19 فن سوم: بیانی اجمالی در باره تفسیر و تأویل 20 فن چهارم: در بیان اسامی قرآن و معانی آن 24 بیان کلمات حدیث 25 فن پنجم: بیان مختصری از علوم قرآن .. 26

فن ششم: اخباری در فضیلت قرآن .. 28

فن هفتم: آنچه برای خواننده قرآن مستحبّ است 31 سوره فاتحه الکتاب اسامی این سوره 33 فضیلت این سوره 34 استعاذه و شرح لغات و تفسیر آن 36- 35 معنای: «بِسْمِ اللَّهِ ...» و فضیلت آن 37 تفسیر: «بِسْمِ اللَّهِ ...» 39

تفسیر آیات این سوره مبارکه 41 تکرار چرا؟ 44 عبادت بدون کمک او ممکن نیست 45 تکلیف بدون قدرت نمی شود 45 قدرت همراه یا جلوتر از عبادت است 46 از خبر بخطاب 46 پایداری بر دین حق 47 پاداش و جزاء 48 صراط مستقیم چیست؟ 49 چند حدیث 51 نظم این سوره 52 سوره بقره فضیلت این سوره مبارکه 54 آیه (1- 2) و ترجمه آن 55 بحثی در باره حروف اوائل سوره ها 55 شرح لغات این آیه و تفسیر آن 57 تقوی چیست؟ 59 آیه (3- 5) و ترجمه آن ... 60

تفسیر این دو آیه 61 ایمان چیست؟ 62 بحثی در باره آیه «یُقِیمُونَ الصَّلاهَ» 63 بحثی در باره آیه «وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ» 64 بحثی در باره آیه «الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ» 65 ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، ص: 8

آیه (6- 7) و ترجمه آن 66 شرح لغات 66 شأن نزول و تفسیر 67 سؤال و پاسخ 67 آیه: «خَتَمَ اللَّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ» و معنای ختم 68 دو سؤال و جواب 70 آیه (8- 10) و ترجمه آن 71 شرح

لغات و شأن نزول آنها 71 تفسیر این آیات 72 آیه (11- 13) و ترجمه آن 74 تفسیر 75 آیه (14- 16) و ترجمه آن 76 تفسیر و معنای استهزاء خدا 77 معنای آیه: «یَمُدُّهُمْ فِی طُغْیانِهِمْ ...» 79

سؤال و جوابی در آیه: «فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ» 80 آیه (17- 18) و ترجمه آن 81 شرح لغات و تفسیر 81 بحث ادبی و سؤال و جواب 82 آیه (19- 20) و ترجمه آن 84 شرح لغات و تفسیر 84 وجوهی که در باره این مثل گفته شده 85 آیه (21- 22) و ترجمه آن 88 شرح لغات 88 تفسیر 89 آیه (23- 24) و ترجمه آن 91 شرح لغات و تفسیر 92 آیه (25) و ترجمه آن 97 شرح لغات 97 تفسیر 98 آیه (26) و ترجمه آن 100 شرح لغات 100 شأن نزول 101 یک بررسی اجمالی در باره گمراهی و هدایت 103 اقسام هدایت 106 آیه (27- 28) و ترجمه آن 108 شرح لغات 108 تفسیر 109 آیه (29) و ترجمه آن 112 شرح لغات و تفسیر 112 معنای آیه: «ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ» و وجوهی که در آن گفته شده 113 سؤال و پاسخ در باره لفظ «ثُمَّ اسْتَوی ..» 114

آیه (30- 32) و ترجمه آن 115 شرح لغات 115 تفسیر 116 مقصود از «ارض» در این آیه چیست؟ 117 مقصود از اسماء چیست؟ 118 نحوه تعلیم خداوند بآدم چگونه بود؟ 119 چگونه عرضه شد؟ 120 سؤال و جواب 120 آیه (23) و ترجمه آن 122 شرح لغات و تفسیر 122 تفسیر آیه «وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ ...» 122

دو سؤال و پاسخ 123

ملائکه چگونه درستی سخن آدم را فهمیدند 124 آیه (34) و ترجمه آن 125 شرح لغات 125 تفسیر، و ترتیب سجده ملائکه بر آدم 126 ابلیس فرشته بود یا جن؟ 127 ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، ص: 9

