كه هيچ راهي جز جدايي زن و شوهر براي آن ديده نمي شود؛ در حالي كه اگر قبلًا از حكم شرعي آن اطّلاع داشتند، به چنين سرنوشتي دچار نمي گشتند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 18

همان گونه كه بسياري بر اثر ناآگاهي از اين احكام نوراني اسلام به راحتي به حرام مي افتند و گوشت و پوست خود و ديگر اعضاي خانواده را آلوده به آن مي كنند و به همين جهت از بسياري از بركات معنوي محروم مي گردند. در حالي كه با دانستن يك مسأله شرعي مي توان از محيط ظلماني حرام به حريم نوراني حلال منتقل شد.

فرمود. آن زن سؤال ديگري مطرح كرد، حضرت نيز پاسخ داد. براي بار سوّم سؤال كننده مسأله سوّمي مطرح نمود، حضرت صدّيقه (عليها السلام) نيز با صبر و حوصله پاسخ فرمود. اين سؤالها و جوابها تا ده بار تكرار شد سپس زن سائل، كه از تكرار سؤال خود شرمنده و خجل گشته بود، عرض كرد: اي فرزند رسول خدا، اي حبيبه پيامبر (صلي الله عليه و آله) شما را به زحمت انداختم، حضرت فرمودند: (نه! بازهم) بيا و هر مشكلي كه برايت پيش آمد بپرس (سپس به بيان ارزش تبيين مسائل شرعي و احكام مورد نياز مردم پرداخت و فرمود:) اگر از كارگري بخواهند كه يك بار سنگين را به پشت بامي ببرد و براي اين كار به او صد هزار دينار «1» بدهند، آيا اين كار براي او سنگين و سخت است؟ آن زن گفت: نه (اين كار با اين مزد بسيار زياد كار مشكلي نيست!) حضرت صدّيقه (عليها السلام) فرمودند: براي هر سؤالي كه تو مي پرسي و من جواب مي دهم بيش از آنچه در زمين و آسمان گنجايش جواهرات و لؤلؤ و مرجان دارد اجر مي برم، پس سزاوار است كه (چنين كاري با چنان اجري) بر من سنگين نباشد! (سپس فرمودند:) از پدرم حضرت رسول اكرم (صلي الله عليه و آله) شنيدم كه فرمودند: علما و دانشمندان شيعيان ما هنگامي كه در روز قيامت محشور مي شوند به مقدار علم و دانشي كه داشته اند و تلاش و كوششي كه در راه ارشاد و هدايت بندگان خداوند كرده اند به آنها از بهترين نعمتها و

______________________________

(1). هر دينار يك مثقال شرعي طلاست و هر مثقال شرعي 43 مثقال

معمولي است؛ بنابراين يك صد هزار دينار شرعي معادل هفتاد و پنج هزار مثقال طلاي معمولي مي شود كه اگر هر مثقال طلا بيست هزار تومان باشد، قيمت طلاي فوق به پول امروز 000/ 000/ 500/ 1 تومان مي شود!.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 20

خلعتها داده مي شود؛ به گونه اي كه به يك عالِم هزار هزار لباس از نور! داده مي شود … «1»

نامه هاي شما مي شود. براي تسهيل در پاسخگويي به استفتائات و استفاده بهتر از وقت آن مرجع عاليقدر در اين دو جلسه روزانه، از خوانندگان عزيز خواهشمنديم نكات زير را در نامه هاي ارسالي حتماً مراعات فرمايند:

1- لطفاً سؤالات ديني خود را با خطّي خوش و خوانا بنويسيد؛ چون گاهي قسمتي از وقت جلسه صرف خواندن نامه هاي بدخط و ناخوانا مي شود.

2- قبل از طرح سؤالات و ارسال آن، حتماً به رساله توضيح المسائل و استفتائات جديد جلد اوّل و دوّم مراجعه كنيد، تنها سؤالاتي را كه در اين كتابها نيافتيد براي ما ارسال كنيد.

3- لطفاً در هر نامه بيش از پنج سؤال مرقوم نفرماييد، تا نوبتها طولاني نشود و به سؤالات ديگر عزيزان نيز زودتر پاسخ داده شود.

4- در مسائل اختلافي كه سؤال مربوط به دو نفر يا بيشتر مي شود سؤال با امضاي طرفين دعوا طرح شود، تا جواب روشنتري داده شود.

5- سعي شود در نامه ها از مسائل كلّي سؤال شود و از سؤال در مورد اشخاص پرهيز شود.

در پايان از تمام عزيزاني كه به شكلي در پديد آمدن اين اثر با ارزش سهيم بوده اند، مخصوصاً اعضاي محترم شوراي استفتاي مرجع عاليقدر حضرت آية اللّه العظمي مكارم شيرازي (مدّ ظلّه) و ساير عزيزاني كه در مراحل ديگر، تنظيم، تصحيح و نشر همكاري نموده اند تشكّر و سپاسگزاري مي نمايم و برايشان آرزوي موفقيّت و بهروزي دارم.

پيشاپيش از خوانندگان گرامي كه با دقّت اين كتاب را مورد مطالعه قرار مي دهند

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 22

و پيشنهادات خود را براي ما ارسال مي دارند نيز تشكّر مي كنم.

خداوندا، به ما توفيق تفقّه در دين و آيين خود را عنايت فرما!

پروردگارا، به ما توفيق

درك و شناخت احكام نوراني اسلام، و سپس عمل بر طبق آن را عنايت كن، تا مشمول آن دسته از كساني باشيم كه در روايت حضرت صدّيقه طاهره (عليها السلام) به آن اشاره شد.

رَبَّنٰا تَقَبَّلْ مِنّٰا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ

قم حوزه علميّه

أبو القاسم عليان نژادي

آبان 1378 ه- ش مطابق با بيست و پنجم رجب 1420 ه- ق

سالروز شهادت حضرت موسي بن جعفر (عليه السلام)

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 23

بايد به فقيه، كه متخصّص در دين است، مراجعه شود، قرآن مجيد مي فرمايد: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لٰا تَعْلَمُونَ* «1»؛ يعني اگر چيزي را نمي دانيد، از اهل اطّلاع سؤال كنيد».

______________________________

(1). سوره نحل، آيه 43.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 24

ب) آيا تمام مسائلي كه در رساله مراجع تقليد وجود دارد، برگرفته شده از احاديث و آيات قرآني است؟ يا اين كه مي توان بعضي از مسائل را با دليل عقلي بيان كرد؟

جواب: معمولًا تمام مسائل مزبور، از قرآن و اخبار اسلامي گرفته شده است؛ ولي دليل عقلي نيز يكي از ادلّه چهارگانه فقهي است.

سؤال 2- آيا در احتياط واجب مي توان به هر مجتهدي مراجعه كرد؟

جواب: رجوع به مجتهدي كه اعلم يا حدّ اقل مساوي ديگران باشد، مانعي ندارد.

سؤال 3- اگر براي انسان طبق فتواي مرجع تقليد قبلي، احكامي از قبيل خمس و مانند آن، واجب و يا بعضي از اعمالش باطل و يا مشكوك به نظر برسد، ولي طبق فتواي مرجع فعلي، اعمالش صحيح و يا خمس و مانند آن واجب نباشد، آيا مي تواند طبق فتواي مرجع بعدي خود عمل و در نتيجه اعمالش صحيح و خمس و امثال آن را پرداخت ننمايد؟

جواب: خالي از اشكال نيست.

سؤال 4- طرح مسائل قومي و نژادي در باب مرجعيّت چه حكمي دارد؟

جواب: مرجعيّت هيچ ارتباطي با مسائل قومي و نژادي ندارد؛ شرايط و ضوابط آن در رساله هاي عمليّه نوشته شده است.

سؤال 5- وظيفه مكلّفي كه از چند مجتهد، يكي پس از فوت ديگري، تقليد نموده و از هر كدام مسائلي را در زمان حياتشان ياد گرفته، نسبت به بقاي بر تقليد در موارد ذيل چيست؟

الف) هر يك از مراجع

ميّت قبلي، اعلم از بعدي بوده اند و هر يك، اعلم از حيّ بوده اند.

جواب: بايد در مسائلي كه از مرجع اوّل تقليد كرده است، بر تقليد او باقي بماند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 25

ب) دو نفر از اين مراجع متوفّي با هم مساوي يا مشكوك الاعلميّه بوده اند و هر دو، از ميّتِ سوّم و از حيّ اعلم بوده اند.

جواب: مانند جواب سابق است.

ج) هر سه ميّت با هم مساوي يا مشكوك الاعلميّه و اعلم از حيّ بوده اند.

جواب: بر تقليد اوّل باقي بماند.

سؤال 6- اگر مكلّفي از مرجعِ ميّتِ اعلمِ از حيّ تقليد نموده باشد؛ ولي بعد از فوت ايشان، حيّ، اعلم از ميّت و يا مشكوك الاعلميّه گرديده باشد، در اين صورت نظر مبارك را راجع به بقاي بر تقليد بيان فرماييد. و نيز هرگاه اين موضوع فقط در بين امواتي كه مكلّف از آنها تقليد مي كرده، پيش آمده باشد، آيا اعلميّت سابق بر بقاي تقليد متعيّن است يا اعلميّت لاحق؟ حكم مشكوك الاعلميّه را نيز بيان فرماييد.

جواب: در صورتي كه اعلميّت حيّ محرز شود، بايد در مسائل اختلافي به او عدول كند.

سؤال 7- آيا طلبه هايي كه سالهاي اوّل طلبگي را مي گذرانند، مي توانند با استفاده از معيارهاي فكري خودشان، مجتهد اعلم را انتخاب كنند؟

جواب: كافي نيست؛ بلكه لازم است از افراد سابقه دار حوزه، كه مورد وثوق هستند، سؤال كنند.

سؤال 8- آيا كسي كه در ميان مراجع كنوني، فقط درباره اعلميّت مثلًا سه نفر شك دارد، مي تواند رساله هر سه نفر را بگيرد و بدون توجّه به نظر مراجع ديگر، كه احتمال اعلميّت آنها را نمي دهد، احتياط كند؟

جواب: اشكالي ندارد

سؤال 9- آيا شلوغ بودن درس خارج يك مجتهد،

با توجّه به سوّمين راه شناخت مجتهد اعلم (اشتهار در محافل علمي)، و با توجّه به اين كه كساني كه درس

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 26

خارج مي خوانند عموماً از اهل علم هستند، مي تواند دليل اعلميّت او باشد؟

جواب: مي تواند يكي از قرائن باشد؛ ولي به تنهايي دليل قطعي نيست.

سؤال 10- تقليد از كدام يك از اين دو مرجع رجحان دارد، عالمِ اعدل، يا عادلِ اعلم؟

جواب: عادِل اعلم مقدّم است.

سؤال 11- اگر دو مجتهد مساوي باشند، آيا مكلّف مي تواند در يك مسأله از يك مجتهد و در مسأله ديگر از مجتهد ديگر تقليد كند؟

جواب: تبعيض در تقليد، در صورت تساوي دو مجتهد مانعي ندارد؛ ولي در عملِ واحد از يك نفر تقليد كند؛ زيرا در بعضي از موارد مبتلا به اشكال مي شود.

سؤال 12- شخصي از مجتهد زنده اي تقليد مي كند، ولي اعلميّت آن مجتهد برايش محرز نيست، همان طور كه اعلميّت ساير مراجع نيز بر وي پوشيده است، آيا مي تواند در بعضي از مسائل عمل به احتياط نمايد؟

جواب: مانعي ندارد.

سؤال 13- در زمان مراجع و علماي گذشته- رضوان الله تعالي عليهم- انتخاب مرجع تقليد، به جهت شهرت آن بزرگواران آسان بود؛ ولي در اين زمان تشخيص اعلم و حتّي آشنايي با مراجع حيّ، براي مردم مشكل است، در اين صورت طاعات و عبادات و اعمال كساني كه مرجعشان از دنيا رفته و بدون رجوع به مجتهد حيّ، بر تقليد ميّت باقي مانده اند، چه حكمي دارد؟

جواب: به حمد الله مشكلي در كار نيست، جنابعالي با مراجعه به اهل خبره و علماي آگاه مي توانيد مرجع خود را تعيين كنيد و آشنايي با مراجع كار سختي نيست، و باقي ماندن بر

تقليد ميّت بايد به نظر مجتهد حيّ باشد و مراجع فعلي بقاي بر تقليد را معمولًا جايز مي دانند، در گذشته نيز مسأله به همين منوال بوده است.

سؤال 14- بعضي از فقها در مسأله سودهاي بانكي و نيز چند مسأله ديگر، كه

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 27

محلّ ابتلاي من است، با مرجع اين جانب اختلاف نظر دارند، آيا در اين چند مسأله مي توانم به مرجع ديگري رجوع كنم؟

جواب: در مسائلي كه از كسي تقليد كرده ايد، بايد باقي بمانيد؛ مگر اين كه ثابت شود نفر دوّم اعلم است و يا مرجع شما در آن مسأله احتياط كند، كه در اين مورد رجوع به غير جايز است.

سؤال 15- الف) با توجّه به اين كه ما در مسأله تقليد با مشكلاتي مواجه مي شويم، مثلًا بعضي مي گويند: فلاني اعلم است و بعضي ديگر بر خلاف آنها نظر مي دهند، در اين صورت تكليف ما چيست؟

جواب: هر كس وظيفه دارد در صورت علم به اختلاف، نسبت به اعلم، از اهل خبره- يعني علما و مدرّسين مورد وثوق- تحقيق كند، اگر اعلم براي او ثابت نشد، در ميان آن عدّه كه مطرح هستند مخيّر است.

ب) در جاهايي كه شما احتياط واجب فرموده ايد، آيا در مراجعه به غير، رعايت «الاعلم فالاعلم» «1» لازم است؟

جواب: در مورد علم به اختلاف، رعايت اين شرط لازم است.

سؤال 16- بنده از ابتداي تكليف، مقلّد يكي از مراجعي كه اكنون از دنيا رفته اند بوده ام. البتّه فتاواي ايشان را نديده بودم و به دستورات ايشان نيز عمل نكرده بودم، فقط در حدود شش ماه ايشان را مرجع قرار داده بودم كه متأسّفانه به رحمت ايزدي پيوستند؛ پس از ايشان به

شما رجوع كردم؛ آيا عمل من صحيح است؟

جواب: چون به فتاواي معظّم له عمل نكرده ايد، رجوع شما اشكالي ندارد.

سؤال 17- معناي جمله «اشكال دارد» چيست؟ اگر مجتهدي از اين الفاظ

______________________________

(1). منظور از اين جمله اين است كه در احتياطات مي توانيد از مجتهدي كه پس از مرجع شما از بقيّه اعلم است- هرچند نسبت به مرجع شما اعلم نباشد- تقليد كنيد و اگر او هم در آن مسأله فتواي صريح نداشت از مجتهد سوّمي كه- با قطع نظر از دو مرجع فوق- از بقيّه مراجع اعلم است مي توانيد تقليد كنيد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 28

استفاده كند و مقلّد آن عمل را انجام دهد، آيا عملش باطل و مرتكب عمل حرامي شده است؟

جواب: تعبير به «اشكال دارد» در فتاواي ما، به معناي احتياط واجب است؛ كه يا بايد مطابق آن رفتار كنيد و يا به مجتهدي ديگري مراجعه نماييد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 29

ظاهري آب معمولي باشد، آيا پاك است؟ در صورت منفي بودن پاسخ، آيا اتّصال آن با آب جاري يا كر يا باران، باعث طهارت آن مي شود؟

جواب: آب مزبور نجس است؛ ولي اگر به آب كر يا باران متّصل و سپس ممزوج گردد پاك خواهد شد.

سؤال 19- گاهي از اوقات كه آب شلنگ را باز مي كنيم آب وقتي به سوراخ توالت مي ريزد ترشّح مي كند، آيا اين ترشّح نجس است؟ با علم به اين كه در سوراخ مدفوع و ادرار وجود دارد.

جواب: چنانچه با آن ترشّح نجاست همراه نباشد، نجس نيست؛ زيرا آب جاري با ملاقات نجاست نجس نمي شود؛ مگر اين كه بو، يا رنگ، يا طعم نجاست به خود گيرد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 30

سؤال 20- گاه آبي كه از لوله خارج مي شود كاملًا به رنگ سفيد است؛ ولي هرگاه چند لحظه در ظرفي بماند صاف و بي رنگ مي شود، آيا اين آب در ابتدا مضاف است؟

جواب: مضاف نيست و حبابهاي هواست كه آن را به اين صورت درآورده است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 31

انسان ولي بدن انسان با غسل پاك مي شود.

سؤال 26- آيا غساله اي كه در زمان غسل مستقيماً از بدن ميّت ترشّح مي كند نجس است؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 34

جواب: آري نجس است، مگر اين كه متّصل به آب لوله كشي باشد.

سؤال 27- استفاده نمودن از چرمهاي كشورهايي كه ذبح شرعي ندارند، مثل كيف، كفشها و جلد دفترهايي كه چرم آنها خارجي است، چه صورت دارد؟

جواب: در صورتي كه ذبح شرعي نباشد، خوردن گوشت آن حرام است؛ ولي چرم آن نجس نيست.

سؤال 28- استفاده از اشياي چرمي كه از كشورهاي خارجي خريداري مي شود و ذبح اسلامي آن مورد شكّ و ترديد است، چه صورتي دارد؟

جواب: اشياي چرمي، خواه از ذبح اسلامي باشد يا ذبح غير اسلامي، پاك و خريدوفروش آن جايز است؛ ولي گوشت و اجزاي خوردني بايد حتماً ذبح اسلامي شود.

سؤال 29- آيا پوست مار و اشيايي كه از پوست مار درست مي شود، نجس است؟

جواب: نجس نيست.

است كه آب بكشد.

سؤال 32- اگر در دهان، دندان مصنوعي متحرّك (پارسيل يا كامل) باشد، در صورت نجس شدن آيا بايد حتماً از دهان خارج و پاك گردد؟ طريقه پاك شدن با آب قليل چگونه است؟

جواب: با گرداندن يك مرتبه آب قليل در دهان و بيرون ريختن، پاك مي شود.

است؛ مگر در موارد ضرورت.

سؤال 35- آيا برنامه هايي كه دراويش در خانقاه دارند و با خواندن اشعار بعضي از شعرا و … و يا سر تكان دادن زنها و مردان به شكلي كه به حدّ سرگيجه و مستي مي رسند و مي گويند خدا را ديديم، از نظر اسلام چه حكمي دارد؟

جواب: اين برنامه ها مشروع نيست، و ادّعاهاي مزبور خيال و اوهامي بيش نمي باشد.

سؤال 36- عدّه زيادي از اهالي يكي از شهرهاي فارس، از قديم الايّام به فرقه تصوّف گرويده اند و همواره بر اساس رهنمود اقطاب و بزرگان اين مسلك و روش هاي مختصّ خود عمل نموده اند؛ حقيقت اين است كه رونق خانقاه در اين محل بيش از يك مسجد است و كتاب هايي چون مثنوي مولوي، ديوان حافظ، بوستان و گلستان سعدي، نيز بر قرآن و ساير كتابها برتري دارد، تا اين كه پس از پيروزي انقلاب اسلامي و اعزام روحانيّون در ماه مبارك رمضان و محرّم الحرام، صحبت از بطلان اين مسلك به ميان آمد، مستدعي است نظر خود را نسبت به اين گروه، كه از فرقه شاه نعمت الله ولي مي باشند، اعلام نماييد.

جواب: تمام فرق صوفيّه گرفتار اشتباهات و انحرافاتي هستند و اكنون كه به حمد الله اهالي محترم آن منطقه روشن شده اند، لازم است خانقاه را تبديل به مسجد كنند و همانند ساير مسلمين و شيعيان خالص و مخلص علي (عليه السلام) و يازده فرزند معصومش (عليهم السلام)، برنامه هاي ديني را انجام دهند و از گذشته خود توبه كنند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 37

خداوند همه طرفداران حق را ثابت قدم نگهدارد و توفيق دهد.

سؤال 37- نظر حضرتعالي در مورد عرفاني كه قائل به «طريقت»، «وحدت وجود و موجود»،

«حلول»، «اتّحاد»، «مهدويّت نوعيّه»، «صلح كل»، «ترك عبادت» و «اتيان محرّمات» «1» مي باشد، چيست؟ با توجّه به اين كه داشتن اين گونه عقايد، مستلزم انكار ضروري دين مي باشد، آيا اين گونه افراد در حكم بقيّه كفّارند؟ و اگر كسي قبلًا در سِلك مسلمان ها بوده ولي بعدها در اثر ارتباط با اين فرق، داراي چنين عقايدي شده باشد و عقايدش را هم براي ديگران اظهار كند، آيا چنين كسي در حكم مرتد است؟

جواب: فِرَق صوفيّه عموماً گرفتار انحرافاتي هستند، بعضي بيشتر و بعضي كمتر، كسي كه عقايد فوق را داشته باشد، مانند «حلول» و «اتّحاد» و «وحدت موجود» (نه وحدت مفهوم وجود) و «ترك عبادت» و «انكار محرّمات»، به گونه اي كه مستلزم انكار توحيد يا نبوّت شود در سلك كفّار است و اگر قبلًا مسلمان بوده و سپس به اين عقايد معتقد شده، مرتد است و تا آنجا كه ممكن است بايد در رفع شبهات آنها از طرق منطقي كوشيد و اگر ممكن نشد بايد از آنها دوري كرد.

اشكال دارد.

ب) الكل را مي توان از تقطير مشروبات الكلي نيز به دست آورد. اين چنين الكلي چه حكمي دارد؟

جواب: آنچه از تقطير مشروبات الكلي به دست مي آيد همان حكم را دارد.

ج) اگر ندانيم الكلي از مشروبات الكلي تهيّه شده است يا از طرق ديگر، آيا اين الكل پاك است؟

جواب: با شرايطي كه در بالا گفته شد پاك است.

د) آيا استفاده از الكل براي ضد عفوني كردن محلّ تزريقات، يا ناف بچّه، موجب

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 39

نجاست پوست مي شود؟

جواب: اشكالي ندارد، پاك است.

ه-) برخي از داروهاي پوستي، نظير محلولهاي جلوگيري از ريزش مو، يا برطرف كننده جوش هاي جلدي، حاوي الكل مي باشند؛ آيا استفاده از اين محلولها موجب نجاست مو و پوست بدن مي شود؟

جواب: اگر از الكلهاي پاك در آن استفاده شده اشكالي ندارد، همچنين، اگر شك داشته باشيم.

و) مصرف عطرها و ادكلن هايي كه حاوي الكل مي باشند از لحاظ طهارت چه حكمي دارد؟ منظور عطرها و ادكلن هاي خارجي (فرانسوي، ايتاليايي و مانند آن است) كه در مغازه هاي فروش لوازم آرايشي و بهداشتي بفروش ميرسد. آيا براي نماز اشكال دارد؟ استفاده نمودن طلّاب و روحانيّت معزّز از آنها چه صورت دارد؟

جواب: آنها نيز اشكالي ندارد.

سؤال 41- لطفاً به دو سؤال زير پيرامون الكل پاسخ دهيد:

الف) در مواردي الكل حكم دارو دارد (مثل مسموميّت با متانول) و خوردن آن ضرورت پيدا مي كند. در اين گونه موارد شُرب الكل چه حكمي دارد؟

جواب: در صورتي كه از الكلهاي مست كننده و در غلظت هاي قابل شرب باشد، تنها وقتي جايز است كه داروي منحصر به فرد محسوب شود و جانشيني نداشته باشد.

ب) گروهي از داروهاي تزريقي به دليل مسائل فرمولاسيون حاوي مقاديري الكل

هستند. مصرف اين گونه داروها چه حكمي دارد؟

جواب: اگر از الكلهاي طبي در آن استفاده شود و در شرايط فعلي جنبه مايع مسكر ندارد اشكالي ندارد.

سؤال 42- آيا الكلِ سفيدِ خالص، كه مسكر است و براي مصارف پزشكي مورد

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 40

مصرف قرار مي گيرد، نجس است و بايد از آن پرهيز كرد؟ ساير الكل ها كه مسكر نيستند چطور؟

جواب: الكلهايي كه به صورت فعلي قابل شرب نيست و بايد آن را رقيق كرد نجس نمي باشد؛ ولي اگر به صورت كنوني اش قابل شرب باشد نجس است (بنابر احتياط واجب) و اگر مشكوك باشد آن نيز پاك است.

سؤال 43- اگر الكل سفيد را در ادكلن ها و مواد آرايشي بكاربرند، با توجّه به اين كه موادّ شيميايي ديگري نيز به اين گونه كالاها اضافه مي كنند و در نتيجه مثل الكل صنعتي، قابليّت شرب ندارند، محكوم به طهارت هستند؟

جواب: اگر بدون آن مواد قابل شرب است و مايع مست كننده محسوب مي شود نجس است (بنابر احتياط واجب).

سؤال 44- اگر مقادير كمي الكل سفيد، به منظور استفاده و خواص دارويي، به شربت ها اضافه شود اين گونه كالاها پاك مي باشند؟

جواب: از جواب بالا معلوم شد.

سؤال 45- «كامبوجيا» قارچي است كه در محلول چاي و شكر تكثير مي شود و مدّت تكثير آن، يك هفته تا 15 روز است. قارچ را در محلول شكر و چاي قرار مي دهند و بعد از يك هفته محلول به دست آمده را به مصرف دارويي- كه يك نوشيدني است- مي رسانند، البتّه بدون بيماري هم مي توان از آن استفاده كرد؛ ولي اين محلول حاوي 5% الكل است. آيا نوشيدن اين محلول حلال است؟

جواب: اگر اين محلول مست كننده بوده

باشد، هرچند مستي خفيف بياورد، حرام است؛ مگر در مواردي كه داروي منحصر به فرد باشد.

نجات دهيد. اگر شما بفرماييد: «اعتنا به اين موارد حرام است؛ و در صورت اعتنا، به جهنّم مي روي» و گناهش را به گردن بگيريد، نجات پيدا مي كنم.

جواب: به يقين اعتنا كردن شما به مواردي كه برخاسته از وسواس است حرام مي باشد و بايد آن را ترك كنيد و ما مسئوليّت آن را به گردن مي گيريم.

سؤال 48- تكليف من در موارد زير چيست؟

الف) گاهي زميني نجس مي شود، بعداً برف يا باران مي آيد و تمام زمين ها خيس مي شود، مردم و وسايل نقليّه از روي آن زمين نجس عبور مي كنند و به همه جا ميروند (مسجد، حرم، نانوايي، قصّابي، داخل اتوبوس شركت واحد، مدرسه، بازار

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 42

و … ) و به خاطر خيس بودن زمين ها نجاست را به همه آن مكان ها منتقل مي كنند، به همين جهت آن مكان ها را نجس مي دانم، همان گونه كه گرد و خاك هاي آن خيابان ها و مكان ها را نيز نجس مي دانم.

ب) هرگاه توالت مي روم با اين كه در موقع بول كردن بسيار مواظب هستم تا بول من ترشّح نكند، در عين حال قطع پيدا مي كنم كه بول به شلوار و پايم ترشّح كرده است؛ لذا توالت رفتن برايم مشكل شده و تا آن موضع را آب نكشم راحت نمي شوم.

ج) در بعضي مواقع پشت و جاهاي ديگر دستم به لبه ميز و يا لبه كتاب و يا چيزهاي زبر برخورد مي كند و بدون اين كه دستم زخم شود يا خوني بيرون بيايد، از گوشه و كنار ناخنها و جاهاي ديگر دستم چيزي با احساس كمي درد جدا مي شود و يا روي انگشت هاي دستم پوست هاي مختصري وجود دارد كه با فرو بردن دست به

داخل جيب و يا تماس گرفتن با چيز ديگر، آنها با احساس كمي درد از دستم جدا مي شود، لطفاً در اين موارد تكليف مرا بيان فرماييد.

جواب: بدون شك شما گرفتار وسواس هستيد؛ وظيفه شما اين است كه به ساير مردم نگاه كنيد و ببينيد در چه حد به اين امور اعتنا مي كنند و علم به نجاست پيدا مي كنند (منظور قشر متديّن است) آن مقدار كه آنها يقين پيدا مي كنند و آب مي كشند شما هم آب بكشيد و نسبت به بقيّه تكليفي نداريد؛ هرچند فكر شما به شما بگويد نجس است؛ زيرا در اينگونه موارد افراد متديّن عادي علم و يقين به نجاست پيدا نمي كنند. ضمناً پوستهايي كه از دست و بدن جدا مي شود محكوم به پاكي است، مگر اين كه شما آنها را با فشار بكنيد و محلّ آنها سوزش پيدا كند، كه در اين صورت احتياط كنيد.

سؤال 49- منزل ما از نظر طهارت مشكل دارد؛ فرشها، دربها، ديوارهاي اطاقها، پنجره ها، پرده ها، بخاري زميني، بخاري ديواري، جاروبرقي، كمدها، بعضي از كتاب ها، بالشت ها، رختخواب و تشك ها، قاب عكس ها و خلاصه تمام زندگي ما

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 43

نجس است، گفتم نامه اي براي شما بنويسم تا بلكه در مورد من فتواي خاص (اجازه مخصوص) بدهيد و اين جانب را از معافيّت مخصوصي در مورد چيزهايي كه تا به حال نجس شده برخوردار سازيد، تا همه چيز و همه كس براي من طاهر باشد.

جواب: شما گرفتار وسواس هستيد و تنها درمان آن بي اعتنايي است. فتواي ما براي شما اين است كه ببينيد مؤمنان ديگر چه اندازه به اين امور اعتنا مي كنند، به همان اندازه اعتنا كنيد؛ بقيّه براي

شما پاك است.

ترشّحات زخم مي باشد، آيا حكم نجاست را دارد؟

جواب: هرگاه استحاله گردد، يعني تبديل به پوست بدن يا شبيه آن باشد، نجس نيست، و اگر واقعاً خون است و با شستشو از بين مي رود نجس است.

سؤال 54- هرگاه دندانپزشك هنگام پر كردن دندان، متوجّه نجس شدن مادّه پركننده يا خود دندان طبيعي شود كه طبعاً بعد از پر كردن، باطن آن نجس است، آيا تطهير ظاهر كفايت مي كند؟

جواب: آري كفايت مي كند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 47

كه زير پوست قرار مي گيرد، آن هم اشكالي ندارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 48

استبرا كرده ايد و قطرات مشكوك است كه بول است يا چيز ديگر، باز اعتنا نكنيد و اگر يقين داريد بول است، چنانچه تجديد وضو مايه مشقّت زياد مي شود يك بار وضو براي هر نماز كافي است.

سؤال 61- شخصي داراي دست و پاي اضافي است، چگونه وضو بگيرد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 49

جواب: در صورتي كه دست اضافي بالاي مرفق باشد و يكي اصلي و ديگري فرعي باشد، اصلي را بشويد كافي است و اگر هر دو مانند يكديگر هستند، هر دو را بشويد ولي مسح با يكي كافي است و اگر پايين مرفق باشد احتياطاً هر دو را بشويد و با هر دو مسح كند.

سؤال 62- برادران جانبازي كه از گردن به پايين قطع نخاع هستند و قدرت انجام وضو و تيمّم و گرفتن نايب را ندارند، تكليفشان براي نماز چيست؟

جواب: اگر توانايي بر وضو و تيمّم و گرفتن نايب ندارند، با همان حال نماز بخوانند كافي است و در پيشگاه خداوند مقبول است.

سؤال 63- كسي كه به علّت جراحات جنگي بول و غائط او بي اختيار خارج مي شود، با توجّه به اين كه هيچ گونه احساسي ندارد تا بفهمد چه موقع از او خارج مي شود، آيا مي تواند با يك وضو، دو نماز بخواند؟

جواب: در صورتي كه بول و مدفوع مرتّباً از او خارج مي شود، براي هر نماز يك وضو بگيرد و اگر احتمال مي دهد كه بعد از گرفتن وضو براي نماز اوّل چيزي از او خارج نشده، مي تواند نماز دوّم را با آن بخواند.

سؤال 64- كسي كه از يك پا و يا از هر دو پا محروم است، چگونه وضو بگيرد؟

جواب: افعال وضو را بجا

مي آورد و مسح پا از او ساقط است.

سؤال 65- بعضي از فقها در موضوع شستن صورت در وضو تصريح كرده اند كه سفيدي دو طرف جلو سر (نزعتان) از حدّ صورت خارج است، آيا اين مطلب اتّفاقي است؟

جواب: در مورد خروج «نزعتان» ادّعاي اجماع شده است.

سؤال 66- كسي كه يك دست يا هر دو دست او از مرفق قطع شده و وضو و تيمّم برايش ممكن نيست، تكليفش چيست؟

جواب: احتياط آن است كه اگر ممكن است صورت خود را زير شير يا مانند

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 50

آن بشويد و پيشاني خود را آهسته بر چيزي كه تيمّم بر آن جايز است بمالد و نماز بخواند، اين در صورتي است كه فاقد هر دو دست باشد؛ امّا اگر يك دست دارد از آن براي شستن صورت و سپس شستن دست و مسح سر و پا استفاده مي كند و تيمّم لازم نيست، و در همه اين صورتها نماز و عبادات او صحيح و مقبول درگاه خداوند است.

سؤال 67- اگر احتياطاً چند بار مسح سر و پا را تكرار كنيم، آيا به وضو ضرر نمي رساند؟

جواب: از وسوسه اجتناب كنيد؛ اگر دفعه اوّل مسح صحيح انجام شده تكرار نكنيد، ولي اگر واقعاً در اوّلي شك داريد تكرار آن لازم است.

اين زمينه مسئوليّتي ندارند. آنها براي نشر اسلام و مسائل ديني ناچار از اين كار هستند و هرگز نبايد به اين بهانه ها، آيات الهي و روايات و نام خدا را از نظرها محو كرد؛ ولي مردم در مورد حفظ آنها مسئوليّت دارند. در زمان معصومين (عليهم السلام) اسم خداوند و پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) روي سكّه ها بوده و سبب تعظيم شعائر مي شده و كسي از آن نهي نمي كرده است.

سؤال 69- اگر سكّه ده توماني كه اسم شريف امام رضا (عليه السلام) روي آن نقش بسته است، در دستشويي بيفتد و نتوان آن را بيرون آورد، وظيفه چيست؟

جواب: بايد آن دستشويي را تخليه كنند و سكّه را بيرون آورند، و اگر اين كار

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 51

امكان ندارد، بايد آن دستشويي را بسته و در جاي ديگر دستشويي بسازند.

سؤال 70- اگر حيوان حلال گوشتي صفحه اي از قرآن را ببلعد، وظيفه صاحب آن چيست؟ آيا ذبح آن واجب است؟

جواب: اگر طوري جويده باشد كه صورت قرآن كاملًا محو شده است وظيفه اي ندارد؛ ولي اگر اوراق قرآن به حال خود باقي است، بايد وقتي كه از شكم او بيرون آمد آن را تميز كنند، ولي ذبح آن حيوان واجب نيست.

سؤال 71- مسّ قرآن توسّط دانش آموزاني كه در كلاسهاي قرآن مدرسه شركت مي كنند، امّا وضوي آنان تمام شرايط را دارا نيست، چه صورتي دارد؟ وظيفه مربّي آنها چيست؟

جواب: وظيفه مربّي ارشاد آنهاست؛ ولي اين امر مانع از شركت در كلاس قرآن نمي شود.

سؤال 72- تكليف كساني كه اسماي جلاله و يا آياتي از قرآن را بر روي بدن خود خالكوبي نموده اند، نسبت به طهارت و جنابت

و مسّ بدن بدون وضو چيست؟

جواب: چون هنگام خالكوبي آيات زير پوست قرار مي گيرد، مسّ آنها اشكالي ندارد؛ ولي اگر بتوانند بدون عسر و حرج آنها را پاك كنند، احتياط واجب آن است كه آن را پاك كنند.

سؤال 73- به موجب فتاواي كليّه علماي اعلام و آيات عظام لمس و تماسّ بدن با خطّ قرآن براي كسي كه وضو نداشته باشد حرام است، آيا اين فتوا بين مؤمنين و قرآن فاصله ايجاد نمي كند؟ آيا بنده مؤمنِ متعبّدِ تارك الكبائر به علّت نداشتن وضو از لمس قرآن ممنوع است، در حالي كه بنده عاصي به علّت داشتن وضو مي تواند قرآن را لمس كند؟ آيا وضو، بنده عاصي را جزء مطهّرون و مؤمن را خارج از آن قرار مي دهد؟

جواب: دست زدن به جلد و كاغذ قرآن براي كساني كه وضو ندارند اشكالي

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 52

ندارد، فقط دست روي خط قرآن نبايد بگذارند، خواندن قرآن نيز با وضو و بي وضو هر دو ثواب دارد، هرچند با وضو بهتر است، بچّه ها را نيز نبايد از دست زدن به قرآن نهي كرد؛ بلكه بايد آنها را به قرآن آشنا كنيد؛ حتّي اگر دست روي خطوط قرآن بگذارند براي بچّه هاي نابالغ اشكالي ندارد؛ امّا بايد به آنها توجّه داد كه احترام قرآن را حفظ كنند.

سؤال 74- در صورتي كه خطوط قرآن، يا صفحه اي از آن، در اثر آفتاب و يا باران از بين رفته و قابل خواندن نباشد و فقط مقداري از سياهي خطوط معلوم باشد، آيا در موقع لمس و مسّ آن، حكم قرآن جاري مي شود؟

جواب: اين سياهي حكم قرآن را ندارد.

سؤال 75- دست زدن به آرم جمهوري

اسلامي ايران به صورت مستقيم، يا در مكان در نظر گرفته شده براي آرم، مثل اسكناس، چه حكمي دارد؟

جواب: اشكال ندارد، هرچند احتياط بهتر است.

سؤال 76- اسامي متبرّكه، اعم از اسماء اللّه و اسماي ائمّه اطهار (عليهم السلام)، كه زير دست و پا مي افتد چه حكمي دارد؟ و جهت رفع اين مشكل چه راه حلّي پيشنهاد مي شود؟

جواب: احترام آنها بايد حفظ شود؛ بهترين راه همان است كه در بعضي از مراكز انتخاب شده است، كه ظرف يا محلّي براي نگهداري اين گونه اسما و كلمات در نظر گرفته شود و بعد از چند مدّت محتواي آن را، يا در گوشه اي از بيابان دفن مي كنند، يا در رودخانه اي مي ريزند، و يا به مراكزي مي دهند كه آنها را خمير كرده، براي كارتن از آن استفاده مي كنند.

سؤال 77- خالكوبي اسامي ائمّه (عليهم السلام) در قسمتي از بدن، اگر از روي ارادت قلبي- نه به منظور ديگر- باشد چه حكمي دارد؟

جواب: احتياط واجب آن است كه اين كار را ترك كنند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 53

سؤال 78- آيا كوبيدن خال سوزني براي شخص خالكوب و شخصي كه خالكوبي شده جايز است؟

جواب: خالهاي معمولي اشكال ندارد؛ ولي اگر بيش از حد باشد و موجب آزار بدن شود؛ يا اسامي مقدّسه معصومين خالكوبي شود اشكال دارد.

سؤال 79- آيا در غسل و وضو خال سوزني مانع رسيدن آب به نقاط خالكوبي شده مي گردد؟

جواب: مانع نيست.

سؤال 80- اگر خالكوبي جايز نيست، كسي كه خالكوبي كرده، چگونه آنها را از بين ببرد؟

جواب: در مواردي كه خالكوبي جايز است، از بين بردن آن لزومي ندارد و در مواردي كه جايز نيست، چنانچه بتواند با كمك

پزشك، بدون صدمه ديدن بدن از بين ببرد اقدام مي كند؛ در غير اين صورت وظيفه اي ندارد؛ ولي احتياط آن است كه تا مي تواند وضو داشته باشد.

و حج و نمازهاي آنها و همچنين احتياطاً سعي و تقصير را از طرف او بجا آورند.

سؤال 86- اين جانب دختر 16 ساله اي هستم كه مي خواستم نظر حضرتعالي را در مورد كوتاه نمودن موهاي زايد بدن قبل از ازدواج جويا شوم؛ زيرا مادرم من را از اين كار منع مي كند، ولي دبيران ديني و قرآن در مدرسه همواره به كوتاه نمودن موهاي زايد سفارش مي كنند و مي گويند: «بلند بودن اين موها باعث باطل شدن غسل مي گردد» حال وظيفه من چيست؟

جواب: كوتاه كردن موهاي زايد بدن نه تنها اشكالي ندارد، بلكه كار خوبي است؛ ولي بودن و نبودن آن ضرري براي غسل ندارد، امّا در مواردي كه متعارف است دوشيزه ها موهاي زايد را از بين نمي برند (مانند اصلاح ابرو و صورت) بهتر است مراعات عرف و عادت را بكنند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 56

سؤال 87- افرادي كه به علّت قطع نخاع و يا علل ديگر نمي توانند خودشان غسل كنند و مجبورند نايب بگيرند، نايب چگونه بايد اين افراد را غسل دهد؟

جواب: بايد طبق آداب غسل ترتيبي يا ارتماسي آنها را غسل دهند، يعني در غسل ترتيبي اوّل آب را روي سر و گردن آنها بريزند، سپس طرف راست را بشويند و بعد طرف چپ را، البتّه خود آنها نيّت غسل مي كنند.

سؤال 88- مدّتي قبل، تقريباً در همه امور در دام وسواس افتادم. اكنون تا حدودي آن را از خود دور كرده ام، ولي مشكلي كه هنوز دارم طول كشيدن غسل (در حدود 40 دقيقه) و گاهي هم تكرار الفاظ نماز است. لطفاً مرا راهنمايي كنيد.

جواب: بهترين راه براي ترك وسواس، بي اعتنايي به آن است؛ يعني ملاحظه كنيد

ديگران چه مقداري مثلًا براي غسل معطّل مي شوند، شما هم چنين كنيد، مثلًا 10 دقيقه يا حدّ اكثر يك ربع ساعت، اگر شيطان گفت درست نشد، اعتنا نكنيد، عمل شما صحيح است و نگران نباشيد، و ما مسئوليّت آن را بر عهده مي گيريم.

آب ديگر، آيا ملاحظه اين رطوبت جهت فهميدن آن كه چه نوع رطوبتي است ضروري است؟ يا بدون مشاهده هم مي توان رأي به پاك بودن آن داد؟

جواب: اگر با مختصر بررسي روشن مي شود بايد بررسي كند و الّا لازم نيست.

طاهر است، و همه عبادات را مي تواند انجام دهد.

سؤال 97- خانمي كه عمل جرّاحي كرده و رحم او را برداشته اند، خوني كه مي بيند و در سنّ كسي است كه عادتاً حيض مي بيند، آيا حكم حيض را دارد يا حكم استحاضه؟ در صورتي كه احتمال بدهد و يا اين كه يقين كند كه خون از زخم و عمل جرّاحي است چه صورت دارد؟

جواب: اگر يقين داشته باشد يا احتمال بدهد خون زخم يا جرّاحي است تكليفي براي او ايجاد نمي كند تنها خود را مي شويد و غسل و وضو به خاطر آن واجب نيست.

سؤال 98- همان طور كه در توضيح المسائل ذكر شده، خانمها در سنّ 50 سالگي (ه- ق) كه تقريباً مطابق با 48 سال و 6 ماه (ه- ش) است يائسه مي شوند. اگر بعد از

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 59

اين سن هر ماه مثل عادت ماهانه خون ببينند، آيا بايد آن را حيض قرار دهند، يا استحاضه؟ و عبادت خود را در اين حال انجام دهند يا ترك نمايند؟

جواب: خونهايي كه زنان بعد از 50 سال قمري مي بينند استحاضه محسوب مي شود، خواه به شكل و صفات حيض باشد يا نباشد.

از استفاده از دستگاه، ايّام عادت او هفت روز بوده است. آيا بعد از هفت روز مي تواند غسل كند و عباداتش را انجام دهد؟

جواب: اگر چند مرتبه در مواقع مختلف يا ايّام مختلف بر خلاف عادت اوّل خون ببيند جزء مضطربه است و در اين حال اگر 10 روز يا كمتر خون ببيند همه اش حيض است، و اگر بيش از ده روز خون ببيند آن مقدار از آن كه نشانه حيض را داشته باشد و از سه روز كمتر و از ده روز بيشتر نباشد حيض محسوب مي شود و اگر همه اش يك جور باشد مطابق عادت خويشاوندان خود عمل مي كند.

سؤال 101- آيا نزديكي در روز آخر عادت ماهيانه در حالي كه هنوز خون قطع نشده، حرام است؟ و در صورتي كه قطع شده ولي هنوز غسل نكرده چه حكمي دارد؟

جواب: اگر خون قطع نشده حرام است و بعد از آن اشكالي ندارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 60

سؤال 102- در بعضي از اوقات عادت ماهانه زنان در اثر مصرف دارو دچار اختلال مي شود؛ از آن جمله اين كه در ايّام عادت خون كمرنگ و گاهي به صورت لكه مشاهده مي كنند، در اين صورت وظيفه زن نسبت به نماز و روزه و طواف چيست؟

جواب: خون كم رنگ و لكه در ايّام عادت اگر سه روز متوالي ادامه يابد در حكم عادت است؛ ولي اگر سه روز متوالي ادامه نيابد حكم استحاضه را دارد.

او روشن شود.

جدا شده هم لازم است؟ و اگر همراه دندان، مقداري گوشت لثه نيز باشد، چه حكمي دارد؟ مقدار گوشت لثه (كم يا زياد) نقشي در حكم دارد يا خير؟

جواب: در هر حال غسل ندارد.

سؤال 108- در جرّاحي هاي فكّ و صورت، مقداري گوشت و استخوان به صورت ريز و پودر شده، جدا مي گردد و به دست و صورت دندانپزشك مي ريزد. آيا اين امر باعث وجوب غسل مسّ ميّت مي گردد؟

جواب: غسل مسّ ميّت ندارد.

سؤال 109- اگر دست كسي كه تماسّ با ميّت انسان داشته، به دست شخص ديگري، كه مستقيماً با ميّت تماس نداشته، اصابت كند، آيا بر شخص دوّم نيز غسل مسّ ميّت واجب مي شود؟

جواب: غسل ندارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 63

مي دهد، يا ظروف و وسايلي كه استفاده مي كنند نجس مي شود؛ فقها مي فرمايند: «بعد از تمام شدن غسلها ميّت طاهر مي شود و نيز دست و لباس غسل دهنده و ظروف و وسايلي كه مورد استفاده قرار گرفته به حكم تبعيّت طاهر مي شود» آيا افرادي كه تماشا مي كنند، ظروفي كه مورد استفاده نبوده و لباسهايي كه به ديوار

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 64

آويزان بوده و آب به آنها ترشح شده نيز طاهر مي شوند؟

جواب: اشيايي را كه ذكر كرديد مشمول تبعيّت نيست؛ ضمناً توجّه داشته باشيد كه غير از دست و محلّي كه ميّت را بر آن مي شويند و لباس خود ميّت (چنانچه با لباس او را غسل دهند)، پاك شدن بقيّه، كه ذكر كرده ايد، محلّ اشكال است.

سؤال 114- همان گونه كه مستحضريد باقيمانده اجساد مطهّر برخي از شهداي مفقود الاثر پس از سالياني دراز كشف و به خانواده هاي معزّز آنها تحويل داده مي شود، با توجّه به اين كه جز مشتي استخوان چيزي از اين پيكرهاي پاك باقي نمانده است، كيفيّت غسل و كفن و نماز ميّت و نماز وحشت آن را بيان فرماييد. آيا تماسّ با آنها موجب غسل مسّ ميّت مي شود؟

جواب: در صورتي كه در ميان استخوانها استخوان سينه بوده باشد، احتياط آن است كه آن را غسل دهند و كفن كنند و نماز بر آن بخوانند و دفن كنند، و اگر استخوان سينه در آن نباشد بنابر احتياط غسل و كفن و دفن لازم است، ولي نماز واجب نيست. و در هر حال غسل مسّ ميّت ندارد و بهتر خواندن نماز وحشت است به قصد رجا.

او نماز خوانده اند، ولي در موقع دفن متوجّه شدند كه از جنازه خون آمده است. آيا بعد از پاك كردن كفن و جنازه، تكرار نماز ميّت واجب است؟

جواب: اگر نمي دانيد كي خون آمده است تكرار نماز لازم نيست.

سؤال 116- آيا نماز ميّت بر بچّه اي كه كمتر از شش سال دارد، واجب است؟

جواب: احتياط واجب آن است كه بر بچّه نابالغ نيز، اگر كمتر از شش سال

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 65

نداشته باشد، نماز خوانده شود.

سؤال 117- كيفيّت ذكر نماز ميّت براي ميّت منافق، مستضعف و بچه نابالغ را بيان فرماييد.

جواب: اگر منافق است چهار تكبير اوّل را بگويد و تكبير پنجم را نگويد، و اگر مجهول الحال است بعد از تكبير چهارم بگويد: «اللّهُمَّ انْ كانَ يُحِبُّ الْخَيْرَ وَ اهْلَهُ فَاغْفِرْ لَهُ وَ ارْحَمْهُ وَ تَجاوَزْ عَنْهُ» و اگر طفل است بگويد: «اللّهُمَّ اجْعَلْهُ لَابَوَيْهِ وَ لَنا سَلَفاً وَ فَرَطاً وَ اجْراً».

مرد، بجاي دفن در قبر، به صورت موميايي و يا در شيشه الكل نگهداري نمايد؟ و اگر جايز نيست موضوع مشمول تعقيب و تعزير است؟

جواب: جايز نيست و مشمول تعزير است.

سؤال 123- آيا قبر به منزله ملك شخصي محسوب مي شود؟

جواب: در زمين هاي موقوفه و مباح، قبر ملك نمي شود؛ ولي اگر زمين را خريداري كند، يا زمين مباح بوده و قصد تملّك و حيازت نموده است، مالك مي شود.

سؤال 124- چرا ميّت مرد را از طرف سر، و ميّت زن را از طرف عرض بدن، وارد

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 67

قبر مي كنند؟ خواهشمند است محسّنات آن را بيشتر شرح دهيد.

جواب: اين كار در مردان نوعي عبرت و در زنان براي رعايت اصول عفّت است.

سؤال 125- شعري را سروده ام كه بر سنگ قبرم نوشته شود؛ ولي فرزندانم اين شعر را بر خلاف شرع مقدّس مي دانند؛ امّا به نظر خودم بسيار مناسب حالم مي باشد، لطفاً نظر مبارك خود را در اين مورد مرقوم داريد:

به يك عمر طبيعي با دل ريش نمودم زندگي شد عاقبت هيچ

ترحّم كن تو اي داناي اسرار كه در گور التيام يابد دل ريش

جواب: شعري كه در بالا ذكر كرده ايد خلاف شرع نيست؛ ولي جستجو كنيد اشعاري بهتر از آن پيدا كنيد.

سؤال 126- با توجّه به اين كه تجهيزات ميّت و هزينه كفن و دفن او شرعاً واجب است، اگر ميت مالي نداشته باشد كه از مال او مخارج كفن و دفنش را بدهند، و بدين جهت يكي از ورثه حين الفوت ميّت به تنهايي و از مال خودش اين مخارج را متحمّل شود، آيا اين فرد مي تواند به منظور وصول سهم ساير ورثه به آنها

مراجعه كند؟ و اگر مي تواند، آيا اين مخارج بايستي بطور مساوي از كلّ ورثه وصول شود يا طبق قانون ارث؟

جواب: در چنين فرضي نمي تواند به ساير ورثه رجوع كند، مگر اين كه با توافق آنها اين كار را كرده باشد، و در اين صورت بايد طبق توافق عمل شود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 69

چه حكمي دارد؟

جواب: سجده بر آنها جايز است؛ ولي تيمّم بر آنها اشكال دارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 71

دانشگاه تهران با موازين شرعي، نسبت به صدور حكم شرعي اقدام فرمودند. اضافه مي نمايد كه اين ساعات شرعي با ساعات شرعي استفاده شده در چندين قرن گذشته در ايران نيز بخوبي مطابقت دارد؛ لذا حدود 15 سال است كه ساعات شرعي استخراج اين مركز، مورد استفاده امّت مسلمان ايران و جهان قرار مي گيرد و از رسانه هاي گروهي اعلام مي شود.

اخيراً مقام معظّم رهبري (مدّ ظلّه) در پاسخ به استفتاي مصلّاي امام خميني تهران، كه علّت استفتا عدم امكان تشخيص دقيق لحظه طلوع فجر اعلام شده است، فرمودند: «با شروع اذان صبح اعلامي از رسانه ها روزه داران امساك كنند و حدود 5 تا 6 دقيقه بعد از آن، شروع به اداي فريضه صبح شود»، بنابراين ساعات شرعي، از جمله لحظه اذان صبح استخراج اين مركز با تغييري حدود 8 تا 10 دقيقه از رسانه ها اعلام مي شود، اين عمل رسانه ها با توجّه به اين كه در 15 سال گذشته ساعات شرعي استخراج اين مركز، بطور گسترده در شهر يا بخش يا روستاهاي كشور مورد استفاده قرار گرفته، مردم را در بلاتكليفي قرار داده است، از اين رو تقاضا مي شود نظر مبارك را درباره لحظه اذان صبح استخراج اين مركز و تغييري كه در رسانه ها داده شده است اعلام فرماييد.

جواب: قبل از آن كه سر و صدا درباره چگونگي استخراج تقويمي كه ملاك رسانه هاي گروهي بود شود، ما احساس كرده بوديم كه اين استخراج منطبق با وقت شرعي نماز صبح (فجر صادق) نيست، لذا خود اين جانب شخصاً قبل از طلوع فجر به بيابان رفتم و ملاحظه كردم كه حدود يك ربع ساعت ميان اذان صبح راديو و صبح واقعي

فاصله است؛ يعني اذان راديو زودتر گفته مي شود، جمعي از

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 73

آقايان مورد اعتماد در قم نيز همين كار را در وقت ديگري انجام داده بودند و نتيجه آن نيز همين بود. بنابراين عقيده ما اين است كه آنچه اخيراً مورد عمل قرار گرفته، كه وقت اذان صبح را حدود 10 دقيقه عقب كشيده اند، و با توجّه به اين كه حدود 5 دقيقه نيز اذان طول مي كشد، بعد از پايان اذان وقت نماز صبح داخل شده است و قبل از آن مشكل است.

سؤال 138- شخص مكلّفي 5 دقيقه مانده به اوّل غروب شرعي مي خواهد نماز ظهر و عصر را بجا آورد، با احتساب يك دقيقه براي هر ركعت، 4 دقيقه اوّل را نماز ظهر بجا مي آورد، منتها در نماز ظهر به دليل شكّ بين 3 و 4 احتياج به نماز احتياط جهت تكميل نماز ظهر اقامه شده دارد، آيا يك دقيقه باقيمانده را نماز عصر بخواند، يا صرف نماز احتياطي مكمّل ظهر نمايد؟

جواب: نماز عصر را بجا آورد و نماز ظهر را قضا كند.

سؤال 139- تعدادي از پرسنل شركت فولاد آلياژ ايران، براي آموزش فني، مدّتي به كشورهاي اروپايي مي روند، در مناطق شمالي اروپا، واقع در بالاي مدار قطبي، از 26 ماه مه (5 خرداد) تا 18 ژوئيه (27 تير) خورشيد در آسمان غروب نمي كند، در 21 ژوئن در «ماپاراند» واقع در خليج «بوتينا»، طول روز 23 ساعت و در «آكين»، در منتها اليه جنوب، 17 ساعت مي باشد. تكليف نماز و روزه اين برادران در اين ايّام چيست؟

جواب: در مناطقي كه خورشيد غروب نمي كند، يا طول روز بسيار زياد و خارج از

متعارف مناطق مختلف دنياست، بايد بر طبق مناطق معتدله در آن فصل از سال عمل كنند؛ يعني اگر در مناطق معتدله (روي همان خطّ نصف النهار) روزها در آن موقع 14 ساعت است و شبها 10 ساعت، به همان صورت نماز و روزه خود را تنظيم كنند؛ شرح بيشتر درباره اين موضوع را در كتاب «معراج، شقّ القمر، عبادت در قطبين» نوشته ايم.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 74

سؤال 140- با وسايل پيشرفته امروزي، انسان مي تواند در يك شبانه روز چندين بار به دور كره زمين بچرخد؛ در اين صورت وظيفه او در مورد نمازهاي پنج گانه چيست؟

جواب: هرگاه با سفينه هاي فضايي دور زمين بگردد، بايد پنج نماز را در شبانه روز بجا آورد و مي تواند مقياس را وطنش در روي زمين قرار دهد.

سؤال 141- جهت معالجه به يكي از شهرهاي «آلمان»، كه در 75 كيلومتري «فرانكفورت» مي باشد، رفتم. چون هوا ابري و مه آلود بود، تشخيص طلوع و غروب آفتاب امكان نداشت، يك مسجد كه مربوط به برادران اهل تسنّن تركيه بود، پيدا نمودم. كسي جز امام مسجد در آنجا نبود. از او اوقات شرعي را سؤال كردم. ايشان تقويم ديواري كه اوقات نماز هر روز زير آن نوشته شده بود را به من داد، مطابق آن نماز صبح و ظهر را بجا مي آوردم ولي نماز مغرب و عشا را ده دقيقه بعد از زمان تقويم انجام مي دادم، تا اين كه در تاريخ 13/ 6/ 76 روزنامه اطّلاعات خارج از كشور، شماره 811 بدستم رسيد. اوقات شرعي كه در آن قيد شده بود با اوقات شرعي تركها تفاوت فاحشي به شرح زير داشت:

اوقات شرعي روزنامه اطّلاعات: طلوع آفتاب (45 و

5)، ظهر (24 و 12)، مغرب (24 و 19) (كه البتّه ساعت 45 و 19 هم آفتاب روي ديوار مشاهده مي شد!).

و امّا اوقات شرعي تركها: طلوع آفتاب (39 و 6)، ظهر (39 و 13)، مغرب (10 و 20).

از آن تاريخ نمازها را بدين شرح به جا مي آوردم: طبق روزنامه اطّلاعات نماز صبح را در ساعت 5، ظهر را در ساعت 40 و 13 و نماز مغرب را، با توجّه به رؤيت آفتاب، ساعت 15 و 20، آيا نمازهايم صحيح بوده است؟

جواب: چنانچه در آنجا، مطمئن ترين طريق شما براي وقت، همان شيوه اي بوده كه عمل كرده ايد عمل شما صحيح و كافي بوده است، در اين گونه موارد اگر مقداري احتياط در تأخير بشود، بهتر است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 75

سؤال 142- آيا مي توان به ساعات شرعي رسانه هاي خبري و تقويمها عمل نمود؟

جواب: چنانچه موجب اطمينان يا ظنّ قوي شود، مانعي ندارد.

سؤال 143- ابتداي وقت اداي نماز نافله صبح و انتهاي آن چه زماني است؟

جواب: وقت نافله صبح پيش از نماز صبح است، از طلوع فجر تا آشكار شدن سرخي در طرف مشرق، و مي توان آن را بعد از نماز شب بلافاصله بجا آورد.

نماز ظهر و عصر را به جماعت مي خواند، وقتي براي انجام نافله هاي آن نخواهد داشت، اگر بعد از اداي نماز بخواهد نافله ها را هم بخواند چه نيّتي بايد بكند؟

جواب: نيّت ما في الذّمه كند.

سؤال 147- هرگاه پس از خواندن چهار ركعت از نماز شب، اذان از مسجد يا راديو به گوش برسد، آيا بقيّه نافله شب را بايد به نيّت ادا بخوانيم يا قضا؟

جواب: اگر چهار ركعت يا بيشتر از نماز شب را بجا آورده باشيد، بقيّه را به نيّت ادا تكميل كنيد، سپس به نافله صبح يا نماز صبح مشغول شويد.

سؤال 148- با توجّه به اين كه در نماز غفيله، بعد از قرائت سوره حمد، بايد آيات

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 76

وارده مخصوصه خوانده شود، حكم گفتن «بسم اللّه الرحمن الرحيم» يا «اعوذ باللّه من الشيطان الرجيم»، قبل از شروع آيات مخصوصه چيست؟

جواب: لازم نيست.

توجّه به آثار و تبعات آن براي جامعه، شرعاً صحيح است؟

جواب: انتخاب چادر مشكي براي زنان، و عباي مشكي براي مردان، مكروه نيست. و استفاده از رنگهاي ساده ديگر مادام كه منشأ مفاسدي نشود نيز جايز است؛ البتّه رنگهاي سنگين بهتر است.

سؤال 153- آيا پوشيدن مانتو براي زنان، در صورتي كه حفظ حجاب اسلامي نشود و برجستگي هاي اندام مشخّص باشد، اشكال دارد؟

جواب: در صورتي كه لباس چسبان باشد حرام است؛ ولي اگر لباس گشاد باشد اشكال ندارد.

سؤال 154- آيا پوشيدن جورابهاي نازك، در صورتي كه پا در آن پيدا باشد براي زنان جايز است؟

جواب: اگر پا در آن پيدا باشد جايز نيست؛ ولي معلوم بودن حجم پاها ضرري ندارد.

سؤال 155- اگر مدرسه اي ابلاغ كند كه دختران در مدرسه دخترانه براي ورزش بايد لباس مخصوص ورزش بپوشند، چه بايد كرد؟

جواب: پوشيدن لباس ورزشي براي دختران، در صورتي كه در محيط مخصوص خودشان باشند، مانعي ندارد.

