تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24

ساختار تفسير

الف: نماي كلّي هر آيه: اين نما به صورت مقدمه اي يك سطري، قبل از هر آيه بيان مي شود كه موضوع يا موضوعات اصلي آيه را بيان مي كند.

ب: ترجمه اي دقيق و برابر از قرآن: ترجمه اي كه براساس روش جمله به جمله (هسته به هسته) و دركمال دقت است و تلاش شده، كه حتي حرفي از قرآن بدون ترجمه نماند و درهمان حال پيام رساني و رواني مطلب حفظ شود. «2» در اين زمينه به حدود 20 ترجمه مشهور توجه شده واز واژگان آن ها استفاده شده است. «3»

ج: شأن نزول: (در صورتي كه آيه شأن نزول داشته باشد.)

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 13

مقصود از شأن نزول (: سبب نزول) واقعه يا حادثه يا پرسشي است كه به دنبال آن، آيه يا آياتي فرود آمده است.

از آنجا كه معمولًا شأن نزول ها سند روائي معتبر ندارد، از آن ها به عنوان مؤيد و شاهد براي روشن شدن فضاي تاريخي و جغرافيايي نزول آيه، استفاده مي شود.

البتّه يادآوري اين نكته لازم است كه معمولًا شأن نزول ها موجب انحصار معناي آيه درمورد خاص نمي شود. (مگر در مواردي اندك همچون آيه تطهير).

د: نكات و اشارات: مقصود از اين عنوان، «نكات» استفاده شده از الفاظ و تركيبات آيه با توجه به لغت، سياق، شأن نزول، تاريخ، احاديث، آيات

مخاطبان

مخاطبان تفسير قرآن مي توانند گروهاي زير باشند:

الف: كودكان

ب: نوجوانان

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 17

ج: جوانان (با سطح علمي حدود ديپلم تا كارشناسي)

د: ميان سالان فرهيخته

ه: كهنسالان

مخاطب اين تفسير جوانان (گروه ج) درنظر گرفته شده است. بنابراين مطالب با نثري روان و رسا، و به دور از اصطلاحات علمي و فني، بيان شده است و در ضمن دقت علمي فداي پيرايه هاي ادبي نشده است و هرگاه مطلب سنگين يا مشكل بوده آن را به پاورقي منتقل كرده ايم «1» يا ارجاع داده ايم تا علاقمندان، مطالب را در منابع ديگر پي گيري كنند.

توجه به ويژگي هاي روانشناختي و جامعه شناختي جوانان مخاطب، به اين تفسير رنگ خاصي بخشيده است، يعني از ادبيات خاص آنان (بويژه در حوزه شعر و نكات عرفاني و

قرائت

قرآن كريم به صورت متواتر از پيامبر صلي الله عليه و آله نسل به نسل نقل شده است.

بنابراين مبناي اين تفسير، همين قرآن متواتر بين مسلمانان است كه در ميان قرائات مشهور، بيشترين تطابق را با قرائت حفص از عاصم دارد.

يادآوري: هر چند كه برخي از بخش هاي اين تفسير چندين بار در حوزه و دانشگاه تدريس شده، و ويرايش نخست آن از طريق «راديو قرآن» پخش

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 18

شده، و تفسير برخي سوره ها از «سيماي قرآن» ارائه گرديده و بازخوردها گرفته شده و اعمال شده است اما باز هم، از انتقادات قرآن پژوهان دلسوز و منصف استقبال مي كنيم و از نظرات و پيشنهادات آنان جهت تكميل كار استفاده خواهيم كرد.

والحمد للَّه رب العالمين

قم- 21/ 1/ 84

در آستانه تولد پيامبر صلي الله عليه و آله

و امام صادق عليه السلام

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 19

نكته ها و اشاره ها

1. حروف مقطعه، اسراري بين خدا و پيامبر صلي الله عليه و آله مي باشد و يا نشان مي دهد كه قرآن با تمام عظمت و اعجازش از همين حروف معمولي ساخته شده است، و شايد به همين دليل باشد كه بي درنگ پس از اين حروف، به عظمت قرآن اشاره شده است «1».

2. واژه «تِلْكَ» براي اشاره به دور است و عظمت قرآن را بيان مي كند؛ يعني قرآن آن چنان والا و بلند است كه گويي در اوج آسمان هاست و بايد براي رسيدن به آن تلاش گسترده اي انجام گيرد.

3. تعبير «مُبين» در اصل به معناي جدا كردن دو چيز است و در اين جا مي تواند به معناي «روشن» و «روشنگر» باشد «2»؛ يعني قرآن كريم، هم آيات روشني دارد كه همه انسان ها مي توانند با تفكّر و تدبّر آن ها را درك كنند و هم آيات روشنگري دارد كه حقايق هستي و قوانين زندگي بشر را بيان مي كند.

4. واژه «آيه» در اصل به معناي نشانه است و در اصطلاح به قسمت هايي كوچك و بزرگ از سوره هاي قرآن گفته مي شود؛ زيرا آيات قرآن نشانه هاي فرستنده آن يعني پروردگار جهانيان است.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 23

آموزه ها و پيام ها

1. نزول قرآن به زبان عربي زمينه ساز خردورزي انسان است.

2. زبان عربي، زبان قرآن (و زبان رسمي دين مسلمانان) است.

3. زبان عربي را بياموزيد كه مقدمه

نكته ها و اشاره ها

1. واژه «قَصَص» در اصل به معناي جستجو از آثار چيزي يا پشت سر هم قرار گرفتن چيزي است، و از آن جا كه در قصه گويي، واژه ها و جمله ها پي در پي بيان مي شود، به آن قصه گويند «1».

2. واژه «قَصَص» در اين جا يا اسم مصدر و به معناي قصه است؛ يعني ما بهترين قصه ها را براي تو بازگو كرديم كه همان قصه يوسف است، و يا مصدر و

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 26

به معناي قصه گويي است؛ يعني خدا در جريان بازگو كردن قصه يوسف، بهترين روش قصه گويي را پي گيري كرده است. «1»

3. برخي مفسران برآنند كه مقصود از بهترين قصه در اين آيه، قصه حضرت يوسف عليه السلام است و برخي ديگر معتقدند از همه قرآن با عنوان بهترين قصه ياد شده است؛ «2» البته جمع بين اين دو قول نيز مانعي ندارد، ولي ظاهر آيه همان معناي اول است.

4. قصه يوسف، سرگذشت دلدادگي يك انسان به خدا و پشت پا زدن به تمام زيبايي هاي دلفريب مادي است. در اين داستان، از عالي ترين و ژرف ترين معاني استفاده شده و در مناسب ترين قالب ها و واژه ها و با زيباترين و رساترين شرح، بيان گرديده است؛ از اين رو، قصه

آموزه ها و پيام ها

1. از روش قصه گويي براي رفع غفلت ها استفاده كنيد.

2. در هنگام قصه گويي، بهترين قصه ها و بهترين روش قصه گويي را انتخاب كنيد.

3. بهترين قصه ها آن است كه در وحي ريشه داشته باشد و روش قرآن بهترين شيوه قصه گويي است.

***

تفسير

نكته ها و اشاره ها

1. حضرت ابراهيم عليه السلام فرزندي به نام اسحاق داشت كه يعقوب پيامبر صلي الله عليه و آله فرزند او بود، و يعقوب دوازده پسر داشت كه يوسف و بنيامين دو فرزند او از يك زن و ده پسر ديگر از زن ديگري بودند.

2. رؤياي صادق يوسف در حقيقت نخستين فراز زندگي پرتلاطم او به شمار مي رود و فصل جديدي در زندگي اين كودك خردسال مي گشايد؛ «1» از اين رو، داستان با يادآوري خواب يوسف آغاز شده است. «2»

3. تكرار تعبير «ديدم» در اين آيه، نشان مي دهد حضرت يوسف عليه السلام خواب خود را به روشني ديده بود و شكي در آن نداشت و بر آن تأكيد مي كرد.

4. ضمير «هُم» و «ساجدين» براي جمع مذكر عاقل به كار مي رود. اين تعبير اشاره دارد كه فروتني و سجده ستارگان، ماه و خورشيد، اتفاقي نبوده بلكه همچون افراد عاقل عمل مي كردند.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 30

5. مقصود از «سجده» در اين آيه، فروتني و خضوع است؛ زيرا سجده معمولي انسان ها براي ماه، خورشيد و ستارگان بي معناست.

6. از آيه 100 سوره يوسف كه به رؤياي او اشاره دارد، استفاده مي شود مقصود از يازده ستاره، برادران

آموزه ها و پيام ها

1. رؤياي صادق يكي از راه هاي معرفت است.

2. فرزندان خواب هاي خود را براي پدرانشان حكايت كنند و پدران نيز به آن ها توجه نمايند. كه اين خود مي تواند يكي از راه هاي تربيت فرزندان باشد.

3. خواب هاي شفاف را نبايد دست كم گرفت؛ زيرا بهره اي از حقيقت دارند و بايد به دنبال فهمِ تأويل و تعبير آن ها رفت.

***

در آيه پنجم به توصيه ها و هشدارهاي حضرت يعقوب به فرزندش يوسف عليهما السلام اشاره شده و آمده است:

5. «قَالَ يَا بُنَيَّ لَاتَقْصُصْ رُءْيَاكَ عَلَي إِخْوَتِكَ فَيَكيدُواْ لَكَ كَيْداً إِنَّ الشَّيْطنَ لِلْإِنسنِ عَدُوُّ مُّبِينٌ؛

(يعقوب) گفت: «اي پسركم، خوابت را براي برادرانت حكايت مكن، پس براي تو نقشه نيرنگ آميز مي كشند! [چرا] كه شيطان، دشمني آشكار براي انسان است.»

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 31

آموزه ها و پيام ها

1. به فرزندان خود، طبقه بندي اطلاعات و حفظ اسرار را بياموزيد.

2. بشارت هايي كه در رؤيا به شما داده مي شود، براي هر كسي بازگو نكنيد.

3. فرزندان خود را از خطرها و نقشه هاي ديگران آگاه سازيد.

4. شيطان «1» دشمن آشكار انسان است؛ تا آن جا كه حتي مي كوشد برادران را با يكديگر درگير سازد.

***

در آيه ششم، به تعبير خواب حضرت يوسف و علم تعبير خواب اشاره شده و آمده است:

6. «وَكَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِن تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَي ءَالِ يَعْقُوبَ كَمَآ أَتَمَّهَا عَلَي أَبَوَيْكَ مِن قَبْلُ إِبْرهِيمَ وَإِسْحقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ؛

و اينگونه پروردگارت تو را بر مي گزيند؛ و از تعبير خواب ها به تو مي آموزد؛ و نعمتش را بر تو و بر خاندان يعقوب تمام مي كند، همان گونه كه آن را پيش از [اين،] بر دو پدرت، ابراهيم و اسحاق تمام كرد؛ كه پروردگارت داناي فرزانه است.»

آموزه ها و پيام ها

1. مقام نبوّت نعمتي الهي است و انتخاب پيامبران از سوي خداست و آنان تحت آموزش الهي قرار مي گيرند «3».

2. پيام ديگر اين آيه آن است كه علم تعبير خواب، موهبتي الهي است.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 36

3. آموزه آيه آن است كه علم تعبير خواب نياز به آموزش دارد.

***

در آيه هفتم اين سوره به درس ها و آموزه هاي سرگذشت يوسف و برادرانش اشاره شده است:

7. «لَقَدْ كَانَ فِي يُوسُفَ وَإِخْوَتِهِ ءَايتٌ لِّلسَّآئِلِينَ؛

بيقين در (سرگذشت) يوسف وبرادرانش، نشانه هايي براي پرسشگران است.»

آموزه ها و پيام ها

1. درس ها، آموزه ها و نشانه هاي الهي، در سرگذشت يوسف بسيار است.

2. پرسشگر و جستجوگر باشيد تا از نشانه هاي الهي قصه هاي قرآن بهره ببريد.

***

خداي متعال در آيه هشتم اين سوره به گفتمان رشك آميز برادران يوسف اشاره كرده و مي فرمايد:

8. «إِذْ قَالُواْ لَيُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَي أَبِينَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِي ضَللٍ مُّبِينٍ؛

هنگامي كه (برادران) گفتند: «در واقع يوسف و برادرش [: بنيامين نزد پدرمان، از ما محبوب ترند؛ درحالي كه ما گروهي پيوسته هستيم؛ مسلّماً پدرِ ما، در گمراهي آشكاري است.»

آموزه ها و پيام ها

1. فرزندان محبت طلب اند، و از پدر انتظار دارند به طور مساوي محبت خود را ابراز كند.

2. در ابراز محبت به فرزندان تفاوت نگذاريد؛ زيرا موجب حسادت آن ها به يكديگر مي شود.

***

در آيه نهم سوره به توطئه برادران يوسف اشاره شده و آمده است:

9. «اقْتُلُواْ يُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضاً يَخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِيكُمْ وَتَكُونُواْ مِن بَعْدِهِ قَوْماً صلِحِينَ؛

(برخي از برادران گفتند:) يوسف را بكشيد! يا او را به سرزميني [دور دست بيفكنيد، تا روي [توجه پدرتان تنها به طرف شما باشد؛ و پس از آن، گروهي شايسته باشيد.»

آموزه ها و پيام ها

1. حسادت، انسان را تا مرز برادركشي پيش مي برد.

2. توجه به يكي از فرزندان از ديگران زيادتر نباشد؛ زيرا كمبود توجه و محبت پدر، آنان را به حسادت و توطئه عليه يكديگر مي كشاند.

3. ميل به شايسته كاري (و شلاق وجدان) انسان هاي توطئه گر را نيز رها نمي كند.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 42

***

در آيه دهم، مخالفت يكي از برادران يوسف با توطئه قتل برادر و پيشنهاد وي مطرح گرديده و آمده است:

10. «قَالَ قَآئِلٌ مِّنْهُمْ لَاتَقْتُلُواْ يُوسُفَ وَأَلْقُوهُ فِي غَيبَتِ الْجُبِّ يَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّيَّارَةِ إِن كُنتُمْ فعِلِينَ؛

گوينده اي از ميان آن (برادر) ان گفت: «يوسف را نكشيد؛ و [لي اگر مي خواهيد كاري انجام دهيد، او را در نهانگاه چاه بيفكنيد؛ تا برخي مسافران او را برگيرند.»

آموزه ها و پيام ها

1. خدا وقتي بخواهد مؤمني را نجات دهد، راه حل آن را به ذهن دشمنانش مي اندازد.

2. در هنگام حسدورزي و توطئه گري، با پيشنهاد و راهكاري ديگر، از تندروي و قتل جلوگيري كنيد.

