوانه فی کشف الظنون.
کان ماهرا فی الصنعه فلاحا نجارا، عمر ثمانین سنه. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 208) و (خوش گو) و (روشن- ص 359) و (پژمان- ص 245).
و هو مولانا شوخی بن الشیخ أبی سعید لاده.
ذکره و أورد شعره فی (مجن 3- ص 82 و 257) و لاده بمعنی الأحمق.
کان ماهرا فی الصنعه أیضا، و قبره بمسجد فرط (فرد) بیزد. ترجمه و أورد شعره فی (تس 5- 160) و (گلشن- ص 226) و (تش یز- ص 298). و قیل فی تاریخ وفاته فی (990):
شوخی آن بی قرینه عالم
که نبودش درین زمانه قرین
از عرب تا عجم به صنعت أو
ندهد کس نشان به روی زمین
شرح تاریخ فوتش آن پرسید
گفتمش جای أو بهشت برین
مدح منوچهر خان فذکره فی المدائح
ص: 546
المعتمدیه.
لسعد الدین صاحب القاری بالهند. طبع بدکن حیدرآباد فی (1309) علی الحجر فی (448 ص).
و اسمه أمیر أفشار الملقب کریم پور ابن قدم علی، ینتسب إلی بیت الزند. ولد بفسا من توابع شیراز و تعلم هناک و جاء إلی طهران و دخل فی کلیه الحقوق لکن الحکومه طردته منها. و فی (1369) نشر جریده شورش. و بعد سقوط حکومه تأمیم النفط زجوه فی السجن، ثم صبوا علیه النفط و أحرقوه هناک حیا. و لا حول و لا قوه الا بالله فهو أحد الشهداء بید المغاربه الصلیبیین.
و اسمه السید علی. ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 361) و قال کان تلمیذ میرزا قتیل.
المیرزا أحمد بن محمد هاشم الخطاط فی النسخ و الوزیر لإمام قلی میرزا ابن محمد ولی میرزا ابن الفتح علی شاه. ترجمه معاصره فی (مع- ج 2- ص 248) و فی (روشن- ص 361).
مر بعنوان بابا شوریده.
الحاج محمد تقی بن عباس الشیرازی المولود (1274) أو (1280) کما فی مجله أرمغان و المتوفی (1345) یزید علی أربعه عشر ألف بیت کما ترجمه مفصلا فی أدبیات معاصر- ص 61 و ترجمه فی (عم- ص 266) و قید ولادته کما ذکر فی فارس نامه (ج 2 ص 148) و ألقی وزیر المعارف بإیران علی أصغر حکمت فی (1305 ش) خطابا مفصلا فی وصفه أدرج فی العدد السادس من السنه السابعه من مجله أرمغان. توجد نسخه من دیوانه صححه ولداه حسن إحسان و حسین شیفته، بمکتبه (المجلس) کما فی فهرسها (3: 318) و أخری عند (فخر الدین) تحت رقم (52) و طبع غزلیاته ابنه الإحسان بطهران فی (120 ص). و کان له خط جید، طبع بخطه کلیات سعدی علی الحجر ببمبئی فی (1296) و تعرف کلیات سعدی طبعه شوریده بأنها من أحسن طبعات سعدی. و ترجمه الشیخ أسد الله إیزد گشسب فی نامه سخنوران- ص 111. و طبع له آذر فی (53 ص) بطهران فی (1320 ش).
ص: 547
و اسمه الشیخ إلهی بخش سافر من أکبرآباد إلی فرخ آباد و تقرب عند المیرزا مظفر بخت التیموری و دیوانه فی (3000 بیت) مات فی أواسط المائه الثالث عشره أورد شعره فی (گلشن- ص 326) و نقل عن دیوانه فی ذیل کشف الظنون
لمیرزا غلام محمد عرب طبع فی (1351) مر باسمه آتش پاره
و اسمه محمد إنعام الدین خان ابن محمد یحیی الدین، من أعیان تلک القصبه الهندیه أورد شعره فی (گلشن- ص 227)
أورد شعره فی (خوش گو) و قال: هجاه شفائی
المیرزا جواد بن أبی القاسم ولد (1299) بأصفهان و مات بکربلاء زائرا فی (25 محرم- 1371) و دفن بها طبع دیوان بأصفهان فی (340 ص) فی (1333 ش) مع مقدمه لعزیز الله المسعودی فی أحواله ترجمه فی شعرای معاصر أصفهان (ص 284)
کان من شعراء سام میرزا و فی نکبته فر إلی الهند عند همایون پادشاه، و مات بکابل فی أواسط المائه العاشره أورد شعره فی (تش- ص 30) و عنه فی (گلشن- ص 228) و عنهما فی القاموس الترکی ثم الریحانه و قال فی (دجا- ص 208): إنه من المنسوبین إلی الخواجه رشید الدین الوزیر و کان خطاطا بالنستعلیق و کان منشیا لسام میرزا، سافر إلی الهند و مات بکابل (954) له دیوان مشتمل علی القصائد و الغزل فی (400 بیت) و له ترجمه دیوان علی علیه السلام نظما فارسیا، ترجمه فی (885) للسلطان یعقوب آق قوینلو، توجد نسخته عندی (عند محمد علی تربیت بتبریز) (أقول) و بعض هذه الخصوصیات یطابق شوقی یزدی المذکور فی (تس 5- ص 109) و ذکرناه فی (ص 550) فلعله صحف الیزدی بالتبریزی، أو أنه الذی ذکر فی (تس 6- ص 186) و قال إنه جالس الشعراء حتی صار شاعرا
من سادات تفرش أورد شعره فی (روشن-
ص: 548
ص 361)
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 171) و أورد رباعیته
الشیخ موسی الحائری بن محمد علی بن مراد الخراسانی نزیل الحائر الحسینی إلی أن توفی بها فی مدرسه البقعه فی حدود (1333) عن عمر طویل، و هو المشهور بالکیمیاوی، ناظم قصیده البتول العذراء المذکور فی (ج 3- ص 16) و دیوانه فارسی تخلصه فیه شوقی ذکره مصاحبه السید هبه الدین و من شعره المطبوع قصه ضامن آهو للإمام الثامن
و هو مولانا شوقی من بلده جیجکتو، و أصله من خوارزم، کثیر المطالعه و التفکر ترجمه و أورد شعره الفارسی و الترکی فی (مجن 3- ص 64 و 237)
من معاصری المیر تقی الأوحدی أورد شعره فی (گلشن- ص 228)
المیر محمد حسن (حسین) بن المیر عزیز الله من سادات ساوه و له شعر کثیر فیها الغث و السمین کان فی شبابه فی خدمه الخواجه شعیب وزیر الأرامنه بکاشان، و بعد موته سافر إلی الهند و رجع، ثم أراد العوده إلی الهند لکنه بقی عند المیر جمال سلطان حاکم بندر عباس و تزوج هناک و له ثلاثه أبناء، مات أحدهم و سافر الآخران إلی الهند ترجمه و أورد شعره النصرآبادی فی (نر 9- ص 331) و عنه فی (خوش گو) و زاد أنه تقرب فی الهند عند جهانگیر و کذا فی (تش- ص 221) و فی سرو آزاد- ص 49 و (حسینی- ص 174) أنه حبسه جهانگیر پادشاه و نجاه قاسم خان، فرجع إلی إیران و لعله المذکور فی (سرخوش- ص 60) و (تغ)- ص 76)
أورد شعره فی (خوش گو) و قال إنه ألف دیباجه لدیوان خاقانی
ترجمه فی (تس 5- ص 175) و قال إنه کان یمدح القاسم بیک پرناک و قد نال منه صلاه جلیله، و له قصائد فی مدیحه
ص: 549
ذکرنا له فی (ج 10- ص 164) منظومه رجوم الشیاطین فی رد المیرزا نعیم السیاح و فی (ج 8 ص 135) درر المصائب و اسمه محمد شفیع بن محمد سمیع العراقی (أراکی) المیثمی
ترجمه و أورد شعره فی (تس 5- ص 157) و قال إنه قلیل الشعر
من المعاصرین أورد شعره فی (پژمان- ص 246)
أورد شعره فی (تش- ص 261) و قال إنه کان خلعا و قال فی (خوش گو) إنه من أکابر یزد و قال فی (گلشن- ص 229) إنه من أحفاد الخواجه رشید الوزیر سکن هرات و مات بها (963) و دفن بمقبره الخواجه عبد الله الأنصاری و عنه أخذ ظاهرا فی القاموس الترکی ثم عنه الریحانه و أورد شعره (پژمان)- ص 247)
المنشی لسام میرزا الخطاط بالنستعلیق ترجمه سام میرزا کذلک و أورد قصائده فی تتبع قصائد أمیدی تهرانی و کاتبی فی (تس 5- ص 109) و راجع دیوان شوقی تبریزی
و اسمه محمد إسحاق قال النصرآبادی فی (نر 10 ص 442) إنه جاء إلی هرات فی (1088) و هو الآن ساکن بها عند حاکمها صفی قلی خان و عند حاکم خراسان المیر سعد الدین راقم الشاعر المذکور فی (ص 351) ثم فر منه إلی أصفهان و سکن عند علی بن سهل و بها مات (1107) کما فی تذکره حزین- ص 66 الذی أدرکه فی صغره، و (تغ ص 76) و ذیل کشف الظنون و قال فی (سرخوش- ص 61) لم یخرج من توران شاعر مثله و نقل المستر براون فی تاریخه (ج 4 ص 167) عن گیپ فی تاریخ الشعر العثمانی (ج 1- ص 130) أنه کان متبعا عند الأتراک مده نصف قرن و ترجم أیضا فی سرو آزاد- ص 120 و (حسینی- ص 184) و (ض- ص 364) توجد نسخ من دیوانه عند شیخ الإسلام ولی الدین أفندی و غیره من مکتبات ترکیا، (بنگاله) و أخری کتبت حدود الألف و المائه عند (فخر الدین- رقم 64)
ص: 550
و أخری فی مکتبه مدرسه القزوینی فی النجف، و هاتان مجدولتان بالذهب یقرب من دیوان الحافظ الشیرازی و قد طبع بإیران کما فی بعض الفهارس
مر بعنوان جام شهادت بالأردویه
نزیل طهران ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 248) و قال إن له مقاما عالیا فی الشعر و انما أذکر بعض أشعاره ثم أورد عده من غزلیاته فیما یقرب من أربعین بیتا و له یوسف و زلیخا کما فی (دجا- ص 175)
هو النواب محمد تقی میرزا حسام السلطنه ابن فتح علی شاه، المتوفی (1278) أرخه فی آثار عجم- ص 529 و ترجمه فی (مع- ج 1 ص 36) و (انجمن- 2) و أورد شعره و هو والد شیخ الرئیس المتخلص حیرت
الأمیر الکبیر محمد قاسم خان أرشد أولاد اعتضاد الدوله سلیمان خان بن محمد خان القاجار ترجمه فی (مع- ج 1 ص 36) و أورد بعض غزلیاته
لحسین بن محمد الیزدی الملقب ناظم لشعراء الملاقی أخیرا مع جیحون و له دیوان مطبوع، و دیوان آخر غیر مطبوع، کما یظهر من آیتی فی (تش یز- ص 300)
و اسمه محمد إبراهیم الأصفهانی نزیل الهند و المقتول بسوء نیه بها. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 336) و أورد جمله من أشعاره، و کذا فی (تش- ص 179) و (خوش گو) و (روشن- ص 361) عن نگارستان سخن و (تغ- ص 76) و (پژمان- ص 858).
ذکر بهذا الاسم مطلقا رجلان فی (مجتس 6- ص 156) و (بهش 2 ص 385) الأول معمایی و الثانی هزال. و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 1- ص 319 إنه رأی مختصر دیوان شهاب بخط عبد الرزاق ابن أخت المیر عماد. و لعلهما أحد الآتیین بعد هذا.
و اسمه شهاب الدین. قال سنگلاخ فی (امتحان الفضلاء- ج 1- ص 214) رأیت منتخب دیوانه بخط زره أسفراینی محمد حسین. و لعله
ص: 551
متحد مع شهاب باخرزی.
و اسمه حسن علی و کان یلقب صدر الشعراء. أطری شعره و أدبه فی (عم- ص 249 و 560) و قال کان یسکن شیراز و کذا فی (پژمان- ص 248).
و اسمه المیرزا نصر الله. مدح منوچهر خان گرجی بأصفهان قبل أن یصل الثلاثین من عمره فذکره فی المدائح المعتمدیه و جاء إلی طهران فی (1254) و تقرب عند المیرزا آقاسی، و لقبه الشاه تاج الشعراء. و کان آباؤه قضاه الجیش القاجاری. و له شاهنامه قاجاریه. و ترجمه أیضا فی (المآثر- ص 204) و (مع- ج 2 ص 219- 224) و (ض- ص 454) و گنج شایگان- ص 244- 324).
و توجد نسخه من دیوانه فی (سپهسالار) کما فی فهرسها (ج 2- ص 619) فی (8000 بیت) و نسخه عند (الملک) برقم (5318).
و اسمه محمد طاهر. أصله من أصفهان و سافر إلی شیراز فی (1233) و تقرب عند حسین علی میرزا. ثم سکن حویزه بخوزستان و یعرف بشهاب لرستانی أیضا، و کان خطاطا جیدا بالنسخ، مدح منوچهر الگرجی فذکر فی المدائح المعتمدیه بعد ذکره لشهاب أصفهانی المیر نصر الله.
و اسمه شهاب الدین شرف الملک. قال سنگلاخ (فی امتحان الفضلاء- 2: 90) رأیت دیوان قصائده بخط محمد طاهر اعتماد الدوله.
و لعله المذکور فی (اللباب- 6) بعنوان الصدر الأجل شهاب الدوله و الدین شرف الملک صاحب الاستیفائی.
راجع عمعق بخاری، و شهاب سمرقندی.
فی مصائب الحسین علیه السلام بالترکیه طبع للمره الثالثه فی مجلدین صغیرین، أولها فی (264 ص) فی تبریز علی الحجر.
و اسمه علی شهاب من شعراء القرن التاسع.
کان له مناظرات مع الشیخ آذری الذی کان اسمه حمزه فکان یفضل اسم حمزه علی اسم علی، و قد أجابه شهاب برباعیه فضل فیه اسم علی علی حمزه. ترجمه و أورد شعره فی
ص: 552
(دولت- 6) و قال کان یمدح محمد جوکی بن شاه رخ الذی مات (848) و کذلک فی (تش- ص 70) و ترجمه فی (لط 1- ص 17) و فی الریحانه نقلا عن سفینه الشعراء (ص 194) و القاموس الترکی، و فی (روشن- ص 362). و ترجم ولده السری فی (مجن 3 ص 67 و 240) و قد ذکرناه فی (ص 445).
و اسمه المیرزا عبد الله خان بن حبیب الله خان الخطاط الماهر فی التصویر و العالم فی النجوم و قد عمر طویلا، فله شعر تاریخه (1133) و مات بتربت حیدری فی (1215) کما فی (انجمن- 4) و (مع 2- ص 253) أو (1216) کما فی (ض- ص 454). کان بهراه فی عهد تیمور شاه الآرانی (1187- 1207) و کان ملازم ابنه محمود (1224- 1245) حین کان ولی العهد. رتب دیوانه أولا بنفسه فی (1206) علی أربعه أقسام 1 حمد الله و مدح السلطان 2 مدائح الأمراء. 3 التواریخ 4 الأهاجی، ثم الحق به إلی (1214) و کتب له مقدمه ذکر فیها لنفسه خسرو و شیرین و یوسف و زلیخا الموجودتان فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 704) و بهرام نامه و عقد گهر فی النجوم، و تذکره شعراء و مرادنامه فی وقایع علی مراد زند، و تذکره وزراء و تاریخ مجدول. السته الأولی منظومات و الأخیران منثوران.
قال فی (انجمن 4) إن دیوانه فی عشرین ألف بیت، و لکن النسخه الموجوده فی (المجلس) تشتمل علی (7500 بیت) کما فی الفهرس (3: 321) و قال فی ریاض العارفین إن أشعاره تزید علی المائه ألف. و قد یعرف شهاب خراسانی أیضا. و له ولدان هما میرزا اختیار شهابی و مرتضی محجوب کما سیأتی.
مر بعنوان دیوان ابن معتوق.
مر بعنوان شهاب ترشیزی. و یأتی شهاب الدین الغزنوی.
و هو شهاب الدین أحمد بن شمس الدین بن عمر القاضی بدولت آباد بهند، الملقب ملک العلماء له إرشاد النحو و بحر مواج و بدیع البیان و شرح بانت سعاد و شرح الکافیه و تفضیل العالم و مناقب السادات و شرح أصول البزدوی مات (848) و دفن بجونپور. ترجمه فی خزینه الأصفیاء- ج 1 ص 390 و (گلشن- ص 229) و عنهما فی القاموس الترکی
ص: 553
و معجم المطبوعات فالریحانه.
ذکر بهذا الاسم مطلقا فی (حسینی- ص 171) و کذا فی (بهش 1- ص 320) فقال و له تصانیف مشهوره. و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء (ج 1- ص 319) إنه رأی مختصر دیوان شهاب بخط عبد الرزاق ابن أخت المیر عماد.
و لعلهما أحد الآتیین بعد هذا.
الصدر الأجل شهاب الدوله و الدین شرف الملک. أورد شعره و أطرأه فی (اللباب- 6). و مر شهاب باخرزی.
أورد شعره فی (تش- ص 321) فی شعراء بخارا، و قال اسمه شهاب الدین أحمد. ثم ذکر بعده فی شعراء سمرقند، شهاب الدین أحمد السمرقندی فهما اثنان.
راجع شهاب مرندی.
مر بعنوان دیوان ابن معتوق.
مر بعنوان حسین بن شهاب الدین.
من أبناء المشایخ فی ری. ذکر فضائله و أورد شعره فی (تس 5- ص 136).
و هو شیخ الإشراق أبو الفتح یحیی بن حبیش المقتول بحلب (587) ترجمه ابن خلکان و الجامی فی النفحات (ص 530) و أورد کثیرا من شعره العربی. و فی (مع 1- ص 312) و (ض- ص 362) و (روشن- ص 362) أوردوا شعره الفارسی.
مر فی (ص 478) و ترجمه أیضا فی (تش- ص 226) و (روشن- ص 362) و أورد فی گلستان مسرت (ص 385) شعرا فی تاریخ ولادته، و هو:
سال مولود أو بدان بیقین
(أکمل الأولیاء شهاب الدین)
و فی تاریخ وفاته (632):
شد رقم سال نقل آن بالا
ساکن أوج جنت والا
ص: 554
و راجع شهاب الدین العارف، و شهاب الدین عمر.
و اسمه شهاب الدین بن عبد الکریم. قال فی حسینی- ص 173 له منظومه شفاء المرض و إمساکی و غیرهما فی الطب و المجربات الصحیه، ثم أورد بعضها.
قال فی. (اللباب- 10) الأجل شهاب الدین أبو الحسن طلحه، أشعاره کثیره و أکثرها الرباعیات.
قال سنگلاخ فی (امتحان الفضلاء- ج 2- ص 268) إنه رأی دیوانه بخط مختار بیگ، مختار الخطاطین. و مقصوده شهاب الدین السهروردی المذکور آنفا.
کما فی (حسینی- ص 161) و قد مر بعنوان السهروردی آنفا و فی (ص 478).
شهاب الدوله و الدین محمد بن رشید الرئیس. المتوفی (598) ترجمه و أطری شعره الکثیر فی (اللباب- 6). و قال فی (تش- ص 113) ولد و نشا بغزنه و مدح بهرام شاه. و کذا فی (روشن- ص 363).
و (پژمان- ص 248).
و مداران من بلاد الهند. و اسمه شهاب الدین ابن جمال الدین و یقال له شهاب متمزه کما مدحه الأمیر خسرو الدهلوی. له قصائد ذات التزامات مشکله. أورد فی (مع 1- ص 304) قرب مائه بیت منها.
و اسمه شهاب الدین أحمد بن الملا علی بن الملا قاسم بن نعمه الله الشیرازی الأصل المکی المولد. کان جده ظهیر الدین له مدرسه بشیراز. و ولد والده الملا علی بمکه. أورد شعره الذی نظمه فی (1074) فی سلافه العصر (ص 182- 187) یمدح والد المؤلف.
قال سنگلاخ فی (امتحان الفضلاء- ج 1 ص 122) رأیت دیوانه بخط المیر محمد.
هاجر إلی الهند فی عهد همایون پادشاه. و بها مات
ص: 555
(942)- شهاب الثاقب) کما فی تاریخ میرخوند. ترجمه کذلک و أورد شعره فی (گلشن- ص 229).
و اسمه الحاج جناب بن هدایه الله الساوجی المتوفی بالنجف (1331) کان شاعرا معمرا. رأیت دیوانه بخطه الجید عند السید الحاج أبو محمد الساوجی المتوفی بالنجف (1333).
الأجل الأفضل شهاب الدین أحمد ابن المؤید السمرقندی البخاری. له دیوان نقل عنه فی (اللباب- 11) و سماه فی (مع- ج 1- ص 310) شهابی سمرقندی، و قال ولد بنسف و سکن سمرقند، و أورد کثیرا من شعره.
و ترجمه فی (تش- ص 335) فی شعراء سمرقند و أورد شعره، و (تغ- ص 77) و (روشن- ص 362) عن نگارستان سخن.
مر بعنوان شهاب أرسنجانی.
اسمه شهاب الدین. ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 363) و لعله بیانی المذکور فی (ص 150).
مر بعنوان شهاب أصفهانی.
و اسمه میرزا عمران بیگ. سافر إلی الهند و تقرب عند عبد المطلب خان بأکبرآباد. و قتل بأیدی اللصوص فیها. نظم رزم نامه لذی الفقار الدوله. نقل عنها فی (روشن- ص 364) عن آفتاب عالمتاب.
و اسمه القاضی شهاب الدین. من الشعراء المعاصرین لسام میرزا. ترجمه فی (تس 4- ص 77) و أورد شعره، و لکن جاء فی الطبع غلطا جمندی بدل مرندی، و الصحیح ما کان فی نسخه تربیت التی نقل عنها فی (دجا- ص 210). و کذا فی (روشن- ص 363).
یأتی بعنوان شهاب هروی و مر حقیری.
مر بعنوان شهاب سمرقندی.
مر بعنوان شهاب سمرقندی.
من مشاهیر شعرائها و لا سیما فی المعمی. له رساله
ص: 556
منظومه فی المعمی. ذکره فی (تس 5- ص 127) و قال فی (روشن- ص 364) إن اسمه ملا شهاب الدین. کان بهراه عند بابر شاه ظهیر الدین، و جاء إلی الهند و مات (942) و قد مر بتخلصه حقیری.
و هو شهاب الدین فخر الکتاب محمد بن همام المعروف بشهاب همام. ترجمه کذلک و أورد شعره فی (اللباب- 6).
و اسمه المیرزا محمود الغمامی الهمدانی من أعضاء انجمن دانش بهمدان. أورد شعره محمد باقر ألفت فی دانش نامه المطبوع (1342). و (پژمان- ص 248).
و اسمه القاضی شهاب. قال سنگلاخ فی (امتحان الفضلاء- ج 1 ص 160) إنه رأی قصائده بخط جعفر الهروی. و أورد شعره أیضا فی (روشن- ص 362).
اسمه میرزا اختیار بن المیرزا عبد الله خان المتخلص بشهاب المذکور فی (ص 553) و أخ مرتضی محجوب. ترجمه فی (مع- ج 2 ص 249) و ذکر أنه توفی قبل سنین من تألیفه و کان دیوانه فی المسوده، و لم أدر إلی ید من وقع.
و ذکر بعض رباعیاته التی کتبه بخطه فی دیوان هدایت مؤلف المجمع.
ترجمه و أورد شعره فی (اللباب- 11) و سماه شهابی غزال خجندی. و ذکر معارضته مع شمس خاله المذکور فی (ص 539).
و ذکر أیضا فی تاریخ بیهقی و تعلیقات النفیسی ج 3 ص 1352- 1355 و 1534- 1550.
مر شهاب سمرقندی.
راجع شهابی خجندی.
اسمه السید عبد الله من سادات قزوین. ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 136) و أورد شعره فی (تش- ص 226) و (پژمان- ص 248).
و اسمه المیر عبد الوهاب بن عبد الرزاق أتکه، و ابن أخت سهیلی جغتائی (شیخم) ترجمه و أورد شعره فی (مجن 5- ص 109 و 283) قال
ص: 557
و جمع دیوانه بنفسه و سماه إبدال نامه و فی نسخه تخلصه سهائی فلعله المذکور فی (ص 478).
و هی شاعره کردیه فارسیه بنت شهناز خان الدنبلی.
مدحت حسن علی میرزا قاجار ابن فتح علی شاه والی خراسان. ترجمها و أورد شعرها فی خیرات حسان و عنه فی از رابعه تا پروین- ص 160.
اسم لخمس قصائد فارسیه للفیض الکاشانی المولی محسن، میمیه و دالیه و نونیه تأتی فی الشین.
و اسمه الشیخ حسین الطبیب. کان من الأعراب و نشا بفارس و سکن الهند و تقرب عند محمد أعظم طبیا خاصا له. و لقبه فرخ سیر حکیم الممالک و فی عهد محمد شاه حج البیت، و مات بشاه جهان آباد فی (ذی الحجه- (1149) رأی دیوانه آزاد بلگرامی فذکره فی سرو آزاد- ص 201 و نقل عن منتخب دیوانه. و عنه أخذ ظاهرا هدایت فی (مع- ج 2- ص 250) و (انجمن 4) و قال (خوش گو) فی أحوال تأثیر تبریزی: إنه بعث بدیوانه إلی حکیم الملک شهرت الشیرازی إلی الهند فاشتهر هناک. و توجد شعره فی گلستان مسرت- ص 154 و توجد دیوانه مع منتخب دیوان کمال خجندی فی (بنگاله). و ترجمه فی (حسینی- ص 184) و فی (تغ- ص 77) قال إن دیوانه أربعه آلاف بیت.
و هو النواب افتخار الدین علی خان تلمذ علی محمد حسن قتیل أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 230)
و اسمه علی رضا ابن السلطان فتح علی شاه و أخ محمد رضا میرزا المتخلص أفسر لأمه قال فی ناسخ التواریخ إنه الولد العشرین لفتح علی شاه ولد (1218) و سکن ملایر یرتزق من أقطاع أعطاه والده و مات هناک توجد دیوانه بمکتبه (المجلس) بخط زوجه الشاعر المسماه دلدار خان لرستانی، فی (1700 بیت) قصائد و غزلیات و مثنویات، و علیه تقریظ لفریدون میرزا کتبه فی (1323) کما فی فهرس المجلس (3: 323) و ترجمه فی (مع- ج 1 ص 36) و رأیت قصیده لشهرت فی مدیح الرضا علیه السلام ضمن مجموعه دونها شاعر یتخلص مداح فی (1285) عند
ص: 558
السید محمد الجزائری فی النجف و لعله لهذا الرجل
و اسمه أحمد نعمهاللهی من المعاصرین طبع له هناک اندیشه های من، یا دامنه های خیال فی (227 ص)
و هو الشاه زاده ابن نور الدین جهانگیر پادشاه و صهر نورجهان بیگم جلس بعد أبیه ثم أسمل عینیه آصف خان أورد بعض شعره فی (گلشن ص 239)
قصائد و غزلیات و رباعیات للمیرزا محمد حسین المعاصر طبع جزئه الأول فی (1310 ص) فی (214 ص) ثم أعید أخیرا فی (619 ص) و جاء شعره فی کنگره نویسندگان- ص 212
راجع دیوان عمادی شهریاری
قال فی (اللباب- 11) إن قصائده غیر مشهوره و لکن رباعیاته معروفه سائره
و اسمه کاظم ولد حدود (1301 ش) طبع له فی (1322 ش) عشق و شاعری و علی ظهره أن له أشعار جدید و أفکار و مناظر ترجمه و أورد شعره فی (شعرای معاصر أصفهان- ص 289)
یأتی بعنوان تخلصه نادم
راجع دیوان نیسان أصفهانی
راجع دیوان شهیفنی
المیر محمد علی بن عبد الوهاب من بیت المدرسی بیزد، و صاحب تذکره شبستان المذکوره فی (ج 4 ص 35) ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 300) و مر حفیده آگهی یزدی
من المعاصرین اسمه أحمد ولد بمشهد خراسان حدود (1344) و طبع له غنچه ها بطهران
و هی بنت المیرزا أبی تراب ثقه الأعلام النائنی الذی توفی (1346) ابن المیرزا أبی طالب بن محمد بن علی رضا النائنی ولدت بأصفهان
ص: 559
فی (1304) و تخرجت من کلیه الآداب بطهران ترجمها و أورد شعرها فی شعرای معاصر أصفهان (ص 42) و سخنوران نامی معاصر (ص 27)
و اسمه عباس خان أورد شعره معاصره آیتی فی (تش یز- ص 300) و عنه فی تاریخ نائین فی (ج 4 ص 149)
و اسمه المیر حسین الرمال أطری أخلاقه النصرآبادی فی (نر 9- ص 293) و قال عمر أکثر من سبعین سنه و لم یذکر اسمه الحسین فنقلناه عن (تغ- ص 77) و (گلشن- ص 239) و قال هذا إنه أصفهانی أو خراسانی، و لذلک قال فی (روشن- 367) إنه خراسانی
ترجمه و أورد شعره فی (خص 8- ص 311) و (تغ- ص 77)
معاصر السلطان یعقوب ترجمه و أورد شعره نقلا عن دیوانه فی (تش- ص 162) و قال إن شعره لیس بشعر و ذکر حکم القاضی اللاهیجی بإهدار دمه
ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 367) قال و اسمه محمد علی جاء إلی الهند فی عهد أکبر شاه و له مثنوی عدم نامه
ترجمه و أورد شعره معاصره فی (تس 5- ص 149)
الشیخ شمس الدین محمد بن جمال الدین مکی بن محمد بن حامد الجزینی الشهید فی (9- ج 2- 786) جمعه الشیخ محمد رضا بن الشیخ زین العابدین بن شمس الدین العاملی، من أحفاد شیخنا الشهید الناظم و الجامع شاب فاضل معاصر
الشیخ أبو الحسن من شعراء آل سامان اعترف بفضله الرودکی و رثاه حین مات فی (325) بقطعه جاء فی ترجمته فی (اللباب- 8) قال و کان ینظم بالعربیه و الفارسیه و نقل شعره العربی عن حماسه الظرفاء لأبی محمد عبد الکافی الزوزنی و ترجمه أیضا فی (تش- ص 299) و الریحانه عن القاموس الترکی و قال
ص: 560
محمد دبیر سیاقی فی مقدمه گنج باز یافته إنه جمع أشعاره و إنه سیطبع دیوانه
أورد شعره فی مخزن الدرر لحقیر الدزفولی المذکور فی (ص 258) و کان معاصرا له
و اسمه المیرزا عبد الله الطبیب المتوفی (نیف و 1270) ترجمه فی آثار عجم- ص 560
ذکر النصرآبادی فی (نر 9- ص 367) أنه نزل إلی أصفهان قبل سنین و هاجر منها إلی الهند و بها توفی، و ذکر بعض شعره و لعله متحد مع شهیدی قمی الآتی
المیر محمد هاشم کان یذکر أنه من سادات لاهیجان، و سافر إلی البلاد و منها إلی أصفهان فی عصر النصرآبادی کما ذکره فی (نر 9- ص 350) و أشار إلی غزلیاته الکثیره و عنه أخذ فی الریحانه، و فی (روشن- ص 369) سماه شهیدی لاهیجی
و اسمه میر غازی ابن أخت راسخ مات (1130) ترجمه و أورد شعره فی (حسینی- ص 184) و کذا فی (خوش گو)
نزیل طهران فی عصر رضا قلی خان و قد مدح السلطان محمد شاه و وزیره و سائر الأرکان ترجمه (مع 2: 245) و أورد ما یقرب من أربعین بیتا من شعره
و هو الحاج میرزا حبیب الله بن المیرزا هاشم بن المیرزا هدایه الله ابن المیرزا مهدی الخراسانی الشهید ولد (1266) ترجمه فی مطلع الشمس و عبر عنه بسید المجتهدین إمام الجماعه بمسجد گوهرشاد و ترجمه تلمیذه السید حسن المشکان الطبسی فی مجله دبستان و قال کان یخطب و یعظ الناس أکثر من ساعتین متصلا تلمذ علی المیرزا حسن الشیرازی بسامراء و المیرزا حبیب الله الرشتی فی النجف، و تعلم اللغه الإفرنسیه و توفی بمشهد (27 شعبان 1327) و دفن بصفه الشاه طهماسب طبع دیوانه حفیده حسن حبیب بطهران فی (1376) و یتخلص فیه حبیب و حبیبا و إن اشتهر بالشهیدی هذا ما ذکره محمد شهید نورائی فی خطاب ألقاه فی
ص: 561
حفله ذکری له هذا و قد طبع مجموعه من شعره بعنوان گنج گهر فی (1370) جمعها عباس زرین قلم
أو بابا شهیدی ترجمه و أورد بعض مطالعه سام میرزا فی (تس 5- ص 106) و ذکر أنه کان ملک الشعراء للسلطان یعقوب و کان شعره مرغوبا ثم سافر إلی الهند و بعض بلاد گجرات و بها توفی (935) و أورد بعض شعره أیضا و نقل فی (حسینی- ص 170) أخذه الصله الکثیره من عادل شاه بالهند و ترجمه فی (تش- ص 232) و تتبع ضمیری دیوانه، بدیوان سماه خجسته فال کما ذکر فی (ج 7- ص 261) و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 1 ص 115 إنه رأی دیوان غزله بخط سلطان محمد نورا و ترجمه أیضا فی (مع 2: 23) و کذا فی (خوش گو) و (تغ- ص 77) و حبیب السیر الجزء الرابع من المجلد الثالث (ص 115) کما فی رجال حبیب السیر
و هو الحافظ خان محمد خان بن غلام محمد خان بن غلام حسین خان، تلمیذ أسد الله غالب کان والده من حکام الإنگلیز بلکهنو و لقب افتخار الشعراء أورد شعره فی (گلشن 230- 238)
ترجمه و أورد شعره فی (تس 5- ص 149).
للشیخ أبی الحسن علی بن الحسین الحلی قال فی الریاض عندنا قصیده من دیوانه و فی مجالس المؤمنین ذکره بعنوان علی بن الحسین الشهیفیه و قال إن الشیخ السعید محمد بن مکی الشهید فی (786) قد شرح إحدی قصائده الکثیره فی أهل البیت و هی التی فی مدح الأمیر علیه السلام . و لما بلغ الناظم اعتناء الشهید بقصیدته و شرحه إیاها مدحه بقطعه فی عشره أبیات و أرسلها إلی الشهید تشکرا منه. و فی الریاض عبر عنه بالشهیفیه تاره کما فی الأمل و المجالس و تاره بالشفیهیه و الظاهر أن الثانی تصحیف.
أبو نصر فتح الله خان بن محمد کاظم بن حسین خان الکاشانی. کان آباؤه حکام کاشان فی العهد القاجاری. له فواکه السحر و مقالات سگانه و خطاب فرخ و جواهر مخزون و لئالی مکنون و تنگ شکر و درج گهر و مسعودنامه و یوسفیه و کامرانیه و زبده الآثار
ص: 562
و مطائبات و نصائح منظوم و عنوان بیان و شرف الملوک و فتح و ظفر کلها منظومات و توجد الأخیر فی المجلس کما فصلها. فی فهرسها (3: 519) و قد انتخب من کل واحد منها مجموعه طبعت بأستانبول فی (1308) و له دیباجه علی مظهر العجائب للعطار طبعت (1323) و هذه کلها غیر دیوانه المطبوع بطهران فی (204 ص) و مات بطهران عن ثمان و ستین سنه فی (1308) ترجمه فی (المآثر و الآثار- ص 204 و فی (مع 2: 224) و أورد ما یقرب من ألف و ثلاثمائه بیت من قصائده. و توجد نسخه من دیوانه کتبت فی دار النصره هرات فی (شوال (1273) فی (3000 بیت) عند (الملک) برقم (5159).
ابن براق خان أوز بیک من نسل چنگیز خان و سلطان ما وراء النهر من (906) و استأصل هو أولاد سلطان حسین میرزا بایقرا فی (913) و بقی بعدها مده إلی أن قتله بعض عسکره. ترجمه و أورد شعره فی (تس 1- ص 19).
المتوفی (866) کما فی شاهد صادق مؤلف جواهر الأسرار قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- 1: 114 إنه رأی دیوانه بخط محمد ابریشمی. و مر فی (ص 3).
مر فی الألف.
مر فی الألف (ص 41) قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- 1: 60 أنه رأی دیوان رباعیاته بخط المیر علی الهروی. و قد طبع سعید النفیسی ثمانمائه رباعیه منسوبه إلی الشیخ بعنوان سخنان منظوم أبو سعید أبو الخیر بطهران فی (1374) مع مقدمه و تعلیقات مفصله.
اسمه خواجه هاشم یأتی فی الهاء.
یطلق غالبا علی الشیخ أحمد الجامی نظیر حجه الإسلام علی الغزالی. مر فی (ص 188).
ترجمه فی (تس 5- ص 178)، و مر فی (ص 203).
نسخته عند (الملک- 902) و مر فی (ص 233).
ص: 563
الذی عاشره سام میرزا عشر سنوات مر فی (ص 342)
مر بعنوان حیرت قاجار فی (ص 274).
ابن سینا حسین بن عبد الله مر فی (ص 26).
مر فی حرف الراء بعنوان رباعی فی (ص 354). و ترجمه فی (مطلع الشمس ج 2 ص 436).
ذکره فی (مجتس 6- ص 164) و لعله اللاهیجی المذکور فی (بهش 2- 383).
ترجمه أیضا معاصره فی (مجن 4- 102 و ص 277) و ذکر أنه ابن الشیخ عبد الله دیوانه. و أورد شعره المعمی و ذکر شعر أمه و شعر أبیه أیضا. و مر أمه بیدلی فی (ص 153).
خلیفه الشیخ أبی سعید البورانی العارف الخطاط الشهیر. ترجمه فی (مجن 4- ص 97 و 275) و أورد شعره. و هو غیر جلال الدین أبو یزید پورانی المتوفی (862) المذکور فی النفحات (ص 451).
اسمه الشیخ أحمد بن الشیخ محمد اللاهیجی. یأتی تخلصه فدائی ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 67) و (بهش 2- ص 383) و ذکرا شعره.
له جام جمشید قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- 1: 159 إنه رأی منتخب جام جمشید هذا بخط جعفر هروی.
مر فی (ص 526 و 390) و توجد عده أوراق من شعره فی کتاب تحفه العرفان فی أحوال روزبهان لحفیده إبراهیم.
جد الصفویه. نسبوا إلیه أشعار یأتی فی الصاد.
یأتی فی العین.
یأتی فی العین.
یأتی فی الکاف.
یأتی فی الکاف.
مر بعنوان سهیلی جغتائی. و قد طبع فی الهند فی (1255)
ص: 564
منظومه کلمات قصار علی علیه السلام للجامی باسم آیات جلی فتوغرافیا بخط شیخ نظام شیخم الخطاط الأمیرانی فی القرن العاشر. و أظنه هذا الرجل. الذی ترجم فن (مجن 3- ص 56 و 230) أیضا.
بأصفهان. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 3- ص 61) و أورد شعره.
من أقرباء قاضی عیسی قاضی عسکر (أو الصدر) للسلطان یعقوب. و بینه و بین الوزیر المیر علی شیر مصافات و مراسلات. ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 72) و (مجن 6- ص 119 و 295) و أوردا شعره.
ترجمه و أورد شعره فی ریاض الشعراء و (روشن- ص 370) و (دجا- ص 210).
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 80 و 255) و قال سافر إلی العراق و الحجاز و مهر فی الموسیقی و رجع إلی هراه.
کما فی (لط 1 ص 22) و الصحیح مسیحی کما فی (قز مج 1 ص 196).
نظم تاریخ وفاه الأمیر قوام الدین نصر الله السنجانی فی (820) کما فی رجال حبیب السیر (ص 59) و لا أظنه شیخی کرمانی.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 152) و أورد شعره.
ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 301) و ذکر أنه هاجر من هرات إلی یزد فی (968) و کانت فی لسانه لکنه.
و اسمه آقا محمد من فقهاء یزد، و توفی بها (1337). ترجمه و أورد شعره الآیتی فی (تش یز- ص 301) و قال بلغ عمره الخمس و الثمانین.
و اسمه المیرزا عباس خان بن إسحاق بن ربیع الدهکردی. ولد فی السبت (14 ذی الحجه- 1299) بشهرکرد. کان والده نائب
ص: 565
الحکومه. و تلمذ علی علماء أصفهان و برع فی الفقه و الأدب و الخط. فأسس بأصفهان جریده بلدیه أصفهان ثم أسس مجمعا أدبیا سماه انجمن دانشکده و بقی هذا المجمع أربع عشر سنه، و نشر مجله دانشکده لسان حال للمجمع خرجت منها سبعه، أعداد فتوقفت ثم نشر ثانیا خمسه أعداد و توقفت أیضا. و توفی شیدا بأصفهان فی (الثلاثاء 24- ج 1- 1369). و له دیوان. ترجم شیدا فی نامه سخنوران- ص 114 و أورد شعره فی مجموعه دانش نامه لألفت، و شعرای معاصر أصفهان- ص 291 و تاریخ جرائد و مجلات ج 2 ص 20 و 272 و تممه الشیخ محمد علی الحبیب آبادی.
السید عبد الله بن محمد علی شاکر چالشتری ولد بچالشتر فی (1296) تلمذ علی جده لأمه ملا علی جناب. و سکن أصفهان و دخل فی انجمن دانشکده. و طبع شعره فی مجله دانشکده کما ذکر فی مجموعه دانش نامه لألفت فی (1342). و دیوانه یشتمل علی عده آلاف بیت کما فی شعرای معاصر أصفهان ص 294.
معاصر رضا قلی خان هدایت، و اسمه محمد علی.
نشا بشیراز و مات بها فی (1214). ترجمه و أورد شعره. فی (مع 2- ص 249) و (انجمن- 4).
للمولوی مهدی بن محمد متقی الکاکوری ولد و نشا بفتح پور من توابع أکبرآباد. و تقرب عند جهانگیر (1014) و شاه جهان (1037). کان هجاء طعن فیه أقرانه و کان ممن غضب علیه جهانگیر تعصبا و أراد إخراجه من الهند، لأنه وصف الخمر، فاعتذر عنه و قال:
بوصف می ز صراحی دوباره قلقل می
به از چهارقلش گفت و فارغ از تکفیر
و هو یومی إلی قول الجامی:
از صراحی دوباره قلقل می
نزد جامی به از چهار قل است
فعفی عنه جهانگیر، و فی آخر أیامه اعتزل فی کشمیر و مات (1062) و له مثنوی دولت بیدار فی قبال مخزن اسرار للنظامی. و نقل فی سرو آزاد- ص 82 عن صبح
ص: 566
صادق أن له مائه ألف بیت من الشعر و فی (نر 11- ص 444) خمسین ألف. و ترجمه فی (سرخوش- ص 56) و (خیال- ص 91) و (حسینی- ص 178) و (خوش گو) و (گلشن- ص 239) و (تغ- ص 78) و القاموس الترکی ثم الریحانه. و توجد غزلیات شیدای هندی عند (دهخدا) بطهران.
کان والده المیرزا علی بیگ کلانتر تبریز فی عهد الشاه طهماسب، ثم فر إلی قندهار. و أما شیدا فکان اسمه چلبی بیگ و یعرف بالعلامه جاء فی شبابه إلی شیراز و تعلم علی فضلائها مثل المیرزا جان الباغنوی و رجع إلی قزوین و لما سمع أکبر شاه صیت فضله دعاه إلی الهند. و کان أکبر شاه وسیع المشرب لا یتعصب للصحابه و لذلک اتهمه أصحاب السنه فی دینه، فلما تقرب شیدا عنده اتهم أنه ألف رساله فی رد الأنبیاء. ثم إنه بدل تخلصه إلی فارغ. ترجمه و أورد شعره فی (نر 6- ص 158) و عنه فی الریحانه. و کأنه یخاطب من أعانهم فی ظلمهم من الحکام و الملوک حیث یقول:
تو تا بچند خوری خون خلق و من تا کی
أثر ز ناله دلهای ناتوان دزدم
أورد شعره (پژمان- ص 258).
راجع شیدای تبریزی.
قال فی (دجا- 210) نقلا عن حدیقه الشعراء أن شعره ترکیه.
راجع شیدای تبریزی.
اسمه المیرزا عبد الباقی من أولاد الوزراء. له قرب ألفی بیت و توفی (1244) کما ترجمه فی (مع 2: 246).
نزیل بخارا و شاعر حاکمها فی عصر النصرآبادی. أورد شعره فی (نر 10- ص 442).
جاء شعره مکررا فی گلستان مسرت
راجع شیدای أکبرآبادی.
و هو المیرزا أبو الحسن من فضلاء سادات یزد، کان
ص: 567
حافظا ثبتا راویه للقصائد. ترجمه فی (مع 2- ص 250) و فی (انجمن- 4) کان آباؤه أیضا علماء فی اللغه و الأدب. و فی (میکده) أن دیوانه فی ثلاثه آلاف بیت. و له نصاب التزم فی قطعاته الصنائع البدیعیه، و لیس فیها اللغات المذکوره فی نصاب الفراهی.
أورد شعره فی گلستان مسرت و لعله شیری لاهوری.
العارف الماهر فی الخط و المعمی و الإنشاء. ترجمه و أورد شعره فی (مجن 4- ص 100 و 273).
مر بتخلصه برهمن.
یأتی فی المیم میرزای شیروانی و فی الفاء فلکی شیروانی.
ترجمه و أورد شعره فی (طبقات أکبری ج 2 ص 490) و (خوش گو). و ذکر فی (روشن- ص 370) مکاتبته مع غزالی مشهدی و سماه غزالی سیالکوتی.
المترجم فی (النفحات- ص 550) یأتی بتخلصه مغربی.
مر بعنوان اسمی خان.
و اسمه الشیخ أبو القاسم من أبناء الکبار و الأعاظم. ترجمه فی (مع- ج 2- ص 247) و أورد شعره.
و هو السید علی الطاهری بن محمد رحیم من أحفاد السید صالح القصیر دفین بیدهن من نواحی خوانسار. ولد (1320) و نشا بأصفهان.
طبع دیوانه بأصفهان (1373) فی (160 ص).
المیرزا سید محمد بن المیرزا محمد رحیم الشیرازی المتخلص زلال ترجمه (پژمان- ص 258) و معاصره فی (آثار عجم ص 560) و ذکر شعره و اعتذر من عدم ذکر والده المرحوم المتخلص زلال لعدم الظفر بشعره.
و اسمه المیرزا علی الغمامی، من أعضاء انجمن دانش بهمدان. أورد غزله محمد باقر ألفت فی دانش نامه المطبوع (1342)
. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 116) و گلستان مسرت- ص 235. و (روشن- ص 370).
ص: 568
محمد علی بن عبد الرحیم التبریزی الأصل- و قال الحزین فی تذکرته (ص 120) إن أصله من کاشان- ولد بأصفهان فی (1016) و هاجر منها فی (1034) فوصل هرات و کابل فی (1039) و ورد دکن و برهان پور و تلقب مستعد خان و مک الکلام هناک. و فی (1042) رجع لزیاره والده، و فی (1050) کان فی تبریز و برهه کان فی قم و قزوین و أردبیل و یزد. و صار ملک الشعراء للشاه عباس الثانی، و أنشأ له فتح نامه قندهار فی (1059) و توفی بأصفهان و دفن فی تکیته فی (1081 أو 1077) کما فی (براون- 4: 167). و دواوینه متعدده تشتمل علی مائتی ألف بیت غیر مثنوی قندهارنامه و محمود و ایاز و له بیاض یشتمل علی خمسه و عشرین ألف بیت من منتخبات أشعار له و لغیره، و سمی کل نوع من
المنتخبات باسم خاص مثل مرآه الجمال و آرایش نگار و میخانه و سمی منتخب الغزلیات واجب الحفظ. و ترجمه فی (خز- ص 287- 293) و ذکر أنه کان سنی المذهب. فیظهر منه أنه فی مسافرته إلی الهند قرب عشر سنین کان یعمل بالتقیه، و الا فصلته مع الصفویه تکفی لثبوت مذهبه، ثم مدیحه بعد عوده عن حج البیت، لثامن الأئمه علی بن موسی الرضا علیه السلام بقصیده فیها قوله:
لله الحمد که بعد از سفر حج صائب
عهد خود تازه بسلطان خراسان کردم
و ترجمه فی (نر 9- ص 217) و ریاض الشعراء و (تغ- ص 78). و سرو آزاد- ص 98 و (حسینی- ص 188) و (خیال- ص 88) و (سرخوش- ص 62) و (تش- ص 30) و (خوش گو) و القاموس الترکی و الریحانه و فی (دجا- ص 217) عن خمس و عشرین کتابا. و نسخه کثیره موجوده فی (سپهسالار) و (المجلس) و (الرضویه) و (الملک)
ص: 569
و الموصل کما فی فهارس مخطوطاتها. و فی (نر 12- ص 486) ذکر نسخه کتبه محمد أمین النصرآبادی. و طبع أشعاره بنولکشور (1904 م) فی (152 ص) و کذا فی (1919 م) و طبع منتخبه لکمالی حیدر علی بطهران (1305 ش) فی (168 ص) ثم أعاده فی (224 ص) و طبع منتخبه بطهران فی (120 ص) و طبع منتخب أشعاره الاجتماعیه مع أحواله لشهید نورائی بمشهد فی (1330 ش) و طبع کلیاته بطهران فی (1334 ش).
یوجد فی مکتبه علی پاشا بإسلامبول کما فی فهرسها المطبوع و أظنه متحدا مع الأصفهانی التبریزی.
کما فی الریحانه نقلا عن القاموس الترکی. و هو متحد مع التبریزی و لیس غیره.
و هو الحکیم شهاب الدین محمد بن علی المعروف شهاب زرگر أورد شعره فی (اللباب- 11) و قال کان ماهرا فی الشعر و الصیاغه.
ترجمه الیاقوت فی معجم الأدباء (ج 4 ص 65) نقلا عن القاضی التنوخی، و أطری توسعه فی العلم و الأدب و النحو و الکلام و هو أستاذ أبی هاشم الجبائی. و کان مداح أهل البیت، خرج فی هیج من العامه فرموه بالمقالیع فأصابه حجر و مات بها فی (312) و أورد شعره.
هو الحکیم أبو المحامد محمود بن محمود الجوهری الصائغ الهروی. ترجمه فی (اللباب- 10). و قال کان ماهرا فی الصنعه و أورد قصیده من أمهات قصائده.
راجع صائن الدین أصفهانی.
و هو علی بن محمد بن أفضل الدین محمد ترکه الأصفهانی المذکور فی (ج 4- ص 434). کان آباؤه من خجند و لذا عرفوا بالترک. تلمذ علی أخیه الأکبر منه و مهر فی العلوم الغریبه و الحروف و التصوف، ثم جاء به تیمور إلی سمرقند مع أخیه و أهلیهم و نصبوا للقضاء، ثم سافر إلی مصر و تلمذ علی سراج الدین البلقینی. و رجع و سکن أصفهان بعد موت تیمور لنگ، ثم ذهب إلی
ص: 570
شیراز عند إسکندر و بعد غلبه شاه رخ علی إسکندر ذهب معه إلی خراسان، و کتب له نفثه المصدور یتبری فیه عما نسب إلیه من التصوف و العلوم، و یتستر بالتسنن، و بقی هناک إلی أن اغتال أحمدلر، شاه رخ فی (830) و نجی شاه رخ من الموت و مات ضاربه أحمد، فأخذ شاه رخ فی الضغط علی العلماء و الأدباء مثل قاسم أنوار و صائن هذا و نفاهم بعد التعذیبات إلی سجون بعیده، فأتوا بالصائن إلی کردستان ثم تبریز ثم گیلان ثم نطنز و مات فی (835) کما فی شاهد صادق أو (836) کما فی نسخه حبیب السیر لبهار، کما ذکره فی سبک شناسی- ج 3- ص 236 و لیس (830) کما فی روضه الصفا لأنه ألف بعد التاریخ کتبا. و قد ذکر بهار تصانیفه، فالعربیه منها: شرح فصول الحکم ألفه (814) المفاحص فی الحروف، الرساله البائیه فی الحروف. الرساله الإنزالیه. الرساله المحمدیه. حواش و اصطلاحات. التمهید المذکور فی (ج 4- ص 434) البسمله. تعلیقات علی الکشاف المناهج شرح تائیه ابن الفارض ثم ذکر له بالفارسیه: شرح تائیه ابن فارض. أسرار الصلاه
الأطوار الثلاثه فی شرح فمنهم ظالم لنفسه. تحفه علائیه. مدارج أفهام الأفواج ألفه 831 رساله در اعتقاد فی رد اتهامه بالتصوف مناظره بزم و رزم شرح لمعات عراقی شق القمر و بیان ساعت. رساله انجام رساله نقطه معنی ده بیت از محیی الدین. مبدأ و معاد ألفه (832) سؤال الملوک سلم دار السلام ترجمه کلمات علی علیه السلام خواص علم الصرف و أورد فی جلها أشعار فارسیه و عربیه لنفسه.
و هو ابن الخواجه عبد العزیز التبریزی العارف الشاعر الشهیر المتوفی (683) ترجمه فی (دجا- ص 226) و عده من مشاهیر الشعراء و أورد قول الشبستری فی سعادت نامه فی حقه.
راجع صائن هروی.
راجع صائن هروی.
ذکرناه فی (ص 383) بعنوان دیوان رکن سمنانی کان إمام الجماعه عند طغی تیمور ثم عزله و حبسه، و بعد الإفراج عنه ذهب إلی شیراز و تقرب عند
ص: 571
شاه شجاع و الأمیر مظفر، و مات هناک (765) کما فی (خیال- 46) و (تش- ص 217) و (گلشن- ص 245) و لذلک یعرف بالشیرازی، و جاء شعره فی مجموعه محمد شفیع الحسینی فی الورق (205) عند (فخر الدین).
عده من شعراء إیران و أورد شعره فی (گلشن- ص 239).
ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 372). راجع صابر زواره ئی.
و اسمه الحاج میرزا عباس قلی المعاصر الساکن بمشهد خراسان. طبع له توسلات صابر فی المراثی بالترکیه مع مقدمه لمصححه سعدی زمان فی (1334 ش) علی الحجر بتبریز.
شهاب الدین الأدیب صابر بن الأدیب إسماعیل الخراسانی. قال فی (لت- 2) أصله من ترمذ و بخارا، جاء إلی مرو و عارض رشید الدین الوطواط و تهاجیا. و الخاقانی یرجحه علی الوطواط. و قد مدح السید أبا جعفر علی بن الحسین قدامه الموسوی (1) الرئیس بخراسان و الساکن بنیشابور. و بعثه سنجر إلی خوارزم یتجسس له عند أتسز، فأخذه أتسز و أغرقه فی الجیحون و کان ذلک فی (546) و أورد تاریخه کذلک فی شاهد صادق أیضا. و ترجمه أیضا العوفی فی (اللباب- 10) و القزوینی فی (بهش 1- ص 347) و ذکر مدح الأنوری (المتوفی (580) له. و ترجمه فی (تش- 327) و (گلشن- ص 239) و (مع- ج 1 ص 314). توجد دیوانه فی (سپهسالار- الفهرس- 2: 554) و نسخه أتم منه فی (المجلس- الفهرس- 3: 212) و ثلاث نسخ عند (الملک) منها فی (7000 بیت) و نسخه عند (فخر الدین) و أخری عند (محمد آقا النخجوانی).
و اسمه الحاج رضا نزیل إیروان و المتوفی بها عن ستین من عمره فی (1312) ترجمه فی (دجا- ص 210).
الشاعر الخطیب فی ری. ترجمه معاصره سام میرزا ).
ص: 572
فی (تس 5- ص 176) و (تش- ص 214) و (پژمان- ص 259).
من سادات أصفهان سافر إلی الهند و تمول.
ترجمه معاصره فی (نر 3- ص 65) و أورد شعره. و أظنه متحدا مع صابر أصفهانی الذی حمل عظام عرفی شیرازی الرمیم بعد وفاته (999) من الهند إلی النجف فی (1027) و توفی صابر أصفهانی فی (1070) کما فی (تغ 78).
هو الخواجه بهاء الدین. أورد شعره فی (گلشن- ص 240).
و اسمه المیرزا علی أکبر طاهرزاده. ولد بشماخی تبریز (1278) و توفی (1329) طبع دیوانه الترکی مکررا و فیها أشعار اجتماعیه تلقته العامه بالقبول، و طبع بعضها فی جریده ملا نصر الدین السیاسیه الانتقادیه التی کانت تنتشر فی باکو کما فی (دجا- ص 210).
قال معاصره فی (نر 9- 425) إن اسمه عبدی و یشتهر دنبه و هو من أواسط الناس یعمل التصانیف و الألحان الموسیقیه و بعض تصانیفه من شعر نفسه، و قد سافر إلی الهند و مات بها أخیرا. فعلی هذا فهو غیر عبدی بیگ الشیرازی الذی ترجمه معاصره فی (تس 3- ص 59) و المتخلص نویدی.
المذکور فی (ج 7 ص 263).
الخطاط و اسمه آقا مهدی و توفی (نیف و 1280) ترجمه فی (آثار عجم- ص 560) و فارس نامه ناصری- ص 149. و طرائق الحقائق (3: 112) له دیوان، و مثنوی فرهاد و شیرین ذیلا علی فرهاد و شیرین لوصال الذی هو ذیل علی فرهاد و شیرین لوحشی بافقی. قال فی أوله:
حدیثی را که وحشی کرده عنوان
وصالش نیز ناورده به پایان
بتوفیق خداوند یگانه
به پایان آرم آن شیرین فسانه
و هو فی (306 بیت) توجه نسخته فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 523).
و اسمه محمد قاسم. کان یتجر مع الروس فغرق سفینته فی البحر، و هو الیوم خلیفه فی أحد محلات لاهیجان. کذا ترجمه معاصره فی
ص: 573
(نر 9- ص 376).
و اسمه محمد علی. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 86) و کذا فی مطلع الشمس: 2: 436 و (پژمان- ص 259).
و هو السید أحمد من أعضاء انجمن دانش بهمدان. أورد ألفت غزله فی دانش نامه المطبوع (1342) و جاء ذکره فی (پژمان- ص 259) و ترجمه فی تذکره علوی (ص 14) و قال إنه ابن محمد هادی. ولد بهمدان فی (1271) و جاء إلی طهران و دخل فی الوزاره الحربیه و یتتبع فی شعره صائب تبریزی.
وصفه فی (دجا- ص 210) نقلا عن حدیقه الشعراء بالارتجال، و قال شعره ترکی، و کان فی القرن الثالث عشر. و أورد شعر صابری فی (روشن- ص 372).
الشاعر من الساده المدرسیه فی یزد. ترجمه آیتی فی تاریخ یزد فی ص 302 و ذکر أن له تذکره أحوال المدرسین فی یزد سماه تذکره سلسله و أورد فیه کثیرا من شعر نفسه کما مر فی (4: 35).
مر حافظ صابونی.
و اسمه عبد الوهاب. أصله من همدان بإیران. سافر إلی مصر و الشام و إستانبول. و مات (954) له منظومات نوای خروس و مناقب ملا خداوندگار و صراط مستقیم أوردها فی کشف الظنون. و ترجمه فی الریحانه نقلا عن القاموس الترکی.
راجع دیوان الصاحب الوزیر.
راجع دیوان صاحب کبود جامه.
مر شهاب الدین الاستیفائی.
مر فی (ص 524) بعنوان شریفی بلخی.
راجع صاحب قران بلگرامی.
راجع دیوان صاحب کبود جامه.
راجع الصاحب الوزیر.
ص: 574
و هو الخواجه شمس الدین محمد صاحب الدیوان وزیر السلطان جلال الدین. قتله أرغون خان فی تبریز (4- شعبان- 683) أورد شعره فی (خیال- ص 39- 40) و (لس- ص 345) و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- ج 1 ص 173 إنه رأی شعره بخط معروف الکاتب.
راجع صاحب علی آبادی.
راجع دیوان صاحب علی آبادی.
من قوم کایتهه بلکهنو الشاعر بالفارسیه و الأردویه.
له ید فی نظم التواریخ. و کان معاصرا لشاه زمن غازی الدین حیدر المتوفی (1243) و نصیر الدین حیدر من سلاطین أود. أورد شعره فی (گلشن- ص 240).
للسید المیرزا محمد باقر بن زین العابدین الموسوی الخوانساری الأصفهانی المتوفی (1313) ذکره فی ترجمه نفسه. مشتمل علی قصائد فی مدائح المعصومین، سمی کل قصیده باسم خاص: التحفه المحمودیه عنبه عسکریه شعشعه قمریه هدیه فیروزجیه و غیر ذلک و کتب له خطبه خالیه عن الحروف المعجمه. أولها [الحمد لله الملک المالک المحمود و الواحد الصمد و المصمود أهل الحمد و مسدد العهود ...] فرغ من نظمه (1251) یوجد عند حفیدیه السید محمد علی و السید أحمد الروضاتیین بأصفهان. و قد کمله هذا الأخیر مما وجد من أشعاره الغیر المدونه. و قد طبع لصاحب الروضات منظومه قره العین فی أصول الدین فی (117 ص) علی الحجر فی (1320) بأصفهان.
و هو علی بن محمد العلوی الذین ثار بالبصره علی الدوله العباسیه خمسه عشر سنه لنجاه السودان، و قتل بید الموفق بن المتوکل فی أیام المعتمد (270) و قد ذکرنا فی أخباره ثلاثه کتب فی (ج 1 ص 333 و 336 و 337) قال فی عمده الطالب- ص 286 ط: النجف [و له دیوان مفرد، رأیت کثیرا من نسخه، و قد نحل کثیرا من أشعاره علی بن محمد الحمانی ...] و قد أورد له رائیه و هائیه.
و اسمه المیرزا محمد تقی بن زکی العلی آبادی المازندرانی المعروف آقا المتوفی (1256) کان وزیرا لعبد الله میرزا حاکم خمسه
ص: 575
و سهرورد، و جاء طهران فی (1234) و لقبه الشاه صاحب دیوان فتخلص صاحب و صاحب دیوان و کان قبل ذلک یتخلص ملالی کما فی نسخه قدیمه فی (المجلس) لیس فیها تاریخ کما فصله فی فهرسها (3: 422 و 328). و قال هدایت فی (مع 2:
298- 316) أن دیوانه فی سته آلاف بیت، و کلیاته تشتمل علی قطعات نثریه هی: 1- تاریخ طائفه قاجار 2- حکایات علی طراز گلستان 3- مکاتیب و مراسلات. ثم القصائد و القطعات و الغزل و الرباعیات و المثنویات. توجد نسختان منه فی (المجلس) کتبت الجدیده (1302) و نسخه بسپهسالار و نسخه عند (سلطان القرائی) کتبت (1302) و ترجم صاحب العلی آبادی فی المدائح المعتمدیه و (انجمن 3).
کان یتتبع معلم القائنی و دیوانه مشحون بالأدب المکشوف المستهجن. أورد شعره فی (گلشن- ص 436).
مر بعنوان حسینی گورکانی فی (ص 255).
و اسمه مسیحا. کان من تلامیذ آقا حسین الخوانساری أطری نظمه و نثره بالعربیه و الفارسیه فی (نر 6- ص 175) و أورد شعره.
و کذا فی تذکره حزین- ص 28 و (روشن- ص 374).
من الشعراء المعاصرین للمیر علی شیر النوائی بهراه. و أصله من کبود جامه من أعمال أسترآباد. ذکره المیر علی شیر فی (مجن 3- ص 73 و 243) و أطری شعره و إنشاءه و معماه. و قال إنه ماهر فی الشطرنج حضورا و غیابا و زاد القزوینی فی (قز مج- ص 243) أنه رثی المیر علی شیر بقصیده یستخرج من کل بیت تاریخ ولاده المیر فی (844) و وفاته فی (906) و تخلصه صاحبا. و ترجمه أیضا فی (تش- ص 152) و قال اسمه فصیح الدین، و قال مات بأسترآباد. و أورد النصرآبادی معماه فی (نر 15- ص 526) بعنوان صاحب دارا و الظاهر أنه غلط و فی (روشن- ص 373) أنه کان داروغه بمکتبه الشاه بهراه و مات بأسترآباد (1017) و هو بعید.
مر بعنوان صاحب علی آبادی.
ذکر الحزین فی (ص 223) من تذکرته أن اسمه محمد مؤمن، الماهر فی النسخ و النستعلیق، کان بیاع الکرباس، سافر إلی النجف
ص: 576
و تلمذ علی هناک، و سمعت أنه مات بالنجف.
مر فی (ص 239) بعنوان حسن بن زین الدین.
هو ابن الحسن بن عباد الطالقانی المولود (326) و المتوفی (385) رتبه الشیخ محمد السماوی علی الحروف. و قد جمعه مما ذکره رشید الدین ابن شهرآشوب فی المناقب و الثعالبی فی الیتیمه و السید الأمین فی أعیان الشیعه فبلغ المجموع قریبا من
الألف و المائتین بیتا فی مجلد بخطه. اشتراه بعد موته الشیخ محمد علی یعقوب الخطیب فی النجف. و قد عده ابن شهرآشوب فی شعراء أهل البیت فی آخر کتابه معالم العلماء- ص 136.
راجع صاحب کبود جامه.
فارسی للسید نظام الدین المتخلص داعی المذکور فی (ص 314).
و اسمه المیرزا علی خان الأصغر من أخیه مراد خان. أورد شعره الترکی و الفارسی فی (خص 5- ص 67).
من شعراء القرن الثالث عشر. و شعره بالترکیه حکاه فی (دجا- ص 211) عن حدیقه الشعراء.
و اسمه المیرزا صادق ابن أخ المیرزا کافی الذی توفی بقزوین (969) و هو من أحفاد الخواجه نصیر الدین الطوسی. ترجمه فی (دجا- ص 211) عن خلاصه الأشعار و ذکر أن له رباعیات کرباعیات الجامی و المولی جلال الدوانی.
و قد شرحها بنفسه. هاجر إلی الهند (970) و کان حیا فی (988) و هی سنه تألیف خلاصه الأشعار. و ترجمه صادقی فی (خص 6 ص 90) و قال سافر إلی مشهد خراسان و هجا رجال الآستانه فنفوه، فخرج إلی دکن. و قال فی (گلشن- ص 242) تقرب بدکن عند نظام شاه و مات هناک حین تسلط أکبر پادشاه علی البلاد. و یأتی صافی.
المتخلص بصامت یأتی. و راجع صادقی مینا و صادق گاو و صادق ملا رجب و نامی أصفهانی و مر درویش صادق فی (ص 323).
راجع صادقی کتاب دار.
و اسمه الحاج میرزا صادق المعاصر.
ص: 577
رأیت شعره فی جرائد کرمانشاه. و له قصیده فی مدیح السید جمال الدین الأسدآبادی.
طبع فی آخر أحوال جمال الدین من طبع تبریز (ص 120).
قال فی (روشن- ص 376) هو صادقی مینا.
هو من سادات کاشان. حکی فی (مع- 2:
315) عن کتاب تذکره الشعراء تألیف السید عبد الرحیم المازندرانی المتخلص منصف بعض أشعار البیدگلی المذکور کما مر فی (4: 38).
یأتی بعنوان صادقی کتاب دار.
و اسمه آقا محمد صادق من أهل تفرش قم، جاء فی شبابه إلی أصفهان، و تلمذ علی المولی محمد صادق الأردستانی الفیلسوف الزاهد، و رجع إلی وطنه. و بعد سقوط الصفویه لازم رضا قلی بن نادر شاه، فغضب علیه یوما و عذبه أشد العذاب ثم عفی عنه. ثم أجبر علی مجاوره مشهد خراسان و معه بعض أهل تفرش و بعد قتل نادر (1160) رجع إلی وطنه و مات فی الطریق و دفن بالری فی جوار عبد العظیم. له مثنوی فی مظالم حکام زمانه و یخاطب المهضومین فیقول:
ای برون از خانمان افتاده ها
در قفس از آشیان افتاده ها
و یقول إنی و إن کنت مظلوما و لکن لست بشاعر أبیع الشعر کالفردوسی و أما هذا المثنوی فهو لبیان حالی. و له شاهنامه فی سبعمائه بیت توجد نسخه فی (سپهسالار- برقم 1861) و (الملک) و مکتبه کلیه الآداب بطهران. ترجمه و أورد شعره فی روضه الصفا و فی (تغ- ص 78) و (تش- ص 380) فی معاصریه، و قال یتخلص باسمه صادق. و یوجد له سوز و گداز فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 450).
و اسمه المولی محمد صادق. ترجمه و أورد شعره معاصره فی (نر 6- ص 195) و قال سافر إلی الهند.
و اسمه السید محمد صادق الحسینی الشیرازی.
کان هو و والده قاضی القضاه بشیراز. و هو ابن عم المیرزا نظام دستغیب الآتی فی النون.
کان کاتبا بمکتبه الشاه صفی ثم جاء إلی شیراز و مات بها. أورد شعره المتخلص فیه صادق فی (نر 9- ص 272) و أورد تاریخه لوزاره آصف بشیراز فی (نر 13- ص 481) و جاء فی
ص: 578
گلستان مسرت شعر صادق سبزواری و الظاهر أنه تصحیف. و ترجمه أیضا فی (مع 2:
ص 316). و (تغ- 78).
راجع صادق طهرانی.
و اسمه محمد صادق رازی (رضا خانلو) التبریزی طبع له آیین حج نظما فارسیا بطهران فی (1328 ش) بالقطع الصغیر فی (83 ص) و معها ثلاث قطعات أخر.
و اسمه محمد صادق من أحفاد شمس الأئمه الحلوائی، و من تلامیذ المولی أحمد الجنیدی سافر من وطنه إلی الحجاز و ذهب إلی الهند و تقرب عند بیرام خان حاکم لاهور، و جلس للتدریس هناک، و مده بکابل ثم رجع إلی سمرقند و مات هناک أورد شعره فی (گلشن- ص 241)
کما فی گلستان مسرت مکررا و لعله تصحیف الشیرازی
ترجمه و أورد شعره فی فارس نامه 2: 151 و لقبه تسبیح ساز و قال مات (1250) بفسا و قال فی آثار عجم- ص 560 إن اسمه میرزا محمد صادق و کان من مریدی سکوت
راجع صادق دستغیب
و اسمه محمد صادق بن محمد حسن الطبیب الطهرانی المتوفی (1288) طبع له ألفیه الفنون نظما مع مقدمه للمولی علی الکنی بطهران فی (1275) ذکر فی (ج 2 ص 298)
راجع صادق رازی
هو السید صادق بن محمد بن الحسن (الحسین) بن هاشم (هشام) بن عبد الله بن هاشم بن قاسم بن شمس الدین بن أبی هاشم سنان، قاضی المدینه ابن القاضی عبد الوهاب ابن القاضی کتیله بن محمد بن إبراهیم بن عبد الوهاب کلهم قضاه المدینه ابن الأمیر أبی عماره المهنا (جد آل المهنا) ابن الأمیر أبی هاشم داود بن الأمیر أبی أحمد القاسم بن الأمیر أبی علی عبید الله بن الأمیر أبی الحسن طاهر المحدث، ممدوح المتنبی ابن یحیی النسابه بن الحسن بن جعفر الحجه بن عبید الله الأعرج
ص: 579
ابن الحسین الأصغر بن الإمام السجاد علیه السلام ولد بقریه الحصین من نواحی الحله فی (1145) و عاصر الأدباء الشیخ کاظم الأزری (م 1212) و الشیخ محمد رضا النحوی (م 1195) و الشیخ محمد علی الأعسم (م 1215) و السید سلیمان الحلی الکبیر (م 1211) و الشیخ أحمد النحوی (م 1179) و السید أحمد العطار (م 1215) و توفی هو (1205) و رثاه الشیخ مسلم بن عقیل (م 1220) بقوله [یسی ء الحدیث الیوم من رزء صادق ] و دیوانه بخط السید أحمد بن حبیب الزوین الأعرجی فی (1232) فی مکتبه الشیخ محمد علی یعقوب بالنجف فی جزءین أولهما فی (146 ص) فی کل (21 بیتا) بالقریض، و الثانی فی الدارج الرکبانی فی (28 ص) و نسخه خط الناظم فی مکتبه (السماوی) و خلف ولدا صغیرا اسمه السید أحمد، صار من أهل العلم توفی (1274) ذکره الخاقانی فی دلیل الآثار المخطوطه
مر دیوان أدیب الممالک
راجع صادق بیدگلی
راجع صادق کتاب دار
کان خادما بالمسجد الجامع القدیم بأصفهان و یتخلص صادق أورد شعره معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 149) و کذا فی (تش- ص 179) و (حسینی- ص 188) و (گلشن- ص 241) و (پژمان- ص 260)
هو ابن أخ المیر أبی المعالی ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 112) و أورد شعره
راجع دیوان الملائکه
الماهر فی خط النسخ مات عن سبعین سنه من عمره و دفن بتخت فولاد طبع بأصفهان بمطبعه گل بهار فی (1309 ش) علی الحجر فی (96 ص) و ثالثا علی الحروف فی (88 ص) و توجد نسخه منه کتبت فی (1319) عند (فخر الدین- رقم 54) و فیها هزلیات کثیره
و اسمه میرزا صادق أرشد أولاد المیرزا عبد الحسین منشی الممالک، ترجمه و أورد شعره معاصره النصرآبادی فی (نر 4- ص 84)
ص: 580
ابن المیرزا محمد طاهر بن علی بن السید حسین سلطان العلماء الحسینی الموسوی المتوفی (1035) ذکر فی کشکوله الموجود
راجع دیوان صادقی مینا
من شعراء أکبر پادشاه و اسمه محمد صادق أورد شعره فی (گلشن- ص 241) و لعله المذکور شعره فی گلستان مسرت بعنوان حاجی محمد صادق
راجع دیوان صادقی مینا
راجع صادقی کتاب دار
راجع صادقی کتاب دار
ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 6- ص 151) و قال کان یشتغل بگلکاری
غزلیات فارسیه و ترکیه مرتبه علی الحروف لصادق بیک أفشار من إیل خدابنده لو و من رجال عهد الشاه عباس الماضی و له بتبریز فی (940) و مات والده و هو فی العشرین من عمره، و مهر فی الشعر و تلمذ فن التصویر علی مظفر علی النقاش ابن أخت بهزاد، و نصب مدیرا لمکتبه الشاه عباس فاشتهر بکتابدار له:
زبده الکلام و مثنوی فتح نامه عباس نامدار و حکایات علی زنه بوستان و مخزن الأسرار و سعد و سعید فی قبال خسرو و شیرین و مجمع الخواص و منظومه قانون الصور فی فن التصویر و منشئات و تذکره منظوم شعراء و خطبات ترجمه و أورد شعره فی (نر 2- ص 39) و (دجا- ص 213) و عالم آرا- ص 175 [127] و (تش- ص 16) و (حسینی 186) و کشف الظنون و القاموس الترکی و عنه فی الریحانه و فصله الدکتور خیام پور فی مقدمه طبع ترجمته لمجمع الخواص الذی هو فی ثمانیه أقسام و خاتمه و هی: 1- الملوک 2- أولاد الملوک 3- أمراء الترک 4- أمراء الفرس 5- أولاد الأمراء 6- السادات 7- شعراء الترک 8- شعراء الفرس و الخاتمه شعر المؤلف نفسه و نحن ننقل عن هذا الکتاب فی قسم الشعر و الشعراء
ص: 581
من الذریعه بعنوان (خص) و نجعل بعده رقم القسم ثم رقم الصفحه من طبع خیام پور ممیزین لها بحرف صلی الله علیه و آله فنقول ترجم صادقی نفسه فی (خص 9- ص 314- 317) أی فی خاتمه مجمع الخواص فی الصفحات 314- 317 من طبع خیام پور
و اسمه المیرزا صادق الأصفهانی الملقب مینا و تخلصه صادقی و هو ابن محمد صالح الذی کان ملازم عبد الرحیم خان خانان (966- 1036) بالهند، و جد المیرزا طاهر النصرآبادی مؤلف التذکره له صبح صادق الموجود فی بریتش موزیوم و شاهد صادق الموجود فی مکتبه (المشکاه) کما فی فهرسها (2:
594- 605) ترجم نفسه فی المطلع الثانی عشر من کتابه صبح صادق و قال ولدت ببندر سورات بالهند فی (1018) و جئت مع والدی إلی الله آباد فی (1027) و فی (1035) إلی حیدرآباد دکن، و فی (1036) نصبت واقعه نویس لشاه جهان و حاربت له الأفغان فی بنگاله و فی (1048) زجونی فی السجن و بعد الإفراج عنی اعتزلت الأمور و قال حفیده النصرآبادی فی (نر 3- ص 64) إنه وقع من فرس و عمی إحدی عینیه فجعل مکانها عینا من المینا- الخزف فاشتهر بالمیرزا صادق مینا و کان ماهرا فی الحساب و الهندسه و الأسطرلاب و کان قائدا ماهرا فی الحروب کان ینظم تاریخ محارباته و یبعث بشعره إلی أصفهان و مات بالهند (1061) ثم أورد بعض شعره و قال ابن یوسف فی فهرس المجلس (3: 266) إن دیوان مینا هذا کان عند حمید همدانی الذی ذکرناه فی (ص 267) و لیس بثابت
راجع صادقی کتاب دار
أصله من هراه ولد بقندهار و مدح جلال الدین محمد أکبر پادشاه أورد شعره فی (گلشن ص 242)
للحاج محمد صادق الخوئی طبع بمباشره ولده محمد إبراهیم فی بمبئی (1317)
هو للمیر عبد الحی الملقب بصمصام الدوله ابن صمصام الدوله الشهید فی (3 رمضان 1171) ترجمه فی (خز- ص 296) و ذکر أنه ولد (1142) و کان تخلصه أولا وقار و غیره إلی صارم و ذکر بعض شعره و جاء شعره فی گلستان
ص: 582
مسرت- ص 535
محمد الشریف ابن الشیخ محمد إبراهیم بن محمد إسماعیل بن محمد إبراهیم بن المولی محمد صادق الأردستانی الیزدی الحائری، مؤلف لواء الحمد فی (1304) و المطبوع فی بمبئی (1305) أورد فی آخره قصیدتین من نظمه فی مدح أمیر المؤمنین أولهما أربعه و سبعون بیتا، و ثانیهما ثمانیه و خمسون مخمسا فی آخرها
صارم الدین عبدکم بفناکم
سادتی قد أتاکم و رجاکم
مستجیر بحبکم و ولاکم
و هو یرجو فی النشأتین حباکم
آملا وصلکم و خیر تفون
و رأیت بخطه بعض مراثیه الفارسیه فهو شاعر ذو لسانین
الصدر الأجل زین الدین کان کلید دار للسلطان إسکندر، و بعد عزله رجع إلی خبوشان و مات بها أورد شعره فی (اللباب 6) و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- 1: 173 إنه رأی منتخب دیوانه بخط ملا معروف
اسمه محمد باقر نزیل النجف و المتوفی بها بین (1312) و (1315) کان أمیا لکن رزق القریحه القویمه و السلیقه المستقیمه فی نظم الأبیات المبتکره بغیر فکره سابقه، و لم یرزق مالا و لا دارا و لا عیالا و کان یرتزق أخیرا بالجلوس مع المتکدین علی باب الصحن الکبیر، و لما طرد الکلیددار الفقراء من باب الصحن فی بعض الأیام و کان صاعد أحدهم، ذهب إلی محله المشراق و رجع إلی الصحن من الباب الطوسی و أنشأ یخاطب الأمیر علیه السلام بقوله:
نمی روم ز دیارت به کشور دیگر
گرم برانی از این در در آیم از در دیگر
حدثنی من سمعه منه بأن هذا البیت آخر ما سمع منه و رأیت أنا بعض قصائده و مدیحه و رثائه للحسین علیه السلام فی بعض المجامیع المتأخره و تخلصه فیها صاعد
قال فی قاموس الأعلام الترکیه إن اسمه زین الدین و هو من شعراء القرن السادس، و له مثنوی لیلی و مجنون و أظنه من أغلاطه، و قد اشتبه علیه صاعد خبوشانی المذکور آنفا
کان من أبناء الأعاظم بجبل صاف و لذلک تخلص بصافی
ص: 583
و کان یتبع شعر حافظ الشیرازی ترجمه کذلک و أورد شعره معاصره النوائی فی (مجن 3 ص 79 و 255) و قال فی (روشن ص 378) إنه نظم الشاهنامه بالترکیه
هو الوزیر اعتماد الدوله حاتم بیگ الأردوبادی ینتسب إلی الخواجه نصیر الدین الطوسی و کان ابن عم المیرزا کافی استوزره الشاه عباس، و مات فجأه عند محاصرته لقلعه (دم دم) کما فی روضه الصفا أو قلعه أرومیه کما فی میخانه (ص 402) و ذلک فی (1019) و حمل إلی مشهد خراسان ذکره فی (تغ- ص 39) بعنوان حاتم و قال کان وزیر بکتاش خان بکرمان ثم استوزره الشاه عباس الأول ترجمه فی (فهرس ریو- 185) و (روشن- ص 161) و (دجا- ص 213) و جاء شعره فی گلستان مسرت- ص 71 أقول و کان تلمیذ الشیخ البهائی و باسمه ألف هفتاد باب اسطرلاب کما فی مقدمته و هو غیر اعتماد الدوله سارو تقی وزیر الشاه عباس الثانی و مر صادق أردوبادی
اسمه السید المیرزا جعفر من مشاهیر الساده الشعراء بأصفهان و بها توفی (1219) و دفن بمقبره المیر الفندرسکی عن قرب سبعین سنه حکی فی (مع- 2: 317) أن دیوانه اثنی عشر ألف بیت و له گلشن خیال و شهنامه فی معجزات النبی و غزواته و أورد منهما قرب ستمائه بیت عده فی (تش- ص 381) من الشباب المعاصرین له، و قال فی (انجمن- 4) رأیته بأصفهان فی (1317) و مات فی (1319) و قال وامق فی تاریخه: [میرزا جعفر صافی بجنان جایش باد] و ذکر فی ذیل کشف الظنون توجد نسخه من دیوانه کتبت (1256) فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 328) و أخری عند ألفت بأصفهان فی (12 ألف بیت) کتبت فی (1268)
مر بعنوان أوحدی مراغی و قال فی شاهد صادق إنه مات (738)
طبع شعره فی مجله دانشکده، و کان من أعضاء انجمن شیدا کذا ترجمه و أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 300
اسمه آقا کریم من بیت الحاج جعفر دائی و توفی (1348) طبع دیوانه بتبریز و ترجمه فی (دجا- ص 214)
ص: 584
السیاح فی زی أهل السؤال ترجمه فی (دجا- ص 214) و أورد له شعرا ذکره النصرآبادی لصافی الشیرازی الآتی
هو صافی الهروی الآتی قریبا
و اسمه المیر صافی هاجر من وطنه إلی خراسان و مات هناک بفتنه الأزبک ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 243)
له منظومه فی مدح تفلیس و ذکره (دجا- ص 214)
قال النصرآبادی فی (نر 9 ص 387) إن أصله من کازرون و لکثره سکونته بشیراز اشتهر بالشیرازی و أورد له الشعر الذی ذکره (دجا- ص 214) لصافی السیاح التبریزی الأصل و ترجم أیضا فی (گلشن- ص 242- 243) و فی (روشن 377) قیل إنه تبریزی
ترجمه و أورد شعره فی (تس 5- ص 130) و قال: شعره کثیر و المفید منه قلیل
هو الشیرازی المذکور عبر عنه النصرآبادی بالکازرونی و قال فی (روشن- ص 378) إنه غیر الشیرازی و هذا أصله من أصفهان
المولی محمد جواد بن المولی عباس المتخلص بصافی و المولود بگلپایگان (1288) و سافر إلی العراق (1366) و ذکر لی شفاها هنا أنه یقرب من خمسه عشر ألف بیت و طبع له گنجینه گهر الذی فرغ من نظمه (1356) و طبع أخیرا صافی نامه أو فیض ایزدی و أشعاری شیوا و ابنه الشیخ لطف الله صافی مؤلف منتخب الأثر المطبوع (1373) فی حیاه أبیه
مر بعنوان أوحدی مراغی
مر أحمد الصافی فی (9: 59)
ذکر فی (مجتس 6- ص 152) بعنوان مولانا صافی توزپوش من أبناء هراه و أورد رباعیته، و أورد فی (روشن- ص 378) شعر صافی الهروی
و اسمه محمد صالح ذهب إلی الهند و تقرب عند عبد الله قطب شاه و دیوانه فی ثلاثین ألف بیت و أخذ صله فی قبال مدح قطب شاه قدره (300
ص: 585
تومانا تبریزیا) کذا فی شعر و شاعری صفوی لصدر هاشمی (ص 33) و أظنه صالح البروجردی أو الأصفهانی و جاء شعره فی گلستان مسرت أیضا و مر فی (7: 261) استقبال ضمیری لدیوان صالح
ترجمه و ذکر شعره فی (نر 9- ص 325) و أظنه متحدا مع صالحی مشهدی
مر بعنوان درویش محمد صالح
کان من أحفاد طبیب الدین الأصفهانی تقرب عند جهانگیر و شاه جهان، و مات (13 شوال 1043) أورد شعره فی (گلشن- ص 243)
أورد شعره النصرآبادی فی (نر 9 ص 442) و الظاهر أنه غیر درویش صالح المذکور فی الدال
ترجمه و أورد شعره فی (دجا- ص 214)
و هو الشیخ صالح بن طعان بن ناصر بن علی الستری البحرانی البرکویانی المتوفی بالطاعون فی مکه (1281) و الدیوان فی المراثی، مطبوع فی بمبئی و رأیت رثاءه للشیخ سلیمان بن أحمد بن عبد الجبار فی (1262) فی (22 بیتا) بخط صاحب أنوار البدرین و ولده الشیخ أحمد بن صالح المولود (1251) و له أیضا دیوان مطبوع بمبئی، و توفی (1315)(1)
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 243)
ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 111) و قال هو من سادات بروجرد و ذهب إلی الهند و تقرب عند سلطانها
هو محمد صالح ابن المیرزا مؤمن ابن الخواجه میرزا بیک التبریزی أخ المیرزا أمین المتخلص ساکت ترجمه فی (نر 5- ص 133)
و هو محمد صالح بن مقصود بیک الوزیری ترجمه و أورد شعره فی (خص 5- ص 72) )
ص: 586
راجع صالح بیک و صالح صوفی
و اسمه المیرزا صالح کان شیخ الإسلام بتبریز فی عصر النصرآبادی فترجمه فی (نر 5- ص 103) و قال لم یشتک عنه أحد، و أشعاره فارسیه و ترکیه و ترجمه أیضا فی (روشن- ص 378) و (خوش گو) و عنه فی (دجا- ص 215) و توجد شعره فی جنگ کتبت (1081) عند (دهخدا) و توجد دیوانه فی (970 بیت) فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 331) یظهر منه تشیعه
کان یشتغل ب تفنگ سازی فی جیش الشاه زاده پرویز أورد شعره فی رثاء فغفور گیلانی فی (1029) فی میخانه- ص 335 و 66 و نقل فی الحاشیه عن مخزن الغرائب أن أشعاره سخیفه و ترجمه أیضا فی (خوش گو) و عنهما فی (دجا- ص 215)
و هو محمد صالح بن علی خان الترکمان ترجمه و أورد شعره الصادقی فی (خص 5- ص 68)
ابن الشیخ درویش بن الشیخ زینی التمیمی المولود (1190) أو (1188) فی الکاظمیه و المتوفی بها (16 شعبان 1261) مات أبوه و هو صغیر و هاجر إلی النجف و حضر درس سیدنا بحر العلوم و عاشر الأدباء و الشعراء من أعضاء معرکه الخمیس کالنحوی و الفحام و الزینی و الأعسمی و غیرهم و بعد وفاه بحر العلوم هاجر إلی الحله و اتصل بمشایخ العشائر الفراتیه و غیرها و طلبه داود پاشا إلی بغداد فی (1232) فصار مقدما عنده موظفا منه. و جمع دیوانه بعد موته ولده الشیخ کاظم بإشاره من مصاحبه عبد الباقی العمری، فرتبه علی حروف القافیه، و طبعه علی الخاقانی صاحب مجله البیان و کتب له مقدمه فی (14 ص) و علق علیه تعلیقات فی (1367) و فی المقدمه ترجمه الناظم و تواریخ حیاته، و تصانیفه شرک العقول و وشاح الرود و الاخبار المستفاده و غیرها.
ابن الشیخ قاسم بن محمد بن أحمد بن علی بن الحسین بن الشیخ محیی الدین الجامعی العاملی المتوفی بالنجف فی نیف و عشرین و ثلاثمائه بعد الألف. دونه السید أحمد المدعو بالسید آقا التستری فی مجموعه
ص: 587
له، و فیه قصائد کثیره فی مدح السید محمد بحر العلوم و السید محسن و غیرهما من آل بحر العلوم و فیه رثاء السید الشیرازی و السید إسماعیل العقیلی النوری و غیرهما.
هو محمد صالح بن الأمیر نور سعد من أحفاد المیر شاه ملک من أمراء تیمور لنگ. تلمذ علی الجامی و مات ببخارا فی (941) کذا فی (تش- ص 16) و العجب أنه أورد له شعرا أوردها بعینه لهمایون أسفراینی فی (تش- 66) و عنه کذلک فی القاموس الترکی. و نسب إلیه راز و نیاز. و ترجمه فی (مجن 5- ص 110 و 283) و سمی والده نور سعید و أمیر سعید. و ترجم أیضا فی (گلشن- ص 243) و (تغ 78) و (پژمان 261).
مر فی الخاء.
تعلم العروض بعد أن مهر فی الشعر، و سکن حصار شادمان و صار کتاب دارا لمکتبه حاکمها. ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 6- ص 118 و 290) و أورد غزله بتخلص صالح فی (ص 290) و لکن جاء اسمه فی (ص 118) صالحی غلطا و کذا فی (گلشن- ص 244). و فی (حسینی ص 186) بعنوان صالحی کتاب دار.
مر صالح البحرانی.
کما فی (نر 9- ص 308) مر بعنوان دیوان ستار تبریزی.
و اسمه محمد صالح، من طلاب العلم.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 356) و أورد شعره.
هاجر من شیراز إلی أصفهان، و بها توفی، ذکره معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 425) مع بعض شعره. و ذکر فی (روشن ص 379) شعر صالح الشیرازی الزرکش.
من شعراء عهد الشاه عباس الثانی و معاصر بقائی تفرشی. أورد شعره فی (دجا 217) نقلا عن لطائف الخیال للبقائی.
ناظم الدرر الغرویه المذکور فی (8: 128) جمع دیوانه هذا الشیخ إبراهیم صادق العاملی الذی توفی (1283) بخطه، و کتب
ص: 588
بعض آخر دیباجه لهذه النسخه و ذکر فیها ترجمه الناظم مفصلا. و قد اشتراه الأب انستاس و بعد موته نقل إلی مکتبه الآثار ببغداد مع ألف و خمسمائه و نیف من مخطوطات کتب انستاس. و هو تحت رقم (1220) من مخطوطات انستاس، و هو کبیر القطع، ضخم لعله تبلغ عشره آلاف بیت علی ما خمنه من رآه. هذا و قد جمع دیوانه الشیخ محمد السماوی أیضا کما أنه جمع أیضا دیوان السید راضی بن السید صالح المتوفی فی حیاه والده (1281) کما مر فی (ص 347).
کما فی (حسینی- ص 185) مر بعنوان شکسته کابلی فی (ص 535).
سافر إلی الهند و مات بلاهور. أورد بعض شعره فی (گلشن- ص 243).
هو ابن حمزه الکواز آل نوح الشمری الحلی المتوفی (1291) و هو أصغر من أخیه حمادی نوح المتوفی (1279) و قد جمع دیوان أخیه أیضا. و رأیت کثیرا من مراثیه فیما دونه الشیخ حسن بن علی الحلی (1330).
کما فی شعراء گیلان- ص 102 مر بعنوان دافع لاهیجی.
ابن المیرزا فضل الله بن المولی محمد حسن المازندرانی الحائری المولود بها (1297) و نزل مشهد خراسان و أخیرا سمنان و هو فارسی فی مدائح المعصومین فی (ص 550) کما ذکره فی فهرس تصانیفه.
المذکور. فیه أشعاره بالعربیه و منها المیمیه البدیعیه و نونیه العجم و غیرهما من القصائد الطوال و مر البدیعیه فی (3: 75).
کما فی مطلع الشمس- 2: 436 یأتی بعنوان صالحی مشهدی.
ترجمه و أورد شعره فی (سرخوش- ص 109).
هو ابن أخ إسکندر بیک مؤلف تاریخ عالم آرا ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 4- ص 79) و قال کان مده وزیر لاهیجان و عزل عنها و استأصل حتی توفی من غصته و فی (روشن- ص 379) أنه مهر فی خط النستعلیق.
ص: 589
نزیل الهند و المتوفی بها فی أوائل سلطنه شاه جهان الذی جلس علی الملک بعد موت أبیه فی (1037). و هو والد المیرزا صادق مینا الذی مر أنه جد محمد طاهر النصرآبادی. ترجمه فی (نر 12- ص 452) و أورد بعض شعره. و کذا فی (روشن 379).
مر بعنوان صالح جغتائی.
مر بعنوان صالح خراسانی.
مر بعنوان صالح خراسانی.
یأتی بعنوان صالحی مشهدی.
و اسمه مولانا محمد میرک من أحفاد الخواجه عبد الله مروارید الکرمانی. کان فی دار الإنشاء للشاه، ترجمه و أورد شعره فی (خص 4 ص 48) و (تش ص 86) و جاء شعره فی گلستان مسرت- ص 277 و (پژمان- ص 263). و ذکره فی مطلع الشمس- 2: 436 بعنوان صالح مشهدی غلطا. و راجع صالحای مشهدی.
من معاصری صاحب صبح گلشن. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 244) و (پژمان- ص 860).
و اسمه حاج محمد صادق ابن آقا مؤمن. سافر إلی الهند مده خمسه عشر سنه و رجع إلی أصفهان ثم عاد إلی الهند. ترجمه و أورد شعره معاصره فی (نر 9- ص 347) و ترجم والده نقلا عن کتاب صالح دستغیب فی (نر 8- ص 210). و قال فی (سرخوش- ص 68) إنه تاجر جاء إلی الهند و له دیوان مختصر و قال الحزین فی تذکرته (ص 88) إن مجموع أشعاره (3000 بیت) و مات قبل خمسین سنه و فی (تغ ص 78) مات فی (1100) و جاء شعره فی گلستان مسرت- ص 73.
و اسمه محمد باقر. طبع دیوانه ست مرات و فیها الغزل و القطعات و غیرها. و طبع بطهران فی (354 ص) کلها مراثی فی (1308 ش) علی الحجر.
و هو نظام الدین أحمد، ولد (1139)
ص: 590
و تلمذ علی نوازش علی. ترجمه و أورد شعره فی سرو آزاد- ص 348 و جاء شعر صانع فی گلستان مسرت- ص 62.
و اسمه شاه نذر علی الصوفی. ذهب من دهلی إلی لکهنو و بنارس و مات (1180) ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 244).
کان من شعراء الشاه طهماسب. أورد شعره فی (گلشن- ص 244). و جاء ذکره فی عبرت نامه لطغرای مشهدی کما فی فهرس مکتبه دانشگاه طهران (2: 202).
کان وزیرا و قتل بید الشاه و دفن بقریه له تسمی زره. له أشعار فی مدح مراده و شیخه الجامی. ترجمه و أورد شعره معاصر فی (مجن 2- ص 52 و 226). و (حسینی- ص 195).
مر بعنوان الصائغ.
مر بعنوان الصائن.
المذکور فی (ص 17) فیه نظم و نثر. توجد نسخه فی مکتبات الموصل کما فی فهرسها (ص 48 و 151 و 189) و طبع علی الحجر بمصر فی (1279) فی (259 ص) و علی الحروف فی (1291) و بهامشه تزیین الأسواق کما فی معجم المطبوعات.
للحاجی سلیمان البیدگلی الکاشانی. ولد ببیدگل و نشا بکاشان و مهر فی الهندسه و الریاضی، تلمذ فی الأدب علی آذر فترجمه فی (تش ص 382- 394) و ترجمه أیضا تلمیذه الگروسی فی (انجمن 4). و هدایت فی (مع 2- 263) و قال مات (1206) و فی تحفه العالم أنه مات (1215) و الأصح (1207) حیث قال سحاب فی تاریخه:
سحاب از بهر ضبط سال تاریخ وفات أو
رقم زد آه کز ملک فصاحت شد سلیمانی
توجد دیوانه عند (فخر الدین- رقم 110) و (الملک) و (دهخدا) و (المجلس) کما فی فهرسها (3: 335). تشتمل علی تواریخ منظومه و قصائد و غزلیات و مر فی (8: 270).
ص: 591
المیرزا نظام الدین بن المیرزا أبی القاسم شریف الحکماء. ترجمه فی آثار عجم ص 561 و أورد شعره و ذکر أن والده شریف الحکماء کان طبیبا حاذقا توفی (1309) و دفن علی باب الحافظیه.
و هو غلام علی بن غلام رضا المعروف ندیم باشی من أحفاد ملک الشعراء صبای کاشانی. ولد بطهران فی (1278) ترجمه و أورد شعره فی تذکره علوی.
و اسمه علی رضا. أیضا من أحفاد ملک الشعراء صبای کاشانی بطهران.
لفتح علی خان، ولد بکاشان و تلمذ علی صباحی الکاشانی المذکور و سکن برهه بشیراز یمدح لطف علی خان زند و بعد انقراض الزندیه مدح بابا خان قاجار حاکم شیراز، و لما مات محمد خان و جلس بابا خان هذا مکانه باسم فتح علی شاه جاء معه إلی طهران و تلقب منه ملک الشعراء و احتساب الممالک و باسمه نظم شهنشاه نامه و نصبه مده حاکما لکاشان و قم ثم سکن طهران. و مات (1238) و دیوانه یشتمل علی خمسه عشر ألف بیت کما فی (مع 2- ص 267) و له غیر الدیوان خلاصه الأحکام منظومه فی (320 بیت) فی الصلاه علی فتاوی المحقق القمی المتوفی (1231) و عبرت نامه فی قبال تحفه العراقین للخاقانی فی (950 بیت) موجود فی (الرضویه) و خداوندنامه المذکور فی (7: 142) و گلشن صبا المطبوع بطهران فی (1308 ش) و (1313 ش) و فی مقدمته أحواله مفصلا بقلم بهار و لیلی و مجنون نظمه فی شبابه کما فی (انجمن 3) و هفت پیکر ذکر أیضا فیها و شکارستان مثنوی فی (240 بیتا) موجوده عند بهار بطهران. و ترجمه أیضا فی المدائح المعتمدیه لأنه مدح منوچهر خان گرجی و فی ریحانه الأدب و فهرس مکتبه جامعه طهران (2: 610). یوجد دیوانه فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 373) و عند (فخر الدین- رقم 67). کتب (1245). و هو والد زوجه محمد تقی خان سپهر و جد عباس قلی خان سپهر.
و هو محمد صابر الحسینی السهوانی تلمیذ نجف علی خان
ص: 592
شوکت خسروی فی قبال إسکندرنامه للنظامی. أورد شعره فی گلشن- ص 245).
ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 3- ص 74 و 249) و قال إنه من چشمه گویان عرفته بواسطه محمد البدخشی. ثم أورد شعره.
و اسمه میرم بیک بن کمالا. هو تلمیذ آقا حسین الخوانساری. ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 323).
ترجمه و أورد شعره فی (خص 8- ص 281).
راجع صبوحی سمرقندی و صبحی کشمیری.
من شعراء سلطان شجاع أخو عالمگیر پادشاه (المتوفی 1118). ترجمه کذلک فی (خیال- ص 163) و زاد فی (گلشن- ص 247) أن له دیوان و مات فی أواخر المائه الحادی عشره. و جاء شعر ملا صبحی فی گلستان مسرت مکررا. و سماه فی (حسینی 188) صبحی سمرقندی.
کان من سادات مازندران و من منسوبی خلیفه سلطان. ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 419).
سافر من وطنه إلی الهند و تقرب عند مهابت خان جهانگیر. ثم عند شاه جهان پادشاه. و قتل فی بعض الحروب. أورد شعره فی (گلشن- ص 247) و عنه أخذ فی القاموس الترکی ثم عنه فی الریحانه.
راجع صبحی کشمیری و صبحی همدانی.
للشریف المعروف ب علی زاده موجود فی مکتبه عاشر أفندی بأستانبول کما فی فهرسها المطبوع.
کان من شعراء الشاه طهماسب (930- 984) و یعرف ب روزبهانی و لعله لانتسابه إلی أولاد روزبهان الشیرازی الفارسی. کان یتخلص فارسی ثم بدله إلی صبری ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 179) و عالم آرای عباسی- ص 185. و عنه فی القاموس الترکی ثم عنه فی الریحانه و کذا فی روضه الصفویه و (خص 8- ص 154) و فی (تغ 79) أن له دیوانا. و قال فی
ص: 593
(روشن- ص 386) إنه من أقرباء ضمیری أصفهانی و فی ذیل کشف الظنون أن دیوانه فارسی فی أربعه آلاف بیت.
و اسمه علی پاشا ابن أفراسیاب پاشا. حکم علی البصره من قبل العثمانیین، و کان عالما بالعربیه و الفارسیه و الترکیه و ینظم الشعر و بعد موته جلس مکانه ابنه حسین پاشا. قال فی (نر 3- ص 68) إنهما کانا شیعیین و یتقیان عن القاضی المنصوب من قبل العثمانیین. و قد أظهر ابنه عقیدته فجهز علیه حاکم بغداد جیشا ففر حسین پاشا إلی الهند، ثم أورد شعر والده علی پاشا بالفارسیه متخلصا فیه صبری. و ترجمه فی (روشن- ص 386).
مر فی (ص 311) بعنوان خیری خوارزمی.
راجع صبری غضنفر.
راجع صبری أصفهانی.
و اسمه شریف محمد. ترجمه و أورد شعره فی (تس 5- ص 138).
کان هو و والده قاضیین بها. ترجمه و أورد شعره فی (تس 5 ص 140).
الهروی. و اسمه غضنفر. کان یتخلص أولا راهب فسافر إلی الهند و بدله إلی صبری و تقرب عند جهانگیر. تلمذ عنده تقی الدین الأوحدی. أورد شعره فی (گلشن- ص 247) و (حسینی ص 186) و عنهما فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
راجع صبری غضنفر.
و اسمه المیرزا محمد علی. کان من أشراف أصفهان و کان ماهرا فی چهار تار، نوع من الموسیقی. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 394). و عنه فی (روشن- ص 385).
و یعرف بالهروی و الجغتائی. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 149). و قال فی (گلشن- ص 248) تعلم ببخارا و سافر إلی
ص: 594
الحج و نزل الهند و کان یشرب الخمر، و مات (973) فقیل فی تاریخه (صبوحی می خوار- 973) و عنه أخذ فی القاموس الترکی ثم ترجم ثانیا بالفارسیه فی ریحانه الأدب.
مولانا علی أشرف، من ظرفاء الشعراء فی أواخر القرن الثانی عشر. و أکثر شعره مجون انتقادیه. ترجمه و أورد شعره فی بهارستان ص 286- 292 للشیخ محمد حسین آیتی البیرجندی و تاریخ بعض شعره (1195) و کان یدعی أنه من أحفاد الحکیم نزاری. و له منظومه نصاب بیرجندی یفسر فیها الکلمات من اللهجه البیرجندیه باللسان الفارسی. کانت نسخته عند الشیخ هادی البیرجندی. استنسخ عنها السید محمد (المحیط) بطهران و هو فی مکتبته الآن و نسخه أخری عند (دهخدا) بطهران.
راجع صبوحی بدخشانی.
و اسمه حسین. ذهب إلی تبریز فعرفه أخوه إلی سپهسالار رستم خان، ثم ذهب مع ملا واصب إلی لاهیجان فتقربا عند المیرزا عبد الله وزیر لاهیجان. و کان ماهرا فی قراءه قصه حمزه(1) و الشاهنامه و ضرب چهار تار، نوع من الموسیقی، و مات (1078) و نظم سبعه مثنویات أورد بعضها التی علی زنه شاهنامه فی ترجمته فی (نر 9 ص 357) و أورد فی (نر 4 و 9 ص 78 و 227) مصاحبته مع سلیم طهرانی المذکور فی (ص 464) و واصب بلاهیجان عند عبد الله وزیرها. و ترجمه أیضا فی (تش- ص 208) و (گلشن- ص 248) و (روشن ص 386).
و اسمه ملا صبوحی و مات (937).
و قال فی (روشن: 385) إن تخلصه صبحی.
کان خبازا، أورد شعره و ترجمته فی (بهش 2 ص 388). .
ص: 595
أورد شعره فی (تس 5- ص 141) و قال کان یشتغل بنسج الحزام (کمربافی).
و هو الشاعر الأمی المعاصر المعروف باسمه شاطر عباس الخباز ابن کربلائی محمد علی. ولد بقم فی (1275) و لم یحصل العلم و الأدب و کلما ظهر له من الذوق فکان مما أودعه الله فی قلبه. و مات فی (1315) ببلده قم. و له دیوان طبع مکررا، و قد وقع موقع القبول من عامه الناس، رأیته فی ثلاثه أجزاء صغار کلها فی (168 ص) طبعه الشهشهانی علی الحجر بطهران. و ذکر فی أدبیات معاصر- ص 99) و علما و شعرای گیلان- ص 151.
من شعراء أکبر شاه. أورد شعره فی طبقات أکبری (ج 2 ص 498).
و اسمه المیر حیدر. کان ماهرا فی المعمی و کان من شعراء السلطان حسین بایقرا. أطری شعره و معماه فی (مجن 5- ص 109 و 282) و أظنه الذی ذکر فی (گلشن- ص 248).
راجع صبور شیرازی.
اسمه السید المیرزا علی أکبر من الساده الموسویه بتبریز. ترجمه فی (دجا- ص 226) نقلا عن نگارستان دارا ثم قال رأیت مجموعه من شعره یقرب من سته آلاف بیت.
المعاصر للحاج أبی الحسن راجی، و قد نظم قطعه مفصله فی رثائه و اسمه المیرزا علی أکبر المتخلص بصبور. قال فی (دجا- ص 227) إنه غیر صبور المذکور، و إن اشترک معه فی الاسم و التخلص لکنه لیس من الساده.
أیضا اسمه محمد حسین التبریزی من شعراء القرن الثالث عشر فی تبریز. حکاه فی (دجا- ص 227) عن قاموس الأعلام الترکیه و مات (1269) و شعره ترکی کما فی الریحانه.
راجع صبور شیرازی.
من شعراء بوانات من شیراز و کان
ص: 596
حیا فی عهد فرصت فترجمه فی (عم- ص 490) فی الحاشیه، و قال اسمه المیرزا علی خان و کان من الصوفیه الذهبیه بشیراز، یتخلص صبورا و یلقب أنواری و شعره عرفانی.
اسمه المیرزا أحمد و هو ابن أخ فتح علی خان ملک الشعراء الکاشانی المتخلص بصبا. قتل فی محاربه الروس فی (1228) ترجمه فی (مع ج 2 ص 324) و ذکر أنه رأی دیوانه عند ولده المیرزا محمد و أورد قرب مائه و خمسین بیتا منه، و قال ملک الشعراء بهار الخراسانی فی مقدمه گلشن صبا: إنه کان ندیما لعباس میرزا بن فتح علی شاه و إنه من أجداد صبوری خراسانی ملک الشعراء (والد بهار). و ترجمه أیضا فی طرائق الحقائق- ج 3- ص 258. و (انجمن 3) و دیوان صبور کاشانی هذا موجود فی مکتبه (الملک) فی أربعه آلاف بیت.
کان ماهرا فی الموسیقی و له فیها عده رسائل.
أورد شعره و أطرأه فی (گلشن- ص 249).
المیرزا نصر الله خان بن أبی طالب عادل الأصفهانی.
ولد بأصفهان فی (5- ذ ق- 1279) و توفی (3 شعبان- 1353) طلب العلم ببلده و سافر إلی أنحاء إیران و لقب ملک الأدب و دیوانه یشتمل علی خمسین ألف بیت.
ترجمه کذلک فی (شعرای معاصر أصفهان ص 302) و کذا فی نامه سخنوران لإیزد گشسب (ص 160).
و اسمه الحسین بن علی. قال إسماعیل پاشا فی هدیه العارفین: قدم الروم و مات بها (1269) و له دیوان فارسی و ترکی. فهو غیر سمیه الآتی الذی هو من شعراء القرن العاشر و الحادی عشر.
ترجمه فی (دجا- ص 227) عن خلاصه الأشعار بأن اسمه محمد حسین و أن أشعاره کثیره و لا سیما فی وصف العشق و حکی عن هفت إقلیم أنه ابن قرأ بیک الصباغ و قد ضیع جواهر أشعاره و ذکر بعضا منها. و کذا فی (تش- ص 31) و (تغ- ص 79). راجع ما قبله.
و اسمه میر عباس المعلم من شعراء القرن الثالث عشر و شعره ترکی. حکاه فی (دجا- ص 228) عن حدیقه الشعراء.
ص: 597
و اسمه مولانا محمد. أورد شعره فی (گلشن- ص 249).
المیرزا کاظم من أحفاد المیرزا أحمد صبور الکاشانی المذکور آنفا. جاء آباؤه من طهران إلی خراسان و کانوا یشتغلون بالنسیج، و ولد صبور بمشهد خراسان فی (1259) و نشا بها و لما ظهر طبعه و قریحته الشعریه لقبه ناصر الدین شاه ملک الشعراء للآستانه الرضویه. و توفی فی (1322) و کان له أربعه أولاد أکبرهم محمد تقی بهار خراسانی المذکور فی (ص 145) فلقب بلقب أبیه بأمر من مظفر الدین شاه، و مر له دوازده بند فی (8: 270).
و اسمه محمد هاشم کان یسافر إلی کرمان و یزد، أورد شعره النصرآبادی و أطرأه فی (نر 9- ص 381) و (تغ- ص 80) و (گلشن- ص 248).
و اسمه المیرزا باقر خان الحکیم بن السید محمد ولد (1265) برشت و سافر إلی لبنان و مصر و أقام بها أربع و عشرین سنه و رجع إلی وطنه و مات فی (1313) فحمل إلی وادی السلام بالنجف کان متضلعا فی الفلسفه القدیمه، ماهرا فی الطب و الموسیقی له غزلیات تتبع فیها سعدی و حافظ، جمعها هادی جلوه و طبعها بطهران فی (1335 ش) و ترجم فی مجله یغما (العدد 2 السنه 4)
راجع صبوری رشتی
و هو کمال الدین حسین سافر إلی الهند فی عهد أکبر شاه، و لازم خان زمان أورد شعره فی (گلشن- ص 249) و (تغ- ص 80)
قال (حسینی- 188) إنه کان من الزهاد و أظنه اشتبه بالصبحی الکشمیری أو صبوحی سمرقندی
فی المراثی فارسی لمحمد حسین الصحاف طبع فی تبریز (1331)
کان شاعرا ماهرا و طبیبا حاذقا جاء
ص: 598
إلی الهند فی عهد عالمگیر و مات فی عهد محمد شاه کذا فی (روشن- ص 387)
الشاعر التفریشی له رثاء المولی عبد الله التستری و ماده تاریخه آه آه از مقتدای شیعیان ذکره النصرآبادی فی (نر 13- ص 484) و عالم آرا- ص 860 و هی تساوی (1016 أو 1018) علی خلاف المشهور فی (1021)
اسمه تاج الدواوین و قد فاتنا ذکره فی حرف التاء و هو من نظم العالم فی لار المولی محمد باقر بن محمد علی بن عبد الصمد بن الشاه منصور اللاری المتوفی (1251) عن (89 سنه) من عمره و دفن فی مزار امام زاده میر علی ابن الحسین ترجمه الحاج علی أکبر نواب الشیرازی فی تذکره دلگشا و شمس التواریخ لإیزد گشسب، و قال فی لارستان کهن- ص 201 إنه قد خلط شعره مع شعر سمیه آخوند ملا محمد باقر لاری طبع فی بمبئی فی (1312) بمباشره حفید الناظم و هو المیرزا علی أکبر بن أبی الفیض بن الناظم فیه الغزلیات و الرباعیات و المثنویات و فی آخره بعض مراثی الحسین علیه السلام و طبع بشیراز علی الحروف فی (1317 ش) فی (180 ص) و قد تتبعت طاهره قره العین البابیه بنت الشیخ محمد تقی بعض، شعر صحبت هذا، فنسب البابیه بعض أشعاره إلی قره العین هذه
الشاعر الفارسی ترجمه سام میرزا فی (تس 5- 163) و أورد مطلع غزله
الصحاف الکتبی والد أسیری المذکور فی (ص 75) ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 218) و ذکر أن له قصائد کثیره بدیهیه فی أبناء الکبراء و شعره ترکی و فارسی، و أورد بعض ترکیه و أورد النصرآبادی فی (نر 9- ص 305) شعره و رباعیه الفارسی فی وصف روضه بعض الأئمه علیه السلام و قال فی (میخانه- ص 244) إنه من أحفاد صوفی خلیل من أکابر طائفه ذو القدر، و کان ماهرا فی تنظیم المکتبات و مات (1022) و دفن فی سه تنان بجامع أصفهان و قال شفائی فی تاریخه:
سال فوتش ز عقل جستم گفت:
رفت ملا صحیفی از دنیا
و قد رآه تقی کاشی فی أصفهان فی (987) و ذکره فی تذکرته و فی (هفت- ص 307)
ص: 599
ترجمه و قال کان خطاطا مذهبا صحافا کتبیا ماهرا و ترجمه أیضا فی (حسینی- ص 188) و (تغ- ص 80)
و اسمه محمد ابن أخ غنیمت مولانا محمد أکرم کان من شعراء پنجاب الهند و من مریدی عبد الرحمن نامی من السلسله القادریه الصوفیه بالهند له ثواب المناقب مثنوی فی أحوال السلسله المذکوره فی خمسه آلاف بیت مات (1148) أورد شعره فی (گلشن- ص 249) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه و کذا فی هدیه العارفین 2: 322)
هو ابن المیر عبد الحسیب بن زین العابدین العاملی المذکور فی (4: 150) و حفید المیر الداماد من بنته قال النصرآبادی إنه شاب رقیق الطبع و أورد شعره فی (نر 5- ص 110) و (روشن: 389)
دون بعض شعره فی حیاته تلمیذه الفیض فی ضمن مجموعه کلها بخطه توجد فی کرمانشاه عند الحاج آقا ضیاء بن الحاج آقا مهدی عنوانه لأستادنا العارف صدر الدین محمد الشیرازی سلمه الله تعالی و أبقاه و من رباعیاته قوله:
گویم سخنی ز حشر چون برق ز میغ
بشنو که ندارم از تو این نکته دریغ
این جان و تنت که هست شمشیر و غلاف
آن روز بود غلافش از جوهر تیغ
و أنشأ بعد ذهاب بصره
جهان بین من، گر چه رفت از نهاد
جهان آفرین بین من، کم مباد
جهان بین اگر شد، جهانبان بجاست
جهان را جهانبان، نه غیر از خداست
و ترجم أحوال المولی صدرا فی الروضات (ص 331) و الکنی و الألقاب ص 372 و طبع ببغداد أخیرا بعنوان صدر الدین الشیرازی تحقیقا عن فلسفه هذا الحکیم الفارسی فی رساله مستقله
ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 6- ص 158) و قال یشتغل بلاجوردشوئی
مر بعنوان دیوان أتابک
یأتی بتخلصه نظام کما فی منظومته مصاب
ص: 600
الموجود عند الدکتور سید علی شایگان أستاذ جامعه طهران و قد نظمه فی قبال نصاب و له مقویم فی قبال تقویم کما ذکر فی المآثر- ص 213 و قد خلطنا بینه و بین سمیه فی (ص 316)
المیرزا لطف علی (1268- 1350) کان یتخلص أولا فانی و بعد (1294) تخلص دانش کما ذکرناه فی (ص 316)(1) و دیوانه یشتمل علی أکثر من عشره آلاف بیت عند أحفاده” المیرزا لطف علی” المتسمین نصیری أمینی لأنهم ینسبون أنفسهم إلی الخواجه نصیر الدین الطوسی
و هو المیر صدر الدین محمد من أعقاب جابر بن عبد الله الأنصاری جاء جده الأعلی من گرجستان إلی أصفهان بأمر من أمیر تیمور گورکان، و قتل جده سلیمان هناک و جاء والده إلی الهند عن طریق کابل و کشمیر ثم جاء صدر إلی لکهنو و بها مات فی (1180) أورد شعره فی (گلشن- ص 251)
یأتی بعنوان صدر شوشتری
کان من أحفاد السید کمال الترمذی کما یقال، و هو من خیرآباد بالهند تقرب عند أکبر پادشاه فنصبه قاضی القضاه و فی (994) بعثه مع الحکیم همام الگیلانی سفیرا إلی بلاط عبد الله اورنگ، و بعد موت أکبر شاه تقرب عند جهانگیر پادشاه و مات فی (1027) و دفن فی پهانی من نواحی لکهنو کما فی سرو آزاد- ص 92 و قال إن ملا قاطعی کتب رساله فی وقایع سفاره صدرجهان هذا مع الحکیم همام المذکور و أورد شعره فی (گلشن- ص 150)
مر فی (ص 437) بعنوان سراج سمرقندی
هو من شعراء تبریز و کان حافظا للقرآن ترجمه معاصره فی (تس 4- ص 82) و أورد شعره و عنه فی (دجا- ص 229)
مر فی (ص 499) بعنوان شاه صدر
ص: 601
هو ابن الشیخ صفی الدین إسحاق الأردبیلی المنسوب إلیه الصفویه اسمه موسی ولد فی عید الفطر (704) قام مع أبیه إحدی و ثلاثین سنه و استقل بالإرشاد تسع و خمسین سنه و توفی (794) ترجمه فی (دجا- ص 228) و أورد غزلا من نظمه
و هو ابن المیرزا نصیر الدین بن المیر محمد صالح الطباطبائی الأردکانی نزیل یزد ترجمه فی آینه دانشوران صرح المیرزا محمد علی وامق أن ابنه المیر صدر الدین هذا کانت فاضله أدیبه شاعره تتخلص فی شعرها أسیری و کانت حاذقه فی الطب مع حسن الخط، و کانت والده جده الأعلی (جد وامق) المیرزا سعید بن المیرزا محمد أمین الحسینی الیزدی قال و بقی من السید صدر الدین أشعار کثیره بالعربیه و الفارسیه أقول: و للمیر صدر الدین هذا تصانیف کثیره منها مرصع الحواشی الموجود عند أحفاده
هو ابن شفای تبریزی المذکور فی (ص 531) له فرهنگ عباسی ألفه فی (1225) فی اللغه الفارسیه سمی نفسه فی مقدمته بنائب الصدر تبریز ابن محمد رضا، محمد المدعو بصدر الدین التبریزی ترجمه فی نگارستان دارا و عنه فی (دجا- ص 228 و 370) و أورد شعره توجد فرهنگ عباسی فی (سپهسالار- رقم 6) کما فی فهرسها (2: 224)
رأیت فی بعض الفهارس إنها موجوده بالمکتبه الأهلیه بپاریس.
و هو السید العارف صدر الدین بن السید محمد باقر الموسوی الدزفولی. له مقدمه منثوره. أولها [شیرین تر سخنی که طوطی زبان از آیینه دل ...] و فیها القصائد و الغزل و غیرها و جعل لبعضها أسماء خاصه مثل أسرار الولایه و قوت القلوب و روح الأرواح و ماء الحیاه و کن فیکون و أنوار الملکوت و الملا الأعلی. و مر له فی (4: 145) ترجمه نهج البلاغه. و کلیات دیوانه موجوده عند (فخر الدین- رقم 59) کتبت فی (1273).
من خلفاء الشیخ زین الدین. ترجمه
ص: 602
و أورد شعره فی (مجن 2- ص 28 و 202) و فی حبیب السیر (3: 3: 197) أنه مات (10 رمضان- 871).
هو ابن السید صالح بن محمد الموسوی نزیل أصفهان و المتوفی بالنجف (1- صفر- 1263) له الرضاعیه أرجوزه و شرحها.
رأیت منها نسخا منها بخط الشیخ علی بن إبراهیم القمی بالنجف فی (1340).
راجع صدر قونوی.
قال فی (روشن- ص 388) إنه کان شاعرا طبیبا جاء إلی الهند فی عهد جهانگیر و تلقب منه مسیح الزمان.
و اسمه محمد بن شاهمیر. کان وزیر کرمان أورد شعره فی (خص 6- ص 101).
مر مختصرا بتخلصه بینا فی (ص 155) ترجمه مفصلا فی تذکره حزین- ص 45 و قال أصله من رشت مرکز حکومه السلاطین الإسحاقیه. و حصل العلم بأصفهان و رجع إلی وطنه و صار شیخ الإسلام بها. رأیته فی (1139) بها و قد عمر ثمانین سنه. و کذا فی نجوم السماء- ص 222. و (روشن- ص 388).
أو حیدر مجذوب. یأتی فی المیم.
صاحب دیوان الاستیفاء بنیشابور، له تاریخ خوارزمشاهی أحسن من تاریخ العتبی و شعره بالعربیه. کذا ترجمه فی (اللباب- 6). و أورد شعره بالفارسیه و العربیه. و قال هو الآن مشغول بتألیف تاریخ سلطان سکندر. و ترجمه فی (تش- ص 138) و (مع 1 ص 312) و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- 1: 194 إنه رأی دیوانه. بخط بابا شاه حالی أصفهانی و فی (2: 7 منه) نسخه أخری بخط أبی تراب الخطاط الأصفهانی. و ترجمه أیضا فی (روشن- ص 388).
ترجمه فی (بهش 2- ص 386) و ذکر معمیاته التسعه و التسعین. لکل اسم من أسماء الله تعالی و إنه کان یتعشق للمیر السید الشریف الجرجانی
ص: 603
و ذکر شعره فیه. و إحدی معمیاته باسم العلیم. و نسخته موجوده فی (سپهسالار ...) و غیرها.
لغلام حسین میرزا ابن إیرج میرزا المتخلص إنصاف ابن فتح علی شاه، و هو والد إیرج میرزا المذکور فی (ص 114). و کان من شعراء مظفر الدین شاه، و له شکارنامه منظوم فکاهی کتبه بخطه و أهداه إلی مظفر الدین المذکور. قال الشیخ محمد أمین الخوئی إن النسخه عنده بطهران. و نسخه أخری فی (المجلس) سماه فیه نسب نامه کرد مازندری نظمه فی (1290) و أهداه إلی صاحب دیوان شیرازی المتوفی (1314) أخرج أحواله فی فهرس المجلس (3: 696) لابن یوسف عن المنظومه هذه و عن نامه فرهنگیان.
کما یتخلص أو صدر الذاکرین کما هو معروف به.
و هو الشیخ محمد رضا بن المولی حسین التستری المعاصر المولود (1277) و أخوه المولی حسن بن الحسین له المراثی و تخلصه ملهم کما یأتی. و قد جمع دیوان الصدر الشیخ محسن بن الشیخ محمد بن المولی جعفر بن محمد باقر شرف الدین التستری. فیه القصائد و المراثی و المطائبات و الرباعیات. و النسخه عند أخیه الشیخ مهدی شرف الدین. أوله قصیده فی مدح الحاج الشیخ محمد رضا الدزفولی فی تهنئه رجوعه عن زیاره مشهد خراسان. و کان الناظم حیا إلی (1369) الذی حدثنی فیه الشیخ مهدی المذکور.
قال و أم صدر الذاکرین کانت بنت الشیخ محمد باقر شرف الدین المذکور.
و اسمه الشیخ صدر الدین. کذا فی امتحان الفضلاء- ج 1 ص 194 و هو صدر الدین النیشابوری المذکور.
هو المیرزا محمد حسین بن المیرزا فضل الله القزوینی صدر الوظائف ثم المتولی باشی للآستانه الرضویه فی 1287 عند تألیف مجمع الفصحاء کما ترجمه فی (ج 2 ص 333) و أورد نیفا و عشرین بیتا من شعره.
الشیخ صدر الدین محمد بن إسحاق و هو أستاذ المولوی الرومی. ترجمه فی النفحات- ص 504 و مجالس المؤمنین- ص 186 و (حسینی 184) و (روشن- ص 387) و أوردوا شعره.
ص: 604
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 2- ص 44 و 217) و قال مات بهراه.
مر صدر الدین کرمانی.
مر بعنوان شاه صدر دیلمی.
یأتی بتخلصه نصرت
هو المیرزا صدر الدین ابن المیر علی أکبر من سادات مشهد، و أمه بنت المیر سید علی و ابن أخت الشیخ البهائی. تزوج بابنه الشیخ حسین بن عبد الصمد الذی هو ابن أخ البهائی. و هم من خدام الآستانه. و کان مده محتسب هراه فعزل و نصب غیره، ثم نصب ابنه علی أفضل. ترجمه و أورد شعره فی (نر 5- ص 117) و عنه أخذ ظاهرا فی (مطلع الشمس- 2: 437) و (روشن- ص 388).
راجع صدر الدین النیشابوری.
راجع صدر مشهدی.
و اسمه علی أکبر صدر الإسلام المتوفی بالنجف (1325). طبع له مثنوی صدریه بطهران فی (208 ص) فی (1302 ش).
الکاشانی المدفن فی (952) ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 50) و (تش- 154) و ذکر أن اسمه سلطان محمد و هو من العلماء فی أکثر الفنون و أکثر شعره القصائد و أورد بعضها و بیتا من ساقی نامه له و ذکر أیضا فی (تغ- ص 80). و قال فی هدیه العارفین 2: 240 إن دیوانه فارسی. و له شرح مطالع الأنوار للأرموی. و نسخه ساقی نامه عند (فخر الدین).
و اسمه المیرزا باقر نقاش باشی ولد (1283) بسمیرم و مات بأصفهان فی (1352) أورد ألفت غزله فی دانش نامه المطبوع (1342) و ترجمه فی شعرای معاصر أصفهان (ص 304).
راجع صدقی أسترآبادی.
کان مرید مظفر علی شاه الکرمانی و اسمه میرزا
ص: 605
صادق فلقبه هو بصدق علی شاه. ترجمه و أورد شعره فی (ض- ص 465).
ترجمه فی (مجتس 6- ص 151) و أورد شعره و قال فی (روشن- ص 389) إن فی آفتاب عالم تاب بالفاء و فی نگارستان بالقاف. و کذا فی (حسینی- ص 186).
أورد شعره فی (گلشن: 389).
للحاج رضا الصراف التبریزی المتوفی (1325- مرد صراف سخن) طبع فی تبریز (1313) و بعده (1344) فی المراثی فارسی و ترکی ترجمه فی (دجا- ص 230) و آخر طبعه بتبریز فی (180 ص) مع مقدمه موسی تبریزی ابن جعفر ابن أخ الشاعر.
و اسمه علی رضا بن أبی القاسم. ولد (1315) له مثنویات منها حجاب نامه کان من أعضاء انجمن شیدا و جاء شعره فی دانش نامه المطبوع (1342) و ترجمه فی شعرای أصفهان (ص 305).
للرئیس أبی منصور علی بن الحسن بن علی بن الفضل الکاتب الشاعر المشهور المتوفی (صفر 465) بخراسان. ترجمه ابن خلکان (ج 1 ص 359) بخراسان. نسخه منه فی الخدیویه کما فی فهرسها، و نسخه أخری فی مکتبه (السماوی) فیه قوله.
فیها بکائی و قل عناء البکاء
علی رزء خامس أهل العباء
ترجمه صادقی کتاب دار فی (خص 8- ص 278) و أورد شعره.
و اسمه صلاح الدین من أحفاد أفصح المتکلمین الخواجه سلمان الساوجی. ترجمه صادقی فی (خص 8 ص 222) و أورد جمله مما سمعه من شعره. و فی (تش- ص 221) أنه تلمیذ محتشم الشاعر الکاشانی المتوفی (996) و عنه أخذ فی القاموس الترکی ثم الریحانه. و جاء شعره فی گلستان مسرت و له لیلی و مجنون کما فی فهرس مکتبه جامعه طهران (2: 45).
اسمه مسلم بن الولید المتوفی بجرجان (208)
ص: 606
ذکر فی (جما- 11: 255) و تاریخ بغداد. طبع بلیدن (1875 م) و الهند (1303) و نسخه بخط السید محمد حسین کاظم القزوینی النجفی کتابتها (1315) عند الشیخ محمد رضا بن زین العابدین العاملی. مرتب علی الحروف. و الشاعر معاصر لأبی نواس الحسن بن هانی الذی توفی (199) و هو مقدم علی صریع الدلاء علی بن عبد الواحد البغدادی الشاعر المعروف بصریع الدلاء و المتوفی (412) کما نقله الزرکلی فی ص 680 عن وفیات الأعیان و فی ابن الندیم ص 228 بعد ذکر أبی نواس قال: مسلم بن الولید و أمره مشهور و شعره نحو مائتی ورقه علی الحروف عمله الصولی و رجل کان فی زماننا. أقول مراده من الورقه ما یحتوی علی صفحتین فی کل صفحه عشرون بیتا کما فسره بذلک فی ص 227. هذا و قد جاء ذکره فی معالم العلماء لابن شهرآشوب فی (ص 140) من طبعه طهران.
العبدی من ربیعه. عده ابن شهرآشوب فی المعالم: 138 من شعراء أهل البیت، و عده ابن الندیم (ص 181) من الخطباء و عده ابن عبد البر و ابن منده و أبو نعیم من الصحابه، و عده الشیخ فی رجاله و الکشی و البرقی و النجاشی من أصحاب علی علیه السلام ، و هو الراوی لعهد مالک الأشتر.
کان یدعی أنه من أحفاد الإمام الصادق و أن آباءه جاءوا إلی الهند عن طریق إیران. ولد بأحمدآباد. أورد شعره فی (گلشن- ص 252).
لابن نباته. مر فی (ص 30).
و اسمه محمد حسین بن أسد الله. ولد 13 رجب 1312 و اشتغل بالنسیج و نظم الشعر و عمره ثمان سنوات و انتخب عضوا فی انجمن شیدا و بعد وفاه شیدا صار مقدم الشعراء بأصفهان. له مصیبت نامه طبع مرتان فی (247 ص) و فضائل الأئمه طبع فی (1301) فی (160 ص) علی الحجر. و طبع دیوانه فی (1306) فی بأصفهان (260 ص) و یشتمل علی الغزل و القصائد و الترجیعات و المراثی مع مقدمه لحسن البدری، و خطبه الغدیر نظم للخطبه طبع فی (85 ص) بطهران مع مقدمه لجلال الدین الهمائی أستاذ جامعه طهران فی (1330 ش) و له غزل فی دانش نامه المطبوع (1342) لألفت. ترجمه فی سخنوران نامی معاصر
ص: 607
ص 187 و شعرای أصفهان (ص 306).
و اسمه إبراهیم. أورد شعره النصرآبادی فی (نر 15- ص 520) و فی (تش: 226) أنه ابن ملک الدیلمی.
و اسمه الحاج السید حسن من شعراء القرن الثالث عشر. ذکره فی (دجا- ص 230).
اسمه المیرزا محمد علی و یعرف بمیرزا صفا من شعراء عصر ناصر الدین شاه. و له تقریظ فرهنگ خداپرستی طبع معه فی (1279) و توفی حدود (1310) رأیت نسخه منه بخط الحاج حسین آقا ملک التجار التبریزی فی مکتبته” الحاج حسین آقا” بطهران، کتبه لنفسه فی (1314 ش) فهو غیر اللواسانی و غیر صفائی أصفهانی.
راجع صفا زواره ئی.
المیرزا فضل علی بن عبد الکریم بن أبی القاسم ملاباشی بتبریز. ولد بتبریز (1278) و سافر إلی النجف و تلمذ علی الإیروانی و الشرابیانی و الأردکانی و المازندرانی و فی (1307) رجع إلی وطنه. و انتخب نائبا فی أول مجلس للأمه بطهران. و فی (1336) سافر إلی أروپا استعلاجا و مات ببرلن (1339) و هو صاحب حدائق العارفین المذکور فی (6: 289) و دیوانه یحتوی علی القصائد العربیه و الفارسیه. ترجمه مفصلا فی ریحانه الأدب نقلا عن مطرح الأنظار، و ذکر له خمسه عشر تصنیفا.
و اسمه المیرزا عبد الحمید نزیل طهران. کان أستاذا فی الشعر و ماهرا فی الخط. قال معاصره فی (مع 2: 327) أن دیوانه فی خمسه آلاف بیت و ترجمه أیضا فی (المآثر- 205) و (نامه سخنوران- ص 115).
و هو المیرزا إبراهیم، من أولاد غیاث الدین منصور الفیلسوف الدشتکی. ترجمه معاصره البیگدلی فی (تش- 294) و قال مات فی أواخر العهد النادری (المقتول- 1161) و أورد شعره الذی تتبع فیه حسن واهب.
و عنه أخذ فی القاموس الترکی مغلوطا و عنه فی الریحانه.
ص: 608
و اسمه المیرزا عبد الواسع الطباطبائی الأصفهانی. ترجمه فی المدائح المعتمدیه المؤلف (1259) لأنه مدح منوچهر خان معتمد الدوله حاکم أصفهان.
و اسمه المیرزا علی أکبر الصحاف. ترجمه و أورد شعره فی (عم: 561).
) و هو میرزا إبراهیم المعروف بحاج آقا بن محمد حسین من بیت أولیاء سمیع بشیراز. کان خطاطا سافر إلی بمبئی و کتب النسخ المطبوعه من تاریخ وصاف و المعجم و غیرهما، و صار معلما بمدارس دکن حیدرآباد، و سافر إلی خراسان و مات (1301) و حمل إلی النجف. ترجمه و أورد شعره فی (عم: ص 561).
و هو شیخ الإسلام ابن أبی القاسم البحرانی الأصل هاجر آباؤه إلی شیراز بعد هجوم الأعراب علیها، و کان منصب شیخوخه الإسلام فی بیتهم، و نصب صفا مقام أبیه و کان حیا فی (1313) عام تألیف آثار عجم فترجمه فی (عم: 510) و له ولد شاعر یتخلص وفا و اسمه محمد باقر.
راجع صفا محلاتی.
راجع صفا تفرشی.
و اسمه علی ظهیر الدوله من صوفیه طهران. طبع له رعنا و زیبا بطهران فی (1309 ش) فی (117 ص)، و مجمع الأطوار.
و اسمه المیر علی رضا الحسینی القائنی الطبیب. کتب مجموعه من شعره بخطه الجید فی (1308) و أهداه إلی ظل السلطان ابن ناصر الدین شاه. فی (14 ورقه) کلها (130 بیتا) من الغزل. و النسخه المذهبه المجدوله عند (سلطان القرائی).
و هو مهدی قلی بن علی قلی بن قرچغای خان.
و هو البانی للمدرسه المعروفه باسمه مدرسه مهدی قلی الواقعه فی گذر عبد الله خان بقم کما ذکر فی (7: 154) فی (1123). و هو مؤلف سماء الأسماء فی اللغه، و قال
ص: 609
النصرآبادی فی (نر 2- ص 31) إن والده کان متولیا بقم. أقول و عمه منوچهر خان کان مجازا من المجلسی فی (1060) و مر لوالده إحیاء حکمت و الإیمان الکامل. و أورد شعره فی (گلشن 478).
و اسمه المیرزا علی محمد بن المیرزا حسن علی الخطاط نزیل طهران. ترجمه معاصره فی (مع ج 2 ص 333) قال هو أصغر من أخیه المیرزا جعفر الملقب بحکیم إلهی. و أورد ما یقرب من سبعین بیتا من شعره. و فی (المآثر- ص 199) أنه کان شیخا و مات (1299) عن (78 سنه) و دفن جنب الحر بن یزید الریاحی و عنه أخذ فی نمونه خطوط خوش- ص 107.
و اسمه محمد رضا سلطان الکتاب بن حبیب الله خاقانی الشیرازی الأصل. طبع بخطه تذکره ناصری المطبوع فی (1301) فی أحوال ناصر الدین شاه، و طبع بخطه أیضا دیوان مجمر فی (1312) بطهران و فی آخره قصیده له فی مدیح الحجه.
و هو المولی محمد باقر بن المولی هدایت حسین، کان ینسب نفسه إلی جابر بن عبد الله الأنصاری. جاء آباؤه من شیراز إلی نائین، و له رساله فی أصول الدین اسمه مفتاح الأفق و له دیوان کتب له دیباجه، ترجمه و أورد شعره النصرآبادی فی (نر 6- ص 197) و قال مات قبل سنه (أی حدود 1080).
للمیرزا أحمد المتخلص بصفائی. فارسی فی المراثی فی أحد عشر بندا. طبع بطهران فی (1315) و نقل عنه فی نفائس اللباب و هو إما الجندقی و إما النراقی. و رأیت لصفائی مدائح للأمیر فی مجموعه عند السید محمد الجزائری فی النجف.
و یعرف ببابا صفائی. ترجمه و أورد شعره فی (تس 5- ص 176) و وصفه بقلندر.
و اسمه حسین علی بن سلیمان البروجنی. راجع صفائی بروجنی.
و اسمه محمد علی المبارکی الواعظ بأصفهان
ص: 610
ولد بقریه مبارکه فی (17 ذی الحجه 1317) و مات (7 رجب 1361) له تاریخ أصفهان خمس مجلدات و أماکن أصفهان و دانشوران أصفهان ست مجلدات و کشف المهمات و أسرار الأحکام و اسرار حج و إسلام خالص و زندگانی رسول و جامع العلوم أربع مجلدات و جنه الأداء و سفرنامه غرب و سوانح و دیوان أشعار. ترجمه فی شعرای أصفهان (ص 313) و ترجم ابنه کمال الدین صفائی أیضا.
و اسمه ملا محمد بن سبز علی الأصفهانی. کان ماهرا فی الحساب و الموسیقی. مات بعد وفاه مجمر أردستانی فی (1225) و له نونیه تعرف أرزنیه أوله:
ارزن ز خواجه ای طلبیدم سه چار من
تا قوت گردد آن بمن و بر عیال من
چین بر جبین فکند و بسبلت فزود باد
بر هم نهاد چشم و فرو شد به خویشتن
ترجمه و أورد شعره فی حدیقه الشعراء لدیوان بیگی و فی المدائح المعتمدیه و مجمع الفصحاء و مجله یادگار (سنه 3 العدد 9) و (انجمن 4).
المتوفی بسمرقند. ترجمه فی (لط 2- ص 48) و أورد شعره فی (گلشن- 352) نسبه إلی خراسان. و لعله أستاذ بدیعی المذکور فی (ص 131).
و هو حسین علی بن سلیمان. و بروجن من نواحی أصفهان. ولد بها (1296) و تلمذ علی والده. له دیوان فی ثلاثه آلاف بیت. ترجمه فی نامه سخنوران- ص 160 و شعرای أصفهان (ص 310).
نزیل قزوین مع سائر المهاجرین من تبریز إلیها فی هجوم الروم (994) و بها توفی (1016) له شعر کثیر و دیوانه غیر مرتب. قال فی (میخانه. ص 568) کان فقیها عالما و ذکر أنه کان فی اللیل یکتب القرآن بخطه النسخ الجید و یبذله لمن لم یکن قادرا علی هدیته، و فی النهار کان مزینا للرجال
ص: 611
و حلاقا. و مات بقزوین فی (1016) و عنه نقل فی (دجا- ص 230) و (گلشن 252).
کان صحفیا، بیاع الکاغذ. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- 171) و أورد شعره.
و هو أحمد بن یغما الشاعر الجندقی. له دیوان یخص مواد التاریخ التی نظمها.
کان سکاکا. ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 158) و أورد مطلع غزله، و عنه أخذ ظاهرا فی (حسینی- ص 187).
راجع صفائی أندیجانی.
راجع صفائی أسترآبادی.
و اسمه شاطر غلام حسین بن نور محمد الخباز القمی.
ولد بقم فی (1273) و جاء مع والده إلی طهران فی (1283) و طبع دیوانه الفارسی فی (1347) بطهران فی (56 ص) و ذکر فی أدبیات معاصر- ص 99.
و هو محمد صفی صفائی بن شرف الدین وفائی. ذهب إلی الهند بعد وفاه والده، و سکن لکهنو و تقرب عند آصف الدوله و تزوج ابنه علی خان له دیوان کبیر. کذا فی (گلشن- ص 253) و فی هدیه العارفین (2: 353) أنه مات فی (1315) بلکهنو.
ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 3- ص 154).
و اسمه إبراهیم. ولد بها فی (1233) و نشا بهمدان و نشر جریده عسس بطهران. له حقیقت تصوف و مقایسه خیام و مترلینگ و طبع غزلیاته فی (1319 ش) بطهران فی (48 ص) صغیره. ترجمه فی سخنوران نامی معاصر- ص 184 ج 2).
ترجمه فی (قز مج 3- ص 255) و فی (لط- 3 ص 79) سماه صفائی و ذکر أنه ظهر فی هذه الأزمنه و أورد شعره.
المولی أحمد بن المولی مهدی بن أبی ذر النراقی
ص: 612
ترجمه فی (ض- ص 463) و فی (مع- ج 2 ص 33) و ذکر أنه رأی دیوانه و نقل عنه قرب مائه بیت و هو غیر مثنویه الموسوم طائر قدسی و المعروف بطاقدیس، المطبوع و غیر مثنوی چهار صفر المذکور فی ریاض العارفین. و أورد شعره فی (پژمان- ص 302).
اسمه المیرزا محمد علی. و توفی (1234) ترجمه فی (مع 2- ص 316) و ذکر أنه رأی له ترکیب بند فی بعض السفائن مشتمل علی أربع قطعات.
من شعراء السلطان یعقوب خان بن حسن بیک خان المتوفی (896) ترجمه شاه محمد القزوینی فی (قز مج- ص 303) و قال إن له صفات حمیده.
توجد دیوانه المشتمل علی 360 بیتا فی مکتبه جامعه طهران کما فی فهرسها 2: 248.
و هو المیر صفدر حسین تلمیذ السید محمد ابن المیر عبد الجلیل البلگرامی، فی العلوم، و تلمیذ نظام الدین صانع فی الشعر. قیل مات بفرخ آباد. أورد شعره فی (گلشن- ص 253) و طبع دیوان صفدر فی نولکشور.
المیرزا محمد علی بن محمد حسن المعاصر التبریزی الملقب بصفوه. ذکر فی آخر کتابه منابع الحکم المطبوع (1341)- و مر له دسته گل فی (8: 171).
ملکه کرمان برهه من الزمان. کانت من النسوان الفاضلات الکاملات، و هی من بنات الملوک القراختائیه. قامت بالحکومه بعد أخیها السلطان جلال الدین سیورغتمش بن قطب الدین حجاج القراختائی. ترجمها فی (مع 1 ص 37) و أورد عده من أشعارها.
راجع بهرام صفوی، و صفی صفوی، و سامی صفوی، و جاهی صفوی أبو الفتح، و إبراهیم صفوی.
راجع صفی أصفهانی.
راجع صفی چرکس.
و اسمه صفی الدین. ترجمه فی (میخانه- ص 548)
ص: 613
و نقل فی الحاشیه عن مخزن الغرائب أنه جاء إلی الهند فی عهد أکبر شاه و ترقی فی عهد جهانگیر، و قال فی میخانه إنه ذهب مع المیرزا جعفر آصف خان إلی کشمیر و رجع و لما وصل آکره تقرب عند مهابت خان و نصبه فی صوبه کابل و لاقیته (القائل: عبد النبی فخر الزمانی) فی (1026) و کان عمره حدود الستین. و دیوانه فی ألفی بیت، و له مثنوی علی زنه خسرو و شیرین و آخر ساقی نامه غیر تام. و ترجمه فی هفت إقلیم بعنوان صفیا. و هو من أقرباء أنسی ساوجی المذکور فی (ص 107) و أورد شعره فی (گلشن ص 254) مرتین أحدهما بعنوان صفیا الماهر فی الرمل المذکور فی (نر 9- ص 305) و الثانی صفی المعاصر لصحیفی شیرازی.
راجع دیوان صفی علی شاه.
و هو صفی قلی بیک بن ملک سلطان جارچی باشی ملازم الشاه عباس. أعماه الشاه لقتل ارتکبه. و کان ماهرا فی الموسیقی. و له مثنوی أورد بعضها فی (نر 2- ص 41).
و اسمه صفی قلی بیک ابن قرأ خان من أعاظم چرکس کان والده بیگلر بیگی شیروان ثم نصب حاکما لأسترآباد، و أما ابنه هذا فکان عسکریا ثم اعتزل و لبس الصوف. أورد شعره و ترجمه کذلک فی (نر 2- ص 36) و عنه فی (خوش گو) توجد نسخه من دیوانه فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 663) و أخری عند الملک (برقم- 4586).
راجع صفی سبزواری.
هو صفی الدین إسحاق الموسوی (735) ترجمه فی (مع 1 ص 313) و أورد شعره و مر ولده صدر الدین موسی جد السلاطین الصفویه و ترجمه مفصلا مع ذکر بعض نسبه فی (دجا- ص 231) و أورد بعض رباعیاته و ذکر أنه فی (700) صار خلیفه الشیخ زاهد الگیلانی. و ترجمه أیضا فی (قز مج 1- ص 183) و (تغ 81).
ترجمه فی (ج 1 ص 313) و أورد بعض قصائده و قرب خمسین بیتا آخر من أشعاره.
ص: 614
و هو السید نصر الله بن الحسین بن علی الملقب بالمدرس الحائری. بعثه نادر شاه سفیرا إلی الروم فاستشهد هناک فی (1158) مر له آداب تلاوه القرآن و تخمیس قصیده فرزدق فی (4: 11) و دیوانه موجود.
هو الشیخ أبو المحاسن صفی الدین عبد العزیز بن محاسن بن سرایا الحلی الطائی السنبسی ناظم البدیعه المذکوره فی (ج 3 ص 76) و درر البحور المذکور فی (ج 8 ص 120) ولد فی یوم الجمعه (5- ع 2- 677) و توفی سنه خمسین و سبعمائه أو اثنتین و خمسین أو تسع و خمسین مرتب علی اثنی عشر بابا فی ثلاثین فصلا. أوله [الحمد لله الذی علم الإنسان البیان و من به علیه ...] و طبع مکررا منها فی بیروت فی (1892 م- 1307 ه) و فی دمشق (1300 ه) معه البدیعیه و المجون و الأرتقیات. و هذا دیوانه الکبیر. ترجمه فی (لس- ص 384) و ریحانه الأدب.
و هو دیوانه الصغیر و هو غیر الأرتقیات ذکره جماعه بعد ذکر الأرتقیات و ذکر دیوانه الکبیر و هذا الدیوان الصغیر فی کشف الحجب و فهرس مکتبه الأزهر بمصر و غیرهما
معاصر طغان شاه ابن المؤید السلجوقی ترجمه فی (مع 1 ص- 313) و أورد بعض شعره و ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 302) و أورد بعض شعره غیر ما فی مجمع الفصحاء و ترجمه أیضا فی (تغ- ص 80) و (روشن- ص 390)
و اسمه الملا شمس الدین الملقب شمسا عده المیرزا صائب فی بیاضه من شعراء تبریز و النصرآبادی فی (نر 9- ص 365) و (تش- ص 233) و (روشن 392) من شعراء قم و قال کان ماهرا فی الصفیر (نوع من الموسیقی) و کالبهزاد فی التصویر و فی شمع انجمن صحف اسمه به شمشاد و ترجمه فی (دجا- ص 201) نقلا عن عرفات العاشقین
و هو المیر صفی بن المیر منصور شیخ الإسلام برشت أورد شعره فی (نر 6- ص 199)
ص: 615
راجع صفیر تبریزی
قال فی (روشن 392) کان رمالا یطلب العلم و فی شعره إلحاد و أورد بعضها
هو صفی الدین علی بن المولی حسین بن علی الواعظ الکاشفی البیهقی مؤلف حرز الأمان المذکور فی (ج 2 ص 392) ترجمه فی (مجن 4- ص 275 و 97) بعنوان مولانا حسین الواعظ و ذکر أنه سافر من هرات إلی سمرقند و أخذ الإجازه عن الخواجه عبید الله و رجع ثم أورد شعره و ترجمه فی (حسینی- 185) و (روشن 390) بعنوان صفی خراسانی و هو أخو فخر الدین
و اسمه سام میرزا و یعرف بشاه صفی بن صفی میرزا ابن الشاه عباس الأول ملک (1038- 1052) ترجمه و أورد شعره فی (دجا- ص 237) و هو غیر سام میرزا المذکور فی (ص 423) و قد جاء شعره فی گلستان مسرت (ص 136 و 265) و فی (روشن- ص 391) أرخ جلوسه (ظل حق- 1038)
قال فی (روشن- ص 390) إنه من القدماء و اسمه صفی الدین
کان ماهرا فی العلوم الریاضیه، سافر إلی دکن و مات هناک فی (974) أورد شعره فی (گلشن: 254)
الحاج میرزا حسن بن محمد باقر الأصفهانی نزیل طهران العارف الشاه نعمهاللهی المتخلص صفی المولود 1251 و المتوفی 24 ذی القعده (1316) طبع أولا (1297) و هی سنه تألیفه و أخری فی رجب 1347 فی ص 27 و یسمی عرفان الحق أو دیوان الحقائق أو بحر الحقائق و أخری مع رسائله و طبع فی طهران فی (1376) فی (386 ص) مع مقدمه فی أحواله للدکتور تقی تفضلی و طبع أیضا فی (1377) فی (192 ص) باهتمام کمالی و له کرسی نامه طبع فی (46 ص) ترجمه فی (المآثر ص 217) و ریحانه الأدب عن مقدمه تفسیره
راجع دیوان صفی چرکس و دیوان صفی یزدی
حاکم قندهار ابن ذو الفقار خان وصفه بالشجاعه
ص: 616
فی (نر 2- ص 29) و کذا فی (روشن- ص 391) و (تغ- ص 8)
و اسمه محمد صفی بن محمد ظهیر مخملباف، شاعر ذو قریحه أورد شعره و أطرأه فی (نر 9- ص 299)
و هو ابن شاه قوام الدین نوربخش ترجمه و أورد شعره فی (تس 2- ص 24) و أما آیتی فقد عده من شعراء یزد و خلطه مع صابر یزدی فی (تش یز- ص 302) و قال إن أشعاره نسبت إلی صفی الدین الأردبیلی جد الصفویه و قال فی (حسینی- ص 185) إن والده هو السید محمد نوربخش المعروف و کذا فی (تغ 80)
و اسمه صفی الدین أورد شعره فی (تش- ص 138) و أظنه اشتبه بصنعی نیشابوری
من أولاد آخوند معز أو ملا مؤمن حسین أورد شعره فی (نر 9- ص 298)
و اسمه صفی قلی بیک ابن محمد علی بعث الشاه صفی والده إلی الهند حاجبا و بعد رجوعه نصبه وزیرا لأصفهان و بنی عده رباطات و أما صفی قلی فقد نصبه العباس الثانی وزیرا لیزد و مات أخیرا کذا فی (نر 4- ص 72) المؤلف (1081) و عنه فی (تش یز- ص 302) و (روشن 391) قال و ترجمه مع والده فی تاریخ مفیدی لیزد
راجع دیوان صفی الدین یزدی و دیوان صفی نوربخشی
و اسمه محمد هادی بن المیرزا علی مر له خلاصه المصائب فی (7: 233)
و هو المیر جلال الدین الحسینی معاصر الشاه عباس الأول الصفوی ترجمه فی (تغ 81)
اسمه حسن بیک الخراسانی أو الکاشانی ورد الهند فی عهد أکبر شاه أورد بعض أشعاره فی (روشن- 393)
أورد شعره فی هجاء الأمیر أحمد جگر
ص: 617
بخون فی (روشن- 393) ثم أورد شعر صلحی یزدی المسمی محمد صالح، و صلحی مازندرانی، و صلحی خراسانی و لعلهم متحدون
و اسمه الشیخ محمد لطیف و یعرف بالشیخ حیدر علی السدهی من وعاظ أصفهان ولد (1321) له نجم السهیل در نظم دعاء کمیل و دیوان فی المراثی أورد شعره فی شعرای أصفهان (ص 314)
هو المولی عبد الصمد الحائری الحکیم الفقیه اللغوی المتکلم العارف الشهید بید الوهابیه فی الحائر یوم الغدیر (1216) ترجمه فی (ض- ص 465) و ترجمه فی (الروضات ص 353) و له بحر المعارف المذکور فی (ج 3- ص 47)
من أولاد الشیخ سعدی الشیرازی معاصر الشاه طهماسب اتهم بعدم التحفظ، فقطع بنفسه آله تناسله أورد شعره فی (نر 8- ص 211) و (گلشن: 254)
اسمه محمد علی بن الملا محمد المعروف بمجتهد الیزدی ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 303) و أورد رباعیته
و هو الشیخ أسد الله ولد بلمس من قرأ ألیگودرز ببروجرد و تعلم بقم و بروجرد، و انتخب معلما لثانویه بروجرد و توفی شابا فی (1361) ببروجرد و دیوانه یشتمل علی ثلاثین ألف بیت عند أمه” الشیخ أسد الله” أخبرنا به السید جعفر الشهیدی البروجردی
و هو افتخار الحکماء مجد الدین أبو الشجری الصندلی کما وصفه فی (اللباب- 11) و نقل عن دیوانه و أطرأه، و عنه أخذ فی (مع- 1: 314)
و اسمه المیرزا آقا ساعتچی توفی بشیراز و دفن بدار السلام بشیراز فی (1290) أورد شعره فی (آثار عجم- ص 561) و عنه فی ریحانه الأدب
هی بنت کدخدا بقریه فداغ من قرأ لار شاعره اشتهر شعرها فی حیاتها کما فی لارستان کهن- ص 141 و 202 عن فارس نامه ناصری
ص: 618
کان یشتغل بنحت القوالب کما ذکره فی (خص- ص 293) و أورد شعره و فی مطلع الشمس: 2: 437 صنعی مشهدی و فی (روشن 395) خلطه ب صنعی نیشابور
نزیل تبریز کان طبیبا ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 2- ص 54) و ذکر مطلع قصیدته فی فتح شروان فی (944) و من حسن صنعه فیها أن کل مصراع منها مطابق للتاریخ المذکور. و هو متأخر عن العارف المولی صنع الله الکوزه کنانی المرشد لخلق کثیر و المتوفی (931) و ماده تاریخه (پیر طریقت) کما فی (دجا- ص 237) و حبیب السیر 3: 114 و لعله الذی أورد النصرآبادی معماه فی (نر 15- ص 525) بعنوان صنع الله بافقی.
و هو المیرزا حسن خان ابن محمد رشید خان تفنگدارباشی. ولد (1229 ش) و مات بطهران (1286 ش- 1324) طبع دیوانه فی طهران (1328 ش) باهتمام ابنه بدر الدین رشیدپور.
ذکر شعره فی (روشن 395).
و اسمه محمد. و توفی 941 قال إسماعیل پاشا فی هدیه العارفین 2: 235 إن له مائه سعادت فی قصه الإمام حسین بن علی ع قال فی کشف الظنون إن دیوانه ترکی.
راجع صنعتی مشهدی و صنعتی نیشابوری.
من سادات نیشابور. ترجمه تلمیذه فی الصنائع الشعریه و القاری علیه أکثر رسائل الفن، صادقی الکتاب دار فی (خص 6- ص 74) و قال ما رأیته فی أکثر من ثلاث سنین یستریح علی فراش النوم مع بلوغه حدود التسعین و قد تعشق فی تبریز بولد عطار یمشی إلیه فی کل یوم میلا من غیر تعب. و توفی بتبریز و دفن بفناء مسجد جهان شاه. قال و لا یمکن الانتخاب من دیوانه لکون أکثر أشعاره من المطبوعات المنتخبات. ثم أورد عده أبیات منه. و مات (976) کما فی (خص 86) و قال جرمی فی تاریخ وفاته:
سال تاریخ وفاتش از دو طور
یافتم از شوق شعر و سوز عشق
ص: 619
هو أبو بکر أحمد بن محمد بن الحسن بن مراد الضبی الأنطاکی الحلبی الشاعر الشهیر بالصنوبری المتوفی (334) عده ابن شهرآشوب من شعراء أهل البیت، و قال ابن الندیم إن الصولی جمع دیوانه فی مائتی ورقه. و ترجمه فی نسمه السحر و أورد بعض شعره فی أهل البیت ع منه:
حب النبی محمد و وصیه
مع حب فاطمه و حب بنیها
أهل الکساء الخمسه الغرر التی
یبنی العلاء بعلاهم بأبیها
إلی قوله:
أرجو شفاعتهم فتلک شفاعه
یلتذ برد رجائها راجیها
و ترجمه المعاصر فی أعیان الشیعه- ج 9 ص 356- ص 381 و أورد قرب أربعمائه بیت من شعره. ثم إن الشیخ محمد بن الشیخ طاهر السماوی جمع شعره مستقلا فی مجلد و ضم إلی ما فی نسمه السحر و أعیان الشیعه ما وجدها متفرقا من شعر الصنوبری، و فرغ منه فی (1363) ثم الحق به ما وجده من شعره بعد التاریخ و یقرب الملحق من مائه و خمسین بیتا و أدرکه الأجل فی (1370) و هذه النسخه بخطه اشتراها الشیخ محمد علی یعقوب الخطیب المعاصر.
اسمه المیر سید علی من سادات یزد. ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 303) و أطری مهارته فی الموسیقی و منادمته للملوک و إنه نادم الشاه سلیمان فی الأواخر إلی أن توفی (1080) و ذکر أنه بلغت رباعیاته إلی ثلاثمائه رباعیه، و عنه فی الریحانه ظاهرا. و لعله المذکور فی (نر 9- ص 426) بعنوان میر صوفی.
راجع صورتی أصفهانی.
و هو الدکتور لطف علی صورتگر الشیرازی أستاذ جامعه طهران و رئیس کلیه الآداب بشیراز. رأیت له شعرا کثیرا.
اسمه علی (معرکه گیر) و کان یعرض صور الملائکه و یصور ما یجری یوم الحشر للناس فی میدان أصفهان. أورد شعره فی رثاء ابنه الرضا فی (روشن 395). راجع صوتی یزدی.
عبد المحسن. عده ابن شهرآشوب فی المعالم- ص 139
ص: 620
فی عداد أبو نواس و الأدیب المرزوقی من الشعراء المعاصرین للإمام الباقر ع. توجد دیوانه فی مکتبه (السماوی).
أبو الحسن علی بن أبی الحسین عبد الرحمن الصوفی. له منظومه صور الکواکب المطبوعه 1373 بدکن کما مر فی (11: 204).
ذکر فی (بهش 2 ص 391) أنه مال إلی الصوفیه و تلمذ علی الشیخ محمد اللاهیجی و أورد شعره.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 131) و أورد شعره. و قال فی (روشن ص 398) إن اسمه محمد و هو من أقرباء جامی.
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 86 و 260).
و هو المیرزا علاء الدین محمد بن قطب الأولیاء میر معز الدین محمد. أورد شعره مع الإطراء فی (نر 9- ص 351)
و اسمه ملا محمد. أورد شعره فی (تش- ص 180) و قال إنه خال المولی الجامی.
و اسمه المیر محمد علی السنجانی. ترجمه و أورد شعره. فی (روشن- ص 398) و عنه فی (دجا- ص 237).
سافر مده فی العالم. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 16). و (پژمان 306).
قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- 1: 114 إنه رأی دیوانه بخط محمد ابریشمی.
أصله من کرمان و مات بها و کان یسکن شیراز. و له رباعیات کثیره أورد منها فی (نر 9- ص 312).
و یعرف بالحکیم صوفی. حاذق فی الطب تاجر. أورد شعره فی (نر 9- ص 134) و عنه فی (روشن ص 397).
کما فی مجالس النفائس. و قد مر بتخلصه خطائی، الشاه
ص: 621
إسماعیل.
هو تلمیذ غلام أما شهید. أورد شعره فی (گلشن- ص 256).
أصله من شیراز. ولد بکرمان. أورد شعره فی (گلشن- ص 256).
کما فی هدیه العارفین لإسماعیل پاشا 2: 27 یأتی بتخلصه محمد کما فی میخانه.
مر بعنوان پیر صوفی فی (ص 161).
الساکن بأصفهان ذکر فی (نر 9 ص 313).
أورد شعره فی (نر 9- ص 436).
للسید محبوب بن علی شیر مکنت الدهلوی الهندی المتوفی 1286 فارسی ذکر فی ذیل کشف الظنون. و قال فی (گلشن ص 255) (و روشن 398) إن والده کان من رؤساء محسن پور بالهند و هو طبیب ماهر. و طبع دیوانه فی ألفی بیت.
أبو بکر إبراهیم بن عباس بن محمد بن صول تکین الصولی المتوفی بشعبان 242 فی سامراء. ترجمه فی معجم الأدباء و وفیات الأعیان و تاریخ بغداد. و عده فی معالم العلماء ص 141 من شعراء الشیعه. و دیوانه صغیر مطبوع. و هو عم الصولی الشطرنجی.
هو المیر مصطفی بن المیرزا حسن الآشتیانی و لقبه افتخار و تخلصه صهبا. قتل فی 1327 غیله بمشهد عبد العظیم بالری. طبع له افتخار نامه حیدری بطهران 1310 کما مر فی 2. 256.
و اسمه علی أکبر بن محمد جواد. ولد 1317 و دیوانه فی ثلاثه آلاف بیت. ترجمه ایزد گشسب فی نامه سخنوران ص 159 و کذا فی شعرای معاصر أصفهان ص 318.
راجع صهبا قمی.
ص: 622
الحکیم الإلهی الآقا محمد رضا القومشهی المتوفی بطهران یوم وفاه الحاج المولی علی الکنی 27 محرم 1306. ترجمه تلمیذه الحاج میرزا أبی الفضل الکلانتری علی ظهر رساله أستاذه فی الفرق بین أسماء الذات و الصفات و قد استنسخها التلمیذ لنفسه و هی عند الحاج میرزا محمد الثقفی بطهران أطری أستاذه فی ظهر الرساله. و فی آخرها مقدار نصف صفحه أوردها جلال الدین المحدث الأرومی فی مقدمه طبع دیوان التلمیذ. و فیه عده من أشعاره.
ترجمه فی (تش 395) و اسمه آقا تقی بن ید الله و قد جمع دیوان شعره فی ثلاثه آلاف بیت و أورد بعض غزلیاته و ذکر أنه أخذ تخلصه عن مشتاق الأصفهانی. و أصله من دماوند. ولد بقم ثم سکن أصفهان و مات بشیراز فی 1191 و قال صباحی فی تاریخه.
کلک صباحیش زد نقش از برای تاریخ
دائم بود ز کوثر لبریز جام صهبا
و ترجمه أیضا فی (انجمن 4) و (مع 2: 330) و توجد نسخته فی (سپهسالار 401) مع دیوان هاتف.
و هو السید عبد الباقی من أحفاد قطب الدین مودود الچشتی. کان خطاطا ماهرا فی بلاط عالمگیر و شاه جهان. أورد شعره فی (گلشن- ص 257).
هو امام بخش الدهلوی. طبع دیوانه بنولکشور و گانپور 1925 م. علی الحجر.
أورد شعره فی مطلع الشمس 2: 437 و (روشن ص 400).
کان صیدی التخلص السابق لعرفی شیرازی کما فی میخانه ص 176 راجع دیوان عرفی شیرازی.
ترجمه البلگرامی فی خزانه عامره ص 293 و ذکر مسافرته من أصفهان إلی الهند و ملازمته السلطان محمد شاه جهان صاحب قران الثانی و مدحه بقصیده نال منها بصله ألف روپیه فی (1050) و حکی عن مجمع النفائس
ص: 623
لخان آرزو، و ما ناله من صله خمسه آلاف روپیه من النوابه جهان آرا بیگم بنت شاه جهان و ذکر الصحیفه الحلویه لبعض غزلیاته و أورد مما انتخبه منها ما یقرب من أربعین مطلعا و کذا فی سرو آزاد- ص 111 و (نر 9- ص 358) و فی تغ 81 أنه مات 1100 و ذکر فی (سرخوش ص 65) و (حسینی ص 193) و (تش- ص 214) توجد نسخه فی مکتبه بنگاله کما فی فهرسها و مکتبه (الملک- 65) و عند دهخدا بطهران.
و اسمه صلاح الدین. ترجمه فی (تغ 81) و قال کان تلمیذ ملا محتشم الکاشانی.
و اسمه المیر علی معاصر الشیخ یعقوب الصرفی. أورد شعره فی (گلشن 258) و (حسینی 186)
کان صرافا فی میدان تبریز کما ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس- ص 143) و أورد شعره. و عنه فی دانشمندان آذربایجان ص 240 قالا نقلا عن (خص ص 269) و خلاصه الأشعار و کان یری نفسه أشعر من خسرو و جامی و هو متأخر عن الخواجه عبد الله الصیرفی التبریزی الخطاط الشهیر المتوفی (742) و دفن بمقبره چرنداب. ترجمه و ترجم معه جمعا من الخطاطین فی (دجا- ص 238) و قد أخذه عن تاریخ حشری تبریزی.
ترجمه صادقی کتاب دار فی (خص ص 248) و (تش 256) و ذکر أنه تتبع دیوان أمیر شاهی و قصائد مولانا کاتبی و أورد بعض ما سمعه منه. و فی کشف الظنون دیوان صیرفی فارسی.
ترجمه فی (مع 1 ص 314) قال إنه کان قاضیا و یمدح السلطان فیروز شاه و أورد له ثلاثه أبیات.
الشاعر السکاک. ترجمه الصادقی فی (خص- ص 267) و أورد أشعاره. و فی (تش 256) و فی (تغ- 81) ذکر مهاجاته مع صحیفی و شانی.
ص: 624
ترجمه و أورد شعره المتخلص فیه ضابط فی (روشن- ص 401).
ترجمه الحزین فی تذکرته (ص 118) و قال اسمه محمد إبراهیم. و کذا فی (روشن- ص 401).
طبع بنولکشور، و هو المولوی غلام ضامن أخ غلام ثامن. کان عالما بالمعقول کما فی (روشن- ص 401).
ابن شدقم بن زین الدین علی بن بدر الدین حسن الحسینی الخمری الشدقمی المدنی صاحب تحفه الأزهار ذکر فیه تاریخ ولاده بعض ولده فی (1088) فی أصفهان فیظهر حیاته بها فی التاریخ.
و هو محمد بن حبیب. عده فی معالم العلماء- ص 139 من أصحاب الأئمه الشعراء. و کذا فی (لس- ص 381).
و هو أحمد بن إبراهیم الکافی الأوحد المتوفی 397. ترجمه فی الیتیمه و عده فی المعالم ص 136 من المجاهرین بمدح الأئمه.
ابن قیس بن معاویه التمیمی الشهیر بالأحنف. اسمه أحمد ابن قیس. کان سیدا حلیما من التابعین و أصحاب أمیر المؤمنین ع. شهد صفین و النهروان.
ترجمه کذلک فی الجزء الأول من نسمه السحر فیمن تشیع و شعر الموجود نسخته فی مکتبه کاشف الغطاء فی النجف.
سماها فی عرفات بی بی ضعیفی و قال کانت معاصره ل بی بی آرزو و سافرت فی آخر عمرها إلی مکه. و قال فی تذکره
ص: 625
الخواتین إنها کانت معاصره للحکیم آذری الأسفراینی المتوفی 866 و لکن فی (مجتس 6- ص 168) و (حسینی- ص 195) سماها ملا ضعیفی و کذا فی (گلشن- ص 258) و أورد شعرها فی از رابعه تا پروین- ص 161 لکشاورز صدر. و فی (روشن ص 402) أورد ذکر محمد قاسم ضعیفی ما وراء النهری.
الإیرانی أصلا الهندی مولدا. اسمه المیرزا روشن ضمیر معاصر السلطان شهاب الدین محمد شاه جهان الملقب بصاحبقران ثانی، و کان منصوبا من قبله فی (1066) بمناصب عدیده فی بندر سورت و عزل عن بعضها فی حادی عشر شهر رمضان من
تلک السنه و نصب لمنصب آخر بها إلی أن مات (1074) و نال من السلطان بصلات و جوائز کثیره کما فصله فی خزانه عامره ص 297.
اسمه تقی حلوائی. أورد النصرآبادی بعض شعره فی (نر 9- ص 419) و ذکر وصف المیر حمیدی له بقوله:
شعر تو آن روز که دیوان شود
کاغذ حلوا چه فراوان شود
و له مطائبات مع معاصره صیدی و قد سافر إلی الهند و رجع. أورد شعره فی (گلشن- ص 258).
. اسمه کمال الدین حسین من شعراء عصر الشاه طهماسب المتوفی (984) کان ماهرا فی النجوم و الرمل و لذا یتخلص بضمیری. ترجمه فی تحفه سامی المؤلف فی 957 (ص 124) و عالم آرا (ص 187 [129]) و ذکر أنه فی أوان شبابه، و أورد بعض شعره. و ترجمه صادقی فی مجمع الخواص المؤلف (1016) (ص 136) و ذکر أنه توفی و دفن بأصفهان، و له من الشعر مائه ألف بیت لیس فی بیت واحد منها مدح للملوک و ذلک لعلو همته. و ترجمه فی (مع- ج 1 ص 335) و ذکر له المثنویات السته بأسامیها و الدواوین السبعه بأسامیها و أحد عشر دیوانا فی مقابل دواوین سعدی و حافظ و شرف جهان و کمال خجندی و غیرهم. و قال إنه لم یر فی الدنیا شاعر أکثر شعرا من ضمیری الأصفهانی و رأیت فی بعض المواضع أنه مات فی 28 شعبان 987 و فی (تغ 82) أنه مات 1000 و مر فی (7: 16) وفاته فی 973 و ذکرنا تفصیل حاله فی (7: 261) و قد جاء ترجمته فی (تش- ص 180) و الروضه الصفویه و کذا فی
ص: 626
هدیه العارفین 1: 319. و قد رأی المنتخب من خمسه دواوینه سنگلاخ و ذکرها فی امتحان الفضلاء 2: 320 و فرهنگ ضمیری من مدارک فرهنگ جهانگیری.
و هو نظام الدین من شعراء بلگرام. کان یسکن ناحیه قاضی پوره، و مات أبوه و هو صغیر و رباه عمه الذی کان من ملازمی أکبر پادشاه.
و مات بقریه سفیدون من توابع دهلی فی 1003 و قال مبارک خان فی تاریخه:
کردم اندیشه بهر تاریخش
خردم گفت: آه آه نظام
و دیوانه مشتمل علی الغزل و الرباعی و الصنائع الشعریه فی خمسه عشر ألف بیت. رآه السید محمد أشرف درگاهی. کذا ترجمه فی سرو آزاد- ص 244- 247 و توجد دیوانه فی (بنگاله) کما فی فهرسها.
الهمدانی الاشتهار و بها توفی و دفن بإمام زاده إسماعیل.
و هو ابن المولی حیرانی القمی. ترجمه فی (خص 8- ص 178) و ذکر أنه کان یحضر مجالس الشاه طهماسب لکنه منع من حضوره فکان منزویا فی همدان إلی أن توفی بها و ترجمه أیضا سام میرزا فی (تس 5- 124) و أوردا بعض شعره و فی (گلشن ص 258) أن له عده مثنویات.
راجع ضمیری قمی.
قال فی (لط 3- ص 87) إنه تخلص آخر لفغانی فیأتی فی الفاء.
فارسی مطبوع فی المدائح و المراثی کما یظهر من بعض الفهارس.
رأیت بعضه فی ضمن مجموعه دونها المولی حسن علی المداح الذی کان حیا فی (1285) فی کتب السید محمد بن نعمه الله الموسوی من أحفاد المیر عبد الصمد التستری و هو القصیده الطویله فی نیف و مائه بیت فی مدح أمیر المؤمنین علیه السلام و فی المجموعه دیوان ثریا أیضا أول القصیده:
باز جهان شد جوان چه طلعت خوبان
شد چه رخ دلستان فضای گلستان
إلی قوله:
حیدر صفدر علی عالی أعلی
صهر پیمبر ولی ایزد منان
ص: 627
و تخلص الشاعر:
بس کن و بگذر ضیا ز مدح و مزن دم
مدحت ذاتش بجد و جهد چه نتوان
و اسمه محمد حسین الأصفهانی و هو من الشعراء المداحین لمعتمد الدوله منوچهر خان خواجه والی أصفهان و المتوفی بها (1263) و قد ترجمه و أورد مدیحه له المیرزا محمد علی بن أبی طالب المذهب المتخلص بهار الأصفهانی فی کتابه المدائح المعتمدیه الموجود نسخه منه فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها (ص 684).
و هو ضیاء الدین محمد ابن عم المیرزا سلیمان الخاوری. أورد شعره فی (حسینی- ص 196) و (گلشن- ص 259) و فی (روشن 404) أوصل نسبه إلی جابر الأنصاری.
و اسمه المیرزا نور الله الرویدشتی. کان بقریه کفران من البلوکات التسعه لأصفهان و من أکابرها فی عصر الشاه عباس الماضی المتوفی (1038) و من کتاب دیوانه. ترجمه فی الروضه الصفویه و (تش 181) و (مع- ج 2 ص 335) و أورد قرب خمسین بیتا من بعض قصائده. و نسخه دیوانه مع بعض أشعار محمد حسن الأصفهانی المتخلص زرگر و المتوفی (1270) توجد فی مکتبه (المجلس) و (الملک). و (روشن- 403).
و هو الحافظ ضیاء الدین کان مدرسا بمحله میدان پوره فی بلگرام و مات 25 شعبان 1103 و قال آرزو فی تاریخه:
خرد تاریخ أو درخواست از غیب
ندا آمد: ضیاء منزل قدس
کذا ترجمه فی سرو آزاد- ص 250 و أورد شعره.
ترجمه فی (مجن 3- ص 64 و 237) و أورد له شعرا ذکره فی (حسینی 194 و تش 26) لضیائی أردوبادی الآتی.
و اسمه یوسف بن شیخ علی خان الدهکردی ولد 1310 و توفی 1366 کان منشیا للخانات البختیاریه. أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان ص 322.
ص: 628
من غیر نسبه من شعراء السلطان محمد بن تکش خوارزم شاه الملقب بسنجر. ترجمه فی (مع ج 1- ص 326) و أورد بعض قصیدته فی مدح السلطان المذکور.
قال سنگلاخ فی (امتحان الفضلاء 1: 158) إنه رأی قصائده بخط جعفر هروی.
الواعظ: ترجمه فی (مع- ج 1 ص 326) و ذکر ملاقاه المولی محمد العوفی له و نقل شعره. و لعله ضیاء الدین کابلی.
الچرندابی المدفون بها. ترجمه فی (دجا- ص 241) و أورد شعره نقلا عن تاریخ گزیده و کذا فی (بهش 1- ص 321) و (روشن 402).
الأصل. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 325) راجع ضیاء الدین فارسی.
قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- 2: 7 إنه رأی دیوانه بخط أبی تراب الأصفهانی.
و اسمه الحکیم ضیاء الدین محمود الکابلی معاصر العوفی. ترجمه و أورد شعره فی (اللباب 11).
الطبیب مسیح الزمان أورد شعره بهذا العنوان فی (نر 3- ص 61) و فی نسخه اسمه صدر الدین فلعله هو صدر الدین الکاشانی المذکور فی (ص 603).
راجع ضیاء کاشانی.
أصله من فارس و سکن خراسان و مدح بیغو ملک السلجوقی. کذا فی (هفت ص 223) و قال فی (تش 330) إن أصله من خجند بخراسان و هو من أحفاد سلمان الفارسی و لذا قد یتخلص فارسی و له شرح علی المحصول للفخر الرازی و أورد له الأشعار التی نسبها إلیه أمین أحمد فی هفت إقلیم.
و سماه فی الریحانه عن القاموس الترکی و (مع 1: 325) ضیاء الدین الخجندی الشیرازی
ص: 629
الأصل الهروی المدفن. و کان یتخلص فارسی أیضا و مات فی 610 و له مشاعرات مع رجل سماه شهاب (شمس الدین). و فی الترجمه خلط.
هو ابن الخواجه علاء الدین أخ أفضل الدین محمد الکرمانی. کان عالما بالاستیفاء و السیاق و ماهرا فی الشعر. أورد أشعاره فی حبیب السیر کما فی رجال حبیب السیر ص 217، 233 و منها ما تاریخه 927.
و هو السید ضیاء الدین یوسف بن یحیی بن الحسین بن المؤید بالله محمد المولود و المتوفی بصنعاء (1078- 1121) و المؤلف لکتابه الجلیل نسمه السحر فیمن تشیع و شعر الموجود فی مجلدین بمکتبه کاشف الغطاء فی النجف. و قد جعلت له فهرسا سمیته نزهه البصر و المجلد الأول منه یشتمل علی 112 رجلا و الثانی علی 580 رجلا أوردتهم فی شعراء الذریعه. و ترجمته فی مصفی المقال ص 507- 508).
من شعراء الترک فی القرن الثالث عشر بآذربایجان. و اسمه کربلائی آقا. ترجمه فی (دجا- ص 241) نقلا عن حدیقه الشعراء
و اسمها شاه بیگم بنت فتح علی شاه القاجار و أمها مریم کانت یهودیه تزوجها الشاه فأسلمت و ولدت ضیاء هذه. أورد شعرها فی از رابعه تا پروین- ص 163 نقلا عن تاریخ عضدی و سفینه فرخ و قد ألف محمود میرزا تذکره نقل مجلس بأمر من ضیاء السلطنه هذه.
و هو المیرزا قاسم بن محمد حسین همدم ابن میرزا علی فخر ابن میرزا رحیم بیدل الشیرازی المذکور فی (ص 153). أورد شعره فی (عم- ص 528) و الریحانه.
و هو صفدر علی خان ابن عسکر علی خان.
کان ینتسب إلی السلطان حسین بن بهرام میرزا من أحفاد الصفویه. أورد شعره فی (گلشن- ص 259).
ترجمه معاصره النصرآبادی و أطری طبعه و أورد بعض شعره فی (نر 9- ص 297) و ذکر أنه لاقاه المولی صبوحی الخوانساری فی القرن الحادی عشر
ص: 630
و کذا فی (تغ- 82).
ضابطه نویس، نزیل هند أخیرا و المتوفی بها. ترجمه النصرآبادی فی عداد المستوفین فی (نر 4- ص 88) و أورد عده من أشعاره ثم أورد بعض شعره فی (ص 480) و ترجمه فی (تش 227) و (گلشن- ص 259) و لعله المذکور فی عالم آرا ص 998 بعنوان محمد یوسفا.
اسمه ضیاء الدین محمد المعاصر للشاه عباس الماضی و یتخلص فی شعره بضیاء. و منه ما أنشأه فی تاریخ موت محمد خان اورنگ فی (1006) و لعله المولی محمد بن محمود تلمیذ المقدس الأردبیلی و شیخ إجازه السید حسین بن حیدر الکرکی فی (1005) و خال المحقق الفیض الکاشانی و هو مقدم علی ضیاء الدین محمد بن آخوند نور الآتی ظاهرا.
و هو ضیاء الدین محمد بن العلامه الآخوند نور الرازی الکاشانی المتوفی 1024 کما ذکر فی (ض- ص- 166) و الریحانه نقلا عن القاموس الترکی. ترجمه و أورد شعره فی (نر 6- ص 161) و فی (حسینی- ص 195) سماه ضیائی و قال مات بأصفهان 1044. و لکن تخلصه فی شعره ضیاء. و ذکر أیضا فی (تش- 245).
اسمه ضیاء الدین نصبه الشاه خدابنده وزیرا لأصفهان و قتل فی 988 بید یوسف خان أفشار ترجمه و أورد شعره فی (حسینی ص 194) و (روشن- 404)
و هو الحاج رضا قلی خان بن محمد قلی خان الکرمانی توجد دیوانه عند أحفاده” المؤلف”، و یشتمل علی سبعه آلاف بیت مدائح عربیه و فارسیه کما ذکره السید محمد الهاشمی الکرمانی بطهران
راجع ضیاء أصفهانی
راجع دیوان النخشبی
راجع ضیائی کمانگر
هو حفید میرزا أحمد کفرانی أورد شعره
ص: 631
فی عالم آرا- ص 716
و هو الحاج میر سید علی المعروف بآقا بزرگ بن محمد مهدی إمام الجماعه بقصبه ماربین بأصفهان ولد 1264 و توفی 10 صفر 1358 ذکره لنا المعلم الحبیب آبادی نقلا عن حفیده السید محمد باقر الصفوی ابن نور الله بن علی هذا
من الشعراء المعاصرین للمیر علی شیر ترجمه کذلک سام میرزا فی (تس 5- ص 119) و قال: له قصائد أکثرها بطریق اللغز و ترجمه فی (تش- ص 26) و (حسینی ص 194) و (دجا- ص 241) و أورد من قصیدته الشطرنجیه فی مدح غریب میرزا
المتوفی (902) و أرخ وفاته (927) نقلا عن عده کتب و فی (مجن 3- ص 64 و 237) سماه ضیاء تبریزی و فی نگارستان سخن أردبیلی و فی رجال حبیب السیر (ص 251) سماه ضیاء
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 165) و أورد شعره
الشیخ محمد حسین بن الشیخ محمد باقر البیرجندی المعروف بآیتی المعاصر طبع بطهران فی 1378 فی مجلد کبیر و مر له فی (ص 249) دیوان الحسین الذی جمع فیه ما ینسب إلی الحسین ع و طبع له بهارستان در تاریخ قهستان فی 393 ص بطهران فی 1327 ش و مر دیوان أخیه الآیتی
لم یعلم اسم الناظم و تاریخ النظم کما یظهر من أواخره (1246) و کان له یومئذ ست و ستون سنه و تاریخ کتابه النسخه الموجوده فی مکتبه (المجلس) أیضا هذه السنه کما ذکره فی فهرسها (ج 3- ص 336) هاجر إلی شیراز و هو ابن خمس و عشرین سنه و بقی فیها خمس و ثلاثین سنه و تلمذ علی الحاج محمد حسن القزوینی نزیل شیراز و مؤلف ریاض الشهاده المتوفی 1240 و مدحه بقصائد و فی دیوانه أنواع الشعر من الغزل و المثنوی و الرباعیات و غیرها، یقرب من سبعه آلاف بیت
للحاج المولی رشید بن الحاج بابا الدزفولی المتوفی
ص: 632
1332 من تلامیذ الشیخ الأنصاری کان یعیش من الکسب و لا یتصرف فی الوجوه البریه و هو فی غایه الورع و دیوانه فارسی فی المدائح و المراثی مطبوع بطهران 1363 فی 122 ص
و اسمه المیر ضیاء الدین ترجمه و أورد شعره فی (سرخوش- ص 69) و (حسینی- ص 196) و فی (روشن- 404) ضیاء دهلوی معاصر شاه جهان
عده فی (مع- ج 2 ص 337) من الشعراء المعاصرین له و قال إن اسمه ضیاء الدین محمد شفیع من سادات کازرون و علمائها و توطن بشیراز و ذکر بعض شعره
و اسمه المیرزا سید علی الحکیم الفقیه الطبیب ترجمه معاصره المیرزا فرصت فی آثار عجم- ص 561 و أورد شعره
و هو السید محمد العلوی ابن السید إبراهیم تلمیذ المولی حبیب الله الکاشانی المترجم فی النقباء- 360 طبع بعض شعره فی آخر تسهیل المسالک فی 1374 فی رثاء أستاذه المذکور
و هو المیر نظام الدین المعاصر للجامی ترجمه و أورد شعره فی (حسینی- ص 194) و فی (روشن- 405) سماه ضیاء نیشابوری کمانگر
اسمه المیرزا جهانگیر خان (ناظم الملک) بن محب علی خان بن میرزا محمد تقی خوشنویس ترجمه فی (دجا- ص 242) و ذکر أنه ولد (1275) و توفی بقم و دفن بها فی (1352) طبع دیوانه بعد وفاته بطهران فی 1313 ش فی 263 ص باهتمام زوجته و له نظم وصایا أمیر المؤمنین ع بالفارسیه طبع فی إسلامبول فی (1331) و مر له حقیقت نامه فی (7: 50) المطبوع 1367 و له وصیت نامه المطبوع 1347 و ترجمه فی الریحانه مفصلا
و اسمه محمد علی کان حیا بأکبرآباد إلی 1024 أورد شعره فی (گلشن- ص 260) و فی (روشن- 404) مولیانی بدل ملتانی
ص: 633
من شعراء الهند فی القرن الحادی عشر ولد بجونپور و تربی به، و کان هو و والده و جده شعراء، و لازم هو شمس الدین جهانگیر قلی خان فی گجرات و پتنه و دیوانه فی أربعه آلاف بیت و له مثنوی ساقی نامه أورد شعره فی (میخانه 3- ص 573)
قال فی (تش یز- ص 304) إنه کان من أهل مروست قریه بیزد و أورد شعره
و اسمه علی نقی سافر إلی الهند زمان تألیف آفتاب عالمتاب فقال کان ماهرا فی نظم القصائد کذا فی (روشن- ص 405)
ص: 634
اسمه السید محمد من أهل الذوق و العرفان و الشوق و الإیمان کما وصفه معاصره فی (مع- ج 2 ص 339) و ذکر أنه توفی فی سفر حج بیت الله و أورد قرب ثلاثین بیتا من شعره
میرزا نصر الله الصیاغ ترجمه أستاذه میرزا فرصت فی آثار عجم- ص 562 و أورد غزله مع تخلصه
المیرزا حسن خان بن عبد الرحیم خان و ابن أخ إبراهیم خان اعتماد الدوله ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 343) و ذکر أن دیوان غزلیاته خمسه آلاف بیت من غیر قصائده و کذا فی فارس نامه- 2: 149 نسخه منه فی مکتبه (المجلس) ذکر خصوصیاتها فی فهرسها فی (3- ص 339) و ذکر أنه ولد 1192 و توفی بالطاعون فی کرمانشاه (1247) نقلا عن عده
مواضع و أحصی قصائده و غزلیاته و رباعیاته علی هذا الترتیب إلی حدود خمسه آلاف و سبعمائه بیت و کتابه النسخه فی حیاه الشاعر
أورد شعره فی (لط 3- ص 77) و فی (حسینی- ص 197) سماه طاهری أسترآبادی
الطهرانی ابن مولانا أمیدی الطهرانی المذکور فی الألف ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 141) و أورد مطلع غزله و کذا فی گلستان مسرت- ص 183
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 145) و ذکر أنه طالب العلم و صاحب الطبع الجمیل و ذکر مطلع غزله
ص: 635
أورد شعره فی (لط 3- ص 178) و (روشن 410) و فی (گلشن) سماه طاهری
و هو أبو عبد الله جعفر بن عثمان مر بعنوان جعفر فی (ص 196)
و اسمه میر دوست من قریه طارم سکن مشهد اثنی عشر سنه، ثم تقرب عند همایون پادشاه أورد شعره فی (گلشن- ص 260)
لعبد علی بن إسماعیل الرشتی المولود 1336 المذکور فی (8: 38) له أشعار رقیقه کثیره طبع فی الجرائد و فی تذکره شعرای معاصر (ج 2 ص 90) و کنگره نویسندگان ایران و قد جمع بعضها بنفسه و له تصحیح کتاب صحاح الفرس لهندو شاه
الماهر فی التصویر و الکتابه و الزخرفه أورد شعره فی (روشن- ص 405)
المولی محمد علی بن الحاج محمد حسین الأصفهانی من أحفاد الشیخ کمال الدین حسین النجفی نزیل جرفادقان فی عصر الشاه إسماعیل الفاتح نزل المولی محمد علی أصفهان مشتغلا بتحصیل العلوم عند المحقق الآقا حسین الخوانساری أطرأه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 351) و أورد بعض مطالعه و رباعیاته، و کذا فی (گلشن- ص 262) و (تغ- ص 83)
و اسمه محمد طالب، ولد بآمل مازندران و نشا بها و نظم الشعر و سافر إلی کاشان و تزوج هناک ثم خرج إلی مرو و تقرب عند حاکمها ملکس خان [ظ: بکتش، الذی حکم مرو 1008- 1017] من قبل الشاه عباس و باسمه نظم خسرو و شیرین و طلب ترخیصه للعوده إلی وطنه، فرخصه لکنه بدل العوده إلی وطنه سافر إلی قندهار عند حاکمها من قبل جهانگیر شاه و هو المیرزا غازی ترخان و لما مات هذا فی (1020) سافر طالب إلی آگره فتقرب عند جهانگیر شاه و فی (1028) لقبه بملک الشعراء کما فی (میخانه- ص 384) و عرض علیه المهر داریه فأبی منها و قال:
چه مهر تو دارم چه حاجت به مهرت
مرا مهر داری به از مهر داری
ص: 636
و کذا أمره السلطان بحلق لحیته فامتنع عنه و أنشأ قطعه فیها الحلف بحاجبی السلطان بأن قطع رأسه أهون علیه من حلق لحیته لو أجبر علیه آخرها:
و گر نه بإیمان ابروی تو
سر از صفحه تن تراشیدمی
ترجمه البلگرامی فی خزانه عامره- ص 300 فی أربع صفحات منه و أورد تمام قصیدته القلمیه و ذکر أن جمله من غزلیاته نسبت إلی غیره و توفی هو فی عین شبابه (1036 أو 1035)- [حشرش بعلی بن أبی طالب باد] و قال ریو فی فهرسته (ص 679) إنه تجنن فی آخر عمره و ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 223) و قال رأیت دیوانه مشتملا علی أربعه عشر ألف بیت و أورد نیفا و خمسین منه لکن النسخه الموجوده منه فی مکتبه (المجلس) المکتوبه (1042) تبلغ سبعه عشر ألف بیت قد ذکر خصوصیاتها ابن یوسف فی فهرسها (3 ص 340) و قال فی (سرو آزاد- ص 43) إن أخت طالب المسماه ستی النساء أیضا کانت فی بلاط جهانگیر و قال ریو إن سبب سفره إلی کاشان هو زوج خالته الحکیم نظام الدین علی بکاشان و هو والد الحکیم رکن الدین مسعود (حکیم رکنا) و أن سبب سفره إلی الهند هو سفر ابن خالته حکیم رکنا المذکور إلی الهند قبله و جاء ترجمه طالب فی (سرخوش- ص 69) و (حسینی 198) بعنوان طالب مازندرانی، و فی تاریخ أدبیات ایران لمستر براون (4: 167) و توجد نسخته عند (دهخدا) و (الملک- 175) و طبع کلیات طالب بالهند و إیران
یأتی بتخلصه نصیب
کان والده الحاج میرزا خان بیک من تجار تبریز و نزل عباس آباد أصفهان و کانت مائدته مهیأه لجمع من أهل الحال و أصحاب الکمال فی کل لیله إلی أن توفی و
بابه اقتدی عدی فی الکرم
حتی نفذ المتروکات الکثیره من أبیه و بقی فقیرا أطرأه النصرآبادی فی (نر 5- ص 125) و له ساقی نامه مثل ما لظهوری و أورد کثیرا من مثنویه فی الجواب عن تحفه العراقین و بعض غزله و رباعیاته و نقل عنه فی (دجا- ص 244)
أورد شعره فی طبقات أکبری (ص 518
ص: 637
مؤلف خلاصه الأفکار و مسیر طالبی فی بلاد الإفرنجی المتوفی (1221) کما فی (دجا- ص 243) و لاقاه فی کلکته مؤلف تحفه العالم کما فی (ص 291) و قد طبع له مسیر طالبی الذی هو رحلته إلی أروپا فی کلکته
قال فی (لت 6) کان تلمیذ الشیخ آذری و سکن شیراز ثلاثین سنه له منظومه گوی و چوگان و مات حدود 854 و دفن عند قبر حافظ و کذا فی شاهد صادق و لکن قد جاء شعره بخطه فی مشیخه کنز السالکین المذکور فی (8: 187) و تاریخه رجب 864 باسم طالب بسطامی شیرازی و جاء ذکره فی (تش 72) و (مجن 1- 19 و 193)
و هو الحکیم أبو طالب الطبیب الحاذق التبریزی المقتول بها فی عصر الشاه عباس الماضی ترجمه النصرآبادی (نر 3- ص 68) و أورد بعض شعره الذی تخلصه فیه طالب و هو غیر المیرزا طالب التبریزی ساکن عباس آباد بأصفهان و ناظم ساقی نامه و أورد شعره فی (حسینی ص 197)
هو ابن الشیخ أسد الله بن الشیخ جعفر الحلانی الحویزی المتوفی 1346 رأیته عند ولده الشیخ حسین فی النجف
اسمه عبد الله خان بن أحمد خان الگرجی المملوک لحسین علی میرزا فرمان فرما بشیراز ترجمه فی آثار عجم ص 562 و أورد شعره و ذکر أنه توفی (1306) و دفن فی خارج باب الحافظیه
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 283) و ذکر أنه أعلی رتبه من جمیع شعراء گیلان، و رتب دیوانه بنفسه ثم أورد بعضا منه و ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 55) و ذکر أنه ألف رساله فی الصنائع الشعریه و ذکر أیضا فی (تش- ص 162) و (گلشن 360) و (تغ- ص 82)
أورد شعره فی (بهش 2- ص 390)
أورد شعره فی (گلشن- ص 260) و فی (تغ- 82) سماه المیرزا نظام الدین أحمد
ص: 638
أورد شعره فی (گلشن- ص 261)
المیرزا محمد الطبیب المتوفی شابا (1303) و حمل إلی العراق ترجمه فی آثار عجم ص 562 و أورد غزله مع تخلصه
و اسمه محمد محسن الساکن بأصفهان أورد شعره الحزین فی تذکرته (ص 110)
معاصر السلطان محمد البایسنقری أورد شعره فی مدیح الرضا ع فی (مجن 1- ص 17 و 191)
الخطاط الصحاف هاجر من وطنه إلی أکبرآباد أورد شعره فی (روشن- ص 407)
مر بعنوان الصاحب الوزیر فی (ص 577)
للسید موسی بن جعفر الحسینی الطالقانی بن السید علی بن السید حسین بن السید حسن میر حکیم بن السید عبد الحسین النجفی المولود بها فی (1230) و المتوفی بالوباء (23 شعبان- 1298) اشتغل فی النجف حتی برع و نزل بالبدره عند أملاکه و بها توفی و حمل إلی النجف ذکر فی أول دیوانه أن السید میرزا بن السید عبد الله الطالقانی المتوفی (1315) کان ابن
خاله و دیوانه فی (4000) بیت نسخه منه بخطوط مختلفه بمکتبه کاشف الغطاء، و أخری بمکتبه الشیخ نعمه الطریحی کما یظهر من ترجمه الشیخ عبد المولی للطالقانی، التی نشرها فی مجله العرفان ج 1 ص 271 من سنه (1346) و هو مرتب علی الحروف و نسخه خط الناظم کانت عند ولده السید محمد تقی و الیوم عند ابنه السید محمد تقی السید عبد الصاحب مقیم بدره و قد طبع الدیوان السید محمد حسن بن السید عبد الرسول آل الطالقانی مع تعلیقات و مقدمه و تراجم لآل الطالقانی من أجداد الناشر و قد صحح النسخه و طبقها علی ثمانی نسخ إحداها بخط الناظم و ذیلها بثمانیه فهارس خرجت فی 476 ص فی النجف فی 1376
هی تاج الدوله زوجه فتح علی شاه تلمذت علی معتمد الدوله نشاط و باسمها بدل الشاه اسم تخت خورشید فجعله تخت طاوس ترجمها و أورد شعرها فی نقل مجلس و خیرات حسان و از رابعه تا پروین- ص 164
ص: 639
المعاصر المولود (1317) هو ابن العالم الورع التقی الشیخ نصر الله بن الحسین بن نصر الله بن عباس بن محمد بن عبد الله بن کرم الله الحویزی توفی جده الشیخ عبد الله بن کرم الله بعد (1131) بقلیل کما ترجمه مفصلا و أطرأه السید عبد الله الجزائری فی أواخر إجازته الکبیره، و کذا فصل الشیخ محمد الکرمی ترجمه والده الناظم للدیوان فی الحلقه الرابعه من الحیاه الروحیه (ص 151 ص 222) و أورد قرب ألف و خمسمائه بیت من دیوانه
الأصل النجفی المولد و المنشا و المدفن ترجمه فی (دجا- ص 245) و ذکر نسبه من والده الشیخ مهدی بن الشیخ محمد رضا بن الحاج نجف التبریزی و ذکر ولادته فی (1241) و وفاته فی (1323) و ذکر من تصانیفه کتاب إحیاء الموات فی أحوال الرواه کما ذکرناه فی (ج 1 ص 307) و قلنا إنه عدل أخیرا عن هذا الاسم و سماه إتقان المقال کما هو المطبوع و لم یذکر شعره تنزیها له عن الشاعریه، لکنه کان قوی الشعر فی مدیح أهل البیت ع و لم یبرز له شعر الا فی مدحهم منها القصیده العلویه فی مدح الأمیر ع و قد شرحها تلامیذه منهم السید مهدی البحرانی، سمی شرحه الدره النضیده فی شرح القصیده کما فصلناه فی (ج 8 ص 114) و منهم تلمیذه الآخر السید زین العابدین بن الحجه الحاج السید جواد القمی سمی شرحه أخیرا البراهین الجلیه کما فصلناه فی الصفحه المذکوره و إن فاتنا ذکره فی (ج 3) و منها القصیده الرضویه فی مدح ثامن الأئمه ع نظمها عند زیاره المشهد علی تفصیل ذکره لی الشیخ حسین بن الحاج الشیخ إبراهیم خادم مسجد السهله و
قد حکیت القضیه بتمامها للشیخ علی أکبر النهاوندی المتوفی بالمشهد (1369) و هو أدرجها فی کتابه المسک الأزفر ص 111
و هو المیرزا محمد طاهر بن رضی، سبط الشاه عباس الصفوی الأول ترجمه فی (نر 1- ص 13) و أورد شعره
کان معاصر السلطان بایسنقر أورد شعره فی (لت- 7) ذیل أحوال طاهر بخاری و فی (روشن- 408)
و هو محمد کاظم ابن الآقا میرزا الصراف
ص: 640
کان ماهرا فی الهجاء و مات 1085 بأصفهان
و هو المیرزا محمد طاهر، من کتاب الدیوان بالبلاط الصفوی سافر مع أخیه محمد علی إلی دکن فترقی أمرهما هناک فلقب الأول التفات خان و الثانی ملتفت خان و مات طاهر التفات خان فی 1129 أورد شعره فی سرو آزاد- ص 144
و شغله شعرباف سکن بمحله در کوشک بأصفهان ثم سافر إلی الهند و بها مات أورد شعره فی (نر 9- ص 423)
ترجمه فی (تش- ص 233) و (تغ- ص 83) مر بعنوان شاه طاهر فی (ص 499) و (2: 406) و (6: 142)
و اسمه شیخ زاده طاهر معاصر السلطان بابر أورد غزله فی (لت- 7) و بعده ذکر طاهر أبیوردی و عنه أخذ ظاهرا فی (خیال- ص 71)
جاء مع سفیر إیران إلی بلاط أکبر شاه بالهند أورد شعره فی (روشن- ص 408)
هو ابن المیرزا محمد الذی کان وقایع نویس للشاه عباس الأول ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 4- ص 83)
هو شداد بن إبراهیم بن الحسن أبو النجیب من شعراء عضد الدوله الدیلمی، مدح الوزیر المهلبی و مات 401 ترجمه و أورد شعره فی (جما- ج 11 ص 270) و عده فی معالم العلماء ص 137 من شعراء أهل البیت
هو أبو المظفر بن أبی الفضل ملک طخارستان ترجمه فی (مع 1- 37 و 327) و أورد شعره
راجع طاهر طالقانی
صاحب أنموذج العلوم المذکور فی (2: 406) و الحاشیه علی الشفاء (6: 142) مر بعنوان شاه طاهر، و طاهر أنجدانی
ناظم هوپ هوپ نامه و غیرها من الاجتماعیات مر
ص: 641
فی (ص 573) بتخلصه صابر
مر بتخلصه آشنا
و اسمه محمد الحسینی جاء من طالقان إلی الهند و تقرب عند شاه جهان و لم یقبل خدمته و اشتغل بالتجاره أورد شعره فی (سرخوش- ص 70) و (گلشن- ص 261)
و هو بابا طاهر الهمدانی ابن فریدون کما یظهر من شعره قال فی (مع 1 ص 326) إنه کان حیا فی 410 و فی شاهد صادق أنه مات 410 مر فی ألباء فی (ص 117)
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 374) و أورد شعره و کذا فی (روشن 409)
یأتی بتخلصه ظهیر فاریابی
یأتی فی الواو بتخلصه وحید
کان شیخ الإسلام بها ترجمه فی (نر 6- ص 164) و أورد شعره، و هو المعارض مع المجلسی کما ذکر فی (10: 207) و (6:
386)
یأتی فی النون بتخلصه النقاش
أورد النصرآبادی شعره فی (نر 11 ص 448) و هو معاصره
هو محمد طاهر ابن المیرزا أوج ابن المیرزا دبیر المذکور فی (ص 320) شاعر معاصر، و دیوانه فی المراثی مطبوع
یأتی بتخلصه وحید قزوینی
قال فی (تش- ص 86) کان عطارا و مات شابا و أورد شعره و کذا فی مطلع الشمس- 2: 437
أورد شعره فی (تش- ص 183) و (حسینی- ص 196) راجع طاهری نائنی
ص: 642
و هو المیرزا محمد طاهر النصرآبادی حفید المیرزا صادق صادقی المذکور فی (ص 582) نشا بنصرآباد أصفهان و صرف شبابه فی الملاهی ثم تاب و سافر إلی مشهد خراسان و زار الرضا ع و حج بیت الله و رجع و سکن مسجد لنبان بأصفهان و قد مات والده و هو ابن سبعه عشر سنه فی 1044 فولادته 1027 هکذا ترجم نفسه و أقربائه فی (نر 12 ص 451- 468) و له مثنوی تتبع فیه مثنوی ذو البحرین لأهلی شیرازی و له غزلیات تخلصه فیها طاهر رأیته عند السید أبی الحسن الکتابی بأصفهان و له گلشن خیال نثرا و هی قصه غرامیه رأیتها أیضا هناک و له تذکره (1) جمع فیها الشعراء المعاصرین له ذکرناها فی (4: 36) و فیها تواریخ 1077 (فی ص 173) و 1085 (فی ص 326) و 1086 (فی ص 485) و 1088 (فی ص 442) و 1089 (فی ص 121) و لکنه فی (ص 5) قال إنه شرع بتألیفه فی 1083
یأتی بتخلصه نقاش کاشی.
