سرشناسه:مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان،1390
عنوان و نام پدیدآور:بانک احادیث اهل بیت (ع) جلد 6 - (علم و دانش)/ واحد تحقیقات مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان.
مشخصات نشر:اصفهان:مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان، ۱۳90.
مشخصات ظاهری:نرم افزار تلفن همراه و رایانه
موضوع : احادیث شیعه
موضوع : اهل بیت (ع)
موضوع : علم و دانش
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم :
آفَةُ العِلمِ النِّسیانُ ؛
آفت دانش ، فراموشی است .
الخصال ، ص 416 .
قال الامام الهادی - علیه السلام - : العُجْبُ صَارِفٌ عَنْ طَلَبِ الْعِلْمِ، داعٍ إِلَی الغمطِ.
امام هادی - علیه السلام - فرمود: خودپسندی، (آدمی را) از طلب علم باز می دارد و به تحقیر دیگران فرا می خواند.
«بحار الانوار، ج 72، ص 199»
عَنْ أبِی عَبْدِاللهِ - علیه السّلام - : طَلبَةُ الْعِلْمِ ثَلاثَة فَاعْرِفْهُمْ بِأعْیانِهِمْ وَصِفاتِهِمْ: صِنْفٌ یَطْلُبُهُ لِلْجَدَلِ وَالْمِراءِ، وَ صِنْفٌ یَطْلُبهُ لِلإسْتِطالَةِ و الخَتلِ وَصِنْفٌ یَطْلَبُهُ لِلْفِقْهِ وَالْعَقْلِ فَصاحِبُ الْجَدَلِ وَالْمِراءِ ... .
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: جویندگان علم بر سه دسته اند پس آنان را با هویت واقعی شان بشناس: دسته ای از آنها دانش را به جهت جدل و مراء فرا می گیرند و دسته ای آن را جهت تفاخر و بزرگ نمائی می آموزند و دسته ای نیز آن را جهت فهمیدن و تعقل یاد می گیرند. پس اهل جدل و مراء آدم مردم آزار است، او در هنگام مناظره مانع از گفتار دیگران می شود و در میدان سخن مجالی برای دیگران قائل نیست و در عین حال خود را حلیم پارسا می نمایاند و حال آنکه باطن وی از خشوع و ورع تهی است و سرانجام خداوند نیز دماغ وی را به خاک می مالد.
«معالم الاصول و ملاذ المجتهدین، ص 15»
قال رسول الله - صلی الله علیه و آله - : أقرَبُ النّاسِ مِن دَرجَةِ النُّبوَّةِ أهلُ الجِهادِ و أهلُ العِلمِ.
رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمودند: نزدیک ترین مردم به مقام نبوّت، اهل جهاد و دانش اند.
«کنزالعمّال، ح 10647»
قال رسول الله - صلی الله علیه و آله - : مَنْ اَرادَ أَنْ یَنْظُرَ اِلی آدمَ فِی عِلمهِ، و اِلی نوُحِ فی حِکمَتِهِ وَ اِلیَ اِبراهیمَ فی حِلمِهِ فَلْیَنْظُر اِلیَ عَلیِّ بنِ اَبیِ طالِب.
رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمودند: کسی که میخواهد علم و معرفت آدم ابوالبشر و حکمت نوح و حلم ابراهیم را ببیند، پس باید به سوی علی بن ابی طالب نگاه کند.
«بحار الانوار، ج 39، ص 35»
قال امیرالمؤمنین - علیه السّلام - : ... عَلَّمَنی اَلفَ بابٍ یَفْتَحُ مِنْ کُلِّ بابٍ اَلفُ بابٍ.
امیرالمؤمنین - علیه السّلام - فرمودند: پیامبر - صلی الله علیه و آله - هزار درِ علم و دانش را به من آموخت که از هر در آن هزار در دیگر گشوده می شود.
بحار الانوار، ج 38، ص 331
قالَ الامامُ الرّضا - علیه السّلام - : لم یَزَلِ اللهُ عالِماً بِالأشیاءِ قَبْلَ اَنْ یَخْلُقَ الأشیاءَ ... .
امام رضا - علیه السّلام - فرمودند: علم خداوند در ازل و پیش از خلقت اشیاء، مثل علم او به اشیاء بعد از خلقت آنها بوده است.
«توحید صدوق، ص 145»
قالَ الامامُ الصادق - علیه السّلام - : اِنَّ اللهَ عِلُمٌ لا جَهَلَ فیه، حیاةٌ لامَوتَ فِیه، نورٌ لا ظُلمةَ فیه.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: خداوند (را) علمی است که هیچ جهلی در او نیست، حیاتی است که هیچ موتی در او نیست، نوری است که هیچ جنبه ظلمانی ندارد.
«توحید صدوق، ص 13»
قالَ الامامُ الصادق - علیه السّلام - : فانّه لَیَس لِعِلْمِهِ مُنتهی.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: همانا برای علم خداوند پایانی نیست.
«توحید صدوق، ص 134»
قالَ امیرُ المؤمنین - علیه السّلام - : خَرَقَ عِلْمُه باطِنُ غَیْبُ الستراتِ و اَحاطَه بغُموضِ عقاید السّریراتِ.
امیر مؤمنان - علیه السّلام - فرمودند: علم خداوند ژرفای پرده های غیب را شکافته است و به افکار و عقاید پنهان احاطه دارد.
«نهج البلاغه، خطبه 108»
عَنْ أمِیرِ الْمُؤمِنِینَ - عَلَیْهِ السَّلامُ - قالَ: وَ قَدْ جَعَلَ اللهُ لِلْعِلْمِ أهْلاً وَ فَرَضَ عَلی الْعِبادِ طاعَتَهُمْ بِقَوْلِهِ: «و آتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أبْوابِها» وَ الْبُیُوتُ هِی بُیُوت العلْمِ الَّذی إسْتَوْدَعَتْهُ الأنبِیاءُ وَ أبْوابِها أوْصیاؤُهُمْ.
امیر المؤمنین - علیه السلام - فرمودند: خداوند برای «علم» جایگاهی مناسب مقرر داشته است و بر بندگانش اطاعت از آن را واجب گردانده و فرموده: از درب خانه داخل شوید و منظور از بیوت خانه های علم است که به انبیاء داده شده و أبواب آن اوصیاء آن ها هستند.
«نور الثقلین، ج 1، ص 177»
قالَ رَسُولُ اللهِ - صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه - : عَلِیُّ بْنُ أبِی طالِبٍ أقْدَمُ اُمَّتِی سِلْماً وَ أکثَرُهُمْ عِلْماً وَ أَصَحُّهُمْ دِیناً وَ أفْضَلُهُمْ یَقِیناً و أحْلَمُهُمْ حِلْماً وَ أسْمَحُهُمْ کفّاً وَ هُوَ الْاِمامُ وَ الْخَلِیفَةُ بَعْدِی.
پیامبر اکرم - صلی الله علیه و آله - فرمودند: علی بن ابی طالب پیشگام امت من در گرویدن به اسلام است و علم و دانش او از همه بیشتر و دین او از همه کاملتر و یقین او از همه برتر و حلم او از همه بیشتر و دست او از همه بخشنده تر است و او امام و خلیفه پس از من است.
«أمالی صدوق، ص 8»
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
لا سَهَرَ إلاّ فی ثلاثٍ :مُتَهَجِّدٍ بالقرآنِ ، وفی طَلَبِ العِلمِ ، أو عَروسٍ تُهدی إلی زَوجِها .
شب زندهداری جز برای سه چیز روا نیست: تلاوت قرآن ، تحصیل دانش و یا فرستادن عروس به خانه شوهرش .
بحار الأنوار : 76 / 178 / 3 منتخب میزان الحکمة : 284
امام علی علیهالسلام :
مُرُوا أولادَکُم بطَلَبِ العِلم ؛
فرزندان خود را به آموختن دانش وادارید .
کنزالعمّال : 45953 منتخب میزان الحکمة : 616
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
اکتُبُوا العِلمَ قبلَ ذَهابِ العُلَماءِ ، وإنّما ذَهابُ العِلمِ بِمَوتِ العُلَماءِ ؛
دانـش را ، پـیش از درگـذشت دانشمندان ، بنویسید ؛ زیرا با مرگ دانشمندان ، دانش (آنان) نیز میرود .
کنز العمّال : 28733 منتخب میزان الحکمة : 482
الإمامُ الباقرُ علیهالسلام
لسَلَمَةَ بنِ کُهَیلٍ والحَکَمِ بنِ عُتَیبَةَ: شَرِّقا وغَرِّبا لَن تَجِدا عِلما صَحیحا إلاّ شَیئا یَخرُجُ مِن عِندِنا أهلَ البَیتِ ؛
امام باقر علیهالسلام- خطاب به سلمة بن کهیل و حکم بن عتیبه- فرمودند: اگر به شرق و غرب بروید ، هرگز دانش درستی را نخواهید یافت ، مگر همان چیزی که از ما خاندان صادر شود .
بحار الأنوار : 2 / 92 / 20
امام علی علیهالسلام :
أعلَمُ النّاسِالمُستَهتَرُ بِالعِلم ؛
داناترین مردم ، کسی است که آزمند دانش باشد .
غرر الحکم : 3079 منتخب میزان الحکمة : 406
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
أعلَمُ النّاسِ مَن جَمَعَ عِلمَ النّاسِ إلی عِلمِهِ ؛
داناترین مردم ، کسی است که دانش مردم را با دانش خود جمع کند .
أمالی الصدوق : 27 /4 منتخب میزان الحکمة : 406
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
لَو خِفتُمُ اللّهَ حَقَّ خِیفَتِهِ لَعُلِّمتُمُ العِلمَ الّذی لا جَهلَ مَعَهُ ؛
اگـر از خـدا ، چنان کـه سـزد ، میترسیدید علمی به شما آموخته میشد که جهل و نادانی با آن همراه نبود .
کنزالعمّال : 5881 منتخب میزان الحکمة : 406
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
عِلمُ الباطِنِ سِرٌّ مِن أسرارِ اللّه عز و جل ، وحُکمٌ مِن حُکمِ اللّه ، یَقذِفُه فی قُلوبِ مَن شاءَ مِن عِبادِهِ ؛
علم باطنی ، رازی از رازهای خداوند عز و جل و حکمتی از حکمتهای خداست و آن را در دل هر کس از بندگانش که خواهد ، میافکند .
کنزالعمّال : 28820 منتخب میزان الحکمة : 406
امام صادق علیهالسلام :
لَیتَ السِّیاطَ عَلی رُؤوسِ أصحابی حَتّی یَتَفَقَّهوا فی الحَلالِ والحَرا م؛
کاش بالای سر اصحابم تازیانه بود تا در احکام حلال و حرام فقیه شوند .
المحاسن : 1 / 358 / 765 منتخب میزان الحکمة : 404
امام باقر علیهالسلام :
اِعلَمْ أ نَّهُ لا عِلمَ کطَلَبِ السَّلامَةِ ، ولا سَلامَةَ کسَلامَةِ القَلبِ ؛
بدان که هیچ دانشی چون طلب سلامتی نیست و هیچ سلامتیی مانند سلامت دل نمیباشد .
تحف العقول : 286 منتخب میزان الحکمة : 404
امام علی علیهالسلام :
خَیرُ العُلومِ ما أصلَحَکَ؛
بهترین دانشها، دانشی است که تو را اصلاح کند.
غرر الحکم : 4962 منتخب میزان الحکمة : 404
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
خَیرُ العِلمِ ما نَفَعَ؛
بهترین دانش آن است که سودمند باشد .
أمالیالصدوق : 394 / 1 منتخب میزان الحکمة : 404
امام کاظم علیهالسلام :
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم وارد مسجد شد ، دید عدّهای گرد مردی جمع شدهاند، فرمودند: چه خبر است؟ عرض شد : علاّمه است . فرمودند: علاّمه یعنی چه؟ عرض کردند: او داناترین مردم است به نسل و نسبهای اعراب و جنگهای ایشان و به روزگار جاهلیّت و اشعار و زبان عربی . پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: اینها دانشی است که اگر کسی نداند، به او زیانی نرساند و اگر کسی بداند ، او را سودی نبخشد .
أمالی الصدوق : 220/13 منتخب میزان الحکمة : 404
امام علی علیهالسلام :
وَاعلَم أ نَّهُ لا خَیرَ فی عِلمٍ لا یَنفَعُ ، ولا یُنتَفَعُ بِعِلمٍ لا یَحُقُّ تَعَلُّمُهُ .
بـدان کـه در دانـش ناسودمند خیری نیست و آموختن دانشی که سزاوار آموختن نیست ، سودی ندهد .
نهج البلاغة : الکتاب 31 منتخب میزان الحکمة : 404
امام علی علیهالسلام :
العُلومُ أربَعَةٌ : الفِقهُ لِلأدیانِ ، والطِّبُّ لِلأبدانِ ، والنَّحوُ لِلّسانِ ، والنُّجومُ لِمَعرِفَةِ الأزمانِ ؛
دانشها چهار گونهاند: دانش فقه برای شناخت ادیان ، دانش پزشکی برای سلامتی بدنها ، دانش نحو برای تصحیح گویشها و دانش ستاره شناسی برای شناخت اوقات .
بحار الأنوار : 1 / 218 / 42 منتخب میزان الحکمة : 404
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
العِلمُ عِلمانِ : عِلمُ الأدیانِ ، وعِلمُ الأبدانِ؛
دانش بر دو قسم است : شناخت ادیان و شناخت کالبدها .
بحار الأنوار : 1 / 220 / 52 منتخب میزان الحکمة : 404
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
إنّما العِلمُ ثَلاثَةٌ : آیَةٌ مُحکَمَةٌ أو فَریضَةٌ عادِلَةٌ ، أو سُنَّةٌ قائمَةٌ ، وما خَلاهُنَّ فهُوَ فَضلٌ ؛
علم سه تاست : آیهای روشن و نسخ ناشده ، یا فریضهای میانه ، یا سنّتی پا برجای . و ماسوای اینها فضیلتی غیر ضرور است .
الکافی : 1 / 32 / 1 منتخب میزان الحکمة : 404
لا یَستَوی عِندَ اللّه فی العُقوبهِ الّذینَ یَعلَمونَ والّذینَ لا یَعلَمونَ ، نَفَعَنا اللّه وإیّاکُم بِما عَلِمنا ، وجَعَلَهُ لِوَجهِهِ خالِصا ، إنَّهُ سَمیعٌ مُجیبٌ؛
کیفر کسانی که میدانند و کسانی که نمیدانند، نزد خداوند یکسان نیست . خداوند ما و شما را از علمی که داریم بهرهمند سازد و آن را برای خود خالص گرداند، همانا او شنوا و پذیرنده (دعا) است .
الإرشاد : 1 / 230 منتخب میزان الحکمة : 404
امام علی علیهالسلام :
اعقِلوا الخَبَرَ إذا سَمِعتُموهُ عَقلَ رِعایَةٍ لا عَقلَ رِوایَةٍ؛ فإنَّ رُواةَ العِلمِ کَثیرٌ ورُعاتَهُ قَلیلٌ؛
هر گاه خبری را شنیدید ، در اندیشه به کار بستن آن باشید ، نه به فکر نقل کردنش ؛ زیرا بازگو کنندگان دانش بسیارند و به کار برندگان آن اندک .
نهج البلاغة : الحکمة 98 منتخب میزان الحکمة : 404
امام علی علیهالسلام :
العِلمُ بِلا عَمَلٍ وَبالٌ ،العَمَلُ بِلا عِلمٍ ضَلالٌ؛
علمِ بدون عمل وزر و وبال است؛ وعملِ بدون علم گمراهی است.
غرر الحکم : 1587 ، 1588 منتخب میزان الحکمة : 402
امام علی علیهالسلام :
الدّنیا کُلُّها جَهلٌ إلاّ مَواضِعَ العِلمِ ، والعِلمُ کُلُّه حُجَّةٌ إلاّ ما عُمِلَ بهِ ؛
دنـیا هـمهاش نـادانی است، مگر آن جاها که علم باشد و علم همهاش حجّت (بردارندهاش) است ، مگر علمی که به آن عمل شود .
بحار الأنوار : 2 / 29 / 9 منتخب میزان الحکمة : 402
إامام علی علیهالسلام:
نَّما زَهَّد النّاسَ فی طَلَبِ العِلمِ کَثرَهُما یَرَونَ مِن قِلَّةِ مَن عَمِلَ بِما عَلِم ؛
آنچه مردم را به تحصیل دانش بیرغبت کرده ، این است که میبینند کمتر عالمی است که به علمش عمل کند .
غرر الحکم : 3895 منتخب میزان الحکمة : 402
امام صادق علیهالسلام :
لَیسَ العِلمُ بالتَّعلُّمِ ، إنّما هُو نُورٌ یَقَعُ فی قَلبِ مَن یُریدُ اللّهُ تبارکَ وتعالی أن یَهدِیَهُ ؛
علم بــه آموختن نیست، بلکه در حقیقت نوری است که در دل هر کس که خداوند تبارک و تعالی خواهان هدایتش باشد ، میافتد .
بحار الأنوار : 1 / 225 / 17 منتخب میزان الحکمة : 572
امام صادق علیهالسلام :
عَلَی العالِمِ إذا عَلَّمَأن لا یَعنُفَ ، وإذا عُلِّمَ أن لا یَأنَفَ ؛
بر دانشمند است که هرگاه آموزش دهد ، درشتی و خشونت نکند و هرگاه کسی بخواهد به او علم آموزد ، ننگش نیاید .
تنبیه الخواطر : 1 / 85 منتخب میزان الحکمة : 402
امام علی علیهالسلام :
العِلمُ مَقرونٌ بِالعَمَلِ ، فمَن عَلِمَ عَمِلَ ، والعِلمُ یَهتِفُ بِالعَمَلِ ، فإن أجابَهُ وإلاّ ارتَحَلَ عَنهُ ؛
علم و عمل به هم پیوستهاند . بنابراین ، هر که بداند ، عمل کند و هر که عمل کند ، بداند . علم ، عمل را صدا میزند ، اگر پاسخش داد میماند وگرنه میرود .
نهج البلاغة : الحکمة 366 منتخب میزان الحکمة : 402
امام علی علیهالسلام :
ثَمَرَةُ العِلمِ العَمَلُ بهِ ؛
میوه دانش ، به کار بستن آن است .
غرر الحکم : 4624 منتخب میزان الحکمة : 402
امام علی علیهالسلام :
ثَمَرَةُ العِلمِ العِبادَةُ؛
میوه دانش ، پرستش است .
غرر الحکم : 4600 منتخب میزان الحکمة : 402
امام علی علیهالسلام :
ثَمَرَةُ العِلمِ إخلاصُ العَمَلِ ؛
میوه دانش ، خالص گردانیدن عمل (برای خدا) است .
غرر الحکم : 4642 منتخب میزان الحکمة : 402
امام علی علیهالسلام :
مَن أکثَرَ الفِکرَ فیما تَعَلَّمَ أتقَنَ عِلمَهُ ، وفَهِمَ ما لَم یَکُن یَفهَم ؛
هرکه در آموختههایش زیاد بیندیشد ، دانش خود را استوار گرداند و آنچه را نمیفهمیده است بفهمد .
غرر الحکم : 8917 منتخب میزان الحکمة : 402
امام کاظم علیهالسلام :
لا عِلمَ إلاّ مِن عالِمٍ رَبّانِیٍّ ، ومَعرِفَهُ العالِمِ بِالعَقلِ ؛
علم، جز از عالـم ربّانی به دست نیاید (یا آن را جز از عالم ربّانی نباید فرا گرفت) و شناخت چنین عالمی به خرد است .
مستدرک الوسائل : 11 / 258 / 12926 منتخب میزان الحکمة : 400
امام علی علیهالسلام :
ما أخَذَ اللّه عَلی أهلِالجَهلِ أن یَتَعَلَّموا حَتّی أخَذَ عَلی أهلِ العِلمِ أن یُعَلِّموا ؛
خـداوند، از جـاهـلان بـرای آموختن تعهّد نگرفت ، مگر این که پیش از آن ، دانایان را به آموزش دادن آن متعهّد و موظّف ساخت .
نهج البلاغة : الحکمة 478 منتخب میزان الحکمة : 398
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
أیُّما رَجُلٍ آتاهُ اللّهُ عِلما فکَتَمَهُ وهُوَ یَعلَمُهُ ، لَقِیَ اللّهَ عز و جل یَومَ القِیامَةِ مُلجَما بِلِجامٍ مِن نارٍ؛
هر مردی که خداوند به او دانشی دهد و او آن را ، با این که میداند ، مخفی نگه دارد ، در روز قیامت در حالی که افساری از آتش بر او زده شده است خداوند عز و جل را دیدار کند .
أمالی الطوسیّ : 377 / 808 منتخب میزان الحکمة : 398
امام باقر علیهالسلام :
مُعَلِّمُ الخَیرِ یَستَغفِرُ لَهُ دَوابُّ الأرضِ ، وحِیتانُ البُحورِ ، وکُلُّ صَغیرَةٍ وکَبیرَةٍ فی أرضِ اللّه وسَمائهِ ؛
جنبندگان زمین و ماهیان دریاها و هر موجود ریز و درشتی در زمین و آسمان خدا ، برای آموزگار خوبیها آمرزش میطلبند .
ثواب الأعمال : 159 / 1 منتخب میزان الحکمة : 400
امام باقر علیهالسلام :
مَن عَلَّمَ بابَ هُدیً فلَهُ مِثلُ أجرِ مَن عَمِلَ بهِ ، ولا یُنقَصُ اُولئکَ مِن اُجورِهِم شَیئا؛
هر که یک باب هدایت را آموزش دهد ، برای او همانند پاداش کسی باشد که به آن عمل کند و از پاداش عمل کنندگانِ به آن نیز چیزی کاسته نمیشود .
تحف العقول : 297 منتخب میزان الحکمة :
امام باقر علیهالسلام :
تَذاکُرُ العِلمِ ساعَةً خَیرٌ مِن قِیامِ لَیلَةٍ ؛
یـک سـاعت مـذاکره علمی ، بهتر از یک شب عبادت است .
الاختصاص : 245 منتخب میزان الحکمة : 398
امام باقر علیهالسلام :
إنَّ قَلبا لَیسَ فیهِ شَیءٌ مِنَ العِلمِ کالبَیتِ الخَرابِ الَّذی لا عامِرَ لَهُ ؛
دلی که در آن چیزی از دانش نباشد، مانند خانه ویرانهای است که آباد کنندهای ندارد .
أمالیالطوسیّ :543/1165 منتخب میزان الحکمة : 396
الامام علی علیه السلام
لِکُمَیلٍ لَمّا أخَذَ بِیَدِهِ وأخرَجَهُ إلَی الجَبّانِ فلَمّا أصحَرَتَنَفَّسَ الصُّعَداءَ وقالَ: یا کُمَیلُ ، العِلمُ خَیرٌ مِنَ المالِ ، العِلمُ یَحرُسُکَ وأنتَ تَحرُسُ المالَ ، والمالُ تَنقُصُهُ النَّفَقَةُ ، والعِلمُ یَزکو عَلَی الإنفاقِ ، وصَنیعُ المالِ یَزولُ بِزَوالِهِ .
امام علی علیهالسلام- دست کمیل بن زیاد راگرفت و او را به سوی گورستان برد و چون به صحرا رسید ، آهی از نهاد برکشید و به او فرمودند- : ای کمیل ! دانش بهتر از دارایی است ؛ زیرا دانش از تو نگهبانی میکند امّا از دارایی تو باید نگهبانی کنی ، دارایی با خرج کردن کم میشود ، امّا دانش با انفاق زیاد میگردد . و دست پرورده مال و ثروت با از بین رفتن آن از بین میرود (احترام و موقعیت اجتماعی خود را از دست میدهد) .
نهج البلاغة : الحکمة 147. الجبّان والجبّانه : الصّحراء ، وتُسمّی بهما المقابر ( النهایه : 1/236)
امام علی علیهالسلام :
إذا أرذَلَ اللّه عَبدا حَظَرَ علَیهِ العِلم؛
هر گاه خداوند (بخواهد) بندهای را پست گرداند، او را از علم بیبهره سازد .
نهج البلاغة : الحکمة 288 منتخب میزان الحکمة : 396
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
طَلَبُ العِلمِ فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ ... بهِ یُطاعُ الرَّبُّ ویُعبَدُ ، وبهِ تُوصَلُ الأرحامُ ، ویُعرَفُ الحَلالُ مِنَ الحَرامِ ، العِلمُ إمامُ العَمَلِ والعَمَلُ تابِعُهُ ، یُلهَمُ بهِ السُعَداءُ ، ویُحرَمُهُ الأشقِیاءُ؛
تحصیل دانش بر هر مسلمانی واجب است ... با دانش است که پروردگار فرمانبری و پرستش میشود و با دانش است که پیوندهای خویشاوندی برقرار میماند و حلال از حرام باز شناخته میشود . دانش پیشوای عمل است و عمل پیرو آن میباشد ، به نیکبختان دانش الهام میشود و شوربختان از آن محروم میشوند .
أمالی الطوسیّ : 488 / 1069 منتخب میزان الحکمة : 396
امام علی علیهالسلام :
یا مؤمنُ ، إنّ هذا العِلْمَ والأدبَ ثَمَنُنفسِکَ ، فاجتَهِدْ فی تَعلُّمِهِما ، فما یَزیدُ مِن عِلمِکَ وأدبِکَ یَزیدُ فی ثَمَنِکَ وقَدْرِکَ ؛
ای مؤمن ! این دانش و ادب جان بهای توست ، پس در فراگرفتن آن دو کوشا باش که هر چه بر دانش و ادبت افزوده شود ، قدر و ارزشت فزونی گیرد .
مشکاة الأنوار : 135 منتخب میزان الحکمة : 14
امیر المؤمنین علیٌّ علیهالسلام :
لِسائلٍ سَألَهُ عن مُعضِلَةٍ: سَلْ تَفَقُّها ، ولا تَسْأل تَعَنُّتا ؛ فإنّ الجاهِلَ المُتَعَلِّمَ شَبیهٌ بالعالِمِ ، وإنَّ العالِمَ المُتَعَسِّفَ (المُتَعَنِّفَ) شَبیهٌ بالجاهِلِ المُتَعَنِّتِ .
امام علی علیهالسلام- در پاسخ به مردی که از آن حضرت سؤالی مشکل آفرین پرسید- فرمودند: به قصد یاد گرفتن بپرس ، نه برای آزردن و خطا گرفتن ؛ زیرا جاهلی که درصدد آموختن باشد همانند عالم است و عالمی که در بیراهه قدم نهد همچون جاهلی است که به قصد خطا گرفتن میپرسد .
نهج البلاغة : الحکمة320 منتخب میزان الحکمة : 260
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
السُّؤالُ نِصفُ العِلم .
پرسش نیمی از دانش است .
کنزالعمّال : 29260
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
العِلمُ خَزائنُ ومَفاتِیحُهُ السُّؤالُ ، فَاسألُوا رَحِمَکُمُ اللّهُ فإنّهُ یُؤجَرُ أربَعةٌ : السائلُ ، والمُتَکلِّمُ ، والمُستَمِعُ ، والُمحِبُّ لَهُم؛
دانش گنجینههایی اسـت و کـلـیدهای آن پرسش است ؛ پس ، خدایتان رحمت کند ، بپرسید ، که با این کار چهار نفر اجر مییابند : پرسشگر ، پاسخگو ، شنونده و دوستدار آنان .
تحف العقول : 41 منتخب میزان الحکمة : 260
امام علی علیهالسلام :
غایَةُ الفَضائلِ العِلم؛
اوج فضیلتها دانش است .
غرر الحکم : 6379
امام علی علیهالسلام:
إنَّ العِلمَ حَیاةُ القُلوبِ ، ونورُ الأبصارِ مِنَ العَمی ، وقُوَّةُ الأبدانِ مِنَ الضَّعفِ؛
همانا دانش، (مایه) زندگی دلهاست و روشن کننده دیدگان کور و نیرو بخش بدنهای ناتوان .
أمالی الصدوق : 493 / 1 منتخب میزان الحکمة : 396
امام علی علیهالسلام :
العِلمُ حَیاةٌ ؛
دانش ، زندگی است .
غرر الحکم : 185 منتخب میزان الحکمة : 396
امام علی علیهالسلام :
کَفی بِالعِلمِ شَرَفا أن یَدَّعِیَهُ مَن لا یُحسِنُهُ ، ویَفرَحَ بهِ إذا نُسِبَ إلَیهِ ، وکَفی بِالجَهلِ ذَمّا یَبرَأُ مِنهُ مَن هُوَ فیهِ ؛
در ارجمندی دانش ، همین بس که کسی هم که آن را نیکو نمیداند دم از داشتن آن میزند و هر گاه نسبت علم و دانایی به او دادهشود ، خوشحالمیگردد ودر نکوهندگی نادانی ، همین بس که ، حتّی آدم نادان و بیبهره از دانش از آن بیزاری میجوید .
منیه المرید : 110 منتخب میزان الحکمة : 396
العِلمُ ضالَّةُ المُؤمِنِ ؛
دانش ، گمشده مؤمن است .
عیون أخبار الرِّضا علیهالسلام : 2 / 66 / 295 منتخب میزان الحکمة : 396
امام علی علیهالسلام :
لا شَرَفَ کَالعِلم؛
هیچ شرافتی ، چون دانش نیست .
نهج البلاغة : الحکمة 113 منتخب میزان الحکمة : 396
امام علی علیهالسلام :
العِلمُ أشرَفُ الأحسابِ؛
دانش ، شریفترین شرافت خانوادگی است .
کنز الفوائد للکراجکیّ : 1 / 319 منتخب میزان الحکمة : 396
امام علی علیهالسلام :
العِلمُ نِعمَ دَلیلٌ؛
دانش ، چه نیکو راهنمایی است .
غرر الحکم : 837 منتخب میزان الحکمة : 396
امام علی علیهالسلام :
العِلمُ مِصباحُ العَقلِ ؛
دانش ، چراغ خرد است .
غرر الحکم : 536 منتخب میزان الحکمة : 396
امام علی علیهالسلام :
رَأسُ الفَضائلِ العِلمُ ، غایَةُ الفَضائلِ العِلم ؛
سرآمد فضیلتها ، دانش است ؛ نقطه پایان فضیلتها دانش است .
غرر الحکم : 5234 6379 منتخب میزان الحکمة : 396
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
العِلمُ رَأسُ الخَیرِ کُلِّهِ ، والجَهلُ رَأسُ الشَّرِّ کُلِّهِ ؛
دانایی ، سرآمـد همه خوبیهاست و نادانی سرآمد همه بدیها .
بحار الأنوار : 77 / 175 / 9 منتخب میزان الحکمة : 396
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
أکثَرُ النّاسِ قیمَةً أکثَرُهُم عِلما ، وأقَلُّ النّاسِ قیمَةً أقَلُّهُم عِلما ؛
با ارزشترین مردم، کسانی هستند که از دانش بیشتری برخوردارند و کمارزشترین مردم کسانی هستند که از دانش کمتری بهرهمندند .
أمالی الصدوق : 27 / 4
امام علی علیهالسلام :
حَسْبکَ مِن الجَهلِ أنْ تُعجَبَ بعِلْمِکَ؛
در نادانی تو همین بس که به دانش خود مغرور شوی .
أمالی الطوسیّ : 56 / 78 منتخب میزان الحکمة : 118
امام علی علیهالسلام :
حَسْبکَ مِن الجَهلِ أنْ تُعجَبَ بعِلْمِکَ؛
در نادانی تو همین بس که به دانش خود مغرور شوی .
أمالی الطوسیّ : 56 / 78 منتخب میزان الحکمة : 118
امام علی علیهالسلام :
الجَهلُ أدْوَأُ الدّاءِ؛
نادانی بدترین درد است .
غرر الحکم : 820 منتخب میزان الحکمة : 118
امام صادق علیهالسلام :
لَیسَ العِلمُ بِالتَّعَلُّمِ ،إنَّما هُوَ نورٌ یَقَعُ فی قَلبِ مَن یُریدُ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی أن یَهدِیَهُ ، فإن أرَدتَ العِلمَ فَاطلُب أوَّلاً فی نَفسِکَ حَقیقَةَ العُبودِیَّةِ ، وَاطلُبِ العِلمَ بِاستِعمالِهِ ، وَاستَفهِمِ اللّه یُفهِمْکَ ؛
دانش به آموختن نیست ، بلکه نوری است که در دل هر کس که خداوند تبارک و تعالی بخواهد هدایتش کند ، میافتد . بنابراین ، اگر خواهان دانش هستی ، نخست حقیقت عبودیت را در جان خودت جویا شو و دانش را از طریق به کار بستن آن بجوی و از خداوند فهم و دانایی بخواه تا تو را فهم و دانایی دهد .
بحار الأنوار : 1 / 225 / 17 منتخب میزان الحکمة : 404
امام صادق علیهالسلام :
جاءَ رَجُلٌ إلی رَسولِ اللّه صلی الله علیه و آله و سلّم فقالَ : یا رسولَ اللّه ، ما العِلمُ ؟ قالَ : الإنصاتُ ، قالَ : ثُمَّ مَه ؟ قالَ : الاستِماعُ ، قالَ : ثُمَّ مَه ؟ قالَ : الحِفظُ ، قالَ : ثُمَّ مَه ؟ قالَ : العَمَلُ بهِ ، قالَ : ثُمَّ مَه یارَسولَ اللّه ؟ قالَ : نَشرُهُ ؛
مردیخدمت رسولخدا صلی الله علیه و آله و سلّم آمد و عرض کرد : ای رسول خدا ! علم چیست ؟ فرمودند: خاموشی . عرض کرد : سپس چه ؟ فرمودند: گوش سپردن . عرض کرد : دیگر چه ؟ فرمودند: حفظ و مراقبت . عرض کرد : آن گاه چه ؟ فرمودند: به کار بستن آن . عرض کرد : سپس چه ای رسول خدا ؟ فرمودند: انتشار دادن آن .
الکافی : 1 / 48 / 4 منتخب میزان الحکمة : 404
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
لا یَتِمُّ عَقلُ المَرءِ حَتّی یَتِمَّ فیهِ عَشرُ خِلالٍ ... لا یَسأمُ مِن طَلَبِ العِلمِ طُولَ عُمرِهِ ؛
خرد آدمی کامل نگردد ، مگر آن گاه که ده خصلت در او فراهم آید ... و تا زنده است از طلب دانش خسته نشود .
تنبیه الخواطر : 2 / 112 منتخب میزان الحکمة : 402
امام علی علیهالسلام :
لا یُحرِزُ العِلمَ إلاّ مَنیُطیلُ دَرسَهُ ؛
دانش را به دست نیاورَد ، مگر کسی که مدتها بیاموزد .
غرر الحکم : 10758 منتخب میزان الحکمة : 402
عَلی المُتَعَلِّمِ أن یُدئبَ نَفسَهُ فی طَلَبِ العِلمِ، ولا یَمَلَّ مِن تَعَلُّمِهِ ، ولا یَستَکثِرَ ما عَلِم؛
بر دانشآموز است ، که خود را در طلب علم کوشا سازد و از آموختن دانش خسته نشود و دانستههای خود را زیاد نشمارد .