***

در آيه يازدهم و دوازدهم اين سوره، به صحنه سازي برادران براي جداسازي يوسف از پدر و بهانه هاي آن ها اشاره شده و آمده است:

11 و 12. «قَالُواْ يأَبَانَا مَالَكَ لَاتَأْمَنَّا عَلَي يُوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنصِحُونَ* أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَداً يَرْتَعْ وَيَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحفِظُونَ؛

(برادران) گفتند: «اي پدر ما، تو را چه شده است، كه ما را بر يوسف امين نمي داري؟! در حالي كه ما قطعاً خيرخواهان او هستيم؛* فردا او را به همراه ما بفرست، تا (در صحرا خوب بخورد و) بگردد و بازي كند؛ در حالي كه ما حتماً پاسداران او هستيم.»

آموزه ها و پيام ها

1. به تبليغات دشمنان توجه نكنيد؛ زيرا آنان نقشه هاي خود را در لباس خيرخواهي و محافظت انجام مي دهند.

2. حسادت و توطئه گري، انسان را به دروغ گويي و نقشه هاي فريبنده ديگر سوق مي دهد.

3. ورزش و تفريح نياز طبيعي انسان است.

4. دشمنان و توطئه گران، فرزندان شايسته شما را به بهانه امكانات رفاهي و تفريحات فريب مي دهند.

5. مراقب

نكته ها و اشاره ها

1. حضرت يعقوب عليه السلام با اين كه از حسادت برادران نسبت به يوسف آگاهي داشت و حتي دستور داده بود كه خواب يوسف از آنان پنهان بماند، هرگز حاضر نشد آنان را پيش از وقوع جنايت، متهم سازد، و در پاسخ خود عذر آورد كه تحمّل دوري او را ندارم، يا از گرگان بيابان مي ترسم.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 47

2. اصول اخلاقي و انساني و اصل برائت و پاكي افراد ايجاب مي كند تا نشانه هاي كار خلاف از كسي ظاهر نشده، او را متهم نسازند، و يعقوب پيامبر به عنوان يك پيامبر عادل اين گونه رفتار كرد و برادران يوسف را پيش از جنابت متّهم نساخت.

3. مقصود حضرت يعقوب عليه السلام از اين كه فرمود: «مي ترسم گرگ يوسف را بخورد.» يا كنايه از اين بود كه گرگ صفتاني همچون برادرانش به او حمله مي كنند و يا منظور آن بود كه بيابان هاي كنعان، گرگ خيز بود و بيشترين خطر، از اين حيوان متوجه كودكان مي شد «1».

آموزه ها و پيام ها

1. قبل از وقوع جرم، كسي را متّهم نسازيد.

2. پيامبران، پدران دلسوز و متعهد و نسبت به فرزندان خود عاطفي بوده اند؛ (بنابراين، ديگران نيز شايسته است چنين باشند)

3. در مسافرت ها، خطرهاي

نكته ها و اشاره ها

1. حضرت يعقوب عليه السلام براي جلوگيري از خروج يوسف دو دليل آورد:

نخست آن كه دوري او مرا غمگين مي سازد و ديگر اين كه خطر گرگ براي او وجود دارد.

برادران يوسف به دليل اول يعقوب اعتنايي نكردند و به آن پاسخي ندادند؛ زيرا فرزند خواه ناخواه روزي از پدر جدا مي شود تا به درس يا كار و رشد خود ادامه دهد. و استقلال يابد؛ بنابراين، اندوه يعقوب علاجي نداشت. «1»

2. برادران درباره خطر حمله گرگ ها پاسخ دادند و امنيت يوسف را تضمين و اشاره كردند كه ما گروهي هماهنگ هستيم و گرگ ها بر ما تسلط نمي يابند.

3. برادران در مورد غافل شدن از يوسف، گفتند كه اگر چنين شود و گرگ ها بر يوسف بتازند، اين، زيانكاري و از دست دادن سرمايه، آبرو و حيثيت اجتماعي آنان است كه تحقق نخواهد يافت.

آموزه ها و پيام ها

1. مژده و امداد الهي، در لحظات سخت به ياري دوستانش مي آيد.

2. نوجوانان نيز مي توانند شايسته دريافت وحي و الهام الهي شوند.

3. هر گاه دشمنان عليه شما اجتماع كردند، باز هم اميدوار باشيد؛ زيرا امداد الهي به ياري خواهد آمد.

***

در آيه شانزدهم و هفدهم اين سوره به صحنه سازي و دروغ پردازي برادران يوسف اشاره شده و آمده است:

16 و 17. «وَجَآءُو أَبَاهُمْ عِشَآءً يَبْكُونَ* قَالُواْ يأَبَانَآ إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا يُوسُفَ عِندَ مَتعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ وَمَآ أَنتَ بِمُؤْمِنٍ لَّنَا وَلَوْ كُنَّا صدِقِينَ؛

و (برادران) عصرگاهان در حالي كه مي گريستند، نزد پدرشان آمدند،* گفتند: «اي پدر ما، در حقيقت ما رفتيم مسابقه دهيم، و يوسف را نزد وسايلمان رها كرديم، و گرگ او را خورد! و [لي تو ما را تصديق نمي كني، هر چند راست گو باشيم.»

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 51

آموزه ها و پيام ها

1. دشمنان از تحريك احساسات براي فريبكاري و توجيه اعمال خود استفاده مي كنند.

2. خائنان ترسو و نگران باور ديگران هستند.

3. به قصه پردازي دشمنان دروغ گو اطمينان نكنيد.

***

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 52

در آيه هجدهم اين سوره، به دليل تراشي برادران در مورد مفقود الاثر شدن يوسف عليه السلام و پاسخ افشاگرانه يعقوب عليه السلام و شكيبايي او اشاره شده و آمده است:

18. «وَجَآءُو عَلَي قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَي مَا تَصِفُونَ؛

و خوني دروغين با پيراهن او (آغشته كردند و) آوردند؛ (يعقوب) گفت:

«بلكه نفس شما كاري (بد) را براي شما آراسته است، و (صبر من) شكيبايي نيكوست؛ و در برابر آنچه وصف مي كنيد، تنها خداست كه (از او) ياري خواسته مي شود.»

آموزه ها و پيام ها

1. صحنه سازي ها و دليل تراشي هاي منافقان شما را فريب ندهد.

2. ريشه توطئه گري و دروغ پردازي، جلوه گري و وسوسه هاي نفساني است. (پس مراقب باشيد)

3. در برابر مصيبت ها از خدا كمك بخواهيد و صبري زيبا پيشه كنيد.

***

خداي متعال در آيه نوزدهم اين سوره به يافتن يوسف توسط كاروان مصر اشاره كرده و مي فرمايد:

19. «وَجَآءَتْ سَيَّارَةٌ فَأَرْسَلُواْ وَارِدَهُمْ فَأَدْلَي دَلْوَهُ قَالَ يَا بُشْرَي هذَا غُلمٌ وَأَسَرُّوهُ بِضعَةً وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِمَا يَعْمَلُونَ؛

و مسافراني آمدند، و آبرسانشان را فرستادند، و دَلْوش را [در چاه افكند، (ناگهان) گفت: «اي مژده باد! اين پسري است!» و او را به عنوان كالايي پنهان كردند؛ و خدا به آنچه انجام مي دادند، داناست.»

آموزه ها و پيام ها

1. خدا بندگان خالصش را تنها نمي گذارد و آن ها را نجات مي دهد.

2. همه چيز را تحت قدرت خدا بدانيد (و نگران نباشيد)

***

خداي متعال در آيه بيستم به ارزان فروختن، يوسف عليه السلام اشاره كرده، مي فرمايد:

20. «وَشَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرهِمَ مَعْدُودَةٍ وَكَانُواْ فِيهِ مِنَ الزهِدِينَ؛

و او را به بهاي اندك، چند درهمي (ستمكارانه) فروختند؛ و نسبت به او، بي ميل بودند.»

آموزه ها و پيام ها

1. هر كس چيز گران بهايي را آسان به دست آورد و ارزش آن را نداند، زود از دست مي دهد.

2. اگر يوسف فروشي مي كنيد، ارزان فروشي نكنيد.

***

در آيه بيست و يكم، به خريد يوسف و ورود او به كاخ عزيز مصر اشاره شده و آمده است:

21. «وَقَالَ الَّذِي اشْتَرَيهُ مِن مِّصْرَ لِامْرَأَتِهِ أَكْرِمِي مَثْوَيهُ عَسَي أَن يَنفَعَنَآ أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً وَكَذلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ وَلِنُعَلِّمَهُ مِن تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ وَاللَّهُ غَالِبٌ عَلَي أَمْرِهِ وَلكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَايَعْلَمُونَ؛

و كسي كه او را از (كشور) مصر خريد به زنش گفت: «جايگاه وي را گرامي دار، اميد است كه براي ما سودمند باشد! يا او را به عنوان فرزند بگيريم.» و اينچنين يوسف را در آن سرزمين امكانات داديم. (تا او را بزرگ داريم) و تا از تعبيرِ خواب ها به او بياموزيم؛ و خدا بر كارش چيره است، و ليكن بيشتر مردم نمي دانند.»

آموزه ها و پيام ها

1. هر گاه خدا بخواهد، حوادث را آن گونه طراحي مي كند كه كودكي چاه نشين، كاخ نشين شود.

2. شخصيت كودكان را محترم بشماريد؛ زيرا احترام به آن ها تربيتشان مي كند و براي خانواده مفيد مي سازد.

3. علم و قدرت دو بال لازم براي مسئوليت پذيري است.

4. بيشتر مردم از طرح هاي الهي و سير و هدف نهايي

نكته ها و اشاره ها

1. واژه «اشُدَّ» در اصل به معناي گره محكم است، و در اين جا به معناي استحكام جسماني و روحاني است. اين واژه در قرآن گاهي به معناي سن بلوغ و گاهي به معناي چهل سالگي و گاهي به معناي قبل از پيري آمده است «1». اختلاف در تعبير شايد بدين جهت باشد كه انسان براي رسيدن به استحكام روحي و جسمي، مراحلي را مي پيمايد كه از بلوغ آغاز شده و تا چهل سالگي ادامه مي يابد، ولي در اين جا منظور همان مرحله بلوغ جسمي و روحي حضرت يوسف عليه السلام است كه در جواني از آن برخوردار شد. «2»

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 60

2. مقصود از «حُكم» كه به يوسف بخشيده شد، مقام نبوت، يا عقل، فهم و قدرت بر داوري صحيح، يا حكمت، و يا اشاره به خويشتن داري در برابر هوس ها و مقام نفس مطمئنه است؛ همان گونه كه برخي آن را اشاره به حكمت عملي دانسته اند؛ البته همه اين احتمالات وجود دارد، ولي آنچه با ظاهر آيات سازگارتر مي باشد، همان مقام داوري است.

3. علمي كه به يوسف عليه السلام داده شد، دانشي است كه جهل در آن راه ندارد كه برخي آن را «علم دين» يا «دانش نظري» و يا «انوار قدسي عالم ملكوت» دانسته اند كه بر قلب انسان پرتو افكن مي شود؛ «1»

البته ظاهر آيه مطلق دانش است

آموزه ها و پيام ها

1. خدا به نيكوكاران علم و حكمت مي بخشد.

2. بخشش هاي الهي بر اساس تلاش نيكوي افراد است.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 61

3. رشد جسمي و روحي، زمينه ساز دريافت علم و حكمت الهي است.

***

در آيه 23 سوره به توطئه هوس آلود همسر عزيز مصر و مقاومت جوانمردانه يوسف اشاره شده و آمده است:

23. «وَروَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِهَا عَن نَفْسِهِ وَغَلَّقَتِ الْأَبْوبَ وَقَالَتْ هَيْتَ لَكَ قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوَايَ إِنَّهُ لَايُفْلِحُ الظلِمُونَ؛

و آن [زني كه آن (: يوسف) در خانه اش بود، از وجودش تمنّاي كامجويي كرد؛ و همه درها را محكم بست و گفت: «بيا (كه من آماده) براي توام!» (يوسف) گفت: «پناه بر خدا! در حقيقت او پرورش دهنده من است؛ جايگاه مرا نيكو داشت؛ (پس خيانت به او ستمكاري است و) قطعاً ستمكاران رستگار نمي شوند.»

آموزه ها و پيام ها

1. در هنگام وسوسه گري شيطان صفتان و در برابر توطئه هاي هوس آلود، به خدا پناه ببريد كه توجه به خدا عامل بازدارنده از گناه است.

2. حق شناس باشيد و به مربيان خود خيانت نكنيد.

3. حق ناشناسي، گناه و خيانت، ظلم است.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 64

***

در آيه 24 به امدادهاي الهي براي نجات يوسف اشاره شده و آمده است:

24. «وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَن رَّءَا بُرْهنَ رَبِّهِ كَذلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَآءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ؛

و بيقين (آن زن) آهنگ

نكته ها و اشاره ها

1. مفسران در مورد بخش اول اين آيه چند تفسير ارائه كرده اند:

الف- زليخا قصد داشت از يوسف كامجويي كند و يوسف نيز اگر برهان و دليل روشن پروردگار نمي بود، بر اساس مقتضاي جواني مي بايست قصد او كند؛ بنابراين يوسف چنين قصدي نكرد؛ زيرا روح ايمان، تقوا و عصمت مانع آن شد.

ب- زليخا تصميم گرفت در برابر شكستش از يوسف انتقام بگيرد و او را بزند، و يوسف نيز تصميم گرفت از خود دفاع كند، ولي چون برهان پروردگار را ديد، از اين كار منصرف شد «1».

البته به نظر مي رسد تفسير اول با ظاهر آيه سازگارتر باشد و در حديثي از امام رضا عليه السلام نيز همين تفسير آمده است»

.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 65

2. واژه «برهان» در اصل به معناي «سفيد شدن» است؛ سپس به هرگونه دليل محكم و نيرومند كه موجب روشن شدن هدف شود، برهان گفته شده است؛ بنابراين، برهاني كه سبب عصمت يوسف و نجات او شد، يك نوع دليل روشن الهي بوده است.

3. درباره تفسير «برهان» گوناگوني وجود دارد:

الف- مقصود از علم، ايمان، تربيت انساني و صفات برجسته است.

ب- منظور از آن آگاهي از قانون ممنوعيت زنا است.

ج- مقصود، مقام نبوت و معصوم بودن از گناه است.

د- مقصود نوعي امداد الهي است كه در اثر اعمال نيك، در لحظات حساس به سراغ او آمد.

ه- منظور از آن، بيداري، شرم و حيايي كه در

آموزه ها و پيام ها

1. اگر امداد الهي نباشد، پاي هر كس مي لغزد.

