كَرِيمٍ (44)

إِنَّهُمْ كانُوا قَبْلَ ذلِكَ مُتْرَفِينَ (45)

وَ كانُوا يُصِرُّونَ عَلَى الْحِنْثِ الْعَظِيمِ (46)

وَ كانُوا يَقُولُونَ أَ إِذا مِتْنا وَ كُنَّا تُراباً وَ عِظاماً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ (47)

أَ وَ آباؤُنَا الْأَوَّلُونَ (48)

قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ (49)

لَمَجْمُوعُونَ إِلى مِيقاتِ يَوْمٍ مَعْلُومٍ (50)

ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ (51)

لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ (52)

فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ (53)

فَشارِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَمِيمِ (54)

فَشارِبُونَ شُرْبَ الْهِيمِ (55)

هذا نُزُلُهُمْ يَوْمَ الدِّينِ (56)

نَحْنُ خَلَقْناكُمْ فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ (57)

أَ فَرَأَيْتُمْ ما تُمْنُونَ (58)

أَ أَنْتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخالِقُونَ (59)

نَحْنُ قَدَّرْنا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ وَ ما نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ (60)

عَلى أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثالَكُمْ وَ نُنْشِئَكُمْ فِي ما لا تَعْلَمُونَ (61)

وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولى فَلَوْ لا تَذَكَّرُونَ (62)

أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَحْرُثُونَ (63)

أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ (64)

لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ حُطاماً فَظَلْتُمْ تَفَكَّهُونَ (65)

إِنَّا لَمُغْرَمُونَ (66)

بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ (67)

أَ فَرَأَيْتُمُ الْماءَ الَّذِي تَشْرَبُونَ (68)

أَ أَنْتُمْ أَنْزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنْزِلُونَ (69)

لَوْ نَشاءُ جَعَلْناهُ أُجاجاً فَلَوْ لا تَشْكُرُونَ (70)

أَ فَرَأَيْتُمُ النَّارَ الَّتِي تُورُونَ (71)

أَ أَنْتُمْ أَنْشَأْتُمْ شَجَرَتَها أَمْ نَحْنُ الْمُنْشِؤُنَ (72)

نَحْنُ جَعَلْناها تَذْكِرَةً وَ مَتاعاً لِلْمُقْوِينَ (73)

فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ (74)

فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ (75)

وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِيمٌ (76)

إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ (77)

فِي كِتابٍ مَكْنُونٍ (78)

لا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ (79)

تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمِينَ (80)

أَ فَبِهذَا الْحَدِيثِ أَنْتُمْ مُدْهِنُونَ (81)

وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَكُمْ أَنَّكُمْ تُكَذِّبُونَ (82)

فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ (83)

وَ أَنْتُمْ حِينَئِذٍ تَنْظُرُونَ (84)

وَ نَحْنُ أَقْرَبُ

إِلَيْهِ مِنْكُمْ وَ لكِنْ لا تُبْصِرُونَ (85)

فَلَوْ لا إِنْ كُنْتُمْ غَيْرَ مَدِينِينَ (86)

تَرْجِعُونَها إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ (87)

فَأَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ (88)

فَرَوْحٌ وَ رَيْحانٌ وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ (89)

وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنْ أَصْحابِ الْيَمِينِ (90)

فَسَلامٌ لَكَ مِنْ أَصْحابِ الْيَمِينِ (91)

وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ (92)

فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ (93)

وَ تَصْلِيَةُ جَحِيمٍ (94)

إِنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ الْيَقِينِ (95)

فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ (96)

و پرندگان بسيارى با چهچه دل نوازشان و علفزارهايى كه انواع چهار پايان را براى چرا در خود جاى داده بود، همه و همه منظره زيبا و دلربايى را به وجود آورده بود كه هر رهگذرى زندگى در آن جا را آرزو مى كرد، ولى از ميان اين همه مناظر زيبا، درختان سدر بيش تر خود نمايى مى كردند و ياران پيامبر را به شگفتى وا مى داشت. آنان به همديگر مى گفتند: اى كاش ما هم، چنين درختان و باغ هايى داشتيم. در اين جا آيه هاى زير نازل شد و به مؤمنان وعده داد كه در بهشت بهتر از آن به ايشان ارزانى مى شود:

ياران راست؛ ياران راست كدامند؟ «» در [زير] درختان كُنار بى خار «» و درخت هاى موز كه ميوه اش خوشه خوشه روى هم چيده است «» و سايه اى پايدار «» و آبى ريزان «» و ميوه هاى فراوان «» نه بريده و نه ممنوع «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 23، ص 220.

رسيدن به نعمت هاى بهشت؛ آرزويى شايسته

شأن نزول آيه هاى 27 تا 33 سوره واقعه

مسلمانان در سفرى همراه پيامبر از دشت سرسبز «فوج»، كه نزديك طايف قرار داشت، مى گذشتند. آنان از ديدن آن همه مناظر زيبا به وجد آمده بودند و چشم برنمى داشتند. دوست داشتند ساعت ها بلكه روزها در آن جا بمانند و حتى براى هميشه در آن جا زندگى كنند. به ويژه براى مهاجران كه آن مكان را بهشت روى زمين مى دانستند. آنان از هنگام تولد تا هجرت، تنها بيابانهاى خشك و بى آب و علف و كوه هاى بلند و پوشيده از سنگ را در مكه به ياد داشتند و خانه كعبه، تنها دل خوشى براى آنان به حساب مى آمد كه اينك از آن

دور شده بودند و ديدن دوباره آن را انتظار مى كشيدند، ولى دشت سرسبز فوج گويى قطعه اى از بهشت بود كه مى ديدند. درختان انبوه و سر به فلك كشيده، انواع ميوه كه بر شاخه هاى درختان سنگينى مى كرد، چشمه هاى پر آب، نهرهايى كه از زير درختان مى گذشتند و پرندگان بسيارى با چهچه دل نوازشان و علفزارهايى كه انواع چهار پايان را براى چرا در خود جاى داده بود، همه و همه منظره زيبا و دلربايى را به وجود آورده بود كه هر رهگذرى زندگى در آن جا را آرزو مى كرد، ولى از ميان اين همه مناظر زيبا، درختان سدر بيش تر خود نمايى مى كردند و ياران پيامبر را به شگفتى وا مى داشت. آنان به همديگر مى گفتند: اى كاش ما هم، چنين درختان و باغ هايى داشتيم. در اين جا آيه هاى زير نازل شد و به مؤمنان وعده داد كه در بهشت بهتر از آن به ايشان ارزانى مى شود:

ياران راست؛ ياران راست كدامند؟ «» در [زير] درختان كُنار بى خار «» و درخت هاى موز كه ميوه اش خوشه خوشه روى هم چيده است «» و سايه اى پايدار «» و آبى ريزان «» و ميوه هاى فراوان «» نه بريده و نه ممنوع «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 23، ص 220.

رسيدن به نعمت هاى بهشت؛ آرزويى شايسته

شأن نزول آيه هاى 27 تا 33 سوره واقعه

مسلمانان در سفرى همراه پيامبر از دشت سرسبز «فوج»، كه نزديك طايف قرار داشت، مى گذشتند. آنان از ديدن آن همه مناظر زيبا به وجد آمده بودند و چشم برنمى داشتند. دوست داشتند ساعت ها بلكه روزها در آن جا بمانند و حتى براى هميشه در آن جا زندگى كنند. به ويژه براى مهاجران كه آن مكان

را بهشت روى زمين مى دانستند. آنان از هنگام تولد تا هجرت، تنها بيابانهاى خشك و بى آب و علف و كوه هاى بلند و پوشيده از سنگ را در مكه به ياد داشتند و خانه كعبه، تنها دل خوشى براى آنان به حساب مى آمد كه اينك از آن دور شده بودند و ديدن دوباره آن را انتظار مى كشيدند، ولى دشت سرسبز فوج گويى قطعه اى از بهشت بود كه مى ديدند. درختان انبوه و سر به فلك كشيده، انواع ميوه كه بر شاخه هاى درختان سنگينى مى كرد، چشمه هاى پر آب، نهرهايى كه از زير درختان مى گذشتند و پرندگان بسيارى با چهچه دل نوازشان و علفزارهايى كه انواع چهار پايان را براى چرا در خود جاى داده بود، همه و همه منظره زيبا و دلربايى را به وجود آورده بود كه هر رهگذرى زندگى در آن جا را آرزو مى كرد، ولى از ميان اين همه مناظر زيبا، درختان سدر بيش تر خود نمايى مى كردند و ياران پيامبر را به شگفتى وا مى داشت. آنان به همديگر مى گفتند: اى كاش ما هم، چنين درختان و باغ هايى داشتيم. در اين جا آيه هاى زير نازل شد و به مؤمنان وعده داد كه در بهشت بهتر از آن به ايشان ارزانى مى شود:

ياران راست؛ ياران راست كدامند؟ «» در [زير] درختان كُنار بى خار «» و درخت هاى موز كه ميوه اش خوشه خوشه روى هم چيده است «» و سايه اى پايدار «» و آبى ريزان «» و ميوه هاى فراوان «» نه بريده و نه ممنوع «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 23، ص 220.

رسيدن به نعمت هاى بهشت؛ آرزويى شايسته

شأن نزول آيه هاى 27 تا 33 سوره واقعه

مسلمانان در سفرى همراه پيامبر از دشت

سرسبز «فوج»، كه نزديك طايف قرار داشت، مى گذشتند. آنان از ديدن آن همه مناظر زيبا به وجد آمده بودند و چشم برنمى داشتند. دوست داشتند ساعت ها بلكه روزها در آن جا بمانند و حتى براى هميشه در آن جا زندگى كنند. به ويژه براى مهاجران كه آن مكان را بهشت روى زمين مى دانستند. آنان از هنگام تولد تا هجرت، تنها بيابانهاى خشك و بى آب و علف و كوه هاى بلند و پوشيده از سنگ را در مكه به ياد داشتند و خانه كعبه، تنها دل خوشى براى آنان به حساب مى آمد كه اينك از آن دور شده بودند و ديدن دوباره آن را انتظار مى كشيدند، ولى دشت سرسبز فوج گويى قطعه اى از بهشت بود كه مى ديدند. درختان انبوه و سر به فلك كشيده، انواع ميوه كه بر شاخه هاى درختان سنگينى مى كرد، چشمه هاى پر آب، نهرهايى كه از زير درختان مى گذشتند و پرندگان بسيارى با چهچه دل نوازشان و علفزارهايى كه انواع چهار پايان را براى چرا در خود جاى داده بود، همه و همه منظره زيبا و دلربايى را به وجود آورده بود كه هر رهگذرى زندگى در آن جا را آرزو مى كرد، ولى از ميان اين همه مناظر زيبا، درختان سدر بيش تر خود نمايى مى كردند و ياران پيامبر را به شگفتى وا مى داشت. آنان به همديگر مى گفتند: اى كاش ما هم، چنين درختان و باغ هايى داشتيم. در اين جا آيه هاى زير نازل شد و به مؤمنان وعده داد كه در بهشت بهتر از آن به ايشان ارزانى مى شود:

ياران راست؛ ياران راست كدامند؟ «» در [زير] درختان كُنار بى خار «» و درخت هاى موز كه ميوه اش خوشه خوشه روى هم چيده

است «» و سايه اى پايدار «» و آبى ريزان «» و ميوه هاى فراوان «» نه بريده و نه ممنوع «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 23، ص 220.

رسيدن به نعمت هاى بهشت؛ آرزويى شايسته

شأن نزول آيه هاى 27 تا 33 سوره واقعه

مسلمانان در سفرى همراه پيامبر از دشت سرسبز «فوج»، كه نزديك طايف قرار داشت، مى گذشتند. آنان از ديدن آن همه مناظر زيبا به وجد آمده بودند و چشم برنمى داشتند. دوست داشتند ساعت ها بلكه روزها در آن جا بمانند و حتى براى هميشه در آن جا زندگى كنند. به ويژه براى مهاجران كه آن مكان را بهشت روى زمين مى دانستند. آنان از هنگام تولد تا هجرت، تنها بيابانهاى خشك و بى آب و علف و كوه هاى بلند و پوشيده از سنگ را در مكه به ياد داشتند و خانه كعبه، تنها دل خوشى براى آنان به حساب مى آمد كه اينك از آن دور شده بودند و ديدن دوباره آن را انتظار مى كشيدند، ولى دشت سرسبز فوج گويى قطعه اى از بهشت بود كه مى ديدند. درختان انبوه و سر به فلك كشيده، انواع ميوه كه بر شاخه هاى درختان سنگينى مى كرد، چشمه هاى پر آب، نهرهايى كه از زير درختان مى گذشتند و پرندگان بسيارى با چهچه دل نوازشان و علفزارهايى كه انواع چهار پايان را براى چرا در خود جاى داده بود، همه و همه منظره زيبا و دلربايى را به وجود آورده بود كه هر رهگذرى زندگى در آن جا را آرزو مى كرد، ولى از ميان اين همه مناظر زيبا، درختان سدر بيش تر خود نمايى مى كردند و ياران پيامبر را به شگفتى وا مى داشت. آنان به همديگر مى گفتند: اى كاش ما هم، چنين درختان و

باغ هايى داشتيم. در اين جا آيه هاى زير نازل شد و به مؤمنان وعده داد كه در بهشت بهتر از آن به ايشان ارزانى مى شود:

ياران راست؛ ياران راست كدامند؟ «» در [زير] درختان كُنار بى خار «» و درخت هاى موز كه ميوه اش خوشه خوشه روى هم چيده است «» و سايه اى پايدار «» و آبى ريزان «» و ميوه هاى فراوان «» نه بريده و نه ممنوع «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 23، ص 220.

رسيدن به نعمت هاى بهشت؛ آرزويى شايسته

شأن نزول آيه هاى 27 تا 33 سوره واقعه

مسلمانان در سفرى همراه پيامبر از دشت سرسبز «فوج»، كه نزديك طايف قرار داشت، مى گذشتند. آنان از ديدن آن همه مناظر زيبا به وجد آمده بودند و چشم برنمى داشتند. دوست داشتند ساعت ها بلكه روزها در آن جا بمانند و حتى براى هميشه در آن جا زندگى كنند. به ويژه براى مهاجران كه آن مكان را بهشت روى زمين مى دانستند. آنان از هنگام تولد تا هجرت، تنها بيابانهاى خشك و بى آب و علف و كوه هاى بلند و پوشيده از سنگ را در مكه به ياد داشتند و خانه كعبه، تنها دل خوشى براى آنان به حساب مى آمد كه اينك از آن دور شده بودند و ديدن دوباره آن را انتظار مى كشيدند، ولى دشت سرسبز فوج گويى قطعه اى از بهشت بود كه مى ديدند. درختان انبوه و سر به فلك كشيده، انواع ميوه كه بر شاخه هاى درختان سنگينى مى كرد، چشمه هاى پر آب، نهرهايى كه از زير درختان مى گذشتند و پرندگان بسيارى با چهچه دل نوازشان و علفزارهايى كه انواع چهار پايان را براى چرا در خود جاى داده بود، همه و همه منظره زيبا و دلربايى را به

وجود آورده بود كه هر رهگذرى زندگى در آن جا را آرزو مى كرد، ولى از ميان اين همه مناظر زيبا، درختان سدر بيش تر خود نمايى مى كردند و ياران پيامبر را به شگفتى وا مى داشت. آنان به همديگر مى گفتند: اى كاش ما هم، چنين درختان و باغ هايى داشتيم. در اين جا آيه هاى زير نازل شد و به مؤمنان وعده داد كه در بهشت بهتر از آن به ايشان ارزانى مى شود:

ياران راست؛ ياران راست كدامند؟ «» در [زير] درختان كُنار بى خار «» و درخت هاى موز كه ميوه اش خوشه خوشه روى هم چيده است «» و سايه اى پايدار «» و آبى ريزان «» و ميوه هاى فراوان «» نه بريده و نه ممنوع «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 23، ص 220.

رسيدن به نعمت هاى بهشت؛ آرزويى شايسته

شأن نزول آيه هاى 27 تا 33 سوره واقعه

مسلمانان در سفرى همراه پيامبر از دشت سرسبز «فوج»، كه نزديك طايف قرار داشت، مى گذشتند. آنان از ديدن آن همه مناظر زيبا به وجد آمده بودند و چشم برنمى داشتند. دوست داشتند ساعت ها بلكه روزها در آن جا بمانند و حتى براى هميشه در آن جا زندگى كنند. به ويژه براى مهاجران كه آن مكان را بهشت روى زمين مى دانستند. آنان از هنگام تولد تا هجرت، تنها بيابانهاى خشك و بى آب و علف و كوه هاى بلند و پوشيده از سنگ را در مكه به ياد داشتند و خانه كعبه، تنها دل خوشى براى آنان به حساب مى آمد كه اينك از آن دور شده بودند و ديدن دوباره آن را انتظار مى كشيدند، ولى دشت سرسبز فوج گويى قطعه اى از بهشت بود كه مى ديدند. درختان انبوه و سر به فلك كشيده، انواع ميوه

كه بر شاخه هاى درختان سنگينى مى كرد، چشمه هاى پر آب، نهرهايى كه از زير درختان مى گذشتند و پرندگان بسيارى با چهچه دل نوازشان و علفزارهايى كه انواع چهار پايان را براى چرا در خود جاى داده بود، همه و همه منظره زيبا و دلربايى را به وجود آورده بود كه هر رهگذرى زندگى در آن جا را آرزو مى كرد، ولى از ميان اين همه مناظر زيبا، درختان سدر بيش تر خود نمايى مى كردند و ياران پيامبر را به شگفتى وا مى داشت. آنان به همديگر مى گفتند: اى كاش ما هم، چنين درختان و باغ هايى داشتيم. در اين جا آيه هاى زير نازل شد و به مؤمنان وعده داد كه در بهشت بهتر از آن به ايشان ارزانى مى شود:

ياران راست؛ ياران راست كدامند؟ «» در [زير] درختان كُنار بى خار «» و درخت هاى موز كه ميوه اش خوشه خوشه روى هم چيده است «» و سايه اى پايدار «» و آبى ريزان «» و ميوه هاى فراوان «» نه بريده و نه ممنوع «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 23، ص 220.

شكر نعمت

شأن نزول آيه 82 سوره واقعه

پس از جنگ تبوك و هنگام بازگشت به مدينه به علت بى آبى، مسلمانان به تشنگى شديدى گرفتار شدند. جست و جوى آنان براى يافتن مقدارى آب كه بتواند لشكرى را سيراب كند، بى نتيجه ماند و از شدت تشنگى، هيچ كس تاب و توان حركت نداشت. حتى حيوانات نيز درمانده بودند و از جايشان حركت نمى كردند. لشكريان نااميد به پيامبر پناه آوردند و از او خواستند چاره اى بيانديشد و نزول باران را از خدا بخواهد. پيامبر فرمود: من دعا مى كنم و از خدا مى خواهم، باران نيز مى بارد، ولى بعضى از

مردم شاكر و سپاس گزار خواهند شد و برخى ناسپاسى خواهند كرد. سپس پيامبر دو ركعت نماز خواند و از خداوند تقاضاى باران كرد. بى درنگ بادى وزيدن گرفت و ابرهاى سياهى در آسمان پيدا شد و باران شديدى باريدن گرفت تا حدى كه سيل به راه افتاد و همه سيراب شدند، ظرف هاى خويش را نيز از آب پر كردند. همه نماز شكر به جا آوردند و براى حركت آماده شدند. منافقان بهانه جو در اين لشكر نيز حضور داشتند. آنان نتوانستند اين صحنه را ببينند و سخنى نگويند. يكى از منافقان با حالت ريشخند گفت: اين باران به بركت طلوع فلان ستاره نازل شده است. اين همان باورى بود كه از دوره جاهليت، باقى مانده بود و به آن «انواء» مى گفتند و منظورشان ستارگانى بود كه در فاصله هاى زمانى گوناگونى در آسمان ظاهر مى شدند و عرب جاهلى عقيده داشت همراه با ظهور هر يك از اين ستارگان، بارانى مى بارد و اين يكى از نشانه هاى شرك، بت پرستى و ستاره پرستى بود. منافقى ديگر كه از انصار بود، با انكار نعمت پروردگار كه با دعاى پيامبر بر بندگانش نازل شده بود، گفت: اين فصل، فصل باران است و ما از بارانى كه در فصل خويش آمده سيراب شديم. آيه زير نازل شد و تكذيب آنان را نكوهش كرد:

و [به جاى شكر] تنها نصيب خود را در تكذيب [آن] قرار مى دهيد. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير درالمنثور، ج 6، ص 163.

تابع

{إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {وَقَعَتِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {الْواقِعَةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{لَيْسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لِوَقْعَتِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر ليس محذوف {كاذِبَةٌ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع

{خافِضَةٌ} مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر، مرفوع يا در محل رفع {رافِعَةٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رُجَّتِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {الْأَرْضُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {رَجًّا} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{وَبُسَّتِ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {الْجِبالُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بَسًّا} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{فَكانَتْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / اسم كان، ضمير مستتر (هي) در تقدير {هَباءً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {مُنْبَثًّا} نعت تابع

{وَكُنْتُمْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {أَزْواجاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {ثَلاثَةً} نعت تابع

{فَأَصْحابُ} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْمَيْمَنَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ما} مبتدا ثان (دوم) {أَصْحابُ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {الْمَيْمَنَةِ} مضاف اليه، مجرور يا

در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَأَصْحابُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْمَشْئَمَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ما} مبتدا ثان (دوم) {أَصْحابُ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {الْمَشْئَمَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَالسَّابِقُونَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {السَّابِقُونَ} توكيد تابع

{أُولئِكَ} مبتدا ثان (دوم) {الْمُقَرَّبُونَ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{فِي} حرف جر {جَنَّاتِ} اسم مجرور يا در محل جر {النَّعِيمِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{ثُلَّةٌ} مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الْأَوَّلِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{وَقَلِيلٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنَ} حرف جر {الْآخِرِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{عَلى} حرف جر {سُرُرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مَوْضُونَةٍ} نعت تابع

{مُتَّكِئِينَ} فعل مقدّر يا محذوف / فاعل محذوف / حال، منصوب {عَلَيْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مُتَقابِلِينَ} حال ثانية (دوم)، منصوب

{يَطُوفُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وِلْدانٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مُخَلَّدُونَ} نعت تابع

{بِأَكْوابٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَبارِيقَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَكَأْسٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {مَعِينٍ} اسم مجرور يا در محل جر

{لا} حرف نفى غير عامل {يُصَدَّعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به

ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {عَنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُنْزِفُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَفاكِهَةٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَتَخَيَّرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَلَحْمِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {طَيْرٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَشْتَهُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَحُورٌ} (و) حرف عطف / خبر مقدّم محذوف / مبتدا مؤخّر {عِينٌ} نعت تابع

{كَأَمْثالِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللُّؤْلُؤِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْمَكْنُونِ} نعت تابع

{جَزاءً} مفعول لأجله، منصوب {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{لا} حرف نفى غير عامل {يَسْمَعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَغْواً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {تَأْثِيماً} معطوف تابع

{إِلاَّ} حرف استثنا {قِيلاً} مستثنى، منصوب {سَلاماً} بدل تابع {سَلاماً}

توكيد تابع

{وَأَصْحابُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْيَمِينِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ما} مبتدا ثان (دوم) {أَصْحابُ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {الْيَمِينِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{فِي} حرف جر {سِدْرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مَخْضُودٍ} نعت تابع

{وَطَلْحٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مَنْضُودٍ} نعت تابع

{وَظِلٍّ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مَمْدُودٍ} نعت تابع

{وَماءٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مَسْكُوبٍ} نعت تابع

{وَفاكِهَةٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {كَثِيرَةٍ} نعت تابع

{لا} حرف نفى غير عامل {مَقْطُوعَةٍ} نعت تابع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {مَمْنُوعَةٍ} معطوف تابع

{وَفُرُشٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مَرْفُوعَةٍ} نعت تابع

{إِنَّا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَنْشَأْناهُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر إنَّ محذوف {إِنْشاءً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{فَجَعَلْناهُنَّ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَبْكاراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{عُرُباً} نعت تابع {أَتْراباً} نعت تابع

{لِأَصْحابِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْيَمِينِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{ثُلَّةٌ} مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الْأَوَّلِينَ} اسم مجرور

يا در محل جر

{وَثُلَّةٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنَ} حرف جر {الْآخِرِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{وَأَصْحابُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الشِّمالِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ما} مبتدا ثان (دوم) {أَصْحابُ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {الشِّمالِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{فِي} حرف جر {سَمُومٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَحَمِيمٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع

{وَظِلٍّ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {يَحْمُومٍ} اسم مجرور يا در محل جر

{لا} حرف نفى غير عامل {بارِدٍ} نعت تابع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {كَرِيمٍ} معطوف تابع

{إِنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {قَبْلَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مُتْرَفِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{وَكانُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يُصِرُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {عَلَى} حرف جر {الْحِنْثِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْعَظِيمِ} نعت تابع

{وَكانُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَقُولُونَ} فعل مضارع،

مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {أَإِذا} همزه (أ) حرف استفهام / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {مِتْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَكُنَّا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تُراباً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {وَعِظاماً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَإِنَّا} همزه (أ) حرف استفهام / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لَمَبْعُوثُونَ} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{أَوَآباؤُنَا} حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأَوَّلُونَ} نعت تابع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْأَوَّلِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {وَالْآخِرِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع

{لَمَجْمُوعُونَ} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {إِلى} حرف جر {مِيقاتِ} اسم مجرور يا در محل جر {يَوْمٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مَعْلُومٍ} نعت تابع

{ثُمَّ} حرف عطف {إِنَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الضَّالُّونَ} نعت تابع {الْمُكَذِّبُونَ} نعت تابع

{لَآكِلُونَ} (ل) حرف مزحلقه /

خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {شَجَرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {زَقُّومٍ} اسم مجرور يا در محل جر

{فَمالِؤُنَ} (ف) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْهَا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْبُطُونَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{فَشارِبُونَ} (ف) حرف عطف / معطوف تابع {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الْحَمِيمِ} اسم مجرور يا در محل جر

{فَشارِبُونَ} (ف) حرف عطف / معطوف تابع {شُرْبَ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {الْهِيمِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{هذا} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {نُزُلُهُمْ} خبر، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الدِّينِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{نَحْنُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَلَقْناكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَلَوْلا} (ف) حرف عطف / حرف تحضيض {تُصَدِّقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{أَفَرَأَيْتُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {تُمْنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{أَأَنْتُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / مبتدا، مرفوع يا

در محل رفع {تَخْلُقُونَهُ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَمْ} حرف عطف {نَحْنُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْخالِقُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{نَحْنُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {قَدَّرْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بَيْنَكُمُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْمَوْتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَما} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {نَحْنُ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِمَسْبُوقِينَ} (ل) حرف جر زائد / خبر ما، منصوب يا در محل نصب

{عَلى} حرف جر {أَنْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {نُبَدِّلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {أَمْثالَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَنُنْشِئَكُمْ} (و) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {فِي} حرف جر {ما} اسم مجرور يا در محل جر {لا} حرف نفى غير عامل {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف

تحقيق {عَلِمْتُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {النَّشْأَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْأُولى} نعت تابع {فَلَوْلا} (ف) حرف عطف / حرف تحضيض {تَذَكَّرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{أَفَرَأَيْتُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَحْرُثُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{أَأَنْتُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَزْرَعُونَهُ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَمْ} حرف عطف {نَحْنُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الزَّارِعُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{لَوْ} حرف شرط غير جازم {نَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {لَجَعَلْناهُ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {حُطاماً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {فَظَلْتُمْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {تَفَكَّهُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{إِنَّا} حرف مشبه بالفعل

يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لَمُغْرَمُونَ} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{بَلْ} حرف اضراب {نَحْنُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَحْرُومُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{أَفَرَأَيْتُمُ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {الْماءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الَّذِي} نعت تابع {تَشْرَبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{أَأَنْتُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَنْزَلْتُمُوهُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (و) حرف زائد براى اشباع ميم / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنَ} حرف جر {الْمُزْنِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَمْ} حرف عطف {نَحْنُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْمُنْزِلُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{لَوْ} حرف شرط غير جازم {نَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {جَعَلْناهُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أُجاجاً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {فَلَوْلا} (ف) حرف عطف / حرف تحضيض {تَشْكُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{أَفَرَأَيْتُمُ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف /

فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {النَّارَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الَّتِي} نعت تابع {تُورُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{أَأَنْتُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَنْشَأْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {شَجَرَتَها} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَمْ} حرف عطف {نَحْنُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْمُنْشِؤُنَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{نَحْنُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {جَعَلْناها} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {تَذْكِرَةً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَمَتاعاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لِلْمُقْوِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{فَسَبِّحْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِاسْمِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَبِّكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْعَظِيمِ} نعت تابع

{فَلا} (ف) حرف استيناف / حرف زائد {أُقْسِمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {بِمَواقِعِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {النُّجُومِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَإِنَّهُ} (و) حرف اعتراض

/ حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لَقَسَمٌ} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {لَوْ} حرف شرط غير جازم {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَظِيمٌ} نعت تابع

{إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لَقُرْآنٌ} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {كَرِيمٌ} نعت تابع

{فِي} حرف جر {كِتابٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مَكْنُونٍ} نعت تابع

{لا} حرف نفى غير عامل {يَمَسُّهُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِلاَّ} حرف استثنا {الْمُطَهَّرُونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{تَنْزِيلٌ} مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {رَبِّ} اسم مجرور يا در محل جر {الْعالَمِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{أَفَبِهذَا} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْحَدِيثِ} بدل تابع {أَنْتُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُدْهِنُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَتَجْعَلُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رِزْقَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَنَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {تُكَذِّبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون /

(و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف

{فَلَوْلا} (ف) حرف استيناف / حرف تحضيض {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {بَلَغَتِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {الْحُلْقُومَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {حِينَئِذٍ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (إذ) مضاف إليه {تَنْظُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَنَحْنُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَقْرَبُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {لا} حرف نفى غير عامل {تُبْصِرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{فَلَوْلا} (ف) حرف استيناف / حرف تحضيض {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {غَيْرَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {مَدِينِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{تَرْجِعُونَها} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {صادِقِينَ} خبر كان، منصوب يا در

محل نصب

{فَأَمَّا} (ف) حرف استيناف / حرف شرط و تفصيل {إِنْ} حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْمُقَرَّبِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{فَرَوْحٌ} (ف) رابط جواب براى شرط / خبر مقدّم محذوف / مبتدا مؤخّر {وَرَيْحانٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَجَنَّةُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {نَعِيمٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَأَمَّا} (و) حرف عطف / حرف شرط و تفصيل {إِنْ} حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {أَصْحابِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْيَمِينِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{فَسَلامٌ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْ} حرف جر {أَصْحابِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْيَمِينِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَأَمَّا} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {إِنْ} حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْمُكَذِّبِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير {الضَّالِّينَ} نعت تابع

{فَنُزُلٌ} (ف) رابط جواب براى شرط / خبر مقدّم محذوف / مبتدا مؤخّر {مِنْ} حرف جر {حَمِيمٍ} اسم مجرور يا در محل جر

{وَتَصْلِيَةُ}

(و) حرف عطف / معطوف تابع {جَحِيمٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {هذا} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لَهُوَ} (ل) حرف مزحلقه / ضمير فصل بدون محل {حَقُّ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْيَقِينِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{فَسَبِّحْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِاسْمِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَبِّكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْعَظِيمِ} نعت تابع

alhinthi alAAatheemi

47.Wakanoo yaqooloona a-itha mitna wakunna turaban waAAithaman a-inna lamabAAoothoona

48.Awa abaona al-awwaloona

49.Qul inna al-awwaleena waal-akhireena

50.LamajmooAAoona ila meeqati yawmin maAAloomin

51.Thumma innakum ayyuha alddalloona almukaththiboona

52.Laakiloona min shajarin min zaqqoomin

53.Famali-oona minha albutoona

54.Fashariboona AAalayhi mina alhameemi

55.Fashariboona shurba alheemi

56.Hatha nuzuluhum yawma alddeeni

57.Nahnu khalaqnakum falawla tusaddiqoona

58.Afaraaytum ma tumnoona

59.Aantum takhluqoonahu am nahnu alkhaliqoona

60.Nahnu qaddarna baynakumu almawta wama nahnu bimasbooqeena

61.AAala an nubaddila amthalakum wanunshi-akum fee ma la taAAlamoona

62.Walaqad AAalimtumu alnnash-ata al-oola falawla tathakkaroona

63.Afaraaytum ma tahruthoona

64.Aantum tazraAAoonahu am nahnu alzzariAAoona

65.Law nashao lajaAAalnahu hutaman fathaltum tafakkahoona

66.Inna lamughramoona

67.Bal nahnu mahroomoona

68.Afaraaytumu almaa allathee tashraboona

69.Aantum anzaltumoohu mina almuzni am nahnu almunziloona

70.Law nashao jaAAalnahu ojajan falawla tashkuroona

71.Afaraaytumu alnnara allatee tooroona

72.Aantum ansha/tum shajarataha am nahnu almunshi-oona

73.Nahnu jaAAalnaha tathkiratan wamataAAan lilmuqweena

74.Fasabbih biismi rabbika alAAatheemi

75.Fala oqsimu bimawaqiAAi alnnujoomi

76.Wa-innahu laqasamun law taAAlamoona AAatheemun

77.Innahu laqur-anun kareemun

78.Fee kitabin maknoonin

79.La yamassuhu illa almutahharoona

80.Tanzeelun min rabbi alAAalameena

81.Afabihatha alhadeethi antum mudhinoona

82.WatajAAaloona rizqakum annakum tukaththiboona

83.Falawla itha balaghati alhulqooma

84.Waantum heena-ithin tanthuroona

85.Wanahnu aqrabu ilayhi minkum walakin la tubsiroona

86.Falawla in kuntum ghayra madeeneena

87.TarjiAAoonaha in kuntum sadiqeena

88.Faamma in kana mina almuqarrabeena

89.Farawhun warayhanun wajannatu naAAeemin

90.Waamma in kana min as-habi alyameeni

91.Fasalamun laka min as-habi alyameeni

92.Waamma in kana mina almukaththibeena alddalleena

93.Fanuzulun min hameemin

94.Watasliyatu jaheemin

95.Inna hatha lahuwa haqqu alyaqeeni

96.Fasabbih biismi rabbika alAAatheemi

زمين با تكان [سختى لرزانده شود، (4)

و كوهها [جمله ريزه ريزه شوند، (5)

و غبارى پراكنده گردند، (6)

و شما سه دسته شويد: (7)

ياران دست راست، كدامند ياران دست راست؟ (8)

و ياران چپ؛ كدامند ياران چپ؟ (9)

و سبقت گيرندگان مقدمند؛ (10)

آنانند همان مقربان [خدا]، (11)

در باغستانهاى پر نعمت. (12)

گروهى از پيشينيان، (13)

و اندكى از متأخران. (14)

بر تختهايى جواهرنشان، (15)

كه روبروى هم بر آنها تكيه داده اند. (16)

بر گردشان پسرانى جاودان [به خدمت مى گردند، (17)

با جامها و آبريزها و پياله ها]يى از باده ناب روان. (18)

[كه نه از آن دردسر گيرند و نه بى خرد گردند. (19)

و ميوه از هر چه اختيار كنند. (20)

و از گوشت پرنده هر چه بخواهند. (21)

و حوران چشم درشت، (22)

مثل لؤلؤ نهان ميان صدف، (23)

[اينها] پاداشى است براى آنچه مى كردند. (24)

در آنجا نه بيهوده اى مى شنوند و نه [سخنى گناه آلود. (25)

سخنى جز سلام و درود نيست. (26)

و ياران راست؛ ياران راست كدامند؟ (27)

در [زير] درختان كُنار بى خار، (28)

و درختهاى موز كه ميوه اش خوشه خوشه روى هم چيده است. (29)

و سايه اى پايدار. (30)

و آبى ريزان. (31)

و ميوه اى فراوان، (32)

نه بريده و نه ممنوع. (33)

و همخوابگانى بالا بلند. (34)

ما آنان را پديد آورده ايم پديد آوردنى، (35)

و ايشان را دوشيزه گردانيده ايم، (36)

شوى دوست همسال، (37)

براى ياران راست. (38)

كه گروهى از پيشينيانند، (39)

و گروهى از متأخران. (40)

و ياران چپ؛ كدامند ياران چپ؟ (41)

در [ميان باد گرم و آب

داغ. (42)

و سايه اى از دود تار. (43)

نه خنك و نه خوش. (44)

اينان بودند كه پيش از اين ناز پروردگان بودند. (45)

و بر گناه بزرگ پافشارى مى كردند. (46)

و مى گفتند: «آيا چون مرديم و خاك واستخوان شديم، واقعاً [باز] زنده مى گرديم؟ (47)

يا پدران گذشته ما [نيز]؟» (48)

بگو: «در حقيقت، اولين و آخرين، (49)

قطعاً همه در موعد روزى معلوم گرد آورده شوند.» (50)

آنگاه شما اى گمراهان دروغپرداز، (51)

قطعاً از درختى كه از زقّوم است خواهيد خورد. (52)

و از آن شكمهايتان را خواهيد آكند. (53)

و روى آن از آب جوش مى نوشيد؛ (54)

[مانند] نوشيدن اشتران تشنه. (55)

اين است پذيرايى آنان در روز جزا. (56)

ماييم كه شما را آفريده ايم، پس چرا تصديق نمى كنيد؟ (57)

آيا آنچه را [كه به صورت نطفه فرو مى ريزيد ديده ايد؟ (58)

آيا شما آن را خلق مى كنيد يا ما آفريننده ايم؟ (59)

ماييم كه ميان شما مرگ را مقدر كرده ايم و بر ما سبقت نتوانيد جست؛ (60)

[و مى توانيم امثال شما را به جاى شما قرار دهيم و شما را [به صورت آنچه نمى دانيد پديدار گردانيم. (61)

و قطعاً پديدار شدن نخستين خود را شناختيد؛ پس چرا سر عبرت گرفتن نداريد؟ (62)

آيا آنچه را كشت مى كنيد، ملاحظه كرده ايد؟ (63)

آيا شما آن را [بى يارى ما] زراعت مى كنيد، يا ماييم كه زراعت مى كنيم؟ (64)

اگر بخواهيم قطعاً خاشاكش مى گردانيم، پس در افسوس [و تعجب مى افتيد. (65)

[و مى گوييد:] «واقعاً ما زيان زده ايم، (66)

بلكه ما محروم شدگانيم.» (67)

آيا آبى را كه مى نوشيد ديده ايد؟ (68)

آيا شما آن را

از [دل ابر سپيد فرود آورده ايد، يا ما فرودآورنده ايم؟ (69)

اگر بخواهيم آن را تلخ مى گردانيم، پس چرا سپاس نمى داريد؟ (70)

آيا آن آتشى را كه برمى افروزيد ملاحظه كرده ايد؟ (71)

آيا شما [چوب درخت آن را پديدار كرده ايد، يا ما پديدآورنده ايم؟ (72)

ما آن را [مايه عبرت و [وسيله استفاده براى بيابانگردان قرار داده ايم. (73)

پس به نام پروردگار بزرگت تسبيح گوى. (74)

نه [چنين است كه مى پنداريد]، سوگند به جايگاه هاى [ويژه و فواصل معيّن ستارگان. (75)

اگر بدانيد، آن سوگندى سخت بزرگ است! (76)

كه اين [پيام قطعاً قرآنى است ارجمند، (77)

در كتابى نهفته، (78)

كه جز پاك شدگان بر آن دست ندارند، (79)

وحيى است از جانب پروردگار جهانيان. (80)

آيا شما اين سخن را سبك [و سست مى گيريد؟ (81)

و تنها نصيب خود را در تكذيب [آن قرار مى دهيد؟ (82)

پس چرا آنگاه كه [جان شما] به گلو مى رسد، (83)

و در آن هنگام خود نظاره گريد - (84)

و ما به آن [محتضر] از شما نزديكتريم ولى نمى بينيد- (85)

پس چرا، اگر شما بى جزا مى مانيد [و حساب و كتابى در كار نيست ، (86)

اگر راست مى گوييد، [روح را برنمى گردانيد؟ (87)

و اما اگر [او] از مقربان باشد، (88)

[در] آسايش و راحت و بهشت پر نعمت [خواهد بود]. (89)

و اما اگر از ياران راست باشد، (90)

از ياران راست بر تو سلام باد. (91)

و اما اگر از دروغزنان گمراه است، (92)

پس با آبى جوشان پذيرايى خواهد شد، (93)

و [فرجامش درافتادن به جهنم است. (94)

اين است

همان حقيقت راست [و] يقين. (95)

پس به نام پروردگار بزرگ خود تسبيح گوى. (96)

است (سلام)!