غرر الحکم : 6197 منتخب میزان الحکمة : 402
امام علی علیهالسلام :
عَلی المُتَعَلِّمِ أن یُدئبَ نَفسَهُ فی طَلَبِ العِلمِ، ولا یَمَلَّ مِن تَعَلُّمِهِ ، ولا یَستَکثِرَ ما عَلِم؛
بر دانشآموز است ، که خود را در طلب علم کوشا سازد و از آموختن دانش خسته نشود و دانستههای خود را زیاد نشمارد .
غرر الحکم : 6197 منتخب میزان الحکمة : 402
امام سجّاد علیهالسلام :
حقّ استاد تو این است که به او احترام گذاری ، محضرش را موقّر داری ، با دقت به سخنانش گوش بسپاری ، رویت به او باشد و به او توجّه نمایی ، صدایت را بر او بلند نکنی ، هر گاه کسی از او سؤالی کند تو جواب ندهی ، بلکه بگذاری خودش جواب دهد . در محضر او با کسی سخن نگویی ، در حضور او از کسی غیبت نکنی ، اگر پیش تو از او بد گویی شود ، از وی دفاع کنی . عیبهایش را بپوشانی ، خوبیها و صفات نیکش را آشکار سازی ، با دشمن او همنشینی نکنی و با دوستش دشمنی نورزی . هرگاه این کارها را کردی ، فرشتگان خدا دربارهات گواهی دهند که تو برای رضای خداوند جلّ اسمه ، نه برای مردم ، نزد آن استاد رفتهای و دانش او را فراگرفتهای .
الخصال : 567 / 1 منتخب میزان الحکمة : 400
امام سجّاد علیهالسلام :
حقّ شاگرد تو این است که بدانی خداوند ، به واسطه علم و دانشی که به تو داده و از خزانههای (دانش) خود برای تو گشوده ، تو را سرپرست شاگردانت ساخته است . بنابراین ، اگر مردم را خوب آموزش دهی و با آنان درشتی و بدرفتاری نکنی و از تعلیمشان به ستوه نیایی ، خداوند از فضل خود بر دانش تو بیفزاید . امّا اگر دانش خود را از مردم مضایقه کنی یا وقتی برای آموختن دانش نزد تو آمدند با ایشان درشتی و بدرفتاری کنی ، بر خداوند عز و جل سزاوار است که علم و شکوه آن را از تو بگیرد و جایگاه تو را از دل مردم بیندازد .
عوالی اللآلی : 4 / 74 / 54 منتخب میزان الحکمة : 400
الإمامُ الصّادقُ علیهالسلام
فی قولهِ تعالی : «وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنّاسِ»: لِیَکُنِ النّاسُ عِندَکَ فی العِلمِ سَواءًم؛
امام صادق علیهالسلام درباره آیه «به تکبّر از مردم روی مگردان» فرمودند: باید مردمی که برای آموختن علم نزد تو میآیند، در نظرت یکسان باشند .
نیه المرید : 185 منتخب میزان الحکمة : 400
الإمامُ الصّادقُ علیهالسلام
فی قولهِ تعالی : «وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنّاسِ»: لِیَکُنِ النّاسُ عِندَکَ فی العِلمِ سَواءًم؛
امام صادق علیهالسلام درباره آیه «به تکبّر از مردم روی مگردان» فرمودند: باید مردمی که برای آموختن علم نزد تو میآیند، در نظرت یکسان باشند .
نیه المرید : 185 منتخب میزان الحکمة : 400
امام علی علیهالسلام :
خُذوا مِنَ العِلمِ مابَدا لَکُم ، وإیّاکُم أن تَطلُبوهُ لِخِصالٍ أربَعٍ : لِتُباهوا بهِ العُلَماءَ ، أو تُماروا بهِ السُّفَهاءَ ، أو تُراؤوا بهِ فی الَمجالِسِ ، أوتَصرِفوا وُجوهَ النّاسِ إلَیکُم لِلتَّرَؤّسِ؛
از علم ، هر آنچه که برایتان پیش میآید فرا گیرید و زنهار که آن را برای چهار کار بیاموزید : برای فخر فروشی بر علما ، یا ستیزه کردن با جاهلان ، یا خودنمایی در مجالس ، یا جلب کردن توجه مردم به خود و ریاست کردن بر آنها .
الإرشاد : 1 / 230 منتخب میزان الحکمة : 400
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
مَنِ ابتَغی العِلمَ لِیَخدَعَ بهِ النّاسَ لَم یَجِدْ رِیحَ الجَنّةِ ؛
هر کس دانش را برای فریفتن مردم بجوید ، بوی بهشت را نیابد .
مکارم الأخلاق : 2 / 364 / 2661
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
مَن تَعَلَّمَ العِلمَلِغَیرِ اللّه تَعالی فَلْیَتَبَوَّأْ مَقعَدَهُ مِن نارٍ ؛
هـر که دانـش را برای غـیر خدا بیاموزد ، جایگاهش دوزخ باشد .
کنزالعمّال : 29035 منتخب میزان الحکمة : 400
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
هر که دانش را برای خدا بیاموزد ، به هیچ بابی از آن نرسد مگر این که بیش از پیش ، خود را حقیرتر بیند ، با مردم افتادهتر شود ، ترسش از خدا بیشتر گردد و در دین کوشاتر شود . چنین کسی از علم بهرهمند میشود . پس ، باید آن را بیاموزد . امّا کسی که دانش را برای دنیا و منزلت یافتن نزد مردم و موقعیت یافتن نزد سلطان و حاکم فرا گیرد ، به هیچ بابی از آن نرسد مگر این که خود بزرگ بینتر شود و بر مردم بیشتر بزرگی فروشد و از خدا بیشتر غافل شود و از دین بیشتر فاصله گیرد . چنین کسی از دانش سود نمیبرد ؛ بنابراین ، باید (از تحصیل دانش) خودداری ورزد و علیه خود حجّت و پشیمانی و رسوایی در روز قیامت فراهم نیاورد .
روضه الواعظین : 16 منتخب میزان الحکمة : 400
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
مَن طَلَبَ العِلمَ فهُوَ کالصّائمِ نَهارَهُ ، القائمِ لَیلَةُ ، وإنَّ بابا مِنَ العِلمِ یَتَعَلَّمُهُ الرَّجُلُ خَیرٌ لَهُ مِن أن یَکونَ أبو قُبَیسٍ ذَهَبا فأنفَقَهُ فی سَبیلِ اللّه ؛
هر که دانش بجوید ، مانند کسی است که روز خود را به روزه گذراند وشبش را به عبادت . اگر کسی یک بابِ علم بیاموزد ، برایش بهتر است از این که کوه ابو قبیس طلا باشد و او آن را در راه خدا انفاق کند .
منیه المرید : 100 منتخب میزان الحکمة : 398
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
طالِبُ العِلمِ طالِبُ الرَّحمَةِ ،طالِبُ العِلمِ رُکنُ الإسلامِ ، ویُعطی أجرَهُ مَعَ النَّبِیّینَ ؛
جویای دانش ، جویای رحمت است . جوینده دانش رکن اسلام است و پاداشش با پیامبران داده میشود.
کنز العمّال : 28729 منتخب میزان الحکمة : 398
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
إنَّ طـالِبَ العِلمِ تَـبسُطُ لَـهُ الـمَلائکَةُ أجـنِحَتَها وتَستَغفِرُ لَهُ ؛
فـرشتگان ، بـالهای خـود را برای جوینده دانش میگسترانند و برایش آمرزش میطلبند .
کنز العمّال : 28745 منتخب میزان الحکمة : 398
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
مَن کانَ فی طَلَبِ العِلمِ کانَتِ الجَنَّةُ فی طَلَبهِ ؛
هر که در جستجوی دانش باشد ، بهشت در جستجوی او برآید .
کنزالعمّال : 28842 منتخب میزان الحکمة : 398
امام علی علیهالسلام :
مَن جاءَتهُ مَنِیَّتُهُ وهُوَ یَطلُبُ العِلمَ فبَینَهُ وبَینَ الأنبیاءِ دَرَجَةٌ؛
هر کس در حال طلب دانش مرگش فرا رسد ، میان او و پیامبران تنها یک درجه تفاوت باشد .
مجمع البیان : 9 / 380 منتخب میزان الحکمة : 398
إذا جاءَ المَوتُ لِطالِبِالعِلمِ وهُوَ عَلی هذهِ الحالَةِ ماتَ وهُوَ شَهیدٌ ؛
هر گاه جوینده دانش در حال آموختن علم مرگش فرا رسد ، شهید مردهاست .
الترغیب والترهیب : 1 / 97 / 16 منتخب میزان الحکمة : 398
امام صادق علیهالسلام :
لَو عَلِمَ النّاسُ ما فی طَلَبِ العِلمِلَطَلَبوهُ ولَو بِسَفکِ المُهَجِ وخَوضِ اللُّجَجِ ؛
اگر مردم میدانستند که علم چه فوایدی دارد ، هر آینه در جستجوی آن بر میآمدند ، گرچه در راه آن خون بریزند و در ژرفای دریاها فرو روند .
عوالی اللآلی : 4 / 61 / 9 منتخب میزان الحکمة : 398
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
مَن لَم یَصبِر عَلی ذُلِالتَّعَلُّمِ ساعَةً بَقِیَ فی ذُلِّ الجَهلِ أبَدا ؛
هر کس بر خواری ساعتی دانش آموختن صبر نکند، برای همیشه در خواری نادانی بماند .
عوالی اللآلی : 1 / 285 / 135 منتخب میزان الحکمة : 398
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
اُطلُبوا العِلمَ ولَو بِالصِّینِ ؛ فإنَّ طَلَبَ العِلمِ فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسلِم ؛
دانش را فرا گیرید ، گرچه در چین باشد ؛ زیرا طلب دانش بر هر مسلمانی واجب است .
کنز العمّال : 28697 ، 28698 منتخب میزان الحکمة : 398
امام صادق علیهالسلام :
لَستُ اُحِبُّ أن أری الشّابَّ مِنکُم إلاّ غادیا فی حالَینِ : إمّا عالِما أو مُتَعَلِّما ، فإن لَم یَفعَلْ فَرَّطَ ، فإن فَرَّطَ ضَیَّعَ ، وإنْ ضَیَّعَ أثِمَ ، وإن أثِمَ سَکَنَ النارَ والذی بَعَثَ مُحمّدا بِالحَقِّ؛
دوست ندارم جوان شما را جز در دو حـال ببینم : دانشمند یا دانش آموز ؛ زیرا اگر چنین نباشد کوتاهی کرده و چون کوتاهی کند ، ضایع گشته و چون ضایع گردد ، گنهکار باشد و چون گنهکار باشد ، سوگند به آن که محمّد را بحقّ برانگیخت ، در آتش جای گیرد .
أمالی الطوسیّ : 303 / 604
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
مَنِ ازدادَ عِلما ولَم یَزدَدْ هُدیً ، لَم یَزدَدْ مِنَ اللّه إلاّ بُعدا ؛
هر که علمش فزونی گیرد و هدایتش افزون نشود ، جز بر دوری او از خدا افزوده نگردد .
تنبیه الخواطر : 2 / 21 منتخب میزان الحکمة : 404
امام صادق علیهالسلام :
أشَدُّ النّاسِ عَذاباعالِمٌ لا یُنتَفَعُ مِن عِلمِهِ بِشَیءٍ ؛
در میان مردمان (گنهکار) سختترین عذاب را عالمی دارد که از علم خود کمترین سودی نبرد .
بحار الأنوار : 2 / 37 / 53
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
تَناصَحوا فی العِلمِ ؛ فإنَّ خِیانَةَ أحَدِکُم فی عِلمِهِ أشَدُّ مِن خِیانَتِهِ فی مالِهِ ، وإنَّ اللّهَ سائلُکُم یَومَ القِیامَةِ ؛
در دانش، بـا یکدیگر یکرنگ باشید؛ زیرا خیانت هر یک از شما در علمش، بدتر از خیانت کردن در مال است و در روز قیامت خداوند از شما بازخواست میکند .
أمالی الطوسیّ : 126 / 198 منتخب میزان الحکمة : 402
امام علی(سلام الله علیه):
العِلمُ یُنجِدُ، الحِکمَةُ تُرشِدُ؛
دانش روشنی میبخشد و حکمت ره مینماید.
علم و حکمت: ج 1 ص 72 ح 182
امام باقر(سلام الله علیه):
إنَّ الفَقیهَ حَقَّ الفَقیهِ: الزاهِدُ فی الدنیا، الراغِبُ فی الآخِرَةِ؛
فقیه، حقیقتاً کسی است که به دنیا بی اعتنا و به آخرت مشتاق باشد.
الکافی: ج 1، ص 70، ح 8
امام علی(سلام الله علیه):
اِعلَمُوا أنَّ کَمالَ الدِّینِ طَلَبُ الْعِلمِ وَالْعَمَلُ بِهِ؛
بدانید که کمال دین در طلب دانش و به کار بستن آن است.
الکافی، ج 1، ص 30
امام باقر(سلام الله علیه):
إنَّ مَفاتیحَ العِلمِ السُّؤالُ؛
کلیدهای دانش پرسیدن است.
علم و حکمت: ج 1 ص 346 ح 967
امام باقر(سلام الله علیه):
العِلمُ عِمادُ الرُّوحِ؛
دانش، ستون روح است.
علم و حکمت، ج 1، ص 76، ح 204.
امام جواد(سلام الله علیه):
الشَّریفُ کُلُّ الشَّریفِ مَن شَرَفُهُ عِلمُهُ.
شریفِ به تمام معنا کسی است که دانشش مایه شرف او گردد.
علم و حکمت: ج 1 ص 54 ح 103
پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله):
العِلمُ رَأسُ الخَیرِ کُلِّهِ؛
دانش منشأ هرگونه خیری است.
علم و حکمت: ج 1 ص 40 ح 29
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
خداوند چهارچیز را در چهار چیز قرار داده است :
1.برکت علم را ر احترام به استاد
2.بقای ایمان را در تعظیم خدا به وسیله انجام بی چون چرای دستوراتش
3.لذت و برکت زندگی را در نیکی به پدر و مادر
4.و آزادی از جهنم را در آزار ندادن مردم.
نصایح، صفحه 230
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
هرکس یک مساله شرعی از احادیث ما پیرامون حلال و حرام و مسائل دینی اش را بیاموزد خدای تعالی هزار گناه او را بیامرزد و شهری از طلا به وسعت دنیا برایش در بهشت بنا کند و به عدد هر موئی که در بدنش قرار دارد برایش حج مقبول می نویسند.
بحارالانوار جلد 1 صفحه 214
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
هرکس یک مساله شرعی از احادیث ما پیرامون حلال و حرام و مسائل دینی اش را بیاموزد خدای تعالی هزار گناه او را بیامرزد و شهری از طلا به وسعت دنیا برایش در بهشت بنا کند و به عدد هر موئی که در بدنش قرار دارد برایش حج مقبول می نویسند.
بحارالانوار جلد 1 صفحه 214
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند :
هرکس که خداوند به او علم دین عطا کرده باشد و او آن را به مردم تعلیم ندهد، پس از مرگ داوند را در حالی ملاقات می کند که بر دهانش لجام آهنین زده باشند.
بحارالانوار جلد 2 صفحه 68
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند:
طالِبُ العِلمِ مَحفوفٌ بِعِنایَةِ اللَّهِ؛
عنایت خداوند جویای دانش را فرا گرفته است.
حکمت نامه پیامبر اعظم(ص)، ج 1، ص 313، ح 309
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
أَعلَمُ النّاسِ مَن جَمَعَ عِلمَ النّاسِ إِلی عِلمِهِ؛
داناترین مردم کسی است که دانش دیگران را به دانش خود بیفزاید.
کنزالعمال، ج10، ص143، ح28731
رسول اکرم )صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند:
لَوکانَ الدِّینُ مُعَلَّقاً بِالثُّرَیّا لَتَناوَلَهُ اُناسٌ مِن أبناء فارِسَ؛
اگر دین به ستاره ثریّا آویزان باشد، مردمانی از ایرانیان آن را به زیر خواهند کشید.
کنزالعمّال ، ح 34130 .
امام علی (علیهالسلام) فرمودند:
یا مُؤمِنُ اِنَّ هذَا العِلمَ وَالاَْدَبَ ثَمَنُ نَفْسِکَ فَاجْتَهِد فی تَعَلُّمِهِما ، فَما یَزیدُ مِنْ عِلْمِکَ وَ اَدَبِکَ یَزیدُ فی ثَمَنِکَ وَ قَدْرِکَ ، فَاِنَّ بِالْعِلْمِ تَهْتَدی اِلی رَبِّکَ وَ بِالاَْدَبِ تَحْسِنُ خِدْمَةَ رَبِّکَ وَبِأَدَبِ الْخِدْمَةِ یَسْتَوجِبُ الْعَبْدُ وَلایَتَهُ وَقُرْبَهُ ، فَاقْبَلِ النَّصیحَةَ کی تَنْجُوَ مِنَ الْعَذابِ؛
ای مؤمن! به تحقیق این دانش و ادب بهای جان توست پس در آموختن آن دو بکوش که هر چه بر دانش و ادبت افزوده شود بر قیمت و قَدْرت افزوده میشود ؛ زیرا با دانش به پروردگارت راه مییابی و با ادب به پروردگارت خوش خدمتی میکنی و با ادب در خدمتگزاری، بنده سزاوار دوستی و نزدیکی به او میشود . پس [این [نصیحت را بپذیر تا از عذاب بِرَهی.
جامع الأخبار، ص 310، ح 852
امام علی (علیهالسلام) فرمودند:
العِلمُ وَراثَهٌ کَریمَهٌ ، وَ الادابُ حُلَلٌ مُجَدَّدَهٌ ، وَ الفِکرُ مِرآهٌ صافِیَهٌ؛
علم میراث گرانبهائی است و ادب لباس فاخر و زینتی است و فکر آئینه ای است صاف.
نهج البلاغه
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
لا یُدرَکُ العِلمُ بِراحَةِ الجِسمِ ؛
دانش با تنآسایی به دست نمیآید .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث10684
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
مَن لَم یَتَعَلَّم فِی الصِّغَرِ لَم یَتَقَدَّم فِی الکِبَرِ ؛
هرکه در کودکی نیاموزد ، در بزرگی پیشرفت نمیکند .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث8937
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
مَنِ اتَّجَرَ بِغَیرِ عِلمٍ فَقَدِ ارتَطَمَ فِی الرِّبا ؛
هر کس بدون آگاهی از دانش [فقه] به تجارت بپردازد ، در ربا فرو میرود .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث8401
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
مَن سَألَ فِی صِغَرِهِ أجابَ فِی کِبَرِهِ ؛
هر که در خردسالی بپرسد ، در بزرگْسالی پاسخ میدهد .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث8273
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
مَن خَلا بِالعِلمِ لَم تُوحِشهُ خَلوَةٌ ؛
هر کس با دانش خلوت کند ، هیچ خلوتی او را به وحشت نمیاندازد .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث8125
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
لِطالِبِ العِلمِ عِزُّ الدُّنیا وَ فَوزُ الآخِرَةِ ؛
جوینده دانش را عزّت دنیا و رستگاری آخرت است .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث7349
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
کُلُّ شَیءٍ یَنقُصُ عَلَی الإنفاقِ إلاَّالعِلمَ ؛
هر چیزی با بخشیدن کم میشود ، مگر دانش .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث6888
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
قَولُ لا اَعلَمُ نِصفُ العِلمِ ؛
گفتنِ نمیدانم، نیمی از دانش است .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث6758
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
عِلمٌ بِلا عَمَلٍ کَشَجَرٍ بِلا ثَمَرٍ ؛
علم بی عمل ، درخت بیثمر را میمانَد .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث6290
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
جَمالُ العِلمِ نَشرُهُ وَ ثَمَرَتُهُ العَمَلُ بِهِ ، وَ صِیانَتُهُ وَضعُهُ فِی أهلِهِ ؛
زیبایی علم به نشر آن است ، و میوهاش عمل کردن به آن ، و نگاهداشتِ آن قراردادنش میان اهل آن .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث4754
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
تَمامُ العِلمِ العَمَلُ بِمُوجَبِهِ ؛
کمال علم ، عمل کردن به مقتضای آن است .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث4482
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
بِحُسنِ العَمَلِ تُجنی ثَمَرَةُ العِلمِ لا بِحُسنِ القَولِ ؛
با کردار نیک ، میوه علم چیده میشود ، نه با گفتار نیک .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث4296
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
إنَّما زُهدَ النّاسِ فی طَلَبِ العِلمِ کَثرَةُ ما یَرَونَ مِن قِلَّةِ مَن عَمِلَ بِما عَلِمَ ؛
آنچه مردم را به تحصیل دانش بیرغبت کرده ، این است که بسیار میبینند آنان که به آنچه آموختهاند عمل میکنند ، اندکاند .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث3895
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
ألا لا یَستَحیِیَنَّ مَن لا یَعلَمُ أن یَتَعَلَّمَ فَإنَّ قِیمَةَ کُلِّ امرِئٍ مَا یَعلَمُ ؛
آگاه باشید که آنکه نمیداند، نباید از آموختن شرم کند ؛ زیرا ارزش هر کس به چیزی است که میداند .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث2787
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
اُطلُبُوا العِلمَ تُعرَفُوا بِهِ وَ اعمَلُوا بِه تَکُونُوا مِن أهلِهِ ؛
دانش را بجویید تا به آن شناخته شوید و به آن عمل کنید تا از اهلش باشید .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث2531
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
اِکتَسِبُوا العِلمَ یَکسِبکُمُ الحَیاةَ ؛
دانش کسب کنید تا به شما زندگی و بالندگی بخشد .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث2486
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
اَلعِلمُ خَیرٌ مِنَ المالِ ، اَلعِلمُ یَحرُسُکَ وَ أنتَ تَحرُسُ المالَ ؛
دانش، برتر از ثروت است ؛ [زیرا] دانش تو را پاس میدارد ، امّا ثروت را تو میپایی .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث1923
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
اَلعِلمُ یُنجیکَ ، الجَهلُ یُردیکَ ؛
دانش، نجاتت میدهد و نادانی تباهت میکند .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث150
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) می فرمایند:
مَن کَتَبَ عَنِّی عِلما أو حَدیثالم یَزَلْ یُکتَبْ لَهُ الأجرُ ما بَقِیَ ذلکَ العِلمُ والحَدیثُ؛
هر کس دانشی یا حدیثی از من بنویسد تا آن دانش و حدیث باقی است ، برایش اجر نوشته شود .
کنز العمّال : 28951
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند:
المؤمنُ إذا ماتَ وتَرَکَ وَرَقةً واحِدَةً علَیها عِلمٌ تَکونُ تِلکَ الوَرَقةُ یَومَ القِیامَةِ سِترا فیما بَینَهُ وبَینَ النارِ ، وأعطاهُ اللّهُ تبارکَ وتعالی بکُلِّ حَرفٍ مَکتوبٍ علَیها مَدینَةً أوسَعَ مِن الدنیا سَبعَ مَرّاتٍ ؛
هر گاه مؤمن بمیرد و یک برگه که روی آن علمی نوشته شده باشد از خود برجای گذارد ، روز قیامت آن برگه پرده میان او و آتش میشود و خداوند تبارک و تعالی به ازای هر حرفی که روی آن نوشته شده ، شهری هفت برابر پهناورتر از دنیا به او میدهد .
أمالی الصدوق : 40 / 3
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند:
اکتُبُوا العِلمَ قبلَ ذَهابِ العُلَماءِ ، وإنّما ذَهابُ العِلمِ بِمَوتِ العُلَماءِ؛
دانـش را ، پـیش از درگـذشت دانشمندان ، بنویسید ؛ زیرا با مرگ دانشمندان ، دانش (آنان) نیز میرود .
کنز العمّال : 28733
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
قَیِّدُوا العِلمَ بالکِتابِ؛
علم را ، با نوشتن در بند کشید .
کنز العمّال : 29332
امام علی علیهالسلام :
کِتابُ الرجُلِ عُنوانُ عَقلِهِوبُرهانُ فَضلِهِ ؛
نوشته (و نامه) انسان ، نشانِ خِرد او و دلیل فضل اوست .
غرر الحکم : 7260 منتخب میزان الحکمة : 482
قال رسول الله -صلی الله علیه وآله -:
کل جلوس فی المسجد لغو الا ثلاثة : قراءة مصل ، او ذکرالله اوسائل عن علم ؛
هر نشستی در مسجد لغو است مگر در سه حالت : خواندن قرآن ، گفتن ذکر خدا، سؤ ال(جستوی ) علم .
(میزان الحکمه ، ج 4، ص 393، بحارالانوار، ج 77، ص 88).
قال علی - علیه السلام -:
نوم علی یقین خیر من صلاة فی شک ؛
خوابیدن با علم و یقین بهتر از نماز و نیایش خدا با شک و تردید است .
(نهج البلاغه ، فیض الاسلام ، ص 1130)
قال رسول الله - صلی الله علیه وآله -:
نوم علی علم خیر من صلاة علی جهل ؛
خواب با علم بهتر از نماز با جهل است .
(نهج الفصاحه ، م 3140، ص 633)
قال الصادق - علیه السلام -:
قال لقمان لابنه : لکل شی ء علامة یعرف بها و یشهد علیها و ان للدین ثلاث علامات : العلم و الایمان و العمل به ، (الی ان قال ) و للعامل ثلاث علامات الصلوة و الصیام و الزکوة ؛
حضرت لقمان به فرزندانش فرمود: برای هر چیزی علامتی است که به وسیله آن علامت شناخته می شود و به او شهادت داده می شود، به درستی که برای دین سه علامت است : 1 - علم 2 - ایمان ، 3 - عمل به ایمان ، تا آن جا که فرمود: برای عامل به دین سه علامت است : 1 - نماز 2 - روزه ، 3 - زکات .
(مستدرک الوسائل ، ج 1، ص 183)
امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
کن عالما او متعلما او احب اهل العلم و لا تکن راعبا فتهلک ببعضهم؛
یا دانشمند باش یا دانشجوی یا دوست دار دانشمندان و دشمن علم و اهل آن مباش که به سبب آن هلاک می شوی.
اصول کافی، ج 1، ص 34.
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
الحکمة ضاله المومن فخذ الحکمة و لو من اهل النفاق؛
دانش، گم شده ی مسلمانان است، پس دانش بیاموز، اگر چه از غیر مسلمان باشد.
نهج البلاغه، حکمت 205.
امام علی (علیه السلام) فرمودند:
ایها الناس اعلموا ان کمال الدین طلب العلم و العمل به، الا وان طلب العلم اوجب علیکم من طلب المال؛
ای مردم! بدانید که کمال دین در آموختن علم و عمل کردن به آن است. آگاه باشید که دانش آموزی بر شما واجب تر است از کسب مال.
اصول کافی، ج 1، ص 30.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
طالب العلم، مخوف بعنایعة الله؛
جوینده ی دانش، در پناه عنایت خداوند است.
عوالی اللالی، ج 1، ص 292.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
طلب العلم فریضة علی کل مسلم الا ان الله یجب بغاة العلم؛
طلب علم بر هر انسانی واجب است. همانا خداوند علم آموزان را دوست دارد.
اصول کافی، ج 1،ص 30.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
مَن أرادَ عِلمَ الأوَّلینَ والآخِرینَ فَلْیُثَوِّرِ القرآنَ ؛
هرکه خواهان علم پیشینیان و آیندگان ، از اوّل تا به آخر دنیاست ، در قرآن کاوش و تأمل کند .
فلیُثَوِّر القرآن : أی لینقّر عنه ویفکّر فی معانیه وتفسیره وقراءته (النهایه : 1 / 229) .کنز العمّال : 2454
امام محمد باقر (علیه السلام)فرمودند:
خدا رحمت کند بندهای را که علم را زنده کند .
کافی ، ج 1 ، ص 41
امام محمد باقر (علیه السلام)فرمودند:
هر که علم و دانش را جوید برای آنکه به علما فخر فروشی کند ، یا با سفهابستیزد ، و یا مردم را متوجه خود نماید ، باید آتش را جای نشستن خود گیرد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، 2 ، ص 38
امام محمد باقر (علیه السلام)فرمودند:
آن که از شما به دیگری علم بیاموزد ، پاداش او ( نزد خدای تعالی ) به مقدارپاداش دانشجوست ، و از او هم بیشتر میباشد.
کافی ، ج 1 ، ص 35
واضع العلم عند غیر أهله کمقلّد الخنازیر الجوهر و اللّؤلؤ و الذّهب؛
آن که علم به نااهل سپارد چنان است که گوهر و مروارید و طلا به خوکان آویزد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
نوم علی علم خیر من صلاه علی جهل؛
خواب با علم بهتر از نماز با جهل است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
المتعبّد بغیر فقه کالحمار فی الطّاحون؛
کسی که بی دانش عبادت کند چون الاغ آسیاست.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
من الصّدقه أن یعلّم الرّجل العلم فیعمل به و یعلّمه؛
از جمله صدقه این است که مرد علم آموزد و بدان عمل کند و تعلیم دهد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
من عمل علی غیر علم کان ما یفسد أکثر ممّا یصلح؛
هر که بی علم عمل کند بیش از آنچه اصلاح می کند، افساد خواهد کرد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
من سلک طریقا یلتمس فیه علما سهّل اللَّه له طریقا إلی الجنّه؛
هر که به جستجوی علم راهی سپرد خدا برای وی راهی سوی بهشت بگشاید.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
من زهد فی الدّنیا علّمه اللَّه بلا تعلّم و جعله بصیرا؛
هر که از دنیا بگذرد خدایش بدون تعلم علم آموزد و بصیرت دهد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
من أفتی بغیر علم کان إثمه علی من أفتاه و من أشار علی أخیه بأمر یعلم أنّ الرّشد فی غیره فقد خانه؛
هر که بدون علم فتوی دهد گناه حاصل از آن را به گردن دارد و هر که به برادر خویش کاری سفارش کند و داند که مصلحت در غیر آن است به وی خیانت کرده است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
من طلب العلم لیجاری به العلماء أو لیماری به السّفهاء أو یصرف به وجوه النّاس إلیه أدخله اللَّه النّار؛
هر که علم جوید که به وسیله آن با دانشوران هم چشمی کند یا با سفیهان مجادله کند یا توجه عامه را به سوی خود جلب کند، خدایش به جهنم برد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
من طلب العلم کان کفّاره لما مضی؛
هر که علم جوید کفاره گناهان گذشته وی باشد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
من جادل فی خصومه بغیر علم لم یزل فی سخط اللَّه حتّی ینزع؛
هر که در مناقشه ای بدون علم مجادله کند در خشم خدا باشد تا دست بردارد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
من طلب العلم تکفّل اللَّه برزقه؛
هر که علم جوید خدا عهده دار روزی او شود.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
منهومان لا یشبعان: طالب العلم و طالب المال؛
دو گرسنه اند که سیری نپذیرند طالب علم و طالب مال.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
مثل الّذی یتعلّم العلم فی صغره کالنّقش علی الحجر و مثل الّذی یتعلّم العلم فی کبره کالّذی یکتب علی الماء؛
حکایت کسی که در کوچکی علم آموزد چون نقش بر سنگ است حکایت کسی که در بزرگی علم آموزد چون کسی است که بر آب نویسد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
مثل الّذی یتعلّم العلم ثمّ لا یحدّث به کمثل الّذی یکنز الکنز فلا ینفق منه؛
حکایت کسی که علم آموزد و از آن سخن نکند چون کسی است که گنجی نهد و از آن خرج نکند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
ما من خارج خرج من بیته فی طلب العلم إلّا وضعت له الملائکه أجنحتها رضا بما یصنع حتّی یرجع؛
هر که از خانه خویش به طلب دانش بیرون شود فرشتگان به سبب رضایتی که از رفتار او دارند بالهای خویش برای وی بگسترند تا باز گردد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
ما خرج رجل من بیته یطلب علما إلّا سهل اللَّه له طریقا إلی الجنّه؛
هر کس از خانه خویش به جستجوی علمی برون شود خدا برای وی راهی بسوی بهشت بگشاید.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
ما تصدّق النّاس بصدقه أفضل من علم ینشر؛
هیچ صدقه ای که مردم دهند از علمی که منتشر شود بهتر نیست.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
ما أتی اللَّه عالما علما إلّا أخذ علیه المیثاق أن لا یکتمه؛
خدا به عالمی علم نداده مگر آنکه از او پیمان گرفته که علم خویش را نهان ندارد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
ما استرذل اللَّه عبدا إلّا حطّ عنه العلم و الأدب؛
خدا بنده ای را پست نشمارد مگر آنکه علم و ادب را از او فرو گذارد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
لا یشبع عالم من علمه حتّی یکون منتهاه الجنّه؛
عالم از علم خویش سیر نگردد تا سرانجام به بهشت رسد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
لیس منّی إلا عالم أو متعلّم؛
هیچ کس از من نیست به جز دانشمند یا دانش آموز.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
لیس من أخلاق المؤمن التّملّق و لا الحسد إلّا فی طلب العلم؛
تملق و حسد بر مؤمن روا نیست مگر در طلب علم.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
لو کان العلم معلّقا بالثّریّا لتناوله قوم من أبناء فارس؛
اگر علم به ثریا آویخته بود، گروهی از فرزندان فارس بدان می رسیدند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
لو خفتم اللَّه تعالی حقّ خیفته لعلمتم العلم الّذی لا جهل معه، و لو عرفتم اللَّه تعالی حقّ معرفته لزالت لدعائکم الجبال؛
اگر از خدا چنانچه شایسته ترسیدن از اوست، ترس داشتید علمی که به جهل آمیخته نیست نصیبتان می شد و اگر خدا را چنان که شایسته شناختن اوست، می شناختید به دعای شما کوهها جابجا می شد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
لکلّ شی ء طریق و طریق الجنّه العلم؛
هر چیزی راهی دارد و راه بهشت دانش است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
کلّ علم وبال یوم القیامه إلّا من عمل به؛
همه علم ها روز قیامت وبال است مگر علمی که بدان عمل کنند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
کلّ صاحب علم غرثان إلی علم؛
هر دانشمندی گرسنه علم دیگر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
کفی بالمرء علما أن یخشی اللَّه و کفی بالمرء جهلا أن یعجب بنفسه؛
در علم مرد همین بس که از خدا ترسد و در جهل مرد همین بس که مفتون خویش باشد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
کاتم العلم یلعنه کلّ شی ء حتّی الحوت فی البحر و الطّیر فی السّماء؛
همه چیز حتی ماهی دریا و مرغ هوا نهان کننده علم را لعنت کنند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
قلیل العمل ینفع مع العلم و کثیر العمل لا ینفع مع الجهل؛
عمل اندک با علم سودمند افتد و عمل بسیار با جهل سود ندهد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
فضل العلم أفضل من فضل العباده؛
فضیلت علم بیشتر از فضیلت عبادت است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
الغدّ و الرّواح فی تعلیم العلم أفضل عند اللَّه من الجهاد؛
صبح و شب در کار تعلیم علم به سر بردن نزد خدا از جهاد بهتر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
العلم لا یحلّ منعه؛
منع علم روا نیست.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
العلم و المال یستران کلّ عیب و الجهل و الفقر یکشفان کلّ عیب؛
علم و مال هر عیبی را بپوشاند و جهل و فقر هر عیبی را نمایان کند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
العلم میراثی و میراث الأنبیاء من قبلی؛
علم میراث من و میراث پیامبران پیش از من است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
العلم علمان: فعلم فی القلب فذلک العلم النّافع، و علم علی اللّسان فذلک حجّه اللَّه علی ابن آدم؛
علم دو علم است علمی که در قلب است و علم نافع همین است و علمی است که بر زبان است و او حجت خدا بر فرزند آدم است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
العلم خزائن و مفتاحها السّؤال فسلوا یرحمکم اللَّه فإنّه یوجر فیه أربعه: السّائل و المعلّم و المستمع و المحبّ لهم؛
علم گنجینه هاست و کلید آن پرسش است بپرسید تا خدا بر شما رحمت آرد که خدا در کار علم چهار کس را پاداش می دهد پرسنده و آموزگار و شنونده و کسی که دوستدار ایشان است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
العلم حیاه الإسلام و عماد الإیمان و من علم علما أتم اللَّه له أجره و من تعلّم فعمل علّمه اللَّه ما لم یعلم؛
علم حیات اسلام و ستون ایمان است و هر که علمی بیاموزد خدا پاداش او را کامل کند و هر که تعلیم گیرد و عمل کند خدا آنچه نمی داند به او تعلیم دهد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
العلم أفضل من العمل و خیر الأعمال أوسطها؛
علم از عبادت افضل است و بهترین عملها عملی است که معتدل تر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
العلم أفضل من العباده و ملاک الدّین الورع؛
علم از عبادت بهتر است و اساس دین ترس خداست.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
العالم إذا أراد بعلمه وجه اللَّه تعالی هابه کلّ شی ء و إذا أراد أن یکثر به الکنوز هاب من کلّ شی ء؛
عالم اگر از علم خویش رضای خدا خواهد همه چیز از او بترسد و اگر خواهد به وسیله آن گنجها بیندوزد از همه چیز بترسد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
علم لا ینفع کنز لا ینفق منه؛
علمی که سود ندهد گنجی است که از آن انفاق نکنند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
علیک بالعلم فإنّ العلم خلیل المؤمن و الحلم وزیره و العقل دلیله و العمل قیّمه و الرّفق أبوه و اللّین أخوه و الصّبر أمیر جنوده؛
علم جوئید که علم یار مؤمن است و بردباری وزیر اوست و عقل دلیل اوست و عمل سرپرست اوست و ملایمت پدر اوست و مدارا برادر اوست و صبر امیر سپاهیان اوست.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
علّموا و لا تعنفوا فإنّ المعلّم خیر من المعنف؛
تعلیم دهید و خشونت مکنید که آموزگار بهتر از خشونت گر است.