2. بنده خالص خدا باشيد تا خدا شما را از لغزش ها حفظ كند.

***

در آيه 25 به فرار يوسف و حيله زليخا براي نجات از رسوايي اشاره شده و آمده است:

25. «وَاسْتَبَقَا الْبَابَ وَقَدَّتْ قَمِيصَهُ مِن دُبُرٍ وَأَلْفَيَا سَيِّدَهَا لَدَي الْبَابِ قَالَتْ مَا جَزَآءُ مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِكَ سُوءاً إِلَّآ أَن يُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِيمٌ؛

و [هر دو] به سوي در، [بر يكديگر] پيشي گرفتند؛ و (آن زن) پيراهن او را از پشت چاك زد؛ و در آستانه در، آقاي آن [زن را بطور ناگهاني يافتند؛ [زن گفت: «كيفر كسي كه نسبت به خانواده

نكته ها و اشاره ها

1. واژه «استِباق» به معناي سبقت گرفتن دو يا چند نفر از يكديگر است «1». از اين تعبير استفاده مي شود كه يوسف و زليخا هر دو به سوي در مي دويدند، آن گونه كه گويي يك مسابقه دو ميداني در بين بوده است؛ يوسف مي دويد كه فرار كند و زليخا مي دويد كه مانع او شود. يوسف خود را به در رسانيد و آن را گشود كه ناگهان شوهر آن زن عزيز مصر- را در آستانه در يافتند.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 68

2. زليخا تلاش كرد از فرار يوسف جلوگيري كند و از اين رو پيراهن او را از پشت سر گرفت و به عقب كشيد و به همين سبب پيراهن او پاره شد. خداي متعال اين مطلب را با واژه «قَدَّتْ» بيان كرده است، يعني پارگي پيراهن از طول و از بالا به پايين بود و اين نشان مي داد يوسف در حال فرار بوده و شخص ديگري به او حمله كرده است.

3. واژه «سَيّد» به معناي «آقا» است و عرف و عادت مردم مصر آن بوده كه زن ها شوهر خود را «سيّد» خطاب مي كردند «1».

4. در اين آيه اشاره شده كه زليخا خود را نباخت و فوري باقيافه اي حق به جانب به نيرنگ روي آورد و اشاره كرد كه يوسف قصد بدي نسبت به من داشته است. او مي خواست براي حضور خود با يوسف در خلوت گاه عذري بتراشد و از رسوايي فرار كند و يوسف مظلوم و پاك را گرفتار سازد.

5. نكته جالب آن است كه زليخا گفت: «اگر كسي به

آموزه ها و پيام ها

1. از محل گناه فرار كنيد.

2. فريب مظلوم نمايي و شكايت هر كسي را نخوريد، شايد شاكي خود مجرم باشد.

3. عشق هاي هوس آلود زمينه ساز حيله گري، انتقام و مجازات بي گناهان است.

***

در آيات 26 و 27 اين سوره به دفاع يوسف از خود و شاهد حقانيّت او اشاره شده است:

26 و 27. «قَالَ هِيَ روَدَتْنِي عَن نَفْسَي وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِّنْ أَهْلِهَآ إِن كَانَ قَمِيصُهُ

نكته ها و اشاره ها

1. يوسف عليه السلام فردي عفيف و حق شناس بود و از اين رو، در رويارويي با عزيز مصر ابتدا سخن نگفت و زليخا را رسوا نكرد، ولي در برابر تهمت زليخا سكوت را جايز ندانست و پرده از كار او برداشت، و اين در حقيقت دفاع از خود بود.

2. صحنه دويدن و رويارويي يوسف و زليخا با عزيز مصر و پاره بودن پيراهن يوسف عليه السلام، آن قدر مبهم بود كه با توجه به جوان بودن يوسف كم تر كسي سخن او را باور مي كرد كه زني با شخصيت، گناهكار و جواني نوخاسته، بي گناه باشد؛ «1» از اين رو، كار به دادگاه خانوادگي كشيد و داوري از خانواده زن آوردند تا داوري كند.

3. داور خانوادگي، با انصاف و با استفاده از قراين سخن گفت؛ زيرا كسي شاهد ماجرا نبود تا به حقيقت مطلب گواهي دهد.

اين داور به پيراهن پاره يوسف توجه كرد و گفت: اگر پيراهن از جلو پاره شده باشد، او حمله برده و زليخا دفاع كرده است، و اگر پيراهن از پشت پاره شده باشد، زليخا حمله كرده و حق با يوسف است؛ نتيجه اين داوري

آموزه ها و پيام ها

1. متّهم مي تواند از خود دفاع كند، اگر چه سخن او پرده از اسرار ديگران بردارد.

2. در داوري، به قراين با دقت ويژه اي بنگريد تا در شناسايي مجرم موفق تر باشيد.

3. داور مي تواند بر اساس آثار جرم حكم كند.

4. در اختلاف هاي درون خانه از داور خانوادگي استفاده كنيد.

***

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 72

در آيه 28 به رسوايي زليخا اشاره شده و آمده است:

28. «فَلَمَّا رَءَا قَمِيصَهُ قُدَّ مِن دُبُرٍ قَالَ إِنَّهُ مِن كَيْدِكُنَّ إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيمٌ؛

و هنگامي كه

نكته ها و اشاره ها

1. در آيه قبل بيان شد كه داور خانوادگي گفت: اگر پيراهن يوسف از پشت پاره شده باشد، حق با يوسف و زليخا دروغ گو است، «1» و اينك در اين آيه اشاره مي كند كه شواهد را بررسي كردند و متوجه شدند پيراهن يوسف از پشت سر پاره شده است؛ بنابراين، او در حال فرار بوده؛ از اين رو حق را به يوسف دادند.

2. در اين آيه دو احتمال وجود دارد: نخست اين كه عزيز مصر شواهد را بررسي كرد و نتيجه گرفت كه حق با يوسف است و دوم اين كه داور خانودگي اين بررسي را انجام داد و به دو طرف توصيه هايي كرد. «2»

3. مقصود از «كَيدَكُنَّ» نقشه هاي برخي زنان هوسران و منحرف همچون زليخاست كه پس از رسوايي در برابر عزيز مصر، با مهارت خاصي خواستار مجازات يوسف شد و خود را پاك جلوه داد «3».

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 73

آموزه ها و پيام ها

1. تلاش كنيد، اختلاف هاي خانوادگي فاش نشود، تا سبب شيوع فحشا نگردد.

2. داوران ضمن بيان قاطعانه حكم، خطاكاران را به استغفار تشويق كنند.

3. خطاكاران استغفار كنند و پيروزمندان ميدان داوري، از ديگران درگذرند.

***

در آيه 30 به افشاگري زنان مصر در مورد زليخا اشاره شده و آمده است:

30. «وَقَالَ نِسْوَةٌ فِي الْمَدِينَةِ امْرَأَتُ الْعَزِيزِ تُروِدُ فَتهَا عَن نَّفْسِهِ قَدْ شَغَفَهَا حُبّاً إِنَّا لَنَرَيهَا فِي ضَللٍ مُّبِينٍ؛

و زنان در شهر گفتند: «زن عزيز (مصر) از غلام جوانش تمنّاي كامجويي از وجودش كرده، و محبت (يوسف) در دلش جاي گرفت! قطعاً ما او را در گمراهي آشكاري مي بينيم.»

آموزه ها و پيام ها

1. گناه و خيانت نكنيد كه در اين دنيا نيز رسوا مي شويد و انگشت نماي خاص و عام مي گرديد.

2. روابط نامشروع نوعي گمراهي و مستحقّ سرزنش است.

3. زنان نقش موثري در افشاگري دارند؛ بنابراين، مراقب باشيد.

***

در آيه 31 به صحنه سازي زليخا و غافل گير شدن زنان مصر درباره زيبائي يوسف اشاره شده و آمده است:

31. «فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَئاً وَءَاتَتْ كُلَّ وحِدَةٍ مِّنْهُنَّ سِكِّيناً وَقَالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حشَ لِلَّهِ مَا هذَا بَشَراً إِنْ هذَآ إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ؛

و هنگامي كه (زليخا) فريبكاري آن (زن) ان را شنيد، به سراغشان فرستاد، و براي آنان بالش (و ميوه) فراهم ساخت؛ و به هر يك از آنان كاردي داد، و (به يوسف) گفت: «بر آنان در آي.» و هنگامي كه (زنان) او را ديدند، وي را بزرگ شمردند، و (چنان از زيبايي او متحيّر شدند كه) دستانشان را بريدند؛ و گفتند: «منزه است خدا! اين بشر نيست؛ اين جز فرشته اي ارجمند نيست!»

آموزه ها و پيام ها

1. اگر زمان امتحان

نكته ها و اشاره ها

1. هنگامي كه مجلس بزم زنان مصر، به مجلس بريدن دست ها و حيرت در زيبايي يوسف تبديل شد، زليخا فرصت را غنيمت شمرد و اشاره كرد كه

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 78

شما در يك صحنه يوسف را ديديد و اين گونه شيدا شديد، پس من كه هر روز او را مي بينم، حق دارم عاشق او شوم و مستحق سرزنش نيستم. اين سخنان زليخا در حقيقت نوعي عذرتراشي و توجيه خلاف كاري خود بود.

2. از اين آيه استفاده مي شود كه صحنه ميهماني زنان مصر سرآغاز بي پروايي آنان بود، به گونه اي كه زليخا بي باكانه و بدون حيا به تمنّاي هوس آلود خود از يوسف اشاره كرد.

اين نكته روشن مي كند كه آن مجلس از حالت عادي خارج شده و برخي زنان شيداي يوسف از زليخا حمايت كردند و همان گونه كه در برخي احاديث اشاره شده، برخي زنان نيز خواستار ارتباط با يوسف شدند

آموزه ها و پيام ها

1. فرآيند بزم خطاكاران، پرده دري و شيوع گناه است.

2. ديگران را بر كاري كه خود مايل به آن هستيد، سرزنش نكنيد.

3. عشق گناه آلود انسان را به رسوايي مي كشد.

4. عاشق شكست خورده به تهديد و تحقير روي مي آود.

5. اعمال زشت ديگران را فاش نسازيد كه بر پرده دري آن ها مي افزايد.

***

درآيه 33 به مقاومت همراه باپاكي ومناجات يوسف اشاره شده و آمده است:

33. «قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا يَدْعُونَنِي إِلَيْهِ وَإِلَّا تَصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُنَّ أَصْبُ

نكته ها و اشاره ها

1. از تعبير «يَدعُونني» و «كَيدَهُنّ» استفاده مي شود كه پس از ماجراي مجلس زنان دربار مصر، بسياري از آن ها براي يوسف نقشه كشيدند، ولي يوسف در برابر همه آن ها مقاومت نمود. «1»

2. در آيه پيش گذشت كه زليخا يوسف را در معرض تماشاي زنان

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 80

هوس باز دربار قرار داد، به گونه اي كه همگي به يوسف فشار آورند، ولي در اين آيه اشاره شده كه چگونه يوسف با شجاعت تصميم خود را گرفت و در برابر هوس هاي آلوده آنان ايستادگي كرد و زندان را بر خواسته شان ترجيح داد.

3. رفتار يوسف عليه السلام به ما مي آموزد كه در لحظات بحراني راهي جز پناه بردن به خدا نيست و همين وابستگي مطلق به خداست كه زمينه استقامت و استفاده از الطاف خاص و پنهان پروردگار را فراهم مي سازد.

4. يوسف مي دانست كه زندان نوعي گرفتاري جسم است، ولي براي آزادي اراده و روح خود اهميت بيشتري قائل بود؛ از اين رو، حاضر نشد كه بيرون از زندان بماند و اسير شهوت هوس هاي آلوده شود، بلكه به زندان رفت و از آلودگي ها آزاد گرديد.

5. از اين آيه استفاده مي شود كه هر آزاد بودني ارزش نيست و هر زندان رفتني عيب نيست.

نكته ها و اشاره ها

1. از واژه «فاء» در اين آيه استفاده مي شود كه دعاي يوسف بي درنگ پذيرفته شد و نيرنگ زنان از او دفع گرديد.

2. اين آيه اشاره دارد كه خدا نيايش هاي بندگان را مي شنود و از درون آنان آگاه است و مشكلات آنان را مي داند.

آموزه ها و پيام ها

1. كاخ نشينان هوس باز، بي گناهان را به جرم پاكي به زندان افكندند تا از رسوايي خود بكاهند، ولي در طول تاريخ همواره رسوا شده اند.

2. هر گاه نشانه هاي بي گناهي كسي ظاهر شد، او را مجازات نكنيد.

***

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 83

در آيه 36 به دو نفر زنداني همراه يوسف و رؤياي عجيب آنان اشاره شده و آمده است:

36. «وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيَانِ قَالَ أَحَدُهُمَآ إِنِّي أَرَينِي أَعْصِرُ خَمْراً وَقَالَ الْآخَرُ إِنِّي أَرَينِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزاً تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ نَبِّئْنَا بِتَأْوِيلِهِ إِنَّا نَرَيكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ؛

و دو غلام جوان، همراه او داخل زندان شدند؛ يكي از آن دو (به يوسف) گفت: «براستي من در خواب، خودم را مي بينم كه (انگور براي) شراب مي فشارم.» و ديگري گفت: «براستي من در خواب خودم را مي بينم كه بر سرم ناني حمل مي كنم، كه پرندگان از آن مي خورند! ما

نكته ها و اشاره ها

1. مفسران نوشته اند كه اين دو جوان زنداني، دو مأمور دربار بوده اند؛ يكي آبدار و ديگري آشپز، و به سبب بدگويي دشمنان و وارد شدن تهمت مسموم كردن پادشاه به آن ها، روانه زندان شده بودند. «1»

2. اين دو جوان زنداني از سيماي ملكوتي يوسف يا از اخلاق نيك و مشكل گشاي او و يا از سخنان او متوجه شدند درباره تعبير خواب آگاهي هاي وسيعي دارد؛ «2» از اين رو، به او رجوع كردند.

3. در اين آيه، واژه «فَتي براي معرفي آن دو نفر زنداني به كار رفته است.

اين واژه به معناي «جوان» بوده و به جاي واژه «عبد» و «برده» به كار رفته است كه نوعي احترام به آن دو زنداني است و اين، رعايت ادب را به همگان مي آموزد.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 84

4. يكي از آن دو جوان زنداني در خواب ديده بود انگور را براي شرابسازي مي فشارد، يا انگوري را كه تخمير شده، براي صاف و خارج كردن شراب آن مي فشرد، و يا انگور را مي فشرد تا آب انگور براي شاه تهيه كند، در حالي كه هنوز شراب نشده بود؛ ولي از آن جا كه مي توانسته به شراب تبديل شود، به آن «خَمْر» گفته شده است.