سؤال 156- پوشيدن لباسهاي مبتذل و يا لباسهاي تنگ و مهيّج و يا مدلهايي كه موجب ترويج فرهنگ غرب است، چه براي زن و چه براي مرد، چگونه است؟

جواب: اين گونه لباسها اشكال دارد و بر پسران و دختران و مردان و زنان مسلمان لازم است رعايت موازين عفّت اسلامي را، كه مايۀ سعادت دنيا و آخرت آنهاست، بنمايند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 78

سؤال 157- پوشيدن لباسي كه مخصوص زن نمي باشد و صرفاً براي پوشيدن در شبيه خواني درست شده است (اين لباس از قطعه اي پارچه سياه كه تا اندازه اي شبيه چادر دوخته شده مي باشد تشكيل شده است) و مرداني كه در نقش زن انجام وظيفه مي نمايند و از آن استفاده مي كنند، چه

صورت دارد؟

جواب: اشكالي ندارد.

سؤال 158- آيا مرداني كه نقش زنان كفّار را به نمايش مي گذارند، مي توانند لباس زنانه بپوشند؟

جواب: جايز نيست.

سؤال 159- پوشيدن لباس مختصّ زنان توسّط مردان و يا بالعكس در منزل چه حكمي دارد؟

جواب: اگر مفسده خاصّي بر آن مترتّب نشود، اشكالي ندارد.

سؤال 160- اگر در حال نماز خواندن از دماغ انسان خون بيايد، آيا بايد نمازش را ادامه بدهد يا شكستن نماز واجب است؟

جواب: چنانچه ظاهر صورت يا دست او بيش از مقدار درهم آلوده شود بايد نماز را بشكند و اعاده كند، و اگر كمتر باشد ادامه نماز اشكالي ندارد.

سؤال 161- اگر دستمال نجسي در جيب لباس نمازگزار باشد، آيا نماز صحيح است؟

جواب: اشكالي ندارد.

سؤال 162- بيماران يا بعضي از عزيزان كه در جنگ بدنشان تركش خورده و چندين جاي آن مجروح است، گاه در طول شبانه روز از بدن آنها خون مي آيد، وظيفه اين عزيزان براي نماز چيست؟

جواب: آن مقدار كه مي توانند، از سرايت به ساير اعضا جلوگيري مي كنند و بقيّه مانعي ندارد و نمازشان صحيح است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 79

سؤال 163- به كار بردن روكش طلا و گذاشتن دندان مصنوعي از جنس طلا، يا محكم كردن دندانها با طلا، براي مردان چه حكمي دارد؟

جواب: اگر جنبه تزييني نداشته باشد اشكالي ندارد، و در موارد ضرورت نيز جايز است؛ هرچند زينت باشد.

سؤال 164- استفاده از طلا جهت زينت مردان، مثل ساعت، حلقه، انگشتر و غيره چه حكمي داد؟ و اگر جهت امتحان كردن و يا براي نگهداري موقّت استفاده شود، چه حكمي دارد؟

جواب: استفاده كردن از زينت آلات طلا براي مردان مطلقاً جايز نيست و نماز را باطل مي كند؛ ولي براي

امتحان و يا به قصد نگهداري موقّت و كوتاه مدّت مانعي ندارد.

سؤال 165- استفاده از حلقه طلا براي مردان (جداي از اين كه نماز را باطل مي كند) چه حكمي دارد؟ حلقه نامزدي چطور؟

جواب: حلقه طلا براي مردان حرام است؛ ولي مي توانند به جاي آن از پلاتين استفاده كنند.

تفاوتي وجود دارد؟

جواب: مسلّماً نماز در مسجد النّبي (صلي الله عليه و آله) افضل است.

سؤال 172- چگونگي نماز تحيّت، كه به هنگام ورود در مساجد مستحبّ است، را بيان فرماييد و فلسفه آن را توضيح دهيد.

جواب: نماز تحيّت دو ركعت، مانند نماز صبح يا نمازهاي نافله است و اذان و اقامه ندارد؛ و مي توان آن را بلند يا آهسته خواند و فلسفه اش احترام به مسجد است.

حالت مسجد برگردد، كمتر كسي در آن نماز مي گزارد؛ چون در چند قدمي آن، مسجد جامع محل مي باشد.

جواب: آن را طوري بسازيد كه هم قابل استفاده براي نمازگزاران باشد و اگر هم كسي حاضر به نماز در آن نبود بتوانند به عنوان انبار مسجد مجاور از آن استفاده كنند.

سؤال 175- مسجدي در تهران با بيش از 40 سال سابقه ساخت و عدم رعايت اصول فنّي ساختمان سازي وجود دارد كه طبق نظر كارشناسان ساختماني، فاقد مقاومت لازم در برابر حوادث احتمالي است و با توجّه به عدم وجود امكانات تأسيساتي در حال حاضر به هيچ وجه قابل استفاده براي نماز و فعّاليت هاي فرهنگي و مذهبي و كلاسهاي درسي و مانند آن نمي باشد. در نهايت اكثر اهالي مؤمن و متديّن نمازگزار و هيأت امناي محترم، با بررسيهاي همه جانبه تصميم به تخريب و ساخت مجدّد با طرّاحي مطلوب گرفته اند. استدعا داريم در موارد ذيل راهنمايي لازم را بفرماييد.

الف) تخريب بناي موجود با توجّه به موارد فوق چه حكمي دارد؟

جواب: در فرض مسأله تخريب و تجديد بناي اين مسجد مانعي ندارد؛ بلكه كار بسيار خوبي است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 83

ب) مجوّز دفع ضايعات ساختماني و فروش بعضي اقلام كه نمي توان در مسجد جديد استفاده نمود و صرف درآمد حاصل از فروش آن در ساختمان جديد مسجد را صادر بفرماييد.

جواب: اگر ضايعات مربوطه در مساجد ديگر قابل استفاده نباشد، مجاز هستيد آن را به فروش رسانده در همان مسجد مصرف كنيد.

سؤال 176- مسجدي است در يكي از شهرها، كه جهت اقامه نماز جماعت و برگزاري مجالس ديني، مخصوصاً در ماه مبارك رمضان مشكلاتي براي مؤمنين دارد. پشت مسجد باغچه اي

در حدود دويست متر وجود دارد، كه گويا در قديم مردم مراجعات خود را در همين مكان نزد عالم محل مي بردند؛ به همين جهت محكمه ناميده شده است، امّا وقفنامه خاصّي ندارد، چند سال پيش شخصي يك نهال گردو در همين زمين كاشته است كه الآن سالي حدود چند هزار دانه گردو دارد، آن شخص نهال گردو را وقف نكرده، بلكه فقط جهت نيل به ثواب اين كار را كرده است و اكنون كه نياز به توسعه مسجد است، لازم است درخت گردو قطع و آن زمين ضميمه مسجد گردد، آيا اجازه مي فرماييد درخت گردو قطع و زمين محكمه ملحق به مسجد گردد؟

جواب: چنانچه باغچه متعلّق به مسجد است و توسعه مسجد براي نمازگزاران لازم مي باشد، قطع درخت مزبور اشكال ندارد.

لازمه، مقداري از آن پول ها موجود و در اختيار شخص اميني است، مسجد در حال حاضر احتياج ندارد؛ ولي بعدها احتياج بيشتري خواهد داشت.

الف) آيا مي شود با آن پول معامله انجام داد و سود آن براي مسجد باشد؟

ب) آيا اجازه مي فرماييد آن پول در يكي از صندوق هاي قرض الحسنه، جهت رفع احتياجات مؤمنين، قرار گيرد؟

ج) آيا مي شود پول مزبور را در بانكي به حساب سپرده بلندمدّت يا كوتاه مدّت سپرد؟

د) امام جماعتي در آن مسجد در تمام ايّام سال و ماه رمضان بدون چشم داشتي نماز جماعت مي خواند و مسأله مي گويد و مردم را ارشاد مي كند و مسجد عايدات ديگري ندارد، آيا جايز است مبالغي از آن پول را به امام جماعت داد؟

جواب: مصرف كردن اين پول تنها در صورتي جايز است كه رضايتِ دهندگان پول نسبت به آن جلب شود؛ ولي حفظ آن در صندوق قرض الحسنه يا سپرده بانكي براي آينده مانعي ندارد.

ازدياد نسلهاي قديم و جديد، در ايّام سال، مخصوصاً ماه مبارك رمضان، كشش و ظرفيّت نمازگزاران را ندارد؛ در جوار اين مسجد خانه اي قديمي بوده كه مالك آن، آن را به مسجد اهدا نموده و مسجد مذكور توسعه پيدا كرده است، لازم به ذكر است در اين مسجد اكثراً مجالس روضه خواني و ذكر مصائب اهل بيت (عليهم السلام) خصوصاً در ايام محرّم و صفر برپا مي شود و هيأتي به نام هيأت چهارده معصوم (عليهم السلام) وابسته به مسجد در ايّام محرّم و صفر برنامه دارند؛ در قسمت غربي مسجد چهار صفّه و غرفه وجود دارد، آيا جايز است آن صفّه و غرفه ها را به صورت مجزّي به نام هيأت چهارده معصوم وقف و صيغه جاري كرد؟

جواب: صفّه ها و غرفه هاي مسجد متعلّق به خود مسجد است و نمي توان آن را وقف مجدّد كرد.

سؤال 182- اگر زميني براي مسجد وقف شده باشد، آيا جايز است طبقه اوّل آن را حسينيّه و طبقه دوّم را مسجد بنا كنند؟

جواب: هر دو طبقه حكم مسجد را پيدا مي كند؛ ولي عزاداري در آن اشكال ندارد؛ به شرط آن كه مزاحم نماز نباشد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 86

مي توانند مانع فعاليتهاي فرهنگي، ديني در مسجد شوند؟ و آيا امام جماعت مي تواند در امر تعيين هيأت امنا يا بركناري آنها دخالت نمايد؟

جواب: پس از تحقّق وقف مسجد كليّه كارهايي كه موجب تقويت برنامه مسجد و مراسم نماز و نشر حقايق تشيّع در آن است، احتياج به اجازه ديگران حتّي واقف يا متولّي ندارد، همچنين نماز و اقامه جماعت؛ و اگر هيأت امنا از طرف واقف يا واقفين براي حفظ مسجد و اموال آن تعيين شده اند، كسي نمي تواند آنها را عزل كند.

سؤال 186- حدود اختيارات امام جماعت، هيأت امنا، متولّي و واقف مسجد را مشخص فرماييد، تا در كارهاي يكديگر تداخل نكنند و از بروز اختلاف جلوگيري شود.

جواب: مسجد تعلّق به همه مسلمانان دارد، و كسي نمي تواند محدوديّتي در آن قائل شود، و اگر حفظ مسجد و نگهداري اموال و نظم برنامه هاي آن احتياج به مديراني دارد، هيأتي از طرف حاكم شرع براي اين كار تعيين مي شود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 87

نيست.

سؤال 188- عدّه اي از مردم بدون هماهنگي با ديگران مسجدي را تخريب نموده اند و اكنون به صورت تلّي از خاك درآمده است.

الف) آيا تطهير آن خاك و گِلها لازم است؟

جواب: تطهير خاكها لازم نيست؛ ولي بهتر آن است كه آن را از محوطه زمين مسجد بيرون ببرند.

ب) اشخاصي كه بدون رضايت و هماهنگي بقيّه مردم، مسجد فوق را خراب كرده اند چه وظيفه اي دارند؟

جواب: آنها موظّفند مسجد را تعمير كنند و به صورت اوّليّه يا بهتر از آن درآورند، مگر اين كه ديگران عهده دار اين كار شوند.

و مخصوص خواهران بدانند.

سؤال 191- خيّري قطعه زميني به نام مسجد اهدا نموده است؛ ولي نظر خويش را در مورد احداث سرويس بهداشتي، ايوان، چايخانه، حياط و آشپزخانه بيان نكرده است، آيا مي شود در موقوفه فوق موارد بالا را احداث نمود؟

جواب: اگر اين امور مورد نياز مسجد است و در عرف محل جزء لوازم مسجد محسوب مي شود، مانعي ندارد.

سؤال 192- اشخاصي، مقداري از شبستان داخل مسجد را در يكي از شهرستانها به صورت مغازه مانندي درآورده و از آن براي نوارفروشي و كتابفروشي استفاده مي نمايند، آيا انجام چنين كاري در مسجد از نظر شرعي صحيح است؟

جواب: هرگاه اين كارها داخل مسجد باشد و در طريق نشر فرهنگ اسلامي قرار گيرد و كمك به اهداف مسجد كند و مزاحم نمازگزاران نباشد مانعي ندارد، و اگر آن را از مسجد جدا كرده و محلّ كسب و كار قرار داده اند جايز نيست و بايد آن را بازگردانند.

سؤال 193- اگر زميني وقف مسجد شده باشد، آيا زيرزمين و طبقات فوقاني نيز

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 89

حكم مسجد را دارد؟ احداث كتابخانه در آن چه حكمي دارد؟

جواب: آري حكم مسجد را دارد؛ ولي مانعي ندارد در آن كتابخانه احداث كنند؛ مشروط بر اين كه مزاحم نمازگزاران نباشد.

سؤال 194- آيا از نظر شرع مقدّس اسلام، داير كردن پايگاه مقاومت و كانون فرهنگي و ورزشي در داخل مساجد و حسينيّه ها جايز است؟

جواب: داير كردن پايگاه ورزشي در مسجد صحيح نيست؛ ولي كانونهاي فرهنگي و پايگاههاي مقاومت در صورتي كه مزاحمتي براي نمازگزاران نداشته باشد، مانعي ندارد.

سؤال 195- مسجدي قديمي است كه جهت استفاده بهتر، قسمتي از حياط مسجد و منزل پشت آن

را جهت ساختمان جديد مسجد خريداري نموده اند و دو شبستان از شبستانهاي آن را تبديل به مسجد جديدي نموده اند؛ چهار شبستان از شبستانهاي مسجد قديم باقيمانده است. بفرماييد خراب كردن شبستانها در رابطه با امور زير چه حكمي دارد؟

الف) جهت حياط مسجد. ب) جهت امور فرهنگي نظير سالن و كتابخانه مسجد. ج) وصل آن به كوچه عام جهت پاركينگ مسجد.

جواب: بايد كاري انجام دهيد كه به نفع مسجد و نمازگزاران باشد، و چنانچه مسجد احتياج به حياط يا كتابخانه دارد مي توان از آن استفاده كرد؛ ولي نمي توان آن را جزء كوچه نمود.

سؤال 196- شخصي زميني را براي مسجد واگذار مي كند و آن را از زمينهاي خودش جدا مي سازد، سپس مرحوم مي شود، بعد كه زمين را مسجد مي سازند مقداري از آن را شبستان و مقداري از آن زمين را دستشويي درست مي كنند، ساختن دستشويي در آن زمين چه حكمي دارد؟

جواب: ساختن دستشويي در آنجا اشكال ندارد و منظور واقف، مسجد و

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 90

لوازم مسجد بوده است.

سؤال 197- تشكيل و برگزاري كلاسهاي آموزش قرآن، احكام، آموزش هنرهاي دستي (از قبيل خيّاطي، گلدوزي) و تشكيل كلاسهاي تقويت درسي در مسجد جهت جوانان، نوجوانان و نونهالان چه حكمي دارد؟

جواب: آموزش قرآن و احكام و مانند آن در مساجد بي اشكال است و به اهداف مسجد كمك مي كند؛ ولي آموزش خيّاطي و امثال آن، تنها در صورتي جايز است كه از ابتداي تأسيس مسجد، كلاسها در كنار مسجد براي اين كار ساخته شده باشند.

سؤال 198- مسجد جامع قديمي در روستاي ما وجود دارد كه به وسيله خودياري مردم ساخته شده است؛ ولي از آنجا كه بناي درستي نداشته

و كوچك بوده فرد خيّري قسمتي از شبستان را كه جزء نمازخانه است خراب نموده و مي خواهد مسجد را وسعت دهد، او تصميم دارد يك زيرزمين از همين قسمت گرفته و در آن سالن اجتماعات فرهنگي براي جوانان بسازد، در ضمن قسمت بالاي زيرزمين يعني طبقه همكف جزء نمازخانه شبستان است، آيا در قسمت زيرزمين مي توان سالن فرهنگي و سرويس دستشويي ساخت؟

جواب: ساختن محلّي در زيرزمين مسجد براي كارهاي فرهنگي اسلامي و يا وضوخانه مانعي ندارد؛ ولي ساختن توالت در آنجا جايز نيست؛ مگر اين كه از ابتداي تأسيس مسجد و هنگام وقف آن چنين امري در نظر باشد.

سؤال 199- در قريه ايزدخواست داراب مسجدي وجود دارد كه در ميان آن حوضي جهت وضو احداث گرديده است، اينك به علّت كثرت جمعيّت و عدم مراعات بهداشت و مانند آن، مي خواهند حوض مذكور را بردارند و در يك گوشه مسجد وضوخانه اي بسازند، آيا اين كار جايز است؟

جواب: اگر از بين بردن حوض به نفع مسجد و نمازگزاران است، اشكالي

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 91

ندارد، همچنين ساختن وضوخانه براي وضو گرفتن در گوشه اي از مسجد، آن هم به شرطي كه در بالا آمد، مانعي ندارد.

منزلي كه با مسجد مقداري فاصله دارد وقف مسجد شده است، و آن را تبديل به آشپزخانه مسجد كرده اند و مدّتي نيز مورد بهره برداري قرار گرفته است؛ ولي اكنون زميني كه در جنب مسجد است، وقف آن مسجد شده و قرار است آشپزخانه مسجد شود. آيا جايز است آشپزخانه سابق را بفروشند و پول آن را صرف آشپزخانه جديد كنند؟

جواب: اگر وقف مسجد شده، فروختن آن جايز نيست؛ بلكه مي توانند اجاره دهند و درآمد آن را صرف آشپزخانه جديد كنند، و اگر ملك مسجد است مي شود آن را فروخت و صرف آشپزخانه جديد كرد.

است، نه اين كه مورد رضايت خداوند نباشد، مثلًا اگر ثواب كسي كه سير نخورده و در مسجد نماز مي خواند، يكصد حسنه باشد، براي نمازگزاري كه سير خورده كمتر است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 93

نيستند جهت توسعه

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 94

مسجد، از زمين خودشان چشم بپوشند، لذا مردم در مكاني دورتر، مسجد وسيعي ساخته اند و آن مسجد قديمي متروك شده است؛ وظيفه مردم نسبت به مسجد متروكه چيست؟

جواب: آن مسجد را بايد حفظ كنند، هرچند كمتر در آن نماز خوانده شود.

سؤال 212- آيا رفتن به مسجد با لباس نجس، براي غير نماز، مثل مجلس ترحيم، حرام است؟

جواب: حرام نيست؛ مگر اين كه سرايت به مسجد كند.

سؤال 213- آيا كفّارات را مي شود صرف تعمير مسجد نمود؟

جواب: كفّارات را بايد به مستحقّين داد.

سؤال 214- اگر كسي فرش يا لوازم ديگري را از سارقي بخرد و بعد معلوم شود از اموال مسجد بوده كه سارق آن را به سرقت برده است، وظيفه او چيست؟

جواب: وظيفه او اين است كه آن وسايل را به مسجد بازگرداند، و اگر قدرت داشته باشد مي تواند وجه خود را از سارق بازپس بگيرد.

سؤال 215- برگزاري مجلس ترحيم اشرار و قاچاقچياني كه در درگيري كشته شده اند، در مسجد چه صورتي دارد؟

جواب: اشكال دارد؛ ولي برگزاري مجلس ترحيم براي كساني كه با حدود شرعيّه، يا قصاص، يا انتحار از دنيا رفته اند مانعي ندارد.

سؤال 216- آيا مشورت كردن و جلب موافقت امام جماعت و متولّي مسجد، در امور تبليغي كه در مسجد انجام مي شود، لازم است؟ و اگر مشورت نشود و يا موافقت آنها جلب نشود، موجب هتك حرمت آنهاست؟

جواب: در صورتي كه تبليغ مناسب مسجد باشد و مزاحم نمازگزاران نباشد، مشورت لازم نيست؛ ولي بهتر است كه در اين امور به امام جماعت مسجد احترام بگذارند و با او مشورت شود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 95

سؤال 217- با

توجّه به التقاطي فكر كردن بعضي از افراد در دانشگاه ها، آيا ساخت مسجد در اين مكانها ضروري نيست؟

جواب: بي شك وجود مساجد در دانشگاهها و در همه جا بسيار مؤثّر و مفيد است، و علاقه مندان زيادي در دانشگاهها نسبت به مسجد وجود دارد، كه با ايجاد آن گسترش خواهند يافت.

سؤال 218- آيا اعتقاد به اين كه، مسجد مهم ترين پايگاه مذهبي مسلمانان است، از ضروريّات دين است؟ كساني كه «جمع خانه» و «خانقاه» را مهم تر از مسجد مي دانند، حكمشان چيست؟

جواب: آنها يا منحرفند و يا در اشتباهند، و احترام به مسجد از ضروريّات دين است. و چيزي نبايد جاي مسجد را بگيرد.

سؤال 219- از نظر احكام شرع، تغيير نام مسجد چه حكمي دارد؟ مثلًا در جايي كه باني مسجد نام خود را بر آن نهاده است، مي توان نام آن مسجد را تغيير داد؟

جواب: هرگاه مسجد به نام شخص باني يا افرادي مانند او بوده باشد و بخواهند آن را به نام امامان معصوم (عليهم السلام)، يا شخصيّتهاي معروف اسلامي تغيير بدهند، اشكالي ندارد؛ ولي بهتر آن است كه نام باني را به عنوان بنا كننده، زير نام مسجد بنويسند تا مردم براي او طلب مغفرت كنند؛ ولي اگر بر فرض در وقف مسجد نام خاصّي شرط شده، احتياط حفظ آن نام است.

سؤال 220- آيا باز كردن درب مساجد، در اوقات سه گانۀ نماز واجب است؟ در صورتي كه خادم و هيأت امنا كوتاهي كنند، چه بايد كرد؟

جواب: بايد در اوقات سه گانه، درهاي مساجد باز باشد؛ مگر در مواردي كه نمازگزاري در آنجا نباشد، يا به خاطر خلوت بودن مفسده اي مترتّب شود.

سؤال 221- آيا پختن غذا در ايّام سوگواري،

در پشت بام مسجد، جايز است؟

جواب: اگر ضرري به مسجد نزند و مزاحم نمازگزاران و همسايگان نباشد،

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 96

اشكال ندارد؛ ولي غالباً مزاحم و زيان آور است.

سؤال 222- آيا نمازخانه داخل هواپيما و قطار، حكم مسجد را دارد؟

جواب: چنين محلّي حكم مسجد را ندارد؛ ولي وجود آن براي مسلمانان كار بسيار خوبي است.

سؤال 223- نماز خواندن در مساجدي كه وهّابيها در بعضي از مناطق شيعه نشين، براي ضديّت با شيعه مي سازند، چه صورتي دارد؟

جواب: اگر نماز خواندن در آنجا، باعث ترويج و تقويت وهابيّت بشود اشكال دارد.

سؤال 224- آيا ساخت مساجد، با انگيزه هاي محلّي و طيفي و يا سياسي، در نزديك يكديگر جايز است؟

جواب: ساختن مساجد نزديك يكديگر كار خوبي نيست و بايد نيازها را در نظر بگيرند، و از كشانيدن اختلافات به مساجد خودداري كنند.

سؤال 225- آيا ساخت مناره و گلدسته براي مسجد ضروري است؟

جواب: ضروري نيست؛ ولي اگر باعث شكوه مسجد شود كار خوبي است.

سؤال 226- اعلام اشياي گمشده و يا فروش اجناس، از بلندگوي مسجد چه حكمي دارد؟

جواب: اعلام اشياي گمشده مكروه است؛ ولي استفاده از بلندگوي مسجد، براي فروش اجناس، جايز نيست.

سؤال 227- در فارس شهري است با جمعيّتي بالغ بر 27000 نفر، كه جملگي شيعه اثنا عشري بوده و در امر ديانت و ارادت به خاندان عصمت و طهارت (عليهم السلام) زبانزد خاصّ و عام مي باشند، به همين سبب اين مردم خيّر در امر بناي ساختمانهاي مذهبي و فرهنگي و مانند آن به حدّي تلاش داشته و دارند كه نمونه آن كم است. از آن جمله ساخت بيش از 59 مسجد كوچك و بزرگ و حسينيّه در

استفتاءات جديد (مكارم)،

ج 2، ص: 97

سطح شهر مي باشد كه در هر خيابان و كوچه اي حدّ اقل يك مسجد وجود دارد.

حال سؤال اين است كه با توجّه به جمعيّت محدود اين شهر و كثرت بناهاي مذهبي، آيا شايسته و سزاوار است كه افراد خيّر اين شهر براي ساخت مسجد، كه بيش از نياز شهر است، اقدام يا وصيّت نمايند، يا اين كه اصرار بر اين امر خود مصداق اسراف است؟ اين در حالي است كه اين شهر در زمينه هاي ديگر شديداً محتاج امكانات و فضاهاي مناسب مي باشد.

جواب: در صورتي كه به مقدار كافي در آن شهر مسجد ساخته شده، مؤمنين و مؤمنات به بناهاي خير ديگر، كه مورد نياز مردم است، بپردازند كه إن شاء اللّه ثوابش كمتر از مسجد نخواهد بود، يا به مناطق محروم و نيازمند توجّه كنند.

وسائل الشّيعه، جلد دوّم، صفحه 613.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 98

كامل، تنها چهار تكبير و شهادتين را بگويد، و به جاي اقامه دو تكبير و شهادت به وحدانيّت خداوند و نبوّت پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) بدهد.

سؤال 231- در كشور پاكستان، كتابي به نام «اصلاح الرّسوم» كه نويسنده آن يكي از روحانيّون شيعه مي باشد، چاپ شده است؛ متأسّفانه در كتاب مذكور چيزهايي نوشته شده كه موجب تضعيف مكتب تشيّع مي باشد، مثلًا در صفحه اي از آن نوشته شده: «همان طوري كه برادران اهل سنّت در اذان «الصلوة خير من النوم» را اضافه كردند، برادران شيعه هم در اذان جمله «اشهد ان عليّاً ولي اللّه» را اضافه نمودند؛ وقتي كه اين كتاب در بازار پخش شد وهّابي ها بيشتر از شيعه اين كتاب را خريدند، و انجمن سپاه صحابه، در دادگستري مركزي پاكستان در لاهور، با استناد به اين كتاب به شيعيان گفتند: بايد جمله «اشهد ان عليّاً ولي اللّه» از اذان شيعه حذف شود؛ در بيان اين مسأله، جمعيّت علماي جعفريّه، به دولت پاكستان اعلام كردند كه مؤلّف اين كتاب شيعه نيست و نظريّات او مورد قبول شيعيان نمي باشد؛ چون ما در مسائل ديني به مراجع تقليد رجوع مي كنيم و به گفته آنها عمل مي كنيم نظر حضرتعالي را جهت ارائه به دادگستري پاكستان خواهانيم.

جواب: شهادت به ولايت امير مؤمنان (عليه السلام) در اذان و اقامه، به عنوان تيمّن و تبرّك، و به تعبير ديگر، به عنوان استحباب مطلق نه جزئيّت، از مسائلي است كه اكثر علماي شيعه و فقهاي اماميّه به آن تصريح كرده اند و همان گونه كه علّامه محقّق، مرحوم آية اللّه العظمي حكيم

در كتاب نفيس خود «مستمسك العروه» تصريح كرده، ذكر اين شهادت از شعائر ايمان، و رمز تشيّع است، و از اين جهت راجح، بلكه در بعضي از موارد ممكن است جنبه وجوب و لزوم پيدا كند، اين نكته نيز لازم به تذكّر است كه اتّحاد و وحدت صفوف مسلمين، اعمّ از شيعه و اهل سنّت، مفهومش اين نيست كه شيعيان آنچه را كه مقتضاي مذهبشان و فتواي فقهايشان مي باشد كنار بگذارند، همان گونه كه مذاهب چهارگانه اهل سنّت هر

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 99

كدام براي خود ويژگيها و خصوصياتي دارند كه پيروان هر مذهب اصرار به حفظ آن دارند؛ به هر حال نبايد وسوسه هاي ناآگاهان سبب شك و ترديد شود.

سؤال 232- در حين قرائت اذان و اقامه، و قبل از شروع به اداي فريضه نماز يوميّه، كمي خم شدن از براي احترام به نبيّ مكرّم اسلام، حضرت محمّد مصطفي (صلي الله عليه و آله) به هنگام رسيدن به جمله «اشهد ان محمّداً رسول اللّه» چه حكمي دارد؟

جواب: در مورد خم شدن به هنگام بردن نام پيامبر (صلي الله عليه و آله) اگر گاهي انجام شود و گاهي ترك شود اشكالي ندارد؛ ولي اگر هميشه اين كار را بكنند و به صورت يك وظيفه مستحب يا واجب منعكس شود، درست نيست.

سؤال 233- با توجّه به اين كه در اذان، حدّ اقل 6 مرتبه دعوت به نماز مي شود، آيا گفتن «عجّلوا بالصّلاة» كه در اين روزها در مساجد متداول است، بدعت نيست؟

جواب: اگر جمله «عجّلوا بالصّلاة» به قصد ورود در شرع و به صورت جزئي از اذان گفته شود اشكال دارد؛ امّا اگر منظور تأكيد بيشتر در تعجيل

در نماز باشد و از آن جدا گردد اشكالي ندارد.

سؤال 234- در سمنان مسجدي هست كه در آن اذان را به صورت دسته جمعي (حدود 200 نفر) و به اتّفاق و با صداي بلند مي گويند، در اين رابطه چند سؤال مطرح مي باشد.

الف) آيا چنين اذاني در طول تاريخ وجود داشته است؟

ب) آيا در زمان پيامبر (صلي الله عليه و آله) و خلفا، اذان را اين طور مي گفتند؟ اگر چنين بوده، به عنوان وجوب يا مستحب، يا محض تقرّب بوده است؟

ج) آيا چنين اذاني در فقه بلامانع مي باشد؟

جواب: آنچه از روايات و تاريخ استفاده مي شود اين است كه اذان به صورت انفرادي بوده است، چنانچه همين سنّت رعايت شود و ديگران آهسته به قصد

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 100

حكايت آن را تكرار كنند، اقرب به احتياط است.

سؤال 235- بعضي از مراجع عظام، در سقوط اذان در نماز جماعت، سماع امام را شرط مي دانند، نظر حضرتعالي چيست؟

جواب: اين مسأله در رواياتي وارد شده كه امام اذان را بشنود.

سؤال 236- آيا مي توانيم به وقت شرعي اذان كه از طرف مؤسّسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران، ارسال شده است، اعتماد نماييم؟ در اين منطقه اذان ظهر و مغرب و صبح را بر مبناي افق استخراج شده از مؤسّسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران، كه مطابق با فتواي شما مجتهدين بزرگوار مي باشد، گفته مي شود. بعضي از آقايان كه اذان مغرب و ظهر آن را قبول دارند، در مورد اذان صبح اين مطلب را قبول ندارند و مي گويند: «اذان صبح نبايد طبق اين تقويم گفته شود»، در حالي كه با وجود اين همه روشنايي لامپها، كه در سطح شهر وجود دارد، پيدا كردن سپيده صبح مشكل مي باشد.

در اين مورد وظيفه ما چيست؟

جواب: همين اندازه كه گمان قوي، يا اطمينان بر دخول وقت حاصل شود، كافي است؛ از هر طريقي كه باشد فرقي نمي كند.

سؤال 237- فردي در مسجد محلّ ما مؤذّن دائمي است، اگر ديگري از بلندگوي مسجد اذان بگويد ايشان ناراحت شده و مانع اين كار مي شود؛ آيا ايشان حقّ منع ديگران را دارد؟

جواب: همه حق دارند در مسجد اذان بگويند و كسي نمي تواند ديگري را منع كند؛ ولي بهتر است رعايت احترام اذان گوي راتب بشود؛ مگر اين كه براي او مشكلي پيش آيد.

سؤال 238- ويژگيهاي يك مكبّر خوب چيست؟ آيا لازم است بالغ باشد؟

جواب: مكبّر بايد به مسائل نماز آگاه و فرد ظاهر الصّلاحي باشد و بهتر است از صداي مناسبي برخوردار باشد؛ ولي لازم نيست بالغ بوده باشد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 101

سؤال 239- آيا به بهانه مزاحمت صداي بلندگوي مسجد، مي توان از پخش اذان جلوگيري نمود؟

جواب: اگر بلندگو صداي معتدلي داشته باشد، جلو پخش اذان را نمي توان گرفت؛ حتّي اذان صبح را.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 102

به علّت نامساعد بودن محيط خانه، هيچ يك از فرايض ديني را انجام نداده است؛ به لطف خداوند متعال توبه كرده و از دو سال پيش شروع به انجام فرايض ديني نموده است، اكنون پس از گذشت دو سال متوجّه شده كه نمازش اشكال دارد؛ يعني حمد و سوره را درست نمي خوانده است، اكنون در حال يادگرفتن صحيح نماز مي باشد؛ حكم نماز و روزه سالهاي گذشته و دو سال اخيرش چه مي باشد؟

جواب: بايد تدريجاً نماز و روزه ها را قضا كند و كفّاره بدهد و اگر قادر به كفّاره نيست مطابق مسأله 1402 رساله توضيح المسائل ما عمل كند؛ ولي نسبت به دو سال اخير اگر تلاش خود را كرده، امّا اشتباه نموده است نمازش صحيح است و قضا لازم ندارد.

سؤال 246- بيماري كه فقط با استفاده از پاي مصنوعي، قادر به ايستادن است، وظيفه اش در موارد زير چيست؟

الف) آيا براي نماز خواندن لازم است حتماً از پاي مصنوعي استفاده نمايد، و يا مي تواند نشسته نماز بخواند؟

جواب: اگر عسر و حرج لازم نيايد ايستاده نماز بخواند.

ب) اگر ايستادن لازم است، تكليف نمازهايي كه در حالت نشسته خوانده چيست؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 104

جواب: چنانچه جاهل قاصر بوده نمازهاي او صحيح است.

سؤال 247- اهل تسنّن در نماز بعد از كلمه «و لا الضّالّين» آمّين مي گويند؛ ولي شيعيان «الحمد لله» مي گويند، به نظر مي آيد گفته آنها درست باشد، نظر شما چيست؟

جواب: در احكام شرع نبايد تابع ذوق و استحسان بود؛ بلكه بايد تابع كلمات معصومين (عليهم السلام) باشيم و معصومين (عليهم السلام) فرموده اند: «الحمد لله» بگوييد و آمّين نگوييد؛ چرا كه نماز را باطل مي كند.

سؤال 248- اخيراً معمول

شده كه در نمازهاي يوميّه ظهر و عصر، تنها حمد و سوره را آهسته قرائت مي كنند و بقيّه اجزاي نماز (مثل ذكر ركوع و سجود و تشهد و سلام) را با صداي بلند مي خوانند، آيا اين طور نماز خواندن جايز است؟

جواب: در نماز ظهر و عصر، تنها آهسته خواندن حمد و سوره واجب است و در بقيّه مختار است.

سؤال 249- برخي از نمازگزاران «كُفُواً احد» را، با همزه و بدون واو قرائت مي كنند، همچنين در سوره قدر روي «بِاذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ امْر سَلامٌ … » وقف مي نمايند، زيرا در بعضي از قرآنها روي اين كلمه (سلام) علامت «وقف كردن بهتر است» نهاده شده و در بعضي روي كلمه «امر» علامت وقف ديده مي شود، بفرمائيد كدام يك صحيح است؟

جواب: احتياط آن است كه «كُفُواً احد» را آن طور كه مشهور است با «واو» بخوانند، و در وقف آيه مزبور، روي كلمه «امر» توقّف كنند.

سؤال 250- با توجّه به اين كه در نماز ظهر و عصر، خواندن حمد و سوره به صورت اخفات واجب است؛ چنانچه شخصي براي تعليم در حين نماز، به صورت جهر بخواند، چه حكمي دارد؟

جواب: جايز نيست و بايد براي تعليم از طرق ديگر استفاده كند.

سؤال 251- اگر كسي در تعداد تسبيحات اربعه شك كند چه بايد بكند؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 105

جواب: اگر به ركوع نرفته بنا را بر كمتر مي گذارد و آن را تكميل مي كند؛ هرچند به فتواي ما يك تسبيح كافي است.

سؤال 252- برخي از مؤمنين نمازگزار، نمازهاي صبح و مغرب و عشاي خود را آهسته مي خوانند و علّت آن را شرم و حيا و خجالت بيان مي كنند، آيا

شرم و حيا مجوّز آهسته خواندن اين نمازها براي مردان مي شود؟

جواب: هرگز مجوّز نيست بايد بلند خواند، و اين حيا، حياي جاهلانه است نه حياي عاقلانه.

سؤال 253- لطفاً نظرتان را پيرامون قرائت قرآن، كه همراه با ريا و خودنمايي باشد بيان فرماييد.

جواب: حرام است؛ ولي اگر قرآن را با صداي خوب براي تحسين شنوندگان بخواند جايز است.

ميان بالغ و نابالغ نمي كند.

سؤال 259- اگر نمازگزار در حين انجام نماز بشنود كه خواننده اي آيات سجده را تلاوت مي نمايد، وظيفه اش چيست؟

جواب: احتياط آن است كه سجده واجب را بجا آورد و برخيزد و نماز را تمام كند و بعداً اعاده كند.

سؤال 260- يك نفر در زمان عادي (غير از زمان حجّ) پشت سر امام جماعت اهل سنّت به نيّت فرادا نماز مي خواند؛ ولي گاهي به چيزي سجده مي كند كه در فقه جعفري سجده بر آن جايز نيست، آيا اعاده نماز لازم است؟

جواب: در صورتي كه جنبه تقيّه داشته باشد، نمازش صحيح است.

سؤال 261- منظور از سجده كردن بر كاغذ، آيا كاغذهاي سفيد است، يا مي توان بر كاغذهاي رنگي و كاغذي كه نوشته دارد نيز سجده كرد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 107

جواب: مانعي ندارد، بر همه اينها مي توان سجده كرد؛ حتّي در حال اختيار.

سؤال 262- برادران شيعه در نماز جماعت اهل سنّت نيز شركت مي نمايند؛ گاه ديده شده كه امام جماعت در حين قرائت، آيه سجده را تلاوت مي كند و خود و تمامي نمازگزاران به سجده مي روند و شيعيان هم همراهي كرده به سجده مي روند، آيا اين سجده اضافي باعث بطلان نماز آنها نمي شود؟

جواب: احتياط آن است كه نماز را بعداً اعاده كنند.

در دهان اوست (آدامسي كه مزه اي ندارد)، آيا بايد نماز را بشكند يا ادامه دهد؟ و بطور كلّي، اگر انسان در حال نماز سقّز يا آدامسي را كه شيريني آن از بين رفته در دهان داشته باشد، ولي نخورد، آيا نمازش باطل است؟

جواب: نماز باطل نيست.

سؤال 270- آيا جواب سلام، در صورتي كه به غير زبان عربي باشد (مثلًا

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 109

انگليسي)، واجب است؟

جواب: آري واجب است.

سؤال 271- جواب دادن سلامي كه در نامه مي باشد چه حكمي دارد؟

جواب: احتياط آن است كه جواب داده شود.

سؤال 272- اگر كسي وارد مسجد شود و سلام كند، و همه مشغول نماز باشند، جواب سلام بر چه كسي لازم است؟ در صورتي كه هيچ كس جواب سلام را ندهد، وضعيّت نماز اين عدّه چگونه خواهد بود؟

جواب: بر يكي از آنها به عنوان واجب كفايي «1» جواب سلام لازم است و اگر هيچ كس جواب ندهد، همه معصيت كرده اند؛ ولي نمازشان صحيح است.

سؤال 273- گذاشتن «ناس» «2» در دهان، به هنگام نماز چه صورتي دارد؟

جواب: اشكال دارد، و خوردن ناس با توجّه به ضررهاي فراوان آن در غير نماز هم اشكال دارد.

سؤال 274- ما هميشه نماز مغرب و عشا را در مسجد جامع برگزار مي كنيم، امّا نه به جماعت (چون امام جماعت نداريم)، در حين نماز، افرادي كه وارد مسجد مي شوند «سلام» مي كنند و چون پاسخ سلام، يك امر واجب كفايي است و شخص سلام كننده بايد پاسخ را به گونه اي بشنود كه آن را پاسخ خود تلقّي كند، و از طرفي در شرايطي كه ما نماز را بجا مي آوريم، اگر براي پاسخ دادن، صدايمان را بيش از حدّ

معمول بلند كنيم، موجب از بين رفتن حالت روحاني نماز و تمركز حواس در اين فريضه مقدّس مي شود، لذا اطّلاعيّه اي به اين مضمون نوشته ايم: «لطفاً در صورتي كه نمازگزاران در حال نمازند، سلام نكنيد». امّا اين امر باعث حساسيّت بعضي از مؤمنين شده است. لطفاً بفرماييد اين كار چه حكمي دارد؟

______________________________

(1). منظور از واجب كفايي اين است كه اگر يك نفر آن عمل واجب را انجام بدهد، كفايت مي كند و از بقيّه ساقط مي شود. بر خلاف «واجب عيني» كه بر تك تك مكلّفين واجب است.

(2). «ناس» نوعي مواد مخدّر خفيف است كه بيشتر در افغانستان مورد استفاده قرار مي گيرد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 110

جواب: بسياري از فقها گفته اند: «سلام كردن بر نمازگزار مكروه است «1»»، بنابراين اطّلاعيّه مزبور بد نيست.

سؤال 275- آيا شكّ بعد از سلام نماز مغرب، در صورتي كه يك طرف شك باطل نباشد (مثل شك بين دو و چهار)، نيز از شكهايي است كه نبايد به آن اعتنا كرد؟

جواب: شك بعد از سلام اعتباري ندارد، به شرط اين كه يك طرف آن صحيح باشد.

سؤال 276- در خارج شدن از حالت كثيرالشّك در نماز فرموده اند: «اگر در سه نماز پي درپي شك نكند از حالت كثيرالشّك خارج مي شود» آيا بايد حتماً نماز يوميّه باشد؟ يا اين كه اگر در سه نماز قضاي پي درپي، يا سه نماز مستحبّي پي درپي نيز شك نكند، از حالت كثيرالشّك خارج مي شود؟

جواب: معيار اين است كه عرفاً بگويند او ديگر كثيرالشّك نيست و مادام كه اين موضوع ثابت نشود حكم حالت سابق باقي است.

سؤال 277- اگر نمازگزار در حال قيام، شك بين سه و چهار كند و بعد از شك

يادش بيايد كه در ركعت قبل يك سجده را فراموش كرده تكليفش چيست؟

جواب: نماز او باطل است و بايد آن را رها كرده از نو شروع كند.

سؤال 278- اگر كسي در حال نماز شك كند نمازي كه مي خواند نماز ظهر است يا عصر، و يا مغرب است يا عشا، تكليف چيست؟

جواب: در صورت اوّل به نيّت نماز ظهر، و در صورت دوّم به نيّت نماز مغرب، نماز را تمام مي كند، سپس نماز بعدي را به جا مي آورد.

چه حكمي دارد؟

جواب: نماز و روزه آنها در هر دو محل و در اثناي راه كامل است.

ب) در فرض بالا با توجّه به اين كه بين وطنش و اين دو محل، يعني شهرك محلّ سكونت و اهواز كه محلّ كارش است، بيش از مسافت شرعي فاصله است، اگر آخر هر هفته براي سركشي اقوامش به وطنش برود، در بين راه نمازش چه حكمي دارد؟ اگر ابتداي حركتش به طرف وطن از محلّ كار (اهواز) باشد، يا محلّ سكونت (شهرك) آيا در حكم تأثيري دارد؟

جواب: نماز و روزه او در بين راه در هر حال شكسته است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 113

ج) اگر در فرض بالا كه رفتن به سوي وطن سفر غير شغلي است و نماز او قصر است موقع برگشت از وطن به طرف محلّ سكونت (شهرك) يا محلّ شغل (اهواز) آيا اين سفر، سفر شغلي حساب مي شود؟ آيا نماز او كامل است؟ و اگر در وطن ده روز بماند، آيا سفر اوّل شغلي براي كامل بودن نماز كفايت مي كند يا از سفر دوّم نمازش كامل است؟

جواب: در راه بازگشت از وطن، احتياطاً جمع بخواند؛ ولي اگر ده روز توقّف كرده، شكسته است.

د) اگر موقع برگشت از وطن، هنوز وقت تحصيل و تدريس نباشد، (مثلًا دانشگاه دو يا سه روز تعطيل باشد) و اين فرد جهت مطالعه و آماده شدن براي تحصيل و تدريس به محلّ سكونت (شهركي كه با محلّ كار به اندازه مسافت شرعي فاصله دارد)، بيايد آيا اين سفر شغلي حساب مي شود، تا در بين راه و محلّ سكونت نمازش كامل باشد؟

جواب: در هر دو محل نماز او تمام است.

سؤال 283-

اگر كثيرالسّفر، سفر غير شغلي بكند، آيا بعد از رجوع به سفر شغلي، در همان سفر شغلي اوّل نمازش كامل مي شود، يا از سفر دوّم به بعد؟ و آيا اقامه ده روز در وطن و غير وطن، در كامل خواندن نماز در سفر اوّل يا دوّم نقشي دارد؟

جواب: اگر اقامه ده روز نكند، از همان سفر اوّل نماز و روزه اش كامل است.

سؤال 284- آيا كثيرالسّفر بلافاصله بعد از شروع به كار بايد نمازش را كامل بخواند؟ يا بعد از گذشتن مدّتي از شروع كار كه عرفاً كثيرالسّفر صدق بكند؟

جواب: بعد از چند سفر كه عرفاً صدق كثيرالسّفر كند، و در چند سفر اوّل احتياط كند.

سؤال 285- پرستار بيمارستان كه مأمور است همراه مريض به شهرستانهاي همجوار اعزام شود، گاهي اتّفاق مي افتد در يك هفته 10 مورد هم اعزام مي شود و

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 114

گاه هم ممكن است در يك هفته اصلًا اعزام نشود، نماز و روزه او به چه صورت است؟

جواب: اگر بيشتر هفته ها اعزام مي شود و اعزام بطور مكرّر است، نماز و روزه او تمام است، در غير اين صورت نماز و روزه او شكسته است.

سؤال 286- روحانيّوني كه فقط در ماه مبارك رمضان، هر روز بين دو محلّ تبليغي، كه فاصله آن بيش از مسافت شرعي است، رفت و آمد مي كنند، نماز و روزه آنها چه حكمي دارد؟ و بطور كلّي معيار كثيرالسّفر چيست؟

جواب: ظاهراً كثيرالسّفر بودن در يك ماه براي اتمام نماز و روزه كافي است.

او را در موارد زير بيان فرماييد.

الف) قصد دارد هر روز براي تحصيل در اين مسير تردّد بكند.

جواب: نماز و روزه اش كامل است.

ب) قصد دارد هفته اي يك بار در اين مسير تردّد بكند؛ يعني اوّل هر هفته براي تحصيل به آن شهر مي رود و آخر هفته به وطن خود بر مي گردد.

جواب: نماز و روزه او در دو محل كامل است؛ ولي در اثناي راه شكسته است.

ج) اين دانشجو از وطنش اعراض كرده و هنوز وطني اختيار نكرده است و هر روز يا هر هفته بين وطن سابق و اهواز تردّد مي كند، آيا حكم كثيرالسّفر را دارد؟

جواب: حكم كثيرالسّفر را دارد.

د) استاد يا دانشجوي مذكور، در هفته پنج روز را مثلًا در اهواز تحصيل و يا

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 115

تدريس مي كند، و دو روز بقيّه هفته را براي ادامه تحصيل به قم مي رود، با فرض اين كه نه قم وطنش است نه اهواز، حكمش چيست؟ آيا هر دو محل در حكم وطن اوست؟

جواب: اهواز در فرض بالا وطن اوست؛ ولي قم به حكم وطن او نيست.

ه-) در اين فروض حكم نماز همسر و فرزند اين استاد و دانشجو چيست؟ اگر آنها هم همراه پدر يا همسر در اين مسافرتها باشند، حكم كثيرالسّفر را دارند؟ اگر مسأله برعكس باشد، يعني شوهري به خاطر شغل خانمش مجبور به تردّد بين وطن و محلّ تحصيلش باشد، چه حكمي دارد؟

جواب: اگر برنامه رفت و آمد هر دو يكسان باشد، حكم آنها نيز يكسان است.

سؤال 288- آيا حضرتعالي بين كسي كه شغل او سفر است (مانند راننده) و كسي كه شغل او در سفر است (مانند كارمندان، سربازان، معلّم ها، كارگران،

طلّاب و مانند آنها) تفاوتي قائل هستيد؟ و بطور كلّي حكم نماز و روزه افراد در سفر چيست؟

جواب: هيچ تفاوتي بين آنها نيست و نماز و روزه آنها كامل است.

از چهار فرسخ شرعي از وطنش فاصله دارد، در منزل شوهرش زندگي مي كند، زماني كه به صورت متعارف، جهت صله ارحام و ديد و بازديد به ديدن پدر يا مادر و خويشان به منزل پدري مراجعه مي كند، اگر توقّفش كمتر از ده روز باشد، نماز و روزه اش چگونه است؟ اگر اين دختر فرضاً ملكي هم در شهر پدري داشته باشد حكم تغيير مي كند؟

جواب: اگر دختر تصميم دارد با شوهر خود در شهر ديگري زندگي كند و قصد بازگشت براي اقامت مستمرّ به شهر پدري ندارد، نماز و روزه اش شكسته است، زيرا اعراض حاصل شده است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 117

سؤال 295- بيماري در شهرستاني غير از وطن خود بستري است و مدّت يك ماه از بستري شدنش مي گذرد و مشخّص نيست چه مدّت ديگر زمان درمان طول خواهد كشيد، تكليف نماز و روزه اين شخص چيست؟

جواب: بعد از گذشت يك ماه نماز و روزه اش تمام است.

سؤال 296- كسي كه قصد سفر به قلّه ها و كوه هاي بلند و مرتفع را دارد، با توجّه به اين كه مسير او گاهي بيش از مسافت شرعي است، اگر شهر خود را ببيند حكم نماز و روزه او چيست؟

جواب: اگر به اندازه اي دور شود كه صداي اذان شهر را نشنود، از حد ترخّص گذشته است و اگر شرايط ديگر سفر در آن جمع باشد نماز و روزه اش شكسته است.

سؤال 297- مسافت شرعي را از كجا حساب مي كنند؟ مخصوصاً با توجّه به اين كه امروزه در اطراف اكثر شهرها، شهركها يا كارخانجاتي احداث شده است، آيا آنها هم جزء شهر حساب مي شوند؟

جواب: شهركها و كارخانجات اطراف شهر كه جدا هستند، جزء

شهر محسوب نمي شوند.

سؤال 298- مسافت بين دو شهر به صورت مارپيچ، 50 كيلومتر و به خط مستقيم، 20 كيلومتر است، حكم نماز و روزه چگونه است؟

جواب: از هر مسيري كه برود حكم همان مسير را دارد.

سؤال 299- اگر كسي فرضاً ساعت 8 صبح به مسافرت رفته و قرار است ساعت 5/ 2 بعد از ظهر به منزل برگردد، آيا اين شخص نماز واجبش (يعني ظهر و عصر) را به صورت شكسته در محلّ سفر بخواند، يا اين كه در ساعت 5/ 2 بعد از ظهر در منزل خودش كامل بخواند؟ كدام مقدّم است؟

جواب: اگر در سفر بخواند شكسته است و اگر در منزل بخواند تمام است و

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 118

نماز اوّل وقت مقدّم است.

سؤال 300- مردي در حين سفر، نماز را با انگشتر طلا خوانده است حكم نماز او چگونه است؟ اگر قرار است قضا نمايد، آيا به همان صورت شكسته بخواند؟ با توجّه به اين كه حكم حرمت طلا را براي مرد مي دانسته و عمداً با آن نماز خوانده است.

جواب: بايد نماز را به صورت شكسته قضا كند.

سؤال 301- زائراني كه در ماه مبارك رمضان به عمره مشرّف مي شوند، اگر شب به مدينه و يا مكّه برسند، قصد اقامه عشره كرده و روزه مي گيرند و مشكلي ندارند؛ ولي اگر در بين روز رسيدند، آيا از همان ساعتي كه مي رسند، بايد ده روز را به حساب آورند، يا اين كه ده روز كامل مراد است و شبها به حساب نمي آيد؟

جواب: از همان لحظه ورود حساب مي كنند و معيار 10 روز؛ است يعني اگر ظهر روز اوّل ماه وارد شده اند، ظهر روز يازدهم 10

روز كامل مي شود و كافي است.

مستحبّي بخواند.

ج) قضاي نماز را نبايد طوري تأخير انداخت كه بي اعتنايي به آن بشود؛ ولي اگر تأخير بيندازد كفّاره ندارد؛ امّا قضاي روزه ماه مبارك رمضان را بايد پيش از رسيدن ماه مبارك رمضان سال بعد انجام دهد و چنانچه به تأخير اندازد بايد هم قضا كند و هم كفّاره مُدّ طعام بدهد.

د) در نماز قضا بايد از اوّل نماز نيّت داشته باشد؛ لكن اين امر در روزه قضا لازم نيست، بنابراين در روزي كه هيچ قصد روزه نداشته و مفطري بجا نياورده؛ مي تواند قبل از ظهر قصد روزه قضا بنمايد.

ه-) كسي كه به خاطر مريض بودن نتواند در ماه رمضان روزه بگيرد و بعد از آن

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 120

هم به خاطر مريضي تا ماه رمضان بعد نتواند روزه را قضا كند، روزه از او ساقط است و بايد كفّاره مدّ طعام بدهد؛ امّا قضاي نماز در هر صورت لازم است (ايستاده، نشسته، با وضو، با تيمّم)؛ اگر چه سالها گذشته باشد.

و) كسي كه در شب ماه رمضان تفحّص كند و معتقد شود كه صبح نشده و مشغول خوردن سحري شود، اگر بعداً معلوم شود كه همان وقت صبح بوده و اشتباه كرده، روزه او صحيح است و قضا ندارد؛ امّا اگر پيش از وقت به گمان اين كه صبح شده شروع به نماز كند و در بين نماز وقت داخل نشود، بايد نماز را از سر بگيرد.

ز) كسي كه به قهر و غلبه چيزي در حلق او كنند و به خورد او دهند، روزه ماه مبارك رمضان او صحيح است؛ امّا اگر نماز كسي را باطل كنند بايد از سر بگيرد.

ح) اگر

روزه قضاي ماه مبارك رمضان را بعد از ظهر بشكند كفّاره دارد؛ ولي شكستن نماز كفّاره ندارد؛ هرچند مرتكب گناه شده است (بنابر احتياط).

سؤال 306- اگر انسان پس از مدّتها نماز خواندن، متوجّه شود كه به علّت ناآگاهي وضو را غلط انجام مي داده، يا غسلي كه بر او واجب بوده انجام نداده است، آيا بايد قضاي تمام نمازهايي را كه با وضوي غلط، يا بدون غسل واجب خوانده است بجا آورد؟

جواب: قضاي نمازها لازم است و مي تواند تدريجاً بجا آورد، بطوري كه مايه مشقّت و زحمت نشود؛ ولي قضاي روزه بر او واجب نيست.

سؤال 307- شخصي حدود 14 ماه نماز قضا بر ذمّه دارد، و در بعضي از اين ايّام هم مسافر بوده است؛ ولي مقدار و زمان دقيق ايّام مسافرت، به علّت گذشتن وقت معلوم نيست؛ نسبت به قضاي نمازها چه وظيفه اي دارد؟

جواب: آن مقدار كه يقين دارد در وطن بوده تمام مي خواند و آن مقدار كه يقين دارد در سفر بوده شكسته مي خواند و در مقدار مشكوك جمع بين قصر و

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 121

اتمام مي كند؛ يعني به آن مقدار، هم نماز تمام و هم نماز قصر بجا مي آورد.

سؤال 308- كسي كه با وضو، يا غسل جبيره اي نماز مي خواند، آيا مي تواند نمازهايي را كه در زمان سلامتي اش فوت شده، در اين حال قضا نمايد؟

جواب: مانعي ندارد.

سؤال 309- انساني كه تا سنّ 20 سالگي نماز نخوانده و روزه نگرفته است، آيا به مجرّد توبه نمازها و روزه هايي كه از او فوت شده ساقط مي شود؟

جواب: بايد قضاي آنها را نيز بجا بياورد، و روزه او كفّاره نيز دارد و اگر نتواند كفّاره را انجام

بدهد مطابق مسأله 1402 توضيح المسائل ما عمل كند.

سؤال 310- آيا قضاي نمازهاي نافله شب همان ثواب و پاداش اداي آن را دارد؟

جواب: شك نيست كه ميان ادا و قضا تفاوت است.

كسي كه در چندين نماز جماعت با شرايط مذكور شركت كند، آيا امكان دارد ثواب نماز جماعت گناه يا گناهاني كه عقوبت محدودي دارد را از بين ببرد؟

جواب: ثواب نماز جماعت بيش از آن است كه تصوّر شود؛ ولي شرط از بين رفتن گناه توبه است و تنها خواندن نماز جماعت باعث از بين رفتن آثار گناه نيست.

سؤال 314- همان گونه كه در رساله و جلد اوّل استفتائات حضرتعالي آمده است، امام جماعت مي تواند نماز خود را دو بار به جماعت بخواند، لطفاً بفرماييد كه در نماز دوّم نيّت او چگونه است؟

جواب: در مرتبه دوّم نيز نيّت ادا مي كند؛ ولي نيّت واجب نمي كند.

سؤال 315- اگر امام و مأمومين قبلًا نماز خود را فرادي خوانده اند، آيا همان نماز را مي توانند دوباره با جماعت اقامه نمايند؟

جواب: اگر قبلًا توجّه به امكان اقامه نماز جماعت نداشته باشند و بعداً متوجّه شوند، مي توانند نماز را به جماعت اقامه كنند.

سؤال 316- اگر امام جماعت نماز قضا در ذمّه اش باشد، آيا براي بار سوّم مي تواند با افرادي غير از افراد اوّل و دوّم اعاده كند؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 124

جواب: اگر نماز قضا قطعي باشد مي تواند؛ خواه نماز قضاي قطعي خودش باشد يا ديگري.

سؤال 317- مكلّفي نمازش را به صورت فرادي خوانده، سپس نماز جماعت برپا شده است، اين شخص اگر بخواهد نمازي را كه خوانده دوباره به جماعت بخواند، چگونه نيّت كند؟

جواب: نيّت نماز اداي مستحب مي كند؛ ولي توجّه داشته باشيد نيّت وجوب و مستحب لازم نيست، همين اندازه كه قصد قربت كند كافي است.

سؤال 318- اگر شخص مذكور در نماز جماعت نيّت واجب بكند، نماز اوّلش را كه فرادي

خوانده چه حكمي پيدا مي كند؟

جواب: نماز اوّل واجب بوده و نماز دوّم مستحب، و اين اشتباه مشكلي ايجاد نمي كند.

سؤال 319- طيّ پرسشنامه اي از سوي دفتر نهاد رهبري در دانشگاه فردوسي مشهد كه بين دانشجويان توزيع شد، سؤالاتي در مورد نماز جماعت دانشگاه و اين فريضه با شكوه طرح شده بود؛ در پاسخ هاي جمع آوري شده مواردي ديده مي شود كه اهمّيّت نماز جماعت و شركت در آن در مسجد، براي خانم ها محلّ سؤال بود، مثلًا بعضي خانم ها بر اين باورند كه: «زنان مستحب است نماز خود را در خانه بجاي آورند» يا «نماز جماعت آن قدر كه براي آقايان ثواب دارد براي خانم ها ثواب ندارد»، اين قبيل عقايد مانعي براي حضور ايشان در نماز جماعت مي باشد. اين مسأله را تشريح نموده تا رفع شبهه شود.

جواب: در شرايط فعلي براي زنان نيز مستحب است كه نماز خود را در مسجد و با جماعت بخوانند و مطمئنّا ثواب زيادي دارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 125

اطّلاع از مسائل مورد ابتلا لازم است، و اگر دسترسي به روحاني واجد شرايط نباشد اقتدا به غير روحاني واجد شرايط جايز است.

سؤال 322- در نزديكي منزل ما دو مسجد وجود دارد كه امام جماعت يكي از آنها سيّد و ديگري عامّ است؛ اقامه نماز جماعت با كدام يك اولويّت دارد؟

جواب: در شرايط مساوي سادات مقدّمند.

سؤال 323- اگر نماز امام جماعت به دليلي باطل شود، آيا لازم است به مأمومين اطّلاع دهد؟ حكم نماز جماعت مأمومين چيست؟

جواب: يكي از مأمومين، كه ظاهر الصّلاح است، را جلو مي اندازد تا نماز را با او تمام كنند.

سؤال 324- در مسجد محلّه ما، روزهايي كه امام جماعت مسجد تشريف نمي آورند، چند نفر از جوانان، در گوشه اي از مسجد يا شبستان- نه جاي هميشگي امام جماعت- نماز جماعت كوچكي برپا مي دارند. امام جماعت ظهر اجازه اين كار را

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 126

داده است؛ امّا امام جماعت شب مشروط كرده كه امام جماعت بايد روحاني ملبّس باشد؛ در حالي كه در آن زمان هيچ روحاني ملبّسي در مسجد نيست و غالباً يكي از دوستان طلبه غير ملبّس، امامت جماعت اين جمع كوچك را بر عهده مي گيرد. با اين توضيحات بفرماييد:

الف) آيا با چنين شرايطي مي شود نماز جماعت خواند؟

ب) آيا اجازه امام جماعت شرط است؟

ج) با توجّه به اين كه اين مسجد سه امام جماعت دارد، آيا شرط يكي براي نوبت ديگري نيز نافذ است؟

د) حكم كلّي در مورد برپايي نماز جماعت غير علني در غياب امام جماعت چيست؟

جواب: با توضيحاتي كه در بالا ذكر شد امامت جماعت شخص مزبور اشكالي ندارد، و اجازه امام مسجد شرط نيست.

