سرشناسه:مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان،1388 عنوان و نام پدیدآور:قرآن مجید به همراه 28 ترجمه و 6 تفسیر/ مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان مشخصات نشر دیجیتالی:اصفهان:مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان 1388. مشخصات ظاهری:نرم افزار تلفن همراه و رایانه
موضوع:معارف قرآنی
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ (1)
وَ إِذَا النُّجُومُ انْكَدَرَتْ (2)
وَ إِذَا الْجِبالُ سُيِّرَتْ (3)
وَ إِذَا الْعِشارُ عُطِّلَتْ (4)
وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ (5)
وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَتْ (6)
وَ إِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ (7)
وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ (8)
بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ (9)
وَ إِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ (10)
وَ إِذَا السَّماءُ كُشِطَتْ (11)
وَ إِذَا الْجَحِيمُ سُعِّرَتْ (12)
وَ إِذَا الْجَنَّةُ أُزْلِفَتْ (13)
عَلِمَتْ نَفْسٌ ما أَحْضَرَتْ (14)
فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ (15)
الْجَوارِ الْكُنَّسِ (16)
وَ اللَّيْلِ إِذا عَسْعَسَ (17)
وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ (18)
إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ (19)
ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ (20)
مُطاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ (21)
وَ ما صاحِبُكُمْ بِمَجْنُونٍ (22)
وَ لَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ (23)
وَ ما هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ (24)
وَ ما هُوَ بِقَوْلِ شَيْطانٍ رَجِيمٍ (25)
فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ (26)
إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِلْعالَمِينَ (27)
لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقِيمَ (28)
وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ (29)
81- تكوير [در هم پيچيده شدن]
در هم پيچيده شدن خورشيد، و تمام شدن نور آن بمنزله پايان نظام اين جهان و از علائم قيامت است كه در آيه اول به آن اشاره شده است. سپس درباره انكشاف اعمال انسان در آن روز مطلبى دارد. سوره تكوير (يا: كورت) بيشتر در مورد معاد است. و در قسمتى هم حمايت و تاييدى از پيامبر نموده و اتهامات را از او دفع مى كند. بعد از سوره «تبت ، در سال اول بعثت در مكه نازل شده و 29 آيه دارد
{بِسْمِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / فعل مقدّر يا محذوف / فاعل محذوف {الرَّحْمنِ} نعت تابع {الرَّحِيمِ} نعت تابع
{إِذَا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / فعل مقدّر يا محذوف {الشَّمْسُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كُوِّرَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{وَإِذَا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / فعل مقدّر يا محذوف {النُّجُومُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {انْكَدَرَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{وَإِذَا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / فعل مقدّر يا محذوف {الْجِبالُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {سُيِّرَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{وَإِذَا} (و) حرف عطف / ظرف يا
مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / فعل مقدّر يا محذوف {الْعِشارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عُطِّلَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{وَإِذَا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / فعل مقدّر يا محذوف {الْوُحُوشُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {حُشِرَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{وَإِذَا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / فعل مقدّر يا محذوف {الْبِحارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {سُجِّرَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{وَإِذَا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / فعل مقدّر يا محذوف {النُّفُوسُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {زُوِّجَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{وَإِذَا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / فعل مقدّر يا محذوف {الْمَوْؤُدَةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {سُئِلَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{بِأَيِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ذَنْبٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قُتِلَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{وَإِذَا}
(و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / فعل مقدّر يا محذوف {الصُّحُفُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {نُشِرَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{وَإِذَا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / فعل مقدّر يا محذوف {السَّماءُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كُشِطَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{وَإِذَا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / فعل مقدّر يا محذوف {الْجَحِيمُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {سُعِّرَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{وَإِذَا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / فعل مقدّر يا محذوف {الْجَنَّةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أُزْلِفَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{عَلِمَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {نَفْسٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَحْضَرَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير
{فَلا} (ف) حرف استيناف / (لا) حرف زائد {أُقْسِمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {بِالْخُنَّسِ} حرف جر و اسم بعد از
آن مجرور
{الْجَوارِ} بدل تابع {الْكُنَّسِ} نعت تابع
{وَاللَّيْلِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {عَسْعَسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير
{وَالصُّبْحِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تَنَفَّسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير
{إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لَقَوْلُ} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {رَسُولٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَرِيمٍ} نعت تابع
{ذِي} نعت تابع {قُوَّةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ذِي} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْعَرْشِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مَكِينٍ} نعت تابع
{مُطاعٍ} نعت تابع {ثَمَّ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَمِينٍ} نعت تابع
{وَما} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {صاحِبُكُمْ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِمَجْنُونٍ} (ب) حرف جر زائد / خبر ما، منصوب يا در محل نصب
{وَلَقَدْ} (و) حرف عطف / (ل) حرف قسم / حرف تحقيق {رَآهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِالْأُفُقِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْمُبِينِ} نعت تابع
{وَما} (و) حاليه /
حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {هُوَ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {عَلَى} حرف جر {الْغَيْبِ} اسم مجرور يا در محل جر {بِضَنِينٍ} (ب) حرف جر زائد / خبر، مرفوع يا در محل رفع
{وَما} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {هُوَ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِقَوْلِ} (ب) حرف جر زائد / خبر ما، منصوب يا در محل نصب {شَيْطانٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {رَجِيمٍ} نعت تابع
{فَأَيْنَ} (ف) رابط جواب براى شرط / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تَذْهَبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل
{إِنْ} حرف نفى غير عامل {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا {ذِكْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لِلْعالَمِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور
{لِمَنْ} بدل تابع {شاءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {يَسْتَقِيمَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير
{وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {تَشاؤُنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْ} حرف نصب {يَشاءَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {رَبُّ} نعت تابع {الْعالَمِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر
Bismi Allahi alrrahmani alrraheemi.
1.Itha alshshamsu kuwwirat
2.Wa-itha alnnujoomu inkadarat
3.Wa-itha aljibalu suyyirat
4.Wa-itha alAAisharu AAuttilat
5.Wa-itha alwuhooshu hushirat
6.Wa-itha albiharu sujjirat
7.Wa-itha alnnufoosu zuwwijat
8.Wa-itha almawoodatu su-ilat
9.Bi-ayyi thanbin qutilat
10.Wa-itha alssuhufu nushirat
11.Wa-itha alssamao kushitat
12.Wa-itha aljaheemu suAAAAirat
13.Wa-itha aljannatu ozlifat
14.AAalimat nafsun ma ahdarat
15.Fala oqsimu bialkhunnasi
16.Aljawari alkunnasi
17.Waallayli itha AAasAAasa
18.Waalssubhi itha tanaffasa
19.Innahu laqawlu rasoolin kareemin
20.Thee quwwatin AAinda thee alAAarshi makeenin
21.MutaAAin thamma ameenin
22.Wama sahibukum bimajnoonin
23.Walaqad raahu bialofuqi almubeeni
24.Wama huwa AAala alghaybi bidaneenin
25.Wama huwa biqawli shaytanin rajeemin
26.Faayna tathhaboona
27.In huwa illa thikrun lilAAalameena
28.Liman shaa minkum an yastaqeema
29.Wama tashaoona illa an yashaa Allahu rabbu alAAalameena
به نام خداوند رحمتگر مهربان
آنگاه كه خورشيد به هم درپيچد، (1)
و آنگه كه ستارگان همى تيره شوند، (2)
و آنگاه كه كوهها به رفتار آيند. (3)
وقتى شتران ماده وانهاده شوند، (4)
و آنگه كه وحوش را همى گرد آرند، (5)
درياها آنگه كه جوشان گردند، (6)
و آنگاه كه جانها به هم درپيوندند، (7)
پرسند چو زان دخترك زنده به گور: (8)
به كدامين گناه كشته شده است؟ (9)
و آنگاه كه نامه ها زهم بگشايند، (10)
و آنگاه كه آسمان زجا كنده شود، (11)
و آنگه كه جحيم را برافروزانند، (12)
و آنگه كه بهشت را فرا پيش آرند، (13)
هر نَفْس بداند چه فراهم ديده. (14)
نه، نه! سوگند به اختران گردان، (15)
[كز ديده نهان شوند و از نو آيند، (16)
سوگند به شب چون پشت گرداند، (17)
سوگند به صبح چون دميدن گيرد، (18)
كه [قرآن سخن فرشته بزرگوارى است. (19)
نيرومند [كه پيش خداوند عرش، بلندپايگاه است.
(20)
در آنجا [هم مطاع [و هم امين است. (21)
و رفيق شما مجنون نيست؛ (22)
و قطعاً آن [فرشته وحى را در افق رخشان ديده. (23)
و او در امر غيب بخيل نيست. (24)
و [قرآن نيست سخن ديو رجيم. (25)
پس به كجا مى رويد؟ (26)
اين [سخن بجز پندى براى عالميان نيست؛ (27)
براى هر يك از شما كه خواهد به راه راست رود. (28)
و تا خدا، پروردگار جهانها، نخواهد، [شما نيز] نخواهيد خواست. (29)
به نام خداوند بخشنده بخشايشگر.
«1» در آن هنگام كه خورشيد در هم پيچيده شود،
«2» و در آن هنگام كه ستارگان بى فروغ شوند،
«3» و در آن هنگام كه كوه ها به حركت درآيند،
«4» و در آن هنگام كه باارزش ترين اموال به دست فراموشى سپرده شود،
«5» و در آن هنگام كه وحوش جمع شوند،
«6» و در آن هنگام كه درياها برافروخته شوند،
«7» و در آن هنگام كه هر كس با همسان خود قرين گردد،
«8» و در آن هنگام كه از دختران زنده به گور شده سؤال شود:
«9» به كدامين گناه كشته شدند؟!
«10» و در آن هنگام كه نامه هاى اعمال گشوده شود،
«11» و در آن هنگام كه پرده از روى آسمان برگرفته شود،
«12» و در آن هنگام كه دوزخ شعله ور گردد،
«13» و در آن هنگام كه بهشت نزديك شود،
«14» [آرى در آن هنگام] هر كس مى داند چه چيزى را آماده كرده است!
«15» سوگند به ستارگانى كه بازمى گردند،
«16» حركت مى كنند و از ديده ها پنهان مى شوند،
«17» و قسم به شب، هنگامى
كه پشت كند و به آخر رسد،
«18» و به صبح، هنگامى كه تنفّس كند،
«19» كه اين [قرآن] كلام فرستاده بزرگوارى است [= جبرئيل امين]
«20» كه صاحب قدرت است و نزد [خداوند] صاحب عرش، مقام والائى دارد!
«21» در آسمانها مورد اطاعت [فرشتگان] و امين است!
«22» و مصاحب شما [= پيامبر] ديوانه نيست!
«23» او [جبرئيل] را در اُفق روشن ديده است!
«24» و او نسبت به آنچه از طريق وحى دريافت داشته بخل ندارد!
«25» اين [قرآن] گفته شيطان رجيم نيست!
«26» پس به كجا مى رويد؟!
«27» اين قرآن چيزى جز تذكّرى براى جهانيان نيست،
«28» براى كسى از شما كه بخواهد راه مستقيم در پيش گيرد!
«29» و شما اراده نمى كنيد مگر اينكه خداوند - پروردگار جهانيان - اراده كند و بخواهد!
به نام خدا كه رحمتش بى اندازه است و مهربانى اش هميشگى.
هنگامى كه خورشيد را به هم درپيچند (1)
و هنگامى كه ستارگان تيره و بى نور شوند (2)
و هنگامى كه كوه ها را به حركت آرند و از جا بركنند (3)
و هنگامى كه اموال نفيس و با ارزش رها و بى صاحب شود (4)
و هنگامى كه همه حيوانات وحشى محشور شوند (5)
و هنگامى كه درياها مشتعل و برافروخته گردند (6)
و هنگامى كه هركس [با همسان خود] قرين و جفت شوند [خوبان با خوبان و بدان با بدان] (7)
و هنگامى كه از [دختر] زنده به گور بپرسند (8)
به كدام گناه كشته شده؟ (9)
و هنگامى كه نامه هاى اعمال را بگشايند…. (10)
و هنگامى كه آسمان را به شدت بركنند و برچينند (11)
و هنگامى كه
دوزخ افروخته شود…. (12)
و هنگامى كه بهشت را نزديك آرند (13)
[در چنين موقعيت و زمانى است كه] هر كس هر عملى را [از خير و شر] حاضر كرده است، بداند. (14)
پس سوگند به ستارگانى كه بازمى گردند، (15)
ستارگانى كه به سرعت مى روند و پنهان مى شوند (16)
و سوگند به شب هنگامى كه [روى مى آورد، و زمانى كه] مى رود (17)
و سوگند به صبح هنگامى كه مى دمد [و با گستردن نورش تاريكى را مى زدايد] (18)
كه قرآن كلام فرستاده اى ارجمند و بزرگوار است. (19)
نيرومندى كه نزد صاحب عرش داراى مقام و منزلت است؛…. (20)
آنجا مورد اطاعت [فرشتگان] و امين است…. (21)
و رفيق و يار شما ديوانه نيست. (22)
بى ترديد امين وحى را در افق روشن ديده است، (23)
و او نسبت به [ابلاغ و تعليم] آنچه به او وحى مى شود، بخيل نيست (24)
و قرآن، كلام شيطان رانده شده نيست؛ (25)
پس [با انكار قرآن و روى گرداندن از آن] كجا مى رويد؟ (26)
قرآن فقط وسيله يادآورى و پند براى جهانيان است؛ (27)
براى هركس از شما كه بخواهد [در همه شؤون زندگى مادى و معنوى] راه مستقيم بپيمايد (28)
و شما [طىِ راهِ مستقيم را] نخواهيد خواست مگر آنكه خدا پروردگار جهانيان بخواهد. (29)
بنام خداوند بخشنده مهربان
اى رسول ما، ياد آر هنگامى كه آفتاب تابان تاريك شود (1)
و ستارگان آسمان تيره شوند و فرو ريزند (2)
و كوه ها به رفتار آيند (3)
و شتران عشار را ده ماهه آبستن كه نزد عرب بسيار عزيز است بكلى رها كنند و بدور افكنند (4)
و هنگامى
كه وحوش و طيور نيز به عرصه قيامت محشور شوند (5)
و هنگامى كه درياهاى آب چون آتش سوزان شعله ور گردد (6)
و هنگامى كه نفوس خلق همه با همجنس خود درپيوندند (7)
و هنگامى كه از دختران زنده بگور شده بازپرسند (8)
كه آن بى گناهان را شما به چه جرم و گناه كشتيد؟ (9)
و هنگامى كه نامه اعمال خلق گشوده شود (10)
و هنگامى كه آسمان را از جاى بركنند و به يك سو افكند (11)
و هنگامى كه آتش دوزخ را سخت بيفروزند (12)
و هنگامى كه بهشت را به اهلش نزديك سازند (13)
در آن هنگام كه روز قيامتست هر نفسى آنجا هر آنچه بر خود حاضر كرده همه را بداند (14)
چنين نيست كه منكران قرآن پندارند قسم ياد ميكنم به ستارگان بازگردنده (15)
كه به گردش آيند و در مكان خود رخ پنهان كنند (16)
قسم به شب تار هنگامى كه روى جهان را تاريك گرداند (17)
و قسم به صبح روشن وقتى كه دم زند و عالم را به روى خود بيفروزد (18)
قسم به اين آيات كه همانا قرآن كلام رسول بزرگوار حق جبرئيل است (19)
كه فرشته با قوت و قدرتست و نزد خداى مقتدر عرش با جاه و منزلتست (20)
و فرمانده فرشتگان و امين وحى خداست (21)
و رسول عصر شما محمد مصطفى (ص) كه شما ديوانه اش خوانيد عقل كامل مكمل عالماست هرگز ديوانه نيست (22)
و او امين وحى جبرئيل را در افق اعلاى مشرق درست مشاهده كرد (23)
و اين رسول شما بر وحى از عالم غيب بخل نمى
ورزد و شما را از علم وحى خود آگاه مى سازد (24)
و قرآن او كلام خداست و هرگز كلام شيطان مردود نيست (25)
پس شما مردم نادان كلام حق و كتاب وحى خدا را رها كرده بكجا ميرويد؟ (26)
اين قرآن عظيم جز پند و نصيحت اهل عالم هيچ نيست (27)
تا هر كه از شما بندگان بخواهد راه راست حق پرستى و سعادت ابد پيش گيرد (28)
و شما كافران راه حق را نمى خواهيد مگر خداى آفريننده عالم بخواهد و به قهرشما را به اين راه بدارد (29)
به نام خداوند بخشنده ى مهربان.
آنگاه كه خورشيد در هم پيچيده و تاريك شود. (1)
و آنگاه كه ستارگان به خاموشى گرايند. (2)
و آنگاه كه كوه ها به حركت درآيند. (3)
و آنگاه كه شتران باردار به حال خود رها شوند. (4)
و آنگاه كه حيوانات وحشى، برانگيخته و گرد هم آيند. (5)
و آنگاه كه درياها به جوش آيند. (6)
و آنگاه كه جانها جفت و قرين شوند. (7)
و آنگاه كه از دختر زنده به گور شده پرسيده شود. (8)
كه به كدامين گناه كشته شده است؟ (9)
و آنگاه كه نامه هاى عمل گشوده شود. (10)
و آنگاه كه آسمان از جاى كنده شود. (11)
و آنگاه كه دوزخ شعله ور شود. (12)
و آنگاه كه بهشت (براى اهلش) نزديك آورده شود. (13)
هر كس بداند كه چه حاضر كرده است. (14)
سوگند به ستارگانى كه بازمى گردند. (15)
در حركت هستند و پنهان مى شوند. (16)
و سوگند به شب آنگاه كه برود. (17)
و سوگند به صبح آنگاه كه بدمد. (18)
كه همانا
قرآن، كلام پيام آورى گرامى است. (19)
آن كه نزد خداوندِ صاحب عرش، داراى قدرت و مقام والا است. (20)
(فرشته اى كه) فرمانش برند و امينش شمرند. (21)
و همانا مصاحب شما (پيامبر،) جن زده نيست. (22)
و قطعاً آن (فرشته وحى) را در افق روشن ديده است. (23)
و او بر غيب بخيل نيست (و آنچه را دريافت كرده، دريغ نمى كند). (24)
و آن قرآن، از القائات شيطانِ رانده شده نيست. (25)
پس به كجا مى رويد؟ (26)
آن (قرآن) جز پند و تذكّرى براى جهانيان نيست. (27)
براى هر كس از شما كه بخواهد راستى و درستى پيشه كند. (28)
و شما نمى خواهيد جز آنچه خداوند، پروردگار جهانيان بخواهد. (29)
به نام خداى بخشاينده مهربان
آنگاه كه خورشيد درهم پيچيده و بى نور شود. (1)
و آنگاه كه ستارگان تيره گردند و فرو ريزند. (2)
و آنگاه كه كوه ها از جاى رانده شوند - و چون ريگ روان گردند -. (3)
و آنگاه كه شتران آبستن رها گذاشته شوند - بى صاحب بمانند -. (4)
و آنگاه كه جانوران وحشى گرد آورده شوند. (5)
و آنگاه كه درياها به جوش آيند - يا با اتصال به يكديگر پر شوند -. (6)
و آنگاه كه كسان [با يكديگر] جفت و قرين شوند - نيكان با نيكان و بدان با بدان -. (7)
و آنگاه كه از دختر زنده به گور شده پرسند: (8)
به كدام گناه كشته شده است؟ (9)
و آنگاه كه نامه ها - نامه هاى اعمال - گشوده شود. (10)
و آنگاه كه آسمان بركنده و در نورديده شود. (11)
و آنگاه كه دوزخ افروخته و شعله ور گردد.
(12)
و آنگاه كه بهشت نزديك گردانيده شود - براى اهلش -. (13)
[در آن روز] هر كسى بداند آنچه را فرا آورده باشد. (14)
پس سوگند به ستارگان بازگردنده، (15)
آن روندگان پنهان شونده - در روز -، (16)
و سوگند به شب چون پشت كند و برود - يا درآيد -. (17)
و سوگند به بامداد چون بردمد، (18)
كه هرآينه اين [قرآن] گفتار فرستاده اى بزرگوار - جبرئيل (ع) - است، (19)
نيرومندى كه نزد خداوند عرش، گرامى و داراى مكانت و منزلت است، (20)
در آنجا - در ميان فرشتگان - فرمانروا و [در پيشگاه خدا] امين است - در رساندن وحى -. (21)
و يار شما - پيامبر (ص) - ديوانه نيست. (22)
و هرآينه او - يعنى جبرئيل - را در افق روشن - كناره جهان برين - ديده است. (23)
و او بر غيب - وحى - بخيل نيست - كه چيزى از آن بكاهد و ناگفته بگذارد -. (24)
و آن سخن شيطان رانده شده نيست. (25)
پس كجا مى رويد؟! (26)
آن جز يادآورى و پندى براى جهانيان نيست، (27)
براى هر كس از شما كه بخواهد به راه راست رود. (28)
و نمى خواهيد مگر آنكه خداى، پروردگار جهانيان، بخواهد. (29)
به نام خداي بخشاينده مهربان
چون خورشيد بي فروغ شود، (1)
و چون ستارگان فرو ريزند، (2)
و چون كوهها از جاي خود بشوند، (3)
و چون شتران آبستن به حال خود رها شوند، (4)
و چون وحوش گرد آورده شوند، (5)
و چون درياها آتش گيرند، (6)
و چون روحها با تنها قرين گردند، (7)
و
چون از دختر زنده به گور شده پرسيده شود كه (8)
به چه گناهي كشته شده است، (9)
و چون صحيفه ها باز شوند، (10)
و چون آسمان از جاي خود كنده شود، (11)
و چون جهنم افروخته گردد، (12)
و چون بهشت را پيش آورند، (13)
هر كس بداند كه چه حاضر آورده است. (14)
سوگند به ستارگان باز گردنده ، (15)
سيركننده غايبشونده ، (16)
و سوگند به شب چون تاريك شود، (17)
و سوگند به صبح چون بدمد، (18)
كه اين سخن رسولي بزرگوار است. (19)
نيرومند، در نزد خداوند عرش، صاحب مكانت، (20)
آنجا مطاع امين. (21)
و هم صحبت شما ديوانه نيست. (22)
هر آينه او را در افق روشن ديده است. (23)
و آنچه را از غيب به او گويند دريغ نمي دارد. (24)
و آن سخن، سخن شيطان رجيم نيست. (25)
پس به كجا مي رويد؟ (26)
اين كتاب پندي است براي جهانيان. (27)
براي هر كس از شما كه بخواهد به راه راست افتد. (28)
و شما نمي خواهيد مگر آنچه را كه پروردگار جهانيان خواسته باشد. (29)
به نام خداوند بخشنده مهربان
آنگاه كه خورشيد تاريك شود (1)
و آنگاه كه ستارگان رو به خاموشى نهند (2)
و آنگاه كه كوه ها روان كرده شوند (3)
و آنگاه كه شتران آبستن ده ماهه [ى بس عزيز] وانهاده گردند (4)
و آنگاه كه جانوران گرد آورده شوند (5)
و آنگاه كه درياها افروخته گردد (6)
و آنگاه كه جانها را قرين همدگر كنند (7)
و آنگاه كه از دختر زنده به گور شده پرسيده شود (8)
كه به
كدامين گناه [به ناحق] كشته شده است (9)
و چون كارنامه ها گشوده شود (10)
و چون آسمان پاره پاره گردد (11)
و چون دوزخ فروزانده گردد (12)
و چون بهشت نزديك آورده شود (13)
هر كس بداند كه چه آماده ساخته است (14)
پس سوگند مى خورم به اختران باز گردنده (15)
سيارگان پنهان رونده (16)
و سوگند به شب چون برود (17)
و سوگند به صبح چون بدمد (18)
كه آن بر خوانده پيام آورى گرامى است (19)
نيرومندى كه نزد [خداوند] صاحب عرش، صاحب مقام است (20)
در آنجا فرمانش برند و امينش شمرند (21)
و همسخن شما ديوانه نيست (22)
و به راستى او [جبرئيل] را در افق آشكار ديده است (23)
و او در [گزاردن] وحى غيبى، بخيل نيست (24)
و آن سخن شيطان مطرود نيست (25)
پس به كجا مى رويد؟ (26)
آن جز پندآموزى براى جهانيان نيست (27)
براى هر كس از شما كه بخواهد راستى و درستى پيشه كند (28)
و نخواهيد مگر آنچه خداوند، كه پروردگار جهانيان است، بخواهد (29)
بنام خداوند بخشاينده مهربان
گاهى كه خورشيد بى فروغ گردد (1)
و گاهى كه ستارگان تيره شوند (2)
و گاهى كه كوه ها رانده شوند (3)
و گاهى كه اشتران آبستن (يا آبستنان) رها كرده شوند (4)
و گاهى كه وحشيان گردآورده شوند (5)
و گاهى كه درياها به هم آميخته شوند (6)
و گاهى كه نفوس جفت كرده شوند (7)
و گاهى كه گورشده پرسيده شود (8)
به كدام گناه كشته شد (9)
و گاهى كه نامه ها گشوده شود (10)
و گاهى كه آسمان بركنده شود (11)
و گاهى كه دوزخ
افروخته شود (12)
و گاهى كه بهشت آماده (يا نزديك) شود (13)
بداند هر كسى آنچه احضار كرده است (14)
پس سوگند نيارم به فروروندگان (15)
روندگان نهان شدگان (16)
و شب گاهى كه تيرگيش پشت كند (17)
و بامدادگاهى كه بدرخشد (18)
كه آن است همانا گفتار فرستاده گرامى (19)
توانگرى نزد خداوند عرش ارجمند (يا سخن روائى) (20)
فرمانروائى آنجا امينى (21)
و نيست يار شما ديوانه (22)
و هر آينه بديدش در اُفقى آشكار (23)
و نيست او بر ناپيدا بخيل (24)
و نيست آن سخن شيطان رانده شده (25)
پس كجا مى رويد (26)
نيست آن جز يادآوريى براى جهانيان (27)
براى آنكه خواهد از شما كه راستى گزيند (يا پايدارى كند) (28)
و نخواهيد جز آنكه بخواهد خدا پروردگار جهانيان (29)
In the Name of Allah, the All-beneficent, the All-merciful.
1 When the sun is wound up,
2 when the stars scatter,
3 when the mountains are set moving,
4 when the pregnant camels are neglected,
5 when the wild beasts are mustered,
6 when the seas are set afire,
7 when the souls are assorted,
8 when the girl buried-alive will be asked
9 for what sin she was killed.
10 When the records [of deeds] are unfolded,
11 when the sky is stripped off,
12 when hell is set ablaze,
13 when paradise is brought near,
14 then a soul shall know what it has readied [for itself].
15 So I swear by the stars that return,
16 the planets that hide,
17 by the night as it approaches,
18 by the
dawn as it breathes,
19 it is indeed the speech of a noble apostle,
20 powerful and eminent with the Lord of the Throne,
21 one who is heard and trustworthy as well.
22 Your companion is not crazy:
23 certainly he saw him on the manifest horizon,
24 and he is not miserly concerning the Unseen.
25 And it is not the speech of an outcast Satan.
26 So where are you going?
27 It is just a reminder for all the nations,
28 for those of you who wish to be steadfast;
29 but you do not wish unless it is wished by Allah, the Lord of all the worlds.