5. تعبير «انّي اراني» به معناي «من در خواب مي بينم»، به جاي جمله «من در خواب ديدم» به كار رفته است. اين تعبير شايد به جهت حكايت حال باشد»

و يا اين كه آن جوان زنداني بارها اين خواب را ديده است.

6. واژه «تأويل» در اين جا به معناي تعبير خواب به

آموزه ها و پيام ها

1. رؤيا را ساده نپنداريد، كه برخي رؤياها اسراري را بيان مي كند.

2. براي تعبير خواب به سراغ نيكوكاران برويد.

3. احترام زندانيان را حفظ كنيد.

***

در آيه 37 به تعبير كردن يوسف و كار فرهنگي او در زندان اشاره شده و آمده است:

37. «قَالَ لَايَأْتِيكُمَا طَعَامٌ تُرْزَقَانِهِ إِلَّا نَبَّأْتُكُمَا بِتَأْوِيلِهِ قَبْلَ أَن يَأْتِيَكُمَا ذلِكُمَا مِمَّا عَلَّمَنِي رَبِّي إِنِّي تَرَكْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لَايُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ كفِرُونَ؛

(يوسف) گفت: «غذايي كه بدان روزي داده شويد، براي شما نمي آورند، مگر اين كه، قبل از آوردن (غذا) براي شما، از تعبير آن شما را باخبر

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 85

سازم؛ اين، از چيزهايي است كه پروردگارم به من آموخته است؛ در واقع من آيين گروهي را ترك كردم، كه به خدا ايمان نمي آورند، و آنان همان منكران آخرتند.»

آموزه ها و پيام ها

1. مبلغان مذهبي، در زندان هم، از تلاش فرهنگي فروگذار نكنند.

2. هر كس ظلمت هاي كفر را رها سازد، به نور علم مي رسد. «1»

3. دانش تعبير خواب، هديه اي الهي است.

***

در آيه 38 به معرفي يوسف و زمينه سازي تبليغات ديني او در زندان اشاره شده و آمده است:

38. «وَاتَّبَعْتُ مِلَّةَ ءَابَآءِي إِبْرهِيمَ وَإِسْحقَ وَيَعْقُوبَ مَا كَانَ لَنَآ أَن نُشْرِكَ بِاللَّهِ مِن شَيْ ءٍ ذلِكَ مِن فَضْلِ اللَّهِ عَلَيْنَا وَعَلَي النَّاسِ وَلكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَايَشْكُرُونَ؛

و از آيين پدرانم ابراهيم و اسحاق و يعقوب پيروي كردم. براي ما شايسته نبود، كه هيچ چيزي را شريك خدا قرار دهيم؛ اين از بخشش خدا بر ما و بر مردم است؛ و ليكن بيشتر مردم سپاسگزاري نمي كنند.»

آموزه ها و پيام ها

1. آيين توحيد، موهبتي الهي براي همه انسان هاست.

2. شرك در تمام ابعادش مردود است.

3. پيامبران الهي در اصل آيين و هدف همراه اند «1».

4. بيشتر مردم در برابر موهبت الهي ناسپاسند؛ (ولي ما تلاش كنيم كه جزو سپاس گزاران باشيم.)

5. موهبت توحيد را يادآوري كنيد و سپاس گزار آن باشيد.

6. از فرصت زندان براي بيان معارف الهي و تاريخ پيامبران استفاده كنيد.

***

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 88

در آيه 39 به استدلال يوسف براي توحيد اشاره شده و آمده است:

39. «يصحِبَيِ السِّجْنِ ءَأَرْبَابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللَّهُ الْوحِدُ الْقَهَّارُ؛

اي دو زنداني همراهِ من! آيا پروردگاران پراكنده بهترند، يا خداي يگانه چيره؟!»

آموزه ها و پيام ها

1. انسان هاي صالح زندان را نيز به كانون تربيت تبديل مي كنند.

2. مبلغان ديني با مخاطبان خود، با محبت و احترام برخورد كنند تا تبليغات ديني آن ها آثار بيشتري بر جاي گذارد.

3. از روش «پرسش و مقايسه» براي ارشاد مردم استفاده كنيد. «4»

***

تفسير قرآن مهر

نكته ها و اشاره ها

1. اين آيه دليل ديگري براي اثبات توحيد عبادي است كه مي گويد: اگر عبادت معبودان براي آن است كه اين ها شريك خدايند و براي شما نزد او شفاعت مي كنند، بدانيد كه اين معبودها، نام هاي بي محتوا و بي مسمّا و ساخته پندار شماست و دليلي براي اثبات آن ها وجود ندارد؛ بنابراين، خدا تنها معبود واقعي است. «1»

2. واژه «سُلطان» به معناي برهان و دليلي است كه بر عقل ها تسلّط مي يابد «2» و اين آيه اشاره دارد كه شرك و بت پرستي نه تنها دليل عقلي ندارد (زيرا دلايل عقلي توحيد را اثبات مي كند) بلكه دليل نقلي نيز براي اثبات شرك وجود ندارد و خدا چيزي در اين مورد نازل نكرده است.

3. در اين آيه آمده است كه: «هيچ حكمي جز براي خدا نيست»؛ زيرا كسي حق فرمان دادن دارد كه مالك همه تصرفات و تدبير چيزي باشد و

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 91

هيچ كس جز خدا مالك مطلق و مدبّر جهان و

آموزه ها و پيام ها

1. هيچ معبودي، غيرخدا، واقعي نيست بلكه ساخته پندارهاست.

2. عقايد بايد مبتني بر دلايل استوار باشد.

3. فرمان حقيقي (كه ناشي از مالكيت حقيقي است) تنها از آن خداست.

4. جز خدا را نپرستيد و توحيد عبادي خود را كامل كنيد.

***

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 92

در آيه 41 به تعبير خواب دو جوان زنداني اشاره شده و آمده است:

41. «يصحِبَيِ السِّجْنِ أَمَّآ أَحَدُكُمَا فَيَسْقِي رَبَّهُ خَمْراً وَأَمَّا الْآخَرُ فَيُصْلَبُ فَتَأْكُلُ الطَّيْرُ مِن رَّأْسِهِ قُضِيَ الْأَمْرُ الَّذِي فِيهِ تَسْتَفْتِيَانِ؛

اي دو زنداني همراه من! امّا يكي از شما (دو نفر، آزاد مي شود؛) پس به ارباب خود شراب مي نوشاند؛ و امّا ديگري پس به

نكته ها و اشاره ها

1. در آيه 36 بيان شد كه به همراه يوسف دو نفر جوان نيز زنداني بودند، و آنان هر كدام رؤيايي ديدند و تعبير خوابشان را از يوسف خواستند. يكي از آن دو زنداني خواب ديده بود كه انگور را براي شرابسازي مي فشارد؛ يوسف خواب او را اين گونه تعبير كرد كه آزاد مي شود و ساقي شراب ارباب (يا شاه) مي شود.

2. زنداني ديگر در خواب ديد كه نان بر سر خود حمل مي كند و پرندگان از آن مي خورند؛ يوسف خواب او را اين گونه تعبير كرد كه به دار آويخته مي شود و پرندگان از سر او مي خورند.

3. يوسف عليه السلام در هنگام بازگو كردن تعبير خواب به صورت مبهم گفت:

«يكي از شما» و مشخص نكرد كه كدام تعبير خواب از چه كسي است. چراكه نمي خواست خبر ناگوار به دارآويخته شدن را صريح تر از اين بيان كند.

4. آخرين جمله يوسف عليه السلام كه فرمود: اين تعبير خواب قطعي است، يا براي تأكيد مطلب بود كه بفهماند در مورد سخنانش قاطع است؛ نوعي اخبار غيبي به آموزش الهي است و يا در پاسخ يكي از دو زنداني بود كه خواب خود را انكار مي كرد تا از تعبير آن فرار كند. «1»

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 93

5. برخي مفسران احتمال داده اند كه اين آيه و تعبير خواب آن دو نفر اشاره باشد كه در محيطهاي فاسد و رژيم هاي ستمگر، انسان هاي فاسد و شراب خوار آزاد مي شوند، ولي كساني كه براي كمك به اجتماع قدم بر مي دارند تا نان

آموزه ها و پيام ها

1. رؤياهاي انسان ها، گاهي حامل خبرهاي غيبي است.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 94

2. (اگر مي توانيد،) خواب ديگران را تعبير كنيد.

***

در آيه 42 به تلاش يوسف براي رهايي ونقش آفريني شيطان در حافظه افراد و طولاني شدن زندان او اشاره شده و آمده است:

42. «وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِندَ رَبِّكَ فَأَنسهُ الشَّيْطنُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ؛

و (يوسف) به آن كسي از آن دو نفر، كه مي دانست كه او نجات مي يابد، گفت: «مرا نزد اربابت ياد كن.» و [لي شيطان يادآوري به اربابش را، از

نكته ها و اشاره ها

1. واژه «بِضْع» به معناي «كم تر از ده» است. پس يوسف كم تر از ده سال در زندان باقي مانده است؛ «1» البته به گفته برخي مفسران، يوسف قبل از اين ماجرا پنج سال در زندان بود و بعد از اين نيز هفت سال باقي ماند. «2»

2. واژه «ظنّ» در اين جا به معناي اعتقاد و اطمينان است و امكان دارد مقصود آيه، اعتقاد يوسف به آزادي آن جوان و يا اعتقاد آن جوان به آزادي خودش باشد. «3»

3. منظور از كسي كه «شيطان او را به فراموشي انداخت كه اربابش را ياد كند.» همان زنداني آزاد شده مي باشد كه ساقي پادشاه گرديد «4»، ولي شيطان يوسف را از ياد او برد و در نتيجه مدتي طولاني بر زنداني او افزوده شد.

4. تلاش كردن يوسف عليه السلام براي نجات خويش و استفاده از وسايل عادي براي اثبات بي گناهي اش در نزد سران مصر، امري طبيعي و معقول است و

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 95

اين بدان معنا نيست كه انسان اسباب را مستقل بداند، بلكه همه اين وسايل را خدا فراهم كرده كه انسان از آن ها استفاده كند.

5. اين سخن كه يوسف عليه السلام، خدا را فراموش كرده و به طور مستقل به اسباب طبيعي روي آورد و ترك اولايي مرتكب شد و از اين رو، تأديب و زنداني او طولاني تر شد، مخالف نص قرآن كريم است؛ زيرا قرآن يوسف را خالص شده معرفي مي كند و شيطان در افراد خالص شده نفوذي ندارد. «1»

6. از اين آيه استفاده مي شود كه امكان دارد شيطان در حافظه انسان ها تأثير

آموزه ها و پيام ها

1. پيامبران نيز از راه هاي معمولي براي حلّ مشكلات خود استفاده مي كردند «2» (هر چند كه مؤثر واقعي را خدا مي دانستند و بر او توكّل مي كردند).

2. شيطان، مخالف آزادي پيامبران است و در اين راه مانع تراشي مي كند.

3. اگر به زندان افتاديد از درون زندان نيز براي آزادي خود تلاش كنيد.

***

در آيه 43 به رؤياي عجيب سلطان مصر اشاره شده و آمده است:

43. «وَقَالَ الْمَلِكُ إِنِّي أَرَي سَبْعَ بَقَرتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعَ سُنبُلتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِستٍ يأَيُّهَا الْمَلَأُ أَفْتُونِي فِي رُءْييَ إِن كُنتُمْ لِلرُّءْيَا تَعْبُرُونَ؛

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 96

و سلطان (مصر) گفت: «براستي من [در خواب ديدم، هفت گاو فربه را كه هفت [گاو] لاغر آن ها را مي خورند؛ و (نيز) هفت خوشه سبز و [هفت خوشه خشكيده ديگر را (در خواب ديدم.) اي اشراف! اگر تعبير خواب مي نماييد، درباره خواب من پاسخ مرا بدهيد!»

آموزه ها و پيام ها

1. اگر خدا بخواهد و مصلحت بداند، سرنوشت ملتي را با يك رؤيا تغيير مي دهد.

2. براي تعبير رؤيا به نزد متخصصان، يعني معبّران برويد.

3. خواب هاي پادشاهان غيرالهي نيز ممكن است در بردارنده خبري سرنوشت ساز باشد.

***

در آيه 44 به ناتواني اشراف مصر از تعبير خواب پادشاه اشاره شده و آمده است:

44. «قَالُواْ أَضْغثُ أَحْلمٍ وَمَا نَحْنُ بِتَأْوِيلِ اْلْأَحْلمِ بِعلِمِينَ؛

(اشراف) گفتند: « [اينها] يك دسته خواب هاي پريشان است؛ و ما از تعبير اين (گونه) خواب ها آگاه نيستيم.»

آموزه ها و پيام ها

1. نبايد ناآگاهي خود را با بي ارزش كردن كارهاي ديگران توجيه كنيم.

2. يك دسته از خواب هاي پريشان تعبير ندارد.

***

در آيه 45 به راهنمايي جوان نجات يافته از زندان اشاره شده و آمده است:

45. «وَقَالَ الَّذِي نَجَا مِنْهُمَا وَادَّكَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ أَنَاْ أُنَبِّئُكُم بِتَأْوِيلِهِ فَأَرْسِلُونِ؛

و آن كسي از آن دو (جوان زنداني) كه نجات يافته بود، و بعد از مدتي (يوسف را) به خاطر آورد، گفت: «من تعبير آن (خواب) را به شما خبر مي دهم؛ پس مرا (به سراغ يوسف زنداني) بفرستيد.»

آموزه ها و پيام ها

1. نيكي ها در دراز مدت اثر مي كند و سبب نجات انسان مي شود.

2. كارشناسان منزوي را به جامعه معرفي كنيد تا مردم از آنان بهره مند شوند.

***

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 100

در آيه 46 به درخواست تعبير خواب از يوسف اشاره شده و آمده است:

46. «يُوسُفُ أَيُّهَا الصِّدِّيقُ أَفْتِنَا فِي سَبْعِ بَقَرتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجافٌ وَسَبْعِ سُنبُلتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِستٍ لَعَلِي أَرْجِعُ إِلَي النَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَعْلَمُونَ؛

(و او به زندان آمد، و گفت: اي) يوسف، اي (مرد) بسيار راست گو! درباره (خواب) هفت گاو فربه اي كه هفت [گاو] لاغر آن ها را مي خورند؛ و هفت خوشه سبز، و [هفت خوشه خشكيده ديگر، به ما پاسخ ده. باشد كه من به سوي مردم باز گردم، تا شايد آنان آگاه شوند.»