سؤال 325- بعضي از

امام جماعتها براي نماز صبح به مسجد نمي آيند، در اين صورت آيا مي توان يكي از مؤمنين عادل را انتخاب كرد تا نماز صبح را به جماعت اقامه كنند؟

جواب: در صورتي كه دسترسي به روحاني جامع الشّرائط نباشد مانعي ندارد.

سؤال 326- امام جماعت شدن مجروحان و معلولان در فروض زير چه حكمي دارد؟

الف) دست امام جماعت به گونه اي باشد كه نتواند تمام كف دست را روي زمين بگذارد.

ب) دست امام جماعت مصنوعي باشد.

ج) ركوع و سجود را به اشاره انجام دهد.

جواب: در صورت اوّل و دوّم جايز است و در صورت سوّم اشكال دارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 127

سؤال 327- فردي خود را عادل نمي داند؛ ولي مردم او را عادل مي دانند، آيا مي تواند با پيشنهاد مردم امام جماعت شود؟ در صورتي كه جواب مثبت است، آيا وظيفه دارد كه به مردم عدم عدالت خويش را اعلام دارد؟

جواب: امامت او اشكالي ندارد و لزومي ندارد چيزي به مردم بگويد.

سؤال 328- شخصي امام جماعت مسجدي بوده است، تمام امور و شرايط امامت را دارا بوده و حتّي به درجه اجتهاد هم رسيده است؛ ولي اخيراً مبتلا به مرض درد زانو (آرتروز) شده است؛ اطبّاي متخصّص معالج وي مي گويند: «به هنگام نماز، بايستي مقداري موضع سجده را بلند كند و روي آن سجده نمايد»؛ ولي بقيّه موارد (حمد و سوره و ركوع و غيره) را به خوبي انجام مي دهد. آيا اينجا از مصاديق اقتداي شخص ايستاده به نشسته است كه جايز نيست؟

جواب: از نظر ما دليلي بر عدم جواز نيست و ادلّه جماعت (و لو به اطلاق مقامي)، شامل چنين اشخاصي مي شود؛ بنابراين اقتدا به چنين كسي جايز است.

سؤال

329- آيا ارتكاب خلاف شأن، مُسقِط عدالت است؟

جواب: كارهاي خلاف شأن مختلف است. در بعضي از موارد حرام و موجب سقوط عدالت و در بعضي موارد كراهت دارد و مسقط عدالت نيست.

سؤال 330- آيا اجازه مي دهيد غير از زمان حجّ، پشت سر امام جماعت سنّي نماز جماعت خوانده شود؟

جواب: هرگاه به منظور ايجاد وحدت صفوف مسلمين باشد، اشكالي ندارد و نماز صحيح است.

سؤال 331- آيا اقتدا كردن به امام جماعتي كه از ميّتي تقليد ابتدايي مي كند، در حالي كه مرجع ما تقليد ابتدايي ميّت را اجازه نمي هد، جايز است؟

جواب: مجرّد تقليد ابتدايي از ميّت براي مأمومي كه اين تقليد را باطل مي داند، باعث باطل شدن نماز جماعت نمي شود، تا زماني كه در اعمالي كه عمداً يا جهلًا

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 128

موجب بطلان نماز مي شود، مخالفت نكند، مانعي ندارد.

سؤال 332- شخصي از هر نظر عادل است؛ ولي مخالف انقلاب است، امامت جماعت او جايز است؟

جواب: هر كس به اسلام علاقه دارد به انقلاب اسلامي نيز علاقه دارد، بنابراين چنين كسي حتماً در اشتباه است، سعي كنيد او را به صورت منطقي توجيه كنيد.

ساري بيش از 50 كيلومتر است جهت شغل اداري) به ساري مي آيد و برمي گردد و چون خود را كثيرالسّفر مي داند نمازش را تمام مي خواند، اقتدا نمايند؟

جواب: خالي از اشكال نيست.

سؤال 335- در رساله حضرتعالي آمده است: «در ركعتهاي ديگر نماز نيز بايد خود را به ركوع امام برساند وگرنه جماعت اشكال دارد».

الف) كسي كه به هر عنوان، مثلًا به علّت اين كه يك ركعت دير رسيده و در حال خواندن حمد است، و به ركوع امام نمي رسد، چه بايد بكند؟

جواب: چنانچه براي خواندن سوره وقت ندارد، حمد را تمام كند و در ركوع خود را به امام برساند و اگر در حال حمد امام سر برداشت، حمد را تمام كند و

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 129

سوره را بخواند و خود را به امام برساند سپس احتياطاً نماز را اعاده كند.

ب) اگر در ساير اركان مانند سجدتين به امام نرسد، چه حكمي پيدا مي كند؟

جواب: هرگاه در اركان ديگر به امام نرسيده است، احتياط آن است كه آن نمازها را نيز اعاده كند.

سؤال 336- در رساله حضرتعالي آمده است: «كسي كه يك ركعت عقب است وقتي امام تشهّد مي خواند، احتياط آن است كه زانوها را از زمين بلند كند و دست و سينه پاها را بر زمين بگذارد و همراه او تشهّد يا ذكر بخواند و اگر تشهّد آخر است، صبر كند تا امام سلام بگويد، بعد برخيزد»،

الف) آيا خواندن تشهّد يا ذكر، واجب است و اگر واجب است، بايد به چه نيّتي باشد؟

جواب: خواندن تشهّد واجب نيست و به نيّت ذكر مطلق مستحب بگويد.

ب) در تشهّد، نشستن به حالت تجافي و صبر كردن تا اتمام سلام،

واجب است؟

جواب: احتياط آن است كه ترك نكند.

ج) اگر سلام را در حالت تجافي بعد از تشهّد عمداً و به قصد همراهي (البتّه بدون آگاهي) گفت، چه وظيفه اي در قبال آن نمازها دارد؟

جواب: نماز را اعاده كند.

سؤال 337- اگر مأموم زودتر از امام از ركوع يا سجود، سر بلند كند، اوّل اينكه اگر مي داند كه اگر به ركوع يا سجود برود، به امام نخواهد رسيد چه وظيفه اي دارد؟ دوّم اين كه اگر شكّ دارد به امام خواهد رسيد يا نه، چه وظيفه اي دارد؟

جواب: در صورت اوّل لازم نيست بازگردد و نماز او درست است، و در صورت دوّم اگر اطمينان ندارد، وارد نشود.

سؤال 338- آيا نمازگزار مي تواند قبل از امام جماعت، عمداً سلام نماز را بگويد؟

جواب: بهتر است بعد از او بگويد؛ ولي اگر قبلًا بگويد باطل نيست.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 130

سؤال 339- آيا ديوار حايل بين صفوف بانوان و آقايان، قاطع صفوف نماز جماعت مي باشد؟

جواب: در صورتي كه ديوار به قدري بلند نباشد كه دو محل را از هم جدا كند و در واقع همه آنها زير يك سقف نماز بخوانند، اشكال ندارد.

سؤال 340- بعضي از بيماران مجبورند روي تخت يا چرخ نماز بخوانند، آيا اين امر موجب به هم خوردن اتّصال صفهاي نماز جماعت مي شود؟

جواب: اتّصال صفوف به هم نمي خورد.

سؤال 341- آيا در بين نماز جماعت مي توان نيّت فرادي نمود؟ و در صورت جواز، در كجاي نماز مي توان اين عمل را انجام داد؟

جواب: احتياط واجب آن است كه در هيچ جاي نماز بدون ضرورت نيّت فرادي نكند، خواه از اوّل قصد داشته باشد يا نه.

سؤال 342- طلبه اي هستم كه ظهرها در

يك ارگان دولتي نماز جماعت برپا مي كنم، عادت داشتم هر روز قبل از رفتن به محلّ نماز، در منزل وضو مي گرفتم، ولي يك روز به علت كمبود وقت در منزل وضو نگرفتم، به اميد آنكه در ارگان وضو بگيرم، وقتي به آن ارگان رفتم طبق عادت هميشگي كه وضو داشتم وضو نگرفتم و نماز را از روي فراموشي بدون وضو با جاعت اقامه كردم و بعداً يادم آمد كه نماز را بدون وضو خوانده ام، تكليف من در اين مسأله چيست؟

جواب: اعلان به مأمومين لازم نيست و نماز صحيح است، ولي نماز خودتان را بايد اعاده كنيد.

سؤال 343- اگر شخصي كه در صف اوّل است و با امام جماعت پنج نفر فاصله دارد، بلافاصله پس از امام جماعت نيّت كند و تكبير بگويد و پس از آن ديگران تكبيرۀ الاحرام بگويند، نماز جماعت او چه حكمي دارد؟

جواب: هنگامي كه صفوف جماعت آماده شد، هر كس در هر جايي از صفوف

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 131

باشد مي تواند اقتدا كند؛ هرچند در صف آخر باشد.

سؤال 344- چنانچه امام جماعت در نماز چهار ركعتي اشتباه كند و پس از خواندن سه ركعت خيال كند ركعت چهارم است و تشهّد و سلام بخواند، آيا بعد از اتمام نماز، خواندن يك ركعت فقط بر عهده امام جماعت است، يا بر عهده مأمومين نيز هست؟

جواب: امام بلافاصله بايد بلند شود و نماز خود را ادامه دهد و اگر منافياتي بجا آورده، نماز را از سر بگيرد و مأمومين اگر نمي دانستند نيز حكمشان همين است و اگر مي دانسته اند و تشهّد و سلام خوانده اند، نمازشان باطل است.

و جلسه قرآن تزاحم پيش آيد، كدام يك مقدّم است؟

جواب: نماز مقدّم است.

سؤال 346- اگر شخصي به علّتي توفيق شركت در نماز جمعه را پيدا نكند، اشكالي دارد كه در نماز جماعتي كه نزديك منزلش، يا در مسير كارش واقع مي گردد، شركت نمايد؟

جواب: اشكالي ندارد؛ ولي بهتر است كه در وقت نماز جمعه، نماز جماعت نخوانند؛ مگر در جايي كه توانايي بر حضور در نماز جمعه نداشته باشند.

سؤال 347- آيا متولّي وقف مسجد حقّ تعيين، يا عزل امام جماعت را دارد؟

جواب: متولّي نسبت به اين امور در مساجد حقّي ندارد.

سؤال 348- حكم برپا داشتن نماز جماعت دوّم، بعد از پايان يافتن نماز جماعت امام اصلي، در مسجد چيست؟

جواب: در صورتي كه موجب اهانت به نماز جماعت اوّل نباشد، مانعي ندارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 132

سؤال 349- آيا كسي حق دارد از اقامه نماز جماعت به امامت شخصي غير از امام راتب مسجد جلوگيري كند؟

جواب: جايز نيست؛ مگر اين كه موجب اهانت به نماز جماعت اوّل شود.

سؤال 350- اگر كسي در صحّت جماعتي شك داشته باشد (به دليل شك در عدالت امام جماعت، يا ديگر شرايط جماعت)، آيا مي تواند در آن جماعت شركت كند و بعداً نماز خود را اعاده كند؟ براي حفظ وجهه امام جماعت چطور؟

جواب: اگر مفسده خاصّي نداشته باشد، اشكالي ندارد.

سؤال 351- در فرض بالا اگر يقين به بطلان جماعت داشته باشد چطور؟

جواب: اگر موجب ترويج باطل نشود، مانعي ندارد.

سؤال 352- اگر يك روحاني با تعويض مكان نمازش، باعث شود جماعت همراهش به چند برابر جماعت قبلي تبديل شود، تكليفش چيست؟

جواب: اين كار براي درك ثواب بيشتر مانعي ندارد؛ بلكه مستحب است.

سؤال 353-

از نظر شرعي و قانوني، ادارات به هنگام ظهر براي برگزاري نماز جماعت چه مقدار وقت مي توانند كار خود را تعطيل و ارباب رجوع را منتظر نگهدارند؟

جواب: بهتر اين است كه نماز را سريعتر انجام دهند و به كارهاي مردم برسند.

سؤال 354- مدّتي بود كه هر شب توفيق شركت در نماز جماعت را داشتم، تا اين كه يك شب نتوانستم به نماز بروم، به همين جهت فكر كردم كه ديگران مي گويند: چرا امشب به نماز نيامده؟ و يا اگر يك شب ديرتر مي رفتم، فكر مي كردم كه ديگران مي گويند: چرا ديرتر آمد؟ آيا اين تفكّرات نشانگر آن است كه عبادتهايم از روي رياكاري بوده است؟

جواب: هرگاه نيّت شما براي شركت در نماز جماعت خداست، اين گونه خيالات ضرري به جماعت شما نمي زند؛ ولي سعي كنيد اين افكار را از خود دور كنيد، كه ممكن است منشأ مشكلاتي شود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 133

روستاييان، چادرنشينان و عشاير و بيابانگردهايي كه روش زندگي آنها به همين صورت است واجب تخييري است.

مسأله 365- فاقدين شرايط وجوب نماز جمعه، اگر اتّفاقاً در نماز حاضر شوند، يا با مشقّت خود را به آن برسانند، نمازشان صحيح است و نماز ظهر بر آنها واجب نيست. همچنين كساني كه با وجود باران، يا سرماي شديد، يا نداشتن پا، يا عضو ديگر، كه موجب مشقّت و اسقاط تكليف نماز جمعه است، در نماز جمعه شركت كرده اند، نمازشان صحيح است و نيز نماز جمعه پسران نابالغ صحيح است؛ گرچه نمي توانند مكمّل عدد لازم (5 نفر) باشند، همان گونه كه نمي توانند به تنهايي تشكيل نماز جمعه بدهند.

______________________________

(1). درباره شرايط، موانع، مبطلات، خلل، شك، سهو و غيره، به فصل مربوط به نماز جماعت در توضيح المسائل ما مراجعه شود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 135

مسأله 366- مسافر مي تواند در نماز جمعه شركت كند، و در اين صورت نماز ظهر از او ساقط است؛ لكن مسافرين بنابر احتياط واجب به تنهايي (بدون شركت غير مسافرين) نمي توانند نماز جمعه تشكيل دهند؛ بلكه بايد نماز ظهر بخوانند. مسافر نمي تواند مكمّل عدد لازم (5 نفر) باشد؛ ولي اگر مسافرين قصد اقامه (ده روز يا بيشتر) بنمايند مي توانند نماز جمعه تشكيل دهند.

________________________________________

شيرازي، ناصر مكارم، استفتاءات جديد (مكارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علي بن ابي طالب عليه السلام، قم - ايران، دوم، 1427 ه ق استفتاءات جديد (مكارم)؛ ج 2، ص: 135

مسأله 367- زنان مي توانند در نماز جمعه شركت كنند و نمازشان صحيح و مجزي از نماز ظهر است؛ امّا به تنهايي (بدون شركت مردان) نمي توانند نماز جمعه تشكيل دهند، همان گونه كه نمي توانند مكمّل

عدد لازم (5 نفر) باشند بنابر احتياط واجب.

بجا آورد.

مسأله 373- اگر مقدار وقت را مي داند، ولي شك دارد كه در اين مقدار مي تواند نماز جمعه را بجا آورد يا نه؟ جايز است نماز جمعه را شروع كند؛ پس اگر وقت براي همه نماز كافي بود، نمازش صحيح است و الّا بايد نماز ظهر را بجا آورد؛ ولي احتياط مستحب آن است كه در اين صورت اساساً نماز ظهر را اختيار كند.

مسأله 374- در صورتي كه نماز جمعه با عدد كامل و در وقت كافي شروع شود، ولي مأمومي به ركعت اوّل نرسيده باشد، اگر به ركعت دوّم، و لو به ركوع آن برسد و اقتدا كند نمازش صحيح است (به شرط آن كه بداند وقت به اندازه اي هست كه ركعت دوّم او هم در وقت واقع مي شود) در اين صورت دوّمين ركعت نماز خود را بطور فرادي به جا مي آورد.

وقت باقي است، بايد پس از ايراد خطبه ها مجدّداً نماز جمعه را بخواند؛ ولي اگر نسبت به حكم مسأله جاهل بوده، يا اشتباه كرده احتياط واجب آن است كه خطبه ها و نماز را اعاده كند.

مسأله 379- در خطبه اوّل حمد الهي واجب است و به هر لفظي كه حمد الهي محسوب شود جايز است؛ ولي احتياط مستحب آن است كه به لفظ جلاله «اللّه» باشد و پس از آن به ثناي الهي بپردازد و سپس به پيغمبر اسلام (صلي الله عليه و آله) درود فرستد، و واجب است مردم را به تقوا سفارش كند و يك سوره كوچك از قرآن را بخواند. و در خطبه دوّم نيز حمد و ثناي الهي (به صورتي كه ذكر شد) و درود بر پيغمبر اسلام (صلي الله عليه و آله) واجب است. در اين خطبه نيز به تقوا سفارش كند و سوره كوچكي از قرآن تلاوت نمايد.

مسأله 380- احتياط واجب آن است كه در خطبه دوّم پس از درود بر پيغمبر (صلي الله عليه و آله)، به ائمّه معصومين (عليهم السلام) نيز درود فرستد و براي مؤمنين استغفار كند. و بهتر است از خطبه هاي منسوب به امير المؤمنين (عليه السلام) يا آنچه از ائمّه معصومين (عليهم السلام) وارد شده انتخاب كند.

مسأله 381- شايسته است امام جمعه، خطيب و بليغ باشد و به تناسب اوضاع زمان و مكان سخن گويد و عبارات فصيح و روان به كار برد. به حوادثي كه در سراسر جهان براي مسلمين مي گذرد، بخصوص حوادث منطقه خود، آشنا باشد. مصالح اسلام و مسلمين را تشخيص دهد، چنان شجاع باشد كه در راه خدا از ملامت و

نكوهش احدي بيم به خود راه ندهد. در اظهار حق و ابطال باطل بر حسب شرايط زمان و مكان صراحت داشته باشد. اموري از قبيل مواظبت در اوقات نماز، و عمل به روش صلحا و اولياي خدا را، كه موجب تأثير كلام او در مردم است، رعايت كند. اعمال او با مواعظ و وعده و وعيدهايش تطبيق نمايد. از آنچه كه موجب وهن او و

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 138

كلامش مي شود، حتّي از قبيل پرگويي، شوخي و بيهوده گويي بپرهيزد. و همه اين امور را تنها براي خداوند رعايت كند و هدفش اعراض از دنياپرستي و رياست طلبي، كه سرسلسله همه گناهان است، باشد.

مسأله 382- شايسته است امام و خطيب جمعه در خطبه نماز جمعه، مصالح دين و دنياي مسلمانان را تذكّر دهد، و مردم را در جريان مسائل زيانبار و سودمند كشورهاي اسلامي و غير اسلامي قرار دهد، و نيازهاي مسلمين را در امر معاد و معاش تذكّر دهد. از امور سياسي و اقتصادي، آنچه را كه در استقلال و كيان مسلمين نقش مهمّي دارد، گوشزد كند. كيفيّت صحيح روابط آنان را با ساير ملل بيان نمايد، و مردم را از دخالتهاي دولتهاي ستمگر و استعمارگر در امور سياسي و اقتصادي مسلمين، كه منجر به استعمار و استثمار آنها مي شود، بر حذر دارد. خلاصه، نماز جمعه و دو خطبه آن، نظير حجّ و مراكز تجمّع آن و نمازهاي عيد فطر و قربان و غيره، از سنگرهاي بزرگي است كه متأسّفانه مسلمانان از وظايف مهمّ خود در برابر آن غافل مانده اند؛ همان گونه كه از ساير پايگاه هاي عظيم سياست اسلامي گاه غافلند. اسلام آميخته با سياست است

و كسي كه در احكام قضايي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي اسلام اندكي تأمّل كند، متوجّه اين معنا مي شود. هر كس گمان كند اسلام از سياست جداست، نه اسلام را مي شناسد نه سياست را.

مسأله 383- خوب است به رجاء مطلوبيّت، امام و خطيب جمعه در زمستان و تابستان، عمّامه داشته باشد و ردايي بپوشد و خود را بيارايد، تميزترين لباسهاي خود را بپوشد و بوي خوش به كار برد، بطوري كه با وقار و سكينه باشد. قبل از خطابه، هنگامي كه مؤذّن اذان مي گويد، او بر منبر نشسته باشد تا اذان به پايان برسد و خطبه را آغاز كند. هنگام صعود بر منبر خطابه، روبه روي مردم بايستد و سلام كند، و مردم نيز با چهره هاي خود از او استقبال كنند و به چيزي از قبيل اسلحه يا عصا تكيه كند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 139

مسأله 384- واجب است امام جمعه شخصاً و در حال ايستاده به ايراد خطبه بپردازد. و اگر نتواند خطبه ها را در حال ايستاده بخواند، بايد ديگري به ايراد خطبه بپردازد و امامت نماز را هم بر عهده گيرد، و اگر هيچ كس براي ايراد خطبه ها در حال ايستاده پيدا نشود، بنابر احتياط واجب نماز جمعه ساقط و نماز ظهر واجب است.

مسأله 385- جايز نيست امام جمعه، خطبه ها و بخصوص موعظه و توصيه به تقوا را، آهسته ادا كند؛ بلكه لازم است كه در هنگام موعظه و سفارش به تقوا، صداي خود را در حدّ مقدور به نمازگزاران برساند، و در مجامع بزرگ توسّط بلندگوها به خطبه بپردازد تا تشويق و تحذير و مسائل مهمّه به گوش همگان برسد.

مسأله 386- احتياط مستحب آن

است كه امام در حال خطبه، سخني غير مربوط به خطبه ها نگويد؛ البتّه در فاصله بين خطبه ها و نماز، سخن گفتن بلامانع است.

مسأله 387- واجب است امام پس از خطبه اوّل، مقدار كمي بنشيند و سپس به خطبه دوّم بپردازد.

مسأله 388- احتياط واجب آن است امام و مستمعين، در حال خطبه داراي طهارت كامل (كه براي نماز معتبر است) باشند.

مسأله 389- احتياط واجب آن است كه امام جمعه در خطبه حمد الهي و درود بر پيغمبر (صلي الله عليه و آله) و ائمّه (عليهم السلام) را به زبان عربي ايراد نمايد، گرچه او و مستمعين عرب نباشند؛ امّا مي تواند در مقام وعظ و توصيه به تقوا، به زبان ديگري تكلّم نمايد. و احتياط واجب آن است كه موعظه و آنچه را به مصالح مسلمين مربوط مي شود، به زبان مستمعين ادا نمايد، و اگر مستمعين مختلفند، آنها را به زبانهاي مختلف تكرار كند. گرچه در صورتي كه مأمومين بيش از حدّ نصاب (چهار نفر) باشند مي تواند به زبان حدّ نصاب (چهار نفر) اكتفا نمايد؛ ولي احتياط واجب آن است كه آنها را به زبان خودشان موعظه كند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 140

مسأله 390- احتياط واجب آن است كه نمازگزاران هنگام ايراد خطبه با طهارت باشند و رو به امام بنشينند و سكوت را رعايت كنند و به خطبه ها گوش فرا دهند؛ ولي اگر عمداً سخن بگويند نماز جمعه آنها باطل نمي شود؛ هرچند كار خلاف كرده اند.

مسأله 391- اذان دوّم (اذان بعد از خطبه هاي نماز جمعه) در روز جمعه بدعت و حرام است.

كثرت جمعيّت، يا غير آن، نتواند در سجده ها با امام همراهي كند، در اين صورت اگر بتواند (پس از قيام امام براي ركعت دوّم) سجده ها را خود بجا آورده و قبل از ركوع، يا در حين آن به امام ملحق شود نمازش را ادامه دهد؛ ولي احتياط واجب در اين صورت اعاده نماز به صورت ظهر بعد از اتمام نماز جمعه است، و الّا بايد به همان حال باقي بماند تا امام به سجده هاي ركعت دوّم برسد، آنگاه دو سجده را به نيّت سجده هاي ركعت اوّل نماز خود، همراه با امام بجا آورد و سپس ركعت دوّم را فرادي بخواند و نمازش صحيح است.

مسأله 393- اگر مأموم به قصد اتّصال به نماز، در ركوع ركعت دوّم تكبير بگويد و به ركوع برود؛ ولي شك كند كه ركوع امام را درك كرده يا نه؟ نماز جمعه او محقّق نمي شود، و احتياط واجب آن است كه آن نماز را به نيّت نماز ظهر به پايان برساند و سپس نماز ظهر را اعاده كند.

مسأله 394- اگر مأمومين پس از اتمام خطبه ها و شروع نماز امام به عللي از اقتدا به او خودداري كنند و امام را تنها بگذارند، نماز جمعه منعقد نشده و باطل است و امام مي تواند آن نماز را رها نموده و به نماز ظهر بپردازد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 141

مسأله 395- اگر عدد مأمومين بيش از حدّ لازم (4 نفر) براي نماز جمعه باشد، پراكندگي عدّه اي از آنها مطلقاً ضرر ندارد؛ به شرط آن كه افراد باقي مانده از 4 نفر كمتر نباشند.

مسأله 396- اگر مأمومين بعد از خطبه يا در اثناي آن متفرّق شوند (بطوري

كه كمتر از 5 نفر باقي بمانند) و سپس برگردند تا عدد لازم كامل شود، در صورتي كه حدّ لازم خطبه محقّق شده باشد، اعاده خطبه واجب نيست، به شرط آن كه موالات عرفيّه به هم نخورده باشد و الّا اشكال دارد، و در صورتي كه حدّ لازم خطبه محقّق نشده باشد، اگر علّت تفرّق انصراف مأمومين از نماز جمعه بوده، احتياط واجب آن است كه پس از بازگشت آنها، امام خطبه ها را از نو بخواند (و لو اين كه مدّت تفرّق كم باشد) و اگر علّت تفرّق و پراكندگي امري نظير باران و غيره بوده، در اين صورت اگر مدّت آن به قدري طولاني شود كه عرفاً به يكپارچگي خطبه لطمه بزند، واجب است خطبه ها را از نو بخواند و الّا خطبه قبلي را ادامه مي دهد و صحيح است.

مسأله 397- اگر در جايي نماز جمعه برگزار شد، نبايد در فاصله اي كمتر از يك فرسخي آن نماز جمعه ديگري منعقد شود، پس اگر با فاصله يك فرسخ دو نماز جمعه برگزار شود هر دو صحيح است. لازم به تذكّر است كه ميزان در مسافت، محلّ نماز جمعه است، نه شهري كه نماز جمعه در آن تشكيل شده است؛ بنابراين در شهرهاي بزرگي كه طول آن چند فرسخ است، مي توان چند نماز جمعه تشكيل داد.

مسأله 398- احتياط مستحب آن است كه قبل از اقامه نماز جمعه، مطمئن شوند كه در كمتر از حدّ مقرّر نماز جمعه ديگري، قبل از آنها و يا مقارن آنها، برگزار نشده و نمي شود.

مسأله 399- اگر دو نماز جمعه در يك زمان و در فاصله كمتر از حدّ معيّن (يك فرسخ) تشكيل

شود، هر دو باطل است؛ ولي اگر يكي از آنها قبلًا شروع شده است، ديگري باطل است؛ چه نمازگزاران بدانند كه قبل از آنها يا بعد از آنها، نماز جمعه

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 142

ديگري در فاصله كمتر برقرار شده و يا مي شود و چه ندانند؛ و ميزان در صحّت، تقدّم در نماز است و احتياط آن است كه خطبه ها نيز مقدّم باشد.

مسأله 400- اگر يقين دارند كه در فاصله كمتر از حدّ لازم (يك فرسخ) نماز جمعه اي برپا شده، ولي شك دارند كه آن نماز قبلًا برگزار شده يا نه، و يا شك دارند كه آن نماز مقارن با آنها برگزار مي شود يا نه، در هر دو صورت مي توانند خود نماز جمعه اي تشكيل دهند، و همچنين است در صورتي كه نسبت به اصل انعقاد نماز جمعه ديگر، اطمينان نداشته باشند.

مسأله 401- اگر پس از پايان نماز جمعه متوجّه شوند كه نماز جمعه ديگري در كمتر از حدّ مقرّر تشكيل شده و هر يك از دو گروه احتمال دهد كه قبل از ديگري به اقامه جمعه پرداخته، بر هيچ يك اعاده جمعه و نيز نماز ظهر واجب نيست؛ گرچه اين كار مطابق احتياط است. ولي اگر گروه سوّمي خواسته باشند در همان محدوده، اقامه جمعه ديگري بنمايند، بايد يقين داشته باشند كه آن دو نماز جمعه باطل است و اگر احتمال صحّت يكي از آن دو را بدهند، نمي توانند اقامه جمعه ديگري بنمايند.

سؤال 402- آيا نرسيدن به خطبه هاي نماز جمعه اشكال دارد؟

جواب: بايد سعي كنند به خطبه هاي نماز برسند؛ ولي اگر نرسيدند و به نماز برسند، نماز صحيح است.

سؤال 403- اگر كسي تمام خطبه هاي نماز

جمعه را گوش نكند؛ يعني مثلًا وسط خطبه برسد، يا اين كه صحبت كند بطوري كه مفاهيم خطبه را آن طوري كه بايد بفهمد متوجّه نشود، آيا نماز جمعه او كفايت از نماز ظهر مي كند؟

جواب: نماز جمعه او صحيح است و كفايت از ظهر مي كند؛ هرچند كار خلافي كرده است.

سؤال 404- در رساله عمليّه برخي از مراجع تقليد آمده است: «اگر كسي پشت

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 143

ستون بايستد هرچند از طرف راست و چپ هم اتّصال داشته باشد، نمازش اشكال دارد» در نمازهاي جمعه كه عدّه زيادي به اين طريق نماز مي خوانند و فقط از طرف راست يا چپ اتّصال دارند، نماز آنان چه حكمي دارد؟

جواب: كسي كه پشت ستون ايستاده، اگر از طرف راست يا چپ، به واسطه مأموم ديگر به امام متّصل باشد كافي است.

سؤال 405- معمولًا در بين خطبه هاي نماز جمعه، نمازگزاران با گفتن سه تكبير و دادن شعارهايي، سخن امام جمعه را تأييد مي نمايند، و هنگام شنيدن اسم مبارك حضرت وليّ عصر (عجّل اللّه تعالي فرجه الشّريف) قيام مي كنند، و صلوات مي فرستند، و موقعي كه امام جمعه دعا مي كند آمين مي گويند، و گاهي بعضي حركت مي كنند و با يكديگر حرف مي زنند، آيا اين امور نماز جمعه را باطل نمي كند؟

جواب: اشكال ندارد، و در فرض سؤال نماز جمعه صحيح است؛ ولي از حرف زدني كه فايده خطبه را فوت كند، اجتناب لازم است.

سؤال 406- آيا زن بدون اجازه شوهر مي تواند در نماز جمعه، دعاي كميل، و راه پيمايي هاي اسلامي، شركت نمايد؟

جواب: خروج زن از منزل در غير واجبات (مثل تشرّف به حجّ واجب و مراجعه به دكتر)، منوط به اجازه شوهر است؛

مگر در مواردي كه اگر به مجالس ديني و مساجد نرود، از اسلام دور مي ماند و تعاليم لازمه اسلامي را فرا نمي گيرد و اخلاق اسلامي را ترك مي كند، يا در آن ضعيف مي شود. در چنين شرايطي شركت در مراسم مزبور براي بانوان مانعي ندارد؛ هرچند شوهر راضي نباشد.

سؤال 407- اگر در يك مكان دو نماز جمعه اقامه شود، در حالي كه امام جمعه مي داند اين كار خلاف شريعت است، آيا تقصير امام جمعه نيست كه باعث اقامه اين بدعت شده است، و اگر او مقصّر باشد از عدالت خارج مي شود؟

جواب: هرگاه دو نماز جمعه در جايي بدون فاصله يك فرسخ خوانده شود،

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 144

نماز دوّم باطل است و اگر كسي عالماً و عامداً اين كار را بكند، گنهكار است.

سؤال 408- اگر در وقت خطبه هاي نماز جمعه چرت بزند، و گمان كند وضويش باطل شده و بدون تجديد وضو، نماز جمعه و عصر را با امام جمعه بخواند، آيا نمازش صحيح است؟ و اگر صحيح نبوده، وظيفه اش چيست؟

جواب: چنانچه يقين به باطل شدن وضو پيدا نكند، نمازش صحيح است.

بر تخت بيمارستان بستري شده، يا كسي كه با اشاره چشم هم نمي تواند نماز بخواند، و مانند آن نماز ساقط مي شود؟

جواب: در هيچ حالي، جز آنچه در بالا در مورد زنان اشاره گرديد، نماز ساقط نمي شود؛ منتها گاه بطور كامل خوانده مي شود و گاه با اشارات و گاهي به صورت كوتاه و مختصر و يا حتّي با اشاره قلبي و گذراندن مفاهيم و اعمال نماز در دل انجام مي گيرد، آري نماز در هيچ حال ترك نمي شود.

سؤال 411- اگر در مسجد بين نماز خواندن و ديگر اعمال، مانند قرآن خواندن، يا دعا خواندن تزاحم شود، كدام يك مقدّم است؟

جواب: نماز مقدّم است؛ هيچ چيز در مسجد نبايد مزاحم نماز شود.

سؤال 412- اگر نماز خود را به سبب گوش دادن به صداي قرآن طولاني نمايد، آيا به نماز او ضرر مي رساند؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 145

جواب: ضرر نمي رساند.

سؤال 413- مدّت شش ماه است كه مرد چهل ساله بي سوادي كه داراي همسر و هفت فرزند مي باشد را به عنوان خادم به مسجدي آورده اند؛ اكنون معلوم شده كه نماز بلد نيست و براي يادگرفتن و انجام آن رغبتي نشان نمي دهد، و هيأت امنا قصد اخراج او را دارند؛ ولي از آنجا كه با اخراج او و قطع درآمدش، قطعاً اهل و عيال و فرزندانش دچار مضيقه شديد مالي خواهند شد، و در اجتماع سرگردان مي شوند، و به گدايي خواهند افتاد، آيا به علّت بي نمازي و بي مبالاتي هاي ديني، او را اخراج كنيم؟ يا به خاطر اطفال صغار كه ممكن است در آينده افرادي نمازخوان و متديّن شوند او را نگهداريم؟

جواب: بهتر اين است كه او را از طرق مختلف، چه از

طريق نصيحت و يا تهديد به اخراج، تدريجاً وادار به انجام فرايض ديني كنيد؛ حتّي به او قول بدهيد كه اگر در اين قسمت جدّي شود، مثلًا مبلغي بر حقوقش بيفزاييد و از نتيجه اين كار مأيوس نباشيد.

سؤال 414- تا چه حد از بيماريها و اختلالات روحي و رواني، باعث ساقط شدن تكليف نماز و روزه مي شود؟ تشخيص آن به عهده چه كسي است؟

جواب: در صورتي كه عرفاً به او ديوانه و مجنون بگويند، و يا اين كه وقت نماز را نتواند تشخيص دهد، نماز از او ساقط مي شود.

سؤال 415- بعد از هر نماز واجب (چه به صورت فرادي و چه به صورت جماعت)، چه تعقيباتي در اولويّت است؟ در نمازهاي جماعت چون غالباً در مدّتي كه براي نمازهاي نافله و تعقيبات خاصّ آن نماز وجود دارد، به دعاهاي ديگري مي پردازند (مثلًا دعاي فرج مي خوانند) آيا اولويّت با تعقيبات هر نماز و نافله هاي آن نماز است؟ يا با اين دعاهايي كه به صورت دسته جمعي خوانده مي شود؟ تكليف ساير نمازگزاران چيست؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 146

جواب: از تعقيبات معروف و مهم، تسبيح حضرت زهرا (عليها السلام) است كه ثواب بسيار دارد، تعقيبات مشترك و خاصّ هر نماز نيز در روايات وارد شده كه قسمت مهمّي از آن در كتب ادعيّه، از جمله مفاتيح الجنان، آمده است و خواندن دعاهاي دسته جمعي نيز اشكالي ندارد.

سؤال 416- اگر نمازگزار در نماز عمداً حواسّ خود را در جاي ديگري ببرد، نمازش چه حكمي دارد؟

جواب: نمازش باطل نيست؛ لكن روح نماز توجّه به خداست، بايد كوشش كرد حضور قلب حاصل شود.

سؤال 417- اگر فرزند مكلّف انسان خواب باشد، آيا

بيدار كردن او براي نماز صبح واجب است؟

جواب: اگر علم به رضايت او دارد، او را بيدار كند و همچنين اگر مي داند ادامه اين وضع باعث سهل انگاري او در امر نماز مي شود؛ در غير اين دو صورت جايز نيست.

سؤال 418- اگر بيدار كردن فرزند مكلّف براي نماز موجب ناراحتي او شود و از نماز زده شود، بيدار كردن او چه حكمي دارد؟

جواب: در اين فرض جايز نيست؛ ولي بايد تدريجاً او را توجيه كند تا رضايت به بيدار كردن بدهد.

سؤال 419- آيا مجبور كردن مردم به نماز خواندن در ادارات و مدارس، كه گاه موجب تمسخر آنان مي شود، درست است؟

جواب: براي امر به معروف، بايد از راههايي كه مفيد و مؤثّر است و پيامدهاي منفي ندارد، استفاده كرد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 147

شرعاً بدون اشكال نيست.

سؤال 423- آيا شستشوي معده از طريق سوند معده، باعث ابطال روزه بيمار مي شود؟ (توضيح اين كه شستشوي معده با مايعات از طريق سوند انجام مي گيرد،

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 148

سپس مايع وارد شده از طريق سوند به بيرون كشيده مي شود).

جواب: جايز نيست، مگر در حال ضرورت و در اين صورت بايد روزه را قضا كند.

سؤال 424- آيا تزريق خون به بدن موجب ابطال روزه مي شود؟

جواب: احتياط اتمام آن روزه و قضاي آن است.

سؤال 425- در ترميم و قالب گيري دندان، از موادّي استفاده مي شود كه قابل حل شدن با آب دهان است و مزه آن چشيده مي شود، آيا براي روزه اشكال دارد؟

جواب: اگر آب دهان را بيرون بريزد اشكالي ندارد.

سؤال 426- هنگامي كه انسان روزه دار است، چنانچه كُنْدُر، سقّز يا آدامسي كه مزه شيريني آن رفته باشد بجود، آيا روزه او باطل است؟

جواب: با توجّه به اين كه اجزاي آن تدريجاً جدا مي شود، جايز نيست.

سؤال 427- حكم روزه بيماراني كه از دارو استفاده مي كنند، در فروض زير چيست؟

الف) تزريق آمپول يا سرم از طريق رگ انجام مي شود و دارو:

1- فقط جنبه تقويتي داشته باشد.

2- جنبه درماني و تقويتي داشته باشد.

3- جنبه غير تقويتي داشته باشد.

جواب: تمام انواع تزريقات براي روزه دار اشكال دارد؛ مگر تزريقات موضعي، مانند آمپولهايي كه براي سِر كردن عضوي مي زنند.

ب) استفاده از قطره، در سه فرض فوق نسبت به دارو، از طريق چشم، گوش، يا بيني چه حكمي دارد؟

جواب: اگر به حلق وارد نشود، يا شك داشته باشيم، اشكالي ندارد.

ج) وارد كردن دارو از طريق سوند معده (لوله اي كه از طريق دهان يا بيني وارد معده بيمار مي شود) چه

حكمي دارد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 149

جواب: جايز نيست؛ مگر در مواقع ضرورت كه آن نيز موجب بطلان روزه است.

آن زمان مطالعه نكرده بودم، دچار اين اضطراب شدم كه شايد با گرفتن روزه نتوانم در امتحان موفّق شوم؛ البتّه قبل از شروع ماه مبارك، سه روز از روزه هاي قضايم را گرفتم، ولي در آن روزها به هيچ عنواني درس نخواندم و با اين كه هيكل درشتي داشتم ضعف مي كردم (از نظر بدني عذري ندارم) به همين جهت روزه نگرفتم؛ البتّه با تمام شدن امتحانات، باقيمانده ماه مبارك را روزه گرفتم، حكم روزه هايي كه نگرفتم چيست؟

جواب: ترك عمدي روزه در ماه مبارك رمضان كفّاره دارد، و گناه بزرگي است؛ ولي اگر شما يقين داشته ايد كه در آن شرايط روزه بر شما واجب نيست، كفّاره ندارد.

گندم و مانند آن به فقير بدهد. و قضاي اين روزه ها بر او واجب نيست.

سؤال 440- بعضي از برادران قطع نخاعي، به دستور پزشك بايد هر چند ساعت مقداري مايعات بنوشند، وظيفه آنان براي روزه چيست؟

جواب: روزه از آنها ساقط است و بجاي آن، در صورتي كه قدرت مالي داشته باشند، براي هر روز يك مدّ طعام كفّاره مي دهند.

سؤال 441- فردي معتاد به ترياك است و نمي تواند ترك نمايد، به همين علّت، نه به صورت ادا و نه به صورت قضا، توان روزه گرفتن را ندارد، آيا اين فرد حكم مريض را دارد؟ يا اين كه بايد كفّاره بدهد؟

جواب: بايد احتياطاً روزه بگيرد هر چند از آن دود به مقدار ضرورت استفاده كند و بعد هم براي هر روز يك فقير را هم سير نمايد.

سؤال 442- در مسأله 1450 توضيح المسائل فرموده ايد: «مرد و زن پير كه روزه گرفتن براي آنها مشكل است مي توانند روزه را ترك كنند» لطفاً معيار و ميزان پيري را معيّن فرماييد.

جواب: ميزان پيري موكول به عرف است؛ يعني توده مردم به چنين كسي پيرمرد و يا پيرزن اطلاق كنند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 153

سؤال 443- آيا بر مادري كه بچّه شير مي دهد، روزه واجب است؟

جواب: زناني كه بچّه شير مي دهند خواه مادر بچّه باشند يا دايه، اگر روزه گرفتن باعث كمي شير آنها و ناراحتي بچّه مي شود روزه بر آنها واجب نيست، ولي براي هر روز كفّاره (يك مدّ طعام) واجب است، بعداً نيز بايد روزه را قضا كنند؛ امّا اگر روزه براي خودشان ضرر داشته باشد كفّاره لازم نيست، ولي بعداً روزه هاي را كه نگرفته اند قضا نمايند.

اگر هلال ماه شوّال ديده شود و هنوز مغرب نشده باشد، آيا مي شود روزه را افطار كرد؟ اگر عمداً روزه را افطار كنند حكم آن چيست؟ اگر كسي دستور دهد كه روزه را افطار كنيد و هنوز وقت افطار نباشد، آيا بر او كفّاره خود و مردم واجب است؟

جواب: ديدن ماه شوّال به تنهايي براي افطار كافي نيست؛ بلكه بايد روز تمام شود. و اگر كسي جاهل به مسأله بوده بايد قضا كند، امّا كفّاره ندارد و بر كسي كه دستور افطار داده كفّاره اي نيست؛ هرچند نبايد بدون تحقيق مسأله بگويد.

سؤال 445- در كشور پاكستان دو نفر از علماي شيعه و دو تن از اهلِ سنّت و چهار نفر از اهل حديث (وهّابي ها) را براي رؤيت هلال انتخاب نموده اند. اين كميته از طرف دولت وقت انتخاب شده است، نه از طرف مجتهد جامع الشّرائط؛ در اواخر هر ماه، كميته مذكور در شهر لاهور پاكستان تشكيل مي شود و رؤيت هلال از زبان رئيس كميته (كه از اهل تسنّن است) به وسيله راديو و تلويزيون، به اطّلاع مردم مي رسد، آيا به مجرّد اطّلاع و اعلام رئيس اين كميته، روزه را مي توان افطار كرد؟

جواب: هرگاه در ميان آنها دو شيعه عادل بوده باشد كه شهادت به رؤيت هلال ماه بدهند، شهادت آنها قبول است؛ همچنين اگر از مجموع شهادت آنها اطمينان به رؤيت هلال حاصل شود كافي است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 154

آنها شديداً نياز به كارهاي فرهنگي و خريد لوازم فرهنگي، نظير بلندگو و تشكيل كتابخانه و مانند آن دارند، آيا مي توان مبالغ اين افطاريّه ها را جمع آوري نموده، صرف كارهاي فرهنگي خود آنها كرد؟

جواب: در صورتي كه نذر نكرده باشند و صاحبان پول رضايت به اين كار بدهند مانعي ندارد؛ ولي بهتر اين است كه سنّت افطاري تعطيل نشود و كارهاي فرهنگي را نيز انجام بدهند، و اعتدال را در هر دو قسمت رعايت كنند.

سؤال 447- شخصي به هنگام افطار، همراه دوست سنّي خود مي باشد، آيا مي تواند طبق وقت آنها افطار بكند؟ يا بايد به وقت خودش افطار نمايد؟

جواب: اگر محذوري ندارد، منتظر وقت افطار خودش باشد.

سؤال 448- آيا مقدّمه كتاب «روزه روش نويني براي درمان بيماري ها» نوشته «الكسي سوفورين» كه روزه خاصّي را دستور مي دهد و ترجمه جناب آقاي «محمد جعفر امامي» است از شماست؟ اگر چنين است، اين روش درماني در اين دوران چگونه است؟

جواب: همان گونه كه در مقدّمه آن نوشته ايم اگر زير نظر طبيب انجام شود، براي افرادي كه استعداد و آمادگي آن را دارند مي تواند مفيد واقع شود؛ ولي توصيه ما به روزه اسلامي است، مشروط بر رعايت تعادل در خوردن افطاري و سحري؛ كه اگر اين مسأله رعايت شود همان منافع مهم را دارد، بدون مشكلات آن.

سؤال 449- با توجّه به اين كه در مراسم حجّ عمره، در ماه مبارك رمضان، در

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 155

مسجد الحرام و مسجد النّبي (صلي الله عليه و آله) قبل از اذان مغرب، سفره افطار گسترده شده و به محض شروع اذان مغرب (كه با اذان مغرب واقعي به نظر اكثر علماي اماميّه يك

ربع فاصله دارد) همه شروع به افطار نموده و از ديگران نيز دعوت به افطار مي نمايند، و در صورت عدم افطار موجب انگشت نما شدن و بعضاً وهن شيعه مي شود و تقيّه مداراتي در اينجا ضروري تر از شركت در نماز مغرب به نظر مي رسد، آيا اجازه مي فرماييد كه شيعيان در هتل ها بمانند و هنگام مغرب در ماه مبارك در مساجد حاضر نشوند؟ يا اين كه حضور يافته و تقيّۀً افطار نمايند؟

جواب: بهتر است براي نماز مغرب در مسجد حضور يابند و اگر به آنها اصرار بر افطار شود، مي توانند افطار كنند و روزه آنها صحيح است.

سؤال 450- اگر انسان افسرده باشد، نه از نوع خيلي شديد؛ بلكه از نوعي كه دكترها و روانشناسان تشخيص افسردگي دهند و در اين مدّت نمازش را عمداً ترك كند و روزه هم نگيرد و به خدا بدگمان شود و از رحمت او مأيوس گردد. و كشف حجاب كند، در حالي كه عقلش سر جايش است و آگاه و عاقل است، حكمش چيست؟

جواب: انسان بايد هميشه به خداوند قادر مهربان اميدوار باشد و آنچه را او دستور داده از نماز، روزه، حجاب، يا ساير وظايف ديني انجام دهد و از رحمت واسعه او مأيوس نباشد، كه نااميدي از گناهان كبيره است و هيچ كس حق ندارد به بهانه افسردگي وظايف شرعي خود را ترك كند؛ مگر اين كه بر اثر بيماري افسردگي عقل و هوش خود را از دست بدهد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 157

مسجد به قصد قربت؛ و تنها ماندن در مسجد بدون قصد، اعتكاف محسوب نمي شود، و هر مسجدي نيز كافي نيست؛ بلكه بايد از مساجد جامع شهر باشد.

سؤال 452- اعتكاف چه فلسفه اي دارد؟ لطفاً به برخي از فضايل آن اشاره فرماييد.

جواب: اعتكاف يك برنامه مهمّ خودسازي است كه انسان را در مدّت چند روز به كلّي از مظاهر مادّي دنيا جدا مي سازد و در يك عالم روحاني و معنوي غرق مي كند، و او را به نگريستن مجدّد به برنامه هاي اخلاقي و خودسازي و توبه از گناه و محاسبه و مراقبه وامي دارد، و در مجموع يك تولّد ثانوي محسوب مي شود، و شايسته است مسلمانان از آن بهره گيرند و اين سنّت اسلامي را زنده نگه دارند.

سؤال 453- آيا سنّت اعتكاف اختصاص به شريعت مقدّسه اسلام دارد؟ يا اين كه در شرايع و اديان سابق نيز وجود داشته است؟

جواب: مراسمي شبيه به اعتكاف در ميان بعضي از مؤمنان به شرايع سابق بوده است و در زندگي حضرت مريم، و زكريا (عليهما السلام) آثاري از آن ديده مي شود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 158

صورت مرتّب نماز جماعت ندارد)، جايز است؟

جواب: اشكال ندارد.

سؤال 461- اگر اعتكاف در زيرزمين مسجد جمكران جايز باشد، در صورتي كه بين طبقه پايين و بالا درِ ورودي باشد، آيا مي توان اعمال را در طبقه بالا و خواب و استراحت را در طبقه پايين انجام داد، يا هر دو عمل بايد در يك مكان باشد؟

جواب: اشكال ندارد.

سؤال 462- آيا در اعتكاف، وحدت مسجد شرط است؟ اگر دو مسجد به هم پيوسته و متّصل باشد چطور؟

جواب: بهتر است كه تمام مدّت اعتكاف در يك مسجد باشد؛ ولي در دو مسجد متّصل به هم نيز مانعي ندارد.

سؤال 463- اعتكاف در مكانهايي كه شك داريم جزء مسجد است (مثل بام، سرداب و مقداري كه به مسجد افزوده شده)، چه حكمي دارد؟

جواب: آنچه مشكوك است، حكم مسجد را ندارد و اعتكاف در آن جايز نيست؛ ولي اگر مسجد، يعني محلّ نمازگزاران را توسعه دهند، جزء مسجد محسوب مي شود.

سؤال 464- اگر محلّ خاصّي از مسجد را براي اعتكاف خود معيّن نمايد، آيا لازم است خود را مقيّد به آن نمايد؟

جواب: متعيّن نمي شود.

سؤال 465- آيا محوّطه اطراف مسجد جمكران، كه به عنوان حياط از آن استفاده مي شود، حكم مسجد را دارد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 160

جواب: ظاهراً حياط اين مسجد جزء مسجد نيست.

سؤال 466- آيا صرف غذا در سالن نهارخوري، كه در محوّطه مسجد است، براي معتكفين جايز است؟ با توجّه به اين كه صرف غذا در مسجد با مشكلاتي همراه است.

جواب: پاسخ اين سؤال متوقّف بر سؤال قبل است؛ ولي اگر صرف غذا در داخل شبستان ها ايجاد مشكلاتي كند معتكفين مي توانند به حكم ضرورت غذا را در صحن مسجد صرف

كنند.

به واسطه نذر، عهد، قسم، شرط ضمن عقد و اجاره چه حكمي دارد؟

جواب: به واسطه نذر و عهد و قسم واجب مي شود، و به عنوان شرط ضمن عقد يا اجاره، هرگاه به شكل استيجار باشد، ظاهراً مانعي ندارد؛ هرچند عبادات استيجاريّه غير از حجّ در روايات اسلامي وارد نشده است.

سؤال 477- آيا اعتكاف مستحبّي را مي توان قطع كرد؟

جواب: در روز اوّل و دوّم مي توان قطع كرد؛ ولي در روز سوّم جايز نيست.

سؤال 478- آيا بيشتر از سه روز مي توان اعتكاف كرد؟ بطوري كه آن زياده بخشي

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 162

از يك روز يا قسمتي از يك شب باشد.

جواب: اعتكاف بيش از سه روز هم جايز است؛ ولي هرگاه دو روز اضافه كند، بنابر احتياط واجب روز سوّم را هم بر آن بيفزايد؛ ولي بخشي از يك روز يا بخشي از يك شب اشكال دارد.

سؤال 479- منظور از روز، در اعتكاف چيست؟

جواب: مراد از اوّل طلوع فجر تا غروب آفتاب است.

سؤال 480- آيا در تحقّق اعتكاف، سه روز ناپيوسته كافي است؟

جواب: كافي نيست.

سؤال 481- كسي كه معتكف مي شود، آيا مي تواند روزه هاي اين سه روز را به عنوان نذر، يا استيجار، يا كفّاره حساب كند؟

جواب: لازم نيست روزه براي اعتكاف باشد؛ بلكه مي تواند روزه ماه مبارك رمضان يا روزه قضا و مانند آن را بجا آورد؛ ولي روزه استيجاري مشكل است.

سؤال 482- آيا در مسافرت مي شود روزه در سفر را نذر كرد؟

جواب: اشكال دارد؛ ولي اگر نذر كرد، احتياط آن است كه به نذر خود عمل كند.

سؤال 483- شخصي نذر كرده در ايّام البيض «1»، در مسجد مقدّس جمكران معتكف شود، و نذر كرده در فرض

مسافرت هم روزه بگيرد، آيا نذرش منعقد شده است؟ آيا اعتكاف او صحيح است؟ (هرچند مسافر باشد)

جواب: خالي از اشكال نيست؛ ولي احتياط آن است كه به اين نذر عمل كند.

سؤال 484- اگر كسي نذر كند براي حصول حاجت دنيوي يا معنوي معتكف شود، نذر او چه حكمي دارد؟

جواب: نذر اعتكاف به عنوان شكرانه قضاي حوايج مانعي ندارد.

______________________________

(1). منظور در اينجا روزهاي سيزدهم الي پانزدهم ماه رجب است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 163

سؤال 485- اگر كسي اعتكاف يك ماه را نذر كند، آيا شب اوّل هم جزء همان ماه است؟

جواب: شب اوّل جزء نيست.

سؤال 486- اگر اعتكاف يك ماه را نذر كند و ماه ناقص باشد، آيا تكليف او ساقط مي شود؟

جواب: آري ساقط مي شود.

سؤال 487- اگر كسي اعتكاف را نذر كند و مشغول اعتكاف شود؛ ولي در ايّام اعتكاف مريض شود، يا ضرورتي پيش آيد (مثل فوت نزديكان)، مي تواند اعتكاف را بر هم بزند؟ و اگر بر هم بزند، كفّاره دارد؟ در اعتكاف مستحبّي چطور؟

جواب: در صورتي كه ضرورتي پيش آيد، مي تواند اعتكاف را بر هم بزند و در صورتي كه روز سوّم باشد بايد قضا كند، همچنين اگر به عنوان نذر بوده باشد، و كفّاره ندارد.

سؤال 488- اگر اعتكاف چهار روز را نذر كند و پيوستگي آن چهار روز را شرط ننمايد و روز چهارم را بر خلاف نذرش عمل كند و از اعتكاف خارج شود، وظيفه اش چيست؟

جواب: بايد مجدّداً اعتكاف چهار روز را بجا آورد.

سؤال 489- اگر زمان معيّني را براي اعتكاف نذر كند؛ ولي آن اعتكاف را به جهت فراموشي يا نافرماني يا اضطرار ترك نمايد، آيا قضا بر او واجب است؟

جواب:

احتياط واجب آن است كه قضا كند.

اعتكاف در مسجد الحرام را دارد؛ آيا مي تواند قبل از

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 165

اذان صبح در تنعيم مُحرِم شود و بقيّه اعمال را در حال اعتكاف انجام دهد؟ با توجّه به اين كه محلّ سعي جزء مسجد نيست.

جواب: اين مقدار اشكالي ندارد.

سؤال 496- خارج شدن معتكف از مسجد در موارد ذيل چه حكمي دارد؟

الف) براي وضو، غسل مستحبّي و مسواك زدن.

جواب: براي وضو و غسل مستحبّي و مسواك زدن به عنوان مقدّمه وضو اشكالي ندارد.

ب) جهت تلفن زدن به خانواده و دوستان در موارد غير ضروري و امور متعارف.

جواب: اشكال دارد.

ج) جهت ديدار با خانواده در بيرون مسجد (يعني حياط مسجد).

جواب: اشكال دارد؛ مگر اين كه حياط مسجد جزء مسجد باشد.

بر سر مسائل ديني يا دنيوي، به قصد غلبه كردن بر طرف مقابل و اظهار فضيلت، حرام است.

سؤال 502- لمس و تقبيل همسر، براي معتكف جايز است؟

جواب: اين امور براي معتكف حرام است، بنابر احتياط واجب.

سؤال 503- اگر زني را كه معتكف است، طلاق رجعي دهند، تكليفش چيست؟ و اعتكافش چه حكمي دارد؟

جواب: اعتكافش باطل مي شود و بايد به خانه شوهر براي ادامه عدّه برود (زيرا زن در مدّت عدّه طلاق رجعي نبايد از خانه شوهر خارج شود).

سؤال 504- غير از موارد چهارگانه اي كه در سؤالات بالا به آن اشاره شد، چه چيزهايي بر معتكف حرام است؟

جواب: پنج چيز بر معتكف حرام است، چهار مورد آن در سؤالات قبل گذشت و مورد پنجم استمناست بنابر احتياط، هرچند از طريق حلال باشد، مانند ملاعبه با همسر.

كند، و اگر واجب غير معيّن بوده و اين امر در روز سوّم بوده، نيز بايد قضا كند و اگر در روز اوّل و دوّم بوده لازم نيست. در ضمن، قضاي اعتكاف واجب فوري نيست؛ بلكه وقت آن وسيع است.

سؤال 508- اگر شخصي جاي كسي را كه معتكف بوده غصب كند، فرموده اند اعتكاف او باطل است. حال اگر جاهل يا عامد بوده و اكنون پشيمان شده و جاي خود را عوض كرده، آيا اعتكاف او صحيح است؟ و در صورت عمد آيا كفّاره دارد؟

جواب: اگر جاهل به موضوع باشد، اعتكاف او صحيح است؛ ولي اگر غصب بودن را مي دانسته و حكم اعتكاف را نمي دانسته، اعتكاف او صحيح نيست و توبه در اينجا مشكلي را حل نمي كند.

چند كفّاره بر او واجب است؟

جواب: سه كفّاره بر او واجب مي شود؛ كفّاره اي براي ماه رمضان و كفّاره اي براي اعتكاف و كفّاره اي براي تخلّف از نذر؛ مگر اين كه زمان براي اداي نذر او باقي باشد كه در اين صورت كفّاره نذر تعلّق نخواهد گرفت.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 169

170

جواب: در صورتي كه مبلغ اوّليّه از درآمد همان سال بوده خمس ندارد؛ امّا اگر از درآمد سالهاي قبل بوده خمس دارد؛ ولي بقيّه را كه تدريجاً ساخته ايد، مشمول خمس نيست.

سؤال 515- يك منزل مسكوني ساخته ام كه يك سوّم پول آن غير مخمّس، و يك سوّم آن قرض مضاربه اي، و يك سوّم آن وام مي باشد، آيا در صورت فروش خمس به آن تعلّق مي گيرد؟

اگر آن را با زمين معامله كنم و اضافي آن را خرج خودش كنم چطور؟

اگر از پول فروش آن بلافاصله زمين خريده و اقدام به ساخت كنم چطور؟

جواب: نسبت به غير مخمّس خمس تعلق مي گيرد.

سؤال 516- آيا پولي كه به خاطر خريدن خانه، يا ازدواج، يا مانند آن نگهداري مي شود، مشمول خمس است؟

جواب: اگر سال بر آن بگذرد خمس دارد و در موارد ضروري حاكم شرع مي تواند ارفاقهايي لحاظ كند.

سؤال 517- وقتي شوهرم فوت كرد خانه اي حدود هشتاد متر داشتم كه آن هم در طرح خيابان بود، با كار كردن و زحمت فراوان، در حالي كه سه كودك يتيم داشتم، بطور اقساط زميني خريدم و اكنون آن زمين را به قيمت دو ميليون تومان فروخته و قصد دارم كه با مقداري از اين پول به زيارت حجّ بيت اللّه الحرام بروم و بقيّه را در بانك بگذارم و از سود آن زندگي خود را بگذرانم تا محتاج فرزندان و خلق روزگار نباشم، آيا به اين پول خمس تعلّق مي گيرد؟

جواب: اگر زمين را براي خانه مسكوني خريده ايد و بعداً ناچار به فروش آن شديد خمس ندارد، در غير اين صورت خمس دارد؛ ولي مي توانيد با يكي از نمايندگان ما دستگردان كنيد تا به

شما ارفاق كند و تخفيف بدهد.

سؤال 518- طبق فتواي امام راحل (قدّس سرّه) به قيمت منزل مسكوني خمس

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 171

تعلّق مي گيرد؛ هرچند وسط سال خمسي آن را بفروشد و سال بر پول آن نگذرد، آيا براي كساني كه مقلّد معظّم له هستند؛ راه حلّي وجود دارد كه از خمس آن معاف باشند و آن را در جاي ديگري منزل خريداري كنند؟

جواب: در اين مسأله، مي توانند از ديگري تقليد كنند و ما معتقديم كه در فرض بالا خمس واجب نيست.

سؤال 519- برادرم مي خواهد يك باب منزل مسكوني براي اين جانب بخرد، در حالي كه يقين دارم مال ايشان مخلوط به حرام است و خمس نمي پردازد؛ حجّ واجب بر گردن دارد و به وظايف شرعي خود عمل نمي كند، آيا استفاده كردن از چنين منزلي براي بنده جايز است؟ معاشرت با چنين اشخاصي چه حكمي دارد؟

جواب: در مورد منزل بايد خودتان وجوه آن را بپردازيد، و اگر مخلوط به حرام است نيز طبق وظيفه اي كه در مورد اين اموال در شرع مقدّس وارد شده عمل كنيد. «1» و در مورد معاشرت، چنانچه توأم با امر به معروف و نهي از منكر و احتمال تأثير باشد اشكالي ندارد، و اگر در اموال غير مخمّس او تصرّف مي كنيد خمس آن را بپردازيد.