مر بعنوان طاهر عریان.
کما فی (حسینی- ص 199) مر بعنوان طاهر بخاری.
و هو ملا طاهری. أورد شعره فی (نر 9- ص 296) و (روشن- ص 410) و عنه فی تاریخ نائین للبلاغی (1: 114 و 4: 148) و قد تعشق أحد غلمان الشاه عباس فأحرق الشاه شفتیه. و قال فی (نر 4- ص 94) إن ابن أخته جلال النائنی المذکور فی (ص 200) قد سرق دیوان هذا الشاعر و جعله باسمه. و أما فی (تش ص 183) و (حسینی- ص 196) فقد سمیاه طاهر نائنی.
کما فی (لط 3- ص 79) راجع ظاهر هروی.
أورد شعره معاصره المیر علی شیر فی ا
ص: 643
(مجن 3- ص 82 و 257) و فی بعض نسخه ظاهری بالمعجمه. و کذا فی (تش- ص 150) و (گلشن ص 262) و فی (حسینی- ص 197) أنه کان حذاء فصار کاتبا.
فی أنواع الشعر و ضروبه لأشهر شعراء العراق السید إبراهیم بن الحسین بن رضا بن السید مهدی بحر العلوم الطباطبائی البروجردی النجفی (1320- 1248) طبع بإجازه ولدیه السید حسن و السید محمد فی مطبعه العرفان بصیدا فی (1332) فی 288 ص.
الطباخ. ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8 ص 199) و أورد بعض شعره. و قال فی عالم آرا إنه تتبع دیوان میر همایون. و ذکر أیضا فی (تغ. ص 83).
و هو الأصفهبد مرزبان بن رستم بن شروین پریم مؤلف مرزبان نامه قال ابن إسفندیار فی تاریخ طبرستان 1: 137 إن له دیوان باللهجه الطبریه یسمی نیکی نامه.
من محال أصفهان، اسمه عبد بن شیخ محمد علی.
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 420) و أطری طبعه و أورد بعض شعره، و کذا فی (گلشن- ص 262) و روضه الصفا.
و هو الحکیم عنایه الله الخباز الأصفهانی الواقف علی أکثر العلوم کما وصفه سام میرزا فی (تس 2- ص 54) و أورد شعره. و لعله الذی ذکره روحی بغدادی فی شعره کما فی تاریخ العراق بین الاحتلالین- 4: 149 و قال فی (روشن- ص 411) إنه مات 944.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 311) و أورد رباعیاته و شعره، و کذا فی (تش ص 81) و نسبه فی (گلشن- 262) إلی سمنان.
و سماه فی (تغ- 83) کمال الدین حسین طبیعی.
المصاحب للحکیم شفائی. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 304) و أورد شعره، و کذا فی (تش- ص 227) و (روشن- 411).
المیرزا عبد الباقی بن المیرزا محمد رحیم من
ص: 644
الساده الموسویه فی أصفهان. کان أبوه طبیب الشاه سلیمان و هو طبیب نادر شاه. قال فی (روشن- 411) إنه ولد 1170 و لعله أراد 1107 فإنه توفی (1168) ترجمه فی (تش- 396) و (مع- ج 2 ص 340) و ذکر أن دیوانه عندی” صاحب مع” و یقرب من ثلاثه آلاف بیت. و أورد قرب خمسین بیتا منه. و نسخه منه توجد فی مکتبه المجلس کتابتها (1245) و ذکر خصوصیاتها ابن یوسف فی فهرس المکتبه (ج 3- ص 342) و نسخته عند أحفاده” المؤلف” المعروفین بکلانتری بأصفهان.
اسمه المیرزا زین العابدین من السادات المعاصرین و من الأطباء الماهرین کما وصفه کذلک فی (مع- ج 2 ص 341) و أورد شعره، و کذا فی (انجمن 4).
آقا عبد الله بن الحاج علی أصغر الجراح. ترجمه فی مجمع الفصحاء المؤلف (1288) و ذکر أنه کان صدیقه و جلیسه و أنیسه فی سنین، و توفی قبل تألیف المجمع بثلاثه سنین. و أورد شعره و ترجمه فی ریاض العارفین- ص 466 و فارس نامه ناصری- 2: 149 و ذکر أنه أخذ الإلهیات عن المولی أحمد الیزدی و الطب عن المیر السید رضی الطبیب الشهیر.
ترجمه کذلک فی (دجا- ص 245) و أورد قطعه له تخلصه فیها طبیب و نقلها عن مجموعه الأشعار للمیرزا أحمد الجفار.
راجع طبعی سیستانی.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 223) و أورد رباعیته و شعره. و أطری مهارته فی الموسیقی.
بدر الدین حسن بن مخزوم. مر له البدیعه فی (3: 74).
هو الحسین بن الحسن بن علی البغدادی المعروف بابن الطحان.
له رثاء السید عبد الکریم بن الحسن الأعرجی المتوفی (1308) أوردها السید جعفر الأعرجی فی کتابه نفحه بغداد فی نسب الساده الأعرجیه الأمجاد.
ترجمه فی (مع- ج 2 ص 339) مختصرا مصرحا بعدم
ص: 645
لقائه. و ترجمه آیتی فی تاریخ یزد مفصلا فی (ص 305) و ذکر أن اسمه المیرزا عبد الوهاب ابن الحاج عبد الکریم التاجر، و توفی قبل الثلاثین من العمر فی (1221) و مع قله عمره فاق أهل عصره فی صناعتی الشعر و الخط، و أورد نموذجا من شعره و قطعه من خطه التی وصلت إلی آیتی لمناسبات کانت بین أقرباء أمه مع طراز. و توجد نسخه دیوان طراز فی مکتبه المجلس ذکر خصوصیاتها فی فهرسها (ج 3: ص 344).
من المتأخرین و قد توفی حدود (1318) کما فی بعض المجامیع. و من شعره.
به کاشانه آگهان پا گذار
جهان را بأهل جهان واگذار
أراد قوله تعالی قُلِ اللَّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِی خَوْضِهِمْ یَلْعَبُونَ .
و هو المیرزا أبو القاسم محمد نصیر ابن همای شیرازی (1276- 1330) له حدود عشره آلاف بیت، قصائد و غزلیات و ترجیعات و قطعات. طبع بعضها ابنه جلال الدین همائی المتخلص سنا فی 1327. و النسخه الکامله منه عند ولده” المؤلف” المذکور کما ذکره لنا.
النائنی الأصل المولود بأصفهان. اسمه المیرزا محمد جعفر بن المیرزا محمد حسین النائنی. ترجمه فی (مع- ج 2 ص 337) و (انجمن 3) و ذکر أنه اتصل بالسلطان فتح علی شاه فی (1223) بتوسط معتمد الدوله المیرزا عبد الوهاب نشاط و فی (1225) ورد طهران و ألف کتابا نظیر وصاف. و شعره الفارسی و العربی و الترکی مدرج فی دیوانه الموسوم بخزینه طرب المشتمل علی ثلاث حقق کما ذکرناه فی (ج 7 ص 157).
اسمه محمد رفیع خان بن ربیع خان. کان من عمال فارس. ترجمه مصاحبه بها فی (مع- ج 2 ص 244) و أورد بعض شعره. و کذا فی (انجمن 4).
اسمه المیرزا یوسف شیخ الإسلام بهمدان فی عصر حکومه الشاه زاده دولت شاه بها. و توفی فی عصر السلطان محمد شاه القاجار کما ذکر فی (مع- ج 2- ص 344) و أورد شعره.
ص: 646
من شعراء عصر الصفویه. له طرز خاص فی التکلم و الشعر باستعمال مصادر و صیغ جعلیه مخترعه، أورد عده أبیات له الهدایه فی (مع- ج 2 ص 24) و ترجمه فی (دجا 86 و 245) و أورد قطعته التی أنشأها فی النجف فی یوم المولود المتفق مع النیروز فی (1060) و طبع دیوانه مره فی بلده رضائیه 1309 ش. فی 238 ص.
و أخری بطهران فی 208 ص. بتصحیح تمدن. و ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 408) بعنوان المولی طرزی الطرشتی من أعمال ری و من إیل أفشار، و أورد بعض شعره کقوله:
مدنیدیم پس از مکیدن
نه به کس حیله و نه مکریدیم
مرقد پاک نبی طوفیدیم
عمر یدیم و أبا بکر یدیم
و قال مات قبل هذا (1083).
جاء من وطنه إلی بغداد و سکن بها و ترجمه معاصره عهدی البغدادی فی گلشن شعراء فی القرن العاشر و عنه نقل فی العراق بین الاحتلالین- ج 4 ص 136
ذکر فی (دجا- ص 245) أنه غیر الأفشار و غیر الشبستری و لکن الظاهر أن الرازی هو الأفشار الطرشتی، الذی ذکره النصرآبادی فی (نر 9- 408)
ترجمه فی (دجا- ص 246) و نقل عن کعبه عرفان أنه من شعراء القرن العاشر و أورد شعره و علیه فهو مقدم علی الأفشار لأنه من الحادی عشر کما مر
أیضا ذکر فی (دجا- ص 245) أنه غیر الأفشار و الشبستری و ترجمه فی (تش- ص 286) و (روشن- ص 413)
قال فی (روشن 412- 413) إن طرزی طرشتی غیر طرزی أفشار و هو غلط راجع طرزی أفشار
حکی فی (مع- ج 1 ص 327) عن التقی الأوحدی أنه رأی مجموعه فیها سته أو سبعه من القصائد الجیده ثم أورد قرب عشرین بیتا منها
ص: 647
و کذا فی (روشن- ص 413)
اسمه المیرزا فرج الله و أصله و مولده شیراز، نزل فی صغره مع والده بمحلات من أطراف قم ترجمه فی (المآثر- ص 205- 206) و (مع- ج 2- ص 338) قال و نزل أخیرا إلی طهران و تقرب إلی ناصر الدین شاه بمدائحه له و بتوسط أدیب الملک و صار مأمورا من السلطان بجمع دیوان أشعاره، ثم ذکر بعض مدائحه و غزله فیظهر من کلامه أن جامع دیوان ناصر الدین شاه هو المیرزا فرج الله المحلاتی
و اسمه الشیخ سالم رأیت مراثیه فی مجموعه عند السید محمد حسن آل الطالقانی فی النجف
و هو الشیخ فخر الدین له ثلاثه دواوین کبیر و وسیط و صغیر ذکر کلها فی فهرس تصانیفه
کان من تلامیذ حریفی المذکور فی (ص 234) ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 221) و (تغ- ص 83) و فی (طبق 2:
497) سماه طریقی
و هو مظفر علی شاه محمد تقی بن محمد کاظم طبع له بحر الأسرار فی تفسیر سوره الفاتحه المذکور فی (3: 29) طبع فی کرمان فی 1329 فی 335 ص
الأمیر یمین الدین المتوفی 724 هو والد ابن یمین الشاعر المذکور فی (ص 34) ذکر فی (لس- ص 252) و ریحانه الأدب و غیرهما
کبیر موسوم بالفرید طبع فی الجوائب (1300) لفخر الکتاب مؤید الدین أبی إسماعیل الحسین بن علی بن محمد بن عبد الصمد الطغرائی، صاحب لامیه العجم المشتمله علی الآداب و الحکم و الشهید ظلما فی (513) أو (515) أوله [قد انتهیت إلی ما اقترحه الشیخ الإمام ] ترجمه فی (جما 10: 56) و أمل الآمل و الروضات و کشف الظنون و غیرها نسخه منه بمکتبه السید عیسی العطار کتبت لخزانه السید الفاضل المؤید
ص: 648
من عند الله السید محمد مؤمن فی (1059)
و یعرف بملا طغرا و نسبه معاصره فی (نر 9- ص 230 و 339- 340) إلی تبریز و انتقد منشئاته الغریبه(1) و فی سرو آزاد ص 124 أطری منشئاته کثیرا و قال فی (تغ- ص 84) إنه سکن کشمیر و مات بها فی (1100) و کذا فی (سرخوش- ص 70) و (حسینی ص 197) و مطلع الشمس 2- 437 و فصل فهرس منشئاته فی فهرس مکتبه جامعه طهران (2: 195- 204) حیث توجد کلیاته هناک و نسخه أخری منه فی بریتیش موزیوم کما فی فهرس (ریو 2: 850)
اسمه محمد علی التبریزی الأصل هو من شعراء القرن الثالث عشر کما حکاه فی (دجا- ص 246) عن کتاب حدیقه الشعراء
ابن سلطان أرسلان السلجوقی ترجمه فی (مع- ج 1 ص 37) و أورد شعره و کذا فی (تش 16)
اسمه محمد إبراهیم بن مهدی قلی خان کان ربیب السلطان فتح علی شاه و ابن عمه و لقبه ظهیر الدوله ترجمه فی (مع- ج 1 ص 38) و أورد بعض شعره و کذا فی (انجمن 2) و توفی 1193 بأسترآباد
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 6 ص 186) مصرحا بحیاته حین تألیفه، و أورد قطعه من شعره بالترکیه
کان مملوکا لجهان شاه پادشاه کما ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 139) و أورد شعره
ترجمه فی (مجتس 5- ص 160) و أورد شعره و لعله المذکور فی (تغ 84) بعنوان طفیلی مشهدی
ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 50) و ذکر أنه حکیم حاذق من أطباء الشاه رأی بعض منشئاته و أورد بعض شعره و ذکر أیضا فی )
ص: 649
(تغ- 84)
اسمه أمیر حسن بن علی الجلائر له قصائد مطبوعه للطباع فی مدح السلطان حسین الغازی ترجمه فی (مجن 5- ص 282 و 108) و (تش- ص 17) و (تغ 84) و فی مطلع الشمس 2: 437 و هو من أولاد أمراء خراسان و أورد مطلع إحدی قصائده و ترجمه سام میرزا فی (تس 6- ص 183) بعنوان الأمیر حسین الطفیلی من شعراء السلطان حسین میرزا و أمرائه، و فی الأواخر هاجر إلی إیران و أنشأ قصائد فی مدح وزیر الشاه إسماعیل الصفوی و وقع بینه و بین أمیدی مهاجاه و توفی (925)
فارس المسلمین و وزیر الخلفاء الفاطمیین بمصر الفائز بالله ثم العاضد کانت ولادته (495) و استشهد فی (19 رمضان 556) ترجمه فی نسمه السحر و فصل ترجمته ابن خلکان فی (ج 1 ص 238) و ذکر أنه وقف علی دیوانه فی مجلدین
اسمه آقا محمد التاجر الأصفهانی ترجمه فی (مع- ج 2 ص 344) و ذکر أن فنه إنشاء الغزلیات و أورد مطالع بعض غزلیاته، و کذا فی (انجمن 4)
طبع له منظومه فی الانتقاد علی عارف نامه لإیرج میرزا بتبریز فی 1304 ش فی 128 ص
و اسمه محمد طبع بمبئی فی 1347 فی 64 ص علی الحجر
و هو السید فخر الدین الهاشمی ابن السید جلال ولد بسلطان آباد فی 1320 و تلمذ علی الشیخ عبد الکریم الیزدی بقم و توفی فی 1369 له شعر کثیر یتخلص فیه طلوعی أورد بعضها فی سخنوران نامی معاصر- ص 190 ج 2
و اسمه عبد الرسول من شعراء القرن الثالث عشر بآذربایجان ترجمه فی (دجا- ص 246) نقلا عن حدیقه الشعراء
ص: 650
للشیخ علی أکبر الجیلانی طبع فی 219 ص
و اسمه إبراهیم فیلسوف ریاضی مات بأصفهان 1174
ذکر فی مخزن الدرر ضمن شعراء دزفول
للسید الأدیب الشاعر المیرزا محمد حسن بن المیرزا محمد علی الشهرستانی الحائری فارسی کتبه أخوه المیرزا محمد حسین الذی توفی (1315) بمداد الطبع و طبع علیه
و هو شجاع السلطان المیرزا عبد الوهاب حاکم أبرقوه أورد شعره فی (تش یز- ص 308) و تاریخ نائین (4: 158)
نصیر الدین محمد بن محمد بن الحسن الطوسی المتوفی (672) دون المحقق الفیض الکاشانی جمله من أشعار الخواجه ضمن مجموعه کتبها بخطه فی حیاه المیر الداماد، منها اثنی عشر من رباعیاته و بعض قصائده أولها:
هر که از شهر خودی و بی خودی آواره نیست
در تماشاگاه وصلش زهره نظاره نیست
ترجمه فی (مجن 1- ص 18 و 84 و 305 و 192) و ذکر أن فنه إنشاء الأمثال و الغزل و أورد مطلعین له، و قال: صاحب بهمدان دقیقی همدانی و قال دولت شاه: سکن مده بشیراز و مات بها و کان ماهرا فی الأمثال العامیه و إنشاء الغزل، و کان عالی الهمه لا ینشأ القصائد فی المدیح کما قال:
گر نگویم قصیده باکی نیست
من خوش آمد نمی توانم گفت
کذا فی (دولت 7) و (حسینی- ص 199) و جاء شعره فی گلستان مسرت- ص 203
راجع دیوان منصور طوسی لتخلصه به
اسمه المولی حسن من شعراء القرن الرابع عشر ترجمه فی (دجا- ص 246) و قد طبع فی (1345) منظومته الموسومه سبیکه المعانی فی اللغه و أخری فی توقیعات التقویم کما فی فرهنگ نامه های عربی بفارسی- ص 267
ص: 651
من ملازمی بابر میرزا مهر فی الطب و تتبع کاتبی فی الشعر، و عارض خاقانی فی القصائد ترجمه فی (دولت 7) و فی حبیب السیر جزء 3 جلد 3 و (مجن 2- ص 31 و 204) و مات بهرات فی سنه وفاه آذری (866) کما فی شاهد صادق و قال میر علی شیر فی تاریخه خروس و اعتذر بأن خسرو کان تاریخ وفاه آذری المذکور فی (ص 4) و هذا تاریخ المیر علی شیر:
چو طوطی برفت این عجب طرفه بود
که تاریخ شد فوت أو را خروس
ترجمه النصرآبادی فی (نر 15- ص 524) و أورد معماه باسم السلطان بابر و (گلشن- ص 263) و لعله الذی أورد شعره الذی فیه تشبیه بالساعه فی (قز مج 6- ص 308)
اسمه أبو الفتح خان بن إبراهیم خان بن پناه خان جوان شیر والی قراباغ و المتوفی (1255) ترجمه فی (دجا- ص 247) و أورد شعره نقلا عن تذکره بهمن میرزا و ذکر فی (مع 2: 344)
اسمه عبد الله ترجمه أیضا فی (دجا- ص 247) و قال هو من شعراء القرن الثالث عشر نقلا عن حدیقه الشعراء
و هو المیرزا أبو الحسن الخیاط المولود بهمدان 1329 و جاء إلی طهران فی 1349 له غیر دیوانه هذا شکرستان فی المدائح و المراثی و هشتاد قصیده و گواهی نامه و شیطان نامه فی مناظره إبلیس و طبع له مناجات نامه فی 1325 ش فی 28 ص بطهران
راجع دیوان خالص یزدی رقم 1701
و اسمه آخوند ملا حسین ذاکر روضه خوان سکن مده بطهران و مدح القائم مقام الفراهانی و رجع إلی قائن و أمر أمیر القائن محمد علی خان ابن آصف الدوله بقتله و لکنه نجا منه، و کان یشتغل بالوعظ و التعزیه و یتخلص طوفان کما فی تاریخ قهستان لآیتی القائنی (ص 297)
اسمه المیرزا طبیب کان برهه فی أصفهان و جاور النجف أخیرا و تاب عن الهجاء و بدله بمدیح أهل البیت و توفی
ص: 652
بالنجف (1190) و دیوانه سبعه آلاف بیت ذکر فی (مع- ج 2 ص 341) توجد نسختان منه عند (الملک) و نسخه فی سپهسالار تحتوی علی 3300 بیت من القصائد و الغزل و المثنوی و الرباعیات و شکر پاره و جنگ نامه و الهجویات، و له مقدمه کتبه أحد أصدقائه فی النجف 1175 و ذکر فی (تش- ص 397) و (انجمن 4)
السراج الشاعر و أستاذ الشعراء مثل عجزی و صبوری و حکیم أبو طالب و غیرهم و له تذکره الشعراء ترجمه فی (دجا- ص 247) نقلا عن خلاصه الأشعار و عن صحف إبراهیم و ترجمه فی خص 8- ص 170 و أورد جمله من شعره و کذا فی (حسینی- ص 197) و گلستان مسرت- ص 230 و (تش- ص 31) و (تغ- ص 84)
راجع حیدر طهماسبی
المتخلص وهمی یأتی فی الواو
اسمه أبو القاسم بن محمد إسماعیل عماد الإسلام المولود بهمدان (1303) فیه قصیده تبلغ ستمائه بیت من غیر نقطه
وصفه ابن شهرآشوب فی معالم العلماء فی باب الشعراء و فصل المتقین منهم، بشاعر آل محمد
البمی الحکیم الأدیب الشاعر ترجمه فی (تش- ص 120) و (مع- ج 1- ص 328) و (گلشن- 263) و ذکر أن دیوانه قلیل النسخه و أورد منه قرب مائه بیت و لقبه الأنوری الشاعر ژاژخای کما فی تعلیقات لباب الألباب
و اسمه محمد ربیع زرکش قال فی (تش- ص 397) إنه کان ینظم ماده تاریخ لوفاته کل سنه الا سنه وقع وفاته فیها و هی 1159 حیث ألقی نفسه فی بئر مات فیه
کان یتخلص کسری فبدله إلی ملک راجع تخلصه
و هو بایزید المذکور فی ص 125 دخل شعره فی شعر أبی سعید أبی الخیر کما فی مقدمه دیوان أبی سعید لسعید النفیسی (ص 58) راجع بایزید بسطامی
ص: 653
هو أبو منصور ظافر بن القاسم بن منصور بن عبد الله بن خلف بن عبد الغنی الجذامی الإسکندری المولود بالإسکندریه (478) و المتوفی بمصر (529) صاحب الذالیه إحدی الأربعه التی لا تعارض. ترجمه فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر مفصلا و أورد جمله من بدیهیاته المؤرخ علی بن ظافر بن منصور فی کتابه بدائع البداءه کما فی ابن خلکان (ج 1- ص 242) و ذکر أنه غیر الفقیه الشافعی المعروف بابن الحداد، فإن اسمه محمد بن الحداد المصری الشافعی و أورد بعض الذالیه.
و فی دیوانه فنون الشعر و قد رتبه علی حروف المعجم و استنسخ الشیخ محمد السماوی نسخه منه بخطه 1353 فی 115 ص. فی کل ص سته و عشرون بیتا.
ابن عمرو بن جندل بن سفیان بن کنانه. مر بعنوان أبو الأسود الدئلی.
اسمه محمد کاظم و شغله الصیاغه. ترجمه فی (دجا- ص 248) و أورد شعره نقلا عن تذکره (حسینی- ص 201) و أظنه متحدا مع طاهر بالمهمله.
ترجمه الآیتی فی (تش یز- ص 308) و أورد له بیتا واحدا.
کان کفاشا فی صغره. ترجمه و أورد شعره فی (قز مج 3- ص 253) و لکن فی (لط 3- ص 79) سمی طاهری هروی. کما مر فی (ص 643).
کما فی (لط 3- ص 82) و لکن فی (قز مج 3- ص 257) سمی طاهری کما مر فی (ص 643).
اسمه المیرزا محمد حسن من خواص
ص: 654
الحاج محمد حسین خان نظام الدوله الصدر الأعظم الأصفهانی الذی توفی (1239) ترجمه فی (مع- ج 2 ص 349) و (انجمن 4).
ینتسب إلی العالم المشهور المولی محمد الشیرازی. ترجمه عهدی بغدادی فی گلشن شعرا و عنه فی العراق بین الاحتلالین- 4: 136.
بیاع المحقرات. ترجمه سام میرزا المعاصر له فی (تس 5- ص 170) و أورد شعره، و عنه فی (دجا- ص 249) و فی (روشن- ص 418) سماه ظرفی.
من شعراء تون و طبس. أورد شعره فی (مجتس 6- ص 163).
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 309) و أورد شعره، و کذا فی (گلشن 263).
اسمه المیرزا کاظم بن العارف الشهیر المیرزا محمد تقی مظفر علی شاه الکرمانی. ترجمه صدیقه الهدایه فی (ض- ص 467) و فی (مع- ج 2 ص 345) و ذکر أنه طبیب معالج و من مشاهیر الشعراء و أورد قرب عشرین بیتا من شعره.
و هو الکافی الآجل ظفر الهمدانی کما وصفه فی (لب- 10) فی شعراء همدان و العراق و أورد شعره الفارسی.
اسمه حسن الله بن الخواجه أبی الحسن نزیل الهند و مصاحب المیرزا صائب بها و تخلصه أحسن کما مر فی (ص 55) و قد طبع دیوان ظفر بنولکشور.
هو من سادات مشهد خراسان نزل برهه بأصفهان.
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 427) و أورد بعض شعره.
للسید ظهور الحسین البارهوی نزیل لکهنو، ترجمه فی مجله الرضوان فی أول السنه الخامسه (المحرم 1358) ذکر فیها أنه ولد فی میران پور
ص: 655
(1282) و سکن لکهنو (1302) و بها توفی أول ذی القعده (1357) و من تصانیفه التقریر الحاسم المذکور فی (ج 4 ص 366) و الجامع الحامدی المذکور فی (ج 5 ص 48) و دیوانه مجموعه من قصائده العربیه التی نشر بعضها فی مجله الرضوان و البقیه مخطوطه.
ترجمه فی (دجا- ص 249) نقلا عن شمع انجمن و أورد شعره و لم یعین عصره. و ترجمه فی (خص 8- ص 259) معبرا عنه بحکیم ظهوری التبریزی، و عنه فی (تش- ص 31) و (سرخوش- ص 72) و (حسینی- ص 201) و أورد رباعیه ذکر بیته الثانی فی دانشمندان و أظنه تصحیف الترشیزی. و راجع ظهوری شیرازی.
ترجمه أیضا فی (دجا- ص 249) نقلا عن حدیقه الشعراء و ذکر أن اسمه الحاج علی العطار المتخلص بظهوری و هو من شعراء القرن الثالث عشر.
و اسمه نور الدین محمد. و قال فی (خوش گو) ولد بخجند من نواحی ترشیز، و عده أصحاب التراجم ترشیز یا عدی (میخانه- ص 267) و مرآه العالم فإنهما عداه طهرانیا و قالا ولد بطهران، و لیس بصحیح. و عده فی هفت إقلیم تربتیا. سافر فی شبابه من وطنه إلی شیراز. و قال فی سرو آزاد- ص 34 إنه بقی مده بیزد و شیراز، ثم سافر إلی دکن حیدرآباد، ثم سافر منها إلی الحج و رجع و دیوانه الموجود نسخه فی بانکی پور یقرب من خمسه عشر ألف بیت و کذا الموجود فی سپهسالار کما فی فهرسها (ج 2- ص 630) و شهرته فی الهند أکثر من وطنه فقد عده ناصر علی السرهندی أقوی من النظامی الگنجوی کما فی مرآه الخیال (ص 77) و نثره الفارسی الفنی أیضا مرغوب فیه عند الهنود و لیس بمعتبر عند الفرس.
قال فی میخانه إنه لما نظم ملک قمی نورس نامه بأمر إبراهیم عادل شاه فی قبال مخزن الأسرار للنظامی، نظم ظهوری أیضا بأمر إبراهیم عادل شاه المذکور ألفی بیت فی قبال مخزن الأسرار المذکور و لکنهما لم یمکنهما الإتیان بمثله، ثم قال محشی میخانه فی الحاشیه إن نورس نامه موجود الیوم فی مکتبه دیوان الهند باسم منبع
ص: 656
الأنهار فی أقل من أربعه آلاف و خمسمائه بیت. و قال فی عالم آرای عباسی (ص [183] 132- 752) إن ملک قمی و ظهوری نظما معا کتاب نورس فی تسعه آلاف بیت.
و قال ظهوری ترشیزی فی دیباجه نورس الموجود فی مکتبه (دانشگاه تهران رقم 890): إن من ألطاف الملک إبراهیم عادل شاه أنه ألف کتاب نورس خیال.
راجع ما ذکر فی فهرس تلک المکتبه (ج 2 ص 283). و یوجد هناک أیضا ثلاث رسائل منثوره لظهوری، هی خوان خلیل و گلزار إبراهیم و أضاف فی (تغ- ص 85) پنج رقعه و مینا بإزار و سه نثر قال البدیوانی: قتل ظهوری مع أبی زوجته، ملک قمی فی ثوره وقع فی دکن فی (1024) و قال ناظم تبریزی مات ظهوری بسنه بعد وفاه ملک قمی. و قال فی میخانه مات (1024) عن أحد و ثمانین سنه من عمره. و ترجمه فی (خز- ص 313) و قال مات (1025) و قال فی (تش- ص 68) إن نثره عرف بالفصاحه فی الهند، و لکنی لا أحبه. و ترجم أیضا فی الروضه الصفویه و الصادقی کتاب دار نسبه تاره فی (خص 8- ص 207) إلی شیراز و تاره فی (ص 259 منه) نسبه إلی تبریز و لم یعرفه.
و قد طبع له ساقی نامه فی الهند 1263 فی 224 ص. و طبع دیوانه بنولکشور.
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 207) و ذکر أنه کان من تلامیذ مولانا وحشی و لم یحصل لقائه للصادقی لکنه رأی أشعاره الکثیره، و أورد نیفا و عشره منها فی الصفحه المذکوره. و أظنه أراد الترشیزی فإنه سکن شیراز کما ذکرناه.
و قد ذکره بعنوان التبریزی أیضا فی (ص 259 منه) کما مر. و عنه أخذ فی (تش- ص 286).
حکی النصرآبادی فی (نر 9- ص 414) عن تقریره أنه من سادات سماکه و أورد بعض شعره
دخل شعره فی دیوان ظهیر الفاریابی فی طبعه أصفهان قال الوحید الدستگردی فی مقدمه دیوان خمسه نظامی (ص 173) إنه من شعراء العهد الصفوی و قال النفیسی فی تعلیقاته علی اللباب (ص 733) إن غزلیات الظهیر الشیرازی من شعراء القرن الحادی عشر طبع باسم الفاریابی فی کانپور بالهند 1295 و الظاهر أنه أراد الأصفهانی هذا
ص: 657
راجع دیوان ظهیر شفروه
هو ابن المولی مراد بن علی خان التفریشی الذی توفی (1051) کما أرخه فی جامع الرواه و بقی هو إلی ما بعد (1111) تقریبا لأنه ترجمه الشیخ علی الحزین المولود (1103) و ذکر أنه کان یستفید من مجلس المولی ظهیرا عند اجتماعه مع والده الشیخ أبی طالب و استیناسه به، قال و له أشعار عالیه و ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 170) و أطری نظمه و نثره و خلقه و فضله، و أورد قرب عشرین بیتا من شعره و عنه فی (گلشن- ص 265) و (تغ- ص 85)
صفا علی شاه علی بن ظهیر الدوله محمد ناصر الکرمانشاهی طبع له مجمع الأطوار و واردات بکرمانشاهان فی 1307 ش فی 56 ص و مر بعنوان صفا علی شاه
محمد بابر پادشاه ابن عمر شیخ ترجمه فی (مجتس 9- ص 174) و أورد شعره و هو فاتح دهلی و أول ملوک المغول هناک و توفی (937) مر فی (ص 118)
اسمه السید ظهیر الدین یحیی سافر إلی هند و مدح السلطان تاج الدین تمران شاه ترجمه فی (لب 6) و عنه فی (مع- ج 1 ص 330) و ذکر ما دار بینه و بین السلطان من الشعر
الأمیر ظهیر الدین نصیر السیستانی من الأمراء الفضلاء بها ترجمه فی (مع- ج 1- ص 329) و أورد نیفا و عشرین بیتا من منتخبات شعره
راجع ظهیری سمرقندی
و هو الأمیر ظهیر الدین عبد الله بن شفروه (شوروه) ابن عم شرف الدین شفروه ذکره فی (لب- ج 1- ص 273)(1) و قد ذکر فی فهرس دیوان الهند بلندن (العدد 934) وجود نسخه من هذا الدیوان هناک، لکن القزوینی فی تعلیقات لباب الألباب (ص 360) قال إن تلک النسخه هی دیوان رکن الدین بن رفیع الدین الکرمانی (المذکور فی ص 383) معاصر صاحب تاریخ گزیده ظاهرا و مر
ص: 658
شرف الدین شفروه فی (ص 513) و فی ریحانه الأدب عن شمس الدین سامی فی القاموس الترکی أنه من شعراء الهند و قد أخذه السامی عن (گلشن- ص 264) و قال فی (تش- ص 183) إنه أخ شرف الدین شفروه و علی أی فهو أصفهانی و لیس هو الذی دخل شعره فی دیوان ظهیر الفاریابی عند الطبع ظاهرا و قد بحث سعید النفیسی عن کلمه شفروه فی تعلیقاته علی لباب الألباب فی الطبعه الثانیه (ص 643) و أورد مائتی بیت من شعره فی (ص 772- 783)
من شعراء القرن الحادی عشر کما فی تعلیقات النفیسی علی اللباب (ص 733) قال و طبع غزلیاته باسم ظهیر الفاریابی بکانپور الهند فی 1295 و الظاهر أنه متحد مع ظهیر الأصفهانی
و هو ظهیر الدین أبو الفضل طاهر بن محمد الفاریابی من بلاد خراسان المتخلص ظهیر المتوفی (ع 1- 598) و المدفون بمقبره الشعراء سرخاب بتبریز ترجمه المستوفی فی تاریخ گزیده و العوفی فی (لب- 11) و دولت شاه فی تذکرته و أمین أحمد الرازی فی هفت إقلیم و آذر فی آتشکده و (حسینی- ص 200) و هدایت فی (مع- ج 1 ص 330) و ذکر أن دیوانه تقریبا فی أربعه آلاف بیت و أورد قرب أربعمائه بیت منها و ترجمه مفصلا فی خزانه عامره- ص 303- ص 313 و ترجمه ابن یوسف فی فهرس مکتبه سپهسالار (ج 1- ص 631) و ذکر خصوصیات أربع نسخ من الدیوان موجودات فی تلک المکتبه أقدمها ما کتب فی (895) و أتم تلک النسخ یحتوی علی ثلاثه آلاف و خمسمائه بیت من الفارسی و العربی، القطعه و الغزل و غیرها و ترجمه شاه محمد القزوینی فی ترجمه مجالس النفائس فی البهشت الثامن المهیأ لذکر القدماء فی ص 340 و أورد رباعیته التی مدح بها الأتابک أبی بکر بن محمد جهان پهلوان بن شمس الدین إیلدکز من أتابکه آذربایجان المتوفی (607)
و المذکور فی طبقات سلاطین إسلام- ص 154 و إعطاء أتابک ألف دینار جائزه لمدیحه، و توهم مؤلف تاریخ صبح صادق أن الممدوح لظهیر الفاریابی هو الأتابک أبو بکر بن سعد بن زنگی بن مودود المتوفی (658) و کان والده سعد ممدوح الشیخ سعدی الذی توفی (694) و تخلص باسمه و بالجمله الفاریابی
ص: 659
مقدم علی السعدی بما یقرب من مائه سنه و قد تنبه لهذا الوهم فی خزانه عامره ص 304 قال المستوفی فی تاریخ گزیده ص 821 إن الجامع لدیوان ظهیر هو شمس الدین کاشی المذکور فی (ص 541) و جاء فی مقدمه نسخه سپهسالار رقم 387 أن جامع الدیوان کان من الشعراء المعاصرین للفاریابی جاء من وطنه إلی آذربایجان لیزوره، و لما وصله کان قد مات الفاریابی، فجمع دیوانه و قدمه إلی مجد الدوله و الدین عماد الإسلام ملک الصدور نظام الملوک قاسم الأیادی هذا و قد وقع اختلاف فی ترجیح شعر الظهیر هذا أو الأنوری الأبیوردی، فاستفتی الشعراء مجد همگر کما فی تذکره دولت شاه، و أفتی همگر بأفضلیه شعر الأنوری کما ذکرناه فی (ص 541 س 16) ثم وقع خلاف فی ترجیح شعر عمادی علی الظهیر کما فی خلاصه الأشعار و قد طبع دیوان ظهیر بکانپور 1295 و لکهنو 1307 و لکهنو 1331 و الله آباد، ثم بأصفهان مختلطه بأشعار شمس طبسی المذکور فی (ص 543) و ظهیر أصفهانی المذکور آنفا، و ادعی المقدم للطبع أن الظهیر کان قد یتخلص شمس ثم فی سنه (1378) طبع مرتین أحدهما بمشهد خراسان بتصحیح تقی بینش یشتمل علی (4848 بیتا) و الثانیه بطهران بتصحیح هاشم رضی یشتمل علی إضافات أخر کلها فی (5840 بیتا)
و هو ظهیر الدین حسن بن ناصر الدین یحیی الخطیب الکرمانی کتب أشعاره بخطه فی 926 فی مشیخه کنز السالکین المذکور فی (8: 187) و الموجود الآن فی مکتبه جامعه طهران و بیت الخطیب کانوا من مشاهیر کرمان ذکروا فی مزارات کرمان و منهم حسن خطیب القاری الکرمانی مؤلف مطالع الأسرار فی شرح مشارق الأنوار للبرسی فی 1090 و لعله مؤلف ملخص اللغات
نظم مجموعه البحرین فی 1162 کذا فی الریحانه نقلا عن القاموس الترکی
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 377) و ذکر أنه کان خبازا فترک شغله و اشتغل بالعلم فی لاهیجان و کان برهه فی شیروان و أورد بعض شعره و عنه أخذ فی (تاریخ علماء گیلان ص 102) و (روشن- ص 418)
ص: 660
و هو السید میر ظهیر الدین ابن نصیر الدین ابن السلطان کمال الدین پادشاه طبرستان ولد 815 بآمل و توفی 892، و شرع بتألیف تاریخ طبرستان فی 881 ترجمه السید شهاب الدین التبریزی فی مقدمه الطبعه الثانیه 1373 لکتابه المذکور فی (ج 3 ص 263) و ذکر أنه یتخلص فی دیوانه ظهیر قال السید شهاب الدین إن له غیر الدیوان هذا و تاریخ طبرستان و تاریخ گیلان المطبوعات تاریخ جرجان و قد رأیت النقل عنه فی المشجرات
و هو ظهیر الدین ولی النسوی قال العوفی رأیته فی نسا بخراسان و أورد شعره فی (لب 7)
هو صدر الکتاب ظهیر الدین محمد بن علی بن محمد بن حسن السمرقندی الکاتب مؤلف أغراض السیاسه أو أعراض الرئاسه الموجود بمکتبه جامعه طهران و المتحف البریطانی کما فی فهرسیهما و له شرحه أیضا، و سندبادنامه و تحریره بالفارسیه الفنیه ترجمه فی (لب 6) و أورد شعره و کذا فی مقدمه سندبادنامه لأحمد آتش بطبعه إستانبول 1948 م و فهرس مکتبه جامعه طهران (3: 650) و قد أجاب عن رباعیه خیام برباعیه ذکر فی فرهنگ شعوری و فی تعلیقات چهار مقاله عروضی (ص 617) و سماه فی (تغ- 86) ظهیر سمرقندی
ص: 661
للمیرزا زین العابدین الأصفهانی مر له چهارده گنج المسمی روضه المؤمنین أیضا و ترجم فی (انجمن 4) و (گلشن- 265)
هو لاری اسمه زین العابدین المعروف بشاه زنده له أشعار کثیره عرفانیه کذا وصفه فی (مع- ج 1 ص 339) و أورد مطلع غزله بقافیه یللی
یأتی بعنوان تخلصه قیس فی حرف القاف
هو بخاری ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 10- ص 439) و أورد شعره، و قال سافر إلی الهند
و هو محمد بن المولی محمد الزاهد السمرقندی یأتی بتخلصه ممتاز الخطاط لسبعه أقلام ترجمه النصرآبادی فی (نر 10- ص 439) و أورد رباعیه
اسمه خلیفه محمد السرابی الگرمرودی عمر اثنتین و سبعین سنه و دفن بمقبره الشعراء سرخاب، و شعره بالترکیه و دیوانه مطبوع کما ذکره فی (دجا- ص 141) نقلا عن نگارستان دارا
اسمه تیمور بن نجف قلی القاجاری الذی کتب نسخه قیامت نامه الموجوده فی (الرضویه) و فرغ من کتابتها (1312) و عبر عن نفسه بتیمور پاشای قاجار، و ألحق بآخر النسخه جمله من أشعار نفسه التی أنشأها فی مدح أمیر المؤمنین علیه السلام
هو الشاعر المرندی الحاج میرزا یوسف
ص: 662
ذکره فی (دجا- ص 250) و قال إنه من الشعراء المذکورین و المترجمین فی حدیقه الشعراء
للسید غلام دستگیر صاحب النقش بندی طبع ثانیا بعنوان لخلخه گلاب فی 1318 بحیدرآباد فی 344 ص، و هی غزلیات و قصائد و مقطعات
المذکور فی (4: 112، 141) و هو عادل بن علی بن عادل الحافظ المعلم کما وصف نفسه فی آخر نسخه من ترتیب ترجمان قرآن جرجانی موجوده فی مکتبه کلیه الطب بطهران، کما ذکر فی فرهنگ نامه های عربی بفارسی- ص 174 و ذکر هناک من آثار الشاعر هذا ترجمه صد کلمه أمیر ع بنظم المطبوع بطهران و تبریز و نظم اللآلی و شرح قصیده البستی فرغ منه 903 و تفسیر للقرآن، و ترتیب ترجمان قرآن للشریف الجرجانی، رتبه علی الحروف ترجم الشاعر فی (گلشن- ص 256) و القاموس الترکی و فهرس سپهسالار (2: 69) و فی (حسینی- ص 210) سماه عادلی
و اسمه شاه عادل من ملوک لار أبا عن جد إلی ألف سنه! کما فی (تس 1- ص 20) و قتل غیله فی 950 أو 983 و جاء شعره فی هفت إقلیم أیضا
یأتی باسمه یوسف عادل شاه فی حرف الیاء
هو الشاه طهماسب بن الشاه إسماعیل الفاتح ملک قرب خمس و خمسین سنه و توفی (984) عن أربع و ستین سنه کما أرخه فی (مع- ج 1 ص 39) و أورد بعض شعره فی (تش- ص 17) و (تس- ص 5)
هو الشاه إسماعیل الثانی بن الشاه طهماسب کما ذکره فی مجمع الفصحاء بعد ذکر أبیه العادل المذکور، و أورد شعره و فی (دجا- ص 250) عبر عنه بعادل و ذکر والده باسمه من دون تخلص، و کذا الصادقی فی (خص 1- ص 11) عبر عن والده باسمه الشاه طهماسب الحسینی من غیر تخلص، و لکن ذکر الشاه إسماعیل بتخلص عادلی کما فی مجمع الفصحاء و أوردا شعره
ص: 663
للشیخ علی بن أحمد الفقیه العادلی العاملی النجفی المسکن المعاصر للسید نصر الله المدرس الحائری الذی توفی قبل (1168) أوله [الحمد لله علی ما ألهمنا معرفه نظم فرائد الألفاظ فی سلوک المعانی ] ذکر فی أوائله أنه نظمه أوائل شبابه و أوان اغترابه إلی أصفهان و منها ما أنشأه فی أوان خروجه منها فی (1120) فی مدح النبی ص و هی قصیده طویله فی البسیط أنشأها بأمر السید حیدر بن نور الدین المکی العاملی بعد ما سمع السید حیدر المذکور ما أنشأه الشاعر الشامی فی البسیط، و مطلع قصیده الشامی قوله: [
من رکب البدر فی الرمح الردبینی
] و مطلع قصیده العادلی:
بدت تهادی بثوب أرجوانی
تفتر عن مبسم رطب یمانی
ثم إنه بعد رجوعه إلی النجف أمره السید نصر الله الحائری أن یرتب دیوانه فرتبه علی مقدمه و أبواب و خاتمه فجعل مدح النبی فی المقدمه و الباب الأول فی مدح الأمیر ع ثم سائر الأبواب و النسخه فی مکتبه (السماوی)
غزلیات فارسیه للسلطان بایسنقر میرزا ابن السلطان محمود میرزا ابن السلطان أبی سعید میرزا ابن محمد بن جلال الدین میران شاه بن الأمیر تیمور الگورکانی. کان سلطان ما وراء النهر من سنه وفاه أبیه السلطان محمود میرزا (900) إلی (907) ترجمه فی (لط 1 ص 174) مصرحا بأن دیوانه غزلیات و أورد مطلع غزل واحد فارسی. و قال إن خطه النستعلیق فی غایه الجوده یمدحه المولی سلطان علی الخطاط و ذکر تاریخ ملکه و موته فی طبقات سلاطین الإسلام ص 238 و هو متأخر بکثیر عن بایسنقر بن شاه رخ المتوفی (865) کما مر ذکره فی ص 125.
اسمه آقا بابا الإسکاف. ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 345) و أورد بعض شعره. و کذا فی (انجمن 4).
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 309) و أورد شعره و کذا فی (تش- 234).
اسمه بایزید. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 10- ص 522) و أورد بعض المعمیات عن دیوان البالغ سبعه آلاف بیت.
ص: 664
مثنوی سماه فرهادنامه توجد فی مکتبه أیاصوفیه رآه تربیت کما فی (دجا- ص 251) و نقل عنه و ذکر أن الناظم کان معاصرا للسلطان أویس الجلائر الذی توفی 777 و قال فی أوائله:
در این گفتن چه جاری گشت خامه
نهادم نام آن فرهادنامه
من مشاهیر الشعراء کما وصفه فی (مجتس 6- ص 151) و أورد شعره و عنه فی (گلشن- ص 266).
هو العالم المتبحر المولی شاه محمد بن محمد الإصطهباناتی المولد و الشیرازی المقام و المدفن کما صرح به تلمیذه الحاج المولی محمد مؤمن الجزائری المولود بشیراز 1074 عند ترجمته المفصله فی کتابه طیف الخیال و قد نقل الترجمه بعین عبارتها المولوی محمد علی اللکهنوی فی نجوم السماء- ص 172 و قد أطرأه بمقدار ورقه و ذکر فی الأخیر من تواضعه و حسن خلقه، أنه کان یصف النعال و یقدمها لتلامیذه مع أنه شیخ کبیر جاوز التسعین، و کان یستعین به الناس و لا یستعین، و دعا له بطول البقاء. ثم نقل ترجمته عن تلمیذه الآخر الشیخ محمد علی الحزین المولود 1103 نقلا عن تذکرته (ص 19) و عن سوانحه بعین عباراتهما الفارسیه، أطرأه فیهما و ذکر فی أولهما أنه تجاوز عن العمر الطبیعی و أن تخلصه عارف و إنه قرأ علیه فی شیراز بعض کتب الحدیث و تمام کتاب حکمه العین مع حواشیه و صرح فی ثانیهما بأن عمره یقرب من مائه و ثلاثین سنه و إنه حضر وفاته بشیراز و أن له عده رسائل فی الحدیث و الحکمه و التصوف، و له أشعار غراء و رباعیات عرفانیه إلی
آخر ما فی نجوم السماء. أقول: و قد ترجمه أیضا تلمیذه الثالث و هو السید قطب الدین محمد الحسینی الذهبی الشیرازی المتوفی (18 شعبان 1173) و کانت ولادته قبل (1100) لأنه کان یخدم مرشده فی حال شبابه سنین فی أصفهان کما ذکره فی کتابه فصل الخطاب و مرشده هو الشیخ علی نقی الإصطهباناتی الذی توفی بأصفهان 1129 و عبر عنه السید القطب بالمولی شاه محمد الدارابی و أطرأه بالأوصاف العلمیه، فقال إنه کان أستاذ کل أفاضل دار العلم شیراز فی عصره، و ذکر أن کتابه معراج الکمال عنده بخطه رحمه الله. و لم یذکر أحد من تلامیذه تاریخ وفاته، لکن یظهر من حضور الحزین
ص: 665
المولود 1103 وفاته بشیراز مع أنه قرأ علیه حکمه العین و حواشیه، و لا محاله تکون قراءته قرب الثلاثین من عمره، أنه کانت وفاته حدود نیف و ثلاثین و مائه و ألف و قد کان الحزین فی إیران إلی 1143 و فیها سافر إلی الهند کما هو مذکور فی ترجمته.
و بالجمله فالمولی شاه محمد العارف الإصطهباناتی مؤخر بقلیل عن المولی شاه محمد الدارابی أو الدارابجردی، مؤلف تذکره الشعراء المذکور فی ج 4 ص 38 المتخلص بشاه و المقتول فی بلاد الهند کما ذکره فی صبح گلشن و ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 186) کما نذکره بعنوان دیوان شاه محمد الدارابجردی فی حرف المیم. و ذکر له روضه العارفین أو ریاض العارفین فی (11: 330).
اسمه المیرزا إبراهیم أخ المیرزا آقاسی ساکن عباس آباد بأصفهان. سافر إلی الهند و منها إلی مکه و رجع إلی الهند و بها مات.
أورد شعره فی (نر 9- ص 431) و (گلشن 268) و (تغ- ص 86).
و هو السید محمد علی آقا مجتهد ابن صدر الدین العاملی المتوفی 1274 صاحب إحیاء التقوی المذکور. کتب لنا الشیخ محمد علی المعلم الحبیب آبادی أشعاره نقلا عن سبطه أبی المجد الرضا النجفی الأصفهانی.
و اسمه آقا محمد تقی. ولد بشیراز و کان تاجرا بأصفهان و من مریدی الحاج زین العابدین الشیروانی (مست علی شاه) ترجمه فی طرائق الحقائق- ج 3- ص 131 و عنه فی مکارم الآثار- 1: 22 و (مع 2- 346) و (ض- ص 465).
و هو سراج الدین حسن بن غیاث الدین علی، و یعرف بحکیم عارف. کان والده کلانترا بقصبه إیگ (ایجه) مرکز شبانکاره فولد عارف بها فی (976) و مات (1028) ببنگاله. و دیوان شعره متین علی السبک القدیم و خال عن الکلمات العربیه فی اثنی عشر ألف بیت، قال فی (میخانه- ص 421) عاشرته مده فوصف لی یوما ما جری علیه فی عمره و قال: لی اثنی عشر ألف بیت و منها مثنوی اندرزنامه فی (2300 بیت) وصفت فیه وطنی شبانکاره و إیگ، و قد نظمت الشعر و إنی صغیر فشوقنی والدی و بعد موت والدی جلس مکانه أخی أثیر الدین حسن و منعنی
ص: 666
حقی، فخرجت و أنا ابن ثمان و عشرین إلی کرمان ثم یزد و سیستان و الهند عند سلطان سلیم ببلده الله آباد، فتقربت إلیه و لکن حسد الحاسدین أوقعنی فی السجن سنتین ثم عفی عنی و أکرمنی خمس سنین، و لکنی لم أتمکن البقاء ففررت من الله آباد إلی آگره فقربنی أکبر شاه و أقمت هناک خمس سنین، و لما مات أکبر شاه فی (1018) [کذا و الصحیح 1014] و جلس مکانه السلطان سلیم فررت إلی گلکنده (دکن) عند محمد قلی قطب شاه، ثم رجعت عن طریق هرمز إلی وطنی بایگ و أقمت هناک خمس سنین أخر، فلم أتمکن من البقاء عندهم فسافرت إلی العراق فخراسان فقندهار و رجعت إلی الهند و جئت إلی آگره عند سلیم شاه المذکور فعفی عنی و أکرمنی فأخذت أسیح بلاد الهند فقل ما بلده هندیه لم أره ثم رجعت عند الملک سلیم شاه (جهانگیر) و أخذت منه أرضا مساحته (500 بیگه) أقطاعا من صوبه بهار، و الیوم (1028) وصل سنین عمری إلی الاثنین و الخمسین. و فی حاشیه میخانه نقل عن مخزن الغرائب أنه من معاصری تقی أوحدی، و عن خوش گو أنه مات (1028) ببنگاله. و ترجم أیضا فی (هفت- 197) و فی (گلشن- ص 267) سماه عارف ریحی و هو مصحف إیجی و قال مات (1035) و عنه أخذ فی القاموس الترکی و سماه عارف إیرانی و عنه فی الریحانه.
و هو محمد عارف ابن محمد رکن الدین البلگرامی. ولد فی (9- ذی القعده 1122) و ترجمه معاصره آزاد بلگرامی فی سرو آزاد- ص 247 و 296 و أورد شعره الفارسی ثم الهندی. قال فی (نر 14- ص 448) إنه رآه سالک قزوینی و أطری شعره.
الأصفهانی هو معاصر صائب التبریزی و کاتب بیاضه الکبیر فی (1088) و هو الموجود بمکتبه مدیر مجله أرمغان و ینقل عنه تربیت کثیرا و قد ذکره فی (دجا- ص 252) و أورد شعره. و ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 392) بعنوان عارفا و عنه فی (گلشن- ص 266) و فهرس سپهسالار (2: 623).
و اسمه آقا حسین من أخیار تبریز و هاجر منها إلی قراباغ و بها توفی (1220) ذکره فی (دجا- ص 252) و أورد شعره.
و هو الحاج عبد الله سافر إلی بلاد الهند و کان یطارح
ص: 667
مع المیرزا محمد علی فروغ المتوفی 1210 و بعد برهه نزل إلی بنارس و بها توفی کما ذکره فی (دجا- ص 253) و أورد شعره.
و اسمه محمد علی. جاء مع نادر شاه إلی الهند و أمره بنظم شاهنامه و رجع معه إلی إیران. ثم فر منه إلی الهند و بها مات. کذا فی (تغ- ص 86).
مر بعنوان دیوان بقائی تفرشی.
و هو محمد علی بن محمد حسین بن إسماعیل الطبسی الخراسانی ساکن أصفهان المعاصر المولود حدود 1290. طبع له صد قصیده و هدیه المعصومین و أفکار عارفچه کلها منظومات فی المدائح و المراثی، و قد ورث لقب عارفچه من أبیه. ترجمه فی (شعرای معاصر أصفهان- ص 326).
للمولی عبد الحسین بن محمد هادی بن بشیر الدزفولی المتخلص بعارف و المعروف ب مهر نویس (حکاک) المولود 1281 فارسی یزید علی سته آلاف بیت فرغ من جمعه فی 17 رجب 1355 و النسخه بخط الناظم عنده” المؤلف” أوله:
چه حد وصف و بیان است نطق طبع روان را
که شکر و حمد نماید خدای کون و مکان را
و قد ابتلی الناظم بالفلج أوائل 1373 و کان ملقی فی الفراش إلی ذی القعده 1373 و له نگارستان مانی فرغ منه 1367 و گلشن بدائع فرغ منه 1367.
الحاج محمد طاهر صهر المولی محمد جعفر شرف الدین و توفی 1322 فیه المدائح و المراثی قصیده و مخمسه فی أربعه أجزاء. أوله:
ای که تو بودی و وجودی نبود
آدم خاکی و سجودی نبود
مزرعه عالم إیجاد را
بی گل روی تو نمودی نبود
و آخره:
آه از آن دم کز حرم آمد برون
با تن تب دار زین العابدین
حدثنی به الشیخ مهدی شرف الدین التستری و قال نسخته عند الشیخ محمد علی بن
ص: 668
المولی أحمد المتخلص بساجد التستری. و یأتی والده حاج حاجی المتخلص بفائز.
و ابنه محمد جواد.
مر بعنوان عارف إصطهباناتی.
مر بعنوان عارف أصفهانی محمد تقی.
و هو المیرزا علی أکبر ابن أبی الحسن الشاعر الأدیب. سکن مده کربلاء و سافر إلی الهند و مات بلکهنو 1261. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن. ص 368) و الریحانه عن القاموس الترکی.
آقا نور محمد الکفاش الشیرازی. ترجمه معاصره المیرزا فرصت فی آثار عجم- ص 562 و أورد غزله، و ذکر فی الهامش أنه توفی و دفن بشیراز 1305.
معاصر النصرآبادی المولود حدود 1027 و النزیل عنده فی أوائل عصر الشاه صفی الذی جلس من 1038 إلی 1052 ترجمه فی (نر 9- ص 387) و أورد شعره: قال و کان یوم وروده إلی أصفهان فی زی الدراویش و ذهب منها و انقطع خبره. و قال فی (گلشن- ص 267) إنه ابن خال عرفی الشیرازی.
و اسمه ملا محمد علی الطهرانی من شعراء عهد نادر و سافر إلی الهند. أورد شعره معاصره فی (تش- 398).
من نواحی سمرقند. ترجمه شاه محمد القزوینی و فخر الهروی. فی ترجمه مجالس النفائس و أورد شعره فی (مجن 6- ص 117 و 388).
و اسمه أبو القاسم بن ملا هادی وکیل. ولد حدود 1300 بقزوین و مات 1352 (2 بهمن 1312 ش) بهمدان و کتب أحواله بنفسه فی 29 رمضان 1341 و أرسله إلی سیف آزاد فطبعه فی مقدمه دیوانه ببرلن فی 1343 فی 272 ص 64 ص. و طبع متممه بطهران فی 112 ص، ثم أعاد طبعه بطهران فی 1377 مع إضافات فی (628 ص) و ترجمه فی نامه سخنوران. ص 122 للشیخ أسد الله إیزد گشسب.
و هو الشیخ علی ابن أبی طالب القمی النجفی المعاصر
ص: 669
المتوفی بگیلان بعد خروجه عن النجف لمعالجه ما ابتلی به من الأمراض المزمنه فی حدود خمس و عشرین بعد الثلاثمائه و الألف و قد وقف جمیع کتبه و تصانیفه وصیه المیرزا عبد الحسین بن السید جواد القمی و هی الیوم عند الشیخ محمد الجواد الجزائری فی النجف، و منها دیوانه العربی هذا. و له دیوان فارسی جمع فیه رباعیاته الفارسیه و لذا سماه طومار الرباعیات فی مجلدین أحدهما فی التوحید و العرفان و الثانی فی المناجاه و الأخلاق، و تخلصه فیه عارف کما أشرنا إلیه.
و اسمه المیر عبد الحسین. ترجمه و أورد شعره معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 368) و عنه فی (گلشن 269).
اسمه إسماعیل النقاش ترجمه معاصر النصرآبادی فی (نر 9- ص 382) و ذکر مطلع قصیدته فی مدح الأمیر ع و عنه فی (گلشن- ص 266).
معاصر النصرآبادی. ترجمه فی (نر 9- ص 429) و أورد شعره و عنه فی (گلشن- ص 267) و عنه فی علما و شعرای گیلان- ص 90.
کان مقربا عند همت خان. له غیر الدیوان مثنوی سماه مهر و ماه ترجمه و أورد شعره فی (سرخوش- ص 81). و گلستان مسرت ص 329. و (روشن- 422) و (تغ 86).
أیضا ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 429) و أورد شعره و عنه فی (گلشن- ص 267).
کان خطاطا فی عصر السلطان حسین بایقرا. أورد شعره فی (روشن- ص 423) و فی نگارستان سخن أنه یزدی.
أدرکه المولی سالک القزوینی و أنشد عنه شعره کما ذکر النصرآبادی فی (نر 11- ص 448) و هو غیر المولی محمد عارف المتخلص بالبقائی مؤلف کتاب تذکره الشعراء المسمی مجمع الفضلاء الذی هو من مآخذ خزانه عامره، و حکی عنه مکررا منها فی (ص 462) و الظاهر أنه البلگرامی المذکور فی (ص 667).
فارسی للسلطان مسعود میرزا ابن السلطان محمود الغازی المتوفی
ص: 670
(901) و فی دیوانه الترکی بتخلصه شاهی و یأتی بعنوان اسمه مسعود.
و هو الآقا محمد رحیم نائب الصدر الأفشار کان مرید المیر نصر الله صدر الأردبیلی. و توفی حدود 1285 ترجمه فی (المآثر- ص 222) قال دیوان غزله مشهور.
کان من دهاقین الری کما ذکره معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 158) و أورد شعره.
راجع عارفی هروی.
من طلاب العلوم. ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 173) و أورد شعره.
و هو المولی محمود بن محمد (791- 850) نظم مثنوی حال نامه أو گوی و چوگان بالفارسیه فی (500 بیت) فی سنه 842 فی أسبوعین و قد طبع باهتمام گرین سیلز بلندن فی 1931 م عن نسخه کتبت 952 موجوده بکمبریج ترجمه فی (مجن 1 ص 20 و 194) و (دولت- ص 302) و (تش- ص 286) و قال دفن بهرات و کان یعرف سلمان الثانی لأنه تتبع سلمان الساوجی و نسبه فی (روشن- ص 423) إلی شیراز، و ترجمه براون فی از سعدی تا جامی- ص 500 و عد فی هدیه العارفین- 2: 411 حال نامه غیر گوی و چوگان و توجد ثلاث نسخ من حال نامه فی المکتبه الشاهیه بطهران کتب أحدها فی (874) کما فی نمونه خطوط خوش- ص 124 و 130 و 135 و نسخه عند (الملک)
و اسمه محمد علی خان بن معتمد السلطان أحمد خان المتخلص سرتیپ المذکور فی (ص 438) نقلا عن (عم- ص 372)
لم یعلم اسمه نسخه منه عند الشیخ مهدی شرف الدین التستری أوله:
ز هی مثالی که چون مثالت
نبسته نقشی زمانه زیبا
به خنده شیرین، ببذله شکر
بغمزه لیله، بعشوه سلمی
و قال فی تخلصه:
ص: 671
صلای عیس و، صفای محمل
ستاده ساقی، نشسته بیدل
به خنده آن مه، چنان که ساغر
به گریه عاشق، چنان که مینا
هو لآقا محمد الخیاط الأصفهانی المتوفی بها فی (1181) عن سبعین سنه و دیوان غزلیاته معروف و فیه مضامین غرامیه کثیره و أطرأه السید عبد اللطیف فی تحفه العالم ص 144 و ذکر أنه أزید من عشره آلاف بیت و أورد بعض مختارها، و کذا أورد بعضها فی آتشکده آذر و رأیت نسخه منه فی مکتبه (الخوانساری) فی النجف کلها غزلیات لطیفه أوله:
غیر از جمال شاهد حق در میانه کیست
جز شاهباز حسن در این آشیانه کیست
إلی قوله فی التخلص:
عاشق زبان مبند در این درگه سؤال
شاید کند سؤال که بر آستانه کیست
و توجد نسخه عند ألفت بأصفهان و (فخر الدین) و (الملک) فیها أشعار من (1160) إلی (1180) و (المجلس) کما فی فهرسها (3: 346 و 676) و ترجمه فی (تش- ص 398) و (مع- ج 2 ص 346) و (انجمن 4) و فی مقدمه طبع الدیوان فی (1318 ش) بطهران لحسین مکی و توفی (1181) و قال صباحی فی تاریخه:
زد کلک صباحیش بتاریخ رقم
پیوسته جنان بود مکان عاشق
راجع عاشق هندی
یکنی أبا الخیر الخوارزمی، من شعراء السلطان حسین بایقرا بهرات و مات فی 957 بما وراء النهر أورد شعره فی (گلشن- ص 270) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه
و اسمه إبراهیم خان من الزندیه بشیراز أورد شعره فی (عم- ص 563)
مر بعنوان دیوان رهین لکهنوی
راجع دیوان همت
و هو کرم الدین بن شکر الله بن عاقل خان
ص: 672
ترجمه و أورد شعره فی (سرخوش- ص 80) و (تغ- ص 86) و هدیه العارفین 1: 838 مات 1125
و اسمه مهدی علی خان ابن علی مراد خان له دیوانان بالفارسیه و ثلاثه دواوین بالأردویه و منظومه فی غزوات الأمیر ع اسمه حمله حیدری مطبوع ترجمه فی (گلشن- ص 270) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه
سافر ماشیا الحج البیت الحرام و زیاره النبی ص و دون دیوان غزلیاته و قصائده الحسنه ذکره سام میرزا فی (تس 5- ص 139) و أورد بعض غزلیاته
بلغ عمره التسعین و کان حریصا فی نظم الشعر حتی أنه کان ینظم الشعر فی تشییعه لجنازه أخیه و توفی 945 کما ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 34) و أورد شعره و قال فی (روشن- 425) إن دیوانه فی خمسه عشر ألف بیت
أورد شعره فی (تش- ص 81) و أطرأه و الظاهر أنه الخراسانی أو التربتی
و هو حسین قلی ابن علی خان الهندی (1194- 1233) عمر أربعین سنه و له تذکره للشعراء اسمه نشتر عشق أورد شعره فی (گلشن- ص 271) و عنه فی هدیه العارفین 1: 229
کما فی (لط 2- ص 41) راجع عشقی هروی کما هو الصحیح و المذکور فی (قز مج 2- ص 214)
راجع عاشقی عظیم آبادی
کما فی (لط 3- ص 78) و الظاهر أن الصحیح عاصی کما فی (قز مج 3- ص 254)
اسمه الشیخ محمد رفیع والده مؤلف جواهر الأصول المذکور فی ج 5 ص 263 و أخوه الشیخ محمد، تلمیذ صاحب الجواهر و دیوانه غزلیات أورد بعضها فی کتابه وسیله النجاه الفارسی فی الجبر و التفویض فرغ
ص: 673
منه فی 1269 بقزوین بعد تألیفه لمائه و سته عشر کتابا و رساله و له مثنوی شش دفتر و شور و شیرین نظیر نان و حلوا و معراج الشهاده نظیر حمله حیدری
یعقوب بن حسن (908- 1003) له غیر الدیوان لیلی و مجنون و غیرها کما فی هدیه العارفین (2: 547) و (گلشن- 273) راجعه
من أبناء التجار و المشتغلین بالعلم مع فراغه البال کما ترجمه شاه محمد القزوینی فی مجالس النفائس ص 254 و أورد شعره بعنوان مولانا عاصی و لکن فی لطائف نامه ص 78 بعنوان عاصمی و فی (گلشن- ص 273) عاصی مروزی
نسخه منه فی مکتبه عاشر أفندی فی إسلامبول قرب البستان الصغیر کما فی فهرسها راجعه
اسمه هنرور خان الشاه جهان آبادی ترجمه مفصلا آزاد البلگرامی فی خزانه عامره ص 347 و ذکر بعض تنقلاته، منها مصاحبته مع صدیقه النواب نظام الملک آصفجاه فی 1124 إلی اورنگ آباد التی صار آصفجاه و إلیها من قبل السلطان محمد فرخ سیر و بعد قلیل جعله فرخ سیر أمین الخزانه و سیره إلی شاه جهان آباد و کان علی منصبه إلی أن توفی بها ثم أورد بیتا لعاقل و جده فی دیوانه الذی کان بخطه مع أنه نسب البیت قبل ذلک فی کتابه سرو آزاد إلی نصره الشاعر حسب ما سمعه عن النواب صمصام الدوله شاه نواز خان، ثم ذکر البیت الموجود فی دیوان أبی طالب الکلیم و دیوان أرادت خان الواضح و قال إن ذلک من التوارد، ثم أورد قرب مائه و ثلاثین بیتا من دیوان عاقل و الظاهر أنه نقل الجمیع عن النسخه الأصلیه بخط عاقل
اسمه محمد تقی کما ذکره معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 292) قال کان یأخذه الوجد من استماع المعانی اللطیفه و ما رأیت فی الشعراء مثله و أورد مثنویه و بعض غزله قال و توفی فی عصر الشاه عباس الثانی
و اسمه المیر عسکری عاقل خان الرازی البلخی
ص: 674
أصله من سادات خواف ترجم قصه پدمادت من السانسکریتیه بالفارسیه نظما، و له گل و بلبل و شمع و پروانه و مثنوی تتبع فیه المولوی الرومی ولد بالهند و مات بها فی 1108 و قال ناصر علی سرهندی فی تاریخه ناظم عادل بود و کان مقربا عند عالم گیر پادشاه ترجمه فی (خیال- ص 238) و (سرخوش- ص 40) و (گلشن- ص 274) و (تغ- ص 54) و قال هذا إن تخلصه رازی
و هو الخواجه محمد من أحفاد الشیخ أحمد ژنده پیل الجامی کان فی خدمه محمد أعظم و مات 1143 کما فی الریحانه نقلا عن القاموس الترکی
کان یتخلص أولا بهار ثم اتخذ ربیعی تخلصا هذا ما ذکره فی (روشن- ص 427) نقلا عن نگارستان و نشتر عشق و مر فی (ص 355) بعنوان ربیع کابلی
کان مدرسا معاصرا للخواجه مجد الدین محمد الوزیر و قد مدحه بقصیده ترجمه فی (مجن 3- ص 60 و 234) و أورد شعره
ذکره معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 165) و أورد شعره
منشی عبد العزیز خان فی بخارا و بها توفی کما ذکره معاصره النصرآبادی فی (نر 10- ص 436) و أورد شعره و فی (حسینی 210) سماه عالمی
المتخلص بسروری کما مر کان ملازم خان خانان ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 3- ص 62) و أورد شعره
من تلامیذ المیرزا صائب التبریزی ترجمه تربیت فی (دجا- ص 253) و أورد شعره نقلا عن کلمات الشعراء و لکن فی (سرخوش- ص 81) جاء عامل و فی (روشن- ص 400) قال إنه قزوینی
المتوفی (18- ع 1- 1353) کان تلمیذ السید محمد باقر مؤلف إسداء الرغاب و له رساله فی ترجمه أستاذه طبعت فی آخر إسداء
ص: 675
الرغاب و دیوانه مشتمل علی القصائد فی المراثی و المدائح عند ولده السید خادم حسین
نزیل شیراز و المتوفی بها من العلماء المتکلمین ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 245) و أورد شعره و ترجمه میرزا فرصت مختصرا فی (عم- ص 103) و کذا فی (هفت 196) و (تش- 262) و قال فی (حسینی- ص 211) إنه معاصر الشاه طهماسب و فی (روشن 428) سماه میرزا سهراب
اسمه ملا شاه محمد ترجمه معاصر النصرآبادی فی (نر 10- ص 433) و أورد بعض شعره و فی (گلشن- 274) عالی بدخشانی
اسمه عبد الغفور ترجمه و أورد شعره فی المدائح المعتمدیه
نقل فی (روشن- 428) عن آفتاب عالمتاب أن دیوانه یشتمل علی الرباعیات
و اسمه المیرزا محمد حسین بن المیرزا محمد، السید الجلیل الذی کان کلانتر فارس ترجمه فی (مع- 2: 351) و أطرأه و قال إن غالب أشعاره الغزلیات أورد بعضها و بعض مدائحه للنبی ص و للحجه صاحب الزمان ع و قال توفی حدود 1236 و أورد قرب خمسین بیتا له و فی (انجمن 4) عالی أصفهانی و کذا فی (عم 446)
المیرزا محمد الشیرازی المتخلص بعالی و الملقب من السلطان اورنگ زیب عالم گیر فی 1104 بنعمت خان، ثم بعد وفاه اورنگ زیب فی 1118 غیر لقبه ولده الجالس علی سریره شاه عالم محمد بهادر شاه بن اورنگ زیب، فلقبه بدانشمند خان و أمره بنظم شاهنامه فی أحواله فشرع فی شاهنامه و ذکر فی أوله خمس رباعیات فی تاریخ وفاه اورنگ زیب یوما و شهرا و سنه و مده سلطنته و مده عمره ذکر الجمیع فی مفتاح التواریخ- 442 و ذکر أنه توفی نعمت خان عالی فی 1120 و ترجمه فی خزانه عامره- 333 و ذکر مؤلفه أنه انتخب من دیوان نعمت خان عالی أشعار کثیره فی بیاض ثم رأی أن سته أبیات منها متفقه مع أشعار مذکوره فی تذکره خان آرزو، فترک السته و أورد البقیه و هی تقرب من خمسین بیتا، و أورد بعض تواریخه
ص: 676
منها تاریخ فتح حیدرآباد للسلطان اورنگ زیب و هو المصراع الثانی من قوله:
آمد بقلم حساب تاریخ
شد فتح به جنگ حیدرآباد- 1098
و منها قطعه هزلیه فی تزویج کامکار خان ابن خاله اورنگ زیب بابنه السید مظفر وزیر السلطان أبی الحسن و قطب شاه والی حیدرآباد و قد تزوج بها بعد فتح حیدرآباد و بما أن فیها اصطلاحات علمیه شرحها المؤلف مفصلا فی إحدی عشر صفحه أول الشرح:
یا رب یا رب رهین احسانم کن
مشمول عنایت فراوانم کن
و له تفسیر نعمت عظمی و جنگ نامه و حسن و عشق و دو نامه محاصره حیدرآباد و غیرها ترجمه فی (حسینی- 215) و سرو آزاد- 136 و (فارس نامه 2: 149) و (سرخوش- 79)
و اسمه المیرزا محمد حسین ترجمه فی (مع 2: 351) و قال کان سیاحا و حج البیت ثم أورد شعره
و اسمه المیرزا مهدی قال الحزین فی تذکرته (ص 90) إنهم ستروا شعره الکثیر و ترجم أیضا فی (روشن- 430)
قال فی الدرر الکامنه ج 2 ص 234 رأیت له تصنیفا فی التصوف ذکر أنه ألفه 731 أقول طبع له القصیده التائیه ذات الأنوار فی دمشق فی 1367 مع تعلیق الشیخ عبد القادر المغربی علیه مرتبا علی اثنی عشر نورا و فی النور التاسع استنهاض الحجه ع بعد مدحه بقوله:
إمام الهدی حتی متی أنت غائب
فمن علینا یا أبانا بأوبه
مللنا و طال الانتظار فجد لنا
بربک یا قطب الوجود بلقیه
فعجل لنا حتی نراک فلذه
المحب لقی محبوبه بعد غیبه
إلی تمام خمسمائه و نیف بیت نظمها بسیواس فی 731 (- ذال) فیها المطالب العرفانیه من معرفه الروح و النفس و خواصها و العقل و الهیولی و ذکر المعاد و القیامه و فیه الآداب و الأخلاق و غیرها رأیته أولا ضمن مجموعه بیاضیه عند الشیخ إبراهیم الکازرونی المتوفی بمدرسه القوام فی النجف حدود 1365
ذکره فی کشف الظنون ج 1 ص 515
ص: 677
المتوفی (100) آخر الصحابه موتا کما أرخه أبو الفرج و ترجمه فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر مر بعنوان أبی الطفیل
خرج من زی والده من خدمه السلطان و دخل فی کسوه الفقر و جال فی البلاد و نزل شیراز أخیرا و بها توفی ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9 ص 410) و (گلشن 275) و أوردا شعره، و فی (سرخوش) و (روشن) سمیاه بالقزوینی
مر بعنوان الشیخ البهائی فی (ص 143) و قد جمع شعره العربی الشیخ حسین علی محفوظ فی جزء صغیر
کان بیاع الکرباس ترجمه و أورد شعره فی (مع 2: 346) و (انجمن 4)
سافر من أصفهان إلی الهند و بها توفی ترجمه و أورد شعره النصرآبادی فی (نر 9- ص 286)
عدها آذر فی (تش- 350) من شاعرات سمرقند و کذا المستوفی فی تاریخ گزیده ص 829 و کذا فی تذکره کاظم الموجود فی (المجلس) و (روشن 430) و (بهش 1 ص 340)
ذکرناه فی دیوان حلمی شوشتری
حدثنی بعض علماء زنجان أنه کان من تلامیذ الشیخ الأنصاری، و له کتاب القضاء و الشهادات و توفی بعد وفاه السید الکوه کمری و فی حیاه الإیروانی و قال: له طبع سلس فی الشعر و غزلیاته ملمعه من العربیه و الفارسیه و الترکیه
ابن الشیخ حسن بن الشیخ جعفر (1263- 1323) له منظومه فی الحج و منظومه فی شرح الدره نظما کأصله
ابن الحاج عبد الساده بن الحاج عبد بن الحاج مرتضی بن الحاج قاسم بن إبراهیم بن موسی بن الحاج محمد، الذی هاجر من خلیص إحدی ضواحی المدینه إلی النجف، ولد فی النجف 1253 و أمه بنت الشیخ محسن
ص: 678
الأعسم صاحب کشف الظلام الذی توفی 1238 و تعلم علی خالیه الشیخ جعفر و الشیخ صادق ابنا الشیخ محسن، و علی سائر علماء عصره و فی 1290 هاجر إلی الحیره مقیما بها إلی أن نفی منها مع بعض الساده من آل زوین برهه و رجع إلیها فی 1298 بعد موت شبلی پاشا الذی نفاه فأتاه عند ذلک نعی ولدیه المتوفیین بالنجف بالطاعون العام فی تلک السنه، فأنشأ قصیده فی رثائهما و رجع إلی النجف 1307 إلی أن توفی بها 1314 و قام ابن أخته السید محمد سعید الحبوبی بوظائف فاتحته نسخه من دیوانه بمکتبه (السماوی) و أخری عند ولده” المؤلف” الشیخ محمد قاضی الجعفریه فی النجف المتوفی 1366 و نسخه خط الناظم عند ولده الآخر الشیخ عبد الحسین تقرب من ثلاثه آلاف بیت و قد رتبه بنفسه علی الحروف، و نسخه أخری عند الشیخ محمد رضا المظفر و یأتی دیوان الشیخ محمد علی الأعسم
ابن الشیخ ملا علی البغدادی الفاضل الکامل من تلامیذ صاحب الجواهر توفی فی النجف 1276 حکی لنا الشیخ محمد علی بن الشیخ یعقوب الخطیب الشهیر بالیعقوبی أنه ظفر بنسخه من دیوان الشیخ عباس ملا علی فی 1330 فی بعض أعمال الحله بقلم بعض العوام البغدادیین، قد جمعه فی 1309 و یبلغ ثلاثه آلاف بیت لکنه لم یکن مرتبا علی الحروف، فاستنسخ عنه الیعقوبی نسخه مرتبه مهذبه مصححه، و علق علیها حواشی من نفسه، لکنه نهبت منه تلک النسخه مع سائر ما نهب منه فی 1335
مر بعنوان دیوان السید فی ص 472 و له دواوین متعدده بأسماء خاصه منها رطب العرب المطبوع و مر رد دعوی و آب زلال و قد ترجم أحواله الشاعر المتخلص عزیز فی کتاب سماه التجلیات کما مر فی (3: 358) و یأتی ابنه وزیر
هو ابن الشاه صفی الصفوی الحسینی، جلس علی سریر الملک 1052 إلی أن توفی 1078 ترجمه فی (مع: ج 1 ص 40) و أورد شعره و کذا فی (تش- 18) و (نر 1- ص 9) یوجد فی مکتبه شیخ الإسلام ولی الدین أفندی بأستانبول
ص: 679
نزیل البصره و قاضیها فیه أرجوزه نقلها فی مجله البیان العدد الخاص بالقصه فی ص 18 بعنوان وحی الغزله، و له ترجمه فی عصور الأدب العربی للسید محمد کاظم الکفائی
ترجمه فی (نر 1- ص 8) و فی (تش- ص 17) و (مع ج 1- ص 39) و (دجا- 253) و أوردوا غزله ولد فی هرات 978 و جلس للملک 996 و توفی 1038 و مده ملکه 42 سنه و قد کتب إسکندر بیک تاریخ عالم آرا فی وقایع تلک المده و هو الذی جعل أصفهان دار السلطنه فی 1000 بعد مقتله الصوفیه بقزوین
أخ الشیخ عبد الله العذاری الآتی و کانت بینهما مساجلات شعریه ذکره الخطیب الیعقوبی فی البابلیات ج 2 ص 184
یأتی بتخلصه فی الفاء
ابن الشیخ محمد علی بن الشیخ عبد علی القرشی النجفی ولد بها 1244 و توفی بحلب 1299 ترجمه فی العدل الإسلامی العدد الأول ص 26 من السنه الثانیه تفصیلا و یوجد دیوانه عند الشیخ حسن بن الشیخ محمد علی بن الحسن القرشی، کتبه بخطه و جعل فی مقدمته ترجمه الناظم و إنه رحل إلی حلب 1287 و بعد أربعین یوما سافر إلی إیران و اتصل بسفیر العثمانیین سنین و لما رجع السفیر إلی إستانبول أخذه معه إلیها، فکان فی إستانبول حتی أتاه نعی أخیه الشیخ موسی فی 1297 فرحل إلی إیران للفحص عن حال أخیه فلم یطلع علی شی ء منه فرحل ثانیا إلی حلب فی رمضان 1299 و مرض بها و توفی 22 ذی الحجه 1299 و استنسخ دیوانه هناک السید أحمد الوهبی الکتبی فی 1300 و ذکر تفاصیل ذلک الشیخ محمد تقی الفقیه العاملی فی هامش صحیفه من الحلقه الثانیه من کتابه جبل عامل فی التاریخ و نسخه أخری عند الشیخ محمد رضا شمس الدین فی النجف
هو ابن حسن خان شاملو حکم هرات بعد والده أربع و ثلاثین سنه عن الشاه صفی ترجمه و أورد شعره فی (نر 2 و 15- ص 22 و 539) و (روشن 431)
ص: 680
و هو ابن الشیخ محمد آل أسعد الکاظمی الفاضل المجاهد مع سائر علماء العراق فی وقعه الشعیبه و توفی حدود 1345 ترجمه حسین بن علی بن جواد محفوظ فی شعراء الکاظمیه و ذکر بعض شعره
مادح المأمون بالشعر الفارسی، و لم یسبقه أحد بالقصیده الفارسیه کما فی (لب- 4) و کما ترجمه فی (خز- 317) و أورد بعض القصیده و کذا فی (مع- ج 1 ص 336) و قال إنه توفی (200) و مر أبو العباس فی ص 44 و أظنهما متحدین
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 15- ص 541) و أورد عده من معمیاته
الهمدانی الیمانی الهندی، ابن المیرزا أحمد الذی توفی فی بونه 1256 و هو المؤرخ الفاضل صاحب التصانیف، و الشاعر المتخلص فی شعره برفعت کما ذکر فی ص 377
هو ابن محمد رضا بن أحمد الأبرندآبادی الیزدی الحائری المعروف بأخفش لتبرزه فی الأدبیات توفی 13 رمضان 1329 و دفن فی حجره صحن العباس بکربلاء رأیت مخمسا من شعره بخطه و إمضائه موجود فی آخره أوله:
یا علیا علت بک العلیاء
و تناهی فی وصفک الإطراء
کل شی ء سوی ولاک هباء
کنت نورا تجلی به الظلماء
حین لا آدم و لا حواء
لمحرره عباس بن الرضا الیزدی
هو ابن فرخ زاد الترکمان ترجمه صادقی فی (خص 5 ص 71) و أورد شعره
ابن حسن خان بن حسین خان شاملو کان حاکم هرات ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 2- ص 22) و أورد بعض أشعاره، ثم أورد فی (نر 15 ص 539) بعض معمیاته منها باسم مهدی و لوالده حسن خان دیوان یقرب
ص: 681
من ألف بیت کما مر
ترجمه ابن شهرآشوب فی معالم العلماء- 141 ضمن شعراء
مر بعنوان طبعی أشترخانی فی ص 644
مر بعنوان طبیب أصفهانی فی ص 644
و هو ابن برهان الدین بن علی السیرجانی مؤلف تفسیر سوره الروم فی عصر الشاه طهماسب
الخطاط الصوفی المذکور فی (123 ص) التبریزی نزیل بغداد المتخلص بباقی و الملقب دانشمند و شارح نهج البلاغه المذکور فی فهرس سپهسالار (2: 131) و المتوفی بعد فوت الشاه عباس الماضی فی 1038 ترجمه فی (هفت) و أورد بعض شعره و
ترجمه المیرزا عبد الله فی ریاض العلماء و ذکر مراسلته مع المیرزا إبراهیم الهمدانی و أورد صوره مکتوب المیرزا إبراهیم إلیه و رأیت قطعه من دیوانه ضمن مجموعه فی کتب الشیخ موسی الأردبیلی فی النجف
من أحفاد الشاه نعمه الله الولی الکرمانی کان وکیل السلطنه للشاه إسماعیل و استشهد مع المیر السید محمد آل کمونه فی محاربه السلطان سلیم فی 921 ترجمه فی (مجتس 2- ص 137) و (بهش 2 ص 382) و أوردا شعره المشهور:
تا پریشان نشود کار به سامان نشود
شرط دور است که تا این نشود آن نشود
و ترجمه فی الریاض بعنوان المیر عبد الباقی سبط الشاه نعمه الله الولی، و حکی عن تحفه السامی ترجمه مفصله له، و إنه صار وکیل الدوله فی أوائل عصر الشاه إسماعیل و أن دیوانه غزلیات فارسیه، تخلصه فیها باقی و أرخ وفاته بالشهاده فی أوائل رجب 920 و لکن فی المطبوع من التحفه لیست فیه هذه الترجمه
هو ابن فلامرز الدیلمی ترجمه سام میرزا فی (تس 3- ص 63) و أورد شعره ثم ترجم ولده مولا نفیس و أورد شعره أیضا
ترجمه معاصره فی (مجتس 6- ص 155)
ص: 682
و ذکر أنه من أقرباء الشاعر المتخلص بآگهی و أورد شعره
المولود 13 شوال 1071 و المتوفی لیله السبت (23- ع 2- 1138) ترجمه فی (خز- 352) و سرو آزاد- 369 و (حسینی 224) و ذکر ملاقاته للسید علی خان المدنی و قوله إنی ما رأیت فی عمری جامعا لغرائب العلوم غیر المیر عبد الجلیل، و ذکر أن له الشعر العربی و الفارسی و الترکی و الهندی، و أورد بعضها و قال فی هدیه العارفین- 1: 501 إن له آداب المرسلین فی الإنشاء و المراسلات
طبع کلیات عبد الجواد بإیران و لعله غیر أدیب نیشابوری المذکور فی ص 66
هو ابن الشیخ محمد علی بن الشیخ حسین بن محمد الأعسم النجفی شارح أراجیز والده الذی توفی 1233 و توفی هو 1247 جمع أشعاره الشیخ محمد بن الشیخ طاهر السماوی المتوفی 1370 فی خمسین صفحه، یقرب من ألف و خمسمائه بیت، و ضمه مع شعر والده فی مجلد و اشتراه بعده الشیخ محمد علی الیعقوبی الخطیب و هذا المجلد غیر ما مر فی ص 82 من جمع السید الأرومی
نقل عنه الخطیب الشیخ حسن حلو جمله من أشعاره فی مجامیعه
هو ابن الشیخ أحمد بن الحسین بن محمد بن شکر بن محمود البرزچی الجباوی النجفی المتوفی بطهران 1285 کان والده الشیخ أحمد شکر من العلماء المصنفین و الشیخ عبد الحسین شاعر ماهر، ترجمه فی الطلیعه و ذکر مسافرته إلی طهران و مدیحه للسلطان و طبع له قصیده فاخره فی تقریظ فرهنگ خداپرستی المطبوع 1281 و خمسها السید محمد جعفر الحیدری النجفی و رأیت بعض شعره و مراثیه بخط الشیخ علی مؤلف أنوار البدرین فی ضمن مجموعه له عند ولده الشیخ حسین بن علی القدیحی و طبع الجزء الثانی من دیوانه فی المدیح مع تعلیق الشیخ محمد علی یعقوب فی النجف 1274
ص: 683
ابن الشیخ نعمه بن علاء الدین بن أمین النجفی المتوفی 1293 توجد فی مکتبه (بیت الطریحی)
مر بعنوان عارف کاشانی
کان صهر الحاج آقا منیر الدین بأصفهان علی أخته و یقال إنه من أحفاد شفیعا الخطاط له مغتنم الدرر شبه کشکول، منظوم و منثور
هو ابن قاسم بن محمد بن أحمد بن علی بن الحسین بن محیی الدین الثانی من آل أبی جامع المتوفی بالنجف 1271 نسخه منه فی مکتبه (السماوی) بخطه و اشتراها بعده الشیخ محمد علی یعقوب الخطیب فی النجف
ابن الشیخ إبراهیم بن الشیخ صادق بن إبراهیم بن محیی المخزومی القرشی الخیامی العاملی المولود 1279 و المهاجر إلی العراق فی 1300 و المستفید من علمائها حتی کمل و برع و رجع إلی الخیام 1316 ثم نزل النبطیه إلی أن توفی بها و دفن فی حسینیته فی (12 حجه 1361) و له المنظومه الفقهیه و المنظومه الکلامیه و دیوان شعره عند ولده” المؤلف” القائم مقامه الشیخ محمد تقی و اسمه سقط المتاع و رأیت بعض مراثیه فی ما دونه الشیخ حسن بن علی الحلی فی 1330
ترجمه فی (مجن 2- 47 و ص 220) و أورد هجائه لقاضی خبوشان و ذکر فی الهامش أن فی بعض نسخ المجالس عبد الحی بدل عبد الحق و کذا فی (تش 152) و (حسینی 208)
مصاحب المولی مشفقی القمی. ترجمه معاصره النصرآبادی و أورد بعض شعره فی (نر 5- ص 113) و عنه فی (گلشن- ص 275) و عنه فی تاریخ علمای گیلان ص 145.
قریه کبیره من أعمال أصفهان. ترجمه النصرآبادی فی (نر 6 و 15- ص 205 و 528) و قال إنه توفی 1063 و أورد بعض شعره.
ص: 684
هبه الله بن أبی الحدید المعتزلی المتشیع کما فی نسمه السحر المولود 586 و المتوفی 656 قبل انقراض بنی العباس بسبعه عشر یوما. ترجمه فی نسمه السحر و أورد شعره.
ابن الأدیب الشیخ مهدی بن الشیخ أحمد بن الشیخ حسن القفطان النجفی المتوفی 1343 ذکره أخوه الشیخ محمد صالح نزیل مدینه الحی.
راجع دیوان عبد الحق أسترآبادی.
الغجدوانی البخارائی من العرفاء. ترجمه فی (مع ج 1 ص 338) و أورد له رباعیین. و قال النفیسی فی مقدمه سخنان أبو سعید أبو الخیر (ص 56) إن رباعیاته دخل فی رباعیات أبی سعید المذکور.
مؤلف الرساله الجلالیه فی شرح الأسماء الحسنی المذکور فی (ج 11- ص 164) و هو ضیاء الدین عبد الرافع بن أبی الفتح الفاضلی ترجمه فی (مع 1 ج 1 ص 336) و أورد نیفا و ثلاثین بیتا له.
راجع دیوان فتی الجبل.
و هو السید أبو جعفر بن الحسین بن محمد بن الحسن بن یحیی بن علی بن إسماعیل بن علی بن إسماعیل أخ الشریف المرتضی علم الهدی أبی القاسم علی بن الحسین بن موسی بن محمد بن موسی بن إبراهیم بن الإمام موسی ابن جعفر الکاظم ع. کذا سرد نسبه حفیده الآتی ذکره و المسمی باسمه الموسوی الحسینی البحرانی الجد حفصی المتوفی (1006) و قد رثاه ابن أخته و صهره علی بنته المسماه بملوک، السید ماجد بن هاشم بن علی بن مرتضی الصادقی الجد حفصی الذی توفی هو 1028 کما أرخه السید علی خان فی السلافه و کتب السید ماجد علی قبر جده الأمی السید عبد الرءوف أشعار ذکرها
الشیخ یوسف البحرانی فی کشکوله و ذکر فیه أیضا جمله من أشعار دیوان السید عبد الرءوف هذا فی مدیح أصحاب الکساء المذکور فی (رقم 2869).
السید جلال الدین أبی المعالی عبد الرءوف
ص: 685
بن الحسین بن أحمد بن السید أبی جعفر عبد الرءوف الموسوی الحسینی البحرانی الجد حفصی المذکور بقیه نسبه آنفا. و قد ترجمه الشیخ الحر فی الأمل و ذکر بعض ما کتبه إلیه من شعره و أطرأه إلی أن قال: [رأیته فی البحرین فرأیت منه العجب لکننی عرفت حینئذ فی البحرین بحر العلم و بحر الأدب ...] أقول قد جمع هذا الدیوان الشیخ أحمد بن محمد بن مبارک الساری البحرانی بعد وفاه الناظم بأمر ولده السید أحمد بن عبد الرءوف و ذکر فیه أن الناظم توفی 1113 و رتبه علی ثلاثه أبواب 1 المدیح 2 الرثاء 3 المتفرقات.
و فرغ من جمعه فی 1118 و قد رأیته عند السید محمد علی (السبزواری بالکاظمیه) و فیه فوائد أدبیه و تاریخیه و کانت نسخه من هذا الدیوان عند السید شبر بن محمد بن ثنوان الموسوی الحویزی، نقل عنه فی رساله عملها فی بیان نسب السید علی خان بن خلف الحویزی و ذکر أن فی ثلاثه مواضع من هذا الدیوان یصرح بسیاده السید علی خان و صحه نسبه.
و هو السید ماجد بن السید هاشم بن علی بن مرتضی الجد حفصی البحرانی الذی توفی (1028) سمی باسم جده الأمی، فإن أمه المسماه ملوک علی ما ذکر الشیخ یوسف فی کشکوله، کانت بنت السید أبی جعفر عبد الرءوف السابق ذکره، و هو أیضا کان أدیبا شاعرا. و من شعره المناجاه التی أوردها له فی الروضات. ص 542 فی ذیل ترجمه والده السید ماجد البحرانی.
ابن القاضی بقا المتخلص منعم.
یأتی فی المیم.
الجامی مر فی حرف الجیم بتخلصه.
ابن کمال الدین. کان من نجباء السادات بقم و متولی خاکفرج، و تلمیذ المیرزا حسن بن المولی عبد الرزاق اللاهیجی. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 365) و أورد شعره.
هو ابن الشیخ عبد الحسین بن محمد حسین صاحب الفصول (1294- 13 ذی القعده 1367) له غیر هذا الدیوان منظومه فی الدرایه اسمه موجز المقال یأتی فی المیم. و مر رجاله فی (10: 125).
ص: 686
مر بعنوان خان خانان فی ص 286.
نزیل طهران. حدثنی ولده الحاج الشیخ محمد مؤلف تفسیر نفحات الرحمن أن والده کان ابن المیرزا نجف المستوفی ابن المیرزا محمد علی الشیرازی الذی صارحا کما فی نهاوند من قبل السلطان محمد شاه و بقی أحفاده بها و منهم والده هذا المولود فی نهاوند حدود 1237 و کان من العمر له سبع و ستون سنه حین توفی بطهران 1304 قال إنه هاجر إلی العراق فی أیام الشیخ الأنصاری. و تلمذ علیه حتی برع و صار من المدرسین فی حیاته و بعد وفاته. قال: و رجع إلی إیران فی عام ولادتی و هی 1291 فأقام سنه فی مشهد خراسان، ثم نزل إلی طهران و فوض إلیه تدریس مدرسه المروی و کان مدرسا بها إلی أن توفی یوم الثلثاء تاسع ربیع الثانی أو عاشره من السنه المذکوره. و بقی من تصانیفه الأصولیه مقدار من أصل البراءه و حاشیه القوانین و من الفقهیه کتاب العتق و کتاب الوقف و بعض أشعاره فی کراریس و یأتی دیوان ولده الشیخ محمد المذکور، فی حرف المیم و أکبر ولده الشیخ محمد حسن الذی تشرف بعد موت والده إلی سامراء و بعد سنین عاد إلی إیران و جاور مشهد خراسان إلی أن توفی حدود 1329 و له ولدین آخرین من زوجته الطهرانیه آقا ضیاء الدین و آقا عیسی.
راجع دیوان مفتون دنبلی.
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 4- ص 104 و 278).
ابن علی بن الحسین المتخلص بفیاض تلمیذ، المولی صدرا و عدیل المحدث الفیض. توفی 1051 یأتی بتخلصه فیاض.
معاصر المولی عبد القهار و مصاحبه ترجمه فی (مجن 2- ص 30 و 203) و أورد شعره و ذکر أنه صاحب مطلع السعدین دفن فی قرب الإمام فخر، و فی الهامش عن بعض النسخ، عبد الغفار.
الخادم للحضره الغرویه، ابن محمد حسین الحمیری النجفی المترجم فی نشوه السلافه رأیت تقریظه المنظوم ل الذخر الرابع
ص: 687
فی شرح مفاتیح الشرائع للسید عبد الله الجزائری فی 1148:
لقد راق ذا الشرح المصون عن الحظی
لناظر أرباب البصائر و الذکر
هو البحر الا أنه العذب ورده
و ألفاظه تسمو علی الأنجم الزهر
یبین فیه المشکلات أخو الندی
سلیل رسول الله و الساده الغر
فجاء کما شئناه سهلا بیانه
و صار به المشروح متضح الأمر
فلا زال من عند الإله مؤیدا
و لا زال مذخورا لنا سالف الدهر
و بقیه شعر هذا الشاعر فی نشوه السلافه و محل الإضافه فی تذییل سلافه العصر تألیف السید علی خان. و مؤلف النشوه هو الشیخ محمد علی بن الشیخ بشاره آل موحی النجفی.
یأتی بتخلصه وفائی.
و هو الخطاط المتوفی 1204. قال صباحی فی تاریخه:
کلک مشکین صباحی بهر تاریخش رقم
زد ز جنت باد الهی کام جو عبد الرشید
قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء ج 2 ص 89 رأیت مختصر دیوانه بخط محمد طاهر اعتماد الدوله.
رأیت له فی بعض المجامیع عده قصائد فی رثاء الحسین و أهل بیته.
توجد نسخته فی مکتبه (السماوی).
المتوفی بها 1120 یوجد بالکاظمیه فی مکتبه الشیخ محمد رضا بن محمد علی بن الشیخ عزیز الخالصی المعروف بشالچی موسی المولود 1302.
راجع متین أصفهانی.
مر بعنوان دیک الجن.
و هو ابن عبد الله الیمنی المتوفی بالشحر 1025.
ترجمه و أورد شعره عن دیوانه فی السلافه. ص 461 و هدیه العارفین 1: 574.
ص: 688
[بیان]
بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله رب العالمین، و الصلاه علی خیر خلقه محمد و آله الطاهرین. و بعد فهذا هو القسم الثالث من الجزء التاسع من الذریعه الخاص بالشعر و الشعراء، نقدمه إلی القراء الکرام، راجین منهم إصلاح الخطإ الذی لا یخلو منه إنسان.
المؤلف
ناظم المثنویات و معاصر المیر علی شیر.
ترجمه فی (مجن 2 ص 36 و 210) و أورد شعره.
من الساده الفقهاء القضاه فی ری من لدن جدهم القاضی سیف الدین. و کان هو قاضیا بها فی زمن تألیف سام میرزا کما ترجمه فی (تس 4 ص 40) و أورد شعره و ذکر ابنه القاضی مسعود و ابن أخیه الأمیر عین القضاه کما ذکر الأمیر جعفر المتخلص صادق و صرح بأنه من ساده قاضی سیف الدین.
الخطاط رنگرز، المخترع للألوان من السواد و غیره أیضا. کان معاصر المیر علی شیر. ترجمه فی (مجتس 6- ص 150) و أورد شعره.
و هو الخامنئی مولدا التبریزی منشأ النجفی مقطنا، الأدیب الماهر و الفقیه الشاعر. له تقریظ فرهنگ خداپرستی لمحرم المطبوع 1281 بقصیده هائیه فی عشرین بیتا فی غایه الفصاحه. (ترجم فی المآثر 220).
ابن المیر محمد مؤمن الحسینی المستوفی الأصفهانی المتخلص نجات. یأتی فی النون.
راجع رفیع الدین لنبانی.
مؤلف آثار الشیعه و فهرس مکتبه المعارف بطهران. له نظم المثنوی لجلال الدین الرومی بالعربیه. طبع بطهران فی 843 ص. فی 1377.
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 104) و أورد شعره.
ابن قدر محمد خان سلطان بخارا و معاصر الشاه عباس الثانی. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 39) و ذکر شعره.
ابن سرایا الحلی الطائی السنبسی المتوفی 752 ترجمه فی نسمه السحر و أورد شعره. و مر له البدیعیه. و ذکر فی ص 615.
المعروف بمیرزا عظیما کما فی هدیه العارفین- 1:
586) مر بعنوان تخلصه إکسیر أصفهانی محمد عظیم. و یأتی عظیم نیشابوری.
ص: 689
العالم التقی معاصر المیر غیاث الدین منصور ترجمه سام میرزا فی (تس 2 ص 54) و أورد شعره و فی (تش- ص 86) نسبه إلی خراسان
ابن جمعه العروسی الحویزی نزیل شیراز مؤلف نور الثقلین فی التفسیر الذی فرغ من مجلده الرابع- نسخه مکتبه السید عیسی ببغداد- فی 1072 و قرأ علیه السید نعمه الله المحدث الجزائری بشیراز، کما فی الریاض. و فی الأمل أنه کان عالما فاضلا فقیها محدثا ثقه ورعا شاعرا أدیبا جامعا للعلوم، و له تفسیر نور الثقلین و شرح لامیه العجم. و ترجمه فی نجوم السماء ص 98 أیضا.
فارسی للشیخ عبد العلی بن ناصر بن رحمه الحویزی نزیل البصره و المتوفی بها 1075 کما فی هدیه العارفین 1: 586 ترجم فی السلافه. ص 546 و نجوم السماء ص 98 و أمل الآمل. له رسائل فی الموسیقی و العروض و غیرها. و له منتخب من دیوانه سماه مجلی الأفاضل و فی السلافه حلی الأفاضل کما ذکرناه فی (7: 79). و له العقود الرفیعه ذکر فی فهرس جامعه طهران (2: 429) قال فی الأمل: فاضل عارف بالعربیه و العروض و غیرها شاعر أدیب منشی بلیغ و له دیوان شعر حسن، فیه مدح جماعه من أهل عصره و ذکر بعض تصانیفه إلی قوله و له ثلاث دواوین عربی و فارسی و ترکی، قرأ علی الشیخ البهائی، و مما ذکره من تصنیفه کلام الملوک ملوک الکلام و شرح شواهد المطول و هما مذکوران فی تصانیف الشیخ عبد علی بن ناصر بن رحمه الذی ترجمه کذلک صاحب السلافه و ترجمه فی الأمل أیضا بهذا العنوان ثالثا، نقلا لترجمته عن السلافه، ظانا أنه غیر من ترجمه قبله بعنوان عبد علی بن رحمه، و لذا صرح فی الریاض باتحادهما. و قد مر فی (6: 43 و 7: 79) إنه
توفی 1053 نقلا عن فهرس مکتبه لیدن ج 6 ص 471 ثم کتب لنا السید محمد علی الروضاتی من أصفهان أن عنده مجموعه فیها سته رسائل لابن رحمه هذا، کتبها ابن أخ المؤلف و هو ناصر بن سعید بن ناصر فی ج 1- 1063 و ذلک فی حیاه المؤلف، و هی: المشعشعه فی العروض و المعول فی شواهد المطول و مناهج الصواب فی علم الإعراب و مواهب الفیاض فی الجواهر و الأعراض
ص: 690
و معارج التحقیق فی التصوف و الکلمات التامه فی الأمور العامه و قد فرغ من المعول فی 1062 و قال فیه: [و من تصفح دیوان أشعارنا الفارسی وجد فیه من هذا المعنی ما یلیق به الاستحسان ...]. فظهر أنه کان حیا إلی 1063. و ذکر فی الروضات ص 358 و ریحانه الأدب. و هو مقدم علی عبد علی مؤلف نور الثقلین الذی کان نزیل شیراز و تلمیذ السید نعمه الله.
هو ابن محمد باقر البیدگلی الکاشانی المعاصر الشاعر بالعربیه و الفارسیه. و دیوانه مطبوع.
و الصحیح عبد الرزاق کما مر عن بعض النسخ من مجالس النفائس ص 203.
ملازاده و طالب العلم. ترجمه فی (مجتس 4- ص 146) و أورد شعره.
السنان الشاعر الشاب المعاصر. طبعت قصیدته التأبینیه فی ذکری السید ماجد العوامی. ص 107 فی النجف.
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8 ص 233) و تشکر من إحسانه إلیه و أورد بیتین من شعره.
نزیل أصفهان. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 15- ص 537) و أورد بعض معمیاته.
المتخلص بغنی تلمیذ المیر أبی القاسم الکازرونی و مصاحب المولی محمد الصوفی فی عصر الشاه عباس الماضی. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 264) و أورد شعره. و الحزین فی تذکرته (ص 89).
تلمیذ الشیخ مبارک و مصاحب ولدیه الشیخ فیضی و الشیخ أبی الفضل أربعین سنه. و توفی (1004) ترجمه فی خزانه عامره ص 323 و أورد شعره و هدیه العارفین 1: 599. و له منتخب التواریخ.
نظم فتح نامه قندهار للشاه عباس الثانی. ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 104) و أورد قرب ستین بیتا منه
ص: 691
و عنه فی (تش- ص 68).
ابن الحاج عبد بن رجب بن المخلص العبادی أصلا الحویزی مسکنا. ترجمه فی الأمل ص 481 و أورد تصانیفه و منها دیوان شعره قال لقیته فی المشهد الرضوی.
ترجمه و أورد شعره فی (لت 3).
ترجمه و أورد شعره معاصره اللودی فی (خیال- ص 305) و هو غیر بیدل دهلوی الهندی المذکور فی ص 152.
ترجمه فی (مجن 2 ص 30 و 203) و ذکر أنه خسر فی طلب الکیمیاء کثیرا و لم یجده إلی أن توفی و دفن فی خیابان بجوار الإمام فخر الرازی و ذکر مطلع تتبعه للأمیر خسرو.
هو ابن شیخ زاده محمد. ترجمه أیضا فی (مجن 5 ص 285 و ص 112) و ذکر إحدی معمیاته.
ابن محمود بن سعید القبان المعاصر المولود 1037 نزیل الشنافیه و عالمها من 1346 حتی الیوم، و له تصانیف أخر کلها عنده بخط دیوانه من ألفین و مائه بیت کلها فی المدائح و المراثی لأهل البیت.
المتخلص بکاهی. ترجمه فی (لط- ص 166).
و أورد
ابن المیر السید علی الثالث بن المیر إسحاق بن المیرزا محمد شاهمیر المرعشی التستری المتوفی (22 شعبان 1206) ذکره فی تحفه العالم و قال إنه صغیر یقرب من خمسمائه بیت و ذکر شعره و نقل بعضها.
أخ المولی أنیسی الخطاط. و کان یلقب بپادشاه.
ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 81) و (گلشن 276).
هو ابن الشیخ عباس العاملی المولود 1330 فی ابرنجا من قری عامله. جمعه فی النجف فی نحو ألفی بیت.
هو ابن الحاج عبد الهادی الطحان البغدادی
ص: 692
المعاصر المولود 1314 أدیب فاضل مشغول بالتجاره. لغته الأصلیه العربیه و لکنه یتکلم بالترکیه و الإفرنسیه أیضا. و له مجموعه أدبیه بخطه فیها ما یقرب من ألفی بیت من قصائده فی مدیح الأئمه و مراثی الحسین و مناقب المعصومین، و منها الغدیریه و بعض المقطعات و مدائح أخر، و فیها فوائد أخری تاریخیه و غیرها.
راجع سیما طالخانی
کان ملازم عبد العزیز خان یأتی بتخلصه کرام
راجع تنها پنجابی
و هو ابن ألغ بیک ترجمه علی شیر و ذکر شعره و إنه قتل أباه للسلطنه و ذلک فی (مجن 7- ص 126 و 315)
عد ابن شهرآشوب فی معالم العلماء- ص 138 من شعراء الصحابه، عبد الله بن أبی سفیان بن حرث بن عبد المطلب
قال ابن شهرآشوب فی المعالم (ص 140) کان انقطاعه إلی الإمام الرضا ع و عده من الشعراء
و هو محمد بن عبد الله بن رزین ابن عم دعبل الخزاعی ذکره ابن الندیم فی (ص 230) مر فی ص 17 و مر دیوان والده فی ص 41
عده ابن شهرآشوب فی معالمه ص 141 من الشعراء المتقین
عده ابن شهرآشوب فی المعالم ص 140 من الشعراء المتقین
عده فی مجالس المؤمنین ص 376 من شعراء الشیعه
عده ابن شهرآشوب فی المعالم (ص 141) من الشعراء المتقین
هو ابن معاویه بن عبد الله بن جعفر بن أبی طالب المقتول فی سجن أبی مسلم الخراسانی ترجمه فی نسمه السحر
ص: 693
و أورد شعره
یأتی بتخلصه فقیر
راجع المأمون
و هو ابن همام السلولی عده ابن شهرآشوب فی المعالم ص 141 من الشعراء المتقین
مر فی ص 226- بعنوان حالی أصفهانی
و هو المیرزا عبد الله بن الخواجه علی شاه بن شاه حسین الأصفهانی الذی کان وزیر الشاه إسماعیل، و هو والد شرف جهان حاکم شیروان فی 1083 کما قال النصرآبادی فی (نر 4- ص 77) و ذکر أنه کان وزیر لاهیجان ثم قزوین و بها مات
و هو عبد الله بن محمد صادق الفروشانی من قری أصفهان أورد شعره و قصیدته فی المدائح المعتمدیه
مر بعنوان الخواجه فی ص 306 و قال سعید النفیسی فی مقدمه طبع سخنان أبو سعید أبو الخیر إن أشعارهما قد اختلطتا و فی گلستان مسرت- ص 383 أنه ولد (396 جان أنصار) و مات (489 أهل جنت):
سال مولود و سال رحلت أو
جان أنصار و أهل جنت گو
و فی (گلشن- ص 44) أنه نظم سته آلاف بیت بالعربیه و فی الفارسیه أکثر و طبع له إلهی نامه مع ثمان رسائل له فی 180 ص فی 1359 بطهران
هو ابن السید حسین البحرانی ترجمه و أورد شعره فی مدح السید علی خان المدنی فی السلافه- ص 528
و هو أوحد الدین أبو عبد الله عبد الله بن ضیاء الدین (إمام الدین) مسعود بن محمد بن علی بن أحمد بن عمر بن إسماعیل بن أبی علی الدقاق الصوفی المتوفی 686 المذکور فی النفحات- ص 243- 246 و إلیه ینتسب حفیده الأوحدی البلیانی المذکور فی ص 173 و المتوفی 1030 ترجمه و أورد شعره فی (مع 1- ص 338) و قال توفی 673
ص: 694
مر فی ص 150
و اسمه درویش عبد الله بن الشیخ لقمان (سلمان) أتکه ترجمه و أورد شعره فی (مجن 5 ص 112 و 285) مع اختلاف فی اسم والده
الجد حفصی بن الحاج أحمد ذهبه البحرانی الجد حفصی نزیل مسقط ثم بندر لنگه قال فی أنوار البدرین إنه معاصر و دیوانه فی أربع مجلدات أقول: عندی قطعه منه بخط الشیخ أبی القاسم الکازرونی کتبها فی بندر لنجه و تخلصه عبد الله أو عبد الله بن أحمد
ابن سعد فی المراثی کما یأتی
یأتی بتخلصه فقیر
و اسمه بابا عبد الله کما مر فی ص 117 ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 3 ص 144) و (حسینی- ص 207)
و اسمه عبد الله سلطان ترجمه و أورد شعره فی (نر 2- ص 33)
من شعراء القرن الثالث عشر رأیت فی کتب السید محمد خلیفه الموسوی الأحسائی نسخه من متملکات السید خلیفه و علیها ثلاثه أبیات فی تهنئه مالکها السید خلیفه من إنشاء هذا الشاعر الحویزی بخطه و إمضائه، تاریخه 1244
المولود بطهران 1298 ش ابن السید کاظم الحیدری الیزدی المولد، نزیل طهران یقرب من ألف بیت و هو سبط عمی المرحوم الحاج حبیب الله المحسنی البانی لطبع ثلاث مجلدات من الذریعه و قد أنشد فی بعض أشعاره من الغزل و المثنوی و القصیده، لا یخلو من رقه و لطافه و یتخلص فی شعره باسمه عبد الله و زار کربلاء فی الأربعین من 1375
راجع هاتفی
رأیت فی بعض المجامیع قصائد
ص: 695
له فی مراثی الحسین ع
من العرفاء له کشف الحجاب و شرح لغات فخر الدین العراقی ترجمه فی (مع ج 1 ص 339) و أورد شعره
و هو القاضی عبد الله بن القاضی سعد الله الخوئی السلماسی و شعره بالفارسیه و الترکیه کما فی (دجا- ص 266) و کان مع الشاه محمد و الشاه زاده حمزه میرزا فی سفر خراسان، و عند الرجوع مات بسبزوار فی شوال 991 کما عن گلستان هنر
هو ابن القاضی محمد الرازی یأتی بتخلصه قاضی
هو ابن حمزه بن سلیمان بن حمزه إمام الزیدیه المولود 551 و القائم 594 و المتوفی بکوکبان 614 ترجمه فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر
و هو السید عبد الله الطباطبائی ابن عم حریف الشاعر و تلمیذ آذر البیگدلی و صباحی الکاشانی و کان مدرسا بتفت و أردکان بیزد ترجمه و أورد شعره فی تذکره میکده و فاتنا ذکره فی السین
هو ابن السید محمد بن عبد الله الحسینی بن إبراهیم بن شبابه صار والده السید محمد شیخ الإسلام بأصفهان بعد رجوعه عن الهند عد الوالد و الولد فی السلافه- ص 505- 522 فیمن مدح والد صاحب السلافه، و أورد شعرهما و من شعر السید عبد الله قصیدته فی مدح المیرزا طاهر وقایع نگار
من أحفاد ناظم گلشن راز ترجمه شاه محمد القزوینی فی (بهش 2 ص 366) و هشت بهشت و الشائق النعمانیه و (دجا- ص 266) فی حیاته 929 و أورد کثیرا من شعره فی مدح سلطان سلیم و له مثنوی شمع و پروانه
من سادات قزوین معاصر سام میرزا ترجمه فی (تس 5 ص 136) و أورد شعره
ص: 696
ابن المیرزا علاء الدین محمد سمل مع أبیه فی صغره و زیدت بصیرته فی الفنون ترجمه النصرآبادی فی (نر 1- ص 12) و أورد شعره و تخلصه عرفان کما یأتی
و هو الملا عبد الله الشهرابی من قری أردستان بأصفهان فی عصر یغما الجندقی ذکر بعض أشعاره ولده الملا محمد حسین کما نقل المعلم الحبیب آبادی الأصفهانی
هو ابن الشیخ محمد الشیرازی المصری طبع بمصر کما فی بعض الفهارس
مر بعنوان دیوان بیانی کرمانی فی (ص 150)
من شعراء الحله الفیحاء ترجمه الخطیب الیعقوبی فی البابلیات ج 2 ص 182 و ذکر أنه ابن العالم الجلیل الشیخ علی بن الشیخ حسین بن عبد الله بن کاظم بن علی بن تریبان سکن جده الأعلی قریه الساده قرب الحله و توفی والده العالم حدود 1281 و قام مقامه ولده هذا الذی تلمذ بعد والده علی أستاذه السید مهدی القزوینی الذی رثاه بقصیده طویله و توفی هو فی 1307 و مر أخوه الشیخ عباس العذاری و یأتی الشیخ محسن
راجع عرفان هندی و عرفان شهرستانی
أورد شعره فی (مجتس 6- ص 163) و قال له ید فی الحکمه و سکن هرات أربعین عاما و راجع عبد الله شهابی أیضا
هو أبو محمد عبد الله بن محمد الکاتب الأصفهانی خازن الصاحب بن عباد، و من شعرائه المذکورین فی الیتیمه ترجمه فی نسمه السحر و أورد شعره
هو الحکیم الکاشانی الأصل القمی المنشا ابن الحکیم إسماعیل المتخلص راغب ثم وحدت یأتی فی الواو
مر بعنوان حالی أصفهانی فی ص 226
مر بعنوان أمانی کرمانی فی ص 94
ص: 697
مر بعنوان سرگشته فی ص 440
هو القاضی زاده الگیلانی الحکیم تلمیذ الشیخ محمد اللاهیجی و خلیفته فی الإرشاد ترجمه و أورد شعره فی (بهش 2- ص 390)
هو عبد الله الهاتفی ابن أخت جامی، کما سماه بذلک فی بابرنامه راجع از سعدی تا جامی- ص 520 یأتی فی الهاء
مر بعنوان بیانی فی ص 150
یأتی بتخلصه عشق
ابن الشیخ محمد علی نعمه رأیته بخطه فی النجف
و هو ابن أجری یزدی و تلمیذ المولی رجب علی ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 190) و أورد بعض رباعیاته و قال ماهر فی الفنون
هو ابن المولی عرشی الیزدی نزیل هند ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 399) و ذکر شعره و ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 310) و ذکر أنه کان یهدی رباعیاته من بلاد الهند التی نزل بها والده عرشی إلی بعض أقربائه و یأتی والده عرشی الیزدی و إنه غیر عرشی المترجم فی مجمع الخواص للصادقی
غزلیات فارسیه من نظم حسین عبداللهی المعاصر مؤلف راهنمای إصلاح فی مضرات حلق اللحیه المطبوع بأصفهان 1327 ش
مر فی ص 30 بعنوان ابن المقرب محمد بن علی و سماه فی هدیه العارفین 1: 706 علی بن مقرب و توفی 629 توجد نسخه فی مکتبات الموصل کما فهرسها ص 41 و 134 و 151 و طبع کما ذکرناه
کما فی (تش- ص 408) مر بعنوان خموش فی ص 304 و درویش مجید فی ص 324 و یأتی بعنوان مجید فی المیم
ص: 698
المتخلص سید و یعرف بسلیل الحسینی سافر إلی النجف و رجع إلی قم له منظومه اسمه حمله حسینی حدود الألفی بیت فارسی یوجد بخطه عند السید مجید بن محمد علی بن الناظم بطهران و یوجد بخطه کتابه حاشیه صحن أمین السلطان بقم کما ذکره فی آثار قم ص 65 و توفی عبد المجید فی 1314 و قال جدا الشاعر فی تاریخه:
جدا پی تاریخ وفاتش به فغان گفت:
طوطی شکر ریز جهان سوی جنان شد
هو أبو محمد عبد المحسن بن محمد بن أحمد بن غالب بن غلبون الصبوری المتوفی یوم الأحد تاسع شوال 419 عن ثمانین من العمر ترجمه ابن خلکان (ج 1 ص 308) و قال إنه من محاسن أهل الشام و أحسن فی دیوانه کل الإحسان نسخه منه بخط الشیخ جواد الشبیبی استنسخها فی 28 ع 1- 1341 عن نسخه عتیقه کتبت فی حدود القرن السادس کانت بمکتبه السید عیسی (العطار ببغداد) أول قصائده فی مدح رئیس الرؤساء خطیر الملک أبی الحسین محمد بن عماد بن محمد من وزراء الدوله الفاطمیه لقبه بذلک الظاهر لإعزاز دین الله و کان علی الوزاره إلی أن قتل 412 و فیه قصیده فی مدح علی بن الحسین المغربی والد أبی القاسم الوزیر المغربی و کان هو من وجوه الدوله الفاطمیه و اتصل بهم من 381 إلی عصر الحاکم 400 و استنسخه السماوی بخطه أیضا و فرغ منه 1368 و هذه النسخه اشتراها الشیخ محمد علی یعقوب الخطیب و ترجمه فی أمل الآمل مفصلا و عنه فی الریاض و عده ابن شهرآشوب من شعراء أهل البیت و أورد فی مناقبه جمله من أشعاره
ابن أخت المولی ضیاء الدین الکاشانی الشهیر بآخوند نورا یقرب من عشره آلاف بیت کذا ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 155) و صرح بأنه تلمیذ المولی صدرا الشیرازی و صهره علی بنته أقول هو المولی محسن المتخلص بالفیض الکاشانی یأتی فی الفاء
نزیل مصر و المتوفی بها حدود 1350 مطبوع
ابن محمد بن الحاج علی پوست فروش
ص: 699
الهمدانی الأصل الکاظمی له رثاء السید عبد الکریم بن الحسن الأعرجی المتوفی 1308 أورده السید جعفر الأعرجی فی نفحه بغداد فی نسب الساده الأعرجیه الأمجاد و مر أخوه الشاعر أیضا الشیخ حسین
ابن السید داود بن سلیمان بن داود بن سلیمان الحلی هو ابن أخ السید حیدر الشاعر الشهیر الذی توفی 1304 تخرج علی عمه السید حیدر و سکن الحله إلی أن هدمت داره 1335 فنزل إلی قریه من أعمال الحله و بها توفی مع ابن عمه السید حسین بن حیدر فی یوم واحد (13- ع 1- 1339) و حملا معا إلی النجف و قد جمع دیوانه فی حیاته و بعض مراثیه موجوده ضمن مجموعه مع مراثی السید مهدی بن سلیمان الآتی عند السید محمد حسن الطالقانی فی النجف
عده ابن شهرآشوب فی المعالم- ص 139 من شعراء أهل البیت
یأتی بتخلصه عصامی کما فی (روشن- ص 458) و (دولت- 5)
و هو المیرزا عبد مناف من الساده بقم ترجمه و أورد شعره فی (نر 5- ص 112) و کذا فی (روشن- 440)
و هو ابن الشیخ حسین بن حسن المولود بالنجف 1333 یقرب من أربعه آلاف بیت فی مجلدین فی رثاء أهل البیت و العلماء طبع الأول فی 1378 فی النجف، و طبع قصیدته فی رثاء السید ماجد العوامی فی ذکری السید ماجد ص 105 و قصیدته فی رثاء الشیخ محمد رضا آل یاسین فی عدد البیان الخاص به فی 122 بیتا و له دیوان آخر فی الاجتماعیات أسماه معرض العواطف یأتی فی المیم
کان متولیا لمزار الجامی و لذلک یتخلص مزاری کما ترجمه فی (لط- ص 145)
ذهب فی فتنه الأفغان إلی سیجان عند أقربائه بها ترجمه و أورد شعره الحزین فی تذکرته ص 103
ص: 700
هو السید عبد المهدی بن راضی بن حسین بن محمد بن جعفر بن الشریف المرتضی المنتهی إلی أحمد بن عبید الله بن علی بن عبید الله الثانی بن علی الصالح بن عبید الله الأعرج بن الحسین الأصغر بن السجاد ولد فی النجف 1322 و تلمذ علی خاله الخطیب الشاعر الشیخ قاسم الملا محمد الحلی فصار خطیبا شاعرا مبرزا علی أقرانه محسودا عندهم، فسقوه ما یهجن الصوت و لم یقدروا علی منع شعره، إلی أن جاءه القضاء فاستحم فی شط الحله و غرق فی الماء و أخرج جسده بعد یوم و لیله و حمل إلی النجف فی رجب 1358 فجمع دیوانه شقیقه الخطیب السید حبیب الأعرجی فی 1359 و جعله مجلدا تزید صفحاته علی ثلاثمائه صفحه و له مجامیع أخر فی مراسلاته و تواریخه و فوائد، و أرجوزه فی تواریخ المعصومین أکبر من أرجوزه الشیخ الحر
ابن الشیخ عبد الحسین بن الشیخ حسن مطر النجفی المولود بها فی یوم السبت 26 شوال 1318 یقرب من خمسه آلاف بیت بخطه أکثره فی مراثی أهل البیت فی یوم الطف و غیره
ابن الشیخ داود بن سلمان بن إسماعیل بن مقلد بن مهیوب بن شرف المنتهی إلی عمرو بن معدیکرب الزبیدی من مذحج المعروف بالشیخ مهدی الحجار النجفی المولود فی الحیره 1315 و بعد تحصیلاته بعث وکیلا من قبل السید أبی الحسن الأصفهانی إلی معقل البصره و کان عالمها إلی أن توفی بمستشفی البصره فی السبت ثانی شعبان 1358 و حمل إلی النجف طبع له أرجوزه البلاغ المبین المذکور فی ج 3 ص 141 و طبع الجزء الأول من أرجوزته فوز الدارین فی نقض العهدین فی 1349 و کتب فی أواخر عمره نقض الوشیعه فی رد موسی جار الله منضما إلی رد النشاشیبی محمد إسعاف فی کتابه الإسلام الصحیح فی نیف و خمسین یوما، لأنه شرع فیه یوم النصف من رمضان و فرغ عنه فی ثامن ذی القعده من 1357
فی مراثی الحسین ع و هو ابن الحاج أحمد الخطی أورد بعض مراثیه الشیخ لطف الله الجد حفصی فی مجموعته التی کتبها لنفسه فی 1201 عند الشیخ محمد علی یعقوب
ص: 701
هو ابن الشیخ أحمد النجفی المولود 1310 رأیته بخطه عنده” الشیخ عبد الواحد” بالنجف
ابن الحاج محمد خان قدسی نزیل الهند عند السلطان اورنگ زیب ترجمه النصرآبادی و مر فی ص 87
هو مؤلف ترجمه الرساله الذهبیه الرضویه باسم الشاه سلطان حسین الصفوی عند زیارته للمشهد الرضوی ذکر فی الترجمه بعض أشعاره فی مدح السلطان و الدعاء له، و ذکر أن تاریخ زیارته زیارات شاهی قبول الهی 1119
و هو بدیع الزمان عبد الواسع بن عبد الجامع بن عمران بن ربیع المولود بغرجستان فی شمال غزنه و المتوفی 555 کما فی (مع 1:
185) أو 575 کما فی شاهد صادق مدح بهرام شاه الغزنوی (512- 544) و سنجر السلجوقی (511- 552) له قصائد عربیه أیضا لکنها ضاعت و دیوانه الفارسی فی 7500 بیت توجد فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 349 و عند (فخر الدین) و (سپهسالار- 393) و مکتبه لالا إسماعیل بأستانبول و تصویره الفتوغرافی بجامعه طهران برقم 199 ترجمه المستوفی فی تاریخ گزیده ص 822 و (دولت 2) و (بهش 2- ص 342)
المنشی الهروی له خمسمائه بیت فی هجاء الخواجه مجد الدین و لغیره أزید من ألف بیت، کما ذکر فی (مجن 4- ص 99 و 276) و أظنه صاحب الترسل الموجود بجامعه طهران کما فی فهرسها (2: 19 و 280)
راجع دیوان نشاط و دیوان گلشن و دیوان طراز
قاضی سبزوار و أسترآباد و المتوفی بأسترآباد له تتبع دریای أبرار للأمیر خسرو ترجمه فی (مجن 2- ص 42 و 214) و أورد مطلعه و لعله عبد الوهاب بن علی الأسترآبادی المذکور فی (2: 402) الموجود شرحه علی الفصول فی جامعه طهران کما فی فهرسها 3: 593
له الید فی الشعر الفارسی و الترکی ترجمه فی (مجتس 8- ص 171) و أورد شعره
ص: 702
دونه بنفسه و مر بتخلصه ترجمه فی (مجن 5- ص 109 و 283) و یأتی واهبی
من سادات الأنجو بشیراز ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 85) و أورد شعره، و کذا فی (روشن 441) و قال یعرف میر مجنون
قاضی المشهد و المدفون بها و لم یکن له نظیر فی الإنشاء ذکر بداهته فی المقلوب المستوی، مثل براید یا رب ذکره فی (مجن 2 ص 26 و 201)
ابن محمد علی بن هاشم زرگر أصفهانی طبع له فرهنگ خداپرستی نظما فی 1281 و 1327 بطهران فی 307 ص یأتی بتخلصه محرم
و هو ابن المیرزا إسماعیل الحسینی الشیرازی النجفی المولود فی سنه وفاه أبیه و هی سنه 1305 و کان والده مع تفقهه فی الدین شاعرا ماهرا فی اللغتین الفارسیه و العربیه طبع بعض شعرهما
المعروف بالقطان ابن السید جواد بن السید مهدی بن السید هاشم بن محمد بن السید عطیه الموسوی المولود بالنجف 1325 هو ثلاثه أجزاء 1 المواهب الموسویه 2 الخواطر الموسویه 3 النفحات الموسویه و له الدره الغراء فی سلسله نسبه ذکر فی ج 8 ص 103 و تحتوی دواوینه الثلاثه علی ألف و مائتین بیت
ابن محمد السودی الزیدی، معاصر الإمام شرف الدین الذی مات 995 ترجمه فی نسمه السحر و أورد شعره
یأتی بعنوان هادی فی حرف الهاء کما هو مشهور به
و هو أبو أسماء عده ابن شهرآشوب فی شعراء الشیعه فی المعالم- ص 139
و هو سفیان بن مصعب الکوفی من أصحاب الصادق ذکره کذلک ابن شهرآشوب فی المعالم- ص 139 و أورد شعره فی المناقب و نقل عن الصادق ع إیصائه بتعلیم أشعار العبدی للأطفال
ص: 703
راجع المطرق العبدی، و ابن حماد
هو المیرزا عبد الله بن المیر محمد علی طبعی قال فی (روشن- 442) إن له مثنوی باسم آدم و پری نظمه باسم الشاه طهماسب الصفوی
و هو المیر عبد الحسین الأصفهانی طبع دیوانه بأصفهان 1368 فی 104 ص باسم درر المصائب و مات 1372 عن خمس و سبعین سنه ترجمه فی شعراء أصفهان ص 330
ترجمه فی (خص 8- ص 184) و أورد شعره راجع عبدی گنابادی
کان معاصر سام میرزا ترجمه فی (تس 5 ص 161) و أورد شعره و (طبق 2- ص 499)
اثنان، أحدهما یتخلص نویدی مفرده نویس یأتی فی النون و مر فی (7: 263) و الآخر یتخلص صابر و یلقب دنبه مر فی ص 573
تتبع أهلی شیرازی فی الغزل و کان ماهرا فی الشطرنج و مات 975 عن أربعین سنه کذا فی (دجا- ص 268)
مصاحب جاهی صفوی له مثنوی گوهر شاهوار ترجمه و أورد شعره فی (خص 8- 184) و (گلشن- 277) و (تغ 87)
راجع عبدی نیشابوری
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 149) و أورد شعره و کذا (گلشن- ص 277) و (علمای گیلان ص 85)
و هو الخطاط بالتعلیق، و خال شاه محمود الخطاط، و أستاذه فی الخط قال فی (تس 4- 81) تلمذ فی الخط علی سلطان علی مشهدی و مات فی هذه السنین (سنه التألیف 957) و کذا فی روضه الصفا و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء 1: 97 إنه تلمذ فی الخط علی ذی الکمالین محمد باقر والد المیر علی الهروی المتوفی 976 و کان حیا حین ترجمه فی (مجتس 5- ص 148)
ص: 704
بعنوان عبدی قلندر
مداح الأئمه ع أورد شعره فی (تس 5- ص 176)
و اسمه عبد علی ترجمه و أورد شعره فی (تش یز- ص 308) قال: و له مثنوی فی قبال مخزن الأسرار
هو عبد العلی بن معتمد الدوله فرهاد میرزا تلمذ علی المیرزا محمد علی القائنی و المیرزا محمد رضا القمشه إی کما فی (المآثر: 191) رأیت نسخه من شرح فصوص الحکم تألیف الجامی، و هبه المولی لطف الله أمین الإسلام بن فتح الله شیخ الإسلام لهذا الشاعر فی 22 ع 2- 1285 فکتب الشاعر علی ظهره قصه رؤیا رآه فی 10 ذی القعده 1300 و عبر عن نفسه بخادم الفقراء النعمهاللهیه عبد علی
و هو المیرزا محمد علی المصاحبی الملقب عارف علی بن عبد الخالق بن حبیب الله بن علی أکبر بن یوسف بن حسن بن محمد جعفر بن نظام الدین حسینا المعروف بمصاحب النائنی ولد بأصفهان فی رمضان 1285 و خرج منها فی 1304 و رجع إلیها فی 1321 ثم تزوج فی نائین و خرج إلی طهران و کان بها إلی أن مات فی ذی الحجه 1361 و دفن فی امام زاده
عبد الله. مهر فی الشعر و الخط و سلک طریق العرفان و التصوف. و طبع منتخب دیوانه بطهران فی 1313 ش. فی 93 ص.
ترجمه ایزد گشسب فی نامه سخنوران. ص 160 و تاریخ نائین. ص 193، و شعرای معاصر أصفهان. ص 331. و له مدینه الأدب أو نامه فرهنگیان یشتمل علی تراجم 35 شاعرا مع أشعارهم. و هو الذی جمع دیوان السید علی ابن الحسین الأخوی الموجود فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 692. کما سیجی ء.
و اسمه أحمد. کان ماهرا فی الموسیقی، و تلمذ فی الشعر علی بیدل. و کان یتخلص مفتون ثم بدله إلی عبرت ترجمه و أورد شعره فی (خیال- ص 290- 291) و سماه فی (حسینی- ص 224) بمحمد علی عبرت.
ص: 705
و هو الأمیر خیزی التبریزی من شعراء القرن الثالث عشر. حکی ترجمته عن حدیقه الشعراء فی (دجا- ص 269).
و اسمه الحکیم عبد المجید الغزنوی معاصر الحکیم سنائی و أدیب صابر و غیرهما. ترجمه فی (مع- ج 1- ص 337) و أورد نیفا و عشرین من شعره. و کذا فی (گلستان مسرت- ص 252).
الشاعر المنشی الکاتب الظریف النقاد القزوینی. ترجمه فی ریاض العلماء، قال و شهره ظرافته أخرجته من دیوان العلماء و هزلیاته بالفارسیه عندنا منه قطعه، و له دیوان شعر أیضا. انتهی کلام الریاض. و حکی فیه أیضا عن کتاب رجال المولی فرج الله الحویزی أن زاکان بالزای اسم قبیله من العرب سکنوا فی قزوین و فی تاریخ گزیده للمستوفی (ص 845 و 846) أورد منشورا ینسبونه إلی النبی ص کتبه لأحد أجدادهم. أما هو فاسمه نظام الدین عبید الله الزاکانی. سافر من قزوین إلی شیراز و تمکن عند شاه أبو إسحاق إینجو و رجع إلی قزوین، و تولی القضاء بها و توفی 771 کما فی شاهد صادق أو (750) کما فی (تغ 88) و کان لا یرومه أعمال الأعیان و اضطهاد الأشراف للطبقه الدانیه، فأخذ فی الانتقاد عن أخلاقهم و کتب فیها رسائل کثیره مثل أخلاق الأشراف ألفه 740 و دلگشا و صد پند ألفه 750 و تعریفات أو ده فصل فی اصطلاحات أهل
زمانه، و ریش نامه و عشاق نامه و فال نامه و أشهر من الکل موش و گربه کما یأتی. و له مهاجاه مع سلمان ساوجی ثم تصالحا، و کذلک مع غیره. طبع کلیات هزله بأستانبول مع مقدمه لمیرزا حبیب الأصفهانی و فرته الإفرنسی. و طبع له سنگ تراش و عشاق نامه مع مقدمه النفیسی فی 1314 ش. فی 48 ص. صغیره. و طبع کلیات دیوانه وحید الدستگردی مع مقدمه لإقبال الآشتیانی فی 1321 ش. فی 147 ص. ثم بتصحیح پرویز أتابکی فی 1337 ش.
فی 383 ص. ترجمه فی خیال ص 54 و تش- ص 227 و (حسینی- ص 211) و (روشن 443) و (براون- 3: 263- 286) و تاریخ مغول لإقبال. ص 550.
ابن أحمد بن معروف، قاضی بغداد المولود 306 و المتوفی 381 و کان مجردا فی الاعتزال، صلی علیه فی داره أبو أحمد الموسوی
ص: 706
والد الشریفین المرتضی و الرضی، و کبر علیه خمس تکبیرات، ثم حمل إلی جامع المنصور و صلی علیه ابنه بأربع تکبیرات. ترجمه فی تاریخ بغداد ج 10 ص 365 و أورد شعره.
و ترجمه فی نسمه السحر أیضا.
ابن عبد الله بن أجل الملوک طاهر بن حسین بن مصعب بن ذریق بن ماهان الخزاعی البغدادی المولود 220 و المتوفی 300 ترجمه فی نسمه السحر و أورد شعره.
و هو المیر السید محمد، تلمیذ حضوری القمی. ذهب إلی الهند و تقرب عند عادل شاه، ثم سجنه سبعه سنین، ثم أفرج عنه و حج البیت. أورد شعره فی (هفت. ص 133) و (تش- ص 207).
و هو قطب الدین التبریزی والد جلال الدین و معاصر الخواجه رشید الدین الهمدانی المتوفی 718 ترجمه فی (مع- ج 1 ص 338) و أورد شعره.
و هو ملک الأفاضل جلال الدین بن قطب الدین التبریزی المتوفی 741 ترجمه فی (دجا- ص 269) و أورد بعض مثنویه نقلا عن عرفات العاشقین و روضات الجنان و غیرهما. و نقل تقریظه الفارسی لتفسیر الخواجه رشید الدین الوزیر الذی توفی 718 مطابق قوله (طاب ثراه) و هذا التفسیر قرظه مائتا فاضل فی عصره. و قال إن نسخه دیوانه الکبیر المؤرخه 744 رأیتها فی مکتبه الفاتح بأستانبول قبل خمس و عشرین سنه. و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء (1: 256- 292) إنه رأی نسختین من قصائده أحدهما بخط خلیل قلندر هروی، و الثانی بخط إبراهیم بن المیر عماد. و ترجمه معاصره المستوفی فی تاریخ گزیده. ص 817 و فی (بهش 1- ص 329). و فی (تش- ص 335) قال إنه تلمیذ رشید الوطواط، و لیس بصحیح و لعله أراد الخواجه رشید الهمدانی کما ذکر.
ذو اللسانین المولود بشماخی، معاصر صادقی ترجمه فی (خص 8- ص 243) و أورد شعره الفارسی و الترکی.
من قلندریه البکتاشیه، نزیل بغداد فی
ص: 707
أیام محمد علی تربیت، کما ذکره فی (دجا- ص 271) و أورد بیتین له.
لأمجد علی بالفارسیه و الأردویه. طبع باکره (الهند) فی 1266 فی 148 ص.
اسمه حسن بیک التبریزی معاصر صادقی ترجمه فی (حض 8 ص 190) و أورد فی (تش- ص 31) بعض مطالع غزلیاته و رباعیاته و حکی فی (دجا ص 271). عن خلاصه الأشعار أن دیوان عجزی فی الجواب عن دیوان بابا فغانی و ترجمه فی (تغ 88) و فی عالم آرا- ص 516 [353] ذکر قصته مع الشاه عباس فی الإسطبل بقزوین.
معاصر شاه أبو تراب القاضی نزل إلی أصفهان شاکیا عن عمال یزد و لم یعد، فسکن بها و اشتغل بالصیاغه، و ذکر رباعیه فی هجاء شاه أبو تراب. و ذکره فی (نر 9- ص 306) بعنوان ملا عصری و أورد الرباعیه مستزادا. فراجع عذری و عصری.
اسمه محمد خلیل. هاجر إلی طهران مع أبیه فی عصر محمد شاه قاجار و ترقی أمره و صار من شعراء السلطان ناصر الدین شاه ترجمه فی (مع- ج 2 ص 350) و أورد کثیرا من شعر دیوانه الذی جمعه بنفسه و فی المآثر- ص 206 أنه أخذ تخلصه بأمر من محمد شاه.
اسمه شمس الدین محمد، معاصر الحکیم سنائی ترجمه فی (تش- ص 154) و (لب 11) و (مع- ج 1 ص 337) و أوردوا شعره. و أورد النصرآبادی بعض شعره فی وصف التفاح فی (نر 14- ص 492) و رأی سنگلاخ دیوانه بخط ملا معروف کما فی امتحان الفضلاء- 1: 173 و ترجمه فی (تغ 88) و (روشن 445) و فی (نر 14 ص 492) سماه جوزجانی.
ابن السید شبر بن علی بن محمد بن علی بن أحمد بن هاشم بن علوی عتیق الحسین بن السید حسین الغریفی البحرانی. ولد بالبصره 1283 و مات أبوه و هو صغیر فرباه خاله السید سلمان برعایه والدته، و هاجر من المحمره (خرمشهر) إلی النجف و له أربعه عشر عاما، و بقی فی النجف یشتغل علی العلماء، عمه السید علی والد السید مهدی البحرانی و المیرزا حبیب الله و الشیخ محمد طاها و السید
ص: 708
محمد سعید الحبوبی، و تلمذ علیه السید ناصر الأحسائی و الخطیب السید صالح الحلی.
و أخصهم به الشیخ عیسی بن الشیخ ناصر الخاقانی القائم مقامه و وصیه و قیم أولاده الصغار، علی، حسن، محمد علی، شبیر. و له قبسه العجلان و حاشیه العروه و حاشیه القوانین و أرجوزه الحج و الأنساب المشجره عند ولده السید حسن فی المحمره.
ترجمه الخاقانی فی دلیل الآثار المخطوطه قال و قد جمعت دیوانه من مختلف المجامیع المخطوطه تبلغ مائه و ستین صفحه، و فرغت من جمعه فی النجف 10 ذی القعده 1361 و ترجمه تلمیذه و ابن عمه السید مهدی فی بعض إجازاته فذکر أنه ولد بالبصره غره ج 2 1283 و مات أبوه العالم المصنف بالبصره 1288 قال إنه مرض بالاستسقاء بالبصره فحمل إلی الکاظمیه مستشفیا و بها توفی (5 شعبان 1340) و حمل لیومه إلی النجف و دفن فی الحجره علی یسار الداخل إلی الصحن الغروی من الباب السلطانی. و ذکر لنا حسین بن علی بن جواد محفوظ العاملی الکاظمی أنه أیضا جمع أشعاره فی مجلد کبیر و کتب فی أحواله النابغه البحرانی و مر له فی (2: 381) أنساب العرب.
کما سماه فی (تش- ص 31) و (روشن- ص 446) و عنه فی (دجا ص 272) أو عجزی کما فی (تش یز- ص 309) و الصحیح عصری کما فی (نر 9- ص 306).
و اسمه إسحاق بیک أخ آذر البیگدلی المذکور فی (ص 10) له تذکره إسحاق بیک الموجود فی (سپهسالار) مکررا. و له تذکره أخری للشعراء رکب فیه غزلیات اشترک فیه شعراء متعددون. و مات بقم 1185 و قال صباحی فی تاریخه: [بادا در بهشت جاودان إسحاق بیک ]. و ترجم فی (انجمن 4) و ریحانه الأدب و (مع 2: 345) و فهرس المجلس (3: 152).
هو فخر الدین إبراهیم بن شهریار و ابن أخت السهروردی. قال الجامی ولد بهمدان و حفظ القرآن فی صغره، و لما بلغ السبعه عشر سافر إلی الهند و تلمذ علی الشیخ بهاء الدین زکریا و تزوج ابنته فولدت له کبیر الدین.
و جلس مکان بهاء الدین بعد موته، فطرده الملک ففر إلی مکه و جاء إلی قونیه و بها ألف اللمعات ثم ذهب إلی مصر و صار شیخ الشیوخ، و رجع إلی الشام فلحق به
ص: 709
ولده کبیر الدین و لم یمض أکثر من سته أشهر الا و مات بها فی ثامن ذی القعده 688 و دفن بصالحیه دمشق. له غیر دیوان غزله، مثنوی عشاق نامه طبع 1357 ببمبئی فی عشره فصول. أوله:
هر که جان دارد و روان دارد
واجب است آنکه درد جان دارد
و طبع دیوانه بنولکشور 1909 م. فی 244 ص. و فیها ساقی نامه. و دخل رباعیاته فی سخنان أبو سعید أبو الخیر کما فی مقدمته ص 56. و توجد نسخه المخطوطه عند (الملک) و فی مکتبه جامعه طهران و غیرها. و ترجمه الجامی فی النفحات- ص 542 و (خیال- ص 71) و (تش- ص 256) و (حسینی- ص 203) و (میخانه ص 27- 49) و (براون- 3: 144) و ریحانه الأدب و گلستان مسرت- ص 386 و (مع 1: 339) و (تغ 88).
التاجر نزیل عباس آباد أصفهان المتخلص ب ناصح ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 125) و أورد بعض شعره. یأتی فی النون.
نزیل أصفهان و المتوفی أخیرا بالهند ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 6- ص 203) و ذکر شعره، و عنه فی (گلشن. ص 278).
ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 148) و ذکر أنه توفی قریبا و أورد ما نقل عنه من الشعر، و عنه فی (گلشن- ص 278).
و اسمه محمد مؤمن بن عبد الله الملقب مشکین رقم کان کوالده خطاطا. نصب معلما لسلیمان بن دارا شکوه بدهلی، و مات بها فی 1091 عن تسعین سنه. له دیوان موجود و منظومه. شاهد عرشی و مهر و وفا ترجمه فی (گلشن 229) و عنه فی القاموس الترکی و عنه فی الریحانه. و جاء تاریخ وفاته 1091 فی گلستان مسرت- ص 397:
چو پرسند سال وصالش بجان
بگو سید عرشیان میر مؤمن
راجع عرشی تبریزی.
اسمه طهماسب قلی بیک تکلو. قال الصادقی فی (خص 4 ص 61) إنه یسکن یزد. و فی (تش- ص 18) أنه کان یتخلص عهدی فبدله
ص: 710
عرشی و أورد شعره. و قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 266) إنه تبریزی. و دیوانه یقرب من عشره، آلاف بیت، فیه قصائد فی مدح میر میران و أورد بعض أشعاره. راجع عرشی یزدی.
ترجمه آیتی فی (تش- ص 309) و أورد له البیت المذکور فی (نر 9 ص 266) لعرشی تبریزی، و هو:
تخم دیگر بکف آریم و بکاریم ز نو
کانچه کشتیم ز خجلت نتوان کرد درو
قال آیتی: و لما قرأ البیت علی میرزا عبد الله بن عرشی خرج عبد الله من لیلته مع رحله إلی بلاد الهند و بها توفی، و ذلک من شده خجله. و لعله الذی ذکره الصادقی. و عبد الله بن عرشی مر ذکره فی (ص 698) و ترجم فی (گلشن- ص 279) و (تغ 88) أیضا.
و اسمه قدیرا. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 280).
اسمه المیرزا عبد الله بن المیرزا علاء الدین محمد الشهرستانی. کان والده ابن أخت الشاه عباس، أعماهما الشاه صفی. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 40) و أورد شعره. و ترجمه النصرآبادی فی (نر 1- ص 13) بعنوان اسمه کما مر و کذا فی (روشن- 447).
احتمل النصرآبادی فی (نر 9- 409) أنه طهرانی، و قال إنه یبیع الکتب فی أصفهان و أورد بعض شعره فی (گلشن 280).
و اسمه سلطان أبو سعید کان خلیفه الشاه فضل الله بن السید أحمد الکاشفی. توفی 1147. و قال آزاد البلگرامی فی تاریخه:
دریاب که از آیه قرآن مجید
تاریخ نوشتم یَرِثُونَ
الْفِرْدَوْسَ
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- 280).
و هو ابن الخواجه مکی. ترجمه و أورد شعره فی (سرخوش- ص 81).
اسمه المولی مطیع من أکابر علماء یزد. و له المدائح موسوم المواهب السنیه فی المدائح العلیه. ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 310)
ص: 711
و کذا فی تذکره شبستان المذکور فی 4: 35.
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 167) و ذکر مثنویه گوی و چوگان و کذا فی (گلشن 281). و فی (دجا- ص 272) حکی عن سفینه خوش گو أن له مائه و ثلاثون قصیده فی مدح الشاه عباس، و أخذ منه خمسین تومانا جائزه مثنوی گوی و چوگان.
و هو جمال الدین محمد الحسینی بن الخواجه بلوی زین الدین بن جمال الدین سیدی المعروف ب چادرباف کما وصفه فی (میخانه- ص 176) عن قول خال عرفی و هو شمس الأنام الشیرازی، و قال: ولد بشیراز فی 963 و اشتغل فی دیوان الحکم و کان یعرف صیدی و نظم الشعر شابا، و تخلص عرفی ثم سافر إلی الهند(1) و تلمذ علی أبی الفتح الگیلانی و قربه أکبر شاه. و توفی 1002 کما فی (میخانه) أو 999 عن ست و ثلاثین سنه. و تاریخ وفاته فی خزانه عامره تسع و تسعمائه فیه إسقاط لفظ تسعین فی الطبع. و حمل جثته میر صابر الأصفهانی إلی النجف فی 1027 کما فی (خز- ص 318) و قال إن أول مثنویه:
بسم الله الرحمن الرحیم
موج نخست است ز بحر قدیم
و قال لو یبدل لفظ موج بلفظ مد یکون أحسن. و نقل کلام میرزا خان شارح قصائد عرفی، و نقل أیضا کلام المولی منیر اللاهوری شارح قصائد العرفی. و ترجمه صادقی فی (خص 8 ص 150) و ذکر جوابه لمخزن الأسرار للنظامی. أقول هو المطبوع بطهران 1308 و فی مقدمه طبعه ترجمه الشاعر، و الشعراء الراثین له فی التاریخ المذکور.
قال فی میخانه: و لا یعاب علی عرفی الا أنه جسور وقح، تعرض لمولانا نظامی گنجوی فاخترم شابا. ثم ذکر قصه موته و ما رآه فی منامه منه، ثم أورد فی میخانه قصیدته السینیه فی مدح علی علیه السلام الذی تخلصه:
عرفی بس است بیهده، بهر دعا برار
نزد جلیل عز و جل دست التماس ..
ص: 712
و رأیت عین هذه القصیده مع بعض قصائده فی مجموعه عند السید محمد الموسوی الجزائری کتابتها 1271. و قد جمع عرفی دیوانه بنفسه فی 996 و قال فی تاریخه:
مجموعه طراز قدس تاریخش یافت
أول دیوان عرفی شیرازی
و فیها 27 قصیده و 270 غزلا و 700 رباعیه. و عند موته أوصی إلی خان خانان بجمع بقیه أشعاره، ثم فی 1024 أمر خان خان بجمع دیوانه فجمعها محمد قاسم سراج أصفهانی فی سنه و نصف سنه فی أربعه عشر ألف بیت 1 و قال فی تاریخه:
از خرد خواستم چو تاریخش
گفت ترتیب داده تا دانی
و هذا الدیوان یشتمل علی مجمع الأبکار فی قبال مخزن الأسرار فی 1400 بیت و خسرو و شیرین فی 440 بیتا. و کتب عبد الباقی النهاوند صاحب مآثر رحیمی دیباجه لهذا الدیوان فی تاریخ جمعه فی 14 صفحه موجوده فی أول نسخه الدیوان فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 350). و توجد مجمع الأبکار فی (الرضویه) و (الملک) و دیوانه عند (الملک) و (فخر الدین) و (المجلس) و جامعه پنجاب و مکتبات إستانبول و الهند و غیرها. قال الچلبی و له قصیده شینیه اسمه جواهر عمان فی 150 بیتا مثل جلاء روح للجامی و أنیس قلب لفضولی بغدادی، و کلها فی قبال شینیه الخاقانی. أقول: و له ترجمه الشوق و هی قصیده رائیه موجوده فی مکتبه (الصدر) کما ذکرناه فی (4: 110) قال فیها:
به کاوش مژه از گور تا نجف بروم
اگر بهند بخاکم کنند یا بتتار
ثم لما جی ء به إلی النجف قال رونقی فی تاریخ نقل جثمانه فی 1027:
رقم زد از پی تاریخ رونقی کلکم (1)
به کاوش مژه از هند تا نجف آمد
و له أیضا رساله نفیسه توجد منه نسختان فی (سپهسالار 297 و 298). و طبع دیوان عرفی شیرازی فی کانپور 1880 فی 177 ص. و 1294 و فی بمبئی 1308 فی 321 ص. و کانپور 1333 فی 286 ص. و لکهنو 1930 فی 240 ص. و طبع مثنوی عرفی 1
ص: 713
فی بمبئی 1346 فی 120 ص. و ذکر ترجمه العرفی الشیرازی فی (نر 13- ص 479) و (سرخوش 73) و (خص 8- ص 150) و (هفت 287) و (میخانه 175) و (طبق 2- 489) و (خیال 81) و (خز 318) و (حسینی 212) و (تش- ص 286) و فارس نامه ناصری 2: 149 و (مع 2: 24- 25) و (تغ 89) و فهارس سپهسالار و المجلس و طرائق الحقائق 1: 139 و ریحانه الأدب. و فی هدیه العارفین ج 2 ص 59- سماه محمد و فی ج 2 ص 413 منه کرره بعنوان محمود. و دیوان عرفی هذا فی ترکیا و الهند أعرف منه فی إیران.
راجع نظامی عروضی.
من سادات تبریز. اسمه المیرزا أسد الله بیگ. ترجمه فی (تش- ص 256) و (دجا- ص 273) و (مسرت- ص 26) و أوردوا شعره. و ترجمه النصرآبادی بعنوان میرزا أسد فی (نر 5- ص 132) و ذکر أنه کان وزیر هزار جریب، ثم سافر إلی دکن و صار وصی الشیخ شمس الدین محمد الخاتونی، و بعد عوده إلی أصفهان ادعی علیه ورثه الخاتونی و أغرموه.
للسید محمود خان الفسائی المتخلص بعزت فارسی مطبوع.
من الطلاب بشیراز. ترجمه معاصر النصرآبادی فی (نر 6- ص 206) و أورد شعره.
مجاور الغری، و اسمه المیرزا باقر بن الحاج معزی العصار صاحب القصیده فی مدح الأمیر ع. و قد قبلها فی الرؤیا کما نقل ممن رآه المیر السید شرف الدین علی الشولستانی. ترجمه فی (خز- ص 324) و أورد نیفا و سبعین مطلعا من غزلیاته. و ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 142) بعنوان خواجه باقر و قال کان تاجرا. و فی (سرخوش- 79) و (تغ 89) سماه باقر سوداگر.
اسمه سلیمان خان بن محمد خان، خال محمد خان خواجه و لقبه فتح علی شاه باعتضاد الدوله، و توفی 1252. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 40) و ذکر شعره و کذا فی (انجمن 2).
و اسمه عبد العزیز جاء من هرات إلی
ص: 714
أکبرآباد و تقرب عند عالمگیر ثم عزل و فر إلی لاهور و مات 1080 کما فی (حسینی- 221) و جاء شعره فی گلستان مسرت 142 و 477. و ترجمه فی (تغ 89) و (سرخوش 78) و فی نسخه منه عزیز.
اسمه المیرزا جانی نزیل مشهد خراسان و المتوفی بها بعد أن کان منشیا لالله وردی خان حاکم لار ثم تاب. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 256) و أورد أشعاره و کذا فی (تش- ص 390) و (گلشن: 281) و (روشن 448) و توجد منتخب دیوانه عند دهخدا کتبت 1081. و مر ابنه الحسین الشیرازی فی ص 252 و جامع الشیرازی بن الحسین فی ص 187.
و اسمه المولی مؤمن. ترجمه النصرآبادی و أطرأه فی (نر 9- ص 278) و أورد بعض شعره و رباعیه.
لعبد النبی فخر الزمانی بن خلف بیگ. ولد بقزوین 998 و نشا بها و مات والده 1001 و تخلص فی شعره عزتی و خرج منها إلی قندهار فی 1017 و هو ابن تسع عشر سنه. و فی 1018 وصل آکره و تقرب عند نور الدین محمد جهانگیر شاه إلی سنه 1028 التی تمم فیها تذکرته المسماه میخانه (1) المطبوع بلاهور 1926 و ترجم نفسه فیها (ص 498) و فی هذه المده ألف نوادر الحکایات و دستور الفصحاء و میخانه و دیوان یشتمل علی ألف و خمسمائه بیت، و تخلصه فی ساقی نامه نبی و توفی 1037.
کان مستوفی السلطان سنجر ثم تغیر علیه و سجنه فمات فی الحبس. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 339) و أورد شعره فی الحبس.
کان معلم الأطفال. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 177) و أورد شعره. .
ص: 715
و اسمه کیکاووس بن غیاث الدین کیخسرو أخ علاء الدین کیقباد. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 39) و أورد شعره الذی أنشأه عند موته.
معاصر الخاقانی الشیروانی فی القرن السادس. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 339) و أورد بعض قصیدته. و ترجمه فی (دجا- ص 273). و أورد غزله و کذا فی (تش- ص 50) و (روشن 449). قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء 1:
152 إنه رأی منتخب دیوانه بخط أحمد غزال العین المشهدی.
و هو حسین بن عبد الصمد المذکور فی ص 249 له قصیده رائیه فی مدح الأمیر ع شرحها بنفسه. رأیتها بخط الشیخ علی القمی المعاصر، استنسخها عن خط الحاج بابا القزوینی تلمیذ البهائی الذی استنسخها عن خط الناظم.
الفقیه الکامل الأدیب الشهیر بالشیخ محمد علی عز الدین، الساکن فی خناویه من ضواحی صور، و المجاز من الحاج مولی علی الخلیلی الرازی النجفی. یوجد دیوانه عند الشیخ محمد رضا بن الشیخ زین العابدین آل شمس الدین. و یوجد بخط الناظم الجزء الأول من کفایه السبزواری، کتبه بخطه لنفسه و فرغ منه فی النجف یوم الجمعه ثامن رمضان 1263 و ذکر نسبه فی آخره هکذا:
محمد بن علی بن محمد بن إسماعیل بن إبراهیم آل زین الدین العاملی.
و اسمه عز الدین محمود. أطری شعره و فضله فی (تش- ص 245). و رأیت شعره فی مجموعه مخطوطه فی مکتبه بلدیه أصفهان برقم 3/ 224.
من شعراء القرن التاسع. أورد شعره فی جواب شعر سراج الدین قمری المذکور فی (ص 437) فی (بهش 1- ص 338) و کذا فی تاریخ گزیده. ص 822- 820.
و هو المیر عبد الولی بن السید سعد الله السلونی.
کان ماهرا فی الموسیقی الهندیه. ترجمه و أورد شعره عن دیوانه فی سرو- ص 236 و گلستان مسرت- ص 147، 479.
و اسمه عبد العزیز تلمیذ محمد
ص: 716
أفضل ثابت. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- 282).
و اسمه المولی أدهم الخلخالی الواعظ المعروف. له ترجمه الباب الحادی عشر اسمه لوازم الدین و رساله فارسیه اسمها مشرق التوحید الموجود فی (سپهسالار 5838) و فی آخرها بعض شعره مع تخلصه. ترجمه فی (دجا- ص 273).
الخطاط. اسمه زین العابدین، توفی أواخر عهد الشاه صفی. ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 311) قال و یستشهد بأشعاره علماء البدیع فی کتبهم و أورد بعضها. و یوجد دیوانه فی جنگ عند (فخر الدین) فی 2500 بیت برقم 65 من دواوینه.
اسمه سلطان محمد. ترجمه فی (دجا- ص 274) نقلا عن خلاصه الأشعار و قال إن له قصائد کثیره أکثرها فی مدح النبی و المعصومین و کان من التجار المثرین و توفی 1010 و له أربعون سنه.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- 282) و تاریخ علمای گیلان (ص 90).
الشاعر الشیرازی. اسمه محمد مؤمن قال فی (تش- ص 290) إن دیوانه فی ثلاثمائه بیت، و کذا فی (تغ 89).
من سادات مشهد کما فی (گلشن- 283) نقلا عن خلاصه الأشعار لتقی الدین الکاشانی. و کذا فی مطلع الشمس 2: 438.
مصاحب الأمیر أدائی. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 412) و أورد شعره و کذا فی (تغ 89).
لعزیز بن أردشیر الأسترآبادی مؤلف بزم و رزم المطبوع بأستانبول فی 1928 م. فی 637 ص. سماه صاحب عجائب المقدور بعبد العزیز. أتی فی شبابه إلی بغداد و لما وردها تیمور فی 795 فر منها إلی النجف و قبض علیه هناک و جی ء به إلی میران شاه فعفی عنه فذهب إلی سیواس فی 796 و کتب هناک تاریخه باسم بزم و رزم للسلطان برهان الدین و بقی هناک إلی 800 و قال نظمی زاده مرتضی: إن له دیوانان فارسی و عربی. و سکن القاهره و مات بها متردیا من سطح
ص: 717
عال، میته صاحب الصحاح. کذا فی العراق بین الاحتلالین- 2: 4- 7 لعباس العزاوی.
و هو عزیز الدین الرافعی الخراسانی.
أورد شعره فی (لب 6). و لعله متحد مع النسفی الآتی.
کان بیاعا بها. ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 129) و أورد شعره.
من المعتبرین فی قزوین. ذکره سام میرزا أیضا فی (تس 2- ص 53) و ذکر أنه مبرز فی أکثر الفنون من المعقول و المنقول، و ذکر مدحه لحاکم گیلان و شعره الآخر.
من مرده سعد الدین الحموی. ترجمه فی (مع ج 1 ص 340) و ذکر شعره و بعض تصانیفه. و کذا فی مجالس العشاق- 115.
و لعله متحد مع عزیز أسفراینی.
کان مشرف ممالک خراسان کما وصفه و أورد شعره فی (لب 6) و لقبه فخر الدین.
کما فی (روشن 252) راجع عزیزی.
و هو درویش عزیز الله القزوینی معاصر السلطان یعقوب و الجامی. و دیوانه فی ثمانیه آلاف بیت کما فی (تغ: 52) و الظاهر أنه الذی رثا بابر شاه فی 861 کما فی (خیال: 70) کما ذکرناه فی ص 118.
و هو عزیز الدین محمود بن علی العارف الکاشانی النطنزی صاحب ترجمه العوارف و شرح التائیه و مثنوی عشق نامه و مثنوی عقل نامه کما فی (ض: ص 378) و (روشن 450) و هو تلمیذ نور الدین عبد الصمد بن علی الأصفهانی الکاشانی المتوفی 699 و معاصر عبد الرزاق الکاشانی.
و توفی عزیز فی 735 و له مصباح الهدایه الذی طبعه جلال الهمائی بطهران فی 1363 مع مقدمه فی أحواله.
کان مصاحب صادقی کتاب دار، کما ترجمه فی (خص 8- ص 286) و ذکر أنه قتله قطاع الطریق و ذکر بعض شعره:
ص: 718
غم عشق تو مهمان عزیز است
بسی شیرین تر از جان عزیز است
فی المدائح مطبوع بالأردویه و هو للمیرزا هادی مؤلف التجلیات و المتخلص بعزیز و ابن محمد علی مؤلف نجوم أسماء ترجمته فی مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال ص 488.
المیرزا یوسف الگیلانی، کان من شعراء السلطان فتح علی شاه، و بعد موته هاجر من طهران إلی شیراز ترجمه معاصره فی (مع- ج 2- ص 349) و ذکر شعره.
مر بعنوان عزت هروی.
و هو الخواجه عزیز الدین. طبع له قیصرنامه مثنوی فارسی فی 64 ص بالهند.
و قد یلقب بعزیزی صباغ. ترجمه و أورد شعره فی (دجا- 274) عن تذکره یوسف علی خان.
و هو مجد الدین بن الرشید من کتاب خراسان و فضلائه. کان فی إسفزار فی خدمه علاء الملک. ترجمه و أورد قصائده فی (لب 6).
کان نزیل تبریز و نائب القضاء بها. ترجمه فی (تس 5- ص 142) و (طبق 2: 517) و (تش- ص 227) و (گلشن- 284) و قال مات 969 و (حسینی- 211) و عنها فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
. سافر من قزوین إلی الهند فی عهد أکبر شاه و ترقی أمره عنده و لکنه عزله و قتله تعذیبا. نقل عن دیوانه و مثنویاته فی (گلشن:
284). و فی (روشن 452) أن تخلصه عزیز و اسمه عزیز الله القزوینی الأبهری مات 988 و له مثنوی آشوب گل و مل.
ترجمه فی (دجا- ص 274) و ذکر شعره نقلا عن تذکره یوسف علی خان. راجع عزیزی تبریزی.
هو من متقدمی الشعراء ترجمه فی (مع
ص: 719
ج 1 ص 339) و أورد قصیدته المصنوعه بتشبیه الشفه و العین بالسکر و اللوز، التزم بذکر (لب و بادام و شکر و چشم) فی کل بیت منها.
الحکیم أبو النصر عبد العزیز بن منصور معاصر العنصری و الفرخی و الفردوسی فی عصر السلطان محمود الغزنوی و المتوفی 433 کما فی شاهد صادق أو 432 کما فی (مع- ج 1 ص 340) و أورد قرب مائه بیت من شعره و حکی فی (بهش 1- ص 341) بدیهته فی المصاریع الثلاثه مع معاصریه و قد تمم رابعها الفردوسی. قالوا و له ثلاثه آلاف بیت لکن لم یبق منها غیر عده. و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء 2: 183 رأیت دیوانه بخط أبی البقاء رستم الخطاطین و فی (1: 133 منه) نسخه أخری بخط شفیعا و ترجم أیضا فی (تش 131) و (لب 9) و (لت- 1) و (خیال- 24) و طبع دیوانه بطهران بتصحیح طاهری شهاب فی 1334 ش. فی 38 ص.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- 285) و میخانه.
مر بعنوان شرر خراسانی.
و هو المیر حسن بن المیر حسین من أولاد أکابر کاشان. نشا بها و سافر إلی الروم للتجاره و رجع فسافر من طریق هرمز إلی دکن و بقی ثمان سنین هناک و لم یلازم محمد قلی قطب شاه، ثم سافر إلی مکه فغرق سفینته و نجی هو و غلام له و رجع إلی سورات و گجرات ثم إلی آگره ثم کشمیر و بقی هناک عند هاشم خان قاسم خان. و فی 1023 عزل هاشم خان و نصب مکانه صفدر خان، و بقی عسکری هناک سنتین آخرین عنده ثم جاء فی 1025 مع صفدر خان إلی لاهور ثم سافر إلی أجمیر. و له ثلاثه آلاف بیت شعر. کذا ترجمه و أورد له مثنوی ساقی نامه فی میخانه ص 477.
من أحفاد بابر میرزا. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 1- ص 17) و أورد شعره و قال فی (گلشن- 285) اسمه محمد بن محمد بابر شاه و هو أخ همایون پادشاه، حارب أخاه و انکسر فحبسه همایون و فر من السجن إلی مکه و بها مات فی 923.
ص: 720
من شعراء القرن الثالث عشر ببروجرد. توجد نسخته المحتویه علی 300 صفحه بخط علی حسین الحاتمی ببروجرد، و هی قصائد و غزلیات و تواریخ و مطائبات. و لعله الفراهانی.
و هو المیرزا محمد شفیع الأخ الأصغر لحسین همت، و هما ابنا وقار بن وصال الشیرازی. ترجمه و أورد شعره فی (عم 363).
و توفی 1358 کما فی ریحانه الأدب و أورد قصه ازدواجه فی حاشیه از سعدی تا جامی- ص 341.
و هو السید مهدی ملک الکتاب الشاعر الخطاط ابن عم الوزیر قائم مقام الفراهانی. نشا ببروجرد و لحق ببلاط فتح علی شاه و لقب ملک الکتاب. قیل کان یکتب ألف بیت فی سبع ساعات. و مات 1260 کما فی خطوط خوش للدکتور بیانی نقلا عن سپهر الکاشانی. و کذا فی (انجمن 4) و (مع 2: 345).
کما فی (تغ 90) و الصحیح عشرتی کما یأتی.
لازم النواب نجم الدوله أمیر خان بهادر، ثم مؤتمن الدوله محمد إسحاق. ذکره فی (گلشن 285).
سافر إلی الهند و رجع إلی مشهد خراسان و قتل فی الطریق. ذکر فی (گلشن 286).
من محلات ورنوسفادران. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 338) و قال إن اسمه آقا علی بن الحاج عین علی الفروشانی الورنوسفادرانی الأصفهانی. کان تلمیذ المولی حسن علی بن المولی عبد الله التستری. سافر إلی الهند و رجع ثم سافر إلی مشهد الرضا و بها توفی. و أخوه قطب العارفین محمد إسماعیل و الآخر محمد إبراهیم الشاعر المتخلص فارغ یأتی. ترجم فی (تغ 90) و (روشن 455) و رأیت فی بعض الفهارس أن دیوان عشرتی مطبوع فارسی.
ترجمه معاصره فی (تس 5- ص 152).
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 204) و أورد شعره. و ترجمه أیضا فی (تش: 183).
ص: 721
الخطاط بالنستعلیق من سادات نجباء یزد و من شعرائها فی العصر الصفوی. ترجمه و أورد شعره فی (تش 261) و (هفت 186) و (تش یز- 311) و فی (گلشن 286).
و اسمه بابا جان أطری شعره فی (مجتس 6- ص 164) بعد أن ذکر عشرتی ابن حلبی طنبورچی الترکی.
و اسمه عبد الله بن المیرزا محمد شفیع المستوفی من سادات أصفهان. کان معاصر الشاه عباس الثانی و مداحا له. توجد نسخه منه عند حسین کوهی کرمانی بطهران، کتب فی عصر المؤلف فی حدود (800 بیت) قصیده و غزلیات، آخره فی تاریخ بناء بناه الشاه عباس فی 1064:
سال تاریخش طلب کردم ز پیر عقل گفت
با دعای عیش شه عباس این عالی بنا
و قد تتبع أحد غزلیاته صائب. و نسخه أخری عند (الملک) ترجمه فی (نر 5- ص 98) و قال مات شابا قبل سنوات. و مر ولده داود أصفهانی فی (ص 318) و ترجم فی (ض- ص 330) و (تش- 165) ذیل ترجمه ابنه داود. و جاء شعره فی گلستان مسرت.
ص 251 و (تغ 90). و فی (روشن 455- 456) جعل عشق تخلص ابنه داود أیضا.
مراثی و مدائح بالأردویه للسید حسین میرزا صاحب الهندی. مطبوع و جزؤه الثانی برهان غم کما مر.
طبع بهذا العنوان مع مقدمه ر سورن. فی بمبئی 1309 ش.
1930 م. فی 232 ص.
موجود بهذا العنوان فی مکتبه عثمان الثالث بأستانبول و لعله لأحد المذکورین.
أورد شعره فی (روشن- ص 456) و قال هو من تلامیذ آذری. و هو مصحف عفتی المذکور فی ص 731 ظاهرا.
و هو السید برکه الله بن أویس بن عبد الجلیل بن عبد الواحد. تلمذ علی عبد النبی بلگرامی و السید لطف الله، و مات 1142 و قال آزاد
ص: 722
بلگرامی فی تاریخه:
تاریخ وصال أو خرد کرد رقم:
صاحب برکات و أصل منزل قدس
له دیوان صغیر و مثنوی ریاض عشق. ترجمه کذلک فی سرو آزاد- ص 248- 250.
له الید فی المعمی. ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 142) و أورد شعره. و نقل عنه فی (دجا- ص 274).
کان معلم الأطفال. ترجمه معاصره سام میرزا و أورد شعره فی (تس 5- ص 150).
کان محب أهل العلم. ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 146) و أورد شعره.
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 162) و أورد شعره.
و اسمه محمد وجیه الدین نزل جهانگیر نگر. أورد شعره تلمیذه فی نشتر عشق و عنه فی (روشن 457). توجد نسخه مخطوطه بهذا العنوان فی مکتبه (بنگاله).
ترجمه و أورد شعره فی (تس 5- 156) و (تش 245) و فی (روشن- ص 456) سماه عزیز الدین محمود.
من تلامیذ محمد حسین قتیل. أورد شعره فی (گلشن- ص 286).
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 5- ص 110 و 283) و قال إنه من أحفاد جهان ملک. و کذا فی (روشن 457).
ترجمه فی (قز مج 2- ص 214) و أورد شعره و کذا فی (حسینی: 209) و فی (لط 2- ص 41) عاشقی.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 148) و أورد شعره. و رجل آخر بهذا الاسم و النسبه فی (تس 5- ص 144) و (روشن 457).
ص: 723
فارسی. للمیر محمد رضا المعروف بمیرزاده عشقی و هو ابن الحاج السید أبی القاسم الکردستانی المولود بهمدان فی 1312 و قتل فی 1342 و قد طبع دیوانه فی 1306 ش. ثم فی 1308 ش. ثم فی 1321 بتصحیح علی أکبر سلیمی فی 200 ص. ترجمه فی أدبیات معاصر. ص 71 و ذکر أنه نشر جریده قرن بیستم فی 1342 و قتل غیله فی تلک السنه. و أورد غزله و بعض شعره. و طبع له منظومات رستاخیز فی بمبئی 1924 م. و بشیراز 1302 ش. و کفن سیاه بمبئی و أیده آل بطهران فی 1306 ش. فی 40 ص. و کذا فی 1310 ش. و بعدها مکررا و سه تابلو فی 27 ص. بطهران. ترجمه فی نامه سخنوران- 124 لإیزد گشسب.
و هو شمس الدین محمد بن أحمد، معاصر السلطان أویس الإیلکانی، و الماهر فی الریاضیات و الفلکیات. له رسائل فی العروض و البدیع، و له وافی در تعداد قوافی نسخته عند (المحیط) و له مثنوی مهر و مشتری و هی قصه غرام مهر بن شاپور حاکم إسطخر مع مشتری بنت وزیره. و فی (تغ- 90) سماه مهر و ماه غلطا. نظمها فی عام 778 فی 5121 بیتا. و قد ترجم بالترکیه أیضا کما فی کشف الظنون. و توجد نسخه عند (الملک) و (المجلس) کما فی فهرسها (3: 691) و له دیوان یشتمل علی الغزل و القصائد و القطعات. ترجمه فی (تش- ص 31) و فی تاریخ مفصل ایران لإقبال (ص 553) أنه توفی 784 و فی (دجا- 275) نقلا عن سلسله الأولیاء أنه توفی 792 و فی شاهد صادق أنه توفی 772 و هذا لیس بصحیح و فی (تغ 90) مات 779 و کذا فی (گلشن: 286).
نزیل المشهد الرضوی. هو السید محمد بن محمود الحسینی المتوفی بها لیله تاسوعاء المحرم 1356 و دفن فی الصحن الجدید عن نیف و تسعین من العمر و کان یتخلص أولا آشفته و فی الأخیر عصار کما ذکره فی أول ناسخ التفاسیر الفارسی له. و أما لسان الغیب و بیان الغیب فجمیعها طبعت باسم الحاج محمد کریم الصابونی الطهرانی و تخلص فیها ناظم کما یأتی. و لکن شرح العصار لگلشن راز الذی یتخلص فیه ناظم أیضا، موجود بخطه عند محمود جم بطهران فیظهر أن ناظم تخلص للعصار کما یأتی.
ص: 724
و اسمه عصام الدین. رأی سنگلاخ منتخب دیوانه بخط قاسم شادیشاد فذکره فی امتحان الفضلاء 1: 115.
و هو عبد الملک بن جمال الدین بن صدر الدین بن عصام الدین العصامی الأسفراینی و یشتهر بملا عصام. ولد فی 978 و نزل المدینه و بها مات فی 1037 ترجمه و أورد شعره فی السلافه- ص 122 و قال کان إماما فی العربیه، و له ستون تألیفا فیها، و عد بعضها فی هدیه العارفین 1: 628 و منها الألغاز النحویه نظما.
و هو یحیی بن عبد الملک المذکور.
ترجمه و أورد شعره مؤرخا ولاده صاحب السلافه فیها (ص 272- 275) و قال له أنموذج النجباء من معشاره الأدباء. ثم ذکر أخاه الحسین بن عبد الملک فی ص 276 و قال سکن الإخوان المدینه بعد موت والدهما فیها. و کذا فی هدیه العارفین ج 2 ص 533. و فیها ج 1 ص 628 ذکر ابن أخیه عبد الملک بن الحسین بن عبد الملک العصامی (1049- 1111) و ذکر له سمط النجوم العوالی فی التاریخ و قید الأوابد.
و اسمه عبد الملک کان شیخ الإسلام بسمرقند فی عهد تیمور. و هو أستاذ بساطی سمرقندی. أورد شعره المتخلص فیه عصامی فی (لت 5). و (روشن 458) و ترجم فی تذکره للشعراء موجوده فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 156). و طبع مثنوی فتوح السلاطین لعصامی فی تاریخ سلاطین الهند بالفارسیه فرغ من نظمه فی 751 بتصحیح یوشع بمدراس فی 780 ص. فی 1948 م.
الیزدی المنشا نزیل أصفهان فی أیام شاه أبو تراب گلستانه. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 306) و أورد جمله من أشعاره و عنه فی (دجا- ص 274) و ذکره آیتی فی (تش یز- ص 10) بعنوان عجزی کما مر آنفا، لکن رباعیه عصری مستزاد. قالوا: جاء من یزد إلی أصفهان شاکیا فلم یفز، فسکن بعباس آباد مع التبارزه الذین نزلوا إلیها من تبریز حینئذ. و فی (تش- ص 31) سماه عذری و فی (تغ- 90) ذکره باسم عصری و فی (تغ- 88) عجزی.
راجع دیوان الشیخ حسین العصفوری فی (ص 252).
ص: 725
راجع دیوان محمد بن أحمد آل عصفور البحرانی کما ذکرناه فی (10: 54).
و هو الخواجه عصمت الله البخاری بن الخواجه مسعود المتوفی 829 کما فی شاهد صادق أو 840 کما جاء فی (تغ- 90) و فی شعر فی حبیب السیر و هو:
تاریخ وفات خواجه عصمت
هرکس که شنید گفت: تمت
کان یتخلص أولا نصیری لأنه یمدح نصیر الدین سلطان خلیل و زوجته شاد ملک آغا. و لما سجن سلطان خلیل فی 811 و مات 814 و مثل بزوجته، تخلص باسمه عصمت و یظهر أنه کان من أقرباء الخواجه محمد پارسا المتوفی 822 و ابنه حافظ الدین أبو نصر پارسا المتوفی 865 و یمدحهما و یمدح الطریقه النقش بندیه. و ینهی فی بعض أشعاره نسبه و نسب پارسا إلی جعفر بن أبی طالب. و یمدح شاه رخ و ألغ بیگ و بایسنقر و غیرهم من التیموریین و دیوانه فی 7500 بیت موجود فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 354) و ترجمه فی (لت 6) و (مجن 1 ص 12 و 187) و (خیال 61) و (تش- ص 321) و رجال حبیب السیر- ص 75 و (روشن 458) و رأی سنگلاخ مقطعاته بخط سلطان محمد نورا، فذکره فی امتحان الفضلاء 1: 115. و فی (لط 1- ص 12) نقل عن دیوانه.
هی بنت قاضی سمرقند. ترجمها و أورد شعرها فی (خیال 338) و (تش- ص 350) و خیرات حسان- 2: 184 و از رابعه تا پروین- ص 173 و کذا فی تذکره کاظم الموجود فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 161).
بالعین المهمله کما حکاه فی (خز- ص 361) و اختار أنه بالغین المعجمه کما سیأتی.
مر بعنوان جلال عضد فی (ص 200) و فی (روشن- ص 459) أن الوالد أیضا شاعر و أورد شعره.
للمولی عطاء الله من أهل المائه الثانیه بعد الألف، فقد رأیت
ص: 726
بعض تملکاته للکتب العلمیه 1129 و رأیت قطعه من شعره فی بعض المجامیع التزم فیه بتکرار اللفظ المشترک فی قافیه کل بیت. أول القطعه:
ای ذات ذو الجلال تو از ما سوی، سوا
یابد ز خوان مکرمتت بینوا، نوا
اشفاق تست شامل هر خاص و عام، عام
تشریف تست در بر هر نارسا، رسا
گم کردگان بادیه تیه غفلتیم
راهی ز روی لطف تو ای رهنما، نما
از کثرت گناه بود قامتم دو تا
می جوید از خزانه غیبت عطا، عطا
و الظاهر أنه المذکور فی (سرخوش- 80).
أصله من مرادآباد من نواحی دهلی و تلمذ علی عبد القادر بیدل و مات 1136 أورد شعره فی (گلشن- ص 287).
کما فی (خوش گو) یأتی بتخلصه معنوی کما فی میخانه. و فی (روشن- 462) سماه عطائی.
راجع عطاء طهرانی.
هو الخواجه العمید أبو العلاء عطاء بن یعقوب الکاتب المتوفی 471 ترجمه فی (لب 1: 72) و دمیه القصر و (مع- ج 1 ص 342) و أورد ما یقرب من مائه من شعره. و له دیوانان عربی و فارسی.
و هو حسین خان سمیعی ابن حسن خان أدیب السلطنه ولد برشت 1225 ش. و توفی 1333 ش. بطهران. جمع دیوانه بنفسه کما فی مقدمه کتبه ابنه لکتابه صرف و نحو فارسی و ترجمه فی نامه سخنوران- ص 118.
المتخلص والهی یأتی.
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 241) و أورد شعره و تخلصه منهی یأتی.
ترجمه معاصر فی (خص 4- 57) و أورد شعره فی تاریخ صلح الشاه طهماسب مع السلطان سلیم و مادته الصلح خیر 969 و قال إنه أخ القاضی محمد الرازی. و ترجم أیضا فی (تش- ص 214) و (تغ 91).
ترجمه فی بابرنامه کما فی از سعدی
ص: 727
تا جامی- ص 519 و قال: ألف رساله فی القافیه و أورد أشعاره کأمثله لمسائله، و بدائع الصنائع فی علم الشعر. أقول و لعله هو عطاء الله بن محمود الحسینی صاحب تکمیل الصناعه المذکور فی (4: 419) و منتخب تکمیل الصناعه الموجود عند السید آقا التستری بالنجف و عند علی أصغر حکمت بطهران و (سپهسالار 7158).
و هو علاء الدین عطاء الله بن بهاء الدین محمد مؤلف تاریخ جهان گشا و المتوفی 683 و هو الذی أجری الماء من الفرات إلی جنوب النجف. و هو أخ شمس الدین محمد الجوینی. ترجمه و أورد شعره فی (لس 227 و 350) و (تش- ص 73) و (مع 1: 344) و عنها فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
و هو المیر عطاء الله النسفی. رأی سنگلاخ نسختان من دیوانه فذکره فی امتحان الفضلاء (1: 160 و 115) و أظنه أراد عطاء الله النیشابوری المذکور فی (مجن 4 ص 92 و 266) و قال کان ماهرا فی الصنائع الشعریه و المعمی، و له رساله صنعت مقلوب مستوی فی الصنائع و أورد شعرا منه.
راجع عطاء نسفی و عطاء هروی.
و هو المولی عطاء الله بن حسام الواعظ. له منظومه مختارنامه فی وقایع مختار الثقفی و أخذه بثار الحسین ع. و لعله من أولاد ناظم خاورنامه المذکور فی (ص 19- 20) و طبع منثور هذا الکتاب باسم روضه المجاهدین.
و هو الأمیر برهان الدین عطاء الله. ولد بنیشابور و نشا بهرات، و مات مجاورا لمشهد خراسان فی شوال 919 قال فی حبیب السیر له منظومه در عروض فی الصنائع الشعریه.
ترجمه فی (دجا- ص 276) و أورد شعره نقلا عن گلستان مسرت و جاء شعره فیه (ص 89).
الفقیه المنزوی عن الخلق. له ترجیع بند ذکره سام میرزا فی (تس 5- ص 164).
ص: 728
و اسمه المیر عبد الصمد النقاش. و ینقل فی (روشن- 462) عن نگارستان سخن أنه طهرانی و أورد شعره و الظاهر أنه غیر عطاء طهرانی.
و اسمه الشیخ شاه محمد سانده ئی الأودی. له منظومه عطائی نامه مرتب علی الحروف، مطبوع یقرأ فی المدارس بالهند کما فی (روشن- ص 461).
و هو السید أحمد بن محمد بن علی الحسینی المتوفی 1215 مر له أرجوزه فی الرجال فی (1: 473) و مر دیوانه فی (ص 56).
و اسمه نعیم. ترجمه و أورد شعره نقلا عن دیوانه فی (گلشن- ص 288).
مر بعنوان روح عطار فی ص 387.
و هو الشاه زاده محمد علی میرزا. ترجمه فرصت فی (عم- 563) و أورد شعره.
للخواجه شهاب الدین عطارد 650 1252 م. نسخه بخط محمد حسین بلغاری کتبت 1268 فی مکتبه تاشکند کما فی فهرسها (2: 65).
الأبیوردی و هو عبد الرحمن بن محمد من شعراء محمود الغزنوی. ترجمه فی (تغ: 91) و (مع 1: 242) و قد رأی سنگلاخ نسختین من دیوانه أحدهما بخط المیر محمد و الآخر بخط محمد طاهر اعتماد الدوله و ذکرهما فی امتحان الفضلاء 1: 122 و 2: 90.
الشیخ فرید الدین أبو طالب محمد بن إبراهیم (1) الکوکنی النیشابوری المولود 512 علی قول و المقتول فی فتنه المغول 627 أو 659 کما فی شاهد صادق قیل و شعره أکثر من مائه ألف، و تصانیفه مائه و تسعین مجلدا و صرح بدیوانه فی تجلی عرفان
فی قبال مثنویاته. أقول هو دیوان قصائده و غزلیاته و قد طبع مع مقدمه سعید النفیسی فی 1320 ش. و فیها 754 غزلا و مطلع إحدی قصائده: .
ص: 729
ای روی در کشیده به بإزار آمده
خلقی بدین طلسم گرفتار آمده
و قد شرح هذه القصیده المولی علی الجامی أستاذ المیر علی شیر کما ذکره فی مجالس النفائس ص 207 و طبع ذیل دیوانه المذکور. و طبع له مستقلا إلهی نامه فی 1306 ش. فی 418 ص. و 1315 ش. و بأستانبول 1940 م. و أسرارنامه فی 1356 بطهران بتصحیح حسن علی الأصفهانی. و إرشاد البیان فی 1355 بها أیضا و طبع منطق الطیر و مصیبت نامه و مفتاح الفتوح و اشترنامه و پندنامه و طیورنامه و خسرونامه و مختارنامه و بلبل نامه و بی سرنامه و جمجمه نامه و جواهر الذات و رموز العاشقین و شهبازنامه و کنز الحقائق و گل و خسرو و مهر و مشتری و هفت آباد و هیلاج نامه کل مستقلا و مکررا. و توجد نسخه من منظومه وصلت نامه له عند یحیی دهخدا أخ علی أکبر دهخدا بطهران. آخره:
چون وصال آمد به وصلت این تمام
ختم شد این بر محمد و السلام
و له تذکره الأولیاء ترجم فیه 72 رجلا من الصوفیه فی المتن و 25 رجلا فی ذیله.
طبع بلیدن 1901 م. و ترجمته بالعربیه موجوده بمکتبه جامعه طهران کما فی فهرسها (2: 538- 545) و ترجم أحوال العطار فی (النفحات- 520) و (لت 4) و هفت إقلیم و خلاصه الأشعار و (تغ: 90) و (لس- ص 198) و سفینه الأولیاء و القزوینی فی مقدمه طبع تذکرته بلیدن 1901 م و سبک شناسی و (المغول- ص 531) و (مع 1: 367) و (حسینی- ص 202) و (خیال- ص 41) و لسعید النفیسی کتاب مستقل فی أحواله مر فی (5: 108) و تاریخ گزیده- ص 822 و (تش- ص 138) و فهرس (المجلس) (3: 571) و فهرس مخطوطات تاشکند (2: 852 و 859) و ریحانه الأدب. و قیل فی تاریخ وفاته 626:
سال ترحیل آن مه دوران
قبله أهل جنت است بدان
و اسمه حسین بن أخت المضطر الیزدی.
ترجمه و أورد شعره فی (تش یز- ص 331) و أورد شعره.
هی من شاعرات سمرقند. أورد شعرها
ص: 730
فی (گلشن- ص 288).
و اسمه المیر هدایه الله الشاه عبد العظیمی الرازی من ساداتها. ترجمه و أورد شعره فی (تس 2- ص 42).
هو ابن المولی قیدی الذی هو ابن أخ المولی نظیری النیشابوری. له دیوان غزل و قصائد توجد (ببنگاله) کما فی فهرسها. و له مثنوی اسمه فوز عظیم و منظومه گفت و گفتمش و توفی 1111. ترجمه فی (نر 9- ص 316) و نقل فی (خز- 440) عن مرآه الصفا أن والده قیدی کان ابن نظیری لا ابن أخیه. ثم ذکروا موت قیدی حین سفر البحر و نظم عظیما لتاریخه: [قیدی گهر محیط رحمت 1074] و ترجمه أیضا فی (سرخوش- ص 78) و (تغ 91).
و اسمه السید عظیم الدین بن السید نجات. ولد 8 ذی القعده 1113. ترجمه و أورد شعره فی (سرو- ص 337).
و اسمه فضل عظیم بن فضل إمام و أخ فضل حق. أورد شعره فی (گلشن- ص 288).
للحاج السید عظیم الشیروانی المتوفی 1308 طبع بتبریز علی الحجر فی 1313. و طبع له مثنوی فی 1315.
و هی سکینه بیگم بنت المیرزا عبد الله النسابه بن مؤمن شیخ الإسلام. ماتت فی ألف و مائتین و نیف و خمسین. ترجمها و أورد شعرها فی فصل محله سردرک بشیراز من کتاب فارس نامه ناصری 1: 94 و 2: 149 و طرائق الحقائق 3: 105 و از رابعه تا پروین- ص 196. ولدت 1192 و مدحت فتح علی شاه. و اشترکت مع نشاط الأصفهانی فی إیجاد السبک الجدید للشعر الفارسی.
و اسمها عفت ترجمها و أورد شعرها فی (تش- ص 350) و خیرات حسان 2: 186 و ریحانه الأدب. و تذکره کاظم الموجود فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 161 و از رابعه تا پروین- ص 172 و قال فی (روشن- ص 463) إنها کانت مملوکه لآذری الشاعر. و کان لها دیوان فقدت. و جاء
ص: 731
اسمها فی بعض الکتب عشقی أیضا.
هو السید المیرزا فضل بن المیرزا أبی القاسم المشرف الشیرازی تلمیذ المیرزا فرصت ترجمه فی (عم- ص 563) و أورد شعره.
و هو المولی إسماعیل بن ملک الیزدی المتوفی 1230.
ترجمه فی (تش یز- ص 391) و تاریخ نائین 4: 150. له منظومه فی المعانی و البیان و مر له الحسن و القبح و غیرها.
عده ابن شهرآشوب فی المعالم- ص 141 من الشعراء المتقین.
المتخلص کوثری یأتی فی الکاف.
و هو علی بن الحسین بن حیدره بن محمد بن عبد الله بن محمد العقیلی، أبو الحسن من ولد عقیل بن أبی طالب. توفی 673. ذکر دیوانه فی أسماء المؤلفین 1: 712 و لعله المذکور بعنوان الشریف العقیلی فی ص 522.
من سادات دستغیب بشیراز. أورد شعره فی (روشن- ص 463).
و هو جلال الدین فریدون بن عکاشه. ترجمه فی راهنمای دانشوران- 2: 181 و جاء قصائده فی مجموعه من منشئاته الموجوده فی جامعه طهران کما فی فهرسها 2: 276- 281. و قبر عکاشه کان مزارا ببلخ فی القرن التاسع کما ذکر فی (لط 3- ص 79). و لعل القبر لعکاشه الصحابی.
کما فی (لت 7) ضمن أحوال شاهی سبزواری. مر بعنوان دیوان صدر الدین رواسی فی ص 602.
و هو علاء الدین حسین بن أسد الله صاحب أحسن تقویم المذکور فی 11: 35 و دیوانه غزلیات فارسیه رأیته عنده” المؤلف” بکربلاء.
راجع علاء سمنانی و دیوان علاء بیگ.
راجع علاء سمنانی.
هو أخ علاء الملک. أورد شعره فی
ص: 732
(گلشن- ص 290).
و هو علی بن مظفر صاحب التذکره الکندیه المذکور فی 4: 45 ذکر فی الروضات و هدیه الأحباب و کشف الظنون.
و هو ابن النواب المیرزا رفیع الدین محمد صدر الممالک الشهرستانی المتخلص بفائز و هو سبط الشاه عباس الماضی. یأتی فی الفاء.
هو ابن المیرزا معز الدین محمد قطب الأولیاء، کذا وصفه معاصره فی (نر 9- ص 361) و أورد بعض شعره. و لعله الذی أورد معماه فی (نر 15- ص 524). و هو غیر الصوفی المذکور فی ص 622.
و اسمه حسین بن حسین، من أولاد محمد سوری. ترجمه و أورد شعره فی (مع 1: 38).
أورد فی (روشن- ص 464) له ترجیع بند تتبع فیه ترجیع بند للعراقی. و نقل عن آفتاب عالمتاب أن أصله من خراسان جاء إلی الهند و سکن الأود و قتل بید السراق فی 998 عن تسعین سنه. و کذا فی نتایج الأفکار- ص 467.
و هو أبو المکارم رکن الدین أحمد بن محمد بن أحمد بن محمد البیابانکی السمنانی العارف الصوفی (659- 736) جاء شعره بتخلص علائی و علاء فی الرساله الکمالیه الذی ألفه المیر عبد الله البرزش آبادی فی 827 المطبوع بشیراز 1350. و جمع أشعاره النفیسی فی مقاله طبعت فی مجله یغما الطهرانیه العدد 10 لسنه 1337 ش. و طبع آثار و أحوال علاء الدوله سمنانی لمظفر صدر القاضی بمحاکم طهران. و رأی سنگلاخ رباعیاته بخط عبد الرزاق ابن أخت المیر عماد فذکره فی امتحان الفضلاء 1: 319. و ترجمه فی (دولت 4) و حبیب السیر و قال کان عمره 77 سنه و شهرین و 14 یوما. و قلیل فی تاریخه:
بیست و سوم مه رجب بود
اندر شب جمعه مکرم
از هجرت خاتم النبیین
هفتصد بگذشت و سی و شش هم
و خلفه فی الإرشاد نجم الدین محمد الموفق الأسفراینی. و ترجمه فی (تش- ص 80 و
ص: 733
217)(1) و شاهد صادق و (تغ 60) و (گلشن- ص 290) و هدیه العارفین 1: 108 و نتایج الأفکار. ص 458 و عد مظفر صدر مؤلفاته 28 کتابا منثورا، منها: مطلع النقط و مجمع اللقط السر البال سلوه العاشقین رساله فارسیه عرفانیه منازل المحاضر العروه لأهل الخلوه المفتاح المکاشفات حواشی فتوحات محیی الدین موضح مقاصد المخلصین آداب الخلوه الذکر الخفی المستجلب للأجر الوفی الصلاح بیان الإحسان مدارج المعارج قواعد العقائد إلی ثمانیه و عشرین کتابا. و رأیت له مشارع أبواب القدس ألفه 712 عند السید حسین الشهشهانی بطهران کتبت فی 915.
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 2- ص 27 و 201) و أطری شعره و قال: إن أهل سمرقند یعدونه عدیل شرف الدین علی الیزدی فی فن المعمی و مات بسمرقند.
ترجمه و أورد شعره بعنوان علاء بیک مشکی بیاع المسک فی (تس 175) و نقد شعره.
قال فی (مجتس- ص 165) إنه کان خطاطا و أورد شعره.
کان معلما لمحمد شجاع بن شاه جهان. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 290) و هو أخ علاء الدوله.
و هو إبراهیم خان الثانی معاصر الشاه عباس قتله الله وردی خان حاکم فارس. ترجمه و أورد شعره فی (مع 1: 41).
أطری فضله فی (تش 234) فی شعراء قم، و قال إن لعب گنجفه المتداول فی إیران و الهند و الروم هی من مخترعاته.
و توجد دیوان غزلیات علائی مرتبا علی الحروف عند أحمد أفشار شیرازی ابن الشیخ إبراهیم الشماع بطهران. د
ص: 734
راجع علاء سمنانی.
راجع علائی آشتیانی.
کان جراحا فی عهد الشاه عباس الأول الصفوی. أورد شعره فی (گلشن- ص 289) و قال فی (روشن- ص 463) إنه من شعراء دهلی.
و هو الشریف المرتضی أبو القاسم علی بن الحسین بن موسی (355- 436). قال فی الأمل رأیت دیوانه فی أقل من عشره آلاف بیت و علیها خط الناظم فاستنسخت عنها. و نقل عن دیوانه أیضا ابن خلکان. أقول: و دیوانه کبیر یقرب من عشرین ألف بیت مرتب علی سنی نظمه فی ست مجلدات. رأیت المجلد الأول و الثانی منه بخط جدید فی مکتبه السید محمد علی بحر العلوم المتوفی 1355 و هو ابن السید علی نقی الشهید بن محمد تقی بن محمد رضا بن السید بحر العلوم الطباطبائی النجفی. أول قصائده فی الافتخار بآبائه و ینتهی قصائده إلی ما إنشاؤه فی سنه ثلاث و أربعمائه. و نقل کاتب هذه النسخه فی آخرها صوره إجازه الشریف المرتضی المنقوله فی المنتسخ عنها عن النسخه الأصلیه التی کانت علیها إجازه السید بخطه (1) و قال فی تذکره النوادر إن النسخه التی علیها إجازه الشریف المرتضی بخطه موجوده .
ص: 735
عند السید محمد علی داعی الإسلام فی حیدرآباد دکن. و رأیت المجلد الثالث و الرابع منه فی مکتبه (السماوی) لکن ما استفدت منه شیئا و لا أدری إلی من انتقل بعده.
و المجلد الخامس و السادس رأیتهما فی مجلد کبیر کتب فی عصر الشریف و علی هامشه خطه، و قد کتب فی آخر النسخه ما لفظه [هذا آخر ما خرج من شعر الشریف الأجل المرتضی ذی المجدین- إلی قوله- أطال الله بقاه و کبت أعداه.] و کتب السید بخطه علی هامش الصفحه ما صورته و لفظه [قوبل و صحح و لله الحمد و المنه] و هذان المجلدان شاملان لما أنشأه فی عام سته عشر و أربعمائه إلی ما أنشأه فی آخر شهر رمضان من سنه اثنتین و عشرین و أربعمائه. و هذه النسخه رأیتها فی طهران فی مکتبه الأدیب الحاج میرزا أبی الفضل الطهرانی المطبوع دیوانه أخیرا. و الیوم موجود عند ولده الحاج میرزا محمد الثقفی بطهران فی محله پامنار و قد طبع أخیرا بمصر.