When the sun is covered, (1)
And when the stars darken, (2)
And when the mountains are made to pass away, (3)
And when the camels are left untended, (4)
And when the wild animals are made to go forth, (5)
And when the seas are set on fire, (6)
And when souls are united, (7)
And when the female infant buried alive is asked (8)
For what sin she was killed, (9)
And when the books are spread, (10)
And when the heaven has its covering removed, (11)
And when the hell is kindled up, (12)
And when the garden is brought nigh, (13)
Every soul shall (then) know what it has prepared. (14)
But nay! I swear by the stars, (15)
That run their course (and) hide themselves, (16)
And the night when it departs, (17)
And the morning when it
brightens, (18)
Most surely it is the Word of an honored messenger, (19)
The processor of strength, having an honorable place with the Lord of the Dominion, (20)
One (to be) obeyed, and faithful in trust. (21)
And your companion is not gone mad. (22)
And of a truth he saw himself on the clear horizon. (23)
Nor of the unseen is he a tenacious concealer. (24)
Nor is it the word of the cursed Shaitan, (25)
Whither then will you go? (26)
It is naught but a reminder for the nations, (27)
For him among you who pleases to go straight. (28)
And you do not please except that Allah please, the Lord of the worlds. (29)
In the name of God, the Mercy-giving, the Merciful!
(1) When the sun has been extinguished,
(2) when the stars slip out of place,
(3) when the mountains travel along,
(4) when ten-month pregnant camels are neglected,
(5) when wild beasts are herded together,
(6) when the seas overflow,
(7) when souls are reunited,
(8) when the buried girl is asked
(9) for what offence she has been killed,
(10) when scriptures are unrolled,
(11) when the sky is stripped bare,
(12) when Hades is set blazing,
(13) when the Garden is brought close,
(14) each soul shall know what it has prepared!
(15) So I swear by the planets
(16) moving, sweeping along,
(17) and night as it draws on,
(18) and morn when it breathes again,
(19) it is a statement by a generous messenger
(20) possessing strength established by the One Enthroned
(21) Who is to be Obeyed and more than that is Trustworthy.
(22) Your companion is not crazy!
(23) He saw him on the clear horizon;
(24) nor was he grudging about the Unseen.
(25) Nor is it a statement [made] by some outcast Satan.
(26) So where are you (all) heading for?
(27) It is merely a Reminder to [everyone in] the Universe.
(28) So anyone of you who wishes may go straight.
(29) Yet you will only wish whatever God, Lord of the Universe, may wish.
In the Name of God, the Merciful, the Compassionate
When the sun shall be darkened, (1)
when the stars shall be thrown down, (2)
when the mountains shall be set moving, (3)
when the pregnant camels shall be neglected, (4)
when the savage beasts shall be mustered, (5)
when the seas shall be set boiling, (6)
when the souls shall be coupled, (7)
when the buried infant shall be asked (8)
for what sin she was slain, (9)
when the scrolls be unrolled, (10)
when heaven shall be stripped off, (11)
when Hell shall be set blazing, (12)
when paradise shall be brought nigh, (13)
then shall a soul know what it has produced. (14)
No! I swear by the slinkers (planets that recede), (15)
the runners, the sinkers, (16)
by the night swarming, (17)
by the dawn sighing, (18)
truly this is the word of a noble Messenger (19)
having power, with the Lord of the Throne secure,
(20)
obeyed, moreover trusty. (21)
Your companion is not possessed; (22)
he truly saw him on the clear horizon; (23)
he is not niggardly of the Unseen. (24)
And it is not the word of an accursed Satan; (25)
where then are you going? (26)
It is naught but a Reminder unto all beings, (27)
for whosoever of you who would go straight; (28)
but will you shall not, unless God wills, the Lord of all Being. (29)
In the name of Allah, the Beneficent, the Merciful.
When the sun is overthrown, (1)
And when the stars fall, (2)
And when the hills are moved, (3)
And when the camels big with young are abandoned, (4)
And when the wild beasts are herded together, (5)
And when the seas rise, (6)
And when souls are reunited, (7)
And when the girl child that was buried alive is asked (8)
For what sin she was slain, (9)
And when the pages are laid open, (10)
And when the sky is torn away, (11)
And when hell is lighted (12)
And when the garden is brought nigh (13)
(Then) every soul will know what it hath made ready. (14)
Oh, but I call to witness the planets, (15)
The stars which rise and set, (16)
And the close of night, (17)
And the breath of morning (18)
That this is in truth the word of an honored messenger, (19)
Mighty, established in the presence of the Lord of the Throne, (20)
(One) to be obeyed, and trustworthy;
(21)
And your comrade is not mad. (22)
Surely he beheld him on the clear horizon. (23)
And he is not avid of the Unseen. (24)
Nor is this the utterance of a devil worthy to be stoned (25)
Whither then go ye? (26)
This is naught else than a reminder unto creation, (27)
Unto whomsoever of you willeth to walk straight. (28)
And ye will not, unless (it be) that Allah willeth, the Lord of Creation. (29)
In the name of Allah Most Gracious Most Merciful.
When the sun (with its spacious light) is folded up; (1)
When the stars fall losing their luster; (2)
When the mountains vanish (like a mirage); (3)
When the she-camels ten months with young are left untended; (4)
When the wild beasts are herded together (in human habitations); (5)
When the oceans boil over with a swell; (6)
When the souls are sorted out (Being joined like with like); (7)
When the female (infant) Buried alive is questioned (8)
For what crime she was killed; (9)
When the Scrolls are laid open; (10)
When the World on High is unveiled: (11)
When the Blazing Fire is kindled to fierce heat; (12)
And when the Garden is brought near (13)
(Then) shall each soul know what it has put forward. (14)
So verily I call to witness the planets that recede (15)
Go straight or hide; (16)
And the Night as it dissipates (17)
And the Dawn as it breathes away the darkness (18)
Verily this is the word
of a most honorable Messenger (19)
Endued with Power with rank before the Lord of the Throne (20)
With authority there (and) faithful of his trust. (21)
And (O people!) your companion is not one possessed; (22)
And without doubt he saw him in the clear horizon. (23)
Neither doth he withhold Grudgingly a knowledge of the Unseen. (24)
Nor is it the word of an evil spirit accursed. (25)
Then whither go ye? (26)
Verily this is no less than a Message to (all) the Worlds: (27)
(With profit) to whoever among you wills to go straight. (28)
But ye shall not will Except as Allah wills The Cherisher of the Worlds. (29)
Au nom d'Allah, le Tout Miséricordieux, le Très Miséricordieux.
1. Quand le soleil sera obscurci,
2. et que les étoiles deviendront ternes,
3. et les montagnes mises en marche,
4. et les chamelles à terme, négligées,
5. et les bêtes farouches, rassemblées,
6. et les mers allumées,
7. et les âmes accouplées
8. et qu'on demandera à la fillette enterrée vivante
9. pour quel péché elle a été tuée.
10. Et quand les feuilles seront déployées,
11. et le ciel écorché
12. et la fournaise attisée,
13. et le Paradis rapproché,
14. chaque âme saura ce qu'elle a présenté.
15. Non!... Je jure par les planètes qui gravitent
16. qui courent et disparaissent!
17. par la nuit quand elle survient!
18. et par l'aube quand elle exhale son souffle!
19. Ceci [le Coran] est la parole d'un noble Messager,
20. doué
d'une grande force, et ayant un rang élevé auprès du Maître du Trٍne,
21. obéi, là-haut, et digne de confiance.
22. Votre compagnon (Muhammad) n'est nullement fou;
23. il l'a effectivement vu (Gabriel), au clair horizon
24. et il ne garde pas avarement pour lui-même ce qui lui a été révélé.
25. Et ceci [le Coran] n'est point la parole d'un diable banni.
26. Où allez-vous donc?
27. Ceci n'est qu'un rappel pour l'univers,
28. pour celui d'entre vous qui veut suivre le chemin droit.
29. Mais vous ne pouvez vouloir, que si Allah veut, [Lui], le Seigneur de l'Univers;
1. Cuando el sol sea obscurecido,
2. cuando las estrellas pierdan su brillo,
3. cuando las montañas sean puestas en marcha,
4. cuando las camellas preñadas de diez meses sean descuidadas,
5. cuando las bestias salvajes sean agrupadas,
6. cuando los mares sean hinchados,
7. cuando las almas sean apareadas,
8. cuando se pregunte a la niña enterrada viva
9. qué crimen cometió para que la mataran,
10. cuando las hojas sean desplegadas,
11. cuando el cielo sea desollado,
12. cuando el fuego de la gehena sea avivado,
13. cuando el Jardín sea acercado,
14. cada cual sabrá lo que presenta.
15. ¡Pues no! ¡Juro por los planetas,
16. que pasan y desaparecen!
17. ¡Por la noche cuando se extiende!
18. ¡Por la mañana cuando respira!
19. Sí, es la palabra de un Enviado noble,
20. que dispone de poder junto al Señor del Trono, firme,
21. obedecido allís de confianza.
22. ¡Vuestro paisano no
es un poseso!
23. Le ha visto en el claro horizonte,
24. no es avaro de lo oculto.
25. No es la palabra de un demonio maldito.
26. ¿Adónde iréis, pues?
27. No es sino una amonestación dirigida a todo el mundo,
28. para aquéllos de vosotros que quieran seguir la vía recta.
29. Pero vosotros no lo querréis, a menos que quiera Alá, Señor del universo.
Im Namen Allahs, des Gnنdigen, des Barmherzigen.
1. Wenn die Sonne verhüllt ist,
2. Und wenn die Sterne betrübt sind,
3. Und wenn die Berge fortgeblasen werden,
4. Und wenn die hochschwangeren Kamelstuten verlassen werden,
5. Und wenn wildes Getier versammelt wird,
6. Und wenn die Meere (ineinander) hinfliessen,
7. Und wenn die Menschen einander nahe gebracht werden.
8. Und wenn nach dem lebendig begrabenen Mنdchen gefragt wird:
9. «Für welches Verbrechen ward es getِtet?»
10. Und wenn Schriften weithin verbreitet werden,
11. Und wenn der Himmel aufgedeckt wird,
12. Und wenn das Feuer angefacht wird,
13. Und wenn der Garten nahe gebracht wird,
14. Dann wird jede Seele wissen, was sie gebracht.
15. Nein! Ich rufe die Planeten zu Zeugen - die rücklنufigen,
16. Die voraneilenden und die sich verbergenden -,
17. Und die Nacht, wenn sie vergeht,
18. Und die Morgenrِte, wenn sie zu atmen beginnt,
19. Daك dies in Wahrheit das (offenbarte) Wort eines edlen Gesandten ist,
20. Eines Mنchtigen - eingesetzt bei dem Herrn des Thrones -,
21. Dem man dort gehorcht, Vertrauenswürdigen.
22. Und euer Gefنhrte ist nicht toll.
23. Denn er sah
ihn (Gabriel) fürwahr am hellen Horizont.
24. Und er ist nicht geizig in Sachen des Verborgenen.
25. Noch ist dies das Wort Satans, des Verstossenen.
26. Wohin also wollt ihr gehen?
27. Dies ist ja nur eine Ermahnung für alle Welten,
28. Für die unter euch, die recht wandeln wollen,
29. Dieweil ihr nicht anders wollt, als wie Allah will, der Herr der Welten.
In nome di Allah, il Compassionevole, il Misericordioso
1. Quando sara oscurato il sole,
2. e spente le stelle,
3. e messe in marcia le montagne ,
4. e neglette le cammelle gravide di dieci mesi ,
5. e radunate le belve,
6. e ribollenti i mari,
7. e divise in gruppi le anime ,
8. e quando verrà chiesto alla [neonata] sepolta viva
9. per quale colpa sia stata uccisa. ,
10. e quando saranno dispiegati i fogli ,
11. e scorticato il cielo,
12. e attizzata la Fornace,
13. e avvicinato il Paradiso,
14. ogni anima conoscerà quel che avrà prodotto .
15. Giuro per i pianeti
16. che passano e che si occultano ,
17. per la notte che si estende,
18. per l'aurora che esala il suo alito ,
19. questa è la parola di un Messaggero nobilissimo,
20. potente ed eccellente presso il Signore del Trono,
21. colà obbedito e fedele.
22. Il vostro compagno non è un folle :
23. in verità l'ha visto sull'orizzonte luminoso ,
24. non è avaro dell'lnvisibile .
25. Questa non è parola di démone lapidato.
26. Dove andate dunque
?
27. Questo non è che un Monito rivolto al creato
28. per chi di voi voglia seguire la Retta Via.
29. Ma voi lo vorrete solo se lo vorrà Allah, il Signore dei mondi.
Bo имя Aллaxa Милocтивoгo, Милocepднoгo!
1. Когда солнце будет скручено,
2. и когда звезды облетят,
3. и когда горы сдвинутся с мест,
4. и когда десять месяцев беременные верблюдицы будут без присмотра,
5. и когда животные соберутся,
6. и когда моря перельются,
7. и когда души соединятся,
8. и когда зарытая живьем будет спрошена,
9. за какой грех она была убита,
10. и когда свитки развернутся,
11. и когда небо будет сдернуто,
12. и когда ад будет разожжен,
13. и когда рай будет приближен, -
14. узнает душа, что она приготовила.
15. Но нет! Клянусь движущимися обратно, -
16. текущими и скрывающимися,
17. и ночью, когда она темнеет,
18. и зарей, когда она дышит!
19. Это - поистине, слово посланника благородного,
20. обладающего силой у властителя трона, Могучего,
21. встречающего покорность и, кроме того, доверенного.
22. И ваш товарищ не одержимый:
23. он ведь видел Его на ясном горизонте,
24. и он не скупится на скрытое.
25. И это - не речь сатаны, побиваемого камнями.
26. Куда же вы идете?
27. Это ведь только увещевание мирам, -
28. тем из вас, кто желает быть прямым.
29. Но вы этого не пожелаете, если не пожелает Аллах, Владыка миров.
Rahman ve rahîm Allah adiyle.
1- Güne dürülünce.
2- Ve yldzlar kararnca.
3- Ve daًlar yürütülünce.
4- Ve di i develer bile ba bo braklnca.
5- Ve vah i hayvanlar bile bir araya toplannca.
6- Ve denizler, co up kabarnca.
7- Ve insanlar, halde leriyle birle ince.
8- Diri-diri gِmülen kza sorulunca.
9- Hangi suç yüzünden ِldürüldün diye.
10- Ve sahîfeler daًlnca.
11-
Ve gًِün perdesi kaldrlnca.
12- Ve cehennem alevlendirilince.
13- Ve cennet yakla trlnca.
14- Herkes bilir ne hazrladًn.
15- Artk andolsun dِnüp kaybolan.
16- Doًup yürüyen ve burçlarna giren yldzlara.
17- Ve geçmeye ba ladً çaًda, geceye.
18- Ve dً çaًda, sabaha.
19- قüphe yok ki Kur’ân, büyük bir elçinin sِzüdür.
20- Kuvvetlidir, ar sâhibinin katnda kadri yüce.
21- فtâat edilir, emniyetlidir de.
22- Sizinle konu an, deli deًildir.
23- Ve andolsun, onu, apaydn tanyerinde gِrdü.
24- Arkada nz, gizli eyler hakknda da nekes deًildir.
25- Ve Kur’ân, ta lanm قeytan'n sِzü de deًildir.
26- Artk nereye gidiyorsunuz ِyleyse?
27- O, bütün âlemlere bir ًِüttür ancak.
28- Ve hele içinizden doًru hareket etmek isteyene.
29- Ve isteyemezsiniz, âlemlerin Rabbi Allah istemedikçe.
Mərhəmətli, rəhmli Allahın adı ilə!
1. Günəş (əmmamə kimi) sarınıb büküləcəyi (sönəcəyi) zaman;
2. Ulduzlar (göydən qopub yağış dənələri kimi yerə) səpələnəcəyi zaman;
3. Dağlar yerindən qopardılacağı (toz kimi havada uçacağı) zaman;
4. (Bədəvi ərəblərin çox əziz tutduğu) boğaz dəvələr başlı-başına buraxılacağı zaman;
5. Vəhşi heyvanlar (bir-birindən qisas almaq üçün) bir yerə toplanacağı zaman;
6. Dənizlər od tutub yanacağı (və ya dolub daşacağı) zaman;
7. Ruhlar (bədənlərə) qovuşacağı zaman;
8. Diri-diri torpağa gömülən körpə qızdan:
9. "Axı o hansı günaha görə öldürüldü?"; soruşulacağı zaman;
10. Əməl dəftərləri açılacağı zaman;
11. Göy (yerindən) qopardılacağı (və ya büküləcəyi) zaman;
12. Cəhənnəm alovlandırılacağı zaman;
13. Və Cənnət (mö'minlərə) yaxınlaşdırılacağı zaman;
14. Hər kəs (dünyada bugünkü günə özü üçün yaxşı, pis) nə hazır etdiyini biləcəkdir!
15. And içirəm (gecə) yanıb (gündüz) sönən ulduzlara;
16. (Günəşlə, ayla) seyr edib (onlar batdığı zaman) gizlənən səyyarələrə
(Zühələ, Müştəriyə, Mərrixə, Zöhrəyə və Utaridə);
17. Qaralmaqda olan gecəyə (yaxud: qaralmaqda və çəkilməkdə olan gecəyə)
18. Və sökülməkdə olan dan yerinə ki,
19. Bu (Qur'an Allah dərgahında) çox möhtərəm olan bir elçinin (Cəbrailin) gətirdiyi kəlamdır.
20. (Elə bir elçi ki) çox qüvvətlidir; ərşin sahibi (Allah) yanında çox hörmətlidir (izzətlidir).
21. (Elə bir elçi ki, mələklər arasında) itaət ediləndir, həm də (Allah yanında vəhyə) e'tibarlı müvəkkildir.
22. (Ey Məkkə əhli!) Həqiqətən, sizin dostunuz (müşriklərin dediyi kimi) divanə deyildir!
23. And olsun ki, (Peyğəmbər!) onu (Cəbraili) açıq (ən uca) üfüqdə gördü.
24. O, qeyb (vəhyi olduğu kimi təbliğ etmək və sizə öyrətmək) barəsində xəsis deyildir.
25. O (Qur'an) da məl'un (Allahın rəhmətindən qovulmuş) Şeytanın sözü deyildir.
26. Elə isə (siz ondan üz döndərib) hara gedirsiniz?
27. O, aləmlər (bütün insanlar və cinlər) üçün ancaq bir öyüd-nəsihətdir.
28. Eləcə də sizdən doğru-düz (yolda) olmaq istəyənlər üçün.
29. (Onu da bilin ki) aləmlərin Rəbbi olan Allah istəməsə, siz (bunu) istəyə bilməzsiniz! (Yalnız Allah istəsə, istəyə bilərsiniz. Siz insanlar həmişə Allahın qüdrəti, hökmü və iradəsi altındasınız. O sizi bir şeyi istəməyincə siz onu özünüzə istəyə bilməzsiniz. Ona görə də hər işdə Allaha təvəkkül edin!)
شروع خدا كا نام لے كر جو بڑا مہربان نہايت رحم والا ہے
1. جب سورج لپيٹ ليا جائے گا
2. جب تارے بينور ہو جائيں گے
3. اور جب پہاڑ چلائے جائيں گے
4. اور جب بيانے والي اونٹنياں بيكار ہو جائيں گي
5. اور جب وحشي جانور جمع اكٹھے ہو جائيں گے
6. اور جب دريا آگ ہو جائيں گے
7. اور جب
روحيں (بدنوں سے) ملا دي جائيں گي
8. اور جب لڑكي سے جو زندہ دفنا دي گئي ہو پوچھا جائے گا
9. كہ وہ كس گناہ پرماري گئي
10. اور جب (عملوں كے) دفتر كھولے جائيں گے
11. اور جب آسمانوں كي كھال كھينچ لي جائے گي
12. اور جب دوزخ (كي آگ) بھڑكائي جائے گي
13. اور بہشت جب قريب لائي جائے گي
14. تب ہر شخص معلوم كر لے گا كہ وہ كيا لے كر آيا ہے
15. ہم كو ان ستاروں كي قسم جو پيچھے ہٹ جاتے ہيں
16. (اور) جو سير كرتے اور غائب ہو جاتے ہيں
17. اور رات كي قسم جب ختم ہونے لگتي ہے
18. اور صبح كي قسم جب نمودار ہوتي ہے
19. كہ بيشك يہ (قرآن) فرشتہ عالي مقام كي زبان كا پيغام ہے
20. جو صاحب قوت مالك عرش كے ہاں اونچے درجے والا ہے
21. سردار (اور) امانت دار ہے
22. اور (مكے والو) تمہارے رفيق (يعني محمد) ديوانے نہيں ہيں
23. بيشك انہوں نے اس (فرشتے) كو( آسمان كے كھلے يعني) مشرقي كنارے پر ديكھا ہے
24. اور وہ پوشيدہ باتوں (كے ظاہر كرنے) ميں بخيل نہيں
25. اور يہ شيطان مردود كا كلام نہيں
26. پھر تم كدھر جا رہے ہو
27. يہ تو جہان كے لوگوں كے ليے نصيحت ہے
28. (يعني) اس كے ليے جو تم ميں سے سيدھي چال چلنا چاہے
29. اور تم كچھ بھي نہيں چاہ سكتے مگر وہي جو خدائے رب العالمين چاہے
1. شروع كوم د الله په نامه چې ډېر زيات مهربانه او پوره
رحم لرونكې دے كله چې نمر ونغښتلې شي
2. او ستوري خړ شي (يا په ځمكه راولويږي)
3. او كله چې غرونه روان كړل شي
4. او كله چې ګران بيعه مال هېر كړل شي
5. او كله چې وحشي ځناور راټول كړل شي
6. او كله چې سيندونه سره ګډ كړل شي (برافروخته شوند)
7. او كله چې (د هر كس) نفسونه جوړه كړل شي
8. او كله چې د ژوندۍ خښې شويو نجليو (جينكو) څخه پوښتنه وشي
9. په كومه ګناه وژل شوي دي
10. او كله چې عمل نامې وغوړول شي (خوارې شي)
11. او كله چې له آسمانه پرده واخستل شي
12. او كله چې دوزخ لمبه كړې شي
13. او كله چې جنت نږدې كړل شي
14. (هو! په هغه وخت به) هر كس پوهيږي چې څه شې يې تيار كړے دے
15. قسم په هغه ستوريو چې بېرته راګرځي
16. ګرځي او له سترګو پټيږي
17. او قسم په شپې كله چې مخ واړوي او آخر ته ورسي
18. او قسم په صبا (سهار) باندې كله چې سا واخلي (سهار شي)
19. چې دا (قرآن) د عزتمن راستولي شوي (جبرائيل) وينا ده
20. چې د قدرت (طاقت) خاوند دے او د عرش د خاوند (خداي) په نږدې لوړ مقام لري
21. په آسمانونو كښې اطاعت شوې (حكم يې منلې شوې) او امين دے
22. او ستاسو دا ملګرے (پيمغمر(ص)) ليونے نه دے
23. هغۀ (جبرائيل) د آسمان په روښانه كښې ليدلے دے
24. او هغه چې څه له وحي اخستي دي په هغې كښې بخيل (كنجوس) نه دے
25.
او دا (قرآن) د رټلي شوي شيطان خبرې نه دي
26. نو چرته ځئ؟!
27. دا قرآن بل څه نه دے يوازې د نړيوالو لپاره پند (نصيحت او تذكر) دے
28. د هغه چا لپاره چې په نيغه لاره تلل غواړي
29. او تاسو څه اراده نه كوئ مګر دا چې د عالمينو پالوونكې (الله) يې اراده وكړي او وغواړي
1. Bi navê Yezdanê Dilovan ê Dilovîn Gava roj hate pêçandinê, herikî.
2. Û gava siterk (ji hev) verişîn ketne xarê.
3. Û gava çîya (ji zemîn bûne leylan) çûn.
4. Û gava dest ji malê civyayî hate berdanê (ya jî gava dest ji wê dema deh meh li ser da borî; gavê zayîna wê hatîye, hate berdanê).
5. Gava (tarişê) hov hatine civandinê.
6. Û gava avşîn li ser hev da kelîya, tevê hev bû.
7. Û gava can bi hev ra zo dibin.
8. Û gava ji keça hêj bûyî hate pirsînê.
9. Ji bo çi ewa hatîye kuştinê (bi zindî hatîye çal kirinê)?
10. Û gava rûpelên defterên (kirinan) têne vekirinê.
11. Û gava rûyê ezman ji dûmanan hate vekirinê.
12. Û gava doj bi pêtê agir hate pêxistinê.
13. Û gava behişt nêzîkê (merivan) bû.
14. Hemî kes dizane, ka (ji bona xwe ra) çi amade kirîye.
15. Ho! ez bi wan (siterkên ku di rojê da) tene veşartinê.
16. Di şevê da (wekî asan-xezal di guherê xwe da) dicivin.
17. Bi wê şevê, gava pişta xwe (daye taritîyê).
18. Bi wê sibehê gava ruhnaya wê derdikeve û bêhna xwe dide.
19. (Sond dixum!) evanê (Muhemmed ji bona we ra dibêje) peyvê qasidekî (Yezdan ê) ku bi rûmet û dilşad e.
20. Ewa qasida li bal (Yezdan ê) xweyê arşê bi hêz û xweyê cî ye.
21. Bi gotina wî (qasidê) tê kirinê û ewle ye.
22. Û hevalê we bi xweber jî tepa ketî nîne.
23. Û bi sond! (Muhemmed) ewa (qasida) li bêlanê bilindê xûyayî da dîtîye.
24. Û (Muhemmed) bi xweber jî ji bona (niqandina Qur'an ê bi ne xûyayî) nayê rexnekirinê.
25. Ewa (Qur'an a) gotina pelîdê deherandî jî nîne.
26. Îdî bi vira jî ka hûn kuda diçin (û bi çi bawer dikin)?