سؤال 520- آيا حقّ التّوليه متولّي، كه در آخر سال بابت انجام امور توليتي به او تعلّق مي گيرد، مشمول خمس مي گردد؟

جواب: آري مشمول خمس است.

سؤال 521- چيزي را كه انسان لازم دارد، مانند تمبر، پاكت و غيره، اگر براي نياز بلند مدّت تهيّه كند و يك سال از خريد باقيمانده، يا خريد همه آنها بگذرد، در

صورتي كه از نظر عقلي تهيّه آن براي استفاده تدريجي معقول باشد، آيا خمس بر آنچه يك سال از خريد آن گذشته تعلّق مي گيرد؟

جواب: احتياط آن است كه خمس آن را بدهد.

______________________________

(1). شرح آن در مبحث خمس حلال مخلوط به حرام خواهد آمد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 172

سؤال 522- در گذشته از روي علاقه و بدون قصد فروش، تمبر يادگاري جمع مي كردم، حال قصد فروش آنها را دارم، آيا بعد از فروش به پولش خمس تعلق مي گيرد؟ و اصولًا آيا خود تمبر يادگاري خمس دارد؟

جواب: بعد از فروش، اگر تا آخر سال خمسي خرج نشود، خمس دارد.

سؤال 523- شخصي در وسط سال خمسي به مسجد كمك مي كند، آيا اين، جزء مؤونه حساب مي شود؟

جواب: آري، جزء مؤونه است.

سؤال 524- مستأجرين بايد مبلغي به عنوان وديعه و سپرده به مالكين بدهند تا به آنها خانه اجاره دهند وگرنه، يا خانه را اجاره نمي دهند، يا مال الاجاره بيشتري طلب مي كنند، آيا مبلغ وديعه و سپرده كه طبعاً سال بر آن مي گذرد مشمول خمس است؟

جواب: مبلغ مذكور جزء مؤونه است و خمس ندارد؛ امّا اگر آن را بازپس گرفت و نيازي به آن نداشت احتياط آن است كه خمس آن را بدهد.

سؤال 525- برادري از صندوق قرض الحسنه وام چهارساله اي دريافت مي كند و در مدت سه سال و نيم اقساط آن را مي پردازد، در آخر سال كه حساب خود را مي رسد حدود پنج هزار تومان پس انداز و مبلغ بيست هزار تومان بدهي دارد، آيا مي تواند بدهي مزبور را كسر نمايد، يا اين كه پنج هزار تومان مشمول خمس است؟

جواب: چنانچه اقساط وجه فعلي را پرداخته باشد، وجه موجود خمس

دارد؛ ولي اگر بدهي دارد مي تواند از آن كم كند.

سؤال 526- پدري در طول سال گاهي براي فرزندان خود مبلغي را پس انداز مي كند، در واقع اين پس انداز را به تمليك آنها درمي آورد، آيا به پس اندازهاي فوق خمس تعلّق مي گيرد؟ در صورت تعلّق، خمس آن بر عهده وليّ است، يا فرزندان پس از بلوغ؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 173

جواب: چنانچه به فرزندان خود بخشيده، و اگر بالغ هستند به قبض ايشان داده، احتياطاً بايد خود فرزندان خمس آن را بدهند، و اگر نابالغ هستند و مال تا سنّ بلوغ باقي باشد، بنابر احتياط واجب خمس به آن تعلّق مي گيرد و فرزندان بايد بپردازند.

سؤال 527- دانشگاهها پولي به عنوان قرض (بورسيّه) به دانشجويان مي دهند و بعداً به تدريج پس مي گيرند، آيا اين پول خمس دارد.

جواب: خمس ندارد.

سؤال 528- اگر بعد از اتمام بافت قالي، بدون اين كه سال بر آن بگذرد، آن را بفروشند و به مصرفي برسانند، خمس دارد؟

جواب: هرگاه سال خمسي بر آن نگذشته، خمس ندارد.

سؤال 529- چنانچه شغل و درآمد فرد از قالي بافي نباشد، بلكه قالي صرفاً جنبه كمك هزينه زندگي داشته باشد، آيا خمس دارد؟

جواب: فرقي نمي كند، اگر سال بر آن گذشته باشد خمس دارد.

سؤال 530- افرادي كه سال خمسي دارند، اگر هنگام حساب سال قالي ناتمام باشد، خمس آن را چگونه حساب كنند؟

جواب: جزء درآمد سال بعد حساب مي شود.

سؤال 531- زيد براي احيا كردن زمين موات نهري كشيده و قسمتي از آن زمين را قبل از گذشتن سال احيا نموده است. آيا به اين زمين خمس تعلّق مي گيرد؟ حكم قسمت ديگر آن زمين كه بعد از گذشتن سال احيا نموده چيست؟

جواب: آن

قسمت كه قبل از گذشتن سال احيا نموده، مشمول خمس است و بقيّه در آينده مشمول خمس مي شود.

سؤال 532- كسي مقداري از پول خود را به صورت مضاربه سرمايه گذاري كرده است، اگر سال بر اين پول، كه اصل سرمايه است، بگذرد و همچنان با آن معامله كند، آيا خمس دارد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 174

جواب: اگر خمس آن پول را قبلًا داده، اصل پول خمس ندارد و الّا بايد خمس آن را بدهد؛ ولي منافع آن در هر حال خمس دارد.

سؤال 533- آيا به پولي كه در بانك مسكن، جهت تهيّه مسكن گذاشته مي شود، و چندين سال مي گذرد تا منزل آماده شود، خمس تعلّق مي گيرد؟

جواب: اگر پول را براي اين گذارده كه وام بيشتر بگيرد خمس دارد، و اگر پول پيش پرداخت مسكن است خمس ندارد.

سؤال 534- آيا به جوايز بانكي خمس تعلّق مي گيرد؟

جواب: احتياط واجب آن است كه خمس آن را بدهند.

سؤال 535- شخصي مبلغي را در بانك به عنوان پس انداز بلند مدّت 5 ساله سرمايه گذاري مي كند، پس از مدّتي متوجّه مي شود كه خمس آن مبلغ را نداده است. اگر بخواهد حساب را ببندد بانك سودهاي متعلّقه را كسر مي نمايد و به مقدار كمي تقليل مي دهد، آيا اين شخص بايد فوراً حساب بانكي را ببندد تا مبلغ خمس را جدا كند، يا مي تواند در انتهاي پنج سال خمس اصل مال و سود آن را با هم بدهد؟ آيا مي تواند خمس مال را از پول ديگري بپردازد تا حساب بانكي بسته نشود؟

جواب: مجاز است كه خمس آن را از مال ديگري بپردازد، و اگر مال ديگري ندارد به او اجازه مي دهيم خمس خود را تا پايان

مدّت تأخير بيندازد.

سؤال 536- يك سال و نيم است به استخدام سازمان بهزيستي درآمده ام و ماهيانه 30 هزار تومان حقوق مي گيرم، با توجّه به اين كه مجرّد هستم و در خانه پدري مي باشم، حقوق ماهيانه ام را در حساب كوتاه مدّت بانكي به صورت پس انداز جمع نموده ام؛ لطفاً بفرماييد:

الف) آيا به اين حساب پس انداز خمس تعلّق مي گيرد؟

جواب: آري، خمس تعلّق مي گيرد؛ ولي در صورت نياز مبرم به شما اجازه مي دهيم خمس را به تأخير بيندازيد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 175

ب) بهره اي كه به اين پس انداز تعلّق مي گيرد، چه حكمي دارد؟

جواب: چنانچه شرط خاصّي در مورد پس انداز نكرده باشيد و خود آنها بهره اي بدهند؛ اشكالي ندارد، ولي خمس به آن تعلّق مي گيرد.

سؤال 537- آيا به پولي كه پدر و مادر به فرزندانشان، به عنوان بخشش يا هزينه تحصيل مي دهند، با گذشت سال خمس تعلّق مي گيرد؟

جواب: چنانچه تمليك كرده باشند و اضافه از هزينه سال باشد، بنابر احتياط واجب خمس دارد.

سؤال 538- اين جانب در كارخانجات مخابراتي مشغول به كار مي باشم و در وقت اضافي اقدام به طرّاحي و ساخت تعدادي ابزار نموده و از آنها درآمد خوبي به دست مي آورم، با توجّه به اين كه ابزارهاي فوق بايد با دستگاه اجاره اي تكميل شده و قطعه توليد نمايد، آيا به آنها خمس تعلّق مي گيرد؟

جواب: چنانچه با دادن خمس آنها مشكلي براي زندگي شما پيدا نشود، بايد خمس آن را بدهيد.

سؤال 539- آيا هزينه اي كه صرف تصفيه فاضلابهاي خطرناك بعضي از صنايع مي شود، از هزينه هاي تحصيل كالا محسوب شده و از پرداخت خمس معاف است؟

جواب: اين هزينه ها جزء هزينه كالاست و خمس تنها به سود تعلّق مي گيرد.

سؤال 540- آقاي

زيد احتياج به لباس و فرش دارد، ولي پشمي را كه در دسترس دارد كم است، به همين جهت چند سال پشم را جمع كرده و لباس و فرش درست مي كند، آيا به اين پشم كه سال بر آن گذشته خمس تعلّق مي گيرد؟

جواب: اگر براي لباس و مانند آن كنار گذاشته و تهيّه لباس جز از اين راه ميسّر نيست، خمس ندارد.

سؤال 541- شخصي مبلغي پول جهت تشرّف به زيارت خانه خدا در بانك وديعه گذاشته است، آيا به آن پول خمس تعلّق مي گيرد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 176

جواب: خمس ندارد.

سؤال 542- خانمي زمين موروثي پدري را فروخته و با پول آن جهت عزيمت به حج، خود و فرزندانش ثبت نام نموده و امسال اسامي آنان اعلام شده است، آيا در صورت گذشتن يك سال يا بيشتر بر زمين يا پول زمين، خمس به آن تعلّق مي گيرد؟

جواب: ارث مشمول خمس نيست؛ مگر اين كه قيمت زمين از زماني كه مال الارث به او منتقل شده، افزايش يافته باشد كه به افزايش آن خمس تعلّق مي گيرد، اگر قبل از گذشتن سال آن را براي نام نويسي هزينه كرده، در اين صورت چيزي بر او نيست.

سؤال 543- آيا به سرمايه خمس تعلّق مي گيرد؟

جواب: سرمايه خمس دارد؛ مگر اين كه اداي خمس سبب شود كه نتواند به وسيله بقيّه، زندگي خود را اداره كند.

سؤال 544- آيا به موادّ مصرفي مورد نياز، مانند موادّ غذايي موجود در منزل كه مقداري از آن به مصرف رسيده و مقداري از آن در انتهاي سال خمسي باقي مي ماند، خمس تعلّق مي گيرد؟

جواب: تمام اين ها خمس دارد، و مي توان مبلغي بطور تخمين براي آنها در

نظر گرفت، و به قيمت روز در بازار آزاد محاسبه مي شود.

سؤال 545- آيا به پول كساني كه خمس اموال خود را نمي پردازند و به مساجد و يا حسينيّه ها كمك مي كنند، خمس تعلّق مي گيرد؟

جواب: اگر در همان سال درآمد، هديه كنند خمس ندارد، و اگر يقين داريد كه آن پول غير مخمّس است، بايد خمس آن را داد و سپس مصرف كرد؛ ولي براي اين كه مؤمنين در زحمت نيفتند ما در اين گونه موارد اجازه مي دهيم آن خمس را در همان مسجد يا حسينيّه مصرف كنند.

سؤال 546- آيا كسي كه ماليات مي پردازد، آن مقدار جزء خمس و زكات او حساب مي شود؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 177

جواب: ماليات جزء خمس حساب نمي شود؛ بلكه مانند مال الاجاره منزل يا اجرت دكتر و كارگر است. اگر مثلًا شما كارگري را استخدام كنيد كه كوچه شما را تميز كند، آيا هزينه آن از باب خمس حساب مي شود، يا مؤونه سال شماست؟ مصارف ماليات همه از اين قبيل است.

سؤال 547- از آنجا كه سيگار جزء مؤونه شرعي نيست، آيا بايد خمس آن پرداخت شود؟

جواب: استعمال دخانيات و از جمله سيگار مطلقاً جايز نيست و پولي كه در اين راه مصرف مي شود، جزء مؤونه زندگي نيست.

سؤال 548- افراد مجرّد از درآمد بين سال به مرور زمان لوازم ازدواج تهيّه مي كنند؛ چون در وقت حاجت، تمكّن تهيّه آن را ندارند، آيا اين وسايل جزء مؤونه حساب مي شود، يا خمس دارد؟

جواب: در صورتي كه اين كار در ميان مردم رايج باشد و به صورت هزينه معمولي درآيد، خمس ندارد.

سؤال 549- در مسأله 1506 توضيح المسائل فرموده ايد: «وسايل مورد نياز كه در اثناي سال

مي خرد، اگر بعداً از آنها بي نياز شود، خمس ندارد»، آيا كتاب داستاني كه شخص مي خرد و يك بار مي خواند و ديگر به درد او نمي خورد، خمس دارد؟

جواب: خمس ندارد.

سؤال 550- كسي كه چندين سال خمس اموالش را نداده و به ياد ندارد كه هر سال چقدر پس انداز كرده است، چگونه بايد تسويه حساب كند؟ آيا مي توان مبلغ خمس را كنار گذاشت و بعداً پرداخت كرد، يا بايد حتماً سر سال پرداخت نمود؟

جواب: آنچه مربوط به خانه و وسايل زندگي است، خمس ندارد، بقيّه را محاسبه نمايد و خمس آن را بپردازد و در صورت شك با حاكم شرع مصالحه مي كند، و پرداختن خمس از آغاز سال جايز است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 178

سؤال 551- عالمي در شهر ماست كه اموال مشمول خمس را بر مبناي پول زمان خريد محاسبه مي نمايد، آيا طريقه عمل كردن ايشان صحيح است؟

جواب: خمس بر اساس قيمت فعلي است؛ ولي اگر براي پرداخت كننده مشكل و سنگين باشد، مي توان به قيمت سابق محاسبه كرد؛ مشروط بر اين كه هرگاه ملك را بفروشند، خمس تفاوت را بدهند.

سؤال 552- شخصي در امرار معاش ساليانه خود به زمين مزروعي احتياج دارد و غير از آن زمين، منبع درآمد ديگري ندارد. به همين جهت گاو و گوسفنداني را فقط براي كود آنها نگهداري مي كند (لازم به ذكر است زمين مذكور بدون كود، ابداً زراعت نمي دهد)، از شير و پشم و موي حيوانات مذكور نيز استفاده مي كند؛ ولي مقصود از نگهداري حيوانات همان طور كه گفته شد استفاده از كود آنهاست. آيا حيوانات مذكور خمس دارد؟

جواب: حيواناتي كه براي كود نگهداري مي شود، جزء سرمايه است و خمس

دارد.

همه مراجع تقليد- ادام اللّه عزّهم- خمس آن واجب مي باشد، گنج است؛ و معناي اين سخن اين است كه يابنده گنج شرعاً مالك آن مي شود، و بايد خمس آن را بپردازد؛ با توجّه به اين مسأله چرا دولت اسلامي اين گونه گنج ها را به بهانه حفظ آثار باستاني و غير آن تملّك مي كند؟ و بر فرض جواز آيا نبايد معادل قيمت آن را به يابنده گنج كه شرعاً مالك است، بپردازد؟

جواب: البتّه به عنوان اوّلي گنجها با شرايطي متعلّق به صاحبان زمين، و در اراضي مباح، متعلق به يابنده آن است؛ ولي هرگاه حكومت اسلامي به خاطر مصالحي كه در عناوين ثانويّه مي گنجد لازم ببيند كه گنج در اختيار بيت المال اسلام قرار گيرد، بايد مطابق آن عمل شود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 180

باقيمانده معدن پدر و برادران ديگر حق استفاده دارند؟ و نيز نسبت به منافع بانكي كه در اموال تقسيم شده نبود، حق دارند؟

جواب: اگر معدن را به نيّت همه برادران و پدر استخراج كرده، باقيمانده آن و منافع شرعي پول، به همه تعلق مي گيرد، و اگر به نيّت شخص خودش اخراج كرده متعلّق به خودش مي باشد، و به هر نحو كه بخواهد مي تواند ميان فرزندان تقسيم كند، يا براي خودش نگهدارد.

سؤال 559- لطفاً پيرامون معدن به سؤالات زير پاسخ فرماييد:

الف) با توجّه به مالكيّت دولت اسلامي نسبت به معادن كشور، آيا كسي مي تواند خارج از ضوابط حكومت اسلامي، معدني را مالك شود؟

ب) اگر كسي معدني را مالك شد و يا به صورت موقّت بهره بردار آن شد، آيا مي تواند نسبت به حريم معدن ادّعايي داشته باشد؟

ج) اگر نسبت به حريم بتواند مدّعي باشد، آيا اين مطلب در فرض مالكيّت او نسبت به معدن است؟ يا اعمّ از مالكيت و بهره برداري است؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 181

د) اگر كسي موقّتاً بهره بردار از معدني شد، آيا مي تواند نسبت به حريمي كه فعلًا مورد نيازش نيست، مدّعي شود؟

ه-) با فرض مالكيّت دولت نسبت به معادن، و فرض وجود حريم براي معدن، و لو حريمي كه سالهاي آتي احتمالًا مورد نياز باشد، اگر همان دولتِ مالك، حريمي تصوّري و احتمالي را به فرد ثالث (غير از بهره بردار معدن)، واگذار قطعي نمايد، آيا بهره بردار از معدن مي تواند نسبت به حريم تصوّري و احتمالي معدن ادّعايي داشته باشد؟

و) اگر مالك معدن (يعني دولت) هيچ گونه ادّعايي نسبت به حريم تصوّري يا واقعي معدن نداشته باشد، آيا بهره بردار مي تواند نسبت به هر دو قسم

از حريم (تصوّري و واقعي) ادّعايي داشته باشد؟

ز) اگر بهره بردار از معدن نتواند از معدن بهره برداري نمايد؛ به دليل اين كه مالك معدن (يعني دولت) حريم واقعي معدن را به فرد ثالث واگذار نموده است، آيا شرعاً بهره بردار مي تواند براي فرد ثالث ايجاد مزاحمت نمايد؟

ح) اگر بهره بردار از معدن اقدام به انفجار نمايد و اين انفجار موجب تشنّج اعصابِ افراد ساكنِ در اطراف معدن شود، از نظر شرع مقدّس اين نوع بهره برداري چه حكمي دارد؟ حكم شرعي متوجّه بهره بردار است يا صادركننده مجوّز بهره برداري؟ اگر شدّت انفجار فرضاً موجب سقط جنيني شود، چه كسي مقصّر است؟

ط) اگر بهره برداري از معدن موجب سلب آسايش، آرامش و آلوده نمودن محيط زيست شود، آيا شرعاً مي توان از معدن بهره برداري كرد؟ اگر براي امور خيريّه و عام المنفعه باشد، چه حكمي دارد؟

ي) اگر كسي ادّعا كند حقّ استفاده از معدن از نظر زماني، بر حقّ استفاده از منزل مسكوني در اطراف معدن تقدّم دارد. در اين صورت كدام يك بايد از حق خود صرف نظر كند؟ و يا هر يك مي تواند از حق خود استفاده كند و هيچ يك برتري بر ديگري ندارد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 182

ك) بر فرض لزوم رعايت حريم معدن، ملاك حريم واقعي است (يعني آنچه الان مورد احتياج است) يا حريم احتمالي، كه ده ها سال آينده- بر فرض ادامه بهره برداري از معدن- مورد نياز خواهد بود را نيز شامل مي شود؟ (با توجّه به اين كه هرچه از معدن استخراج مي شود، مكان موادّ استخراجي به عنوان حريم عمليّات استخراج، مي تواند مورد استفاده قرار گيرد).

جواب: معدن، خواه در تملّك اشخاص باشد يا تملّك دولت، و واگذاري

خواه به صورت تملّك باشد يا بهره برداري، داراي حريم است، و مراد از حريم معدن، آن مقدار فضا و محلّي است كه در عرف و عادت معدنچيان، براي استخراج و بارگيري و ساير احتياجات متعارف، مورد نياز است.

هرگاه در قانون حكومت اسلامي حدّي براي آن معدن در نظر گرفته شده است، بر طبق آن عمل مي شود و اگر در قانون تبيين نشده، بايد با مشاوره چند نفر از معدنچيان باسابقه و متديّن، حدّ و حدود آن تعيين گردد و مطابق آن عمل شود و واگذاري اين حريم به ديگران در صورتي كه از طرف مسئولان بخش معدن و مطابق مقرّرات باشد، اشكالي ندارد، در غير اين صورت جايز نيست. البتّه حريم معدن، نسبت به بهره برداري هاي ممكن در حال و آينده نزديك، در نظر گرفته مي شود و آينده دور معيار نيست. ضمناً بهره برداران از معدن در نحوه بهره برداري و انفجارات خود، بايد طوري عمل كنند كه مزاحمت و ضرر و زياني براي همسايگان حاصل نشود.

سؤال 560- قريه اي كوه بزرگي دارد، همه اهالي روستا گاو و گوسفند خود را در اين كوه مي چرانند، هر قسمت از كوه به گاو و گوسفندان يك محلّه اختصاص داده شده است، حال اگر كسي در چراگاه محلّه ديگر، اشياي معدني مثل ياقوت، زمرّد و ساير اشياي قيمتي پيدا كند، آيا حلال و جايز است؟

جواب: هرگاه كساني معادني در آنجا پيدا كنند، متعلّق به خود آنهاست.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 183

كند؟

جواب: احتياط آن است كه تحقيق كند، اگر سهم سادات است نپذيرد.

سؤال 562- آيا مي توان تمام يا قسمتي از سهم مبارك امام (عليه السلام) را به صندوق خيريّه، كه براي كمك به مستمندان و ايتام تأسيس شده است، پرداخت نمود؟

جواب: سهم امام (عليه السلام) در شرايط فعلي براي اقامه حوزه هاي علميه است، كه سبب بقاي دين و مذهب و توجّه مردم به اسلام و برنامه هاي فرهنگي است، و در موارد استثنايي مي توان با اجازه مرجع تقليد مقداري از آن را در ساير كارهاي خير مصرف كرد.

سؤال 563- آيا مي توان به خانواده شخص نيازمند غير سيّدي كه سيّد است و خرج او اداره نمي شود، خمس داد، تا خرج زندگي مشترك كند؟ يعني خرج شوهر و فرزندانش نمايد.

جواب: اشكالي ندارد.

سؤال 564- آيا كتب معتبره انساب و نيز مشجّرات و نسب نامه هايي كه در خانواده هاي سادات موجود است و نوعاً به تأييد علما رسيده، در تأييد سيادت كافي است؟

جواب: مشجّرات و نسب نامه هايي كه به تأييد علماي معروف رسيده باشد، براي اثبات سيادت كافي است.

سؤال 565- آيا ظنّ و اطمينان حاصل از طرق شرعيّه، براي اثبات سيادت كافي است (با توجّه به اين كه غير از امارات ظنّيّه وسيله ديگري جهت حصول قطع به موضوع مذكور نداريم)؟

جواب: ظنون قويّه و اطمينان كفايت مي كند، و از همه بهتر شهرت به سيادت

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 184

در محل تولّد و زندگي است.

سؤال 566- آيا شهرت كم، در حدّ ظنّ و اطمينان، براي اثبات سيادت كافي است؟ با توجّه به اين كه شجره نامه در اختيار نيست، آيا وظيفه داريم كه شجره نامه را پيدا كنيم؟

جواب: پيدا كردن شجره نامه لازم نيست؛ و اگر شهرت قابل

ملاحظه اي در محل وجود داشته باشد، كفايت مي كند.

سؤال 567- رؤياهاي صادقه در حدّ اطمينان يا ظن، مربوط به سيادت، و نيز ارتكازاتي كه كثيري از مؤمنين بدون سابقه ذهني يا آشنايي قبلي برايشان حاصل شده، آيا نقشي در اثبات سيادت اشخاص دارد؟

جواب: اين گونه امور براي اثبات سيادت كفايت نمي كند.

سؤال 568- اگر مسجد يا حسينيّه يا مدرسه اي، احتياج شديدي به كمك داشته باشد، بطوري كه اگر حاصل نشود، به احتمال قوي تعطيل خواهد شد، از طرفي تحصيل اجازه مصرف وجوه شرعيّه، از مجتهد و مرجع تقليد خيلي مشكل باشد، يا بعد از مدّت طولاني حاصل شود، آيا در اين حالت اجازه مصرف وجوه شرعيّه يكي از مجتهدين جامع الشّرايط، براي مقلّدين ديگر مراجع تقليد، كفايت مي كند؟

جواب: ما به شما اجازه مي دهيم كه در اين گونه موارد، كه ضرورتي ايجاب مي كند، به علماي معروف محل مراجعه كنيد و با رعايت دقّت و احتياط طبق نظر آنان عمل نماييد.

سؤال 569- اين جانب از نسل مير شاه وردي خان عبّاسي، آخرين اتابك در چهارصد سال پيش، هستم. بنا به نقل منابع تاريخي، وي خود را از فرزندان حضرت عبّاس بن عليّ بن أبي طالب (عليهما السلام) مي دانسته و شجره نامه اي دالّ بر اين مدّعا نيز در دست است.

از سوي ديگر به شهادت پيرمردان و معتمدين فاميل و غير آنها از طوايف ديگر،

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 185

نياكان و اجداد ما هم به نشانه سيادت شالِ سبز به كمر مي بسته اند. مسائلي چون يائسگي زنان در 60 سالگي و مشاهده در عالم رؤيا و امثال آن، نيز مؤيّد مطلب است؛ لكن برخي از طوايف ديگر- البتّه بدون مدرك- مي گويند: «خاندان مير شاهوردي

از نسل عبّاس بن عبد المطّلب هستند» يعني آنها هم انتساب به هاشم بن عبد مناف را قبول دارند ولي نه از طريق عبّاس بن عليّ بن أبي طالب (عليهما السلام). با اين اوصاف مستدعي است بفرماييد: آيا شرعاً آثار سيادت مترتّب مي شود؟

جواب: چنانچه آنها در محل خودشان مشهور به سيادت باشند، خواه از نسل عبّاس بن عبد المطّلب، يا عبّاس بن علي (عليهما السلام)، آثار سيادت و انتساب به هاشم را خواهند داشت.

سؤال 570- چرا وقتي پدر خانواده سيّد است، نام سيّد روي فرزند باقي مي ماند، ولي اگر مادر سيّد باشد، چنين نمي شود؟

جواب: معمولًا نَسَب انسان در عرف از طريق پدر منشعب مي شود، به همين جهت هميشه فاميل كودكان، مطابق فاميل پدر ثبت مي شود، و در اسلام نسب خانواده از طريق پدر است؛ هرچند سيادت مادر نيز سبب احترام فرزند است.

قبول كننده خمس، از عمل خود پشيمان مي شود، آيا با پشيماني اين شخص لازم است مبلغي را كه بابت خمس قبول كرده، به او برگردانده شود؟

جواب: اين پشيماني اثري ندارد، و خمس برنمي گردد.

سؤال 573- كساني كه توانايي پرداخت خمس را ندارند، چه بايد بكنند؟

جواب: به اقساط و بطور تدريجي مي پردازند و حاكم شرع مي تواند با ملاحظه حال آنها تخفيفي به آنها بدهد.

سؤال 574- آيا اشخاصي كه معتقد به خمس نيستند، يا هستند و خمس نمي دهند (سنّي يا شيعه)، پولي كه از آنها مي گيريم اشكال دارد؟ و آيا خمس آن را بايد بدهيم؟

جواب: اگر يقين داشته باشيد كه به آن پول خمس تعلّق گرفته، و طرف شيعه باشد، بايد خمس آن را بدهيد، و امّا اگر از اهل سنّت و يا از غير مسلمين بگيريد، خمس دادن از آن لازم نيست.

سؤال 575- اگر بدانيم صاحب خانه از پولي كه خمس نداده غذا تهيّه نموده است، استفاده از آن چه حكمي دارد؟

جواب: اگر يقين نداريد خانه يا غذاي او از پول غير مخمّس تهيّه شده، تصرّف در آن مانعي ندارد، و اگر يقين داريد ما به شما اجازه مي دهيم تصرّف كنيد و معادل خمس آن را، كه تصرّف كرده ايد، به سادات نيازمندي بپردازيد و اگر تمكّن نداريد بر ذمّه بگيريد و هر موقع توانستيد بپردازيد.

سؤال 576- اگر كودك، يا سفيه، يا كسي كه جنون ادواري دارد پولي به دست آورد، يا كسي پولي را به حساب او از طرف كسي واريز كند، خمس آن بر عهده چه كسي است؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 187

جواب: در مورد كودك نابالغ احتياط آن است كه خودش پس از بلوغ بپردازد، و

در مورد مجنون خمس به مال او تعلّق نمي گيرد؛ ولي مجنون ادواري در آن زماني كه عاقل است بايد خمسش را بپردازد، و امّا سفيه اداي خمس مالش با وليّ اوست.

سؤال 577- خانمي است كه مقيّد به نماز مي باشد؛ ولي همسر او گهگاه، آن هم به اجبار زن نماز مي خواند. همچنين شوهر حساب سال ندارد؛ آيا ماندن در خانه شوهر و استفاده از خوراك و پوشاك او جايز است؟

جواب: ماندن در خانه او جايز است و مي تواند از خوراك و پوشاك او استفاده كند و ما اجازه مي دهيم وجوه شرعيّه آن را بر ذمّه بگيرد و هر وقت توانايي پيدا كرد بپردازد و از امر به معروف و نهي از منكر، در مورد نماز و وجوه شرعيّه، خودداري نكند.

سؤال 578- با توجّه به اين كه خمس يكي از ضروريّات اسلام است و جماعت صوفيّه فقط عشريّه مي دهند، آن هم به قطبشان، استفاده كردن از غذاها، منزل آنها، مخصوصاً نماز خواندن در منازل آنها، چه حكمي دارد؟

جواب: جايز نيست؛ مگر اين كه خمس آن مقداري كه تصرّف مي كنيد بر ذمّه بگيريد و بعداً بپردازيد.

سؤال 579- آيا جايز است شخص قبل از رسيدن سال، اموال خود را به قصد فرار از خمس به همسرش، يا به شخص ديگري ببخشد؟

جواب: چنانچه واقعاً ببخشد و اين مقدار بخشش در شأن او باشد خمس به او تعلّق نمي گيرد؛ ولي از فضيلتي محروم شده است.

سؤال 580- كسي براي فرار از خمس، قبل از سال خمسي پولش را به كسي مي بخشد تا بعد از سال خمسي آن شخص دوباره همان پول را به او ببخشد، آيا اين كار باعث ساقط شدن خمس

است؟

جواب: اشكال دارد و خمس ساقط نمي شود (بنابر احتياط واجب).

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 188

و جمع آوري سرمايه هاي اندك و عدم تعيين محور كسب درآمد توسّط سهامداران، به سؤال ذيل پاسخ فرماييد:

آيا هيأت مديره شركت مي تواند بدون اخذ اجازه از سهامداران، نسبت به كسر

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 190

زكات شرعي محصولات كشاورزي اقدام نمايد؟

جواب: بايد به سهامداران تذكر دهند، اگر آنها خودشان اقدام نكردند، ما به شما اجازه مي دهيم كه زكات را به صاحبانش برسانيد.

سؤال 585- به نظر حضرتعالي آيا زكات مال التّجارة واجب است؟

جواب: زكات مال التّجارة مستحب است.

امام علي بن ابي طالب عليه السلام، قم - ايران، دوم، 1427 ه ق استفتاءات جديد (مكارم)؛ ج 2، ص: 190

جواب: در صورتي كه ضرورتي براي جامعه اسلامي پيش آيد و هيچ راهي براي حلّ آن جز ماليات هاي جديد نباشد، حكومت اسلامي مي تواند به مقدار لازم ماليات وضع كند، و رعايت عدالت ديني در اين امر واجب است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 191

سؤال 589- آيا تفاوتي بين دِين مؤجّل و دِين حالّ، كه وام دهنده قدرت بر گرفتن آن را دارد؛ ولي به خاطر فرار از زكات آن را مطالبه نمي نمايد وجود دارد؟

جواب: تفاوتي وجود ندارد؛ هيچ كدام مشمول زكات نيستند.

سؤال 590- آيا به پولهايي كه در بانكها به صورت قرض الحسنه، يا سپرده، يا حساب جاري گذاشته مي شود، عنوان دين صادق است يا وديعه؟ و در هر صورت حكم زكات آن چيست؟

جواب: حساب قرض الحسنه و حساب جاري جنبه دين دارد و به همين دليل در تمام اوراق بانك بستانكار و بدهكار نوشته مي شود و وام چيزي جز اين نيست كه عين را مصرف كنند و عوض آن را بپردازند؛ ولي سپرده، جنبه سرمايه گذاري براي مضاربه دارد و همان گونه كه قبلًا گفته شد زكات در اسكناس و مانند آن نيست، هرچند احتياط پرداختن آن است.

سؤال 591- آيا زكات تنها به عين تعلّق مي گيرد، يا شامل دِين نيز مي شود؟ در صورت تعلّق به دين بر عهده چه كسي است، وام دهنده يا وام گيرنده؟

جواب: در صورتي كه وام گيرنده مالي كه زكات به آن تعلّق مي گيرد را نزد خود براي مدّت يك سال (با اجتماع شرايط ديگر) نگاهداري كند زكات به او تعلّق مي گيرد، نه وام دهنده.

سؤال 592- آيا زكات گرفتني است

يا دادني؟ به بيان ديگر در حكومت اسلامي كه قدرت بر مطالبه زكات و دريافت آن از زكات دهندگان هست، آيا دولت مي تواند مطالبه زكات نمايد؟ و در صورت ممانعت، آن را با زور بگيرد؟ يا اين كه پرداخت زكات تكليف شرعي زكات دهنده است و اگر نپردازد گناه كرده است و كسي حقّ گرفتن از او را ندارد؟

جواب: حكومت اسلامي حق دارد زكات را از مردم جمع آوري كند، همان گونه كه در عصر پيامبر (صلي الله عليه و آله) و امير مؤمنان (عليه السلام) مأموران جمع آوري زكات به

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 192

فرمان آن حضرت به مناطق مختلف مي رفتند و به جمع آوري زكات مشغول مي شدند.

در حالي كه عاقل باشد بجا آورد اشكال ندارد.

سؤال 597- اگر مكلّف در بين سال از حيث مالي مستطيع شود، ولي قبل از رسيدن موسم حجّ در همان سال فوت كند، آيا حجّ بر او واجب است؟

جواب: حجّ بر او واجب نيست.

سؤال 598- خانمي مستطيع شده و امسال نام او را اعلام نموده اند. نامبرده به دليل اين كه نابينا شده، فرزند خود را نايب نموده است. آيا صرف نابينا شدن موجب اسقاط استطاعت است؟ ضمناً نامبرده همراه ندارد و توان مالي براي پرداخت هزينه همراه را نيز ندارد.

جواب: افراد نابينا اگر همراه نداشته باشند، معمولًا مستطيع نيستند و اگر قبلًا استطاعتي نداشته اند لزومي ندارد كسي را به جاي خود بفرستند؛ مگر اين كه خودشان مايل باشند.

سؤال 599- خانمي به دليل استطاعت مالي و بدني ثبت نام نموده و امسال نام او را اعلام كرده اند، بعد از اعلام، تصادف كرد و در چند جاي بدنش شكستگي استخوان به وجود آمد، در حال حاضر توان حركت و شستشو و طاهر كردن خود را ندارد و ممكن است اين وضعيّت تا موسم حجّ ادامه يابد، سؤال اين است كه آيا نامبرده با همين وضع و با بدن نجس بايد به حجّ برود و طواف و نماز را با همين وضع بجا آورد، يا اين كه بايد صبر كند تا سال بعد حالش مساعد شود؟ و اگر سازمان حجّ و زيارت قول مساعد براي سال بعد نداد وظيفه اش چيست؟

جواب: اگر مي تواند با همين حال به مكّه برود و طبق وظيفه شرعي خود عمل كند؛ مگر اين كه از رفتن عاجز باشد.

سؤال 600- مدّتي قبل به منظور تشرّف به مكّه

معظّمه ثبت نام كردم؛ ولي تا كنون موفّق به رفتن نشده ام، با توجّه به گذشت زمان، از لحاظ جسماني ضعيف

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 195

شده ام و به همان نسبت از نظر درآمد، فعلًا امكانات مالي اجازه اين كار را نمي دهد؛ مگر اين كه ملك شخص خودم را در معرض فروش قرار دهم، و چنان چه ملك را به فروش برسانم در مضيقه قرار خواهم گرفت. آيا جايز است ملكي كه از آن امرار معاش مي كنم، در معرض فروش قرار دهم؟

جواب: اگر هزينه هاي واجب حجّ را نداريد مستطيع نيستيد و مي توانيد فيش حجّ خود را بفروشيد و قيمت آن را مصرف كنيد.

سؤال 601- يكي از مؤمنين اهل مدينه از مسجد شجره محرم مي شود و به قصد اين كه در جدّه پولي از برادرش بگيرد، تا به وسيله آن مستطيع شود، به طرف جدّه حركت مي كند؛ ولي برادرش پولي ندارد كه به او بدهد، مدّتي براي تهيّه پول معطّل مي شود تا اين كه پس از مدّتي شخصي مقداري پول به عنوان هديه يا غير آن به برادرش مي دهد و او هم در اختيار اين شخص مي گذارد آيا احرام اوّلش صحيح است؟

جواب: ظاهر اين است كه احرامش صحيح و حجّ او كفايت از حَجّة الإسلام مي كند.

از فيش متوفّي (پدر يا مادر) حاصل مي شود. سؤال اين است كه:

الف) آيا اين شخص (فرزند) بايد براي خود حجّ بجا آورد، يا براي پدر و مادر خود؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 196

جواب: بايد براي پدر يا مادر، كه صاحب فيش بوده اند، حج بجا آورد؛ مگر اين كه با ورثه توافق كند كه براي پدر و مادر حجّ ميقاتي خريداري كند و براي خود حجّ استطاعتي بجا آورد.

ب) اگر بايد براي پدر يا مادر خود حجّ بجا آورد، چنانچه تخلّف كند و براي خودش بجا آورد، آيا حجّ او مجزي از حَجّة الإسلام خودش مي باشد؟

جواب: حجّ او صحيح است ولي بايد تمام پول فيش را به قيمت روز بازپس دهد، تا ورثه درباره حجّ پدر يا مادر تصميم بگيرند.

سؤال 603- آيا انجام يك عمره مفرده استحبابي، به نيّت خود و به نيابت تبرّعي ديگران، صحيح است؟

جواب: احتياط آن است كه آن را به نيّت خود بجا آورد و هر مقدار از ثواب آن را كه مي خواهد به ديگران هديه كند.

مجدّد بجا آورد، اگر به اين صورت نيّت كند: «محرم مي شوم به احرام عمره مفرده رجاءً قربةً الي اللّه»، كافي است؟

جواب: اشكالي ندارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 197

كار خلاف شرعي انجام داده است و بايد برگردد و مُحرِم شود، و عمره مفرده بجا آورد؛ زيرا عبور از ميقات و ورود به مكّه براي كسي كه يك ماه از عمره او گذشته باشد بدون احرام و انجام اعمال جايز نيست.

و ضرري به اعمال حج نمي زند و

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 199

بايد مطابق استحاضه عمل كند، و با توجّه به اين كه فقط لكّه هايي ديده و ادامه نداشته جز وضو چيزي بر او نيست.

سؤال 614- اگر بعد از تقصير در عمره مفرده يادش بيايد كه طواف را بدون طهارت انجام داده، و يا به هر علّتي طواف باطل بوده است، آيا وظيفه او تنها اعاده طواف و نماز است، يا اعاده تمام اعمال لازم است؟ ضمناً آيا پوشيدن لباس احرام، مجدّداً واجب است؟

جواب: اعاده طواف و نماز لازم است و اعاده سعي و تقصير هم بنابر احتياط لازم است؛ امّا پوشيدن لباس احرام لازم نيست.

سؤال 615- شخصي عمره مفرده اي به نيابت از پدرش انجام داده و روز بعد به نيابت مادرش محرم مي شود، در اثناي آن متوجّه مي شود كه در عمره اوّل، طواف و نماز آن را بدون وضو انجام داده است. وظيفه او در اين صورت چيست؟

جواب: طواف و نماز عمره اوّل را اعاده مي كند و عمره دوّم را به قصد رجا ادامه مي دهد (توجّه داشته باشيد كه در يك ماه قمري بيش از يك عمره نمي توان انجام داد؛ مگر به قصد رجا، يعني به اميد اين كه مطلوب باشد، نه بطور قطعي).

سؤال 616- شخصي در پايان يكي از دورهاي طواف، آن را رها كرده و لحظه اي استراحت مي كند و هنگامي كه براي تكميل آن برمي گردد شك مي كند كه شوط پنجم بوده يا ششم، تكليفش چيست؟

جواب: احتياط واجب آن است كه آن طواف را رها كند و از نو شروع كند.

سؤال 617- فقها در دورهاي طواف و سعي موالات عرفيّه را معتبر دانسته اند، با

توجّه به اين مسأله؛ اگر در بين طواف و يا سعي نماز فريضه را شروع كردند و ما نيز به تبعيّت آنها نماز را در همان جا كه بوديم خوانديم، در حالي كه نماز در حدود ربع ساعت طول مي كشد، آيا از همان جا طواف و سعي را ادامه داده و تكميل نماييم، يا اعاده نيز لازم است؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 200

جواب: از همان جا كه قطع كرده ايد تكميل نماييد و اعاده لازم نيست، خواه قبل از چهار دور باشد يا بعد از آن.

سؤال 618- شخصي در يكي از دورهاي طواف يا سعي گامهايي را در اثر فشار جمعيّت بي اختيار پيموده و به همان نحو ادامه داده و طواف را به پايان برده است. تكليف او چيست؟

جواب: اگر منظور از بي اختيار بودن اين است كه در وسط جمعيّت قرار گرفته و قصد طواف دارد و جمعيّت او را پيش مي برد، اين وضع ضرري به طواف نمي زند، همين اندازه كه به اختيار خود در ميان جمعيّت به قصد طواف قرار گيرد كافي است.

سؤال 619- با توجّه به تعميرات خانه كعبه، كه گاهي با حصار چوبي اين خانه از ديد مردم مخفي مي شود و فقط حجر الاسود قابل رؤيت است و در اطراف كعبه از محدوده طواف ظاهراً چيزي باقي نمي ماند، لطفاً به سؤالات زير پاسخ دهيد؟

الف) اگر مكلّف قبل از عزيمت به حجّ از اين جريان اطّلاع داشته باشد و بداند كه در محدوده معروف نمي تواند طواف كند، آيا احرامش صحيح است و در صورت صحّت آيا اين مورد از موارد اضطرار شمرده مي شود كه طواف خارج از محدوده معروف صحيح مي باشد؟

جواب: احرام و طواف

در اين حال صحيح است و ديدن خانه كعبه در صحّت مناسك معتبر نيست و طواف محدوده معيّني ندارد؛ حتّي در حال اختيار؛ چه رسد به حال اضطرار.

ب) آيا طواف در اطراف كعبه با وجود حصار چوبي صحيح مي باشد؟ چه مانع ديدن بيت الله شود و چه نشود؟

جواب: طواف در هر دو حالت صحيح است؛ همان گونه كه در بالا اشاره شد.

ج) در صورتي كه احرام و طواف در اين حالت صحيح نباشد اگر كار تعميرات

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 201

مذكور طولاني شود، آيا كساني كه قصد ورود به مكّه را دارند مي توانند بدون احرام و انجام مناسك وارد مكّه شوند؟

جواب: بدون احرام و انجام مناسك نمي توان وارد مكّه شد و بر فرض كه طواف را در محدوده مقام و بيت لازم بدانيم اينجا از باب ضرورت در خارج از محدوده جايز است.

سؤال 620- اگر كسي چندين طواف مستحبّي در زمان ازدحام انجام دهد، به گونه اي كه مزاحم طواف كنندگان واجب گردد، آيا ضرري به طواف هاي مستحبّي او مي رساند؟ مخصوصاً اگر در زمان ديگر وقت براي اين كار داشته باشد.

جواب: در مناسك نوشته ايم كه احتياط ترك طواف مستحبّي به هنگام ازدحام جمعيّت و حضور طواف كنندگانِ واجب است.

لازم نيست.

سؤال 622- آيا روحاني كاروان، كه نماز طواف را به صورت فرادي خوانده، مي تواند همان نماز را همانند نمازهاي يوميه، با نيّت جماعت، براي افراد كاروان بخواند؟

جواب: دليلي بر مشروعيّت جماعت در نماز طواف نداريم، بنابراين بايد جماعت در نماز طواف را ترك كرد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 202

سؤال 623- آيا نماز پشت مقام ابراهيم (عليه السلام) حكم تكليفي است يا وضعي؟ و به تعبير ديگر اگر كسي نمازش را نزديك ديوار زمزم بخواند، آيا نمازش باطل است، يا اين كه فقط معصيت كرده؛ ولي نمازش صحيح است؟

جواب: خواندن نماز طواف واجب پشت مقام ابراهيم جزء شرايط است؛ ولي اگر بر اثر ازدحام نتواند نماز را پشت مقام بخواند، تا جايي كه مزاحمتي براي طواف كنندگان نداشته باشد عقب تر مي رود.

سؤال 624- در صورتي كه فردي به خاطر ازدحام نتواند نماز طواف را پشت مقام بخواند، آيا بايد صبر كند؟ يا مي تواند فوراً نمازش را در جايي كه مقدور است بخواند و بعد در صورت امكان، و لو روزهاي بعد، نزديكتر اعاده نمايد؟

جواب: مي تواند در جايي كه مقدور است بخواند و صبر كردن براي نزديكتر خواندن لازم نيست.

سؤال 625- اخيراً در يكي از روزنامه هاي عربستان، مقاله اي تحت عنوان «آيا جابه جايي مقام ابراهيم (عليه السلام) مناسب است؟» به چاپ رسيده و مطالبي در مورد لزوم جابه جايي مقام ابراهيم به منظور رفع مانع براي طواف كنندگان، مطرح شده است. از آنجا كه معمولًا دولت عربستان براي اقدامات خود قبلًا از طُرُق مختلف زمينه سازي مي كند، لذا خواهشمند است بفرماييد:

الف) چنين اقدامي از نظر شرعي چه حكمي دارد؟

جواب: جابه جايي مقام ابراهيم (عليه السلام) جايز نيست، و ممانعتي براي طواف كنندگان نيز

ندارد؛ زيرا جايز است طواف در دو طرف مقام ابراهيم انجام شود؛ امّا از آنجا كه مقام ابراهيم معياري براي محلّ نماز طواف واجب است و اين تغيير سبب مي شود كه معيار مزبور به هم بخورد. تغيير آن شرعاً مجاز نيست.

ب) در صورت عملي شدن اين طرح، تكليف زائران و حجّاج بيت اللّه الحرام در رابطه با طواف و نماز پشت مقام چيست؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 203

جواب: همان طور كه گذشت براي مسأله طواف مشكلي ايجاد نمي شود؛ زيرا طواف در پشت مقام نيز جايز است. امّا اگر خداي نكرده اقدام به چنين كار خلافي كنند، زائران بيت اللّه الحرام بايد محلّ تقريبي فعلي آن را براي نماز طواف واجب در نظر بگيرند و طبق آن عمل كنند.

سؤال 626- شخصي علاقه مند است كه قرائت قرآن و نمازهاي مستحبّي و دعاي توسّل را پشت مقام ابراهيم (عليه السلام) انجام دهد، در حالي كه در جاهاي ديگر مسجد الحرام نيز اين امر ممكن است. از طرفي ازدحام جمعيّت به گونه اي است كه براي كساني كه مي خواهند نماز طواف واجب بخوانند كمبود جا مي باشد، آيا اين كار جايز است؟

جواب: در صورت مزاحمت اين كار جايز نيست.

كه مُحرم به احرام عمره مفرده بوده گاهي در هنگام سعي مي دويده و گاهي به عقب بر مي گشته و با همين وضعيّت اعمال عمره را به پايان برده است. اكنون چه وظيفه اي دارد؟

جواب: اشكالي ندارد.

سؤال 629- آيا در رعايت موالات عرفيّه، سعي نيز مانند طواف است؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 204

جواب: استراحت و نشستن در وسط سعي براي كسي كه خسته شده است جايز است؛ ولي احتياط واجب آن است كه موالات به هم نخورد.

سؤال 630- كسي كه بر چرخ سوار بوده، و از صفا به مروه و از مروه به صفا برده مي شده به علّت خستگي مفرط در بعضي از حالات رفت و برگشت سعي خواب بوده، آيا سعي او با اين وضع صحيح است؟

جواب: اشكالي ندارد.

سؤال 631- اگر كسي در سعي صفا و مروه سوار بر چرخ باشد و كلّا در حال خواب سعي كند چه حكمي دارد؟

جواب: احتياط آن است كه اعاده كند.

سؤال 632- سعي بين صفا و مروه براي زائران سالم و توانمند، با چرخ چه صورتي دارد؟

جواب: اشكال ندارد؛ افراد سالم نيز مي توانند با چرخ يا بطور سواره سعي كنند.

سؤال 633- چنانچه فردي نتواند سعي انجام دهد و در گرفتن چرخ هم با مشكل مواجه باشد، آيا مي توان از او نيابت كرد و سعي را انجام داد؟

جواب: آري جايز است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 205

يا بايد از ميقات محرم شوند؟ و اساساً آيا فرقي بين آفاقي و مكّي در احرام عمره تمتّع مستحبّي هست؟

جواب: جايز است آنها از منزلشان محرم شوند؛ اگر چه احرام آنها از يكي از مواقيت پنج گانه نيز جايز مي باشد.

سؤال 635- شخصي در طريق حجّ به جدّه مي رسد، به قصد رفتن به جُحفه براي احرام عمره تمتّع حركت مي كند، در جدّه به او گفته مي شود كه فقط راه مكّه باز است، در فرودگاه جدّه يك عالم شيعه را ملاقات مي كند، از او مي پرسد كه چه كار كنم؟ ايشان مي گويد: «چون شما نمي توانيد به ميقات برويد، مي توانيد از جدّه محرم شويد» آن شخص هم از جدّه محرم مي شود، آيا حجّ او درست است؟

جواب: احرام از جدّه اشكال دارد؛ ولي شخص مزبور چون جاهل بوده عملش صحيح است.

قرباني كند، يا طبق تقويم عربستان؟

جواب: مدار روز عيد قربان عربستان است؛ ولي بايد توجّه داشت كه اگر مي خواهند هماهنگ كنند، طوري هماهنگ كنند كه قرباني بعد از رمي جمره عقبه، و قبل از حلق باشد.

سؤال 641- بعضي از زائرين خانه خدا شب عيد قربان تلفن زده اند كه در روز عيد گوسفندي براي ما قرباني كنيد و خودشان قرباني روز عيد را ترك كرده اند، آيا اين كار صحيح بوده و مطابق با نظر جنابعالي است؟

جواب: قرباني و حجّشان صحيح است؛ ولي همان طور كه گفتيم طوري هماهنگ كنند كه بعد از رمي جمره عقبه و قبل از تقصير باشد.

تقصير نموده سپس طواف نساء و نماز آن را به نيابت او انجام دادم و او را به ايران فرستادند. متأسّفانه در اواخر ماه ذيحجّه از دنيا رفت، بعداً در باب محصور به مسأله ديگري برخورد كردم مبني بر اين كه: «محصور بايد براي قرباني در مني نايب بگيرد» در رابطه با اين واقعه جواب مسائل ذيل را مرقوم فرماييد:

الف) با توجّه به اين كه اگر كسي بعد از احرام و دخول حرم از دنيا برود، حجّ او مجزي است، آيا اين حكم فرد مذكور را، با اين كه در غير حرم با چند روز فاصله از دنيا رفته، شامل مي شود؟

جواب: اين حكم شامل چنين شخصي نمي شود.

ب) بر فرض عدم شمول، با توجّه به شك در صحّت احرام او، آيا مي توان حكم به عدم محرم شدن او نمود؟

جواب: اين مقدار براي اثبات احرام كافي نيست، بنابراين نمي توانيد او را محرم حساب كنيد.

ج) در اين فرض آيا طواف نساء بر او واجب بوده است؟

جواب: انجام طواف نساء در اين مورد موافق احتياط است، و عمل نايب در فرض مسأله كافي است.

د) بر فرض وجوب، آيا طواف نسائي كه به نيابت او، در ضمن عمره مفرده، انجام شده كفايت مي كند؟

جواب: ظاهر اين است كه كفايت مي كند.

ه-) بر فرض حكم به صحّت احرام او، آيا اعمال انجام شده مجزي است، يا اين كه لازم است در سال آينده به نيابت او در مني قرباني نمايند؟

جواب: قرباني لازم نيست.

و) در صورتي كه قبلًا حج در ذمّه او مستقر شده باشد، آيا ورثه آن مرحوم، وظيفه اي دارند؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 210

جواب: اگر واجب الحجّ بوده بايد براي او حجّ

بجا آورند، و آنچه شما بجا آورده ايد كافي نيست.

ز) در صورت اختلاف در فتوا، آيا بايد طبق فتواي مرجع تقليد نايب در عمره مفرده، يا مرجع ورثه، و يا مرجع ميّت عمل شود؟

جواب: به فتواي مرجع تقليد نايب عمل شود.

نسبت بپردازيد و بيش از آن بدهكار نيستيد.

سؤال 647- فردي كه قبلًا حجّ واجب خود را انجام داده است، هنگام تشرّف به

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 211

مكّه مكرّمه به قصد حجّ تمتّع استحبابي محرم به احرام عمره تمتّع مي شود و بعد از انجام اعمال عمره تمتّع، به عللي از انجام حجّ تمتّع پشيمان مي گردد؛

الف) آيا اين فرد مي تواند حجّ تمتع را انجام ندهد و به ايران مراجعه كند؟

ب) آيا او مي تواند براي شخص ديگري نايب شود تا حجّ تمتّع براي او انجام دهد، يعني به ميقات برگردد و به نيابت از او به احرام عمره تمتّع محرم شود و بعد از انجام عمره تمتّع، حجّ تمتّع را هم به نيابت انجام دهد؟

ج) اگر اصل عمل جايز باشد و اين فرد نتواند به ميقاتهاي معروفه عمره تمتّع برود، آيا مي تواند از ادني الحل، محرم شود؟

جواب: اگر مجبور نباشد بنابر احتياط واجب بايد حجّ تمتّع خود را تكميل كند، و به سراغ نيابت از ديگري نرود.

سؤال 648- اين جانب مي خواهم به وصيّت پدرم عمل نمايم. ايشان وصيت نموده است كه به جاي او به حج بروم و اعمال را انجام بدهم، آيا عمل به اين وصيّت بر من واجب است؟ در صورتي كه چيزي براي من به ارث نگذاشته است، و اگر واجب است آيا مي توانم به مكّه رفته و كسي را اجير نمايم تا به جاي پدرم حجّ كند و خودم براي خودم عمل حجّ را انجام دهم؟ در ضمن آيا قرباني براي او و خودم واجب است؟

جواب: اگر هيچ مالي از خود به جا نگذاشته، بر شما واجب نيست براي او حجّ بجا بياوريد؛ و

اگر خودتان مايل باشيد مي توانيد كسي را در آنجا نايب بگيريد كه براي او حجّ بجا آورد، و هر كدام بايد يك قرباني انجام دهيد.

سؤال 649- آيا با اذان مغرب اهل تسنّن، مي شود نماز فرادي يا جماعت خواند؟

جواب: در مورد نماز صبح و ظهر، چنانچه از اذان آنها يقين يا گمان قابل ملاحظه اي حاصل شود، كافي است؛ ولي در مورد نماز مغرب احتياط آن است كمي صبر شود تا حمره زائل گردد. اين در صورتي است كه مي خواهيد جداگانه نماز بخوانيد؛ ولي اگر با آنها نماز بخوانيد كافي است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 212

سؤال 650- شركت در نماز جماعت اهل تسنّن بدون رعايت اتّصال صفوف، چگونه است؟

جواب: اتّصال صفوف را رعايت كنيد.

سؤال 651- با توجّه به اين كه در صورت استفاده از مهر يا كاغذ و يا سجّاده حصيري، موجبات انگشت نما شدن فراهم مي شود، سجده بر فرش داخل حرمين و مساجد چه حكمي دارد؟

جواب: اشكالي ندارد؛ ولي در مواردي كه مي توان از سنگهاي خود مسجد استفاده كرد، از آنها استفاده كنيد.

سؤال 652- با توجّه به اين كه در اين ايّام فاصله عرفات با مكّه، كمتر از مسافت شرعي است، آيا مي شود با احتساب ايّام عرفات و مشعر و مني قصد ده روز كرد؟

جواب: نظر به اين كه قصد اقامه بايد در يك محل يا دو محلّ نزديك به هم باشد (مثلًا با فاصله سه چهار كيلومتر) قصد مزبور صحيح نيست؛ ولي اگر قصد ده روز توقّف در مكّه كند و پس از گذشت ده روز به عرفات و مشعر و مني برود نمازش در همه اين مكانها كامل است.

سؤال 653- در جايي كه عدّه اي منتظر

نوبتشان براي رفتن به حجّ واجب هستند، آيا جايز است عدّه اي براي مرتبه دوّم يا بيشتر به حجّ رفته و جاي آنها را بگيرند؟

جواب: بهتر است رعايت حال آنها را بكنند.

سؤال 654- اگر مدير كاروان با توجّه به اين كه مي داند توقّف زائران در مدينه، يا مكّه كمتر از ده روز است، به آنها اعلام كند كه ده روز مي مانيم و آنان به اعتماد گفته او نمازشان را تمام بخوانند و روزه بگيرند؛ ولي قبل از ده روز از آنجا بروند، حكم شرعي نسبت به كار مدير كاروان و نماز و روزه زائران چيست؟

جواب: نماز و روزه زائران صحيح است؛ ولي مدير كاروان نبايد دروغ بگويد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 213

برادر ابويني بوده اند، و تركه پدرشان بين آنها بطور مساوي تقسيم شده است، سپس هر دو فوت نموده اند، حال بين ورثه آنها بابت يك مزرعه اختلاف است و هيچ كدام بيّنه ندارند، آيا بايد زمين را بين خود بطور مساوي تقسيم كنند؟

جواب: اگر مدرك مطمئنّي براي مالكيّت يكي از آن دو به دست نيايد، بايد آن ملك را ميان خود تقسيم كنند.

سؤال 658- شخصي در حضور چند شاهد زمين خود را به ديگري منتقل مي كند،

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 214

پس از چندي همان شهود ادّعا مي كنند كه در آن زمين حق داريم، در حالي كه در زمان انتقال سند چيزي نگفته بودند، آيا ادّعاي آنها پذيرفته مي شود؟

جواب: اگر هنگام تنظيم سند بدون مانعي سكوت كرده اند، و بر آن عملًا رضايت داده اند، ادّعاي بعدي آنها مسموع نيست.

سؤال 659- شخصي با اصرار زياد ماشين بنده را به امانت گرفته كه حدّ اكثر تا ظهر روز بعد تحويل دهد، ولي متأسّفانه با ماشين بنده تصادف كرده و از بيمه يكصد و سي هزار تومان به عنوان خسارت گرفته است؛ امّا به دروغ وانمود كرده كه سي هزار تومان بيشتر نگرفته است، من هم با توجّه به اين مبلغ و از جهت عاطفي و اخلاقي سخت نگرفته و ماشين را كه به صورت ناقص تعمير شده بود از ايشان تحويل گرفتم؛ ولي بعداً متوجّه شدم كه مبلغ واقعي يكصد و سي هزار تومان بوده است؛ حال ايشان مدّعي است آن مبلغ حلال و روزيشان مي باشد، لطفاً بفرماييد حق با چه كسي مي باشد (ضمناً ماشين بجاي يك روز و نصف، حدود نُه روز معطّل بوده است)؟

جواب: اوّل اين كه تمام

مبلغ بيمه متعلّق به صاحب ماشين است و دوّم اين كه در مقابل روزهايي كه بدون اجازه ماشين را نگه داشته بايد مال الاجاره آن را بپردازد.

سؤال 660- در كتب فقهاي بزرگ شيعه، در بعضي از موارد آمده است كه مثلًا در يك مسأله «قول، قول فلاني است با قسم» سؤال اينجاست كه آيا چون فلاني منكر است با قسم قول او معتبر است، و برابر قاعده كلّي «البيّنۀ علي المدّعي و اليمين علي مَنْ انْكر» بايد مدّعي هم مطالبه قسم نمايد؟ يا اين كه حكم خاصّي است و بدون مطالبه از ناحيه مدّعي و بدون در نظر گرفتن منكر و مدّعي اين حكم جاري مي شود؟

جواب: موارد مختلف است. در بعضي موارد حكم خاصّي است؛ مانند قسم

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 215

خوردن مدّعي دين بر ميّت، ولي غالباً از باب «اليمين علي مَنْ انْكَر» است.

سؤال 661- در موردي كه از منزل يا مغازه اي سرقت صورت مي گيرد و پس از شناسايي و دستگيري سارق، و اقرار وي به سرقت، يا احراز آن توسّط دادگاه، در مورد اين كه چه اموالي توسّط سارق به سرقت رفته است، اختلاف وجود دارد و شاكي مدّعي است، اجناس و ارقام بيشتري از وي به سرقت رفته است؛ ولي سارق اموال كمتري را اعلام نموده است. در اين صورت كه هيچ كدام جهت اثبات ادّعاي خود دليلي ندارند، قول كدام يك پذيرفته شده و كدام يك از طرفين بايد ادّعاي خود را ثابت كند؟

جواب: بايد قدر مسلّم را گرفت و زايد بر آن بايد اثبات شود.