آموزه ها و پيام ها

1. تعبير خواب را از انسان هاي صدّيق بپرسيد.

2. از متخصصان زنداني در زمينه تخصص آن ها استفاده كنيد.

3. در هنگام پرسش از تعبير خواب، رؤيا را به صورت كامل نقل كنيد.

4. گاهي برخي رؤياها براي مردم آگاهي بخش و مفيد است.

***

در آيه 47 و 48 به تعبير خواب پادشاه و برنامه هاي هفت ساله اقتصادي اشاره شده و آمده است:

47 و 48. «قَالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِينَ دَأَباً فَمَا حَصَدْتُمْ فَذَرُوهُ فِي سُنبُلِهِ إِلَّا قَلِيلًا مِمَّا تَأْكُلُونَ* ثُمَّ يَأْتِي مِن بَعْدِ ذلِكَ سَبْعٌ شِدَادٌ يَأْكُلْنَ مَا قَدَّمْتُمْ لَهُنَّ إِلَّا قَلِيلًا مِّمَّا تُحْصِنُونَ؛

(يوسف) گفت: «هفت سال بر شيوه (سابق و با جدّيت) زراعت مي كنيد، و آنچه را درو كرديد، پس جز اندكي از آنچه مي خوريد، آن را در خوشه هايش واگذاريد؛* آنگاه پس از آن، هفت (سال) سختِ (خشكسالي) مي آيد، كه آنچه را براي آن (سال) ها از پيش نهاده ايد، مي خورند، جز اندكي از آنچه ذخيره مي كنيد؛»

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 102

آموزه ها و پيام ها

1. صرفه جويي و ذخيره سازي براي مقابله با بحران هاي اقتصادي لازم است.

2. مديريت و كنترل توليد و توزيع در شرايط بحران اقتصادي، يك ضرورت است.

3. برنامه هاي كوتاه مدت و بلند مدت لازمه اقتصادي سالم و آينده نگر است.

4. برنامه ريزي وتدبير براي آينده، با توكّل وتسليم دربرابر خدا

نكته ها و اشاره ها

1. از اين پيش بيني يوسف استفاده مي شود كه او تنها تعبير خواب نمي كرد، بلكه رهبري توانمند بود كه از گوشه زندان براي كشور مصر برنامه ريزي مي كرد و از وضعيت آينده آنان خبر مي داد.

2. واژه «يُغاث» در اين آيه يا از ريشه «غَوْث» به معناي كمك است، يعني خدا در سال پس از خشك سالي به مردم كمك مي كند و مشكلات برطرف مي شود، يا از ريشه «غِيْث» است؛ يعني در سال بعد از خشك سالي باران مي بارد و وضع مردم به گشايش مي گرايد، و يا به معناي رويش گياهان در آن سال است. «1»

3. منظور از «يَعصِرُون» در اين آيه، يا فشردن ميوه ها و آبميوه گيري است، يا روغن گيري از دانه هاي گياهان و يا دوشيدن شير حيوانات است كه همه از فراواني نعمت حكايت دارند. «2» برخي نيز اين واژه را به معناي «نتيجه گيري» و «نجات» دانسته اند. «3»

نكته ها و اشاره ها

1. از اين آيه استفاده مي شود كه تعبير ارائه شده از سوي يوسف عليه السلام مورد توجه سلطان قرار گرفت و او را مجذوب يوسف كرد؛ به گونه اي كه خواست اين زنداني ناشناس و دانشمند را ببيند، تا از علم و مديريت او بيشتر استفاده شود.

2. يوسف درخواست شاه براي بيرون رفتن از زندان را ردّ كرد؛ زيرا نمي خواست به سان يك متّهم يا مجرم، مشمول عفو سلطاني قرار گيرد، بلكه مي خواست درباره پرونده او تحقيق شود و بي گناهي او و فساد سازمان حكومتي مصر اثبات گردد تا سربلند از زندان آزاد شود. «1»

3. يوسف در هنگام درخواست تجديد نظر در پرونده خود، با بزرگواري از زليخا- همسر عزيز مصر- نامي نبرد، در حالي كه او عامل اصلي زنداني شدن او بود، بلكه به صورت كلي به گروهي از زنان مصر اشاره كرد كه با ديدن يوسف به جاي ميوه دست هاي خود را بريدند.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 106

نكته ها و اشاره ها

1. هنگامي كه فرستاده سلطان نزد يوسف آمد و او با مناعت طبع حاضر نشد چونان متهمي مورد عفو قرار گيرد و خواستار تجديد نظر در پرونده او و زنان مصر شد، اين مطالب پادشاه را تحت تأثير قرار داد و در نتيجه، بي درنگ از زناني كه در محفل زليخا شركت كرده بودند و نيز از زليخا بازخواست كرد كه در نتيجه آن، پاكدامني يوسف بار ديگر اثبات شد.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 107

2. زليخا كه عامل اصلي زنداني شدن يوسف بود، پس از سال ها كه پرونده يوسف بار ديگر مطرح شد، نزد وجدانش شرمنده شده، با شهامت به پاكي يوسف و خطاكاري خود اعتراف كرد.

3. زليخا در حقيقت در عشق و زندگي خود شكست خورد، ولي مأيوس نشد و با بيداري و اعتراف خود، اين شكست را به يك پيروزي معنوي تبديل كرد و پرده هاي غفلت و غرور را دريد و نقطه عطفي در زندگي خود ايجاد كرد و رفتار ناهنجار خود را اصلاح نمود.

نكته ها و اشاره ها

1. در تفسير اين آيه دو ديدگاه وجود دارد كه عبارت اند از:

- به باور برخي مفسران، اين آيه و آيه بعد از سخنان حضرت يوسف است، و او مي خواست عزيز مصر بداند كه در پنهان به او خيانت نكرده است و اين مطلب با اعتراف هاي زليخا و زنان مصر اثبات شد؛ «1» آري:

مرا چون بود دامن از جرم پاك

نباشد زخبث بد انديش باك (سعدي)

- به باور برخي ديگر، اين آيه و آيه بعد از سخنان زليخاست؛ يعني زليخا براي اعتراف هاي خود دو دليل اقامه مي كند؛ نخست اين كه وجدان او اجازه نمي دهد بيش از اين به يوسف خيانت كند و او را همچنان در زندان نگاه دارد و ديگر اين كه گذشت زمان و حوادث آن به او آموخته است كه خدا از خائنان حمايت نمي كند «2»- «3».

2. واژه «هدايت» گاهي به معناي هدايت تشريعي يعني راهنمايي و گاهي

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 109

به معناي هدايت تكويني و راهبردي است؛ يعني رساندن افراد به مقصد و مطلوب آن ها، كه در اين آيه ظاهراً مقصود همين معناي دوم است.

نكته ها و اشاره ها

1. همان گونه كه در تفسير آيه قبل گذشت، مفسران درباره اين آيه نيز دو ديدگاه دارند؛ يعني برخي آن را ادامه سخن زليخا و برخي ادامه سخن يوسف مي دانند.

2. دانشمندان علم اخلاق مراحلي را براي نفس انسان بيان كرده اند كه به برخي از آن ها در قرآن اشاره شده است:

الف- «نفس امّاره» يا نفس سركش كه انسان را به بدي ها فرمان مي دهد.

در اين مرحله هنوز نفس تحت كنترل عقل و ايمان قرار نگرفته و انسان تحت نفوذ هواهاي نفساني است.

در آيه فوق به اين مرحله از نفس اشاره شده بود.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 110

ب- «نفس لَوّامه» يا نفس سرزنشگر؛ در اين مرحله انسان ممكن است خطاهايي مرتكب شود، ولي بي درنگ پشيمان مي شود و نفس خود را سرزنش مي كند؛ يعني در اين مرحله انسان به جايي از تربيت نفس مي رسد كه گاه عقل و گاه هواي نفس پيروز مي شوند.

خداي متعال در برخي آيات قرآن به نفس لوّامه يا سرزنشگر، سوگند ياد كرده است. «1»

ج- «نفس مُطْمَئِنّه» و آن مرحله اي از نفس مي باشد كه به صورت كامل تربيت و تزكيه شده است. در اين مرحله، نفس انسان در برابر ايمان و عقل رام شده و انسان به آرامش و اطمينان دست يافته است.

خدا در سوره «فجر» به نفس مطمئنه خطاب كرده و به سوي خويش فرامي خواند. «2»

البته مراحلي ديگر نيز براي نفس بيان شده است كه در جاي خويش خواهد آمد. «3»

3. واژه «امّاره» صيغه مبالغه است؛ يعني نفس انسان زياد او را به بدي فرمان مي دهد تا انسان را منحرف سازد؛ آري، انسان نمي تواند خود را از خطا برهاند، در

آموزه ها و پيام ها

1. نفس انسان گرايشي به بدي (نيز) دارد و اگر در مدار لطف حق قرار نگيرد، سقوط مي كند.

2. خطر نفس امّاره جدي است؛ بنابراين، نبايد آن را ساده گرفت.

3. خدا رحمت و آمرزش دارد پس مأيوس نشويد.

***

در آيه 54 به جايگاه ويژه يوسف نزد پادشاه اشاره شده و آمده است:

54. «وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِي فَلَمَّا كَلَّمَهُ قَالَ إِنَّكَ الْيَوْمَ لَدَيْنَا مَكِينٌ أَمِينٌ؛

سلطان (مصر) گفت: «آن [يوسف را نزد من آوريد، تا او را ويژه خودم گردانم.» و هنگامي كه با وي صحبت كرد، گفت: «براستي تو امروز نزد ما داراي جايگاه، و درستكار هستي.»

آموزه ها و پيام ها

1. امانت داري از مهم ترين شاخص هاي انتخاب مديران است.

2. انسان هاي پاكدامن و امين را براي مديريت ها برگزينيد.

3. پيش از نصب مديران، با آن ها گفتگو كنيد.

4. اگر بي گناهي زندانيان اثبات شد، آنان را به جايگاهي كه سزاوارند، برسانيد.

***

درآيه 55 به درخواست

نكته ها و اشاره ها

1. پيشنهاد پادشاه مصر به يوسف درباره پذيرش يك مقام حكومتي بود، ولي يوسف خود به سراغ وزارت اقتصاد، دارايي و معادن مصر رفت و آن را درخواست كرد؛ زيرا مي دانست خشك سالي هفت ساله و بحران اقتصادي در پيش است كه جان توده مردم را به خطر مي اندازد؛ بنابراين، لازم است يوسف جوانمردانه، ايثارگرانه و خردمندانه به نجات مردم و اقتصاد مصر اقدام كند.

2. پذيرش مقامات حكومتي از جانب پادشاه غير الهي حرام است، ولي يوسف براي نجات جان مردم در خشك سالي و قحطي لازم ديد مقام خزانه داري و اقتصاد مصر را بپذيرد؛

آري، همان گونه كه پذيرش مقامات حكومتي از طاغوت ها حرام است، گاهي براي حفظ جان مردم و امور مهم تر، پذيرش مقام هاي آنان جايز يا واجب مي شود «1».

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 114

3. يوسف در ميان تمام مقامات حكومتي، وزارت اقتصاد و دارايي را انتخاب كرد و اين مطلب اهميت بُعد اقتصادي جامعه را نشان مي دهد؛ زيرا بسياري از نابساماني ها و بي عدالتي ها از همين ناحيه شروع مي شود.

احاديث اسلامي نيز بر موضوع اقتصاد تأكيد كرده و آن را يك عبادت به شمار آورده است. در جهان امروز نيز بسياري از مشكلات جوامع اسلامي به جهت نابساماني ها و توجه نكردن به برنامه ريزي صحيح اقتصادي است.

آري، توجه به مسايل اقتصادي و كنترل مصرف و دارايي هاي كشور و توزيع عادلانه ثروت ركن اساسي عدالت اجتماعي و مورد توجه اسلام است.

4. تعبير «حفيظ» و «عليم» اشاره به دو ركن اساسي

آموزه ها و پيام ها

1. هرگاه لازم بود، داوطلب مسئوليت ها و مقامات حكومتي شويد «1».

2. در موارد ضرورت، پذيرش مقام حكومتي از دستگاه طاغوت جايز است.

3. در مواقع ضروري مي توانيد به معرفي و مدح خويش بپردازيد.

4. كارگزاران اقتصادي بايد به كار خود آگاه بوده (و متخصص) و پاسدار اموال مردم باشند.

***

در آيه 56 و 57 به پاداش هاي نيكوكاري يوسف در دنيا و آخرت اشاره شده و با بيان دو قانون كلي در اين باره، آمده است:

56 و 57. «وَكَذلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ

نكته ها و اشاره ها

1. اين آيه به يك قانون كلي و سنّت الهي در نظام اجتماعي انسان اشاره دارد و آن اين كه هر كس نيكوكار شد، خدا پاداش دنيوي و اخروي او را به طور كامل خواهد داد.

2. اين آيه اشاره مي كند كه يوسف به جهت پاكدامني، پارسايي، شكيبايي و نيكوكاري خود، پاداش مادي خويش را در همين جهان دريافت كرد و اگر انساني آلوده بود، خداوند پيروزي و سعادتي اين چنين نصيب او نمي كرد.

3. آيه دوم اشاره دارد كه پاداش اخروي بهتر است؛ پس اگر نيكوكاري در دنيا به پاداش خود نرسيد، ناراضي نباشد؛ زيرا مقدمات يا ظرفيت هاي لازم براي اين كار در دنيا وجود نداشته، و پاداش بهتري در انتظار او است «1».

4. در اين دو آيه به سه صفت يوسف يعني نيكوكاري، ايمان و پارسايي اشاره گرديده و در حقيقت، عوامل سعادت، پيروزي و بهره مند شدن از رحمت الهي بيان شده است.

5. در نظر برخي افراد پاداش نقد دنيوي مهم است، ولي در اين آيه بيان شده كه براي افراد با ايمان و تقوا پيشه، پاداش هاي اخروي بهتر و شايسته تر است.

6. در اين آيه اشاره

آموزه ها و پيام ها

1. خدا پاداش نيكوكاران را ضايع نمي سازد.

2. پاداش نيكوكاران در دنيا داده خواهد شد و بر طبق رحمت الهي، به امكانات ويژه اي دست خواهند يافت.

3. ايمان و ملازمت بر تقوا، شرط بهره مندي از پاداش هاي اخروي است «1».