نهج الفصاحه
علّموا و یسّروا، و لا تعسّروا و بشّروا و لا تنفّروا و إذا غضب أحدکم فلیسکت؛
تعلیم دهید و سهل گیرید و سخت مگیرید گشاده رویی کنید و خشونت مکنید و چون یکی از شما خشمگین شود، خاموش ماند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
علم لا ینفع ککنز لا ینفق منه و علی کلّ شی ء زکاه و زکاه الجسد الصّیام؛
علمی که سود ندهد چون گنجی است که از آن خرج نکنند و هر چیزی زکاتی دارد و زکات تن روزه داشتن است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
عالم ینتفع بعلمه خیر من ألف عابد؛
دانشمندی که از علم او سود برند، از هزار عابد بهتر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
طلب العلم فریضه علی کلّ مسلم و مسلمه؛
جستن علم بر هر مرد مسلمان و هر زن مسلمان واجب است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
طلب العلم فریضه علی کلّ مسلم و واضع العلم عند غیر أهله کمقلّد الخنازیر الجوهر و اللؤلؤ و الذهب؛
جستن علم بر هر مسلمانی واجب است و آن که علم را پیش نا اهلان نهد چنان است که گوهر و مروارید و طلا به گرازان آویزد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
طلب العلم ساعه خیر من قیام لیله و طلب العلم یوما خیر من صیام ثلاثه أشهر؛
ساعتی علم جستن بهتر از نمازگزاری یک شب است و روزی علم جستن بهتر از سه ماه روزه داری است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
طلب العلم أفضل عند اللَّه من الصّلاه و الصّیام و الحجّ و الجهاد فی سبیل اللَّه عزّ و جلّ؛
جستن علم نزد خدا از نماز و روزه و حج و جهاد در راه خدا عز و جل بهتر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
طلب العلم فریضه علی کلّ مسلم و أنّ طالب العلم یستغفر له کلّ شی ء حتّی الحیتان فی البحر؛
جستن علم بر هر مسلمانی واجب است و همه چیز، حتی ماهیان دریا برای جویای علم آمرزش می طلبند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
طالب العلم طالب الرّحمه طالب العلم رکن الإسلام و یعطی أجره مع النّبیّین؛
جویای علم جویای رحمت است، جویای علم رکن اسلام است و پاداش او را با پیامبران دهند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
طالب العلم للَّه أفضل عند اللَّه من المجاهد فی سبیل اللَّه؛
هر که علم برای رضای خدا جوید نزد خدا از مجاهد فی سبیل اللَّه بهتر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
طالب العلم بین الجهال کالحیّ بین الأموات؛
جویای علم میان جاهلان چون زنده میان مردگانست.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
طالب العلم تبسط له الملائکه أجنحتها رضا بما یطلب؛
فرشتگان بالهای خویش برای طالب علم بگسترانند که از آنچه وی می جوید، رضایت دارند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
سلوا أهل الشّرف عن العلم فإن کان عندهم علم فاکتبوه فإنّهم لا یکذبون؛
شریفان را از علم بپرسید اگر علمی نزد ایشان بود بنویسید که آنها دروغ نمی گویند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
سلوا اللَّه علما نافعا و تعوّذوا باللَّه من علم لا ینفع؛
از خدا عملی سودمند بخواهید و از علمی که سود ندهد به خدا پناه برید.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
ستکون فتن یصبح الرّجل فیها مؤمنا و یمسی کافرا إلّا من أحیاه اللَّه بالعلم؛
فتنه ها خواهد بود که در اثنای آن مرد به صبح مؤمن باشد و به شب کافر شود مگر آن که خدایش به علم زنده دارد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
سبع یجری للعبد أجرهنّ و هو فی قبره بعد موته: من علّم علما، أو أجری نهرا، أو حفر بئرا، أو غرس نخلا، أو بنی مسجدا، أو ورّث مصحفا، أو ترک ولدا یستغفر له بعدموته؛
هفت چیز است که پاداش آن برای بنده در قبر او و پس از مرگش دوام دارد کسی که علمی تعلیم دهد، یا نهری به جریان آورد یا چاهی حفر کند یا نخلی بکارد یا مسجدی بسازد یا مصحفی به ارث گذارد یا فرزندی به جا نهد که پس از مرگش برای او آمرزش خواهد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
خیّر سلیمان بین المال و الملک و العلم فاختار العلم فاعطی الملک و المال لاختیاره العلم؛
سلیمان پیغمبر را میان ملک و دانش مخیر کردند دانش را برگزید ملک را نیز بدو دادند برای آنکه دانش را برگزیده بود.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
خیر ما یخلّف الإنسان بعده ثلاث ولد صالح یدعو له و صدقه تجری یبلغه أجرها و علم ینتفع به من بعده؛
بهترین چیزی که انسان پس از خود وا می گذارد سه چیز است فرزند پارسا که برای او دعا کند و صدقه جاری که پاداش آن بدو رسد و دانشی که پس از وی از آن بهره مند شوند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
خیر الدّنیا و الآخره مع العلم و شرّ الدّنیا و الآخره مع الجهل؛
نیکی دنیا و آخرت با دانش همراه است و بدی دنیا و آخرت با نادانی قرین است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
خمسه من مصائب الدّنیا فوت الحبیب و ذهاب المال و شماته الأعداء و ترک العلم و امرأه سوء؛
پنج چیز از مصائب دنیاست: مرگ دوست و تلف شدن مال و سرزنش دشمنان و ترک دانش و زن بد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
حفظ الغلام الصّغیر کالنّقش فی الحجر و حفظ الرّجل بعد ما یکبر کالکتاب علی الماء؛
محفوظات طفل نورس مانند نقشی است که بر سنگ رقم زنند و محفوظات مرد بزرگ مانند نوشته بر آب است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
حسن السّؤال نصف العلم؛
نیک پرسیدن یک نیمه دانستن است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
ثلاث من حقائق الإیمان: الإنفاق من الإقتار و إنصافک النّاس من نفسک و بذل العلم للمتعلّم؛
سه چیز از حقایق ایمان است: بخشش با تنگدستی و رعایت انصاف در باره مردم بر ضرر خویش و بذل علم برای دانش آموز.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
تناصحوا فی العلم و لا یکتم بعضکم بعضا فإنّ الخیانه فی العلم أشدّ من الخیانه فی المال؛
در کار دانش یار همدیگر باشید و دانش خود را از یکدیگر پوشیده مدارید که خیانت در علم بدتر از خیانت در مال است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
تعلّموا ما شئتم أن تعلموا فلن ینفعکم اللَّه بالعلم حتّی تعملوا بما تعلمون؛
هر چه خواهید بیاموزید زیرا خداوند شما را از علم منتفع نکند مگر آن که هر چه را می دانید بکار بندید.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
تعلّموا العلم و تعلّموا للعلم السّکینه و الوقار و تواضعوا لمن تعلّمون منه؛
دانش بیاموزید و با دانش وقار و آرامش آموزید و نسبت به آموزگار خویش فروتن باشید.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
الاقتصاد فی النّفقه نصف المعیشه و التّودّد إلی النّاس نصف العقل و حسن السّؤال نصف العلم؛
میانه روی در خرج یک نیمه معیشت است و دوستی با مردم یک نیمه عقل است و خوب پرسیدن یک نیمه دانش است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
أیّما ناشئ نشأ فی طلب العلم و العباده حتّی یکبر أعطاه اللَّه یوم القیامه ثواب اثنین و سبعین صدّیقا؛
هر طفلی که در طلب علم و عبادت بزرگ شود خداوند ثواب هفتاد و دو صدیق به او عطا کند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّما شفاء العیّ السؤال؛
علاج نادانی سؤال است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّما العلم بالتّعلّم و إنّما الحلم بالتّحلّم و من یتحرّ الخیر یعطه و من یتّق الشّرّ یوقه؛
علم از تعلم و حلم از تظاهر به حلم حاصل می شود هر که جویای خیر باشد همانش دهند و هر که از شر بگریزد از آن بر کنار ماند.
نهج الفصاحه
إنّ من معادن التّقوی تعلّمک إلی ما قد علمت علم ما لم تعلم و النّقص فیما قد علمت قلّه الزّیاده فیه و إنّما یزهد الرّجل فی علم ما لم یعلم قلّه الانتفاع بما قد علم؛
از جمله منابع پرهیزکاری این است که ندانسته ها را بیاموزی و به دانسته ها ضمیمه کنی، اگر افزایش دانش کم شود مایه نقصان آن می شود و کسی که از دانسته های خود کمتر سود برد، در آموختن ندانسته ها سستی می کند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ ممّا یلحق المؤمن من عمله و حسناته بعد موته علما نشره و ولدا صالحا ترکه و مصحفا ورّثه أو مسجدا بناه أو بیتا لابن السّبیل بناه أو نهرا أجراه أو صدقه أخرجها من ماله فی صحّته و حیاته تلحقه من بعد موته؛
از جمله اعمال و نیکی های مؤمن که بعد از مرگ بدو می رسد دانشی است که منتشر کرده باشد و فرزند پارسائی است که به جا گذاشته باشد و قرآنی است که به ارث گذاشته باشد یا مسجدی که بنا کرده باشد یا خانه ای که برای کاروانیان بپا کرده باشد یا نهری که به کمک او جریان یافته باشد یا مالی که در دوران صحت و حیات از مال خویش جدا کرده باشد همه اینها پس از مرگ بدو می رسد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ لکلّ شی ء دعامه و دعامه هذا الدّین الفقه و لفقیه واحد أشدّ علی الشّیطان من ألف عابد؛
هر چیزی اساسی دارد و اساس این دین دانش است و یک دانشمند برای شیطان از هزار عابد بدتر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ علما لا ینتفع منه لکنز لا ینفق منه؛
دانشی که از آن سود نبرند مثل گنجی است که از آن خرج نکنند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ الملائکه لتضع أجنحتها لطالب العلم رضا بما یطلب؛
فرشتگان بالهای خود را برای طالب علم پهن می کنند زیرا از آنچه می جوید، رضایت دارند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ اللَّه تعالی یسأل العبد عن فضل علمه کما یسأله عن فضل ماله؛
خداوند از بنده می پرسد که فزونی دانش خود را کجا صرف کرده همچنان که از فزونی مال می پرسد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ الفتنه تجی ء فتنسف العباد نسفا و ینجو العالم منها بعلمه؛
فتنه بیاید و بندگان را مغلوب کند و دانشمند به کمک دانش خود از آن رهائی یابد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ العلماء هم ورثه الأنبیاء ورثوا العلم فمن أخذه أخذ بحظّ وافر؛
دانشمندان وارث پیامبرانند و دانش را از آن ها میراث برده اند هر کس دانش فرا گیرد سهم فراوان از میراث پیامبران گرفته است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
اللّهمّ إنّی أعوذ بک من علم لا ینفع و قلب لا یخشع و دعاء لا یسمع و نفس لا تشبع أعوذ بک اللّهمّ من شرّ هؤلاء الأربع؛
خدایا از دانشی که سود ندهد و دلی که سوز ندارد و دعائی که شنیده نشود و نفسی که سیری نپذیرد به تو پناه می برم خدایا از این چهار چیز به تو پناه می برم.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
اللّهمّ إنّی أعوذ بک من علم لا ینفع و عمل لا یرفع، و دعاء لا یسمع؛
خدایا از دانشی که سود ندهد و عملی که مقبول نیفتد و دعائی که شنیده نشود به تو پناه می برم.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
اللّهمّ انفعنی بما علّمتنی و علّمنی ما ینفعنی و زدنی علما؛
خدایا مرا به آنچه تعلیم داده ای منتفع کن و آنچه را برای من نافع است به من بیاموز و دانش مرا فزون کن.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
اللّهمّ أغننی بالعلم و زیّنّی بالحلم و أکرمنی بالتّقوی و جمّلنی بالعافیه؛
خدایا مرا به علم توانگر ساز و به حلم زینت بخش و به تقوی عزیز کن و به عافیت زیبائی ده.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
ألا أعلّمک خصلات ینفعک اللَّه تعالی بهنّ؟ علیک بالعلم فإنّ العلم خلیل المؤمن و الحلم وزیره و العقل دلیله و العمل قیّمه و الرّفق أبوه و اللّین أخوه و الصّبر أمیر جنوده؛
می خواهی صفاتی به تو بیاموزم که خداوند تو را به آنها منتفع سازد؟ دانش آموز که دانش دوست مؤمن است و بردباری پشتیبان او و عقل رهبر و عمل قیم و مدارا پدر و ملایمت برادر اوست و صبر امیر سپاه وی به شمار می رود.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
أکثر النّاس قیمه أکثرهم علما؛
هر که به دانش از دیگران پیش تر است، قیمتش از دیگران بیشتر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
أفضل الصّدقه أن یتعلّم المرء المسلم علما ثمّ یعلّمه أخاه المسلم؛
بهترین صدقه ها آن است که مرد مسلمان دانشی بیاموزد و به برادر مسلمان خود تعلیم دهد.
نهج الفصاحه
أفضل الأعمال العلم باللَّه إنّ العلم ینفعک معه قلیل العمل و کثیره و إنّ الجهل لا ینفعک معه قلیل العمل و لا کثیره؛
بهترین کارها خداشناسی است کاری که با دانش قرین است اندک و بسیار آن سودمند است و کاری که با نادانی قرین است نه اندک آن سود می دهد و نه بسیار.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
أغد عالما أو متعلّما أو مستمعا أو محبّا و لا تکن الخامسه فتهلک؛
دانشمند باش یا دانش آموز یا مستمع یا دوستدار علم و پنجمی مباش که هلاک خواهی شد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
أعلم النّاس من جمع علم النّاس إلی علمه؛
دانشمندتر از همه مردم کسی است که دانش دیگران را به دانش خود بیفزاید.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
اطلبوا العلم من المهد إلی اللّحد؛
از گهواره تا گور دانش بجوئید.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
اطلبوا العلم و لو بالصّین فإنّ طلب العلم فریضه علی کلّ مسلم إنّ الملائکه تضع أجنحتها لطالب العلم رضا بما یطلب؛
دانش را بجوئید اگر چه در چین باشد زیرا طلب دانش بر هر مسلمانی واجب است و فرشتگان بال خویش را برای طالب علم پهن می کنند زیرا از آنچه وی در طلب آن است خشنود هستند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
أشدّ النّاس حسره یوم القیامه رجل أمکنه طلب العلم فی الدّنیا فلم یطلبه و رجل علّم علما فانتفع به من سمعه منه دونه؛
دو کس روز رستاخیز از همه مردم بیشتر حسرت می خورند یکی مردی که در دنیا برای طلب دانش فرصت داشته ولی به جستجوی آن برنخاسته است یکی دیگر مردی که دانشی به دیگری آموخته و شاگرد وی از آن بهره مند شده ولی او بی بهره مانده است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إذا مات الإنسان انقطع عمله إلّا من ثلاث صدقه جاریه أو علم ینتفع به أو ولد صالح یدعو له؛
وقتی انسان بمیرد دنباله کارهای نیک او بریده شود جز سه چیز صدقه جاری و دانشی که کسان از آن بهره ور شوند و فرزند درست کاری که برای او دعا کند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إذا أتی علیّ یوم لا أزداد فیه علما یقرّبنی إلی اللَّه تعالی فلا بورک لی فی طلوع الشّمس ذلک الیوم؛
اگر روزی بر من بگذرد و در آن روز دانشی نیاموزم که مرا به خداوند نزدیک کند، طلوع آفتاب آن روز بر من مبارک مباد.
نهج الفصاحه
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
آفَهُ العِلمِ النِّسیانُ وَ إضاعَتَهُ أن تُحدِّثَ به غَیرَ أهلِه؛
آفت دانش فراموشی است و دانشی که به نا اهل سپاری، تلف می شود.
نهج الفصاحه
امام هادی(علیه السلام) میفرمایند:
همانا استاد و شاگرد هر دو در رشد و ترقی شریکاند.
(بحارالانوار/75/366)
امام هادی (علیه السلام) می فرمایند:
خیر من الخیر فاعله ، و أجمل من الجمیل قائله ، و أرجح من العلم حامله ، و شر من الشر جالبه ، و أهول من الهول راکبه؛
بهتر از نیکی نیکوکار است ، و زیباتر از زیبایی ، گوینده آن است ، و برتر از علم حامل آن است ، و بدتر از بدی ، عامل به آن است ، و وحشتناکتر از وحشت ، آورنده آن است .
مسند الامام الهادی ، ص 304
امام محمد باقر (ع) می فرمایند:
خدا رحمت کند بنده ای را که علم را زنده کند .
کافی ، ج 1 ، ص 41
قالَ الإمامُ الْحَسَنُ الْمُجتبی - عَلَیْهِ السَّلام - :
حُسْنُ السُّؤالِ نِصْفُ الْعِلْمِ؛
امام حسن مجتبی - علیه السلام - فرمودند:
کسی که عادت سؤال و حالت پرس و جو دارد مثل آن است که نصف علم ها را فرا گرفته باشد.
کلمة الإمام الحسن - علیه السلام -، ص 129
قالَ الإمامُ الْحَسَنُ الْمُجتبی - عَلَیْهِ السَّلام - :
تَعَلَّمُوا الْعِلْمَ، فَإنْ لَمْ تَسْتَطیعُوا حِفْظَهُ فَاکْتُبُوهُ وَ ضَعُوهُ فی بُیُوتِکُمْ؛
امام حسن مجتبی - علیه السلام - فرمودند:
علم و دانش را ـ از هر طریقی ـ فرا گیرید، و چنانچه نتوانستید آن را در حافظه خود نگه دارید، ثبت کنید و بنویسید و در منازل خود در جای مطمئن قرار دهید.
احقاق الحقّ، ج 11، ص 235
قالَتْ فاطِمَةُ الزَّهْراء - سلام الله علیها - :
وَ حَرَّمَ اللّه( الشِّرْکَ إخْلاصاً لَهُ بِالرُّبُوبِیَّةِ، فَاتَّقُوا اللّه حَقَّ تُقاتِهِ، وَ لا تَمُوتُّنَ إلاّ وَ أنْتُمْ مُسْلِمُونَ، وَ أطیعُوا اللّه فیما أمَرَکُمْ بِهِ، وَ نَهاکُمْ عَنْهُ، فَاِنّهُ، إنَّما یَخْشَی اللّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءِ ؛
حضرت فاطمه زهرا - سلام الله علیها - فرمودند:
خداوند سبحان شرک را (در امور مختلف) حرام گرداند تا آن که همگان تن به ربوبیّت او در دهند و به سعادت نائل آیند; پس آن طوری که شایسته است باید تقوای الهی داشته باشید و کاری کنید تا با اعتقاد به دین اسلام از دنیا بروید. بنابر این باید اطاعت و پیروی کنید از خداوند متعال در آنچه شما را به آن دستور داده یا از آن نهی کرده است، زیرا که تنها علماء و دانشمندان (اهل معرفت) از خدای سبحان خوف و وحشت خواهند داشت.
ریاحین الشّریعة، ج 1، ص 312
قالَ الاْمامُ علی - علیه السلام - :
أعَزُّ الْعِزِّ الْعِلْمُ، لاِنَّ بِهِ مَعْرِفَةُ الْمَعادِ وَ الْمَعاشِ، وَ أذَلُّ الذُّلِّ الْجَهْلُ، لاِنَّ صاحِبَهُ أصَمُّ، أبْکَمٌ، أعْمی، حَیْرانٌ ؛
امام علی - علیه السلام - فرمودند:
عزیزترین عزّت ها علم و کمال است، برای این که شناخت معاد و تأمین معاشِ انسان، به وسیله آن انجام می پذیرد. و پست ترین ذلّت ها جهل و نادانی است، زیرا که صاحبش همیشه در کری و لالی و کوری می باشد و در تمام امور سرگردان خواهد بود.
نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، ص 70، ح 65
قالَ الاْمامُ علی - علیه السلام - :
اَلْمُلُوکُ حُکّامٌ عَلَی النّاسِ، وَ الْعِلْمُ حاکِمٌ عَلَیْهِمْ، وَ حَسْبُکَ مِنَ الْعِلْمِ أنْ تَخْشَی اللّهَ، وَ حَسْبُکَ مِنَ الْجَهْلِ أنْ تَعْجِبَ بِعِلْمِکَ ؛
امام علی - علیه السلام - فرمودند:
ملوک بر مردم حاکم هستند و علم بر تمامی ایشان حاکم خواهد بود، تو را در علم کافی است که از خداوند ترسناک باشی؛ و به دانش و علم خود بالیدن، بهترین نشانه نادانی است.
أمالی طوسی، ج 1، ص 55
قالَ الاْمامُ علی - علیه السلام - :
اَلْعِلْمُ وِراثَةٌ کَریمَةٌ، وَ الاْدَبُ حُلَلٌ حِسانٌ، وَ الْفِکْرَةُ مِرآةٌ صافِیَةٌ، وَ الاْعْتِذارُ مُنْذِرٌ ناصِحٌ، وَ کَفی بِکَ أَدَباً تَرْکُکَ ما کَرِهْتَهُ مِنْ غَیْرِکَ ؛
امام علی - علیه السلام - فرمودند:
علم؛ ارثیه ای با ارزش، و ادب؛ زیوری نیکو، و اندیشه؛ آئینه ای صاف، و پوزش خواستن؛ هشدار دهنده ای دلسوز خواهد بود. و برای با أدب بودنت همین بس که آنچه برای خود دوست نداری، در حقّ دیگران روا نداشته باشی.
بحارالأنوار، ج 1، ص 169، ح 20
قال رَسُولُ اللّهِ - صلی الله علیه وآله - :
مَنْ زارَ عالِماً فَکَأنَّما زارَنی، وَ مَنْ صافَحَ عالِماً فَکأنَّما صافَحَنی، وَ مَنْ جالَسَ عالِماً فَکَأنَّما جالَسَنی، وَ مَنْ جالَسَنی فِی الدُّنْیا أجْلَسْتُهُ مَعی یَوْمَ الْقِیامَةِ؛
رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمودند:
هر کس به دیدار و زیارت عالم و دانشمندی برود مثل آن است که مرا زیارت کرده، هر که با دانشمندی دست دهد و مصافحه کند مثل آن که با من مصافحه نموده، هر شخصی همنشین دانشمندی گردد مثل آن است که با من مجالست کرده، و هر که در دنیا با من همنشین شود، در آخرت همنشین من خواهد گشت.
مستدرک الوسائل، ج 17، ص 300، ح 21406
قال رَسُولُ اللّهِ - صلی الله علیه وآله - :
اَلْعالِمُ بَیْنَ الْجُهّالِ کَالْحَی بَیْنَ الاْمْواتِ، وَ إنَّ طالِبَ الْعِلْمِ یَسْتَغْفِرُلَهُ کُلُّ شَیء حَتّی حیتانِ الْبَحْرِ، وَ هَوامُّهُ، وَ سُباعُ الْبَرِّ وَ أنْعامُهُ، فَاطْلُبُوا الْعِلْمَ، فَإنّهُ السَّبَبُ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ، وَ إنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ فَریضَةٌ عَلی کُلِ مُسْلِم؛
رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمودند:
دانشمندی که بین گروهی نادان قرار گیرد همانند انسان زنده ای است بین مردگان، و کسی که در حال تحصیل علم باشد تمام موجودات برایش طلب مغفرت و آمرزش می کنند، پس علم را فرا گیرید چون علم وسیله قرب و نزدیکی شما به خداوند است، و فراگیری علم، بر هر فرد مسلمانی فریضه است.
بحارالأنوار، ج 1، ص 172، ح 25
پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ می فرمایند :
أفضل العبادة الفقه؛
برترین عبادت، فقه (فهم دین) است.
الخصال: 30 / 104.
امام صادق (علیه السلام ) می فرمایند:
قال لقمان لابنه : لکل شی ء علامة یعرف بهاو یشهد علیها و ان للدین ثلاث علامات : العلم و الایمان و العمل به ، (الی ان قال ) وللعامل ثلاث علامات الصلوة و الصیام و الزکوة؛
حضرت لقمان به فرزندانش فرمود:برای هر چیزی علامتی است که به وسیله آن علامت شناخته می شود و به او شهادت داده می شود، به درستی که برای دین سه علامت است: 1- علم، 2- ایمان، 3- عمل به ایمان تا آنجا که فرمودند: برای عامل به دین سه علامت است : 1- نماز، 2- روزه ، 3- زکات .
( مستدرک الوسائل ، ج 1، ص 183 )
امام جعفر صادق (علیه السلام) :
طلب العلم فریضة؛
کسب دانش واجب است .
اصول کافی ، ج 1 ، ص 35
پیامبراکرم صلی الله علیه وآله :
تَمامُ التَّقْوی اَنْ تَتَعَلَّمَ ما جَهِلْتَ وَ تَعْمَلَ بِما عَلِمْتَ؛
تمام تقوا این است که آنچه را نمیدانی بیاموزی و بدانچه میدانی عمل کنی.
تنبیه الخواطر، ج 2، ص 120 .
امام علی علیهالسلام می فرمایند :
مردم سه گروهند: دانشمند خداشناس، دانشجوی در راه رستگاری و فرومایگانی بی اراده و سرگردان که هر دعوتی را اجابت میکنند و به هر طرف که باد بیاید به همان طرف میروند، از نور دانش روشنایی نمیگیرند و به پایگاه محکمی پناه نمیبرند.
نهج البلاغه، قصار 147.
پیامبراکرم صلیاللهعلیهوآله وسلم می فرمایند:
یا عَلیُّ وَ لِلصّالِحِ ثَلاثُ عَلاماتٍ: یُصْلِحُ ما بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللّهِ تَعالی بِالْعَمَلِ الصّالِحِ وَ یُصْلِحُ دینَهُ بِالْعِلْمِ وَ یَرْضی لِلنّاسِ ما یَرْضی لِنَفْسِهِ؛
ای علی! انسان صالح سه نشانه دارد: با عمل صالح، میان خود و خداوند را اصلاح میکند، با علم، دینش را اصلاح مینماید و برای مردم، همانی را میپسندد که برای خود میپسندد.
میراث حدیث شیعه، ج 2، ص 35، ح 122.
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله می فرمایند :
چهار چیز بر هر عاقل و خردمندی از امّت من واجب است. گفته شد: ای پیامبر خدا! آن چهار چیز کداماند؟ فرمودند: گوش فرادادن به دانش، نگهداری، نشر و عمل به آن.
تحف العقول، ص 57.
امام علی علیهالسلام :
عِلمُ الْمُنافِقِ فی لِسانِهِ وَعِلْمُ الْمُؤْمِنِ فی عَمَلِهِ؛
دانش منافق در زبان او و دانش مؤمن در کردار اوست.
غررالحکم، ح6288.
امام علی علیه السلام می فرمایند:
مِنْ عَلامَةِ اَحَدِهِمْ (المُتَقینَ) اَنَّکَ تَری لَهُ قُوَّةً فی دینٍ... وَحِرْصا فی عِلْمٍ وَعِلْما فی حِلْمٍ؛
از نشانههای پرهیزکاران این است که میبینی در دین نیرومند... در کسب دانش حریص و دارای علم همراه با بردباریاند.
نهج البلاغه، خطبه 193.
امام علی(علیه السلام) می فرمایند:
تجربه ها پایان نپذیرد و شخص عاقل از آنها بر دانش خود بیفزاید.
(غررالحکم ، باب تجربه)
سبک نشمارد علم و اهل علم را مگر احمق و نادان.
غررالحکم ، باب حماقت
امام علی(علیه السلام) می فرمایند:
الْعِلْمُ وِرَاثَةٌ کَرِیمَةٌ وَ الْآدَابُ حُلَلٌ مُجَدَّدَةٌ وَ الْفِکْرُ مِرْآةٌ صَافِیَةٌ؛
دانش، میراثی گرانبها ، و آداب ، زیورهای همیشه تازه ، و اندیشه ، آیینه ای شفاف است.
نهج البلاغه، حکمت 5
امام علی(علیه السلام) می فرمایند:
به راستی که علم خدای سبحان باطن ها و نهان ها را فرا گرفته و برون ها را شماره کرده است.
غررالحکم ، باب معرفت خدا
امام علی(علیه السلام) می فرمایند:
نادانی شخص ثروتمند ، او را پست گرداند ، و علم و دانش فقیر و نیازمند ، او را برافرازد.
غررالحکم ، باب جهل
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرمایند :
اَلْعِلمُ إمامُ الْعَمَلِ وَالْعَمَلُ تابِعُهُ یُلهَمُ بِهِ السُّعَداءُ وَ یُحْرَمُهُ الأْشقیاءُ؛
دانش پیشوای عمل و عمل پیرو آن است. به خوشبختان دانش الهام میشود و بدبختان از آن محرومند.
الأمالی، طوسی، ص 488، ح 38.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرمایند :
خَیْرُ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ مَعَ العِلْمِ وَ شَرُّ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ مَعَ الْجَهْلِ ؛
خیر دنیا و آخرت با دانش و شرّ دنیا و آخرت با نادانی است.
بحارالأنوار، ج1، ص 204، ح 23 .
امام علی (علیه السلام):
نَـکَدُ الْعِلْمِ الْکَذِبُ وَ نَـکَدُ الْجِدِّ اللَّعِبُ؛
آفت علم دروغ و آفت جدیت، بازی است.
غرر الحکم ، ح 10000.
امام علی (علیه السلام):
ما اَخَذَ اللّهُ میثاقاً مِنْ اَهْلِ الْجَهْلِ بِطَـلَبِ تِبْیانِ الْعِلْمِ حَتّی اَخَذَ میثاقاً مِنْ اَهْلِ الْعِلْمِ بِبَیانِ الْعِلْمِ لِلجُهّالِ؛ لاَِنَّ الْعِلْمَ کانَ قَبْلَ الْجَهْلِ؛
خداوند، از مردم نادان پیمانی برای جستجوی دانش نگرفت، مگر اینکه پیمان بیان کردن دانش برای نادانان را از اهل دانش گرفت، چرا که دانش، پیش از نادانی بود.
امالی، مفید، ص 66، ح 12.
پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله):
اِنَّ الْعَبْدَ لِیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیَنْسی بِهِ الْعِلْمَ الَّذی کانَ قَدْ عَلِمَهُ؛
انسان گناه میکند، پس با آن، علمی را که پیشتر میدانسته، از یاد میبرد.
عدّة الداعی، ص 197.
پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله):
لَو خِفْتُمُ اللّهَ حَقَّ خیفَتِهِ لَعَلِمْتُمُ الْعِلْمَ الَّذی لا جَهلَ مَعَهُ ، وَ لَو عَرَفْتُمُ اللّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ لَزالَتْ بِدُعائِکُمُ الْجِبالُ؛
اگر از خدا چنانکه باید میترسیدید، به دانشی ناب دست مییافتند و اگر خدا را چنانکه باید میشناختید، با دعایتان کوهها از میان میرفتند.
کنز العمّال، ح 5881.
پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله):
ما مِنْ عالِمٍ اَو مُتَعَلِّمٍ یَمُرُّ بِقَرْیَةٍ مِنْ قُرَی الْمُسْلِمینَ اَو بَلْدَةٍ مِنْ بِلادِ الْمُسْلِمینَ وَ لَمْ یَاْکُلْ مِنْ طَعامِهِمْ وَ لَمْ یَشْرَبْ مِنْ شَرابِهِمْ وَ دَخَلَ مِنْ جانِبٍ وَ خَرَجَ مِنْ جانِبٍ اِلاّ رَفَعَ اللّهُ تَعالی عَذابَ قُبورِهِمْ اَرْبَعینَ یَوْما؛
هیچ دانشمند و یا دانشاندوزی از روستایی از روستاها و یا شهری از شهرهای مسلمانان نمیگذرد و از خوراک آنان نمیخورد و از نوشیدنی آنان نمینوشد و از یک طرف وارد نمیشود و از طرف دیگر خارج نمیگردد، جز آنکه خدای متعال عذاب قبرهایشان را تا چهل روز بر میدارد.
جامع الأخبار ، ص 507، ح 1405.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله):
تَناصَحوا فِی الْعِلْمِ ، فَاِنَّ خیانَةَ اَحَدِکُمْ فی عِلْمِهِ اَشَدُّ مِنْ خیانَتِهِ فی مالِهِ وَ اِنَّ اللّهَ سائِلُـکُمْ یَوْمَ الْقیامَةِ؛
در دانش، خیرخواه یکدیگر باشید که خیانت هر یک از شما در دانشش، سختتر از خیانت او در مالش میباشد و خداوند روز قیامت از شما بازخواست میکند.