«27» و اصحاب يمين و خجستگان، چه اصحاب يمين و خجستگانى!

«28» آنها در سايه درختان (سِدر) بى خار قرار دارند،

«29» و در سايه درخت (طلح) پربرگ [= درختى خوشرنگ و خوشبو]،

«30» و سايه كشيده و گسترده،

«31» و در كنار آبشارها،

«32» و ميوه هاى فراوان،

«33» كه هرگز قطع و ممنوع نمى شود،

«34» و همسرانى بلندمرتبه!

«35» ما آنها را آفرينش نوينى بخشيديم،

«36» و همه را دوشيزه قرار داديم،

«37» زنانى كه تنها به همسرشان عشق مى ورزند و خوش زبان و فصيح و هم سن و سالند!

«38» اينها همه براى اصحاب يمين است،

«39» كه گروهى از امّتهاى نخستينند،

«40» و گروهى از امّتهاى آخرين!

«41» و اصحاب شمال، چه اصحاب شمالى [كه نامه اعمالشان به نشانه جرمشان به دست چپ آنها داده مى شود]!

«42» آنها در ميان بادهاى كشنده و آب سوزان قرار دارند،

«43» و در سايه دودهاى متراكم و آتشزا!

«44» سايه اى كه نه خنك است و نه آرامبخش!

«45» آنها پيش از اين [در عالم دنيا] مست و مغرور نعمت بودند،

«46» و بر گناهان بزرگ اصرار مى ورزيدند،

«47» و مى گفتند: (هنگامى كه ما مُرديم و خاك و استخوان شديم، آيا برانگيخته خواهيم شد؟!

«48» يا نياكان نخستين ما [برانگيخته مى شوند]؟!)

«49» بگو: (اوّلين و آخرين،

«50» همگى در موعد روز معيّنى گردآورى مى شوند،

«51» سپس شما اى گمراهان تكذيب كننده!

«52» قطعاً از درخت زقّوم مى خوريد،

«53» و شكمها را از آن پر مى كنيد،

«54» و روى آن از آب سوزان مى نوشيد،

«55» و همچون شتران مبتلا به بيمارى عطش، از آن مى آشاميد!

«56» اين

است وسيله پذيرايى از آنها در قيامت!

«57» ما شما را آفريديم؛ پس چرا [آفرينش مجدّد را] تصديق نمى كنيد؟!

«58» آيا از نطفه اى كه در رحم مى ريزيد آگاهيد؟!

«59» آيا شما آن را [در دوران جنينى] آفرينش [پى در پى] مى دهيد يا ما آفريدگاريم؟!

«60» ما در ميان شما مرگ را مقدّر ساختيم؛ و هرگز كسى بر ما پيشى نمى گيرد!

«61» تا گروهى را به جاى گروه ديگرى بياوريم و شما را در جهانى كه نمى دانيد آفرينش تازه اى بخشيم!

«62» شما عالم نخستين را دانستيد؛ چگونه متذكّر نمى شويد [كه جهانى بعد از آن است]؟!

«63» آيا هيچ درباره آنچه كشت مى كنيد انديشيده ايد؟!

«64» آيا شما آن را مى رويانيد يا ما مى رويانيم؟!

«65» هرگاه بخواهيم آن را مبدّل به كاه در هم كوبيده مى كنيم كه تعجّب كنيد!

«66» [بگونه اى كه بگوييد:] براستى ما زيان كرده ايم،

«67» بلكه ما بكلّى محروميم!

«68» آيا به آبى كه مى نوشيد انديشيده ايد؟!

«69» آيا شما آن را از ابر نازل كرده ايد يا ما نازل مى كنيم؟!

«70» هرگاه بخواهيم، اين آب گوارا را تلخ و شور قرار مى دهيم؛ پس چرا شكر نمى كنيد؟!

«71» آيا درباره آتشى كه مى افروزيد فكر كرده ايد؟!

«72» آيا شما درخت آن را آفريده ايد يا ما آفريده ايم؟!

«73» ما آن را وسيله يادآورى [براى همگان] و وسيله زندگى براى مسافران قرار داده ايم!

«74» حال كه چنين است به نام پروردگار بزرگت تسبيح كن [و او را پاك و منزّه بشمار]!

«75» سوگند به جايگاه ستارگان [و محل طلوع و غروب آنها]!

«76» و اين سوگندى است بسيار بزرگ، اگر بدانيد!

«77» كه آن، قرآن كريمى است،

«78» كه در

كتاب محفوظى جاى دارد،

«79» و جز پاكان نمى توانند به آن دست زنند [= دست يابند].

«80» آن از سوى پروردگار عالميان نازل شده؛

«81» آيا اين سخن را [= اين قرآن را با اوصافى كه گفته شد] سست و كوچك مى شمريد،

«82» و به جاى شكر روزيهايى كه به شما داده شده آن را تكذيب مى كنيد؟!

«83» پس چرا هنگامى كه جان به گلوگاه مى رسد [توانايى بازگرداندن آن را نداريد]؟!

«84» و شما در اين حال نظاره مى كنيد [و كارى از دستتان ساخته نيست]؛

«85» و ما از شما به او نزديكتريم ولى نمى بينيد!

«86» اگر هرگز در برابر اعمالتان جزا داده نمى شويد،

«87» پس آن [روح] را بازگردانيد اگر راست مى گوييد!

«88» پس اگر او از مقرّبان باشد،

«89» در رَوح و ريحان و بهشت پرنعمت است!

«90» امّا اگر از اصحاب يمين باشد،

«91» [به او گفته مى شود:] سلام بر تو از سوى دوستانت كه از اصحاب يمينند!

«92» امّا اگر او از تكذيب كنندگان گمراه باشد،

«93» با آب جوشان دوزخ از او پذيرايى مى شويد!

«94» و سرنوشت او ورود در آتش جهنّم است،

«95» اين مطلب حقّ و يقين است!

«96» پس به نام پروردگار بزرگت تسبيح كن [و او را منزّه بشمار]!

(6)

وشما سه گروه شويد: (7)

سعادتمندان، چه بلند مرتبه اند سعادتمندان! (8)

و شقاوتمندان، چه دون پايه اند شقاوتمندان! (9)

و پيشى گيرندگان [به اعمال نيك] كه پيشى گيرندگان [به رحمت و آمرزش]اند، (10)

اينان مقربان اند، (11)

در بهشت هاى پر نعمت اند. (12)

گروهى بسيار از پيشينيان، (13)

و اندكى از پسينيان، (14)

بر تخت هايى زربافت، (15)

در حالى كه روبروى يكديگر بر آنها تكيه دارند. (16)

نوجوانانى هميشه نو جوان همواره [براى خدمت] پيرامونشان مى گردند، (17)

با قدح ها و كوزه ها و جام هايى از باده ناب و پاك، (18)

كه از نوشيدنش نه سردرد گيرند، و نه مست و بى خرد شوند، (19)

و ميوه ها از هر نوعى كه اختيار كنند، (20)

و گوشت پرنده از هر گونه اى كه بخواهند، (21)

و حوريانى چشم درشت، (22)

هم چون مرواريد پنهان شده در صدف؛ (23)

پاداشى است در برابر اعمالى كه همواره انجام مى دادند. (24)

در آنجا نه سخن بيهوده اى مى شنوند، نه كلام گناه آلودى، (25)

مگر سخنى كه سلام است و سلام، (26)

و سعادتمندان چه بلند مرتبه اند سعادتمندان! (27)

در سايه درخت سدر بى خارند، (28)

و درختان موزى كه ميوه هايش خوشه خوشه روى هم چيده شده است، (29)

و سآيه اى گسترده و پايدار، (30)

و آبى ريزان، (31)

و ميوه اى فراوان، (32)

كه پايان نپذيرد و ممنوع نشود، (33)

و همسرانى بلند مرتبه، (34)

كه ما آنان را با آفرينشى ويژه آفريديم؛ (35)

پس آنان را همواره دوشيزه قرار داده ايم (36)

عشقورز به شوهران، و هم سن و سال با همسران. (37)

[همه اين نعمت ها] براى سعادتمندان [است.] (38)

گروهى بسيار از پيشينيان، (39)

و گروهى بسيار

از پسينيان، (40)

و شقاوتمندان، چه دون پايه اند شقاوتمندان! (41)

در ميان بادى سوزان و آبى جوشان [قرار دارند،] (42)

و سآيه اى از دودهاى بسيار غليظ و سياه، (43)

نه خنك است و نه آرام بخش، (44)

اينان پيش از اين از نازپروردگان خود كامه و سركش بودند، (45)

و همواره بر گناهان بزرگ پافشارى داشتند، (46)

و پيوسته مى گفتند: آيا هنگامى كه مرديم و خاك و استخوان شديم، آيا به راستى برانگيخته مى شويم؟! (47)

و آيا پدران گذشته ما نيز برانگيخته مى شوند؟! (48)

بگو: بى ترديد همه پيشينيان وهمه پسينيان، (49)

براى وعده گاه روزى معين گرد آورده خواهند شد. (50)

آن گاه شما اى گمراهان انكار كننده! (51)

قطعاً از درختى كه از زقّوم است [و داراى مايعى جوشان و بسيار بدمزه و بدبوست] خواهيد خورد؛ (52)

و شكم ها را از آن پر خواهيد كرد، (53)

و روى آن از آب جوشان خواهيد نوشيد، (54)

مانند نوشيدن شترانى كه به شدت تشنه اند؛ (55)

اين است پذيرايى از آنان در روز جزا. (56)

ما شما را آفريديم، پس چرا [آفرينش دوباره خود را پس از مرگ] باورنمى كنيد؟ (57)

آيا از [حالات و دگرگونى هاى] نطفه اى كه در رحم مى ريزيد آگاه هستيد؟ (58)

آيا شما آن را [تا انسانى معتدل و آراسته شود] مى آفرينيد يا ما آفريننده ايم؟ (59)

ماييم كه مرگ را ميان شما مقدّر كرديم، و هيچ چيز ما را [در جارى كردن مرگ بر شما] مغلوب نمى كند. (60)

[آرى، مرگ را مقدّر كرديم] تا امثال شما را جايگزين شما كنيم و شما را به صورتى كه نمى دانيد آفرينشى تازه و جديد بخشيم، (61)

و به راستى

پيدايش نخستين را [كه جهان فعلى است] شناختيد، پس چرا متذكّر [پديد شدن جهان ديگر] نمى شويد؟! (62)

مرا خبر دهيد آنچه را مى كاريد، (63)

آيا شما آن را مى رويانيد، يا ما مى رويانيم؟ (64)

به يقين اگر بخواهيم، آن را ريز ريز كرده و خاشاك مى كنيم كه متأسف و شگفت زده مى شويد، (65)

[و مى گوييد:] مسلماً ما خسارت زده ايم، (66)

بلكه ناكام و محروميم (67)

به من خبر دهيد آبى كه مى نوشيد، (68)

آيا شما آن را از ابر باران زا فرود آورده ايد يا ما فرود آورنده ايم؟ (69)

اگر بخواهيم آن را تلخ مى گردانيم، پس چرا سپاس گزارى نمى كنيد؟ (70)

به من خبر دهيد آتشى كه مى افروزيد، (71)

آيا شما درختش را به وجود آورده ايد يا ما به وجود آوردنده ايم؟ (72)

ما آن را وسيله تذكر و مايه استفاده براى صحرانشينان و بيابانگردان قرار داده ايم. (73)

پس به نام پروردگار بزرگت تسبيح گوى. (74)

پس به جايگاه ستارگان سوگند مى خورم، (75)

و اگر بدانيد بى ترديد اين سوگندى بس بزرگ است. (76)

كه يقيناً اين قرآن، قرآنى است ارجمند و باارزش؛ (77)

[كه] در كتابى مصون از هر گونه تحريف و دگرگونى [به نام لوح محفوظ جاى دارد.] (78)

جز پاك شدگان [از هر نوع آلودگى] به [حقايق و اسرار و لطايف] آن دسترسى ندارند. (79)

نازل شده از سوى پروردگار جهانيان است. (80)

آيا شما نسبت به اين گفتار سهل انگارى مى كنيد [و آن را قابل اعتنا نمى دانيد؟!] (81)

و فقط نصيب خود را اين قرار مى دهيد كه آن را انكار كنيد؟! (82)

پس چرا هنگامى كه روح به گلوگاه مى رسد، (83)

و شما در آن وقت نظاره گر

هستيد [و هيچ كارى از شما ساخته نيست!] (84)

و ما به او از شما نزديك تريم، ولى نمى بينيد. (85)

[آرى] پس چرا اگر شما پاداش داده نمى شويد [و به گمان خود قيامتى در كار نيست و شما را قدرتى بزرگ و فراتر است؟] (86)

آن [روح به گلوگاه رسيده] را [به بدن محتضر] برنمى گردانيد، اگر [در ادعاى خود] راستگوييد؟ (87)

پس اگر [جان به گلو رسيده] از مقربان باشد، (88)

[در] راحت و آسايش و بهشت پرنعمت [خواهد بود.] (89)

و اگر از سعادتمندان باشد، (90)

[به او گفته مى شود:] از سوى سعادتمندان بر تو سلام باد. (91)

و اما اگر از انكاركنندگان [حقايق و] گمراه باشد، (92)

پذيرايى از او با آب جوشان است، (93)

و وارد شدن به دوزخ است. (94)

[آنچه درباره اين سه طايفه بيان شد،] بى ترديد اين است همان حقّ يقينى. (95)

پس به نام پروردگار بزرگت تسبيح گوى. (96)

كه چقدر روزگارشان در دوزخ سخت است؟ (9)

و طايفه سوم آنان كه مشتاقانه در ايمان بر همه پيشى گرفتند و در اطاعت خدا و رسول مقام تقدم يافتند (10)

آنان به حقيقت مقربان درگاهند (11)

آنان در بهشت پرنعمت جاودانى متنعمند (12)

آنها جمعى بسيار از امم پيشينيان هستند (13)

و عده قليلى از متاخران يا بسيارى از متقدمان امت محمد (ص) و قليلى از مردم آخر زمان اين امت باشند (14)

آنان در بهشت به عزت بر سريرهاى آربفت مرصع به انواح جواهر تكيه زنند (15)

همه شادان با ياران و دوستان روبروى يكديگر بر آن سريرهاى عزت مينشنينند (16)

و پسرانى زيبا كه حسن و جوانيشان هميشگى و ابدى است گرد آنها به خدمت ميگردند (17)

با كوزه هاى بلورين و مشربه هاى زرين و جامهاى پر از شراب ناب بر آنان دورميزنند (18)

نه هرگز هر چه نوشند درد سرى يابند و نه مستى عقل و رنج خمار كشند (19)

و ميوه خوش برگزينند (20)

و گوشت مرغان و هر غذا مايل باشند (21)

و آنان سيه چشم زيبا صورت (22)

كه در بهار و لطافت چون در و لولو مكنونند بر آنها مهياست (23)

اين نعمتهاى الهى پاداش آن بهشتيانست (24)

نه آنجا هيچ حرفى لغو و بيهوده شنوند و نه به يكديگر خرده گيرى و فتنه و گناهى بربندند (25)

هيچ جز سلام و تحيت و احترام هم نگويند و نشنوند (26)

اما راستان و اصحاب يمين آنها هم چه خوش روزگارند (27)

در سايه درختان سدر پر ميوه بى خار (28)

و درختان پربرگ سايه دار (29)

همه

در سايه بلند درختان (30)

و در طرف نهر آبهاى روان زلال (31)

و ميوه هاى بسيار (32)

كه هيچوقت منقطع نشود و هيچكس بهشتيان را از آن ميوه ها منع نكند (33)

و فرشهاى پربها يا فراش و آنان زيبا (34)

كه آنها را ما در كمال حسن و زيبائى بيافريده ايم (35)

و هميشه آن زنان را باكره گردانيده ايم (36)

و شوهر دوست و با غنج ناز و جوان و همسالان دلنواز (37)

اين نعمتهاى بهشتى مخصوص اهل يمين است (38)

كه جمعى از پيشينيان (39)

و جمعى از امت رسول آخر زمان هستند (40)

و اما اصحاب شقاوت كه نامه عملشان به دست چپ است (41)

آنها در عذاب باد سموم و آب گرم باشند (42)

و سايه اى از دود آتش دوزخ (43)

كه نه هرگز سرد شود و نه خوش نسيم گردد (44)

اين عذاب آنها را بدين سبب است كه از اين پيش در دنيا به ناز و نعمت پرداختند و از خدا غافل شدند (45)

و بر گناه بزرگ شرك و عناد لجاجت و اصرار داشتند (46)

و در مقام رد و انكار رسل دايم ميگفتند آيا ما چون مرديم و استخوان ما خاك شد باز هم ما زنده ميشويم؟ (47)

يا پدران گذشته ما زنده خواهند شد؟ (48)

اى رسول بگو البته تمام خلق اولين و آخرين زنده ميشوند (49)

و همه در وعده گاه روز معين محشر جمع ميگردند (50)

آنگاه شما اى گمراهان منكر قيامت (51)

از درخت زقوم تلخ دوزخ البته خواهيد خورد (52)

تا آن كه شكم را از آن پر ميسازيد

(53)

آنگاه همه از آب گرم جهنم مياشاميد (54)

بدانسان از عطش آن آب را مينوشيد كه شتران تشنه آب مى آشامند (55)

اين طعام و شراب كافران در روز جزاست (56)

ما شما را بدين خلقت زيبا بيافريديم پس چرا آفريننده را تصديق نمى كنيد؟ و بدار ثواب و عقابش ايمان نمياوريد؟ (57)

آيا نديديد و به حقيقت درنيافتيد كه نخست شما نطفه اى بى قدر و قابليت بوديد؟ (58)

آيا شما خود آن نطفه را به صورت فرزند انسان آفريديد يا ما آفريديم؟ (59)

ما مرگ را بر همه خلق به اختلاف سن مقدر ساختيم و هيچكس بر قدرت ما سبق نتواند برد (60)

اگر بخواهيم هم شما را فانى كرده و خلقى ديگر مثل شما بيافرينم و شما را به صورتى در جهانى ديگر كه اكنون از آن بى خبريد برميانگيزيم (61)

و شما از نشه اول خود آگاه شديد كه از عدم به وجودتان آورديم پس چرا متذكر عالم آخرت نميشويد (62)

آيا نديديد تخمى را كه در زمين كشتيد (63)

آيا شما از خاك آن تخم را رويانيديد يا ما رويانيديم؟ (64)

اگر ما بخواهيم كشت و آرع شما را خشك و تباه ميسازيم تا با حسرت و ندامت به سخنان بيهوده پردازيد (65)

و گوئيد ما سخت در زيان و غرامت افتاديم (66)

بلكه از روزى خود بكلى محروم گرديديم (67)

آيا آبى را كه شما هر روز مينوشيد متوجهيد؟ (68)

آيا شما آن آب را از ابر فرو ريختيد يا ما نازل ساختيم؟ محققا ما نازل كرديم (69)

حال اگر ميخواستيم آن آب را به جاى آن كه

خوش و گوارا كرده ايم شور و تلخ ميگردانيديم آيا شكرگزارى اين نعمت بزرگ نميكنيد (70)

آيا آتشى كه براى حوائج خود روشن ميكنيد مينگريد؟ (71)

آيا شما درخت آن را آفريديد يا ما آفريديم؟ (72)

ما در چوب آن آتش را خلق كرديم و مايه پند و عبرت مسافران كوه و بيابان عالم گردانيديم كه براى نجات از سرما و روشنى و طبخ نان و غذا و غيره به كار ميبرند (73)

پس اى رسول نام بزرگ خداى خود را تسبيح گو و اگر مردم غافلند تو متذكر نعمتهاى حق باش (74)

سوگند به مواقع نزول ستارگان يا آيات كريمه قرآن (75)

و اين قسم اگر بدانيد بسى سوگند بزگرى است (76)

كه اين قرآن بسيار كتابى بزرگوار و سودمند و گراميست (77)

در لوح محفوظ سر حق مقام دارد (78)

كه جز دست پاكان و فهم خاصان بدان نرسد (79)

اين كتاب بزرگ تنزيلى از پروردگار عالم است (80)

اى كافران آيا با اين سخن آسمانى باز انكار و نفاق ميورزيد؟ (81)

و به جاى استفاده از قرآن تنها بهره خود را تكذيب آن قرار ميدهيد؟ (82)

پس چگونه خواهد بود هنگامى كه جانشان به گلو رسد (83)

و شما وقت مرگ بر بالين آن مرده حاضريد و او را مينگريد (84)

و ما به او از شما نزديكتريم ليكن شما معرفت و بصيرت نداريد (85)

اگر حيات بدست شما و طبيعت است و شما را آفريننده اى نيست (86)

پس روح را دوباره به بدن مرده باز گردانيد اگر راست ميگوئيد (87)

بدانيد آنكه بميرد اگر از مقربان درگاه خداست (88)

آنجا

در آسايش و نعمت بهشت ابدى است (89)

و اگر از اصحاب يمينست (90)

وى را بشارت دهيد كه تو را از هر رنج و درد و الم ايمنى و سلامتست (91)

و اما اگر از منكران خدا و قيامت و از گمراهانست (92)

نصيبش حميم جهنم است (93)

و جايگاهش آتش دوزخست (94)

اين وعد و وعيد البته يقين و حق و حقيقت است (95)

اى رسول تو نام بزرگ خداى خود را تسبيح گوى و پيوسته به ياد خدا باش (96)

(15)

در حالى كه روبروى يكديگرند، تكيه داده اند. (16)

بر گردشان پسرانى هميشه نوجوان به خدمت مى گردند. (17)

با جام ها و آبريزها و ظرف هايى از (شراب و نوشيدنى هاى گوارا و) روان (پذيرايى مى نمايند). (18)

از آن نوشيدنى ها نه سردرد مى گيرند و نه مست مى شوند. (19)

و (براى آنان) ميوه هايى از هر چه انتخاب كنند. (20)

و گوشت پرنده از هر نوع كه اشتها دارند. (21)

و زنانى سفيد روى، درشت چشم و زيبا، (22)

همچون مرواريد در صدف. (23)

پاداشى در برابر آنچه انجام مى دادند. (24)

در آنجا سخن لغو و نسبت گناه به ديگرى را نمى شنوند. (25)

سخنى جز سلام و درود نيست. (26)

و ياران راست، چه هستند ياران راست. (27)

در كنار درختان سدر بى خار. (28)

و درختان موز كه ميوه هايش به صورت فشرده رويهم چيده. (29)

و سايه اى پايدار. (30)

و آبى ريزان (از آبشارها). (31)

و ميوه اى فراوان. (32)

كه نه تمام مى شود و نه از مصرف آن جلوگيرى مى گردد. (33)

و هم خوابگانى والاقدر. (34)

كه ما آنان را به نحو خاصى آفريديم. (35)

پس آنان را دوشيزه و باكره قرار داديم. (36)

زنانى هم سن و سال و شوهر دوست. (37)

(اين نعمت ها) براى اصحاب يمين است. (38)

كه گروهى از امت هاى قبل. (39)

و گروهى از امّت هاى بعدى هستند. (40)

و (اما) ياران دست چپ، چه هستند ياران دست چپ (شقاوتمندان و نامه به دست چپ داده شدگان). (41)

در ميان باد سوزان و آب داغ. (42)

و سايه اى از دود غليظ و سياهند. (43)

كه نه خنك است و نه سودبخش. (44)

البتّه آنان پيش از

اين (در دنيا) نازپرورده و خوشگذران بودند. (45)

و همواره بر گناه بزرگ پافشارى مى كردند. (46)

و پيوسته مى گفتند: آيا هنگامى كه ما مرديم و به صورت خاك و استخوان شديم. آيا حتماً ما برانگيخته مى شويم؟ (47)

و آيا نياكان ما (نيز برانگيخته مى شوند)؟ (48)

بگو: پيشينيان و آيندگان. (49)

هر آينه به سوى وعدگاه روز معيّنى گردآورى خواهند شد. (50)

همانا اى گمراهان انكاركننده! (51)

حتماً از درختى (بد منظر و بد طعم و بد بو) كه زقّوم است خواهيد خورد. (52)

آنگاه شكم ها را از آن پر خواهيد كرد. (53)

و روى آن از آب جوشان مى نوشيد. (54)

پس مانند شتران عطش زده مى نوشيد. (55)

اين است پذيرايى (ابتدايى) آنان روز قيامت. (56)

ما شما را آفريديم، پس چرا تصديق نمى كنيد؟ (57)

آيا آنچه را (در رحم) مى ريزيد ديده ايد؟ (58)

آيا شما آن را (به صورت انسان) مى آفرينيد يا ما آفريننده ايم؟ (59)

ماييم كه مرگ را در ميان شما مقدّر كرديم و هرگز (مغلوب نمى شويم) و كسى بر ما پيشى نمى گيرد. (60)

تا مانند شما را جانشين شما كنيم و شما را در جهانى كه نمى دانيد پديدار گردانيم. (61)

شما آفرينش نخستين را دانستيد، پس چرا (به آفرينش دوباره) متذكّر نمى شويد؟ (62)

آيا آنچه را كشت مى كنيد ديده ايد؟ (63)

آيا شما آن را مى رويانيد يا ما روياننده ايم؟ (64)

اگر بخواهيم آن را خار و خاشاك مى گردانيم، پس شما از روى تعجّب مى گوييد: (65)

ما زيان ديده ايم. (66)

بلكه محروم و بدبختيم. (67)

آيا آبى را كه مى نوشيد ديده ايد؟ (68)

آيا شما آن را از ابر باران زا فرو آورديد يا ما فرو فرستنده ايم؟ (69)

اگر بخواهيم آن را شور و تلخ مى گردانيم، پس چرا سپاس نمى گذاريد؟ (70)

آيا آتشى را كه مى افروزيد ديده ايد؟ (71)

آيا شما درخت آن را ايجاد كرده ايد يا ما ايجادكننده ايم؟ (72)

ما آتش را وسيله تذكّر (آتش قيامت) و نعمتى براى مسافران قرار داده ايم. (73)

پس به نام پروردگار بزرگت تسبيح گوى. (74)

پس سوگند به جايگاه ستارگان. (75)

و البتّه اگر بدانيد اين سوگندى است بزرگ. (76)

همانا آن قرآن كريم است. (77)

كه در كتاب محفوظى جاى دارد. (78)

جز پاكيزگان به آن دست نزنند. (79)

فرو آمده از سوى پروردگار جهانيان است. (80)

آيا شما با اين سخن (الهى)، با سبكى و سستى برخورد مى كنيد؟ (81)

و (سهم و) رزق خود را تكذيب قرآن قرار مى دهيد؟ (82)

پس چرا آنگاه كه جان به گلوگاه رسد. (83)

و شما در آن هنگام نظاره مى كنيد. (84)

و ما از شما به آن (محتضر) نزديك تريم ولى نمى بينيد. (85)

پس اگر شما (در برابر اعمالتان) مجازات شدنى نيستيد، (86)

چرا آن جان را (در حال احتضار به بدن خود) برنمى گردانيد، اگر راست مى گوييد؟ (87)

پس اگر او (محتضر) از مقرّبان باشد. (88)

راحت و رحمت و بهشت پر نعمت، روزى او خواهد بود. (89)

و امّا اگر از اصحاب يمين باشد، (90)

(به او گفته مى شود:) از طرف اصحاب يمين (كه هم فكران تو هستند) به تو سلام باد. (91)

و امّا اگر از تكذيب كنندگان گمراه باشد، (92)

با آبى جوشان پذيرايى مى شود. (93)

و ورود به دوزخ (جزاى اوست). (94)

همانا اين مطلب، حق و يقينى است. (95)

پس به نام پروردگار بزرگوارت تسبيح كن.

(96)

هم چيده باشد، (29)

و سآيه اى كشيده و پيوسته، (30)

و آبى هماره روان، (31)

و ميوه اى بسيار، (32)

نه بريده - قطع نشود - و نه بازداشته - از خوردن -. (33)

و فرشهايى برافراشته - بر تختهاى بلند افكنده شده، يا گرانبها -. (34)

ما ايشان را آفريده ايم، آفرينشى نو - يا: آفرينشى ويژه كه هرگز دگرگونى نيابد، پير نشوند و زيبايى خود را از دست ندهند -. (35)

و آنان را دوشيزگانى ساخته ايم، (36)

شوى دوستانى همسال - با يكديگر و با شوهران -، (37)

براى ياران دست راست - خجستگان و سعادتمندان -. (38)

كه گروهى از پيشينيانند، (39)

و گروهى از پسينيان. (40)

و ياران دست چپ - شومان و بدبختان -، دست چپيان چه باشند؟ (41)

در آتشين بادى سوزان و آبى جوشان، (42)

و سآيه اى از دودى سخت سياه، (43)

نه سرد - زيرا از دود دوزخ است - و نه خوش. (44)

زيرا كه اينان پيش از اين - عذاب - سرمست از كامرانى بودند. (45)

و بر گناه بزرگ - شرك، يا پيمان شكنى، يا سوگند بزرگ بر انكار بعث - پاى مى فشردند، (46)

و مى گفتند: آيا چون بميريم و خاك و استخوان شويم باز زنده و برانگيخته مى شويم؟ (47)

و آيا پدران پيشين ما نيز [زنده و برانگيخته مى شوند]؟ (48)

بگو: هرآينه پيشينيان و پسينيان، (49)

[همگان] به هنگام آن روز دانسته شده گردآورى و فراهم مى شوند. (50)

و آنگاه شما اى گمراهان دروغ انگار، (51)

هرآينه از درخت زقوم مى خوريد، (52)

و شكمها را از آن پر مى كنيد، (53)

آنگاه روى آن، از آب جوشان مى آشاميد،

(54)

و چنان آشامنده ايد كه شتران تشنه مى آشامند. (55)

اين است پذيرائى آنها در روز حساب و پاداش. (56)

ما شما را آفريده ايم - و از آينده شما باخبريم -، پس چرا باور نمى داريد؟ (57)

آيا آب منى را كه مى ريزيد - نطفه اى را كه در رحم زنان مى افكنيد - ديده ايد؟ (58)

آيا شما آن را مى آفرينيد - نقشبندى مى كنيد - يا ما آفريننده ايم؟ (59)

ما مرگ را ميان شما مقدر كرديم، و كسى بر ما پيشى نگرفته و ناتوان نيستيم، (60)

از آنكه به جاى شما ديگرانى همچون شما آوريم. و شما را در آنچه - در صورت و هيئتى يا در عالمى كه - نمى دانيد از نو بيافرينيم. (61)

و هرآينه شما آفرينش نخست - زندگى دنيوى - را دانسته ايد، پس چرا ياد نمى كنيد و پند نمى گيريد؟ (62)

آيا آنچه مى كاريد ديده ايد؟ (63)

آيا شما آن را مى رويانيد يا ما روياننده ايم؟ (64)

اگر بخواهيم آن را گياهى در هم شكسته - يا كاهى بى دانه - مى گردانيم پس سراسيمه و در شگفت بمانيد، (65)

[و گوييد:] راستى كه ما زيان كرده و تاوان زده ايم. (66)

بلكه ما بى بهره مانده ايم. (67)

آيا آبى را كه مى آشاميد ديده ايد؟ (68)

آيا شما آن را از ابر فرو آورده ايد يا ما فرو آرنده ايم؟ (69)

اگر بخواهيم آن را تلخ و شور مى گردانيم، پس چرا سپاس نمى گزاريد؟ (70)

آيا آتشى را كه مى افروزيد ديده ايد؟ (71)

آيا درخت آن را شما پديد آورده ايد يا ما پديد آرنده ايم؟ (72)

ما آن را يادكردى ساختيم - كه چون آن را ببينند آتش دوزخ را ياد كنند - و كالايى براى صحرانشينان. (73)

پس نام پروردگار بزرگ خود را به پاكى ياد كن. (74)

پس سوگند به فروشدنگاه - يا جايگاه - ستارگان، (75)

و همانا اين سوگندى است بزرگ، اگر بدانيد، (76)

كه هرآينه اين قرآنى است گرامى و ارجمند، (77)

در كتابى پوشيده و نگاه داشته - لوح محفوظ -، (78)

كه جز پاك شدگان و پاكيزگان به آن دست نمى رسانند، (79)

فرو فرستاده اى است از پروردگار جهانيان. (80)

پس آيا به اين سخن بى اعتنايى و سهل انگارى مى كنيد؟! (81)

و روزى - بهره - خود را [از آن] اين مى سازيد كه [آن را] دروغ انگاريد؟! (82)

پس چرا چون [جان] به گلوگاه رسد - هنگام مرگ -، (83)

و شما آن هنگام مى نگريد - به آن كه در حال جان دادن است -، (84)

در حالى كه ما به او از شما نزديكتريم، ولى شما نمى بينيد، (85)

پس چرا اگر شما [برانگيختنى و] جزا دادنى نيستيد - يعنى اگر رستاخيز را باور نداريد -، (86)

او را باز نمى گردانيد، اگر راست مى گوييد؟! (87)

و اما اگر از نزديك داشتگان - مقربان - باشد، (88)

پس آسانى - هنگام مرگ و پس از آن در برزخ و رستاخيز - و روزى جاودانى - يا گياه خوشبو - و بهشت پرنعمت [فراروى اوست]. (89)

و اما اگر از ياران دست راست - اهل سعادت - باشد، (90)

پس تو را از ياران دست راست سلام است. (91)

و اما اگر از دروغ انگاران گمراه باشد، (92)

پس پذيرائى [او] از آبى جوشان است. (93)

و به دوزخ درآمدن و سوختن. (94)

هرآينه اين، آن سخن راست بى گمان و درست

است. (95)

پس نام پروردگار بزرگت را به پاكى ياد كن. (96)

و ميوه اي بسيار، (32)

كه نه منقطع مي گردد و نه كس را از آن باز دارند. (33)

و زناني ارجمند. (34)

آن زنان را ما بيافريديم، آفريدني . (35)

و دوشيزگان ساختيم. (36)

معشوق همسران خويشند، (37)

براي اصحاب سعادت. (38)

گروهي از پيشينيان، (39)

و گروهي كه از پي آمده اند. (40)

اما اصحاب شقاوت، اصحاب شقاوت چه حال دارند. (41)

در باد سموم و آب جوشانند. (42)

در سايه اي از دو سياه . (43)

نه سرد و نه خوش. (44)

اينان پيش از اين در ناز و نعمت بودند. (45)

و بر گناهان بزرگ اصرار مي ورزيدند. (46)

و مي گفتند: آيا زماني كه ما مرديم و خاك و استخوان شديم باز هم ما را زنده مي كنند. (47)

يا نياكان ما را؟ (48)

بگو: همه را، آنان كه از پيش بوده اند و آنها كه از پي شان آمده بودند، (49)

همه در وعده گاه آن روز معين خواهند بود. (50)

آنگاه شما اي گمراهان تكذيبكننده . (51)

از درختان زقوم خواهيد خورد. (52)

و شكمهاي خود را از آن بر خواهيد كرد. (53)

و بر سر آن آب جوشان خواهيد نوشيد. (54)

چنان مي نوشيد كه شتر تشنه آب مي نوشد. (55)

اين است غذايشان در روز جزا. (56)

ما شما را آفريده ايم، پس چرا تصديق نمي كنيد. (57)

آيا آن مني را كه بيرون مي ريزيد ديده ايد. (58)

آيا شما او را مي آفرينيد يا ما آفريننده ايم. (59)

ما مرگ را بر شما مقدر ساختيم و ناتوان از آن نيستيم كه (60)

به جاي

شما قومي همانند شما بياوريم و شما را به صورتي كه از آن بي خبريد از نو بيافرينيم. (61)

شما از آفرينش نخست آگاهيد، چرا به يادش نياوريد. (62)

آيا چيزي را كه مي كاريد ديده ايد. (63)

آيا شما مي رويانيدش يا ما روياننده ايم. (64)

اگر مي خواستيم خاشاكش مي ساختيم تا در شگفت بمانيد. (65)

گويند: ما ثروت بر باد دادگانيم. (66)

ما بي نصيب ماندگانيم. (67)

آيا آبي را كه مي نوشيد ديده ايد. (68)

آيا شما آن را از ابر فرو مي فرستيد يا ما فرو فرستنده ايم. (69)

اگر مي خواستيم آن را تلخ مي گردانيديم. پس چرا سپاس نمي گوييد. (70)

آيا آن آتشي را كه مي افروزيد ديده ايد. (71)

آيا درختش را شما آفريده ايد يا ما آفريننده ايم. (72)

ما آن را هشداري و براي مسافران رهنورد، متاعي ساختيم. (73)

به نام پروردگار بزرگ خود تسبيح گوي . (74)

پس سوگند به غروبگاه ستارگان. (75)

و اين سوگندي است -اگر بدانيد- بزرگ. (76)

هر آينه ، اين قرآني است گرامي قدر، (77)

در كتابي مكنون. (78)

كه جز پاكان دست بر آن نزنند. (79)

نازل شده از جانب پروردگار جهانيان است. (80)

آيا اين سخن را دروغ مي انگاريد. (81)

و نصيب خود را در دروغ انگاشتن آن قرار مي دهيد؟ (82)

پس چرا آنگاه كه جان به گلوگاه رسد، (83)

و شما در اين هنگام مي نگريد. تكذيب نمي كنيد؟ (84)

ما از شما به او نزديكتريم ولي شما نمي بينيد. (85)

اگر قيامت را باور نداريد، (86)

اگر راست مي گوييد، بازش- گردانيد.