***

در آيه 58 به آمدن برادران يوسف به مصر اشاره شده و آمده است:

58. «وَجَآءَ إِخْوَةُ يُوسُفَ فَدَخَلُواْ عَلَيْهِ فَعَرَفَهُمْ وَهُمْ لَهُ مُنكِرُونَ؛

و برادران يوسف (به هنگام خشك سالي به مصر) آمدند، و بر او وارد شدند، و وي آنان را شناخت؛ و [لي آنان او را نشناختند، (و بيگانه شمردند).»

آموزه ها و پيام ها

1. خدا مي تواند افراد قدرتمند ديروز را نيازمندان امروز و مظلومان را بر آنان حاكم گرداند.

2. با خطاكاراني كه نيازمند شما شده اند، با بزرگواري رفتار كنيد.

***

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 119

در آيه 59 و 60 به سخنان يوسف و هشدار او درباره آوردن بنيامين اشاره شده و آمده است:

59 و 60. «وَلَمَّا جَهَّزَهُم بِجَهَازِهِمْ قَالَ ائْتُونِي بِأَخٍ لَّكُم مِّنْ أَبِيكُمْ أَلَا تَرَوْنَ أَنِّي أُوفِي الْكَيْلَ وَأَنَاْ خَيْرُ الْمُنزِلِينَ* فَإِن لَّمْ تَأْتُونِي بِهِ فَلَا كَيْلَ لَكُمْ عِندي وَلَا تَقْرَبُونِ؛

و هنگامي كه (يوسف) آن (برادر) ان را با بارهايشان مُجهَّز ساخت، گفت:

«برادرتان را كه از پدر شماست، نزد من آوريد. آيا نمي بينيد كه من پيمانه را تمام مي دهم، و من بهترين ميهماندارانم؟* و اگر او را نزد من نياوريد، پس هيچ پيمانه اي براي شما در

نكته ها و اشاره ها

1. از اين آيه و سخنان مفسران استفاده مي شود هنگامي كه برادران يوسف به نزد او آمدند، با آنان سخن گفت و از وضع خانوادگي آنان پرسيد و برادران بيان كردند كه پدرشان يعقوب با برادر پدري آنان (بنيامين) در كنعان مانده اند، و يوسف كه با بنيامين از يك مادر بودند، بدون آن كه خود را معرفي كند، خواستار ديدار بنيامين شد، و شايد آوردن او را نشانه صداقت فرزندان يعقوب دانسته و يا دادن سهم پدر و بنيامين را مشروط به آوردن او كرده باشد.

2. از اين آيات استفاده مي شود كه يوسف مي خواست از هر طريقي كه شده برادرش بنيامين را نزد خود آورد و از اين رو، گاهي از راه تشويق وارد مي شد و مهمان نوازي و پيمانه هاي آذوقه را يادآوري مي كرد و گاهي برادرانش را تهديد مي نمود.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 120

3. اصرار يوسف براي آمدن بنيامين يا براي آن بود كه مي خواست رفته رفته زمينه آمدن خانواده اش و جلب توجه پدر به مصر فراهم شود و يا اين كه بر جان بنيامين مي ترسيد و مي خواست او را از دست برادران نجات دهد.

4. از اين آيات استفاده مي شود كه خريد و فروش غلّات در مصر با پيمانه بوده است نه با سنجش وزن، «1» البته پيمانه را به طور كامل ادا مي كردند.

5. از اين آيه استفاده مي شود كه يوسف بسيار مهمان نواز بوده و اين يكي از ويژگي هاي اخلاقي پيامبران است.

6. از اين آيه استفاده مي شود كه يوسف خود بر توزيع كالا در مصر نظارت داشت، به گونه اي كه بر بارگيري كاروان ها

آموزه ها و پيام ها

1. در زمان قحطي نيز كالاي مردم را به صورت كامل بپردازيد (و كم فروشي نكنيد.)

2. پيامبران الهي مهمان نواز بوده اند (واين آموزه اي براي همه انسان هاست.)

3. زمامداران حق طلب مي توانند از تهديد تحريم اقتصادي و قطع روابط، براي تسليم كردن ستمكاران جهان استفاده كنند.

4. در مديريت، هم تشويق و هم تهديد لازم است.

5. در هنگام قحطي، اگر كشور يا منطقه ديگري از شما كمك خواست، به آنان ياري رسانيد.

***

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 121

در آيه 61 به وعده آوردن بنيامين اشاره شده و آمده است:

61. «قَالُواْ سَنُروِدُ عَنْهُ أَبَاهُ وَإِنَّا لَفعِلُونَ؛

(برادران) گفتند: «بزودي درباره او از پدرش تمنّا خواهيم كرد، و حتماً ما (اين كار را) انجام مي دهيم.»

آموزه ها و پيام ها

1. اين آيه به فرزندان مي آموزد كه بدون اجازه پدر، در حدود اختيارات او تصميم نگيرند.

2. اگر چيزي بر خلاف ميل پدر مي خواهيد، با تمنّا و نرمي از او درخواست كنيد.

***

در آيه 62، به باز پس دادن كالاهاي فرزندان يعقوب اشاره شده وآمده است:

62. «وَقَالَ لِفِتْينِهِ اجْعَلُواْ بِضعَتَهُمْ فِي رِحَالِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَعْرِفُونَهَآ إِذَا انقَلَبُواْ إِلَي أَهْلِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ؛

و (يوسف) به غلامان جوانش گفت: «كالاهاي آنان را در بارهايشان بگذاريد، تا شايد هنگامي كه به سوي خانواده- شان باز گشتند، آن را بشناسند، باشد كه آنان بازگردند.»

نكته ها و اشاره ها

1. يوسف هنگامي كه آذوقه و غلّات به برادرانش فروخت، دستور داد بهائي كه پرداخته بودند، مخفيانه در كالاهاي آنان جاسازي كنند تا پس از بازگشت متوجه بزرگواري و بخشش او بشوند و بار ديگر به مصر باز گردند.

هنگامي كه برادران در كنعان كالاهاي خود را گشودند و بهاي پرداختي را در آن جا يافتند، اين مطلب را شاهد صدق خود گرفتند و براي پدر استدلال كردند كه لازم است بنيامين را نزد حاكم بخشنده مصر بفرستد و نگران نباشد.

2. اين كه برادران گفتند: «اين پيمانه ناچيزي است»، يا اشاره به آن است كه حاكم مصر مرد سخاوتمندي است و اين كه يك بار شتر براي بنيامين بدهد، برايش ناچيز است، و يا اشاره مي كند آنچه ما پيش تر از مصر آورديم، چيز كمي است و اگر بنيامين همراه ما بيايد، آذوقه بيشتري مي آوريم؛ «1» البته احتمال اول با ظاهر آيه سازگارتر است.

نكته ها و اشاره ها

1. از اين آيه استفاده مي شود كه يعقوب حاضر نبود، فرزندش بنيامين را همراه فرزندانش به مصر بفرستد، ولي اصرار آنان و دلايل و شواهدي كه مي آوردند، سبب شد به طور مشروط موافقت كند.

2. شايد سبب موافقت يعقوب عليه السلام با رفتن بنيامين، اهميت مسائل اقتصادي در آن سال قحطي و نيز اصرار همراه با دلايل و شواهد منطقي فرزندان بود؛ االبته گذشت حدود سي سال از داستان يوسف عليه السلام فرزندان يعقوب را كار آزموده تر كرده بود و احتمال خيانت آن ها با توجه به عبرتي كه از حضرت يوسف عليه السلام گرفته بودند، كم بود. «1»

3. مقصود از «وثيقه الهي» كه يعقوب از فرزندانش مي خواست، همان عهد و پيمان يا سوگندي بوده كه با نام خدا همراه است؛ «2» البته اين سوگند به تنهايي براي تضمين سلامت بنيامين كافي نبود، ولي نوعي محكم كاري به شمار مي رفت.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 128

4. در اين آيه اشاره شده كه يعقوب يك مورد را استثنا كرد و گفت: اگر رخ دادهايي مانند مرگ همه شما را احاطه كرد و گرفتار شديد و نتوانستيد بنيامين را بر گردانيد، اشكالي ندارد. اين مطلب اشاره دارد كه تكليف به چيزي كه مقدور انسان نيست، درست نمي باشد. «1»

نكته ها و اشاره ها

1. با موافقت مشروط يعقوب، برادران موفق شدند بنيامين را به همراه خود به مصر ببرند؛ هنگام حركت، پدرشان سفارش هايي كرد كه در اين آيه آمده است.

2. درباره اين كه چرا يعقوب به فرزندان دستور داد از چند دروازه وارد شوند، مفسران قرآن چند ديدگاه دارند:

الف- برادران يوسف جمالي زيبا و قامت هايي رشيد داشتند و يعقوب مي خواست آنان را از چشم زخم ديگران حفظ كند.

ب- ورود هم زمان يازده برادر رشيد به مصر، توهم انگيز، خطرآفرين و حسادت برانگيز بود و از اين رو، دستور داد از چند دروازه وارد شوند «1».

ج- يعقوب عليه السلام با علم الهي مي دانست و از اشارات سخنان فرزندانش دريافته بود كه يوسف در مصر است؛ بنابراين، دستور داد از چند دروازه وارد شوند تا يوسف و بنيامين فرصت ملاقات پيدا كنند.

البته با توجه به آيات بعدي و اشاره به علم يعقوب و تحقق ملاقات خصوصي يوسف و بنيامين، به نظر مي رسد احتمال سوم قوي تر است «2».

3. مقصود از توكّل آن است كه انسان

آموزه ها و پيام ها

1. در كارها و سفرها محاسبه گر بوده و برنامه ريزي نماييد؛ سپس بر خدا توكّل كنيد.

2. تنها به خدا تكيه و اعتماد كنيد.

3. حاكم مطلق هستي خداست و اگر اراده اي حتمي كرد كه كاري انجام دهد، هيچ چيز نمي تواند مانع آن شود.

***

در آيه 68 به ورود فرزندان يعقوب به مصر اشاره كرده و مي فرمايد:

68. «وَلَمَّا دَخَلُواْ مِنْ حَيْثُ أَمَرَهُمْ أَبُوهُم مَّا كَانَ يُغْنِي عَنْهُم مِّنَ اللَّهِ مِن شَيْ ءٍ إِلَّا حَاجَةً فِي نَفْسِ يَعْقُوبَ قَضَيهَا وَإِنَّهُ لَذُو عِلْمٍ لِّمَا عَلَّمْنهُ وَلكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ؛

و هنگامي كه از همان جايي كه پدرشان به آنان فرمان داده بود وارد شدند، هيچ چيزي را كه از طرف خدا (حتمي شده) است از آنان دفع نمي كرد، جز اين كه خواسته اي در دل يعقوب بود، كه انجامش داد؛ و قطعاً او بخاطر آموزشي كه بدو داده بوديم، دانشمند بود؛ و ليكن بيشتر مردم نمي دانند.»

آموزه ها و پيام ها

1. يوسف از روش طبقه بندي اطلاعات استفاده كرد و برخي اسرار را كه به بنيامين گفت، براي برادران ديگر ابراز نكرد. (شما نيز از اين شيوه در زندگي استفاده كنيد)

2. مظلومان از اعمال خطاكاران خيلي ناراحت نباشند؛ زيرا عاقبت نيك براي آنان است.

***

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 133

در آيه 70 به نقشه جداكردن بنيامين از برادرانش اشاره شده و آمده است:

70. «فَلَمَّا جَهَّزَهُم بِجَهَازِهِمْ جَعَلَ السِّقَايَةَ فِي رَحْلِ أَخِيهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسرِقُونَ؛

و هنگامي كه آن (برادر) ان را با بارهايشان مجهّز ساخت، جام (سلطان) را در بارِ برادرش (بنيامين) گذاشت، سپس ندا دهنده اي بانگ زد: «اي كاروان [يان ، قطعاً شما دزد هستيد.»

آموزه ها و پيام ها

1. صحنه سازي براي مصلحت مهم، و نسبت دادن دزدي به كسي كه پيش تر توجيه شده، جايز است.

2. براي رسيدن به اهداف حق، نقشه بكشيد و با زيركي عمل كنيد.

***

در آيات 71 تا 73 به گفتمان برادران يوسف با مأموران دولتي مصر اشاره كرده و مي فرمايد:

71- 73. «قَالُواْ وَأَقْبَلُواْ عَلَيْهِم مَّاذَا تَفْقِدُونَ* قَالُواْ نَفْقِدُ صُوَاعَ الْمَلِكِ وَلِمَن

نكته ها و اشاره ها

1. برادران يوسف از نسبت دزدي كه به آنان داده شد، سخت ناراحت شدند و وحشت كردند و تلاش نمودند تا بي گناهي خود را اثبات كنند و از مصر رهايي يابند.

2. پيمانه پادشاه يا بسيار گرانقيمت بوده يا اهميت زيادي داشته است و معمولًا حكومت ها در مورد دزديده شدن اموال حكومتي، به ويژه اگر

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 136

منسوب به شخص پادشاه باشد، بسيار حسّاس هستند و از اين رو بود كه يك بار شتر جايزه براي يابنده پيمانه تعيين كردند.

3. از آن جا كه برادران يوسف به «اللَّه» ياد كردند، روشن مي شود كه آنان افرادي دين دار و معتقد به خدا بوده اند.

4. در اين آيات اشاره شده كه دستگاه حكومتي مصر سابقه فرزندان يعقوب را مي دانست كه يك بار ديگر نيز براي خريد آذوقه به مصر آمده اند، ولي اهل سرقت و فسادگري نبوده اند.

5. از اين آيه استفاده مي شود كه «جُعاله» در اقوام پيشين نيز وجود داشته است؛ زيرا براي گم شده خود جايزه اي تعيين كردند و قرار شد هر كس پيمانه پادشاه را بياورد، يك بار شتر جايزه بگيرد.

نكته ها و اشاره ها

1. از اين آيات استفاده مي شود مأموران دولتي مصر در پي آن بودند كه مقدار كيفر دزد را در نزد برادران يوسف، يعني در سرزمين كنعان، بدانند تا كيفر را بر اساس قانون خودشان در نظر بگيريد.

2. مجازات سرقت در نزد مصريان، زدن و به زندان افكندن بوده است، ولي مجازات سرقت در نزد مردم كنعان اين بود كه دزد را (به طور موقت به مدت يك سال بازداشت «1» يا) به بردگي مي گرفتند.

3. اگر قانون مجازات سرقت مصر درباره بنيامين اجرا مي شد و بنيامين زنداني مي گشت، يوسف به هدف خود نمي رسيد، ولي اگر قانون مجازات سرقت كنعان اجرا مي شد، يوسف مي توانست بنيامين را به بهانه بردگي نزد خود نگهدارد. يوسف نقشه خود را به گونه اي طراحي كرد كه قانون كنعان اجرا شود، و از اين رو، نخست دستور داد از برادرانش اعتراف بگيرند و سپس آنان را به اجراي آن ملزم كرد.