امالی طوسی، ص 126، ح 198.
امام علی (علیه السلام):
اَلا لا تَنالُ الْعِلْمَ اِلاّ بِسِتَّةٍ ؛ سَاُنبیکَ عَنْ مَجموعِها بِبَیانِ: ذَکاءٌ وَ حِرصٌ وَاصْطِبارٌ وبُلْغَةٌ ؛ و اِرشادُ اُستادٍ وَ طولُ زَمانِ؛
هرگز به دانش دست نمییابی مگر با شش چیز؛ که من در این سخن، تو را از همه آنها آگاه میکنم: هوش، حرص، شکیبایی، شایستگی؛ راهنمایی استاد و درازای زمان.
آداب المتعلّمین، ص 82.
امام علی (علیه السلام):
خُذوا مِنْ کُلِّ عِلْمٍ اَحْسَنَهُ فَاِنَّ النَحْلَ یَاْکُلُ مِنْ کُلِّ زَهْرٍ اَزْیَنَهُ فَیَتَوَلَّدُ مِنْهُ جَوهَرانِ نَفیسانِ: اَحَدُهُما فیهِ شِفاءٌ لِلنّاسِ وَ الآْخَرُ یُسْتَضاءُ بِهِ؛
از هر دانشی بهترینش را انتخاب کنید، زنبورِ عسل از هر گلی زیباترینش را میخورد. در نتیجه دو جواهر گرانبها از آن تولید میشود: یکی (عسل) برای مردم شفاست و دیگری (موم) که از آن روشنایی میگیرند.
غرر الحکم ، ح 5082.
امام رضا (علیه السلام):
رَحِمَ اللّهُ عَبْدا اَحیا اَمْرَنا ... یَتَعَلَّمُ عُلومَنا وَ یُعَلِّمُهَا النّاسَ ، فَاِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِموا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعونا؛
رحمت خدا بر بندهای را که امر ما را زنده کند... دانشهای ما را فرا گیرد و به مردم بیاموزد. اگر مردم زیباییهای سخنان ما را میدانستند، از ما پیروی میکردند.
معانی الأخبار ، ص 180، ح 1.
وَ الْمُتَعَلِّمُ یَحْتاجُ اِلی رَغْبَةٍ وَ اِرادَةٍ و فَراغٍ وَ نُسُکٍ وَ خَشْیَةٍ وَ حِفْظٍ وَ حَزْمٍ؛
دانش اندوز به شوق، اراده، فراغت، عبادت، ترس از خدا، مراقبت و آیندهنگری نیاز دارد.
مصباح الشریعه، ص 15.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله):
مَنْ جاءَهُ الْمَوتُ وَ هُوَ یَطْلُبُ الْعِلْمَ لِیُحْیِیَ بِهِ الاِْسلامَ کانَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الاَْنبِیاء دَرَجَةٌ واحِدَةٌ فِی الْجَنَّةِ؛
هر کس در جستجوی دانش باشد تا با آن اسلام را زنده کند و مرگ او فرا رسد، در بهشت میان او و پیامبران تنها یک درجه فاصله است.
منیة المرید ، ص 100.
امام سجاد (علیه السلام):
لَوْ یَعْلَمُ النّاسُ ما فی طَـلَبِ الْعِلْمِ لَطَـلَبوهُ وَ لَو بِسَفْکِ الْمُهَجِ وَ خَوضِ اللُّجَجِ اِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی اَوحی اِلی دانیالَ : اِنَّ اَمْقَتَ عَبیدی اِلَیَّ الْجاهِلُ الْمُسْتَخِفُّ بِحَقِّ اَهْلِ الْعِلْمِ ، التّارِکُ لِلاِْقْتِداءِ بِهِمْ وَ اِنَّ اَحَبَّ عَبیدی اِلَیَّ التَّقیُّ الطّالِبُ لِلثَّوابِ الْجَزیلِ اَللاّزِمُ لِلْعُلَماءِ التّابِـعُ لِلْحُلَماءِ القابِلُ عَنِ الْحُـکَماءِ؛
اگر مردم میدانستند که در جستجوی دانش چه چیزی [نهفته] است، بیگمان در پی آن میرفتند، حتّی اگر با ریخته شدن خون و فرو رفتن در اعماق دریا باشد. خدای تبارک و تعالی به دانیال وحی کرد: منفورترین بندگانم نزد من، نادانی است که حق اهل علم را سبک بشمارد و پیروی از ایشان را رها کند و محبوبترین بندگانم نزد من، تقوا پیشهای است که جویای پاداش فراوان، همراه دانشمندان، پیرو بردباران و پذیرای حکیمان باشد.
کافی ، ج 1، ص 35، ح 5.
امام علی (علیه السلام):
کُلَّ وِعاءٍ یَضیقُ بِما جُعِلَ فیهِ اِلاّ وِعاءُ الْعِلْمِ فَاِنَّهُ یَتَّسِعُ بِهِ؛
هر ظرفی که در آن چیزی ریخته شود پر میشود، مگر ظرف دانش که هر چه در آن ریخته شود جا باز میکند.
نهج البلاغه ، حکمت 205.
امام علی (علیه السلام):
اَلْعِلْمُ عِلْمانِ : مَطْبوعٌ ومَسْموعٌ ، ولا یَنْفَعُ الْمَسْموعُ اِذا لَمْ یَکُنِ الْمَطْبوعُ؛
علم دو گونه است: فطری و شنیدنی، علم شنیدنی مفید واقع نمیشود اگر علم فطری نباشد.
نهج البلاغه ، حکمت 338.
امام علی (علیه السلام):
کُلَّمَا ازْدادَ عِلْمُ الرَّجُلِ زادَتْ عِنایَتُهُ بِنَفْسِهِ وَ بَذَلَ فی ریاضَتِها وَ صَلاحِها جُهْدَهُ؛
هر اندازه دانش انسان بیشتر شود، توجه او به خودش بیشتر میگردد و در ریاضت و رشد و اصلاح نَفْس، کوشش بیشتری مینماید.
غرر الحکم ، ح 7204.
امام صادق (علیه السلام):
اَلْعِلْمُ مَقْرونٌ اِلَی الْعَمَلِ ، فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ ، ومَنْ عَمِلَ عَلِمَ ، وَالْعِلْمُ یَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فَاِنْ اَجابَهُ وَ اِلاَّ ارْتَحَلَ عَنْهُ؛
دانش، با عمل همراه است، پس هر که دانست، عمل کرد و هر که عمل کرد، دانست و دانش، به عمل فرا میخواند. پس اگر او را اجابت کرد، چه بهتر وگرنه از او جدا میگردد.
کافی ، ج 1، ص 44، ح 2.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله):
طَـلَبُ الْعِلْمِ فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسْلِمٍ ، فَاطْلُبُوا الْعِلْمَ مِنْ مَظانِّهِ ، وَاقْتَبِسوهُ مِنْ اَهْلِهِ؛
در پی دانش بودن، بر هر مسلمانی واجب است، پس دانش را از جایی که احتمال بودنش هست، بجویید و آن را از اهلش فراگیرید.
امالی طوسی، ص 569، ح 1176.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله):
قَلْبٌ لَیْسَ فیهِ شَیءٌ مِنَ الحِکمَةِ کَبَیْتٍ خَرِبٍ ، فَتَعَلَّموا وعَلِّموا ، وتَفَقَّهوا ولا تَموتوا جُهّالاً ؛ فَاِنَّ اللّهَ لا یَعذِرُ عَلَی الْجَهْلِ؛
دلی که در آن حکمت نیست، همچون خانهای ویران است. پس بیاموزید و آموزش دهید، بفهمید و نادان نمیرید که خدای عزّ و جلّ، بهانهای را برای نادانی نمیپذیرد.
الفردوس ، ح 4590.
امام علی (علیه السلام):
یا مُؤمِنُ اِنَّ هذَا الْعِلْمَ وَالاَْدَبَ ثَمَنُ نَفْسِکَ فَاجْتَهِدْ فی تَعَلُّمِها فَما یَزیدُ مِنْ عِلْمِکَ وَ اَدَبِکَ یَزیدُ فی ثَمَنِکَ وَ قَدْرِکَ، فَاِنَّ بِالْعِلْمِ تَهْتَدی اِلی رَبِّکَ؛
ای انسان با ایمان، در حقیقت این دانش و ادب، بهای توست، پس در آموختن آن بکوش، زیرا هرچه بر دانش و ادبت افزوده شود، بر ارج و بهای تو افزوده میشود، چرا که با دانش به سوی پروردگارت هدایت میشوی.
روضة الواعظین، ص 11.
امام صادق علیهالسلام می فرمایند :
لَسْتُ اُحِبُّ اَنْ اَرَی الشّابَّ مِنْـکُمْ اِلاّ غادیاً فی حالَیْنِ : اِمّا عالِماً اَوْ مُتَعَلِّما ، فَاِنْ لَمْ یَفْعَلْ فَرَّطَ ، فَاِنْ فَرَّطَ ضَیَّعَ ، وَ اِنْ ضَیَّعَ اَثِمَ ، وَ اِنْ اَثِمَ سَـکَنَ النّارَ وَ الَّذی بَعَثَ مُحَمَّدا بِالْحَقِّ ؛
دوست ندارم جوانانِ شما را جز در دو حالت ببینم : دانشمند یا دانشاندوز . اگر جوانی چنین نکند ، کوتاهی کرده و اگر کوتاهی کرد ، تباه ساخته و اگر تباه ساخت ، گناه کرده است و اگر گناه کند ، سوگند به آن کس که محمّد صلیاللهعلیهوآله را به حق برانگیخت ، دوزخنشین خواهد شد .
امالی طوسی ، ص 303، ح 604 .
امام باقر علیهالسلام می فرمایند :
کانَ اَبی زَیْنُ الْعابِدینَ علیهالسلام اِذا نَظَرَ اِلَی الشَّبابِ الَّذینَ یَطْـلُبونَ الْعِلْمَ اَدْناهُمْ اِلَیْهِ وَ قالَ : مَرحَبا بِکُمْ اَ نْتُمْ وَدائِعُ الْعِلْمِ وَ یوشِکُ اِذْ اَ نْتُمْ صِغارُ قَوْمٍ اَنْ تَـکونوا کِبارَ آخَرینَ ؛
پدرم [امام] زینالعابدین علیهالسلام ، هر گاه به جوانانی که دانش میاندوختند ، مینگریست ، آنان را به خود نزدیک میکرد و میفرمود : آفرین بر شما که امانتهای [مردم برای آموختن]دانشید و بهزودی شما کمسالان جامعه ، بزرگان جامعهای دیگر میشوید .
الدر النظیم فی مناقب الائمة اللهامیم ، ص 587 .
پیامبر صلیاللهعلیهوآله وسلم می فرمایند :
مَنْ تَعَلَّمَ فی شَبابِهِ کانَ بِمَنْزِلَةِ الْوَشْمِ فِی الْحَجَرِ وَ مَن تَعَلَّمَ وَ هُوَ کَبیرٌ کانَ بِمَنْزِلَةِ الْکِتابِ عَلی وَجْهِ الْماءِ ؛
هر کس در جوانیاش بیاموزد ، آموختهاش مانند نقش بر سنگ است و هر کس در بزرگسالی بیاموزد، مانند نوشتن بر روی آب است .
نوادر راوندی ، ص 132، ح 169 .
امام رضا(علیه السلام) می فرمایند:
از نشانههای دین فهمی ، حلم و علم است ، و خاموشی دری از درهای حکمتاست . خاموشی و سکوت ، دوستی آور و راهنمای هر کار خیری است .
(تحف العقول ، ص 469)
امام علی (علیهالسلام) می فرمایند:
اِنَّ الْعِلْمَ حَیاةُ الْقُلوبِ وَ نورُ الاَْبْصارِ مِنَ الْعَمی وَ قُوَّةُ الاَْبْدانِ مِنَ الضَّعْفِ؛
به راستی که دانش، مایه حیات دلها، روشن کننده دیدگان کور و نیروبخش بدنهای ناتوان است.
امالی صدوق، ص 493، ح 1.
رَحِمَ اللّهُ عَبْدا اَحیا اَمْرَنا ... یَتَعَلَّمُ عُلومَنا وَ یُعَلِّمُهَا النّاسَ ، فَاِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِموا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعونا؛
رحمت خدا بر بندهای را که امر ما را زنده کند. دانشهای ما را فرا گیرد و به مردم بیاموزد. اگر مردم زیباییهای سخنان ما را میدانستند، از ما پیروی میکردند.
معانی الأخبار ، ص 180، ح 1.
امام صادق (علیه السلام):
وَ الْمُتَعَلِّمُ یَحْتاجُ اِلی رَغْبَةٍ وَ اِرادَةٍ و فَراغٍ وَ نُسُکٍ وَ خَشْیَةٍ وَ حِفْظٍ وَ حَزْمٍ؛
دانش اندوز به شوق، اراده، فراغت، عبادت، ترس از خدا، مراقبت و آیندهنگری نیاز دارد.
مصباح الشریعه، ص 15.
پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله):
اِنَّ اللّهَ تَعالی قَدْ تَکَفَّلَ لِطالِبِ الْعِلْمِ بِرِزْقِهِ خاصَّةً عَمّا ضَمِنَهُ لِغَیْرِهِ؛
بیگمان خداوند متعال روزی جویای دانش را بهطور ویژه، افزون بر آنچه برای دیگران تضمین کرده، به عهده گرفته است.
منیة المرید ، ص 160.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله):
مَنْ جاءَهُ الْمَوتُ وَ هُوَ یَطْلُبُ الْعِلْمَ لِیُحْیِیَ بِهِ الاِْسلامَ کانَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الاَْنبِیاء دَرَجَةٌ واحِدَةٌ فِی الْجَنَّةِ؛
هر کس در جستجوی دانش باشد تا با آن اسلام را زنده کند و مرگ او فرا رسد، در بهشت میان او و پیامبران تنها یک درجه فاصله است.
منیة المرید ، ص 100.
امام سجاد (علیه السلام):
لَوْ یَعْلَمُ النّاسُ ما فی طَـلَبِ الْعِلْمِ لَطَـلَبوهُ وَ لَو بِسَفْکِ الْمُهَجِ وَ خَوضِ اللُّجَجِ اِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی اَوحی اِلی دانیالَ : اِنَّ اَمْقَتَ عَبیدی اِلَیَّ الْجاهِلُ الْمُسْتَخِفُّ بِحَقِّ اَهْلِ الْعِلْمِ ، التّارِکُ لِلاِْقْتِداءِ بِهِمْ وَ اِنَّ اَحَبَّ عَبیدی اِلَیَّ التَّقیُّ الطّالِبُ لِلثَّوابِ الْجَزیلِ اَللاّزِمُ لِلْعُلَماءِ التّابِـعُ لِلْحُلَماءِ القابِلُ عَنِ الْحُـکَماءِ؛
اگر مردم میدانستند که در جستجوی دانش چه چیزی [نهفته] است، بیگمان در پی آن میرفتند، حتّی اگر با ریخته شدن خون و فرو رفتن در اعماق دریا باشد. خدای تبارک و تعالی به دانیال وحی کرد: منفورترین بندگانم نزد من، نادانی است که حق اهل علم را سبک بشمارد و پیروی از ایشان را رها کند و محبوبترین بندگانم نزد من، تقوا پیشهای است که جویای پاداش فراوان، همراه دانشمندان، پیرو بردباران و پذیرای حکیمان باشد.
کافی ، ج 1، ص 35، ح 5.
امام علی (علیه السلام):
کُلَّ وِعاءٍ یَضیقُ بِما جُعِلَ فیهِ اِلاّ وِعاءُ الْعِلْمِ فَاِنَّهُ یَتَّسِعُ بِهِ؛
هر ظرفی که در آن چیزی ریخته شود پر میشود، مگر ظرف دانش که هر چه در آن ریخته شود جا باز میکند.
نهج البلاغه ، حکمت 205.
امام علی (علیه السلام)می فرمایند:
ای جویای دانش! دانش فضیلتهای بسیاری دارد: سَرش تواضع، چشمش دوری از حسد، گوشش فهم، زبانش راستگویی، حافظهاش جستجو، دلش خوشنیّتی، عقلش شناخت اشیاء و امور، دستش رحمت، پایش دیدار دانشمندان، همّتش سلامت، حکمتش تقوا، قرارگاهش نجات، جلودارش عافیت، مَرکبش وفا، سلاحش نرمی سخن، شمشیرش خشنودی، کمانش سازگاری، سپاهش گفتگو با دانشمندان، داراییش ادب، اندوختهاش پرهیز از گناهان، توشهاش نیکی، جایگاهش، گفتوگو و مذاکره، رهنمایش هدایت و دوستش، عشق به نیکان است.
کافی ، ج 1، ص 48، ح 2.
امام علی (علیه السلام):
کُلَّمَا ازْدادَ عِلْمُ الرَّجُلِ زادَتْ عِنایَتُهُ بِنَفْسِهِ وَ بَذَلَ فی ریاضَتِها وَ صَلاحِها جُهْدَهُ؛
هر اندازه دانش انسان بیشتر شود، توجه او به خودش بیشتر میگردد و در ریاضت و رشد و اصلاح نَفْس، کوشش بیشتری مینماید.
غرر الحکم ، ح 7204.
امام صادق (علیه السلام):
اَلْعِلْمُ مَقْرونٌ اِلَی الْعَمَلِ ، فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ ، ومَنْ عَمِلَ عَلِمَ ، وَالْعِلْمُ یَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فَاِنْ اَجابَهُ وَ اِلاَّ ارْتَحَلَ عَنْهُ؛
دانش، با عمل همراه است، پس هر که دانست، عمل کرد و هر که عمل کرد، دانست و دانش، به عمل فرا میخواند. پس اگر او را اجابت کرد، چه بهتر وگرنه از او جدا میگردد.
کافی ، ج 1، ص 44، ح 2.
امام علی (علیه السلام):
اَعَزُّ الْعِزِّ الْعِلْمُ ؛ لاِءَنَّ بِهِ مَعْرِفَةُ الْمَعادِ وَ الْمَعاشِ، وَ اَذَلُّ الذُّلِّ الْجَهْلُ ؛ لاِءَنَّ صاحِبَهُ اَصَمُّ ، اَبْکَمُ ، اَعْمی ، حَیْرانُ؛
عزیزترین عزّت، دانش است، چرا که با آن معاد شناخته میشود و راه کسب معاش به دست میآید و خوارترین خواری، نادانی است، چرا که نادان کر و لال و کور و سرگردان است.
نزهة الناظر، ص 70، ح 65.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله):
طَـلَبُ الْعِلْمِ فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسْلِمٍ ، فَاطْلُبُوا الْعِلْمَ مِنْ مَظانِّهِ ، وَاقْتَبِسوهُ مِنْ اَهْلِهِ؛
در پی دانش بودن، بر هر مسلمانی واجب است، پس دانش را از جایی که احتمال بودنش هست، بجویید و آن را از اهلش فراگیرید.
امالی طوسی، ص 569، ح 1176.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله):
اِذا اَتی عَلَیَّ یَوْمٌ لا اَزْدادُ فیهِ عِلْماً ، فَلا بورِکَ فی طُلوعِ شَمْسِ ذلِکَ الْیَوْمِ؛
هرگاه روزی بیاید که در آن بر دانشم نیفزایم، پس طلوع خورشید آن روز بر من مبارک مباد.
المعجم الأوسط ، ج 6 ص 367 ح 6636.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله):
قَلْبٌ لَیْسَ فیهِ شَیءٌ مِنَ الحِکمَةِ کَبَیْتٍ خَرِبٍ ، فَتَعَلَّموا وعَلِّموا ، وتَفَقَّهوا ولا تَموتوا جُهّالاً ؛ فَاِنَّ اللّهَ لا یَعذِرُ عَلَی الْجَهْلِ؛
دلی که در آن حکمت نیست، همچون خانهای ویران است. پس بیاموزید و آموزش دهید، بفهمید و نادان نمیرید که خدای عزّ و جلّ، بهانهای را برای نادانی نمیپذیرد.
الفردوس ، ح 4590.
امام علی (علیه السلام):
یا مُؤمِنُ اِنَّ هذَا الْعِلْمَ وَالاَْدَبَ ثَمَنُ نَفْسِکَ فَاجْتَهِدْ فی تَعَلُّمِها فَما یَزیدُ مِنْ عِلْمِکَ وَ اَدَبِکَ یَزیدُ فی ثَمَنِکَ وَ قَدْرِکَ، فَاِنَّ بِالْعِلْمِ تَهْتَدی اِلی رَبِّکَ؛
ای انسان با ایمان، در حقیقت این دانش و ادب، بهای توست، پس در آموختن آن بکوش، زیرا هرچه بر دانش و ادبت افزوده شود، بر ارج و بهای تو افزوده میشود، چرا که با دانش به سوی پروردگارت هدایت میشوی.
روضة الواعظین، ص 11.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله):
اَ لْعِلْمُ حَیاةُ الاِْسْلامِ وَ عِمادُ الاْیمانِ وَ مَنْ عَلِمَ عِلْما اَتـَمَّ اللّهُ لَهُ اَجْرَهُ وَ مَنْ تَعَلَّمَ فَعَمِلَ عَلَّمَهُ اللّهُ ما لَمْ یَعْلَمْ ؛
علم، حیات اسلام و تکیهگاه ایمان است و هر کس علمی بیاموزد، خداوند پاداش او را تمام گرداند و هر کس بیاموزد و عمل کند، خداوند، تعلیم دهد به او آنچه را که نمیداند.
نهج الفصاحه، ح 2019.
إذا ظَهَرتِ البِدعُ فی اُمّتی فلْیُظهِرِ العالِمُ علمَهُ ، فمَن لَم یَفعل فعَلَیهِ لَعنةُ اللّهِ؛
هرگاه بدعتها در میان امت من آشکار شد، بر عالم است که علمش را آشکار کند و هر کس نکند، لعنت خدا بر او.
الکافی : ج 1 ، ص 54 ، ح 2
حضرت علی(علیه السلام) می فرمایند:
اَعَزُّ العِزِّ العِلمُ ؛ لاِءَنَّ بِهِ مَعرِفَةُ المَعادِ وَ المَعاشِ، وَ اَذَلُّ الذُّلِّ الجَهلُ ؛ لاِءَنَّ صاحِبَهُ اَصَمُّ ، اَبکَمُ ، اَعمی ، حَیرانُ؛
عزیزترین عزّت، دانش است، چرا که با آن معاد شناخته میشود و راه کسب معاش به دست میآید و خوارترین خواری، نادانی است، چرا که نادان کر و لال و کور و سرگردان است.
نزهة الناظر، ص 70، ح 65
حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند:
اِنَّ العِلمَ حَیاةُ القُلوبِ وَ نورُ الاَْبصارِ مِنَ العَمی وَ قُوَّةُ الاَْبدانِ مِنَ الضَّعفِ؛
به راستی که دانش، مایه حیات دلها، روشن کننده دیدگان کور و نیروبخش بدنهای ناتوان است.
امالی صدوق، ص 493، ح 1
امام علی(علیه السلام) می فرمایند:
اِکتَسِبُوا العِلمَ یَکسِبکُمُ الحَیاةَ؛
دانش کسب کنید تا به شما زندگی (و بالندگی) بخشد.
غررالحکم و دررالکلم، ح 2486
امام علی(علیه السلام) می فرمایند:
قَدرُ الرَّجُلِ عَلی قَدرِ هِمَّتِهِ ، وَ عَمَلُهُ عَلی قَدرِ نِیَّتِهِ؛
ارزش آدمی به اندازه همّت او ، و عملش به اندازه نیّت اوست.
غررالحکم و دررالکلم ، ح 6743
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
تَمامُ التَّقوی اَن تَتَعَلَّمَ ما جَهِلتَ وَ تَعمَلَ بِما عَلِمتَ؛
تمام تقوا این است که آنچه را نمی دانی بیاموزی و بدانچه می دانی عمل کنی.
تنبیه الخواطر، ج 2، ص 120
امام علی (علیه السلام) می فرمایند:
یا مَعشَرَ الفِتیانِ، حَصِّنوا اَعراضَکُم باِلاَْدَبِ وَ دینَـکُم بِالعِلمِ
ای جوانان! آبرویتان را با ادب و دینتان را با دانش حفظ کنید.
تاریخ یعقوبی ، ج 2، ص 210
رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند:
اَلْعِلْمُ حَیاةُ الاِْسْلامِ وَ عِمادُ الاْیمانِ وَ مَنْ عَلِمَ عِلْما اَتـَمَّ اللّهُ لَهُ اَجْرَهُ وَ مَنْ تَعَلَّمَ فَعَمِلَ عَلَّمَهُ اللّهُ ما لَمْ یَعْلَمْ ؛
علم، حیات اسلام و تکیه گاه ایمان است و هر کس علمی بیاموزد، خداوند پاداش او را تمام گرداند و هر کس بیاموزد و عمل کند، خداوند، تعلیم دهد به او آنچه را که نمیداند.
نهج الفصاحه، ح 2019
پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و سلم می فرمایند:
اِنَّ اللّهَ تَعالی قَد تَکَفَّلَ لِطالِبِ العِلمِ بِرِزقِهِ خاصَّةً عَمّا ضَمِنَهُ لِغَیرِهِ
بیگمان خداوند متعال روزی جویای دانش را به طور ویژه، افزون بر آنچه برای دیگران تضمین کرده، به عهده گرفته است.
منیة المرید ، ص 160
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
خَیرُ الدُّنیا وَالآخِرَةِ مَعَ العِلمِ وَشَرُّ الدُّنیا وَالآخِرَةِ مَعَ الجَهل
خیر دنیا و آخرت با دانش است و شرّ دنیا و آخرت با نادانی.
الحیاة، ج1، ص35
امام باقر(علیه السلام) فرمودند:
تَعَلَّمُوا العِلمَ فَإنَّ تَعَلُّمَهُ حَسَنَةٌ، وَطَلَبَهُ عِبَادَةٌ؛
دانش بیاموزید که آموختن آن، پاداش دارد و جستوجوی آن عبادت است.
بحار الأنوار، ج 78، ص 189
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
اِکتَسِبُوا العِلمَ یکسِبکمُ الحَیاةَ ؛
دانش کسب کنید تا به شما زندگی (و بالندگی) بخشد.
غررالحکم و دررالکلم، ح 2486
امام علی (علیه السلام) فرمودند:
جالِس العُلَماءَ یزدَد عِلمُک وَ یحسُن اَدَبُک وتَزک نَفسُک؛
با علما معاشرت کن تا علمت زیاد، ادبت نیکو و جانت پاک شود.
مطالب السؤول، ص 49
امام صادق (علیه السلام) فرمودند:
بادِروا اَحداثَکم بِالحَدیثِ قَبلَ اَن تَسبِقَکم اِلَیهِمُ المُرجِئَةُ؛
به آموختن حدیث (معارف دینی) به جوانانتان ، پیش از آنکه منحرفین آنان را گمراه سازند، اقدام نمایید.
تهذیب الأحکام ، ج 8 ، ص 111، ح 381
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
اَلنّاسُ رَجُلانِ: عالِمٌ وَ مُتَعَلِّمٌ وَ لا خَیرَ فیما سِواهُما
مردم، دو گروهند: دانشمند و دانش اندوز و در غیر این دو، خیری نیست.
(نهج الفصاحه، ح 3145 )
دانش با ایمان آباد گردد.
نهج البلاغه ، خ 155
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند :
خدا بنده ای را پست نمی شمارد مگر آن که علم و ادب را از او فرو گذارد.
(نهج الفصاحه ، ح 2568)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
کسی را که علم از او می آموزید محترم دارید و کسی را که علم بدو می آموزید محترم دارید.
(نهج الفصاحه ، حدیث 3184)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند :
آفت دانش فراموشی است و دانشی که به نااهل سپاری تلف می شود.
(نهج الفصاحه ، ح 5)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند :
نیکی دنیا و آخرت با دانش همراه است و بدی دنیا و آخرت با نادانی قرین است.
نهج الفصاحه ، ح 1482
امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند :
ای مردم بدانید کمال دین طلب علم و عمل بدانست ، بدانید که طلب علم بر شما از طلب مال لازم تر است زیرا مال برای شما قسمت و تضمین شده. عادلی (که خداست) آن را بین شما قسمت کرده و تضمین نموده و به شما می رساند ولی علم نزد اهلش نگهداشته شده و شما مأمورید کــه آن را از اهلش طلب کنید ، پس آنرا بخواهید.
کتاب کافی جلد 1 ص 35
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند :
دانش جوئی بر هر مسلمانی واجب است ، همانا خدا دانش جویان را دوست دارد.
اصول کافی ج 1 ص 35 روایة
امام علی (علیه السلام) می فرمایند:
کسی که حلم ندارد علم ندارد.
غررالحکم ، باب حلم
امام علی (علیه السلام) می فرمایند:
حلم و بردباری برای علم و دانش وزیر خوبی است.
غررالحکم ، باب حلم
امام علی (علیه السلام) می فرمایند:
از شریف ترین علم ها و دانش ها آراسته شدن آن به حلم و بردباری است.
غررالحکم ، باب حلم
امام علی (علیه السلام) می فرمایند:
کسی که از سر چشمه و آشامیدنگاه علم و دانش سیراب شده باشد ، جامه حلم و بردباری به تن کند.
غررالحکم ، باب حلم
امام علی (علیه السلام) می فرمایند:
درخت علم و دانش به بار ننشیند ، تا آن گاه که حلم با او مقرون گردد.
غررالحکم ، باب حلم
امام علی (علیه السلام) می فرمایند:
کمال علم و دانش به بردباری است و کمال بردباری به بسیاری تحمّل و فرو بردن خشم است.
غررالحکم ، باب حلم
امام علی (علیه السلام) می فرمایند:
اساس علم و دانش حلم و بردباری است.
غررالحکم ، باب حلم
امام علی (علیه السلام) می فرمایند:
بردباری نیکو ، دلیل و نشانه علم بسیار است.
غررالحکم ، باب حلم
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
اِنَّ اللّهَ یحِبُّ بُغاةَ العِلمِ
خداوند جویندگان دانش را دوست دارد.
(کافی، ج1، ص 30، ح1 )
امام علی (علیه السلام) فرمودند:
مِن عَلامَةِ اَحَدِهِم (المُتَقینَ) اَنَّک تَری لَهُ قُوَّةً فی دینٍ... وَحِرصا فی عِلمٍ وَعِلما فی حِلمٍ
از نشانه های پرهیزکاران این است که می بینی در دین نیرومند ... در کسب دانش حریص و دارای علم همراه با بردباریاند.
(نهج البلاغه، خطبه 193)
امام محمد باقر (علیه السلام) فرمودند:
رَحِمَ اللهُ عَبداً اِحیاءَ العِلمَ
خدا رحمت کند بنده ای را که علم را زنده می کند.
(کافی ، ج 1 ، ص 41)
امام محمد باقر (علیه السلام) فرمودند:
ما شیب شی ء بشی ء احسن من حلم بعلم
چیزی با چیزی نیامیخته است که بهتر از حلم با علم باشد.
(بحارالانوار ، دار احیاء التراث العربی ، ج 75 ، ص 172 )
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)فرمودند:
اَجوَدُکُم مِن بَعدی رَجُلٌ عَلِمَ عِلماً فَنَشَرَ عِلمَهُ ؛
بخشنده ترین شما پس از من کسی است که دانشی بیاموزد آنگاه دانش خود را بپراکند.
(میزان الحکمه،ح13825)
امام علی علیه السلام فرمودند:
العلم وراثه کریمه ، و الاداب حلل مجدده ، و الفکرمرآه صافیه؛
علم میراث گرانبهائی است و ادب لباس فاخر و زینتی است و فکر آئینه ای است صاف.
(نهج البلاغه)
امام علی علیه السلام فرمودند:
اَلعِلمُ کَنزٌ عَظیمٌ لایَفنی؛
علم گنج بزرگی است که با خرج کردن تمام نمی شود.
(غرور الحکم و در الکلم)
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:
طلب العلم فریضة علی کل مسلم، الا ان الله یحب بغاة العلم
طلب علم بر هر مسلمانی واجب است، همانا خدا جویندگان علم را دوست دارد.
(اصول کافی ج 1 /باب دوم/ص 35)
امام باقر (سلام الله علیها)می فرمایند:
زکات دانش، آموختن به بندگان خداست.
اصول کافی، ج1، ص 41.
امام صادق (سلام الله علیها)می فرمایند:
در پیشگاه کسی که از او دانش می آموزید، فروتن باشید.
اصول کافی، ج1، ص 36.
امام صادق (علیه السلام)می فرمایند:
تواضعوا لمن طلبتم منه العلم ؛
در پیشگاه کسی که از او دانش می آموزید، فروتن باشید.
اصول کافی، ج1، ص 36.
امام باقر(علیه السلام)می فرمایند:
زکاة العلم أن تعلمه عباد الله؛
زکات دانش، آموختن به بندگان خداست.
اصول کافی، ج1، ص 41.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله):
تَناصَحوا فِی الْعِلْمِ ، فَاِنَّ خیانَةَ اَحَدِکُمْ فی عِلْمِهِ اَشَدُّ مِنْ خیانَتِهِ فی مالِهِ وَ اِنَّ اللّهَ سائِلُـکُمْ یَوْمَ الْقیامَةِ؛
در دانش، خیرخواه یکدیگر باشید که خیانت هر یک از شما در دانشش، سختتر از خیانت او در مالش میباشد و خداوند روز قیامت از شما بازخواست میکند.
امالی طوسی، ص 126، ح 198.
امام علی (علیه السلام):
اَلا لا تَنالُ الْعِلْمَ اِلاّ بِسِتَّةٍ ؛ سَاُنبیکَ عَنْ مَجموعِها بِبَیانِ: ذَکاءٌ وَ حِرصٌ وَاصْطِبارٌ وبُلْغَةٌ ؛ و اِرشادُ اُستادٍ وَ طولُ زَمانِ؛
هرگز به دانش دست نمییابی مگر با شش چیز؛ که من در این سخن، تو را از همه آنها آگاه میکنم: هوش، حرص، شکیبایی، شایستگی؛ راهنمایی استاد و درازای زمان.
آداب المتعلّمین، ص 82.
امام علی (علیه السلام):
خُذوا مِنْ کُلِّ عِلْمٍ اَحْسَنَهُ فَاِنَّ النَحْلَ یَاْکُلُ مِنْ کُلِّ زَهْرٍ اَزْیَنَهُ فَیَتَوَلَّدُ مِنْهُ جَوهَرانِ نَفیسانِ: اَحَدُهُما فیهِ شِفاءٌ لِلنّاسِ وَ الآْخَرُ یُسْتَضاءُ بِهِ؛
از هر دانشی بهترینش را انتخاب کنید، زنبورِ عسل از هر گلی زیباترینش را میخورد. در نتیجه دو جواهر گرانبها از آن تولیدئ میشود: یکی (عسل) برای مردم شفاست و دیگری (موم) که از آن روشنایی میگیرند.
غرر الحکم ، ح 5082.
رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)می فرمایند:
هر کس برای آموختن علم سر از خواب بردارد، فرشتگان سایه ی رحمت بر او می گسترانند، در زندگی او برکت به وجود می آید، و چیزی از روزی او کاسته نمی شود.
بحارالانوار/ج1/ص177.
قال رسول الله - صلی الله علیه و آله - : علیکَ بالعلم ِفانّ العِلْم خلیلُ المؤمِنِ و الحلمَ وزیرُهُ والعقلَ دلیلُهُ و ... و الصّبر امیرُ جنودِهِ.
رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمودند: برتو باد به فراگیری علم، همانا که علم دوست مؤمن است و بردباری وزیر او و عقل راهنمایش و عمل سرپرست او و رفق و مدارا پدر او و ملایمت با دیگران برادر او و صبر، امیر سپاهیان او است.
«نهج الفصاحه، ح 1961»
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم :
إنَّ الفِتنَةَ تَجِیءُ فَتَنسِفُ العِبادَ نَسفا یَنجُو العالِمُ مِنها بِعِلمِهِ ؛
فتنه میآید و بندگان را تارومار میکند ، مگر عالم که به علم خویش از آن میرهد .
مسند ابراهیم بن أدهم ، ص 28 .
عَن الامام الصادق - علیه السّلام - قالَ: ما مِنْ أَحَدٍ یَمُوتُ مِنَ الْمُؤْمِنینَ أَحَبّ إِلی إِبْلِیسَ مِنْ مُوْتِ فَقِیهٍ.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: مرگ هیچ مؤمنی در نظر شیطان، محبوبتر از موت یک عالم فقیه نیست.
«الکافی، ج 1، ص 38»
قال الامام علی - علیه السلام - : اَلفَقِیهُ کلُ الفَقِیهِ مَن لم یَقنَطِ النَّاسَ مِن رَحمَةِ اللهِ، ولم یُؤیِسهُم مِن رَوحِ اللهِ، وَلم یُؤمِنهُم مِن مَکرِ اللهِ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: فقیه به تمام معنا، کسی است که مردم را از رحمت خدا نومید نگرداند و از فضل و بخشایش خدا مأیوسشان نسازد و از مکر و عذاب خدا هم، آسوده خاطرشان نکند.
«نهج البلاغه، حکمت 90»
قال الامام علی - علیه السلام - : و مَن خَالَطَ العُلَمَا وُقِّرَ وَ مَن خَالَطَ الاَنذَالَ حُقِّرَ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: هر کس با علما معاشرت کند، مورد احترام قرار گیرد و هر کس با فرومایگان معاشرت نماید تحقیر شود.
«نهج السعادة، ج 1، ص 52»
الإمام علیّ علیهالسلام :
یَجِبُ عَلَی الإِمامِ أن یَحبِسَ الفُسّاقَ مِنَ العُلَماءِ ، وَالجُهّالَ مِنَ الأَطِبّاءِ .
امام علی علیهالسلام :
بر امام ، لازم است عالمان تبهکار و پزشکان ناآگاه را به زندان درافکند .
تهذیب الأحکام ، جلد 6 ، صفحه 319 ، حدیث 878 ، کتاب من لا یحضره الفقیه ، جلد 3 ، صفحه 31 ، حدیث 3266 دانش نامه احادیث پزشکی : 1 / 68
قال الامام علی - علیه السلام - : العَالِمُ یَنْظُرُ بِقَلْبِهِ وَ خَاطِرِهِ، الجاهِلُ یَنْظُرُ بِعَیْنِهِ وَ نَاظِرِِهُ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: عالم با دل و اندیشه خود مینگرد و نادان با چشم و دیده خود.
«غرر الحکم، ح 1241»
قال الامام الرضا - علیه السّلام - : لا تُمارِیَنَ الْعُلَماءَ فَیَرْفُضُوک وَ لا تُمارِیَنَّ السُّفَهاءِ فَیَجْهَلُوک.
امام رضا - علیه السّلام - فرمودند: با علماء مراء و جدل مکن که تو را از پای درمی آورند و نیز با سفیهان مراء مکن که تورا به نادانی نسبت می دهند.
«منیة المرید، ص 193»
قالَ امیرُ المؤمنین - علیه السّلام - : کلُّ عالمٍ غَیْرُه مُتَعَلِمٌ.
امیر مؤمنان - علیه السّلام - فرمودند: همه عالمان غیر او متعلم اند.
«نهج البلاغه، خطبه 65»
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
إنّ الصَّفاةَ الزُّلالَ الذیلا تَثبُتُ علَیهِ أقدامُ العُلَماءِ الطَّمَعُ .
آن تخته سنگ لغزندهای که پای علما روی آن استوار نمیماند ، طمع است .
تنبیه الخواطر : 1 / 49 منتخب میزان الحکمة : 344
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
الطَّمَعُ یُذهِبُ الحِکمَةَ مِن قُلوبِ العُلَماءِ .
طمع ، حکمت را از دل دانشمندان میبرد .
کنز العمّال : 7576
امام علی علیهالسلام :
لا یَتَعَلَّمُ مَن یَتَکَبَّرُ .
کسی که تکبّر داشتِه باشد ، عالِم نمیشود .
غرر الحکم : 10586 منتخب میزان الحکمة : 482
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
اکتُبُوا العِلمَ قبلَ ذَهابِ العُلَماءِ ، وإنّما ذَهابُ العِلمِ بِمَوتِ العُلَماءِ ؛
دانـش را ، پـیش از درگـذشت دانشمندان ، بنویسید ؛ زیرا با مرگ دانشمندان ، دانش (آنان) نیز میرود .
کنز العمّال : 28733 منتخب میزان الحکمة : 482
امام علی علیهالسلام :
عُقولُ الفُضَلاءِ فی أطرافِ أقلامِها ؛
خردهای دانشمندان ، در نوک قلمهای آنهاست .
غرر الحکم : 6339 منتخب میزان الحکمة : 482
إامام علی علیهالسلام:
نَّما زَهَّد النّاسَ فی طَلَبِ العِلمِ کَثرَهُما یَرَونَ مِن قِلَّةِ مَن عَمِلَ بِما عَلِم ؛
آنچه مردم را به تحصیل دانش بیرغبت کرده ، این است که میبینند کمتر عالمی است که به علمش عمل کند .
غرر الحکم : 3895 منتخب میزان الحکمة : 402
هرکس که خداوند به او علم دین عطا کرده باشد و او آن را به مردم تعلیم ندهد، پس از مرگ داوند را در حالی ملاقات می کند که بر دهانش لجام آهنین زده باشند.
بحارالانوار جلد 2 صفحه 68
امام صادق (علیهالسلام) فرمودند:
اِنَّ الشَّیْطانَ لَیَطْمَعُ فی عالِمٍ بِغَیْرِ اَدَبٍ اَکْثَرُ مِنْ طَمَعِهِ فی عالِمٍ بِاَدَبٍ ، فَتَاَدَّبوا وَ اِلاّ فَاَنْتُمْ اَعرابٌ ؛
شیطان ، در عالِمِ بیبهره از ادب بیشتر طمع میکند تا عالِمِ برخوردار از ادب . پس ادب داشته باشید وگرنه شما، بیابانی (فاقد تمدّن) هستید.
کنز العمّال ، ح 45409
امام علی (علیهالسلام) فرمودند:
عَلَیکَ بِمُداراةِ النّاسِ وَ اِکْرامِ الْعُلَماءِ وَ الصَّفْحِ عَنْ زَلاّتِ الاِْخْوانِ فَقَدْ اَدَّبَکَ سَیِّدُ الاَْوَّلینَ وَ الآْخِرینَ بِقَولِهِ صلیاللهعلیهوآله : اُعْفُ عَمَّنْ ظَـلَمَکَ وَ صِلْ مَنْ قَطَعَکَ وَ اَعْطِ مَنْ حَرَمَکَ ؛
تو را سفارش میکنم به مدارای با مردم و احترام به علما و گذشت از لغزش برادران (دینی)؛ چرا که سرور اولین و آخرین، تو را چنین ادب آموخته و فرموده است : «گذشت کن از کسی که به تو ظلم کرده ، رابطه برقرار کن با کسی که با تو قطع رابطه کرده و عطا کن به کسی که از تو دریغ نموده است».
اعلام الدین، ص 96
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند :
اَلْعَدْلُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِی الاُْمَراءِ اَحْسَنُ، وَ السَّخاءُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِی الاَْغْنیاءِ اَحْسَنُ، اَلْوَرَعُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِی الْعُلَماءِ اَحْسَنُ، اَلصَّبْرُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِی الْفُقَراءِ اَحْسَنُ، اَلتَّوبَةُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِی الشَّبابِ اَحْسَنُ، اَلْحَیاءُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِی النِّساءِ اَحْسَنُ؛
عدالت نیکو است اما از دولتمردان نیکوتر، سخاوت نیکو است اما از ثروتمندان نیکوتر؛ تقوا نیکو است اما از علما نیکوتر؛ صبر نیکو است اما از فقرا نیکوتر، توبه نیکو است اما از جوانان نیکوتر و حیا نیکو است اما از زنان نیکوتر.
(نهج الفصاحه، ح 2006)
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند :
یا عَلیُّ إذا لَم یَکُنِ العالِمُ تَقیّا تائِبا زَلَّت مَوعِظَتُهُ عَن قُلُوبِ النّاسِ کَما تَزِلُّ القَطرَةُ عَن بَیضَةِ النَّعامَةِ وَالصَّفا؛
یا علی هرگاه عالِم با تقوا و توبه کار نباشد، موعظه اش از دل مردم می لغزد همچنان که قطره آب از روی تخم شتر مرغ و سنگ صاف می لغزد.
(میراث حدیث، ج2، ص29، ح81)
امام محمدباقر (علیه السلام) فرمودند:
عالِمٌ یُنتَفَعُ بِعِلمِهِ اَفضَلُ مِن سَبعینَ اَلفٍ عابِدٍ؛
دانشمندی که از علمش سود برند، از هفتاد هزار عابد بهتر است .
بحارالانوار، ج75، ص173
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
ألا اُخبِرُکُم بالفَقیهِ حَقِّ الفَقیهِ؟ مَن لمیُرَخِّصِ الناسَ فی مَعاصِی اللّه ، ولم یُقَنِّطْهُم مِن رَحمَةِ اللّه ، ولم یُؤمِنْهُم مِن مَکرِ اللّه ، ولم یَدَعِ القرآنَ رَغبَةً عَنهُ إلی ما سِواهُ؛
آیا شما را از فقیهِ حقیقی آگاه نکنم؟ کسی که در معاصی خدا به مردم جواز ندهد و از رحمت خدا نومیدشان نکند و از مکر و عذاب خدا آسوده خاطرشان نسازد و از قرآن ، به چیز دیگر رو نکند .
(تحف العقول، ص 204)
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند:
اَلا اِنَّ شَرَّ الشَّرِّ شِرارُ العُلَماءِ وَ اِنَّ خَیرَ الخَیرِ خیارُ العُلَماءِ؛
بدانید که بدترین بدها، علمای بدند و بهترین خوبان علمای خوبند.
(منیة المرید، ص 137)
رسول اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند:
یا عَلیُّ وَلِلعالِمِ ثَلاثُ عَلاماتٍ: صِدقُ الکَلِمِ وَاجتِنابُ الحَرامِ وَأَن یَتَواضَعَ لِلنّاسِ کُلِّهِم؛
یا علی دانشمند سه نشانه دارد: راستگویی، حرام گریزی و فروتنی در برابر همه مردم.
التوحید، ص 127
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
زِلَّةُ العالِمِ کَانکِسارِ السَّفینَةِ ، تَغرَقُ وَ تُغَرِّقُ مَعَها غَیرَها ؛
لغزش عالم ، مانند شکستن کشتی است : خود غرق میشود و با خود ، دیگران را غرق میکند .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث5474
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
خَیرُ مَن شاوَرتَ ذَوُو النُّهی وَ العِلمِ ، وَ اُولُوا التَّجارِبِ وَ الحَزمِ ؛
بهترینِ کسان برای مشورت، خردمندان و عالمان و دارندگان تجربه و دور اندیشاناند .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث4990
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
جالِسِ العُلَماءَ تَزدَد عِلما ؛
با دانشمندان همنشین باش تا دانشت افزون شود .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث4721
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
إذا رَأیتَ عالِما فَکُن لَهُ خادِما ؛
هرگاه دانشمندی دیدی ، به او خدمت کن .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث4044
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
اَلعالِمُ مَن لا یَشبَعُ مِنَ العِلمِ وَ لا یَتَشَبَّعُ بِهِ ؛
دانشمند، کسی است که از دانش، سیری نپذیرد و به سیری از آن نیز وانمود نکند .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث1740
امام علی علیهالسلام :
عُقولُ الفُضَلاءِ فی أطرافِ أقلامِها ؛
خردهای دانشمندان ، در نوک قلمهای آنهاست .
غرر الحکم : 6339
قال : یا علی ! خمسة تنور القلب : کثرة قرائة قل هو الله احد و قلة الکلام و مجالسة العلماء والصلاة فی اللیل و المشی ء الی المساجد؛
یا علی ! پنج چیز دل را نورانی می کند: کثرت تلاوت سوره ((قل هو الله احد))،کم گویی ، مجالست با علما، نماز شب و گام برداشتن به سوی مسجد.
(المواعظ العددیه ، ص 258).
عن علی - علیه السلام - قال :
مروة الحضر قراءة القران و مجالسة العلماء و النظر فی الفقه و المحافظة علی الصلاة فی الجماعات ؛
از حضرت علی(علیه السلام ) نقل شده که فرمودند: جوانمردی در حضور در وطن ، قرآن خواندن ، هم نشینی با علماء، و نگریستن در احکام دین ، و مواظبت بر نماز خواندن در جماعتهاست .
(بحارالانوار، ج 88، ص 10)
قال الصادق - علیه السلام -:
الصلاة خلف العالم بالف رکعة ؛
نماز در پشت سر یک عالم برابر هزار رکعت است .
(بحارالانوار، ج 88، ص 5)
قال رسول الله - صلی الله علیه وآله - :
من صلی خلف عالم فکانما صلی خلف رسول الله ؛
کسی که پشت سر عالم نماز به جا آورد، مانند کسی است که پشت سر پیامبر خدا نماز خوانده است .
(بحارالانوار، ج 88، ص 119)
قال رسول الله - صلی الله علیه وآله -:
من اجاب المؤ ذن و اجاب العلماء کان یوم القیامة تحت لوائی و یکون فی الجنة فی جواری و له عند الله ثواب ستین شهیدا؛
هرکس به موذن و دانشمند روی آورد روز قیامت در زیر پرچم من و در بهشت همسایه من خواهد بود و برای او در نزد خدا ثواب شصت شهید است .
(بحارالانوار، ج 84، ص 154)
امام صادق علیهالسلام :
إنّ العالِمَ إذا لمیَعمَلْ بعِلمِهِ زَلَّت مَوعِظَتُهُ عنِ القُلوبِ کَما یَزِلُّ المَطَرُ عنِ الصَّفا ؛
عالِم هرگاه به علم خود عمل نکند ، پند او از دلها فرو غلتَد ، آنگونه که باران از روی تخته سنگ فرو میغلتد .
منیه المرید : 146
امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
کن عالما او متعلما او احب اهل العلم و لا تکن راعبا فتهلک ببعضهم؛
یا دانشمند باش یا دانشجوی یا دوست دار دانشمندان و دشمن علم و اهل آن مباش که به سبب آن هلاک می شوی.
اصول کافی، ج 1، ص 34.
امام باقر(علیه السلام) فرمودند:
عالم ینتفع بعلمه افضل من سبعین الف عابد؛
دانشمندی که از دانش او بهره ببرند، ار هفتاد هزار عابد برتر است.
اصول کافی، ج 1، ص 33.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
إنّ فی جَهنَّمَ رَحاءً مِن حَدیدٍ تُطحَنُ بها رُؤوسُ القُرّاءِ ، والعُلَماءِ الُمجرمینَ؛
در دوزخ آسیابی آهنی است ، که با آن سرهای قاریان و عالمان گنهکار آرد میشود .
جامع الأخبار : 130 / 254 منتخب میزان الحکمة : 460
امام محمد باقر (علیه السلام)فرمودند:
هر که علم و دانش را جوید برای آنکه به علما فخر فروشی کند ، یا با سفهابستیزد ، و یا مردم را متوجه خود نماید ، باید آتش را جای نشستن خود گیرد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، 2 ، ص 38
امام مهدی(علیه السلام) فرمودند:
در رویدادهای دینی به راویان احادیث ما رجوع کنید زیرا آنها حجت من بر شما و من حجت خدا بر آنانم.
(کمالالدین2/454)
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
وزن حبر العلماء بدم الشّهداء فرجح؛
مرکب دانشوران را با خون شهیدان هم سنگ کردند اولی سنگین تر بود.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
نوم العالم أفضل من عباده العابد؛
خواب دانشمند از عبادت عابد بهتر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
مثل العالم الّذی یعلّم النّاس الخیر و ینسی نفسه کمثل السّراج یضی ء للنّاس و یحرق نفسه؛
حکایت دانشمندی که مردم را تعلیم دهد و خویشتن را فراموش کند چون چراغ است که مردم را روشن کند و خویش را بسوزاند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
ما أتی اللَّه عالما علما إلّا أخذ علیه المیثاق أن لا یکتمه؛
خدا به عالمی علم نداده مگر آنکه از او پیمان گرفته که علم خویش را نهان ندارد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
لا یشبع عالم من علمه حتّی یکون منتهاه الجنّه؛
عالم از علم خویش سیر نگردد تا سرانجام به بهشت رسد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
لیس منّی إلا عالم أو متعلّم؛
هیچ کس از من نیست به جز دانشمند یا دانش آموز.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
کلّ صاحب علم غرثان إلی علم؛
هر دانشمندی گرسنه علم دیگر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
فقیه واحد أشدّ علی الشّیطان من ألف عاب؛
تحمل یک فقیه برای شیطان از هزار عابد سخت تر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
فضل العالم علی العابد سبعین درجه ما بین کلّ درجتین کما بین السّماء و الأرض؛
فضیلت عالم بر عابد هفتاد درجه است که فاصله هر دو درجه چون فاصله زمین و آسمان است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
فضل العالم علی العابد کفضل القمر لیله البدر علی سائر الکواکب؛
فضیلت عالم بر عابد چون فضیلت ماه دو هفته بر سایر ستارگان است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
فضل العالم علی العابد کفضلی علی أدناکم إنّ اللَّه عزّ و جلّ و ملائکته و أهل السّموات و الأرضین حتّی النّمله فی جحرها و حتّی الحوت لیصلّون علی معلّم النّاس الخیر؛
فضیلت عالم بر عابد چون فضیلت من بر پست ترین شماست، خدای عز و جل و فرشتگان او و اهل آسمانها و زمین ها حتی مورچه در سوراخ و حتی ماهی کسی را که نیکی به مردم آموزد، دعا می کنند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
العدل حسن و لکن فی الامراء أحسن، السّخاء حسن و لکن فی الأغنیاء أحسن، الورع حسن و لکن فی العلماء أحسن، الصّبر حسن و لکن فی الفقراء أحسن، التّوبه حسن و لکن فی الشّباب أحسن، الحیاء حسن و لکن فی النّساء أحسن؛
عدالت نیک است ولی از زمامداران نیکوتر است، سخاوت نیک است ولی از اغنیا نیکوتر است، تقوی نیک است ولی از علما نیکوتر است صبر نیک است ولی از فقرا نیکوتر است. توبه نیک است ولی از جوانان نیکوتر است شرم نیک است ولی از زنان نیکوتر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
العالم إذا أراد بعلمه وجه اللَّه تعالی هابه کلّ شی ء و إذا أراد أن یکثر به الکنوز هاب من کلّ شی ء؛
عالم اگر از علم خویش رضای خدا خواهد همه چیز از او بترسد و اگر خواهد به وسیله آن گنجها بیندوزد از همه چیز بترسد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
عالم ینتفع بعلمه خیر من ألف عابد؛
دانشمندی که از علم او سود برند، از هزار عابد بهتر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
صنفان من النّاس إذا صلحا صلح النّاس و إذا فسدا فسد النّاس العلماء و الامراء؛
دو گروه از مردمند که اگر صالح بودند مردم به صلاح آیند و اگر فاسد بودند به فساد گرایند، دانشوران و زمامداران.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
رکعتان من عالم أفضل من سبعین رکعه من غیر عالم؛
دو رکعت نماز دانشمند بهتر از هفتاد رکعت غیر دانشمند است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
الدّاعی و المؤمّن فی الأجر شریکان و القاری و المستمع فی الأجر شریکان و العالم و المتعلّم فی الأجر شریکان؛
آنکه دعا میکند و آنکه آمین گوید در پاداش شریکند و قاری و مستمع در پاداش شریکند و دانشمند و دانش آموز در پاداش شریکند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
خیار أمّتی علماؤها و خیار علمائها حلماؤها؛
بهترین امت من دانشمندانند و بهترین دانشمندان امت من بردبارانند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
جالسوا الکبراء و سائلوا العلماء و خالطوا الحکماء؛
با بزرگان مجالست کنید و از دانشمندان بپرسید و با حکیمان آمیزش کنید.
نهج الفصاحه
ثلاث من الإیمان: الإنفاق من الإقتار و بذل السّلام للعالم و الإنصاف من نفسک؛
سه چیز از لوازم ایمان است: بخشش به هنگام تنگدستی و سلام به دانشمند و رعایت انصاف بر ضرر خویش.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
ثلاثه لا یستخفّ بحقّهم إلّا منافق ذو الشّیبه فی الإسلام و ذو العلم و إمام مقسط؛
سه کسند که هر که تحقیرشان کند منافق است آن که مویش در اسلام سپید شده باشد و دانشمند و پیشوای دادگستر.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
تواضعوا لمن تعلّمون منه و تواضعوا لمن تعلّمونه و لا تکونوا جبابره العلماء؛
با استاد و با شاگرد خود تواضع کنید و دانشمندان سرکش مباشید.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
بین العالم و العابد سبعون درجه؛
میان عالم و عابد هفتاد درجه است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ مثل العلماء فی الأرض کمثل النّجوم فی السّماء یهتدی بها فی ظلمات البرّ و البحر، فإذا انطمست النّجوم أوشک أن تضلّ الهداه؛
دانشمندان در زمین مانند ستارگان آسمانند که در ظلمات خشگی و دریا به کمک آن راه جویند و همین که ستارگان نهان شدند ممکن است ره یافتگان نیز گمراه شوند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ لکلّ شی ء دعامه و دعامه هذا الدّین الفقه و لفقیه واحد أشدّ علی الشّیطان من ألف عابد؛
هر چیزی اساسی دارد و اساس این دین دانش است و یک دانشمند برای شیطان از هزار عابد بدتر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ اللَّه تعالی یعافی الامّیّین یوم القیامه مالا یعافی العلماء؛
خداوند روز رستاخیز بر بی سوادان چیزهائی را می بخشد که بر دانشمندان نمی بخشد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ الفتنه تجی ء فتنسف العباد نسفا و ینجو العالم منها بعلمه؛
فتنه بیاید و بندگان را مغلوب کند و دانشمند به کمک دانش خود از آن رهائی یابد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ العلماء هم ورثه الأنبیاء ورثوا العلم فمن أخذه أخذ بحظّ وافر؛
دانشمندان وارث پیامبرانند و دانش را از آن ها میراث برده اند هر کس دانش فرا گیرد سهم فراوان از میراث پیامبران گرفته است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ الصّفا الزّلّال الّذی لا تثبت علیه أقدام العلماء الطّمع.
طمع سنگ لغزانی است که پای دانشمندان بر آن استوار نمی ماند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ أشدّ النّاس عذابا یوم القیمه عالم لم ینفعه اللَّه بعلمه؛
به روز رستاخیز عذاب دانشمندی که خداوند او را از دانشش منتفع نکرده از همه مردم سخت تر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
أکرموا العلماء فإنّهم ورثه الأنبیاء فمن أکرمهم فقد أکرم اللَّه و رسوله؛
دانشمندان را گرامی دارید که آنها وارثان پیغمبرانند و هر که آنها را عزیز دارد خدا و پیغمبر را عزیز داشته است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
أعلم النّاس من جمع علم النّاس إلی علمه؛
دانشمندتر از همه مردم کسی است که دانش دیگران را به دانش خود بیفزاید.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
أشدّ النّاس عذابا یوم القیامه عالم لم ینفعه علمه؛
روز رستاخیز عذاب دانشمندی که از دانش خود بهره نمی برد از همه مردم سخت تر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
ارحموا عزیزا ذلّ و غنیّا افتقر و عالما ضاع بین جهّال؛
بر سه کس رحم کنید، عزیزی که خوار شده و ثروتمندی که فقیر گشته و دانشمندی که میان جاهلان گمنام مانده.
نهج الفصاحه
امام علی علیهالسلام :
جالِسِ العُلَماءَ یَزدَدْ علمُکَ ، ویَحسُنْ أدبُکَ ، وتَزکُ نَفْسُکَ؛
با دانشمندان بنشین تا بر دانشت افزوده گردد ، تربیت و ادبت نیکو شود و روانت پاکیزه شود .
غرر الحکم : 4786 منتخب میزان الحکمة : 106
رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند :
لا تَجْلِسوا إلاّ عندَ کُلِّ عالِمٍ یَدْعوکُم مِن خَمْسٍ إلی خَمسٍ: مِن الشَّکِّ إلی الیَقینِ، ومِن الرِّیاءِ إلی الإخْلاصِ ، ومِن الرَّغْبَةِ إلی الرَّهبَةِ ، ومِن الکِبْرِ إلی التّواضُعِ ، ومِن الغِشِّ إلی النّصیحَةِ ؛
تنها در محضر دانشمندانی نشینید که شما را از پنج چیز به پنج چیز فرا میخوانند : از دودلی به یقین ، از ریا به اخلاص ، از دنیا خواهی به دنیا گریزی ، از تکبر بهفروتنیو از فریبکاریبه خیر خواهی.
بحار الأنوار : 74 / 188 / 18 منتخب میزان الحکمة : 106
الإمامُ الکاظمُ علیهالسلام :
عَظِّمِ العالِمَ لِعِلمِهِودَعْ مُنازَعتَهُ ، وصَغِّرِ الجاهِلَ لِجَهلِهِ ولا تَطرُدْهُ ، ولکِن قَرِّبْهُ وعَلِّمْهُ ؛
امام کاظم علیهالسلام :
دانشمند را به خاطر دانشش احترام نه و با او ستیزه مکن و نادان را به سبب نادانیش کوچک شمار ، امّا او را از خود مران ، بلکه به خود نزدیک گردان و او را علم بیاموز .
تحف العقول : 394 منتخب میزان الحکمة : 384
الإمامُ الصّادقُ علیهالسلام:
لَمّا سُئلَ عَنِ القِیامِ تَعظیما لِلرَّجُلِ: مَکروهٌ إلاّ لِرَجُلٍ فی الدِّینِ؛
امام صادق علیهالسلام در پاسخ به پرسش درباره بلند شدن برای احترام نمودن کسی فرمودند: این کار ناپسند است، مگر برای شخصیّتی دینی .
المحاسن : 1 / 364 / 786 منتخب میزان الحکمة : 384
امام هادی(سلام الله علیه):
إنَّ العالِمَ والمُتَعَلِّمَ شَریکانِ فِی الرُّشدِ؛
دانشمند و دانشجو در هدایت شریکاند.
علم و حکمت: ج 1 ص 300 ح 828
امام صادق(سلام الله علیه):
العُلَماءُ حُکّامٌ عَلَی المُلوکِ؛
عالمان فرمانروای بر شهریاران هستند.
میزان الحکمة: ح 14038
امام باقر(سلام الله علیه):
إنَّ الفَقیهَ حَقَّ الفَقیهِ: الزاهِدُ فی الدنیا، الراغِبُ فی الآخِرَةِ؛
فقیه، حقیقتاً کسی است که به دنیا بی اعتنا و به آخرت مشتاق باشد.
الکافی: ج 1، ص 70، ح 8
امام کاظم(سلام الله علیه):
قَلیلُ العَمَلِ مِن العالِمِ مَقبولٌ مُضاعَفٌ؛
عمل کم از دانشمند، قبول و دو چندان میشود.
الکافی: ج 1، ص 17، ح 12
پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله):
إذا ظَهَرَتِ البِدَعُ فی اُمَّتی فَلیُظهِرِ العالِمُ عِلمَهُ ، فَمَن لَم یَفعَل فَعَلَیهِ لَعنَةُ اللَّهِ؛
هرگاه بدعتها در میان امتم پدیدار شوند، بر عالم است که علم خود را آشکار سازد. هر کس چنین نکند، لعنت خدا بر او باد.
الکافی: ج 1، ص 54، ح 2
امام باقر(سلام الله علیه):
اُغدُ عالِمًا خَیرًا؛
دانشمندی نیکو باش.
علم و حکمت: ج 1 ص 294 ح 801
امام باقر(سلام الله علیه):
إنَّ الفَقیهَ حَقَّ الفَقیهِ: الزاهِدُ فی الدنیا، الراغِبُ فی الآخِرَةِ؛
فقیه، حقیقتاً کسی است که به دنیا بی اعتنا و به آخرت مشتاق باشد.
الکافی: ج 1، ص 70، ح 8
امام کاظم(سلام الله علیه):
إِنَّ المُؤمِنینَ الفُقَهاءَ حُصونُ الإِسلامِ؛
مؤمنانِ فقیه دژهای اسلامند.
علم و حکمت: ج 2 ص 516 ح 1437
امام باقر(سلام الله علیه):
إنَّ اللَّهَ لَمْ یَدَعِ الأرضَ بِغَیْرِ عالِمٍ.
خداوند زمین را بدون عالم نگذاشته است.
میزان الحکمة: ح 867.
امام صادق(سلام الله علیه):
إنَّ العُلَماءَ وَرَثَةُ الأنبِیاءِ؛
عالمان، وارثان پیامبراناند.
الکافی: ج 1، ص 32، ح 2
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند :
مومنی نیست که یک ساعت نزد عالمی نشیند جز آن که خدای عزوجل به سوی او ندا کند نزد حبیب من نشستی به عزت و جلالم سوگند تو را با او ساکن بهشت نمایم و باکی از این کار ندارم.
امالی صدوق صفحه 37
النَّظَرُ فی وَجهِ العالِمِ حُبّاً لَهُ عِبادَةٌ ؛
نگاه مهرآمیز بـه چهره عالم ، عبادت است .
نوادر الراوندیّ : 11 منتخب میزان الحکمة : 398
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
ألا اُخبِرُکُم عَنِ الأجوَدِ الأجوَدِ ؟ اللّه الأجوَدُ الأجوَدُ ، وأنا أجوَدُوُلدِ آدَمَ ، وأجوَدُکُم مِن بَعدی رَجُلٌ عُلِّمَ عِلما فنَشَرَ عِلمَهُ ، یُبعَثُ یَومَ القِیامَةِ اُمَّةً وَحدَهُ ، ورَجُلٌ جادَ بِنَفسِهِ للّه عز و جل حَتّی یُقتَلَ ؛
آیا شما را از بخشندهترین بخشنده خبر ندهم؟ خداوند بخشندهترین بخشنده است . و من بخشندهترین فرزند آدم هستم و بعد از من بخشندهترین شما ، مردی است که دانش را آموزش دهد و از این راه دانش او پخش شود . او در روز قیامت به تنهایی همچون یک امّت برانگیخته میگردد و نیز مردی که در راه خداوند عز و جل جانبازی کند تا کشته شود .
الترغیب والترهیب : 1 / 119 / 5 منتخب میزان الحکمة : 400
امام صادق علیهالسلام :
عَلَی العالِمِ إذا عَلَّمَأن لا یَعنُفَ ، وإذا عُلِّمَ أن لا یَأنَفَ ؛
بر دانشمند است که هرگاه آموزش دهد ، درشتی و خشونت نکند و هرگاه کسی بخواهد به او علم آموزد ، ننگش نیاید .
تنبیه الخواطر : 1 / 85 منتخب میزان الحکمة : 402
امام علی علیهالسلام :
عَلَی العالِمِ أن یَعمَلَ بِما عَلِمَ ،ثُمَّ یَطلُبَ تَعَلُّمَ ما لَم یَعلَم؛
بر دانشمند است که آنچه را میداند به کار بندد و سپس در پی یاد گرفتن دانشی رود که نمیداند .
غرر الحکم : 6196 منتخب میزان الحکمة : 402
امام علی علیهالسلام :
العالِمُ الّذی لایَمَلُّ مِن تَعَلُّمِالعِلم؛
عالم کسی است ، که از آموختن دانش خسته نشود .
غرر الحکم : 1303 منتخب میزان الحکمة : 402
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
مَن قالَ : أنا عالِمٌ فَهُوَ جاهِلٌ ؛
هر که بگوید : من دانــا هستم، او شخص نادانی است .
منیه المرید : 137 منتخب میزان الحکمة : 402
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
العُلَماءُ اُمَناءُ اللّه عَلی خَلقِهِ؛
عالمان، امنای خدا در میان خلق اویند .
کنز العمّال : 28675 منتخب میزان الحکمة : 402
امام صادق علیهالسلام :
عُلَماءُ شیعَتِنامُرابِطونَ فی الثَّغرِ الّذی یَلی إبلیسَ وعَفاریتَهُ ، یَمنَعونَهُم عَنِ الخُروجِ عَلی ضُعَفاءِ شیعَتِنا ، وعَن أن یَتَسَلَّطَ علَیهِم إبلیسُ وشیعَتُهُ؛
علمای شیعه ما ، نگهبانان مرزی هستند که در آن سویش ابلیس و دیوهای او قرار دارند و جلو یورش آنها به شیعیانِ ناتوان ما و تسلّط یافتن ابلیس و پیروان او بر آنان را ، میگیرند .
الإحتجاج : 1 / 13 / 7 منتخب میزان الحکمة : 402
امام کاظم علیهالسلام :
لا عِلمَ إلاّ مِن عالِمٍ رَبّانِیٍّ ، ومَعرِفَهُ العالِمِ بِالعَقلِ ؛
علم، جز از عالـم ربّانی به دست نیاید (یا آن را جز از عالم ربّانی نباید فرا گرفت) و شناخت چنین عالمی به خرد است .
مستدرک الوسائل : 11 / 258 / 12926 منتخب میزان الحکمة : 400
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
فَضلُ العالِمِ عَلی العابِدِ بِسَبعینَ دَرَجَةً ، بَینَ کُلِّ دَرَجَتَینِ حُضْرُ الفَرَسِ سَبعینَ عاما ؛ وذلکَ أنَّ الشَّیطانَ یَضَعُ البِدعَةَ لِلنّاسِ فیُبصِرُها العالِمُ فیَنهی عَنها ، والعابِدُمُقبِلٌ عَلی عِبادَتِهِ لا یَتَوَجَّهُ لَها ولا یَعرِفُها ؛
عـالـم ، هفتاد درجـه بـر عابد برتری دارد که فاصله هر درجه از دیگری به اندازهای است که یک اسب هفتاد سال بدود . علّت این برتری آن است که شیطان در میان مردم بدعتی میگذارد و دانشمند به آن پی میبرد و مردم را از آن نهی میکند ، امّا عابد سرگرم عبادت خود است و به بدعت نه توجهی دارد و نه آن را میشناسد .