(87)

اما اگر از مقربان باشد، (88)

براي اوست آسايش و روزي و بهشت پر نعمت. (89)

و اما اگر از اصحاب سعادت باشد: (90)

پس تو را از اصحاب سعادت سلام است. (91)

و اما اگر از تكذيبكنندگان گمراه باشد، (92)

به آب جوشان مهمانش كنند. (93)

و به دوزخش درآورند. (94)

اين سخن سخني راست و يقين است. (95)

پس به نام پروردگار بزرگت تسبيح گوي . (96)

آلود نشنوند (25)

نشنوند مگر سخنى كه سلام است و سلام (26)

و اصحاب يمين چه حال دارند اصحاب يمين (27)

در جوار درختان سدر بى خار (28)

و موزهاى توبرتو (29)

و سايه گسترده (30)

و آبى ريزان (31)

و ميوه بسيار (32)

كه نه پايانپذير است و نه بازداشته (33)

و دوشيزگان گرامى (34)

ما ايشان را به ابداع آفريده ايم (35)

و دوشيزه شان داشته ايم (36)

همسر دوست و هم سن و سال (37)

خاص اصحاب يمين (38)

جماعتى بسيار از پيشينيان (39)

و جماعتى بسيار از واپسينان (40)

و اصحاب شمال، چه حال دارند اصحاب شمال (41)

در ميان آتشباد و آب جوشند (42)

و سآيه اى از دوده (43)

كه نه خنك است و نه خوش (44)

ايشان پيش از اين نازپرورده بودند (45)

بر گناه بزرگ مداومت مى كردند (46)

و مى گفتند آيا چون مرديم و خاك و استخوانها[ى پوسيده] شديم، آيا برانگيخته خواهيم شد؟ (47)

و همچنين نياكان ما؟ (48)

بگو كه پيشينيان و واپسينان (49)

براى موعد روزى معين گرد آيند (50)

سپس شمايان اى گمراهان دروغ انگار [و اهل انكار] (51)

خورندگان از درخت زقوميد (52)

و شكم انباران از آن (53)

و بر آن آب جوش آشامندگانيد (54)

و مانند نوشيدن شتران عطش زده مى آشاميد (55)

اين پيشكش ايشان در روز جزاست (56)

ما شما را آفريده ايم، پس چرا تصديق نمى كنيد؟ (57)

آيا انديشيده ايد آنچه [از منى] را كه [در رحمها] مى ريزيد (58)

آيا شما آن را آفريده ايد يا ما آفريننده ايم (59)

ما در ميان شما مرگ را مقدر داشته ايم، و ما درمانده نيستيم (60)

كه همانندان شما را جانشين شما

گردانيم، و شما را در هيئتى كه نمى دانيد باز آفرينيم (61)

و به راستى نشاه نخستين را شناخته ايد، پس چرا پند نمى گيريد؟ (62)

آيا انديشيده ايد در آنچه مى كاريد؟ (63)

آيا شما آن را مى رويانيد يا ما روياننده ايم؟ (64)

اگر خواهيم آن را خرد و ريز گردانيم و شما حسرتزده شويد (65)

[و گوييد] ما غرامت ديدگانيم (66)

بلكه ما بى بهرگانيم (67)

آيا انديشيده ايد به آبى كه مى آشاميد؟ (68)

آيا شما آن را از ابر فرو فرستاده ايد يا ما فرو فرستنده ايم؟ (69)

اگر خواهيم آن را شور و تلخ گردانيم پس چرا سپاس نمى گزاريد؟ (70)

آيا انديشيده ايد به آتشى كه مى افروزيد؟ (71)

آيا شما درختش را آفريده ايد يا ما آفريننده ايم؟ (72)

ما آن را پندآموزى ساخته ايم و توشه اى براى رهروان (73)

پس به نام پروردگارت كه بزرگ است تسبيح گوى (74)

سوگند مى خورم به منزلگاه هاى ستارگان (75)

و آن اگر بدانيد سوگندى عظيم است (76)

آن قرآنى كريم است (77)

در كتابى نهفته (78)

جز پاكيزگان به آن دسترس ندارند (79)

فرو فرستاده اى از سوى پروردگار جهانيان است (80)

آيا شما در كار اين سخن سستى مى ورزيد؟ (81)

و سپاس روزيتان را چنان كرده ايد كه [آن را] انكار مى كنيد (82)

پس چرا چون جان به گلوگاه رسد (83)

و شما در آن هنگام نظاره گريد (84)

و ما به آن [جان شما] از شما نزديكتريم ولى شما به چشم بصيرت نمى نگريد (85)

پس چرا اگر شما جزا دادنى نيستيد (86)

اگر راست مى گوييد چرا آن را باز نمى گردانيد؟ (87)

سپس آنگاه اگر از مقربان باشد (88)

رهايش و گشايش است و بهشت پرناز و نعمت (89)

و اما اگر از اصحاب يمين باشد (90)

پس سلام بر تو باد از اصحاب يمين (91)

و اما اگر از منكران گمراه باشد (92)

پيشكش [او] از آبجوشان است (93)

و ورود به جهنم (94)

اين همانا حق اليقين است (95)

پس به نام پروردگارت كه بزرگ است، تسبيح بگوى (96)

آوردنى (35)

پس گردانيديمشان شوى ناديدگانى (36)

شوهر دوستانى همسالان (37)

براى ياران راست (38)

گروهى از پيشينيان (39)

و گروهى از بازماندگان (40)

و ياران چپ چه ياران چپ (41)

در آتش سوراخ كننده و آبى جوشان (42)

و سايه اى از دود سياه (43)

نه خنك و نه گرامى (44)

همانا ايشان بودند پيش از اين هوسرانان (45)

و بودند اصرار مى ورزيدند بر گناه (يا پيمان شكنى) بزرگ (46)

و بودند مى گفتند آيا گاهى كه مُرديم و شديم خاكى و استخوانهائى آيا مائيم برانگيختگان (47)

آيا و پدران ما پيشينيان (48)

بگو همانا پيشينيان و پسينيان (49)

گردآورده شوند بسوى وعده گاه روزى دانسته (50)

سپس شما اى گمراهان تكذيب كنندگان (51)

همانا خورنده ايد از درختى از زقّوم (52)

پس آكنده ايد از آن شكمها را (53)

پس آشامنده ايد بر آن از آب جوشان (54)

پس نوشنده ايد نوشيدن اشتران تشنگى زده (55)

اين است پيشكش ايشان روز دين (56)

ما آفريديمتان پس چرا تصديق نمى كنيد (57)

آيا ديديد آنچه را مى ريزيد (آب منى) (58)

آيا شما مى آفريدش يا مائيم آفرينندگان (59)

ما نهاديم ميان شما مرگ را و نيستيم پيشى گرفته شدگان (60)

و آنكه تبديل كنيم مانندگان شما را و پديد آوريمتان در آنچه نمى دانيد (61)

و همانا دانستيد پيدايش نخستين را پس چرا يادآور نشويد (62)

آيا ديديد آنچه را مى كاريد (63)

آيا شما كشتش كنيد يا مائيم كشت آوران (64)

اگر خواهيم گردانيمش خشك پس بمانيد زمزمه كنان (65)

كه مائيم زيانكاران (66)

بلكه مائيم ناكامان (67)

آيا ديديد آبى را كه نوشيد (68)

آيا شما فرودش آورديد از ابر يا مائيم فرودآورندگان (69)

اگر مى خواستيم مى گردانيديمش تلخكام پس چرا

سپاس نگزاريد (70)

آيا ديديد آتشى را كه افروزيد (71)

آيا شما پديد آورديد درختش را يا مائيم پديدآرندگان (72)

ما گردانيديمش يادآورى و بهره اى براى نيازمندان (73)

پس تسبيح گوى به نام پروردگار بزرگ خويش (74)

پس سوگند نخورم به فرودگاه هاى ستارگان (75)

و همانا آن است سوگندى اگر بدانيد گران (76)

همانا آن است قرآنى گرامى (77)

در نامه اى پوشيده (78)

دست بدان نسايند جز پاك شدگان (79)

فرستادنى از پروردگار جهانيان (80)

پس آيا بدين داستان شمائيد چاپلوسان (81)

و قرار دهيد روزى خود را كه تكذيب كنيد (82)

پس چرا گاهى كه رسد به گلوگاه (83)

و شمائيد آن هنگام نگرانان (84)

و مائيم نزديكتر بدو از شما و ليكن نبينيد (85)

پس چرا اگر هستيد شما ناكيفرشدگان (86)

بازش گردانيد اگر هستيد راستگويان (87)

پس اگر بود از مقرّبان (88)

پس آرامشى و روزيى و بهشت نعمت (89)

و اما اگر بود از ياران راست (90)

پس سلامى تو را از ياران راست (91)

و اما اگر بود از تكذيب كنندگان گمراهان (92)

پس پيشكشى از آب جوشان (93)

و چشيدن دوزخ (94)

همانا اين است حقّ يقين (95)

پس تسبيح گوى به نام پروردگار بزرگ خويش (96)

are the People of the Right Hand?

9 And the People of the Left Hand—and what are the People of the Left Hand?

10 And the Foremost Ones are the foremost ones:

11 they are the ones brought near [to Allah],

12 [who will reside] in the gardens of bliss.

13 A multitude from the former [generations]

14 and a few from the latter ones.

15 On brocaded couches

16 reclining on them, face to face.

17 They will be waited upon by immortal youths,

18 with goblets and ewers and a cup of a clear wine,

19 which neither causes them headache nor stupefaction,

20 and such fruits as they prefer

21 and such flesh of fowls as they desire,

22 and big-eyed houris

23 like guarded pearls,

24 a reward for what they used to do.

25 They will not hear therein any vain talk or sinful speech,

26 but only the watchword, ‘Peace!’ ‘Peace!’

27 And the People of the Right Hand—what are the People of the Right Hand?

28 Amid thornless lote trees

29 and clustered spathes

30 and extended shade,

31 and ever-flowing water

32 and abundant fruits,

33 neither inaccessible, nor forbidden,

34 and noble spouses.

35 We have created them with a special creation,

36 and made them virgins,

37 loving, of a like age,

38 for the People of the Right Hand.

39 A multitude from the former [generations]

40 and a multitude from the latter [ones].

41 And the People of the Left Hand—what are the

People of the Left Hand?

42 Amid infernal miasma and boiling water

43 and the shadow of a dense black smoke,

44 neither cool nor beneficial.

45 Indeed they had been affluent before this,

46 and they used to persist in the great sin.

47 And they used to say, ‘What! When we are dead and become dust and bones, shall we be resurrected?

48 And our forefathers too?’

49 Say, ‘Indeed the former and latter generations

50 will all be gathered for the tryst of a known day.

51 Then indeed, you, astray deniers,

52 will surely eat from the Zaqqum tree

53 and stuff your bellies with it,

54 and drink boiling water on top of it,

55 drinking like thirsty camels.’

56 Such will be the hospitality they receive on the Day of Retribution.

57 We created you. Then why do you not acknowledge it?

58 Have you considered the sperm that you emit?

59 Is it you who create it, or are We the creator?

60 We have ordained death among you, and We are not to be outmaneuvered

61 from replacing you with your likes and recreating you in [a realm] you do not know.

62 Certainly you have known the first genesis, then why do you not take admonition?

63 Have you considered what you sow?

64 Is it you who make it grow, or are We the grower?

65 If We wish, We surely turn it into chaff, whereat you are left stunned [saying to yourselves,]

66 ‘Indeed

we have suffered loss!

67 Rather we are deprived!’

68 Have you considered the water that you drink?

69 Is it you who bring it down from the rain cloud, or is it We who bring [it] down?

70 If We wish We can make it bitter. Then why do you not give thanks?

71 Have you considered the fire that you kindle?

72 Was it you who caused its tree to grow, or were We the grower?

73 It was We who made it a reminder and a boon for the desert-dwellers.

74 So celebrate the Name of your Lord, the All-supreme.

75 So I swear by the places where the stars set!

76 And indeed it is a great oath, should you know.

77 This is indeed a noble Qur’an,

78 in a guarded Book,

79 —no one touches it except the pure ones—

80 gradually sent down from the Lord of all the worlds.

81 What! Do you take lightly this discourse?

82 And make your denial of it your vocation?

83 So when it reaches the throat [of the dying person]

84 and at that moment you are looking on

85 —and We are nearer to him than you are, though you do not perceive—

86 then why do you not, if you are not subject

87 [to the Divine dispensation], restore it, should you be truthful?

88 Then, if he be of those brought near,

89 then ease, abundance, and a garden of bliss.

90 And if he be of

the People of the Right Hand,

91 then ‘Peace be on you,’ [a greeting] from the People of the Right Hand!

92 But if he be of the impugners, the astray ones,

93 then a treat of boiling water

94 and entry into hell.

95 Indeed this is certain truth.

96 So celebrate the Name of your Lord, the All-supreme!

And the flesh of fowl such as they desire. (21)

And pure, beautiful ones, (22)

The like of the hidden pearls: (23)

A reward for what they used to do. (24)

They shall not hear therein vain or sinful discourse, (25)

Except the word peace, peace. (26)

And the companions of the right hand; how happy are the companions of the right hand! (27)

Amid thornless lote-trees, (28)

And banana-trees (with fruits), one above another. (29)

And extended shade, (30)

And water flowing constantly, (31)

And abundant fruit, (32)

Neither intercepted nor forbidden, (33)

And exalted thrones. (34)

Surely We have made them to grow into a (new) growth, (35)

Then We have made them virgins, (36)

Loving, equals in age, (37)

For the sake of the companions of the right hand. (38)

A numerous company from among the first, (39)

And a numerous company from among the last. (40)

And those of the left hand, how wretched are those of the left hand! (41)

In hot wind and boiling water, (42)

And the shade of black smoke, (43)

Neither cool nor honorable. (44)

Surely they were before that made to live in ease and plenty. (45)

And they persisted in the great violation. (46)

And they used to say: What! when we die and have become dust and bones, shall we then indeed be raised? (47)

Or our fathers of yore? (48)

Say: The first and the last, (49)

Shall most surely be gathered together for the appointed hour of a known day. (50)

Then shall you, O you who err and call it a lie! (51)

Most surely eat of a tree of Zaqqoom, (52)

And fill (your) bellies with it; (53)

Then drink over it of boiling water; (54)

And drink as drinks the thirsty camel. (55)

This is their entertainment on the day of requital. (56)

We have created you, why do you not then assent? (57)

Have you considered the seed? (58)

Is it you that create it or are We the creators? (59)

We have ordained death among you and We are not to be overcome, (60)

In order that We may bring in your place the likes of you and make you grow into what you know not. (61)

And certainly you know the first growth, why do you not then mind? (62)

Have you considered what you sow? (63)

Is it you that cause it to grow, or are We the causers of growth? (64)

If We pleased, We should have certainly made it broken down into pieces, then would you begin tb lament: (65)

Surely we are burdened with debt: (66)

Nay! we are deprived. (67)

Have you considered the water which you drink? (68)

Is it you that send it down from the clouds, or are We the senders? (69)

If We pleased, We would have made it salty; why do you not then give thanks? (70)

Have you considered the fire which you strike? (71)

Is it you that produce the trees for it, or are We the producers?

(72)

We have made it a reminder and an advantage for the wayfarers of the desert. (73)

Therefore glorify the name of your Lord, the Great. (74)

But nay! I swear by the falling of stars; (75)

And most surely it is a very great oath if you only knew; (76)

Most surely it is an honored Quran, (77)

In a book that is protected (78)

None shall touch it save the purified ones. (79)

A revelation by the Lord of the worlds. (80)

Do you then hold this announcement in contempt? (81)

And to give (it) the lie you make your means of subsistence. (82)

Why is it not then that when it (soul) comes up to the throat, (83)

And you at that time look on-- (84)

And We are nearer to it than you, but you do not see-- (85)

Then why is it not-- if you are not held under authority-- (86)

That you send it (not) back-- if you are truthful? (87)

Then if he is one of those drawn nigh (to Allah), (88)

Then happiness and bounty and a garden of bliss. (89)

And if he is one of those on the right hand, (90)

Then peace to you from those on the right hand. (91)

And if he is one of the rejecters, the erring ones, (92)

He shall have an entertainment of boiling water, (93)

And burning in hell. (94)

Most surely this is a certain truth. (95)

Therefore glorify the name of your Lord, the Great.

(96)

plenty of fruit

(33) which is neither rationed nor forbidden,

(34) and padded furniture raised [off the floor] .

(35) We have produced special women

(36) and made them (ever) virgins,

(37) easy to get along with and of their same age,

(38) for the Companions on the Right,

(39) a multitude from early men

(40) as well as a multitude from later ones.

(41) The Companions on the Unlucky side, what about the Companions on the Left?

(42) In a scorching wind, scalding water,

(43) and the shade of pitch-black smoke,

(44) which is neither cool nor refreshing.

(45) They had been luxuriating before that happened

(46) and persisted in awesome blasphemy,

(47) and kept on saying: "When we have died and become dust and bones, will we be raised up again?

(48) Along with our earliest forefathers?"

(49) SAY: "The earlier and the later ones

(50) will be gathered together for an appointment on a well-known day.

(51) Then you mistaken rejectors

(52) will be eating something from the Infernal Tree,

(53) filling (your) bellies with it

(54) and drinking scalding water in addition,

(55) lapping it up, the way thirsty [camels] drink."

(56) Such will be their fare on the Day for Repayment!

(57) We created you, if you would only acknowledge it.

(58) Have you ever considered what you emit?

(59) Did you create it, or are We its Creators?

(60) We have ordained death for (all of) you; no one will get ahead to prevent Us

(61) from changing your

attributes, and transforming you into something you would never recognize.

(62) You know about the first transformation, if you will only recall it.

(63) Have you considered what you plant as crops?

(64) Do you farm it or are We the Farmers?

(65) If We so wished, We would turn it into chaff so you would do nothing but exclaim:

(66) We are debt-ridden;

(67) in fact, we are destitute!"

(68) Have you ever considered the water you drink?

(69) Do you pour it down from the rainclouds or are We its Pourers?

(70) If We so wished, We might make it brackish. If you would only act grateful!

(71) Have you considered the Fire you kindle?

(72) Are you the ones who grow its trees [for firewood] or are We their Growers?

(73) We have granted it as a Reminder and enjoyment for those living in the wilderness.

(74) So celebrate your Lord's almighty name !

(75) Yet I swear by the stars' positions

(76) (it is a serious oath, if you only knew it!)

(77) that it is a Noble Qur'an

(78) [kept] as a treasured Book

(79) which none but the purified may touch ,

(80) something sent down by the Lord of the Universe.

(81) Are you (all) trying to dodge this report?

(82) Are you making [the fact] that you reject it into your means of livelihood ?

(83) Why not- when [your soul] leaps to your throat [at death]

(84) and you are then observing,

(85) (We are even

Nearer to it than you are, even though you do not notice it) -

(86) provided you are not under any obligation,

(87) answer back if you are so truthful ...!

(88) Thus if he is one of those who are drawn close

(89) [he will have] contentment, fragrance, and a garden of bliss-

(90) while if he is one of the Companions on the Right:

(91) ''Peace be on you" [will be the greeting] from the Companions on the Right.

(92) However if he is one of the mistaken rejectors

(93) a welcome of scalding water

(94) plus a roasting in Hades [will await him].

(95) This is the absolute Truth;

(96) so celebrate your Lord's almighty name !

no intoxication (19)

and such fruits as they shall choose, (20)

and such flesh of fowl as they desire, (21)

and wide-eyed houris (22)

as the likeness of hidden pearls, (23)

a recompense for that they laboured. (24)

Therein they shall hear no idle talk, no cause of sin, (25)

only the saying `Peace, Peace!' (26)

The Companions of the Right, O Companions of the Right! (27)

mid thornless lote-trees (28)

and serried acacias, (29)

and spreading shade (30)

and outpoured waters, (31)

and fruits abounding (32)

unfailing, unforbidden, (33)

and upraised couches. (34)

Perfectly We formed them, perfect, (35)

and We made them spotless virgins, (36)

chastely amorous, like of age (37)

for the Companions of the Right. (38)

A throng of the ancients (39)

and a throng of the later folk. (40)

The Companions of the Left, O Companions of the Left! (41)

mid burning winds and boiling waters (42)

and the shadow of a smoking blaze (43)

neither cool, neither goodly; (44)

and before that they lived at ease, (45)

and persisted in the Great Sin, (46)

ever saying, `What when we are dead and becomedust and bones, shall we indeed be raised up? (47)

What, and our fathers, the ancients?' (48)

Say: `The ancients, and the later folk (49)

shall be gathered to the appointed time of a known day. (50)

Then you erring ones, you that cried lies, (51)

you shall eat of a tree called Zakkoum, (52)

and you shall fill therewith your bellies (53)

and drink on top

of that boiling water (54)

lapping it down like thirsty camels.' (55)

This shall be their hospitality on the Day of Doom. (56)

We created you; therefore why will you not believe? (57)

Have you considered the seed you spill? (58)

Do you yourselves create it, or are We the Creators? (59)

We have decreed among you Death; We shall not be outstripped; (60)

that We may exchange the likes of you, and make you to grow again in afashion you know not. (61)

You have known the first growth; so why will you not remember? (62)

Have you considered the soil you till? (63)

Do you yourselves sow it, or are We the Sowers? (64)

Did We will, We would make it broken orts, and you would remain bitterlyjesting-- (65)

`We are debt-loaded; (66)

nay, we have been robbed!' (67)

Have you considered the water you drink? (68)

Did you send it down from the clouds, or did We send it? (69)

Did We will, We would make it bitter; so why are you notthankful? (70)

Have you considered the fire you kindle? (71)

Did you make its timber to grow, or did We make it? (72)

We Ourselves made it for a reminder, and a boon to the desert-dwellers. (73)

Then magnify the Name of thy Lord, the All-mighty. (74)

No! I swear by the fallings of the stars (75)

and that is indeed a mighty oath, did you but know it (76)

it is surely a noble Koran (77)

in a hidden

Book (78)

none but the purified shall touch, (79)

a sending down from the Lord of all Being. (80)

What, do you hold this discourse in disdain, (81)

and do you make it your living to cry lies? (82)

Why, but when the soul leaps to the throat of the dying (83)

and that hour you are watching (84)

And We are nigher him than you, but you do not see Us (85)

why, if you are not at Our disposal, (86)

do you not bring back his soul, if you speak truly? (87)

Then, if he be of those brought nigh the Throne, (88)

there shall be repose and ease, and a Garden of Delight; (89)

and if he be a Companion of the Right: (90)

`Peace be upon thee, Companion of the Right!' (91)

But if he be of them that cried lies, and went astray, (92)

there shall be a hospitality of boiling water (93)

and the roasting in Hell. (94)

Surely this is the truth of certainty. (95)

Then magnify the Name of thy Lord, the All-mighty. (96)

(8)

And (then) those on the left hand; what of those on the left hand? (9)

And the foremost in the race, the foremost in the race: (10)

Those are they who will be brought nigh (11)

In gardens of delight; (12)

A multitude of those of old (13)

And a few of those of later time (14)

On lined couches, (15)

Reclining therein face to face. (16)

There wait on them immortal youths (17)

With bowls and ewers and a cup from a pure spring (18)

Wherefrom they get no aching of the head nor any madness, (19)

And fruit that they prefer (20)

And flesh of fowls that they desire (21)

And (there are) fair ones with wide, lovely eyes, (22)

Like unto hidden pearls, (23)

Reward for what they used do. (24)

There hear they no vain speaking nor recrimination (25)

(Naught) but the saying: Peace, (and again) Peace. (26)

And those on the right hand; what of those on the right hand? (27)

Among thornless lote tree (28)

And clustered plantains, (29)

And spreading shade, (30)

And water gushing, (31)

And fruit in plenary (32)

Neither out of reach nor yet forbidden, (33)

And raised couches, (34)

Lo! We have created them a (new) creation (35)

And made them virgins (36)

Lovers, friends, (37)

For those on the right hand; (38)

A multitude of those of old (39)

And a multitude of those of later time. (40)

And those on the left hand: What of those on the left hand? (41)

In scorching wind and scalding water (42)

And shadow of black smoke, (43)

Neither cool nor refreshing. (44)

Lo! heretofore they were effete with luxury (45)

And used to persist in the awful sin. (46)

And they used to say: When we are dead and have come dust and bones, shall we then, forsooth, be raised again, (47)

And also our forefathers? (48)

Say (unto them, O Muhammad): Lo! those of old and those of later time (49)

Will all be brought together to the tryst of an appointed day. (50)

Then lo! ye, the erring, the deniers, (51)

Ye verily will eat of a tree called Zaqqum (52)

And will fill your bellies therewith; (53)

And thereon ye will drink of boiling water, (54)

Drinking even as the camel drinketh. (55)

This will be their welcome on the Day of Judgment (56)

We created you. Will ye then admit the truth? (57)

Have ye seen that which ye emit? (58)

Do ye create it or are We the creator? (59)

We mete out death among you, and We are not to be outrun, (60)

That We may transfigure you and make you what ye know not. (61)

And verily ye know the first creation. Why, then, do ye not reflect? (62)

Have ye seen that which ye cultivate? (63)

Is it ye who foster it, or are We the Fosterer? (64)

If We willed, We verily could make it chaff, then would ye cease not to exclaim: (65)

Lo! we are laden with debt!

(66)

Nay, but we are deprived! (67)

Have ye observed the water which ye drink? (68)

Is it ye who shed it from the rain cloud, or are We the shedder? (69)

If We willed We verily could make it bitter. why, then, give ye not thanks? (70)

Have ye observed the fire which ye strike out; (71)

Was it ye who made the tree thereof to grow, or were We the grower? (72)

We, even We, appointed it a memorial and a comfort for the dwellers in the wilderness. (73)

Therefor (O Muhammad), praise the name of thy Lord, the Tremendous. (74)

Nay, I swear by the places of the stars (75)

And lo! that verily is a tremendous oath, if ye but knew (76)

That (this) is indeed a noble Quran (77)

In a Book kept hidden (78)

Which none toucheth save the purified, (79)

A revelation from the Lord of the Worlds. (80)

Is it this Statement that ye scorn, (81)

And make denial thereof your livelihood? (82)

Why, then, when (the soul) cometh up to the throat (of the dying) (83)

And ye are at that moment looking (84)

And We are nearer unto him than ye are, but ye see not (85)

Why then, if ye are not in bondage (unto Us), (86)

Do ye not force it back, if ye are truthful? (87)

Thus if he is of those brought nigh, (88)

Then breath of life, and plenty, and a Garden of delight (89)

And if he is of

those on the right hand, (90)

Then (the greeting) "Peace be unto thee" from those on the right hand (91)

But if he is of the rejecters, the erring, (92)

Then the welcome will be boiling water (93)

And roasting at hell fire. (94)

Lo! this is certain truth. (95)

Therefor (O Muhammad) praise the name of thy Lord, the Tremendous. (96)

No after-ache will they receive therefrom nor will they suffer intoxication: (19)

And with fruits any that they may select; (20)

And the flesh of fowls any that they may desire. (21)

And (there will be) Companions with beautiful big and lustrous eyes- - (22)

Like unto Pearls well-guarded. (23)

A Reward for the Deeds of their past (Life). (24)

No frivolity will they hear therein nor any taint of ill (25)

Only the saying "Peace! Peace." (26)

The Companions of the Right Hand what will be the Companions of the Right Hand? (27)

(They will be) among lote trees without thorns (28)

Among Talh trees with flowers (or fruits) piled one above another (29)

In shade long-extended (30)

By water flowing constantly (31)

And fruit in abundance (32)

Whose season is not limited nor (supply) forbidden (33)

And on Thrones (of Dignity) raised high. (34)

We have created (their Companions) of special creation. (35)

And made them virgin-pure (and undefiled) (36)

Beloved (by nature) equal in age (37)

For the companions of the Right Hand. (38)

A (goodly) number from those of old (39)

And a (goodly) number from those of later times. (40)

The Companions of the Left Hand-what will be the Companions of the Left Hand? (41)

(They will be) in the midst of a fierce Blast of Fire and in Boiling Water (42)

And in the shades of Black Smoke: (43)

Nothing (will there be) to refresh nor to please: (44)

For that they were wont to be indulged before that

in wealth (and luxury). (45)

And persisted obstinately in wickedness supreme! (46)

And they used to say "what! when we die and become dust and bones shall we then indeed be raised up again? (47)

"(We) and our fathers of old?" (48)

Say: "Yea those of old and those of later times (49)

"All will certainly be gathered together for the meeting appointed for a Day Well-known. (50)

"Then will ye truly o ye that go wrong and treat (Truth) as Falsehood! (51)

"Ye will surely taste of the Tree of Zaqqum. (52)

"Then will ye fill your insides therewith (53)

"And drink Boiling Water on top of it: (54)

"Indeed ye shall drink like diseased camels raging with thirst! (55)

Such will be their entertainment on the Day of Requital! (56)

It is We Who have created you: why will ye not witness the Truth? (57)

Do ye then see? The (human seed) that ye throw out, (58)

Is it ye who create it or are We the Creators? (59)

We have decreed Death to be your common lot and We are not to be frustrated (60)

From changing your Forms and creating you (again) in (Forms) that ye know not. (61)

And ye certainly know already the first form of creation: why then do ye not celebrate His praises? (62)

See ye the seed that ye sow in the ground? (63)

Is it ye that cause it to grow or are We the Cause? (64)

Were it Our Will we could crumble it

to dry powder and ye would be left in wonderment (65)

(Saying) "We are indeed left with debts (for nothing): (66)

"Indeed are we shut out (of the fruits of our labor)." (67)

See ye the water which ye drink? (68)

Do ye bring it Down (in rain) from the Cloud or do We? (69)

Were it Our Will We could make it salt (and unpalatable): then why do ye not give thanks? (70)

See ye the Fire which ye kindle? (71)

Is it ye who grow the tree which feeds the fire or do We grow it? (72)

We have made it a memorial (of our handiwork) and an article of comfort and convenience for the denizens of deserts. (73)

Then celebrate with praises the name of the Lord the Supreme: (74)

Furthermore I call to witness the setting of the Stars (75)

And that is indeed a mighty adjuration if ye but knew (76)

That this is indeed a Quran most honorable (77)

In a Book well-guarded (78)

Which none shall touch but those who are clean: (79)

A Revelation from the Lord of the Worlds. (80)

Is it such a Message that ye would hold in light esteem? (81)

And have ye made it your livelihood that ye should declare it false? (82)

Then why do ye not (intervene) when (the soul of the dying man) reaches the throat (83)

And ye the while (sit) looking on (84)

But We are nearer to him than ye and yet see not (85)

Then

why do you not if you are exempt from (future) account (86)

Call back the soul if ye are true (in your claim of Independence)? (87)

Thus then if he be of those Nearest to Allah (88)

(There is for him) Rest and Satisfaction and a Garden of Delights. (89)

And if he be of the Companions of the Right Hand (90)

(For him is the salutation) "Peace be unto thee" from the Companions of the Right Hand. (91)

And if he be of those who treat (truth) as Falsehood who go wrong (92)

For him is Entertainment with Boiling Water. (93)

And burning in Hell-Fire. (94)

Verily this is the Very Truth and Certainty. (95)

So celebrate with praises the name of thy Lord the Supreme. (96)

les premières [générations],

14. et un petit nombre parmi les dernières [générations],

15. sur des lits ornés [d'or et de pierreries],

16. s'y accoudant et se faisant face.

17. Parmi eux circuleront des garçons éternellement jeunes,

18. avec des coupes, des aiguières et un verre [rempli]: d'une liqueur de source

19. qui ne leur provoquera ni maux de tête ni étourdissement;

20. et des fruits de leur choix,

21. et toute chair d'oiseau qu'ils désireront.

22. Et ils auront des houris aux yeux, grands et beaux,

23. pareilles à des perles en coquille.

24. en récompense pour ce qu'ils faisaient.

25. Ils n'y entendront ni futilité ni blasphème;

26. mais seulement les propos: ‹Salam! Salam!›... [Paix! paix!]

27. Et les gens de la droite; que sont les gens de la droite?

28. [Ils seront parmi]: des jujubiers sans épines,

29. et parmi des bananiers aux régimes bien fournis,

30. dans une ombre étendue

31. [près] d'une eau coulant continuellement,

32. et des fruits abondants

33. ni interrompus ni défendus,

34. sur des lits surélevés,

35. C'est Nous qui les avons créées à la perfection,

36. et Nous les avons faites vierges,

37. gracieuses, toutes de même âge,

38. pour les gens de la droite,

39. une multitude d'élus parmi les premières [générations],

40. et une multitude d'élus parmi les dernières [générations],

41. Et les gens de la gauche; que sont les gens de la gauche?

42. ils seront au milieu d'un souffle brûlant et d'une eau bouillante,

43. à l'ombre d'une fumée noire

44. ni

fraîche, ni douce.

45. Ils vivaient auparavant dans le luxe.

46. Ils persistaient dans le grand péché [le polythéisme]

47. et disaient: ‹Quand nous mourrons et serons poussière et ossements, serons-nous ressuscités?

48. ainsi que nos anciens ancêtres?...›

49. Dis: ‹En vérité les premiers et les derniers

50. seront réunis pour le rendez-vous d'un jour connu›.

51. Et puis, vous, les égarés, qui traitiez (la Résurrection) de mensonge,

52. vous mangerez certainement d'un arbre de Zaqqoum.

53. Vous vous en remplirez le ventre,

54. puis vous boirez par-dessus cela de l'eau bouillante,

55. vous en boirez comme boivent les chameaux assoiffés.

56. Voilà le repas d'accueil qui leur sera servi, au jour de la Rétribution.

57. C'est Nous qui vous avons créés. Pourquoi ne croiriez-vous donc pas [à la résurrection]?

58. Voyez-vous donc ce que vous éjaculez:

59. est-ce vous qui le créez ou [en]: sommes Nous le Créateur?

60. Nous avons prédéterminé la mort parmi vous. Nous ne serons point empêchés

61. de vous remplacer par vos semblables, et vous faire renaître dans [un état] que vous ne savez pas.

62. Vous avez connu la première création. Ne vous rappelez-vous donc pas?

63. Voyez-vous donc ce que vous labourez?

64. Est-ce vous qui le cultivez? ou [en] sommes Nous le cultivateur?

65. Si Nous voulions, Nous le réduirions en débris. Et vous ne cesseriez pas de vous étonner et [de crier]:

66. ‹Nous voilà endettés!

67. ou plutٍt, exposés aux privations›.

68. Voyez-vous donc l'eau que vous buvez?

69. Est-ce vous qui l'avez fait

descendre du nuage? ou [en] sommes Nous le descendeur?

70. Si Nous voulions, Nous la rendrions salée. Pourquoi n'êtes- vous donc pas reconnaissants?

71. Voyez-vous donc le feu que vous obtenez par frottement?

72. Est-ce vous qui avez créé son arbre ou [en] sommes Nous le Créateur?

73. Nous en avons fait un rappel (de l'Enfer), et un élément utile pour ceux qui en ont besoin.

74. Glorifie donc le nom de ton Seigneur, le Très Grand!

75. Non!... Je jure par les positions des étoiles (dans le firmament).

76. Et c'est vraiment un serment solennel, si vous saviez.

77. Et c'est certainement un Coran noble,

78. dans un Livre bien gardé

79. que seuls les purifiés touchent;

80. C'est une révélation de la part du Seigneur de l'Univers.

81. Est-ce ce discours-là que vous traitez de mensonge?

82. Et est-ce pour vous [une façon d'être reconnaissant] à votre subsistance que de traiter (le Coran) de mensonge?

83. Lorsque le souffle de la vie remonte à la gorge (d'un moribond),

84. et qu'à ce moment là vous regardez,

85. et que Nous sommes plus proche de lui que vous [qui l'entourez] mais vous ne [le] voyez point.

86. Pourquoi donc, si vous croyez que vous n'avez pas de compte à rendre,

87. ne la faites-vous pas revenir [cette âme], si vous êtes véridiques?

88. Si celui-ci est du nombre des rapprochés (d'Allah),

89. alors (il aura) du repos, de la grâce et un Jardin de délices.

90. Et s'il est du nombre des gens de

la droite,

91. il sera [accueilli par ces mots]: ‹Paix à toi› de la part des gens de la droite.

92. Et s'il est de ceux qui avaient traité de mensonge (la résurrection) et s'étaient égarés,

93. alors, il sera installé dans une eau bouillante,

94. et il brûlera dans la Fournaise.

95. C'est cela la pleine certitude.

96. Glorifie donc le nom de ton Seigneur, le Très Grand!

palabra: «¡Paz! ¡Paz!»

27. Los de la derecha -¿qué son los de la derecha-

28. estarán entre azufaifos sin espinas

29. y liños de acacias,

30. en una extensa sombra,

31. cerca de agua corriente

32. y abundante fruta,

33. inagotable y permitida,

34. en lechos elevados.

35. Nosotros las hemos formado de manera especial

36. y hecho vírgenes,

37. afectuosas, de una misma edad,

38. para los de la derecha.

39. Habrá muchos de los primeros

40. y muchos de los últimos.

41. Los de la izquierda -¿qué son los de la izquierda?-

42. estarán expuestos a un viento abrasador, en agua muy caliente,

43. a la sombra de un humo negro,

44. ni fresca ni agradable.

45. Antes, estuvieron rodeados de lujo,

46. sin salir del enorme pecado.

47. Decían: «Cuando muramos y seamos tierra y huesos, ¿se nos resucitará acaso?

48. ¿Y también a nuestros antepasados?»

49. Di: «¡En verdad, los primeros y los últimos

50. serán reunidos en el momento fijado de un día determinado!»

51. Luego, vosotros, extraviados, desmentidores,

52. comeréis, sí, de un árbol, del Zaqqum,

53. de cuyos frutos llenaréis el vientre.

54. Y, además, beberéis agua muy caliente,

55. sedientos como camellos que mueren de sed...,

56. Ese será su alojamiento el día del Juicio.

57. Nosotros os creamos. ¿Por qué, pues, no aceptáis?

58. Y ¿qué os parece el semen que eyaculáis?

59. ¿Lo creáis vosotros o somos Nosotros los creadores?

60. Nosotros hemos determinado que muráis y nadie podrá escapársenos,

61. para que otros seres

semejantes os sucedan y haceros renacer a un estado que no conocéis.

62. Ya habéis conocido una primera creación. ¿Por qué, pues, no os dejáis amonestar?

63. Y ¿qué os parece vuestra siembra?

64. ¿La sembráis vosotros o somos Nosotros los sembradores?

65. Si quisiéramos, de vuestro campo haríamos paja seca e iríais lamentándoos:

66. «Estamos abrumados de deudas.

67. más aún, se nos ha despojado».

68. Y ¿qué os parece el agua que bebéis?

69. ¿La hacéis bajar de las nubes vosotros o somos Nosotros Quienes la hacen bajar?

70. Si hubiéramos querido, la habríamos hecho salobre. ¿Por qué, pues, no dais las gracias?

71. Y ¿qué os parece el fuego que encendéis?

72. ¿Habéis hecho crecer vosotros el árbol que lo alimenta o somos Nosotros Quienes lo han hecho crecer?