ترجمه و أورد شعره فی (لط 6- ص 15) و (روشن- ص 466)
و هو المیر ظهیر الدین إبراهیم من سادات قزوین خلف أولاده و زوجته بقزوین و سافر إلی العراق و تلمذ عند المولی أحمد الأردبیلی و أخذ تخلص علمی منه ثم رجع إلی قزوین فرأی ولده المیر ملکی و قد صار شاعرا فذا فکر راجعا مع ابنه إلی کربلاء ثم رجع إلی بغداد و رکب السفینه إلی البصره و منها إلی بحرین و هرمز و کرمان ثم أصفهان فتقرب عند الشاه عباس الصفوی و سافر معه إلی مشهد ثم هرات، کذا ذکره و أورد شعره فی (میخانه- ص 457)
هو ابن السید حسین بن السید سلیمان بن السید حسین بن السید عبد القاهر بن السید حسین التوبلی البحرانی المولود حدود 1280 و المتوفی نیف و أربعین بعد الثلاثمائه و الألف ذکر فی مقدمه طبع کتابه دلیل المتعبد و هو غیر الروضه العلویه له فی نظم وقایع الطف بلسان الحسکه المطبوع فی النجف
أو الروضه العلویه للشیخ إبراهیم البحرانی أبی الریاض صاحب جامع الریاض المذکور فی ج 5 ص 57 المشتمل علی أربع عشره روضه بعدد المعصومین استخرج منه هذا الدیوان المشتمل علی ثمانیه و عشرین قصیده بعدد
ص: 736
حروف القافیه، کلها فی مناقب أمیر المؤمنین ع رأیت نسخه منه فی مکتبه سیدنا الحسن صدر الدین بالکاظمیه، مکتوب فی آخرها، أنه فرغ الناظم من مقابلتها بالأصل المستخرج منه فی یوم الجمعه السابعه عشر من جمادی الأولی سنه خمسین و مائه و ألف من الهجره
مر بعنوان أبی بکر فی ص 37 و ترجم فی مجله المرشد
للسید حسین بن محسن (1268- 1352) مر أرجوزته فی الفلسفه فی 1: 491
ترجمه و أورد شعره السید علی خان فی السلافه- ص 527 و قال هو السید علوی بن إسماعیل البحرانی
علی بن محمد اختلط أشعاره بأشعار صاحب الزنج ترجمه فی (لس 11- ص 381) و مر بعنوان الحمانی
مر بعنوان الزینبی فی ص 408 و ذکر حاله النفیسی فی تعلیقاته علی لباب الألباب- ص 668
و هو المیر محمد طاهر من شعراء الشاه سلیمان الصفوی سکن أصفهان ثم سافر إلی کشمیر و مات بها فی 1136 له منظومه حداد و حلاج و دیوانه مدون مشحون بأنواع النظم أورد منها فی (گلشن 290) و عنها فی القاموس الترکی ثم الریحانه و هدیه العارفین 2: 317 و فی (نر 9- ص 374) سماه طاهر
اسمه المیر أبی تراب الطبیب الهمدانی ترجمه صادقی کتاب دار فی (خص 6 ص 80) و ذکر أن المولی حیرتی الهروی مصاحب المیر أبی تراب عمد إلی دیوانه و ألقاه ورقه ورقه فی النهر الجاری الکبیر و لم یبق منه باقیه
و هو الحکیم المیرزا محمد هاشم بن محمد هادی الشیرازی بن مظفر الدین حسین الخراسانی کان یعرف علوی خان و یلقب معتمد الملوک و تلمذ علی لطف الله الشیرازی جاء علوی خان من شیراز إلی الهند فی 1111 و هو ابن ثلاثین سنه و تقرب عند الملک و دعاه نادر شاه إلی إیران فلم یجب و مات فی 25 رجب 1162 و له فی الطب جمع الجوامع کذا ترجمه و أورد شعره فی (روشن-
ص: 737
ص 466)
راجع صاحب علی آبادی
راجع علی آسی
من شعراء أصفهان أورد شعره معاصره فی (نر 9- ص 431)
و الصحیح آهی کما مر فی ص 13 و فی (7: 357) و له خیال و وصال کما فی (لط 1: 17) و فی نسخه علی آتشی
و هو ابن السید مهدی بن السید رضا بن السید أحمد بن السید حسین بن السید حسن الطالقانی الحسینی النجفی الشهیر بمیر حکیم المولود فی النجف لیله الخمیس 17 ذی القعده 1300 و المتلمذ علی والده و علی الشیخ محمد حرز و الشیخ محمد جواد الشبیبی، و دیوانه هذا فی 600 ص أودعه فی البصره مع سائر کتبه التی کانت معه عند الشیخ أحمد العصفوری الأخباری حین سافر من النجف 1335 و منها إلی بندر لنجه و توفی فی لنجه 1337 فبیعت کتبه مع الدیوان کذا فی
ترجمته من کتاب غایه الأمانی فی أحوال آل الطالقانی للسید محمد حسن بن السید عبد الرسول الطالقانی و قد مر دیوان عمه السید باقر بن السید رضا و یأتی دیوان والده السید مهدی و غیرهم من الطالقانیین النجفیین
ابن صالح بن محمد بن إبراهیم شرف الدین الموسوی العاملی ذکره حفید عمه سیدنا الحسن بن السید هادی بن السید صالح المذکور فی تکمله أمل الآمل و ذکر أنه ولد 1247 من بنت الشیخ أسد الله الدزفولی صاحب المقابیس و توفی 1290
من جمع السید محسن الأمین مؤلف أعیان الشیعه المتوفی فی یوم الأحد ثالث رجب 1371 مر فی ص 102
المتخلص حزین مر بتخلصه المصرح به فی جمیع غزلیاته المرتبه علی الحروف رأیت نسخه ناقصه منه فی کتب الشیخ علی الکتبی الترک بکربلاء، تساوی غزلیات الحافظ الشیرازی، فی أوله قصیده بمنزله
ص: 738
الخطبه للغزلیات أوله:
ای دل افسرده خروشت کجاست
خامشی از زمزمه جوشت کجاست
ملک سخن زیر لوای تو بود
رامش دلها ز نوای تو بود
طنطنه پرده گشاییت کو
دمدمه نغمه سراییت کو
زمزمه سینه خراشت چه شد
ناله الماس تراشت چه شد
الموجود نسخته عند الشیخ محمد الجواد الجزائری فی النجف مر بتخلصه عارف قمی فی ص 669
ولد فی تبریز 21 رجب- 1312 ذو الید الطولی فی الأدب، یقرب شعره من سته آلاف بیت
راجع علی نقی الأحسائی
مر بعنوان دیوان العادلی فی ص 664
راجع دیوان محتشم کاشانی
کان معاصر السید نصر الله المدرس الشهید الحائری الفائزی، و قد قرظ السید نصر الله المذکور هذا الدیوان، و رأیت تقریظ السید نصر الله له فی دیوان السید نصر الله و الظاهر أنه هو علی بن أحمد العاملی المذکور آنفا
راجع علی خان المدنی
اثنان صغیر و کبیر، ذکرهما ابن خلکان فی (1: 358) و مر فی ص 32 بعنوان ابن نوبخت
راجع دیوان الزاهی البغدادی فی ص 399
هو السید أبی الحسین بن المتوکل علی الله إسماعیل بن المنصور القاسم بن محمد، المنتهی إلی القاسم الرسی الطباطبائی توفی جده الإمام المنصور فی 1029 و توفی والده المتوکل إسماعیل فی 1087 و توفی السید علی بن إسماعیل 1096 و دفن فی قبه الکاظمی کما ذکره ضیاء الدین یوسف فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و ذکر تصانیفه و منها الدیوان
و هو السید أبی الفضائل علی بن السید
ص: 739
إسماعیل بن زین العابدین الحسینی السنجانی المولد الغروی المسکن الملقب بالمحدث، مؤلف حملات اللیث فی الرد علی الأصولیین الذی کتبه بالتماس الحاج أحمد میرزا اللکهنوی بعد رجوعه عن زیاره سامراء فی 1295 و ذکر فیه بعض تصانیفه و منها دیوان شعره
آل موحی النجفی معاصر السید نصر الله المدرس الحائری الشهید رأیت فی دیوان السید نصر الله تقریظه لهذا الدیوان و له تذکره الشعراء الموسوم نشوه السلافه و محل الإضافه فی جزءین فی تذییل سلافه العصر للسید علی خان المدنی و النسخه فی مکتبه (السماوی) کتابتها 1156
رأیت فی بعض المجامیع رثاءه فی ست و ستین بیتا أوله:
دموع لیس تنقع من أوام
و إن سحت کماء المزن عام
أورد بعض مراثیه الشیخ لطف الله الجد حفصی فی مجموعته المکتوبه 1201
ذکر فی نتایج الأفکار ص 19 و مر فی ص 39- 40
له منظومه فی أصول الفقه سماه فی المقدمه البهجه المرضیه یشتمل علی 521 بیتا أوله:
یقول راجی الرب ذی الإحسان
علی بن الحسن الآرانی
توجد نسخه منه عند السید محمد علی الروضاتی بأصفهان، و آخر النسخه:
ذا الحکم معلوم من الشرع و لا
یخفی علی الحاوی به مفصلا
و هو الشریف أبو الحسن علی بن الناصر لدین الله أبی محمد الحسن الأطروش بن علی بن الحسن بن علی بن عمر الأشرف بن الإمام السجاد ترجمه فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و أورد رثاءه لمحمد بن زید الداعی الصغیر المتوفی بعد 303 و قال إنه من شعراء الیتیمه ترجمه الثعالبی و غیره
و هو السید زین الدین علی بن بدر الدین
ص: 740
الحسن بن علی النقیب بن الحسن الشهید بن علی بن شدقم بن ضامن بن محمد الحمزی الحسنی المدنی المولود 950 (فضله له) و المتوفی بالمدینه 1033 ترجمه حفیده السید ضامن بن شدقم بن زین الدین علی المذکور فی کتابه تحفه الأزهار و قال إنه کان عالما فاضلا کاملا فقیها محدثا قرأ علی والده بدر الدین حسن صاحب الجواهر النظامیه الذی ألفه 992 و قرأ علی السید محمد بن جویبر بن محمد الثماری الحسینی و قرأ علی الشیخ عبد الله بن حسن بن سلیمان المدنی المعروف بالسلیمانی، و قرأ علی الشیخ محمد بن أحمد بن خاتون العاملی، و قرأ علی المیرزا محمد بن إبراهیم الأسترآبادی مؤلف الکتب الثلاثه فی الرجال، و قرأ علی الشیخ محمد بن الشیخ حسن صاحب المعالم و ینقل فی التحفه کثیرا عن جده علی، و الظاهر أن نقله عن کتابه و قد یصرح باسم کتابه و یقول قال جدی علی فی زهره المقول و ینقل بعض القصائد له عن دیوانه منها القصیده الکوثریه و القصیده التهلیلیه أقول و کتابه زهره المقول فی نسب ثانی فرعی الرسول أی الساده الحسینیه موجود بخطه عند الحسین بن علی محفوظ، کتبه فی (1- ع 2- 1013) و انما کتبه تتمیما لکتاب والده بدر الدین حسن الموسوم المستطابه فی نسب سادات طابه و رد فیه من انتقد أباه و ألحق بآخر زهره المقول کتابا آخر أسماه نخبه الزهره الثمینه فی نسب أشراف المدینه و فرغ منه (8 رجب 1014)
المتخلص رجاء کما مر فی ص 355 قال فی شعرای معاصر أصفهان ص 207 إن له أیضا دبستان شعرا فی العروض و رکاز الدعوات و عمان الحساب نظم لخلاصه الحساب البهائیه، و گلستان أدباء و مختصر النجوم
و هو الحاج المیر السید علی بن السید حسین بن إبراهیم بن حسن الشهیر بالأخوی التقوی لأنه ینهی نسبه إلی موسی المبرقع بن الإمام الجواد محمد التقی توفی 1335 و ماده تاریخه (شد علی پاک بخلد برین) جمع دیوانه المیرزا محمد علی عبرت و کتبه بخطه النسخ الجید فی أربع مجلدات حکاه لی السید عماد الدین أحمد بن الحاج السید باقر بن أحمد بن محمد بن السید حسن
ص: 741
الأخوی المذکور و نسبهم مذکور فی آخر فروع الکافی المطبوع بطهران 1315 و فی مناهل الضرب فی أنساب العرب للأعرجی
و هو أبو الفرج علی بن الحسین بن محمد بن أحمد الأموی الأصفهانی البغدادی الکاتب الزیدی صاحب الأغانی و مقاتل الطالبیین (284- 356) ترجمه فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و أورد شعره
المذکور فی ص 82 جمعها الشیخ محمد السماوی المتوفی 1370 فی ألف بیت و ضمه مع دیوان ولده الشیخ عبد الحسین فی مجلد، اشتراه بعد وفاته الخطیب محمد علی الیعقوبی فی النجف
هو ابن محیی الدین عبد اللطیف مر له فی 3: 464 تحفه المبتدئ نظما و له تبصره المبتدئ فی الهیئه و أرجوزه النحو مر فی 1: 503
المتخلص ناله یأتی فی النون
مر فی ص 562 و ترجمه فی (لس- ص 382) أیضا
مر فی ص 187 بعنوان جامع شیرازی
و هو السید جمال الدین علی بن الحسین بن محمد بن صلاح بن بدر الدین الحسنی الصنعانی المؤیدی المتوفی 1131 ترجمه فی نسمه السحر و أورد شعره و ذکر أنه والد السید زید المؤیدی
مر بعنوان دیوان علم الهدی
و هو السید الشریف أبو البرکات علی بن الحسین بن جعفر بن محمد المنتهی إلی محمد الدیباج بن الإمام الصادق ترجمه ضیاء الدین فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و قال إنه حسینی نیشابوری و قد عده العتبی فی تاریخه من فضلاء دوله محمود بن سبکتکین الذی توفی 421
مر بعنوان دیوان ابن حماد فی ص 20 و ترجمه
ص: 742
فی (لس- ص 377)
الکبیر راجع علی خان المشعشعی
راجع علی القطیفی
و هو القاضی جمال الدین أبو محمد علی بن صالح بن محمد بن علی بن أبی الرجال، معاصر ضیاء الدین یوسف مؤلف نسمه السحر فیمن تشیع و شعر ترجمه فیه و ذکر أنه صنعانی زیدی ینتمی إلی عمر بن الخطاب، و إنه أخ أحمد بن صالح مؤلف مطلع البدور و أورد بعض شعره
المتوفی بها 1274 فارسی لطیف ذکره السید عبد الحسین شرف الدین فی بغیه الطالبین
و هو الملک الأفضل نور الدین أبو الحسن علی بن السلطان صلاح الدین یوسف بن أیوب (566- 622) ترجمه ابن خلکان و ذکر أنه أکبر ولد أبیه و ولی عهده و أورد شعره الذی أرسله إلی الناصر فی غصب حقه و جواب الناصر بکونه ناصره علی الغاصبین
مر فی ص 24 بعنوان دیوان ابن الرومی
و هو السید علی المعروف بالحاج مجتهد ابن عباس بن الحسین الشیرازی جاء إلی النجف و تلمذ علی الآخوند الخراسانی و مات بشیراز فی 18 رجب 1343 ترجمه فی فارس نامه ناصری و له فوائد مشروطیت و تقریرات أصول و دیوانه مشتمل علی الشعر العربی و الفارسی طبع بشیراز فی 1336 ش فی 90 ص منها 30 ص مقدمه فی أحواله و خاتمه فی خطبه النثریه و تخلصه فیها رحمت کما مر فی ص 356 و لیس رفعت کما فی فهرس مشار
التستری اللکهنوی المولود 1298 عربی کبیر طبع بعضه و هو تخمیس القصیده العلویه لوالده المفتی الذی توفی 1306 و نشر بعض قصائده فی مجله الرضوان و مر والده عزیز و یأتی أخوه وزیر لکهنوی
ص: 743
مر فی ص 32 بعنوان ابن نوبخت
و هو أبو الحسن علی بن أبی سعید عبد الرحمن بن أحمد بن یونس بن عبد الأعلی الصدفی المصری المنجم المشهور صاحب الزیج الحاکمی المعروف بزیج ابن یونس فی أربع مجلدات، قد کتبه بأمر العزیز بالله بن المعز الفاطمی و والده صاحب تاریخ مصر المعروف بتاریخ ابن یونس و قد ترجمهما ابن خلکان، و أما ابنه أبو الحسن علی ترجمه فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و أورد شعره و صرح ابن خلکان بأن له شعر کثیر و توفی بکره الاثنین لثلاث خلون من شوال 399
و هو سیف الدوله أبو الحسن علی بن عبد الله بن أحمد بن حمدان بن حارث بن نعمان بن راشد بن المثنی بن رافع بن الحارث بن عطیف بن محرثه بن حارثه بن مالک بن عبید بن عدی بن أسامه بن مالک بن بکر بن حبیب بن عمر بن غنم بن تغلب التغلبی ملک حلب و الثغور و دمشق و حمص المولود 303 و المتوفی 347 ترجمه مع نسبه کذلک فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و قال إنه اختار کل من أبی محمد عبد الله بن محمد بن فیاض و أبی الحسن علی بن المحمد السمسمانی عشره آلاف من مدائح الشعراء له
و هو أبو الحسن علی بن عبد الله بن جعفر بن إبراهیم بن محمد بن علی بن عبد الله بن جعفر الطیار الجعفری الحجازی ترجمه کذلک فی نسمه السحر و حکی عن مقاتل الطالبیین لأبی الفرج أنه حبسه المتوکل مع الطالبیین، و أورد جمله من أشعاره
و هو علاء الدین أبو المظفر علی بن عبد الله الکندی الدمشقی المشهور بالوداعی الشاعر المشهور (640- 716) ترجمه فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و حکی ترجمته عن تذکره الحفاظ للذهبی
و هو السید تاج الدین أبو تراب علی بن عبد الله بن علی بن عبد الله بن أحمد القزوینی، ترجمه الشیخ منتجب الدین فی الفهرست و قال إن شعره عشره آلاف بیت فی مدیح آل الرسول ص و فنون شتی
ص: 744
و هو أبو الحسین علی بن عبد الله بن وصیف الحلاء الناشی المتکلم الأدیب الشاعر المولود ببغداد 271 و المتوفی بها 366 ترجمه النجاشی و ذکر کتابه فی الإمامه و قال ابن خلکان إن له فی أهل البیت قصائد کثیره و قال الصفدی فی الوافی بالوفیات إن للناشی شعر مدون و إن أشعاره لا تحصی کثره فی مدح أهل البیت حتی عرف بهم
ابن علی بن سلیمان الصوفی المتوفی 670 مر له البدیعیه فی 3: 77
نزیل البصره أخیرا و المتوفی هو بعد 1355 جمع دیوانه أخوه السید محمد علی بن عدنان بعد وفاه السید علی و فیه قرب ألف بیت، منها قصیده فی رثاء الشیخ محسن بن الشیخ شریف الجواهری الذی توفی فی التاریخ المذکور و النسخه بخط جامع الدیوان عند الشیخ محمد حسن بن الشیخ محسن المذکور و مر دیوان والده السید عدنان الذی توفی 1340 فی ص 708- 709
المولود 1292 و المتوفی 1350 فیه مثنوی فی سوانحه و مراثی سید الشهداء و قصائد أخر عربیه و فارسیه جمعه بنفسه فی 16 شوال 1331 قال الأردوبادی فی الحدیقه المبهجه إنی رأیته بخط الناظم الجامع له.
مؤلف کشف الغمه الذی فرغ منه فی 687 مر فی ص 67.
المتوفی والده 1208 الموجود مراثیه فی مجموعه دونها الشیخ لطف الله بن علی الجد حفصی فی 1201 عند الشیخ محمد علی یعقوب الخطیب فی النجف.
ابن أبی القاسم علی الکبیر بن محمد بن أبی الفهم التنوخی المولود فی النصف من شعبان 365 أو 370 و توفی 447 ترجمه فی معجم الأدباء ج 14 ص 110- 141 و ذکر تمام نسبه إلی قضاعه و صرح بکونه شاعرا ابن خلکان عند ترجمته أیضا فی ذیل ترجمه أبیه المحسن قال
ص: 745
[أما ولده أبو القاسم علی بن المحسن التنوخی فکان أدیبا فاضلا له شعر لم أقف منه علی شی ء- إلی قوله- و کان یروی الشعر الکثیر، و هم أهل بیت کلهم فضلاء أدباء ظرفاء و لکن ذکر أنه ولد 365 بغیر تردید و فی معجم الأدباء ذکر أنه رزق فی قرب موته ولدا سماه أبا الحسن محمد بن علی فربی یتیما و صار قاضیا، إلی أن توفی 494 و انقرض بیته. و مر فی 178 بعنوان التنوخی الحفید.
داود بن إبراهیم التنوخی جد أبی القاسم المذکور قبل، ترجمه فی معجم الأدباء ج 14 ص 162- 191 و ذکر أنه ولد بأنطاکیه 278 و ذکر فی ترجمه ولده أبی علی محسن بن علی بن محمد أن دیوانه أکبر من دیوان أبیه، و حکی عن القاضی أحمد بن سعد الدین بن الحسین المسوری الیمانی الشهاری المتوفی 1079 أن التشیع کان دینه و دین أبیه و جده و الظاهر أن مراد المسوری هو أبو القاسم علی الحفید و أباه المحسن بن علی و جده علی بن محمد هذا الذی توفی بالبصره 342. و قد مر فی ص 178 بعنوان التنوخی الکبیر.
هو أبو الحسن بن بسام کما مر فی ص 18 و سماه فی (لس- ص 368) علی بن أحمد. قال ابن الندیم فی ص 214 له أخبار عمر بن أبی ربیعه و کتاب الزنجیین و دیوان الرسائل و مناقضات الشعراء و أخبار الأحوص و هو غیر علی بن نصر التمیمی المذکور فی معالم العلماء ص 140.
کما فی معالم العلماء. ص 135 و سماه فی الغدیر أبا محمد عبد الله بن عمار البرقی من شعراء أهل البیت، و هو ناظم القصیده النونیه التی مطلعها:
لیس الوقوف علی الأطلال من شأنی
و فیها قوله خطابا لخلفاء بنی العباس:
فقلدوها لأهل البیت إنهم
صنو النبی و أنتم غیر صنوان
قد قرأها الواشون به علی المتوکل العباسی فطار غضبا و أمر بقطع لسان الشاعر و إحراق دیوانه فلم یطل الا أیاما و توفی لذلک فی 245 کذا ذکر فی الغدیر ج 4 ص 124 و لکن فی آخر معالم العلماء لابن شهرآشوب عند ذکره للشعراء المجاهرین
ص: 746
فی مدح أهل البیت مثل السید الحمیری و العونی و غیرهما قال ما لفظه [علی بن محمد بن عمار البرقی خرقوا دیوانه و قطعوا لسانه ].
مر بعنوان أبی الفتح فی ص 46.
النباطی المتوفی 877 مر له ذخیره الإیمان فی 10: 14.
مر بعنوان أبی الحسن التهامی فی ص 39.
الشاعر المذکور فی دمیه القصر للباخرزی. بلغ فی الغلو مبلغا کما فی نسمه السحر عن الباخرزی.
مر بعنوان الحمانی فی ص 266 قال فی ذیل کشف الظنون إنه مات 245.
و هو القاضی جمال الدین علی بن محمد بن أحمد العنسی الصنعانی الزیدی المعاصر لصاحب نسمه السحر ترجمه فیه و ذکر شعره.
راجع المیرزا محمد علی بن أبی القاسم فی ص 739.
مر فی ص 30 و ص 698 أنه طبع 1310 بعنوان الأمیر جمال الدین أبی عبد الله علی بن مقرب بن منصور بن مقرب العیونی الأحسائی و طبع فی أوله ترجمه أحواله و قصصه فی البحرین إلی وروده للموصل فی 618 ترجمه فی أمل الآمل کذلک و قال عالم جلیل القدر شاعر أدیب له دیوان کبیر، تاریخ بعض قصائده 651 و کذا نقل عنه صاحب الریاض. أقول هذا الدیوان شرحه بعض الأصحاب المقارب لعصر الناظم، نسخه منه بخط محمد بن علی الحساوی تاریخ کتابتها 963 کانت فی مکتبه المدرسه (الفاضلیه) و بعد خرابها انتقلت إلی (الرضویه) أوله [الحمد لله المتفرد باستحقاق وجوب الوجود لذاته ...] و عبر فی الشرح عن الناظم بمحمد بن علی بن مقرب بن منصور الإبراهیمی المتوفی 629 و عدد الشارح فی آخر النسخه أمراء القرامطه من 289 إلی 633 فیظهر انتهاء عصر الشارح إلی هذا
ص: 747
التاریخ و کون وفاه الناظم 629 ینافی ما ذکر فی الأمل من تاریخ بعض قصائده 651 و قد جمع الشیخ محمد بن الشیخ طاهر السماوی النجفی المتوفی 1370 من شعر علی بن مقرب فی المراثی من المواضع المتفرقه ما یقرب من أربعمائه بیت، لم توجد فی دیوانه المطبوع. کتبها بخطه فی مجموعه من الدواوین اشتراها بعد موته الشیخ محمد علی الیعقوبی الخطیب فی النجف.
المتوفی 1289 ذکر فی أعیان الشیعه- ج 1 ص 405 فی طبقات شعرائهم.
ذکره ابن شهرآشوب فی المعالم ص 140.
و هو القاضی أبو الحسن علی بن القاضی أبی حنیفه نعمان بن محمد بن منصور المغربی المصری. کان والده مؤلف دعائم الإسلام قاضی مصر من قبل المعز الفاطمی إلی أن توفی 363 فأقیم مقامه ولده أبو الحسن علی إلی أن توفی 364 فأقیم مقامه أخوه محمد بن النعمان إلی أن توفی هو أیضا 389 ثم قام للقضاء الحسین بن أبی الحسن علی. و بالجمله کان القضاء یدور فی بیت النعمان إلی 401 فأخرجه الحاکم من بیته. و ترجم أبو الحسن علی هذا فی نسمه السحر و أورد شعره.
ابن الحاج جعفر بن الحسین الخطیب الشهیر فی النجف النجفی المولود بها 1313 کبیر مجموع بخطه فیه رثاؤه للشیخ محمد جواد البلاغی. و له البابلیات أو تراجم أدباء الحله طبع منه جزءان و ستطبع الباقی. و طبع بعض قصائده بعنوان الذخائر فی 1369 بتصحیح ولده الشیخ موسی.
مر بعنوان علی بن صلاح الدین یوسف فی ص 743.
نزیل شیراز. تتبع قصیده الخاقانی فی وصف ایوان کسری و فی وصف تخت جمشید الموجود تلاله فی شیراز. و طبعت القصیده المتجاوزه عن ثلاثین بیتا فی کتاب تذکره المؤمنین المطبوع 1372. ولد الناظم
ص: 748
بقریه لاله گون فی 1282 و سافر إلی سامراء و تلمذ علی تلامیذ المیرزا حسن الشیرازی و توفی فی رجب 1357 بشیراز، و طبع له کنز النصائح أو گنج سعادت نظما فی 110 ص. بشیراز فی 1325 ش.
ترجمه و أورد شعره فی المدائح المعتمدیه.
و هو الطالب للعلم و الناظم للشعر ترجمه معاصره سام میرزا (تس 5 ص 176) و أورد شعره
راجع علی در دزد
له مجموعه أشعار تحت عنوان گمشده طبعت بطهران 1376
وزیر معارف إیران سابقا و الناشر لتفسیر کشف الأسرار و المترجم للجزء الثالث من تاریخ أدبیات ایران للمستر براون و مؤلف رومئو ژولیت مقایسه با لیلی و مجنون و جامی و غیرهما طبع من منظوماته شاد باش فی 7 ص فی 1326 ش و فرعون یکتاپرست فی 10 ص فی 1338 ش و تفسیر سوره روم فی 1338 ش فی 12 ص
الحاج علی أصغر الشیرازی طبع مثنویه فی ثلاث دفاتر فی 29- 1333 ش فی 176، 191، 176 ص بطهران و مر بعنوان دیوان سیاف فی ص 481
و هو المیر علی أصغر الحکیم الریاضی ترجمه و أورد شعره فی (هفت 299)
أصله من قهپایه و سکن شیراز، و فی عهد وزاره محمد قلی تصدی لعمل نواحی شیراز و عزله صدرجهان ترجمه و أورد غزله و ذمه لمیرزا إبراهیم ابن المولی صدرا الشیرازی فی (نر 9 و 15 ص 386 و 544)
راجع علی أصغر شیرازی
ص: 749
و تخلصه أصغر کان من شعراء القرن الثالث عشر و بعض شعره مؤرخ 1287 توجد دیوانه فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 358 و فیها أشعار باللهجه النهاوندیه
راجع علی آجر تراش، و علی نقاش، و علی مهابادی، و علی نجف آبادی، و دیوان دیوانه أصفهانی، و مشتاق
یوجد بمکتبه السلطان عبد الحمید خان الأول فی إستانبول کما فی فهرسها و لا أظنه أحد المذکورین
راجع علی بن الحسین الأعسم
راجع دیوان أکبر فی ص 88
مر بعنوان سجادی بروجردی فی ص 431
لخوشدل النعمهاللهی الطهرانی طبع دیوانه بطهران فی 1356 فی 51 ص و فی مشهد 1372 فی 72 ص و طبع له عمده الأسرار بطهران 1340 فی 40 ص مع تصویر الناظم و لقب نفسه فیه نور علی شاه ثانی
طبع له سوز و ساز فی 1372 بطهران فی 119 ص
راجع دیوان بسمل و ندیم شیرازی
لدبیر نظام علی أکبر فردوسی طبع له عروسی تاج ماه فی 1353 بطهران فی 38 ص
معاصر النصرآبادی ترجمه فی (نر 1- ص 138) و أورد رباعیه و مر فی ص 88 بعنوان دیوان أکبر أصفهانی
هو ابن المیر هادی المشهدی السخی الشجاع مصاحب صادقی کتاب دار ترجمه فی (خص 4- ص 50) و ذکر أن الأشخاص الذین لهم رواتب منه فی کل سنه یزیدون علی المائه و أورد بعض قصیدته فی ذم أبناء الدنیا
ترجمه معاصره النصرآبادی و أورد بعض شعره یأتی بتخلصه وجهی فی الواو
ص: 750
و هو الحاج المیرزا علی أکبر بن شیر محمد صدر الإسلام دبیر الهمدانی طبع من منظوماته مثنوی صدریه بطهران فی 1340 فی 208 ص
مؤلف دمیه القصر ترجمه فی (مع ج 1 ص 343) و صرح بدیوانه العربی و الفارسی
ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 6 ص 159
قریه من نواحی دهخوارقان ترجمه فی (دجا- ص 100) و ذکر بعض شعره و ذکر أنه توفی فی عصر غازان فی 699 ستمائه و تسع و تسعین
و هو السید علی بن عبد الله الرضوی البرقعی القمی طبع له بطهران إلهی نامه فی 1366 فی 15 ص و مثالی نامه أیضا بها فی 1363 فی 24 ص
مر بعنوان حشمتی فی ص 256
هو ابن أفراسیاب پاشا کان والی البصره بعد أبیه من قبل ملک الروم العثمانی، و کان عارفا بالفارسیه و العربیه و الترکیه و من خلص الشیعه و کذا ولده القائم مقام أبیه بعده و هو حسین پاشا والی البصره و لکنه لبعض الأسباب هاجر إلی بلاد الهند أخیرا و بها توفی ترجمه النصرآبادی فی (نر 3- ص 67) و أورد بعض شعره
ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 346) و أورد ما سمعه منه من شعره
و هو شرف الدین علی الأکبرآبادی الهندی المتخلص پیام و المتوفی حدود 1150 و دیوانه فی حدود السبعه آلاف بیت کما فی نتایج الأفکار- ص 121
راجع دیوان علی جواهر رقم
ص: 751
و هو ظهیر الدین المیر علی الحسینی التبریزی الخطاط الشاعر الملقب قدوه الکتاب و واضع لأن وضع الخط المعروف بالنستعلیق ینسب إلیه و فی آیین أکبری- ص 75 طبعه لکهنو 1893 م قال: رأیت خط النستعلیق قبل میر علی هذا و توفی 850 کما فی شاهد صادق و لیس 885 کما فی امتحان الفضلاء ترجمه مفصلا الدکتور مهدی بیانی فی مجله پیام نوین 1: 6 لسنه 1337 ش نقلا عن مداد الخط لمیر علی الهروی و تاریخ رشیدی و گلستان هنر و مرآه العالم و مناقب هنروران و حالات هنروران و (دجا- ص 378) و امتحان الفضلاء ج 1 و أورد شعره بتخلص علی عن ظهر نسخه من کلیات سعدی کتابتها فی 840:
بحال زار علی رحمتی نمای و بخوان
حدیث بی زری از رنگ و روی همچو زریر
اگر چه شعر من از جنس قیمتی است چو خط
ولی چه حاصل أزین دو متاع بی تسعیر
و قال سلطان علی مشهدی فی صراط السطور المذکور فی ص 458 فی حقه:
نسخ تعلیق اگر خفی و جلی است
واضع أصلی خواجه میر علی است
بد معاصر بمجمع الأفضال
شیخ شیرین مقال شیخ کمال
أی کمال الدین الخجندی المتوفی 830، و أیضا:
خط پاکش چو شعرا و موزون
هست تعریف أو ز حد بیرون
و فی ریحانه الأدب و پیدایش خط و خطاطان عداه من کتاب المائه السابعه غلطا
یأتی بتخلصه فیضی
ترجمه و أورد شعره فی المعمی فی (لط 4 ص 98) و راجع علی شهاب و شهاب ترشیزی فی ص 553
و هو الشیخ علی بن قاسم الحلی الأسدی (1250- 1332) ترجمه و أورد شعره الشیخ علی الخاقانی فی شعراء الحله- ج 4 ص 127 و قد جمع دیوانه ابن أخته الشیخ أحمد الحائری فی قرب ألفی بیت و له تقریظ
ص: 752
فرهنگ خداپرستی المطبوع 1277 بعنوان الشیخ علی الحلی
راجع علی بن الحسین الجامعی
مر بعنوان حافظ جامی فی ص 221 و ترجمه فی مطلع الشمس 2: 444 و لعله والد سروی المذکور فی ص 444
مر بعنوان جاوید مازندرانی
و هو المیر السید علی خان الخطاط ابن المیرزا مقیم بن المیر شاهمیر التبریزی الذی هاجر مع اهله إلی عباس آباد أصفهان کان هو و والده المیرزا مقیم من الخطاطین و هاجر مع والده إلی بلاد الهند فتوفی بها والده و تقرب هو إلی اورنگ زیب عالمگیر فجعله خازن کتبه و لقبه جواهر رقم ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 7- ص 208) و أورد شعره و کذا فی (گلشن- ص 213) و (سرخوش- ص 49) و راجع سید کشمیری فی ص 483 و قال فی نمونه خطوط خوش- ص 151 إنه جن علیه و مات بدهلی 1094 و له ترجمه مفصله فی امتحان الفضلاء 2: 341- 357
المذکور فی ص 235 و طبع له تذکره العاشقین بلکهنو فی 1293
أورد شعره سنگلاخ فی تذکرته و قال اعتماد السلطنه فی (المآثر- ص 222) إنه مات فی 1286 عن ثمانین سنه من العمر، و أطری شعره
راجع علی الجاسم
راجع دیوان خاموش و له دیوان یشتمل علی مائه و عشرین رباعیه باللهجه اللریه الدارجه فی لرستان و له دیوان غزل و مختارنامه نظما
هو من أقارب السلطان یعقوب خان الترکمان الذی توفی 896 ترجمه الحکیم شاه محمد القزوینی فی (قز مج 6- ص 302) و أورد شعره
هو ابن المیرزا ذو الفقار و ابن عمه
ص: 753
آقا حسین الخوانساری و تلمیذه صار شیخ الإسلام بجرفادقان بعد رجوعه من أصفهان إلی أن مات بها أورد شعره النصرآبادی فی (نر 6- ص 185) قال و لکونه رجلا صالحا یرید الاستقاله من هذا المنصب و الظاهر أنه کان لخلاف له مع الداروغه الذی کانوا سموه آدم خوار لکثره ظلمه للناس و ترجمه فی تذکره حزین- ص 32 و (روشن 473)
و هو علی بن نظام الدین أحمد بن المیر محمد معصوم الحسینی الدشتکی الشیرازی الشهیر بالمدنی لولادته بالمدینه فی 1052 و جاور مکه و سکن الهند سنین و نال المراتب عند ملوکها و عاد أخیرا إلی أصفهان و شیراز و بها توفی حدود 1120 و له تصانیف کثیره، منها سلافه العصر و الدرجات الرفیعه و شرح الصحیفه و شرح الصمدیه و غیر ذلک و قد أورد الشیخ علی الحزین جمله من أشعار دیوان السید علی خان فی تذکرته و یوجد دیوانه بخط السید عدنان بن شبر فی مکتبه ولده شبر بن عدنان تاریخ کتابته 22- ج 2- 1337 و نسخه بمکتبه (السماوی) و أخری بمکتبه (کاشف الغطاء) فی 181 ص کل ص 22 سطر و بعض دیوانه ضمن مجموعه کشکولیه دونها هو و کثیر منها بخطه فی مکتبه (الخلانی) ببغداد، فیها کثیر من دیوان السید علی خان جمله منها بخطه النسخ الجید مکتوب علی بعضها هذا اللفظ: [لکاتبه علی صدر الدین ] و علی بعضها: [لکاتبه علی الصدر المدنی ] و فیه أشعار لأخیه السید محمد یحیی بن السید نظام الدین أحمد، منها قوله:
یا راحلین و قلبی راحل معهم
مهلا فلو لا کم و الله ما رحلا
و رأیت نسخه دیوانه التامه فی موقوفه آل السید عیسی ببغداد فیها فوائد کثیره منها مراجعاته مع أخیه السید محمد یحیی فی 1078 و مراجعاته مع السید حسین بن علی بن شدقم فی 1081 و فی 1092 و مراجعاته مع السید عماد بن برکات الحسینی و مع شیخه محمد بن علی الشامی و مع صدیقه الحکیم أبی الحسین الشیرازی و مع الشیخ الأدیب جمال الدین محمد بن عبد الله النجفی، و فیه أیضا جوابه للسید علی بن محمد الکربلائی فی 1094 و جوابه للسید حسین بن شرف الدین النجفی فی 1096 و نسخه أخری من دیوان السید علی خان المدنی فی مکتبه المدرسه الإسلامیه فی الموصل کما فی فهرس مخطوطاتها فی ص 41، و نسخه أخری فی مکتبه الشیخ علی کاشف الغطاء، و نسخه فی
ص: 754
مکتبه الشیخ محمد علی الیعقوبی ذکر فی أولها اسم السید علی خان و بدء بالبدیعیه له ثم بغیرها من شعره، و أخری عند (الملک) و أخری بمکتبه الآثار ببغداد عرفها گورگیس عواد فی فهرسه (2: 19) و ذکرنا له البدیعیه فی 3: 76 و ترجمه فی الروضات و مستدرک الوسائل و الحزین فی تذکرته ص 10 و ریحانه الأدب (1: 358) و نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و قال لاقاه بمکه فی 1114 و أرسل إلیه بالقصیده الطائیه و فی (سرو- ص 286) سماه سید علی معصوم
و هو علی بن خلف المشعشعی الکبیر ابن مطلب بن حیدر، والی الحویزه المتوفی 1088. کان بینه و بین السید حسین خلیفه سلطان مکاتبات، و لما تقلد خلیفه سلطان الوزاره بأصفهان مدحه المشعشعی، کذا فی سلافه العصر- ص 545 و له دیوانان عربی و فارسی، مر العربی باسمه الخاص خیر جلیس فی 7: 281 و نسخه أخری منه فی مکتبه (السماوی) و أخری فی المتحف العراقی کما فی فهرسها لگورگیس عواد المخطوطات الأدبیه- ص 19 و الفارسی عند صادق وحدت بطهران. قال السید شبر بن محمد بن ثنوان الحویزی فی رسالته المؤلفه فی نسب السید علی خان الوالی ما لفظه [إنا لما اجتمعنا فی زیاره رجب فی 1154 مع العالم اللبیب العارف الأدیب الحاوی من الکمالات کل نفیس، شیخنا المکرم الشیخ خمیس الخلف آبادی، ذکر أن الدیوان الفارسی للسید علی خان بن خلف غیر دیوانه العربی ] و قال الشیخ الحر فی أمل الآمل بعد ترجمه السید علی خان و عد تصانیفه، ما لفظه [و دیوان شعر جید، و شعر بالفارسیه] و کأنه أراد من الشعر الفارسی ما ذکره الشیخ خمیس. و قد مدح الشیخ عبد القاهر بن الحاج عبد العبادی دیوان السید علی خان بن خلف کما ذکره الشیخ الحر فی الأمل فی ترجمه العبادی المذکور.
ترجمه و أورد شعره فی (تس- ص 69).
راجع علی درجزینی.
هو ابن أخ الحاج محمد جان القدسی المقدس المفسر المحدث. ترجمه معاصره فی (نر 6- ص 166). و أورد شعره
ص: 755
فی گلستان مسرت- ص 458 و مطلع الشمس 2: 430.
هو من مشاهیر الکتاب و الخطاطین بها. ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 5- ص 149).
راجع علی هروی و علی تبریزی، و علی خراسانی و سلطان علی مشهدی، و سلطان علی قاینی.
کان ملازم فریدون جعفر. ترجمه أورد شعره فی (مجتس 6- ص 166).
و هو السید محمد علی بن الحسین خیر الدین بن نوازش علی الهندی. ذکر فی 8: 291 باسمه دیم النیسان و یأتی مثنویه نامه دانش.
و هو المیرزا معین الدین الخراسانی أصلا ترجمه المستوفی و أورد شعره معاصره فی (نر 4- ص 76) کان وزیر صفی قلی حاکم بغداد
أطری شعره و رثاءه لزوجته فی (لت 6) و قال إن دیوانه معروف بآمل و ساری مازندران. و کذا فی (لط 1: 20).
هو حفید میرزا علیکه و تخلصه رفیقی (1) ترجمه و أورد شعره فی (مجن 5- ص 111 و 383) و فی (حسینی- ص 123) عده من معاصری الجامی.
هو من رامتین من مضافات بخارا و نزل خوارزم و بها توفی. ترجمه و أورد شعره فی (مع 1- 338) و قال زرت قبره مع قبور سائر المشایخ بها.
هو خطاط ذکره فی المدائح المعتمدیه و قال جاء فی شبابه إلی أصفهان و مهر فی النستعلیق و مدح منوچهر خان.
اسمه علی رضا ابن میر عبد الواحد ذوقی. و یتخلص .
ص: 756
آگاه و مات 1189 ترجمه و أورد شعره فی (سرو- ص 346) و نتایج الأفکار ص 84 و گلستان مسرت. ص 530.
هو ابن رئیس حسین الرویدشتی من محال أصفهان ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 427) و أورد شعره.
کان من تلامیذ المولی محمد باقر السبزواری، و کان حیا فی سنه تألیف النصرآبادی کما فی ترجمته فی (نر 6- ص 189) کان مستوفیا بإیروان ثم شیروان و أخیرا اعتزل و نزل أصفهان و أورد بعض رباعیاته.
المذکور فی ص 157 مرتین. اسمه آقا جان و توفی 1304 و جمع دیوانه تلمیذه ثمر. و طبع دیوانه مع مقدمه لحسین فروغی علی الحجر بطهران فی 1305.
راجع علی رضا عباسی.
مر فی ص 167.
ترجمه و أورد شعره معاصر النصرآبادی فی (نر 6- ص 190) و قال سافر إلی الهند و رجع إلی أصفهان.
کان نزیل الهند. ترجمه و أورد شعره معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 400).
و هو الخطاط التبریزی الشاعر. ترجمه و أورد شعره فی گلستان هنر و عنه فی (دجا- ص 280) بعنوان علی رضا تبریزی و قال تلمذ علی علی بیگ التبریزی فی الخط و بعد خراب تبریز بید الروم هاجر إلی قزوین و کتب کتیبه المسجد الجامع بها ثم سافر مع فرهاد خان إلی مازندران و خراسان، و لما عرفه الشاه دعاه و بقی فی البلاط اثنی عشر سنه حتی الیوم. و قال معاصره النصرآبادی فی (نر 7- ص 207) إن کتیبه باب مسجد الشیخ لطف الله و کتیبه الصفه بالمسجد الجامع بأصفهان بخطه، و أن اسمه یطابق جمله خوشنویس عهد و لکن عبد الباقی أفضل منه. أقول و مقصوده باقی تبریزی المذکور فی ص 123 و کان علی رضا یعارض میر عماد القزوینی المذکور فی ص 767 فی الخط. و مر ابنه بدیع الزمان بدیعا فی ص 129
ص: 757
و ترجم أیضا فی امتحان الفضلاء ج 1- ص 229- 248 و پیدایش خط و خطاطان.
ص 140 و هو غیر رضا عباسی المصور النقاش المتوفی فی شوال 1044 و غیر رضا نقاش الکاشی ابن علی أصغر الذی ذکر صهره مصور فی (نر 9- ص 414) کما فصل ذلک کله الدکتور بهرامی فی مجله یادگار العدد 10 السنه الثانیه 1324 ش.
ص 37- 56.
و هو المولی علی رضا المعروف بعلی کرمانی، ساکن قلعه عسکر من بلوک کرمان ترجمه و أورد شعره معاصره فی (ض- ص 469) و قال إنه مرید رونق علی شاه
رأیت له منظومه باسم نصاب واژه های نو طبعت بطهران 1318 ش جمع فیها اللغات الموضوعه الجدیده الفارسیه
و هو ابن الشیخ محمد حسین النجفی المتوفی 1215 ترجمه فی تکمله الأمل و له تقریظ تخمیس البرده للشیخ محمد رضا النحوی المذکور فی ج 4: ص 8
هو حفید المیر شمس الدین نقیب الأشراف بسبزوار ترجمه و أورد شعره معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 97)
راجع دیوان علی شطرنجی
مر فی ص 470 بعنوان سمند گیلانی
و سماه فی (سرخوش- ص 74- 77) میان ناصر علی و قال إنه مفخر الهند و یحق أن یلقب ملک الشعراء ولد بسهرند (سرهند) و تلمذ علی الشیخ محمد معصوم و تخلص علی و تقرب عند سیف خان حاکم الله آباد، و بعد وفاته سافر إلی بیجاپور و تقرب عند ذو الفقار ثم جاء إلی شاه جهان آباد و مات بها فی 20 رمضان 1108 عن ستین سنه تقریبا و دفن حوالی قبر نظام الدین الدهلوی ترجمه و أورد شعره فی سرو- ص 129 و (تش- ص 349) و (خز- ص 328) و (نتایج- ص 475) قال دلاوری فی مقدمه تذکره سرخوش المسمی کلمات الشعراء- ص 9 إن سرخوش هو الذی جمع دیوان ناصر علی سرهندی و قال سرخوش إن
ص: 758
اتهامه بسرقه أشعار ملا ندیم غیر صحیح و طبع دیوانه فی بمبئی 1312 و لکهنو 1846 م و 1892 م فی 112 ص و کانپور 1872 م و جاء بعض مکتوبات ناصر علی فی (خیال- ص 242، 247، 291) و یأتی دیوان ولده باسم علی عظیم
هو سلطان علی ابن الشیخ صدر الدین موسی سیاه پوش الصوفی جلس بعد والده للإرشاد مده 38 عاما و مات ببیت المقدس فی الثلاثاء 18 رجب 830 و قبره هناک یعرف بسید علی عجم و دیوانه معروف ترجمه کذلک و أورد شعره بتخلص علی فی (دجا- ص 279) عن سلسله النسب صفویه و عنه فی ریحانه الأدب فی حرف السین و آل سیاه پوش معروفون حتی الیوم بآذربایجان و هو غیر السید علی الهمدانی الصوفی المذکور فی 1: 377 المتوفی 776
مر بعنوان رهی شاملو فی ص 395
هو رضا علی شاه و ذکر فی ص 366
و هو أخ المیر هدایه الله المذکور بعنوان عظیم أورد شعره معاصره فی (تس- 42)
السمرقندی و یعرف بدهقان علی شطرنجی کان معاصرا للامعی الجرجانی و مصاحبا لسوزنی ترجمه و أورد شعره فی (مع- ج 1 ص 344) و (روشن- ص 470) و هو متحد ظاهرا مع الشطرنجی السمرقندی المذکور فی ص 526
راجع دیوان شغال
مر فی ص 323 بعنوان درویش علی
سکن مدرسه جده بأصفهان و تلمذ علی الآقا حسین الخوانساری ترجمه معاصره فی (نر 6- ص 185)
راجع دیوان شهاب ترشیزی فی ص 552
راجع دیوان هبه الدین الشهرستانی
کان معاصر الحکیم رکنا ترجمه و أورد شعره معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 367)
ص: 759
هو الشیخ علی بن الشیخ عبد الحسین طبع مراثیه بعنوان معراج المحبه مع گنجینه اسرار لعمان سامانی، علی الحجر فی 142 ص بطهران 1315 و أخری فی 180 ص
راجع دیوان فانی بالفارسیه و دیوان نوائی بالترکیه
و هو علی بن قاسم بن نعمه الله بن ظهیر الدین الشیرازی المولود بمکه و المتوفی بالهند 1051 ترجمه و ترجم ابنه شهاب الدین أحمد بن الملا علی و أورد کثیرا من شعرهما فی السلافه- ص 172 و 182- 187
راجع جامع شیرازی فی ص 187 و هو ابن الحسین الشیرازی المذکور فی ص 252 ابن عزتی المذکور فی ص 760
الفقیه الأدیب سافر إلی کرمان فی أواسط المائه الثالث عشره له معیار اللغه ألفه بکرمان بأمر الحاج کریم خان، و طبع بإیران، و مات بعد 1300 بکرمان و دیوانه فی حدود الألف بیت بالعربیه موجود بخطه عند السید محمد الهاشمی بطهران
راجع دیوان صوتی یزدی فی ص 620
هو ابن السید مساعد الذی نزل عباس آباد أصفهان و بها توفی ترجمه النصرآبادی و أورد ملمعاته فی (نر 9- ص 398)
ابن المولی عبد الله بن محمد بن جعفر بن محب الله العلیاری التبریزی مؤلف بهجه الآمال فی الرجال، و له تتمیم منظومه زبده المقال فی الرجال و شرحه کما مر فی ج 3 ص 160 و ج 10 ص 136
و هو الشیخ علی بن ناصر علی السهرندی (السرهندی) من شعراء محمد شاه الهندی، و مات فی أواسط القرن الثانی عشر ترجمه و أورد شعره فی (نتایج- ص 495)
راجع علی نقاش
یأتی فی الفاء
ص: 760
راجع دیوان سلطان علی قاینی فی ص 458
هو ابن السید عابد کان واعظا خطیبا بخراسان و هرات، خطب باسم الأئمه فی هرات بأمر السلطان حسین بایقرا فی 903 فهجم علیه العوام و مات بنیشابور ترجمه و أورد قصیدته فی بهارستان فی تاریخ قهستان ص 220- 226 عن مجالس المؤمنین و تاریخ ابن حسام و قال کان له ذهنا وقادا یحفظ القصائد بسماع واحد
و هو علی بن سلیمان بن أحمد آل عبد الجبار القطیفی فی أربعه آلاف بیت من المدائح و المراثی ذکره لنا ابن أخته الشیخ محمد صالح بن أحمد آل طعان الستری
أورد شعره فی (مسرت- ص 79) و لعله مؤلف إحیاء حکمت و والد صفای قمی المذکور فی ص 609 أو أعظم شاملو المذکور فی ص 82 أو أحد الآتیین بعد هذا
و هو ابن شاهوردی خان والی لر کوچک و نزیل مشهد خراسان منفیا إلی أن توفی بها ترجمه النصرآبادی فی (نر- 2 ص 32) (روشن- 471) و أورد شعره
ابن أخت المولی واقف الخلخالی ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 173) و أورد شعره یأتی فی الواو
المتخلص ماهر ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 141) و أورد شعره یأتی فی المیم
راجع واله داغستانی
أورد شعره فی (سرخوش- ص 81) و لعله أراد ابن أخ المولی عبد الرزاق اللاهیجی الآتی فی الفاء بتخلصه فائز أو تلمیذ عبد الرزاق المتخلص واحد الآتی فی الواو
و اسمه محمد علی ابن أخ آقا رضی وزیر قم و ابن عم محمد رضا قمی المذکور فی ص 367 قال فی (نر 5- ص 113) إنه ماهر فی
ص: 761
الفنون و متبحر فی العلوم الرسمیه و أورد شعره
راجع سلطان علی مشهدی، و علی هروی، و سلطان علی قاینی و علی تبریزی
راجع علی بن عباس
مر بعنوان علی بن جعفر
المعاصر للشاه عباس الأول قال النصرآبادی فی (نر 13- ص 484) لما قتل الشاه ابنه حقی میرزا ذمه الشاعر و أنشد مؤرخا:
هر که فرزند جگر گوشه خود را بکشد
(ثانی حارث 1022) بی رحم بود تاریخش
مر بعنوان حالی کاشانی فی ص 227
راجع علی رضا کرمانی
هو ابن أخ السید محمد الثانی وصفه فی (تس 2- ص 45) أنه شاب شجاع من خدام الشاه طهماسب و أورد شعره
راجع دیوان ابن کمونه فی ص 28 و یأتی فی الکاف دیوان کمونه
و اسمه علی محمد خان لغری المتوفی 1250 من شعراء بلوچستان و مکران له أنیس السالکین کما فی حاشیه روضات الجنات فی تاریخ هرات- ص 538
یأتی فی المیم
أورد شعره فی (نر 10- ص 443) قال و اسمه ملا بقا
ذکره عبد الجلیل الرازی فی کتاب نقض مثالب النواصب- ص 239 و 252 و 628
طبع له منظومه وحدت ملی بالفارسیه فی 1352 فی 92 ص
ص: 762
طبع له منظومه فارسیه باسم سرگذشت پرویز بأستانبول 1330 ش فی 48 ص
مر فی ص 154
راجع دیوان السید علی خان المشعشعی
راجع سلطان علی مشهدی، و علی خراسانی
کما فی (سرو- ص 286) مر بعنوان السید علی خان المدنی
و مهاباد من محال أصفهان کان جماعا لأشعار المولوی الرومی، فجمع من غزلیاته ثمانین ألف بیت، و کان عنده النسخ الصحیحه من المثنوی و سافر إلی الهند و رجع إلی أصفهان و مات بمشهد خراسان ترجمه و أورد شعره فی (نر 5- ص 138)
راجع دیوان دیوانه أصفهانی فی ص 335 و ترجمه فی شعرای معاصر أصفهان ص 198
ترجمه و أورد شعره معاصره النصرآبادی فی (نر 5 ص 135) و نجف آباد من قری أصفهان بناها الشاه عباس و وقفها لمصارف تصرف فی النجف بالعراق
و هو محمد علی بیگ بن إبدال بیک بن علی قلی فرنگ کان جده نقاشا إفرنجیا أسلم، و نشا هو بأصفهان و صار نقاش باشی لطهماسب الثانی و نادر شاه و مات بمازندران فی 1167 کذا ترجمه و أورد شعره معاصره فی (تش ص 406)
و هو ابن الشیخ أحمد بن زین الدین الأحسائی، المجاز من والده فی 1236 کما ذکر فی 1: 141 طبع دیوانه هذا بطهران مع مقدمه فی أحواله للشیخ کاظم الطریحی فی 103 ص و نقل عن الدیوان فی لباب الألقاب رثاءه لوالده الأحسائی و فاتنا ذکر دیوان والده فإن له مراث متعدده أیضا
کما فی (نتایج- ص 85) و فی (گلشن) سماه نقی خان کما مر فی ص 108
ص: 763
هو ابن أحمد علی خان أصلهم من همدان و ولد إیجاد ببرهان پور و تخلص فی شعره إیجاد و مات 1189 ترجمه و أورد شعره فی (نتایج- ص 84)
یأتی بتخلصه قسمت
یأتی بتخلصه نقی کمره ای فی النون
له صراط الجنه فی الکلام فرغ من نظمه 1216 و طبع فی 1300 و له شرحه باسم سبل المعرفه
هو ابن السید أبی الحسن بن إبراهیم بن السید محمد تقی بن حسین بن السید دلدار علی النقوی اللکهنوی المعاصر المولود 26 رجب 1323 و من شعره دیوان البقیعیات
ابن المولی محمد صالح و أخ الآقا محمد سعید، و تخلصه سابق کما مر فی ص 414 سافر بعد أخیه إلی الهند و نظم بأمر سلطانها شاهنامه و توفی بها
راجع علی القائنی.
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 1- ص 14 و 189).
من الخطاطین. له أشعار بالترکیه و الفارسیه و هو تلمیذ سلطان علی مشهدی المذکور فی ص 458 مات 925 کما فی شاهد صادق أو 924 کما فی (گلشن- ص 481). و له رساله فارسیه فی الخط اسمه مداد الخطوط طبع فی آخر امتحان الفضلاء 2: 372- 381. و فی (مجتس 5- ص 148) أورد معماه باسم مهدی. و فی (نر 15- ص 525) أورد المعمی بعینه، و قال: و بعضهم یرجح خطه علی خط أستاذه سلطان علی المشهدی، و نقل قصه إسارته بید الأزبکیه و نقله إلی بخارا، و قوله فی قصیده:
طالب من همه شاهان جهانند و مرا
در بخارا جگر از بهر معیشت خون شد
و ذکر القصه و الشعر بعینه فی (خص 6- ص 89). و قال فی امتحان الفضلاء- 1:
59 إن الذی أخذه إلی بخارا هو ناصر الدین عبید الله. و قال مات بها فی 976 و دفن فی
ص: 764
مزار سیف الدین الباخرزی. و لیس التاریخ بصحیح.
کان یسکن بمدرسه عبد الرحمن الجامی بهرات و یستفید من الجامی. ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 88 و 262). و هو غیر سلطان علی الهروی المذکور فی ص 459.
هو ابن شهاب العارف الشهیر السیاح فی الربع المسکون ثلاث مرات و توفی 776 کما فی شاهد صادق و ترجمه فی (مع ج 1 ص 340) و أورد شعره و فی (النفحات- ص 399) و (عشاق- ص 134) و (لس 6- ص 212) و مر رساله فی إثبات تشیعه فی (ج 11: ص 9) للقاضی التستری، و جاء تاریخ وفاته فی (مسرت- ص 388):
شد رقم سال نقل آن والا
قطب عالی جنت أعلی
و هو مقدم علی الخواجه علی سیاه پوش المذکور فی ص 759. و مر له الرساله القدسیه فی أسرار النقطه و الأسرار القلبیه و أخلاق محرم و غیرها.
و هو ابن شادی خان الذی أوتی به بعد فتح قندهار فنزل گیلان و بها مات. و أبنائه أجلاء منهم علی یار بیگ هذا، ترجمه و أورد شعره فی (نر 3- ص 66).
اسمه حسن علی و تخلصه علی ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 312) قال إنه ساح فی البلاد و رجع بعد التسعین من عمره إلی یزد و بها توفی عن حدود المائه سنه، و جمع من شعره قرب ألف و خمسمائه و ضاعت البقیه.
و من الموجود مدیحه لأستاده المتخلص مؤمن الآتی ذکره.
راجع دیوان شرف یزدی فی. ص 517.
مر بتخلصه أرفع فی. ص 68.
و هو عماد الدین إسماعیل معاصر أبی سعید خان بسلطانیه. قال فی تاریخ گزیده- ص 824 و شعره أحسن من شعر بدر.
و هو ابن محمد تقی معین دفتر من خدام الروضه الرضویه. ولد بمشهد 1299 ش. و سکن طهران. طبع له چند غزل عماد
ص: 765
و یک شب در بهشت کما فی تذکره علوی ص 16.
راجع عماد قزوینی.
راجع عماد زوزنی.
راجع عماد تربتی.
راجع عماد قزوینی.
أورد شعره فی (تش- ص 113) و نقل عن بعض کونه ابن مختاری غزنوی. و کذا فی (مسرت- ص 531). و الظاهر اتحاده مع عمادی غزنوی.
راجع نسیمی شیرازی.
راجع نسیمی شیرازی.
المتوفی 1373 مر فی. ص 226 بتخلصه حالی الأردبیلی.
و طبع دیوانه فی مجلدین، الأول فی 144 ص. و معه إفاضه روحیه للسید قطب الدین و الثانی فی 222 ص. و طبع بعضه أیضا فی 1371 فی 64 ص. بطهران.
و هو السید میر عماد الدین. نزل خراسان و مدح السلطان حیدر بن الشاه إسماعیل. کذا فی (روشن- 475) عن نگارستان دارا.
و هو المشهور بملک عماد الخوافی الزوزنی معاصر حجه الإسلام الغزالی و مریده و تلمیذ السید حسن الغزنوی. ترجمه و أورد شعره فی (لت 1- ص 42) و (تش- 77) عن نفحات الأنس و (مع 1- ص 352) و توجد فی مکتبه (تاشکند) دیوان عماد الدین الخجندی کتبت فی 1268، کما فی فهرسها ج 2 ص 52. و ترجم فی سفینه الشعراء و عنه فی الریحانه و (روشن 474).
و هو الخواجه عماد الدین علی الکرمانی العارف معاصر الحافظ الشیرازی. مات بکرمان فی 772 أو 773 کما فی شاهد صادق و دفن بخانقاه له هناک. له غیر الدیوان مثنویات محبت نامه بیدلان نظمه فی 772 و محنت نامه و مونس الأبرار نظمه فی 766. و توجد نسخه من دیوانه کتبت فی 763 فی حیاته فی (سپهسالار 182) و أخری کتبت 981 أیضا فی (سپهسالار-
ص: 766
181). کما فی فهرسها 2: 643 و أخری فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 360 و رأی سنگلاخ نسخه منه بخط عبد الرزاق ابن أخت المیر عماد الکاتب و ذکره فی امتحان الفضلاء ج 1 ص 319 و نسخ فتوغرافیه فی مکتبه (جامعه طهران).
ترجمه فی (تش- ص 120) و حبیب السیر و رجال حبیب السیر ص 83 و (نتایج ص 465) و (حسینی- ص 207) و (لت) و عباس إقبال فی تاریخ مفصل ایران.
ص 552 و للدکتور ناظرزاده الکرمانی زندگی عماد فقیه مستقلا.
و هو عماد الملک الخطاط الفنان فی النستعلیق (961- 1024) قال النصرآبادی فی (نر 7 ص 207): و قد یرجحون خطه علی خط المیر علی التبریزی، فإنه وصل حد الإعجاز. و قد اتهمه الشاه عباس بالتسنن و أمر مقصود بیک فقتله حین ذهابه إلی الحمام لیلا. و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء ج 1 ص 279 إنه قطعه فی الطریق إربا إربا، فحمل جنازته تلمیذه المیرزا أبو تراب الخطاط الأصفهانی و دفنه بباب طوقچی و نقل عن میرزا صالح ابن المیرزا أبی تراب، أنهم منعوه عن عماره قبره و طردوا أولاده و أصحابه، و ذلک فی سلخ رجب 1024 و قال فی (روشن 474) إنهم لجئوا إلی بلاد الروم. و کان ابنه المیرزا إبراهیم أیضا خطاطا ماهرا، و کذا گوهرشاد بنت المیر عماد، و کذا بنو أخته المیر رشید و المیر عبد الرزاق و المیر یحیی، و صهره المیر محمد علی زوج گوهرشاد، و حفیده محمد أمین کلهم خطاطون، ذکروا فی امتحان الفضلاء المذکور.
و له آداب المشق المذکور فی 1: 29 طبع فی آخر امتحان الفضلاء ج 2 ص 381- 397. و ترجمه الدکتور مهدی بیانی فی نشریه دوستداران کتاب فی 1331 ش. فی 18 ص. و فی (حسینی- ص 213) ذکر قصه یشعر عن شجاعته و عدم إطاعته للشاه. و فی عالم آرا- ص 631895 و روضه الصفویه. و ذکر سنگلاخ فی امتحان الفضلاء- 1: 432 أن أرکان الخط أربعه: 1- بایسنقر فی الثلث 2- عماد هذا فی النستعلیق 3- أحمد نیریزی فی النسخ 4- درویش مجید المذکور فی ص 698 فی الشکسته. و مر معارضه فی الخط علی رضا عباسی فی ص 757.
من الخطاطین الأساتذه و دیوان شعره معروف. کذا ترجمه و أورد شعره فی (بهش 2- ص 394). و راجع عماد قزوینی.
ص: 767
راجع عماد فقیه.
له غزلیات، و مثنوی لیلی و مجنون کما فی (مجن 6 ص 121 و 312).
کما تخلص به فی شعره. و اسمه عماد الله فضلوئی الماهر فی الشطرنج. کان ملازم الخواجه شمس الدین محمد صاحب الدیوان و ابقا خان. ترجمه فی (بهش 1 ص 343) و أورد شعره، و کذا فی تاریخ گزیده- ص 822 و (روشن- ص 474).
لسرمدی آشتیانی، أدیب خلوت، علی بن إسماعیل.
طبع له تبریک نامه و چهارده بند و وطنیات کلها منظومات.
المسلم عند شعراء المشهد. ترجمه فی (مجن 2- ص 35 و ص 209) و ذکر شعره. قال و مخلصه موسوی و له جواب الشیخ کمال الخجندی.
کان نزیل خراسان. ترجمه فی (مجن 6- ص 122 و 312) و أورد شعره بعنوان السید عماد الدین العراقی الیزدی المولد نزیل هرات.
و هو عماد الدین الغزنوی أصلا، من شعراء القرن السادس و قیل إنه ابن عثمان المختاری الغزنوی الشاعر المتوفی 534. قال فی خلاصه الأشعار إنه نشا بشهریار من قری الری و اشتهر به، و سکن مازندران و مدح حاکمها، و سافر إلی بلخ و اتصل بالسنائی الغزنوی و ثم رجع إلی وطنه ری و لازم طغرل و بعد قتل طغرل انزوی عن الناس. و ذکر قصته مع عبادی الواعظ المتوفی 547 فی راحه الصدور ص 209 و قال فی الخلاصه إنه کان یلقب ملک الشعراء و کانوا یرجحون شعره علی شعر الظهیر الفاریابی و فیه خلاف. و مدح صابر و قوامی رازی و سراج الدین قمری و حسن غزنوی. ترجمه فی (اللباب 10) و النفیسی فی تعلیقاته علی اللباب ص 722- 728) و القزوینی فی بیست مقاله ج 2 ص 343- 354 قال فی مع 1 ص 350): إن دیوانه فی خمسمائه بیت، و لکن قال النفیسی إنه فی 2500 بیت و توفی 573 کما فی شاهد صادق و (تش 214) أو 593 کما فی خلاصه الأشعار أو 587 کما فی القاموس الترکی و عنه فی الریحانه. و نقل فی سخن و سخنوران عن تقی الدین بیک أنه غیر
ص: 768
عماد الدین الغزنوی المذکور فی اللباب. و قال الدکتور صفا فی تاریخ أدبیات ایران 2: 743: الظاهر أن العوفی فی اللباب اشتبه فی تسمیه الشاعر عماد الدین و نسبته إلی غزنین فإنه شهریاری و قد أخذ تخلصه من ممدوحه عماد الدوله فرامرز الباوندی.
هو أبو منصور ابن أحمد من قدماء الشعراء فی عهد السامانیه و توفی 360 کما أرخه فی (مع: ج 1 ص 350) و أورد بعض شعره، منها ما سمعه الشیخ أبو سعید أبو الخیر فقام مع مریدیه لزیاره قبر عماره لعماره قلوبهم. ترجمه فی (بهش 1- ص 235) و (اللباب: 8) و (روشن: 476).
هو نجم الدین أبو محمد عماره بن الحسن بن علی بن زیدان بن أحمد الحکمی الیمانی نزیل مصر و المقتول بها بأمر صلاح الأیوبی لأجل التشیع فی 569 کما ذکر فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر و ذکر له القصیده اللامیه فی رثاء أهل القصر.
هو تاج الشعراء المیرزا نور الله بن المیرزا عبد الله المتخلص جیحون ابن المیرزا عبد الوهاب المتخلص قطره الچهارمحالی الأصفهانی.
ترجم قطره و ابنه دریا المذکور فی ص 325 فی (مع 2: 421 و 129) و فاتنا ذکر والده المیرزا عبد الله جیحون و یأتی ذکر ولده محیط و أخیه قلزم. ولد عمان 1264 و توفی لیله الثلاثاء 12 شوال 1322 و دفن بوادی السلام بالنجف، کما نقل لی ذلک المعلم الحبیب آبادی عن ابنه المحیط. و طبع دیوانه باسم گنجینه اسرار فی الهند و إیران مع معراج المحبه و مستقلا. ذکر طبعاتها فی فهرس مشار مفصلا.
کان یمدح عبد العزیز خان کما فی (روشن ص 476).
من متقدمی الشعراء. نقل فی (دجا- ص 281) عن مونس الأحرار لبدر الجاجرمی غزلا له بقافیه الألف و ردیف نمی کند دوست.
مر فی ص 310 بعنوان خیام. و مر من أولاده شاهپور نیشابوری
ص: 769
فی ص 496.
هو شهاب الدین عمعق البخاری من شعراء بلاط الخانیه و الملقب أمیر الشعراء و المتوفی 551 کما فی شاهد صادق 1 و 542 کما فی (مع 1: 345) و دیوانه سبعه آلاف بیت، و لکن ما طبع فی تبریز 1307 ش. فی 44 ص.
فکثیر منه منسوب إلیه. ترجمه أبو الفضل البیهقی فی التاریخ المسعودی بتصحیح النفیسی. ص 1301- 1323. و فی تعلیقات النفیسی علی (اللباب ص 686) و الدکتور ذبیح الله صفا فی مقالات مجله مهر الطهرانیه و ترجمه فی (لت 1) و (اللباب 10) و (تش- 322) و (روشن 476). و له مثنوی یوسف و زلیخا ذو بحرین.
لمحمود بن عبد الصمد بن محمود فرهنگ. کان جده محمود من کتاب جریده فرهنگ فی عصر ظل السلطان. و ولد عمو فی 1285 ش.
و تعلم بأصفهان و طهران و سکن خوزستان و دون دیوانه هذا هناک ترجمه کذلک و أورد شعره فی (شعرای أصفهان. ص 335).
هو تخلص آخر ل نیر تبریزی محمد تقی حجه الإسلام صاحب آتشکده تخلص به مستعارا فی در خوشاب.
راجع عمید لویکی.
الخنجی اللاری أبو نصر وزیر أتابک سعد بن زنگی. مات هو و ابنه تاج الدین محمد فی قلعه إشکنوان فی 624 و فیها نظم القصیده الأشکنوانیه التی أولها:
من یبلغن حمامات ببطحاء
ممتعات بسلسال و خضراء
و لها شروح معروفه. توجد نسختان منها فی (سپهسالار 6829 و 3294). ترجمه فی فارس نامه و دستور الوزراء- ص 238 و لکن سمی القلعه إسکیوان و أورد شعره الفارسی.
هو فخر الملک عمید الدین الدیلمی ذهب إلی الهند و مدح السلطان محمد الیمینی، و مات 709 کما فی (تغ: 93) و له بنگ و باده فی المناظره بینهما نظما. أوله:
ص: 770
دی در میان باده صافی مزاج و بنگ
در مصعد دماغ من افتاد تیره جنگ
و قد تبعه فی ذلک فضولی بغدادی بالترکیه. ترجمه فی (مع 1: ص 353) و تاریخ علمای گیلان- ص 78 و قال فی (روشن- 477) إن لویک (لومک) من بلاد إیران.
أقول: و لعله نسبه إلی لویه فی رودبار بگیلان.
و هو المیر عنایه الله بن المیر محمد إبراهیم القاضی من کتاب دفتر السلطان. ترجمه و أورد شعره معاصره فی (تش- 406).
راجع دیوان عنایت خوزانی.
و هو أخ المیرزا صالح شیخ الإسلام بها.
ترجم و أورد شعره فی (نر 5- ص 104) و (دجا- ص 281).
هو ابن المیرزا مؤمن- و خوزان ناحیه عظیمه بأصفهان- سافر والده إلی الهند و ولد عنایت هناک و رجع و اشتغل فی موقوفات چهارده معصوم. ترجمه و أورد شعره معاصره فی (نر 5- ص 111).
راجع عنایه الله.
ترجمه و أورد شعره معاصره فی (تس 5- ص 177).
و هو المیر عنایه الله بن المیرزا حسن، من سادات دستغیب بشیراز. ترجم و أورد شعره فی (عم- 563).
راجع عنایه الله دیلمی.
کان یشتغل فی المکتبه الشاهیه بالکتابه، ثم صار کتاب دار بها. ورد شعره فی (هفت- ص 302).
کان شغله بهله دوز أورد شعره فی (خص 8- ص 239).
راجع تخلصه فکری.
هو والد الشاه صدر القزوینی المذکور فی ص 499. ترجم و أورد شعره فی (تس 3- ص 58) و وصفه فی (قز مج 6- ص 303)
ص: 771
بالظلم فی وزارته.
هو ابن الشاه صدر القزوینی المذکور آنفا و فی ص 499. ترجم و أورد شعره فی (تس 3- ص 62).
و هو محمد حفیظ بن الله یار بن عبد العزیز عزت. کان خطاطا ماهرا. أورد شعره فی (حسینی- ص 226).
لعلی دانشمند المتوفی 1120 له منظومه حسن و عشق بالفارسیه. کذا فی ذیل کشف الظنون- 1: 406 و ذکرناه فی 7: 17 و لا أظنه غیر عالی شیرازی الملقب دانشمند خان و نعمت خان الذی ذکرناه فی ص 676.
و هو السید محمد الکرمانی. نظم تاریخا لجلوس الشاه سلیم بن أکبر شاه فی 1014 کما فی (نر 13- ص 479).
لمیرزا عنبر. طبع له منظومه فی قبال قصیده الخاقانی الشیروانی
هان ای دل عبرت بین ...
فی 20 ص.
کان شاعرا قصاصا. ترجمه و أورد شعره تربیت فی (دجا- ص 282) نقلا عن مجمع الخواص لکتابدار، و لکن النسخه المطبوعه خالیه عن هذه الترجمه.
و هو الحاج المولی صادق ترجمه معاصره فی (عم- ص 103).
راجع عندلیب دارابجردی.
و هو الحافظ محمد تقی الماهر فی الموسیقی و الشعر. ترجم و أورد شعره فی (نر 9- ص 406).
للسید المیر محمد تقی الحسینی. کان یتخلص أولا بلبل فأمره المیرزا بهار الشیروانی المذکور فی ص 146 أن یتخذ عندلیب تخلصا. طبع دیوانه بکلکته 1309 و 1908 م. و إستانبول 1313 و لکهنو 1343 و الله آباد 1926 م.
لمحمد حسین خان بن فتح علی خان صبا الکاشانی تلقب ملک الشعراء بعد والده و قد ذکر والده المذکور فی ص 592 اسم ولده هذا فی أول
ص: 772
شهنشاه نامه فقال:
حسین ای گران مایه فرزند من
چو آویز در گوش کن پند من
ترجمه فی (مع 2: 352) و أورد ما یقرب من تسعمائه بیت من شعره. و هو والد محمود خان ملک الشعراء. و یأتی أخوه محمد قاسم فروغ و ذکرهم جمیعا فی (المآثر- ص 195).
لمحمود خان کما ذکره عبرت فی نامه فرهنگیان الموجود نسخته فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 692.
هو أبو القاسم حسن بن أحمد البلخی. مات أبواه فی صغره و اشتغل بالتجاره فأفلس بعد أن وقع بید السراق و قطاع الطریق فأخذ یمارس الأدب و أعانه قریحته علی ذلک فترقی أمره و لقب ملک الشعراء و تأمر علی أربعمائه شاعر فی بلاط محمود الغزنوی ثم فی بلاط ابنه مسعود. و نظم ثلاثین ألف بیت لم یبق منه الیوم سوی زهاء الخمسه آلاف فی دیوانه و مثنویات وامق و عذراء کما فی (بهش 1- ص 341)1).
و شاد بهر و عین الحیاه و خنگ بت و سرخ بت المذکور فی 7: 366 أو سرخ بت و خنگ بت و خسرو و شیرین کما استظهر الأخیر فی فهرسی (المجلس 3: 365 و سپهسالار 2: 645) و قال فی (لت (1)) ولد ببلخ و مات 431 و کذا فی شاهد صادق و تاریخ گزیده. ص 821 و (تش 304) و (نتایج- ص 459) و (لب 9) و هفت إقلیم و (مع 1: 355) و (خز: 317) توجد نسخ الدیوان فی (سپهسالار) و (المجلس) و (الملک) و (فخر الدین النصیری) و غیرها کثیرا.
و طبع دیوانه فی نولکشور علی الحجر فی 140 ص. فی 1922 م. و طبعه السید أبو القاسم الخوانساری بطهران 1298 و طبع بمبئی 1321 و مع مقدمه لیحیی قریب بطهران فی 176 ص.
و اسمه محمد جواد. ولد بأصفهان و توطن طهران فی عصر محمد شاه قاجار (1250- 1264). ترجمه و أورد شعره فی (مع 2: 350) و قال فی (المآثر- ص 206) إنه کان ماهرا فی النستعلیق و کان معجبا بخطه.
و هو المیرزا محمد حسین ملک الشعراء أرشد 6
ص: 773
أولاد هما الشیرازی الأصفهانی (1260- 1308) مات بأصفهان و دفن بتکیه میر فی تخت فولاد و دیوانه فی حدود الثلاثه آلاف بیت عند جلال الدین همائی سنا المذکور فی ص 472 و مر أخوه طرب فی ص 646.
لجلال الدین أبی الفضل علی الطالقانی (1266- 1333) من مشایخ السلسله العلویه الرضویه المعروفیه. مات بطهران و دفن عند قبر ابن بابویه بالری له عقائد حقه و إثبات نبوت و ولایت و مثنوی أنوار قلوب السالکین و دیوان حقایق المناقب و مثنوی إشارات حسینیه و رساله آیینه جهانبانی و دیوان غزلیات ذوقیه ذکر الجمیع ابنه محمد فی کتابه التجلیات و ترجمه فی طرائق الحقائق ج 3 ص 275. و طبع منتخب دیوانه علی الحجر بطهران فی 1332 ش.
و طبع له تقریظ علی شمس المناقب لسروش الأصفهانی فی 1300 مع مقدمه حسن قلی کرمانشاهی سلطانی.
و هو محمد بن جلال الدین عنقا المذکور آنفا ولد 1306 بطهران ترجمه عبرت نائنی المذکور فی ص 705 فی کتابه نامه فرهنگیان فی 25 صفحه. و ترجم نفسه فی کتابه التجلیات و له حیاه بعد از مرگ
لصادق عنقا بن محمد بن جلال الدین أبی الفضل علی العنقاء الطالقانی المذکور آنفا. ولد 1335 بطهران و تلمذ علی والده و له تذکره سیر خرقه چهل پیر و مثنوی جنته و دیوان غزل و پدیده های فکر و دانشمندان ذره بینی و طبع له کوکب أدب فی 35 ص بطهران فی 1354.
و هو المیرزا محمد رحیم خان بن محمد خان قاجار حاکم سبزوار. ترجمه و أورد شعره فی (مع 2: 349).
و هو المیرزا محمد رضا چلبی بن الحاج صالح چلبی.
ولد بالقسطنطنیه و مات فی العقد الثلاثین من عمره فی قندهار و نقل إلی المشهد و دفن فی دار السعاده و دیوانه فی خمسه آلاف بیت. ترجمه کذلک فی (دجا- ص 107) عن قصص الخاقان و تذکره بیاض صائب و کذا فی ریحانه الأدب و (تش- ص 32) و (مسرت ص 216) و (حسینی- ص 210) و فی (تغ 94) و (دجا- ض 108) نقلا ترجمته عن
ص: 774
النصرآبادی، و لکن لا یوجد ذلک فی المطبوع من تذکرته.
لمحمد جواد بن عبد الرضا العواد البغدادی فیه جمله تواریخ إلی 1142 و فیه جواباته للسید نصر الله المدرس الحائری رأیت نسخه منه فی مکتبه آل السید عیسی (العطار ببغداد) أوله: [الحمد لذی الجلال ].
و اسمه المیرزا عبد الله بن المیرزا أحمد السنندجی الوزیر الوالی المقتول فی فتنه سنندج 1235 ترجمه فی (مع- ج 2 ص 351) و ریحانه الأدب.
کان حاکما بلار ترجمه و أطری شعره الحزین فی تذکرته ص 86 و عنه فی لارستان کهن. ص 198 و (روشن 486).
هو تخلص عبد الله خان أوزبک أعظم ملوک الأوزبکیه ترجمه الصادقی فی (خص ص 16) و أورد شعره الترکی و الفارسی راجعه.
ثلاثون ورقه کما ذکره ابن الندیم ص 233 و فی ص 227 ذکر أن المراد الورقه السلیمانیه التی فی کل صفحه منها عشرون سطرا.
و هو نور الدین محمد بن محمد بن یحیی البخاری فی القرن السابع صاحب لباب الألباب و جوامع الحکایات و منظومه مدائح السلطان علی زنه حدیقه الحقیقه للسنائی. أورد بعضها فی القسم الأول من جوامع الحکایات کما فی فهرس مکتبه جامعه طهران 2: 25.
هو أبو محمد طلحه بن عبد الله بن أبی عون الغسانی المعروف بالعونی ترجمه ابن شهرآشوب فی آخر معالم العلماء ص 135 فی طبقه الشعراء المجاهرین فی مدیح أهل البیت، و جعله عدیل السید الحمیری و قال إن العونی قد نظم أکثر المناقب و یتهمونه بالغلو و إکثاره لنظم المناقب صار منشأ هذه التهمه مع نزاهه ساحته عنه و قد أورد ابن شهرآشوب فی کتابه المناقب کثیرا من شعره و استخرجه السماوی منه مع بعض متفرقات أخر من شعره جمعها و رتبها فی دیوان یربو علی ثلاثمائه و خمسین بیتا، و منها قصیدته المخمسه الموسومه بالمذهبه. و عنه أخذ فی الغدیر 4: 120 ظاهرا.
و التوصیف بالغسانی وقع فی مناقب ابن شهرآشوب عند ذکره لما نظمه العونی فی شأن
ص: 775
مسجد براثا، و لکن فی معالم العلماء ص 135 و کذا نسخته المخطوطه القدیمه بدل الغسانی، العتاب و کما یحتمل تصحیف أحدهما یحتمل صحه کلا الوصفین و علی أی فالغسانی هذا غیر الغسانی الذی ذکره ابن الندیم فی ص 233 بقوله [الغسانی أبو محمد مقل ...] لأن العوفی هذا مکثر کما عرفت، فلا یعد من المقلین.
لشرف الدین عیسی بن الحجاج المتوفی 780 له البدیعیه کما فی کشف الظنون.
کان الخطاط هاجر إلی گیلان و تقرب إلی أحمد خان و مات 965 ترجمه و أورد شعره فی (دجا- ص 282) نقلا عن تذکره نتایج الأفکار و فی نتایج- ص 466 و جاء فی (دجا- گلشن- ص 295) ناکویی.
و هو ابن شمسی المذکور فی ص 545 و هو ابن عبد الملک البغدادی مصاحب الصادقی سنین ترجمه فی (خص ص 251) و ذکر أنه تمم دیوانه و أورد بعض شعره. له تذکره للشعراء بالترکیه اسمه گلشن شعراء و منظومه فارسیه اسمه منظر الأبرار کما فی (هدیه العارفین 1: 48) و له ولد شاعر اسمه مرادی کما فی العراق بین الاحتلالین: ج 4 ص 111. و توجد بخط عهدی نسخه من قانون أدب لحبیش التفلیسی فی (سپهسالار- 11) کما فی فهرسها 2: 249.
حکی فی (دجا- ص 282) ترجمه الشاعر و شعره عن معاصره مؤلف مذکر الأحباب و ذکر أن له قصیده فی مدح السلطان سعید مصراع أول کل بیت تاریخ تولده و المصراع الثانی تاریخ جلوسه.
راجع دیوان عرشی تبریزی.
. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 71) و (روشن 486) و قال له مثنوی فی قبال مخزن الأسرار اسمه گوهر شهسوار مر بعنوان عبدی فی ص 704.
قال فی (تغ- ص 94) کان مصاحبا للقاضی نور الله التستری و له دیوان و فی (روشن 487) أن اسمه القاضی عبد الرزاق و تخلصه عبدی بالباء عن نگارستان سخن و نشتر عشق.
ص: 776
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص- ص 265) و أورد شعره، و هو من شعراء شاه طهماسب و ترجم فی (تش- ص 221) و (حسینی- ص 211) و نقل فی (گلشن- ص 295) عن بعض، اتحاده مع عرشی، و لیس بصحیح. راجع عرشی تبریزی.
اسمه المیر مراد. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس- ص 154) و أورد شعره. و قال فی (گلشن- ص 295) إنه حکیم معاصر للشاه عباس و دیوانه معروف. و عنه أخذ فی ذیل کشف الظنون ظاهرا.
راجع عهدی ترشیزی.
کان معاصر جاهی صفوی المیرزا إبراهیم. و له قصائد. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 295).
الحکیم الشاعر معاصر المعزی و النظامی العروضی و اسمه عبد الرحیم ترجمه فی (مع: ج 1 ص 354) و ذکر رثاءه للباخرزی و رثاءه لأستاده الشیخ أبی علی سینا. و کذا فی (اللباب 6).
ترجمه و أطری شعره فی (مجن 3- ص 87 و 261) و عنه فی (روشن 488).
راجع عیانی هروی.
و اسمه أحمد خان. ترجمه الهدایه فی (ض- ص 468) و أورد شعره و کذا فی (عم: 107).
و هو محمد بن محمود الشیرازی المتخلص عیانی، الملقب دهدار. صاحب خلاصه الترجمان الذی ألفه 1013 و جامع الفوائد ألفه بعد الرجوع من الهند، و جواهر الأسرار الذی أخذه عن ذخائر الأسماء للسید حسین الأخلاطی و منظومه اسمه سجنجل و المدفون فی الحافظیه بشیراز ترجمه فی (خص- 231) و (تش 152) و (عم- ص 464) و توجد شعره بخط فی گنجینه گران مایه- ص 273- 276 الموجود بجامعه طهران. و هو من الحروفیه ظاهرا و له الراد علی النقطویه کما فی عرفات العاشقین و له قصیده فی مائه بیت.
ص: 777
کان نزیل بلاد الروم. ترجمه معاصره فی (بهش 2- ص 392) و أورد شعره و قال کان فرءا و یسکن الروم.
راجع عیانی خفری.
ترجمه معاصره الصادقی کتاب دار فی (خص- ص 231) و نقل عنه ما سمعه من شعره فی الجواب عن الخمسه النظامیه. قال کنت أظنه رازیا حتی قال لی إنه هروی، و هو من جماعه حیدر چرخی و من إیل تکلو.
و هو مؤلف کتاب تکمله الاخبار الذی وصف نفسه فی مقدمته بقوله [العبد الفقیر الحقیر ... علی الملقب زین العابدین عفی الله عنه و عن أبیه عبد المؤمن بن صدر الدین ...] کان فی دیوان الشاه طهماسب و اعتزل فی 973 و سکن أردبیل و هناک ألف کتابه المذکور باسم پری خان خانم بنت الشاه طهماسب فی تاریخ ملوک الطوائف بإیران، و نسخته عند (الملک) کما فی مقدمه شهریاران گم نام.
و هو السید عیسی بن محمد علی العاملی الأصفهانی نزیل همدان. کان ابن أخ السید صدر الدین العاملی المتوفی 1263. ذکرنا مثنویه الموسوم الزهره السنیه فی الزای.
ابن السید جعفر بن محمد بن حسن بن المقدس الأعرجی السید محسن صاحب المحصول البغداد الکاظمی. له رثاء السید عبد الکریم بن الحسن الأعرجی المتوفی (1308) أوردها السید جعفر الأعرجی فی کتابه نفحه بغداد فی نسب الأعرجیین الأمجاد و له أیضا تقریظ مناهل الضرب کما هو مکتوب علی النسخه.
هو ابن طالب خان حاکم تبریز. ترجمه فی (دجا- ص 282) نقلا عن لطائف الخیال و أورد شعره.
و هو القاضی عیسی ابن الخواجه شکر الله. کان والده مستوفیا لحسن بیک، و معلما للسلطان یعقوب. و لما جلس هذا علی سریر الملک، قلد القاضی الصداره و کان ینظم کل یوم عشر غزلات. و بعد وفاه السلطان یعقوب عزله الصوفی خلیل و صلبه فی شهور 896. ففر الشعراء من تبریز. قال المیر علی شیر فی (مجن 6- ص 118 و 293) إنه کان متکبرا ورد علیه القزوینی فی ترجمته و ذکر مظالم المیر علی شیر
ص: 778
للناس. و سماه سام میرزا فی (تس 4- ص 72) بقاضی میرک. و قال کان یسکن قزوین و ذکر تاریخ قتله کما مر، و ذکر ابن عمه الشیخ نجم أیضا. و قال سنگلاخ فی امتحان الفضلاء 2: 141 إنه رأی قصائد القاضی مسیح الدین عیسی بخط عبد الجبار صدر الصدور. و توجد شعره بخطه فی گنجینه گران مایه. و سماه فی (تغ- ص 94) بالقاضی مسیح الدین الساوجی و قال إن تخلصه عیشی.
و اسمه میرزا مسیح من الکسبه ترجمه النصرآبادی فی (نر- ص 386) و أورد شعره.
ذکره معاصره النصرآبادی فی (نر- ص 285) و أورد شعره و قال توفی بالهند و عنه أخذ فی (گلشن- ص 296) و (مسرت- ص 229) و (تغ- ص 94).
بن لطف الله بن المطهر بن الإمام شرف الدین الحسنی الیمانی المنجم الأدیب. ترجمه ضیاء الدین فی نسمه السحر و أورد شعره.
ذکرناه فی دیوان حلمی شوشتری و لعله الهروی أو غیره من الآتیین.
ترجمه فی (دجا- ص 283) و أورد شعره نقلا عن جنگ کتابته 1135.
و هو المیرزا محمد رضا. ذکر فی نجوم السماء ص 300 أنه نظم تاریخ وفاه السید مهدی حفید السید نعمه الله الجزائری.
فی 1206
کان یتخلص أولا محنتی سافر إلی دهلی و تقرب عند محمد أکبر کما فی (گلشن 296).
اسمه المیرزا علی محمد تلمیذ المیرزا نصرت. ترجمه فی الشعراء، و (عم- ص 564) و أورد شعره.
کما فی (تغ ص 94) و الصحیح عیسی کما مر.
المعروف بکل عیشی لأنه کان أقرع کما ذکره فی (بهش 2 ص 403). و أورد بعض هزلیاته و کذا فی (روشن 488).
ص: 779
هو طالب علی خان بن علی بخش، تلمیذ محمد حسن قتیل. مات هو و زوجته فی 1240. أورد شعره فی (گلشن- ص 296) و (مسرت- ص 359).
و هو الحافظ علی بن نور الغوری الهروی المتخلص عیشی. له قصیده مصنوعه فی مدیح السلطان حسین میرزا بایقرا، و قد کتب لها مقدمه منثوره قال فیها إن المخترع للقصائد المصنوعه هو السید ذو الفقار الشیروانی کما ذکرناه فی ص 339- 340. أوله: [ترصیع جواهر محامدی که مطلع ...
حریم حرمت کوی تو جنت أبرار
شمیم نکهت موی تو راحت أحرار ...
] و قال فی تاریخه فی 908:
تاریخ سال و مدت نظمش چو عقل جست
گفتم جواب أو که بیک سال شد تمام
و له قصیده مصنوعه أخری فی مدیح الشاه إسماعیل حین ورد خراسان. أوله: [نظم لئالی قصائد حمد و سپاس و عقد جواهر ...
شراب شربت ذوقت شفاست ای دلدار
عذاب محنت شوقت بلاست بی مقدار
و له أخری سماه ممتاز البدائع. توجد نسختها مع قصائد أخر له فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 531 و نقل ترجمته عن (تس 4 ص 69) و قد ذکرناه فی (ص 224).
السید صدر الدین بن محمد أمین فضل الله العاملی المتوفی 1360 توجد عند بعض ولده” السید صدر الدین” فی النجف.
السید محمد حیدر الحسینی العاملی المتوفی 1369. طبع له المنتخبات المختارات.
هو مهذب الدین أبو الحسین أحمد بن منیر بن أحمد بن مفلح الرفاء الطرابلسی الشامی المتوفی بحلب 543 و المدفون بجبل جوشن. ترجمه القاضی فی (لس- 456) و له الرائیه المشهوره به التتریه المذکور تخمیسها فی:
9- 10 و هو غیر السری الرفاء.
و هو المیر عین علی الحسینی،
ص: 780
کان مکثرا من الرباعیات التی أورد جمله منها فی (نر 9- ص 254).
و هو الأمیر عین القضاه ابن أخ القاضی مسعود بن المیر عبد الصمد القاضی بری بعد جده القاضی سیف الدین. ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 40) و أورد شعره.
هو أبو الفضل عبد الله بن محمد بن علی بن الحسن المیانجی الهمدانی السهروردی الصوفی من أصحاب محمد بن حمویه. توفی مصلوبا بهمدان فی الأربعاء 7 ج 2- 525. له التمهیدات المشحون برباعیاته و زبده الحقائق و شکوی الغریب عن الأوطان و مدار العیوب فی التصوف و یوجد من مکاتیب عین القضاه فی مکتبه جامعه طهران ثلاث نسخ مصوره. ترجمه فی (النفحات ص 371) و (عشاق- ص 68) و (حسینی- ص 206) و هدیه العارفین 1: 455 و (تغ- ص 94) و (نتایج- ص 453) و (دجا- ص 283) و (مع 1: 340) و ریحانه الأدب. و قد خلط شعره مع شعر أبی سعید أبی الخیر کما فی مقدمه النفیسی علی سخنان أبو سعید- ص 59 و لا یتخلط علیک الرجل مع عین القضاه صاحب السبعیات فی القرن العاشر.
للسید صدر الدین بن السید مراد رئیس المجمع العلمی التاجیکی بتاجیکستان (1256- 1333 ش) ألف نمونه أدبیات تاجیک طبع أولا بالحروف العربیه فی سمرقند 1925 م. ثم أعید طبعه علی الحروف اللاتینیه فی بلده دوشنبه فی 1940 م. و له شیخ الرئیس و رودکی و بوستان سعدی. و له منظومات یادگار و خونده و آدینه و غلامان و یتیم و مرگ ربا خوار و بخارا.
هو عبد القیوم الفراهانی. نزل الهند و تقرب عند جهانگیر ثم قاسم خان حاکم بنگاله. أورد شعره فی (گلشن- ص 298).
أورد شعره الأسدی فی فرهنگ أسدی طوسی و بقی من آثاره ورقه و گل شاه المنظوم ببحر التقارب باسم السلطان محمود الغزنوی. توجد نسخته فی موزه سرای طوپقاپو کما ذکره أحمد آتش فی مجله دانشکده أدبیات
ص: 781
تهران العدد 4 للسنه الأولی و هو مثنوی غرامی فارسی مأخوذ عن القصص العربیه. قال أحمد آتش فی مقالته إن القصه مأخوذه عن قصه عروه بن الحزام العذری من شعراء الصدر الأول للإسلام. و یوجد فی قسم الأسمار من فهرس ابن الندیم کتاب عروه و عفراء و قد طبع فی تاشکند فی 1324 کتاب بالترکیه باسم حکایه عجیبه از گل شاه و ورقه و قد ترجم القصه باللغات الأروبیه أیضا. أوله:
به نام خداوند بالا و پست
که از هستی اش هست شد هر چه هست
آخره:
چنین بود این قصه پرعجب
ز اخبار تازی و کتب عرب
ز عیوقی و امتان خاص و عام
ثنا بر محمد علیه السلام
ص: 782
للشاعر الأدیب إمام قلی خان زند. ترجمه معاصره فی (المآثر ص 222) و قال إنه قد جمع شعره و دونه المیرزا السید حسین التفریشی الذی کان من طرف أمه من أقرباء هذا الشاعر الماهر.
من أمراء تبت و والی قندهار. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 3- ص 60) و أورد شعره و رباعیه و ذکر أن تخلصه قاری.
ترجمه فی (خص- ص 194) و أورد شعره و عده من رباعیاته و تخلصه فیها غازی.
ترجمه فی عداد الملوک فی (خص- ص 19) و أورد شعره، و ترجمه مفصلا فی (مع- ج 1 ص 41) و ذکر أنه ابن دولت کرای خان بن إسلام کرای خان التاتاری من أحفاد منکلی کرای المنتهی إلی چنگیز. هو و آباؤه ملوک قرم (کریمه) و دار ملکهم باغچه سرای أخذ أسیرا فی حربه مع جنود الصفویه فحبس فی قلعه قهقهه سبع سنین.
محمد قاسم خان بن میرزا حسن و ابن أخت المیرزا مهدی خان شحنه المازندرانی و توفی 1271 ترجمه فی (مع: ج 2 ص 367) و أورد نیفا و ثلاثین من أشعاره أکثرها قصائد فی مدیح السلطان محمد شاه القاجار و عنه أخذ فی الریحانه.
المیرزا غلام رضا. له عتاب الغافلین نظما توجد عند (الملک)
ص: 783
اسمه ملک حمزه بن ملک جلال الدین المنتهی إلی جمشید. کان آباؤه ملوک سیستان. ترجمه النصرآبادی فی (نر ص 36 و 483) أطرأه و أورد عده من رباعیاته و ذکر أنه توفی سنه تخاقوئیل السابقه علی تألیف التذکره یعنی قبل 1083 و طبع دیوان غافل بنولکشور و لعله لهذا الرجل. و مر ابن عمه شجاع فی ص 507. و سماه فی (گلشن ص 298) بملک خسرو.
و اسمه محمد تقی من شعراء الشاه عباس الثانی أورد شعره فی (گلشن- ص 298).
و اسمه محمد إسماعیل الخطاط بالنسخ و النستعلیق و الثلث و الرقاع و الریحان و غیره. کان یکتب مثل خطوط الخطاطین القدماء فیظهر کأنه عتیق، و قد أکمل قرآنا ناقصا کان بخط یاقوت فلم یظهر ذلک للملک أکبر شاه فلقبه روشن رقم. أورد شعره فی (سرخوش- ص 72).
المیرزا آقا جان أصله من مازندران، سکن طهران و طبع له هناک کسائیه فی 1302 علی الحجر فی 95 ص.
لصادق طبرستانی طبع 1337 ش. فی 206 ص.
بطهران.
اسمه أسد الله خان ترجمه فی (دجا- ص 285) نقلا عن معاصر الشاعر المیرزا رضا قلی خان هدایت فی کتابه ریاض العارفین- 469 و أورد بعض مثنویه و غزله.
هو عبد الله بن أبی حفص منجی بن عبد الله یقظان الإیدجی الخوزی معاصر محیی الدین العربی و معاشره ترجمه الهدایه فی (مع 1: 372) و ذکر من تصانیفه العالیه طراز الذهب. و أورد بعض رباعیاته الفارسیه. أقول توفی ابن العربی فی 638.
و اسمه أسد الله بن میرزا عبد الله بیگ من أولاد الترکمان.
ولد باکره (أکبرآباد) فی 1112 و توفی بشاه جهان آباد فی 9 ذی القعده 1163 و له عود هندی و أردوی معلی و هما مکاتیبه لأصدقائه، و تیغ تیز و قاطع برهان
ص: 784
و نامه غالب و هی مناظرات و پنج آهنگ و هی منشئاته الفارسیه، و کلیات نظم فارسی و کلیات نثر فارسی و دیوان أردو و مهر نیمروز و دستنبو و الأخیران فی التواریخ و سبدچین منتخب من أشعاره الفارسیه. ترجمه فی (سرو- ص 220) و مقالات الشعراء- ص 458 و أخاه المیر منعم فی (ص 781 منه). طبع دواوینه فی الهند مکررا.
رأیت النقل عنه فی بعض المجامیع. أقول:
هو المسمی بأسد الله خان الآذربایجانی الذی کان نزیل طهران.
الأدیب البصری الشاب المعاصر اسمه زفرات و آهات و نفثات کما یأتی فی حرف الزای (ص 40).
قال آیتی فی (تش یز: ص 312) إن اسمه ذکر فی أغلب التذاکر، لکن شعره غیر مشهور. ثم ذکر رباعیه له.
و اسمه المیرزا أبو تراب ابن التفات خان. کان وقایع نگار لگجرات فی عهد عالمگیر. ترجمه و أورد شعره فی (سرو- ص 145) و (گلشن- ص 298).
للأدیب الشاعر آقا حسین بن رضا بن السید صادق الگلپایگانی، إمام الجمعه بهمدان بن آقا هاشم بن آقا مهدی بن إبراهیم الرضوی الذی سافر من قم إلی همدان و بقی أولاده هناک فولد حسین غبار بهمدان فی 1270 و مات بها 1322 طبع دیوانه فی (62 ص) ضمن دانش نامه لمحمد باقر ألفت بأصفهان فی 1342 و مستقلا فی 1325 فی 110 ص.
للمیرزا نبی البصیر العطار المتوفی بمشهد خراسان 1272 ترجمه فی (مع: ج 2 ص 368) و أورد قرب مائه و خمسین بیتا من غزلیاته و قصائده. و ترجمه أیضا فی (المآثر- ص 206).
و اسمه قاسم بیک. ترجمه و أورد شعره فی (حسینی ص 228) و (گلشن- ص 299).
کان نزیل أسترآباد. ترجمه فی (مجن 3 ص 253 و 77) و أورد شعره.
ص: 785
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 310) و أورد شعره.
و اسمه محمد أمین. ترجمه الصادقی فی (خص 8 ص 263) و أورد شعره.
أیضا ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 297) و أورد شعره.
و هو محمد رضا. له زهره العوالم فی نظم المعالم.
للسید أسد الله. کان هجاء هزالا منقدا فکاهیا، مات 1290. طبع دیوانه بمبئی فی 96 ص. علی الحجر بقطع صغیر، و لکن ناصر الدین شاه منع انتشاره فی إیران، و انتشر تدریجا. قال فی (عم- ص 562) إنه دفن فی وادی السلام بشیراز و کان قد أخبر بوفاته قبل موته. کذا فی الریحانه.
نزیل أصفهان و المتوفی بها فی حدود 1051 یعنی قریب وفاه الشاه صفی، کما أرخه بها و ترجمه المستفید من حضرته محمد طاهر النصرآبادی فی (نر 9- ص 290) و أورد بعض مثنویه علی بحر تحفه العراقین و بعض غزله و رباعیاته و ترجمه فی (خز- ص 365) نقلا عن النصرآبادی، لکن المنقول عنه لیس موجودا فیما طبع من تذکره النصرآبادی و لعله کان فی المخطوط منه.
ولد بکاشان و سافر فی شبابه إلی شیراز و لارستان و مدح حاکم لار قبل تسلط الشاه عباس علیه، و ذلک بقصیده من قصائد أنوری الحکیم الشاعر، ادعی أنه نظمه، فشاع قصته فهاجر إلی الهند، کذا فی میخانه- ص 450 و له مثنوی ساقی نامه و ترجمه فی (تش- ص 235) و (نر 9 و 13- ص 291 و 477) و (حسینی ص 228). و قال محشی میخانه، إن صاحب مخزن الغرائب أتی برجلین شاعرین باسم غروری کاشانی و لعل أحدهما غروری شیرازی المذکور فی (خز- ص 365)
فی مدائح المعصومین و المناجاه و الدعاء بظهور الحجه و استنهاضه فیه تمام المائتین من القصائد العربیه العامیه من نظم المیرزا محمد مهدی بن المیرزا أسد الله الصائغ الأصفهانی نزیل النجف و عمر فیها قرب تسعین سنه و اختل عقله
ص: 786
أخیرا فأحرق نفسه بالنفط فی وادی السلام فی (28- ع 1- 1365) و رأیت النسخه عنده” میرزا محمد مهدی” بخطه، و انتقلت بالإرث إلی بنته زوجه الشیخ حسین القاری السامرائی. و أما دیوانه الفارسی فیقرب من سبعه آلاف بیت أیضا و هما بخط الناظم کانا عند صهره علی ابنته الشیخ حسین القاری المذکور ابن الأستاد حسن الیزدی السامرائی المتوفی بها أوائل ذی القعده 1371 و کان تخلصه فی شعره الفارسی منظور.
من شعراء القرن الثالث عشر اسمه علی بن محمد بن عبد الرزاق الدنبلی نقل غزلا عن دیوانه فی (دجا- ص 285) قال إنه کان من تلامیذ دار الفنون بطهران و بعث مع أمیر نظام إلی پاریس لتکمیل علومه و بعد التکمیل عاد إلی طهران و اشتغل بالعملیات و ألف ترجمه جنگ روس و فرانسه عن الإفرنسیه بالفارسیه قال و عندی نسخه منه. أقول: و قد فاتنا أن نذکره بعنوان الترجمه أو بعنوان جنگ روس و فرانسه فی محلها.
مر بعنوان دیوان ألفت عظیم آبادی.
معاصر سام میرزا ترجمه فی (تس- ص 169) و أورد مطلع غزله.
الشاعر الإسماعیلی. نشا بخراسان و سافر إلی الهند و تقرب عند همایون پادشاه. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 299) توجد دیوانه بطهران عند السید محمد تقی المدرس الرضوی، و فیها أشعار نظمها فی 960 و فیها قصائد خاطب بها بلاد قهستان و تلهف لها و بعضها نظمها فی غوریان.
و اسمه المیر محمد علی الماهر فی الموسیقی الخطاط و هو أخ المیر سعید الکابلی المذکور فی ص 452 الذی هو خال الأمیر علی شیر کما فی ترجمته، ترجمه فی مجالس النفائس بعد ترجمه أخیه و أورد شعره الفارسی و الترکی فی (مجن 2 ص 53 و ص 227).
ترجمه الصادقی فی (خص- ص 227) و قال إنه کان ملک الشعراء للسلطان خان أحمد پادشاه و أورد شعره الذی تتبع فیه شعر المولی لسانی.
و اسمه السید محمد الهروی. و کان الغریبی
ص: 787
تخلصه فی الأوائل و بعد اتصاله بالسلطان حسین میرزا بایقرا جعل تخلصه مجلسی رعایه لتخلص شاعره شاه غریب میرزا الآتی بعد هذا.
و اسمه شاه غریب میرزا من أولاد السلطان حسین میرزا بایقرا المتوفی 911، و توفی غریبی شابا. ترجمه سام میرزا فی (تس- ص 14) و فخری الهروی فی (لط- ص 28 و مجتس 6 ص 151) و نقل عن دیوانه المدون و کذا فی (گلشن- ص 299) و (حسینی 167) و قد أجبر السلطان حسین بایقرا السید محمد الهروی الشاعر المتخلص أولا غریبی بأن یغیر تخلصه إلی مجلسی رعایه لتخلص شاه غریب میرزا هذا
فارسی و ترکی فی المصائب. لحسن غریق طبعه بطهران مؤسسه زعفری فی 1333 ش. فی 166 ص.
و هو الشاعر الفارسی بیاع الإبریسم و الملقب عند الشعراء بمیمون (القرد) لقبح منظره. ترجمه سام میرزا فی (تس ص 139) و أورد شعره و ترجمه فی (دجا ص 286) بعنوان التبریزی ناقلا له عن تحفه سامی مع أنه لیس فی المطبوع من التحفه قید التبریزی، نعم غزالی التبریزی النحاس ترجمه الصادقی و أورد له شعرا یوافق مصراعه الثانی لشعر الإبریسمی کما یأتی.
کان طباخا. ترجمه سام میرزا أیضا فی (تس ص 143) و أورد مطلع غزله.
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص- ص 258) قال و یصرف أوقاته فی النحاس و مطلع غزله:
سیل اشکم همچه طفلان می کند میل کنار
بر کنارم تا نمی آید نمی گیرد قرار
طبق المصراع الثانی للأبریشمی و المصراع الأول له هکذا [
طفل أشک از بی قراری می کند میل کنار
أصله من المشهد و لاشتراک تخلصه مع المولی غزالی المشهدی قیدوه بچنبک کما ترجمه فی (خص- 282) و أورد غزله الذی استحسنه الشعراء المعاصرون له. و یأتی بعنوان غزالی الهروی کما فی تحفه سامی.
و هو مجد الدین أحمد بن محمد بن محمد
ص: 788
أخ حجه الإسلام الغزالی. و توفی 517 بقزوین نسب إلیه رباعیات فارسیه، و اختلط بعض شعره فی أشعار أبی سعید أبی الخیر کما ذکر فی مقدمه سخنان أبو سعید- ص 58.
و فی (حسینی 305) نسب الشعر إلی أخیه حجه الإسلام محمد الغزالی المتوفی 505،
من شعراء الشاه طهماسب الصفوی و بعد هجائه لنوری الدندانی هاجر إلی دکن و أوصل إلیه علی قلی خان الملقب بخان زمان من أمراء أکبر شاه ألف روپیه لمصرف سفره و لما اتصل به أکرمه کثیرا. و نظم هو فی مدحه نقش بدیع فی ألف بیت صله کل بیت دینار ذهب و بعد وفاه خان زمان صار ملک الشعراء لأکبر شاه و توفی بکجرات 980 فرثاه مؤرخا بالفارسیه الشیخ فیضی. ذکر جمیع ذلک فی (خز- ص 363) و ترجمه فی (مع- ج 2 ص 25) و ذکر له رشحات الحیاه و نقش بدیع و ترجمه الصادقی فی (خص 138) و نقل أن له سته عشر کتابا حمل منها إلی العراق نقش بدیع و أورد أیضا بعض رباعیاته و أشعاره. و ترجمه فی مطلع الشمس 2: 439 و (نتایج- ص 510) و الریحانه و (حسینی ص 227) و (تش ص 86) و (طبق 2: 484) و أورد النصرآبادی فی (نر 13- ص 482) نظم فیضی لتاریخ وفاته:
عقل تاریخ وفاتش بدو طور
سنه نهصد و هشتاد نوشت
و عنه فی (مسرت- ص 403). توجد نسخه من دیوانه فی (بنگاله).
و هو المشهور بچنبک. ترجمه سام میرزا کذلک فی (تس- ص 173) و أورد مطلع غزله و مر ذکره عن (خص- 182) و (حسینی ص 327) و (نتایج- ص 512)، و قال فی (تش- ص 150) إنه تلمیذ حیدر کلوچه المذکور فی ص 270.
راجع حسن غزنوی.
و اسمه عبد الرحمن بن سیف الدین. له رساله فارسیه فی الموسیقی و فیه أشعار کثیره. طبعت فی ضمن مجموعه شمس المناقب الذی هو دیوان سروش أصفهانی 1300 بطهران.
ذکرناه بأشهر ألقابه فی العین المهمله.
لأبی الحسین أحمد بن علی بن إبراهیم بن الزبیر الغسانی الأسوانی المولد المصری الملقب بالرشید المتوفی 562 هو و آباؤه قضاه مصر فی الدوله الفاطمیه.
ترجمه فی نسمه السحر عن ابن خلکان. و له ترجمه مفصله فی معجم الأدباء ج 4 ص 51 و ذکر هناک أن دیوان شعره نحو مائه ورقه و مر کتابه جنان الجنان مع تفصیل أحواله فی ج 5 ص 153.
لأبی الفرج محمد بن أحمد الغسانی الدمشقی المعروف بالواواء المتوفی حدود 385 کما أرخه الزرگلی فی ص 847 و قال القمی فی الکنی و الألقاب ج 3 ص 233 إنه من شعراء سیف الدوله الحمدانی و دیوانه معروف و توفی 390 و کذا أرخه فی معجم المطبوعات العربیه ص 1909 و ذکر أنه طبع مع الترجمه الروسیه فی لیدن 1913 م.
و هو أبو یزید محمد من مداحی بهاء الدوله الدیلمی و توفی 426 کما فی شاهد صادق أو 436 کما فی (مع- ج 1 ص 368) و ترجمه فی خزانه عامره بعنوان غضائری و نقل القول بأنه بالعین المهمله و کان معاصرا و مناظرا مع الأمیر عنصری الذی کان خصیصا بالسلطان محمود و لذا أقدم علی إتلاف دیوان الغضائری علی الرءوس فغسل نسخته بالماء و لم یتعرض علیه أحد خوفا من السلطان. و قد جمع دیوانه أخیرا محمد دبیر سیاقی و طبعه بطهران مع مقدمه فی أحواله ضمن مجموعه گنج باز یافته و أما سنگلاخ فقال فی (امتحان الفضلاء 1: 133) إنه رأی دیوانه بخط شفیعا. و ترجمه فی (لت 14) و (تش ص 215) و ریحانه الأدب.
ترجمه فی (خص- ص 206) بعنوان غضنفری.
و ذکر أن کله جار من قصبات کاشان و أطری الشاعر و أورد شعره. و ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 313) و عده من شعرائها بعنوان غضنفر کلجاری و أورد هجائه لمعاصره و معارضه الشاعر المتخلص بوحشی و کلاهما من شعراء میر میران. و فی (گلشن- ص 299) سماه غضنفر گلخاری و قال کان مدرسا مع ذهاب بصره. و ترجمه فی (حسینی. ص 228) أیضا، و الظاهر اتحاده و مع غضنفر قمی ناظم پیر و جوان المذکور فی 3: 200.
ص: 790
راجع غضنفر گلجاری.
راجع غضنفر گلجاری.
القاضی محمد یأتی بتخلصه وصالی.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس- ص 162) و أورد شعره.
ابن غلام رضا. طبع له فائده الحیاه و مائده الممات نظما بالفارسیه فی 232 ص. فی طهران 1340.
ابن محمد حسین ذاکر القمی. طبع له ریاض حسینی نظما بالفارسیه فی 1349 فی 100 ص. بطهران و بعدها مکررا.
مر فی ص 385 و طبع له فکاهیات معاصر فی 1313 ش. فی 92 ص.
راجع آزاد فی ص 5.
المتخلص حکیم. مر فی ص 262
طبع له مثنوی بالفارسیه فی الهند 1953 م فی 265 ص. مع مقدمه إنگلیزیه.
الشاعر الهندی المتخلص سبحانی فاتنا ذکره و طبع دیوانه بالفارسیه فی 137 ص. بلاهور فی 1320.
ترجمه و أورد شعره فی (سرو- ص 74 و 328).
من شعراء الهند بالفارسیه. ترجمه و أورد شعره الفارسی و الأردو فی (سرو- ص 314- 371) و (حسینی- ص 232).
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن ص 300) و قال إن اسمه سعید. و لا أظنه المذکور فی فهرس مخطوطات الموصل. ص 268.
کان من شعراء عبد العزیز خان بسمرقند. ترجمه النصرآبادی فی (نر 10- ص 441) و أورد شعره، و کذا فی (حسینی- ص 228).
ص: 791
و اسمه المیرزا محمد الشهیر یوسف زاده ابن یوسف الحسینی ولد فی النجف فی رجب 1292 ترجمه مفصلا فی تاریخ جرائد و مجلات ایران فی (ج 1 ص 266) و دیوانه غزلیات طبع بأصفهان فی 42- 1346 فی مجلدین مع مقدمه لنثری و ترجمه ایزد گشسب فی سخنوران- ص 125.
کان من شعراء القرن الثالث عشر کما فی (دجا- ص 286) نقلا عن حدیقه الشعراء.
و هو الحاج محمد کاظم ترجمه و أورد غزله ألفت فی دانش نامه و المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 338 و ایزد گشسب فی سخنوران- ص 160.
للحاج محمد تقی فرش فروش الفرهادی التبریزی المتخلص فی شعره بغمناک له لئالی غم و گنجینه مصائب المطبوع 1350.
و هو عبد الوهاب بن محمد الحسینی الحسنی المعموری الهندی. له شرح دیوان الخاقانی ألفه فی 1018 و له فیه أشعار. توجد نسخته فی جامعه طهران. کما فی فهرسها 2: 129- 135.
و هو السید عبد الغنی. کان من أعضاء انجمن دانشکده بأصفهان. ترجمه ألفت فی دانش نامه و أورد غزله و کذا فی شعرای أصفهان ص 339
ترجمه فی (دجا- ص 287) و أورد شعره نقلا عن جنک مخطوط.
و هو السید عبد الغنی أخ السید محمد صادق.
أورد شعره فی (تش 407) و (نر 9- ص 264) کان تلمیذ میر أبی القاسم و معاصر ملا محمد صوفی. و مر بعنوان عبد الغفور التفرشی.
لمحمود غنی زاده المولود بسلماس فی 1296 و هاجر إلی إستانبول فی 1330 ثم إلی برلین و کتب فی مجله کاوه و رجع إلی إیران و نشر جریده سهند و مات 1353 له تاریخ آذربایجان و ایرانیان مستعرب ترجمه فی سخنوران نامی معاصر: 2 ص 195 طبع له آثار منظوم محمود غنی زاده فی 75 ص.
ص: 792
و اسمه محمد طاهر. جمعه تلمیذه المولی مسلم. و هو فارسی مختصر ترجمه النصرآبادی فی (نر 11- ص 445) و أورد جمله من أشعاره و کذا فی (سرخوش- ص 83) و (سرو- ص 103) و (حسینی- ص 228) و (تش- ص 350). و رأیت فی بعض المجامیع رباعیه فی تاریخ وفاته بما لفظه [وفات غنی کشمیری- 1079].
از فوت غنی گشتند که و مه غمگین
هرکس شده در ماتم أو خاک نشین
تاریخ وفاتش ار بپرسند بگوی
(پنهان شده گنج هنری زیر زمین
) رأیت نسخه منه عند السید جعفر الشیرازی الرانگونی نزیل سامراء أخیرا، و فی آخره رباعیه التاریخ لوفاته لکنها مغلوطه. و طبع دیوان غنی فی لکهنو 1845 م و 1869 م و نولکشور و 1261.
کان صفارا ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 238) و أورد شعره و ذکر أنه ملازم السلطان خان أحمد پادشاه.
و هو محمد أکرم الملتانی الهندی المتوفی 1100 عم محمد صداقت. ترجمه و أورد شعره فی (سرخوش- ص 82) و (حسینی- ص 230) طبع له نیرنگ عشق أو مثنوی غنیمت بالهند مکررا فی 92 ص.
و هو السید میرزا محمد غنی من الساده العریضیه فی یزد. ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 313) و ذکر أنه مستوفی منشی شاعر ماهر ثم أورد شعره.
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 174) و قال إنه خراسانی ذکر أنه فی کل یوم ینظم خمسمائه بیت و لو قدر علی شراء القرطاس للکتابه نظم أزید من ذلک و لم یعجز عن نظم الزائد علیها، و قد جاوز عمره التسعین. و له نظم روضه الشعراء و قصص الأنبیاء و تاریخ طبری و کلیله و دمنه و ساقی نامه و ذخیره خوارزمشاهی و أورد بعض أبیات الأخیر نموذجا و قال إنه لکونه مداحا لأهل البیت لا یؤاخذ بشی ء من شعره و عده آیتی فی (تش یز- ص 313) من شعراء یزد و حکی القول بأنه نظم تسعمائه ألف بیت، و منها نظم روضه الشهداء و ترجمه فی (تش- ص 161) و (نتایج- ص 509).
ص: 793
لعبد القادر الجیلانی. یأتی بتخلصه یحیی.
لعادل نژاد خلعتبری. طبع بطهران 1374 باسم غروب فی 96 ص.
ترجمه و أورد شعره فی المدائح المعتمدیه.
ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 315) و عده من شعراء یزد معترفا بأنه لم یجد ترجمته و انما أورد شعره. أقول ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 302) بعنوان میر غیاثا بن المیرزا هادی الذی هو أخ المیر برهان الأبرقوهی هو و والده و عمه البرهان کلهم من الشعراء و من سادات أبرقوه المترجمین فی تذکره النصرآبادی مع أشعارهم و أورد من شعر غیاثا ما ذکره له آیتی.
کان رحاله لکن أکثر بقائه بأسترآباد ترجمه مصاحبه فیها و معاصره الصادقی فی (خص- ص 250) و أورد بعض أشعاره منها ما مضمونه للمولی شریف التبریزی و فی (نتایج- ص 102) خلطه مع غیاث الدین محمد بزمی المذکور.
فی ص 134.
راجع دیوان منصف و دیوان خیال.
هو من سادات بلکه و نقباء مشهد خراسان و یقال له سید شرقه. ترجمه فی (مجن 4- ص 96 و 272) و أورد شعره.
ترجمه فی (بهش 2- 383) و أورد رباعیه.
ترجمه فی (قز مج 4- ص 277) و أطری حذاقته فی الطب و قوه طبعه فی النظم و ذکر أنه تتبع الخمسه للنظامی و فی (لط 4- ص 192) ترجمه بعنوان غیاث الدین علی و ذکر أنه تتبع مخزن الأسرار للشیخ النظامی و أن له رسائل فی الطب و فی بعض النسخ منه، اسمه غیاث الدین محمد.
قال فی (مجتس 6- ص 152) إنه من قدماء الشعراء و إنه نظم جواب بوستان و أورد مطلعه.
أیضا ترجمه فی (مجتس 6 ص 152) قبل غیاث الدین المذکور و أورد رباعیه.
ص: 794
کان یتخلص بصنعی الهروی المولد ترجمه فی (مجتس 3- ص 145) و أورد معماه باسم علی.
و هو الخواجه الشیخ محمد المتخلص بکجج المتوفی 778 کان من شعراء سلطان أویس و سلطان حسین. أورد ترجمته فی (دجا- ص 289) عن تذکره دولت شاه و زبده الأفکار و صحف إبراهیم و قال آیتی رأیت دیوانه قرب عشره آلاف بیت فی مکتبه راشد أفندی بأستانبول تاریخ کتابته 787 و ذکر أن کججان قریه علی فرسخین من تبریز.
أخ جلال الدین أمیر بیگ مهرداد و من أحفاد غیاث الدین المذکور. ترجمه معاصر سام میرزا فی (تس 3- ص 57) و أورد شعره و ترجمه فی (دجا- ص 287) نقلا عن سام میرزا و عن صبح گلشن.
القاضی بمشهد خراسان ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 76) و أطری تقواه و یده الطولی فی الشعر حتی أنه کان یجاوب کل شعر یطلع علیه، و کان یتخلص بسامی کما مر فی ص 424.
المتخلص حریمی ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 6- ص 150) و لعله المذکور قبله و المتخلص سامی، کما مر فی ص 424.
راجع غیاث نقشبند.
ترجمه و أورد شعره بتخلص غیاث فی (لت 6) و صرح بتشیعه.
راجع حلوائی شیرازی فی ص 265 و ترجم فی فارس نامه- 2: 149.
و هو المیر غیاث الدین منصور بن المیر صدر الدین الدشتکی الفیلسوف الشیرازی. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 290).
هو حفید المیر غیاث الدین الدشتکی المذکور آنفا و ابن أخت محمد زمان المشهدی. ترجمه فی (نر 5- ص 99) و قال: وقع فی غرام مرأه تسمی ماندگار و سافر إلی الهند، ثم أورد شعره فی حق رقیبه المیر هادی.
ص: 795
کما فی (تس 5- ص 157) راجع دیوان فصیحی و دیوان غیاث نجومی.
راجع غیاث هروی.
و اسمه غیاث الدین رأی سنگلاخ رباعیاته بخط محمد خندان، فذکره فی امتحان الفضلاء- 1: 115.
النساج نزیل أصفهان الکامل فی هذه الصناعه فی عصر الشاه عباس الماضی. ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 49) و (تش- ص 261) و أوردا بعض شعره. و ترجمه آیتی أیضا فی (تش یز- ص 314) و أورد رباعیته التی أنشأها قبل نزوله بأصفهان. و ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 187) و أطرأه و ذکر أنه کان جاره و جلیسه فی یزد و إنه کان ینظم مائه بیت مسلسلا بالبدیهه و لا یفهم السامع أنه بدیهه و ذکر عبادته و تهجده باللیل و بعض أشعاره. و فی (نتایج- ص 511) سماه غیاث زرباف.
هو من آران من قری کاشان. ترجمه فی (نر 9- ص 308) و أورد شعره فی هجاء قاضی آران.
ترجمه فی (تس 5- ص 161) بعنوان غیاث قافیه و أورد مدیحه فی حق الخواجه حبیب الله الساوجی.
راجع دیوان غیاث نقشبند.
طبع بلاهور فی 1924 م و 1933 م. فی 160 ص.
کان معلم الأطفال. ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 111) و أورد شعره.
ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 315) و ذکر أن اسمه شاه عبد العلی و أورد له الرباعیه المنقوره فی المرمر المنصوب علی قبر مراده الشاه ولی مع تاریخه [معتقد شاه ولی 965] فیظهر وفاه الشاعر المذکور بعد التاریخ و ذکر آیتی أنه المکتشف لهذا القبر و لهذا الأثر من هذا الشاعر.
ذکرناه فی حلمی التستری.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 170)
ص: 796
و ذکر أنه قلیل النظیر فی سرعه الکتابه و أورد شعره.
و اسمه المیرزا جعفر کان من الساده الموسویه بها و توفی 1215 ترجمه فی (مع- ج 2- ص 368) و (تش- ص 407) و ریحانه الأدب و (انجمن 4).
و هو السید عبد الکریم بن عباس المتوفی 1375 طبع له دل نامه منظومه فارسیه.
و هو الخواجه عبد اللطیف بن أبی الفتح خان جنون و تلمیذ ثابت ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 301).
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 322) و أورد جمله من أشعاره.
کان بیاع الکرباس. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 147) و أورد شعره.
کان من أکابرها المعروفین. ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 219) و أورد بعض أشعاره قال و له طبع حسن فی أقسام الشعر. و کذا فی فارس نامه ناصری 2: 149 و (طبق 2: 505) و (تش- 291) و (هفت 303).
و اسمه محمد عاقل خان کان شاعر محمد شاه فی دهلی. أورد شعره فی (گلشن- ص 301).
و اسمه شاهوردی. أطرأه معاصره الصادقی فی (خص 3- ص 32) و أورد شعره.
و هو المیرزا حسن، من أعیان کرمان. نصب مده بوزاره گرجستان ثم رجع إلی أصفهان له مثنوی علم سیاق کذا ترجمه الحزین فی تذکرته (ص 28) و أورد شعره. و فی نمونه خطوط خوش- ص 286 أنه خطاط معاصر شفیعا و تلمیذه و ترجمه واله فی ریاض الشعراء.
ص: 797
المیر شمس الدین من أولاد الشاه محمد خیالی المدفون فی مقبره قطب الدین محمد بختیار الکاکی. له غیر الدیوان مثنوی حسن و عشق ترجمه و أورد من مثنویه فی (حسینی- ص 254- 256) و الظاهر أنه تصحیف فقیر.
و هو السید عبد الله بن قوام الدین سیفی قزوینی المذکور فی ص 487 له التحیه العبهریه منظومه فی الصلوات و التحیات و هو ثامن السبعه تحیات الطیبات المذکور فی 3: 487- 488.
راجع دیوان فائز کما یتلفظون به.
راجع دیوان فائض.
راجع دیوان فائق.
راجع دیوان فائقی.
و اسمه برخوردار بیک بن آقا ولایت وزیر جرفادقان. ترجمه النصرآبادی و قال رأیت دیوانه الذی یقرب من ثلاثه آلاف بیت.
و توفی قبل تألیف النصرآبادی الذی کان 1083.
و هو المیر رضی جاء إلی أصفهان ثم ذهب إلی گجرات و قتله السراق هناک. ترجمه و أورد شعره الحزین فی تذکرته (ص 111) و لعله الذی نظم ماده تاریخ وفاه الآقا جمال الخوانساری کما فی نجوم السماء- ص 193
و هو المیر علی رضا الملقب بمحمد شفیعی و المتخلص فاتحی ابن الشیخ محمد حسین المعروف به گل و بلبل. ولد 1289 ش له حقیقت گویی فی مجلدین طبع الأول فی 1333 ش فی 1200 بیت و تعلیمات دینی و ضیاء الابصار در حالات أئمه أطهار و تذکره المراثی کلها منظومات. ترجمه و أورد شعره فی (شعرای أصفهان- ص 342).
ص: 798
نزیل أصفهان و بها توفی و کان ملکا فی لباس البشر.
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 361) و أورد شعره و کذا فی (تش- ص 262).
و اسمه أحمد آقا من شعراء القرن الثالث عشر. ترجمه فی (دجا- ص 290) نقلا عن حدیقه الشعراء.
مر باسمه أبو المفاخر فی (ص 50) ترجمه فی (مع- ج 1 ص 276) و أورد ما وصله من شعره.
و هو أبو الحسین فاذشاه الناصر العلوی. عده ابن شهرآشوب فی شعراء أهل البیت المجاهرین فی (المعالم- ص 137).
للسید کمال الدین مرتضویان فارسانی. طبع رباعیاته بأصفهان. و ترجمه فی (شعرای أصفهان- ص 344). قال ولد 1291 ش. و عد له 31 مؤلفا نظما و نثرا.
للحاج ملا إسماعیل الفارسی ترجمه فی (المآثر- ص 219) و له أشعار انتقادیه هزلیه. توجد نسخته عند (فخر الدین) و توجد نسخه منه غیر مرتبه عند ورثته” حاج ملا إسماعیل الفارسی” ببروجرد
و کنیته أبو الشول، عده ابن شهرآشوب فی (المعالم- ص 137) من شعراء أهل البیت المجاهرین.
راجع مجد الدین فارسی و ضیاء الدین فارسی فی ص 629 و صبری أصفهانی فی ص 593.
من شعراء القرن الثالث عشر. ترجمه فی (دجا- 290) نقلا عن حدیقه الشعراء.
راجع دیوان شیدای تبریزی فی ص 567 و (دجا- ص 105) و (خص 8- ص 235) و (حسینی- ص 242).
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 302).
الشاعر الفارسی. فی مدائح أمیر المؤمنین و معجزاته
ص: 799
و منها قصه مره بن قیس الشامی الذی قده نصفین بالإصبعین و فی آخر القصه قوله:
یا علی یا مفتح الأبواب
فارغ بخت بسته را دریاب
و فیه قوله:
در دلم آرزوی گیلانست
زانکه حب وطن ز ایمانست
تمنی فیه الرجوع إلی وطنه گیلان بعد عشر سنین من اغترابه عنها فی بلاد إیران. و ذکر فی بعض شعره اسم ابن أخیه عبد الرزاق بن إبراهیم. رأیت نسخته المکتوبه قبل 1248 لأنه کتب علیها فی هذا التاریخ بعض التذکارات. و نسخه عند (فخر الدین النصیری) بطهران و طبع دیوانه فی 1331 ش فی 154 ص بخراسان بعنوان فارغ نامه.
و اسمه فدا حسین الهندی. أورد شعره فی (گلشن- ص 303).
و اسمه محمد إبراهیم بن الحاج عین علی الفروشانی من محلات ورنوسفادران من قری أصفهان. ترجمه معاصره النصرآبادی و ذکر أنه سافر إلی الهند کأخیه المولی عشرتی، لکنه لم یرجع بل توفی بلاهور و جهزته ستی خانم أخت طالبا الآملی معززا مکرما، ثم و أورد بعض شعره.
قال فی (گلشن- ص 159) إن فرخ سیر ملک الهند أمر فخر الدین دانا الکشمیری المذکور فی 315 و فارغای قمی، فنظما شاهنامه فرخ سیر.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 293) و أطری طبعه و أورد بعض شعره و کذا فی (تش- ص 153).
ترجمه محمد علی تربیت فی (دجا- ص 290) و قال إنه صغیر و عندی” محمد علی تربیت” نسخته و أورد مطلع غزله و ذکر أنه من شعراء القرن الثالث عشر
و اسمه محمد صالح. کان والده کتاب دار لأکبر شاه. أورد شعره فی (طبق 3- 509)
کان ساکن خانقاه جدید، کما ترجمه فی (لط 3- ص 69) و أورد شعره.
ص: 800
هو ابن أخ الشیخ فتح الله الشیرازی و والد المیر مرتضی المنجم. سافر إلی الهند و رجع إلی وطنه، ثم هاجر ثانیا إلیها و تقرب عند أکبر پادشاه. و کان قد یتخلص فائقی أیضا. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 306) و فارس نامه ناصری- 2: 149.
هو الشیخ أبو الوجد ابن الشیخ وجیه الدین، و عم الشیخ زین الدین الخوافی. سافرا إلی الهند و تقربا عند همایون پادشاه و مات فارغی باکره فی 940. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 305)
و اسمه إبراهیم قوام مؤلف شرف نامه منیری فی لغه الفرس. و قد أورد فیه أشعار کثیره لنفسه استشهادا. ألفه باسم شرف الدین أحمد المنیری من مشایخ الهند و متصوفتها المتوفی 782 عن عمر ناهز المائه و العشرین سنه.
راجع دیوان وطواط رشید الدین.
مر بعنوان ظهیر فاریابی فی ص 659.
و اسمه المولی زین العابدین أخ الملا عباس من أعاظم قراء أصفهان ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 418) و أورد شعره.
کان حافظا للقرآن ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 159) و أورد شعره.
و اسمه محمد حسین بن علی مراد الأنصاری. طبع دیوانه فی المراثی بعنوان مشکاه الرزیه بطهران فی 1324 فی 444 ص. علی الحجر ثم فی 1328.
و اسمه المولی فاضل حفید المولی شانی. ترجمه فی (نر 9- 374) و قال له أکثر من مائه ألف بیت من الشعر. و کذا فی (گلشن- ص 306).
مر بتخلصه راوی.
و اسمه المیرزا محمد بن محمد باقر فائض
ص: 801
سافر مع علی قلی خان واله إلی الهند و مات بدهلی أورد شعره فی (گلشن- ص 307).
للحاج میرزا بهاء الدین بن الحاج میرزا جواد بن الحاج المولی محمد علی النوری نزیل أصفهان و المتوفی بها 1252 و توفی ولده الحاج میرزا جواد تلمیذ الشهشهانی و صهر الحاج الکلباسی فی 1323 و توفی ولده صاحب الدیوان فی 1343 و قد جمع دیوانه ابنه نصیر الدین النوری المعروف بخواجوئی و هیأه للطبع ذکر جمیع ذلک فی ریحانه الأدب- ج 4 ص 248.
لعطاء الله فاضلی. طبع له محرق الأکباد فی المصائب و المراثی بعنوان کلیات هفت جلدی محرق الأکباد فی 222 ص. بطهران.
بنت شکر الله میرزا دارا. شاعره أبهریه. طبع لها منظومه هدیه فاطمیه بقم فی 111 ص.
ترجمها و أورد شعرها فی (حسینی- ص 252).
هی بنت الحاج میرزا حسین و حفیده قائم مقام الفراهانی. ولدت فی 6 رجب 1282. ذکرها فی از رابعه تا پروین- ص 175 و أورد قصیدتها فی تقریظ خیرات حسان.
السید رضا بن المیر فاضل السید الموسوی الهندی نزیل أصفهان و المتوفی بها 1222 و ابنه السید رضا کان معاصر مؤلف مجمع الفصحاء و ترجمه فی (ج 2 ص 384 منه) و قال لم یتفق لی ملاقاته و لکنی رتبت دیوانه و کتبت له دیباجه.
ثم أورد بعض شعره من غزله و مثنویه.
أکثره فی مراثی الحسین ع. و اسم الناظم المیرزا محمود و کان فی 1304 ابن سبعین سنه. ترجمه فی (دجا- ص 290) و أورد شعره فی تاریخ تعمیر مسجد الشیخ عماد فی 1277.
هو ابن درویش أحمد. ترجمه و أورد شعره فی (مجن 6- ص 116 و 288).
و هو المیرزا باقر المتوفی 1350 طبع له گنج پهلوی فی 32 ص. و گل و بلبل فی 32 ص بتبریز فی 1309 ش.
ص: 802
من ذوی الحشمه فی تبریز فی عصر سام میرزا ترجمه فی (تس- ص 137) و أورد شعره، و لعله المذکور فی (بهش 6- ص 306).
و اسمه میرزا صادق ولد 1255 کما ذکره فی (دجا- ص 291) و قال إن دیوانه مرکب من الفارسیه و الترکیه و له کتاب الخمسه الأدبیه المطبوع و قد فاتنا ذکره فی حرف الخاء.
و هو الخواجه محمد خضر شاه. کان من متمولی جرجان کما ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس- ص 178) و أورد شعره و الظاهر أنه غیر خضر شاه ناظم زید و زینب المذکور فی ص 296.
راجع زین الدین خوافی فی ص 409.
راجع فانی کشمیری.
السید المیرزا حسن بن المیرزا عبد الرسول الحسنی الحسینی المولود 1172 فرغ من کتابه بحر العلوم المرتب علی سبعه أبحر فی 1209 کما مر فی (ج 3 ص 42) و فرغ من ریاض الجنه المرتب علی ثمانیه روضات فی 1216 ترجمه فی (دجا- ص
292) و أورد بعض شعره العربی و قطعه فارسیه و ذکر أن کتابیه کل منهما دائره معارف لذلک العصر. و یأتی ولده المیرزا عبد الرسول المتخلص بفنا.
و هو الخواجه أحمد الدهدار الصوفی تلمیذ شاه فتح الله الشیرازی و مات 1016 عن 69 سنه. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 307)
مشتمل علی الغزل و الرباعی و غیرها. توجد نسخته المحفوظه بمکتبه جامعه پنجاب. و اسمه محمد محسن بن حسن بن محمد. تلمذ علی عمه الشیخ یعقوب صرفی المتوفی 1003 فی طفولیته بکشمیر. و سافر فی شبابه إلی بلخ و مدح نذر محمد خان، و لما سمع بحریه العقائد عند دارا شکوه فی الهند، ذهب إلیه و مدح شاه جهان و دارا شکوه فنصبه صدرا لکشمیر، و فی 1056 عزله بعد فتح بلخ و فرار نذر محمد منها. و فی 1067 نظم مثنوی مصدر الآثار فی قبال مخزن الأسرار ترجمه حسن مؤلف تاریخ حسن و أعظم فی واقعات کشمیر و لودی فی
ص: 803
خیال- ص 166 و (نر 13- ص 477) و (نتایج- ص 541) و (گلشن- ص 308) و مات فانی فی [1082 رفت فانی بعالم باقی ] و قد نسب إلیه السیر ویلیام جون المستشرق، تألیف دبستان مذاهب المذکور فی (8: 47) و فی (گلشن- ص 373) أورد ذکره بعنوان محسن فانی الرازی قال و له شیرین و خسرو.
و هو البخارائی المعمائی. ترجمه فی (مجتس 6- ص 160) و أورد شعره.
و هو الوزیر نظام الدین میر علی شیر الجغتائی الهروی (844- 906) له أربعه دواوین ترکیه یتخلص فیها نوائی و هی 1 غرائب الصغر 2 نوادر الشباب 3 بدائع الوسط 4 فوائد الکبر و دیوان فارسی فی سته آلاف بیت یتخلص فیها فانی و له خمسه نوائی کما ذکرناه فی (ج 7 ص 264) و ترجمه منطق الطیر بالترکیه یتخلص فیها فانی أیضا. ترجمه فی مجالس العشاق و (تس 6- ص 179) (خیال- ص 72) و فی مقدمه الطبع لترجمه کتابه الترکی مجالس النفائس المذکور فی (ص 262) و
ذکره النصرآبادی فی (نر 15- ص 500) و توجد دیوانه الفارسی بمکتبه (المجلس) کما فی فهرسها (3: 367- 368) و قد نظم مولانا صاحب الذی کان مصاحب الوزیر و مؤانسه فی رثائه قصیده کل بیت منها یستخرج تاریخ ولادته من المصراع الأول و تاریخ وفاته من المصراع الثانی و هی مذکوره فی ترجمه القزوینی فی (قز مج 3- ص 244) و قال فی مدیحه قوله:
آنکه أو را جسم و جان بهر نبی بود و علی
مائه دین زبده ایمان علی شیر ولی
و کان والده الأمیر کیچکنه- أو کنجینه کما فی (تس 6- ص 179)- ملازما للسلطان أبی سعید میرزا التیموری سلطان ما وراء النهرین (855- 872) و اشتغل علی شیر بتحصیل العلوم فی مشهد خراسان کما صرح به سام میرزا. و ترجمه فی مجمع الفصحاء ج 1 ص 41 و قال دیوان غزلیاته مشهور.
السید حسن بن إسماعیل بن مرتضی الحسینی الیزدی نزیل أصفهان الواعظ الشاعر المولود 1281 و المتوفی (17- ع 1- 1338) طبع له إکسیر الاخبار المذکور فی ج 2 ص 277 ترجمه عمادزاده فی رجال أصفهان ص 47.
ص: 804
کان نزیل قم. ذکره فی (دجا- ص 293) نقلا عن لطائف الخیال لنصرت. قال اسمه المولی علی من شعراء تبریز.
المذکور فی (8: 271) فارسی مطبوع بعنوان دو بیتیها.
اسمه حاج حاجی فی مدائح المعصومین و المراثی لأبی عبد الله. فی نیف و خمسه آلاف بیت. ترجمه شباب الشوشتری فی دیوانه و ذکر أنه توفی 1277 و رثاه بقصیده و ماده تاریخه [و للفائز فوز عظیم ] یوجد فی تستر و له ولد اسمه المولی محمد طاهر المتخلص عارف مر دیوانه.
و هو المیرزا علاء الدین بن المیرزا رفیع صدر الممالک کان اسمه محمد صادق فلقبه جده لأمه الشاه عباس بعلاء الدین، و أخذ تخلصه فائز من صائب الشاعر الأصفهانی التبریزی و مهر فی العلوم و النجوم و قد أعمی بصره الشاه صفی. ترجمه کذلک و أورد شعره فی (نر 1- ص 12) و (روشن- ص 465) و (گلشن- ص 309).
و اسمه الشیخ علی ابن أخ الملا عبد الرزاق القمی. ترجمه و أورد شعره فی (نر 6- ص 184).
و اسمه شاه محمد، معاصر الشاه سلیمان الصفوی، و کان یکتب بأنواع سبعه من الخطوط. ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 315) و أورد شعره.
کان من شعراء القرن الثالث عشر فی آذربایجان کما فی (دجا- ص 293) نقلا عن حدیقه الشعراء.
اسمه المولی محمد نصیر من تلامیذ المیرزا صائب و المصاحبین للشیخ علی الحزین و توفی بأصفهان فی فتنه الأفغان 1134 کذا ترجمه فی (خز- ص 368) و تذکره حزین- ص 104 و (نتایج- ص 545) و ذکروا قصیدته فی مدیح الشاه سلطان حسین و مثنویه فی تعریف البسمله و بعض أشعاره. و ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 337) بعنوان فائضا و لم یذکر اسمه. قال و اسم أبیه أستاذ قاسم الأبهری و کذا فی (حسینی- ص 254).
و اسمه المولی حیدر علی بن مسیح الله
ص: 805
الأردبیلی ترجمه فی (دجا- ص 293) و ذکر أنه توفی 1081 فقال ابنه فیه:
تاریخ وفات فایضای مرحوم
کردند رقم که (شد برحمت واصل)
و أورد بعض أشعاره نقلا عن سفینه خوش گو و ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 190 و 13 ص 483) و أورد أیضا بعض أشعاره الآخر، و قال إن تخلصه فائض.
و اسمه المیرزا عباس. عده باقر ألفت من أعضاء انجمن دانشکده بأصفهان و أورد غزله فی دانش نامه المطبوع 1342 و فی شعرای معاصر أصفهانی- ص 340.
أورد شعره فی (گلشن- ص 310).
و اسمه الملا محمد باقر. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 309) و قال ولد ببارفروش. و کان معاصر الحزین و لم یخرج من وطنه و مات 1118 و تتبع دیوان صائب.
للمیرزا محمد بن محمد هادی النائنی تلمیذ السید حجه الإسلام الأصفهانی المجاز منه و له کتاب فی الرجال ذکر فی ج 10 ص 148 و قد کتب أستاذه إجازه له بخطه علی ظهر کتابه الرجال الموجود عند (السید شهاب الدین) کما کتبه إلینا، و ذکر أنه فرغ من تألیفه 1265 و أن النسخه بخطه المتوسط و إنه شاعر تخلصه فائض أقول: و ظنی أنه الآقا محمد النائنی والد الآغا علی رضا النائنی الذی ینقل عنه شیخنا بعض الحکایات فی دار السلام و غیره مع الإطراء و التجلیل.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 310)
و هو المیر شرف الدین الحسینی. ترجمه و أورد شعره فی (حسینی- ص 254).
ترجمه فی (دجا- ص 293) و حکی عن حدیقه الشعراء أنه من شعراء القرن الثالث عشر.
و اسمه آقا أمینا بن آقا شاه ولی الأصفهانی. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 349) و أطرأه بترک شغل والده من خدمه الدوله و قنوعه بخیاطه الفراء. و أورد 14 بیتا من شعره و کذا فی (گلشن- ص 310) و (سرخوش- ص 88)
ص: 806
و هو المولوی غلام محمد بن المولوی غلام حسین من أحفاد الشیخ کبیر الدین الترمذی. له مخزن الفوائد و إنشاء فائق و بهار معنی و شکار معنی و روضه الشهداء و دیوان و مات فی 29 رجب 1241 و هو أول من روج تدریس الکتب الفارسیه فی لکهنو. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 310)
ترجمه و أورد شعره فی (دجا- ص 294) نقلا عن تحفه سامی لکنه لم یوجد فی المطبوع من التحفه.
مر بعنوان فارغی شیرازی.
مر بعنوان إشراق مراغی و توفی 1275.
و هو المولی یحیی سیبک الخراسانی (1) العالم الشاعر له شبستان خیال نظما فارسیا یتخلص فیه فتاحی و تفاحی و قد یتخلص أسرار و له شبستان نکات و گلستان لغات نثرا فی ثمانیه أبواب. توجد فی (سپهسالار- 6832). و مر له أیضا دستور عشاق المطبوع ترجمه فی (لت ...) و (مجن 1 ص- 13 و 188) و الریحانه.
هو ابن کاظم بیک الأصفهانی. ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 148) و أورد شعره، و کذا فی (گلشن- 312).
المتوفی بالنجف 1338 و هو ابن أخت المولی قربان علی المدفون بالکاظمیه. و دیوانه فارسی و له تصانیف آخر.
مر بعنوان دیوان الخاقان و قد جمع دیوانه غلام حسین جواهری و طبع فی 1337 ش فی 136 ص. بطهران،
بن مظفر الدین علی و سبط المحقق الدوانی توفی بالطاعون فی 920 ترجمه فی (بهش 2- ص 389) و ذکر شعره.
الخطاط الکاتب للشاه إسماعیل الصفوی. ترجمه فی (بهش 2- ص 393) و أورد شعره. .
ص: 807
و اسمه فخر الدین فتح الله أخ المستوفی القزوینی صاحب تاریخ گزیده ترجمه فیه. ص 828 و قال له غزلیات.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9 ص 276) و أورد شعره و کذا فی (سرو- ص 49).
ترجمه فی (مجتس 6- ص 158) و هو من ملازمی بابر شاه.
بیاع المسک بها. ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 148) و أورد شعره.
اسمه الحکیم علی بن محمد. کان معاصر سنائی و مختاری و معاشرهما. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 372) و أورد شعره.
من شعراء السلطان یعقوب الذی توفی 896 ترجمه فی (بهش 6- 312) و أورد شعره.
ترجمه فی (دجا- ص 293) و أورد شعره.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 7- ص 194) و أورد مطلع غزله.
کان من أهل قزوین أیضا ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 154) و ذکر أنه کان مؤذیا و مات شابا، و أورد مطلع غزله.
و هو أبو تراب. أورد شعره فی (گلشن- ص 312).
و هو روح الله المنشی المتخلص فتوحی من نواحی فارسی و لار توجد غزلیاته و معمیاته و مثنویاته ضمن مجموعه منشئاته المحتویه علی مراسلات و منشورات و فرامین و پروانه جات، فیها تواریخ 961 و 960 و غیرها عند السید حسین الشهشهانی بطهران و نسخه أخری بمکتبه جامعه طهران کما فی فهرسها (ج 10- رقم 4213).
هو السید علی أکبر بن السید محمد علی من أحفاد المیرزا رفیعا النائنی المتوفی 1082 و المدفون بتخت فولاد بأصفهان. ولد بزواره 1323 و تعلم بأصفهان و هاجر إلی طهران فی 1340 و سکن عبد العظیم بالری
ص: 808
و دیوانه بخطه فی خمسه آلاف بیت. و ترجم فی (شعرای أصفهان- ص 447) و کتب لنا أحواله بخطه أیضا.
و اسمه أثیر الدین. ولد بمرو، و هو معاصر صابری و مصاحبه و مناقض أنوری و معارضه کما ذکره فی (مع- ج 1 ص 372) و أورد جمله من أشعاره المدخوله فی دیوان الأنوری و ترجم فی مجله یادگار السنه الثانیه العدد 9 ص 71 لسنه 1325 ش. و ریحانه الأدب.
و هو المیرزا نوری ابن أخ الشیخ بهاء الدین محمد العاملی. کان شیخ الإسلام بهرات و بها توفی. أطری شعره النصرآبادی فی (نر 6- ص 194).
و هو السید عبد الرءوف بن محمود الأمین العاملی الشقراوی المولود 1318 طبع منه العواطف الثائره فی الحماسه و السیاسه فی 1347 بمجله العرفان بصیدا.
السید محمد صادق بن علی بن الحسن بن هاشم الحسینی الأعرجی النجفی المتوفی بها 1204 نسخه منه بخط السید أحمد بن حبیب بن زوین النجفی تاریخ کتابتها 1232 مع الرحله الخراسانیه للسید أحمد الکاتب عند الشیخ محمد علی الیعقوبی الخطیب المعاصر فی النجف و أول الدیوان [الحمد لله الذی ودع أسرار الفصاحه ألسنه العرب- إلی قوله- هذا ما سمحت به القریحه الجامده ...] و رتبه علی ثلاثه أبواب، المدائح و المراثی و التواریخ و غیرها. الباب الأول فی القریض. الثانی فی الرکبانی الدارجه بأریاف الفرات. الثالث فی الموالیات.
و هو معد بن فخار الموسوی. نقله الشیخ شمس الدین محمد الجبعی عن خط الشهید محمد بن مکی، کما فی مجلد إجازات البحار- ص 15.
ترجمه بهذا العنوان فی (بهش 8- ص 401) و ذکر أنه شاب لطیف طریف و أورد شعره.
و هو فخر الدین داود بن أبی الفضل محمد
ص: 809
البناکتی (الفناکتی) من بلاد ما وراء النهر. کان ملک الشعراء لغازان خان. قال فی شاهد صادق إنه توفی 735 و له روضه أولی الألباب فی تواریخ الأکابر و الأنساب ألفه 717 و توجد فی المتحف البریطانی کما فی فهرس ریو- ص 79 و ترجمه المستر براون فی تاریخه ج 3 ص 122 و (دولت- 4).
کان من أبناء المشایخ بها. ترجمه فی (بهش 8- ص 391) و أورد شعره.
و هو المیر عمید الدین. قال سنگلاخ فی (امتحان 1: 173) إنه رأی دیوانه بخط ملا معروف. و ترجمه فی (تش- ص 162).
ترجمه کذلک معاصره فی (قرمج 3- ص 254) و أورد شعره.
من المتأخرین. توجد عند وراثه” فخر الدین بروجردی” ببروجرد.
ابن المتوج البحرانی فی المدائح و المراثی. مر بعنوان ابن المتوج.
هو الوزیر مبارک شاه بن الحسین. کان وزیر السلطان غیاث الدین بن سام الغوری الذی مات 519 و کان ملجأ أرباب الحاجات و سلسله آبائه من مشاهیر الشیعه بخوارزم. و له شعر کثیر و أورد بعضه فی مجمع الفصحاء ج 1 ص 374.
و هو القاضی الفاضل الذی یضرب به المثل فی خراسان ترجمه فی (مع- ج 1 ص 374) و أورد شعره.
مرشد شاه نظام أولیاء. ترجمه فی (مع ج 1 ص 374) و أورد شعره.
محمد بن الحسن ولد فی 544 و مات 606 کذا ترجمه فی (تش- ص 216) و فی (مع- ج 1 ص 374) و أورد شعره و بعض رباعیاته و منها:
هفتاد و دو سال فکر کردم شب و روز
معلومم شد که هیچ معلوم نشد
أقول و هذا یخالف التاریخین فلا حظهما. و لعله [پنجاه و دو سال ] بإسقاط أیام صباه. و هو منسوب إلی الجد فإنه محمد بن ضیاء الدین عمر بن الحسین بن حسن بن علی التیمی الرازی المولد
ص: 810
و المتوفی بهراه. کان واعظا باللسانین و شاعرا بهما. و لکثره شبهاته و تشکیکاته فی الأمور قیل له إمام المشککین و ترجمه فی (بهش 1- ص 322) و ذکر إخراجه للمولی الرومی عن بلخ و ذم المولوی له فی شعره لذلک. هذا و قد اختلط بعض
رباعیاته مع رباعیات أبی سعید أبی الخیر کما فی مقدمه طبع رباعیات أبی سعید فی ص 58 و قد رأی سنگلاخ عده أوراق من شعره بخط جعفر الهروی الخطاط فذکره فی (امتحان- 1: 158).
کان من الحکماء الفضلاء و صاحب التصانیف. أورد فی (مع- ج 1- ص 377) بعض شعره نقلا عن تذکره عرفات العاشقین.
و اسمه خالد بن ربیع المکی معاصر الحکیم أنوری و صدیقه و مراسله. ترجمه فی (مع- ج 1- ص 376) و ذکر أن تخلصه خالد و أورد بعض شعره.
ابن بهمن. رآه سنگلاخ بخط محمد رضا صدر الکتاب فذکره فی امتحان الفضلاء- ج 2 ص 333. و ترجمه فی (تش- ص 18).
قال فی (تش ص 150) إنه من شعراء السلطان سنجر و قال سنگلاخ فی (امتحان 2: 7) إنه رأی دیوانه بخط أبی تراب الأصفهانی.
توجد له فخر البکاء نظما فی (الرضویه).
راجع دیوان فخر الدین رازی.
مر بعنوان دیوان عزتی و توجد. له طراز الاخبار فی مکتبه (جامعه طهران- 3295) فی تطور الشعر الفارسی. و له نوادر الحکایات.
کان قاضی قزوین فی عهد الشاه طهماسب الصفوی و کان ینهی نسبه إلی الخواجه عبد الله الأنصاری و هو الجد الأمی لعزتی صاحب تذکره میخانه ترجمه و أورد شعره بعد الإطراء فی میخانه 2- ص 499.
و اسمه الحاج میرزا علی بن الحاج رحیم ولد بشیراز 1230 و هاجر إلی مشهد خراسان. ترجمه و أورد شعره فی (فارس نامه ناصری 2: 115- 114 و 149) و قال فی (عم- 527) إنه توفی 1306 و هو والد محمد حسین
ص: 811
همدم و الحاج میرزا حسن المتخلص حسن و هذا هو والد ضیاء شیرازی المذکور فی ص 630.
مر بعنوان دیوان عراقی فی ص 709 و ترجمه إقبال فی تاریخ مفصل ایران- ص 538 و (دولت- 4) و مجالس العشاق- ص 119.
ترجمه معاصره سام میرزا. فی (تس 5 ص 169) و أورد شعره.
و هو السید أحمد الواعظ المتخلص خاوری و المعروف بفخر الواعظین الکاشانی کان من أعضاء لجنه سریه أسست لمعارضه استقراض أتابک من الروس التزاریه فی 1317 و معه زمیله السید حسن حبل المتین و الشیخ یحیی الکاشانی و الشیخ عبد العلی البیدگلی. فنفی إلی کاشان و بعد الدستور طبع کتابه محمود فی 1329 و نشر جریده میزان الفکاهیه الانتقادیه فی 1329 أیضا فی طهران و فی 1337 نشر جریده ثریا بکاشان و نظم مثنوی زشت و زیبا فی 1500 بیت الموجود نسخته
المکتوبه 1331 عند حسن نراقی الکاشانی بطهران کما ذکره فی مقالته فی مجله یغما لسنه 13 فی ذی الحجه 1379 ص 147 و ذکره براون فی تاریخ انقلاب ایران و صدر الهاشمی فی تاریخ جرائد.
أورد شعره فی (گلشن- ص 313) و لعله فخری گرگانی.
و اسمه عباس الملقب بالحاج میرزا آقاسی بن مسلم الإیروانی، معلم محمد شاه القاجار و وزیره فی مده سلطنته. و جاور العراق أخیرا و بها توفی 1265 ترجمه فی (دجا- ص 294) و أورد شعره فی (مع- ج 1 ص 388) و أورد شعره فی (پژمان 89 و 443).
و هو الشاعر الهندی. أورد شعره فی (گلشن- ص 312).
و اسمه فخر الدین علی المعروف بالصفی ابن المولی کمال الدین حسین بن علی الشهیر بالکاشفی الذی توفی 910 ترجمه سام میرزا المولود 923 فی کتاب التحفه الذی ألفه 957 فی تراجم شعراء عصره و ذکر أنه توفی
ص: 812
فخر الدین هذا سنه تسع و تسعمائه و لا محاله سقطت مرتبه العشرات بینهما و الا لزم کون وفاته قبل زمان ولاده سام میرزا و لهذا لیس الساقط لفظ العشره أیضا، بل الساقط إما العشرون أو الثلاثون أو الأربعون، و لا یکون الساقط الخمسین للزوم کون الوفاه بعد التألیف فظهر أنه توفی إما فی 929 أو 939 أو 949 و ذکر أیضا أن له منظومه محمود و ایاز و قال فی (گلشن- ص 313) إنه کان یعظ بمسجد هرات.
و اسمه علی قلی میرزا اعتضاد السلطنه بن فتح علی شاه المولود حدود 1237 کما ترجمه فی (مع- ج 1 ص 41) و أورد قرب مائتی بیت من قصائده و مثنویاته. و ترجمه فی (المآثر- ص 193) و ذکر أن له تصانیف و إنه توفی لیله عاشوراء 1298 و کان له مکتبه انتقلت إلی (سپهسالار).
و اسمه فخر الدین أسعد الجرجانی. ولد بگرگان و سافر إلی أصفهان مع طغرل بیگ. و هناک شرع فی 446 بنظم مثنوی ویس و رامین المترجمه من البهلویه بالفارسیه(1) بأمر من أبی الفتح مظفر بن محمد حاکم أصفهان من طرف طغرل، و ذلک لأن رجال الحکم کانوا یتکلمون بالفارسیه الدریه و لا یعلمون البهلویه التی کانت لغه عامه الناس فی جنوب إیران و هی قصه غرامیه بین ویس بنت ملک مرو و زوجه ویرو و بین رامین ابن أخیه و فی المنظومه مصطلحات أدبیه و نجومیه و فلسفیه و غیرها یظهر وقوف الناظم علی علوم زمانه. و قد استظهر صادق هدایت تشیعه، و یمدح فیها السلطان طغرل بیک و الخواجه عماد الدین عمید الملک منصور الکندری، و مظفر بن محمد النیشابوری، و لم یذکر تخلصه فی المنظومه و انما لقبه بالفخری شمس الدین قیس الرازی فی المعجم فی معاییر أشعار العجم و عنه أخذ أصحاب التراجم و التذاکر مثل (تش- ص 155) و (مع 1: 375) و قد رأی سنگلاخ نسختین من دیوانه و ذکرها فی امتحان الفضلاء- ج 1 ص 122 و ج 2 ص 89 و قد عده فی شاهد صادق من المتوفین .
ص: 813
سنه 442 و هو غلط. و قد طبع ویس و رامین فی کلکته بتصحیح الکاپیتان صاحب و طبع ثانیا بطهران بتصحیح مجتبی مینوی فی 1354 و ثالثا بها مع مقدمه و تعلیقات مفصله لمحمد جعفر محجوب، و معها ترجمه مصطفی مقربی لمقاله مینورسکی، و ترجمه مقاله إستاگلبرگ حول المنظومه هذه کلها فی 105+ 502 ص.
مؤلف لطائف نامه اسمه سلطان محمد بن أمیری و له دیوان غزلیات سماه بوستان خیال و آخر سماه تحفه الحبیب لأنه جمعه باسم الخواجه حبیب الله وزیر خراسان ترجمه فی مقدمه طبع مجالس النفائس (ص کح إلی ص ل) قال سنگلاخ إنه رأی
نسخه من منتخب دیوان فخری هروی بخط محمد ابریشمی، و نسخه من دیوان فخر الدین هروی بخط أبی تراب الأصفهانی و ذکرهما فی امتحان الفضلاء ج 1 ص 114 و ج 2 ص 7. و راجع ص 262 الحاشیه.
و هو المیرزا سعید الأصفهانی المسکن من أجله الساده الحسینیه بأصفهان و من أحفاد حکیم الملک البانی لمدرسه نیما ورد فی أصفهان. کان مقربا عند السلطان محمد شاه القاجار. ترجمه فی (مع 2- ص 382) و أورد نیفا و عشرین بیتا من شعره. و کذا فی المدائح المعتمدیه.
ترجمه و أورد شعره فی المدائح المعتمدیه
راجع فدائی أصفهانی.
و اسمه محمد. ترجمه آیتی فی (تش یز- 316) و قال سافر إلی الهند فی 1085 و رجع ملیا و أورد شعره.
. و هو المیر عماد الدین محمد من سادات أسترآباد. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 152) و فی (قز مج 3- ص 261) قال سافر إلی الحجاز مع والده و رجعا. و فی (لط 3- ص 87) نسبه إلی تبریز.
هو التخلص السابق لمنیر الأصفهانی فلیراجع إلیه.
أورد مدیحه لناصر الدین شاه فی مجموعه الشیخ هلال الخوئی ابن إسماعیل المعاصر الموجود عند الشیخ محمد علی الیعقوبی فی النجف.
ص: 814
و هو المیرزا محمد حسین ساکن بیرجند و منشی دار الحکومه بها و دیوانه فی ألفی بیت و مات بالغور فی 1340. ترجمه و أورد شعره الآیتی فی (تاریخ قائن- ص 232).
من أولاد الأکابر و له أشعار حسنه. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 169) و أورد بعض شعره.
من الساده الصحیحی النسب بها. ترجمه فی (مجن 3- ص 87 و 261) راجع دیوان فدائی أسترآباد.
و اسمه محمود بیگ من إیل تکلو. لبس لباس الفقر و هاجر و سکن أصفهان عند أغورلو خان. أورد شعره النصرآبادی فی (نر 9- ص 405) و قال مات فی هذه السنه و عنه أخذ فی (گلشن- ص 312) و (تغ- ص 100)
کما فی (تغ- ص 100) راجع فدائی لاهیجی.
کان ماهرا فی النظم و النثر و کان یسکن یزد. ترجمه آذر فی (تش- ص 407) فی معاصریه و آیتی فی (تش یز- ص 376).
و هو الشیخ أحمد بن شمس الدین محمد اللاهیجی النوربخشی. ولد بشیراز و نشا بها. و أرسله الشاه إسماعیل سفیرا إلی السلطان محمد الشیبانی، و له مباحثات و مناظرات مع رجاله و بعد الرجوع أکرمه الشاه، و تاب فی آخر عمره عن المناهی
و سکن شیراز. ترجمه فی (تس 4- 67) و (تش- ص 163) و (تغ- ص 100) بعنوان فدائی أنه مات 677 و فی (بهش 2- ص 383) بعنوان شیخ زاده و لعله المذکور فی (مجتس 6- ص 164) کما ذکرناه فی ص 563.
و اسمه المیرزا علی. ترجمه و أورد شعره فی مطلع الشمس- ج 2 ص 439.
قال فی (نتایج- ص 718) إنه کان یسکن یزد، ثم أورد شعره.
لنصر الله خان. فی مجلدین، الأول غزلیاته و الثانی قصائده. طبع بمبئی فی 1892 م 1310 فی 336+ 400 ص.
ص: 815
و اسمه السید یحیی بن المیرزا محمد علی وامق بن السید محمد باقر الطباطبائی من طرف الأم الیزدی المتوفی 1355 کتب بخطه تذکره میکده من تألیف والده و قد أرسله أبوه إلیه قبل موته بشهرین، فتم استنساخه بخط السید یحیی فی 1262 و النسخه موجوده نقل عنها السید ریحان الله فی آینه دانشوران- ص 47 قال و ترجم وامق نفسه فی میکده و توفی السید یحیی الفدائی بالوباء 1282.
راجع فدوی زنوزی
و هو محمد حسین ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 314).
قال فی (دجا- ص 295) إن اسمه المولی مهر علی العالم الفاضل الشاعر بالفارسیه و العربیه و الترکیه و المتوفی أواخر عصر السلطان محمد شاه القاجار و له قصیده فی مدح الأمیر نظمها قبل 1258 فإنه یوجد نسخه منها بخط المیرزا شفیع الخطاط التبریزی فی هذا التاریخ فی مکتبه سپهسالار و طبعت القصیده ضمن بعض کتب الأدب و أورد مطلع القصیده:
ها علی بشر کیف بشر
ربه فیه تجلی و ظهر
و کان معلم نادر میرزا بن بدیع الزمان بن محمد علی دولت شاه مؤلف تاریخ تبریز و مات عن ثمانین سنه. و ترجمه فی ریحانه الأدب و مجله یادگار- العدد 5 ص 7.
اسمه عباس بن محمد کاظم. یسکن بطهران و هو ابن أخت المضطر الیزدی. ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 331) و أورد شعره. ولد 1273 ش.
و نشا بأصفهان و طبع دیوانه بطهران فی 1323 ش فی 216 ص. ترجمه فی کنگره نویسندگان- ص 81. و کان من أعضاء انجمن دانشکده کما فی دانش نامه لألفت.
اسمه حافظ چرگر (المغنی) ترجمه فی (دجا- ص 103) و أورد شعره. و فی (تس 4- ص 84) سماه چرکین تبریزی.
ترجمه فی (مجتس 6- ص 168) و أورد شعره.
و هو الخواجه القاضی أبو البرکه قاضی
ص: 816
سمرقند أورد شعره فی (بهش 2- ص 380) بعد ترجمه ولده الخواجه أیوب بن أبی البرکه و کذا فی (نتایج- ص 540) و (گلشن- ص 314).
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 311) و قال إنه حافظ للقرآن و له صوت حسن. و ذکر بعض شعره الأخلاقی.
راجع أبا الحسن الفراهانی فی ص 40 و جاء شعره فی مسرت- ص 498.
مر بعنوان أدیب الممالک فراهانی.
للمولی برخوردار بن محمود الترکمانی الشاعر المتخلص ممتاز الفراهی من شعراء أواخر القرن الحادی عشر. یأتی بتخلصه. و أکثر من إیراد شعره فی کتابه محبوب القلوب.
هو أبو نصر بدر الدین مسعود (أو محمود أو محمد) بن أبی بکر بن الحسین بن جعفر السنجری الفراهی الأدیبی السیستانی المتوفی 640 کما فی کشف الظنون و قبره بقریه رج من نواحی فره. له نظم الجامع الصغیر لمحمد بن الحسن الشیبانی (135- 189) نظمها فی 617 و سماه لمعه البدر و قد شرح المنظومه هذه محمد بن عبد الرحمن الخجندی و سماه ضوء اللمعه و له أیضا نصاب الصبیان منظومه فی اللغه العربیه بالفارسیه فی مائتی بیت فسر فیها 1222 کلمه عربیه و هو أقدم منظومه فی هذا الموضوع. و له شروح تزید علی العشرین و قد تبعه فی نظم مثله أکثر من خمسین شاعرا کما فصل فی فرهنگ نامه های عربی بفارسی- ص 84- 121.
هو الشیخ فرج بن الحسن بن أحمد بن الحسین بن الشیخ محمد علی بن الشیخ محمد بن الشیخ عبد الله بن فرج بن عبد الله بن عمران المولود (2 شوال 1321) فیه الأراجیز الکثیره منها الجوهره فی أصول الدین. و منهج السلامه فی بعض الواجبات و المستحبات و الکبائر و تحفه الأبرار و مفتاح الفرج و الدره الیتیمه. و له قصائد طبع منها تأبینیه السید ماجد.
و طبعت أخیرا أرجوزته فی أصول الفقه الموسومه مرشد العقول فی النجف
ص: 817
فی 1369 فی 49 ص.
لأبی الفتح بن المبارک البحرانی رأیت نسخته عند السید مجید بن محمود الحکیم فی النجف، فیها مدائح الأمیر ع. و تخلصه فیها فرج
بن محمد بن درویش الحویزی الدارابجردی المعاصر للشیخ الحر. ترجمه فی الأمل و ذکر أن دیوانه کبیر و قال فی (السلافه- ص 192) رأیته و کان فوق السبعین و ترجمه فی (سرو- ص 49) و نجوم السماء- ص 147 و الریحانه.
و گلشن- ص 314. و نتایج- ص 542. و قال فی تش- ص 263 إنه ذهب إلی حیدرآباد دکن ثم أورد شعره. و نقل عن دیوانه فی (نر 9- ص 334) و نسبه إلی تستر و فی (تغ ص 100) أنه مات 1100.
مر بعنوان طرفه فی ص 648 و قد طبع دیوانه بطهران فی المطبعه الإسلامیه.
أورد شعره فی (گلشن- ص 314).
اسمه میرزا علی بابا معاصر المیرزا حسن الزنوزی مؤلف ریاض الجنه ترجمه فیه و أورد بعض شعره، و نقله (دجا- ص 295) و لعله صاحب جمشید و خورشید المذکور فی ج 5 ص 133.
من شعراء فرغانه أورد شعره فی (لت- 1) و (تش- ص 344).
أطری دیوانه و مدائحه لفرخ سیر فی (حسینی- ص 254).
و اسمها فروغ فرخ زاد من الشاعرات المعاصرات. طبع لها منظومات مستقله بعناوین عصیان فی 134 ص. فی 1377 و زیباترین اشعار جمعها السید هادی الحائری و طبعها فی 96 ص. فی 1373 و أسیر طبع ثانیا فی 1374 فی 168 ص. و طبع أحوالها فی مجله أمید ایران العدد 53.
ترجمه فی (مع- ج 2 ص 382) و ذکر أن اسمه محمد حسن خان بن علی مراد خان زند. و ذکر بعض أقاربه و جمله من أشعاره قرب
ص: 818
عشرین بیتا، و قال إنه استشهد فی 1337 و ذکر أیضا فی الریحانه.
و هو فریدون میرزا بن الشاه زاده نائب السلطنه عباس میرزا بن السلطان فتح علی شاه القاجار ترجمه فی (مع- ج 1- ص 44) و ذکر خدماته و مناصبه و أورد قرب مائه بیت من قصائده، و قال إنه کان ینظم المثنویات، و عنه أخذ فی تذکره علوی- ص 18 و (انجمن 3).
للسیده فرخنده الساوجیه بنت محمد کاظم خان و زوجه سیف لشکر الخلج الساوجی، ولدت فی قریه عبد الله آباد بساوه و عمیت بصرها أخیرا. طبع دیوانها فی 1347 فی 96 ص مع مقدمه لأفخم السادات سلطانی خریجه دار المعلمات بطهران فی أحوال الشاعره. و قد ذکرناها فی ص 425 مع زیاده کلمه هندی غلطا فلیصحح. و جاء ترجمتها فی از رابعه تا پروین- ص 179- 183 و ذکر لها ساقی نامه. و گل و بلبل و غدیریه.
النزول. مدح السلطان سلیمان خان بن السلطان سلیم بن بایزید الذی جلس بعد موت أبیه فی 926 إلی أن توفی 974 بقصیده فی جمیع مصاریعها تاریخ، فالمصراع الأول من کل بیت تاریخ لجلوسه و المصراع الثانی تاریخ لفتح بلغراد. أورد ترجمته و شعره فی (بهش 2- ص 404).
راجع فروغ أصفهانی.
و هو الحکیم أبو الحسن علی بن جولوغ (قلوع) السنجری المتوفی 429 کما فی شاهد صادق و (مع 1- ص 439) و قال عبد الرسولی إنه مات 470 و هو غلط. کان فلاحا ترک الزراعه لفقره و مدح أبا المظفر الچغانی ثم تقرب عند السلطان محمود الغزنوی. و قال الوطواط فی مقدمه حدائق السحر إن فرخی هو مؤلف ترجمان البلاغه المذکور فی (4: 72) و هو غلط(1) طبع له زبده نخبه دیوان بطهران فی 1301 و دیوانه فی 1302 و بتصحیح و مقدمه عبد الرسولی بطهران فی 1311 ش فی 9564 بیت فی 448 ص. و بلاهور بلا تاریخ و فی بمبئی 1942 م. و اشعار .
ص: 819
گزیده فرخی بطهران 1319 ش و بتصحیح محمد دبیر سیاقی بطهران 1338 ش.
و ترجم أحواله فی (تش- ص 81) و (لت- 1) و قالوا إن دیوانه یزید علی اثنی عشر ألف بیت و أوردوا منها فی ذیل ترجمته ما یقرب من ألف بیت منها فی مدح حاکم بلخ و فیه قوله:
أفسر زرین فرستد آفتاب از بهر تو
آن چنان کز آسمان ایزد علی را ذو الفقار
و ترجمه فی (خز- ص 367) و ذکر أن صلته من هذه القصیده اثنان و أربعون رأسا من جیاد الخیل، و أورد من القصیده بیتین أحدهما ما ذکرناه.
کان مداح السلطان منوچهر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار الذی توفی 420 و له أشعار حسنه کما ذکره فی تاریخ گزیده و نقل عنه فی (دجا- ص 296) و ترجمه فی (بهش 1- ص 345) بعد ترجمه الفردوسی.
و اسمه المیرزا أبو الحسن و لقبه تاج الشعراء و یقال له المیرزا فرخ طبع دیوانه بطهران.
و هو محمد بن إبراهیم الیزدی من شعراء الحریه و الدستور بإیران و کان من أعضاء الحزب الدیمقراطی. ولد فی 1300 کما فی (تش یز- ص 316) أو فی 1306 کما فی مقدمه دیوانه طبعه 1360. و أمر ضیغم الدوله القشقائی حاکم یزد فخیط فمه و لکنه نجی من الموت و قتل فی سجن قصر قاجار فی 1358 بطهران.
طبع دیوانه فی 59 ص. فی 1360 مع مقدمه کتبها ر ج ن. أخذه من إحسان الله طبری و طبعه حسین مکی فی 138 ص. فی 1333 ش.
و هو السید أسد الله ابن أخ السید غلام مصطفی و سبط السید لطف الله. ولد فی 1114 و توفی 1149 ترجمه فی (سرو- ص 336) و (نتایج- ص 546) و (مسرت- ص 221) و (حسینی- ص 254).
هو السید أبو الحسن متولی بعض البقاع بشیراز صاحبه بها برهه مؤلف مجمع الفصحاء و ترجمه فی (مع 2- 382) و قال إنه توفی شابا و أورد بعض شعره و کذا فی (فارس نامه 2: 149) و طرائق الحقائق- 3: 148 و (انجمن 4).
ص: 820
هو أبو القاسم حسن بن إسحاق بن شرف شاه بن منصور.
ترجمه فی (مع 1- 382) و ذکر نظمه للشاهنامه و موته قبل وصول صلته فی 461 و أورد ما یقرب من ألفی بیت من شعره الغیر المدرج فی الشاهنامه أولها قوله:
شهی که چون بدو انگشت در ز خیبر کند
برآمد از پی إسلام صد هزار انگشت
علی عالی أعلی که دست قدرت أو
هزار ره زده در چشم روزگار انگشت
و ترجمه القزوینی فی (بهش 1- ص 343) و قال هو سلطان الشعراء و شاهنامه شاهد سلطنته و ذکر قصه خلف السلطان محمود و عده و هجاء الفردوسی له علی التفصیل المذکور فی التواریخ. و ترجمه فی خزانه عامره و ذکر أنه توفی علی روایه سنه إحدی عشر و أربعمائه و علی روایه أخری سنه ست عشر و أربعمائه و أظن أن هذا کان مذکورا فی مجمع الفصحاء لکن قدمت العشره علی السته فی الطبع فصارت 461 و ترجم فی (لت- 1) و (لس- ص 387) و (خیال- ص 25) و (تش- ص 86) و (حسینی- ص 244) و قد ذکرنا فی (7: 261) انتساب الخمسه و یوسف و زلیخا إلیه و ذکرنا بطلانه و الناظم له هو شمسی عراقی کما سنذکره فی دیوان قاضی أنوی و استظهر العروضی فی الحکایه 9 المقاله 2 من چهار مقاله تشیع الفردوسی و تبعه نلدکه فی حماسه ملی ایران ص 66 من ترجمه بزرگ علوی طبعه طهران. و للشاهنامه أربع مقدمات قدیمه و متوسطتان و جدیده فالقدیمه هی ما یعرف بمقدمه شاهنامه أبو منصوری لأنها کانت مقدمه لشاهنامه ألفت سنه 346 باسم أبی منصور عبد الرزاق حاکم طوس المقتول 351 و ذکرها أبو ریحان البیرونی فی الآثار الباقیه ص 37 و 116 کما حققها محمد القزوینی فی بیست مقاله- ج 2 ص 5- 90. أولها [سپاس و آفرین خدای را که این جهان و آن جهان را آفرید و ما بندگان را پاداش ...] و الثانیه کتبت فی القرن السابع. و الثالثه کتبت فی القرن الثامن و هی مأخوذه من الأولی مصحفا. و الرابعه الجدیده التی أمر بتحریرها بایسنقر بن شاه رخ بن تیمور فی 829 بعد تصحیح نسخه من الشاهنامه أولها [افتتاح سخن آن به که کنند أهل کمال ...
مالک الملکی که در تدبیر ملک و ملکوت. اما بعد در این أیام که تاریخ هجرت به 829 رسیده ...] و ترجم الشاهنامه بالعربیه نثرا البنداری قوام الدین فتح بن علی بن محمد الأصفهانی فی (620- 624) ثم عباس اقدام الخلیلی صاحب جریده اقدام الطهرانیه
ص: 821
بالعربیه نظما. و ترجم باللغات الأروبیه کثیرا، جمع فهرسها فی ذیل ترجمه موهل بالإفرنسیه و فی ذیل مقاله نولدکه الألمانی. و ذکر بعضها سعید النفیسی فی مجله مهر- السنه الثانیه- ص 471 و قال إنه ترجم الشاهنامه هاکمان باللاتینیه فی 1801 م. و النبورگ بالإفرنسیه، و جیمس آتکین سن بالإنگلیزیه فی 1814 م و إستفان وستن الإنگلیزی فی 1815 م و گورس بالآلمانیه فی 1820 م. و توله رابرستن بالإنگلیزیه فی 1831 م و ولرس الألمانی باللاتینیه فی 1833 م. و فردریش أوکرت بالآلمانیه فی 1837 م. و ژول موهل بالإفرنسیه فی 1838 م و هالیستن باللاتینیه فی 1839 م و ویس فن أستار کنفلس بالآلمانیه فی 1840 م و فن شاک بالآلمانیه فی 1851 م. و هلن زیمرن بالإنگلیزیه فی 1882 م.
و پتزی بالإیطالیه فی 1888 م. و ساکالف بالروسیه فی 1905 م و آرتور ژرژ وارنر مع أدمون وارنر بالإنگلیزیه فی 1905 م و ویلموت بکستون بالإنگلیزیه فی 1907 م.
و ألکساندر راجرز بالإنگلیزیه فی 1907 م. و ویلیام استیگاند بالإنگلیزیه فی 1907 م.
و والاس گاندی بالإنگلیزیه فی 1912 م. و اسیگمان بالآلمانیه فی 1919 م. و ژرژ لچنیسکی بالآلمانیه فی 1920 م. و ورنریانسن بالآلمانیه فی 1922 م. و رادوانتال بالمجریه و آرتور کریستن سن بالدنمرکیه فی 1931 م. و أکل أریک هرملین بالسوئدیه فی 1931 م و ژوزف أربلی بالروسیه فی 1934 م. هذا و قد لخص الشاهنامه مسعود سعد سلمان الشاعر فی القرن الخامس. ثم لخصه فی عصرنا محمد علی فروغی و طبعه فی 1313 ش.
و لحسن معرفت خلاصه شاهنامه طبع فی 257 ص. و قد طبع الشاهنامه بتصحیح عباس إقبال فی 3250 ص. فی 1313 ش. و بتصحیح مکتبه خاور فی 2560 ص. و قدم أدیب الممالک الفراهانی المذکور فی ص 66 للشاهنامه مقدمه طبعت فی 1333 و علق علیه اگوستوس ولرس فی أستراسبرگ فی 1877 م و کذا المستر ما کان فی کلکته 1829 م.
و عباس إقبال بطهران 1353 و دبیر سیاقی بها 1376. و یطبع الآن الشاهنامه بنظر الدکتور مهدی بیانی. و لهارمست سپهبد فردوسی و للدکتور مهدی حمیدی الشیرازی شاهکارهای فردوسی. طبع فی 700 ص. و ذکرنا فی ج 12 ص 141 سپاس نامه فردوسی.
و خصص مجله مهر عددان من سنتها الثانیه بالمهرجان الألفی للفردوسی و سماه فردوسی نامه هذا و قد أقام الحکومه الإیرانیه مهرجانا بمناسبه مرور ألف عام من مولد الشاعر الحماسی فردوسی
ص: 822
فی 1313 ش. اشترک فی المهرجان العلماء و الکتاب من أکثر الشعوب الشرقیه و الغربیه.
و بهذه المناسبه طبع وزاره المعارف الإیرانیه کتابا باسم هزاره فردوسی فیها مقالات مفیده.
مر بعنوان علی أکبر فردوسی فی ص 750.
هاجر إلی شیراز لتحصیل العلوم فی 989 عابرا من کاشان ترجمه فی (دجا- ص 296) و أورد بعض شعره نقلا عن کتاب خلاصه الأشعار.
ترجمه معاصره سام میرزا و أورد شعره فی (تس 5- ص 142) و ذکر أنه العلاق بندی و أخیرا صار مجذوبا تارکا للعلائق حتی اللباس،
کان معاصر الشاه عباس الأول، و تتبع دیوان حافظ و مخزن الأسرار للنظامی. کذا فی (گلشن- ص 315).
اسمه صفر بیک السیاح القلندر الشیرازی. ترجمه معاصره فی (مع- ج 2- ص 382) و أورد بعض شعره و کذا فی (انجمن- 4).
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 153) و أورد شعره و هو غیر الأردبیلی المهاجر إلی شیراز فی 989 لأن سام میرزا ألف التحفه فی 957 و توفی 983 و هاجر الأردبیلی بعد هذا التاریخ بسته سنین.
لمسعود بن حبیب الله. طبع باسم کوه تنهایی بطهران.
کان معاصرا للحکیم الخاقانی. ترجمه فی (مع 1: 380) نقلا عن تذکره تقی الدین الأوحدی و أورد قصیدته النونیه و تخلصه فی قوله:
غباری هست اگر باقی أدب کن بنده خود را
ز تو تیغ از فرزدق سر، ز تو حکم از فرزدق جان
هو أبو فراس همام بن غالب بن صعصعه الدارمی التمیمی المولود سنه 38 و المتوفی بالبصره سنه عشر و مائه و مات بعده بأربعین یوما مصاحبه و مهاجیه جریر بن عطیه بن حذیفه الخطفی أملاه أبو عبد الله محمد بن زیاد المعروف بابن الأعرابی و المتوفی 231 علی محمد بن حبیب البغدادی الذی توفی 245 و طبع علی الحروف فی پاریس فی مجلدین سنه 1870 م- 1875 م. و طبع بالوهبیه فی القاهره 1293
ص: 823
و ذکر بعض خصوصیاته فی معجم المطبوعات. ص 1444 و نسخه مخطوطه منه مشتمله علی ما یقرب من أربعمائه بیت عند السید جلال المحدث الأرومی نزیل طهران. و عده ابن شهرآشوب فی (المعالم- ص 139) من أصحاب الأئمه.
کان رئیس انجمن أدبی بها. و اسمه محمود بن الشیخ علی أصغر مجد العلماء. أطرأه آیتی فی (تش یز- ص 317) و أورد بعض شعره.
و هو محمد قاسم هندو شاه ترجمه فی (تغ- ص 100) و عده من شعراء عهد إبراهیم عادل شاه فی دکن.
و اسمه محمد بیک من أمراء الدوله الصفویه. قال النصرآبادی فی (نر 2- ص 48) إنه مات قبل تألیفه بأربع سنوات ثم أطری شعره و شجاعته فی الحرب و کذا فی (تش- ص 18).
و اسمه المیرزا رجب علی بن المیرزا رخصت الشاعر السبزواری کتب بخطه دیوان الحکیم السبزواری المتخلص أسرار و فرغ من الکتابه 1287 و النسخه عند السید محمد حسن بن السید مهدی بن إبراهیم السبزواری
للمیرزا محمد نصیر بن جعفر بهجت الحسینی مؤلف آثار عجم المذکور فی (ج 1 ص 8) و قد توفی، فی عاشر صفر 1339 و ترجمته المفصله فی مجله أرمغان ج 2 العدد 8 و 9 ص 42 و دیوانه فارسی طبع فی بمبئی فی 554 ص فی 1334 و سماه بستان و ذکر إبراهیم ساکت فی مقدمته سائر تصانیفه و ذکر فی آثار عجم فهرس بعض ما فیه من أشعاره و طبع له مثنوی غدیریه بطهران 1325 فی 15 ص علی الحجر مع مقدمه ذکاء الملک فروغی محمد حسین و مر له أشکال المیزان فی ج 2 ص 112 و مر والده بهجت فی ص 147 و ترجمه ایزد گشسب فی نامه سخنوران- ص 126 و ریحانه الأدب و سخنوران نامی معاصر- 2: 204
راجع فرقتی کاشانی
راجع فرقتی کاشانی
و هو المیرزا أبو تراب بیگ بن الخواجه میرزا علی
ص: 824
الأنجدانی أو الجوشقانی الکاشانی قال فی میخانه- ص 322 ولد والده بانجدان- انگدان- بین قم و کاشان، و صار وزیر ولی جان بن محمد ترکمان موصلو حاکم کاشان من قبل السلطان محمد الصفوی (985- 995)، و ولد فرقتی بقزوین، و قال غیره من أصحاب التذاکر إن مولده جوشقان أو أنجدان و مات والده بکاشان و هو شاب، فسافر إلی خراسان و صاحب بها فصیحی ثم رجع قال فی میخانه سمعت بلاهور أنه مات 1026 بأصفهان و فی (تغ- ص 101) 1027 ترجمه فی سرو- ص 37 و فهرس ریو و (خص 8- ص 225) و (نتایج- ص 537) و (تش- 234) و (گلشن- ص 10) و ریحانه الأدب و حواشی میخانه عن مخزن الغرائب و منتخب الأشعار و غیره و أورد له ترجیع بند ساقی نامه و فی (سرو- ص 37) أنه أخذ تخلصه من صادقی کتاب دار و فی (تغ- ص 101) أنه کان یتخلص أولا کامی و دیوانه فی ألف بیت
من شعراء آل سلجوق و اسمه الحکیم محمد بن عمر کما ذکر فی (ج 1 ص 380) و أورد قرب خمسین بیتا من شعره و ذکره فی نقض مثالب الروافض- ص 252
قال الصادقی فی (خص 8- ص 294) إن له محسنات کثیره و أورد بعض شعره و عنه فی (سرخوش- ص 88) و (گلشن- ص 315)
و اسمه عباس ولد بکرمان 1343 و هاجر إلی طهران و له فلاسفه بزرگ یونان و تجزیه أفغانستان و گیتار فی 100 ص
و اسمه المیرزا محمد علی کانت بینه و بین فروغ التبریزی مطارحات شعریه ذکره فی (دجا- ص 296) و لم یذکر مأخذ کلامه و جاء شعره فی (مسرت- ص 315) و فی (تغ- ص 101) أنه ولد 1100
و اسمه المیرزا مهدی فروغ الدین الأصفهانی بن المیرزا محمد باقر المتخلص بهجت المذکور فی ص 146- 147 ولد بتبریز 1223 و کان ملازم فریدون میرزا ابن نائب السلطنه المتخلص فرخ و لذلک کان یعرف فروغ فرخی کما فی (مع 2- 396) و (المآثر- ص 206) و المدائح المعتمدیه و مر له تذکره الشباب و له تقصاره النحور و تقصاره الصدور و منظومه فرخ کلام
ص: 825
فی 1100 بیت، نظمه باسم فریدون میرزا توجد نسخته عند (الملک- 127) و له فروغستان ألفه 1258 فی ثلاث دفاتر و له صحائف العالم أو ریاض الصفا فی مشاهیر الرجال و النساء الذی قد یسمیه مرآه الحق توجد نسخه منه فی (جامعه طهران 128) کما فی فهرسها 2: 584 و فی نسخه محمد وجدانی بطهران سماه صحائف العلوم و توجد دیوان فروغ هذا عند وجدانی المذکور فی ثلاثه آلاف بیت
و هو المیرزا محمد المنجم من أقرباء المیر محمد حسین المنجم باشی لفتح علی شاه مهر فی الخط النستعلیق و ذهب إلی أصفهان و مدح منوچهر خان فذکره فی المدائح المعتمدیه
و اسمه جلال برجیس ابن أبی طالب برجیس المعلم بثانویات أصفهان ترجمه و أورد شعره فی (شعرای معاصر أصفهان- ص 355)
و اسمه الحاج محمد حسین الواعظ الخطاط هاجر إلی أصفهان و رجع إلی وطنه بیرجند أورد شعره و ترجمه آیتی فی (بهارستان- ص 314)
و اسمه الحاج عبد الله سافر إلی الهند و توفی ببنارس 1210 و کانت بینه و بین فروغ الأصفهانی مطارحات شعریه کما ذکره تربیت فی (دجا- ص 296)
هو محمد قاسم خان کما فی (المآثر- ص 195) و یقال له أبو القاسم خان بن ملک الشعراء فتح علی خان صبا کما ترجمه فی (مع- ج 2 ص 370) و أورد ما یقرب من تسعمائه بیت من أشعاره و مر أخوه محمد حسین خان عندلیب و توفی حدود 1291 یعنی بعد جلوس ناصر الدین بسبع و عشرین سنه کما أرخه فی المآثر
راجع دیوان فرخ زاد
و هو المیرزا محمد المنشی المولود 1174 و المتوفی فی العشر السابع من القرن الثالث عشر توجد أشعاره فی مجموعه منشئاته الموجوده فی (سپهسالار 2769) کما ذکرناه فی (ج 12 ص 193)
ص: 826
نشاء بخراسان و تقرب عند الشاه طهماسب الصفوی ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 152)
و هو المیرزا محمد حسین (1255- 1325) و الملقب فی 1311 بذکاء الملک ابن محمد مهدی أرباب طبع دیوانه بطهران 1306 و 1325 فی 552 ص و له تاریخ إیران المطبوع 1319 و ریحانه الأفکار و کلبه هندی و أصدر جریده تربیت فی 1314 إلی 1325 الذی توفی بها و جاء تاریخ وفاته فی بدیع التواریخ:
بسال فوت أو نعمت چنین گفت
ذکاء الملک را مسکن جنان باد
و طبع له ترجمه عشق و عفت فی 1324 و ترجم أحواله فی (المآثر- ص 189) و تاریخ جرائد ایران 2: 116- 124 عن جریده صور إسرافیل و یأتی ابنه فروغی طهرانی
اسمه المیرزا محمد کان ماهرا فی المجسطی و سافر إلی أفغانستان و اتصل بسلطانها تیمور شاه الذی ولی الملک 1187 إلی موته 1207 و لقب منه بملک الشعراء ترجمه فی (مع: ج 2 ص 383) و أورد بعض شعره
هو المیرزا عباس بن آقا موسی المولود فی العراق 1213 کما ذکره فی (مع: ج 2 ص 394) و أورد نیفا و مائه بیت من شعره و قال فی المآثر و الآثار- ص 206 إن کثیرا من غزلیاته مطبوع و توفی بطهران 1268 أو 1274 و الأول مطابق لما أرخ وفاته المیرزا محرم فی قوله [
بی فروغی هست خورشید سخن اندر حجاب
] و التعمیه إخراج عدد فروغی و هو 1296 عن عدد هست إلی آخر المصراع و هو 2564 و لکن مهاجاته مع مشتری طوسی قبل موته بأیام کان بعد 1270 کما فی فهرس (المجلس) 3: 417 و قد طبع مع دیوان قائنی فی 1302 فی 244 ص بخط کلهر و ثانیا فی 1377
توجد نسخته فی 390 ص کتبت فی 1249 عند (فخر الدین) فی 4000 بیت مدح فیها فتح علی شاه و شجاع السلطنه و نجف قلی خان
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس-
ص: 827
ص 165) و أورد شعره
و اسمه أبو الحسن بن محمد حسین ذکاء الملک فروغی الأصفهانی ولد بطهران 1301 و نشر مجله فروغ تربیت فی 1343 و طبع له مثنوی شیدوش و ناهید فی 1341 فی 125 ص و سرمایه سعادت یا قلم و آزادی فی 125 ص فی 1327 و
أوراق مشوش و مثنوی چارمینو فی 190 ص و قد أخذ تخلصه من والده محمد حسین و شارک أخاه محمد علی فروغی فی تألیف تاریخ شعرا المطبوع 1335 فی 353 ص ترجمه فی (سخنوران نامی معاصر- ج 2- ص 217 و (شعرای معاصر أصفهان- 357) و تاریخ جرائد ایران 4: 69
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- 284) و أورد جمله من شعره و کذا فی (همیشه بهار) و (تش- ص 227) و (گلشن- ص 315) و المستر براون فی (4: 88).
و اسمه ملا حسن. ترجمه فی (خز- ص 367) و ذکر اتصاله بشاه جهان الثانی فی 1061 و إنه قدم إلیه بعض مثنویاته فوصله بألف روپیه و کانت الجوائز تصله إلی أن توفی 1077 و أورد عده أشعار من کل واحد من مثنویین له.
و کذا فی (حسینی- ص 253) و (گلشن- ص 315) و (تغ- ص 101).
و اسمه محمد حسن ولد بمبارکه من قرأ لنجان بأصفهان فی 1340 ترجمه و أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 422.
أورد شعره فی (مجتس 6- ص 165)
کان عطارا. ترجمه و أورد شعره فی (حسینی- ص 241) و (همیشه بهار).
و اسمه علی بن أحمد المعاصر بطهران. طبع له بها منظومه ستاره سحری فی 1363 فی 40 ص.
معتمد الدوله بن نائب السلطنه عباس میرزا ابن السلطان فتح علی شاه القاجار. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 46) و أورد نیفا و ثلاثمائه بیت منه قصیده و غزلا و رباعیه و قطعه. ولد حدود 1230 و توفی 1305 و حمل إلی الکاظمیه
ص: 828
و دفن بمقبرته التی هیأها لنفسه عند تعمیره للصحن، و یعرف بالفرهادیه. أورد شعره فی تذکره علوی- ص 18.
من شعراء عبید خان و ملازمیه. ترجمه فی (مجتس 6- ص 158) و أورد شعره.
و اسمه محمد علی المذهب للمصاحف و صاحب طرب الأحباب ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 399) و أورد قرب عشرین بیتا من شعره و مر بعنوان بهار أصفهانی فی ص 144.
و هو المیرزا أبو القاسم بن المیرزا کوچک المتخلص بوصال. ترجمه و أورد تصویره فی گلشن وصال- ص 400 و ذکر أنه ولد 1242 و توفی 1309 و اقتدی بأبیه فی مشقه للخطوط السبعه و تحسینها و أورد نموذج خطوطه و کثیرا من شعره و ترجمه فی (المآثر- ص 206) و (عم 354) و فارس نامه- 2: 150 و نمونه خطوط خوش و جاء تاریخه فی بدیع التواریخ
کلک نعمت بهر تاریخ وفاتش زد رقم
شافع فرهنگ راد ای دل أبو القاسم بود
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 378) بعنوان ملا فرهی الرشتی و أورد قطعه له یظهر منها أن تخلصه فریبی و هی:
همین بس است گلم را میان لاله رخان
که بلبلی چو فریبی خوش نوا دارد
فالمظنون أن فرهی من غلط النسخه.
و هو السید شاه ألفت حسین الموسوی. له دبستان أخلاق ألفه لواجد علی شاه خاتم السلاطین بالهند أورد شعره فی (گلشن- ص 316).
المیرزا عبد الغفار الطبیب بن المیرزا فتح علی خوشنویس. ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 390) و أطری طبعه و رسالته فی الوباء و منظومته تشریح منظوم مع حسن خطه حتی أنه کان تخلصه أولا خطاط ثم تخلص فریب و أورد قرب ثلاثمائه بیت من شعره.
کان من شعراء الشاه عباس. ترجمه و أورد شعره
ص: 829
فی (گلشن- ص 316).
و هو المیرزا حبیب الله بن المیرزا رجب الطهرانی ولد بأصفهان و نشا و مات بها و أرخ وفاته معاصره بیگدلی بقوله [شد بجنه المأوی میرزا حبیب الله ] ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 407).
و اسمه آقا زمان زرکش ترجمه فی (نر 9- ص 332) راجع دیوان زرکش فی ص 401.
مر بعنوان شاپور رازی فی ص 490.
کما یظهر من شعره المذکور فی تذکره النصرآبادی ص 378 تحت عنوان ملا فرهی الرشتی کما مر فی ص 829.
أو شعره من أقرباء قاضی سمنان. ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 6- ص 93) و أورد شعره.
من المنسوبین إلی أمیدی الطهرانی. ذکره الصادقی فی (خص 8- ص 201) و أورد نیفا و عشرین بیتا من أشعاره و کذا فی (همیشه بهار) و الظاهر أنه شاپور رازی المذکور فی ص 490.
و اسمه المیر عبد الله الملقب مژه لأنه کان یغمز بطرفه عند المکالمه کثیرا لا عن قصد، ترجمه فی (میخانه- ص 571) و أورد شعره و قال شعره کثیر و لم یجمعه إلی الآن. ولد بکشمیر و لم یتحمل مشقه الأسفار.
راجع فرید أصفهانی و دیوان أحول فی ص 60.
و اسمه المعروف به هو فرید الدین الأحول معاصر شیخ سعدی و مداح سعد بن زنگی. ترجمه فی (مع- ج 1 ص 377) و (لت 3) و (تش- ص 183) و (تغ- ص 101) و قال إن دیوانه فی ألفی بیت و أورد منه قرب مائتی بیت و فی مجله دانش العدد 4 أنه مطبوع من نشریات مکتبه مهر و توجد دیوان الأحول فی (الرضویه) کما مر، فی ص 60 و توجد نسخه أخری منه عند (الملک 5307) کتبت فی القرن الحادی عشر.
و اسمه محمد دهبان الأصفهانی ابن غلام علی ولد 1288 ش. و مات 1317 ش. طبع قسم من دیوانه فی 1352 فی 62 ص. ترجمه فی (شعرای
ص: 830
معاصر أصفهان- ص 354) و (أدبیات معاصر- ص 99).
و اسمه فرید الدین کان من کتاب السلطان سنجر ترجمه فی (مع- ج 1 ص 377) و ذکر أن من مصنوعاته الشعریه نظم ترکیب بند التزم فی مصاریع کل بند بشی ء، فالتزم فی البند الأول بذکر الید و الرجل فی کل مصراع، و فی البند الثانی التزم بذکر اللیل و النهار فی مصاریعه، و فی الثالث الروح و القلب، و فی الرابع الشمس و الفی ء و غیر ذلک، کذا فی (حسینی 351) و (لت 2) و (تغ- ص 101).
مر بعنوان العطار.
و هو فرید الدین مسعود الملقب گنج شکر ابن جمال الدین سلیمان. من مشایخ الصوفیه بالهند جاء والده إلی کابل فولد له هناک عز الدین محمد و فرید الدین مسعود و نجیب الدین متوکل، ثم هاجروا إلی دهلی و تلمذ علی قطب الدین محمد الکاکی و مات 664 ترجمه و أورد شعره فی (حسینی- ص 233- 241) و (مع 1: 374).
ترجمه و أطری شعره فی (هفت 247).
مر فی السین بتخلصه سابق ترک فی ص 415.
کان اشتغاله بشیراز سنین ثم هاجر منها إلی أصفهان و نزل بشمس آباد و تلمذ علی المولی رجب علی الحکیم و توفی و دفن فی جوار الحکیم بمقبره بابا رکن الدین. ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 198) و أورد بعض أشعاره.
هو ابن السلطان حسین بایقرا حسینی گورکانی المذکور فی ص 255 ورث الفضائل عن أبیه کسائر إخوته بل فاق فی ذلک علیهم کما فی (لط- ص 128) و ترجمه أیضا سام میرزا و ذکر مجملا من تواریخه و إنه قتل 925 و ذکر بعض شعره و کذا فی (همیشه بهار) و (حسینی- ص 243) و قالوا کان معشوق أهلی خراسانی المذکور فی ص 112.
عده ابن شهرآشوب فی (المعالم- ص 137) من المجاهرین فی مدیح أهل البیت و فزار من بیوت العرب.
ص: 831
و هو هاشم بیگ بن جلال النقاش کما سماه فی میخانه 2- ص 444 و (گلشن- 317) و لیس محمود کما سمیناه فی (مستدرکات ج 7- ص 296) و هو صاحب کتاب بحیره الذی ذکرناه فی (ج 3- ص 50 و 241)(1) قال فی میخانه ولد فزونی بأسترآباد و تربی بها و سافر فی شبابه إلی الهند للتجاره و سکن کشمیر و تقرب عند حاکمها ملک صفدر خان الذی حکم کشمیر من 1022 إلی أواخر 1024 و أوائل 1025 فانعزل و جاء إلی الهند و جاء معه فزونی فسافر فزونی إلی دکن و قد نظم ساقی نامه باسم الشاه عباس الصفوی من دون أن یراه کذا فی میخانه.
أقول: و ذکر له صاحب الریاض اللجین الطبریه فی التاریخ و یوجد فی المتحف البریطانی فتوحات عادلشاهی لمؤلف اسمه فزونی أسترآبادی کان حیا فی 1054 کذا فی حاشیه میخانه. و قال فی (گلشن- ص 317) إن اسمه محمد و کان خطاطا ماهرا فی الشطرنج. سافر إلی الهند فی 1017 و رجع إلی أصفهان و تجنن و مات بها.
و فی (روشن- ص 528) سماه محمود و قال هو معاصر لفزونی السبزواری الأصفهانی المسکن أیضا. و استظهر فی الریحانه اتحادهم جمیعا مع فزونی سمنانی الآتی.
راجع فزونی أسترآبادی.
کان من سادات سمنان. ترجمه و أورد شعره النصرآبادی فی (نر 9- 263) و (گلشن- ص 318). و راجع فزونی أسترآبادی.
أورد شعره و أطرأه فی (خص 8- ص 290)
و اسمه محمود بیک بن عبد الله ترجمه فی (خص 8- ص 203) و (تش- ص 32) و أورد من شعره أبیاتا منها قوله:
خواب راحت شد از آن دیده که دیدن دانست
رفت آسایش از آن دل که طپیدن دانست
و ترجمه فی (دجا- ص 297) بعنوان محمود بیک بن عبد الله فسونی من صلحاء تبریز .
ص: 832
و شعرائها و أطرأه نقلا عن خلاصه الأشعار ثم نقلا أیضا عن سفینه خوش گو و أورد له أشعار منها ما مر، و لم یذکر اسمه بل قال هو زوج أخت چلبی بیک العلامه و هاجر إلی بلاد الهند فی عهد أکبر شاه و اتصل بخان خانان إلی أن توفی بالله آباد 1027 و ذکر أن بدء اشتهاره من 998 و أن له رساله فی الحساب و کتاب لغه فارسیه اسمه مفتاح المعانی و دیوان شعر و ذکره النفیسی أیضا فی فهرست فرهنگهای فارسی رقم 182 فی مقدمه برهان قاطع. و ترجمه فی (حسینی- ص 254) أیضا.
و اسمه إمام قلی بیک من إیل أستاجلو. ترجمه الصادقی فی (خص 7- ص 114) و أورد بعض أشعاره، منها قوله:
کم التفاتی یوسف غرور محبوبی است
و گر نه در پی محرومی زلیخا نیست
و قوله:
به هجرت زنده ام می بایدم کشت
که در عشق این گنه بخشیدنی نیست
و ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 318) بعنوان فسونی الیزدی و لم یذکر اسمه بل ذکر أنه هاجر إلی تبریز برهه، و کان مشغولا بالدفتر داریه فسافر إلی الهند و اتصل بأکابرها إلی أن قضی بها أکثر عمره و توفی بها. و کان له دیوان بقی هناک، و قد ظفرنا ببعض أشعاره. ثم ذکر أشعارا و منها البیتان المذکوران.
للسید عباس حسن المعاصر الهندی المتخلص بفصاحت مطبوع بالهند.
هو أکبر من أخیه المیرزا طاهر واقعه نویس. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 4- ص 81) و ذکر أنه نظم بأمر السلطان غزوات أمیر المؤمنین فی کمال البلاغه، و نقل بعض مثنویه و رباعیاته،
و اسمه محمد حسین میرزا خاقانی نژاد بن محمد ولی میرزا کوچک بن ولی میرزا بن فتح علی شاه ولد بأصفهان فی ذی الحجه 1333 و توفی 30 ع 2- 1363 کان یکتب فی جرائد أصفهان و شیراز ثم طهران. ترجمه و أورد شعره فی (شعرای أصفهان- ص 362) و کتبه لنا المعلم الحبیب آبادی أیضا.
محمد بن محمد بن علی. راجع فصیح هروی.
ص: 833
مر بعنوان رضوانی فسوی فی ص 370.
لمیرزا جعفر علی اللکهنوی المجاور لمکه و المتوفی قبل 1295 طبع له نان ونمک و نخل ماتم بالأردویه نظما.
مر بعنوان شوریده شیرازی فی ص 547.
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 32 و 205) و قال تتبع قصائد سلمان الساوجی المصنوعه، و نظم جواب مخزن الأسرار و لکن جاء اسمه فی (ص 32 منه) فصیحی بدل فصیح و هو صاحب بدائع الصنائع فی البدیع الموجود فی مکتبه مجلس الشیوخ بطهران رقم 7562. و الظاهر أنه غیر فصیح الخوافی الذی ذکر وفاته شاهد صادق فی 925.
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 4- ص 106 و 281). و اسمه فصیح الدین و لعله والد محمد کریم دشت بیاضی شارح النصاب المطبوع کما فی فرهنگ نامه های عربی بفارسی- ص 203 و قال فی شاهد صادق مات فصیح هروی فی 925.
و هو علی بن محمد بن علی المعروف بابن أبی زید و أبی الحسن من مدرسی النظامیه ببغداد و المتوفی 516 ترجمه فی (لس- ص 116) و ابن خلکان و معجم الأدباء و غیرهم. و له الرد علی ابن سکره فی تحریم المتعه نظما.
ترجمه و أورد شعره فی (خص 8- ص 172) و (نتایج- ص 539) و (تش- ص 32) و (تس- ص 142) و فی (دجا- ص 298) نقلا عن صحف إبراهیم أنه من شعراء الشاه طهماسب و أن دیوانه فی ألفی بیت و إنه توفی 956.
ترجمه فی (لت- 1) و (مع 1- ص 381) نقلا عن تذکره هفت إقلیم و إنه کان من شعراء عنصر المعالی کیکاووس بن إسکندر بن قابوس، و أن له مثنوی وامق و عذراء و قال دولت شاه فی (لت- 1) إنه رأی نسخه منه ناقصه.
لقبه فی میخانه- ص 389- 396) ملک الشعراء خراسان و فصیحی أنصاری، و قال: ولد جده المولی میر جان فی أسفرغابد (و لعله أسفرائین)
ص: 834
من نواحی جام، و صار أحد علمائها. و لما غلب عبید الله خان أزبک (حاکم ما وراء النهر فی 940- 946) علی خراسان أخذ معه میر جان إلی بخارا، و هناک ألف روضه الأصحاب فی سیره النبی ص. و بها ولد له أبو المکارم والد فصیحی و ترقی ثم ولد ابنه فصیحی هذا.