روضه الواعظین : 17 منتخب میزان الحکمة : 398
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
وَالّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدهِ ! لَعالِمٌ واحِدٌ أشَدُّ عَلی إبلیسَ مِن ألفِ عابِدٍ ؛لأِنَّ العابِدَ لِنَفسِهِ والعالِمَ لِغَیرِهِ ؛
سـوگند کـه بـه آن که جان محمّد در دست اوست ، هر آینه وجود یک عالِم برای ابلیس سختتر از هزار عابد است ؛ زیرا عابد در فکر خود است و عالم در اندیشه دیگران .
کنز العمّال : 28908 منتخب میزان الحکمة : 398
امام علی علیهالسلام :
هَلَکَ خُزّانُ الأموالِ وهُم أحیاءٌ ، والعُلَماءُ باقونَ ما بَقِیَ الدَّهرُ ، أعیانُهُم مَفقودَةٌ ، وأمثالُهُم فی القُلوبِ مَوجودَةٌ ؛
مـال انـدوزان، با آن که زنـدهاند مـردهاند و اهل علم ، تا دنیا هست زندهاند. پیکرهایشان از میان میرود ، اما یادشان در دلها هست .
نهج البلاغة : الحکمة 147 منتخب میزان الحکمة : 396
امیر المؤمنین علیٌّ علیهالسلام :
لِسائلٍ سَألَهُ عن مُعضِلَةٍ: سَلْ تَفَقُّها ، ولا تَسْأل تَعَنُّتا ؛ فإنّ الجاهِلَ المُتَعَلِّمَ شَبیهٌ بالعالِمِ ، وإنَّ العالِمَ المُتَعَسِّفَ (المُتَعَنِّفَ) شَبیهٌ بالجاهِلِ المُتَعَنِّتِ .
امام علی علیهالسلام- در پاسخ به مردی که از آن حضرت سؤالی مشکل آفرین پرسید- فرمودند: به قصد یاد گرفتن بپرس ، نه برای آزردن و خطا گرفتن ؛ زیرا جاهلی که درصدد آموختن باشد همانند عالم است و عالمی که در بیراهه قدم نهد همچون جاهلی است که به قصد خطا گرفتن میپرسد .
نهج البلاغة : الحکمة320 منتخب میزان الحکمة : 260
امام صادق علیهالسلام :
لا یَنبَغی لِمَن لم یَکُن عالِما أن یُعَدَّ سَعیدا ؛
کسی که عالم نباشد سزاوار نیست که خوشبخت شمرده شود .
تحف العقول : 364 منتخب میزان الحکمة : 272
امام علی علیهالسلام :
از جمله حقوق شـخـص دانشمند بر تو این است که (هر گاه در میان جمعی بود) بر همگان سلام کنی و به او نیز اختصاصا سلام گویی ، روبهرویش بنشینی ، در حضور او با دست و چشم و ابرو اشاره نکنی ، در مخالفت با نظر او نگویی : «فلانی چنین گفته است» . نزد او از کسی غیبت نکنی ، در مجلسش درگوشی صحبت نکنی ، جامهاش را نگیری ، اگر خسته بود ، در سؤال کردن اصرار نورزی . از طول مجالسش به تنگ نیایی ؛ زیرا حکایت همنشینی با او حکایت درخت خرمایی است که انتظار میکشی تا کی از آن چیزی برای تو بیفتد .
کذا فی المصدر ، و لعلّ الصحیح «تُلِحَّ» .کنزالعمّال : 29363 منتخب میزان الحکمة : 400
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إذا علم العالم فلم یعمل کان کالمصباح یضی ء للنّاس و یحرق نفسه؛
دانشمندی که بداند و بکار نبندد، مانند چراغ است که مردم را روشن کند و خود را بسوزد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إذا أراد اللَّه بقوم خیرا ولّی علیهم حلماءهم و قضی بینهم علمائهم و جعل المال فی سمحائهم و إذا أراد بقوم شرّا ولّی علیهم سفهائهم و قضی بینهم جهّالهم و جعل المال فی بخلائهم؛
وقتی خداوند برای قومی نیکی خواهد خردمندانشان را بر آنها فرمانروا سازد و دانشمندانشان میان آنها قضاوت کند و مال را به دست بخشندگان دهد و وقتی برای قومی بدی خواهد سفیهانشان را بر آنها فرمانروا سازد و نادانان میان آنها قضاوت کنند و مال را به دست بخیلانشان دهد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إذا اجتمع العالم و العابد علی الصّراط قیل للعابد أدخل الجنّه و تنعّم بعبادتک و قیل للعالم قف هنا فاشفع لمن أحببت فإنّک لا تشفع لأحد إلّا شفّعت فقام مقام الأنبیاء؛
وقتی عالم و عابد بر صراط اجتماع کنند به عابد گویند به بهشت درآی و از عبادت خویش بهرمند شو و به عالم گویند اینجا بایست و برای هر که می خواهی شفاعت کن زیرا هر که را شفاعت کنی شفاعت تو پذیرفته خواهد شد آنگاه عالم در صف پیامبران می ایستد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
أحذروا زلّه العالم فإنّ زلّته تکبکبه فی النّار؛
از لغزش عالم بپرهیزید که لغزش او در آتش نگون سارش خواهد کرد.
نهج الفصاحه
امام هادی(علیه السلام) میفرمایند:
علمای پیروان ما که به دوستداران و پیروان ناتوان ما رسیدگی کنند، روز قیامت در حالی وارد می شوند که از تاجهای آنها نورافشانی میشود.
(بحارالانوار/2/7)
قالَ الإمامُ الْحَسَنُ الْمُجتبی - عَلَیْهِ السَّلام - :
مَنْ أکْثَرَ مُجالِسَة الْعُلَماءِ أطْلَقَ عِقالَ لِسانِهِ، وَ فَتَقَ مَراتِقَ ذِهْنِهِ، وَ سَرَّ ما وَجَدَ مِنَ الزِّیادَةِ فی نَفْسِهِ، وَکانَتْ لَهُ وَلایَةٌ لِما یَعْلَمُ، وَ إفادَةٌ لِما تَعَلَّمَ؛
امام حسن مجتبی - علیه السلام - فرمودند:
هر که با علماء بسیار مجالست نماید، سخنش و بیانش در بیان حقایق آزاد و روشن خواهد شد، و ذهن و اندیشه اش باز و توسعه می یابد و بر معلوماتش افزوده می گردد و به سادگی می تواند دیگران را هدایت نماید.
احقاق الحقّ، ج 11، ص 238
قالَ الاْمامُ علی - علیه السلام - :
إنَّ الْعالِمَ الْکاتِمَ عِلْمَهُ یُبْعَثُ أنْتَنَ أهْلِ الْقِیامَةِ، تَلْعَنُهُ کُلُّ دابَّة مِنْ دَوابِّ الاْرْضِ الصِّغارِ ؛
امام علی - علیه السلام - فرمودند:
آن عالم و دانشمندی که علم خود را ـ در بیان حقایق ـ برای دیگران کتمان کند، روز قیامت با بدترین بوها محشور می شود و مورد نفرت و نفرین تمام موجودات قرار می گیرد.
وسائل الشّیعة، ج 16، ص 270، ح 21539
امام علی - علیه السلام - فرمودند:
یک ساعت در محضر علماء نشستن ـ که انسان را به مبدأ و معاد آشنا سازند ـ از هزار سال عبادت نزد خداوند محبوب تر خواهد بود. توجّه و نگاه به عالِم از إعتکاف و یک سال عبادت ـ مستحبّی ـ در خانه خدا بهتر است. زیارت و دیدار علماء، نزد خداوند از هفتاد مرتبه طواف اطراف کعبه محبوب تر خواهد بود، و نیز افضل از هفتاد حجّ و عمره قبول شده می باشد. همچنین خداوند او را هفتاد مرحله ترفیعِ درجه می دهد و رحمت و برکت خود را بر او نازل می گرداند، و ملائکه شهادت می دهند به این که او اهل بهشت است.
بحارالأنوار، ج 1، ص 205، ح 33
قال رَسُولُ اللّهِ - صلی الله علیه وآله - :
اَلْعالِمُ بَیْنَ الْجُهّالِ کَالْحَی بَیْنَ الاْمْواتِ، وَ إنَّ طالِبَ الْعِلْمِ یَسْتَغْفِرُلَهُ کُلُّ شَیء حَتّی حیتانِ الْبَحْرِ، وَ هَوامُّهُ، وَ سُباعُ الْبَرِّ وَ أنْعامُهُ، فَاطْلُبُوا الْعِلْمَ، فَإنّهُ السَّبَبُ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ، وَ إنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ فَریضَةٌ عَلی کُلِ مُسْلِم؛
رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمودند:
دانشمندی که بین گروهی نادان قرار گیرد همانند انسان زنده ای است بین مردگان، و کسی که در حال تحصیل علم باشد تمام موجودات برایش طلب مغفرت و آمرزش می کنند، پس علم را فرا گیرید چون علم وسیله قرب و نزدیکی شما به خداوند است، و فراگیری علم، بر هر فرد مسلمانی فریضه است.
بحارالأنوار، ج 1، ص 172، ح 25
امام صادق (علیه السلام ) می فرمایند:
الصلاة خلف العالم بالف رکعة؛
نماز در پشت سر یک عالم برابر هزار رکعت است .
( بحار الانوار، ج ,88 ص 5 )
قال رسول اللّه ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ :
النّظر الی العالم عبادة، و النّظر الی الامام المقسط عبادة، و النّظر الی الوالدین برأفة و رحمة عبادة، و النّظر الی أخ تَوَدُه فی اللّه عزّوجّل عبادةَ؛
نگریستن به دانشمند عبادت است، نگریستن به پیشوای دادگر عبادت است، نگاه دلسوزانه و مهرآمیز به پدر و مادر عبادت است و نگریستن به برادری که برای خدای عزوجل دوستش داری عبادت است.
أمالی الطوسّی: 454 / 1015.
امام جعفر صادق (علیه السلام) :
اذا أراد الله بعبد خیرا فقهه فی الدین؛
چون خدا خیر بنده ای خواهد، او را در دین دانشمند کند .
اصول کافی ، ج 1 ، ص 39
حضرت رسوا اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
زمانی بر امّت من خواهد آمد که مردم از علماء گریزان شوند، همان طوری که گوسفند از گرگ گریزان است، خداوند چنین جامعهای را به سه نوع عذاب مبتلا میگرداند: 1 ـ برکت و رحمت خود را از اموال ایشان برمیدارد. 2 ـ حکمفرمائی ظالم و بی مروّت را بر آن ها مسلّط میگرداند. 3 ـ هنگام مرگ و جان دادن، بیایمان از این دنیا خواهند رفت.
مستدرک الوسائل: ج 11، ص 376، ح 13301
امام صادق علیهالسلام می فرمایند:
مردم هر شهری به سه چیز نیازمندند که در امور دنیا و آخرت خود به آنها رجوع کنند و اگر آن سه را نداشته باشند گرفتار سرگردانی میشوند: دینشناسِ دانایِ پرهیزکار، حاکم نیکوکاری که مردم از او اطاعت کنند و پزشک دانای مورد اعتماد.
تحف العقول، ص 321.
پیامبراکرم صلیاللهعلیهوآله وسلم می فرمایند:
صِنْفانِ مِنْ اُمَّتی اِذا صَلُحا صَلُحَتْ اُمَّتی وَ اِذا فَسَدا، فَسَدَتْ اُمَّتی، قیلَ یا رَسولَ اللّهِ وَ مَنْ هُما؟ قالَ: اَ لْـفُقَهاءُ وَ الاُْمَراءُ؛
دو گروه از امّت من اگر صالح شوند، امّتم صالح میشوند و اگر فاسد شوند، امّتم فاسد میشوند. عرض شد ای رسول خدا آن دو گروه کدامند؟ فرمودند: عالمان و حاکمان.
خصال، ص 37.
امام صادق علیهالسلام :
یُـهلِکُ اللّه سِـتّا بِسِتٍّ : الاُمَراءَ بـالجَورِ ، والعَربَ بالعَصَبیَّةِ ، والدَّهاقِینَ بالکِبرِ ، والتُّجّارَ بالخِیانَةِ ، وأهلَ الرُّستاقِ بالجَهلِ ، والفُقَهاءَ بالحَسَدِ ؛
خداوند شش گروه را به سبب شش خصلت نابود میکند : فرمانروایان را به سبب ستمگری ، عربها را به سبب تعصّب ، ملاّکان را به سبب کبر ، بازرگانان را به سبب خیانت ، روستاییان را به سبب نادانی و فقیهان را به سبب حسادت .
بحار الأنوار : 78 / 207 / 67
امام علی علیهالسلام :
أبغَضُ العِبادِ إلی اللّه سبحانه العالِمُ المُتَجَبِّرُ ؛
منفورترین بندگان نزد خدای سبحان دانشمند زورگو است .
غرر الحکم : 3164 منتخب میزان الحکمة : 76
امام عسکری علیهالسلام:
فی صِفَةِ عُلَماءِ السُّوءِ: وهُم أضَرُّ عَلی ضُعَفاءِ شیعَتِنا مِن جَیشِ یَزیدَ عَلی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیهما السلام و أصحابهِ ، فإنَّهُم یَسلُبونَهُمُ الأرواحَ والأموالَ ، وهؤلاءِ عُلَماءُ السُّوءِ ... یُدخِلونَ الشَّکَّ والشُّبهَةَ عَلی ضُعَفاءِ شیعَتِنا فیُضِلّونَهُم ؛
امام عسکری علیهالسلام در وصف علمای بدکردار فرمودند: زیان آنها برای شیعیان ناتوان (و آسیبپذیر) ما بیشتر از زیان سپاه یزید برای حسین بن علی علیهماالسلام و یاران اوست ؛ زیرا آنها جان و مال ایشان را گرفتند و این علمای بدکردار ... در دل شیعیان ناتوان ما شکّ و شبهه میاندازند و گمراهشان میکنند .
الإحتجاج : 2 / 512 / 337
امام صادق علیهالسلام :
مَلعونٌ مَلعونٌ عالِمٌ یَؤمُّ سُلطانا جائرا ، مُعینا لَهُ عَلی جَورِهِ ؛
ملعون است، ملعون است، آن عالمی که پیشوای سلطانی ستمگر باشد و او را در ستمگریش یاری دهد.
بحار الأنوار : 75 /381 /45
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
مَنِ ازدادَ عِلما ولَم یَزدَدْ هُدیً ، لَم یَزدَدْ مِنَ اللّه إلاّ بُعدا ؛
هر که علمش فزونی گیرد و هدایتش افزون نشود ، جز بر دوری او از خدا افزوده نگردد .
تنبیه الخواطر : 2 / 21 منتخب میزان الحکمة : 404
امام علی علیهالسلام :
قَصَمَ ظَهری عالِمٌ مُتَهَتِّکٌ، وجاهِلٌ مُتَنَسِّکٌ، فالجاهِلُ یَغُشُّ النّاسَ بِتَنَسُّکِهِ،والعالِمُ یُنَفِّرُهُم بِتَهَتُّکِهِ ؛
دانـشمند پـردهدر و عابد نـادان ، پشـت مـرا شکستند؛ زیرا نادان با عبادت خود مردم را فریب میدهد و دانشمند با تباهکاریهای خود آنان را فراری میدهد .
منیه المرید : 181 منتخب میزان الحکمة : 402
امام صادق علیهالسلام :
أشَدُّ النّاسِ عَذاباعالِمٌ لا یُنتَفَعُ مِن عِلمِهِ بِشَیءٍ ؛
در میان مردمان (گنهکار) سختترین عذاب را عالمی دارد که از علم خود کمترین سودی نبرد .
بحار الأنوار : 2 / 37 / 53
امام صادق علیهالسلام :
مامِن أحَدٍ یَموتُمِن المؤمنینَ أحَبَّ إلی إبلیسَ مِن مَوتِ فَقیهٍ؛
برای شیطان ، مرگ هیچ مؤمنی خوشایندتر از مرگ یک فقیه نیست.
الکافی : 1 / 38 / 1 منتخب میزان الحکمة : 454
امام رضا علیهالسلام :
من علاماتِ الفِقهِالحِلمُ والعِلمُ والصَّمتُ؛
از نشانههای فقاهت (و دین فهمی)، بردباری و دانش و خاموشی است.
الاختصاص : 232 منتخب میزان الحکمة : 454
امام علی علیهالسلام :
ألا اُخبِرُکُم بالفَقیهِ حَقِّ الفَقیهِ؟ مَن لمیُرَخِّصِ الناسَ فی مَعاصِی اللّه ، ولم یُقَنِّطْهُم مِن رَحمَةِ اللّه ، ولم یُؤمِنْهُم مِن مَکرِ اللّه ، ولم یَدَعِ القرآنَ رَغبَةً عَنهُ إلی ما سِواهُ ؛
آیا شما را از فقیهِ حقیقی آگاه نکنم ؟ کسی که در معاصی خدا به مردم جواز ندهد و از رحمت خدا نومیدشان نکند و از مکر و عذاب خدا آسوده خاطرشان نسازد و از قرآن ، به چیز دیگر رو نکند .
تحف العقول : 204
امام کاظم علیهالسلام :
فَضلُ الفَقیهِ علَی العابِدِ کَفَضلِ الشَّمسِ علَی الکواکِبِ ، ومَن لم یَتَفَقَّهْ فی دِینِهِ لم یَرضَ اللّهُ لَهُ عَمَلاً ؛
برتری فقیه بر عابد ، همچون برتری خورشید است بر ستارگان و هر که در دین خود دانا نشود ، خداوند هیچ عملی از او را نپسندد .
بحار الأنوار : 78 / 321 / 19
رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله و سلّم :
فَقیهٌ واحِدٌ أشَدُّ علی إبلیسَ مِن ألفِ عابِدٍ ؛
وجود یک فقیه برای ابلیس ، سختتر از هزار عابد است .
بحار الأنوار : 1 / 177 / 48
امام علی علیهالسلام فرمودند:
إذا رَأیتَ عالِما فَکُن لَهُ خادِما ؛
هر گاه دانشمندی را دیدی، به او خدمت کن .
غرر الحکم : 402
رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله و سلّم :
مَنِ استَقبَلَ العُلَماءَ فقَدِ استَقبَلَنی ، ومَن زارَ العُلَماءَ فقَد زارَنی ،ومَن جالَسَ العُلَماءَ فقَد جالَسَنی ، ومَن جالَسَنی فَکأنَّما جالَسَ رَبّی ؛
هر که به استقبال دانشمندان رود ، مرا استقبال کرده است و هرکه به دیدار دانشمندان رود ، مرا دیدار کرده است و هرکه با دانشمندان نشیند ، با من نشسته است و هر که با من نشیند ، چنان است که با پرودگار من همنشینی کرده باشد .
کنز العمّال : 28883
امام علی علیهالسلام :
مَن وَقَّرَ عالِما فقَد وَقَّرَ رَبَّهُ ؛
هر که دانشمندی را احترام نهد خدا را احترام کرده است .
غرر الحکم : 8704
لَنْ تَبْقَی الاَرْضُ اِلاّ وَ فیها عالِمٌ یَعْرِفُ الْحَقَّ مِنَ الباطِلِ؛
هرگز زمین باقی نمیماند مگر آن که در آن دانشمندی وجود دارد که حق را از باطل میشناسد.
محاسن، ج 1، ص 234
رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند:
اِنَّ شَرَّ النّاسِ عِنْدَ اللّهِ تَعالی یَوْمَ القیامَةِ عالِمٌ لا یَنْتَفِعُ بِعِلْمِهِ؛
بدترین مردم نزد خداوند در روز قیامت عالمی است که از علم خود بهره نگیرد.
امالی، الطوسی، ص 527.
پیامبراکرم صلیاللهعلیهوآله :
اَ لْمُفْتونَ سادَةُ الْعُلَماءِ وَ الْفُقَهاءُ قادَةٌ اُخِذَ عَلَیْهِمْ اَداءُ مَواثیقِ الْعِلْمِ وَ الْجُلوسُ اِلَیْهِمْ بَرَکَةٌ وَ النَّظَرُ اِلَیْهِم نورٌ؛
فتوا دهندگان بزرگانِ دانشمنداناند و فقیهان پیشوایانی که از آنان بر ادای پیمان علم تعهد گرفته شده است، نشستن نزد آنان برکت است و نگاه به آنان روشنی است.
تاریخ بغداد، ج 4، ص 159
امام باقر علیه السلام می فرمایند:
اَلْحِلْمُ لِباسُ الْعالِمِ فَلا تَعْرَیَنَّ مِنْهُ؛
بردباری لباس عالم است، پس تو خود را از آن عریان مدار.
کافی، ج 8، ص 55 .
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند :
آفت دین سه چیز است : دانای بدکار، پیشوای ستم کار و مجتهد نادان.
(نهج الفصاحه ، ح 4)
امام صادق علیه السلام فرمودند :
مردم به سه دسته شوند : دانشمند و دانشجو و خاشاک روی آب ، ما دانشمندانیم و شیعیان ما دانشجویان و مردم دیگر خاشاک روی آب.
اصول کافی جلد 1 ص 41
امام علی(علیه السلام) می فرمایند:
با دانشمندان هم نشین شو تا نیکبخت شوی.
غررالحکم ، باب همنشینی
امام علی(علیه السلام) می فرمایند:
کسی مانند نادانان ، به دشمنی دانشمندان بر نخواسته است.
غررالحکم ، باب جهل
امام علی(علیه السلام) می فرمایند:
جاهل ، درستی نظر و اندیشه اش همانند لغزش عالم و داناست.
غررالحکم ، باب جهل
پیامبراکرم صلیلله علیه و آله و سلم می فرمایند:
اَلا اِنَّ شَرَّ الشَّرِّ شِرارُ الْعُلَماءِ وَ اِنَّ خَیْرَ الخَیْرِ خیارُ الْعُلَماءِ؛
بدانید که بدترین بدها، علمای بدند و بهترین خوبان علمای خوبند.
منیة المرید، ص 137.
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
لا یَنْبَغی لِمَنْ لا یَتَّقی مَلامَةَ الْعُلَماءِ وَ ذَمِّهِمْ اَنْ یُرْجی لَهُ خَیْرُ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ؛
کسی که از سرزنش و نکوهش علما پروا نمیکند، نمیتوان به خیر دنیا و آخرت او امید داشت.
تحف العقول، ص 364 .
امام علی (علیه السلام):
لَولا... ما اَخَذَ اللّهُ عَلَی الْعُلَماءِ اَلاّ یُقارّوا عَلی کِظَّةِ ظالِمٍ وَ لا سَغَبِ مَظْلومٍ لاََلْقَیْتُ حَبْلَها عَلی غارِبـِها؛
اگر خداوند از علما پیمان نگرفته بود که با پرخوری ظالم و گرسنگی مظلوم آرام نگیرند، زمام خلافت را به حال خود رها میکردم.
نهج البلاغه، از خطبه 3.
امام علی (علیه السلام):
زَلَّةُ الْعالِمِ کَانْکِسارِ السَّفینَةِ تَغْرَقُ و تُغْرِقُ مَعَها غَیْرَها؛
لغزش عالم، مانند شکستن کشتی است. خود، غرق میشود و دیگران را هم با خود غرق میکند.
غرر الحکم ، ح 5474.
پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله):
ما مِنْ عالِمٍ اَو مُتَعَلِّمٍ یَمُرُّ بِقَرْیَةٍ مِنْ قُرَی الْمُسْلِمینَ اَو بَلْدَةٍ مِنْ بِلادِ الْمُسْلِمینَ وَ لَمْ یَاْکُلْ مِنْ طَعامِهِمْ وَ لَمْ یَشْرَبْ مِنْ شَرابِهِمْ وَ دَخَلَ مِنْ جانِبٍ وَ خَرَجَ مِنْ جانِبٍ اِلاّ رَفَعَ اللّهُ تَعالی عَذابَ قُبورِهِمْ اَرْبَعینَ یَوْما؛
هیچ دانشمند و یا دانشاندوزی از روستایی از روستاها و یا شهری از شهرهای مسلمانان نمیگذرد و از خوراک آنان نمیخورد و از نوشیدنی آنان نمینوشد و از یک طرف وارد نمیشود و از طرف دیگر خارج نمیگردد، جز آنکه خدای متعال عذاب قبرهایشان را تا چهل روز بر میدارد.
جامع الأخبار ، ص 507، ح 1405.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله):
لا تَجْلِسوا مَعَ کُلِّ عالِمٍ، اِلاّ عالِماً یَدْعوکُمْ مِنْ الخَمْسِ اِلی الْخَمْسِ : مِنَ الشَّکِّ اِلَی الْیَقینِ، وَ مِنَ الْعَداوَةِ اِلَی النَّصیحَةِ وَ مِنَ الْکِبْرِ اِلَی التَّواضُعِ وَ مِنَ الرّیاءِ اِلَی الاِْخْلاصِ وَ مِنَ الرَّغْبَةِ اِلَی الزُّهْدِ؛
با هر عالمی ننشینید، مگر عالمی که شما را از پنج چیز به پنج چیز دعوت کند: از شکّ به یقین، از دشمنی به خیرخواهی، از تکبّر به تواضع، از ریا به اخلاص و از علاقه به دنیا به بیاعتنایی به آن.
تاریخ بغداد ، ج 5، ص 70، ح 2421.
جالِسِ الْعُلَماءَ یَزْدَدْ عِلْمُکَ وَ یَحْسُنْ اَدَبُکَ وَ تَزْکُ نَفْسُکَ؛
با علما همنشین باش، تا علمت زیاد و ادبت نیکو و جانت پاک گردد.
غرر الحکم ، ح 4786.
امام باقر (علیه السلام):
اَلْعُلَماءُ فی اَنـْفُسِهِمْ خانَةٌ اِنْ کَـتَمُوا النَّصیحَةَ اِنْ رَاَوْا تائِها ضالاًّ لا یَهْدونَهُ اَوْ مَیِّتا لا یُحْیونَهُ فَبِئْسَ ما یَصْنَعونَ لاَِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی اَخَذَ عَلَیْهِمُ الْمیثاقَ فِی الْـکِتابِ اَنْ یَاْمُروا بِالْمَعْروفِ وَ بِما اُمِروا بِهِ وَ اَنْ یَنْهَوْا عَمّا نُهوا عَنْهُ وَ اَنْ یَتَعاوَنوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوی وَ لا یَتَعاوَنوا عَلَی الاِْثْمِ وَ الْعُدْوانِ؛
اگر دانشمندان نصیحت را پنهان دارند، خیانت کردهاند. اگر سرگشته گمراهی را دیدند و او راراهنمایی نکردند و یا (دل) مردهای را زنده ننمودند، وه که چه کار زشتی کردهاند! چون خداوند تبارک و تعالی در کتاب از ایشان پیمان گرفته که به معروف و آنچه فرمان یافتهاند فرمان دهند و از آنچه نهی شدهاند نهی کنند و بر نیکوکاری و پرهیزکاری، یکدیگر را یاری کنند و در گناه و ستم یکدیگر را یاری نکنند.
کافی ، ج 8 ، ص 54، ح 16.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله):
اِنَّ لُقْمانَ قالَ لاِبْنِهِ : یا بُنَیَّ عَلَیْکَ بِمَجالِسِ الْعُلَماءِ وَ اسْتَمِعْ کَلامَ الْحُکَماءِ فَاِنَّ اللّهَ یُحْیِی الْقَلْبَ الْمَیِّتَ بِنورِ الْحِکْمَةِ کَما یُحْیِی الاَْرْضَ الْمَیتَةَ بِوابِلِ الْمَطَرِ؛
لقمان به پسرش گفت: فرزندم! همواره در مجلس دانشمندان باش و سخنان حکیمان را بشنو، که خداوند، دل مرده را به نور حکمت زنده میکند؛ همان گونه که زمین مرده را با باران سیلآسا، زنده میگرداند.
معجم الکبیر ، ج 8 ، ص 199
امام علی علیهالسلام می فرمایند:
تِسْعَةُ اَشْیاءَ قَبیحةٌ وَ هِیَ مِنْ تِسْعَةِ اَنـْفُسٍ اَقبَحُ مِنها مِنْ غَیْرِهِمْ: ضیقُ الذَّرْعِ مِنَ الْـمُلوکِ وَ الْبُخْلُ مِنَ الاَْغْنیاءِ وَ سُرْعَةُ الْغَضَبِ مِنَ الْعُلَماءِ وَ الصِّبا مِنَ الْکُهولِ وَ الْقَطیعَةُ مِنَ الرُّؤوسِ وَ الْکِذْبُ مِنَ الْـقُضاةِ وَ الزَّمانَةُ مِنَ الاَْطِبّاءِ وَ الْبَذاءُ مِنَ النِّساءِ وَ الطَّیشُ مِن ذَوِی السُّلْطانِ؛
نُه چیز زشت است، اما از نه گروه زشتتر: درماندگی و ناتوانی از دولتمردان؛ بخل از ثروتمندان؛ زود خشمی از دانشمندان؛ حرکات بچگانه از میانسالان؛ جدایی حاکمان از مردم؛ دروغ از قاضیان؛ بیماری کهنه از پزشکان؛ بدزبانی از زنان و سختگیری و ستمگری از سلاطین.
دعائم الإسلام، ج 1، ص 83
امام صادق علیهالسلام می فرمایند :
لَسْتُ اُحِبُّ اَنْ اَرَی الشّابَّ مِنْـکُمْ اِلاّ غادیاً فی حالَیْنِ : اِمّا عالِماً اَوْ مُتَعَلِّما ، فَاِنْ لَمْ یَفْعَلْ فَرَّطَ ، فَاِنْ فَرَّطَ ضَیَّعَ ، وَ اِنْ ضَیَّعَ اَثِمَ ، وَ اِنْ اَثِمَ سَـکَنَ النّارَ وَ الَّذی بَعَثَ مُحَمَّدا بِالْحَقِّ ؛
دوست ندارم جوانانِ شما را جز در دو حالت ببینم : دانشمند یا دانشاندوز . اگر جوانی چنین نکند ، کوتاهی کرده و اگر کوتاهی کرد ، تباه ساخته و اگر تباه ساخت ، گناه کرده است و اگر گناه کند ، سوگند به آن کس که محمّد صلیاللهعلیهوآله را به حق برانگیخت ، دوزخنشین خواهد شد .
امالی طوسی ، ص 303، ح 604 .
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
إنَّ العالِمَ إذا لَم یَعمَل بِعِلمِهِ زَلَّت مَوعِظَتُهُ عَنِ القُلوبِ کَما یَزِلُّ المَطَرُ عَنِ الصَّفا؛
هرگاه عالم به علمش عمل نکند. [اثر]موعظهاش از دلها زایل میشود ؛ آن چنان که باران از روی سنگ صاف میلغزد.
الکافی : ج 1 ، ص 44
رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إذا ظَهَرتِ البِدعُ فی اُمّتی فلْیُظهِرِ العالِمُ علمَهُ ، فمَن لَم یَفعل فعَلَیهِ لَعنةُ اللّهِ؛
هرگاه بدعتها در میان امت من آشکار شد، بر عالم است که علمش را آشکار کند و هر کس نکند، لعنت خدا بر او.
الکافی : ج 1 ، ص 54 ، ح 2
امام علی (علیه السلام) فرمودند:
اَلعالِمُ مَن لا یَشبَعُ مِنَ العِلمِ وَ لا یَتَشَبَّعُ بِهِ؛
دانشمند، کسی است که از دانش، سیری نپذیرد و به سیری از آن نیز وانمود نکند.
غررالحکم و دررالکلم، ح 1740
امام علی (علیه السلام) می فرمایند:
جالِسِ العُلَماءَ یَزدَد عِلمُکَ وَ یَحسُن اَدَبُکَ وتَزکُ نَفسُکَِ
با علما معاشرت کن تا علمت زیاد، ادبت نیکو و جانت پاک شود.
اعلام الدین، ص 96
امام علی (علیه السلام) فرمودند:
جالِس العُلَماءَ یزدَد عِلمُک وَ یحسُن اَدَبُک وتَزک نَفسُک؛
با علما معاشرت کن تا علمت زیاد، ادبت نیکو و جانت پاک شود.
مطالب السؤول، ص 49
امام صادق (علیه السلام) فرمودند:
لا ینبَغی لِمَن لا یتَّقی مَلامَةَ العُلَماءِ وَ ذَمِّهِم اَن یرجی لَهُ خَیرُ الدُّنیا وَ الآخِرَةِ
کسی که از سرزنش و نکوهش علما پروا نمیکند، نمیتوان به خیر دنیا و آخرت او امید داشت.
(تحف العقول، ص 364)
امام باقر (علیه السلام) فرمودند:
اَلحِلمُ لِباسُ العالِمِ فَلا تَعرَینَّ مِنهُ
بردباری لباس عالم است، پس تو خود را از آن عریان مدار.
(کافی، ج 8، ص 55)
امام حسین علیه السلام فرمودند:
من دلائل العالم إنتقادة لحدیثه و علمه بحقائق فنون النظر.
از نشانه های عالم ، نقد سخن و اندیشه خود و آگاهی از نظرات مختلف است .
(بحارالانوار،ج78،ص119)
امام محمدباقر علیه السلام فرمودند:
عالم ینتفع بعلمه افضل من سبعین الف عابد
دانشمندی که از علمش سود برند ، از هفتاد هزار عابد بهتر است .
(بحارالانوار،ج75 ،ص173)
امام علی علیه السلام فرمودند:
رُبِّ عالِمٍ قَدْ قَتَلَهُ جَهْلُهُ ، وَ عِلْمُهُ مَعَهُ لا ینْفَعُهُ.
چه بسیارند دانشمندانی که جهلشان آنها را کشته در حالی که علمشان با آنهاست، اما به حالشان سودی نمی دهد.
(ارشاد ص144)
امام علی (علیه السلام):
... زَلَّةُ الْعالِمِ کَانْکِسارِ السَّفینَةِ تَغْرَقُ و تُغْرِقُ مَعَها غَیْرَها؛
لغزش عالم، مانند شکستن کشتی است. خود، غرق میشود و دیگران را هم با خود غرق میکند.
غرر الحکم ، ح 5474.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله):
لا تَجْلِسوا مَعَ کُلِّ عالِمٍ، اِلاّ عالِماً یَدْعوکُمْ مِنْ الخَمْسِ اِلی الْخَمْسِ : مِنَ الشَّکِّ اِلَی الْیَقینِ، وَ مِنَ الْعَداوَةِ اِلَی النَّصیحَةِ وَ مِنَ الْکِبْرِ اِلَی التَّواضُعِ وَ مِنَ الرّیاءِ اِلَی الاِْخْلاصِ وَ مِنَ الرَّغْبَةِ اِلَی الزُّهْدِ؛
با هر عالمی ننشینید، مگر عالمی که شما را از پنج چیز به پنج چیز دعوت کند: از شکّ به یقین، از دشمنی به خیرخواهی، از تکبّر به تواضع، از ریا به اخلاص و از علاقه به دنیا به بیاعتنایی به آن.
تاریخ بغداد ، ج 5، ص 70، ح 2421.