73. Nosotros hemos hecho eso como recuerdo y utilidad para los habitantes del desierto.

74. ¡Glorifica, pues, el nombre de tu Señor, el Grandioso!

75. ¡Pues no! ¡Juro por el ocaso de las estrellas!

76. (Juramento en verdad-si supierais...-solemne).

77. ¡Es, en verdad, un Corán noble,

78. contenido en una Escritura escondida

79. que sólo los purificados tocan,

80. una revelación que procede del Señor del universo!

81. ¡Tenéis en poco este discurso

82. y hacéis de vuestra desmentida vuestro sustento?

83. ¿Por qué, pues, cuando se sube a la garganta,

84. viéndolo vosotros,

85. -y Nosotros estamos más cerca que vosotros de él, pero no percibís-,

86. por qué, pues, si no vais a ser juzgados

87. y es verdad lo que

decís, no la hacéis volver?

88. Si figura entre los allegados,

89. tendrá reposo, plantas aromáticas y jardín de delicia.

90. Si es de los de la derecha:

91. «¡Paz a ti, que eres de los de la derecha!»

92. Pero, si es de los extraviados desmentidores,

93. será alojado en agua muy caliente

94. y arderá en fuego de gehena.

95. ¡Esto es algo, sí, absolutamente cierto!

96. ¡Glorifica, pues, el nombre de tu Señor, el Grandioso!

Und (mit den) Früchten, die sie vorziehen,

21. Und Fleisch vom Geflügel, das sie begehren mِgen,

22. Und holdselige Mنdchen mit groكen, herrlichen Augen,

23. Gleich verborgenen Perlen,

24. Als eine Belohnung für das, was sie zu tun pflegten.

25. Sie werden dort kein eitles Geschwنtz noch sündige Rede hِren,

26. Nur das Wort: «Frieden, Frieden!»

27. Und die zur Rechten - was (wiكt ihr) von denen, die zur Rechten sein werden? -,

28. (Sie werden) unter dornenlosen Lotusbنumen (sein)

29. Und gebüschelten Bananen

30. Und ausgebreitetem Schatten

31. Bei flieكenden Wassern

32. Und reichlichen Früchten,

33. Unaufhِrlichen, unverbotenen.

34. Und edlen Gattinnen -

35. Wir haben sie als eine wunderbare Schِpfung erschaffen

36. Und sie zu Jungfrauen gemacht,

37. Liebevollen Altersgenossinnen

38. Derer zur Rechten;

39. Eine groكe Schar der Früheren,

40. Und eine groكe Schar der Spنteren.

41. Und die zur Linken - was (wiكt ihr) von denen, die zur Linken sein werden? -,

42. (Sie werden) inmitten von glühenden Winden und siedendem Wasser (sein)

43. Und im Schatten schwarzen Rauches,

44. Weder kühl noch erfrischend.

45. Vor diesem waren sie in der Tat verbraucht durch _ppigkeit

46. Und verharrten in der groكen Sünde.

47. Und sie pflegten zu sprechen: «Wie! wenn wir tot sind und zu Staub und Gebeine geworden, sollen wir dann wirklich auferweckt werden?

48. Und unsere Vorvنter auch?»

49. Sprich: «Die Früheren und die Spنteren

50. Werden alle versammelt werden zur gesetzten Frist eines bestimmten Tags.

51. Dann, o ihr Irregegangenen und Leugner,

52. Essen sollt ihr vom Baume

Saqqüm,

53. Und damit die Bنuche füllen,

54. Und darauf von siedendem Wasser trinken,

55. Trinkend wie die durstigen Kamele trinken.»

56. Das wird ihre Bewirtung sein am Tage des Gerichts.

57. Wir haben euch erschaffen. Warum wollt ihr da nicht die Wahrheit zugeben?

58. Habt ihr betrachtet, was ihr ausspritzt?

59. Schafft ihr es oder sind Wir die Schِpfer?

60. Wir haben bei euch den Tod verordnet, und Wir kِnnen nicht daran verhindert werden,

61. Daك Wir an eure Stelle andere bringen gleich euch und daك Wir euch in einen Zustand entwickeln, den ihr nicht kennt.

62. Und ihr kennet doch gewiك die erste Schِpfung. Warum also wollt ihr euch nicht besinnen?

63. Habt ihr betrachtet, was ihr aussنet?

64. Seid ihr es, die ihr es wachsen lasset, oder lassen Wir es wachsen?

65. Wollten Wir es, Wir kِnnten es alles in Staub verwandeln, dann würdet ihr nicht aufhِren, euch zu beklagen:

66. «Wir sind zugrunde gerichtet!

67. Nein, wir sind beraubt.»

68. Habt ihr das Wasser betrachtet, das ihr trinkt?

69. Seid ihr es, die ihr es aus den Wolken niedersendet, oder sind Wir die Sendenden?

70. Wollten Wir es, Wir kِnnten es bitter machen. Warum also danket ihr nicht?

71. Habt ihr das Feuer betrachtet, das ihr zündet?

72. Seid ihr es, die ihr den Baum dazu hervorbrachtet, oder sind Wir die Schِpfer?

73. Wir haben ihn zur Ermahnung erschaffen und zum Nutzen für die Wanderer durch Wildernisse.

74. Drum preise den Namen deines Herrn, des Groكen.

75. Ich schwِre beim Herabschieكen

der Sterne -

76. Und fürwahr, das ist ein groكer Schwur, wenn ihr es nur wüكtet -,

77. Daك dies wahrlich ein erhabener Koran ist,

78. In einem verborgenen Buche.

79. Keiner kann es berühren, auكer den Gereinigten -

80. Eine Offenbarung vom Herrn der Welten.

81. Und ihr wolltet gegenüber dieser (gِttlichen) Verkündigung scheinheilig sein?

82. Und daك ihr (sie) leugnet, macht ihr das zu eurem tنglichen Brot?

83. Warum wohl, wenn (die Seele des Sterbenden) zur Kehle steigt

84. Und ihr in jenem Augenblick zuschaut -

85. Und Wir sind ihm nنher als ihr, nur daك ihr nicht sehet -,

86. Warum wohl, wenn ihr nicht zur Rechenschaft gezogen werden sollt,

87. Zwingt ihr sie nicht zurück, wenn ihr wahrhaftig seid?

88. Wenn er nun zu denen gehِrt, die (Gott) nahe sind,

89. Dann (wird er) Glück (genieكen) und Duft (der Seligkeit) und einen Garten der Wonne.

90. Und wenn er zu denen gehِrt, die zur Rechten sind,

91. (Wird ihm ein) «Friede sei mit dir, der du zu denen zur Rechten gehِrst!»

92. Wenn er aber zu den Leugnern, Irregegangenen gehِrt,

93. Dann (wird ihm) eine Bewirtung mit siedendem Wasser

94. Und Brennen in der Hِlle

95. Wahrlich, dies ist die Wahrheit selbst.

96. Lobpreise darum den Namen deines Herrn, des Groكen.

saranno polvere dispersa,

7. sarete allora [divisi] in tre gruppi:

8. i compagni della destra ..., e chi sono i compagni della destra?

9. i compagni della sinistra ..., e chi sono i compagni della sinistra?

10. i primi ..., sono davvero i primi!

11. Saranno i ravvicinati [ad Allah],

12. nei Giardini delle Delizie ,

13. molti tra gli antichi

14. pochi tra i recenti,

15. su divani rivestiti d'oro,

16. sdraiati gli uni di fronte agli altri.

17. Vagheranno tra loro fanciulli di eterna giovinezza,

18. [recanti] coppe, brocche e calici di bevanda sorgiva,

19. che non darà mal di testa né ebbrezza;

20. e i frutti che sceglieranno,

21. e le carni d'uccello che desidereranno.

22. E [ci saranno colà] le fanciulle dai grandi occhi neri,

23. simili a perle nascoste,

24. compenso per quel che avranno fatto.

25. Colà non sentiranno né vaniloqui né oscenità,

26. ma solo « Pace, Pace ».

27. E i compagni della destra; chi sono i compagni della destra?

28. [Saranno] tra i loti senza spine,

29. e banani dai caschi ben colmi ,

30. tra ombra costante,

31. e acqua corrente,

32. e frutti abbondanti,

33. inesauribili e non proibiti,

34. su letti elevati.

35. Le abbiamo create perfettamente,

36. le abbiamo fatte vergini,

37. amabili e coetanee,

38. per i compagni della destra.

39. Molti tra gli antichi,

40. e molti tra gli ultimi venuti.

41. E i compagni della sinistra, chi sono i compagni della sinistra?

42. [saranno esposti a] un vento bruciante,

all'acqua bollente,

43. all'ombra di un fumo nero

44. non fresca, non piacevole.

45. Già furono genti agiate,

46. e persistevano nel grande peccato

47. e dicevano: « Dopo che saremo morti e ridotti in polvere ed ossa, saremo forse resuscitati?

48. E [così pure] i nostri avi?»

49. Di': « In verità sia i primi che gli ultimi

50. saranno riuniti nel convegno del Giorno stabilito»

51. Quindi in verità voi traviati, voi negatori,

52. mangerete dall'albero Zaqqum ,

53. ve ne riempirete il ventre,

54. e ci berrete sopra acqua bollente,

55. berrete come cammelli morenti di sete.

56. Ecco cosa sarà offerto loro nel Giorno del Giudizio.

57. Siamo Noi che vi abbiamo creato. Perché non prestate fede?

58. Non riflettete su quello che eiaculate:

59. siete forse voi a crearlo o siamo Noi il Creatore?

60. Abbiamo decretato per voi la morte e non potremo essere sopravanzati

61. nel sostituirvi con altri simili a voi e nel farvi rinascere [in forme] che ancora non conoscete .

62. Già conoscete la prima creazione! Perché non ve ne ricordate?

63. Non riflettete su quello che coltivate:

64. siete voi a seminare o siamo Noi i Seminatori?

65. Certamente se volessimo ne faremmo paglia secca e allora stupireste [e direste]:

66. « Siamo oberati di debiti,

67. del tutto diseredati! ».

68. Non riflettete sull'acqua che bevete:

69. siete forse voi a farla scendere dalla nuvola o siamo Noi che la facciamo scendere?

70. Se volessimo la renderemmo salmastra: perché mai non siete riconoscenti?

71. Non riflettete sul fuoco che ottenete sfregando,

72. siete stati voi a far crescere l'albero [che lo alimenta] o siamo stati Noi?

73. Ne abbiamo fatto un monito e un'utilità per i viaggiatori del deserto .

74. Glorifica dunque il Nome del tuo Signore, il Supremo!

75. Lo giuro per il declino delle stelle

76. - e questo è giuramento solenne, se lo sapeste -

77. che questo è in verità un Corano nobilissimo,

78. [contenuto] in un Libro custodito

79. che solo i puri toccano .

80. E' una Rivelazione del Signore dei mondi.

81. Di questo discorso vorreste sospettare?

82. La vostra riconoscenza sarà tacciarlo di menzogna?

83. Perché mai, quando [l'anima] risale alla gola

84. sotto i vostri occhi,

85. e Noi gli siamo più vicini, ma non ve ne accorgete,

86. perché mai, se non dovete essere giudicati

87. e se siete sinceri, non la ricondurrete ?

88. Se [il morente] fa parte dei ravvicinati [ad Allah],

89. avrà riposo, profumi e un Giardino di delizie.

90. Se è stato uno dei compagni della destra,

91. [gli sarà detto:] « Pace da parte dei compagni della destra!»

92. Ma se è stato uno di quelli che tacciavano di menzogna e che si erano traviati,

93. sarà nell'acqua bollente,

94. e precipitato nella Fornace !

95. Questa è la certezza assoluta.

96. Rendi dunque gloria al Nome del tuo Signore, il Supremo!

и вoзвышaя,

4. кoгдa coтpяcaeтcя зeмля coтpяceниeм,

5. кoгдa coкpyшaтcя гopы coкpyшeниeм

6. и cтaнyт paccыпaющимcя пpaxoм,

7. и cтaнeтe вы тpeмя гpyппaми,

8. тo влaдыки пpaвoй cтopoны, - чтo этo зa влaдыки пpaвoй cтopoны?

9. И влaдыки лeвoй cтopoны, - чтo этo зa влaдыки лeвoй cтopoны?

10. И пpeдвapившиe - пpeдвapившиe?

11. Эти - тe, кoтopыe бyдyт пpиближeны

12. в caдax блaгoдaти, -

13. тoлпa пepвыx

14. и нeмнoгo пocлeдниx,

15. нa лoжax pacшитыx,

16. oблoкoтившиcь нa ниx дpyг пpoтив дpyгa.

17. Oбxoдят иx мaльчики вeчнo юныe

18. c чaшaми, cocyдaми и кyбкaми из тeкyщeгo иcтoчникa -

19. oт нeгo нe cтpaдaют гoлoвнoй бoлью и ocлaблeниeм -

20. и плoдaми из тex, чтo oни выбepyт,

21. и мяcoм птиц из тex, чтo пoжeлaют.

22. A чepнooкиe, бoльшeглaзыe,

23. пoдoбныe жeмчyгy xpaнимoмy -

24. в вoздaяниe зa тo, чтo oни дeлaли.

25. He ycлышaт oни тaм пycтocлoвия и yкopoв в гpexe,

26. a лишь cлoвa: "Mиp, миp!"

27. A влaдыки пpaвoй cтopoны, - чтo этo зa влaдыки пpaвoй cтopoны? -

28. cpeди лoтoca, лишeннoгo шипoв,

29. и тaлxa, yвeшaннoгo плoдaми,

30. и тeни пpoтянyтoй,

31. и вoды тeкyчeй,

32. и плoдoв oбильныx,

33. нe иcтoщaeмыx и нe зaпpeтныx,

34. и кoвpoв paзocтлaнныx,

35. Mы вeдь coздaли иx твopeниeм

36. и cдeлaли иx дeвcтвeнницaми,

37. мyжa любящими, cвepcтницaми

38. для влaдык пpaвoй cтopoны.

39. Toлпa пepвыx

40. и тoлпa пocлeдниx!

41. A влaдыки лeвoй cтopoны - чтo этo зa влaдыки лeвoй cтopoны? -

42. в caмyмe и кипяткe,

43. и тeни чepнoгo дымa,

44. нe пpoxлaднoй

и нe блaгoй.

45. Oни вeдь дo этoгo были избaлoвaны

46. и yпopcтвoвaли в вeликoм гpexe,

47. и, бывaлo, гoвopили: "Paзвe, кoгдa мы yмpeм и cтaнeм пpaxoм и кocтями, - paзвe мы дeйcтвитeльнo бyдeм вocкpeшeны,

48. или oтцы нaши пepвыe?"

49. Cкaжи: "Пoиcтинe, пepвыe и пocлeдниe,

50. кoнeчнo, бyдyт coбpaны к cpoкy извecтнoгo дня!

51. Пoтoм, пoиcтинe, вы - зaблyдшиe, oбвиняющиe вo лжи,

52. бyдeтe ecть c дepeвa зaккyм

53. и нaпoлнять им живoты,

54. и пить зa этим кипятoк,

55. и пить, кaк пьют иcтoмлeнныe жaждoй".

56. Этo - yгoщeниe иx в дeнь cyдa.

57. Mы coздaли вac, и пoчeмy вaм нe пoвepить?

58. Bидeли ли вы тo, чтo извepгaeтe ceмeнeм,

59. вы ли твopитe этo, или Mы твopцы?

60. Mы pacпpeдeлили вaм cмepть, - и Hac нe oпepeдить! -

61. c тeм, чтoбы зaмeнить вac пoдoбными, и вoccoздaть вac в тoм, кaк вы этoгo нe знaeтe.

62. Bы вeдь yжe пepвoe coздaниe, и пoчeмy бы вaм нe paзмыcлить?

63. Bидeли ли вы, чтo вoздeлывaeтe?

64. Bы ли этo ceeтe, или Mы ceeм?

65. Ecли бы Mы пoжeлaли, тo cдeлaли бы этo cyxим мycopoм, a вы cтaли бы yдивлятьcя:

66. "Mы вeдь oбpeмeнeны дoлгaми,

67. и, вдoбaвoк, мы eщe лишeны".

68. Bидeли ли вы вoдy, кoтopyю пьeтe?

69. Paзвe вы ee низвeли из oблaкa, или Mы низвoдим?

70. Ecли бы Mы пoжeлaли, Mы бы cдeлaли ee гopькoй, oтчeгo жe вы нe пoблaгoдapитe?

71. Bидeли ли вы oгoнь, кoтopый выceкaeтe?

72. Paзвe вы пpoизвeли дepeвo eгo, или Mы - пpoизвeдшиe?

73. Mы cдeлaли eгo нaпoминaниeм

и пpипacoм для людeй, нaxoдящиxcя в пycтынe.

74. Xвaли жe имя Гocпoдa твoeгo вeликoгo!

75. Ho нeт, клянycь мecтoм зaкaтa звeзд!

76. A вeдь этo - клятвa, ecли бы вы знaли, вeликaя.

77. Пoиcтинe, этo вeдь Kopaн блaгopoдный

78. в книгe coкpoвeннoй.

79. Пpикacaютcя к нeмy тoлькo oчищeнныe.

80. Hиcпocлaниe oт Гocпoдa миpoв.

81. Paзвe жe и этим пoвecтвoвaниeм вы нeбpeжeтe?

82. И cвoю дoлю oбpaщaeтe в тo, чтo oбъявляeтe его лoжью.

83. A ecли бы - тoгдa oнa дoйдeт дo гopтaни,

84. и вы бyдeтe тoгдa cмoтpeть,

85. a Mы ближe к этoмy, чeм вы caми, нo вы нe видитe.

86. A ecли бы - paзвe нe бyдeтe cyдимы,

87. вы бы вepнyли ee oбpaтнo, ecли вы гoвopитe пpaвдy!

88. A ecли oн из пpиближeнныx,

89. тo - пoкoй, и apoмaт, и caд блaгoдaти.

90. A ecли oн из влaдык пpaвoй pyки,

91. тo "миp тeбe" oт влaдык пpaвoй pyки!

92. A ecли oн из чиcлa cчитaвшиx лoжью, зaблyдшиxcя,

93. тo - yгoщeниe из кипяткa

94. и гopeниe в oгнe.

95. Дeйcтвитeльнo, этo, кoнeчнo, иcтинa нecoмнeннocти!

96. Xвaли жe имя Гocпoдa твoeгo вeликoгo!

geçenler ki herkesi geçmi lerdir.

11- Onlardr mâbutlarna yakla trlanlar.

12- Naîm cennetlerinde.

13- ضncekilerin birçoًu.

14- Sonra gelenlerdense az onlardan.

15- Altnlarla, mücevherlerle bezenmi tahtlarda otururlar.

16- Onlara yaslanrlar, birbirlerine kar .

17- فhtiyarlamyan delikanl hizmetçiler dola r etraflarnda.

18- Kaynaًndan doldurulmu araplarla dolu taslarla ve ibriklerle ve kadehlerle.

19- O araptan ba lar da aًrmaz ve sarho da olmazlar.

20- Beًendikleri meyvelerden.

21- فstedikleri ku etlerinden sunulur onlara.

22- Ve onlara kara gِzlü hûriler de var ki.

23- Sanki haznelerde saklanm inciler.

24- Yaptklarna kar lk.

25- Orada bo ve çirkin bir sِz de duymazlar, günaha âit bir sِz de.

26- Ancak, esenlik size, esenlik denir.

27- Ve saً taraf ehli, ama ne de saً taraf ehli.

28- Dikensiz sedir aًaçlaryla.

29- Ve meyveleri birbirine yaslanp istiflenmi muz aًaçlaryla dolu bir yerdedir onlar.

30- Ve uzayp giden bir gِlgelik.

31- Ve çaًlaya-çaًlaya akan sular.

32- Ve birçok meyveler.

33- Ne biter, zamanlar geçer, ne yiyene yeme denir, yeter.

34- ve yüksek dِ ekler.

35- قüphe yok ki biz, onlarn e lerini de yeniden yarattk.

36- Onlar, kz oًlan kz olarak halkettik.

37- Cilveli, irin sِzlü, e lerine â k ve onlarla ya t kldk.

38- Saً taraf ehli için.

39- Onlarda, evvelkilerden de birçok topluluk var.

40- Ve sonra gelenlerden de birçok topluluk.

41- Ve sol taraf ehli, ama ne de sol taraf ehli.

42- Onlar, iliklere kadar i leyen bir sam yeli içinde, kaynar sular içmedeler.

43- Ve karardkça kararan bir dumann gِlgesindeler.

44- Ne bir serinlik var, ne bir güzellik var.

45- Bundan ِnce onlar, nîmetler içindeydi.

46- Ve büyük günahlar yapmada srâr

ederlerdi.

47- Ve biz derlerdi, ِlüp bir yًn toprak ve kemik olduktan sonra m dirileceًiz?

48- Yoksa ِnceden gelip geçen atalarmz m dirilecek?

49- De ki: قüphe yok, ِncekiler de, sonra gelenler de.

50- Elbette bilinen günün muayyen ve mukadder vaktinde toplanacaksnz.

51- Sonra da siz ey yalanlayan sapklar, üphe yok ki.

52- Zakkum aًacnn meyvesinden yiyeceksiniz elbet.

53- Derken karnlar, dolup i ecek.

54- Derken üstüne, kaynar su içeceksiniz.

55- Derken susuzluk illetine uًrayp içecek-içecek de kanmayacaksnz.

56- Budur cezâ günü ziyâfetleri.

57- Biz yarattk sizi, hâlâ m gerçeklemezsiniz?

58- Gِrmez misiniz rahîmlere dِktüًüm bir katre suyu?

59- Siz mi yaratyorsunuz onu, yoksa biz mi yaratmadayz?

60- Biz takdîr ettik aranzda ِlümü ve kimse geçemez ِnümüze bizim.

61- Sizin gibi bir topluluk yaratp yerinize geçirmek istersek ve sizi de, bilmediًiniz bir ekle dِndürmeyi dilersek.

62- Ve andolsun ki ilk yaratl biliyorsunuz, biliyorsunuz da ne diye dü ünmüyorsunuz?

63- Gِrmez misiniz ektiًiniz tohumu?

64- Siz mi bitiriyorsunuz onu, yoksa biz mi bitirmedeyiz?

65- Dilersek elbette onu kurutup çer-çِp haline getirirdik de a rr-kalr, nâdim olur-dururdunuz.

66- Gerçekten de biz derdiniz, ziyan ettik.

67- Hayr, biz mahrûm olduk.

68- Gِrmez misiniz içtiًiniz suyu?

69- Siz mi yaًdryorsunuz onu buluttan, yoksa biz mi yaًdrmadayz?

70- Dileseydik onu tuzlu, ac bir su hâline getirirdik, hâlâ m ükretmezsiniz?

71- Gِrmez misiniz çakmakla çakp yaktًnz ate i?

72- Siz mi onun aًacn meydana getiriyorsunuz, yoksa biz mi meydana getirmedeyiz?

73- Biz onu, cehennem ate ini bir andrma ve çِllerde konup gِçenlere bir fayda olarak halkettik.

74- Artk pek ulu Rabbinin adn anarak tenzîh et onu.

75- Andolsun yldzlarn yerlerine.

76- Ve üphe yok ki bu, elbette pek büyük bir anttr bilseniz.

77- قüphe yok ki bu, pek güzel ve erefli Kur’ân'dr.

78- Saklanm bir kitapta.

79- Ona, temiz olanlardan ba kalar dokunamaz.

80- Alemlerin Rabbinden indirilmi tir.

81- Artk siz, bu sِzü mü yalanlayacaksnz?

82- Ve o kitaptan nasîbiniz, yalnz onu yalanlamaktan ibâret mi olacak?

83- Hani can grtlaًa gelince.

84- Siz de o srada bakar durursunuz.

85- Ve biz, ona sizden daha yaknz ve fakat gِremezsiniz.

86- فnanmyorsanz, cezâ gِrmeyeceًinizi sanyorsanz.

87- O grtlaًa gelen can geri çevirin bakalm doًru sِylüyorsanz.

88- Artk o ki i yaknla trlanlardansa.

89- Artk ona huzur ve rahat ve rzk ve Naîm cenneti.

90- Ve ama saً taraf ehlindense.

91- Artk esenlik sana saً taraf ehlinden.

92- Ve ama yalanlayan sapklardansa.

93- Kaynar suyla ziyâfet ona.

94- Ve cehenneme atlma.

95- قüphe yok ki bu, haktr, gerçeًin ta kendisidir.

96- Artk pek ulu Rabbinin adn anarak tenzîh et onu.

olduqları kimi, axirətdə də) öndədirlər! (Nə xoşbəxtdir onlar!)

11. Onlar (Allah dərgahına, Allahın lütfünə) yaxınlaşdırılmış kimsələrdir.

12. Onlar Nəim cənnətlərində olacaqlar.

13. (?ndə olanların) çoxu əvvəlkilərdən (keçmiş peyğəmbərlərin ümmətlərindən),

14. Biz azı da axırıncılardandır (Muhəmməd əleyhissəlamın ümmətindəndir).

15. (Onlar qızıl-gümüş, lə'l-cavahiratla) bəzənmiş taxtlar üstündə qərar tutacaq,

16. Onlara (o taxtlara) söykənib bir-biri ilə qarşı-qarşıya əyləşəcəklər.

17. Onların dövrəsində həmişəcavan xidmətçi oğlanlar dolanacaqlar;

18. (Cənnət bulağından axan) məin (şərab) dolu piyalələr, kuzələr və qədəhlərlə.

19. (Dünyadakı şərabdan fərqli olaraq) ondan başları ağrımaz və keflənməzlər.

20. (O cavan xidmətçilər Cənnətdə olanların) bəyənib seçdikləri meyvələr

21. Və istədikləri hər cür quş əti ilə (onların dövrəsində fırlanacaqlar).

22. (Onlar üçün orada) iri (ahu) gözlü, qəşəng hurilər də vardır.

23. (O hurilər rəng və gözəllikcə) sanki sədəf içində gizlənmiş (qorunub-saxlanmış) incidirlər.

24. Onlar (bu ne'mətlərə dünyada) etdikləri (yaxşı) əməllər müqabilində nail olacaqlar.

25. Onlar orada (Cənnətdə) nə boş söz, nə də günaha bais olan bir şey eşidəcəklər.

26. Eşitdikləri söz ancaq "salam" olacaqdır.

27. Sağ tərəf sahibləri! (Əməl dəftərləri sağ əllərində olanlar!) Kimdir o sağ tərəf sahibləri?

28. (Onlar) tikansız sidr ağacları,

29. Salxım-salxım sallanmış möüz (banan) ağacları altında;

30. Cəkilməyən (daimi) kölgəliklərdə;

31. Axar su kənarında;

32. Bol meyvələr -

33. Tükənməz və qadağan edilməyən (meyvələr) içində

34. Və (bir-birinin üstünə yığılmış) hündür döşəklər üstündə (yaxud yüksək əxlaq və qeyri-adi gözəllik sahibi olan qadınlar yanında) olacaqlar!

35. Şübhəsiz ki, Biz onları (huriləri) başqa cür (yeni bir yaradılışla, doğulmadan) yaradacağıq!

36. Onları bakirə qızlar,

37. Ərlərini sevən, həmyaşıdlar edəcəyik.

38. Sağ tərəf sahibləri (əməl dəftəri sağ əllərinə verilənlər) üçündür onlar!

39. (Onların) bir çoxu əvvəlkilərdən (keçmiş peyğəmbərlərin ümmətlərindən),

40. Bir çoxu da axırıncılardandır (bu ümmətdəndir).

41. Sol tərəf sahibləri! (Əməl dəftərləri sol əllərinə verilənlər!) Kimdir o sol tərəf sahibləri?

42. (Onlar) səmum yeli (qızmar atəş) və qaynar su içində,

43. Qapqara duman kölgəsində olacaqlar!

44. (O kölgə başqa kölgələrdən fərqli olaraq) nə sərin, nə də xoşagələndir.

45. Onlar bundan əvvəl (dünyada) naz-ne'mət içində idilər.

46. ?zləri də böyük günah içində (Allaha şərik qoşmaqla) israr edib dururdular.

47. Və belə deyirdilər: "Əcaba, biz öldükdən, toz-torpaq və sür-sümük olduqdan sonra, həqiqətən, yenidən dirildiləcəyikmi?!

48. Yaxud bizdən əvvəl gəlib-getmiş atalarımız da dirildiləcəklərmi?!"

49. (Ya Peyğəmbər!) De: "(Sizdən) əvvəlkilər də, sonrakılar da,

50. Mə'lum bir günün (qiyamət gününün) müəyyən bir vaxtında mütləq (məhşərə) cəm ediləcəklər.

51. Sonra, siz ey (haqq) yoldan azanlar, (haqqı) dananlar!

52. Şübhəsiz ki, zəqqum ağacından (onun meyvəsindən) yeyəcəksiniz,

53. Qarınlarınızı onunla dolduracaqsınız.

54. Ustündən də (sizə bərk yanğı gəldiyi üçün) qaynar su içəcəksiniz.

55. ?zü də onu susuzluq xəstəliyinə tutulmuş (dəvə) kimi içəcəksiniz.

56. Bu onların haqq-hesab günündəki ziyafətidir.

57. (Ey kafirlər!) Biz sizi (yoxdan) yaratdıq. Məgər (qiyamət günü yenidən dirildiləcəyinizi) təsdiq etməzmisiniz?

58. Bəs (bətnlərə) axıtdığınız nütfəyə nə deyirsiniz?

59. Ondan (insan) yaradan sizsiniz, yoxsa Biz?!

60. Sizin aranızda ölüm (kimin nə vaxt öləcəyini) əvvəlcədən Biz müəyyən etdik. Və Biz əsla aciz (önünə keçilməsi mümkün olan) deyilik,

61. (Sizi yox edib) yerinizə sizin kimiləri gətirməkdən (sizi başqaları ilə əvəz etməkdən) və sizi özünüz də bilmədiyiniz başqa bir şəkildə yaratmaqdan!

62. And olsun ki, siz ilk yaradılış (dünyaya necə gəldiyinizi) bilirsiniz. Elə isə (sizi yenidən

diriltməyə qadir olduğumuz barədə) heç düşünmürsünüz?!

63. Bəs əkdiyiniz (toxuma) nə deyirsiniz?

64. Onu bitirən sizsiniz, yoxsa Biz?!

65. Əgər Biz istəsəydik, onu bir saman çöpünə döndərər, siz də mat-məətəl qalıb:

66. "Biz ziyana uğramış,

67. Bəlkə, (hələ ruzidən də) məhrum olmuş kimsələrik!" (deyərdiniz).

68. Bəs içdiyiniz suya nə deyirsiniz?

69. Onu buluddan endirən sizsiniz, yoxsa Biz?!

70. Əgər istəsəydik, onu acı (bir su) edərdik. Elə isə niyə (Allahın ne'mətlərinə) şükür etmirsiniz?

71. Bəs (yaş ağacdan) yandırdığınız oda nə deyirsiniz?

72. Onun ağacını yaradan sizsiniz, yoxsa Biz?

73. Biz onu (sizi cəhənnəm odu ilə qorxutmaqdan ötrü) ibrət dərsi və səhrada olan müsafirlərin faydalanması üçün yaratdıq.

74. Belə olduqda (ya Peyğəmbər!) sən ulu olan Rəbbinin adını müqəddəs tutub zikr et!

75. Ulduzların (bürclərdəki) mənzillərinə (yaxud doğub-batdığı yerlərə) and olsun ki -

76. Kaş bunun nə qədər böyük bir and olduğunu biləydiniz -

77. (Sizə oxunan) bu (kəlam) çox qiymətli Qur'andır.

78. (O, Allah dərgahında) qorunub saxlanılan bir Kitabdadır (lövhi-məhfuzdadır, yaxud lülələnib bükülmüş kağızlardadır).

79. Ona yalnız pak olanlar toxuna bilər!

80. (O) Aləmlərin Rəbbi tərəfindən nazil edilmişdir.

81. İndi siz bu kəlamı yalan sayırsınız? (Bu sözümə məhəl qoymursunuz?)

82. Ruzinizə şükür etməli olduğunuz halda, onu yalanmı hesab edirsiniz?

83. (Can) boğaza yetişdiyi (ölüm gəlib çatdığı) zaman

84. Siz (ona) baxıb durursunuz (əlinizdən heç bir şey gəlmir).

85. Biz ona sizdən daha yaxınıq, amma siz (bunu) görmürsünüz!

86. Əgər sizdən (dediyiniz kimi, qiyamət günü əməllərinizə görə) haqq-hesab çəkilməyəcəksə,

87. Və əgər ("öləndən sonra heç bir dirilmə, haqq-hesab yoxdur" sözünü) doğru deyirsinizsə, bəlkə, (o çıxan canı) geri (bədənə)

qaytarasınız?!

88. Amma əgər (ölən kimsə Allah dərgahına, Allahın lütf və mərhəmətinə) yaxın olanlardandırsa,

89. (Onu) rəhmət, gözəl ruzi (yaxud xoş ətirli çiçəklər) və Nəim cənnəti gözləyir!

90. Əgər o, sağ tərəf sahiblərindəndirsə (əməl dəftəri sağ əlinə verilənlərdəndirsə),

91. (Ona özü kimi olan yoldaşlarının dili ilə: ) "Sağ tərəf sahiblərindən sənə salam olsun!" (deyiləcəkdir).

92. Əgər (ölən kimsə Allahın ayələrini, mö'cüzələrini) yalan sayanlardan və yoldan azanlardandırsa,

93. (Ona) qaynar su ziyafəti veriləcək

94. Və özü də Cəhənnəmə atılacaqdır.

95. Şübhəsiz ki, bu, təkzibolunmaz həqiqətdir!

96. Elə isə (ya Peyğəmbər!) sən ulu olan Rəbbinin adını təsbih (müqəddəs turub zikr) et! (Və ya: Sən Rəbbini o böyük adı ilə təsbih et!)

جڑے ہوئے تختوں پر

16. آمنے سامنے تكيہ لگائے ہوئے

17. نوجوان خدمت گزار جو ہميشہ (ايك ہي حالت ميں) رہيں گے ان كے آس پاس پھريں گے

18. يعني آبخورے اور آفتابے اور صاف شراب كے گلاس لے لے كر

19. اس سے نہ تو سر ميں درد ہوگا اور نہ ان كي عقليں زائل ہوں گي

20. اور ميوے جس طرح كے ان كو پسند ہوں

21. اور پرندوں كا گوشت جس قسم كا ان كا جي چاہے

22. اور بڑي بڑي آنكھوں والي حوريں

23. جيسے (حفاظت سے) تہہ كئے ہوئے (آب دار) موتي

24. يہ ان اعمال كا بدلہ ہے جو وہ كرتے تھے

25. وہاں نہ بيہودہ بات سنيں گے اور نہ گالي گلوچ

26. ہاں ان كا كلام سلام سلام (ہوگا)

27. اور داہنے ہاتھ والے (سبحان الله) داہنے ہاتھ والے كيا (ہي عيش ميں) ہيں

28. (يعني) بيخار كي بيريوں

29. اور تہہ بہ تہہ كيلوں

30. اور لمبے لمبے سايوں

31. اور پاني كے جھرنوں

32. اور ميوہ ہائے كثيرہ (كے باغوں) ميں

33. جو نہ كبھي ختم ہوں اور نہ ان سے كوئي روكے

34. اور اونچے اونچے فرشوں ميں

35. ہم نے ان (حوروں) كو پيدا كيا

36. تو ان كو كنوارياں بنايا

37. (اور شوہروں كي) پيارياں اور ہم عمر

38. يعني داہنے ہاتھ والوں كے لئے

39. (يہ) بہت سے اگلے لوگوں ميں سے ہيں

40. اور بہت سے پچھلوں ميں سے

41. اور بائيں ہاتھ والے (افسوس) بائيں ہاتھ والے كيا (ہي عذاب ميں) ہيں

42. (يعني دوزخ كي) لپٹ اور كھولتے

ہوئے پاني ميں

43. اور سياہ دھوئيں كے سائے ميں

44. (جو) نہ ٹھنڈا (ہے) نہ خوشنما

45. يہ لوگ اس سے پہلے عيشِ نعيم ميں پڑے ہوئے تھے

46. اور گناہ عظيم پر اڑے ہوئے تھے

47. اور كہا كرتے تھے كہ بھلا جب ہم مرگئے اور مٹي ہوگئے اور ہڈياں (ہي ہڈياں رہ گئے) تو كيا ہميں پھر اُٹھنا ہوگا؟

48. اور كيا ہمارے باپ دادا كو بھي؟

49. كہہ دو كہ بيشك پہلے اور پچھلے

50. (سب) ايك روز مقرر كے وقت پر جمع كئے جائيں گے

51. پھر تم اے جھٹلانے والے گمرا ہو!