ثم إن خان أزبک أرسل أبا المکارم واعظا لهراه فجاء معه ابنه فصیحی إلی هرات و هو ابن عشر سنین، و ترقی أمره، و لما فتح الشاه عباس هرات أخذ معه فصیحی إلی قزوین لکنه لم یبق کثیرا و رجع إلی هرات. و فی سنه 1022 فر من هرات مع عده إلی الهند، و لکن جیش حسین خان شاملو الحاکم الصفوی أخذه و حبسه فی هرات و حلق لحیته، و لکن الشاه عباس فی 1027 أخذه إلی أصفهان و أکرمه و فی (عالم آرا- ص 696) أن ذلک کان فی 1031 و عن فهرس بانکی پور أنه مات فی 1049 و قال تلمیذه درویش واله فی تاریخه:
[
بگو فصیحی آزاده سوی جنت شد
]. و دیوانه فی سته آلاف بیت کما فی (نر 9- ص 248) أو أربعه آلاف و خمسمائه کما فی میخانه، و هی موجوده فی مکتبه (بانکی پور) و قال النصرآبادی إنه کان مقربا عند حسن شاملو، و قال فی میخانه- ص 181 فی أحوال عرفی:
إن فی سنه 1027 أرسل فصیحی هذا شخصا من هرات إلی الهند لیأتی بعظام عرفی الرمیمه. و ترجمه فی (نتایج- ص 539) و (حسینی- ص 251) و (سرو- ص 50) و جاء شعره فی (مسرت- ص 218) و (تش- ص 150) و (سرخوش- ص 85).
راجع فصیح هروی و توجد نسخه منه فی (بنگاله) و أخری عند (فخر الدین).
ترجمه و أورد شعره فی (خص 8- ص 263).
کان أستاذ صادقی کتاب دار. ترجمه فی (خص 8- ص 263).
کان أستاذ صادقی کتاب دار. ترجمه فی (خص 8- ص 247) و أورد بعض شعره.
و هو المعروف بالشیخ أبی العباس الزنجی البخاری معاصر رودکی فی عصر آل سامان، کما ترجمه فی (مع- ج 1 ص 381) و أورد شعره.
عده ابن شهرآشوب فی (المعالم- ص 138)
ص: 835
ممن مدح أهل البیت.
عده أیضا ابن شهرآشوب فی (المعالم- 138) ممن مدح أهل البیت.
من أحفاد بایزید الخلخالی. توفی 954 و دفن فی قزوین بمقبره جده. ترجمه فی (دجا- ص 298) نقلا عن صحف إبراهیم و أورد شعره.
هو ابن المیرزا عبد الکریم بن المیرزا أبی القاسم بن المیرزا محمد الإیروانی التبریزی المولد (1278- 1337) مؤلف حدائق العارفین المذکور فی ج 6 ص 286 و ریاض الأزهار شبه الکشکول و سفرنامه أروپا و شرح العینیه الخمریه و دیوانه عربی و فارسی ذکره فی (دجا- ص 298).
حفید أصلان بیک الگرجی من خاصه غلمان الشاه عباس و المتخلص ممتاز ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 45) و أورد جمله من أشعاره.
نزیل لاهور بالهند فی عصر محمد فرخ سیر شاه.
ترجمه فی (خز- ص 373). و أورد شعره فی تاریخ قدوم النواب آصفجاه.
راجع دیوان فضل الله سودخری.
مر بعنوان أبی سعید أبی الخیر فی ص 41.
راجع دیوان خواجه خواند سمرقندی فی ص 307 و ترجمه فی (نتایج- ص 20) و ذکر طبعاتها فی فهرس مشار ج 1 ص 797. و قال فی (امتحان- 1: 6) إنه رأی نسخه منه بخط میر علی الهروی.
من عرفاء دهلی و تلمیذ سماء الدین الچشتی و عبد الرحمن الجامی. و سافر إلی خراسان و مکه و أدرک الدوانی و الجامی و رجع و مات فی 942 و دفن بمزار قطب الدین. ترجمه و أورد شعره فی (نتایج- ص 153).
راجع دیوان نعیمی أسترآبادی.
راجع الراوندی فی ص 352 و ج 7 ص 89.
جاء من وطنه إلی أسترآباد و سکن بها
ص: 836
تاجرا، و کان ماهرا فی النرد و الشطرنج الکبیر و الصغیر حضورا و غیابا. کذا وصفه و أورد شعره فی (مجن 6- ص 121 و 299).
لبدائع نگار فضل الله بن الملا داود ملاباشی السودخروی الخراسانی المتوفی 1343 طبع له منظومات تاریخ نامه بمشهد 1231.
و ترجمه حدیث کساء بها فی 1322 و همایون نامه بطهران 1326.
کما فی (لط 6- ص 219) راجع دیوان أفضل الدین کرمانی و اسمه أفضل الدین محمود بن ضیاء الدین أحمد الوزیر کما فی (لت- الخاتمه) و (قز مج 6- ص 296).
طبع له أمواج یک روح متلاطم نظما بطهران 1363. فی 131 ص.
راجع رشیدی همدانی فی ص 362.
هو ابن محمد بن سلیمان الفضولی البغدادی المذکور فی الصفحه الآتیه. ترجمه فی (دجا- ص 399) و أورد شعره الترکی الذی أنشأه فی 988 و جاء ذکره فی العراق بین الاحتلالین 4: 137 و 103 نقلا عن گلشن شعراء لعهدی بغدادی.
تلمیذ الحکیم شفائی. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 263) و أورد من شعره قرب عشرین بیتا و کذا فی (حسینی- ص 252) و (گلشن- ص 318).
له منظومه صحف الثقات نظمه باسم شیخ شاه شروان شاه فی 927 ذکره فی (دجا- ص 299).
من الأدباء و أولاد العلماء بها. جمع بین حسن الخط و حسن الخلق کما ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 4- ص 78) و أورد شعره.
النقاش الماهر. کان معاصرا و معارضا لمولانا گل چین بمدینه هرات فی عصر المیرزا حسین بایقرا. ترجمه و أورد شعره فی (حسینی- ص 250) و (مجن 3- ص 82 و 256) و لکن جاء اسمه فی هذا الأخیر فیضی بدل فضلی.
ص: 837
و اسمه محمد بن سلیمان من قبیله بیات. ولد بکربلاء حدود 1498 م (1) نشا ببغداد و نسب إلیها. و یلقبه الأتراک رئیس الشعراء و هو عندهم عدیل سنان پاشا. و عند الفرس له مکانه عظیمه و له شعر عربی أیضا. و له بلاغه فی اللغات الثلاث. قال فی (تس 5- ص 136) لم یخرج من بغداد شاعر أحسن منه. و قال فی (خص 7- ص 103) إنه ذهب مع إبراهیم خان إلی بغداد و لما فر هذا من السلطان سلیمان خواندگار سکن فضولی الحله و اکتسب العلم هناک، و له ثلاثون ألف بیت من الشعر رأیته بخطه.
و قال فی (نر 15- ص 519) إنه اثنی عشری المذهب و أورد معمیاته و کذا فی (هفت- ص- 122) قال المستر براون فی (ج 4- ص 185) إنه مات 970 1561 م نقلا عن المستر گیب.
و قال العزاوی فی العراق بین الاحتلالین- ج 4 ص 98 إنه یتبع الحروفیه و الغلاه و لغته الآذریه و نقل عن گلشن شعراء وفاته فی 963 بالطاعون. و لکن جاء تاریخ وفاته علی ظهر دیوانه المطبوع 975 عن خمس و ستین سنه من عمره. و ترجم أیضا فی (دجا- ص 300) و الکاکائیه فی التاریخ و ألف کل من سلیمان نظیف و هاشم ناهید و کوپرلی فؤاد و الدکتور عبد القادر فراخان فی أحوال فضولی رسائل ترکیه مستقله طبعت الأخیره بأستانبول مع تصاویر فی 1949 م. و أما آثاره بالترکیه: فدیوانه الترکی طبع ببولاق و علی هامشه بحر طویل لنباتی القراچه داغی. و طبع بتبریز مع مقدمه فی 1266. و بنگ و باده مثنوی توجد فی (سپهسالار) کما فی فهرسها (ج 3 ص 259) و ترجمه چهل حدیث جامی و أما بالفارسیه: فدیوانه الموجود عند (دهخدا) و (المکتبه المرادیه) کتبت فی 959 و مکتبه خالص أفندی و مکتبه عباس العزاوی ببغداد و مثنوی رند و زاهد المطبوع بطهران 1270 بعنوان بحث رند و زاهد و إستانبول 1940 م و أنقره فی 1956 م مع مقدمه لکمال أدیب کورکچی اوغلو فی 80 ص و عشق و روح المطبوع بإیران 1303 و صحت و مرض نثرا توجد عند عبد العلی طاعتی الرشتی بطهران، و طبع ترجمتها بالترکیه کما فی تاریخ العراق للعزاوی 4: 101 و أنیس القلب قصیده شینیه فی 133 بیتا فی قبال شینیه الخاقانی و خسرو الدهلوی و الجامی و عرفی. کذا فی کشف الظنون و روح و بدن قصه فارسیه عرفانیه یشبه حی بن یقظان توجد فی .
ص: 838
(سپهسالار- 534). و أما بالعربیه، فدیوانه المشتمل علی الغزل و القصائد توجد بمکتبه لننغراد تحتوی علی 465 بیتا و هو متأثر فیها أیضا بنسیمی الحروفی. و نقل العزاوی عن نمونه أدبیات أن فضولی کردی و له شکایت نامه کتب بها إلی نشانچی محمد پاشا أبدع فیها و تلاعب بالبیان و مطلع الاعتقاد فی علم الکلام بالعربیه، ذکر فی کشف الظنون، و طبعه أکادمیه العلوم آذربایجانیه بباکو فی 1958 م. مع مقدمه لحمید الأرسلی فی 114 ص. و الباب الخامس من الرکن الرابع منه فی الإمامه. و فی ذیلها 90 ص. من قصائده العربیه.
و اسمه محمد أمین بیگ أخذ العلم بأصفهان و سافر إلی الهند و رجع. ترجمه و أورد شعره فی (مع 2: 382) و قال یکثر من القصائد.
للمیرزا معز الدین محمد بن المیرزا فخرا و سبط المیر محمد زمان المشهدی. کان آباؤه من الساده الموسویه بقم هاجر هو من مشهد خراسان إلی أصفهان و تعلم سنتین بمدرسه جده و قال الحزین فی تذکرته (ص 59) إنه جاء إلی الهند فی عهد اورنگ زیب فلقبه بموسوی خان و بدل تخلصه إلی موسوی و کان شایقا للرجوع إلی وطنه فلم یتمکن و مات هناک و أورد شعره. و قال فی (تش- ص 92) إن أشعاره لم تشتهر فی إیران. و جاء شعره فی (مسرت- ص 538) و (حسینی- ص 253) و (مطلع- 2: 439) و مفتاح التواریخ 2: 429. و توجد دیوان معین الدین فطرت فی مکتبه (بنگاله).
و اسمه چراغ علی من قریه نوا بمازندران ترجمه فی (مع 2: 394) و قال رآه فی صغره و أورد شعره، و کذا فی (انجمن- 4)
ترجمه و أورد شعره فی (خز- ص 367) و ذکر مدیحه لأکبر شاه وصلته له
و اسمه ظریف الملک أشرف علی خان بن محمد شاه سافر إلی عظیم آباد فی 1170 أورد شعره فی (گلشن- ص 318)
ص: 839
کان بشیراز یعمل السکاکین فتخلص سکاکی ثم هاجر إلی تبریز و ترقی أمره فی بلاط السلطان یعقوب (884- 896) فتخلص فغانی و نصبه الملک بمقام بابای شاعران و لقبه بابا فغانی و کان دائم الخمر و بعد موت السلطان هاجر إلی هرات، و مدح حاکم أبیورد ثم السلطان بایقرا، و فی الأخیر تاب و مدح الرضا ع و مات فی 925 کما فی شاهد صادق و ترجم فی (لس- ص 256 أو 539) و (تس 5- ص 102) و (هفت- ص 264) و (تش- ص 291) و (حسینی- ص 242) و (خیال- ص 74) و روضه الصفا و (مجن- ص 161 و 307) و ریحانه الأدب عن سفینه الشعراء و (فارس نامه 2:
150) و قد رأی سنگلاخ دیوانه بخط قاسم شادی شاه و ذکره فی (امتحان- 1: 115) و نوجد دیوانه عند (الملک) و (فخر الدین- 104) و (دهخدا) و جامعه طهران کما فی فهرسها (2: 61) و (سپهسالار) و طبع دیوانه بلاهور فی 281
ص و پاریس فی 1903 م فی 144+ 21 ص و بطهران بتصحیح أحمد سهیلی خوانساری فی 1316 ش فی 244 ص و قد أجاب دیوانه آرزو المذکور فی (ص 5)
هو ابن میر سعید گوینده و کان المیر سعید الکابلی خال الأمیر علی شیر کما فی (لط 2- ص 53) و ترجم الفغانی و أورد شعره فی (مجن 3- ص 80 و 255)
قال سنگلاخ فی (امتحان 1- 115) إنه رأی دیوانه بخط قاسم شادیشاد و أظنه اشتبه بالشیرازی
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 11- ص 448) و قال إنه سافر إلی الهند، و لعله رجع ثم ذکر شعره
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 86 و 261) و زاد فی (لط 3- ص 87) أنه کان یتخلص أولا فغانی ثم بدله إلی ضیاء کما ذکرناه فی ص 630 بعنوان ضیاء الدین میرم
و اسمه السید محمد حسین بن أحمد اللاهیجی کان والده مقربا عند خان أحمد پادشاه گیلان و ولد فغفور بلاهجان و تخلص فی شعره أولا رسمی ثم بدله إلی فغفور سافر إلی آذربایجان و گرجستان و مهر فی العربیه
ص: 840
و الشطرنج و الریاضیات و الموسیقی و الخط النستعلیق و سافر إلی آذربایجان و گرجستان ثم رجع و ناظر الحکیم شفائی الأصفهانی و تقرب عند الشاه عباس، فقصد الهند فی 1012 عن طریق قندهار و بقی بها مده عند أمیرها غازی ترخان المتخلص و قاری و صاحب مرشد بروجردی و أسد قصه خوان و لاختلاف حصل بینه و بینهما فر إلی لاهور فاعتذر إلیه غازی و طلب منه الرجوع إلی قندهار فلم یقبل و ذهب إلی آگره و بقی مده عند الحکیم علی الگیلانی المتوفی 1018 ثم
ذهب إلی برهان پور و تقرب عند الشاه زاده پرویز بن سلیم فی 1025 و جاء معه إلی الله آباد و مات بها بعد سنتین فی 1029 و قال صالح التبریزی فی تاریخه:
چون بهشتی بود شد تاریخ أو
هم نوا با عندلیبان بهشت
و فی سرو- ص 38 و نشتر عشق أنه مات 1028 و فی (نر 9- ص 243) و (خوش گو) مات 1030 و فی (تش- ص 163) أنه لما سافر إلی الهند بدل تخلصه إلی فغفور حذرا عن الالتباس برسمی الیزدی و لهذا عد فی مرآه الخیال (ص 77) و خلاصه الأفکار المؤلف 1206 یزدیا و هو اشتباه منهما و قال إسپرنگر: إن فغفور کان تلمیذ عمه تاج الدین الحسینی فی الطب و کان عمه هذا تلمیذ صدر الشریعه الگیلانی الذی ترجم فی هفت إقلیم و قال فی حواشی میخانه (ص 66) نقلا عن مخزن الغرائب إن سبب تخلصه فغفور أن الشاه زاده پرویز لما رأی مهارته فی چینی نوازی- و هو نوع من الموسیقی- لقبه به و قد عد من تصانیفه رساله نافع در حساب أصابع و دیوانه یشتمل علی أربعه آلاف بیت کما فی (نر 9- ص 244) و نسخه مکتبه موتی محل بالهند فی (150 ص) کل صفحه فی (23 س) کما فی فهرس إسپرنگر ص 392 و ترجمه أیضا فی (سرخوش- ص 88) و (حسینی- ص 252)
راجع فغفور گیلانی
کما فی (خیال- ص 77) و خلاصه الأفکار المؤلف 1206 و (تش یز- ص 318) عن تذکره هندیه و الظاهر أنه هو فغفور گیلانی المذکور
محمد حسن له حمله حیدری و سراج الصدور و گیتی نما کما ذکرناه فی ج 12 ص 157- 158
ص: 841
لمعین الشریعه المیرزا علی بن الحاج محمد باقر الواعظ الإصطهباناتی الشیرازی المتوفی 1310 طبع له غزلیات گنج فقیر فی 1340 فی بمبئی فی 297 ص و خانقاه فقیر فی شیراز 1347 فی 256 ص و هو علی زنه بوستان لسعدی و خرابات فقیر فی 1342 ثم 1347 فی أربعه أبواب و خاتمه
کما فی (نتایج- ص 59) مر بتخلصه آفرین الله آبادی فی ص 10.
و هو المولی صفر علی بن علی أکبر المیقانی من قری بسطام المعاصر المتوفی مناهز التسعین فی 1354 کما حدثنی به ابن أخته السید جعفر البسطامی المیقانی نزیل طهران له کتاب ضیاء العیون الفارسی فی المقتل و فیه کثیر من شعره. و النسخه بخطه فرغ من تألیفه فی الثلثاء رابع ذی القعده 1308 رأیته عند ابن أخته المذکور.
و اسمه المیر نوازش علی بن المیر عظمت الله بی خبر ابن لطف الله البلگرامی. ترجمه و أورد شعره فی (سرو- ص 325) و قال مات 18 شعبان 1167 و قال فی تاریخه:
دل واطپید و ناله تاریخ واکشید
پیر یگانه میر نوازش علی نماند
و کذا فی (خز- ص 373) و (نتایج- ص 546).
و هو السید عبد الله بن نور الدین بن السید نعمه الله الجزائری المحدث، ولد بتستر 7 شعبان 1114 و مات 1173. له مؤلفات کثیره منها الذخر الرائع المذکور فی ج 10 ص 8 و تذکره شوشتر المطبوع بکلکته 1924 م.
فی 193 ص بتصحیح ملابخش و هدایت حسین. و له ذیل سلافه العصر کما ذکرنا فی 12: 212 قال فی نجوم السماء- ص 251 إن دیوانه فی أکثر من 500 بیت. و کذا فی (تعا- ص 69) و قال قواس فی تاریخ وفاته:
در باغ نعیم جای أو شد قواس
تاریخ وفاتش طلب از باغ نعیم
و هو شمس الدین الشاه جهان آبادی العباسی. ولد بها فی 1115 و آباؤه من أولاد العباس عم النبی و فی 1141 لبس کسوه الفقر و جاء إلی
ص: 842
دکن و تقرب عند واله داغستانی و سافر لزیاره الأماکن المقدسه و فی الرجوع رکب السفینه من البصره فی طریق الهند، فغرق السفینه و معها فقیر فی 1183 ترجمه فی (نتایج- ص 547) و عنه فی (نجوم- 293) و (تش- ص 388) و (خز- ص 375) و مر له داستان واله فی 8: 40 و دیوانه فی سبعه آلاف بیت و له رسائل فی فنون الأدب. و توجد دیوانه فی (بنگاله).
راجع دیوان فقیر إصطهباناتی.
أورد شعره فی (گلشن- ص 482).
قال فی (مجتس 6- ص 166) إن دیوانه کامل و أورد شعره. و لعله التبریزی.
أورد شعره فی (گلشن- ص 319) و (دجا- ص 300) و الظاهر أنه تصحیف حقیری. أو أنه هو الذی ذکر قبل.
ترجمه فی (تس 5- ص 148) و أورد شعره الذی یعرف منه کیفیه صنعه الساعات فی القرن العاشر و هو:
خاک پایت، گه در این چشم است ما را، گه در آن
بر مثال شیشه های ساعت و ریگ روان
ترجمه فی (تس 4- ص 99) و قال کان یکتب مؤلفات الجامی و یذب عنه. و أورد شعره الذی رد فیه علی عصام الدین إبراهیم الأسفراینی المعروف دولت خواجه المتوفی 943 فی شرحه الذی رد فیه علی الفوائد الضیائیه للجامی کما فی کشف الظنون (1)
و هو المیر محمد باقر المعروف بفقیه إیمانی ابن حسین علی الطهرانی المعروف بملا علی ساکن طهران. له منظومه عربیه سماها الخصائص جه
ص: 843
المهدیه و دیوان أشعاره الفارسیه و رسائل فی تفسیر آیات من القرآن و غیر ذلک. و توفی لیله الجمعه 20 ذی القعده 1370 عن ثمانین سنه و دفن بتخت فولاد بأصفهان. أورد شعره بتخلص فقیه و ترجمه فی (شعرای أصفهان- ص 367) و کتب لنا
المعلم الحبیب آبادی فهرس خمسین کتابا من تألیفاته نقلا عن ابنه محمد مهدی إمام الجماعه بمسجد امام زاده إسماعیل هناک. و طبع بعض شعره فی حواشی وظیفه الأنام لمحمد تقی الیزدآبادی.
کان من أفاضل خراسان ترجمه فی (مع- ج 1 ص 381) و أورد شعره.
و هو لطف علی الشیرازی. ترجمه فی طرائق الحقائق- ج 3 ص 157 و فارس نامه 2: 150.
و هو القاضی أحمد ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- 174) و أطری فضله و عقله و أورد نیفا و عشرین بیتا من شعره و الظاهر أنه الذی رأی سنگلاخ دیوانه بخط عبد الرزاق ابن أخت المیر عماد و ذکره فی (امتحان- 1: 319) و ذکر فی (تش- ص 79) أنه سبزواری سکن قزوین.
و اسمه مراد خان بن تمر خان ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 3- ص 30) و ذکر أنه زیدت بصیرته بذهاب بصره، و أورد بعض شعره الفارسی و الترکی.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 319) و قال کان معاصر عبد الله أزبک.
لمحمد شفیع بن بهاء الدین محمد. فیها قصائد تاریخ بعضها 1166 و غزلیات تتبع فیها غزلیات حافظ الشیرازی. جمع الدیوان بنفسه و جعل لها مقدمه ذکر فیها سفره إلی شیراز فی ربیع الثانی 1187. توجد نسخته فی 72 ورقه عند (فخر الدین).
و اسمه غیاث الدین منصور من أشراف معاصری سرخوش. ترجمه و أورد شعره فی (سرخوش- ص 87) و (مسرت 116).
للسید نعمه الله. الذی صار شیخ الإسلام بها من قبل السلطان فتح علی شاه القاجار. ترجمه فی (مع: ج 2 ص 382) و أورد بعض غزلیاته، و کذا
ص: 844
فی (انجمن 3).
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 175) و أورد بعض شعره. و ترجمه فی (دجا- ص 301) نقلا عن هفت إقلیم و أورد شعرا واحدا مما ذکره الصادقی.
کان صحافا کما وصفه سام میرزا فی (تس 5- ص 169) و أورد شعره.
و اسمه محمد رضا. هجاه الحکیم شفائی کما ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 269) و أورد نیفا و عشره من شعره و کذا فی (تش- ص 185) و قال فی (همیشه بهار) کان عالما بالسیاق.
. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 215). و لعله فکری الرازی النوربخشی.
راجع دیوان فکری نوربخشی و فکری دماوندی.
و اسمه ملا یحیی. ترجمه و أورد شعره فی (نر 6- ص 195) و قال یسکن بمدرسه النواب و کذا فی (گلشن- 319).
و هو المیر علی أخو قدسی الکربلائی. أورد شعره فی (گلشن- ص 319).
و هو السید محمد المعروف جامه باف من سادات مشهد خراسان و کان أکثر أشعاره الرباعیات فاشتهر بالمیر رباعی، و هو غیر رباعی المشهدی المذکور فی ص 354. سافر إلی الهند و مات 973 کما فی (تش- ص 94) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه. و قال فی (طبق 2- ص 494) إنه تقرب عند أکبر شاه بالهند. و أورد شعره فی (مسرت- ص 316) و توجد شعره فی جنگ عند (فخر الدین).
. سافر إلی دکن حیدرآباد، و استفاد من الشاه طاهر الدکنی و رجع إلی ری و کان یتخلص أولا سیری فبدله إلی فکری کما مر فی (ص 484) و لعله فکری رازی الدماوندی المذکور فی (تش- ص 215).
ص: 845
و اسمه نصر الله أستاذ جامعه طهران. طبع له بیچارگان نظما فی 1305 ش. و هو ترجمه لإحدی قطعات ویکتور هوگو الإفرنسی. و ترجم الفلسفی فی نامه سخنوران- ص 129 لإیزد گشسب.
و هو الشیخ فرید علی اللکهنوی تلمیذ ممتاز العلماء و محیی الدین المتخلص ذوق أورد شعره فی (گلشن- ص 320).
و اسمه نجم الدین محمد، أو جلال الدین محمد مؤمن. نشا بقصبه شماخی من نواحی شیروان و استفاد هو و الخاقانی من أبی العلاء الگنجوی. و صار ملک الشعراء لملوک شیروان کفخر الدین منوچهر الثانی ابن فریدون الأول (514- 544) و کان ماهرا فی النجوم و الفلک و لذا تخلص به. و مهر أیضا فی الصنائع الشعریه و دیوانه فی سبعه آلاف بیت و فیها قوله:
باب چشم أسیران أهل بیت پیمبر
به خون پاک شهیدان عشر ماه محرم
و مات 577 کما فی شاهد صادق و ترجم فی تاریخ گزیده- ص 824 و (دولت- 2) و (تش- ص 50) و (مع 1- ص 381) و (دجا- ص 301) عن خلاصه الأشعار و الریحانه عن القاموس الترکی و سفینه أشعار الموجود فی المجلس کما فی فهرسها (3: 15) و (عم- ص 528) و قد جمع هادی حسن أشعاره فی مجلدین و طبعها المؤسسه الآسیائیه فی لندن 1929 م. فی 83 ص.
و اسمه محمد رضا بن محمد جواد. ذکر نسبه و أورد شعره و شعر أبیه فی (تش یز- ص 317).
و هو الملا علی الشاعر الخطاط بالنسخ الجید ولد 1275 و مات فی شعبان 1350. کان یسکن مسجد سرخی سفره چی جمع دیوانه بنفسه و ترجمه و أورد شعره فی شعرای أصفهان- ص 368 و قال ألفت فی دانش نامه أنه کان من أعضاء انجمن دانشکده. و هو غیر فنای لنجانی.
و اسمه ملا خورد. ترجمه و أورد شعره ضمن شعراء أکبر شاه بالهند فی (طبق- 2: 516).
و اسمه المیرزا عبد الرسول بن محسن بن زین العابدین
ص: 846
الزنوزی، و هو والد حسن الزنوزی فانی المذکور فی ص 803 و فی 11: 322 و 3: 42 ترجمه فی الریحانه بعنوان زنوزی و. توجد نسخه من دیوانه فی المراثی فی مکتبه جامعه طهران کما فی فهرسها 2: 63 و عند (فخر الدین 93) و (الملک 4914) و عند الخیابانی کما ذکره فی وقایع الأیام له. و توجد بعض شعره فی صفحات 50- 57 من مجموعه فی (سپهسالار- 7532) و له دیوان غزل بالترکیه.
و اسمه حیدر علی بن الحاج علی المدرس فی کشمیر فی عصر النصرآبادی ذکره فی (نر 11- 446) و أورد شعره و تخلصه.
و اسمه ملا علی. ترجمه و أورد شعره فی المدائح المعتمدیه.
کانت زوجه جهانگیر پادشاه. أورد شعرها فی تذکره الخواتین- ص 155 و از رابعه تا پروین- ص 183.
و اسمه المیرزا عبد الله معاصر عالمگیر و تلمیذ محمد زمان راسخ. أورد شعره فی (گلشن- ص 320).
من شعراء السلطان یعقوب کما فی (قز مج 6- ص 308) راجع فنائی شیرازی.
و اسمه ملا رمضان الصحاف. ترجمه و أورد شعره فی (تس 5- ص 178).
و اسمه المیرزا أسود بن المیر غیاث الدین عزیز الرضوی. ترجمه و أورد شعره فی (تس 2- ص 28).
و هو المیرزا أحمد المهدوی. ولد بچهار محال أصفهان فی 1316 و تعلم بأصفهان و رجع إلی قریته. ترجمه و أورد شعره فی (شعرای معاصر أصفهان- ص 369).
و هو السید محمد الرضوی بن زین العابدین الخوانساری. ولد بالنجف 1293 و تلمذ فی النجف علی السید الیزدی و الآخوند الخراسانی ثم ذهب إلی أصفهان و سکن بها حتی الیوم. أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 370 و ذکر له تسعه عشر تألیفا.
ص: 847
ترجمه معاصره فی (تس 5- ص 152) و قال کان عالما بالسیاق. و کذا فی (همیشه بهار).
المیر علی شیر النوائی (844- 906) المتخلص فی شعره الترکی نوائی قال فی (تس 6- ص 180) إن له دیوان فارسی فی سته آلاف بیت یتخلص فیها فنائی و کذا فی (نر- 13- 470) و مر فی ص 804 بعنوان فانی هروی و ألف صدر الدین عینی رساله فی أحواله.
و اسمه الشیخ أحمد کان من أحفاد بایزید و تلمذ علی غیاث الدین منصور الدشتکی بشیراز و حج البیت و سکن قزوین مدرسا بها و توفی 985 ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 35) و (دجا- ص 302).
راجع فنائی أصفهانی. و فنائی أسود.
کان من أکابرها و سکن قزوین. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 79).
کان من عمال دیوان الشاه طهماسب الصفوی الأول ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 321).
أو بابا فنائی کما جاء فی الریحانه عن سفینه الشعراء و کذا فی (قز مج 6- ص 308) و هو فغانی المذکور فی ص 840 و راجع فنائی خلخالی أیضا.
و هو السید محمد الاعتمادی. طبع له نظما آثار الحقائق و رباعیات فنائی المذکور فی 10: 69 منضما إلی دیوان المیر الداماد.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 321).
و هو کمال الدین حسین بن شهاب الدین الگازرگاهی الهروی المولود 874 و هو مؤلف مجالس العشاق فی 908 المطبوع فی نولکشور فی خمس و سبعین مجلسا ألفه باسم السلطان حسین بایقرا المذکور فی ص 255. و توجد نسخه مخطوطه منه فی مکتبه (جامعه طهران- 3320) تشتمل علی 77 مجلسا کما فی فهرسها و المجلسان الأخیران فی أحوال کمال الدین حسین الفنائی الگازرگاهی. (المؤلف واقعا لهذا الکتاب) و السلطان حسین میرزا حسینی (المدعی
ص: 848
لتألیف الکتاب هذا) و فی الکتاب أشعاره کثیر للمؤلف.
و هو الملا علی أصغر العلاف. من نقباء مشهد. سافر إلی الهند فی عهد أکبر شاه و رجع و مات بوطنه. قال فی (تش- ص 93) قیل إنه کان یتخلص سابقا مشهدی ثم بدله إلی فنائی ترجمه و أورد شعره فی (مطلع- 2:
439) و (گلشن- ص 321).
راجع دیوان فنائی جغتائی. کما فی (نر- 470).
محمد بن یحیی، سیبک النیشابوری المتخلص أسراری و خماری و تفاحی و فتاحی کما مر فی ص 807 و قال فی (لت 6) إنه نظم ده نامه و ألف رسالتی أسراری و خماری و تخلصه فتاحی و مات 851 و فی (گلشن- ص 321) و ذکرنا له شبستان نکات فی 13: 24.
المیر علی شیر الجغتائی. راجع فنائی جغتائی.
و هو کمال الدین حسین معاصر الشاه سلطان حسین. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 322).
و هو علی بن أحمد بن محمد النیشابوری. ینسب إلی فنجگرد من قرأ نیشابور و یکنی بأبی الحسن و یلقب بشیخ الأفاضل. کان معاصرا للزمخشری و باسمه ألف المیدانی کتابه السامی فی الأسامی و هو الذی جمع الأشعار المنسوبه إلی علی ع. فی کتاب سماه تاج الأشعار أو سلوه الشیعه کما ذکر فی دیوان أمیر المؤمنین فی ص 101 و ج 3: 205 و 12: 223 و الموجوده فی (سپهسالار) و مات 503 أو 513 کما ذکره فی معجم الأدباء و أورد شعره.
و هو أبو القاسم المعروف بمیر الفندرسکی ابن المیرزا بزرگ (بیگ) ابن المیر صدر الدین الموسوی المتوفی 1050(1) عن ثمانین سنه و المدفون ش
ص: 849
بتکیه میر بتخت فولاد بأصفهان. و کان تصویره فی صفحه مع الشیخ البهائی هناک. کان حکیما دافع عن العرفان حتی بعد أن أدبر البلاط الصفوی علی الصوفیه و طردهم.
و نکبهم فسافر إلی الهند مده و رجع إلی أصفهان و له معارضات مع الشاه عباس فی ذلک و لاشتهار علمه و قدره بیته ما کان یتعرض له الشاه. له من التألیفات تاریخ صفویه و تحقیق المزله و الصناعیه فی موضوعات العلوم و شرح مهابهارات (جوک) الهندیه و مقوله الحرکه و کشف اللغات للغات جوک، توجد بمکتبه جامعه طهران کما فی فهرسها 3: 248 و 478 و 429 و 295 و له القصیده الیائیه المعروفه ذات الشروح الکثیره منها شرح عباس شریف الدارابی، طبع مع أحواله فی 1377 فی 183 ص. و شرح السید صالح بن محمد الخلخالی المتوفی 1346 طبع فی 1362 فی 47 ص.
حفید المیر الفندرسکی المذکور. مر بعنوان دیوان أبی طالب الفندرسکی فی ص 42.
و اسمه فتح الله القدسی. ولد بکرمان حدود 1270 و توفی حدود 1340 و دفن بجبل سید حسینی علی ثلاثه کیلومترات من کرمان. له شمع جمع موجود فی الخزانه (الرضویه) و طبع مجموعه آثاره لثالث مره بطهران فی 1373 فی 316 ص. مع مقدمه فی أحواله و تصویره لحسین عمادزاده.
و اسمها زینب فواز بنت علی آل فواز العاملیه الولاده و المتوفاه بمصر 1327 کما ذکرناه فی 7: 75. و ترجمها فی نابغات القرن العشرین و ریحانه الأدب
و اسمه ملا مقیما و هو الابن الأوسط لملا قیدی ابن أخ نظیری النیشابوری. قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 316) إنه سافر إلی الهند و رجع إلی أصفهان و بعد قلیل ذهب إلی نیشابور و مات بها. و قال فی (خیال- ص 169) إن أصله من شیراز جاء إلی الهند و تقرب عند خان زمان و کان علی رأس أفواجه فتخلص فوجی، ثم رجع إلی وطنه لزیاره الحرمین و مات بوطنه. و عده فی (سرخوش- ص 89) من شعراء بنگاله. و فی (تش- ص 140) عده من شعراء نیشابور و کذا (حسینی- ص 252) و (گلشن- ص 322) و (مسرت- ص 494) و توجد له ساقی نامه فی المتحف البریطانی
ص: 850
رأیت له بلبلستان نظما و نثرا، جمعه علی وتیره گلستان و بوستان للسعدی و بهارستان للجامی و نگارستان لکمال پاشا و سنبلستان للشیخ شجاع. و رتبه علی سته خلدات، کل واحد فی ثمانیه آئینات و النسخه بخط مصطفی بن صالح الناتلی فی مکاتب یوگسلاویا و تصویره بالمکتبه المرکزیه بجامعه طهران.
و اسمه الملا فوق الدین أحمد العالم فی المعقول و المنقول و الأدیب الماهر فی فنون الشعر، النقاد الهزلی فی القرن الحادی عشر و ثالث الهزلیین الحکیم سوزنی و عبید الزاکانی المذکورین فی ص 476 و 706 و ادعی أنه قد فاق علیهما. و یذکر فی دیوانه سراجای نقاش و طرزی أفشار المذکوران فی محلهما و کذا ظفر خان المتوفی 1073 ذکر الآیتی أنه سافر إلی الهند و مات ببندر سورات کذا فی (تش یز- ص 319) نقلا عن التذاکر و لکنا لم نر أحواله غیر ما ذکر فی فهرس المجلس 3: 375 و توجد هناک کلیاته المشتمل علی فرهاد و شیرین و ساقی نامه و القصائد و الترجیعات و مناجات نامه و غزلیات کلها فی 3900 بیت. و توجد له أتوزگنج أی ثلاثون دفینه نظما بالفارسیه ضمن کلیاته فی مکتبه کلیه الحقوق کما فی فهرسها ص 81 و عند (الملک 4999 و 5104) و جامعه طهران و عند خنجی بطهران. و مر له الخمسه فی 7: 262.
و هو الصحاف. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 140) و أورد شعره.
و هو ملا محمد الطهرانی ترجمه بعنوان فهیمی طهرانی فی (طبق 2- ص 507) و أورد شعره توجد نسخه من قسمت نامه له فی ص 155- 156 من مجموعه رقم 3280 فی المکتبه المرکزیه بجامعه طهران کما فی فهرسها. و أورد فی (همیشه بهار) شاعرا باسم فهمی طرشتی. و طرشت من محال طهران.
و هو الشاه خدابنده الثانی (985- 995) السلطان محمد المکفوف ابن الشاه طهماسب جلس بعد أخیه الشاه إسماعیل الثانی و کان یقیم بأموره ولده حمزه میرزا، و بعد موت حمزه میرزا عزله ابنه الآخر الشاه عباس الماضی إلی أن توفی معزولا فی 1003 ترجمه الصادقی فی (خص 1- ص 9) و أورد من شعره قطعه
ص: 851
و رباعیه، و کذا، فی روضه الصفویه.
راجع فهمی رازی.
راجع فهمی رازی.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 173) بعد ترجمه أخیه عارفی القزوینی و أورد شعرهما. و فی (گلشن- ص 322) قال اسمه شاه قاسم بن عزیز الدین سامی من طائفه جبلیه و مات 999.
کان أدیبا عارفا بأنواع الشعر. ترجمه و أورد شعره الصادقی فی (خص 8- ص 200) و (همیشه بهار) و (تش- ص 245) نقلا عن دیوانه و قال فی خلاصه الأشعار کان ینحرف إلی المذهب النقطوی. و فی حقه قال حسرتی الکاشانی:
فهمی آن دیگدان آتش کفر
که در أو آتش وبال افتد
گرم هم صحبتی است با حاتم
همچو آتش که در زغال افتد
و اسمه شمس الدین محمد کان من قریه خبیص بکرمان و کان صدرا للسلطان محمد الصفوی. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 121).
هو من شعراء جزیره هرمز فی الخلیج الفارسی.
ترجمه و أورد شعره الفارسی فی (هفت- ص 55).
و اسمه بدر الدین کما ذکره آیتی فی (تش یز- ص 319) و أورد شعره.
هو التخلص الثانی لفیض الدکنی راجع دیوان فیضی.
و هو الملا عبد الرزاق بن علی بن الحسین الجیلانی القمی المتوفی 1051. کان هو و المولی محسن الفیض الکاشانی صهرین علی بنتی المولی صدرا الشیرازی المتوفی 1050 و تلمذا علیه و أخذا تخلصهما منه و کان فیاض مدرسا بقم. له شوارق الإلهام و شرح هیاکل النور و گوهر مراد ترجمه فی (سرخوش- ص 87) و (مع 2- ص 27) و (سرو- ص 114) و (نتایج- ص 538) و (تش- ص 163). قالوا و دیوانه فی خمسه آلاف بیت یحتوی علی القصائد و المقطعات و ساقی نامه و غزلیات و مدائح
ص: 852
أستاذیه المولی صدرا و المیر الداماد و الشاه صفی. و فی (نر 6- ص 156) أن دیوانه فی ألفی بیت. و مر ابنه حسن صاحب شمع الیقین فی ص 245.
هو من ملوک سند و توفی 825 ترجمه فی (مع- ج 1 ص 41) و أورد شعره و کذا فی (حسینی- ص 243).
من قدماء الحکماء الشعراء، و معاصر عمرو بن لیث من آل صفار و توفی 283 کما ترجمه فی (مع ج 1 ص 381) و أورد شعره.
السید کریم بن مصطفی منتظم الدوله. طبع له منظومه عفاف نامه بطهران فی 1363 فی 27 ص. فی الحجاب.
و اسمه علی أکبر. توجد نسخه منه عند (الملک- 5534).
و اسمه إبراهیم. کان ماهرا فی الموسیقی و الخط النستعلیق و مات 1124. ترجمه و أورد شعره فی (نتایج- ص 544) و (حسینی- ص 253) و (مسرت- ص 494) و (سرخوش- ص 86).
من ساداتها الموسویین کان یتخلص فیض علی و حکیم قال فی (خیال- ص 258) کان ینظم بالفارسیه و العربیه. و نقل عن دیوانه غزلین أحدهما خال عن الحروف المعجمه.
لعبد الحسین فیض علی شاه من العرفاء. مات فی 1199 بأصفهان.
و هو المولی محمد المحسن بن شاه مرتضی بن محمود (1007- 1091) مؤلف الصافی و الوافی و أکثر من مائه کتاب آخر. و قد ألف فهرسا لتصانیفه أولا فی 1069 ثم ثانیا و ثالثا جمع فهرسها فی 1090 و کان لوالده مکتبه عظیمه. و أولاده فی کاشان و طهران بیت علم إلی الیوم، و کان صهر المولی صدرا و أخذ تخلصه منه کما ذکرناه فی الصفحه السابقه و نظم الشعر و له لب لباب مثنوی موجود عند (الملک) و أورد شعره أصحاب التذاکر مثل (نتایج- ص 541) و (تش- ص 245) و (حسینی 322) و (همیشه بهار) و طبع الشهشهانی دیوانه بطهران فی 198 ص. ثم فی 1377 فی 216 ص. نسخه منه عند السید حسین الشهشهانی بطهران. و له مقدمه مبسوطه. أولها
ص: 853
[یا محسن قد أتاک المسی ء. فیض إحسان بی پایان ... چنین گوید مؤلف این کلمات ...
محسن بن مرتضی الملقب بفیض. ..] مرتب علی حروف القوا فی الغزل فی 436 صفحه، کتبت النسخه فی شوال 1215 بخط محمد بن إبراهیم البروجردی. و أخری عند (الملک 7396).
للقاضی فیض الله البغدادی المتخلص فی شعره بحاجبی کما ترجمه فی (تس 2- ص 49) و فصل أحواله فذکر أنه اشتغل أولا فی العراق و بعد سنین سافر إلی إیران فنزل کاشان و أقام بها سنین عند المولی شمس الدین محمد الخفری ثم نزل بشیراز و حضر بها عند المولی عبد الصمد، ثم ذهب إلی تبریز و فوض إلیه تدریس مدرسه المظفریه و أخیرا صار قاضی العسکر من قبل الشاه طهماسب، و أورد قطعه من شعره، أقول و من الآثار الموجوده لهذا العالم الأدیب الشاعر الرساله الصیدیه التی کتبها باسم الشاه طهماسب و مدحه بقطعه من شعره فی دیباجته. رأیت نسخه الرساله فی موقوفه مدرسه (البروجردی فی النجف) کما ذکر فی 11: 207.
کان ماهرا فی النجوم و الریاضیات کما ترجمه و أورد شعره و معماه معاصره فی (نر 15- ص 535).
و اسمه المیرزا أحمد. ترجمه و أورد مدیحه لمنوچهر خان فی المدائح المعتمدیه.
المیر معز الدین محمد من السادات النقباء و العلماء الفقهاء بأصفهان حج البیت و زار المشاهد، ثم نال صداره الشاه سبع سنین ثم جاور مشهد خراسان و توفی بالبصره فی 952 ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 22) و أورد غزله و الرباعیه التی کتبها إلیه بخطه.
الآقا بابا المذکور فی 5: 212 مر له چهارده بند
من تربت حیدریه بخراسان. و اسمه علی فیضی قال فی (تس 5- ص 118) إن دیوانه فی خمسه آلاف بیت. و فی (مجتس 6- ص 145) عده من العلماء الشعراء. و کذا فی (حسینی- ص 250) و فی (گلشن- ص 324) قال جاء إلی الهند و مدح أکبر شاه.
ص: 854
للشیخ أبی الفیض بن مبارک. راجع فیضی هندی.
و اسمه السید حسن الواعظ ترجمه فی (دجا- ص 302) و أورد شعره نقلا عن تذکره روز روشن. و ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 2- ص 42) بعنوان السید حسین الواعظ الشروانی و أطری خطه و إنشاءه و أورد شعرا آخر له غیر ما فی روز روشن و لعلهما اثنان.
راجع فیضی یزدی.
هو ابن الأستاد محمد لعبت باز .. ترجمه فی (مجتس 6- ص 154).
ترجمه شاه محمد القزوینی فی (قز مج 3- ص 256) و أورد شعره.
و اسمه الشیخ أبو الفیض بن مبارک بن خضر الیمانی الأصل ملک الشعراء لجلال الدین أکبر شاه. ولد باکره فی 954 و مات عن خمس و أربعین و خمسین سنه من عمره مسموما فی لاهور 1004 کان یتخلص أولا فیضی ثم بدله فیاضی کما قال فی ذلک:
زین پیش که سکه ام سخن بود
فیضی رقم نگین من بود
اکنون که شدم بعشق مرتاض
فیاضیم از محیط فیاض
و دیوانه فارسی رتبه بنفسه و جعل له دیباجه فی أحوال نفسه، بعثه إلی إیران لیشتهر بها.
ترجمه فی (طبق 2- 486) و (نر 13- ص 482) و (خص 4- ص 52) و (سرو- ص 15) مفصلا و (میخانه ص 194- 200) و (سبک شناسی 3: 258، 290) و (حسینی- ص 249) و المستر براون فی 4: 161 و (تش- ص 345) و (همیشه بهار) و (خیال- 79) و قال فی (مع 2- 262) أن أخاه أبا الفضل علامی جمع أشعاره و رتب دیوانه فی 1006 له غیر الدیوان، خمسه مثنویات مرکز أدوار و سلیمان و بلقیس و نل و دمن و هفت کشور و أکبرنامه و لکنها غیر تام کما ذکرناها فی ج 7 ص 262 و له سواطع الإلهام أو تفسیر بی نقطه و موارد الکلم و هو الذی روج التشیع و حریه العقائد فی الهند بوسیله أکبر شاه، و هو الذی أجاب عن اعتراضات عبد الله خان الأوزبکی التی اعترض فیها علی أکبر شاه و عقائده
ص: 855
و توجد الجواب فی منشئاته. و کان له مکتبه عظیمه و هو أخ أبی الفضل المتخلص علامی المؤرخ صاحب آیین أکبری و تفسیر آیه الکرسی و غیرها و کلیات فیضی موجوده فی (الآصفیه) کتبت فی 1034 کما فی فهرسها. و قد رأی نسخه منه سنگلاخ بخط خلیل قلندر الهروی فذکره فی (امتحان 1- 256) و نسخه أخری فی (بنگاله) و أخری عند (الملک)
کان عصارا ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 120) و أورد مطلعین له.
ترجمه الآیتی فی (تش یز- ص 320) و قال فی وصفه درویش شعار فیضی قصار. ثم نسب إلیه الأبیات فی ماده تاریخ وفاه غزالی المشهدی (سنه نهصد و هشتاد) مطابق (980) و لفظه:
عقل تاریخ وفاتش بدو طور
(سنه نهصد و هشتاد) نوشت
و هذه الأبیات و التاریخ نسبها النصرآبادی فی (نر 13- ص 481) إلی الشیخ فیضی بن الشیخ مبارک الذی مر بعنوان فیضی هندی الدکنی، و معها أبیات أخر فی تاریخ الخانقاه الذی بناه أکبر شاه بقوله:
آن خانقهی که سوده بر چرخ سرش
فرمود بنا پادشه بحر و برش
تاریخ بنا است (خانقاه أکبر)
(دروازه خانقاه) تاریخ درش
و الظاهر أن التاریخین کلاهما للشیخ فیضی الدکنی الهندی کما ذکره النصرآبادی لقرب عصره إلیه. و لعل الیزدی الذی ترجمه آیتی هو بعینه العصار الذی ترجمه سام میرزا و العصار و القصار قد صحف أحدهما بالآخر.
هو لقب أبی العلاء المعری المذکور فی ص 45 کما طبع علی منتخبات اللزومیات فی إسکندریه 1319.
ص: 856
و هو حبیب الله بن محمد علی گلشن من إیل زنگنه بکرمانشاه ولد بشیراز فی 1222 و مات والده و هو ابن سبع سنین و سافر إلی مشهد خراسان و تعلم هناک و جاء إلی طهران فلقبه فتح علی شاه بلقب مجتهد الشعراء و لقبه محمد شاه حسان عجم و فی هدیه العارفین 1: 262 سحبان العجم. و کان ماهرا فی الأدب و الریاضیات و الکلام و الفلسفه و المنطق و تعلم اللغه الإفرنسیه. و مر له پریشان و مات 1272 کما فی (المآثر- ص 206) و (عم- ص 43) أو 1273 کما فی طرائق الحقائق 3: 149 أو 1270 کما فی (مع 2: 402) و قال پرتو أصفهانی فی رثائه:
چون أجل آمدش بساقی دهر
پی تاریخ گفت ساغر ده
و قبره بقریه عبد العظیم بالری عند قبر المفسر أبی الفتوح الرازی. و ترجمه فی (فارس نامه 2: 150) أیضا. طبع دیوانه فی طهران مع پریشان فی 1270 و مع دیوان فروغی و أشعار جلال الدین میرزا بن فتح علی شاه فی 1302 و 1274- 1277. ثم فی 1298 ببمبئی 1322 و بعدها مکررا و بتبریز 1273 بخط جرعه المذکور فی ص 193 و بعدها مکررا. جمعها هو بنفسه فیما یقرب من سبعه عشر ألف بیت. و مر أحواله لحسن بلگرامی فی 7: 61 المطبوع فی مجله أرمغان أیضا للسنه التاسعه ص 43 و ترجم أحواله الإقبال الآشتیانی فی مجله یغما 2: 452 و إشراق خاوری فی مجله أرمغان السنه الثامنه ص 576 و علی نقی بهروزی فی رساله مستقله نشرها کانون دانش پارس و مجله یادگار ج 3 العدد 3 و مجله یغما 2: 541 و علی دشتی فی مجله آینده 1: 513 و یحیی دولت آبادی فی مجله آینده 1: 409 و روحانی فی مجله أرمغان 17: 713 و أحمد سهیلی خوانساری فی مجله یغما 2: 249 و حیدر علی کمالی فی مجله آینده 1: 525 و محیط الطباطبائی
ص: 857
فی أرمغان 18: 57 و وحید الدستگردی فی أرمغان 8: 285 و إقبال یغمائی فی أرمغان 25: 266 و حبیب یغمائی فی مجله یغما 7: 161 کما ذکر فی فهرست مقالات فارسی.
کان نزیل قزوین فی زمن تألیف سام میرزا لتذکرته 957 کما ترجمه فی (تس 5- ص 135) و أورد مطلع غزله.
مر بعنوان دیوان ثنائی فراهانی لسید الوزراء المیرزا أبی القاسم بن المیرزا عیسی المدعو بمیرزا بزرگ الحسینی الفراهانی (1193- 1251) و قد طبع بمباشره الوحید الدستگردی و جعله ضمیمه السنه العاشره من مجله أرمغان فی 1344 و ألحق بآخره
جلایرنامه و فی مقدمته ترجمه الناظم مفصلا بقلم حفیده المیرزا عبد الوهاب الحسینی و أورد فی (مع: 2 ص 87) قرب مائتین و خمسین بیتا من شعره.
و طبع منشئاته بطهران بتصحیح جهانگیر قائم مقامی فی 412 ص فی 1337 ش. و مر فی ص 49 و 185.
و هو سید الوزراء المیرزا عیسی المدعو بمیرزا بزرگ بن المیرزا محمد حسن بن عیسی الحسینی الفراهانی المتوفی 1237 أو 1238 هو والد ثنائی المذکور آنفا. ترجمه فی (مع: 2 ص 425) و أورد أربعه عشر بیتا من شعره. و مر له فی (ج 1 ص 296) أحکام الجهاد و فی (ج 5- ص 297) الجهادیه و ذکر شرح أحواله مفصلا فی مقدمه دیوان ولده ثنائی و جاء ذکره فی ریحانه الأدب.
مر بعنوان أدیب الممالک فی ص 66. و طبع له خان ملک ساسانی (حسین ملک الکتاب گلبن) منتخب أشعاره باسم آگهی نامه فی برلین فی 1301 ش فی 32 ص.
موجود فی مکتبه لعله لی بأستانبول، و کذا فی مکتبه السلطان عثمان الثالث کما فی فهرسیهما و لعله الآتی.
عد فی کتاب النقض ص 239 و 628 من شعراء الشیعه.
ترجمه معاصره فی (مع: ج 2: ص 424) و ذکر أن اسمه حسن علی خان بن محمد خان القاجار الإیروانی من ملازمی الشاه زاده
ص: 858
محمود میرزا بن فتح علی شاه و نقل بعض شعره عن سفینه المحمود.
السید عبد الله. أورد شعره فی (سرو- ص 340) مفصلا و (نتایج- ص 571) و قال مات 1132 و کان خطاطا.
ترجمه و أورد شعره فی (عم- ص 506).
و اسمه محمد پناه تلمذ علی بیدل و مات 1170 أورد شعره فی (نتایج- ص 572) و (حسینی- ص 272).
کان تلمیذ عبد القادر بیدل. و کان یتخلص أولا صنعت ثم بدله إلی قابل. و مات 1140 أورد شعره فی (گلشن- ص 225). و لعله متحد مع ما قبله.
و هو ترشیزی کما فی (لط 3- ص 66) و أورد الشاه محمد القزوینی فی (قز مج 3- ص 240) الشیرازی بدل الترشیزی و ذکر فی الموضعین شعره الغیر الموزون.
هو شمس المعالی السلطان قابوس بن وشمگیر الدیلمی من آل زیار. ترجمه فی (تش- ص 19) و (مع: ج 1 ص 52 و ص 479) قال و له شعر کثیر بالعربیه و الفارسیه و أورد فی الموضعین بعض الفارسی منها و ذکر أن مده ملکه کانت عشرون سنه و قتل 403 کما فی شاهد صادق و جلس مقامه ولده فلک المعالی منوچهر، ممدوح أبی النجم أحمد المنوجهری الدامغانی الذی تخلص باسم ممدوحه.
طبع دیوانه العربی مختصرا بمصر. و باسمه ألف حفیده کاووس بن إسکندر بن منوچهر الآتی کتابه قابوس نامه فی الأخلاق و تدبیر سیاسه المدن، المطبوع مکررا منها بطهران مع توزوک جهانگیری فی 1285 فی 228 ص. و کتب عباس بن محمد علی إقبال الآشتیانی رساله فی أحواله سماها قابوس وشمگیر زیاری طبعت ببرلن فی 1342 فی 28+ 160 ص. و ترجم أحواله علی قویم فی مجله أرمغان السنه 26: فی الصفحه 46.
و اسمه المیرزا عبد القادر. کان ماهرا فی المثنوی. و نظم مثنویا فی حرب قندهار و إیران أورد بعضه فی (گلشن- ص 325).
ص: 859
و اسمه وزیر خان بن محمد طاهر خان من أولاد صاحب دیوان چنگیز. کان مقربا عند عالم گیر ثم فرخ سیر ثم انزوی فی أکبرآباد و مات 1135 أورد شعره فی (گلشن- ص 325) و (مطلع- 2: 440) و لعله المذکور فی (سرخوش- ص 90).
لدارا شکوه محمد بن شاه جهان بن جهانگیر بن أکبر بن همایون بن ظهیر الدین محمد بابر (رأس السلسله الگورکانیه فی الهند) ابن عمر شیخ بن أبی سعید بن محمد بن میران شاه ابن الأمیر تیمور الگورکانی. ولد بإجمیر 1024 و قتل بید أخیه اورنگ زیب بعد أن غلب علیه فی 1069 بتهمه الزندقه. و تلمذ علی معین الدین الچشتی و ملا شاه من السلسله القادریه و دخل فی الفرقه القادریه فی 1049 و تخلص قادری. و کان حر الفکر کجده أکبر شاه. و له مذاکرات مع بابا لآل و غیره من حکماء الهنود. و له غیر الدیوان مؤلفات فی التصوف الإسلامی و التصوف الهندی. فألف سفینه الأولیاء طبع بکانپور و سکینه الأولیاء مطبوع و رساله حق نما و حسنات العارفین طبع بلاهور کلها فی التصوف الإسلامی، و مجمع البحرین مطبوع و سر الأسرار أو سر أکبر فی التصوف الهندی. و ینسب إلیه کتب أخر ذکرها السید محمد رضا جلالی نائنی فی مقدمه رسالتی حق نما و مجمع البحرین المطبوعان بطهران فی 1375 و دیوانه یسمی إکسیر أعظم کما فی خزینه الأصفیاء و موجود فی الهند عند بهادر سینک، و أخری عند خان بهادر ظفر حسن، و نسخه فی (بنگاله) یشتمل علی 133 غزلا و 28 رباعیه و کلها عرفانیه. و طبع له مثنوی غریب نامه فی مجموعه أرمغان عثمان شاهی فی ص 391- 400 فی الهند فی 1328. و ترجم دارا شکوه فی (سرخوش- ص 89) و (نتایج- ص 566) و (حسینی ص- 266) و (تش- ص- 350) و مقالات الشعراء- ص 500 و (مع 1: 465) و ریحانه الأدب و مجله أریانتال.
و هو السید أبو القاسم المشهدی ساکن شیراز. کان من قراء عهد الشاه عباس (1052- 1078) له نظم اللآلی فی التجوید نظمه فی 1061 فی 89 بیتا. طبع مکررا. و کان حیا إلی 1083 کما ذکرناه فی 3: 364 و ذکر فی الریحانه. و هو غیر ما ذکره فی (گلشن- 327) بعنوان قاسم بیضاوی.
ص: 860
و اسمه غازی و تخلصه قاری کما مر فی ص 783 عن (نر 3- ص 60).
طبع بلاهور فی 468 ص. فی 1923 م. مع مقدمه فی أحوال الشاعر لعبد الحکیم خان.
و اسمه محمود صاحب دیوان ألبسه المذکور فی ص 89 و قال براون فی 4: 160 أنه مات 993 و هو غلط لما ذکرناه هناک.
فارسی یوجد فی مکتبه راجه فیض آباد کما فی فهرسها المخطوط. و طبع دیوان قاسم بلکهنو فی 81 ص. فی 1294- 1877 م. و لعله أحد الآتیین بعد هذا.
هو ابن فائض أردبیلی المذکور فی ص 805. توجد أشعاره فی جنگ کتابته 1081 فی مکتبه دهخدا بطهران.
کما فی (تش- 185) و (مسرت- ص 114) راجع دیوان قاسمی أردستانی، و قاسم قمی.
هو معین الدین علی بن نصیر بن هارون أبی القاسم الحسینی التبریزی المعروف بقاسمی کما ذکر فی المقدمه المنثوره لمثنویه أنیس العارفین.
کان یتخلص أنوار و قاسم. ولد بسراب تبریز، فی 757 و تلمذ علی الشیخ صدر الدین الأردبیلی ابن الشیخ صفی جد الصفویه فلقبه بقاسم الأنوار. و ساح بلاد قزوین و گیلان و مازندران و گرگان و سمرقند و کرمان. و صاحب الشاه نعمه الله بماهان. و کان عارفا بالتصوف و یمیل إلی الحروفیه. و سکن هرات مدرسا واعظا إلی أن اغتیل شاه رخ فی 830 بید أحمدلر الحروفی، فأمر شاه رخ بانسداد المدارس و تخریب الخانقاهات و نفی العلماء و منهم قاسم الأنوار هذا، فنفاه إلی سمرقند، و بعد رجوعه سکن خرجرد جام و توفی هناک 837. له أنیس العاشقین کما مر أو أنیس العارفین کما فی (دجا ص- 304) و مقامات العارفین الموسوم تذکره الأولیاء و ترجم فی سلسله النسب صفویه و نفحات الأنس و (مجن 1 ص 6 و 183) و (خیال- 63) و (حسینی: 265) و (تش- ص 28) و (عشاق- ص 158) و (لس- ص 264) و (نتایج: 557) و (مع 2: 27) و هدیه العارفین 1، 731 و ریحانه الأدب، و دیوانه عرفانی توجد فی (سپهسالار- 202) و ثلاث نسخ
ص: 861
عند (الملک) فی سته آلاف بیت و عند (فخر الدین) و طبع بطهران مع مقدمه لسعید النفیسی فی 1377 فی 112+ 419 ص.
راجع دیوان واقفی.
و هو السید قاسم البروجردی الشاعر. أطری فضله و أورد شعره، الحزین فی تذکرته (ص- 42).
هو أبو القاسم بن السید علی الموسوی الشیرازی جاء إلی أصفهان و تلمذ علی المولی طاهر الشیرازی. أورد شعره فی (نر 6- ص 162) و (گلشن: 327).
ترجمه و أورد شعره معاصره فی (نر 2: 35).
و هو غیر دیوان حالتی المذکور فی ص 226 و المترجم فی (نتایج- ص 183).
راجع دیوان قاسم أنوار، و قاسم خازن، و زاهد أصفهانی.
هو ابن الأمیر سید الجنابذی له مثنوی بهاریه کما ذکره فی (مجتس 2- ص 139).
أو قاسم خان داماد الهندی ابن مراد. قال فی (نر 3- ص 63) إنه صهر جهانگیر پادشاه و قال رأیت عده أوراق من دیوانه. و أورد فی (خیال:
87) ترجمه أحواله و شعره و کذا فی (حسینی: 270) و قال فی (سرخوش: 93) إنه کان عدیل جهانگیر پادشاه. و قال فی (سرو- ص 48) إنه مات فی 1042 و إن زوجته منیجه کانت أخت نورجهان بیگم زوجه جهانگیر و کذا فی (نتایج- ص 560).
هو ابن الشیخ محمد الملا ابن حمزه التستری المولود بالحله 1290 له عده دواوین موجود بمکتبته بالحله. و مر دیوان والده ابن الملا فی ص 30.
و اسمه محمد قاسم أخ الحسین چلبی التبریزی نزیل عباس آباد أصفهان. ترجمه و أورد شعره فی (نر 5- ص 119) و قال سافر إلی الهند للتجاره و مات بها.
أورد شعره فی (سرخوش- ص- 38) و هو
ص: 862
قاسم خان ابن شریف خان التبریزی، الذی کان جده خازنا للشاه طهماسب. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 121) قال و سافر إلی الهند
راجع قاسم جوینی.
المذکور فی ص 335. ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 333) و (سرو- ص 122) و (مطلع الشمس 2: 440 و (نتایج- ص 564) و توجد أشعاره فی (مسرت- ص 62) و فی جنگ بمکتبه دهخدا بطهران. بتخلص قاسم، و نسخه منه فی مکتبه (بنگاله).
سافر من الری إلی الهند فی عهد أکبر شاه و رجع إلی وطنه. أورد شعره فی (گلشن- ص 327). و لعله قاسم طهرانی ابن خطیب طهران المذکور فی (تس 5- ص 178).
. کان من أحفاد أرسلان جاری من أمراء السلطان محمود سبکتکین. نشا بما وراء النهر و سافر إلی الهند و أکرمه أکبر شاه و کان خطاطا فی النستعلیق فلقب میر علی ثانی و کان ماهرا فی استخراج التواریخ المنظومه و له جواب شهرانگیز لسانی توجد دیوانه فی ألف بیت فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 216. و ترجمه (خوش گو) و (مطلع 2: 443) و (طبق 2: 492).
کان والده خطیب طهران ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 178) و الظاهر أنه هو قاسم رازی.
ترجمه فی (مجتس 6- ص 165) و أورد شعره
هو ابن الأمیر عنایه الله المتولی لحضره الإمام زاده عبد العظیم ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 2- ص 42) و أورد شعره و ذکر قبله أخاه الأمیر شاه میر، و أورد شعره أیضا. و ذکر قبلهما والدهما الأمیر عنایه الله المتولی مع شعره.
و کذا ذکر جدهما یعنی والد الأمیر عنایه الله و هو الأمیر نور الله، و أخوه الأمیر سید، و ذکر شعرهما أیضا، فهؤلاء کلهم شعراء أدباء فی عصر سام میرزا. و من سادات الری بعبد العظیم فی عصره، الأمیر هدایه الله و أخوه السید علی شاه، ذکرهما أیضا فی الصفحه المذکوره.
راجع قاسم قصه خوان.
ص: 863
کان من الظرفاء فی بخارا ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 6- ص 169).
هو قاسم علی المشهدی ترجمه و أورد شعره فی (تس 4- ص 84) و (تش- ص 93) بعنوان قاسم علی.
ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 282)- و قال یحتمل أنه القاسم الأردستانی. و ترجمه أیضا فی همیشه بهار و هو غیر قاسمی أردستانی الآتی.
أورد شعره فی (گلشن- ص 327) و قال إنه حفید أهلی الشیرازی. و کذا فی (مسرت: 147) و همیشه بهار.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 15- ص 520) و أورد معماه باسم إمام. و ذکر له فی ص 469 أیضا تاریخ موت همایون پادشاه فی 962 عند وقوعه عن سطح داره فی مصراع (
همایون پادشاه از بام افتاد
). راجع دیوان کاهی.
و اسمه قاسم علی من أولاد السید محمد غوث و أمه بنت محمد عطاء مرصع رقم کان یسکن فرخ آباد. أورد شعره فی (گلشن- 327).
المتخلص بصابر. مر فی ص 573.
راجع دیوان قاسم جنابذی و قاسمی گنابادی.
صاحب الشعر المقبول المطبوع 1342 و العلویات العشر مما طبع و غیرهما مما لم یطبع مثل معارف همدان و غیره من منظوماته ولد 1314 و توفی 1379 و هو ابن الشیخ حسن بن الشیخ موسی بن الشیخ شریف بن الشیخ محمد بن الشیخ یوسف بن الشیخ جعفر المتوفی حدود 1150 ابن الشیخ علی بن الشیخ حسین بن الشیخ محیی الدین الثانی الذی هو أخ الشیخ علی مؤلف التفسیر الوجیز المطبوع مع مقدمه أخیرا.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 7- ص 188) و أورد له غزلا، استحسن منه بیتا واحدا، و هو قوله:
فردا نکنم آرزوی سایه طوبی
گر سایه قد تو فتد بر سرم امروز
ص: 864
راجع قاسم طوسی و قاسم دیوانه و قاسم قصه خوان.
هو ابن المیر قاسم النجفی بأسترآباد. ترجمه معاصر فی (تس 2- ص 44) و أورد شعره. و قال کان من سیاه پوشان و قتل شهاب زرگر.
کان من أمراء السلطان حسین میرزا بایقرا. ترجمه فی (مجتس 8- ص 171) و أورد شعره. و کذا فی همیشه بهار.
هو ابن الخواجه میرکی. ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 7- ص 170).
ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 185) و (مسرت- ص 114) و قال فی (حسینی- ص 269) إنه مات 984 بأصفهان و فی (نر 9- ص 282) سماه قاسم أردستانی و فی (روشن- ص 546) أن له مثنوی أنیس العارفین. و راجع قاسم قمی.
و یعرف بدرویش قاسمی. ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 6- ص 153).
الشاعر الصوفی. ترجمه فی (لت 7) و قال اسمه درویش قاسم. و أورد غزله بتخلص قاسمی، و عنه أخذ فی (روشن- ص 547).
و اسمه مجد الدین. له روضه الخلد ألفه فی قبال گلستان. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 78). و قال فی (گلشن- ص 328) إنه کان بهرات ثم ذهب إلی سیستان و مات بفراه. و أورد له هجای ولی دشت بیاضی.
راجع دیوان قاسمی گنابادی.
کان والده صرافا بقم فتخلص هذا بالصیرفی و کان صاحب الحکیم الشفائی. أورد شعره فی (نر 9- ص 282).
و اسمه أبو القاسم الشیرازی. من أولاد أبی حامد من تلامیذ المیرزا جان الباغنوی. ترجمه فی (تش- ص 298) و فی (حسینی- ص 268) نقل عن دیوان شعره. و کذا فی (پژمان- ص 483 و 775).
ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 548) و همیشه بهار.
ص: 865
للحکیم الأدیب قاسم القاسمی بن زین العابدین السیستانی المتوفی 1348 طبع له آتش زنه منظومه فی 49 ص. و مر فی ص 65 بعنوان أدیب.
و هو المیر محمد قاسم المتخلص قاسمی من أولاد المیر سید الجنابذی و أخ المیر أبی الفتح. کان فی عصر الشاه طهماسب الصفوی (930- 984) له شاهنامه فی دفترین و شاه رخ شاه رخ نامه فی خمسه آلاف بیت و لیلی و مجنون فی 2540 بیت و خسرو و شیرین فی ثلاثه آلاف بیت و زبده الأشعار علی زنه مخزن الأسرار فی أربعه آلاف بیت و کارنامه أو گوی و
چوگان و مر له الخمسه فی 7: 262. ترجمه فی (مجتس 2- ص 139). و (تس 2- ص 26) و (خص 8- ص 140) و (حسینی- ص 270) و (تش- ص 71) و (مسرت- ص 206) و (گلشن- ص 326) و (روشن- ص 544) أما شاهنامه فی فتوحات الشاه إسماعیل فهو فی دفترین، الأول فی أربعه آلاف بیت، نظمها فی 940 و طبع 1287 و قال فیه:
بود عقد این گوهر آب دار
ز روی عدد چار باره هزار
بلطف از سر نظم اگر بگذری
روان پی بتاریخ آن آوری
(990- 94050). و الدفتر الثانی فی خمسه آلاف بیت نظمه فی 950 و توجد فی المتحف البریطانی کما فی فهرس (ریو- ص 660) و مکتبه (الملک) و (المجلس کما فی فهرسها 3: 479 و قال فیه:
گهرها که آورده ام در شمار
شمارش بود پنج باره هزار
بود در سوادم ز نیک اختری
طلب سال تاریخش از مشتری
و أما کارنامه أو نگارنامه أو گوی و چوگان فهو علی زنه لیلی و مجنون فی ألف و خمسمائه بیت، نظمه فی 947 قال فیه:
این نامه که از زبان خامه
کردم لقبش نگارنامه [أو بکارنامه ]
چون ماه دو هفته اش در أیام
در عرض سه هفته دادم إتمام
این عقد گهر که شد سر آمد
باشد عددش هزار و پانصد
تاریخ تمام این معانی
ظل أبدی است تا بدانی
و له خسرو و شیرین الذی نظمه بأمر سام میرزا فی ثلاثه آلاف بیت فی 950. قال فیه:
ص: 866
گهرهایم که زاد از بحر توفیق
سه بار آمد هزار از روی تحقیق
ز غیب آمد حدیثی بر زبانها
که شد تاریخ سالش فیض جانها
و له ساقینامتان أحدهما باسم الشاه طهماسب و الثانی باسم الخواجه حبیب الله الوزیر.
و هو الخواجه أبو القاسم أخ الخواجه أبی الفضل المهنه ای. ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 3- ص 145).
کان من ملازمی خان بخارا. ترجمه و أورد شعره فی (نر 10- ص 437) و سماه فی (روشن- 43) أسد الدین.
و هو المیرزا محمد علی الواعظ الکرمانی. ترجمه الآیتی القائنی فی بهارستان- ص 333 و قال رأیت منظوماته بخط أخیه ملک الواعظین أحمد.
کما ذکره فی (تش- ص 215). و هو أبو المفاخر الرازی المذکور فی ص 50.
راجع دیوان قاضی داوری.
و هو ابن القاضی محمد کان والده قاضیا بالری سنین و توفی 932 کما ذکره سام میرزا فی (تس 4- ص 74) و ذکر أن القاضی أحمد من مصاحبیه و هو مشهور بحده الذهن و حسن السلیقه بین أقرانه ثم أورد شعره
مر فی ص 62 و اسمه حسن التربتی الهروی. و راجع لغت نامه دهخدا فی حرف الحاء.
و هو برهان الدین أبو نصر ابن مسعود (أو مسعود بن مظفر) الأنوی من بلاد گرجستان. له أنبیانامه باسم أنیس القلوب نظما فارسیا. قال فی أوله ولدت بانی حدود 538 و فی 556 أسرت مع أهلی و أخذنی الکفار إلی بلاد الروم و بعد الرجوع لقیت فی تبریز الحکیم محمود و أمرنی بنظم أنبیانامه فی قبال شاهنامه و سمیته أنیس القلوب و کان عمری إذ ذاک أربع و عشرین سنه و هی سنه 562 فشرع من أحوال آدم (1) و مدح عز الدین کیکاووس فی أوله و تممه فی سبعه دفاتر، و قد نظمه
ص: 867
فی 608 کما حققه مجتبی مینوی فی مقالته فی مجله دانشکده أدبیات تهران المجلد الثامن العدد الثالث ص 15- 19 قال و جاء اسمه فی سند موقوفه مؤرخه 615 القاضی الإمام شرف الإسلام ... أبو نصر مسعود بن مظفر الأنوی الحاکم بکوره ملطیه.
و هو ابن محمد اللطیفی الأردبیلی المعروف بقاضی شیخ کبیر. کان قاضی أردبیل ماضی الحکم بها مده خمسین سنه. ترجمه فی (بهش 2- ص 392) و ذکر أنه قرین أویس القرنی فی الزهد و التقوی و أورد صدر بعض قصائده کما مر فی ص 112، و یأتی ولده القاضی زاده ظهیر الدین کبیر الأردبیلی الشهید للتشیع فی 930.
راجع قاضی رضوی.
مر جمیعها بعنوان دیوان التنوخی فی ص 178.
کان مدرسا بمدرسه عبد العزیز ببخارا ترجمه و أورد شعره فی (نر 10- ص 439).
کان من قریه توی. ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 272) و أورد له رباعیه.
راجع دیوان أمین خوانساری و حسین خوانساری.
و هو من آران من قری کاشان. کان قاضیها مده ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 308) و أورد بعض شعره، منها قوله و نعم ما قال:
ز ابنای زمانه داوری مهر مجوی
پرورده روز و شب نباشد یک رنگ
و ذکر النصرآبادی أیضا فی ترجمه السید المیر حیدر الهاشمی فی (نر 13- ص 475)
ص: 868
هجاء القاضی الآرانی للمیر حیدر و أمر الشاه عباس الماضی له بقراءه الهجاء بمحضره و موت المیر بعد ذلک بقلیل. و مر فی ص 319.
و اسمه عبد الله بن القاضی محمد، معاصر الشاه طهماسب ترجمه فی (خص 4- ص 51) و (گلشن- ص 328).
راجع دیوان قاضی أحمد.
المتخلص رشدی هو ابن ملا یعقوب و أخ ملا أفضل الهمتی کان مستوفیا لموقوفات یزد، و بعد موته قام مقامه أخوه الهمتی ذکرهما معاصرهما النصرآبادی فی (نر 9- ص 307) و أورد شعرهما و ذکرناه مختصرا فی ص 359.
و هو المیر محمد رضا بن المیر عبد الحی القاضی ببروجرد. ترجمه و أورد شعره بتخلص قاضی فی (نر 5- ص 116).
أخ القاضی جهان، من الساده السیفیه بقزوین. نسبه إلی جدهم السید سیف الدین. کانوا قضاه قزوین أبا عن جد و توفی هو فی 948 کما ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 29) قال و شعره کثیر نقتصر منه بذکر مطلع واحد. و راجع روح الله.
ترجمه فی (مجن 3- ص 84 و 258) و قال إنه شاب حسن الطبع و ماهر فی نظم المثنوی و أورد بعضه. و ذکر الحکیم شاه محمد فی (قز مج 3- ص 258) أن له مثنوی جواب أمیر خسرو و فی (لط 3: 84) سماه قاضی زاوه.
هو الشیخ ظهیر الدین کبیر بن أویس بن محمد کما ذکر نسبه فی (دجا- ص 239) و ترجمه شاه محمد القزوینی فی (بهش 2- ص 396) بعنوان قاضی شیخ کبیر و ذکر أن شعره کثیر و ذکر قلیله الدال علی الکثیر. و ذکر فی الشذرات ج 8 ص
173 أن السلطان سلیم أخذه معه إلی بلاد الروم عند رجوعه عن تبریز، و نال عنده مقاما و رتب له کل یوم ثمانین درهما فألف تاریخ سلطان سلیم و ترجمه وفیات الأعیان لابن خلکان بالفارسیه. ثم حکی عن الشقائق النعمانیه- ص 507 إطرائه بمعرفه العلوم و لا سیما الإنشاء و الشعر و بحسن الخط و غیره. ثم حکی عن العلانی أنه استمال إلی الرفض و عقائد الإمامیه أوان کونه بمصر مع أحمد پادشاه فقبض علیه فقتل و علق رأسه علی باب زویله بالقاهره فی الخمیس عشرین ربیع الثانی 930 و ترجمه فی (دجا- ص 249)
ص: 869
و مر والده المعروف بقاضی شیخ کبیر بعنوان القاضی أویس بن محمد اللطیفی. و لعل کبیر تخلصهما و یأتی ولده شمس الدین محمد بن القاضی شیخ کبیر المعروف بقاضی.
و هو المیرزا باقر العباس آبادی الأصفهانی المولود و المتوفی بها. هو من تلامیذ المولی محمد باقر الخراسانی و المیر قوام. ترجمه و أورد شعره الحزین فی تذکرته (ص 38).
له کتاب السراج المنیر فی الإمامه ألفه باسم الشاه عباس الصفوی و تاریخ کتابه النسخه فی 1092 و النسخه عند السید شهاب الدین التبریزی نزیل قم کما کتبه إلینا. أوله شعر له:
کس نامه اسرار جلی ننویسد
تا ناد علی سینجلی ننویسد
(1) و یقال له القاضی الکرهرودی أو القاضی علائی الکرهرودی کما فی (تس 5- ص 107) لأنه علاء الدین عبد الخالق المعروف بقاضی زاده الکرهرودی، و ترجمه صاحب الریاض بعنوان عبد الخالق و قال فاضل عالم محقق متکلم شاعر منشی صوفی من علماء عصر السلطان الشاه عباس الماضی و من جمله تلامذه الشیخ البهائی. و له رساله فی الإمامه فارسیه ذکر فیها مناظرته مع القاضی زاده الماوراءالنهری. قال و هو متأخر عن القاضی زاده الکرهرودی الذی نقل الباغنوی کلامه فی حاشیه شرح حکمه العین أقول رسالته فی الإمامه هی التحفه الشاهیه کما مر فی ج 3 ص 443 و ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 107) بعنوان قاضی علائی و قال إنه توفی، و ذکر بعض شعره فی المناقب و کذا فی همیشه بهار.
و هو المولی داود ملاباشی ابن الحاج قاضی المشهدی. ترجم فی مطلع الشمس و مر له البدیعیه فی 3: 75.
کما فی (لط 3- ص 74) مر بعنوان قاضی زاده.
ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 76) و أطری حسن طبعه و تقواه و أرخ وفاته فی 911 و أورد مطلع غزله. و مر فی ص 455. .
ص: 870
المتوفی 941 ترجمه سام میرزا. و مر فی ص 472.
. یوجد فی مکتبه (المجلس) کما نقل عن فهرسها و مر فی ص 515.
مر فی ص 542.
و اسمه محمد معصوم و هو کآبائه کان من قضاه تستر کما ترجمه و أورد شعره فی (نر 6- ص 196) و (گلشن- ص 328).
. مر بعنوان شهاب مرندی فی ص 556.
کان سبط القاضی عیسی الماضی و ابن ابن أخیه. أطرأه سام میرزا فی (تس 4- ص 73) و أورد شعره.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 2- ص 53) و أورد شعره و ذکر أنه قاضی قم و هو غیر القاضی علائی المتردد بین أصفهان و تبریز و المتوفی بأصفهان 936 و ذکره سام میرزا أیضا فی (تس 5- ص 107) بعنوان قاضی علائی و ذکرناه بعنوان قاضی زاده الکرهرودی.
له رضی نامه و خمسه آلاف بیت کما فی تاریخ گزیده- ص 822.
. ترجمه الشاه محمد القزوینی فی (بهش 2- ص 390) و أورد شعره، و کذا فی (حسینی- ص 269). و مر فی ص 698.
قاضی المشهد سنین. مر فی ص 703.
أخ القاضی محمد الرازی معاصر شاه طهماسب. مر فی ص 727 بعنوان عطاء طهرانی ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 32) و ذکر أنه و أخاه من سادات ورامین و ری و أورد شعرا آخر له. و کذا فی همیشه بهار.
کما فی (گلشن- ص 328) راجع قاضی میرک و قاضی روح.
کما فی (نتایج- ص 68) مر بعنوان أسد کاشی فی ص 71.
مر بعنوان أبی البرکه فی ص 36.
راجع دیوان لاغر.
ص: 871
ابن القاضی نعمان المصری المتوفی 389 ابن مؤلف دعائم الإسلام المذکور فی ج 8 ص 197 توجد قطعه من هذا الدیوان، و قد أجاب بها عن عبد الله بن الحسن الجعفری الشاعر السمرقندی، کما ذکر فی مقدمه طبع کتاب الهمه للقاضی نعمان فی ص 15.
هو من سادت البلد و ابن القاضی شکر الله الرازی الذی کان قاضی ورامین فی سنین، و ابنه القاضی محمد صار کلانتر ری. ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 32) و أورد شعره و ذکر بعده أخاه القاضی عطاء الله کما مر.
ابن خاله القاضی عیسی. یأتی بتخلصه وصالی.
هو ابن القاضی روح الله المذکور آنفا. کان من المجدین فی تحصیل العلوم. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 2- ص 30) و أورد مطلع غزله.
راجع دیوان قطب محیی.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 13- ص 472) و ذکر استخراجه لتاریخ جلوس الشاه إسماعیل الثانی السنی، قوله (مذهب ناحق) فلما علم به السلطان غضب علیه شدیدا، فلما حضر عنده قال انما استخرجت التاریخ علی لسانک [مذهبنا حق ] فعفی عنه. و أورد فی (روشن- ص 470) القصه المیر یحیی والد کامی قزوینی الآتی.
هو ابن القاضی میر عبد الصمد الرازی من أحفاد القاضی سیف الدین، من الفقهاء و القضاه فی ری. ترجمه معاصره و أورد شعره فی (تس 2- ص 40).
یأتی بتخلصه منطقی.
کان قاضیا فی قزوین فی عصر سام میرزا. ترجمه فی (تس 4- ص 79) و أورد شعره و کذا فی (گلشن- ص 328) بعنوان قاضی قزوینی،
هو ابن الخواجه شکر الله المستوفی لحسن بیک، و کان میرک معلم السلطان یعقوب قبل جلوسه و لما جلس للملک صار صدر المملکه فی غایه الاحترام. و بعد وفاه السلطان یعقوب فی 896 و تسلط صوفی خلیل، قتل القاضی میرک فی تلک السنه کما ذکره سام میرزا فی (تس 4- ص 72) و أورد شعره.
ص: 872
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 169) و أطری علمه و مهارته فی السیاق و أورد شعره.
و هو عم القاضی صفی الدین المذکور آنفا.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 4- ص 73) و أورد شعره.
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 153) و أورد شعره و کذا فی (سرخوش- ص 119) و (مسرت- ص 317) و همیشه بهار. و فی کشف الظنون سماه دیوان قاضی نور، القاضی فی عهد الشاه إسماعیل.
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9:
ص 324) و أورد شعره.
ترجمه ابن إسفندیار فی تاریخ طبرستان ص 131 و قال إنه الزاهد العالم المدفون فی تربه شمس آل الرسول، و أورد قصیدته الطویله قرب ثمانین بیتا بالفارسیه و العربیه و الطبریه.
ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 77) و أورد شعره. و فی (نر 9- ص 242) أنه سافر إلی الهند و رجع و سکن کاشان.
مر له تذکره شعراء فی 4: 37 و له سفارت صدرجهان و حکیم همام فی سفارتهما من الهند إلی إیران و أزبکستان. کما فی (سرو- ص 93) و (گلشن- ص 150) و أوردا شعره.
راجع قپلان.
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 237) و ذکر أنه لم یر فی البلاد أحدا أطول منه، ثم أورد شعره. و کذا فی (تش- ص 163). و (روشن- ص 549).
و هو المیرزا محمد حسین بن حیدر علی الأسفهی الأصفهانی المولود 1319 و سمی دیوانه سوانح قانع کما ذکرناه فی 12: 255 و له شجره طوبی و ره آورد المطبوع فی 40 ص. بأصفهان 1360 ترجمه فی شعرای معاصر أصفهان- ص 372.
و اسمه محمد، و کان نساجا جالس الأدباء
ص: 873
و له غزلیات و قصائد ذکره فی (مع 2: 425) و أورد شعره.
مر له آش و قلیه نظما فی 11: 5.
و هو الشیخ محمد علی البحرانی و ابن أخت المیرزا محمد علی الشاعر الشهیر المتخلص بگلشن. ترجمه صدیقه رضا قلی المتخلص بهدایت فی (مع- ج 2 ص 425) و کذا فی ریاض العارفین و أورد شعره فیهما.
و اسمه مسیب بن محبت (أو محمد) جاء إلی أصفهان و لاقی النصرآبادی. فترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 369) و همیشه بهار و (گلشن- ص 329).
المیر فدا حسین معلم الشاه زاده محمد بابر ابن واجد علی شاه آخر ملوک الهند (1233- 1293) بکلکته، أورد شعره من دیوانه فی (گلشن- ص 329) و مات الشاعر فی 1249 کما فی ذیل کشف الظنون.
ترجمه النصرآبادی المعاصر له فی (نر 10- ص 441) و أورد شعره.
بهاء الدین أحمد. له نظم کلیله و دمنه نظمه بأمر عز الدین کیکاووس من سلاجقه آسیا الصغری ذکر فی (مغول- ص 536) و سبک شناسی 2: 252. و توجد نسخته عند (الملک).
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 149) و ذکر أنه حکاک قد ینظم الشعر و ذکر شعره و کذا فی (روشن- ص 550).
کان نزیل أصفهان و اسمه المیر السید علی.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 404) و أورد عده من أشعاره، و کذا فی همیشه بهار و (گلشن- ص 329).
کان نزیل أسترآباد و توفی بها. ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 172) و أورد شعره، و لعله المذکور فی (سرخوش- ص 94) و (حسینی- ص 267).
کما فی (حسینی- ص 267) مر بعنوان دیوان إبراهیم القانونی فی ص 16.
ص: 874
راجع دیوان کوشککی قاینی.
أحد الإخوان الخمس أبناء السلطان بیغری بن طغان ملک قبای من ترکستان ترجمه فی (مع- ج 1 ص 53) و أورد أشعاره.
و هو المیرزا محمد بن عبد الصبور الخوئی التبریزی طبیب الحضور للسلطان محمد شاه و السلطان ناصر الدین شاه، وجد ناصر الحکماء الذی توفی 1305 و مؤلف التشریح المذکور فی ج 4 ص 184 و خلاصه عباسی المذکور فی ج 7 ص 229 و دیوانه رباعیات فارسیه کل رباعیه ترجمه لبیت من أبیات القصیده المشهوره لکعب بن زهیر التی أولها [
بانت سعاد
]. أورد أولها فی (دجا- ص 122).
أورد شعره القزوینی فی (قز مج 6- ص 307) و عده من شعراء السلطان یعقوب.
ترجمه و أطری شعره فی (لط 3- ص 64) و فی (قز مج 3- ص 237) جاء اسمه مقیمی.
قال فی (بهش 2- ص 400) إنه من ملوک رستمدار و له شعر کثیر.
و هو عبد الغنی من أقرباء ملا شاه البدخشی و تلمیذ المیرزا داراب جویا أورد شعره فی (حسینی- ص 272) و فی (سرو- ص 197) أنه مات 1139.
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3 ص 72 و 242) و فی ص 242 منه جاء قندوزی و قد رأی سنگلاخ دیوانه بخط جعفر هروی فذکره فی (امتحان 1: 160) و ترجم فی (حسینی- ص 267) و قال إسماعیل پاشا إنه مات قبل المیر علی شیر.
أوصی دیوانه للمیر علی شیر کما ترجمه فی (مجن 2 ص 216 و 43) و أورد شعرا فیه تخلصه:
اگر قبول تو یابم قبولیم ورنه
بهر دو کون چه من ناقبول نتوان یافت
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 151) و أورد شعره، و کذا فی (روشن- ص 552).
ص: 875
و اسمه الأمیر قپلان بیگ أو قافلان بیگ البدخشی.
جاء سفیرا من إیران إلی الهند و صاحب صائب. ترجمه (خوش گو) و (تش- ص 19) و فی (سرخوش- ص 46) و توجد دیوانه فی (بنگاله) ناقصه کما ذکر فی فهرسها و قال فی (روشن- ص 551) إنه کان قورچی شاه إیران فبعثه إلی الهند. و فی (نر 2- ص 49) سماه قیلان بیگ و قال إنه من إیل چاوشلو، و کان خال المیرزا عبد الله والد المیرزا سعید وزیر کاشان سافر إلی الهند و مات بها.
ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 311) و هدیه العارفین 2: 407 و مر بعنوان پوریای ولی فی ص 159.
ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 93) و مطلع الشمس 2: 440.
کان من مشاهیر شعراء بخارا و کان متقربا عند عبد العزیز خان أوزبک. أورد شعره فی (گلشن- ص 330).
و هو المیرزا محمد حسین بن درگاهی مل من هنود کایته نزل مع أبیه فیض آباد، و أسلم هو و عمره ثمانیه عشر سنه علی ید المیرزا محمد باقر الشهید، و اعتنق التشیع و تخلص قتیل ثم نزل لکهنو و توفی 1240 و هو أستاذ أسیر لکهنوی المذکور فی ص 75 و دیوانه مطبوع. و طبع له چهار شربت بلکهنو فی 112 ص. باسم أشربه محمدیه و شجره الأمانی و نهر الفصاحه فی قواعد اللغه الفارسیه و سماه فی (نتایج- ص 573) محمد حسن. و ترجمه فی (مسرت- ص 176) و الریحانه نقلا عن القاموس الترکی.
و اسمه السید مرتضی ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 425) و أورد بعض شعره.
راجع قدرتی أصفهانی.
کان من شعراء دهلی و مات 1205 قال فی الریحانه نقلا عن القاموس الترکی إن دیوانه فی عشرین ألف بیت. و له منظومه نتایج الأفکار (کذا).
قصائد و غزلیات و رباعیات. للسید علی بن عزیز الله بن
ص: 876
حسن بن المیر أبی الفتح الرضوی القمی (1271- 1316) یوجد عند أخیه السید مهدی الرضوی نزیل طهران و هاجر أخوه الحاج آقا حسن بن السید عزیز الله من قم إلی طهران قرب 1313 و نزل مدرسه قنبر علی خان و هو قریب السن معی، و حصلت بینی و بینه صداقه و اشتغل هو هناک علی علمائها سنین، ثم هاجر إلی النجف و کان هناک یحضر بحث شیخنا الخراسانی و غیره، و کتب شرح مزج علی الکفایه و طبع النصف الأول منه فی 1343 و توفی 1352.
و هو محمد قدرت الله المولود بکوپامو من نواحی لکهنو فی 1199 و کان ینهی نسبه إلی القاسم بن محمد بن أبی بکر. و تلمذ علی خوش دل و خشنود و ألف نتایج الأفکار(1) فی 1256 و ترجم نفسه فی المقدمه و فی ص 579 منه. کان فی خدمه حاکم یهوپال و باسمه ألف کتابه. و ترجمه فی الریحانه نقلا عن القاموس الترکی و ذکر له غیر الدیوان هذا منظومات أزهار قدرت و أکوان قدرت و تماشای قدرت و کیمیای قدرت و گلزار قدرت و مجرای قدرت و رسائل حکایات قدرت و دفعات قدرت و عجائب قدرت قال و مات 1280.
سافر إلی الهند و رجع و توفی بأصفهان حدود تألیف تذکره النصرآبادی کما ذکره فی (نر 9- ص 421) و أورد مثنویه فی شده البرد و انکسار النقد المسکوک بأصفهان فی 1062 مطابق قوله فی تاریخه (درم چون دو گردید زر رو نمود) و فی (روشن- 552) سماه یزدیا و سماه فی همیشه بهار قدرت.
جاء من وطنه إلی الهند أورد شعره فی (هفت- ص 306) و (طبق 2- ص 504) و (گلشن- ص 330) و (روشن- ص 552). ).
ص: 877
اسم لأحد دواوین داعی الشیرازی المذکور فی ص 314 طبعها جمیعا محمد دبیر سیاقی.
و هو المیرزا عبد الحسین بن محمد علی بن محمد کریم الأصفهانی الخطاط الشاعر. ولد فی رمضان 1287 و نشا بها. طبع له تحفه الفاطمیه فی 1328 و أسس المدرسه الجدیده القدسیه بأصفهان فی 1326 و مات فی صفر 1366 و دفن بتخت فولاد. ترجمه و أورد شعره و شعر ولده جمال الدین قدسی و حفیده منوچهر قدسی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 272- 277. و عده ألفت فی دانش نامه من أعضاء انجمن دانشکده.
اسمه عباس قلی آقا بن المیرزا محمد خان الثانی ولد فی باکو 1208 و خرج من إیران فی 1252 و توفی بوادی فاطمه و دفن هناک. کما ترجمه فی (دجا- ص 306) و أورد تصانیفه العشره نقلا عن کتابه گلستان إرم فی تاریخ داغستان المؤلفه 1257 الموجوده بالمکتبه (الملیه) بطهران برقم 518 و نقل بعض شعره المذکور فی دیوانه المشتمل علی الفارسی و العربی و الترکی. و مر له ریاض القدس فی 11: 335.
من سادات تفریش ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 6- ص 100) و أورد بعض شعره و کذا فی (روشن- ص 553) و همیشه بهار.
و هو الشیخ محمد إبراهیم. رجع من مشهد خراسان و سکن وطنه قریه خراشاد بقائن إلی أن توفی 1354 ترجمه و أورد شعره الآیتی القائنی فی بهارستان- ص 342.
و اسمه میرزا زمان. ترجمه فی (المآثر- ص 216).
و اسمه حسین علی من شعراء چهار محال و هو معلم بها. ترجمه و أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 384.
و اسمه المیر حسین. سکن والده بسبزوار فولد بها و سافر إلی هرات و تقرب عند محمد خان الحاکم بها. أورد شعره فی (گلشن- ص 330) و توجد شعره فی گنجینه گران مایه الموجود بمکتبه جامعه طهران برقم 2144.
ص: 878
و اسمه الشیخ إبراهیم ولد 1231 و توفی 1282 و دیوانه فارسی و ترکی کما ذکره فی (دجا- ص 306).
و اسمه الحاج محمد جان هاجر إلی بلاد الهند و بها توفی 1056 و حملت جثته إلی مشهد خراسان کما فی ترجمته. و یوجد دیوانه عند البیات بطهران و (فخر الدین النصیری) و نسختان منه فی مکتبه (المجلس) فصل خصوصیاتهما ابن یوسف فی فهرسها (3: 379) أقول و ترجمه آزاد البلگرامی فی (خز- ص 377) و ذکر بعض ما حصل له من الجوائز و الصلاه فی شاه جهان آباد، و ذکر وفاته فی لاهور بمرض الإسهال 1056 و أورد کثیرا من شعره. و قال فی (خیال- ص 85) إنه فی شبابه حج البیت و منها سافر إلی الهند. و فی میخانه أنه سافر من مشهد إلی الهند و منها إلی الحجاز ثم رجع إلی وطنه مشهد و صار بقالا. و قال تقی الأوحدی صار نقیب البقالین و کان یجالس الحکام و قیل صار خزانه دار الآستانه الرضویه. ثم سافر فی (2- 1041) إلی الهند و تقرب عند شاه جهان بواسطه عبد الله خان فیروز جنگ. و نقل فی حواشی میخانه ص 540 عن مخزن الغرائب أنه نظم ظفرنامه شاه جهانی و مات قبل إتمامه، فأتمه بعد وفاته تلمیذه أبو طالب کلیم. و ترجم قدسی أیضا فی سرو- ص 61 و فهرس بانکی پور- 3: 77 و هفت آسمان- ص 144 و فهرس بادلیان- 686 و فهرس ریو- 685 و نشتر عشق و مرآت آفتاب نما و (سرخوش- ص 90) و مبتلا و (تش- ص 93) و فی (نر 9- ص 225) مفصلا و ذکر له مثنوی وصف کشمیر و آخر فی غزوات الملک و أطری قدرته فی نظم القصائد. و ترجم أیضا فی الریحانه عن القاموس الترکی و (نتایج- ص 562) و (براون 4: 167) و (مطلع 2: 440) و مجله دانش الطهرانیه العدد 6 السنه الثالثه و مجله فرهنگ خراسان السنه الثانیه، العدد الثانی و الثالث.
المعاصر و اسمه غلام رضا بن مهدی بن المیرزا حسین من أحفاد الحاج محمد جان المذکور و هو مجموع من مدائحه عنده. و یوجد عنده” غلام رضا بن مهدی بن المیرزا حسین” فی النجف دیوان جده الأعلی القدسی المذکور.
ترجمه فی (لط 1- ص 15) و ذکر ابتلاءه بمرض اللغوه و أورد شعره المناسب معه و کذا ذکره القزوینی فی (قز مج 1- ص 190) و هو غیر ما ذکر
ص: 879
بعنوان القدیمی فی نسخه منه. و ترجمه أیضا فی (گلشن- ص 330) و (حسینی- ص 267)
و اسمه السید محمد ترجمه الآیتی الیزدی عند ذکر شعراء یزد فی (تش یز- ص 320) و قال إنه توفی 1356 و فی دیوانه المدیح و الهجاء و أورد قطعه له فی النیروز.
. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 139) و أورد شعره و کذا فی (گلشن- ص 331) و (حسینی- ص 268).
ترجمه فی (مجن 1- ص 21 و 185) و أورد شعره و ذکر فی الهامش أن فی نسخه الأصل الترکی القدسی بدل قدیمی کما أشرنا إلیه. و ترجم فی (حسینی- ص 268).
و هو نور الدین محمد بن عبد الرزاق. کان وزیر خان أحمد ملک گیلان، و کان بیده تدبیر أموره و فر إلی قزوین کما ذکره الصادقی فی (خص 4- ص 46) و أورد شعره و فی (طبق 2- ص 505) أنه أخ الحکیم أبی الفتح الگیلانی المذکور فی ص 46 و له دیوان مدون. و ترجم فی (تش- 163).
و هو محمد باقر الخلخالی طبع له فی 1329 ثعلبیه نظما.
و اسمه السید محمد هاجر إلی هرات ثم إلی سمرقند.
ترجمه الأمیر علی شیر فی (مجن 3- ص 63 و 236) و أورد شعره.
له أشعار فی المناقب. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 168).
أورد شعره فی (مطلع 2: 441) و (روشن- ص 553).
ترجمه صادقی فی عداد السادات فی (خص 6- ص 84) و ذکر أنه لم یعلم مسکنه و عشق فی أبرقوه شابا اسمه مقصود، و أورد معماه باسم معشوقه.
أورد شعره فی (تش- ص 416) فی (روشن- ص 555) أنه تعلم فی بغداد و سافر إلی الهند.
کان یعرف بملا فتاح المکی المدنی. سافر إلی الهند
ص: 880
فی شبابه و تقرب عند أکبر شاه و حج البیت و رجع و مات 1045 عن سبعین سنه من عمره کما أورد شعره فی (گلشن- ص 331).
کان خطاطا بأقسام الخطوط. ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 6- ص 92) و أورد عده من أبیاته و عنه فی (علمای گیلان- ص 73).
ترجمه فی (دجا- ص 307) و وصف صباحته و طلاقته و أورد شعره نقلا عن تحفه سامی، لکنه لم یوجد فی المطبوع.
راجع سعید قرشی فی ص 451.
. ترجمه فی (مجن 2: ص 220 و 47) و فی الهامش میر ویس بدل قرشی، و مر بتخلصه خطائی فی ص 298.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 4- ص 77) و أورد شعره.
للمیرزا محمد حسین شمس العلماء المعروف بجناب مؤلف أبدع البدائع المطبوع فی سنه تألیفه و المذکور فی ج 1 ص 64 و له منظومه فی أصول الفقه ذکرها مع سائر تصانیفه فی آخر کتابه مقصد الطالب الذی طبع فی 1311 و هو أخ شیخنا المدرس المیرزا محمد تقی الگرگانی.
المیرزا عبد العظیم بن المیرزا علی أکبر الگرگانی أستاذ جامعه طهران. کبیر عربی و فارسی و یوجد کثیر من شعره فی تصانیفه بدایه الأدب و فرائد الأدب و دستور زبان و غیر ذلک.
راجع دیوان رابعه بنت کعب فی ص 344.
مر بعنوان أمید همدانی فی ص 97.
مر بعنوان صالح القزوینی فی ص 588 و أدهم القزوینی فی ص 64.
و اسمه المولی علی نقی. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 368) و أورد جمله من أشعاره و کذا فی همیشه بهار و (علمای گیلان- ص 141) و (حسینی- ص 269).
و اسمه محمد قاسم توفی قرب تألیف النصرآبادی لکتابه
ص: 881
کما ترجمه فی (نر 9- ص 313) و ترجم فی (مطلع 2: 441).
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 229) و ذکر أنه کان ملازم المیرزا بیک الفندرسکی ابن المیر ضیاء الدین و أورد شعره. أقول الظاهر أن المیرزا بیک المذکور هو والد المیر أبی القاسم الفندرسکی المشهور.
و اسمه قاسم بیک الکرمانی من أحفاد عباس سلطان الأفشار ترجمه الصادقی فی (خص 6- ص 74) و أورد قرب عشرین بیتا من شعره و کذا فی (نتایج- ص 564) و کان معاشرا مع وحشی البافقی. و عده آیتی القائنی فی بهارستان- ص 267 بیرجندیا و عده الآیتی آواره الیزدی فی (تش یز- ص 320) یزدیا و قال قتله معشوقه فی 989.
و اسمه أمیر بیگ. ترجمه محمد مظفر حسین فی تذکره (روشن- ص 557) و أورد شعره و ذکره ابن یوسف فی فهرس المجلس (3: 382) و (مسرت- ص 9).
الموجود منه فی ضمن مجموعه الدواوین رقم 1185 فی مکتبه المجلس فی حدود 800 بیتا من غزلیاته ردیف الألف إلی بعض الدال. أوله:
الهی بهر حمدت قوتی بخشا زبانم را
ز آب این گهر لبریز کن درج دهانم را
کتبه درویش مولی محبت فی أواخر القرن الحادی عشر، کما فصله ابن یوسف فی فهرس المکتبه (3: 663) و یوجد دیوانه فی 1500 بیت فی مکتبه أحمد شاه بدهلی، دخل المکتبه فی 1176 کما فی (گلشن- ص 331) قال: و کتب علی ظهر الدیوان أن القصاب بمعنی حائک القصب. لکن یظهر من شعره أنه کان جزارا. و ترجمه فی مجله أرمغان 18: 220 نقلا عن تذکره کاشانه دانش.
یوجد فی مکتبه المجلس فی حدود 3550 بیتا فیه القصائد و الغزلیات و الترجیعات و المقطعات و الرباعیات. فصل خصوصیاتها ابن یوسف فی فهرس المکتبه (3: 382). و تاریخ بعض أشعاره 1251.
ترجمه آیتی الیزدی فی (تش یز- ص 321) نقلا عن بعض التذاکر الهندیه و أورد شعره و ذکر فی الهامش أن جبل القصابین فی یزد معروف.
ص: 882
للمیرزا عبد الرحیم الیزدی المتخلص به. ذکر الآیتی الیزدی فی (تش یز- ص 322) أن عنده” آیتی الیزدی” نسخه عصر الناظم و علیها تصحیحاته بخطه، و کتبت و قرأت بمحضره. قال و کان هو مداح عبد الرضا خان من سلسله الخوانین فی یزد و خطأ مؤلف مجمع الفصحاء فی تسمیته بمحمد صادق فی (مع 2- ص 425) و فی همیشه بهار سماه قضائی همدانی.
راجع قطب الدین کاکی.
من أحفاد زنده پیل أحمد جام. ترجمه شاه محمد القزوینی فی (قز مج 4- ص 280) و أورد مطلع غزله و ترجمه فی (لط 4- ص 105) بعنوان خواجه قطب الدین محمد و طبع دیوان جمال الدین قطب أحمد فی مجلدین فی 232 ص فی 1889 م
. ترجمه فی (مجتس 6- ص 155) و أورد مطلع غزله.
راجع قطب الدین حیدر.
کان من العرفاء و إلیه ینسب الفرقه الحیدریه من الصوفیه. و کان معاصر عطار النیشابوری، و باسمه ألف حیدری نامه ولد بتون من خراسان و مات 618 ترجمه فی الروضات و آثار عجم- ص 73. و یوجد دیوانه فی (سپهسالار- 248).
والد جلال الدین العتیقی. له أشعار حسنه حکاه فی (دجا- ص 307) و تاریخ گزیده- ص 824 و (روشن- ص 559).
و هو محمد بختیار بن کمال الدین الأوشی الهندی من العرفاء، و تلمیذ معین الدین الچشتی. توفی بنواحی دهلی فی ربیع الأول 633 و قیل فی تاریخه:
عقل تاریخ نقل آن محمود
آب جنت بقطب دین فرمود
کما فی (مسرت- ص 386) و ترجمه مفصلا فی (حسینی- ص 256- 265) و (نتایج- ص 553) و طبع دیوانه الفارسی فی کانپور 1904 م فی 226 ص. ثم فی 1915 م و فی نولکشور أیضا.
ص: 883
خوارزم شاه ابن السلطان تکش خان المتوفی 592 و کانت مده ملکه إحدی و عشرین سنه. ترجمه فی مجمع الفصحاء ج 1 ص 52 و أورد شعره.
هو قطب الدین محمد الحسینی النیریزی الشیرازی المتوفی 1173 ترجمه فی (ض- ص 482) و أورد قصیدته العشقیه. و له حکمه العارفین أو فصل الخطاب و أرجوزه الصرف و أرجوزه النحو و أرجوزه الفقه.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 14- ص 496) و (روشن- ص 559) بعنوان ملا قطب العلامه الشیرازی و أورد رباعیه لغزه أقول: هو قطب الدین محمود بن مسعود بن المصلح الشیرازی (634- 710) و له أشعار آخر أورد بعضها السید محمد المشکاه فی ترجمه القطب المفصله فی مقدمه طبع کتابه دره التاج فی نیف و أربعین صفحه، و إقبال فی مجله أرمغان 13: 659. و قال فی (هفت- ص 249) إنه أول من شرح مفتاح العلوم. و توجد فی (سپهسالار- 2991) و له مصاحبات مع سعدی الشیرازی.
. اسمه ساقی نامه ترجمه النصرآبادی فی (نر 11- ص 447) و أورد بعضه و بعض غزلیاته أیضا و ذکر أن تخلصه مائل کما یأتی فی المیم.
و اسمه قطب الدین عبد الله بن محیی الدین بن محمود الأنصاری الخزرجی السعدی الشیرازی الکوشکناری الصوفی، أستاذ الدوانی. له مکاتیب فارسیه ألفه فی 899 باسم أبواب الخیر و تخمین الأعمار کما مر فی 4: 14 و نقل فی (هفت- ص 250) عن دیوانه الفارسی. و طبع رساله قاضی قطب الدین محیی مع پندنامه عطار و پندنامه سعدی مکررا فی بمبئی و لکهنو و ترجمه فی (روشن- ص 560).
و اسمه محمد بن عبد الغفار القارنه ای الأصفهانی المعاصر.
ترجمه و أورد شعره عن دواوینه الأربعه فی شعرای معاصر أصفهان- ص 379 و له غنچه شباب و بوستان سبز ورق.
و هو ابن غیاثی التونی المذکور. ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 161) و أورد مطلع جوابه عن غزل والده. و مر قطب الدین تونی.
ترجمه سام میرزا أیضا فی (تس 5- ص 161)
ص: 884
و أورد مطلع غزله، و کذا فی (تش- ص 71) و (روشن- 560).
کان ملازم السلطان مسعود میرزا. ذکره فی (مجن 1- ص 22- 196) و أورد مطلع غزله الترکی.
و هو الحکیم أبو منصور الأمیر شرف الزمان قطران ابن منصور الجیلی الدیلمی التبریزی 1 ولد فی شادی آباد من قری مهران رود من توابع تبریز و سافر إلی گنجه مرتین و رجع و توفی 465 مطابق هست فی قول المؤرخ له [هست تاریخ فوت قطران هست ] و رآه الحکیم ناصر خسرو العلوی فی 438 بتبریز و ذکره فی سفرنامه و قال ینظم الشعر و لکنه لا یعلم الفارسیه(1) جیدا. و قد رأی سنگلاخ دیوانه بخط مالک الدیلمی فذکره فی (امتحان- 1: 202). و یوجد دیوانه فی (سپهسالار-
250) و نسختان عند (سلطان القرائی) أحدهما کتبت فی 529 لعلها بخط الأنوری الأبیوردی. و أخری فی (المجلس) کما فی فهرسها (3- 384) و ترجم قطران سعید النفیسی فی أحوال و أشعار رودکی 2: 658- 788 و الدکتور مهدی بیانی فی مجله یغما السنه الثالثه العدد الحادی عشر و أحمد الکسروی فی چهل مقاله و مقدمه طبع دیوان قطران للنخجوانی. و ترجم فی (لت 1) و (لب 10) و (مع 1: 466) و (تش- ص 32) و (دجا- ص 307) و کان لقطران رساله فی لغه الفرس ذکرها الأسدی فی مقدمه کتابه و کذا ذکر فی مقدمه فرهنگ جهانگیری و ذکره فی کشف الظنون بعنوان تفاسیر فی لغه الفرس. طبع الدیوان بتبریز مع مقدمه محمد النخجوانی، طبعها علی ثمانیه نسخ کانت للأمیر خیزی و مکتبه تربیت و (التقوی) و (حسین النخجوانی) و النفیسی و (محمد النخجوانی) و اثنان لسلطان القرائی. .
ص: 885
کما فی (گلشن- 334) و الظاهر أنه أخذه عن (لت 1) و الصحیح قطران تبریزی کما مر.
و هو المیرزا عبد الوهاب الچهارمحالی الأصفهانی من شعراء عصر السلطان فتح علی شاه و کان حیا فی زمن تألیف مجمع الفصحاء کما یظهر من ترجمته فی (مع 2: ص 422) و حکی أن دیوانه قرب عشرین ألف بیت. و له فتح نامه فی فتوحات المختار. و صرح بأنه لم یلاقیه حتی الیوم و لم یر دیوانه و انما نقل شعره عن انجمن خاقان و سفینه محمود قرب مائه و خمسین بیتا و مر ولده دریای چهار محالی فی ص 325 و فاتنا ابنه الآخر جیحون و مر ابنه عمان سامانی فی ص 769 و مر أیضا منهم سیار فی ص 480.
و هو المیرزا أبو القاسم علی مدد بن أکبر الکنی الطهرانی المعاصر الخباز بطهران. طبع دیوانه فی المراثی فی 188 ص بمکتبه المصطفوی فی 1334 ش.
للشیخ أحمد بن صالح بن طعان بن ناصر الستری البحرانی (1251- 1315) صاحب التحفه الأحمدیه طبع دیوانه الکبیر.
راجع دیوان عبد الحمزه.
و هو الشیخ حسن بن علی النجفی المتوفی 1275 ترجمه فی المجموع الرائق و جمع السماوی دیوانه فی 26 ص. یقرب من 600 بیت، ضمه مع عده دواوین فی مجلد، اشتراه بعده محمد علی الیعقوبی فی النجف. و ترجمه الخاقانی فی شعراء الغری.
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 83 و 258) و أورد مطلع غزله.
و هو الشیخ محمد حسن بن محمد (1260- 1326 ش) ولد و توفی بقریه وردیجان بأصفهان، و دیوانه فی ثلاثه آلاف بیت. ذکر فی شعرای معاصر أصفهان- ص 380- 381 و ذکر ابنه شفاء الله المتخلص بقلزم أیضا.
هو أخ عمان سامانی المذکور فی ص 769
ص: 886
ذکر شعره لنا المعلم الحبیب آبادی.
و اسمه السید مهدی بن الحاج السید یحیی المقدس. ولد 1270 ش و سافر إلی أروپا مده و رجع فی 1310 ش. طبع له منظومه حماسیه باسم هفتاد موج ببرلن فی 1309 ش فی 50 ص ترجمه ایزد گشسب فی نامه سخنوران و البرقعی فی سخنوران نامی معاصر و (تش یز- ص 323) و تذکره شعرای معاصر و أدبیات معاصر- ص 99.
کان أستاذا فی أنواع آلات اللهو ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 4- ص 103 و 279) و أورد معماه الحاکی عن حاله مستظهرا لحسن عمله بإدخال السرور فی قلب المؤمن و هو باسم نور:
خوش آن مطرب که ساز خوش نوازد
یکی را از نوا خوشحال سازد
قال و کان ماهرا فی النجوم و الخط و التصویر
ترجمه فی (لط 3- ص 78) و ذکر أنه سیاح فاضل و أورد شعره
و هو الغازی قلندر المذکور فی ص 783 ترجمه فی (تش- ص 183) و فی (روشن- ص 560) سماه آقا لطیف و قال فی (امتحان- 2: 151) إنه رأی دیوان قاضی قلندر بخط جمشید بیک الخطاط
و اسمه محمد أورد شعره فی (گلشن- ص 381)
ترجمه فی (مجن 2- ص 41 و 214) و أورد شعره الترکی، لکن تخلصه فی الأول جاء حریمی و فی الثانی جریمی بالمعجمه
مر فی ص 510 بعنوان شرر شیرازی
المذکور فی ص 516 بعنوان شرف قلندر ترجمه فی (نتایج- ص 358) طبع له مثنوی شاه بو علی قلندر بلکهنو فی 1315 مع گنجینه عرفان فی 49 ص و طبع دیوانه بلاهور فی 1915 م فی 96 ص مع الترجمه باللغه الپنجابیه
ص: 887
و اسمه أبو الوفاء الشاه نعمهاللهی ترجمه و أورد شعره فی (خص 8- ص 301)
کان ندیم عبد العزیز خان ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 10- ص 437) و أورد شعره و رباعیه
ترجمه النصرآبادی فی (نر 14- ص 492) و أورد شعره المعمی و المرموز
سکن بغداد ترجمه الصادقی فی (خص 7- ص 127) و أورد شعره الترکی الإستانبولی
و هو ابن السید حبیب الله الأورنگ آبادی بن عنایه الله بن محمد حفید السید ظهیر الدین الخجندی ترجمه البلگرامی فی (خز- ص 380) و ذکر أنه ولد 1123 و ذکر تواریخه و تواریخ والده و جده و تنقلاته منها حجه فی 1174 و رجوعه فی 1175 و أورد بعض شعره و جاء شعره فی (مسرت- ص 79)
و هی بنت فتح علی شاه و زوجه میرزا حسین خان سپهسالار مؤسس المدرسه و المکتبه المعروفه باسمه بطهران قال فی خیرات حسان إنها کانت صغیره حین مات والدها فتح علی شاه، و لها أشعار حسنه و موقوفات عظیمه، و کذا فی از رابعه تا پروین- ص 186
و هو المنشی حسن یاور ابن إکرام الله الهندی کان ماهرا فی العروض و القافیه، و تلمذ علی الشیخ فرید فلک أورد شعره فی (گلشن- ص 334)
فارسی مطبوع بإیران
و اسمه سراج الدین، و قیل إنه خوارزمی و کان معاصر کمال إسماعیل المتوفی 635 ترجمه فی (مع- ج 1 ص 477) و أورد قرب خمسین بیتا من أشعاره المنقوله فی التذکرات و هو غیر من ذکرناه بعنوان سراج قمری فی ص 437 الذی ذکره عز الدین الفریومدی فی کارنامه أوقاف و قال:
بر سر شاخ یاسمین قمری
خواند شعر سراج دین قمری
ص: 888
راجع قمری مازندرانی
و اسمه پهلوان بیک کان من شجعان خراسان ترجمه الصادقی فی (خص 3- ص 36) و أورد بعض شعره
و اسمه المیرزا محمد تقی له نظم کنز المصائب المطبوع بالترکیه مکررا ترجمه فی (دجا- ص 309) و ریحانه الأدب
ذکر بیتین من شعره فی قابوس نامه و عده أبیات فی ترجمان البلاغه و ترجمه العوفی فی (لب 8) و هدایت فی (مع 1: 477) بعد ذکره لقمری الآملی المذکور و هو أبو القاسم زیار بن محمد الجرجانی کان یمدح الأمیر قابوس بن وشمگیر (366- 403) ترجمه و أورد 32 بیتا من أشعاره طاهری شهاب فی مقاله طبعت فی مجله أرمغان العدد الثانی المجلد الثلاثین لسنه 1340 ش و إقبال فی حواشی حدائق السحر- ص 109 و النفیسی فی حاشیه قابوس نامه و فی (روشن- ص 562)
و هو المیرزا أبو القاسم مر باسمه فی ص 48 و له منظومه المعانی و البیان
و اسمه قاسم بیگ، من أمراء إیل الأفشار ترجمه فی (تش- ص 19) و (روشن- ص 562) و قالا قتله معشوقه المسمی سنجانی و أوردا شعره المتخلص فیه قمی
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 178) و أورد شعره
ترجمه و أورد مطلع غزله فی مدح بابر میرزا فی (مجن 2- ص 39 و 213) و فی نسخه جاء اسمه قبری و قال فی (لت 7) إنه کان عامیا و مع ذلک کان ذو قریحه حاده و سکن أخیرا بمشهد خراسان و توفی بنیشابور و دفن بها و کذا فی (مطلع 2: 441) و (روشن- ص 563)
راجع شمس الدین قواس
و اسمه الملا هادی ترجمه و أورد شعره فی تذکره شوشتر مکررا
ص: 889
و هو السید المیر شاه قوام الدین کان صدرا فی عصر الشاه إسماعیل و مات فی العشر الخامس بعد التسعمائه کما فی (تش- ص 185) و (نتایج- ص 559) و رجال حبیب السیر- ص 248 و لعله قوامی شیرازی
و اسمه قوام الدین رأی سنگلاخ دیوان قصائده بخط جمشید خوشنویس فذکره فی (امتحان- 2: 152)
السید قوام الدین محمد یوسف، کما فی تذکره حزین- ص 27 و (روشن- 563). مر بعنوان سیفی فی ص 487.
و هو الآقا قوام الدین یوزباشی تفنگچیان مصاحب قرچغای خان. قتل فی حرب گرجستان فی عصر الشاه عباس الأول. ترجمه فی (نر 2- ص 52) و أورد شعره.
و هو الخواجه قوام الدین من شعراء السلطان حسین بایقرا. و نظم تاریخ وفاته فی 911 ترجمه و أورد شعره فی (نر 13- ص 469).
و هو السید قوام الدین و مات فی العشر الخامس بعد المائه و الألف کما فی (گلشن- ص 334) و أظنه السیفی القزوینی المذکور فی ص 487 أو محمد یوسف قوام القزوینی الأصفهانی المذکور آنفا.
راجع قوامی رازی.
کان معاصرا للعوفی فذکره فی (لب- 11) و أورد شعره، و کذا فی (روشن- ص 563). فی مقدمه طبع دیوان قوامی رازی.
و هو بدر الدین الملقب أشرف الشعراء کان یمدح شرف الدین أبا الفضل محمد بن علی بن مرتضی رئیس الری و نقیبها و قوام الدین الطغرائی الدرگزینی أبا القاسم ناصر الدین علی(1) وزیر سنجر فی (526- 527). و کان شغله مناقب خوان (2) فی النصف الأول من القرن السادس. بعد أن کان فی أوائل أمره
ص: 890
خبازا کما یصرح فی بعض أشعاره. و طبع دیوانه السید جلال الدین المحدث الأرومی بطهران عن نسخه بریتیش موزیوم فی 1374 و هی ناقصه تشتمل علی 3348 بیتا فی 176 ص. مع خاتمه فی 80 ص. مع ترجمه الشاعر فی مقدمته فی 26 ص. و ترجم الشاعر هذا فی (لب- 10) و (لس- ص 400) و هفت إقلیم و همیشه بهار و (مع 1: 476) و (روشن- ص 563) و الإقبال فی مجله یادگار السنه الثانیه العدد الأول و توجد أشعاره. فی کتاب النقض و فی مجموعه بالمکتبه (الملیه) بطهران کما فی مقال للدکتور بیانی فی نشریه کتابخانه مرکزی- العدد 1- ص 16. و قد رأی سنگلاخ دیوانه بخط المیر محمد فذکره فی (امتحان 1-: 122).
کان یمدح قوام الدین أبا القاسم ناصر بن علی الدرگزینی وزیر سنجر السلجوقی و أخذ تخلصه منه ترجمه فی (لب- 11).
و هو المیر قوام الدین الشیرازی. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 335) نقلا عن معاصره الأوحدی تقی الدین. و قال فی ریاض العلماء إنه کان تلمیذ المیر غیاث الدین منصور الدشتکی، و له رساله فارسیه فی صنعت صکوک و قباله جات و تاریخ قضاه فارس نقل قسما منها فی الریاض فی نسخه جامعه طهران المرقم 993 بصفحه 493. و لعله قوام أصفهانی.
کما فی ریاض العلماء أیضا. مر بعنوان دیوان ذو الفقار.
راجع قوامی گنجوی.
و اسمه قوام الدین أحمد المطرزی، کما ذکر فی (دجا- ص 309) و قال إن دیوانه یقرب من سبعه آلاف بیت و هو الذی نظم القصیده الرائیه المصنوعه الموسومه صنائع الأسحار فی بدائع الأشعار فی مائه بیت. طبع ضمن خرابات و طبع ذیل دیوان سروش أصفهانی شمس المناقب بطهران 1300 باسم قوامی غزنوی و قد شرحها بدائع نگار، و سمی شرحه بدائع الأشعار فی شرح صنائع الأسحار کما ذکرناه فی ج 3 ص 62. و قال فی کشف الظنون إنه شرحها محمود بن عمر الزنجانی النیشابوری باسم الوزیر غیاث الدین. و له شرح آخر لعماد الباغنوی، توجد فی مکتبه
ص: 891
المجمع العلمی لأزبکستان کتابتها 1029 کما فی فهرسها ج 2 ص 55.
مر بعنوان قوامی گنجوی.
و اسمه السید علی بن الحسین المدرسی الیزدی. کان یلقب قوام الشعراء فی عصر ناصر الدین شاه و مظفر الدین و محمد علی و أحمد شاه قاجار، و توفی 1358 و دیوانه مرتب علی الحروف فی سبعه أجزاء. طبع فی مجلد واحد فی 996 ص. فی
1367 باهتمام أخیه السید علی أکبر القوامی و مقدمه عبد الحسین الآیتی الیزدی و السید محمد القدسی. و ترجم أحواله فی (تش یز- ص 324).
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 73 و 248).
نزیل أصفهان و تلمیذ المحقق الآقا حسین الخوانساری الذی توفی 1908 ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 280) و أورد شعره و یظهر منه أن تخلصه بقوسی لتقوس ظهره. و ترجمه فی (دجا- ص 310) و قال دیوانه فی سته آلاف بیت نصفه فارسی و نصفه ترکی و ترجمه فی (حسینی- ص 269) و (روشن- ص 564).
ترجمه معاصره فی التحفه السامیه المؤلف 957 و ذکر أنه کان عامیا و تخلصه کاشف عن کسبه و شغله. و أورد شعره فظهر أن بین هذا العامی و بین تلمیذ المحقق الخوانساری أزید من مائه سنه، لکن فی (دجا- ص 310) خلط بین ترجمتیهما و جعلهما واحدا. و فی (تش- ص 94) أنه خراسانی.
و اسمه إسماعیل بن علی خان القوسی. ترجمه و والده فی (دجا- ص 311) عن روضات الجنان فی مزارات تبریز تألیف درویش حسین الحافظ الکربلائی القزوینی الذی اجتمع مع الشیخ البهائی فی دمشق فی 965 و المذکور فی خاتمه المستدرک- ص 419 و صححه و هیأه للطبع أخیرا المیرزا جعفر سلطان القرائی.
و یوجد مجلده الثانی فی (الرضویه) کما ذکرناه فی 11: 279، 280.
له دیباجه دیوان الخاقانی. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 280) و أورد بعض غزله. أقول: و لعله الذی طبع مدیحه للقاضی نور الله فی مقدمه الصوارم المهرقه و ترجم فی محفل فردوس لعلاء الملک ابن القاضی نور الله الشوشتری.
ص: 892
ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 6- ص 167).
و فی (روشن- ص 464) سماه قوسی طوسی.
للمیرزا قهرمان الکرمانشاهی المتوفی حدود 1337 توجد نسخه خط الناظم ظاهرا فی مکتبه المیرزا عبد الرزاق المحدث الحائری فی همدان کما کتبه إلینا.
لیزدان بخش قهرمان الفیض آبادی ابن محمد تقی بن محمد بن قهرمان میرزا ابن حسن علی میرزا شجاع السلطنه. المتخلص شکسته ابن فتح علی شاه. ولد 1295 ش فی فیض آباد محولات بخراسان، و سکن طهران له منظومات کثیره فی المجلات و الجرائد بمشهد و طهران أکثرها اجتماعیه سیاسیه ممنوعه النشر.
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 282) و أورد شعره. و قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 262) إنه کان تلمیذ ملا غیرتی و أورد أیضا بعض ما ذکره الصادقی مع زیادات، و کان قد سافر فی عهد الشاه طهماسب بن إسماعیل إلی الهند فأکرمه أکبر شاه ثم طرده و مات بفتح پور فی 990 کما فی (نتایج- ص 560) و (هفت- ص 300) و (طبق 2: 491) و (تش- ص 291) و (حسینی- ص 269).
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 262) و ذکر أنه کان مشتغلا فی مدرسه المولی عبد الله بأصفهان و أورد بعض مطالع غزلیاته و رباعیاته.
و کذا فی (روشن- ص 564).
هو ابن نظیری نیشابوری. حکی فی (خز- ص 436) عن مرآه الصفا أنه جاء مع أبیه إلی الهند و رجع إلی نیشابور بعده ثم عاد ثانیا و مات فی البحر، فأخرج ابنه عظیما تاریخه بقوله [قیدی گهری محیط رحمت 1074] أورد ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 316) عند ذکر ابنه عظیما المذکور فی ص 731.
و هو المولوی السید عابد حسین من تلامیذ المفتی میر عباس التستری اللکهنوی کما ذکر فی التجلیات و ذکر مکاتبتهما فی إصلاح بعض أشعاره.
هو من إیل شاملو و یعرف بالهروی
ص: 893
لملازمته لحسین خان فی هراه و کان معارضا مع ملا شکوهی کما ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 302) و أورد شعره و رباعیه هناک، و کذا فی (مسرت- ص 465) و (روشن- ص 565).
و اسمه قیصری بیگ الشیرازی أو الهمدانی. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 335) و قال سافر إلی الهند فی عهد شاه جهان و مات 1022 بها. و فی (مسرت- ص 60) سماه قیصری قمی.
و هو الشیخ الحاج حسن بن الملا محمد القیم الحلی البغدادی فیه رثاء السید المیرزا جعفر القزوینی الحلی المتوفی فی حیاه أبیه فی 1298 و القیم ولد 1276 و توفی 1317 أو 1318 و جمع دیوانه ولده عبد الکریم لکنه احترق فی وقعه الترک بالحله فی 1335 کما صرح به فی ترجمته فی أعیان الشیعه و غیره. و جمع أخیرا بعض متفرقاته علی الخاقانی کما ذکره لنا. و توجد قصائده عند السید محمد حسن آل الطالقانی بالنجف. و ترجم والده محمد القیم الشیخ محمد علی الیعقوبی فی البابلیات- 2: 105 و قال هو محمد بن یوسف بن إبراهیم بن إسماعیل بن سلمان سادن مقام المهدی بالحله و توفی 1293 و کان الولد أشعر من أبیه. و توجد أیضا مراثیه مع مراثی قاسم بن محمد القیم الحلی ضمن مجموعه دونها الشیخ حسن بن علی الحلی فی 1330 و قد أخذ الشعر عن الشیخ حمادی بن سلمان نوح المتوفی 1329.
ص: 894
راجع شکسته کابلی و بلالی.
راجع دیوان طغرائی و وصال.
و هو الشیخ أبو طاهر الکاتب قال سنگلاخ فی (امتحان 1: 214) إنه رأی دیوانه بخط محمد حسین رزه الأسفراینی.
اسمه محمد بن عثمان، معاصر العنصری البلخی و تلمیذ أبی الفرج السکزی. ترجمه فی (مع: ج 1 ص 485) و أورد مطلع قصیدته و بعض غزلیاته.
و هو الشیخ کاتب بن الشیخ راضی بن الشیخ علی بن الشیخ محمد المنتهی نسبه إلی الشیخ فخر الدین الطریحی مؤلف مجمع البحرین النجفی التاجر فی شریعه الکوفه. ذکره الشیخ علی کاشف الغطاء فی الحصون المنیعه و قد جمع دیوانه البالغ إلی ستمائه بیت فی المدائح و المراثی لأهل البیت و غیرهما. و هیأه للطبع ولده الفاضل محمد کاظم الطریحی (1) ولد الناظم حدود 1303 و تلمذ علی الشیخ أحمد کاشف الغطاء و شیخنا الخراسانی.
و هو مولانا یوسف شاه المتوفی بهراه أخذ تخلصه من صنعته کما ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 2- ص 37 و 210) و أورد مطلع غزله.
و فی (تش- ص 150) سماه کاتبی.
راجع میر علی الهروی فی ص 764.
ص: 895
نقل فی (گلشن- ص 335) عن نگارستان سخن أنه ولد 930 و مات 1000 و قال إنه قد یتخلص کاتبی أیضا. و أورد شعره فی (تش- ص 261) أیضا.
راجع پهلوان کاتب فی ص 160 و قال فی شاهد صادق مات پهلوان کاتبی فی 839 و الظاهر أنه أراد الترشیزی.
هو غیر محمد الکاتبی التبریزی الآتی کما فی نگارستان سخن.
کما فی (روشن- ص 566) راجع کاهی بدخشی کما فی (حسینی- ص 281).
ترجمه فی (دجا- ص 311) بعنوان محمد الکاتبی التبریزی حاکیا عن نگارستان سخن مصرحا بأنه غیر کاتبی الأصفهانی و أورد شعره.
و هو محمد بن عبد الله ولد فی طرق من نواحی ترشیز و نشا بنیشابور و رحل إلی هرات و نزل أسترآباد و مات بها فی 839. ترجمه فی (خز- ص 385) بعنوان کاتبی النیشابوری، و قال حصل عندی” صاحب خز” دیوانه غیر مرتب، و کذا فی (مجن 1: ص 10 و 186) و از سعدی تا جامی و (خیال- ص 65) و (مع 2: 28) و (حسینی- 281) و (نتایج- ص 596) و (لس- 416) و (تش- ص 70)- و قال فی (لت- 6) إنه تعلم الخط من سیمی نیشابوری (1) المذکور فی ص 488 و مهر فیها و لذا تخلص بالکاتبی، ثم نزل هرات ثم شیروان ثم تبریز ثم أصفهان، و تلمذ علی صائن الدین ترکه ثم أسترآباد و مات بالوباء هناک و دفن بمقبره نه گوران. و له غیر الدیوان مثنویات گلشن أبرار و ناظر و منظور أو ناصر و منصور و ده باب و سی نامه أو محب و محبوب و دلربا موجودات بالمکتبه (الملیه) بطهران کما فی نشریه کتابخانه مرکزی دانشگاه- العدد الأول- ص 13 لسنه 1380 و مر له خمسه فی 7: 262 الموجوده عند (سلطان القرائی) و (الملک) و توجد دیوانه عند (دهخدا) مع دیوان فغانی و نسخه عند
ص: 896
(فخر الدین) کتابتها 850 و نسخه رآها سنگلاخ بخط محمد سبزواری فذکرها فی (امتحان- 1: 157) و نسخه فی (سپهسالار- 279). و له قصیده شتر حجر و ترجم محمد علی تربیت، الکاتبی هذا فی مجله آینده 2: 583.
ترجمه و أورد شعره فی (حسینی- ص 281)
و اسمه محمد باقر. أورد شعره فی (گلشن- ص 336) و قال کان یمدح الأئمه الاثنی عشر. و أظنه أراد کاتبی ترشیزی.
و اسمه یوسف شاه کما فی (تش- ص 150) مر بعنوان کاتب هروی.
مر بعنوان کاتب یزدی.
ترجمه و أورد شعره فی (حسینی- ص 283) و (تش یز- ص 325).
للمولی محب علی التستری معاصر و أخشنو خان حاکم تستر إلی 1078 فیه قصائد فی مدیحه و مدیح علی پاشا و حسین پاشا. ذکره السید عبد الله التستری فی تذکرته ص 51 و 111 و غیرهما.
و هو المیرزا حبیب الله الساوجی الکاشانی المتوفی بکاشان طبع له منظومه نصیحت نامه بطهران فی 43 ص. فی 1350.
و اسمه آقا إسماعیل بن حیدر علی بن محمد علی. کان والده و جده معماری الشاه عباس الماضی. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 360) و أورد بعض مثنویه و مطلع غزله. و کذا فی (حسینی- ص 281) و (گلشن- ص 336).
راجع کاشف شیرازی.
للسید صدر الدین محمد باقر بن مهدی بن شفیع بن مرتضی بن حبیب الله. و کان ینهی نسبه إلی الإمام موسی بن جعفر. ولد فی 18 صفر 1174 بدزفول. و کان مریدا للمیر ملا محمد البیدآبادی بأصفهان و مجازا منه و سافر إلی العراق و طهران و رجع، و کان معززا عند فتح علی شاه و مات فی 15 شعبان 1258 (آشیان خلد برین) و حمل إلی کربلاء و دفن عند السید کاظم الرشتی. له عده
ص: 897
دواوین تشتمل علی مائه ألف بیت. طبع له مصباح العارفین الفارسی العرفانی فی أهواز فی 1332 ش. و فی مقدمته ترجمته عن مجله أرمغان العدد 8 لسنه 1305 ش. بقلم ظهیرزاده الدزفولی. و توجد نسخته عند (فخر الدین) و عند الحاج السید محمد بدزفول.
و ترجم أحواله أخوه السید محمد المتخلص عارف دزفولی و عد تصانیفه البالغ إلی الخمس و الخمسین. و له دیوان سماه واردات غیبیه و رساله ریاض المتعبدین و روضه الأبرار و روضه السالکین و رشحات قدسیه و زبده المعارف کلها عند السید عیسی الصافی بدزفول. و زاد العارفین و سرور العارفین و معراج المؤمنین
هو تخلص المولی القاضی شریف الدین محمد و یقال له شریفا کما عبر به النصرآبادی فی (نر 9- ص 251) و هو ابن شمس الدین محمد الشیرازی أصلا. و یقال له شمسا کما فیه أیضا. و أخوه الأکبر منه محمد إسماعیل المتخلص بمنصف الطهرانی. لأنه کان أکثر إقامته بطهران. و ثالث الأخوین المولی مقیما و هو لم یخرج من طهران إلی أن توفی بها، و کلهم شعراء فضلاء. أما الکاشف الأصغر من المنصف فقد ذکر ترجمه حاله فی الخاتمه من کتابه خزان و بهار و قال ولدت بکربلاء و هاجر والدی منها إلی أصفهان فی 1006 و کان لی یومئذ خمس سنین، سافرت معه إلی مشهد خراسان 1010 و بعد ثمانیه أشهر رجعنا إلی أصفهان إلی 1029 و کنت قرأت علی الوالد الأدب و المنطق و الکلام حتی توفی الوالد بالری فی 1035 و ولیت خمس عشر سنه القضاء من قبل السلطان و عد من نظمه. 1 لیلی و مجنون 2 عباس نامه 3 هفت پیکر 4 القصائد و الغزلیات و غیرها. و عد من منثوراته و تصانیفه 1 السراج المنیر 2 الدره المکنونه 3 حواس الباطن 4 منشئات متفرقه 5 خزان و بهار انتهی ملخص ما فی خاتمته.
و النصرآبادی صرح فی (نر 9- ص 251) بأنه کان قاضی طرشت (درشت) من القری العظیمه بالری و یأتی أخوه منصف و الآخر مقیما فی محلهما و الموجود من تصانیفه خزان و بهار المذکور فی ج 7 ص 151 و السراج المنیر المطبوع. و ترجم فی (گلشن- ص 331)
مر بعنوان الشیخ علی بن جعفر.
کان من شعراء القرن الثالث عشر کما فی (دجا- ص 311) نقلا عن حدیقه الشعراء.
ص: 898
و هو المیرزا علی أکبر بن السید رضی بن محمد تقی الرضوی البرقعی القمی المولود 1317 رأیته عنده” میرزا علی أکبر” بقم فی 1365 و هو الآن یسکن یزد منفیا من قبل الحکومه و له کاخ دلاویز و راهنمای دانشوران و غیرها.
و هو کاشف الدین محمد بن سالک الدین محمد بن نظام الدین محمد بن إسحاق الحموئی المنتهی نسبه إلی سعد الدین الحموی المذکور فی ص 447 و هو إلی أبی أیوب الأنصاری له أشعار کثیره فی مشیخه کنز السالکین التی ذکرناها فی 8: 187 و الموجوده الآن فی مکتبه جامعه طهران کما ذکر فی فهرسها 9: 780 برقم 2143.
رأیته عند (السبزواری بالکاظمیه) و لم أحفظ خصوصیاته.
و لعله لأحد الآتیین.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 336) و قال جاء إلی الهند فی 1033 و لعله المذکور فی (حسینی- ص 279).
و هو المولی کمال الدین حسین بن علی الواعظ السبزواری مؤلف أنوار سهیلی و أخلاق محسنی الذی ألفه فی 900 کما فی (نر 13 ص 471) و جواهر التفسیر المذکور فی ج 5 و المتوفی 910 کما جاء تاریخه فی شعر فی گلستان مسرت- ص 390 و ترجم فی (روشن- ص 566) و (مجن 4- ص 93 و 268) و سبک شناسی 3: 196 و له لب لباب مثنوی توجد فی (الرضویه) و (الملک) و (فخر الدین- 108) یشتمل علی ثلاثه أعین. و توجد شعره بخطه فی مشیخه کنز السالکین المذکور فی 8: 187 و الموجوده الآن فی مکتبه جامعه طهران برقم 2143 و مر ابنه صفی سبزواری فی ص 616.
راجع دیوان کاشانی
هو المولی حسن الکاشی الآملی صاحب القصیده فی مدح الأمیر و النائل بصله شعره عنه، بتفصیل أورده فی (خز- ص 389) و توجد له هفت بند فی المکتبه (الشاهیه) کما فی نمونه خطوط خوش- ص 148 و طبع مع هفت نشد له الذی تتبع فیه قصیده الخاقانی، و طبعا فی لکهنو فی 1292 فی 16 ص و مع ذخیره المناقب أیضا
ص: 899
و قبره فی الکاظمیه کما مر فی 2: 391 و ترجم فی (لت 5) و قال ولد بآمل و مات بسلطانیه فی العراق و فی (تغ- ص 43) و (روشن- 173) و (طبق 2- 495) و (لس- ص 244) و الروضات ص 171 و الریحانه نقلا عن سفینه الشعراء
المتخلص بطاهر المذکور فی ص 640 ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 326) و أورد شعره
مر بعنوان الأزری فی ص 69
کان والده الحاج میرزا علی من تجار أصفهان و هو جاور مشهد خراسان و یتعیش بأجره الکتابه أطرأه النصرآبادی فی (نر 5- ص 128) و أورد بعض شعره
و هو ابن نصر الله البیدآبادی من محلات أصفهان و دیوانه فی ثلاثه آلاف بیت و له الأربعین و ذخیره المحشر فی شرح الباب الحادی عشر غیر ما ذکر فی 10: 18 ترجمه و أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 384
کان طبیبا عالما شاعرا له طب منظوم نظمه فی أواخر عصر نادر شاه و ترجمه فی (دجا- ص 311) نقلا عن ریاض الجنه للزنوزی
کان نزیل کاشان و معلم الأطفال بها و قاری روضه الشهداء فی أیام عاشوراء ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 371) و عنه فی همیشه بهار و (تش- ص 33)
و هو الحکیم کاظما أطری قریحته فی (نر 9- ص 402) و قال هاجر إلی الهند و نظم غزوات سلطان جلال الدین منکبرنی ثم أورد منها أشعار
توجد له تذکره للشعراء ألفها 1287 فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها (3: 160) و أورد ترجمته عن بیان محمود
هو ابن الحاج الشیخ حسین اللاکانی الرشتی النجفی المعاصر موجود عند الناظم فی النجف
مر فی ص 356 و طبع له مثنوی پیروزی نامه فی 1373 فی 86 ص بمناسبه مرور الألف عام علی ابن سینا
ص: 900
کان من تجار البلده فسافر إلی الهند و رجع و توفی بها ترجمه و أورد شعره النصرآبادی فی (نر 9- 399) و همیشه بهار
و هو الخطیب أبو محمد، کاظم ابن أبی علی الحسن بن أبی الحسن علی سبتی السهلانی الحمیری ولد فی النجف 1258 و توفی والده و هو صغیر فربته أمه حتی ترعرع و اتصل بأهل العلم و درس علی الفقهاء مثل الشیخ محمد حسین الکاظمی و المولی لطف الله اللاریجانی و غیرهما، فصار أکبر خطیب فی النجف، و طلبه أهل بغداد فأجابهم فی 1308 و أقام بها مده فطلب علماء النجف عوده إلیها فعاد إلی مسقط رأسه فی 1315 مقیما بها إلی أن توفی لیله الجمعه آخر ربیع الأول 1342
و دیوانه مرتب علی الحروف فی سته آلاف بیت فی مدیح المعصومین و رثائهم و رثاء العلماء المعاصرین له مثل السید مهدی القزوینی و المیرزا الرشتی، و المیرزا الشیرازی یوجد بخط ولده الأکبر الشیخ محمد عند ولده الشاعر الخطیب الشیخ حسن سبتی المتوفی أواسط ربیع الثانی 1373 فی النجف و مر فی ص 427- 428
و هو ابن الشیخ طاهر السودانی- و هم فی النجف فخذ من کنده- ولد 1305 و یشتمل علی المراثی و الغزلیات و التواریخ و غیرها من أنواع الشعر یقرب من خمسه عشر ألف بیت و له القصیده الحیدریه المطبوعه منفرده، و هی فی مدح الأمیر، و لولده الأدیب الشیخ محمد الجواد النفثات
کان من أهل مشهد النبی بفارس ترجمه فی (نر 5- 123) و أورد شعره
و هو محمد صادق من تلامیذ القاضی محمد سعید القمی ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 363) و (تش- ص 234) و أورد شعره، و عنه فی علماء گیلان و قم- ص 137
و اسمه محمد کاظم بن محمد صادق (1205- 1373) مر أرجوزاته فی المجلد الأول و له السوانح العمری المذکور فی 12: 254
هو ابن المیرزا مینا هاجر إلی الهند و صار واقعه نویس للسلطان اورنگ زیب ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 132) و أورد شعره،
ص: 901
و کذا فی (همیشه بهار) و قال فی (گلشن- ص 336) إنه کتب تاریخ عهد اورنگ و لکن لم یقبله عالمگیر شاه لطول کلامه
یأتی بعنوان دیوان الکفائی
ابن الشیخ سلمان بن الشیخ صالح بن حمزه الکواز الشمری الحلی الکاظمی مرتب علی حروف القافیه، یبلغ أحد عشر ألف بیت
أطرأه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 299) و أورد غزله و رباعیه
شاعر العرب و هو الشیخ عبد المحسن بن الحاج محمد بن علی الکاظمی نزیل مصر ولد منتصف شعبان 1289 بالکاظمیه و توفی 1354 بالقاهره أرخه البازی فی رثائه [فقدی محسن الکاظمی ] طبع نصفه فی مجلدین بمباشره صهره حکمه الچادرچی البغدادی، طبع الأول 1939 م و طبع الثانی 1947 م و الباقی مخطوط و کتب الفاضل عبد الرحیم بن محمد علی التبریزی النجفی المدرس بمنتدی النشر فی النجف کتابه الموسوم شاعر العرب فی ترجمه أحوال الناظم و تواریخه و تصویره و نسبه و بعض ما اختاره من شعره فی 1374 و طبع بتلک السنه فی 112 ص و ترجمه فی الأدب الجدید العصری- ص 56 و غیرها و طبع له المعلقات ببغداد فی 1924 م فی 56 ص و طبع الدکتور حسین علی محفوظ العراقیات للکاظمی ببغداد 1960 م فی 80 ص
الذی کان تخلصه لحسن خلقه و کظم غیظه کما ترجمه فی (مجن 2 ص 37 و ص 211) و ذکر أنه بعث سفیرا إلی الهند و لما رجع توقف فی شیراز و بها توفی و کانت قصائده نظیر قصائد بابا سودایی
سماه ناظمه هادی المضل کما یأتی فی حرف الهاء رأیته فی کتب الحاج الشیخ محمد الکجوری (سلطان المتکلمین) بطهران
و هو جمال الدین ناصر من قدماء الشعراء کثیر الهجاء ترجمه فی (مع: ج 1 ص 485) و أورد شعره و فی (تش- ص 13) و قال سنگلاخ فی (امتحان 1: 319) رأیت أشعار الحکیم کافرک بخط عبد الرزاق ابن أخت المیر عماد
ص: 902
و هو المیرزا محمد علی الخلخالی الأصل الأردبیلی المسکن ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 143) قال و له شعر کثیر و أورد بعضه و فی (دجا- ص 312) ترجم المیرزا کافی الآذربایجانی القاضی هو و آباؤه بها، و هو من أحفاد الخواجه نصیر الدین، و فوض إلیه منصب الإنشاء و توفی بقزوین 969 و حمل إلی مشهد خراسان و ذلک نقلا عن گلستان هنر ثم أورد بعض أشعاره الذی أورده النصرآبادی و ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 70) بعنوان المیرزا کافی الأردوبادی منشی صاحب قران، و أورد شعره المذکور، و کذا فی (گلشن 337)
راجع کافی أردبیلی
راجع کافی جوشقانی
و هو الحکیم سعد الدین معاصر السلطان طغرل و المشاعر مع لطیف الدین زکی المراغی ترجمه فی (مع- ج 1 ص 481) و أورد نیفا و ثلاثین بیتا من شعره
و هو من أعمال کاشان و اسمه المیرزا رحیم بن الخواجه شعیب ناظم وامق و عذراء ترجمه النصرآبادی فی (نر 4 و 15- ص 94 و 539) و ذکر أنه توفی شابا و أورد شعره و سماه فی (گلشن- 174) رحیم أصفهانی
و هو أبو جعفر کافی بن محتشم بن عمید بن محمد بن شاهنشاه القائنی صاحب الموسوعه الفلسفیه الذی ألفه فی 1029 توجد فی مکتبه جامعه طهران کما فی فهرسها 8: 328 و له منظومه خردنامه یتخلص فیها باسمه کافی جاء بعضها فی گنجینه گران مایه أو الدستور الموجود بجامعه طهران أیضا برقم 2144 أوله
یکی پرسید از یثرب ز صادق
که ای ذات تو چون قرآن ناطق
الملقب مظفر الدین و المعاصر للسلطان ملک شاه السلجوقی ترجمه فی (مع: ج 1 ص 480) و أورد نیفا و أربعین بیتا من شعره و قال فی کتاب النقض- ص 252 إن فی دیوانه مناقب کثیره للأئمه و سماه کافی ظفر
و هو الشهید المدفون بهرات 932 ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 71) و ذکر جمله من أشعاره، منها الرباعیه البدیهیه التی أنشأها
ص: 903
عند سام میرزا فی البستان النزهه الموسوم بباغ مراد فی هرات و ذکره فی (مطلع 2: 447) أیضا
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 198) و أورد المشهور من شعره، و کذا فی (حسینی- ص 282) و (همیشه بهار) و المستر براون فی (4: 88) و قال فی (تش- ص 227) إنه کان فی الظاهر من الأوباش و لم یعلم هل أن لفظه کاکا اسمه أو تخلصه أقول: و کاکا بمعنی الأخ، لقب لعده من الصوفیه کما فی النفحات
راجع قطب الدین بختیار کاکی
کان قورچیا ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 52) و قال إنه کان ملازم مرتضی قلی خان (شاملو) و توفی أوائل جلوس الشاه سلیمان، و أورد بعض شعره، و کذا فی (مسرت- 530) و (روشن- ص 568)
و اسمه قوام الدین عبد الله بن نظام الدین الطباخ کان متصوفا ولد بجهرم فارس و لما بلغ أشده هاجر إلی شیراز و تلمذ علی ملا سعید الشیرازی المتخلص کامل فأعطاه أستاذه تخلص نفسه فتخلص به فی شعره و سافر إلی دکن ثم آکره و بعد سنتین سافر إلی کشمیر ثم سافر إلی بنگاله و ألف مجموعه منتخب أشعار القدماء و سماه مرشد کامل و دیوانه یشتمل علی خمسه آلاف بیت و له ترجیع بند ساقی نامه کذا ترجمه فی (میخانه- ص 468) و حواشیه نقلا عن مخزن الغرائب و صحف إبراهیم و تقی الدین الأوحدی و هفت إقلیم و کذا فی (گلشن- ص 337) و (روشن- ص 569)
و هو المولی ملک سعید الشیرازی أستاذ قوام الدین عبد الله کامل جهرمی المذکور آنفا کان یتخلص کامل فأعطی تخلصه لتلمیذه قوام الدین المذکور کما ذکر مفصلا فی میخانه- ص 468 و فی (گلشن- ص 338) سماه مصلح الدین
طبع فی 1371 بعنوان من قلبی فی مدیح آل البیت
ابن وهبی الصیداوی طبع الجزء الأول
ص: 904
من الحماسیات له فی النهضه العربیه فی 78 ص بمطبعه العرفان فی 1922 م
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 309) و قال إنه ابن أخت المیر تقی الکاشی و أورد شعره، و کذا فی (همیشه بهار) و (گلشن- ص 337)
و اسمه إسماعیل و شغله التجاره ترجمه فی (مع 2- ص 426) و أورد شعره و ذکر أنه أرخ وفاته ناطق الأصفهانی بقوله [
عندلیبی همچه کامی از جهان ناکام رفت
و اسمه الشاه حسین کان من الفضلاء العلماء رباه أستاذه المولی محمد البدخشی، و لما فرغ من عنده هاجر إلی العراق و قرأ علی علمائها حتی برع، و جمع العلم مع الحلم ترجمه فی (مجن 3- ص 60 و 234) و (تس 5- ص 118) و أوردا أشعاره و راجع کامی یزدی
قال معاصره النصرآبادی فی (نر 9 و 15 ص 281 و 525) إنه اشتغل فی تحصیل العلوم فی المشهد ثم سافر إلی الهند و رجع فتوفی بالمشهد و أورد عده من أشعاره
قال فی (تش- ص 79) إنه تلمذ علی الجامی و کان مغرما بابنه ضیاء الدین یوسف، ثم أورد شعره و عنه أخذ فی القاموس الترکی و عنه فی الریحانه، و کذا فی (مسرت- ص 218) و لعله الذی نقل المستر براون فی 3: 520 عن بابرنامه أن اسمه الشیخ حسن
و هو المیر علاء الدوله ابن المیر یحیی القزوینی و لما جلس الشاه إسماعیل استخرج المیرزا یحیی تاریخه بقوله بالفارسیه [مذهب ناحق ] فلما أحضره الشاه قال إنی استخرجتها بالعربیه [مذهبنا حق ] فعفی عنه و قال فی (نر 13- ص 472) إن المستخرج للتاریخ اسمه قاضی مسافر المذکور فی ص 872، و بعد جلوس الشاه طهماسب طرده بتهمه التسنن ففر المیر علاء الدوله هذا و أخوه الأکبر منه عبد اللطیف إلی الهند و تقرب عند أکبر شاه، و ألف نفائس المآثر تذکره لأحوال 350 شاعرا من معاصریه، و توفی فی 982 ترجمه فی (روشن- ص 570) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
و هو الشیخ محمد بن الحسن بن مهدی اللاهیجی الگیلانی
ص: 905
النجفی المولود حدود 1310 مؤلف تراجم أعیان گیلان المذکور فی ج 4 ص 58 و فی دیوانه المدائح للعتره النبویه و الغزلیات و الرباعیات،
کان منشی السلطان خان أحمد خان بگیلان.
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 4- ص 57) و أورد شعره فی (گلشن- ص 337).
و اسمه دوست محمد. أصله من کوشوان قریه فی حوالی هراه. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 4- ص 83) و أطری مهارته فی الشعر و العروض و المعمی. قال و قد یشتغل بالصحافه و أورد شعره.
و اسمه شاه حسین و توفی 954 ترجمه الآیتی الیزدی فی (تش یز- ص 325) و أورد شعره و لعله الأوبهی.
و هو الأمیر عنصر المعالی کیکاووس بن إسکندر بن منوچهر بن قابوس- المذکور فی ص 859- ابن وشمگیر من آل زیار حکام طبرستان.
و هو مؤلف قابوس نامه أو نصیحت نامه فی الأخلاق و تدبیر سیاسه المدن، ألفه باسم جده فی 475 و طبع مکررا منها بطهران مع توزوک جهانگیری فی 1285 فی 228 ص. و ترجم إلی اللغات الأروبیه و طبع ترجمته العربیه أخیرا بمصر. یوجد أربعون بیتا من رباعیاته فی کتابه قابوس نامه و أورد له العوفی فی (لب- ج 1 ص 31) بیتین.
ترجمه مفصلا النفیسی فی مقدمه طبع قابوس نامه بطهران 1312 ش. فی (ص- یح 18) و بهار فی سبک شناسی- 3: 190 و (روشن- ص 583).
مر بعنوان دیوان درویش کاهن.
. و هو أبو القاسم نجم الدین محمد المعروف بملا قاسم. ترجمه فی (خز- ص 390) قال إنه أدرک الجامی و عمره یومئذ خمسه عشر عاما، و توفی 988 فی أکبرآباد عن مائه و عشر سنین، و ذکر مطلع قصیدته الفیلیه و حکی بعض أحواله عن کتاب ثمرات القدس و سمی دیوانه رفیع الدرجات نسخه منه فی إستانبول بمکتبه عاشر أفندی قرب البستان الصغیر، قال فی أوائله:
کاهیا چاشنی شعر تو را
نتوان گفت کم از قند و نبات
سیصد و شصت غزل دیوان شد
که دهد خاصیت آب حیات
ص: 906
با فلک در درجه یکسان است
زان شدش نام رفیع الدرجات
و قال فی (طبق 2: 485) إنه کان ماهرا فی الموسیقی و له فیها مصنفات. و له گل نشان فی جواب بوستان و قال فی (نتایج- ص 599) إنه هاجر من بدخشان إلی الهند و بها مات و کذا فی (حسینی- ص 282) و (مسرت- ص 307) و عن تذکره علماء الهند أنه کان عالما حکیما زندیقا و له شطحیات، و طبع رسالته فی المعمی فی مجله أریانتال و ترجمه أیضا فی مقالات الشعراء- ص 676 و (ض- ص 212). و الریحانه.
تلمیذ ملا محمد البدخشی المذکور فی ص 127 و معاصر السلطان حسین میرزا بایقرا. ترجمه و أورد شعره فی (حسینی- ص 281) و فی (روشن- ص 566) سماه کاتبی.
و اسمه عبد الکریم. أورد شعره فی (مجتس 6- 166).
کان معاصر تکش فأراد قتله و نجی منه. أورد قصته فی (حسینی- ص 167) و همیشه بهار و (تش- ص 19) فی الأمراء، و فی سفینه أشعار کما فی فهرس المجلس 3: 158 و قد رأی سنگلاخ دیوان قصائده بخط محمد رضا صدر الکتاب فذکره فی (امتحان- 2: 333) و سماه نصیر الدین.
راجع دیوان مجذوب همدانی.
و اسمه رحیم الإسماعیلی المتخلص بحری الکبودرآهنگی. طبع فی 500 ص.
مر بعنوان قاضی زاده فی ص 869 و والده قاضی أویس فی ص 112 و ص 868 و ج 10 ص 123.
السید العارف المیر سلام الله الموسوی الملقب بمجذوب و المتخلص بمجرم یأتی.
المراغی ابن المیرزا باقر بن المیر فتاح المعروف بمیر مرحوم الموسوی. کبیر مطبوع و توفی 1325 و والده الحاج میرزا إسحاق المعروف بمجتهد و الحاج میرزا رضا صدر العلماء من العلماء و أجلاء السادات بمراغه.
ص: 907
و هو المیرزا مقیم ابن المیرزا قوام. کان والده مستوفیا للشاه عباس، و اشتغل هو بالکتابداریه فی المکتبه الشاهیه و سافر لأمر الحجابه (السفاره) إلی دکن. ترجمه کذلک و أورد شعره فی (نر 4- ص 75).
راجع صادقی کتاب دار.
هو أبو صخر کثیر بن عبد الرحمن الخزاعی صاحب عزه شاعر غزل مجید من شعراء العصر الأموی، و هو أجود أهل الحجاز شعرا، و له فی صاحبته عزه أشعار کثیره، و کان یتشیع و یری أن هناک إماما سیظهر، و له مناظرات مع قطام صاحبه ابن ملجم المرادی. ذکرت فی أعلام النساء نقلا عن الأغانی، و نسبه الجاحظ فی البیان و التبیین ج 2 إلی الحمق و مات 105 و ترجمه فی (لس- ص 370) و عده فی (المعالم- ص 140) من شعراء الشیعه.
کما فی (لت) راجع غیاث الدین کجج.
ذکره فی (دجا- ص 314) و أورد شعره نقلا عن بیاض کل أحمد المؤلف 1075.
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 151) و أطری حذاقته فی الکحاله و أورد شعره. و لعله متحد مع ما قبله.
للخواجه أوحد المستوفی السبزواری المتوفی و المدفون بها. راجع دیوان أوحد سبزواری فی ص 111.
و هو عبد اللطیف البخاری من شعراء عبد العزیز خان. أورد شعره فی (نر 10- ص 436) و کذا فی (روشن- 573).
للحافظ درویش حسین الکربلائی المتخلص خادم صاحب کتاب روضات الجنان و جنات الجنان المذکور فی (ج 11). نسخه من الدیوان بخط الناظم عند (سلطان القرائی بتبریز).
راجع دیوان حسین بن شهاب الدین فی ص 248.
ترجمه و أورد شعره فی (خوش گو) و (روشن- ص 573).
ص: 908
راجع دیوان خواجوی کرمانی، و بیانی فی ص 150 و حامد. و یوجد فی (الرضویه) مثنوی للکرمانی (؟).
للأدیب المعاصر الشیخ محمد بن الشیخ الورع نصر الله بن الحسن الحویزی النجفی المولود بها 1317 أدرج بعض الدیوان ولد ناظمه الشیخ محمد الکرمی نزیل قم، فی المجلد الرابع من کتابه الحیاه الروحیه تحت عنوان حیاه العلامه الشیخ محمد طه الکرمی و طبع 1369.
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 296) و أورد شعره.
و فی همیشه بهار کرمی کاشی. و له جواب خمسه نظامی فی خمسین ألف بیت کما فی (روشن- ص 574).
راجع کدود بالدالین کما فی بعض النسخ. و مر بعنوان أوحد سبزواری.
و اسمه الحاج محمد کریم خان ابن إبراهیم خان القاجار الکرمانی رئیس الشیخیه بها. طبع له مثنوی فی الأخلاق بالفارسیه فی 96 ص.
فی 1352. و له دیوان فی المراثی بالعربیه موجوده فی (الرضویه).
و هو محمد بن فصیح بن محمد و له شرح النصاب المطبوع مکررا بطهران، منها فی 1266. قال فیه إن والدی زاد عده قطعات علی النصاب للفراهی، و قد شرحت الجمیع لمزید الفائده. و لعل والده هو الذی ذکرناه فی ص 834.
یأتی بتخلصه ناظم.
مر بعنوان صافی تبریزی فی ص 584. و طبع له گنجینه حسینی فی 239 ص بتبریز.
راجع دیوان کریم خان کرمانی.
و هو ابن الملا قیدی المذکور فی ص 893 ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 317) و ذکر أنه فی زمن تألیف تذکرته جاء إلی أصفهان و ورد مسجده فی محله لنبان مکررا، و أورد شعره و مثنویه.
ص: 909
هو بهاء الدین عبد الکریم. ترجمه فی (مع 1- ص 481) و أورد نیفا و ثلاثین بیتا من شعره، منها بعض أبیات قصیدته التی التزم فیها [یک و دو و سه ] و منها:
سپید روی و سیه زلف و چشمت ای دلبر
یکی گلست و دوم سنبل و سوم عبهر
هو الحکیم مجد الدین أبو إسحاق مادح الأمیر نوح بن منصور، و راثیه بعد موته فی 387 ترجمه فی (مع 1: 482) و أورد قرب مائه و خمسین بیتا له فی المدیح و الوعظ و الرثاء و غیرها منها قوله فی مدح الأمیر:
این دین هدا را بمثل دایره ای دان
پیغمبر ما مرکز و حیدر خط پرگار
علم همه عالم بعلی داد پیمبر
چون أبر بهاری که دهد سیل به گلزار
و قد بعث بعضها إلی الناصر خسرو العلوی الشیعی فأجابه بمثلها. و ذکر مناقبه لعلی فی کتاب النقض- ص 252 و 628. و ترجم أیضا. فی الکنی و الألقاب للقمی و کذا فی (تش- ص 131) و ریحانه الأدب عن القاموس الترکی ولد 341. کما قال هو فی شعره:
به سیصد و چهل و یک رسید نوبت سال
چهارشنبه و سه روز باقی از شوال
بیامدم بجهان تا چه گویم و چه کنم
سرود گویم و شادی کنم به نعمت و مال
و کان حیا فی 391 و وصل عمره إلی الخمسین حیث قال:
أیا کسائی پنجاه بر تو پنجه گذاشت
بکند بال ترا بپنجه و چنگال
و مدح عبید الله بن أحمد بن الحسن العتبی الوزیر (365- 372) و له أشعار کثیره فی کتب اللغه، و منها مثنوی بالبحر الخفیف
و اسمه سیاوش. طبع له آرش کمان گیر و آوا فی 84 ص. بطهران.
راجع طیفور و ملک طیفور.
و اسمه فتح الله أو فتح علی. کان معاصر وحشی
ص: 910
البافقی و مدح میر میران. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 261) فی ذم الشاه نعمه الله و اقتباسه من شعر الشاه طاهر الدکنی. و أورد شعره فی (تش یز- ص 325) و (روشن- ص 574) أیضا.
هو اسم لکل شاعر یکون منجما کاتبا (ک- شا- جم) و منهم أبو الفتح محمود الرملی صاحب أدب الندیم و البیزره و المصائد و المطارد و مر دیوانه فی 5: 7 بعنوان الثغر الباسم و ذکرناه أیضا فی ص 46 بعنوان دیوان أبی الفتح و إنه طبع 1313 فی 188 ص. أقول إنه ناقص و النسخه الکامله کانت فی مکتبه (السماوی) جمعها أبو بکر محمد بن عبد الله الحمدونی مرتبا علی الحروف و بعد الجمع ألحق بها زوائد.
لمیر صالح بن السید عبد الله مشکین رقم و صفی الهندی الخطاط المنشی من السلسله القادریه هناک. یتخلص فی دیوانه الفارسی کشفی و فی الهندی سبحانی و مات بشاه جهان آباد فی 1060 [قطب هادی میر صالح متقی ]. ذکر فی خزینه الأصفیاء 2: 350 کما فی الریحانه.
السید جعفر بن أبی إسحاق الموسوی الدارابی البروجردی معاصر صاحب الجواهر و حجه الإسلام الشفتی. ولد 1189 و توفی 1267 له أراجیز فی الکلام و المنطق و النحو و منظومه البلد الأمین الموجود نسخته عند السید محمد علی الروضاتی
بأصفهان و عند السید حسین الشهشهانی المتوفی فی 1381 بطهران و کفایه الأیتام الموجود فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 75 و أخوه السید یحیی بن أبی إسحاق صار من زعماء البابیه و قتل فی حیاه أبیه.
لسلامه الله الکشفی الهندی. طبع بنولکشور.
السید محمد بن جمال السالکین و علم الهدی شیخنا السید المرتضی الرضوی الکشمیری المولود فی النجف 1308 سمی دیوانه العربی حصی النجف کما مر فی ج 7 ص 23 و الفارسی اسمه ریگستان نجف مطبوع.
من رودبار بمحال قزوین کما ذکره معاصر سام میرزا فی (تس- ص 151) و أطری خطه النسخ التعلیق قال و شعره کثیر
ص: 911
و اسمه نعمت الله الدیلمقانی ذکره فی (دجا- ص 315) و قال إن دیوانه مرکب مخلوط من الفارسی و الترکی
بن أبی سلمی المازنی المتوفی عام 26 صاحب القصیده فی مدیح النبی بانت سعاد اللامیه الشهیره التی کثر مخمسوها و مشطروها و معارضوها و شراحها و مترجموها إلی اللغات الأخری طبعت مع الترجمه الإفرنسیه و قصیده مدح الوصی صهر النبی و خیر الناس کلهم، و مدیح الحسین الشهید [
مسح النبی جبینه
فله بیاض فی الخدود
] ترجمه السید علی خان المدنی فی الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه و سیدنا الحسن صدر الدین فی تأسیس الشیعه- ص 185 و القاضی نور الله فی (لس- ص 440) و عده ابن شهرآشوب فی (المعالم- ص 138) من شعراء الشیعه
للحاج هاشم بن حردان الکعبی المتوفی 1331 فیه المدائح و المراثی لأهل البیت طبع فی النجف 1354
کان من مادحی ملوک طبرستان کذا ذکر فی (دجا- ص 315)
السید محمد کاظم بن محسن بن الخطیب المعمر السید حسین الکفائی الموسوی النجفی مؤلف عصور الأدب العربی المطبوع 1368 و الزهراء المطبوع 1369 باللغه الدارجه بالعراق
و اسمه یوسف شاه الخطاط أورد شعره فی (گلشن- ص 340)
فی مراثی الحسین الشهید رأیت قرب خمسمائه بیت منه ضمن مجموعه بیاضیه عند السید محمد الموسوی الجزائری فی النجف
راجع دیوان نور الله کفراد
و اسمه المیر حسین الخطاط بالشکسته سافر إلی الهند و تقرب عند خان خانان و مات 1077 أورد شعره فی (گلشن- ص 340)
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 419) و أطری سخاءه و أورد بعض شعره
ص: 912
الشیخ تقی الدین إبراهیم بن علی له أرجوزه منهج السلامه فیما یتأکد صیامه و مر له البدیعیه فی 3: 73
هو محمد بن الحسن عده ابن شهرآشوب فی (المعالم- ص 140) من شعراء الشیعه
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 271 و ص 245) و ذکر أنه صاحبه من أصفهان إلی أبرقوه و ذکر بعض شعره و أورد النصرآبادی فی (نر 9 و 14 ص 289 و ص 493) بعض شعر کلامی و ذکر أیضا فی همیشه بهار و (روشن- ص 575) و ترجمه فی (تش- ص 186) و ذکرنا أخوه أو صاحبه سلامی أردبیلی فی ص 455
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 6- ص 158) و ذکر أنه سافر إلی هند و انقطع خبره، ثم أورد شعره
و هو عبد الله بن علی أشرف آگه المذکور فی ص 12 و قال فی (عم- 477) إنه یلقب بفخر العلماء و توفی 1299 و عنه أخذ فی الریحانه
و هو الشاعر الصوفی البکتاشی المعروف جهان دده ذکره عهدی البغدادی فی گلشن شعرا کما فی العراق بین الاحتلالین- 4: 137
هو من شعراء لار و اسمه صدر الدین محمد ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 298) و فارس نامه ناصری و لارستان کهن- ص 141
کان یمدح بغداد خاتون ترجمه و أورد مدیحه فی (تش- ص 131)
کان حاکم کابل و قندهار من قبل بابر شاه و نظم الشعر بالفارسیه و الترکیه ترجمه فی (گلشن- ص 340)
ترجمه فی (مجن 3- ص 85 و 259) و أورد شعره و لعله کلان
راجع دیوان أبی الفضل کلانتری فی ص 47
ص: 913
کان نزیل أصفهان و توفی بها قرب زمان تألیف النصرآبادی کما ذکره فی (نر 9- ص 399) و أورد شعره، و کذا فی (سرخوش- ص 96) و (حسینی- ص 283) و (گلشن- ص 240)
أصله من ما وراء النهر و اشتغل بتحصیل العلوم فی هراه ترجمه فی (مجتس 6- ص 150) و أورد شعره
ابن السید کلب حسین الجائسی المولد الحائری المسکن و المدفن، صاحب دلائل الخیرات المذکور فی ج 8 ص 250 و له طریقه النجاه أرجوزه فی النبوات، و الموائد فی الأطعمه و الأشربه، و تشطیر الدره، و أرجوزه فی الوجود و الماهیه کلها عربیه و أما دیوانه ففیه الفارسیه و الأردویه أیضا
کان من الفضلاء فی تبریز و ماهرا فی نظم الفارسی و الترکی و بعد القتل العام بتبریز هاجر إلی گیلان فی عصر سلطانها خان أحمد خان المتوفی 1009 و لم یلتفت إلیه فرجع إلی تبریز. ترجمه الصادقی و ذکر شعره فی (خص 8- ص 235) و کذا فی (دجا- ص 315).
کان من أهل العلم و الفضل هناک، و سافر إلی الهند فی عصر أکبر پادشاه الذی مات 1014 ترجمه فی (دجا- ص 315) بعد ذکره لما قبله الذی کان مقدما علیه.
المتخلص فرخی تاجی. طبع دیوانه بطهران باسم تاج فرخی فی 1323.
ترجمه النصرآبادی المعاصر له فی (نر 5- ص 145) و ذکر أن له شعر کثیر أورد بعضه.
هو ابن السید کلب باقر الجائسی نزیل الحائر و المتوفی بها حدود 1354 و النسخه بخطه عنده” السید کلب مهدی” بکربلاء.
ترجمه الصادقی فی (خص 7- ص 121) و ذکر أنه من الشباب الشعراء الجدد ثم أورد بعض شعره.
و تخلصه فی شعره عیشی و اشتهر بکل
ص: 914
عیشی لکونه أقرع. ترجمه فی (بهش 2- ص 403). و أورد أشعاره فی هجاء أهل لار و غیرها و هو غیر عیشی المذکور فی ص 780.
فی الغزلیات و المدائح و المراثی للمیرزا محمد هادی اللکهنوی مؤلف التجلیات و تخلصه عزیز طبع بالأردو و مر فی العین دیوان عزیز أیضا و هو فی المدائح فقط.
أو حیدر کلوچ کما فی (مسرت- ص 248) مر بعنوان حیدر کلیچه پز فی ص 270.
و هو أبو طالب الهمدانی الأصل و المولد، الکاشانی المنشا. سافر إلی الهند و تقرب عند شاهنواز بن المیرزا رستم الصفوی، ثم رجع إلی وطنه فی 1028 و رجع ثانیا مهاجرا إلی الهند فی 1030 و تقرب عند المیر جمله روح الأمین المذکور فی ص 386 ثم عند شاه جهان فلقبه ملک الشعراء بعد موت قدسی مشهدی ثم سکن کشمیر و مات بها فی 15 ذی الحجه 1061 و دفن جنب قبر محمد قلی سلیم المذکور فی ص 464 و قال غنی فی تاریخه:
گفت تاریخ وفات أو غنی
طور معنی بود روشن از کلیم
نظم پادشاه نامه فی فتوحات شاه جهان و دیوانه فی أربع و عشرین ألف بیت من الشعر کذا ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- 220) و قال لقبته أنا خلاق المعانی ثانی و عنه أخذ ظاهرا فی (سرو- ص 77) و ترجمه مفصلا و ذکر الجوائز التی نالها من شاه جهان فی (خز- ص 391). و ذکر فی (خیال- ص 90) أن سبب ترکه البلاط و سکونته فی کشمیر ما کان بینه و بین نورجهان بیگم زوجه جهانگیر پادشاه. و ترجمه أیضا فی (نتایج- ص 601) و (تش- ص 246) و همیشه بهار و (مع 2: 28) و المستر براون فی 4: 167 و (حسینی- ص 283) و فی (سرخوش- ص 94) سمی کتابه ظفرنامه شاه جهانی.
و نسخ دیوانه کثیره فی (الرضویه) و (سپهسالار) علیها خط الناظم کما فی فهرسها 2: 660 و (المجلس) کما فی فهرسها 3: 386 و (فخر الدین) و مکاتب إستانبول و طبع کلیات دیوانه علی الحجر بطهران 1356 فی 175 ص. و مع مقدمه کشاورز صدر فی أحوال الناظم فی 172 ص بطهران فی 1372.
ص: 915
راجع کلیم کاشانی.
و اسمه نظیر حسن الأخ الأکبر للسید نور الحسن بهادر. ولد فی 21 رجب 1278. کان یتخلص أولا نور ثم بدله إلی کلیم و تلمذ علی ظهوری و نظیر. ترجمه فی شمع انجمن و نگارستان و (گلشن- ص 341).
قال فی (هفت- ص 276) إنه مؤرخ صادق راجع کمال شیرازی.
مر بعنوان ابن النبیه فی ص 31 و ترجم فی حسن المحاضره فی تاریخ مصر و القاهره و فوات الوفیات.
راجع کمال أصفهانی.
و هو کمال الدین إسماعیل بن جمال الدین عبد الرزاق الأصفهانی. مدح بنی خوارزم شاه و بنی صاعد و الخجندیه و الشیخ السهروردی شهاب الدین و عمید الدین الفارسی. و قتل بید المغول فی 635 کما فی (لت) أو 626 کما فی شاهد صادق أو 639 کما فی (مع 1- ص 489) عن عمر زاد علی الستین و کان مثریا و لقب خلاق المعانی و کان والده صائغا. و لم یر له تخلص فی شعره، و انما ذکر اسمه کمال الدین فی شعره کما فی فهرس مکتبه سپهسالار 2: 662 و قد ذم مواطینه أهل أصفهان کما فی (خیال- ص 37) و ترجمه فی تاریخ گزیده- ص 824 و (حسینی- ص 280) و (نتایج- ص 590) و همیشه بهار و (بهش 1- ص 348). و سفینه الشعراء و (ض- ص 395) و (مغول- ص 532) و کتب فی أحواله مقالات فی أرمغان 7: 19 و 7: 546 و 14: 8 و 16: 168 و دیوانه فی عشره آلاف بیت کما فی (تش- ص 186) أو خمسه عشر ألف بیت کما فی (مع 1: 489) و نسخه (سپهسالار) فی ثلاثه عشر ألف بیت کما فی فهرسها 2: 661 و توجد نسخه کثیرا فی أوروبا و إستانبول و إیران عند (الملک) و (المجلس) کما فی فهرسها 3: 388 و (فخر الدین) و مکتبه جامعه طهران و طبع فی بمبئی علی الحجر فی 1307 فی 270+ 40+ 34 ص. فی ثلاثه أقسام، و بعدها مکررا و
طبع مائه غزل لکمال الأصفهانی مع الترجمه بالإنگلیزیه لL .H .GRA Y و نظمه بالإنگلیزیه لE .W .MUMFORD فی لندن 1903 م. و یأتی له القوسیه الموجوده
ص: 916
بالمکتبه (الملیه).
و اسمه السید کمال گچکولی کما فی (لط 2- ص 34) أو السید کمال کجکعل کما فی (قز مج 2- ص 207) و نقل المیر علی شیر أن له خمسمائه ألف بیت و له قصائد مصنوعه عجیبه خارجه عن قدره البشر، منها فی رثاء الخواجه أبی نصر پارسا، و عمر زهاء تسعه و تسعین عاما. و فی (گلشن- ص 342) سماه کمال کجکول.
و هو من سکان کوه صاف ببلخ و شعره معروف کما فی (مجن- 2 ص 50 و 224) و شعره ترکی و قبره بکوه صاف و فی الصفحه الأخیره سماه کمالی بلخی.
ترجمه و أورد شعره فی (مع 1: 486) و قال إنه شاعر سنجر بن ملک شاه و الظاهر أنه کمالی سبزواری.
و اسمه کمال الدین محمد کما فی فهرس المجلس 3: 129 و فهرس جامعه طهران 2: 394 مر فی ص 127- 128.
کما فی (نتایج- ص 99) مر بعنوان دیوان بنائی هروی فی ص 141.
من الصوفیه و له مثنوی شمع و پروانه ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 579) و لعله الخوارزمی أو الخجندی.
ترجمه و أورد شعره و أطرأه المیر علی شیر فی (مجن 2- ص 32 و 205) و ذکر له تخمیس غزلیات حافظ قال رأیته بمشهد خراسان و سافر إلی الحج و رجع و مات بتربت.
و هو کمال الدین مسعود الخجندی- من بلاد ترکستان- کان معاصر الخواجه حافظ الشیرازی و کان بینهما مکاتبات. نشا بخجند و سافر إلی الحج و لازم العرفاء و الصوفیه و سکن تبریز و تقرب عند السلطان حسین بن أویس جلایر، فبنی له خانقاها فی ولیان کوه و مات و دفن بها فی 792 کما فی (لت 5) و شاهد صادق أو 803 کما فی (نفحات- ص 549). و (نتایج- ص 593) أو 800 کما فی (مسرت- ص 389) و قال فی (بهش 1- ص 355) إن شعره ثقیل و یتتبع حسن الدهلوی
ص: 917
و قال هو فی ذلک.
کس بر سر هیچ رخنه نگرفت مرا
معلوم همی شود که دزد حسنم
ثم قال إن شعر حافظ الشیرازی أحسن من کلامه و إن کلام، کمال أحسن من شعره.
و ترجم أیضا فی (عشاق- ص 151) و (خیال- ص 58) و (حسینی- ص 279) و قد جمع دیوانه المشتمل علی الغزل و المقطعات، أحد معاصریه مرتبا علی الحروف، و سماه فی مقدمته المنثوره ترجمان الحال لأصحاب الکمال و هو فی نسخه المجلس یشتمل علی 3400 بیت کما فی فهرسها (3: 391) و یوجد نسخه منه عند (فخر الدین) جمعت فی 836 و المکتبه (الملیه 8082) و نسخه فی (بنگاله) مع دیوان شهرت المذکور فی ص 458 و نسخه فی (سپهسالار) کما فی فهرسها 2: 663 و رأی سنگلاخ نسخه بخط محمد ابریشمی فذکره فی (امتحان 1: 114) و دخل بعض رباعیاته فی رباعیات أبی سعید أبی الخیر کما ذکره النفیسی فی مقدمه سخنان أبو سعید- ص 60 و قد عارض دیوانه آرزو المذکور فی 9: 5 و ضمیری أصفهانی المذکور فی 7: 261 و سماه احیای کمال و طبع دیوانه بتصحیح عزیز دولت آبادی بتبریز فی 398+ 18 ص. فی 1377 و ذکره الدکتور قاسم غنی فی مقدمه کتابه تاریخ عصر حافظ- ص لح و حکمت فی از سعدی تا جامی- ص 348.
و هو کمال الدین حسین. راجع دیوان حسین الخوارزمی فی ص 251. و طبع دیوان کمال الدین حسین بن شهاب الدین حسن المتوفی 840 فی 1316 فی 175 ص. و فی 1325 فی 96 ص.
و اسمه کمال الدین بن حسام الخوافی الهروی. هو والد نظام بن کمال الذی شرح نصاب الصبیان باسم ریاض الفتیان و نسب فیه منظومه عوامل بالفارسیه إلی والده. أقول نظمه باسم معز الدین حسین بن غیاث الدین بن فخر الدین کرت الذی ولی هرات فی (722- 771) و ذکر اسمه فی آخر منظومته هذه المطبوعه ضمن جامع المقدمات، بإیران مکررا کما فصل فی فرهنگ نامه های عربی بفارسی- ص 157.
و اسمه کمال الدین ابن حسین الخوانساری. کان
ص: 918
من أئمه الجماعه بأصفهان، و مات فی 17 صفر 1361 عن ثمانین سنه. له غیر الدیوان رد باب و محاسن الذکر. ترجمه و أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 387.
و اسمه الشیخ کمال بن الشاه میرزا ابن الملک محمود الدیلمی. ترجمه و أورد شعره فی (تس 3- ص 62).
راجع کمال أصفهانی.
و هو ابن أخت المیر زین العابدین (رفیع الدین حسین) ترجمه فی (مجن 4 ص 94 و ص 270) و ذکر اشتغاله فی عراق و اتصاله بسلطان یعقوب، ثم ترکه للدنیا و رجوعه إلی خراسان و تلمذه علی المولی عبد الرحمن الجامی و شرحه المنازل السائرین، ثم اعتزاله عن الخلق و اتخاذه طریقه الملامتیه و بعض شعره القلیل و ذکر أیضا فی (مطلع 2: 427) و قال فی
(هفت- ص 192- 193) إنه مؤلف مجالس العشاق فلعله هو فنائی گازرگاهی المذکور فی ص 848. و طبع دیوان کمال الدین حسین بن شهاب الدین حسن الخوارزمی المتوفی 840 فی 1325 فی 96 ص.
المذکور بتخلصه حسینی فی ص 255 طبع باسم دیوان بایقرا فی إستانبول 1946 م فی 243 ص.
هو ابن الخواجه نظام الملک الأخیر و معاصر الأمیر علی شیر. ترجمه فی (مجن 4 ص 106 و 280) و أطری علو منصبه و حسن خطه و ذکر بعض شعره.
مداح الخواجه شمس الدین محمد الجوینی و أخیه عطاء ملک و الخواجه نصیر الدین الطوسی. ترجمه فی (مع 1 ص: 487) و أورد بعض قصائد مدائحه. و ترجمه فی (دجا- ص 315) نقلا عن صحف إبراهیم و ذکر أنه توفی 687 و إنه فقد دیوان غزلیاته. و کذا فی (روشن- ص 579).
و اسمه ملک کمال الترمذی، والی بعض جبال بدخشان من قبل الخواجه أبی بکر الترمذی. ترجمه فی (مع 1: ص 45) و أورد بعض قصیدته الشکوائیه القریبه من ثلاثین بیتا. و جاء شعره فی مجموعه مخطوطه بمکتبه البلدیه بأصفهان برقم 3/ 224 و فی سفینه أشعار الموجوده فی (المجلس) کما
ص: 919
فی فهرسها 3: 158.
و هو العالم الفصیح. ترجمه فی (مع 1 ص 487) و أورد بعض قصیدته فی مخاطبته الشمع.
کان نزیل هراه و مدرسا فی مدرسه مهد علیا گوهرشاد بیگم إلی أن توفی 905 ترجمه فی (مجن 4- و ص 91 و 266) و أورد شعره و قوله [
ملا شدن آسان است
آدم شدن دشوار
و اسمه کمال الدین. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 342).
و هو کمال الدین محمد (أو حسین) ابن غیاث الدین الحکیم المؤرخ الشیعی الصادق فی قوله. کذا أطرأه فی هفت إقلیم و فی (خیال- ص 66) أورد قصه امتحانه فی مذهبه و فی (روشن- ص 580) نقلا عن شمع انجمن أنه کمال الدین حسین قصه خوان، و کان یتخلص ابن غیاث أیضا. و جاء شعره فی جنگ کتابته 835 عند (فخر الدین). و ذکروا له قطعه لامیه أولها:
تهتک در سخن گفتن زیانست
تأمل کن تأمل کن تأمل
راجع کمال فسائی.
هو کمال الدین محمد بن الملا محمد حسین الفسائی الشیرازی. ترجمه کذلک النصرآبادی فی (نر 8- ص 202) و أطری والده بالزهد و التقوی و قال إن کمالا حصل الکمال فی الجمله و قد ینظم الشعر و ذکر بعضه. و ظاهره أن کمالا فی زمن تألیف النصرآبادی 1083 کان شابا و فی أوائل تحصیله، و إنه کان متأخرا عن المیرزا کمالا الذی هو صهر المولی محمد تقی المجلسی المتوفی 1070 علی بنته، و هو کمال الدین محمد بن معین الدین محمد الفسائی شارح قصیده دعبل الذی فرغ منه 1103 و غیرها من التصانیف مثل البیاض الکمالی المذکور فی ج 3 ص 170 و یحتمل اتحادهما و کون محمد حسین فی
نسخه النصرآبادی تصحیف محمد معین المعبر عنه بمعین الدین محمد فی شرح القصیده و الإجازات. قال الحزین فی تذکرته (ص 30) إن کمال الدین الحسینی تلمیذ مسیح الأنام الفسائی مات 1134 و له شواهد مطول
ص: 920
موجوده فی (سپهسالار) کما فی فهرسها 2: 426 و حاشیه المعالم و حل شبهات الکاتبی و کان أستاذ الحزین، و أورد شعره الذی تتبع فیه قصیده الخاقانی الشینیه. و قال فی گلشن- ص 343) ولد بکاشان و سکن أصفهان و مات حین حصار أصفهان.
راجع کمال شیرازی.
و اسمه المیرزا کمال الدین. ولد بکاشان و سکن أصفهان و مات حین الحصار کما فی (گلشن- ص 343) و لعله أراد کمال فسائی.
راجع کمال بلخی.
راجع خواجوی کرمانی.
ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 164) و (روشن- ص 580) و ادعی فی نگارستان سخن اتحاده مع کمال شیرازی.
راجع کمال الدین حسین بایقرا.
و اسمه حیدر علی بن محمد مهدی ولد فی أبرقوه فی شوال 1288 و هاجر مع والده إلی أصفهان و اشتغل بالحداده و أخذ فی التعلم بعد 23 سنه من عمره. و سافر إلی طهران و أسس الحزب الاشتراکی المعتدل و لسان حاله جریده پیکار فی 1329 فعطله ناصر الملک. ثم انتخب نائبا فی المجلس النیابی و مرض فی 1355 و مات. و له غیر الدیوان لازیکا المطبوع 1347 و مظالم ترکان خاتون المطبوع 1349 و أی طبیعت طبع فی مجله الشرق و طبع بعض دیوانه فی إستانبول 1339 فی 136 ص بقطع صغیر مع مقدمه فی أحواله و تاریخ بعض أشعاره، و فی 1370 فی 288 ص.
بطهران مع مقدمه علی دشتی. و ترجمه فی شعرای معاصر أصفهان- ص 388 و سخنوران نامی معاصر- ج 2: ص 219.
راجع کمال بلخی.
من شعراء الشاه عباس الصفوی الأول، و باسمه نظم عباس نامه فی فتوحاته و مات 1020 ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 79) و (گلشن- ص 343) و (خص 8- ص 192) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه. و فی (حسینی- ص 281) سمی کتابه یأس نامه
ص: 921
و هو الأمیر العمید کمال الدین جمال الکتاب الکمالی البخاری الخطاط الموسیقار. عده النظامی فی چهار مقاله من شعراء آل سلجوق و معاصر سنجر (479- 552) و ذکره العوفی فی (لب- 1) و مدحه الأنوری الأبیوردی کما فی حواشی حدائق السحر و سماه هدایت فی (مع 1: 486) کمال بخارائی. و جاء شعره فی گنجینه گران مایه الموجوده بجامعه طهران رقم 2144 و فی (روشن- ص 580) عن نگارستان سخن.
و هو الحافظ پناهی الخراسانی. مر فی ص 221.
راجع دیوان مفتقر.
کان إسکافا. ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 275) و أورد شعره.
راجع دیوان نقی کمره ای.
و اسمه عبد الرحیم. تلمذ علی محمد أفضل سرخوش کما ذکره فی (سرخوش- ص 97) و فصل فی مقدمته ص 6 و فی (نتایج- ص 605) قال إنه ذهب أخیرا إلی جنوب الهند و مات حدود 1100 و ترجمه أیضا فی (تش- ص 350) و أورد شعره فی (مسرت- ص 421) و (روشن- ص 581) عن شمع انجمن.
ابن محمد بن عیسی آل کمونه الحائری کانت نسخته الأصلیه من جمع بعض أحفاده سماه اللآلی المکنونه فی مکتبه السید عبد الحسین خازن الحضره الحسینیه فاحترقت فیما احترق من کتبه، ثم عمد إلی جمعه ثانیا من المواضع العدیده، محمد کاظم الطریحی، و کتب له مقدمه فی أنساب بنی أسد المنتهی إلیهم آل کمونه کما ذکرناه فی ص 28.
و هو کمیت بن زید بن خنیس الأسدی الکوفی شاعر أهل البیت و المتوفی 126. قیل إن شعره أکثر من خمسه آلاف بیت ترجمه القاضی فی (لس- ص 442) قال أبو عکرمه الضبی لو لا شعر کمیت لم یکن للغه ترجمان. کان خطیبا فقیها فارسا شجاعا شیخا أدیبا. و ذکر ابن الندیم فی ص 225 جمعا ممن جمعوا أشعار کمیت و ذکر الأسانید إلی روایه شعره. و ذکره ابن شهرآشوب فی (المعالم- ص 139).
ص: 922
راجع دیوان کمال الدین کوته پای.
و هو المیرزا سلیمان أمین پور ابن فضل الله و أخ روشن الأصفهانی المذکور فی ص 391. ولد 1290 ش بأصفهان. ترجمه فی شعرای معاصر أصفهان- ص 391.
الحاج مولی محمد رضا بن محمد أمین الهمدانی صاحب الدر النظیم المذکور فی ج 8 ص 83 و مفتاح النبوه و غیرهما و توفی 1247 ترجمه فی (ض- ص 488) و ذکر أن مثنویه یقرب من ثمانیه آلاف بیت و أورد بعض غزلیاته. و ترجمه فی طرائق الحقائق- ج 3 ص 117 نقلا عن بستان السیاحه و أورد بعض غزلیاته و لقبه ب کوثر علی شاه. و ترجم فی نور الابصار- ص 47 و ریحانه الأدب و مجله أرمغان 17: 554.
الحاج میرزا علی نقی بن الحاج میرزا محمد رضا المذکور و الملقب ب جنت علی شاه کما ذکر فی الطرائق- ج 3- ص 118 و قال إنه توفی 1296 و هو والد الحاج میرزا محمد رضا الواعظ الشهیر فی طهران و من شعره الموجود عند سمیه و حفیده” الحاج میرزا علی نقی” المدعو بآقازاده میرزا علی نقی بن مؤید الممالک الحاج آقا حسن بن الحاج میرزا حسین بن الحاج میرزا علی نقی کوثر المتخلص بتخلص والده کوثر علی شاه هو قوله:
عشق چیزی نبود تازه که نشناسد کس
این متاعیست که در هر سر بازاری هست
و ترجم فی نور الابصار- ص 47 و قال ألفت فی دانش نامه أنه کان من أعضاء انجمن دانش بهمدان.
السیاح من مریدی السید قطب الدین محمد الذهبی الشیرازی ترجمه فی (ض- ص 498) و أورد شعره، و کذا فی ریحانه الأدب.
و هو الصوفی النقطوی. ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 280) بعنوان مولانا کوثری و أورد شعره. و ترجمه فی (دجا- ص 316) نقلا عن الصادقی.
أطری شعره فی (مجن 2- ص 45 و 219) و قال مات بهرات و دفن بخیابان.
ص: 923
ترجمه معاصره النصرآبادی و أطری سعه مشربه و أورد بعض شعره فی (نر 9- ص 319) و عنه فی (روشن- ص 583).
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 68 و 242) و قال کان مصاحب الخواجه آصفی.
و هو المیر عقیل من سادات همدان أورد النصرآبادی إنکاره علی الشاه عباس الصفوی لشرب الخمر، و ذکر مثنویه فرهاد و شیرین فی (نر 9- ص 278) و فی (تش- ص 257) سمی مثنویه خسرو و شیرین و سماه فی (گلشن- ص 344) شیرین و فرهاد.
کان من الأمراء الملاکین. و له شعر أطرأه فی (قز مج 6- ص 302).
و هو العارف الملا رمضان علی النیستانی ابن حسین بن علی بن حسین بن أبی طالب، من أحفاد پیر جمال الأردستانی و توفی 20 صفر 1337 و دفن بنیستان عند قبر آبائه العرفاء(1) و کان له أولاد منهم الملا محمد الفائق دخل فی البابیه و الآخر الحاج محمد حسین الفائق عالم شاعر حسن الخط کوالده. کتب ذلک لنا المعلم الحبیب آبادی من أصفهان و ذکر أشعارهم.
ترکی طبع بطهران فی 168 ص.
کان من شعراء ما وراء النهر ترجمه و أورد شعره فی (مجتس 6- ص 164).
کما فی (نتایج- ص 52) مر بعنوان أمین فی ص 105.
و هو الحکیم شرف الشعراء الکوشککی القائنی الهزال کما وصفه فی (لب 10) و کان معاصر سنجر. ترجمه و أورد شعره النفیسی فی تعلیقات تاریخ بیهقی- ص 1591 و کذا فی (مع 1: 488).
قال فی (گلشن- ص 344) إن کوکب هو تخلص لمیرزا
ص: 924
مهدی خان منشی نادر شاه و صاحب دره نادری و عنه أخذ سائر التذاکر الهندیه و عنهم فی القاموس الترکی ثم الریحانه. و الظاهر أنهم خلطوا بین مهدی خان المنشی لنادر شاه الذی لم یوجد له تخلص شعری و بین مهدی خان المتخلص کوکب الذی کان باغبان باشی للشاه سلطان حسین الصفوی. فراجع مهدی خان أسترآبادی منشی نادر.
و هو المیرزا مهدی خان الذی نصب بمنصب باغبان باشی للشاه سلطان حسین الصفوی، و کتب المنشور لذلک المیرزا مهدی خان الذی صار بعدئذ منشیا لنادر شاه، و یوجد المنشور هذا و ضمن مجموعه منشئات المیرزا مهدی خان فی نسخه مکتبه کلیه الآداب بطهران کما فی فهرسها (ص 470) و غیرها من النسخ، ثم وقع خلط بین هذین المهدیین.
راجع کوکب یزدی.
و اسمه المیرزا محمد باقر الخبوشانی نزیل طهران و مصاحب الحاج محمد حسین القاجار المروزی البانی للمدرسه بطهران المعروفه بمدرسه المروی و غیره من فضلاء ذلک العصر، کما ترجمه فی (مع 2- ص 426) و أورد قرب مائه و خمسین بیتا من شعره و ذکر أنه توفی 1272 و کذا فی (انجمن 3).
و هو محمد صادق بن الحاج آقاسی الذی سافر إلی الهند و بها توفی و قد دون أبنائه المعاصرون مع مؤلف مجمع الفصحاء بعض مسودات شعر أبیهم، منها ما هو علی زنه هفت پیکر ذکر جمیع ذلک فی (مع 2- ص 426).
و هو محمد یحیی علی بن الشیخ أبی طالب علی من أحفاد أبی البرکات خان. تلمذ علی عبد العزیز خان عزیز. أورد شعره فی (گلشن- ص 344).
و اسمه السید أحمد و أصله من بارفروش ترجمه فی (مع 2- ص 429) و أورد رباعیه.
راجع کوکب أسترآبادی.
کان خراسانی الأصل و اسمه المیرزا عبد العلی ابن العالم الجلیل المیرزا محسن الخراسانی الذی طلبه خان بزرگ المیرزا تقی خان بن
ص: 925
المیرزا محمد باقر البافقی الیزدی (1129- 1213) من خراسان إلی یزد و فوض إلیه تدریس مدرسه الخان المعروفه باسمه. فولد له فی یزد المیرزا عبد العلی المتخلص کوکب و قد صار صدرا للسلطان فتح علی شاه، کما ترجمه فی (مع 2- 426) و أورد شعره، ثم رجع إلی یزد و منها إلی شیراز و مات بها فی 1239 کما ترجمه فی نمونه خطوط خوش- ص 21 و (انجمن 4) و المدائح المعتمدیه و ریحانه الأدب.
کان ماهرا فی الموسیقی و من طلبه العلم ببخارا. ترجمه فی (مجتس 6- ص 155) و أورد شعره و کذا فی (گلشن- ص 345) و فی (حسینی- ص 282) نسبه إلی ما وراء النهر و فی (روشن- 582) سماه کوکبی مروزی.
کان نزیل حیدرآباد الهند ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- 313) و ذکر أن اسمه قباد بیک و أورد شعره و رباعیه.
ترجمه العوفی فی (لب 9) و فی (مع 1- ص 487) عن محمد العوفی، و عداه من شعراء آل سبکتکین و أورد أرباعیه.
کان مجاورا لمقبره آبائه بها. و هو حفید الشیخ بایزید یله. ترجمه فی (مجن 5- ص 111 و 284) و أورد شعره.
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3- ص 84 و 258) و قال إن تخلصه مأخوذ من شغله إرصاد الکواکب.
و هو من الحکماء و الفضلاء بگرگان فی عصر آل سلجوق ترجمه فی (مع 1- 487) و أورد شعره و کذا فی (روشن- 583).
ترجمه فی فارس نامه 2: 15 و (مع 1: 487) و ذکر أنه المعروف بباباکوهی المدفون بشیراز فی تکیته المشهوره. و فی (دجا- ص 317) نقل عن حمد الله المستوفی أنه أخ پیر حسین الشیروانی مؤلف أخبار العارفین و طبع أخیرا بشیراز 1347 بتصحیح شعاع شیرازی کما ذکرناه فی حاشیه ص 511 و مر فی ص 117.
و اسمه حسین الکوهی الکرمانی المعاصر توفی 1378. طبع له ترانه های ملی فهلویات فی 1310 ش. فی 24 ص. جمع فیها الرباعیات المتداوله فی لسان العوام فی جبال کرمان و هی 110 رباعیه. و طبع له خل نامه کوهی
ص: 926
فی 1304 ش فی 34 ص. کما ذکر فی أدبیات معاصر- ص 99 لیاسمی. و مما صححه و طبعه کوهی کلمات علیه غراء لمکتبی الشیرازی، و هی کلمات علی ع. طبعه فی 1313 ش.
نسخه منه کتبت فی 1109 موجوده فی مکتبه (بنگاله) کما فی فهرسها
ترجمه فی (مجن 7- ص 315 و 127) و أطری طبعه و ذهنه و حفظه و أورد رباعیه. و ذکر فی (مجن 4- ص 97 و ص 273) مسافره السید حسین الباوردی إلی الحج برفاقه میرزا کیجیک.
هو ابن أخت رستم خان سپهسالار. ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 17) و ذکر تنقلاته و ترقیاته حتی صار تفنگچی آقاسی و ذکر بعض شعره الذی کتبه بخطه فی مجموعه النصرآبادی.
و اسمه حسین (حسن) ابن الخواجه قنبر الکیرنگی.
کان خال أبی نصر مهنه، و صار صدرا لهراه، و أورد شعره فی (مجن 4- ص 105 و 279).
السبزواری المولد. کان آباؤه من الیهود، و ولد سبزوار یهودیا و لما بلغ أسلم و لبس لباس الفقر و ساح البلاد عشرین سنه و تقرب فی الهند عند الشاه زاده شاه جهان. و لکن عن مخزن الغرائب أنه جاء من سیستان إلی سبزوار و جاء إلی الهند فی عهد جهانگیر و تقرب إلیه، و کذا عن مبتلا و نشتر عشق. کل ذلک فی میخانه 3- ص 560 و حواشیه، و قال فخر الزمانی فیه إنه رآه فی لاهور 1025 و قد نظم مثنویا فی قبال المثنوی للمولوی الرومی و علی زنته و سماه آگاه نامه و ترجم أیضا فی (گلشن- ص 345) و فی (روشن- ص 583) سماه کیفی شیرازی.
راجع دیوان کاووس.
بتبریز فی 1262 مع مقدمه لشمس العلماء الگرگانی، قال فیه إن کیوان معاصر لعبید الزاکانی أو مقدم علیه. و قال مجتبی مینوی: إنه غیر صحیح، فإن کیوان متأخر عن الزاکانی بما لا یقل عن ثلاثمائه سنه کما یظهر من سیاق شعره هکذا جاء فی مجله یغما: السنه 1: العدد 9 و 11.
للمولی عباس علی ابن إسماعیل کیوان القزوینی کان من المتصوفه. و کان یلقب منصور علی شاه ثم رجع و کتب فی قدحهم کتبا منها رازگشا المذکور فی 10: 58. و ألف هو رساله فی أحوال نفسه و بعض شعره، و طبع مع عرفان نامه له فی 1348 فی 148 ص.
ص: 928
لگداحسین المتخلص گدا. طبع نیف و ثلاثون بیتا من تقریظه للجامع الشفائیه المطبوعه 1303.
کان من شعراء بابر میرزا. ترجمه فی (مجن 3- ص 83 و 258) و أورد شعره الترکی.
و اسمه أبو القاسم خان. سافر إلی دهلی و مات بها. و قد یعرف بآقا بابا. أورد شعره فی (گلشن- ص 347).
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 166) و قال قطعت أذنه بجرم ارتکبه تکلو خان، فذهب إلی شروان و قطع خبره.
هو ابن سهوی المذکور فی ص 479 و أخ رفعتی. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- 347) و (دجا- ص 318) عن صحف إبراهیم.
و اسمه حسن بیگ. کان من الأتراک کما فی (نر 9- ص 289) و (گلشن- ص 347) و فی (تش- ص 20) سماه محمد حسین بیگ و أورد له الشعر الذی أورده النصرآبادی له. و هو غیر حسن شاملو صاحب السیف و القلم المذکور فی ص 243 و غیر سگ لوند المذکور فی ص 454 الذین خلط بینهما فی (تش- ص 12).
و اسمه المیر عبد الرحمن خان من أمراء عالمگیر پادشاه. مات 1124 ترجمه و أورد شعره فی (نتایج- ص 606) و (روشن- ص 583) عن شمع انجمن و توجد نسخه من دیوانه فی (بنگاله) و طبع دیوان گرامی بلاهور فی 1932 م فی 216 ص. کما فی فهرس اندیاافیس. ص 109.
ص: 929
راجع دیوان گرامی هروی.
و اسمه مهدی قلی عده فی (تش- ص 20) من أمراء الأتراک و فی (نر 9- ص 295) سماه ملا گرامی، و قال إن له غزلیات و نظم خمسه أیضا و شعره خمسین ألف بیت، فهو غیر گرامی ترک.
هو ابن قبول کشمیری المذکور فی ص 875 و تلمیذه. مات فی 1156. أورد شعره فی (سرو- ص 198) و (نتایج- ص 607).
و اسمه دوره بیگ. ترجمه الصادقی فی (خص 7- ص 122) و قال کان یتولی المائده (سفره چی) لعلی قلی خان فی هراه و أورد شعره.
و اسمه محمد مؤمن کان شاعرا هزالا معاصرا للشاه سلیمان الصفوی. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 347).
کان من الظرفاء عند خوانین تستر ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 407) و أورد بعض شعره.
و هو أوحد الدین الگرگانی من قدماء الشعراء. ترجمه فی (مع 1- ص 482) و أورد قرب ثلاثین بیتا من شعره و أشار إلی دیوانه فی قوله [
که جز ثنای تو باشد طراز دیوانش
] و کذا فی (گلشن- ص 348).
سیاوش سلطان. و تخلصه رزمی کما مر.