امام علی (علیه السلام):
جالِسِ الْعُلَماءَ یَزْدَدْ عِلْمُکَ وَ یَحْسُنْ اَدَبُکَ وَ تَزْکُ نَفْسُکَ؛
با علما همنشین باش، تا علمت زیاد و ادبت نیکو و جانت پاک گردد.
غرر الحکم ، ح 4786.
امام رضا (علیه السلام):
رَحِمَ اللّهُ عَبْدا اَحیا اَمْرَنا ... یَتَعَلَّمُ عُلومَنا وَ یُعَلِّمُهَا النّاسَ ، فَاِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِموا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعونا؛
رحمت خدا بر بندهای را که امر ما را زنده کند. دانشهای ما را فرا گیرد و به مردم بیاموزد. اگر مردم زیباییهای سخنان ما را میدانستند، از ما پیروی میکردند.
معانی الأخبار ، ص 180، ح 1.
امام سجاد (علیه السلام):
لَوْ یَعْلَمُ النّاسُ ما فی طَـلَبِ الْعِلْمِ لَطَـلَبوهُ وَ لَو بِسَفْکِ الْمُهَجِ وَ خَوضِ اللُّجَجِ اِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی اَوحی اِلی دانیالَ : اِنَّ اَمْقَتَ عَبیدی اِلَیَّ الْجاهِلُ الْمُسْتَخِفُّ بِحَقِّ اَهْلِ الْعِلْمِ ، التّارِکُ لِلاِْقْتِداءِ بِهِمْ وَ اِنَّ اَحَبَّ عَبیدی اِلَیَّ التَّقیُّ الطّالِبُ لِلثَّوابِ الْجَزیلِ اَللاّزِمُ لِلْعُلَماءِ التّابِـعُ لِلْحُلَماءِ القابِلُ عَنِ الْحُـکَماءِ؛
اگر مردم میدانستند که در جستجوی دانش چه چیزی [نهفته] است، بیگمان در پی آن میرفتند، حتّی اگر با ریخته شدن خون و فرو رفتن در اعماق دریا باشد. خدای تبارک و تعالی به دانیال وحی کرد: منفورترین بندگانم نزد من، نادانی است که حق اهل علم را سبک بشمارد و پیروی از ایشان را رها کند و محبوبترین بندگانم نزد من، تقوا پیشهای است که جویای پاداش فراوان، همراه دانشمندان، پیرو بردباران و پذیرای حکیمان باشد.
کافی ، ج 1، ص 35، ح 5.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله):
اِنَّ لُقْمانَ قالَ لاِبْنِهِ : یا بُنَیَّ عَلَیْکَ بِمَجالِسِ الْعُلَماءِ وَ اسْتَمِعْ کَلامَ الْحُکَماءِ فَاِنَّ اللّهَ یُحْیِی الْقَلْبَ الْمَیِّتَ بِنورِ الْحِکْمَةِ کَما یُحْیِی الاَْرْضَ الْمَیتَةَ بِوابِلِ الْمَطَرِ؛
لقمان به پسرش گفت: فرزندم! همواره در مجلس دانشمندان باش و سخنان حکیمان را بشنو، که خداوند، دل مرده را به نور حکمت زنده میکند؛ همان گونه که زمین مرده را با باران سیلآسا، زنده میگرداند.
معجم الکبیر ، ج 8 ، ص 199، ح 7810.
امام هادی(علیه السلام) می فرمایند:
اگر بعد از غیبت قائم ما نبود وجود علمایی که به سوی او (مردم را فرا) می خوانند و به وجود او رهنمون می شوند و با حجتهای الهی از دین او دفاع می کنند و بندگان ناتوان خدا را از دام ابلیس و پیروان او می رهانند، بی گمان همه ی مردم از دین خدا بر می گشتند.
بحارالانوار/ج2/ص6.
امام علی (علیه السلام)می فرمایند:
العالم حی و إن کان میتا، الجاهل میت و ان حیا.
عالم زنده است، گرچه مرده باشد؛ نادان مرده است، گرچه زنده باشد.
غررالحکم/ ح1125.
رسول اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
موت العالم ثلمة فی الإسلام لا تسد ما اختلف الیل و النهار.
در گذشت عالم، رخنه ای است در اسلام که، تا شب و روز در گردش است، هیچ چیز آن را جبران نمی کند.
کنز العمال/ح 2876.
حضرت امام صادق (علیه السلام) فرمودند:
اذ کان یوم القیامه بعث الله عزوجل العالم و العابد، فاذا وقف بین یدی الله عزوجل قیل للعابد: انطلق الی الجنه، و قیل للعالم: فق، تشفع للناس بحسن تا دیبک لهم.
چون روز قیامت شود، خدای عزوجل عالم و عابد را برانگیزد. چون آن دو در پیشگاه خدای عزوجل بایستند، به عابد گفته شود: به بهشت برو و به عالم گفته شود: بایست و بسبب آن که مردم را نیکو تربیت کردی، شفاعتشان کن.
علل الشرایع/ 394.
حضرت امام باقر (علیه السلام) فرمودند:
عالم ینفع بعلمه، افضل من سبعین الف عابد.
دانشمندی که از علمش بهره ببرند، برتر از هفتاد هزار عابد است.
میزان الحکمه/ ج8/ص 3942.
حضرت علی (علیه السلام) فرمودند:
العلماء باقون ما بقی اللیل و النهار.
تا گردش شب و روز هست، علما هستند.
غررالحکم/ ج1481.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
موت العالم ثلمه فی الاسلام لا تسد ما اختلف اللیل و النهار
در گذشت عالم، رخنه ای است در اسلام که تا شب و روز در گردش است، هیچ چیز آن را جبران نمی کند.
کنزالعمال/ ج 28760.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
العلماء مصابیح الارض، و خلفاء الانبیاء، و ورتنی و ورثه الانبیاء.
علما چراغهای زمینند و جانشینان پیامبران و وارثان من و پیامبران هستند.
کنز العمال/ 28677.
قال الإمام الصادق (علیه السلام) :
العالم لا یتکلم بالفضول.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند:
دانا (و عالم)، زیاده گویی نمی کند.
«مستدرک الوسائل، ج 9، ص 33، ح 10127»
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
مَن تَسَلّی بِالکُتُبِ لَم تَفُتهُ سَلَوةٌ ؛
هرکه با کتاب آرامش یابد ، هیچ آرامشْبخشی را از دست نداده است .
غرر الحکم و درر الکلم، حدیث8126
پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله):
مَن ماتَ ومِیراثُهُ الدَّفاتِرُ وَالْمَحابِرُ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ؛
هر که بمیرد و میراث او دفترها و دوات باشد، بهشت بر او واجب است.
ارشاد القلوب، ج 1، ص 172
امام صادق(سلام الله علیه):
اکتُبُوا؛ فإنّکُم لا تَحفَظُونَ حتّی تَکتُبوا؛
بنویسید؛ تا ننویسید، حفظتان نمیشود.
الکافی: ج 1، ص 52، ح 9
قال الصّادق علیه السّلام :
مَنْ قالَ فینا بَیْتَ شِعْرٍ بَنَی اللّهُ لَهُ بَیْتاً فیِ الْجَنَّةِ؛
امام صادق علیه السّلام فرمودند:
هرکس در راه ما و برای ما یک بیت شعر بسراید، خداوند برای او خانه ای در بهشت ، بنا می کند.
وسائل الشیعه ، ج 10، ص 467
امام صادق علیهالسلام :
ما قالَ فِینا قائلٌ بَیتا مِن الشِّعرِ حتّی یُؤَیَّدَ بِرُوحِ القُدُسِ؛
هیچ سرایندهای درباره ما بیت شعری نگفت، جز آن که روح القدس کمکش کرد .
عیون أخبار الرِّضا علیهالسلام : 1 / 7 / 2
امام صادق علیهالسلام :
مَن قالَ فِینا بَیتَ شِعرٍ بَنَی اللّهُ تعالی لَهُ بَیتا فی الجَنّةِ؛
هرکه درباره ما یک بیت شعر بگوید ، خداوند متعال در بهشت یک خانه برایش بسازد .
عیون أخبار الرِّضا علیهالسلام : 1 / 7 / 1
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
إنّ مِنَ الشِّعرِ لَحِکَما ، وإنّمِنَ البَیانِ لَسِحرا ؛
برخی شعرها حکمتآمیز است و برخی بیانها افسونگر .
أمالی الصدوق : 495 / 6
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم:
لَمّا سُئلَ عنِ الشُّعَراءِ: إنّ المُؤمِنَ مُجاهِدٌ بِسَیفِهِ ولِسانِهِ ، والذی نَفسی بیدِهِ لَکأنّما یَنضِحُونَهم بِالنَّبلِ؛
- در پاسخ بــه سؤال از شاعران- : همانا مؤمن با شمشیر و زبان خود جهاد میکند ؛ سوگند به آن که جانم در دست اوست ، سخنان شاعران (مؤمن) چون تیری است که به دشمن میزنند .
نور الثقلین : 4/70/105
امام علی (علیهالسلام):
افْتَحْ بَرْیَةَ قَلَمِکَ ، وأسْمِکْ شَحْمَتَهُ ، وأیْمِنْ قِطّتَکَ یَجُدْ خَطُّکَ؛
نوک قلمت را بشکاف و پره آن را ستبر گردان و آن را از راست برش بزن تا خطّت خوش شود .
غرر الحکم : 2465
امام علی (علیهالسلام):
فیما قـالَ لِکاتِبهِ عُبیدِ اللّه بـنِ أبی رافعٍألِـقْ دَواتَکَ ، وأطِلْ جِلْفَةَ قَلَمِکَ ، وَفَرّجْ بَینَ السُّطورِ ، وقَرْمِطْ بَینَ الحُروفِ ، فإنَّ ذلکَ أجْدَرُ بصَباحَةِ الخَطِّ؛
- خطاب به کاتب خود عبیداللّه بن ابی رافع - :در دوات خود لیقه بگذار و نوک قلمت را دراز بتراش و میان خطها فاصله بگذار و حرفها را نزدیک هم بنویس ؛ زیرا این کار باعث زیبایی خط میشود .
نهج البلاغه، حکمت 315
امام علی (علیهالسلام) فرمودند:
الخَطُّ لِسانُ الیَدِ ؛
خطّ ، زبــانِ دست است .
غرر الحکم : 706
سُئلَ رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله و سلّم عنِ الخَطِّ ، فقالَ : عَلّمَهُ نَبیٌّ ، ومَن کانَ وافَقَهُ عَلِم؛
از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم درباره خطّ سؤال شد ، فرمود ند: پیامبری آن را تعلیم داد و همراهانش آموختند .
الدرّ المنثور : 7 / 434
امام صادق (علیهالسلام) می فرمایند :
لا تَدَعْ بسمِ اللّهالرَّحمنِ الرَّحیمِ وإن کانَ بعدَهُ شِعرٌ؛
بسم اللّه الرحمن الرحیم را فرو مگذار اگر چه قبل از (نوشتن) یک شعر باشد .
الکافی : 2 / 672 / 1
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) می فرمایند :
بِسمِ اللّه الرَّحمنِ الرَّحیمِ مِفتاحُ کلِّ کِتابٍ ؛
بسم اللّه الرحمن الرحیم ، سر آغاز هر نوشتهای است .
الدرّ المنثور : 1 / 27
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) می فرمایند:
مَن کَتَبَ عَنِّی عِلما أو حَدیثالم یَزَلْ یُکتَبْ لَهُ الأجرُ ما بَقِیَ ذلکَ العِلمُ والحَدیثُ؛
هر کس دانشی یا حدیثی از من بنویسد تا آن دانش و حدیث باقی است ، برایش اجر نوشته شود .
کنز العمّال : 28951
اکتُبُوا ؛ فإنّکُم لا تَحفَظُونَحتّی تَکتُبوا؛
بنویسید ؛ زیرا تا ننویسید ، حفظ نمیکنید .
الکافی : 1 / 52 / 9
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند:
اکتُبُوا العِلمَ قبلَ ذَهابِ العُلَماءِ ، وإنّما ذَهابُ العِلمِ بِمَوتِ العُلَماءِ؛
دانـش را ، پـیش از درگـذشت دانشمندان ، بنویسید ؛ زیرا با مرگ دانشمندان ، دانش (آنان) نیز میرود .
کنز العمّال : 28733
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
قَیِّدُوا العِلمَ بالکِتابِ؛
علم را ، با نوشتن در بند کشید .
کنز العمّال : 29332
امام علی علیهالسلام :
عُقولُ الفُضَلاءِ فی أطرافِ أقلامِها ؛
خردهای دانشمندان ، در نوک قلمهای آنهاست .
غرر الحکم : 6339
امام علی علیهالسلام :
کِتابُ الرجُلِ عُنوانُ عَقلِهِوبُرهانُ فَضلِهِ ؛
نوشته (و نامه) انسان ، نشانِ خِرد او و دلیل فضل اوست .
غرر الحکم : 7260 منتخب میزان الحکمة : 482
امام علی علیهالسلام :
رَسولُکَ تَرجُمانُ عَقلِکَ ، وکِتابُکَ أبلَغُ ما یَنطِقُ عَنکَ؛
فرستاده تو ، ترجمان خرد توست ونوشتهات ، رساترین سخنگوی تو .
نهج البلاغه، حکمت 301
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
کرم الکتاب ختمه؛
اعتبار نامه به مهر است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
الشّعر بمنزله الکلام فحسنه حسن الکلام و قبیحه قبیح الکلام؛
شعر چون سخن است شعر نیک سخن نیک است و شعر بد سخن بد است.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
الخطّ الحسن یزید الحقّ وضحا؛
خط نیکو وضوح حق را افزون می کند.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
حقّ الولد علی والده أن یحسّن اسمه و یزوّجه إذا أدرک و یعلّمه الکتاب؛
حق پسر بر پدر آن ست که نام او را نیک کند و همین که به بلوغ رسید زنش دهد و خط نوشتن بدو بیاموزد.
نهج الفصاحه
پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
إنّ لجواب الکتاب حقّا کردّ السّلام؛
جواب نامه مانند جواب سلام لازم است.
نهج الفصاحه
قالَ الإمامُ الْحَسَنُ الْمُجتبی - عَلَیْهِ السَّلام - :
تَعَلَّمُوا الْعِلْمَ، فَإنْ لَمْ تَسْتَطیعُوا حِفْظَهُ فَاکْتُبُوهُ وَ ضَعُوهُ فی بُیُوتِکُمْ؛
امام حسن مجتبی - علیه السلام - فرمودند:
علم و دانش را ـ از هر طریقی ـ فرا گیرید، و چنانچه نتوانستید آن را در حافظه خود نگه دارید، ثبت کنید و بنویسید و در منازل خود در جای مطمئن قرار دهید.
احقاق الحقّ، ج 11، ص 235
پیامبراکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند:
اِسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدقَةِ وَ الْبُکورُ مُبارَکٌ یَزیدُ فی جَمیعِ النِّعَمِ خُصوصاً فِی الرِّزْقِ وَ حُسْنُ الْخَطِّ مِنْ مَفاتیحِ الرِّزْقِ وَ طیبُ الْکَلامِ یَزیدُ فِی الرِّزْقِ؛
با صدقه دادن روزی را فرود آورید، سحرخیزی با برکت است و همه نعمتها، مخصوصاً روزی را زیاد میکند، خط زیبا از درهای رزق است و خوشزبانی [هم] روزی را زیاد میکند.
بحارالأنوار، ج 76، ص 318 .
پیامبراکرم صلیاللهعلیهوآله می فرمایند:
بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ مِفتاحُ کُلِّ کِتابٍ؛
بسم اللّه الرحمن الرحیم، کلید هر نوشتهای است.
الجامع الصغیر، ج 1، ص 481 .
پیامبراکرم صلیاللهعلیهوآله می فرمایند:
مَن کَـتَبَ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ فَجَوَّدَهُ تَعظیما لِلّهِ غَفَرَ اللّهُ لَهُ؛
هر کس بسم اللّه الرحمن الرحیم را برای بزرگداشت خداوند زیبا بنویسد، خداوند او را میبخشد.
بحارالأنوار، ج 92، ص 35 .
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
من انشد فی الحسین بیتا من شعر فبکی و ابکی عشره فله لهم الجنه.
هر کسی درباره حسین (علیه السلام) بیتی شعر بسراید و خود بگیرد و ده نفر را بگریاند، برای او و آن ده نفر بهشت باشد.
ثواب الاعمال/ ج110.
امام علی علیهالسلام :
عُقولُ الفُضَلاءِ فی أطرافِ أقلامِها ؛
خردهای دانشمندان ، در نوک قلمهای آنهاست .
غرر الحکم : 6339 منتخب میزان الحکمة : 482
قالَ أمِیرِ الْمُؤْمِنینَ - علیه السّلام - : إیّاکمْ وَ الْجِدالَ فَاِنَّهُ یُورِثُ الشَّک فِی دِینِ الله.
أمیرالمؤمنین - علیه السّلام - فرمودند: بپرهیز از جدل، زیرا جدل موجب شک و تردید در دین خدا می شود.
بحار الأنوار، ج 2، ص 139
عَنْ أمِیرِ الْمُؤْمِنینَ - علیه السّلام - قالَ: یا کمَیْل إیّاک وَ الْمِراءَ فَاِنَّک تُعْزیِ بِنَفْسِک السُّفَهاءَ إذا فَعَلْتَ وَ تُفْسِدُ الْاِخاءَ.
أمیرالمؤمنین - علیه السّلام - فرمودند: ای کمیل! بپرهیز از جدل، زیرا با دست خود سفیهان را بر آن داشتی تا آزارت کنند و نیز (جدل) اخوت و دوستی را از میان می برد.
«بحار الأنوار، ج2، ص 139»
عَن الامام الرضا - علیه السّلام - قالَ: الْمِراءُ فِی کتابِ اللهِ کفْرٌ.
امام رضا - علیه السّلام - فرمودند: مراء (جدال لفظی بر اساس هوای نفس) از دیدگاه قرآن «کفر» است.
«وسائل الشیعه، ج 18، ص 150»
قال الامام الرضا - علیه السّلام - : لا تُمارِیَنَ الْعُلَماءَ فَیَرْفُضُوک وَ لا تُمارِیَنَّ السُّفَهاءِ فَیَجْهَلُوک.
امام رضا - علیه السّلام - فرمودند: با علماء مراء و جدل مکن که تو را از پای درمی آورند و نیز با سفیهان مراء مکن که تورا به نادانی نسبت می دهند.
«منیة المرید، ص 193»
عَنْ أبِی عَبْدِاللهِ - علیه السّلام - : طَلبَةُ الْعِلْمِ ثَلاثَة فَاعْرِفْهُمْ بِأعْیانِهِمْ وَصِفاتِهِمْ: صِنْفٌ یَطْلُبُهُ لِلْجَدَلِ وَالْمِراءِ، وَ صِنْفٌ یَطْلُبهُ لِلإسْتِطالَةِ و الخَتلِ وَصِنْفٌ یَطْلَبُهُ لِلْفِقْهِ وَالْعَقْلِ فَصاحِبُ الْجَدَلِ وَالْمِراءِ ... .
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: جویندگان علم بر سه دسته اند پس آنان را با هویت واقعی شان بشناس: دسته ای از آنها دانش را به جهت جدل و مراء فرا می گیرند و دسته ای آن را جهت تفاخر و بزرگ نمائی می آموزند و دسته ای نیز آن را جهت فهمیدن و تعقل یاد می گیرند. پس اهل جدل و مراء آدم مردم آزار است، او در هنگام مناظره مانع از گفتار دیگران می شود و در میدان سخن مجالی برای دیگران قائل نیست و در عین حال خود را حلیم پارسا می نمایاند و حال آنکه باطن وی از خشوع و ورع تهی است و سرانجام خداوند نیز دماغ وی را به خاک می مالد.
«معالم الاصول و ملاذ المجتهدین، ص 15»
عن النبی - صلَی الله علیه و آله - قال: المراء یفسد الصداقة القدیمة.
پیامبر اکرم - صلَی الله علیه و آله - فرمودند: مراء و جدل (حتی) دوستی قدیمی را از بین می برد.
«احقاق الحق، ج 19، ص 356»
عَنِ النَّبِیِّ - صلَی الله علیه و آله - قالَ: أنَا زَعِیمُ بَیْتٍ فِی رَبْضِ الْجَنَّةِ و بَیْتٍ فِِی وَسَطِ الْجَنَّةِ وَبَیْتٍ فِی أعْلَی الْجَنَّةِ لِمَنْ تَرَک الْمِراءَ وَ إنْ کانَ مُحِقّاً وَ تَرَک الّکذْبَ وَ إنْ کانَ هازِلاً وَ لِمَنْ حَسُنَ خُلْقُهُ.
پیامبر اکرم - صلَی الله علیه و آله - فرمودند: من مسئولیت خانه هایی در آغاز و بالا و وسط بهشت را عهده دار هستم و این ها را به کسانی خواهم داد که جدل را ترک کنند، گرچه حق با آنان باشد و نیز دروغگویی را ترک گویند گرچه بعنوان شوخی باشد و نیز به کسانی که دارای حُسن خلق باشند.
«بحار الأنوار، ج 2 ، ص 137»
عَنِ رَسُولِ اللهِ - صلَی الله علیه و آله - : قالَ إیّاکمْ وَ الْمِراءَ وَ الْخُصُومَةَ فَاِنَّهُما یُمْرِضانِ الْقُلُوبَ عَلَی الأِخْوانِ وَ یُنْبِتُ عَلَیْها النِّفاقَ.
پیامبر اکرم - صلَی الله علیه و آله - فرمودند: از جدل و خصومت بپرهیزید زیرا این دو باعث دلمردگی و بیماری دل و عامل رشد نفاق اند.
«بحار الأنوار، ج 73، ص 399»
أنَّ رَجُلاً قالَ لِلْحُسَیْنِ بنِ عَلِیٍّ - علیه السّلام - : اِجْلِسِ حَتْی نَتَناظَرَ فِی الدِّینِ فَقالَ: یا هذا اَنَا بَصِیرٌ بِدِینِی مَکشُوفٌ عَلی هُدایَ فَاِنْ کنْتَ جاهِلاً بِدِینِک فَاذْهَبْ وَاطْلُبْهُ، مالِی وَ لِلْمُماراةِ ... .
مردی به امام حسین - علیه السّلام - گفت: بنشینید تا با یکدیگر پیرامون مسائل دینی مناظره کنیم! امام فرمودند: من به مسائل دینی بصیر و آگاهم و راه هدایت برایم روشن است و اگر تو جاهل و ناآگاهی برو و یاد بگیر. من کجا و جدل؟ و سپس افزود: شیطان است که آدمی را وسوسه می کند و می گوید، با مردم مباحثه و مناظره راه بینداز تا دیگران نپندارند که تو نادان و ضعیف هستی.
«بحار الأنوار، ج 2، ص 135»
عَنِ النَّبِیِّ - صلَی الله علیه و آله - قالَ: مَنْ تَرَک الْمِراءَ وَ هُوَ مُحِقٌّ بُنِیَ لَهُ بَیْتٌ فِی أعْلی الْجَنَّةِ وَ مَنْ تَرَک الْمِراءَ وَهُوَ مُبْطِلٌ یُبْنی لَهَ بَیْتٌ فِی رَبْضِ الْجَنَّةِ.
پیامبر اکرم - صلَی الله علیه و آله - فرمودند: کسی که جدل را ترک کند گرچه حق با او باشد در برترین جای بهشت،قصری برای وی ساخته می شود و کسی که مراء را ترک کند در حالی که حق با او نباشد، در آغاز بهشت قصریبرایش بنا می گردد.
«بحار الأنوار، ج 2، ص 137»
عَنِ النَّبِیِّ - صلَی الله علیه و آله - قالَ: ذَرُوا الْمِراءَ فَاِنَّهُ لا تُفْهَمُ حِکمَتُهُ وَ لا تُؤْمَنُ فِتْنَتُهُ ... .
پیامبر اکرم - صلَی الله علیه و آله - فرمودند: جدل را کنار بگذارید که از فتنه و سرانجام آن کسی ایمن نیست.
«بحار الأنوار، ج 2، ص 137»
قال الامام الحسین - علیه السّلام - : سَئَلْتُ أَبِی عَنْ مَخْرَج رَسُولِ اللهِ - صلَی الله علیه و آله - فَقالَ: کانَ رَسُولَ اللهِ - صلَی الله علیه و آله - یَحْزَنُ لِسانَهُ إلاّ عَمّا یَعْنِیهِ قَدْ تَرَک نَفْسَهُ مِنْ ثَلاثٍ، الْمِراءِ وَ الْإکثارِ ... .
امام حسین - علیه السّلام - فرمودند: از پدرم، دربارة سیرة پیامبر - صلَی الله علیه و آله - پرسیدم، پاسخ دادند: رسول الله، زبان خود را همیشه از گفتار بی معنی حفظ می کرد و خود را از سه چیز دور می داشت: مراء، پرحرفی، سخن پوچ و بی معنی، و نیز سه مسئله را ترک می کرد: هیچکس را مذمت نمی کرد، از کسی عیبجویی نمی نمود و در پی جمع آوری لغزش های این و آن نبود.
«مسند الامام الرضا، ج 2، ص 85»
قالَ رَسُولُ اللهِ - صلَی الله علیه و آله - : یا عَلِیُّ رَأیْتُ عَلی بابِ الْجَنَّةِ مَکتُوباً أنتِ مُحَرَّمَّةٌ عَلی کلِّّ بَخِیلٍ وَ مُراءٍ وَ عاقٍ وَ نَمّامِ.
پیامبر اکرم - صلَی الله علیه و آله - فرمودند: یا علی! بر درب بهشت نوشته شده است: تو (بهشت) بر بخیل و اهل مراء و عاق والدین و نمام (سخن چین) حرام می باشی.
«جامع الأخبار، ص 98»
عَنْ أَبِی الدَّرْدَاء قال: خَرَجَ عَلَیْنا رَسُولُ اللهِ - صلَی الله علیه و آله - یَوْماً وَ نَحْنُ نَتَماری فِی شَیْءٍ فِی اَمْرِ الدِّینِ فَغَضِبَ عَلَیْنا غَضَباً شَدِیداً لم یَغْضِبْ مِثْلَهُ ثُمَّ قالَ: إِنَّما هَلَک مَنْ کانَ قَبلَکمْ بِهذا ذَرُوا الْمِراءَ ... .
ابی الدرداء می گوید: روزی ما پیرامون یکی از مسائل دینی مشغول مراء و جدل بودیم، پیامبر اکرم وارد شدند و با دیدن این حالت در میان ما آنچنان غضبناک شدند که سابقه نداشت و فرمودند:
مردم قبل از شما بر اثر مراء به هلاکت رسیدند و افزود: مراء و جدل را کنار بگذارید، زیرا اهل مراء زیانکارند، جدل را کنار بگذارید زیرا اهل جدل را در قیامت شفاعت نخواهند کرد، جدل را کنار بگذارید، زیرا من مسئول خانه هائی در بالا و آغاز و وسط بهشت هستم و کسی که مراء را ترک گوید گر چه حق با او باشد اسکان خواهم داد، مراء را کنار بگذارید، زیرا این عمل پس از نهی از بت پرستی اولین چیزی است که خداوند مرا از آن نهی کرده است.
«بحار الأنوار، ج 2، ص 138»
عَنِ النَّبِیِّ - صلَی الله علیه و آله - قالَ: لا یَسْتَکمِلُ عَبْدٌ حَقِیقَةَ الْإیمانِ حَتّی یَدَعَ الْمِراءَ و إنْ کانَ مُحِقّاً.
پیامبر اکرم - صلَی الله علیه و آله - فرمودند: ایمان کسی کامل نمی گردد مگر آنکه مراء و جدل را ترک کند، گرچه حق با او باشد.
«بحار الأنوار، ج 2، ص 137»
عَنِ النَّبِیِّ - صلَی الله علیه و آله - قالَ: ذَرُوا الْمِراءَ فَاِنَّ اوّل ما نَهانِی عنه رَبِّی بَعْدَ عِبادَةِ الْأوْثانِ الْمِراءُ.
پیامبر اکرم - صلَی الله علیه و آله - فرمودند: مراء را کنار بگذارید، زیرا اولین چیزی که بعد از بت پرستی پروردگارم مرامورد نهی قرار داد، مراء و جدل بود.
«بحار الأنوار، ج 2، ص 138»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : المؤمنُ یداری و لا یماری.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: مؤمن مدارا می کند و جدال نمی کند.
«أعلام الدین، ص 303»
عَنْ أبِی عَبْدِاللهِ - علیه السّلام - قالَ: مَنْ یضْمِنْ لِی أرْبَعَةً بِأَرْبَعَةِ أبْیاتٍ فِی الْجَنَّةِ؟ مَنْ أنْفَقَ وَلَمْ یَخَفْ فَقْراً وَأنْصَفَالنَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ وَ أفشی السَّلامَ فِی الْعالِمِ وَتَرَک الْمِراءَ وَ إِنْ کانَ مُحِقّاً.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: کسی که انجام چهار چیز را برایم ضمانت کند، من نیز چهار خانه در بهشت برای او ضمانت می کنم: کسی که انفاق کند و از فقر نترسد، کسی که درباره دیگران انصاف روا دارد و کسی که در برابر عالم آشکارا سلام و اداء احترام کند و کسی که جدل را گرچه حق با او باشد ترک گوید.
«الخصال، ج 1، ص 223»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : الجهل فی الثلاث ... شدة المراء ... .
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: جهل در سه چیز است: (یکی از آنها) شدت مراء است.
«مستدرک الوسائل، ج 12، ص 28»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : سبعةٌ یفسدون اعمالهم، (سابعهم) الذی لا یزال یجادل اخاه مخاصما له.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: هفت نفر، اعمال خود را خراب می کنند، (هفتمین نفر)، کسی است که با برادر دینی خود جدل خصمانه می کند.
«الخصال، ج 2، ص 348»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : لا یُماری فِی أیِّ حالٍ کانَ إلاّ مَنْ کانَ جاهِلاً بِنَفْسِهِ وَ بِغَیْرِهِ مَحرُوماً مِنْ حَقائِقِ الدِّینِ.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: به جدل نخواهد پرداخت مگر کسی که نسبت به خود و دیگران جاهل باشد و (اهل جدل) از درک حقایق دینی محروم خواهد ماند.
«بحار الأنوار، ج 2، ص 134»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : الْمِراءُ داءٌ رَدِیٌّ وَ لَیْسَ لِلْإنْسانِ خَصْلَةٌ شَرٌّ مِنْهُ وَ هُوَ خُلُقُ إبْلِیسَ وَ نَسَبَتُهُ.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: مراء بیماری پستی است و برای آدمی خصلتی بدتر از آن نیست و آن از اخلاق شیطان و پیروان او است.
«بحار الأنوار، ج 2، ص 134»
عَن الامام علی - علیه السّلام - قالَ: سَبَبُ الشَّحْناءِ کثْرَةُ الْمِراءِ.
أمیرالمؤمنین - علیه السّلام - فرمودند: کثرت جدل و مراء، باعث بغض و کینه است.
«غرر الحکم، ح 10646»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : کَمالُ الاَدبِ وَ المُرؤَةٍ فی سَبع خِصالٍ اَلعَقلُ وَ الحِلمُ وَ الصَّبرُ وَ الرِّفقُ وَ الصّمت وَ حُسنُ الخُلقِ وَ المُداراةِ.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: کمال ادب ومروّت در هفت خصلت است: عقل و برد باری و صبر و نرم خوئی و سکوتو حسن خلق و مدارا کردن.
«مستدرک الوسائل، ج 9، ص 38»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : الرِّیحُ الطَّیِّبَةُ تَشُدُّ اَلعَقلََ ... .
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: بوی خوش سبب زیاد شدن عقل می شود.
«مستدرک الوسائل، ج 1، ص 419»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : خَمسٌ مَن لم یَکُن فیه لم یکن فیه کثیرٌ مَستمِتعٌ قُلتُ وَ ما هِیَ قالَ اَلعقلُ وَ الاَدَبُ وَ الدِّینُ وَ الجُودُ وَ حُسنُ الخُلُقِ.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: پنج چیز است که اگر کسی نداشته باشد بهرهی زیادی نمی برد. (راوی) گفت: آن پنجچیز است؟ امام فرمودند: عقل و ادب و دین و بخشش و حسن خلق.
«وسائل الشیعه، ج 15، ص 208»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : اِنَّ الثَوابَ عَلَی قَدرِ العقلِ.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: ثواب دادن به اندازه عقل (آدمی) است.
«وسائل الشیعه، ج 1، ص 40»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : لَیسَ بَینَ الایمان وَ الکُفرِ الاَّ قِلَّةِ العقلِ
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: (فاصله ای) بین ایمان و کفر نیست مگر کمی عقل.
«اصول کافی، ج 1، ص 28»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : ... اعْرفوُ اَلعَقلَ و جُندَةُ وَ الجَهلَ و جُندَهُ تَهتَدُوا ... .
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: عقل و لشکرش و (نیز) جهل و لشکرش را بشناسید تا هدایت شوید.
«اصول کافی، ج 1، ص 21»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : العقلُ دَلیلُ المُؤمِنِ.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: عقل دلیل (و نشانه) مؤمن است.
«اصول کافی، ج 1، ص 25»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : حُجَّةُ الله عَلَی العِباد النَّبی و الحُجَّةُ فیما بینَ العِبادِ و بینَ اللهِ العقل.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: پیامبر حجت خدا بر بندگانش است و عقل حجت بین بندگان و خداوند است.
«اصول کافی، ج 1، ص 25»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : (العقل) ما عُبَدِ بِهِ الرّحمن و اکتُسِبَ بِهِ الجَنان ... .
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: (عقل) چیزی است که به وسیلهی آن خدای بخشنده بندگی می شود و بهشت به واسطهی آن بدست می آید.
«اصول کافی، ج 1، ص 11»
قال الامام الباقر - علیه السّلام - : اَوحیَ اللهُ اِلیَ مُوسی علی نبینا و اله و علیه السّلام اَنَا اُؤَاخِذُ عِبادیِ عَلَی قَدرِ ما اعطیتم مِنَ العَقلِ.
امام باقر - علیه السّلام - فرمودند: خداوند به موسی - علیه السّلام - وحی کرد که من بندگانم را به اندازه آن چه از عقل عطا کردم مؤاخذه می کنم.
«وسائل الشیعه، ج 1، ص 41»
قال الامام الباقر - علیه السّلام - : لَمَّا خَلَقَ اللهُ العَقْلَ قالَ لَهُ اَقْبِلْ فَاَقبَلَ ثُمَّ قالَ لَهُ اَدبر فَاَدبَرَ فَقالَ وَ عزَّتیِ وَ جَلالی ما خَلَقتُ خلقاً اَحَسْنَ مِنکَ اِیّاکَ آمُرُ وَ ایّاکَ اَنهَی وَ ایّاکَ اُثِیبُ وَ ایّاکَ اُعاقِبُ.