52. تھوہر كے درخت كھاؤ گے

53. اور اسي سے پيٹ بھرو گے

54. اور اس پر كھولتا ہوا پاني پيو گے

55. اور پيو گے بھي تو اس طرح جيسے پياسے اونٹ پيتے ہيں

56. جزا كے دن يہ ان كي ضيافت ہوگي

57. ہم نے تم كو (پہلي بار بھي تو) پيدا كيا ہے تو تم (دوبارہ اُٹھنے كو) كيوں سچ نہيں سمجھتے؟

58. ديكھو تو كہ جس (نطفے) كو تم (عورتوں كے رحم ميں) ڈالتے ہو

59. كيا تم اس (سے انسان) كو بناتے ہو يا ہم بناتے ہيں؟

60. ہم نے تم ميں مرنا ٹھہرا ديا ہے اور ہم اس (بات) سے عاجز نہيں

61. كہ تمہاري طرح كے اور لوگ تمہاري جگہ لے آئيں اور تم كو ايسے جہان ميں جس كو تم نہيں جانتے پيدا كر ديں

62. اور تم نے پہلي پيدائش تو جان ہي لي ہے۔ پھر تم سوچتے كيوں نہيں؟

63. بھلا ديكھو تو كہ جو كچھ تم

بوتے ہو

64. تو كيا تم اسے اُگاتے ہو يا ہم اُگاتے ہيں؟

65. اگر ہم چاہيں تو اسے چورا چورا كرديں اور تم باتيں بناتے رہ جاؤ

66. (كہ ہائے) ہم تو مفت تاوان ميں پھنس گئے

67. بلكہ ہم ہيں ہي بينصيب

68. بھلا ديكھو تو كہ جو پاني تم پيتے ہو

69. كيا تم نے اس كو بادل سے نازل كيا ہے يا ہم نازل كرتے ہيں؟

70. اگر ہم چاہيں تو ہم اسے كھاري كرديں پھر تم شكر كيوں نہيں كرتے؟

71. بھلا ديكھو تو جو آگ تم درخت سے نكالتے ہو

72. كيا تم نے اس كے درخت كو پيدا كيا ہے يا ہم پيدا كرتے ہيں؟

73. ہم نے اسے ياد دلانے اور مسافروں كے برتنے كو بنايا ہے

74. تو تم اپنے پروردگار بزرگ كے نام كي تسبيح كرو

75. ہميں تاروں كي منزلوں كي قسم

76. اور اگر تم سمجھو تو يہ بڑي قسم ہے

77. كہ يہ بڑے رتبے كا قرآن ہے

78. (جو) كتاب محفوظ ميں (لكھا ہوا ہے)

79. اس كو وہي ہاتھ لگاتے ہيں جو پاك ہيں

80. پروردگار عالم كي طرف سے اُتارا گيا ہے

81. كيا تم اس كلام سے انكار كرتے ہو؟

82. اور اپنا وظيفہ يہ بناتے ہو كہ (اسے) جھٹلاتے ہو

83. بھلا جب روح گلے ميں آ پہنچتي ہے

84. اور تم اس وقت كي (حالت كو) ديكھا كرتے ہو

85. اور ہم اس (مرنے والے) سے تم سے بھي زيادہ نزديك ہوتے ہيں ليكن تم كو نظر نہيں آتے

86. پس اگر تم كسي كے بس

ميں نہيں ہو

87. تو اگر سچے ہو تو روح كو پھير كيوں نہيں ليتے؟

88. پھر اگر وہ (خدا كے) مقربوں ميں سے ہے

89. تو (اس كے لئے) آرام اور خوشبودار پھول اور نعمت كے باغ ہيں

90. اور اگر وہ دائيں ہاتھ والوں ميں سے ہے

91. تو (كہا جائے گا كہ) تجھ پر داہنے ہاتھ والوں كي طرف سے سلام

92. اور اگر وہ جھٹلانے والے گمراہوں ميں سے ہے

93. تو (اس كے لئے) كھولتے پاني كي ضيافت ہے

94. اور جہنم ميں داخل كيا جانا

95. يہ (داخل كيا جانا يقيناً صحيح يعني) حق اليقين ہے

96. تو تم اپنے پروردگار بزرگ كے نام كي تسبيح كرتے رہو

(71)

$ (72)

$ (73)

$ (74)

$ (75)

$ (76)

$ (77)

$ (78)

$ (79)

$ (80)

$ (81)

$ (82)

$ (83)

$ (84)

$ (85)

$ (86)

$ (87)

$ (88)

$ (89)

$ (90)

$ (91)

$ (92)

$ (93)

$ (94)

$ (95)

$ (96)

bertelekan di atasnya berhadap- hadapan.(16) (7)

Mereka dikelilingi oleh anak- anak muda yang tetap muda,(17) (8)

Dengan membawa gelas, cerek dan sloki (piala) berisi minuman yang diambil dari air yang mengalir,(18) (9)

Mereka tidak pening karenanya dan tidak pula mabuk,(19) (10)

Dan buah-buahan dari apa yang mereka pilih,(20) (11)

Dan daging burung dari apa yang mereka inginkan.(21) (12)

Dan (di dalam surga itu) ada bidadari- bidadari yang bermata jeli,(22) (13)

Laksana mutiara yang tersimpan baik.(23) (14)

Sebagai balasan bagi apa yang telah mereka kerjakan.(24) (15)

Mereka tidak mendengar di dalamnya perkataan yang sia-sia dan tidak pula perkataan yang menimbulkan dosa,(25) (16)

Akan tetapi mereka mendengar ucapan salam.(26) (17)

Dan golongan kanan, alangkah bahagianya golongan kanan itu.(27) (18)

Berada di antara pohon bidara yang tidak berduri,(28) (19)

Dan pohon pisang yang bersusun- susun (buahnya),(29) (20)

Dan naungan yang terbentang luas,(30) (21)

Dan air yang tercurah,(31) (22)

Dan buah-buahan yang banyak,(32) (23)

Yang tidak berhenti (buahnya) dan tidak terlarang mengambilnya,(33) (24)

Dan kasur- kasur yang tebal lagi empuk.(34) (25)

Sesungguhnya Kami menciptakan mereka (bidadari- bidadari) dengan langsung,(35) (26)

Dan Kami jadikan mereka gadis- gadis perawan,(36) (27)

Penuh cinta lagi sebaya umurnya,(37) (28)

(Kami ciptakan mereka) untuk golongan kanan,(38) (29)

(Yaitu) segolongan besar dari orang- orang yang terdahulu,(39) (30)

Dan segolongan besar pula dari orang yang kemudian.(40) (31)

Dan golongan kiri, siapakah golongan kiri itu.(41) (32)

Dalam (siksaan) angin yang amat panas dan air yang panas yang mendidih,(42) (33)

Dan dalam naungan asap yang hitam.(43) (34)

Tidak sejuk dan tidak menyenangkan.(44) (35)

Sesungguhnya mereka sebelum itu hidup bermewah-mewah.(45)

(36)

Dan mereka terus- menerus mengerjakan dosa yang besar.(46) (37)

Dan mereka selalu mengatakan:" Apakah apabila kami mati dan menjadi tanah dan tulang belulang, apakah sesungguhnya kami benar- benar akan dibangkitkan kembali,(47) (38)

Apakah bapak- bapak kami yang terdahulu (dibangkitkan pula)"(48) (39)

Katakanlah:" Sesungguhnya orang- orang yang terdahulu dan orang- orang yang terkemudian,(49) (40)

Benar- benar akan dikumpulkan di waktu tertentu pada hari yang dikenal.(50) (41)

Kemudian sesungguhnya kamu hai orang yang sesat lagi mendustakan,(51) (42)

Benar- benar akan memakan pohon Zaqqum,(52) (43)

Dan akan memenuhi perutmu dengannya.(53) (44)

Sesudah itu kamu akan meminum air yang sangat panas.(54) (45)

Maka kamu minum seperti unta yang sangat haus minum.(55) (46)

Itulah hidangan untuk mereka pada hari Pembalasan".(56) (47)

Kami telah menciptakan kamu, maka mengapa kamu tidak membenarkan (hari berbangkit).(57) (48)

Maka terangkanlah kepadaku tentang nutfah yang kamu pancarkan.(58) (49)

Kamukah yang menciptakannya, atau Kami kah yang menciptakannya.(59) (50)

Kami telah menentukan kematian di antara kamu dan Kami sekali- kali, tidak dapat dikalahkan,(60) (51)

Untuk menggantikan kamu dengan orang- orang yang seperti kamu (dalam dunia) dan menciptakan kamu kelak (di akhirat) dalam keadaan yang tidak kamu ketahui.(61) (52)

Dan sesungguhnya kamu telah mengetahui penciptaan yang pertama, maka mengapakah kamu tidak mengambil pelajaran (untuk penciptaan yang kedua).(62) (53)

Maka terangkanlah kepadaku tentang yang kamu tanam.(63) (54)

Kamukah yang menumbuhkannya ataukah Kami yang menumbuhkannya.(64) (55)

Kalau Kami kehendaki, benar- benar Kami jadikan dia kering dan hancur; maka jadilah kamu heran tercengang.(65) (56)

(Sambil berkata):" Sesungguhnya kami benar- benar menderita kerugian,(66) (57)

Bahkan kami menjadi orang yang tidak mendapat hasil

apa- apa."(67) (58)

Maka terangkanlah kepadaku tentang air yang kamu minum.(68) (59)

Kamukah yang menurunkannya dari awan ataukah Kami yang menurunkan.(69) (60)

Kalau Kami kehendaki niscaya Kami jadikan dia asin, maka mengapakah kamu tidak bersyukur.(70) (61)

Maka terangkanlah kepadaku tentang api yang kamu nyalakan (dari gosokan- gosokan kayu).(70) (62)

Kamukah yang menjadikan kayu itu atau Kami- kah yang menjadikannya.(72) (63)

Kami menjadikan api itu untuk peringatan dan bahan yang berguna bagi musafir di padang pasir.(73) (64)

Maka bertasbihlah dengan (menyebut) nama Tuhanmu yang Maha Besar.(74) (65)

Maka Aku bersumpah dengan tempat beredarnya bintang- bintang.(75) (66)

Sesungguhnya sumpah itu adalah sumpah yang besar kalau kamu mengetahui,(76) (67)

Sesungguhnya Al Quran ini adalah bacaan yang sangat mulia,(77) (68)

Pada kitab yang terpelihara (Lohmahfuz).(78) (69)

Tidak menyentuhnya kecuali hamba- hamba yang disucikan.(79) (70)

Diturunkan dari Tuhan semesta alam.(80) (71)

Maka apakah kamu menganggap remeh saja Al Quran ini,(81) (72)

Kamu (mengganti) rezeki (yang Allah berikan) dengan mendustakan (Allah).(82) (73)

Maka mengapa ketika nyawa sampai di kerongkongan,(83) (74)

Padahal kamu ketika itu melihat,(84) (75)

Dan Kami lebih dekat kepadanya daripada kamu. Tetapi kamu tidak melihat,(85) (76)

Maka mengapa jika kamu tidak dikuasai (oleh Allah).(86) (77)

Kamu tidak mengembalikan nyawa itu (kepada tempatnya) jika kamu adalah orang- orang yang benar,(87) (78)

Adapun jika dia (orang yang mati) termasuk orang yang didekatkan (kepada Allah),(88) (79)

Maka dia memperoleh ketenteraman dan rezeki serta surga kenikmatan.(89) (80)

Dan adapun jika dia termasuk golongan kanan,(90) (81)

Maka keselamatan bagimu karena kamu dari golongan kanan.(91) (82)

Dan adapun jika dia termasuk golongan orang yang mendustakan

lagi sesat,(92) (83)

Maka dia mendapat hidangan air yang mendidih,(93) (84)

Dan dibakar di dalam neraka.(94) (85)

Sesungguhnya (yang disebutkan ini) adalah suatu keyakinan yang benar.(94) (86)

Maka bertasbihlah dengan (menyebut) nama Tuhanmu Yang Maha Besar.(95) (87)

Dengan menyebut nama Allah Yang Maha Pemurah lagi Maha Penyayang. (88)

Semua yang berada di langit dan yang berada di bumi bertasbih kepada Allah (menyatakan kebesaran Allah) . Dan Dialah Yang Maha Kuasa atas segala sesuatu.(1) (89)

Kepunyaan- Nya lah kerajaan langit dan bumi, Dia menghidupkan dan mematikan, dan Dia Maha Kuasa atas segala sesuatu.(2) (90)

Dialah Yang Awal dan Yang Akhir, Yang Lahir dan Yang Batin; dan Dia Maha Mengetahui segala sesuatu.(3) (91)

Dialah yang menciptakan langit dan bumi dalam enam masa; Kemudian Dia bersemayam di atas `Arsy Dia mengetahui apa yang masuk ke dalam bumi dan apa yang keluar daripadanya dan apa yang turun dari langit dan apa yang naik kepadanya. Dan Dia bersama kamu di mana saja kamu berada. Dan Allah Maha Melihat apa yang kamu kerjakan.(4) (92)

Kepunyaan- Nya- lah kerajaan langit dan bumi. Dan kepada Allah- lah dikembalikan segala urusan.(5) (93)

Dialah yang memasukkan malam ke dalam siang dan memasukkan siang ke dalam malam. Dan Dia Maha Mengetahui segala isi hati.(6) (94)

Berimanlah kamu kepada Allah dan Rasul- Nya dan nafkahkanlah sebagian dari hartamu yang Allah telah menjadikan kamu menguasainya. Maka orang- orang yang beriman di antara kamu dan menafkahkan (sebagian) dari hartanya memperoleh pahala yang besar. (7) (95)

Dan mengapa kamu tidak beriman kepada Allah padahal Rasul menyeru kamu supaya kamu beriman

kepada Tuhanmu. Dan sesungguhnya Dia telah mengambil perjanjianmu jika kamu adalah orang- orang yang beriman. (8) (96)

dari jenis-jenis yang mereka pilih, (20)

Serta daging burung dari jenis-jenis yang mereka ingini. (21)

Dan (mereka dilayani) bidadari-bidadari yang cantik parasnya, (22)

Seperti mutiara yang tersimpan dengan sebaik-baiknya. (23)

(Semuanya itu) sebagai balasan bagi (amal-amal baik) yang mereka telah kerjakan. (24)

Mereka tidak akan mendengar dalam Syurga itu perkataan yang sia-sia dan tiada pula sesuatu yang menyebabkan dosa; - (25)

Mereka hanya mendengar ucapan: " Selamat! Selamat! " (dari satu kepada yang lain). (26)

Dan puak kanan, - alangkah bahagianya keadaan puak kanan itu? (27)

Mereka bersenang-lenang di antara pohon-pohon bidara yang tidak berduri. (28)

Dan pokok-pokok pisang yang tersusun rapi buahnya, (29)

Dan naungan yang tetap terbentang, (30)

Dan air yang sentiasa mengalir, (31)

Serta buah-buahan yang banyak, (32)

Yang tidak putus-putus dan tidak pula terlarang mendapatnya, (33)

Dan tempat-tempat tidur yang tertinggi keadaannya. (34)

Sesungguhnya Kami telah menciptakan isteri-isteri mereka dengan ciptaan istimewa, (35)

Serta Kami jadikan mereka sentiasa dara (yang tidak pernah disentuh), (36)

Yang tetap mencintai jodohnya, serta yang sebaya umurnya. (37)

(Semuanya itu disediakan) bagi puak kanan; (38)

Iaitu sebilangan besar dari orang-orang yang terdahulu, (39)

Dan sebilangan besar dari orang-orang yang datang kemudian. (40)

Dan puak kiri, - alangkah seksanya keadaan puak kiri itu? (41)

Mereka diseksa dalam angin yang membakar dan air yang menggelegak (42)

Serta naungan dari asap hitam, (43)

Yang tidak sejuk, dan tidak pula memberi kesenangan. (44)

Sesungguhnya mereka sebelum itu dilalaikan oleh kemewahan (dunia, dari mengingati hukum Tuhan). (45)

Dan mereka pula sentiasa melakukan dosa yang besar, (46)

Dan juga mereka selalu berkata:

"Adakah sesudah kita mati serta menjadi tanah dan tulang, betulkah kita akan dibangkitkan hidup semula? (47)

"Dan adakah juga datuk nenek kita yang telah lalu, (akan dibangkitkan hidup semula)? " (48)

Katakanlah (kepada mereka): "Sesungguhnya orang-orang yang telah lalu dan orang-orang yang terkemudian, (49)

"Tetap akan dihimpunkan pada masa yang ditentukan - pada hari kiamat yang termaklum. (50)

"Kemudian, sesungguhnya kamu wahai orang-orang yang sesat yang mendustakan (kedatangan hari kiamat), (51)

Tetap akan memakan (pada hari itu) dari sebatang pokok, iaitu pokok zaqqum, (52)

"Maka kamu akan memenuhi perut kamu dari pokok (yang pahit buahnya) itu, (53)

"Selepas itu kamu akan meminum pula dari air panas yang menggelegak, (54)

"Iaitu kamu akan minum seperti unta yang berpenyakit sentiasa dahaga dan tidak puas-puas". (55)

Inilah (jenis-jenis azab) yang disediakan untuk menyambut mereka pada hari Pembalasan itu. (56)

Kamilah yang telah menciptakan kamu (dari tiada kepada ada - wahai golongan yang ingkar), maka ada baiknya kalau kamu percaya (akan kebangkitan kamu hidup semula pada hari kiamat). (57)

(Mengapa kamu masih berdegil?) Tidakkah kamu memikirkan keadaan air mani yang kamu pancarkan (ke dalam rahim)? (58)

Adakah kamu yang menciptakannya atau Kami yang menciptakannya? (59)

Kamilah yang menentukan (dan menetapkan masa) kematian (tiap-tiap seorang) di antara kamu, dan Kami tidak sekali-kali dapat dikalahkan atau dilemahkan; (60)

(Bahkan Kami berkuasa) menggantikan (kamu dengan) orang-orang yang serupa kamu (tetapi tidak seperti bawaan kamu), dan berkuasa menciptakan kamu dalam bentuk kejadian yang kamu tidak mengetahuinya. (61)

Dan demi sesungguhnya, kamu telah sedia mengetahui tentang ciptaan diri kamu kali pertama, maka ada baiknya

kalau kamu mengambil ingatan (bahawa Allah yang telah menciptakan kamu dari tiada kepada ada, berkuasa membangkitkan kamu hidup semula pada hari akhirat kelak). (62)

Maka (mengapa kamu masih berdegil?) Tidakkah kamu melihat apa yang kamu tanam? (63)

Kamukah yang menumbuhkannya atau Kami yang menumbuhkannya? (64)

Kalau Kami kehendaki, sudah tentu Kami akan jadikan tanaman itu kering hancur (sebelum ia berbuah), maka dengan itu tinggalah kamu dalam keadaan hairan dan menyesal, (65)

(Sambil berkata): "Sesungguhnya kami menanggung kerugian. (66)

"Bahkan kami hampa (dari mendapat sebarang hasil) " (67)

Selain dari itu, tidakkah kamu melihat air yang kamu minum? (68)

Kamukah yang menurunkannya dari awan (sebagai hujan), atau Kami yang menurunkannya? (69)

Kalau Kami kehendaki, Kami akan jadikan dia masin, maka ada baiknya kalau kamu bersyukur. (70)

Akhirnya, tidakkah kamu melihat api yang kamu nyalakan (dengan cara digesek)? (71)

Kamukah yang menumbuhkan pokok kayunya, atau Kami yang menumbuhkannya? (72)

Kami jadikan api (yang tercetus dari kayu basah) itu sebagai peringatan (bagi orang-orang yang lalaikan kebenaran hari akhirat) dan sebagai benda yang memberi kesenangan kepada orang-orang musafir. (73)

Oleh yang demikian - (wahai orang yang lalai) - bertasbihlah dengan memuji nama Tuhanmu Yang Maha Besar (sebagai bersyukur akan nikmat-nikmatNya itu). (74)

Maka Aku bersumpah: Demi tempat-tempat dan masa-masa turunnya bahagian-bahagian Al-Quran, - (75)

Dan sebenarnya sumpah itu adalah sumpah yang besar, kalaulah kamu mengetahuinya, - (76)

Bahawa sesungguhnya (yang dibacakan kepada kamu) itu ialah Al-Quran yang mulia, (yang sentiasa memberi ajaran dan pimpinan), (77)

Yang tersimpan dalam Kitab yang cukup terpelihara, (78)

Yang tidak disentuh melainkan oleh makhluk-makhluk

yang diakui bersih suci; (79)

Al-Quran itu diturunkan dari Allah Tuhan sekalian alam. (80)

Patutkah kamu (wahai golongan yang kufur ingkar) bersikap sambilewa terhadap keterangan-keterangan Al-Quran ini? (81)

Dan kamu jadikan sikap kamu mendustakannya (sebagai ganti) bahagian dan nasib kamu (menerima dan bersyukur akan ajarannya)? (82)

Maka alangkah eloknya kalau semasa (roh seseorang dari kamu yang hampir mati) sampai ke kerongkongnya, - (83)

Sedang kamu pada masa itu (berada di sekelilingnya) menyaksikan keadaannya, - (84)

Dan Kami lebih dekat kepadanya daripada kamu, tetapi kamu tidak melihat, (85)

Maka bukankah elok kalau kamu orang-orang yang tidak dikuasai (dan tidak tunduk kepada kekuasaan Kami), - (86)

Kamu kembalikan roh itu (kepada keadaan sebelumnya) jika betul kamu orang-orang yang benar ? (87)

Kesudahannya: jika ia (yang mati itu) dari orang-orang " Muqarrabiin ", (88)

Maka (ia akan beroleh) rehat kesenangan, dan rahmat kesegaran, serta Syurga kenikmatan. (89)

Dan jika ia dari puak kanan, (90)

Maka (akan dikatakan kepadanya):" Selamat sejahtera kepadamu, (kerana engkau) dari puak kanan". (91)

Dan jika ia dari (puak kiri) yang mendustakan (Rasulnya), lagi sesat, (92)

Maka sambutan yang disediakan baginya adalah dari air panas yang menggelegak, (93)

Serta bakaran api neraka. (94)

Sesungguhnya (segala yang disebutkan) itu adalah kebenaran yang diyakini. (95)

Oleh itu, bertasbihlah dengan memuji nama Tuhanmu Yang Maha Besar. (96)

8, Basi watu wenye kheri, watakuwa namna gani wenye kheri.

9. Na watu wenye shari, watakuwa namna gani wenye shari.

10. Waliotangulia ndio waliotangulia.

11. Hao ndio watakaokaribishwa.

12. Katika Bustani zenye neema.

13. Jamii kubwa ni miongoni mwa (watu) wa kwanza.

14. Na jamii ndogo ni miongoni mwa (watu) wa mwisho.

15. (Watakuwa) juu ya viti vya fahari vilivyo pangwa.

16. Wataviegemeza wakielekeana.

17. Watawazunguka zunguka wavulana wasiochakaa.

18. Kwa vikombe na mabirika na gilasi za kinywaji safi.

19. Hawataumwa na vichwa kwa kunywa (kinywaji) hicho wala hawatalewa.

20. Na matunda watakayoyapenda.

21. Na nyama ya ndege watakayoitamani.

22. Na wanawake weupe wenye macho mazuri.

23. Yatakayokuwa kama lulu zilizofichwa.

24. Ni malipo kwa hayo waliyokuwa wakiyatenda.

25. Humo hawatasikia upuuzi wala maneno ya dhambi.

26. Isipokuwa itasemwa: Amani amani.

27. Na watu wa kheri, watakuwa namna gani watu wa kheri.

28. (Watakuwa) katika mikunazi isiyo na miiba.

29. Na migomba iliyopambwa na matunda.

30. Na kivuli kilichotandazwa.

31. Na maji yanayomiminika.

32. Na matunda mengi ( ya kila aina)

33. Hayakatiki wala hayakatazwi.

34. Na wanawake watukufu.

35. Kwa hakika tumewaumba (wanawake) kwa umbo (bora).

36. Na tukawafanya ndio kwanza wanaolewa.

37. Wanaopendana na waume zao.

38. Kwa ajili ya watu wa kuliani.

39. Jamii kubwa ni miongoni mwa (watu) wa kwanza.

40. Na jamii kubwa ni miongoni mwa (watu) wa mwisho.

41. Na watu wa shari, watakuwa namna gani watu washari.

42. Watakuwa katika upepo wa moto na maji yachemkayo.

43. Na kivuli cha moshi mweusi sana.

44. Si baridi wala si

starehe.

45. Bila shaka wao walikuwa kabla ya hayo wakiishi maisha ya anasa.

46. Na walikuwa wakishikilia (kufanya) dhambi kubwa.

47. Na walikuwa wakisema: Tutakapokufa na tutakuwa udongo na mifupa, je, tutafufuliwa?

48. Au baba zetu wa zamani?

49. Sema: Bila shaka wa kwanza na wa mwisho.

50. Watakusanywa kwa wakati uliowekwa katika siku maalumu.

51. Kisha nyinyi, enyi mliopotea (na) kukadhibisha.

52. Kwa hakika mtakula mti wa zakkum.

53. Na kwa huo mtajaza matumbo.

54. Na juu yake mtakunywa maji yachemkayo.

55. Tena mtakunywa kama anywavyo ngamia mwenye kiu sana.

56. Hii ni karamu yao siku ya malipo.

57. Sisi tumekuumbeni, basi mbona hamsadiki?

58. Je, mmeiona mbegu ya uzazi mnayoidondokeza?

59. Je, mnaiumba nyinyi au tunaiumba sisi?

60. Sisi tumekuwekeeni kati yenu mauti na sisi hatuwezi kushindwa.

61. Kuwaleta wengine badala yenu na kukuumbeni katika umbo msilolijua.

62. Na bila shaka nyinyi mnajua umbo la kwanza, tena mbona hamkumbuki.

63. Je, mmeiona mnayoilima?

64. Je, nyinyi mmeiotesha au tumeiotesha sisi?

65. Tungelitaka tungelivunja vunja ndipo mngenung'unika.

66. Hakika sisi tumegharamika.

67. Bali sisi tumenyimwa.

68. Je, mmeyaona maji ambayo mnayanywa?

69. Je, mmeyateremsha nyinyi mawinguni au tumeyateremsha sisi?

70. Tungelitaka tungeliyafanya makali basi mbona hamshukuru?

71. Je, mmeuona moto ambao mnauwasha?

72. Je, mti wake mmeuumba nyinyi au sisi ndio tuliouumba?

73. Sisi tumeufanya kuwa ukumbusho na manufaa kwa wenye kusafiri.

74. Basi litukuze jina la Mola wako aliye Mkuu.

75. Basi ninaapa kwa maanguko ya nyota.

76. Na hakika hicho bila shaka ni kiapo kikubwa, laiti mngelijua.

77. Bila shaka hii ni

Our'an yenye heshima.

78. Katika Kitabu kinachohifadhiwa.

79. Hapana atakayeigusa ila waliotakaswa.

80. Ni uteremsho utokao kwa Mola wa walimwengu.

81. Je, mnaibeza hadithi hii?

82. Na mnafanya kuikadhibisha kuwa pato lenu.

83. Basi mbona (roho) ifikapo kooni.

84. Na nyinyi wakati huo mnatazama.

85. Nasi tunakaribiana nayo zaidi kuliko nyinyi, wala nyinyi hamuoni.

86. Kama nyinyi si katika mamlaka ya wengine.

87. Kwa nini hamuirudishi, ikiwa mnasema kweli?

88. Basi akiwa ni miongoni mwa wale waliokaribishwa.

89. Basi ni raha na manukato na Bustani yenye neema.

90. Na kama akiwa ni miongoni mwa watu wa kheri.

91. Basi (ataambiwa): Salama kwako, (ewe uliye) miongoni mwa watu wa kheri.

92. Na kama mkiwa ni miongoni mwa waliokadhibisha, wapotovu.

93. Basi karamu (yake) ni maji ya moto yachemkayo.

94. Na kuwaka Motoni.

95. Bila shaka hii ndiyo haki yenye yakini.

96. Basi litukuze jina la Mola wako Mwenye utukufu.

و نحوست) و تو چه مى دانى اصحاب مشئمه چه شقاوتى عظيم ______________________________________________________ صفحه ى 195

دارند (9).

سوم آنهايى كه در دنيا به سوى خيرات و در آخرت به سوى مغفرت و رحمت سبقت مى گيرند (10).

بيان آيات اين سوره، قيامت كبرى را كه در آن مردم دوباره زنده مى شوند و به حسابشان رسيدگى شده جزا داده مى شوند شرح مى دهد، نخست مقدارى از حوادث هول انگيز آن را ذكر مى كند، حوادث نزديك تر به زندگى دنيايى انسان، و نزديك تر به زمينى كه در آن زندگى مى كرده، مى فرمايد: اوضاع و احوال زمين دگرگون مى شود و زمين بالا و پايين و زير و رو مى گردد، زلزله بسيار سهمگين زمين كوه ها را متلاشى، و چون غبار مى سازد، آن گاه مردم را به طور فهرست وار به سه دسته سابقين و اصحاب يمين و اصحاب شمال، تقسيم نموده، سرانجام كار هر يك را بيان مى كند.

آن گاه عليه اصحاب شمال كه منكر ربوبيت خداى تعالى و مساله معاد و تكذيب كننده قرآنند كه بشر را به توحيد و ايمان به معاد دعوت مى كند استدلال نموده، در آخر گفتار را با يادآورى حالت احتضار و فرا رسيدن مرگ و سه دسته شدن مردم خاتمه مى دهد.

و اين سوره به شهادت مضمون و سياق آياتش در مكه نازل شده است.

[وجه اينكه از قيامت به" واقعه" تعبير فرمود]

" إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ" وقوع حادثه عبارت است از حدوث و پديد آمدن آن، و كلمه" واقعه" صفتى است كه هر حادثه اى را با آن توصيف مى كنند، (مى گويند: واقعه اى رخ داده، يعنى حادثه اى پديد شده) و مراد از" واقعه" در آيه مورد بحث واقعه قيامت است، و اگر در اينجا به طور مطلق

و بدون بيان آمده، و نفرموده آن واقعه چيست، تنها فرموده:" چون واقعه رخ مى دهد" مثل اينكه شما بگوييد:" هر وقت زيد آمد چنين و چنان كن"، بدين جهت بوده كه بفهماند واقعه قيامت آن قدر معروف است كه توضيح آن و ذكر موصوفش مثل اين مى ماند كه در مثال بالا بگويى" هر وقت زيد بقال آمد چنين و چنان كن" با اينكه شنونده شما زيد را به خوبى مى شناسد، و به همين جهت است كه گفته اند: اصلا كلمه" واقعه" يكى از نامهاى قيامت است، كه قرآن اين نامگذارى را كرده، هم چنان كه نام هاى ديگرى چون" حاقة"، و" قارعة"، و" غاشية" بر آن نهاده است. ______________________________________________________ صفحه ى 196

و جمله" إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ" به طور ضمنى بر معناى شرط هم دلالت دارد، و جا داشت جزاى آن شرط را بيان كند، و بفرمايد:" چون قيامت بپا مى شود چه مى شود"، ولى جزا را نياورد، تا بفهماند آنچه مى شود آن قدر عظيم و مهم است كه به بيان نمى گنجد، ولى به هر حال از سياق آياتى كه در اين سوره اوصاف قيامت را ذكر كرده فهميده مى شود كه آن جزا چه چيز است، و مردم در آن روز چه وضعى دارند، پس مى شود گفت كه مثلا تقدير كلام:" اذا وقعت الواقعة فاز المؤمنون و خسر الكافرون- چون قيامت بپا شود مؤمنين رستگار و كفار زيانكار مى شوند" مى باشد.

" لَيْسَ لِوَقْعَتِها كاذِبَةٌ" در مجمع البيان مى گويد: كلمه" كاذبة" مانند كلمه" عافية" و كلمه" عاقبة" مصدر است «1».

و بنا به گفته وى معناى آيه چنين مى شود:" در وقوع و تحقيق قيامت هيچ دروغى نيست".

ولى بعضى «2» ديگر گفته اند: كلمه مذكور

همان اسم فاعل است، چيزى كه هست در اينجا صفتى است براى موصوفى كه حذف شده، و تقدير كلام" ليس لوقعتها قضية كاذبة" مى باشد، يعنى براى وقوع قيامت هيچ عامل كه اقتضاى دروغ شدنش را داشته باشد و آن را دروغ كند وجود ندارد.

" خافِضَةٌ رافِعَةٌ" اين دو كلمه دو خبر است براى ضميرى كه به واقعه بر مى گردد، و تقدير كلام" هى خافضة و هى رافعة" است، يعنى قيامت خافض و رافع است. و خفض درست معناى خلاف رفع را مى دهد، و اما اينكه به چه حساب قيامت پايين آورنده و بالا برنده است بايد گفت كه:

اين تعبير كنايه است از اينكه قيامت نظام عالم را زير و رو مى كند، مثلا باطن دلها را كه در دنيا پنهان بود ظاهر مى كند، و آثار اسباب كه در دنيا ظاهر بود، همه مى دانستند آب چه اثرى و آتش چه اثرى دارد، در قيامت پنهان مى شود، يعنى اسباب به كلى از اثر مى افتد، و روابط جارى ميان اسباب و مسببات به كلى قطع مى گردد، در دنيا جمعى داراى عزت بودند، و آنان اهل كفر و فسق بودند، كه عزتشان همه جا ظاهر بود، و همچنين جمعى ديگر يعنى اهل تقوا

_______________

(1) مجمع البيان، ج 9، ص 213.

(2) مجمع البيان، ج 9، ص 214. ______________________________________________________ صفحه ى 197

ذلتشان هويدا بود، ولى در قيامت اثر از عزت كفار و فساق و نشانه اى از ذلت متقين نمى ماند.

" إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا" كلمه" رج" كه از ماده" راء، جيم، جيم" است، به معناى تكان دادن به شدت چيزى است، و در اين آيه منظور از آن زلزله قيامت است، كه خداى سبحان در

آيه" إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْ ءٌ عَظِيمٌ" «1» آن را بس عظيم توصيف كرده، در خود آيه مورد بحث نيز با آوردن كلمه" رجا" همين عظمت را فهمانده، چون معمولا آوردن مفعول مطلق براى افاده اينگونه نكته ها است (وقتى مى گويى: من فلان كس را زدم و چه زدنى معنايش اين است كه نحوه زدنم طورى بود كه ديگر قابل بيان نيست) در آيه مورد بحث نيز مى فرمايد: چون زمين زلزله مى شود زلزله اى كه شدتش قابل وصف نيست، و جمله مورد بحث بدل از جمله" إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ"، و يا عطف بيان براى آن است، به هر حال در مقام توضيح آن است.

" وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا فَكانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا" اين آيه عطف است بر كلمه" رجت"، و كلمه" بس"- با تشديد سين- به معناى خرد كردن است، يعنى جسمى را كه داراى حجمى بوده آن قدر بكوبى تا مانند آرد به صورت ذراتى در آيد.

بعضى «2» هم گفته اند: كلمه" بس" به معناى به راه انداختن چيزى است، در حقيقت" بس جبال"، همان معنايى را مى رساند كه آيه شريفه" وَ سُيِّرَتِ الْجِبالُ" «3» مى رساند.

و كلمه" هباء" به معناى غبار است.

بعضى «4» هم گفته اند: به معناى يك دانه ذره از غبار است، كه وقتى نور آفتاب از پنجره به درون خانه مى تابد اين دانه ها در شعاع آن نور ديده مى شوند. و كلمه" منبث" اسم فاعل و يا مفعول از مصدر باب انفعال، يعنى" انبثاث" است، و انبثاث به معناى متفرق شدن، و متلاشى شدن چيزى است، و معناى آيه روشن است.

" وَ كُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً" كلمه" زوج" به معناى صنف است، پس ازواج سه گانه يعنى اصناف سه گانه، و

خطاب در اين جمله كه مى فرمايد:" در آن روز شما اصنافى سه گانه خواهيد بود" به عموم _______________

(1) همانا زلزله رستاخيز امر عظيمى است. سوره حج، آيه 1.

(2) روح المعانى، ج 27، ص 131.

(3) و كوه ها رانده شود. سوره نبا، آيه 20.

(4) روح المعانى، ج 27، ص 131. ______________________________________________________ صفحه ى 198

بشر است.

[مقصود از اصحاب الميمنة]

" فَأَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ" اين جمله به خاطر اينكه حرف" فاء" بر سر دارد فرع و نتيجه جملات قبل است، فرعيتى كه بيان بر مبين دارد، پس اين آيه و دو آيه بعدش بيانگر اصناف سه گانه مذكور است.

و كلمه" ميمنة" از ماده" يمن" است كه مقابل شوم است و معنايى بر خلاف آن دارد پس" اصحاب ميمنة" اصحاب و دارندگان يمن و سعادتند، و در مقابل آنان" اصحاب مشئمة" هستند، كه اصحاب و دارندگان شقاوت و شئامتند.

و اينكه بعضى «1» از مفسرين ميمنه را به يمين يعنى دست راست معنا كرده و گفته اند:

اصحاب ميمنه نامه اعمالشان به دست راستشان داده مى شود، به خلاف ديگران، تفسير صحيحى نيست، براى اينكه در اين آيه در مقابل اصحاب ميمنه أصحاب مشئمه قرار گرفته، و اگر ميمنه به معناى دست راست بود بايد در مقابلش اصحاب ميسره يعنى طرف دست چپ قرار گيرد، هم چنان كه در آيات بعدى در مقابل اصحاب يمين اصحاب شمال آمده، و نادرستى اين تفسير روشن است.

كلمه" ما" در جمله" ما أصحاب الميمنة" استفهامى است، و مبتدايى است كه خبرش جمله" أَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ" است، و مجموع جمله خبر است براى جمله" فَأَصْحابُ الْمَيْمَنَةِ"، و منظور از اين استفهام بزرگداشت و تعظيم شان ايشان است.

" وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ

الْمَشْئَمَةِ" كلمه" مشئمه" مانند كلمه" شؤم"- به ضمه شين و سكون همزه- مصدر است، همانطور كه ميمنه مانند كلمه" يمن" مصدر است، و ميمنه و مشئمه به معناى سعادت و شقاوت است.

[معناى" السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ" و اقوال مختلف در باره مراد از سابقين

" وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ" در قرآن كريم آيه اى كه صلاحيت تفسير سابقون اول را داشته باشد آيه شريفه" فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَيْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ" «2» و آيه شريفه _______________

(1) روح المعانى، ج 27، ص 131.

(2) پس بعضى از آنان ستم كننده به نفس خود هستند و بعضى از آنان ميانه رو مى باشند و بعضى از آنان به اذن خداوند پيشى گيرنده به خيرات و خوبى ها هستند. سوره فاطر، آيه 32. ______________________________________________________ صفحه ى 199

" وَ لِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيها فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ" «1» و آيه شريفه" أُولئِكَ يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ وَ هُمْ لَها سابِقُونَ" «2» است.

كه از اين آيات به دست مى آيد مراد از سابقون، كسانى هستند كه در خيرات سبقت مى گيرند، و قهرا وقتى به اعمال خير سبقت مى گيرند، به مغفرت و رحمتى هم كه در ازاى آن اعمال هست سبقت گرفته اند. و لذا در آيه" سابِقُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ" «3» به جاى امر به سبقت در اعمال خير، دستور فرموده: به مغفرت و جنت سبقت گيرند، پس سابقون به خيرات، سابقون به رحمت و مغفرتند، در آيه مورد بحث هم كه مى فرمايد:" السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ" مراد از سابقون اول، سابقين به خيرات، و مراد از سابقون دوم سابقين به اثر خيرات يعنى مغفرت و رحمت است، اين نظريه ما بود.

ولى بعضى «4» از مفسرين گفته اند: مراد

از سابقون دوم هم همان سابقون اول است و اين تعبير نظير تعبير شاعر است كه مى گويد:" أنا ابو النجم و شعرى شعرى- من ابو النجم هستم كه شعر من شعر من است".

و جمله" السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ" بنا به گفته ما كه هر يك سبقت در چيزى ديگر است، مبتدا و خبرند، اولى مبتدا و دومى خبر است، و معنايش اين است كه: سبقت گيرندگان به اعمال خير سبقت گيرندگان به مغفرتند، و بنا به گفته مفسرينى كه هر دو را يكى دانسته اند، دومى تاكيد اولى مى شود، و جمله" أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ" خبر مبتدا واقع مى شود.

و مفسرين در تفسير سابقين اقوال ديگرى دارند:

بعضى «5» گفته اند: منظور سبقت گيرندگان به هر عمل و اعتقادى است كه خدا بدان دعوت كرده.

بعضى «6» ديگر گفته اند: منظور كسانى هستند كه به ايمان و اطاعت سبقتى خستگى ناپذير دارند، و در آن كاهلى ندارند.

بعضى «7» ديگر گفته اند: منظور انبياء (ع) هستند كه پيشگامان اهل هر دين هستند.

_______________

(1) و براى هر يك جانبى است كه به سوى آن رو آورنده هستند، پس سبقت بگيريد در خوبى ها.

سوره بقره، آيه 148.

(2) آنها مى شتابند در خوبى ها و ايشان براى آن سبقت گيرنده هستند. سوره مؤمنون، آيه 61.

(3) به سوى مغفرت و جنتى از پروردگارتان سبقت گيريد. سوره حديد، آيه 21.

(4) روح المعانى، ج 27، ص 132.

(5 و 6 و 7) روح المعانى، ج 27، ص 132. ______________________________________________________ صفحه ى 200

بعضى «1» ديگر گفته اند: مراد مؤمن آل فرعون و حبيب نجار است كه داستانش در سوره يس آمده، و نيز على (ع) است كه در ايمان به رسول خدا از ديگران سبقت داشت، و از آنان أفضل بود.