27. Ewa (Qur'an a) hey ji bona hamû gerdûnê ra şîretek e.
28. Ji bona wî kesê ji we, ku divê xwe rast bike (şîret e).
29. Hûn bi xweber jî hey tişta Yezdan ê Xuda ê cihanê va ye, dikarin ji bona xwe ra bivên.
Karena dosa apakah dia dibunuh,(9)
Dan apabila catatan- catatan (amal perbuatan manusia) dibuka,(10)
Dan apabila langit dilenyapkan,(11) (2)
Dan apabila neraka Jahim dinyalakan,(12) (3)
Dan apabila surga didekatkan,(13) (4)
Maka tiap- tiap jiwa akan mengetahui apa yang telah dikerjakannya.(14) (5)
Sungguh, Aku bersumpah dengan bintang- bintang,(15) (6)
Yang beredar dan terbenam,(16) (7)
Demi malam apabila telah hampir meninggalkan gelapnya,(17) (8)
Dan demi subuh apabila fajarnya mulai menyingsing,(18) (9)
Sesungguhnya Al Quran itu benar- benar firman (Allah yang dibawa oleh) utusan yang mulia (Jibril),(19) (10)
Yang mempunyai kekuatan, yang mempunyai kedudukan tinggi di sisi Allah yang mempunyai Arasy,(20) (11)
Yang ditaati di sana
(di alam malaikat) lagi dipercaya.(21) (12)
Dan temanmu (Muhammad) itu bukanlah sekali- kali orang yang gila.(22) (13)
Dan sesungguhnya Muhammad itu melihat Jibril di ufuk yang terang.(23) (14)
Dan Dia (Muhammad) bukanlah seorang yang bakhil untuk menerangkan yang gaib.(24) (15)
Dan Al Quran itu bukanlah perkataan setan yang terkutuk,(25) (16)
Maka ke manakah kamu akan pergi.(26) (17)
Al Quran itu tiada lain hanyalah peringatan bagi semesta alam,(27) (18)
(Yaitu) bagi siapa di antara kamu yang mau menempuh jalan yang lurus.(28) (19)
Dan kamu tidak dapat menghendaki (menempuh jalan itu) kecuali apabila dikehendaki Allah, Tuhan semesta alam.(29) (20)
Dengan menyebut nama Allah Yang Maha Pemurah lagi Maha Penyayang. (21)
Apabila langit terbelah.(1) (22)
Dan apabila bintang- bintang jatuh berserakan,(2) (23)
Dan apabila lautan dijadikan meluap,(3) (24)
Dan apabila kuburan- kuburan dibongkar,(4) (25)
Maka tiap- tiap jiwa akan mengetahui apa yang telah dikerjakan dan yang dilalaikannya.(5) (26)
Hai manusia, apakah yang telah memperdayakan kamu (berbuat durhaka) terhadap Tuhanmu Yang Maha Pemurah.(6) (27)
Yang telah menciptakan kamu lalu menyempurnakan kejadianmu dan menjadikan (susunan tubuh) mu seimbang,(7) (28)
Dalam bentuk apa saja yang Dia kehendaki, Dia menyusun tubuh- mu.(8) (29)
Dengan nama Allah, Yang Maha Pemurah, lagi Maha Mengasihani
Apabila matahari dilingkari cahayanya (dan hilang lenyap); (1)
Dan apabila bintang-bintang gugur berselerak; (2)
Dan apabila gunung-ganang di terbangkan ke angkasa (setelah dihancurkan menjadi debu); (3)
Dan apabila unta-unta yang bunting terbiar; (4)
Dan apabila binatang-binatang liar dihimpunkan; (5)
Dan apabila lautan meluap-luap bercampur-baur; (6)
Dan apabila tiap-tiap diri disatukan dengan pasangannya; (7)
Dan apabila anak perempuan yang ditanam hidup-hidup:
ditanya, - (8)
Dengan dosa apakah ia dibunuh? (9)
Dan apabila surat-surat amal dibentangkan; (10)
Dan apabila langit ditanggalkan dari tempatnya; (11)
Dan apabila neraka dinyalakan menjulang; (12)
Dan apabila Syurga didekatkan; (13)
(Setelah semuanya itu berlaku), tiap-tiap orang akan mengetahui tentang amal yang telah dibawanya. (14)
Oleh itu, Aku bersumpah dengan bintang-bintang yang tenggelam timbul; (15)
Yang beredar, juga yang tetap pada tempatnya; (16)
Dan malam, apabila ia hampir habis, (17)
Dan siang, apabila ia mulai terang; (18)
Sebenarnya Al-Quran itu, sungguh-sungguh Kalamullah (yang disampaikan oleh Jibril) Utusan yang mulia, (19)
Yang kuat gagah, lagi berkedudukan tinggi di sisi Allah yang mempunyai Arasy, (20)
Yang ditaati di sana (dalam kalangan malaikat), lagi dipercayai. (21)
Dan sebenarnya sahabat kamu (Nabi Muhammad) itu (wahai golongan yang menentang Islam), bukanlah ia seorang gila (seperti yang kamu tuduh); (22)
Dan (Nabi Muhammad yakin bahawa yang disampaikan kepadanya ialah wahyu dari Tuhan, kerana) demi sesungguhnya! Nabi Muhammad telah mengenal dan melihat Jibril di kaki langit yang nyata. (23)
Dan bukanlah Nabi Muhammad seorang yang boleh dituduh dan disangka buruk, terhadap penyampaiannya mengenai perkara-perkara yang ghaib. (24)
Dan sebenarnya Al-Quran itu bukanlah perkataan Syaitan yang kena rejam. (25)
(Dengan yang demikian) maka ke manakah kamu hendak pergi (kiranya kamu masih menyeleweng dari jalan Al-Quran)? (26)
Al-Quran itu tidak lain hanyalah peringatan bagi seluruh penduduk alam: (27)
Iaitu bagi sesiapa dari kamu yang mahu tetap teguh di atas jalan (Islam) yang betul. (28)
Dan kamu tidak dapat menentukan kemahuan kamu (mengenai sesuatupun), kecuali dengan cara yang diatur oleh Allah, Tuhan yang
memelihara dan mentadbirkan seluruh alam. (29)
Kwajina la Mwenyeezi Mungu, Mwingi wa rehema, Mwenye kurehemu
1. Jua litakapo kunjwa.
2. Na nyota zitapoanguka.
3. Na milima itakapoendeshwa.
4. Na ngamia wenye mimba watakapoachwa.
5. Na Wanyama wa mwitu watakapokusanywa.
6. Na bahari zitakapowashwa Moto.
7. Na nafsi zitakapounganishwa.
8. Na mtoto mwanamke aliyezikwa hai atakapoulizwa.
9. Kwa kosa gani aliuawa.
10. Na madaftari yatakapoenezwa.
11. Na mbingu zitakapoondolewa.
12. Na Moto utakapo kokwa.
13. Na Pepo itakaposogezwa.
14. (Wakati huo) Nafsi itajua ilicho kihudhurisha.
15. Basi naapa kwa nyota zinazorejea nyuma.
16. Zinazokwenda (na) kujificha.
17. Na kwa usiku unapoingia.
18. Na kwa asubuhi inapopambazuka.
19. Kwa hakika hii ni kauli ya Mtume Mtukufu.
20. Mwenye nguvu, mwenye cheo cha heshima kwa Mwenyeezi Mungu.
21. Anayetiiwa kisha mwaminifu.
22. Na Mwenzenu hana wazimu.
23. Na hakika yeye alimuona (Jibril) katika upeo wa macho ulio safi.
24. Wala yeye si bakhili kueleza mambo ya siri.
25. Wala hii si kauli ya shetani aliyefukuzwa.
26. Basi mnakwenda wapi?
27. Hiyo siyo ila ni ukumbusho kwa walimwengu.
28. Kwa yule miongoni mwenu anayetaka kushika njia.
29. Wala nyinyi hamtataka isipokuwa atake Mwenyeezi Mungu Mola wa walimwengu.
صفحه ى 347
(81) سوره تكوير مكى است و بيست و نه آيه دارد (29)
[سوره التكوير (81): آيات 1 تا 14] ترجمه آيات به نام خداوند بخشنده بخشايشگر.
زمانى كه آفتاب درهم پيچيده مى شود (1).
و آن روز كه ستارگان سقوط مى كنند (2).
و وقتى كه كوه ها از شدت زلزله به راه مى افتند (3).
و هنگامى كه نفيس ترين اموال بى صاحب مى ماند (4).
و روزگارى كه وحشى ها هم مانند انسانها زنده مى شوند (5).
و زمانى كه درياها
افروخته گردند (6).
و آن وقت كه نفوس هر يك به جفت مناسب و لايق خود مى رسد (7).
و روزى كه از دختران زنده به گور شده سؤال شود (8).
كه به كدامين گناه كشته شدند؟ (9).
و روزى كه نامه هاى اعمال براى حساب باز مى شود (10).
و روزى كه آسمان چون طومار پيچيده مى شود (11). ______________________________________________________ صفحه ى 348
و روزى كه دوزخ را مى افروزند (12).
و زمانى كه بهشت را به اهلش نزديك مى سازند (13).
در چنين روزى هر كس مى فهمد كه چه كرده است (14).
بيان آيات [حوادث و وقايع زمان وقوع قيامت
اين سوره روز قيامت را با ذكر پاره اى از مقدمات و نشانيهاى آن و پاره اى از آنچه در آن روز واقع مى شود متذكر و يادآور مى شود و آن روز را چنين توصيف مى كند كه: روزى است كه در آن عمل انسان هر چه باشد كشف مى گردد، و سپس قرآن را توصيف مى كند به اينكه از القائاتى است كه رسولى آسمانى كه فرشته وحى است آن را به رسول خدا (ص) القاء كرده، و از القائات شيطانى نيست، و رسول خدا (ص) هم ديوانه نيست، كه شيطانها او را دست انداخته باشند.
و چنين به نظر مى رسد كه اين سوره از سوره هاى قديمى باشد كه در اوائل بعثت نازل شده، هم چنان كه در متن خود سوره شاهدى بر اين معنا ديده مى شود، و آن اين است كه خداى تعالى رسول گراميش را از آنچه كه دشمنان در باره اش مى گفتند- مثلا ديوانه اش مى خواندند- منزه مى دارد، و معلوم است كه اتهام ها مربوط به اوائل دعوت آن جناب است، هم چنان كه سوره نون هم كه مشتمل بر تنزيه آن جناب از اين
تهمت ها است در اوائل بعثت نازل شده، پس سوره بدون هيچ حرف و ترديدى در مكه نازل شده است.
" إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ" كلمه" تكوير" كه مصدر فعل" كورت" است به معناى پيچيدن چيزى، و به شكل مدور در آوردن آن است، نظير پيچيدن عمامه بر سر، و شايد تكوير خورشيد استعاره باشد از اينكه تاريكى بر جرم خورشيد احاطه پيدا مى كند.
" وَ إِذَا النُّجُومُ انْكَدَرَتْ" مصدر" انكدار" به معناى سقوط است، و انكدار مرغ از هوا، به معناى آمدنش به طرف زمين است، و بنا بر اين مراد از اين جمله اين است كه در آن روز ستارگان مى ريزند، هم چنان كه آيه" وَ إِذَا الْكَواكِبُ انْتَثَرَتْ" «1» نيز همين را مى رساند، البته ممكن هم هست از باب كدورت و تيرگى باشد، و مراد اين باشد كه در آن روز ستارگان بى نور مى شوند.
_______________
(1) و آن زمان كه ستارگان پراكنده شوند و فرو ريزند. سوره انفطار، آيه 2. ______________________________________________________ صفحه ى 349
" وَ إِذَا الْجِبالُ سُيِّرَتْ" روزى كه از شدت زلزله آن، كوه ها به راه مى افتند، مندك و متلاشى مى شوند، غبارى پراكنده مى گردند، سرابى (خالى از حقيقت كوهى) مى شوند، همه اينها تعبيرهايى است كه در قرآن درباره وضع كوه ها در آن روز آمده.
[مراد از اينكه در باره قيامت فرمود:" وَ إِذَا الْعِشارُ عُطِّلَتْ وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ ..."]
" وَ إِذَا الْعِشارُ عُطِّلَتْ" بعضى «1» گفته اند: عشار جمع عشراء است هم چنان كه نفاس جمع نفساء- زن زائو- است، و عشراء به معناى ماده شتر حامله اى است كه ده ماه از حملش گذشته باشد، و هم چنان عشرائش مى نامند تا وقتى كه بچه اش را بزايد، و چه بسا
كه بعد از زائيدن هم آن را عشراء بخوانند، چون چنين شترى از نفيس ترين اموال عرب به شمار مى رود، و معناى تعطيل شدن عشراء اين است كه در آن روز عرب چنين مال نفيسى را رها مى كند، و هيچ چوپان و دشتبانى كه آن را حفظ كند بر آن نمى گمارد، و گويا در اين جمله اشاره اى بطور كنايه به اين معنا باشد كه همين اموال نفيسى كه مردم در دنيا بر سر آن پنجه به روى هم مى كشند، آن روز بى صاحب مى ماند، كسى نيست كه از آنها استفاده كند، براى اينكه مردم آن روز آن قدر به خود مشغولند كه از هيچ چيز ديگرى ياد نمى كنند، هم چنان كه در جاى ديگر فرمود:" لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ" «2». " وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ" كلمه وحوش جمع وحش است، و اين كلمه به معناى حيوانى است كه هرگز با انسانها انس نمى گيرد، مانند درندگان و امثال آن.
و ظاهر آيه از اين جهت كه در سياق آياتى قرار دارد كه روز قيامت را توصيف مى كند، اين است كه وحشى ها هم در روز قيامت مانند انسانها محشور مى شوند، آيه شريفه" وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا طائِرٍ يَطِيرُ بِجَناحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ ءٍ ثُمَّ إِلى رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ" «3»، نيز اين احتمال را تاييد مى كند.
و اما اينكه وحشيان بعد از محشور شدن چه وضعى دارند، و سرانجام كارشان چه _______________
(1) تفسير كشاف، ج 4، ص 707.
(2) سوره عبس، آيه 27.
(3) هيچ جنبنده اى در زمين و مرغى در هوا كه با دو بال مى پرد نيست، مگر آنكه آنها هم مانند شما
امت هايى هستند، ما در كتاب از گفتن هيچ حقيقتى دريغ ننموديم، و سپس همه آنها بسوى پروردگارشان محشور مى شوند. سوره انعام، آيه 38. ______________________________________________________ صفحه ى 350
مى شود؟ در كلام خداى تعالى و در اخبارى كه قابل اعتماد باشد چيزى كه از اين اسرار پرده بردارد نيامده، بله چه بسا بتوان از آيه سوره انعام آنجا كه مى فرمايد:" أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ" و نيز آنجا كه مى فرمايد:" ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ ءٍ"، پاره اى رمزها كه فى الجمله وضع را روشن كند استفاده نمود، و آن رموز بر اهل دقت و تدبر پوشيده نيست. و چه بسا بعضى «1» گفته باشند كه: محشور شدن وحشى ها مربوط به روز قيامت نيست، بلكه از نشانه هاى قبل از قيامت است، و منظور از آن اين است كه قبل از قيامت (در اثر زلزله هاى پى در پى) همه وحشى ها از بيشه خود بيرون بجهند.
" وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَتْ" تسجير و افروختن درياها، به دو معنا تفسير شده، يكى افروختن دريايى از آتش و دوم پر شدن درياها از آتش، و معناى آيه بنا به تفسير اول اين است كه روز قيامت درياها آتشى افروخته مى شود، و بنا بر دوم اين مى شود كه درياها پر از آتش مى شود.
" وَ إِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ" اما نفوس سعيده با زنان بهشت تزويج مى شوند، هم چنان كه فرمود:" لَهُمْ فِيها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ" «2»، و نيز فرمود:" وَ زَوَّجْناهُمْ بِحُورٍ عِينٍ" «3»، و اما نفوس اشقياء با قرين هاى شيطانيشان ازدواج مى كنند، هم چنان كه فرمود:" احْشُرُوا الَّذِينَ ظَلَمُوا وَ أَزْواجَهُمْ وَ ما كانُوا يَعْبُدُونَ" «4»، و نيز فرموده:" وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ
قَرِينٌ" «5».
[وجه اينكه فرمود از دختران زنده به گور شده پرسيده مى شود:" بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ"]
" وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ" كلمه" موءودة" به معناى آن دخترى است كه زنده زنده در گور شده، و اين مربوط به رسم عرب است كه دختران را از ترس اينكه ننگ به بار آورند زنده زنده در گور مى كردند، هم چنان كه آيه زير هم به آن اشاره دارد و مى فرمايد:" وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ كَظِيمٌ يَتَوارى مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ يُمْسِكُهُ عَلى هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرابِ" «6».
_______________
(1) تفسير قاسمى، ج 17، ص 64.
(2) آنان در بهشت همسرانى پاك دارند. سوره نساء، آيه 57.
(3) و آنها را با" حور العين" تزويج مى كنيم. سوره دخان، آيه 54.
(4) محشور كنيد كسانى را كه ستم كردند با همسرانشان و آنچه را كه مى پرستيدند. سوره صافات، آيه 22.
(5) و هر كس از ياد خداى رحمان اعراض كند شيطانى را بر او مى گماريم تا قرين هميشگى او باشد. سوره زخرف، آيه 36.
(6) وقتى به يكى از ايشان مژده مى رسيد كه زنت دختر آورده، از شدت خشم رويش سياه مى شد، و خود را از مردم از خجالت اين مژده پنهان مى كرد، و فكر مى كرد آيا اين ننگ را به خود بخرد و دختر را زنده نگه دارد، و يا در زير خاكش دفن كند. سوره نحل، آيه 59 و 58. ______________________________________________________ صفحه ى 351
و در حقيقت مسئول قتل اين دختر پدر او است تا انتقام وى را از او بگيرند، ليكن در آيه، مسئول را خود آن دختر دانسته و مى فرمايد از خود
او مى پرسند به چه جرمى كشته شد؟
اين هم نوعى تعريض و توبيخى است از قاتل آن دختر و هم زمينه چينى است براى اينكه آن دختر جرأت كند و از خداى تعالى بخواهد كه انتقام خون او را بگيرد، و آن گاه خداى تعالى از قاتل او سبب قتل او را بپرسد، و سپس انتقامش را بگيرد، در نتيجه مى توان گفت اسلوب كلام در اين آيه نظير اسلوب در آيه زير است، كه مى فرمايد:" وَ إِذْ قالَ اللَّهُ يا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِي وَ أُمِّي إِلهَيْنِ مِنْ دُونِ اللَّهِ" «1».
و بعضى «2» گفته اند اگر نسبت مسئوليت را به خود موءودة داده از باب مجاز عقلى است، و مراد اين است كه: از وضع او پرسش مى شود، نظير مجازى كه در آيه" إِنَّ الْعَهْدَ كانَ مَسْؤُلًا" «3» بكار رفته.
" وَ إِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ" يعنى روزى كه نامه هاى اعمال براى حساب باز مى شود.
" وَ إِذَا السَّماءُ كُشِطَتْ" در مجمع البيان گفته: كلمه" كشط" به معناى قلع و كندن چيزى است كه سخت به چيز ديگر چسبيده، و قهرا كندنش نيز به شدت انجام مى شود «4». و كشط آسمان قهرا با آيه" وَ السَّماواتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ" «5»، و آيه" وَ يَوْمَ تَشَقَّقُ السَّماءُ بِالْغَمامِ وَ نُزِّلَ الْمَلائِكَةُ تَنْزِيلًا" «6» و ساير آيات مربوطه به اين معنا منطبق مى شود.
" وَ إِذَا الْجَحِيمُ سُعِّرَتْ" مصدر" تسعير" كه فعل" سعرت" مشتق از آن است به معناى شعله ور ساختن آتش _______________
(1) و آن زمان را كه خداى تعالى فرمود: اى عيسى بن مريم آيا تو به مردم گفته اى كه من و مادرم را دو معبود براى خود بگيريد؟
سوره مائده، آيه 116.
(2) تفسير مجمع البيان، ج 10، ص 444.
(3) همانا از عهد سؤال مى شود. سوره اسراء، آيه 34.
(4) مجمع البيان، ج 10، ص 443.
(5) و آسمانها پيچيده در دست او است. سوره زمر، آيه 67.
(6) و به خاطر آور روزى را كه آسمان با ابرها از هم شكافته مى شود و فرشتگان نازل مى گردند.
سوره فرقان، آيه 25. ______________________________________________________ صفحه ى 352
است، بطورى كه زبانه بكشد.
" وَ إِذَا الْجَنَّةُ أُزْلِفَتْ" مصدر" ازلاف" كه فعل مجهول" ازلفت" از آن گرفته شده، به معناى نزديك آوردن است، منظور اين است كه در قيامت بهشت را به اهل آن نزديك مى كنند تا داخلش شوند.
" عَلِمَتْ نَفْسٌ ما أَحْضَرَتْ" اين جمله جواب كلمه" اذا" است، كه در دوازده آيه تكرار شده بود، و منظور از كلمه" نفس" جنس آدميان است، و مراد از جمله" ما أَحْضَرَتْ" اعمالى است كه هر فردى در دنيا انجام داده، وقتى گفته مى شود:" احضرت الشي ء" معنايش اين است كه: من آن چيز را حاضر يافتم، هم چنان كه وقتى گفته مى شود:" احمدت الشي ء" معنايش اين است كه من آن چيز را محمود و پسنديده يافتم.
بنا بر اين، آيه مورد بحث در معناى آيه زير است كه مى فرمايد:" يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ" «1».
بحث روايتى [(رواياتى در معناى آيات گذشته)]
در تفسير قمى در ذيل آيه" إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ" فرموده: يعنى خورشيد سياه و تاريك مى شود، و در معناى آيه" وَ إِذَا النُّجُومُ انْكَدَرَتْ" فرموده: يعنى نورش از بين مى رود، و در" وَ إِذَا الْجِبالُ سُيِّرَتْ" فرموده: حركت مى كند اين همان است كه در آيه" تَحْسَبُها جامِدَةً وَ
هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ- كوه ها را جامد مى پندارى و حال آنكه مانند ابرها در حركتند" فرمود. و در آيه" وَ إِذَا الْعِشارُ عُطِّلَتْ" فرموده اشتران وقتى كه همه خلق مردند بى صاحب مى مانند، كسى نيست شير آنها را بدوشد، و در جمله" وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَتْ" فرمود: درياهايى كه پيرامون كره زمين هستند همه آتش مى شوند، و در جمله" وَ إِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ" فرمود: يعنى با حور العين تزويج مى كنند «2».
و نيز در آن كتاب در روايت ابى الجارود از امام باقر (ع) آمده كه در معناى آيه" وَ إِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ" فرموده: اما اهل بهشت با خيرات حسان (حور العين) ازدواج مى كنند، و اما اهل دوزخ، بايد دانست كه با هر انسانى از دوزخيان شيطانى است، يعنى هر
_______________
(1) روزى كه هر نفسى آنچه را كه از خير و شر كرده حاضر مى يابد. سوره آل عمران، آيه 30.
(2) تفسير قمى، ج 2، ص 407. ______________________________________________________ صفحه ى 353
يك از آن كفار و منافقين با شيطان خود كه قرين اوست ازدواج مى كند «1».
مؤلف: ظاهرا از كلمه" يعنى تا آخر" روايت، جزو كلام راوى باشد.
و در الدر المنثور است كه ابن ابى حاتم و ديلمى از ابى مريم روايت كرده اند كه رسول خدا (ص) در معناى آيه" إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ" فرمود:" در جهنم تكوير مى شود"، و در معناى آيه" وَ إِذَا النُّجُومُ انْكَدَرَتْ" نيز فرمود:" در جهنم منكدر مى شود"، و هر چيزى و كسى كه به جاى خداى تعالى پرستيده شود در جهنم خواهد بود، به جز عيسى بن مريم و مادرش كه معبود واقع شدند، ولى داخل جهنم نمى شوند، آنان نيز اگر به اين پرستش راضى مى بودند داخل
جهنم مى شدند «2».
و در تفسير قمى در ذيل آيه" وَ إِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ" فرموده: منظور صحف اعمال است، و در معناى آيه" وَ إِذَا السَّماءُ كُشِطَتْ" فرموده يعنى باطل شود «3».
و در الدر المنثور است كه ابن مردويه از نعمان بن بشير روايت كرده كه گفت: من از رسول خدا (ص) شنيدم كه در معناى آيه" وَ إِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ" مى فرمود: منظور هر دو نفرى است كه به شركت كارى خير و يا گناهى را انجام مى دهند، كه با هم داخل بهشت و يا آتش مى شوند «4».
_______________
(1) تفسير قمى، ج 2، ص 407.
(2) الدر المنثور، ج 6، ص 318.
(3) تفسير قمى، ج 2، ص 407.
(4) الدر المنثور، ج 6، ص 319.
ترجمه آيات گر چه سوگند به ستارگان كه در روز پنهان مى شوند (15).
و آنها كه سيارند و در مغرب خود غروب مى كنند (16).
و سوگند مى خورم به شب هنگامى كه تاريك مى شود (17).
و به روز وقتى كه مى دمد (18).
كه قرآن گفتار فرستاده بزرگوار خداست (جبرئيل امين) (19).
فرشته اى ارجمند كه نزد صاحب عرش مقامى دارد (20).
و فرمانش براى ساير فرشتگان مطاع است (21).
و اينكه رفيق شما (محمد) ديوانه نيست (22).
او وى را در افق مبين ديده است (23). ______________________________________________________ صفحه ى 355
و در موارد غيبى كه بدو وحى مى شود بخيل نيست (24).
و اينكه قرآن كلام شيطان رجيم نمى باشد (25).
پس با اين حال به كجا مى رويد (26).
كه اين بجز روشنگرى مردم عالم غرضى ندارد (27).
تا هر كس مى خواهد مستقيم شود (28).
ولى از شما كسى نمى خواهد مگر وقتى خداى تعالى كه رب عالميان است خواسته باشد (29).
بيان آيات اين آيات در مقام منزه داشتن رسول خدا (ص) از جنون است،-
كه مشركين آن جناب را بدان متهم كرده بودند-، و نيز منزه داشتن قرآنى كه آورده از مداخله شيطان است، مى فرمايد: قرآن او كلام خداى تعالى است، كه ملك وحى آن را به وى القاء مى كند، ملكى كه هرگز در رسالت خود خيانت نمى كند، و نيز قرآن او هشدارى است كه به اذن خدا هر كسى را كه بخواهد راه راست را بيابد هدايت مى كند.
[مراد از" الخنس الجوار الكنس" كه بدانها قسم ياد فرموده است
" فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوارِ الْكُنَّسِ" كلمه" خنس" جمع خانس است، هم چنان كه كلمه" طلب" جمع طالب است، و مصدر آن" خنوس" است، كه به معناى گرفتگى و تاخر و استتار مى آيد، و كلمه" جوارى" جمع جارية است، و مصدر" جرى" به معناى سير سريع است، كه معنايى است استعاره از جريان آب، و كلمه" كنس" جمع كانس است، و مصدر" كنوس" به معناى داخل شدن وحشى هايى از قبيل آهو و طيور به درون لانه اش است، لانه اى كه براى خود اتخاذ كرده و در آن جايگزين شده.
و اينكه به دنبال جمله" فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ ..." جمله" وَ اللَّيْلِ إِذا عَسْعَسَ وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ" را آورده، اين احتمال را تاييد مى كند كه منظور از" خنس و جوار كنس" ستارگان است، يا همه آنها و يا بعضى از آنها، چيزى كه هست چون ستارگان بعضى سيار و بعضى ثابتند، آنهايى كه سيار هستند با صفاتى كه در اين آيات براى" مقسم بها" آن چيزهايى كه با آن سوگند خورده آمده مناسبت بيشترى دارد، چون از جمله صفات مقسم بها، صفت خنوس و جرى و كنوس را آورده، و اين صفات
با وضع پنج سياره سرگردان يعنى زحل، مشترى، مريخ، زهره و عطارد، منطبق است، زيرا اينها در حركتشان بر حسب آنچه ما مى بينيم استقامت و ______________________________________________________ صفحه ى 356
رجعت و اقامت دارند، استقامت دارند براى اينكه حركتشان از نظر زمان شبيه هم است، و رجعت دارند چون انقباض و تاخر و خنوس زمانى دارند، و اقامت دارند، چون در حركت استقامتى و رجعتى خود زمانى توقف دارند، گويى آهوى وحشى اند كه زمانى در آشيانه خود اقامت مى كند.
بعضى «1» از مفسرين گفته اند: مراد همه ستارگان است، و خنوس ستارگان يعنى ناپديد شدن آنها در روز روشن، و مراد از جرى آنها، حركتى است كه مى بينيم در شب دارند، و مراد از كنوس آنها غروب كردن هر يك در مغرب مخصوص به خودش است.