سؤال 662- اگر عدّه اي ادّعا كنند كه پدر و مادر ما در اين ملك حق داشته

و ما هم حق داريم و «مدّعيٌ عليه» انكار كند و در نتيجه، منكر قسم بخورد و بر اساس آن، حكم صادر شود و ملك به منكر واگذار شود؛ ولي بعد از مدّتي بعضي از فرزندان مدّعي (يا بعضي از مدّعي ها) بگويند ما در آن زمان كوچك يا غايب بوده ايم، حكم چيست؟ آيا حقّ اقامه دعوا دارند؟

جواب: آنهايي كه قبلًا ادّعايي نكردند، چنانچه ادّعايي داشته باشند، مي توانند در حضور قاضي مدارك خود را ارائه دهند تا در ميان آنها حكم كند.

و همچنين براي انجام كاري كه حقّ مشروع است؛ ولي گرفتن اين پولها براي گيرنده جايز نيست.

سؤال 665- نظر مبارك خود را در مورد حكم رشوه در موارد ذيل بيان فرماييد:

الف) گرفتن و دادن رشوه براي انجام كارهاي اداري.

جواب: حرام است.

ب) خريدن لباس و منزل از پول رشوه.

جواب: حرام است.

ج) خوردن غذا يا پوشيدن لباسي كه از پول رشوه تهيّه شده است.

جواب: جايز نيست؛ ولي بايد توجّه داشت كه رشوه مربوط به جايي است كه حقّي را باطل و باطلي را حق كند، خواه رشوه به معناي خاص باشد كه در امر قضاوت است و يا به معناي عام، ولي اگر كسي پولي در مقابل انجام كاري كه وظيفه اداري اوست بگيرد اين پول رشوه ناميده نمي شود ولي در عين حال براي گيرنده حرام است؛ زيرا پول گرفتن در برابر انجام وظيفه اداري، اكل مال به باطل محسوب مي شود، ولي اگر در غير وقت اداري زحمتي بكشد، بي آن كه حقّ كسي باطل شود و اجرتي در برابر آن بگيرد اشكالي ندارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 217

گرديده و جهت اثبات بي گناهي خود، مدارك و ادلّه تكميلي يا تفصيلي را حضوراً ارائه نمايد و چنانچه سؤال جديدي مطرح شود، پاسخگو باشد و از خود دفاع نمايد. در چنين حالتي آيا دادگاه انتظامي مي تواند بدون احضار متّهم، غياباً مبادرت به صدور رأي نمايد؟

جواب: در اين گونه موارد چنانچه احتمال بدهد، دفاعيّات متّهم تأثيري در حكم دارد بايد با حضور او رسيدگي شود.

عدم قابليّت اجرا، آيا اصولًا دادگاههاي ما مكلّف به محاكمه مجدّد و صدور حكم بر اساس قوانين جمهوري اسلامي ايران مي باشند؟

جواب: در حقّ اللّه طبق موازين اسلامي محاكمه مي شوند و در حقّ النّاس مشروط به مطالبه شاكي خصوصي است.

ج) با توجّه به ضرورت انعقاد چنين قراردادي، شيوه اي را كه مغاير موازين شرع نباشد، ارشاد فرماييد؟

جواب: هرگاه چنين قراردادي به مصلحت نظام اسلامي باشد، بايد مطابق آن عمل نمود و بايد قرارداد بر اساس تحويل مجرمان باشد، نه تأييد مجازات آنها.

د) در صورت قابليّت اجرا، با توجّه به اين كه مجازات جرايم ارتكابي در كشور غير اسلامي تنها زندان مي باشد، ولي از ديدگاه مقرّرات جمهوري اسلامي داراي صورتهاي مختلف ذيل است، تكليف چيست؟ آيا حاكم شرع مي تواند صورتهاي ذيل را به حبس تبديل نمايد؟ (مجازاتهايي چون حدّ شرعي، ديه، حبس، تعزير غير

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 219

حبس، قصاص و يا جاهايي كه عمل ارتكابي از ديدگاه اسلام جرم محسوب نمي شود).

جواب: حدود و ديات را نمي توان تبديل به زندان نمود؛ ولي تعزير قابل تبديل است.

ه-) در مورد مجرمين خارجي، در صورتي كه تبعه كشور ديگر، در جمهوري اسلامي مرتكب جرم گرديده و هم اكنون مجازات حبس را مي گذرانند، آيا از نظر شرعي، جمهوري اسلامي مي تواند فرد محكوم را قبل از استيفاي كامل مجازات، به كشور متبوع بسپارد تا ادامه حبس در آنجا صورت گيرد؟

جواب: اشكالي ندارد.

و) اگر يك كشور مسلمان طرف قرارداد باشد، آيا حكم مسأله تغيير مي كند؟

جواب: تفاوتي نمي كند.

ز) آيا رضايت و عدم رضايت محكومين در موارد فوق تاثير دارد.

جواب: تأثيري ندارد.

سؤال 671- بر اساس فقه شافعي و بعضي ديگر از مذاهب اهل تسنّن، چنانچه يك نفر

از اولياي دم رضايت خود را نسبت به قاتل اعلام نمايد، موضوع قصاص قاتل علي رغم شكايت ساير اولياي دم منتفي مي گردد و دعوا به مصالحه و يا اخذ ديه پايان خواهد يافت. چنانچه طرفين نزاع پيرو مذهب شافعي باشند، آيا در اين مورد دادگاه مي تواند بنابر مذهب شافعي بين آنها حكم نمايد؟

جواب: آري مي تواند طبق آن مذهب براي آنان حكم نمايد.

طريق است يا موضوعيّت دارد؟ در صورتي كه موضوعيّت داشته باشد، اگر با علم قاضي تعارضي پيدا كند، تكليف چيست؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 221

جواب: بيّنه طريق است و اگر قاضي از طريق حسّي يا قريب به حسّ، يقين بر خلاف آن پيدا كند، بيّنه از درجه اعتبار ساقط مي شود.

سؤال 678- آيا دلايل كشف جرم و اثبات آن از نظر فقهي منحصر به شهادت، اقرار و سوگند است؟

جواب: راه چهارمي نيز وجود دارد كه آن علم قاضي است كه از مجموعه قرائن حسّي يا قريب به حس حاصل مي شود و دامنه وسيع و گسترده اي دارد كه بسياري از طرق كشف جرم در زمان ما را شامل مي شود؛ ولي علم حاصل از مقدّمات نظري و حدسيّات خالي از اشكال نيست.

سؤال 679- آيا دلايل علمي مانند: اثر انگشت، آزمايش خون و طرق علمي و تجربي ديگر، كه امروزه در دنيا مورد استفاده جرم شناسان قرار مي گيرد، مي تواند به عنوان دليل شرعي براي كشف و اثبات جرم به حساب آيد؟

جواب: هرگاه اين امور سبب علم گردد قاضي مي تواند بر آنها تكيه كند.

سؤال 680- لطفاً به سؤالات زير پاسخ دهيد:

الف) آيا قوام اماره به دست عرف است يا در انحصار شرع؟ به اين معنا كه اگر انحصار امارات در دست شارع باشد و عرف و عقلا هيچ گونه نقشي نداشته باشند، در اين صورت جايي براي راههاي علمي كشف و اثبات جرم امروزي نخواهد بود جز از طريق نقش آنها در علم قاضي آن هم اگر در علم قاضي مبناي خاصّي اتخاذ نكنيم.

ب) آيا وسايل امروزي كه براي اثبات جرم در محاكم قضايي مورد استفاده قرار مي گيرد اماره است؟

ج) آيا هر

اماره اي در دادرسي حجّت است؟

جواب: معمولًا در اصول فقه، كه صحبت از امارات شرعيّه و عقلائيّه مي شود، مي گويند: «امارات عقلائيّه بايد در زمان شارع باشد و به امضاي شرع برسد و لو به عدم ردع»؛ ولي در مسأله علم قاضي كه در دنياي امروز مهمترين طريق اثبات جرم است راه بسيار باز و برنامه كاملًا روشن است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 222

خصوصي (صاحبِ حق) صورت مي گيرد و در صورت گذشت شاكي خصوصي دادگاه در اعمال تخفيف مجازات و يا توقّف تعقيب مخيّر است، با توجّه به موازين فقهي، آيا بعد از گذشت شاكي خصوصي، دادگاه مكلّف به مختومه كردن پرونده است، يا مخيّر مي باشد؟

جواب: مخيّر بودن قاضي در صورتي است كه جُرم جنبه عمومي پيدا كند؛ يعني مشكلي براي جامعه ايجاد نمايد، كه در اين صورت حتّي با گذشت شاكي خصوصي، قاضي مي تواند مجرم را به نوعي تعزير نمايد، در غير اين صورت با گذشت شاكي خصوصي بايد پرونده مختومه شود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 223

سؤال 683- بعضي از احكام صادره توسّط دادگاه ها قابل اعتراض است. چنانچه «محكومٌ عليه» اعتراضي به حكم نداشته باشد، آيا اين به معناي رضايت به حكم محسوب مي شود، تا از اين جهت چنانچه حكم اشتباه باشد، قاضي دچار مسئوليّت اخروي نگردد؟

جواب: ظاهر حال رضايت به حكم صادره طبق موازين شرع است؛ ولي رضايت محكوم عليه تأثيري ندارد. اگر قاضي به وظيفه شرعي خود عمل كرده باشد، مسئول نيست.

سؤال 684- در بعضي از موارد، نظر قانون مخالف نظر مشهور فقهاي بزرگ، و يا حتّي به نظر مي رسد مخالف اجماع مي باشد. با توجّه به اين كه ما قاضي مأذون هستيم و ابتدا موظّف به اجراي قانون مي باشيم، آيا اجراي چنين قوانيني داراي مسئوليّت اخروي است؟ و آيا در اين مورد مي توانيم به نظر مرجع خود عمل نماييم؟ از جمله اين قوانين، عدم لزوم تعهّد ابتدايي در شرع مقدّس و جواز عمل به آن مطابق مادّه 10 قانون مدني، و عدم صحّت ضمّ ذمّه به ذمّه در شرع در باب ضمان و صحّت آن

در قانون تجارت، و موضوع محاسبه نرخ تورّم در مهريّه كه اخيراً تصويب شده، مي باشد؛ حال چنانچه قانون در موردي ساكت بود، بايد به قول مشهور عمل نمود؟ يا مي توان نظر مرجع تقليد خود را، هرچند مخالف مشهور باشد، عمل كرد؟

جواب: در مواردي كه علم به خلاف نداريد، مي توانيد به قانون جمهوري اسلامي عمل كنيد؛ ضمناً مسأله ضمّ ذمّه به ذمّه در باب ضمان و همچنين گرفتن مهريّه هاي زمانهاي گذشته به قيمت امروز، مورد تأييد ما نيز مي باشد و اشكال شرعي ندارد، و تصوّر نمي كنم قانون شرط ابتدايي را لازم بداند.

سؤال 685- در مواردي كه قاضي بايد اصحاب دعوا را امر به مصالحه نمايد، آيا امر به مصالحه به نحو مطلق كافي است، يا بايد كيفيّت آن را نيز خود دادگاه مشخص نمايد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 224

جواب: چنانچه طرفين بتوانند مصالحه را انجام دهند امر به نحو مطلق كافي است، وگرنه قاضي مي تواند نحوه آن را (هرچند به صورت تخيير) به آنها پيشنهاد كند.

سؤال 686- طرق شرعي احراز عدالت شاهد در قضاوت را ذكر فرماييد.

جواب: احراز عدالت شاهد مانند احراز ساير موضوعات است، از طريق علم و يقين، يا شياع موجب اطمينان، يا حُسن ظاهر در برخوردها و معاشرتها كه كاشف از تقواي باطني باشد، يا شهادت دو شاهد شناخته شده بر عدالت او، حاصل مي شود.

سؤال 687- لطفاً نظر خود را پيرامون دو عنوان حقوقي ذيل بيان فرماييد:

الف) آثار تبعي حكم: افرادي كه به حبس بالاي يك سال يا جريمه نقدي بيش از دويست هزار تومان و مانند آن محكوم مي شوند، اين حكم آثاري دارد. از جمله اين كه اين افراد حقّ استخدام شدن

در ادارات دولتي و مانند آن را ندارند كه اصطلاحاً اين را آثار تبعي حكم مي گويند.

ب) اعاده حيثيّت: يعني زايل شدن آثار تبعي حكم؛ مثلًا در حبسهاي جنايي، بعد از گذشت ده سال از محكوميّت آثار تبعي زايل مي شود.

جواب: آثار تبعي احكام، تابع قراردادها و مقرّرات است؛ يعني هرگاه دولت يا هر شخص ديگري براي استخدامهاي خود مقرّراتي وضع كند، كسي نمي تواند مانع آن گردد، و همچنين در مورد اعاده حيثيّت به معنايي كه در بالا گفته شد.

سؤال 688- در صورتي كه شخصي از بابت آزادي متّهمي در مراجع قضايي اقدام به توديع وثيقه نموده باشد آيا مرجع قضايي مي تواند پس از آزادي متّهم و احضار مجدّد او و در حالي كه متّهم در اختيار مراجع قضايي باشد، به ضبط وثيقه ادامه دهد؟

جواب: اگر متّهم را بعد از احضار مجدّداً بازداشت كرده اند وثيقه بايد به

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 225

صاحب آن برگردد؛ مگر مايل به ادامه باشد و اگر به خاطر ناقص بودن پرونده يا مانند آن، او را آزاد كرده و رسيدگي به كارش را به بعد موكول نموده اند مسأله دو صورت دارد: نخست اين كه وثيقه در مقابل احضار اوّل بوده است كه در اين صورت بايد وثيقه را برگردانند؛ ولي اگر در برابر احضارهاي مكرّر تا مختومه شدن پرونده بوده است وثيقه بر نمي گردد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 227

متوقّف بر تجارتي گردد، آن تجارت نيز به عنوان مقدّمه واجب، واجب مي شود.

سؤال 690- چرا كفن فروشي مكروه است؟ آيا اين حكم شامل پارچه فروشهايي كه شغل آنها پارچه فروشي است و در ضمن كفن نيز مي فروشند، مي شود؟

جواب: شامل آنها نمي شود و فلسفه كراهت كفن فروشي احتمالًا احساس خشنودي از كثرت مرگ وميرهاست.

كارشناسان فرهنگي جامعه، يا عرف علما و انديشمندان، يا عرف فقها و مفتيان؟

جواب: در اين گونه موارد بايد به عرف عام متديّن مراجعه كرد كه تشخيص

______________________________

(1). شرح اين مطلب را در تفسير نمونه، جلد 17، صفحه 29 به بعد مطالعه فرماييد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 229

دهند كدام آهنگ و صوت مناسب مجالس لهو و فساد است و كدام نيست. علما و فقها نيز در اين گونه موارد به چنين عرفي رجوع مي كنند.

سؤال 696- اگر موسيقي يك هنر مبتني بر اصول و قواعد علمي و تاريخي است، آيا بهتر نيست كارِ كارشناسي تشخيص حكم آن با افراد ديندار موسيقي شناس قرار گيرد و مقصود از عرف، عرف مؤمنان موسيقي شناس باشد؟

جواب: تشخيص حكم با مجتهد است؛ ولي تشخيص موضوع مي تواند بر عهده كساني كه ذكر كرديد باشد.

سؤال 697- آيا بهتر نيست فقها، كه نه جزء عرف محسوب مي شوند و نه جزء كارشناسان موسيقي و نه با موضوع موسيقي آشنايي دارند، درباره مصاديق موسيقي حكم ندهند؟

جواب: بسياري از مصاديق موسيقي حرام، طوري است كه همه كس آن را درك مي كند؛ آري بعضي از مصاديق آن، خالي از اجمال و ابهام نيست كه بايد به عرف متديّن و آگاه مراجعه شود، و ممكن است فقيه در تشخيص موضوع آن آگاهي كافي نداشته باشد؛ ولي تعيين حكم با فقيه است.

سؤال 698- موسيقي و غنا چه تغيير و تحوّل روحي و نفساني در انسان مي گذارد؟

جواب: غالباً سبب بيگانگي از خدا و تحريك شهوات و آلودگي به مفاسد ديگر است؛ ولي حكم تابع اين امور نيست، همان گونه كه حرمت شراب، تابع مست شدن نيست.

سؤال 699- برخي، حالت طرب را تشبيه به حالت مستي

كرده اند. چه دليلي بر اين تشبيه وجود دارد؟ آيا چنين حالتي را تا كنون كسي ديده است؟

جواب: از اين كه بسياري از انواع غنا مانند موادّ مخدّر عمل مي كند جاي شك نيست، منتها در اينجا تخدير از طريق گوش حاصل مي شود.

سؤال 700- موسيقي در صدر اسلام چه ويژگيهايي داشته است كه به محض سؤال

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 230

از امام معصوم (عليه السلام) و پاسخ آن حضرت كه مي فرمودند: «هو الغناء» سؤال كننده قانع مي شد؟

جواب: با توجّه به اين كه سؤال كننده، اهل لسان بوده، جواب را به راحتي درك مي كرده است؛ ولي براي ما كه اهل لسان عربي نيستيم، ممكن است مسأله كمي پيچيده شود كه بايد از طريق مراجعه به اهل عرف حل شود.

سؤال 701- مبناي حرمت غنا در اسلام آيات و روايات است. در تفسير آيات قرآن «قول زور، لهو الحديث، قول باطل و كلام لغو» تفسير به غنا شده كه هر يك از اين تعابير مي بايست در چهارچوب شرايط زماني و با منابع تاريخي و لغت معتبر تعريف شوند، آيا كلام لهوي و باطل، غنا به حساب مي آيد، يا آهنگ و لحن لهوي و باطل غناست؟

جواب: معيار در حرمت غنا، كيفيّت آهنگ است و محتوا در آن تأثيري ندارد. شرح اين مطلب را در كتاب أنوار الفقاهة، كتاب مكاسب محرّمه، نوشته ايم. تفسير آيات مزبور نيز در آنجا آمده است. و هر آهنگ و صدايي كه مناسب مجالس لهو و فساد است حرام مي باشد و غير آن حلال است.

سؤال 702- اگر لهو را به لهو باطل و غير باطل و نيز غير باطل را به عقلايي و غير عقلايي تقسيم كنيم، موسيقي و غنا

نيز انواعي خواهد داشت؛ تشخيص حكم هر يك با چه ملاكها و معيارهايي ممكن خواهد بود؟

جواب: معيار حرمت غنا در پاسخ سؤالات بالا ذكر شد و با مراجعه به عرف متديّن موسيقي حرام از غير حرام شناخته مي شود.

سؤال 703- دختري 18 ساله هستم و در دوره پيش دانشگاهي مشغول به تحصيل مي باشم. در رابطه با موسيقي سنّتي و عرفاني ايران سؤالي داشتم؛ البتّه، آن موسيقي كه انسان را از حالت عادّي خارج نكند و مناسب با مجالس عيش نباشد، سؤال من اين است كه آيا نواختن با اين نوع آلات موسيقي حرام مي باشد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 231

جواب: كليّه صداها و آهنگهايي كه مناسب مجالس لهو و فساد است حرام و غير آن حلال است و تشخيص آن با مراجعه به اهل عرف خواهد بود؛ و آلاتي كه غالباً براي اين گونه موسيقي ها از آن استفاده مي شود آلات حرام است، بايد از آنها پرهيز كنيد.

سؤال 704- مجالس لهو و لعب به چه نوع مجالسي گفته مي شود؟

جواب: منظور مجالسي است كه براي عيّاشي و هوسراني و بي بندوباري تشكيل شده است و به تعبير ديگر به مجالسي گفته مي شود كه در نزد عرف متشرّعه و متديّن مجلس گناه محسوب شود، موسيقي هاي مناسب آن حرام است؛ هرچند در مجلسِ عادي نواخته شود يا به صورت فردي باشد (دقّت كنيد).

سؤال 705- آيا مي توان در ولادت امامان معصوم (عليهم السلام) در مسجد نوار آهنگ مذهبي غير حرام گذاشت؟

جواب: گذاشتن آهنگ مذهبي در مساجد و حسينيّه ها مناسب نيست. از آن اجتناب كنيد.

سؤال 706- گذاشتن نوارهايي كه موجب اذيّت همسايه ها و مردم محل شود چه حكمي دارد؟

جواب: جايز نيست و از گناه و

ايذاي ديگران بايستي پرهيز كنيد.

سؤال 707- در حرمت خريدوفروش و استفاده از آلات موسيقي، آيا فرقي بين آلات مختصّه و مشتركه نيست؟

جواب: آري فرق است؛ فقط خريدوفروش آلات مختصّه، يا آلاتي كه غالباً براي حرام استفاده مي شود حرام است.

سؤال 708- سرودهايي كه با اشعار عرفاني نظير مثنوي، حافظ و مانند آن به صورت غزل يا غير آن در دستگاههاي موسيقي ايراني (سنّتي) توسّط مرد خوانده مي شود و معمولًا آهنگ تندي ندارد، چگونه است؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 232

جواب: فرقي بين محتواي اشعار نيست؛ معيار آهنگ هايي است كه در بالا به آن اشاره شد.

سؤال 709- مورد سؤال بالا، توسّط خواننده زن چه حكمي دارد؟

جواب: خوانندگي زنان در برابر نامحرمان بدون اشكال حرام است؛ هرچند در موسيقي حرام نگنجد.

سؤال 710- خريد، نگهداري و استفاده از وسايل موسيقي مانند كمانچه، ارگ، پيانو، ضرب و مانند آن، كه معمولًا جهت موسيقي سنّتي از آن استفاده مي شود، چه حكمي دارد؟

جواب: خريدوفروش و استفاده از اسباب و آلاتي كه از آنها غالباً براي موسيقي حرام استفاده مي شود حرام است.

سؤال 711- يادگيري موسيقي اعم از خوانندگي يا نوازندگي توسّط فرزندانمان (نوجوانان- جوانان- دختر يا پسر) چگونه است؟

جواب: يادگيري نوع حرامش حرام است.

سؤال 712- آيا صرف پخش برنامه يا موزيكي از صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، مي تواند دليل مجاز بودن آن باشد؟

جواب: پخش آهنگ از صدا و سيما، دليل بر مجاز بودن آن نيست و خود مسئولين نيز اعتراف دارند كه هنوز صدا و سيما تصفيه كامل نشده است.

سؤال 713- در صورت امكان مختصراً در مورد اثر تخريبي موسيقي توضيحي بفرماييد، يا كتابهايي را در اين مورد معرّفي بفرماييد؟

جواب: در تفسير نمونه،

ج 17 از صفحه 29 تا 38 مباحث مفيد و جامعي در اين زمينه مطرح شده است.

سؤال 714- چنانچه سلامت وضعيّت روحي شخصي، در بعضي اوقات، منوط به شنيدن و يا نواختن موسيقي حرام باشد، حكم نواختن و گوش كردن شخص فوق به اين نوع موسيقي چيست؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 233

جواب: در صورتي كه واقعاً درمان منحصر به فرد باشد، اشكالي ندارد و اين مسأله با مراجعه به اطبّاي متخصّص روشن مي شود؛ ولي از وسوسه هاي نفس و شيطان بپرهيزيد.

سؤال 715- آيا استماع نوار خواننده هاي ترانه، كه فعلًا از مواضع قبلي خود كه فساد بوده، دست برداشته و توسّط وزارت ارشاد مجوّز گرفته اند، جايز است؟

جواب: باز تكرار مي كنيم: كليّه صداها و آهنگ هايي كه مناسب مجالس لهو و فساد است حرام، و غير آن حلال است و تشخيص آنها با مراجعه به اهل عرف عام خواهد بود و گرفتن مجوّز از وزارت ارشاد كافي نيست.

سؤال 716- شنيدن صداي نوار ترانه كه از منزل همسايگان يا در وسيله نقليّه ديگران از قبيل تاكسي به گوش مي رسد و مجبور به استماع آن هستيم، چه حكمي دارد؟

جواب: در صورتي كه عمداً گوش ندهيد حرام نيست؛ ولي وظيفه امر به معروف و نهي از منكر را در آنجا كه احتمال اثر دارد، نبايد فراموش كنيد.

سؤال 717- با توجّه به اين كه انگيزه خواننده، انگيزه شنونده، شرايط مكاني (مجلس خاصّ)، شرايط زماني (زمان مناسب)، در انتخاب لحن و كلام نقش دارد، حكم حرمت غنا متوجّه كدام ناحيه است؟

جواب: كراراً گفته ايم: كليّه صداها و آهنگ هايي كه مناسب مجالس لهو و فساد است حرام، و غير آن حلال است و تشخيص آن با

مراجعه به اهل عرف خواهد بود. و انگيزه ها و شرايط زماني و مكاني در آن تأثيري ندارد؛ مانند حرمت شرب خمر كه زمانها و مكانها در آن اثر ندارد، جز در موارد اجبار قطعي.

خريدوفروش اسكناس صحيح مي باشد؟ در صورتي كه جواب منفي است آيا احكام رباي معاملاتي در آن جاري است؟

جواب: اسكناس جزء معدودات است، و حكم ربا در خريدوفروش آن جاري نمي شود؛ ولي در اينجا مشكل ديگري وجود دارد و آن اين كه در عرف عقلا اسكناس هميشه ثمن واقع مي شود و جنبه مثمن ندارد، هيچ كس در عرف بازار نمي گويد: «من ده هزار تومان پول نقد را به يازده هزار تومان كه يك ماه ديگر تحويل بدهي، به شما فروختم» مگر كساني كه بخواهند آن را حيله فرار از ربا قرار دهند؛ يعني در واقع نوعي وام ربوي است كه نام آن را بيع مي گذارد و اين گونه حيله ها به فتواي ما اعتباري ندارد، تنها دو مورد استثنا در اين مسأله وجود دارد:

الف) نخست خريدوفروش ارزهاي مختلف كه مثلًا دلار را با اسكناس مبادله كنند، كه چنين معامله اي صحيح است.

ب) ديگر معامله نقدي اسكناسهاي كوچك و بزرگ، يا نو و كهنه با تفاوت مختصر به خاطر استفاده از نو بودن اسكناس يا حجم كم پول بزرگ در مسافرت و مانند آن؛ در غير اين دو صورت اشكال دارد.

سؤال 725- آيا احكام صرف (معامله نقدين)، مانند وجوب قبض و اقباض در مجلس معامله، در مورد پول اعتباري، يعني اسكناس، جاري است؟

جواب: احكام مزبور در پول اعتباري جاري نيست؛ زيرا نه ادلّه نسبت به آن شمول دارد و نه پشتوانه در حال حاضر طلا و نقره مسكوك است؛ اصولًا پشتوانه در زمان ما يك امر اعتباري است.

سؤال 726- آيا پول از مثليّات است يا قيميّات؟ اصولًا ملاك مثلي و قيمي چيست؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 236

جواب: بدون شك پول

از مثليّات است، و ملاك مثلي آن است كه همانند آن به راحتي و وفور پيدا شود و غير آن، قيمي است.

كتاب براي كتابخانه مسجد بخرد، يا مقدار معيّني پول يا چيز ديگر به كتابخانه يا به مكان عامّ المنفعه اي بدهد چطور؟

جواب: اين برد و باخت ها و شرطها در هر صورت جايز نيست.

سؤال 731- اخيراً سازمان بهزيستي اوراقي به عنوان «ارمغان بهزيستي» در معرض فروش مي گذارد، در آن اوراق چند سؤال بهداشتي مطرح مي نمايد كه اگر خريدار اوراق به آنها پاسخ صحيح بدهد، به قيد قرعه جوايزي دريافت مي نمايد، در غير اين صورت وجه پرداختي به نفع دولت ضبط مي شود، بعضي بنگاههاي خصوصي نيز به همين عنوان و با توجّه به علاقه شديد جوانان به ورزش فوتبال اوراقي را در معرض فروش قرار داده و از خريداران مي خواهند كه نتيجه مسابقات بين تيم هاي ورزشي را پيشگويي نمايند، و به كساني كه صحيح ترين پاسخ را بدهند، جايزه نقدي اعطا مي كنند، از آنجا كه شرعاً شرطبندي منع گرديده، مگر در موارد خاص، آيا موارد مذكور كه اوّلي با انگيزه آموزش بهداشت و دوّمي به منظور تشويق جوانان و توجّه به ورزش و گرم نگه داشتن بازار مسابقات ورزشي صورت مي گيرد، از مصاديق «سَبْق» تلقّي مي گردد؟ يا به علّت برنده شدن بعضي و بازنده شدن ديگران از مصاديق شرطبندي حرام است؟

جواب: اينگونه كارها نوعي شرطبندي حرام است و جايز نيست؛ ولي در مواردي مثل بهزيستي اگر نيّت شركت كنندگان كمك بلاعوض به اين سازمانها بوده و نيّت شرطبندي در آن نباشد و جوايز آن صرفاً براي تشويق باشد حلال است؛ ولي ظاهراً آنچه فعلًا جريان دارد به اين صورت نيست و بسياري از مردم به شرط جايزه شركت مي كنند.

سؤال 732- آيا بازي بوكس جايز است؟ مسابقات فوتبال كه موجب مغلوب

شدن طرف ديگر مي شود چه حكمي دارد؟ آيا تعيين جايزه از طرفين، يا گروه، يا شخص سوّمي اشكال دارد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 238

جواب: بازي بوكس از بازي هاي خطرناك است و اشكال دارد؛ ولي فوتبال و مانند آن اشكالي ندارد؛ امّا شرطبندي از سوي طرفين، يا از طرف شخص ثالث جايز نيست؛ ولي دادن جايزه بدون قرارداد با كسي بي مانع است.

سؤال 733- بازي كردن، خريدوفروش و نگهداري آلات قمار، مثل ورق پاسور، تخته نرد، بيليارد و يا ديگر وسايل قمار، در صورتي كه قصد برد و باخت در كار نباشد و فقط جهت بازي و سرگرمي باشد، چه حكمي دارد؟

جواب: بازي با آلات قمار، هرچند بدون برد و باخت باشد، اشكال دارد و خريدوفروش و نگهداري آلات قمار حرام است.

واجب اين است كه از قمار، چه با شرط و چه بي شرط، اجتناب شود و دليل منحصر به روايت فوق نيست و اگر شطرنج قمار باشد بدون

______________________________

(1). وسائل الشّيعه، جلد 12، ابواب ما يكتسب به، باب 102، حديث 12 و 14 و 15.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 239

شرطبندي نيز اشكال دارد.

ب) آيا بازي ايشان، (سعيد بن مسيّب و سعيد بن جبير) در عصر حضور و نرسيدن ردعي از امام (عليه السلام) براي ايشان، نمي تواند دليل بر جواز باشد؟

جواب: وصول اين خبر- به فرض صحّت آن- به محضر امام (عليه السلام) از طرق عادي ثابت نيست.

741- خريدوفروش در موارد زير چه حكمي دارد؟

الف) روغن و داروهاي روان و عطرهايي كه از كشورهاي غير مسلمان وارد مي شود.

ب) تيغ و ماشين خودتراش با عدم اطمينان به مصرف حرام.

ج) مجسّمه يا صابون يا چيزي كه روي آن مجسّمه دارد.

د) لوازم آرايش زنانه توسّط مرد.

ه-) خمير ريش (اگر مصرف حلال نيز داشته باشد).

و) پيه و چربي حيواني كه از خارج وارد مي شود، جهت تهيّه صابون.

ز) الكل صنعتي و سفيد با احتمال استفاده سوء برخي دريافت كنندگان.

جواب: جواب سؤالات فوق به شرح زير است:

الف) اشكال ندارد؛ مگر روغن هايي كه از چربي بدن حيوانات گرفته مي شود و خوراكي است.

ب) كليّه وسايلي كه منافع حلالِ قابل ملاحظه دارد، خريدوفروش آن جايز است.

ج) خريدوفروش مجسّمه اشكال دارد؛ امّا صابون و مانند آن كه روي آن مجسّمه مي باشد اشكال ندارد.

د) اگر مفسده خاصّي بر اين خريدوفروش مترتّب نشود، اشكالي ندارد.

ه-) اشكالي ندارد، چون مصرف حلال هم دارد.

و) بهتر است از آن پرهيز شود.

ز) مادام كه يقين يا ظنّ قوي به سوء استفاده نباشد، اشكال ندارد.

مسبّب آن بوده، داخل در مبحث غيبت است؟

جواب: در صورتي كه براي شناخت آنها لازم باشد و قصد هتك و اهانت نداشته باشد، مانعي ندارد.

سؤال 744- آيا بررسي كارهاي مسئولين نظام جمهوري اسلامي در غياب آنها، با عنايت به مفاد حديث شريف «كُلُّكُمْ راع وَ كُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ» «1» از نظر شرع مقدّس اسلام، غيبت محسوب مي شود؟

جواب: بررسي مسائل اجتماعي و انتقادهاي سازنده و مثبت از مسئولين غيبت محسوب نمي شود.

با آن مبارزه كنند و ان شاء اللّه روزي بيايد كه موادّ مخدّر از سرزمين كشورهاي اسلامي ريشه كن گردد.

سؤال 749- نظر حضرتعالي در مورد استعمال دخانيات و ترياك چيست؟ و در صورت تحريم آيا در صورت معالجه و يا صرفاً تفرّج حكم تحريم باقي است؟

جواب: همان گونه كه گذشت استعمال موادّ مخدّر و ترياك حرام است؛ و

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 243

همچنين استعمال دخانيات ديگر نيز جايز نمي باشد.

ريش از نظر بهداشت» را مطالعه فرماييد؛ ولي اگر ضرورتي پيدا شود مانعي ندارد.

سؤال 751- حدّ ريش چه اندازه است؟ و تراشيدن قسمتي از ريش جهت زيبا كردن صورت چه حكمي دارد؟ ريشهاي به اصطلاح پرفسوري نيز حرام است؟

جواب: حدّ ريش آن است كه در عرف بگويند او داراي ريش است و تراشيدن دو طرف صورت، در صورتي كه چانه و اطراف آن محفوظ باشد (ريشهاي پرفسوري)، اشكالي ندارد.

سؤال 752- آيا بلند كردن سبيل اشكال دارد؟ تراشيدن آن چطور؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 244

جواب: كوتاه كردن و حتّي تراشيدن سبيل مانعي ندارد و همچنين بلند بودن آن؛ به شرطي كه شبيه كارهاي صوفيان و بعضي فرقِ غُلات (علي اللّهي ها) نباشد.

سؤال 753- تراشيدن ريش و يا ماشين كردن آن بطوري كه صدق ريش نكند، چه حكمي دارد؟ آيا به واسطه مسخره كردن ديگران و يا تازه روييدن ريش به صورتِ ناموزون در افراد تازه بالغ، و يا جهت بازي در تئاتر، حكم تغيير مي كند؟

جواب: احتياط اين است كه از ريش تراشي مطلقاً خودداري شود؛ ولي اگر به صورتِ كم و ناموزون باشد و آن را بتراشند تا به صورتِ طبيعي درآيد، اشكالي ندارد و با مسخره كردن، احكام خداوند عوض نمي شود، بلكه پايداري سبب مي شود كه به صورت يك فرهنگ مقبول گردد.

شغل او مسگري است، در معاملات خود به هنگام معاوضه جنس خوب با جنس بد، چيزي اضافه مي گرفته است، آيا چنين معامله اي ربا محسوب مي شود؟ قابل ذكر است كه ايشان نسبت به اين مسأله جاهل بوده، بدين جهت به مجرّد اين كه متوجّه حرمت اين عمل شده، چنين معامله اي را ترك كرده است. اين نوع معامله حدوداً شصت سال صورت گرفته است، اكنون وظيفه آن شخص چيست؟ لازم به ذكر است كه او هيچ كدام از مشتريان را نمي شناسد و كساني را كه مي شناسد در قيد حيات نيستند، تكليف او چيست؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 245

جواب: احتياط آن است كه اگر توانايي دارد مبالغ مزبور را به عنوان ردّ مظالم به فقير دهد، و اگر خودش نيازمند است از طرف ما قبول كند و به خودش ببخشد.

سؤال 756- قبول داريم كه «كل شي ء مع أصله بحكم جنس واحد، و ان اختلفا في الاسم» نتيجتاً شير با روغن گاو از مصاديق كبراي فوق الذكر مي باشد و نمي شود يك كيلو كره گاو كه مثلًا دو هزار تومان ارزش دارد بدهيم و چند كيلو شير گاو كه قيمت آن مثلًا چند صد تومان مي شود بگيريم و تا آن اندازه كه به ما ياد داده اند اين مسائل جنبه تعبّد صرف دارد، نظر حضرتعالي در اين مورد چيست؟

جواب: اضافه وزن در جنس واحد جايز نيست و احتياط در اشيايي كه به يك ريشه برمي گردند، مانند روغن و پنير و شير، اين است كه با تفاوت وزن معامله نشود، بنابراين مي توانند كره را مثلًا جداگانه بخرند و شير را جداگانه بفروشند.

سؤال 757- آيا شخصيّت حقيقي و حقوقي در ربا تفاوت

ايجاد مي كند؟

جواب: احتياط واجب اين است كه فرقي ميان اين دو گذارده نشود.

سؤال 758- آيا مي توان دولت را در حكم پدر حساب كرد و در نتيجه ربا بين دولت و مردم جايز باشد؟

جواب: اين تعبير، يك تعبير شاعرانه است و از نظر حكم شرع اثري ندارد.

سؤال 759- در مسأله 1774 رساله توضيح المسائل فرموده ايد: «پدر و فرزند مي توانند به يكديگر ربا بدهند» آيا منظور از فرزند، تنها پسر است، يا دختر هم مي تواند از پدر ربا بگيرد؟ و از سوي ديگر آيا مادر هم مي تواند از پسر و يا دختر و يا هر دو، ربا بگيرد، يا اين حكم مخصوص پدر است؟

جواب: فرقي ميان پسر و دختر نيست؛ ولي اين حكم شامل مادر نمي شود.

جهنده ندارد. نظر حضرتعالي در مورد تهيّه، خوردن و فروش آن چيست؟

جواب: خوردن غذايي كه از اين حشره تهيّه مي شود از نظر شرع مقدّس اسلام جايز نيست؛ ولي تهيّه و فروختن آن به كساني كه آن را مجاز مي دانند و از آن استفاده مي كنند، شرعاً اشكالي ندارد.

كنند؟

جواب: احتياط واجب آن است كه مردان از اين كار خودداري كنند؛ ولي مشاهده اين صحنه ها از تلويزيون، در صورتي كه مفسده خاصّي نداشته باشد، اشكالي ندارد.

ج) آيا جايز است به گونه اي بر سر و سينه بزنند كه موجب جراحت و خونريزي شود و باعث نجس شدن خود و اطرافيان و زمين مسجد و يا حسينيّه گردد؟

جواب: لازم است به گونه اي باشد كه منجر به جراحت و خونريزي نشود و مسجد نجس نگردد.

________________________________________

شيرازي، ناصر مكارم، استفتاءات جديد (مكارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علي بن ابي طالب عليه السلام، قم - ايران، دوم، 1427 ه ق استفتاءات جديد (مكارم)؛ ج 2، ص: 247

د) آيا خوني كه از بدن سينه زنان و عزاداران، به سبب قمه زدن و غيره، بيرون مي آيد، باعث تبرّك و شفاي مريضها و زنهاي عقيم و مانند آن مي شود؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 248

جواب: اين سخنان پايه و اساسي ندارد، و سزاوار است عزاداري به صورتي باشد كه باعث هتك دين و مقدّسات نشود و عزاداران حسيني- عليهم رضوان اللّه و بركاته- از تفرقه و اختلاف دوري كنند و متّحد باشند.

سؤال 766- در خصوص دسته جات عزاداري حضرت ابا عبد الله الحسين (عليه السلام)، مواردي رؤيت مي شود كه به نحوي مقدّمه فساد محسوب مي شود و مردم به خاطر نگاه كردن به اين دسته جات، مساجد را خالي گذاشته و بالطّبع اختلاط زن و مرد صورت گرفته و منجر به يك رشته مفاسد اجتماعي مي گردد. نظر مبارك در مورد اين قبيل مراسم چيست؟

جواب: مراسم عزاداري سيّد الشّهداء (عليه السلام) از بزرگترين شعائر ديني است و جلوي بسياري از توطئه هاي دشمنان را مي گيرد، و هرگز نبايد تعطيل شود؛

ولي جلوي سوء استفاده ها را بايد گرفت و بايد به مردم گوشزد نمود كه مساجد را خالي نگذارند و نماز جماعت را در مساجد به موقع فراموش نكنند، و بحمد اللّه در اين سالها در مراسم عزاي حسيني نماز جماعت احيا شده است.

سؤال 767- از آنجا كه احساس عزاداري اهل بيت (عليهم السلام) يك حالت روحي است و در هيچ جنبنده اي قابل كنترل نيست، جلوگيري از اجراي تعزيه، كه نوعي عزاداري است، توسّط افراد غير خوشنام، چه حكمي دارد؟

جواب: همان گونه كه گفته شد اگر تعزيه خواني مشتمل بر كار خلاف، مانند دروغ و هتك مقدّسات و مانند آن نباشد، شرعاً اشكالي ندارد.

سؤال 768- در نسخه هاي تعزيه هاي موجود، گاهي الفاظ ركيك توسّط ايفاگر نقش معصوم (عليهم السلام) بر زبان جاري مي شود، آيا چنين زبان حالي كه دون مقام اهل بيت (عليهم السلام) امّا برازنده سپاه مخالفين است، تلفّظش مجاز است؟

جواب: بايد تمام نسخه هاي موجود توسّط آگاهان بررسي شود و الفاظ ركيك و آنچه دون شأن امام است، از آن حذف گردد و به صورت معقول و متين درآيد،

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 249

تا استفاده از آنها شرعاً مجاز باشد.

سؤال 769- در اكثر مناطق حكومت هاي اسلامي (غير از ايران) و غير اسلامي، مردم متديّن شيعه با مذاهب ديگر با هم زندگي مي كنند و در ايّام محرّم، بالأخص روز عاشورا، متديّنين مجالس سوگواري منعقد مي كنند و نوجوانان با نوحه سرايي (بدون آهنگ غنا) سينه زني و زنجيرزني مي كنند؛ در نتيجه از بدنشان گاهي خون جاري مي شود، اين حالت بر افراد و جامعه غير شيعي اثر خوبي مي گذارد و گاهي مايل به تشيّع هم مي شوند، آيا در صورت حاصل شدن اثر

مثبت و نتايج خوب، زنجيرزني به شكل فوق جايز است؟

جواب: همان طور كه بارها گفته ايم عزاداري خامس آل عبا (عليه السلام) از افضل قربات است؛ ولي نبايد كاري كرد كه بدن مجروح شود؛ براي بزرگداشت اين شعائر از طرق بهتر استفاده كنيد.

سؤال 770- در ايّام عزاداري و شهادت ائمّه اطهار (عليهم السلام) هيأتهاي عزاداري در كوچه و خيابان به عزاداري و ذكر مصايب اهل بيت عصمت و طهارت مي پردازند و احياناً عزاداران محترم صدماتي بر بدن خود وارد مي كنند لطفاً بفرماييد:

الف) آيا اقامه اين نوع عزاداري ها از نظر عقلي و شرعي بهتر است يا ترك آن؟

ب) آيا اين نوع عزاداري ها زنده كردن شعائر الهي محسوب مي شود، كه خداوند ما را به آن دستور داده است، يا نوعي بدعت شمرده مي شود؟

ج) در خلال اين عزاداري ها اشعاري خوانده مي شود كه در ضمن آن مطالب اجتماعي و اعتقادي و مصالح مسلمين وجود دارد، آيا اين كار اشكال شرعي دارد؟

د) آيا براي مؤمنين جايز است كه به خاطر بعضي از فشارهاي داخلي و خارجي، كه هدفشان محو عزاداري اهل بيت (عليهم السلام) است، دست از عزاداري بردارند؟

و) آيا پدران حق دارند فرزندان را از شركت در چنين مراسمي منع كنند؟

ه-) وظيفه علما در مقابل اين هيأتهاي عزاداري چيست؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 250

جواب: عزاداري سيد الشّهداء، حسين بن علي (عليهما السلام)، از افضل قربات است و همچنين برپا داشتن هيأتهاي عزاداري سيّار، مخصوصاً اگر مشتمل بر اشعاري باشد كه مصالح اسلام و مسلمين در آن باشد و بايد پدران و مادران فرزندان خود را تشويق كنند كه در چنين مراسمي شركت كنند و به وسوسه هاي دشمنان اسلام يا كساني

كه اطّلاع كافي از اين امور ندارند توجّه نكنند، در عين حال سعي كنند بر بدن جراحتي وارد نشود و كاري كه موجب وهن مذهب است انجام ندهند. خداوند همه ما را در اين راه پرفيض موفّق دارد.

يا آن بيماري سبب مرگ او نشود، تصرّفات او بطور كامل جايز است؛ مشروط بر اين كه در صورت بخشش آن را تحويل دهد.

ج) آيا نوشتن قرارداد بيع بدون نقل و انتقال مالي و يا ردّ و بدل اسناد، صحيح است؟

جواب: اگر قرارداد معامله را بنويسند و امضا كنند و پول آن را نقداً بپردازند يا در ذمّه باشد مانعي ندارد و همچنين اگر قرائني باشد كه منظور از بيع هبه است آن هم مانعي ندارد، ولي بايد ملك را تحويل طرف بدهد.

سؤال 772- همان طور كه در رساله و استفتائات جلد اوّل حضرتعالي آمده، معامله با طفل نابالغ اشكال دارد، مگر اين كه طرف معامله در واقع وليّ طفل باشد، يا اين كه يقين به رضايت وليّ طفل حاصل شود، حال اگر هيچ يك از دو مورد بالا محرز نشود معامله با چنين بچّه هايي، كه در سطح جامعه فراوان هستند چه حكمي دارد؟

جواب: اين گونه معاملات باطل است و بايد مؤمنان از آن پرهيز كنند.

صورت قطعي و جدّي با شرايط انجام گيرد اشكالي ندارد.

سؤال 775- فروش جنس قبل از تحويل گرفتن چه صورتي دارد؟

جواب: جنسي را كه سلف خريده اند نمي توانند پيش از رسيدن مدّت به ديگري بفروشند؛ ولي فروختن آن بعد از رسيدن مدّت، هرچند آن را تحويل نگرفته باشند، بي مانع است.

سؤال 776- در خريدوفروش و تفاوت نقد و نسيه نياز به محاسبه قيمت بر اساس بازار مي باشد، آيا اين گونه محاسبات صحيح است؟

جواب: در صورتي كه بعد از محاسبه، قيمت را يك جا حساب كنند؛ مثلًا بگويند: «نقد اين مبلغ و نسيه اين مبلغ» و مشتري يكي را انتخاب نمايد، اشكالي ندارد.

محاسبه و از او طلا خريده است بر فروشنده واجب است همان طلا را بپردازد، و اگر معامله صوري بوده اعتباري ندارد.

سؤال 779- مادري به رحمت خدا رفته و خانه اي از خود به ارث گذاشته است، يكي از ورّاث قرار گذاشته كه سهم ديگران را به نرخ عادلانه بخرد، حق السّهم بعضي را بطور كامل و بعضي ديگر را بطور ناقص پرداخت نموده است؛ ولي در موقع تحويل ملك و انتقال سند مالكيّت، شهرداري اعلام عقب نشيني نموده است، در حالي كه هيچ كدام از ورّاث، اعم از خريدار و فروشنده، از عقب نشيني مطّلع نبوده اند. آيا مبيع معيوب حساب مي شود؟

جواب: چنانچه مسأله عقب نشيني قبل از خريد سهام بقيّه ورثه در برنامه بوده و از آن آگاهي نداشته عيب محسوب مي شود و خريدار مي تواند فسخ كند.

سؤال 780- در صورتي كه مشتري تمام قيمت مبيع (كالا) را نپردازد، آيا فروشنده حقّ فسخ دارد؟ و در صورتي كه در هبه معوّضه مقداري از عوض پرداخته نشود، آيا واهب حقّ فسخ دارد؟

جواب: در بيع خيار فسخ ندارد؛ ولي مي تواند حقّ خود را مطالبه كند و همچنين در هبه معوّضه، بنا بر احتياط واجب.

سؤال 781- شخصي گاوي را جهت كشتن و استفاده از گوشت آن خريده و ثمن آن را نقداً پرداخت كرده است، پس از مراجعه به كشتارگاه و ذبح حيوان، دامپزشك اعلام مي نمايد كه گاو مريض بوده و قابل مصرف نيست و بايد سوزانده شود، با توجّه به نظريّه دامپزشك، آيا معامله صحيح مي باشد، يا از اصل باطل بوده است؟

جواب: اگر بيماري حيوان در واقع طوري بوده كه در زمان فروش، حيوان هيچ ارزشي نداشته، مثلًا قابل معالجه نبوده،

در چنين صورتي مي تواند تمام وجه را

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 254

بازپس بگيرد، ولي اگر با علم به بيماري مخصوص، خريداراني براي حيوان پيدا مي شده، مشتري مي تواند تنها تفاوت بين سالم و معيوب را بگيرد.

سؤال 782- اگر شخصي چند سال قبل از فوت خود، شفاهاً در نزد برادران و افرادي از اقرباي نسبي (بنا بر اظهار اقرباي نسبي) اقرار به فروش نصف سرقفلي مغازه اي به شريك خود، كه برادرش مي باشد، نمايد و خريدار (صاحب نصف ديگر سرقفلي) ظرف چهار سال نسبت به پرداخت ثمن اقدام ننمايد و پس از سپري شدن دو سال ديگر از تاريخ فوت فروشنده، خريدار ثمن مورد معامله را به قيّم صغير (همسر برادر متوفّايش) پرداخت نمايد:

الف) آيا معامله نافذ است يا باطل بوده و نياز به تنفيذ صغير (ورثه) دارد؟

ب) شهادت اقرباي نسبي در اين خصوص اعتباري دارد؟

جواب: اگر شهود عادل باشند و متّهم نباشند شهادتشان قبول است؛ ولي تخلّف از شرايط عقد براي ورثه حقّ فسخ مي آورد، و اگر مصلحت صغير باشد مي توانند بلكه لازم است فسخ كنند.

سؤال 783- اين جانبه با جهل به ارزش خانه خود، اقدام به فروش آن كردم، بنگاه معاملات در قولنامه جمله" اسقاط كليّه ء خيارات" را قيد كرده و من معنا و مفهوم آن را نمي دانستم، بعد از امضاي سند متوجّه شدم كه خانه را خيلي پايين تر از قيمت و ارزش واقعي آن فروخته ام، بدين جهت انصراف خود را به خريدار اعلام و معامله را فسخ نمودم، خواهشمندم بفرمائيد: آيا اين جانبه حقّ فسخ معامله را دارم؟

جواب: اگر نمي دانسته ايد و مغبون شده ايد حقّ فسخ معامله را داريد؛ ولي با توجّه به اين

كه پاي سند را امضا كرده ايد، بايد ثابت كنيد كه نمي دانسته ايد و الّا از شما پذيرفته نمي شود.

شرايط مزبور كلًّا صحيح و لازم الاجراست.

سؤال 786- شخصي با اذن مالك در زمين او چهار واحد آپارتماني احداث مي كند، قبل از احداث آپارتمانها تعهّد مي كند يك واحد از چهار واحد مذكور را

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 256

متري 15000 تومان در سهم مالك زمين قرار دهد، در زمان اين تعهّد هنوز هيچ كدام از واحدها احداث نشده و اوصاف كمّي و كيفي آپارتمان (كه تعهّد به تحويل آن شده است) نزد طرفين معلوم نبوده و طرفين از وضعيّت ظاهري بناي داخلي ساختمان و مساحت آن هيچ گونه اطّلاعي نداشته اند و نيز معيّن نبوده كه كدام يك از چهار واحد آپارتمان در سهم مالك زمين قرار مي گيرد، حال آيا (تعهّد به تحويل يك واحد آپارتمان) صحيح و لازم الوفاست، يا اين تعهّد از مصاديق معاملات و تعهّدات غرري است؟

جواب: اين تعهّد باطل است و صاحب زمين مي تواند معامله را فسخ كند؛ مگر اين كه نمونه آپارتمان در نظر طرفين معلوم باشد كه در اين صورت معامله صحيح است.

سؤال 787- آيا معامله زير، با توجّه به بعضي از بندهاي قولنامه كه مذكور است، و با توجّه به اشكالاتي كه مطرح شده، صحيح است؟

الف) طبق عبارت بند دوّم قرارداد «معامله قطعي بانك منوط به تصويب كميسيون معاملات عمده بانك است» يعني مفهوماً و ظاهراً عقد معلّق است. و در فقه اماميّه طبق قول مشهور، جزم در عقد معتبر است و تعليق منافات با جزم دارد.

ب) طبق مادّه دوّم، كه در بالا آمده، آيا جايز است در عقد معلّق متعاملين شرط كنند كه هر دو يا يكي از آنها با ثالثي مشورت كنند، اگر آن شخص مصلحت ديد، معامله باقي و

الّا بر هم خورد؟

ج) به علّت نداشتن مدّت در بند دوّم قرارداد، آيا رعايت توالي ايجاب و قبول غير ممكن است.

د) ثمن و مثمن از تاريخ تنظيم قرارداد تبادل نشده و قبض و اقباض به عمل نيامده است.

جواب: پاسخ تمام سؤالات به شرح زير است:

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 257

بعضي از تعبيرات اين قرارداد حكايت از تعليق در انشا مي كند كه موجب بطلان اين معامله است و بعضي حكايت از نوعي بيع خياري دارد و در مجموع احراز صحّت چنين معامله اي ميسّر نيست و اصالۀ الفساد حاكم است؛ مگر اين كه بعد از موافقت بانك قبض و اقباض هرچند در ثمن يا مثمن حاصل شود، در غير اين صورت معامله مزبور اعتباري ندارد.

هنگام معامله شهرداري ابراز داشته كه اين زمين چهل متر عقب نشيني دارد و خريدار قبول كرده است، بعد از آن تمام شش دانگ زمين به نام خريدار در محضر سند زده شده است،

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 258

ولي در طرح تفصيلي جديد شهرداري، 40 متر مربع عقب نشيني از بين رفته است، آيا خريدار نسبت به فروشنده چيزي بدهكار است؟

جواب: چنانچه قانون بعد از معامله عوض شده فروشنده حقّي ندارد و اگر قبلًا عوض شده و آنها نمي دانسته اند احتياط واجب آن است كه خريدار فروشنده را راضي كند.

سؤال 792- اين جانب يك طبقه از ملك خود را با شخصي قولنامه نمودم؛ ولي بعداً متوجّه شدم خريدار بهايي است، آيا از نظر شرع مقدّس اسلام اين معامله جايز است؟

جواب: با شخص مزبور معامله نكنيد؛ زيرا معامله با او اشكال دارد.

سؤال 793- معامله اي انجام مي شود و در يكي از بندهاي قولنامه اين معامله عبارت ذيل آمده است: «چنانچه فروشنده مايل به قيمت گذاري مجدّد باشد، قبل از انتقال سند توسّط كارشناس دادگستري، كارشناسي انجام مي شود و ما به التّفاوت از مبلغ مورد معامله محاسبه مي گردد و هزينه كارشناسي به عهده فروشنده است»، حكم اين معامله چيست؟

جواب: با توجّه به اين كه معامله از نظر قيمت قطعي نشده، زيرا اجازه كارشناسي مجدّد داده شده است، معامله مزبور باطل است.

سؤال 794- تعاوني مسكن فرهنگيان سالهاست كه جهت كارمندان فرهنگي بدون مسكن و زمين به صورت اسم نويسي و اخذ وجهي علي الحساب و سپس اجراي قرعه كشي، مبادرت به فروش زمين به اين كارمندان مي نمايد، اخوي اين جانب كه زمين و خانه اي نداشت نيز در سال 1372 با واريز مبلغ پنجاه هزار تومان

اسم نويسي نمود، ولي در سال 74 مسكني خريداري كرد كه حدود يك ميليون تومان آن را بدهكار مي شود، سپس در سال 1375 به رحمت ايزدي مي پيوندد، اكنون كه اين جانب به تعاوني مسكن مراجعه نمودم مرسوم چنين است كه جهت تحويل زمين

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 259

بايد سوگندنامه اي مبني بر نداشتن خانه و يا زمين نيز كامل نمود، بنده داشتن مسكن اخوي را به مسئولين تعاوني اطّلاع داده و آنها چنين گفتند: «در هنگام اسم نويسي اخوي شما چنين سوگندنامه اي نبوده است، حال براي اين كه حقّ بچّه هاي آن مرحوم ضايع نشود مي توانيد با اجازه يكي از مراجع معظّم تقليد، بقيّه پول را واريز كرده و زمين را تحويل بگيريد». از حضرتعالي استدعا مي نمايم نظر مبارك خويش را در اين مورد مرقوم فرماييد.

جواب: چنانچه از نظر مسئولين تعاوني مشكلي نداشته باشد مجاز هستيد اين كار را بكنيد؛ ولي هرگز سوگند دروغ نخوريد.

سؤال 795- شخصي باغ خود را به ديگري مي فروشد، خريدار با تظاهر به اين كه متموّل و متمكّن مي باشد بيش از نصف بهاي مورد معامله را به صورت چكي كه فاقد تاريخ بوده است به فروشنده تسليم مي دارد، سپس بين متعاملين در خصوص زمان چك اختلاف به وجود مي آيد و خريدار از تأمين وجه چك خودداري مي نمايد، حتّي پس از دو سال، كه فروشنده خودش تاريخ روي چك را مي نويسد و به بانك مراجعه مي كند، چك به علّت نبودن وجه برگشت مي خورد و بانك گواهي كرده كه خريدار به جز چند توماني در اين مدّت پول در حساب نداشته است.

الف) آيا چنين معامله اي باطل است؟

جواب: اگر زمان پرداخت چك را تعيين نكرده و لفظاً نيز

توافقي بر آن نشده، معامله مزبور صحيح نيست.

ب) براي فروشنده چه حقّي از جهت رفع ضرر وجود دارد؟ آيا اصولًا چك بدون تاريخ در معاملات شرعاً ثمن محسوب مي شود؟

جواب: چك در هر حال حواله است و معامله در صورتي صحيح است كه يا بطور نقد باشد و يا نسيه با تعيين زمان، و چك تا تاريخ آن معيّن نباشد براي معامله كفايت نمي كند. و اگر آگاهانه اقدام به ضرر خود كرده است قابل جبران نيست.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 260

سؤال 796- در مورد بيع فضولي كه فرموده ايد: «بايع اگر بدون اجازه مبيع را به تصرّف مشتري دهد مستحقّ تعزير است» دو نكته قابل تأمّل است:

اوّل اين كه بيع ممكن است به توقّع اجازه، نه با سوء نيّت و كلاهبرداري باشد و بديهي است كه عام، دليل بر خاص نيست، همان طور كه در نكول منكر از يمين، به محض نكول حكم نمي شود؛ چون ممكن است به سبب اجلال ذات اقدس حق باشد.

دوّم اين كه به قول اكثر فقها بيع رأساً هم باطل نيست. لطفاً در اين دو مورد توضيح بفرماييد.

جواب: تحويل دادن اموال مردم به ديگران بدون وكالت يا بيع قطعي جايز نيست، هر كس اين كار را بكند مرتكب گناه كبيره شده، هرچند به توقّع اجازه بوده باشد. و هر گناه كبيره اي تعزير دارد و بيع فضولي صورت بيع است، نه حقيقت بيع. و به تعبير ديگر، مانند جسم بي روح است، و اگر كساني مي گويند باطل نيست يعني قابليّت دارد كه اين جسم بي روح با اجازه، روح پيدا كند.

سؤال 797- شخصي زميني را كه در آن مقداري درخت ميوه و غير ميوه مي باشد فروخته

است؛ ولي در معامله، درختها ذكر نشده است، فروشنده مي گويد: «درختها را نفروختم و خريدار عدواناً متصرّف شده است»، با توجّه به اين مقدّمه بفرماييد:

الف) آيا فروش زمين، درخت ها را هم شامل مي شود؟

جواب: اگر در عرف محل اشجار تابع زمين است و زمين را بدون اشجار نمي فروشند، آنها متعلّق به خريدار مي باشد.

ب) آيا مالك جديد زمين مي تواند اشجار مذكور را قطع كند؟

جواب: در فرض مذكور قطع آنها جايز است.

ج) طبق عرف آن منطقه بايد درختها در معامله، ذكر شده باشد و الّا معامله شامل آنها نمي شود، در اين صورت حكم مسأله چيست؟

جواب: عرف محل كه به وسيله افراد اهل اطّلاع و خبره شناخته مي شود معيار اصلي است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 261

سؤال 798- اگر كسي مسئول فروش وسايل بيت المال باشد و وسيله اي از بيت المال را بدون پرداخت پول آن بردارد و بعد از مدّتي پشيمان شود و قصد كند پول آن را به سازمان بپردازد و قبل از پرداخت قيمت، آن را هديه دهد چه حكمي دارد؟

جواب: چنانچه مجاز بوده كه به هر كس طبق قيمت عادله بفروشد مي تواند آن جنس را به قيمت عادله به خودش بفروشد و هنگامي كه قيمت را پرداخت، هديه اي كه داده است اشكالي ندارد.

سؤال 799- با توجّه به اين كه سرمايه شركت هاي سهامي به تعدادي سهام تقسيم مي شود و مسئوليّت صاحبان سهام، محدود به مبلغ اسمي آنهاست و از جمله حقوق صاحبان سهم عبارت است از:

الف) تقسيم منابع به نسبت تعداد سهام بين سهامداران.