بعضى «2» ديگر گفته اند:

منظور از سابقين كسانى هستند كه در مكه مسلمان شدند، و بعد از هجرت رسول خدا (ص) هجرت كردند.

بعضى ديگر «3» گفته اند: منظور سبقت گيرندگان در نمازهاى پنجگانه اند.

و بعضى «4» گفته اند: كسانى كه به دو قبله نماز گزاردند (يعنى قبل از سال اول هجرت به اسلام در آمدند). بعضى «5» ديگر گفته اند سبقت گيرندگان به جهادند. و بعضى ديگر حرفهايى ديگر دارند. و دو قول اول (كه يكى مى گفت: سبقت گيرندگان به هر عمل و اعتقادى است كه خدا بدان دعوت كرده، و ديگرى مى گفت كسانى هستند كه به ايمان و اطاعت سبقتى خستگى ناپذير دارند) به همان معنايى كه ما گفتيم بر مى گردد، و سوم و چهارم را بايد به تمثيل حمل كرد (و گفت: نمى خواسته اند بگويند: سابقون اولون فقط افرادى مانند انبياء و مؤمن آل فرعون و حبيب نجار و على بن ابى طالب (ع) هستند) و بقيه وجوه اصلا ربطى به آيه ندارد، مگر اينكه آنها را هم به نحوى حمل بر تمثيل كنيم.

بحث روايتى [(رواياتى در ذيل آيه:" إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ ..." و مراد از" السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ"]

در كتاب خصال از زهرى روايت آورده كه گفت: از على بن الحسين (ع) شنيدم مى فرمود: كسى كه بين خود و خدا نسبت و رابطه اى برقرار نكرده باشد در دنيا عمرش به حسرت مى گذرد، و دلش از حسرت پاره پاره مى شود، به خدا سوگند دنيا و آخرت وضعى دارند كه تنها مى توان به دو كفه ترازو تشبيهش كرد، هر يك از دو كفه به هر مقدار سنگين شود، كفه ديگر به همان مقدار ناديده گرفته مى شود، آن گاه اين كلام خداى عز و جل را

تلاوت كرد كه مى فرمايد:" إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ" منظور از واقعه قيامت است" لَيْسَ لِوَقْعَتِها كاذِبَةٌ خافِضَةٌ" قسم به پروردگار: قيامت پايين مى برد دشمنان خدا را در آتش" رافعة" قسم به پروردگار: قيامت بلند مى كند دوستان خدا را به سوى بهشت «6».

_______________

(1 و 2 و 3 و 4 و 5) روح المعانى، ج 27، ص 132.

(6) خصال، ج 1، ص 64، ح 95. ______________________________________________________ صفحه ى 201

و در تفسير قمى است كه راجع به آيه" إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ لَيْسَ لِوَقْعَتِها كاذِبَةٌ" فرمود:

در وقوع قيامت كذبى نيست بلكه حق است، و" خافضة" دشمنان خدا را پايين مى آورد و" رافعة" اولياى خدا را بلند مى كند،" إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا"، فرمود: يعنى ابعاض زمين به يكديگر كوفته مى شود" وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا"، يعنى كوه ها از ريشه كنده مى شوند، فَكانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا" فرمود:" هباء" آن ذره هايى است كه هنگام تابش نور خورشيد از پنجره به درون خانه، در ستون نورش ديده مى شود،" وَ كُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً"، يعنى در روز قيامت شما مردم سه دسته خواهيد بود، اول اصحاب ميمنه، و چه اصحاب ميمنه اى، و دوم اصحاب مشئمه، و چه اصحاب مشئمه اى، و سابقين (در عمل خير كه سابقين در مغفرت و رحمتند، و) جلوتر از هر كس ديگر به بهشت در مى آيند «1».

مؤلف: اينكه فرمود:" جلوتر از هر كس ديگر به بهشت در مى آيند" تفسير سابقين دوم است.

و در الدر المنثور است كه: عبد بن حميد و ابن جرير و ابن منذر، از على بن ابى طالب (ع) روايت كرده كه فرمود:" هباء منبث" عبارت است از ذرات سرگردان در فضا و" هباء منثور" به معناى غبارى است كه در ستون

شعاع خورشيد تابيده از پنجره ديده مى شود «2».

و نيز در همان كتاب آمده كه ابن مردويه از ابن عباس روايت كرده كه در تفسير جمله" وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ" گفته: اين آيه در باره حزقيل مؤمن آل فرعون، و حبيب نجار، كه داستانش در سوره يس آمده، و على بن ابى طالب (ع) نازل شده، كه هر يك از آنان پيشگام امت خود بوده، و على از همه آنان افضل است «3».

و در مجمع البيان از ابى جعفر (ع) روايت كرده كه فرمود: سابقين چهار كس هستند: اول پسر آدم، كه به دست برادرش كشته شد، و دوم پيشگام امت موسى بود، كه همان مؤمن آل فرعون است، سوم پيشگام امت عيسى، يعنى حبيب نجار است، و چهارم پيشگام امت اسلام، يعنى على بن ابى طالب (ع) است «4».

مؤلف: اين معنا در روضة الواعظين از امام صادق (ع) نيز روايت شده «5».

و شيخ طوسى در امالى خود به سندى كه از ابن عباس دارد از او روايت كرده كه _______________

(1) تفسير قمى، ج 2، ص 346.

(2 و 3) الدر المنثور، ج 6، ص 154.

(4) مجمع البيان، ج 9، ص 215.

(5) روضة الواعظين، ص 105. ______________________________________________________ صفحه ى 202

گفت: از رسول خدا (ص) معناى آيه شريفه" وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ" را پرسيدم، فرمود: جبرئيل به من گفت: اينان عبارتند از على، و شيعيان او، آرى على و شيعيانش جلوتر از هر كس ديگر به بهشت در مى آيند و به كرامت و احترامى كه نزد خدا دارند مقرب درگاه خدايند «1».

و در كمال الدين به سند خود از خيثمه جعفى از امام ابى جعفر (ع)

روايت كرده كه در ضمن حديثى فرمود:" السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ" ماييم، و آخرون هم كه در باره اش فرموده:" وَ قَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ" ما هستيم «2».

و در عيون در باب" ما جاء عن الرضا (ع) من الاخبار المجموعة" به سند خود از على (ع) روايت آورده كه فرمود: آيه شريفه" وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ" در باره من نازل شده است «3».

و در مجمع البيان در ذيل همين آيه از على (ع) نقل كرده كه فرمود: منظور سبقت گرفتن به انجام نمازهاى پنجگانه است «4».

مؤلف: همانطور كه در سابق هم گفتيم، بايد اين احاديث را حمل بر تمثيل كرد.

_______________

(1) امالى شيخ طوسى، ج 1، ص 70.

(2) كمال الدين، ج 1، ص 206، ضمن ح 20.

(3) عيون اخبار الرضا، ج 2، ب 31، ص 65، ح 288.

(4) مجمع البيان، ج 9، ص 215. صفحه ى 204

ترجمه آيات سابقين همان مقربين درگاه خدايند (11).

در باغهاى پر نعمت بهشت جاى دارند (12).

اين طايفه در گذشتگان بيشتر هستند (13).

و در آيندگان كمتر (14).

اينان بر تختهايى به هم پيوسته قرار دارند (15).

رو به روى هم تكيه مى زنند (16).

و غلامانى بهشتى پروانه وار به خدمتشان مى پردازند (17).

با ظرفهايى چون تنگ و آفتابه، و قدح شراب معين مى آورند (18).

شرابى كه نه سر درد مى آورد و نه عقلشان را زايل مى سازد (19).

و از ميوه ها هر چه اختيار كنند (20).

و از گوشت مرغ از هر نوع كه اشتها كنند (21).

و حور العين هايى (دارند) (22).

كه از شدت صفا چون لؤلؤ دست نخورده اند (23).

همه اينها پاداش كارهايى است كه همواره مى كردند (24).

در بهشت نه سخن بيهوده مى شنوند، و نه تهمت و گناه (25).

هر چه هست سلام است و سخن سالم

(26).

اما اصحاب يمين نامه اعمالشان به دست راستشان داده مى شود و وصفى ناگفتنى دارند (27).

در سايه سدرى بى خار (28).

و موزى كه ميوه هايش رويهم چيده شده (29).

و سايه اى گسترده و هميشگى (30).

و آبشارى لا ينقطع (31).

و ميوه هايى بسيار (32).

كه در هيچ فصلى قطع و در هيچ حالى ممنوع نمى شود (33).

و جايگاهى بلند (و يا در جوار همسرانى بلند مرتبه) قرار دارند (34). ______________________________________________________ صفحه ى 205

ما آنان را به وصفى ناگفتنى ايجاد كرديم (35).

و هميشه بكر قرارشان داديم (36).

و نيز شوهر دوست و هم سن شوهران (37).

اين سرنوشت مخصوص اصحاب يمين است (38).

كه هم در گذشتگان بسيارند (39).

و هم در آيندگان (40).

و اما اصحاب شمال چه اصحاب شمالى؟ (نامه اعمالشان به نشانه جرم به دست چپشان داده مى شود) (41).

كه در آتشى نافذ و آبى جوشان (42).

و در سايه اى از دود سياه قرار دارند (43).

كه نه خنكى دارد، و نه سودى مى بخشد (44).

چون ايشان قبل از اين در دنيا عياش و طاغى بودند (45).

و بر شكستن سوگند محكم و عظيم، اصرار مى ورزيدند (46).

و بارها مى گفتند آيا اگر بميريم و خاك و استخوان شويم دوباره زنده و مبعوث مى گرديم؟ (47).

آيا پدران گذشته ما نيز مبعوث مى شوند (48).

بگو انسانهاى اولين و آخرين (49).

به طور قطع براى اجتماع در ميقات روزى معلوم جمع خواهند شد (50).

آن گاه شما اى گمراهان تكذيب گر (51).

از درختى از زقوم خواهيد خورد (52).

و شكم ها را از آن پر خواهيد ساخت (53).

و آن گاه از آب جوشان متعفن روى آن خواهيد نوشيد (54).

پس از آن باز هم خواهيد نوشيد، آن چنان كه شتر هيماء و دچار بيمارى استسقاء مى نوشد، و رفع عطش مى كند (55).

تازه همه اينها پذيرايى

ابتدايى ورودشان به قيامت است (56).

بيان آيات اين آيات حال و وضعى كه هر يك از آن سه طايفه در قيامت دارند شرح مى دهد. ______________________________________________________ صفحه ى 206

[موارد استعمال كلمه" قرب" و معناى تقرب به خدا و اينكه مقربون بلند مرتبه ترين طبقات اهل سعادتند]

" أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ" اشاره با كلمه" اولئك" به سابقين است، و جمله" اولئك المقربون" مبتدا و خبر، و جمله اى استينافى و ابتدايى است و ربطى به ما قبل ندارد.

ولى بعضى «1» از مفسرين گفته اند: جمله مذكور كه مركب از مبتدا و خبر است، خود خبرى است براى كلمه سابقون.

بعضى «2» ديگر گفته اند:" اولئك" مبتدا، و مقربون صفت آن، و خبرش جمله" فى جنات النعيم" است، (بنا بر اينكه مبتدا و خبر باشد معنايش اين مى شود كه اينان مقربان درگاه خدايند، و در جنات نعيم هستند، و بنا بر وجه دوم معنايش اين مى شود كه سابقون همين مقربين هستند كه در جنات نعيمند. و بنا بر وجه سوم معنايش اين مى شود كه اين مقربين در جنات نعيمند)، ولى از اين سه احتمال اولين وجه از نظر سياق كه نخست مردم را سه قسم مى كند، و سپس مال كار هر يك را به تفصيل شرح مى دهد سازگارتر و موجه تر است «3».

و مساله قرب و بعد دو معناى نسبى هستند كه اجسام به حسب نسبت مكانى به آن دو متصف مى شوند، (مى گوييم فلان چيز به ما نزديك و آن ديگرى از ما دور است)، ولى در استعمال آن توسعه اى داده، در زمان و غير زمان هم استعمال كرده اند، مثلا مى گويند فردا به امروز نزديك تر است تا پس فردا، و يا مى گويند عدد چهار

به عدد سه نزديك تر است تا عدد پنج، و يا رنگ سبز به رنگ سياه نزديك تر از رنگ قرمز است، و باز توسعه بيشترى به استعمال آن داده، از اجسام و جسمانيات تجاوز كرده معانى و حقايق را هم با آن دو توصيف كرده اند (مثلا فرموده اند مسلمان بخيل دورتر از كافر سخى است به نجات، و به عكس كافر سخى نزديك تر به نجات است از مسلمان بخيل).

حتى كلمه" قرب" در مورد خداى تعالى به خاطر احاطه اى كه به هر چيز دارد، استعمال شده، خود خداى تعالى فرموده:" وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ" «4» و يا فرموده:

_______________

(1 و 2) تفسير ابى السعود، ج 8، ص 190.

(3) چون گفتيم از جمله مورد بحث شروع به تفصيل مال كار هر يك از آن سه طايفه شده، پس بايد جمله را استينافى و ابتدايى گرفت، كه وجه اول هم همين است، به خلاف وجه دوم كه جمله را خبر براى مبتدايى مى گرفت، كه در فراز قبل قرار داشت، و به خلاف وجه سوم كه آن نيز جمله را تتمه مطلبى مى گرفت كه گويا قبلا آغاز شده." مترجم".

(4) و چون بندگانم سراغ مرا از تو مى گيرند من نزديكم. سوره بقره، آيه 186. ______________________________________________________ صفحه ى 207

" وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْكُمْ" «1» و نيز فرموده:" وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ" «2» و اين معنا يعنى نزديك تر بودن خداى تعالى به من از خود من، و به هر چيزى از خود آن چيز، عجيب ترين معنايى است كه از مفهوم قرب تصور مى شود، و ما در تفسير آيه 16 از سوره" ق" به تصوير آن اشاره كرديم.

و نيز از

مواردى كه كلمه قرب در امور معنوى استعمال شده مورد بندگان در مرحله بندگى و عبوديت است، و چون نزديك شدن بنده به خداى تعالى امرى است اكتسابى، كه از راه عبادت و انجام مراسم عبوديت به دست مى آيد، كلمه را در اين مورد در صيغه تقرب استعمال مى كنند، چون تقرب به معناى آن است كه كسى بخواهد به چيزى و يا كسى نزديك شود، بنده خدا با اعمال صالح خود مى خواهد به خدا نزديك گردد، و اين نزديكى عبارت است از اينكه در معرض شمول رحمت الهى واقع شود، و در آن معرض شر اسباب و عوامل شقاوت و محروميت را از او دور كنند.

و نيز اينكه مى گوييم: خداى تعالى بنده خود را به خود نزديك مى كند، معنايش اين است كه: او را در منزلتى نازل مى كند كه از خصايص وقوع در آن منزلت رسيدن به سعادتهايى است كه در غير آن منزلت به آن نمى رسد، و آن سعادتها عبارت است از اكرام خدا، و مغفرت و رحمت او، هم چنان كه فرمود:" كِتابٌ مَرْقُومٌ يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ" «3» و نيز فرموده:" وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنِيمٍ عَيْناً يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ" «4».

پس مقربون بلند مرتبه ترين طبقات اهل سعادتند، هم چنان كه آيه شريفه" وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ" نيز به اين معنا اشاره دارد، و معلوم است كه چنين مرتبه اى براى كسى حاصل نمى شود مگر از راه عبوديت و رسيدن به حد كمال آن، هم چنان كه فرمود:" لَنْ يَسْتَنْكِفَ الْمَسِيحُ أَنْ يَكُونَ عَبْداً لِلَّهِ وَ لَا الْمَلائِكَةُ الْمُقَرَّبُونَ" «5» و عبوديت تكميل نمى شود مگر وقتى كه عبد تابع محض باشد، و اراده و عملش را

تابع اراده مولايش كند، هيچ چيزى _______________

(1) و ما از شما به او نزديكتريم. سوره واقعه، آيه 85.

(2) و ما نزديك تر به او هستيم از رگ گردن. سوره ق، آيه 16.

(3) كتابى مرقوم كه تنها مقربين آن را مشاهده مى كنند. سوره مطففين، آيه 20.

(4) چاشنى آن از تسنيم است يعنى از چشمه اى است كه مقربان مى نوشند. سوره مطففين، آيه 27 و 28.

(5) نه مسيح از اينكه بنده اى براى خدا باشد استنكاف مى ورزد، و نه ملائكه مقرب. سوره نساء، آيه 172. ______________________________________________________ صفحه ى 208

نخواهد، و هيچ عملى نكند، مگر بر وفق اراده مولايش، و اين همان داخل شدن در تحت ولايت خدا است، پس چنين كسانى اولياء اللَّه نيز هستند، و اولياء اللَّه تنها همين طايفه اند.

" فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ"- يعنى هر يك نفر از اين مقربين در يك جنت نعيم خواهد بود، در نتيجه همه آنان در جنات النعيم هستند، آوردن" جنات" به صيغه جمع به اين اعتبار بوده، ممكن هم هست به اين اعتبار باشد كه هر يك نفر از مقربين در جنت هاى نعيم باشد، و ليكن اين احتمال از اين نظر بعيد است كه در آخر سوره صريحا مى فرمايد: مقربين هر يك در يك جنتند:" فَأَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ فَرَوْحٌ وَ رَيْحانٌ وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ" «1».

در سابق هم مكرر گفتيم كه نعيم عبارت است از ولايت و جنت نعيم عبارت است از جنت ولايت، و اين نكته با مطلب چند سطر قبل ما هم تناسب دارد كه گفتيم:" و اين همان داخل شدن به ولايت خدا است".

[مراد از اولين و آخرين در آيه:" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ قَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ" و وصف نعمت هاى

بهشتى مقربان از ايشان

" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ قَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ" كلمه" ثلة"- به طورى كه گفته اند «2»- به معناى جماعت بسيار انبوه است، و مراد از كلمه" اولين" امت هاى گذشته انبياى سلف است، و مراد از كلمه" آخرين" امت اسلام است، چون معهود از كلام خدا همين است، كه هر جا سخن از اولين و آخرين گفته منظورش از اولين، امت هاى گذشته، و از آخرين امت اسلام است، مانند آيه اى كه در همين سوره مى آيد و مى فرمايد:" أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ أَ وَ آباؤُنَا الْأَوَّلُونَ قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ لَمَجْمُوعُونَ إِلى مِيقاتِ يَوْمٍ مَعْلُومٍ"، بنا بر اين معناى آيه مورد بحث اين شد كه: مقربين از امت هاى گذشته جمعيت بسيارى بودند، و از اين امت جمعيت كمترى.

با بيانى كه گذشت اين معنا روشن شد اينكه: بعضى «3» از مفسرين گفته اند مراد از اولين مسلمانان صدر اول اسلام، و مراد از آخرين مسلمانان آخر اين امت است تفسير صحيحى نيست.

" عَلى سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ مُتَّكِئِينَ عَلَيْها مُتَقابِلِينَ" كلمه" وضن" به معناى بافتن است. بعضى «4» هم گفته اند: هر بافتنى را وضن نمى گويند، بلكه تنها بافتن زره را وضن مى گويند، و اگر در اينجا بافتن" تخت را وضن _______________

(1) سوره واقعه، آيه 89.

(2) روح المعانى، ج 27، ص 134.

(3 و 4) روح المعانى، ج 27، ص 135. ______________________________________________________ صفحه ى 209

خوانده" از باب استعاره است، خواسته است از محكمى بافت آن خبر داده باشد «1».

" مُتَّكِئِينَ عَلَيْها"- اين دو جمله دو تا حال براى ضميرى است كه به مقربين بر مى گردد و مرجع ضمير" عليها" كلمه" سرر" است، و معنايش اين است كه: مقربين بر تختهاى بافته اى

قرار دارند، در حالى كه بر آنها تكيه كرده اند، و در حالى كه رو به روى هم نشسته اند. ممكن هم هست جمله اول حال براى مقربين و جمله دوم حال براى ضمير جمله اول باشد، كه در اين صورت معنا چنين مى شود: مقربين در حالى بر تختهاى بافته اى قرار دارند كه بر آن تكيه كرده اند، و در حالى بر آن تكيه كرده اند كه رو به روى هم نشسته اند، و اما اينكه رو به روى هم نشستن چه معنا دارد؟ بايد گفت معناى تحت اللفظى آن منظور نيست، بلكه كنايه از نهايت درجه انس و حسن معاشرت و صفاى باطن ايشانست، مى خواهد بفرمايد:

مقربين به پشت سر يكديگر نظر نمى كنند، و پشت سر آنان عيبگويى ندارند، غيبت نمى كنند، بلكه هر چه دارند رو به روى هم مى گويند.

" يَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ" كلمه" ولدان" جمع ولد- فرزند- است، و طواف كردن پسرانى بهشتى بر پيرامون مقربين كنايه است از حسن خدمتگزارى آنان، و كلمه" مخلدون" اسم مفعول از باب تفعيل از ماده خلود است، كه به معناى دوام است، يعنى پسرانى بهشتى به آنان خدمت مى كنند كه تا ابد به همان قيافه پسرى و جوانى باقيند، و گذشت زمان اثرى در آنان نمى گذارد.

بعضى «2» از مفسرين گفته اند: مخلدون از ماده" خلد"- به فتحه خاء و لام- است كه به معناى گوشواره است و مراد اين است كه خدمتكاران نامبرده گوشواره بگوشند.

" بِأَكْوابٍ وَ أَبارِيقَ وَ كَأْسٍ مِنْ مَعِينٍ" كلمه" اكواب" جمع كوب است، كه در عرب به معناى ظرفى است كه نه دسته داشته باشد و نه لوله به خلاف اباريق كه جمع ابريق است و به معناى

ظرفى است كه هم دسته دارد، و هم لوله، و در فارسى به آن آفتابه مى گويند.

و بعضى «3» گفته اند: ابريق به معناى ظرفى است كه تنها لوله داشته باشد.

و كلمه" كاس" همان كاسه فارسى است.

بعضى «4» از مفسرين در پاسخ از اين سؤال كه چرا اكواب و اباريق را جمع آورد، و در

_______________

(1) در عرب معمول است كه كف نيمكت ها را با ليف خرما مى بافند، هم چنان كه در غير عرب آن را از سيم مى بافند، و نامش را تخت فنرى مى گذارند" مترجم".

(2 و 3 و 4) روح المعانى، ج 27، ص 136. ______________________________________________________ صفحه ى 210

خصوص كاس آن را به صيغه مفرد آورد، گفته اند: جهتش اين است كه كلمه كاس تنها در موردى بر ظرف اطلاق مى شود كه پر باشد، و كاسه خالى را كاس نمى گويند.

و مراد از" معين" خمر معين است، يعنى شرابى كه پيش روى آدمى جريان داشته باشد.

" لا يُصَدَّعُونَ عَنْها وَ لا يُنْزِفُونَ" يعنى مقربين از نوشيدن آن كاسه ها دچار صداع و خمارى كه دنبال خمر هست نمى شوند، و شراب بهشت مانند شراب دنيا خمارآور نيست، و عقل آنان به خاطر سكرى كه از نوشيدن شراب حاصل مى شود زايل نمى گردد، در عين اينكه مست مى شوند عقلشان را هم از دست نمى دهند.

" وَ فاكِهَةٍ مِمَّا يَتَخَيَّرُونَ وَ لَحْمِ طَيْرٍ مِمَّا يَشْتَهُونَ" كلمه فاكهه و طير در اين آيه شريفه عطف است بر كلمه" اكواب"، و معناى آن اين است كه پسران بهشتى پيرامون مقربين در آمد و شدند، يكى ميوه مى آورد هر ميوه اى كه خود او اختيار كرده باشد، ديگرى مرغ بريان مى آورد هر مرغى كه خود او هوس كرده باشد.

در اينجا

ممكن است كسى اشكال كند كه در روايات آمده كه اهل بهشت هر وقت اشتهاى ميوه اى كنند شاخه اى كه حامل آن ميوه است خودش به سوى ايشان خم مى شود و ايشان ميوه را مى چيند، و چون اشتهاى گوشت مرغى كنند خود آن مرغ در حالى كه بريان شده در دست ايشان مى افتد، و هر چه بخواهند از آن مى خورند، دوباره مرغ زنده شده پرواز مى كند.

ولى اين اشكال وارد نيست، براى اينكه اهل بهشت هر چه بخواهند در اختيار دارند، يكى از چيزهايى كه انسان مى خواهد تنوع و تفنن در زندگى است، گاهى انسان مى خواهد خدمت گزارانش برايش آنچه مى خواهد حاضر كنند، و مخصوصا در وقتى كه آدمى با دوستان خود مجلسى فراهم كرده دوست مى دارد خدمتكاران از دوستانش پذيرايى كنند، هم چنان كه گاهى هم هوس مى كند بدون وساطت خدمتكاران خودش برخيزد و از درخت ميوه بچيند.

" وَ حُورٌ عِينٌ كَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَكْنُونِ" كلمه" حور عين" مبتدايى است كه خبرش حذف شده، از سياق چنين بر مى آيد، و تقدير آن" لهم حور عين ..." است، و يا" و فيها حور عين ..." است. و حور العين نام زنان بهشت است، و در سابق در تفسير سوره دخان معناى حور العين گذشت، و اين حور العين مانند لؤلؤ مكنون است يعنى لؤلؤيى كه در صدف خود مخزون و محفوظ و دست نخورده است، و اين ______________________________________________________ صفحه ى 211

تعريف نشان دهنده منتهاى صفاى حور است.

" جَزاءً بِما كانُوا يَعْمَلُونَ" اين آيه شريفه قيدى است براى همه مطالب قبل، و كلمه" جزاء" مفعول له و بيانگر علت است.

و معناى آيه اين است كه: همه آنچه كه با اهل بهشت

كرديم براى اين بود كه پاداشى باشد در قبال آن اعمال صالحى كه به طور مستمر انجام مى دادند.

" لا يَسْمَعُونَ فِيها لَغْواً وَ لا تَأْثِيماً"" سخن لغو" آن سخنى است كه فايده و اثرى بر آن مترتب نشود، و" تاثيم" به معناى آن است كه نسبت اثم (گناه) به كسى بدهى.

و معناى آيه اين است كه: در بهشت كسى لغو و تاثيم از ديگرى نمى شنود، و كسى نيست كه ايشان را به سخنى مخاطب سازد كه فايده اى بر آن مترتب نباشد، و كسى نيست كه ايشان را به گناهى نسبت دهد، چون در بهشت گناهى نيست.

بعضى «1» از مفسرين كلمه تاثيم را تفسير كرده اند به دروغ.

" إِلَّا قِيلًا سَلاماً سَلاماً" اين جمله استثنايى است منقطع از لغو و تاثيم، و كلمه" قيل" مانند كلمه" قول" مصدر است، و كلمه" سلاما" بيان كلمه" قيل" است، و تكرار آن صرفا براى تاكيد وقوع آن است.

و معناى آيه اين است كه: اهل بهشت لغو و تاثيمى نمى شنوند، مگر سخنى كه سلام است و سلام.

بعضى «2» از مفسرين گفته اند: ممكن است كلمه" سلاما" مصدر به معناى وصف باشد، يعنى صفت قيلا باشد، كه در اين صورت معنايش چنين مى شود:" مگر سخنى كه اين صفت دارد سالم است".

[وصف نعم بهشتى اصحاب اليمين

" وَ أَصْحابُ الْيَمِينِ ما أَصْحابُ الْيَمِينِ" از اين آيه شروع مى شود به تفصيل مال حال اصحاب ميمنه، و اگر به جاى تعبير به اصحاب ميمنه تعبير كرد به اصحاب يمين، براى اين بود كه بفهماند هر دو تعبير در باره يك طايفه است، و آن يك طايفه كسانى هستند كه نامه اعمالشان به دست راستشان داده _______________

(1

و 2) روح المعانى، ج 27، ص 139. ______________________________________________________ صفحه ى 212

مى شود، و جمله دوم استفهامى است كه در مقام بزرگداشت امر آنان و به شگفت آوردن شنونده از حال ايشان است، و اين جمله استفهامى خبر است براى جمله اول يعنى" وَ أَصْحابُ الْيَمِينِ".

" فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ"" سدر" نام درختى است كه بارش را عرب نبق و فارس كنار مى نامد و" مخضود" هر شاخه اى است كه تيغش بريده شده باشد، و ديگر خار در آن نباشد.

" وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ" كلمه" طلح" نام درخت موز است.

بعضى «1» گفته اند: طلح، موز نيست، بلكه درختى است كه سايه اى خنك و مرطوب دارد.

بعضى «2» ديگر گفته اند: درخت ام غيلان است، كه شكوفه هايى خوش بو دارد.

و كلمه" منضود" اسم مفعول از مصدر نضد" چيدن به رديف" است، پس منضود از هر چيز، رويهم چيده شده آن است.

و معناى آيه مورد بحث اين است كه: اصحاب يمين در درختان موز هستند كه ميوه هايش روى هم چيده شده از پايين درخت تا بالاى آن.

" وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ وَ ماءٍ مَسْكُوبٍ" بعضى «3» از مفسرين گفته اند:" ممدود از سايه ها" آن سايه اى است كه: هميشگى باشد و نور خورشيد آن را از بين نبرد و" ماء مسكوب" آبى است كه دائما در جريان باشد و هرگز قطع نگردد.

" وَ فاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ" يعنى درختانى كه ميوه هايش فصلى نيست و مانند درختان دنيا نيست كه در زمستان بار نداشته باشد، ممنوعه هم نيست نه از ناحيه خود بهشتيان، كه مثلا از آن سير و خسته شده باشند، و نه از ناحيه خارج از خودشان، كه مثلا دورى محل و يا وجود خارهاى

شاخه كه نگذارد ميوه آن را بچينند و يا مانعى ديگر.

" وَ فُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ" كلمه" فرش" جمع فراش است، كه به معناى گستردنى ها است، و كلمه" مرفوعة"

_______________

(1 و 2 و 3) مجمع البيان، ج 9، ص 218. ______________________________________________________ صفحه ى 213

به معناى عالى و بلند است.

بعضى «1» از مفسرين مراد از فرش مرفوعه را زنان ارجمندى دانسته اند كه در عقل و جمال و كمال قدر و منزلتى بلند دارند، و استدلال كرده اند به اينكه: كلمه فراش در مورد زنان نيز استعمال دارد، و اتفاقا آيه بعدى هم كه مى فرمايد:" إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً ..." با اين وجه تناسب دارد.

" إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً فَجَعَلْناهُنَّ أَبْكاراً عُرُباً أَتْراباً" يعنى ما آن زنان را ايجاد و تربيت كرديم، ايجادى خاص و تربيتى مخصوص. در اين آيه اشاره اى هم به اين نكته هست كه وضع زنان بهشتى از نظر جوانى و پيرى و زيبايى و زشتى اختلاف ندارد، و معناى اينكه فرمود:" فَجَعَلْناهُنَّ أَبْكاراً" اين است كه: ما زنان بهشتى را هميشه بكر قرار داده ايم، به طورى كه هر بار كه همسران ايشان با آنان بياميزند ايشان را بكر بيابند.

كلمه" عرب" جمع عروب است، و عروب به معناى زنى است كه به شوهرش عشق مى ورزد، و يا حد اقل او را دوست بدارد و در برابرش ناز و كرشمه داشته باشد، و كلمه" اتراب" جمع ترب- به كسره تاء و سكون راء- به معناى مثل است، مى فرمايد: ما زنان بهشتى را امثال يكديگر كرديم، و يا از نظر سن و سال، هم سن شوهرانشان كرديم.

" لِأَصْحابِ الْيَمِينِ ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِينَ" معناى اين آيه از آنچه گذشت استفاده

مى شود، احتياج به توضيح مكرر ندارد، چيزى كه در اينجا بايد گفت اين است كه: از اين آيات استفاده مى شود اصحاب يمين در اولين و آخرين جمعيتى كثير هستند، به خلاف سابقين مقربين كه در اولين، بسيار بودند، و در آخرين وعده اى كمتر.

" وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ" اين جمله مركب است از مبتداى" أَصْحابُ الشِّمالِ"، و خير" ما أَصْحابُ الشِّمالِ"، و استفهام در جمله دوم استفهام شگفت انگيزى و هول انگيزى است، و اگر اصحاب مشئمه در آيات قبل را در اين آيات اصحاب شمال خواند، براى اين بود كه اشاره كند به اينكه اصحاب مشئمه در قيامت نامه هاى اعمالشان به دست چپشان داده مى شود، هم چنان كه نظيرش در اصحاب يمين گذشت.

_______________

(1) مجمع البيان، ج 9، ص 219. ______________________________________________________ صفحه ى 214

" فِي سَمُومٍ وَ حَمِيمٍ وَ ظِلٍّ مِنْ يَحْمُومٍ لا بارِدٍ وَ لا كَرِيمٍ" كلمه" سموم"- به طورى كه در كشاف «1» آمده- به معناى حرارت آتش است، كه در" مسام بدن" «2» فرو رود، و كلمه" حميم" به معناى آب بسيار داغ است، و تنوين در آخر سموم و حميم عظمت آن دو را مى رساند. (در فارسى هم وقتى مى خواهيم بفهمانيم فلانى شجاعت عجيبى به خرج داد، مى گوييم: فلانى شجاعتى كرد، يعنى شجاعتى وصف ناپذير)، و كلمه" يحموم" به معناى دود سياه است، و ظاهرا دو كلمه" لا بارِدٍ وَ لا كَرِيمٍ" دو صفت باشد براى ظل نه براى يحموم، چون ظل است كه از آن انتظار برودت مى رود، و مردم بدان جهت خود را به طرف سايه مى كشانند، كه خنك شوند، و استراحتى كنند و هرگز از دود انتظار برودت ندارند، تا

بفرمايد يحمومى كه نه خنك است و نه كريم.

[مقصود از" اتراف" در تعليل استقرار اصحاب شمال در عذاب به اينكه آنان مترف بودند]

" إِنَّهُمْ كانُوا قَبْلَ ذلِكَ مُتْرَفِينَ" اين آيه علت استقرار اصحاب شمال در عذاب را بيان مى كند، و اشاره با كلمه" ذلك" به همان عذاب آخرتى است كه قبلا ذكر كرده بود، و" اتراف" كه مصدر كلمه" مترفين" است به معناى آن است كه نعمت، صاحب نعمت را دچار مستى و طغيان كند، كسى كه نعمت چنينش كند مى گويند او اتراف شده، يعنى سرگرمى به نعمت آن چنان او را مشغول كرده كه از ما وراى نعمت غافل گشته، پس مترف بودن انسان به معناى دل بستگى او به نعمت هاى دنيوى است، چه آن نعمتهايى كه دارد، و چه آنهايى كه در طلبش مى باشد، چه اندكش و چه بسيارش «3».

اين را بدان جهت گفتيم كه ديگر اشكال نشود به اينكه بسيارى از اصحاب شمال از متمولين و داراى نعمت هاى بسيار نيستند، چون نعمت هاى الهى همه در داشتن مال خلاصه نمى شود، مال يكى از آن نعمت ها است، و آدمى غرق در انواع نعمت هاى خدايى است، ممكن است مردى تهى دست به يكى ديگر از آن نعمت ها دچار طغيان بشود.

و به هر حال معناى آيه اين است كه: اگر گفتيم ما اصحاب شمال را به فلان عذاب گرفتار مى كنيم، علتش اين است كه آنان قبل از اين در دنيا دچار طغيان بودند، و به نعمت هاى خدا اتراف شده بودند.

_______________

(1) تفسير كشاف، ج 4، ص 463.

(2) سوراخهاى ريز پوست بدن كه عرق از آنها دفع مى شود.

(3) پس بسيار مى شود كه كسانى با داشتن نعمت هاى مادى بسيار، دستخوش

اتراف نگردند، و چه بسيار مى شود كه افرادى با داشتن مختصر نعمتى دستخوش اتراف شوند." مترجم". ______________________________________________________ صفحه ى 215

[اقوال مختلف در باره مقصود از" حنث عظيم" كه اصحاب شمال بر آن اصرار مى ورزيدند]

" وَ كانُوا يُصِرُّونَ عَلَى الْحِنْثِ الْعَظِيمِ" در مجمع البيان مى گويد: كلمه" حنث" به معناى شكستن عهد و پيمان مؤكد به سوگند است، و اصرار در شكستن چنين عهدى به اين است كه: به اين عمل ناستوده هم چنان ادامه دهد، و به هيچ وجه دست از آن برندارد «1».

و شايد اين معنا از سياق استفاده بشود كه اصرار بر حنث عظيم عبارت است از اينكه استكبار از پرستش و بندگى پروردگار خود دارند، عبادتى كه بر حسب فطرت بر آن پيمان بسته بودند، و در عالم ذر بر طبق آن ميثاق داده بودند، و در عين سپردن چنين پيمانى فطرى غير پروردگار خود را اطاعت كنند، و اين پيمان شرك مطلق است.

بعضى «2» هم گفته اند: اصلا كلمه" حنث" به معناى گناه عظيم است، و اگر با اين حال كلمه مذكور را به وصف عظيم توصيف كرده، با اينكه عظيم در معناى خود كلمه خوابيده، براى مبالغه است، و منظور از حنث عظيم شرك به خدا است.

بعضى «3» ديگر گفته اند: حنث عظيم به طور كلى به معناى هر گناه كبيره است.

بعضى «4» هم گفته اند: سوگند خوردن بر اين ادعا است كه قيامت دروغ است، و اين سوگند در آيه شريفه" وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ لا يَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ يَمُوتُ" «5» حكايت شده مى فرمايد: مشركين سوگندهاى غلاظ و شدادى به خدا مى خورند كه خدا مردگان را زنده نمى كند، ولى لفظ آيه مورد بحث

مطلق است، نه از آن خصوص عهدشكنى متبادر است، و نه شرك به خدا، و نه گناهان كبيره، و نه سوگند بر نبودن معاد، و چون آيه مطلق است پس با احتمال ما بهتر مى سازد كه گفتيم: عبارت است از اطاعت غير خدا كه اين نيز مطلق است و شامل همه آن احتمالات مى شود.

" وَ كانُوا يَقُولُونَ أَ إِذا مِتْنا وَ كُنَّا تُراباً وَ عِظاماً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ أَ وَ آباؤُنَا الْأَوَّلُونَ" سخنى است از منكرين معاد كه ريشه و اساسى به جز استبعاد ندارد، و به همين علت استبعاد حشر خود را با حشر پدران خود تاكيد كردند، چون حشر پدران پوسيده به نظر آنان بعيدتر است، و تقدير كلام" او آباؤنا الاولون مبعوثون" است، يعنى آباء و پدران گذشته ما نيز مبعوث مى شوند؟

_______________

(1) مجمع البيان، ج 9، ص 220.

(2 و 3 و 4) روح المعانى، ج 27، ص 144.

(5) سوره نحل، آيه 38. ______________________________________________________ صفحه ى 216

" قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ لَمَجْمُوعُونَ إِلى مِيقاتِ يَوْمٍ مَعْلُومٍ" در اين آيه خداى تعالى به رسول گرامى خود دستور مى دهد از استبعاد آنان نسبت به معاد پاسخ داده، آن را تثبيت كند، و آن گاه به ايشان خبر دهد كه در روز قيامت چه زندگيى دارند، طعام و شرابشان چيست؟ طعامشان زقوم و شرابشان حميم است.