بعضى «2» ديگر گفته اند: منظور گاو وحشى و يا آهو است، و بعيد نيست كه منظور اين مفسر از بردن نام اين دو حيوان از باب مثال بوده، و منظورش همه وحشيان باشد.
و به هر حال از ميان اين اقوال، قول اول به ذهن نزديك تر است، و اما قول دوم بعيد و قول سوم از آن بعيدتر است.
[معناى" وَ اللَّيْلِ إِذا عَسْعَسَ وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ"]
" وَ اللَّيْلِ إِذا عَسْعَسَ" اين آيه عطف است بر كلمه" خنس"، و جمله" إِذا عَسْعَسَ" قيدى است براى كلمه" ليل"، و كلمه" عسعسه" هم به رو آوردن شب اطلاق مى شود، و هم به رفتن آن.
راغب گفته: معناى" وَ اللَّيْلِ إِذا عَسْعَسَ" اين است كه: سوگند به شب وقتى كه رو مى آورد، و وقتى كه مى رود، كه منظور اول و آخر شب است، پس" عسعسه" و" عساس" به معناى تاريكى
مختصر است، نظير تاريكى اول مغرب و قبل از آفتاب «3».
مناسب تر با اتصال جمله مورد بحث با آيه" وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ" اين است كه بگوييم منظور تنها رفتن شب است.
بعضى «4» هم گفته اند: منظور آمدن شب است، ولى به همان جهتى كه دانستى بعيد است.
" وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ" اين جمله عطف است بر كلمه" خنس"، و جمله" إِذا تَنَفَّسَ" قيد كلمه صبح است، و اگر صبح را داراى تنفس خوانده- بطورى كه از بعضى ها استفاده مى شود-، به اين مناسبت بوده كه صبح نور خود را در افق مى گستراند، و ظلمت را كه افق را فرا گرفته بود از بين _______________
(1 و 2) تفسير روح المعانى، ج 30، ص 57 و 58.
(3) مفردات راغب، ماده" عسعس".
(4) مجمع البيان، ج 10، ص 446. ______________________________________________________ صفحه ى 357
مى برد، و اين نوعى استعاره است كه صبح، بعد از آنكه ظلمت شب را شكافته و طلوع كرده به كسى تشبيه كرده كه بعد از اعمال دشوارى كه انجام داده و لحظه فراغتى يافته تا استراحت كند نفسى عميق مى كشد، روشنى افق هم تنفسى است از صبح.
زمخشرى درباره اين استعاره وجهى ديگر ذكر كرده، مى گويد اگر بپرسى تنفس صبح چه معنا دارد؟ مى گويم: وقتى صبح مى آيد با آمدنش روح و نسيمى مى آورد، و همين نسيم بطور مجاز تنفس صبح خوانده شده «1». اين بود گفتار زمخشرى، ليكن وجه قبلى به ذهن نزديك تر است.
[مدح و توصيف جبرئيل به شش صفت
" إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ" اين آيات جواب قسم است و ضمير در" انه" به قرآن بر مى گردد، ممكن هم هست به
آيات اين سوره به عنوان اينكه آنها نيز قرآن است برگردد، چون فرموده:" لَقَوْلُ رَسُولٍ ..."،
اينها كلام رسول است، و مراد از رسول جبرئيل است، هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:" مَنْ كانَ عَدُوًّا لِجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ" «2».
و در اينكه" قول" را به جبرئيل به عنوان رسول نسبت داده، مى فهماند كه در حقيقت قول از آن خود خداست، و نسبتش به جبرئيل نسبت رسالت به رسول است، و در اين مقام جبرئيل را به شش صفت توصيف كرده: اول اينكه: او را رسول خواند، كه مى فهماند او قرآن را به رسول خدا (ص) وحى مى كند، و دوم اينكه: كريمش خواند، كه مى رساند نزد خداى تعالى كرامت و احترام دارد، و به اعزاز او عزيز شده، سوم اينكه: ذى قوتش خواند، كه مى فهماند او داراى قوت و قدرت و شدت بالغه اى است، و چهارم اينكه: او را نزد خداى صاحب عرش، مكين خواند، يعنى داراى مقام و منزلت است، پنجم اينكه:
" مُطاعٍ ثَمَّ" اش خوانده، كه دلالت دارد بر اينكه جبرئيل در آنجا يعنى نزد خدا دستور دهنده اى است، كه زير دستانش دستوراتش را بكار مى بندند، معلوم مى شود در آنجا ملائكه هستند كه جبرئيل به آنان امر مى كند و ايشان اطاعتش مى كنند، از همين جا معلوم مى شود كه جبرئيل در كار خودش ياورانى هم دارد، و ششم اينكه: او را امين خواند كه مى رساند جبرئيل خدا را در دستوراتى كه مى دهد و در رساندن وحى و رسالت، خيانت و دخل و تصرفى نمى كند.
_______________
(1) تفسير كشاف زمخشرى، ج 4، ص 711.
(2) كسانى كه جبرئيل را دشمن مى دارند، بايد بدانند كه او قرآن
را بر قلب تو نازل كرده. سوره بقره، آيه 97. ______________________________________________________ صفحه ى 358
بعضى ها «1» گفته اند: مراد از رسول كه اين صفات براى او ذكر شده، خود رسول خدا (ص) است، ولى اين حرف درست نيست، چون با آيات بعدى نمى سازد.
[وجه اينكه فرمود:" صاحب شما" ديوانه نيست
" وَ ما صاحِبُكُمْ بِمَجْنُونٍ" اين آيه عطف است بر جمله" إِنَّهُ لَقَوْلُ ..."، و رد تهمتى است كه كفار به رسول خدا (ص) مى زدند و او را مجنون مى خواندند و اينكه از رسول خدا (ص) به عبارت" صاحبكم- همنشين شما" تعبير كرده، به قول آن مفسر «2» خواسته است تهمت كفار را تكذيب كند، كه او را مجنون مى خوانده اند، و ساحتش را از چنين چيزهايى منزه بدارد، پس اين جمله اشاره دارد به اينكه او از اول عمرش تا كنون با شما معاشرت داشته، در بين شما بوده، و شما او را از هر كس ديگر بهتر مى شناسيد، و او را داراى كمالى از عقل، و رزانتى از رأى، و صدقى در قول يافته ايد، و كسى را كه چنين كمالاتى داشته باشد، به جنون نسبت نمى دهند.
و اگر جبرئيل را به آن صفات شش گانه بستود، و چنين مدحى از رسول خدا (ص) نكرد، دليل نمى شود بر اينكه جبرئيل مقامى بلندتر از رسول خدا (ص) دارد، براى اينكه زمينه گفتار اين است كه بفهماند اين قرآن اوهام ديوانگان و القائات شيطانى نيست، بلكه از طريق وحى و بوسيله چنين فرشته اى نازل شده، و خلاصه اينكه راه نزول آن، راه سالمى بوده، و حتى احتمال خيانت و خطا هم در آن نيست، زيرا فرشته وحى صفاتى چنين و چنان دارد، و
در چنين زمينه اى جاى ستودن رسول خدا (ص) نيست و اين توجيه را ديگران هم كرده اند.
البته در مطاوى و لابلاى كلام خدا صفات كريمه اى از رسول خدا (ص) ديده مى شود، كه با در نظر گرفتن آن، هيچ شكى باقى نمى ماند در اينكه آن جناب افضل از جبرئيل و از همه ملائكه است، براى اينكه مى بينيم همه را مامور ساخته كه براى بشر سجده و خضوع كنند، براى اينكه انسان خليفه خدا در زمين است.
" وَ لَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ" ضمير فاعل در جمله" راه" به كلمه" صاحب"، و ضمير" ه" كه ضمير مفعول است به رسول كريم كه همان جبرئيل باشد بر مى گردد.
_______________
(1) تفسير قرطبى، ج 10، ص 340.
(2) تفسير روح المعانى، ج 30، ص 60. ______________________________________________________ صفحه ى 359
[مراد از اينكه رسول اللَّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم) جبرئيل را در افق مبين ديده است
و كلمه" افق مبين" به معناى ناحيه ظاهر است، و ظاهرا اشاره باشد به آيه" وَ هُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلى «1».
و معناى آن اين است كه سوگند مى خورم كه رسول اللَّه (ص) جبرئيل را قبلا هم ديده بود، و جبرئيل آن زمان در افق مبين، و ناحيه ظاهر قرار داشت، و آن همان افق اعلى است، افقى كه بلندتر از ساير افق ها است، البته بلندى به آن معنايى كه مناسب با عالم ملائكه است.
و بعضى «2» گفته اند: معنايش اين است كه: رسول خدا (ص)، جبرئيل را به صورت اصليش در آنجا كه خورشيد طلوع مى كند كه همان افق اعلى از ناحيه مشرق است ديده بود.
ليكن اين حرف درست نيست، به دليل اينكه از لفظ آيه دليلى بر آن وجود ندارد،
و مخصوصا دليلى كه دلالت كند بر اينكه جبرئيل را به صورت اصليش ديده وجود ندارد، حال جبرئيل بهر صورتى كه تمثل كرده باشد، به نظر مى رسد اين مفسر نظريه خود را از بعضى روايات گرفته كه مى گويد رسول خدا (ص) جبرئيل را در اول بعثت بين زمين و آسمان ديد، كه بر تختى نشسته، و اگر اين باشد ديگر صورت اصلى نبوده بلكه به اين شكل در آمده.
" وَ ما هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ" كلمه" ضنين" صفت مشبهه از ماده" ضن" است، كه به معناى بخل است، مى فرمايد رسول خدا (ص) به هيچ چيز از آنچه به او وحى مى شود بخل نمى ورزد، و چيزى را از كسى كتمان و پنهان نمى كند و تغيير و تبديل نمى دهد، و وحى را نه همه اش و نه بعضى از آن را به چيز ديگر تبديل نمى كند، بلكه همانطور كه به او تعليم داده به مردم تعليم مى دهد، و آنچه را مامور به تبليغش شده تبليغ مى كند.
" وَ ما هُوَ بِقَوْلِ شَيْطانٍ رَجِيمٍ" در اين آيه، استناد قرآن به القائات شيطانى را نفى مى كند، و با اين نفى جنون هم نفى مى شود، براى اينكه آنچه نفى شده اعم از جنون است چون كلمه شيطان به معناى شرير است كه ابليس هم يكى از آن شريرها است و ذريه او نيز مصاديقى از شرير، و اشرار جن هم مصاديقى از آن هستند، در قرآن هم شيطان رجيم تنها به ابليس اطلاق نشده، در مورد ساير
_______________
(1) سوره نجم، آيه 7.
(2) مجمع البيان، ج 10، ص 446. ______________________________________________________ صفحه ى 360
شريرها هم اطلاق شده است، در باره ابليس مى فرمايد:" فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّكَ رَجِيمٌ"
«1» و در باره ساير شيطانها و شريرها مى فرمايد:" وَ حَفِظْناها مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ رَجِيمٍ" «2».
پس معناى آيه چنين مى شود: قرآن از تسويلات ابليس و لشكريان او، و از القائات اشرار جن نيست، كه گاهى ديده مى شود به بعضى ديوانگان القائاتى مى كنند.
[دفع هر گونه شبهه و ترديد در باره حقانيت قرآن و اينكه آن كتاب هدايت است
" فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ" خداى سبحان در آيات هفتگانه قبل حق مطلب را در مورد قرآن به بيانى وافى روشن ساخت بطورى كه هر شك و ترديدى را از مردمى كه در باره آن جناب داشتند برطرف نمود و اين مهم را در چند آيه كوتاه انجام داده، نخست فرمود: قرآن كلام خدا است، و تكيه اش در اين ادعاء بر آيات تحدى است، كه همه مردم قبلا از قرآن شنيده بودند، كه اگر در آسمانى بودن آن شك داريد يك سوره مثل آن بياوريد. و سپس فرمود: نزول قرآن به رسالت فرشته اى آسمانى و جليل القدر و عظيم المنزله و امين در وحى، يعنى جبرئيل صورت گرفته، كه بين او و خداى عز و جل هيچ حاجز و مانعى، و بين او و رسول خدا هيچ واسطه اى نيست، و نه از ناحيه خودش، و نه از ناحيه هيچ كس ديگر انگيزه اى كه نگذارد وحى را بگيرد، و يا اگر گرفت نگذارد حفظش كند، و يا اگر حفظش هم كرد، نگذارد آن را به رسول خدا (ص) برساند، وجود ندارد. و در مرحله سوم اين معنا را روشن كرد كه آن شخصى هم كه قرآن بر او نازل شده، و براى شما آن را تلاوت مى كند، همان كسى است كه
سالها همنشين او بوده ايد، و حال و وضع او بر شما پوشيده نيست، كه امروز او را بهتان جنون بزنيد، و او فرشته حامل وحى را به چشم خود ديده، و وحى را از او گرفته و خودش هم چيزى از وحى را كتمان نكرده و نمى كند و آن را تغيير نمى دهد. و در مرحله چهارم روشن مى كند كه كلام آن جناب از مقوله تسويلات ابليس، و لشكريان او، و نيز از القائات بعضى از اشرار جنى نيست.
و نتيجه اين بيان اين است كه قرآن كتاب هدايت است، كتابى است كه هر كس بخواهد بر طريق حق استقامت بورزد، بوسيله اين كتاب هدايت مى شود" إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعالَمِينَ ..."
پس اينكه فرمود:" فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ" مقدمه و زمينه چينى است براى نتيجه گيرى از بيان سابق، و آن نتيجه اثبات گمراهى آنان، و خطاى نظريه شان درباره قرآن است، كه آن را از عارضه هاى جنون، و يا از تسويلات باطل شيطانى مى دانستند.
_______________
(1) از آسمانها (و از صفوف ملائكه) خارج شو كه تو رانده شده درگاه منى. سوره ص، آيه 77.
(2) و آن را از هر شيطان مطرودى حفظ نموديم. سوره حجره، آيه 17. ______________________________________________________ صفحه ى 361
پس استفهام در آيه شريفه توبيخى است، و معنايش اين است كه وقتى حقانيت قرآن به اين روشنى است، پس ديگر كجا مى رويد، و چرا حق را پشت سر مى اندازيد؟!" إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعالَمِينَ" يعنى قرآن تنها تذكره اى است براى جماعات مردم، حال هر كس كه باشد با قرآن مى تواند حق را ببيند، و به آن بينا شود، در سابق هم در نظير اين آيه مطالبى گذشت.
" لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقِيمَ" اين
جمله بدل است از كلمه" عالمين"، مى فرمايد قرآن اهليت آن را دارد كه براى تمام عالم تذكره باشد، و اما در مقام فعليت تنها كسانى از آن متذكر مى شوند كه خودشان هم بخواهند بر صراط حق، مستقيم و پايدار باشند، و بر عبوديت حق و طاعت او استوار بمانند.
" وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ" گفتار در اينكه انسان در مشيت خود مستقل از مشيت خداى تعالى نيست، در آيات شبيه به اين آيه گذشت.
و اين آيه شريفه به حسب آنچه سياق افاده مى كند به منزله دفع دخل، و پاسخ از سؤالى است كه ممكن است به ذهن كسى بيفتد، و آن اين است كه كسى توهم كند جمله" لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقِيمَ"، انسانها را در مشيت و خواستن استقامت، استقلال دارند، هر كس بخواهد مى تواند مستقيم باشد، و هر كس نخواهد مستقيم نمى شود، پس در نتيجه خداى تعالى محتاج استقامتى است كه از ايشان خواسته.
بنا بر اين، اين توهم را دفع نموده مى فرمايد: مشيت انسانها وابسته و موقوف بر مشيت خداى سبحان است، و انسانها استقامت را نمى خواهند، مگر اينكه خدا بخواهد كه ايشان بخواهند، اگر خداى تعالى بخواهد، آنان هم مى خواهند، پس افعال ارادى انسان مراد خداى تعالى نيز هست، يعنى خدا هم در آنها اراده دارد، اگر خدا اراده كند كه انسان فلان عمل را انجام دهد انسان آن عمل را مى خواهد، و انجام هم مى دهد، و وقتى كه انجام مى دهد به اراده خودش انجام مى دهد.
بحث روايتى [(رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته)]
در الدر المنثور است كه سعيد بن منصور، فاريابى، عبد بن حميد، ابن جرير، ابن ابى
حاتم، و حاكم (وى حديث را صحيح دانسته)، همگى از طريق على (ع) در ذيل آيه ______________________________________________________ صفحه ى 362
" فلا اقسم بالخنس" روايت كرده اند كه فرمود: منظور ستارگانى هستند كه در شب خودنمايى نموده و كنوس مى كنند، و در روز پنهان گشته، خنوس مى كنند، و به چشم كسى نمى آيند «1».
و در تفسير قمى در ذيل آيه" فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ" آمده: يعنى سوگند مى خورم به" خنس" كه نام ستارگان است، و در معناى" الْجَوارِ الْكُنَّسِ" آمده: يعنى به ستارگانى كه در روز كنوس مى كنند، يعنى پنهان مى شوند «2».
و در مجمع البيان آمده:" بالخنس" يعنى ستارگان كه در روز خنوس مى كنند، و در شب ظاهر مى گردند،" الجوارى" صفت آن ستارگان است كه در مدار خود جريان دارند.
" الكنس" نيز از صفات ستارگان است، چون هر يك در برج خود كنوس مى كند، يعنى پنهان مى شود، همانطور كه آهوان در كناسه و آشيانه خود پنهان مى شوند، و اين ستارگان پنج كوكب هستند: 1- زحل 2- مشترى 3- مريخ 4- زهره 5- عطارد.
و از على (ع) روايت شده كه در معناى" وَ اللَّيْلِ إِذا عَسْعَسَ" فرموده: يعنى وقتى با تاريكى خود مى رود «3».
و در تفسير قمى در ذيل آيه" وَ اللَّيْلِ إِذا عَسْعَسَ" آمده: يعنى شب هنگامى كه تاريك شود،" وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ" يعنى روز هنگامى كه بالا مى آيد «4».
و در الدر المنثور است كه ابن عساكر از معاوية بن قرة روايت آورده كه گفت: رسول خدا (ص) به جبرئيل فرموده: پروردگارت چه ثناى جميلى از تو كرده، آنجا كه فرموده:" ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ"، حال بگو ببينيم قوت تو چگونه و امانت تو
چيست؟
جبرئيل عرضه داشت: اما قوتم نمونه اش يكى اين است كه وقتى به سوى شهرهاى لوط كه چهار شهر بود مبعوث شدم، با اينكه در هر شهرى صد هزار مرد جنگى غير از اطفال وجود داشت، سرزمينشان را از ريشه چنان كندم و آن قدر بالا بردم كه حتى اهل آسمان صداى مرغهاى خانگى و پارس كردن سگهاى آن شهرها را شنيدند، آن گاه از آنجا شهر و سكنه آن را رها كردم، و همه را كشتم. و اما امانتم اين است كه هيچ ماموريتى نيافتم كه چيزى از آن كم و يا زياد كنم «5».
_______________
(1) الدر المنثور، ج 6، ص 320.
(2) تفسير قمى، ج 2، ص 408.
(3) مجمع البيان، ج 10، ص 446.
(4) تفسير قمى، ج 2، ص 408.
(5) الدر المنثور، ج 6، ص 321. ______________________________________________________ صفحه ى 363
مؤلف: اين روايت خالى از اشكال نيست، و از سوى ديگر اهل حديث، ابن عساكر را ضعيف دانسته اند، مخصوصا در احاديثى كه تنها خود او روايت كرده.
و در خصال از امام صادق (ع) روايت شده كه فرمود: هر كس در هر روز از (ماه) شعبان هفتاد بار بگويد:" استغفر اللَّه الذى لا اله الا هو الرحمن الرحيم الحى القيوم و اتوب اليه" خداى تعالى نامش را در افق مبين مى نويسد، مى گويد: پرسيدم: افق مبين چيست؟ فرمود جايگاهى است در جلو عرش كه در آنها نهرهايى است فراگير، و در آن جام هايى است به عدد ستارگان «1».
و در تفسير قمى در حديثى كه نسبتش را به امام صادق (ع) داده آمده كه در معناى آيه" وَ ما هُوَ بِقَوْلِ شَيْطانٍ رَجِيمٍ" فرموده: منظور از آن، كاهنانى هستند كه در
قريش بودند، و سخنان خود را به سخنان شيطانهايى نسبت مى دادند كه به اصطلاح خود، آنان همزاد آنان بودند، و ايشان به زبان آن همزادها سخن مى گفتند، و اين آيه شريفه مى فرمايد: قرآن مانند سخنان كاهنان از سخنان شيطانهاى رانده شده نيست «2».
_______________
(1) خصال صدوق، ج 2، ص 703، ح 5.
(2) تفسير قمى، ج 2، ص 408.
سوره تكوير
مقدمه
اين سوره در مكه نازل شده و داراى 29 آيه است
محتواى سوره ((تكوير))
اين سوره از سوره هاى مكى است ، و قرائن مختلفى گواهى بر اين معنى مى دهد، از جمله اينكه حاكى از اين است كه دشمنان لجوج به پيامبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) نسبت جنون مى دادند، و اين معنى معمولا در مكه ، و بيشتر در آغاز دعوت پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) بود كه دشمنان سعى داشتند سخنانش را جدى نگيرند و با بى اعتنايى از آن بگذرند.
به هر حال اين سوره عمدة بر دو محور دور مى زند:
((محور اول )) آيات آغاز اين سوره است كه بيانگر نشانه هايى از قيامت و دگرگونيهاى عظيم در پايان اين جهان و آغاز رستاخيز است .
در ((محور دوم )) سخن از عظمت قرآن و آورنده آن و تاءثيرش در نفوس انسانى مى گويد، و اين قسمت با سوگندهاى بيدار كننده و پرمحتوايى همراه است .
فضيلت تلاوت اين سوره
احاديث متعددى در اهميت اين سوره و تلاوت آن نقل شده است : از جمله در حديثى از پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) مى خوانيم : من قراء سورة اذا الشمس كورت اعاذه الله
تعالى ان يفضحه حين تنشر صحيفته : كسى كه سوره اذا الشمس كورت
را بخواند خداوند او را از رسوايى در آن هنگام كه نامه هاى عمل گشوده مى شود حفظ مى كند. <1>
در حديث ديگرى از همان حضرت نقل شده كه فرمود: ((من احب ان ينظر الى يوم القيامة فليقراء اذا الشمس كورت )): كسى كه دوست دارد روز قيامت به من نظر كند سوره اذا الشمس كورت را بخواند. <2>
اين حديث به شكل ديگرى نيز نقل شده : ((من سره ان ينظر الى يوم القيامة (كانه راى عين ) فليقرا اذا الشمس كورت و اذا السماء انفطرت و اذا السماء انشقت )): ((كسى كه دوست دارد قيامت را بنگرد (گويى با چشم مى بيند!) سوره ((اذا الشمس كورت )) و سوره ((اذا السماء انفطرت )) و سوره ((اذا السماء انشقت )) را بخواند)) (زيرا در اين سورهها نشانه هاى قيامت آنچنان بيان شده كه تلاوت كننده را گويى در مقابل صحنه قيامت قرار مى دهد). <3>
در حديث ديگرى مى خوانيم كه به پيامبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) گفتند: چرا اينقدر زود آثار پيرى در شما نمايان گشته ؟ فرمود: شيبتنى هود و الواقعه و المرسلات و عم يتسائلون و اذا الشمس كورت : ((سوره هود، و واقعه ، و مرسلات ، و عم ، و اذا الشمس كورت ، مرا پير كرد (زيرا آنچنان حوادث هولناك قيامت در اينها ترسيم شده است كه هر انسان بيدارى را گرفتار پيرى زود رس مى كند))) <4>
در حديثى نيز امام صادق (عليه السلام ) آمده است : ((هر
كس سوره عبس و تولى
و اذا الشمس كورت ، را بخواند، در زير بال و پر لطف پروردگار در جنت جاودان ، و در سايه لطف و كرامت الهى در باغهاى بهشت خواهد بود و اين براى خداوند چيز مهمى نيست اگر اراده كند. <5>
تعبيراتى كه در روايات بالا آمده به خوبى نشان مى دهد كه منظور تلاوتى است كه سر چشمه آگاهى و ايمان و عمل باشد.
تفسير :
آن روز كه طومار كائنات پيچيده شود
در آغاز اين سوره چنانكه گفتيم به اشارات كوتاه و هيجان انگيز و تكان دهنده اى از حوادث هولناك پايان اين جهان ، و آغاز رستاخيز بر خورد مى كنيم كه انسان را در عوالم عجيبى سير مى دهد، و مجموعا هشت نشانه از اين نشانه ها را بازگو مى كند.
نخست مى فرمايد: ((در آن هنگام كه طومار خورشيد درهم پيچيده شود)) (اذا الشمس كورت ).
((كورت )) از ماده ((تكوير)) در اصل به معنى پيچيدن و جمع و جور كردن چيزى است (همچون پيچيدن عمامه بر سر) اين مطلبى است كه از كتب مختلف لغت و تفسير استفاده مى شود، و گاه آن را به ((افكندن )) يا ((تاريك شدن ))
چيزى گفته شده ، و به نظر مى رسد كه اين دو معنى نيز باز گشت به همان ريشه اول مى كند.
به هر حال منظور در اينجا پيچيده شدن نور خورشيد، و تاريك شدن و جمع شدن حجم آن است .
مى دانيم خورشيد در حال حاضر كره اى است فوق العاده داغ و سوزان به اندازه اى كه تمام مواد آن به صورت گاز فشرده اى در آمده و
در گرداگردش شعله هاى سوزانى زبانه مى كشد كه صدها هزار كيلومتر ارتفاع آنها است ! و اگر كره زمين در وسط يكى از اين شعله هاى عظيم گرفتار شود در دم خاكستر و تبديل به مشتى گاز مى شود!
ولى در پايان اين جهان و در آستانه قيامت اين حرارت فرو مى نشيند، و آن شعله ها جمع مى شود، روشنايى آن به خاموشى مى گرايد، و از حجم آن كاسته مى شود، و اين است معنى ((تكوير))
و لذا در لسان العرب آمده است ((كورت الشمس : جمع ضوءها و لف كما تلف العمامة : معنى تكوير خورشيد اين است كه نور آن جمع و پيچيده مى شود، همانگونه كه عمامه را مى پيچند)).
اين حقيقتى است كه در علم و دانش امروز نيز منعكس است و ثابت خورشيد تدريجا رو به تاريكى و خاموشى مى رود.
سپس مى افزايد: ((و در آن هنگام كه ستارگان بى فروغ گشته و افول كنند)) (و اذا النجوم انكدرت ).
((انكدرت )) از ماده ((انكدار)) به معنى ((سقوط كردن و پراكنده شدن )) است ، و از ريشه ((كدورت )) به معنى ((تيرگى و تاريكى )) است ، و جمع ميان هر دو معنى در آيه مورد بحث امكان پذير است ، چرا كه در آستانه قيامت ستارگان
هم فروغ و روشنايى خود را از دست مى دهند و هم پراكنده مى شوند و سقوط مى كنند و نظام جهان بالا درهم مى ريزد، همانگونه كه در آيه 2 سوره انفطار آمده و اذا الكواكب انتثرت هنگامى كه ستارگان فرو ريزند و پراكنده شوند و همانگونه كه در آيه 8 سوره مرسلات
آمده : و اذا النجوم طمست : ((و هنگامى كه ستارگان محو و تاريك شوند)).
در سومين نشانه رستاخيز مى فرمايد: ((و در آن هنگام كه كوهها به حركت در آيند)) (و اذا الجبال سيرت ).