امام باقر - علیه السّلام - فرمودند: هنگامی که خداوند عقل را خلق کرد به او گفت: بیا جلو، (پس) جلو آمد؛ سپس گفت: برگرد، برگشت. سپس فرمودند: به عزّت و جلالم قسم مخلوقی بهتر از تو خلق نکردم، به خاطر تو امر می کنم و به خاطر تو نهی می کنم و به خاطر تو ثواب می دهم و به خاطر تو عقاب می کنم.
«اصول کافی، ج 1، ص 26»
قال الامام الکاظم - علیه السّلام - : ... اِنَّ لِکُلِّ شَیٍِ دَلیلاً وَ دلیلُ العَقلِ التَّفَکُرُ وَ دلیلُ التَّفَکُّرِ الصّمت و لِکُلِّ شیٍ مطیَّةً وَ مَطیَّةَ العَقلِ التَّواضُعِ ... .
امام کاظم - علیه السّلام - فرمودند: ... برای هر چیزی دلیل (و نشانه ای) وجود دارد و دلیل عقل تفکر است و دلیل تفکرسکوت است و برای هر چیزی مرکبی است و مرکب عقل تواضع است.
«اصول کافی، ج 1، ص 15»
قال الامام علی - علیه السّلام - : حَبَطَ جَبرَئیلَ عَلَی آدَم علی نبینا و اله و علیه السّلام فَقالَ یا آدَمُ اِنّی اُمرتُ اَنْ اُخَیَّرَکَ واحِدَةً مِنْ ثلاثٍ فَاختِر واحِدَةٍ وَدَع اِثنتینِ، فَقَالَ لَهُ و ما تلک الثلاث، قالَ العَقلَُ وَ الحیاء و الدینُ ... .
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: جبرئیل بر آدم - علیه السّلام - وارد شد و گفت: ای آدم من مامور شدم تو را بین سه چیز مخیر کنم؛ پس یکی از این سه را اختیار کن و دو تا را واگذار. آدم - علیه السّلام - گفت: آن سه چیز چیست؟ جبرئیل گفت: عقل، حیاء و دین است. آدم - علیه السّلام - گفت من عقل را اختیار می کنم. جبرئیل گفت: از حیاء و دین منصرف شده و رها کردی؟ حیاء و دین گفتند: ما مامور شدیم هر جا عقل باشد ما نیز با او باشیم. جبرئیل گفت: شأن شما همین است و عروج کرد.
«من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 417»
قال الامام علی - علیه السّلام - : لا عُدَّةَ اَنفَعُ مِنَ العَقلِ وَ لا عَدُوٌّ اَضَرُّ مِنَ الجَهلِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: وسیله و ابزاری پر سودتر از عقل نیست و دشمنی پر ضررتر از جهل نیست.
«مستدرک الوسائل، ج 11، ص 206»
قال الامام علی - علیه السّلام - : اَلْجَمَالُ فی اللِّسانِ وَ الکَمَالُ فی اَلعَقلِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: جمال و ریبایی در زبان و کمال در عقل است.
«مستدرک الوسائل، ج 11، ص 206»
قال الامام علی - علیه السّلام - : اَلْحِلمُ غَفلاءُ ساتِرِ وَ العَقلُ حِسامُ باتِرِ فَاسُترِ خَلَل خُلقِکَ بِحِلمکَ و قاتِل هَواکَ بِعقلِکَ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: بردباری پردهی پوشیده ای است و عقل شمشیر برنده ای است. پس لغزش هایاخلاقی خود را به واسطهی حلم و برد باریت بپوشان و به وسیلهی عقلت، هوا و هوست را از بین ببر.
«بحارالانوار، ج 1، ص 95»
قال الامام علی - علیه السّلام - : هِمَّةُ العَقلِ تَرکُ الذُّنُوبِ وَ اصلاحُ العُیُوبِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: همت عقل ترک گناهان و اصلاح عیب ها است.
«بحارالانوار، ج 1، ص 161»
قال الامام علی النقی - علیه السّلام - : حُسنُ الصُّورَةِ جَمالُ ظاهرٍ وَ حُسنُ العَقلِ جَمالُ باطِنٍ.
امام علی النقی - علیه السّلام - فرمودند: صورت نیکو جمال (و زیبایی) ظاهر و عقل نیک جمال باطن است.
«اعلام الدین، ص 31»
قال الامام الرضا - علیه السّلام - : ... العَقلُ تُعرَفُ بِهِ الصّادِقِ عَلَی اللهِ فَتصَدِّقُهُ وَ الکاذِبُ عَلَی اللهِ فَتکَذِّبُهُ .
امام رضا - علیه السّلام - فرمودند: ... به سبب عقل آن کس که بر خداوند صداقت دارد شناخته می شود و در نتیجه عقل تصدیقش می کند و نیز به واسطهی عقل غیر صادق بر خداوند شناخته می شود و در نتیجه عقل تکذیبش می کند.
«مستدرک الوسائل، ج 11، ص 202»
قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : اَلعقلُ نُورٌ فی القَلبِ یفرقُ بِهِ بَینَ الحَقِّ وَ الباطِلِ.
پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: عقل نوری در قلب است که به سبب آن بین حق و باطل فرق گذاشته می شود.
«ارشاد القلوب، ج 1، ص 198»
قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : اَوَّلُ ما خَلَقَ الله اَلعَقلَ.
پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: اول چیزی که خداوند خلق کرد عقل است.
«بحارالانوار، ج 1، ص 97»
قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : سَیِّدُ الاَعمَالِ فِی الدَّارینِ العَقلُ وَ لِکُلِّ شَئٍ دِعامَةُ وَ دِعامَة المُؤمِنِ عَقلُهُ فَبِقَدَرِ عَقْلُهُ تَکُونُ عِبادَتِهِ لِرَبِّهِ.
رسول خدا - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: آقای اعمال در دنیا و آخرت عقل است و برای هر چیزی پشتیبانی است و پشتیبان مؤمن عقل او است. پس انسان به اندازهی عقلش، عبادت و بندگی پروردگارش را می کند.
«بحارالانوار، ج 1، ص 96»
قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : لِکُلِّ شئٍ آلَةٌ وَ عُدَّهٌ وَ آلَةُ المؤمِنِ وَ عُدَّتُهُ العَقلُ ... .
پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: برای هر چیزی وسیله و ابزاری است و وسیله و ابزار مؤمن عقل است ... .
«مستدرک الوسائل، ج 11، ص 206»
قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : رِأسُ العَقلِ بَعدَ الدِّینِ التَّودُّدِ النّاسِ وَ اصطِناعِ الخَیرِ اِلی کُلِّ بَرِّ وَ فاجِرٍ ...
پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: اساس عقل بعد از دین، دوستی با مردم و امر به خیر و نیکی به هر انسانخوب و بد است.
«مستدرک الوسائل، ج 8، ص 353»
قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : اِنَّ اللهَ یُحِبُ البَصَرِ النَّافِذِ عِندِ مَجیءِ الشَّهواتِ وِ العقلِ اِلکامِلِ عِندَ نُزُولِ الشُّبهَاتِ ...
رسول خدا - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: خداوند تیز بینی و تیز هوشی را به هنگام ظهور شهوات دوست می دارد و نیزعقل کامل را به هنگام نازل شدن شبهات دوست می دارد ... .
«مستدرک الوسائل، ج 8، ص 297»
قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : قَوامُ المَرءِ عَقلُهُ وَ لا دینَ لِمَن لا عَقلَ لَهُ.
پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: پایداری انسان به عقل او است و کسی که عقل ندارد دینی برای او نیست،(دین ندارد).
«مستدرک الوسائل، ج 11، ص 208»
قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : اِذا اَتَّم العَقلُ نَقَصَ الکَلامِ.
پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: وقتی عقل کامل شود، سخن گفتن کم می شود.
«وسائل الشیعه، ج12، ص192»
قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : اَلتَّوَدُّدُ اِلی النّاسِ نِصفُ العَقلِ.
پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: دوستی با مردم نصف عقل است.
«اصول کافی، ج 2، ص 643»
قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : یا عَلِیَّ لا فَقْرَ اَشَدُّ مِنَ الجَهلِ و لا مالَ اَعودُ مِنَ العقل.
پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: ای علی هیچ فقری بدتر از جهل و هیچ مالی پر سودتر از عقل نیست.
«اصول کافی، ج 1، ص 25»
پیامبر خدا - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: خداوند قسم نخورده است برای بندگانش به چیزی که برتر از عقل باشد.
«اصول کافی، ج 1، ص 12»
قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : (اَلعَقلُ) اَلعَمَلُ بِطاعَةِ اللهِ وَ اِنَّ العُمَّالَ بِطاعَةِ اللهِ هُمُ اَلعُقلاء.
پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: (عقل) عمل به طاعت (و دستورات) خداوند است و عمل کنندگان به طاعت خداوند، همان عقلاء هستند.
«بحارالانوار، ج 1، ص 131»
قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : قُسِّمَ العَقلُ عَلی ثَلالَةِ اَجزاء فَمَن کانَت فیه کَمُلَ عَقلُهُ وَ مَن لم تَکُن فیهِ فَلا عَقلَ لَهُ: حُسنُ المَعرِفَةِ بِاللهِ عَزَّوَجلَّ وَ حُسنُ الطّاعَةِ لَهُ وَ حُسنُ الصَّبرِ عَلی اَمرِهِ.
رسول خدا - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: عقل بر سه قسم تقسیم شده است، هر کسی آن سه را دارا باشد عقل او کامل است و هر کس آن سه را نداشته باشد عقل ندارد: 1. شناخت خوب نسبت به خداوند عزّوجل. 2. خوب اطاعت کردن از خداوند. 3. خوب صبر کردن بر امرش.
«بحارالانوار، ج 1، ص 106»
قال الامام العسکری - علیه السلام - : الجهْلُ خَصْمٌ.
امام حسن عسکری - علیه السلام - فرمودند: نادانی دشمن (انسان) است.
«الدرة الباهرة، ص 44»
قال الامام الکاظم - علیه السلام - : تَعَجُّبُ الجاهِلِ مِنَ الْعَاقِلِ أَکْثَرُ مِنْ تَعَجُّبِ الْعَاقِلِ مِنَ الجاهِلِ.
امام کاظم - علیه السلام - فرمودند: شگفتی نادان از خردمند، بیشتر از شگفتی خردمند از نادان است.
«بحار الانوار، ج 78، ص 326»
قال الامام الهادی - علیه السلام - : الجاهِلُ أسِیرُ لِسَانِهِ.
امام هادی - علیه السلام - فرمودند: نادان، اسیر زبان خود است.
«غرر الحکم، ح 41»
قال الامام علی - علیه السلام - : لِلْجَاهِلِ فی کُلِّ حَالَةٍ خُسْرَانٌ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادان در همه حال بازنده و زیانکار است.
«غرر الحکم، ح 7329»
قال الامام علی - علیه السلام - : طَاعَةُ الجَهُولِ تَدُلُّ عَلَی الجَهْلِ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: فرمان بردن از نادان، نشانگر نادانی است.
«غرر الحکم، ح 5988»
قال الامام علی - علیه السلام - : لا تَرَی الجاهِلَ إِلا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرَّطاً.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: هرگز نادانی را نمییابی جز آن که در کارهایش یا افراط میکند یا تفریط.
«نهج البلاغة، حکمت 70»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجاهِلُ یَمِیْلُ إِلی شِکْلِهِ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادان، به همتای خود گرایش دارد.
«غرر الحکم، ح 327»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجاهِلُ مَنْ اِنْخَدَعَ لِهَوَاهُ وَ غُرُورِهِ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادان کسی است که فریب هوی و هوس و غرور خود را بخورد.
«غرر الحکم، ح 1285»
قال الامام علی - علیه السلام - : العَالِمُ یَنْظُرُ بِقَلْبِهِ وَ خَاطِرِهِ، الجاهِلُ یَنْظُرُ بِعَیْنِهِ وَ نَاظِرِِهُ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: عالم با دل و اندیشه خود مینگرد و نادان با چشم و دیده خود.
«غرر الحکم، ح 1241»
قال الامام علی - علیه السلام - : العَاقِلُ یَعْتَمِدُ عَلَی عَمَلِهِ، الجاهِلُ یَعْتَمِدُ عَلَی أَمَلِهِ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: خردمند به عمل خود تکیه میکند و نادان به آرزوی خود.
«غرر الحکم، ح 1240»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجاهِلُ یَسْتَوْحِشُ مِمَّا یَأنِسُ بِهِ الحَکِیمُ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: آدم نادان از آنچه آدم دانا و حکیم با آن انس میگیرد، میگریزد.
«غرر الحکم، ح 1772»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجاهِلُ صَخْرَةٌ لا یَنْفَجِرُ مَاؤُهَا و شَجَرَةٌ لا یَخْضَرُ عَوْدُهَا، وَ أَرْضٌ لا یَظْهَرُ عُشْبُهَا.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادان صخرهای است که چشمهای از آن نمیجوشد، درختی است که شاخهاش سبز نمیشود و زمینی است که سبزهاش نمیروید.
«غرر الحکم، ح 2081»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجاهِلُ کَزَلَّةِ الْعَالِمِ صَوَابُهُ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: کار درست آدم نادان، مانند لغزش عالم است.
«غرر الحکم، ح 1162»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجاهِلُ لا یَرْتَدِعُ و بِالمَوْعِظَةِ لا یَنْتَفِعُ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: آدم نادان، نصیحت بردار نیست و پند و اندرز در او کارگر نمیافتد.
«غرر الحکم، ح 1729»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجاهِلُ لا یَعْرِفُ تَقْصِیرَهُ و لا یَقْبَلُ مَنِ النَّصِیح لَهُ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادان به عیب و تقصیر خود آگاه نیست و نصیحت خیر خواه خود را (هم) نمیپذیرد.
«غرر الحکم، ح 1809»
قال الامام الباقر - علیه السلام - : لَوْ أَنَّ العِبَادَ إِذَا جَهِلُوا وَقَفُوا، لم یَجْحَدُوا و لم یَکْفرُوا.
امام باقر - علیه السلام - فرمودند: اگر بندگان آن گاه که نمیدانستند، توقف میکردند، گرفتار انکار و کفر نمیشدند.
«المحاسن، ج 1، ص 340، ح 700»
قال الامام علی - علیه السلام - : إِنَّ الزُّهْدَ فی الجَهْلِ بِقَدر ِالرَّغْبَةِ فی العَقْلِ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: همانا بی رغبتی به نادانی، به اندازه رغبت به دانایی است.
«غرر الحکم، ح 3444»
قال الامام علی - علیه السلام - : عَمَلُ الجاهِلِ وَبَالٌ وَ عِلْمُهُ ضَلالٌ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: کار نادان ورز و وبال است و دانش او مایه گمراهی.
«غرر الحکم، ح 6327»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجهْلُ مَعْدِنُ الشَّرِ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادانی، معدن و جایگاه بدی است.
«غرر الحکم، ح 658»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجهْلُ أَصْلُ کُلِّ شَرٍّ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادانی، ریشه همه بدیهاست.
«غرر الحکم، ح 819»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجهلُ فَسَادُ کُلِّ اَمْرٍ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادانی، مایه تباهی همه چیز است.
«غرر الحکم، ح 930»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجهْلُ یُفْسِدُ المَعَادَ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادانی، آخرت را تباه میکند.
«غرر الحکم، ح 848»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجهلُ مُمِیتُ الأَحْیَاءِ و مُخَلِّدُ الشَقَاءِ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادانی مایه مرگ زندگان و جاودانی بدبختی است.
«غرر الحکم، ح 1464»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجهلُ یُزِلّ ُ الْقَدَمَ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادانی، گام را می لغزاند.
«غرر الحکم، ح 485»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجهْلُ مَطِیَةٌ شَمُوسٌ، مَنْ رَکِبَهَا زَلَّ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادانی مرکبی چموش است که هر که سوارش شود به زمینش می زند.
«غرر الحکم، ح 1969»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجَهْلُ دَاءٌ وَ عَیَاءٌ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادانی، درد و ناتوانی است.
«غرر الحکم، ح 689»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجَهْلُ فی الإِنْسَانِ أَضَرُّ مِن الآکِلَةِ فی الْبَدَنِ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادانی برای انسان، زیانبارتر است از خوره برای بدن.
«غرر الحکم، ح 1830»
امام علی - علیه السلام - فرمودند: - نادانی، بدترین درد است.
«غرر الحکم، ح 820»
قال الامام علی - علیه السلام - : الْعَالِمُ مَنْ عَرَفَ قَدْرَهُ، الجَاهِلُ مَنْ جَهِلَ أمْرَهُ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: عالم کسی است که قدر و اندازه خویش را بشناسد و نادان کسی است که شأن و منزلت خود را نشناسد.
«غرر الحکم، ح 247 و 1087»
قال الامام علی - علیه السلام - : الجاهِلُ مَیِّتٌ وَ إِنْ کَانَ حَیّاً.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادان مرده است، هر چند به ظاهر زنده باشد.
«غرر الحکم، ح 1125»
قال الامام علی - علیه السلام - : الْجَهْلُ مَوْتٌ.
امام علی - علیه السلام - فرمودند: نادانی مرگ است.
«غرر الحکم، ح 1162»
قال الامام الرضا - علیه السّلام - : ... اِنَّ الخَلَّ یَشُدُّ الذِّهنَ وَ یَزیدُ فی العَقلِ.
امام رضا - علیه السّلام - فرمودند: ... سرکه، ذهن(انسان) را بیشتر و عقل را زیاد می کند.
«اصول کافی، ج 6، ص 229»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : أفضَلُ الْعِبادةِ اِدْمانُ التَّفَکُّرِ فی اللهِ وَ قُدرَتِهِ.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: برترین عبادت، اندیشیدن مداوم درباره خدا و قدرت اوست.
«الکافی، ج 2، ص 55»
قال الامام الصادق - علیه السّلام - : کانَ أَکْثَرُ عِبادَةِ أَبی ذَر أَلتَّفَکُرَ و الْأِعتِبارَ.
امام صادق - علیه السّلام - فرمودند: بیشترین عبادت ابوذر(ره) اندیشیدن و پند گرفتن بود.
«بحارالانوار، ج 71، ص 323»
قال الامام الحسن - علیه السّلام - : علیکم بالتَّفَکُّرِ فإنه حَیاة قَلْبِ البَصیرِ و مفاتیح أبواب الحکمه.
امام حسن - علیه السّلام - فرمودند: بر شما باد اندیشیدن پس به درستی که آن مایه زندگی دل (و حیات قلب) شخص بابینش و کلید درهای حکمت است.
«بحارالانوار، ج 78، ص 115»
قال الامام الکاظم - علیه السّلام - : ... اِنَّ لِکُلِّ شَیٍِ دَلیلاً وَ دلیلُ العَقلِ التَّفَکُرُ وَ دلیلُ التَّفَکُّرِ الصّمت و لِکُلِّ شیٍ مطیَّةً وَ مَطیَّةَ العَقلِ التَّواضُعِ ... .
امام کاظم - علیه السّلام - فرمودند: ... برای هر چیزی دلیل (و نشانه ای) وجود دارد و دلیل عقل تفکر است و دلیل تفکرسکوت است و برای هر چیزی مرکبی است و مرکب عقل تواضع است.
«اصول کافی، ج 1، ص 15»
قال الامام علی - علیه السّلام - : أَلتَّفکُّر فی مَلکوتِ السَّماواتِ وَ الأَرضِ عِبادةُ الْمُخلَصینَ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: اندیشیدن درباره ملکوت آسمان ها و زمین، عبادت مخلصان است.
«غررالحکم، ح 1792»
قال الامام علی - علیه السّلام - : مَنْ تَفکَّرَ فی عَظَمَةِ اللهِ أَبْلَسَ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: هرکه در عظمت خدا بیندیشد، متحیّر شود.
«غررالحکم، ح 9207»
قال الامام علی - علیه السّلام - : مَنْ کَثُرَ فِکرُهُ فی اللَّذّاتِ غَلَبَتْ عَلَیْهِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: هر که زیاد دربارة لذتها بیندیشد، آن لذتها بر او چیره شوند.
«غررالحکم، ح 8564»
قال الامام علی - علیه السّلام - : مَنْ کَثُرَ فِکْرُهُ فی الْمَعاصی دَعَتْهُ إِلَیْها.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: کسی که زیاد دربارة گناهان بیندیشد، گناهان او را به سوی خود بکشانند.
«غررالحکم، ح 8561»
قال الامام علی - علیه السّلام - : أَلْفِکرُ فی غَیرِ الْحِکْمَةِ هَوَسٌ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: اندیشیدن در غیر حکمت، هوس (بیهودگی و سبک مغزی) است.
«غررالحکم، ح 1278»
قال الامام علی - علیه السّلام - : کَیْفَ تَصْفُو فِکْرَةُ مَنْ یَسْتَدیمُ الشَّبَعَ ؟
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: چگونه صاف و زلال گردد، اندیشه کسی که پیوسته شکمش سیر است؟
«غررالحکم، ح 6975»
قال الامام علی - علیه السّلام - : مَنْ قلَّ أَکْلُهُ صَفا فِکْرُهُ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: هر که کم بخورد اندیشهاش صاف (و نیک) گردد.
«غررالحکم، ح 8462»
قال الامام علی - علیه السّلام - : أَلتَّفکُّرُ یَدعُوا إلی الْبِرِّ وَ الْعَمَلِ بِهِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: اندیشیدن، (انسان را) به نیکی و عمل به آن فرا میخواند.
«الکافی، ج 2، ص 55»
قال الامام علی - علیه السّلام - : ما ذَلَّ مَنْ أحْسَنَ الْفِکَرَ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: کسی که اندیشهاش نیکو باشد، خوار نگردد.
«غررالحکم، ح 9458»
قال الامام علی - علیه السّلام - : مَنْ طالَتْ فِکرَتُهُ حَسُنَتْ بَصیرَتُهُ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: هر که مدت طولانی بیندیشد، بینشش نیکو شود.
«غررالحکم، ح 8319»
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: اندیشه کردن موجب عبرت گرفتن می شود و از لغزش ایمن میگرداند و احتیاط و هوشیاری به بار میآورد.
«غررالحکم، ح 2124»
قال الامام علی - علیه السّلام - : بِالْفِکْرِ تَنْجَلی غَیاهِبُ الْاُمُورِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: با اندیشه است که تاریکیهای امور روشن میشود.
«غررالحکم، ح 4322»
قال الامام علی - علیه السّلام - : أَلفِکْرُ فی الْعَواقِبِ یُنْجی مِنَ الْمَعاطِبِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: اندیشه در عواقب امور (انسان را) از افتادن در مهلکهها نجات میدهد.
«غررالحکم، ح 1460»
قال الامام علی - علیه السّلام - : أَلْفِکرُ فی الخَیْرِ یَدْعُوا إِلی الْعَمَلِ بِهِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: اندیشه کردن در خوبیها انگیزه به کار بستن آنها میشود.
«غررالحکم، ح 1395»
قال الامام علی - علیه السّلام - : مَنْ أَسْهَرَ عَیْنَ فِکرَتِهِ بَلَغَ کُنْهَ هِمَّتِهِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: هرکه دیدة اندیشه خود را شب ها بیدار نگه دارد به کنه خواست خویش دست یابد.
«غررالحکم، ح 8784»
قال الامام علی - علیه السّلام - : مَنْ أکْثَرَ الْفِکرَ فِیما تَعَلَّمَ أتْقَنَ عِلْمَهُ وَ فَهِمَ ما َلمْ یَکُنْ یَفْهَمُ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: هرکه در آنچه آموخته است بسیار اندیشه کند، دانش خود را استوار گرداند و آنچه را نمیفهمیده است، بفهمد.
«غررالحکم، ح 8917»
قال الامام علی - علیه السّلام - : أَلفِکْرُ یُفیدُ الْحِکْمَةَ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: اندیشه حکمت به بار میآورد.
«غررالحکم، ح 878»
قال الامام علی - علیه السّلام - : فَضْلُ فِکْرٍ وَ تَفَهُّمٍ أَنْجَعُ مِنْ فَضْلِ تِکْرارٍ وَ دراسَةٍ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: زیاد اندیشیدن و فهمیدن سودمندتر از زیاد تکرار کردن و خواندن است.
«غررالحکم، ح 4708»
قال الامام علی - علیه السّلام - : أَلْفِکْرُ یُنیرُ اللُّبَّ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: اندیشه دل و خرد را روشن میگرداند.
«غررالحکم، ح 369»
قال الامام علی - علیه السّلام - : أَلْفِکرُ رُشْدٌ، أَلْغفلَةٌ فَقْدٌ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: اندیشه مایة رشد و کمال است و غفلت موجب گمراهی.
«غررالحکم، ح 85»
قال الامام علی - علیه السّلام - : أَلفِکْرُ جَلاءُ الْعُقُولِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: اندیشه صیقل دهندة خردهاست.
«غررالحکم، ح 935»
قال الامام علی - علیه السّلام - : لا عِلْمَ کَالتَّفکُّرِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: هیچ دانشی چون اندیشیدن نیست.
«نهج البلاغه، حکمت 113»
قال الامام علی - علیه السّلام - : فِکْرُ ساعَةٍ قَصیرَةٍ خَیرٌ مِنْ عِبادَةٍ طَویلَةٍ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: ساعتی کوتاه اندیشیدن، بهتر از عبادت طولانی است.
«غررالحکم، ح 6537»
قال الامام علی - علیه السّلام - : ألتَّفکُّرُ فی آلاءِ اللهِ نِعمَ الْعِبادَةِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: اندیشیدن دربارة نعمتهای خدا، نیکو عبادتی است.
«غررالحکم، ح 1792»
قال الامام علی - علیه السّلام - : فِکرُ الْمَرءِ مِرآةٌ تُریهِ حُسْنَ عَمَلِهِ مِنْ قُبْحِهِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: اندیشه آدمی آینهای است که کردار نیک و بدش را به او نشان میدهد.
«غررالحکم، ح 6546»
قال الامام علی - علیه السّلام - : اَصْلُ العقلِ الفِکرُ وَ ثَمَرتُهُ السَّلَامَةُ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: ریشة عقل، اندیشه است و ثمره اش سالم ماندن. (از خطا، لغزش و گناه یا عذاب آخرت)
«غررالحکم، ح 3093»
قال الامام علی - علیه السّلام - : تَمییزُ الباقی مِنَ الْفانی مِنْ أَشْرَفِ النَّظَرِ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: تمییز دادن و تشخیص امور ماندنی از امور فانی و رفتنی، از برترین اندیشه هاست.
«غررالحکم، ح 4494»
قال الامام علی - علیه السّلام - : لا عِبادَةَ کَالتَّفکُّرِ فی صَنْعةِ اللهِ عزّوَجلّ.
امام علی - علیه السّلام - فرمودند: هیچ عبادتی مانند اندیشیدن در صنع (خلق) خدای عزوجل نیست.
«امالی طوسی، ص 146»
قال رسول الله - صلی الله علیه و آله - : فِکْرَةُ ساعَةٍ خَیرٌ مِنْ عبادَةِ سنَةٍ.
رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمودند: ساعتی اندیشه کردن بهتر از یک سال عبادت است.
«بحارالانوار، ج 71، ص 326»
قال الامام المجتبی - علیه السّلام - : اُوصیکُم بِتَقْوَی اللهِ وَ إدامَةِ التَّفکُّرِ، فَإِنَّ التَّفکُّرَ أََبُو کُلَّ خَیْرٍ وَ اُمَّهُ.
امام حسن - علیه السّلام - فرمودند: شما را به تقوای الهی و اندیشیدن مدام سفارش میکنم، زیرا که اندیشیدن پدر و مادر همة خوبیهاست.
«مجموعه ورام، ج 1، ص 52»
بسم الله الرحمن الرحیم
جاهِدُوا بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ في سَبيلِ اللَّهِ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (سوره توبه آیه 41)
با اموال و جانهاى خود، در راه خدا جهاد نماييد؛ اين براى شما بهتر است اگر بدانيد حضرت رضا (عليه السّلام): خدا رحم نماید بندهاى كه امر ما را زنده (و برپا) دارد ... علوم و دانشهاى ما را ياد گيرد و به مردم ياد دهد، زيرا مردم اگر سخنان نيكوى ما را (بى آنكه چيزى از آن كاسته و يا بر آن بيافزايند) بدانند هر آينه از ما پيروى (و طبق آن عمل) مى كنند
بنادر البحار-ترجمه و شرح خلاصه دو جلد بحار الانوار ص 159
بنیانگذار مجتمع فرهنگی مذهبی قائمیه اصفهان شهید آیت الله شمس آبادی (ره) یکی از علمای برجسته شهر اصفهان بودند که در دلدادگی به اهلبیت (علیهم السلام) بخصوص حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شهره بوده و لذا با نظر و درایت خود در سال 1340 هجری شمسی بنیانگذار مرکز و راهی شد که هیچ وقت چراغ آن خاموش نشد و هر روز قوی تر و بهتر راهش را ادامه می دهند.
مرکز تحقیقات قائمیه اصفهان از سال 1385 هجری شمسی تحت اشراف حضرت آیت الله حاج سید حسن امامی (قدس سره الشریف ) و با فعالیت خالصانه و شبانه روزی تیمی مرکب از فرهیختگان حوزه و دانشگاه، فعالیت خود را در زمینه های مختلف مذهبی، فرهنگی و علمی آغاز نموده است.
اهداف :دفاع از حریم شیعه و بسط فرهنگ و معارف ناب ثقلین (کتاب الله و اهل البیت علیهم السلام) تقویت انگیزه جوانان و عامه مردم نسبت به بررسی دقیق تر مسائل دینی، جایگزین کردن مطالب سودمند به جای بلوتوث های بی محتوا در تلفن های همراه و رایانه ها ایجاد بستر جامع مطالعاتی بر اساس معارف قرآن کریم و اهل بیت علیهم السّلام با انگیزه نشر معارف، سرویس دهی به محققین و طلاب، گسترش فرهنگ مطالعه و غنی کردن اوقات فراغت علاقمندان به نرم افزار های علوم اسلامی، در دسترس بودن منابع لازم جهت سهولت رفع ابهام و شبهات منتشره در جامعه عدالت اجتماعی: با استفاده از ابزار نو می توان بصورت تصاعدی در نشر و پخش آن همت گمارد و از طرفی عدالت اجتماعی در تزریق امکانات را در سطح کشور و باز از جهتی نشر فرهنگ اسلامی ایرانی را در سطح جهان سرعت بخشید.
از جمله فعالیتهای گسترده مرکز :
الف)چاپ و نشر ده ها عنوان کتاب، جزوه و ماهنامه همراه با برگزاری مسابقه کتابخوانی
ب)تولید صدها نرم افزار تحقیقاتی و کتابخانه ای قابل اجرا در رایانه و گوشی تلفن سهمراه
ج)تولید نمایشگاه های سه بعدی، پانوراما ، انیمیشن ، بازيهاي رايانه اي و ... اماکن مذهبی، گردشگری و...
د)ایجاد سایت اینترنتی قائمیه www.ghaemiyeh.com جهت دانلود رايگان نرم افزار هاي تلفن همراه و چندین سایت مذهبی دیگر
ه)تولید محصولات نمایشی، سخنرانی و ... جهت نمایش در شبکه های ماهواره ای
و)راه اندازی و پشتیبانی علمی سامانه پاسخ گویی به سوالات شرعی، اخلاقی و اعتقادی (خط 2350524)
ز)طراحی سيستم هاي حسابداري ، رسانه ساز ، موبايل ساز ، سامانه خودکار و دستی بلوتوث، وب کیوسک ، SMS و...
ح)همکاری افتخاری با دهها مرکز حقیقی و حقوقی از جمله بیوت آیات عظام، حوزه های علمیه، دانشگاهها، اماکن مذهبی مانند مسجد جمکران و ...
ط)برگزاری همایش ها، و اجرای طرح مهد، ویژه کودکان و نوجوانان شرکت کننده در جلسه
ی)برگزاری دوره های آموزشی ویژه عموم و دوره های تربیت مربی (حضوری و مجازی) در طول سال
دفتر مرکزی: اصفهان/خ مسجد سید/ حد فاصل خیابان پنج رمضان و چهارراه وفائی / مجتمع فرهنگي مذهبي قائميه اصفهان
تاریخ تأسیس: 1385 شماره ثبت : 2373 شناسه ملی : 10860152026
وب سایت: www.ghaemiyeh.com ایمیل: Info@ghaemiyeh.com فروشگاه اینترنتی: www.eslamshop.com
تلفن 25-2357023- (0311) فکس 2357022 (0311) دفتر تهران 88318722 (021) بازرگانی و فروش 09132000109 امور کاربران 2333045(0311)
نکته قابل توجه اینکه بودجه این مرکز؛ مردمی ، غیر دولتی و غیر انتفاعی با همت عده ای خیر اندیش اداره و تامین گردیده و لی جوابگوی حجم رو به رشد و وسیع فعالیت مذهبی و علمی حاضر و طرح های توسعه ای فرهنگی نیست، از اینرو این مرکز به فضل و کرم صاحب اصلی این خانه (قائمیه) امید داشته و امیدواریم حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف توفیق روزافزونی را شامل همگان بنماید تا در صورت امکان در این امر مهم ما را یاری نمایندانشاالله.
شماره حساب 621060953 ، شماره کارت :6273-5331-3045-1973و شماره حساب شبا : IR90-0180-0000-0000-0621-0609-53به نام مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان نزد بانک تجارت شعبه اصفهان – خيابان مسجد سید
ارزش کار فکری و عقیدتی
الاحتجاج - به سندش، از امام حسین علیه السلام -: هر کس عهده دار یتیمی از ما شود که محنتِ غیبت ما، او را از ما جدا کرده است و از علوم ما که به دستش رسیده، به او سهمی دهد تا ارشاد و هدایتش کند، خداوند به او میفرماید: «ای بنده بزرگوار شریک کننده برادرش! من در کَرَم کردن، از تو سزاوارترم. فرشتگان من! برای او در بهشت، به عدد هر حرفی که یاد داده است، هزار هزار، کاخ قرار دهید و از دیگر نعمتها، آنچه را که لایق اوست، به آنها ضمیمه کنید».
التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام: امام حسین علیه السلام به مردی فرمود: «کدام یک را دوستتر میداری: مردی اراده کشتن بینوایی ضعیف را دارد و تو او را از دستش میرَهانی، یا مردی ناصبی اراده گمراه کردن مؤمنی بینوا و ضعیف از پیروان ما را دارد، امّا تو دریچهای [از علم] را بر او میگشایی که آن بینوا، خود را بِدان، نگاه میدارد و با حجّتهای خدای متعال، خصم خویش را ساکت میسازد و او را میشکند؟».
[سپس] فرمود: «حتماً رهاندن این مؤمن بینوا از دست آن ناصبی. بیگمان، خدای متعال میفرماید: «و هر که او را زنده کند، گویی همه مردم را زنده کرده است»؛ یعنی هر که او را زنده کند و از کفر به ایمان، ارشاد کند، گویی همه مردم را زنده کرده است، پیش از آن که آنان را با شمشیرهای تیز بکشد».
مسند زید: امام حسین علیه السلام فرمود: «هر کس انسانی را از گمراهی به معرفت حق، فرا بخواند و او اجابت کند، اجری مانند آزاد کردن بنده دارد».