ترجمه و أورد شعره الصادقی فی (خص 8- ص 296) و قال إنه من قصبه بروجرد التابعه لهمدان.
و اسمه محمد قاسم. کان من أحفاد أهلی الشیرازی المذکور فی ص 113 ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 348) قال و یعرف بملا گربه.
و اسمه الملا محمد حسین بن الملا عبد الله الشهرابی من قری أردستان بأصفهان. مر له أنوار المجالس و تذکره الحال و دوازده بند و له حیله النساء و شرح حال و طریق البکاء و صومیه فرغ من تألیفه 1288
ص: 930
کما ذکره لنا المعلم الحبیب آبادی.
جاء شعره فی (گلشن- ص 348) و قال کان ماهرا فی المعمی و اللغز و العروض و القافیه.
هی بنت نیک أختر بابر شاه الهندی. أورد شعرها.
فی (گلشن- ص 348) و از رابعه تا پروین- ص 190 عن تذکره الخواتین و هی أخت گل چهره و گل رخ الآتیتین.
هی أخت گل بدن و بنت بابر شاه المذکور.
ترجمها و أورد شعرهما فی (گلشن- ص 348) و تذکره الخواتین کما ذکر.
لمحمد صادق المعروف بمیرزای گل چین. طبع له گل چین المدائح فی 1312 بطهران فی 150 ص.
للدکتور مجد الدین میر فخرائی طبع له بلندن فی 1948 م منظومات نهضت و مهر و کین
لأحمد بن علی أکبر ولد بطهران فی 1295 ش. طبع له گلزار معانی انتخب فیه أشعار لمعاصریه. و له تعلیقات علی میخانه طبعها بطهران فی 1380 و فهرست تذکره های فارسی ترجمه و أورد شعره فی سخنوران نامی معاصر- ج 2 ص 225 و نخستین کنگره نویسندگان- ص 85 و تذکره علوی- ص 19.
هو ابن أخت شهیدی القمی المذکور فی ص 562 ترجمه شاه محمد القزوینی فی (مجتس 6- ص 297) و ذکر شعره و قال إنه کان شرورا فأراد المیر علی شیر إخراجه و صرح الهروی فی (لط 6- ص 161) بأنه صدر منه جرم قتل به فی عصر السلطان حسین میرزا و ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 112) و قال إنه حدث هناک حرب قتل هو فیها و أما خاله شهیدی القمی فقد أدرک المولی عبد الرحمن الجامی المتوفی 898 و کان لا یعتنی بالدرهم و الدینار و بقی سنه فی قزوین عند سلطان گیلان و بعده ذهب إلی السلطان یعقوب الذی توفی 896 و بعد موته ذهب إلی گجرات الهند، و کان حیا فی
927 کما فصل ذلک القزوینی فی (مجتس 6- ص 297) و کذا فی همیشه بهار و علمای گیلان و قم- ص 149 و (تش- ص 234) و توجد أشعاره فی مجموعه برقم
ص: 931
305 عند (فخر الدین) و سماه فی (روشن- ص 585) گلخنی تفرشی و قال هجا السلطان حسین بایقرا لقتله محمد مؤمن، ففر من هرات و قتل بید الأزبکیه و من ذمه لبایقرا قوله:
آرد زمانه واقعه کربلاء به یاد
کان کافری که مؤمن دین را شهید کرد
آنجا یزید آمد و کار حسین ساخت
اینجا حسین آمد و کار یزید کرد
هی بنت بابر شاه و أخت گل بدن و گل چهره المذکورتان فی الصفحه السابقه أورد شعرهن فی (گلشن- ص 348)
و اسمه رجب علی بن حسین ولد بأصفهان فی 13 رجب 1302 و توفی 19 رجب 1366 و تعلم الأدب علی والده و صار عضوا فی مجامع الأدب مثل انجمن شیدا و انجمن دانشکده و أورد ألفت غزله فی دانش نامه المطبوع 1342 و ترجمه فی شعرای معاصر أصفهان- ص 399 و (نامه سخنوران- ص 161) لإیزد گشسب و فی (انجمن 4)
و اسمه فضل الله ولد بأصفهان فی 1349 و له أشعار فکاهیه طبعت فی مجلات و جرائد أصفهان ترجمه و أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 401
اسم لدیوان فیض الکاشانی المذکور فی ص 853 کما نقل عن قطب الدین التبریزی
له القصیده النونیه العددیه من الواحد إلی الأربعه رأیتها ضمن مجموعه عند السید محمد الموسوی الجزائری أخذه معه إلی أهواز و فیها قوله:
یکی از عکس رخسارش، دوم لعل گهربارش
سوم در وقت گفتارش، چهارم نرگس فتان
کان من شعراء القرن الحادی عشر ترجمه فی (دجا- ص 318) نقلا عن حدیقه الشعراء
راجع گلشن مشهدی
و هو الشیخ سعد الله الگجراتی کان ینسب نفسه إلی الزبیر بن العوام الصحابی جاء إلی شاه جهان و مات 1141 ترجمه فی (نتایج-
ص: 932
ص 606) و کذا أستاذه فی (سرخوش- ص 96 و 6) و جاء شعره فی (مسرت- ص 544) و (حسینی- ص 284) و (سرو- ص 198) و (روشن- 586) عن شمع انجمن
و اسمه عبد الوهاب گلشن إیرانپور ابن الحاج محمد حسین بن محمد علی الأردکانی ولد بأردکان من نواحی یزد فی رجب 1296 و مات بأصفهان فی 27 رجب 1356 و دفن بتخت فولاد له غیر الدیوان منظومتا دلکش و بریوش و عقل و جنون طبعا بطهران فی 1325 و رسالات سفر پنج روزه و آلمان نامه و نخجیرنامه و بهرام نامه و مناظره مرگ و زندگی و داستان مشروطیت و مناظره الکل و تریاک و نظم کلیله و دمنه أی أنوار سهیلی و سماه گلشن آرا توجد نسخته فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 630 کلها فی 17700 بیت و نشر جریده أختر مسعود بأصفهان من 12 جمادی الأولی 1338 إلی
خمسه عشر سنه و طبع بعض شعره فی بمبئی کذا ترجمه فی تاریخ جرائد ایران ج 1- ص 70 و نامه سخنوران- ص 131 و (شعرای أصفهان- ص 402) و (تش یز- ص 326)
و اسمه گلشن علی بن عطاء الله الأنصاری ولد بجونپور فی 1117 و مات 1200 و تلمذ علی والده و ثابت و شمس الدین فقیر و محمد علی الحزین، و صاحب علی قلی خان واله الداغستانی ترجمه و أورد شعره فی (نتایج- ص 608) و فی (روشن- ص 586) أن دیوانه خمسه آلاف بیت
راجع گلشن راز و دیوان شبستری فی ص 506
و هو المیرزا محمد علی الشیرازی والد قاآنی المذکور فی ص 857 و جد شیخنا المیرزا محمد تقی بن المیرزا محب علی بن المیرزا محمد علی المتخلص بگلشن قال فی (مع 2: 426) أدرکته فی شبابی و هو کان من الشیبه محترما عند عظماء العصر أصله من إیل زنگنه فی کرمانشاه ثم نزل أصفهان ثم شیراز و أورد بعض شعره، و کذا فی (فارس نامه 2: 150)
و هو المیرزا محمد الخطاط بالنستعلیق ترجمه و أورد شعره معاصره فی (المآثر- ص 214) و (انجمن 4) و فی (مع 2: 429) قال إن بینه و بین الشیخ البهائی جده، سبعه آباء علماء عرفاء
ص: 933
و هو راجه جیالال کایته أورد فی (گلشن- ص 349) شعره نقلا عن دیوانه
و اسمه رأی گلاب تلمذ علی قتیل أورد شعره فی (گلشن- ص 349) نقلا عن دیوانه الکبیر
و اسمه علی أکبر بن محمد بن بمان علی الیزدی الأصل جاء جده إلی مشهد و نشا هو هناک و طبع دیوانه بمشهد خراسان فی 1372 بعنوان دیوان گلشن آزادی فی 302 ص مع فهرس و مقدمه فی أحوال نفسه و هو صاحب جریده آزادی التی انتشرت من 1344 إلی 1357 و نفاه والی خراسان دادور إلی کلات ثم رجع و له أشعار حماسیه غیر مطبوعه فی دیوانه منها ما جاء فی تاریخ جرائد ایران- ج 1- ص 147- 148 فی رثاء کلنل محمد تقی خان الذی قام فی خراسان لحمایه الدستور الإیرانی فقتلته حکومه طهران و ترجم أیضا فی سخنوران نامی معاصر- 2: 222
إبراهیم بن محمد بن الحاج إبراهیم بن شهاب الدین البردعی ولد بها 830 و تلمذ علی عمه السید علی و نزل تبریز و تلمذ علی دده عمر روشنی و بأمره بدل تخلصه هیبتی إلی گلشنی و خلفه بعد موته و بعد ظهور الشاه إسماعیل فی 905 فر إلی مصر و نزل قبه المصطفی بالقاهره، و بعد فتح مصر بید السلطان سلیم فی 922 أکرمه ثم نزل إستانبول و بها مات فی 840 و له قصائد عربیه منها ما نظمه فی قبال تائیه ابن الفارض و دیوانه یشتمل علی الفارسی و الترکی و العربی و له مثنوی المعنویه الخفیه نظمه فی 912 فی أربعین ألف بیت موجوده فی (سپهسالار- 187) و له أزهار گلشن موجوده فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 593 فارسیه و ترجمه فی (دجا- ص 318- 320) و ذکر دیوانه فی کشف الظنون
راجع گلشن أردکانی و گلشن مشهدی
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 142) و قال إنه خیاط الفراء فی تبریز، و أورد شعره
نائب القاضی فی تبریز ترجمه فی (دجا- ص 320) نقلا
ص: 934
عن تحفه سامی و أورد له شعرا غیر ما ذکره سام میرزا لخیاط الفراء، فلعله ترجمه أخری لیست فی نسخه التحفه المطبوعه و إن کان الظاهر اتحادهما
کان خطاطا، ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 157) کما فی فهرسه المطبوع، و لکن فی متن الکتاب الکاشی بدل الشیرازی و الظاهر أنه من غلط النسخه، و الکاشی غیره کما یأتی و قال إن الأطفال یتعلمون منه الخط و أورد شعره و لعله متحد مع ما بعده
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 349) و قال سافر إلی الهند فی عهد جهانگیر
کان بیاع المشک أولا ثم غلب علیه شوق الشعر فسافر لزیاره العراق، و لما رجع مر إلی تستر فأهوی شابا هناک فبقی بها حتی الیوم کذا ذکره سام میرزا فی (تس 5- 133) و همیشه بهار و راجع دیوان گلشنی شیرازی
ترجمه و أورد شعره فی مقالات الشعراء- ص 692) و طبع منظومه إلهی نامه لگل محمد صاحب عالی فی الهند فی 1891 م
و هو المیرزا حسین خان الملقب ب مرصع پوش رئیس الفرقه الذهبیه بأردبیل و حاکمها و مات هناک فی أول رمضان 1334 و کتب محسن حالی أردبیلی المذکور فی ص 226 رساله فی أحواله طبعت فی 1351 بشیراز و طبع دیوانه فی 158 ص
و هو محمد جمال الدین بن وحید الدین بن محیی الدین من أمراء بهوپال أورد شعره نقلا عن دیوانه فی (روشن- ص 588- 593) مع الإطراء و قال إن عمره ثمانین سنه
أو شعرها هی بنت علی قلی خان واله الداغستانی و زوجه اعتماد الدوله غازی قال فی (گلشن- ص 350) إنها لصغر جسمها لقبت به ب نه سیری و أورد شعرها فی از رابعه تا پروین- ص 189 نقلا عن تذکره شعراء دکن و فی تذکره الخواتین- ص 158 أن لها أشعار فارسیه و أردویه
ص: 935
راجع الگنجی و أبی العلاء الگنجی و نظامی الگنجوی
هو من شعراء القرن الثالث عشر ترجمه فی (دجا- 320) نقلا عن حدیقه الشعراء
کان معاصر النصرآبادی، و توفی قبل تألیف تذکرته بسنه کما ذکره فی (نر 9- ص 394) و أورد نیفا و عشره من شعره و کذا فی (گلشن- ص 350)
أو شعرها و اسمها گوهر بیگم أورد شعرها فی (دجا- ص 320) عن خیرات إحسان- ج 3- ص 47 و از رابعه تا پروین- ص 190 و فی أعلام النساء- ص 1340 لعمر رضا الکحاله إنها أشعر شواعر الفرس، و لیس بصحیح
و هو إبراهیم بن إسماعیل الکوهپایه ای ابن حسن بن إسماعیل الأصفهانی ولد بها فی جمادی الأولی 1342 و نشا بها و ألف علوم و عقائد و تاریخ تجدید حیات ایران أورد شعره فی (شعرای أصفهان- ص 406)
مر بعنوان دانش تبریزی طبع فی 209 ص فی 1323
الخطیب الطبیب بها ترجمه فی (مع: ج 2 ص 429) و ذکر عیادته له أوان مرضه بکرمان و إنه توفی قبل سنین من تألیف مجمع الفصحاء و أورد ما حضره من قصیدته المصنوعه التی نظمها فی معارضه عبد الواسع الجبلی و الأمیر خسرو الدهلوی
هی شمس الشعراء الحاجیه گوهر بنت موسی خان قاجار و أمها طیفون بنت الفتح علی شاه طبع دیوانها بطهران فی 1319- 1320 بأمر أحمد خان فاتح الملک، و بخط إسماعیل بن أحمد الخوانساری، و یقرب من سته آلاف بیت، یشتمل علی الغزل و القصائد فی المدائح و المقطعات و المثنویات و الترجیعات و الرباعیات و غیرها، بعنوان گوهریه ترجمها فی خیرات حسان و قال کانت عالمه بالنجوم و الأدب و غیرهما، و عنه أخذ فی از رابعه تا پروین- ص 191 و قال إنها تلمذت علی القاآنی و إنها أشعر شواعر الفرس، و لکنه لیس بصحیح أیضا
و هو محمد باقر خان من قوم نایطه ترجمه و أورد
ص: 936
شعره فی (نتایج- ص 609) قال و مات فی أواخر القرن الثانی عشر یوجد دیوانه فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 393 مصححه بقلم الشاعر نفسه، کلها فی ألف بیت
اسمه الذریعه الرضویه کما ذکر فی ج 10 ص 30 و یوجد عند (الملک)
و اسمه المیرزا صادق ابن أخ المیر أبی المعالی و زوج ابنته. هاجر إلی کاشان و بها توفی کما ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 112) و أورد بعض شعره.
کان من بوانات فی نواحی شیراز و اسمه المیرزا محمد. قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 401) إنه و أخویه کانوا من خواص المیرزا ملک المشرفی و تعلموا منه صنائع جیده و سافر هذا إلی الهند و رجع و سافر ثانیا إلیها و مات بها. و دیوانه یقرب من أربعه آلاف بیت.
و اسمه کامران میرزا و اسم أخیه داراب جویا المذکور فی ص 212 قال فی (دجا- ص 320) إن له دیوان و مثنوی. و طبع دیوان گویا بلاهور باسم بندگی نامه فی 32 ص. فی 1912 م. إلی 1920 م. أربع مرات کما فی فهرس اندیاافیس- ص 109.
و اسمه فقیر محمد خان حسام الدوله الأفغانی.
مات 1265 له دیوان بالأردویه و له ترجمه کلیله و دمنه.
السید محمد بن یوسف الحسنی الدهلوی من الصوفیه الچشتیه بدهلی و خلیفه محمود چراغ دهلی. ترجمه فی (روشن- ص 310) و طرائق الحقائق 3: 310 و قال فی شاهد صادق إنه مات 825 و جاء تاریخ وفاته فی (مسرت- ص 389) هکذا:
عالمی را کشید از چه آز
به رسنهای گیسوان دراز
سال نقلش که همچو لؤلؤ سفت
عقل مخدوم دین و دنیا گفت
جمع دیوانه تلمیذه السید محمد کما ذکر فی (روشن- ص 310).
ص: 937
راجع دیوان لائق کما یتلفظون به.
مر بعنوان إبراهیم لاری.
و اسمه مشهدی عسکر من شعراء القرن الثالث عشر و غزلیاته بالترکیه کما فی (دجا- ص 321) عن حدیقه الشعراء.
و هو القاضی أحمد لاغر و أخ القاضی تنبل. مات فی 958 کما فی (گلشن- ص 351) و قال إن وجه تسمیته و تسمیه أخیه صغر جثته و کبر جثه أخیه. و قال فی (تس 4- ص 70) إنه کان قاضیا بسیستان و کان هناک قاض آخر عظیم الجثه یعرف قاضی فربه و أورد شعره و قصصا عن قضائه بسیستان.
و ترجمه فی (تش- ص 81) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه. و قد رأی سنگلاخ نسخه من دیوانه بخط مختار بیگ القزوینی مختار الخطاطین فذکره فی (امتحان 2: 267) و أخری بخط أبی تراب الأصفهانی الخطاط فذکره فیه (2: 7).
کما ترجمه فی (نفحات- ص 389) مر بعنوان رضی لالا فی ص 374.
هی صفوه الدین بنت قطب الدین محمد الکرمانی القره ختائی حکمت علی کرمان بعد والدها مده کما فی (تش- ص 350) و (نتایج- ص 612) و جاء شعرها أیضا فی تذکره کاظم الموجوده فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 161) و فی جنگ برقم 2446 فی مکتبه جامعه طهران کما فی فهرسها 9: 1145 و فی (گلشن- ص 352). و ترجمتها فروغ حکمت فی مقاله فی مجله إیران و آمریکا ج 3 العدد 1: 14.
قال فی (تش- ص 80) إنه أخ کلان
ص: 938
سبزواری و أطری فضله و اسمه میر خورد.
و اسمه حسن بیگ قال فی (گلشن- ص 352) إنه مات 1002 و أورد شعره.
کان من طلاب العلوم و خطاطا بالنسخ التعلیق. أورد شعره النصرآبادی فی (نر 10- ص 440).
و هو المیرزا نورا بن القاضی نصیرا. کان والده قاضی بغداد من قبل الصفویه فلما فتحها السلطان مراد أحرقه حیا. أورد شعره فی (نر 9- ص 321) و قال کان لامع مده فی کرمانشاه بخدمه الشیخ علی خان ثم عزل فجاء إلی أصفهان. و فی همیشه بهار و (تغ- 116) و (حسینی- ص 370) و (سرخوش- ص 97) أوردوا شعره و لم یعرفونه. و جاء شعره فی کنوز الشعراء الموجود بجامعه طهران کما فی فهرسها 9: 1090 و طبع دیوان لامع فی بمبئی.
کان من شعراء بهادر شاه بدهلی و دیوانه فی 3000 بیت کما فی (گلشن- ص 352) و سماه فی القاموس الترکی بالشیخ جمال الدین کما فی ریحانه الأدب.
راجع لامعی گرگانی کما یتلفظون به.
من شعراء عهد جهانگیر پادشاه بالهند (1015- 1037) أورد شعره فی (گلشن- ص 353) و لقبه قلندر و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
راجع لامعی گرگانی.
و هو أبو الحسن بن محمد بن إسماعیل الدهستانی الجرجانی 1 من شعراء نظام الملک وزیر ملک شاه السلجوقی و کان ملازم حجه الإسلام الغزالی. و لقبه بعض بحر المعانی و ناظر سوزنی و عمعق و جمالی و مات فی عهد سنجر بسمرقند ترجمه فی (تش- ص 155) و (تغ- 116) و (مع 1: 494) و حواشی چهار مقاله للقزوینی. و جاء شعره فی المعجم فی معاییر أشعار العجم و همیشه بهار
1
(1) کما قال هو: جد من هست سماعیل و محمد پدرم.
ص: 939
و طبع دیوانه سعید النفیسی بطهران فی 1369 فی 224 ص. مع مقدمه له فی أحواله طبعها سابقا فی مجله آینده- 1: 367. و فی بعض الموارد نسب إلی کرمان.
و لعله هو فیاض لاهیجی المذکور فی ص 852 و له سام و بهرام منظومه غرامیه نظمها للشاه صفی توجد ضمن مجموعه 7551 فی (مجلس الشیوخ) بطهران و جاء شعر المیر لاهیجی فی (مسرت- ص 517)
للمیرزا مهدی بن وکیل لشکر مصطفی الحسینی التفرشی نزیل طهران و الملقب بدائع نگار و المتخلص لاهوتی ولد 1279 و توفی بطهران له افتضاح الکافرین و بدائع الأنوار و بدیعیه و بدائع مهدویه و بدائع الأحکام و بدائع الأسرار و ریاض المنجمین و لاهوتیه و دیوانه فی عشره آلاف بیت طبع منتخباته لعلی ملهمی بطهران فی 1346 فی 320 ص
و اسمه أبو القاسم ولد بکرمانشاه فی أوائل القرن الرابع عشر و بعد قتل الشیخ محمد الخیابانی بتبریز فی 1338 حکم علیه بالإعدام ففر إلی تاجیکستان و نصب وزیرا للمعارف هناک و تزوج هناک و مات فی 25 إسفند 1335 ش طبع له هناک
أدبیات سرخ فی 1346 و أعید طبعه فی 1361 بطهران فی 20 ص و در فشان و هزار مصرع فی 1935 م و لئالی لاهوتی و ایران نامه و طبع منتخب دیوانه فی تبریز و طهران مکررا و ترجم فی مجله سخن ج- 3: 311 و پیام نو ج 2
راجع أبا البرکات اللاهوری و منعم اللاهوری
أورد شعره معاصره النصرآبادی فی (نر 1 ص 441) و کذا (حسینی- ص 371) و قال کان فی خدمه سبحان قلی خان حاکم توران
لمحمود علی صاحب مر بعنوان بیاض أهل ماتم
من قدماء الشعراء یستشهد بأشعاره فی کتب الفرهنگ کما ذکر فی ترجمته فی (مع 1 ص 494) و بعضها أورده أبو الفضل البیهقی فی تاریخه ثم جمعها محمد دبیر سیاقی و طبعها فی 1334 ش مستقلا مع مقدمه فی أحواله ضمن مجموعه گنج باز یافته و توجد بعض شعره فی جنگ برقم 2446
ص: 940
فی مکتبه جامعه طهران کما فی فهرسها 9: 1145
أبی عقیل ابن ربیعه بن مالک بن کلاب العامری الشاعر المجید المشهور أحد الشعراء الناظمین للمعلقات السبع مطلع معلقته:
عفت الدیار محلها فمقامها
بمنی تأبد غولها فرجامها
کان أحد الفرسان فی الجاهلیه و أدرک الإسلام عمر طویلا و توفی عام 41 و طبع دیوانه الصغیر المترجم إلی الألمانیه ترجمه فی ریاض العلماء فی حرف اللام من القسم الأول و حکی قول رسول الله ص فی حقه أفضل کلمه قالها قائلکم لبید قوله:
ألا کل شی ء ما خلا الله باطل
و کل نعیم لا محاله زائل
و یضرب بشعره المثل فیقال:
و لو لا الشعر بالعلماء یزری
لکنت الیوم أشعر من لبید
قال ابن الندیم فی ص 224 لبید بن ربیعه العامری عمل شعره أبو عمرو الشیبانی و الأصمعی و الطوسی و ابن السکیت و المطبوع منه هو جمع الطوسی طبع علی الحروف بمدینه وینا 1880 م
و اسمه الملا مهدی علی أورد شعره فی (حسینی- ص 285) و فی (تغ- 116) أنه تلمیذ فیضی، و فی (روشن- 595) أنه مات 1005
و اسمه حسن بیگ سافر إلی الهند فی عهد أکبر شاه أورد شعره فی (گلشن- ص 353) و توجد شعره فی جنگ برقم 2446 فی جامعه طهران کما فی فهرسها ج 9: 1145
راجع علی قلی خان
و هو المیرزا حبیب الله الخوئی الدنبلی المتوفی بمشهد خراسان فی 1312 کان من مریدی جلال الدین محمد مجد الأشراف الذهبی بشیراز سکن مده بشیراز و بوشهر له أشعار کثیره یتخلص فی بعضها حبیب و فی بعضها تنبل مولا و لما لقبه مجد الأشراف لسان الولایه تخلص لسان و قد جمع تخلصاته فی شعر فقال:
ص: 941
خواهد حبیب تنبل مولا ز فیض رب
جان را أسیر حب تو در سلسل ذهب
و له منظومه أبکار خیال قصه تاریخیه فی أربعه آلاف بیت موجوده فی (المجلس) کما فی فهرسها (3: 140) و لعله متحد مع حبیب المذکور فی ص 229
مر بعنوان حافظ شیرازی
و هو الحاج ملا عبد الکریم بن محمد علی طبع له منظومه نان و سرکه فی 1307
راجع محرم یزدی
اسمه سهو اللسان یذکر فی حرف السین باسمه و إنه دونه تلمیذ لسانی و هو شریف التبریزی من أشعار فیها رکاکه بعضها من نظمه و بعضها من نظم غیره، و بعضها من نظم أستاذه لسانی و سماه سهو اللسان و نسبه إلی لسانی علی سبیل الظرافه و اعتذر بعد ذلک عن أستاذه و أکثر أشعاره لیس للسانی کما ذکره سام میرزا فی (تس 5- ص 104) و مر دیوان شریف التبریزی
و اسمه عبد العزیز کما فی (تغ- ص 117) العارف المستجاب الدعوه کما وصفه الصادقی فی (خص 8- ص 132) و أورد نیفا و سبعین بیتا من شعره و ذکر أنه توفی بتبریز و دفن فی جوار بابا حسن و ترجمه القاضی فی الورقه الأخیره من مجالس المؤمنین و أورد تمام قصیدته المبسوطه فی مدح أمیر المؤمنین و ذکر أنه یوم تسخیر السلطان سلیمان العثمانی لتبریز کان مشغولا بتعقیب الصلاه فی جامعها فلما علم بوروده سجد و دعا فی سجوده لتعجیل موته فتوفی حالا فی السجده و حکی القول بأن أشعار لسانی تزید علی مائه ألف بیت غیر ما نسبه إلیه تلمیذه شریف التبریزی و سماه سهو اللسان و أورد النصرآبادی فی (نر 13 ص 469) من شعر المولی لسانی تاریخ فوت السلطان حسین میرزا بایقرا فی 911
چه سال فوت وی از پیر عقل جستم گفت:
(هزار حیف ز سلطان حسین بایقرا
) و ترجمه فی (خز- ص 398) و ذکر أنه دفن بسرخاب فی 941 و أورد قرب عشره أبیات من شعره و کذا فی (حسینی- ص 284) و ذکر قصه غرامه فی التذاکر مثل (تش- 292) و فارس نامه 2: 150 و (هفت- 262) و (مجتس 6- ص 160) و (تس 5-
ص: 942
ص 104) و (روشن- 595) و (نتایج- ص 611) و جاء شعره فی مجموعتین موجودتین فی مکتبه جامعه طهران کما فی فهرسها (9: 1090 و 1145) و نسخه ناقصه من دیوانه فی (بنگاله) و نسخه فی (سپهسالار) کما فی فهرسها 2: 666 و فی (تغ- 117) أورد رجلا باسم لسانی کاشانی
و اسمه علی نقی بن قاسم بن فضیلت تلمیذ المولوی محمد عوض و الشیخ علی الحزین سکن عظیم آباد و دیوانه فی عشره آلاف بیت أورد شعره فی (گلشن 537)
مر بعنوان آذر و مر ابنه شرر و ابنه أخگر فی ص 509 و ترجم فی (نتایج- ص 86) أیضا
حفید قاسم خان الأفشار ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 33) و ذکر أنه تلمذ فی المعقول علی المولی رجب علی التبریزی الحکیم من تلامیذ المولی صدرا و أورد بعض شعره و کذا فی (گلشن- ص 354)
المولد العارف السیاح ترجمه فی (الطرائق- ج 3 ص 113) و ذکر أن له مثنویات أورد بعضها مع إحدی رباعیاته قال و تخلصه خاکی کما مر فی ص 281
ابن الآقا علی المدرس بها، ترجمه فی (الطرائق ج 3 ص 157) نقلا عن تذکره دلگشا تألیف الحاج علی أکبر النواب أخ لطف علی المذکور، و ذکر بعد إطرائه أنه توفی 1266 و أورد بعض أشعاره قال و تخلصه فکار کما مر فی ص 844
راجع صورتگر فی ص 620
ابن إسماعیل بیک ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 44) و أورد قطعته التی طلب فیها تخلصا بعد ترکه التخلص الأول له و هو نجیب و ترجمه الحزین فی تذکرته (ص 83) و قال إن دیوانه فی أربعه آلاف بیت و مات 1120 بأصفهان و یوجد شعره فی جنگ فی جامعه طهران کما فی فهرسها 9: 1090
طبع له منظومه داستان سلیمان
ص: 943
ابن محمد بن عبد المهدی بن لطف الله بن علی البحرانی الذی صحح بعض أجزاء شرح النهج لابن أبی الحدید الموجود هو فی مکتبه (سپهسالار) کما فی فهرسها ج 2 ص 48 و فرغ من التصحیح 15 شعبان 1164 و هو من الشعراء الراثین للحسین، الذین جمعهم حفید هذا الشاعر و سمیه و هو لطف الله بن علی بن لطف الله بن محمد بن عبد المهدی و هم أربعه
و عشرون شاعرا جمع مراثیهم هذا الحفید فی مجموعه فی 1201 و هذه المجموعه بخط الحفید موجوده عند الشیخ محمد علی یعقوب الخطیب النجفی المعاصر
المدرس فی مدرسه عبد العزیز خان ترجمه النصرآبادی فی (نر 10- ص 439) و أورد شعره
ابن الحاج شکر الله المتخلص مخمور ترجمه فی (دجا- ص 339) یأتی
فی رثاء الحسین و هو ابن الشیخ علی بن لطف الله البحرانی المذکور آنفا و هو المؤلف للمجموعه فی 1201 و قد أدرج فی المجموعه مراثی نفسه أیضا
ابن عطاء الله بن أحمد الحسینی الشجری النیشابوری أستاذ الشیخ منتجب الدین و تلمیذ الشیخ أبی علی الحسن بن محمد الطوسی یشتمل علی عشره آلاف بیت کما ذکره تلمیذه المنتجب فی فهرست
ترجمه فی (خز- ص 397) و ذکر أنه کان مداح أمیر تیمور گورکان و له أشعار کثیره فی مدح ولده میران شاه و أورد بعض شعره و فی (مجالس العشاق- ص 141) أنه توفی 786 و فی (لب 5) و شاهد صادق 810 قالوا و وجد فی یده بعد موته کاغذ مکتوب فیه رباعیه و انتقل من نیشابور إلی قریه إسفریس التی فیها قدمگاه المنسوب إلی الإمام الرضا، و عمر هناک بستانا یسکنها إلی أن دفن قرب جبل هناک و ترجمه فی (مع- ج 2 ص 29) و ذکر إرادته لشاه نعمه الله الکرمانی و موته فی 786 و أورد بعض قصیدته فی مدح أمیر المؤمنین و ترجمه أیضا فی (تش- 140) و (لس- ص 417) و (تغ- 117) و (روشن- 596) و جاء شعره فی گلستان مسرت
ص: 944
و (خیال- ص 57) و توجد نسخه من دیوانه بخط سیمی النیشابوری الشاعر المعاصر له فی المکتبه (الملیه) بطهران کما فی از سعدی تا جامی- ص 559 و نقل عنه الشیخ آذری فی جواهر الآثار
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 354) و همیشه بهار
ترجمه فی (مجتس 6- ص 164) و ذکر تعشقه لشاب و أورد شعره فیه
و هو ابن عرفی (کمانگر) القواس (موزون الملک) ترجمه فی (دجا- ص 321) و أورد شعره فی (گلشن 6- ص 355)
ترجمه و أورد شعره فی (حسینی ص 285) و (ض- ص 398) و (فارس نامه: 2- ص 150) و توجد شعره فی جنگ بجامعه طهران کما فی فهرسها 9: 1145
ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 216) و قال کان صرافا و کذا فی (گلشن- ص 355)
ترجمه فی (لط 2- ص 71) و ذکر أنه کان من ظرفائها و أورد شعره و کذا فی (گلشن- ص 355) و (مطلع 2: 441) و (تغ: 117)
کان ماهرا فی الشعر و النجوم ترجمه و أورد شعره فی (طبق 2- ص 501) و (تغ: 117)
کان صهر المولی قیدی ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 315) و أورد عده من أشعاره و رباعیاته و کذا فی (تش- ص 141) و (مسرت 234)
هو ملک الکلام فی عصره بالفارسیه و الترکیه عمر تسعا و تسعین سنه و فی أواخر عمره نظم قصیده بردیف آفتاب لم یقدر علی تتبعه أحد کما وصفه میر علی شیر فی (مجن 2 ص 49 و ص 223) و قال إنه جمع الظاهر و الباطن، و قد قرأ علی فاتحه حصلت لی بها فتوحات قال و أنشأ مطلعا و أوصی إلی الجامی أن یتمه
ص: 945
غزلا فی دیوانه ففعل. و له مثنوی فی عشره آلاف بیت. و یوجد دیوان لطفی هذا فی مکتبه (سپهسالار) کما فصل ذلک فی فهرسها (ج 2 ص 667) مدح فی أوله شاه رخ میرزا ابن تیمور گورکان الذی مات 850.
ترجمه معاصره فی (مع 2: ص 430) و ذکر أن اسمه المیرزا عبد اللطیف و أورد بعض هزلیاته. و قال فی (گلشن- ص 355) إنه جاء إلی دهلی فی عهد محمد شاه.
المتوفی بهراه ترجمه معاصر النصرآبادی فی (نر 9 ص 395) و ذکر أنه کان أولا فی لباس القلندریه فیقال له لطیفا قلندر و هاجر من أصفهان إلی البصره عند علی پاشا و أورد بعض أشعاره.
ترجمه معاصره فی (مجتس 2:
394) و أورد رباعیه الظریف.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 356).
و تخلصه زکی کاشغری کما مر فی ص 403 ترجمه فی (دجا- ص 321) و أورد رباعیه عن (گلشن- ص 356).
کان مزاحا و توفی شابا. ترجمه فی (مجن 2- ص 51 و 225) و أورد شعره.
و هو شمس الدین محمد بن القاضی زاده الأردبیلی ابن القاضی الکبیر المذکور فی ص 868 و 869 و ج 10 و ص 123.
له دیوان و مثنوی فی قبال الحدیقه للسنائی سماه منازل أورد شعره فی (گلشن- ص 356).
کان یعرف بلعلی میرزا ابن شاه قلی سلطان من أمراء أکبر شاه و مصاحب الشیخ عبد القادر البدیوانی صاحب منتخب التواریخ ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 598).
للمیرزا علی خان شمس الحکماء ابن الحاج آقا
ص: 946
میرزا الإیروانی نزیل تبریز المولود بها 1261 و المتوفی بتفلیس 1325. ترجمه فی (دجا- ص 321). طبع دیوانه فی تبریز مرتین فی 328 ص. بما فیه القصائد و الرباعیات الفارسیه و الترکیه و المراثی و له أشعار أخر ذکر بعضها فی تقویم تربیت و ترجم أحواله فی مجله نشریه دانشکده أدبیات تبریز فی 1335 ش.
و هی الأدیبه الشاعره الیزدیه من أهل تفت اسمها فرخ لقا، کانت فی تفت أواخر عصر الصفویه ترجمها آیتی فی (تش یز- ص 327) و أورد بعض شعرها.
أطری شعره فی (مجتس 6- ص 155).
مر فی ص 139 بعنوان بقائی.
ترجمه معاصره فی (مجتس 4- ص 146) و أورد شعره و هو غیر محمد عارف لقائی الذی ألف تذکره لشعراء ما وراء النهر تتمیما ل مذکر الأحباب تألیف نثاری، و سماه مجمع الفضلاء ألفه فی بلده أندکان فی 996.
کان من أبناء أعاظمها و توفی شابا قبل اشتهاره ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 337) و أورد شعره.
و اسمه ملا حیدر، و هو أخ ناطق و أبکم الشاعران قال فی (گلشن- ص 356) إنه کان یتخلص أولا روانی أکبرآبادی کما مر فی ص 385.
کان من الصوفیه سافر إلی الهند فی عهد أکبر شاه و تقرب عنده و مات 979 أورد شعره فی (گلشن- ص 357).
و اسمه بابا سلطان قلندر العارف بمصطلحات العرفاء. نصبه الشاه عباس بابا لتکیه حیدر فی شارع چهار باغ بأصفهان فمات قبل تألیف تذکره النصرآبادی بعده سنین. أورد شعره فی (نر 9- ص 284) و الریحانه و (تش- ص 235) و له مثنوی أورد بعضه فی (گلشن- ص 357).
ص: 947
کان من المداحین و الدراویش بأصفهان فی أواسط عصر الصفویه و له أشعار فی مدائح المعصومین و أکثر المداحین الیوم یقرءون مدائحه. کذا وصفه النصرآبادی فی (نر 9 ص 430) و أورد من قوله:
ای دل فضائل أسد الله طاعت است
مدح علی و آل شنیدن عبادت است
إلی قوله:
لوحی کسی که مادح داماد مصطفی است
لوح دلش منیر چه صبح سعادت است
و أورد شعره فی (گلشن- ص 357).
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 483) و قال قد ذکرنا أحواله فی سلک الفضلاء، ثم أورد ثلاثه أبیات له فی تاریخ وفاه الشیخ البهائی آخره مصرع التاریخ [بهاء الدین محمد شد مه شوال از عالم ] أقول: لیس فی تذکره النصرآبادی فی قسم الفضلاء و السادات ذکر من هذا الرجل. و لعله کان فی نسخه الأصل و سقط عن المطبوع منه الموجود عندنا، أو لعله هو ابن بنت الملا لوحی المذکور آنفا فیأتی بتخلصه نقیبی فی النون.
و هو شیر علی خان بن علی أمجد خان (1060- 1102) مؤلف مرآه الخیال المذکور فی 4: 47. و کتابه هذا هو من مصادرنا فی قسم الشعر و الشعراء من الذریعه و قد رمزنا له بکلمه (خیال).
و هو أبو الحسن علی بن محمد الغزالی اللوکری شاعر الوزیر أبی الحسن عبید الله العتبی وزیر السامانیه بخراسان. و کان الشاعر من أکراد خراسان کما صرح به فی شعره. ترجمه و أورد شعره العوفی فی (لب 2: 15).
و هو أبو العباس فضل بن محمد المروزی اللوکری الأدیب الفیلسوف المتوفی 464 کما فی شاهد صادق ترجمه فی تتمه صوان الحکمه- ص 120 و قال إن له بیان الحق بضمان الصدق 1 و قصیده فارسیه مع شرحها و تعلیقات و رسائل و دیوان شعر و قال فی الحاشیه إن شعره جاء فی إتمام التتمه.
1
(1) یوجد بجامعه طهران کما فی فهرسها 3: 162.
ص: 948
و ترجم أیضا فی المجالس- 7 و اللؤلؤه و الروضات و گاه نامه و الشهرزوری.
و قالوا إنه اشترک مع الخیام و الخازنی فی زیج ملک شاهی.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 7- ص 189) و ذکر أنه بلغ عمره إلی تسعین سنه و أورد شعره.
ص: 949
یأتی بعنوان مایل کما یتلفظون به.
اسمه یارعلی التبریزی. ذکر فی (بهش 2 ص 389) فی ترجمه الشیخ فتح الله الذی توفی 920 أنه رأی ماتمی الشیخ فتح الله بعد موته فی المنام سأله عن أحوال الآخره، فقرأ علیه الشیخ فتح الله البیت من گلشن راز.
چه ممکن کرد إمکان برفشاند
بجز واجب دگر چیزی نماند
و لو لم یذکر فی المجالس شعر ماتمی لکن یکشف تخلصه عن شاعریته بل کونه ناظم المراثی بالخصوص.
ابن السید محمد البحرانی. ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 161) و ذکر أن والده السید محمد المتمتع من أکثر العلوم توفی 1083 و ولده سرابیه و فی هذا التاریخ مشغول بالقضاء فی أصفهان. و تتبع کثیرا من الأشعار الفارسیه و العربیه ثم ذکر رباعیتین منها. و الظاهر أنه المعاصر للشیخ الحر و شارح نهج البلاغه کما ترجمه فی الأمل مصرحا بقضائه بأصفهان.
الفقیه أبی علی ماجد بن هاشم بن علی بن المرتضی بن علی بن ماجد الحسینی الجد حفصی البحرانی. ترجمه فی (السلافه- ص 500) و سرد نسبه کذلک و أطری نسبه و علمه و فضله و أدبه و أورد قرب سبعین بیتا من شعره و ذکر وفاته فی 1028 و ما وقع فی (اللؤلؤه- ص 138) من وفاته فی 1022 من غلط المطبعه.
و دفن بمشهد شاه چراغ بشیراز و ترجمه الشیخ سلیمان بن عبد الله الماحوزی المتوفی 1121 فی رسالته فی أحوال علماء البحرین و بعد ذکر نسبه و الثناء البلیغ له، قال هو أول من نشر الحدیث بشیراز و تلمذ علیه أعیان العلماء کالمحقق الفیض و الشیخ محمد بن الحسن بن رجب البحرانی، و الشیخ محمد بن علی البحرانی، و الشیخ زین الدین
ص: 950
علی بن سلیمان البحرانی و الشیخ أحمد بن عبد السلام، و السید عبد الرضا، و الشیخ أحمد بن جعفر. و ذکر اجتماعه مع الشیخ البهائی و خروج الماء من السبحه التی کانت بید الشیخ، و سؤاله من السید عن الوضوء بهذا الماء و منع السید عنه بأنه ماء خیالی، إلی أن قال: و دیوانه عندی” الشیخ سلیمان” بخط ابن خالی السید حسین الکتکانی و فیه القصیده الرائیه فی رثاء الحسین و رثاء السید عبد الله القارونی و رثاء ابن 1 خاله السید جعفر بن السید عبد الرءوف. و ذکر غیر دیوانه بعض تصانیفه الآخر منها سلاسل الحدید و الرساله الیوسفیه و الوجیزه البدیعه و رساله مقدمه الواجب و ذکر الشیخ سلیمان البحرانی هذه الرساله فی تصانیف السید ماجد بن هاشم یشهد باتحاده مع السید ماجد بن علی بن المرتضی صاحب رساله الأصول الذی اجتمع الشیخ البهائی معه، و یثنی علیه، و أن ذلک نسبه إلی الجد کما استظهره أخیرا الشیخ الحر بعد ما عقد لهما ترجمتین فی الأمل.
و هو ابن السید هاشم الموسوی العوامی القطیفی (1279- 1367) أورد بعض قطعات شعره فی ترجمته بقلم الأستاد محمد سعید المسلم. و طبع 1369 بعنوان ذکری السید ماجد.
و هو علی حسین خان بهادر الملقب تاج الأمراء و کان قد یتخلص حسین أیضا و توفی شابا فی 1216 و أورد شعره فی (نتایج- ص 689).
هو مالک بن أیمن، من أصحاب الباقر.
ذکر ابن شهرآشوب فی (المعالم- ص 141).
الموسیقار الخطاط. ترجمه الصادقی فی (خص 8
1
(1) قد وقع فی السلافه المطبوع 1324 فی ص 503 هکذا [یرثی خاله السید جعفر بن عبد الرءوف ...] لکن الصحیح ابن خاله لأنه صرح الشیخ یوسف فی کشکوله أن أم السید ماجد ابن هاشم کانت أخت السید عبد الرءوف بن الحسین الموسوی الحسینی المتوفی 1006 کما مر عند ذکر دیوانه و دیوان حفیده المسمی باسمه. و زوجه السید ماجد کانت بنت السید عبد الرءوف و اسمها ملوک، فالذی رثاه السید ماجد فی دیوانه هو ابن خاله السید جعفر بن عبد الرءوف.
ص: 951
ص 208) و ذکر أن دیلم بیت کبیر من أشراف قزوین و إنه کان خلیقا خطاطا فاضلا شاعرا و أورد شعره. و ترجمه فی (دجا- ص 322) و ذکر أن أصله من تبریز نقلا عن تحفه سامی لکنی ما وجدت ترجمته فی النسخه المطبوعه منه. هذا و قد رأی سنگلاخ نسختین من دیوانه فذکرهما فی (امتحان- ج 1 ص 199 و 206). و فی (تش- ص 227) أنه کان یکتب أولا فی مکتبه إبراهیم جاهی الصفوی و ذهب معه إلی خراسان، ثم أحضره شاه طهماسب لکتیبه القصر فی قزوین فمات بها فی 969.
ابن حمزه بن شداد بن عبید بن ثعلبه بن یربوع التمیمی المکنی بأبی حنظله ترجمه أبو عبد الله محمد بن عمران المرزبانی المتوفی 378 فی معجم الشعراء- ص 360 و أورد شعره.
راجع دیوان حسین مالمیری فی ص 253.
فارسی و اسمه محمد بن نقی المساکی الدزفولی المتوفی 1300 فارسی فی ألف و سبعمائه و خمسین بیتا یوجد عند السید محمد علی إمام بن السید هبه الله الموسوی الدزفولی المعلم فی مدرسه دبیرستان شرافت فی بغداد.
هو من شعراء القرن الرابع عشر و کان معاصر میرزا إبراهیم الأصفهانی الشاعر المتخلص بساغر الذی توفی 1302 فأخرج مانی هذا ماده تاریخ وفاته [یک ساغر بده ] ذکره فی (المآثر- ص 216).
الکاتب الخطاط. ترجمه فی (مجتس 6- ص 167) و أورد شعره.
کان زارعا فترقی أمره عند الشاه إسماعیل و صار من الأمراء، فقتله أخیرا الأمیر نجم ثانی. کذا ترجمه فی (تش- ص 292) و (هفت 276).
و اسمه الشیخ أبو حیان الطبیب. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 383) و أورد شعره و قال إنه توفی قبل حال التحریر 1083 و جاء ذکره فی (فارس نامه 2: 150) و (تغ- ص 7).
راجع راجی کرمانی.
ص: 952
کان کاملا فی الحسن و الجمال، و حسن الخط و حسن الکلام. ترجمه فی (مجن 3- ص 67 و 240) و أورد مطلعین من غزلیاته و کذا فی (مطلع 2: 442) و (تش- ص 94) کان هو و أبواه کوازین مصورین.
راجع دیوان حسن بن علی فی ص 239.
هو الشاه نعمه الله ولی یأتی.
اسمه فی الإسلام الشیخ محمد علی ترجمه فی (خز- ص 414) و قال ملخصا: کان والده من الهنود، فولد، هو فی أکبرآباد، و بواسطه والده عرفه المیرزا محمد زمان چهل یک الإیرانی، و لما تفرس فیه الاستعداد تبناه محمد زمان إلی أن عرض علیه الإسلام و عرفه شرائعه فوصل استعداده حد الکمال و اتصل بدارا شکوه بن شاه جهان و أمرائه مثل دانشمند خان الیزدی المتوفی 1081 و أنشأ مثنویا فی مدح جهان آرا بیگم بنت شاه جهان و عرضه علیها بواسطه والده عنایت خان المتخلص آشنا فنال منها بصله خمسمائه روپیه، و دخل أخیرا فی طریقه الفقر إلی أن توفی 1089 و دیوانه حاو للقصائد و الغزلیات و الرباعیات و المقطعات و المثنویات و غیرها. و أورد قرب مائتی بیت من شعره و منها مصرع تاریخ موت السید المیر عبد الرشید الحسینی المدنی التتوی المتوفی 1077 بقوله [سید عبد الرشید باد بفردوس پاک ] و هو مؤلف منتخب اللغات المعروف بفرهنگ رشیدی نسبه إلی مؤلفه السید عبد الرشید و منتخب اللغات شاه جهانی نسبه إلی من ألف لأجله. ترجم فی (خز- ص 414) و (سرو- ص 112) و (خیال- ص 205) و (نتایج- ص 646) و (سرخوش- ص 102).
اسمه علی قلی الأردبیلی التبریزی المتخلص بماهر و الماهر فی کثیر من الصنائع. کان قطاعا نقاشا خطاطا. و له الشعر اللطیف هکذا وصفه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 141) و أورد قطعه و رباعیتین من شعره.
و ترجمه فی (دجا- ص 323) بعنوان محمد قلی ماهر أصله من صحراء مغان نزل إلی أردبیل و اشتغل فیها بالعطاره و أورد بعض شعره نقلا عن سفینه خوش گو قائلا إن دیوانه مختصر مملو من الأشعار الجیده. أقول: مر سفینه خوش گو بعنوان تذکره خوش گو فی ج 4 ص 32 و ظهر أنه ألف حدود 1161 و تذکره النصرآبادی ألف 1083 و هو کان
ص: 953
أقرب إلی عصر الناظم و أعرف بأحواله و تنقلاته و صنائعه البدیعه و فی (گلشن- ص 358) قال جاء إلی أردبیل و تلمذ علی الحاج إبراهیم و سکن مده بتبریز.
و هو محمد سعید رآه الحزین فی رشت و قال کان عمره قد جاوز الثمانین و بعد هو نشط ینظم الشعر. و له دیوان کبیر کذا فی تذکره حزین- ص 110.
للسید مهدی حسین بن علی حسین بن حسین بن دلدار علی النقوی اللکهنوی المتوفی بها 1316 و هو بالأردویه مطبوع فی الهند قال السید علی نقی النقوی المعاصر إن الناظم کان من تلامیذ الشاعر المتخلص أسیر السابق ذکره.
قال فی (گلشن- ص 359) إنها کانت أخت ملا نثاری التبریزی معاصر الشاه عباس. أورد شعره فی (مسرت- ص 229) و (خص 8- 155)
المیرزا محمد علی بن المیرزا کاظم الآشتیانی القمی الطهرانی مستوفی الممالک و من فحول الأدباء و الشعراء ذو الید الطولی فی النظم و النثر کان منصوبا من قبل نائب السلطنه عباس میرزا لخدمه ولده السلطان محمد شاه الغازی الذی جلس للملک 1250 و هو توفی قبل جلوسه. ترجمه فی (مع- ج 2 ص 484) و أورد مائه و نیف و خمسین بیتا من قصائده فی مدیح السلطان و نائب السلطنه و المعصومین.
و اسمه إسماعیل بیک الطهرانی الأسترآبادی.
ترجمه معاصره فی (تش- ص 408) و (گلشن- ص 359).
و اسمه الشیخ رحیم و کان تلمیذ درویش مجید الطالقانی کما ذکره معاصره فی (مع 2: 447).
و اسمه المیرزا حسن. کان فی الوزاره الخارجیه فی عهد ناصر الدین شاه و سکن مده ببندر لنگه و کان هجاء کما ترجمه فی (المآثر- ص 207) و (انجمن 3) و یوجد دیوانه عند یحیی دهخدا بطهران یشتمل علی خمسه آلاف بیت. أوله: [مایل أفشار کو را کردگار ...]
کان معاصر السلطان حسین میرزا کما فی (حسینی- ص 320) و (گلشن- ص 360) و فی (حسینی) سماه مایلی.
ص: 954
و اسمه ید الله بن أبی القاسم بن حسین مجنون من شعراء القرن الحاضر و مدیر جریده شفق سرخ کما فی تاریخ جرائد 3: 78 یوجد خمس صفحات من شعره فی نامه فرهنگیان الموجود فی مکتبه المجلس بخط مؤلفه و هم خمسه و ثلاثون شاعرا أکثرهم فی طهران ذکرهم ابن یوسف فی فهرس المکتبه 3: ص 693. و مات فی 19 أردیبهشت 1329 ش. عن 63 سنه.
المدعو بمیرزا قطب الدین ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 13- ص 448) و ذکر أن له ساقی نامه و أورد بعضه و بعض غزلیاته فی نیف و عشرین بیتا و ترجمه فی مفتاح التواریخ- ص 435 و ذکر أنه ابتلی بالجنون فترک المنصب و جاء إلی شاه جهان آباد و بها توفی فی شهر رمضان 1108 بعد موت ملا ناصر علی. و أرخ و فات محمد عاکف.
ذکره فی (تش- ص 20) و اسمه قلیچ، و کان فی القرن الحادی عشر.
و اسمه ملا مهدی معلم الأطفال و قاری التعزیه بها.
ترجمه فی (عم- ص 566) و نقل عن دیوانه و کذا فی مجله أرمغان 14- 319.
و اسمه المیرزا حبیب الله و هو أیضا من الشعراء المذکورین فی نامه فرهنگیان لعبرت الموجود فی (المجلس) و أورد فیها خمس صفحات من شعره.
و اسمه مدد علی بن محمد علی کروری من أعمال لکهنو ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 360).
ترجمه و أورد شعره فی (مطلع 2: 442) و (گلشن- ص 359).
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 360).
و هو المیر شیر علی بن دائم علی الیوهاری الهندی کان ینتسب إلی السید حسام الحق. أورد شعره فی (گلشن- ص 359). و طبع دیوان مایل فی الله آباد فی 1889 م. فی 213 ص.
ص: 955
و اسمه غلام محیی الدین أورد شعره فی تاریخ تألیف نتایج الأفکار تألیف قدرت فی 1258 فی (نتایج- ص 796).
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- 243) المؤلف 1010 و ذکر مهارته فی الطنبور و أورد شعره، و نقل عنه فی (دجا- ص 323).
ترجمه فی (مجن 3- ص 73 و 248) و أورد شعره.
راجع مایلی نیریزی.
کان من ساداتها. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 247).
کان فاضلا عالما بالسیاق و الاستیفاء و لما تصدی المیرزا أحمد الکفرانی الأصفهانی خالصه شیراز و ظلم الناس فشکوه إلی الشاه طهماسب و نظم ما یلی قصیده شکوائیه لامیه، قرأها فی مجلس الملک فأمر بإحقاق حقهم. ترجمه و أورد قصیدته فی (هفت- ص 199) و (خز- ص 407) و (تش- ص 298) و منها:
ای کار جهانی شده از جور تو مشکل
مشکل که رود نقش ستمهای تو از دل
هستند ز بیداد تو ملکی همه در داد
تا چند به بیداد بود طبع تو مایل
ترجمه و أورد شعره فی (نر 10- ص 437) و فی (گلشن- ص 360).
من خدام جهانگیر پادشاه. ترجم فی (سرخوش- ص 109) و (گلشن- ص 487) و نقلا عن دیوانه.
من أحفاد السید مبارک خان المشعشعی الحویزی والی عربستان ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 29) و فی (مسرت 239). و تخلصه مدهوش کما یأتی.
مدح السلطان غیاث الدین الغوری، و له مدخل منظوم ترجمه و أورد شعره فی تاریخ گزیده- ص 825 و (تش- ص 130) و سماه فی (لب 6) الصدر الأجل مبارک شاه بن الحسین المروردی. مر بعنوان فخر الدین خوارزمی فی ص 810 و له آداب الحرب و الشجاعه طبع قسم منه فی مجله أریانتال و قسم آخر فی مجله دانش 3.
ص: 956
و هو المیرزا کاظم و الملقب مردان علی خان اللکهنوی ابن محمد علی خان بن کرم علی خان المشهدی. نزل آباؤه الهند فی عهد عالمگیر. و ولد مبتلا بالهند فی 1144 و نشا بلکهنو و تعلم الخط و الشعر و مات فی أواخر المائه الثانیه عشر و دیوانه فی أربعه آلاف بیت و له نظم معانی فی تذکره الشعراء. ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 602).
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 392) و ذکر أنه کان نزیل أصفهان مشغولا بالصنائع و أخیرا ذهب إلی بلاد الهند و انقطع خبره و أورد بعض أشعاره. و ترجمه فی (دجا- ص 324) نقلا عن تذکره النصرآبادی و (گلشن- ص 361).
و هو الدکتور أسد الله روئین مبشری. ابن أبی القاسم مبشر حضور المولود 1288 ش. طبع له منظومات منها پرتگاه بطهران 1310 ش. فی 53 ص.
و منظومه شب بزنجان 1316 ش و له ترجمه عبقریه محمد فی مجلدین و روش نویسندگی.
طبع له مجمع البکاء نظما فی المراثی بطهران 1331 فی 199 ص.
من شعراء عصر السلطان فتح علی شاه القاجار.
و أشعاره بالترکیه ترجمه کذلک فی (دجا- ص 324) نقلا عن حدیقه الشعراء.
من شعراء عهد الشاه عباس الثانی. نقل عن دیوانه فی (گلشن- ص 361).
و هو السید المیر محمد عوامل، من سادات ری. ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 41) و (تش- ص 361) و أورد شعره فی ذم مازندران. و قال اشتهر بعوامل لأنه کان یقرأ فی صباه عوامل النحو و یوجد دیوان متقی فی (بنگاله).
ترجمه و أورد شعره فی همیشه بهار و (مقالات- ص 497).
مر بعنوان حسن نیشابوری فی ص 246.
ص: 957
مر ذکره فی ص 44 بکنیته و هو أبو الطیب أحمد بن الحسین. ولد بالکوفه فی محله کنده فی 303 و قتل بقرب النعمانیه 354 و دفن هناک. ترجمه فی الجزء الثامن و المجلد التاسع من أعیان الشیعه من ص 60 إلی ص 278 و بسط القول فی حسبه و نسبه و عقد عنوانا لتشیعه و مذهبه و ذکر کلمات القائلین بتشیعه و أورد أشعاره الداله علی تشیعه مثل قوله:
و ترکت مدحی للوصی تعمدا
إذ کان نورا مستطیلا شاملا
و طبع دیوانه بإسقاط تلک الأشعار کما ذکر فی ص 75 من أعیان الشیعه و لأبی محمد طاهر بن الحسین المخزومی فتق الکمائم فی تفسیر شعر المتنبی کما فی تتمه الیتیمه للثعالبی. و ترجم المتنبی فی (هفت- 130) و توجد نسخه من الدیوان فی مکتبه (لعله لی) و تصویره بجامعه طهران و نسخه بخط الجوالیقی عند (فخر الدین النصیری) و ترجمه الخطیب فی تاریخ بغداد 4: 102 و الروضات ص 61 و ابن خلکان 1: 38 و کتب الدکتور حسین علی محفوظ از متنبی تا سعدی.
راجع ابن المتوج فی ص 28.
ترجمه فی (خز- ص 426) و (سرو- ص 226) و (نتایج- ص 665) و (روشن 604) نقلا عما کتبه بنفسه فی ترجمته مختصرا أن اسمه عبد الرضا بن الشیخ عبد الله بن عبد العالی بن حسین المالکی الاشتری النجفی هاجر والده إلی أصفهان و تأهل بها فولد له عبد الرضا المتخلص متین فی عید الفطر 1103 و لما بلغ العشرین سافر إلی الهند و بعد أربعین سنه أدرک من کان فی طلبه و هو السید محمد العارف النعمهاللهی و کان معاشه من الوزیر بهادر جنگ و بعده من أخیه شجاع الدوله و فی 1175 نزل بنگاله عند ناظمها قاسم علی خان و بها توفی أوائل شوال تلک السنه. ثم أورد بعض ما اختاره من دیوانه المرتب من أوله إلی مقدار من ردیف الدال و أورد شعره فی (مسرت- ص 255).
و اسمه آقا سعید ابن الخواجه عبد الکریم الشیرازی. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 384) و أطری أخلاقه و اشتغاله بالعلم فی المدرسه و أورد بعض أشعاره.
ص: 958
و اسمه محمد علی خان الکشمیری مؤلف تذکره الشعراء الموسوم حیاه الشعراء و هو من مآخذ خزانه عامره فیه الشعراء من 1125 إلی 1161 و أورد شعره فی (گلشن- ص 361).
راجع متین أصفهانی.
و هو الملا جیون اللاهوری الخطاط بالنستعلیق کان معلما، أورد شعره فی (گلشن- ص 362).
للنواب أسد علی خان الهندی المتخلص بمتین مر بعنوان بیاض متین فی المراثی الأردویه فی ج 3 ص 170.
ترجمه فی (دجا- ص 324) نقلا عن تحفه سامی و أورد مطلع غزله. و لکنی لم أجده فی فهرس النسخه المطبوعه و لعله سقط من الأصل أو من الفهرس.
ترجمه فی (دجا- ص 324) و أورد شعره نقلا عن صبح گلشن و جاء فی المطبوع من (گلشن- ص 361).
و اسمه تقیا. کان ملازم المیرزا مؤمن متولی مشهد الرضا بخراسان و بعد موته لازم مرتضی قلی خان متولی مشهد صفی الدین بأردبیل، ثم لازم المیرزا علی رضا شیخ الإسلام بأصفهان- و لعله تجلی المذکور فی ص 167- حتی مات مثال فی 1076 أورد شعره النصرآبادی فی (نر 9- 397).
و هو إبراهیم خان ابن کریم خان زند.
أورد شعره فی (گلشن- ص 362).
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 164) و أطرأه و ذکر أنه نظم جواب خمسه نظامی لکنه لم یوفق لإتمامه. ثم ذکر مطلع غزله:
مده ای خضر فریبم بحیات جاودانی
من و خاک آستانش تو و آب زندگانی
و ترجمه فی (بهش 2- ص 395) و أورد هذا المطلع له لکنه لم یصرح بأنه کاشی و لا بنظمه لجواب الخمسه و فی (گلشن- ص 362) أنه کان قصاصا فی عصر السلطان حسین الصفوی. و توجد له منظومه لیلی و مجنون فی (المجلس) یشتمل علی 3220 بیت
ص: 959
کما فی فهرسها 3: 636.
السید حسین الطباطبائی الأصفهانی المتخلص مجمر یأتی. و مر سحاب مجتهد الشعراء و قاآنی مجتهد الشعراء.
راجع دیوان ثریا طهرانی فی ص 184 و طبع دیوانه فی 1312.
و اسمه فتح الله. طبع له منظومه شهر خاموشان أو أوضاع عدلیه فی 1308 ش فی 90 ص.
و هو السید جلال الدین مجد الأشراف محمد بن المیرزا أبو القاسم الذهبی الشیرازی متولی مشهد شاه چراغ و المتوفی 1330 و مؤلف تحفه الوجود المذکور. طبع له مجموعه شعریه باسم جلالیه بتبریز فی 1320 فی 210 ص.
و هو القاضی مجد الدین نشا بدزفول و تلمذ علی علمائها مثل السید نعمه الله الجزائری. أطری شعره و إنشاءه صدیقه الحزین فی تذکرته ص 43 و أورد شعره. و عنه أخذ ظاهرا فی (گلشن- ص 362).
نسبه إلی قریه یسمی بغدادک من نواحی خوارزم من مشایخ العرفاء. ترجمه فی (بهش 1- ص 319) و أورد شعره، و ترجمه فی (مع- ج 1 ص 542) و ذکر أن اسمه أبو سعید شرف بن مؤید بن أبی الفتح. غرقه فی جیحون السلطان محمد خوارزم شاه فی 606 و قد خلط رباعیاته مع رباعیات أبی سعید أبی الخیر کما ذکره النفیسی فی مقدمه سخنان أبو سعید ص 59 و 142 و ترجم فی (حسینی- ص 302) و (النفحات- ص 379) و قال فی تاریخ گزیده ص 492 إنه أخ بهاء الدین البغدادی منشی السلطان تکش. و ترجمه عباس زریاب خویی فی مجله یغما 7: 544 و قال صاحب الروضات فی ص 445 إنه رأی نسخه من الرساله القشیریه بخط مجد الدین البغدادی و علیها إجازه نجم الدین الکبری بخطه.
مر بعنوان أبی البرکات فی ص 37 و ترجمه فی (لب 11).
کما جاء فی (تش- ص 216) و الصحیح نجم الدین فیأتی فی النون.
هو أبو الفضل محمد بن المیرزا فضل الله الساوجی
ص: 960
من إیل شاملو. ترجمه فی (مع- ج 2 ص 430) و ذکر أن له فی هذه السنه (1273) ثلاث و عشرون سنه، فیظهر أنه ولد 1250 و أطرأه مع قله عمره، و قال إنه عدیم العدیل و ذکر أن والده حی فی التاریخ و إنه کان معلم ظل السلطان فی عصر الفتح علی شاه و أورد قرب مائتی بیت من شعره. أقول إن الحاج میرزا أبا الفضل الساوجی أحد الأربعه المشترکون فی تألیف نامه دانشوران المطبوع مجلده الأول 1296 و المذکور أسمائهم فی أوله و المظنون أنه صاحب الدیوان.
راجع السجاوندی فی ص 431.
و اسمه محمد بن عدنان الطبیب.
أورد شعره معاصره فی (لب 7) و فی (گلشن- ص 362) نسبه إلی سرخس.
راجع دیوان سنائی غزنوی فی ص 471.
راجع صندلی فی ص 618.
و هو مجد الدین شرف الکتاب ابن الرشید العزیزی کاتب علاء الملک. أورد شعره فی (لب 6).
ترجمه و أورد شعره فی (لب 11) و عنه فی (مع 1: 541).
أورد شعره فی (خیال- ص 36) و قال کان ماهرا فی النرد و ندیما لأتابک سعد بن زنگی و معاصرا لسعدی. و عنه أخذ فی الریحانه، و لکن الصحیح أنه مجد الدین همگر الآتی.
ترجمه و أورد شعره فی (بهش 2: 395).
و هو أبو المظفر بهزاد بن إسماعیل البسوی من أهل بسو من أعمال مراغه من طرف أشنویه. شاعر فاضل و شعره بالفارسیه ملیح، و کان فی خدمه شهاب الدین سلیمان شاه الإیوائی و نظم شاهنامه و ذیله. و بعد سقوط بغداد فی 656 سکن مراغه عند الخواجه نصیر و بها مات فی 666 کما نقل عن ابن الفوطی فی مجمع الآداب.
و اسمه محمد الپاییزی. قال العوفی فی (لب 11)
ص: 961
رأیته فی عام 600 بنسا و قد نظم شاهنامه باسم السلطان سکندر و فیها وقایع حروب خوارزم شاه و له رباعیات ذو وجهین.
أصله من یزد و سکن شیراز و صار ملک الشعراء لأتابک سعد بن زنگی (623- 658) و کان ندیمه و یلعب معه النرد حیث کان ماهرا فیه، ثم صار صدرا، ثم ذهب إلی أصفهان و مدح صاحب الدیوان الجوینی و رثاه فی 683 و مات 695 کما فی شاهد صادق أو 686 کما فی شعر فخری (1) و کان ینتسب إلی بنی ساسان حیث قال:
هستم ز نسل ساسان نز تخمه تکین
هستم ز صلب کسری نز دوده نیال
و کان معاصرا لسعدی و کان خطاطا سریع القلم. قال آزاد فی (خز- ص 402) إنه کتب تمام سلجوق نامه فی عده ساعات و کتب علی ظهره قطعه تاریخه سلخ رمضان 669 و ترجم مجد همگر فی (لت 3) و (مع 1: 594) و (نر 14- 496) و فی (خیال- ص 36) سماه مجد الدین فارسی فتوهم صاحب ریحانه الأدب أنه غیر همگر فکررهما.
و (فارس نامه 2: 150) و تاریخ گزیده- ص 825 و (حسنی- ص 310) و شعاع الملک فی مجله أرمغان- 14 و النفیسی فی مجله مهر- 2 و فی رساله مستقله. توجد نسختان من دیوانه فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 394 و نسختان عند (الملک).
راجع شوریده شیرازی فی ص 547 فإنه کان یلقب فصیح الملک مجد الشعراء.
طبع له پندنامه أو نصائح صدیقه به دختر خود پوران دخت فی 8 ص. صغیره مصورا فی 1345 بطهران و فیها تصاویر برقم محسن تاج بخش.
ص: 962
قال سنگلاخ فی (امتحان 1: 194) إنه رأی دیوانه بخط بابا شاه حالی. و لعله مبارک شاه غوری.
و هو القاضی مجد الدین النسوی. ترجمه و أورد شعره فی (لب 7) و (گلشن- ص 363) و (تش- ص 134).
راجع مجد الدین همگر.
راجع دیوان سنائی غزنوی.
و هو مجد الدین عبد المجید ملک الکلام بن محمد کریم. طبع له منظومه مجدیه بطهران 1333 فی 15 ص. و یوجد عند (الملک)
کان نزیل خراسان. ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 302) و أورد بعض أشعاره.
شرف الدین میرزا محمد بن محمد رضا التبریزی المتخلص بمجذوب من علماء القرن الحادی عشر ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 192) بعنوان میرزا محمد مجذوب و ذکر أنه مدرس الطلاب فی تبریز. و له مثنوی شاه راه نجات.
و ذکر بیت التاریخ له مطابق 1068 [شاه راه نجات دلها] و أورد عده أبیات من المثنویات الثلاث له فی بحر الخفیف و الرمل و المتقارب. و ترجمه فی (دجا- ص 326) و (گلشن- ص 363) و ذکر لقبه و نسبه کما مر و زاد بعض منظوماته الآخر منها دیوانه الذی فرغ من جمعه 1063 و منها التأییدات فی ثلاثمائه و أربعه عشر بندا مملوا من المعارف و الحقائق، و قد فرغ منه 1088 و یوجد عند (فخر الدین) و یوجد مجلد من مثنوی مجذوب فی (المجلس) یحوی ثمانیه آلاف بیت فی التوحید و الإمامه و مدائح الأئمه الاثنی عشر. و یوجد عند جلال الدین المحدث الأرومی بطهران دیوان مجذوب الحاوی لمدائح المعصومین واحدا بعد واحد. و یوجد دیوان غزلیات مجذوب مثل غزلیات الحافظ فی مکتبه راجه فیض آباد علی ما فی فهرسها المخطوط فی (الماری 6) و فی بعض الفهارس للمطبوعات أنه طبع دیوان مجذوب التبریزی فی حیدرآباد الهند.
و لمجذوب هذا ولد عالم جلیل سماه باسم والده و هو المیرزا محمد رضا بن المیرزا محمد المجذوب، کان هو معاصر شاه سلطان حسین الصفوی و باسمه ألف کتابه الذی سماه
ص: 963
إتمام الحجه بالفارسیه(1) و نسخه من دیوانه فی 3000 بیت عند السید أبی الحسن الکتابی بأصفهان، و أخری عند (فخر الدین النصیری) و أخری بجامعه طهران کما فی فهرسها 2: 68 و نسخه عند (الملک) و له الحاشیه علی المجلد الأول من تفسیر الفخر الرازی.
راجع دیوان مجرم مراغه ای.
و هو الحاج محمد جعفر بن صفر خان قره گوزلو الکبودرآهنگی الهمدانی. ترجمه فی نور الابصار- ص 45 و ذکر بعض أشعاره فی (ض- ص 535) و ترجمه فی (مع- ج 2: ص 450) و أطری علمه و فضله و ورعه و تقواه و أورد شعره.
طبع له مرآه الحق المطبوع أخیرا و مراحل السالکین بطهران 1331 ش.
فی 164 ص. مع مقدمه فی أحواله مأخوذه من بستان السیاحه. توفی بتبریز فی ذی القعده 1339 و خلفه نظام علی شاه أحمد الکرمانی المتوفی 1342. و یوجد من دیوانه نسختان عند (الملک).
و اسمه المیر حیدر. ترجمه و أورد شعره فی (مجن 2- ص 28 و 202) و قال کان یسکن مقبره المیر فخر و دفن هناک. و فی نسخه جاء اسمه صدر الدین.
و اسمه هادی بن محسن إبراهیمی الورنوسفادرانی من شعراء أصفهان. المعاصرین. ولد فی أوائل القرن الحاضر، و طبع من أشعاره مصیبت نامه فی 1500 بیت علی الحجر بطهران ترجمه و أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 412.
و اسمه الملا علی أکبر. ترجمه و أورد شعره الآیتی فی (قهستان- ص 296) و قال دفن بمقبره پل قیامت بخوسف.
و هو مرتضی قلی خان بن سلطان حسن الشاعر الموسیقار الخطاط سافر إلی الهند و مات بها فی 1020 و جمع دیوانه طبق وصیته التقی الأوحدی.
کذا فی (گلشن- ص 364) و عنه فی القاموس الترکی فالریحانه. و هو غیر مرتضی
ص: 964
شاملو المذکور فی ص 494 ظاهرا.
و اسمه الشیخ غلام حسین والد الشیخ وجیه الدین عشقی و تلمیذ شاه محمد وفا أورد شعره فی (گلشن- ص 364).
و هو الشیخ عبد الله حفید الشیخ مسلم صنعی أورد شعره فی (گلشن- ص 364).
و هو السید الحاج میر سلام الله الموسوی المعروف بالحاج کبیر آقا و الملقب فی الطریقه ب مجذوب علی شاه المراغی و المتخلص فی شعره مجرم ترجمه فی (دجا- ص 327) و (انجمن 4) و طبع دیوانه فی الغزل و القصائد بتبریز فی 1324 باسم بحر الأسرار فی 147 ص.
راجع مجرم أصفهانی.
للمولی محمد الهروی الأصل المشهدی المسکن رأیت قصیدته فی تولد أمیر المؤمنین فی الکعبه و نظمه لروایه قعنب المشهوره فی الکتب بالفارسیه. یوجد منها قرب نیف و ثلاثین بیتا ضمن مجموعه عند السید محمد الموسوی الجزائری فی النجف جمعها المولی حسن علی المداح 1285 ثم ألحق بها أشعار أخر فی 1300.
و اسمه المیرزا محمد کان معاصر صاحب تذکره آفتاب عالمتاب. أورد شعره فی (گلشن- ص 364).
بالجیم. ترجمه کذلک فی (دجا- ص 327) و أورد شعره نقلا عن مجمع الخواص لصادقی، ثم ذکر بعده عده أسماء کلها بالجیم مثل [مجروح، مجمر، مجنون ] و لکن الموجود فی المطبوع من کتاب الصادقی (خص 8- ص 234) محرمی بالحاء المهمله. و فی (گلشن- ص 365) أیضا بالجیم.
ترجمه فی (مجتس 6- ص 169) و ذکر أن أکثر وقته یقضیها فی ما وراء النهر و أورد شعره.
و اسمه عصمه الله بن عبد القادر اخترم فی شبابه. أورد شعره فی (گلشن- ص 365).
ص: 965
کان تلمیذ محمد مهدی شاه جهان آبادی.
أورد شعره فی (گلشن- ص 365).
ترجمه فی (دجا- ص 327) نقلا عن حدیقه الشعراء قائلا إنه کان مناظرا مع السید عظیم الشیروانی و مشاجرا له فی الشعر
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 165) و ذکر أنه مشغول بالتجلید و أورد شعره و کذا فی (گلشن- ص 365)
و هو الملا مقصود علی والد الملا محمد تقی المجلسی الأول و صاحب شرح من لا یحضره الفقیه کان له أشعار عرفانیه یتخلص فیها مجلسی فاشتهر أولاده باللقب و لعله الآتی و تلمیذ المحتشم
کان من تلامیذ محتشم الکاشانی سافر إلی الهند و مات بدکن فی أوائل القرن الحادی عشر أورد شعره و قصه غرامه فی (نتایج- ص 360) و (گلشن- ص 365) و لعله هو مقصود علی والد المجلسی المذکور
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 365) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه و لعله متحد مع الهروی
و اسمه السید محمد الهروی کان تخلصه أولا غریبی و بعد اتصاله بمجلس السلطان حسین میرزا بایقرا، غیر السلطان تخلصه إلی مجلسی بملاحظه تخلص شاه غریب، کما مر فی ص 787، و کذا فی (گلشن- ص 365) و القاموس الترکی و الریحانه
هو السید حسین الطباطبائی الأردکانی الأصفهانی الملقب مجتهد الشعراء (1190- 1225) طبع دیوانه 1312 بطهران فی 302 ص مع مقدمه طبعه للحکیم المیرزا أبی الحسن الجلوه الطباطبائی الأصفهانی الذی توفی 1314 و توجد منه ثلاث نسخ فی مکتبه (المجلس) ذکر خصوصیاتها فی فهرسها 3: 396 و أورد قرب خمسمائه بیت منه فی (مع 2: ص 465) و کذا فی (انجمن 3) و نسختان منه عند (فخر الدین النصیری) و عده نسخ عند (الملک)
من الشعراء الذین ترجمهم و ذکر أشعارهم
ص: 966
فی حدیقه الشعراء کما ذکر فی (دجا- ص 327)
و هو الشیخ مجمع بن محمد بن أحمد المسکنی النحوی الشاعر اللغوی المعاصر للشیخ أبی علی بن شیخ الطائفه أبی جعفر محمد بن الحسن الطوسی ذکر له الشیخ منتجب الدین فی فهرست دیوان النظم و دیوان النثر و تصانیف أخر و رواها عن شیخه الشیخ طاهر بن أحمد القزوینی الراوی لهذا الدیوان و غیرها عن ناظمه و یروی القزوینی عن الشیخ أبی علی الطوسی أیضا فهما متعاصران
و اسمه عباس سیچانی ولد بها فی 1271 ش و نشا فی الزراعه و الفلاحه طبع له نامه مجنون فی 142 ص فی 1361 ترجمه فی شعرای معاصر أصفهان- ص 413
قال فی (دجا- ص 327) إنه من الشعراء الذین ذکرت أحوالهم و بعض شعرهم بالترکیه فی حدیقه الشعراء
و هو محمد حسین بن غلام حسین التویسرکانی ولد 1214 و سافر إلی طهران و رجع إلی وطنه و أسس مع المیرزا چغندر جمعیه عرفانیه و مات بتویسرکان فی 1288 و حمل إلی النجف و دیوانه فی 2500 بیت عند حفیده” محمد حسین” پارسا التویسرکانی بطهران یشتمل علی الغزل و ساقی نامه و قطعات تاریخیه و هو جد مایل التویسرکانی المذکور فی ص 955 و ترجم فی مجله أرمغان لسنه 1313 ش
ترجم و أورد شعره فی المدائح المعتمدیه
لقب آخر لیغما راجع دیوان یغمای جندقی
ترجم فی (گلشن- ص 366) و (حسینی- ص 320) و (مطلع 2: 442) و (مجن 3: 74 و 249) و ذکر سام میرزا فی (تس 4- ص 84) أنه لم یکن له بدیل فی العالم فی کتابه الخط من الیسار و إنه اخترع خطا یقرأ فی صورتین سماه خط توأمان
باژگونه و له منظومه قواعد خط فیه أوصاف الخط و القلم و الحبر و ألوان القرطاس، و إنه نظمه باسمی- أی سمانی فی أوله- و منه قوله:
ص: 967
رنگی که صفای خط در آن است
از آب حنا و زعفرانست
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 366)
للسید أبی القاسم بن محرم الإشتبینی نباتی القراچه داغی طبع بتبریز فی 1274 کما مر فی ج 3 ص 156 باسم بوستان خیال
شرحه المیرزا إسحاق بن المیرزا کاظم صدر العلماء الأردبیلی المولود 1232 و المتوفی 1306 ذکر هو فی خاتمه حدائق ناصری أنه ألفه قبل 1269 مع کتابه گل و ریحان و قد مر تاریخ قصه لیلی و مجنون فی ج 8 ص 32 فراجعها
راجع مجنون مراغه ای
فی المراثی موجود عند السید محمد علی (السبزواری بالکاظمیه) ضمن مجموعه کتابتها 1289
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 366)
راجع مجنون عامری و راجع ج 8 ص 32.
ترجمه فی (دجا- ص 327) و ذکر أنه من شعراء القرن الرابع عشر و طبع بعض أشعاره فی تبریز و اسمه رضا قلی میرزا مجنون علی شاه.
طبع له سلسله نامه نظما بطهران 1369 فی 48 ص. و مرآه العاشقین فی 1362 فی 172 ص. و یوجد دیوان مجنون بالفارسیه و الترکیه عند (الملک 5457).
راجع مجنون چپ نویس.
اسمه سعیدا و کان تخلصه أیضا أولا، ثم جعل تخلصه مجنون و صار مجنونا بالأخره. ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 330) و أورد شعره و احتمل تجننه.
هو من شعراء الترک و کان یعیش بالکتابه و یسکن مزار عکاشه فی بلخ. ترجمه و أورد شعره فی (مجن 3: 79 و 254) و فی بعض
ص: 968
النسخ مجنون
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 366) عن عرفات العاشقین للأوحدی.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 366).
و اسمه مجید بن آقا علی الخباز طلب العلم و سافر إلی العراق و بها توفی. ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 432).
قال فی (گلشن- ص 367) إنه ولد بدزفول 1078 و کان یناظر جعفر زرکوب و سافر إلی الهند و تقرب عند صفدر جنگ ثم أورد شعره، و کذا فی (حسینی 328).
أورد شعره فی (گلشن- ص 367).
مر فی ص 304 بتخلصه خموش و فی ص 324 بشهرته درویش مجید و ترجم فی (نتایج- ص 669) و (گلشن- ص 367) و (مع 2: 445) و (تعا- ص 158) و قال هذا إنه توفی بشیراز و مدحه حاجت شیرازی و کان دیوانه عند الحاج السید أسد الله بن حجه الإسلام الرشتی بأصفهان کما حدثنی به و وعدنی بإرسال فهرس مکتبته لکنه حال دونه الأجل.
و هو أبو المعالی مجیر الدین البیلقانی من أقران ظهیر الفاریابی. لقبه أتابک إیلدکز ملک الشعراء و سافر من قبله إلی أصفهان لجمع المال فهجاه الأصفهانیون و هجاهم کما فی (لت- 2) و قال فی شاهد صادق إنه قتل فی 586 أو 589 و قال غیره 592 و ترجم أیضا فی تاریخ گزیده- ص 825 و (حسینی- ص 306) و (تش- ص 26) و (مسرت- ص 182) و (مع 1: 511) و فی (دجا- ص 325) أن دیوانه فی خمسه آلاف بیت و یوجد دیوانه عند دهخدا فی 3600 بیت و نسخه عند (الملک) و أخری بجامعه طهران برقم 1883 فیها تاریخ 861 و معه دیوانی ظهیر فاریابی و أثیر الدین الأومانی المذکور فی ص 54. و أخری عند (فخر الدین- 372) و له حبسیه طبع فی مجله یادگار ج 2: ع 6: 55.
و هو السید غلام نبی ابن غلام مصطفی من أمراء
ص: 969
الهند و قتل فی حرب بنگاله فی 1165 ترجمه و أورد شعره فی (سرو- ص 338) و (نتایج- ص 662).
و هو شاب لأحد لمحبته الشعر کما وصفه المیر علی شیر فی (قز مج 3- ص 258) و أورد مطلع غزله و فی (لط 3- ص 84) سماه محنتی.
و فی (گلشن- ص 369) قال إنه یعرف بدیوانه.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 369) و الظاهر اتحاده مع محبی لاری.
أورد شعره فی (گلشن- ص 370).
ترجمه و أورد شعره فی مقالات الشعراء- ص 699 و (گلشن- ص 370) و قال إنه من شعراء صوبه نتر و فی (میخانه 2- ص 497) أنه کان ملازم خان خانان، و أورد من ساقی نامه له.
کان نقاشا. أورد شعره فی (مطلع 2: 442).
ترجمه معاصره فی (تس 4- ص 84) و أورد شعره و فی (گلشن- ص 369) سماه محب هروی و قال کان ماهرا فی العروض.
کما فی (گلشن- ص 369) راجع محب علی هروی.
ترجمه فی (دجا- ص 327) نقلا عن حدیقه الشعراء و قال إنه من شعراء القرن الثالث عشر.
کان ملازم بایسنقر میرزا ترجمه فی بعض نسخ مجالس النفائس و أورد شعره ص 20 و الظاهر أنه النیشابوری.
ترجمه معاصره سام میرزا (تس 5- ص 168) و استحسن طبعه و أورد مطلع غزله.
و هو السلطان سلیمان بن سلیم المولود 900 و الجالس 926 و المتوفی 974 بنی التوپخانات 933 و أجری عین عرفات 969 ترجمه الصادقی فی (خص 1- ص 14) و أورد شعره بالترکیه و مطلع غزله الفارسی.
ص: 970
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 370).
ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 298) و (گلشن- ص 370). و قالوا جاء إلی شیراز و رجع و مات بلار و راجع محبتی لاری.
ترجمه مؤلف (مجتس 6- ص 161) و أورد بعض شعره و أحواله. و الظاهر أنه متحد مع محبی بایسنقری. المذکور.
و هو المیرزا عزیز الله خانی بن محمد حسن.
ولد بقریه چادگان بأصفهان فی 1292. کان یشتغل فی دفاتر الجیش ثم انتقل إلی وزاره المعارف بأصفهان و له دیوانان أحدهما بالفارسیه و الآخر باللهجه اللریه. کذا ترجمه فی شعرای معاصر أصفهان- ص 414.
و اسمه محمد هاشم. کان من شعراء جلال الدین أکبر شاه و یعرف بقصه خان و کان ملازم خان خانان کما فی (طبق 2: 510) و (گلشن- ص 371).
راجع محترم سمرقندی.
و اسمها پنجه بنت الملا علی المشهدی و زوجه المیر مرتضی الأریتمانی کذا وصفها و أورد شعرها فی (حسینی- ص 323).
کما فی (نتایج- ص 195) راجع حشمت فی ص 256
ترجمه النصرآبادی المولود 1027 فی (نر 10- ص 526) و یظهر منه أنه لم یدرکه و انما أدرک ولده المیرزا هادی المتوفی قبل تألیف التذکره و هو والد المیرزا محتشم الآتی و قال إن المیر محتشم کان من أکابر قائن فی نهایه الفضل و الکمال و کان له ربط تام بالشعر و اللغه و المعمی و أورد بعض معمیاته باسم واسع و سلام و محمد حسن
و هو ابن المیرزا هادی بن المیر محتشم القائنی ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5 و 15 ص 191 و ص 526) فی فرقه العلماء و الفضلاء
ص: 971
و قال إن آباءه کلهم علماء فضلاء و عمه المیرزا کافی ابن المیر محتشم المذکور فی ص 903 کان فی عصره نظیر الشیخ البهائی مشهورا بالفضائل و کان المیرزا کافی مع فضله و علمه واجدا لحیثیات أخر مثل الشعر و الإنشاء و المعمی، و قد رأیت بخطه مجموعه دون فیها أشعار المعاصرین للشیخ السعدی و غیره و کتب فی حواشی الأشعار تحقیقات رشیقه فی حل معانیها لا یبلغ إلی فهمها الا الأوحدی و أما المیرزا محتشم فله حظ وافر من العلوم و لا سیما الهندسه و النجوم ثم أورد بعض شعره أقول و لعلهم من أحفاد إسماعیلیه قهستان
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 7- ص 190) و ذکر أنه بزاز و أورد شعره و ترجم فی (نر 13: 472) و (نتایج- ص 621) و (حسینی- ص 312) و (تش- ص 247) و (خص 8- ص 147) و ذکر أنه لم یخرج من کاشان و توفی بها و ترجم فی (خز- ص 404) و ذکر أنه نظم قصیده فی مدح الشاه طهماسب أرسلها من کاشان بواسطه بنته پری خانم فقال السلطان أنا لا أرضی الا بمدح أهل البیت فنظم ترکیب بند فی المراثی و أرسلها إلی السلطان فنال منه جائزه لائقه و حکی عن تذکره ناظم التبریزی المؤلف 1036 أنه توفی محتشم 1000 و نقل عن ریاض الشعراء لواله الداغستانی ماده تاریخه (محتشم رود) و (رود محتشم) 996 و أورد منتخبا من دیوانه و ترجمه فی (مع ج 2 ص 36) و أورد مختارا من دیوانه و تمام دوازده بند من مراثیه الذی مر فی ج 8 ص 270 و ترجمه النصرآبادی فی (نر 13- ص 473) و أورد الرباعیات السته التی یستخرج منها ألف و مائه و ثمانیه و عشرین تاریخا و قد شرحها وقار شیرازی و طبع فی مجله أرمغان- ج 14 و 15 و 18 و مر دیوانه جامع اللطائف و قد طبع فی بمبئی و مر له جدلیه فی 5: 126 و قد طبع باسم علی بن أحمد المحتشم مع دیوانه و انتقد شعره فی تاریخ حزین- ص 14 و مر له دوازده بند و الصبائیه فی ج 15 ص 6 و له نقل عشاق ألفه فی 944 و عمره 31 سنه فولادته فی 913 یوجد عند الدکتور شایگان بطهران، و أخری فی المکتبه (الملیه) و أخری بمکتبه جامعه طهران و یوجد دیوانه عند (فخر الدین)
العالم الواعظ الحاج مولی حسین المعاصر
ص: 972
للحاج میرزا محمود شارح الدره الذی توفی 1300 و توفی المحجوب قبله بسنتین و دفن بوادی السلام قرب مزار هود و صالح له مجالس المواعظ و دیوانه فی المدائح و المراثی و غیرهما انتقل إلی ابنه الواعظ المولی أبی الحسن المتوفی 1349 فانتقل إلی ابنه المحدث الشیخ محمد حسین المعاصر
ترجمه فی (دجا- ص 327) و أورد شعره نقلا عن سفینه نظم و نثر المؤلف 1249
المیرزا مرتضی بن عبد الله خان المتخلص بشهاب المذکور فی 553 ترجمه فی (مع- ج 2- ص 487) و ذکر معاشرته معه سنتین سفرا و حضرا و لم یر منه ما یکرهه و قال له قصائد کثیره و غزلیات حسنه و أورد بعض شعره قال و حج فی آخر عمره و لما رجع من طریق البحر مرض فی السفینه و بها توفی و ترجمه فی (ض- ص 536) و ذکر أنه نزل إلی الهند أخیرا و له شعر کثیر لم یجمعه بنفسه و ترجمه فی (طرائق- ج 3 ص 110) و أورد رباعیاته
و اسمه محمد علی بن محمد هاشم زرگر (الصائغ) ابن محمد صالح اللؤلؤی کان ساکن شیراز و مصاحب داوری شیرازی ابن وصال هاجر من أصفهان إلی یزد و ولد له هناک عبد الوهاب الآتی، و مات بها توجد دیوانه عند مجتبی مرتضوی شیرازی کما نقل عنها و وصفها فی مجله یغما العدد 136 ص 374 لسنه 1338 ش قال کتبت النسخه فی 1252 فی شیراز و ترجم أحواله فی (مع 2: 445) و (فارس نامه 2: 151) و (عم: ص 537) و مجمع محمودی و میکده و حدیقه الشعراء و فی گنج شایگان سماه علی محمد
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 271)
و اسمه حسین علی بن محمد قاسم بیگ الأفشار من ملازمی خدمه فتح علی شاه ترجمه فی (مع: ج 2- ص 487) و أورد شعره کان شاعرا بالفارسیه و الترکیه و موسیقارا فی بلاط الشاه بعد مجیئه من شیراز إلی طهران ترجمه فی نگارستان دارا و مرآه الفصاحه و مجله یغما لسنه 1338 ش ص 457
الآقا ضیاء الدین علی محمد بن العالم نور الدین محمد
ص: 973
من أحفاد شاه رخ و أسباط الصفویه ترجمه فی (ض- ص 492) و قال إن له شعر کثیر لم یدونه و فی 1265 ذهب من شیراز إلی العراق و دیوانه فی عشره آلاف بیت کما فصل خصوصیاته فی مجله یغما لسنه 1338 ص 457
المیرزا عبد الوهاب بن المیرزا محمد علی النسخ نویس ابن آقا محمد هاشم الصائغ الأصفهانی المذکور اشتغل بالعلوم حتی أکملها و کان طبع شعره موروثا من والده الذی کان یتخلص بمحرم فأراد إحیاء تخلص والده فجعل تخلصه محرم و زار العراق و توقف برهه بکرمانشاه، ثم نزل إلی طهران و اتصل بالأدباء و مدح السلطان فتح علی شاه و تقرب عنده فلقب ملک الشعراء و فی الأخیر جعل مدائحه لأهل البیت و أکثر من المراثی للحسین اختصرنا ترجمته من (مع: ج 2 ص 457) فإنه أورد قرب ثلاثمائه بیت من مدیحه و رثائه و له تاریخ الفراغ من مجمع الفصحاء بقصیده موشحه طبعت فی آخرها ج 2 ص 678 و فرغ من نظم فرهنگ خداپرستی فی المراثی و شرح أحوال الطف 1277 و قد طبع 1281 مع تقریظات کثیره من العلماء و الشعراء و ترجم فی (المآثر- 214) و نمونه خطوط خوش و المدائح المعتمدیه و فی گنج شایگان المطبوع 1272 سما والده علی محمد غلطا
کان من أهل الفضل و یجالس الظرفاء ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 234) و أورد شعره
من المتعینین من أهل الفضل فی أسترآباد و عم الخواجه منصور ترجمه فی (مجن 3: ص 87 و ص 261) و أورد شعره
ترجمه معاصره فی (مجتس 6- ص 169) و ذکر أنه من الترک و أورد رباعیته بالفارسیه و فی (گلشن- ص 371) عده من شعراء السلطان حسین میرزا
و هو أبو تراب أخ القاضی أسیری من الطلاب ترجمه و أورد شعره فی (خص 6- ص 87)
فارسی مطبوع بإیران للمولی رضا بن المولی محمد الرشتی المتوفی بعد الثلاثمائه و الألف
ص: 974
و اسمه محمد هاشم أورد شعره فی (گلشن- ص 373)
و هو المیرزا لطف الله بن الحسین المستوفی ابن حبیب الله بن مهدی بن حسین المستوفی و أم الشاعر کانت أخت السید جمال الدین الأسدآبادی المعروف بالأفغانی و اسمها طیبه بیگم ولد محزون فی الجمعه 22 ع 1- 1273 فی أسدآباد همدان و توفی فی 12 رمضان و حمل جثمانه إلی النجف طبع له رساله فی العروض و مثنوی صفائیه فی مجلد بطهران فی 1375 فی 274 ص و شرح حال و آثار فیلسوف إسلام و شرق فی أحوال خاله السید جمال المذکور طبع بتبریز فی 1366 و دیوانه یشتمل علی الغزل و مخمسات و قطعات بمناسبه إعدام المیرزا رضا الکرمانی قاتل ناصر الدین شاه و غیرها
و هو الحاج عبد المحمود بن حیدر علی ولد بأصفهان فی 26 ذی الحجه 1301 طبع دیوانه باسم جنگل و عروج النبی فی المعراج و گنج عیش و فضائح الأفعال طبع فی 1344 و منظومه نصائح الزمان و رسائل کنز المثال و بدائع البیان ترجمه فی شعرای معاصر أصفهان- ص 416
هو من أولاد السید محمود أصغر الهندی أورد شعره فی (سرو- ص 351)
و هو السید محمد باقر من أهل فروشان و سده بأصفهان و إمام الجماعه بها و توفی هناک 1367 و دیوانه یسمی کتاب محزون ترجمه و أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 415
و هو المولوی عبد الرحمن الهندی الواعظ المتوفی 1274 ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 371)
راجع محزون أسدآبادی
ترجمه معاصره فی (تس 5- ص 144) و قال إنه عارف بالسیاق
راجع دیوان معلم قاری
ص: 975
بن الشیخ حسن بن محسن الخطیب المعاصر الذی توفی أواخر سنه 1371 قد مر دیوان جده الشیخ محسن الکبیر فی ج 9 ص 39 بعنوان دیوان أبی الحب و ترجمه الشیخ علی الخاقانی فی شعراء الحسین و من شعره رباعیه فی تقریض دیوان الشیخ عبد الغنی الخضری المطبوع فی شعبان 1371
أورد شعره فی همیشه بهار
و هو السید محسن بن الحسن الشهیر بالمقدس الأعرجی الکاظمی صاحب المحصول و العدد فی الرجال و غیرهما من التصانیف، و المتوفی 1227 ترجمه سیدنا الحسن صدر الدین فی ذکری المحسنین و قال إن فی دیوانه أشعار رائقه فی المراثی و غیرها
مؤلف أعیان الشیعه المتوفی یوم الأحد ثالث رجب 1371 و له أرجوزه فی الصرف و أخری فی علاقات المجاز و قصیده جواب البغدادیه و الدر النضید فی مراثی الحسین الشهید و جناح الناهض فی الفرائض و یأتی جده محمد الأمین
و هو افتخار أحمد بن محمد حسن الهندی أورد شعره فی (گلشن- ص 373)
ذکر النصرآبادی فی (نر 5- ص 119) أن تخلصه تأثیر کما مر و کذا فی (نتایج- ص 128) و (گلشن- ص 374).
مر بعنوان القاضی محسن التنوخی و کذا دیوان والده أبی القاسم علی التنوخی.
هو الشیخ محسن بن الشیخ شریف بن الشیخ عبد الحسین بن الشیخ صاحب الجواهر ولد فی النجف 1295 و توفی بها فی 15 ذی القعده 1355 جمع دیوانه ولده الفاضل الشیخ محمد حسن فی ألف و نیف بیت. و له أراجیز منها الإراءه فی التجوید و القراءه فاتنا ذکرها فی الألف و الدرر الحسان فی رحلته إلی البحرین کما مر فی ج 8 ص 122.
ص: 976
یوجد بعض أشعاره فی مجموعه دونها السید یوسف بن محمد العلوی الحسینی الأرومی فی حدود 1300 و المجموعه فی مکتبه الحاج حسین آقا (الملک) فی طهران و لعله جزء دیوان الشیخ محسن أبی الحب الکبیر.
هو الشیخ محمد آل الشیخ خضر الجناجی النجفی المتوفی 1301 جمعه حفید أخیه الشیخ عبد الغنی بن الشیخ إسماعیل بن الشیخ محمد آل الشیخ خضر و باشر طبعه 1363 و من أواخر مراثیه رثاؤه للسید میرزا جعفر ابن السید مهدی القزوینی المتوفی فی حیاه أبیه 1298.
کان نزیل بندر عباس و جاء إلی العراق زائرا و توفی بها فی 1319 مطبوع فی المدائح و المراثی. و له نظم حدیث کساء.
طبع له خوشه تلخ منظومه فی 147 ص.
و یاد یاد فی 135 ص.
و هو محسن بن محمد حسین الأصفهانی المتخلص شایق له منظومه گربه و موش فی 500 بیت أدرج فیها 110 بیت من گربه و موش لعبید الزاکانی. توجد نسخته فی (دیوان الهند) برقم 4581 کتبت فی رمضان 1244 کما فصل فی مجله یغما السنه العاشره کما مر فی ص 927.
ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 383) بعنوان محسنای شیرازی. و کذا فی (مسرت- ص 186).
طبع له منظومه صبح و عصر المذکور فی ج 15 ص 8.
ملک آرا. أورد غزله فی مجله أرمغان ج 13 ص 172 و تخلصه اسمه محسن و شعره لطیف فی التحرز عن الاغترار بأیام الدهر.
فیه قصیدته فی رثاء السید مهدی القزوینی المتوفی 1300 أوردها الخطیب الیعقوبی فی البابلیات ج 2 ص 19 و مر تمام نسبه عند ذکر أخیه الشیخ عبد الله العذاری کما مر أخوهما الشیخ عباس العذاری فی ص 680 و أورد أیضا مطلع رثائه للسید المجدد الشیرازی الذی توفی 1312 فیظهر أنه توفی بعد ذلک.
ص: 977
مر فی ص 803 بعنوان فانی.
من أکابر الفضلاء الحکماء القدماء کما وصفه فی (مع: ج 1 ص 511) و أورد شعره.
صاحب المراثی الحسینیه. ترجمه علی الخاقانی فی شعراء الحسین کما ذکره فی فهرسه و رأیت مراثیه فی بعض المجامیع.
المتخلص بفیض. ترجمه فی الأمل و قال فی أوصافه کان محققا شاعرا أدیبا. مر فی ص 853 بعنوان فیض کاشانی
فارسی کبیر للحاج محمد محسن بن محمد زمان الطبیب الشاعر القندهاری نزیل بغداد کان عند ولده” المؤلف” النواب محمد حسن خان المعاون فی کربلاء.
ابن المولی سمیع بن المولی حسین بن علم الهدی بن الفیض یأتی بعنوان دیوان معلم. و له الدرر البهیه فی الفقه.
سافر إلی الهند و سکن دکن. أورد شعره فی (گلشن- ص 374).
کما فی (نتایج ص 85) مر بتخلصه امتیاز.
و هو محمد حسین بن قاسم الأسترآبادی.
أورد شعره فی (گلشن- ص 374).
سافر إلی الهند فی عهد أکبر شاه و مات بأحمدآباد گجرات أورد شعره فی (گلشن- ص 374).
و تخلصه اسمه، و هو فارسی جمعه بنفسه و فرغ من جمعه 1154 و النسخه فی الخزانه (الرضویه) بخط إسماعیل فرغ من الکتابه 1299.
فی مجموعه کتابتها 1285 عند (فخر الدین).
المعمر إلی تسعین سنه و کان حیا فی وقت تألیف النصرآبادی 1083 ترجمه فی (نر 9- ص 319) و أورد رباعیته و عده من مطالع غزلیاته و کذا فی (گلشن- ص 374).
ص: 978
توفی فی عصر النصرآبادی و قبل تألیفه و قد عمر حتی حجب حاجباه بصره فلا یری شیئا الا بعد رفعهما بیدیه عن عینیه کما ذکره فی (نر 9- ص 326) و أورد شعره و فی (گلشن- ص 374) أنه أستاذ نظیری نیشابوری.
المشهور بملا دروازه ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 325) و أورد شعره و کذا فی (گلشن- ص 375) و همیشه بهار.
و هو العوامی القطیفی له مراثی الحسین ع.
و عده الخاقانی من شعراء الحسین ع.
و هو شمس الدین ابن وشاح بن محمد.
قال فی الأمل: کان أدیبا شاعرا جلیلا من أعیان العلماء و أورد شعره و بعض مکاتباته مع المحقق الحلی.
و هو الشیخ محمد أفضل بن عبد الرحمن (1088- 1124) المنتسب إلی العباس بن علی. له تصانیف عربیه و فارسیه منها شرح المثنوی للمولوی. مات شابا کما ذکر فی (گلشن- ص 375).
الشیخ أبو القاسم نجم الدین جعفر بن الحسن بن سعید الحلی المتوفی 676 أورد بعضه فی الأمل فی ترجمه الشیخ محفوظ بن وشاح المذکور و عنه فی الروضات و الریحانه.
و هو محمد شریف الهندی من شعراء إبراهیم خان فتح جنگ حاکم بنگاله أورد شعره فی (گلشن- ص 376).
و اسمه لاله محکم سنگه من قوم کایته.
تلمذ علی حریق. أورد شعره فی (گلشن- ص 376).
هو من تلامیذ شرف الدین علی الیزدی المعمائی. و کان ماهرا فی المعمی. أورد معماه فی (مجن 2- ص 45 و 218) و فی بعض النسخ محمد إیلی و فی بعضها محمد نازکی و لعله محمد بن الحسن الآملی.
کما فی (نتایج- ص 53) و همیشه بهار مر بعنوان إنصاف فی ص 108.
ص: 979
مر بعنوان بدائع نگار طهرانی فی ص 127.
مر بعنوان دیوان رضوانی فسوی فی ص 370.
و هو بهاء الدین بن أحمد المدعو بمحسن بن علی المدعو بزین العابدین بن محمد قاسم بن یوسف بن موسی بن محیی الدین بن جبران بن علی بن حسین الحلی الأسدی من ولد حبیب بن مظاهر و تلمیذ السید بحر العلوم کتب بخطه شرح الوافیه لأستاده بعد خمسه أشهر من تألیفه 1196 و کتب فی آخره سته أبیات و سأل عن السید بعض الفروع نظما. رأیت النسخه فی کتب السید خلیفه و عند السید آقا التستری فی النجف ضمن مجموعه فیها حاشیه إسحاق علی الحاشیه الیزدیه علی التهذیب و حاشیه سلطان علی المعالم کتابتها 1194.
ابن عصفور الشاخوری فی مراثی الحسین. و هو أخ صاحب الحدائق و تلمیذ الشیخ حسین الماحوزی. أورد بعض مراثیه الشیخ لطف الله الجد حفصی فی مجموعته التی کتبها بخطه الجید لنفسه فی 1201 عند الشیخ محمد علی یعقوب و نسخه منه کلها قصائد فی أکثر من ألف بیت فی المناقب و المراثی و یتخلص فی آخر کل قصیده باسمه، و فی بعضها یذکر أبیه و یذکر أنه من آل عصفور و یذکر أخته المسماه بأمیره و یدعو لأبیه و إخوته و لمن بکی فی مجلسه، و کتابه النسخه حدود
1270 فی مکتبه موقوفه مدرسه البخارائی فی النجف منضما مع القصیده الکراریه للشیخ محمد شریف بن فلاح الکاظمی التی نظمها فی مدح الأمیر فی أربعمائه و خمسین بیتا فی 1166 مطابق (ختامه مسک) و علیها ثمانیه عشر تقریظا من علماء عصره و أدبائها و منهم السید نصر الله المدرس الحائری.
و هو الشیخ أبو بکر محمد بن أحمد بن حمدان المعروف بالخباز البلدی من شعراء یتیمه الدهر تألیف الثعالبی. ترجمه فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر نقلا عن الیتیمه فأورد جمله من أشعاره و ترجم فی أمل الآمل نقلا عن خط صاحب المعالم.
ابن الشیخ حسین العصفوری المتوفی بابوشهر بعد 1261 هو فی المراثی و یظهر منه أن لأخیه الشیخ حسین بن أحمد أیضا مراثی
ص: 980
الحسین و کذلک لأختهما أمیره. و النسخه منضمه إلی الکراریه فی مدرسه البخارائی کتابتها حدود 1260.
ابن الحسن بن إبراهیم طباطبا المکنی بأبی الحسن المتوفی 322 ذکره فی الدرجات الرفیعه.
ابن محمد بن الحسن بن علی بن إبراهیم الحنانی قال فی الأمل إنه فاضل عالم جلیل أدیب شاعر منشی کان قاضی بعلبک إلی قوله رأیت بخطه کتابا تاریخه 1030 ثم ذکر بعض أشعاره.
ابن محمد بن أحمد الأموی الأبیوردی المتوفی 507 ترجمه ابن خلکان ج 2 ص 12 و ذکر أنه قسم دیوانه إلی أقسام النجدیات العراقیات و الوجدیات.
و هو القاضی نظام الدین محمد بن قاضی القضاه إسحاق بن المطهر الأصفهانی. ترجمه فی (لس- ص 226) و قال هو أقضی القضاه فی العراق و فی فنون الفضائل وحید الآفاق. و کان مداح شمس الدین محمد صاحب الدیوان و أخیه عطاء ملک و ابنه بهاء الدین محمد و له قصائد فی مدیحهم و أدرک الخواجه نصیر الدین الطوسی و مدحه فی بعض قصائده. و أورد قصیدته فی نیف و أربعین بیتا مع بعض رباعیاته.
مطلع القصیده.
لله درکم یا آل یاسینا
یا أنجم الحق أعلام الهدی فینا
و یظهر من بعض الفهارس أن دیوانه موجود فی المتحف البریطانی.
و هو محمد بن إسماعیل بن صالح الصیمری مادح الإمام الحسن الثالث کما ذکره فی (المعالم- ص 141).
ابن أبی الفضل الجعفری القوسینی. ترجمه الشیخ منتجب الدین و قال له مقتل الحسین و له نظم رائق.
و هو شمس الدین محمد بن إیل طغان (الطغان) البردسیری الکرمانی العارف. کان شیخا بخانقاه سلطان فی هراه أورد شعره العوفی فی (لب 7) و قال إن له مثنوی فی العرفان. و ینسب إلیه منظومه مصباح الأرواح
ص: 981
کما فی نسخه بجامعه طهران علی خلاف الشهره فی نسبته إلی أوحد الدین حامد الکرمانی المذکور فی ص 228.
الأبله البغدادی بن عبد الله المولد مر فی ص 17 و رأیت نسخته فی 131 ورقه کتبت فی القرن الثالث عشر عن نسخه الأصل المکتوبه فی 599 عند (فخر الدین) أوله: [قال محمد بن بختیار المولد المعروف بالأبله الشاعر یمدح الإمام المقتفی لأمر الله أبا عبد الله محمد بن الإمام المستظهر بالله أمیر المؤمنین:
راحت لسرحه نعمان و وادیها
عن السحائب تغدوها غوادیها
و آخرها:
کم دعوه یقلع فی یومه
یا رب ما تقلعه دعوه
و هو مؤلف مونس الأحرار المطبوع فی 1337 ش. بتصحیح و تقدمه من میر صالح طبیبی و طبع قصائده مع قصائد عرفی فی کانپور 1280 و مر والده بدر فی ص 1281
قال فی الأمل: کان فاضلا عالما شاعرا صدوقا من تلامذه الشیخ علی بن عبد العالی الکرکی.
المذکور فی ص 20 ترجمه و أورد شعره فی (لت 7) و ذکر وفاته فی 875 و کذا فی شاهد صادق. و ذکر دیوانه فی کشف الظنون.
و یعرف بالمولی أولیاء الله مؤلف تاریخ ملوک مازندران فی عصره أوائل المائه الثامنه. و قد کتب السید ظهیر الدین المرعشی ذیلا له أنهاه إلی عصره کما ذکر فی (مع: ج 1 ص 504) و أورد له رباعیتین. أقول: إن کان مراده المولی أولیاء الله مؤلف تاریخ رویان المطبوع 1313 ش. فهو ینتهی إلی 805 فمؤلفه من أهل المائه التاسعه و لعله المذکور بعنوان محمد آملی فی ص 979.
مر بعنوان دیوان الحر(1) و إنه قرب عشرین ألف بیت أکثرها فی مدح المعصومین. و له أراجیز أخر ذکرها فی الأمل و أورد من شعره
ص: 982
قرب مائه بیت. و کذا ذکر شعره فی السلافه و نسخه خط یده فی مکتبه الشیخ محمد (السماوی).
ترجمه فی الأمل و ذکر أنه من مشایخ الشهید و ابن معیه و ذکر بعض قصیدته فی رثاء الشیخ محفوظ بن وشاح.
النحوی اللغوی. حکی ترجمته فی الأمل عن ابن شهرآشوب و عن طبقات الأدباء له الجمهره و المقصوره المشهوره
ابن زین الدین الشهید المتوفی 1030 ذکره فی الأمل بقوله کان عالما فاضلا محققا متبحرا جامعا کاملا صالحا ورعا فقیها محدثا متکلما حافظا شاعرا أدیبا منشیا جلیل القدر- إلی قوله- فی تعداد تصانیفه و دیوان شعره. ثم نقل من بعض قصائده.
المشهدی العالم العارف المتوفی 1257 نقل تلمیذه المولی نوروز علی البسطامی قطعه منه فی بعض مجامیعه.
نزیل أصفهان فی محله أحمدآباد و المتوفی بها 1099 کما أرخه النصرآبادی و أطرأه فی (نر 6- ص 157) و أورد رباعیه له و ترجمه فی (دجا- ص 332) و ذکر بعض تصانیفه. و ترجمه شیخنا النوری فی الفیض القدسی بملاحظه أنه أحد أصهار مولانا محمد تقی المجلسی. و ترجمه مفصلا سیدنا بحر العلوم فی الفوائد الرجالیه و نقل عنه فی نجوم السماء و فی الروضات و
أرخ وفاته فی الفیض القدسی فی أواخر الفصل الرابع بقوله یوم الجمعه قرب الزوال التاسع و العشرین من شهر رمضان 1098.
مر بعنوان دیوان الرضی. قال ابن شهرآشوب إنه فی أربع مجلدات.
ابن عبد الصمد الحارثی العاملی. مر بتخلصه بهائی. و ترجمه فی الأمل باسمه و قال: له شعر حسن کثیر بالعربیه و الفارسیه متفرقه و قد جمعه ولدی محمد رضا الحر فصار دیوانا لطیفا. ثم أورد بعضه.
ص: 983
الطوسی من شعراء الخریده کما ذکره فی نسمه السحر فیمن تشیع و شعر قال و له الرباعیه التی یکتبها الشیعه علی الفص الأسود و الأخری التی یکتبها علی الفص الأحمر. و الطوس معرب توز.
مر بعنوان دیوان ابن العمید.
ابن محمد الحسنی الکیسکی. ترجمه الشیخ منتجب الدین، قال هو وجه الساده فی ری و له نظم حسن و خطب لطیفه.
هو أبو نزار بن حماد ابن المبارک بن محمد بن حنان المخزومی الأرجی الشیبانی نقل فی مجلد إجازات البحار ص 15 عن مجموعه الجبعی نقلا منه عن خط الشهید محمد بن مکی أنه أدیب فاضل کان مشغولا بالجمع و التصنیف. له أشعار فی مدح الأئمه الاثنی عشر مع النبی.
ابن الحسین بن نور علی التستری أصلا الحلی مولدا (1243- 1322) و یعرف بالشیخ محمد الملا. ترجمه فی الحصون المنیعه مکررا، و نقل عنه الخاقانی فی الجزء الخامس من شعراء الحله و أورد ترجمته فی ص 209 إلی ص 237 ناقلا الکثیر من أشعاره و حاکیا ما سمعه شفاها صاحب الحصون عن ولده الفاضل الأدیب الشیخ قاسم الملا من أن شعر والده یبلغ إلی خمسین ألف بیت فی خمس مجلدات بعضها بخطه و بعضها بخط أولاده، لأنه بعد ذهاب بصره کان یملی شعره علیهم و هم یکتبوه و مر فی ص 30 کما مر له البدیعیه فی ج 3 ص 77.
هو ابن نجم الدین العاملی. قال فی الأمل فاضل صالح أدیب شاعر معاصر سکن مکه أقول: هو مؤلف تنبیه وسن العین المذکور فی ج 4 ص 449.
ابن السید محمد الموسوی الهندی النجفی. طبع له القصیده التأبینیه لوفاه السید ماجد فی 1367 فی ص 72 من ذکری السید ماجد المطبوع فی تلک السنه.
المعروف بالسید محمد زینی.
نسخه منه کانت فی مکتبه (السماوی).
ص: 984
هو ابن محمد بن أحمد بن سلیمان العاملی النباطی. قال فی الأمل کان فاضلا أدیبا شاعرا، قرأ علی أبیه و علی والدی و عمی الشیخ محمد الحر.
(1230- 1302) اثنان کبیر و صغیر ذکرهما فی قصصه.
أشرف الکتاب المتخلص بقا کما ذکر فی ص 138 الخطاط الأصفهانی نزیل طهران طبع له هاشمیه فی المدیح بطهران 1300.
و هو من قدماء الشعراء معاصر السلطان محمود الغزنوی. ترجم فی (مع 1- ص 501) و أورد شعره.
ابن محمد بن راضی بن حسین بن أحمد الشهیر بالعطار الحسنی الحسینی البغدادی النجفی المولد فی 1299 اشتغل بالعلم من أوائل عمره و له تصانیف و أراجیز، منها أرجوزات النحو و المنطق و الاعتکاف و أرجوزه فی سلسله النسب أولها:
محمد بن الصادق المنتسب
إلی محمد هو خیر أب
والده الراضی الشهیر الأوحد
نجل الحسین من أبوه أحمد
مر بعنوان دیوان السماوی.
و هو أبو بکر محمد بن العباس الخوارزمی الطبری عده ابن شهرآشوب فی (المعالم- 141) فی عداد الشعراء المتقین.
ابن عبد القادر المعروف ب حکیم زاده نظم اللمعه المحمدیه فی 1059 کما مر فی ج 3 ص 78.
ذکر فی آثار الشیعه ص 212 نقلا عن ریاض الجنه الفارسی أنه کان مقربا عند عباس میرزا نائب السلطنه و فی أواخر عمره صار حاکما فی تبریز و له دیوان حسن عند أولاده” محمد بن عبد الرزاق بیک”
ابن الحاج علی آل زین الدین البحرانی نزیل البصره المولود 1333 یقرب من ألفی بیت و قد باشر هو و أخوه الشیخ علی طبع
ص: 985
دلیل المتعبد تألیف السید علوی البحرانی، فی النجف فی 1370.
فی المراثی أورد بعض مراثیه الشیخ لطف الله بن علی الجد حفصی فی مجموعته بخطه فی 1201 الموجوده عند الشیخ محمد علی یعقوب فی النجف.
و هو الدیوان الکبیر الفارسی للمیرزا محمد بن عبد النبی بن عبد الصانع النیشابوری المعروف بالأخباری المقتول بالکاظمیه 1232 ترجمه فی روضات الجنات- ص 655 و ذکر تصانیفه و منها الدیوان الکبیر الفارسی و الدیوان العربی و مر فی ص 60
ابن کاظم بن جعفر بن الحسین بن الشیخ محمد الملقب بالطاهر بن الشیخ أحمد مؤلف آیات الأحکام الجزائری المتوفی بالنجف 21 رجب 1303 کان والده من التجار الفضلاء و کان الشیخ محمد أکبر ولده من زوجته الأولی تلمذ علی سیدنا الشیرازی سنین فی النجف، و لم یهاجر معه إلی سامراء و بقیه إخوته من أبیه، هم الشیخ عبد الکریم و الشیخ عبد اللطیف و الشیخ محمد الجواد و قد ذکر أخیرهم أن فی دیوانه مراسلاته مع السید محمد سعید الحبوبی و رأیت له الحاشیه علی السبیکه الذهبیه للسید محمد الهندی الذی توفی 29 شعبان 1323
ابن عبد الله بن حمد الله بن محمود حرز الدین النجفی الشهیر بالشیخ محمد حرز (1273- 1365) سماه وشی البرود یأتی فی الواو- من وشی الثوب نقشه بألوان و البرود جمع برده- رتب دیوانه علی ثمانیه و عشرین فصلا بعدد حروف القوافی و کلها مسوده لا بد من تهذیبه رأیته فی کتبه و وصفه کذلک أیضا فیما کتبه من فهرس تصانیفه فی 1348 مع نسبه المذکور
تلمیذ الشهید الثانی قال فی الأمل کان فاضلا صالحا أدیبا شاعرا، له رساله فی أحوال شیخه المذکور أحوال الشهید ثم أورد من شعره ما رثا به شیخه الشهید
العاملی ساکن کشمیر ترجمه معاصره الشیخ الحر و قال کان فاضلا عالما فقیها نحویا شاعرا صالحا معاصرا
ص: 986
و هو الخجندی قال الشیخ منتجب الدین فاضل عالم له نظم و نثر
ابن زین الدین علی بن شمال العاملی المشغری فی الأمل کان فاضلا فقیها صالحا شاعرا أدیبا، قرأ علیه الکفعمی کما رأیته بخطه فی 848 و هو جد الشیخ علی بن محمود العاملی المشغری الذی هو خال والد الشیخ الحر و یأتی عم الحر و عم والده أیضا
صاحب معالم العلماء المتوفی 588 ترجمه فی الأمل و قال التفریشی فی نقد الرجال إنه کان شاعرا بلیغا منشیا
قال فی الأمل إنه فاضل شاعر أدیب یروی عن أبیه المذکور فی ص 67 کتاب کشف الغمه و له منه إجازه
مر بعنوان دیوان الحرفوشی فی ص 234 و أورد جمله من شعره فی الأمل و فی السلافه- ص 315
ابن محمد بن الحسین الحر العاملی المشغری عم الشیخ الحر ترجمه فی الأمل و قال کان فاضلا عالما ماهرا محققا مدققا حافظا جامعا عابدا شاعرا منشیا أدیبا ثقه قرأت علیه جمله من کتب العربیه و الفقه و غیرهما توفی 1081 و ذکر تصانیفه- إلی قوله: و له دیوان شعر جید ما رأیت فیه شعرا ردیا و ترجمه فی السلافه أیضا و أورد بعض شعره ص 368
ابن یوسف بن محمد بن إبراهیم العاملی الشامی ترجمه تلمیذه السید علی خان فی السلافه- ص 323 و أثنی علیه ثناء بلیغا و أورد ما یقرب من ستمائه من شعره و وصفه فی الأمل بکونه أدیبا شاعرا فائقا علی أکثر معاصریه
ابن موسی بن الضحاک الشامی الإمام العالم الفقیه الأدیب کان من تلامیذ الشهید محمد بن علی قال تلمیذه الشیخ شمس الدین محمد الجبعی فی مجموعته التی نقل عنها فی مجلد إجازات البحار ص 44 إنه کان من العلماء
ص: 987
العقلاء و أولاد المشایخ الأجلاء و رفیق شیخه ابن مکی أول اشتغاله بالحله و کان للشیخ الإمام فخر الدین المطهر به خصوصیه و کان اشتغاله علی شیخه ابن مکی إلی حین مقتله و کان یعظمه جدا و یسیر إلیه و له مباحثات حسنه و أبیات و أشعار رائقه رقیقه مشهوره و توفی فی ثامن عشر شهر رمضان سنه إحدی و تسعین و سبعمائه و عبر عنه الجبعی بقوله توفی أبی رحمه الله و مراده الأستاد، لأنه الأب الروحی الأجل من الأب الجسمی
قال الشیخ الحر فی الأمل کان عالما فاضلا أدیبا ماهرا شاعرا محققا عارفا بفنون العربیه و الفقه إلی قوله: تولی قضاء المشهد الشریف بطوس
ابن الشیخ محمد علی بن الشیخ حیدر ابن الشیخ خلیفه الشروقی المجیراوی النجفی المتوفی بالسماوه فی 1333 و هی سنه دخول الإنگلیز إلی البصره و حمل إلی النجف و دفن فی المجاز الذی یخرج منه عن الباب الطوسی جمع ولده الفاضل الشیخ أسد شعره بعده من أماکن متفرقه، و قد بلغ المجموع قرب أربعمائه بیت
مر بعنوان دیوان فرید چالشتری فی ص 830
قال فی الأمل فاضل عالم جلیل القدر شاعر أدیب یروی عنه الشهید محمد بن مکی، إلی أن ذکر جمله من أشعاره
کان معاصرا للشیخ الحر قال فی الأمل فی طی أوصافه جامع للفنون شاعر أدیب منشی معاصر
ابن مال الله ابن معصوم الموسوی القطیفی الخطی الحائری المتوفی 1271 هو من تلامیذ السید عبد الله شبر و کتب رساله فی ترجمه أستاذه ذکر فی ج 4. رأیت دیوانه فی مکتبه (السماوی) کلما فیه قصائد فی المراثی مرتبه علی الحروف و کتب له بعض أصحابه مقدمه، أوله:
کربلاء فقت السماوات العلی
و سمی فخرک ما فوق الثری
ص: 988
و فیه تلمیع الرائیه للشریف الرضی و تخمیس النونیه لابن زیدون و تشطیر المقصوره لابن درید، و جعل جمیعها فی رثاء الحسین. و فیه قصیده طویله فی رثائه تضمن أسماء جمیع سور القرآن أولها:
أشجان فاتحه الأحداث أشجانی
وقوعها فجرت للعین عینان
أذکت حشی البهم من وحش و من بقر
فکیف آل النهی من آل عمران
و فیه مراثی أخر منها رثاء الشیخ أحمد الأحسائی و رثاء السید کاظم الرشتی و رثاء الشیخ موسی بن جعفر کاشف الغطاء و آخر مراثیه رثاء الشیخ محسن خنفر الذی توفی 1270.
مترجم مجالس النفائس الترکی تألیف المیر علی شیر المتوفی 906 بالفارسیه فی 927 و فرغ منه 929 کان من تلامیذ المولی جلال الدوانی کما فی قاموس الأعلام و توفی 966 کما فی کشف الظنون فی لفظ إیساغوجی و من شعر ما ذکره فی تاریخ فراغ الکتاب. مر بعنوان حکیم شاه فی ص 262. و فی ج 15: 44.
المتوفی 672 عن خمس و سبعین سنه. ترجمه فی الأمل و أورد بعض شعره العربی و من شعره الفارسی منظومه الاختیارات أوردها بعینها نجیب الدین الأصفهانی فی أصول الملحمه المطبوع 1306 مر بعنوان الخواجه نصیر فی ص 306.
ابن قاسم الحسینی العیناثی الجزینی ترجمه فی الأمل بقوله کان فاضلا عالما صالحا أدیبا شاعرا زاهدا و عد من تصانیفه کتاب المنظوم الفصیح و المنثور الصحیح ثم أورد نیفا و عشرین بیتا من شعره.
عم والد الشیخ الحر. ترجمه فی الأمل و ذکر من أوصافه أنه کان شاعرا منشیا أدیبا و له نظم تلخیص المفتاح قال و توفی 1080 ثم أورد جمله من شعره و کان تلمیذ البهائی.
ترجمه فی الأمل و ذکر أنه ابن عم الشهید، و کان من تلامیذ الشیخ ضیاء الدین علی بن الشهید الأول. و هو کان فاضلا جلیلا نبیلا شاعرا.
ص: 989
المعروف ب بدائعی بلخی کما مر فی ص 127 طبع له پندنامه أنوشیروان فی 200 بیت، مع مقدمه سعید النفیسی بطهران 1312 ش.
و أصله بالپهلویه، و ترجمته بالفارسیه منسوبه إلی ابن سینا و قد نظمه بدائعی هذا.
ترجمه فی الأمل و نقل عن نقد الرجال ترجمته- إلی قوله-: و له شعر جید، ثم أورد بعضه و ذکر کیفیه شهادته فی 786 و من شعره ما حکاه فی مجلد إجازات البحار ص 15 عن خط الشیخ محمد الجبعی نقلا عن خط الشهید و هو تتمیم شعر ابن الجوزی و مر فی ص 560.
من بغدادک بخوارزم. و منشی السلطان تکش.
ترجمه فی (لب 6) و هو صاحب التوسل إلی الترسل الذی طبعه أحمد بهمنیار فی 1315 ش.
و مر بعنوان لقبه بهاء الدین البغدادی فی ص 143 و مر فی ص 960 أخوه مجد الدین البغدادی.
و یقال له النصاریات و هو بلغه الحسکه العربیه المکسره الدراجه فی العراق الجنوبی و الوسطی و هو متداول یقرأ علی منابر القراء. و قد طبع فی النجف و الحق به بعض أشعار أخر لسائر الشعراء.
جمال الدین افتخار الملک، من ملازمی ملوک الجبال کما وصفه فی (لب 6) و قال إن له مجلس آرای شهابی صغیر الحجم عظیم الفائده.
هو الشیخ أبو القاسم الأندلسی. ترجمه فی الأمل و قال له دیوان شعر حسن و شعر کثیر فی مدح الأمیر و عده ابن شهرآشوب فی المعالم من شعراء أهل البیت مر فی ص 33.
ابن علی بن کنبار البلادی البحرانی تلمیذ الشیخ سلیمان بن عبد الله الماحوزی مر فی ص 28 بعنوان ابن کمبار. و أورد الشیخ لطف الله الجد حفصی بعض مراثیه فی مجموعته التی کتبها لنفسه بخطه الجید فی 1201 و الموجوده عند الیعقوبی فی النجف. و قد ذکره فی کشف الحجب أیضا.
الخطی المولد البحرانی المسکن. ترجمه معاصره
ص: 990
الشیخ الحر فی الأمل و قال ماهر فی أکثر العلوم من الفقه و الکلام و الریاضی أدیب شاعر.
راجع دیوان محمد بن عبد النبی النیشابوری.
مر فی ص 63.
کان من الأطباء الشعراء فی القرن الحادی عشر أدرکه المیرزا صائب فی أردبیل و کتب عنه فی بیاضه أربعه عشر بیتا.
ذکرها فی (دجا- ص 328).
ابن مصطفی علی خان الهندی. ولد 1198 و جلس للقضاء مکان والده فی 1244 و له تصانیف و أشعار. ترجمه فی (نتایج- ص 240).
ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 78) و یأتی بتخلصه مشربی.
هو أخ الحاج میرزا یحیی المستوفی فی عصر السلطان فتح علی شاه ترجمه معاصره و مصاحبه رضا قلی هدایت فی (مع 2:
ص 451) و أورد شعره:
نمی دانم ز منع گریه مقصد چیست ناصح را
دل از من، دیده از من، أشک از من، آستین از من
ملک الشعراء. توفی فی 1192. طبع له مودت نامه نظما باهتمام محرم حسین محوی اللکهنوی فی مدراس 1944 م. فی 408 ص. مع مقدمه إنگلیزیه، و زبده الأفکار فی 1951 م.
المولد و الشیرازی المقر و المدفن المتخلص عارف مر فی ص 665 و هو غیر المولی شاه محمد الدارابجردی المذکور فی ص 497 فإنه استشهد فی الهند و تخلصه شاه کما مر.
المتخلص سخن کما مر فی ص 434 قال فی نتایج- ص 353) إنه توفی 1216.
ص: 991
راجع دیوان إقبال لاهوری فی ص 86.
ترجمه فی (مجن 1 ص 14 و 189) و ذکر حسن طبعه و بلوغه رتبه قاضی القضاه بخراسان و أورد شعره المشهور فی هراه و قال توفی بالطاعون فی شوال 838 و دفن بمقابر الإمامی فی گازرگاه و فی نسخه لقبه فردی.
کما فی (نتایج- ص 82) مر بعنوان أمین ص 105.
راجع دلسوز تبریزی فی ص 328.
المذکور فی ص 342 بتخلصه ذوقی کاشانی. قال فی (نتایج- ص 258) إنه توفی 949.
ترجمه و أورد شعره فی همیشه بهار.
ابن السید أبی الحسن موسی الحسینی العاملی أبی طائفه الأمین بالشام و الجد الأعلی للسید محسن بن عبد الکریم بن علی بن محمد الأمین. ترجمه سیدنا الحسن فی تکمله الأمل و ذکر أن دیوانه کبیر. و مر السید محسن فی ص 104.
و هو الشیخ محمد بن عبد الله البوشهری المتوفی 1322 طبع له حسن نامه فی 1308 فی بمبئی.
کان طبیبا شاعرا. ترجمه و أورد شعره فی (خص 8- ص 268).
هو ابن کلانتر قصبه تومی بهمدان. ترجمه و أورد شعره فی (خص 8- ص 300).
من جند سلطان حمزه میرزا ابن الشاه طهماسب. کان ینظم بالترکیه و الفارسیه و یکتب شعره و ینقش بماء الذهب و اللاجورد ترجمه الصادقی فی (خص 7- ص 126) بعنوان میر محمد ایوأوغلی، و عنه فی (دجا- ص 329) کما مر.
ص: 992
من شعراء مدراس و أصله من بیجاپور ولد 1158 و توفی 1220 أورد شعره و ترجمته فی (نتایج- ص 93).
هو ابن زین العابدین منشی مظفر الدین شاه ولد 1279 ش. و قتل رمیا بالرصاص فی 1311 ش. نشر ثلاثه جرائد مکافات و انقلاب سرخ و صیحه و فیها أشعار کثیره له. کان لقبه جعفری ثم بدله إلی إیران بان. ترجمه فی تاریخ جرائد و مجلات ایران.
هاجر إلی هرات لتکمیل المعارف و صار محبوب القلوب و صار ماهرا فی المعمی و کتب رساله فیه. قال فی (مجن 3- ص 60 و 234) إنه المربی لمولانا کامی الأوبهی من صغره. و ترجم فی بابرنامه کما نقل عنه براون فی 3: 52 و مر فی ص 127.
ابن إسکندر پاشا. ترجمه الصادقی فی (خص 3- ص 33) و قال ما رأیت فی جمیع البلاد مثله فی الحب للإیرانیین و لا نظیره، و ذکر قدرته التامه فی العربی و الفارسی و الترکی و أورد مطلع قصیدته فی أربعین بیتا بقافیه کربلاء التی أنشأها فی بعض لیالی عاشوراء حین مشیه مع الصادقی إلی زیاره سید الشهداء، و کان یملیها إلی بعض ملازمیه و یرتبها فی الصباح. و المطلع:
آمد بجوش خون شهیدان کربلاء
گلها شکفت باز ببستان کربلاء
و هو أبو سعید ملازم المیر علی و مصاحبه. مر فی ص 160 و ترجمه فی (مجن 4- ص 89 و 264) و ذکر أنه استخرج اسم علی من قول الخواجه حافظ الشیرازی: [
ألا یا أیها الساقی ...
المدفون فی خیابان هرات، خلیفه الشیخ زین الدین الخوافی له تخمیس البرده و شرح منازل السائرین للخواجه عبد الله الأنصاری. ترجمه فی (مجن 2- ص 27 و 202) و ذکر شعره الفارسی و قال فی کشف الظنون إنه توفی 900 و إنه ابن صافی.
من المعاصرین. طبع له پروانه و شمع منظومه فارسیه فی 1310 ش. فی 32 ص.
ص: 993
ترجمه فی (دجا- ص 329) نقلا عن صبح گلشن و أورد شعره.
الموصوف بالعالم الأدیب الفاضل، فی أول تقریظه ل فرهنگ خداپرستی المطبوع 1281 لمحرم یزدی، فی اثنی عشر بیتا من الشعر العربی الذی یشبه الهائیه الأزریه.
کان شیخ الإسلام بشیراز و شیخ الطریقه أیضا، و مریدیه یکتبون دیوانه بخط جید و تذهیب لطیف یرغب فی مطالعته النفوس.
و کان مصاحبا مع مولانا الجامی فی سفر الحج و توفی بعد المراجعه و دفن فی جوار إبراهیم الأدهم. کذا ترجمه فی (بهش 2- ص 401) بتخلصه جمالی.
له نصاب أصول متری منظومه فارسیه فی تطبیق المقاییس القدیمه مع الأوزان المتریه الجدیده. طبع بطهران 1315 ش.
فی 42 ص.
و هو السلطان الخلجی الهندی. ترجمه فی (مع 1- ص 55) و أورد شعره.
راجع دیوان پردل
اسمه مشکاه الأنوار.
ابن الحاج طالب آل صفا العاملی المتوفی 1364 ذکره فی مقاله فی مجله العرفان.
و هو أخ عبد الرحمن الجامی و کان شاعرا موسیقارا أورد شعره فی (مجن 1- ص 23 و 197) و قد رثاه الجامی بقصیده.
المتخلص قدسی مر بتخلصه.
ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 49) و ذکر أنه بعد إکمال تحصیلاته فی العراق، هاجر إلی إیران و نزل فی کاشان مشتغلا بالتدریس و الإفاده للناس إلی أن توفی بها 945 و کان ینظم الشعر و لا سیما المناقب و ذکر شعره.
ص: 994
مر بعنوان شعله.
هو ابن محمد علی کوکلتاش الذی کان حاکم مشهد خراسان أورد شعره فی (مجن 5- ص 112 و 284).
هو السید محمد الهاشمی ابن السید جمال الدین الگلپایگانی المولود بالنجف 1332 مؤلف کتاب الأدب الجدید المطبوع 1357 الذی جمع فیها ست و عشرون ترجمه للشعراء المعاصرین و شعرهم، و فی آخرهم ترجمه نفسه. و ترجم هو فی عصور الأدب- ص 165.
مر بعنوان حافظ شیرازی.
کما فی (نتایج- ص 178) مر محمد بن حسام.
مر بعنوان زلالی و حسن ...
مر بعنوان حسین قزوینی.
المتوفی 1043. جمعه الشیخ محمد رضا شمس الدین و فیه الغدیریه.
و هو الحاج محمد حسین بن محمد علی المتوفی بالحائر 1315 له نون و دوغ فی قبال نان و حلوا طبع ببغداد فی 56 ص.
و خوان نعمت أیضا مطبوع.
له روح و پروانه و قهرمان استالین گراد مطبوعان. و مر بتخلصه شهریار.
. له مختارنامه نظمه فی 1305 فی قصص المختار بن أبی عبیده الثقفی و توجد نسخته فی المکتبه (الملیه) کتبت 1309 برقم 182 ف.
و هو الشیخ شمس الدین أبو المعالی محمد بن سدید الدین علی بن شهاب الدین أحمد بن نعمه الله بن خاتون العاملی العیناثی تلمیذ الشیخ البهائی و مترجم أربعینه الذی فصلناه فی ج 4 ص 76 و ذکرنا حیاته إلی 1055 لکن رأیت بعد ذلک نسخه من ترجمه الأربعین أهداها المؤلف إلی الأمیر روح الله
ص: 995
فی 1056 فیظهر وفاته بعد التاریخ و قد ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 159) و ذکر وفاته فی دکن و وصیته إلی الرجل الصالح الموسوم بمیرزا أسد و المتخلص عریان فحمل هو أثاثه إلی إیران و سلمها إلی ورثته بشهاده جمع أنا واحد منهم، و أورد شعره الفارسی فی (تش- ص 186).
کما فی (تش- ص 168) مر بعنوان خاله فی ص 285
جاء شعره فی (پژمان- ص 98 و 553) بعنوان محمد ترکستانی و مر خجندی
ترجمه فی (مجن 4- ص 280 و ص 106) و ذکر أنه أخذ الطریقه من المولی محمد التبادکانی المذکور فی ص 993 کان صائم الدهر و حج ماشیا و ذکر شعره و مر درویش محمد خراسانی
و هو المیرزا محمد بن المیر یوسف المذکور فی ص 300
ذکر فی (نتایج- ص 223) و مر فی ص 301
مر بعنوان عاجز سرابی
الخطاط فی خراسان ترجمه فی (مجتس 6- ص 148) و أورد شعره
المذکور بعنوان شاه دارابجردی ص 497 ترجم فی صبح گلشن و ذکر أنه من العلماء و نزل إلی بلاد الهند و استشهد فیها و کان یتخلص فی شعره شاه و ذکره النصرآبادی فی (نر 6- ص 186) بعنوان ملا شاه محمد الدارابی و ذکر أنه کان سنین فی طلب العلم و هاجر إلی بلاد الهند قبل سنین و کان یرسل منها إلی جیرانه و غیرهم من سائر الناس و الفقراء أموالا کثیره حتی رجع من الهند هذه السنه (و تألیف التذکره حدود 1083) و هو یصل بره و إحسانه إلیهم کما کان فی الهند و هو مشغول بتألیف تذکره الشعراء و له اطلاع بالعلوم و ذکر بعض شعره، و لم یذکر بقیه أحواله و کأنه رجع أیضا إلی الهند و استشهد فیها بعد التاریخ کما فی صبح گلشن فهو مقدم قلیلا علی المولی شاه محمد الإصطهباناتی
ص: 996
المولد و الشیرازی المقر و المدفن، الذی کان من العلماء الأجلاء بشهاده تلامیذه و تصانیفه و توفی بشیراز حدود نیف و 1130 و تخلصه عارف کما مر فی العین
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 2 و 15- ص 42 و 534) و أطرأه و ذکر أنه فی خدمه الشاه عباس الثانی و أورد بعض أشعاره
له منظومه ضیاء العین فی مراثی الحسین نسخه منه فی 101 ص کتبت فی 1266 عند (فخر الدین النصیری)
کان من مشهد خراسان ترجمه و أورد شعره فی (مطلع 2: 443) و مر رضا و رضائی المشهدیان
له منظومه غزوه خیبر ینقل عنه فی مقدمه وقایع الصفین الذی هو الجزء الثالث من کتاب نظم المجالس لمحمد محسن عاصی رشتی المذکور فی ص 673 و یأتی بعنوان دیوان محمد محسن عاصی
مر فی ص 395
طبع دیوانه باسم جزیره فی 1334 ش فی طهران فی 230 ص
و هو الوزیر محمد بن عبد الملک الزیات نسخه منه علیها تملک بتاریخ 454 موجوده عند (فخر الدین النصیری- 253)
اشتغل بتحصیل العلوم و لما ترقی أمره تقرب عند محمد شاه المعروف بخواجه المقتول 1211 و دفن فی النجف و ألف باسمه تاریخا بنحو جدید سماه تاریخ محمدی و قد ینظم الشعر ترجمه فی (مع 2- ص 451) و أورد شعره
و هو من کسکن من محال سبزوار ترجمه و أورد غزله فی (تش- ص 80)
ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 333)
ص: 997
المذکور فی ص 517 قال (تس- 74) إنه کان بیده أمور عمده الملک الشاه نعمه الله و وصفه بقوله حقایق پناه الظاهر فی کونه حیا فی زمن تألیفه و من قرابته لشرف الدین یظهر أن الشرفی بالفاء نسبه إلیه و القاف الواقع فی الطبع غلط و کذا وقع الغلط فی (خص 3- ص 59) للصادقی المؤلف 1016 ذکره بعنوان مولانا محمد شرقی و ذکر تخلصه نیازی و إنه کان راتقا فاتقا لأمور الشاه نعمه الله باقی جنت مکان فیظهر أن تخلص الشاه نعمه الله هذا باقی و إنه توفی قبل تألیف الصادقی و کان حیا زمن تألیف سام میرزا و فاتنا أن نذکر باقی هذا فی محله و انما ذکرنا فی ص 124 المیر عبد الباقی الشهید 920 و ما فی بعض نسخ مجمع الخواص محمود شرفی بدل محمد فمن غلط النسخه لأن سام میرزا سابق علیه و قد ترجمه بعنوان محمد
کان کثیر الاشتغال بالشعر و کان من أولاد الوزراء کما ترجمه معاصره فی (لط 1- ص 17) و فی بعض نسخه محمد علی بدل محمد أقول لا یوجد من الأسماء المرکبه قبل القرن التاسع الا قلیلا لکن فیه و ما بعده کثیر فلعل هذا منه ثم إنه ذکر شعرا واحدا له
قال معاصره فی (مجن 4 ص 99 و 276) إنه نشا بهرات و أورد شعره
و هو شمس الدین محمد ابن المیرزا محمد رضا الشهرستانی ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- ص 99) و ذکر أنه من أحفاد المیرزا عنایه الله و سبط المیرزا رفیع الدین الصدر و أورد بعض أشعاره
کان من ساداتها و سکن أصفهان و لازم الحزین فترجمه فی تذکرته ص 125 و قال کان ماهرا فی السیاق خطاطا و مات قیل ثلاثین سنه
راجع دیوان محمد طالب
له بستان السعاده طبع بطهران فی 1317 و مر بعنوان روشن فی ص 390 و ج 3 ص 106
و هو ابن الحاج حسین علی ولد
ص: 998
بها فی 1282 ش أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 423
قال فی (سرخوش- ص 68) إن له ساقی نامه و مر بعنوان صادق هندی فی ص 581 و کذا فی همیشه بهار
و اسمه السید محمد صالح الحسنی النعمهاللهی الملقب حیران علی شاه و صارم السلطنه طبع دیوان غزله باسم کنز العرفان فی 107 ص فی 1324 ش بطهران
و هو تقی الدین محمد بن جمال الدین الصدر المتوفی فی سفر الحج فی قدس الخلیل فی 944 ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 23).
مر بتخلصه آزاد کما ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 269).
و هو المولی محمد بن عبد الله الملقب بالصوفی و المتخلص محمد کما یظهر من دیوانه الموجود فی بانکی پور فی (53 ورقه) فی ألفی بیت. و کذا فی (مع- ج 2- ص 38) ولد بآمل مازندران، و سافر إلی شیراز ثم سافر إلی الحج و بقی فی مکه خمس عشر سنه کل سنه یزور مدینه ثم ساح البلاد الکثیره فی الغرب و جاء إلی هند مع أبی حیان الطبیب و المولی حسن علی الیزدی فی عهد أکبر شاه حتی سکن گجرات و قال فیه:
مرا گجرات از آن گشته است مسکن
که از مازندرانم یادگار است
و زار الخواجه معین الدین القطب و عبد النبی فخر الزمانی فی أجمیر ثم رجع إلی گجرات فی 1024. کان زاهدا تارکا للدنیا. و کان یتهم بالإلحاد کما یظهر من تقی الدین الکاشانی.
ترجمه فی میخانه- ص 345 و هدیه العارفین 2: 275 و (تش- ص 180) و (حسینی- ص 187) و کشف الظنون و له بتخانه و هو منتخب من أشعار القدماء فی ستین ألف بیت و ساقی نامه فی 218 بیت و دیوانه یشتمل علی ألف بیت شعر و لکن شعره یزید علی أربعه آلاف بیت و مات 1035 [- مجردانه یکی شد بحق محمد صوفی ] و قال فی صحف إبراهیم و مجمع الفصحاء مات 1038 و فی (خوش گو) 1032.
ص: 999
کان من طلبه العلم و ماهرا فی الشطرنج و المعمی کما فی (مجن 3- ص 75 و 250) و فی بعض النسخ جاء اسمه محمد صاحب.
کما فی (نتایج- ص 50) مر بعنوان آشنا.
کما فی (سرخوش- ص 72) و لعله طاهر طالقانی المذکور فی ص 642.
کان یتخلص ادیبی أورد شعره فی نامه فرهنگیان لعبرت.
کان من علماء سمرقند و مصاحب ألغ بیک و أخیرا نفاه إلی هراه و بها توفی. ترجمه و أورد شعره فی (مجن 1 ص 15 و 190).
مر بعنوان عباس فی ص 679. و طبع له گوهرشاد مع آب زلال و صحن چمن.
کان مخبطا و له داعیه السلطنه فأخرجه السلطان إلی سیستان و بها توفی. ترجمه فی (مجن 2- ص 28 و 203) نظم لنفسه شاهنامه و أورد هناک بیتا منه.
مر فی ص 274 أطرأه فی (بهش 1 ص 354) و قبره عند قبر أستاذه المولی عبد الصمد المنجم التبریزی الچرندابی. و له قصائد فی مدح أستاذه.
مر فی ص 724 و له خیر الوسائل أو شرح گلشن راز طبع فی مشهد خراسان باهتمام محمود جم المنتسب إلی محمود شبستری.
و هو الدکتور محمد علی إسلامی. طبع له منظومات چشمه و گناه فی 1335 ش. و غیرها بطهران.
و هو ابن محمد حسین القمی. طبع له نهج البلاغه منظوم فی ست مجلدات و خزائن المراثی أو شورهای فروزان فی 1358 و دریای نور فی 1367.
ص: 1000
المذکور فی ص 235. ترجمه فی (نتایج- ص 198) و طبع کلیاته فی 1293 و 1893 م.
مر بعنوان دولت فی ص 331.
ولد بأصفهان فی 1328 و نشا بها و صار نقاشا. ثم تعلم العربیه و انتقل إلی طهران و کان یدرس المطول بمدرسه المروی و مات 1372 و دفن بقم. أورد شعره العربی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 424.
المذکور فی ص 443. طبع له شمس المناقب فی 1300 مع مقدمه حسین قلی و تقریظ عنقا الطالقانی المذکور فی ص 774.
العاملی ابن یوسف الحنوی المتوفی 1301 حکاه أحمد رضا فی مجله العرفان العدد 8 من المجلد 2.
راجع محمد هندی.
راجع متقی رازی فی ص 957.
الخراسانی ینسب نفسه إلی الفردوسی الطوسی. سافر مع نادر شاه إلی الهند و رجع. ذکره گلستانه فی مجمل التواریخ و ذکر له نادر شاه نامه أو شاهنامه نادری و مهدی خان فی جهان گشا و محمد کاظم فی عالم آرای نادری و طبع الشاهنامه أحمد سهیلی الخوانساری عن نسختی (ملک 916) و (حسین النخجوانی) و جعل له مقدمه فی أحواله، طبعه فی طهران 1339 ش. فی 241 ص.
مر فی ص 775 و ترجمه فی (مع 1 ص 502) استفاد آرزو من تذکرته لباب الألباب کما ذکره فی مقدمه خزانه عامره و لکنه لم یترجمه فیه، مع أنه أخذ الصله جزاء شعره فی مدیح شاه کبود جامه الأسترآبادی.
و اسمه السید محمد بن ناصر، أخ السید حسن الغزنوی. ترجمه فی (مع 1- ص 510) و أورد قرب ثلاثین بیتا من شعره.
البواناتی من محال فارس و تخلصه گویا. مر فی ص 937.
هو من دهمل من محال فارس و ابن الحاج
ص: 1001
ملک حسین. کان هو و أبوه من أهل العلم و الصلاح. ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 202) و أورد شعره.
. کان بیاع الفوطه، و له طبع حسن.
ترجمه فی (مجتس 6- ص 151) و أورد مطلع غزله.
اسمه أبو نصر جعفر بن إسحاق من أهل واش. حکی ترجمته فی (مع 1- ص 541) عن کتاب تذکره محمد العوفی و أورد له قرب عشرین بیتا.
مر بعنوان محمد إمامی.
هو ابن حسین بیگ. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 2- ص 22) و ذکر أنه کان من المقربین عند السلطان و علا قدره حتی صار صدرا له بعد وفاه النواب خلیفه سلطان، و الحال هو فی إیاله أسترآباد و سمنان و غیرهما. ثم ذکر عده من أبیاته.
المذکور فی ص 262 و هو الحکیم الشاه محمد بن مبارک القزوینی المتوفی 966 کما أرخه کشف الظنون ج 1 ص 175 و قد ترجمه فی الشقائق النعمانیه فی هامش ص 371 و أورد جمله من تصانیفه، و لم یذکر ترجمته لکتاب مجالس النفائس لکن فی کشف الظنون ج 2 ص 378 عند ذکر مجالس النفائس تألیف الأمیر علی شیر، قال: ترجمه شاه محمد بن مبارک القزوینی الحکیم بالترکیه و هو اشتباه منه فإن أصل المجالس ترکی، و هو ترجمه بالفارسیه و فرغ من الترجمه 929 و أدرج فیه بعض ما نظمه من الشعر، منها ما ذکره فی (قز مج 3- ص 251) من تتبعه لمطلع ملا زیرک بأمر السلطان سلیم فی 924 و منها ما نظمه فی تاریخ فراغه بتاریخ 929:
به سالی که باشد حسابش
به گوش ملائک نهم عقد گوهر
فی المراثی لسید الشهداء. رأیت بعضه المنقول فی بعض المجامیع.
الطهرانی المتخلص بسلیم کما مر، و الهندی المتخلص آصف مر
ص: 1002
أیضا. و ترجم فی (نتایج- ص 49).
ترجمه معاصره فی (مع 2- ص 452) و قال إنه نسب إلی نفسه غزل یک و دو [
خال به کنج لب یکی
، طره مشک فام دو ...
] أقول: ذکرنا فی ص 96 إن ناظم هذا الغزل أم هانی الیزدیه کما ذکر آیتی فی (تش یز: ص 275).
و هو الشاعر بالفارسیه و الترکیه. ترجمه فی (مجتس 6- ص 167) و أورد شعره الفارسی.
و هو مؤلف أخلاق شاهی المذکور فی ج 11 ص 44.
طبع له مثنوی می و رنگ بکانپور. و مر فی ص 883 بعنوان قطب الدین.
کان کتاب دار للسلطان بابر شاه ترجمه فی (مجتس 6- ص 167) و أورد مطلع غزله.
ترجمه فی (بهش 2- ص 381) و قال إنه من التجار و أورد شعره.
راجع کریم خان فی ص 909. و عنایتی کرمانی فی ص 772.
کان من الشجعان بها. ترجمه الصادقی فی (خص 6- ص 81) و أورد مطلعین من شعره. و قطعه فی قتل الخواجه أحمد الجامی و المیر حسین التبادکانی، بسؤال عن القاضی فی جام.
کان نزیل أصفهان و توفی بها 1083 ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 170) و قال إنه من فحول الفضلاء و أورد رباعیه له.
مر بعنوان رحمت الأصفهانی فی ص 356.
المذکور بتخلصه حاجی فی ص 219. ترجمه الحزین فی تذکرته ص 60.
هو ابن یحیی بن علی الگیلانی. راجع محمد نوربخشی.
ص: 1003
ترجمه کذلک فی (مجن 2 ص 46 و 219) و فی بعض نسخها أحمد بدل محمد. و قال إنه یمیل کثیرا إلی المعمی، و أورد إحدی معمیاته. و مر فی ص 966. هذا و قد یذکر مجلدی و یراد مخلدی الآتی.
المتخلص عاصی و هو ابن محمد رفیع الرشتی. ذکرناه فی ص 6731 و رأیت له عند (فخر الدین) غزوه خیبر نظما.
أوله:
الهی بگویم مرا باک نیست
تو دانی مرا فهم و ادراک نیست
و کتاب وقایع الصفین الذی هو الجزء الثالث من کتابه نظم المجالس و فی أوله ذکر فهرسا مختصرا لمؤلفاته و أحال التفصیل إلی مقدمه کتابه الآخر روضه حسینیه.
و هذا ما ذکره من الأسماء: درج الدرائج و رضوان الآمال و بروق اللوامع و وسیله المراد و إیقاظات و کشائف الأسرار و ینابیع الدر و کشف الحجب و بحر الحکم و مرجع الضمائر فی مجلدین، و مجمع المعانی و أنیس الصالحین و مجمع الأذکار و أربعین و ریاض الأرواض و روض الریاض و خلاصه الخلاصه و جنات عدن و کشف المقال و درر الأقوال و تحفه الأخیار و بستان الجعفریه و تبیان الأصول و بحر المصائب و قواعد و فوائد و مفاتیح النجاه و رسائل الرسائل و دره مضیئه و قوانین المصائب و نظم المجالس فی عده مجلدات و بدیهیات و بحر المآرب و ذریعه الوداد و قبله الآفاق و نسج النسوج و وریقات الأنیقات و تحفه الأیادی و بحر الآمال و کنز الأحباب و جنه الأمان و بحر الإمکان و مراجع الضمائر و سفینه النجاه و إجابه المحب و ملتمس المحبوب و سبیل السبل و روضه حسینیه ذکر فی مقدمته فهرسا مفصلا عن کتبه و جامع المسائل و هدیه الإخوان و متروک الأنظار و عوالم العوالم و ضیاء الذاکرین و جامع المصائب فی مجلدین و لوائح الطرائح و منهاج الدین فی أصول الدین و کنز الأحزان و مرآه الشریعه فی أحکام الشریعه و أنیس العباد و مرآه المسائل.(1)
ص: 1004
الشهیر بحسن الصوره و حسن الخط و التذهیب و حسن الشعر. ترجمه فی (بهش 2- ص 400) و أورد شعره. قال إنه توفی هو فی شبابه و أبوه و أخوه الذی هو مثله فی إسلامبول بمرض الطاعون فیما بین عشره أیام.
له المعمی باسم جلیل فی رباعیه ذکرها النصرآبادی فی (نر 15- ص 544) و لعله الشاب المتوفی بالطاعون المذکور قبل هذا.
کان نزیل أصفهان. ترجمه النصرآبادی فی (نر 8- ص 210) و ذکر أن والده الشیخ محمد علی کان صوفیا و جعل ولده نائبا له و توفی، و أورد شعر ولده المیر محمد المشهدی.
فی مراثی الحسین رأیت المنقول منه فی بعض المجامیع.
هروی دفن بها. ترجمه فی (مجن 2- ص 34 و 207) و ذکر أنه لم یجمع تصانیف الأمیر خسرو و أشعاره و رسائله أحد مثله و کان مشهورا فی المعمی، و یقال له پیر معمایی و أورد له معما باسم یوسف.
ترجمه و أورد شعره فی (مجن 2- ص 37 و 211) و قال کان صدرا فی زمان بابر میرزا و سافر مع کیجیک میرزا إلی الحج و وصفه بأنه رجل لطیف ظریف سنی المذهب مؤدب، خدم السلاطین و اتخذه السلطان میرزا بابر صدرا و بعده أیضا کان محترما عند السلاطین. و حین کان فی شیراز بنی قبه علی مرقد الخواجه حافظ الشیرازی، و أضاف المیرزا بابر هناک فکتب بعض الظرفاء شعرا علی حائط القبه رآه المیرزا بابر. ثم أورد معماه باسم درویش.
و هو الطبیب الماهر الشاعر و له ذوق فی المعمی و قد بدل تعریف المعمی. ترجمه فی (مجن 4- ص 99 و 276) و أورد شعره. و فی نسخه سماه أمینی.
هو من سادات النجف. سافر إلی الهند و سجن بقلعه گوالیر ثم أفرج عنه و جاء إلی إیران. أورد شعره فی (طبق 2: 496) و (تش- ص 168).
ص: 1005
و هو ابن المیرزا أسد. و جده کان ابن خال النصرآبادی کما ذکره فی (نر 12- ص 455) و أورد نیفا و عشره من شعره.
مر فی ص 646 بتخلصه طرب بن هما. و طبع له مثنوی پیر و جوان مکررا.
معاصر پهلوان محمد. ترجمه فی (مجن 2 ص 220 و ص 46) و ذکر أنه استکمل فی نظم المعمیات و توفی و دفن بگازرگاه. و جمعت له معمیات بعد وفاته.
کان من المتعینین فی هرات، ذو الید فی فنون الشعر کما ترجمه فی (مجتس 6- ص 154).
ترجمه معاصره النصرآبادی و ذکر أنه من أعاظم سادات سبزوار و لنقیب تخلصه فی شعره ثم أورد عده من أشعاره
یأتی بتخلصه نوربخش
ابن یحیی بن علی اللاهیجی المتخلص بأسیری المذکور فی ص 76 کان مجازا من النوربخش و له شرح گلشن راز المسمی مفاتیح الإعجاز و قبره مشهور فی شیراز و صرح بدیوانه فی (مع 2- 30) فی ترجمه الشبستری توجد کلیات دیوانه و معه عشره رسائل کتابتها 883 عند (فخر الدین النصیری) و لیس هو اللاهیجی المذکور فی ص 940
و هو ظهیر الدین من أجله ساداتها و نزل أصفهان فی ملازمه وقایع نویس کذا ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 4- ص 92) و أورد شعره
ابن عبد الرحیم النهاوندی المذکور فی محله ولد فی النجف عام توجه والده إلی إیران 1291 و بعد ثلاث سنین جاءت به والدته إلی طهران وقت نزول والده بها، فتربی عنده إلی أن توفی والده، فاشتغل علی المدرسین بها فی مدرسه الخان المروی التی کان والده مدرسا بها و هاجر إلی العراق فی نیف و عشرین و ثلاثمائه و حضر أبحاث شیخنا الخراسانی و غیره، و عاد إلی إیران بعد وفاه
ص: 1006
أخیه العالم الشیخ محمد حسن نزیل المشهد الرضوی حدود 1329 فنزل هو إلی المشهد فی مقام أخیه إلی أن حج حدود 1360 و زار العراق و رجع إلی المشهد إلی أن توفی بها خامس جمادی الأولی 1371 و طبع من تصانیفه تفسیره الملمع الموسوم نفحات الرحمن فی ثلاث مجلدات و له ضیاء الابصار فی مباحث الخیار و سراج النهج فی مسائل العمره و الحج، و دیوان شعره و قد استکتبت منه قصیدته المستزاد فی رثاء الحسین الشهید
معاصر الصفویه ترجمه فی (مع 2- ص 39) و أورد رباعیه فی الهجاء
وزیر وظائف فی عصر ناصر الدین شاه طبع من شعره العربی ما قرظ به فرهنگ خداپرستی فی 1281 فی ثمانیه عشر بیتا و هی قصیده میمیه نظیر قصیده البرده، تدل علی طول باع ناظمها فی الأدب العربی و من أبیات القصیده قوله فی بیتین مفصولتین:
فتی تفرد فی جمع العلی و غدا
بالرفع مثل المنادی المفرد العلم
یا خیر من فی الوری شاعت فضائله
حتی غدا بالعلی نارا علی علم
ترجم فی (مجن 1 ص 23 و 197) و ذکر أنه کان أنیس مولانا عبد الرحمن الجامی و أورد رباعیته و ذکر أن قبره فی صفه مولانا سعد الدین الکاشغری و کان موسیقارا ماهرا
و اسمه محمد علی و یتخلص محمد نظم خیابان گلشن و جمع فیه اللغات الفارسیه علی ترتیب الحروف الهجائیه و ترجمها بالفارسیه و فرغ منه فی 19 رمضان 1282 و طبعه فی 1878 م بنولکشور فی 71 ص
من الأکراد ترجمه معاصره فی (خص 1- 20) و أطری شجاعته و أورد شعره
ترجمه عبرت فی نامه فرهنگیان و أورد شعره بتخلص طغرا
هو ابن المیر أحمد میر آخور
ص: 1007
کان ملازم محمد زمان أورد شعره فی (مجتس 8- ص 172) و فی (مجتس 2 ص 137) قال إن تخلصه خلقی و لعله خلطه مع خلقی هروی المذکور فی ص 300
طبع له منظومه پیراهن یوسفی بلکهنو
و هو محمود بن الحسن بن یعقوب بن نصره بن الحسن الحسینی الآملی محتدا و الشیرازی مولدا و الشافعی مذهبا کتب بخطه إجازه فی ص 17- 19 من مشیخه کنز السالکین المذکوره فی 8: 187 لصاحب المشیخه أن یروی عنه رسائله و أشعاره و تاریخ الإجازه 8 شوال 868 و المشیخه الآن موجوده بجامعه طهران کما فی فهرسها 9: 780
راجع محمود شهر کردی، و نقاش أصفهانی و حفظی و فدائی طهرانی و محمود ستوده
و هو ابن عباس شیدا المذکور فی ص 565 ولد 1323 و طبع بعض شعره فی مجله دانشکده لوالده و أورد بعضها فی شعرای معاصر أصفهان- ص 426 و دانش نامه لألفت
و هو ابن عبد الوهاب تبریزچی ولد محمود بأصفهان فی 1310 طبع له گنج سعادت بطهران 1331 ش فی 39 ص و ترجم فی شعرای معاصر أصفهان- ص 427
هو ابن الخواجه شمس الدین محمد ألب تکچی و من أقرباء الخواجه منصور ألب تکچی الجرجانی کان ماهرا فی النجوم أورد شعره فی (مجن 3- ص 85 و 259)
قال فی (لت 7) إنه من شعراء علاء الدوله بنیشابور و باسمه نظم ده نامه و ذهب إلی خراسان و تقرب عند السلطان محمد البدخشی، ثم عند السلطان أبو سعید و جمع مالا کثیرا و وصف مجلس عیشه المنعقد فی 861 و توفی فی 873 و أورد من ده نامه شعرا هی
عرش پروردگار میدانش
همچو کوثر هزار میدانش
فهو غیر محمود برلاس المذکور فی ص 133
ص: 1008
راجع دیوان کشاجم
مر فی ص 146
راجع دیوان پوریای ولی فی ص 159 و ترجمه فی (نتایج- ص 559) و (عشاق- ص 138)
مر بعنوان برلاس فی ص 133
راجع محمود أصفهانی بن عبد الوهاب
من أبناء أمراء ترکمان إیران و کان فی خدمه حسین خان قاجار من أمراء الشاه عباس ثم جاء مع أخیه إلی قندهار و فی حرب مع الصفویه قتل أخیه، ففر إلی کابل و بقی عند خان دوران حاکم أکبر شاه الهندی علی کابل، ثم ترقی أمره و جاء إلی أجمیر فلازمه هناک فخر الزمانی الشاعر القزوینی مؤلف میخانه فی 1025 فأورد ذکره فی میخانه- ص 563 و قال إن کثیرا من شعره احترق حین حریق بیتی فی بلده پتنه و کان تخلصه محمود
و اسمه الشاه محمود من وزراء السلطان یعقوب و عم الشاه عنایت الله و توفی فی عهد الشاه إسماعیل الصفوی، کما ذکره و أورد شعره فی (قز مج 6- ص 304)
و هو الشیخ محمود من علماء العرب فی أصفهان و تلمیذ الشیخ عبد الله التستری المتوفی 1021 و المستخرج لتاریخ وفاته ذکره فی (نر 3- ص 484)
و هو الشیخ سدید الدین محمود بن علی بن الحسن الحمصی الرازی أورد شعره فی الأمل ص 509 من الطبعه الأولی نقلا عن صاحب المعالم عن أبیه الشهید
راجع پوریای ولی
راجع محمود ملک الشعراء
کان من أکابر قزوین و ینسب نفسه إلی مالک الأشتر أورد شعره فی (تس 3- ص 56)
ص: 1009
و اسمه أیضا محمود ستوده ابن خدا رحم چالشتری بن خان بابا و هم ینسبون بیتهم إلی الحر الریاحی ولد محمود بأصفهان فی 1310 و أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 425
ترجمه سام میرزا فی (تس 7- ص 190) و أورد شعره
الخطاط کان والده الخواجه عماد الدین حسن و جده الشیخ بابا علی خوشمردان صاحب الخانقاه ترجمه فی (مجن 4- ص 277 ص 103) و ذکر أن له منظومه فی قواعد سته أنواع من الخطوط سماه أصول شش قلم و نظم تاریخه 866 بقوله:
چون أصول شش قلم کردم رقم
گشت تاریخش أصول شش قلم
کما فی (نتایج- ص 357) مر فی ص 498 بعنوان شاه سنجان
المذکور فی ص 506 للشیخ سعد الدین محمود بن أمین الدین عبد الکریم بن یحیی الشبستری المتوفی 720 أو قبلها أو بعدها بقلیل و المدفون فی بستان گلشن الواقع فی شبستر فی جنب مراده بهاء الدین یعقوب ذکرناه فی ج 7 ص 42 و له مرآه المحققین و غیره مثل سعادت نامه أورد بعض أشعاره المشتمل علی بیان أحواله فی (دجا- ص 335) و له جواهر الأسرار الذی فاتنا ذکره و ترجم فی (مع 2: ص 30) و (نتایج- ص 615) أیضا و مر حفیده عبد الله شبستری فی ص 696
ابن محمد هادی ولد فی 1286 و عمی بصره بالجدری فی طفولته و مات فی 1353 و طبع بعض أشعاره فی مجلتی أرمغان و دانشکده ترجمه فی شعرای معاصر أصفهان- ص 429 و تذکره شعرای چهار محال
و هو الحاج محمود التاجر بن الحاج علی چکمه دوز المتوفی 1311 ترجمه فرصت فی آثار عجم- ص 567 و أورد شعره
ص: 1010
و فارس نامه- 2، 151 و هو غیر ساغر المذکور فی ص 415
و هو أخ محمد باقر وزیر قورچی سافر بعد موت أخیه إلی الهند و عند الرجوع قتل فی السند ترجمه و أورد شعره الحزین فی تذکرته ص 125
راجع عارفی هروی فی ص 671 و محمود کاشی و محمود کبکانی
و هو صمصام السلطان ابن عماد الدوله أحمد تندری توفی 1361 و طبع له خردنامه کما مر فی ص 178
و هو الکاتب فی طهران ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 158) و أورد شعره
و هو ابن سبکتکین استقل بالملک 388 إلی أن توفی 421 عن إحدی و ستین سنه و طال ملکه ثلاث و ثلاثون سنه ترجمه فی (مع 1- ص 54) و أورد شعره و قال کان فی عصره أربعمائه شاعر و کلهم مادحیه و قال النفیسی فی مقدمه سخنان أبو سعید: إن السلاطین السبعه یطلق علی الغزنوی هذا و أبو سعید و بایزید و سنجر و جنید و أدهم و الإمام الرضا علیه السلام و مر سلطان محمود
راجع ابن یمین فی ص 34
مر بتخلصه رفعت
لمحمود میرزا قاجار ابن فتح علی شاه (1214- 1271) و المترجم فی (انجمن 2) و مؤلف مجمع محمودی و سفینه محمودی المذکور فی 12: 197 و له صاحب نامه توجد مع دیوانه فی (المجلس) و (الملک 266) و له تحفه شاهنشاهی یوجد فی المکتبه (الملیه 718)
ترجمه فی (مجتس 5- ص 148) و ذکر أنه ولد بهراه و کان طالب العلم و أورد شعره
نزیل شیراز أخیرا و المتوفی بها ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 155) و ذکر أنه تتبع مثنوی دریای أبرار للأمیر خسرو الدهلوی
ص: 1011
و أورد مطلعه و قد رأی سنگلاخ دیوانه بخط شاه محمود النیشابوری فذکره فی (امتحان 1: 116) و ترجم أیضا فی همیشه بهار
المشتمل علی الغزلیات و المدائح و المراثی و غیرها و اسم الناظم المولی حسن و تخلصه محمود أصله من کبکان من محال تنگستان و انتقل أخیرا إلی جم وزیر و بها توفی حدود 1313 و له أشعار فی مدح جم منها قوله بعد نزوله إلیها:
از هر کنار ناله برآمد که از چه رو
محمود از کناره ما بر کنار شد
و من قصائده ما سماه السیف الماضی فی تنبیه القاضی أرسلها إلی صدیقه المولی إسماعیل الذی کان قاضی العامه فی قریه گله دار من قری فال أسیر و فیها قوله:
یا سمی الذبیح قلت مرارا
لک أن لا تتخذ فلانا خلیلا
و قد ترجمه مختصرا معاصره المیرزا فرصت فی زمن حیاته فی کتابه (عم- ص 372) و أورد بعض شعره
ابن الآقا محمد علی بن الوحید البهبهانی الحائری نزیل طهران و المتوفی بدژآشوب شمیران 1271 و حمل إلی الحائر فی جنب جده البهبهانی فیه غزلیات و ساقی نامه أورد قرب مائه بیت منها فی (مع 2- ص 453) و له مهیجات الأشواق فیها شعر کثیر و مر فی ص 146
و هو سلطان محمود خان بن أمیر خان الکلابی الترکمان أورد شعره فی (خص 5- ص 65)
کان من أمراء خان أحمد خان والی گیلان ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 4- ص 75) و أورد رباعیه
کان نزیل أصفهان أخیرا مع والده الحاج محمد التاجر اللاهیجی ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 134) و أورد بعض شعره و قال إنه یتخلص فی شعره بمحمود
من نجباء تبریز ترجم معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 171) و قال إنه مسلم عند الشعراء بحسن الطبع و لا سیما فی الغزلیات و القصائد و أورد
ص: 1012
مطلعین من غزله
ترجمه فی الأمل بعنوان مولانا الحاج محمود ابن المیر علی المیمدی المشهدی فاضل عالم صالح عابد ثقه صدوق شاعر معاصر له تصانیف و بعد ذکر تصانیفه قال و له شعر بالعربیه و الفارسیه
الشهیر بمحمود غازی فی ما وراء النهر بن السلطان أبی سعید میرزا مر فی السین
الکاشانی الدنبلی الأصل هو ابن محمد حسین عندلیب المذکور فی ص 772 و هو ابن ملک الشعراء فتح علی خان صبا المذکور فی ص 592 ترجم فی (المآثر- ص 196) و نامه فرهنگیان لعبرت و فی (مع 2- 632) قال إن شعره قلیل و أورد
400 بیت من قصائده و لم یذکر له غزلا و لا تخلصا و مر له چهارده بند و یأتی له منشئات و لقب ملک الشعراء کان لجده و لأبیه
و اسمه الشیخ محمود. نظم متاع الوارثین المطبوع بطهران 1323 و له مقدمه منظومه لابنه الشیخ محمد حسین النجم آبادی.
هو من شعراء العهد الطاهری و الصفاری. ترجم فی (مع 1: 511) و أورد شعره.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 145) و أورد شعره و عنه فی (دجا- ص 334).
و اسمه هری هرناته من قوم کایته.
أورد شعره فی (گلشن- ص 388) و (مسرت- ص 84).
کما فی (لط 3- ص 84) مر بعنوان محبتی فی ص 970.
و هو الشیخ جواد ابن الشیخ محسن الخراسانی المحولاتی نزیل طهران کلها مراثی. طبع باسم دیوان بینه رحمت بطهران فی 1375 فی 118 ص.
المولی عبد العلی. ولد بأردبیل و نشا بشیراز و جاء أصفهان ثم سافر إلی الهند عن طریق هرمز فجاء إلی تته و لازم رستم میرزا الصفوی (حاکم تته من 1021 إلی 1023) ثم جاء معه فی 1024 إلی أجمیر فلاقاه هناک
ص: 1013
عبد النبی فخر الزمانی فترجمه فی میخانه- ص 556 و قال کان عمره حینئذ سبع و عشرین سنه، فسافر إلی برهان پور و مات بعد عده أیام. و قال مرشد البروجردی فی تاریخه فی قصیده:
ز من پرسید دل تاریخ فوتش
بدو گفتم عجب یاری ز ما رفت- 1024
، ترجمه فی ریاض الشعراء لواله الداغستانی و مخزن الغرائب و (تش- ص 25) و فهرس ریو- ص 739 و فهرس بادلی- 374 و (دجا- ص 338) و فی (دجا- ص 338) و جاء شعره فی (مسرت- ص 329) و توجد نسخه من دیوانه عند (فخر الدین).
و اسمه الحاج مولی محمد باقر من الفضلاء العرفاء. ترجمه فی (مع 2- ص 451) و ذکر أنه أدرکه فی آخر عمره فی شیراز و أورد شعره. ثم قال و فیها توفی.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 389).
کان مصاحبا للخواجه عبد الله مروارید ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 130) و أورد بعض أشعاره.
و هو إرشاد أحمد بن عبد القادر. کان یتخلص فی شعره الفارسی محوی و فی شعره الأردوی میکش تلمذ علی أسد غالب و امام بخش صهبائی أورد شعره فی (گلشن- ص 388).
هو من رجال خراسان و هرات.
له طبع حسن و قد یشتغل بالعلم. کذا وصفه فی (مجن 3- ص 65 و 238) و أورد من شعره مطلعین. و قال سنگلاخ إنه رأی دیوان محوی فراهی بخط عبدی النیشابوری و ذکره فی (امتحان- 1: 97).
و اسمه المیر مغیث من سادات همدان و طالب العلم بها. ترجمه معاصره الصادقی کتاب دار فی (خص 6- ص 91) و (تش- ص 258) و أورد عده من رباعیاته. و ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 259) و ذکر أنه جال بلاد الهند و جاور مکه مده و رجع إلی الهند و بها توفی، و رأیت دیوان رباعیاته الذی جمعه
ص: 1014
آقا باقی أخ آقا خضر وزیر کاشان. و یقال إن شعره مقصور علی الرباعیات. و کلما یوجد غزل باسمه فی السفائن فإنما هو لمحوی الأردبیلی.
و هو مسعود علی خان. طبع بحیدرآباد فی 1354 فی 184+ 94 ص. و ذکر فی (طبق 2: 499) شعرا لمیر محوی و راجع محوی پهلتی.
و هو المیر محمد سعید قتل فی حصار أصفهان أورد شعره و ترجمته فی (گلشن- ص 390).
و هو المیرزا عبد الله السامانی بن نور الله عمان المذکور فی ص 769 ابن عبد الله جیحون بن عبد الوهاب قطره المذکور فی ص 886 و ذکرنا عمه دریا فی ص 325 و توفی محیط فی ج 1- 1355 فی سامان بأصفهان. و له ولدان عبد الوهاب و سحاب. ذکره لنا المعلم الحبیب آبادی. و ترجم أیضا فی شعرای معاصر أصفهان- ص 430.
للمیرزا معصوم بن المیرزا عیسی قائم مقام المشهور بمیرزا بزرگ الفراهانی الطهرانی المتوفی شابا فی 1235 ترجمه فی (مع 2- ص 473) و أورد نیفا و عشرین بیتا من شعره و کذا فی (انجمن 3).
للمیرزا محمد القمی الوزوائی المتوفی 1317 جمعه المیرزا حیدر علی المتخلص ثریا و طبعه فی 1318.
و اسمه محیط الدین خان ساکن لکهنو.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 391).
هو محمد علی بن محمد باقر. سافر إلی النجف و رجع إلی وطنه و کتب هلال یک شبه و صراط مستقیم فی رد الشیخیه و له دیوان شعر.
ترجمه فی تاریخ نائین ص 190.
الشاعر الحروفی. یوجد عند عباس العزاوی کما ذکره فی العراق بین الاحتلالین ج 2 ص 251 و أظنه الذی ترجم فی گلشن شعرا لعهدی البغدادی کما ذکره أیضا فی ذلک الکتاب ج 4 ص 137 و هو الذی نصب ابنه دفتریا لبغداد فی 996.
ص: 1015
الجامع للفضائل و الکمالات و الظرافه و المزاحات. ترجمه فی (بهش 2- ص 398) و أورد شعره قال و هو مداح الخواجه نظام الدین أحمد الساعدی.
قال الشیخ الحر فی الأمل الطبع الأول ص 509 عالم فاضل محقق عابد صالح أدیب شاعر له رسائل و مراثی الحسین و دیوان شعر، و هو من المعاصرین أقول دیوانه موجود فی النجف و قد کتب هو بخطه تمام نسبه علی ظهر الفخریه تألیف
الشیخ الطریحی هکذا محیی الدین ابن الشیخ محمود بن الشیخ أحمد بن الشیخ محمد بن طریح النجفی العزیزی المسیلی و تاریخ خطه هذا 1106 و ترجم فی نجوم السماء- ص 127
محمد بن علی بن محمد الحاتمی (560- 638) و الذی یقال فی حقه ممیت الدین و إمام المتکلمین و دیوانه کبیر طبع فی بولاق 1271 و قد ترجم فی (لس- 181)
و هو الواعظ الشهیر ترجمه فی (تس 5- ص 164) و أورد شعره
و هو محیی الدین عبد القادر بن موسی بن عبد الله بن یحیی الگیلانی الحسنی ولد بگیلان فی 470 و نشا ببغداد و یعرف بالغوث الأعظم و غوث الثقلین و جنگی دوست و باز الله و باز اشهب و إلیه ینسب السلسله القادریه من الصوفیه له بشائر الخیرات و الغنیه و الفتح الربانی و فتوح الغیب و الفیوضات الربانیه و ملفوظات قادریه و ملفوظات گیلانی و یتخلص فی دیوان شعره الفارسی المطبوع ب محیی و مات و دفن ببغداد فی 562 و ألف غلام سرور الهندی گلدسته کرامات فی أحوال محیی الدین عبد القادر و ترجم فی الروضات- ص 441 و (حسینی- ص 385) و (گلشن- ص 389) و توجد نسخه من دیوانه فی (بنگاله)
من تلامیذ المحقق الدوانی ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 130) و أورد عده من أشعاره و ترجمه فی (خز- ص 404) و قال إنه کان من شعراء السلطان یعقوب الذی توفی 896 و عمر إلی عصر الشاه طهماسب
ص: 1016
و حج البیت الحرام و لما رجع أنشأ مثنوی فتوح حرمین باسم السلطان مظفر الثانی ابن محمود شاه الأول الملقب بایقرا الذی جلس علی سریر الملک فی أحمدآباد گجرات من سنه موت أبیه بایقرا 917 إلی أن توفی 932 و لما تم المثنوی و عرضه علی السلطان مظفر نال منه بصله مائه ألف سکندریا أقول فیظهر أن نظمه للمثنوی کان بین التاریخین المذکورین فی ترجمه طبقات سلاطین إسلام لعباس إقبال الآشتیانی و ترجم فی لارستان کهن- ص 197 و ریحانه الأدب و (گلشن- ص 390)
و اسمه خان بابا خان کان من أعضاء انجمن أدبی بهمدان أورد غزله باقر ألفت فی دانش نامه المطبوع 1342
مر له درج مضامین فی ج 8 ص 59 منظومه فی التجوید فرغ منه فی 949 و شرحه درر نثار فی ج 8 ص 139
جاء شعره فی (گلشن- ص 392)
أورد شعره فی (گلشن- ص 392)
و هو رأی ستیل داس من قوم کایته الهنود و قد تشیع کما ذکره و أورد شعره فی (گلشن- ص 391)
ترجم الحزین فی تذکرته ص 112 رجلین بعنوان ملا مختار النهاوندی و أورد شعرهما
و اسمه سیف الملک مختار توفی 1218 نقل فی (نتایج- ص 694) عن دیوانه المختصر و یوجد دیوان مختار فی (بنگاله)
و اسمه عثمان بن محمد الحکمی المولود حدود 474 و المتوفی قبل 555 علی الخلاف ما بین 544 و 554 أو فی 535 کما فی شاهد صادق کان من مادحی سلاجقه کرمان و من معاصری الحکیم سنائی و مسعود سعد و معزی و غیرهم کان یتخلص أولا باسمه ثم عدل إلی مختاری یوجد عده من نسخ دیوانه عند جلال الدین الهمائی أستاذ جامعه طهران و (فخر الدین النصیری) و مکتبات (المجلس) و (سپهسالار) و غیرها و قد فصل ابن یوسف خصوصیاتها نقلا عن أکثر من
ص: 1017
عشره مصادر فی فهرس المجلس 3: 403 و أورد فی (مع 1 ص 599- ص 606) قرب خمسمائه بیت منه و کذا فی (لت 2) و (تش- ص 113) و (حسینی- ص 306) و مجله أرمغان 19: 584
المدنی الأصل النیشابوری المولد تلمذ علی شاه قاسم أنوار نظم محبت نامه للمیر غیاث الدین علی ترخان کفره معاصروه فسجن بأمر شاه رخ و عذب طویلا ثم أفرج عنه و مات فی 830 ترجمه و أورد شعره فی (لس- ص 180) و (مع 2: 34) و (ض- ص 236) و ریحانه الأدب 3: 500 و فی (مجن 1 ص 8 و 184) قال إن اسمه السید محمد و لما خدم قاسم الأنوار سماه بالمیر مخدوم و کذا فی ریحانه الأدب 4: 133 عن سفینه الشعراء- ص 272 فلعل مختوم تصحیف و یوجد دیوان شعر میر مختوم بالتاء عند (فخر الدین النصیری)
راجع مختوم بالتاء
و هو الحاج محمد من العرفاء فی عهد الشاه إسماعیل و توفی 938 ترجمه و أورد شعره فی (ض- ص 200) و فی الریحانه عن مجالس المؤمنین
و اسمه محمد علی بن شمس الدین محمد بن المیر سید شریف الجرجانی المتخلص أشرف کما ذکر فی ص 77 ترجمه فی (هفت- ص 279) قال فی (نر 13- ص 472) إن محتشم قال فی تاریخ وفاته فی 992:
مخدوم و مطاع أهل عالم گفتم تاریخ شود
مخدوم و مطاع أهل علم آمد راست وین انسب بود
فلعله غیر من قال فی (خص 4- ص 42) إنه اتهم بالتسنن ففر إلی الروم و تقرب عند خداوندگار بها فإنه مؤلف نواقض الروافض الذی رده القاضی نور الله فی مصائب النواصب و کتب أحواله القزوینی فی فرهنگ ایران زمین 1: 57
ترجمها آیتی فی (تش یز- ص 329) و (گلشن- ص 394) و ذکر إنها کانت فاضله أدیبه شاعره و أورد بعض شعرها المشتمل علی تخلصها و ذکر أن اسمها محجوبه
ص: 1018
و اسمه عبد المحمد الخطاط المعلم للخط توفی عن ثلاثین بالوباء 1246 ترجمه فی (مع 2- ص 456) و أورد قرب عشرین بیتا من شعره
اسمه المیرزا حسین خان المستوفی و الملقب کاتب السلطان و المتوفی 1336 و هو والد المیرزا علی الملقب کاتب الخاقان مؤلف دریچه أخلاق المذکور فی ج 8 ص 148 و له أیضا دیباجه أخلاق فاتنا ذکره فی محله. و له سراچه أخلاق ذکر فی 12: 164 و قد أنشد لی کاتب الخاقان بعض أشعار والده منها:
بظاهر أر چه بکعبه بسی بیابان است
دریچه ای ز حرم در سراچه جان است
طواف کعبه دل گر میسرت گردد
بجان دوست که این حج قبول یزدانست
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس- 5 ص 152) و أورد رباعیه فی لطیفه لبنات رشت الناسجات لقطعات من الإبریسم و البائعات لها فی الأسواق. و ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- 279- 280) و أورد له تلک الرباعیه أیضا، لکنه قال رأیت نسبتها إلی شاعر آخر أیضا. و فی (گلشن- ص 293) سماه مخفی لاهیجی. و (تش- 164) و (نتایج- ص 649) و (حسینی- ص 309) و طبع دیوان مخفی رشتی فی نولکشور کما فی الفهارس.
و اسمها نورجهان بیگم بنت اعتماد الدوله هی أخت منیجه زوجه قاسم جوینی المذکور فی ص 862. کانت أولا زوجه شیرافکن و بعد قتله تزوجها عالمگیر پادشاه و ماتت فی 1055 ترجمها و أورد شعرها فی (خیال- ص 87 و 335) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه، و کذا فی (حسینی- ص 324) و مجله هلال الپاکستانیه ج 4 العدد 3: 12 و مجله کابل 3: 969.
و اسمها سلیمه بنت گل رخ بیگم بنت همایون پادشاه و أبوها نور الدین مخفی من النقش بندیه. أورد شعرها فی (گلشن- ص 394).
و اسمها زیب النساء بنت اورنگ زیب پادشاه الهندی
ص: 1019
و أمها کانت دلرس بنت شاهنواز خان الصفوی. ولدت فی 1048 و ماتت 1113.
کانت عالمه أدیبه و لم تتزوج حتی ماتت و کانت تشاعر الشعراء. ترجمها فی تذکره الخواتین و نقل مجلس و (حسینی- ص 324) و هدیه العارفین- 1: 375 و خیرات حسان 2: 19 و (نتایج- ص 305) و از رابعه تا پروین- ص 204.
و طبع دیوان مخفی بکانپور فی 156 ص. و بلکهنو 1290 و 1293 و بلاهور 1343 و طبع 51 غزلا منها مع الترجمه الإنگلیزیه لمگس لآل بلندن فی 1913 م. و طبع أیضا أشکهای زیب النساء و یوجد نسخه من دیوانها فی (بنگاله) کما فی فهرسها.
و اسمه أبو شریف أحمد بن علی. ذکره العوفی فی (لب 1) و ترجمه سعید النفیسی فی مجله دانشکده أدبیات تهران ج 4 العدد 1 ص 18.
رأیته فی کتب (سیدنا الشیرازی بسامراء) بخط جید و نسخه نفیسه و خطه شکسته نستعلیق أوله:
خوش دل کسی که دل به غم دلستان دهد
دل برنگیرد از غم أو تا که جان دهد
هو من شاه جهان آباد. ترجمه البلگرامی فی (خز- ص 425) و قال انما ترجمته لأجل أنه کان مربی خان آرزو مؤلف مجمع النفائس و قد ترجم فیه أستاذه هذا و أورد شعره. و قال إنه توفی مخلص فی 1164 ثم أورد البلگرامی جمله من شعره المذکوره فی مجمع النفائس و کذا فی (مسرت 357).
و اسمه مهدی بن مصطفی وکیل لشکر اللاهوتی التفرشی المذکور فی ص 940 بلقبه المشهور به فإن تخلصه غیر معروف.
النجفیه المولد ظاهرا و المسماه بزهراء بیگم بنت الفاضل المیرزا أحمد آقا المعروف بالمولوی لأنه کان نزیل هند أخیرا. و هی حلیله المیرزا أبی القاسم بن المیرزا محمود التبریزی النجفی. فارسی فی المدائح و المراثی و لذا سمی شکوفه غم و قد طبع فی النجف 1354.
و هو السید أحمد حسین بن محمد حسین من خدام محمد پادشاه. أورد شعره فی (گلشن- ص 394) و عنه فی القاموس
ص: 1020
الترکی.
و اسمه میرزا محمد نبی الدنبلی کان من أهل العلم. ترجمه معاصره فی (مع 2- ص 446) و قال رأیته أوان شبابه بشیراز و هو من أواسط الشعراء. ثم أورد قرب عشرین بیتا من شعره و کذا فی (انجمن 4).
کما فی (تش- ص 235) و هو الکاشانی الآتی.
المیرزا محمد النراقی الکاشانی القمی أطرأ الحزین فی تذکرته ص 77 قریحته و قال إنه یستعمل صنعه الإیهام کثیرا. و قد جاء به محمد مؤمن خان شاملو من کاشان إلی أصفهان و صحب هناک الحزین مده و مات عن ستین سنه و دفن فی الجامع العتیق و أورد شعره نقلا عن دیوانه. و رأی آزاد دیوانه و ذکره فی (سرو- ص 125) و کذا فی (نتایج- ص 651) و (مسرت- 545) و (حسینی- ص 321) و (تش- ص 325) و شمع انجمن- ص 438 و تذکره شوشتر- ص 39 و یوجد نسخه منه عند الشیخ مهدی شرف الدین بتستر کتابتها قبل 1150 أولها:
الهی پرتو از شمع یقین ده شمع جانم را
بشوی از حرف باطل یک قلم لوح بیانم را
و نسخه أخری فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 668- 669.
و اسمه قاسم خان الإیرانی الأصل. ولد بکشمیر.
أورد شعره فی (گلشن- ص 394).
کان من شعراء عهد اورنگ زیب. أورد شعره فی (گلشن- ص 395).
کما فی (تش- 235) راجع مخلص کاشانی.
و اسمه شاه محمود بن إسحاق الماهر فی النستعلیق و تلمیذ عبدی. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 394) و (تس 4- 81).
راجع مخلص آنندرام.
اسمه حسن من قریه پنیس من محال آذربایجان ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 288) بعنوان حسن مخلصی و أورد بعض أشعاره و نقله عنه فی (دجا- ص 339).
ص: 1021
کان معاصرا لصادقی. ترجمه فی (خص 8- ص 230) و أورد شعره قطعه فیها تخلصه.
المیرزا لطف الله بن الحاج شکر الله التبریزی و الملقب مرشد قلی خان المولود فی بندر سورت 1095 و المتوفی فی حیدرآباد 1164 اکتسب العلوم عن المیرزا حبیب الله الأصفهانی من تلامیذ الآقا حسین الخوانساری ترجمه کذلک فی (دجا- ص 339) و أورد بعض شعره نقلا عن نتایج الأفکار و فی (نتایج- ص 659) و (سرو- ص 221)
من شعراء القرن الثالث عشر و مادح اعتضاد السلطنه توجد فی (سپهسالار 151) کما فی فهرسها 2: 675 و لعله متحد مع ما بعده
و هو السید جعفر بن داود الحسنی الأرغدی المشهدی یوجد بخطه فی 2000 بیت فی جنگ کتبت فی 1283 عند (فخر الدین)
و هو محمد علی بن درویش عباس بن محمد علی ولد بحبیب آباد من قرأ أصفهان فی رمضان 1310 و مات أبوه فی 1322 و دیوانه الآن فی مائه ورقه کما ذکره لنا المعلم الحبیب آبادی و ترجمه المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 433
و هو المیر علی شاه، معاصر محمود الدوله منشی صفدر بکشمیر کان من شعراء واجد علی شاه بکلکته و دیوانه یسمی هفت عنوان أورد شعره فی (گلشن- ص 396)
اسمه المولی حسن علی نزیل مشهد خراسان فی 285 رأیت منه القصیده البالغه إلی عشرین بیتا فی تتمیم قصیده القاآنی فی مدح أمیر المؤمنین قد أملاها علی السید محمد باقر و کتبها هو بخطه فی تلک السنه ضمن مجموعه دونها موجوده عند السید محمد الجزائری فی النجف و انتقل إلی الأهواز
هاجر أوائل شبابه من أصفهان و نزل أخیرا إلی شیروان و بها توفی ترجمه معاصره فی (تس 5- ص 149) و أورد الشعر المنسوب إلیه و کذا فی (تش- ص 196)
ص: 1022
و اسمه حیدری وصل إلی الهند فی عهد أکبر شاه أورد شعره فی (گلشن- ص 397)
و هو المیر محمد صادق قال فی (گلشن- ص 396) إن آباءه کلهم شعراء و سرد نسبهم هکذا: محمد صادق بن محمد رضا الرازی ابن جعفر قاصر ابن إسماعیل حیران ابن محمد مؤمن مؤمن ابن محمد حسین سائل ابن محمد رضائی ابن سعید الدین فروغ ابن ستاره بانو کوکب بنت الشیخ سعدی الشیرازی قال و کان مقربا عند النواب حاکم خیرپور
اسمه الشیخ نور الدین من أحفاد الشیخ أحمد القطب أخ الشیخ محمد الیزدیین کما فی (تش یز- ص 330) قال کان ساکن محله کوی مالمیر، و توفی 1061 و ذکر رباعیه و شعره
و هو السید محمد حسین بن السید محمد سید محمد صادقی ولد بأصفهان فی 1304 له دیوان شعر فی خمسه آلاف بیت کما فی شعرای معاصر أصفهان- ص 436
راجع السید نصر الله المدرس الحائری
و هو المیرزا أحمد صدری الأبهری الزنجانی سکن کرمان أربعین سنه ثم هاجر إلی أصفهان و سکن حسن آباد و صلی الجماعه بمسجد الشاه و کان یدرس بالمدرسه الناصریه و توفی 9- ع 2- 1369 له وجیزه فی الفرق بین المعجزه و السحر و منظومه هدایه الأنام فی الکلام و کان یتخلص خادم أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 435
و هو الحاج السید إبراهیم الأردکانی الشیرازی المعروف بحاج مدرس طبع له هیئت منظوم مع شرحه فی برلین 1342 فی 72 ص و معه تصویر المؤلف و البانی للطبع محمد حسین النمازی الشیرازی
المیرزا عبد الله بن الحاج محمد حسین التاجر نزیل أبوشهر و المتوفی 1311 و رثاه المیرزا فرصت کما ذکره فی (عم- ص 372)
أورد شعره فی (گلشن- ص 397)
ص: 1023
راجع مدهوش عربستانی
و اسمه ملا محمد صادق کان ملاباشی لحیدر قلی میرزا ابن الفتح علی شاه ترجمه فی (مع 2- ص 483) و أورد شعره المنسوب إلیه فی بعض السفائن
المیرزا إسماعیل المتخلص بمدهوش فارسی طبع فی طهران 1290 بعنوان إرشاد السالکین و أنیس العاشقین
نزیل أصفهان و اسمه السید مبارک خان من أحفاد السید مبارک الوالی فی عربستان ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 29) و أورد بعض ما اختاره من شعره الذی کتبه المدهوش بخطه فی مجموعه النصرآبادی قال سنگلاخ فی (امتحان 1: 319) إنه رأی دیوان مبارک شاه مدهوش بخط عبد الرزاق ابن أخت المیر عماد و أخری بخط مختار بیگ القزوینی مختار الخطاطین فذکره فی (امتحان 2- 267) و جاء شعره فی (مسرت- ص 239) و (تش- 20) و همیشه بهار و فی (حسینی- ص 322) سماه مدهوش أصفهانی و زاد فی (گلشن- ص 397) أنه هاجر إلی کشمیر و سکن هناک و کان ذا صوت حسن
و هو أخ میر جلال الدین سیادت من شعراء عهد عالمگیر پادشاه أورد شعره فی (گلشن- ص 397)
کان من شعراء السلطان یعقوب ترکمان المتوفی 896 ترجمه و أورد شعره القزوینی فی (قز مج- ص 311)
للنواب أحمد حسین خان حاکم بلده پیر بانوان بالهند و صاحب صبح صادق ذکر دیوانه فی کتابه تاریخ أحمدی المذکور فی 3: 228
کان من أولاد قراچه سلطان تکلو ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 2- ص 34) و ذکر أنه نسب شعر الصادقی إلی نفسه بمحضر منه
هو من سادات نائین و له إلمام بالموسیقی فی عصر الشاه عباس الماضی ذکره النصرآبادی فی (نر- ص 281) و أورد شعره
ص: 1024
و اسمه نظام الدین کان ماهرا فی التذهیب و الصحافه فی بلاط السلطان حسین بایقرا أورد شعره فی (گلشن- ص 398)
الموجود نسخته فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها ج 3 ص 406 لیس فیها اسم الناظم و لا التصریح بتاریخه و کان الناظم کتب أولا ما دونه من غزلیاته و رباعیاته بغیر ترتیب فی 94 ص ثم کتبها ثانیا مع زیادات علیها أیضا بغیر ترتیب فی 248 ص ثم کتبها ثالثا مع الترتیب فی قوافیها فی 406 ص و مجموع أبیات هذا المرتب 2200
المولود 1271 و هو المولوی حافظ علی أحمد المترجم فی (روشن- ص 621) و ذکر أنه فی سنه تألیفه 1296 مشغول بتکمیل علوم الباطن و أورد شعره
له تتمیم مقامات حسینی الذی نظمه محمد أکبر منشی فی تاریخ وقایع الطف نظمه لأحمد شاه الدرانی (1160- 1187) و لم یتمه فأتمه مذنب بمرودی هذا و النسخه فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 676
قال تربیت فی (دجا- ص 340) إن اسمه فتح علی بن الحاج حسن التبریزی المشهور بالإیروانی و رأیت دیوانه المشتمل علی آلاف بیت و عندی مجموعه بخطه دونها فی 1249 و أورد فیها کثیرا من النظم و النثر للشعراء و المنشئین المعاریف انتهی و أقول الظاهر أن ناظم الدیوان المذکور فی فهرس المجلس 3: 406 متأخر عن صاحب هذا الدیوان الکبیر المشتمل علی آلاف بیت، و رآه تربیت
الشیخ غلام رضا الواعظ ابن محمد علی طبع له مخزن الأشعار فی 148 ص بطهران 1351
و اسمه محمد أورد معماه النصرآبادی فی (نر 15- ص 544) و لعله المذکور فی همیشه بهار أو الآتی بعد هذا
و اسمه الملا محمد جعفر بن المیرزا محمود أصله من قهپایه و ولد بأصفهان و کان ماهرا فی التذهیب ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 418) و (گلشن- 399)
ص: 1025
کان ساکن یزد أورد شعره و قصه غرامه مع ولد اسمه إلیاس فی (گلشن- ص 399) و راجع پهلوان یزدی و مرادی یزدی
من أعمال تبریز، ولد بها و والده میرزا جان، و ینهی نسبه إلی بعض الأنصار کما ترجمه فی قصص الخاقان المؤلف باسم الشاه عباس الثانی فی 1073 و عنه نقل فی (دجا- ص 340) قال فی القصص له عده آلاف بیت و عمره فی الحال تجاوز الخمسین فمن مثنویاته حصول المراد ثلاثه آلاف بیت و حسن و عشق أربعه آلاف بیت، فاتنا ذکرها فی حرف الحاء، و ذکرناها فی المیم بعنوان المثنوی و له ثالث فی بحر لیلی و مجنون
الماهر فی الموسیقی و المقرب لذلک عند الشاه عباس الماضی ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 318) و ذکر أن أکثر تصانیفه منظوم شعرا و فی (خوش گو) ذکر شاعرین بهذا التخلص
هو ابن میرزا رستم کان من أحفاد الشاه إسماعیل تقرب عند جهانگیر پادشاه أورد شعره فی (گلشن- ص 399) و همیشه بهار و (مسرت- ص 9)
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 137) و وصفه بأنه کثیر الهجاء و أورد شعره
و اسمه مراد بیک بن شاه قلی کان أبوه حاکم کرمان و صار هو سکاکا ترجمه و أورد شعره فی (خص 5- ص 67)
هو أخ وحشی البافقی ذکره الأوحدی فی العرفات و نقل عنه فی (تش یز- ص 344) و کلاهما من تلامیذ شرف الدین علی الیزدی و قال فی (گلشن- ص 399) و (تش- ص 154) إنه سافر إلی الحج و رجع و مات بتبریز
المیر فتاح المذکور فی ص 77 بعنوان تخلصه إشراق له قیامت نامه بالترکیه موجوده فی (الرضویه)
ص: 1026
و اسمه محمد حسن ترجمه و أورد شعره فی تاریخ نائین- ص 185 و 29
کان ماهرا فی الریاضیات و حرر تحریر أقلیدس و کان یلعب الشطرنج مع نفرین فی وقت واحد ترجمه و أورد شعره فی (مجن 4 ص 92 و 267)
و اسمه الدکتور منوچهر طبع له منظومه چراغ نیم مرده بتبریز 1333 ش فی 106 ص
ترجمه و أورد شعره فی شعراء الوزراء
هو من أرتیمان من نواحی همدان أورد شعره فی (خص 6- ص 94) و مر رضی أرتیمانی
هو أخ المیر السید محمد المستوفی و هو من المتولین لمقبره الإمام زاده زین العابدین المدفون بدرب الإمام فی أصفهان ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 102) و أورد شعره
أبو القاسم علی الهدی علی بن الحسین مر بعنوان علم الهدی
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 400)
کان من سادات کاشان و تجنن أخیرا کما ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 2- ص 39) و أورد شعره
أورد شعره فی (گلشن- ص 400) و قال سافر إلی الهند فی عهد أکبر شاه
لمرتضی قلی خان شاملو المتخلص مرتضی کان ایشک آقاسی فی أوائل عهد الشاه صفی ثم عزل و نصب وزیرا لأردبیل فی زمن تألیف النصرآبادی لتذکرته، فذکره فی (نر 2- ص 23) و فی (تش- ص 30) یوجد دیوانه ضمن مجموعه عند (الملک 4586)
ص: 1027
أصله من أصفهان و سکن قزوین و صار قهوه چیا ذکر شعر فی (گلشن- ص 400)
کان من غلمان محمد علی بیگ. ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 46) قال و هو الآن من الغلمان الخاصه و أورد شعره و کذا فی (تس 1- ص 20).
ابن فرهاد بیک. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 2- ص 47) قال و هو من عمله ایاق خانه و أورد أشعاره غزلا و رباعیه و قطعه و عنه أخذ فی (گلشن- ص 401) و همیشه بهار.
ترجمه معاصر النصرآبادی فی (نر 2- ص 30) و أطری أخلاقه و مکارمه و إحسانه قال و من جهه حسن خدماته نصب والیا لبندرعباس فی 1078 إلی زمن التألیف و عنه فی همیشه بهار.
مر بتخلصه مرتضی شاملو.
أرشد ولد حسن خان شاملو. ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 27) أطرأه و قال إنه لا عدیل له فی الکمالات الإنسانیه و له الید العلیا فی خط الشکسته، و أورد عده من أشعاره. و ترجمه (مع 1- ص 56) و أورد له الشعر المذکور فی النصرآبادی و (تش- ص 20).
و هو مؤلف جمرات و أشعه قدسیه و فیها بعض شعره کما ذکر فی (المآثر- ص 226) و له جواب مکتوب آخوندزاده رد فیها علی اعتراضات آخوندزاده علی مطالب جریده ملت الذی نشر أول عدد منها بأمر ناصر الدین شاه فی 14- ع 1- 1283. و المکتوبان موجودان فی (سپهسالار) کما فی فهرسها 2: 98.
و اسمه المیرزا باقر، أو غلام رضا. أصله من کوه کیلویه، سکن أصفهان إلی أن توفی. و کان ملما بالکیمیاء و لم ینجح فیه. أورد شعره معاصره الحزین فی تذکرته ص 113 و عنه فی (گلشن- ص 401).
کما فی (نتایج- ص 679) و (مسرت- 220) مر بتخلصه مبتلا فی ص 957.
ص: 1028
و اسمه المیر محمد هاشم. قال فی (خص 6- ص 56) إنه کان منشیا للآستانه الرضویه سنین، و أورد شعره فی ذم حافظ پتبه المتضمن لمثل [
آواز دهل شنیدن از دور خوش است
]. و قال فی (تش- ص 94) إنه صاحب علی قلی خان شاملو مده فی هرات و قتل معه و کذا فی (مطلع 2: 444) و لعله مردمی الصحاف المذکور فی همیشه بهار.
ترجمه و أورد شعره فی (خص 8- ص 301).
من أجداد آل زیاد و قابوس وشمگیر ترجمه فی (مع 1- ص 502) فی ذیل ترجمه مرزبان الفارسی الآتی و جزم بأن مرزبان نامه له لا للفارسی.
و قد ذکرناه بعنوان الطبری فی ص 644.
اسمه رفیع الدین الشیرازی. ترجمه فی (ج 1- ص 502) و قال إن الفارسی معاصر السلجوقیه و مداح ملک أرسلان السلجوقی و مرزبان نامه لیس له جزما. و ترجمه فی (فارس نامه 2: 151) أیضا.