همانگونه كه قبلا نيز اشاره كرده ايم از آيات مختلف قرآن استفاده مى شود كه در آستانه قيامت كوهها مراحل مختلفى را طى مى كنند نخست به حركت در مى آيند، و در آخرين مرحله به غبار پراكنده اى تبديل مى شوند (شرح بيشتر در اين باره را در همين جلد در تفسير آيه 20 سوره نبا مطالعه فرماييد).
سپس مى افزايد: ((و در آن هنگام كه باارزشترين اموال به دست فراموشى سپرده شود)) (و اذا العشار عطلت )
((عشار)) جمع ((عشراء)) در اصل به معنى شتر ماده باردارى است كه ده ماه بر حمل او گذشته ، و در آستانه آوردن بچه است يعنى چيزى نمى گذرد كه شتر ديگرى از او متولد مى شود، و شير فراوان در پستان او ظاهر مى گردد.
در آن روز كه اين آيات نازل گشت چنين شترى باارزشترين اموال عرب محسوب مى شد.
((عطلت )) از ماده تعطيل به معنى رها كردن بدون سرپرست و
چوپان است .
منظور اين است شدت هول و وحشت آن روز به قدرى است كه هر انسانى نفيسترين اموال خويش را فراموش مى كند.
مرحوم ((طبرسى )) در ((مجمع البيان )) نقل مى كند كه بعضى ((عشار)) را به معنى ((ابرها)) گرفته اند، و ((عطلت )) به معنى تعطيل شدن باران آنها است ، يعنى در آن روز ابرها در آسمان ظاهر مى شود اما نمى بارد (ممكن است اين ابرها ناشى از گازهاى
مختلف يا ابرهاى اتمى و يا توده هاى گرد و غبار حاصل از متلاشى شدن كوهها در آستانه قيامت باشد كه ابرهايى است بدون باران ).
ولى ((طبرسى )) مى افزايد: ((بعضى گفته اند تفسير ((عشار)) به ((ابرها)) چيزى است كه در لغت عرب شناخته نشده )).
اما با توجه به مطلبى كه ((طريحى )) در ((مجمع البحرين )) آورده كه ((عشار)) در اصل به معنى شتران باردار است ، و سپس به هر باردارى گفته شده ممكن است اطلاق آن بر ((ابرها))
نيز به خاطر آن باشد كه آنها نيز غالبا باردارند، هر چند ابرهايى كه در آستانه قيامت در صفحه آسمان ظاهر مى شود باردار نيست (دقت كنيد).
بعضى نيز ((عشار)) را به معنى خانه ها يا زمينهاى زراعتى تفسير كرده اند كه در آستانه قيامت تعطيل مى گردد و از ساكنان و زراعت خالى مى شود.
ولى تفسير اول از همه معروفتر است .
در آيه بعد مى افزايد: ((و در آن هنگام كه حيوانات وحشى جمع مى شوند)) (و اذا الوحوش حشرت ).
همان حيواناتى كه در حال عادى از هم دور بودند، و از يكديگر مى ترسيدند
و فرار مى كردند، ولى شدت وحشت حوادث هولناك آستانه قيامت آنچنان است كه اينها را گرد هم جمع مى كند، و همه چيز را فراموش مى كند، گويى مى خواهند با اين اجتماعشان از شدت ترس و وحشت خود بكاهند.
و به تعبير ديگر: وقتى آن صحنه هاى هولناك خصائص ويژه حيوانات وحشى را از آنها مى گيرد با انسانها چه مى كند؟!
ولى بسيارى از مفسران معتقدند كه آيه فوق اشاره به ((حشر حيوانات وحشى )) در دادگاه قيامت است
كه آنها نيز در عالم خود و در حدود آگاهى خويش مسؤ وليتهايى دارند، و اگر ظلم و ستمى به يكديگر كرده باشند در آنجا از آنها قصاص مى شود، و اين آيه را شبيه آيه 38 سوره انعام مى دانند كه مى گويد: و ما من دابة فى الارض و لا طائر يطير بجناحيه الا امم امثالكم ما فرطنا فى الكتاب من شى ء ثم الى ربهم يحشرون : ((هيچ جنبنده اى در زمين و هيچ پرنده اى كه با دو بال خود پرواز مى كند وجود ندارد مگر اينكه امتهايى همانند شما هستند، ما چيزى را در اين كتاب فروگذار نكرديم ، سپس همگى به سوى پروردگارشان جمع و محشور مى شوند)).
در زمينه حشر و حساب حيوانات بحث مشروحى در ذيل همان آيه در سوره انعام (جلد 5 صفحه 224 تا 227 داشتيم ) ولى آنچه در اينجا مى توان گفت اين است كه با توجه به اينكه آيات مورد بحث از نشانه هاى هولناك پايان دنيا و آغاز آخرت بحث مى كند تفسير اول مناسبتر است .
سپس مى افزايد: ((و در آن هنگام كه درياها بر افروخته شود!)) (و اذا البحار سجرت ).
((سجرت )) از ماده ((تسجير)) در اصل به معنى بر افروختن و به هيجان آوردن آتش است .
و اگر اين تعبير قرآن در گذشته براى مفسران عجيب بود امروز براى ما جاى تعجب نيست ، زيرا مى دانيم آب از دو ماده ((اكسيژن )) و ((هيدروژن )) تركيب يافته كه هر دو سخت قابل اشتعال است ، بعيد نيست كه در آستانه قيامت آب درياها چنان تحت فشار قرار گيرد
كه تجزيه شوند و تبديل به يكپارچه آتش گردند.
بعضى اين واژه را به معنى ((پر شدن )) تفسير كرده اند، همان گونه كه به تنور پر از آتش ((مسجر)) گفته مى شود، ممكن است زلزله هاى آستانه قيامت و متلاشى شدن كوهها سبب پر شدن درياها گردد، و يا سنگهاى آسمانى در آنها فرو ريزد و پر شود و آبهاى متلاطم آن بر صفحه خشكيها جارى گردد و همه چيز را غرق كند.
سپس مى افزايد: ((و در آن هنگام كه هر كس با همسان خود قرين گردد)) (و اذا النفوس زوجت ).
صالحان با صالحان ، و بدكاران با بدكاران ، اصحاب اليمين با اصحاب اليمين ، و اصحاب الشمال با اصحاب الشمال ، بر خلاف اين دنيا كه همه با هم آميخته اند، گاه همسايه مؤ من ، مشرك است ، و گاه همسر صالح ، ناصالح ولى در قيامت كه يوم الفصل و روز جداييها است اين صفوف كاملا از هم جدا مى شوند.
در تفسير اين آيه احتمالات ديگرى نيز ذكر شده است از جمله اينكه : ارواح به بدنها بازمى گردند، يا نفوس بهشتى با حوريان تزويج و نفوس جهنمى با شياطين قرين مى شوند، يا اينكه هر انسانى با دوست و رفيقش قرين مى گردد، بعد از آنكه مرگ ميان آنها جدايى افكند، و يا هر انسانى با اعمالش قرين مى شود.
ولى تفسير اول از همه مناسبتر به نظر مى رسد، و آيه 7 تا 11 سوره واقعه گواه آن است : و كنتم ازواجا ثلاثه فاصحاب الميمنة ، ما اصحاب الميمنة و اصحاب المشئمة ما اصحاب المشئمة و السابقون السابقون
اولئك المقربون :
((در آن روز شما به سه گروه تقسيم خواهيد شد: نخست اصحاب ميمنه هستند چه اصحاب ميمنه اى ؟ گروه ديگر اصحاب شمال و گروه شومند، و چه گروه شومى ؟ و سومين گروه پيشگامان پيشگامند و آنها مقربانند)).
در حقيقت اين آيه بعد از ذكر شش تحول عظيم كه از مقدمات رستاخيز است به نخستين طليعه آن روز بزرگ يعنى روزى كه هر كس با قرين خود همراه مى گردد اشاره مى كند
سپس به سراغ يكى ديگر از حوادث رستاخيز رفته مى افزايد: ((و در آن هنگام كه از دختران زنده به گور شده سؤ ال مى شود)) (و اذا الموءودة سئلت ).
((به كدامين گناه كشته شدند؟!)) (باى ذنب قتلت ).
((موءودة )) از ماده ((واءد)) (بر وزن وعد) به معنى دخترى است كه زنده در زير خاك دفن شده ، بعضى گفته اند ريشه آن به معنى ثقل و سنگينى است ، و چون اين دختران را در گور دفن مى كنند و خاك به روى آنها مى ريزند، اين تعبير درباره آنها به كار رفته است .
در بعضى از روايات در تفسير اين آيه توسعه داده شده ، تا آنجا كه شامل هر گونه قطع رحم ، و يا قطع مودت اهل بيت (عليهم السلام ) مى شود.
در حديثى از امام باقر (عليه السلام ) مى خوانيم هنگامى كه از تفسير اين آيه سؤ ال شد فرمود: من قتل فى مودتنا: ((منظور كسانى است كه در طريق محبت
و دوستى ما كشته مى شوند)). <6>
در حديث ديگرى آمده است كه شاهد اين سخن آيه قربى است قل لا اسالكم عليه اجرا الا
المودة فى القربى : ((بگو: من هيچ پاداشى در برابر دعوت نبوت از شما نمى طلبم جز محبت اهلبيتم )). <7>
البته ظاهر آيه همان تفسير اول است ، ولى ملاك و مفهوم آن قابل چنين توسعه اى مى باشد.
1 - زنده به گور كردن دختران :
يكى از دردناكترين و وحشيانه ترين پديده هاى عصر جاهليت عرب پديده ((واءد)) است كه در قرآن مجيد مكرر به آن اشاره شده .
گرچه بعضى معتقدند كه اين جنايت در همه قبائل عرب عموميت نداشته ، و تنها در قبيله ((كنده )) (يا بعضى از قبائل ديگر) بوده است ، ولى مسلما مساءله نادرى نيز محسوب نمى شده ، و گرنه قرآن با اين تاءكيد و به طور مكرر، روى آن صحبت نمى كرد.
ولى به هر حال اين كار به قدرى وحشتناك است كه حتى موارد نادر آن ، قابل دقت و بررسى است .
مفسران گفته اند: در جاهليت عرب ، هنگامى كه وقت وضع حمل زن فرا مى رسيد، حفره اى در زمين حفر مى كرد و بالاى آن مى نشست ، اگر نوزاد دختر بود، آن را در ميان حفره پرتاب مى كرد، و اگر پسر بود، آن را نگاه مى داشت ، لذا يكى از شعراى آنها در همين زمينه با لحن افتخار آميزى مى گويد:
سميتها اذا ولدت تموت
و القبر صهر ضامن ذميت
((نام آن نوزاد دختر را به هنگام تولد ((تموت )) (يعنى مى ميرد در مقابل يحيى كه مفهومش اين است كه زنده مى ماند) گذاشتم ! و قبر داماد من است كه او را در بر گرفته و خاموش ساخته است !)). <8>
عامل
پيدايش اين جنايت ، امور مختلفى بوده است از جمله : عدم ارزش زن به عنوان يك انسان در جامعه جاهلى .
مساءله فقر شديد كه بر آن جامعه حاكم بوده ، مخصوصا با توجه به اينكه دختران همانند پسران قادر بر توليد اقتصادى نبودند، و در غارتگريها شركت نداشتند.
همچنين اين فكر كه در جنگهاى فراوان قبيله اى آن روز، ممكن بود دختران به اسارت در آيند، و به اصطلاح نواميس آنها به دست بيگانگان بيفتد و از اين راه لكه ننگى بر دامنشان بنشيند، در اين كار بى اثر نبود.
اين عوامل چند گانه دست به دست هم داد، و پديده وحشتناك ((واءد)) و زنده به گور كردن دختران را به وجود آورده بود.
با نهايت تاءسف اين مساءله به اشكال ديگرى در جاهليت قرون اخير نيز خودنمايى مى كند، در شكل آزادى سقط جنين كه به صورت قانونى در بسيارى از كشورهاى به اصطلاح متمدن رواج يافته اگر عرب جاهلى بعد از تولد نوزادان را مى كشت انسانهاى متمدن عصر ما آن را در شكم مادر مى كشند! شرح بيشترى در اين زمينه در جلد 11 صفحه 270 تا 274 نوشته ايم (ذيل آيه 59 سوره نحل ).
2 - قابل توجه اين كه قرآن مجيد به قدرى اين مساءله را زشت و منفور شمرده ، و با آن برخورد قاطع كرده است كه حتى رسيدگى به اين موضوع را مقدم بر مساءله نشر نامه هاى اعمال در قيامت و دادخواهى در مسائل ديگر مى شمرد، و اين نهايت اهتمام اسلام را به خون انسانها و مخصوصا انسانهاى بى گناه ، همچنين ارزش جنس زن را از
ديدگاه اسلام نشان مى دهد.
3 - نكته ديگرى كه توجه به آن در اينجا لازم است اين كه قرآن نمى گويد از قاتلين سؤ ال مى كنند، بلكه مى گويد از اين كودكان معصوم سؤ ال مى شود كه گناهشان چه بوده است كه چنين بى رحمانه كشته شدند؟ گويى قاتلين ارزش بازپرسى را هم ندارند، بعلاوه شهادت و گواهى اين مقتولين به تنهايى كافى است. آن روز معلوم شود كه در چه كاريم همه ؟
به دنبال بحثى كه در آيات گذشته در مورد مرحله اول رستاخيز يعنى مرحله ويرانى اين جهان آمده بود، در آيات مورد بحث به مرحله دوم آن يعنى بروز و ظهور عالم ديگر و حسابرسى اعمال اشاره مى كند.
نخست مى فرمايد: ((و در آن هنگام كه نامه هاى اعمال گشوده شود))
(و اذا الصحف نشرت ).
((صحف )) جمع ((صحيفه )) در اصل به معنى چيز گسترده است ، مانند صفحه صورت ، و سپس به الواح و كاغذهايى كه روى آن مطالبى را مى نويسند اطلاق شده است .
گشوده شدن نامه هاى اعمال در قيامت هم در برابر چشم صاحبان آنها است ، تا بخوانند و خودشان به حساب خود برسند، همانگونه كه در سوره اسراء آيه 14 آمده است : اقرء كتابك كفى بنفسك اليوم عليك حسيبا.
و هم در برابر چشم ديگران است كه خود تشويقى است براى نيكوكاران و مجازات و رنجى است براى بدكاران .
سپس مى افزايد: ((و در آن زمان كه پرده از روى آسمان بر گرفته شود)) (و اذا السماء كشطت ).
((كشطت )) از ماده ((كشط)) (بر وزن كشف ) در اصل چنانكه ((راغب )) در
((مفردات )) مى گويد: به معنى ((كندن پوست حيوان )) است ، و بنا به گفته ((ابن منظور)) در ((لسان العرب )) به معنى برداشتن پرده از روى چيزى نيز آمده است ، و لذا هنگامى كه ابرها پاره شوند و متفرق گردند اين تعبير به كار مى رود.
منظور از آن در آيه مورد بحث اين است كه پرده هائى كه در اين دنيا بر جهان ماده و عالم بالا افكنده شده ، و مانع از آن است كه مردم فرشتگان يا بهشت و دوزخ را كه درون اين جهان است ببينند كنار مى رود، و انسانها حقايق عالم هستى را مى بينند، و همانطور كه در آيات بعد مى آيد دوزخ شعله ور، و بهشت به انسانها نزديك مى گردد.
آرى روز قيامت ((يوم البروز)) است ، و حقايق اشياء در آن روز ظاهر
و آشكار مى گردد، و پرده از آسمان برداشته مى شود.
مطابق اين تفسير آيه فوق ناظر به حوادث مرحله دوم رستاخيز، يعنى مرحله باز گشت انسانها به زندگى و حيات نوين است ، آيات قبل و بعد نيز ناظر به همين معنى است ، و اينكه بسيارى از مفسران آن را به معنى درهم پيچيده شدن آسمانها، و ناظر به حوادث مرحله اول رستاخيز يعنى فناى جهان دانسته اند بسيار بعيد به نظر مى رسد، زيرا نه موافق معنى ريشه اى ((كشطت )) مى باشد كه به معنى پوست كندن و پرده بر گرفتن است ، و نه با نظم آيات قبل و بعد سازگار است .
و لذا در آيه بعد مى افزايد: ((و در آن هنگام كه دوزخ فروزان و شعله
ور گردد)) (و اذا الجحيم سعرت ).
مطابق آيه و ان جهنم لمحيطة بالكافرين دوزخ به كافران احاطه دارد (توبه - 49) جهنم هم امروز موجود است ، ولى پرده ها و حجابهاى عالم دنيا مانع از مشاهده آن است ، همانگونه كه مطابق بسيارى از آيات قرآن بهشت نيز هم اكنون آماده براى پرهيزكاران است . <9>
و نيز به همين دليل در آيه بعد مى فرمايد: ((و در آن زمان كه بهشت به پرهيزگاران نزديك شود)) (و اذا الجنة ازلفت ).
همين معنى در آيه 90 سوره ((شعرا)) نيز آمده است با اين تفاوت كه در اينجا تصريح به نام ((متقين )) نشده و در آنجا تصريح شده است .
((ازلفت )) از ماده ((زلف )) (بر وزن حرف ) و ((زلفى )) (بر وزن كبرى ) به معنى قرب و نزديكى است ، ممكن است منظور نزديكى مكانى باشد، و يا زمانى ،
و يا از نظر اسباب و مقدمات ، و يا همه اينها، يعنى بهشت هم از نظر مكان به مؤ منان نزديك مى شود و هم از نظر زمان ورود و هم اسباب و وسائلش در آنجا سهل و آسان است .
قابل توجه اينكه نمى گويد: نيكوكاران به بهشت نزديك مى شوند بلكه مى گويد بهشت را به آنها نزديك مى سازند، و اين محترمانه ترين تعبيرى است كه در اين زمينه ممكن است .
همانگونه كه گفتيم بهشت و جهنم هم اكنون وجود دارند اما در آن روز بهشت نزديكتر و دوزخ از هر زمان شعله ورتر مى گردد.
و بالاخره در آخرين آيه مورد بحث كه در حقيقت مكمل تمام آيات گذشته و
جزايى براى جمله هاى شرطيه است كه در دوازده آيه قبل آمده مى فرمايد: ((در آن موقع هر كس مى داند چه چيزى را حاضر كرده است ))! (علمت نفس ما احضرت ).
و اين تعبير به خوبى نشان مى دهد كه همه اعمال انسانها در آنجا حاضر مى شود، و علم و آگاهى آدمى نسبت به آنها علمى تواءم با شهود و مشاهده خواهد بود.
اين حقيقت در آيات متعدد ديگرى از قرآن نيز آمده است : در آيه 49 سوره كهف مى خوانيم : و وجدوا ما عملوا حاضرا و در آخرين آيات سوره زلزال آمده است : فمن يعمل مثقال ذرة خيرا يره و من يعمل مثقال ذرة شرا يره : ((هر كس به اندازه ذره اى كار نيك كرده باشد آن را مى بيند، و هر كس به اندازه ذره اى كار بد كرده باشد آن را مى بيند)).
اين آيه نيز بيانگر تجسم اعمال است و اينكه اعمال انسانها كه ظاهرا در
اين جهان نابود مى شود هرگز نابود نشده ، و در آن روز به صورتهاى مناسبى مجسم مى گردد و در عرصه محشر حاضر مى شود.
1 - نظم آيات
در آيات مورد بحث و آيات گذشته به دوازده حادثه در رابطه با مساءله رستاخيز اشاره شده كه شش حادثه نخست مربوط به مرحله اول ، يعنى فناى اين جهان است ، و شش حادثه دوم مربوط به مرحله دوم ، يعنى زندگانى مجدد و حيات پس از مرگ است در قسمت اول سخن از تاريكى خورشيد، بى فروغى ستارگان ، تزلزل و حركت كوهها، آتش گرفتن درياها، فراموش شدن اموال و ثروتها،
و متوحش شدن حيوانات است .
و در مرحله دوم سخن از محشور شدن انسانها در صفوف جداگانه سؤ ال از دختران بى گناهى كه ، زنده به گور شدند، گشوده شدن نامه اعمال ، كنار رفتن حجابها از صفحه آسمان ، بر افروخته شدن آتش دوزخ ، نزديك شدن بهشت ، و بالاخره آگاهى كامل انسان از اعمال خويش است .
اين آيات در عين كوتاهى به قدرى پر معنى ، و پر طنين و بيدارگر است كه هر انسانى را تكان مى دهد، و در عالمى از انديشه و فكر فرو مى برد، به گونه اى كه سرانجام اين جهان ، و چگونگى رستاخيز را در عباراتى كوتاه در برابر چشمان خود مجسم مى بيند، و چه زيبا و رسا است آيات قرآن و تعبيراتش ، و چه پر معنى و الهام بخش است اشارات و نكاتش ؟!
2 - آيا منظومه شمسى و ستارگان خاموش مى شوند؟
قبل از هر چه بايد بدانيم خورشيد اين كانون حياتبخش منظومه ما گرچه نسبت به ستارگان آسمان ستاره متوسطى است ولى در حد ذات خود و نسبت به كره زمين فوق العاده عظيم است ، طبق بررسى دانشمندان حجم آن يك ميليون و و سيصد هزار مرتبه از زمين بزرگتر است ! منتها چون فاصله اى در حدود يكصد و پنجاه ميليون كيلومتر با ما دارد به اندازه فعلى ديده مى شود.
براى تجسم عظمت و وسعت خورشيد همين اندازه كافى است كه اگر كره ماه و زمين را با همين فاصله اى كه الان بين آنها وجود دارد به داخل خورشيد منتقل كنيم ماه به آسانى مى تواند
دور زمين بگردد بى آنكه از سطح خورشيد خارج شود!
حرارت سطح خورشيد را بالغ بر شش هزار درجه سانتيگراد! و حرارت عمق آن را بالغ بر چند ميليون درجه مى دانند!!!
هر گاه بخواهيم وزن خورشيد را بر حسب تن بيان كنيم بايد عدد ((2)) را بنويسيم و بيست و هفت صفر پهلوى آن بگذاريم (يعنى دو ميليارد ميليارد ميليارد تن )!
از سطح خورشيد شعله هايى زبانه مى كشد كه ارتفاع آن گاه بالغ بر يكصد و شصت هزار كيلومتر است ، و كره زمين به آسانى در وسط آن گم مى شود، چرا كه قطر كره زمين بيش از دوازده هزار كيلومتر نيست .
و اما منبع انرژى حرارتى و نورانى خورشيد بر خلاف آنچه بعضى تصور مى كنند ناشى از سوختن نيست چرا كه به گفته ((جورج گاموف )) در كتاب ((پيدايش و مرگ خورشيد)) اگر جرم خورشيد از زغال سنگ خالص ساخته شده بود و در زمان نخستين فرعون مصر آن را آتش زده بودند بايد تا امروز تمام آن سوخته و چيزى جز خاكستر بر جاى نمانده باشد، هر نوع ماده سوختنى ديگرى بجاى
زغال سنگ فرض كنيم همين اشكال را دارد.
حقيقت اين است كه مفهوم سوختن در مورد خورشيد صادق نيست ، آنچه صدق مى كند انرژى حاصل از تجزيه هاى اتمى است ، و مى دانيم اين انرژى فوق العاده عظيم است ، بنابراين اتمهاى خورشيد دائما در حال تجزيه و تشعشع و تبديل به انرژى است ، كه طبق محاسبه دانشمندان هر ثانيه اى كه بر او مى گذرد چهار ميليون تن از او كاسته مى شود! اما حجم خورشيد به
قدرى عظيم است كه با گذشت هزاران سال خم به ابرو نمى آورد، و كمترين تغييرى ظاهرا در وضع آن حاصل نمى شود.
ولى بايد دانست كه همين امر در دراز مدت به فنا و نابودى خورشيد كمك مى كند و سرانجام اين جرم عظيم لاغر و لاغرتر و كم فروغ و عاقبت بى نور مى شود، اين امر درباره ساير ستارگان نيز صادق است . <10>
بنابراين آنچه در آيات فوق پيرامون تاريك شدن خورشيد و متلاشى شدن ستارگان آمده است حقيقتى است كه با علم امروز كاملا هماهنگ مى باشد، و قرآن زمانى اين حقايق را بيان كرده كه نه تنها در محيط جزيره عربستان كه در محافل جهان علمى آن روز نيز از اين مسائل خبرى نبود. پيك وحى الهى بر او نازل شده
به دنبال آيات گذشته كه سخن از معاد و مقدمات رستاخيز و بخشى از حوادث آن روز بزرگ مى گفت ، در اين آيات به بحث از حقانيت قرآن و صدق گفتار پيامبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) مى پردازد، و در حقيقت آنچه را در آيات قبل پيرامون معاد آمده است تاءكيد مى كند و با ذكر قسمهاى آگاهى بخش ، مطلب را مؤ كد مى سازد.
نخست مى فرمايد: ((قسم به ستارگانى كه باز مى گردند)) (فلا اقسم بالخنس ). <11>
((حركت مى كنند و از ديده ها پنهان مى شوند)) (الجوار الكنس ).
((خنس )) جمع ((خانس )) از ماده ((خنس )) (بر وزن شمس ) در اصل به معنى انقباض و باز گشت و پنهان شدن است ، و شيطان را از اين جهت
((خناس )) مى گويند كه خود را مخفى مى كند، و هنگامى كه نام خدا برده شود منقبض مى شود همان گونه كه در حديث آمده است الشيطان يوسوس الى العبد فاذا ذكر الله خنس ((شيطان پيوسته بندگان خدا را وسوسه مى كند و هنگامى كه خدا را ياد كنند بر مى گردد)). <12>
((جوار)) جمع ((جاريه )) به معنى رونده سريع است .
((كنس )) جمع ((كانس )) از ماده ((كنس )) (بر وزن شمس ) به معنى مخفى شدن است و ((كناس )) (بر وزن پلاس ) به لانه پرندگان و مخفيگاه آهوان و حيوانات وحشى گفته مى شود.
در اينكه منظور از اين سوگندها چيست بسيارى از مفسران معتقدند كه اشاره به پنج ستاره سيار منظومه شمسى است كه با چشم غير مسلح ديده مى شود (عطارد، زهره ، مريخ ، مشترى ، و زحل ).
توضيح اينكه اگر در چند شب متوالى چشم به آسمان بدوزيم به اين معنى پى مى بريم كه ستارگان آسمان دستجمعى تدريجا طلوع مى كنند و با هم غروب مى نمايند بى آنكه تغييرى در فواصل آنها به وجود آيد، گويى مرواريدهايى هستند كه روى يك پارچه سياه در فواصل معينى دوخته شده اند، و اين پارچه را از يك طرف بالا مى آورند و از طرف ديگر پايين مى كشند، تنها پنج ستاره است كه از اين قانون كلى مستثنا است ، يعنى در لابلاى ستارگان ديگر حركت
مى كند گويى پنج مرواريد ندوخته روى اين پارچه آزاد قرار گرفته اند، و در لابلاى آنها مى غلطند!
اينها همان پنج ستاره بالا است كه عضو خانواده منظومه شمسى مى باشد،
و حركات آنها به خاطر نزديكيشان با ما است ، و گرنه ساير ستارگان آسمان نيز داراى چنين حركاتى هستند اما چون از ما بسيار دورند ما نمى توانيم حركات آنها را احساس كنيم ، اين از يكسو.