استثناء دلیل نمی شود 128 ناتمامی استدلال 129 کفر مربوط بقلب است یا افعال؟ 129 امر سجده چگونه بوده و آیا ترک سجده کفر است؟ 130 جبر باطل است 130 آیه (35) و ترجمه آن 131 شرح لغات و تفسیر 131 این بهشت کدام است 132 گناه بوده یا ترک اولی 133 این درخت چه بود؟ 134 پاداش بدون عمل 134 آیه (36) و ترجمه آن 135 شرح لغات 135 تفسیر 136 آیه (37) و ترجمه آن 139 شرح لغات 139 تفسیر آیه و اینکه کلمات چه بود؟ 140 توبه و شرائط آن 141 آیه (38) و ترجمه آن 142 شرح لغات و تفسیر 142 آیه (39) و ترجمه آن 143 شرح لغات و تفسیر 143 آیه (40- 41) و ترجمه آن 144 شرح لغات 144 تفسیر 145 منظور از نعمتها در این آیه چیست؟ 146 معنای «أَوْفُوا بِعَهْدِی ...» 147

بدعت گذاری 150 رشوه در دین 151 آیه (42- 44) و ترجمه آن 151 شرح لغات و تفسیر 152 منظور از حق و باطل چیست! 152 منظور از «وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ» و سؤال و جواب 153 سؤال و جواب 156 آیه (45- 46) و ترجمه و شرح لغات آن 156 شأن نزول و تفسیر 157 مراد از صبر و نماز 157 سؤال و جوابی راجع بکلمه رجوع 161 آیه (47- 48) و ترجمه و شرح لغات

و تفسیر 162 سؤال و جوابی در باره تکرار خطاب به بنی اسرائیل 163 آیه (49- 50) و ترجمه آن 165 شرح لغات این دو آیه 166 تفسیر 167 بیان داستان فرزند کشی بنی اسرائیل 168 دنباله این داستان و برخورد موسی و فرعون 169 سؤال و جوابی در باره معجزات موسی علیه السلام 171 آیه (51- 52) و ترجمه و شرح لغات آن 172 داستان رفتن موسی بطور و گوساله سامری 173 آیه (53- 54) و ترجمه و شرح لغات آن 175 تفسیر 176 منظور از فرقان چیست؟ 176 چه کسی مأمور قتل گوساله پرستان شد؟ 177

ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، ص: 10

تسلیم در برابر گناه 179 آیه (55- 56) و ترجمه و شرح لغات آن 180 تفسیر 181 خدا دینی نیست 182 کشف و شناسایی قهری 183 بحثی در باره رجعت 183 آیه (57) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 183 من و سلوی چیست؟ 185 داستان چه بود! 185 آیه (58- 59) 186 شرح لغات و تفسیر 187 آیه (60) و ترجمه و شرح لغات آن 189 تفسیر 190 آیه (61) و ترجمه و شرح لغات آن 192 تفسیر 193 سؤال و جواب 193 آیا در خواست بنی اسرائیل گناه بود؟ 194 آیه (62) و ترجمه و شرح لغات آن 197 تفسیر آیه فوق 198 ایمان فقط امر قلبی است 200 آیه (63- 64) و شرح لغات و تفسیر آن 201 آیه (65) و ترجمه و شرح لغات آن 203 تفسیر آیه فوق 204 آیه (66) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 205 آیه

(67- 71) و ترجمه آن 207 شرح لغات آیات فوق 208 شرح داستان بقره 209 تفسیر آیات فوق 210 چرا مأمور بکشتن گاو بالخصوص شدند؟ 211 کفش زرد و خواص آن 213 بحث اصولی در باره تعدد امر در مورد کشتن گاو 214 آیه (72- 73) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 216 خطاب در آیه متوجه کیست؟ 217 علت دستور کشتن گاو 218 هدف قرآن از این آیات 219 آیه (74) و ترجمه آن 219 شرح لغات و تفسیر آن 220 بحثی در آیه: «وَ إِنَّ مِنَ الْحِجارَهِ لَما یَتَفَجَّرُ ..» 221