ب) اداره شركت، افزايش سرمايه، انحلال و غيره بر اساس موادّ اساسنامه اي است كه قبلًا چگونگي آنها مشخّص شده و معمولًا بر مبناي اكثريّت

آراي سهامداران (كه هر سهامداري به تعداد سهامش داراي رأي است) تصميم گيري مي نمايند.

خريدوفروش سهام اين شركت ها به شرح فوق چگونه است؟

جواب: چنانچه با علم و آگاهي، شرايط فوق را پذيرفته اند و شركت كار مشروعي را انجام مي دهد، مانعي دارد.

سؤال 800- فروش يك ملك به صورت زماني به چند نفر چه حكمي دارد؟ (مثلًا ملك يا خانه اي در مشهد به چهار نفر فروخته شود تا اين ملك در هر فصل از سال در اختيار مالك همان فصل باشد كه خودش استفاده كند يا اجاره دهد).

جواب: اين كار جايز نيست؛ ولي اگر به صورت اجاره مادام العمر و در فصل معيّني از سال يا ماه معيّني باشد صحّت آن بعيد نيست.

سؤال 801- مدارهاي ماهواره اي در سازماني معيّن به كشورها اختصاص مي يابد كه بعد از واگذاري آن كشور مي تواند ماهواره هاي خود- اعم از خودساخته، خريده،

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 262

يا استيجاري- را در آن مدارها قرار دهد. حقّ استفاده يك كشور از اين مدارها به نحو مالكيّت است يا حقّ انتفاع؟

جواب: اگر اين كار در عرف عقلا نوعي حقّ مالكيّت محسوب شود، هر چند اين حق ناشي از توافق بين المللي باشد، خريدوفروش و اجاره يا وقف آن جايز است.

سؤال 802- اگر شخصي مالي را به عنوان مال خودش به ديگري با سند عادي بفروشد و بعداً به جهت تعهّدي كه با شخص ثالثي داشته، همان مال را با سند رسمي به شخص ثالث انتقال دهد كدام يك از دو معامله فوق شرعاً صحيح است؟

جواب: معامله اوّل صحيح و دوّمي باطل است.

سؤال 803- شخصي چك بانكي كه به نام حامل است به كاسبي مي دهد، كاسب هم به اعتبار

كلمه حامل، كه شامل همه افراد است، به مبلغ چك، جنس مي دهد و بعد كه براي وصول وجه به بانك مراجعه مي كند معلوم مي شود كه چك مزبور مسروقه است، آيا صاحب جنس مي تواند از صاحب اصلي چك وجه را بگيرد؟

جواب: اگر چك مسروقه بوده، بايد آن را به صاحبش برگرداند، و پول خود را از مشتري مطالبه كند.

سؤال 804- فروشنده اي هستم كه كالايم را به صورت متر مربّع مي فروشم. چنانچه خريداري قادر به پرداخت كل، يا قسمتي از ثمن نباشد ناچار بايد مبلغي گرانتر بفروشم. بدين جهت به خريدار مي گويم: «در صورت نسيه، متر مربّعي فلان ريال در روز بايد گرانتر خريداري نمايي و اگر قبل از سررسيد، نسبت به پرداخت بدهي خود اقدام كني؛ مبلغي كه گران خريده اي به همان صورت در مدّت باقيمانده محاسبه و برگشت داده خواهد شد». چنانچه تأخيري در بدهي روي دهد، هيچ گونه وجهي بابت ديركرد دريافت نمي شود، از آنجا كه برخي از مشتري ها در اين گونه خريد، احتياط مي نمايند. نظر مبارك خود را مرقوم فرماييد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 263

جواب: اگر اين معامله به صورت مبهم و بدون تعيين قيمت و زمان پرداخت صورت بگيرد، باطل است. تنها راه صحّت آن اين است كه تاريخ و زمان پرداخت، به هر مبلغ كه مي خواهند، براي معامله تعيين كنند و قرارداد طبق آن صورت گيرد، سپس بگويند اگر زودتر از آن، مبلغ را پرداختي فلان مقدار تخفيف مي دهيم، در اين صورت معامله صحيح است؛ ولي اگر مبهم بگذارند معامله صحيح نيست.

سؤال 805- مواردي كه شخص، فرش خود را با قيمت مشخّص شده جهت فروش بطور امانت به شركتي تحويل مي دهد

و آن شركت ممكن است فرش را بيشتر از قيمت مشخّص شده به فروش برساند، مقدار اضافه بر قيمت معيّن، حقّ صاحب مال است، يا حقّ شركتي كه فرش را فروخته است؟

جواب: در صورتي كه فرش به صورت امانت باشد، قيمت اضافي متعلّق به صاحب فرش است.

سؤال 806- فرشي كه به صورت امانت و با قيمت مشخّص در اختيار يك شركت قرار مي گيرد، و صاحب مال شرط مي كند كه هرگونه سانحه اي بر عهده شركت مي باشد، اگر شركت فرش را به قيمت بيشتر بفروشد، با توجّه به شرط فوق، اضافه از قيمت حقّ چه كسي است؟

جواب: در صورتي كه به شكل امانت باشد مبلغ اضافي متعلّق به صاحب فرش است؛ مگر اين كه مسئولين شركت هنگام امانتگذاري تصريح كنند كه مبلغ اضافه از آنِ آنها مي باشد.

سؤال 807- بعضي از بنگاهها اجباراً مقداري از پول فروشنده را نگه مي دارند. آيا از نظر شرعي اين كار صحيح است؟

جواب: نگه داشتن پول فروشنده جايز نيست؛ مگر اين كه قراردادي در بين باشد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 264

سؤال 808- آيا قولنامه سند معتبري است و مورد اختلاف را به نفع صاحب قولنامه اثبات مي كند؟

جواب: قولنامه هرگاه به صورت بيع قطعي بوده باشد و طرفين آن را امضا كرده باشند، شرعاً و عرفاً سند معتبري محسوب مي شود.

سؤال 809- شخصي، كه داراي 500 هزار تومان پول نقد بوده، سكته مغزي مي نمايد و در مشاعر و حواسّ او اختلال پيش مي آيد بطوري كه عملًا سفيه شرعي محسوب و محجور مي گردد؛ همسر و يكي از فرزندان او تصميم مي گيرند خانه اي با همان پول خريداري كنند و سند رسمي آن را به نام يكي از

فرزندان ديگر ثبت كنند، تا اين فرزندي كه در سنّ ازدواج بوده در آن سكونت نمايد؛ قابل توجّه اين كه شخص محجور، وليّ خاصّي ندارد و همسر و فرزندان او نيز از طرف حاكم شرع يا به حكم قانون قيّم او نيستند، و از طرف ديگر هيچ يك از همسر و دو فرزند مذكور قصد تملّك و خريد خانه براي خود نداشته و قصد قرض گرفتن پول را نيز نداشته اند، لطفاً بفرماييد:

الف) شرعاً چه كسي مالك آن خانه است؟

جواب: چنانچه خانه را با پول پدر گرفته اند و او در آن زمان محجور بوده است، معامله باطل است؛ مگر اين كه قيّم شرعي آن را اجازه دهد، در اين صورت خانه تعلّق به پدر دارد.

ب) فرزندي كه در آن منزل سكونت كرده و سند به نام اوست، مخارجي در آن منزل نموده است، اگر قرار باشد مخارج به او داده شود، بايد همان مبلغي را كه آن زمان خرج نموده به او داده شود؟ يا با قدرت خريد و نرخ امروز محاسبه شود؟

جواب: هزينه هايي كه آن فرزند در آن منزل كرده از كيسه خود او رفته است و اگر چيزهاي قابل انتقالي، مانند كابينت و امثال آن باشد، متعلّق به خود اوست.

سؤال 810- پسر بچّه اي پنج ساله، مادرش را از دست مي دهد. اموال مادر بين

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 265

تمام ورّاث تقسيم مي گردد، شش دانگ خانه بدون استثنا در سهم اين پسربچّه مي شود و پدر بچّه خانه را بلافاصله به قيمت نازل مي فروشد، آيا معامله فوق صحيح است؟

جواب: اگر فروش آن منزل در آن زمان و به آن قيمت، به مصلحت صغير نبوده، معامله باطل است و

بايد بازگردانده شود و اگر خريدار بي اطّلاع بوده و خسارتي به او رسيده، فروشنده يعني پدر بايد خسارت او را هم جبران كند.

سؤال 811- آيا ثبت نام و خريداري ماشين از شركتهاي ماشين سازي با شرايط ذيل جايز است؟

الف) تحويل گرفتن ماشين در شش ماه يا يك سال آينده صورت مي گيرد.

ب) اگر از موعد مقرّر تخلّف شود، مبلغي به عنوان ديركرد پرداخت مي شود.

ج) قيمت ماشين در بازار آزاد در موقع تحويل از مقداري كه از مشتري در موقع ثبت نام گرفته شده بيشتر است و تخفيفي هم به او مي دهند.

جواب: معامله مزبور به خاطر معلوم نبودن قيمت و زمان تحويل جنس باطل است و سود آن پول رباست؛ مگر اين كه سود به عنوان مضاربه باشد و قطعي شدن معامله در زمان تحويل صورت گيرد.

سؤال 812- خريد، فروش، و نگهداري عكسها، مجلّات، نوار و فيلمهاي مبتذل چه حكمي دارد؟

جواب: نگهداري و خريدوفروش و مشاهده عكس ها و مجلّات و فيلمهايي كه مايه فساد است جايز نيست، و به يقين اين گونه امور از دامهاي استعمار براي درهم كوبيدن مقاومت ديني مسلمين، مخصوصاً نسل جوان آنهاست، بايد كاملًا مراقب باشند.

سؤال 813- آيا مسئولين صندوق قرض الحسنه مي توانند با پولي كه در صندوق است بدون گرفتن وكالت از اعضا (افرادي كه پول را به عنوان قرض الحسنه به

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 266

صندوق مي دهند) كار كنند؟ جواب در دو صورت زير چگونه است؟

الف) سود حاصل صرف صندوق اعمّ از وام و خريد لوازم شود.

ب) سود حاصل براي عاملين بماند.

جواب: بدون اجازه گرفتن جايز نيست، و اگر در شرايط باز كردن حساب به اين مسأله تصريح شده باشد كه بخشي

از وجوه قرض الحسنه مورد بهره برداري قرار مي گيرد و از آن به نفع صندوق استفاده مي شود كافي است؛ ولي به نفع اشخاص معنا ندارد.

سؤال 814- سازمانهايي كه متكفّل امر مسكن هستند قبل از ساختن خانه يا آپارتمان پول آن را از متقاضيان مي گيرند، با توجّه به اين كه مسكن براي خريدار معيّن و معلوم نيست، آيا دريافت پول و پيش فروش كردن مسكن شرعاً صحيح است؟

جواب: چنانچه صفات و خصوصيّات خانه را كه تأثير در زيادي و كمي قيمت دارد معيّن كنند جايز است، و اگر مبهم باشد جايز نيست.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 267

در درخت سهم دارند و هيچ كدام بر ديگري ترجيحي ندارد.

سؤال 817- اين جانبان، مالك 25% يك شركت توليدي فرش ماشيني هستيم، اعضاي هيأت مديره شركت به علّت صدور چك بي محل و خيانت در امانت و سوء استفاده از اموال شركت، تحت پيگرد قانوني بوده و فعلًا دو نفر از آنها در زندان

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 268

و دو نفر ديگر متواري هستند، اخيراً چند نفر داخل شركت شده و اظهار مي دارند كه ما شركت را اجاره كرده ايم، بدين صورت كه در قبال هر تخته فرش توليد شده مبلغي پرداخت نمايند. خواهشمند است اعلام فرماييد كه آيا براي ادامه كار رضايت شرعي 25% سهامداران شركت لازم است؟

جواب: جلب رضايت شركا لازم است؛ مگر اين كه قبلًا اختياراتي به افرادي داده باشند كه از طرف كلّ سهامداران عمل كنند.

سؤال 818- هرگاه شخصي مالك شرعي و قانوني قطعه زميني باشد و با فرد ديگري مشاعاً در آن، اعياني بنا كنند و مالك عرصه به علّت گرفتاري مالي بخواهد تمامي عرصه و اعيان را به شخص ثالثي بفروشد و سهم شريك در اعياني را بپردازد، ولي شريك در اعياني به هيچ وجه حاضر به فروش سهم خود نباشد، از نظر شرعي تكليف چيست؟

جواب: حقّ شريك را بدون اجازه او نمي توان فروخت؛ ولي مي تواند مال خود را بفروشد و نسبت به مال شريك اجاره داده شود.

سؤال 819- در سال 1372 يك شركت بازرگاني با مشاركت يك شركت تعاوني اقدام به خريد كارخانه اي از كردستان عراق كردند. اين معامله بر اساس رؤيت فيلم ويدئويي، كه دستگاه هاي خريداري شده را نمايش داده بود، صورت گرفته است. ثمن نقداً پرداخت شده، امّا

مثمن پس از حدود سه سال (يعني در سال 1375) تحويل گرديد. در اين ميان شركت تعاوني مذكور در سال 1374 با تحت فشار قرار دادن خريدار، درخواست برهم زدن شركت را نمود و سهم خود را همراه با سود به خريدار فروخت. از محضر مباركتان تقاضامنديم بفرماييد كه:

الف) آيا اصل قرارداد شركت در ابتداي كار صحيح بوده است؟

جواب: هرگاه قرارداد شركت با شرايط روشن و معلوم منعقد شده صحيح بوده و بايد طرفين به آن پايبند باشند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 269

ب) آيا فروش سهام شركت قبل از قبض مبيع صحيح بوده است؟

جواب: تحويل نگرفتن جنس مانع از صحّت بيع نمي شود، مشروط بر اين كه قدرت بر تسليم، و لو در زماني كه در معامله شرط كرده اند، وجود داشته باشد.

سؤال 820- يك نفر به عنوان عضو شركتي در قبال اخذ حقوق، كارهاي شركت را انجام مي داده، ولي چون خودش كارمند دولت بوده، فرد ديگري را به جاي خود جهت پيگيري كارهاي شركت معيّن كرده است. همين فرد حدود 5/ 3 ماه كار كرده و شركت همانند ديگر كارگران خود، حقوق او را پرداخته است؛ ولي فرد مزبور مبلغ هنگفتي را به خاطر جابه جايي از شركت مطالبه نموده است. آيا اين مطالبه را بايد خودش از حقوق خودش بپردازد، يا بايد از شركت بگيرد؟

جواب: هيچ كس نمي تواند ديگري را به جاي خودش به كاري كه انجام آن را پذيرفته، قرار دهد؛ مگر اين كه قرارداد مشروط به مباشرت نباشد و در اين صورت خودش بايد حقوق آن واسطه را بپردازد.

سؤال 821- اين جانب در يك امر تجاري با سه نفر از دوستان شريك شدم. پس

از مدّتي شركت به علّت سهل انگاري يكي از شركا زيان نمود و صندوق شركت مواجه با كسري شد، من حاضر به پرداخت سهم ضرر خود مي باشم، امّا شريك مذكور، كه صندوقدار شركت است، اظهار مي دارد چون ساير شركا ضرر را قبول ندارند و حاضر به پرداخت سهم خود نيستند، شما بايد سهم آنها را نيز بپردازيد. آيا اين جانب، با توجّه به اين كه هيچ گونه تضميني در مورد ساير شركا نداده ام، ملزم به پرداختن سهم ساير شركا نيز هستم؟

جواب: اگر قرارداد خاصّي نباشد همه شركا به نسبت سهام خود بايد زيان را بپردازند و كسي مسئول پرداخت زيان ديگران نيست.

سؤال 822- شريك مذكور چند ماه پيش سه فقره چك، جمعاً به مبلغ 30 ميليون تومان، جهت اخذ وام از شخصي براي كار خريد ماهي و فروش آن از اين جانب

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 270

گرفت، لكن پس از مدّتي اظهار نمود كه شخص وام دهنده حاضر به پرداخت وام نمي باشد؛ امّا از اعاده چكها استنكاف ورزيده و قصد دارد به عنوان جبران ضرر مندرج در سؤال قبل چكها را با اعمال فشار تبديل به نقد نمايد، آيا اين كار شرعاً جايز است؟

جواب: در صورتي كه طلب خاصّي ندارد، نگهداري چكها حرام است.

سؤال 823- شخصي از شركتهاي متفرّقه سهامي خريداري مي كند. شركت طبق قرارداد، و زير نظر قانون تجارت عمل مي كند؛ ولي شركا و اصل عمل شركت و نوع آن نامعلوم است، آيا اين مقدار جهل، به شركت ضرري نمي زند؟

جواب: اگر اطّلاع كافي از كار شركت ندارد؛ خريد سهام اشكال دارد؛ مگر اين كه وكالت مطلقه اي به مسئول آن شركت بدهد كه براي او سهامي را

خريداري كند.

سؤال 824- 61 از سهم خانه، ماشين، تلفن و سرمايه آزمايشگاهي كه با يك نفر شريك بوده ام، به مادر شوهرم تفويض شده است. بعد از اين كه سهم ايشان از كلّ سرمايه داده شد، آيا درآمد ماهيانه نيز به ايشان تعلّق مي گيرد؟

جواب: اگر منظور اين است كه سهم او را خارج كرده ايد، در اين صورت از درآمد چيزي به او نمي رسد؛ ولي اگر سهم او در اين اموال الآن موجود است، در درآمد نيز شريك است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 271

واگذاري املاك مورد مصالحه را به غير در زمان حيات خود ندارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 272

د) بعد از وفات متصالح لها نصف مايملك بين ورثه مصالِح تقسيم شود و نصف ديگر با اذن ورثه در خيرات و مبرّات مصرف شود.

با توجّه به اجمالي كه گذشت؛ آيا اين صلح با شرايط مذكور صحيح است؟

جواب: خالي از اشكال نيست.

سؤال 828- مادربزرگ پدري ام در سال 1361 فوت نموده و تركه خود را، كه شامل 3 سهم خانه و سه سهم آب و املاك مي باشد، طبق صلح نامه اي كه الآن موجود است به پدربزرگم مصالحه نموده و 3 سهم ديگر خانه را جهت مخارج پس از فوتش به فرزندانش سپرده است. مراتب مذكور انجام شده و 3 سهم آب و املاك كه حاشيه صلح نامه مي باشد در زمان حيات پدربزرگم به او مصالحه شده بود تا پس از فوت ايشان طبق سهم الارث بين فرزندان تقسيم گردد، پدر بزرگم در سال 74 فوت نمود، قبل از فوت يك سهم آب و املاك كه از مادربزرگم در اختيار داشت را به دو نفر از نوادگان پسري خود (به نام حسن و حسين) صلح نمود، آيا پدربزرگم اختيار داشته است كه يك سهم آب و املاك مصالحه شده از مادربزرگم را به دو نفر از نوادگان خود صلح نمايد؟

جواب: اگر مادربزرگ منافع آن را در حال حيات به او صلح كرده و شرط نموده كه بعد از وفات او، در ميان ورثه تقسيم شود، حق نداشته است عين آن را به كسي بدهد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 273

است كه مورد اجاره در مقابل مبلغي پول به عنوان وديعه يا رهن به موجر داده مي شود و به نسبت مقدار پول سپرده شده قسمتي از مال الاجاره، يا تمام مبلغ اجاره كسر مي شود، آيا چنين اجاره اي مشروع است؟

جواب: اگر ملك را به مبلغي (هرچند مقدار آن كم باشد) اجاره بدهد، به شرط اين كه مبلغ معيّني به عنوان وام (يا وديعه و رهن كه به معناي وام است) به او بدهد مانعي ندارد.

سؤال 830- كساني كه منزلشان را به ديگري رهن مي دهند و مبلغي مي گيرند؛ مثلًا منزل را به مدّت يك سال به يك ميليون تومان رهن مي دهند و در عوض، آن طرف يك سال بدون مال الاجاره در آن منزل مي نشيند، چنين رهني چه صورت دارد؟ اساساً ماهيّت چنين معامله اي چيست؟ و آيا تصرّف در مورد رهن جايز است؟

جواب: در فرض مسأله ربا و حرام است. راه صحيح اين است كه موجر بگويد: «اين خانه را ماهي مثلًا هزار تومان به شما اجاره مي دهم به شرطي كه يكصد هزار تومان وام يا رهن به من بدهي و اين وام تا پايان مدّت اجاره در نزد من باشد» مسأله رهن و اجاره به اين صورت صحيح خواهد بود و ماهيّت آن همان اجاره و وام است، ضمناً خانه مزبور رهن در مقابل وام نيز هست و تصرّف در آن به شكل بالا مانعي ندارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 274

سؤال 831- آيا امين مي تواند شرط نمايد كه هرگاه مال مورد امانت با تعدّي و تفريط او تلف شود، مسئوليّتي نداشته باشد؟

جواب: در صورتي كه از قبيل اجاره و مانند آن باشد اشكالي ندارد.

سؤال 832- اين

جانب بموجب سند عادّي اموالي را به ديگري بطور قطعي فروخته و تحويل داده ام، تا در آينده رسماً در دفترخانه سند را به خريدار انتقال دهم، آيا به اموال معامله مذكور در فاصله بين فروش عادّي تا سند رسمي، شرعاً اجاره اي تعلق مي گيرد؟ آيا مي توانم اجاره اي طلب كنم؟

جواب: اگر در سند عادي قيد نكرده ايد، جايز نيست چيزي از او بگيرد.

سؤال 833- قطعه زميني جهت احداث مؤسّسه اي عام المنفعه از طرف موجر، در قبال مبلغ معيّني مال الاجاره، و براي مدّت 29 سال، اجاره داده شده است، در مقدّمه عقد اجاره آمده است: «در ضمن عقد خارج لازم شرايط مفصّله ذيل بين موجر و مستأجر واقع شده است، يكي از شرايط اين كه كليّه تأسيسات و ساختمانهاي احداثي كه در زمين مورد اجاره نصب و احداث مي گردد پس از انقضاي مدّت اجاره مجاناً و بلاعوض متعلّق به عين مستأجره مي باشد».

سؤال اين است:

الف) با توجّه به عبارت «ضمن عقد خارج لازم شرط شده است … » آيا تحقّق چنين شرايطي نياز به تحقّق عقد خارج لازم دارد، يا با انعقاد قرارداد اجاره مستقر مي شود؟

جواب: مفهوم اين جمله آن است كه عقد خارج و لازمي خوانده شود و اين شرايط را در ضمن آن بگنجانند؛ ولي اگر منظور طرفين اين بوده كه در عقد اجاره شرط باشد و از اين جمله اين مفهوم را فهميده اند مانعي ندارد و نياز به عقد خارجِ لازم نيست.

ب) با توجّه به اين كه ساختمان در زمان عقد از نظر كمّي و كيفي مشخّص

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 275

نبوده، آيا اين شرط باطل و مبطِل عقد است، يا فقط شرط باطل است؟

جواب: شرط

مزبور ظاهراً اشكالي ندارد.

ج) آيا شرط «تمليك كليّه تأسيسات و ساختمانهاي احداثي به صورت مجّاني و در انتهاي مدّت اجاره» بدون اين كه در زمان انعقاد قرارداد مشخّص و يا وجود خارجي داشته باشد و يا اين كه در مالكيّت شرط دهنده در آمده باشد صحيح است؟

جواب: تمليك بعد از پايان مدّت اجاره است، و اين ابهام در شرط مانعي ندارد.

سؤال 834- فرد يا افرادي به شخص نامه نگاري مراجعه مي كنند و از او مي خواهند كه اوراق احكام و يا مداركي را بر ايشان خوانده و تفسير كرده و يا درباره مسأله اي كه دارند با او صحبت و تبادل نظر كرده و در نتيجه بدون آن كه از نامه نگار بخواهند كه نامه اي برايشان بنويسد باعث اشغال وقت نامه نگار مي شوند، آيا در چنين صورتي نامه نگار حق دارد در حدّ معقول و منصفانه بابت وقتي كه به شرح فوق از وي اشغال شده از ارباب رجوع وجهي را مطالبه بنمايد؟

جواب: حق دارد مبلغ عادلانه اي بگيرد؛ مگر اين كه قصد مجّاني كرده باشد، يا ظاهر حال مجاني باشد.

سؤال 835- بر اساس ماده 27 قانون كار جمهوري اسلامي ايران، حقّي تحت عنوان «حق سنوات» براي كارگران در نظر گرفته شده و به اين كيفيّت تعريف شده است «به نسبت هر سال سابقه كار، معادل يك ماه آخرين حقوق كارگر به او داده مي شود» با اوصاف فوق، كارگري چند سال پيش در حين اشتغال به كار، به كارفرماي خود مراجعه و اظهار مي دارد: «به لحاظ نياز به پول تقاضا دارم حقّ سنوات اين جانب را محاسبه و به من پرداخت نماييد». كارفرما هم طبق ضوابط و بر اساس آخرين حقوق و

مزاياي وي در آن زمان «حق سنوات» وي را محاسبه و به وي پرداخت مي كند و از وي رسيد دريافت مي دارد، لطفاً بفرماييد:

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 276

الف) آيا در فرض فوق، با پرداخت حقّ سنوات به نحو مذكور، كارفرما نسبت به كارگر بري ء الذّمّه مي شود؟

جواب: در چنين فرضي كارفرما نسبت به گذشته بري ء الذّمّه مي شود.

ب) هرگاه پس از دريافت حقّ سنوات بازهم به كار خود ادامه دهد و پس از چند سال با كارفرما ارتباط كاري خود را قطع نمايد، آيا از بابت حقّ سنوات، فقط نسبت به سنوات اخير (بعد از دريافت حقّ سنوات قبلي) حقّ مطالبه دارد، يا مي تواند حقّ سنوات دريافتي قبلي را مبلغي علي الحساب تلقّي نموده، از نو مطالبه حقّ سنوات تمام مدّت خدمت خود را بر اساس آخرين مقدار حقوق و مزاياي خود بنمايد؟

جواب: نسبت به سنوات گذشته حقّي ندارد؛ ولي نسبت به بعد حق دارد.

سؤال 836- اگر كسي درباره كار ساختماني قراردادي منعقد كند و پس از انجام مقداري از كار، امروز و فردا كند، و كار را به تأخير اندازد، و هرچه اصرار شود كه دنباله كار را انجام دهد انجام ندهد، وظيفه ما در مورد فسخ قرارداد و مقدار كار انجام شده چه مي باشد؟

جواب: در فرض مسأله قرارداد را مي توان فسخ كرد و به نسبت كاري كه انجام داده است حقّ او را بدهيد.

سؤال 837- فقهاي عظام درباره اجاره مي فرمايند: «و تملك الأجرة بالعقد و يحسب تسليمها بتسليم العين الموجره و ان كانت علي عمل من بعده» «1» آيا آنچه اكنون متداول است كه در پايان ماه كرايه را مي پردازند خلاف ضوابط شرعي است؟ آيا

موجر حق دارد اوّل ماه، بعد از تحويل خانه كرايه را مطالبه كند؟ مثلًا در موردي كه خانه را يك ساله يا دوساله كرايه داده، آيا مي تواند در ابتداي اجاره كرايه يك سال يا دو سال را مطالبه نمايد؟

______________________________

(1). يعني: «مالك به مجرّد بستن قرارداد اجاره، مالك مال الاجاره مي شود و هنگامي كه عين مورد اجاره را تحويل داد مي تواند اجرت را مطالبه كند و اگر براي انجام كاري باشد بعد از انجام كار».

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 277

جواب: در شرايط فعلي متعارف اين است كه كرايه هر ماه را در پايان آن ماه مي پردازند و اين به صورت يك شرط ضمني درآمده است و عمل بر طبق آن اشكالي ندارد؛ مگر اين كه تصريح بر خلاف آن كنند و زمان معيّني را شرط نمايند.

سؤال 838- شخصي منزلي را براي مدّت يك سال اجاره مي كند، پس از گذشت سه ماه در يك حادثه اتومبيل فوت مي كند، همسر و فرزندان صغير وي تا پايان قرارداد در منزل مي مانند، در صورتي كه وصيّت نكرده باشد، آيا بدهي ما بقي اجاره به عهده همسرش مي باشد، يا از اصل مال برداشته مي شود؟

جواب: بقيّه مال الاجاره مانند ساير ديون بايد از اصل تركه پرداخته شود؛ ولي منافع خانه در مدّت باقيمانده متعلّق به همه ورثه است.

سؤال 839- تغيير اوضاع و احوال پيش بيني نشده در لزوم قرارداد چه تأثيري دارد؟

توضيح اين كه در صورتي كه حوادث پيش بيني نشده اجرايي، اجراي يك قرارداد را سخت و مشكل كند بطوري كه متعهّد را با مشقّت زياد رو به رو نمايد، ولي به حدّ قوه قاهره نرسد، آيا بروز اين حوادث در عدم اجراي تعهّد

تأثير دارد؟ خواهشمند است در صورت امكان علّت آن را توضيح دهيد.

مثال: اگر كسي خانه اي را ماهيانه به مبلغ ده هزار تومان و براي ده سال اجاره كند و در ضمن عقد شرط شود، كه هزينه گرم كردن موتورخانه به عهده صاحب ملك باشد و هزينه گرم كردن در يك ماه در زمان عقد اجاره دو هزار تومان باشد، امّا بعد از دو سال مواد سوختي به قدري گران شود كه هزينه گرم كردن موتورخانه به ماهي پانزده هزار تومان برسد، آيا اين تغيير مي تواند دليل بر عدم اجراي قرارداد باشد؟

جواب: چنانچه نشانه هاي تورّم مستمر در محيط آشكار بوده و طرفين با آگاهي از اين معنا، قرارداد را امضا كرده اند بايد به آن عمل كنند؛ ولي اگر چنين تورّمي قابل پيش بيني نبوده، شخص مزبور ملزم نيست چنان مبلغ بالايي را

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 278

بپردازد؛ تنها مقدار متعارف بر او واجب است.

سؤال 840- شخصي قرآن مي خواند و اجرت مي گيرد، اين شخص بدون اين كه قصد شخص خاصّي را نمايد شروع به قرائت قرآن مي كند و قرآن را ختم مي نمايد، بعد از چند روز شخصي به وي مراجعه مي كند و مي گويد: «يك ختم قرآن براي پدرم بخوان» نامبرده مي گويد: «يك قرآن دو سه روز پيش ختم نموده ام و به كسي هبه نكرده ام، ثواب آن را به روح پدر شما هبه مي نمايم»، ايشان هم قبول مي كند و اجرت آن را مي دهد، آيا اين كار صحيح است؟

جواب: اين كار خالي از اشكال نيست؛ لازم است هنگامي كه قرآن مي خواند قصد شخص خاصّي را داشته باشد.

سؤال 841- همسايه ديوار به ديوار ما خانه اضافي خود را به يكي از

دبستانهاي غير انتفاعي اجاره داده است. سالهاست سر و صداي دانش آموزان نه تنها موجبات ناراحتي مداوم ما را فراهم آورده، بلكه باعث عارضه «ميگرن» نيز جهت همسرم شده است. لازم به يادآوري است كه صاحب دبستان اخيراً مدرسه اي سه طبقه ساخته و خود فقط از طبقه زيرين آن به عنوان مدرسه راهنمايي استفاده مي كند و به علّت عدم نياز، يكي از طبقات را به يك مؤسّسه زبان خارجي به عنوان رهن واگذار نموده و دبستان خود را به آنجا منتقل نمي كند و ما همچنان در عذاب هاي گوناگون معذّبيم. دو بار با صاحب اصلي منزل و يك بار با آقازاده ايشان صحبت كرده و مسئوليّت شرعي ناشي از اين اذيّت و آزار را به آنان متذكّر گشته ايم؛ ولي تأثيري نداشته است. لطفاً بفرماييد تكليف شرعي صاحب خانه و صاحب دبستان (مستأجر) چيست؟

جواب: وجود مدارس در سطح شهر اشكالي ندارد؛ زيرا لازمه زندگاني اجتماعي امروز است، و بردن مدارس به بيرون شهر نه امكان دارد، و نه مصلحت جامعه مي باشد؛ ولي بر صاحبان مدارس لازم است كه سر و صداها و مزاحمت ها

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 279

را به حدّ اقلّ برسانند، و اگر بيش از متعارف مزاحمت كنند مي توان جلو آنها را گرفت و بر مسئولين لازم است كه در صورت امكان مدارس را در محلّي قرار دهند كه مزاحمت آن كمتر باشد.

سؤال 842- كسي محلّي را مثلًا به مدّت يك سال به شخصي اجاره داده است؛ ولي مستأجر پس از شش ماه از تاريخ قرارداد از دنيا مي رود، اگر در اجاره شرط مباشرت مستأجر را كرده باشند، آيا اجاره به قوت خود باقي است؟

جواب: موجر و

ورثه هر كدام مي توانند اجاره را فسخ كنند.

سؤال 843- در طبقه دوم منزلي يك اطاق اجاره كرده ايم، حياط ما و صاحب خانه مشترك است، اوّل اين كه در نبود صاحبخانه، آيا ما مي توانيم در حياط بنشينيم؟ دوّم اين كه وقتي ما به مسافرت مي رويم و صاحب خانه هم نيست، آيا مي توانيم كليد منزل را به يكي از دوستان مطمئن بدهيم تا در اطاق ما باشد؟

جواب: در مورد سكونت شخص ديگري در آنجا تابع قرارداد است، و در مورد استفاده از حياط اگر صاحب خانه راضي باشد، اشكالي ندارد.

سؤال 844- شخصي جهت كار، به يك كارگاه توليدي مراجعه و تقاضاي كار مي كند. كارفرما شرايطي را تعيين و حقوق و مزايايي را مشخّص كرده و مدّت يك هفته هم مهلت مي دهد كه كارگر راجع به شرايط و حقوق و مزايا، مشورت و تحقيق بنمايد. كارگر پس از مشورت، شرايط را قبول و به كار مشغول مي شود و طبق قرارداد حقوق مي گيرد، پس از گذشت يك سال قرارداد به اتمام مي رسد و كارفرما مي خواهد تسويه حساب كند؛ ولي كارگر به اداره كار مراجعه و شكايت مي نمايد كه حقوق من در مدّت يك سال كم بوده است، كارفرما هم اظهار مي دارد كه طبق قرارداد و توافق طرفين پرداخت كرده ام، ولي اداره كار مي گويد: «كارفرما بايد مبلغ 50 هزار تومان بابت كسري حقوق و مزايا به كارگر پرداخت نمايد. و اين مبلغ اجباري است». آيا گرفتن مبلغ مذكور جايز است؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 280

جواب: هرگاه با توجّه به تمام جهات طرفين توافق كردند، گرفتن اضافه اشكال دارد؛ ولي اگر طرفين به نحوي با هم مصالحه كنند بهتر است.

اين جانب سرقفلي يك باب مغازه قهوه خانه را در سال 1367 به مبلغ يك ميليون تومان خريداري نموده ام. اخيراً به علّت تغيير شغل به خواروبارفروشي، موجر اقدام به شكايت نموده و موفّق به اخذ صدور حكم تخليه توسّط دادگاه به استناد قانون روابط موجر و مستأجر، تصويب سال 1356 (يعني قبل از انقلاب) گرديده است.

مادّه 14 بند 7 اين قانون مي گويد: «در صورت صدور حكم تخليه به دليل تغيير شغل كمترين وجهي به صاحب سرقفلي يا حقّ كسب و پيشه تعلّق نمي گيرد!» آيا اين حكم عادلانه است؟

جواب: اگر در موقع اجاره، شغل خاصّي در سند اجاره قيد نشده باشد انتخاب شغل جديد براي شما مانعي ندارد؛ ولي اگر شغل خاصّي قيد شده، شما مي توانيد به شغل اوّل بازگرديد و محل و سرقفلي آن را براي خود حفظ كنيد، يا به نحوي با مالك تراضي نماييد.

سؤال 846- مغازه اي را سرقفلي كرده ام، اجاره اش 300 تومان بوده است، بعد از پنج سال مالك گفت اجاره اش كم است، 400 تومان نموديم، بعد از پنج سال ديگر مبلغ اجاره را پانصد تومان نموديم، حال بعد از پنج سال سوّم مي گويد: «بايد ماهي هزار تومان بدهيد»، در صورتي كه قانون مي گويد هر سه سال 20 درصد اضافه شود و يا اين كه كارشناس قيمت را مشخّص كند؛ ولي او نه به 20 درصد قانع مي شود و نه كارشناس مي آورد، آيا اين مبلغ براي ايشان مباح است؟

جواب: در صورتي كه سرقفلي را پرداخته ايد بايد اجاره را به قيمت كارشناس

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 281

بگيرد نه به ميل خود، و اگر با علم و اطّلاع طرفين از قانون 20% اجاره منعقد شده، لازم

است معيار را همان بيست درصد قرار دهند.

سؤال 847- اگر شخصي حقيقي يا حقوقي صاحب سرقفلي مكاني باشد، و مالك شخص ديگري باشد، و مدّتي صاحب سرقفلي مستأجر آن ملك بوده است، ولي بعداً صاحب سرقفلي حقّ خود را به نفر سوّم صلح مي كند و صاحب ملك هم به همان نفر سوّم ملك را اجاره مي دهد؛ نفر سوّم به علّتي قرارداد با هر دو را فسخ مي نمايد، آيا از نظر شرعي صاحب اوّل سرقفلي مي تواند بدون اجازه و اذن در آن تصرّف كند؟ و اگر تصرّف او اشكال دارد لطفاً به سؤالات زير پاسخ دهيد؟

الف) آيا تصرّف صاحب سرقفلي غاصبانه و عدواني است؟

جواب: در صورتي كه نفر سوّم حقّ فسخ داشته، با فسخ كردن سرقفلي به نفر دوّم برمي گردد و ملك به نفر اوّل (صاحب اصلي) و اگر صاحب سرقفلي بخواهد در آن تصرّف كند بايد مجدّداً آن را اجاره كند.

ب) اگر تصرّف عدواني است، آيا منافع مغصوبه بايد به «اعلي القيم» اخذ شود؟

جواب: اگر قبل از اجاره مجدّد تصرّفي بنمايد بايد اجرت المثل را طبق عرف روز بدهد.

ج) در صورتي كه تصرّف عدواني باشد، آيا متصرّف مستحقّ تعزيرات شرعي مي باشد؟

جواب: اگر آگاهانه تصرّف عدواني كرده باشد مستحقّ تعزير است.

د) در صورتي كه مالك براي رسيدن به منافع مغصوبه مخارجي را متحمّل شده باشد، آيا مي تواند از غاصب و متصرّف عدواني اخذ نمايد؟

جواب: اگر ناچار شود مخارج فوق العاده اي هزينه كند مي تواند بگيرد؛ ولي هزينه هاي معمولي را نمي توان گرفت.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 283

آيا اين چاه ملك حافر است، يا ديگران هم در اين چاه حقّي دارند؟

جواب: ملك همه است.

سؤال 849- قبل از انقلاب اسلامي زمين مالك در دست كشاورز بوده و آن را كشت مي كرده است، از طرف حكومت آن زمان نَسَق زمين را به اسم آن كشاورز ثبت كرده اند، آيا اين نَسَق بندي حقّي براي كشاورز ايجاد مي كند كه بعد از آن قابل نقل باشد؟

جواب: چنانچه حقّ نسق در حال حيات براي زارع و بعد از ممات براي فرزندان او جزء عرف محل باشد، از قبيل شرط ضمن العقد در قراردادهاي مزارعه با زارعين محسوب مي شود و اين حق براي او و فرزندانش شرعي خواهد بود.

سؤال 850- كشاورزي هستم كه حدود چهل سال است به صورت ارباب و رعيّتي روي زمين مالك، كشاورزي نموده ام؛ اكنون مالك قصد گرفتن زمين را از اين جانب دارد. آيا حقير به عنوان زارعي كه حدود چهل سال روي زمين او كار كرده و زمين او را حفظ كرده و هر سال مبلغي را به عنوان حقّ ارباب به او پرداخت نموده ام، حقّي دارم؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 284

جواب: اگر قراردادي با او در اين مورد داشته باشيد، حق داريد. همچنين اگر در عرف و عادت محل اين باشد كه براي اين گونه كارگران حقّ خاصّي قائل مي شوند و طرفين با علم و آگاهي بر اين مسأله اقدام نموده اند، حق براي شما ثابت مي شود (مطابق آنچه معمول محل است) در غير اين صورت حقّي نداريد؛ هرچند مستحبّ است مالك زمين، ملاحظه حال شما را بنمايد.

سؤال 851- زمين هاي كشاورزي از قديم الايّام بطور مزارعه در اختيار زارعين بوده و زارع هر ساله مبلغي

به مالك مي پرداخته است. آيا زارع مي تواند اين زمين را به مبلغي بيشتر به ديگران جهت زراعت يك ساله اجاره دهد؟

جواب: اگر صاحب زمين با مستأجر شرط مباشرت نكرده باشد، اجاره دادن آن اشكالي ندارد، و لو به زيادتر از آنچه كه اجاره داده است؛ ولي احتياط واجب آن است كه كاري روي زمين انجام داده باشد، يا وسيله اي بر آن اضافه كند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 285

باشد، با توجّه به اين كه اين كار طبق قرارداد وظيفه او

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 286

نيست و نياز به اجير دارد، مي تواند اجرت كار را خود بگيرد.

سؤال 854- اين جانب مغازه دار هستم. شخصي مبلغي نزد اين جانب گذاشته تا با سرمايه خود مشتركاً معامله كنم و سود سهام او را بپردازم، يكي دو سال موفّق شدم و سود او را پرداختم؛ ولي دو سال است كه موفّق به محاسبه نشده ام، اكنون كه مي خواهم سود سالهاي گذشته را بپردازم بايد همان سود را بپردازم، يا اين كه سود سالانه وي جزء شركت شده و بايد منافع آن را نيز محاسبه كنم؟

جواب: چنانچه در پرداختن سود سهام او كوتاهي كرده ايد بايد منافع آن سود را نيز محاسبه كرده و بپردازيد.

سؤال 855- در استان چهار محال و بختياري از قديم الايّام رسم بر اين بوده كه صاحبان سرمايه چند رأس دام در اختيار فرد ديگري قرار مي دادند، تا از آنها نگهداري كرده و در پايان سال هرچه خداوند كرامت فرمايد «از نتاج و ساير عوايد حاصله» بالمناصفه بين يكديگر تقسيم نمايند، به اين قرارداد عرفاً «نيمسودنامه» مي گويند. عرف متداول بر اين امر بوده كه هم زمان با انعقادِ قرارداد «نيمسودنامه» سرمايه (تعداد دامها) تقويم مي گرديده و پس از پايان مدّت نيز مجدّداً دامها تقويم مي گرديد و نخست اصل سرمايه به صاحب سرمايه مسترد و سپس مازاد بر سرمايه اوّليه بين طرفين به نسبت مساوي تقسيم مي گرديد. با توجّه به مطالب بالا دو سؤال براي حقير مطرح است:

الف) قرارداد بالا را با كدام يك از عقود شرعي تطبيق نماييم؟ به عبارت ديگر مقرّرات كدام يك از عقود شرعيّه

را حاكم بر روابط طرفين كنيم؟

جواب: اين امر شبيه عقد مضاربه است؛ زيرا به عقيده ما عقد مضاربه مخصوص امور تجاري نيست؛ بلكه كارهاي توليدي و دامداري و غير آن را نيز شامل مي شود و در هر حال قرارداد مزبور صحيح است؛ هرچند نام آن را مضاربه نگذاريم.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 287

ب) اگر در فرض مسأله سرمايه اوّليّه سهواً يا عمداً تقويم نگرديده باشد، قرارداد منعقده را صحيح مي دانيد؟

جواب: قرارداد نسبت به نتايج و پشم و شير و مانند آن به قوّت خود باقي است، و نسبت به اضافه قيمت مصالحه كنند.

سؤال 856- دادن پول از طرف بانكها به شخصيّت هاي حقيقي يا حقوقي، براي مضاربه و گرفتن سود مشخّص از آنها چه حكمي دارد؟

جواب: چنانچه شرايط مضاربه را رعايت كنند و سود مضاربه بيش از مقدار مزبور باشد، چنين قراردادي اشكال ندارد.

سؤال 857- اين جانب مبلغ 400 هزار تومان وجه نقد به عنوان سرمايه به شخصي داده ام تا در مدّت يك سال گاو خريدوفروش نمايد و تمام مخارج و خدمات طبق قرارداد به عهده ايشان است، كه پس از خاتمه مدّت و برداشت سرمايه، چنانچه نفعي يا ضرري باشد، بين صاحب پول و عامل بالمناصفه تقسيم شود. در اين مدّت كه گاوها تحويل ايشان مي باشد، چنانچه محصولي از شير و ماست به عمل آيد، آيا جزء سود محسوب مي شود تا نصف آن به اين جانب تعلّق بگيرد؟

جواب: اين مسأله تابع قرارداد شماست؛ هرگاه سخن از منافع بطور مطلق بوده، شامل شير و مانند آن نيز مي شود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 289

فصل بيست و سوم: احكام حجر

سؤالات زير پاسخ بفرماييد:

الف) سنّ بلوغ دختران از نظر شرعي دقيقاً چه مقدار است؟

ب) آيا براي دختر از حيث بلوغ مي توان بين عبادات و عقود و ايقاعات تفاوتي قائل شد؟

ج) براي اجراي حدود و قصاص چطور؟

جواب: سنّ بلوغ دختران 9 سال تمام قمري است و اگر سال شمسي را در دست دارند از طريق كامپيوتر به راحتي تبديل به قمري مي شود؛ ولي چنانچه از نظر نيروي جسماني قدرت انجام بعضي از تكاليف، مانند روزه را نداشته باشند، روزه بر آنها واجب نيست و بجاي هر روز كفّاره مدّ طعام مي دهند، و در مورد عقود و ايقاعات مالي معيار تنها بلوغ نيست، بلكه رشد عقلي نيز لازم است، و در مورد حدود و قصاص همانند ساير مكلّفين با آنها رفتار خواهد شد؛ مگر اين كه عقل كافي كه يكي از شرايط چهارگانه حدود و قصاص است نداشته باشند و در مورد ازدواج علاوه بر بلوغ و رشد عقلي، رشد جسماني براي اين امر نيز لازم است، يعني اگر خطر افضا وجود داشته باشد جايز نيست؛ بنابراين بلوغ در چهار مرحله پياده مي شود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 290

سؤال 859- چنانچه محجور، قبل از ممنوع شدن، نذر روضه خواني ساليانه به مدّت ده روز داشته باشد، آيا پس از حجر مي تواند از اموالش براي انجام نذرش برداشت كند؟

جواب: حقّ طلبكاران مقدّم است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 291

و موكّلِ موكّل، نافذ و معتبر و داراي اثرات قانوني است». حال موكّل مبادرت به عزل وكيل اوّل نموده، آيا وكيل دوّم نيز معزول شده است؟ يا اين كه بايد مراتب عزل توسّط موكّل به وكيل دوّم مستقلّا اعلام شود؟

جواب: اگر عزل وكيل دوّم از سوي موكّل به او اعلام شده است، معزول مي شود و الّا وكالت وكيل دوّم به قوّت خود باقي است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 293

پرداخت بدهي خود در وقت مقرّر خودداري مي نمايد و بدهي خويش را به تأخير مي اندازد تنها ضامن مبلغي كه بدهكار بوده

______________________________

(1). ملحقات عروه، باب القضاء، مسأله 4 و مباني تكملۀ المنهاج، جلد 1، صفحه 24.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 294

است مي باشد، يا ضامن كاهش ارزش پول و اتلاف ماليّت هم مي باشد؟

جواب: بدهكار مديون اصل پول است؛ مگر اين كه سالياني فاصله شود و ارزش پول دگرگون گردد، در اين صورت رعايت مقدار تورّم، يا جلب رضايت طلبكار واجب است. و اين مسأله منحصر به بدهي مهريّه و مانند آن نيست؛ بلكه تمام اقسام بدهي ها را شامل مي گردد؛ مگر در جايي كه بدهكار بخواهد بدهي خود را بپردازد و طلبكار قبول نكند.

سؤال 865- شخصي اموالي نزد زيد دارد، فرد ديگري از همين شخص طلبكار است؛ ولي او از پرداخت بدهي خودداري مي كند، از اين رو طلبكار به زيد مراجعه مي نمايد و مي گويد: «صورت اموال او را در اختيار من بگذار، تا از طريق شرعي و قانوني بتوانم طلب خود را از او وصول كنم» آيا براي زيد جايز است صورت اموال او را به طلبكار بدهد؟

جواب: بايد اوّل به حاكم شرع مراجعه كنند و حاكم شرع به بدهكار اخطار نمايد، اگر ترتيب اثر نداد مي تواند صورت اموال را بگيرد و با اجازه حاكم شرع در برابر مطالباتي كه دارد تقاص كند.

اجاره به ملكيّت مستأجر در مي آيد، آيا مي توان اين كار را، كه در بانك ها و يا شركت ها و اشخاص حقوقي، و بعضاً توسّط اشخاص حقيقي صورت مي گيرد، راهي شرعي براي تخلّص از رباي قرضي دانست؟

جواب: اگر قصد جدّي در اجاره به شرط تمليك بوده باشد مانعي ندارد و ربا

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 295

محسوب نمي شود؛ ولي اگر جنبه صوري دارد و ظاهراً براي فرار از رباست جايز نيست.

سؤال 867- شخصي قرض ربوي گرفته و اصل آن را پرداخته است، لكن مقداري از سود آن را هنوز نپرداخته، آيا مي تواند سود آن را نپردازد؟ و آيا مي تواند مقدار سودي را كه پرداخته به عنوان تقاص از اموال رباگيرنده بردارد؟

جواب: اگر جنبه ربا داشته (نه مضاربه) پرداختن سود جنبه شرعي ندارد، و مي تواند از آن سرباز زند، و تقاصّ از اموال رباگيرنده با اجازه حاكم شرع جايز است.

سؤال 868- لطفاً جواب سؤالات سه گانه زير را مرقوم فرماييد:

الف) آيا در شرايط تورّمي مي توان به ميزان كمتر يا همان ميزان ارزش پول از دست رفته، اضافه بر مقدار كمي پول، دريافت نمود؟

توضيح اين كه: قرض اسكناس، تمليك مقداري معيّن از قدرت خريد خواهد بود كه بايد به همان ميزان مسترد گردد. به عبارتي ديگر قرض گيرنده بموجب قرارداد و قرض متعهّد به پرداخت همان ميزان قدرت خريد دريافتي در سررسيد قرض مي باشد، هرچند آن ميزان قدرت خريد دريافتي در مبلغ بيشتري اسكناس عينيّت خارجي يابد.

علاوه بر اين وام دهنده در اين قرارداد منفعتي كسب نكرده است تا ربا محسوب شود.

به بيان ديگر، هر زيادتي، منفعت نيست؛ يعني افزايش مقداري اسكناس يا هر واحد پولي ديگر بدون افزايش قدرت خريد، ايجاد منفعت

نخواهد بود، بلكه تساوي بين ارزش پرداختي (عوض) و ارزش دريافتي محقّق مي سازد. بنابراين اگر كسي بخواهد مثلًا 1000 ريال قرض دهد. اين مقدار پول در 6 ماه ديگر برابر 700 ريال خواهد بود، پس قرض دهنده هنگام تحويل 300 ريال از قدرت خريد خود را نيز از

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 296

دست داده است. نتيجتاً ارزش قبلي خود را دريافت ننموده است، مگر اين كه 1300 ريال دريافت نمايد تا برابر 1000 ريال 6 ماه قبل گردد. آيا در چنين شرايطي سود وام مشروع است؟

جواب: اگر فاصله زماني زياد بوده و بدهكار در پرداخت بدهي خود كوتاهي كرده و تورّم نيز شديد باشد بايد به حسابِ روز محاسبه نمايد، در غير اين صورت ربا و حرام است.

مسأله مهم اين است كه آنچه شما نوشته ايد مطلبي است كه در محافل و در تحليلهاي اقتصاددانان مطرح است؛ ولي در عرف توده مردم و بازار مطرح نيست؛ يعني اگر كسي چكي به ديگري بپردازد، هرچند مدّت دار باشد، خود را ملزم به اداي مبلغ چك مي داند نه بيشتر؛ آري اگر روزي حساب تورّم جزء عرف مردم و بازار شود، همان طور كه از بعضي از كشورها نقل مي كنند، تحليلي را كه شما نوشته ايد قابل قبول خواهد بود.

ب) آيا منظور از آيه 279 سوره بقره: «وَ لَكُمْ رُءُوسُ امْوالِكُمْ» اصل قدرت خريد و ارزش حقيقي پول نيست؟

جواب: از آنچه در پاسخ سؤال قبل گفته شد، جواب آيه شريفه «وَ لَكُمْ رُءُوسُ امْوالِكُمْ» معلوم مي شود؛ منظور آن است كه سرمايه طبق عرف توده مردم بازگردانده شود.

ج) در صورتي كه توجيه بالا را نپذيريم (در شرايط تورّمي) ميل به قرض دادن

كاهش مي يابد؛ چرا كه افراد با كاهش قدرت خريد مواجه مي شوند. آيا به نظر شما ممكن است شارع به ضرر قرض دهنده بي اعتنا باشد؟ يا اين كه جهت تشويق و ترغيب افراد به اين فعل حسنه، ضرر او را در نظر مي گيرد؟

جواب: قرض الحسنه يك عبادت است و انگيزه الهي دارد، بنابراين بايد شخص قرض دهنده تفاوت قدرت خريد را نيز بپذيرد و اگر تفاوت تورّم را

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 297

حساب كند عملي نيمه تجاري محسوب مي شود.

سؤال 869- تاجري به يك كارخانه توليدي مبلغي را پرداخت مي نمايد كه به مدّت يك سال نزد كارخانه دار به امانت باشد و مقرّر مي نمايد كه كالاي آن كارخانه را به مدّت يك سال، معادل 5% از قيمت مشخّص شده كمتر، خريداري نمايد و در صورتي كه آن تاجر از آن كارخانه خريداري نكند در مقابل پول امانت داده شده، هيچ گونه وجهي را دريافت نكند. آيا اين عمل تاجر و كارخانه دار شرعي است.

جواب: هرگاه در مقابل وامي كه داده است قرارداد تخفيف داشته باشد، ربا و حرام است؛ ولي اگر قراردادي در ميان آنها نباشد و او مبلغ را به عنوان وام بدهد و آنها نيز به ميل خود تخفيف بدهند، بي آن كه قراردادي باشد، اشكالي ندارد.

اصل مبلغ يك ميليون تومان را از نفر دوّم وصول نمايد. در ظرف اين مدّت سه سال، كه نفر دوّم به تعهّد خود عمل ننموده و مبلغ مذكور در نزد او بوده، منافعي براي او داشته است و با مبلغ مذكور در سه سال پيش (بعد از اتمام روز معيّن) اتومبيلي خريده كه بعد از سه سال، قيمت اتومبيل به دو ميليون تومان افزايش يافته است، آيا نفر اوّل مي تواند منافعي كه از اين پول در اين مدّت سه سال نصيب نفر دوّم شده است را از دادگاه مطالبه نمايد، يا اين كه به عنوان خسارات ناشي از عدم اجراي بموقع تعهّد، از نفر دوّم چيزي طلب كند؟

جواب: منافع پول از آن وام گيرنده است؛ ولي اگر ضرر و زياني به خاطر طرح

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 298

دعوي در دادگاه متوجّه طلبكار شده باشد مي تواند از بدهكار بگيرد، همچنين اگر زمان تأخير زياد باشد و تورّم شديد بوده است بايد مطابق مبلغ روز بپردازد.

سؤال 871- ابراي دين، يعني گذشتن از بدهي كسي، شبيه عقد لازم است، يا قابل بازگشت مي باشد؟

جواب: ابراء لازم است، و قابل بازگشت نيست.

سؤال 872- مستثنيات دين در ارتباط با شخص ورشكسته، كه اموالش در توقيف طلبكار است، چيست؟

جواب: خانه و لوازم زندگي عادي و معمولي كه در شأن اوست جزء مستثنيات دين مي باشد؛ ولي داراييهاي ديگر و سرمايه مطلقاً جزء مستثنيات نمي باشد.

سؤال 873- مستثنيات دين در ارتباط با ضامن شخص ورشكسته چيست؟

جواب: در مستثنيات دين فرقي بين بدهكار اصلي و ضامن نيست.

سؤال 874- شخصي در اثر گرفتاريهاي بازاري در تجارت مقروض شده، و قدرت بر اداي دين ندارد، فقط يك باب خانه

مسكوني كه مدّت سي و پنج سال در آن ساكن است دارد، آيا طلبكار كه وضع خوبي هم دارد مي تواند اين خانه را از دست بدهكار بگيرد؟ با اين كه شخص مديون حاضر است تدريجاً و به اقساط دينش را ادا نمايد.

جواب: خانه مسكوني در حدّ شأن را در مقابل بدهي كسي نمي توان از او گرفت، مگر اين كه خانه در مقابل طلب رهن باشد.

سؤال 875- نظر مبارك در مستثنيات دين چيست؟ آيا تلفن، ماشين و مانند آن به هر قيمت كه باشد جزء مستثنيات دين است؟

جواب: اگر در حدود شأن او باشد جزء مستثنيات است.

سؤال 876- مستدعي است ضمن برشمردن مستثنيات دين مرقوم فرماييد، آيا كاميون و مانند آن، كه تنها وسيله امرار معاش مديون است، جزء مستثنيات دين مي باشد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 299

جواب: اينها جزء مستثنيات دين نيست؛ ولي مركب سواري جزء مستثنيات است.

سؤال 877- اگر به فردي مديون باشيم، و طلبكار به كشور ديگري مسافرت كند و محلّ او را ندانيم، با اين دين چه كنيم؟ آيا كفايت مي كند آن را در صندوق زكات مسجد بيندازيم، تا صرف مخارج مسجد گردد؟ يا آن را صدقه بدهيم؟

جواب: در صورتي كه احتمال دسترسي به او را مي دهيد بايد صبر كنيد و تلاش نماييد تا او را پيدا كنيد، و اگر مأيوس شديد از طرف او صدقه بدهيد.

سؤال 878- شخصي بدهكار است و اظهار مي دارد توان پرداخت ندارم، لذا طلبكار مي گويد: «چون امكان دارد شما تا يك سال ديگر نتوانيد بدهي خود را پرداخت كنيد، من به اين شرط صبر مي كنم كه مبلغ بدهي را شما امروز به طلا تبديل كنيد» براي مثال مبلغ

بدهي، امروز مساوي 10 مثقال طلاست، و طبق اين سخن بدهكار به هنگام پرداخت بدهي بايد 10 مثقال طلا بدهد، آيا اين كار مشروع است؟

جواب: اين عمل صحيح نيست؛ چون هم پول نسيه است و هم طلا؛ مگر اين كه بدهكار اين مقدار طلا را تهيّه كرده و به عنوان اداي دين خود به او بدهد، سپس طلبكار آن را به او بازگرداند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 301

به مراتب فوق، لطفاً به سؤالات زير پاسخ فرماييد:

الف) در موردي كه سيره عقلا دگرگون شود و منع خاصّي بر سيره جديد نباشد، با توجّه به آيه «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» و روايات مطلقه، آيا سيره جديد حجيّت دارد و

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 302

فقهاي عظام آن را مي پذيرند؟ يا چون در شرع سابقه ندارد، مردود است؟

جواب: سيره بايد به زمان معصومين (عليهم السلام) برسد؛ مگر اين كه مشمول عموم عام و يا الغاي خصوصيّت از نصوص خاصّه شود كه در واقع سيره نيست؛ بلكه تمسّك به عموم عام يا تنقيح مناط و الغاي خصوصيّت است (دقّت كنيد).

ب) در خصوص عينيّت مال مرهونه با توجّه به رويّه اكثريّت بانكها (حتّي بانكهاي اسلامي) كه اسناد تجاري را مانند چك و سفته به عنوان وثيقه و رهن مي پذيرند، آيا رهن اين اسناد صحيح است؟ شايان ذكر است كه ممكن است اين اسناد با عنوان ضمانت، تحويل ذي نفع گردد؛ ولي يقيناً رهن است؛ چون اشخاص قصد رهن و وثيقه را دارند، بعلاوه از شخص مديون نيز چك يا سفته مي گيرند و بديهي است كه كسي نمي تواند ضامن خود گردد.

جواب: اين كار، يعني وثيقه گرفتن اسناد تجاري كه در ميان عدّه اي معمول شده است، اشكالي ندارد، خواه رهن ناميده شود يا ناميده نشود. شايد آن موادّ قانوني كه عينيّت را در رهن معتبر دانسته به خاطر عنوان رهن بوده است وگرنه اصل اين گونه قراردادها هيچ گونه محذور شرعي ندارد. همچنين آنچه معمول است كه بعضي از موجرين يك قطعه چك را براي تخليه عين مستأجره در رأس مدّت، نزد موجر مي گذارند، آن هم شرعاً اشكالي ندارد؛ هرچند نام رهن

بر آن گذارده نشود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 303

كرد.

سؤال 884- «زيد» منزلي به «عمرو» مي فروشد، فروشنده متعهّد مي شود كه سند مالكيّت ملك مزبور را به خريدار، به صورت رسمي، منتقل نمايد و شخص ثالثي تعهّد مي نمايد كه چنانچه فروشنده، سند را به نام خريدار انتقال ندهد، مبلغي به خريدار بپردازد و بابت آن، چكي به همان مبلغ، صادر و تحويل خريدار مي دهد. حال فروشنده يا عمداً و يا به جهات ديگري كه خارج از اختيار او مي باشد از انتقال سند خودداري مي كند.