از سوى ديگر: توجه به اين نكته لازم است كه علماى هيئت اين ستارگان را ((نجوم متحيره )) ناميده اند زيرا حركات آنها روى خط مستقيم نيست ، و به نظر مى رسد كه مدتى سير مى كنند بعد كمى بر مى گردند، دو مرتبه به سير خود ادامه مى دهند كه درباره علل آن در علم ((هيئت )) بحثهاى فراوانى شده است .
آيات فوق ممكن است اشاره به همين باشد كه اين ستارگان داراى حركتند (الجوار) و در سير خود رجوع و باز گشت دارند (الخنس ) و سرانجام به هنگام طلوع سپيده صبح و آفتاب مخفى و پنهان مى شوند، شبيه آهوانى كه شبها در بيابانها براى به دست آوردن طعمه مى گردند، و به هنگام روز از ترس صياد و حيوانات وحشى در ((كناس )) خود مخفى مى شوند (الكنس ).
اين احتمال نيز وجود دارد كه منظور از ((كنس )) پنهان شدن آنها در شعاع خورشيد است ، به اين معنى كه به هنگام گردش در اطراف خورشيد گاه به نقطه اى مى رسند كه در كنار خورشيد قرار مى گيرند و مطلقا پيدا نيستند كه علماء نجوم از آن تبير به ((احتراق )) مى كنند، و اين نكته لطيفى است كه با توجه و دقت در وضع اين ستارگان روشن مى شود.
بعضى نيز ((كنس )) را اشاره به قرار گرفتن اين ستارگان در برجهاى
آسمانى مى دانند كه شباهت به پنهان شدن آهوان در لانه هايشان دارد البته معلوم است كه سيارات منظومه شمسى منحصر به اين پنج ستاره نيستند، و سه ستاره ديگر
به نامهاى ((اورانوس )) ((پلوتون )) ((و نپتون )) وجود دارد كه تنها با دوربينهاى نجومى قابل مشاهده اند و با كره زمين مجموعا نه سياره منظومه شمسى را تشكيل مى دهند (البته بسيارى از اين سيارات نهگانه ((قمر)) يا ((قمرهايى )) دارند كه حساب آنها از اين جمع جدا است ).
ضمنا تعبير به ((جوارى )) جمع ((جاريه )) كه يكى از معانى آن كشتيهاى در حال حركت است تعبير لطيفى است كه شباهت حركت اين ستارگان را در اوقيانوس آسمان به حركت كشتيها بر صفحه درياها نشان مى دهد.
به هر حال گويا قرآن مجيد مى خواهد با اين سوگندهاى پر معنى و آميخته با نوعى ابهام انديشه ها را به حركت در آورد و متوجه وضع خاص و استثنايى اين سيارات در ميان خيل عظيم ستارگان آسمان كند، تا بيشتر در آن فكر كنند و به عظمت پديد آورنده اين دستگاه عظيم آشناتر شوند.
بعضى از مفسران تفسيرهاى ديگرى براى آيات فوق كرده اند كه چون قابل ملاحظه نبود از ذكر آن خوددارى شد.
در حديثى از امير مؤ منان نيز آمده است كه در تفسير اين آيات فرمود: هى خمسة انجم : زحل ، و المشترى و المريخ ، و الزهره ، و عطارد: ((آنها پنج ستاره اند: زحل و مشترى و مريخ و زهره و عطارد)). <13>
سپس به دومين سوگند پرداخته ، مى گويد: ((قسم به شب هنگامى كه پشت كند و به آخر
رسد)) (و الليل اذا عسعس ).
((عسعس )) از ماده ((عسعسة )) در اصل به معنى تاريكى رقيق است و از آنجا كه در ابتدا و انتهاى شب تاريكى رقيق تر مى شود اين معنى در مورد روى
آوردن يا پشت كردن شب به كار مى رود، و اطلاق كلمه ((عسس )) به ماءموران شب گرد نيز به همين مناسبت است .
گرچه اين واژه همانگونه كه گفتيم دو معنى كاملا مختلف دارد، ولى در اينجا به قرينه آيه بعد كه سخن از صبح مى گويد منظور همان پايان گرفتن شب است ، و در حقيقت شبيه سوگندى است كه در آيه 33 سوره مدثر آمده و الليل اذا ادبر.
اصولا شب همانگونه كه قبلا اشاره كرده ايم يكى از مواهب بزرگ الهى است ، هم مايه آرامش روح و جسم است ، و هم سبب تعديل حرارت آفتاب و ادامه حيات موجودات ، ولى تكيه روى پايان شب ممكن است به خاطر اين باشد كه رو به سوى روشنايى و نور مى رود، و از اين گذشته بهترين زمان براى نيايش و عبادت پروردگار است ، و آغاز حركت و جنبش در عالم حيات .
و سرانجام به سراغ سومين و آخرين قسم رفته ، مى فرمايد: ((و سوگند به صبح هنگامى كه تنفس كند))! (و الصبح اذا تنفس ).
چه تعبير جالبى ؟ صبح را به موجود زنده اى تشبيه كرده كه نخستين تنفسش با طلوع سپيده آغاز مى شود، و روح حيات در همه موجودات مى دمد، گويى در زير دست و پاى لشكر زنگى شب نفسش بريده بود، و با درخشيدن اولين شعاع نور از زير چنگال
او آزاد مى شود و نفس تازه مى كند!.
اين تعبير شبيه تعبيرى است كه در سوره مدثر بعد از سوگند به شب آمده است كه مى فرمايد: و الصبح اذا اسفر: ((سوگند به صبح هنگامى كه نقاب از چهره بر گيرد)) گويى ظلمت شب همچون نقاب سياهى بر صورت صبح افتاده ، به هنگام سپيده دم نقاب را كنار مى زند و چهره نورانى و پر فروغ خود را كه نشانه
زندگى و حيات است به جهانيان نشان دهد.
در آيه بعد به چيزى كه تمام اين سوگندها به خاطر آن ياد شده پرداخته مى فرمايد: ((يقينا اين قرآن كلام فرستاده بزرگوارى است (جبرييل امين ) كه از سوى خداوند براى پيامبرش آورده )) (انه لقول رسول كريم ).
و اين پاسخى است به آنها كه پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) را متهم مى كردند كه قرآن را خود ساخته و پرداخته ، و به خدا نسبت داده است .
در اين آيه و آيات بعد پنج وصف براى جبرييل پيك وحى خدا بيان شده ، كه در حقيقت اوصافى است كه براى هر فرستاده جامع الشرائط لازم است .
نخست توصيف او به ((كريم )) بودن كه اشاره به ارزش وجودى او است ، آرى او نزد خداوند بزرگ وجودى است با ارزش و با اهميت .
سپس به اوصاف ديگر او پرداخته ، مى افزايد: ((او صاحب قدرت است ، و نزد خداوند صاحب عرش مقامى والا دارد)) (ذى قوة عند ذى العرش مكين ) <14>
((ذى العرش )) اشاره به ذات پاك خداوند است ، گرچه او صاحب تمام عالم هستى است ولى از
آنجا كه عرش خواه به معنى عالم ماوراء طبيعت باشد، و يا مقام علم مكنون خداوند، اهميت بيشترى دارد، او را به صاحب عرش بودن
توصيف مى كند.
تعبير به ((ذى قوة )) (صاحب قدرت ) درباره جبرييل به خاطر آن است كه براى دريافت چنين پيام بزرگ و ابلاغ دقيق آن قدرت و نيروى عظيمى لازم است ، و اصولا هر رسول و فرستاده اى بايد در حدود رسالت خود صاحب قدرت باشد، مخصوصا بايد از هر گونه فراموشكارى در زمينه پيامى كه مسؤ ول ابلاغ آن است بر كنار باشد.
((مكين )) به معنى كسى است كه صاحب منزلت و ((مكانت )) است ، اساسا بايد رسول شخص بزرگ و فرد بر جسته اى باشد كه بتواند نمايندگى و رسالت او را به عهده گيرد، و كاملا مقرب و نزديك به او باشد، و مسلما تعبير به ((عند)) (نزد) به معنى حضور مكانى نيست ، چرا كه خداوند مكان ندارد بلكه حضور مقامى و قرب معنوى است .
و در چهارمين و پنجمين توصيف مى گويد: ((او فرمانرواى فرشتگان و امين است )) (مطاع ثم امين ).
تعبير به ((ثم )) كه براى اشاره به بعيد به كار مى رود ناظر به اين حقيقت است كه پيك وحى خدا در عالم فرشتگان نافذ الكلمه و مورد اطاعت است ، و از همه اينها گذشته در ابلاغ رسالت خويش نهايت امانت را دارد.
از روايات استفاده مى شود كه گاه جبرييل امين براى ابلاغ آيات قرآن از سوى گروه عظيمى از فرشتگان همراهى مى شد و مسلما در ميان آنها مطاع بود و يك رسول بايد در ميان همراهانش مطاع
باشد.
در حديثى آمده است به هنگام نزول اين آيات پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) به جبرييل فرمود: ما احسن ما اثنى عليك ربك !: ذى قوة عند ذى العرش
مكين مطاع ثم امين ، فما كانت قوتك ؟ و ما كانت امانتك ؟: ((چه خوب خداوند تو را ستوده است كه فرموده : صاحب قدرت است ، و در نزد خداوند صاحب عرش قرب و مقام دارد و در آنجا فرمانروا است و امين ، نمونه اى از قدرت و امانت خود را بيان كن ))!
جبرييل در پاسخ عرض كرد: اما نمونه قوت من اينكه ماءمور نابودى شهرهاى قوم لوط شدم ، و آن چهار شهر بود، در هر شهر چهار صد هزار مرد جنگجو وجود داشت ، به جز فرزندان آنها، من اين شهرها را از بين برداشتم و به آسمان بردم تا آنجا كه فرشتگان آسمان صداى حيوانات آنها را شنيدند، سپس به زمين آوردم ، و زير و رو كردم !
و اما نمونه امانت من اين است كه هيچ دستورى به من داده نشده كه از آن دستور كمترين تخطى كرده باشم . <15>
سپس به نفى نسبت ناروايى كه به پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) مى دادند پرداخته مى افزايد: مصاحب شما ديوانه نيست (و ما صاحبكم بمجنون ).
تعبير به ((صاحب )) كه به معنى ملازم و رفيق و همنشين است ، علاوه بر اينكه از مقام تواضع پيامبر نسبت به همه مردم حكايت مى كند، كه او هرگز قصد برترى جويى نداشت ، اشاره به اين است كه او ساليان دراز در
ميان شما زندگى كرده ، و همنشين با افراد شما بوده است ، و او را به عقل و درايت و امانت شناخته ايد، چگونه نسبت جنون به او مى دهيد؟! جز اينكه او بعد از بعثت ، تعليماتى با خود آورده كه با تعصبها و تقليدهاى كوركورانه و هوا و هوسهاى شما سازگار نيست ،
لذا براى اينكه خود را از اطاعت دستورات او معاف كنيد چنين نسبت ناروايى را به او مى دهيد.
نسبت ((جنون )) از جمله نسبتهايى است كه طبق آيات قرآن به همه پيامبران الهى از سوى دشمنان لجوج و معاند داده شده : كذلك ما اتى الذين من قبلهم من رسول الا قالوا ساحر او مجنون : ((اينگونه است كه هيچ پيامبرى قبل از اينها به سوى قومى فرستاده نشد مگر اينكه گفتند ساحر است يا ديوانه )) (ذاريات - 52).
عاقل در منطق آنها كسى بود كه همرنگ با محيط فاسد باشد، و دنباله رو شهوات آنها، نان را به نرخ روز خورد، و از هر حركت اصلاحى و انقلابى دورى كند، و با اين معيار و ضابطه ، همه پيامبران از ديدگاه تاريك دنيا پرستان ديوانه بودند.
بعد براى تاءكيد ارتباط پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) با جبرييل امين مى افزايد: ((او به طور مسلم جبرييل را در افق روشن و آشكار مشاهده كرد)) (و لقد رآه بالافق المبين ) منظور از افق مبين همان ((افق اعلى )) و افق آشكار كننده فرشتگان است كه پيامبر جبرييل را در آن مشاهده كرد.
بعضى آيه 7 سوره نجم را كه مى فرمايد: و هو بالافق الاعلى شاهد بر اين
تفسير دانسته اند، ولى همانگونه كه در تفسير سوره نجم بيان كرديم اين آيه همچون ساير آيات اين سوره حقيقت ديگرى را بازگو مى كند كه با مراجعه به آن روشن خواهد شد.
بعضى نيز گفته اند: پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) جبرييل را در صورت اصليش دو بار مشاهده كرد: يكى در آغاز بعثتش كه جبرييل بر آن حضرت در افق بالا ظاهر گشت ، و تمامى شرق و غرب را پوشانده بود، و آنچنان عظمت داشت كه پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) به
هيجان آمد.
مرتبه دوم در جريان معراج بود كه پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) او را در آسمانهاى بالا، در صورت اصليش مشاهده كرد، و آيه مورد بحث را نيز اشاره به آن مى دانند.
اين احتمال نيز وجود دارد كه منظور مشاهده خداوند از طريق شهود باطنى بوده باشد براى توضيح بيشتر در اين زمينه به جلد 22 صفحه 486 به بعد (سوره نجم آيات 5 تا 13) مراجعه فرماييد،
سپس مى افزايد: ((پيامبر نسبت به آنچه از طريق وحى از عالم غيب دريافت داشته بخيل نيست )) (و ما هو على الغيب بضنين ).
همه را بى كم و كاست در اختيار بندگان خدا مى نهد، او مانند بسيارى از مردم نيست كه وقتى به حقيقت مهمى دست مى يابند اصرار در كتمان آن دارند، و غالبا از بيان آن بخل مى ورزند، و چه بسا آن معلومات را با خود به گور مى برند.
پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) چنين نيست ، او با سخاوت تمام آنچه را
از طريق وحى دريافت داشته در اختيار همه نيازمندان مى گذارد، و حتى در اختيار كسانى كه براى آن ارج و قربى قائل نيستند، به اميد اينكه شايد هدايت شوند و راه حق را پيش گيرند.
((ضنين )) از ماده ((ضنه )) (بر وزن منه ) به معنى بخل در مورد اشياء نفيس و گرانبها است ، و اين صفتى است كه هرگز در پيامبران وجود ندارد، و اگر ديگران به خاطر علوم محدودشان چنين صفتى را دارند پيامبر كه سر چشمه علمش اوقيانوس بيكران علم خدا است از اينگونه صفات مبرا است
و نيز مى افزايد: ((و آن گفته شيطان رجيم نيست )) (و ما هو بقول شيطان رجيم ).
اين آيات قرآنى هرگز مانند سخنان كاهنان كه از طريق ارتباط با شياطين دريافت مى داشتند نمى باشد، و نشانه هاى اين حقيقت در آن ظاهر است ، چرا كه سخنان كاهنان آميخته با دروغ و اشتباهات فراوان بود، و بر محور اميال و مطامعشان دور مى زند: و اين هيچ نسبتى با قرآن مجيد ندارد.
در حقيقت پاسخى است به يكى از نعمتهاى ديگر مشركان كه مى گفتند پيامبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) كاهن است ، و آنچه را آورده از شياطين گرفته ، در حالى كه سخن شيطانى تاريك است و گمراه كننده ، ولى آيات قرآنى - همانگونه كه در اولين بر خورد براى هر كس روشن مى شود سراسر نور و هدايت و روشنايى است .
واژه ((رجيم )) در اصل از ماده ((رجم )) و ((رجام )) (بر وزن لجام ) به معنى سنگ گرفته شده ، و سپس
به پرتاب سنگ براى راندن شخص يا حيوانى اطلاق گرديده ، و بعد از آن به معنى هر گونه طرد كردن و دور كردن آمده ، و منظور از ((شيطان رجيم )) در اينجا همين معنى است ، يعنى شيطانى كه از درگاه خداوند مطرود است .
شرايط رسول شايسته
صفات پنجگانه اى كه در آيات فوق براى جبرييل امين به عنوان فرستاده خداوند به سوى پيغمبر گرامى اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) آمده ، صفاتى است كه با در نظر گرفتن سلسله مراتب در هر رسول و فرستاده اى ضرورت دارد.
نخست كرامت و داشتن صفات برجسته نفسانى است كه او را لايق رسالت مهمى كند.
سپس دارا بودن قدرت (ذى قوة ) تا در امر رسالت خويش با قاطعيت و توانايى پيش رود، و از هر ضعف و فتور و سستى بر كنار باشد.
سپس داشتن مقام و منزلت در نزديكى كسى كه از طرف او رسالتى را پذيرفته (مكين ) تا بتواند پيامها را به خوبى دريافت دارد، و چنانچه جوابى لازم بود بدون هيچگونه ترس و واهمه اى ابلاغ كند.
و در مرحله چهارم چنانچه امر رسالت مهم باشد بايد معاونانى داشته باشد كه او را در اين كار يارى كنند، معاونانى گوش به فرمان و هماهنگ و فرمانبردار (مطاع )
و در مرحله نهايى دارا بودن امانت تا كسانى كه مى خواهند پيام را از آن رسول بگيرند بر او اعتماد كنند، و گفتار او بى كم و كاست گفتار كسى محسوب شود كه از ناحيه او آمده است .
هنگامى كه اين اصول پنجگانه تاءمين گردد حق رسالت ادا خواهد شد، و لذا
در حالات پيامبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) و تاريخ زندگى او مى بينيم كه رسولان خود را با دقت زياد از ميان كسانى كه واجد اين صفات بودند انتخاب مى كرد كه يك نمونه زنده آن رسالت امير مؤ منان على (عليه السلام ) از سوى پيغمبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) در ابلاغ آيات آغاز سوره برائت به مشركان مكه در آن شرايط خاص است كه شرح آن در تفسير سوره برائت آمد.
على (عليه السلام ) مى فرمايد: رسولك ترجمان عقلك و كتابك ابلغ ما ينطق عنك : ((فرستاده تو نمايانگر عقل تو است ، و نامه تو گوياترين سخنگويت )). <16> اى غافلان به كجا مى رويد؟!
در آيات گذشته اين حقيقت روشن شد كه قرآن مجيد كلام خدا است ، چرا كه محتوايش نشان مى دهد كه گفتار شيطانى نيست بلكه سخن رحمانى است ، كه به وسيله پيك وحى خدا با قدرت و امانت كامل بر پيامبرى كه در نهايت اعتدال عقل است نازل شده ، پيامبرى كه در ابلاغ رسالت هرگز بخل نورزيده ، و آنچه به او تعليم شده بى كم و كاست بيان كرده است .
در آيات مورد بحث مخالفان را به خاطر عدم پيروى از اين كلام بزرگ
مورد توبيخ قرار مى دهد، يك استفهام توبيخى مى گويد: ((با اين حال شما به كجا مى رويد))؟ (فاين تذهبون ).
چرا راه راست را رها كرده ، به بيراهه گام مى نهيد؟ و چرا پشت به اين چراغ فروزان نموده رو به سوى تاريكى مى رويد؟! مگر دشمن سعادت و سلامت خويش هستيد؟
سپس
مى افزايد: ((اين قرآن جز تذكر براى جهانيان نيست )) (ان هو الا ذكر للعالمين ).
همه را اندرز مى دهد، هشدار مى دهد، تا از خواب غفلت بيدار شوند.
و از آنجا كه براى هدايت و تربيت تنها فاعليت فاعل كافى نيست ، بلكه قابليت قابل نيز شرط است ، در آيه بعد مى افزايد: ((قرآن مايه بيدارى است براى آنها كه مى خواهند راه مستقيم را بپويند)) (لمن شاء منكم ان يستقيم ).
قابل توجه اينكه در آيه قبل مى گويد: ((قرآن مايه ذكر و بيدارى براى همه جهانيان است )) و در اين آيه تنها گروه خاصى را ذكر مى كند همانها كه تصميمى بر قبول هدايت و پيمودن راه راست گرفته اند، اين تفاوت به خاطر آن است كه آيه قبل عموميت اين فيض الهى را بيان مى كند، و اين آيه شرط بهره گيرى از اين فيض را، و تمام مواهب عالم چنين است كه اصل فيض عام است ولى استفاده از آن مشروط به اراده و تصميم است .
شبيه همين معنى در آيه 2 سوره بقره آمده است ذلك الكتاب لا ريب فيه هدى للمتقين : ((اين كتاب هيچگونه ترديدى در آن نيست ، و مايه هدايت پرهيزگاران است )).
به هر حال اين آيه از آياتى است كه نشان مى دهد خداوند انسان را آزاد
و مختار آفريده ، و تصميم نهايى براى پيمودن راه حق و باطل با خود او است .
تعبير به ((يستقيم )) تعبير جالبى است كه نشان مى دهد راه اصلى كه در پيش روى انسان قرار دارد راه مستقيم هدايت و سعادت است ، و بقيه راهها همه
انحرافى است ، تمامى نيروهاى درون و برون انسان همه بسيج شده اند كه او را در اين راه مستقيم به حركت در آورند، و اگر افراط و تفريطها، وسوسه هاى شيطانى ، و تبليغات گمراه كننده در كار نباشد انسان با نداى فطرت در همين مسير مستقيم گام مى نهد مى دانيم خط مستقيم هميشه نزديكترين راه به مقصد است .
اما از آنجا كه تعبير به مشيت و اراده انسان ممكن است اين توهم را ايجاد كند كه انسان چنان آزاد است كه هيچ نيازى در پيمودن اين راه به خداوند و توفيق الهى ندارد، در آيه بعد كه آخرين آيه اين سوره است به بيان نفوذ مشيت پروردگار پرداخته مى فرمايد: ((شما اراده نمى كنيد مگر اينكه خداوندى كه پروردگار جهانيان است بخواهد)) (و ما تشاءون الا ان يشاء الله رب العالمين ).
در حقيقت مجموع اين دو آيه همان مساءله دقيق و ظريف ((امر بين الامرين )) را بيان مى كند، از يكسو مى گويد تصميم گيرى به دست شما است ، از سوى ديگر مى گويد: تا خدا نخواهد شما نمى توانيد تصميم بگيريد، يعنى اگر شما مختار و آزاد آفريده شده ايد اين اختيار و آزادى نيز از ناحيه خدا است ، او خواسته است كه شما چنين باشيد.
انسان در اعمال خود نه مجبور است ، و نه صد در صد آزاد، نه طريقه ((جبر)) صحيح است و نه طريقه ((تفويض )) بلكه هر چه او دارد، از عقل و هوش و توانايى جسمى و قدرت تصميم گيرى همه از ناحيه خدا است ، و همين واقعيت است كه او را
از يكسو دائما نيازمند به خالق مى سازد، و از سوى ديگر به مقتضاى آزادى و اختيارش به او تعهد و مسؤ وليت مى دهد.
تعبير به ((رب العالمين )) به خوبى نشان مى دهد كه مشيت الهى نيز در مسير تربيت و تكامل انسان و همه جهانيان است ، او هرگز نمى خواهد كسى گمراه شود، يا گناه كند و از جوار قرب خدا دور افتد، او به مقتضاى ربوبيتش همه كسانى را كه بخواهند در مسير تكامل گام بردارند يارى مى دهد.
عجب اينكه طرفداران مسلك جبر تنها به آيه دوم چسبيده اند در حالى كه طرفداران تفويض نيز ممكن است به آيه اول متوسل شوند، اين جداسازى آيات از يكديگر كه غالبا معلول پيشداوريهاى نادرست است مايه گمراهى است آيات قرآن را بايد در كنار هم گذاشت ، و از مجموع استفاده كرد.
جالب اينكه بعضى از مفسران نقل كرده اند كه وقتى آيه اول (لمن شاء منكم ان يستقيم ) نازل شد، ابوجهل كه عملا از طرفداران عقيده تفويض بود گفت خوب شد همه اختيارات با ما است ، و اينجا بود كه آيه دوم نازل گرديد و ما تشاءون الا ان يشاء الله رب العالمين . <17>
خداوندا مى دانيم پيمودن راه حق جز با توفيق تو ميسر نمى شود، ما را در پيمودن اين راه موفق دار.
پروردگارا! ما آرزو كرده ايم كه در راه هدايت گام بگذاريم ، تو نيز اراده فرما كه دست ما را در اين راه بگيرى .
بارالها! صحنه محشر و دادگاه عدل تو بسيار هولناك و نامه اعمال ما از حسنات خالى است ، ما را در
پناه عفو و فضلت جاى ده ، نه در برابر ميزان عدالت
آمين رب العالمين .
آشنايى با اين سوره در آستانه سوره ديگرى قرار داريم. براى آشنايى با آن به شناسنامه اش مى نگريم:
1 - نام اين سوره درهم نورديده شدن خورشيد جهان افروز، و پايان يافتن نور و حرارت آن، به منزله پايان نظام اين جهان و از نشانه هاى روز رستاخيز است. اين خبر در آغازين آيه اين سوره آمده، و نام اين سوره نيز از همين آيه برگرفته شده است، كه «تكوير» و يا «كورت» مى باشد.
2 - فرودگاه اين سوره اين سوره در مكّه و در كنار كهن ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب پاك پيامبر فرود آمده است. اين واقعيت را افزون بر مفسران و محدثان محتواى آيات و مفاهيم و بحث هاى آن گواهى مى كند.
3 - شمار آيه ها و واژه هاى آن اين سوره داراى 29 آيه است، و از 104 واژه، و 425 حرف پديد آمده است.
4 - پاداش تلاوت اين سوره در اين مورد از پيامبر گرامى آورده اند كه فرمود:
مَن قراء سورة اذا الشمس كورت اعاذه اللَّه تعالى اَن يفضحه حين تنشر صحيفته(61)
كسى كه سوره «تكوير» را بخواند، خدا او را از رسوايى آن روز كه نامه هاى عمل گشوده مى شود پناه مى دهد.
و نيز فرمود:
من احب اَن ينظر الىّ يوم القيامة فليقرأ اذا الشمس كورت.(62)
كسى كه دوست مى دارد در روز رستاخيز به مهر و لطف من نگاه كند، سوره «تكوير» را بخواند.
و نيز آورده اند كه «ابوبكر» از پيامبر در مورد آثار پيرى زودرس آن حضرت پرسيد، كه
فرمود: شيبتنى هود و الواقعة و المرسلات و عم يتساءلون و اذا الشمس كورت.(63)
سوره هاى هود، واقعه، مرسلات و نبأ مرا پير كرده است...
5 - دورنمايى از مفاهيم اين سوره محور و مدار بحث در اين سوره موضوع رستاخيز و رويدادهاى تكاندهنده پيش از رخ گشودن آن است، امّا از شكوه و عظمت قرآن، اثرگذارى شگفت آن در دل ها و جان ها، حمايت از پيامبر گرامى در راه دعوت به حق و عدالت، دفع و رفع تهمت ها و افتراها از آن حضرت نيز سخن رفته است. همچنين به وصف و ويژگى هاى چندگانه فرشته وحى، كه بايد سرمشق هر پيام رسان و سفير شايسته و هر انسان انديشمند و داراى هدف و رسالت باشد، سخن به ميان آمده، و نيز نكات ظريف ديگرى كه خواهد آمد.
1 - آن گاه كه خورشيد درهم پيچيده شود،
2 - و آن گاه كه ستارگان تيره [و تار] گردند،
3 - و آن گاه كه كوه ها به حركت در آورده شوند،
4 - و آن گاه كه شتران باردار وا نهاده شوند،
5 - و آن گاه كه حيوانات وحشى گرد آورده شوند،
6 - و آن گاه كه درياها افروخته [و جوشان گردند،
7 - و آن گاه كه جان ها به هم درپيوندند،
8 - و آن گاه كه از آن دخترك زنده به گور پرسند،
9 - كه به كدامين گناه كشته شده است؟!