4. از اين آيه استفاده نمي شود كه بردگي كيفر دزدي در اديان آسماني گذشته مي باشد، بلكه اين مطلب عادت مردم كنعان بوده است؛ همان گونه كه در تاريخ مي خوانيم برخي اقوام خرافي نيز بدهكاراني را كه نمي توانستند بدهي خود را بپردازند، به بردگي مي گرفتند «2».

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 138

نكته ها و اشاره ها

1. برادران يوسف به دزدي پيمانه پادشاه متّهم شده بودند؛ از اين رو، لازم بود كه بارها و اموال آنان جستجو شود، و يوسف كه مي دانست پيمانه در بار بنيامين است، براي آن كه نقشه او معلوم نشود، نخست بارهاي برادران را جستجو كرد و در نهايت، پيمانه را از بار بنيامين بيرون آورد.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 139

2. هنگامي كه پيمانه سلطان در بار بنيامين پيدا شد، همه برادران تعجب كردند و زبان به سرزنش او گشودند؛ زيرا بر طبق ظاهر، بنيامين آن را سرقت كرده بود و مايه سر شكستگي آنان نزد عزيز مصر شده بود.

3. در اين آيه اشاره شده كه يوسف بر طبق آيين و قوانين پادشاه مصر نمي توانست بنيامين را نزد خود نگهدارد (زيرا كيفر سرقت در مصر، زدن و زندان بود.) مگر آن كه طبق نقشه اي كه خدا به يوسف الهام كرد، عمل مي كرد. «1»

4. واژه «دين» در اين جا به معناي آيين و قوانين پادشاه مصر است، و واژه «كيد» در اين جا به معناي طرح و نقشه است.

5. از اين آيه استفاده مي شود مقامات معنوي نيز درجات و سلسله مراتب دارد و هر كس همچون يوسف از

آموزه ها و پيام ها

1. نقشه هاي يوسف، همگي الهامات الهي بوده است.

2. مأموران اطلاعاتي و بازرسي به گونه اي عمل كنند كه موجب شك متّهمان نشود. «2»

3. در هر كشوري بايد در چهارچوب قوانين همان كشور عمل شود.

***

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 140

در آيه 77 به تهمت برادران به يوسف و پاسخ اجمالي او اشاره شده و آمده است:

77. «قَالُواْ إِن يَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِن قَبْلُ فَأَسَرَّهَا يُوسُفُ فِي نَفْسِهِ وَلَمْ يُبْدِهَا لَهُمْ قَالَ أَنتُمْ شَرُّ مَّكَاناً وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا تَصِفُونَ؛

(برادران) گفتند: «اگر [بنيامين دزدي كند، پس تحقيقاً برادرش (يوسف نيز) قبل از [او] دزدي كرد.» و يوسف آن (ناراحتي) را در درون خودش پنهان داشت، و آن را براي آن (برادر) ان آشكار نكرد؛ (و) گفت:

«شما از نظر منزلت بدترين (مردم) هستيد! و خدا به آنچه وصف مي كنيد، داناتر است.»

آموزه ها و پيام ها

1. براي رسيدن به هدف لازم است تهمت ها (سختي هاي راه) را تحمّل كنيد.

2. خدا به سخنان انسان ها آگاه است؛ پس مراقب گفتارها و نسبت هايي كه مي دهيد، باشيد.

***

در آيه 78 به تلاش برادران يوسف براي نجات بنيامين اشاره شده و آمده است:

78. «قَالُواْ يأَيُّهَا الْعَزِيزُ إِنَّ لَهُ أَباً شَيْخاً كَبِيراً فَخُذْ أَحَدَنَا مَكَانَهُ إِنَّا نَرَيكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ؛

(برادران) گفتند: «اي عزيز! در واقع او پدر پير كهنسالي دارد، پس يكي از ما را به جاي او بگير؛ [چرا] كه ما تو را از نيكوكاران مي بينيم.»

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 142

آموزه ها و پيام ها

1. براي به انجام رساندن پيمان، گاه فداكاري لازم است.

2. براي آزادي اسيران از عوامل رواني استفاده كنيد.

***

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 143

در آيه 79 پاسخ يوسف به برادرانش انعكاس يافته است:

79. «قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ أَن نَأْخُذَ إِلَّا مَن وَجَدْنَا مَتعَنَا عِندَهُ إِنَّآ إِذاً لَظلِمُونَ؛

گفت: «پناه بر خدا كه جز كسي كه وسايلمان را نزد او يافته ايم، (گرو) بگيريم؛ كه در اين صورت، قطعاً ما از ستمكارانيم.»

نكته ها و اشاره ها

1. در اين آيه، صحنه نااميدي برادران يوسف ترسيم شده است؛ از سويي بنيامين محكوم شده بود و از سوي ديگر، عزيز مصر پيشنهاد بازداشت فرد ديگري به جاي او را نپذيرفت، از اين رو، از آزادي بنيامين و لطف عزيز مصر

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 145

مأيوس شدند و روي بازگشت به نزد پدر را نيز نداشتند؛ زيرا با او عهد كرده بودند كه بنيامين را باز گردانند؛ پس جلسه خصوصي تشكيل داده، به مشورت پرداختند.

2. واژه «خَلَصُوا» به معناي خالص شدن است و در اين جا كنايه از جدا شدن از ديگران و تشكيل جلسه خصوصي است «1».

3. واژه «نَجيّاً» در اصل به معناي سرزمين مرتفع است كه از اطراف خود جدا مي باشد، و از آن جا كه جلسات سرّي و سخنان در گوشي، از اطرافيان جداست، به آن «نَجوي گفته مي شود.

4. واژه «فُرُوط» به معناي مقدم شدن است و اگر به باب تفعيل برود (تفريط) به معناي كوتاهي در تقدّم است و هرگاه كه به باب افعال برود (افراط) به معناي اسراف و تجاوز در تقدّم است «2».

5. برادري كه دست به تحصّن زد و به كنعان نرفت، از نظر سنّ از ديگران بزرگ تر بود و نام او را «رُوبين» (يا روبيل) و يا «شَمعُون» و يا «يَهُودا» گفته اند «3».

6. از اين آيه استفاده مي شود كه روحيه برادران يوسف متفاوت بود و برخي عاقل تر و دلسوزتر و باحياتر بودند، ولي برخي اين گونه نبودند.

7. مقصودِ برادر بزرگ تر از اين گفته كه:

آموزه ها و پيام ها

1. به هنگام نااميدي، كارها را با مشورت پيش برانيد.

2. در مشكلات، شوراي محرمانه تشكيل دهيد و مسئله را بررسي كنيد.

3. به ياد پيمان ها و سوابق خود باشيد و از كارهاي ناپسند خود شرمنده شويد.

4. تحصّن، يكي از شيوه هاي قديمي در روابط اجتماعي انسان هاست.

***

در آيه 81 و 82 به سفارش برادر بزرگ تر درباره گزارش سفر مصر و شواهد خطاكاري بنيامين اشاره شده و آمده است:

81 و 82. «ارْجِعُواْ إِلَي أَبِيكُمْ فَقُولُواْ يأَبَانَآ إِنَّ ابْنَكَ سَرَقَ وَمَا شَهِدْنَآ إِلَّا بِمَا عَلِمْنَا وَمَا كُنَّا لِلْغَيْبِ حفِظِينَ* وَسْئَلِ الْقَرْيَةَ الَّتِي كُنَّا فِيهَا وَالْعِيرَ الَّتِي أَقْبَلْنَا فِيهَا وَإِنَّا لَصدِقُونَ؛

به سوي پدرتان بازگرديد و بگوييد: «اي پدر ما، در واقع پسرت دزدي كرد؛ و جز به آنچه مي دانستيم گواهي نداديم؛ و مراقب (امور) پنهان نبوديم.* و از (مردم) آن آبادي كه در آن بوديم و از (اهل) كاروان كه با آن آمديم بپرس؛ و قطعاً ما راست گوييم.»

آموزه ها و پيام ها

1. بر اساس ظواهر امور، قاطعانه قضاوت نكنيد و احتمال هاي ديگر را نيز در نظر آوريد.

2. شهادت بر اساس علم ظاهري كافي است.

3. گواهي شهود راهي معتبر براي اثبات مدعاست.

***

در آيه 83 به پاسخ يعقوب و شكيبايي او اشاره شده و آمده است:

83. «قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِيلٌ عَسَي اللَّهُ أَن يَأْتِيَنِي بِهِمْ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ؛

(يعقوب) گفت: «بلكه نفس هاي شما كاري (بد) را براي شما آراسته است؛ و (صبر من) شكيبايي نيكوست؛ اميد است كه خدا همه آنان را براي من (باز) آورد؛ [چرا] كه تنها او دانا [و] فرزانه

نكته ها و اشاره ها

1. فرزندان يعقوب پس از گرفتاري بنيامين در مصر و تحصّن برادر بزرگ ترشان در آن جا، به سوي كنعان حركت كرده، خدمت پدر رسيدند، و گزارش سفر خود را ارائه كردند؛ حضرت يعقوب عليه السلام ناراحت شد و به آنان همان جمله اي را گفت كه هنگام گم شدن يوسف گفته بود.

2. مفسران درباره اين گفته يعقوب عليه السلام: «نفس شما مسئله را در نظرتان چنين منعكس كرد.» چند احتمال داده اند:

الف- يعقوب مي خواست به فرزندان خود گوشزد كند كه ديده شدن پيمانه سلطان درون بار بنيامين به تنهايي دليل منطقي سرقت آن نبوده است؛ پس چرا در برابر اين حادثه تسليم شدند؟!

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 149

ب- يعقوب عليه السلام به فرزندانش اعتراض داشت كه چرا از نفس خود پيروي كرده و به عزيز مصر گفته اند كه جزاي سرقت بردگي است، در حالي كه اين يك قانون الهي نبود، بلكه سنّت مردم كنعان بود.

ج- يعقوب عليه السلام به فرزندانش اعتراض داشت كه چرا همچون برادر بزرگتان مقاومت نكرديد و پيمان خود را با من فراموش كرديد، و تابع هواي نفس شديد «1».

د- يعقوب عليه السلام اشاره داشت كه گم شدن اين دو فرزند نتيجه عمل كرد نفس شما درباره يوسف است «2».

3. از اين آيه استفاده مي شود كه يعقوب از زنده بودن فرزندانش آگاه و به بازگشت آنان اميدوار بود.

4. منظور از «صبر جميل» شكيبايي همراه با سپاس گزاري است كه در آن سخني بر خلاف رضايت الهي گفته نشود «3».

5. در پايان اين آيه به علم و حكمت خدا اشاره شده است؛ يعني خدا از حوادث گذشته و آينده خبر دارد و هيچ كاري

آموزه ها و پيام ها

1. نفس انسان كارهاي زشت را براي انسان توجيه مي كند.

2. توجه به علم و حكمت الهي انسان را از نااميدي نجات مي دهد و او را شكيبا مي سازد.

3. صبر زيبا و اميدواري را در حوادث فراموش نكنيد.

***

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 150

در آيه 84 به اندوه جانكاه يعقوب اشاره شده و آمده است:

84. «وَتَوَلَّي عَنْهُمْ وَقَالَ يأَسَفَي عَلَي يُوسُفَ وَابْيَضَّتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ؛

و (يعقوب) از آن (فرزند) ان روي برتافت، و گفت: «اي دريغا بر يوسف!» و دو چشم او از اندوه سفيد شد؛ و [لي وي خشم شديد (خود) را فرو برد.»

آموزه ها و پيام ها

1. گريه پدر بر فرزند امري طبيعي است كه با شكيبايي و كنترل خشم خود منافات ندارد.

2. گريه و ناراحتي بر فراق عزيزان جايز است «3».

3. افراد مصيبت زده، چونان يعقوب، خشم خود را كنترل كنند.

***

درآيه 85 به سخنان اعتراض آميز فرزندان يعقوب اشاره شده وآمده است:

85. «قَالُواْ تَاللَّهِ تَفْتَؤُاْ تَذْكُرُ يُوسُفَ حَتَّي تَكُونَ حَرَضاً أَوْ تَكُونَ مِنَ الْهلِكِينَ؛

(فرزندان) گفتند: «به خدا سوگند، پيوسته يوسف را ياد مي كني تا بيمار مشرف به مرگ شوي يا هلاك گردي!»

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 152

آموزه ها و پيام ها

1. در پي گمشده خويش باشيد و نا اميد نشويد.

2. نا اميدي از لطف و رحمت خدا، از هيچ انسان دين داري پذيرفته نيست.

3. نا اميد شدن از خدا نشانه كفر است.

***

در آيه 88 به سفر سوم برادران يوسف به مصر و درخواست هاي آنان از عزيز مصر اشاره كرده و مي فرمايد:

88. «فَلَمَّا دَخَلُواْ عَلَيْهِ قَالُواْ يأَيُّهَا الْعَزِيزُ مَسَّنَا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ وَجِئْنَا بِبِضعَةٍ مُّزْجَيةٍ فَأَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ وَتَصَدَّقْ عَلَيْنَآ إِنَّ اللَّهَ يَجْزِي الْمُتَصَدِّقِينَ؛

و هنگامي كه (برادران يوسف) بر او وارد شدند، گفتند: «اي عزيز (مصر)، ما و خاندان ما را زيان رسيده، و كالاي ناچيزي آورده ايم؛ پس پيمانه را براي ما تمام بده، و بر ما بخششي صادقانه نما؛ كه خدا صدقه دهندگان را پاداش مي دهد.»

آموزه ها و پيام ها

1. نيازمندان با ادب تقاضاي كمك كرده و شرح حال خود را بيان نمايند و هر چه مي توانند به عنوان بهاي كالا بپردازند.

2. خدا پاداش صدقه دهندگان را خواهد داد.

***

در آيه 89 به انتقاد بزرگوارانه يوسف از برادرانش اشاره شده و آمده است:

89. «قَالَ هَلْ عَلِمْتُم مَّا فَعَلْتُم بِيُوسُفَ وَأَخِيهِ إِذْ أَنتُمْ جهِلُونَ؛

(يوسف) گفت: «آيا دانستيد، آنگاه كه شما ناآگاه بوديد، با يوسف و برادرش چه كرديد؟!»