معنای فرود آمدن سنگ از ترس خدا چیست؟ 221 آیه (75) و ترجمه آن 223 شرح لغات و تفسیر آیه فوق 224 هدف این آیه و آنچه از آن استفاده میشود 225 آیه (76) و ترجمه آن 225 شرح لغات و تفسیر و اصل داستان 226 آیه (77) و تفسیر و ترجمه آن 228 آیه (78) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 229 آنچه از آیه استفاده میشود 230 آیه (79) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 231 آیه (80) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 234 آیه (81- 82) و ترجمه و تفسیر آن 235 منظور از «سیئه» چیست؟ 235 ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، ص: 11

منظور از خطیئه چیست؟ 236 آیه (83) و ترجمه و شرح لغات آن 237 تفسیر این آیه 238 خطاب متوجه کیست؟ 241 آیه (84) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 242 آیه (85) و ترجمه آن 244 شرح لغات و تفسیر آیه فوق

245 منظور آیه چیست؟ 246 پرسش و پاسخ 248 آیه (86) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 248 آیه (87) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 249 چرا جبرئیل روح القدس نامیده شد؟ 250 پرسش و پاسخ 251 آیه (88) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 252 جواب از مجبره 254 آیه (89) و ترجمه و شرح لغات و بیان اصل داستان 255 تفسیر آیه فوق 7 ذ 2 آیه (90) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 258 پرسش و پاسخ 259 آیه (91) و ترجمه و تفسیر آن 261 دو سؤال و جواب مربوط باین آیه 262 آیه (92) و ترجمه و تفسیر آن 263 آیه (93) و شرح لغات و تفسیر آن 264 مرجع ضمیر در «قالوا» کیست؟ 265 آیه (94) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 267 پرسش و پاسخی در آیه فوق 268 آیه (95) و ترجمه آن 268 تفسیر آیه فوق 269 پرسش و پاسخ مربوط بآیه فوق 270 آیه (96) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 271 آنچه از آیه استفاده میشود 273 آیه (97- 98) و ترجمه و بیان داستان 273 تفسیر این دو آیه 274 پرسش و پاسخی مربوط بآیات فوق 275 آیه (99) و ترجمه و تفسیر آن 277 آیه (100) و ترجمه و تفسیر آن 278 آیه (101) و ترجمه و تفسیر آن 279 آیه (102) و شرح لغات و تفسیر آن 282 منظور از شیاطین در آیه کیست؟ 284 بحثی در جمله «وَ لکِنَّ الشَّیاطِینَ کَفَرُوا» 285 بحثی در جمله ... «وَ

ما أُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ بِبابِلَ ...» 286

اختلاف در هاروت و ماروت 288 بحثی در جمله «وَ ما یُعَلِّمانِ مِنْ أَحَدٍ ...» 290

آنچه از آیه استفاده میشود 294 حقیقت سحر چیست؟ 294 آیه (103) و ترجمه و تفسیر آن 295 آیه (104) و ترجمه و تفسیر آن 296 معنای «وَ قُولُوا انْظُرْنا» 297 آیه (105) و ترجمه و تفسیر آن 298 آیه (106) و ترجمه و تفسیر آن 299 حقیقت نسخ چیست؟ 300

ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، ص: 12

معنای نسیان در این آیه چیست؟ 300 پرسش و پاسخی مربوط باین آیه 302 معنای قرائت «او ننسأها» چیست؟ 303 آنچه از آیه استفاده میشود؟ 305 ارتباط این آیه با آیات گذشته 305 آیه (107) و ترجمه و تفسیر آن 306 آیه (108) و ترجمه و شرح لغات آن 307 بیان داستان 308 تفسیر و ارتباط این آیه با آیه قبل 309 آیه (109) و ترجمه و تفسیر آن 310 آیه (110) و ترجمه و تفسیر آن 313 آیه (111) و ترجمه و شرح لغات و تفسیر آن 314 آیه (112) و شرح لغات و تفسیر آن 316 آیه (113) و ترجمه و بیان داستان 317 تفسیر آیه فوق 318