10 - و آن گاه كه كارنامه ها[ى زندگى گشوده شود،
11 - و آن گاه كه آسمان از جا كنده شود،
12 - و آن گاه كه دوزخ شعله ور گردد،
13 - و آن گاه كه بهشت را نزديك آورند،
14 - [آرى، آن روز] هر كس آنچه را فراهم ساخته است بداند.
نگرشى بر واژه ها
تكوير: اين واژه مصدر «كورّت»، به معنى پيچيدن و گردآوردن چيزى به صورت دايره وار، همانند پيچيدن عمامه آمده است، و در آيه منظور درهم پيچيده شدن خورشيد و تيره و تار شدن آن است.
انكدار: به معنى واژگونه شدن و بالا و پايين گرديدن چيزى آمده است. اين واژه مصدر «انكدرت» و از ماده «انكدار» و از ريشه «كدورت»، به معنى تيرگى و تاريكى است.
عشار: اين واژه جمع «عشراء» به معنى ماده شترى است كه ده ماه از دوران باردارى آن مى گذرد، و دو ماه ديگر هنگامه بچه آوردن آن است، چرا كه شتر دوازده ماهه مى زايد.
سجر: اين واژه در اصل به معنى لبريز بودن آمده است؛ درست به همين دليل به تنور آكنده از آتش «مسجّر» و نيز «مسجوره» گفته مى شود. واژه «سجرت» در آيه از همين ماده است.
موؤدة: از ماده «وأد» به معنى دخترى است كه زنده به گور گردد.
كشط: اين واژه در اصل به معنى برداشتن چيزى از روى چيز ديگر و كندن چيزى همانند پوست مى باشد كه سخت چسبيده است.
دو واژه «كشط» و «قشط» به يك معنى آمده اند.
تسعير: به معنى برافروختن و به هيجان آوردن آتش براى شعله كشيدن آمده است. واژه «سُعر» به معنى «نرخ» نيز از همين ماده آمده و بيانگر اوج و فرود قيمت ها در بازار است.
تفسير
روزى كه خورشيد درهم نورديده مى شود:
قرآن در اين سوره پس از ياد و نام با عظمت خدا به ترسيم گوشه اى از رويدادهاى تكاندهنده، در آستانه رستاخيز مى پردازد.
پيش از هر چيز از خورشيد آغاز مى كند و مى فرمايد:
إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ آن گاه كه خورشيد درهم پيچيد،
آنچه آمد ترجمه و دريافتى از آيه است، و در تفسير آن چند نظر آمده است.
1 - به باور گروهى از جمله «مجاهد» و ... منظور اين است كه: آن گاه كه نور و روشنايى خورشيد تمام شود، و اين مشعل آسمانى تيره و تار گردد.
2 - امّا به باور گروهى ديگر از جمله «ربيع» و «ابوصالح» آن گاه كه خورشيد فرو افتد و نابود گردد.
3 - از ديدگاه «زجاج» آن گاه كه خورشيد بسان عمامه درهم پيچد.
واژه «تكوير» نشانگر آن است كه سرانجام خورشيد فروزان درهم مى پيچد، و نور و روشنايى آن به تاريكى مى گرايد، و بسان آهن پاره اى تفتيده به دور افكنده مى شود، و خدا براى بندگانش روشنايى ديگرى پديد مى آورد.
آن گاه مى فرمايد:
وَ إِذَا النُّجُومُ انْكَدَرَتْ و آن گاه كه ستارگان تيره و تار گردند،
از ديدگاه گروهى از مفسران پيشين از جمله «مجاهد» «ربيع» و ... منظور اين است كه: و آن گاه كه ستارگان از هم بپاشند و فرو ريزند.
امّا از ديدگاه «جبايى» آن گاه كه ستارگان دگرگون و تيره و تار شوند.
به باور ما ديدگاه نخست بهتر به نظر مى رسد؛ چرا كه در آيه ديگرى مى فرمايد: و اذا الكواكب انتثرت(64) و آن گاه كه اختران پراكنده شوند. با اين بيان ديدگاه نخست كه در اين آيه آمده، بهتر است مگر اين كه بگوييم نخست نور و روشنايى ستارگان نابود مى شود و تاريك مى گردند، و آن گاه فروپاشيده و پراكنده مى شوند.
سپس در ترسيم نشانه ديگر فرارسيدن رستاخيز مى فرمايد:
وَ إِذَا
الْجِبالُ سُيِّرَتْ و آن گاه كه كوه ها به حركت در آورده شوند و از شدت حركت به صورت گرد و غبار پراكنده و سراب در آيند.
و مى افزايد:
وَ إِذَا الْعِشارُ عُطِّلَتْ و آن گاه كه شتران باردار يا ارزشمندترين ثروت ها و امكانات از سوى صاحبان آنها رها گردند، و به حال خود وانهاده شوند.
واژه «عشار» به معنى شترهايى است كه به ده ماهه باردارند، و پس از آوردن بچه نيز به همين عنوان خوانده مى شوند. اين ديدگاه پاره اى از مفسران پيشين، از جمله «جبايى» است؛ اما از ديدگاه پاره اى ديگر اين واژه به معنى ابرهايى است كه نمى بارند.
«زهرى» بر آن است كه من تاكنون اين واژه را به اين معنا نديده ام.
و آن گاه كه حيوانات وحشى گرد آورده شوند، تا حق پايمال شده برخى به وسيله برخى ديگر، حتى به اندازه زدن يك شاخ و وارد آوردن صدمه اى به ديگرى مورد رسيدگى و جبران قرار گيرد.
وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ با اين بيان در روز رستاخيز خداى دادگر حيوانات وحشى را كه در اين جهان براى امنيت خويش از يكديگر مى گريزند، همه را در كنار هم گرد خواهد آورد تا به فراخور حال آنها داد مظلوم را از ضالم و تجاوزكار بگيرد و آنچه بر آنها رفته است جبران گردد.
از ديدگاه پاره اى آنچه به عنوان عوض به درندگان و جنبندگان داده مى شود ماندگار است، و آن حيوان، حيات و نعمت هماره خواهد داشت؛ امّا به باور پاره اى ديگر موقتى است و نه ماندگار.
پاره اى برآنند كه خدا از رهگذر فضل و فزون بخشى خويش به آنها پاداشى ماندگار و مناسب
مى دهد، تا رنج و درد ستم و تجاوز را بزدايد و جبران شود، امّا از ديدگاه پاره اى ديگر آنها پس از اين كه حق خويش را دريافتند به صورت خاك درمى آيند.
در آيه بعد در اشاره به ششمين نشانه دررسيدن رستاخيز مى افزايد:
وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَتْ و آن گاه كه درياها بر افروخته و شعله ور شوند و به جوش آيند.
ممكن است منظور اين باشد كه: و آن گاه كه آب گوارا و شيرين درياها با آب هاى شور در آميزند و همه آنها به هم بپيوندند.
از ديدگاه «مقاتل»، «مجاهد» و «ضحاك» منظور اين است كه: و آن گاه كه با برداشته شدن فاصله از ميان درياها، همه آنها به هم درآميزند و يكپارچه شوند.
امّا از ديدگاه «ابن عباس»، و آن گاه كه درياها برافروخته شده و به صورت يكپارچه شعله ور گردند.
به باور «حسن» و «قتاده»، و آن گاه كه درياها خشك گردند، و آب آنها يا در زمين فرورود و يابه صورت بخار درآيد و قطره اى از آنها نماند.
اما به باور «جبايى» آن گاه كه درياها از چركابه و خونابه اى كه از پيكرهاى عفن زده دوزخيان روان است لبريز گردند.
گفتنى است كه منظور از درياها از ديدگاه پاره اى، نه درياهاى دنيا كه درياهاى دوزخ است؛ چرا كه درياهاى اين جهان با پديدار شدن رستاخيز نابود مى گردند.
و مى افزايد:
وَ إِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ و آن گاه كه جان ها به هم درپيوندند.
از ديدگاه گروهى از جمله «حسن»، «مجاهد»، «قتاده»، «ابن عباس» و «عمر» منظور اين است كه: و آن گاه كه هر انسانى با همسان و همانند خود قرين گردد و به هم بپيوندند.
در آيه
شريفه از انسان به «نفس» تعبير شده است، از «روح» نيز گاه با اين تعبير ياد مى گردد.
با اين بيان منظور اين است كه: در آن روز هر انسانى با همانند خويش از نظر انديشه و عملكرد در دنيا، از دوزخيان و يا بهشتيان قرين مى گردد.
امّا از ديدگاه پاره اى ديگر، آن گاه كه روح ها به پيكرها نزديك شده و همه آنها به پا مى خيزند.
به باور پاره اى آن گاه كه مردم فريب خورده و دنباله رو به سوى رهبران فريب كار روند و حقوق پايمال شده خود را بخواهند.
امّا به باور پاره اى ديگر آن گاه كه شايسته كرداران با حوريه هاى بهشتى ازدواج نموده و كفرگرايان و بيدادگران با شيطانها.
در ادامه سخن در اين مورد مى فرمايد:
وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ و آن گاه كه از دختركان زنده به گور شده مى پرسند...
در جاهليت در پاره اى از تيره ها و قبيله ها هنگامى كه روزهاى كودك آوردن زن نزديك مى شد، مردان آنها گودالى آماده مى ساختند تا اگر كودك نورسيده، دختر بود، او را به آن گودال سپارند و اگر پسر بود براى خود نگاه دارند.
شاعرى در اين مورد مى گويد:سميتها اذا ولدت تموت...
نام آن دختر را آن گاه كه ولادت يافت «تموت» به معنى مى ميرد نهادم و گورى كه او را در برگرفته و خاموش ساخته است، داماد گرامى من است.
و مى افزايد:
بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ آن كودكان بى گناه و معصوم به كدامين گناه كشته شدند؟
از ديدگاه «فراء» منظور اين است كه: از دختر زنده به گور خواهند پرسيد كه به چه گناهى زنده به گور شده است؟ و بدين وسيله عاملان اين جنايت دهشتناك مورد نكوهش قرار مى گيرند؛ چرا
كه دختران زنده به گور شده هر كدام فرياد مظلوميت و ستمديدگى شان همه جا را مى گيرد كه بى هيچ گناهى كشته شده اند.
سبك آيه مورد بحث بسان اين است كه در نكوهش شرك گرايان از حضرت مسيح مى پرسد:
أانت قلت للناس اتخذونى و امّى الهين من دون اللَّه(65)
آيات تو در دعوت خويش به مردم گفتى كه من و مادرم را بسان دو خدا، به جاى خداى يكتا بپرستيد؟
«ابومسلم» بر آن است كه: آن روز از عاملان اين جنايت از دو چيز مى پرسند: يكى از انگيزه كشتار دختركان معصوم و بى گناه، و ديگر از دليل اين جنايت.
و اين بيان و اين پرسش در آيه مورد بحث بسان پرسش در اين آيه است كه مى فرمايد:
ان العهد كان مسئولا(66)
و به پيمان خويش وفا كنيد، چرا كه از پيمان پرسش خواهد شد.
با اين بيان در اين مورد از كشندگان مى پرسند، چرا كه آنان مسئول جنايت اند و نه كشته شدگان. و اگر از آن ستمديدگان و كشته شدگان بپرسند براى سرزنش و رسوايى زنده به گوركنندگان است.
در دهمين آيه مورد بحث به بيان مرحله اى ديگر از رويدادهاى رستاخيز مى پردازد و مى فرمايد:
وَ إِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ و آن گاه كه كارنامه هاى زندگى گشوده شود.
مى دانيم كه فرشتگانِ نويسنده و مراقب انسان در زندگى او، همه انديشه ها و عملكردهاى او را نوشته اند و آن روز آن را مى گشايند تا صاحبان آن اعمال شايسته و ناروا، آنها را بخوانند و پاداش و كيفر خود را بر اساس عدل و داد دريافت دارند.
آن گاه مى فرمايد:
وَ إِذَا السَّماءُ كُشِطَتْ و آن گاه كه آسمان از جا كنده و
درهم نورديده شود.
از ديدگاه برخى منظور اين است كه: و آن گاه كه آسمان - بسان پوستى كه از تن حيوان به شدت كنده مى شود - از جا كنده شده و آن گاه در هم پيچيده و نابود مى گردد.
امّا از ديدگاه برخى ديگر، آن گاه كه آسمان - بسان سقفى كه از جاى خود كنده شده است، از جاى كنده مى شود.
و به باور پاره اى، آن گاه كه پرده از روى آسمان برگرفته مى شود.
واژه «كشط» به معنى برداشتن پرده و روپوش از چيزى است كه پوشيده است؛ درست بسان برداشتن پوست از كوهان شتر.
و مى افزايد:
وَ إِذَا الْجَحِيمُ سُعِّرَتْ و آن گاه كه دوزخ شعله ور و برافروخته گردد.
به باور پاره اى منظور اين است كه: و آن گاه كه دوزخ شعله ور گردد و هر لحظه بر شدت برافروختگى آن افزوده شود.
امّا به باور «قتاده» منظور اين است كه آنچه باعث برافروختگى و شعله ور شدن دوزخ و شدت آن مى گردد، خشم خدا بر ظالمان و بر گناهان و پليدكارى هاى انسان هاست.
و نيز مى افزايد:
وَ إِذَا الْجَنَّةُ أُزْلِفَتْ و آن گاه كه بهشت پر طراوت و زيبا را نزديك آورند.
آرى، آن روز بهشت را به شايسته كرداران و نيكان نزديك مى سازند تا در آن درآيند.
و سرانجام در آخرين آيه مورد بحث كه در حقيقت پاسخ و جزاى دوازده آيه است، مى فرمايد:
عَلِمَتْ نَفْسٌ ما أَحْضَرَتْ آرى، آن روز هر كس هر آنچه را فراهم آورده است مى داند و در مى يابد كه براى آن روز چه كارى انجام داده و چه توشه اى حاضر ساخته است.
از ديدگاه پاره اى منظور اين است كه: در آن
هنگام هر كس مى داند كه چه كارهاى شايسته و ناشايسته اى انجام داده است.
با اين بيان در آن روز بزرگ همه عملكردها حاضر مى گردد و چيزى از آنها كم نمى شود و ناپديد نمى گردد.
و از ديدگاه پاره اى ديگر منظور آماده شدن كارنامه انسان هاست.
پرتوى از آيات در آيات تكاندهنده اى كه گذشت قرآن شريف شمارى از نشانه هاى فرارسيدن رستاخيز و گوشه اى از رويدادهاى آن روز را در دو بخش و دو مرحله به تابلو مى برد؛ اين گونه:
الف - نشانه هاى هشتگانه فرارسيدن رستاخيز
نشانه هاى هشتگانه پايان اين جهان و فرارسيدن رستاخيز در اين آيات عبارتند از:
1 - درهم نورديده شدن خورشيد،
2 - تيره و تار شدن ستارگان،
3 - به حركت در آمدن و فروپاشيدن كوه ها و سراب گونه شدن آن ها،
4 - وانهاده شدن پرارج ترين ثروت ها از شدت هول و هراس،
5 - گردآورده شدن درندگان و چرندگان بر گردهم از فرط ترس و هراس،
6 - برافروخته شدن درياها،
7 - همسانى و به هم پيوستن جان ها و تن ها،
8 - و ديگر هنگامه پرسش از دختران زنده به گورشده، كه به كدامين گناه كشته شده اند؟
اين ها نشانه هاى فرارسيدن آن روز بزرگ است.
ب - گوشه اى از رويدادهاى آن روز بزرگ گوشه اى از رويدادهاى آن روز سهمگين عبارتند از:
1 - گشوده شدن كارنامه هاى زندگى انسان ها،
2 - فروپاشى آسمان،
3 - شعله ور شدن دوزخ،
4 - نزديك شدن بهشت به نيكان و خوبان،
5 - و ديگر رو به رو شدن انسانها با عملكرد خويش و پاداش و كيفر آن. 15 - پس سوگند ياد مى كنم به آن اختران
گردان،
16 - آن روندگانِ نهان شونده،
17 - و سوگند به شب آن گاه كه پشت گرداند،
18 - و سوگند به بامداد آن گاه كه بردمد،
19 - كه اين قرآن سخن فرستاده اى است ارجمند،
20 - كه داراى نيرويى [بسيار] است، و در بارگاه صاحب عرش، بلند جايگاه مى باشد.
21 - در آنجا [هم فرمانرواست و [هم امين است.
22 - و رفيق شما ديوانه نيست.
23 - و بى گمان او آن [فرشته وحى را در كرانه روشن ديد.
24 - و او در رساندن غيب [به شما مردم هرگز بخيل نيست.
25 - و اين [قرآن سخن شيطان رانده شده اى نيست [بلكه پيام خداست .
26 - پس به كجا مى رويد؟
27 - اين [سخن جز اندرزى [جاودانه براى جهانيان نيست؛
28 - براى كسى كه بخواهد به راه راست رود [و در آن پايدارى ورزد].
29 - و شما [چيزى نخواهيد خواست، جز اين كه خدا، پروردگار جهانيان بخواهد.
نگرشى بر واژه ها
خُنَّس: اين واژه جمع «خانس» از ماده «خَنْس» در اصل به معنى نهان شده است، و شيطان بدان دليل كه وقتى خداى بزرگ ياد شود، مى گريزد و پنهان مى شود، «خناس» خوانده شده است.
جوار: رونده اى كه بسيار با سرعت مى رود و مى گذرد. اين واژه جمع «جاريه» است.
كُنَّس: اين واژه جمع «كانس» از ماده «كَنْس» به معنى پنهان شدن آمده است. واژه «كِناس» از اين ريشه، به لانه پرندگان و آهوها و حيوانات وحشى گفته مى شود.
عسعس: به معنى روى آوردن شب، در آغاز شب و روى گردانيدن آن در پايان شب
آمده، و از «اضداد» است.
اين واژه از ماده «عسعسه» در اصل به معنى تاريكى ملايم مى باشد و بدان دليل كه در آغاز و پايان شب، تاريكى رقيق و ملايم است،
اين معنى در مورد روى آوردن شب و پشت كردن آن به كار مى رود.
به كار رفتن «عسعس» در مورد شبگرد نيز به همين تناسب است.
مكين: از «مكانت» به معنى مقام و مرتبه آمده است. اين واژه از ريشه «كون» برگرفته مى شود.
ضنين: اين واژه از ريشه «ضنّه» به معنى بخل آمده است كه از پيامبر نفى مى شود.
تفسير
اين قرآن پيام خداست نه سخن فرشته وحى و يا پيامبر
در اين آيات خداى فرزانه با سوگند و تأكيد بر درستى آنچه در آيات پيش در مورد پرتوى از نشانه هاى رستاخيز و گوشه اى از رويدادهاى تكاندهنده آن آمد، مى فرمايد:
فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ پس به آن ستارگانى كه مى روند و باز مى گردند سوگند،
در آيه شريفه «لا» زائده است و در اين مورد ديدگاه دانشمندان در تفسير آغازين آيات سوره قيامت ترسيم گرديد. واژه «خُنَّس» به معنى ستارگان است كه با فرارسيدن روز مى روند و پنهان مى گردند، و با آمدن شب پديدار مى شوند.
آن گاه مى فرمايد:
الْجَوارِ الْكُنَّسِ آن ستارگانى كه مى روند و از برابر چشم ها نهان مى گردند.
واژه «جوارى» وصف «خنَّس» مى باشد، چرا كه به معنى ستارهايى است كه در مدار خود روانند. واژه «كُنَّس» نيز همين گونه، وصف همان ستارگانى است كه مى روند و بسان آهوها در قرارگاه خود نهان مى گردند.
از اميرمؤمنان آورده اند كه: اين ها پنج ستاره هستند كه عبارتند از: زحل، مشترى، مريخ، زهره و عطارد.
از
ديدگاه پاره اى اين ستاره ها در روز مى روند و نهان مى گردند و به هنگام غروبِ خود متوارى مى گردند.
امّا از ديدگاه «ابن مسعود» منظور از اين واژه گاوهاى وحشى است. و به باور پاره اى ديگر منظور آهوها مى باشند.
سپس مى افزايد:
وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ
و سوگند به بامداد آن گاه كه بردمد و پرده از چهره برگيرد، و روشنايى آن، روز روشن را پديد آورد.
در پنجمين آيه مورد بحث در بيان آن چيزى كه اين سوگندها در توجّه دادن به اهميت آن آمده، مى فرمايد:
إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ كه اين قرآن بى هيچ ترديدى سخن آن فرستاده ارجمندى است كه از سوى خدا بر پيامبرش پيام مى آورد.
از ديدگاه «قتاده» و «حسن» اين آيه جواب سوگند مى باشد و منظور اين است كه: آرى، به همه آن ها سوگند كه اين قرآن سخن فرستاده گرانقدرى در بارگاه خداست كه جبرئيل نام دارد. او پيام و سخنى را كه ذات پاك خدا بر وى فرو مى فرستد، همان را بر محمد(ص) آورده، و چيزى از خود نگفته است.
از ديدگاه پاره اى ديگر خداى فرزانه بدان دليل كلام و سخن را به جبرئيل اضافه مى كند و نسبت مى دهد كه خود، او را به سوى پيامبرش محمد(ص) گسيل داشته است.
آن گاه در وصف بيشتر فرشته وحى مى فرمايد:
ذِي قُوَّةٍ
همان فرشته گرانقدرى كه از دانش و قدرت عمل گسترده اى در انجام آنچه فرمان يافته است برخوردار است.
به باور پاره اى، او از قدرت بسيارى برخوردار است كه گوشه اى از آن اين است كه شهرهاى جامعه تبهكار و بيدادپيشه لوط را با بخش مقدم بال خود از جا كند
و به آسمان برد واز آنجا واژگون ساخت.
عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ و دربارگاه خداوندِ صاحب عرش، جايگاه بلند و والايى دارد.
واژه «مكانت» به معنى موقعيت و منزلت مى باشد و در اين جا منظور تقرب به بارگاه خداست؛ درست همان سان كه در زبان روزمره در بيان موقعيت و نفوذ فردى در دستگاه حكومت مى گويند: او موقعيت و نفوذ بسيارى دارد.
و باز هم مى افزايد:
مُطاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ او فرمانرواى فرشتگان در كران تا كران آسمانهاست و در رساندن پيام خدا به پيامبر و ديگر وظائفى كه بر عهده اوست، امين و امانتدار است.
از فرمانروايى فرشته وحى و اطاعت فرشتگان از او آورده اند كه: در سفر آسمانى معراج، جبرئيل به فرشتگانِ نگهبان بهشت دستور داد تا درهاى آن را بر روى پيامبر بگشايند و امكان ديدار او را از نعمت هاى پر شكوه بهشت، درخت وصف ناپذير طوبى، كوثرِ هماره جارى، نهرها و جويبارهاى زيبا و تماشايى، حوريه هاى بهشتى و ... را فراهم آورند. و نيز به فرشتگانِ نگهبان دوزخ دستور داد تا درهاى دوزخ را بكشايند تا پيامبر آنجا را نظاره كند.
در روايتى آورده اند كه پيامبر گرامى به جبرئيل فرمود:
مَا اَثنى عَليك رَبُك ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ راستى كه خدا چه زيبا و نيكو تو را ستود كه فرمود: فرشته وحى نيرومند و تواناست و دربارگاه پروردگار خويش داراى موقعيت و مقامى والاست و فرمانرواى فرشتگان و امانتدار است.
آن گاه از جبرئيل پرسيد: فَماكانَت قُوَتك؟ وَ ما كانَت امانَتك؟
اينك نمونه اى از قدرت و امانتدارى ات را به ما نشان ده.
او گفت: از نمونه هاى
قدرت و توانمندى من، آن است كه از سوى خدا براى كيفر جامعه لوط گسيل شدم. در اين مأموريت شهرهاى چهارگانه آنان را، كه در هر كدام يكصد هزار مرد رزم بود، از جاى كندم و به گونه اى به اوج آسمانها بردم كه فرشتگان، صداى بانگ خروس ها و زوزه سگ هاى آنها را شنيدند! آن گاه آن را به صورت واژگونه به زمين افكندم و درهم كوبيدم.(67)
امّا نمونه امانت و امانتداريم اين است كه هر دستورى از سوى خدا به من داده شد، بى كم و كاست و خداپسندانه آن را امانت شمردم و به انجام رساندم.
در ادامه آيات قرآن شريف، اينك روى سخن را به كفرگرايان و حق ستيزان مى كند مى فرمايد:
وَ ما صاحِبُكُمْ بِمَجْنُونٍ و رفيق و همنشين شما محمد(ص) آن گونه كه به او تهمت زده مى شود، ديوانه نيست.
بلكه او خردمندانه و بزرگوارانه شما را به يكتاپرستى و پروا و ايمان و اخلاق و قانون گرايى و پرستش خدا فرامى خواند، آيا در اين دعوت مترقى و اصلاح گرانه و تحول آفرين نشانى از جنون مى يابيد؟
انسان ديوانه كسى است كه به دليل صدمه يا افتى كه بر دستگاه خرد و انديشه او وارد مى گردد، از شناخت حقايق و واقعيت ها آن گونه كه هست ناتوان مى گردد و همين آفت زدگى است كه ديوانه را از شخص خواب رفته جدا مى سازد و پيامبر گرامى نه تنها نشانى از جنون ندارد كه همه گفتار و عملكرد او نشانگر خرد بزرگ و حكمت و فرزانگى پرشكوه اوست.
به هر حال آيه مورد بحث بسان آيه 19 جواب قسم مى باشد و سوگند ياد مى گردد كه: قرآن پيام خداست
كه فرشته وحى آن را بر محمد(ص) آورده است، و پيامبر نيز آن گونه كه دشمنانش به او نسبت جنون مى دهند، ديوانه نيست.
آن گاه در بيان روشن تر و گوياتر پيامبر با فرشته وحى مى افزايد،
وَ لَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ و به يقين پيامبر، فرشته وحى را در كرانه روشنى ديد.
از ديدگاه گروهى نظير «قتاده»، «مجاهد» و ... منظور اين است كه: بى گمان محمد(ص) جبرئيل را در چهره اى كه خدا او را آفريده است، در كرانه روشن و فروزشگاه طلوع خورشيد ديد.
سپس مى افزايد:
وَ ما هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ و آن حضرت در رساندن آنچه از راه وحى از عالم غيب دريافت مى دارد، هرگز بخل نمى ورزد.
به باور گروهى از مفسران پيشين از جمله «ابن عباس»، «سعيدبن جبير» و ... پيامبر بر رساندن وحى و آنچه از عالم غيب دريافت مى دارد دروغگو نيست، بلكه سراپا لبريز از راستى و درستى است.
و باز روشنگرى مى كند كه:
وَ ما هُوَ بِقَوْلِ شَيْطانٍ رَجِيمٍ و اين آيه هاى قرآن هرگز سخن شيطان رانده شده بارگاه خدا نيست.
به باور برخى منظور اين است كه: اين آيه هاى قرآن ثمره استراق سمع شيطان ها نيست كه آنها را به دل پيامبر افكنده باشند.