و يا در فرض مذكور، فروشنده با توافق خريدار، متعهّد مي شود كه در مهلت مقرّر نسبت به تخليه ملك اقدام نمايد و شخص ثالثي تعهّد مي نمايد كه در صورت عدم تخليه ملك توسّط فروشنده در مدّت مقرّر، مبلغي را به خريدار بپردازد و بابت آن، چكي به كيفيّت مذكور، تحويل خريدار مي دهد و تصادفاً فروشنده از تخليه خودداري مي نمايد.

آيا تعهّد شخص ثالث در هر يك از دو فرض بالا، داخل در باب ضمانت مي باشد، يا اين كه تعهّد مستقلّي است؟ و چنانچه تعهّد مستقلّي باشد، شرعي و الزام آور مي باشد؟

جواب: ظاهراً تعهّد مزبور الزام آور است و ادلّه بطلان شرط ابتدايي شامل اينجا نمي شود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 305

شرط نمود كه در صورت ناتواني كفيل از احضار شخص مورد كفالت، هيچ مسئوليّتي نداشته باشد، و در نتيجه موظّف نباشد كه دين آن شخص را پرداخت نمايد؟

جواب: جايز نيست، و اين شرط با حقيقت كفالت سازگار نيست.

سؤال 887- اگر كسي از شخص ديگري كفالت نمايد و متّهم فرار كند، آيا كفيل را مي توان زنداني نمود؟

جواب: اگر جاني محكوم به قصاص بوده مي توان كفيل را زنداني نمود، تا به وسيله اي او را تحويل دهند.

سؤال 888- آيا مي توان كفيل را به خاطر معرّفي ننمودن فرد مورد كفالت حبس كرد؟ همان گونه كه صاحب جواهر الكلام در جلد 26، صفحه 189 به اين امر فتوا داده و آن را از «نهايه»، «سرائر»، «تحرير»، «ارشاد» و «روضه» نقل كرده است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 306

جواب: بايد مهلتي به او داد تا فرد مورد كفالت را حاضر كند. اگر حاضر نكرد، جايز است او را زنداني كنند.

سؤال 889- در صورتي كه نظر حضرتعالي، موافق فتواي فوق باشد، حال اگر كفيل ممتنع را حبس كرديم، حدّ اكثر حبس چقدر است؟ اگر متّهم را معرّفي نكند، آيا تا ابد در حبس مي ماند، يا اين كه مانند مادّه 136 قانون آيين دادرسي كيفري، حدّ اكثر حبس وي يك سال است؟

جواب: در روايات اسلامي و كلمات فقها، حدّي براي اين حبس تعيين نشده و ظاهر اطلاق نصوص و فتاوا دليل بر اين است كه اين حبس نامحدود است؛ ولي سه صورت را مي توان از آن استثنا كرد.

الف) نخست اين كه ثابت شود كه كفيل واقعاً از احضار مكفول عاجز و ناتوان شده است.

ب) ديگر اين كه حاضر شود حقّ مورد نزاع را شخصاً

بپردازد.

ج) سوّم اين كه عناوين ثانويه اي ايجاب كند كه او در زندان نماند.

شايد تنظيم كنندگان مادّه فوق، نظر به عناوين ثانويّه داشته اند؛ ولي به نظر ما راه اوّل و دوّم مقدّم است.

سؤال 890- نظر به اين كه در كفالت ايجاب كفيل و حدّ اقل قبول مكفول له شرط است، در مواردي كه شاكي به دادگاه مراجعه و طرح دعوا مي كند، آيا دادگاه از باب اين كه امر رسيدگي به وي محوّل گرديده، مجاز است كه به جاي مكفول له، قبول را انجام دهد؟ (همان گونه كه اين مطلب از فتواي بعضي از فقها، كه كفالت را در تعزيرات جايز مي دانند، استفاده مي گردد). و در صورتي كه دادگاه مجاز است، آيا مي تواند قبول كفالت را به پاسگاه محوّل كند؟

جواب: عقد كفالت، مانند ساير عقود، قابل انجام از طريق وكالت است؛ و معمولًا مردمي كه به دادگاهها مراجعه مي كنند وكالت در اين گونه امور را به

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 307

دادگاهها، يا كساني كه از سوي دادگاه وكالت دارند مي سپارند.

سؤال 891- آيا در صحّت عقد كفالت، تمكّن كفيل نسبت به احضار مكفول شرط است؟ به عبارت ديگر، اگر عقد كفالتي منعقد شد و متّهم آزاد گردد و بعداً فهميديم در زمان انعقاد عقد كفالت، كفيل تمكّن از احضار در آينده را نداشته است. آيا در اين صورت عقد كفالت باطل و كفيل هيچ گونه مسئوليّتي ندارد؟ آيا تمكّن كفيل شرط تكليفي است يا شرط وضعي؟

جواب: ظاهر اين است كه قدرت واقعي بر احضار مكفول شرط وضعي است نه تكليفي؛ مانند اشتراط قدرت بر تسليم در بيع و اجاره و ساير عقود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 309

شخصي قرآني را از كسي به امانت گرفته و اكنون صاحب قرآن فوت نموده است، تكليف اين شخص چيست؟

جواب: بايد امانت را به ورثه او بازگرداند.

سؤال 893- اگر كسي چيزي را به امانت بگيرد و بعد نيّت كند كه پس ندهد، ولي مدّتي بعد توبه كند، اگر بعد از توبه آن مال تلف گردد (بدون افراط و تفريط در نگهداري)، آيا يَد او يَد اماني است؟

جواب: بعد از توبه يَد او اماني است؛ مشروط بر اين كه در بازگرداندن امانت در تمام مدّت كوتاهي نكرده باشد.

سؤال 894- خانمي گردنبند طلاي خود را به من سپرد تا جهت تعويض زنجير آن، آن را به مغازه طلافروشي ببرم. از آنجا كه ايشان اصرار فراواني كرد من قبول كردم، گردنبند را در كيف دستي خود نهاده و به مغازه طلافروشي رفتم، وقتي به مغازه رسيدم متوجّه شدم گردنبند در كيف نيست، آيا من ضامن هستم؟

جواب: چنانچه شما در حفظ گردنبند سهل انگاري يا كوتاهي كرده ايد ضامن هستيد، در غير اين صورت ضامن نمي باشيد و اگر شك داريد با يكديگر مصالحه كنيد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 311

بعد بگويد: «از سوي خودم قبول كردم»، كافي است.

سؤال 897- مردي مي خواهد با زني ازدواج موقّت نمايد، آيا مرد مي تواند تمام صيغه را خودش بخواند؟

جواب: از جواب بالا معلوم شد كه مي تواند.

سؤال 898- آيا اجراي صيغه عقد دائم، يا غير دائم از طريق مكالمه تلفني و امثال آن، توسّط مرد و زن، يا وكيل آن دو صحيح است؟

جواب: هرگاه شرايط رعايت شود، اشكالي ندارد.

سؤال 899- نظر شريفتان راجع به عقد معاطاتي نكاح چيست؟ منظور اين است كه معيار حلّيّت در نكاح، آيا صرفاً لفظ «انكحت» و مانند آن مي باشد، يا اين كه فقط

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 312

نيّت و قصد انشا و رضايت قلبي طرفين كفايت مي كند؟ اگر ملاك روح توافق و قصد انشاي طرفين است، در اين فرض چه لزومي به اداي الفاظ مخصوص است؟ بويژه آن كه به جاي آن الفاظ مخصوص، مي توان به وسيله حركات نيز از قصد و رضايت طرفين مطّلع شد.

جواب: اوّل اين كه درست است كه عقد نكاح از نظر قرارداد مانند ساير عقود است؛ ولي اجماع علماي اسلام بر اين است كه در نكاح بايد صيغه عقد خوانده شود و روايات نيز شاهد بر اعتبار صيغه است؛ بلكه در ميان عقلاي اهل عرف نيز هميشه در عقد نكاح نوعي قرارداد لفظي يا كتبي وجود داشته و دارد و اين نشان مي دهد كه نكاح وضعي مخصوص به خود دارد.

دوّم اين كه معروف در ميان فقها اين است كه نكاح به عبادات شبيه تر است تا به معاملات؛ منظور اين است كه نكاح در شرع مقدّس قيود تعبّدي زيادي دارد كه آن را شبيه به عبادات مي كند كه جنبه توقيفي دارد.

سؤال

900- بعضي از سردفتران ازدواج به گمان اين كه چون لفظ «انكحت و زوّجت» گاهي بنفسه و گاهي به حروف «مِن» و «باء» متعدّي مي شود، در جواب «أنكحت موكّلتي فلانۀ من موكلك فلان» اين طور مي خوانند «قبلت النكاح من موكلي، و يا قبلت التزويج بموكّلي» با اين كه به آنها تذكّر داده مي شود كه اين عبارت غلط است و بايد گفته شود «قبلت النكاح يا قبلت التزويج لموكّلي» باز به اشتباه خود ادامه مي دهند. خواهشمند است مرقوم فرماييد در صورت غلط بودن چنين صيغه اي، آيا عقد صحيح است؟

جواب: اجراي عقد با صيغه مزبور اشكالي ندارد؛ هرچند بهتر است كه صيغه بطور صحيح تر، طبق موازين ادبيّات عرب خوانده شود.

براي خود، بلكه براي يك فرد ثالث، مثلًا براي پدر خود، به عنوان شرط عقد ازدواج قرار بدهد؟ آيا در اين صورت نيز چنين شرطي در ضمن عقد ازدواج تحقّق مي يابد، يا بايد در ضمن معامله مستقلّ ديگري تحقّق يابد؟ و آيا زن بعد از عقد ازدواج مي تواند حقّ وكالت در طلاق را براي خود، يا فرد ثالثي در ضمن معامله اي، يا مستقلًّا از شوهرش بگيرد؟

جواب: قرار دادن وكالت براي فرد ثالث در عقد ازدواج اشكال ندارد، و بعداً نيز مي توان آن را در ضمن معامله ديگري، هرچند بعد از ازدواج باشد، قرار داد.

سؤال 905- همان طور كه امروز در ازدواجها معمول است ازدواج دوّم مرد بايد با اذن و رضايت همسر اوّل باشد، آيا اين شرط واجب العمل است؟ هرچند زن نتواند مرد خود را تأمين كند، يا از خواسته او سرباززند، يا از او دوري گزيند.

جواب: ازدواج دوّم مشروط به اجازه همسر اوّل نيست؛ ولي دادگاهها معمولًا به خاطر مسائلي كه بر اثر ازدواج دوّم بدون قيد و شرط حاصل مي شود،

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 314

محدوديّتهايي براي آن قائل هستند.

سؤال 906- زوجين توافق مي نمايند كه اختيار طلاق مطلقاً با زوجه باشد؛ آيا چنين شرطي منافات با مقتضاي عقد دائم ندارد؟

جواب: تنها در صورت شرط وكالت زن از طرف مرد اين كار صحيح است، نه شرط واگذاري طلاق به زن.

سؤال 907- آيا مرد مي تواند در ضمن عقد نكاح، حقّ ازدواج مجدّد را از خود سلب نمايد، يا تعهّد نمايد كه ازدواج مجدّد نكند؟ آيا اين شرط از شروط مخالف كتاب خدا مي باشد؟

جواب: اين شرط صحيح نيست؛ ولي مي توان شرط كرد كه در صورت ازدواج

مجدّد، زن وكالت در طلاق خود داشته باشد.

سؤال 908- چنانچه زوج در سند ازدواج شرط كند كه ازدواج مجدّد ننمايد و اين شرط مطلق باشد، پس از آن براي يك روز زني را به عقد موقّت خود درآورد، آيا در اين فرض با شرط مذكور مخالفت شده است؟

جواب: اگر منظور شرط وكالت طلاق است كه در عقد نامه هاي كنوني در اين گونه موارد به زوجه داده مي شود، ظاهراً شامل چنين ازدواج كوتاه مدّتي نمي شود.

سؤال 909- آيا مرد در ازدواج دائم مي تواند شرط كند كه تأمين مخارج زن بطور دائم يا تا مدّتي بر عهده او نباشد؟

جواب: اين شرط اشكال دارد؛ ولي زن مي تواند نفقه خود را به او ببخشد.

سؤال 910- اگر زن مهريّه خود را به مردش ببخشد و بگويد: «به شرط آن كه تا وقتي كه من زنده هستم زن دوّمي نگيري»؛ در اين صورت:

الف) آيا اين شرط از نظر شرعي صحيح است؟

جواب: اشكالي ندارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 315

ب) آيا در طول عمل كردن مرد به اين شرط مهريّه از گردن او ساقط مي شود؟ و اگر مرد خلاف شرط عمل كند، زن اوّل و زن دوّم نسبت به مرد چه حكمي پيدا مي كنند؟ آيا زن دوّم حرام مي شود؟

جواب: چنانچه مرد از اين شرط تخلّف كند و ازدواج نمايد ازدواجش صحيح است؛ ولي زن مي تواند مهريّه اش را بازپس بگيرد، بنابراين زن دوّم حرام نيست.

سؤال 911- شخصي جهت ازدواج از دختري خواستگاري مي كند، خانواده عروس از اوّل با داماد شرط مي كند كه مثلًا مقدار 50 من برنج، چند عدد روغن بزرگ و فلان مقدار چيزهاي ديگر جهت خرج مطبخ، يا يك صد هزار تومان پول بايد

بدهد، در صورتي كه داماد شرايط فوق را بپذيرد آيا عمل به آن لازم است؟

جواب: هرگاه در ضمن عقد يا قبل از آن شرط كرده باشند صحيح و لازم الاجراست و بايد بپذيرد.

سؤال 912- با توجّه به اين كه طبق مادّه 15 بند 3 كنوانسيون محو اشكال تبعيض عليه زنان، كلّيّه قراردادها و اسناد خصوصي كه در جهت محدود كردن اختيارات و اهليّت قانوني زنان است ملغي اعلام مي شود، آيا زن و مرد هنگام ازدواج مي توانند شروطي را در ضمن عقد بگنجانند كه مفاد آن محدود كردن اختيارات همسر باشد؟

جواب: در بعضي از موارد مي توان از طريق شرطي حقّ همسر را محدود كرد، مانند حقّ سكني و امثال آن؛ امّا در مواردي كه شرط بر خلاف كتاب و سنّت يا مقتضاي عقد باشد جايز نيست، خلاصه موارد مختلف است.

اذن پدر، خود را به عقد دائم و يا موقّت مردي درآورد؟

جواب: جايز نيست، بنابر احتياط واجب.

سؤال 916- دختر و پسري روابط نامشروع داشته اند، كه در نتيجه منجر به حامله شدن دختر مي شود و در هفت ماهگي به وسيله پسر سقط جنين انجام مي شود، آيا ازدواج ايشان از نظر شرعي، با توجّه به اين كه پدر دختر موافق نيست، جايز است؟

جواب: در اينجا اجازه پدر شرط نيست؛ ولي بهتر است با موافقت او اقدام كنند.

سؤال 917- مي خواهيم دختري را به عقد موقّت درآوريم؛ ولي نمي دانيم پدر او راضي است يا نه؟ اگر دختر بگويد: «پدرم راضي است» حرف او قابل قبول است؟

جواب: احتياط آن است كه خودتان از پدر دختر اجازه بگيريد.

سؤال 918- در بعضي مواقع پسران و دختران مجرّد، كه رشيد مي باشند، به اتّفاق هم به حقير مراجعه و اعلام مي نمايند كه چندين بار خانواده پسر به خانواده دختر جهت امر مقدّس ازدواج مراجعه كرده اند، امّا پدر دختر بدون جهت با ازدواج نامبردگان مخالفت مي نمايد، كه اين امر باعث افسردگي روحي دختر و پسر، كه اغلب بالاي سنين 20 سال مي باشند، شده و طرفين اصرار شديد جهت اجراي صيغه عقد بدون اذن وليّ زوجه دارند و اعلام مي كنند كه در عسر و حرج خاصّي به

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 317

سر مي برند، آيا در اينجا اذن پدر ساقط است؟

جواب: اگر شوهري كه براي دختر پيدا شده شرعاً و عرفاً كفو و مناسب او باشد، پدر حقّ مخالفت ندارد؛ ولي بايد تحقيق كرد كه آيا پدر دليلي براي مخالفت خود دارد يا نه؟

سؤال 919- دختري 23 ساله و داراي مدرك تحصيلي ليسانس هستم، مدت يك سال

است فارغ التحصيل شده ام و به علت نيافتن شغل مناسب در خانه به سر مي برم. از زماني كه به خاطر دارم مادرم به دلايلي، كه براي هيچ فرد عاقلي قابل قبول نيست، خواستگارانم را جواب مي كند، حتي بدون اين كه من يا پدرم اطّلاع داشته باشيم. در آن زمان چون مشغول به تحصيل بودم و خود نيز تمايلي به ازدواج نداشتم، اين امر چندان برايم مهم نبود، ولي حالا كه تصميم به ازدواج با شخص مؤمن و متعهدي، كه پسر عمّه ام نيز مي باشد، گرفته ام مخالفت غير منطقي و اخلاق ناسازگار مادرم برايم مشكل ساز شده است. جوان مورد نظر كه به همراه خانواده اش از من خواستگاري كرده، از هر جهت مورد اطمينان و قابل قبول تمامي كساني است كه او را مي شناسند، و از آن كه پدرم تحت نفوذ مادرم مي باشد با حرف ايشان مخالفت نمي كند، آيا در چنين صورتي اجازه والدين شرط است؟

جواب: در صورتي كه خواستگار، از نظر ديني و جهات اجتماعي، كفو و هم شأن بوده باشد، مخالفت پدر ضرري ندارد و رضايت مادر نيز شرط نمي باشد.

سؤال 920- اگر پدري دختر 2 ساله خود را به عقد پسري درآورد و دختر پس از بلوغ بگويد: «به اين ازدواج راضي نيستم» حكم شرعي چنين ازدواجي چيست؟

جواب: در صورتي كه ازدواج مذكور در آن زمان كه صورت گرفته به مصلحت دختر بوده بايد آن را بپذيرد؛ ولي اگر مصلحت او نبوده، ازدواج مزبور از اصل باطل است، و غالباً در عصر و زمان ما ازدواج دختران كوچك توسّط پدرها به مصلحت آنان نيست.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 318

سؤال 921- اجازه پدر در ازدواج

دختر تا چه حدّي لازم است؟ اگر پدر مانع ازدواج دختر شود، در حالي كه دختر در اثر ترك ازدواج به گناه مي افتد، چه حكمي دارد؟

جواب: در صورتي كه همسر مناسب شرعي و عرفي پيدا شود و پدر مخالفت كند رضايت او شرط نيست.

سؤال 922- آيا پدر در امر ازدواج بر فرزند صغير ولايت دارد؟

جواب: با توجّه به اين كه ولايت پدر منوط به مصلحت صغير است و در عصر و زمان ما غالباً غبطه و مصالح صغير در ازدواج نمي باشد، بنابراين پدران جز در موارد استثنايي حق ندارند صغير يا صغيره را به عقد كسي درآورند.

خوانده مي توان ازدواج كرد؟

جواب: در صورتي كه رابطه نسبي و سببي نداشته باشد اشكالي ندارد.

سؤال 926- مرد متأهّل و زن شوهرداري شديداً به يكديگر علاقه مند مي شوند و معاشرتهاي غير شرعي نيز داشته اند؛ براي اين كه اين علاقه مشروع باشد، زن از شوهر خود جدا و به عقد مرد مزبور در مي آيد، پس از هشت سال از اين ماجرا، متوجّه مسأله اي مي شوند كه به موجب آن عقد اين دو نفر جايز نبوده است؛ ولي از فرط علاقه اي كه به يكديگر دارند نمي توانند از يكديگر جدا شوند، به گونه اي كه تلاشهاي آنان براي ترك اين علاقه، به بيماري آنها منجر شده است. لطفاً بفرماييد آيا راه حلّ شرعي يا پرداخت كفّاره اي وجود دارد كه اينها بتوانند به زندگي مشترك خود ادامه دهند؟

جواب: در صورتي كه قبل از ازدواج و در زماني كه زن در عقد شوهر اوّل بوده، مرتكب زنا و آميزش شده اند، آن دو بر يكديگر حرام هستند بنابر احتياط واجب و بايد از هم جدا شوند؛ ولي اگر معاشرتهاي آنان در آن زمان، در حدّ آميزش نبوده است، ازدواجشان اشكالي ندارد.

سؤال 927- ازدواج كردن با زناني كه اشتهار به زنا دارند، حرام است يا مكروه؟ اگر حرام نيست، آيا اين گونه زنان مرتد هستند؟ آيا واجب است قبل از ازدواج از اعتقادات آنها تحقيق شود؟

جواب: اين گونه زنان مرتد نيستند؛ بلكه مسلمان معصيت كارند و پرسش از اعتقادات قبل از ازدواج لازم نيست و امّا ازدواج با زنان مشهوره به زنا، احتياط لازم در ترك است؛ مگر اين كه واقعاً توبه كنند و راه سابق را ترك نمايند.

سؤال 928- با توجّه به اين كه در مبحث

لعان، پس از انجام تشريفات ملاعنه، رابطه نسبي بين پدر و ارحام پدري با فرزند قطع مي شود، آيا ازدواج فرزند با عمّه سابق خود كه با لعان رابطه نسبي اش با اين فرزند قطع شده صحيح است؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 320

جواب: ظاهراً اشكالي ندارد؛ هرچند احتياط ترك آن است.

سؤال 929- چند سالي است كه در محافل و رسانه ها، از سوي اهل فنّ و علم اعلام مي گردد كه از ازدواجهاي فاميلي، بخصوص ازدواج پسر عمو با دختر عمو و امثال آن، خودداري شود، در اين صورت لطفاً بفرماييد:

الف) ازدواج حضرت علي (عليه السلام)، با دختر پسر عموي خويش، حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) كه به سفارش و با موافقت پيامبر (صلي الله عليه و آله) واقع گرديده، چگونه توجيه مي گردد؟ آيا صرف نظر از تمامي مسائل، اين خود يك امر تبليغي براي اين گونه ازدواجها نيست؟

ب) دين اسلام كه كاملترين دينهاست و درباره تمامي آداب و رفتار و اعمال انسانها حكم لازم را منظور و تبيين فرموده است، آيا در خصوص موضوع مورد سؤال، حكمي دارد؟

جواب: در بعضي از روايات اسلامي از ازدواج فاميل هاي نزديك نهي شده و در حديثي از پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) مي خوانيم كه فرمود: «اين كار را نكنيد كه مايه ناتواني فرزند مي شود؛» «1» ولي هر قاعده كلّي استثنايي دارد و گاه ديده ايم كه حاصل ازدواج فاميلي فرزندان بسيار باهوش و سالم بوده است و ازدواج آن دو بزرگوار نيز از اين استثناهاست.

سؤال 930- آيا خواهر، مادر و دختر لواطكننده بر لواط دهنده حرام مي باشند؟ در صورت نابالغ بودن طرفين، يا شك در دخول چه حكمي دارد؟

جواب: مادر، خواهر

و دختر لواطكننده بر لواط دهنده حرام نيست؛ ولي عكس آن، يعني مادر، خواهر و دختر لواط دهنده بر لواطكننده حرام است، به شرط آن كه يقين به دخول حاصل شده باشد و لواطكننده بالغ باشد.

سؤال 931- دادن دختر به دراويش و صوفيّه و گرفتن دختر از آنان چه حكمي دارد؟

________________________________________

شيرازي، ناصر مكارم، استفتاءات جديد (مكارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علي بن ابي طالب عليه السلام، قم - ايران، دوم، 1427 ه ق استفتاءات جديد (مكارم)؛ ج 2، ص: 320

______________________________

(1). القواعد و الفوائد، جلد اوّل، صفحه 381، قاعده 147؛ و الحدائق النّاضرة، جلد 23، صفحه 18؛ و نهايۀ الاحكام، جلد 3، صفحه 106، و تذكرۀ الفقهاء، جلد 2، صفحه 569؛ و تلخيص الحبير ابن حجر عسقلاني، جلد 3، صفحه 146.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 321

جواب: هرگاه توبه كنند مانعي ندارد.

سؤال 932- با توجّه به اين كه طبق مادّه 16 بند 3 كنوانسيون محو اشكال تبعيض عليه زنان، ازدواج كودك غير قانوني اعلام شده، و كودك در عرف بين المللي به كمتر از 18 سال اطلاق مي شود، ازدواج دختران كمتر از 18 سال چه حكمي دارد؟

جواب: در صورتي كه بالغ شرعي باشند و نيز رشد جسماني، و رشد كافي عقلي براي تصميم گيري در امر ازدواج داشته باشند، مانعي ندارد.

ايشان چطور؟

جواب: شما نسبت به دختران همسرتان محرم هستيد (البتّه بعد از عروسي و دخول با همسرتان) و امّا نسبت به عروسهاي او محرم نيستيد، فرزندان شما نيز نسبت به همسر جديدتان محرم هستند.

سؤال 934- اگر از نظر طبّي اين امكان فراهم گردد كه همانند ساير اعضا بتوان تخمدان يك زن را به زن ديگر پيوند نمود، در اين صورت اگر زن دوّم (دريافت كننده پيوند) در اثر ازدواج صاحب فرزند شود، با توجّه به اين كه نطفه، حاصلِ لقاح سلولهاي زاياي مرد (اسپرم) با سلولهاي زاياي موجود در تخمدان (تخمك) زن اوّل است و طبيعتاً از نظر وراثت و خصوصيّات فردي و ژنتيكي، پنجاه درصد متعلّق به زن اوّل است. حال از نظر شرعي، مسأله محارم شوهر و زن اوّل و دوّم و محارم فرزند چگونه است؟ آيا رابطه محارم در مورد وابستگان به زن اوّل برقرار است، يا زن دوّم، يا هر دو؟ لطفاً نظر شرعي خود را بيان فرماييد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 322

جواب: در صورتي كه تخمدان زني را به ديگري پيوند بزنند و جزء بدن او شود، يعني پيوند كاملًا بگيرد، در اين صورت هرچه از آن متولّد شود متعلّق به زن دوّم است، و رابطه اي با زن اوّل ندارد.

سؤال 935- آيا زن پدر نسبت به فرزندان دختر و پسر شوهر خود كه از زن ديگري مي باشند محرم است؟

جواب: همه با هم محرمند.

سؤال 936- زن و شوهري صاحب اولاد نمي شوند، اگر بخواهند بچّه اي از شيرخوارگاه اختيار كنند براي محرم شدن با مرد و زن چه راه شرعي وجود دارد؟

جواب: اگر دختر باشد و پدر آن مرد در حيات باشد مي تواند عقد

موقّت آن دختر را با اجازه حاكم شرع، براي پدر خويش بخواند تا حكم زن پدر را پيدا كند و محرم شود. و اگر خواهر آن مرد شير داشته باشد و آن بچّه شيرخوار باشد و از شير آن خواهر بخورد (با شرايط لازم) حكم خواهرزاده اش را پيدا مي كند و محرم مي شود. و در صورتي كه پسر باشد راه محرميت همان است كه از شير خواهر يا مادر آن زن فاقد فرزند بخورد تا آن زن، خاله يا خواهر رضايي آن پسر شود و محرم گردد و اگر دوران شيرخوارگي پسر بچّه گذشته باشد راهي براي محرميّت او نيست.

سؤال 937- چون قرار است در آينده نزديك فرزندي را از طريق اداره بهزيستي به عنوان فرزند خوانده (پسر يا دختر) جهت سرپرستي قبول نمايم، لذا خواهشمند است نظرات خود را پيرامون سؤالات ذيل مرقوم فرماييد.

الف) با توجّه به آيه 5 سوره احزاب، نامگذاري فرزند به نام شخصي كه فرزند را جهت سرپرستي قبول مي نمايد چه حكمي دارد؟

جواب: نبايد چيزي بر خلاف واقع بگويد و او را فرزند خود بنامد؛ مگر اين كه ضرورتي ايجاب كند.

ب) از نظر شرعي رابطه مادر و پدر با فرزند خوانده (پسر يا دختر) با توجّه به

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 323

قضيّه محرميّت چگونه مي باشد؟ آيا خواندن صيغه محرميّت كفايت مي كند؟

جواب: صيغه محرميّت در اينجا معنا ندارد؛ مگر آن فرزند مثلًا دختر باشد و او را با اجازه حاكم شرع به عقد موقّت پدر آن مرد درآورند تا نسبت به آن مرد به عنوان زن پدر محرم شود، يا در صورت پسر بودن آن فرزند، شير خواهر يا مادرزن را بخورد.

ج) اگر

در آينده به خواست خداوند فرزندي از پدر و مادر متولّد گرديد (پسر يا دختر)، رابطه آنها از نظر محرميّت با فرزند خوانده چگونه خواهد بود؟

جواب: اگر طبق مسأله قبل عمل كنند و زن پدر او شود به همه فرزندان او محرم مي شود.

سؤال 938- از نظر مشروع و نامشروع بودن فرزند، آيا گفته نماينده بهزيستي كفايت مي نمايد؟

جواب: آري؛ براي مشروعيّت كافي است.

سؤال 939- كسي كه زن برادرش را به خاطر دين، ايمان، تقوا، حيا، حجاب و عفّتش دوست دارد و نگاهش به او مانند خواهرش باشد و او را مانند خواهرش دوست داشته باشد لطفاً بفرماييد:

الف) آيا راهي براي محرم شدن با او وجود دارد؟ حكمش چيست؟

جواب: با حسن نيّتي كه آن شخص دارد بايد توجّه داشته باشد كه اين گونه مسائل دام شيطان است و گرفتاري دنيا و آخرت دارد و در انتظار محرم شدن نباشد، و رابطه اش در حدود عادي باشد.

ب) دست دادن (مصافحه) با زن برادر مذكور چه حكمي دارد؟

جواب: حرام است، و اين نخستين گام به سوي افتادن در دام شيطان است.

سؤال 940- زني دو شوهر كرده و از هركدام يك دختر دارد، آيا پدرِ پدر (جدّ پدري) هر يك از اين دخترها به دختر ديگر محرم است؟ به عبارت ديگر، آيا مرد با ربيبه فرزندش محرم است؟

جواب: محرم نيست.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 324

را نبيند، يا بينايي بقدري كم باشد كه به حساب نيايد؛ خواه چشم ظاهراً سالم باشد يا غير سالم.

سؤال 943- تعريف «خصا» را بيان فرماييد؟

جواب: خصا به معناي بيرون كشيدن و بيرون آوردن بيضه هاست و اگر بيضه ها را بطوري بكوبند كه از كار بيفتد آن هم در حكم خصاست.

سؤال 944- تعريف «جَبّ» چيست؟

جواب: جبّ آن است كه آلت قطع شده باشد؛ بطوري كه قادر بر دخول نباشد.

سؤال 945- پدر و مادرم به اجبار مرا به عقد شخصي درآوردند، بعد از مدّتي كه با او زندگي كردم متوجّه شدم كه او شيعه نيست و مانع انجام فرايض ديني ام مي گردد. او به من صريحاً دستور مي دهد: «كه بايد به مذهب من درآيي، در غير اين صورت تو را خواهم كشت» تكليف مرا روشن بفرماييد تا از اين گرفتاري نجات يابم.

جواب: در فرض مسأله شما مي توانيد به دادگاه شكايت كنيد، اگر او از كارش دست برنداشت و حاضر به طلاق نشد، حاكم شرع مي تواند شما را طلاق دهد. و هرگاه ازدواج شما به اجبار بوده از اوّل باطل بوده است و احتياج به طلاق ندارد و اگر شما راضي به ازدواج شده ايد در حالي كه او خود را به عنوان شيعه معرّفي كرده و از مذهب او آگاه نبوده ايد، حقّ فسخ داريد و نيازي به طلاق نيست.

سؤال 946- زوجه اي به علّت بيماري پيسي زوج (بيماري برص كه در هر دو پا و هر دو دست اوست) از تناول غذا با زوج و نيز در انجام وظايف زناشويي با او كراهت

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 325

دارد. حال با توجّه به اين كه بيماري زوج مسلّم و مبتني بر گواهي

پزشكي قانوني است و با عنايت به اين كه اقوام و خويشاوندان زوجه به لحاظ بيماري زوج محدوديّت شديدي در رفت و آمد خود قائل شده اند و تقريباً قطع رابطه نموده اند، و حتّي مردان آنها حاضر به دست دادن با زوج نيستند، آيا چنين وضعيّتي براي زوجه «عسر و حرج» محسوب مي شود؟

جواب: اگر ترس آنها از سرايت بيماري مزبور از نظر پزشكي بجاست و پزشكان آن را تأييد مي كنند، عسر و حرج در فرض بالا مسلّم است.

سؤال 947- اگر زوجه، يا بستگان زوجه در ازدواج تدليس كنند و پس از روشن شدن مسأله، نكاح فسخ شود (بعد از نزديكي)، آيا زوج بايد مهر زن را بدهد؟ اگر قبلًا پرداخت كرده باشد، مي تواند بازپس گيرد؟

جواب: زوج بايد تمام مهر را بدهد و مي تواند به مدلِّس رجوع كند.

سؤال 948- شخصي، از دختري كه در افغانستان است براي پسرش كه در ايران ساكن است خواستگاري مي كند، دختر راضي مي شود؛ مشروط بر اين كه تعريف و توصيف هايي كه پدر داماد از پسرش كرده مطابق با واقع باشد، پس از آن كه دختر به ايران مي آيد متوجّه مي شود كه آن توصيفها كاملًا دروغ بوده و پدر داماد عكس شخص ديگري را به عنوان عكس پسرش به دختر نشان داده و پسر خودش معيوب است، آيا عقدي كه قبلًا در غياب آنها جاري شده صحيح است؟

جواب: در فرض مسأله دختر حقّ فسخ دارد.

سؤال 949- براي ازدواج اين جانب، دوشيزه اي را از اقارب نسبي معرّفي نمودند. علي رغم قرابت، چون از كودكي ايشان در خارج از كشور زندگي مي كردند، هيچ نوع آشنايي قبلي از يكديگر نداشتيم.

از آنجا كه شغل اين جانب پزشكي

است، از ابتداي تحصيلات وحشت زيادي از انواع بيماري ها، بويژه بيماريهاي ارثي كه به فرزند منتقل مي شود داشته ام. مطابق

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 326

توصيه هاي علمي، بويژه در مورد ازدواج با اقارب نسبي، پس از تفهيم موضوع بيماريها و لزوم معاينات پزشكي و شرط صحّت كامل به دوشيزه خانم كه او نيز خود را پزشك معرّفي نموده، با استقبال او و خانواده اش، دو بار به پزشك متخصّص مراجعه نموديم و هر دو نفر مورد معاينه پزشكي قرار گرفتيم. خوشبختانه اين جانب كاملًا سالم بودم و دوشيزه خانم و مادرشان هم از بيماري خود صحبتي نكردند و پزشك متخصّص بر مبناي سلامت كامل طرفين، توصيه به اجراي عقد نمود، سپس با خيال راحت از سلامتي كامل دوشيزه خانم و فرزندان آينده، عقد ازدواج دائم را منعقد نموديم. پس از مدّتي از وقوع عقد و قبل از عروسي و دخول، دوشيزه خانم گفتند كه بيماري خاصّي داشته اند، ولي نمي خواستند قبل از عقد بگويند و نيّت داشته اند كه پس از عقد بگويند و به پزشك مربوطه هم چيزي نگفته اند. با فهميدن نوع بيماري و مراجعه دوباره به پزشكان مربوطه، معلوم شد كه بيماري دوشيزه خانم معالجه ندارد و اين كه بيماري مذكور قابل انتقال به فرزندانش هم مي باشد. با توجّه به مقدّمه فوق به سؤالات ذيل پاسخ فرماييد:

الف) آيا اين جانب مي توانم عقد ازدواج دائم فوق الذكر را به دليل عدم وجود شرايط ذكر شده از قبل، مبني بر سلامت كامل زوجه و فرزندان آتي، فسخ نمايم؟

جواب: در فرض مسأله كه نوشته ايد شرايط مفقود بوده، مي توانيد عقد را فسخ كنيد و در فرض مسأله، مهر واجب نيست.

ب) خساراتي در

جريان عقد، از قبيل خريد هدايا و هزينه مراسمات و نفقه و مهريّه و مانند آن به اين جانب وارد شده، آيا دوشيزه خانم ضامن آن خسارتها هستند؟ والدينش كه معرّف و شاهد عقد بوده و از ابتدا از بيماري فرزندشان اطّلاع كامل داشته و از شرايط اين جانب مبني بر سلامت دوشيزه خانم، مطّلع بوده و پذيرفته بودند چطور؟

جواب: كليّه اشيا و هدايايي كه به اعتقاد صحّت عقد يعني واجد بودن شرايط

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 327

ردّ و بدل شده به صاحبش برمي گردد و خسارات بايد جبران شود؛ ولي عفو و گذشت در اين گونه موارد بهتر است.

سؤال 950- زوجه اي در دوران عقد متوجّه بيماري روحي و عصبي صعب العلاجي در همسرش مي گردد، به گونه اي كه عوارض بيماري (شوك هاي عصبي، ضعف شديد جسمي، بي ثباتي شخصيّتي، نابينايي موقّت، غش و مانند آن) زندگي را براي وي مخاطره آميز ساخته است. حال، نظر به ترس و نگراني زوجه از زندگي مشترك و ضرورت درمان طولاني چندساله و نبودن عزم جدّي بر معالجه در زوج و خانواده وي، آيا زوجه در چنين شرايطي شرعاً مي تواند درخواست طلاق نمايد؟ و در صورت جدايي آيا پرداخت مهريّه و نفقه بر عهده زوج است؟

جواب: در صورتي كه قبلًا زوج و كسان او اظهار داشته اند كه از سلامت كامل برخوردار است، زوجه مي تواند به عنوان تدليس، نكاح را فسخ كند، در غير اين صورت هرگاه ثابت شود زندگي با آن مرد مستلزم عسر و حرج شديد است، حق دارد از حاكم شرع تقاضاي طلاق كند و طلاق در اين صورت جنبه خلع خواهد داشت كه معمولًا با بذل مهريّه انجام مي شود؛ مگر

اين كه با زوج توافق ديگري شود.

سؤال 951- هرگاه شخصي به خواستگاري دختري برود و بگويد: «من همسر و فرزندي ندارم» و دختر با اين شرط آماده ازدواج با او شود و بعد از عقد معلوم شود كه مرد دروغ گفته است، آيا زن حقّ فسخ دارد؟

جواب: در تمام مواردي كه مرد يا زن اظهار صفاتي كنند كه موجب كمال باشد و يا حتّي موجب كمال نباشد؛ ولي رضايت طرف مقابل به خاطر وجود آن صفات باشد و بعداً كشف خلاف گردد، در تمام اين موارد طرفي كه اغفال شده خيار فسخ دارد و مي تواند بدون طلاق عقد نكاح را بر هم بزند.

سؤال 952- چنانچه مردي، پس از گذشت دو سال از زندگي مشترك زناشويي،

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 328

متوجّه شود كه همسرش در طول دو سال گذشته با خدعه، بيماري هاي خويش را، كه فلج مثانه و اگزيما بوده و از كودكي مبتلا به آنها مي باشد، از شوهر پنهان كرده است، در حالي كه در خطبه عقد خود را از هر گونه بيماري عاري معرّفي كرده است. خواهشمند است بفرماييد كه در فرض مسأله آيا مرد پس از اطّلاع از حال همسرش حقّ فسخ دارد؟

جواب: در فرض مسأله، اگر مرد بعد از اطّلاع رضايت به اين ازدواج نداده حقّ فسخ دارد. و ضرر و زيانهايي را كه بر او وارده شده مي تواند از كساني كه تدليس كرده اند بگيرد.

سؤال 953- پس از ازدواج معلوم شد كه در قسمتهاي بالاي پاي زوجه آثار سوختگي قديمي بطور ضعيف به جا مانده است و از طرفي پرده بكارت از نوع گوشتي و بسيار ضخيم است كه عمل دخول بدون

اقدام به عمل جرّاحي ممكن نيست؛ در حالي كه در خصوص سلامتي زوجه، قبل از ازدواج هيچ مذاكره اي انجام نشده است، آيا اين مورد از موارد فسخ است و زوجه مستحقّ مهريّه مي باشد؟

جواب: در صورتي كه با جرّاحي معمولي مشكل حل شود و عوارض خاصّي نداشته باشد، اين مقدار عيب باعث فسخ نمي شود.

سؤال 954- اگر حال شوهر بعد از عقد بر خلاف آنچه ادّعا كرده بود و عقد بر مبناي آن حال و شرايط اجرا گرديده بود، ظاهر گردد، آيا بازهم طلاق و فسخ به دست شوهر است؟ و اگر زن مهريّه را گرفته و بخواهد عقد را قبل از دخول فسخ كند، حكم مهريّه چيست؟

جواب: اگر زن شرايطي را بر مرد شرط كرده باشد و مرد از آن شرايط تخلّف كند، يا در بعضي صفات زن را فريفته باشد و خلاف آن ثابت شود، زن حقّ فسخ عقد را دارد و اگر قبل از دخول فسخ كند مستحقّ مهريّه نيست.

سؤال 955- اين جانب، سعيده، يك سال قبل به عقد دائمي آقاي «ح» درآمدم.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 329

مدّت 6 ماه در منزل شوهرم زندگي كردم؛ ولي او توان عمل زناشويي ندارد، بنده بعد از 6 ماه به منزل پدرم برگشتم و فعلًا باكره هستم و پزشك قانوني هم به عدم توانايي آميزش جنسي شوهرم نظر داده است، لطفاً بفرماييد:

الف) در اين صورت آيا بنده مي توانم عقد را فسخ نمايم، يا نياز به طلاق دارم؟

جواب: شما بايد از اين تاريخ تا يك سال مهلت بدهيد، اگر همسرتان معالجه شد و توانايي بر آميزش جنسي و دخول پيدا كرد عقد به قوّت خود باقي است. در

غير اين صورت مي توانيد فسخ كنيد.

ب) در صورت فسخ، مهريّه و جهيزيّه ام، كه فعلًا در دست شوهرم مي باشد، متعلّق به كيست؟

جواب: جهيزيّه متعلق به شماست و حق نصف مهريّه را داريد.

سؤال 956- اگر در مدّت يك سال مهلت به فرد عنين، زوجه از تمكين خودداري كند، آيا بعد از اتمام مدّت، زوجه حق فسخ دارد، يا بايد مدّت بيشتري داده شود؟

جواب: چنانچه درمان او نياز به همبستر شدن با زوجه دارد، در صورت عدم تمكين زوجه، بايد مدّت تمكين تجديد شود.

سؤال 957- اين جانبه مدّت 5/ 2 سال است به عقد دائم فردي درآمدم كه به علّت ناتواني جنسي قادر به تصاحب بنده نبوده و هنوز هم باكره مي باشم. در اين خصوص لطفاً به سؤالات اين جانبه پاسخ دهيد:

الف) آيا اين جانبه شرعاً مستحقّ نفقه مي باشم؟

ب) آيا اين مورد از موارد فسخ نكاح است؟

ج) به هنگام انعقاد عقد، داشتن مدرك ليسانس جزء شروط ضمن عقد بوده كه پس از عقد مشخّص گرديد كه زوج فاقد آن مدرك است. آيا اين مورد هم موجب فسخ نكاح مي شود؟

د) آنچه از حقوق شرعيّه، اعم از مهريّه و غيره، به بنده تعلّق مي گيرد، مشروحاً

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 330

بيان فرماييد. ضمناً شروط ضمن عقد در عقدنامه تماماً به امضاي طرفين رسيده است.

جواب: در صورتي كه به عيب او رضايت نداده باشيد، حقّ فسخ داريد و چنانچه حكم را نمي دانسته ايد و فسخ نكرده ايد و آماده تمكين بوده ايد، حقّ نفقه داريد و همچنين در مورد مدرك ليسانس اگر كشف خلاف شده و شما راضي نشده ايد، حقّ فسخ داريد و در صورت جدا شدن با فسخ، هرگاه عروسي نشده باشد حق مهر

نداريد.

سؤال 958- اين جانبه در سن 27 سالگي با آقاي «ق»، كه 55 ساله است، ازدواج كردم. متأسّفانه بعد از ازدواج و آميزش نامبرده مبتلا به بيماري عنن شده، لذا بنده از دادگاه تقاضاي طلاق كرده ام؛ ولي شوهرم نمي خواهد طلاق بدهد، در حالي كه در سنين جواني هستم، آيا شرعاً مي توانم تقاضاي طلاق كنم؟ اگر شوهر طلاق ندهد وظيفه زن در اين مورد چيست؟

جواب: شما بايد موضوع كار خود را با حاكم شرع در ميان بگذاريد تا يك سال به همسر شما مهلت دهد، اگر بعد از يك سال بيماري همچنان باقي بود و بيماري او قطعي و مسلّم شد، حق داريد نكاح را فسخ كنيد و مهريّه را بگيريد.

سؤال 959- زوجه مدّعي عنين بودن زوج است، ولي زوج براي نفي ادّعاي زوجه حاضر نيست اعمالي از قبيل معاينه دكترهاي عدول و مجامعت با زوجه انجام دهد و نيز حاضر نيست كه نفقه زوجه را بدهد، حكم شرعي چنين زوجه اي را بيان فرماييد.

جواب: نسبت به ترك انفاق اگر زوج اصرار داشته باشد و حاضر به انجام وظيفه شرعي نشود حاكم شرع مي تواند زوجه را مطلّقه سازد و يا حقّ او را از زوج بگيرد و نسبت به اتّهام عنين بودن اگر اين امر از ابتداي زوجيّت بوده و زوج حاضر به آزمايش نشود و بر آن اصرار ورزد باز حاكم شرع مي تواند زوجه را مطلّقه سازد. ضمناً توجّه داشته باشيد هرگاه ثابت شود زوج عنين است بايد يك

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 331

سال مهلت داد، اگر بيماري او خوب نشد زوجه حقّ فسخ دارد، و مي تواند نصف مهر خود را بگيرد.

سؤال 960- اگر زن و

شوهري قبل از ازدواج و نزديكي، يا بعد از ازدواج و دخول، به مرض جنون ادواري مبتلا شوند، آيا حقّ فسخ نكاح را دارند؟

جواب: احتياط آن است كه به فسخ قناعت نشود، زوج از طلاق استفاده كند و زن هم، در صورت موافقت زوج، از خلع استفاده كند.

سؤال 961- زوج در موقع ازدواج، با اشتغال زوجه (كه معلّم است) در خارج از منزل، موافقت كرده و متعهّد شده كه مانع ادامه كار زوجه نشود. حال بعد از گذشت چند سال از زندگي و اشتغال زوجه، مانع از ادامه كار او گشته است، و چون در سند ازدواج، ضمانتي براي تخلّف از شرط قيد نشده، زوجه تقاضاي طلاق خود را به علّت تخلّف از شرط، به دادگاه تقديم نموده است. آيا اين خواسته زوجه در طلاق و جدايي از شوهر براي دادگاه قابل قبول مي باشد؟

جواب: آري، اگر شوهر تخلّف از شرط كند، زوجه مي تواند نكاح را فسخ كند.

سؤال 962- مواردي كه قبلًا بيان مي شد كه مرد مي تواند عقد را به هم بزند، مانند بيماري برص (ويتيليگو)، نقص مادرزادي، افضا، موانع مقاربت (مانع استخواني، يا پرده پوستي و مانند آن) همگي امروزه با درمان قابل رفع مي باشد. حال چنانچه مردي پس از ازدواج متوجّه موارد مذكور گردد، آيا بازهم اختيار برهم زدن عقد را دارد؟ چنانچه نياز به درمان باشد، آيا درمان بر عهده زن و خانواده اوست، يا بر عهده شوهر است؟

جواب: هرگاه به سهولت قابل معالجه بوده باشد و زن با هزينه خود اقدام به درمان نمايد، خيار فسخ جاري نيست.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 332

زن از شوهرش، پاسخ فرماييد.

الف) آيا زوجه بدون رضايت زوج حقّ خروج از منزل را دارد؟

جواب: بنابر احتياط واجب بايد اجازه بگيرد؛ مگر براي كارهاي واجب شرعي يا ضروري زندگي.

ب) در صورت ترك منزل، با وجود عدم رضايت زوج و تقاضاي مكرّر بازگشت و عدم تمكين مشار اليها، آيا شرايط ناشزه بر وي محقّق مي گردد؟

جواب: چنين زني ناشزه است.

ج) در شرايط فوق، آيا زوجه استحقاق دريافت نفقه را دارد؟

جواب: قدر مسلّم از نشوز و عدم تمكين كه موجب سلب حقّ نفقه مي شود عدم تمكين در برابر تمتّعات جنسي است. بنابراين نفقه در فرض بالا، يعني خروج از منزل، ساقط نمي شود (بنا بر احتياط واجب).

سؤال 964- آيا زن بدون رضايت شوهر مي تواند براي فعّاليت هاي اقتصادي، سياسي و اجتماعي، از منزل خارج شود؟

جواب: در صورتي كه منافات با حقّ زوج نداشته باشد احتمالًا بتواند؛ ولي احتياط در ترك آن است و در صورتي كه زن در عقد ازدواج چنين حقّي را براي خود قائل شده باشد اشكال ندارد.

سؤال 965- در صورت حالّ بودن (نقد) مهريّه، زوجه غير مدخول بها حق دارد تا گرفتن مهريّه تمكين نكند؛ امّا آيا اين حق را دارد كه در غير تمكين نيز از زوج اطاعت نكند؛ مثلًا منزل خانواده خود بماند، و هرجا خواست برود و هركار خواست انجام دهد و با اين حال مي تواند مطالبه نفقه نمايد؟

جواب: بايد به وظايف ديگر خود عمل كند، تنها مي تواند تمكين را منوط به

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 333

گرفتن مهر كند، آن هم در صورتي كه مهر حالّ بوده و قرائن دليل بر تأخير آن نبوده است.

سؤال 966- در صورتي كه مرد با رفتن زنش

به دانشگاه، اداره، و هر محيط ديگري مخالف باشد، زن شرعاً چه وظيفه اي دارد؟

جواب: بايد رضايت شوهر را جلب كند؛ مگر اين كه در عقد ازدواج شرط كرده باشد.

سؤال 967- شخصي 12 سال قبل به عيال خود پيشنهاد مي كند كه از تهران به شهر ديگري مهاجرت كنند؛ ولي زن حاضر به اين هجرت نمي شود و مرد به آن شهر هجرت مي كند. اكنون مرد به بهانه اين كه زن اطاعت نكرده، نه نفقه مي دهد و نه طلاق. آيا مرد حق دارد زن را در اين مدّت طولاني بلاتكليف رها كند؟

جواب: در صورتي كه در ازدواج قرارداد خاصّي براي محلّ سكونت زن نباشد، زن موظّف است در محلّ سكونت تابع مرد باشد؛ مگر اين كه ضرر و زيان مهمّي براي او داشته باشد.

سؤال 968- لطفاً به سؤالات ذيل پاسخ فرماييد:

الف) اگر شوهر اجازه اتّخاذ شغلي را به همسر خود دهد، آيا بعد از طيّ مراحل خاص و اشتغال، شوهر مي تواند بگويد: «اجازه ادامه كار را نمي دهم»، و يا اجازه اوّل التزام به تمام لوازم آن مي باشد؟ در اين مورد آيا تفاوتي بين كار موقّت و دائم هست؟

جواب: هرگاه زن قراردادي با اجازه شوهر نسبت به مدّتي با اداره يا مؤسّسه اي بسته است، آن قرارداد لازم الاجراست و شوهر حقّ ممانعت ندارد و اين در صورتي است كه هنگام عقد، اجازه كار بيرون زن شرط نشده باشد و الّا احتياجي به اجازه شوهر در عقد قرارداد نيست؛ ولي در هر حال بايد شئون شوهر و خانواده را رعايت كند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 334

ب) آيا بين استخدام توسّط اشخاص حقيقي يا حقوقي، خصوصا دولتي، تفاوتي وجود دارد؟

جواب: تفاوتي

ندارد.

ج) آيا بين كاري كه با حقّ شوهر منافات داشته باشد، با شغلي كه چنين منافاتي ندارد فرقي هست؟

جواب: در فرض بالا تفاوتي نيست.

د) آيا بين شغلي كه با رها كردن آن به صاحب كار و يا ديگران لطمه جدّي مي خورد، با شغلي كه چنين نيست فرقي هست؟ (مثل ممنوعيّت زن از ادامه تدريس در وسط سال تحصيلي كه باعث ضرر زدن به آموزشگاه و محصّلين مي گردد).

جواب: در اين فرض شوهر حقّ ممانعت ندارد.

سؤال 969- آيا اطاعت نكردن زن از شوهر در غير مسائل واجب و مستحب حرام است؟

جواب: اطاعت زن از شوهر مربوط به حقوق زناشويي و بيرون رفتن از منزل است، در كارهاي ديگر اطاعت بر او واجب نيست، هرچند بهتر است كه زن و مرد در تمام مسائل با هم تفاهم داشته باشند.

سؤال 970- چنانچه در امور عادي و مباح نظر پدر دختر و شوهر متفاوت باشد، ترجيح با كدام است؟

جواب: در فرض مسأله اطاعت هيچ كدام لازم نيست؛ مگر اين كه مايه اذيّت و آزار پدر گردد، كه در اين صورت اطاعت او واجب است.

سؤال 971- زني پس از فوت همسرش، با برادر شوهرش ازدواج مي كند، آيا مي تواند پنجشنبه ها براي قرائت فاتحه به مزار شوهر اوّل برود؟

جواب: با اجازه شوهر اشكال ندارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 335

سؤال 972- آيا زنان مي توانند بدون اجازه و رضايت همسران خويش، كه افرادي مؤمن و متديّن مي باشند، در مسجد فعّاليت نمايند؟ بطوري كه كاملًا امورات يك مسجد را به دست گيرند؛ در حالي كه اين عمل موجب اختلاف در بين اعضاي خانواده مي شود.

جواب: بدون اجازه همسر جايز نيست؛ ولي رفتن به مسجد براي فراگرفتن احكام

و معارف دين جايز است.

سؤال 973- زن موظّف نيست كه در منزل كار كند، حتّي مي تواند براي شير دادن و پرورش طفل از شوهر اجرتي دريافت نمايد، لكن چون در ايران رسم است كه زن معمولًا كارهاي خانه را انجام مي دهد و پس از تولّد بچّه را نگهداري نموده و او را شير مي دهد، آيا مي توان گفت كه عقد مبنيّاً عليها واقع شده و نتيجتاً زن بايد كارهاي معمولي خانه را انجام دهد و مزدي هم از شوهر طلبكار نيست، مگر جايي كه خلاف آن ثابت شود؟

جواب: اين گونه موارد عقد مبنيٌ عليه نيست تا حكم شرط ضمن العقد داشته باشد؛ ولي از آنجا كه زنان و مردان در اين گونه خانواده ها نسبت به خدمات اضافي هر دو قصد تبرّع دارند گرفتن اجرت المثل مشكل است؛ مگر در مقابل كارهايي از قبيل قالي بافي و شبيه آن، و يا در مواردي كه از ابتدا شرط اجرت كند.

سؤال 974- با توجّه به اين كه مورّخين مهريّه بزرگ بانوي اسلام، حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام) را مختلف نقل كرده اند:

الف) يك زره جنگي به مبلغ 480 درهم، به اضافه يك دست لباس كتاني و يك قطعه پوست گوسفند.

ب) چهارصد درهم.

ج) چهارصد مثقال نقره.

و از طرف ديگر با توجّه به روايت «جَعَلَ اللّهُ مَهْرَ فاطِمَةَ الزَّهْراء، شَفاعَة الْمُذْنِبينَ مِنْ

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 336

امَّة ابيها» «1» كه در اخبار اسلامي وارد است، آيا صرف تعيين مهريّه حضرت زهرا (عليها السلام) براي عروسان، بدون اين كه ميزان ارزش زمان حال برآورد و معلوم شود، صحيح است؟

جواب: معروف است كه مهر السّنۀ، معادل پانصد درهم مي باشد (هر درهم تقريباً چهارصد تومان است،

كه مجموعاً 200 هزار تومان مي شود) «2» هرگاه در محيط زوجين اين شهرت وجود داشته باشد كافي است و الّا بايد تعيين كنند.

سؤال 975- در صورت اختلاف زوجين در مقدار و وصف مهريّه، قول كدام يك ترجيح دارد و در صورتي كه هيچ كدام جهت اثبات ادّعاي خود دليلي نداشته باشند، قول كدام يك مقدّم است؟

جواب: چنانچه زوج مدّعي مقدار كمتر است، قول او پذيرفته مي شود؛ مگر اين كه دليلي بر خلاف آن اقامه شود.

سؤال 976- آيا در صورت فوت زوجه قبل از دخول، مهريّه وي نصف مي گردد؟

جواب: تمام مهر را مي برد؛ تنها طلاق است كه سبب تنصيف مي شود.

سؤال 977- لطفاً نظر مبارك خويش را در خصوص اين مسأله كه اگر زوج در هنگام ازدواج جهيزيّه زوجه را از مال خودش تهيّه نمايد. آيا در موقع طلاق زوجه حقّ مطالبه و استرداد چنين جهيزيّه اي را دارد يا خير، بيان فرماييد.

جواب: اگر جهيزيّه را جزئي از مهر يا شرط ضمن العقد قرار دهد، نمي تواند بازپس بگيرد؛ ولي اگر هبه كرده قابل بازپس گرفتن است.

سؤال 978- اگر زني همسري اختيار كند و آن مرد را براي زن با صفات خوبي توصيف كرده باشند؛ ولي پس از عروسي مرد بگويد: «مي خواهي نماز بخوان و نمي خواهي نخوان» و خود مرد نسبت به نماز بي اعتنا و تارك الصّلاة و نسبت به

______________________________

(1). احقاق الحق، جلد 10، صفحه 367.

(2). البتّه اين نرخ در زمانهاي مختلف متغيّر است، قيمت مزبور مربوط به سال 1378 ه- ش مي باشد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 337

قرآن و امام حسين (عليه السلام) و حضرت أبو الفضل، العياذ باللّه، هتّاكي كند، در اين صورت اگر زن بخواهد از چنين

مردي جدا شود، آيا حقّ مهريّه دارد؟

جواب: با توجّه به اين كه فرد مذكور مرتدّ است، ازدواج با او باطل بوده و زن بايد فوراً و بدون طلاق از او جدا شود و اگر بدون توجّه به اين مسأله عروسي و آميزش انجام گرفته زن مي تواند مهر المثل را مطالبه نمايد.

سؤال 979- اگر زوج (با توجّه به معسر بودن) به حكم دادگاه، مهريّه را به صورت قسطي بپردازد، با توجّه به اين كه امروزه مهريّه ها بالاست و پرداخت قسطي آن هم سالها طول مي كشد تا تمام شود، آيا با اين حال زن به فرض باكره بودن و عدم مواقعه، حق دارد تا پايان قسط آخر تمكين نكند؟

جواب: در صورتي كه قرائني وجود داشته كه اين مهريّه سنگين را يك جا نمي توان مطالبه كرد، خودداري زن از تمكين جايز نيست، بنابراين متوقّف كردن تمكين بر پرداخت تمام مهر در اين گونه موارد جايز نيست.

سؤال 980- فقها در ازاله بكارت در اثر ارتكاب زنا، مهر المثل تعيين نموده اند، نحوه محاسبه مهر المثل چگونه است؟ آيا نحوه پرداخت آن مانند ديه مؤجّل است يا حالّ؟

جواب: مهر المثل مزبور حالّ است، مگر اين كه شخص مديون قدرت بر پرداخت نداشته باشد، كه در اين صورت تقسيط مي شود، و نحوه محاسبه آن مراجعه به عرف محل در تعيينِ مقدارِ مهريّه چنين زني است.

سؤال 981- زوجه از شوهر خود تمكين نموده است، ولي زوج قدرت نزديكي با وي را، به علّت عدم قدرت جنسي، نداشته است؛ زوجه اكنون تمكين مجدّد خود را از شوهر، منوط به دريافت كلّ مهريّه مي نمايد. آيا به علّت عدم دخول، حقّ زوجه به قوّت خود باقي

است، يا به صرف تسليم، حقّ مزبور ساقط شده است؟

جواب: حقّ زوجه در گرفتن مهريّه قبل از تمكين مجدّد ثابت است؛ مشروط

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 338

بر اين كه مهر حالّ بوده باشد، نه بر ذمّه زوج.

سؤال 982- در صورتي كه مهريّه حالّ باشد و زوج قدرت پرداختن كلّ مهريّه را به صورت يكجا نداشته باشد و در صورت تقسيط بتواند آن را در طول چند سال پرداخت كند، آيا دادگاه مي تواند بدون توافق زوجه با تقسيط مهريّه، با وصول اوّلين قسط (بدون رعايت حقّ عدم تمكين زوجه) وي را مجبور به تمكين از زوج نمايد؟

جواب: در صورتي كه قرائني، مانند سنگين بودن مهريّه و عدم تمكّن زوج به هنگام اجراي عقد، چنين نشان دهد كه مهريّه يك جا قابل پرداخت نيست، بلكه منظور تدريجي، يا عند القدرۀ و الاستطاعه بوده است، زن بايد با گرفتن قسط اوّل تمكين كند.

سؤال 983- به علّت شكايت همسرم، مبني بر درخواست مهريّه، دادگاه دستور توقيف اشياي مغازه ام را داده است، همچنين سند مغازه اي كه تنها منبع درآمد اين جانب مي باشد را توقيف نموده است. آيا اين كار مشروع است؟ آيا مهريّه را نمي توان به صورت اقساط پرداخت؟

جواب: هرگاه مرد در پرداخت مهريّه به عسر و حرج بيفتد بايد به صورت اقساط از او گرفت، به نحوي كه حقّ زن نيز رعايت گردد.