و حاصل پاسخ اين است كه: اولين و آخرين هر دو دسته به سوى ميقات روزى معلوم جمع مى شوند، و اينكه بين خود و اولين فرق گذاشتند بعث خود را امرى بعيد و بعث آنان را بعيدتر دانستند صحيح نيست.

و كلمه" ميقات" به معناى وقت معينى است، كه امرى را با

آن تحديد كنند، و منظور از" يوم معلوم" روز قيامت است كه نزد خدا معلوم است، پس اضافه ميقات به كلمه" يوم معلوم" با اينكه گفتيم خود ميقات به معناى وقت معين است اضافه اى است بيانى.

" ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ" اين آيات تتمه كلامى است كه گفتيم رسول خدا (ص) مامور بوده با منكرين معاد در ميان بگذارد، و در اين آيات از مال كار آنان در روز قيامت و وضعى كه آن روز دارند، و طعام و شرابى كه دارند خبر مى دهد.

و اگر آنان را به خطاب ضالين و مكذبين مخاطب كرد، براى اين بود كه به علت شقاوت و ملاك خسرانشان در روز قيامت اشاره كرده باشد، و آن ملاك اين است كه:

ايشان از طريق حق گمراه بودند، و اين گمراهى در اثر استمرارى كه در تكذيب و اصرارى كه بر حنث داشتند در دلهايشان رسوخ كرده، و اگر تنها گمراه بودند و ديگر تكذيب نمى داشتند، اميد آن مى رفت كه نجات يابند، و هلاك نگردند اما دردشان تنها گمراهى نبود.

و كلمه" من" در جمله" من شجر" ابتدايى است، و در جمله" من زقوم" بيانيه است.

احتمال هم دارد" من زقوم" بدل باشد از" من شجر". و ضمير" منها" به شجر و يا به ثمر بر مى گردد، و اين دو نام هم جايز است ضمير مؤنث به آن برگردد و هم ضمير مذكر، و بخاطر همين در اينجا ضمير مؤنث به آن برگردانيده، و در آيه بعدى ضمير مذكر آورده، فرموده:" فَشارِبُونَ عَلَيْهِ"، و بقيه الفاظ آيه روشن است. مى فرمايد: سپس شما اى گمراهان تكذيب كننده

از درختى (و يا از ميوه درختى) از زقوم خواهيد خورد، و شكمها از آن پر خواهيد كرد.

" فَشارِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَمِيمِ فَشارِبُونَ شُرْبَ الْهِيمِ" كلمه" على" در" عليه" كه استعلاء را مى رساند در مورد اين آيه مى فهماند منظور ______________________________________________________ صفحه ى 217

نوشيدن بلافاصله بعد از خوردن است، (در فارسى هم مى گوييم روى غذا آب نوشيد) و كلمه" هيم" جمع هيماء است، و" هيماء" آن شترى را گويند كه مبتلا به بيمارى هيام- به ضمه هاء- شده باشد، و بيمارى" هيام" آفتى است كه شتران بدان مبتلا مى شوند، مانند بيمارى استسقاء (در آدميان) كه حيوان از شدت عطش آب مى خورد، ولى رفع عطش نمى شود، و هم چنان مى نوشد تا بميرد، و يا به معناى درد شديدى است كه بدان مبتلا مى گردد، و از شدت درد مى ميرد.

بعضى «1» گفته اند: منظور از هيم، ريگزار است كه هيچ وقت از آب سير نمى شود.

و معناى آيه اين است كه: شما اى گمراهان تكذيب كننده، پس از خوردن از درخت زقوم از آبى جوشان خواهيد نوشيد، مانند نوشيدن شتر هيماء، و يا نوشيدن ريگزار كه هرگز از نوشيدن سيراب نمى شود. اين جمله آخرين جمله اى است كه رسول خدا (ص) مامور شد كفار را به آن مخاطب سازد.

" هذا نُزُلُهُمْ يَوْمَ الدِّينِ" اين است پذيرايى از ايشان در روز دين، يعنى روز جزا، و كلمه" نزل" به معناى هر خوردنى و نوشيدنى است كه ميزبان به وسيله آن از ميهمان خود پذيرايى مى كند و حرمتش را پاس مى دارد.

و معناى آيه اين است كه: اينها كه در باره طعام و شراب آنان گفتيم، پذيرايى گمراهان تكذيب گر است. پس در اينكه عذاب آماده شده

آنان را، پذيرايى خوانده، نوعى تهكم و طعنه زدن است، و آيه شريفه كلام خداى تعالى است خطاب به رسول گراميش، چون اگر اين جمله نيز كلام رسول خدا (ص) بود، و خطاب در آن به ضالين بود، بايد مى فرمود:" هذا نزلكم- اين است پذيرايى از شما" ولى مى بينيم كه فرموده:" اين است پذيرايى از ايشان".

بحث روايتى در الدر المنثور است كه ابن مردويه و ابن عساكر از طريق عروة بن رويم از جابر بن عبد اللَّه روايت كرده كه گفت: وقتى سوره واقعه نازل شد و در آن آمده:" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ قَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ"

_______________

(1) روح المعانى، ج 27، ص 146. ______________________________________________________ صفحه ى 218

عمر عرضه داشت: يا رسول اللَّه جمعى كثير از اولين، و اندكى از آخرين؟ رسول خدا (ص) فرمود: بيا و بشنو كه اين آيه هم نازل شده:" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِينَ".

آگاه باش كه از آدم تا من جزء ثله اولين است، و امت من ثله آخرين است، و ما هنوز ثله خود را تكميل نكرده ايم، وقتى تكميل مى شود كه بتوانيم شتران خود را در بيابانهاى سودان بچرانيم. (و يا سودانيان ما را در چراندن شتران كمك كنند) در حالى كه از گويندگان لا اله الا اللَّه باشند، و شهادت دهند كه براى خدا شريكى نيست. سيوطى بعد از نقل اين حديث مى گويد: ابن ابى حاتم اين حديث را به وجهى ديگر و بدون سند از عروة بن رويم نقل كرده است «1».

[توضيحى راجع به روايتى كه بر نسخ آيه:" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ قَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ" با آيه:" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِينَ" دلالت دارد]

و

در همان كتاب آمده كه ابن مردويه از ابو هريره روايت كرده كه گفت: وقتى آيه" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ قَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ" نازل شد، اصحاب رسول خدا (ص) اندوهناك شدند، و پيش خود فكر كردند كه به جز اندكى از ما از امت محمد نيست (چون مى فرمايد: مقربون جمع كثيرى از گذشتگان، و اندكى از آيندگانند، و ما آيندگان آن گذشتگانيم) و به همين جهت ظهر همان روز اين آيه نازل شد كه:" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِينَ"، تا ثله اولين و ثله آخرين به اندازه هم و مقابل هم شوند، در نتيجه آيه" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ قَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ" نسخ شد «2».

مؤلف: زمخشرى در كشاف در تفسير اين آيه مى گويد: اگر بگويى كه در حديث آمده همين كه اين آيه نازل شد مسلمانان ناراحت شدند، و هم چنان اظهار ناراحتى مى كردند، رسول خدا (ص) به طور مداوم به پروردگار خود مراجعه مى كرد، تا آيه" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِينَ" نازل شد، در پاسخ مى گويم: اين حديث به دو دليل درست نيست، اول اينكه اين آيه شريفه با كمال وضوح در باره سابقين است، كه مى فرمايد: در اولين زياد بودند، و در آخرين كمتر. و آيه دوم كه مصاديق خود را در اولين و آخرين بسيار دانسته مربوط به اصحاب يمين است، و لذا مى بينيد كه اين طبقه را و وعده اى را كه به ايشان داده با حرف" واو" بر طبقه سابقين و وعده اى كه به ايشان داده عطف كرده است (و اگر هر دو آيه راجع به يك طايفه بود، حاجت به عطف نداشت، و ذكر آن طايفه

به عنوان اصحاب _______________

(1) الدر المنثور، ج 6، ص 154.

(2) الدر المنثور، ج 6، ص 155. ______________________________________________________ صفحه ى 219

يمين تقريبا تكرارى مى بود).

دليل دوم اين است كه: نسخ در مورد احكام است، كه ممكن است حكمى از احكام تا مدتى موقت مصلحت داشته باشد، و بعد از آن مدت حكمى ديگر آن را نسخ كند، و اما خبر دادن از يك جريان و يا يك داستان چيزى نيست كه نسخ بپذيرد، و آيات مورد بحث دارد از آينده سابقين و اصحاب يمين خبرهايى مى دهد، اينجا چه جاى نسخ است؟ «1».

بعضى «2» ديگر از اين اشكال پاسخ داده اند كه: ممكن است روايت را حمل كرد بر اينكه وقتى اصحاب، آيه اولى را كه بين اولين و آخرين فرق مى گذاشت شنيدند، گمان كردند امت اسلام هم چنين وضعى دارند، يعنى اصحاب يمين از اين امت اندكى از ايشان است، در نتيجه رستگاران به بهشت در اين امت كمتر از بهشتيان در امت هاى گذشته است، لذا آيه شريفه" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِينَ" نازل شده، اندوه آنان را از بين برد، و اينكه در حديث آمده كه آيه بعدى آيه قبلى را نسخ كرد، منظورش همين بوده كه آيه دوم آن پندارى را كه مسلمانان نامبرده از آيه اول داشتند از بين برد.

ليكن خواننده عزيز توجه دارد كه حمل مذكور هيچ شاهد و دليلى در لفظ آيه ندارد، علاوه بر اين، لفظ آيه با آن منافات دارد، و مخصوصا اينكه حمل كردند نسخ را بر ازاله پندار، عبارت خود حديث آن را تحمل نمى كند، حال روايت اولى هم مخصوصا از جهت ذيلش حال همين روايت است.

و در

مجمع البيان در ذيل آيه" يَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ" مى گويد در معناى ولدان اختلاف است، بعضى گفته اند همان فرزندان اهل دنيا هستند، كه (به خاطر كوچكى سن) نه حسناتى دارند تا مستقلا براى خود پاداشى داشته باشند، و نه گناهانى تا عقاب شوند، ناگزير اين پست را به آنان محول كرده اند.

آن گاه مى گويد: از رسول خدا (ص) هم روايت شده كه وقتى پرسيدند اطفال مشركين در آخرت چه وضعى دارند؟ فرمود: خدمتگزاران اهل بهشتند «3».

مؤلف: اين روايت را الدر المنثور هم از حسن نقل كرده، ليكن روايتش ضعيف و غير قابل اعتماد است «4».

_______________

(1) تفسير كشاف، ج 4، ص 459.

(2) روح المعانى، ج 27، ص 135.

(3) مجمع البيان، ج 9، ص 216.

(4) الدر المنثور، ج 6، ص 155. ______________________________________________________ صفحه ى 220

[رواياتى در ذيل آيات مربوط به بهشت و نعمت هاى بهشتى

و در الدر المنثور است كه ابن ابى الدنيا در كتاب" صفة الجنة"، و بزار، ابن مردويه، و بيهقى در كتاب" البعث"، از عبد اللَّه بن مسعود روايت كرده اند كه گفت: رسول خدا (ص) به من فرمود: همين كه در بهشت نگاهت به مرغى بيفتد و هوس بريان شده آن را بكنى، همان مرغ در حالى كه بريان شده پيش رويت مى افتد «1».

مؤلف: در اين معنا روايات بسيارى رسيده و در بعضى از آنها آمده كه مؤمن هوس هر چيز را بكند برايش حاضر مى شود، و او از آن چيز مى خورد، و بقيه اش به همان حالت اول بر مى گردد، مثلا اگر مرغ باشد به سوى محل خود پرواز مى كند، و تازه در بين مرغان افتخار هم مى كند.

و در تفسير قمى در ذيل آيه شريفه" لا

يَسْمَعُونَ فِيها لَغْواً وَ لا تَأْثِيماً" امام فرموده: لغو و تاثيم عبارت است از فحش و دروغ و غنا «2».

مؤلف: شايد مراد از" غنا"، لهو باشد، و ممكن هم هست كلمه غنا تصحيف شده" خناء" باشد، يعنى ناقل حديث آن را درست ننوشته باشد و خناء به معناى ناسزاگويى و فحش است.

و نيز در همان كتاب در ذيل آيه" وَ أَصْحابُ الْيَمِينِ ما أَصْحابُ الْيَمِينِ" نقل مى كند كه امام فرمود: اصحاب يمين عبارتند از على بن ابى طالب و شيعيان او «3».

مؤلف: اين روايت نظر دارد به رواياتى كه در تفسير آيه" يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ" «4» وارد شده، كه در آن روايات كلمه يمين به امام حق معنا شده. و معناى روايت قمى اين مى شود كه: يمين، على (ع) است، و اصحاب يمين اصحاب آن جناب و شيعيان او هستند. و به هر حال روايت از باب نشان دادن مصداق بارز آيه است، نه اينكه بخواهد بفرمايد آيه شريفه در خصوص على (ع) و شيعيانش نازل شده.

باز در آن كتاب در ذيل آيه" فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ" آمده كه اين سدر درختى است كه نه برگ دارد و نه خار، و وقتى امام صادق (ع) آيه" وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ" را تلاوت كرد، در معنايش فرمود يعنى رويهم چيده شده «5».

_______________

(1) الدر المنثور، ج 6، ص 155.

(2 و 3) تفسير قمى، ج 2، ص 348.

(4) روزى كه ما هر جمعيتى را به نام امامش صدا مى زنيم، پس هر كس نامه عملش به دست راستش داده شود. سوره اسراء، آيه 71.

(5) تفسير قمى، ج 2، ص 263. ______________________________________________________ صفحه ى 221

و در الدر

المنثور است كه حاكم (وى حديث را صحيح دانسته)، و بيهقى در كتاب" البعث"، از ابى امامه روايت كرده اند كه گفت: اصحاب رسول خدا (ص) همواره مى گفتند خداى تعالى هميشه ما را به وسيله دهاتى ها سود مى رساند، دهاتى ها به شهر مى آيند و از رسول خدا (ص) مسائلى مى پرسند و ما استفاده مى كنيم، هم چنان كه روزى يك اعرابى نزد رسول خدا (ص) شد و عرضه داشت: يا رسول اللَّه قرآن كريم نام درختى موذى را برده، و ما انتظار نداشتيم كه در بهشت درختى موذى وجود داشته باشد، و صاحبش را اذيت كند. حضرت پرسيد: كدام درخت است؟ اعرابى گفت: درخت سدر، كه داراى خار است. رسول خدا (ص) فرمود: مگر قرآن نفرموده:" فِي سِدْرٍ مَخْضُودٍ"؟ خودش فرموده كه خدا آن را خضد مى كند، يعنى خارش را از آن مى گيرد، و به جاى دانه دانه هاى خارش ميوه به آن مى دهد، آرى سدر بهشتى ميوه اى مى آورد وقتى آن را مى شكافند هفتاد و دو رقم طعام داخل آن است، طعامهايى كه هيچ يك به رنگ ديگرى نيست «1».

و در مجمع البيان مى گويد: عامه از على (ع) روايت كرده اند كه شخصى نزد آن جناب اين آيه را خواند" و طلح منضود" حضرت فرمود: طلح نيست بلكه آيه شريفه" طَلْحٍ مَنْضُودٍ" است، هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:" وَ نَخْلٍ طَلْعُها هَضِيمٌ"، شخصى عرضه داشت: چرا پس قرآن را تغيير نمى دهيد، تا همه بخوانند" و طلع"؟ فرمود: قرآن امروز به هم خورده نمى شود، اين روايت را فرزند آن جناب حسن بن على (ع) و قيس بن سعد نيز از آن جناب نقل كرده اند «2».

و در الدر المنثور است

كه: عبد الرزاق، فاريابى، هناد، عبد بن حميد، و ابن مردويه، از على بن ابى طالب روايت كرده اند كه در ذيل آيه" و طلح منضود" فرمود: منظور موز است «3».

و در مجمع البيان گفته: در خبر آمده كه در بهشت درختى است كه يك نفر سواره اگر بخواهد سايه آن را طى كند، و صد سال راه برود باز هم آن را طى نخواهد كرد، و شما اگر خواستيد بخوانيد" وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ". و نيز در خبر آمده كه هواى بهشت همواره مانند هواى صبحگاهان تابستان نه سرد است و نه گرم «4».

_______________

(1) الدر المنثور، ج 6، ص 156.

(2) مجمع البيان، ج 9، ص 218.

(3) الدر المنثور، ج 6، ص 157.

(4) مجمع البيان، ج 9، ص 218. ______________________________________________________ صفحه ى 222

مؤلف: روايت اولى در الدر المنثور از ابى سعيد و انس و غير آن دو از رسول خدا (ص) نقل شده «1».

و در روضه كافى به سندى كه به على بن ابراهيم دارد، از او، از ابن محبوب، از محمد بن اسحاق مدنى، از امام ابى جعفر (ع) از رسول خدا (ص) روايت كرده كه در ضمن حديثى كه در آن وصف بهشت و اهل بهشت را توصيف كرده، فرموده: اهل بهشت به زيارت يكديگر مى روند، و در بهشت همگى در زير سايه هاى كشيده شده اى كه هوايش و روشنيش مانند هوا و روشنى ما بين طلوع فجر و طلوع خورشيد، و بلكه پاكيزه تر از آن است متنعم مى شوند «2».

و در تفسير قمى در ذيل آيه" إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً" فرموده: منظور حور العين در بهشت است،" فَجَعَلْناهُنَّ أَبْكاراً عُرُباً" فرمود: يعنى جز به زبان عربى سخن نمى گويند

«3».

و در الدر المنثور است كه: ابن ابى حاتم، از جعفر بن محمد، از پدرش روايت كرده كه فرمود: رسول خدا (ص) در معناى كلمه" عربا" فرمود: كلام حوريان بهشت عربى است «4».

مؤلف: و در رواياتى ديگر آمده كه كلمه" عرب" جمع عروب است، كه به معناى زن با ناز و كرشمه است «5».

و نيز در همان كتاب است كه مسدد در مسند خود، و ابن منذر و طبرانى و ابن مردويه، به سند حسن از ابى بكره از رسول خدا (ص) روايت كرده اند كه در تفسير آيه" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِينَ" فرمود: اين دو گروه هر دو در اين امتند و منظور، اولين اين امت و آخرين آنند «6».

مؤلف: اين معنا در روايات بسيارى وارد شده و ليكن ظاهر آيات اين سوره اين است كه تقسيم بندى آن مربوط به تمام بشر است، نه مخصوص به اين امت و شايد مراد اين روايات اين باشد كه در اين امت نيز از هر قسمى مصداقى هست، هر چند كه اين احتمال از ظاهر

_______________

(1) الدر المنثور، ج 6، ص 157.

(2) روضه كافى، ج 8، ص 85، ضمن ح 69.

(3) تفسير قمى، ج 2، ص 348.

(4) الدر المنثور، ج 6، ص 159.

(5) تفسير روح الجنان، ج 11، ص 16.

(6) الدر المنثور، ج 6، ص 159. ______________________________________________________ صفحه ى 223

روايات بعيد است، و همچنين مراد از رواياتى كه وارد شده كه اصحاب يمين اصحاب امير المؤمنينند، و رواياتى كه دارد اصحاب شمال دشمنان آل محمدند، خواسته اند بيان مصداق كنند.

و در محاسن به سند خود از معاوية بن وهب از امام صادق (ع) روايت كرده كه گفت: از

آن جناب از نوشيدن به يك نفس پرسيدم، حضرتش آن را مكروه دانست و فرمود: اين شرب، شرب هيم است، پرسيدم هيم چيست؟ فرمود شتر «1».

و نيز در آن كتاب به سند خود از حلبى از امام صادق (ع) روايت آورده كه گفت: آن جناب كراهت داشت از اينكه مردم شبيه به هيم باشند، و آن گاه گفت: پرسيدم: هيم چيست؟ فرمود: ريگ «2».

مؤلف: اين هر دو معنا در رواياتى ديگر نيز آمده «3».

_______________

(1) المحاسن، ص 576، ح 34.

(2) المحاسن، ص 577، ح 36.

(3) نور الثقلين، ج 5، ص 223. صفحه ى 225

ترجمه آيات ما شما را آفريده ايم، پس چرا تصديق نمى كنيد (57).

به من خبر دهيد آيا نطفه اى كه در رحمها مى ريزيد (58).

آيا شما آن را مى آفرينيد و يا ما خالق آنيم؟ (59).

اين ماييم كه مرگ را بين شما مقرر كرده ايم، و كسى نيست كه از تقدير ما سبقت بگيرد (60).

ما بر اين اساس مقدر كرده ايم كه جماعتى مثل شما جايگزين شما شوند، و شما را به خلقتى ديگر كه از آن خبر نداريد ايجاد كنيم (61).

و شما با اينكه نشاه نخستين را ديديد، چرا متذكر نمى شويد؟! (62).

آيا هيچ در باره آنچه كشت مى كنيد انديشيده ايد؟ (63).

آيا شما آن را مى رويانيد، و يا روياننده اش ماييم؟ (64).

و اگر بخواهيم مى توانيم آن را بوته خشكى كنيم، و شما از شدت حادثه تعجب كنيد (65).

(و به يكديگر بگوييد) در خسارت سنگينى قرار گرفتيم (66).

بلكه به كلى از رزق محروم شديم (67).

آيا در باره اين آب (تصفيه شده و شيرين آسمانى) كه مى نوشيد انديشيده ايد؟ (68).

شما آن را از تصفيه خانه ابر نازل كرديد، و يا نازل كننده اش ماييم؟ (69).

و اگر مى خواستيم (مانند

قبل از تصفيه و همانند آب درياها) تلخ و شورش مى كرديم، پس چرا هنوز هم شكر نمى گزاريد (70).

آيا در باره آتشى كه مى افروزيد فكر كرده ايد؟ (71).

آيا درختش را كه بعدا هيزم شد شما ايجاد كرديد، و يا پديد آورنده اش ما بوديم؟ (72).

ما آن را مايه تذكر و وسيله زندگى شما مردم تهى دست بى كس قرار داديم (73).

پس به نام پروردگار عظيمت تسبيح كن (74).

مطلب آن قدر روشن است كه حاجت نيست به اينكه به سقوط ستارگان سوگند ياد كنيم (75).

(ولى ياد مى كنيم) و اين سوگند اگر بدانيد بسيار عظيم است (76).

كه اين قرآنى است ارجمند (77). ______________________________________________________ صفحه ى 226

(كه قبلا) در كتابى پنهان از بشر بود (78).

كه جز پاكان كسى از آن آگاه نيست (79).

تنزيلى از ناحيه رب العالمين است (80).

آيا هنوز هم به اين امر مهم بى اعتنايى و سهل انگارى مى كنيد؟ (81).

و بهره خود را در تكذيب آن قرار مى دهيد (82).

پس چرا وقتى جان يكى از شما به حلقوم مى رسد (توانايى بازگرداندن آن را نداريد؟) (83).

و در آن هنگام همه تماشا مى كنيد كه او دارد از دستتان مى رود (و كارى از دستتان ساخته نيست) (84).

در حالى كه ما از شما به او نزديك تريم، ولى شما نمى بينيد (85).

پس چرا اگر روز جزايى نداريد (86).

جان او را بر نمى گردانيد اگر راست مى گوييد؟ (87).

(پس بدانيد كه روز جزايى داريد، و شما مردم در آن روز هم سه طايفه هستيد. مقربين و اصحاب يمين و مكذبين)، اگر آنكه جانش به حلقوم رسيده از مقربين باشد (88).

راحتى و رزق و جنت نعيم دارد (89).

و اما اگر از اصحاب يمين باشد (90).

اى پيامبر! در آن روز به تو سلام خواهد كرد (91).

و

اما اگر از تكذيب گران و گمراهان باشد (92).

پذيرايى وى از آب جوشان (93).

و حرارت آتش خواهد بود (94).

به درستى كه اين همان حق اليقين است (95).

پس به نام پروردگار عظيمت تسبيح گوى (96).

بيان آيات بعد از آنكه رشته كلام خداى سبحان منتهى شد به بيان عاقبت امر طوايف سه گانه، كه آخرين ايشان اصحاب شمال بود، و فرمود: عاملى كه ايشان را به چنين سرنوشتى سوق داد يكى شكستن عهدى بود كه در ازل سپرده بودند كه به مراسم عبوديت قيام كنند، و ديگرى تكذيب بعث و جزا بود، و نيز بعد از آنكه رسول گرامى خود را دستور داد به اينكه گفتار آنان را ______________________________________________________ صفحه ى 227

با تقرير بعث و جزا و بيان كيفرها و پاداشهاى قيامت رد كند، اينك در اين آيات ايشان را بر سر اينكه معاد و جزا را انكار كردند توبيخ مى كند، به اينكه آورنده خبر بعث و جزا خدا است، كه آفريدگار ايشان و مدبر امر ايشان و كسى است كه مرگ و ايجاد بعد از مرگ را برايشان مقدر كرده، او مى داند كه از آغاز خلقتشان تا منتها اليه امرشان چه حوادثى بر آنان جريان مى يابد، و نيز توبيخ مى كند به اينكه آن كتابى كه ايشان را از معاد خبر مى دهد قرآن كريم است، كه از بازيچه دست شيطانها شدن و اولياى گمراه آنان مصون است.

سپس دوباره بر سر سخن شده حال طوايف سه گانه را يك بار ديگر بيان مى كند، و خاطر نشان مى سازد كه اختلاف احوالى كه اين طوايف دارند، از روز مرگشان شروع مى شود.

و در اينجا سوره خاتمه مى يابد.

[بيان جهت اينكه لازمه اعتقاد به آفريدگان تصديق قيامت

و معاد است (نَحْنُ خَلَقْناكُمْ فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ)]

" نَحْنُ خَلَقْناكُمْ فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ" سياق اين آيه سياق گفتگو در باره قيامت و جزا است، در زمينه اى سخن مى گويد كه مشركين قيامت و جزا را انكار و تكذيب كرده بودند، و در چنين زمينه اى جمله" فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ" تحريك و تشويق به تصديق مساله معاد و ترك تكذيب آن است، و به طورى كه از حرف" فاء" كه بر سر جمله مذكور درآمده استفاده مى شود جمله قبلى تعليل اين جمله است، و خلاصه مى فهماند اينكه شما را تشويق مى كنيم به تصديق معاد، و دست برداشتن از تكذيب و انكار آن، علتش اين است كه آخر ما خالق شما هستيم، (ما شما را آفريده ايم، پس چرا گفته ما را در باره معاد تصديق نمى كنيد؟).

خواهيد گفت: به چه جهت خلقت خدا ايجاب مى كند كه مردم جزا و آمدن قيامت و وجود معاد را تصديق كنند؟ جواب مى گوييم به دو جهت:

اول اينكه: وقتى خداى تعالى پديد آورنده انسانها از هيچ و پوچ باشد او مى تواند براى بار دوم هم ايشان را خلق كند، هم چنان كه در جاى ديگر همين مطلب را آورده مى فرمايد:

" قالَ مَنْ يُحْيِ الْعِظامَ وَ هِيَ رَمِيمٌ قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ" «1».

جهت دوم اينكه: وقتى پديد آورنده مردم و مدبر امورشان و كسى كه خصوصيات و امرشان را او تقدير و اندازه گيرى مى كند خداى تعالى است، پس او به آنچه با آنها مى كند و

_______________

(1) آن منكر معاد پرسيد: چه كسى اين استخوانهاى پوسيده را زنده مى كند؟ بگو: همان كسى زنده مى كند كه براى اولين بار و بدون سابقه

و الگو آنها را بيافريد، و او به هر خلقى دانا است. سوره يس، آيه 78 و 79. ______________________________________________________ صفحه ى 228

حوادثى كه برايشان پيش مى آورد داناتر است، و چون داناتر است وقتى به ايشان خبر مى دهد كه به زودى مبعوثشان مى كند، و بعد از مردن بار ديگر زنده شان نموده جزاى اعمالشان را چه خير و چه شر مى دهد، ديگر چاره اى جز تصديقش ندارند، پس هيچ عذرى براى تكذيب كنندگان خبرهايى كه او در كتابش داده باقى نمى ماند، و يكى از آن خبرها بعث و جزا است، هم چنان كه خودش فرمود:" أَ لا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ" «1» و نيز فرموده:

" كَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ وَعْداً عَلَيْنا إِنَّا كُنَّا فاعِلِينَ" «2».

پس حاصل مفاد آيه اين شد كه: ما شما را خلق كرده ايم، و مى دانيم كه با شما چه مى كنيم، و به زودى آنچه بنا داريم در باره شما انجام خواهيم داد، و اينك به شما خبر مى دهيم كه به زودى زنده تان مى كنيم، و در برابر آنچه مى كرديد جزايتان خواهيم داد، با اين حال چرا خبرهايى را كه در كتاب نازل بر شما به شما مى دهيم تصديق نمى كنيد؟

در اين آيه و آيات بعديش التفاتى از غيبت به خطاب بكار رفته، چون قبلا مردم غايب فرض شده بودند، مى فرمود:" هذا نُزُلُهُمْ يَوْمَ الدِّينِ- اين پذيرايى از ايشان است در روز جزا"، ولى در ابتداى آيات مورد بحث مردم مخاطب قرار گرفته اند، روى سخن به ايشان كرده مى فرمايد:" نَحْنُ خَلَقْناكُمْ"، و اين دگرگون كردن سياق براى اين بوده كه در آيات مورد بحث بناى توبيخ آنان را داشته، و در توبيخ، خطاب مؤكدتر از

غيبت است، و گفتن اينكه شما چنين و چنانيد مؤثرتر از گفتن ايشان چنين و چنانند مى باشد.

" أَ فَرَأَيْتُمْ ما تُمْنُونَ" كلمه" تمنون" مضارع جمع حاضر از مصدر امناء است، و" امناء" به معناى ريختن نطفه است، كه منظور از آن در اينجا ريختن در رحم زنان است، و معناى آيه اين است كه: به من خبر دهيد در خلقت انسانها شما پدران و مادران غير از ريختن نطفه چه نقشى داريد؟

" أَ أَنْتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخالِقُونَ" آيا شما آن نطفه را به صورت انسانى مثل خود در مى آوريد، يا خالق آن ماييم و تبديلش به صورت بشر به دست ما صورت مى گيرد؟

_______________

(1) آيا كسى كه آفريده و با اينكه اين آفريننده لطيف و با خبر است نمى داند؟. سوره ملك، آيه 14.

(2) همانطور كه ما انسان را براى اولين بار خلق كرديم، او را دوباره اعاده مى دهيم، اين وعده اى است كه وفاى به آن را بر خود واجب كرده ايم، و ما هر چه گفته ايم كرده ايم. سوره انبياء، آيه 104. ______________________________________________________ صفحه ى 229

[مرگ تقدير شده است و ناشى از غلبه اسباب زوال بر قدرت و اراده خداوند نيست

" نَحْنُ قَدَّرْنا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ وَ ما نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ" آرى «1» تدبير امور خلق به جميع شؤون و خصوصياتش از لوازم خلقت و افاضه وجود است، وقتى خداى تعالى به انسان هستى مى دهد، هستى محدود مى دهد، از همان اولين لحظه تكوينش تا آخرين لحظه زندگى دنيائيش، و تمامى خصوصياتى كه در طول اين مدت به خود مى گيرد و رها مى كند، همه از لوازم آن محدوديت است، و جز و آن حد است و به تقدير و اندازه گيرى

و تحديد خالق عز و جلش است، كه يكى از آن خصوصيات هم مرگ او است، پس مرگ انسان مانند حياتش به تقديرى از خدا است، نه اينكه خدا نتوانسته انسان را براى هميشه آفريده باشد، و چون او از چنين خلقتى عاجز بوده، و قدرتش همين قدر بوده كه آفريده اش مثلا هفتاد سال دوام داشته باشد، قهرا بعد از هفتاد سال دستخوش مرگ شود (العياذ باللَّه).

و نه اينكه خدا او را براى هميشه زنده ماندن خلق كرده باشد، و ليكن اسباب و عوامل مخرب و ويرانگر بر اراده خداى عز و جل غلبه كرده، و مخلوق او را بميراند، چون لازمه اين دو فرض اين است كه: قدرت خداى تعالى محدود و ناقص باشد، در فرض اول نتوانسته باشد دوام بيشترى به مخلوق زنده اش بدهد، و در فرض دوم نتوانسته باشد از هجوم عوامل ويرانگر جلوگيرى كند، و اين در مورد خداى تعالى محال است، براى اينكه قدرت او مطلق و اراده اش شكست ناپذير است.

از اين بيان روشن شد كه منظور از جمله" نَحْنُ قَدَّرْنا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ" اين است كه بفهماند اولا مرگ حق است، و در ثانى مقدر از ناحيه او است، نه اينكه مقتضاى نحوه وجود يك موجود زنده باشد، بلكه خداى تعالى آن را براى اين موجود مقدر كرده، يعنى او را آفريده تا فلان مدت زنده بماند، و در رأس آن مدت بميرد.

و نيز روشن گرديد كه مراد از جمله" و ما نحن بمسبوقين"- با در نظر گرفتن اينكه كلمه سبق به معناى غلبه و مسبوق به معناى مغلوب است- اين است كه: ما در عروض مرگ بر

_______________

(1) در اينجا اين

سؤال پيش مى آيد كه: چرا به جاى اينكه در پاسخ از آن سؤال بفرمايد: ما نطفه را انسان مى كنيم، فرمود ما مرگ را در بين شما مقدر كرده ايم، و هيچ چيز ما را مغلوب نمى كند؟ در پاسخ مى گوييم: از آنجايى كه بعد از شنيدن پاسخ مذكور به ذهن مى رسيد كه وقتى خلقت به دست خدا است، پس بايد اين خلقت هم چنان باقى بماند، و دستخوش مرگ و مير نگردد، و اگر مى گردد لا بد عوامل مرگ بر اراده خدا چيره و غالبند، لذا براى رفع اين توهم فرمود: مرگ را هم خود ما در بين شما قرار داده ايم.

" مترجم". ______________________________________________________ صفحه ى 230

يك مخلوق زنده از عوامل ويرانگر شكست نمى خوريم، و چنان نيست كه حياتى دائمى به شما افاضه كنيم، ولى آن اسباب بر اراده ما غلبه كنند، و حياتى را كه ما خواسته ايم هميشه باشد، باطل سازند.

[حكمت و غرض از تقدير مرگ: تبديل امثال، و انشاء مجدد اموات

" عَلى أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثالَكُمْ وَ نُنْشِئَكُمْ فِي ما لا تَعْلَمُونَ" كلمه" على" متعلق است به جمله" قدرنا"، و جمله جار" على" و مجرور" ان نبدل" در واقع حال است براى" قدرنا"، و معنايش اين است كه: ما مرگ را بين شما مقدر كرديم، در حالى كه آن مرگ بر اين اساس تقدير شد كه جا براى امثال شما باز شود، و ديگران جاى شما را بگيرند، و شما را در خلقتى ديگر كه نمى دانيد در آوريم.

و كلمه" امثال" جمع مثل- به كسره ميم و سكون ثاء- است، و مثل هر چيزى عبارت است از چيزى كه در نوعيت با آن يكى باشد، و ساده تر بگويم:

فردى ديگر از نوع آن باشد مانند زيد كه مثل عمرو است، يعنى فردى ديگر از نوع انسان است، و مراد از جمله" أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثالَكُمْ" اين است كه: شما را با امثالى از بشر تبديل كنيم، و يا امثال شما را بجاى شما تبديل كنيم، و به هر حال معناى آن اين است كه: جماعتى از بشر را با جماعتى ديگر، نسلى را با نسلى ديگر عوض و تبديل كنيم، اخلاف بيايند و جاى اسلاف را بگيرند.

كلمه" ما" در جمله" وَ نُنْشِئَكُمْ فِي ما لا تَعْلَمُونَ" موصوله است، و مراد از آن خلقت است، و جمله عطف است بر جمله" نبدل"، و تقدير كلام چنين است:" على ان نبدل امثالكم و على ان ننشئكم" يعنى ما مرگ را بر اين اساس مقدر كرديم كه نسلى ديگر مثل شما را جايگزين شما كنيم، و بر اين اساس كه به شما خلقتى ديگر دهيم كه نمى دانيد چگونه است، و آن خلقت ديگر عبارت است از هستى آخرتى كه از جنس هستى ناپايدار دنيا نيست.

و حاصل معناى دو آيه اين است كه: مرگ در بين شما به تقديرى از ما مقدر شده، نه اينكه ناشى از نقصى در قدرت ما باشد، به اين معنا كه ما نتوانيم وسيله ادامه حيات را براى شما فراهم كنيم و نه اينكه اسباب ويرانگر و مرگ و ميرآور بر اراده ما غالب شده، و ما را در حفظ حيات شما عاجز كرده باشد، بلكه خود ما شما را بر اين اساس آفريديم كه پس از أجلى معين بميريد، چون خلقت ما بر اساس تبديل أمثال است يعنى طبقه اى بميرند، و جا

براى طبقه اى ديگر باز كنند، اسلاف را بميرانيم و اخلاف را به جاى آنان بگذاريم، و نيز بر اين اساس است كه بعد از مردن شما خلقتى ديگر وراى خلقت ناپايدار دنيوى به شما بدهيم، پس مرگ عبارت است از انتقال از خانه اى به خانه اى ديگر، و از خلقتى به خلقتى بهتر، نه اينكه ______________________________________________________ صفحه ى 231

عبارت باشد از انعدام و فناء.

بعضى «1» از مفسرين احتمال داده اند كلمه" امثال" در آيه شريفه جمع مثل- به دو فتحه- باشد، كه به معناى وصف است، و در نتيجه دو جمله" عَلى أَنْ نُبَدِّلَ" و" نُنْشِئَكُمْ ..."

هر دو يك معنا را افاده كنند، و آن اين است كه ما مرگ را بر اين اساس مقدر كرده ايم كه اوصافتان را دگرگون سازيم، و در آخرت به خلقتى شما را مبعوث كنيم كه خودتان نمى دانيد، مثلا بعضى از شما را به صفت و شكل سگ محشور كنيم، بعضى ديگر را به صورت خوك و يا اشكال و صور ديگر، بعد از آنكه در دنيا بر صفت انسان بوديد، ولى معناى قبلى جامع تر و پرفايده تر است.

[توضيح اينكه چگونه علم به دنيا و خصوصيات آن مستلزم اذعان به معاد است

" وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولى فَلَوْ لا تَذَكَّرُونَ" مراد از" نشاه اولى" دنيا است، و مراد از" علم به آن"، علم به خصوصيات آن است، كه مستلزم اذعان به نشاه اى ديگر و جاودانه است، نشاه اى كه در آن به اعمال جزا مى دهند، براى اينكه از نظام حيرت انگيز عالم دنيا اين معنا به طور يقين به دست مى آيد كه لغو و باطلى در عالم هستى نيست، و قطعا براى اين نشاه فانى

غايت و هدفى است باقى، و نيز از ضروريات نظام دنيا اين است كه مى بينيم هر موجودى به سوى سعادت نوعيه اش هدايت شده، و انسانها هم بايد از طريق بعث رسل و تشريع شرايع و توجيه امر و نهى به سوى سعادتشان هدايت شوند، و اين نيز صورت نمى گيرد مگر اينكه در برابر اعمال نيك پاداشى و در مقابل اعمال زشت كيفرى مقرر شود، و چون دنيا براى پاداش و كيفر تنگ است، ناگزير بايد در عالمى ديگر كه همان نشاه آخرت است صورت بپذيرد (به آيه 27 و 28 از سوره ص مراجعه شود).