اين آيه در حقيقت پاسخ تهمت ناروايى است كه سردمداران استبداد و ارتجاع به پيامبر مى زدند و براى فريب مردم و انحصار قدرت و امكانات جامعه مى گفتند: همان گونه كه شيطان به كاهنان و جادوگران چيزهايى القا مى كند، اين آيه هاى قرآن را نيز به پيامبر القا كرده است!
پس از نفى تهمت ظالمانه و زشت انكارگران وحى و رسالت، اينك در
سرزنش آنان مى فرمايد:
فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ پس شما اى مدعيان خرد و شعور! به كجا مى رويد؟
«زجاج» مى گويد: منظور اين است كه: پس به كدامين راه مى رويد كه از راه روشن و سعادتمندانه اى كه برايتان آورده ام و نشانتان دادم بهتر باشد؟
و از ديدگاه برخى ديگر، اينك كه از اين قرآن پرشكوه كه شفابخش دردها و رنج ها و مايه هدايت و نجات است انحراف مى جوييد، به كجا مى رويد و چه مى خواهيد؟
آن گاه در وصف قرآن مى فرمايد:
إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِلْعالَمِينَ اين قرآن پر شكوه جز مايه پند و اندرزى براى جهانيان نيست.
واژه «ذكر» به معنى يادآورى، و در برابر سهو و فراموش ساختن است، و يادآورنده يا «ذاكر»، يا آگاه است و يا دنباله رو و در حال ترديد است كه هيچ يك از اين حالات چهارگانه نمى تواند با سهو و فراموش ساختن حق همراه باشد.
و مى افزايد:
لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقِيمَ اين قرآن به ويژه براى كسانى مايه اندرز و بيدارى است كه در انديشه درستكارى هستند و مى خواهند در راه درست پايدارى ورزند، چرا كه تنها اينان از آن بهره مى برند.
آيه مورد بحث آنان اين آيه است كه مى فرمايد:
انما تنذر من اتبع الذكر وخشى الرحمن بالغيب...(68)
جز اين نيست كه هشدار دادن تو اى پيامبر! تنها كسى را سودبخش و سودمند است كه قرآن را پيروى كند و در نهان از خداى بخشاينده بترسد.
و سرانجام در آخرين آيه مورد بحث كه پايان بخش اين سوره است مى فرمايد:
وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ و شما چيزى را نخواهيد خواست
و راهى را بر نخواهيد گزيد، مگر اينكه خداى يكتا، همان پروردگار جهانيان بخواهد؛ چراكه او شما را آفريده و نعمت اختيار و قدرت انتخاب و موهبت خرد را به شما ارزانى داشته، و با همه اين ها اوست كه بايد توفيق راهيابى و هدايت را ارزانى دارد.
به باور «جيايى» منظور اين است كه: شما گام سپردن به راه درست و پايدارى در پيمايش آن را نخواهيد خواست، مگر اينكه خدا بخواهد، چراكه او شما را آفريد و مكلف ساخت و به شما قدرت انتخاب داد. با اين بيان خواست شما در برابر خواست خدا نيست.
امّا از ديدگاه «ابومسلم» منظور اين است كه: شما كفرگرايان و اصلاح ستيزان اسلام را نخواهيد پذيرفت، مگر اين كه خدا شما را بدان مجبور سازد، امّا او چنين نخواسته است؛ چرا كه خواست او اين است كه انسان با اراده و خواست خود حق را برگزيند و كارهاى شايسته انجام دهد تا در خور پاداش گردد و نه به اجبار و تحميل.
و به باور پاره اى منظور اين است كه: و شما به راه درست گام نخواهيد سپرد جز با مهر و لطف و توفيق خدا.
پرتوى از سوره مباركه از كنار آيات بيست و نه گانه اين سوره عبور كرديم، بدان اميد كه لطف خدا همراه باشد و توفيق او يار و حال و هواى جان بخش و دلنواز آن در گستره دل ماندگار.
در اين سوره مباركه با مفاهيم متنوعى رو به رو شديم كه اگر بخواهيم اين مفاهيم را در تابلويى در چشم انداز خود قرار دهيم، با اين مفاهيم و معارف رو به رو خواهيم
شد؛ مفاهيم و موضوعاتى چون:
نشانه هاى هشتگانه فرارسيدن رستاخيز،
گوشه اى از رويدادهاى تكاندهنده آن روز بزرگ،
وحى و آسمانى بودن قرآن،
سوگندهاى تفكرانگيز،
ويژگى هاى پنج گانه فرشته وحى، نظير: صفات برجسته اى چون كرامت و بزرگوارى، توانمندى در انجام وظائف، موقعيت والا و تقرب به بارگاه خدا،
فرماندهى و فرمانروايى فرشتگان،
ويژگى امانت و امانتدارى،
نفى تهمت هايى، چون جنون و جادوگرى از پيامبر،
قرآن يا كانون يادآورى و بيدارى،
اصل اختيار و حق انتخاب راه،
اصل برنامه مترقى و قابليت و اصلاح پذيرى، و نكات ارزشمند و دلنوازى كه گذشت.
سوره تكوير ، غرض سوره :تذكر و موعظه بوسيله روز قيامت و توصيف شرايط وقوع آن و آن اهوالي كه در آن واقع مي شود و اثبات صداقت حضرت رسول ص و حقيقت رسالت و منزه داشتن پيامبر از آنچه به ايشان نسبت داده شده
(1) (اذا الشمس كورت ):(آن زمان كه خورشيد در هم پيچيده شود)
(2) (و اذا النجوم انكدرت ):(و آن زمان كه ستارگان سقوط كنند )
(3) (و اذا الجبال سيرت ):(و آن زمان كه كوهها به راه مي افتند)
(4) (و اذا العشار عطلت ):(و هنگامي كه نفيس ترين اموال بي صاحب ماند)
(5) (و اذا الوحوش حشرت ):(و زمانيكه وحوش هم محشور شوند)
(6) (و اذالبحار سجرت ):(و زماني كه درياها افروخته شوند)
(7) (و اذا النفوس زوجت ):(و آن وقتي كه نفسها به جفت مناسب خود مي رسد)
(8) (و اذا الموؤده سئلت ):(و روزي كه از دختران زنده به گور پرسيده شود)
(9) (باي ذنب قتلت ):(به كدامين گناه كشته شدند؟)
(10) (و اذا الصحف نشرت ):(وروزي كه نامه هاي اعمال براي حسابرسي بازمي شود)
(11) (و اذا السماء
كشطت ):(و روزي كه آسمان چون طوماري پيچيده گردد)
(12) (و اذا الجحيم سعرت ):(و روزي كه دوزخ افروخته شود)
(13) (و اذا الجنه ازلفت ):(و زماني كه بهشت را نزديك سازند)
(14) (علمت نفس ما احضرت ):(در چنين روزي هر نفسي مي فهمد كه چه عملي حاضر كرده و پيش فرستاده )در توصيف روز قيامت مي فرمايد: آن زماني كه خورشيد درهم پيچيده شود وتاريكي بر جرم آن احاطه بيابد و آن وقتي كه ستارگان سقوط كرده يا كدر و بي نورمي شوند، و آن زمان كه از شدت زلزله كوهها به راه مي افتند و متلاشي مي شوند و چون غباري پراكنده مي گردند و آن زمان كه ماده شتران آبستن ده ماهه رها كرده شوند( و اين جمله كنايه از اين است كه در روز قيامت مردم اموال ارزشمندي كه قبلا بر سر تصاحبش با هم مي جنگيدند رها كرده و آنها بي صاحب مي مانند، چون آنقدر به گرفتاري نفس خود مشغولند كه به چيز ديگري نمي انديشند) در ادامه مي فرمايد: آن زمانيكه حيوانات درنده نيز مانند انسانها محشور و برانگيخته مي شوند و آن زمان كه درياها آتشي افروخته شوند و يا پر از آتش مي گردد و آن زمان كه نفوس سعيده با زنان بهشتي تزويج مي شوند و نفوس اشقياء با قرين هاي شيطاني خود ازدواج مي كنند.و آن زمانيكه از دختران زنده به گور شده پرسش مي شود كه به كدامين گناه كشته شده اند؟ و با اينكه مسئول قتل دختران زنده به گور شده پدران آنها هستند كه از ترس ننگ دختردار شدن ، دختران خود را زنده
در گور مي كردند، خداوند از خود دختر زنده به گور شده پرسش مي كند تا دختر جرأت كند و از خداي تعالي بخواهد كه انتقام خون او را بگيرد، در ادامه مي فرمايد: آن روزي كه نامه هاي اعمال براي حساب باز مي شود وآن زمان كه آسمان كنده شود و از محلي كه درآن چسبيده جدا شود و درهم پيچيده گردد و آن زمان كه آتش جهنم شعله ور گشته و زبانه مي كشد و آن زماني كه بهشت را به اهل آن نزديك مي كنند، تا داخلش شوند، در آن زمان است كه هر فردي حقيقت اعمالي را كه در دنيا انجام داده ، خواهد دانست و آن را حاضر خواهد يافت ، همچنانكه در جاي ديگر مي فرمايد:(يوم تجد كل نفس ما عملت من خير محضرا و ما عملت من سوء(40) روزي كه هر نفسي آنچه را كه از خير و شر كرده ، حاضر مي يابد)
(15) (فلا اقسم بالخنس ):(پس ، سوگند به ستارگان كه در روز پنهان مي شوند)
(16) (الجوار الكنس ):(و آنها كه سيارند و در مغرب خود غروب مي كنند)
(17) (و الليل اذا عسعس ):(وسوگندمي خورم به شب ،هنگامي كه تاريك مي شود)
(18) (و الصبح اذا تنفس ):(و به روز وقتي كه مي دمد)
(19) (انه لقول رسول كريم ):(كه همانا قرآن گفتار فرستاده بزرگوارخداست )
(20)(ذي قوه عندذي العرش مكين ):(فرشته اي ارجمندكه نزدصاحب عرش مقامي دارد)
(21) (مطاع ثم امين ):(و فرمانش براي ساير فرشتگان مطاع است )در ادامه مي فرمايد: سوگند به ستارگان ثابتي كه در روز پنهان مي شوند و سياره هايي كه در مغرب خود،
غروب مي كنند و قسم به شب وقتي كه رو مي آورد و وقتي كه مي رود و قسم به صبح آنزمان كه مي دمد و اين نوعي تشبيه است كه خداوند صبح را درهنگام طلوع به كسي تشبيه كرده كه بعد از اعمال دشواري كه انجام داده نفس عميقي مي كشد تا استراحت كند، سپس به عنوان جواب قسم مي فرمايد: همانا اين قرآن ،گفتاررسول گرامي پروردگار، جبرئيل امين است ، يعني جبرئيل است كه كلام خدا را به رسول اكرم ص وحي مي كند و جبرئيل را با 6 صفت توصيف مي كند :1) رسول ، 2)كريم ، 3)ذي قوت ، يعني داراي شدت و قوت ، 4)عند ذي العرش مكين ،يعني داراي مقام و منزلت در نزد خداي صاحب عرش ، 5)مطاع ، يعني فرشته اي كه ملائكه ديگر زيردست و تحت فرمان او هستند، 6) امين ، يعني در رساندن وحي ورسالت ، خيانت و دخل و تصرفي نمي كند و نيز آن را فراموش نمي نمايد.بعضي مفسران اين صفات را در باره رسولخدا ص دانسته اند، اما اين معنا باآيات بعدي سازگار نيست
(22) (و ما صاحبكم بمجنون ):(و اينكه رفيق و مصاحب شما ديوانه نيست )
(23) (و لقد ر اه بالافق المبين ):(او وي را در افق مبين ديده است )
(24) (و ماهوعلي الغيب بضنين ):(ودرمواردغيبي كه به اووحي مي شودبخيل نيست )
(25) (و ما هو بقول شيطان رجيم ):(و اينكه قرآن گفتار شيطان رانده شده نيست )
(26) (فاين تذهبون ):(پس با اين حال به كجا مي رويد؟)اين آيات رد تهمتي است كه كفار به رسولخدا ص مي زدند
و او را مجنون مي خواندند، مي فرمايد: اين شخصي كه سالها همنشين و مصاحب شما بوده و از اول عمرش او را مي شناسيد و فهم و كمالات وصداقت او را ديده ايد، ابدا ديوانه نيست وخود شما اين مطلب را بهتر از هر كس مي دانيد و هر آينه سوگند مي خورم كه رسول الله ص جبرئيل را قبلا هم ديده بود و آن زمان ، جبرئيل در افق مبين و ناحيه ظاهر، يعني همان افق اعلي قرار داشت ، آنگاه مي فرمايد: رسولخدا ص به هيچ چيز ازآنچه به او وحي مي شود، بخيل نيست و چيزي را از كسي كتمان و پنهان نمي كند و وحي را تغيير نمي دهد و آنچه را مأمور تبليغش شده ، تبليغ مي كند و اين قرآن ابدا گفتار شيطان رانده شده ازدرگاه الهي نيست ، و با اين كلام استناد قرآن به القائات شيطاني را نفي مي كند.در اينجا پس از بيان حق مطلب در باره قرآن و رسالت پيامبر ص با لحن توبيخ وعتاب مي فرمايد، حالا كه حقيقت قرآن به اين روشني آشكار است ، پس ديگر به كجامي رويد و چرا حق را پشت سر مي اندازيد و دچار شك و ترديد هستيد؟
(27) (ان هو الا ذكر للعالمين ):(اين قرآن به جز تذكري براي عالميان نيست )
(28) (لمن شاء منكم ان يستقيم ):(براي هر كس كه بخواهد به روش مستقيم برود)
(29) (و ما تشاؤن الا ان يشاء الله رب العالمين ):(ولي شما هيچ چيزنمي خواهيد، جز اينكه خداوند رب العالمين خواسته باشد)مي فرمايد: قرآن تنها تذكره و موعظه ايست براي تمام
جماعات مردم ، اما در مقام فعليت فقط كساني از آن متذكر مي شوند كه خودشان هم بخواهند بر صراط حق ، مستقيم و پايدار باشند و بر عبوديت حق و طاعت او استوار بمانند، آنوقت در توضيح مطلب مي فرمايد: شما هيچ اراده اي نمي كنيد جز آنچه رب العالمين اراده كرده باشد، بنابراين انسانها در مشيت خود استقلال ندارند و اراده انسان در طول اراده خداوند قرار دارد ومتوقف بر اراده خداست ، در نتيجه خداي تعالي احتياجي به استقامتي كه از انسانهاخواسته ندارد و نفع اين استقامت عايد خود انسان مي شود.
«تكوير»، به معناى درهم پيچيدن است كه در مورد خورشيد، به جمع شدن شعله هاى آن و خاموش شدن آن منجر مى گردد.
حركت كوهها در آستانه قيامت، ناشى از زلزله بزرگى است كه باعث فروپاشى و متلاشى شدن كوهها مى گردد و چنانكه در آيات ديگر نيز آمده است، همچون ريگ بيابان روان مى شوند.
«عِشار» جمع «عَشْراء» به معناى شتر حامله ده ماهه است كه در نزد عرب، با ارزش ترين اموال محسوب مى شده است. امّا به هنگام بروز علائم قيامت، بى صاحب مى ماند و كسى به فكر آن نيست.
«وحوش» جمع «وحش» به معناى حيوانى است كه هرگز با انسان ها انس نمى گيرد. مانند درّندگان. برخى با استناد به آيه <<و ما من دابّة فى الارض و لا طائر يطير بجناحيه الاّ امم امثالكم ما فرطنا فى الكتاب من شى ء ثمّ الى ربّهم يحشرون>><745> گفته اند مراد اين آ
نيز، محشور شدن حيوانات در قيامت است. امّا برخى ديگر از مفسران، با توجّه به اينكه سياقِ آيات مربوط به نشانه هاى قبل از قيامت است، گفته اند: منظور آن است كه
قبل از قيامت، در اثر زلزله هاى پى در پى همه حيوانات از لانه ها و بيشه هاى خود خارج و در كنار يك
ر جمع مى شوند.<746>
1- نظام موجود خورشيد و ستارگان در آسمان و كوه و دريا و زمين، روزى دگرگون مى شود. <<اذا الشمس كوّرت و...>>
2- هستى، محكوم اراده خداوند است و هرگاه او اراده كند، نظام عالم به هم مى خورد. <<اذا الشمس كوّرت و...>>
3- شايد در قيامت، حيوانات وحشى نيز زنده شوند. <<و اذا الوحوش حُشرت>>
«سُجّرت» چند معنا شده است: 1- به جوش آمدن 2- به هم پيوستن 3- پُر و لبريز شدن درياها كه همه آنها طبيعى است، زيرا از يك سو كوه ها از جا كنده شده و درياها به يكديگر متصل مى شوند و از سوى ديگر زمين لرزه شديد، گداختگى درون زمين را بيرون ريخته، آبها به جوش
يند و بخار شوند.
در قيامت، حوريان بهشتى به تزويج بهشتيان سعادت مند در آيد. چنانكه در آيات ديگر مى فرمايد: <<و زوّجناهم بحور عين>><747> و جهنّميان دوزخى با قرين هاى شيطانيشان ازدواج مى كنند. چنانكه در آيه اى ديگر مى فرمايد: <<و من يعش عن ذكر الرّحمن نقيّض له شيطاناً
هو له قرين>><748> چنانكه امام باقرعليه السلام در تفسير آيه <<و اذا النفوس زوِّجت >>فرمودند: اهل ايمان با همسران بهشتى و اهل دوزخ با شيطان قرين مى شوند.<749>
«موؤدة» به معناى دختر زنده به گور شده است. يكى از عادات بسيار بد جاهليّت اين بود كه به خاطر فقر يا احساس ننگ، گاهى دختران خود را زنده به گور مى كردند.
ولايت والدين بر فرزند محدود است و آنان حق گرفتن حقوق طبيعى فرزند همچون حقّ حيات را ندارند. پدر نمى تواند بگويد فرزند خودم است و حق دارم هر
تصميمى راجع به او بگيرم، چنانكه مادر نمى تواند بگويد من نمى خواستم بچه دار شوم و حق دارم فرزند در شكم را سقط كن
1- دفاع از مظلوم، اسلام و كفر ندارد. با اينكه دختران زنده به گور شده مسلمان نبودند، ولى قرآن از حقّ آنان دفاع مى كند. <<و اذا الموؤدة سئلت>>
2- دفاع از مظلوم، زن و مرد، كوچك و بزرگ و فرد و جمع ندارد، حتى از يك دختر كوچك بايد دفاع كرد. <<باىّ ذنب قتلت>>
3- با سؤال، وجدان ها را بيدار كنيد. <<بأىّ ذنب قتلت>>
4- ولايت پدر بر فرزند، شامل حق كشتن فرزند نمى شود. <<بأىّ ذنب قتلت>>
5 - بيم و اميد در كنار هم سازنده است. <<الجحيم سُعِّرت - الجنّة اُزلفت>>
6- در قيامت، بهشت و دوزخ به اهلش نزديك مى شود. <<الجنّة ازلفت>> (و در آيه 23 سوره فجر مى فرمايد: <<و جى ء يومئذ بجهنّم>> در آن روز جهنّم آورده شود.)
7- اعمال انسان در دنيا ثبت شده و پرونده عمل هر كس در قيامت باز مى شود. <<و اذا الصحف نشرت>>
«خُنَّس» جمع «خانس»، به معناى رجوع كننده است. «جَوار» جمع «جارية» به معناى روان و در جريان است و «كُنَّس» جمع «كانس» به معناى مخفى شدن است. مفسران با توجّه به آيات بعد كه در مورد به پايان رسيدن شب و دميدن صبح است، آياتِ <<فلا اقسم بالخنّس الجوار الكن
>> را در مورد ستارگان دانسته اند كه هر شب ظاهر مى شوند و با طلوع خورشيد پنهان مى گردند، گرچه در همان حال پنهانى، در حركت اند و لذا شب بعد به جاى خود بازمى گردند.
«عَسعس» به معناى تاريكى رقيق است كه به فرموده حضرت على عليه السلام به هنگام پايان شب مشاهده مى شود.<750>
بنابراين آيه <<و الّيل اذا عسعس>> شبيه آيه <<والّيل اذ ادبر>><751> مى باشد.
«تَنَفَّس» به معناى نفس كشيدن صبح است. گويا روز از حبس شب آزاد شده و در هواى آزاد نفس مى كشد.
سوگند خداوند به دميدن صبح و پنهان شدن ستاره و حركت كرات آسمانى در زمان جاهليّت، نشانه ى توجّه اسلام به طبيعت و تفكر در آن است.
1- روز قيامت روز شهود و تجسّم عمل است. <<علمت نفس ما احضرت>>
2- در قيامت، انسان به جزئيّات كار خود آگاه مى شود. <<ما احضرت>>
3- فرشته وحى، كريم، امين، قوى و مطاع است. <<كريم، ذى قوّة مكين، مطاع، امين>>
4- كرامت و بزرگوارى، توانايى و مكنت، داشتن نيروهايى فرمان بر و امانت دارى از شرايط لازم براى پيام رسانى و ارشاد است. <<كريم، ذى قوّة، مكين، مطاع، امين>>
5 - جبرئيل مأمورانى فرمان بردار در اختيار دارد. <<مطاع>>
«ضَنين» از «ضَنّ» به معناى بخل ورزيدن است. اين كلمه يك بار بيشتر در قرآن به كار نرفته است.
مخالفان پيامبر، به او نسبتِ مجنون مى دادند و مراد آنان، ارتباط پيامبر با جنّيان بود و در واقع، قرآن را از القائات جنّ بر پيامبر مى دانستند. لذا اين آيات، در مقام رفع اين تهمت مى فرمايد: پيامبر، فرشته وحى را به روشنى ديده و قرآن را از او دريافت كرده ا
، نه آنكه شيطان بر قلب پيامبر چيزى را القا كرده باشد و او گمان نموده كه وحى الهى است.
1- گاهى بايد تهمت ها را بى جواب نگذاشت و پاسخ داد. <<و ما صاحبكم بمجنون>>
2- پيامبر، همراه با مردم و در كنار آنان زندگى مى كرد.<<صاحبكم>>
3- پيامبر، جبرئيل را مى ديد. <<و لقد رأه>> (چنانكه در سوه نجم آيه 13 مى فرمايد: <<لقد رأه نزلةً اخرى>>)
4- در
برابر تحقيرها، تكريم تحقير شده ها لازم است. <<لقد راه بالافق المبين>>
5 - شكر علم، بازگويى آن است و بخل علمى، امرى ناپسند است. <<و ما هو على الغيب بضنين>>
6- پيامبر اكرم علم غيب مى دانست. <<و ما هو على الغيب بضنين>>
7- رسول خدا، نه از درون گرفتار جنون است: <<ما صاحبكم بمجنون>> و نه از بيرون تحت تأثير القائات شيطانى است. <<و ما هو بقول شيطان رجيم>>
8 - قرآن، در مرحله نزول از هرگونه تحريفى محفوظ است و جبرئيل هيچ گونه دخل و تصرفى در آن نمى كند، <<رسول كريم... امين>> همان گونه كه در مرحله دريافت دچار هيچ كم و كاست نمى شود. <<و ما هو على الغيب بضنين>>
9- قرآن، سخن فرشته وحى است، نه شيطان مطرود. <<لقول رسول كريم... ما هو بقول شيطان رجيم>>
10- بهترين نشانه سالم بودن عقل پيامبر، آن است كه شما عمرى با او مصاحبت و معاشرت داشته و هيچ فكر و كردار ناروايى از او نديده ايد. <<و ما صاحبكم بمجنون>>
11- در جايگاه ملاقات پيامبر با جبرئيل، جاى هيچ ابهامى نيست. <<الافق المبين>>
1- انسان بى هدف و بى مكتب نداريم، حتى كفار ومشركان براى خود راه و مرامى دارند، <<لكم دينكم>> آنچه مهم است، انتخاب راه درست است. <<اين تذهبون>>
2- قرآن، بهترين وسيله پند، تذكّر و موعظه است. <<ان هو الاّ ذكر>>
3- قرآن، براى همه جهانيان است و به زمان و مكان و نژاد خاصى وابسته نيست. <<للعالمين>>
4- در شيوه تبليغ، تذكّر آرى ولى اجبار نه. <<ذكر للعالمين لمن شاء منكم ان يستقيم>>
5 - راه يابى به راه راست و پايدارى در آن، در گرو خواست خود انسان است. <<لمن شاء منكم ان يستقيم>>
6- راه قرآن،
راه مستقيم است و به دور از هرگونه افراط و تفريط و اعوجاج مى باشد. <<لمن شاء منكم ان يستقيم>>
7- خواست ما در مدار خواست خداست، نه به اجبار او، كه در اين صورت، خواست ما بى معنا مى شود. <<و ما تشاؤن الاّ ان يشاء اللّه>>
8 - انسان، نه بى اراده است و نه خود مختار. <<و ما تشاؤن الاّ ان يشاء اللّه>>
9- مشيّت خداوند بر مبناى ربوبيّت اوست. <<يشاء اللّه ربّ العالمين>>
10- چون خداوند ربّ العالمين است و بر همه امور تسلّط دارد، پس خواست انسان نيز مشروط به خواست اوست. <<و ما تشاؤن الاّ ان يشاء اللّه ربّ العالمين>>
«والحمد للّه ربّ العالمين»
These verses enumerate the signs which will give notice of the coming of the day of resurrection. It will be a time when the laws governing the creation will cease to function. The sun which is the source and support of all the physical life on the earth will lose its existing condition. The physical forces and the laws governing matter will break up with the "folding up" of the sun, but the souls will survive the material destruction. They will be sorted out into three classes as mentioned in the commentary of Waqi-ah: 7 to 10.
The records of deeds of men, good or bad, will then be laid open before all. See Qaf: 17 and 18. The sinners will see the blazing fire of hell awaiting their arrival and the righteous will find paradise in front of them.
(see commentary for verse 1)
(see commentary for verse 1)
(see commentary for verse 1)
(see commentary
for verse 1)
(see commentary for verse 1)
(see commentary for verse 1)
(see commentary for verse 1)
(see commentary for verse 1)
(see commentary for verse 1)
(see commentary for verse 1)
(see commentary for verse 1)
(see commentary for verse 1)
Every soul will be fully aware of what "its hands had sent forth."
The heavenly bodies and their effects bear testimony to the power, glory and goodness of Allah, so He swears by them in order to emphasise that which is said in the following verses.
(see commentary for verse 15)
(see commentary for verse 15)
(see commentary for verse 15)
Jibrail, an honourable messenger angel, brings divine messages to the most honoured prophet of Allah, the Holy Prophet. For the highest status of the Holy Prophet see commentary of Bani Israil: 1 and Najm: 2 to 10, wherein his nearness to Allah has been described as "distance of two bows, or nearer" (see commentary) which is the highest possible perfection an infinite created being could achieve. On the earth he came to be known as the most trustworthy and the most truthful person ever lived among the people of his birth place so that they could have no reason to belie his message. Therefore as said in Najm, he said and did, throughout his life, only that which he was commanded by Allah. In fact Allah spoke to the people through him. Whatever he received from Allah, he conveyed to the people without ever withholding or adding anything. Jibrail, the Quran and the Holy Prophet are the bearers of a universal divine message which is
to be delivered to mankind so that man should follow the divine guidance in all ages.
(see commentary for verse 19)
(see commentary for verse 19)
(see commentary for verse 19)
(see commentary for verse 19)
(see commentary for verse 19)
(see commentary for verse 19)
(see commentary for verse 19)
(see commentary for verse 19)
(see commentary for verse 19)
(see commentary for verse 19)