لأبی عبد الله محمد بن عمران الکاتب المرزبانی الخراسانی البغدادی 297- 378 ترجم فی معالم العلماء و أمل الآمل و یکثر النقل عنه الشریف المرتضی فی الغرر و دیوانه فی المراثی کما ذکره ابن الندیم.
ترجمه معاصر سام میرزا (تس 2- ص 38) و أورد شعره و کذا فی (گلشن- ص 401).
و لقبه مستشار دفتر عده باقر ألفت من أعضاء انجمن دانشکده بأصفهان و أورد غزله فی دانش نامه.
و اسمه هو تخلصه مرشد ولد ببروجرد من أعمال همدان کما فی میخانه- ص 408 و له فی وصف بلده بروجرد قصیده نونیه مع ردیف بروجرد نشا بها و بهمدان و لما بلغ سافر إلی أکثر بلاد إیران حتی وصل شیراز فسکن بها و تقرب عند حاکمها محمد قلی خان پرناک فنظم باسمه ساقی نامه فلما بلغ صیت شعره إلی السند و سمع بها میرزا غازی ترخان أمر ندیمه أسد قصه خوان
ص: 1029
فکتب إلی مرشد یدعوه فجاء إلیه و ذهب معه إلی قندهار فی 1016 و بعد موت غازی فی 1021 هاجر إلی أجمیر و فی سنوات (1023- 1026) کان عند مهابت خان. ثم سافر إلی دکن ثم شاه جهان آباد و مات فی 1030 کما فی (سرو- ص 39) و ترجمه فی (خوش گو) و (نر 9- ص 253) و مخزن الغرائب و (تش- ص 158) مآثر الأمراء- ج 3- ص 347 و نشر عشق و همیشه بهار و (مسرت- ص 301) و مقالات الشعراء- ص 252 و (حسینی- ص 322) و لقبه بعضهم یزدجردی بدل بروجردی و هو تصحیف و دیوانه موجود فی مکتبه بهادر راجه بلاهور فی (86 ورقه) و فیها ألفی بیت و کانت النسخه سابقا فی مکتبه محمد علی خان متین صاحب حیات الشعراء بن عصام الدین خان و علیه تملکه بتاریخ 1162 کما فی حواشی میخانه- ص 409 و نسخه أخری منتخب منه رآه مؤلف سرو آزاد و نقل عنه.
هو شاب مرشد لأهل الفضل کما ذکر فی (بهش 2- ص 377) و أورد مطلع غزله.
هو ابن الخواجه میرک الشیرازی. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 3- ص 61) و أورد شعره و (تش- ص 294) و فارس نامه- 2: 151.
و هو ابن عباس قلی خان حاکم هراه ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 2- ص 31) و أورد عده من أشعاره و کذا فی همیشه بهار و (مسرت- ص 73).
قال فی (گلشن- ص 401) إنه کان ماهرا فی المعانی و العروض و القوافی و أورد شعره.
کان من أحفاد درویش محمد عرب.
أورد شعره فی (گلشن- ص 402).
للسید علاء الملک بن القاضی نور الله الشهید فی 1019 أورد فی کتابه الفردوس کثیرا من شعره. و مر أحواله مفصلا فی ج 10 ص 132.
و اسمه السید علی أطهر النقوی اللکهنوی
ص: 1030
المعاصر، من أحفاد السید دلدار علی. طبع له قطعه أصحاب کهف و رقیم و کلب آنها المسمی قطمیر فی لکهنو بالأردویه 1374.
و اسمه بهاء الدین من شعراء قطب الدین أنوشتکین خوارزم شاه و توفی 537 کما ذکره و أورد شعره فی (مع 1: 172) و مرغینان من نواحی فرغانه.
و هو الذی نظم تاریخ قتل دوست محمد الشیبانی بید الشاه إسماعیل فی 916 کما فی (نر 13- ص 470).
و اسمه تقی الخطاط بالنستعلیق. ذهب إلی دکن و مات هناک. أورد شعره فی (گلشن- ص 89).
الخواجه عبد الله المتخلص ببیانی و المذکور فی ص 150 رأی سنگلاخ نسختین من دیوانه بخط جعفر هروی و قاسم شادیشاد فذکرهما فی (امتحان 1: ص 115 و 160) و ذکر أیضا فی همیشه بهار.
و اسمه الخواجه أمان الله أورد شعره فی (گلشن- ص 402).
للشیخ محمد نجیب مروت. اسمه التحفه الصیداویه طبع بصیدا بمطبعه العرفان فی 32 ص. فی 1342.
و اسمه الخواجه حسین المروزی من تلامیذ المولی عصام و الشیخ ابن حجر مفتی الحرمین. جاء إلی الهند و هنا أکبر شاه یوم ولاده ابنه المیرزا سلیم بقصیده و أخذ الصله منه و رجع إلی وطنه و مات بها فی 9991 ترجم و أورد شعره فی (خز- ص 410) و (نتایج- ص 618) و یوجد دیوانه فی (بنگاله) کما فی فهرسها.
کان کاتبا خلیقا. أورد شعره. فی (بهش 2: 404).
ترجمه علی الخاقانی فی شعراء الوزراء.
دیوان مریم فی 176 ص بطهران فی 1381 و دختران راه طبع مرتان. و زن در أقوام و أدیان و اختلاف حقوق زن و مرد در إسلام و إیران.
هی بنت أبی القاسم قائم مقام الوزیر الفراهانی و ماتت فی 1277 و أمها کانت بنت المیرزا حسن مستوفی الممالک الآشتیانی.
و لما غضب محمد الشاه علی بیت قائم مقام و قتل والدها أنشأت قصیده نجت بها أهلها من الأذی. ترجمها فی خیرات حسان 3: 197 و از رابعه تا پروین- ص 211.
و اسمه المیر عبد الله. أورد ذکره فخر الزمانی فی (میخانه- 3) بین الناظمین ساقی نامه.
توجد عند (الملک) کتبت فی 1208 بخط رجب علی فی 275 ورقه و جاء فی آخره:
مسافر بیستون را عشق کنده است
تو فرهادی که نظمت دلپسند است
و مر مثله بعنوان قاضی مسافر فی ص 872.
و اسمه مست علی، تلمیذ درویش هله لب الأصفهانی. معاصر الشاه صفی الصفوی. کان أمیا و مع ذلک کان یستقبل شعر الحکیم، سافر إلی الهند و رجع إلی أصفهان فرآه النصرآبادی و أورد ذکره فی (نر 9- 418) و (گلشن- ص 402).
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 402) و (دجا- ص 340).
لضیا لشکر المتخلص دانش التفرشی المیرزا تقی المذکور فی ص 315 طبع له قصیده عالم افروز و نوشین روان فی 176 ص.
و اسمه أبو تراب المتخلص خسته ابن الحاج موسی ابن إبراهیم خان ظهیر الدوله والی کرمان فی عهد فتح علی شاه. ولد حدود 1270 بکرمان و توفی حدود 1333 بها و دیوانه علی قدر دیوان حافظ کما نقله لنا السید محمد الهاشمی بطهران.
کما فی نور الابصار- ص 46 مر فی 176 بعنوان تمکین
ص: 1032
شیروانی و راجع مست أصفهانی.
کان فی بلخ فی خدمه عبد العزیز خان الشیبانی ثم عند سبحان قلی سلطان. کان بینه و بین صائب و النصرآبادی مکاتبات کما ذکره فی (نر 10- ص 438) و (گلشن- ص 403).
مر فی ص 488 بعنوان سیلی بلخی.
کما سماه فی (لط 3: 86) مر بتخلصه فغانی میرم فی ص 840.
و هو المیر أبو الفضل من تلامیذ بیدل عبد القادر، و بعد وفاته تلمذ علی محمد حسین شهرت أورد شعره فی (گلشن- ص 402).
هو من شعراء طبرستان جاء إلی بغداد و مدح عضد الدوله الدیلمی، فلقبه دیواره وز و بعد موته جاء إلی گرگان و مدح قابوس و شمس المعالی، فلقبه مسته مرد لاعتیاده بالخمر و شعره باللهجه الطبریه. أورد ابن إسفندیار بعضها فی تاریخ طبرستان- 1: 138.
و اسمه آقا عبد الرحیم دواتگر. أورد شعره معاصره فی (عم- ص 567).
و هی ماه شرف خانم بنت أبی الحسن بیک بن محمد قادری. ولدت بکردستان فی 1220 و تزوجت بخسرو خان أردلان ابن أمان الله خان حاکم کردستان بعد أبیه. ترجمها المیرزا علی أکبر صادق الملک فی کتابه حدیقه ناصری فی تاریخ کردستان و قال إن دیوانها فی عشرین ألف بیت. لکن ما جمعها یحیی معرفت الکردستانی و طبعها فی طهران فی 1305 ش. یحتوی علی ألفی بیت فی 106 ص. و کتب له مقدمه. و لها قطعه فی تاریخ بناء مسجد سنندج الذی بناه آصف خان فی 1254. و ذکرها باسمی فی أدبیات معاصر ص 99. و فی از رابعه تا پروین- ص 212- 241.
ترجمه و أورد شعره فی (دجا- ص 342) عن لطائف الخیال لنصرت.
و هو حمد الله بن أبی بکر القزوینی المتوفی 750 له
ص: 1033
تاریخ گزیده و نزهه القلوب و منظومه ظفرنامه فی تاریخ الإسلام فی خمسه و سبعین ألف بیت. موجوده فی (بریتیش موزیوم) کما فی فهرس ریو ص 173- 174 شرع فیه و هو ابن أربعین سنه و أتمه بعد عشرین سنه فی 735 ترجم فی فهرس مکتبه جامعه طهران 2: 672.
ترجمه معاصره فی (تس 5- ص 153).
أورد شعره معاصره فی (تس 5- ص 168).
و اسمه علی مراد رءوفی ابن محمد حسین. ولد ببروجن أصفهان حدود 1315. و دیوانه فی ألفی بیت نقل تضمینه لغزل الشیخ أسد الله إیزد گشسب فی شعرای معاصر أصفهان- ص 447.
و اسمه محمد ولی خان شاملو عم لطف علی آذر المذکور فی ص 3 أرسله طهماسب الصفوی إلی الروم سفیرا و رجع و حکم علی کرمان مده و علی لار أخری. و قتل هناک بید الناس فی 1145 ترجمه فی (تش- 409) و مکارم الآثار- ص 40 و (گلشن- ص 403).
و اسمه السید علی بن أبی طالب ولد بقریه بلداجی من نواحی چهار محال أصفهان یوم الغدیر 1313 و أنشأ الشعر من صغره و اشتغل بتعلیم الأطفال. أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 446.
راجع مسرور طالقانی.
راجع مسرور بیگدلی.
و اسمه أبو الفضل مسرور بن محمد من طالقان بخراسان و من شعراء محمود الغزنوی. ترجم و أورد شعره فی (لب 9) و (مع 1: 503) و أورد شعره فی مدح أحمد بن الحسن المیمندی.
و اسمه الآقا رضی الدین محمد بن الحسن المتوفی 1112 ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 228) و مجله أرمغان 13: 372.
و اسمه حسین سخنیار ابن محمد جواد التاجر الأصفهانی ولد بکوهپایه فی 20 صفر 1308 و هاجر إلی طهران فی 1342 و هو الیوم
ص: 1034
معلم بمدارس طهران. له أمثال سائره و محمود أفغان و ده نفر قزلباش و لطف علی خان زند و نی زن بیابان و منظومه هنرنامه کلها مطبوعات و طبع الأخیر فی 1352 فی 28 ص و دیوانه فی سته آلاف بیت. ترجمه و أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 443.
راجع مسعود زرکش.
کان من أقرباء ملا نیکی و مات 1008 أورد شعره فی (گلشن- ص 404) و لعله المذکور فی (نتایج- ص 631) أیضا.
له مرآه العارفین نظم و نثر عرفانی بالفارسیه. ذکر فی ذیل کشف الظنون و یوجد عند (فخر الدین النصیری).
راجع مسعود قمی.
کمال الدین المذکور فی ص 917 و قد رأی سنگلاخ نسخه منها بخط شفیعا فذکره فی (امتحان 1: 133) و ترجم فی (تش- ص 331) أیضا.
و اسمه مقبول الله شیر خان. کان من أعیان دهلی الا أنه تصوف و تلمذ علی رکن الدین بن شهاب الدین إمام. له التمهیدات و مرآه العارفین و دیوانه یشتمل علی أنواع الشعر و قبره عند قبر قطب الدین بختیار الکاکی المذکور فی ص 883
ترجمه فی (گلشن- ص 405) و عنه فی القاموس الترکی و کرر هذا ذکره بعنوان مسعود هندی معاصر سیفی عروضی بخارائی المذکور فی ص 486. و له منظومه یوسف و زلیخا و توفی 836. و یوجد دیوانه فی (بنگاله) کما فی فهرسها.
من شعراء السلطان مسعود الغزنوی.
غضب علیه مسعود فی 430 و طرده و لا یعلم حاله بعد. أورد شعره فی تاریخ بیهق- ص 601 و (اللباب 2: 36) و (مع 1: 503) قال عباس الإقبال الآشتیانی فی حاشیه حدائق السحر- ص 110 إنه غیر مسعود غزنوی و قال فی (گلشن- ص 406) إنه کان قاضیا بری. و قد یقال له مسعودی.
ابن آقا زمانا زرکش الأصفهانی. ذهب إلی الهند
ص: 1035
و رجع. أورد شعره فی تاریخ جلوس الشاه سلیمان فی 1077 فی (نر 9: 424 و 13- ص 478) و (گلشن- ص 406).
هو الأمیر سلطان مسعود. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- 405) و لعله مسعود الغزنوی.
و اسمه أیضا مسعود بن سعد بن سلمان اللاهوری الجرجانی الأصل کما فی (لت- 1) أو الهمدانی کما فی (تش- ص 157) سافر والده إلی غزنین و ولد مسعود هناک فی عهد السلطان مسعود الغزنوی حدود 435 و نشا مسعود یتکلم بالفارسیه و الهندیه و العربیه. و تقرب عند السلطان، ثم غضب علیه و قیل إن غضبه کان لسعایه أبی الفرج الرونی فحبسه فی 472 فی حصار یسمی نای بالقرب من کابل، و بعد موت السلطان أفرج عنه فی 490 و لکن ما طال حتی حبس ثانیا فقضی أکثر عمره فی السجون و قصائده الحبسیات مشهوره و بعد الإفراج عنه تزهد و انزوی عن الناس و مات 515 أو 525 و له ثلاثه دواوین فارسیه و عربیه و هندیه(1) جمع دیوانه الفارسی سنائی المذکور فی ص 471 فی حیاه الناظم و لما أدخل فیه أشعار غیره اشتباها منه، اعترض علیه ثقه الملک طاهر بن علی فاعتذر عنه سنائی فی قصیده کما مر. و دیوانه مرتب علی القصائد
و المقطعات و غزلیات دوازده ماه و الرباعیات. طبع دیوانه فی 1296 عن نسخه لاعتضاد السلطنه، ثم طبعها جامکین الروسی، ثم رشید الیاسمی فی 1318 ش فی 16000 بیت، مع مقدمه مفصله فی أحواله فی 66 ص. و طبع منتخبه فی 1319 ش. و لأحمد سهیلی الخوانساری مقالات فی أحوال مسعود طبعها فی مجله أرمغان ج 19 و 20 ثم طبعها مستقلا بعنوان حصار نای کما مر فی ج 7 ص 23 و مثلها لعلی قویم طبعت فی أرمغان ج 24 و 25 و مستقلا فی 312 ص فی 1330 ش. و لمحمد إبراهیم عالمشاهی مقاله فی مجله آریانا ج 9. و بین الحریری و مسعود مقاله لمجتبی مینوی طبعت فی مجله دانشکده أدبیات تهران ج 5 و لمحمد معین بین کمال إسماعیل و مسعود طبعت فی جلوه. ج 2 کما فی فهرست مقالات فارسی و النفیسی فی تعلیقاته علی (اللباب ص 716) قال فی (لب 10)
ص: 1036
إن له منتخب شاهنامه و ترجم فی (تش- ص 157). و قال فی (مع 1 ص 514) إن دیوانه الفارسی یقرب من ثمانیه عشر ألف بیت و أورد منها قرب ألف و ستمائه بیت، و لکن فی (خز- ص 14) بمناسبه ترجمه ولده أبی سعد بن مسعود، قال إن دیوانه الفارسی یقرب من خمسه عشر ألف بیت و أورد منها قرب مائه بیت. و بعض نسخ دیوانه الموجود فی مکتبتی (المجلس) و (سپهسالار) مشتمل علی خمسه عشر ألف کما بیت فی فهرسیهما و من شعره:
حسام و تیر تو شد ذو الفقار هند عرب
حصار آکره خیبر، تو حیدر کرار
و فی (خز- ص 16) ذکر دیوانه العربی و أورد بعضه عن حدائق السحر للوطواط و کذا فی سبحه المرجان و مقدمه غره الکمال للأمیر خسرو. و أما دیوانه الهندی فأنکره واله الداغستانی فی ریاض الشعراء بدعوی أنه ولید همدان و لا یمکن إنشاء الشعر الهندی الا من المولود بها، و لکن دفع فی خزانه عامره هذا الإنکار بإثبات ولادته بلاهور و صرح الأمیر خسرو الدهلوی بثبوت الدواوین الثلاثه له فی مقدمه غره الکمال. و یوجد دیوان مسعود عند (الملک) و (فخر الدین).
و اسمه عبد الوهاب من ملازمی محمد خان أفغان السیستانی. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 404).
و هو أخ الخواجه مرشد بن الخواجه میرک ترجمه و أورد شعره فی (تس 3- ص 61)
ترجمه فی (دجا- ص 342) بعنوان کمال الدین مسعود الشروانی و ذکر أنه تلمیذ مولانا شاه فتح الله الشروانی و إنه من أعاظم العلماء الحکماء فی عصره و کان فی سنین مدرسا فی هرات بمدرسه مهد علیا گوهرشاد بیگم و له تصانیف کثیره ذکرها و ذکر شعره و ترجمه معاصره و مجالسه المیر علی شیر فی مجالس النفائس و ذکر تلمذه علی المولی عبد الرحمن الجامی کما نقلناه عنه فی ص 920
و اسمه السلطان مسعود میرزا ابن السلطان محمود میرزا ابن أبی سعید میرزا المذکور والده محمود غازی فی ص 460 و أمه من سادات ترمذ و له دیوانان ترکی یتخلص فیه شاهی و فارسی یتخلص فیه عارفی کما مر
ص: 1037
فی ص 670 ترجمه فی (مجتس 9- ص 173) و أورد شعره بعد أن سمل عینیه الأمیر خسرو شاه
و اسمه ملا رکن الدین ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 406)
المذکور فی ص 823 طبع له منظومه وقتی که شاعر بودم
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 406)
جاء من عراق (قم) إلی هرات و تقرب عند المیر علی شیر و السلطان حسین بایقرا و باسمه نظم تاریخ حسین بایقرا کما مر فی ج 3 ص 249 فی اثنی عشر ألف بیت کما فی حبیب السیر و له مناظرات منظومه باسم شمس و قمر و تیغ و قلم و
منظومه یوسف و زلیخا و دیوانه معروف فی هرات کما فی (مجن 2- ص 38 و 212) و مات بهرات و دفن عند پیر سیصدساله و ترجم فی همیشه بهار و (دجا- ص 175) و روضه الصفا- ج 7 و (تس 5- ص 106) و فی (قز مج- ص 311) أورد له عده أشعار ینطبق مع أشعار دیوان مسعود قمی الموجود فی جامعه طهران کما فی فهرسها 2: 247 و قال کان مسعود من شعراء السلطان یعقوب خان بتبریز أقول: و لهذا عده فی (تش- ص 20) من أمراء الترک بقم و أورد له عین ذلک الأشعار
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 406)
راجع تخلصه مسیح کاشانی
مر بعنوان مسعود دهلوی
یوجد أشعاره بعنوان مسعود واعظ یزدی فی جنگ عند (فخر الدین النصیری)
راجع مسعود رازی
و اسمه المیرزا محمد علی ترجمه و أورد قصیدته فی مدح منوچهر خان فی المدائح المعتمدیه و (انجمن 4) و یوجد دیوانه بخطه عند (فخر الدین النصیری) یشتمل علی الغزل و القصائد
الشیخ عبد الواحد المصاحب لمحمد خان صاحب
ص: 1038
مات 1271 أورد شعره فی (گلشن- ص 407) و یوجد دیوان مسکین فی (بنگاله) کما فی فهرسها
أورد شعره فی (گلشن- ص 407)
هو ابن الملا عبد الحکیم العطائی من شعراء القرن الثانی عشر ترجمه و أورد شعره فی مقالات الشعراء- ص 757 و یوجد دیوان مسکین فی (بنگاله) کما فی فهرسها
و اسمه السید علی من شعراء القرن الثالث عشر ترجمه و أورد شعره فی (دجا- ص 342) فی تاریخ وفاه ملاباشی فی 1294
راجع معینی فراهی
للشیخ عبد الحسین الکبیر ابن علی محمد المحلاتی ولد 1307 و توفی 1358 و اشتغل بالتحصیل سنین و غلب علیه الزهد و الریاضیات و العزله کما یشهد بأحواله لسان حاله فی أشعاره التی دونها إسماعیل الصدر المحلاتی 1374 و طبع بمطبعه قم، فارسی فی المواعظ و الأخلاق بلسان عادی متعارف عند العوام، یقرب من ألف و خمسمائه بیت
طبع له مثنوی سماور أو گفتگوی قند و چای و سرگذشت بی کارها طبع بمطبعه اتحادیه کارگران بطهران فی 1347 فی 16 ص صغیره علی الحجر مصورا و فی آخره رباعیتین لأمیری فی مدیح ناظم الکتاب المتخلص مسکین
للسید حسین الأدیب القاری ابن السید رضا علی الطبیب الهندی نزیل الکاظمیه و المتوفی عن عمر طویل فی سامراء (24- ج 2- 1334) و مر له الأدعیه و الزیارات فی ج 1 ص 394 و قد وقع غلط هناک فی تاریخه و الصحیح ما أرخه به السماوی فی وشائح السراء- ص 44 بقطعه عند ذکر المدفونین فی سامراء من الأعاظم فقال:
و کالحسین بن الرضا علی
المقری المطبب الهندی
فقد أتاها قاصد الزیاره
فوفق الله بها إقباره
ص: 1039
و ادخر الحماه قبل المحتضر
فأرخوا (حیا أتی للمدخر)
و دیوانه فارسی جمعه بعده ابن أخته السید علی صدر الدین الأخ الأصغر للسید محمد صدر الدین
ترجمه المیر علی شیر بعنوان السید مسلمی فی (مجن 2- ص 45 و 219) و أورد شعره و کذا فی (حسینی- ص 320) و فی (گلشن- ص 407) خلط بینه و بین مسلمی شیرازی
ترجمه و أورد شعره فی (هفت- ص 307) و راجع مسلمی أسفراینی
الحسین بن محمد بن علی المسعودی. له قصائد فی مدیح النبی و الوصی، منها القصیده الموسومه ب المواهب القدریه لفراغه من نظمها لیالی القدر 967 ثم سافر لزیاره المدینه فی المحرم 968 فأنشأها مقابل ضریح النبی و تلک القصائد ملحقه بآخر نسخه قواعد عقائد آل محمد من تألیف علماء الیمن الذی استنسخه المنصور بالله القاسم بن محمد المتوفی 1029 أولا ثم المستنسخ عن خطه موجود فی الخزانه (الرضویه).
ترجمه فی (مجن 2- ص 216 و 52) و (حسینی- ص 318) و أورد شعره و ذکر سوء سریرته و فی بعض النسخ اسمه خواجه مست.
کان معاصر النصرآبادی. ترجمه و أطرأه فی (نر 2- ص 46) و أورد بعض أشعاره.
ابن شرف الدین أوغلی بیگلر بیگی فی هرات. ترجمه الصادقی فی (خص 3- ص 29) و أورد بعض أشعاره و أطرأه بأنه لا نظیر له فی أمراء دوله قزلباش (الشاه طهماسب) و قال فی (مع: ج 1- ص 56) إنه من أجل أمراء الشاه طهماسب، و أورد رباعیه و کذا فی (تش- ص 21).
هو ابن الحاج محمد الکاشانی المتخلص قانع کما مر فی ص 874.
راجع دیوان مسیح. لأن الألف للتفخیم أو النداء بالفارسیه.
ص: 1040
و اسمه الملا سعد الله الهندی نظم قصه رام و سیتا بالفارسیه عن الهندیه. أورد منها (سرخوش- ص 106) و عنه ظاهرا (حسینی- ص 325).
و اسمه محمد کاظم ابن أمین الطبیب التبریزی المتخلص مسیح کان معاصر الشاه طهماسب الثانی فی تبریز فی 1140 کما ترجمه و أورد شعره تربیت فی (دجا- ص 343). و کان حیا فی 1140.
راجع ضیاء الدین کاشانی فی ص 629.
کما فصله فی (تش- ص 221) مر فی ص 778 بعنوان عیسی ساوجی.
راجع دیوان عیسی شیرازی و معنی فسائی و ناطق شیرازی.
راجع معنی فسائی.
ولد بقم و نشا بیزد. أورد شعره فی (گلشن- ص 407).
کما فی هدیه العارفین 1: 810 مر بعنوان عیسی ساوجی.
و هو الحکیم رکن الدین مسعود بن الحکیم نظام الدین علی الشیرازی الأصل الطبیب المشهور حکیم رکنا و المتخلص مسیح و مسیحا و مسیحی کما فی سرو آزاد- ص 89 و أخوه حکیم قطبا. ولد مسیح بکاشان و تربی بها، ثم تقرب عند الشاه عباس و کان الشاه ینزل عنده کما فی (خز- ص 412) و بأمر الشاه نظم جواب دیوان فغانی کل غزل بغزل، و کان یکثر من شرب الخمر فی شبابه. ثم سخط علیه الشاه و أخرجه من إیران فسافر إلی الهند و قال فی خروجه و ذم الشاه:
گر فلک یک صبحدم با من گران باشد سرش
شام بیرون می روم چون آفتاب از کشورش
و قال بعض فی خروج مسیحا عن إیران:
ص: 1041
گوهری بفروخت ایران آخر از بی جوهری
کز شرف شد پنجه خورشید دست مشتری
فجاء إلی الهند و تقرب عند آصف جاه و جلال الدین أکبر شاه و لعزه نفسه و علو همته لم یداوم. و لازم السلطان سلیم فی الله آباد، و لم یبق أیضا و فر إلی دکن و تقرب عند ملکها و لکنه لم یداوم أیضا، فلبس لباس الفقر و ساح البلاد. کذا فی میخانه و قال فیه: إنی رأیته فی 1023 فی أجمیر و استکتبت دیوانه لمکتبه مهابت خان و قابلته و بقی بإجمیر مده سنتین. ثم لازم الملک جهانگیر پادشاه فی 1028 و قال فی (خز- ص 413) إنه فی 1041 سافر من الهند إلی الحج و رجع إلی مشهد خراسان ثم کاشان ثم أصفهان و لما لم یکرمه الشاه صفی سافر إلی شیراز ثم رجع إلی کاشان و مات بها فی 1066 و قال مسیحا معانی (معنی فسائی) فی تاریخه [رفت بسوی فلک باز مسیح دوم ] و ترجم أیضا فی همیشه بهار و (گلشن- 408) و (حسینی- ص 324) و (سرخوش- ص 106) و (تش- ص 252) و (نتایج- ص 640- 643) و فی (خص 4- ص 53) بعنوان مسیحی و ترجم أحواله مفصلا حسین پژمان فی مجله أرمغان: ج 13 و ج 17. له مثنوی مجموعه خیال نظمه فی قبال خسرو و شیرین للنظامی فی ألفی بیت، و جمع أشعاره فی خمسه و عشرین ألف بیت فی إیران و دیوانه الثانی فی الهند، و یشتمل علی خمسه آلاف کما فی میخانه- ص 365 و قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 214) إن أشعاره فی مائه ألف بیت فی عشره دواوین، و نقل ریو فی الفهرس (ص 688) عن میرزا أمینا أن مسیح کان ینظم فی 1047 دیوانه الثامن أقول یوجد دیوانه الرابع و مثنویه فی مکتبه بانکی پور کما فی فهرسها (ج 3 ص 107) و دیوانه السادس فی المتحف البریطانی کما فی حواشی میخانه (ص 368) و کان نسخه الکلیات المشتمله علی خمسه دواوین و علیها خطوط الناظم و إصلاحاته و یزید علی ستین ألف بیت، عند وحید الدستگردی مدیر مجله أرمغان، و طبع فی المجله ج 8- ص 120- 122 منظومه قضا و قدر لهذا الحکیم. و کتب لنا السید شهاب الدین من قم أن دیوان الحکیم و کتابه طب حکیم رکنا موجود عنده” السید شهاب الدین” و نسخه کامله عند علی یار صفراف بباکو یهیئها للطبع هناک. و أورد النصرآبادی نظمه لوقعه یوسف ترکش دوز و شاه عباس أقول: و لآخوندزاده فتح علی القفقازی (1812-
ص: 1042
1877 م) أیضا روایه تمثیلیه باسم تاریخ یوسف شاه عن هذه القضیه.
مر بعنوان صاحب کاشانی فی ص 576.
و اسمه زنبیل بیگ کان معاصر شاه جهان.
أورد شعره فی (گلشن- ص 407).
هو الأخ الأصغر لمنصف الکاشف و من شعراء القرن الحادی عشر ترجمه و أورد شعره فی (خوش گو) و قال سنگلاخ فی (امتحان- 1: 114) إنه رأی دیوانه بخط محمد ابریشمی.
ذهب إلی الحج. ترجمه و أورد شعره فی (مجن- ص 22 و 196) و فی بعض النسخ شیخی.
و هو الحکیم رکنا المذکور بعنوان مسیح کاشانی. ذکره الصادقی فی (خص 4- ص 53) و أورد ستین بیتا من مثنویه خسرو و شیرین.
و اسمه المیرزا محمد رضا. کان من سادات أحمدآباد أصفهان و معاصر الشاه السلطان حسین الصفوی و بعده. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 413) و (مسرت- ص 479) راجع مشتاق کشمیری.
راجع دیوان مشتاق أحمدآبادی و قال فی (گلشن- ص 413) إن مشتاق تخلص لمجلسی الأصفهانی محمد باقر بن محمد تقی المذکور جده مقصود علی فی ص 966 و کذا تربیت فی مقال له فی مجله أرمغان 13: 372.
و هو المیر علی الحسینی من سادات عباس آباد أصفهان و توفی 1171 کما قال رفیق الأصفهانی فی تاریخه:
بهر تاریخ أو نوشت رفیق
جای مشتاق در جنان بادا
کان أستاذ آذر بیگدلی و عاشق أصفهانی و هاتف و صهبا قال آذر فی (تش- ص 409) إنه جمع دیوان أستاذه مع زمیلیه هاتف و صهبا، و قال الفاضل الگروسی فی (انجمن 4) أن دیوانه فی سته آلاف بیت و فی (تعا- ص 138) أنه فی أربعه آلاف بیت یوجد منه نسختان فی (سپهسالار) کما فی فهرسها 2: 679 و فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 414 و (فخر الدین النصیری) و (الملک) و طبعها حسین مکی مع مقدمه مفصله فی أحواله
ص: 1043
فی 24+ 205 ص بطهران و ترجم أیضا فی (مع 2: 444) و (نتایج- ص 664)
اسمه المیرزا نصیر ولد بتویسرکان بأصفهان و کان یتلمذ علی المحقق الخوانساری فی مدرسه جده ترجمه و أورد شعره النصرآبادی فی (نر 6- ص 196) و (گلشن- ص 413)
و اسمه السید خیرات علی سکن فیض آباد و تلمذ علی الشیخ علی الحزین و مات عن ستین سنه من عمره فی 1260 کما فی (گلشن- ص 411) و هذا غلط، فإن الحزین مات 1181
کان من معاصری الخواجه عبد المحمد زائر شوشتری و مات فی عهد حکومه عبد الله خان حاکم شوشتر کما ذکر فی تذکره شوشتر- ص 142
راجع مشتاقی شیرازی
هذا التخلص لمیرزا محمد التربتی الأصل الأصفهانی المولد العارف الصوفی المقتول بکرمان بأمر المولی عبد الله الواعظ فی 1206 و کان أمیا و قد نظم مریده المیرزا محمد تقی بن کاظم الکرمانی الملقب بمظفر علی شاه باسمه دیوانا سماه دیوان مشتاقیه کما یأتی
و اسمه محمد رضا کان خطاطا شاعرا بدهلی فی عهد محمد شاه الهندی و نادر شاه ترجمه و أورد شعره (حسینی- ص 327) و (گلشن- ص 411) و راجع مشتاق أحمدآبادی
کان صوفیا تلمذ علی آفرین لاهوری أورد شعره فی (گلشن- ص 412) و عنه فی القاموس الترکی
و اسمه آخوند محمد باقر ترجمه (سرخوش- ص 111) و عنه (حسینی- ص 324) و قالا کان یتخلص سابقا مناسب و أوردا شعره
هو التخلص الأخیر للسید المیر علی المدرس الکبیر ابن السید علی رضا بن زین العابدین بن محمد المذکور فی 2: 301 ترجمه فی آیینه دانشوران- ص 29- 31 و أورد تمام نسبه، و ذکر أنه کان یتخلص أوائل أمره شائق
ص: 1044
و فی أواخره مشتاق قال و أشعاره مذکوره فی تذکرات المتأخرین و توفی بعد رجوعه عن زیاره المشهد فی طبس 1329 و قبره مزار هناک
و اسمه الشیخ رزق الله الدهلوی کان عالما بالسنسکریتیه و علومها له تاریخ سکندر لوری و جوت نونحن و واقعات مشتاقی فی أحوال نفسه و مات 889 عن 102 سنه من عمره ترجمه فی (گلشن- ص 413) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه
و اسمه ملا حسین قصه خوان ولد بشیراز و کان یعیش بالقصاصه و مات بشیراز 905 أورد شعره فی (تس 7- ص 189) و فی (تش- ص 294) سماه مشتاق شیرازی و عنه فی (فارس نامه 2: 151) و القاموس الترکی
للمیرزا محمد تقی بن المیرزا محمد کاظم الکرمانی (طریقتی) العارف الطبیب الماهر و الملقب بمظفر علی شاه و صدر العرفاء و المتوفی بکرمانشاه 1215 نظمه باسم شیخ طریقته و مراده المیرزا محمد التربتی الأصل المولود بأصفهان و المقتول بکرمان بأمر بالمولی عبد الله الواعظ الکرمانی فی 1206 و الملقب مشتاق علی شاه و کان أمیا فنظمه باسمه، کما أن المولی الرومی نظم دیوانا باسم مراده شمس تبریزی و للمظفر الکرمانی دیوان آخر کبیر یأتی و دیوان مشتاقیه فارسی طبع علی الحجر فی بمبئی 1303 و طهران 1374 فی 303 ص فی مجلده الأول عده قصائد و ترجیعات بغیر ترتیب و فی مجلده الثانی قطعات و غزلیات مرتبه علی الحروف من الألف إلی الیاء و فی آخرها قرب مائه رباعیه و رأیت نسخته بخط محمد تقی بن محمد رسول التاجر التبریزی فرغ منه خامس ذی الحجه 1271 عند الشیخ محمد هادی الأمینی، و نسختان عند (الملک) و نسختان عند (فخر الدین النصیری)
للمیرزا علی خان بن محمد صفاء السلطنه و نائب وزیر الأمور الخارجیه بطهران فارسی مطبوع بطهران 1314 ش فی 466 ص بعنوان کنز المعجزات و ترجم فی تاریخ نائین- 122- 129
ترجمه فی بعض نسخ مجالس النفائس (لط- ص 20) و أورد مطلع غزله و ذکر فی شمع انجمن- ص 429 أنه معاصر للجامی
ص: 1045
و کذا (حسینی- ص 320)
و هو أبو سعید حسام الشعراء محمد إبراهیم، من أحفاد طاهر وحید وقایع نگار للشاه طهماسب الصفوی کان أبوه شیرازیا و ولد مشتری فی 1264 و جی ء به إلی طهران فی 1270 و صار شاعر البلاط و کان هجاء و مر قصه مهاجاته مع عباس
فروغی و سرور شیرازی فی ص 442 و 827 و فی (المآثر- ص 207) ذکر مهاجاته مع مایل أفشار المذکور فی ص 954 و ذکر وفاته فی ذی الحجه 1305 و ترجم فی (گلشن- ص 414) و مفصلا فی گنج شایگان- ص 524 و فهرس (المجلس) 3: 417 حیث یوجد هناک نسختان من دیوانه و یوجد نسخه الأصل بخطه 1299 عند (فخر الدین النصیری) و نسختان عند (الملک) و له فضائل العشق فی تاریخ المشتاقین یشبه مجالس العشاق و له هجو معلم خانه و هجو بغداد و یوجد له مثنویان باسم مرآه العشق و مصباح حسینی عند (الملک) أیضا و طبع له سفرنامه مکه نظما ذکر فیه أوصاف مزارات النجف و کربلاء و الکاظمیه و سامراء طبع فی 32 ص فی ذیل شمس المناقب الذی هو دیوان سروش الأصفهانی فی 1300
ترجم و أورد شعره فی (گلشن- ص 414)
راجع مشتری خراسانی
و هو الحکیم عبد الرزاق من سادات أصفهان سافر إلی الهند فی عهد عالمگیر و وصل لکهنو و کان له مع عبد الجلیل البلگرامی مراسلات مات 1127 أورد شعره فی (گلشن- ص 415) و مقالات الشعراء- ص 760 و عنهما فی القاموس الترکی ثم الریحانه
و اسمه بهوری سنگ الهندی أورد شعره فی (گلشن- ص 415) و (نتایج- ص 681)
و اسمه المیر عنایه الله أورد شعره فی (گلشن- ص 416)
کان معاصر النصرآبادی، فترجمه فی (نر 9- ص 384) و ذکر أن اسمه شاه معصوم الشیرازی المولد و أورد شعره
ص: 1046
و هو ابن المیر حسین الخطاط بالنستعلیق هو من سادات قم لکن یعرف بکاشانی لکثره سکونته بها کان من أدباء عصر الشاه عباس الماضی ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 310) و أورد شعره و ذکر أنه توفی بتبریز و من شعره المتخلص فیه:
هر چه می خواهی طلب کن مشرب از شاه نجف
گر کسی منت کشد از مرد می باید کشید
و کان أبوه ملازم الشاه عباس الأول الصفوی و مات بتبریز کما فی (گلشن- ص 415) و همیشه بهار و الظاهر أنه غیر مشربی قمی
و اسمه میرزا أشرف من عرب بنی عامر من حکام نادر شاه و ابتلی بقهره و قلع إحدی عینیه ترجم فی (مع 2- ص 445) و ذکر أنه توفی 1180 و أورد شعره و فی (تش- ص 412) أنه توفی 1175
راجع مشرب شیشه گر، و مشرب کاشانی و لکن فی همیشه بهار أنه غیر الکاشانی
هو مشرب قمی شیشه گر
ترجم و أورد شعره فی المدائح المعتمدیه و (انجمن 4)
هو المولی محمد بن سلطان محمد الأسترآبادی الخطاط و الطالب للعلم ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 75) و أورد شعره و کذا (گلشن- ص 417)
کان من أکابر إیل تکلو ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 125) و أورد شعره المتخلص فیه و قال فی (گلشن- ص 416) إنه من شعراء خدابنده ابن الشاه طهماسب الصفوی سافر إلی الهند فی عهد أکبر شاه
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 319) و أورد شعره و عنه فی (گلشن- ص 417)
و اسمه أحمد حسین تلمیذ تاج الدین السهوانی ترجم فی (گلشن- ص 416)
ص: 1047
ترجم فی (خص 8- ص 241) و أورد شعره مع تخلصه، و عنه فی (تش- ص 235) و همیشه بهار و الظاهر أنه غیر مشرب شیشه گر
ترجمه فی (لط 3- ص 70) و أورد شعره
راجع مشرف شهر کردی
و اسمه أحمد بیک من أولاد سیف الملوک مشرف الإصطبل فی العهد الصفوی ترجمه معاصره فی (خص 4- ص 60)
و اسمه المیرزا حسین مباشر الإصطبل فی العهد الصفوی ترجمه فی (مع 2: 39) و قال نظم خمسه مثنویات فی قبال الخمسه للنظامیه و لکن طبقا لصنعه التزریق البدیعه و هو أن لا یکون لجملاتها معنا مفیدا و أورد بعضها و فی (حسینی- ص 370) أورد تلک الأشعار لهدایت الله رازی، و کذا فی (روشن- ص 776) بعنوان هدایت نقلا عن نگارستان سخن و عنهم أخذنا نحن فی ج 7 ص 265 لکن فی (تس 5- 177) ذکر هدایت الله و لم یذکر له هذه الأشعار، بل ذکر الأشعار لمقصود بیک الشیرازی فی (تس 3- ص 60)
و هو إسفندیار بن مشرف الملک ولد بأصفهان فی 1352 و طبع باسم گلهای نوشگفته فی 1370 بأصفهان فی 90 ص ترجمه فی شعرای معاصر أصفهان- ص 449
کان مشرفا علی قوشخانه فی هرات ترجمه علی شیر فی (مجن 3: ص 68 و 241) و (گلشن- ص 417)
و هو الحکیم میرزا رضا قلی ابن المیرزا بزرگ النوری له دیوان فی خمسه عشر ألف بیت و طبع له منظومه حدیث کساء نظمه فی 1304 و طبع بطهران فی 1315 فی 93 ص و مات 1311 کما فی مقدمه طبعه
و اسمه حسن کما یظهر من شعره إن لم یکن وصفا حیث قال:
سمع اقران سزد این در نظیم موزون
که ز قول حسن مشرقی از بر دارم
و کان معاصرا لملک مشرقی المشهدی و کلیات أشعاره تشتمل علی: 1- شمس
ص: 1048
المشرقین مثنوی فی قبال تحفه العراقین للخاقانی، نظمها فی 1010 و سما نفسه فی أوله مشرقی شیرازی، و هو فی 1200 بیت أوله: [الحمد لله الذی: از أزل تا به أبد هر جا حمدی
ای نور حدیقه جهان بین
مه را ز تو زینت است و آیین
] 2- شبستان أنس نظمه فی قبال بوستان لسعدی فی عشره أبواب و مقدمه فی سبع مقالات کلها فی 2250 بیت أوله: [حمد نامحدود و ثنای نامعدود
به نام خداوند أرض و سما
که باشد مر أو را پرستش سزا
3- القصائد و یشتمل علی 7550 بیت 4- المراثی و الترجیعات و هفت بند فی 650 بیت 5- المقطعات فی تواریخ الوفیات و فتوح الشاه فی 450 بیت 6- الغزلیات مرتبا علی الحروف فی 9500 بیت 7- الرباعیات فی 400 بیت و احتمل ابن یوسف أن یکون بعض أشعاره منتحلا بعد أن فصل خصوصیاته فی فهرس (المجلس) 3: 600 حیث یوجد النسخه هناک ثم نقل عن طرائق الحقائق 3: 229 أن فی شیراز تکیه واقعه علی تنگ الله أکبر تسمی مشرقین و فی (عم- 481) سماه تکیه مشرقی فلعلها له
و اسمه المیرزا محمد حسین خان الغفاری بن المیرزا آقا خان ابن المیرزا أحمد کان ینهی نسبه إلی أبی ذر الغفاری کما ذکره مباشر طبع الدیوان فی 1314 فی مقدمه الطبع و هو المیرزا عبد الحسین بن لسان الملک مؤلف ناسخ التواریخ و لقبه ملک المؤرخین و قد توفی 1324 قال فی المقدمه: إن الشاعر خدم ناصر الدین شاه أیام ولایته للعهد، ثم اعتزل و دخل الطریقه عند رحمت علی شاه بشیراز إلی أن توفی 1299 و دیوانه فی 3000 بیت و ترجم فی (الطرائق 3: 187) و فهرست المجلس 3: 601
و اسمه المولی ملک ولد بقزوین کما فی میخانه- ص 402 أو بأصفهان کما فی (تش- ص 94) و أصله من مشهد خراسان مدح حاتم بیک اعتماد الدوله المتوفی 1019 ثم لازم حسن شاملو الذی حکم خراسان بعد موت والده حسین شاملو فی 1027 و بعد طرد مسیح کاشانی من أصفهان فی 1016 صار مشرقی
ص: 1049
منشیا للشاه عباس و کان ماهرا فی الإنشاء و الموسیقی و مات فی عهد الشاه صفی المتوفی 1052 و تاریخ بعض شعره 1050 قال فی میخانه: و له أربعه آلاف بیت و فی (نر 9- ص 246) أن دیوانه فی عشره آلاف بیت و نسخه ناقصه من دیوانه فی (رامپور) فی (210 ص) و نسخه أخری فی بریتش موزیوم کما فی فهرس ریو (ص 683) و له مثنوی خسرو شیرین باسم الشاه صفی لم یتمه و له مثنوی ساقی نامه و ترجمه أیضا مبتلا و (سرخوش- ص 112) و (سرو- ص 59) و (مطلع 2: 444) و فی نشتر عشق عد دیوانه أحد عشر ألف بیت و أورد ذکره أیضا فی عالم آرا- ص 688
کان ملازم المیر مخدوم و یشتغل بصنعه کاسه گری ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 2: 42 و 215) و مات بهرات
و اسمه الحاج إمام قلی أخ موسی خان الوصاف الآتی ذکره ترجمه فی (مع: ج 2 ص 452) و ذکر أنه أعرض عن المناصب و أقبل علی تصفیه الباطن إلی أن هدم علیه سقف الدار و توفی ثم أورد نیفا و عشره أبیات من شعره
ترجمه فی (مع 1: ص 452) و قال اسمه آقا کوچک، و لم أوفق للقائه و أورد ما وصل إلیه من شعره، و کذا فی (انجمن 4).
و اسمه آقا عبد الحسین الأصفهانی. توفی 1362 و قد طبع بعض قصائده فی آخر مصیبت نامه لصدیقه الصغیر المذکور فی ص 607.
و اسمه المیرزا محمد. ذکره صدیقه و مصاحبه فی (مع 2: ص 454) و ذکر أنه توفی. ثم أورد بعض أشعاره. و کذا فی فارس نامه- 2: 151.
و اسمه عباس کیمنش. طبع له تضمین دوازده بند محتشم فی 1310 ش و خاطرات جوانی فی 1327 ش.
و اسمه پیر مراد بیک من إیل زنگنه. کان فی أواخر عمره فی شیراز معلما لأبناء الأمراء. و قد شرح بعض أشعار الحافظ نثرا، لکن لم یصر مقبولا کما ذکره معاصره فی (مع: ج 2 ص 446) و قال إن ولده المیرزا حیدر علی
ص: 1050
من المعاریف، ثم أورد قلیلا من شعره.
کان من شعراء عبد الله خان أزبک. و جاء إلی الهند فی عهد أکبر و رجع إلی بخارا و مات 995 کذا ترجمه و أورد شعره فی (نتایج- ص 620) و (طبق 2: 497) و (تش- ص 327). و یوجد نسخه من دیوان مشفقی بخاری فی (بنگاله) کتبت فی 983.
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 138) و ذکر أنه من تلامیذ مولانا لسانی بل یعد ولده. و أورد تمام غزله الذی أنشأه فی التتبع عن مطلع غزل کمال الخجندی.
و اسمه محمد رضا و والده کان رئیس صنف البزازین بقم و اختار هو مجالسه الفضلاء و الأدباء و تتبع کثیرا من المتأخرین. ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 366) و قال إنه ورد أصفهان قبل ذلک فأدرکت صحبته. ثم أورد جمله من شعره و کذا فی (گلشن- ص 418).
کان یشتغل ببیع الکرباس فی کاشان أورد شعره فی (تش- ص 253) و همیشه بهار.
کان یسکن أکبرآباد الهند. أورد شعره فی (گلشن- ص 417).
یوجد نسخه منه عند صادق وحدت بطهران، یشتمل علی 3000 بیت تقریبا.
و هو السید محمد المشکاه أستاذ جامعه طهران و صاحب المکتبه التی أهداها إلی جامعه طهران. ولد 1312 و طبع بعض غزلیاته فی طهران فی 20 ص. فی 1337 ش.
و اسمه الشیخ علی الکاشمری المتخلص مشکاه المحبه.
طبع له منظومه مشکاه الجنان و شعله سوزان فی 1365 فی 311 ص.
بکسر المیم لمیل لونه إلی السواد. کان بیاع الثلج علی باب الجامع بأصفهان و کان یجالس هناک مع الأدباء. ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8-
ص: 1051
ص 238) و أورد شعره.
و اسمه علاء بیک شغله بیع المسک- و بالفارسیه (مشک) بضم المیم- ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 175) و أورد شعره مع تصرف فی مصرعه الأول. و ترجمه فی (دجا- ص 343) نقلا عن سام میرزا و کذا فی (گلشن- 418).
و اسمه محمود. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 171) و قال إنه مسلم عند الشعراء هناک و لا سیما فی القصیده و الغزل ثم أورد مطلعین من غزلیاته. و قال فی (تش- ص 34) و (گلشن- ص 418) أنه کان بیاع المسک.
و اسمه درویش مشکی سکن أصفهان أورد شعره فی (گلشن- ص 418).
و هو الحاج حسین بابا بن ملا آقا خان المداح کان شاهنامه خوان فی المقاهی و مات بقزوین عن ستین سنه من عمره. کان فی 1320 حیا بطهران. طبع الشهشهانی دیوانه فی 55 ص صغیره. و یوجد مخطوطه فی (الرضویه)
مر بعنوان فنائی مشهدی فی 849.
محمد رضا. قال فی کشف الظنون إن له ساقی نامه أقول و لعله چرخ تاب المذکور فی ص 997.
و هو المیر محمد آصف السیتاپوری من أعمال خیرآباد الهند أصله من مشهد خراسان و لذا تخلص به أورد شعره فی (گلشن- ص 419).
اسمه محمد زمان نجار السروج فی تبریز ترجمه فی (دجا- ص 166) نقلا عن تذکره لطائف الخیال (1) أورد بعض شعره نقلا
ص: 1052
عن بیاض میرزا صائب. و ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 400) و ذکر أنه سافر إلی الهند و بعد رجوعه توفی فی هرات فی دار شیخ الإسلام بها. و ترجم أیضا فی (سرخوش- ص 110) و (حسینی- ص 304) و (مسرت- ص 540) و (گلشن- ص 419).
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 419).
و هو لقب آخر لثنائی فراهانی المذکور فی ص 185 کما فی (انجمن 3).
و اسمه فریدون بن إبراهیم ولد بطهران فی 1344 و طبع له منظومات تشنه طوفان فی 175 ص. و گناه دریا فی 100 ص.
فی 1335 ش. و می گون و پرستو ترجمه البرقعی فی سخنوران نامی معاصر- 2: 260 و مجله پیام نوین- 2: 8: ص 13- 32.
کان ماهرا فی خط الغبار. ترجمه فی (دجا- ص 347) نقلا عن (گلشن- ص 420) و أورد شعره و قال کان ماهرا فی خط الغبار.
و اسمه پندیت مصاحب رام من شعراء فرخ آباد. أورد شعره فی (گلشن- ص 419).
و اسمه کربلائی علی خان زیاد أوغلو. کان من ندماء الشاه عباس الثانی. ترجمه فی (دجا- ص 347) و أورد شعره نقلا عن گلستان إرم.
المعمر المتجاوز عمره عن السبعین و الماهر فی علم الرمل. قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 335) مع أنه لا اعتقاد لی بعلم الرمل الا أنی رأیت منه استخراجا غریبا، ثم أورد رباعیه. و ترجمه فی (تش- ص 196) و (مع 2- ص 35) و ذکر أنه کان نزیل أصفهان مکثرا من الهزلیات، ثم أورد له رائیه هزلیه قرب أربعین بیتا فی تتبع قصیده سوزنی، آخرها:
حکیم سوزنی از گفته منفعل گردد
اگر کند بسمرقند این قصیده گذر
و ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 330) فی عداد شعراء یزد مع أنه نائنی نزیل أصفهان
ص: 1053
و کأنه حسب نائن من محال یزد. و کذا فی (گلشن- ص 420) و تاریخ نایین- ص 197 و 204.
هو تخلص الحاج میرزا إسماعیل بن آقا زین العابدین نجم الممالک و حفید الحاج میرزا محمد علی نجم الدوله. و هو المنجم الذی طبع و نشر دفتر تقویمه من 1341 کما ذکرناه فی ج 4 ص 402. ذکر لی أنه ولد فی 1300 و أن دیوانه فارسی یقرب من سبعه آلاف بیت کما ذکره. و له تصانیف ذکرت فی محالها.
و اسمه علی جان بن عبد الله ولد بقهفرخ أصفهان فی 1283 و مات بها فی 1358 أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 453.
و اسمه الشیخ غلام بن محمد أصله من أمروهه و سکن لکهنو و بها مات فی 1240 و له تذکرتی عقد ثریا المطبوع 1934 م و تذکره هندی المؤلف 1209 و المطبوع 1933 م و قال فی (نتایج- ص 700) إن له تذکرتین و سته دواوین فی لسان ریخته أی الأردویه و دیوان فارسی و ترجم فی (روشن- ص 416) و جاء شعره فی (مسرت- ص 221) أیضا و کتب أبو اللیث صدیقی أحواله فی مقاله نشرت فی اوریانتال- ج 25 و 26
هو من شعراء نائین المعاصرین ترجمه الآیتی فی (تش یز- ص 331) و أورد شعره
و هو السید الواعظ البغدادی ترجمه علی الخاقانی فی شعراء الزوراء
و اسمه مصطفی بن مسیب خان من شعراء الشاه عباس الصفوی ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 421)
و هو المؤرخ البغدادی المعاصر الدکتور مصطفی جواد ترجمه أیضا علی الخاقانی فی شعراء الزوراء
و اسمه أحمد مجتبی المتخلص خوش دل و الملقب مصطفی علی خان الکوپاموی الهندی ولد 1173 و مات 1234 و هو من صوفیه الصفویه
ص: 1054
بالهند و کان ینسب نفسه إلی عمر بن الخطاب ترجمه و نقل عن دیوانه الفارسی فی (نتایج- ص 224) و أورد شعره فی (مسرت- ص 135)
و اسمه المیر مصطفی ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 422)
و هو من جبل عامل فی الشام قال فی أمل الآمل کان فاضلا أدیبا فی العربیه و شاعرا منشیا من المعاصرین
و هو السید مصطفی المشهدی بن مرتضی المذکور فی ص 435 طبع له منظومه شتر و موتور فی المشهد 1314 ش
و اسمه المهندس سرخوش طبع له منظومه آتش دل
هو ابن السلطان علی میرزا ابن الشاه طهماسب الصفوی الأدیب الشاب المقتول کان له یوم وفاه والده عشرون سنه، و قتل بأمر أخیه بعد ثمانیه أشهر فی 984 ترجمه الصادقی فی (خص 2- ص 27) و (نر 1- ص 10) و أورد بعض شعره و (مع 1: 31) و (گلشن- ص 422) و همیشه بهار و فی (دجا- ص 348) و أوردوا بعض أشعاره
راجع دیوان مصطفی خوش دل
راجع دیوان سینا أصفهانی
هو ابن الحاج السید حسین الحسینی الکاشانی نزیل طهران فی محله پامنار کوچه صدر أعظم فی دار اشتراها من ورثه منجم باشی و هاجر إلی العراق حدود 1314 و حج البیت و جاور النجف إلی أن توفی بعد العود عن الجهاد فی الکاظمیه فی 29 رمضان 1336 فیه قصائد طویله بلیغه جزیله و له الشعر الفارسی أیضا لکنه لم یدون و دیوانه عند ولده الشهیر بالسید الکاشانی الحاج المیرزا أبی القاسم الذی توفی بطهران فی 1381 کما ذکره لنا هو و ذکره السماوی فی مجاری اللطف- ص 16
و اسمه محمد مصطفی تلمیذ محمد
ص: 1055
مجرم ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 421) و عنه فی القاموس الترکی
و اسمه السید غلام مصطفی، من شعراء القرن الثالث عشر ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 422) و عنه فی القاموس الترکی
راجع مظاهر مصفا
محمد بن حاتم صاحب دیوان الرساله لنصر بن أحمد السامانی (331- 301) کما ذکره البیهقی و قال الثعالبی فی الیتیمه 4: 15 کان وزیره و کان یتکلم باللغتین الفارسیه و العربیه و قتل أخیرا و مدحه الرودکی و ذکره القفطی فی المحمدون من الشعراء و کذا الگردیزی فی زین الاخبار و العوفی فی (لب 3: 7) و قال الیاقوت فی (جمد) فی کلمه بست إن أبا حاتم محمد بن حیان بن معد البستی المتوفی 354 ألف بأمر المصعبی هذا کتابا فی تاریخ القرامطه فأعطاه قضاء سمرقند أو سیستان صله و قد جمع أشعاره و طبعها محمد دبیر سیاقی فی مجموعه گنج باز یافته مع مقدمه فی أحواله فی 1374
هو تخلص المیر سید علی ابن المیر مصور ترجمه الصادقی فی (خص 6- ص 97) و قال کان من عمال مکتبه الشاه طهماسب، ثم طرده و هاجر إلی الهند و تقرب عند أکبر شاه و کان نقاشا مصورا و ذکر مهاجاته مع غزالی مشهدی و تصویره الهجائی له
و اسمه المیرزا حسین ولد 1308 و عده باقر ألفت فی عداد أعضاء انجمن دانشکده بأصفهان و أورد غزله فی دانش نامه المطبوع 1342 و شعرای معاصر أصفهان- ص 454
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 414) و ذکر أنه صهر آقا رضا النقاش (المصور) المشهور کان فقیرا موظفا من الوزیر سارو تقی إلی أن قتل و توفی هو بعده و أورد شعره
و هو الحاج علی قلی بن رضا قلی ترجمه فی (مع 2- ص 456) و ذکر أنه ولد بطهران فی 1227 و لکن تعلیماته لفن التصویر و نظم الشعر کان فی المشهد و کان ینظم جمیع أنواع الشعر ثم أورد نیفا و عشره من شعره
ص: 1056
و کذا فی (المآثر- ص 214)
و هو الشیخ غلام قطب الدین ابن محمد فاخر زائر المذکور فی ص 400 ترجمه و أورد شعره فی (نتایج- ص 670) قال و سافر للحج و رجع و مات 1187 و کذا فی شمع انجمن- ص 413
و اسمه المیر یحیی بن مصطفی الزنوزی التبریزی و قد طبع دیوانه فی تبریز و ترجمه فی (دجا- ص 348) و له منظومه مشوق الصبیان فی اللغه الفارسیه بالترکیه نظیر نصاب الصبیان فی العربی بالفارسیه فی تسع قطعات فی بحور مختلفه طبع بتبریز فی 1308 کما فی فرهنگ نامه های عربی بفارسی- ص 116
و اسمه میرزا أحمد بن الحسین ترجمه و أورد شعره فی (الطرائق 3: 341)
و هو الشیخ إمام الدین ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 423)
و اسمه لاله متولال ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 423)
و هو المنشی کتورسین من قوم کایته بلکهنو و تلمیذ مصحفی همدانی المذکور ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 632)
و اسمه محمد ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 331) و ذکر أن الغالب فی شعره المزاح، منها مزاحه مع دهقان فی نظم علی ردیف سوخته
و اسمه آقا حسن علی القصاب المتوفی 1310 معاصر میرزا فرصت ذکره فی (عم- ص 567) و أورد غزله و قال إنه قد غربت عیناه عن حلیه البصر و صار جلیس الدار و ترجم فی مجله أرمغان 14: 51
و اسمه المیر هاشم ترجم فی (روشن- ص 632)
و اسمه عبد الباقی بن الحاج موسی من سکنه
ص: 1057
مینا بشیراز فی القرن الثالث عشر أورد شعره فی (گلشن- ص 423) و عنه فی القاموس الترکی
و اسمه السید محمد جعفر ترجمه فی (مع 2- ص 452) و ذکره أنه لاقاه فی شیراز أوان شبابه و کان ینشد الغزل فی مجلس محمد مهدی خان شحنه شیراز، و ذکر شمائله و قطعه من شعره و ترجمه فی (الطرائق- 3: 114) و مات 1237
و اسمه علی أکبر. کان حیا فی 1280 و کان من ندماء ناصر الدین شاه. ترجمه فی (مع 2- ص 445) و أورد غزله.
کانت من زوجات طغان شاه بن المؤید السلجوقی أو ندیماته الغانیات. ترجمها فی (تش- ص 351) و (گلشن- ص 424) و از رابعه تا پروین- ص 241 و تذکره کاظم و ذکروا رثاءها لزوجها المذکور.
کان تلمیذ ملا فروغی العطار و کان ماهرا فی الموسیقی و مقربا عند الشاه عباس الصفوی الأول. أورد شعره فی (گلشن- ص 424) و عنه فی القاموس الترکی.
ترجمه و أورد شعره فی (لس- 368) طبعه طهران 1368 و عده من شعراء الشیعه و نقل عنه شعرا فی التختم بالیمین کالشیعه و هی:
قالوا تختم فی الیمین و انما
مارست ذاک تشبها بالصادق
و تقربا منی لآل محمد
و تباعدا منی لکل منافق
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 2- ص 41) و ذکر أنه من التجار و أطرأه و أورد شعره.
و اسمه محمد أمین کما فی (گلشن- ص 424) عن آفتاب عالمتاب أو محمد علی کما فی (روشن- ص 633). و یوجد دیوان مطلع فی (بنگاله) ناقصه.
ولد فی براغوش من آذربایجان 1248 و توفی بإیروان بالوباء 1312 [شاعر شیرین مقال ] ترجمه فی (دجا- ص 348) و له
ص: 1058
تصانیف أخر غیر الدیوان.
و اسمه محمد بن محمد صادق. ترجمه معاصره فی (عم- ص 546).
و اسمه بابا حسینی. کان بابا فی حیدری خانه ترجمه النصرآبادی و أورد شعره فی (نر 5- ص 140) و ذکر حسن خلقه و شفاعته لمرأه محکومه علیها بالإعدام. و ترجم فی (حسینی- ص 312) و (گلشن- ص 424) باسم بابا حسن. و یوجد له غزل فی مجموعه بمکتبه البلدیه بأصفهان رقم 224/ 3.
و هو الحاج میرزا مهدی الورشی من قری أصفهان القاری ولد 1294 و مات 1370 و دیوانه فی ألف بیت. ذکره المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 454.
من التبارزه الساکنین بعباس آباد أصفهان کان تاجرا سافر إلی الهند مع ابنه و مات ابنه هناک فرجع خائبا و مات بأصفهان ترجمه و أورد شعره فی (نر 9- ص 391) و (سرو- ص 57) و (گلشن- ص 424) بعنوان مطیعای تبریزی تفخیما له.
کان من حکام البلده. أورد شعره فی (گلشن- ص 425).
و اسمه لاله رام بخش أورد شعره فی (گلشن- ص 425) و عنه فی القاموس الترکی.
و هو المیرزا محمد زکی المتوفی 1267 ترجم فی (مع 2: 452) و مدائح معتمدیه.
ورد شعره فی همیشه بهار.
مر بعنوان ألف الإبدال فی ص 90.
ورد شعره فی (گلشن- ص 425).
و اسمه علی بن عباس قلی المظاهری ولد بتیران من
ص: 1059
نواحی کرون بأصفهان و نشا بأصفهان و هو الآن معلم فی المدارس بنجف آباد. أورد شعره و أطرأه فی شعرای معاصر أصفهان- ص 454.
الأراکی السلطان آبادی المولود 1347 طبع له منظومات، منها نسیم و شبهای شیراز فی 72 ص. و غیرها. و طبع له پاسداران سخن.
هو ابن علی رضا بیک التبریزی نزیل عباس آباد أصفهان. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 429) و ذکر أن آباءه کانوا قزازین فترک هو الشغل و تعلم الشعر و سافر إلی الهند و حج البیت مرتین، و الحال فی أصفهان و أنا أستفید منه. و ذکر بعض شعره. و نقل عنه فی (دجا- ص 348) و (گلشن- ص 426) و عنه فی القاموس الترکی.
و اسمه مظفر علی الملقب نقاش شاهی ابن حیدر علی و ابن أخت الأستاد بهزاد المصور و الأستاد صادقی کتاب دار فی التصویر کما ذکره فی (خص 8- ص 255) و قال کان الشاه یرجحه علی بهزاد و کان یقلد خط المیر علی و السلطان علی. و کان ماهرا فی الشطرنج کبیره و صغیره حضورا و غیابا. و قد لقبه الشاه نقاش شاهی.
و هو محمد مظفر حسین ابن یوسف علی الکوپاموی الهندی المتخلص صبا ألف روز روشن تذکره للشعراء فی 1296 و طبعه فی 1297 فی کلکته فی 868 ص. و ننقل عنه فی قسم الشعراء من الذریعه بعنوان (روشن). ترجم نفسه فیه أی فی (روشن- ص 380).
راجع مظفر صفوی.
راجع مظفر هروی.
راجع مظفر هروی.
راجع مظفر فارسی.
کان محصلا للعلوم. ترجمه فرصت فی (عم- ص 568) و أورد تمام غزله. و اسمه غلام حسین بن علی المتوفی 1352.
طبع دیوانه مع مقدمه فی أحواله لعلی نقی بهروزی بشیراز فی 1377 فی 186+ 10 ص.
ص: 1060
و اسمه حسین میرزا ابن سنجر میرزا و سبط الشاه طهماسب. ترجمه النصرآبادی و أمه من أحفاد الشاه نعمه الله ولی. أعماه الشاه صفی مع والده. أورد شعره فی (نر 1- ص 11) و (مع 1: 56) و (گلشن- ص 427) و همیشه بهار و فی (گلشن- ص 427) أنه قندهاری.
و اسمه مظفر حسین بن السلطان حسین میرزا بن بهرام بن الشاه إسماعیل توفی 1008 ترجمه القانع و أورد شعره فی مقالات الشعراء- ص 491. و فی القاموس الترکی سماه مظفر گورکانی ابن السلطان حسین بایقرا.
اللکهنوی. طبع له منظومتا کربلاءنامه و گلشن تعشق.
هو محمد تقی بن محمد کاظم المتخلص طریقتی الکرمانی المذکور فی ص 648. نظم دیوان مشتاقیه باسم مشتاق علی شاه، و مر له بحر الأسرار و یأتی له منظومه نور الأنوار فی الکیمیاء فی أربعه آلاف بیت، موجود عند الشیخ رستم نطقی فی طهران و یوجد دیوانه عند (فخر الدین) و (الملک) و ترجم فی نور الابصار- ص 43.
و فی (الطرائق- 3: 93) ذکر له مجمع البحار و کبریت أحمر و أفیونیه و قال إنه مات مسموما بید آقا محمد علی البهبهانی فی 1215.
و اسمه الملک مظفر الدین من ملوک شبانکاره المقتول 658. أورد شعره فی (مع 1: 56) و قال: له مراسلات مع کمال إسماعیل الأصفهانی.
راجع دیوان مظفر صفوی ابن سنجر.
و اسمه مظفر حسین من عرفاء عهد الشاه عباس الأول الصفوی. ترجمه و أورد رباعیاته فی (نر 6- ص 164) و (تش- ص 253) و همیشه بهار.
و اسمه أیضا المیر مظفر الطبیب. ترجمه و أورد شعره فی (تس 2- ص 39) و فی (گلشن- ص 426) خلط بینه و بین من قبله و زاد أنه طبیب خطاط و له أخلاق شاهی.
ص: 1061
و اسمه مظفر بیک رنگرز (الصباغ).
ترجمه و أورد شعره معاصره فی (خص- ص 300) و (تش- ص 121) و (گلشن- ص 427).
مر بعنوان مظفر علی شاه.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 427) و لعله مظفری أو مظهری کشمیری کما یأتی.
أورد أحواله و شعره تقی الدین الأوحدی فی معاصریه من الشعراء، و کذا فی (گلشن- ص 425).
کان من کتاب السلطان یعقوب المتوفی 896 و هو ممن زادهم القزوینی فی ترجمه مجالس النفائس فی (قز مج 6- ص 300).
الأصل من قریه خضردان بها، و قد ینسب إلیها أیضا و یعرف خاقانی ثانی و قد مدح الأمیر معز الدین کرت المتوفی 772.
و کان مغرورا معجبا بنفسه و شعره و یعترض علی سلمان الساوجی و خواجو الکرمانی و قال فی (لت 5) إنه غسل دیوانه بالماء. و قال فی شاهد صادق إنه مات 767 و ترجم فی (تش- ص 150) و قال سنگلاخ إنه رأی دیوان المیر مظفر الدین الهروی بخط ملا معروف فذکره فی (امتحان 1- ص 173) و ترجم أیضا فی (مع 2: 35) و هفت إقلیم و (گلشن- 426) و (خوش گو) و عنهما فی القاموس الترکی.
و اسمه مظفر خان. ترجمه و أورد شعره بتخلصه مظفر فی (خیال- ص 255).
کان من شعراء مرو فی العهد السامانی و الغزنوی. ترجمه العوفی فی (لب 1) و عنه فی (مع 1: 505).
الشاعر المتوفی 1017 کما ذکرناه فی ج 15: ص 6 نقلا عن (خز- ص 367) و لعله مظهری کشمیری أو مظفر.
و اسمه السلطان أبو یزید، أخ الشاه شجاع فی القرن الثامن. أورد شعره فی (تش- ص 12) و شمع انجمن.
و اسمه الحاج محمد هاشم خان. ترجمه
ص: 1062
و أورد شعره فی مدح منوچهر خان معتمد الدوله فی المدائح المعتمدیه.
من شعراء خنج فی القرن الثانی عشر و من أولاد الشیخ محمد الخنجی و الشیخ عبد السلام الخنجی. ترجم و نقل عن دیوانه فی لارستان کهن- ص 200.
و اسمه مهر علی خان من أمراء العهد الصفوی ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 428) و عنه فی القاموس الترکی، لکن سماه محمد علی.
و هو السید محمد الطباطبائی الأصفهانی الزواری الأردستانی الطبیب سافر إلی حیدرآباد و ولد له بگجرات الهند ابنه السید میرزا أبو الحسن جلوه المذکور فی ص 202 و رجع إلی إیران و مات بزواره فی 1245 کما مر فی 2: 365 نقلا عن ابنه. ترجمه راوی الگروسی فی (انجمن 4) و کذا فی ریحانه الأدب.
و اسمه محمد صادق. ترجمه و أورد شعره معاصره فی (مع 2: 452) و (گلشن- 429) و القاموس الترکی.
و اسمه محمد سمیع. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 429) و عنه فی القاموس الترکی و قالوا کان محتسب بلده أجمیر
راجع مظهر خویی.
راجع مظهر علی شاه.
راجع مظهر دهلوی.
ناظم مثنوی نان خشک فی 1286 و طبع بمطبعه الأنوار بالهند فی 1290 و علیه تقریظ میرزا سلامت علی دبیر و ابنه میرزا محمد جعفر صاحب أوج و تواریخ للمفتی میر محمد عباس.
اسمه المیرزا عباس قلی خان بن زین العابدین چاپارچی باشی من فضلاء الشعراء فی القرن الثالث عشر و توفی بطهران. طبع دیوانه مع دیوان خرم فی 1307 فی تبریز. و قد ترجمه فی (دجا- ص 349) رأیت نسخه منه بخط المیرزا محمد بن المیرزا أبی الحسن الأدیب الکاشانی کتبها فی تبریز فی أول
ص: 1063
ذی الحجه 1294 و فیه قصیده مدح ناصر الدین شاه أوان ولایه عهده فی تبریز و مدح العارف الحاج محمد إبراهیم خان، و النسخه عند المیرزا عبد العلی الطهرانی نزیل مشهد خراسان أخیرا و أخری عند (فخر الدین).
و یعرف بمیرزا جان جانان بن میرزا جان الحنفی من نقشبندیه الهند. کان یوصل نسبه بثمانیه و عشرین نفسا إلی محمد بن الحنفیه. ولد بأکبرآباد فی نیف و مائه و ألف و قتل فی 1195 ترجمه و أورد شعره فی (سرو- ص 231) و (نتایج- ص 672) و (حسینی- ص 327) یوجد نسخه من دیوانه فی (بنگاله) کتبت فی 1224 و طبع دیوانه فی کلکته 1267 فی 83 ص. و 1271 فی 117 ص.
و بلاهور فی 1922 فی 142 ص.
و اسمه غلام علی من شعراء القرن الثانی عشر. ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 633).
التونی. و اسمه السید إبراهیم. ولد بتون و تعلم بأصفهان و صاحب فی العراق نور علی شاه قبل قتله. نقل فی (الطرائق 3: 94) عن بعض أنه غاب عن الأنظار و لم یعرف حاله. و کذا فی (ض- ص 547) و نور الابصار- ص 44 و فهرست
مکتبه جامعه طهران 2: 90 و طبع مجموعه نکات فقر لمظهر علی العلائی أقول و قد سمی المستشرق الإنگلیزی المستر براون نفسه فی بعض مکتوباته مظهر علی أیضا. و هو صاحب تاریخ أدبیات ایران طبع فی أربع مجلدات و ترجم ثلاث منها بالفارسیه و العربیه.
و اسم مظهر الدین صاحب. ترجمه و أورد شعره فی هفت إقلیم و (گلشن- ص 428) و (خوش گو).
و اسمه مرتضی قلی خان بن حیدر قلی میرزا.
ترجمه و أورد شعره فی المدائح المعتمدیه.
کما فی (گلشن- ص 428) راجع مظهر گجراتی.
ترجمه فی (مع 1: ص 504) فی عداد الشعراء القدماء و قال إن أصله من إیران و دیوانه شامل لثمانیه آلاف بیت. ثم أورد منه قرب
ص: 1064
خمسین بیتا. و قال فی (گلشن- ص 429) إنه القاضی مظهر تلمیذ الشیخ نصیر الدین محمود من سکان کره. و کان مقربا عند السلطان فیروز شاه. و جمع دیوانه محمد صوفی مازندرانی. المذکور فی ص 999.
مداح فیروز شاه من ملوک بنگاله الذی توفی 895 کما أرخ فی طبقات سلاطین إسلام- ص 277 ترجمه فی (مع 1: ص 505) و أورد قصیدته فی مدح فیروز شاه المذکور. و أظنه متحدا مع من قبله.
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 196) و ذکر أنه اشتغل بتحصیل العلوم فی المشهد الرضوی ثم جاء إلی معسکر الشاه عباس الماضی و کذا فی هفت إقلیم و (تش- ص 350) و (طبق 2: 508) و روضه الصفا و فی (روشن- 634) أنه صار أمیر البحر لأکبر شاه و مات فی 1017.
من شعراء السلطان یعقوب الذی توفی 896. أدرجه القزوینی فی ترجمه مجالس النفائس ص 304 و أورد شعره.
اسمه أردشیر بن حسن معاصر کمال خجندی و قد ذکر اسمه فی أشعاره فی موضعین. قال فی (دجا- ص 349) إن دیوانه یقرب من خمسه آلاف بیت و أورد غزلا واحدا من شعره. و ترجمه محمد النخجوانی فی مجله أرمغان- ج 14 ص 97 و 215 و کذا حسین النخجوانی فی نشریه دانشکده أدبیات تبریز- ج 10 ص 94.
کما سماه النصرآبادی فی (نر 9- 215) و ذکر شعره فی تاریخ موت حکیم رکنا، لکنه فی (نر 6 ص 174) صرح بأن تخلص مسیحا معنی کما یأتی فی ص 1074 لا معانی و أورد شعره الذی تخلص فیه بمعنی. و فی (خز- ص 413) قال إنه أنشأ هذا التاریخ سبحانی معمایی. و الظاهر أنه من غلط النسخه.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 141) و قال إنه لا یحسب نفسه أقل من مشاهیر الشعراء و لیس کذلک، و أورد شعره.
و هو المیرزا حسین خان ساکن بوشهر. مر له منظومه جواهر الزواهر فی 5: 270 و المطبوع فی 80 ص.
ص: 1065
راجع دیوان فرهاد میرزا فی ص 829.
کان أستاذ بدر جاجرمی المذکور فی ص 128 و 982 کما ذکر فی (لت) عند ذکر قبائی الشاعر المذکور فی ص 382.
و اسمه محمد نظام أصله من الأفاغنه و سکن الهند و تلمذ علی تنها و مات 1160. ترجمه فی (روشن- ص 634) عن نگارستان سخن و (مسرت- ص 485).
و اسمه غلام محیی الدین (1173- 1229) ولد بمحمدپور، و تلمذ علی باقر آگاه، و ترقی أمره فصار معلم اللغه الفارسیه لأبناء شهامت جنگ الهندی. ترجمه و أورد شعره فی (نتایج- ص 697) و شمع انجمن.
ترجمه و أورد شعره فی (دجا- ص 350) نقلا عن جنگ کتابته 1125. و لعله معجری بالراء المهمله.
راجع ملک معرف و تقی أصفهانی ابن آقا ملک فی ص 173.
و اسمه محمد عالم. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 429) و عنه فی القاموس الترکی.
ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 429) و عنه فی القاموس الترکی.
راجع معروف خطاط.
کان رمالا کما ذکره فی (تس 5 ص 149 و 170) و ذکر له فی الصفحتین شعرا واحدا و عنه فی (تش- ص 34) و (گلشن- ص 429) و عنهما فی (دجا- ص 350) و القاموس الترکی بعین ذلک الشعر و لعله متحد مع معروف خطاط الآتی.
کان معروفا بحسن الخلق و الخط و الکلام و کان من ملازمی السلطان أحمد جلایر، و لعلو طبعه فارقه و نزل شیراز عند إسکندر بن عمر شیخ، فجعله علی مکتبته فکان یکتب فی یوم واحد خمسمائه إلی ألف و خمسمائه
ص: 1066
بیت. ثم بعد فتح شیراز بید شاه رخ أتی به إلی هرات و جعله علی مکتبته، و تلمذ علیه هناک کثیرون فی الخط، و لما حدث اغتیال شاه رخ بید أحمدلر الحروفی و طرد شاه رخ العلماء مثل قاسم الأنوار، أمر بقتل معروف الخطاط، لکنه نجی و سجن فی بئر فی قلعه اختیار الدین، کذا ترجمه فی حبیب السیر الجزء الثالث من المجلد الثالث و أورد شعره [
ز ترک چشم تو هر تیر غمزه کامد راست
] و فی القاموس الترکی أورد عین هذا الشعر و نسبه إلی معروف البغدادی. أقول و یوجد منظومه فی اللغه العربیه بالفارسیه علی ترتیب حروف الهجاء لکل حرف باب، و اسمه نصاب معروف و النسخه عند صادق کیا بطهران کما فی فرهنگ نامه های عربی بفارسی- ص 294 فلعله لهذا الرجل أو لمعروف البرزنجی المذکور فی هدیه العارفین 2: 369 أو لمعروف التبریزی. و ترجم معروف خطاط أیضا فی (امتحان 1- 151) و عنه فی خط و خطاطان- ص 235. بعنوان معروف شیرازی.
راجع معروف تبریزی.
من شعراء بغداد. ترجمه علی الخاقانی فی شعراء الزوراء.
راجع معروف خطاط.
و اسمه المیر محمد ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 429) و عنه ظاهرا فی القاموس الترکی بعنوان محمد طاهر.
أبو عبد الله محمد بن الحسن. ترجمه فی (مع ج 1- ص 505) قال بعد إطرائه: هو من شعراء آل سامان و أورد بعض شعره فی مدیح عبد الملک بن نوح السامانی. و قال الشیخ عباس القمی فی الکنی و الألقاب- ج 2- ص 254 فی ترجمه رودکی قال المعروفی البلخی:
از رودکی شنیدم سلطان شاعران
کاندر جهان به کس مگرو جز بفاطمی
و ترجم فی (لب) و سخن و سخنوران 1: 12 و المستر براون و لغت نامه و غیرها.
مر بعنوان أبی العلاء فی ص 45.
و اسمه میر معز الدین. أورد شعره و أطری علمه
ص: 1067
و فضله فی (تس 2- 45).
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 8- ص 210) و ذکر أنه من العرفاء و متولی أوقاف مزار بابا رکن الدین و بابا بیات بأصفهان، یصرفها فی مریدیه من الفقراء. و أورد غزله و مقطعه:
ز آه و ناله معز می توان به دوست رسید
دریغ کاهل جهان این قدر نمی دانند
و الظاهر أنه متحد مع معز الدین محمد الذی نظم تاریخ وفاه المیرزا حسن الشروانی فی 1099 فذکره فی (نر 9- ص 268).
من تبارزه عباس آباد راجع معز تبریزی.
کان تخلصه فیضی کما مر فی ص 854.
نزیل عباس آباد أصفهان ترجمه فی (دجا- ص 350) و ذکر أنه فر من سطوه إبراهیم شاه ابن أخ نادر شاه إلی حیدرآباد الهند و بها توفی 1182 و أورد مطلعین له، و لم ینقل ترجمته عن إحدی المصادر و لا أدری مم أخذ کلامه و الصحیح ما ترجمه معاصره آزاد البلگرامی فی (خز- ص 429) و ذکر أنه المیرزا معز الدین بن المیرزا حسن بن محمد صادق خان، کان جده من أهل بهار و هاجر هو بأمر الشاه عباس الماضی من تبریز إلی أصفهان و سکن بعباس آباد و أولاده بها و منهم العالم الفاضل المیرزا حسن والد المیرزا معز الدین فإنه فاق فی العلم أقرانه و ألف رسائل فی المعقول. و له شرح أبیات مثنوی للمولی الرومی فتوفی المیرزا حسن و لابنه معز الدین ست سنین فرباه علی حسب وصیه أبیه، المیرزا أبو سعید من السلسله المشکیه بأصفهان و کل استفاداته العلمیه کانت من أستاذه الآخوند شفیعا الطالقانی.
و حصلت بینه و بین إبراهیم شاه ابن أخ نادر شاه صداقه تامه، و لما قام إبراهیم شاه للسلطنه فی تبریز بعث فرمانا إلی المیرزا معز الدین إلی أصفهان و فوض إلیه أمور العراق و فارس من العزل و النصب للحکام و غیر ذلک و کان کذلک فی مده سلطنته سنتین.
و بعد انقراض السلطان إبراهیم قام أعداء المیرزا معز الدین و حساده بإیذائه فذهب إلی شیراز معززا مکرما عند والیها مده فاشتاق إلی سیاحه البلاد فذهب إلی بندر الطاهری و رکب الجهاز، و بعد ابتلاء کثیر ورد إلی بندر تته فی 1167 و بعد تنقلاته فی بعض بلاد الهند
ص: 1068
قام بأورنگ آباد و صحبه هناک البلگرامی کثیرا، ثم بعد إتمام الخزانه ألحق به و فات المیرزا معز الدین فی الخمیس سابع شعبان 1183 فی اورنگ آباد و دفن بمقبره مستخلص خان فی دهلیز طرف جنوبها و عنه أخذ فی (نتایج- ص 667).
راجع معز کاشانی.
و هو المیر معز الدین محمد الکاشی من شعراء الشاه عباس الأول. کان ماهرا فی الموسیقی و الخط النستعلیق کما وصفه النصرآبادی فی (نر 7- ص 208) و الصادقی فی (خص 6- ص 95) و فی (گلشن- ص 430) و (روشن- ص 635) أنه جاء إلی الهند فی عهد أکبر شاه و کذا المستر براون فی 4: 88. و فی همیشه بهار سماه معز جوشقانی.
و اسمه الشیخ معز الدین. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 429) و عنه فی القاموس الترکی.
راجع فطرت فی ص 839 و موسوی مشهدی.
و اسمه معز الدین أو معین الدین من سادات یزد الأتقیاء فی عهد حکومه خال النصرآبادی بها. نقل شعره عنه فی (نر 6- ص 161).
و اسمه ملا معزی لنگ. قال معاصره فی (مجتس 6- ص 157) إنه من أحفاد الخواجه عبد الله الأنصاری و أورد شعره. و کذا فی (تس 5- ص 160) و (گلشن- ص 430) و عنهما فی القاموس الترکی.
راجع معزی نیشابوری.
و هو سدید الدین علی بن عمر المعزی الغزنوی.
قال فی (لب 11) إن دیوانه یشبه أرتنگ لمانی. و کان یمدح سراج الدوله خسرو ملک المتوفی 582 و عنه فی (مع 1: 510).
راجع معزی خراسانی.
راجع معزی نیشابوری.
و هو الشاعر الأمیر معزی أبو عبد الله محمد بن عبد الملک، أصله من نیشابور و قیل نسا و قیل سمرقند. کان والده عبد الملک
ص: 1069
المتخلص برهانی أمیر الشعراء لملک شاه السلجوقی (465- 485) و أوصی بولده إلی الملک فرباه، و بعد ملک شاه مدح المعزی ابنه السلطان سنجر (511- 552) و مات بین 518 و 520 بسهم أصابه من سنجر خطأ لا فی 545 کما فی شاهد صادق و قال فی هفت إقلیم إن دیوانه فی خمسه عشر ألف بیت و طبع بطهران بتصحیح و مقدمه عباس إقبال فی 1358 فی 868 ص. ترجمه فی (لب) و (بهش 1- ص 346) و (خز: 399) و فی تاریخ گزیده- ص 825 و (لت) و (روشن- ص 635) و مجله أرمغان ج 4 ص 529 و ج 5: ص 15 و (تش- ص 335) و (نتایج- ص 613) و (مع
1: 593) و (طرائق 2: 264) و سخن و سخنوران 1: 236 و یوجد نسخه کتابتها 664 و أخری علیها تملک 503 عند (فخر الدین) و أخری عند (الملک) و نسختان فی المکتبه (الملیه) و نسختان فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 418 و نسختان فی (سپهسالار) کما فی فهرسها 2: 681.
المتخلص بتسلی مر فی ص 170.
هو ابن میرزا خواجکی و من أقارب المیرزا عبد الله وزیر لاهیجان نظم بأمر الشاه صفی تاریخ شاه صفی فی وقایع أیام دولته. و صار فی الأخیر وزیر قراباغ و هناک توفی کما ذکره النصرآبادی فی (نر 4- ص 77) و أورد بعض شعره.
هو ابن الحاج مؤمن بن الحاج باقر دراز من تجار تبارزه عباس آباد بأصفهان. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 135) و ترجمه نقلا عنه فی (دجا- ص 351) و فی (گلشن- ص 430) أنه سافر إلی الهند مرارا و کذا فی (خوش گو) و یوجد منظومه مهر خاوری لمعصوم التبریزی فی (الرضویه).
راجع نامی بهکری.
مر بعنوان قاضی شوشتری فی ص 871 و ذکر فی (طبق 2:
515) معصوم بن القاضی أبی المعالی اللاهوری و أورد شعره.
کما فی (سرو- ص 286) راجع علی خان المدنی فی ص 754. و طبع له الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه فی النجف 1962 فی 596 ص.
ص: 1070
مع مقدمه السید محمد صادق بحر العلوم.
المتخلص بمشرب کما مر فی ص 1046 و راجع السید علی خان فی ص 754.
راجع دیوان تاجی اندجانی فی ص 165.
و اسمه معصوم بن زین العابدین بن نائب الصدر رحمت علی شاه القزوینی الشیرازی النعمهاللهی ولد 1270 و توفی 1344 له جنگل مولی و طرائق الحقائق فی تذکره الشعراء و العرفاء طبع فی مجلدین بطهران فی 1318 ثم أعید فی 1382. و ننقل نحن عن الطبع الأول فی قسم الشعر و الشعراء من الذریعه بعنوان (طرائق).
هو ابن المیر حیدر المعمائی الهمدانی الکاشانی. کان لوالده عقل المعاش علی خلاف ابنه و سافر برهه إلی هراه ثم إلی الهند و بها توفی کما ذکره معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 250) و فی (سرو- ص 82) قال مات فی 1052 و قال محمد علی ماهر فی تاریخه [معصوم نزد حیدر و سنجر قدم نهاد] و فی (نتایج- ص 636) و (تش- ص 253) سمی والده رفیع الدین حیدر و ترجم أیضا فی (سرخوش- ص 110) و همیشه بهار. و یوجد شعره فی جنگ عند (فخر الدین).
و اسمه الحکیم الشاه معصوم الطبیب. أورد شعره فی تذکره الحزین ص 88 و ذکر ابنه شاه باقر الطبیب الماهر. و کذا فی (گلشن- ص 430).
هو ابن القاضی أبی المعالی. أورد شعره فی (طبق 2: 515) و (گلشن- ص 430) و (خوش گو) و لعله المذکور فی ص 871 بعنوان قاضی شوشتری.
راجع معصوم کاشانی.
و هو الحاج الشیخ علی الگنابادی المتخلص معصومی ولد 1301 و توفی 7 صفر 1379. له منظومه الإرشادیه و توشه قبر
ص: 1071
و مناجات نامه.
اسمه المولی محمد مهدی بن محمد شفیع من أحفاد الشیخ محمود الشبستری، و المتوفی بطهران 1217 و دفن فی مزار السید نصر الدین.
ترجمه فی (ض- ص 538) و أورد رباعیه و یلقب معطر علی شاه کما فی نور الابصار- ص 44 و (طرائق 3: 94).
و اسمه محمد معظم. أورد شعره فی (گلشن- ص 431) و عنه فی القاموس الترکی.
و اسمه معظم علی خان. أورد شعره فی (گلشن- ص 431) و عنه فی القاموس الترکی.
و اسمه موسی معظم السلطنه دولت ابن إسماعیل اعتصام لشکر. طبع له فرمانروایان ایران نظما فی إستانبول فی 1340.
و هو المیرزا محمد علی بن زین العابدین الحبیب آبادی الأصفهانی ولد 1308 و یسکن الیوم مدرسه کاسه گران و یدرس بها. و کان یدیر مکتبه بلدیه أصفهان و اعتزل عنها أخیرا. ترجم أحواله مفصلا السید محمد علی الروضاتی فی کتابه زندگانی حضرت آیه الله چهار سوقی- ص 144- 148 و ذکر له أربع و ستین تألیفا طبع منها مکارم الآثار المجلد الأول لسنوات 1193 إلی 1205 فیها أحوال رجال تلک السنوات. فی 248 ص. و کذا ترجم فی (شعرای أصفهان- ص 458) و رأیت عنده” صاحب شعرای أصفهان” بأصفهان. ثلاث مجلدات من دیوانه یشتمل علی عشره آلاف بیت فیها مراثی العلماء و تواریخ وفیاتهم نظما، و کتب. لنا أنه شرع فی نظمها من 1324 و کان یتخلص سابقا مستعصم ثم آذر ثم معلم.
للمولی محسن بن سمیع بن حسین المدرس بشیراز ابن علم الهدی ابن الفیض الکاشانی مر له أرجوزات خلاصه الأصول و أرجوزه الأصول فی 1: 459 و درر البهیه فی 8: 121
و اسمه میر جعفر کان معلما أورد النصرآبادی شعره فی (نر 9- ص 297)
ص: 1072
ترجمه و أورد شعره معاصره فی (تس 2- ص 51) و قال اسمه القاضی شمس الدین
و اسمه محمد حسین بیک ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 287) و قال إن مولانا محمد سعید بن العلامی المولی محمد صالح المازندرانی کتب بخطه مجموعه أوان کونه فی الهند و أدرج فیها کثیرا من أشعار هذا الشاعر ثم أورد النصرآبادی نیفا و عشره أبیات منها، و کذا فی (تش- ص 34) و شمع انجمن و (دجا- ص 351) و (روشن- ص 636)
راجع مظفر معمار فی ص 1062
راجع نظام أسترآبادی
راجع محمد معمایی فی ص 1005
راجع دیوان رفیعی کاشانی فی ص 380 و سنجر ابنه فی ص 472 و (نتایج- ص 263) و (سرو- ص 26)
راجع کلان معمایی فی ص 914
راجع حسین معمایی فی ص 253
راجع حقیری هروی فی ص 259 و شهاب هروی فی ص 556
راجع شرف یزدی فی ص 517
لکل واحد من المعمائیین المذکورین و غیرهم و أکثرهم من شعراء هرات فی القرنین التاسع و العاشر مجموعه من المعمیات، یسمی بدیوان معمیات و یضاف إلی اسمه، و لمحتشم کاشانی أیضا دیوان معمیات
و هو أبو زرعه الجرجانی من شعراء القرن الرابع ترجمه و أورد شعره العوفی فی (لب) و (مع 1: 82) و (روشن- ص 18)
کان من شعراء آل سامان ترجمه و أورد شعره العوفی فی (لب) و هفت إقلیم و (مع 1: 510) و سخن و سخنوران 1: 28
و هو الخواجه عبد اللطیف من أولاد
ص: 1073
الخواجه عبید الله أحرار ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 431) و عنه فی القاموس الترکی
و اسمه المیر عطا ابن المیر علی عادل الجونپوری أورد شعره فی (روشن- ص 462) بعنوان عطائی و فی (خوش گو) بعنوان عطاء و فی (میخانه) أن تخلصه معنوی
راجع دیوان مولوی رومی و شمس تبریزی
أورد شعره فی (گلشن- ص 431) و عنه فی القاموس الترکی
ترجمه و أورد شعره فی (خوش گو) و قال هو من شعراء السلطان یعقوب
و اسمه میان منگلی ابن محمد مکارم الهندی من شعراء شاه عالم أورد شعره فی (گلشن- ص 432)
و هو الشیخ محمد مسعود بن محمد معصوم الخطاط بالنستعلیق الپنجابی أورد شعره فی (گلشن- ص 431) و هو فی القرن الثانی عشر
و اسمه وجه الدین خان فی القرن الثالث عشر أورد شعره فی (روشن- ص 641)
و هو السید أبو الفیض من تلامیذ عبد القادر بیدل أورد شعره فی (گلشن- ص 431) و (روشن- ص 637)
کان من شعراء السلطان حسین بایقرا أورد شعره فی (هفت- ص 276) و (خوش گو)
و هو المولی محمد مسیح بن إسماعیل الفسوی من تلامیذ الآقا حسین الخوانساری و المجاز من المجلسی ترجمه فی (نجوم- ص 195) و أورد قصیدته الغدیریه قرب المائه بیت نقلا عن تذکره حزین- ص 13 و قال الحزین إن تخلصه فی أشعاره العربیه مسیح و فی الفارسیه معنی و إنه نصب لمنصب
ص: 1074
شیخ الإسلام بشیراز، و قد تلمذت علیه المنطق و الهیئه و الحساب و الطبیعیات بها، و قد ظهر علیه آثار الهرم لکنه قوی الحواس و له خطب و منشئات و أشعار بلیغه و دیباجه ترجمه مصائب النواصب و رساله قصر و إتمام و مکاتیبه إلی علی رضا تجلی و آقا حسین و والدی و میرزا أشرف حکیم و غیرهم و دیوانه فی أکثر من ألف بیت و مات فی عشر التسعین و قال فی فارس نامه 2: 235 إنه مات 1127 و هذا یلائم قراءه الحزین المولود 1103 علیه و قال النصرآبادی فی (نر 6 و 15- ص 174 و 531) إنه ولد بفسا من قری شبانکاره و سافر إلی شیراز و تلمذ علی الشاه أبی الولی النسابه ثم فی أصفهان عند الخوانساری و مات 1115 أقول و هذا التاریخ لا یلائم تلمذ الحزین علیه و بما أن النصرآبادی ألف تذکرته فی 1083 فیظن أن التاریخ غلط مدسوس فی التذکره
راجع معنی فسائی
ترجمه و أورد شعره فی (نتایج- ص 649)
قال فی (گلشن- ص 432) إنه عم الشیخ محمد علی الحزین و عنه أخذ فی القاموس الترکی و علمای گیلان- ص 92 و أظنه أراد معنی فسائی أستاذ الحزین
و اسمه میر جواد أورد شعره (حسینی- ص 327)
راجع رهی معیری
و اسمه معین الدین کان ساکن مشهد خراسان ترجمه و أورد أشعاره الهزلیه معاصره فی (خص 8- ص 228) و هفت إقلیم و (مطلع 2: 444) و ریحانه الأدب و قال فی (گلشن- ص 434) إن له رساله سماها لذت و لذا اشتهر بمعین لذت سافر فی 976 مع معصوم بیک و معهما ثلاثمائه فارس إلی الروم للصلح بأمر من الشاه طهماسب، و بعد المصالحه مع السلطان سلیم العثمانی عزموا الحج، و بینما هم بین الحرمین إذ اشتعل الحرب بین الحجاج الفرس و الروم، فقتل معصوم بیک و کثیر من رجاله و منهم المیر جعفر أخ المیر حیدر المعمائی و فر الباقون من البادیه إلی
ص: 1075
جده فحبشه، و منها رکبوا السفینه قاصدین الهند فغرق السفینه و غرق معین الأسترآبادی و عنه أخذ فی القاموس الترکی ثم الریحانه
راجع معینی جوینی فی ص 1079
و اسمه معین الدین محمد الخطاط صاحب تاریخ هرات و ترسل ترجمه معاصره فی حبیب السیر- ج 4 ص 348
المذکور فی ص 78 قال فی (نتایج- ص 26) إنه توفی 575
و هو معین الدین (معین الملک) حسین بن علی صاحب دیوان الإنشاء لسنجر بن ملک شاه ترجمه و أورد شعره العوفی فی (لب 6) و ذکر له رساله جواب نفیرنامه أسیران در روم المطبوع فی أرمغان ج 28 و فی (مع 1: 510) و لعله الذی ذکره عبد الجلیل فی کتابه النقض- ص 252 و 628 و یوجد شعره فی مشیخه کنز السالکین المذکور فی 8: 187
و اسمه المولوی معین الدین تلمیذ قتیل الشاعر الهندی أورد شعره فی (گلشن- ص 435) و عنه فی القاموس الترکی
و هو معین الدین الدقاقی الحسینی، والد تقی الدین الأوحدی مؤلف عرفات العاشقین کان مقربا عند الشاه طهماسب ثم سافر من قزوین إلی شیراز فالهند و مات بدکن فی 979 أورد شعره فی (گلشن- ص 433) و عنه فی القاموس الترکی فالریحانه
مر مختصرا بعنوان چشتی أجمیری فی ص 215 و هو الخواجه معین الدین حسن السگزی و قد یحرف و یقال سنجری ابن الخواجه غیاث الدین البلخی المتوفی 633 المطابق لقول الشاعر کما فی (مسرت- ص 385):
سال نقلش بعزت و تمکین
گو: سراج جنان معین الدین
ترجم فی (مع 1: 542) و (ض- ص 132) و (حسینی- ص 194) و (روشن- ص 637) و (خوش گو) و شمع انجمن طبع دیوانه مکررا بلکهنو 1285 و کانپور 1288 و لاهور 1876 م و 1904 م و لکهنو 1934 م کلها فی أقل من 100 ص و قد رأی سنگلاخ
ص: 1076
دیوانه بخط خلیل قلندر الهروی فذکره فی (امتحان 1: 256) و قال النفیسی فی ص 61 من مقدمه سخنان أبو سعید أبو الخیر إن رباعیات أبی الخیر و معین چشتی قد اختلط أحدهما بالآخر و یوجد له معارج النبوه فی مکتبه (تاشکند) کما فی فهرسها 2: 63
و اسمه المیرزا معین الدین علی أو محمد أصله من خراسان و کان یسکن درجزین و کان وزیرا لصفی قلی خان حاکم بغداد للصفویه و بعد موته فی 1040 استوزره بکتاش خان، ثم نصب وزیرا لقم و بها مات ورد شعره فی (نر 4 و 13- ص 76 و 484) فی تاریخ وفاه صفی قلی المذکور و غیره، و کذا فی (مطلع 2: 444)
و اسمه ملک معین منشی حاکم خرم آباد رآه الحزین فی البلده و نقل غزله بتخلص معین فی تذکرته ص 115 و عنه فی (گلشن- ص 434)
راجع معین بلیانی
و یعرف بشاه غازی کان من أمراء السلطان محمد فی ما وراء النهر ورد غزله بتخلص غازی فی (خیال- ص 250) و شمع انجمن- ص 342
ترجم و أورد شعره فی (گلشن- ص 433) و لعله تصحیف الشیرازی
راجع معین چشتی
و اسمه معین الدین ابن فرید الدین خان مات 1226 و دیوانه فی ثلاثه آلاف بیت کما فی (گلشن- ص 435)
و اسمه الخواجه معین الدین محمد بن علی بن عبد الله الشیرازی ورد إلی المراغه فی 670 و مدح الخواجه نصیر الدین الطوسی، و له دیوان فارسی لطیف کما ذکره ابن الفوطی فی مجمع الآداب و عنه نقل المدرس الرضوی فی أحوالات خواجه نصیر- ص 175 و فی (تش- ص 294) و (فارس نامه- 2: 151) و (گلشن- ص 432) بعنوان معین الدین ابن عبد الله و عنه فی القاموس
ص: 1077
الترکی
ترجمه معاصره المیر علی شیر فی (مجن 6- ص 121 و 299) و قال إنه من طائفه معماریان جاء إلی خراسان و صار هزالا، و لعله المذکور فی (تش- ص 294) و لعله معینی
راجع معین الدین غازی
و هو المولی معین الدین محمد بن شرف الدین محمد مسکین الفراهی السهروی، أخ القاضی نظام الدین محمد جلس للقضاء بعد أخیه مده ثم اعتزل و اشتغل بالوعظ کأبیه بجامع هرات قال خوندمیر إنه کان یشتم الأشراف فوق المنابر، و قال الحکیم شاه القزوینی فی (قز مج- ص 269) کان مجنونا و وصف الهروی حفیده وصفی أیضا بالجنون و قال الخواند میر إنه کان خطاطا بأکثر الخطوط و مات فی 907 کما فی روضه الصفا أو 909 کما فی حبیب السیر و لیس 954 کما فی کشف
الظنون و دفن عند الخواجه عبد الله الأنصاری له بحر الدرر و حدائق الحقائق و الواضحه و معارج النبوه و روضه الواعظین و تفسیر سوره یوسف و قصص موسی ألفها علی هذا الترتیب تاریخا، کما ذکره هو فی مقدمه المعارج المذکور قال فی کشف الظنون إنه قد ترجم المعارج بالترکیه مرتین و فی (گلشن- ص 434) سماه معین هروی و فی بعض المواضع معینی فراهی
راجع فطرت مشهدی فی ص 839.
راجع معین أسترآبادی.
راجع دیوان معین الدین غازی.
راجع معین أسترآبادی و معین خراسانی.
راجع معین یزدی فی ص 1069.
کما فی (گلشن- ص 434) راجع معین فراهی.
و هو المیر معین الدین صاحب تاریخ معینی و والد القاضی میر حسین المیبدی المتخلص منطقی الآتی. کان من وزراء آل مظفر ذکره و أورد شعره فی (تش یز- ص 332) و (گلشن- ص 433).
ص: 1078
راجع معز یزدی فی ص 1069.
و اسمه معین الدین. ولد بقریه انداده من أعمال جوین، و تلمذ علی فخر الدین الخالدی الأسفراینی البهشتی شارح الفرائض، و ألف نگارستان فی قبال گلستان لسعدی کما فی (لت 6) و فی کشف الظنون سماه معین الأسفراینی و قال إنه ألف نگارستان لأبی سعید گورکان فی 735. ترجمه فی هفت إقلیم و (خوش گو) و (گلشن- ص 435).
کان من شعراء عهد بایقرا. ترجمه و أورد شعره فی هفت إقلیم و لعله معین الشیرازی.
راجع معین فراهی.
ابن داغر الحلی من أهل أواسط القرن التاسع ترجمه الأمینی فی الغدیر- ج 7- ص 24- 32 و أورد غدیریته و فهرس قصائده و مصادر ترجمته. و قد عنی بجمع دیوانه الشیخ محمد بن الشیخ طاهر السماوی المتوفی 1370 فی 66 ص. کل صفحه 22 سطرا بخطه الدقیق، رأیته فی مکتبته” الشیخ محمد”.
و اسمه ملا علی المغانی (المعانی). أورد شعره فی (گلشن- ص 436).
عده فی (خوش گو) من شعراء عهد جهانگیر و أورد شعره.
و هو شمس الدین محمد شیرین المتخلص فی بعض غزلیاته مغربی. کان معاصر کمال الخجندی المذکور فی ص 917 و تلمیذ الشیخ إسماعیل السیسی الذی هو من أصحاب نور الدین عبد الرحمن الأسفراینی (1) قال فی (النفحات- ص 550) سافر إلی المغرب- و لم یشخص له حدا- و أخذ الخرقه عن أحد تلامیذ محیی الدین العربی المذکور فی ص 1016، ثم قال توفی فی 809 عن ستین سنه من عمره فولادته فی 749 ثم أورد غزله بتخلص مغربی و زاد فی (نتایج- ص 616) أن أصله
ص: 1079
من نائین و وجه تخلصه مغربی سفره إلی المغرب و کذا فی (خیال- ص 59) و هفت إقلیم. و نسب إلیه واله الغزل المعروف الذی أوله:
چشم اگر این است و ابرو این و ناز و عشوه این
الوداع أی زهد و تقوی! الفراق ای عقل و دین!
و فی (تش- ص 34) أن وفاته فی تبریز و دفن بسرخاب فی عهد شاه رخ. و کذا فی الجزء الثالث من المجلد الثالث من حبیب السیر. و فی (حسینی- ص 304) أنه مات 707 و هو غلط. و فی (مع 2- ص 30) و (ض- ص 134) أنه ولد بنائین و مات بإصطهبانات من شیراز و لیس بصحیح. و أما البقعه المعروفه هناک باسم المغربی فلیس لهذا الرجل ظاهرا. و دیوانه یشتمل علی الغزلیات و الترجیعات و الرباعیات و کلها عرفانیه. و له أسلوب خاص و مشربه وحده الوجود و لعله أخذه عن ابن العربی. طبع دیوانه الفارسی فی 1280 و 1287 و بأمر السید مصطفی مع رباعیات بابا طاهر فی 1302 بطهران و فی 1305 و 1307 ببمبئی، ثم طبعه محمد میر کمالی الخوانساری بطهران فی 128 ص.
ثم بها فی 1332 کما فی فهرس مشار، ثم طبع بطهران فی 1377 فی 177+ 3 ص. و فی معجم المطبوعات العربیه ص 1140 أنه طبع دیوان شمس المغربی فی بمبئی فی 1311 فی 92 ص. و قال فی (امتحان 1: 157) إنه رأی دیوانه بخط محمد سبزواری. و نسخه منه فی (بنگاله) کتبت فی 1081 و (سپهسالار- 285) کما فی فهرسها 2: 683 و نسختان عند (الملک) و نسختان عند (فخر الدین) و نسخ فی المکتبه (الملیه- 567 و 1001) و عند السید محمد علی الروضاتی بأصفهان و نصفها أشعار عربیه و فیها:
چون عدل و حیا و علم و صدقم نبود
بو بکر منم یزید زندیق منم
و له جام جهان نما المطبوع 1313 و الموجود فی (سپهسالار- 5535 و 6409) المأخوذ عنه دوائر الأسماء الموجود أیضا فی (سپهسالار- ص 2934) کما فی فهرسها 4: ص 2 و له أسرار فاتحه و نزهه الساسانیه و در الفرید فی معرفه التوحید. و قال فی (دجا- ص 351- 353) أنه خلف بعده الشیخ عبد الله الشطاری مؤسس الشطاریه و مؤلف اشتغال الشطاریه و أرسله إلی الهند فمات هناک فی 832 ثم أورد أسماء ثمانیه أشخاص ملقبین بالمغربی. و هم أبو عبد الله المغربی المتوفی 279، أبو الحسن الأقطع المغربی
ص: 1080
المتوفی 343، أبو عثمان المغربی فی 373، أبو مدین المغربی فی 590، عبد الرحیم المغربی فی 592، أبو الحسن المغربی فی 654، أبو محمد المرجانی المغربی فی 699 و الشیخ إسحاق المغربی فی 776 و کلهم من الصوفیه و زاد فی سلافه العصر ثلاثه فی ص 599 و 573 و 581. أقول و طبع فهلویات مغربی فی مجله دانشکده أدبیات تبریز ج 8. و قد کتب عبد اللطیف ابن إدریس السعدانی المراکشی من شباب الطلاب بطهران رساله مستقله فی أحوال شمس مغربی.
المعروف مهتر طویله أی مشرف الإصطبل لمظفر حسین کما فی (گلشن- ص 636) حیث قال إن جل أشعاره هزلیات و هجویات من الأدب المکشوف و قد تبعه فی ذلک صاحب قران البلگرامی السید إمام علی المذکور فی ص 576. و الظاهر أنه تصحیف معلم قاینی. و راجع مشرف أصفهانی حسین فی ص 1048 و مر مظفر حسین و مظفر صفوی.
و اسمه عبد الله برجیان ولد 1312 فی بروجن من نواحی أصفهان. له منظومه توحید نقل عنها فی شعرای معاصر أصفهان- ص 460.
و اسمه عبد الوهاب کان ینظم بالترکیه و الفارسیه لشیبک خان أزبک کما ترجمه فی (مجتس 8- ص 171) و (گلشن- ص 436).
المتخلص محوی همدانی کما مر فی ص 1014 قال فی (نتایج- ص 631) إنه سکن مده بنیشابور و لذا قد ینسب إلیه أیضا.
و اسمه عبد الکریم. طبع له عروس چمن علی الحجر بطهران.
ترجمه هدایت فی (مع 1: 506) و أورد له غزل یک و دو نقلا عن الأوحدی.
المذکور بتخلصه ثاقب سرهندی فی ص 183. قال فی (نتایج- ص 133) إنه مات فی أواخر المائه الحادیه عشر.
للشیخ محمد حسین الأصفهانی النجفی الشهیر
ص: 1081
بالکمپانی (1296- 1361) فارسی و تخلصه فی شعره الفارسی مفتقر رأیت منه نسخه فی مکتبه مدرسه السید محمد کاظم الیزدی تاریخ کتابتها 1347. و أما دیوانه العربی فهو مطبوع فی النجف بعد وفاته و اسمه الأنوار القدسیه المشتمل علی أربع و عشرین قصیده فی مدائح الأربعه عشر و مراثیهم. و طبع دیوانه الفارسی بقم 1376 فی 100 ص. و فیها ترجیع بند فی مدح النبی و بیت الترجیع:
فرموده به شأنت ایزد پاک
لولاک لما خلقت الأفلاک
فی خمسه عشر بندا، ثم قصیده فی وفاته، ثم قصیده فی ولاده الأمیر ع فیها قوله:
کعبه پر از نور شد
جلوه گه طور شد
سر أنا الله ز نور
گشت عیان نی ز نار
ثم مخمسه الغدیریه. ثم ترجیع بند فی شهاده الأمیر ع. و بیت الترجیع قوله:
ز خون محراب و منبر لاله گون است
أمیر المؤمنین غرقاب خون است
و فی آخره تخلصه
شها در آستانت مفتقر چون
سگ أصحاب کهف است و رقیم است
ثم قصیده فی مدح الصدیقه. أولها:
دختر فکر بکر من غنچه لب چه وا کند
از نمکین کلام خود حق نمک ادا کند
و مقطعها:
مفتقرا متاب رو از در أو به هیچ سو
زانکه مس وجود را فضه أو طلا کند
ثم فی مدح المجتبی ثم رثائه، ثم فی مدح الشهید بکربلاء ثم رثائه فی اثنی عشر بندا نظیر بنود المحتشم. و البند الثانی عشر أوله:
خاموش مفتقر که دل دهر آب شد
و از سیل أشک عالم إمکان خراب شد
إلی تمام تسعه أبیات، أول کل واحد منها [
خاموش مفتقر ...
] و أنشأ فی استنهاض الحجه قصیده مستزاده، تتبع فیها قصیده الحاج میرزا إسماعیل ابن عم سیدنا الشیرازی أولها:
ص: 1082
یا إمام العصر یا بن الطاهرین الطیبین، یا ولی المؤمنین
شور محشر را میان با دیده حق بین ببین، یا ولی المؤمنین
إلی قوله:
حرمه الرحمن أضحت فی انهتاک و انهتاک، أحسن الله عزاک
بسکه خون حق به ناحق ریخت در آن سرزمین، یا ولی المؤمنین
إلی تمام اثنی عشر بیتا مستزادا کذلک. و ذلک لما کان لقصیده الشیرازی من الشأن فی سامراء من عصره إلی ستین سنه. ثم القصائد فی المدیح و الرثاء لکل واحد من الأئمه ع إلی الحجه و قد ترجم الناظم الحاج سراج الأنصاری فی مجله المسلمین فی السنه الأولی منها فی العدد الثالث فی ص 12 إلی ص 15 و أورد بمناسبه وفاه الزهراء تمام القصیده التی فی مدحها من مطلعها إلی مقطعها.
و هو بهاء الدین محمد تقی بن الشیخ محمد باقر ألفت المذکور فی ص 90. ولد بأصفهان فی 18 ذی الحجه 1322 کما ذکره لنا المعلم الحبیب آبادی. و ترجم فی شعرای معاصر أصفهان- ص 461 و جاء شعره فی دانش نامه لوالده.
اسمه عبد الرزاق بیک بن نجف قلی خان بیکلر بیگی فی تبریز. ترجم مفصلا فی (دجا- ص 353) عن تذکره دلگشا و غیره، و ترجم فی (مع 2- ص 483) و ترجم مختصرا فی آثار الشیعه- ص 211 و فصل تصانیفه إلی سته عشر تألیفا منها مثنوی ناز و نیاز و مثنوی همایون نامه و مثنوی علی بحر الرمل و دیوان القصائد و الغزلیات و حج 1241 و توفی بتبریز 1243 و کانت ولادته فی خوی 1176 و من تصانیفه نگارستان دارا فرغ منه 1241 و هو فی تذکره الشعراء و من أواخر تألیفاته. و له حدائق الأدباء الموجود إحدی حدائقه فی مکتبه (المجلس) ذکرت خصوصیاتها فی فهرسها ج 3 ص 174 و
ترجم فی (انجمن 3) و سبک شناسی 3: 320 و ترجمه کل من سلطان القرائی و حسین النخجوانی فی نشریتی المکتبه الملیه و کلیه الأدب بتبریز. و طبع له منظومه مختارنامه. و مر له ریاض الجنه و مر دیوان ابنه محمد بن عبد الرزاق فی ص 985.
ص: 1083
هو تخلص آخر لشمس الدین فقیر المذکور فی ص 842 و فی بعض المواضع فائبی.
ترجمه و أورد شعره طاهری شهاب فی مجله أرمغان- 16: 684.
و اسمه إحسان الله بن أمان الله الأودی.
أورد شعره فی (گلشن- ص 436) و عنه فی القاموس الترکی.
و اسمه محمد حسن البواناتی ترجمه فی (مع 2- ص 487) و ذکر ملاقاته له و أورد شعره و کذا فی (انجمن 3)
و اسمه الشیخ مؤمن علی بن ذی الفقار علی ترجم و أورد شعره فی (روشن- ص 642)
و اسمه المیرزا عبد الرحیم تلمیذ علی محمد تجر مات فی أواسط المائه الثالثه عشر أورد شعره فی (گلشن- ص 437) و عنه فی القاموس الترکی
و اسمه سلیمان میرزا طبع له تقریظ جامع شفائی نظما فی 1303
للشیخ محمد بن الحاج المولی علی أکبر الواعظ الخراسانی نزیل محلات الذی توفی بها فی قرب التسعین من عمره ولد المترجم فی محلات 1274 و هاجر إلی العراق فی نیف و ثلاثمائه و ألف و أدرک أیام المولی حسین قلی الهمدانی الذی توفی 1311 و کان یستفید الفقه من الحاج المیرزا حسین الخلیلی و کان ورعا و جاور النجف إلی أن توفی بها 15 شهر رمضان 1336 و هو أیام حصار النجف و بقی دیوانه فی المناقب و المراثی عند ولده الفاضل الشیخ علی أکبر المولود 1319 و المسمی باسم جده، و الموجود عنده من تصانیف جده کتاب هادی المضلین فی أصول الدین بالفارسیه فی خمسه آلاف بیت کتابه تقریبا و تزوج ببنت الواعظ الخراسانی السید حسین فخر الذاکرین المحلاتی و رزق منها ولده الحاج السید محسن بن الحسین الملقب بصدر الأشراف المحلاتی رئیس مجلس الشیوخ بطهران
ص: 1084
و المتوفی 1382 بها
و اسمه میرزا آقا مفتون کبریائی و توفی 1374 طبع فی تلک السنه مع مقدمتین لسعید النفیسی و رضای ایزدی فی 804 ص
و اسمه الحاج فتح الله بن عبد الرحیم المتخلص بالمفتون الیزدی نزیل حیدرآباد دکن و مدرس اللغه الفارسیه بها من 1330 حتی الیوم و قد طبع له فی 1364 المثنوی الفارسی الموسوم آصف نامه فی تواریخ الملوک الآصفیه فی حیدرآباد دکن من بلاد الهند من بدو أمرهم إلی السنه المذکوره و له راهنمای ترقی أورد فیه جمله من أشعاره و طبع 1356 کما أن له أیضا آیینه دکن فی تواریخها بالنثر الفارسی و فیه أیضا بعض شعره لکنه لم یطبع و طبع له داستان شگفت نظما فی 1366 فی حیدرآباد
أورد شعره فی (گلشن- ص 437) و عنه فی القاموس الترکی
طبع بلاهور فی 1291 فی 300 ص
و اسمه غلام حضرت و کان ینسب نفسه إلی أولاد شاه شجاع و یلقب مفتی الملک أورد شعره فی (گلشن- ص 437)
و هو الشیخ أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عبد الله الکاتب المتوفی 327 الشاعر الشیعی المفجع علی مصائب أهل البیت و تلمیذ ثعلب و صاحب الترجمان المذکور فی 4: 71 قال ابن الندیم إن دیوانه فی مائه ورقه و ذکره ابن شهرآشوب فی (المعالم- ص 139)
راجع مفرد تبریزی
ترجمه فی (دجا- ص 357) و (گلشن- ص 437) و قال معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 389) اسمه ملا محمد علی بن محمد قلی بیک التبریزی ساکن عباس آباد أصفهان، و هو محجوب خطاط یعیش من أجره کتابه الحدیث و یشرفنی أحیانا فی مسجد لنبان ثم أورد من شعره قرب عشره مطالع من غزلیاته
ص: 1085
کان خیاطا ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 366) و ذکر أنه کتب بخطه شعره فی مجموعه لأخ سراجا النقاش و کتب فی صدر الصفحه جمله [هو الفرد] و بما فیها إشاره إلی تخلصه کتب أخر بجنب الجمله [دعوی ألوهیت موقوف ] ثم أورد رباعیه و عنه أخذ فی همیشه بهار و (گلشن- ص 437) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 322) و ذکر سبب هجرته من همدان إلی أصفهان و إدراک صحبته و أورد بعض أشعاره و کذا فی (تش- ص 258) و همیشه بهار و شمع انجمن و (خوش گو)
لعبدی بیک المتخلص نویدی کما یأتی فی النون
ابن حسن بن رشید (راشد) بن صلاح الصیمری- (بلده بین الأهواز و بلاد الجبل و لعلها ما یعرف الیوم کمره- تلمیذ ابن فهد المتوفی 841 و المجیز لبعض تلامیذه 873 و ابنه حسین بن مفلح توفی 933 له تصانیف منها التبیینات المذکور فی ج 3 ص 335 و جواهر الکلمات و غایه المرام و کشف الالتباس و غیرها و له شعر کثیر فی المناقب و المثالب و المراثی مذکورات فی الکتب و الدفاتر دون أخیرا بعضها الشیخ محمد بن الشیخ طاهر السماوی النجفی المتوفی 1370 فی 12 ص کل صفحه 22 بیتا یقرب من مائتین و خمسین بیتا اشتری نسخته بعد وفاته الخطیب الشیخ محمد علی الیعقوبی فی النجف و فی (تش- ص 196) أورد شعره الفارسی و عده من شعراء أصفهان
راجع قبله.
و اسمه أمان الله مکتبدار. أورد شعره فی (گلشن- ص 437).
للشیخ حسین المعروف بارده شیره القمی (1305- 1367) ابن الشیخ حسن العارفی. و دیوانه فی عشره آلاف بیت، طبع بعضها بعنوان دیوان أرده شیره فی 1347 بتبریز فی 54 ص. علی الحجر و فی قم 1359 مع مقدمه عباس میر أبو الفتحی فی 40 ص. و مر له تاریخ قم فی 3: 278.
ص: 1086
أورد شعره فی (گلشن- ص 438) و عنه فی القاموس الترکی.
هو من شعراء القرن التاسع. أورد شعره المیر علی شیر فی (مجن 2- ص 29 و 203) و قبره بمشهد. و أورد له الهراتی غزل یک و دو و عنه فی شمع انجمن و (حسینی- ص 320) و القاموس الترکی.
المیرزا محمد علی الدنبلی الملقب من فتح علی شاه صدر الشعراء و بعده من الوزیر الحاج میرزا آقاسی فخر الشعراء ترجمه فی (مع 2- ص 474) و أورد قرب ستمائه بیت من شعره و قصائده.
و اسمه مفید الدین الإسکافی یوجد شعره فی تذکره سفینه أشعار الموجود فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 158.
ترجمه النصرآبادی فی (نر 10- ص 441) و ذکر أنه من شعراء إمام قلی خان حاکم بلخ المتوفی 1060 و ذکر شعره و قال فی (روشن- ص 643) نقلا عن شمع انجمن أنه وصل دهلی فی عهد عالمگیر. و مات بملتان فی 1090 و قال سرخوش فیه:
برکشید آه و سال تاریخش
گفت: ملا مفید بلخی مرد
و ترجم أیضا فی (نتایج- ص 644) و (سرخوش- ص 108) و (مسرت- ص 81 و 465) و یوجد نسخته فی (بنگاله).
یتخلص فی شعره العربی باسمه مفید و فی شعره الفارسی بداور کما مر فی الدال. ترجمه تلمیذه المیرزا فرصت فی (عم- ص 26) و ذکر نسبه هکذا: مفید بن محمد کاظم بن الشیخ عبد النبی الشریف إمام الجمعه بشیراز ابن الشیخ محمد بن مفید بن الشیخ حسین الشیرازیون، و ذکر تصانیفه. قال و له عده آلاف بیت من الشعر العربی و الفارسی، یتخلص فی الفارسی بداور و فی العربی باسمه. قد جمعها ولده الفاضل السعید المیرزا عبد الحی فی دیوانین عربی و فارسی- إلی قوله- و له فی هذا الوقت 1307 سته و خمسون سنه. فیظهر أنه ولد فی 1251 و کان حیا فی 1320 کما یظهر من کتابه گنج گوهر المطبوع فی حیاته فی هذا التاریخ و مر فی ج 2 ص 7 أساس الکمال
ص: 1087
تألیف ولده المذکور. و مر له ضیاء القلوب فی 15: 127.
للشیخ محمد مفید بن الشیخ نبی بن مفید بن الحسن البحرانی الشیرازی، إمام الجمعه بها فی عهد فتح علی شاه جمع دیوانه ولده الشیخ محمد هاشم و سماه کعبه الباکین ثم ذیله فی 1255 و سماه حجر إسماعیل کما مر فی 6: 266. و مر له دوازده بند فی 8: 271.
کان مدرسا بجامعها. نقل عن دیوانه فی (گلشن- ص 438) و عنه فی القاموس الترکی.
لآقا محمد شیخا معاصر الشاه سلطان حسین الصفوی و فر عند هجوم الأفاغنه و نزل الهند فی عصر نادر شاه، فنزل گجرات عند حاکمها مؤمن خان إلی أن توفی هناک فی 1157 کذا فی (خز- ص 173) و مقالات الشعراء- ص 766 و له نظم وقایع الطف نظیر ما مر فی ص 181 لثابت بدخشانی.
لشرف الدین من علماء کرمان. أورد شعره فی (گلشن- ص 448).
لمولانا مقبلی الطبیب. کما فی بعض نسخ مجالس النفائس الترکیه. و جاء فی (لط 3- ص 64) قبولی ترشیزی کما مر فی ص 875 و فی (قز مج 3- ص 237) جاء اسمه مقیمی ترشیزی.
و اسمه میر مقبول. قال سام میرزا فی (تس 6- ص 185) إن أصله من الترک کان فی خدمه السلطان یعقوب و بعد موته فی 896 سکن قم و مات فی 924 و له غزلیات کثیره، و کذا فی (روشن- ص 644) و (تش- ص 236) و (نتایج- ص 670) و همیشه بهار و فی (گلشن- ص 438) سماه مقبول هروی.
ورد شعره فی (گلشن- ص 438).
راجع مقبول قمی.
و اسمه المیر عبد الباقی من شعراء الشاه إسماعیل. قال سام میرزا فی (تس 2- ص 34) إنه نظم جواب سبحه الأبرار و مثنوی فی التصوف و لکنه لم یشتهر و طرد من البلاط.
ص: 1088
و اسمه ید الله فانی بن الحسین ولد فی 1297 ش بقریه مبارکه بأصفهان و هو الیوم معلم بمدارس لنجان أورد شعره بالتخلص فی شعرای معاصر أصفهان- ص 463 و طبع دیوانه بأصفهان فی 1377 کما فی کتابهای ایران- ج 5- ص 64.
ترجمه معاصره سام میرزا و أورد شعره فی (تس 5- ص 168) و هفت إقلیم و همیشه بهار و (تش- ص 222) و (گلشن- ص 438) و (خوش گو) و قالوا کان طبیبا.
و اسمه مقصود الملقب کلاغ باز أورد شعره فی (گلشن- ص 439).
و اسمه المولی مقیما بن مقصود علی، فیقال له مقیمای مقصود. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 355) و ذکر أنه کان ینظم القصائد فی الأعیاد و یقرئها بمجلس السلطان و یستحسن من قبل الجمیع. و له الوظیفه المستمره اثنی عشر تومانا.
راجع مقصود تبریزی.
راجع مقصود هروی.
ابن عبد السلام البناء المعمار التبریزی. ترجمه فی (دجا- ص 357) نقلا عن تحفه سامی، لکنی ما وجدته فی المطبوع منه فلعله الآتی بعد.
و ذکر أن له قطعه فی کتیبه للعصر الشاه طهماسبی. و قد وقع فی مقطعها التخلص مرتین.
مقصود رخ نتافت از این در به هیچ باب
معلوم شد که قبله مقصود این در است
و هو السید مقصود علی. أورد شعره فی (گلشن- ص 439).
راجع مقصود عبدل
أخ باقر خرده راجع مقصود کاشانی
و اسمه مقصود علی یوجد دیوانه الفارسی باسم گنجینه جواهر فی مدرسه الحجیات بالموصل کما فی مخطوطات الموصل- ص 100
ص: 1089
و عنه فی (دجا- ص 358)
هو من شعراء مزینان من توابع سبزوار، سکن سرخس أورد شعره فی (گلشن- ص 439)
راجع مقصود سبزواری
من الخاکیه بشیراز و کانت ولادته فی تبریز و من أول صباه کان منشیا لدفتر الاستیفاء کما ذکره معاصره سام میرزا فی (تس 3- ص 60) و أورد رباعیه و بعض مثنویه لیلی و مجنون و بعض مثنویه الآخر فی الهزلیات
هو من مشاهیر شعراء مشهد خراسان و معاصر سام میرزا ترجمه فی (تس 5- ص 131) و أورد شعره
راجع مقصود خلخالی و مجلسی أصفهانی فی ص 966 و یأتی مقیم مقصود
و هو ابن الملا فضل الله و توفی 997 ورد شعره فی (روشن- ص 645)
و اسمه أیضا خواجه مقصود کان ماهرا فی الجفر و معاصرا لجلال الدوانی أورد شعره فی (قز مج 6- ص 309)
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 213) و قال إنه طالب العلم و أصله من کاشان و شغله خرده فروش و له طبع حسن و فی (روشن- ص 644) أنه تلمیذ غیاث الدین منصور الدشتکی و إنه و أخاه باقر کاشی خرده ای المذکور فی ص 121 کانا من قریه خرده بکاشان و له مهاجاه مع المحتشم الکاشانی و قتل غیله بیزد فی 987 و کذا فی همیشه بهار و (خوش گو) و هفت إقلیم
کان معاصرا لسام میرزا فذکره فی (تس 5- ص 146) و قال إنه ماهر فی السیاق
و اسمه المیرزا عبد الله المتوفی 1348 بکرمان عن ثمانین سنه طبع فی 1332 فی مجلدین الأول مخزن اللآلی فی 94 ص و الثانی مجمع المراثی فی 545 ص فی المراثی و غیره
ص: 1090
و اسمه مقصود عالم بن صدر عالم مسرور الپهانی اللکهنوی تلمذ علی أبیه و علی أسد الله غالب و تلقب منه شمس الشعراء له عده مثنویات بأسماء شکرستان و سکندرنامه و مقصود الصنائع و له أکثر من خمسین تألیفا و مات عن خمسین سنه من عمره کذا ذکره معاصره فی (گلشن- ص 440) و عنه فی القاموس الترکی
راجع مقصود عبدل
راجع مقصود أصفهانی
و اسمه درویش مقصود أصله من هرات و سکن مده بمشهد الرضا ترجمه فی (مجتس 6- ص 156) و (تش- ص 150) و (نتایج- ص 650) و هفت إقلیم و (گلشن- ص 439) و (روشن- ص 645) و عنهم فی القاموس الترکی و قالوا إن أکثر شعره الرباعیات و ذکرناه بعنوان درویش مقصود فی ص 324
کان أنیس فخر الدین ألب تکچی و ماهرا فی الغزل ترجمه و أورد شعره فی (قز مج 3- ص 255)
و اسمه المیرزا مقیم، أو میرزا منعم کما فی بعض النسخ من (سرخوش- ص 110) و هو غیر إنصاف المذکور فی ص 108 فلعله منعم لاهوری أو البخاری الآتی
و اسمه محمد مقیم ابن میر محمد دانیال ترجمه و أورد شعره فی هفت إقلیم و (روشن- ص 443)
و اسمه المیرزا مقیم کتاب دار ترجمه فی (حسینی- ص 322) و (خوش گو) و محمد علی تربیت فی مجله أرمغان 13: 322 و همیشه بهار مر ذکره فی ص 908 أیضا
و اسمه میر محمد مقیم أورد شعره فی (گلشن- ص 443)
و اسمه میرزا مقیم من شعراء عبد العزیز الأزبک و مات 1131 أورد شعره فی (خز- ص 424) و شمع انجمن و قال النصرآبادی فی (نر 10- ص 434) جاء مع سفیر بخارا إلی أصفهان و مدح الشاه و کان یحضر عندی
ص: 1091
بمسجد لنبان
و هو المیرزا مقیم بن الملا بایندر هاجر من تبریز إلی عباس آباد أصفهان و اتصل بمنوچهر خان حاکم لر کوچک و ذهب إلی لر کوچک، و مات فیها أورد النصرآبادی فی (نر 9 و 13- ص 401 و 480) بعض مطالع غزلیاته و بیتا من مثنویه و جوابه لمحتشم کاشانی و کذا فی (گلشن- ص 443) و عنه فی القاموس الترکی و فی (تش- ص 34) سماه مقیمی بن ملا بهادر
مر بعنوان تخلصه جوهری.
المذکور فی ص 197 ترجم فی (نر 6 و 9- ص 186 و 265) و ذکر شعره فی رثاء ملهمی تبریزی.
و اسمه محمد مقیم. مر بتخلصه إنصاف خراسانی فی ص 108 و یأتی مقیم مشهدی.
و اسمه مقیما. کان أبوه شاهنامه خوان و اشتغل هو بالزرکشه فعرف بزرکش کما مر فی ص 401 و فی همیشه بهار سماه مقیمای زرگر.
سافر إلی الهند و رجع إلی وطنه. أورد شعره فی (گلشن- ص 441).
و اسمه محمد مقیم المصاحب مع أحمد علی رسا اللکهنوی. له نشتر غم المنسوب إلی رسا أیضا. کذا ذکر فی (گلشن- ص 442) و عنه فی القاموس الترکی بعنوان مقیم هندی.
ابن شمسا طهرانی. راجع مقیم طهرانی.
و اسمه قوچی ابن ملا قیدی کما فی (گلشن- ص 441) و الصحیح ما مر بعنوان فوجی نیشابوری.
و اسمه مقیم ابن شمس الدین محمد (شمسا) و هو أخ کاشف المذکور فی ص 898. ترجمه فی (فارس نامه 2: 151) و همیشه بهار و أورد له فی (تش- ص 294) شعرا من مثنوی یوسف و زلیخا و قال لم أر له غیره، و هی:
برایش خانه ای از نی بنا کرد
در آن خانه بسان ناله جا کرد
ص: 1092
و لکنه فی ص 228 نسب هذا الشعر إلی مقیم قمی. و لکنی لم أعرفه. و فی (نر 9- ص 252) أورد له أشعار غیر هذا و قال إنه لم یخرج من طهران حتی مات بها. و ترجمه أیضا فی (الطرائق- 3: 144) و (روشن- ص 645).
نسب إلیه فی (گلشن- ص 443) منظومه یوسف و زلیخا و کذا فی (دجا- ص 175) و همیشه بهار. و أظنه متحدا مع الطهرانی.
أورد فی (تش- ص 228) شعرا من مثنویه یوسف و زلیخا ثم أورده بعینه فی (ص 294) لمقیم طهرانی کما مر. فمقیم ناظم یوسف و زلیخا رجل واحد نسب إلی شیراز و طهران و قزوین و قم.
ترجم و أورد شعره فی (بهش 2- ص 389).
راجع حلمی فی ص 264.
مر بعنوان مقیم أصفهانی فی ص 1091 و کتاب دار فی ص 908.
مر فی ص 54 بتخلصه حسان و ترجم فی (نتایج- ص 53) و فی (مطلع 2: 448) أن دیوانه فی أربعین ألف بیت.
و هو ابن الملا مقصود علی. وصف النصرآبادی فی (نر 9- 355) والده بالزهد و التقوی و إنه أدرک البهائی. و لعله ابن المجلسی المذکور فی ص 966. و جاء شعره فی (مسرت- ص 143).
مر فی ص 850 بعنوان فوجی و فی (گلشن- ص 441) سماه قوچی.
و اسمه محمد مقیم و مات 1166 أورد شعره فی (گلشن- ص 443). و راجع مقیم سهارن پوری.
ترجمه و أطری شعره فی (مجتس 6- ص 159).
و اسمه حسن بیگ شکر أوغلو ترکمان حفید علی شکر الخطاط الموسیقار من إیل بهارلو بتبریز و أمه من بیت جهان شاه پادشاه.
سافر إلی الهند فی عهد أکبر شاه و تقرب عند خان خانان و مات بدکن فی أوائل القرن الحادی عشر. کذا فی (تش- ص 21) و (خص 7- ص 112) و (نتایج- ص 630) و قال
ص: 1093
قد یتخلص حسن أیضا و کذا فی (دجا- ص 114) عن هفت إقلیم.
راجع مقیم تبریزی.
راجع مقیمی تبریزی.
قال فی (مجن 2- ص 50 و 224) کان واقفا علی المصطلحات الصوفیه و أورد شعره الترکی.
و اسمه محمد. عده فی (گلشن- ص 432) فی شعراء القرن الحادی عشر و أورد شعره.
عده سام میرزا من مکثری الشعراء و أورد شعره فی (تس 5- ص 169) و کذا فی هفت إقلیم و (خوش گو).
کان معلما للأطفال بمسجد بردی بشیراز و أخذ تخلصه من حرفته هذه کما فی (فارس نامه 2: 151) و قال القزوینی فی (بهش 2:
ص 387) إنه کان ماهرا فی الموسیقی و اخترع ما یشبه القانون. و شرع فی نظم خمسه فی قبال پنج گنج للنظامی فنظم لیلی و مجنون فی [895- کتاب مکتبی ] فی شیراز فی 2160 بیت باسم میرزاده قاسم بن أمیر منصور پرناک (1) و مات فی 916 کما فی شاهد صادق و قال بهار فی مقدمه کلمات علیه أنه کان حیا إلی 941 و هو بعید. و ینسب إلیه نظم الکلمات القصار للإمام علی باسم کلمات علیه غراء فی 1500 بیت طبعه حسین کوهی کرمانی بطهران 1353 مع مقدمه لبهار خراسانی و طبع لیلی و مجنون
ص: 1094
فی 1346 مع مقدمه الدکتور شفق فی 168 ص. و یوجد ثلاث نسخ منه عند (الملک) و ثلاث عند (فخر الدین) و نسخه منضمه إلی دیوان فغانی عند (دهخدا). و ترجم مکتبی فی (تس 5- ص 129) و (خوش گو) و فی هفت- ص 307 و (مع 2: 40) و مجله إیرانشهر 3: 405 و ترجمه أیضا رشید الیاسمی فی مجله آینده- 1: 47 و 110 و عبد الحسین نوائی فی مجله یادگار 2: 5: 52 و سعید النفیسی فی مجله وفا 1:
363 و مر له خمسه فی 7: 263.
راجع مکرم حبیب آبادی.
و اسمه محمد علی بن علی خان بن صادق بن عبد المطلب بن علی خان، من قریه حبیب آباد بأصفهان. ولد فیها 1304 و هاجر إلی أصفهان 1316 و مهر فی الأدب الفارسی و العربی. و نشر جریده صدای أصفهان من جمادی الثانیه لسنه 1339 و فیها کثیر من أشعاره الاجتماعیه و الانتقادیه. و طبع بأصفهان دیوانه فی 288 ص. فی 1373 بعنوان مکرم أصفهانی. و کتب لنا أحواله المعلم الحبیب آبادی المذکور فی ص 1072 و ترجم أیضا أحواله فی شعرای معاصر أصفهان ص 464 و تذکره علوی- ص 20.
و اسمه الدکتور محمد بن عبد الله المولود 1298 ش ترجمه البرقعی فی سخنوران نامی معاصر- ج 1 ص 217 و طبع له نغمه های جوانی بطهران 1366 فی 60 ص و له تاریخ أدبیات کرد
و هو من کازرون ترجمه و أورد شعره هدایت فی (مع 2: 473)
و اسمه الحاج محمد سافر إلی الهند و حج مرتین و جاور فی الثانیه بیت الله مده اثنتین و عشرین سنه یبیع العقیق علی باب السلام و لحدوث فتنه هناک بعد موت الشریف رجع إلی أصفهان و له مثنوی تتبع فیه مثنوی المولوی الرومی أورد بعضا منه النصرآبادی مع ترجمته فی (نر 9- ص 428) و (گلشن- ص 444) و هو غیر محمد أسعد الملکی المتوفی بالهند فی 17 محرم 1164 المذکور فی (سرو- ص 188)
ص: 1095
للعارف الأدیب الماهر محمد فاخر الهندی المستبصر (1142- 1230) و هو مراد المولوی المیر ببر علی الهندی المتخلص بأنیس و صاحب الدیوان المذکور فی ص 110 و الکلیات الآتی فی حرف الکاف و قد ألف أنیس هذا کتابا فی ترجمه مکین سماه أنیس الأحباء فاتنا ذکره فی محله و توجد نسخه منه فی مکتبه (المجلس) کما فی ج 3 ص 146 من فهرسها قد شرح فیه أحوال مکین و تراجم أساتیذه و تلامیذه و المعاصرین معه البالغ عدتهم إلی خمسین شاعرا هندیا و یوجد فی مکتبه (المجلس)
دیوان مکین أیضا کما فصله فی ج 3 ص 420 و هو بخط السید علی فرغ من الکتابه 1203 و یظهر من أوائله أنه أنشأه فی 1182 و له یومئذ أربعون سنه و هو شامل لسته آلاف و مائتی بیت تقریبا و ترجم أیضا فی (نتایج- ص 695) و أورد شعره فی (مسرت- ص 247)
ترجم و أورد شعره فی (گلشن- ص 444)
و هو أبو نزار صادق الملائکه البغدادی ابن جواد بن عبد الرزاق الکاظمی، و والدته بنت الحاج محمد أمین کبه ولد 1311 و دیوانه هذا فی خمسه أجزاء طبع بعضها و له ذوو الفکاهه فی التاریخ و مر دیوان أم نزار و یأتی دیوان نازک الملائکه
و هو المیرزا محمود معلم مظفر الدین شاه کان ولیا للعهد و توفی 1295 و جلس مکانه أخوه محمد مع لقب ملاباشی قال فی (دجا- ص 359) إنه نظم نصف ألفیه عینکی أی خمسمائه بیت منها و نصفها الآخر نظمها حجه الإسلام نیر تبریزی
الخطاط المخترع لخط سماه شکسته بسته یکتب علی ورقتین، الفوقانیه منها شفافه، و له قدره عجیبه فی الشعر ینظم ألف بیت فی لیله واحده و له رسائل فی العروض و القافیه و المعمی، کذا فی (تس 5- ص 156)
و اسمه الملا عبد الغفار أورد شعره فی (مجتس 4- ص 146)
مر بعنوان شاه بدخشانی فی ص 495
ص: 1096
و اسمه فتح الله له صنم خیال کما مر فی ج 15 ص 92
الموجود فی مکتبه (المجلس) المکتوب هذا الاسم علی ظهره و المشتمل علی 2400 بیتا بقلم محمد حسین من دون تاریخ و قد فصل خصوصیاته فی فهرس المکتبه ج 3 ص 422 و هو المیرزا محمد تقی بن زکی العلی آبادی المذکور فی ص 575 و قد أحضر إلی طهران 1234 و صار منشی الممالک أولا ثم صاحب الدیوان ثانیا کما ترجمه فی انجمن خاقان و یظهر أنه کان یتخلص بملالی أولا کما یوجد فی مواضع من هذا الدیوان الصغیر ثم بعد نیل المنصب بدل تخلصه إلی صاحب و أحیانا صاحب دیوان و زاد فی دیوانه حتی قال فی (مع: ج 2 ص 298) إن فیه حدود سته آلاف بیت و قد أورد قرب ألفی بیت منه فی ذیل ترجمته بعنوان صاحب مازندرانی و ذکر أن له غیر دیوانه مثنوی فیه تحقیقات ممتازه و الدیوان الکبیر البالغ إلی الحدود المذکوره یوجد منه نسخ منها فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها ج 3 ص 328 و قد ذکرنا الدیوان الکبیر بعنوان تخلصه الثانی دیوان صاحب و یوجد له ملوک الکلام فی تاریخ القاجاریه فی المکتبه (الملیه- 170)
اسمه میر خرد و کان أخ میر کلان سبزواری و أصلهما من سادات بخارا أورد شعره فی (گلشن- ص 445) و عنه فی القاموس الترکی
ورد شعره فی (گلشن- 445) و عنه فی القاموس الترکی
جاء شعره فی (تش- ص 227) قال و کان مستجاب الدعوه، فهو غیر مراد قزوینی المذکور فی ص 1026.
راجع مولوی رومی. و مر شمس تبریزی.
و اسمه محمد علی. له منظومه جام گیتی نما مر فی 5: 25 و یوجد فی (سپهسالار) کما فهرسها 4: 22.
و اسمه المولوی محمد مهدی
ص: 1097
الهندی. جاء شعره فی (گلشن- ص 445). و (مسرت- 289) و عنه فی القاموس الترکی.
هو محسن شمس. و قد مر فی ص 977 و آخر اسمه محمد قلی خسروی مر فی ص 295.
أخ ملک حمزه المتخلص بغافل کما مر فی ص 784 و عدله فی الشعر. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 2- ص 37) و أورد شعره و مر فی ص 46.
مر بتخلصه صبوری أصفهانی فی ص 597.
من سلسله المعرفین بها. راجع ملک معرف کما عبر به النصرآبادی فی (نر 5- ص 130).
و اسمه طیفور و یتخلص ملک أخ ملا داغی أنجدانی الکاشانی المذکور فی ص 313 و کان تلمیذ الشیخ عبد العال الکرکی کما فی (تش- ص 236) ترجم فی (حسینی- ص 308) و شمع انجمن و قال فی (خز- ص 412) إنه لما نظم شعرا بتخلص ملک اعترض الناس علیه بأنه لملک قمی فذهب إلی الهند و أخذ الاعتراف فی حقه من ملک قمی.
راجع ملک بیک.
من إیل أوجی و له خدمات عظیمه فی الدیوان الصفوی و ینظم الترکی و الفارسی کما ذکره معاصره النصرآبادی فی (نر 2- ص 43) و أورد شعره و (گلشن- ص 447) و عنهما فی القاموس الترکی.
من أحفاد ملک زوزن و لذا یتخلص بملک بدء بنظم الشعر بالغا إلی الثلاثین. ترجمه و أورد شعره فی (تش- ص 78) و (گلشن- ص 446) و (مجن 3- ص 74 و 249).
المتخلص بغافل. مر بتخلصه فی ص 784 و أخوه الملک أبو الفتح آنفا و فی ص 46.
و هو المیرزا حسین خان الطبیب ابن ملک الشعراء للبلاط القاجاری. طبع له مظفرنامه همایونی کالشاهنامه، نظمه باسم مظفر الدین شاه
ص: 1098
و طبع بمشهد خراسان فی 1314 علی الحجر. طبعه موسی بن زمان الغفاری.
الشجاع السفاک و المقتول بجرم بغیه أخیرا بأمر الشاه طهماسب. ذکره سام میرزا فی (تس 4- ص 79) و أورد شعره.
کما فی (تش- ص 87) راجع ملک باخرزی.
ابن بخشی بیک کما ترجمه شاه محمد القزوینی فی (قز مج- 285) کان مقربا عند السلطان حسین میرزا بایقرا و أورد شعره. و مر فی ص 416.
مر بعنوان دیوان أبی نزار فی ص 50.
راجع ملک حمزه و غافل.
هو لقب کان یلقب به عظیم شعراء البلاط و مر ممن تلقب به:
أبو العلاء الگنجوی، أبو فراس، بدیع الزمان النصرآبادی، بهار الخراسانی، تجلی الشیرازی، جیشی، حبیبی، ذوقی، رامی تبریزی زکی مرادآبادی، سیری المشهدی، شاپور تهرانی، شرف تبریزی، شرف شفروه، شریفی بلخی، شعیب الجوشقانی، شفائی، صائب، صبا الکاشانی، صبوری الخراسانی، طالب آملی و محمود خان کاشانی و سیجی ء آخرون.
راجع رابط أصفهانی.
مر بعنوان ملک أنجدانی.
و اسمه ملک محمد. ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 189) و قال اشتهر کثیر من بدائع أشعاره ثم. أورد بعضها، و ترجمه فی (خز- ص 411) و (سرو- 30) و ذکر أنه هاجر فی شبابه إلی بلاد الهند و اتصل بإبراهیم عادل شاه و حکی عن ناظم التبریزی أنه توفی 1024 و توفی ظهوری الترشیزی بعده بسنه. و حکی عن تاریخ عالم آرا أن مولانا ملک القمی و المولی ظهوری الترشیزی اشترکا فی نظم کتاب نورس باسم عادل شاه فی تسعه آلاف بیت فنالا منه بصله تسعه آلاف هون
اقتسماها علی السویه و حکی عن خان آرزو أنهما نظما کتابا نظیر مخزن الأسرار باسم عادل شاه فوصل إلیهما حمل بعیر ذهبا و أشار إلی ذلک ذهبی الکاشی فی مدحه لعادل شاه بما ذکرناه فی دیوان الذهبی. و ترجم فی روضه الصفا و (تش- 236) و (سرخوش- ص 111)
ص: 1099
و (حسینی- ص 309) و (نتایج- ص 632) و قال فی میخانه- ص 259) إن شعره فی شبابه أحلی منه فی شیخوخته. ولد بقم و نشا بها و هاجر فی شبابه فی 985 إلی دکن و دخل فی ملازمی نظام شاه البحری ثم عادل شاه و عمر تسعین سنه و أوصی بدفنه عند قبر سنجر. قال فی (سرو- ص 31) إنه خرج من قم إلی کاشان ثم قزوین. و بعد بقاء أربع سنین خرج منها فی رمضان 987 إلی دکن و نقل فی میخانه عن أحد أقرباء ملک قمی أن دیوانه فی مائه ألف بیت، قال و المعروف منه خمسه و عشرین ألف بیت و لکن نسخه مکتبه (موتی محل) بالهند و نسخه مکتبه (دیوان الهند) بلندن. و نسخه اسیاتیک فی (بنگاله) تشتمل علی اثنی عشر ألف بیت، و نسختا (الملک) و نسخه (سپهسالار) تحتوی علی سبعه آلاف بیت کما فی فهرسها و نسخه (رامپور) فی 1162 ورقه.
راجع کمال الدین فی ص 919.
و اسمها سیده بیگم بنت ناصر الدین من سادات جرجان و بنت بنت حسن کارکیا. ترجمها و أورد شعرها نقلا عن دیوانها فی (روشن- ص 312) و از رابعه تا پروین- ص 242.
کما فی (حسینی- ص 308) و (مطلع- 2: 444) و الظاهر أنه المشرقی المشهدی المذکور فی ص 1049.
من سلسله المعرفین بها و أخ آقا صفی معرف.
کان وزیر فرهاد بیک و فر من أصفهان إلی مشهد و بعد شفاعه حاتم بیک عند الشاه، عفی عنه و مات 1032 أورد شعره فی (نر 5- ص 130) و (گلشن- ص 446).
و سرکان من أعمال همدان ترجمه و أطری علمه فی (خص 8- ص 177) و سماه ملکی بیک و قال إنه لم یسافر قط. و عنه أخذ فی (تش- ص 258) و قال فی (نتایج- ص 634) إنه جاء إلی الهند فی عهد أکبر و نصب حاکما لبنگاله ثم کشمیر و مات 1040 و نقل فی (گلشن) عن واله الداغستانی أن وفاته کان بکربلاء 1002 و أن فیضی هو الذی قربه إلی أکبر شاه. و ترجم أیضا فی هفت إقلیم و (خوش گو). أقول الظاهر أنه خلط بین اثنین. و یوجد شعره فی جنگ عند (فخر الدین).
ص: 1100
و هو ابن علمی قزوینی المذکور فی ص 736 و قد سافر معه من وطنه إلی العراق و رجع ثم إلی مشهد و هرات، و من ثم انفصل عن أبیه فسافر ملکی إلی الهند و دخل آگره و تقرب عند جلال الدین أکبر شاه و بعد موته رثاه و سار إلی دکن و رجع عده مرات ثم سافر إلی بنگاله کما فصله فی (میخانه- ص 460) و أورد له مثنوی ساقی نامه و یظهر أنه کان حیا إلی 1029.
هو التخلص السابق لإلهامی. و هو المیرزا أحمد ابن آقا رستم التویسرکانی ابن میرزا أبو تراب الأصفهانی ابن ملا عبد الله البهبهانی مؤسس مدرسه ملا عبد الله بأصفهان ولد ملول بکرمانشاه و مات أبوه فی صغره فاشتغل لتحصیل المعاش إلی ثلاثین سنه، ثم تلمذ علی حسین علی کلهر سلطانی و نظم کتابه باغ فردوس فی 30000 بیت فی وقایع الطف فی (1295- 1302) و أهداه إلی حسام السلطنه عم ناصر الدین شاه حاکم کرمانشاه، و کتب أستاذه حسین علی سلطانی مقدمه علی الکتاب فی 1304 أطری فیه الناظم و ترجم أحواله. ثم بدل تخلصه و أخذ الهامی.
رأیت النسخه ضمن مجموعه مع قصائد الهامی و مثنوی حسن منظر له أیضا.
أو ملولی. و کلاهما تخلص للشاعر الفارسی الذی کان فی شیراز أوان حکومه حسین علی میرزا فرمان فرما الذی توفی 1251 فیه مدیح فرمان فرما و فتح علی شاه الذی توفی 1250 نسخه منه ناقصه فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها ج 3 ص 424 مع تفصیل خصوصیاتها.
و اسمه شرف الدین و یعرف بشاه ملول فی القرن الثانی عشر بالهند ترجم و أورد شعره فی (گلشن- ص 448) و عنه فی القاموس.
من شعرائها فی القرن الحادی عشر. ترجمه فی (دجا- ص 360) و لعله الأصفهانی.
و اسمه خلیفه أسد الله. کان متولی الحرم الرضوی فی عهد طهماسب الصفوی و مات 969 و هو جد خلیفه سلطان المذکور فی ص 302 ترجم فی (تش- ص 196) و (گلشن- ص 448) و الظاهر أنه متحد مع الآذربایجانی.
و اسمه ملا محمد الخطاط. ورد شعره
ص: 1101
فی (گلشن- ص 448).
مر بعنوان ملول شیرازی.
و هو المولی حسن بن الحسین أخ صدر شوشتری المذکور فی ص 606 هاجر إلی رشت و توفی بخمام فی 1300 و نسخه الدیوان عند الشیخ مهدی شرف الدین بتستر.
کان نزیل أصفهان و توفی بها. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 265) و ذکر تفاصیل أحواله فی تبریز و مهاجرته إلی شیراز و موته فیها 1049 و أنشأ المولی مقیم الجعفری الشیرازی تاریخه [شد از این ویرانه گنج أهل معنی ملهمی ] و تأسف علی تصانیفه الکثیره التی ضاعت علی ید ابن أخته الوارث له و أورد عشره أبیات و رباعیه له. و عنه نقل فی (دجا- ص 360) مصراع ماده تاریخه و سقط فی الطبع الیاء من جعفری. و ترجم فی (تش- ص 33) و (روشن- ص 649) و (خوش گو).
و فی (گلشن- ص 448) نسبه إلی أردبیل.
و اسمه جمال الدین بن کمال الدین. ترجم فی مآثر رحیمی و (هفت- ص 308) و أوردا شعره و کان حیا فی 1024.
ترجم و أورد شعره فی (گلشن- ص 449) و عنه فی القاموس الترکی.
و اسمه بدیع بن محمد شریف. کان والده مدرسا بمدرسه الأمیر تیمور بسمرقند و مفتیا بها. و الولد أدیب شاعر جاء إلی أصفهان سفیرا من قبل عبد العزیز الأزبک و لاقاه النصرآبادی و أورد شعره فی (نر 10- ص 440 و 443). یوجد له تذکره مذکر الأحباب فی شعراء القرن الحادی عشر، ألفه 1093 بسمرقند.
ترجم فی (گلشن- ص 449) نقلا عن التقی الأوحدی.
اسمه المیرزا برخوردار بن محمود الترکمانی الفراهی المتخلص ممتاز مؤلف شمس و قهقهه الملقب محبوب القلوب. و یظهر من
ص: 1102
شمس قهقهه أن المیرزا برخوردار کان أدیبا فاضلا منشیا لمنوچهر خان بن قرچقای خان أوان حکومته فی خراسان و درون و خبوشان و هو فی مقدمه و خمسه أبواب و خاتمه طبع ببمبئی 1304 و طهران 1322 فی 544 ص. و طهران أخیرا علی الحروف.
قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 428) لعله من خراسان ثم أورد شعره.
و اسمه محمد عابد بن محمد زاهد الکاتب بسبعه أقلام. أورد شعره فی (نر 10- ص 439).
هو من شیراز. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 432) و أورد شعره و ذکر ربطه بالشاعر المتخلص بمؤبد و حکام سیستان.
کما کرر فی (گلشن- ص 392 و 393 و 451) و هو مصحف مختاری غزنوی المذکور فی ص 1017.
و هو أفضل علی بیگ من أحفاد أصلان بیک.
کان والده من غلمان الشاه عباس و هو من خدام الشاه سلیمان. أورد شعره فی (نر 2- ص 45) و (گلشن- ص 452).
و اسمه کاظم علی خان تلمیذ محمد فاخر. کان حیا فی 1174 ترجم و أورد شعره فی (گلشن- ص 453).
ترجم و أورد شعره فی (روشن- ص 652).
و هو نظام الدین بن قمر الدین کان عمره حین تألیف تذکره آفتاب عالمتاب خمس و ستین سنه. أورد شعره فی (گلشن- ص 454).
ورد شعره فی (گلشن- ص 454) و عنه فی القاموس الترکی.
هو أبو نصر أحمد بن یوسف السلیکی الکاتب الشاعر المنتسب إلی منازجرد فی حلب و صاحب المکتبه التی وقفها لجامعی آمد و میافارقین و قد صاحب أبا العلاء المعری. قال ابن خلکان إن دیوانه قلیل الوجود و إنه مات فی 437
ص: 1103
و فی شاهد صادق أنه مات 449
و اسمه میر شاه حسینی. ورد شعره فی (گلشن- ص 454).
راجع دیوان مشتاق هندی فی ص 1044.
و اسمه محمد کریم خان أفشار. کان بیگلر بیگی لبلده ری فی عهد نادر شاه فاسمل الشاه عینه. ورد شعره فی (تش- ص 412) و (گلشن- ص 454).
و اسمه المیر قمر الدین من أحفاد السید عبد الله المشهدی. ولد بشاه جهان آباد و مدح حکام الإنگلیز. و مات 1208 ترجمه قدرت فی (نتایج- ص 687) و عنه فی (مطلع 2: 445) و (مسرت- ص 413) و (روشن- 652).
راجع منت دهلوی.
و اسمه منتجب الدین بدیع أتابک الجوینی کاتب السلطان سنجر السلجوقی. ترجمه العوفی و أورد شعره فی (لب) و (روشن- ص 91) مر بعنوان بدیع أنجدانی فی ص 130.
أورد شعره الرازی فی هفت إقلیم.
و هو المیرزا روح الله ترجمه فی (گلشن- ص 454) و عنه فی القاموس الترکی.
و اسمه حسین بن إسماعیل. ولد بأصفهان 9 محرم 1321 أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 467.
و اسمه میر عطاء الریاضی و کان ینظم علی طریقه محمد قلی سلیم المذکور فی ص 464 و سماه فی (نر 9- ص 241) منهی طهرانی و فی (نتایج- ص 637) و (گلشن- ص 454) سمیاه منتهی و قالا جاء إلی الهند فی عهد أکبر شاه و حکم مده بندر لاهری ببنگاله ثم قتل حین کان یرجع إلی وطنه فی أواسط المائه الحادی عشر.
و اسمه میرزا علی بن میرزا جعفر و أخ المیرزا رضا نجم الملک
ص: 1104
التبریزی الشاعر المنجم الذی مات 1290 ترجم فی (المآثر- ص 219) و (دجا- ص 361). و یوجد نسخه الأصل من دیوان منجم باشی فارسیه و عربیه فیها تواریخ 1255- 1283 عند (فخر الدین 317 و 311).
لأبی الحسن علی بن محمد الترمذی.
ترجمه العوفی و أورد شعره فی (لب و الرازی فی هفت إقلیم و (خوش گو) و (مع 1- ص 506) و سخن و سخنوران- 1: 20. مدح أمراء جغتای و ممدوحی فرخی سیستانی و غیرهم.
للآخوند ملا إسماعیل البیرجندی. ترجمه آیتی فی (قهستان- ص 292) و أورد مثنویه بلبل در قفس.
و اسمه میرزا أحمد ربیب محمد حسین قتیل المذکور فی ص 876 و صهر إن شاء الله خان المذکور فی ص 108 أورد شعره فی (گلشن- ص 455).
ترجمه فی همیشه بهار و النصرآبادی فی (نر 9- ص 414) و ذکر أن اسمه حاج شریف. و کان أبوه قنادا فأعرض ولده عن شغله، و صاحب أهل الأدب. و له طبع لطیف یتخلص منشور و توفی قبل حال التحریر. ثم أورد تسعه أبیات من شعره.
ترجمه هدایت فی (مع- 1: 506) و حکی عن عروضی السمرقندی أن اسمه أبو سعید أحمد بن محمد السمرقندی. و کان مداح آل ناصر و لا سیما محمود الغزنوی. ثم أورد نیفا و ثلاثین بیتا من شعره. و قال العوفی فی (لب) إن له شعر علی ثلاثین وزنا.
و اسمه زین العابدین بن عبد الحسین النصیری منشی الممالک، فی عصر الشاه عباس، من بیت ینسبون إلی الخواجه نصیر الطوسی و من خدام حاتم بیک صافی المذکور فی ص 584 و لعله والد إبراهیم المذکور فی ج 4 ص 237 و هذا البیت قد ینسبون إلی شیخ الطائفه الطوسی و قد ینسبون إلی السیاده أیضا. ترجمه النصرآبادی فی (نر 4- ص 72) و (گلشن- ص 456) و فی (دجا- ص 361) أنه نظم
ص: 1105
فی 1014 تاریخ هجوم چغال أوغلی علی تبریز.
و اسمه میرزا محمد. من مقربی بلاط الشاه إسماعیل الثانی و قتل فی عهد الشاه عباس الأول. ترجم فی (خص 4- ص 46) و (دجا- ص 361).
و اسمه محمد حسن بن میرزا نصیر ورد شعره فی المدائح المعتمدیه
و اسمه محمد أکبر بن غلام رضا معاصر میرزا مهدی خان منشی نادر شاه کان یوصل نسبه إلی غیاث الدین ابن أحمد جام، و کان والده یسکن هرات ثم نزل أصفهان و بها ولد محمد أکبر و تلمذ علی الحر فأجازه و صار منشی نادر، ثم استقال و انزوی فی بمرود له منظومه مقامات حسینی فی وقایع الطف علی زنه شاهنامه
اسمه المیرزا محمد ولد فی أصفهان 1094 کان بارعا فی أنواع العلوم قاریا و کاتبا لثلاثه عشر نوعا من أنواع الخطوط و کان یتکلم بخمسه ألسنه الترکی و الفارسی و الأفغانی و العربی و الهندی و لمهارته فی الإنشاء کان یتخلص منشی ترجمه کذلک فی (دجا- ص 362) و أورد شعره و کذا فی (گلشن- ص 456)
اسمه المیرزا مهدی بن المیرزا محمد نصیر الخوئی کان والده منشی دیوان محمد علی میرزا المتخلص بدولت شاه ابن السلطان فتح علی شاه و المیرزا مهدی کان منشی دیوان السلطان محمد شاه الغازی ترجمه معاصره فی (مع 2: 439) و أورد نیفا و مائتی بیت من قصائده فی مدح محمد شاه و وزیره المیرزا آقاسی و مدیح أمیر المؤمنین و السلطان ناصر الدین شاه و یظهر حیاته فی زمن تألیف المجمع و ترجمه تربیت فی (دجا- ص 364) نقلا عن گنج شایگان
و اسمه محمد له تذکره شعرا ألفها فی 1295 ینقل عنه عبرت فی مدینه الأدب الموجود فی (المجلس)
المیرزا عبد الله بن المیرزا محمد قلی الذی کان ابن
ص: 1106
أخ المیرزا محمد بن المیرزا کاظم الإیروانی الأصل، ندیم فتح علی شاه ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 461) و أورد قرب مائتی بیت من قصائده و مثنویاته یتخلص فی بعضها منشی أسرار و فی بعضها منشی طبری فیقول فی تهنئه النواب معتمد الدوله فرهاد میرزا:
نه منشی طبری عاجز است در وصفت
که عاجزند ز وصفت هزار چون وصاف
کما فی (روشن- ص 655) مر بعنوان أدهم بیگ فی ص 64
و اسمه میرزا أحمد القاضی القمی المنشی مؤلف تذکره الفنانین باسم گلستان هنر فی آخر القرن العاشر و أول الحادی عشر ترجم أحواله حسین النخجوانی فی نشریه دانشکده أدبیات تبریز 9: 1- 16 و زهرا حسنی فی مجله نقش و نگار- 5: 23 و یوجد نسخه من گلستان هنر عند الدکتور مهدی بیانی بطهران
و اسمه غلام علی أورد شعره معاصره فی (گلشن- ص 456)
و هو غیاث الدین علی المشهور فی الهند غیاثا و المتخلص منصف، ولد بأصفهان و نشا بشیراز و سافر إلی الهند و عمره ثلاث و عشرین سنه و لازم میرزا جعفر آصف ثم سافر إلی دکن و لازم المیرزا رستم القندهاری، و مات فی دکن فی 1019 و دیوانه حینئذ یشتمل علی خمسه آلاف و مائتی بیت، و أوصی نظر بیگ بأن یوصل دیوانه إلی اهله بأصفهان ترجم فی میخانه- ص 216 و أورد له وصیت نامه و ساقی نامه و ترجم أیضا فی هدیه العارفین- 1: 753 و (خوش گو) و (روشن- ص 655)
راجع منصف طهرانی
و اسمه بابا خواجه و یلقب فاضل خان المتوفی 1128 ورد شعره فی (گلشن- ص 457)
و اسمه شاه منصف علی خان ورد شعره فی (گلشن- ص 457)
ص: 1107
و اسمه محمد إسماعیل بن شمسا، و أخ مقیم طهرانی المذکور فی ص 1092 و شرف الدین کاشف شیرازی المذکور فی 898 و لکن فی (گلشن- ص 458) قال إن له ثلاث إخوه هم مقیما و مجیدا و شریفا سافروا إلی الهند و رجعوا إلی وطنهم و فیه خلط و ترجم أیضا فی همیشه بهار و حسینی- ص 312) و (فارس نامه 2: 151) و (نر 9- ص 251) و فی (تش- ص 297) أنه ینسب إلی بلده تجرشه
محمد زمان خان بن فضل علی خان قوانلو الطهرانی المولد ولد فی یوم الغدیر 1227 و توفی 1264 ترجمه صدیقه و مصاحبه فی (مع 2 ص 489) و أورد من قصائده و غزلیاته ما یقرب من خمسمائه بیت و کذا فی (الطرائق- 3: 143)
و هو السید عبد الرحیم مؤلف تذکره الشعراء المذکور فی 4: 38 نقل عنه فی (مع 2: 316)
هو الوزیر السعید ذو المعالی زین الکفاه أبو سعد منصور بن الحسن الآبی وصفه الشیخ منتجب الدین فی الفهرست بقوله: فاضل عالم فقیه و له نظم حسن قرأ علی شیخنا الموفق أبی جعفر الطوسی و روی عنه الشیخ المفید عبد الرحمن النیشابوری
المیرزا محمد رضا الطبیب من خواص تلامیذ المیرزا نصیر الطبیب نزیل کرمان و المعروف بمیرزا رضا الشرابی ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 487) و ذکر أنه توفی 1238 و أورد بعض قصائده و کذا فی (انجمن 3) و (طرائق 3: 114) و مجله أرمغان 4: 773
و اسمه الحافظ مصلح الدین تلمیذ غالب دهلوی المذکور
المتخلص بمنظور یأتی بتخلصه
و هو شمس الدین منصور بن محمود القاضی الترمذی رأی سنگلاخ منتخب دیوانه بخط محمد طاهر اعتماد الدوله فذکره فی (امتحان
ص: 1108
2: 89 و 90)
ترجمه القزوینی فی (مجن 3- ص 85 و ص 259) و أورد شعره و ذکر أنه من بتکچیان و قد رأی سنگلاخ دیوانه بخط شاه محمود النیشابوری فذکره فی (امتحان 1: 116)
شیخ الإسلام بها ورد شعره فی (گلشن- ص 459)
راجع منطقی رازی
أستاذ المیر علی شیر فی العروض و تلمیذ حافظ علی الجامی و له رساله فی العروض ترجمه فی (مجن 2- ص 33 و ص 206) و (طرائق- 3: 45) و من شعره القصیده التی تتبع فیها القصیده المصنوعه لسلمان الساوجی
المتوفی 943 من أجداد السید علی خان له منظومه فارسیه فی آداب البحث أدرج بتمامها فی (دجا- ص 331) و ذکر أنه رأی له شرحا لظهوری إسحاق زاده باسم جلای خواطر مر فی ص 795 کما مر فیه حفیده الموسوم باسمه أیضا و مر غیاث الدین منصور بتخلصه فکرت
راجع منصور دشتکی
کان من أمراء شاه رخ و یعرف بخواجه منصور قرابوقه و توفی 854 ترجم فی (لت) و (گلشن- ص 459)
راجع منصور طوسی
و اسمه أبو محمد منصور بن علی الماهر فی اللسانین الفارسی و العربی و هو من شعراء الصاحب الوزیر کافی الکفاه إسماعیل بن عباد و کان من لدن صباه تلمیذ بدیع الزمان الهمدانی أورد له فی (مع- ج 1 ص 509) قرب ستین بیتا فارسیا، یتخلص فی بعضها منصور و فی بعضها منطقی کما یأتی و کذا فی (لب 2) و مات قبل 380 السنه التی أمر فیها الصاحب بن عباد بترجمه بدیع الزمان لبیت فارسی للمنطقی بالعربیه کما فی یتیمه الدهر ج 4- ص 168 و یوجد دیوانه عند (الملک)
ص: 1109
و اسمه برخوردار بیگ ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 406) و ذکر أنه کان فی خدمه مرتضی قلی خان حاکم أردبیل و بعده فی خدمه نجف قلی خان حاکم شیروان و الیوم ساکن فی نائن ثم ذکر بعض شعره و رباعیاته و کان أخوه محمد بیک فی خدمه منوچهر خان والی لر کوچک و المتوفی 1079 کما ذکره النصرآبادی فی (نر 2- ص 24) و کذا فی (گلشن- ص 458) و تاریخ نائین- ص 91 و (خوش گو)
راجع النمری
کان کلانتر هرات فعزل ورد شعره فی (نر 5- ص 106)
ورد شعره فی (گلشن- ص 458)
مر باسمه منصور المنطقی
هو القاضی المیر کمال الدین حسین بن المیر معین الدین المیبدی الیزدی المسکن المتوفی 911 مطابق قاضی و قد فرغ من شرح حدیث صعدنا فی 908 أورد جمله من أشعاره الآیتی فی (تش یز- ص 332) و طبع من تصانیفه شرح دیوان الأمیر و له شرح المعمی باسم حسام و شرح الهدایه الأثیریه و غیر ذلک و مر والده المیر معین الدین ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 48) و النصرآبادی فی (نر 15- ص 512) و أورد إسماعیل پاشا دیوانه فی ذیل کشف الظنون و هدیه العارفین و ترجم فی (روشن- ص 177) و (طرائق- 3: 53)
المیرزا محمد بن المیرزا عبد الله بن المیرزا عبد الباقی من نجباء السادات بأصفهان ترجم فی (مع- ج 2 ص 455) و أورد نیفا و عشره أبیات من غزلیاته
و هو الشیخ عبد المجید سراج الشعراء ابن الحاج الشیخ مهدی ترجمه معاصره میرزا فرصت فی (عم ص 568) و أورد غزله
ورد قصیدته فی المدائح المعتمدیه
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 165)
ص: 1110
و (خوش گو) و أوردا شعره و کان من ملازمی یپرم خان
و اسمه ناصر قلی بن إسفندیار سردار أسعد و توفی 1373 أورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 468
اسمه محمد حسین، کان مستوفیا عند نجف قلی خان و الحال هو فی خدمه منوچهر خان حاکم شیروان، و له طبع حسن یتخلص بمنظور کذا وصفه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 375) و أورد سته أبیات من شعره و جاء شعره فی (خوش گو)
اسمه محمد إبراهیم الدنبلی کان من ندماء السلطان فتح علی شاه و توفی 1254 ترجمه مصاحبه و معاصره هدایت و أورد شعره فی (ض- ص 546) و فی (مع- ج 2 ص 483) و کذا (فارس نامه 2: 151) و (انجمن 3) و (طرائق 3: 120)
الصائغ المجاور للنجف و المعمر و المشتغل بالصیاغه بها اسمه المیرزا محمد مهدی بن المیرزا أسد الله الأصفهانی المتوفی بالنجف فی 1365 و هذا دیوانه الفارسی الذی یتخلص فی أشعاره منظور و مر دیوانه العربی الذی سماه دیوان الغری و قد یعبر عن هذا الدیوان الفارسی بدیوان الغری الصغیر و هذا الفارسی فی جزءین أولها فی المراثی و النوائح فی خمسه آلاف بیت فرغ منه 1351 و الثانی فی المناقب و الفضائل فی سبعه آلاف بیت شرع فی نظمه 1357 و الجزءان بخطه کانا عند صهره الشیخ حسین بن الأستاد حسن الیزدی القاری السامرائی المتوفی و المدفون بها 1371
و اسمه منصور کان من ملازمی عبد العزیز الأزبک ترجمه النصرآبادی فی (نر 10- ص 438) و (گلشن- ص 459)
و هو المیرزا أحمد الأصفهانی المتوفی 1323 ترجمه فی تذکره القبور- ص 77 من الطبعه الثانیه و ذکر تصانیفه
و هو المیرزا شکر الله بن محمد علی مسکین المذکور فی ص 1038 ولد و توفی بأصفهان فی (1286- 1360) و طبع دیوانه بها
ص: 1111
بعنوان سفره منعم کما مر فی 12: 191 غلطا فی اسمه مع مقدمه لصغیر الأصفهانی المذکور فی ص 607 و عده ألفت من شعراء انجمن دانشکده فی کتابه دانش نامه و ترجم فی شعرای معاصر أصفهان- ص 471 و مجله أرمغان 14: 43
و هو میرزا منعم بن سلطان. ورد شعره فی (گلشن- ص 461) و عنه فی القاموس الترکی.
و اسمه عبد الرحمن بن قاضی بقا البخاری ترجم فی (نر 10- ص 437) و فی (گلشن- ص 460) قال إنه کان محتسب بخارا.
ترجمه تربیت فی (دجا- ص 362) و أورد شعره نقلا عن أوصاف الأمین تألیف یزدان بخش قاجار (پروین).
و هو القاضی نور الحق کان ینظم فی الساعه مائه بیت کما فی آفتاب عالمتاب و (گلشن- ص 460).
اسمه المیرزا محمد إبراهیم العارف الصافی المجرد عن العلائق ابن محمد علی بیگ. یقال إنه قد هیأ قبره و أخبر المیرزا فرصت بموته قبل أیام فی 1297 کما ذکره فی عم- ص 568 ثم أورد خمسه أبیات من شعره، آخرها:
طعنه بر مستی منعم زدن انصاف نبود
زانکه من این همه مستی ز سبوی تو کنم
و ترجمه فی (الطرائق 3: 112) و (مع 2: 457) و أورد قرب ثلاثین بیتا من شعره آخرها: [
منعما هر چه بگویی ز تو باور داریم ...
] و ذکرا أن والده محمد علی بیگ کان من خواص خدام فرمان فرما.
الذی یتخلص. باسمه. أدرکه فی شیبته هدایت المولود 1215 فی أوان شبابه کما ترجمه فی (مع- ج 2 ص 446) و أورد شعره، و ما ارتضی صورته و سیرته. و کذا ترجم فی (انجمن 4) و (فارس نامه- 12: 151).
مر بعنوان حکاک فی ص 260 و ترجم فی (روشن- ص 656) و (خوش گو) و (حسینی- ص 326) أیضا.
و اسمه الشیخ منعم. أورد شعره شیر علی فی (خیال- ص 163).
ص: 1112
من بیت حکام البلده. و بعد غلبه الأفغان علیها صالحوهم و سکن منعم لکهنو فی 1201 و ألف تفسیرا باسم فیض الله بن علی. و دیوانه یشتمل علی ثلاثین ألف بیت کما فی (گلشن- ص 460).
راجع منعم مرادآبادی و لاهوری و رامپوری و منعم أکبرآبادی.
من أعاظم لر کوچک الذی یقال فیهم النسبه إلی بنی العباس. ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 24) و أورد شعره و ذکر أن ابن أخیه علی قلی خان بن شاهوردی خان لر، کان والی لر کوچک بعد أبیه، فشکی علیه الألوار فعزل و أبعد إلی خراسان و أقیم منوچهر هذا مقامه سنین بکمال الاستقلال إلی أن توفی 1079 و أقیم مقامه ولده الأرشد شاهوردی بن منوچهر. و ترجم أیضا فی همیشه بهار.
راجع منوچهری دامغانی
طبع له منظومه چکش فی 1363 بطهران.
للحکیم أبو النجم أحمد بن قوص. بن أحمد الدامغانی مداح منوچهر بن قابوس وشمگیر. ترجم فی (مع- ج 1 ص 542- ص 570) و أورد قرب ألف و خمسمائه بیت من شعره. قال و یقال إن شعره یبلغ ثلاثین ألف بیت و لکنی کلما تتبعت فی طهران و شیراز و غیرهما ما ظفرت منها الا علی ما یقرب من ثلاثه آلاف بیت و جعلت له دیباجه و مقدمه فی أحوال الشاعر و أوردت المنتخب منها فی هذا الکتاب. أقول یوجد ثلاث نسخ من الدیوان الذی جمعه فی 1247 مع المقدمه فی مکتبه (المجلس) ذکرت خصوصیاتها فی فهرسها (ج 3 ص 427- 429) و نسختان فی (سپهسالار) و ثلاث نسخ عند (الملک) و طبع علی الحجر بطهران فی 1285 ثم بتصحیح کازیمرسکی فی پاریس 1886 م. ثم طهران 1359 بتصحیح محمد حسین النهاوندی ثم بتصحیح محمد دبیر سیاقی فی 1366 ثم أعید طبعه فی 1380. و قال دولت شاه إنه کان مثریا و لذا سمی شصت گله. قیل و توفی حدود 432 و قیل 482 و الأول أصح. و ترجم فی (لت 1) و (تش- ص 306) و (لب) و هفت إقلیم و سخن و سخنوران و غیرها.
ص: 1113
و اسمه منور علی. ورد شعره فی (گلشن- ص 462).
و اسمه الله وردی، مرید الحاج محمد جعفر الکبودرآهنگی. ترجم فی (ض- ص 535) و أورد رباعیه و کذا فی (الطرائق- 3: 120).
و هو الحاج السید رحیم الحقانی ابن الحسن. تلمذ علی خاله أحمد نوربخش رحمت علی شاه و خلفه فی إرشاد الخاکساریه و مات ببیروت 1368.
و اسمه محمد النعمهاللهی المتوفی 1301 و قال نعمت فی تاریخه:
بتاریخ أو نعمت زار گفت
منور علی شاه بد بی مثال
و اسمه عطاء. أطری شعره النصرآبادی فی (نر 9- ص 241) و (گلشن- ص 454) و (خوش گو) و (نتایج- ص 637) و فی بعض المواضع منتهی ... کما مر.
من توابع أردستان و تلمیذ حاتم الکاشانی. ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 6- ص 85) و أورد سبعه أبیات من مطالع غزلیاته. و فی (گلشن- ص 462) أنه سافر إلی الهند فی عهد أکبر شاه و لازم جهانگیر. و کذا فی هفت إقلیم.
کما فی بعض المواضع .. مر بعنوان منجیک.
و اسمه میرزا باقر تلمیذ شمس الدین فقیر.
ترجم و أورد شعره فی (گلشن- ص 463) قال و کان یتخلص سابقا فدائی.
ذکر النصرآبادی فی (نر 13- ص 469) شعره فی تاریخ تولد السلطان بابر شاه فی 6 محرم 888.
چون در شش محرم آمد شه مکرم
تاریخ سال أو هم آمد شش محرم
للسید محمد رضا بن محمد علی الموسوی الدزفولی المولود 1327 مشتمل علی الغزلیات و القصائد و غیرهما، منها الملمع الذی مطلعه:
ص: 1114
طلع الفجر و عینی لم تنم
بس به فکر روی آن سیمین تنم
رأیته بخطه عنده” السید محمد رضا”.
ترجم و أورد شعره فی (گلشن- ص 462)
و هی شاعره معاصره بنت حسین التبریزی ولدت 1309 ش و طبع لها منظومه سرگذشت فی 122 ص بطهران 1372 ترجمها البرقعی فی سخنوران نامی- ج 3 ص 264
و اسمه نور الدین محمد قال الحزین فی تذکرته ص 123: أتی أصفهان و طلب منی التخلص فأعطیته منیر و أورد شعره علی حسن سلیم فی (گلشن- ص 463)
لأبی البرکات بن ملا عبد المجید الملتانی المتوفی فی رجب 1054 نقل فی (سرو- ص 60) عنه أن دیوانه فی مائه ألف بیت و له شرح دیوان عرفی شیرازی و کذا فی (نتایج- ص 637) و (مسرت- ص 81) و (روشن- ص 657) و (خیال- ص 119) و (حسینی- ص 326) و خلط فی کشف الظنون و نسب إلیه شرف نامه منیری المذکور فی ص 801 أنه للفاروقی
راجع منیر لاهوری
و اسمه محمد طاهر سافر إلی الهند و مات هناک أورد شعره سلیم بهوپالی فی (گلشن- ص 463)
و اسمه شرف الدین یحیی کما فی (تغ- ص 71) أو أحمد البلخی کما فی (ض- ص 159) العارف الصوفی الذی باسمه ألف الفاروقی المذکور فی ص 801 کتابه شرف نامه فی اللغه الفارسیه قال فی (تغ- 71) إنه توفی ببهار من نواحی بنگاله فی 782 و له مکتوبات أرسلها إلی مریدیه
هو من شعراء القرن الثالث عشر فی آذربایجان ترجمه تربیت فی (دجا- ص 362) نقلا عن حدیقه الشعراء
و هو الحاج میرزا علی أکبر بن إسماعیل الخاتون آبادی النعمهاللهی ولد 15 شوال 1288 و توفی 28 شوال 1352 تلمذ علی عمه
ص: 1115
هادی علی شاه قال المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 474 إن بعض شعره مطبوع
و اسمه أبو الحسن سافر إلی گجرات و هو فی الثانی و العشرین من العمر و تقرب عند نظام الملک آصفجاه، و لکنه عزله و أمر بقتله ثم عفی عنه فذهب إلی دهلی و مات بلکهنو عن سبعین سنه من عمره کان قد تلمذ علی عبد الرضا متین أصفهانی المذکور فی 958 ترجم فی (گلشن- ص 464)
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 7- ص 129) و ذکر أنه معتمد عند السلطان حمزه میرزا و أورد شعره فی هجاء میرزا سلیمان الأصفهانی و هو:
شاه چه شد گر ز تو دختر گرفت
دختر بو بکر پیمبر گرفت
و کذا فی (گلشن- ص 463) و عنه فی القاموس الترکی
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 123) و بعد الإطراء بأن صفاته و أخلاقه لا یوصف، قال و توفی 949 و أورد شعره و رباعیتین له، و عنه فی (تش- ص 68) و (نتایج- 618)
و اسمه مرتضی قلی خان التیموری تلمذ بکشمیر علی محمد طاهر العلوی ورد شعره فی (گلشن- ص 463)
و اسمه خراسان خان و کان سیاحا کما فی (تش- ص 298) و (خوش گو) و (روشن- ص 659)
ترجمه تربیت فی (دجا- ص 362) نقلا عن حدیقه الشعراء و عده من شعراء القرن الثالث عشر
ورد شعره فی (گلشن- ص 464) و عنه فی القاموس الترکی و لعله متحد مع ما قبله
الشیخ عبد العلی بن محمد باقر صبحی البیدگلی الکاشانی طبع له هنایش خرد أو دیوان مؤبد بطهران فی 1362
و هو محمد سعید خان أطری شعره العربی و الفارسی فی (المآثر- ص 190)
ص: 1116
و اسمه شفیعا تلمیذ ملا حسین و أصله من طالقان و مات فی أواسط عهد نادر شاه ورد شعره فی (گلشن- ص 465) و فی (تش- ص 412) سماه موحد
جاء شعره فی (گلشن- ص 464) و عنه فی القاموس الترکی
و اسمه مجید الندیم لسلطان إبراهیم میرزا ورد شعره فی (گلشن- ص 467)
و اسمه المولوی سراج الدین علی خان الموهانی قاضی القضاه بکلکته و مات 1238 جاء شعره فی (گلشن- ص 467)
راجع موجد کلکته ای
أورد سلیم شعره فی (گلشن- ص 467) و قال مات 1024
و اسمه شاه عبد الجلیل ورد شعره فی (گلشن- ص 467)
کان شیخ الإسلام بها أورد تربیت شعره الترکی فی (دجا- ص 363)
و اسمه قاسم خان و توفی باکره فی 979 له یوسف و زلیخا فی سته آلاف بیت ترجمه البدیوانی فی منتخب التواریخ و (خوش گو) و عنهما فی القاموس الترکی ثم الریحانه و (دجا- ص 175) و فی فهرس مکتبه الجامعه بطهران ج 2: ص 43 أن له لیلی و مجنون أیضا
و اسمه علی جان بیک ابن أغلی بیک ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 51) و (گلشن- ص 468)
و اسمه ملا شفیع الأصفهانی ورد شعره فی (تش- ص 412) و فی (گلشن- ص 467) سماه موحد کما مر
و هو من أحفاد قطب الدین مودود بن یوسف
ص: 1117
الصوفی المعروف الذی مات 527 و جلس مکانه ابنه أحمد بن مودود المذکور فی (النفحات- ص 299- 302) و الشاعر هذا ورد شعره فی (گلشن- ص 468) و عنه فی القاموس الترکی
محمد علی بن مفری فرخ المشهدی کان والده من خدام الحضره الرضویه و تلمذ ولده علی المیر محمد زمان فی العلوم الشرعیه و أخذ الطریقه عن درویش حاتم و صار خلیفته بعده، یقیم الجماعه فی الأوقات الخمسه بمسجد الجامع، و یعظ الناس و کان حیا فی 1077 حین تألیف قصص الخاقان و له تصانیف أخر کشرح أسرار الصلاه للشهید و تحفه عباسی المذکور فی ج 3 ص 452 و واجبات العبادات و ممن أخذ الطریقه و الدستور عن الشیخ محمد علی المؤذن هذا، هو نجیب الدین رضا المتخلص فی شعره بنجیب المتوفی 1075 و یوجد دیوان المؤذن فی مکتبه (الملک) و فی (المجلس) و فصل خصوصیاته فی فهرسها (ج 3 ص 431) و ذکر أن النسخه بقلم عبد العلی بن محمد صالح المراغی فی 1250 و أحصی عدد أبیات
الدیوان فی ثلاثه آلاف و سبعمائه بیت فی المعارف و المراثی لسید الشهداء و الغزلیات و الترکیب و الترجیع و الرباعیات و مکتوب منثور عرفانی و ألحق بالنسخه بعض فوائد أخر، و ذکر مختصر ترجمه المؤذن نقلا عن کتاب تاریخ قصص الخاقان المؤلف 1077 باسم الشاه عباس الثانی الذی ألفه ولی قلی شاملو ابن داود قلی مرتبا علی مقدمه و ثلاثه أبواب و فی خاتمته ترجمه جمع من العلماء و الشعراء فی عصره و منهم المؤذن صاحب هذا الدیوان و ترجم أیضا فی (ض- ص 137) و (طرائق 3-: 73) و ریحانه الأدب
و اسمه عباس علی بن برات علی، المولود 1314 کان من أعضاء انجمن شیدا طبع بعض دیوانه فی المراثی بعنوان اندوه نامه بأصفهان فی 94 ص ترجم فی شعرای معاصر أصفهان- ص 475
و اسمه ملا لطفی ولد بتبریز و نشا بها و سافر إلی الهند فلاقاه فخر الزمانی فی 1017 بلاهور فنصب حاکما لبندر لهری و لقبه جهانگیر شاه موزون الملک ثم نصب داروغه علی دار الضرب گجرات و مات 1020 أو 1021 أورد شعره فی میخانه- ص 537 و (مسرت- ص 106)
ص: 1118
هو تخلص المیر شریف المشهور ببابا خواجه السمرقندی المتخصص بعلم الزیج و الفلک ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 10- ص 440) و أورد شعره و عنه فی (گلشن- ص 468) ثم القاموس الترکی
هو من أولاد حمید الدین ناگوری ترجم فی هفت إقلیم و قال فی (گلشن- ص 471) کان معمارا خطاطا بالنستعلیق
میر محمد أفضل بن سلطان علی المذکور فی ص 85 و جاء ترجمته فی (حسینی- ص 305) أیضا
و هو السید محمد هاشم بن زین العابدین أخ صاحب الروضات له منظومه فی الأصول مطبوعه مع مجمع الفوائد و مخزن الفرائد و مبانی الأصول فی 1317 بإیران و المنظومه فی 500 بیت و رأیت أشعاره فی جنگ و تاریخ بعضها 1254 و له فی الجنگ تعبیر الرؤیا و الفلاحه ملخصه من نفائس الفنون و أزهار الجنان و یوجد دیوان المراثی للموسوی فی ثمانمائه بیت فی (مدرسه البروجردی فی النجف)
و هو معز الدین محمد المتخلص موسوی و فطرت کما ذکر فی ص 839 و هو من الساده الرضویه القمیین نقل فی مفتاح التواریخ عنه أنه ولد 1050 و إنه تلمذ بمدرسه جده بأصفهان علی الآقا حسین الخوانساری و جاء إلی الهند فی 1082 و تزوج بنت شاه نواز خان و تولی دیوان عظیم آباد و لقبه عالمگیر ب موسوی خان لإظهار نسبه ثم قال و مات 1101 و کذا فی (نتایج- ص 652) و (مطلع 2: 445) و (سرو- ص 126) و (تش- ص 95) و (سرخوش- 98) و قال هذا: إنه الذی جمع دیوان میر معز و یوجد أشعاره فی جنگ عند (فخر الدین النصیری برقم 205) و له تذکره للشعراء اسمه گلشن فطرت أو بیاض میر معز ینقل عنه (سرخوش) کما فی مقدمه طبعه کلمات الشعراء- ص 14
و اسمه میر عماد کان یقتدی به شعراء مشهد خراسان أورد المیر علی شیر شعره فی جواب کمال خجندی فی (مجن 2- ص 35 و 209) و کذا فی (تش- ص 96)
ص: 1119
ابن الشیخ حسن بن أحمد بن محمد بن المحسن الأحسائی الهجری المولود 1239 و المتوفی 1289 له تصانیف نظما و نثرا منها أرجوزه المنطق الموسوم ب الباکوره و المطبوع 1329 و علی ظهرها ذکر أن فی دیوانه المراثی و الحماسه و الغزلیات
ابن علی بن الحرفوشی العاملی قال فی الأمل کان فاضلا شاعرا ثم أورد بعض شعره الحماسی المصرح فیه باسمه و اسم أبیه و وصف شجاعته
من سادات القاضی سیف الدینیه ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس- ص 44) و أورد شعره أقول و لعل السید المیر قوام الدین السیفی القزوینی صاحب التحفه القوامیه المذکور فی 9: 487 و 3 ص 462 أیضا من هذا البیت
و هو ابن السید جعفر بن السید علی بن السید حسین بن السید حسن الشهیر بمیر حکیم بن السید عبد الحسین بن السید جلال الدین الحسینی الطالقانی النجفی المولود بها حدود 1250 و المتوفی عند ملکه ببدره فی 1298 و حمل إلی وادی السلام بالنجف، عن أربعه ذکور، أحدهم السید محمد تقی الذی توفی 1354 و کانت عنده” السید محمد تقی” نسخه دیوان السید موسی بخطه و انتقلت بعده إلی ولده السید عبد الصاحب الساکن فی بدره و تممه السید محمد تقی بإلحاق بعض ما وجده من متفرقات نظمه و نثره یقرب الجمیع من أربعه آلاف بیت توجد نسخه منه فی مکتبه (کاشف الغطاء) و نسخه فی (بیت الطریحی) و نسخه تقرب من ثلاثه آلاف و مائتی بیت عند الفاضل محمد کاظم بن صادق الملکی القزوینی النجفی المولود 1318 و المؤلف لفرهنگ فارسی فی عده مجلدات و نسخه کانت للشیخ مهدی بن عبد الحسین الطهرانی فوهبها لحسن علی فی 1304 و تلک النسخ بعضها ناقصه و کتب السید محمد حسن بن السید عبد الرسول بن السید مشکور الطالقانی نسخه تامه جامعه لجمیع ما وجدها من النظم و النثر فی المواضع المتباعده و بالغ فی تصحیحها و التعلیق علیها و کتب لها مقدمه مبسوطه فیها تراجم کثیر من العلماء و الأدباء من الساده الطالقانیین القاطنین فی النجف، من یوم قدوم جدهم السید عبد الحسین المولود بطالقان 972
ص: 1120
و مهاجرته منها إلی النجف حتی الیوم، و طبعها بالنجف فی 1957 م فی 476 ص مع تقریظ من مؤلف هذا الکتاب (الذریعه) علیه
ابن شریف بن محمد بن یوسف بن جعفر ابن علی بن الشیخ محیی الدین الثانی. دونه بنفسه و تاریخ آخر أشعاره شعبان 1254 و توفی 1281 و قد استنسخه الشیخ محمد السماوی و اشتراه بعد موته الشیخ محمد علی یعقوب الخطیب. و له تخمیس الدریدیه و قصیده فی تهنئه عرس الشیخ محمد جواد العاملی فی 1245 و قصیده سینیه فی مدح صاحب الجواهر.
ابن عبد السلام بن زین العابدین بن السید عباس، مؤلف نزهه الجلیس الموسوی العاملی المتوفی بالنجف یوم عاشوراء 1253 یبلغ أربعه آلاف بیت، أکثرها مدائح الأئمه، هکذا ذکره السید عبد الحسین آل شرف الدین فی کتابه بغیه الراغبین فی أحوال آل شرف الدین.
المعاصر للشیخ إبراهیم صادق و السید صالح القزوینی و السید راضی و عبد الباقی العمری. کذا ترجمه السید محمد علی بن أبی الحسن الموسوی العاملی فی یتیمه الدهر و نقل عنه سیدنا الحسن الصدر فی التکمله.
ابن الشیخ جعفر النقدی القاضی للجعفریه بالعماره ثم بغداد و المتوفی 1370 فاضل أدیب شاعر فی شبابه. ترجمه الخاقانی فی شعراء الزوراء.
و هو المیرزا موسی النقاش کما ترجم فی (گلشن- ص 472).
ورد شعره فی (گلشن- ص 472).
طبع بلاهور مع مقدمه بلغه أردو للنواب أسد الله خان فی 1926 م. فی 175 ص.
راجع دیوان مولوی.
راجع دیوان حمدی بردعی زاده.
و اسمه آقا عبد المولی الخطاط المعاصر للشاه سلطان حسین الصفوی. لاقاه آذر فی الستین من عمره و کان ینزل سنجان من
ص: 1121
قرأ أصفهان فذکره فی (تش- ص 412) و زاد فی (گلشن- ص 473) أنه مات فی 1160 و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
و اسمه خلیفه أسد الله و هو جد خلیفه سلطان. کذا ترجمه الزنوزی.
راجع دیوان مولای أصفهانی عبد المولی.
و هو المیرزا عبد الحسین خان زند. له فرهنگ منظوم فرانسه بفارسی طبع بطهران 1320.
أورد النصرآبادی شعره فی (نر 10- ص 436). و قال هو من ملازمی عبد العزیز الأزبک.
جلال الدین محمد بن بهاء الدین الملقب بسلطان العلماء بن جلال الدین بن أحمد الخطیبی البلخی المولود 604 المتوفی 672 و دیوانه غزلیات یتخلص فیها باسم مراده شمس الحق التبریزی طبع فی الهند مع زیادات بعنوان کلیات شمس کما مر فی ص 539 و نسخه منه فی مکتبه (المجلس) فیها ثلاثه آلاف و مائه و خمسین بیتا کما فی فهرسها ج 3 ص 316 و للمولوی تصانیف أخر غیر المثنوی المشهور أوردها مع بیان أحوال المولوی و تواریخه بدیع الزمان فروزانفر الخراسانی فی رساله مرتبه علی عشره فصول طبعت فی 191 ص فی 1315 ش. و کان یتخلص خاموش أیضا کما مر. و لحسین خوارزمی المتوفی 840 شرحان علی المثنوی کنوز الحقائق و جواهر الأسرار و لنظام الدین داعی النیشابوری المتوفی 877 شرح علی المثنوی و لعلاء الدین مصنفک أیضا شرح علی بعض أبیاته و لملا حسین الکاشفی منتخب منه باسم لب لباب مثنوی و مثله لیوسف سینه
چاک سماه جزیره مثنوی و مثله لإبراهیم ده اسمه مفردات مثنوی و شرح المثنوی سروری مصطفی المتوفی 969 بالفارسیه و ملا سودی بالترکیه و ملا شمعی أیضا بالترکیه و عبد المجید السیواس المتوفی 1049 مزجا بالترکیه و شرح ظریفی چلبی بعض أبیات المثنوی و سماه کاشف الأسرار. و جمع علائی الشیرازی الواعظ کلمات المثنوی و سماه أزهار مثنوی و کذا فعل عبد اللطیف العباسی و سماه لطائف اللغات و قد طبع مکررا. و شرح المثنوی
ص: 1122
أیضا ضعیفی القره طوی و جلوتی الإستانبولی و دده یعقوبی و أحراری الهندی و بحر العلوم الأنصاری الهندی. و أکمل نجیب الدین رضا الذهبی الدفتر السادس و سماه سبع المثانی و طبع بشیراز 1342 و لإلهی بخش الهندی تکمیل الدفتر السادس و لحسینی قزوینی المذکور فی ص 254 شرح علی الدیباجات السته المنثوره للمثنوی. اثنان من هذه السته فارسیان و أربعه منها عربیات. و قد ترجمها بالفارسیه أیضا عبد اللطیف العباسی و أنشأ للکل دیباجه سابعه. ثم جاء إسماعیل دده المتوفی 1041 بالدفتر السابع للمثنوی و ادعی أنه وجده فی نسخه کتبت فی 814 و لکن أنکره أتباع المولویه.
و للجامی المتوفی 898 نی نامه فی شرح بیتین من أول مثنوی للمولوی، طبع فی حاشیه أشعه اللمعات و طبع شرح مثنوی للأنقره وی بالترکیه فی إستانبول فی مجلدات و لأسرار السبزواری المذکور فی ص 72 شرح علی المثنوی مطبوع و شرحه أیضا بالإنگلیزیه رینولد نیکلسون فی مجلدین طبعهما مع ثلاث مجلدات للمتن فی 1925 إلی 1940 م. و لمحمد علی جمال زاده بانگ نای جمع فیه قصص المثنوی. طبع بطهران 1337 ش فی 394+ 24 ص. و طبع رباعیات منسوبه إلی المولوی بأستانبول فی 1314 و أصفهان 1360 و طبع دیوان کبیر بتصحیح فروزانفر فی ست مجلدات. و غزلیات شورانگیز شمس بانتخاب فریدون کار فی 435 ص. فی 1377 بطهران و ترجم المولوی فی (لت) و (بهش 1: ص 321) و (خیال- ص 42) و (نفحات- ص 409) و (حسینی- ص 81) و (تش- ص 322) و (ض- ص 91) و (نتایج- ص 139) و (گلشن- ص 102) و ریحانه الأدب و مجله مهر 2: 130 و أرمغان 16: 104 إلی أربعه أعداد و هلال 6: 3: 10 و روزگار نو 3: 3: 2. و کتب فی أحواله رسالات مستقله منها شخصیت مولوی لحسین شجره ذکر فی 13: 42 و ولدنامه لبهاء الدین ولد، و سوانح مولوی رومی لشبلی نعمانی. و ترجمه بالفارسیه فخر داعی و رساله فریدون سپهسالار در أحوال مولانا و زندگانی مولانا لفروزانفر و حضرات خمسه لإلهی بخش الهندی.
و اسمه محمد علی الصوفی الهندی المتوفی 1253 نقل عن دیوانه فی (روشن- ص 660) و له گوهر منظوم فی اللغه الفارسیه کما فی البلغه-
ص: 1123
ص 162 لصدیق حسن. و هو غیر محمد هندی المذکور فی ص 1007.
و اسمه الحاج محمد معاصر الدشت بیاضی. ورد شعره فی (گلشن- ص 472).
السید علی أکبر من السادات المولویه بشیراز. ترجم فی (عم- ص 439) قال کان فاضلا عالما عابدا زاهدا فقیها شاعرا لغویا قاریا توفی 1307 و دفن فی الحافظیه و رثاه ولده السید نور الدین المتخلص بشعشعی بقطعه و مصراع التاریخ [
لهفا لموت علی أکبر الشأن
] و عنه نقل فی الریحانه.
لمیرزا هادی المعروف ب وفا علی شاه. له منظومه عالم و آدم فی تاریخ العالم یزید علی خمسه آلاف بیت. طبع بطهران فی 1312 ش.
و ترجمه البرقعی فی سخنوران نامی معاصر- ج 3 ص 268.
ورد شعره فی (گلشن- 473).
و هو محمد مؤمن ابن أخت السید فخر الدین السماکی. کان عالما و معلما للسلطان حیدر الصفوی و کان حیا فی 1025.
أورد کتاب دار شعره فی (خص 6- ص 78). و فی (تش- ص 154) أنه ذهب إلی الهند و کذا فی هفت إقلیم و (روشن- ص 661).
هو ابن الحاج آقا. ورد شعره فی (گلشن- ص 474) و قال سافر مع التقی الأوحدی إلی الهند و جاء منه إلی العراق ثم رجع ثانیا إلی الهند و مات هناک.
هو والد صامت المذکور فی ص 590 ترجم فی (نر 8- ص 210) نقلا عن تذکره صالح دستغیب.
راجع أدائی فی ص 63.
مر بتخلصه إیمان.
هو أخ محمد أمین ترکمان المشهدی.
ورد شعره فی (خص 5- ص 68) و همیشه بهار و (مطلع 2: 445).
و اسمه مؤمنا، أخ الشیخ محمد القاری. قال
ص: 1124
النصرآبادی فی (نر 9- ص 311) إنه سافر إلی الهند و حج البیت ثلاثا. و عنه أخذ فی (گلشن- ص 474).
و هو محمد مؤمن بن محمد قاسم الجزائری الشیرازی (1074- 1130) سمی دیوانه ثمر الفؤاد و سمر البعاد کما مر فی الثاء عن نجوم السماء.
و اسمه محمد مؤمن لنگ و هو من خجند بترشیز. ترجمه فی مآثر رحیمی و (طبق 2: 519).
و هو محمد مؤمن والد محمد تقی بسمل المذکور فی ص 137. و مات مؤمن بشیراز بعد حجه الثالث. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 354) و أورد شعره فی هجو الوزیر الذی سبب غلاء الثلج فی شیراز و کذا فی (گلشن- ص 473) ثم القاموس الترکی فالریحانه.
ذکره التقی الأوحدی ضمن معاصریه و ورد شعره فی (گلشن- ص 474) فالقاموس الترکی ثم الریحانه.
و اسمه عبد المؤمن و یتخلص مؤمن ولد فی سمرقند و اشتغل بالعلم فی خانقاه الإخلاصیه. ترجمه القزوینی فی (قز مج 6- ص 288) و أورد شعره. و ذکر فی (لط 6- ص 116) بعنوان مؤمنی.
و اسمه محمد مؤمن بیک و هو من أحفاد زینل خان أطرأه النصرآبادی فی (نر 2- ص 35).
المتخلص بعزتی. مر بتخلصه.
نزیل أصفهان ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 407) و أورد عده من ظرائف أشعاره.
کان یعرف یکه سوار و کان یقرأ شاهنامه فی المقاهی و یتتبعه.
و اسمه محمد مؤمن میرزا ابن بدیع الزمان میرزا ابن حسین بایقرا الگورکانی. ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 66) و ذکر
ص: 1125
سبب قتله فی عام 902 و کذا فی (تش- ص 21) و (گلشن- ص 474) و (مع 1: 55) فالقاموس الترکی فالریحانه.