نكته ها و اشاره ها

1. برادران يوسف با چند قرينه متوجه شدند كه عزيز مصر همان يوسف است؛

از يك سو ديدند عزيز مصر از بلاهايي سخن مي گويد كه بر سر يوسف آورده اند، در حالي كه كسي جز يوسف از آن ها خبر نداشت، و از سوي ديگر، واكنش يوسف در برخورد عاطفي با نامه يعقوب ترديد آفرين بود، و از طرف سوم، رفتار و قيافه يوسف آن ها را به شك انداخت؛ از اين رو، با احتياط و ترديد پرسيدند كه آيا تو يوسفي؟ «1»

2. واژه «مِنّت» در اصل از ريشه «مَنْ» است كه وزنه مخصوص وزن كردن است. اين واژه در مورد انسان ها به معناي يادآوري فخر فروشانه و سرزنش آميز نعمتي است كه به ديگران داده اند؛ اما مِنّت درباره خدا به معناي نعمت نيكو دادن است.

آموزه ها و پيام ها

1. حسودان، روزي به فضايل ديگران و خطاكاري خويش اعتراف خواهند كرد.

2. خدا و پيامبر آمرزنده هستند و خطاكاراني را كه آگاه شوند و عذر آورند، مي بخشند.

3. سعه صدر، جوانمردي و بخشش در اوج قدرت را بايد از يوسف آموخت «3».

4. شكرانه قدرتمندي و پيروزي، بخشش است نه انتقام.

***

در آيه 93 به پيام يوسف براي پدر، يعني پيراهن او و دعوت خانوداه به مصر اشاره شده و آمده است:

93. «اذْهَبُواْ بِقَمِيصِي هذَا فَأَلْقُوهُ عَلَي وَجْهِ أَبِي يَأْتِ بَصِيراً وَأْتُونِي بِأَهْلِكُمْ أَجْمَعِينَ؛

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 162

اين پيراهن مرا بِبريد، و آن را بر صورت پدرم بيفكنيد [تا] بينا شود؛ و همه خاندانتان را نزد من آوريد.»

آموزه ها و پيام ها

1. پيام روان شناختي آيه اين است كه پيام گمشده براي خانواده اش تاثير روان درماني و شفابخشي دارد.

2. اولياي الهي اگر اراده كنند با يك پيراهن كارهاي معجزه آسايي مي كنند.

3. هرگاه به امكانات بهتري رسيديد، خانواده و بستگان را فراموش نكنيد و (عادلانه) از همه آنان پذيرايي نماييد.

***

در آيه 94 اشاره شده كه يعقوب عليه السلام بوي يوسف را از دور استشمام كرد:

94. «وَلَمَّا فَصَلَتِ الْعِيرُ قَالَ أَبُوهُمْ إِنِّي لَأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْ لَاأَن تُفَنِّدُونِ؛

و هنگامي كه كاروان (برادران از مصر) جدا شد، پدرشان [: يعقوب گفت: «قطعاً من بوي يوسف را مي يابم! اگر [مرا] به كم خردي نسبت ندهيد.»

آموزه ها و پيام ها

1. ارتباط عاشق و معشوق به گونه اي است كه از صدها كيلومتر، حالات او را احساس و بوي او را استشمام مي كند.

2. اگر خود حقايق را درك نمي كنيد، انكار نيز ننماييد.

***

در آيه 95 به سخنان جاهلانه اطرافيان يعقوب اشاره شده و آمده است:

95. «قَالُواْ تَاللَّهِ إِنَّكَ لَفِي ضَللِكَ الْقَدِيمِ؛

(اطرافيان) گفتند: «به خدا سوگند، قطعاً تو در همان كژ راهي ديرينه ات هستي!»

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 166

آموزه ها و پيام ها

1. پايان شب سيه سفيد است.

2. عاشق را با بوي معشوق درمان كنيد.

3. سرچشمه علم پيامبران، علم الهي است.

***

در آيه 97 و 98 به توسّل جستن برادران يوسف به يعقوب پيامبر و پاسخ مثبت او اشاره شده و آمده است:

97 و 98. «قَالُواْ يأَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَآ إِنَّا كُنَّا خطِئِينَ* قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ؛

(فرزندان) گفتند: «اي پدر ما! آمرزش پيامدهاي (گناهان) مان را براي ما بخواه، كه ما خطاكار بوديم.»* (يعقوب) گفت: «در آينده از پروردگارم، براي شما طلب آمرزش مي كنم؛ كه تنها او بسيار آمرزنده [و] مهرورز است.»

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 169

آموزه ها و پيام ها

1. براي آمرزش بهتر گناهان، به اولياي الهي و پدر خويش توسّل جوييد و از آنان بخواهيد كه براي شما طلب آمرزش كنند.

2. شايسته است پدر نسبت به فرزندانش گذشت داشته باشد و براي خطاهاي آنان در وقت مناسب (سحر) دعا كند.

3. طلب دعا و توسّل به اولياي الهي جايز است.

***

در آيه 99 به ورود خاندان يعقوب به مصر و استقبال يوسف اشاره شده و آمده است:

99. «فَلَمَّا دَخَلُواْ عَلَي يُوسُفَ ءَاوَي إِلَيْهِ أَبَوَيْهِ وَقَالَ ادْخُلُواْ مِصْرَ إِن شَآءَ اللَّهُ ءَامِنِينَ؛

و هنگامي كه بر يوسف وارد شدند، پدر و مادرش را در آغوش گرفت، و گفت: «اگر خدا بخواهد با امنيت وارد مصر شويد.»

آموزه ها و پيام ها

1. اگر در اوج قدرت قرار گرفتيد، احترام به پدر و مادر را فراموش نكنيد.

2. «امنيت» شرط مهم يك منطقه مسكوني است.

***

در آيه 100 به احترام متقابل خاندان يعقوب، و سخنان نغز يوسف كه با يادآوري تعبير خواب و گذشته سخت خويش همراه است، اشاره شده و آمده است:

100. «وَرَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَي الْعَرْشِ وَخَرُّواْ لَهُ سُجَّداً وَقَالَ يأَبَتِ هذَا تَأْوِيلُ رُءْييَ مِن قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبِّي حَقّاً وَقَدْ أَحْسَنَ بِي إِذْ أَخْرَجَنِي مِنَ السِّجْنِ وَجَآءَ بِكُم مِّنَ الْبَدْوِ مِن بَعْدِ أَن نَزَغَ الشَّيْطنُ بَيْنِي وَبَيْنَ إِخْوَتِي إِنَّ رَبِّي لَطِيفٌ لِمَا يَشَآءُ إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ؛

و

نكته ها و اشاره ها

1. يوسف بزرگوارانه از مشكلات گذشته خود سخن گفت؛ او مشكل زندان مصر را بيان كرد، ولي سخني از چاه كنعان به ميان نياورد و فقط به صورت سربسته گفت: «شيطان ميان من و برادرانم فسادانگيزي كرد.» يعني مقصّر را معرفي نكرد.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 173

2. واژه «نَزَغَ» به معناي وارد شدن در كاري به قصد فساد است. اين تعبير در آيه نشان مي دهد كه وسوسه هاي شيطاني، در اختلافات خانوادگي نقشي مهم برعهده دارد؛ البته وسوسه هاي شيطان انسان را مجبور نمي كند، و تصميم گيرنده نهايي خود انسان است «1».

3. در اين آيه از «كنعان» كه محل زندگي حضرت يعقوب و خاندانش بود، با عنوان «بيابان» ياد شده است تا نشان دهد تفاوت تمدن مصر با كنعان بسيار است «2».

4. واژه «سجده» معناي وسيعي دارد و شامل هر گونه خضوع و تواضع مي شود و در اصطلاح، به معناي بر خاك افتادن است. سجده براي پرستش، مخصوص خداست و براي هيچ كس ديگر جايز نيست.

5. مفسران درباره سجده پدر و مادر

آموزه ها و پيام ها

1. در هر مقامي هستيد به پدر و مادر خود احترام كنيد.

2. احترام به حاكمان الهي و بر حق، نيكو است.

3. براي سپاس گزاري از نعمت ها، سجده شكر به جا آوريد.

4. تعبير برخي خواب ها، ديرياب است.

5. با خطاكاران جوانمردانه سخن گوييد.

6. شيطان به دنبال فسادانگيزي بين برادران

نكته ها و اشاره ها

1. يوسف در ميان نعمت هاي الهي كه خدا به او داده بود، بر دانش تعبير خواب تكيه كرد و آن را در كنار حكومت مصر قرار داد، و اين نشان دهنده اهميت دانش در نظر پيامبران الهي است.

2. جالب اين است كه يوسف از خدا نمي خواهد حكومت او استمرار يابد، بلكه از او مي خواهد نيك فرجام بوده و مسلمان بميرد و با شايستگان باشد و اين عاقبت نگري يوسف را نشان مي دهد.

3. البته يوسف از خدا تقاضاي مرگ نكرد، بلكه از خدا خواست حالت او در هنگام مرگ نيكو باشد و با حالت تسليم به خدا از دنيا برود. «1»

4. از اين آيه استفاده مي شود كه حكومت از شئون ربوبيّت خداست؛ «2» يعني خدا براي پرورش و تربيت بندگان، حكومت را به بندگان شايسته خود عطا مي كند.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 176

آموزه ها و پيام ها

1. مبلّغان مذهبي در برابر خدمت هاي فرهنگي خود به مردم، از آن ها مزدي نمي خواهند.

2. پيام قرآن و رسالت پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله جهاني است.

***

در آيه 105 به بي توجهي مردم به نشانه هاي الهي در پهنه هستي اشاره شده و آمده است:

105. «وَكَأَيِّن مِّنْ ءَآيَةٍ فِي السَّموتِ وَالْأَرْضِ يَمُرُّونَ عَلَيْهَا وَهُمْ عَنْهَا مُعْرِضُونَ؛

و چه بسيار نشانه اي (از خدا) در آسمان ها و زمين است كه بر آن ها مي گذرند، در حالي كه آنان از آن ها روي گردانند.»

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 180

آموزه ها و پيام ها

1. با مطالعه در آسمان ها و زمين، جلوه ها و نشانه هاي خدا را ببينيد.

2. انسان هاي لجوج نسبت به آيات الهي در پهنه هستي، بي توجه اند.

***

در آيه 106 به شرك مخفي بيشتر مؤمنان اشاره شده و آمده است:

106. «وَمَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُم بِاللَّهِ إِلَّا وَهُمْ مُّشْرِكُونَ؛

و بيشترشان به خدا ايمان نمي آورند، جز در حالي كه آنان مشركند.»

آموزه ها و پيام ها

1. بيشتر مؤمنان به شرك خفي گرفتار مي شوند.

2. مواظب باشيد به دام شرك خفي كه ناخواسته و نادانسته انسان را در خود گرفتار مي كند، نلغزيد.

***

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 183

در آيه 107 با يادآوري رستاخيز و عذاب الهي، به مردم چنين هشدار داده شده است:

107. «أَفَأَمِنُواْ أَن تَأْتِيَهُمْ غشِيَةٌ مِّنْ عَذَابِ اللَّهِ أَوْ تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ؛

و آيا در امانند از اين كه عذاب فراگير خدا به آنان در رسد، يا ساعت [قيامت ناگهان برايشان فرا رسد، در حالي كه آنان (با درك حسّي) متوجه نمي شوند؟!»

آموزه ها و پيام ها

1. رهبران الهي به سوي خدا دعوت مي كنند (نه به سوي خود).

2. راه و هدف رهبران الهي روشن است و با صراحت اعلام مي شود.

3. راه پيامبران و رهروان آنان، آگاهانه و بابصيرت است.

4. رهروان پيامبران وظيفه دارند مردم جهان را به سوي خدا فرا خوانند.

***

در آيه 109 به رادمردان عرصه وحي و فوايد جهان گردي اشاره شده و آمده است:

109. «وَمَآ أَرْسَلْنِا مِن قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُّوحِي إِلَيْهِم مِّنْ أَهْلِ الْقُرَي أَفَلَمْ يَسِيرُواْ فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُواْ كَيْفَ كَانَ عقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَدَارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ اتَّقَوْاْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ؛

و پيش از تو نفرستاديم، جز مرداني از اهل آبادي ها كه به سوي آنان وحي مي كرديم؛ پس آيا در زمين گردش نكرده اند، تا بنگرند، چگونه بوده است فرجام كساني كه پيش از آنان بودند؟ و حتماً سراي آخرت براي كساني كه خودنگهداري (و پارسايي) كردند بهتر است؛ پس آيا خردورزي نمي كنيد؟!»

آموزه ها و پيام ها

1. در عرصه وحي، رادمرداني (از جنس بشر) گام نهاده اند.

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 187

2. جهان گردي كنيد و از سرنوشت گذشتگان عبرت بگيريد.

3. خردورزي و تفكر كنيد.

4. سراي آخرت براي پارسايان از (دنيا) بهتر است.

***

در آيه 110 به لحظات حساس مبارزات پيامبران و امدادهاي الهي اشاره شده و آمده است:

110. «حَتَّي إِذَا اسْتَيْئَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّواْ أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُواْ جَآءَهُمْ نَصْرُنَا فَنُجِّيَ مَن نَشَآءُ وَلَا يُرَدُّ بَأْسُنَا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ؛

(فرستادن پيامبران ادامه يافت) تا آنگاه كه فرستادگان (الهي از ايمان آوردن مردم) نااميد شدند و دانستند كه آنان تكذيب شده اند، (در اين حال) ياري ما بديشان رسيد؛ پس هر كس را كه خواستيم، نجات داده شد؛ و [لي سختي (مجازات) ما از گروه خلافكاران بازگردانده نشود.»

آموزه ها و پيام ها

1. هر گاه رسولان الهي از مردم نااميد شوند، امداد الهي فرا مي رسد.

2. سنت الهي در حمايت از رهبران الهي و مجازات خلافكاران است.

***

در آخرين آيه سوره يوسف، به عبرت آموزي از سرگذشت پيامبران (و اقوام آنان) اشاره شده و آمده است:

111. «لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِاولِي الْأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثاً يُفْتَرَي وَلكِن تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلِّ شَي ءٍ وَهُديً وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ؛

بيقين در حكايت هاي آنان براي خردمندان عبرتي بود! (اينها) سخني نبود

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 189

كه به دروغ نسبت داده شود؛ و ليكن مؤيد آنچه (از كتاب هاي الهي) كه پيش از آن است، مي باشد؛ و شرح هر چيزي (كه مايه سعادت) است؛ و رهنمود و رحمتي براي گروهي است كه ايمان مي آورند.»

آموزه ها و پيام ها

1. از سرگذشت يوسف و پيامبران الهي درس عبرت بگيريد.

2. خردمندان و اهل انديشه، از قصه هاي قرآن پند مي گيرند.

3. قصه هاي قرآن، واقعي، هدايت گر، مايه رحمت و مؤيد كتاب هاي الهي پيشين است. «1»

تفسير قرآن مهر (ويژه جوانان)، ج 24، ص: 193