سؤال 984- آيا زوج مي تواند مهريّه همسر خود را آموزش تلاوت قرآن قرار دهد؟ در صورت مثبت بودن، اگر مرد تلاش خود را انجام دهد؛ ولي زن به جهت كند ذهن بودن، يا كمبود استعداد نتواند ياد بگيرد وظيفه زوج چيست؟

جواب: آموزش قرآن مي تواند مهريّه بوده باشد

و مرد بايد وظيفه خود را انجام دهد، اگر زوجه استعداد نداشت و مرد كوشش لازم را كرد دين خود را ادا كرده است.

سؤال 985- مرسوم است كه عقد را به انضمام يك جلد كلام اللّه مجيد جاري مي كنند، آيا اين كار به معناي همان تعليم قرآن، كه در روايات و سنّت پيغمبر (صلي الله عليه و آله)

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 339

مطرح شده، مي باشد و بر ذمّه مرد است كه قرآن را به همسرش ياد دهد؟

جواب: قرار دادن قرآن جزء مهريّه كار خوبي است و مفهومش تهيّه يك جلد كلام اللّه مجيد براي زوجه است، نه آموزش قرآن؛ ولي لازم است قيمت آن در موقع عقد تعيين شود، تا مبهم نباشد.

سؤال 986- بطور كلّي شايستگي زنان مسلمان را به چه مهريّه اي مي دانيد؟ و براي دختران و پسران جوان و پدر و مادرهاي آنان چه توصيه اي داريد؟

جواب: اخلاق اسلامي ايجاب مي كند كه مهريّه ها سبك باشد و اصولًا ازدواج با هزينه كم انجام گيرد، كه مايه سعادت زوجين خواهد شد، و سنگين كردن بار ازدواج شرعاً مذموم و عواقب ناگوار و مسئوليّت شديد دارد.

سؤال 987- آيا آميزش با زوجه در دوره نامزدي نيز موجب پرداخت مهريّه كامل، در فرض طلاق، مي گردد؟

جواب: آري موجب پرداخت مهريّه كامل مي گردد.

سؤال 988- آيا تعيين مهريّه در عقد دائم لازم است و بدون آن عقد باطل مي شود؟

جواب: عقد دائم بدون مهر باطل نيست، و تبديل به مهر المثل مي شود.

سؤال 989- حدّ و ميزان مهريّه چقدر است؟ حدّ اقل و حدّ اكثر آن را بيان فرماييد.

جواب: مهر حدّ ثابتي ندارد؛ ولي شايسته است كه از مهريّه هاي سنگين پرهيز شود كه طبق برخي

از روايات چنين زناني كه مهريّه سنگين دارند شوم هستند. «1»

سؤال 990- عقدي بدون شرط باكره بودن، ولي مبتني بر اين وصف منعقد شده است، شب زفاف، چه در اثر دخول و چه بدون دخول، بر اساس اقرار زوجه معلوم مي شود كه وي باكره نيست، در اين صورت اگر مرد تقاضاي فسخ نكاح نمايد، آيا بايد

______________________________

(1). روايات متعدّدي به اين مضمون در كتاب شريف وسائل الشّيعه، جلد 15، ابواب المهور، باب 5، آمده است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 340

نصف مهر را بدهد، يا هيچ چيزي به زن تعلّق نمي گيرد؟

جواب: در هر صورت مرد حقّ فسخ دارد، اگر خود آن زن تدليس كرده حقّ مهر ندارد و اگر شخص ديگري، مانند پدرش، تدليس نموده و دخول حاصل شده حقّ مهر دارد؛ ولي مرد بعد از پرداختن مهريّه مي تواند به كسي كه تدليس كرده رجوع كند و آن را از او بگيرد.

سؤال 991- مهريّه خانمي حدود چهل سال قبل دو هزار تومان بوده است، اين زن اخيراً از دادگاه تقاضاي مهريّه اش را نموده است. زوج مي گويد: «مهريّه تو دو هزار تومان است و آن را مي دهم»، زوجه مي گويد: «مگر در آن زمان نگفتي مهريّه يك ساعت آب، و نصف منزل» و من نيز قبول كردم، لكن به لحاظ اين كه مشكل ثبتي داشت انجام نشد. بدين جهت مهريّه همان مبلغ دو هزار تومان واقع شد. اكنون با توجّه به وضعيّت فعلي نظامهاي اقتصادي دنيا، از جمله ايران، تكليف چيست؟

جواب: اگر آن زن ثابت كند كه مهريّه واقعي همان آب و منزل بوده حق دارد آن را بگيرد، و اگر مهريّه دو هزار تومان بوده مي تواند معادل آن

را به قيمت امروز بگيرد. و همين طور در ساير مطالبات هرگاه فاصله زماني و تورّم زياد باشد به قيمت روز محاسبه مي شود.

سؤال 992- هفده سال پيش به عقد دائم مردي درآمدم. حاصل اين ازدواج سه فرزند است كه آنها را به ياري خداوند متعال بزرگ كرده ام، در روز اوّل نكاح غذاي روزمرّه نداشتيم؛ ولي پا به پاي آن مرد كار كردم تا اين كه صاحب 25 ميليون تومان سرمايه منقول و غير منقول شد؛ هنگامي كه وضع او خوب شد همسر دوّم اختيار كرده و بدون هيچ گونه تقصير شرعي و عرفي مرا طلاق داد، مهريّه ام از آن زمان تا به حال تنزّل بسيار فاحشي داشته و به مبلغ ناچيزي درآمده است، زماني كه در خانه او كار مي كردم شفاهاً مي گفت حقوق تو را مي دهم، آيا از جهت شرعي و عرفي مي توانم حقوق 17 ساله خود و بزرگ كردن سه بچّه ام را مطابق عرف دريافت كنم؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 341

جواب: چنانچه ارزش مهريّه نسبت به زمان گذشته تفاوت كلّي كرده بايد قيمت امروز را بپردازد و اگر در مقابل خدمات شما قول داده است كه جبران كند موظّف است به قولش عمل نمايد.

سؤال 993- آيا زوجه غير مدخوله بعد از فوت زوج، مستحقّ تمام مهريّه است يا نصف آن؟

جواب: مستحقّ تمام مهر است.

سؤال 994- شخصي كه با پدرش زندگي مي كرده، از دنيا رفته و هيچ گونه مالي از خود نداشته است، آيا مهريّه زوجه چنين فردي به عهده پدرش مي باشد؟

جواب: مهريّه زن بر عهده شوهر است، نه پدر؛ مگر اين كه پدر شوهر آن را تضمين كرده باشد، يا مزد كارهاي فرزندش را نداده

باشد و آن مزد به اندازه مهريّه يا بيشتر از آن است.

سؤال 995- پدر داماد قسمتي از مهريّه عروس خود را بر ذمّه مي گيرد؛ ولي قبل از عروسي و بعد از عقد، يعني هنگامي كه مي خواستند مهريّه را ثبت كنند، از تعهّد خود استنكاف ميورزد و داماد مهر را به وجه نقد مصالحه و بر ذمّه خود مي گيرد و عروسي واقع مي شود، آيا عروس مي تواند مدّعي آنچه بر ذمّه پدر شوهر بوده است بشود؟

جواب: اگر در موقع خواندن صيغه عقد بر ذمّه گرفته موظّف است بپردازد و بازگشت جايز نيست.

سؤال 996- يكي از طلّاب بحرين هستم كه با خانمي از لبنان، به مهريّه ده هزار ليره لبناني، ازدواج شرعي و رسمي نمودم؛ ولي متأسّفانه زندگي ما منجر به جدايي شد و نزد يكي از علما با حضور دو مرد عادل صيغه طلاق جاري و مهريّه وي پرداخت شد. امّا وي به دادگاه شكايت كرده و منكر دريافت مهريّه گرديده است و متأسّفانه من هنگام پرداخت مهريّه، شاهدي نگرفتم. حال دو سؤال دارم:

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 342

الف) آيا بر او واجب است كه براي ادّعاي خود قسم بخورد تا بار ديگر مهريّه را بگيرد؟ و با توجّه به اين كه قيمت ليره امروز با قيمت آن به هنگام عقد تفاوت دارد، آيا همان مقدار ليره ذكر شده در حين عقد را بايد بدهم، يا ملاك قيمت امروز است؟

جواب: مقتضاي قاعده، اقامه بيّنه توسّط مدّعي است و اگر او بيّنه نداشت، منكر بايد قسم بخورد؛ بنابراين زوجه كه در مورد سؤال منكر گرفتن مهريّه است بايد قسم بخورد و امّا نسبت به تفاوت قيمت مهريّه، در

صورتي كه تفاوت فاحش باشد، ملاك قيمت زمان پرداخت مهريّه اوست.

ب) آيا زوجه در مقابل خدماتي كه در مدّت زندگاني مشترك انجام داده است، چيزي طلبكار است، در حالي كه در اين مورد چيزي در ضمن عقد شرط نشده است؟

جواب: اگر شرط نكرده، و عرف و عادت محل بر اين است كه خدمات زن مجاني است، زوجه مستحقّ چيزي نيست.

ازدواج موقّت در مي آورند در حدّي باشد كه قابل لذّت جنسي باشد، مثلًا اگر كوچك است بايد وقت را به اندازه اي زياد كنند كه دوران آمادگي دختر را شامل شود، هرچند بعد از عقد، مدّت را ببخشند»، حال كسي به خاطر محرم شدن نزديكان دختري كه به حدّ بلوغ نرسيده، به مدّت كوتاهي صيغه عقد نكاح موقّت او را خوانده است و بعداً هم آن مدّت را مي بخشد و آن قيد كه دختر در حدّي باشد كه قابل لذّت جنسي باشد را در نظر نگرفته است، آيا نزديكان آن دختر به اين مرد محرم خواهند شد؟ آيا مادر آن دختر به پسران اين مرد محرم خواهد بود؟ اگر ناديده گرفتن اين قيد در حين اجراي عقد اصلًا ايجاد محرميّت نمي كند، آيا اين پدر مي تواند آن دختر را به ازدواج پسر خود درآورد؟

جواب: اگر مي خواهند محرم بشوند احتياط آن است كه مجدّداً صيغه عقد متعه را با همان اوصافي كه گفته شد بخوانند و الّا معامله محرم بودن با مادر او نكند؛ هرچند احتياط آن است كه آن دختر را براي فرزند خود نيز نگيرند.

سؤال 1001- اگر مرد و زني بخواهند ازدواج موقّت كنند، آيا لازم است به محضر ازدواج و طلاق بروند تا در آنجا صيغه خوانده شود، يا اين كه خود مرد و زن مي توانند شرايط همديگر را قبول كنند و صيغه را بخوانند؟

جواب: احتياط آن است كه در اين ايّام در محضر رسمي ثبت كنند؛ خواه صيغه عقد را در محضر بخوانند، يا در خارج.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 344

سؤال 1002- در صورتي كه در ازدواج موقّت با اهل كتاب، زن بدون «مهر»

نيز راضي باشد، آيا بازهم دادن مهر واجب است؟

جواب: دادن «مهر» واجب است، هرچند به اين صورت گفته شود كه در مذهب ما در مقابل ازدواج موقّت بايد هديّه اي داد.

سؤال 1003- در اين كشور (كانادا) افرادي هستند كه اصلًا دين ندارند، آيا قبل از صيغه عقد موقّت لازم است از دين زن مورد نظر تحقيق كرد؟

جواب: آري، بايد تحقيق كرد.

سؤال 1004- اهل كتاب و اهل سنّت، به صيغه (ازدواج موقّت) عقيده ندارند. بنابراين در صورتي كه زن از اهل كتاب يا اهل سنّت باشد صيغه اي كه خوانده مي شود، فقط لقلقه زبان است. آيا صيغه بدون اعتقاد، صحيح خواهد بود؟

جواب: اگر به خاطر اعتقاد شوهر اعلام آمادگي براي اين امر كند، كافي است.

سؤال 1005- مي دانيم عقد موقّت با زني كه در «عدّه» است، باطل مي باشد. اهل كتاب اعتقاد به «عدّه» ندارند، آيا عقد موقّت با آنها، اگر در عدّه باشند، صحيح است؟

جواب: صيغه در حال «عدّه» جايز نيست.

سؤال 1006- آيا قبل از عقد موقّت بايد تحقيق كرد كه زن شوهر دارد يا نه؟

جواب: اگر خودش بگويد شوهر ندارم و در گفتارش متّهم نباشد، كافي است.

سؤال 1007- قبل از عقد موقّت مرد به زن نگاه و با او صحبت مي كند، تا زمينه را براي ازدواج موقّت آماده سازد، آيا اين عمل جايز است؟

جواب: اين مقدار اشكال ندارد.

سؤال 1008- آيا مدّت ازدواج موقّت اندازه معيّن دارد؟ اگر قدر معيّني ندارد چنانچه مدّت آن تمام عمر را در بر بگيرد، يا مدّت را بيشتر از عمر طبيعي بگذارند، بطوري كه قطعاً مي دانند آن مقدار زنده نمي مانند. آيا صحيح است؟

جواب: نكاح منقطع حدّ معيّني ندارد؛ ولي اگر مدّت آن را

بسيار طولاني قرار

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 345

دهند (يا حتّي بيشتر از عمر طبيعي عادي مانند 99 سال باشد) احتياط واجب آن است كه احكام عقد دائم بر آن جاري كنند (البتّه در مواردي كه مقرون به احتياط است)، بنابراين مرداني كه براي فرار از زير بار رفتن وظايف عقد دائم، صيغه موقّت 99 ساله جاري مي كنند فايده اي براي آنها ندارد.

سؤال 1009- اگر زن و مردي مصمّم به ايجاد رابطه جنسي با يكديگر باشند و فقط به دليل گريز از عذاب وجدان (يا عذاب اخروي)، قبل از ايجاد رابطه مذكور، با وجود شرايط و نبودن موانع، صيغه عقد موقّت بخوانند، آيا عقدشان صحيح است؟ يا همچنان عملشان «فساد و فحشا» مي باشد، چون نيّتشان چيز ديگر بوده است؟

جواب: اگر صيغه عقد را با تمام شرايط بخوانند، عملشان مشروع است.

سؤال 1010- آيا ازدواج موقّت به مدّت 99 سال يا بالاتر، با عنايت به اين كه مدّت متوسّط عمر اشخاص، كمتر از اين مقدار است و در واقع عملًا يك ازدواج دائم است، داراي احكام مربوط به ازدواج دائم مي گردد؟

جواب: چنين ازدواج موقّتي اشكال دارد، و همان گونه كه قبلًا گفته شد احتياط آن است كه احكام عقد دائم بر آن مترتّب كنند (در مواردي كه مقرون به احتياط است).

سؤال 1011- اگر عقدي واقع شده باشد، امّا اكنون زن مدّعي دوام و مرد مدّعي انقطاع است، اين عقد از لحاظ شرعي چه حكمي دارد؟

جواب: اين عقد در حكم انقطاع است و بايد مادام كه مدّت عقد انقطاع وجود دارد احكام زوجيّت اجرا شود و احتياط مستحب آن است كه در پايان مدّت، صيغه طلاق را نيز جاري كنند.

سؤال

1012- زن و مردي صيغه عقد غير دائمي (موقّت) جاري مي كنند؛ ولي مقدار، زمان و مهر را معيّن نمي كنند. بعد از آميزش و نزديكي مي فهمند كه اين كار مشروع نبوده است. آيا اين كار در حكم زناست و آنها گناهكار شناخته مي شوند و بچّه به دنيا

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 346

آمده نامشروع است؟ آيا جايز است كه پس از عقد وقت و مهر را تعيين كنند، يا اين كه بايد دوباره صيغه را به صورت صحيح جاري كنند؟

جواب: آنچه در حال ندانستن مسأله انجام داده اند، زنا نبوده و بچّه حلال زاده است؛ ولي احتياطاً صيغه طلاق را جاري كنند و سپس مي توانند عقد موقّت نمايند، و گذشتن زمان عدّه در اينجا شرط نيست.

سؤال 1013- بطور كلّي نظرتان در رابطه با ازدواج موقّت چيست؟ آيا آن را راه حلّي براي جواناني كه مشكلاتي جهت ازدواج دائم دارند و از طرف ديگر مي ترسند به فساد كشيده شوند مي دانيد؟

جواب: اگر با شرايط معقول و رعايت موازين شرعي انجام شود و دستاويزي براي هوسبازي هوسبازان و فساد بيشتر نشود به يقين كارساز است؛ ولي اين كارِ بسيار دقيق و ظريفي است.

سؤال 1014- ازدواج موقّت با زناني كه معمولًا معروف به فساد هستند و يا شغل آنان روسپي گري مي باشد، چه صورتي دارد؟ در صورت ناچاري چطور؟

جواب: در صورتي كه واقعاً مشهور و معروف به فساد باشند، ازدواج با آنها اشكال دارد و اگر چنين نباشد، اشكالي ندارد.

سؤال 1015- آيا در عقد انقطاعي، عسر و حرج براي زوجه متصوّر است؟ در صورت اثبات، آيا مي توان زوج را به بذل مدّت اجبار نمود؟

جواب: در صورتي كه واقعاً به تشخيص حاكم شرع عسر و

حرج حاصل شود، تفاوتي بين عقد انقطاعي و دائم نيست و حاكم شرع زوج را ملزم به بذل باقيمانده مدّت مي كند و اگر زوج قبول نكند، حاكم شرع به عنوان وليّ ممتنع باقيمانده مدّت را مي بخشد و زوجه مي تواند بعد از سپري شدن عدّه شوهر كند.

نباشيم.

دانشگاه جوابي ندارد و فقط مي گويد: شما بايد مقلّد همان كسي باشيد كه ما هستيم.

چندي بعد يكي از روحانيّون سرشناس به دانشگاه ما تشريف آوردند، موضوع را با ايشان در ميان گذاشتيم، ايشان فرمودند: هيچ مرجع تقليدي آن را حرام نشمرده است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 348

نظر حضرتعالي در اين مورد چيست؟

جواب: پوشيدن لباسهاي آستين كوتاه براي مردان شرعاً حرام نيست؛ ولي مسئولين دانشگاه حق دارند مقرّراتي را طبق مصالحي كه در نظر دارند براي محدوده دانشگاهها وضع كنند، مثلًا بگويند شرط ورود به دانشگاه استفاده از فلان نوع و رنگ لباس است. همان گونه كه در محيطهاي نظامي و انتظامي لباسهاي خاصّي را شرط مي كنند، بنابراين خوب است دانشجويان عزيز با مسئولين دانشگاهها در اين گونه مسائل بطور منطقي و بدون جرّ و بحث كنار بيايند تا مشكل شرعي براي هيچ يك از دو طرف پيدا نشود.

سؤال 1019- پوشانيدن چهره براي زنان خوش سيما، كه مي دانند در صورتي كه صورتشان پوشيده نباشد باعث گناه و انحراف جوانان مي شوند، چه حكمي دارد؟

جواب: پوشانيدن صورت بر آنان واجب نيست؛ جوانان وظيفه دارند نگاه نكنند.

سؤال 1020- اگر خانمي از روي احتياط كه مبادا نپوشانيدن وجه و كفّين فسادي را باعث شود آن را بپوشاند، آيا امر مستحبّي را انجام داده است؟

جواب: عمل به احتياط كرده است.

سؤال 1021- آيا حجاب از ضروريّات اسلام است؟ منكر آن و كساني كه به اين دستور الهي، بويژه در جامعه اسلامي، بي اعتنايي مي كنند، چه حكمي دارند؟

جواب: حجاب از ضروريّات اسلام است و تمام فِرَق مسلمين آن را واجب مي شمرند و در قرآن مجيد در آيات متعدّدي صريحاً آمده است؛ حتّي غير مسلمانان مي دانند

چنين حكمي در اسلام وجود دارد.

سؤال 1022- حدود حجاب اسلامي براي بانوان چيست؟ براي اين منظور، آيا پوشيدن لباس بلند و آزاد و شلوار و روسري كفايت مي كند؟ اصولًا چه كيفيّتي در لباس و پوشش زن در برابر افراد نامحرم بايد رعايت شود؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 349

جواب: براي حجاب اسلامي كافي است كه تمام بدن را با لباس مناسب (بجز گردي صورت و دستها تا مچ) بپوشانند؛ ولي بي شك پوشيدن چادر به عنوان حجاب برتر خصوصاً در اماكن مذهبي مطلوبتر است.

سؤال 1023- آيا پوشيدن جوراب ضخيم بدون شلوار، با اين كه حجم بدن مشخّص و در بعضي موارد مهيّج است، يا پوشيدن كفشهايي كه در هنگام راه رفتن صداي مهيّج دارد، جايز است؟

جواب: در صورتي كه منشأ مفسده اي باشد، اشكال دارد.

نه تنها قبول نمي كنند، بلكه در مواقعي موجب ناراحتي شديد و رنجش خاطر نيز مي گردد. اگر ممكن است راه چاره اي براي بنده و ديگران كه به اين مسأله مبتلا هستيم بيان فرماييد. اگر موجب قطع صله رحم شود چه حكمي دارد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 350

جواب: اين گونه كارها حرام و خلاف شرع است و نتيجه ناآگاهي بعضي از مردم است. وظيفه شما آن است كه با زبان خوش امر به معروف و نهي از منكر كنيد و اگر صله رحم بدون آن ميسّر نيست، صله رحم را ترك كنيد.

سؤال 1027- تماسّ مرد با زن نامحرم در موقع پول دادن، يا مبادله شي ء و يا تماسّ بدني در معابر، يا نشستن كنار زن نامحرم در وسيله نقليّه چه حكمي دارد؟

جواب: در موقع پول دادن و مبادله اشيا، اگر دستها با هم تماس پيدا كند حرام است؛ ولي تماسّ بدنها از روي لباس در وسايل نقليّه يا مكانهاي پرازدحام اشكالي ندارد؛ مگر مفسده خاصّي بر آن مترتّب شود.

سؤال 1028- بوسيدن و يا لمس كردن همجنس كه موجب لذّت و يا ريبه مي شود، چه حكمي دارد؟

جواب: جايز نيست.

غربي از نظر شرعي چه حكمي دارد؟ حدّ مجاز نگاه كردن به آن چقدر است؟ آيا بين زنان مسلمان و غير مسلمان و اهل كتاب تفاوتي وجود دارد؟ نگاه كردن زنان به بدن نيمه عريان مردان در مسابقات ورزشي از قبيل شنا، وزنه برداري و كشتي چه حكمي دارد؟

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 351

جواب: با توجّه به اين كه نگاه به فيلم ها مشاهده مستقيم نيست، نگاه كردن به آنها مصداق نگاه به نامحرم نمي باشد، مگر اين كه منشأ فسادي گردد، كه در اين صورت نگاه كردن به آنها در هر دو صورت حرام است.

سؤال 1031- نگاه كردن به اعضاي جدا شده از بدن نامحرم چه حكمي دارد؟

جواب: اشكالي ندارد.

سؤال 1032- فيلمبرداري و عكّاسي در بعضي از مجالس عروسي، كه به علّت لااباليگري مسائل محرم و نامحرم احياناً رعايت نمي شود، توسّط عكّاس زن كه شغلش اين كار است چه حكمي دارد؟

جواب: جايز نيست.

سؤال 1033- استفاده هنرجويان رشته هنر از عكسها و مجلّات خارجي، كه بدن زن و مرد عريان را نشان داده است، چه حكمي دارد؟ با توجّه به اين كه بعضي از اساتيد آنها تأكيد دارند كه براي به دست آوردن تجربه هنري، لازم است.

جواب: جايز نيست.

سؤال 1034- در كتاب تفسير نمونه در شرح آيه 31 سوره نور آورده ايد كه: «از آيه استفاده مي شود زينتهايي كه در صورت و دست باشد تابع صورت و دست مي باشد و پوشاندن آنها لازم نيست» آيا فتواي اجتهادي شما نيز چنين است؟ آيا اصلاح صورت و ابرو زينت است؟

جواب: فتواي اجتهادي ما هم همين است و اصلاح صورت و ابرو اشكالي ندارد.

سؤال 1035- تدريس دبيران مرد در مدارس راهنمايي و دبيرستان هاي

دخترانه چه حكمي دارد؟

جواب: چنانچه مراعات تمام موازين شرعي شود و مفاسدي بر آن مترتّب نشود اشكالي ندارد، ولي به يقين استفاده از دبيران همجنس به احتياط نزديكتر است.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 352

سؤال 1036- اگر انسان بداند وقتي به خيابان و بازار مي رود نگاهش به نامحرم مي افتد، وظيفه اش چيست؟

جواب: نظر و نگاه اتّفاقي حرام نيست؛ لكن عمداً نگاه نكند.

سؤال 1037- با توجّه به اين كه زنان و مردان به همديگر نامحرم مي باشند، آيا جايز است از مجلس مردان فيلمبرداري شود و در پشت پرده براي خواهران به صورت مستقيم و به وسيله تلويزيون مدار بسته نمايش دهند؟

جواب: در صورتي كه مردان برهنه نباشند، اشكالي ندارد.

سؤال 1038- آيا نشان دادن زنان بد حجاب يا بي حجاب، به عنوان مظهر فساد رژيم سابق، حتّي با استفاده از موي مصنوعي و كلاه گيس و استفاده از چهره پرداز زن، در فيلمهاي سينمايي تلويزيون و نمايش هاي روي صحنه مجاز است؟

جواب: براي نشان دادن مفاسد بدحجابي و بي حجابي راههاي بي اشكالتر پيدا مي شود.

سؤال 1039- نگاه كردن به زنهايي كه رعايت حجاب شرعي نكرده و بي مبالات هستند، در گذرها، يا به هنگام گفتگو، يا در وسايل نقليّه، كه طبعاً نگاه انسان به آنها مي افتد، چه حكمي دارد؟

جواب: نگاه قهري و بدون قصد اشكالي ندارد.

سؤال 1040- در اين منطقه ديده مي شود كه بعضي از زنها يا دختر خانمها در داخل كوچه و بيرون از حياط خود (كه محلّ عبور و مرور مردم مي باشد) مي نشينند و با هم صحبت مي كنند، نشستن يا توقّف خانمها در داخل كوچه از نظر شرعي چه حكمي دارد؟

جواب: در صورتي كه مراعات حجاب شرعي را بنمايند و مزاحمت ايجاد نكنند، حرام

نيست؛ ولي بهتر است اين كار را ترك كنند.

سؤال 1041- گروهي از خانواده ها مقيّد هستند كه قبل از ثبت رسمي ازدواج،

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 353

جهت محرميّت و ارتباطات دختر باكره و پسر، عقد شرعي جاري شود. با عنايت به اين كه طبق قانونِ ثبت ازدواج، قبل از ثبت رسمي، عقد ممنوع است و از طرفي ثبت بدون ارتباطات و شناخت، متضمّن مشكلاتي، از جمله طلاق زودرس است كه گاه حتّي در هفته هاي اوّليّه ازدواج رخ مي دهد، و از سوي ديگر عقد شرعي بدون ثبت رسمي هم مشكلات ديگري به وجود مي آورد كه قانونگذار نيز اين معنا را مراعات و به اين خاطر آن را ممنوع نموده، بنابراين خواهشمندم بفرماييد كه حدود شرعي ارتباط دختر و پسري كه حقيقتاً قصد ازدواج دارند تا چه ميزاني است؟ اگر ديده شود بعضي از پسرها و دخترهايي كه به رسم سنّتي نامزد هستند و در شهر تردّد دارند، از سوي مسئولين امر تحت تعقيب قرار مي گيرند، حكم چيست؟

جواب: مرد و زني كه مي خواهند با يكديگر ازدواج كنند، مي توانند به مقدار لازم در جلسه اي بنشينند و يكديگر را ببينند و با يكديگر صحبت كنند و اگر در يك جلسه مقصود حاصل نشد، مي توانند در چند جلسه با هم بنشينند و صحبت كنند، سپس تصميم بگيرند.

سؤال 1042- آيا براي عكّاس مسلمان جايز است كه از چيزهاي غير اسلامي، مانند رقص، عكسبرداري كند؟

جواب: جايز نيست.

سؤال 1043- نگريستن به مرد نامحرم چه حكمي دارد؟ آيا مي توان به مرداني كه پيراهن آستين كوتاه مي پوشند، نگاه كرد؟

جواب: هرگاه نظر از روي شهوت نباشد، اشكالي ندارد.

سؤال 1044- عكس گرفتن زن نزد عكّاس نامحرم، يا ظاهر كردن

عكس توسّط نامحرم چه حكمي دارد؟

جواب: در صورتي كه او را نمي شناسد، ظاهر كردن عكس اشكالي ندارد و عكس گرفتن در صورتي جايز است كه با حجاب شرعي باشد.

سؤال 1045- نقش بازي كردن دختران و زنان در فيلم هاي تلويزيوني و سينمايي در

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 354

كنار مردان نامحرم به عنوان همسر صوري آنان چگونه است؟ آيا در هنگام اجراي نقش مجاز به خنده و گفتگوي صميمانه با مردي كه بطور صوري نقش همسر آنها را بازي مي كند، هستند؟

جواب: صحبتهاي معمولي و ايفاي اين نقشها، اگر مفسده خاصّي بر آن مترتّب نشود و حجاب اسلامي رعايت شود، اشكالي ندارد.

سؤال 1046- نظر مبارك خويش را در مورد ورزشهاي بانوان از قبيل دوچرخه سواري، اسب سواري، قايق راني و دو ميداني در اماكن و معابر عمومي، كه در معرض ديد نامحرمان قرار دارد بيان فرماييد در ضمن بفرماييد. تماشاي اين نوع برنامه ها در تلويزيون چه حكمي دارد؟

جواب: اگر در انظار عمومي نباشد اشكالي ندارد.

سؤال 1047- آيا مي توان بيماري كه امكان طهارت عورتين توسّط خودش وجود ندارد، را تطهير نمود؟

جواب: چنانچه مستلزم نگاه و لمس نباشد، يا اين كه به وسيله همسر انجام شود، اشكالي ندارد؛ در غير اين صورت تنها در موارد ضرورت مي توان انجام داد.

سؤال 1048- نگاه كردن به عكس برهنه زنان اهل كتاب و مشركين، بدون لذّت و شهوت و بدون آن كه مقدّمه گناه شود، چه حكمي دارد؟

جواب: اگر منظور از برهنه اين است كه موهاي سر خود را نپوشانده باشند در فرض مسأله بالا كه فسادي بر آن مترتّب نمي شود، اشكالي ندارد؛ امّا اگر منظور، برهنه مادرزاد و يا نيمه عريان است، جايز نيست.

سؤال 1049-

مكالمه تلفني بين پسر و دختر و مراوده طرفين جهت دوستي چه حكمي دارد؟ اگر اين گونه امور مقدّمه اي براي تحقيق پيرامون ازدواج با وي باشد، آيا جايز است؟

جواب: جايز نيست؛ مگر به مقداري كه براي تحقيق در ازدواج ضرورت دارد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 355

شده باشد، يا هيچ وجهي داده نشده باشد؛ در هر دو صورت آيا عائله زنداني حقّ مطالبه نفقه معوّقه خود را خواهد داشت؟

جواب: احتياط واجب آن است كه نفقه آنها را بپردازد يا با آنها مصالحه كند.

سؤال 1054- آيا شخص ثالثي مي تواند نفقه زوجه را ضمن عقد ازدواج، تعهّد نمايد

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 356

و هرگاه بين اين زن و شوهر راجع به نفقه اختلافي به وجود آيد، نفقه زوجه را پرداخت نمايد؟

جواب: مانعي ندارد كه شخص ثالثي ضمانت نفقه را بنمايد.

سؤال 1055- آيا براي همسر و فرزندان شخصي كه از راه نامشروع كسب درآمد مي كند، جايز است كه از درآمد او استفاده كنند؟

جواب: اگر مي دانند نفقه اي كه به آنها پرداخته است از همان پول است، تصرّف در آن جايز نيست؛ مگر در حال ضرورت.

سؤال 1056- امام (رحمه الله) در تحرير الوسيله، جلد 2، صفحه 306، مسأله دوّم فرموده اند: «اگر زوج حقوق زن را از قبيل نفقه نپردازد ابتدا حاكم زوج را الزام مي كند و در صورت عدم تأثير او را تعزير مي نمايد» در صورتي كه فتواي حضرتعالي مطابق با اين فتواست، آيا مراد از الزام صدور دستور قضايي است، يا صدور حكم به الزام؟

جواب: منظور اين است كه حاكم شرع او را مجبور مي كند كه نفقه زن را بپردازد و هرگاه ترتيب اثر ندهد او را تعزير كند.

و آن پسر بزرگ شده و حقّش را مي خواهد. مرد مي گويد: «زنم اين بچّه را بعد از يك سال از مسافرتم به دنيا آورده است، او پسر من نيست؛ هرچند همسرم عفيفه و مؤمنه بوده، و از او هيچ بدي نديده ام» و زن تا آخر عمرش مي گفت: «اين بچّه فرزند شوهرم است و روز قيامت حقّم را خواهم گرفت». اكنون چند سؤال مطرح است:

الف) آيا قول شوهر كه مي گويد: «چون زن بچّه را بعد از يك سال از جدايي او به

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 357

دنيا آورده است پس فرزند من نيست» قبول مي شود؟

ب) اگر مشكوك باشد كه زن بچّه را بعد از دوازده ماه از سفر زوج، يا قبل از دوازده ماه به دنيا آورده است، حكم چيست؟

ج) حكم ارث و محرميّت اين پسر نسبت به آن زن و شوهر و بچّه هاي آن دو چيست؟

د) حكم خود اين پسر في حدّ ذاته چيست؟

جواب: چنانچه تولّد بچّه از آن زن معلوم باشد و شوهر ادّعا كند كه بعد از يك سال از مسافرت او بوده و دليلي بر ادّعاي خود نداشته باشد، آن بچّه متعلّق به آن زن و شوهر است و با هر دو محرم است و از هر دو ارث مي برد؛ ولي اگر مرد بتواند با دليل شرعي ثابت كند كه بعد از يك سال از سفر او متولّد شده است فرزند او محسوب نمي شود.

سؤال 1058- دختري از طريق نامشروع باردار شده است و اين حمل را به پسري نسبت مي دهد؛ ولي آن پسر مي گويد: «من يقين دارم قبل و بعد از من افراد ديگري نيز با او ارتباط داشته اند» اين حمل شرعاً

به كداميك از آنها تعلّق دارد؟ مهر المثل اين دختر را چه كسي بايد بپردازد؟

جواب: اگر با اختيار و رضايت دختر بوده مهر المثل تعلّق نمي گيرد، و اگر به جبر و اكراه بوده هر كدام از آنها بايد مهر المثل جداگانه اي بدهند؛ و در مورد فرزند اگر ثابت شود چند نفر با او زنا كرده اند و معلوم نشود بچّه منتسب به كداميك است، بايد با قرعه تعيين كنند.

نظر مي رسد احتياجي به قسمت اخير مسأله نباشد؛ زيرا معقوده به عقد موقّت با خوردن شير كامل بر برادر حرام مي شود و نيازي به بخشيدن مدّت ندارد؟

جواب: درست است؛ قسمت اخير مسأله زياد است، و در چاپهاي اخير حذف شده است.

سؤال 1062- با توجّه به اين كه هر طفل بايد دو سال كامل از شير مادر استفاده نمايد، آيا شير دادن بعد از دو سال شرعاً اشكال دارد؟

جواب: حرام نيست.

مادر و فرزند، در اغلب موارد گرفتن پسر بچّه 3 يا 4 ساله از مادر موجب عسر و حرج بر مادر است، در صورتي كه با حضانت مادر، پدر نيز از طريق اعمال ولايت و نظارت كلّي، با بچّه هاي خود ارتباط دارد و فشاري بر وي وارد نمي شود.

د) نگران كننده ترين نكته اين است كه در مواردي كه در يك خانواده بيش از يك فرزند وجود دارد، بچّه ها با هم مأنوس و وابسته مي باشند و جدا كردن بچّه هاي خردسال از يكديگر و سپردن بعضي به پدر و بعضي به مادر، فشار شديدي بر آنان وارد مي آورد.

از طرفي بر طبق فتاواي برخي از فقها، از جمله مرحوم آية اللّه العظمي خوئي (رحمه الله) اولويّت در حضانت تا سن 7 سالگي، هم در دختر و هم در پسر، با مادر است و

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 360

احاديثي، از جمله روايت ايّوب بن نوح «1»، نيز دلالت بر اين مسأله دارد. نظر حضرتعالي در اين مسأله چيست؟

جواب: در صورتي كه مصالح فرزندان واقعاً به خطر بيفتد و گرفتار ضرر عاطفي شديدي شوند، مي توان حضانت را به مادر سپرد.

سؤال 1064- زني هستم كه چندين سال قبل، بنا به عللي همسرم مرا طلاق داد و حضانت تنها فرزندمان، كه دختري خردسال بود، نيز به من سپرده شد. با تمام مشكلات اقتصادي كه جهت تأمين مخارج زندگي دخترم وجود داشت، او را بزرگ نمودم، حال كه دخترم به سنّ ازدواج رسيده است، شوهر سابقم اصرار دارد كه دختر را از من بگيرد. قابل ذكر است كه:

1- در طول مدّتي كه از هم جدا شده ايم، هيچ گونه كمكي از جانب شوهر سابقم براي دخترش

نرسيده است.

2- چون دخترم در طول اين مدّت پدرش را اصلًا نديده است، شديداً در برابر تقاضاي پدرش امتناع مي كند، با توجّه به مطالب فوق به دو سؤال زير پاسخ فرماييد:

الف) آيا شوهرم حق دارد دختر را از من بگيرد؟

جواب: هرگاه دختر به سنّ بلوغ رسيده، نه پدر مي تواند او را اجبار كند و نه مادر؛ بلكه نزد هر كدام ميل داشته باشد، مي تواند زندگي كند.

ب) نفقه دخترم بر عهده كيست؟ آيا مي توانم حقوق و نفقه او را از شوهر سابقم مطالبه كنم؟

جواب: در صورتي كه به ميل خود نفقه او را داده ايد، نمي توانيد از پدر او چيزي بگيريد؛ ولي اگر پدر نفقه او را نمي داده و شما به اين قصد نفقه او را داده ايد كه از او بگيريد، حق داريد كه نفقه را مطالبه كنيد.

______________________________

(1). وسائل الشّيعه، جلد 15، ابواب احكام الاولاد، باب 81، حديث 6 و 7.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 361

سؤال 1065- آيا ولايت و حضانت زنازاده با زاني است؟

جواب: ولايت و نفقه بر عهده زاني و حضانت طبق موازين فقهي با زاني و زانيه است.

سؤال 1066- زني است كه شوهرش بر اثر تصادف از بين رفته و پنج فرزند از او باقي مانده است، كه بعضي كبير و بعضي صغير هستند، اين زن با ميل و رضايت خود حقّ حضانت اولادش را به جدّ پدري بچّه ها واگذار كرده و كلّا حقّ حضانت را از خود اسقاط نموده است؛ بعد از يك سال و اندي ادّعاي رجوع حقّ حضانت مي كند، آيا حقّ رجوع دارد؟

جواب: بعد از واگذاري حقّ حضانت، حقّ بازگشت ندارد.

سؤال 1067- زوجه علاوه بر بذل تمام يا مقداري از مهريّه،

سرپرستي بدون نفقه و يا با نفقه فرزندان دختر بالاتر از هفت سال خود را بر عهده مي گيرد؛ ولي بعد از طلاق از نگهداري اطفال امتناع ميورزد، آيا دادگاه مي تواند زوجه را به حضانت از فرزندان دختر الزام كند، يا اين كه حضانت به زوج منتقل مي شود؟

جواب: چنانچه شرعاً (از طريق مصالحه، يا شرط ضمن العقد) موظّف شده باشد، دادگاه مي تواند زوجه را به نگهداري اطفال اجبار كند.

سؤال 1068- چندي پيش راجع به يك نزاع خانوادگي چند سؤال از محضرتان نموديم كه فرموديد: «در صورت احراز حرج واقعي و عدم رضايت زوج به طلاق، حاكم شرع مي تواند ولايتاً طلاق را اجرا كند» حال پس از مذاكره مجدّد با زوج، ايشان قبول كرده است كه همسرش را طلاق شرعي بدهد مشروط بر اين كه همسرش در محكمه مدني كشور سوئد به صورت رسمي كلًا از حضانت فرزندان صرف نظر كند و امر نگهداري فرزندان را به شوهر بسپارد، همسرش اظهار مي دارد كه جدايي از فرزندانم برايم بسيار مشكل و غير قابل تحمّل است؛ لكن شوهر اصرار دارد كه يا بچّه ها را بطور كامل در اختيار او بگذارد كه بتواند آنها را به هر كشوري كه

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 362

بخواهد ببرد و زن هيچ حقّي نداشته باشد و يا اين كه حاضر به طلاق نيستم، آيا شوهر مي تواند امر طلاق را منوط به انصراف قانوني همسرش از حضانت فرزندان نمايد؟

جواب: در صورتي كه شوهرش حقّ شرعي خود را در مورد حضانت مطالبه كند و حاضر به طلاق باشد، نمي توان اجباراً صيغه طلاق را جاري كرد؛ ولي مي توان مرد را وادار كرد كه به مقدار متعارف به

زن، حقّ ديدن بچه ها را بدهد و مرد بايد از اين امر امتناع نكند و مسأله حضانت غير از مسأله حقّ ديدار است.

و اطرافيانش گناهكارند؟

جواب: زن بدون دليل نمي تواند نشوز اختيار كند و همچنين اطرافيان او بدون دليل حق ندارند در اين مسأله دخالت كنند، و اگر اين كار را انجام دهند گناهكارند.

سؤال 1075- نظرخواهي جواني از دختري، بدون اجازه ولي، به وسيله نامه چه حكمي دارد؟

چنانچه در ابراز علاقه و به كارگيري الفاظ در اين جهت مبالغاتي شود تا در تصميم دختر مؤثّر افتد چگونه است؟

جواب: خواستگاري اشكالي ندارد و مشروط به اجازه ولي نيست؛ مگر اين كه منشأ مفاسدي گردد، كه در اين صورت جايز نيست.

سؤال 1076- اگر كسي همسري را عقد نمايد، آيا پدر و مادر دختر مجاز هستند زن و شوهر قانوني را از هم دور نگه دارند و نگذارند آن دو با هم به تفريح رفته و در كنار هم باشند؟

جواب: در صورتي كه بر اساس عرف و عادت محل عقد انجام شده و مردم در آن محل براي فرستادن دختر همراه شوهر مادام كه عروسي نكرده اند رسوم و عاداتي دارند، بايد طبق آن عمل شود.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 364

سؤال 1077- آيا ارگانهاي دولتي حق دارند در زندگي زناشويي افراد تحقيق كنند، كه آيا در قرارداد ازدواج و يا طلاق شبهه اي وجود دارد؟ و در صورت برخورد با شبهه و شك، آيا حق دارند به عنوان شكايت شبهه خود را به جاهايي بفرستند؟

جواب: آنها نبايد در زندگاني خصوصي مردم تجسّس كنند.

سؤال 1078- استفاده از وسايلي مثل قرص، اسپري يا پماد دارويي، براي تقويت قوّه شهواني و لذّت بردن بيشتر در هنگام آميزش جنسي با همسر، از نظر شرعي چه حكمي دارد؟

جواب: اگر موجب ضرر و مفسده اي نشود مانعي ندارد.

سؤال 1079- چنانچه

شخصي از دختري براي خودش خواستگاري كند و از طرف پدر دختر جواب مثبت بگيرد و پس از تحمّل مخارجي از قبيل مخارج جلسه خواستگاري، لباسهاي نامزدي، جواهرات، سوغات و هدايا، جريان ازدواج به هم بخورد، چنانچه انصراف از طرف پدر دختر يا بالعكس از طرف داماد باشد، هر كدام چه حكمي دارد؟ آيا خواستگار مي تواند مخارج خود را مطالبه نمايد؟

جواب: هدايايي كه موجود است بازپس گرفته مي شود؛ ولي خرجهايي كه شده است قابل بازپس گيري نيست؛ مگر اين كه قول قطعي داده باشد و بدون دليل موجّهي اعلان انصراف كند.

سؤال 1080- به نظر حضرتعالي در ازدواج دو جوان بهتر است چه چيزهايي معيار باشد؟

جواب: بالاترين معيار ايمان و تقوا و اطاعت فرمان خدا و صفاتي است كه موجب محبّت و سازش با يكديگر است.

سؤال 1081- آيا مرد ضامن جهيزيّه همسرش مي باشد؟ اگر شوهر فوت كرد و جهيزيّه همراه ديگر ماتركش در اختيار ورثه قرار گرفت، آيا ورّاث ضامن هستند؟ اگر در حين مطالبه، كلّ جهيزيّه يا بعضي از آن وجود نداشت و ورثه هم اظهار

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 365

بي اطّلاعي نمودند آيا ورثه ضامن هستند؟

جواب: اگر ثابت شود شوهر در حفظ آن كوتاهي كرده مسئول است در غير اين صورت مسئوليّت ندارد؛ و جهيزيّه زن جزء تركه شوهر نمي شود و اگر ورثه بدون اجازه زوجه در آن تصرّف كنند ضامن هستند.

سؤال 1082- در بعضي از مناطق طبق عرف محل، در حين عقد زوجه قيد مي گردد كه اجناسي به عنوان جهيزيّه از سوي زوج تهيّه و تحويل خانواده زوجه گردد و پس از تحويل به عنوان مال پدري صورت جلسه و همراه زوجه به خانه

شوهر فرستاده مي شود، بعداً در مالكيّت آن اختلاف مي شود، با توجّه به اين كه از نيّت زوج در حين تهيّه و تحويل اجناس اطّلاعي نيست، آيا اجناس قيد شده ملك زوجه مي باشد يا زوج؟

جواب: در فرض مسأله مالك تمام آنها زوجه است.

سؤال 1083- مردي همسرش را با ميل خودش به سفر حجّ تمتّع برده و بعداً به علّت عدم سازش او را طلاق داده است، بعد از مدّتي با پيشنهاد زوجه و با مهريّه «مسافرت مكّه معظّمه و سفر كربلا در صورت امكان» ازدواج كردند كه اين ازدواج نيز به طلاق منجر شد و در مورد مهر بين آنها اختلاف شده است، در اين مورد سؤالاتي مطرح مي باشد:

الف) چون زوج قبلًا همسرش را به سفر حجّ تمتّع برده لذا در موقع عقد مجدّد نيّت او از مسافرت مكّه معظّمه، سفر عمره بوده است، اكنون زوجه ادّعاي حجّ تمتّع دارد؛ از آنجا كه در عقدنامه چيزي جز كلمه مسافرت مكّه قيد نگرديده وظيفه او چيست؟

جواب: مي تواند او را به حجّ تمتع يا عمره ببرد.

ب) هزينه سفر مكّه بر چه اساس و معياري تعيين مي گردد؟

جواب: بر اساس قيمت سازمان حج و زيارت مي باشد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 366

ج) آيا شرط امكان در اين جمله: «مسافرت مكّه معظّمه و سفر كربلا در صورت امكان» شامل مكّه و كربلا هر دو مي شود؟ آيا مهريّه مذكور، فقط در دوران زناشويي لازم الاجرا مي باشد يا بعد از آن هم معتبر است؟

جواب: شرط امكان در هر دو مورد است و منظور اين است كه موانعي بر سر اين راه نباشد، و زوج در هر صورت بايد به آن عمل كند، و اگر

از هم جدا شدند وسايل اين سفر را براي زوجه فراهم كند.

سؤال 1084- با توجّه به اين كه در حال حاضر تعداد دختران و زنان آماده ازدواج بمراتب بيشتر از پسران و مردان آماده ازدواج است و عدم توجّه به اين مسأله اساسي مشكلات عديده اخلاقي در جامعه اسلامي ايجاد مي نمايد، آيا مرداني كه شرايط لازم ازدواج مجدّد را دارند، اين ازدواج بر آنها واجب مي شود؟

جواب: ارقامي كه ذكر كرديد چندان مطابق واقع نيست و ازدواج مجدّد بر افرادي كه گفتيد واجب نمي باشد و اگر شرايط ازدواج براي افراد مجرّد آسان بشود ظاهراً مشكل حل مي شود.

سؤال 1085- شوهرم بدون اجازه من پول مرا به دخترش كه از زن اوّل اوست، جهت تهيّه جهيزيّه داده است. استفاده كردن از اين جهيزيّه براي آن دختر و شوهرش چه حكمي دارد؟ لازم به تذكّر است كه آن دختر و شوهرش از راضي نبودن من اطّلاع ندارند. البتّه قبلًا خودم جهيزيّه براي اين دختر جمع آوري كرده بودم، ولي الآن راضي نيستم؛ امّا شوهرم مي گويد: «همان اجازه قبلي را عمل كرده ام و جهيزيّه را به دخترم داده ام».

جواب: تصرّف آن زن و شوهر در جهيزيّه اي كه بدون رضايت شما تهيّه شده جايز نيست. و اگر قبلًا نمي دانسته اند بايد بعد از اطّلاع و آگاهي تصرّف نكنند و اگر جهيزيّه اي با ميل خودتان قبلًا داده ايد و هنوز موجود است مي توانيد بازپس بگيريد.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 367

سؤال 1086- شنيده ام كه اگر شوهري زنش را چهار ماه ترك كند از عقد او خارج مي شود. شوهرم بعد از بچّه سوّم يك سال مرا ترك كرده، در صورتي كه در يك منزل زندگي مي كرديم. بعد يك

بار با من نزديكي كرده و من باردار شدم؛ لطفاً بفرماييد:

الف) آيا بچّه چهارم ما نامشروع است؟

جواب: ترك كردن بيش از چهار ماه حرام است؛ ولي موجب جدايي مرد از زن نمي شود، بنابراين فرزند شما مشروع است.

ب) باز دو سال مرا ترك كرده و بعداً به مدّت يك سال رابطه نزديكي داشتيم. آيا كار ما نامشروع بوده است؟

جواب: از جواب بالا معلوم شد.

ج) 18 سال است كه شوهرم مرا ترك كرده است، در صورتي كه زير يك سقف زندگي مي كنيم و او 75 سال و من 48 سال دارم، ولي من جلوي او حجاب نمي گيرم، آيا او به من نامحرم است؟

جواب: شما با هم محرم و زن و شوهر هستيد و مشكلي از اين جهت و از جهت عبادت نداريد.

د) من با تمام وجود كمبود شوهر را احساس مي كنم و به خاطر فرزندانم طلاق نگرفته ام و شوهر ديگري اختيار نكردم. آيا عبادت من، مثل زن بيوه صحيح است؟

جواب: از جواب بالا معلوم شد.

ه-) من كه 21 سال در كنار شوهرم مانده ام، آيا مي توانم مالي به عنوان غرامت از شوهرم بگيرم؟

جواب: هرگاه نفقه را گرفته ايد، از او طلبي نداريد.

و) شوهرم قبل از من دو زن، سه دختر و سه پسر دارد و خانه آنها جداست. من خانه خود را به عنوان حقّ الزّحمه از شوهرم مي خواهم، ولي ما در روستا ساكن هستيم و ساختمان ما سند رسمي ندارد او مي خواهد وصيّتنامه بنويسد و به من

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 368

انتقال بدهد و تمام وسايل منقول و غير منقول خود را به من ببخشد. آيا دستخطّ خودش قابل قبول است؟

جواب: آري دستخطّ خودش قابل قبول است؛ ولي توجّه

داشته باشيد آن را به عنوان حقّ الزّحمه بگيريد و دو نفر شاهد نيز پاي آن را امضا كنند كه كسي نتواند آن را انكار كند.

سؤال 1087- مردي با زني ازدواج مي نمايد، در حالي كه زن، در كرمان و مرد در يزد شاغل بوده است و هر دو با علم و اطّلاع از شغل و محلّ كار همديگر ازدواج نموده اند، حال مرد مي گويد: «چون اختيار مسكن با من است بايد به يزد بيايي» و زن مي گويد: «اگر بخواهم به يزد بيايم شغل و سابقه ده ساله خدمتم از دست مي رود، تو زماني كه با من ازدواج كردي مي دانستي كه من در كرمان شاغل هستم، لذا بناي ازدواج بر كار كردن در كرمان بوده است، پس من با تو نمي آيم». آيا حق با مرد است يا با زن؟

جواب: اگر طرفين از وضع يكديگر آگاه بوده اند و عرف و عادت محل بر پيروي زن در چنين موردي از مرد نباشد، راهي جز توافق و تراضي طرفين بر محلّ سكونت نيست.

سؤال 1088- در محلّي رسم است كه از طرف داماد در ايّام عيد گوسفندي به عنوان عيدي به منزل عروس مي برند، اين گوسفند ملك كيست؟ عروس يا پدرش يا برادرانش؟

جواب: اگر قبل از آمدن عروس به خانه شوهر هدايايي ببرند، مال عروس است.

سؤال 1089- زن و مردي به هنگام ازدواج مسيحي بوده اند، زن بعداً اسلام را قبول مي كند، ولي مرد مسيحي مي ماند. شوهر، زن خود را بر انجام فرائض ديني تشويق مي كند و مي خواهد كه فرزندان او هم مسلمان بشوند. وقتي از او سؤال مي شود كه

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 369

شما چرا اسلام را قبول نمي كنيد؟ جواب مي دهد: هنوز وقت

اين امر نرسيده است، حكم اين زن چيست؟

جواب: در صورتي كه شوهر مسلمان نشود، زن بدون طلاق از او جدا مي شود و عدّه نگه مي دارد و شوهر مي كند؛ مگر اين كه مرد در باطن مسلمان باشد؛ هرچند به عللي حاضر به اظهار آن نگردد.

سؤال 1090- همان گونه كه مي دانيد روز به روز فاصله بين بلوغ جنسي و سنّ ازدواج، رو به افزايش است و اكنون به حدود 12 الي 13 سال رسيده است (چه در مورد دختران و چه در مورد پسران)؛ اين مسأله باعث شده كه روابط پنهاني و نامشروع دختران و پسران از اصلي ترين مشكلات جوانان به حساب آيد. در اين رابطه ها حرمت شرعي 100% است و گاهي آثار و تبعات اجتماعي و رواني نيز به دنبال دارد. حال سؤال اين است كه با توجّه به خودداري جوانان از ازدواج (به دليل مشكلاتي مانند تحصيل، شغل و مسكن) و سود نبخشيدن تفريحاتي مانند ورزش، و غيره و همچنين نپذيرفتن رياضت و رهبانيّت در طيّ اين دوران (و بلكه ناممكن بودن آن در بعضي اوقات) و از همه مهمتر روا نبودن سكوت در مقابل اين همه خلاف شرع و اثراتي كه از بُعد معنوي و عبودي بر روح و جان جوانان مي گذارد لطفاً بفرماييد كه:

آيا دعوت عمومي دختران و پسراني كه داراي روابط نامشروع هستند و به ادامه آن اصرار ميورزند، با حفظ همان ميزان رابطه، به ازدواج غير دائم، با اذن ولي يا بدون اذن وليّ، صحيح است؟ آيا اين عمل اخراج از حرام به حلال است، كه در برخي روايات ابواب متعه به آن اشاره شده است؟

جواب: دعوت به سوي اين رابطه

ظاهراً مشروع، مفاسد زيادي در بر دارد و تجربه نشان داده كه غريزه سركش جنسي هرگز آنها را در يك مرحله محدود نمي كند؛ بلكه غالباً به مراحل ديگر مي كشاند كه سبب مشكلات عظيم براي جامعه

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 370

مي گردد. بعلاوه چون اين گونه ارتباط مسئوليّت و تقيّد خاصّي همراه ندارد، در يك نفر محدود نمي شود و ممكن است يك فرد با چند نفر نيز رابطه برقرار كند كه مفاسد آن بر كسي مخفي نيست.

بنابراين، از چنين طريقي در شرايط فعلي جامعه ما بايد صرفنظر كرد و به طرق ديگر، از جمله تشويق به ازدواجهاي ساده، ازدواجهايي در حدّ عقد بدون عروسي و همچنين مبارزه با عوامل تحريك كننده اقدام شود، كه اگر اين عوامل كم شود مسأله بسيار محدودتر خواهد شد. تشويق به سرگرميهاي سالم مانند ورزش و غير آن نيز سهمي در كنترل اين امر دارد، منتها بايد جوانان را تشويق كرد در ورزش از لباسهاي مناسب استفاده كنند، تا نتيجه معكوس ندهد.

سؤال 1091- اگر يكي از زوجين در غياب زوج ديگر و در حين مكاتبه با او، از جملات و كلماتي استفاده نمايد كه موجب تحريك نويسنده و خواننده شود، آيا اين كار جايز است؟ (منظور از نويسنده و خواننده زوجين است؛ نه بيگانه)

جواب: در صورتي كه نامه آنها به دست ديگري نيفتد، اشكالي ندارد.

سؤال 1092- آيا ازدواج شخصي كه قبلًا عمل منافي عفّت انجام داده، با دختر باكره جايز است؟ آيا اظهار اين مطلب لازم است؟

جواب: ازدواج او اشكالي ندارد؛ ولي اظهار كار خلاف جايز نيست؛ همين اندازه كه توبه واقعي كند، كافي است.

سؤال 1093- شوهرم پس از بيست سال زندگي مشترك

و با داشتن دو فرزند، بدون اجازه اين جانب، همسر دوّمي اختيار نموده كه باعث پاشيدگي زندگي مشتركمان شده، و از آن تاريخ اصلًا رعايت عدالت را در هيچ زمينه اي ننموده است. يك بار كه شوهرم در منزل همسر دوّمش بود به آنجا رفتم كه مشاجره لفظي كوتاهي بين من و همسر دوّم او اتّفاق افتاد، بدين جهت شوهرم مرا نزد همسر دوّمش به شدّت كتك زد كه منجر به خونريزي بيني گرديد و از آن روز به بعد به ناچار در منزل پدرم به سر

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 371

مي برم، زيرا در منزل خودم احساس امنيّت نمي كردم. اكنون همسرم شرط بازگشت به زندگي و شروع مجدّد آن را منوط به عذرخواهي از همسر دوّم مي داند و مي گويد: «بايد از آن كتك كاري نيز بگذري». اين امر موجب از بين رفتن غرور من نزد فاميل و فرزندانم مي باشد، لذا خواهشمند است شرعاً تكليف مرا در اين مورد معيّن كنيد.

جواب: چنانچه شما به همسر دوّم اهانت كرده ايد وظيفه شما اين است كه حلّيّت بطلبيد؛ ولي شوهر شما نمي تواند بازگشت به زندگي را مشروط به اين كار كند و اگر شوهر شما، شما را زده و مجروح كرده، بايد ديه بدهد يا از شما حلّيّت بطلبد و محيط امن و اماني را براي زندگي شما فراهم سازد و بدانيد اين گونه مشكلات جز با مدارا كردن طرفين و عفو و گذشت و رعايت اصول عدالت، حل نخواهد شد.

سؤال 1094- دو سال پيش تجديد فراش كردم. از زمان ازدواج مجدّد، همسر اوّلم بنا را بر بي حرمتي، فحّاشي و اهانتهاي بسيار زننده گذاشته است. در آخرين بار همسر اوّلم پس

از شكستن شيشه هاي درب ورودي منزل همسر دوّمم و ورود بعنف به منزل، با درگيري با من و فحّاشي بسيار زننده و تهديد نسبت به همسر دوّم، با من درگير شد كه بي اختيار او را كتك زدم (البتّه چنانچه ديه اي داشته باشد، مرقوم فرماييد تا بپردازم). با اين توضيحات لطفاً بفرماييد كه آيا عذرخواهي همسر اوّلم از همسر دوّم به خاطر تهديدات زياد و فحّاشي و بدگويي و گفتن كلمات بسيار زننده و موهن، كه باعث تزلزل شديد زندگي من شده است، لازم است؟

جواب: اوّل اين كه شما بايد در چنين شرايطي با نهايت خويشتن داري و صبر و حوصله و تحمّل مشكلات، رفتار نماييد و در بسياري از موارد براي حفظ حيثيّت خود و جلوگيري از تشنّج از حقوق خود بگذريد.

دوّم اين كه اگر همسر اوّل ناراحتي براي همسر دوّم ايجاد كرده (يا بالعكس)، بايد از طريق عذرخواهي و طلب حلّيّت جبران كند.

استفتاءات جديد (مكارم)، ج 2، ص: 372

سؤال 1095- با توجّه به اين كه قرار نامزدي تا قبل از وقوع عقد طبق قانون مدني موجب علقه زوجيّت نمي باشد، لطفاً بفرماييد: رفتن دو نامزد پسر و دختر باكره، يا دو نامزد مرد و زن بيوه به تنهايي به خيابان يا خارج از شهر و يا به شهر ديگري غير از شهر خود بمنظور تفريح و گردش جايز است؟ يا اين كه مشمول تعزيرند؟

جواب: مادام كه عقد شرعي خوانده نشده باشد جايز نيست.

سؤال 1096- اين جانب مدّت سه سال است كه خواستگار دارم؛ ولي به علّت اين كه خواهر بزرگترم ازدواج نكرده، خانواده ام به خواستگارانم جواب ردّ مي دهند. در حال حاضر 27 سال سن دارم. آيا جايز

است كه بنده براي حفظ حرمت خواهرم ازدواج نكنم؟ اگر ازدواج كنم آيا در حقّ خواهرم خيانت كرده و دچار معصيت شده ام؟

جواب: شما شرعاً و اخلاقاً مي توانيد ازدواج كنيد و خيانت و بي احترامي نسبت به خواهرتان نخواهد بود.

سؤال 1097- بعضي از دختران با سنّ بالا (30 و 35 سال) خود را در محدوديّتهايي از نظر ازدواج قرار مي دهند، مثلًا مي گويند: «فقط با سادات ازدواج مي كنيم». آيا در چنين شرايط سنّي، دختران مي توانند خود را در چنين محدوديّتهايي قرار بدهند، و ازدواج خود را به تأخير بيندازند؟