یأتی بتخلصه نسبت
مر بعنوان دیوان مؤمن تونی
مر بعنوان مؤمن خجندی
و هو ابن عبد الله صدر مروارید المذکور فی ص 150 ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 66) و أرخ وفاته بالهند فی 948
مر بعنوان مؤمن ترکمان
قال النصرآبادی فی (نر 12- ص 453) إن والده ابن خال والدی و أطرأه و أورد شعره
و اسمه مؤمن حسین ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 333) و قال نذکر فی أغلب التذاکر و أورد من شعره رباعیتین و ترجمه الصادقی فی (خص 4- ص 58) و ذکر أن تخلصه مؤمن و أبوه کان کتاب دار شاه نعمه الله باقی و عند ملاقاته أنشأ رباعیه له غیر ما ذکره آیتی و ترجم أیضا فی هفت إقلیم و (تش- ص 276) و یوجد دیوانه عند (الملک)
مر بعنوان مؤمن کاشانی
من طلبه العلم ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 154) و أورد شعره
مر بعنوان مؤمن
کما فی (لط 6- ص 116) مر بعنوان مؤمن أسترآبادی
و اسمه میرزا محمد أو محمد علی سافر إلی الهند و رجع أورد شعره هدایت فی (مع 2: 446) و (انجمن 4)
و اسمه علی أکبر سافر إلی الهند و بقی بلکهنو ورد شعره فی (گلشن- ص 476)
ص: 1126
و اسمه میرزا محمد رضا المازندرانی ترجمه و أورد شعره الراوی الگروسی فی (انجمن 3) و هدایت فی (مع 2: 473)
أورد شعره النصرآبادی فی (نر 10- 434) و قال هو فی خدمه سلطان بخارا
و هو السید محمد أعظم حسین بن الحکیم محمد زکی بن خادم حسین بن بقاء الله السندیلوی اللکهنوی کان حیا فی 1293 کما ورد شعره فی (گلشن- ص 475)
و هو مونس علی شاه ذو الرئاستین الحاج میرزا عبد الحسین بن علی وفا علی شاه المتوفی 1336 بن محمد منور علی شاه حفید نائب الصدر رحمت علی شاه من طرف أمه ولد 1290 له دلیل السالکین ألفه 1334 و برهان السالکین فی 1352 و جبر و تفویض فی 1341 و کشفیه فی 1349 و نجات از شبهات فی 1340 و حب الوطن نظما فی ثلاث مجلدات و روحیه و طول عمر فی 1354 و أنیس المهاجرین طبع دیوانه فی 1369 مع مقدمه فی فهرس تصانیفه کما ذکرناه، للدکتور جواد الکرمانی نوربخش فی 106 ص و ترجم فی (عم- ص 569) و مجله أرمغان 13: 168
راجع مونس بارفروشی
و هو النواب صاحب، أخ أنیس المذکور فی ص 110 و عم نفیس طبع فی ثلاث مجلدات فی المراثی بالأردویه
ترجم فی (گلشن- ص 476) و ورد شعره هناک
للمولی عبد العلی فارسی مطبوع
و هو عضد الدوله أبو الحسین الحسینی الهارونی المتوفی فی یوم العرفه 421 له دیوان ضخم نقل عنه ابن إسفندیار فی تاریخ طبرستان- ص 28 جوابه لقصیده ابن سکره فی ذم آل أبی طالب أوله:
قل لابن سکره یا نغل عباس
أضحت خلافتکم منکوسه الرأس
ص: 1127
السید علی بن الحسن مؤید ثابتی ترجمه البرقعی فی سخنوران نامی معاصر- 1: 211 و جاء شعره فی (پژمان- ص 800 و 886) و طبع بعضها فی المجلات
ترجمه و أورد شعره المیر علی شیر فی (مجن 2- ص 35 و 209) و قال هو من أحفاد أبی سعید أبی الخیر
کان ملازما لخدمه ممتاز الشولستانی المذکور فی ص 1103 أورد شعره النصرآبادی فی (نر 9- ص 432)
و هو أبو النصر هبه الله بن موسی بن عمران بن داود داعی الدعاه للخلفاء الفاطمیین بمصر. لقبه السلطان أبو کالنجار البویهی المتوفی 440 بالمؤید فی الدین، فی کتاب أرسله من شیراز إلی المؤید بعد وصوله إلی مصر فی 438 کما ذکره المؤید نفسه فی السیره المؤیدیه. کان یتخلص فی شعره أحیانا باسمه هبه الله أو بابن موسی أو بابن أبی عمران و ذکر نسبه کذلک الحسن بن نوح فی کتاب الأزهار المذکور فی ج 2 ص 339- 341 بعنوان کتاب الإمامه نقله عن کتابه مجالس الحکمه المعروف ب المجالس المؤیدیه. ولد حدود 390 کما یظهر من بعض أشعاره و کتب هو فی سیرته المعروفه بالسیره المؤیدیه أنه فی 429 کان داعیا للفاطمیین بشیراز و إنه احتفل فی عید الفطر من تلک السنه و صلی العید بالدعوه للخلیفه المستنصر الفاطمی، ثم حصلت بینه و بین السلطان أبی کالنجار موده تامه بعد أن أسلم نفسه و دینه إلیه فکان المؤید یحضر عشیه کل خمیس و یقرأ علیه القرآن و بابا من دعائم الإسلام و یجیب عن سؤالات السلطان، فحسده علیه ندماء السلطان فنظم فی ذلک أرجوزته التی سماها المسمطه فی حدود 433 و توجه بعد ذلک إلی الأهواز و عمر مسجدا هناک و قام بالدعوه إلی أن
کتب قاضی الأهواز إلی الخلیفه بإفساده له، فلم یتمکن من البقاء بالأهواز و ذهب إلی الحله المزیدیه و والیها منصور بن الحسین الأسدی و بقی بها سبعه أشهر من عام 436 و ورد إلی مصر قبل سنه ورود ناصر خسرو إلیها 439 و وصل إلی مرتبه داعی الدعاه بمصر فی 450 و فی 439 بعد قتل الوزیر أبی سعید التستری تمکن المؤید من الوصول إلی خدمه الإمام و لم یقطع عنه مده حیاته بعد 450 و إن ذهب الحسن
ص: 1128
بن نوح إلی أنه توفی فی العشره الأولی من شوال 490 لکنه ذکر أنه صلی علیه المستنصر و هو توفی 487 فیکون وفاه الداعی قبل هذا التاریخ. و طبع دیوانه عن أربع نسخ فی القاهره فی 1949 م مع مقدمه مبسوطه. فی 189 ص. أورد فیها جمله من کتب الفاطمیین (1) الإسماعیلیه التی یتوصل بها إلی معرفه عقائد الفاطمیین و مذهبهم ثم حیاه المؤید من ولادته بشیراز و اتصاله بسلطانها أبی کالنجار إلی أن حسده أمرائه و اضطر
ص: 1129
إلی الفرار من شیراز و نزوله الأهواز و وصوله إلی مصر و تولیته لدار إنشاء و مؤامرته مع البساسیری و بلوغه رتبه داعی الدعاه، و تصانیفه و ما یستخرج من شعره من عقائد الفاطمیین فی الولایه و التوحید و الإبداع و التأویل، و ردود سائر الفرق، و قصص الأنبیاء و غیر ذلک.
و هی للأستاذ محمد کامل حسین بکلیه الآداب بجامعه فؤاد الأول أهداها إلی الدکتور طاها حسین بک. و جمیع ما ذکره من قصائده ثلاث و ستون قصیده. فی ثلاث قصائد منها ذکر الغدیر، بعضها فی مائه و نیف و خمسین بیتا و بعضها أقل إلی أن یبلغ أربعه أبیات. و بعد ذکر القصائد أورد تعلیقات علیها فی تسع صفحات، و الحق به فهارس الأعلام و الکتب و البلدان و الآیات القرآنیه و الأحادیث النبویه. کلها فی ص 369 و أقول إن المؤید هذا مؤخر عن المؤید لدین الله و المنتصر لآل رسول الله صلی الله علیه و آله و اسمه لیلی بن نعمان الدیلمی. و کان داعیا و والیا من قبل الملوک العلویین فی الدیلم و طبرستان، و کان والیا بجرجان فی 308 من قبل الداعی الصغیر الحسن بن قاسم و ترقی أمره حتی تسلط علی نیشابور أیام نصر بن حمد السامانی و قتل فی بعض قری الری فی 309.
راجع دیوان مؤید التولیه
هو من أحفاد أبی سعید أبی الخیر أیضا و کان مقربا عند الحکام کما ذکره علی شیر فی (مجن 2- ص 35 و 209) و هفت إقلیم و (طرائق- 3: 45) و قد خلط شعره مع شعر جده أبی سعید کما ذکره النفیسی فی مقدمه سخنان أبو سعید ص 28 و 29
و اسمه مؤید الدین من قدماء الشعراء المشهورین کما ترجمه فی (مع 1 ص 509) حاکیا ترجمته عن العوفی فی لباب الألباب- 11 و دیوانه قلیل الوجود و له پهلوان نامه علی سیاق المثنوی للمولی الرومی و ترجمه الرازی فی هفت إقلیم و لعله والد شهاب سمرقندی المذکور فی ص 556
ینقل عنه شمس قیس فی المعجم فی معاییر أشعار العجم- ص 333 و لعله مؤید المذکور قبله
فارسی طبع بلکهنو فی 170 ص فی 1287 کما فی الفهارس
و هو المیرزا محمد علی معلم الأطفال هناک
ص: 1130
ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 446) و أورد شعره و کذا فی (انجمن 4)
هو من شعراء آذربایجان فی القرن الثالث عشر ترجمه فی (دجا- ص 363) نقلا عن حدیقه الشعراء
و اسمه جعفر کما ذکر فی (گلشن- ص 276)
التخلص السابق لوصال کما یأتی
اسمه السید حسین من الساده الرضویه سافر والده إلی حیدرآباد و تأهل بها فولد السید حسین هناک لکنه رجع إلی إیران و توفی بأسدآباد الهمدان ترجمه معاصره فی (مع 2- 446) و أورد شعره و کذا فی (انجمن 4)
و اسمه حسین قلی من طائفه کلهر مدح منوچهر خان فذکر قصیدته فی المدائح المعتمدیه
راجع مهجور یزدی
و هو الشیخ محمد بن الملا محمد حسن المالمیری کان والده من مشاهیر العلماء و الولد المعاصر لآیتی من معتبری الوعاظ ذکره فی (تش یز- ص 334) و أورد غزله المتخلص فیه بمهجور
هو والد پریشان یزدی المذکور فی ص 158 و هما شاعران کما ذکر
و اسمه النواب مهدی علی خان ورد شعره فی (گلشن- ص 477)
و هو الملا عبد الکریم الجزینی مؤلف تذکره القبور المطبوعه مرتین جاء فی الطبعه الأولی 34 صفحه من مثنویاته الأخلاقیه الفارسیه و ترجم أحواله المعلم الحبیب آبادی فی الطبعه الثانیه الذی أسقط منه أکثر أشعاره
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 124) و قال هو أخ مولانا نظام المعمائی فی غایه الکمال و الفضیله و حسن الطبع توفی 922 و أورد له غزلا تاما و مطلع غزلین آخرین و ترجم فی (لط 2- ص 78) و أورد مطلع
ص: 1131
غزله التام و کذا فی (گلشن- ص 477)
و اسمه مهدی خان و کان منشیا لنادر شاه و ألف دره نادره و جهان گشای نادری و قد مر بعنوان کوکب أسترآبادی أنهم خلطوا بینه و بین مهدی خان کوکب باغبان باشی للشاه سلطان حسین الصفوی و علی أی فقد طبع منشئاته ضمن مجموعه نصاب مثلث بتبریز فی 1281
راجع مهدی تبریزی
و یتخلص بیانی کان ابن أخت أبی طالب کلیم جاء إلی کشمیر و مات فی أواخر المائه الحادیه عشره، ورد شعره فی (نتایج- 108)
الخطیب المتوفی 1358 غریقا فی شط الحله موجود بخط أخیه الخطیب السید حبیب المعاصر، رأیتها عند الشیخ عبد المولی الطریحی و کتب لها مقدمه و ترجم فی خطباء المنبر ج 1 و فی شعراء الحسین مع تصویره و مر له فی ج 1 ص 478 أرجوزه سلسله النسب
اسمه الکواکب الدریه مطبوع
مر بعنوان الاثنی عشریات فی ج 1 ص 113 و له رثاء مسلم بن عقیل و هانی بن عروه و منها:
یا عین جودی لمسلم بن عقیل
لرسول الحسین سبط الرسول
و: لهف نفسی لشیخ مذحج هانی
سید الممر کله و القبیل
البحرانی ابن السید علی بن محمد بن علی بن محمد الملقب بغیاث بن علی المعروف بمشعل بن أحمد بن هاشم بن علوی عتیق الحسین بن السید حسین الغریفی المنتهی نسبه إلی إبراهیم المجاب بن محمد العابد ابن الإمام الکاظم علیه السلام ولد فی النجف 1299 و توفی بالبصره و حمل طریا إلی النجف فی سابع ذی الحجه 1343 و توفی والده و له من العمر سنتان فکفله أخوه السید رضا الصائغ النسابه حتی برع و تخرج علی العلماء و ألف تصانیف کثیره و دیوانه هذا موجود فی مجلدین أحدهما بخط الشیخ حسن بن الشیخ علی الحلی الشاعر فی 204 ص کل صفحه
ص: 1132
16 بیتا و فرغ من نسخه فی 1322 و ثانیها بخط الناظم یقرب من 250 ص فیه المدیح و التهانی و الغزل، بخط ردی، کلها عند ولده السید عبد المطلب و قد نظم أکثرها فی 1322 إلی 1323 و هو ابن إحدی و عشرین سنه
و اسمه محمد مهدی الماهر فی الموسیقی أطری علیه علی شیر النوائی، کذا فی (گلشن- ص 478) و لعله أراد پهلوان محمد المذکور فی ص 160
هو ابن علی الحسنی الکاظمی طبع له قبس الأحزان فی مصیبه الغریب العطشان
کان نزیل أصفهان و توفی بها 1214 ترجمه فی (دجا- ص 363) و قال له مثنوی لیلی و مجنون بطریق الهزل و کان کثیر الهجاء و کذا فی (انجمن 4) و (مع 2: 488) و (گلشن- ص 477) یوجد أشعاره فی جنگ برقم 305 عند (فخر الدین)
ابن حیدر علی آسوده طبع له طلسم شکسته و عرفان الحکم و عصیان و غیرها و مر بتخلصه حمیدی شیرازی
مر بعنوان تخلصه الحجار
الشاعر الماهر بن داود بن سلیمان بن داود الحسینی الحلی ولد بها 1222 و قرأ الأدب و غیره علی أخیه السید سلیمان الذی توفی 1247 و غیره و برع، و نظم کثیرا إلی أن توفی بمسقط رأسه رابع المحرم 1287 و رثاه تلمیذه و ابن أخیه السید حیدر بن سلیمان بن داود الذی توفی 1304 و دیوانه کبیر فی جزءین أولها فیما قاله فی أهل البیت ع و فی العلماء الأکابر و لا سیما أهل بغداد و ثانیهما فی مراثی شهداء الطف جمعه الخطیب الشیخ مهدی بن الشیخ یعقوب النجفی فی 1329 و رتب کلا جزأیه علی الحروف و نسخه بمکتبه (السماوی) و أخری بخط السید علی الهاشمی فرغ منها 17 رجب 1350 بمکتبه الشیخ محمد علی الیعقوبی و بعض مراثیه ضمن مجموعه عند السید محمد حسن الطالقانی و معها مراثی حفید أخته السید عبد المطلب ابن داود بن سلیمان أخ السید مهدی و أستاذه و نسخه أخری عند حفیده السید هادی بن
ص: 1133
السید حمزه بن الناظم و له کتاب مصباح الأدب المطبوع کما یأتی
ابن السید رضا بن أحمد بن الحسین بن الحسن میر حکیم الحسینی الطالقانی النجفی و المولود بها 1265 و المتوفی 1343 جمعه من متفرقات شعره السید محمد حسن بن السید عبد الرسول بن مشکور الطالقانی و المجموع منه حتی الیوم 1060 بیتا و لأخیه السید باقر بن السید رضا أیضا أشعار کثیره جمع منها شی ء قلیل مع دیوان أخیه و له ولد أدیب شاعر اسمه السید علی بن مهدی و له دیوان جمعه بنفسه و أخذه معه فی سفره إلی البصره و منها إلی لنجه، و بها توفی 1337 و أخوه السید باقر ولد 1214 و توفی 1294 حدث بتاریخه ولده السید صادق الذی ولد قبل موت أبیه بثلاث سنین
لمیرزا مهدی بن محمد نصیر. کان ندیم محمد علی میرزا دولت شاه بن فتح علی شاه. ترجم هدایت فی (مع 2: 439) و (دجا- ص 364) و المدائح المعتمدیه.
و هو ابن المیرزا غیاث العرب النسابه الطباطبائی.
أورد النصرآبادی شعره فی (نر 6- ص 163) و قال اشتغل بالعلم بشیراز و هاجر إلی أصفهان و زار العراق و رجع. و کان یتتبع المثنوی للمولوی الرومی. و عنه أخذ فی (گلشن- ص 478) و (خوش گو).
راجع دیوان مهدی تبریزی.
راجع دیوان مهدی صدر.
هو ابن المیرزا حبیب الله الصدر بن السید حسین الموسوی العاملی و حفید السید حسین المجتهد الکرکی من الأب و الشیخ لطف الله المیسی من الأم. ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 16) و أورد بعض شعره. تصدر الوزاره بعد أبیه و مات 1043 کما فی (گلشن- 479) و قال محمد ورنوسفادرانی فی تاریخه:
آفتاب از سر کلاه افکند و در تاریخ گفت:
آصف دوران شد از بزم سلیمان جهان
و لیس فی 1081 کما فی تذکره النصرآبادی.
ابن المیرزا غیاث راجع دیوان مهدی رازی.
ص: 1134
طبع له جنگ المناقب فی 1302 و مر بتخلصه جرس.
أورد شعره فرصت فی (عم- ص 569) و قال هو من الخوانین.
و هو السید مهدی بن الحسن. ذکرنا له منظومه فی الأصول باسم السبائک فی ج 10 ص 152.
کان معاصرا لفتح علی شاه. ورد شعره فی (گلشن- ص 477).
ترجمه و أورد شعره معاصره الصادقی فی (خص 3- ص 35).
رأیت جمله من مراثیه فی بعض المجامیع أوله:
قیل لی أنت أوحد الدهر فی الشعر
فهلا رثیت نجل عقیل
للشیخ مهدی بن أبی الحسن القمشه إی المتخلص إلهی کما مر طبع له نغمه عشاق و قصیده قرآنیه و غیرها.
ابن حیدر خان القمی. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 119) و ذکر أن والده کان من التجار و بعد موته حج ولده و تفرق ما جمعه بید ابنه و صار من مخلصی درویش مخلص و أورد بعض شعره و کذا فی (گلشن- ص 479) و همیشه بهار و (خوش گو).
و هو ابن مولانا محمد سعید. أصله من گیلان و نشا بأصفهان. غضب علیه نادر شاه فاختفی و مات عن ستین من عمره. أورد شعره آذر فی (تش- ص 412) و (گلشن- ص 477).
کان مستوفیا لأوقاف محمد شفیع الحسینی. ترجمه و أورد شعره معاصره الحزین فی تذکرته (ص 52).
ابن السید المیر غیاث الدین المشهدی و المتخلص بحجت کما ذکره النصرآبادی فی (نر 5- ص 102) فی أربعه آلاف بیت.
مر بعنوان المنشی.
ص: 1135
من نجباء السادات بهمدان ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 124) و أورد شعره و کذا فی (تش- ص 258).
راجع تخلصه رامین.
المتخلص بواثق یأتی بتخلصه.
قال فی ریاض الجنه إن للمولی مهدی بن أبی ذر النراقی ثلاثه آلاف بیت من الشعر. و قال فی نجوم السماء إن له مثنوی طائر قدسی. و مر ولده صفائی فی ص 612.
راجع مهدی مهرانی.
و اسمه میرزا حاتم علی بیگ. ورد شعره فی (روشن- ص 662).
راجع مهدی مهرانی.
و هو المیر شاه عبد القادر الفخری ابن شریف الدین خان النقوی النیشابوری الأصل المتوفی بلکهنو 1204. ورد شعره فی (مطلع 2: 183) و (روشن- 665) و (نتایج- ص 682).
الساکن بفرخ آباد. ورد شعره فی (گلشن- ص 166) مر فی ص 339 بعنوان ذره پنجابی.
و اسمه محمد إسماعیل. فارسی طبع فی خمسه أجزاء صغار کلها فی 152 ص. بطهران فی 1321 ش.
اسمه الملا مهر علی من الفضلاء الظرفاء و الشعراء علی ثلاثه السنه الترکیه و الفارسیه و العربیه. ترجم فی (مع- ج 2 ص 455) و أورد هناک من شعره العربی قوله:
ها علی بشر کیف بشر
ربه فیه تجلی و ظهر
و رباعیه بالفارسیه فی تمنیه الزواج و رباعیته التی أرسلها إلی الحاج میرزا أحمد المجتهد الذی توفی 1265.
هو السید علی العاملی نزیل أصفهان فی أواخر
ص: 1136
عصر الصفویه و تعلم الفارسیه مکسره بمزجها مع العربیه، فکان ینظم بهذه الوتیره و یستحسنها الظرفاء. ترجم فی (مع- ج 2 ص 38) و أورد بعض شعره هناک، و کذا فی (مسرت- ص 189).
ترجم و أورد شعره فی (مطلع 2: 445) و (گلشن- ص 480).
کانت زوجه عبد العزیز طبیب شاه رخ بن تیمور گورکان. نقل شعرها بتخلص مهری القزوینی فی (قز مج- 1 ص 195) و قال إن لها دیوان تتبعت فیها أشعار حافظ. أوله:
أدر یا ساقی العشاق أقداحا و عجلها
که شوری می کند شیرین، شراب تلخ در دلها
و کذا الهروی فی (لط 1- ص 21) و شیر علی فی (خیال- ص 334) و (نتایج- ص 703) و (تش- ص 351) و (حسینی- ص 323) و (روشن- ص 665) و از رابعه تا پروین- ص 251 و (مسرت- ص 239).
کانت زوجه ابن خطیب گنجه الشاعر المذکور فی ص 21 و کانا فی گنجه من آذربایجان و من شعراء حاکمها محمود السلجوقی ابن أخ السلطان سنجر، ثم جاءت إلی بلاط سنجر. و هذا سبب اشتباه المستوفی فی تاریخ گزیده- ص 829 و حکیم شاه القزوینی فی (بهش 1- ص 327 و 350) فعداها من شعراء السلطان محمود الغزنوی بدل السلجوقی. و لها مشاعرات مع زوجها المذکور قبل الازدواج. ترجمت فی أکثر التذاکر مثل هفت إقلیم و (حسینی- ص 323) و (تش- ص 351) و (مع 1: 593) و (دجا- ص 365) (و از رابعه تا پروین- ص 244) و (روشن- ص 667) و (نتایج- ص 703) و مجلات آینده 2: 140 و أرمغان 10: 121 و هلال الپاکستانیه 5: 1: 46 و قد رأی سنگلاخ دیوانها بخط أبی القاسم رستم الخطاطین فذکره فی (امتحان 2: 183). و أکثر أشعارها رباعیات فی أوصاف الناس و أصناف حرفهم. و قد استقبل دیوانها لسانی الشیرازی المذکور فی ص 942 فی مجموعه تشتمل علی 68 رباعیه و سماها مجمع الأوصاف کما یأتی فی المیم. طبع دیوانها بطهران فی 1376 مع أحوالها بقلم طاهری شهاب فی 50 ص.
ص: 1137
و هو أبو عیینه المهلبی. عده ابن شهرآشوب فی (المعالم- ص 140) من شعراء أهل البیت.
کان معاصر إمام قلی خان حاکم شیراز. ورد شعره فی (حسینی- ص 322) و (تش- ص 215).
و هو میرزا محسن بن إسحاق الدستگردی الأصفهانی. طبع له منظومه، فجائع بشر فی 1370 و مر له فی ص 1 دیوان آیینه مشروطه الموجود نسخته عند النخجوانی کتبت فی 1343.
هو أبو الحسین مهیار بن مرذویه الدیلمی الکسروی مولی الشریف الرضی و تخرج علیه فی نظم الشعر ترجمه مفصلا ابن خلکان فی ج 2 ص 149 عن الخطیب و الباخرزی. و نقل عنه الحر فی الأمل و أورد جمله من شعره. و قال فی نسمه السحر هو کأستاده الرضی من کبار الإمامیه. توفی (5 ج 2- 428) و دیوانه کبیر فی أربع مجلدات، طبع جزئه الأول بمصر 1926 م. و طبع أخیرا فی بغداد و من مشاهیر قصائده اللامیه الذی مر شرحها الموسوم الأزهار فی شرح لامیه مهیار. و عده فی (المعالم- ص 136) من شعراء أهل البیت.
و اسمه حسن بن محمد علی به نیا. ولد بأصفهان 1290 ش. ترجمه و أورد شعره المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 482.
و اسمه ملا محمد حسین الأستاد. ترجمه فی (دجا- 365) نقلا عن تاریخ عالم آرا أنه حج البیت من تبریز و رجع و توفی بها و أورد غزله الذی أرسله حین وفاته إلی تلمیذه علی رضا الخطاط التبریزی.
و اسمها مهین دخت بنت أمیر خسرو دارائی الزنجانی (برهان السلطنه) ولدت فی 1340 و طبع لها روباه نامه فی 1374 فی 72 ص مقتبسه من ثعلبیه الترکیه المذکوره فی ج 5 ص 7.
راجع دیوان علی سهرندی فی ص 758.
القاضی میر حسین. مر بتخلصه منطقی.
و هو الشیخ محمد تقی بن محمود العراقی المیثمی
ص: 1138
کان یقیم الجماعه فی مسجد آقا بهرام فی محله پامنار من طهران بعد فوت والده الذی هو مؤلف دار السلام الفارسی و قوامع الأصول و غیر ذلک. و توفی یوم الجمعه آخر جمادی الأولی 1308 و حمل طریا إلی النجف و دفن فی داره الصغیره المتصله بدار شیخنا الخراسانی و لها کتیبه من الکاشی. طبع من شعر ولده الشیخ محمد تقی المذکور تخمیسه للقصیده النونیه التی مطلعها [
النفس باللهو فی الدنیا تشاغلنی
] و من أواخرها.
لا أضحک الله سن الدهر إن له
قواعد عدلت عن کل میزان
فی اثنین و أربعین بیتا. و طبع من شعره أیضا تتمیمه صدرا و ذیلا لرثاء الصدیقه علی أبیها التی آخرها [
إلهی عجل وفاتی سریعا
]. و باشر طبعه ولده الشیخ جمال الدین.
طبعه حدود 1313 علی هامش شرح قصیده دعبل لآقا کمالا الفسوی. و توفی الشیخ محمد تقی الناظم فی نیف و عشرین و ثلاثمائه و ألف. و کان هو معلمی و قد قرأت علیه شیئا من نجات العباد و شرح الباب الحادی عشر فی داره المقابل لدار خالی الحاج السید محمد خلیل فی کوچه صدر أعظم. بمحله پامنار بطهران.
راجع أمانی میخچه فی ص 95.
و هو ملک الشعراء میر محمد إسماعیل الأبجدی المتوفی 1192. طبع له أنورنامه بمدراس فی 1944 م. فی 408 ص. بتصحیح محرم حسین محوی اللکهنوی و مع کلیات أبجدی فی 1951 م.
و هو محمد تقی ابن أخت سراج الدین علی خان آرزو المذکور فی ص 3. قال قدرت فی (نتایج- ص 686) إن له سته دواوین باللغه الأردویه الهندیه. و طبع دیوان میر تقی فی لکهنو.
جاء شعره فی (گلشن- ص 480)
مر بعنوان جلال صدر الصدور فی ص 199.
کما فی (حسینی- ص 325) مر بعنوان روح الأمین فی ص 386.
مر بعنوان أمیر الحاج فی ص 99. ترجمه فی (خز- ص 403) و ذکر مکاتبه جامی له.
مر بعنوان دیوان أمیر حسینی غوری فی ص 100 و طبع له
ص: 1139
کنز الرموز فی ضمن مجموعه عوارف المعارف بشیراز فی 1357 علی الحروف.
کما فی (لس- 179) مر بعنوان حیدر تونیا فی ص 269 و مر میر حیدر فی ص 100.
مر فی ص 307. و ترجم و ورد شعره فی (تش- ص 310) و ریحانه الأدب و قال فی شاهد صادق إنه مات فی 903.
و اسمه میرزاده علی خان بن محترم بیگ من أمراء بابر شاه و توفی 996 ورد شعره فی (گلشن- ص 481).
مر فی ص 354.
کما فی (مطلع 2: 445) مر فی ص 125.
و هو عبد الحسین بن رضا. قال مشار أنه طبع له منظومه امتحان القلوب بالفارسیه بتبریز فی 1309 فی 269 ص.
و هو الملا میرزا جان الشیرازی صاحب الحواشی علی الکتب الأدبیه و الفلسفیه. ورد شعره فی (گلشن- ص 482).
کما فی (مطلع 2: 446) مر فی ص 317 بتخلصه دانش.
و هو محمد بن الحسن المعروف بالمدقق و ملا میرزا من أساتذه أصفهان و توفی 1098 و صاحب الحواشی الکثیره علی الکتب الفلسفیه و الدینیه.
أورد النصرآبادی أشعاره فی (نر 6 ص 157 و 298).
و اسمه أمیر الدوله زین العابدین بن جعفر و یعرف بمیرزا بزرگ. ورد شعره فی (گلشن- ص 481).
و اسمه میرزا بیگ الهمدانی. أورد علی شیر شعره فی (مجن 2: 54 و 227) و (گلشن- ص 482).
کان هو بناء. أورد شعره معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 148) و (گلشن- ص 482) و همیشه بهار.
کان شیخ الإسلام بها کما ترجم فی (مجتس 3- ص 145).
ص: 1140
مر فی ص 438 و 538.
کان معاصرا للجامی. ورد شعره فی (حسینی- ص 320) و (گلشن- ص 480).
مر فی الشین و کذا شاهکی.
مر بعنوان دیوان الأنواء.
راجع علی هروی. و قد فصل أحواله الدکتور مهدی بیانی فی مجله پیام نوین ج 5 العدد 2 ص 33- 41.
کان نقاشا مصورا فی عهد شاه طهماسب أورد شعره سام میرزا فی (تس 2- ص 47) و (گلشن- ص 458).
و اسمه ملا میرک خان المستبصر. اشتغل أربعین سنه بتحصیل العلم فی أصفهان فی عصر الشاه عباس الأول. قال النصرآبادی فی (نر 6- ص 165) إنه أدرکه و أطری تقواه و شعره و قال توفی 1061 و جاء فی (تش- ص 310) و همیشه بهار و (گلشن- ص 484) بعنوان میرک بلخی.
راجع میر ما وراء النهری.
راجع میرک بخارائی.
کان وزیر زینل خان و صار وزیرا لخراسان. أورد غزله فی (مجتس 7- ص 170).
من شعراء القرن الثامن مداح الأمیر مبارز الدین محمد ابن مظفر المخلوع 759 و کان أول ملکه 713 و کان الخواجه حافظ مداح شاه شجاع بن مبارز الدین محمد الذی مات 786 و المیر الکرمانی یتخلص فی شعره بمیر و هو غیر الخواجو الکرمانی المتوفی 742 و إن کانا معاصرین و مشارکین فی النسبه إلی البلد فإن اسمه محمود بن علی بن محمود مرید علاء الدوله السمنانی و مداح السلطان أبی سعید الچنگیزی الذی توفی 736. بالجمله دیوان المیر الکرمانی موجود فی مکتبه آقا مرتضی النجم آبادی بطهران و قد رآه الدکتور قاسم غنی السبزواری و نقل عنه نیفا و عشرین بیتا من شعره و نقل خصوصیاته و أن فی أوله مثنوی مجمع
ص: 1141
اللطائف و درج اللآلی ثم القصائد فی مدح مبارز الدین محمد. ذکر جمیع ذلک فی تاریخ عصر حافظ- ج 1 ص 190 المطبوع 1361 و ترجم أیضا فی (خوش گو) و (لت- 4).
اشتهر بالزهد و الصلاح فی هرات و أطری شعره فی (تس 2- ص 33) و قال قتل 932 و فی (گلشن- 483) أن أباه کان وزیر بدیع الزمان میرزا.
و هو القاضی میرک ابن خواجه شکر الله المستوفی. أورد شعره سام میرزا فی (تس 4- ص 72). و قال التقی الکاشی إنه میرکی ساوجی والد صرفی المذکور فی 606 و توفی 991.
و هو ابن أخت المحقق السبزواری صاحب الکفایه و الذخیره ترجمه النصرآبادی فی (نر 5- 121) قال و سافر إلی مکه مع أهل بیته و رجع إلی الهند و أورد شعره و فی (گلشن- ص 483) قال إن اسمه میرزا میرک بیک.
ترجمه فی (لط 6- ص 121) و ذکر أنه فی أوائل سنه سافر إلی بلاد خراسان للسیاحه و عاد إلی شیراز و أورد مطلع غزله. و کذا فی (گلشن- ص 483) و فی (قز مج 6- ص 299) سماه میرکی شیرازی.
هو من أکابر قضاه قزوین فی القرن العاشر.
أورد شعره سام میرزا فی (تس 4- ص 70).
راجع دیوان میرک خرد.
و اسمه حسین بن الخواجه محمد سلطان.
أطرأه فی (قز مج 4- ص 276) و أورد شعره.
أورد شعره سلیم فی (گلشن- ص 483).
و اسمه میر جان أو میر خان. قال فی (گلشن- ص 480) إنه کان مذهبا.
مر فی ص 593.
ترجم و أورد شعره فی (گلشن- ص 486).
و اسمه میرم سیاه. ترجمه معاصره فخری فی (لط-
ص: 1142
ص 69) و ذکر اشتهاره فی هرات بالهزل و توفی بما وراء النهر. و ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 131) و (حسینی- ص 318) و (خوش گو) و هفت إقلیم و فی (گلشن- ص 484) أنه قزوینی و له دیوانین و کان تلمذه علی بابا إبدال.
ورد شعره فی همیشه بهار.
و اسمه و تخلصه أمین ابن السید محمد علی من بیت میر هادی المعلم بثانویات طهران ولد 1287 و له مؤلفات کثیره مطبوعه غیر دیوانه المطبوع باسم منتخبی از بهترین أشعار أمین میر هادی فی 128 ص بطهران فی 1374 ترجم فی سخنوران نامی معاصر- ج 2 ص 244.
و اسمه علی بن یوسف المستوفی الآشتیانی. طبع له منظومه چهار فصل فی 1307 ق 223 ص.
و اسمه المیر أحمد حسین ابن کرامت حسین. ترجمه و أورد شعره فی (روشن- ص 668).
و اسمه میر نقی ابن الحاج سید آقا. ولد بتبریز فی 1333 و هو معلم بثانویات طهران. و له الشعر بالفارسیه و الترکیه. طبع قسم منه فی تبریز 1363 مع مقدمه لحسین قلی الکاتبی. ترجم فی سخنوران نامی معاصر ج 2 ص 241 و کنگره نویسندگان- ص 202.
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- 144) و (گلشن- ص 486) و (دجا- ص 367).
کان من حصار شادمان أورد شعره معاصره الفخری فی (مجتس 6- ص 159) و (تش- ص 330).
ورد شعره فی (گلشن- ص 486).
و اسمه میر قلی من أتراک هرات و نشا بمشهد خراسان و سافر إلی الهند و تقرب عند نوربک خان و مات بمالوه بالهند فی 983 و حمل عظامه إلی مشهد. له دیوان شعر. کذا ترجم فی (نتایج- ص 619) و (مع 2: 39) و (حسینی- ص 319) و (خوش گو) و (طبق 2: 496) و فی (خص 7- ص 105) أنه لازم خدابنده و بعد
ص: 1143
خلعه فی 996 لازم إبراهیم میرزا الصفوی. و عده فی (تش- ص 21) من الأمراء. جاء شعره فی (مسرت- ص 308) و فی جنگ برقم 305 عند (فخر الدین) و عند أبی الحسن الکتابی بأصفهان. و یوجد دیوانه عند (الملک).
کان ابن أخ اعتقاد خان من أمراء فرخ سیر و مات 1140. کذا فی (گلشن- ص 486).
اسمه فریدون بیک من أفشاریه الأرومیه. ترجمه معاصره فی (مع 1- ص 52) و أورد شعره. و ترجمه مفصلا فی (دجا- ص 367) نقلا عن نگارستان دارا تألیف المیرزا عبد الرزاق الدنبلی فقال الدنبلی إنه کان مینا عندی فی أصفهان سنین ثم ذهب إلی أرومیه و بها توفی 1235 و یوجد أشعاره فی جنگ برقم 305 عند (فخر الدین) و عند السید محمد الجزائری أخذها إلی أهواز کتابتها 1274 و فیها:
هلا بجانب مینای مدح خوان کمین
ز چشم لطف و رضایت یکی گشای نظر
اسمه سلطان علی خان بن رضا علی خان من الزندیه. توفی بطهران 1302 ترجمه فرصت الدوله فی (عم- ص 569) و قال إن دیوانه مرتب مذهب مرغوب موجود عند أولاده” مؤلف” و أورد بعض شعره.
مر بعنوان صادقی مینا فی ص 582.
اسمه المیرزا أحمد. قرأ علی المیرزا فرصت علوم العربیه فی شیراز، و ترجمه فی عم- ص 569 و أورد غزله بتخلصه.
بریز باده ز مینا بساغر مینو
که نوبهار چمن را ز نو نضارت کرد
و اسمه أمیر خان اللاجوردی. کان من أعضاء انجمن أدبی همدان. أورد غزله ألفت فی دانش نامه المطبوع 1342.
ص: 1144
راجع نائب کما یتلفظ به.
یوجد فی مکتبه السلطان عثمان الثالث بأستانبول کما فی فهرسها.
عده ابن شهرآشوب من شعراء أهل البیت فی (المعالم- ص 138). و هو أبو لیلی حبان بن قیس المضری الجعدی العامری المعمر، مع الخلاف فی مده عمره من المائتین و أقل و أکثر، و المحقق أنه أدرک سنین من عصر الجاهلیه و بقی حتی أدرک الصفین مع أمیر المؤمنین ع. ترجمه السید علی خان المدنی فی الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه و أورد بعض شعره مما أنشده علی النبی فقال له لا یفضض الله فاک مرتین، و ما أنشده یوم صفین. و قال ابن الندیم فی الفهرست ص 224 إنه عمل شعر النابغه الجعدی الأصمعی و ابن السکیت. أقول الأصمعی هو عبد الملک بن قریب بن عبد الملک بن علی بن أصمع المنتهی إلی عبد الله الباهلی و المتوفی 213 کما ترجمه ابن الندیم ص 82. و ابن السکیت هو یعقوب بن إسحاق السکیت صاحب إصلاح المنطق. و نسخه دیوان النابغه قرب سبعمائه بیت موجود عند السید جلال الدین المحدث الأرومی و فی مکتبه کوپرلی زاده کما فی فهرسها.
زیاد بن عمرو بن معاویه. رأیت نسخه منه فی موقوفه (العطار ببغداد) فی ثمان و ثمانین ورقه.
و اسمه محمد حسین بن محمد زمان. أصله من اندجان، ولد بشاه جهان آباد و نشا بها و مهر فی الخط النستعلیق و الشعر و توفی فی 1126 کان من حکام فرخ سیر و أخوه إسماعیل غافل مازندرانی مر فی ص 784 ترجمه فی (نتایج- ص 724) و (حسینی- ص 356) و (مقالات الشعراء- ص 794) و (سرخوش-
ص: 1145
ص 115) و (روشن- ص 669).
ترجمه فی (دجا- ص 369) نقلا عن مجمع الخواص لصادقی المؤلف 1016 و ذکر أنه من مشاهیر الشعراء فی تبریز و سافر إلی الهند و بها توفی و أورد من شعره مطلع جوابه لقصیده شتر حجره المعروفه من إنشاء الکاتبی و أضاف ناجی إلیها لفظ پشه. قال و قد أجاب عن تلک القصیده مولانا الجامی و الواصفی و زاد الواصفی فی کل بیت العناصر الأربعه. أقول لیس فی المطبوع من مجمع الخواص ص 214 الا نامی بالمیم و ذکر مطلع قصیده شتر حجره پشه بزیاده پشه:
بس است پشه فکرم شتر بحجره تن
که پشه کار شتر می کند بحجره من
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 363) و ذکر أنه یعیش بزی الفقر و الفناء و أورد رباعیتین له و بعض شعره. و ترجمه فی (دجا- ص 367) نقلا عن النصرآبادی و لم ینقل له الا شعرا واحدا.
و اسمه عبد المجید بن راجی التبریزی المذکور فی ص 345. ذکر فی (نر 9- ص 363) و (دجا- ص 367).
و اسمه ملا حسن الواعظ الکاشانی. ترجم فی هفت إقلیم فی باب خوانسار و فی (گلشن- ص 488).
للحاج علی رضا بن الحاج محمد طاهر التاجر نزیل بمبئی المتوفی نائما فجأه فی 10 رجب 1282 عن خمسه و ستین سنه. و رثاه تلمیذه عبد الوهاب تائب و حمل جنازته إلی النجف و دفن فی باب الطوسی. ترجمه ولد محمد علی الحزین فی تحفه الأحباب و عنه حفیده عباس بن الحزین فی مقدمه ناله حزین و مر دیوان ابنته شاکره الهندیه فی ص 493.
ورد شعره فی (خوش گو) و لعله ناخدای شیرازی.
و اسمه باقر التاجر. طبع تحت عنوان مجموعه أشعار بطهران فی 1322 علی الحجر. و یوجد نسخه کتبها أحمد به نیا فی 1358 عند (فخر الدین- 58).
راجع ناجی خوانساری.
ص: 1146
ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 380) و ذکر أنه مع فقره لم یتکسب بشعره فقد مدح المیرزا هاشم حاکم لاهیجان بقصیده فأرسل هو إلیه اثنی عشر ألف دینارا فامتنع من قبول الصله، و قد کتب طومارا من شعره و أرسله إلی، لکن الرسول أعطاه لغیری و لم یصلنی الا غزلا واحدا ذکره بتمامه.
و اسمه شاه قاسم سافر إلی دکن و شاه جهان آباد و مات بأکبرآباد. ورد شعره فی (گلشن- ص 488) و عنه فی القاموس الترکی.
و اسمه محمد حسین الشیرازی کان فی أواخر القرن الثالث عشر و أوائل الرابع عشر و دیوانه فی خمسین ألف بیت کما فی (گلشن- ص 488) و لعله هو المذکور فی (خوش گو) بعنوان ناجی شیرازی. و قد طبع لناخدا هذا منظومه أنیس العارفین بلکهنو فی 1295 علی الحجر.
و اسمه أحمد کان تاجرا فانکسر و ذهب إلی بندر سورت فی الهند و بعد مده ذهب إلی حج البیت و توفی 6 ذی الحجه 1083 ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 334) و أورد رباعیه و کذا فی ریحانه الأدب.
فارسی فی المراثی للشیخ غلام رضا بن مانده علی النجف آبادی الأصفهانی الحائری القاری الکاتب المتخلص بنادب المولود 1295 فیه مراثی جمیع المعصومین.
راجع نادر تبریزی.
و اسمه نادر أیضا. ولد بطهران فی 1348 و طبع له عده منظومات منها چشمها و دستها فی 123 ص. و دختر جام و شعر انگور و اشعار برگزیده فی 225 ص. ترجم فی (سخنوران نامی- 3: 283) و مجله پیام نوین 2: 8: 25
من تبارزه عباس آباد بأصفهان قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 393) إن اسمه کلب علی و لعل أصله من أصفهان و هو صانع و نقاش و أورد شعره و ثلاث رباعیات له. و ترجمه فی (دجا- ص 368) نقلا عن النصرآبادی مع رباعیه واحده و فی (گلشن- ص 489) سماه نادر أصفهانی و کذا فی همیشه بهار.
ترجم و ورد شعره فی (گلشن- ص 489).
ص: 1147
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 350) و قال کان أولا یتصوف، ثم تغییر و خدم الوزراء ثم أورد شعره. و کذا فی (گلشن- ص 489) و (خوش گو).
یوجد بهذا العنوان عند (الملک) بطهران. و طبع دیوان نادر علی المتخلص رعد کما ذکر فی ص 375.
ترجمه فی (دجا- ص 367) و ذکر أنه أبو محمد نادر میرزا بن بدیع الزمان بن محمد قلی بن السلطان فتح علی شاه القاجار. و ذکر فضله و کماله و أورد عین عبارات المآثر و الآثار المؤلف فی 1306 المذکوره فی ص 197 فی مدح کتاب طباخی له و الدعاء بإطعام الله له فی الجنه الصریح فی موته فی التاریخ و ذکر سائر تصانیفه 1- نوادر نادری 2- لغات تشریح أعضاء إنسان 3- تاریخ تبریز بالفارسیه الخالصه. أقول طبع الأخیر بعنوان جغرافیای مظفری کما مر فی ج 5 ص 116 و بدأ فی أوله بخمسه أبیات أشار فی أولها بأنه فارسی خالص و فی ثانیها صرح بأن عمره عند التألیف 1302 اثنان و ستون عاما فتکون ولادته حدود 1240 و أشار فی الدیباجه إلی نکبته فی 1299 کما صرح بتفصیل النکبه فی ص 76 ثم أورد قصیدته فی مدح السلطان ناصر الدین شاه و ولی عهده مظفر الدین فی نیف و خمسین بیتا و وفاته کانت قبل موت فرهاد میرزا 1305 کما یظهر من آخر ترجمته فی ص 76.
اسمه المیرزا أسد الله بن عبد الغفار من أجلاء العلماء المعاصرین لهدایت. ترجمه فی (مع- 2 ص 499) و ذکر أن أصله من بعض القری من نواحی أشرف البلاد فی مازندران و إنه أدرک صحبته کرارا و أورد نیفا و ثلاثین بیتا من مثنویه و أورد منه أیضا فی (ص 548). ذکرنا له عبره الناظرین فی 15: 213.
و اسمه محمد تقی. قصائد و قطعات و غزلیات و مواد تاریخیه تاریخها 1249 إلی 1281 و النسخه رأیته فی طهران.
یوجد بعنوان کلیات نادری فی مکتبه السلطان عثمان الثالث کما فی فهرسها و ورد شعره فی (مسرت: 490).
ترجمه ایزد گشسب و أورد شعره فی نامه سخنوران-
ص: 1148
ص 137).
ترجم و ورد شعره فی (مجتس 6- ص 163).
أصله من بغداد و سکن موصل. ترجمه عهدی بغدادی فی گلشن شعراء کما فی العراق بین الاحتلالین 4: 137.
ورد شعره فی هفت إقلیم.
ترجمه معاصره فی (تس 5- ص 155) و أطری فضله علی حسن سلیم فی (گلشن- ص 490) و قال جاء إلی الهند فی عهد همایون و مات فی 966 و قال فکری فی رثائه و تاریخه:
جستم برسم تعمیه تاریخ فوت أو
گفتا خرد که رفت یکی از سخنوران
أی نقص واحد عن [سخنوران 967].
و هو من شعراء لاهور. ورد شعره فی (گلشن- ص 490) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
ورد شعره فی (گلشن- ص 491) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
السید محمد إبراهیم من سادات کازرون سکن بشیراز. و هو الحکیم العارف المعاصر لصاحب مجمع الفصحاء، فترجمه فی (مع- ج 2 ص 498) و ذکر أنه کان خلیقا شفیقا له و توفی قبل سنین. و له مثنویات کثیره ذکر منها گلستان خلیل و
مشرق الإشراق و منهج عشاق و أنفس و آفاق و شائق و مشتاق و چهل صباح و غیرها مما نقل عن جمیعها فی کتابه فی (ض- ص 567) و (عم- ص 328).
مر بعنوان نادری سیالکوتی.
المصاحب مع المیر علی شیر سنین. ترجمه فی (مجن 3- ص 76 و 251) و أورد شعره.
ترجم فی (گلشن- ص 491) و قال جاء إلی الهند، و عنه أخذ فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
ص: 1149
کان معمارا کما ذکره سلیم فی (گلشن- ص 491) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
أو ناد علی خرم فروشانی ابن قربان علی. طبع له منظومه مصیبت نامه فی 1351.
اسمه ملا محمد المتوفی 1221 ترجمه فی (مع- ج 2 ص 502) و ذکر أن دیوانه قرب ثمانیه آلاف بیت أکثرها الهجاء و الهزلیات، و تاب عن الأهاجی أخیرا و ظفر بدیوانه بعض المتشاعره و غیر تخلصه و انتحله لنفسه.
لمحمد علی خادم شفیعی. طبع له گلشن حسینی فی 272 ص برشت فی 1376 فیه المدائح و المراثی للأئمه.
راجع نادم لکهنوی.
راجع نادم لاهیجی.
و هو شهسوار بیگ. ولد بأشرف لاهیجان (مازندران) و سافر إلی الهند فرآه فخر الزمانی فی 1026 بکشمیر و عمره ثلاثین سنه، فذکره فی (میخانه- ص 546) و اتصل فی الهند بملا نظیری سنین. و لما توفی رثاه بقصیده و رجع إلی أصفهان فی عصر الشاه صفی و بها توفی 1050 و دفن بتخگاه هارون ولایت. قال فی (نر 9- 240) لم أر من غزله شیئا و انما وصل إلی ألف بیت من شعره کلها لطاف ثم أورد قرب عشرین بیتا منها، و کان ماهرا بالنرد. و قال فی میخانه إن له أربعه آلاف بیت. و ترجم فی مخزن الغرائب و مرآه آفتاب نما کما فی حواشی میخانه. و قال (سرخوش- ص 112) إن حاجی محمد جان قدسی کان یشتری منه کل شعر بأشرفی واحد. و ترجمه أیضا فی (تش- ص 154) و (سرو- ص 56) و (مقالات 797) و (نتایج- ص 719) و (حسینی- ص 355) و (روشن- ص 670) و (خوش گو).
کان من قوم کایته و توفی 1291 و له دیوانان بالأردویه و الفارسیه أورد منه سلیم فی (گلشن- ص 491).
ورد شعره فی (حسینی- ص 356).
ورد شعره فی (گلشن- ص 492) و لعله من
ص: 1150
دلیجان أصفهان کما فی همیشه بهار.
و اسمه نارنجی سلطان بن یاری سلطان الشهرزوری من قواد جند الشاه طهماسب کما فی (تس 6- ص 184).
کما فی بعض النسخ من مجالس النفائس. راجع نازکی خراسانی.
هی بنت صادق الملائکه المذکور فی ص 1096 و أمها أم نزار المذکوره فی ص 96. و قد طبع من دیوان نازک جزءان الأول فی 1947 م.
بعنوان عاشقه اللیل فی 140 ص. و علیها تقریظ لأخت الناظمه إحسان الملائکه. و الثانی بعنوان شظایا و رماد طبع فی 1949 م. فی 175 ص.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 153) قال إنه من العشاق و أهل السلوک و أورد شعره. و کذا (گلشن- ص 492).
کان یعمل التیجان. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 143) و أورد شعره و نقل عنه فی (دجا- ص 368) و کذا فی (گلشن- ص 492).
ترجمه کذلک الأمیر علی شیر فی (مجن 2- ص 45 و 218) و کان أبوه حاکم مشهد أو هراه علی اختلاف بین النسخ و أورد شعره الترکی و الفارسی کلیهما. و فی لط 2- ص 45 صرح بأنه درویش منزو فی المشهد.
ترجمه فی (دجا- ص 368) نقلا عن منتخب التواریخ و أورد بعض قصیدته فی مدح معز الدین محمد بن سام الغوری الذی استقل بعد أخیه ثلاث سنین و قتل 602.
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 302) و تعجب من قوه بداهته. قال و أعجب منه أنه نظم أحد و ستین کتابا و لم یشتهر و لا بیت منها. ثم أورد رباعیه فیها تخلصه.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 158) قال
ص: 1151
إنه یصرف جمیع أوقاته فی نظم الشعر حتی أنه ینظم فی کل یوم قرب ألف بیت و التزم علی نفسه أن یجیب جمیع الکتب المنظومه، حتی أن الفردوسی نظم الشاهنامه ثلاثین سنه و نظمه نازکی فی ثلاثین یوما! و أورد منه عشره أبیات نموذجا و أظنه المذکور فی (سرخوش- ص 115).
أطری شعره مع کونه عامیا فی (مجن 2- ص 40 و 213) و ذکر أنه مصاحب أمیر شاهی و إنه مات و دفن بأسترآباد و أورد شعره.
و اسمه عباس. قال النصرآبادی فی (نر 6 و 15 ص 191 و 541) إنه من طلاب العلوم و أورد شعره و لعله متحد مع ما بعده.
و اسمه عباس (أبو محمد) ابن محمد بیک القاجار ترجم تقویم المحسنین للفیض بالفارسیه بأمر الحاج محمد سعید بن لطف علی. و باسمه سماها تقویم سعید و یوجد فی کتب السید علی الطبسی بکربلاء و راجع الذی قبله.
المعاصر و المعارض مع آتش اللکهنوی المذکور فی ص 1 و هو أیضا تلمیذ المصحفی و اسمه امام بخش المتوفی 1254 و أکثر دیوانه بالأردویه. طبع بنولکشور و ورد شعره فی (گلشن- ص 492).
مر باسمه علی بن عبد الله فی ص 745 و ذکر فی (المعالم- ص 136) و (لس- 375).
یوجد له مثنوی فی أحوال فتح علی شاه القاجار فی المکتبه (الملیه) بخط عصره برقم 281 ف.
و اسمه میرزا عرب کما مر فی ص 710 أو عزت أو غیرت کما فی (مسرت- ص 257) ورد شعره فی (نر 5- 125) و (سرو- 108) و (خوش گو) و (دجا- ص 369) و (روشن- ص 671).
راجع ناصح تهرانی.
ترجم و ورد شعره فی نامه سخنوران- ص 161.
و هو المیرزا محمد علی بن محمد صادق المولود
ص: 1152
1316 بأصفهان. له أحوال خاقانی و أحوال صاحب بن عباد و غیرها. کما ترجمه فی (شعرای معاصر أصفهان- ص 494) و ترجم أیضا فی مجله أرمغان 12: 132 و سخنوران نامی معاصر- ج 1 ص 220.
و هو المولی علی قلی الواعظ مؤلف آیات الظهور المطبوع سنه تألیفه 1351 و فی آخره فهرست تألیفاته العشره و منها دیوانه و یعبر عن نفسه به پیر مرد
و هو الشیخ عبد الرحیم المعاصر ترجمه و أورد شعره المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 494
و سماه فی کتاب نقض المثالب- ص 252 و 628 بخواجه ناصحی
کان من شعراء عهد أکبر پادشاه الهندی ورد شعره فی (گلشن- ص 493) و عنه فی القاموس الترکی
فارسی و هو من شعراء ما قبل 858 یوجد فی هامش نسخه من دیوان حافظ المکتوبه فی هذا التاریخ فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها ج 3 ص 255 و یوجد عشرون صفحه منه فی نسخه تذکره الشعراء الموجوده فی مکتبه (المجلس) أیضا کما فی فهرسها ج 3 ص 155 و لعله أحد الآتیین بعد
و لقبه درویش ناصر علی و اسمه میرزا محمد گل کار فی القرن الثانی عشر ترجم فی (الطرائق- 3: 88) و (ض- ص 337)
هو من شعراء القرن السابع بشیراز ورد شعره فی هفت- ص 248 و تاریخ گزیده- ص 826 و (خوش گو) و (گلشن- ص 493)
و اسمه درویش ناصر معاصر شاه شجاع و توفی 773 کما فی شاهد صادق و ترجم فی (دولت) و (خیال- ص 56) و (ض- ص 155) یوجد دیوانه عند (الملک) فی 7000 بیت و المکتبه (الملیه) و تصویره فی جامعه طهران رقم 156 و 509
و هو القاضی فی عهد عبد العزیز خان ببخارا
ص: 1153
ورد شعره فی (نر 10- ص 432) و (گلشن- ص 493) و (روشن- ص 672)
و هو السید محمد ناصر بن محمد سعید خان الطباطبائی تلمیذ محمد حسن قتیل ورد شعره فی (گلشن- ص 494)
و اسمه محمد ناصر خان بن محمد قاسم و صهر النواب قاسم علی خان ناظم بنگاله له منظومه لیلی و مجنون کما فی (گلشن- ص 495)
و اسمه خواجه شاه ناصر من شعراء القرن العاشر ورد شعره فی هفت إقلیم و (خوش گو) و (روشن- ص 672)
و اسمه النواب ناصر جنگ ابن نظام الملک آصف جاه، حاکم حیدرآباد دکن و المتوفی 1164 ورد شعره فی (روشن- ص 673)
و هو ابن حامد حسین صاحب العبقات المذکوره فی (15: 214) ولد فی 1284 کما فی التجلیات و توفی فی رجب 1361 قال ولده السید سعید: إن له دیوان خطب و دیوان شعر
المتخلص بحجت ناصر بن خسرو بن حارث بن عیسی بن حسن بن محمد بن موسی بن الإمام الجواد ولد 394 قال فی شعره:
بگذشت ز هجرت پس سیصد نود و چار
بنهاد مرا مادر بر مرکز أغبر
ترجمه القزوینی فی (بهش 1- ص 348) و ذکر أنه کان غالیا فی التشیع و کما کان ماهرا فی الشعر کان ماهرا فی الحکمه و لذا رموه بالإلحاد و أورد بعض شعره و ذکر أنه عمر قرب مائه سنه و فی تقویم التواریخ أن عمره سبع و ثمانون سنه ترجم هو نفسه فی رساله مختصره أوردها بلفظه آذر فی (تش- ص 197) و ترجم أیضا فی (خیال- ص 27) و توفی 481 کما فی تقویم التواریخ و شاهد صادق و تاریخ گزیده و ترجمه فی (مع- ج 1 ص 607) و ذکر أن له من العمر مائه و أربعون سنه و أن له دیوانان عربی و فارسی قال و قد جمعت شعره الفارسی فی دیوان یقرب من اثنی عشر ألف بیت ثم أورد قرب ألف و خمسمائه بیت من شعره و فیها مدح النبی و الوصی و الأئمه من ولده و قوله فی الغدیر:
آنکه معروف بدو شد بجهان روز غدیر
وز خداوند ظفر خواست پیمبر به دعاش
ص: 1154
إلی قوله:
مایه خوف و رجا را به علی داد خدای
تیغ و تأویل علی بود همه خوف و رجاش
گر شما ناصبیان را بجز أو هست امام
نیستم من ز پس آن کس و دادم به شماش
بالجمله لا شبهه فی أنه شیعی و کان فی تحت السلطه الإسماعیلیه و اتصل بعدهم بالخلفاء الفاطمیه و یظهر من تصانیفه و کلماته أنه من الإسماعیلیه و صرح فی آخر وصیته إلی أخیه أبی سعد بن خسرو بما لفظه: [و دو کتاب اشعار مرا بجهان شاه بن کیویمکانی ده ] فیظهر أنه رتب کلا دیوانیه و لعلهما عربی و فارسی و کتبهما بخطه و نسخ دیوانه الفارسی کثیره، منها عند (فخر الدین) و (الملک) و طبع دیوانه بتبریز بتصحیح رضا قلی هدایت فی 1280 و 1314 ثم بطهران فی 1324 فی 321 ص ثم بالهند ثم بطهران علی الحروف بتصحیح التقوی و مقدمات تقی زاده و دهخدا و مینوی و معه روشنایی نامه و سعادت نامه فی 1344 و 1375 و طبع سفرنامه بطهران فی 1352 و ترجمت أحواله فی فهرس مکتبه جامعه طهران ج 2 ص 73- 87 و الدکتور صفا فی تاریخ أدبیات ایران و تقی زاده فی مقدمه طبعه و بدیع الزمان فروزانفر فی سخن و سخنوران و آذر فی (تش- ص 202) و (خیال- ص 27) و (لت) و (هفت) و (گلشن) و طبع له جامع الحکمتین
الذی ألفه فی 422 بالفارسیه فی الفلسفه طبعه الموسیو کربین و الدکتور محمد معین بطهران 1372 فی 348 ص+ 44 ص مع مقدمه بالإفرنسیه
و هو الشیخ ناصر البحرانی آل أبی سعود المتوفی 1305 قال الشیخ محمد صالح آل طعان: إنه کبیر موجود بمکتبتنا” الشیخ آل طعان” فی القطیف
و هو ابن نصر الله ولد 1339 بأصفهان ورد شعره فی (شعرای أصفهان- ص 496) و قال طبع جزء منه و ترجمه البرقعی فی سخنوران نامی معاصر و طبع له منظومه آرمان فی 1372
و هو السید عطاء الله ورد شعره فی (گلشن- ص 494)
طبع 47 ص من أشعاره ضمن تذکره ناصری
ص: 1155
المطبوع بطهران علی الحجر بخط صفا محلاتی المذکور فی ص 610 و قال فی آخره:
بیمن دولت و إقبال شه بخط صفا
هزار و سیصد و یک شد کتاب شاه تمام
و طبع دیوان ناصر الدین شاه مستقلا فی 1374 بطهران و هو أحمد بن محمد شاه حفید فتح علی شاه ملک إیران ولد 1246 و جلس 1264 و قتل 1313 و ذکر فی (گلشن- 495) و عنه فی القاموس الترکی و الریحانه و جعله الهدایه أول الشعراء المذکورین فی کتابه (مع 1: 1) و ألف اعتماد السلطنه فی أحواله و تاریخ عصره، کتابه المآثر و الآثار و ترجمه الأمین فی أعیان الشیعه- 9: 463 بعنوان اسمه أحمد و قال فی (مع 2: 339) أن طرفه محلاتی المذکور فی ص 648 هو الذی جمع الدیوان هذا
هو من شعراء القرن الثامن یوجد شعره فی تذکره الشعراء الموجوده نسخته فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 159
و اسمه محمد ناصر من أفاغنه رامپور تلمذ علی غلام جیلانی و مات 1259 ورد شعره فی (گلشن- ص 495)
و هو الأمیر ناصر الدین عثمان بن حرب ترجمه العوفی و أورد شعره فی (لب)
و هو ناصر الدین الملازم لأحمد حاجی بیگ، و من شعراء القرن التاسع ترجمه علی شیر فی (مجن 6- 117 و 288)
مر فی ص 758 بعنوان علی سهرندی
کان کاتبا یمدح الأئمه الاثنی عشر کما فی (گلشن- ص 495) و لعله الذی سماه فی (فارس نامه- 2: 151) ناصری کما یأتی
لناصر جنگ شهید. طبع مع مقدمه فی أحوال الشاعر لمیرزا نصر الله فدائی هندی المذکور فی ص 815 فی ثلاثه أجزاء 621+ 539+ 479 ص بحیدرآباد فی 1301.
مر بعنوان ناصر خسرو.
مر بعنوان علی سهرندی.
الملقب صائب ثانی و حنبله کما ترجمه
ص: 1156
معاصره النصرآبادی فی (نر 11- ص 447).
راجع ناصری شیرازی و ناصر شیرازی.
راجع ناصر الدین شاه.
جاء شعره فی (گلشن- ص 494).
من متقدمی الشعراء کما فی (مع- 1: 636). و فی هفت:
أن اسمه ناصر الدین رئیس الأئمه.
و اسمه میرزا ناصر، الطبیب الشاعر کما ترجمه معاصره فی (المآثر- ص 215) و لعله الذی نظم ماده تاریخ وفاه حسین سپهسالار فی 1298. و قال:
پی تاریخ سالش گفت ناصر
سپهسالار صد حیف از جهان رفت
. کما ذکره نظام العلماء التبریزی فی سفرنامه رضوی الموجوده عند (فخر الدین).
کما فی (گلشن- ص 494) راجع ناصری مهنه.
و هو ناصر بن محمد علی المظفری. طبع له منظومه مانی و مینو فی 1351 بطهران فی 55 ص.
و اسمه الشیخ محمد ناصر معاصر نادر شاه. جاء بعد وفاه والده من النجف إلی أصفهان ثم حج البیت کما فی (روشن- ص 673) و (تش- ص 413).
یوجد له بعض مثنوی خسرو و شیرین:
چو شیرین شهره شد در دلربایی
غرورش کرد دعوای خدایی
للسید ناصر الدین حجت بن محمد هاشم الحسینی، صاحب الحجه البالغه المذکوره فی 6: 260. ولد و توفی بها فی (1296- 1360). ورد شعره فی (شعرای أصفهان- ص 497) و تخلصه ناصر و حجت.
و اسمه ناصر الدین من شعراء القرن الخامس، ترجم فی (لب) و (مع 1: 636) و قالا مدح محمد بن محمود السلجوقی.
. طبع له منظومه نگاه بطهران 1370 فی 82 ص.
ص: 1157
و هو محمد ناصر بن محمد قاسم. ترجم و أورد شعره فی (گلشن- ص 495).
و هو محمد حسین بن عباس الجوانشیری المعاصر. ترجمه البرقعی فی (سخنوران نامی معاصر- 3: 288) و الآیتی فی (تش یز- ص 334).
و هو المیرزا علی صدر العلماء بن علی أکبر بسمل المذکور فی ص 137. ورد شعره فی (فارس نامه 2: 38).
و هو المیرزا ناصر بن المیرزا صادق. ترجمه و أورد شعره معاصره فرصت فی (عم- ص 570) و راجع ناصر شیرازی.
و هو ناصر الدین میرزا ابن عمر شیخ بن تیمور المتوفی 906. له أشعار وردت فی (گلشن- ص 496).
له منظومه إسکندرنامه الموجوده نسخته المکتوبه 1305 عند (فخر الدین- 225) فی 17 ورقه کل منها تشتمل علی 28 بیتا. أوله:
دهمین از کیان سکندر بود
کز هنر از همه فزون تر بود
. نظمه باسم ظل السلطان بن ناصر الدین شاه حاکم أصفهان و علیه تقاریظ منظومه لسها و أنصاری و طغرای تفرشی و فرخ و غیرهم. و قد وصف فی أحد التقاریظ بکون آبائه من کبار کرمان و کونه هو من أولاد علی إلیاس. و فی أول النسخه تصویر رجل بلباس الساده و علیه خاتم ناصری.
و اسمه ناصر الدین أبو نصر من عرفاء القرن العاشر، و کان ینتسب إلی أبی سعید أبی الخیر. ورد شعره فی (تش- ص 139) و (طرائق- 3: 45) و (روشن- ص 675) و (گلشن- ص 494) و قد یدعی ناصری نیشابوری و ناصر مهنه.
راجع ناصری مهنه.
اسمه المیرزا صادق. کان له مهاره تامه فی التاریخ بالحروف و قد ألف کتابا فی هذا الفن (1) و له قصائد کثیره فی وصف الأبنیه الفاخره أکثر
ص: 1158
مصاریعها تاریخ للبناء. أورد هدایت منها القصیده المکتوبه علی کتیبه إیوان الصحن العتیق بقم المبنیه فی عصر السلطان فتح علی شاه فی 1218 و هی مشتمله علی اثنین و ستین بیتا مائه و أربعه و عشرون مصراعا. عدد حروف کل مصراع یوافق تاریخ البناء و العجب أن عدد (شصت و دو بیت) و عدد (یک صد و بیست و چهار مصراع) کل واحد منهما أیضا مطابق لعدد البناء. قال و توفی 1235 و کان ناطق مداح محمد علی میرزا المتخلص بدولت و المعروف بدولت شاه بن السلطان فتح علی شاه، و قد أنشأ مقدمه مبسوطه لدیوان دولت شاه فی 1228 و نسخته فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها ج 3 ص 673.
و ترجمه فی (الطرائق 3: 113) و (مع 2: 526) و ریحانه الأدب و همیشه بهار و المدائح المعتمدیه.
و هو السید محمد شفیع من مصاحبی حزین.
ورد شعره فی تذکره شوشتر- ص 177. و ذکره فی (تش- ص 204) و لم یعرفه.
و هو القاضی لطف علی خان. ورد شعره فی (گلشن- ص 497).
و اسمه محمد حسن خان بن محمد علی بن آقا محمد بن فاضل بن شریف بن غیاث. و کان یوصل نسبه إلی یحیی البرمکی و بیته من بیوت أمراء کردستان، و هو ابن أخ صبای کاشانی المذکور فی ص 592. و کان هو وزیر لطف علی خان زند و بعد انقراضهم أسره محمد خان قاجار و قتله کما ذکر فی ناسخ التواریخ مجلد القاجاریه ص 27.
کان من شعراء أکبر شاه. ورد شعره فی (سرخوش- ص 118) و (گلشن- ص 496).
و اسمه مسیحا بن ملا نویدی الشیرازی.
ص: 1159
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 412). و أطرأ حسن خطه و لطافه شعره.
ترجمه معاصره المیرزا نصرت فی (آثار عجم- ص 570) و ذکر أن اسمه الشیخ محمد بن المیرزا محمد علی پیش نماز مسجد مشیر الملک و أورد غزله، و عند ذکره لمسجد مشیر فی ص 436 مفصلا ذکر أن إمام المسجد هو المجتهد المستجمع
للمعارف الیقینیه المیرزا محمد علی بن المیرزا محب علی الشیرازی، عمه المیرزا حبیب المتخلص بقاءانی و ابنه الشیخ محمد المتخلص بناطق أخذ علم الظاهر عن أبیه و ورث الشاعریه عن عم أبیه و مهر فی نظم المسمطات. أقول المیرزا محمد علی هذا هو أخ شیخنا المیرزا محمد تقی الشیرازی.
نزیل أصفهان. ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 404) و ذکر أنه کان معلما یحضر مکتبه مائتا نفس. و تتبع شعر القدماء خصوصا الخاقانی.
اسمه محمد حسن. یوجد منه ست صفحات ضمن مدائح معتمدیه فی مدح معتمد الدوله منوچهر خان فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها ج 3 ص 685 و کان صهر فتح علی خان صبای کاشانی المذکور فی ص 592.
لمولانا کل محمد منشی ناطق الکرمانی. طبع بنولکشور باسم جوهر معظم و جوهر تخلص لجواهر سنگه اللکهنوی تلمیذ هذا الشاعر کما ذکر فی (روشن- ص 158). و جاء شعره فی (مسرت- ص 231) و فی شمع انجمن أنه مکرانی و مات 1264.
قال النصرآبادی فی (نر 11- ص 451) له أخوان شاعران تخلص أحدهما أبکم و الآخر لکنتی. و قد تتبع الناطق کثیرا من القدماء و یدرس دیوان الأنوری. ثم أورد رباعیته و کذا فی (خوش گو).
و هو الخواجه رحمت الله ولد بدهلی و سافر إلی توران و تلمذ علی الشیخ نور العین و میرزا خان خانان و مات بلکهنو ورد شعره فی (گلشن- ص 496)
راجع ناطق کرمانی
جاء ذکره فی (مسرت- ص 44) و لعله ناطقی
ص: 1160
السبزواری
سافر إلی الهند و مات ببنارس ورد شعره فی (گلشن- ص 497)
جاء شعره فی هفت و لعله ما ذکر بعنوان ناطق نیشابوری
أو میر ناطقی ورد شعره فی (تس 2- ص 43) و (گلشن- ص 498)
و هو الشیخ زین العابدین من فضلاء قریه بست بکردستان و دیوانه یقرب من ثلاثه آلاف بیت کذا ترجمه فی (مع 2: 524)
و هو السید ناظر بن حاجی الگجراتی ابن جعفر الشیرازی، الذی هاجر من شیراز إلی الهند فی عهد شاه جهان ورد شعره فی (گلشن- ص 498)
و هو الدکتور أحمد بن محمد ناظر الإسلام ولد بکرمان 1335 و طبع من أشعاره أختر و آواز خوانی و رقص و غیرها
و هو المیرزا عبد الحسین ساکن شیراز فی عهد الشاه عباس ترجم فی (ض- ص 156) و (عم 329) و (الطرائق- 3: 72)
مر فی ص 542 بعنوان شمس الدین
ورد شعره فی (گلشن- ص 498)
و هو المیرزا طاهر کان من أقرباء صاحب علی آبادی المیرزا محمد تقی ترجمه معاصره هدایت فی (مع 2: 500)
راجع ناظری مشهدی
یوجد غزلیاته عند (دهخدا) و لعله متحد مع الآتی
کما ترجمه معاصره علی شیر فی (مجن 3- ص 88 و 262) و فی (مطلع 2: 448) و (گلشن- ص 498) سمی ناظر مشهدی
و هو المیرزا علی أکبر أورد عبرت شعره فی نامه
ص: 1161
فرهنگیان الموجود فی (المجلس) و ذکر خصوصیاتها فی فهرسها 3: 692
و اسمه ید الله بابادی البختیاری ولد بها 1294 و له دیوان شعر فی ألفی بیت ترجمه ایزد گشسب فی نامه سخنوران- ص 139 و شعرای معاصر أصفهان- ص 499 و جاء شعره فی (پژمان- ص 766 و 886)
هو ابن علی بن روش البنارسی ورد شعره فی (گلشن- ص 499)
و هو الخواجه محمد صادق المعروف بصادقا سکن عباس آباد بأصفهان و له نظم گزیده ألفه فی 1036، نقل عنه سعید النفیسی فی سخنان أبو سعید- ص 183 و لعله الذی ذکرناه بعنوان تذکره الشعراء فی 4: 37 و قد نقل عنها فی خزانه عامره و ید بیضاء ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 411) و قال توفی قبل التألیف (1083- 1099) و عنه أخذ فی (دجا- ص 369) و قال إن دیوانه یشتمل علی سته آلاف بیت، و له مثنوی فیروز و شهباز، و جاء شعره فی (روشن- ص 676) و (مسرت- ص 122)
و هو نصیر الدوله ناظم الملک جین قلیچ بن عماد الملک غازی الدین بن آصف جاه الدکنی تلمذ علی محمد حسین قتیل ورد شعره فی (گلشن- ص 500)
و اسمه ملا نظامی کما فی (خوش گو)، و الظاهر أنه الشیرازی الآتی و راجع ناظم هروی
و اسمه نظاما البناء کما ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 384) و قال کان یتخلص سالم فلما غیره اعترض ناظم الیزدی علیه و بعد المحاکمه عند مجمع الأدباء تعین ناظم له و عنه أخذ فی (روشن- ص 676)
) و هو المیرزا مهدی بن نقیب الشیرازی ترجمه معاصریه، فی (الطرائق- 3: 215) و (فارس نامه- 2: 45 و 151)
هو الحاج کمال الدین محمد کریم الصابونی الطهرانی التاجر العارف الساکن فی کوچه غریبان و المتوفی 1339، و دفن فی حجره من حجرات
ص: 1162
مزار الصدوق ابن بابویه بالری أول منظوماته مثنوی لسان الغیب نظمها فی طریق الرجوع من العراق إلی طهران بعد تحمله مشاق الریاضات و بعده نظم بیان الغیب، غزلیات علی ترتیب حروف القافیه، تخلص فی جمیعها ناظم، و بعدهما نیاح الغیب فی المصائب و ألف بعد ذلک أخلاق کمالی ثم توحید کمالی و کلها مطبوعات باسم العصار و نقل المشار فی فهرسه عن جریده کانون شعراء أن النسبه غلط، و کذا حدثنی الخصیص به المیرزا أحمد بن محمد رضا الطبیب الکاشانی نزیل طهران المعروف بالدکتور إحسان و أعطانی ورقه من مثنویه التی کتبها بخطه إلیه فی النصیحه أوله:
عاشق شمعی برو پروانه باش
طالب گنجی برود دیوانه باش
و آخره: پند ناظم بشنو و تسلیم شو
فارغ از هر انقلاب و بیم شو
و قد ذکرنا بیان الغیب فی ج 3 ص 183 و کذا أخلاق کمالی و توحید کمالی و دیوان العصار فی ص 724
راجع ناظم صابونی
و هو المیرزا محمد شفیع المعروف بمیرزا کوچک ابن محمد علی ولد بکرمان و سافر إلی العراق و الهند و سکن لکهنو، و کان حیا فی 1234 ورد شعره فی (گلشن- ص 499)
من مصاحبی محمد صادق أختر ورد شعره فی (گلشن- ص 499)
نسب إلیه فی (دجا- ص 175) منظومه یوسف و زلیخا و لعله أراد الهروی
مر فی ص 633 بعنوان ضیائی مرندی
کان فی خدمه عباس قلی خان بن حسن خان شاملو له مثنوی یوسف و زلیخا الذی نظمه فی 1072 الموجود فی المکتبه الآصفیه بحیدرآباد کما فی حاشیه (سرو- ص 105) عند ترجمته، و نسخه أخری عند (الملک) و عند فرخ بخراسان و ترجمه کذلک النصرآبادی فی (نر 9 و 15- ص 330 و 540) و (سرخوش- ص 113) و (تش- ص 151) و (خوش گو) و (روشن- ص 677)
ص: 1163
و (حسینی 356) و (مسرت 487) و قد رأی سنگلاخ دیوانه بخط شفیعا فذکره فی (امتحان 1: 133) و طبع یوسف و زلیخا لملا فرخ حسین ناظم هروی المتوفی 1068 ببلده تاشکند فی 1322 و قال فی (نتایج- ص 722) إنه مات فی أواخر المائه الحادیه عشره و یوجد دیوان ناظم و غزلیاته فی 4000 بیت، استنسخه عن نسخه بخارا فی 1291 محمد إبراهیم بن آقا بابا أخ مجنون تهرانی المذکور فی ص 967 و النسخه عند بزرگ نیا بطهران انتقلت إلی جامعه طهران
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 384 و ص 404) و ذکر أنه کان سنین فی الهند و رجع و یدعی جامعیه الفنون لا سیما الشطرنج ثم قال إنی مع عدم مهارتی فیه غلبت علیه مکررا و راجع ناظم شیرازی
ورد شعره فی (گلشن- ص 501) و ریاض الشعراء
غزلیات طبع بإیران علی الحروف و أکثرها تضمینات لغزلیات حافظ الشیرازی
کان طباخا، تتبع الشعراء حتی صار شاعرا ینظم المعانی العالیه و قد شرح عبد الرزاق اللاهیجی منظومه له، ترجمه کذلک النصرآبادی فی (نر 9- ص 366) و (تش- 236) و عنهما فی القاموس الترکی و علمای گیلان و همیشه بهار
ورد شعره فی (گلشن- ص 501)
کان من ملازمی إمام قلی خان ترجم فی (نر 10- ص 436) و (روشن- ص 678) و (خوش گو)
و هو لقب لعطاء الرازی أبی العلاء بن یعقوب الکاتب المذکور فی ص 727
و هو المیرزا محمد رضا ابن محمد عباس، من تلامیذ محمد حسین قتیل. مات شابا فی القرن الثالث عشر. ورد شعره فی (گلشن- ص 501).
و هو ملا محمد الحسنی الحسینی. أصله من
ص: 1164
بغداد و سکن إستانبول و سافر إلی الهند و مات بلکهنو فی 1237. ورد شعره فی (گلشن- ص 501).
و هو السید محمد علی بن الحسین الجزائری التستری من ملازمی جعفر خان بن صادق خان زند. ورد شعره فی (تعا- ص 128) و قال إن دیوانه یزید علی ألفی بیت.
و هو المولی صدر الدین محمد، معاصر الشاه عباس.
ورد شعره فی (گلشن- ص 502) و همیشه بهار.
مر بعنوان ناجی.
قال النفیسی فی مقدمه سخنان أبو سعید ص 3 إنه لقب معین الدین محمد بن عبد الله الزمچی صاحب روضات الجنات فی تاریخ هرات الذی ذکرناه بعنوان معین أسفراینی فی ص 1076.
و اسمه مرتضی قلی خان قورچی باشی من کتاب الشاه عباس الأول الصفوی. نزل الهند فی عهد أکبر شاه. ورد شعره فی (گلشن- ص 502).
و یوجد شعره فی جنگ، کتابته 1081 عند (دهخدا).
و اسمه نورای خباز ورد شعره فی (گلشن- ص 503).
المیرزا محمد صادق الموسوی الأصفهانی ابن أخ میرزا رحیم حکیم باشی المتوفی 1204، مؤلف تاریخ گیتی گشای المطبوع فی طهران 1357 مع مقدمه مبسوطه بقلم سعید النفیسی، قد بسط فیها القول فی أحوال مؤلفه نقلا عن معاصره آذر فی آتشکده و عن الدنبلی فی نگارستان دارا و عن مجمع الفصحاء ج 2 ص 524، و ذکر أنه لم یطلع علی قصائده و غزلیاته، و انما الموجود من شعره المثنویات الخمس التی سماها نامه نامی و هی: درج گهر و خسرو و شیرین و لیلی مجنون و وامق و
عذراء و یوسف زلیخا، قال و عندی منها خسرو و شیرین فی أربعه آلاف بیت و وامق و عذراء فی ألفی بیت تقریبا. أقول و یوجد له لیلی و مجنون و خسرو و شیرین و وامق و عذراء فی المکتبه (الملیه- 317) و خسرو و شیرین
ص: 1165
و گنج گهر عند (الملک) و (الرضویه). و ترجم فی (تش- ص 413) و فی (گلشن- ص 502) أن بیته کانوا من أطباء فارس و نزلوا أصفهان. و ترجمه تربیت فی مجله آینده 2: 533.
و اسمه عبد الغنی. أورد شعره معاصره فی (گلشن- ص 501).
و هو السید نظام الدین محمد معصوم بن السید صفائی بن مرتضی الحسینی. ولد و توفی فی بهکر من الهند (944- 1019) و دیوانه موجود عند السید نور علی شاه المعصومی کما ذکر فی مقدمه طبع کتابه فی تاریخ السند المعروف بتاریخ معصومی المطبوع 1357. و مر- له حسن و ناز فی 7: 20. و ترجم فی (النتائج- ص 710) و (طبق 2: 500) و مقالات الشعراء- ص 798 و (خوش گو) و (روشن- ص 679).
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 139) و ذکر أن له قصائد کثیره و إنه لا یقبل أحدا من الشعراء، أی یفضل نفسه علیهم، و هو أخ قوسی الذی مر أن دیوانه موجود.
راجع نامی بهکری.
اسمه المیرزا عبد الله. ترجمه هدایت فی (مع ج 2 ص 524) و ذکر فضله و إنشائه و إنه جاء إلی طهران فی عصر السلطان محمد شاه و تقرب إلی وزیره الحاج میرزا آقاسی، و هو الیوم منشی روزنامه للسلطان ناصر الدین شاه، و له خط حسن و طبع جید، ثم أورد نیفا و عشره أبیات من شعره.
و اسمه المولوی تراب علی. کان ینتسب إلی عبد الله بن عباس. ولد بخیرآباد لکهنو و هاجر إلی کلکته فأخذه الإنگلیز معهم إلی إیران و العراق و رجع و نصب مدرسا بمدارس و مات 1241. ترجم فی (النتائج- ص 729).
راجع نامی طهرانی.
و هو الشاعر المنشی الخطاط معاصر جامی
ص: 1166
ترجم فی (مجن 4- ص 98 و 275) و (حسینی- ص 352).
راجع نامی بهکری.
و اسمه ملا شمسی. ورد شعره فی (گلشن- ص 502).
و اسمه أفضل ترکه، و هو الذی نظم تاریخ وفاه أستاذه أمیدی طهرانی المذکور فی ص 97 کما جاء فی (نر 13- ص 471) و همیشه بهار و (تش- ص 210) و (روشن- ص 679) و (میخانه- ص 128). و قد ذکرناه مرتین فی ص 85.
و اسمه میرزا محمد الأسترآبادی الأصل من أحفاد میرزا مهدی المنشی لنادر شاه. و قد توفی 1238 أورد شعره هدایت فی (مع 2:
524).
ورد شعره فی (گلشن- ص 502) و (مسرت- ص 288).
کان صرافا بها فی 1295. ورد شعره فی (روشن- ص 681).
و اسمه المیر محمد هاشم المعروف بشاه طبیب الهراتی المتوفی 1150. له خمسه نامی و منها مظهر الآثار. قال فی کشف الظنون إنه نظمه فی قبال مخزن الأسرار لجهان گیر الکرمانی الهاشمی. أوله:
بسم الله الرحمن الرحیم
فاتحه آرای کلام قدیم
و مر فی ص 264 نقلا عن سنگلاخ أنه لحکیم هاشمی فراجعه.
هو تخلص آخر لشهاب تبریزی المذکور فی ص 552.
للسیده مریم میر هادی. طبع الدیوان فی 183 ص.
فی 1377 بطهران.
و هو المیرزا یعقوب خان بن عبد الرحمن.
ولد حدود 1328 و صار من أعضاء انجمن دانش بهمدان. أورد ألفت غزله فی دانش نامه المطبوع 1342 و کذا فی سخنوران نامی معاصر- 1: 225.
ص: 1167
و اسمه محمد رضا و کان معاصرا للحزین المتوفی 1181. ورد شعره فی (گلشن- ص 503) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
کما فی (دجا- ص 12) مر بعنوان عارفی أفشار فی ص 671.
راجع عارفی أفشار فی ص 671، و بعد وفاته تلقب ولد المیرزا علی بهذا اللقب.
مر بعنوان صدر الدین فی ص 602.
مر بعنوان رحمت علی شاه فی ص 356، و مر حفیده معصوم علی شاه فی ص 1071. و قد ترجم فی (الطرائق 3).
راجع نائب الصدر الشیرازی.
و هو صدر الإسلام المیر محمد بن عبد الحسین.
طبع بطهران 1338 فی 84 ص، بعنوان خاک قزوینی.
مر فی ص 1045 بعنوان مشتاقی.
من سادات همدان. ورد شعره فی (گلشن- ص 503).
و اسمه ملا محب علی نی نواز المتوفی 973. ترجمه معاصره فی (تس 4- ص 84) و مر بعنوان محب علی فی ص 970.
راجع نباتی قراچه داغی.
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 145) و ذکر أنه نقاش، و أورد شعره و استحسن هذا المقطع له:
از هوای آن لب شیرین نباتی روز و شب
چون مگس خود را درون شهد ناب انداخته
و عنه أخذ فی (دجا- ص 370) و (گلشن- ص 503).
و اسمه السید أبو القاسم بن السید محترم (مجرم) الأشتبینی من محال قراچه داغ ترجمه تربیت فی (دجا- ص 370) و ذکر أنه هاجر من مسقط رأسه إلی أهر و اشتغل هناک فی بقعه الشیخ شهاب الدین بالریاضات و المجاهدات و فی الأواخر عاد إلی مسقط رأسه و بها توفی 1262 و مر فی ص 968 بعنوان تخلصه
ص: 1168
الآخر مجنون شاه و دیوانه موجود فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 434، و عند (فخر الدین طبع له بحر طویل علی هامش دیوان فضولی و طبع دیوانه بالفارسیه و الترکیه بتبریز 1324 فی 135 ص
فارسی فی مناقب النبی نثرا لمیرزا إبراهیم الصحاف الطهرانی المعاصر، طبع بإیران
و هو عبد الفتاح بن ضیاء الدین المذکور والده فی ص 481 بتخلصه سید أصفهانی و مؤلف التذکره المذکوره فی ج 4: 37 و للولد تذییل علی تذکره والده کما مر فی ج 4: 54 و له التبر المذاب أیضا
اسمه أزهار الریف لصاحبه الأدیب محمد بن الشیخ بندر النبهانی الطائی الحمیری ساکن عفک من لواء الدیوانیه طبع بنفقه عبد الأمیر بن الشیخ شعلان رئیس آل بدیر فی 1371
مر فی ص 715 بتخلصه عزتی
راجع نثار گرم رودی
و هو السید نثار علی بن عبد الله ورد شعره فی (روشن- ص 681)
و اسمه المیرزا لطف الله و توفی 1159 ورد شعره فی (روشن- ص 681)
و هو العارف المیرزا محمد علی أورد شعره معصوم علی شاه فی (الطرائق- ج 3: 254)
و هو المیرزا محمد بن المولی علی بابا الذی کان حیا فی 1310 أورد شعره فرصت فی (عم- ص 268) و عنه فی الریحانه و یوجد شعره فی نامه فرهنگیان الموجود فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 692 و طبع بمبئی حدود 1300
و هو المیرزا مهدی بن المیرزا أبو محمد الأنصاری الشقاقی الگرمرودی التبریزی ترجمه هدایت و ذکر تنقلاته فی البلاد إلی سنه
ص: 1169
التألیف 1283 فی (مع 2: 525) و ترجم فی (دجا- ص 371) و الریحانه، و ترجمه کوهی کرمانی فی مجله (یادگار 2: 8: 72) و طبع دیوانه فی تبریز
و اسمه تقی العصار ورد شعره فی (گلشن- ص 503)
و هو الشیخ بهاء الدین حسن الخواجه نقیب الأشراف البخاری الشاعر له مذکر الأحباب فی أحوال الشعراء فی القرنین التاسع و العاشر بما وراء النهر ألفه 974، الموجود فی آکادمی ناوک کما فی فهرسها 2: 16
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 155) و ذکر أنه مصاحب و معاشر مع الأکابر من أجزاء الدوله، و له دواوین تتبع فیها دیوان بابا فغانی و دیوان میر شاهی ثم أورد قرب مائه و خمسین بیتا من تلک الدواوین، و ترجمه تربیت نقلا عن خلاصه الأشعار و ذکر أنه سافر أولا لزیاره مشهد خراسان ثم نزل قزوین عشرین سنه، ثم ذهب مع الأمیر تقی الدین محمد إلی کاشان و اتفق فی مجلس بینه و بین محتشم حدوث کدوره فهجاه نثاری و صار لذلک ملوما عند الأدباء و له طرز خاص فی نظم الشعر و له تتبع دیوان أمیر شاهی و ترجم فی هفت و (تش- ص 34) و (دجا- ص 371)
ترجمه معاصره فی (تس 5- ص 123) و أطری فضله و محاسن شعره و إن شعره معری من کل عیب و له مثنوی سرو و تذرو فی بحر شاه و درویش و قصائد و غزلیات ثم أورد بعضها و ذکر النصرآبادی فی (نر 15- ص 522) معها لملا نثاری التونی فی رباعیه باسم نسیم کان بگناباد و مات 968 و ترجم فی هفت و (روشن- ص 682)
هو محمد علی بن علی الجلائر الخراسانی ترجمه معاصره فی (مجن 5- ص 111 و 284) قال و له أطوار غریبه و أورد مطلع غزله
راجع نثاری جلایر
للشیخ أفضل الدین حسن بن علی الماهانی من مشایخ منتجب الدین
ص: 1170
لمجمع بن محمد بن أحمد المسکنی النحوی الشاعر الأدیب اللغوی معاصر الشیخ أبی علی بن شیخ الطائفه الطوسی حیث إنه یروی عنهما الشیخ طاهر بن أحمد القزوینی الذی هو من مشایخ الشیخ منتجب الدین کما فی فهرست
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص- ص 294) وصفه بحسن قراءته للقصه مع ما یظهر من کلامه الإلحاد، و قتل بید شرف الدین ابن مختار و أورد بعض شعره
و اسمه المیر نجیب علی ورد شعره فی (گلشن- ص 504) عن آفتاب عالمتاب
و هو الأخ الأصغر لمیر سیادت لاهوری ترجمه فی (حسینی- ص 356) و (سرخوش- ص 115)
و هو عبد العالی بن میر محمد مؤمن الحسینی المتوفی حدود 1140 ترجمه و أورد شعره النصرآبادی فی (نر 9 و 11- ص 340- 342 و 450) و کان أبوه مستوفیا لحبیب الله صدر و عالما محاسبا ریاضیا و ترجمه الحزین فی تذکرته ص 62 و مجله أرمغان: 15 و (روشن- ص 682) و (سرخوش- ص 113) و همیشه بهار و (مسرت- ص 546) و (تش- ص 204) و تذکره شوشتر- ص 139
المیرزا محمد حسین بن معین الإسلام التبریزی له، نظم حکایه بوذاسف و بلوهر بالفارسیه 1310 سماه کلید بهشت قال فی تاریخه:
بتاریخ ختمش نجات این نوشت
عطا آمدت زو کلید بهشت
ترجمه کذلک فی (دجا- ص 372) و قال نسخه هذا المنظوم عندی
یوجد نسختان من مثنویه گلگشتی عند (الملک) و (سپهسالار- ص 2913) و لعله المذکور فی همیشه بهار بعنوان نجات کاشی
راجع نجات قمی
و اسمه ملا إسماعیل بن إبراهیم أورد شعره معاصره فی (تس 4- ص 82) و مر أبوه فی ص 14
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 307) و نقل شعره
ص: 1171
عن الوقاری الذی أدرک البافقی فی کبر سنه و کذا فی (خوش گو)
و اسمه سلطان محمود بن إبراهیم الخطاط الشاعر کما فی نمونه خطوط خوش- ص 130 نقلا عن گلستان هنر
و اسمه المولی حیدر ترجمه فی (دجا- ص 372) نقلا عن تحفه سامی و أورد شعره و لکنی لم أظفر بهذه الترجمه فی المطبوع من التحفه
و هو محمد علی بن غلام حسین، ولد 1324 و له ترجمه عجائب المقدور نظما و نثرا، و مقدمه مفصله علی دیوان صبای کاشی المطبوع 1381 ترجمه فی سخنوران نامی معاصر 2: 246
ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 115) و أورد غزله بالترکیه الإستانبولیه و استحسنه فی تلک اللغه و لعله عیسی نجاتی ناظم لیلی و مجنون بالترکیه و المتوفی 914
ورد شعره فی (هفت- ص 310) و (گلشن- ص 504) و (خوش گو)
راجع نجاتی نیشابوری
راجع نجاتی نیشابوری
و اسمه ملک علی أو عبد علی الطوسی کما فی (گلشن- ص 504) المشهدی کما فی (مطلع 2: 448) و أظنه مؤلف الکافیه فی العروض و الصنعه و القافیه المنتخب من حدائق السحر الموجود فی مجموعه برقم 313 من کتب الصدر فی (سپهسالار)
و اسمه إبراهیم النجار ساکن بصری من قرأ سلطان آباد أراک و هو عامی ینظم الشعر الجید
من شعراء خضر بن إبراهیم ذکر فی چهار مقاله- ص 73 و یوجد شعر نجار فی فرهنگ أسدی و هو غیر العارف المذکور فی النفحات
و هو سعد الدین أسعد ترجمه و أورد شعره العوفی فی (لب- 10)
ص: 1172
عده ابن شهرآشوب فی (المعالم- ص 139) من شعراء أهل البیت فی التابعین.
عماد الدین ملک ملوک الوزراء و سلطان العلماء. هکذا وصفه صاحب سفینه أشعار المؤلف فی القرن السابع الموجود فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 158. توجد نسخه من هذا الدیوان فی إستانبول، و تصویره فی المکتبه (الملیه) فی ذیل دیوان قوامی الرازی المذکور، تشتمل علی 36 ورقه من غزله و 6 أوراق من رباعیاته و تخلصه فی الغزل نجاشی. و أظنه من شعراء بلاط سلاجقه الروم.
ترجمه الصادقی فی (خص 6- ص 98) و قال:
هو من الساده فی یزد. سافر إلی الهند کرارا و فی الغالب یشرف داری و له اطلاع تام باصطلاحات الشعراء و ینظم الشعر الجید. ثم أورد عده من غزلیاته و کذا فی (هفت- ص 187) و (روشن- ص 685) و قال الآیتی فی (تش یز- ص 335): إن اسمه السید عبد الوهاب من الساده الأنجاب و التجار المتمولین کان عالما بالعروض و القوافی سافر إلی کرمان برهه و فی أواخر الصفویه سافر إلی الهند و رجع فی أوائل الأفشاریه إلی یزد و بها توفی بعد قلیل ثم أورد إحدی الغزلیات التی ذکرها صادقی لمیر نجده هذا مع أن الخصوصیات المذکوره فی ترجمته یقتضی تأخر المعاصر للأفشاریه عما قبله بکثیر کما لا یخفی.
و اسمه نجف گازر. ورد شعره فی (گلشن- ص 504).
و اسمه المولوی نجف علی خان. له شرح دساتیر و نظم تورات و مثنوی هفت پیکار. أورد شعره معاصره فی (گلشن- ص 505) و عنه فی القاموس الترکی ثم (هدیه العارفین 1: 776).
راجع والی بختیاری.
راجع نجف قلی زنگنه.
و هو أرشد أولاد علی بیک زنگنه و بعده الشیخ علی خان و شاه رخ خان. کان نجف قلی خان میر آخورباشی للشاه عباس الثانی و فی الأواخر
ص: 1173
صار و إلی مرو من قبل الشاه سلیمان. ترجمه النصرآبادی و أورد بعض أشعاره فی (نر 2- ص 26) و (حسینی- ص 353) و (خوش گو) و (مع 1: 61) و همیشه بهار و (مسرت- ص 188).
و هو الشیخ عبد الکریم تلمیذ غلام الهمدانی مصحفی المذکور فی ص 1054. ورد شعره فی (گلشن- ص 504).
و اسمه شاه غلام خوب الله ابن شاه محمد ناصر الأفضلی المتوفی 1170. ورد شعره فی (گلشن- ص 506) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه. و (مسرت- ص 277).
و اسمه الشیخ محمود النجم آبادی الطهرانی. طبع له منظومه متاع الوارثین فی الإرث بطهران 1322 بقطع صغیر مع مقدمه منظومه لولده عبد الحسین.
راجع نجم ساوجی.
مر بتخلصه ثاقب هندی.
و اسمه نجم الشریعه الفاضل النوری ابن بهاء الدین الفاضل النوری المازندرانی الأصل ولد بأصفهان. 1310 من فضلاء أصفهان المعاصرین. أورد ألفت شعره فی دانش نامه و ترجمه المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 500.
راجع نجم رازی.
راجع نجم رازی و نجم زرکوب و نجم کبری.
و هو نجم الدین الکبری أبو بکر عبد الله بن محمد الرازی من مشایخ العرفاء و تلمیذ نجم الکبری و المولی الرومی و القونوی و یلقب دایه. له مرصاد العباد و بحر الحقائق. و توفی ببغداد 654. ترجم فی هفت إقلیم و (النفحات- ص 389) و (عشاق- ص 110) و (خوش گو) و (حسینی- ص 347) و (ض- ص 148) و (بهش 1- ص 320) و (گلشن- ص 507).
کما فی (گلشن- ص 509) و هو نجم الدین أبو بکر المذکور
ص: 1174
فی ص 401.
و هو نجم الدین یعقوب پروانه چی ابن عمه القاضی مسیح الدین عیسی الساوجی. ترجمه معاصره المیر علی شیر فی (مجن 6- ص 119 و 295) و قال کان مصاحبا للسلطان یعقوب و منشی دیوانه ثم صار پروانه چی له.
و ترجم أیضا فی (تش- ص 227) و (ض- ص 160) و (گلشن- ص 615) بعنوان یعقوبی و عنه فی القاموس الترکی.
و اسمه ملا نجم الدین. ترجم فی هفت إقلیم و (گلشن- ص 509) و ورد شعره بها.
راجع حسن دهلوی فی ص 242.
ورد شعره فی (گلشن- ص 506).
و هو نجم الدین أحمد بن محمد بن عمر الخوافی الخیوقی الخوارزمی. تلمیذ بابا فرخ التبریزی و الشیخ إسماعیل القصری و أستاذ نجم الدین الرازی و مجد الدین البغدادی و سیف الدین الباخرزی و المتوفی 619 کما جاء تاریخه فی شعر فی (گلستان مسرت- ص 385):
سال تاریخ نقل آن محمود
خردم مقتدای دین فرمود
و دفن بگرگانج. ترجم فی (النفحات- ص 375) و (عشاق- ص 84) و (خوش گو) و (تش- ص 311) و (حسینی- ص 337- 341) و هفت إقلیم و (بهش 1- ص 320) و (مع 1- ص 633) و (ض- ص 143). رأی دیوانه سنگلاخ بخط إبراهیم بن میر عماد فذکره فی (امتحان 1- ص 292). و لبرتلس المستشرق الروسی مقاله عن رباعیات نجم الدین هذا طبعت ترجمته فی مجله یادگار 4: 1 و 2 و قد خلطت مع رباعیات أبی سعید أبی الخیر کما فی مقدمه سخنان أبو سعید- ص 58.
و هو نجم الدین حسن المعروف شهرویه ترجم فی (مع 1: 633) و فی (گلشن- ص 506) سماه نجم الحسن. و قال له تصانیف کثیره.
ورد شعره فی (بهش 2- ص 384).
ص: 1175
کان منجما أورد شعره سلیم البهوپالی فی (گلشن- ص 509).
و اسمه الآخوند ملا إبراهیم بن محمد حسین أخ سکوت علی شاه ابن ملا إبراهیم. ولد بشهر کرد أصفهان، ثم تلمذ فی النجف علی الکاظمین، الیزدی و الخراسانی و رجع إلی وطنه مرجعا لأهلها فحقد علیه الإقطاعیون و قتلوا أخاه جلال الدین بت شکن فی 1346 و سجن هو فی أصفهان مده ثم أخرج عنه و سکن شهر کرد إلی أن مات بها فی 1362. و دیوانه فی ألف بیت ذکره المهدوی فی (شعرای معاصر أصفهان- ص 502).
و اسمه ملا نجمی. ذکره معاصره فی (مجتس 6- ص 166) و کذا (دجا- ص 373). عن عرفات العاشقین
راجع نجمی أصفهانی ملا إبراهیم.
تلمیذ قاسم کاهی أکبرآبادی المذکور فی ص 906. ترجم فی (خز- ص 435). ذهب من کشمیر إلی ما وراء النهر فی 988 و مدح السلطان إسفندیار بن خسرو بن یارمحمد و أخذ صله و مائه تنکه حانیه.
و کان نساجا (جامه باف) ورد شعره فی (مجن 3- ص 79 و 254) و مر فکری مشهدی جامه باف فی ص 845.
و اسمه ملا غیاث. ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 308).
ترجمه معاصره علی شیر فی (مجن 2- ص 38 و 212) و وصف شعره بالهزل و التهتک.
موجود بهذا العنوان فی مکتبه السلطان عثمان الثالث کما فی فهرسها. و یوجد عند (فخر الدین- ص 323) مثنوی علی زنه شاهنامه، اسمه گلدسته نظمه نجیب بأمر الشاه سلطان حسین الصفوی فی تاریخ وقایع عصره و أورد لکل واقعه ماده تاریخیه منظومه و فیها أیضا وصف أصفهان و نهرها زاینده رود و ساقی نامه و مقدمه منثوره فی عده أسطر و النسخه فی 74 ورقه فی کل صفحه 15 سطرا
ص: 1176
بخط الناظم بالنستعلیق أوله:
به نام خداوند هر هست و بود
که از نیستی باب هستی گشود
و قد رجحها الناظم علی الشاهنامه للفردوسی.
سکن أصفهان فی عهد الشاه سلیمان الصفوی. ورد شعره فی (نر 9- ص 327) و (گلشن- ص 509) و قد نقل فی فهرس مکتبه سپهسالار 2: 482 عن تذکره لطائف الخیال أن خالص أسترآبادی الشاعر اسمه نجیبا. أقول و لعلهما واحد.
و اسمه نجیب الدین رضا زرگر التبریزی الأصل. مر بتخلصه زرگر تبریزی فی ص 402 و له غیر ما ذکر هناک نور الهدایه المطبوع بشیراز و دستور سلیمان و دیوان القصائد و مات 1077 کما فی (دجا- ص 374) و یوجد دیوانه عند (فخر الدین- 65).
راجع نجیب چرکس، و نجیب گلستانه، و نجیب أسترآبادی و نجیب لنجانی.
راجع نجیب أصفهانی، نجیب الدین رضا.
و اسمه نجیب الدین أبو بکر الخطاط الترمذی من شعراء العهد السلجوقی. و أکثر شعره الرباعیات. ترجم فی (لب) و (لت) و (گلشن- ص 510).
مر فی ص 423 بتخلصه سامی چرکس ثم فی ص 943 کرر بعنوان اسمه لطف علی بیگ.
و هو نجیب الدین علی بن محمد الجبلی العاملی.
ألف ملتقی الجمان فی ع 2- 1004 و له قصیده فی مدیح صاحب المعالم یوجد بخطه علی نسخه ملتقی الجمان المذکور عند (فخر الدین).
اسمه المیرزا نجیبا. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 6- ص 205) و أطری حسن خلقه و قال لما ورد أصفهان اتصل بالمولی عبد الحسن إلی أن توفی بها.
ص: 1177
و اسمه ملا نور ابن الخواجه محمد حسین الکاشانی. قال معاصره النصرآبادی فی (نر 2 و 9- ص 44 و 371) إنه ورد أصفهان قبل سنه، و نزل فی خان کاشیان و أورد شعره، و کذا فی (حسینی- ص 352).
و اسمه نجیب الدین الجرفادقانی، مدح البیت العلوی بهمدان و بعض الخجندیه فی أیام سلاجقه العراق. و قال فی شاهد صادق إنه مات 653 له مثنوی بشر و هند ورد منها أبیاتا فی مجله مهر 5: 1068 عن هفت إقلیم. و قد خلط فی هدیه العارفین 2: 487 بین ناظم بشر و هند و بین مترجم تاریخ یمینی و هو ناصح الجرفادقانی. و قد رأی سنگلاخ نسختان من دیوان نجیب جرفادقانی بخط شفیعا و أبی تراب الأصفهانی فذکرهما فی (امتحان 1: 134 و 2: 7).
و ذکر فی تاریخ گزیده- ص 826 و (تش- ص 207) و (مع 1: 634) و (روشن- ص 685).
و اسمه نجیب بن الحاج أمین الکلیشادی من قرأ لنجان بأصفهان. کان والده من عمال طالب خان الوزیر الأعظم. أورد شعره النصرآبادی فی (نر 9- ص 424) و فی (گلشن- ص 510) سماه گلستانه.
ذکرناه مکررا فی ص 49 و 50 بعنوان أبی المعالی الرازی و أبی المعالی النحاس. و ذکر وفاته فی شاهد صادق فی 512.
هو الشیخ أحمد بن الحسن الخیاط النجفی الحلی المتوفی 1183.
رأیت مراثیه فی بعض المجامیع و تقریظه للکراریه و أرجوزه تلخیص المفتاح و أرجوزه مدح السید نصر الله المدرس الحائری.
و اسمه أحمد خان. ولد بفرخ آباد و تلمذ علی الله بخش. ورد شعره فی (گلشن- ص 510).
و هو المنشی عبد الحمید خان ابن غلام مجتبی خان.
کان حیا فی 1295 حین أورد شعره فی (روشن- ص 686).
و اسمه نوروز علی بیگ. ورد شعره فی (گلشن- ص 510).
ص: 1178
و هو ضیاء الدین تلمیذ نظام الدین، و المتوفی بدهلی فی 750. نظم طوطی نامه و سلک السلوک و عشره مبشره ترجم فی (حسینی- ص 342) و (خوش گو) و (هدیه العارفین 1: 429) و (گلشن- ص 511) و عنها فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
کان یمدح إمام قلی خان حاکم بخارا و بعد وفاته انتقل إلی بلخ و بها توفی. أورد شعره معاصره فی (نر 10- ص 435) و (گلشن- ص 511) و (روشن- ص 687).
و هو الشیخ محمد صالح. له مثنوی عبد الله خان نامه ترجم فی هفت إقلیم و (خوش گو) و (گلشن- ص 512).
و اسمه عبد الله بن محمد الکاشغری نزیل قسطنطنیه کان یدرس بها الطریقه النقش بندیه و مات 1174. له دیوان شعر فارسی و مولد النبی ترجمه کذلک إسماعیل پاشا فی هدیه العارفین- 1: 484.
کان معاصر خیالی. ورد شعره فی (گلشن- ص 511).
راجع ندائی یزدی.
و اسمه السلطان محمد الحافظ من شعراء بایقرا ورد شعره فی (گلشن- ص 512).
أصله من نیشابور و سکن یزد. ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 150) و قال إنه نظم روضه الشهداء للکاشفی بالشعر الفارسی و دیوانه یشتمل علی الغزل و المدیح للأئمه و الحکام. أورد بعضها فی (تش یز- ص 335) و کذا فی (تش- ص 141) و (مطلع 3: 183) و (روشن- ص 687). و (نتایج- 718).
و اسمه لاله حکیم بن لاله هردی رام من قوم بلیسی. تلمذ علی آرزو و بیدل و مات حدود 1150. ورد شعره فی (سرخوش- ص 114) و (نتایج- ص 728) و (گلشن- ص 512) و (مسرت- ص 242).
و هو الملا محمد روضهخوان. ورد شعره
ص: 1179
فی (گلشن- ص 513).
المذکور بتخلصه خجسته فی ص 290. ذکر فی (المآثر- ص 202) و طبع له منظومه مظفرنامه همایونی علی الحجر بمشهد فی 1314.
و اسمه میرزا علی بیگ. ورد شعره فی (گلشن- ص 514).
و اسمه المیرزا علی أکبر الأخ الأصغر لقاآنی الشیرازی المذکور فی ص 857 و توفی 1263. ذکر فی المدائح المعتمدیه و فی (فارس نامه 2: 129).
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 11- ص 447) و قال إنه شاعر مع غنی کشمیری المذکور فی ص 793 و کذا فی (خوش گو). و (حسینی- ص 355).
و اسمه شیو غلام. ورد شعره فی (گلشن- ص 513).
و اسمه المیرزا محمد بن میرزا کاظم الإیروانی نزیل بارفروش. ولد ندیم بها و صار ندیم فتح علی شاه. ترجم فی (مع 2: 514) و (انجمن 3).
و اسمه زکی أصله من مشهد خراسان و نشا بأصفهان و تقرب عند الشاه سلطان حسین و نادر شاه ثم سکن النجف و مات بها 1163. ورد شعره فی (تش- ص 114) و (مسرت- ص 203) و (گلشن- ص 513). له در نجف علی زنه مخزن الأسرار فی 1500 بیت فی تاریخ هجوم الأفاغنه. و منظومه تسبیح کربلاء فی 4570 بیت، قال فی تاریخه: 1158.
شد سحر چون تمام این محضر
گشت تاریخ سال فیض سحر
یوجد کلیاته فی 9000 بیت فارسیه و ترکیه فی مکتبه (المجلس) کما فی فهرسها 3: 435- 440.
کان هزالا. ترجمه علی شیر فی (مجن 3: 62 و 235) و قد خلطه فی الترجمه مع حسن شاه المذکور فی تلک الصفحه أیضا.
ص: 1180
و اسمه محمد عسکری خان بن محمد ماه. أورد شعره معاصره فی (روشن- ص 688).
و اسمه ندیمی سوزنگر. ورد شعره فی (گلشن- ص 514).
ترجم فی هفت إقلیم و فی بدخشان و (خوش گو) و (گلشن- ص 514).
أطرأ طبعه علی شیر فی (مجن 1: 21 و 195) و (حسینی- ص 268).
ورد شعره فی (تش- ص 27) ضمن الأمراء.
ورد شعره فی (خص 8- ص 212) و (گلشن- ص 514) و ذکر فی شعره تخلصه و بلده.
اسمه محمد الطبیب. ورد شعره فی (گلشن- ص 514).
و اسمه محمد نذیر. ورد شعره فی (گلشن- ص 515).
الحاج ملا أحمد بن مهدی بن أبی ذر. مر بعنوان صفائی نراقی فی ص 612 و طبع له مثنوی لسان الغیب.
قال فی (تش- ص 228) إن اسمه أبو المکارم و من أبناء شیوخ أبهر عراق لا أبهر آذربایجان فعده من شعراء قزوین و قال سکن هرات و مات بها، و له دیوان. و فی (تس 5- ص 115) و فی (نتایج- ص 710) قالا سکن هرات و مات بقندهار فی 938 عن ستین سنه من عمره و کذا فی همیشه بهار.
و هو الخواجه نظام الدین محمد بن أحمد بن علی الحسینی البخاری و یعرف بشاه نظام أولیاء جاء جده من بخارا إلی الهند و توطن بلاهور و بدیوان. و ولد نظام الدین بها فی 633 و تلمذ علی فرید الدین گنج شکر و مات 725 و دفن عند مزار أمیر خسرو الدهلوی. ترجم و ورد شعره فی هفت إقلیم
ص: 1181
و (النفحات- ص 452) و (حسینی- ص 330) و (ض- ص- 149) و (گلشن- 526) و ریحانه الأدب و (مسرت- ص 231).
الکاشغری المولد و المنشا المراغی کما ترجم فی (دجا- ص 375) عن نگارستان سخن و قال کان یمدح السلطان سنجر المتوفی 552 و فی همیشه بهار أنه کاشی.
کما فی (حسینی- ص 351) مر بتخلصه الثانی آهی هروی فی ص 13 و قد خلط فی ریحانه الأدب بینه و بین نرگس أبهری المذکور فوقا.
ورد شعره فی هفت إقلیم.
و هو الحکیم سعد الدین البیرجندی المعاصر لسعدی الشیرازی و المتوفی 721 کما فی شاهد صادق و هو إسماعیلی أخذ تخلصه من اسم أحد أئمتهم الذی ینسب إلیه الطائفه النزاریه منهم و إن أنکره دولت شاه فی (لت 4) و قال الجامی: إن
الحافظ الشیرازی یتبع النزاری فی شعره. مر له دستورنامه الذی نظمه 7101 و قد طبعه برتلس فی لنینگراد 1923 م. مع مقدمه له بالروسیه. و له منظومه سفرنامه فی أسفاره شرقا و غربا. أوله: [ قل نزاری، قل نزاری، قل هو الله أحد ...] هذا ما نقله آیتی فی (قهستان- ص 198- 207) عن تاریخ حسامی لابن حسام القهستانی المذکور فی ص 20 و نقل قصصا عن مجی ء سعدی من شیراز إلی قهستان لزیاره نزاری و قصه قتل ولد نزاری بید غلام لسعدی. و استظهر آیتی أن للحکیم نزاری مثنوی تاریخ ملوک عجم و أورد منه بیتین نقلا عن کتب اللغه و لکن البیتان علی زنه خسرو و شیرین للنظامی و ویس و رامین للگرگانی و لیس علی زنه شاهنامه زنه الحماسیات الفارسیه. ترجم أحوال النزاری فی (تش- ص 101) و (مغول- ص 545) و هفت إقلیم. و (خوش گو) و (روشن- ص 661) و (مع 1: 607) و فرهنگ ایران زمین- 6: 178 و أرمغان 18: 561 و کتب مرتضی مجتهدزاده رساله فی أحواله طبعت بعنوان نسیم بهاری در أحوال نزاری فی 140 ص (1)
ص: 1182
فی 1344 و عرفان و تذکره خیر البیان الموجودان عند (فخر الدین) و قد رأی سنگلاخ دیوانه بخط محمد ابریشمی فذکره فی (امتحان 1: 114) و أحسن نسخه و أقدمها هی نسخه رأیتها عند (فخر الدین النصیری- 363) کتبها محمد بن ضیاء الدین دیرفی فی 4 ذی القعده 714 فی 347 صفحه کل واحده تشتمل 33 سطرا ذا بیتین و کلها فی حدود اثنین و عشرین ألف بیت و هی علی ثلاثه أقسام: 1- القصائد فی مدیح أمراء قهستان و لعلهم من آل حرب، و منهم شمس الدین علی و شیر افزون، تاج الدین محمد، علاء الدین هند، جلال الدین الوزیر، مجد الدین نیازآبادی، بلغای خاتون آتسز.
و أوصاف کشمان و بیرجند و أصفهان و قد کان بها فی 678. 2- مثنوی روز و شب فی المناظره بینهما فی 550 بیتا نظمها فی 699 کما قال فیها:
جشن نوروز بر مبارک فال
تسع و تسعین و ستمائه از سال
بیتها جمله پانصد و پنجاه
چون بروج فلک بر أنجم و ماه
3- الغزلیات مرتبا علی الحروف و بعضها مؤرخ 693 کتبها لجمال الدین الکاتب فی نهار جان. و النسخه هذه نفیسه جدا، مذهبه، لها 40 لوحا مذهبا، و علیها خط ألغ بیک ابن شاه رخ ثم انتقلت بعده إلی أصفهان و صار عند آذر بیگدلی مؤلف آتشکده و بقی فی بیته حتی اشتراه فخر الدین من أحفاده.
و هو أبو القاسم بن محمد حسین بن محمد (ملا میرزا) ابن حسین بن محمد بن علی بن ملا رفیع بن ملا ظهیر المهرآبادی الأردستانی الأصفهانی المولود 1323. طبع ألف بیت من شعره فی کتابه آتشکده أردستان المطبوع مجلده الثانی فی 1383 فی تاریخ تلک البلده. و له شرح کفایه و ره آورد طوس.
و هو المیرزا طاهر المولود و المتوفی بأصفهان (1300- 1351)، عده ألفت فی دانش نامه من أعضاء انجمن دانشکده، و المهدوی عده من أعضاء انجمن شیدا. و ترجم فی شعرای معاصر أصفهان- ص 504.
هو محمد عظیم. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 428) و (مسرت- ص 54).
و هو الخواجه نور الله تلمیذ عبد الغنی قبول
ص: 1183
و قتل فی شبابه فی 1140 کما فی (گلشن- ص 515).
و هو برهان الدین سرفراز علی أخ ذو الفقار علی.
ورد شعره فی (گلشن- ص 515).
و اسمه ملا ضیائی. ورد شعره فی (گلشن- ص 516) و فی (خوش گو) أنه مصاحب ملا أظهری. و فی همیشه بهار نسبه إلی قم.
و اسمه محمد علی خان بن أصلان خان. سافر من إیران سفیرا إلی دهلی و رجع فی عهد محمد شاه. ورد شعره فی (گلشن- ص 515) و ذکر فی تذکره شوشتر- ص 143.
و اسمها سیده بیگم فخر النساء، من شاعرات بلده نسا بخراسان. ورد شعرها فی (خیال- ص 338) و (گلشن- ص 516) و از رابعه تا پروین- ص 255.
و اسمه تاج الدین. طبع له منظومه کارنامه أوقاف بالفارسیه فی 350 بیتا فی مجله فرهنگ ایران زمین عدد الربیع من سنه 1380 و قد ذم فیها متولی أوقاف خواف.
للشریف الفاضل النسابه أبی القاسم علی بن الحسن الرضی ابن محمد بن علی بن أبی جعفر محمد الذی صلی علی جنازه أبیه الشریف المرتضی علم الهدی قال فی عمده الطالب ص 193 من طبع لکهنو إنه عقب الشریف المرتضی من ولده أبی جعفر محمد و من عقب أبی جعفر محمد هو أبو القاسم علی مؤلف دیوان النسب هذا و کان له ولد اسمه أحمد درج و بانقراضه انقرض الشریف المرتضی و قال السید علی بن طاوس فی کشف المحجه عند وصیته لولده بکتب الأنساب ما لفظه. و منها کتاب دیوان النسب ثلاث مجلدات لیس عند أحد له نسخه و قد تضمن شیئا عظیما من العجائب و المناقب و
المثالب فلا تبذله لأحد غیر إخوانک. و حکی سیدنا الحسن فی التکمله عن السید تاج الدین زهره فی کتابه المختصر عن علی بن أحمد العبیدلی أنه رأی دیوان النسب بالبطائح عند السید رضی الدین علی بن السید الأجل رضی الدین علی بن طاوس و هو فی ثلاث مجلدات 1- لبنی الحسن ع 2- لبنی الحسین ع 3- لباقی
ص: 1184
بنی أبی طالب و بنی العباس، و کان مصنفه أوصی بأن یلقی فی الدجله لعدم وثوقه بما أودعه فیه من الاخبار، و لکن اشتراه السید علی بن طاوس بمائه دینار و انتقل منه إلی ولده محمد و منه إلی أخیه رضی الدین علی. و قال فی العمده إن مؤلفه أطلق قلمه و وضع لسانه حیث شاء و تفرد بما لم یذکره أحد سواه و حکی عن شیخه السید تاج الدین بن معیه ما نقله عن النسابه السید علی بن عبد الحمید بن فخار الموسوی أن مصنفه تفرد بالطعن علی نیف و سبعین بیتا من بیوت العلویین لم یوافقه علی ذلک أحد.
ورد شعره فی (نر 9- ص 356) و (خوش گو).
راجع نسبت نیریزی.
و اسمه مؤمن کلو من نیریز بفارس، کان برهه فی أصفهان و سافر إلی الهند و رجع بعد الحج ثم سافر ثانیا إلی الهند و بها مات فجاءوا من ترکته ألف تومان إلی أصفهان، کذا فی (نر 9- ص 386) قال و له شعر کثیر، و کذا فی (خوش گو) و (حسینی- ص 353).
من أعمال لاهو و قبره بها معتکف لمریدیه.
و اسمه شاه محمد صالح. ترجمه معاصره فی (نر 11- ص 448) و (سرخوش- ص 118) و (حسینی- ص 351) و (نتایج- ص 720) و (خوش گو) و (روشن- ص 692) و (مسرت- ص 183).
ترجمه معاصره فی (خص 8- ص 200) و ذکر أنه شاب و ترجم فی (مطلع 2: 448) و (تش- ص 95).
راجع عزیز الدین فی ص 718.
السید مهدی المعاصر. طبع له منظومه نوروزنامه فی 1308 ش. فی 27 ص فی مطبعه الأدب بخوی.
و اسمه علی صدارت ابن الحاج الشیخ محمد المجتهد.
ولد بأردکان 1329 و طبع أشعاره بشیراز بعنوان ترانه های نسیم فی 1360. ترجم فی سخنوران نامی معاصر- ج 1 ص 227 و (تش یز- ص 335) و کنگره نویسندگان- ص 190.
ص: 1185
و اسمه میر غلام نبی الدهلوی، و کان ینسب إلی عبد القادر الجیلانی. توطن بخداآباد، و مات مخبلا فی عهد محمد شاه الهندی. ترجم فی (گلشن- ص 516) و مقالات الشعراء- ص 813. و طبع مراثیه للحسین فی مجموعه واقعات کربلاء بعنوان واقعات ملا نسیم بنولکشور 1307. و جاء شعر نسیم فی (مسرت- ص 100).
و اسمه محمود وحیدزاده ابن حسن وحید الآتی بن قاسم. ولد بدستگرد أصفهان فی 1324 و بعد وفاه والده قام بنشر مجلته أرمغان حتی الیوم. ترجم فی شعرای معاصر أصفهان- ص 507.
راجع نسیم أمروهی.
راجع نسیم شمال.
و اسمه بداق بیگ. ورد شعره فی (خوش گو) و (نر 2- ص 43) و (روشن- ص 694).
و اسمه أصغر علی خان. ورد شعره فی (گلشن- ص 516).
و هو السید أشرف الدین الحسینی ابن السید أحمد القزوینی.
ولد برشت 1288 و سافر إلی العراق فی 1300 و رجع فی 1305 إلی آذربایجان و فی 1325 فی عهد الدستور الأول نشر جریده نسیم شمال فی رشت، ثم جاء مع سپهدار إلی طهران فاتحا، و نشر الجریده بطهران إلی العهد الپهلوی فلم یتمکن من الإدامه فانزوی فی مدرسه الصدر و مات فی 1353 فنشر الجریده بعده ح حریرچیان.
طبع له منظومات عزیز و غزال و ظهور إمام و تاریخ إیران و باغ بهشت و نسیم شمال و نهضت بانوان و ارفع نامه و طبع المجلد الأول من دیوانه فی بمبئی للمره الثالثه فی 1348 فی 304 ص. و المجلد الثانی طبع 1346 بها فی 320 ص. ترجم أحواله فی تاریخ جرائد- 4: 295 و سخنوران نامی معاصر 2: 250.
و اسمه محمد ماه من قصبه سرونی. و لما
ص: 1186
تلمذ علی محمد فاخر زائر بدل تخلصه إلی زوار کما ذکر فی (روشن- ص 272).
راجع نسیم أردکانی.
راجع نسیمی شیرازی.
راجع نسیمی شیرازی.
و هو السید عماد الدین البغدادی الترک الحروفی من مریدی فضل الله نعیمی الأسترآبادی و من رؤسائهم المقتول بشیراز صلیبا فی 837 و قبره فی زرقان شیراز کما فی حاشیه آثار عجم و قد رأی دیوان مثنویاته سنگلاخ بخط قاسم شادی شاه فذکره فی (امتحان- 1: 115) و یوجد عند (فخر الدین- ص 330) و طبع بأستانبول 1298 و ترجم فی (ض- ص 402) و الکاکائیه فی التاریخ- ص 53 و (فارس نامه 2: 151) و المستر براون 3: 54 و (عشاق- ص 163) و العراق بین الاحتلالین 2: 251. و قیل إنه بعد قتل فضل الله الأسترآبادی فی 796 فر إلی حلب و قتل بها.
ترجمه معاصره فی (مجتس 3- ص 145) و أورد شعره.
کان معلما مذهبا خطاطا، قال دولت شاه فی (لت 5) فی أحوال جلال طبیب إن نسیمی هذا کان یکتب فی الشهر الواحد عشرین نسخه من منظومه گل و نوروز للأطفال. و جاء شعره فی (مسرت- ص 517) و عنهما أخذ فی القاموس الترکی و فهرس سپهسالار 2: 659 لکن الظاهر أنه تصحیف سیمی نیشابوری المذکور فی ص 488 و فصلناه فی حاشیه ص 896.
کان رمالا نقل فی (گلشن- ص 517) عن دیوانه و لعله أراد الشیرازی. و فی همیشه بهار شاعر اسمه نسیمی قزوینی.
و اسمه أبو القاسم أورد غزله ألفت فی دانش نامه المطبوع 1342 و عده من أعضاء انجمن دانش بها.
و اسمه میرزا عبد الرزاق. ترجمه الحزین المتوفی 1180 فی تذکرته ص 124 و قال رأیته و أنا صبی ثم أورد، شعره، و ترجمه أیضا آذر فی (تش- ص 414)
ص: 1187
و قال إنه من أحفاد جهان شاه ترکمان و نشا بتبریز و تعلم العلوم و الریاضیات فی أصفهان و مات 1108 بتبریز و یتتبع شعر صائب التبریزی و قد صاحبته، و دیوانه فی ألفی بیت.
و أورد شعرا یعین تخلصه و هو:
نشا محنت دیده داند قدر محنت دیده را
هیچ نعمت بهتر از معشوق عاشق پیشه نیست
و فی (دجا- ص 375) ترجمه نقلا عن آذر و الحزین و لکنه سماه عبد الباقی و زاد علیهما- و لم أعلم من این زاد- أنه مستوفی خالصه مازندران، توفی 1158 و إنه نظم مثنویا علی زنه خسرو و شیرین سماه یک دست و إن آخره:
بخاموشی بکن إظهار این راز
که از یک دست کس نشنیده آواز
ثم إن لسلیم بهوپالی فی (گلشن- ص 517) خبط شعواء فإنه خلط بین ترجمتین مذکورتین فی (تش- ص 414) و هما نشاط مشهدی المیرزا زین العابدین و نشا تبریزی المیرزا عبد الرزاق فجعل منها ترجمه واحده و قال إنه مستوفی خالصه مازندران و إنه والد المیرزا علی أکبر و مات 1108 و بما أن الأتراک کشمس الدین سامی و إسماعیل پاشا أخذوا مقالاتهم عن سلیم بهوپالی فإنهم وقعوا فیه أیضا، فإن إسماعیل پاشا فی هدیه العارفین 1: 568 قال: [نشاط الترکمان زین العابدین عبد الرزاق بن عبد الله من أحفاد جهان شاه المشهدی المتوفی بتبریز 1180]. و نقل الدکتور مهدی بیانی فی نمونه خطوط
خوش- ص 228 عن ریاض الشعراء أن زین العابدین بن محمد رحیم خطاط شاعر یتخلص نشأه و کان حیا فی 1161 و کان مستوفیا لمازندران.
کما فی (سرخوش- ص 114) یأتی بعنوان نشاط.
ورد شعره فی (نر 10- ص 439) و قال اسمه محمد صالح نشأه بن محمد مؤمن و فی (گلشن- ص 518) نشا بدون هاء.
کما فی (گلشن- ص 517) و هدیه العارفین 1: 568 و (مطلع 2: 448) و الصحیح أن المشهدی اسمه نشاط کما سیجی ء و نشا تبریزی کما مر.
و اسمه عبد الوهاب و مات فی عهد نادر. کذا فی (گلشن- ص 518) و عنه فی القاموس الترکی و أظنه اشتبه بمعتمد الدوله الآتی ذیلا.
ص: 1188
و اسمها شمس الضحی بنت الحاج میرزا حسن صفی علی شاه المذکور فی ص 616. ولدت فی 1317 عده أشهر بعد وفاه والدها و نشأت و تعلمت بأصفهان و سکنت طهران و طبع بعض شعرها فی مجموعه اسرار خلقت و ترجمت فی شعرای معاصر أصفهان ص 509.
و هو معتمد الدوله میرزا عبد الوهاب من أعاظم شعراء عهد فتح علی شاه أسس جمعیه لنهضه التجدد الأدبی و إحیاء السبک الخراسانی فی الشعر الفارسی فی أصفهان و انتمی إلیه أکثر شعراء العصر و توفی 1244 و قال منصف قاجار فی تاریخه [
از قلب جهان نشاط رفته
]. له ساقی نامه و گنجینه نشاط المطبوع 1281 و 1283 فی خمسه درج و دیوان شعره کثیر النسخ، أربع نسخ منه فی المکتبه (الملیه) و أربع نسخ عند (فخر الدین) و نسخه عند (السبزواری بالکاظمیه) و (الملک) و طبع بمبئی 1334 و جدد طبعه حسین النخعی بأصفهان. ترجمه هدایت فی (ض- ص 553) و (مع 2: 509) و فهرس مکتبه جامعه طهران 2: 211 و 239 و (عم- 478) و مجله یادگار 5: 1 و 2 و هدیه العارفین 1- 643 و (انجمن 3).
و اسمه محمد تقی بیک من الشعراء، بالفارسیه فی عهد عالم گیر بالهند. ورد شعره فی (گلشن- ص 518) و فی (سرخوش- ص 114) قال إن تخلصه نشا.
عده تربیت من شعراء القرن الثانی عشر.
فی (دجا- ص 375).
و اسمه آقا محمد أخ محمد تقی صهبا المذکور فی ص 623 و مات فی أواخر القرن الثانی عشر کما فی (نتایج- ص 729) و (تش- ص 414).
عده آذر فی (تش- ص 414) من معاصریه. و قال توفی 1120 بشیراز. فعلی هذا فهو غیر زین العابدین محمد رحیم الشاعر الخطاط مستوفی مازندران و المتخلص نشأه الذی کان حیا فی 1161 علی ما نقل فی نمونه خطوط خوش- ص 288 عن ریاض الشعراء:
المنشی من قوم کایته و مات حدود 1260 کما ترجمه
ص: 1189
و أورد شعره صبا فی (روشن- ص 695). و طبع دیوانه نشاط بعنوان گلدسته نشاط لمنولال الهندی بالهند فی 1253 کما فی فهرس مکتبه (بنگاله).
کما فی بعض النسخ من مجالس النفائس مر بعنوان باطنی بلخی.
و اسمه الحاج محمد. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 429) و قال کان کدخدا بدماوند و یتخلص نشاطی جاء إلی أصفهان و کان یختلف إلی المعسکر و لم یساعده الحظ و مات. و له منظومه شهرآشوب (1) یتخلص فیه پیزری بمعنی الخسیس الضعیف و منها:
ز اعتماد الدوله و یارانش گر خواهی خبر
سر چو در تن پیزری شد جمله اعضا پیزریست
و ترجم و ورد شعره أیضا فی (گلشن- ص 518) و همیشه بهار.
هو من شعراء أکبر شاه. ورد شعره فی (گلشن- ص 519).
راجع نشاطی هزار جریبی.
من ملازمی أمراء قزلباش. ورد شعره فی هفت إقلیم و (تس 5- ص 152) و (گلشن- ص 519).
اسمه محمد باقر أصغر من أخیه أحمد بیک المتخلص بأختر الذی مات قبل إتمام تذکرته فأراد النشاطی أن یتم تذکره أخیه فلم یمهله الأجل. قال معاصرهما فی (مع ج 2- ص 502) إنه کان دیوان نشاطی عندی” صاحب مع” و هو یقرب من ألفی بیت من القصیده و الغزل و بحر التقارب استعاره منی بعض و فقد عنده ثم أورد نیفا و عشرین بیتا من شعره و کذا فی (انجمن 4) و مر فی 4: 29.
اسمه المیرزا عباس و أصله من سرخ رود من نواحی
ص: 1190
دامغان ترجمه معاصره فی (ج 2- ص 515) و ذکر أنه مکثر فی مدیح أهل البیت و مراثیهم، و له مدائح السلطان فتح علی شاه و محمد شاه و دیوانه موجود عندی” صاحب الذریعه” الآن.
و انتخب منه قرب خمسمائه بیت و ذکر أنه توفی 1262 و له رباعیه فی وصف عید الغدیر ذکرت فی المجمع فی ص 518 و کذا فی (انجمن 3) و مجله یادگار 5: 1 و 2.
و اسمه مولانا علی أحمد مهر کن الحکاک ابن حسین نقشی الصوفی المتوفی 1018 و 1020 ترجم و ورد شعره فی (حسینی- ص 347) و (تش- ص 349) و (طبق 2: ص 510) و (مسرت- ص 296) و (مع 2: 50) و (نتایج- ص 711).
ورد شعره فی (دجا- ص 375) و بعنوان شیرازی فی (مسرت- ص 238).
راجع حسن علی ... و إسماعیل ... و أمین ... و صالح ...
و بدیع الزمان ... و محمد ... و طاهر ... و قد قام من نصرآباد عده من الشعراء و العرفاء ذکر وافی النفحات.
و اسمه فضل علی. له منظومه مجلس افروز الموجوده فی (الرضویه).
مر بعنوان دیوان الخبز أرزی، و قد عد ابن شهرآشوب فی (المعالم- ص 139) نصر بن المنتصر من شعراء الشیعه.
و اسمه الشیخ نصر الدین چراغ دهلی. ترجمه الرازی فی هفت إقلیم.
لمیرزا نصر الله صدر الممالک المتخلص نصرت.
کان معلم محمد شاه فاستوزره و لم یقبل و فی آخر عمره هاجر إلی العراق و بها توفی 1271 و توفی ابنه المیرزا هادی بقم 1306 ترجمه تربیت فی (دجا- ص 375) و نقل عن تذکره بهمن میرزا أن له مثنوی و کذا فی (مع 2: 502) و (الطرائق 3: 108) و یوجد نسختان من دیوانه عند (الملک).
راجع نصرت علی شاه.
ص: 1191
راجع نصرت خراسانی.
و اسمه المیرزا نصیر ترجمه معاصره الحزین فی تذکرته ص 96 و قال رأیته بأصفهان و رجع إلی ترشیز و بها مات و أشعاره حکمیه.
و کذا فی (گلشن- ص 519).
و اسمه عبد الحسین منشی باشی ابن محمد حسن مستوفی بن أبی القاسم الشمس آبادی الأصفهانی. ولد بأصفهان 1289 و نشا بخراسان و مات بها 1374. طبع له مثنوی فروزنده فی 100 ص. مع مقدمه فی أحواله بقلم فرخ و ذلک بمشهد 1371 و له فرازنده نثرا فی رد البابیه و جامع المتفرقات شبه کشکول و أحوال شعرای سبعه عرب و دیوانه قصائد و غزلیات و قطعات و رباعیات.
راجع نصرت ترشیزی.
و اسمه عباس قلی. ترجمه هدایت فی (مع 2:
527) و قال جاء من دکن إلی زیاره مشهد الرضا فی عهد فتح علی شاه، و ترجم أیضا فی (انجمن 4).
و اسمه نصره الله خان کان من ملازمی بهادر شاه ابن عالمگیر. ورد شعره فی (گلشن- ص 519) قال و تلمذ علی عبد اللطیف تنها.
طبع مجموعتان من شعره کوچ فی 122 ص.
و کویر فی 111 ص فی 1374.
و اسمه المیر محمد نعیم دلاور خان ابن عبد العزیز هاجر من لاهور إلی دکن متقربا عند أمرائها و مات 1139. ترجمه قدرت فی (نتایج- ص 725) و (مسرت- ص 196) و یوجد دیوانه فی (بنگاله).
اسمه سلطان حسین بن پناه بیک. ترجمه فی (مع ج 2- ص 522) و ذکر مصاحبته معه و طلبه من شعره و بعثه إلیه و تلفه و اعتذر بعدم وجود دیوانه عنده فنقل قرب ستین بیتا مما أورده له فی انجمن خاقان فی ذیل ترجمته و ذکر أنه توفی قبل سنتین من تألیف المجمع و ترجمه فی (دجا- ص 376)
ص: 1192
عن نگارستان دارا و نقل بعض شعره عن دیوانه و کذا فی (انجمن 3) و (گلشن- ص 519).
و اسمه میرزا مسلم و لقبه فی طریقه التصوف نصرت علی شاه و توفی 1242 کما ترجمه معصوم علی شاه فی (الطرائق- 3: 119) و یوجد دیوانه عند (فخر الدین). و رأیت فی النجف نسخه فرهنگ سروری کتب نصرت بخطه أشعارا مع تاریخ شرائه نظما أوله:
چه این فرهنگ را از لطف ذو المن
خریدم با هزاران حیله و فن
پس از چندی که گشتم در محلات
نمودم فحص در هر بوم و برزن
ز خوشوقتی به رقصیدن شدم در
ز خوشحالی مرا آمد خنیدن
ز سال ابتیاعش چون خرد گفت
که تاریخی بنه بر وجه أحسن
رقم زد کلک نصرت با سر وصف
که فرهنگ سروری باشد از من
و بزیاده عدد الواو التی فی أول وصف ینطبق علی 1232 ثم انتقل إلی المیرزا فرخ ولد نصرت و اشتراه نظام الدین عن میرزا فرخ 1252 کما کتب بخطه.
و اسمه نصره الدین أو نظام الدین من أمراء کبودجامگان ترجمه العوفی فی (لب 5) و (روشن- ص 334) راجع کبود جامه.
فی ص 907 و 1201.
راجع نصرت طالشی و نصرتی گیلانی.
و اسمه محمد نصیر بن محمد جعفر البصری.
کذا وصف نفسه فی مقدمه (1) کتبها علی تذکره لطائف الخیال للمیر محمد صالح الرضوی و یوجد فی هذه التذکره کثیر من شعر نصرت هذا، کما ذکر فی فهرس (المجلس) 3: 634 و فهرس (سپهسالار) 2: 479.
مر بتخلصه بدیع فی ص 129 و طبع علی الحجر فی بمبئی 1332.
ص: 1193
جاء شعره فی (خوش گو) و قال إن اسمه میر أبو محمد.
کما فی (گلشن- ص 519) و الظاهر أنه هو نصرت طالشی.
و اسمه میان نصرتی. له منظومه مهر و ماه و کان حیا فی 1068 کما ذکره أته فی فهرسه 93. و قد مر مهر و ماه لعارف لاهوری فی ص 670.
و اسمه المولوی نصر الله. ترجمه معاصره سلیم فی (گلشن- ص 519).
هو أبو المعالی نصر الله بن عبد الحمید. کان من وزراء خسرو ملک شاه و قتل فی سجنه. له کلیله و دمنه ترجمه بالفارسیه لکلیله ابن المقفع.
ترجمه العوفی فی (لب) و الرازی فی هفت إقلیم و آذر فی (تش- ص 297) و هدایت فی (مع 1- ص 655) و سلیم فی (گلشن- ص 522).
راجع نصر الله خان قراگوزلو.
هو الحاج السید نصر الله بن السید رضا بن السید حسین بن السید حسن التقوی الشهیر بالأخوی. ولد 1288 و توفی 21 محرم 1367 و مر بتخلصه التقوی یوجد نیف و عشرون صفحه من شعره فی نامه فرهنگیان الموجود بمکتبه (المجلس) کما فی فهرسها ج 3 ص 694 و ترجمه و أورد بعض شعره النیروزیه فی أدبیات معاصر ص 37.
ترجمه معاصره فی (مع 2: ص 515) و قال إنه کان طول عمره من الأمراء و الوزراء، و أورد بعض شعره.
. أورد النصرآبادی فی (نر 15- ص 505) معمیاته باسم بابا صادق و مجد الدین و أوحد و سید بابا و إبراهیم.
. و هو السید صفی الدین أو عز الدین أبو الفتح نصر الله بن الحسین بن علی بن إسماعیل الحسینی الموسوی الفائزی الحائری المدرس بها و الشهید بین سنتی 1166 و 1168 قال السید عبد الله الجزائری فی
ص: 1194
إجازته الکبیره: إنه کان آیه فی الفهم و الذکاء و حسن التقریر و فصاحه التعبیر شاعرا أدیبا، له دیوان حسن، و له الید الطولی فی نظم التاریخ و المقطعات، و کان مرضیا مقبولا عند المخالف و المؤالف. أقول: نعم ترجمه من المخالفین الشیخ عصام الدین العمری الموصلی فی کتابه الروض النضر فی علماء العصر و قال: العلامه السید نصر الله الحائری. شعر:
وحید أدیب فی الفضائل واحد
غدا مثل بسم الله فهو مقدم
إذا کان نور الشمس لازم جرمها
فطلعته الزهراء نور مجسم
ثم أکثر فی الثناء و المدح له نثرا، و أورد بعض أشعاره. و قد رأیت نسخه نفیسه من دیوانه أولا فی مکتبه السید (العطار ببغداد ثم رأیت عند الحاج عباس الکرمانی نسخه علیها تملک عبد الرزاق بن علی بن محمد بن عبد الهادی الکاظمی 1248 و بعد موته فی رجب 1294 ورثها ابنه محمد جواد. و قد جمعه تلمیذه السید حسین بن المیر عبد الرشید و رتبه علی ثلاثه أجزاء، الأول فیما اعتنی به السید الناظم و دونه و هیأه لکل من یقرئه. و الثانی فیما لم یکن الناظم بعد تدوینه یطلع علیه الأمن یثق به من النذر القلیل، و ذلک لاشتماله علی ما لا یقوی لسماعه الجمهور. و الثالث ما لم یعتن الناظم بتدوینه لحقارته لدیه، فدونه التلمیذ بنفسه، أوله [الحمد لله الذی جعلنا من أهل الأدب ...] و أول ما دونه السید بنفسه:
یقول نصر الله ذو الکبائر
نجل الحسین بن علی الحائری
باسم الذی علمنا بالقلم
من علم الإنسان ما لم یعلم
ثم بعد نیف و عشرین بیتا بدأ ب النفحه القدسیه فی مدح خیر البریه فی أربعین بیتا.
راجع نصر الله قراگوزلو.
و اسمه آقا محمد ترجمه معاصره آذر فی (تش- ص 414) و قال مات 1182 و کذا فی (انجمن 4) و (نتایج- ص 729).
و اسمه الحاج طالب بن مقصود چیت ساز.
صار تاجرا بعد وفاه والده و سافر إلی الهند. کذا ذکره معاصره فی (نر 9- ص 360) و (سرخوش- ص 115) و (خوش گو).
ص: 1195
ترجمه و أورد شعره معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 400) قال و سافر إلی الهند.
من السادات الرضویه بخراسان. ورد شعره فی (گلشن- ص 520).
ورد شعره فی (گلشن- ص 520).
کان ینتسب إلی دولت شاه السمرقندی مؤلف التذکره. تقرب عند أکبر شاه. ورد شعره فی (گلشن- ص 520).
راجع نصیبی یزدی.
کان کاتبا. أورد شعره سلیم فی (گلشن- ص 520).
و اسمه محمد خان ابن موسی بیک. لقبه فتح علی شاه فخر الشعراء ثم سکن لکهنو و تقرب عند غازی الدین حیدر و مات 1261 فی زمان تألیف آفتاب عالمتاب فترجمه فیه و (گلشن- ص 520) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
و اسمه بابا نصیبی. یوجد شعره فی جنگ گنجینه گران مایه (1) و قال فی شاهد صادق مات بابا نصیبی الشاعر فی 886 و ترجم سام میرزا بابا نصیبی گیلانی فی (تس 5- ص 110) و قال ولد بگیلان و جاء إلی تبریز و اشتغل ببیع الحلویات (حلوافروش) ثم صحب السلطان یعقوب المتوفی 898 و مات بتبریز فی 944 و زاد فی (تش- ص 164) أن بابا فغانی المتوفی 925 عرف بابا نصیبی إلی
ص: 1196
السلطان یعقوب آق قوینلو و فی (روشن- ص 697) أنه مات بابا نصیبی فی 1040 أو 1044 و ترجم القزوینی شاعرین بهذا الاسم فی (قز مج 6- ص 311) و (بهش 2- ص 398) و نسب الأخیر إلی گیلان و عد الأول من شعراء السلطان یعقوب. و فی شمع انجمن أیضا ذکر شاعرین بهذا الاسم فی ص 451 و 466. و فی (خوش گو) أیضا ذکر شاعرین بهذا التخلص اسم أحدهما القاضی عبد الله.
راجع نصیبی یزدی.
و اسمه حسین من السادات النوربخشیه. جاء من ری إلی شیراز و تلمذ علی جلال الدوانی و وقع فی غرام ولد اسمه محمود و بعد وفاه الدوانی فی 907 رجع إلی ری و جمع دیوانه فی ثمانیه آلاف بیت و مات 914 کذا ترجمه فی (تش- ص 216) و عنه آیتی فی (قهستان- ص 215) و أورد شعره فی (گلشن- ص 521) و عنه فی القاموس الترکی ثم الریحانه.
و اسمه میرزا نصیر ابن میرزا نظام. ترجمه معاصره فی (نر 5- ص 123) و همیشه بهار و قالا سکن شیراز.
نصیر الدین بن محمد طبیب کریم خان زند ابن المیرزا عبد الله الطبیب المتوفی 1191 بشیراز و قال صباحی فی رثائه تاریخا: [
آه از مرگ نصیر ثانی
] و هو جد فرصت الدوله صاحب آثار عجم فترجمه فیه (ص 105) و ترجمه أیضا المیرزا إبراهیم التبریزی فی مقدمه طبع دیوان فرصت فی 1333 نقلا عن الدنبلی فی تذکرته و عن سفینه محمودی و (تش- 414) و (مع 2: 500) و هذا أورد 30 بیتا من مثنویه بهاریه و ترجم أیضا فی (تعا- ص 85) و ذکر معالجته للسید محمد شفیع بن طالب الجزائری و ذکر مثنویه الکبیر. و کذا فی (انجمن 4) و (الطرائق- 3: 74) و (گلشن- ص 524) یوجد مثنویه پیر و جوان عند (الملک) و (فخر الدین) و طبع 1350 بطهران.
و اسمه أبو نصیر. ورد شعره فی (گلشن- ص 521).
و اسمه ملا محمد نصیر. ترجمه معاصره
ص: 1197
فی (نر 15- ص 537) قال کان نزیل گنجه و مدرسا بها بأمر الشاه سلیمان و أورد له معما.
و اسمه نصیر خان. أورد تربیت شعره فی (دجا- ص 387) نقلا عن بیاض صائب.
و هو الحکیم ملا محمد نصیر بن الحکیم صدر الدین الطبیب التنکابنی نزیل أصفهان. و هو صهر الشیخ حسین التنکابنی. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 6- ص 201) و قال یشرفنی فی مسجد لبنان و أورد غزله و کذا فی (خوش گو).
کان نزیل أصفهان مر بتخلصه مشتاق فی ص 1044.
هو ابن غریب شاه درویش أکثر شعره بالأردویه، و قلیل منه بالفارسیه. سکن أخیرا بحیدرآباد و مات بها عن تسعین سنه. ورد شعره فی (گلشن- ص 523).
و اسمه نصیر الدین بن قطب الدین. ترجمه فی (گلشن- ص 522) نقلا عن العوفی و عنه فی القاموس الترکی. و لکن الموجود فی (لب 7) ناصر بن قطب و أورد شعره قطب فی حق ابنه ناصر هذا.
ورد شعره فی هفت إقلیم.
و اسمه ملا إبراهیم بن کمال قاری. له قصائد فی مدیح أهل البیت. ترجم و ورد شعره فی (نر 9- 388).
و اسمه السید محمد نصیر الحسینی الشیرازی. مر بتخلصه فرصت فی ص 824.
و اسمه نصیر الدین أو حمید الدین کما فی (گلشن- ص 522) مر بعنوان نصر شیرازی.
راجع نصیر أصفهانی.
مر فی ص 306 و هو أبو جعفر محمد بن محمد بن الحسن الطوسی شیخ الحکماء و المحققین نصیر المله و الدوله و الدین المولود (11- ج 1- 597) و المتوفی (18 ذی الحجه- 672) هو أجل من أن یذکر فی عداد الشعراء الا لبیان
ص: 1198
جامعیته لکافه الفضائل و الکمالات ترجم فی (بهش 1- ص 323) و أورد رباعیه من شعره و غیرها و مر فی ج 1 ص 368 اختیارات المهمات بالنظم الفارسی له و هو غیر اختیاراته المنثوره، و قد یعبر عنه بقصیده فی اختیارات البروج و من شعره العربی السبعه أبیات فی تقریظ طهاره الأعراق لابن مسکویه أولها: [
بنفسی کتابا حاز کل فضیله
] و قد أشرنا إلیها فی ج 1 ص 381 عند ذکر أخلاق ناصری و ترجم و ورد شعره فی هفت إقلیم و (نتایج- ص 708) و (الطرائق- 2: 292) و (روشن- ص 699) و مجله أرمغان 19: 130 و مجله یادگار 3: 6: 89 و کتب کل من المدرس الرضوی و المدرسی الزنجانی کتابا فی أحوال و آثار الخواجه. و قد خلط بعض رباعیاته مع رباعیات أبی سعید أبی الخیر کما ذکر فی مقدمه طبعه ص 61 و نسب إلی الخواجه فی کشف الظنون منظومه ساقی نامه و لیس بصحیح و لعله جمع من أشعاره ما سمیت بساقی نامه کما فعل صاحب میخانه للنظامی و غیره.
و هو المیرزا نصیر بن هاشم بیک المستوفی ترجمه و أورد شعره معاصره فی (نر 4- ص 90) و ذکر ترقیاته إلی أن صار وزیر قره باغ و توفی بها و کذا فی همیشه بهار.
مر بعنوان درویش نصیر فی ص 324.
و اسمه أسد الدین. ترجم و ورد شعره فی (گلشن- ص 523) و (روشن- ص 702) و عنهما فی القاموس الترکی.
راجع نصیر نیشابوری.
و هو محمد نصیر المعروف بنصیر الإسلام ابن النواب روشن إسلام خان. ترجمه معاصره فی (روشن- ص 700).
هو من أحفاد ملا سلمان (کمال) الواعظ النائنی نزل شیراز و تبریز و سکن أصفهان. ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 405). ثم (گلشن- ص 521).
و اسمه ملا نصیر لنگ. ترجمه معاصره فی (بهش 2- ص 390).
ص: 1199
و هو الخواجه نصیر الدین بن الخواجه محمود (مسعود) بن الخواجه حسن بیک الیزدجردی. ترجمه الصادقی فی أوائل أمره فی (خص 8- ص 289) و قال فاضل کوالده و قد ترک وطنه لحوادث الأیام و هاجر إلی الهند. و قال أصحاب التذاکر الهنود مثل (گلشن- ص 522) إنه جاء إلی الهند و تقرب عند أکبر شاه ثم قطب شاه بدکن. و قال النصرآبادی فی (نر 6- ص 166) إنی ما رأیته و لکن خالی نقل لی أنه دعا الشیخ البهائی إلی منزله فقال البهائی أخبر نصیرا لیکون المجلس ملیحا.
و یظهر أنه رجع من الهند و سکن مقبره سهل علی بهمدان و کان مشهورا فی هذا الوقت بالریاضیات و العلوم. و قال النصرآبادی إن دیوانه بعدد أسماء الله ألف بیت و بیت و قال توفی فی 1030. و ترجم و جاء شعره أیضا فی (تش- ص 258) و (مسرت- ص 267) و همیشه بهار. هذا و یوجد له لعل قطبی فی العروض ألفه باسم قطب شاه فی (سپهسالار- 287) و مکتوب فی تلک المکتبه تحت رقم 2913 یطلب الأسطرلاب و یوجد مثنویه فی (المجلس) کما فی فهرسها 1: 442. کما ذکر فی فهرس سپهسالار 2: 443.
راجع ناصر علی.
ترجمه أمین أحمد الرازی و أورد شعره فی هفت إقلیم و کذا فی (دجا- ص 379) و (خوش گو).
کما فی (گلشن- ص 524) مر بعنوان نصیر أصفهانی.
هو التخلص السابق لعصمت بخاری المذکور فی ص 726.
لطف علی صدر الأفاضل دانش. مر فی ص 601 و 316.
ترجمه و أورد شعره سلیم فی (گلشن- ص 523) و نقل عن القاضی محمد صادق خان فی تذکرته أنه رأی دیوانه.
و اسمه محمد بیک. ترجمه آذر فی معاصریه فی (تش- ص 409).
من مداحی عبد الرحیم خان خانان کما ترجم فی مآثر رحیمی.
ص: 1200
أورد شعره الرازی فی هفت إقلیم.
أورد شعره الآیتی فی (تش یز- ص 336).
و اسمه خواجه غازی أو أن هذا اسم والده.
أورد شعره سلیم فی (گلشن- ص 524) و (دجا- ص 397).
أورد سامی شعره فی (تس 5- ص 146).
ورد شعره فی (مطلع 3- ص 184) و هو صهر ملا قیدی.
کما فی (روشن- ص 704) أو نصرت الدین کما مر فی 1193 و 907 و راجع تاریخ کبودجامگان لطاهری شهاب.
المعروف ب نظام معمایی لاشتغاله أولا بالمعمی، فی عهد علی شیر، ثم انتقل إلی القصائد و مدیح الأئمه فی العهد الصفوی و مات 921 کما فی شاهد صادق و مر له بلقیس نامه و اسمه بلقیس و سلیمان کما فی (تس 5- ص 100) و (خز- ص 433) و حسینی- ص 353) و (نتایج- ص 709) و (مجن 3- ص 85 و 260) و (خوش گو) و (روشن- ص 705) و (مجالس- ص 499 و 511) و أما فی (تش- ص 154) و (مع 2: 50) فقد سمیا مثنویه سلیمان و بلقیس و قال فی هفت إقلیم إن بنته کانت شاعره و لها قطعه طلب سنگ قبر لقبر والده أرسلتها إلی السلطان. یوجد دیوانه فی 1700 بیت فی (سپهسالار) کما فی فهرسها (2: 688) و أخری عند (دهخدا) فی أربعه آلاف بیت کتبه عبد الباقی فی 1003 فیها مدائح کپک میرزا محمد محسن و سیف الدین مظفر ألب تکچی گورکان و علی شیر و یوسف علی کاکل تاش و الخواجه غیاث الدین و شمس الدین محمد ألب تکچی و الأمیر صدارت پناه جمال الدین أحمد شیرنکی و شاه حسین الأصفهانی و مظفر حسین میرزا، و مراثی علی و الحسین و الإمام الرضا. و یوجد منظومه چرخیات ملا نظام ضمن مجموعه فی المکتبه (الملیه).
کان هو و أخواه الأمیر صدر الدین و الأمیر فخر الدین محمد من مقربی بلاط الشاه طهماسب الصفوی و کلهم أدباء خطاطون، شعراء. و کان هذا کلید دار للمکتبه الشاهانیه و أخوه فخر کان رقاصا، فأراد الصداره
ص: 1201
لأخیه الأکبر و المهر داریه للأصغر و الوکاله لنفسه، فنفاهم الشاه إلی بلدهم أسکو، قریه بتبریز. ترجمهم سام میرزا فی (تس 2- ص 36- 37) و أورد شعرهم.
و هو المیرزا نظام الملک ابن المیرزا سلمان.
أورد شعره معاصره الصادقی فی (خص 5- ص 69) و مر والده فی ص 462.
و اسمه نظام الدین قمری مداح البیت الصاعدی بأصفهان و أتابکه فارس. و دیوانه فی 2000 بیت. أورد منه هدایت فی (مع 1: 635) عن عرفات العاشقین و فی (گلشن- ص 529) أنه کان من أقرباء أثیر الدین الأومانی و دیوانه فی عشره آلاف بیت. و ذکر أیضا فی تلک الصفحه شاعرا آخر بهذا الاسم و العصر.
و هو نظام الدین الأعرج أورد شعره سلیم فی (گلشن- ص 529).
المیرزا حبیب الله صدر الأفاضل الأرومی القره آغاجی الشاعر الخطاط المنشی المذکور فی (المآثر- ص 213) و المشارک فی تألیفه و (دجا- ص 379).
و له مقویم فی قبال تقویم و مصاب فی قبال نصاب و هما هزلیان انتقادیان، ذکرناهما فی ص 600- 601 و قد خلطنا بینه و بین سمیه صدر الأفاضل دانش فی ص 316.
راجع نظام دهلوی شاه نظام.
و اسمه نظام الدین محمد بن عمر بن مسعود.
ورد شعره فی (مع 1: 635) عن العوفی فی (لب 2) و الرازی فی هفت إقلیم.
راجع نرگس بخاری فی ص 1181.
راجع نظام نیشابوری.
و هو مؤلف ریاض الملوک فی ریاضیات السلوک ألفه باسم السلطان أویس فی 768. ترجمه تربیت فی (دجا- ص 379).
و اسمه نظام العلماء الحاج میرزا محمد رفیع بن علی أصغر الطباطبائی المتوفی 1327 بتبریز. ترجمه و أورد شعره تربیت فی (دجا- ص 380).
ص: 1202
دونه بمشهد خراسان و سماه دیوان رضوی. ذکره فی آخر کتابه المقالات النظامیه.
و یوجد دیوان رضوی فی مکتبه کلیه الآداب بطهران کما فی فهرسها لدانش پژوه ص 255 و طبع له المصابیح فی المبدأ و المعاد. و له سر الشهاده و حقیقه الأمر فی الجبر و التفویض، و سفرنامه رضوی نظما و نثرا و ذکر فیه من معاصریه أمین السفراء محمد کاظم و ابنه صدر الأفاضل، المذکور بتخلصه دانش فی ص 316 و 601 و نسخه من سفرنامه هذه مکتوبه فی 301 موجوده عند (فخر الدین).
ورد شعره فی همیشه بهار.
و اسمه نظام الدین ورد شعره فی همیشه بهار.
و اسمه نظام الدین أحمد الکاتب فی دفتر السلطان خوارزم شاه. ترجم فی هفت إقلیم و (لب) و عنهما فی (مع 1: 635).
و اسمه القاضی نظام الدین. ترجمه معاصره الحزین فی تذکرته ص 44 و عنه فی شمع انجمن.
راجع نظام شیرازی.
و هو السید نظام الدین أحمد بن محمد معصوم والد السید علی خان المدنی المذکور فی ص 754. جاء شعره فی (سرو- ص 286) و ریحانه الأدب.
محمد بن أحمد بن علی المعروف بشاه نظام أولیاء أستاذ الأمیر خسرو الدهلوی و المتوفیان معا فی 725 ترجمه الجامی فی (النفحات- ص 452) و الرازی فی هفت إقلیم و هدایت فی (ض- ص 149) و (گلشن- ص 726) و (حسینی- ص 327).
و اسمه نظام الدین أحمد مؤلف طبقات أکبری المطبوع فی ثلاث مجلدات. و المتوفی 1003. ورد شعره فی کتابه المذکور و فی (گلشن- ص 528).
المیرزا علی محمد بن عبد الله خان أمین الدوله المتوفی 1276. یوجد مجموعه بخطه فیها بعض قصائده تاریخ بعضها 1264 عند السید
ص: 1203
محمد الجزائری بالأهواز.
راجع أبی العلاء الگنجوی کما فی (حسینی- ص 348) و نظام خوانساری، و نظام تفرشی. و سهیلی جغتائی. و ابن الهباریه، و فانی هروی.
و نوائی.
و هو الحکیم أبو یعلی محمد الهاشمی العباسی المتوفی 504 کما فی شاهد صادق المذکور فی ص 33- 34 و ترجمه السمعانی فی الأنساب و المجدوع فی فهرسه ص 11. و له منظومه حی بن یقظان بالعربیه فی 154 بیتا طبعه دانش پژوه مع مقدمه له فی مجله دانش السنه 3 العدد 7 ص 403- 415. أوله [سئل الشریف ... نظام الشرف أبو یعلی محمد بن محمد بن صالح ابن الهباریه. ..
نظم کلام أبی علی ابن سینا ... فقال لست من أهل ذلک ... فألزم ... فقال:
حی بن یقظان ما حی بن یقظانا
سبحان موجد ذاک الشیخ سبحانا
الکاتب الحافظ لمشهد عبد العظیم بالری ورد شعره فی (تش 5- ص 178)
هو من سادات شیراز المعروفین بدستغیب ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 271) و قال مات عن ثلاثین سنه من عمره فی 1029 و دفن بالحافظیه و مر ابن عمه صادق دستغیب و محسن دستغیب و ترجم أیضا فی (سرو- ص 38) و (تش- ص 297) و (حسینی- ص 354) و (فارس نامه 2: 152) و (خوش گو) و (نتایج- ص 723) و (روشن- ص 703)
راجع ناظم شیرازی
راجع نظام گجراتی
و اسمه محمد طبع له مثنوی عرفانی باسم گلزار معرفت بلکهنو فی 76 ص فی 1877 م
راجع نظام کرمانی
و هو نظام الدین قوام الملک أبو نصر هبه الله الوزیر أورد شعره فی (لب) و هفت إقلیم
ص: 1204
و اسمه نظام الدین کلان خواجه أورد الرازی شعره فی هفت إقلیم
مر بعنوان دیوان ألبسه
و هو نظام الدین عثمان قاضی قزوینی فی عهد ألجایتو جاء شعره فی هفت إقلیم و (گلشن- ص 528) و همیشه بهار
و یلقب کلاغ جاء شعره فی هفت إقلیم و (خوش گو)
راجع نظام أصفهانی
و اسمه میر کلان خان جاء شعره فی (گلشن- ص 271)
و اسمه الحکیم نظام الدین علی والد الحکیم رکنا مسیح الکاشانی المذکور فی ص 1041 جاء شعره فی (گلشن- ص 525) قال و مات 1000
و هو القاضی نظام الدین ورد شعره فی (گلشن)- ص 528) و لعله القزوینی
راجع نظام وفا
راجع نظام أسترآبادی و دیوان کبود جامه
و هو المولی أحمد بن عبد الواحد العارف المتوفی 1242 خلیفه مجذوب علی شاه ترجمه معاصره فی (ض- ص 596) و له الجنه السادسه و السابعه من جنات وصال المذکور فی ج 5 ص 152 و هی ترجمه منظومه ل مصباح الشریعه
و هو نظام الدین الطباطبائی سکن گجرات و جاء شعره فی (گلشن- ص 527)
و هو درویش نظام ورد شعره فی هفت إقلیم و (خوش گو) و (مطلع 2: 449)
راجع نظام أسترآبادی
ص: 1205
راجع نظام أصفهانی
لنظام الملک آصف جاه المتخلص آصف و شاکر من أمراء الهند و توفی 1161 ترجم مفصلا فی (نتایج- ص 69) و طبع دیوانه مع تحقیقات فدائی هندی المذکور فی ص 815 بحیدرآباد 1301 فی مجلدین 59+ 37+ 535 ص و 24+ 1028 ص
سماه فی (مجتس 5- ص 148) بنظام بدر و أورد شعره
هو ابن المیرزا محمود إمام الجمعه بکاشان ولد 1305 و ترجمه البرقعی فی سخنوران نامی معاصر- ج 1: 231 و الیاسمی فی تاریخ أدبیات معاصر ص 88 و نامه سخنوران- ص 140 طبع له مثنوی حبیب و رباب فی 1346 و نشر مجله وفا
و هو القاضی نظام الدین، نصبه السلطان حسین بایقرا قاضیا لهراه و توفی 900 جاء شعره فی (مجتس- ص 141) و (حسینی- ص 354) و (گلشن- ص 530) و عنها فی القاموس الترکی ثم الریحانه
ترجمه معاصره علی شیر فی (مجن 2- ص 46 و 219)
راجع نظمی أصفهانی
و اسمه الشیخ محمد نظام الدین ابن الشیخ محمد کریم الله المتوفی 1288 ورد شعره فی (روشن- ص 706) و طبع دیوانه الفارسی فی آکره 1283 فی 69 ص
یوجد له ترجیع بند فی مجموعه قدیمه عند (النخجوانی) و قال وحید فی مقدمه دیوان نظامی الگنجوی ص 172 إن للنظامی التبریزی دیوان یتتبع فیه الگنجوی و قال فی (دجا- ص 386) إن نظام الدین علی النظامی التبریزی هاجر إلی الهند فی عهد أکبر شاه و رتب هناک دیوانه
و هو أیضا تبریزی ذکر رباعیته فی (دجا- ص 385) نقلا عن دمیه القصر
ص: 1206
راجع نظامی عروضی
و هو نجم الدین أبو الحسن أحمد بن عمر بن علی و هو مؤلف چهار مقاله نظما و نثرا ترجمه و أورد شعره مع خلط فی (لت (1)) ألفها حدود 550 باسم حسام الدین علی الغوری کما مر فی ج 5 ص 314 و قد طبعه ثالثا أخیرا الدکتور محمد معین مع حواش کثیره علیه و قال فی ص 84- 85 من هذه الطبعه: إنا ثلاث شعراء باسم النظامی، أنا و النظامی الأثیری و النیشابوری و قال فی شاهد صادق إن وفاه العروضی هذا کان فی 570 و ترجم أیضا فی (خز- ص 432) و (تش- ص 343) و فی کشف الظنون نسب إلیه مجمع النوادر و فی تاریخ گزیده- ص 826 أنه والد حسن نظامی البسطامی مؤلف تاج المآثر و ترجم أیضا فی (مع 1: 635)
و هو المولی فصیح الدین محمد النظامی وصفه فی هفت إقلیم بالحکیم الریاضی و ذکر له شرحا علی الچغمینی و فی حبیب السیر أنه کان مدرس مدارس إخلاصیه و غیاثیه و بدیعیه و فی 917 ذهب إلی بلخ عند صهره الأمیر صدر الدین یونس و مات بها فی 919 و له حاشیه الهدایه و حاشیه التذکره و شرح الأربعین للنووی و شرح العوامل و حاشیه المختصر و کذا ذکره فی (قهستان- ص 217) و لعله متحد مع فصیح دشت بیاضی الهروی المذکور فی ص 834 و المذکور أیضا فی (قهستان- ص 219)
و هو أبو محمد ویس بن یوسف بن زکی المطرزی و قیل إن أصله من تا بتفریش ولد و نشا بگنجه و توفی بین 607 و 6151 حدیث یذکر فی إقبال نامه قتل نور الدین أرسلان، فنظمه باسم ولده مسعود المتوفی 615 و قد نظمه و هو ابن ستین سنه. و هو الشاعر القصصی صاحب الخمسه أو پنج گنج المذکوره
ص: 1207
فی ج 7 ص 268. قال فرهاد میرزا فی هدایه السبیل- ص 20 إنه رأی قبر النظامی فی خارج بلده گنجه، و ذکر عبد الرحیم الخلخالی فی مجله أرمغان سنه 1344 قصه عماره القبر، و ذکر فی مجله پیام نو شرحا عن المهرجانات التی أقیمت بمناسبه مرور ثمانمائه سنه علی النظامی و طبع ترجمه الخمسه باللغات الترکیه و الروسیه. و جاء ترجمته فی تاریخ أدبیات ایران للدکتور صفا ج 2 ص 798- 824 و للدکتور شفق ص 89 و فهرس مکتبه جامعه طهران 2: 37- 52 و فهرس سپهسالار 2: 524- 538 و فهرس (المجلس) 3: 198 و ریحانه الأدب و (دجا- ص 381) و طرائق الحقائق 2: 279 و هدیه العارفین 1: 225 و (مع 1: 637- 654) و (ض- ص 149) و شعر العجم و (تش- 237) و (بهش 1- ص 352) و (النفحات- ص 547) و (حسینی- ص 343) و (نتایج- ص 704- 705) و همیشه بهار و شمع انجمن- ص 450 و (لت 3) و (لب 11) و تاریخ گزیده- ص 826. و مجله أرمغان سنوات 5 و 6 و 16 و 18 و 19 و 20 و مجله یادگار السنه 4 العدد 9 و 10 و کتب الدکتور علی أکبر شهابی رساله اسمها نظامی شاعر داستان سرا و طبعها بطهران 1337 ش. فی 366 ص. و للنظامی غیر الخمسه دیوان کان موجودا فی المکتبه الشاهانیه للشاه عباس رآها صائب التبریزی و نقل عنها فی سفینته الموجوده عند وحید الدستگردی بطهران کما ذکره فی مقدمته لطبع الدیوان فی 1318 ش، ثم ضاعت النسخه، و قد عثر الوحید علی عده نسخ جدیده و طبعها بعنوان الدفتر السابع لمنظومات النظامی، و طبع معه
أحوالاته و قاموسا لکلماته المشکله و تصویرا لمقبرته العظیمه الجدیده. و طبع خلاصه دیوان نظامی فی 388 ص. بتصحیح حسین زمانه. و افسانه هفت گنبد نظامی لبامداد فی 246+ 191 ص. فی 1377 بطهران. أما الخمسه أو پنج گنج فهی هذه:
1- مخزن الأسرار: نظمها لبهرام شاه فی 2260 بیتا علی البحر السریع. أوله:
بسم الله الرحمن الرحیم
هست کلید در گنج حکیم
و قد شرحها محمد بن قوام بن رستم البلخی فی 1061 و یوجد نسخته فی (المجلس) و شرحها شمعی بالترکیه. و لها شرحان لإبراهیم الستتوی و أمان الله الهندی بالفارسیه
ص: 1208
موجودان فی الهند علی ما ذکر فی هفت آسمان و شرحها محمد رضا أیضا، و طبع علی حاشیه النسخه فی 1908 م بالهند. و طبع شرح مخزن الأسرار أیضا بالهند 1881 م.
2- خسرو و شیرین: نظمها لطغرل السلجوقی فی 573- 576 فی بحر الهزج المسدس فی 4914 بیتا. و تبعه کثیر من الشعراء فی نظم القصه هذه، ذکرنا بعضها فی 7: 159- 161 و 8: 25 بعنوان خسرو و شیرین و فی 14: 269- 270 بعنوان شیرین و خسرو و یأتی فی الفاء فرهاد و شیرین و طبع نثر خسرو و شیرین لغلام حسین منشی فی الهند 1815 م. و لرضیه حدائق أخت ابن یوسف الشیرازی نثر آخر للمنظومه سمتها افسانه شیرین.
أوله:
خداوندا در توفیق بگشای
نظامی را ره تحقیق بنمای
3- لیلی و مجنون: نظمها باسم شروان شاه فی أربعه أشهر من 584 فی 4500 بیتا فی بحر الهزج المسدس و قد ذکرنا أصل القصه فی ج 8 ص 32 و قد ألف علی أصغر حکمت رساله فی مقایسه القصه مع قصه رومئو ژولیت الإیطالیه سماها رومئو ژولیت ویلیام شکسپیر مقایسه با لیلی و مجنون نظامی طبعت بطهران 1318 ش. فی 248 ص.
أورد فیها فهرسا عن أربعین منظومه فارسیه باسم لیلی و مجنون و ثلاثه عشر ترکیه و منظومه واحده کردیه. أشهرها لمکتبی المذکور فی ص 1094 و لعلنا نأتی فی اللام بغیرها أیضا.
أوله:
ای نام تو بهترین سرآغاز
بی نام تو نامه کی کنم باز
4- هفت پیکر: نظمه باسم گرپ أرسلان عام 593 فی 4577 بیتا فی بحر الخفیف السالم علی زنه حدیقه الحقیقه للسنائی. و قد أخذها من قصه بهرام گور فی الشاهنامه للفردوسی، و له فیها تعمد فی استعمال عدد السبعه.
أوله:
ای جهان دیده بود خویش از تو
هیچ بودی نبود پیش از تو
و قد ألف الدکتور معین تحلیل هفت پیکر و طبعه بطهران فی 1387.
5- إسکندرنامه: فی قصه حمله إسکندر المقدونی علی الشرق. جمع القصه أولا رجل مصری فی القرن الثالث للمیلاد و نسبها إلی کالیستنس المؤرخ المعاصر للإسکندر، ثم ترجمت القصه بالپهلویه فی العهد الساسانی ثم نقلت منها إلی العربیه و سمیت باسم
ص: 1209
أخبار إسکندر و منها إلی الفارسیه الدریه باسم إسکندرنامه مکررا کما مر فی ج 2 ص 61 و ج 7 ص 256 و ج 8 ص 27 و منها أخذ النظامی قصته هذه و جعله علی قسمین ألف: شرف نامه. ب: إقبال نامه أو خردنامه و هما حماسیان نظمهما علی بحر المتقارب، وزن الحماسیات الفارسیه. نظم أولهما فی 6800 بیت فی 597 باسم الأتابک نصره الدین أبی بکر بن محمد جهان پهلوان.
أوله:
خدایا جهان پادشاهی تراست
ز ما خدمت آید خدایی تراست
و الثانی نظمه فی 3480 بیت باسم عز الدین مسعود بن أرسلان حاکم الموصل فی 607- 615 و أکثرها أخلاقیه. و قد شرح شرف نامه محمد غفران و طبعه فی لهاوور فی 1889 م. و لحامد بن جمال البخاری أیضا شرح علیها سماه کشف الوقائع و لمحمد سعد الله پتنائی شرح آخر ألفه فی 1146 و لسراج الدین آرزو المتوفی 1169 شرح آخر و طبع شرح آخر لبدر علی بن حسین علی بکلکته فی 1812 م و 1825 م. کلها علی شرف نامه و طبع کلید إسکندر فی تفسیر اللغات المشکله ل إسکندرنامه. توجد نسخ الخمسه فی مکتبات (المجلس) و (سپهسالار) و (الملک) و (فخر الدین) و (الرضویه) و (النخجوانی) و أکثرها نسخ ثمینه مذهبه مجدوله.
و قد طبع الخمسه معا باسم پنج گنج و کل قسم منها مستقلا مکررا. ذکر فهرس طبعاتها المشار فی فهرس کتابهای چاپی فارسی و غیرها. و یوجد له منظومه باسم ساقی نامه و هی أشعار متفرقه جمعها صاحب میخانه من إسکندرنامه للنظامی و أوردها فی میخانه کما فعل بغیره.
و هو العارف الحاج میرزا محمد الرحیم ابن الحاج سعید شیخ الإسلام بنائین المدفون هو و أبنائه فی المصلی العتیق بنائین. و نظر علی شاه هو والد میرزا سعید و هو والد میرزا عبد الرحیم الذی هو والد الحاج میرزا حسین النائنی من مراجع الشیعه فی النجف و تلمیذ شیخنا الخراسانی و من مظاهری نهضه الدستور الإیرانی. ترجم نظر علی شاه فی (ض- ص 583) و بستان السیاحه و (الطرائق ج 3 ص 94- 95) و تاریخ نائین لعبد الحجه البلاغی ص 116- 118 و نور الابصار- ص 44). قالوا جاء من نائین إلی أصفهان و تلمذ علی نور علی شاه الصوفی المقتول
ص: 1210
1212 کان یتخلص صحبت و نظر و مات 1240.
المتولی لمزار الإمام زاده شاه رضا بقومشه. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 277) و قال فی میخانه- ص 543 ولد بقمشه و لما بلغ عمره العشرین سافر إلی شیراز و جاء إلی الهند عن طریق هرمز و تقرب عند خان خانان و کان شجاعا و حارب معه الملک عنبر و جرح، و لما بری جراحه رجع إلی إیران زائرا لمشهد خراسان ثم إلی أصفهان، و قال فیه:
گر هند بود کعبه روم سوی کنشت
دوزخ طلبم اگر چه هند است بهشت
خواهم ز غلط کرده خود برگردم
مانند نگاه غافل از صورت زشت
و قال فی (تش- ص 168) و لما رجع إلی أصفهان تزوج خوش نقش التی کانت سابقا بغیه فمرض و مات. و أورد النصرآبادی سبعه رباعیات له و منها فی رثاء الشاه عباس المتوفی 1038 و ترجم أیضا فی (خوش گو).
و اسمه میرزا علی. کان ملازم جلال الدوله سعادت علی خان. ورد شعره فی (گلشن- ص 530).
راجع دیوان نظر علی شاه.
راجع دیوان إنصاف هندی.
و اسمه حسین خان نظام همایون ابن میرزا حسن خان المتوفی 1362. ترجمه المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 510 و ورد شعره فی دانش نامه لألفت.
و اسمه المنشی مولچند. ورد شعره فی (گلشن- ص 531).
کان ملازم محمد خان حاکم بلخ. سافر إلی الهند فی عهد جهانگیر ثم رجع إلی وطنه. ورد شعره فی (گلشن- ص 530) عن (نر 10 ص 440). و عنهما فی القاموس الترکی.
قال فی (نر 9- ص 287) جاء إلی أصفهان ثم هاجر إلی شیراز و سکن بعض مدارسها متلمذا، ثم أورد شعره. و کذا فی (خوش گو).
ص: 1211
و هو نظام الدین علی جوهرشناس. هاجر إلی الهند فی عهد أکبر و رتب هناک دیوان شعره. ترجم فی (دجا- ص 386) و (روشن- ص 708) و (خوش گو) و یوجد دیوانه فی 108 أوراق و 2600 بیت عند (سلطان القرائی) و فیها رثاء أشرف صحبتی الفیلسوف المتوفی 1081.
المذکور فی ص 1157 ولد فی 1340 و توفی 1384 ترجمه البرقعی فی سخنوران نامی معاصر 2: 256 و قال نظم الشعر و هو ابن اثنی عشر سنه، و طبع له أتاق کبود بطهران و هو ابن سته عشر سنه. ثم طبع له جنگل می سوزد و شب مهتابی و معشوقه بی گناه و یادبودهای جوانی و تاتیانا و اسرار بغداد و گربه سیاه و طلا در کوه و چه عشقی بود و روح گمشده و این تو بودی و توفان زندگی و جمیله و شبهای هند و فراموش نمی شوی و پدری که پسر خود را می کشد و فریده و فی 1365 طبع مجله عقیده ثم طبع مجموعه قصصه باسم رنج ثم مجموعه شعریه باسم نگاه.
کان من شعراء حسین میرزا بایقرا. ورد شعره فی (گلشن- ص 530).
و هو ملا أخی زهگیرتراش. ورد شعره فی (حسینی- ص 353) و (گلشن- ص 531).
طبع بنولکشور.
أورد شعره القزوینی فی (قز مج- ص 252).
و اسمه أمان الله بیک الشیرازی المتوفی 1266، أورد شعره هدایت فی (مع 2: 527) و (انجمن 4) و (گلشن- ص 531). و جاء شعر نظیر شیرازی زوجه أمان الله بیک فی زنان سخنور- 3: 359. و یوجد دیوان نظیر فی المکتبه (الملیه) تحت رقم 101 ف 13.
راجع نظیر زنگنه.
قال آزاد فی (سرو- ص 55) أنه جاء إلی الهند فی 1030 راجعا عن الحج بعد غرق سفینه کان یرکبها و تقرب عند عادل شاه،
ص: 1212
و کان یتخلص سابقا نظیری فبدله إلی نظیر بإسقاط الیاء بطلب من نظیری نیشابوری الآتی و أعطاه فی قبال ذلک عشره آلاف روپیه و ذلک بالمکاتبه ظاهرا، لأنه ورد الهند بعد وفاه نظیری نیشابوری. و ترجم أیضا فی (مطلع 2: 449) و (روشن- ص 708) و (تش- ص 94).
راجع نظیری نیشابوری.
ترجمه سام میرزا فی (تش- ص 166) و قال کان شاعرا قصاصا عند الشاه طهماسب.
راجع نظیر مشهدی.
و اسمه ملا محمد حسین ولد و نشا بنیشابور و کان صیرفیا بها، و بعد وفاه والده سافر إلی خراسان و العراق و فارس ثم إلی الهند تاجرا و تقرب عند خان خانان ثم حج البیت فی 1012 و رجع و سکن گجرات- أحمدآباد و کان هناک اثنتی عشره سنه و مات بها فی 1023 [ز دنیا رفت حسان عجم ] أو [علم به کوی أبد زد پیمبر شعرا 1021] و فی (سرو- ص 24) نقل عن گلزار أبرار أنه تصوف فی آخر عمره و تلمذ علی ملا حسین جوهری. و فی (خز- ص 436) بعد إطراء دیوانه حکی عن مرآه الصفا أن قیدی بن نظیری جاء مع أبیه إلی الهند و بعد وفاته رجع إلی نیشابور کما مر فی ص 893 و ترجم فی (خوش گو) و (میخانه- ص 529) و (خص 8- ص 219) و (مع 2: 48) و هفت إقلیم و (تش- ص 141) و (ض- ص 336) و (حسینی- ص 350) و (مطلع 3: 177) و (سرخوش- ص 112) و (نتایج- ص 713) و (طبق 2: 514) و (روشن- 708) و لدیوانه نسخ کثیره منها عند (الملک) و (فخر الدین- 104 و 242) و المکتبه (الملیه 772، 767، 777) و نسخه بخط شاه محمود رآها سنگلاخ فذکرها فی (امتحان 1: 116).
و نسخه (المجلس) فی 8500 بیت کما فی فهرسها 3: 441 و (سپهسالار) کما فی فهرسها 2: 689 و طبع دیوانه بلاهور 1920 م و 1928 م و 1932 م و 1935 م و لکهنو 1924 م و منتخبه بها فی 1925 م لمحمد حسن، و أخری للسید عبد الواسع الجعفری بالله آباد 1926 م. و طبع شرح غزلیات نظیری للحافظ عبد المجید بلاهور فی 1343.
ص: 1213
لرحمت الله بن عبد الله النقش بندی البخاری المتوفی 1165 کما فی هدیه العارفین 1: 366 و یوجد دیوانه الفارسی فی مکتبه حالت أفندی بأستانبول کما فی فهرسها المطبوع.
رأیته بمکتبه (السماوی) و طبع دیوان نعمان بشیر؟
بتصحیح بعض مستشرقی الألمان؟
لأبی حنیفه القاضی النعمان المغربی الوزیر المتوفی 363 له الأرجوزه المنتخبه نظم فیه کتابه الاقتصار المذکور فی 2: 270 و 361 کما فی
ص 34 و 82 و قصیده ذات المحنه و غیرهما.
للپرفیسور شبلی النعمانی (1857- 1914 م) مؤلف شعر العجم المترجم بالفارسیه و المطبوع فی خمس مجلدات. طبع له منظومه فارسیه باسم شمع جمع فی 194 ص و کلیات شبلی فی 1909 م بالهند فی 123 ص بتصحیح المولوی مسعود علی ندوی. و ترجمه مفصلا محمد تقی فخر داعی فی مقدمه أدبیات منظوم و هو ترجمه المجلد الرابع من شعر العجم و قد توفی فخر داعی فی 1384.
ترجمه فی (ض- ص 236) و (دجا- ص 57) و مر بتخلصه إیمان فی ص 115.
لمیرزا عبد الوهاب الخطاط الشیرازی الماهر فی الخط النسخ. ترجمه معاصره هدایت فی (مع 2: 498) و أورد شعره هناک و فی (ض- ص 580) و قال إنه یکتب القرآن بخط النسخ الجید، و ترجم أیضا فی (مطلع 2: 449).
مر فی ص 676 بتخلصه عالی و طبع له من و سلوی و طبع دیوانه فی کانپور 1894 م فی 252 ص. و ذکر شمس الدین سامی فی القاموس الترکی رجلین باسم نعمت هندوستانی أحدهما مؤلف خوان نعمت و الآخر ناظم شاهنامه و لیسا غیر هذا الرجل.
راجع نعمت فسائی.
و اسمه نعمه الله بن روح الله من أحفاد
ص: 1214
میر میران من الساده الصفویه، سکن الهند و بها مات. ورد شعره فی (گلشن- ص 531).
ورد شعره فی (تس 5- ص 178) قال و أصله من بغداد.
لمیرزا أبی الحسن بن الحسن النعمهاللهی الکرمانی کان آباؤه کلانتر بکرمان من العهد الصفوی، و له خط جید بالنستعلیق. و ألف تذکره فی أحوال عرفاء کرمان بأمر اعتضاد السلطنه علی قلی میرزا، یوجد نسخه التذکره عند السید محمد الهاشمی بطهران و دیوانه فی أربعه آلاف بیت کما ذکر. و توفی 1293 کما فی (الطرائق- 3: 185) و دفن بالمقبره المشتاقیه بکرمان.
للسید محمود بن زین العابدین الفسوی الحسینی من أحفاد السید علی خان المدنی المذکور فی ص 754 (1271- 1345) نزل سنگلج بطهران و بها مات. طبع له منظومات چارمینو فی 1331 و گنج زر فی موضوع آنتونی کالیوپتر فی 180 ص بطهران فی 1330 و یوجد نسختان من بدیع التواریخ المذکور فی 3: 72 عند (سلطان القرائی) و (فخر الدین) و له سفرنامه موجوده عند الدکتور وصالی، و طبع قسم من دیوانه مع مقدمه لأبی الحسن فروغی. و نسخته الکامله موجوده عند صدیقه هادی اشتری بطهران. و ترجم فی (عم- ص 87) و یوجد شعره فی نامه فرهنگیان الموجود فی (المجلس) و کذا فی نفایس اللباب.
راجع نعمت علی کرمانی و نعمه الله ولی.
أورد شعره معاصره فی (تس 5- ص 169) و سماه قاضیا.
هو نور الدین نعمه الله بن میر عبد الله من ولد الإمام الباقر ع ولد بحلب فی 730 و سکن العراق و سافر إلی مکه فی الرابعه و العشرین من عمره، و تلمذ هناک سبع سنین علی الشیخ عبد الله الیافعی المتوفی 768 ثم رجع إلی یزد فهراه و سمرقند و سکن ماهان کرمان و مات هناک فی (22- رجب- 834) و ینسب إلیه حدود خمسمائه رساله فی التصوف. و إلیه ینسب الطائفه الصوفیه الشاه نعمهاللهیه. و طبع دیوانه بطهران فی 1276 ثم أعید فی 1356 و 1373 فی 672 ص.
ص: 1215
و بکرمان 1377 فی 734 ص. و فیها حدود 14000 بیتا. و طبع مسیو ژان اوبن بطهران 1335 ش. مجموعه فیها ثلاث رسائل فی أحوال ولی کرمانی 1- رساله عبد الرزاق الکرمانی 2- فصل من جامع مفیدی 3- رساله عبد العزیز الواعظی کلها فی (360 ص) و قال فی (مع 2: 42): أنه من ولد إسماعیل بن الإمام الصادق و له ثلاثمائه تصنیف عندی منها اثنان و ثمانون رساله عربیه و فارسیه و دیوانه یقرب من اثنی عشر ألف بیت و کتب دیباجته تلمیذه الشاه داعی، و قد بنی بقعه مرقده السلطان شهاب الدین أحمد البهمنی الدکنی. و ترجمه أیضا فی (ض- ص 241) و (نتایج- ص 705) و (گلشن- ص 532) و (خیال- ص 60) و (حسینی- ص 341) و (تش- ص 120) و نامه دانشوران ج 7 ص 117- 157 نقلا عن جامع مفیدی نقلا عن رساله المولی صنع الله النعمهاللهی فی أحواله و (لت 6) و المستر براون ج 3 ص 526، و مجله روزگار نو ج 5 ع 3 ص 56 و حبیب السیر ج 4 ص 7 و دیوانه موجود عند (الملک) و تخلصه فیها نعمه و فی بعض أشعاره یتخلص سید. و یوجد له محبت نامه عند (فخر الدین). و طبع له منظومتی أرواح و پیرنامه معا بطهران 1352 فی 204 ص. و ألف الدکتور جواد نوربخش الکرمانی رساله باسم زندگی و آثار شاه نعمه الله طبعت فی 136 ص. بطهران فی 1377. ثم طبع 48 رساله من رسائله فی أربع مجلدات و جاء فی مسرت- ص 390 تاریخ وفاته 834 هکذا:
آنکه مفتاح باب فردوس است
نقل أو آفتاب فردوس است
و اسمه أیضا السید نعمه الله المتوفی 1077 ترجمه شیر علی فی (خیال- ص 142) و (گلشن- ص 531).
مر بعنوان نعمت شیرازی و عالی.
أطرأ تقواه معاصره فی (تس 5- ص 157) و قال له قصائد فی المناقب و مثنوی علی زنه سبحه الأبرار و تمم دیوانا للغزل- و کذا فی همیشه بهار.
و اسمه ملا نعمت، قال النصرآبادی فی (نر 10- ص 443) إن أول اشتغاله کان ببخارا و أورد شعره.
ص: 1216
کان خیاطا لإمام قلی خان حاکم شیراز ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 294) و (تش- ص 312) و (فارس نامه 2: 152) و (روشن- ص 711) و همیشه بهار.
هو ابن درویش بهشتی قلندر. ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 421) و (روشن- ص 711) و همیشه بهار.
و هو فضل الله بن أبی محمد عبد الرحمن جلال الدین الأسترآبادی المتخلص نعیمی و الملقب حلال خور مؤسس الفرقه الحروفیه المتأثره من التصوف و الإسماعیلیه. و کان شعارهم لبس طاقیه بیضاء ولد 741 و قتل و أحرق بید میران شاه بن تیمور و فتوی علماء السنه بتبریز فی 796، له غیر الدیوان أنفس و آفاق نظما فارسیا و جاودان نامه الکبیر بالفارسیه الأسترآبادیه و عرف نامه أیضا.
سکن النجف عشرین سنه کما نقل العزاوی عن نواقض الروافض و سکن مده بباکو و شیروان. ترجمه ابن حجر فی الأنباء و نسبه إلی تبریز. و السخاوی فی الضوء اللامع ذکره مرتین نسبه فی أحدهما إلی تبریز و فی الآخر إلی أسترآباد. و ترجم فی أکثر التذاکر مثل (ض- ص 156) و (دجا- ص 386) و (گلشن- ص 534) و ریحانه الأدب و لغت نامه ذیل ماده حروفیان مفصلا. یوجد دیوانه فی مکتبه أمیر علی بأستانبول تحت رقم 989 فی أربعین صفحه کتبت فی 1209 کل صفحه تحتوی علی 15 بیتا، و تصویره عند الدکتور صادق کیا بطهران کما ذکر فی مجله دانشکده أدبیات العدد 2 السنه 2 ص 50. و له بنت شاعره و لها أیضا دیوان (1)
ص: 1217
راجع نعیمی أسترآبادی.
کان وزیرا للسلطان حسین بایقرا المتوفی 911. ترجمه القزوینی فی (قز مج- ص 197) و قال إنه عدیل ملا قطبی المذکور فی (ص 885) و کذا فی (گلشن- ص 534).
و هو من سادتها، سکن الهند و أورد سلیم شعره فی (گلشن- ص 532).
و اسمه میرزا عبد الوهاب. ترجمه معاصره فی (مع 2: 498) و (ض- ص 327).
و اسمه میرزا رضا قلی. مدح منوچهر خان معتمد الدوله فذکر فی المدائح المعتمدیه کما فی فهرس (المجلس) 3: 685.
ابن میر عبد الباقی. ترجمه و أورد شعره سامی فی (تس 3- ص 63).
فی المراثی بالأردویه مطبوع بالهند لناظمه میر خورشید علی نفیس ابن میرزا ببر علی أنیس المذکور فی ص 110.
و اسمه سعید بن علی أکبر ناظم الأطباء و المنتهی نسب بیتهم إلی الحکیم برهان الدین نفیس الکرمانی صاحب شرح الأسباب و العلامات ولد سعید فی طهران 1274 ش. و تعلم فی أروپا و رجع فی 1297 ش.
و من 1308 ش. إلی الیوم هو من أساتذه جامعه طهران. و له من التصانیف و المقالات فوق المائه، و طبع دیوان سعید نفیسی مع مقدمه فی أحواله بطهران بقطع صغیر فی 80 ص. طبعه طهوری.
ورد شعره فی (گلشن- ص 535) و همیشه بهار.
کما فی بعض نسخ (لط 3: 68) و فی (گلشن- ص 535) نقل شعره فی وقعه زلزله تبریز. و قد مر بعنوان بقائی فی ص 139.
و اسمه پندیت جی کوپال. ولد بلکهنو و تلمیذ محمد حسن قتیل أورد شعره معاصره فی (گلشن- ص 535).
ص: 1218
و اسمه أحمد. و دیوانه فارسی فی المراثی یوجد عند المیرزا عبد الرزاق المحدث نزیل همدان.
و اسمه محمود فرشچیان بن غلام رضا ولد بأصفهان فی 1348 و تعلم التصویر علی میرزا آقا النقاش. أورد المهدوی شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 427.
راجع سرجا نقاش فی ص 436.
ورد شعره فی (عم- ص 548).
و اسمه محسن بن محمد بن علی الحسینی القزوینی التبریزی المعروف بالنقاش المتخلص أختر طبع له مرآه البکاء فی المراثی نظما هکذا طبع فی 1312 علی الحجر و لکن فی (دجا- ص 12) سماه سید تبریزی کما ذکرناه فی ص 482.
و اسمه محمد طاهر یتخلص بصنعته أورد النصرآبادی شعره فی (نر 9- 370) و همیشه بهار.
و اسمه سراجا. أورد شعره بهذا العنوان فی (گلشن- ص 535) و قد مر بعنوان سراجا نقاش فی ص 436 و فی هفت إقلیم سماه نقاش قاسم.
هو ابن الأستاد رجب قلاس. ذکر فی تذکره شوشتر- 142. و جاء شعر نقدی أصفهانی فی همیشه بهار.
راجع موسی النقدی و جعفر النقدی و نقد علی.
و اسمه الخواجه باقی الله. طبع له مثنوی ضمن مجموعه گران مایه بحیدرآباد 1910 م. فی 432 ص.
و هو المیر نقش علی بن میر حسن علی بن شرف الدین علی الدهلوی الماهر فی گنجفه و الشطرنج. مات فی أواسط المائه الثالثه عشره. له تاریخ باغ معانی و شاهنامه أورد بعضها فی (گلشن- ص 536).
و هو المولی حسین والد ملا علی أحمد مهرکن.
مات فی 14 ج 2- 988 ورد شعره فی (گلشن- ص 536).
ص: 1219
راجع کوثری أردبیلی فی ص 923 و باقر کاشی خرده.
السید کلب باقر بن حسین. له منظومه فی النبوه ذکرت باسمها طریقه النجاه.
و اسمه علی نقی. یوجد منتخب دیوانه ضمن مجموعه فی المکتبه (الملیه).
و اسمه میرزا سلیم. ترجم فی (گلشن- ص 536).
و اسمه میرزا محمد. ترجمه معاصره فی (نر 5- ص 101).
الحاج میرزا أحمد نقیب الممالک بن الحاج درویش حسن قصهخوان المتوفی 1302 المذکور فی 8: 34. ترجم فی (الطرائق- 3: 215) و (فارس نامه 3: 152) و (عم- ص 262) کان والده نقیب الأشراف و صار هو ندیم ناصر الدین شاه. رتب دیوانه و توفی بمشهد خراسان فی نیف و ثلاثمائه و ألف.
یوجد نسخته فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 443. و نسختین عند (الملک).
و هو المیرزا مهدی نقیب الممالک بن میرزا أحمد المذکور آنفا. ترجمه معاصره فی (عم- 263).
و اسمه نقیب خان. ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- 536) و کان من أمراء أکبر شاه.
راجع دیوان نقیب شیرازی.
الملقب بالمطهر و المتخلص بالنقیبی. هو السید محمد بن محمد بن أبی محمد بن محمد الملقب بالمصحفی الحسینی الموسوی السبزواری الشهیر بمیر لوحی. ولد بأصفهان قبل 1000 و توفی بها بعد 1083 التی فرغ فیها من أربعینه الموسوم کفایه المهتدی الموجود فی مکتبه (المجلس) و کانت عند شیخنا النوری. ترجمه معاصره السید المیر محمد زمان بن محمد جعفر بن محمد سعید بن مسعود الرضوی المشهدی- الذی توفی 1041 کما أرخ فی السلافه- فی أول کتابه صحیفه الرشاد الذی ألفه فی قدح أبی مسلم الخراسانی و تضلیله و هو
ص: 1220
صاحب الدعوه المقتول 137 انتصارا للمیر لوحی هذا، فذکر أن جده الأعلی السید محمد المصحفی کان من أعاظم علماء سبزوار و قد قرأ علیه جدی السید محمد سعید بن مسعود الرضوی، و إن أجداده کلهم أجلاء سادات ینتمون إلی الشریف إبراهیم الأصغر بن الإمام موسی بن جعفر و ذکر أن والده السید محمد بن أبی محمد کان منبع أسرار معارف التوحید و مطلع أنوار معالم التحقیق عالما زاهدا تقیا جامعا للکمالات الصوریه و المعنویه، و قد هاجر من سبزوار إلی کربلاء مده ثم هاجر إلی إیران و نزل بأصفهان و تزوج هناک بابنه بعض مادحی أهل البیت الملقب فی شعره بلوحی المذکور فی ص 948. و لما ولدت بنت المولی لوحی صاحب الترجمه سألت أباه أن یلقبه بلقب أبیها إبقاء لذکره، فعرف بمیر لوحی. قال المیر محمد زمان: حدثنی بجمیع ذلک والدی المیر محمد جعفر الرضوی الذی توفی 1025 أو أن مجی ء السید محمد هذا مع ولده المیر لوحی إلی زیاره مشهد الرضا و نزوله عند والدی المیر محمد جعفر، فأمرنی والدی- و أنا فی ذلک الوقت فی أول الشباب بالقیام بجمیع خدماته فقمت بخدمته ما دام کان بالمشهد. و کان ولده المیر لوحی یقرأ علی والدی تهذیب الأحکام إلی أن رجعا إلی أصفهان و انقطع عنی خبر المیر لوحی إلی سنین کثیره حتی سافرت إلی زیاره العراق، فصادفنی فی الطریق بعض الموثقین من أهل أصفهان، فرأیته کثیر الهم و الحزن لابتلاء سید عالم جلیل فی أصفهان بید جهالها و إیذاء هؤلاء العوام إیاه بأنواع الأذی، فلما حققت تبین أنه المیر لوحی المذکور، و إن سبب إیذائهم له تبریه عن أبی مسلم. و لما رجعت عن زیاره العراق ألفت هذا الکتاب لأرسله إلی أهل أصفهان إرشادا لهم إلی الحق و دفعا لإیذاء الجهال عن المیر لوحی. انتهی ملخص ما ذکره بالفارسیه فی أول صحیفه الرشاد و یوجد من أوائل هذا الکتاب مقدار تسع صفحات ضمن مجموعه فی أصفهان فی مکتبه أبی المجد الرضا المعروف بآقا رضا الأصفهانی. فظهر من کلام المیر محمد زمان المتوفی 1041 فی کتابه صحیفه الرشاد أنه لاقی المیر لوحی فی أوائل شبابه بمشهد الرضا، فتکون ولادته قبل الألف تقریبا. و ذکرنا فی ج 4 ص 150 ممن ألف فی نصره المیر لوحی أیضا السید أحمد بن زین العابدین العلوی صهر المیر الداماد و تلمیذه، فإنه ألف إظهار الحق
ص: 1221
و معیار الصدق باستدعاء بعض الإخوان فی 1043 بالفارسیه فی مقدمه و معیار ذات فصول ثلاثه، و نسخته ضمن المجموعه المذکوره أیضا و علی ظهره خط السید عبد الحسیب بن السید أحمد المؤلف، فی 1063 بهذه الصوره: [سیادت و أفادت پناه فصاحت و بلاغت دستگاه أسوه المؤرخین و زبده المتکلمین نظاما للإفاده و الحق لوحیا محمدا متعرض قبائح أبی مسلم شد و متمنی شد از مرحوم والد من که تألیف کند رساله ای که مشتمل بر تصدیق أو بوده باشد، پس مرحوم والد این کتاب إظهار الحق را نوشت ] و للمیر لوحی رثاء الشیخ البهائی ماده التاریخ فیه قوله:
[بهاء الدین محمد شد مه شوال از عالم ]
ذکر فی نجوم السماء ص 31 و أحال المیر لوحی فی کتابه کفایه المهتدی إلی کتبه الآخر منها زاد العقبی فی مناقب أئمه الهدی و تنبیه الغافلین فی رد الصوفیه و أعلام المحبین أیضا فی ردهم و له ولد عالم اسمه المیر محمد هادی توفی بأصفهان و دفن فی مقبره امام زاده إسماعیل فی (4- ج 2- 1113) کما فی لوح قبره. و ذکره الشیخ محمد علی الحبیب آبادی فی کتاب کشف الخبیه المطبوع 1352 و أحفاد میر لوحی هذا موجودون فی قریه درچه بأصفهان.
ذکر علی شیر رجلین بهذا الاسم فی (مجن 2:
50 و 224) و قال فی حقه إنه ینظم بالفارسیه و الترکیه. و الآخر فی (مجن 3: 72 و 218) و قال کان ندیم عبد القادر النقیب.
راجع نیازی أصفهانی.
له عین البکاء کذا نقل فی فرهنگ سخنوران عن الزنوزی فی الروضه الخامسه من ریاض الجنه، و قد ذکرنا عین البکاء فی ج 15 ص 367 للمولی محمد تقی البروجردی ألفه 1099.
و اسمه محمد نقی ابن شاه گل الهندی. ترجم و أورد شعره فی (گلشن- ص 537).
. و هو الشیخ زین الدین علی نقی بن الشیخ أبی العلاء محمد هاشم الطغائی الفراهانی. و فی ریاض العلماء ترجمه
ص: 1222
مفصلا و ذکر کونه قاضی شیراز فی عصر الشاه صفی و صار شیخ الإسلام بأصفهان فی عصر الشاه عباس الثانی و بها توفی سنه ستین و ألف. و ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 166) و أورد نیفا و عشرین من شعره فیها التصریح بتخلصه نقی و ذکر أن المحتشم المتوفی حدود 1000 قال فی حقه:
فردا که علی نقی بیاید
من رتبه شعر وا نمایم
و قال فی (نر 9 و 15- 234- 235 و 523) أن آباءه کانوا من مشایخ کمره و فی فصل القصائد من دیوانه الموجود فی (سپهسالار- 184) نقل تاریخ ولادته عن قول والده فی 1058 هکذا:
فرزند علی نقی گزین در ثمین
آمد بوجود و حظ وافر بیقین
از دانش و دین و دولتش هست که هست
تاریخ امام دانش و دولت و دین
أما وفاته ففی ریاض العلماء و نجوم السماء و الأمل و المستدرک جاء 1060 و فی جمیع تذاکر الشعراء مثل (سرو- ص 43) و (خز- ص 440) و (تش- ص 208) و (مع 2: 49) و (خوش گو) و هفت إقلیم و (نتایج- ص 718) فجاء وفاته 1031 و لیس بصحیح لأنه ألف کتابه همم الثواقب فی 1044 للشاه صفی و یوجد فی (سپهسالار- 1845) کما فی فهرسها 1: 347- 350 و فی الکتاب اعتراضات شدیده علی الشاه المذکور، و له مسار الشیعه أیضا فی (سپهسالار- 1846) و دیوانه موجود عند (الملک) و (سپهسالار- 184) و هذه النسخه فی 5300 بیت کما فی فهرس المکتبه 2: 642. و له قصیده فی مدیح حاتم بیک اعتماد الدوله الأردوبادی المتوفی 1019 المذکور بتخلصه صافی أردوبادی فی ص 584. و له رساله تحریم کشیدن غلیان و المقاصد العالیه فی الحکمه الیمانیه و الرد علی نوح أفندی الحنفی و حدوث العالم و حرمت نماز جمعه و له رثاء فی وفاه ابنه العالم الشیخ أبی الحسن الکمره إی. و قد هذب خلاصه الأشعار لتقی الکاشی و نسخته موجود عند (النفیسی) کما ذکره فی تعلیقاته علی لباب الألباب- ص 644.