و اما اينكه چگونه ممكن است انسانها يك بار ديگر زنده شوند، دليل اين امكان نيز در همين نشاه دنيا است، چون در اين نشاه ديدند و فهميدند كه آن خدايى كه اين عالم را از كتم عدم به هستى آورد، و چنين قدرتى داشت، او بر ايجاد بار دومش نيز قادر است:" قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ" «2» و اين خود برهانى است بر امكان معاد، و بر طرف كردن استبعاد منكرين آن.

و كوتاه سخن اينكه: با علم به نشاه دنيا براى انسانها علمى نيز به مبادى اين برهان پيدا مى شود، برهانى كه امكان بعث را اثبات مى كند، و استبعادى را كه منكرين نسبت به _______________

(1) روح المعانى، ج 27، ص 147.

(2) بگو اين استخوانهاى پوسيده را همان كسى زنده مى كند كه بار اول ايجادش كرد. سوره يس، آيه 79. ______________________________________________________ صفحه ى 232

آن دارند برطرف مى سازد، پس با اثبات امكان ديگر استبعاد معنايى ندارد.

[بيان اينكه آيه:" وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولى فَلَوْ لا تَذَكَّرُونَ" مبتنى بر قياس نيست

و

اين برهان- به طورى كه ملاحظه كرديد- برهان بر امكان حشر بدنها است، و حاصلش اين است كه: بدنى كه در قيامت زنده مى شود، و پاداش يا كيفر مى بيند مثل بدن دنيوى است، و وقتى جايز باشد بدنى دنيايى خلق شود و زنده گردد، بدنى اخروى نيز ممكن است خلق و زنده گردد، چون اين بدن مثل آن بدن است، و حكم امثال در جواز و عدم جواز، يكى است.

و تعجب از زمخشرى است كه در تفسير اين آيه گفته است: اين آيه دلالت دارد بر اينكه قياس، عملى است صحيح، براى اينكه منكرين معاد را توبيخ مى كند كه چرا قياس نكرديد، و با مقايسه نشاه آخرت به نشاه دنيا به امكان آن پى نبرديد؟ «1».

و تعجب ما از اين جهت است كه وى ميان قياس برهانى و قياس فقهى فرق نگذاشته، آنچه در آيه شريفه آمده قياسى است برهانى و منطقى، و آنچه وى برايش استدلال كرده قياسى است فقهى كه (اولا آيه شريفه هيچ دلالتى بر حجيت و اعتبار آن ندارد، و ثانيا قياس برهانى مفيد علم است، و قياس فقهى) مفيد ظن است، و هيچ ربطى بهم ندارند.

در روح المعانى در ذيل آيه شريفه كه فرموده:" فَلَوْ لا تَذَكَّرُونَ" مى گويد: چرا متوجه نمى شويد، كه آن كس كه قادر بر خلقت نشاه اول است نسبت به نشاه دوم قادرتر است، براى اينكه صنع آن كمتر است و كار كمترى مى برد، زيرا در نشاه اول چيزى در دست نبود، ولى در نشاه دوم مواد اصلى در دست است، و هر موجودى فرمولش معين شده و الگويش مشخص گشته، و بنا بر اين استدلالى كه

با آيه شريفه كرده اند براى اعتبار قياس درست مى شود، و ليكن بعضى اشكال كرده اند كه آيه تنها دلالت دارد بر قياس اولويت، نه بر قياس اصطلاحى، چون آنچه در آيه آمده قياس اولويت است. ساده تر اينكه: آيه تنها مى فرمايد خدا به طريق اولى قادر بر بعث است «2».

همان اشكالى كه به زمخشرى وارد بود به وى نيز وارد است، به اضافه اين اشكال كه قياس در آيه، قياس اولويت هم نيست، زيرا جامع بين نشاه اولى و نشاه آخرت اين است كه:

اين دو نشاه مثل همند، و مبدأ قياس اين است كه حكم امثال در جواز و عدم جواز يكى است.

_______________

(1) تفسير كشاف، ج 4، ص 465.

(2) تفسير روح المعانى، ج 27، ص 148. ______________________________________________________ صفحه ى 233

و اما اينكه گفت بپا كردن نشاه قيامت كار كمترى مى برد، چون مواد اصلى و فرمول هر موجود در دست است، اين نيز ممنوع است، چون مواد اصلى همانطور كه پديد آمدنش احتياج به افاضه وجود دارد، بقايش نيز محتاج به افاضه وجود است، و همچنين فرمول هر موجود همانطور كه اصل پديده اش احتياج به افاضه الهى دارد، بقايش نيز محتاج افاضه او است، پس براى خداى تعالى نشاه اول و دوم هيچ فرقى ندارد، اينجاست كه بطلان قياس اولويت هم روشن مى شود.

و اما اينكه گفت: نشاه اول بدون الگو بود، و نشاه دوم الگو دارد، اين نيز صحيح نيست، و در حقيقت ميان مثل و مثال خلط كرده، چون بدن آخرتى از اين نظر كه بدن است مثل بدن دنيوى است، نه مثال آن، وقتى مثال آن مى شود كه همه آن خصوصيات و اجزا كه بدن دنيوى داشت

از سلولها و گلبولها و ساير مواد داشته باشد، و در آن صورت ديگر بدن اخروى نمى شود، بلكه همان بدن دنيوى است، و فرض ما اين است كه بدن در آن روز بدنى است اخروى، چيزى كه هست مثل بدن دنيوى است.

حال اگر بگويى: اگر بدن اخروى مثل بدن دنيوى باشد، با در نظر گرفتن اينكه مثل هر چيزى غير آن چيز است بايد انسان در آخرت غير انسان در دنيا باشد، چون مثل آن است نه عين آن.

در پاسخ مى گوييم: در مباحث سابق مكرر گذشت كه شخصيت انسان به روح او است، نه به بدنش، و روح هم با مرگ منعدم نمى شود، آنچه با مرگ فاسد مى شود بدن است، كه اجزايش متلاشى مى گردد، پس اگر همين بدن براى نوبت دوم ساخته و پرداخته شد، مثل همان بدنى كه در دنيا بود، و روح آدمى بدان متعلق گشت، انسان عين انسانى خواهد شد كه در دنيا مى زيست، هم چنان كه مى بينيم زيد در حال پيرى عين زيد در حال جوانى است، با اينكه از دوره جوانيش تا دوره پيريش چند بار بدنش عوض شده و هر لحظه در حال عوض شدن است، و اين وحدت شخصيت را همان روح او حفظ كرده است.

[اثبات ربوبيت پروردگار با بر شمردن سه تا از مهمترين حوائج مردم: زراعت، آب و آتش

" أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَحْرُثُونَ ... مَحْرُومُونَ" بعد از آنكه منكرين معاد را به كيفيت خلقتشان و تقدير مرگ و مير در بينشان تذكر داد، و فرمود كه: همه اينها مقدمه است براى معاد و جزا، و نيز همه اينها از لوازم ربوبيت خداى تعالى است، از

اين آيه به بعد شروع مى كند به شمردن سه تا از مهمترين حوايج زندگيشان: يكى مساله زراعتى است كه با آن قوت خود را فراهم مى كنند، دوم آب است كه آن را مى نوشند، و سوم آتش است كه با آن گرم مى شوند و بسيارى از حوايج خود را به وسيله ______________________________________________________ صفحه ى 234

آن فراهم مى سازند، و به اين وسيله ربوبيت خود را براى آنان اثبات مى كند، پس ربوبيت چيزى، به جز تدبير مالك امور ملك خود را نمى باشد.

نخست مى فرمايد:" أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَحْرُثُونَ" كلمه" حرث" كه مصدر فعل" تحرثون" است به معناى كار كردن در زمين يعنى شخم و پاشيدن بذر است." أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ" آيا اين شماييد كه آن را مى رويانيد و رشد مى دهيد به حدى كه دانه بدهد؟ (يا كار شما تنها افشاندن تخم است)، و ضمير" ها" در جمله" تزرعونه" به بذر و يا به زراعت بر مى گردد، و در سابق كلمه بذر و نيز كلمه زراعت ذكر نشده بود، تا ضمير به آن برگردد، ولى از زمينه كلام معلوم است (و اين تنها در اينجا نيست كه ضمير به چيزى برگشته كه در كلام نيامده، در قرآن كريم موارد نظير آن بسيار است)" أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ"، و يا اينكه ما افشانده شما را مى رويانيم و نمو مى دهيم، تا به حدى كه كامل شود، و دانه دهد،" لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ حُطاماً" و اگر نمى خواستيم شما را روزى دهيم، و زراعت را به ثمر برسانيم، مى توانستيم آن را گياهى به درد نخور كرده، قبل از رسيدن به ثمر بخشكانيم، و با وزش بادها خرد و متلاشى كنيم،" فظلتم" آن وقت است كه از

سرنوشت خود" تفكهون" تعجب مى كرديد، و از آفتى كه به زراعتتان رسيده افسوس مى خورديد، و ماجرا را براى يكديگر بازگو نموده مى گفتيد:" إِنَّا لَمُغْرَمُونَ"، به راستى در غرامت و خسارت سنگينى واقع شديم، مالمان از دست رفت، و وقتمان تلف شد، و زحماتمان هدر گشت،" بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ"، همه اينها به جهنم، اين را چه كنيم كه ديگر چيزى نداريم بخوريم، و يا بفروشيم و حوايج زندگى خود را فراهم سازيم.

در اينجا اين سؤال پيش مى آيد كه: چطور در اين آيه زراعت را از مردم نفى كرده و به خدا نسبت داده، با اينكه دخالت مردم و اسباب طبيعى در رويش و نمو زرع قابل انكار نيست؟

در پاسخ مى گوييم هم آن درست است، و هم اين، و هيچ منافاتى در بين نيست، چون زمينه گفتار اين نيست كه بخواهد تاثير عوامل طبيعى را انكار كند، بلكه مى خواهد بفرمايد: آيا تاثير اين اسباب از خود آنها است و يا از خدا است؟ و اثبات كند كه اگر اسباب طبيعى سببيت و تاثيرى دارند، خدا اين موهبت را به آنها داده، و همچنين خود اسباب را خدا آفريده، و نيز اسباب و عواملى كه اين اسباب را پديد مى آورند، هم خودشان و هم اثرشان آفريده خدا هستند، و بالأخره سر نخ تمامى اثرها و مؤثرها به خدا منتهى مى گردد.

" أَ فَرَأَيْتُمُ الْماءَ الَّذِي تَشْرَبُونَ ... فَلَوْ لا تَشْكُرُونَ" كلمه" مزن" به معناى ابر است، و جمله" فَلَوْ لا تَشْكُرُونَ- پس چرا شكر ______________________________________________________ صفحه ى 235

نمى گزاريد" تحريك بر شكرگزارى است، و شكرگزارى خدا به اين است كه به زبان و عمل اظهار كنى كه اين نعمت ها از خداست،

و اين همان عبادت است، و بقيه الفاظ آيه روشن است.

" أَ فَرَأَيْتُمُ النَّارَ الَّتِي تُورُونَ ... وَ مَتاعاً لِلْمُقْوِينَ" در مجمع البيان مى گويد: كلمه" تورون" در اصل" تورءون" بوده، و" تورءون" مضارع از باب افعال" ايراء" است، و ايراء به معناى روشن كردن آتش و اظهار آن است، گفته مى شود:" أورى- يورى" و نيز وقتى مى گويند:" فلان قدح فاورى"، معنايش اين است كه فلانى كبريت زد و آتش را بر افروخت و ظاهر ساخت، و اگر كبريت بزند ولى آتش نگيرد مى گويند:" قدح فاكبى". و نيز صاحب مجمع البيان گفته كلمه" مقوين" (كه در اصل مقوئين بوده است) جمع اسم فاعل از باب افعال" اقواء" است، و اقواء به معناى وارد شدن و ماندن در بيابانى است كه احدى در آن نباشد، وقتى مى گويند:" أقوت الدار"، معنايش اين است كه خانه از اهلش خالى شد «1».

و معناى آيه روشن است (مى خواهد بفرمايد آيا اين آتشى كه شما روشن مى كنيد خود شما چوبش را پديد آورده درختش را ايجاد كرده ايد و يا پديد آورنده اش ما بوديم؟ اين ما بوديم كه آن را وسيله تذكر و مايه زندگى شما كرديم شمايى كه اگر دستگيرى ما نبود سرگردان و بيچاره بوديد).

[معناى آيه:" فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ"]

" فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ" خطاب در اين آيه به رسول خدا (ص) است، بعد از آنكه شواهد ربوبيت خود را براى كفار ذكر كرد و فرمود: او كسى بود كه شما را خلق كرد و امورتان را تدبير نمود، و او به زودى مبعوثتان مى كند، تا جزاى اعمالتان را بدهد، و چون كفار با شنيدن اين بيانات هم چنان به تكذيب

خود ادامه دادند، روى سخن را از ايشان برگردانيده متوجه رسول گرامى خود كرد، تا بفهماند اين مردم حرف به خرجشان نمى رود، لذا دستور مى دهد تا آن جناب خدا را از شركى كه مردم مى ورزند و نيز از تكذيبى كه در باره بعث و جزا دارند منزه بدارد.

پس حرف فاء كه بر سر جمله" فَسَبِّحْ بِاسْمِ" آمده تفريع را مى رساند، و مى فهماند دستور به تسبيح نتيجه و فرع بيان سابق است، و حرف" باء" در كلمه" باسم" باى استعانت و

_______________

(1) مجمع البيان، ج 9- ص 222. ______________________________________________________ صفحه ى 236

يا باى ملابست است، و معناى جمله اين است كه: حال كه چنين است پس تو خداى را با استعانت به نام او تسبيح گوى و منزه بدار، ممكن هم هست مراد از اسم نامبردارى و ذكر خدا باشد، چون اسم خدا را بردن ذكر او نيز هست، هم چنان كه ديگران نيز اين احتمال را داده اند، و نيز ممكن است حرف باء براى تعديه باشد، چون تنزيه اسم خدا تنزيه خدا است، و معنايش اين است كه: اسم پروردگارت را از اينكه برايش شريكى ذكر شود، و يا بعث و جزايش انكار گردد منزه بدار، و كلمه" عظيم" صفت براى كلمه" اسم" و يا براى كلمه" رب" است.

" فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ" كلمه" لا اقسم" رويهم سوگند است.

بعضى «1» گفته اند: كلمه" لا" در آن زيادى و بى معنا است، (و تنها به منظور تاكيد آورده شده)، و كلمه" اقسم" به معناى" سوگند مى خورم" است.

بعضى «2» ديگر گفته اند: كلمه" لا" نافيه است، و مى خواهد بفرمايد: من سوگند نمى خورم.

و كلمه" مواقع" جمع" موقع" است، كه به معناى محل است

و معناى آيه چنين است كه: من سوگند مى خورم به محلهاى ستارگان، به آن جايى كه هر ستاره در آسمان دارد.

بعضى «3» از مفسرين گفته اند: كلمه" مواقع" جمع" موقع" هست ليكن موقع مصدر ميمى و به معناى وقوع و سقوط است، و آيه مى خواهد به سقوط ستارگان در روز قيامت، و يا به افتادن شهاب ها بر سر شيطانها، و يا به محل سقوط ستارگان در هنگام غروب اشاره كند. ولى وجه اول بهتر است و به ذهن زودتر مى رود.

" وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِيمٌ" اين آيه شريفه مى خواهد سوگند قبلى را بزرگ جلوه دهد، و مطلبى را كه با آن سوگند تاكيد و اثبات مى كرد بيشتر تاكيد كند.

[معناى اينكه قرآن كريم است

" إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ فِي كِتابٍ مَكْنُونٍ لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمِينَ" از آنجايى كه كفار مساله وحدانيت خدا را در ربوبيت و الوهيت و همچنين مساله بعث و جزا را انكار داشتند، و انكار خود را با انكار قرآن كه به رسول اسلام نازل شده و در آن _______________

(1 و 2 و 3) روح المعانى، ج 27، ص 152. ______________________________________________________ صفحه ى 237

داستان توحيد و معاد آمده اظهار مى داشتند، در حقيقت انكارشان منشعب به دو انكار مى شد، اول انكار اصل توحيد و بعث، دوم انكار قرآنى كه مشتمل بر مساله توحيد و بعث است، و يا به عبارت ديگر توحيد و بعثى كه قرآن از آن خبر مى دهد، به همين جهت خداى تعالى در اين سوره دو جور با آنان صحبت كرد اول اينكه با ذكر شواهدى از آيات و ادله توحيد و بعث اين دو مساله را اثبات

نمود، كه اين استدلال از جمله" نَحْنُ خَلَقْناكُمْ" شروع شده، و در جمله" مَتاعاً لِلْمُقْوِينَ" ختم مى شود.

نوع دوم به بيانى آن را اثبات نمود كه در عين اثبات مطلب، كلام اللَّه بودن قرآن را نيز اثبات مى كند، و مسجل مى سازد كه قرآن كلام خدا و محفوظ نزد او و نازل شده از ناحيه او است، و بالأخره آن را به بهترين وصفى توصيف كرد.

پس جمله" إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ" جواب قسم سابق است، و ضمير در آن به قرآنى كه از سياق استفاده مى شود بر مى گردد، و از توصيف خداى تعالى قرآن را به لفظ كريم و بدون هيچ قيد- البته با در نظر داشتن اينكه مقام آيه مقام مدح است- چنين بر مى آيد كه قرآن به طور مطلق كريم و محترم است، و هم نزد خدا كريم و عزيز است، و هم بدين جهت كريم است كه صفاتى پسنديده دارد، و هم بدين جهت كه سودرسان براى خلق است، سودى كه هيچ چيز جاى آن را نمى گيرد، چون مشتمل بر اصول معارفى است كه سعادت دنيا و آخرت بشر را تضمين مى كند.

و جمله" فِي كِتابٍ مَكْنُونٍ" توصيف دوم قرآن است، مى فرمايد: قرآن محفوظ و مصون از هر دگرگونى و تبديل است، چون در كتابى است كه آن كتاب اينطور است و آن كتاب عبارت است از لوح محفوظ، هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:" بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ" «1».

[مراد از" مس" و" مطهرون" در آيه:" لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ"]

و جمله" لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ" صفت كتاب مكنون و لوح محفوظ است، البته احتمال اين نيز هست كه صفت سومى براى قرآن

باشد، و بنا بر اينكه حرف" لا" در آن لاى نافيه باشد برگشت هر دو احتمال به يك معنا است.

و معنايش اين است كه: آن كتاب مكنون كه قرآن در آن است و يا قرآنى كه در آن كتاب است، از دسترس اغيار و ناپاكان محفوظ است، و به جز پاكان كسى با آن مساس ندارد.

_______________

(1) بلكه آن قرآن مجيد است كه در لوح محفوظ است. سوره بروج، آيه 21 و 22. ______________________________________________________ صفحه ى 238

و به هر تقدير كلام در سياق بزرگداشت امر قرآن است، مى خواهد قرآن را تجليل كند، و از همين جا مى فهميم كه منظور از مس قرآن دست كشيدن به خطوط آن نيست، بلكه علم به معارف آن است، كه جز پاكان خلق كسى به معارف آن عالم نمى شود، چون فرموده: قرآن در كتابى مكنون و پنهان است، و آيه شريفه" إِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ" «1» نيز به آن اشاره مى كند.

و كلمه" مطهرون" اسم مفعول از باب تفعيل تطهير است، و منظور از" مطهرون" كسانى هستند كه خداى تعالى دلهايشان را از هر رجس و پليدى يعنى از رجس گناهان و پليدى ذنوب پاك كرده، و يا از چيزى كه از گناهان هم پليدتر و عظيم تر و دقيق تر است، و آن عبارت است از تعلق به غير خداى تعالى، و اين معناى از تطهير با كلمه" مس" كه گفتيم به معناى علم است مناسب تر از طهارت به معناى پاكى از حدث و يا خبث است، و اين خيلى روشن است.

پس مطهرون عبارتند از كسانى كه خداى تعالى دلهايشان را پاك كرده، مانند

ملائكه گرامى و برگزيدگانى از بشر كه در باره آنان فرموده:" إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً" «2» ولى بعضى «3» از مفسرين كه متاسفانه بيشتر ايشان مى باشند بدون هيچ دليلى آيه را مختص ملائكه كرده اند.

بعضى «4» هم كلمه" لا" در جمله" لا يَمَسُّهُ" را لاى ناهيه گرفته، و گفته اند: مراد از مس، دست كشيدن به قرآن است، و مراد از طهارت هم طهارت از حدث و خبث، و يا تنها از حدث است، و كلمه" مطهرون" را هم با دو تشديد قرائت كرده اند، يعنى تشديد طاء و تشديد هاء و كسره هاء كه در اصل متطهرون بوده. و خلاصه آيه شريفه مى خواهد بفرمايد: كسى نبايد دست به خطوط قرآن بكشد، مگر آنكه وضو گرفته باشد، و يا هم با وضو باشد و هم بدنش پاك باشد.

آيه را با فرض اينكه كلمه" لا" نافيه باشد نيز مى شود حمل بر اين معنا كرد، و گفت كه: جمله مذكور جمله اى است خبرى، كه منظور از آن انشاء است و اين مسلم است كه انشاء

_______________

(1) ما آن را كتابى خواندنى و عربى كرديم، تا شايد شما تعقل كنيد، و گرنه قرآن در ام الكتاب است كه نزد ما مقامى بلند و فرزانه دارد. سوره زخرف، آيه 3 و 4.

(2) خداى تعالى خواسته است تا رجس را از شما اهل بيت دور كند، و شما را به نوعى تطهير نمايد. سوره احزاب، آيه 33.

(3 و 4) روح المعانى، ج 27، ص 154. ______________________________________________________ صفحه ى 239

به صورت اخبار بليغ تر است، (مثلا اگر بجاى اينكه به بيمار بگوييم: دوايت را بخور و ترشى مخور، بگوييم: دوايت

را مى خورى و ترشى هم نمى خورى، بليغ تر و مؤكدتر است).

در كشاف مى گويد: و اگر جمله" لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ" را صفت قرآن بگيرى، معنايش اين مى شود كه: سزاوار نيست كسى قرآن را لمس كند، مگر آنكه با طهارت باشد، چنين كسى مى تواند به نوشته هاى قرآن دست بكشد «1».

و خواننده عزيز توجه فرمود كه اين نيز صحيح است كه منظور از مس، علم و اطلاع باشد، هم در صورتى كه آيه صفت قرآن باشد، و هم در صورتى كه توصيف كتاب مكنون باشد.

جمله" تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمِينَ" وصف ديگرى است براى قرآن، و كلمه تنزيل مصدرى است به معناى اسم مفعول، يعنى نازل شده، پس قرآن كتابى است نازل شده از ناحيه خدا به سوى شما، آن را نازل و در خور فهم شما كرد، تا آن را بفهميد و تعقل كنيد، بعد از آنكه كتابى بود مكنون كه جز پاكان كسى با آن مساس نداشت.

و تعبير از خداى تعالى به رب العالمين به اين منظور است كه اشاره كند به اينكه ربوبيت او گسترده بر سراسر همه عوالم است، كه اين منكرين معاد جزئى از آن عوالمند، پس خداى تعالى رب ايشان نيز هست، و وقتى رب ايشان باشد، بر ايشان است كه به كتاب او ايمان آورده كلامش را بشنوند، و بدون تكذيب تصديقش كنند.

" أَ فَبِهذَا الْحَدِيثِ أَنْتُمْ مُدْهِنُونَ" اشاره با كلمه" هذا الحديث" به قرآن كريم است، و كلمه" مدهنون" جمع اسم فاعل از مصدر" ادهان" است، و ادهان به معناى سهل انگارى است، كه البته در اصل به معناى روغن مالى به منظور نرم كردن چيزى بوده، و به عنوان استعاره در

سهل انگارى استعمال شده است، و استفهام در آيه استفهام سرزنشى است، ايشان را سرزنش مى كند به اينكه قرآن را يك دستى گرفتند، و آن را چيزى غير قابل اعتناء دانستند.

[معناى اينكه فرمود: روزى خود را تكذيب قرار مى دهيد]

" وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَكُمْ أَنَّكُمْ تُكَذِّبُونَ" بعضى «2» از مفسرين گفته اند: مراد از" رزق" بهره از خير است، و معناى آيه اين است كه: شما تكذيب كنندگان قرآن و منكرين معاد حظ و بهره خود را از قرآن اين قرار داده ايد كه _______________

(1) تفسير كشاف، ج 4، ص 469.

(2) روح المعانى، ج 27، ص 156 و 157. ______________________________________________________ صفحه ى 240

آن را تكذيب كنيد، با اينكه مى توانستيد آن را در موقعيتى كه دارد، قرار دهيد، و خير بسيارى از آن عايدتان گردد.

بعضى «1» ديگر گفته اند: مراد از رزق بودن قرآن اين است كه: خداى تعالى قرآن را روزيشان كرد، و معناى آيه اين است كه: آيا شما اين رزقى را كه خدا روزيتان كرده با تكذيب معاوضه مى كنيد؟.

و بعضى «2» گفته اند: در كلام چيزى كه مضاف بر رزق است، و كلمه رزق مضاف اليه آن است حذف شده، و تقدير كلام" و تجعلون شكر رزقكم انكم تكذبون" است، يعنى خداوند به شما نعمتى ارزانى داشت، و شما به جاى اينكه شكر آن را به جاى آريد شكر آن را اين قرار داديد كه تكذيبش كنيد، خلاصه تكذيب را به جاى شكر بكار بستيد.

[اگر قيامتى در كار نيست پس چرا جان به گلوگاه رسيده را بر نمى گردانيد؟!]

" فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ ... صادِقِينَ" در اينجا با بكار بردن" فاء" تفريع مى فهماند كه به اول گفتار برگشته، مى فرمايد: اگر شما در

نفى بعث راه صحيحى رفته ايد، و در انكار اين قرآن كه شما را از بعث خبر مى دهد روش درستى داريد، جان محتضرى را كه دارد مى ميرد و تا حلقوم او رسيده، به او برگردانيد، مگر جز اين است كه مى گوييد مرگ به تقدير خداى تعالى نيست؟ و مگر معناى اين گفتارتان اين نيست كه مساله مرگ و مير امرى تصادفى و اتفاقى است، پس بايد بتوانيد براى يك بار هم كه شده جان يك محتضر را به او برگردانيد، چون امر تصادفى همانطور كه پيش آمدنش تصادفى است، برگشتنش هم تصادفى است، و مى شود با چاره جويى آن را برگردانيد، و از تحققش جلوگيرى كرد، و اگر نمى توانيد بگيريد، پس بدانيد كه مرگ مساله اى است حساب شده و مقدر از ناحيه خدا، تا جانها را به وسيله آن به سوى بعث و جزا سوق دهد.

بنا بر اين بيان، جمله" فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ" تفريع بر تكذيب كفار به قرآن است، و به آنچه قرآن از آن خبر داده، كه يكى از آنها مساله بعث و جزا است، و كلمه" لو لا" تحريك را مى رساند، (نظير كلمه" پس چرا" در فارسى)، البته تحريك به كارى كه شنونده از عهده آن بر نمى آيد، تا به اين وسيله او را وادار به تسليم در برابر ادعاى خود كنى، و ضمير مؤنث در جمله" بلغت" به نفس برمى گردد، و رسيدن جان به حلقوم كنايه است از مشرف شدن به مرگ. و معناى اينكه فرمود:" وَ أَنْتُمْ حِينَئِذٍ تَنْظُرُونَ" اين است كه: شما محتضر را تماشا

_______________

(1 و 2) روح المعانى، ج 27، ص 156 و 157. ______________________________________________________ صفحه ى 241

مى كنيد كه

دارد از دستتان مى رود و پيش رويتان مى ميرد، و شما هيچ كارى نمى توانيد بكنيد، و معناى اينكه فرمود:" وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْكُمْ وَ لكِنْ لا تُبْصِرُونَ" اين است كه: شما او را تماشا مى كنيد، در حالى كه ما از شما به وى نزديك تريم، چون ما به سراسر وجود او احاطه داريم، و فرستادگان ما كه مامور قبض روح او هستند نيز از شما به وى نزديك ترند، اما شما نه ما را مى بينيد و نه فرستادگان ما را.

و اينكه مساله قبض روح را هم به خدا نسبت داديم و هم به فرستادگان او، به خاطر اين است كه قرآن كريم اين كار را كرده، يك جا مساله قبض روح را به خدا نسبت داده، مى فرمايد:" اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها" «1»، و در جاى ديگر آن را به ملك الموت نسبت داده، و فرموده:" قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ" «2»، و جاى ديگر آن را به رسولان خدا نسبت داده مى فرمايد:" حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا" «3».

و جمله" فَلَوْ لا إِنْ كُنْتُمْ غَيْرَ مَدِينِينَ" تكرار همان" لولا" اى است كه گذشت، و اين تكرار به خاطر تاكيد است، و كلمه" مدينين" به معناى" مجزيين- جزا داده شدگان" است، از ماده" دان- يدين" است، كه معناى" جزى- يجزى" را مى دهد، مى فرمايد: پس چرا او را بر نمى گردانيد اگر جزايى در كار نيست و شما جزا داده نمى شويد، و ثواب و عقابى نداريد.

" تَرْجِعُونَها إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ"- يعنى اگر راست مى گوييد و در ادعاى خود كه بعث و جزايى نيست، صادقيد، چرا او را بر نمى گردانيد؟ پس معلوم شد كه در واقع جمله" ترجعونها"

مدخول" لولا" است، و تقدير كلام چنين است:" فلولا ترجعونها اذا بلغت الحلقوم، ان كنتم صادقين- اگر راست مى گوييد پس چرا جان او را كه به حلقوم رسيده بر نمى گردانيد".

[وضع طوائف سه گانه (مقربون، اصحاب اليمين و اصحاب الشمال) در حال مرگ و پس از مرگ

" فَأَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ فَرَوْحٌ وَ رَيْحانٌ وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ" در اينجا به بيان حال طوايف سه گانه كه در اول سوره به طور اجمال و تفصيل گذشت برگشته، وضع آنان در حال مرگ و بعد از مرگ را بيان مى كند. و ضمير" كان" به شخص محتضر بر مى گردد، كه بعد از حالت احتضار مى ميرد، و مردنش از سياق كلام فهميده _______________

(1) خدا جانها را در حين مردنش مى گيرد. سوره زمر، آيه 42.

(2) بگو (شما در زمين گم نمى شويد بلكه) ملك الموتى كه موكل بر شما است جان شما را تمام و كامل مى گيرد. سوره سجده، آيه 11.

(3) تا آنكه مرگ يكى از شماها برسد آن وقت فرستادگان ما او را تمام و كامل مى گيرند. سوره انعام، آيه 61. ______________________________________________________ صفحه ى 242

مى شود، و مراد از مقربين همان سابقون مقربون است كه در اول سوره در باره آنان مى فرمود:

" وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ" و كلمه" روح" به معناى راحت، و كلمه" ريحان" به معناى رزق است.

بعضى «1» گفته اند: ريحان به معناى همان گياه خوشبو است، اما بهشتى آن، كه در هنگام مرگ آن را براى مقربين مى آورند همين كه آن را بوييد از دنيا مى رود.

و معناى آيه اين است كه: اما آن محتضر اگر از مقربين باشد جزاى خوبيهايش اين است كه از هر هم و غمى و

درد و المى راحت است، و رزقى از رزق هاى بهشتى دارد، و بعد از مردن هم جنت نعيم را دارد.

" وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنْ أَصْحابِ الْيَمِينِ فَسَلامٌ لَكَ مِنْ أَصْحابِ الْيَمِينِ" در باره" لام" در كلمه" لك" چند احتمال هست، يكى اينكه لام اختصاص ملكى باشد، و معناى جمله" سلام لك" اين باشد كه: تو در ميان اصحاب يمين كه همه قرينان تو و رفقاى تو هستند داراى سلامت هستى، و از آنان به تو جز خير و سلامت نخواهد رسيد.

احتمال دوم كه بعضى «2» داده اند اين است كه: لام به معناى على باشد، و معناى جمله اين باشد كه: اصحاب يمين بر تو سلام مى فرستند، احتمالات ديگرى داده اند كه از نقلش صرفنظر مى كنيم.

در اين آيه التفاتى از غيبت به خطاب بكار رفته، چون تا اينجا خطاب به منكرين معاد بود، و رسول خدا (ص) گويا غايب حساب شده بود، و در اينجا روى سخن به شخص آن جناب كرد، براى اينكه مى خواست سلام اصحاب يمين را براى او نقل كند، و بفرمايد:" سلام لك من اصحاب اليمين"" وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ وَ تَصْلِيَةُ جَحِيمٍ"" تصليه آتش" به معناى آن است كه چيزى را در آتش داخل كنى.

بعضى «3» گفته اند: به معناى چشيدن حرارت و عذاب آن است.

و معناى آيه اين است كه: و اما اگر چنانچه آن مرده از اهل تكذيب و ضلالت باشد، پذيرايى و ضيافتى از آب سخت داغ و نوش جانى از حرارت آتش خواهد داشت، خداى تعالى دوزخيان را به مكذبين و ضالين توصيف كرده، و تكذيب را جلوتر از ضلالت ذكر فرموده،

و اين بدان جهت است كه عذابى كه مى چشند همه به خاطر تكذيب و عنادشان با حق بود،

_______________

(1 و 2) روح المعانى، ج 27، ص 160.

(3) مفردات راغب، ماده" صلا". ______________________________________________________ صفحه ى 243

چون اگر تنها دچار ضلالت بودند، و هيچ تكذيبى نسبت به حق نمى داشتند، عذاب نداشتند، براى اينكه چنين مردمى در حقيقت مستضعف هستند، كه قرآن آنان را دوزخى نمى داند «1». و اگر در آيات قبل فرمود:" ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ" و كلمه" ضالون" را جلوتر از كلمه" مكذبون" ذكر كرد، از جهت مقام و موقعيت آيه بود، چون آيه مذكور در مقام رد گفته كفار است كه مى گفتند:" أَ إِذا مِتْنا وَ كُنَّا تُراباً وَ عِظاماً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ ..." يعنى آيا وقتى مرديم و خاك شديم، دوباره ما مبعوث مى شويم؟ هرگز چنين چيزى ممكن نيست، و در چنين مقامى مناسب تر آن است كه اول ضلالت آنان به ميان آورده شود، بعد تكذيبشان «2».

" إِنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ الْيَقِينِ" كلمه" حق" به معناى علم است، اما نه تنها علم، بلكه علم به چيزى از آن جهت كه علم با خارج و واقعيت مطابق است، (پس هر علمى حق نيست، آن علمى حق است كه معلوم آن با واقعيت خارجى مطابق باشد، مانند علم به اينكه واحد نصف دو تا است) و" يقين" عبارت است از علمى كه در آن نقطه ابهام و ترديدى نباشد، (بسا مى شود افرادى ساده لوح به چيزى علم پيدا مى كنند، و ليكن با مختصر تشكيك و وسوسه مى توان علمشان را مبدل به شك كرد، چنين علمى علم اليقين نيست) پس اينكه در آيه شريفه كلمه" حق" را اضافه

كرد به كلمه" يقين" اين اضافه به حسب اصطلاح اضافه بيانيه است، كه خاصيت تاكيد را دارد، و مى خواهد وضع مضاف را بيان كند.

و معناى آيه اين است كه: اين بيانى كه ما در باره حال طوايف سه گانه مردم كرديم حقى است كه هيچ نقطه ابهام و ترديدى در آن نيست، و علمى است كه با هيچ دليل و بيانى نمى توان آن را مبدل به شك و ترديد كرد.

" فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ" تفسير اين جمله گذشت، چون در چند آيه قبل هم عين اين عبارت آمده بود، تنها

_______________

(1) و نبايد هم بداند، براى اينكه افراد مستضعف يا اصلا نيروى درك حقيقت را ندارند، چون افرادى بسيار ساده لوح و عامى هستند، و يا كسانى هستند كه اگر داراى چنين نيرويى هم بوده اند كسى نبوده كه آنان را رشد فكرى بدهد، و بغير از تقليد از آداب و رسوم خانوادگى مربى ديگرى نداشته اند، چنين مردمى داراى ضلالت هستند، و در عين حال دوزخى هم نيستند." مترجم".

(2) بايد اول فهماند استدلالى كه مى كنيد عين گمراهى است، و نادرست و باطل است، بعد فهماند كه اين دليل شما را به انكار معاد وا نداشته، بلكه واقع مطلب اين است كه شما خوى دشمنى با حق را داريد." مترجم". ______________________________________________________ صفحه ى 244

چيزى كه در اينجا بايد گفت نكته اى است كه حرف" فاء" آن را مى رساند، و مى فهماند اين جمله تفريع و نتيجه گيرى از بيان سابق است، كه در باره قرآن و شرح حال طوايف سه گانه در قيامت داشتيم.

و معنايش اين است كه: وقتى قرآن داراى چنين صفاتى بود، و در آنچه از حال مردم بعد از مرگشان خبر

مى داد صادق بود، پس پروردگارت را كه چنين كتابى بر تو نازل كرده تسبيح گوى، و او را از هر عيبى منزه بدار، در حالى كه از نام او استقامت بجويى، و يا مظهر نام او باشى، و از عقيده و ادعايى كه اين مكذبين و ضالين دارند اعراض نمايى.

بحث روايتى [(رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته)]

در مجمع البيان در ذيل آيه" أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ" مى گويد: از رسول خدا (ص) روايت شده كه فرمود: هيچ وقت نگوييد من زراعت كردم، بلكه بگوييد من حرث كردم «1».

مؤلف: اين روايت را الدر المنثور هم از عده اى از صاحبان كتب حديث از ابو هريره از آن جناب نقل كرده «2».

و در تفسير قمى در ذيل آيه" أَ أَنْتُمْ أَنْزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ" مى گويد: از معصوم روايت شده كه فرمود:" مزن" ابر است و در ذيل جمله" نَحْنُ جَعَلْناها تَذْكِرَةً" فرمود: يعنى آتش را وسيله يادآورى آتش روز قيامت كرديم،" وَ مَتاعاً لِلْمُقْوِينَ" فرمود يعنى وسيله زندگى محتاجان «3».

و در مجمع البيان در ذيل آيه شريفه" فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ" مى گويد: در روايتى صحيح از رسول خدا (ص) آمده كه وقتى اين آيه نازل شد، فرمود: همين آيه را ذكر ركوع خود كنيد (و بگوييد سبحان ربى العظيم) «4».

مؤلف: اين روايت را كتاب فقيه «5» نيز به طور مرسل، يعنى بدون ذكر سند آورده، و

_______________

(1) مجمع البيان، ج 9، ص 223.

(2) الدر المنثور، ج 6، ص 161.

(3) نور الثقلين، ج 5، ص 224 به نقل از تفسير قمى.

(4) مجمع البيان، ج 9، ص 224.

(5) فقيه، ج 1، ص 207، ح 17. ______________________________________________________ صفحه ى 245

الدر المنثور هم آن