راجع لسانی لاهوری فی ص 943.
ورد شعره فی (خوش گو).
ص: 1223
ورد شعره أیضا فی (خوش گو).
ورد شعره فی همیشه بهار.
و هو أبو عبد الله روزبه بن عبد الله. ترجمه العوفی فی (لب) و الرازی فی هفت إقلیم. و (گلشن- ص 538).
کان صانع الحلویات فعرف بحلوائی. ورد شعره فی (گلشن- ص 538).
ترجمه و أورد شعره (حسینی- ص 356) و (دجا- ص 388) عن بیاض صائب.
و اسمه محمد یوسف المعروف بسخنور خان.
ترجم فی (حسینی- ص 357) و (خز- ص 442) و (مسرت- 483) و فی (خز- ص 442) ذکر اتصاله بمحمد شاه و قال توفی 1150.
هو التخلص السابق لآذر المذکور فی ص 3.
توفی 1082 و قال ملیحا المذکور فی ص 1102 فیه [از دار فنا نمود رحلت ] ورد شعره فی (نر 10- ص 440) و (گلشن- ص 539).
سافر إلی الهند و رجع. ورد شعره فی (گلشن- ص 538) و لعله الذی سمی فی مقالات الشعراء- ص 819 بآقا رضا و قال مات 1166.
و اسمه محمد بیگ. قتله نادر شاه فی جمله من الفضلاء. ورد شعره فی (گلشن- 538).
و اسمه قاضی ظهور الحسن خان بن تجمل حسین خان. ولد 1276 و ورد شعره فی (روشن- ص 711).
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- 388) و قال جاء إلی أصفهان قبل سنین و یزعم أنه أشعر من أنوری، و سافر إلی الهند و انقطع خبره.
و عنه أخذ فی (گلشن- ص 538).
ص: 1224
لبابوج گوپال. طبع فی 1862 م. کما فی فهرس بنگاله.
و اسمه حمزه بن عبد الله الشیروانی المتوفی 1304.
ترجم فی هدیه العارفین 1: 339.
الکاتب الهروی، تشرف إلی الحج. ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 161) و (گلشن- ص 539).
من شعراء کاشان. جاء شعره فی همیشه بهار و خلاصه الأشعار.
و اسمه میر محمد یوسف أطرأ شعره النصرآبادی فی (نر 5- ص 124) و (خوش گو) و (روشن- ص 712).
ترجم سام میرزا فی (تس 5- ص 144) و قال کان عیاشا، و کذا فی (گلشن- ص 539) و (مطلع 2: 178).
راجع نگاهی ابرقوهی.
و اسمه فضلی نمگانی. له تذکره لشعراء ما وراء النهر فی القرنین الثانی عشر و الثالث عشر، سماها مجموعه شعرا ألفه 1236 و طبع بتاشکند فی 1320.
و اسمه میر نواب ابن السید علی خان المرشدآبادی، تلمیذ صادق شرر و مهدی علی نیرنگ. ورد شعره فی (گلشن- ص 556).
و اسمه میرزا محمد صادق الیزدی صهر عبد الرضا خان أمیر مؤید. ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 337) و قال هو ممدوح جیحون و یلقب بنواب رضوی الکبیر للتمیز بینه و بین سمیه و عدیله نواب مصلی.
و اسمه إسماعیل نواب صفوی و نواب صفا ولد بکرمانشاه 1303 ش. و طبع کثیر من أشعاره فی المجلات. ترجم فی کنگره نویسندگان- ص 105 و سخنوران نامی معاصر- ج 3 ص 302.
و هو السید محمد صدیق حسن خان بن حسن بن علی مؤلف إتحاف النبلاء و شمع انجمن ولد 1248. أورد شعره ولده فی (گلشن-
ص: 1225
ص 540- 556) و (روشن- ص 713).
راجع نواب رضوی.
و اسمه میرزا عبد العلی قال آیتی فی (تش یز- ص 337) إنه والد میرزا محسن و أحفاده کلهم شعراء مثله.
و اسمه میرزا نوازش حسین خان بن حسین علی بن محمد ناصر، ورد شعره فی (گلشن- ص 556).
و اسمه جعفر بن فضل الله نوابخش المتخلص نوا المولود 1293. طبع له نواهای جان گداز بأصفهان فی 1369 فی 96 ص. کما فی شعرای معاصر أصفهان- ص 511. و سخنوران نامی معاصر- ج 3 ص 298.
و اسمه السید أحمد ظهور الله خان ابن المولوی دلیل الله الدهلوی تلمذ علی علماء بخارا و لکهنو، و صاحب محمد صادق أختر سافر إلی إیران فی 1229 فلقبه فتح علی شاه ب سعدی هند و رجع و مات بفرح آباد ترجمه معاصره الدنبلی فی نگارستان دارا و راوی گروسی فی (انجمن 4) و (گلشن- ص 539) و (مع 2: 527) و (مسرت- ص 552)
راجع نوای بدیوانی
و هو تاج الشعراء میرزا حیدر علی بن محمد مهدی آسوده المذکور فی ص 6 ترجم فی (عم- ص 570)
و اسمه درویش أورد هدایت شعره فی (مع 2: 527) و قال کان سیاحا نزل تبریز و ألف تذکره شعرا و لم یتم
أورد آیتی شعره فی (تش یز- ص 336)
و هو المیر علی شیر النوائی المتخلص فی دواوینه الترکیه نوائی و فی الفارسیه فنائی و فانی کما مر فی 804 و 848 یوجد نسخ منه فی مکتبه السلطان عثمان الثالث بأستانبول و أخری عند (السبزواری بالکاظمیه) و (فخر الدین) و (ملک) و قد رأی سنگلاخ غزلیاته بخط محمد سبزواری فذکره فی (امتحان 1: 157)
ورد شعره فی (مجتس 6- ص 168)
ص: 1226
جاء شعره فی (عم- ص 260)
و اسمه میرزا مهدی المنشی بن ملا آقا بابا التاجر الشیرازی ترجم فی (عم- ص 571) و (فارس نامه 2: 152)
و اسمه عزیز الله طبع له گل چین نوائی
ترجم فی هفت إقلیم فی فصل سبزوار و اسمه میرزا محمد علی شریف ابن أخ حسین قدسی کربلائی المذکور فی ص 878 و جاء شعره فی (خوش گو) و (گلشن- ص 540) قالوا و مات بأکبرآباد
راجع نوائی نوائی
و نوا من قرأ مازندران اسمه محمد تقی بن رضا قلی منشی الممالک لفتح علی شاه المتخلص سلطانی المذکور فی ص 491 ترجمه هدایت فی (مع 2: 509) و نگارستان دارا
راجع نوائی بافقی
و اسمه بابا سلطان الصوفی و کان ملازم شاه عباس الأول ورد شعره فی (گلشن- ص 540) و (خوش گو)
و اسمه ملا شمس الدین محمد ترجم فی (تس 4- ص 76) و (گلشن- ص 540) قالا کان ماهرا فی الصنائع و الخط و الشعر و هاجر إلی الهند
لحبیب الله نوبخت طبع له پندنامه نوبخت بطهران 1346 فی 10 ص و ترجمه ایزد گشسب فی نامه سخنوران- ص 142
لأبی عبد الله أحمد بن عبد الله النوبختی قال ابن الندیم إن له شعر قدر مائه ورقه
و اسمه هدایه الله دانشور العلوی بن میرزا مسیح ورد شعره فی شعرای معاصر أصفهان- ص 518 قال و توفی 1267
و اسمه عبد الغنی النوحی ابن فتح الله النوحی ولد 1272 ش ترجمه و أورد شعره المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 517
ص: 1227
راجع نور علی شاه و نور الله رویدشتی
و اسمه محمد نوربخش ورد شعره فی (گلشن- ص 557)
و هو محمد بن محمد بن عبد الله المنتهی نسبه إلی الإمام الکاظم بسبعه عشر أبا ولد أبوه فی قطیف وجده فی الحسا و نزل والده بعد زیاره مشهد خراسان إلی قائن و بها توطن و تزوج، فولد له السید محمد فی قائن 795 و حفظ القرآن و له سبع سنین، و لقبه نوربخش مراده الخواجه إسحاق الختلانی الذی هو مرید السید علی شهاب الدین الهمدانی و یتخلص فی بعض غزلیاته لحسوی و فی بعضها نوربخش ذکر جمیع ذلک القاضی فی مجالس المؤمنین و أورد مختصر ترجمه أحوال النوربخش عن تذکره محمد بن الحاج محمد السمرقندی، و ذکر ابتداء دعوته 826 فی بعض قلاع ختلان مع مراده الخواجه الختلانی المنتهیه إلی قتل الختلانی و حبس نوربخش کرارا فی سنین، ثم ذکر القاضی أن نوربخش نزل أخیرا إلی شهریار من محال ری فی قریه مولقانی- الظاهر أنه سولقان المعروف من نواحی طهران- و بها توفی 869 و ذکر أن الخواجه إسحاق لسیادته و تعصبه علی المتغلبین الظالمین سمی نوربخش بالمهدی لمصلحه الوقت، لکن التقدیر لم یوافقه و لذا کان ولده شاه قاسم فیض بخش بن
نوربخش ینکر دعوی المهدویه من والده بتاتا أقول أما ولده الآخر السید جعفر بن السید محمد نوربخش فترجمه فی (مجن 4- ص 96 و 272) و ذکر أنه بعد مضی أربعین سنه من موت والده باق علی عقیده مهدویه أبیه و عد آیتی السید محمد نوربخش من أهل یزد فترجمه فی (تش یز- ص 338) مع أنه مر تصریح القاضی فی المجالس المنقول عن تذکره السمرقندی بأن مولده قائن و لعله توهم کونه یزدیا من کلام حبیب السیر أن السید جعفر بن نوربخش ذهب من یزد إلی هراه و قدم قصیدته فی مدح الشاه سلطان حسین میرزا بایقرا و نال بجائزه وافره و بالأخره خرج مغضبا عن هراه إلی یزد و ذهب منها إلی العراق و بها توفی مع أنه لا یدل کلام حبیب السیر الأعلی أن ذهاب السید جعفر إلی هراه کان من طریق یزد و کذا إیابه إلیها ثم رواحه إلی عربستان (العراق) و لو کان نوربخش یزدیا کان علی
ص: 1228
آیتی أن یذکر فی کتابه جمله من شعراء آل السید محمد نوربخش، مثل ولده شاه قاسم و ابنه شاه رضا و شاه صفی و فیض بخش و أمیر نصیبی و قد ترجم الجمیع الشیخ محمد حسین البیرجندی فی کتابه بهارستان فی تاریخ (قهستان ص 208 ص 214) و ترجم أیضا فی (ض- ص 154) و (الطرائق- 3: 30) و شاهد صادق و له مثنوی کشف الحقیقه فی الکثره و الوحده طبع فی 1343 فی سته أجزاء کل جزء حدود 100 ص و له منظومه فی تفسیر سوره الحشر فارسیه مطبوع بإیران و مع شرح خطبه همام کلها فی 73 ص فی 1370 و طبع له تفسیر منظوم فی 1371 مع مقدمه لذی الرئاستین النعمهاللهی و مدخل لکمالی السبزواری و طبع دیوانه الدکتور جواد نوربخش، و طبع ثانیا فی 1380 باسم حقایق المحبه فی دقائق الوحده و قد ذکرنا لحفیده العون فی ج 15 ص 361
و اسمه شاه قاسم بن السید محمد نوربخش المذکور و توفی 981 ترجم فی (قهستان- ص 212)
و اسمه شاه رضا بن بهاء الدوله بن شاه قاسم المذکور آنفا ترجم فی (قهستان- ص 213)
و هو السید أحمد رحمت علی شاه الصوفی المذکور فی ص 356 و هو أستاذ منور علی شاه طبع فی حیاته مع مقدمه فی أحواله لنفسه فی 1366 فی 280 ص و طبع له برهان حقیقت فی 1347 بأصفهان
أورد شعره سام میرزا فی (تس 2- ص 38)
و اسمه قطب عالم بن علاء الحق المتوفی 848 ورد شعره فی (گلشن- ص 557) قال و دفن فی خانقاه والده
و هی نورجهان بیگم، مرت بتخلصها مخفی فی ص 1019 و ترجمت فی از رابعه تا پروین- ص 255 و تذکره کاظم کما فی فهرس المجلس 3: 161 و (تش- ص 352) و (مسرت- ص 359)
و اسمه مولانا نور الله کما ورد شعره فی (مجتس 6- ص 168) و عنه فی (گلشن- ص 559)
ص: 1229
و اسمه نور محمد ورد شعره فی (گلشن- ص 559)
راجع دیوان جامی
هو ابن السید علی أکبر المذکور فی ص 1124 بتخلصه مولوی ترجمه فی (عم- ص 439) و أورد رثاءه لوالده
هو السید نور الدین علی بن أبی الحسن علی بن الحسین الموسوی المتوفی 1061 أو 1068 ذکره ضامن بن شدقم فی تحفه الأزهار و (السلافه- ص 302) و عنه أخذ فی الأمل و قال تلمذ علی أخیه من أبیه صاحب المدارک و أخیه من أمه صاحب المعالم
منشی جلال الدین منکبرنی الخوارزمشاهی المتوفی 628 و بعد غلبه المغول علی جلال الدین ابتلی نور الدین بشدائد فکتب بعد أربع سنین إلی أحبائه نفثه المصدور 632 ترجمه هدایت فی (مع: ج 1 ص 655) و أورد بعض أشعاره و قد طبع نفثه المصدور مع مقدمه الطبع 1341
و اسمه نور الله معاصر الشاه طهماسب و هو والد عنایه الله الرازی المتولی لمقبره الشاه عبد العظیم المذکور فی ص 771 ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 41) و الرازی فی هفت إقلیم و (گلشن- ص 558) و (خوش گو)
راجع نور الله رویدشتی
و هو القاضی نور الله کما فی (گلشن- ص 557) مر بعنوان أنسی ساوجی و فی هفت إقلیم سماه نور قزوینی
و اسمه محمد حسین نزیل أصفهان ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 407) و قال جاء إلی أصفهان من أوائل شبابه و أورد شعره، و قال الحزین فی تذکرته ص 97 إنه مغرور بنفسه، فالشعراء یعدونه کاتبا و الکتاب یعدونه شاعرا و یوجد مخطوطین بخطه کما فی خطوط خوش ص 143 و 152
و اسمه محمد رشید ورد شعره فی (خوش گو)
ص: 1230
و (روشن- ص 720) و (مسرت- ص 183)
و اسمه محمد علی بن فیض علی شاه المیرزا عبد الحسین المتخلص فی دیوانه الأول نور و فی الدیوان الثانی نور علی شاه التونی الطبسی الأصفهانی المتوفی مسموما بالموصل 1212 و طبع الدیوانان معا علی الحجر فی 1323 و یوجد مخطوطه عند (الملک) و معه رسالتان له و عند (فخر الدین) و نسختان فی المکتبه (الملیه: 716 و 741) و قد جمع الدیوان حسن صفی علی شاه و من منظومات نور علی شاه جنات وصال الذی فصلناه فی ج 5 ص 152 و ذکر فی (ض- ص 584) بعض ما رآه فی دیوان غزلیاته و ذکر له جامع الأمثال و تفسیر خطبه البیان و لعل مراده جامع الأسرار المذکور فی ج 5 ص 39 و فی شمس التواریخ أنه سمی جده المولی محمد علی إمام الجمعه الطبسی و إنه کأبیه کانا مریدی السید معصوم علی شاه الهندی المقتول 1211 و إنه قام بالإرشاد بعد موت أبیه 1199 و کان ینتقل فی البلدان حتی سم فی الموصل و دفن بها فی التاریخ المذکور و ترجم أیضا (انجمن 4) و (مع 2: 496) و (الطرائق- 3: 89) و (گلشن- ص 558)
ورد شعره فی هفت إقلیم و فی همیشه بهار سماه نور الله قزوینی
و اسمه السید نور الحسن بن محمد صدیق حسن خان مؤلف تذکره نگارستان سخن المولود 1278 أورد شعره فی (گلشن- ص 341) و (روشن- ص 577)
هو التخلص السابق لکلیم کما مر فی 915
و اسمه نور الدین محمد أخ الحکیم أبی الفتح الگیلانی المذکور فی ص 46 جاء شعره فی (گلشن- ص 557) و عنه فی (علمای گیلان- ص 93)
من قریه کفران و من أعمال أصفهان ترجمه النصرآبادی فی (نر 4- ص 89) و ذکر أنه لم یر دیوانه و لکن نقل عنه قرب ثلاثین بیتا بواسطه مجموعه المیرزا شفیع الخوزانی الذی کان مصاحب الرویدشتی، منها
ص: 1231
ما مدح به النواب خلیفه سلطان عند وزارته للشاه عباس الماضی و نقل النصرآبادی عنه فی (نر 13- ص 477) أیضا أربعه أبیات فی تاریخ فتح قندهار للشاه عباس الماضی 1032 و ترجم أیضا فی (گلشن- ص 558) بعنوان نور بدیهی لبداهته فی الشعر و ترجمه براون فی 4: 88
یأتی بتخلصه نوری و یظهر أن له دیوان الغزلیات و دیوان القصائد
کان من إسفیدن من أعمال قهستان سافر إلی هرات فی عهد السلطان حسین بایقرا نقل آیتی فی (قهستان- ص 226) عن تاریخ ابن حسام أنه شاعر عدیم المثیل و یأتی نوری إسفیدنی
ذکره مصاحبه سام میرزا فی (تس 4- ص 77) و أورد شعره، و عنه فی (گلشن- ص 559)
و اسمه محمد نور الله بن المولوی محمد مقیم الدین المتوفی حدود 1350 أورد شعره سلیم فی (گلشن- ص 558)
و اسمه نوروز علی زرکوب کان صیاغا لعباس قلی خان حاکم هرات أورد النصرآبادی شعره فی (نر 9- ص 391)
راجع نور الله هروی
أورد علی شیر شعره فی (مجن 4 ص 100 و 276)
ورد شعره فی (روشن- ص 90) و اسمه بدر الدین
و اسمه سیف الدین یوجد له منظومه أخلاقیه کالرساله الحاتمیه المطبوعه بالجوائب فیها کلمات أرسطو فی أبیات المتنبی ترجم کل بیت من المتنبی ببیتین فارسیتین، نظمها لعیسی بن محمد بن آیدین و النسخه بخط عبدی بن عبد الله فی 862 رأیته عند أحمد أفشار الشیرازی ابن الشیخ إبراهیم الشماع السامرائی
قال فی (دجا- ص 389) إنه من شعراء الشاه عباس الأول و أورد شعره
کان شیخ الإسلام بهرات کما فی (گلشن- ص 560)
ص: 1232
و الظاهر أنه نور الله قهستانی
و هو القاضی نور الدین محمد الأندانی ورد شعره فی (روشن- ص 721) و (خص 8- ص 153)
ورد شعره فی (تش- ص 204) و (نتایج- ص 721) و یوجد دیوان نوری أصفهانی عند (الملک)
کان فی الصیف یبیع الماء و یسقی، و فی الشتاء یبیع العسل کذا وصفه سام میرزا فی (تس 5- ص 139) و عنه فی (دجا- ص 389) و (گلشن- ص 559)
و اسمه أمین الدین الحاج دده من شعراء بلاط الأمیر شیخ حسن المتوفی 757 و ولده الشیخ أویس المتوفی 776 و توفی الشاعر هذا فی 758 و دیوانه یشتمل علی 2500 بیت و تخلصه أمین کما مر و نوری ترجمه فی (دجا- ص 53) عن صحف إبراهیم
راجع نوری هروی
و اسمه نور الدین محمد ترخان السفیدونی ذکر شعره البداونی فی منتخب التواریخ المؤلف 1004
هو القاضی نور الله بن شریف الدین بن جمال الدین نور الله المرعشی التستری الشهید فی آکره فی 1019 ترجمه الصادقی فی (خص 5- ص 71) و ذکر أنه ابن الأخ الأصغر لمیر أسد الله الصدر و أطری طبعه و أورد غزله و ذلک فی حیاه القاضی فإنه فرغ الصادقی من تألیفه 1016 و له أیضا دیوان قصائده کما ذکر فی ترجمته و أورد ولده قصیده من دیوان القصائد فی ذیل ترجمه والده القاضی فی کتابه الموسوم محفل فردوس الموجود عند المحدث الأرومی نزیل طهران و قد طبعه هناک و ترجم أیضا فی (حسینی- ص 353) و (گلشن- ص 559) و فی (مسرت- ص 392) تاریخ وفاته هکذا:
سال نقلش مظهر الحق زد رقم
عدن جای میر نور الله شده
و اسمه نوری بیک خان معاصر الأوحد ترجمه
ص: 1233
فی (گلشن- ص 560) عن عرفات العاشقین
من رستمدار کما ترجمه فی (مع 2: 498) و ذکر أنه أدرکه فی شبابه و هو الحکیم الإلهی الآخوند المولی علی بن جمشید النوری الأصفهانی المتوفی لیله الجمعه 22 رجب 1246 و حمل إلی قرب الباب الطوسی من صحن النجف ترجمه فی الروضات ص 417 و فی قصص العلماء و فی نجوم السماء و له تصانیف و تلامیذ مذکورون فی ترجمته و أورد فی المجمع من شعره ثمانیه أبیات و فی ریاض العارفین ص 581 ذکر بعض غزلیاته و رباعیاته
لشیخنا النوری خاتمه المحدثین ثالث المجلسیین المیرزا حسین بن المیرزا محمد تقی ذکر نفسه فی آخر خاتمه المستدرک أنه ولد بقریه یألو من قری نور إحدی کور طبرستان فی ثامن عشر شوال سنه أربع و خمسین و مائتین و ألف و ذکر بعض تنقلاته و تصانیفه إلی وقت فراغه من الخاتمه 1319 و توفی لیله الأربعاء لثلاث بقین من جمادی الآخره 1320 و قد طبع أکثر تصانیفه فی حیاته و دیوانه سمی المولودیه لأنه مجموع قصائد أنشأها فی التهانی بأعیاد موالید المعصومین و عید الغدیر و المباهله و فیه قصیده تبلغ نیفا و سبعین بیتا علی ردیف سامره أنشأها بعد نزوله من النجف إلی سامراء فی 1291 و کان فراغه من هذه القصیده 1293 و فیه قصیده فی تهنئه ولاده الحجه صاحب الزمان أنشأها 1295 و فیه بعض مراثی شهداء الطف طبع فی إیران بقطع صغیر ربعی رأیت نسخه مخطوطه منه عند السید مجید الحکیم فی النجف و أخری فی کتب السید عبد الله خلیفه أو أن بیعها فی الهرج و بقی ناقصه الأول و الآخر و لا أدری من المشتری لها و تخلصه فی جمیع قصائده نوری و نسخه بخطه مع میزان السماء فی مولد خاتم الأنبیاء موجود فی مکتبنا العامه فی النجف و قد فرغ من ترجیع بند منه فی سامراء فی المحرم 1294 و کتب بعد التاریخ هکذا: [و این أول شعریست که در عالم بی طبعی گفتم از عیب ان چشم بأید پوشید] و عندی أیضا بخط المؤلف فصل الخطاب و لؤلؤ و مرجان و فیض قدسی و صحیفه علویه و خاتمه المستدرک و دار السلام کلها نسخ الأصل
ص: 1234
أورد علی شیر شعره فی (مجن 3- ص 73 و 249)
کان معاصر سام میرزا فذکره فی (تس 5- ص 164) و قال کان کحالا و لم یمدح أحدا بشعر، و کذا فی (گلشن- ص 560) و (مطلع 3: 178)
و اسمه رئیس نور الدین من جزیره هرمز فی الخلیج الفارسی جنوب بندر عباس ورد شعره فی هفت- ص 54 و (خوش گو)
من أحفاد حسن شاه الشاعر ورد شعره فی (مجتس 6- ص 164) و (روشن- ص 721) و هفت و خوش گو
و هی زوجه فتح علی شاه ورد شعرها فی (از رابعه تا پروین- ص 257)
ورد شعره فی (تس 5- ص 176) و اسمه سلطان محمد
ترجمه فی (خز- ص 435) و ذکر اتصاله فی الهند بدانیال بن أکبر پادشاه و بعده بخان خانان و ذکر صلاته الکثیره و خلعه الفاخره له لنظم ساقی نامه فی مدحه و ذکر أن دیوانه المختصر عندی” صاحب خز”، ثم انتخب بعضه و قال إنه توفی ببرهان پور 1019 و قال فی میخانه- ص 200 اسمه محمد رضا ولد بخبوشان من نواحی نسا بخراسان، و جاء مع والده الشیخ محمود إلی گجرات الهند و هو صغیر لیزور أحد أقربائه و هو الخواجه أبو القاسم، ثم رجعا إلی مشهد خراسان فمات هناک والده و لما کبر نوعی سافر إلی الهند ثانیا فسکن کشمیر و دیوانه أربعه آلاف بیت و له سوز و گداز فی قبال خسرو و شیرین فی خمسمائه بیت، موجوده فی (المکتبه الملیه- 564) و مات 1018 عن تسع و أربعین سنه من عمره و له ساقی نامه فی 700 بیت و ترجمه فی مخزن الغرائب و هفت إقلیم و (تش- ص 77) و توجد دیوانه فی بانکی پور کما فی فهرسها (3: 11) کما فی حواشی میخانه و ترجم أیضا فی (سرو- ص 22) و (سرخوش- ص 35 و 114) و (نتایج- ص 712) و (مسرت- ص 543)
ص: 1235
المذکور له خمسه فی ج 7 ص 265 و الظاهر أنه من الأتراک العثمانیین
و اسمه محمد ولد فی 1360 بساوه و طبع له بطهران لاله و هو رباعیات و خزر مجموعه ثانیه من شعره و طبع له أخری باسم آفتاب سیاه فی 1381
و اسمه سعد الدین مسعود من شعراء بهرام شاه الغزنوی. أورد شعره العوفی فی (لب) و الرازی فی هفت إقلیم.
و اسمه محمد حسین ابن أخت میر مشتاق، قال فی (تش- ص 419) إنه ذهب إلی الهند قبل عشرین سنه و مات بکشمیر فی 1187 و کذا ذکره صبا فی (روشن- ص 724) و (گلشن- ص 566).
السید معز الدین محمد باقر المهدوی بن شهاب الدین نحوی المولود بأصفهان 1323 من تلامیذ الشیخ أسد الله إیزد گشسب، عد له المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 520 عشرین تألیفات فی العلوم الریاضیه و الأدبیه و منها دیوانه فی خمسمائه بیت.
ورد شعره فی (گلشن- ص 561).
السید أبو القاسم حبیب الله بمشهد فی 1365 طبع له أرمغان نوید.
و اسمه نور الدین شاه جهان آبادی کان فی القرن الثانی عشر. ورد شعره فی (نتایج- ص 727) و (گلشن- ص 567) و طبع دیوان نویدی بلکهنو 1844 م و آگره فی 1875 م فی 16 ص.
ورد شعره فی (خوش گو) و هفت إقلیم.
أورد شعره فی (حسینی- ص 354).
للمولی عبدی بیک زین العابدین علی بن عبد المؤمن بن صدر الدین الملقب مجاهد(1) و مفرده نویس المتوفی 988 قال سام میرزا
ص: 1236
فی (تس 593) إنه یشتغل الآن فی الدیوان الشریف و قد نظم جام جمشید فی الصغر، ثم نظم الخمسه و منها هفت أختر و عنه أخذ فی (تش- 297) و هفت إقلیم و (خوش گو) و (فارس نامه 2: 152) و (روشن- ص 277) و همیشه بهار و ذکر له هفت أخگر فی کشف الظنون و ذکره تقی کاشی بقوله [عبدی بیک علی ملقب بزین العابدین متوفی 988] و مر له تکمله الاخبار(1) و خمستان فی ج 8 ص 263 مع غلطات فی أسمائها، یوجد له فی مکتبه جامعه طهران خمستان و سبع خزائن ذکرت مفصلا فی فهرسها ج 9 ص 1077 و کلها فی 27600 بیت و هذه أسمائها: الخمسه الأولی: 1- مظهر الأسرار فی 2530 بیت 2- جام جمشیدی فی 3600 بیت 3- هفت أختر أو بهرام نامه فی 3550 بیتا 4- مجنون و لیلی فی 3000 بیت 5- آینه اسکندری فی 2850 بیتا. ثم الخزائن السبعه و هی: 1- صحیفه الأریب 2- لوح مسطور 3- بحر مسجور 4- منشور شاهی 5- مروج الأسواق 6- مهیج الأشواق 7- نهایه الإعجاز و الخمسه الثانیه هی: 1- روضه الصفات علی زنه مخزن الأسرار 2- دوحه الأزهار علی زنه خسرو و شیرین 3- جنه الأثمار علی زنه لیلی و مجنون 4- زینه الأوراق علی زنه هفت پیکر 5- صحیفه الإخلاص علی زنه إسکندرنامه. و لنویدی ولد اسمه محمد مسیح یوجد بخطه تحفه العراقین فی مکتبه (سپهسالار) کما فی فهرسها 3: 372.
قال معاصره النصرآبادی فی (نر 9- 286) أنه من شیوخ شعراء شیراز و لم یخرج منه. ثم أورد شعره و کذا فی (خوش گو) و (حسینی- ص 354).
هو من شعراء عهد الشاه طهماسب الأول.
ص: 1237
ورد شعره فی (نر 9- ص 287) و (گلشن- ص 568) و همیشه بهار.
قال فی (گلشن- ص 569) إنه سافر إلی الهند فی عهد أکبر شاه.
و عنه فی (علمای گیلان- ص 93) و لعله النیشابوری الآتی.
عده نظام الدین فی (طبق 2: 500) من ملازمی أکبر پادشاه و عنه فی (مطلع 3: 184) و فی (گلشن- ص 569) نسبه إلی گیلان.
یوجد نسخه من مثنوی مهر و ماه له عند (فخر الدین 333) کتبت فی 1245 فی 182 ورقه کل ورقه فی 24 بیتا. نظمها باسم حسین قلی میرزا فرمان فرما قاجار ظاهرا. أولها [ثنا و ستایش که بمیزان ... حسین قلی میرزا فرمان فرما ...
به نام پاک شاه حی و دانا
جهان بخش و روانبخش و توانا
] و مر مهر ماه لعارف لاهوری و عصار تبریزی.
کانت من شاعرات سمرقند فی القرن العاشر. ورد شعرها فی از رابعه تا پروین- ص 258 نقلا عن خیرات حسان.
راجع نهانی کرمانی.
کانت ندیمه خرم بیگم والده الشاه سلیمان الصفوی. ورد شعرها فی (گلشن- ص 569) و (خیال- ص 335) و (نتایج- ص 732).
و هی أم محمد جعفر الأکبرآبادی حاکم کشمیر فی 1004 عن أکبر شاه. ورد شعرها فی (گلشن- ص 569).
الشاعره الشیرازیه التی أجابت غزلیات جامی المتوفی 898. ورد شعرها فی (گلشن- ص 569) و (حسینی- ص 354) و از رابعه تا پروین- ص 258 و یوجد تذکره شعراء ل نهانی شروانی.
و اسمها منیجه خانم ذکرت شعرها فی (گلشن- ص 569) عن شمع انجمن و (حسینی- ص 354).
نقل فی از رابعه تا پروین- ص 260 عن تذکره الخواتین- ص 167 إنها کانت ندیمه والده الشاه سلیمان الصفوی، و عن جواهر العجائب إنها کانت أخت الخواجه أفضل الکرمانی المتوفی 910 وزیر
ص: 1238
السلطان حسین بایقرا. و فی (گلشن- ص 569) ذکر نهانی أصفهانی زوجه السلطان حسین بایقرا وعدها سوی الکرمانیه و غیر الأصفهانیه الندیمه المذکورتان.
راجع نیاز جوشقانی.
لمولانا شاه أحمد قادر المتصوف، یوجد فی مکتبه (بنگاله) و ترجم فی نگارستان سخن- ص 136 و تذکره قاری. و طبع دیوان نیاز بالهند مکررا بالفارسیه و الأردویه.
و هو میرزا إسماعیل بن ملا محمد الممقانی المعروف بحجه الإسلام أخ نیر تبریزی الآتی. ترجم فی لغت نامه دهخدا حرف الحاء ص 320 نقلا عن سلطان القرائی.
و هو السید حسین الطباطبائی الأصفهانی من أحفاد المیر شاه تقی الجوشقانی المقرب عند الشاه سلیمان الصفوی. کان معاصر فتح علی شاه، و ترجم فی (انجمن 4) و (مع 2: 499) و (طرائق 3: 144) و طبع 60 صفحه من غزله فی دانش نامه لألفت فی 1342 و یوجد نسخه من دیوانه تحتوی علی القصائد و المقطعات و الغزل فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 444 و قد یتخلص نیازی.
و اسمه جمال الدین. ورد شعره فی (گلشن- ص 570).
کما فی نسخه خطه 1274 فی المکتبه (الملیه- 705) لفرج الله المنشی الملقب خازن الأشعار. مر بعنوان تخلصه طرفه محلاتی.
لآقا محمد رضا بن محمد هاشم بن إسماعیل الذهبی الشیرازی المتوفی 1224. ترجم فی (مع 2: 500) و (ض- ص 336) و (طرائق- 3: 99).
الخطاط اسمه میرزا علی بن حسن علی من أحفاد غیاث الدین، ولد 1197 و سافر إلی الهند فی 1230 و رجع و توفی 1263 ورد شعره فی (فارس نامه 2: 118) و (عم- ص 545) و (طرائق 3: 144) و فی خطوط خوش ص 293 أنه تلمذ فی الخط علی أبی الحسن تلمیذ درویش عبد المجید الطالقانی.
ص: 1239
یوجد نسخه من دیوانه عند (فخر الدین- 32) بخطه و فیها ساقی نامه.
و اسمه الشیخ محمد. ورد شعره فی (خیال- ص 303). و طبع دیوان نیاز فی قسمین 1- الفارسیه 2- بالأردویه فی الهند مکررا.
1849 و 1869.
و اسمه ملا شمس الدین، ورد شعره فی (گلشن- ص 571).
راجع نیازی صفوی و نیاز جوشقانی.
و اسمه تقی العطار ورد شعره فی (گلشن- ص 538) و قال جاء إلی الهند و رجع إلی وطنه.
و اسمه السید حسن السمرقندی من شعراء عهد أکبر شاه فی الهند. ورد شعره فی (نر 15- ص 507) و (خوش گو) و هفت إقلیم و مقالات الشعراء- ص 821 و (طبق 2: 507).
ورد شعره فی هفت إقلیم و (گلشن- ص 571).
یوجد له منظومه جامع اللغات فی اللغه الفارسیه فی مکتبه (سپهسالار) کما فی فهرسها 4: 17 و 18 و ذکر فی فرهنگ نامه های عربی بفارسی- ص 117.
و اسمه محمد سمیع. ورد شعره فی (گلشن- ص 571) قال جاء مع أبیه من بخارا و تلمذ علی الحزین و أخذ تخلصه منه.
راجع نیازی بخاری.
راجع نیازی یزدی.
ورد شعره فی هفت إقلیم.
و اسمه أحمد بن مرتضی الصدر سبط الشاه سلطان حسین و صهر الشاه طهماسب الثانی و ابن أخته و من أحفاد خلیفه سلطان. ترجم فی (تش- ص 419) و فی (تعا- ص 157) أن دیوانه لا یزید علی ألف بیت. أورد بعضها
ص: 1240
فی (مع 2: 499) و (انجمن 4) و (طرائق 3: 73) و (روشن- ص 726).
و یلقب میخچه گر لاشتغاله به. ورد شعره فی (تس 5- ص 174).
و اسمه محمد یوسف. ورد شعره فی (گلشن- ص 571).
مر ذکره فی ص 998 بعنوان محمد شرفی و فی ص 517 بعنوان شرفی.
و هو المیرزا حبیب الله بن محمد باقر واثق الآتی.
جاء والده من همدان إلی أصفهان فولد نیر بها فی 1308 و تلمذ هناک علی والده و خاله عبد الحسین قدسی و ألف المعادن شبه الکشکول و طبعه فی 1366 و له رسوا فی رد البابیه و اغلاط چاپی قرآن باغچه سرا. ترجم فی شعرای معاصر أصفهان- ص 523.
و هو الحاج میرزا أبو القاسم علاقه بند، أورد المهدوی شعره فی شعرای معاصر أصفهان و قال إن عمره الآن خمس و سبعون سنه.
للمولی علی أصغر بن علی أکبر البروجردی المولود 1231. له مثنوی ضیاء النور المذکور فی 15: 131 نظمه فی 1276 و مر له عقائد الشیعه و یأتی نور الأنوار و لؤلؤ منثور.
و اسمه حجه الإسلام محمد تقی بن ملا محمد بن الحسین بن زین العابدین بن إبراهیم الممقانی التبریزی. ولد 1248 و توفی والده المشهور حجه الإسلام فی 1269 و کان من تلامیذ الشیخ أحمد الأحسائی فجلس مکانه أخوه إسماعیل نیاز المذکور فی ص 1239 فسافر نیر إلی النجف و بعد وفاه أخیه جلس نیر مکانه و تلقب حجه الإسلام إلی أن مات 1312. طبع له آتشکده المذکور و لئالی منظوم و غزلیات نیر بتبریز فی 1346 علی الحجر فی 368 ص. و له در خوشاب وقار دوشاب منظوم فارسی فی ذم إمام جمعه خوی، طبع فی 1307 فی حدود تسعمائه بیت، و قال فی آخره: إنه من نظم عمید الدین المتخلص عمید. و له
ص: 1241
ألفیه عینکی نظمها مع ملاباشی محمود الطسوجی کما فی (دجا- ص 359) و طبع له رساله الجبر و الاختیار المسمی شقشقه فی 1286. و قد ترجم أحوال والده فی صحیفه الأبرار و ترجم هو فی (دجا- ص 313) و فی لغت نامه نقلا عن سلطان القرائی التبریزی.
و اسمه مهدی علی خان معاصر آزاد البلگرامی.
ورد شعره فی (گلشن- ص 571).
و اسمه محمد ضیاء الدین خان بهادر بن فخر الدوله دلاور أحمدبخش خان. شاعر فارسی بالهند فی القرن الثالث عشر. ورد شعره فی (گلشن- ص 572).
و اسمه زین العابدین ابن أخ سادات خان. قال فی (گلشن- ص 572) إن أصله من مازندران جاء إلی الهند فی عهد محمد شاه و لقب بدهلی شجاع خان، ثم أورد شعره.
و اسمه علی أصغر رستگار زمانی الشیرازی. طبع بطهران فی 218 ص مع مقدمه للسید أبی القاسم المرعشی فی 1377.
و هو الشیخ محمد حسن، ابن عم المیر شمس الدین فقیر. ورد شعره فی (حسینی- ص 357) و (گلشن- ص 576).
و اسمه غلام حسین بن حیدر قلی. طبع له بتفلیس منظومه مرآه وطن فی 1327.
و اسمه محمد جعفر. له منظومه خسرو و شیرین مع مقدمه فی أحوال الشاعر، لنورانی وصال الشیرازی. طبعت بشیراز فی 1384 فی 182 ص.
و هو المیرزا طاهر بن قدیم خان الشیرازی العارف. أورد شعره هدایت فی (مع 2: 509) و (فارس نامه 2: 108) و (طرائق 3: 167). سافر إلی الهند مرتین و مات بها فی 1256
و هو السید عبد الحسین بن أبی القاسم بن محمد الملقب میر میران من أعقاب السید قطب الدین و السید علاء الدین الملقب شاه شاهان
ص: 1242
صاحب البقعه المعروفه بأصفهان. ولد بها فی رجب 1269 و سافر إلی النجف فی 1289 و تلمذ علی سیدنا الشیرازی بسامراء و الآخوند الملا حسین قلی و غیرهما و رجع إلی خراسان و فی 1314 سافر إلی الحج عن طریق قفقاز و رجع عن طریق إستانبول و فی 1318 ألف بمشهد رساله جمع کلمه و نشرها فی جریده أدب بها و فی 1319 سافر إلی الهند و فی کلکته ألف رساله نشر تمدن و نشرها فی جریده حبل المتین و بعد الدستور انتخب عن مشهد فی الدوره الأولی فجاء إلی طهران نائبا، و لم یأخذ راتبه الشهری من صندوق الحکومه بل کان یأخذه من موکلیه فی خراسان، و بعد قصف المجلس النیابی بید محمد علی شاه انهزم إلی خراسان و سافر للتجاره إلی روسیا و أروپا ثم رجع إلی سوریا و حج ثانیا، و سافر فی
1332 للتجاره إلی الهند، و بعد الرجوع سکن همدان و ترأس انجمن دانش همدان و نشر محمد باقر ألفت بعض شعره فی دانش نامه فی 1342 و مات بهمدان فی 1355 و دفن بالمقبره العامه بها.
و دیوانه موجود عند أولاد غمام همدانی المذکور فی ص 792.
مر فی ص 1027 بعنوان مرتاض نائنی. و طبع له عظیم البرکات نظما.
و هو منوچهر نیستانکی. طبع له جوانه فی 80 ص نظما بکرمان فی 1373 و خراب فی 79 ص بطهران 1377 و صحح دیوان قاسمی کرمانی المذکور فی ص 65.
أورد سام میرزا شعره فی (تس 5- ص 144).
ترجمه معاصره فی (تس- ص 163) و هو أخ روحی المذکور فی ص 388.
للشیخ عبد الحسین بن عمران بن الحسین بن یوسف بن أحمد بن درویش بن نصار الحویزی من قبیله نیس من عشیره آل بو قمر. ولد بالنجف 1286 و نزل کربلاء سنه احتلال الإنگلیز 1914 م.
راجع لطف الله نیشابوری و شاهپور نیشابوری و غیرهما.
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 182) و همیشه بهار
ص: 1243
و قال إنه شاعر قدیمی و من التجار، کتب دیوانه علی القرطاس الغلیظ بخط جلی لیری الناس کبر دیوانه و کثره شعره و أورد بعض شعره و غزله المشتمل علی تخلصه و ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 122) و ذکر أنه ابن علی الحلاج و هو قلیل الکلام فیظهر أنه راه و عاصره و بقی إلی عصر الصادقی الذی أدرکه معمرا و ترجمه آذر فی (تش- ص 205) و هفت إقلیم و فی فهرس مکتبه جامعه طهران ج 2 ص 46 نسبت إلیه مثنوی زبده الأفکار.
و اسمه علی إسفندیاری ابن إبراهیم النوری المازندرانی.
ولد بقریه یوش بها فی بیت فلاح یملک مزرعه و فی الثانیه عشره من عمره هاجر مع اهله إلی طهران و اتخذ لقب نیما- یوشیج نسبه إلی مولده یوش. و تعلم الأدب الفارسی و الإفرنسی فی مدرسه سنت لوی و عند نظام وفا، ثم صار معلما فی رشت و بعد رجوعه إلی طهران کتب فی مجله موسیقی و أورد الشعر الجدید فی اللغه الفارسیه.
و مات 1378 طبع له أفسانه بطهران 1350 و 1369 و قد نظمه فی 1341 و قصه رنگ پریده منظومه طبعها فی 1369 و خانواده سرباز طبعه فی 1345 و أرزش إحساسات طبعه أبو القاسم جنتی عطائی فی 1375 و هو مجموعه مقالاته و مانلی نظمه فی 1364 و طبع فی 1376. و نامه به شین پرتو و هو مکتوبه و جواب الکتاب کتبه فی 1365 و طبع 1369. و للدکتور أبی القاسم جنتی عطائی کتاب سماه نیما- زندگانی و آثار أو طبعه فی 1374 فی 193 ص. جمع فیها آثاره و لجلال آل أحمد ابن السید أحمد الطالقانی رساله سماها مشکل نیما یوشیج طبع مرتین. و لمهدی إخوان ثالث (م أمید) مقاله عنوانه یک سخن درباره آثاری که نیما یوشیج به شیوه قدما سروده است.
و اسمها نیمتاج خاک پور بنت یوسف (مسعود) سلماسی. ورد شعرها فی از رابعه تا پروین- ص 261 نقلا عن رساله زنان شاعر و کذا فی زنان سخنور- 2: 378 و لها أشعار حماسیه نسائیه و وطنیه.
و تخلصه محتاج کان من وعاظ قریه نیه بندان قال آیتی فی (قهستان- ص 294) إنه رأی دیوان قصائده بخطه النستعلیق الجید.
ص: 1244
و هو الخطیب المعاصر الشیخ أحمد بن حسون الوائلی. ولد فی النجف 1341. أطرأ شعره فی خطباء المنبر- 1: 139. و له مقدمه علی کتاب الألفین للعلامه الحلی، طبع فی 1372
ورد شعره فی (گلشن- ص 576) و لعله التبریزی المذکور فی مقالات الشعراء ص 823 و اسمه آقا صالح التتوی و جاء شعر واثق فی (مسرت- ص 116).
راجع واثق نیشابوری.
قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 379) إنه خیاط معاصر و أورد شعره.
و هو صدر الشریعه عبد الحی ابن الشیخ مفید داور المذکور فی ص 1087 ورد شعره فی (عم 571).
و اسمه ملا مهدی بن محمد قاسم النجفی. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 203) و (گلشن- ص 576) و (خوش گو) و کان خطاطا بأنواع الخطوط.
ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- 215) و ذکر أنه تتبع کلمات الخواجه عبد الله الأنصاری و ذهب إلی الهند سیاحه و لما رجع توفی فی قمشه بین شیراز و أصفهان، ثم أورد عده أبیات من شعره و بعض مثنویه و رباعیاته و عنه أخذ فی (مطلع
3: 184) و (ض- ص 157) و قال (سرخوش- 122) إن اسمه میرزا حسن بیک جاء إلی الهند و رجع و فی (گلشن- ص 577) سماه واثق دهلوی و جاء شعره فی (مسرت- ص 45) أیضا.
ص: 1245
الشیخ محمد باقر بن حسن علی بن محمد بن میرزا الهمدانی ولد بها 1274 و توفی 1336 ع 2 نزل أصفهان و کان مدرسا فی مدرسه الصدر بها قرب ثلاثین سنه کما ترجمه ولده المیرزا حبیب الله المتخلص نیر المذکور فی ص 1241 فی کتابا معادن العلوم المطبوع الذی نظم باسمه نصائح الحبیب المدرج بعضه فی المعادن و قال فی ج 2 ص 23 إن دیوانه المشتمل علی ثلاثه آلاف بیت من النصائح و المراثی و لیلی مجنون و سفرنامه و الغزلیات و غیرها ثم أورد غزلا واحدا مع تخلصه واثق.
و اسمه الشیخ حیدر علی کمبو، ورد شعره فی (گلشن- ص 578).
و اسمه شاه محمد الکاتب تلمیذ سلیم الکاتب. ورد شعره فی (مطلع 2: 435).
سکن النجف أربعین سنه ثم توطن تبریز و مات بها 940 ورد شعره. ورد شعره فی (گلشن- ص 578) و (مطلع 3: 179).
مر بعنوان تخلصه أختر.
و اسمه محمد قاسم. طبع مجموعه أشعاره فی جزءین ببدخشان فی 1370 کل فی 110 ص.
و اسمه المنشی واجد علی خان. ترجمه معاصره فی (روشن- ص 728).
و هو السید شاه تقی الفقیه الحکیم نقیب السادات بأصفهان و شیخ الإسلام برشت مده و أخری بمشهد. قال النصرآبادی فی (نر 6- ص 177) إن أخوه نقیب النقباء و مات واحد فی هذه السنه (أواخر المائه الحادیه عشره) و أورد عشره أبیات من شعره. و کذا فی (حسینی)- ص 360) و (تش- ص 206) و (نتایج- ص 743).
و اسمه میر عبد الواحد التقوی المتوفی 1134 أورد شعره معاصره فی (سرو- ص 341) و (مقالات الشعراء- ص 825).
ص: 1246
و هو الملا رجب علی الحکیم من تلامیذ صدر الشیرازی. کان مدرسا بمدرسه المولی لطف الله سنین، و عین له الشاه عباس الثانی دارا فی شمس آباد خارج حصار أصفهان. ترجمه فی ریاض العلماء و ذکر من تلامیذ الملا محمد سراب و الحکیم محمد حسین و أخوه القاضی محمد سعید و المیر قوام الدین محمد و المولی محمد شفیع. و ترجمه النصرآبادی فی (نر 6- ص 154) و ترجم أیضا فی (ض- ص 237) و (خوش گو) و (دجا- ص 390) و (روشن- ص 730).
راجع واحد بلگرامی.
ترجمه و أورد شعره فی (عم- ص 541).
و اسمه محمد علی. سکن أصفهان. قال معاصره فی (نر 9- ص 366) إنه خطاط وسیع المشرب لطیف الشعر و کذا فی (گلشن- ص 578).
کان یلقب اقتلوا. ورد شعره فی (گلشن- ص 578) و (مسرت- ص 73).
هو ابن المولی حاجی معروف أورد علی شیر شعره فی (مجن 3: 83 و 258).
ورد شعره فی (گلشن- ص 578).
و اسمه الشیخ محمد خلیفه قطب الدین مصیب. ورد شعره فی (گلشن- ص 578) و قال سافر إلی الحج فی 1106 و مات بعد الرجوع.
ورد شعره فی (گلشن- ص 579).
نقل فی (دجا- ص 390) عن خلاصه الأشعار لتقی الکاشی أنه خرج من أردبیل و هو الیوم فی أسترآباد مرجعا للشعراء و ورد شعره فی هفت إقلیم و (گلشن- ص 579).
نزل دهلی فی عهد أکبر شاه. ورد شعره فی (گلشن- ص 579).
و اسمه الشیخ محمد شفیع بن محمد
ص: 1247
شریف الطهرانی من شعراء عهد عالمگیر. ورد شعره فی (روشن- ص 730).
و هو الشیخ محمدی الپتیالی ورد شعره فی (گلشن- ص 579).
اسمه إمام قلی بیک ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 335) و ذکر أنه سافر کثیرا فی الهند و غیرها و نظم شعرا کثیرا و فی أوائل جلوس الشاه عباس الثانی (1052) جاء إلی أصفهان ثم إلی یزد و هجا الأمیر مظفر الترک بمثنوی ثم أورد جمله من أشعاره منها ما هجا فیه محمد قلی المتخلص بسلیم و المتوفی 1057 و ترجمه (مع 2- ص 51) و أورد شعره الآخر و کذا فی (تش- ص 23) و (خوش گو)
و اسمه حفیظ الله خان ورد شعره فی (گلشن- ص 580)
من شعراء لاهور مر له اصطلاحات الشعراء فی 2: 121 و فی (گلشن- ص 580) أن اسمه مل تلمذ علی الحزین المتوفی 1181 و سافر إلی إیران لتعلم الفارسیه و هو جد محمد حسن قتیل کما مر فی ص 876 و له غیر مصطلحات الشعراء کتاب اسمه رجم الشیاطین فی جواب تنبیه الغافلین لخان آرزو، و نسب بعضهم اصطلاحات الشعراء المطبوع فی بمبئی إلی إمام قلی وارسته المذکور قبل هذا
اسمه الشیخ قاسم ورد شعره فی (گلشن- ص 579)
و اسمه میر عبد الجلیل الحسینی ابن أحمد ورد شعره فی (سرو- ص 253- 286) و توفی 1138 و (خز- ص 352) و طبع له مثنوی واسطی فی نولکشور علی الحجر
هو أبو جعفر عمر بن إسحاق جاء شعره فی (لب) و عنه فی (مع 1: 80)
المغنی الموسیقار المعاصر لمحمد قلی سلیم و صبوحی و کانوا جمیعا عند عبد الله وزیر لاهیجان جاء إلی أصفهان و رجع و مات بلاهیجان
ص: 1248
أطرأ النصرآبادی شعره و صوته فی (نر 4 و 9- ص 78 و 337) و فی (روشن- ص 731) نقل عن آفتاب عالم تاب أنه واهب قندهاری بالهاء و کذا فی (گلشن- ص 586) و لیس بشی ء
و اسمه سید حسین شاه أصله من بخارا و توفی 1285 طبع له خلعه الهنود فی جواب تحفه الإسلام کما فی (روشن- ص 731)
و هو الملا إبراهیم کان فی خدمه الآستانه الرضویه و أعرض عنه و طلب العلم ثم سافر إلی الهند و توفی ببندر عباس کذا ذکر فی (نر 9- ص 399) و عنه فی (مطلع 2: 449) و یوجد نسخه من منتخب دیوان واصف کتبت فی 1081 عند (دهخدا) و طبع منتخب دیوان واصف فی مدارس 1864 م فی 56 ص
لزین الدین محمود المتخلص واصفی کان فی خراسان فانهزم فی 918 حین وصل الشاه إسماعیل إلیها کان عارفا بالموسیقا و الألحان و قد تتبع قسمیه سلمان ساوجی و طنطرانیه کمال الأصفهانی و له أشعار کثیره أوردها فی کتابه بدائع الوقائع المطبوع فی موسکو فی 1961 م فی مجلدین و الظاهر أنه المذکور فی (گلشن- ص 580) و قد تتبع قصیده شتر حجره للکاتبی، کما ذکر فی (دجا- ص 370)
و هو السید أبو القاسم بن عباس پورحسینی ولد بکرمان 1339 و نشا بها و أصدر جریده روح القدس الکرمانیه ترجمه البرقعی فی سخنوران 2: 271 ثم جاء طهران و هو الیوم معلم بکلیه الأدب
و اسمه محمد واصل تلمیذ میرزا گرامی مات 1207 عن 82 سنه فی لکهنو ورد شعره فی (گلشن- ص 581)
سکن مده بدهلی ورد شعره فی (گلشن- ص 580)
و اسمه ملا محمد أمین بن درویش محمد نزل تبریز ثم أصفهان فی مدرسه مهابادی ترجمه معاصره فی (نر 9: 352 و 380) و قال (حزین-
ص: 1249
ص 109) إنه مات قبل خمسین عاما و جاء شعره أیضا فی (خوش گو) و همیشه بهار و (مسرت- ص 535) و له مثنوی خلوت راز علی زنه تحفه العراقین
و اسمه مبارک الله تلمیذ محمد زمان راسخ ورد شعره فی (حسینی- ص 361)
لمحمد القیصری المعاصر طبع بمطبعه شیر کوه فی 242 ص و فی أوله تصویره
ترجمه معاصره سام میرزا فی (تس 5- ص 166) و هفت إقلیم
کان بیاع الإبریسم تاجرا ورد شعره فی (دجا- ص 390)
و اسمه میرزا إمام ویردی ولد فی شاه جهان آباد و مهر فی الخط و الموسیقی و تخلصه نسبه إلی شاه واصل و مات فی أواخر المائه الثانیه عشره کذا ترجمه و أورد شعره فی (نتایج- ص 768) و توجد نسخه من دیوان واصلی الله وردی فی (بنگاله)
و اسمه آقا خان فیلی المتوفی 1303 کما ترجمه و أورد شعره فی (عم- ص 571) و قال فرصت فی تاریخه:
کلک فرصت بهر تاریخش نوشت
واصلی در قرب یزدان واصل است
و جاء البیت فی دیوان فرصت- ص 493
راجع واصلی مروزی
و اسمه میرزا علی تلمیذ محمد فاخر مکین و معاصر محمد جعفر راغب ورد شعره فی (گلشن- ص 581)
و هو المتوفی 968 ورد شعره فی هفت إقلیم و (روشن- ص 733)
و اسمه زمان بن کمال پهلوان بن قاسم پهلوان أورد شعره معاصره فی (نر 9- ص 343) و (خوش گو) و عنهما
ص: 1250
فی (روشن- ص 733) قالوا کان جده عسسا جابیا لأموال الدوله فی عهد الشاه عباس و فی نسخه تذکره النصرآبادی غلطات فجاء اسمه واضع و نسبه إلی جده قاسم، و کذا فی (مسرت 483)
و اسمه میرزا مبارک الله الملقب أرادت خان ابن إسحاق بن محمد باقر کان جده محمد باقر من نجباء ساوه و ترقی فی عهد جهانگیر و استوزره شاه جهان و حکم کشمیر و بنگاله ثم جونپور و مات بها فی 1058 و نصب واضح هذا للحکم علی جاکنه فی 1100 و مات فی عهد فرخ سیر فی 1128 نقل فی (سرو- ص 146) عن دیوانه عده غزلات و عنه فی (خوش گو) و (نتایج- ص 745) و (خیال- ص 307) و (مسرت- ص 180) و همیشه بهار و دیوانه موجود فی (بنگاله) کما فی فهرس المکتبه الآسویه فیها المطبوع هناک 1895 م
راجع واضح أصفهانی
و اسمه مهدی بن یوسف له مثنوی فارسی فی المقتل اسمه عقد مروارید موجوده بخطه فی 1319 عند (فخر الدین- 148) فی خمسه آلاف بیت
مر بعنوان فیضی شیروانی فی ص 855 و له تاریخ وفاه رکنا ذکره النصرآبادی فی (نر 9- ص 215)
هو دیوان واعظ قزوینی رفیع الدین الآتی
و هو السید علی بن عابد من وعاظ هرات، و لما أراد السلطان حسین میرزا بایقرا المتوفی 906 ذکر أسماء أئمه الشیعه فی الخطب أمر الواعظ بذلک ففعل ذلک فی 903 فنزله العامه من المنبر و آذوه ترجمه الآیتی فی (قهستان- ص 220) نقلا عن
تاریخ حسامی لابن حسام قال و مات بنیشابور و دفن بها أقول و أکثر المذکورین فی تاریخ حسامی هم من الإسماعیلیه، و لهم أثر عظیم فی إظهار التشیع فی شرقی إیران، قبیل ظهور الصفویه فی غربها
و اسمه محمد شفیع بن محمد رفیع ورد شعره فی (خوش گو) و له تتمیم کتاب والده أبواب الجنان کما مر فی 1: 76
ص: 1251
و اسمه محمد رفیع الدین حفید فتح الله القزوینی الواعظ المتوفی 1089 دون دیوانه فی عصر الشاه عباس و مر أحواله مفصلا عند ذکر کتابه أبواب الجنان فی 1: 76 ذکر فی دیوانه أنه من قریه صفی آباد و یمدحها بقوله:
صفی آباد را جانم غلام است
تمام أر نیست در خوبی تمام است
و أول الدیوان:
ای نام دلگشای تو عنوان کارها
خاک در تو آب رخ اعتبارها
ترجمه فی (نر 6- ص 171) و لم یذکر له دیوانا و لکن (سرخوش- ص 121) قال إن المیر معز أتی بدیوانه إلی الهند و له مثنوی جنگ شاه عباس با سلم أزبک و کذا نقل عن دیوانه فی (سرو- ص 105) و (حسینی- ص 360) و (تش- ص 228) و (نتایج- ص 738) و (مسرت- ص 536) و (ض- ص 337) و (خوش گو) یوجد دیوانه عند (السبزواری بالکاظمیه) کتب فی 1109 و (بنگاله) کتبت فی 1088 و عند (الملک) و (دهخدا) فی عشره آلاف بیت و عند (فخر الدین النصیری)
راجع دیوان کاشفی سبزواری فی ص 899 و قد رأی سنگلاخ دیوانه بخط شاه محمود النیشابوری تلمیذ خندان فذکره فی (امتحان- 1: 116)
و اسمه محمد سمیع العراقی (أراکی) هو والد صاحب رجوم الشیاطین المذکور فی 10: 164
و هو الشیخ نور الله الأسفیدنی من نواحی قهستان، و قام بالوعظ فی هرات و مات فی عهد السلطان حسین بایقرا ورد شعره فی (قهستان- ص 226)
و هو المذکور بعنوان معین فراهی فی ص 1078 ورد شعره فی (مجن 4- ص 94 و 269) و زاد القزوینی فی ترجمته: ادعی أن إیمان علی علیه السلام کان تقلیدیا فعزره السلطان بقوله، و اشتهر بالجنون
و اسمه الحکیم أبو بکر محمد، من شعراء سلاجقه خراسان ورد شعره فی (لب) و (مع 1: 655)
و اسمه محمد عبد الغفور الحافظ بن المنشی
ص: 1252
ظهور أحمد ورد شعره فی (گلشن- ص 581)
و هو القاضی وافی کما فی (خص 9- ص 305) و (دجا- ص 391) نقلا عن خلاصه الأشعار قال و نظم من أوائل شبابه و قتل فی 992 و أورد شعره الفارسی و رأیت شعره فی مجموعه بخط هلال الدین إسماعیل الخوئی عند الشیخ محمد علی الیعقوبی فی النجف
و هو میرزا حاتم بیک حفید شمس الدین فقیر و تخلصه فی المراثی ماتمی و فی الغزل وافی ورد شعره فی (گلشن- ص 583)
و اسمه محمد طبیب ورد شعره فی (گلشن- ص 581)
کان عطارا ورد شعره فی (مجن 3- ص 88 و 262) و فی بعض النسخ والهی و بعضها والی
هو ابن علی الطوسی والی دکن و ملازم أکبر شاه ورد شعره فی هفت إقلیم و (گلشن- ص 583) و فی (مطلع 2: 450) جاء واقفی
و هو جمال الدین محمد المشهدی الشاعر الخطاط من ملازمی إبراهیم میرزا ابن بهرام میرزا ابن شاه إسماعیل المقتول 984 کذا ترجمه تقی الأوحدی، و توجد خطه فی المکتبه الشاهیه بطهران کما فی نمونه خطوط خوش شاهنشاهی ص 138
نشا بخلخال و اشتهر بالتسنن و هاجر إلی بلاد الروم و بها مات ورد شعره فی (نر 9- ص 257) و عنه فی (روشن- ص 734) و (دجا- ص 392) و (خوش گو) و قد تتبع خمسه للنظامی و هو متأخر عن نصر الله ابن عمر المتوفی بحلب فی 961 المترجم فی الشذرات
و هو علی قلی ابن أخت واقف المذکور فوقا ورد شعره فی (نر 6- ص 173) و (دجا- ص 391) و (خوش گو) و له شینیه أجاب بها الخاقانی و رأیت دیوان غزل واقف فی مکتبه (شیخنا الشیرازی بسامراء)
ص: 1253
و اسمه محمد تقی بن محمد دهدار ورد شعره فی (روشن- ص 734)
و هو الشیخ نور العین ابن القاضی أمانه الله کان آباؤه قضاه لاهور و مات هو فی 1195 و فی (نتایج- ص 757) سماه نور الدین و ترجم فی (مع 2: 558) و (روشن- ص 735) و (خز- ص 450) و (مسرت- ص 540) توجد نسخه دیوانه فی (بنگاله) و طبع بنولکشور و بلاهور
و هو المولوی میران محیی الدین أخ شایق الشاعر أورد شعره معاصره فی (نتایج- ص 776) قال ولد بأودگیر فی 1205
و اسمه شاه قاسم بدلاء ترجمه سام میرزا فی (تس 2- ص 34) و (گلشن- ص 584) ولد بطیب آباد و حج البیت مرتین
و اسمه الخواجه علی کان إمام الجماعه، و هو ابن أخ الحاج محمد خان المشهدی قدسی کذا ترجمه فی (تش- ص 96) و (مطلع 2: 449) و (نر 6- ص 166)
کما فی (مطلع 2: 450) راجع واقعی مشهدی
من سادات البلد سکن تبریز و النجف مده ورد شعره فی (تس 2- ص 35)
و اسمه ضیاء الدین حسین الملقب إسلام خان المتوفی 1074 ورد شعره فی (خز- ص 176) و (روشن- ص 747)
و اسمه علی نقی ابن فتح علی شاه القاجار تخلص والا کما تخلص أبوه خاقان کبرا و نخوه و ذکرا فی أکثر تذاکر الشعراء لذلک العهد، و فی (گلشن- ص 584) جاء اسمه محمد علی و عنه أخذ فی القاموس الترکی
و اسمه السید أبو الطیب خان ولد 1190 أورد شعره و ترجمه قدرت فی (نتایج- ص 770)
و اسمه مرتضی قلی بیک وصل الهند و لازم سر بلند خان کذا ترجمه و أورد شعره سلیم فی (گلشن- ص 584)
ص: 1254
نواب عزیز جنگ خان بهادر طبع له تصویر بلاغت نظما فی حیدرآباد 1340 فی 368 ص
و اسمه محمد کاظم سافر لتحصیل العلم إلی العراق و رجع إلی أصفهان و نزل مدرسه جده و أسس تکیه والهی بمساعده حاکم أصفهان محمد حسین الذی نصب بعدئذ صدرا للوزراء و توفی واله و دفن فی تکیته فی 1229 کذا فی (مع 2: 559) و توجد نسخه من دیوانه مذهبه نفیسه کتبت فی عصر الناظم فی (سپهسالار) کما فی فهرسها 2: 696 فیها 5200 بیت و نسخه عند (الملک) و ترجم واله فی (انجمن 4) و مجله یادگار السنه 3 العدد 9
و اسمه میرزا یوسف أخ المیرزا طاهر وقایع نویس ورد شعره فی (نر 4 ص 82) و (روشن- ص 748) و (خوش گو)
لمیرزا علی صدر الذاکرین الأرموی مر له منظومه توان روان فی 4: 475
و اسمه محمد حسین بیک ترجمه هدایت فی (ض- ص 237) و أورد شعره
و هو علی قلی خان بن محمد علی خان اللکزی ولد بأصفهان 1124 لقبه الشاه الصفوی صفی قلی خان، و بعد خروج معشوقته من یده فر إلی الهند کما ذکرناه مفصلا فی ج 8 ص 40 فرآه آزاد فی لاهور فی 1147 و نقل فی (خز- ص 449) اتصالاته برجال الهند و نقل عن کتابه ریاض الشعراء المذکور فی 11: 327 و قال إن دیوانه فی أربعه آلاف بیت و أرخ وفاته 1170 و ترجم أیضا فی (مع 2: 551) و (ض- ص 157) و هدیه العارفین- 1: 768 و مجله دانشکده أدبیات تبریز السنه 9 ص 233- 241 و (حسینی- ص 362) و (تش- 420) و (نتایج- ص 750) و (مسرت- ص 515) و یوجد دیوانه عند (الملک)
و اسمه جمالا (جمال الدین) أخ شمسا الملقب بینی تلمذ فی الخط علی المیر عماد و مهر فیه و فی الشعر و سافر إلی الهند و بها مات و کان له سعه مشرب کالهنود، هکذا وصفه معاصره فی (نر 9- ص 288) و عنه فی
ص: 1255
(گلشن- ص 585) و (امتحان 2: 57)
للسید محمد واله العجمی مر له منظومه دستور نظم فی 8: 169 و یوجد دیوانه فی (بنگاله)
و اسمه خواجه نور الله أورد شعره معاصره فی (گلشن- ص 584)
من شعراء بابر میرزا ورد شعره فی (مجن 2- ص 40 و 214) و فی الثانی بعنوان والهی قال و کان یبغضه کلمه برده ثم أورد قصیدته فی مدح الإمام الرضا و بابر میرزا
هو درویش حسین من تلامیذ عبد القادر بیدل ذکر مثنویه فی (سرخوش- ص 124) و (خوش گو) و (روشن- ص 747) و هفت آسمان ص 153
و اسمه میرزا صادق غمامی، من أعضاء انجمن دانش بها أورد باقر ألفت غزله فی دانش نامه المطبوع 1342
أورد تربیت شعره فی (دجا- ص 393) نقلا عن بیاض صائب
ورد شعره فی (مسرت- ص 238)
راجع والهی سمرقندی و فی (گلشن- ص 585) أن اسمه خواجه عطاء الله
ورد شعره فی تذکره عهدی گلشن شعرا کما فی العراق بین الاحتلالین 4: 137
خرج من دانه بخراسان و کان ینظم الشعر فی بلاط أکبر شاه باللهجه العامیه الخراسانیه کذا وصفه فی (طبق 2- ص 520)
و اسمه خواجه عطاء الله خرج من سمرقند کما فی (مجتس 6- ص 155) ورد شعره فی (حسینی- ص 360) و (گلشن- ص 585)
ص: 1256
ورد شعره فی (گلشن- ص 585)
و اسمه میرزا یوسف عد فی (خص 8- ص 82) من الشعراء المعمرین و ترجم فی هفت إقلیم و (حسینی- ص 359) و (گلشن- ص 585) و (روشن- ص 748) و همیشه بهار و روضه الصفویه و (تش- 239)
راجع واله مشهدی
ورد شعره فی (روشن- ص 750) و عده من شعراء السلطان حسین بایقرا، و لعله أراد وافی هروی المذکور فی ص 1253
و اسمه أفضل کان منشیا لإمام قلی خان ورد شعره فی (نر 10- ص 436) و (خوش گو)
و اسمه نجف قلی بیک ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 362) و (حسینی- ص 361) و (گلشن- ص 585) و (روشن- ص 750)
و هو نجف قلی میرزا بن حسین علی میرزا فرمان فرما بشیراز ابن السلطان فتح علی شاه ترجم فی (مع 1- ص 62) و ذکر أنه جاور أخیرا العراق و بها توفی 1272 و أورد شعره
لأمان الله خان بن خسرو خان بن أمان الله خان الوالی لکردستان فی سبع و عشرین سنه إلی أن توفی 1241 فأقیم مقامه خسرو خان بالوراثه و کان هو صهر فتح علی شاه فصارت الولایه لأمان الله خان من 1265 إلی 1274 التی فیها ألف مجمع الفصحاء و ترجمه فیه (ج 2 ص 547) و أورد قرب ثلاثین بیتا من شعره
راجع وافی هروی
ورد شعره فی (خوش گو) و قال إن اسمه میر محمد مؤمن
و اسمها حسن جهان خانم بنت فتح علی شاه قاجار، و أمها فاطمه سنبل باجی یوجد لها منظومه بساط نشاط فی المکتبه (الملیه 874 ف) و قال فی از رابعه تا پروین- ص 267 إن دیوانها موجود عند (حسین النخجوانی) و یشتمل
ص: 1257
علی 80 غزلا
عده ابن شهرآشوب من أصحاب الأئمه الشعراء فی (المعالم- ص 140)
و اسمه محمد صالح من شعراء عهد فتح علی شاه ترجم فی (انجمن 4) و (مع 2: 558)
و اسمه نواز محیی الدین بن غلام محیی الدین الفاروقی تلمذ علی نوازش علی ترجمه آزاد فی (سرو- ص 350) و (نتایج- ص 768)
کان برهمنیا فأسلم و سمی محمد إخلاص و تقرب عند اورنگ زیب و مات 1143 ورد شعره فی (حسینی- ص 361) و (گلشن- ص 585) و (سرخوش- ص 123)
محمد علی المؤلف لتذکره میکده و یقال له آشیانه میکده المذکور فی 4: 50 و الموجود بخط ولد المؤلف و قد ترجم هو نفسه فیه بما لفظه [بنده واثق محمد علی بن محمد باقر الحسینی الحسنی المتخلص بوامق ] و ذکر أن آباءه من الساده الحسینیه فی یزد و أن جده الأعلی المیرزا سعید بن المیرزا محمد أمین کان شاعرا و کان سبط المیر صدر الدین المدرسی الطباطبائی الذی هو الجد الأعلی للمیر محمد علی المتخلص بحیران و المعاصر لوامق هذا و لذا صرح بأنه ابن عمه حیران لأن حیران من أحفاد این المیر صدر الدین، و وامق هذا من أحفاد بنت المیر صدر الدین الأدیبه الشاعره المتخلصه بأسیری و هی أم المیرزا سعید، إلی أن قال إن الشعر شعاری لکنی لست أخاذا، و قد نظمت حتی الآن قرب خمسه عشر ألف بیت و توفی وامق 1255 کما أرخه ولده المیرزا یحیی الشاعر المتخلص بفدائی، فإنه کتب بخطه میکده لوالده و کتب فی آخره أنه بعث إلی والدی نسخه الأصل فی 1255 و کان ذلک قبل وفاته بشهرین، و بعد وفاته استنسخته و فرغ من نسخه 1262 و کان یتخلص ساقی أیضا کما فی مدائحه لعبد الرضا حاکم یزد و توفی المیرزا یحیی الفدائی 1282 بالوباء العام الذی توفی به قرب ثلاثین ألف نفسا، فورث النسخه عنه ولده الحاج میرزا سید حسین المتخلص بوامق و المتوفی بیزد 1307 و دفن بمقبره جوی هرهر و قد
ص: 1258
ظفر بتلک النسخه السید ریحان الله فی طهران 1353 عند السید أحمد المدرسی عضو وزاره المعارف و نقل عنه فی آیینه دانشوران ص 46
و هو المیر حسین المتخلص وامق ابن السید یحیی المتخلص فدائی بن المیرزا محمد علی المتخلص وامق مؤلف تذکره میکده السابق ذکره ترجمه السید ریحان الله فی آیینه دانشوران و ذکر تحصیلاته فی أصفهان ثم تدریسه فی یزد و عده من العلماء العرفاء، و ذکر وفاته بیزد و دفنه بمقبره جوی هرهر 1307 و ترجمه آیتی فی (تش یز- ص 342) و زعم أنه من أحفاد المیرزا محمد علی المدرسی المتخلص بحیران کما ذکرناه و المنسوب إلی المیر صدر الدین عن طرف الأب، لکن ظهر أنه من أحفاد سمیه المتخلص بوامق و قد کان مشهورا بوامق زاده لذلک، و اتخذ هو تخلص جده وامق و ذکر آیتی بعض شعره و قال إن له تذکره سماه میخانه، قلیل الوجود و أنا أحتمل أنه لم یره آیتی و انما سمع وجود تذکره میکده فصحفه بمیخانه و نسبه إلیه، مع أنه لجده کما ذکرناه
ذکر فی (مع 2: 558) و نقل عن حدیقه الشعراء أنه محمد شریف و کان معاصرا لوامق الیزدی محمد علی و الظاهر أنه تصحیف هذا و قد خلط آیتی فی (تش یز- ص 340- 342) بین وامق و بین حیران المذکور فی ص 272- 273 فراجعه
و اسمه میرزا حسن أخو میرزا حسین مالمیری الأصفهانی المذکور فی ص 253 قال فی (نر 5- ص 107- 108) و أخوه أفضل منه، و کلاهما من أولاد خواجه قوام ممدوح حافظ الشیرازی و جده نعمه الله وزیر الشاه طهماسب و کان واهب وزیر الشاه صفی بیزد و أورد شعره فی معشوقه زاغی و فی (نر- 13 ص 480 و 485) أورد شعره المؤرخ 1038 و 1046 لباب مسجد شاه بأصفهان و ترجم فی (حسینی- ص 361) و (تش- ص 206) و (تش یز- ص 338 و 285) و (خوش گو) و (نتایج- ص 744) و (روشن- ص 750) و (مسرت- 143) و همیشه بهار
کان معاصرا لعبد العزیز بک ورد شعره فی (نر 10- ص 437) و (گلشن- ص 586)
ص: 1259
راجع واصب قندهاری
ورد شعره فی (مسرت- ص 259)
راجع واهب أصفهانی
ترجمه معاصره سام میرزا و أورد مطلعین من غزلیاته فی (تس 5- ص 154)
و اسمه عبد الوهاب بن عبد الرزاق أتکه معاصر میر علی شیر کما ترجمه فی (مجن 5- ص 110 و 283) و أورد مطلعین له
مر بعنوان دیوان الغسانی فی ص 790 رأیت نسخه مخطوطه منه فی مکتبه (السماوی)
و اسمه حسن وثوق الدوله ابن إبراهیم معتمد السلطنه ولد فی 1292 فی بیت شریف من عمال البلاط القاجاری و ترقی هو و أخوه قوام و نصبا رئیسا للوزاره مرات بعد الدستور، و هو عاقد معاهده 1919 م. المعروفه. طبع له نمونه هایی از نظم و نثر وثوق الدوله بطهران 1384 فی 228 ص. ترجمه ایزد گشسب فی سخنوران نامی- ص 143 و یوجد دیوانه عند (فخر الدین النصیری).
و اسمه میرزا باقر قاضی زاده. کان من تلامیذ المحقق الخوانساری آقا حسین. ورد شعره فی (گلشن- ص 587) و فصله فی (دجا- ص 393).
و اسمه میر معصوم الملقب عالی نسب خان ابن محمد زمان راسخ. مات فی 1160. أورد شعره قدرت فی (نتایج- ص 749) و آزاد فی (خز- ص 443).
من مضافات مشهد خراسان، صاحب الرسائل العرفانیه المذکوره فی ج 10 ص 250 ترجمه فی (مع 2- 559) و ذکر أنه جمع بین الفضائل الصوریه و المعنویه من برکات المیر عالم شاه الهندی و السید محمد القطب النیریزی و خلیفته الآقا محمد هاشم و آقا محمد الکازرونی حتی صار مرجع السالکین و العارفین ینظم المثنوی و الرباعیات و غیرهما، ثم أورد منها رباعیتین. و ترجمه فی (ض- ص 486) و من مریدیه محمد زمان بن کلب علی خان الجلائر الکلانی المتخلص
ص: 1260
ساقی و المتوفی 1286 صاحب الدیوان المذکور فی ص 416 کما أشیر إلیه فی ج 3 ص 295 من فهرس المجلس. و ترجم أیضا فی (طرائق 3: 109) و (مطلع).
اسمه المیرزا محمد علی المنشی بن المیر حسین خان الشیرازی الحاکم فی لارستان سنین. ترجمه المیرزا فرصت فی (عم- ص 571) و أورد غزله، و ذکر أنه کان من المعززین بشیراز و بها توفی 1291 و ترجم أیضا فی (فارس نامه 2: 53).
ترجمه فی (مع- ج 2 ص 528) و ذکر أن اسمه المیرزا زین العابدین، و هو من المعاصرین، و سکن فی إیران سنین و أورد، مطالع بعض غزلیاته.
راجع وجدی خراسانی.
ورد شعره فی همیشه بهار.
ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 303) و قال هو طالب العلم و علی مشرب الصوفیه ینظم الرباعیات، و أورد له رباعیات ثلاث.
اسمه علی أکبر بن محمد صالح بیک. ترجمه النصرآبادی فی (نر 2- ص 52) و أورد بعض أشعاره الذی أنشأه أیام کونه عنده فی نصرآباد مع درویش یوسف و غیره و فی (گلشن- ص 587) قال إنه کردی من ملازمی الشاه عباس.
أصله من تفرش، ولد بهرات و توطن الهند و تقرب عند أکبر شاه. ورد شعره فی (گلشن- ص 587).
أورد شعره معاصره فی (خص 8- ص 241).
راجع وجهی أصفهانی.
راجع وجهی تفرشی.
ورد شعره فی (گلشن- ص 588).
ورد شعره فی (گلشن- ص 587).
ورد شعره فی (گلشن- ص 587).
ص: 1261
و اسمه الشیخ عبد الأحد أو عبد الواحد المعروف بشاه گل ابن محمد سعید بن الشیخ أحمد السهرندی. ترجمه قدرت فی (نتایج- ص 744) و قال مات 1126 و أورد شعره و کذا فی (روشن- ص 752). و یوجد دیوانه فی (بنگاله) کما فی فهرسها.
و اسمه میرزا آقا بن غلام حسین المتخلص راغب المذکور فی ص 348. ترجم فی (عم- ص 572) و مات بابوشهر 1308.
راجع وحدت کلهر.
و هو الحکیم الفیلسوف عبد الله بن الحکیم إسماعیل.
ترجمه معاصره فی (نر 9 و 13 ص 364 و 478) و (حسینی- ص 361) و (روشن- ص 752) و (مسرت- ص 228). أصله من کاشان و سکن قم. کان یتخلص سابقا راغب فغیره إلی وحدت و له خط جید.
راجع وحدت قمی.
راجع وحدت کلهر.
و هو طهماسب قلی خان بن رستم خان، من رؤساء إیل کلهر بکرمانشاه. کان عارفا متصوفا و توفی 1310. طبع دیوانه الشهشهانی مره بطهران فی 37 ص فی 1350. و أخری فی 1365 فی 39 ص. ترجمه عبرت فی نامه فرهنگیان و قد یعرف بوحدت علی شاه. و لعله ناظم مثنوی أنوار قدسیه الموجود عند (الملک).
و هو الشیخ محمد. ترجمه معاصره فی (ض- ص 350) و (طرائق 3- ص 121). یوجد له منظومه صنعان و ترسا المذکور فی 15: 90.
و قد زار العراق و سکن مده ببغداد و اتصل بعرفاء عصره المیرزا أبی القاسم الذهبی و الحاج محمد جعفر کبودرآهنگی و غیرهما.
قال معاصره علی شیر فی (مجن 3- ص 76 و 251) إنه کان مبتکرا فی الشعر و ورد شعره فی (گلشن- ص 588)
جمال الدین محمد بن ضیاء الدین من سادات
ص: 1262
طباطبا بأردستان. قال معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 342) إنه سافر إلی الهند و رجع و تزوج ثم ماتت زوجته فرجع إلی الهند. جاء شعره فی (روشن- ص 753) و (خوش گو) و قد وقع فی تذکره النصرآبادی المطبوع خلط بین الرجل هذا و طغرای مشهدی المذکور فی ص 649. و جاء شعره فی (مسرت- ص 146) باسم جلال الدین و فی نگارستان سخن الشهرستانی بدل الأردستانی. و یوجد نسخه من دیوان وحشت کتبت فی 1026 فی (بنگاله).
أورد شعره معاصره فی مقالات الشعراء- ص 826 بعنوان محمد باقر وحشت صفاهانی.
و اسمه إمام قلی أخو خلیل خان بختیاری.
قال معاصره النصرآبادی فی (نر 2- ص 39) إنه ذو فکره رغم إنه بختیاری. و جاء ذکره فی (تغ- ص 18) و (ض- ص 157) و (روشن- ص 754).
و اسمه عبد الله. کان معاصرا للشیخ عبد القادر بیدل المذکور. ورد شعره فی (روشن- ص 753) عن شمع انجمن و (حسینی- ص 361).
و اسمه عبد الواحد ترجم فی (سرخوش- ص 124) و (نتایج- ص 740) و قال هذا إنه من أحفاد الإمام الغزالی. و الظاهر أنه خلط بین عبد الله الذی قبل هذا و بین وحشت هندی محمد أمین.
و اسمه محمد شاه خان. ورد شعره فی (گلشن- ص 588).
الشیخ محمد أمین. کان من أحفاد الإمام الغزالی کما ذکر فی (خیال- ص 308) و عنه فی ریحانه الأدب.
ورد شعره فی هفت إقلیم و (خوش گو).
من شعراء کاشان. ذکر الصادقی فی (خص 8- ص 223) شعره و قوه جسمه و کذا فی همیشه بهار. و لعله الذی ذکره قدرت فی (نتایج- ص 736) بعنوان وحشی کاشانی و قال تلمذ علی محتشم و جاء إلی
ص: 1263
الهند و توفی 1013.
و اسمه شاه بخشش حسین ورد شعره فی (گلشن- ص 588) و نقل عن دیوانه.
ورد شعره فی (گلشن- ص 589)
المولد الیزدی من شعراء عصر الشاه طهماسب و من تلامیذ شرف الدین علی الیزدی البافقی یظهر من تقی الدین الأوحدی فی تذکره عرفات أن اسمه کمال الدین، و ادعی أنه جمع دیوان وحشی فی تسعه آلاف بیت ترجم فی (خص 8- ص 141) و ذکر أن له مثنوی فی جواب خسرو و شیرین لکنه لم یتمه و لو تم لکان من الآیات، ثم أورد بعضه و أورد غزلا له و جمله
من أشعاره أقول سمی مثنویه فرهاد و شیرین و نسخه منه فی مکتبه (المجلس) و معه مثنوی ناظر و منظور و مثنوی خلد برین و قد فصل فی فهرس المکتبه ج 3 ص 608 خصوصیات ما فی المجلد من شعره و فی مکتبه (المجلس) أیضا متمم مثنوی فرهاد و شیرین فإن وحشی توفی 991 قبل إتمامه، فألحق به وصال الشیرازی (1800) بیتا طبع معه 1303 و بعد لم یتم فنظم صابر الشیرازی من مقطع وصال (360) بیت و هو لم یطبع بعد و یوجد فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 522 و ترجمه آیتی فی تاریخ یزد مفصلا و نقل عن تقی الدین الأوحدی ما نظمه فی تاریخ وفاته [- 991 وفات وحشی مسکین ] و طبع دیوان وحشی فی طهران 1347 و فی مقدمه طبعه ترجمه أحواله و تفصیل منظوماته من الغزلیات و الرباعیات و القصائد و المثنویات لإسماعیل حمید الملک فی 514 ص ثم فی 1384 مع مقدمه حسین نخعی فی 117+ 755 ص و طبع فرهاد و شیرین مع مقدمه رشید یاسمی و تصویر وحشی و تصویر قبره فی 1346، و خلد برین فی 1349 فی 178 ص و أرخ وفاته النصرآبادی فی (نر 13- ص 475) و نقل فی میخانه- ص 152 عن أحد المعتمدین أنه سئل وحشی عن اسمه و تخلصه فقال اسمی شمس الدین محمد ترکت یزد و سکنت کاشان معلما للأطفال، و لم أنظم الشعر و أخی کان قبلی شاعرا یمدح محمد سلطان حاکم البلد و یتخلص وحشی، فنظمت شعرا فسمعه الحاکم فطلبنی و خاطبنی وحشی فتخلصت به و أوردت أشعار أخی وحشی فی
ص: 1264
دیوانی و حذفت منها شعر التخلص فکلما یری فی دیوانی شعر بدون تخلص فهو لأخی هذا ما قاله صاحب میخانه و قد مر أخوه مرادی یزدی فی ص 1026 و ترجم فی هفت إقلیم و (حسینی- 385) و الروضه الصفویه و (تش- ص 121) و (نتایج- ص 733) و (خوش گو) و یوجد له قسمت نامه و ناظر و منظور و باقی منظوماته عند (الملک) و (فخر الدین) و (سپهسالار- 2913) کما فی فهرسها 4: 66 و غیرها
و اسمه آخوند ملا محمد حسین صاحب کار کان نائب الحکومه ببلده زیرکوه ترجمه معاصره آیتی فی (بهارستان- ص 334) و قال جمع عبد الکریم خیام دیوانه فی خمسه آلاف بیت
طبع فی بمبئی و نسخه منه فی مکتبه لعله لی بأستانبول کما فی فهرسها و حدثنی السید محمد باقر المدعو بحاج آقا ابن السید أسد الله بن السید حجه الإسلام الأصفهانی بوجود نسخه منه بمکتبته فی أصفهان
راجع وحشتی جوشقانی
و اسمه منشی بشارت علی ورد شعره فی (گلشن- ص 589)
راجع وحشتی جوشقانی
و هو مؤلف بدائع الصنائع و الجمع المختصر المذکوران فی محلهما الفهما لابن أخیه و قد خلط فی خلاصه الأشعار بینه و بین وحیدی قمی الآتی و منه أخذ فی (دجا- ص 393) و فهرس سپهسالار ج 2 ص 440 و مر له فی 15: 258 رساله العروض الموجوده عند الدکتور کیا و ألفت و (سپهسالار- 6807) و یأتی له مفتاح البدائع
و اسمه حسن بن قاسم ترجمه ایزد گشسب فی نامه سخنوران ص 144 و فی أدبیات معاصر- ص 940 فذکرا أنه ولد 1298 فی دستگردجی من محال أصفهان و هاجر إلیها و له خمسه عشر عاما و اشتغل هناک بالمنقول و المعقول عند أساتیذهما و هاجر إلی طهران فی أوائل المشروطیه و نشر بها مجله أرمغان و قد خرج منها اثنان و عشرون مجلدا حین توفی 1361 و له غیر دیوانه
ص: 1265
منظومه ره آورد فی جزءین، و سرگذشت أردشیر و هما مطبوعان و طبع کثیر من شعره فی مجلدات أرمغان و أحسن أشعاره ما نظمه حین مهاجرته من طهران إلی إستانبول فی الحرب العامه الأولی و ترجم فی مجله یادگار 2: 5: 65 و (شعرای أصفهان:
526) و فی (سخنور نامی 1: 237)
فی المراثی رأیته عند (السبزواری بالکاظمیه) تاریخ کتابته 1289
هو المیرزا محمد طاهر الوحید الشریف مجلس نویس و وقایع نگار ابن محمد حسین خان القزوینی- مؤلف مرآه الإعجاز فی 1066 باسم الشاه عباس الثانی- ذکر النصرآبادی فی (نر 2- ص 17- 18) خدماته لمیرزا صالح صاحب التوجیه، ثم وزارته لمیرزا تقی سارو خان المقتول 1055 ثم وزارته لخلیفه سلطان المتوفی 1064 و الملقب منه ب مجلس نویس ثم صار وزیر الشاه عباس الثانی و ابنه الشاه سلیمان ثم عزل و جاء مکانه الشیخ علی خان زنگنه خمسه عشر سنه إلی أن مات فی 1101 و عادت الوزاره إلی الوحید و بقی إلی السنه الثانیه بعد موت الشاه سلیمان و مات فی 1112 قال و دیوانه فی ثلاثین ألف بیت و قال هدایت فی روضه الصفا الناصری- ج 8 و (مع 2: 50) أن شعره فارسی و ترکی و عربی و یبلغ التسعین ألف بیت و هو والد أبی محمد المیرزا محمد حسین بن محمد طاهر مؤلف شرح شواهد مجمع البیان الذی طبعه المیرزا باقر بن محمد حسین بن الشیخ زین العابدین المازندرانی و مر الإنشاءات الفارسیه له فی ج 2 ص 394 و یوجد له مثنوی سه رنگ فی (سپهسالار- 143) و گلزار عباسی عند صدر هاشمی انتقلت إلی جامعه أصفهان، و نسخه من دیوانه کتبت فی 1181 موجوده فی (بنگاله) و نسخه أخری فی المکتبه المرکزیه لجامعه طهران برقم 4344 ذکرت فی فهرسها ج 13 ص 3300 لکن مؤلف الفهرست نسبها إلی رضوان و نسخه أخری من کلیاته فی (المجلس) کما فی (فهرسها 3: 617- 620) تشتمل علی مثنویات خلوت راز فی 2200 بیت و ناز و نیاز فی 2200 بیت و عاشق و معشوق فی 1300 بیت و فتح نامه قندهار فی 460 بیتا و آلات جنگ فی 800 بیت و نرد فی 60 بیتا و طنبور فی 68 بیتا
ص: 1266
و عمارت شاهی فی 60 بیتا و همایون تپه فی 60 بیتا و گلزار عباسی فی 680 بیتا ثم باقی دیوانه و ترجم الوحید القزوینی فی (نتایج- ص 740) و (حسینی- ص 359) و تذکره شوشتر ص 139 و الحزین ص 46 و (مع 2 ص 50) و (نر- ص 17- 18) و (سرو- ص 132) و همیشه بهار و (سرخوش- ص 119) و (مسرت- ص 551) و المستر براون 4: 175
و هو المولوی أبو المعالی محمد عبد الرءوف ابن المنشی أحمد علی تلمیذ ألفت حسین له مثنوی تاج سخن فی 400 بیت کما فی هفت آسمان- ص 167
کان من أقارب مولانا گلخنی. جاء إلی هرات و ذکرهما الفخری فی (مجتس 6- ص 161) و قال فی (تس 5- ص 126) إن بینه و بین حیرتی هروی المذکور فی ص 276 مهاجاه رکیکه و سافر إلی گیلان و مات بها فی 942 و له مثنوی
شهرانگیز فی حق تبریز. و قد وقع خلط فی خلاصه الأشعار بین الرجل و بین وحید التبریزی و قال إنهما متحدان، کان أصله من تبریز و لسکناه بقم نسب إلیه کما نقل عنه فی (دجا- ص 393) و ترجم فی هفت إقلیم و (گلشن- ص 589) و (مسرت- ص 167).
لمیرزا محمد زمان المعروف بسلیمان علی خان.
سکن دهلی فی عهد أحمد شاه پادشاه. ورد شعره فی (گلشن- ص 589).
کان من الصعالیک (نمدپوشان) ترجمه علی شیر فی (مجن 3 ص 67 و 241) و (گلشن- ص 590) و (تس 5- ص 141).
و اسمه الشیخ وزیر علی ابن القاضی قطب الدین أحمد الخطیب البلگرامی. ورد شعره فی (گلشن- ص 590).
کانت شاعره و اسمها وزیر نساء.
تلمذت علی محمد أکبر خان خاور السیستانی و کانت تعلم البنات. ورد شعرها فی (گلشن- ص 590).
السید محمد بن المفتی میر محمد عباس الموسوی
ص: 1267
الجزائری التستری المتوفی 1312. مر له راحت رسا فی 10: 55 و طبع له مثنوی باغ مؤمنین و مر والده عباس.
لأبی القاسم الحسین بن علی بن الحسین بن محمد بن یوسف من ولد بلاش بن بهرام گور. أوحد أهل زمانه فی الأدب. و جده من أمه أبو عبد الله النعمانی تلمیذ الکلینی. قال النجاشی توفی 15 شعبان 418 و له اختیار شعر أبی تمام و المتنبی و غیرهما و ظاهر کلام مؤلف کشف الحجب أنه رأی دیوانه.
ورد شعره فی (گلشن- ص 590).
مؤلف تجزیه الأمصار المذکور فی 3: 358. ترجمه فی (مع 1: 655) و هفت إقلیم و (گلشن ص 591) له ثلاث مثنویات فارسیه. و تخلصه شرف کما مر فی ص 514.
و اسمه موسی خان. ترجمه فی (مع 2: 528).
المیرزا محمد شفیع المعروف بمیرزا کوچک- لکونه سمی جده الأدنی- ابن محمد إسماعیل بن محمد شفیع بن إسماعیل ولد 1197 و تخلص مهجور ثم بدله إلی وصال بأمر أستاذه سکوت و دیوانه فی سته آلاف بیت فی المراثی طبع مکررا. و توفی 1262 و قال نعمت فی تاریخه فی بدیع التواریخ:
رقم زد خامه نعمت کنون از بهر تاریخش
وصال بی مثال با کمال اینک شد از دنیا
و:
کنون نعمت از بهر تاریخ گفتا
بإحسان محمد شفیع وصال است
و قد ألف حفیده المتخلص روحانی المذکور فی ص 386 ابن عبد الوهاب المتخلص یزدانی بن وصال هذا، کتابا سماه گلشن وصال فی أحوال جده الشاعر و بیته و طبع فی 1359 و ترجم أیضا فی (انجمن 4) و (مع 2: 528) و (ض- ص 337) و (گلشن- ص 591) و (عم- ص 358) و (فارس نامه- 1: 298 و 2: 66 و 152) و (طرائق- 3: 165) و مجله یادگار 3: 3: 67 نسخه من دیوانه عند أبی الحسن کتابی بأصفهان و (فخر الدین) و غیرهما. طبع له دوازده بند المذکور فی 8: 270
ص: 1268
و فرهاد و شیرین المتمم لوحشی بافقی. و بزم وصال و مراثی وصال فی 125 ص.
و یأتی من بیته وقار و مر حکیم و رحمت و داوری و فرهنگ و توحید.
و اسمه سلطان محمد. ترجم فی (دجا- ص 394) نقلا عن خلاصه الأشعار لاقاه حین جاء إلی کاشان و ذهب إلی الهند فهو متأخر عن وصالی کاشی الآتی.
ورد شعره فی (تش- ص 67) و عده من شعراء طبس.
و هو القاضی محمد الغفاری. نقل فی ریحانه الأدب عن سفینه الشعراء أنه توفی 932 و کذا فی (تس 4- ص 73) و زاد أنه والد القاضی أحمد الغفاری، و کان قاضی ری. و له مثنوی پنج فصل أجاب عنه المیرزا شاه حسین. و کذا فی (گلشن- ص 592).
راجع وصالی تونی.
کما فی (بهش 2- ص 390) و أورد له شعرا ذکره فی (ص 395) و نسبه إلی مثالی کاشانی. و الظاهر أن هنا تصحیف.
و اسمه میرزا رضا ولد بساری و نشا بها و اتصل بارد شیر میرزا حاکمها و صار کتاب دار له، و دخل دار الفنون. ترجم کذلک فی (مع 2- 559) و أورد له أربع مائه بیت.
أورد شعره ألفت فی دانش نامه و عده من أعضاء انجمن دانشکده و اسمه میرزا أحمد.
ترجم فی (مجتس 6- ص 162).
و هو المیرزا عبد الله الخطاط بن میر مظفر من أحفاد برهان الدین خلیل الله بن نعمه الله ولی الکرمانی. هاجر آباؤه إلی الهند فولد وصفی هناک فی 1000 و تلمذ علی فضل الله بهارنپوری و توفی بإجمیر فی 1063 و له خمسه مثنویات غیر الدیوان کذا فی (مع 2: 51) و (گلشن- ص 592) و (ض- ص 158)
ورد شعره فی (گلشن- ص 592) و اسمه
ص: 1269
ظهیر الدین کما فی هفت إقلیم و (خوش گو).
و هو حفید معین الواعظ. ترجمه معاصره فی (مجتس 6- ص 165) و (تش- ص 51) و (تس 5- ص 153).
ورد شعره فی (گلشن- ص 593).
ورد شعره فی (تس 5- ص 143) و قال کان مطربا.
ورد شعره فی (تس 5- ص 162) و قال کان من ساران محله فی طهران.
و هو المیر نعمه الله بن المیر پنبه زن الطباطبائی الشیرازی، و لما جاء مرشد البروجردی إلی شیراز، تلمذ عنده وصلی و مهر فی اللغات العربیه و الفارسیه و الپهلویه، و لما سافر أستاذه المذکور إلی قندهار عند المیرزا غازی ترخان طلبه فهاجر وصلی من شیراز إلی قندهار فأکرمه غازی ترخان و بعد وفاه ترخان فی 1021 بقندهار، خرج وصلی منها إلی أجمیر، فلاقاه فخر الزمانی و سافرا معا إلی لاهور، فذکره فی میخانه- ص 439 و قال إن شعره الآن أربعه آلاف بیت. و له مثنوی ساقی نامه.
و اسمه میرزا محمد طاهر بن الخواجه محمد شریف أخی اعتماد الدوله الذی هو والد نورجهان زوجه جهانگیر پادشاه. ورد شعره فی (گلشن- ص 593) و (خوش گو) و لعله متحد مع وصلی سارانی المذکور آنفا.
ابن القاضی خواجه کلان. ترجمه المیر علی شیر فی (مجن 4- ص 102 و ص 264) أطرأه بأنه وحید عصره فی أنواع العلوم حتی فی الشطرنج الحاضر و الغائب الصغیر و الکبیر و أورد شعره.
هو المولوی وصی أحمد بن أبی القاسم جوش. ترجم فی (گلشن- ص 593) و دیوانه فارسی موجود فی مکتبه راجه فیض آباد فی الماری 6 کما فی فهرسها المخطوط.
و هو رشید الدین محمد بن عبد الجلیل البلخی العمری
ص: 1270
المولود 480- 487 و المتوفی 573 أو 578 کما فی شاهد صادق، الشاعر المنشی بالفارسیه و العربیه. کان ملک الشعراء لاتسز خوارزم شاه. ترجمه عباس إقبال مفصلا فی مقدمه طبع حدائق السحر المذکور فی محله، و عد من مؤلفاته 21 کتابا و منها ترجمه مائه کلمه لعلی ع. و منظومه العروض و طبع دیوانه الفارسی مع مقدمه سعید النفیسی و حدائق السحر فی 47+ 738 ص. بطهران طبقه علی 18 نسخه ناقصه و تذاکر الشعراء و نسخ الدیوان کثیره، اثنان منها فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 125 و 283 و (فخر الدین) و (سپهسالار) کما فی فهرسها 2: 600 و غیرها.
و ترجم فی تاریخ گزیده ص 827 و (لت) و (لب) و (مع 1: 222) و (حسینی- 130) و (تش- ص 300) و (روشن- ص 244) و (خیال- ص 32) و (طرائق 2- 265) و (بهش 1- ص 349) و (نتایج- ص 261).
مر بعنوان مولوی گیلانی فی ص 1124 و هو والد مونس علی شاه و قد توفی 1336 و قال نعمت فی تاریخه:
نعمت محزون کنون از پی تاریخ گفت
وفا علی شه ببین مکانش اندر جنان
و طبع دیوانه بطهران 1372 فی 192 ص.
و اسمه مهدی قلی من الگرجیه. کان فی خدمه منوچهر خان معتمد الدوله کذا ترجمه فی (مع 2: 528).
و هو محمد أمین ابن الحکیم محمد تقی جاء والده من أصفهان و صاحب النواب آصف جاه و ولد ابنه وفا فی إیلچی پور فی 1110 و مات 1193 و قد تلمذ علی الشیخ محمود المازندرانی. کذا ترجم فی (نتایج- ص 756) و (طبق 2: 516).
و اسمه محمد علی الخطاط بالشکسته کان حیا فی 1161 حین ترجمه واله فی ریاض الشعراء و یوجد خطه الجید بتاریخ 1126 کما فی نمونه خطوط خوش- ص 288. و راجع وفای زواری.
و اسمه الملا محمد کاظم. ورد شعره فی (گلشن- ص 594).
ص: 1271
راجع وفائی بدخشانی.
و اسمه حاجی گل محمد ورد شعره فی (گلشن- ص 594).
و اسمه میرزا محمد علی الطباطبائی الأصفهانی من شعراء فتح علی شاه القاجار. ترجمه فی (انجمن 4) و المدائح المعتمدیه و ریحانه الأدب.
لمیرزا حسن علی بن السید علی نیاز المذکور فی ص 1239 الخطاط الملقب بمیرزا بزرگ المتوفی 1276 أو 1270 ترجم فی (فارس نامه 2: 152 و 119) و (عم- ص 510) و (گلشن- ص 595).
و اسمه محمد باقر بن صفای شیرازی المذکور فی ص 609 ترجم الوالد و الولد فی (عم- ص 510).
و اسمه محمد حسین وزیر صادق خان زند عم المیرزا عیسی قائم مقام. المتوفی 1209 ترجم فی (مع 2: 527) و (انجمن 4) و عنه فی ریحانه الأدب. و (الطرائق 3: 112) و (گلشن- ص 595) یوجد دیوانه عند (الملک).
و اسمه شرف الدین علی خان. سافر إلی الهند فی عهد نادر و سکن بها ثلاثین سنه و مات حدود 1200 ترجم و ورد شعره فی (نتایج- ص 769) و (مع 2: 527) و قال فی (روشن- ص 760) إنه لقب أخیرا بآقاسی بیگ و راجع وفای همدانی.
مر فی ص 1206 بعنوان نظام وفا و قد توفی 1384 و ترجم فی راهنمای کتاب عدد شتاء 1383. و ذکر سته رسائل من تألیفاته.
و اسمه میرزا سید أخ النواب محمد تقی خان الفیض آبادی ورد شعره فی (گلشن- ص 595).
و هو الحاج حسین علی النوری ابن علی أصغر من شعراء ناصر الدین شاه. ترجم فی (انجمن 4) و مات 1322. طبع دیوانه علی الحجر بطهران فی 1323 و هی قصائد و غزلیات و رباعیات. و له نصیحت آموزگار ألفه لولده محمد
ص: 1272
و فرغ منه فی 1296.
راجع وفائی هروی.
و اسمه محمد علی کما فی (گلشن- ص 596) و الظاهر أنه متحد مع وفای قمی.
و اسمه محمد کما فی (تش یز- ص 342) نقلا عن مجمع الفصحاء و الصحیح وفائی یزدی.
مر بعنوان زمانی آملی. فی ص 406.
ورد شعره فی (تس 5- ص 151) و (گلشن- ص 596) و (دجا- ص 394).
هو من ملازمی زین خان کوکلتاش. ورد شعره فی (گلشن- ص 596) و (طبق 2: 516).
هو ابن ضمیری و ابن أخت نیکی. ترجم فی هفت إقلیم و (خوش گو) و کان أعمی و لا أظنه المذکور فی (خص 8- ص 289) و احتمل فی (گلشن- ص 762) اتحاده مع وفائی مشهدی.
و هو الشیخ زین الدین الخوافی من شعراء بابر شاه و همایون. مهر فی نظم المعمی و التاریخ و مات 944. ترجم فی (گلشن- ص 596) و (خوش گو) و عنهما فی القاموس الترکی ثم الریحانه. و یوجد نسخه منه فی (بنگاله).
و اسمه میرزا إبراهیم بن سلیمان میرزا و کان منشیا لحکام أفغانستان و مات 967 ترجم فی (گلشن- ص 594) و (روشن- ص 762) و لعله المذکور فی (تس 5- ص 160).
قال سام میرزا فی (تس 6- ص 186) إنه من الترک و نشا فی التاجیک و أورد شعره.
عده فی (قز مج 6- ص 301) من شعراء السلطان یعقوب.
و اسمه عبد الله بیگ ترجم فی (انجمن 3)
ص: 1273
و (مع 2: 566) و ذکر أنه ملازم ظل السلطان شیخ علی میرزا.
راجع وفائی کاشغری.
راجع وفائی أکبرآبادی.
و هو السلطان إسماعیل عادل شاه بن یوسف عادل شاه من ملوک عادلشاهیه ببلده بیجاپور. جلس بعد أبیه و کثر حروبه و مات 941 و یأتی أبوه یوسف عادل شاه. ترجم فی (مع 1: 62) و (روشن- ص 761).
و اسمه علی مردان ابن عمه واله الداغستانی صاحب ریاض الشعراء ورد شعره فی (گلشن- ص 597).
و هو حفید علی مردان خان. ورد شعره فی (گلشن- ص 596).
و هو من العرفاء النور بخشیه ورد شعره فی (تس 5- ص 163).
قال سام میرزا فی (تس 5- ص 141) إن شغله والاباف و هو عالم بالتأریخ.
من أولاد وزراء سمنان. خطاط بالتعلیق و ماهر فی السیاق. أورد شعره فی (تس 5- 148).
هو الحاج المولی فتح الله بن المولی حسن بن العالم الحاج مولی رحیم المدفون بمقام السید صالح فی تستر. کان جده من بریه قرب فلاحیه خوزستان کما حکاه لی ابن أخ الوفائی و صهره علی بنته عند مجیئه للزیاره فی حدود 1350 و هو المولی کریم بن المولی أحمد بن المولی حسن المذکور، والد الوفائی، کان هو من المعمرین و کان معاصرا أو مصاحبا مع الحاج الشیخ جعفر التستری المتوفی 1303 و توفی الوفائی بعده بسنه 1304 و قد کتب بأمره الشهاب الثاقب فی رد الصوفیه. و نعرف من تلامیذ الوفائی، الشیخ علی بن محمد صالح التستری الذی کتب بخطه المعالم فی 1249 ثم قرأه علی الوفائی و علیه البلاغات منه. و النسخه عند السید آقا التستری. و حضر الشیخ علی بعد ذلک علی صاحب الفصول و الشیخ الأنصاری،
ص: 1274
و کتب بخطه مجموعه کشکولیه ذکر فیها أن الشیخ قاسم الأدیب الشاعر البصیر الحائری الساکن فی صحن العباس بکربلاء. أنشأ قصیده فی مدح أستاذه الوفائی و قرأها علیه فی داره فی رجب 1266 أولها:
حق علی کل أهل الفضل و الأدب
هواک یا نور بدر المجد و الرتب
إلی قوله:
أضحت به ششتر من حیث حل بها
أعلی المدائن من شام و من حلب
و المجموعه عند الشیخ مهدی شرف الدین فی تستر کما کتبه إلینا. أقول الشیخ قاسم المذکور هو قاسم بن محمد بن علی بن أحمد الحائری الشهیر بالشیخ قاسم الهر المولود 1216 و المتوفی بعد کف بصره 1276 و دفن قرب باب السدره قریبا من الشیخ خلف عسکر الحائری. و القصیده مصنوعه یبدأ مصاریعها الأولی بحروف [حاج میرزا فتح الله ] و مصاریعها الثانیه بمقلوب هذه الحروف. و آخرها قوله:
هو الإمام هو القرم الهمام و قد
حق الثناء له من کل ذی أدب
و دیوانه المراثی طبع مکررا. و یوجد نسخه منه فی (المجلس) خلطه ابن یوسف مع عبد الرسول مداح شوشتری فی فهرسه 3: 679. و نسخه عند (الملک) و طبع فی بمبئی 1298 و مر له سراج المحتاج.
و اسمه ملا حسین ذکر فی (گلشن- ص 597) و احتمل اتحاده مع الأصفهانی أو المشهدی.
راجع وفای قمی.
هو من أکراد عمادیه ورد شعره فی (تش- ص 23).
و اسمه أمیر أحمد حاجی بیک ابن سلطان ملک الکاشغری والی هرات ثم سمرقند. ترجمه علی شیر فی (مجن 6- ص 114 و 286) و هو الذی بدل تخلص زمانی کما ذکرناه فی ص 406.
و اسمه ملا حسین کما فی (روشن- ص 762) و هو متحد مع الشیرازی و قال فی (تس 5- 146) إن وفائی مشهدی کان أعمی و راجع وفائی أصفهانی.
ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 338) بعنوان
ص: 1275
وفای هروی و قال سافر إلی الهند و رجع بمال کثیر ورثه أخوه و أورد شعره. و قال فی (گلشن- ص 597) وفائی الهروی کان تلمیذ فصیحی جاء إلی الهند فی عهد أکبر شاه و رجع إلی أصفهان. و کذا فی (روشن- ص 761).
و اسمه محمد. قال فی (مع 2: 527) أنه مدح الحکام. و نقل عنه آیتی فی (تش یز- ص 342) بعنوان وفای یزدی. و أظنه متحدا مع محمد علی المعاصر مع وامق.
للشیخ محمد باقر بن المیرزا یوسف بن بیکلر سلطان بن آغاسی خان القمی الأصل التفریشی المولد الطهرانی المسکن اشتغل فی النجف سنین عند الشیخ هادی الطهرانی و عاد إلی طهران. و بعد سنین توفی بها فی الثلثاء 26 شوال 1322 و حمل إلی وادی السلام قرب مقبره هود و صالح. و له تقریرات دروسه فی الأصول و الفقه و المعقول. و دیوانه یقرب من سبعمائه بیت مشتمل علی الرباعیات الفارسیه و العربیه و غیرها. رأیته فی طهران عند ولده المیرزا علی المعروف بصدر الذاکرین الذی حدثنی بترجمه والده و ذکر أن جده المیرزا یوسف کان مستوفیا. و من شعره قصیده فی شرح لا جبر و لا تفویض و قصیده فی مدح الأمیر و إثبات إمامته.
مر بعنوان تخلصه الثانی صارم فی ص 582. و ترجم فی (نتایج- ص 428) أیضا. و طبع دیوان وقار فی کانپور فی 1852 م فی 207 ص.
و اسمه میرزا أحمد، أکبر أولاد وصال الشیرازی المذکور فی ص 1268 ولد 1232 و مات 1298 و قال نعمت فی تاریخه:
نگاشت نعمت غم دیده بهر تاریخش
روان بسوی جنان شد وقار پاک گهر
ترجم فی (مع 2: 548) و (المآثر- ص 215) و (فارس نامه 2: 66 و 152) و (طرائق 3: 168) و (عم- ص 356) و هدیه العارفین 1: 189 و فصله ابن أخیه فی گلشن وصال ص 127- 268 مع تصویره و تصویر خطه الجید. یوجد نسخ دیوانه کثیرا منها عند (فخر الدین). و طبع له منظومه انتقادیه باسم نصاب الرجال فی 1309 و 1337 ش. فی 23 ص.
و له ریحانه الأدب و رساله العروض و مثنوی مولوی طبع ببمبئی و نوروزیه فی التجوید و أسدیه و ترجمه زبده للبهائی. و مر له
ص: 1276
دوازده بند فی 8: 270 و له مثنوی موسی و خضر عند (الملک) و مجالس السنه و سیاحت نامه و ترجمه المنظومه السبزواریه و عشره کامله و تاریخ چهارده معصوم و رموز الإماره فی شرح عهد مالک الأشتر، و بهرام و بهروز فی قبال خسرو و شیرین و انجمن دانش فی قبال گلستان.
راجع وقاری طبسی.
لمعز الدین الأصفهانی. سافر إلی الهند و مات بها. ورد شعره فی (گلشن- ص 599).
و هو المیرزا غازی ترخان حاکم قندهار المتوفی عن خمس و عشرین سنه من عمره فی 1020 کما فی میخانه- ص 229 أو 1021 کما فی حاشیته نقلا عن ریو نقلا عن مقالات الشعراء و تاریخ محمدی و سرو آزاد. قال فی میخانه إن دیوانه فی خمسه آلاف بیت، و قد اشتری تخلص وقاری من رجل شاعر کان یتخلص به بإزاء ثمن قدره ألف روپیه. (أقول) و لعل الدیوان أیضا کان للشاعر المذکور و قد اشتراه بثمن. و له ساقی نامه و کان عالما بالموسیقا. و ترجم فی هدیه العارفین- 1: 245 و (روشن- ص 488) و (مع 1: 62) و مقالات الشعراء فی ص 828. و الظاهر أنه المذکور فی ص 783 و 861 بعنوان غازی تبتی (قاری).
اسمه المولی محمد أمین بن مولانا عبد الفتاح (عبد الغفار) الأخ الأکبر لمولانا عبد الکریم و مر جدهما الأعلی المولی شمس الدین محمد فی ص 543 کما ذکره النصرآبادی فی (نر 6- ص 179) و أورد قصیدته التی شرح فیها بعض أحواله ثم أورد جمله من أشعاره فی نیف و عشرین بیتا رأیت من تصانیفه گلدسته اندیشه صرح فیه بأنه تلمیذ عمه المولی عبد الکریم و المولی خلیل القزوینی و المولی محمد صادق و المولی محمد باقر الیزدیین و غیرهم، و أحال فیه إلی سائر تصانیفه و ذکر أن له دیوان
کبیر و أورد فیه دیباجه الدیوان، و فرغ من گلدسته اندیشه فی أصفهان فی الاثنین الثانی و العشرین من شعبان 1083 و حکی فی نجوم السماء عن المولی محمد أمین قطعه فی تاریخ وفاه المحقق الخوانساری 1098 فیظهر أنه توفی بعد هذا التاریخ فما فی (تش یز- ص 343) أنه توفی 1070 غلط و قد ذکر فی دیباجه
ص: 1277
دیوانه، جده المذکور و أن والده جاء من طبس إلی یزد فنشأ هو بها و جمع دیوانه فی محرم 1082 بأصفهان و أورد بها شعرا لوالده و کان حیا فی التاریخ و الدیباجه هذه فی أربع صفحات رأیتها فی جنگ و لعله گلدسته اندیشه لوقاری هذا، عند عباس دیوشلی ابن أحمد بطهران أولها: [غزل سرایی عندلیبان گلشن فصاحت و شکرخائی طوطیان شکرستان بلاغت سزاوار نیست الا بحمد حکیمی ] و فی المجموعه دیباجه ألفها لشرح قصیده آخوند ملا عباس، و فیها صحیفه شاهی للکاشفی و بعض منشئات رفیع الواعظ و محمد طاهر النصرآبادی و أنیس العشاق و غیرها و أورد النصرآبادی فی (نر 13- ص 487 و 530) بعض تواریخه و منها فی تزویج ولده محمد جعفر فی 1083 و یوجد عند السید أبی الحسن الکتابی بأصفهان شرح رساله العروض للأندلسی بعنوان قال أقول لمحمد أمین وقاری بخطه ضمن مجموعه کتبت فی 1095 و ترجم أیضا فی (خوش گو) و (گلشن- 599)
راجع وقاری طبسی
ابن مولانا حدادی ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 192) و أورد نیفا و عشرین بیتا من شعره و ترجم فی (دجا- ص 394) نقلا عن تقی الدین الأوحدی فی خلاصه الأشعار و ذکر أن اسمه محمد شریف و نقل بعض أحواله عمن أدرک صحبته، و ذکر أن قصیدته فی وصف الذئب گرگ نامه مشهوره ثم حکی عن هفت إقلیم أن وقوعی ابن حدادی کان سیاحا لا یستقر فی بلده و جاور العراق أخیرا ثم حکی عن صحف إبراهیم أن وقوعی توفی فی العراق 1018 و کان معاصر تقی الأوحدی و دیوان شعره یقرب من عشره آلاف بیت و ترجم فی (تش- ص 34) و کان ماهرا فی وقوع أی بیان لسان الحال و الظاهر أن الأوحدی خلط بینه و بین النیشابوری الآتی
راجع وقوعی نیشابوری
و اسمه شریف من إسحاق آباد نیشابور جاء إلی الهند و مدح أکبر شاه و مات بلاهور فی 1002 هکذا ترجمه معاصره و صدیقه فی (طبق 2: 505) و راجع وقوعی تبریزی قال فی (روشن- ص 764) إنه کان یقول
ص: 1278
بالتناسخ و کان خطاطا بالشکسته و سماه هدایت فی (ض- ص 237) بوقوعی سمنانی
و یشتهر بمیر واعظ مدح أکبر شاه ورد شعره فی (روشن- ص 765) قال و جاء إلی الهند من موطنه بدخشان
ورد شعره فی (تش- ص 239) و همیشه بهار و (گلشن- ص 600)
الشیخ عبد الحسین طبع له منظومه فقه جعفری
کان یمدح أهل البیت ورد شعره فی (گلشن- ص 600) و اسمه شاه ولایت الله
و اسمه مظهر علی خان معاصر القاضی محمد صادق أختر کان یدرس بمدرسه کلکته مع میر شیر علی أفسوس و مات بها ورد شعره فی (گلشن- ص 600)
ورد شعره فی (گلشن- ص 601)
ورد شعره فی (گلشن- ص 601)
و هو مرتضی قلی بیک الإیرانی لازم سر بلند خان فی دهلی و مات ببنگاله ورد شعره فی (گلشن- ص 601)
ورد شعره فی (گلشن- ص 601) قال و اسمه حاجی محمد
و اسمه بهاء الدین محمد بن المولوی جلال الدین محمد الرومی البلخی (623- 712) کما فی شاهد صادق و تخلصه ولد فی دیوانه الترکی المطبوع بأستانبول 1341 مع تعلیقات بهاء الدین محمد بن چلبی و طبع دیوانه الفارسی بها فی 1943 م فی 616 ص مع مقدمه بالترکیه فی 100 ص بقلم فریدون نافذ و طبع مثنویه الفارسی ولدنامه بطهران فی 1355 مع مقدمه فی أحواله فی 128 ص بقلم جلال همائی و مر له رباب نامه و ترجم أحواله فی رساله فریدون سپهسالار طبعه طهران ص 319- 321 و (نفحات- ص 418) و (حسینی- ص 141) و (ض- ص 83) و (مع 1: 244) و هدیه العارفین 1: 104 و المستر براون 3: 168 و فهرس (المجلس)
ص: 1279
3: 700
کما فی (نر 6- ص 152) مر بعنوان حسین بن جمال فی ص 247
و اسمه میرزا قاسم من أمراء السلطان حسین میرزا بایقرا کان حیا فی 928 فترجم فی (مجتس 8- ص 171)
من أمراء البلوچ اللغری و اسمه ولی محمد خان له دیوان جمعه فی 1222 و له نزهه الأبدان و ساقی نامه و خسرونامه و مثنوی هیرورانجها فی 2060 بیتا کما فی روضات الجنات- فی أوصاف هرات- حاشیه ص 538 طبعه طهران
و اسمه محمد ولی بن عبد الله ولد 1320 نزل نهاوند و تعلم بقم و له غیر الدیوان تنبیه الفاضل و إرشاد الجاهل و مختصر البیان کلها فارسیه
من شعراء دشت بیاض أو سپید روستا من توابع قائن، و قبره فی کارشک عند قبر عبد الله الحسینی کتب علی القبر أنه استشهد فی 1001 و تاریخه:
بگفتا چون نظامی زمان بود
طلب کن سال قتلش از (نظامی)
و فی (خوش گو) قتله غنیم بیگ الأزبک فی 1015 لتشیعه و فی (حسینی- ص 357) أنه توفی 999 و قالوا دیوانه فی خمسه آلاف بیت و فی (تش- ص 117) أنه ألفی بیت و عنه فی (مع 2: 50) و لکن نسخه (سپهسالار- 284) تشتمل علی ثلاثه آلاف بیت کما فی فهرسها 2: 702 و نسخه فی (الرضویه) و نسخه عند صادق الأنصاری بطهران مع مقدمه فی أحواله و فیها أنه تلمذ علی نیازی تونی و جاء مع إبراهیم میرزا الصفوی إلی قزوین و لاقاه تقی کاشی بکاشان، و نسخه فی (بنگاله) کتبت 1196 و ترجم فی (خص 8- ص 152) و روضه الرضویه و (قهستان- ص 246) و (روشن- ص 766) و (تش یز- ص 246) و هفت إقلیم و (نتایج- ص 737). و له مشاعرات بالمکاتبه مع محتشم کاشی المذکور فی ص 972 بأصفهان، و مع ملای خرگاهی حصاری بما وراء النهر، جاءت فی تذکره مطربی الماوراءالنهری و نقل عنها عبد الغنی میرزایف فی مقاله فی مجموعه تذکاریه لهانری ماسه طبعت بطهران 1383.
ص: 1280
هو المنشی محمد دارا شکوه. ترجم فی (حسینی- ص 362) و (روشن- ص 768).
راجع ولی قلی شاملو.
و اسمه محمد ولی میرزا الملقب بشاه زاده ابن میرزا علی صدر ابن الحاج أکبر النواب المتخلص بسمل المذکور فی ص 137 الذی توفی 1263. ترجم فی (عم- ص 245 و 572).
أطرأ طبعه و شعره فی (تس 2- ص 55).
راجع ولی دشت بیاضی.
کان من شعراء بابر میرزا، ثم نقله پیربداغ مع عده من الشعراء من هرات إلی شیراز. أطرأ شجاعته علی شیر فی (مجن 2 ص 40 و 213) و (لت) و (گلشن- ص 601).
سافر إلی الحج و مات فی الرجوع بالمدینه و دفن بالبقیع. کان مستوفیا لسیستان و ذهب إلی قندهار أوان إماره ذو الفقار خان فأمره بنظم شاهنامه فنظم سوانح حصار قلعه و بعض وقایع شاه عباس الأول قرب أربعین ألف بیت. ترجم فی (نر 4- ص 93) و (روشن- ص 768) و عنهما فی مجله أرمغان 13: 372 و المستر براون 4: 88.
و اسمه شاه إسحاق حفید الشاه إسحاق الأول من أولاد حکام قهستان. حبس فی هرات مده و بعد الإفراج عنه رجع و مات فی 899 و دفن بقریه نوفرست. ترجمه آیتی فی (قهستان- ص 227) عن تاریخ حسامی.
کما أحلنا إلیه فی عده مواضع. ثم ذکرناه مفصلا فی ص 1215 بعنوان نعمه الله ولی.
کان من عبید الدوله الصفویه. ورد شعره فی (گلشن- ص 601).
السید غلام علی فاروق الأولیاء برهان الحق. طبع منتخب دیوانه بطهران 1351 فی 128 ص+ 104 ص.
ص: 1281
راجع ولی قلندر، و ولی قلی.
و اسمه میر سلطان ولی، حفید ولی بیک. ورد شعره فی (مجتس 8- ص 172) و همیشه بهار.
ورد شعره فی (گلشن- ص 601).
جاء شعره فی هفت إقلیم.
و اسمه طهماسب قلی خان کان من الأکراد نزل قندهار. أورد شعره النصرآبادی فی (نر 3- ص 63) و کذا فی (مسرت- ص 299).
من شعراء الحروفیه. ذکر دیوانه العزاوی فی العراق بین الاحتلالین- 2: 251- 253 و الکاکائیه فی التاریخ ص 42 و 43).
ورد شعره فی (مجتس 6- ص 163).
کان خطاطا ماهرا معاصرا للجامی و السهیلی. ترجمه علی شیر فی (مجن 2- ص 31 و 205) و فی (گلشن- ص 602) أنه نظم شیئا فی قبال ویس ورامین.
ص: 1282
راجع دیوان همت أصفهانی.
هو السید أحمد الحسینی الأصفهانی المنشی الشاعر الطبیب الماهر المتوفی 1198 ترجم فی (مع 2- ص 567) و ذکر أن دیوانه مختصر و بما أن الغزلیات لا یذکر فی المجمع ذکر من قصائده فقط قرب مائتین و خمسین بیتا و ترجم فی (دجا- ص 396) نقلا عن نگارستان دارا و ذکر أن أصله من آذربایجان و انتقل جده إلی أصفهان أیام الصفویه، و کان بینه و بین المیرزا نصیر الطبیب الشیرازی مکاتبات و مشاهرات و دیوانه فی حدود ألفی بیت. و طبع فی 13- 1317 فی 128 ص.
ثم فی 1347 مع مقدمه لیاسمی فی 90 ص. ثم طبعه وحید دستگردی فی 1352 فی 112 ص. مع مقدمه لعباس إقبال فی أحوال الشاعر فی 12 ص. و جاء بعض شعره فی (تعا- ص 250) و طبع فیروز حریرچی دراسه وجیزه حول أشعار هاتف العربیه بطهران فی 1384 فی 75 ص. و له ترجیع بند موجود فی المکتبه (الملیه- 101) بطهران و طبعها انجمن دوستداران کتاب بخط جید. و له بهارستان موجود عند (فخر الدین 144) کتبت 1161 و شیرین و فرهاد عند (الملک) و ترجم فی (تش- ص 420) و (انجمن 4) و (طرائق 3: 99) و (گلشن- ص 602) و فهرس مکتبه (سپهسالار) 2: 703 و المستر براون 4: 187 نقلا عن بابرنامه و مجله أرمغان 18: 550) و (نتایج- ص 786) و (مسرت- ص 207) و (روشن- ص 769) و (مسرت- ص 207) و (روشن- ص 769) و مرت بنته شحه أصفهانی فی ص 359.
و اسمه أبو علی من أحفاد إسماعیل أیما المذکور فی ص 114. ترجم فی (نتایج- ص 786) و (روشن- ص 770) و توفی أواخر المائه الثانیه عشره و فی همیشه بهار هاتف دلیجانی.
ص: 1283
و اسمه عبد الله ورد شعره فی (روشن- ص 770) و همیشه بهار و لعله هاتفی.
اسمه المولی عبد الله. و هو ابن أخت الجامی، استأذن خاله فی جواب الخمسه النظامیه، فامتحنه بنظم ثلاثه أبیات فی جواب النظامی:
درختی که تلخست وی را سرشت
گرش بر نشانی بباغ بهشت
إلی آخر الثلاثه و لما عرض جوابه علیه استحسنه و رخصه فنظم أربعه منها فافتتح لیلی و مجنون بما أنشأه الجامی و تممه. ثم نظم خسرو و شیرین ثم هفت منظر فی جواب هفت پیکر ثم نظم تیمورنامه فی حدود أربعین سنه و أورد سام میرزا نموذجا من جمیعها فی (تس- 94- 97) و ذکر أن مولد هاتفی و مسکنه قریه خرجرد جام من خراسان و غرس هناک چهار باغ کان یسکنها. فمر الشاه إسماعیل فی 917 بعد زیاره مزار قاسم الأنوار علی چهار باغ. و لما ورد هاتفی تلطف به کثیرا و أمره بنظم فتوحاته فقبل هاتفی و نظم منه ألف بیت و لم یمهله الأجل فتوفی 927 و دفن فی چهار باغ.
و ترجمه المیر علی شیر فی مجالس النفائس و قال إنه فی هذا التاریخ فرغ من نظم لیلی و مجنون و خسرو و شیرین و هفت منظر و مشغول بظفرنامه فی جواب إسکندرنامه و قال فی میخانه- ص 106 إن هفت منظر فی خمسه عشر ألف بیت و تمرنامه أربعه آلاف و لیلی و مجنون أربعه آلاف و خسرو و شیرین ألفین، و قصائده و مقطعاته کلها خمسه آلاف بیت و مات فی 914 عن مائه سنه و کان طویل القامه قویا. و ترجم فی (مجن 3 ص 62 و 235) و هفت إقلیم و (تش- ص 75) و (تس 5- ص 94) و (حسینی- ص 366) و شاهد صادق و (مع 2: 54) و (طرائق 3: 48) و المستر براون 4: 305 و فهرس (المجلس) 3: 165 و (خوش گو) و (نتایج- ص 779) و (روشن- ص 772). یوجد تمرنامه عند ألفت انتقلت إلی جامعه أصفهان.
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 128) و مات 921.
و هو قدرت الله بن علی ولد فی 1340 بقریه قهفرخ و مات والده فجاء إلی أصفهان و نشر جریده هاتف فی 1371 و له بها
ص: 1284
أشعار. ترجم فی شعرای معاصر أصفهان- ص 530.
أخ المیر برهان المذکور فی ص 133 من سادات أبرقوه و کان أکثر أیامه فی شیراز جلیس الأدباء الظرفاء. ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 301) و ذکر أنه توفی بأیامه و أورد شعره و رباعیه.
ترجم فی (تس 2- ص 38) و (روشن- ص 772).
و هو ابن شاه تقی شیخ الإسلام بمشهد خراسان. ورد شعره فی (تش- ص 206) و فی (تش 2- ص 25) سماه هادی موسوی.
و کان محتسبا ثم تولی مشهد الرضا. و فی (گلشن- ص 604) و (روشن- ص 772) أن اسمه محمد هادی الیزدجردی نشا بکاشان و تولی أمر مشهد الرضا و مات 950.
و اسمه حسن ورد شعره فی (گلشن- ص 603) قال و مات بیزد.
هو ابن علی دفتر المولود 1312 مطبوع بالبصره.
نزیل قائن الشهیر بقائنی ابن المولی محمد محسن بن عبد الله بن محسن بن حسین البیرجندی المولود بها 1277 له مقدمه مبسوطه طبعت فی أوله: فیها ترجمه نفسه مفصله فی 120 ص. و ذکر تواریخه و تنقلاته فی سامراء أو غیرها. و تم طبعه 1354 و هو فارسی أورد فی ص 158 منه قطعه من قصیدته فی مدح أستاذه السید الشیرازی، و فیها تفصیل وقعه الدخانیه و إخراج رژی صاحب امتیازها من بلاد إیران. و فیه قطعه من ترجمته لخطبه الصدیقه فی المسجد فی حشد من المهاجرین و الأنصار. و أحال تمام الترجمه إلی کتابه مائده محمدیه. و له بستان الناظرین مر فی ج 3 ص 108 و توفی فی (ج 2- 1366) و ترجم فی (قهستان- ص 348).
و هو الشیخ هادی بن الشیخ عبد الله المازندرانی. ولد 1309. ترجمه البرقعی و أورد شعره فی (سخنوران- 1: 248) و مجله أرمغان
ص: 1285
11: 609.
و هو میر محمد جواد. ورد شعره فی (گلشن- ص 604).
ورد معمیاته فی (نر 15- ص 542).
راجع دیوان أسرار.
هو هادی بن محمد رفیع الصدر. کان محتسبا و سافر إلی الهند و ترقی هناک. کذا فی (تش- ص 206) و (خوش گو) و فی (گلشن- ص 604) أنه جاء إلی الهند و رجع.
هو ابن معین الدین محمد وزیر فارس فی عصر الشاه سلیمان، ثم نصب وزیرا لکرمان، ثم حبس و مات بالسجن کما فی (نر 4- ص 70).
جاء شعره فی (گلشن- ص 603) و لعله عبد الهادی المذکور فی مقالات الشعراء- ص 841 الذی کان حیا فی 1169.
راجع هادی بیرجندی.
راجع هادی أصفهانی.
و اسمه عبد الهادی بن علی رضا تجلی المذکور فی ص 167 أورد شعره فی (گلشن- ص 603).
هو ابن عبد الرزاق الکاشانی. کان طبیبا بکاشان أورد شعره فی (نر 5- ص 115).
و اسمه محمد مقیم الأصفهانی من أعاظم أرباب العمائم کما ذکره الحزین فی تذکرته ص 41 و قال مات 1134.
راجع هادی أصفهانی.
کان أکثر شعره فی رثاء أهل البیت، کما فی (گلشن- ص 604).
ابن الشیخ أحمد النحوی الحلی النجفی. هو
ص: 1286
أخ الشیخ محمد رضا و الشیخ محسن، و کلهم شعراء فضلاء ابنا الشیخ أحمد الشاعر الشهیر بالنحوی ابن الشیخ حسن الخیاط قد جمع دیوانه السماوی من المتفرقات و جعله علی قسیمین أولهما تخمیس قصیده الشیخ رجب البرسی فی أهل البیت.
و ثانیهما فی مساجلاته. و مجموعهما یقرب من خمسمائه بیت. و اشتری الشیخ محمد علی یعقوب الخطیب نسخه الأصل بخط السماوی عن وارثه بعد موته، و هو عبر عنه بالشیخ هادی بن أحمد کما فی کلمات جمع آخر، لکنه قد عبر عن نفسه کما رأیت بخطه فی بعض تملکاته محمد هادی و قد یعبر عن نفسه بعبد الهادی بن الشیخ أحمد النحوی المحدث، کما وقع کذلک فی آخر تقریظه لرساله السید شبر الحویزی فی تحریم التمتع بالهاشمیات و الظاهر أن النحوی وصف أبیه و المحدث توصیف نفسه و قد أشرنا إلیه فی حرف العین.
هو ابن الخواجه شمس الدین محمد الجوینی المشهور بصاحب دیوان ترجم فی (مع 1- ص 656) و أورد شعره و ذکر أنه ممدوح الشیخ مصلح الدین سعدی الشیرازی، و کذا فی (ض- ص 160) و (گلشن- ص 604)
من ساداتها الموسویین ترجم فی (روشن- ص 772)
هو التخلص السابق لدل أصفهانی المذکور فی ص 328 و مر والده أدهم و جده رضی أرتیمانی
شیخ الإسلام بها کما ترجمه القزوینی فی (بهش 2: 379) و أورد مطلعین له و ترجمه الهروی فی (مجتس 3: ص 144) بعنوان خواجه هاشمی کما یأتی
أدرج بعض شعره بهذا العنوان فی مجموعه السید یوسف ابن محمد العلوی الحسینی فی 1300 و هی بمکتبه (ملک) بطهران و یحتمل أن المراد الکعبی المذکور فی ص 1288 و 912
راجع هاشم شیرازی
هو هاشم بن حردان المذکور فی ص 912 بعنوان الکعبی و یأتی
ص: 1287
له القصائد الکثیره
راجع هاشم شیرازی
المتوفی بطهران ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 5- ص 144) و أورد رباعیه
ابن المیرزا إسماعیل العارف الشهیر، خلیفه السید محمد قطب الدین التبریزی الذهبی و صهره علی بنته ترجم فی (مع 2- ص 572) و ذکر أنه مقتدی طلاب العهد و له مثنویات و غزلیات و ترجمه فی (ض- ص 625) و أورد مقدارا من مثنویه
الموسوم ولایت نامه و ذکر أنه توفی بشیراز و دفن فی الحافظیه 1199 و کذا فی (فارس نامه 2: 152) و (طرائق 3: 98) و طبع ولایت نامه و یوجد عند (الملک) و (فخر الدین) و هو والد نیاز المذکور فی ص 1239
هو ابن أخ ملا شاه محمد أنسی المذکور فی ص 107 و توفی 970 ورد شعره فی (طبق 2- ص 500) و (حسینی- ص 364) و (خوش گو) و (خز- ص 458) و قد یقال له هاشمی
هو ابن میر حیدر رفیعی المعمائی المذکور فی ص 270 و 380 جاء شعره فی هفت إقلیم
ورد شعره فی (گلشن- ص 605)
مر بعنوان الکعبی فی ص 912
ورد شعره فی (مجتس 2- ص 140) و قال إنه حمام دار (حمامی)
هو أبو زوجه سرخوش فذکره فی تذکرته (سرخوش- ص 125)
أورد النصرآبادی شعره فی تاریخ فتح قلعه تبریز فی 1012 فی (نر 13- ص 479)
و اسمه المیر شمس الدین محمد الملقب صدرجهان ورد شعره فی هفت إقلیم و (خوش گو) و (گلشن- ص 605)
ص: 1288
کان شیخ الإسلام ببخارا و من أحفاد خواجه عصمت الله البخاری و خواجه محمد پارسا و مات 945 ترجم فی (تس 2- ص 38) و (مجتس 3: 144) و (بهش 2: 379) و هفت إقلیم و (حسینی- 363) و (روشن- 773) و فی (تش- ص 327) أن له مثنوی مظهر الأنوار و مات فی سفر الحجاز
و هو أبو عبد الله أمیر محمد هاشم شاه بن میر محمد مؤمن العرشی (1073- 1150) قتل بدهلی کما فی (مع 2: 56) قال و له مظهر آثار و فی هفت آسمان- ص 90 أنه لهاشمی الکرمانی الآتی و هو الصحیح
السید محمد ثقه الإسلام له دیوانان فارسی اسم أنوار الهدی المطبوع مر فی 2: 448 و عربی اسمه مشکاه الأنوار
ورد شعره فی (گلشن- ص 605)
ورد شعره فی (تش- ص 239) قال و هو من الساده
راجع هاشم قندهاری
و اسمه میر نظام الدین من شعراء عهد طهماسب الصفوی ورد شعره فی (روشن- ص 774) و (گلشن- ص 605)
السید محمد هاشم المعروف بشاه جهانگیر و توفی 946 أو 948 کما فی هفت آسمان- ص 130 ترجم فی هفت إقلیم و مقالات الشعراء ص 844 و (تش- ص 130) له مثنوی مظهر آثار الموجود عند (سلطان القرائی) فی 205 ص کل فی 11 بیتا و قد نسب فی (مع 2: 56) هذا المثنوی إلی هاشمی دهلوی و ذکر أیضا فی (تش یز- ص 349) و (خوش گو) و (روشن- ص 773)
کان طباخا ترجمه علی شیر فی (مجن 3 ص 73 و 243) و فی (گلشن- ص 605) أنه أصفهانی
ورد شعره فی (گلشن- ص 605) و فی علمای گیلان- ص 73 هاشم لاهیجی
هو أخو بنده علی ورد شعره فی (گلشن-
ص: 1289
ص 606)
أورد شعره الحزین فی تذکرته ص 36 قال ولد بهمدان و تعلم الطب بأصفهان و رجع إلی همدان حتی قتل فی مقتله البلده بید جیوش الترک فی 1136
و اسمه حیدر رقابی طبع له شهرزاد
له تصحیح منظومه السبزواری الفلسفیه باسم فیض الباری و منظومه سلسله الذهب و در و مرجان المذکور فی 8: 87
جاء شعره فی (تش- ص 40)
و اسمه أبو محمد بن نور الهدی ورد شعره فی (گلشن- ص 606)
راجع هجری تفرشی
و اسمه قاسم بیک بن إژدها أفشار ذکر له الصادقی فی (خص 5- ص 72) ترکیب بند مسدس
من شعراء فرغانه ورد شعره فی هفت إقلیم و (تس 5- ص 166) و (مجتس 6- ص 155) و (روشن- ص 774) و فی (تش- ص 344) أنه ماهر فی العروض
و اسمه أبو القاسم بن محمد صادق المتخلص صادق المذکور فی ص 578 بن فضل الله ترجمه أبو القاسم سحاب فی مقال له فی مجله یادگار السنه 5 العدد 6 و 7 و عده فی (تش- ص 430) فی معاصریه و قال اشتغل بأصفهان و سافر إلی رشت إلی أن مات هناک و عنه أخذ فی (مع 2: 572) و یوجد له مثنوی هجری فی (الملیه- ف 101) مع ساقی نامه لرضی أرتیمانی و ترجم أیضا فی (حسینی- ص 369) و یوجد نسخه من دیوانه فی (بنگاله) کتبت فی 1192 و عند (فخر الدین- 305)
ورد شعره فی (طبق 2: 500)
من غلاه الأکراد کما فی الکاکائیه فی التاریخ- ص 45
ص: 1290
راجع هجری طهرانی
و هو الخواجه محمد شریف، أخو خواجگی الذی هو والد شاپور المذکور فی ص 490 و ابنه اعتماد الدوله والد نورجهان بیگم استوزره محمد خان تکلو حاکم خراسان، و بعد موته جاء إلی بلاط طهماسب فنصبه حاکما لیزد ثم وزیرا لأصفهان و هو الذی هجا سلامی بالشعر المذکور فی حقه فی ص 455 و مات بها فی 980 کما فی (تش یز- ص 349) نقلا عن إقبال نامه و (تش- ص 217) و همیشه بهار و هو عم أمین أحمد الرازی مؤلف هفت إقلیم کما صرح به فیه
راجع هجری اندجانی
کما فی همیشه بهار و لعله الطهرانی أو المشهدی
الملقب شمشیرگر لاشتغاله بصنعه السیف بکاشان ترجم فی هفت إقلیم و (تس 5- ص 172) و (تش- ص 239) و همیشه بهار و أشعاره أزید من سبعه آلاف بیت رأیت بعضا منه عند (فخر الدین)
راجع هجری قمی
سافر إلی بنارس و الله آباد و مات فی عهد آصف الدوله کذا ترجمه و أورد شعره فی (گلشن- ص 606)
هو أخو الملا مشرقی المذکور فی ص 1049 و أصلهما من قزوین ورد شعره فی (گلشن- ص 606) و (مطلع 2: 450)
ورد شعره فی (مجتس 6- ص 165)
هو المیرزا هدایه وزیر دفتر ابن المیرزا حسین خان الآشتیانی نزیل طهران ترجمه معاصره فی (مع- ج 2 ص 567) و أورد قرب عشرین بیتا من مثنویاته
ابن المیرزا شاه تقی المتخلص بواحد کما مر فی الواو ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 6- ص 177) و أورد بعض شعره و ذکر أنه کان قاضی مشهد خراسان و فی الحال هو شیخ الإسلام بها
ص: 1291
و اسمه خواجه هدایه الله ورد شعره فی (تس 5- ص 177) و (حسینی- ص 370) و (خوش گو) و (روشن- ص 772) و مر له فی 7: 265 الخمسه نقلا عن روز روشن
مؤلف مجمع الفصحاء ترجم نفسه فی ج 2 ص 581 من کتابه و ذکر أنه رضا قلی بن محمد هادی و إنه ولد فی المحرم 1215 و إنه توفی والده 1218 و توفت والدته فی مکه بعد سنین فکفله محمد مهدی خان شحنه و ذکر تنقلاته و ترقیاته فی خدمات الشاهزادات و ذکر أن منظوماته أکثر من أن یذکره و یعرف لله باشی لکونه معلم عباس میرزا ابن فتح علی شاه
و یتخلص چاکر أیضا کما مر فی ص 214 و لقب أمیر الشعراء و ذهب سفیرا إلی خوارزم و نصب رئیسا لدار الفنون الذی کان جامعه طهران فی ذلک العهد فألف مجمع الفصحاء فی تاریخ شعراء الفرس طبع فی مجلدین بطهران 1295 و ننقل عنه فی هذا المجلد من الذریعه بعنوان (مع 1 و 2) و ریاض العارفین فی تاریخ العرفاء طبع فی مجلد فی 1305 و 1356 و ننقل عنه بعنوان (ض) و انجمن آرای ناصری فی اللغه الفارسیه طبع 1288 و روضه الصفای ناصری کما مر و یأتی مظاهر الأنوار الموجود فی (المجلس) و له سته ضروریه و هی سته مثنویات بأسماء 1- أنوار الولایه فی قبال مخزن الأسرار 2- گلستان إرم أو بکقاشنامه طبع بطهران 1270 و 3- بحر الحقائق علی زنه حدیقه الحقیقه للسنائی 4- أنیس العاشقین 5- خرم بهشت الموجود فی (المجلس) 6- هدایت نامه و له مثنویات أخر منها منهج الهدایه و له مفتاح الکنوز و لطائف المعارف و فهرس التواریخ الموجود فی المکتبه (الملیه) و دیوانه فی ثلاثه عشر ألف بیت موجود فی (المجلس) کما فی فهرسها 3: 446 و مات 1288 و قبره فی تکیه بناها بطهران یعرف إلی الآن باسمه تکیه رضا قلی خان هدایت و بیت هدایت معروفون الیوم بطهران و منهم الأدیب الکاتب صادق هدایت، و منهم مخبر الدوله مهدی قلی هدایت حاکم تبریز حین استشهد الشیخ محمد الخیابانی ترجم هدایت هذا فی (طرائق 3: 132) و هدیه العارفین 1: 368 و (فارس نامه 2: 125) و منتظم ناصری 3: 320
ص: 1292
و (المآثر- ص 189) و مجله یادگار 4: 14
و اسمه سعد الله بن عنایه الله عالمگیری ورد شعره فی (گلشن- ص 606)
هو ابن شیخ الإسلام بمشهد خراسان ورد شعره فی (روشن- ص 777) و (مطلع 2: 448) و همیشه بهار
و اسمه هدایت حسین أورد شعره معاصره النصرآبادی فی (نر 6- ص 197) و کان ینسب نفسه إلی جابر بن عبد الله الأنصاری و عنه فی همیشه بهار
کان معاصرا للفیض الکاشانی ورد شعره فی مجموعه لمحمد شفیع الحسینی ص 203 و 239 عند (فخر الدین)
و هو مما زاده الهروی و أورد شعره فی (لط 3: 80) و قال مولده هرات و جاء فی (مسرت- ص 203 و 434) شعر لمحمد هراتی
راجع إمامی هروی
ورد شعره فی (گلشن- ص 607)
و هو الدکتور محسن الهشترودی التبریزی العالم الریاضی المعاصر بإیران و العمید بکلیه العلوم الریاضیه سابقا و هو قد ینظم الشعر قلیلا و طبع من شعره سایه ها فی 69 ص
و اسمه محمد حسین واقعهخوان قال فی (عم- ص 572) إنه توفی 1292 و دفن فی شرقی الحافظیه ثم أورد شعره
و اسمه علی بن الحسن النوری المتوفی 1286 ورد شعره فی (فارس نامه 2: 152)
و اسمه علی نقی بن کاظم المولود 1266 ش ترجمه البرقعی فی (سخنوران- 2: 272) قال و یلقب دبیر مخصوص
راجع سامی هزار جریبی
کان من شعراء خراسان ترجم و أورد شعره فی
ص: 1293
(بهش 2: 392)
ورد شعره فی (قز مج 6- ص 306) و عده من شعراء السلطان یعقوب
سافر مع الجامی إلی الحج. ورد شعره فی (مجن 3- 76 و 253) و فی الثانی سماه هلالی.
کان ملازم بهرام میرزا ابن الشاه إسماعیل. قال فی (خص 8- ص 172) إن له مثنوی شوق و ذوق و کذا فی (تس 5- ص 127) و جاء فی (نر 13- ص 471) تاریخ نظمه لقتل محمد یوسف الصدر للشاه إسماعیل فی 927 و کذا فی هفت إقلیم و (تش- ص 258) و الروضه الصفویه و المستر براون 4: 88 و (نتایج- ص 785) و (روشن- ص 778) و (خز- ص 459).
و هو الشهیر بخواجه هلال. ترجم فی (مع 1: 655) و (قهستان- ص 190).
ورد شعره فی هفت إقلیم و (خوش گو).
مدح منوچهر معتمد الدوله فجاء شعره فی مدائح معتمدیه.
راجع هلالی هروی.
راجع هلالی جغتائی.
ترجم فی (تش- ص 23) قبل الجغتائی و قال سکن بشیراز.
الأسترآبادی المولد و المنشا. و هاجر فی شبابه إلی هرات إلی شهادته بها بجرم التشیع. و اسمه المولی نور الدین المتخلص بهلالی کما یظهر من ج 3 من حبیب السیر. و فی بعض نسخ منظوماته بدر الدین. و ترجمه المیر علی شیر فی مجالس النفائس و ذکر مطلع غزله و أطری قوه حافظته و فهمه و حسن طبعه و دعا له و حثه علی تحصیل الکمال. قال فی لطائف نامه إنه استجیب دعاء المیر فی حقه و مهر فی أصناف الشعر، فجمع دیوانه و نظم مثنویات أخر: 1- لیلی و مجنون 2- شاه
ص: 1294
و درویش 3- صفات العاشقین و أورد نموذجا من کل واحد. منها. و أورد فی مجمع الفصحاء قرب خمسین بیتا من غزلیاته و رباعیاته. و نسخه دیوان غزلیاته الفارسیه المرتبه علی حروف القافیه مذهبه منقحه ناقصه الآخر تشتمل علی تسعمائه و أربعه و ثمانین بیتا فی مکتبه التاجر الفاضل الآقا جعفر (سلطان القرائی) التبریزی کما کتبه إلینا فی فهرسها من کتابه القرن العاشر و قرب عصر الناظم و بسط القول فی ترجمته و نقل أشعاره سام میرزا فی (تس 5- ص 90- 94) و صرح بکثیر مما ذکرناه فلا نکرره.
و ترجمه أیضا فی (خز- ص 456) و من بعض مقاطیعه قوله:
محمد عربی کابروی هر دو سراست
کسی که خاک درش نیست، خاک بر سر أو
شنیده ام که تکلم نمود همچو مسیح
بدین حدیث لب لعل روح پرور أو
که من مدینه علمم علی درست مرا
عجب خجسته حدیثی است، من سک در أو
قتله عبد الله خان أوزبک فی چهار سو بهراه فی 936 أو 931 کما فی شاهد صادق أو 935 کما ذکره براون فی 4: 65 و 3: 520 نقلا عن بابرنامه و ترجم فی (تش- ص 23) و روضه صفویه و (حسینی- 364) و (خوش گو) و هفت إقلیم و (روشن- ص 778) و مجله یادگار. یوجد نسخ من دیوانه عند (فخر الدین) و (بنگاله) و (الملیه- 290 ف) کتبت فی 979 و یوجد شاه و درویش فی (الملیه- 567 ف) و (الملک) و طبع مع سحر حلال و جم و گل لأهلی فی تبریز 1331 ثم بتصحیح حسین کوهی کرمانی بطهران فی 1365 و یوجد صفات العاشقین عند (فخر الدین) و (الملک) و طبع بطهران مع مقدمه لعباس إقبال الآشتیانی و تصحیح حسین کوهی کرمانی فی 1364 و طبع دیوانه مع المثنویان المذکوران فی 334 ص.
بطهران فی 1374 و کان قد طبع بلکهنو فی 1847 م. و کانپور 1873 م. و إیران فی 1313 بتصحیح محمد حسین طوبی کاشانی و قال إسماعیل پاشا فی ذیل کشف الظنون تحت عنوان تحفه الأهالی فی قصه الهلالی إنه فارسی لمحمود بن محمد الکلامی الهروی، ألفه فی أحواله بعد رجوعه إلی القدس للقاضی علی أفندی و فیه تراجم رجال شعراء أیضا.
ورد شعره فی (گلشن- ص 607).
ص: 1295
راجع هلالی جغتائی و هلالی ترک.
ورد شعره فی همیشه بهار و ریاض الجنه للزنوزی.
و اسمها هلال بنت محمد تقی میرزا و زوجه الله یار قاجار آصف الدوله ورد شعرها فی از رابعه تا پروین- ص 263 نقلا عن نقل مجلس.
ورد شعره فی (مجن 2- ص 53 و 226) و فی بعض النسخ بلالی.
کما فی (قز مج 3- ص 253) راجع هلاکی هروی.
و هو الخواجه همام الدین من علماء الدین و من أعاظم تبریز و تلمیذ الخواجه الطوسی و مصاحب السعدی الشیرازی و توفی 714 کما فی شاهد صادق ترجمه المستوفی فی تاریخ گزیده- ص 827 و (لت) و هفت إقلیم و (خیال- ص 43) و (خوش گو) و (مسرت- ص 153) و (مغول- ص 544) و (مع 1: 656) و (ض- ص 237) و (روشن- 778) و المستر براون 3: 166 و (دجا- ص 396) و مجله دانشکده أدبیات تبریز 3: 36 و فی (بهش 1: 349) أورد له:
همام را سخنی دلپذیر و شیرین است
ولی چه سود که بیچاره نیست شیرازی
طبع منتخب دیوانه بتبریز 1349 فی 20 ص. ثم بتصحیح مؤید ثابتی بطهران 1373 فی 64 ص.
ترجم فی (نر 5- ص 146) و ذکر أنه فی لبس الدراویش و عنه أخذ فی (تش یز- ص 350).
راجع همای شیرازی.
کان اسمه محمد رضا قلی (1) فبدله إلی محمد رضا و هو ابن بدیع خان المدفون بإمام زاده أحمد قرب مسجد شاه بأصفهان. ولد 1212
ص: 1296
و توفی یوم الخمیس 12 ع 1- 1290 و هو والد الشعراء: سها و طرب و عنقا المذکورین فی محلهم. طبع دیوانه بطهران فی 1320 فی 438 ص. فیها 18000 بیت، و اسمه شکرستان بقطع کبیر مع مقدمه فی أحواله. و طبع له تقریظ علی فرهنگ خداپرستی فی 1281 ترجم فی (فارس نامه 2: 152) و مدائح معتمدیه.
و هو المولوی عطاء الله. ورد شعره فی (گلشن- ص 607).
و اسمه المیرزا محمد صادق من مرو شاه جهان. اشتغل بتحصیل العلوم فی مشهد خراسان فی صحبه الحاج محمد حسین خان فخر الدوله المروی الذی بنی المدرسه المشهوره فی طهران بمدرسه خان المروی. ثم زار العراق، ثم توطن بکاشان، ثم جاور بلده قم مده. ثم نزل طهران و تقرب إلی فتح علی شاه و بأمره ألف تاریخ جهان آرا المذکور فی ج 3 ص 247 و لقبه السلطان ببدائع نگار و بعد وفاته لقب ولده المیرزا محمد جعفر بهذا اللقب. و یأتی له مدائح الخاقان الموسوم أیضا زینه المدائح الموجود فی (الرضویه) و قد أورد فی (مع ج 2 ص 572- 579) قرب أربعمائه و خمسین بیتا من شعره. و ترجم فی (انجمن 3) و المدائح المعتمدیه.
ورد شعره فی (گلشن- ص 607)
و هو الأمیر همایون ذهب من أسفراین إلی تبریز و عشق ولی بیک من متعلقی السلطان یعقوب و لما کشف سره ابتلی بالجنون و عولج فی المستشفی و برأ فصار بعده من ندماء السلطان و بعد موت السلطان و قتل القاضی عیسی المذکور فی ص 778 هاجر ولی بیک من تبریز إلی قم و کان همایون معه فی قم إلی أن توفی بها فی 902 ترجمه الهروی فی (مجتس 2: ص 139) و القزوینی فی (قز مج 6: ص 303) فی حاشیه نسخه الهروی نقل عن تحفه سامی قصه غرامه و جنونه و إنه مدفون بقریه أرمک بین قم و کاشان و نقل شعره عن دیوانه و لکنا لم نجد ذلک فی المطبوع من تحفه سامی و ترجم أیضا فی هفت إقلیم و (تش- ص 66) و (حسینی- ص 369) و (مع 2: 55) و (روشن- ص 783) و (نتایج- ص 778)
ص: 1297
یوجد الدیوان فی (سپهسالار- 279) ضمن مجموعه أربعه دواوین هی لکاتبی و شاهی و همایون و أهلی خراسانی کما فی فهرسها 2: 571 و 704 و نسخه أخری فی (الملیه- 290) و یشتمل علی 900 بیت و أخری فی (المجلس) و الوطنیه بتبریز کتبت فی 980 و قد تتبعه ضمیری الأصفهانی کما مر فی ج 7 ص 261 و قد وقع فی (تش- ص 66 و ص 16) خلط بین أشعار هذا الشاعر و أشعار صالح جغتائی کما مر فی ص 588
راجع همایون پادشاه
نسخه منه فی المکتبه الوطنیه بتبریز
ابن بابر پادشاه بن عمر شیخ بن أبی سعید بن السلطان محمد بن میران شاه بن الأمیر تیمور الگورکانی جلس بعد والده بابر شاه علی سریر الملک من 937 إلی 962 فعارضه شیر خان فی 944 إلی أن کسر و فر من بلاده و لاذ إلی السلطان الشاه طهماسب فأمده و نصره حتی مکنه علی الملک ثانیا إلی 950 کذا ذکره سام میرزا فی (تس ص 16) و أطری فضائله و مهارته فی العلوم و لا سیما الحکمه و الریاضیات و أورد بعض شعره الفارسی و ترجمه الصادقی فی (خص 1- ص 13) و أطری فضله و حسن طبعه و شده حرصه علی اقتناء الکتب و تزیین مکتبته، و أورد رباعیته بالترکیه و ترجم فی (مع ج 1- ص 62) و أورد بعض تواریخ أحواله و حروبه و بعض شعره الکاشف عن حسن سریرته و ترجمه الهروی فی (مجتس 9- ص 175) و أورد مطلع غزله فی محبوبه المسمی بمقیم و ترجم فی (طبق 2: 27) و (تش- ص 24) و (مسرت- ص 257) و (حسینی- ص 363) و (خوش گو) و (روشن- ص 780) و همیشه بهار و مقالات الشعراء- ص 850
راجع همایون همدانی
نزیل أصفهان اسمه عبد العال و من أحفاد الشیخ نور الدین علی بن عبد العالی المحقق الکرکی ترجم فی (مع ج 2 ص 571) و ذکر أنه کان هجاء بذی اللسان و جرت بینه و بین محمد إبراهیم المتخلص رهی الأصفهانی مهاجاه مشهوره إلی أن قتل لیلا فی مضجعه لذلک، ثم ذکر بعض هجائه و ترجم
ص: 1298
أیضا فی (انجمن 4) بعنوان همایون کرکی و کذا فی (طرائق 3- 112)
راجع حشمت فی ص 256 و قد توفی 1273 کما ذکر فی (مع 1: 22) و (انجمن 2)
راجع همایون فریدنی
و اسمه محمد همایون بن علی أکبر ولد بکرمان 1330 طبع له منتخب همایون فی 1357 بکرمان فی 151 ص و گلزار همایون فی 63 ص فی 1363 أیضا بکرمان ترجمه البرقعی فی (سخنوران 2: 277)
و اسمه محمد همایون بن ملا شکوهی الهمدانی أطرأ النصرآبادی فی (نر 9- ص 324) اطلاعه علی أکثر العلوم و کتابته لأکثر الخطوط قال و توفی شابا و کذا فی همیشه بهار و قال سنگلاخ فی (امتحان 1: 115) إنه رأی دیوان همایون عراقی بخط سلطان محمد نورا
راجع همایون پادشاه
و اسمه درویش سهراب کما ذکره تربیت فی (دجا- ص 398) قال و هو من الشعراء الذین أدرکهم المیرزا صائب و لاقاه فی کشمیر و أخذ عنه مثنویه و نقله فی بیاضه، ثم أورد له مثنوی زهدیه الموجود فی بیاض صائب إلی تمام اثنی عشر بیتا فی زوال الدنیا و ذمها و لزوم الزهد عنها
راجع دیوان سنا
و النازل بعراق العجم ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 185) و أورد بعض شعره ترجمه علی شیر فی (مجن 6- ص 120 و 298) و قال إنه لا یعلم أصله لکنه فی أکثر أوقاته فی العراق و شعره مشهور فی ألسنه العراقیین ثم أورد بعضه الذی ذکره سام میرزا أیضا
ترجمه الهروی فی (مجتس 6- ص 160) و أطری طبع شعره و حسن صوته و أورد مطلع غزله
راجع همائی ترک
سکن بما وراء النهر ورد شعره فی (تش 5-
ص: 1299
ص 134) و (گلشن- ص 607)
و اسمه محمد زمان بیک ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 290) و ذکر تنقلاته عند الحکام حتی توفی فی خدمه حاکم کوه کیلویه و أورد أشعاره
و اسمه حسین عبداللهی ابن غلام علی ولد 1333 بها و هو الآن وراق کتبی تخلص أولا هابط ثم بدله ترجمه المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 536 و أورد له اثنی عشر تألیفا غیر دیوانه هذا
و هو المیرزا عیسی ابن ضیاء الدین حسین (إسلام خان) البدخشی الهندی توفی 1112 ورد شعره فی (سرخوش- ص 125) و (گلشن- ص 608) و (روشن- ص 787) و (خز- ص 177)
من بنی أعمام ملک حمزه السیستانی المتخلص بغافل کما مر ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 2- ص 38) و أورد قرب عشرین بیتا من أنواع شعره غزلا و رباعیا و کذا فی (خوش گو) و (روشن- ص 786)
و هو علاء الدین حسین بن أحمد وقار الآتی. توفی 1336 ترجم فی (فارس نامه 2: 72 و 152) و (عم 362) و ریحانه الأدب و (مسرت- 88).
و اسمه خواجه محمد بن الحاج زین العابدین الفرح آبادی نزیل أصفهان أخیرا. ثم هاجر منها و لما وصل رودسر من محال لاهیجان مرض و توفی بها، کذا ذکره النصرآبادی فی (نر 5- ص 134) و أورد شعره و (گلشن- ص 607) و علمای گیلان- ص 94.
و اسمه محمد عاشق من ملازمی زبیب النساء بیگم بنت عالمگیر شاه الهندی. ورد شعره فی (سرخوش- ص 125) و (روشن- ص 785).
من أعضاء دفترخانه یوسف أفشار. ترجمه معاصره الصادقی فی (خص 8- ص 242) و ذکر أنه شاب متواضع و أورد شعره.
و اسمه ملا أفضل بن ملا یعقوب. ترجمه النصرآبادی
ص: 1300
فی (نر 9- 307) و (خوش گو).
و اسمه غیاث الدین. ورد شعره فی (ض- ص 158) و (حسینی- ص 364).
ترجم فی (مع ج 2 ص 571) فجاء أن اسمه المیرزا محمد علی بن المیرزا محمد رضی المنشی و کان وقایع نگار لشاه زاده محمد ولی میرزا والی سمنان و خراسان و ألف له کتاب بدائع الوقائع و أورد أبیاتا من قصائده.
اسمه نجف علی أخ میرزا إبراهیم المتخلص بمنظور کان قصاصا لشاه زاده حسین علی میرزا فرمان فرما بفارس فی اللیالی و ملازما مع شاهزادات أخر. و توفی شابا و أورد بعض غزلیاته و ترجمه فی (ض- ص 126) و صرح بأن دیوانه غزلیات. و کذا فی (فارس نامه 2: 152) و قد طبع دیوانه بحیدرآباد 1303. فی 347 ص.
و اسمه محمد حسین بن میرزا علی فخرین بیدل ترجم فی ریحانه الأدب ج 1 ص 189 و (عم ص 577).
و اسمه میرزا مراد ابن أخی میرزا کامران بن بابر شاه. ورد شعره فی (خوش گو) و (گلشن- ص 608).
و اسمها شریفه بانو. ترجمت فی (خیال- ص 339) و از رابعه تا پروین- ص 264.
العصار بطهران. ورد شعره فی (تس 5- ص 164).
ورد شعره فی (تس 5- ص 165).
کان معلما للأطفال. ورد شعره فی (هفت- ص 310) و (خوش گو) و (گلشن- ص 608).
و اسمه میرزا علی و توفی 982 ترجمه تقی کاشی و همیشه بهار.
کان قصاعا بها (کاسه گر) ترجمه
ص: 1301
علی شیر فی (مجن 3- ص 79 و 254).
کان یشتغل ببیع الحلویات. ورد شعره فی (تش- ص 96) و (مطلع 2: 450) و (گلشن- ص 608).
ورد شعره فی (گلشن- ص 608).
ترجمه و أورد شعره معاصره فی (تس 5- ص 145).
راجع مجد همگر.
و هو ابن بابر شاه و أخو همایون شاه. ورد شعره فی هفت إقلیم و (گلشن- ص 608).
للشیخ طاها بن یاسین بن عباس بن یوسف آل بزون ولد بالهندیه (طویریج) 1318 و من سنه 1370 سکن الأهواز. له دیوانان فی المراثی بلغه الحسکه و له شرح بعض خطب نهج البلاغه.
و هو کلب حسین خان بن کلب علی خان المتوفی 1281 قال إسماعیل پاشا فی هدیه العارفین 1: 329 إن له دیوانا فارسیا و له شوکت نادری تذکره للشعراء.
هو ابن سنجر بن عبد الله الصاحبی الکیرانی النخجوانی مؤلف تجارب السلف فی 724 کما ذکر فی محله. ورد له فی (دجا- ص 399) نظم أسماء خلفاء بنی أمیه و بنی العباس جمع دیوانه عبد العلی طاعتی فی 200 بیت حین کان یصحح صحاح الفرس لولده شمس منشی. و له أشعار فی کتابه دستور الکاتب الموجود فی (سپهسالار) و المطبوع أخیرا بمسکو.
و اسمه حاجی بیک ابن ناجی تلمیذ آفرین الله آبادی ورد شعره فی (گلشن- ص 609).
مر بعنوان أمیر خیزی إسماعیل فی ص 100 و قد طبع من شعره قطعات منتخبه فی 1350 فی ثلاثه أجزاء 91+ 180+ 235 ص.
هو إسماعیل بن أبی الحسن یغما الآتی سافر إلی النجف
ص: 1302
لتحصیل العلم و رجع و اتخذ مشرب الشیخیه و مدح الحاج محمد کریم خان و یظهر من دیوانه الموجود فی (المجلس) أن ولدیه محمدا و محمودا توفیا شابین فرثاهما فی 1288 کما ذکر فی فهرسها 3: 450 قال و له داستان عاشقانه و هی رباعیات و مقدمه دیوان یغما نثرا. و قد تمم قاموس والده. و قال حبیب یغمائی حفید بنت هنر هذا إن مؤلفاته موجوده بجندق و قد عرفه فی مجله أرمغان 13: 102 و یوجد شعره عند (فخر الدین 170).
و هو الحاج شیخ أبو الحسن توفی 1267 ترجم و ورد شعره فی (فارس نامه 2: 188) و یوجد شعره عند (فخر الدین- 170).
و اسمه کیان رأی من تلامیذ آزاد البلگرامی. ورد شعره فی (گلشن- ص 609).
و هو المیرزا فضل الله. ورد شعره فی (خوش گو) و لعله ابن سرخوش المذکور فی مقدمه طبع کلمات الشعراء طبعه 1942 ص 6. و قال إن اسمه محمد أکمل فضل الله.
ورد شعره فی (گلشن- ص 610) عن هفت إقلیم.
الشاعر الخطاط النقاش المذهب، مصاحب مشرقی المشهدی المذکور فی ص 1049 ترجمه علی شیر فی (مجن 2- ص 42 و 215) و (حسینی- 364) و قالوا یکتب دیوانه بخطه و یذهبه و یبیعه بثمن بخس.
ورد شعره فی (گلشن- ص 610).
و اسمه میر سید علی بدیع زاده ابن الحاج میرزا عبد الحسین سبط الحاج میرزا بدیع درب إمامی. ولد فی رمضان 1330 بأصفهان و اشتغل بمعامل النسیج و تعلم العربیه و الإفرنسیه و الألمانیه. طبع له تحفه المسلمین قال المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 540 إن له 28 قصیده تاریخیه.
و اسمه المیرزا أبو القاسم. و باسمه ألف صدر الأفاضل المذکور فی ص 601 رساله نامه نامی کما ذکر فی جنگ موجود فی (دانشگاه-
ص: 1303
4734).
و اسمه محمد تقی. له منظومه لیلی و مجنون بالأردویه.
المتخلص سایه ابن میرزا آقا خان الرشتی. طبع له منظومه سراب فی 1370 فی 135 ص. و سیاه مشق 1372 فی 6144.
ترجمه معاصره القزوینی فی (بهش 2: 404).
من توابع دینور. کان یعلم الأطفال بهمدان و کان هجاء کما ذکر معاصره فی (خص 8- ص 249).
قال سام میرزا فی (تس 5- ص 125) إنه یسرق أشعار الناس.
ورد شعره فی (گلشن- ص 610) و لعله متحد مع من قبله.
و اسمه هیبت بیک حفید طهماسب قلی سلطان حاکم بندر لار. ورد شعره فی (گلشن- ص 610) و قال کان خطاطا بالشکسته.
کما فی (گلشن- ص 610) و لعله أراد هدایت کاشی المذکور بتخلصه حاتم کاشی فی ص 16.
و هو محمد بن معصوم علی الهیدجی. ولد بهیدج من خمسه بزنجان فی 1270 و هاجر إلی قزوین 1297 ثم إلی طهران فالنجف و عمره 35 سنه و رجع بعد عشرین سنه إلی طهران، و سکن بمقبره السید نصر الدین الواقعه الآن فی خیابان خیام، و بها مات فی ع 2- 1339 و لم یتزوج. تلمذ علی المیرزا حسین السبزواری تلمیذ أسرار السبزواری، و علی میرزا الجلوه المذکور فی ص 202 و شعره فارسی و ترکی و کان یتخلص سابقا مغنی ثم بدله إلی هیدجی له حاشیه علی المنظومه ذکرناه فی 6: 136. و له منظومه دانش نامه فی قبال شاهنامه طبع فی 160 ص. مع دیوان غزله فی 104 ص. ثم أعید طبعهما بتبریز مع مقدمه جعفر الموسوی بتصحیح علی هشترودی فی 1377 فی 300 ص.
ص: 1304
و هو ابن سلطان. ورد شعره فی (خص 5- ص 69).
قال علی شیر فی (مجن 2- ص 30 و 204) إنه من الملاکین فترک الإماره و تزهد و نظم الشعر و تخلص سیفی. و فی (لت 7) إنه من أمراء أمیر تیمور گورکان. و قد ذکرناه بتخلصه فی ص 487.
و اسمه یارأحمد بن الحسین الرشیدی التبریزی الذی جمع رباعیات خیام فی 867 مقسما علی عشره مواضیع، فی عشره أبواب. و الباب الحادی عشر فی أحوال الخیام. و سماه طرب خانه طبع بأستانبول فی 1372 ثم أعید بتصحیح جلال همائی بطهران فی 1384 مع مقدمه فی أحواله.
و اسمه نواب منور الدوله أحمدیار خان بهادر المتوفی 1183. ورد شعره فی (گلشن- ص 611).
و هو مؤلف لمحات در شرح لمعات لفخر الدین العراقی. الموجود فی (سپهسالار- 6549) کتب فی القرن العاشر. و إلیه نسب نثر اللآلی کما فی نسخه موجوده عند (الملک). و طبع دیوان یارعلی مع تعلیقات فی 82 ص. بلکهنو 1200.
کان طبیبا أورد شعره السامی فی (تس 5- ص 137).
و اسمه الحکیم عماد نزیل هرات. ترجمه الصادقی فی (خص 8- ص 252) و (تش- ص 228).
فاتنا ذکره بتخلصه رخنه ترجم فی (مجتس 8-
ص: 1305
ص 172) و کان ملازم السلطان حسین بایقرا.
کان عابدا. أطری طبعه علی شیر فی (مجن 3 ص 86 و 260)(1)
و اسمه میرزا حسین. کان من ندماء بلاط الأفشاریه بخراسان و توفی 1215. ترجم فی (مع 2: 579) و (انجمن 4).
کان من أبناء الوزراء فذهب بصره. ورد شعره فی (مجن 2- ص 46 و 219).
کان شغله خرده فروش ورد شعره فی (تس 5- ص 144) و عنه فی (دجا- ص 400) و (گلشن- ص 611).
راجع حافظ یاری.
راجع یاری أصفهانی.
کان خطاطا نقاشا ماهرا نزیل هرات. ورد شعره فی هفت إقلیم و فی (مجن 6- ص 120 و 299) إنه جاء من شیراز إلی هرات و دس فی خاتم الملک، فقبض علیه و عفی عنه. و کان مانیا ثانیا فی التصویر. و سماه فی (روشن- ص 787) یارمحمد آخته.
و اسمه یارمحمد الحافظ. قال فی خطوط خوش- ص 130 إنه خطاط یوجد خطه بتاریخ 953، و لم یخرج فی عمره عن هرات. و یوجد شعر یاری فی (مسرت- ص 78).
ورد شعره فی (خوش گو) و (گلشن- ص 612).
من علماء بلده آره. ورد شعره فی (روشن- ص 788).
کانت زوجه میرزا عسکر الدامغانی بدکن و بعد وفاه زوجها تزوجت بأحد أمراء المغول بدکن و بها ماتت. کانت خطاطه (1)
ص: 1306
ماهره بالتعلیق و النسخ و الثلث. ورد شعرها فی از رابعه تا پروین- ص 264 نقلا عن تذکره الخواتین.
و اسمه رشید مر فی ص 362. طبع دیوانه مع مقدمه جلال همائی فی 176 ص. بطهران 1377 و 1352.
مر له صنعت شمسیه و قمریه فی 15: 91.
و هو عفیف الدین أبو السعادات عبد الله بن أسعد الیمنی المتوفی بمکه فی (20 ج 2- 768 أو 755) کما فی شعر جاء فی (مسرت- ص 387):
سال ترحیل آن ستوده سرشت
خردم قطب أوج خلد نوشت
ترجم فی الشذرات و الدرر الکامنه 2: 247 ورد شعره فی مقدمه کتابه مرآه الجنان و جاء فی (مع 1: 656) فارسیاته.
سماه فی هفت إقلیم بالحکیم یا لیت.
و اسمه محمود (یزدجردی) ورد شعره فی (نر 9- ص 395) و فی (تش- ص 259) نسبه إلی همدان. و کذا فی (نتایج- ص 791).
و اسمه میرزا نصر الله بیک ابن المیرزا منعم.
ورد شعره فی (گلشن- ص 612) و جاء شعره فی (مسرت- ص 514).
و اسمه ملا محمود راجع یتیم بروجردی.
ورد شعره فی (خص 8- ص 251).
ورد شعره فی (روشن- ص 792).
هو ابن أخت طاهر وقایع نویس وحید المذکور فی ص 1266 ترجمه النصرآبادی فی (نر 4- ص 84) و همیشه بهار و (امتحان 2: 51).
و اسمه محمد یحیی و یعرف شاه خوب الله المتوفی 11 ج 1- 1144 ترجم و ورد شعره فی (سرو- ص 211) و فی (روشن- ص 789) و جلس للإرشاد بعد محمد أفضل و دفن عند قبره أیضا
ص: 1307
راجع یحیای سبزواری
و هو شیخ الإسلام الحاج میرزا یحیی نسخه منه بخط محمد جعفر بن محمد علی کتبت بعد وفاه الشاعر فی 1288 عند السید محمد الکرمانی الهاشمی بطهران، فیها مدائح الحاج محمد کریم خان الشیخی و غیره کلها 169 ورقه کل صفحه 11 سطرا
ابن المیرزا إسماعیل المدرس البیدآبادی الأصفهانی مؤلف مرآه المصنف المتوفی فی الأربعاء (11 ذی القعده 1349) أرخه المعلم الحبیب آبادی فی رجال أصفهان ص 62 و قال دیوانه مطبوع و تخلصه یحیی و ترجم فی مجله أرمغان 9: 457
ابن السید نظام الدین أحمد بن معصوم الحسینی الدشتکی هو أخ السید علی خان المدنی نقل عنه أخوه السید علی خان المذکور و کتبه بخطه النسخ الجید ضمن مجموعه کشکولیه و منها قوله:
یا راحلین و قلبی راحل معهم
مهلا فلولاکم و الله ما رحلا
و هذه النسخه توجد فی مکتبه الشیخ الخلانی فی بغداد
ابن أبی طی حمیده الحلبی المتوفی 630 کما فی بعض مواضع کشف الظنون، و فی بعض المواضع توفی 658 و فی لسان المیزان ج 6 ص 263 یحیی أبو الفضل ابن أبی طی حمید بن ظافر بن علی إلخ و فی بغیه الوعاه- ص 410 یحیی بن أحمد بن عبد الرحمن بن ظافر بن إبراهیم و کناه بأبی بکر مع اختلاف کثیر فی أسماء آبائه مع ما فی لسان المیزان، و لذا اقتصر سیدنا فی تأسیس الشیعه ص 128 بقوله یحیی بن أبی طی أحمد بن ظافر الطائی الکلبی الحلبی أبو الفضل المولود أوائل شوال 575 و حکی فی لسان المیزان عن یاقوت ترجمه طویله لابن أبی طی لا توجد فی معجم الأدباء و صرح سیدنا فی التأسیس بأن ترجمه یاقوت له فی معجم البلدان لکنه لم یعین الماده التی فیها و مما نقل عن یاقوت أن ابن أبی طی تلمذ مده عند الشیخ محمد بن علی بن شهرآشوب المتوفی 585 و عده الصفدی الذی مات 764 فی نکت الهمیان من تلامیذ السید الأشرف بن الأغر المشهور بتاج العلی
ص: 1308
العلوی الذی توفی بحلب 610 و نقل عن کتاب تاریخه الذی ذکره کشف الظنون أیضا و له أیضا الطبقات الإمامیه فی رجال الشیعه نقل عنه کذلک العسقلانی الذی توفی 852 فی مواضع من کتابه الإصابه و حکی سیدنا فی التأسیس عن ریاض العلماء أنه عده من مشاهیر الأصحاب و المصنفین فی أقسام العلوم و حکی أیضا عن خط الشیخ شمس الدین الجبعی نقلا عن خط الشهید، بعض نوادره و شعره قال: له مدائح کثیره فی أهل البیت
و هو الحاج میرزا یحیی ابن الحاج میرزا هادی من أحفاد القاضی نور الله التستری ولد بدولت آباد أصفهان 1279 و تلمذ علی السید الشیرازی بسامراء و الجلوه بطهران، و سکن إفرنسا مده، و ألف رسالات کثیره ترجم فی مجله أرمغان السنه 23 و
شعرای معاصر أصفهان- ص 542 و عد له 25 تألیفا و من منظوماته ما طبع باسم أردیبهشت مجلدان و طبع له تسدیس خاقانی و مات فی 1368 کما فی سخنوران نامی- ج 2 ص 281
و اسمه یحیی خان أزبک نزل مکه و بها توفی 1025 ترجمه النصرآبادی فی (نر 9- ص 264) و (روشن- ص 789)
المذکور فی ص 439 و طبع له گوی و چوگان فی 1314 بطهران فی 15 ص
قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 429) إنه من طلبه العلم و أورد شعره
کان قاضیا بسیستان معاصرا للسلطان أبی تراب و تجنن ورد شعره فی (مجتس 3- ص 144)
راجع دیوان فتاحی فی ص 807
و اسمه السید یحیی الرضوی المتوفی 1293 ورد شعره فی (گلشن- ص 612)
طبع دیوانه بتخلص یحیی فی 56 ص بلکهنو فی 1869- 1286 و طبع له منظومه فتوح الحرمین علی الحجر
ص: 1309
و هو مؤلف لب التواریخ و مات 901 کما فی (گلشن- ص 613) و هفت إقلیم
ترجمه النصرآبادی فی (نر 9 و 13- ص 243 و 477) و نسب إلیه شعرا فی تاریخ بناء شاه جهان آباد و لم یعرفه و الظاهر أنه هو الکاشانی الآتی
و هو القاضی یحیی قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 242) إن أصله من لاهیجان بگیلان و لما سکن کاشان اشتهر به و بعد ثلاثین سنه سافر إلی الهند و نصب کتاب دار لشاه جهان ثم رجع إلی کاشان و کان بعدئذ نشطا و فی (سرو- ص 85) قال جاء من وطنه إلی الهند و نظم تاریخ بناء أرک لبلده شاه جهان آباد فقال [
شد شاه جهان آباد
از شاه جهان آباد
- 1058] فوصله الشاه ألف روپیه و مات 11 محرم 1064 و کذا فی (خوش گو) و (تش- ص 164) و (سرخوش- ص 125) و (حسینی- ص 373) و همیشه بهار و (مسرت- ص 183) و فی (نتایج- ص 788) قال إن أصله من شیراز و نزل أبوه بکاشان
راجع یحیای لاهیجی
و هو ابن مولانا أحمد الطبیب من أطباء الشاه إسماعیل الأول ترجم فی هفت إقلیم و (خوش گو)
ورد شعره فی (گلشن- ص 613)
ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 77) و قال کان قاضیا، و لعله المذکور فی (خص 8- ص 184) و خلط فی (تش- ص 164) و قال إنه ابن أخی القاضی عبد الله و سافر إلی الهند و نصب کتاب دار و کذا فی (مع 2: 57) و فی (نتایج- ص 787) أنه مات 952 و یوجد شعر القاضی یحیی اللاهیجی فی گنجینه گران مایه عند (فخر الدین) و فی (مسرت- ص 238 و 53) و ترجم فی (علمای گیلان- ص 94- 97)
و اسمه یحیی علی خان بن المنشی ثابت علی خان ورد شعره فی (گلشن- ص 614)
مر فی ص 1031 بعنوان مروارید
ص: 1310
ترجم فی مقال فی مجله أرمغان 12: 207
و هو محیی الدین یحیی بن محمد بن یحیی و مات 850 ورد شعره فی (مطلع 3: 189) و (ض- ص 160) و (تش- ص 143) و (گلشن- ص 613) و (مع 2: 57)
هو من الأتراک کما ذکر فی (نر 10- ص 440) و أورد شعره الفارسی و کذا فی (گلشن- ص 615)
و اسمه عبد الوهاب أصغر أولاد وصال شیرازی المذکور فی ص 1268 الخطاط الفنان الشاعر بالفارسیه و العربیه و خطوطه موجوده بکتائب مقبره شاه چراغ بشیراز و الحرم الرضوی بخراسان و دیوانه فی ألف و خمسمائه بیت و مات 1328 و دفن عند أخیه فرهنگ المذکور فی ص 829 و هو والد روحانی وصال المذکور فی ص 386 و ترجم فی (گلشن وصال- ص 361) و (عم- ص 361)
راجع السلطان یعقوب ترکمان
کان جندیا مع فضائله الکثیره، منها أنه کان ینظم الشعر بألسنه کثیره ترجمه فی (دجا- ص 401) نقلا عن هفت إقلیم و أورد شعره بالکردیه و بالترکیه
هو ابن بایزید سلطان المتوفی 950 کان من أحفاد أمیر الأمراء للشاه إسماعیل ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 183) و أورد رباعیه
ابن أمیر حسن بیک بن علی بن قرأ عثمان ترجمه سام میرزا فی (تس 1- ص 17) و نقل عنه فی (دجا- ص 402) ما ملخصه أنه هاجر جده الأعلی من أقصی الشرق إلی حدود دیار بکر، و أول من تسلطن منهم الأمیر حسن بیک و بعده أکبر ولده السلطان خلیل، و بعده ابنه الأصغر یعقوب، استقل علی الملک 883 إلی أن مات 896 مطابق (کیخسرو) و أورد رباعیه له و ذکر هناک عده من شعراء عصره و جمله من الکتب المؤلفه باسمه و ترجمه مختصرا فی (مع- ج 1 ص 62)
ص: 1311
و (تش 25) و (روشن- ص 792) و همیشه بهار
و اسمه یعقوب الغزنوی ورد شعره فی هفت إقلیم و خوش گو
ابن الحسین النجفی بن جعفر الحلی المتوفی 1329 و المدفون بوادی السلام جمعه ولده الخطیب الشهیر الشیخ محمد علی یعقوب من بقایا ما عثر علیه من مواضع متفرقه بعد تلف کثیر من شعره فی حادثه الحله فی 1335، یقرب من ألفی بیت فی المدیح و الرثاء و التهانی و غیرها و ترجمه السماوی فی الجزء الثانی من الطلیعه و أورد بعض مراثیه
راجع نجم الدین فی ص 1175
و اسمه محمد یعقوب ورد شعره فی (گلشن- ص 615)
کما فی (گلشن- ص 615) راجع یعقوبی قمی
و اسمه ملا یعقوب عد فی (طبق 2: 464) من شعراء أکبر شاه و کذا فی هفت إقلیم
طبع قطعه من شعره الکردی بتصحیح محمد مکری بطهران
للسید ظل الحسین طبع کلیاته فی المدائح و المراثی للمعصومین بالأردویه
راجع نجم الدین ساوجی فی ص 1175
و هو السید یعقوب الخیاط أصله من قم ولد بکاشان و مات بها فی 988 ترجم فی (تس 2- ص 40) و (خص 6- ص 96) و (گلشن- ص 615) و همیشه بهار
راجع یعقوب قمی
و هو الشیخ محمد علی یعقوب الیعقوبی المتوفی 1384 الخطیب بالنجف مر له الذخائر و یأتی المقصوره العلویه و غیرها
ص: 1312
کان اسمه أولا رحیم ابن الحاج إبراهیم قلی ولد بخور من قرأ بیابانک من قصبه جندق، حدود 1196 و لما بلغ سبع سنین أخذه الأمیر إسماعیل عرب عامری صاحب أقطاع جندق معه إلی البلد و رباه هناک حتی صار منشیا عنده و کان ینظم و یتخلص مجنون و لما حارب إسماعیل حکومه طهران و انکسر و انهزم فی 1216 إلی خراسان، أخذ یغما أسیرا إلی سمنان عند سردار ذو الفقار، و بقی عنده ست سنین منشیا، ثم هجاه بمنظومه سرداریه فحبسه و ضربه و عذب أقربائه بجندق و صادر أموالهم، و بعد عده أشهر انهزم و بدل اسمه إلی أبو الحسن و تخلص یغما و سافر إلی العراق، و بعد موت ذو الفقار رجع من بغداد إلی جندق ثم سافر إلی طهران و تقرب عند میرزا آقاسی و محمد شاه و سافر مع محمد شاه إلی هرات و انتقل إلی کاشان و هجا حاکمها بمنظومه خلاصه الافتضاحات فکفره إمام الجمعه بکاشان، و لکنه نجی منه بحمایه من المولی أحمد النراقی و سکن آخر عمره بمولده بخور و مات بها فی 16- ع 2- 1276 و دفن بمقبره السید داود و قال ولده إسماعیل هنر المذکور فی ص 1302 فی تاریخه:
مهروزه این ابتلا، آمد ز دیوان قضا
طال البلا، زال البها، تم الرقم، جف القلم
و کان أدیبا منقدا وسیع المشرب تابع الصوفیه تاره و الشیخیه أخری له خط جید و لکنه لم یدون أشعاره بنفسه، فجمعها الحاج إسماعیل الطهرانی، فأنکر علیه یغما عمله فی مکتوب کتبه إلی ابنه أحمد صفائی فی 1272 و طبع ما جمعه إسماعیل بأمر اعتضاد السلطنه وزیر المعارف بطهران 1283 مشتملا علی 1- نثریات فی 145 ص 2- غزلیات 3- سرداریه 4- قصابیه 5- أحمدا 6- خلاصه الافتضاحات 7- صکوک الدلیل 8- مراثی 9- ترجیعات 10- مقطعات 11- رباعیات کلها فی 390 ص ثم فی بمبئی فی 1302 ثم طهران بتصحیح محمد حسین طبری فی 1377 مع مقدمه لناظرزاده الکرمانی فی 144 ص و بقی عقبه فی ثلاثه أولادهم، إسماعیل هنر المذکور فی ص 1302 و أحمد صفائی و إبراهیم ترجمه سبطه حبیب یغمائی فی ثلاثه أعداد من مجله أرمغان السنه الخامسه ثم طبعه مستقلا نقل فیه عن فلک مریخ و تذکره بسمل و (انجمن 4) و مرآه البلدان 2: 270 و زنبیل لفرهاد میرزا ص 148
ص: 1313
و براون 4: 217 و (تش یز- ص 350) یوجد نسخه من دیوانه بخط ولده هنر عند (فخر الدین- 106)
ورد شعره فی (گلشن- ص 615).
ورد شعره فی (گلشن- ص 616).
و اسمه حبیب یغمائی ابن المیرزا أسد الله ولد 1320 بقریه خور من نواحی جندق و أمه ابنه هنر جندقی. طبع له شرح حال یغما و دخمه أرغون.
ترجم فی مجله الهلال الپاکستانیه 4: 2: 51 و کنگره نویسندگان ایران ص 205.
و اسمه جلال الدین، و قال النصرآبادی فی (نر 9- ص 336) إنه جلالا و شغله شعرباف و أورد شعره، و کذا فی (خوش گو) و (گلشن- ص 616) و همیشه بهار و (مسرت- ص 259).
و اسمه ملا شیخ محمد. ترجمه سام میرزا فی (تس 4- ص 79) و (نتایج- ص 792).
ترجمه معاصره فی (تس 5- 175) و قال سکن شیراز و له شعر کثیر و عنه فی (دجا- ص 403).
و هو القاضی عبد الله عم القاضی یحیی. ترجم فی (تش- ص 165) و هفت إقلیم و علمای گیلان- ص 106 و (مسرت- ص 84) و (ض- ص 161) و (روشن- ص 793).
و له شعر بالترکیه و الفارسیه. ورد شعره فی (حسینی- ص 373) و فی (گلشن- ص 616) عده من شعراء السلطان حسین بایقرا فهو متحد مع النقیبی کما فی بعض نسخ (مجن 2: 50 و 224).
و اسمه مجید أوحدی، أو عبد المجید کما فی شعرای معاصر أصفهان- ص 546 و هو ابن محمد کریم. ولد 28 صفر 1330 بأصفهان، و تلمذ علی عمه محمد کاظم غمگین و مهر فی الخط و الموسیقی. له غیر الدیوان ترجمه تاریخ سلجوقی لبراون و تذکره شعرا و موسیقی و قد جمع دیوان عمه غمگین المذکور فی ص 792 و طبعه مع مقدمه له. و کان یتخلص
ص: 1314
فردی فبدله. و طبع دیوانه فی 1359 فی 163 ص.
کان من شعراء إمام قلی خان حاکم بلخ.
ورد شعره فی (نر 10- ص 441).
و اسمه أحمد بن مهدی الاشتری المتوفی بطهران 1373 ترجمه البرقعی فی (سخنوران 1: 254) و الیاسمی فی تاریخ أدبیات معاصر.
و اسمه محمد أشرف و مات فی أواسط المائه الثانیه عشر کما فی (نتایج- ص 792).
و هو أحمدیار خان بن الله یار خان المکرانی اللغری من شعراء البلوچ و من قوم برلاش. سکن آباؤه خوشاب من نواحی لاهور و مهر هو فی الخط و التصویر و الشعر. و کتب بخطه النسخ الجید قرآنا أهداه إلی السید عبد الجلیل البلگرامی فی 1119 و نازعه محمد عاقل یکتا اللاهوری فی تخلصه فظفر علیه فی محکمه أدبیه. و مات فی 1147 و قال آزاد فی تاریخه:
چون که یکتا رفت شد تاریخ أو
جای أحمدیار خان بزم نعیم
و له مثنوی گلدسته حسن و شهرآشوب کما فصل ذلک فی (سرو- ص 199) و فی حواشی روضات الجنات فی أوصاف مدینه هرات ج 1 ص 538 طبعه طهران 1338 ش. أن له نظم قصه هیرورانجها. و ترجم أیضا فی (نتایج- ص 789) و (حسینی- ص 373) و مقالات الشعراء- ص 1879.
و اسمه محمد عاقل اللاهوری. عارض أحمدیار خان المذکور فی تخلصه و غلب علیه فی محکمه أدبیه أو لأن أحمد کان أمیرا. و قد جاء شعر محمد عاقل هذا فی شمع انجمن.
و اسمه محمد أنور ابن الشیخ محمد خان، مات فی 1151 ترجمه قدرت فی (نتایج- ص 793) و (گلشن- ص 616) و (روشن- ص 795).
ورد شعره فی (گلشن- ص 616).
ص: 1315
راجع غزل یک و دو. مر منها لمغیثی فی ص 1081 و لمفلسی (1) فی 1087 و محمد قلی خان کازرونی فی ص 1003 و فی (فارس نامه 2: 201) نسبت إلی بهار دارابی المذکور فی ص 146. و مر أیضا لأم هانی المذکوره فی ص 96 و لصحبت
لاری فی ص 599 و قد نسب إلی قره العین البابیه مثله. و مر للجامی و لکریمی سمرقندی فی ص 910 و لگلشن فی ص 932 منظومات عددیه أیضا، و قد جمع کثیر من العددیات فی الباب السادس من تحفه الأحرار.
مر باسمه مؤمن کاشی. ترجم فی (نر 5- ص 145) و ذکر غرائب أطواره.
کان من شعراء إمام قلی خان حاکم بلخ من 1017 و مات 1060. أورد النصرآبادی شعره فی (نر 10- ص 441).
و شعره فارسی و ترکی. و اسمه آقا إسماعیل. ولد 1258 و توفی 1313 ترجم فی (دجا- ص 403).
راجع یمینی سمنانی.
هو الأمیر یمین الدین الطهرانی و هو والد ابن یمین المذکور فی ص 34 و توفی 724 ترجم فی (لت) و هفت إقلیم و (خوش گو) و (روشن- ص 796) و (لس- ص 420).
و اسمه عباس یمینی شریف. ولد بطهران فی 1298 ش.
و نشر مجله دانش آموز لوزاره المعارف بها. ترجمه البرقعی فی (سخنوران 2: 285) و طبع له آواز فرشتگان بطهران 1377 فی 80 ص. و له قصه های شیرین و دو کدخدا و گربه های شیپور زن.
کان سیافا کما ترجم فی (تس 5- ص 173) و (خص 8- ص 185) و کان معاصرا لهما. و مات 981 و فی (نتایج- ص 791) أن أصله من شیراز. و کذا فی (خوش گو) و هفت إقلیم و (تش- ص 80) و (روشن-
ص: 1316
ص 797).
و اسمه عبد الرزاق تلمیذ محمد فاخر مکین ترجمه معاصره فی (روشن- ص 796).
و اسمه محمد بن عثمان من شعراء القرن الخامس. ترجم فی (مع 1: 656) کان یمدح السلطان محمود الغزنوی و بقی إلی عصر بهرام شاه.
کان من عبید الشاه طهماسب الصفوی. ورد شعره فی (گلشن- ص 616).
هو ابن السید محمد. دونها بنفسه فی 1302 و النسخه عند (الملک).
و اسمه یوسف بیک. أطری سام میرزا تقواه فی (تس 5- 184) و شعره فارسی و ترکی. و یوجد دیوان لیوسف یشتمل علی الغزل الفارسی و الترکی و ساقی نامه و القصائد و الترجیعات فی 317 ص. یشتمل علی 7374 بیت، و النسخه مجدوله مذهبه فی العهد الصفوی عند (سلطان القرائی).
ورد شعره فی (گلشن- ص 616).
و اسمه جلال الدین. ورد شعره فی (گلشن- ص 617) و لعله البیرجندی.
ورد شعره فی (لت 7) و قال إنه من شعراء شاه رخ و بایسنقر.
و یعرف بأمیر مجاهدین حسین قلی خان من رؤساء البختیاریه فی چهار محال بأصفهان. ولد 1283 و مات فی سجن بهلوی فی صیف 1356.
أورد شعره و أطرأه المهدوی فی شعرای معاصر أصفهان- ص 549.
أورد النصرآبادی شعره فی تاریخ وفاه التفتازانی 792 فی (نر 13- ص 470).
و اسمه محمد یوسف بن محمد أشرف الواسطی
ص: 1317
ترجمه آزاد فی (سرو- ص 307) و قال ولد 1116 و نشا و تعلم بشاه جهان آباد الأدب و الریاضیات و ألف الفرع النابت عن الأصل الثابت فی التوحید فی 1162 و مات 1172 و ترجم أیضا فی (نتایج- ص 793).
و هو الشیخ جلال الدین الکاتب. نقل آیتی فی (بهارستان- ص 208) عن تاریخ حسامی أنه کان یکتب تمام القرآن فی ثلاثه أیام و أورد شعره. و قبره فی شرقی بیرجند. و فی شاهد صادق أن جلال الدین یوسف الأوبهی مات 833.
و هو ابن میرزا زین العابدین بن محمد علی القره داغی المتوفی بالکاظمیه 1337 یوجد دیوانه عند ولده المیرزا علی بها. و بنقل عنه الخیابانی فی وقایع الأیام.
ورد شعره فی (مسرت- ص 516) و عنه فی (دجا- ص 403).
کما فی (تش- ص 162) راجع درویش یوسف.
ترجمه سام میرزا فی (تس 5- ص 186) و قال کان پروانه چی للشاه إسماعیل و الیوم هو توشمال للشاه طهماسب یکتب بأنواع الخطوط کالمقلی و الأنصاری و الکوفی و ینظم بالترکیه و الفارسیه.
و اسمه یوسف علی. ورد شعره فی (گلشن- ص 619).
و اسمه خواجه یوسف حفید خواجه محمد پارسا.
من سادات بخارا. ترجم فی (نر 3- ص 67) و نقل عن دیوانه و کذا فی (روشن- ص 798).
قال فی (مجتس 6- ص 163) إنه من شعراء هرات.
هو یوسف بن الخواجه رکن الدین من أحفاد أبی سعید أبی الخیر. ورد شعره فی (گلشن- ص 616).
و هو أبو ذؤیب. یوجد مراثیه ضمن مجموعه دونها
ص: 1318
الشیخ لطف الله بن علی بن لطف الله بن محمد الجد حفصی بخطه الجید فی 1310 الموجوده عند الشیخ محمد علی الیعقوبی الخطیب المتوفی 1385 و بعض مراثیه فی مجموعه أخری کتبت 1300 و نسخه من دیوان أبی ذؤیب کانت فی مکتبه (السماوی) و ذکر بعنوان أبی ذئب.
راجع یوسفی طبیب.
و اسمه یوسفا. ترجمه معاصره فی (نر 9- ص 321) و (روشن- ص 798).
و هو جمال الفلاسفه یوسف بن محمد کما فی (لب 1) و عنه فی (مع 1: 656).
و هو یوسف عادل شاه ابن السلطان مراد خان.
حکم عشرین سنه و مات 916 کما فی (مع 1: 63) و أورد شعره هناک.
و اسمه یوسف خان من أمراء أکبر شاه. ورد شعره فی (گلشن- ص 618).
من الأکراد و من ملازمی أمان الله خان أمیرهم. ورد شعره فی (مع 2: 579).
هو من أمراء طهماسب الصفوی. ورد شعره فی (نر 2- ص 42) و (خوش گو) و (روشن- ص 811). قالوا سافر إلی الهند و دیوانه فی ثلاثه آلاف بیت.
ورد شعره فی (گلشن- ص 518).
ورد شعره فی (گلشن- ص 617).
و اسمه یوسف بن نصر الکاتب. ورد شعره فی (لب 1) و عنه فی (مع 1: 656) و کان یمدح خسرو ملک المتوفی 582 قال و له دیوانین عربی و فارسی.
و هو یوسف کوسج بن محمد خان. توفی 1054.
جاء شعره فی (گلشن- ص 617) و (دجا- ص 404) و (تش- ص 52).
ص: 1319
هو أخو المیرزا طاهر الوحید المذکور فی ص 1266 ورد شعره فی (تش- ص 228) و همیشه بهار.
و اسمه محمد یوسف بن شاه بیک خان. ورد شعره فی (روشن- ص 799) و (گلشن- ص 610).
کان یعرف بأمیری. أورد شعره معاصره فی (نر- ص 122) و هو غیر یوسف أمیری المذکور.
و هو درویش یوسف المذکور فی ص 325 ورد شعره فی (نر 6- ص 204) و (خوش گو) و (گلشن- ص 617).
هو یوسف بن لقوه الکاتب. ترجمه أبو عبد الله المرزبانی فی معجم الشعراء- 571. و أورد قصیدته فی مدیح أهل البیت.
و هو الذی رباه محمود میرزا ابن فتح علی شاه صاحب سفینه محمود. ورد شعره فی (مع 2: 580) نقلا عن السفینه.
ورد شعره فی (گلشن- ص 617).
مر بعنوان درویش یوسف فی ص 325.
و یعرف ضیاء نقار. ترجمه معاصره النصرآبادی فی (نر 9- ص 380).
و هو أبو حامد محمد یوسف علی بن محمد یعقوب علی. هو والد محمد مظفر حسین صبا، مؤلف روز روشن المذکور فی ص 1060 ترجم فی (گلشن- ص 619) و (روشن- ص 799).
و اسمه خواجه یوسف بن خواجه موسی.
ورد شعره فی (گلشن- ص 618).
و هو الحکیم میر محمد صادق المتوفی 1247 ورد شعره فی (گلشن- ص 618).
کان کاتبا ورد شعره فی (بهش 2- ص 387).
و اسمه میر محمد یوسف بن میر أحمد میر آخور.
ص: 1320
کان ملازم زمان میرزا. ورد شعره فی (مجتس 8- ص 172).
و اسمه محمد یوسف و یتخلص قدیم الدهلوی کما ذکر فی (سرخوش- ص 94) و (خوش گو) و هو ابن عم مائل.
و هو یوسف بن محمد بن یوسف الیوسفی الطبیب. له عده منظومات طبیه فارسیه، مر منها أدویه مفرده نظمها فی 917 و طبع مع علاج الأمراض له. و له فوائد الاخبار أو فوائد یوسفی نظمها فی 913 و بهداشت منظوم نظمها لبابر شاه غازی (932- 937) و منظومه مأکول و مشروب و فرهنگ هندی به پارسی فی اللغات الطبیه و فرهنگ عربی به پارسی أیضا کذلک. و مر له ریاض الأدویه و بحر الجواهر. ذکر کلها فی فرهنگ نامه های عربی بفارسی- ص 199. و یوجد له جامع الفوائد بعنوان رباعیات طبی فی 1323 بکانپور.
و له سته ضروریه و دلائل النبض ألفه 942 موجود فی مکتبه کلیه الطب بطهران.
و فی (گلشن- ص 619) سماه یوسفی دهلوی و عده من أطباء بلاط بابر شاه و أورد شعره و فی (مجتس 6- ص 156) و (حسینی- ص 374) سماه یوسفی خراسانی هروی و مات حدود 950 و فی (تس 5- 160) أن مولده خواف.
من شعراء الشاه عباس الأول الصفوی. و کان ماهرا فی الغزل و القصیده. ترجمه النصرآبادی فی (نر 90- ص 274) و (خوش گو).
و فی همیشه بهار أن اسمه یوسف.
کان من شعراء عهد جهانگیر. ورد شعره فی همیشه بهار و (روشن- ص 811).
عده ابن شهرآشوب فی (المعالم- ص 137) من شعراء الشیعه.
ص: 1321